input
SAFIYETU BÉEY Céy Koronaa ! Doomu-jàngoro bii yëngal na jamono. Ku mënoon a gëm lu ndawe nii dina noot àddina sépp ? Tax na ba kenn ñemeetul a...
SÉEX TIIJAAN JÉEY (Xeltukat/Enda-Cacid)
Ci tekkib Paap Aali Jàllo
Bare na li may toog man kenn, di yónni samam xel, mu wëral ma àddina sépp ak li ci biir, fu nekk mu ne fa naam-daraame, yër la fa nekk, dellusi. Waaye, li ëpp ci samay xalaat ak i seetlu, Afrig la ñeel, sunu Afrig ak ëllëgam. Bu ko defee, sama xel mi day faral di wër réewi Afrig yi ba ñu daj, bunt bu dul buntu jinne mu fëgg fa, dugg ci biir kër gi, jàngat la fay xew, doxalinu njiit ya fa nekk ak taxawaayu askan wa. Muy politig, di koom-koom, aada ak cosaan, njàng mi walla ni yoon doxe, fànn bu ci nekk mu saytu la. Ndeysaan, saa yu sama xel mi delsee ci tukkeem boobu, sarica bu naqadi la may indil. Ndaxte, liy màndargaal daanaka réewi Afrig yépp mooy mbir yii may limsi : ndóol, xiif ak mar, ay xarey biir-réew yu dul jeex, ger, njàng mu yàqu yaxeet, ñàkkub liggéey, añs. Te, màndarga yii, fépp fu ñu daje, tumuraanke lañuy jur. Ma jàpp ni sabab yi bare nañ. Waaye, dinaa leen baaxe, ci sama xalaat mu gàtt, sabab yi ma foog ne, ñoo gën a tax Afrig des ginnaaw.
Damay sànni ay kàddu yu néew ci waxtaan wi, jéem a joxe samay xalaat ci li nuy dund fii ci Itali.
Omar Bolondeŋ Jóob a ngi juddu ci 10eelu fan ci weeru sàttumbar 1946 ca Ñaame, péeyub réewum Niseer. Mu ngi faatu ci 11eelu fan ci weeru Mee 1973 ca kaso ba woon ca dunub Gore. Omar Bolondeŋ Jóob, nag, kàngam la woon ci biir kàngam yi, jànge ca lekkoolu digg-dóom ji ñu duppe Louis-le-Grand ca Pari. Bim fa génnee, mu tàbbi ca daara ju mag joojee ñuy wax École normale supérieure de Saint-Cloud. Jamono jooju, waxuma la sax am lijaasa ca daara joojee, waaye jànge fa rekk doyoon na ndam, dib sag bu réy a réy ci boroom. Bokk na ci liy màndargaal dayo daara jooju, mooy ne ki jëkk a jiite réewum Senegaal, Lewópóol Sedaar Seŋoor, ñu ràññee ko lool ci wàllum ladab ak mbind, bëggoon na fa dugg, waaye daa lajj. Muy biral ne, daara jooju, ab como daawu fa teg tànk. Am na sax ñuy wax ne, Seŋoor da koo iñaane woon ndam loola, ragal ne dina ko may fitu wujje ak moom ci làngu politig gi, ñeel Senegaal.
Kuy seetlu door a wax du juum
Àllaaji Omar Taal mi juddu ci atum 1796 ca Fuuta, bokk na ci ñi siggil ba fàww nit ku ñuul ci lislaam. Nekkul woon rekk njiitul diine ak tariixa, wànte boroom xam-xam bu gëmoon der bu ñuul la, te fonk dénduw Afrig gépp.
(Xaaj bu njëkku laaj-tontook Ndey Koddu Faal, Paap Aali Jàllo ak Daawuda Géy)
(Ayu-bésu 4eel jàpp 10eelu fan ci weeru Me)
Bàyyi wirisu Covid-19 bi law ngir sabab kiiraayu-mbooloo la Doktoor Paap Musaa Coor digle ngir xeex mbas mi. Waaye PorfesoorMusaa Séydi mi jiite Banqaasu feebar yiy wàlle ca loppitaanu Faan, àndul ak xalaat boobule. Lii la Porfesoor Séydi wax :
Askanu Senegaal dafa mës a weg i làmmiñam, làmmiñi réew mépp. Yàgg na leen a jàppe niy bokk-moomeelam. Loolu, deesu ko nàttable. Naam, ñoo ngiy jëfandikoo, yenn saa yi, yeneeni làkk ngir jàng walla jokkook àddina si ; waaye terewul ne, ci làmmiñi réew mi lañuy faje li ëpp ci seeni soxla. Waaw, ci lañuy wax seen xalaat, di ci waxtaan, di ci jokkoo aka werante. Kon nag, doomi Senegaal fonk nañu lool seeni làmmiñ, rawatina wolof bi nga xamante ne mooy lëkkale sunu waaso yépp.
Cialtine jii la njiitu réew mi doon jébbal askan wi saxaar gi ñu duppe TER. Waaye, laata looluy am, ndajem-ndeyu-àtte mi, siiwaloon na ci suba si juróomi wutaakon yi war a joŋante ci wote njiitéefu réew mi nu dégmal : Màkki Sàll (njiitu réew mi), Usmaan Sonko, Madike Ñaŋ, Isaa Sàll ak Idiriisa Sekk. Waaye, benn baat a fi lëmbe : wëlbati. Waa kujje gi naan, Màkki wëlbati na keesu réew mi, jël xaalis bu-dul jeex jagleel koog saxaar, te askan wiy jànkoonteel i jafe-jafe yu tar. Ñu neeti dafa kootoog yoon wi ngir wëlbati kàrt gi, seppi ñenn ciy naataangoom ci joŋante wote bi, Xalifa Sàll ak Karim Wàdd. Am sax ñu naan, ki tëgg làmbu dibéer bi ñu génn, te Bàlla Gay wëlbati Móodu Lóo jël ndam li, li mu ko dugge woon mooy juutal xelu nit ñi ba ñu fàtte solos bés bi.
Nimbir yiy doxe diggante nguur geek kujje gi bi Màkki Sáll toogee ci jal bi ba tey jii, dalul xel dara. Nun ñépp a ànd ci demokaraasi, waaye ni ko peresidaŋ Sàll gise — ku am doole danga koy wone, doo maye dara, doo yërëm kenn — mën naa jur ëllëg musiba ci réew mi. Ci sama gis-gis bu gàtt, dafa war a méngook li gën ci sunuy aada. Senegaal, waxtaan ba juboo lanu xam, lu fi am solo. Su dee wote rekk, nag, kenn du ni guléet, miim réew yàgg naa tabb ay njiitam te deret du turu. Lu jar a fàttaliku la, tey jii alal ju bari feeñ na ci suuf si. Mbaa du sax petorol boobook gaas bee yóbbu fiti ñenn ñi ? Bu nu ànduleek sunu sago, am nay réew yu mag ak i boroom doole dinañ jéem a salfaañe Senegaal ngir rekk aakimu alal jooju. Nanu ci Yálla musal waaye noonu la ko gaa ñooñu tàmmee def.
Làmbu démb ak ju tey jeeka wuute ! Ndege, démb, bu nawet bi wàccaan, ci lañu daan tëgg làmb. Kon, nu gis ne ci njeexitalu mbey mi la mbër yi daan joŋante, ndax beykat yi ci seen bopp a daan bëre. Seetal ma lii rekk : jàmbaari tool, jàmbaari géew… Mbër mu ci nekk teewal sab gox ginnaaw bi nga fa wonee sag njàmbaar. Dafa di, nag, gox yooyoo daan bokk aw tund.
Dige géej, téere kilib bii Séex Aliyu Ndaw di door a génne, OSAD mi Soxna Aram Faal jiite moo ko móol ci atum 2019. Du guléet Séex Ndaw di bind kilib ci wolof, Dige géej mooy ñetteelam, ginnaaw Guy Njulli ak Bokk Afrig.
Senegaal, jamono ji ñu tollu nii dafa mel ni nekk doomuréew mi rekk doyatul ; fàww nga fésal wet gi nga féete, moo xam sa diine la walla sa tarixa mbaa pàrti pólitig bi nga faral ba ci sax mbootaay gi nga bokk léeg-léeg.
Usmaan Sonko nëbbu ko kenn : mébétam mooy jot ci réewum Senegaal ci guddig dibéeru 24 féwaryee 2019, wuutu Maki Sàll.
 Jàpp naa ne pólitig du liggéey, jàngale mooy sama liggéey  (Isaa Sàll)
Maaraa la ko ay jegeñaaleem di woowe, doomi-réew mi naan ko Idi. Taskati xibaar yi ñoom, Ndaamal-Kajoor lañu koy dàkkentale. Idiriisa Sekk — mooy turam dëggëntaan — dib pólitiseŋ bu ñu ràññee ci Senegaal, Cees la fekk baax. Te sax, nekkoon na fa Meer ci diirub fukki at ak ñaar. Ci ginnaaw gi la doon njiitu Ndajem diiwaanu Cees ba nëgëni-sii.
Ndekete Fàllu Siise daa bokk ca ña daamar (kamiyoŋ) ga saaraan fan yii ñu génn ca Caaroy dal seen kaw.
Altine 6eelu fan ci weeru Me, atum 2019. Bés bi ñépp doon xaar, bésub layoo, bésub àtte, ñëw na. Li tax ñépp doon xaar bés bii, nag, du neen.
Saartjie Baartman ab jaam la woon, fekkoon baax ca réewum Afrig-bëj-saalum. Moom, nag, benn doomu Àngalteer lañu ko jaayoon. Gannaaw bi, Tubaab yi dañu ko wutal ab dàkkental, tudde ko Venus Noire walla Venus Hottentote. Ci atum 1810 la àgg Tugal. Bi mu àggee, nag, tubaab yi dañu ko wuññi, gàcc ko, làññi di ko wone ci ja yi ak luuma yi, diggante Àngalteer ak Frãs.
Ci bésub altine, 2eelu fan ci weeru màrs, atum 2020 la Covid-19 bi ganesi Senegaal. Xibaar baa ngi tukke woon ci jawriñ Abdulaay Juuf Saar mi yor wàllu wér-gi-yaram ak ndimbalug mbootaay gi. Benn doomu Farãs a ko indaale woon. Doktoor ya nekk ca Institut Pasteur tey saytu lépp lu aju ci jàngoro ji ñoo dëggaloon xibaar bi. Yéenekaay yépp xéye ko ci talaata ji, def ko ci seen i xët yu njëkk. Njiitu-réew mi génne 1 miliyaar ak genn-wàll, wàññi deppãsi liggéey yi ñeel bitim-réew. Ñu ne déet-a-waay, ci talaata ji, 3eelu fan ci weeru màrs, ñu gisaat beneen tubaab, ab farañse bu am 80i at bu ame covid-19 bi : muy 2 aji-tawat. Ca ëllëg sa, 4eelu fan, jawriñ ji génnewaat beneen yëgle, di ci wax ne Institut Pasteur fekkaat na doomu-jàngoro ji ci dereti yeneen ñaari nit. Kenn ki dib jigéen ju am 68i at, di soxnay aji-tawat bi am 80i at. Moom, 29eelu fan ci weeru feewaryee la fi ñëwoon, àndoon ak jëkkër ji. Keneen ki, moom, ab doxandéem bu jóge woon ca réewum Àngalteer la, 33 at la am te mu ngi ganesi woon Senegaal ci 24eelu fan ci weeru feewaryee. Boobaak léegi, nag, way-tawat yi dañuy gën di yokku.
Ërob, rawatina Farãs, dañuy xeex ak a bunduxataal tuutaafoni waaso yi (minorités ethniques). 
Mamadu Jàllo : Ndax CFA bi baax na ci njaay meek njënd mi, rawati-na bitim-réew ?
Fan yii weesu, Marie Maurisse, ab taskatu xibaar bu fekk baax Siwis, bind na bataaxal bu jar a bàyyi xel. La muy ciy nettali mooy ñaawtéef yu këri-liggéeyukaay yu mag yiy jaay sigaret ci réewi Afrig yiy def, te sunuy gornamaa ne yàcc di leen seetan.
George Floyd, jamono jii, mooy néew bi gën a siiw ci àddina sépp. Li kob takk-der bu weex faat ci anam yu ñaaw a ñaaw, nag, moo waral coow li jib boobaak léegi.
Koronaawiris bi, li muy metti metti, terewul kàngami boroom xam-xam yiy wéy di ci weccee xalaat ñeel doxalinu àddina si, ba xam luy nar a doon ëllëgu doomu-aadama, bés bu nu génnee ba set ci mbas miiy fàdd nit ñi, réewoo réew.
Mbas mi jaaxal na ñépp, yëngal àddina sépp. Jàngoro jii di koronaawiris wone na boppam ci fànn gu ne : koom, wér–gi–yaram, njàng, añs. Njiiti réew yépp a jaaxle fi mu ne nii, limu néew yaa ngiy yokku bés bu ne, nguur gi xamatul nu muy def ak way-wopp yi ndax ni Covid-19 biy lawe. Ñaari weer a ngi réew miy jànkonteek feebar bi. Kon, jaadu na nu laaj lii : bés bu mbas mi xéyee ne mes, naka la Senegaal di mel ?
Céy Koronaa ! Doomu-jàngoro bii yëngal na jamono.
Fan yii, coowal ECO baa ngi mel ni tànnbéeru dëmm, rëb ba nga ne lii lum doon. Bi Emmanuel Macron ak Alassane Ouattara defee seen yégle bi ba léegi, ku nekk a ngi àddu ci mbir mi. Jàppal ECO fii, bàyyil ECO fee. Muy taskati xibaar yi, politiseŋ yi (rawati-na kujje yi), way-moomeel yi, koomtukat yi ak yeneen xeeti gëstukat ak xeltukat yi, ñépp a ame ECO bi. Li ëpp ci xalaati nit ñi mooy ne ECO bi ak CFA bi kiif-kiif lañu, ñoo yem kepp. Waaye, kii di Séex Tiijaan Jéey, bokk ci kurélu ”Enda Cacid” jàpp na ni, méngale googu ñuy méngale ECO bi ak CFA bi njuumte lu réy a réy la. Bees sukkandikoo ciy waxam, ndege, ECO dafa am, ECO tamit am. Ci weneen waxin, dafa am ECO bu CEDEAO ak ECO bu UEMOA. Loolu lay leeral ci kàddu yii Paap Aali Jàllo bu DEFU WAXU tekki ci wolof.
Ci sama gis-gisu bopp, Móodu-Móodu yi agsi ci diggante atum 1980 ba 2000 wute nañu jëfin ak yeneen tukkikat yi tàmbalee tàbbi Itali ci atum 2000 ba tey jii.
Sëñ bi Jóob, nag, du woon ragal walla tóoyemaan, ni ko ndaw yiy waxe. Bañkat dëgg la woon, ñeme woon xeex. Dafa di sax, ni mu ame woon noonu fit moo taxoon ñu dàq ko, moom ak benn doomu Farãs bu daan wuyoo ci turu Daniel Cohn-Bendit, ca daara ju mag jooju, ci atum 1969. Waaye yemul foofu. Ndege, Omar Bolondeŋ Jóob dafa xaroon tànki tubéyam, di xeexal askanu Senegal. Mi ngi féete woon ci kóminist yi, daan roy ci doxalinu Mao-Tsé Toung. Kurél gi mu bokkoon mësul a juboo ak Seŋoor, foo leen fekkaan, ñu ngay jàmmaarloo. Ndaxte, Seŋoor nguurug Farãs la fi toogaloon te, ci wàllu xalaat ak politig, yoonu kapitaalist yi la Farãs ak ñi far ak moom toppoon. Loolu mi ngi tollook jamonoy xareb suuf (guerre froide) bi amoon ci diggante U.R.S.S. (kóminism- sosiyalism) ak réewum Amerig (kapitaalism–liberaalism). Àddina si xar ñaar : ñii far ak U.R.S.S. miy mujje dooni Riisi, ñeneen ñi far ak Amerig.
Du dox di réccu ak di miim
Ginnaaw bi mu wedamloowee ay sëriñam, Àllaaji Omar feeñaloon na yeneen i kéemtaan ci daara ja mu nekkoon. Baayam boroom xam-xam la woon bu jànge Daaray Pir, doon daara ji gënoon a kowe ci jamono jooju. Yaayam it, Soxna Aadama Ayse, yaaram la woon bu nangoo séy te baax, fonk boroom këram ak wujjam. Abdul Karim Jàllo, ab sëriñ bu jànge Gànnaar, jële fa wirdu Tijaan, moo ko jëkk a jox wird wa. Ci lan fasante woon kóllëre ñoom ñaar.
Naam, way-tawat yaa ngiy yokku. Kenn werantewu ko. Waaye, bu dul woon dogal yiñ jël, romboon nan fii bu yàgg. Loolooy wone ne, fagaroo gën faju. Mu am, nag, ñu jàpp ne danoo waroon a bàyyi wiris bi mu law, dal ñu bari ci askan wi ndax ñu mën a am kiiraayu-mbooloo. Waaye, wiris boo xam ne mën na laa wàll benn, ñaar, ñett ba fukki yoon sax, sun ko bàyyi woon mu law musiba mu réy la nu naroona jural. Ñi ci ñàkk kon seen bakkan kenn du xam nu mu tollu. Duma tàyyee wax ne fagaru rekk moo nu mën a may ndam ci Covid-19 bii lëmbe àddina si.
ABLAAY JUUF SAAR :  Li nu gën a seetlu mooy ne limu way-tawati Covid-19 day gën di yokku. Ndege, lim bi ful na 5i yoon bi mbas mi dooree ba léegi. 190i way-tawat lan amoon ca ndoorteel la, tey nu ngi ci 1115i way-tawat. 
Doktoor Séydu Jàllo ab Farmasiyeŋ la, dib biyólósis ak  ancien interne des hopitaux . Xam-xamam màcc na tamit ci wàllu kiiraayu biir yaram ak ség. Tey, day waxtaan ak nun ci mbasum Covid-19 mi lëmbe àddina si. Ci xaaj bu jëkk bii, day indi ay leeral ñeel Covid-19 bi, di nu xamal yit li waral mbas mi law ci àddina sépp. Li ngeen di jàngsi mooy xaaj bu njëkk bi.
Coow laa ngi ne kurr ! Afrig ba Afrig daj, li ko dale Keer ba Peretoryaa, Ndakaaru jàpp Adis-Abebaa, wax ji benn la : jàppal wakseŋ fii, bàyyil wakseŋ fee.
Kon, bu dee nguur gi jaamu soxlay askan wi kesee ko tax a jóg, war na fullaal làmmiñi réew mi, dooleel leen te boole leen ci njàng mi. Waaye…ndeysaan, ak doxalin wi nu fi seetlu de, ku yaakaaroon bu yeboo yàqi…
Lees ci jubluwoon ? Xanaa fésal fit ak ngóora, jom ak ngor, ak lépp luy màndargaal waxambaane bu làmboo jikko yi ñu fi lim. Rax-ci-dolli, làmb xew-xew bu mag la woon, di tax nit ñiy booloo, di rafetal diggante mbokk yeek àndandoo yi. Kon, mënees na jàppe làmbu démb ni daara, daara ju ndaw yi daan taataan i jikko yuy jëme kanam mboolem-nawle mi.
Ca njalbéen ga, dañu ko waroon a dawal Soraano ngir ñu bare mën ko faa seetaani. Jamono jooju, Usmaan Jaxatee nekkoon njiitu tiyaatar bi. Mujj gi mu jóge fa, dellu UCAD, kenn toppatootul kilibu Séex Ndaw bi, mu nelaw fa diirub daanaka fukki at ak ñaar laata boroom di ko nangu ngir móol-lu ko. Kon mën nañoo wax ne yàgg na yoon.
Doktoor Séydu Jàllo ab farmasiyeŋ la, dib biyólósis. xam-xamam màcc na tamit ci wàllu kiiraayu biir yaram ak ség. Tey, day waxtaan ak nun ci mbasum Covid-19 mi lëmbe àddina si. Ci ñaareelu xaaj bii, day biral njàngatam ci mbas mi ñeel Senegaal, niwaakin bi ak coowal ñakk li.
Waaye li ci gën a tiis, tey tiitalaate ba noppi ruslu mooy ñaawtéefi ñi ñuy tudde boroomi xam-xam. Ñenn ci ñoom a ngi taal i daay, ñi ci des di leen xamb. Ndax kilifa war naa làquy giseek i doomi-réew mi naan leen su nu jàppalewul Diw ci joŋante biy dégmal mu ñaaw ndax nook moom a bokk waaso ? Ana lu yées lii ?
Ci li ñépp seetlu, waa nguur gi ñemewuñu ko lool. Lu nekk ñu ngi ko koy yakk. Bu teyee ñu ni ay doxandéem a koy jàppale, di ko may xaalis bu dul jeex bu mu làq bitim-réew, bu ëllëg saa ñu ni salafist la, faalewul sunu tariixa yi ; Mustafaa Siise Lóo sax dem na ba ni mook way-fippu Kaasamaas yee bokk gis-gis.
Isaa Sàll, ab wutaakon la ci wote palug njiitu réew mi ñu dégmal, bésub 24eelu féewaryee. Moom, nag, mébétam mooy bett nit ñi, ni pàrteem bii di PUR bettee woon ñépp ci wote ndawi Péncum réew mi. Dawalkatu roppëlaan, kàngamu xamtéef, njiitu daara-ju-kawe… Ñett a ngoog ci fukki mbir yees war a xam ci Isaa Sàll.
Ci atum 1988 la Idiriisa Sekk ganesi làngu pólitig gi, waa Senegaal tàmbalee xàmmee xar-kanamam. Boobu, aw waxambaane la woon, amoon ñaar-fukki at ak juróom-ñeent doŋŋ. Mu xawoon a jaaxal nit ñi ndaxte, ci jamono yooyu, ay màgget rekk lees daan faral di gis ci làng gi. Foo fekkaan ngóor su gàtt soosu te ñuul, mi ngi topp ci ginnaaw Ablaay Wàdd. Dëkkoo- dëkk wër nañu ko, ñoom ñaar, di sàkku baatu askan wi ngir góor gi Wàdd toog ci jal bi. Laata ñu doon noppee laaj  Kii ku mu ? , mu yéem ñépp ndax xam-xamam ak xereñam. Jamono jooju la biddéewam feq, foo dem ci réew mi walla sax bitim-réew dégg turam.
Aw askan, bala moo tànn njiitam, war naa seet bu baax jikkoom, seetaat ko, xam mooy kan. Looloo waral Lu defu waxu, seen yéenekaay ci kàllaamay Kocc, jóg ngir jagleel wutaakon yi ay xët yuy fésal seen jaar-jaar ak seeni naal ñeel réew mi. Maanaam, li yitteel Lu defu waxu moo di xamal leen ñan ñooy dëgg-dëgg ñooñiy wër réew miy soow, te miir bu seeni ndaw gis taf fay nataal yu leen di màndargaal. Ndax, ku taxaw ne mën ngaa saafara jàngoro yi askan wiy jànkoonteel, warees na yëdduy mbiram. Li nu ko dugge, nag, du lenn lu-dul jox askan wiy tegtal ngir mu tànn ki mu yaakaar ne moo gën ci Senegaal.
Aa… Ki doon dawal daamar googu de, xamul li mu def. Li mu def, mënees na koo méngale ak xosi almet sànni ko cig kàggu, téere ya ca ne, ànd ak xam-xam ya ñu ëmb, daldi lakk ñoom ñépp ba def dóom. Fàllu Siise kàggu la woon gu ëmb lu bari ñeel baati wolof ak mbaatiitu wolof. Te ni ko fentaakon bu mag boobu di wuyoo ci turu Aamadu Àmpaate Ba waxe, mu am solo lool, Fii ci Afrig, boroom xam-xam bu làqu daa mel ne kàggu gu lakk”.
Njiitalu Olympique de Marseille ba woon, Paap Juuf, faatu na ci guddig talaata ji 31eelu fan ci weeru màrs atum 2020, ci loppitaanu Faan. Moom, nag, jàngoroy Covid-19 bee ko yóbbu.
Ndongo Sàmba Silla : Déedéet. Mësu cee baax ! CFA bi du yombalal njaay meek njënd mi. Moom kay, safaan bi la koy jural. Ndaxte, boo seetloo, bi Senegaal moomee boppam ci atum 1960 ba nëgëni-sii, li ñuy wax ci tubaab sunu balance commerciale” dafa deme boor. Maanaam, soo méngalee li réew miy jënd ak li muy jaay bitim-réew, dangay gis ne li muy jënd moo ëpp fuuf li muy jaay. Li Frãs fuloon dayo CFA bi moo waral laago bi. Ndege, diisaayu CFA bi moo tax liggéey ci jafe. Te, am réew, bu dee li muy jënd bitim-réew moo ëpp li mu fay jaay, day ame ay bor yu dul jeex. Loolu moo nu sonal. Booba ba léegi, bor a ngi ci sunu baat. Danoo leb a leb ba mënatunoo fey. Seŋoor ba Maki, jaare ko ci Abdu Juuf ak Ablaay Wàdd, ku dàq a leb sa moroom nga ne kii. Wànte Maki Sàll, sunu njiitu réew mi fi ne, moo ci raw. Te nag, jàngoro, doomu-jàngoro du ko faj. CFA bi mooy laago bi, kon, féeg noo ngi koy jëfandikoo, dunu mës a jóg ci leb. Dëgg la, réew yépp ay leb, ba ci réew yi ëpp doole ci àddina si. Waaye, benn, kenn tënku leen ba duñu mën a jaay bitim-réew ; ñaar, seen woyofaayu xaalis may na leen ñu doxale noonu seen i naal. Nun nag, CFA bi mooy sunu gàllankoor. Xaalis bi dafa am doole ba tax na say njaay du jar. Kon fooy jële looy faye say bor ?
Tóx baaxul, loolu dëgg gu wer péŋŋ la, kenn sañu koo werante. Képp ku koy def, sa bakkan a ngi ci xott, dina la feebarloo, gàttal say fan. Teewul bitig boo dugg Senegaal mu ngay jaay sigaret ; li am ba am moo di ne nguur gee ko daganal, di ci jël moyaal. Li ñu Marie Maurisse di xamal nag, teg ko ci ay firnde yu leer nàññ, moo di ne xeetu sigaret yi ñuy jaay Afrig, ñoo yées fopp yi ñiy jaay Ërob, ca réewi Tubaab ya. Mën nan koo metitlu waaye warunoo bett ndax Afrig yàgg naa doon Mbëbësu” Ërob. Kolobaan gii, boo fa doxantoo, dinga fa fekk ay jali jali fëgg-jaay, maanaam ay yëre yuñ sol Ërob ba sànni leen ci mbalit mi. Yàggul dara, daaw-jéeg rekk, lanu dégg ni esãs ak gasuwaal bi ñuy jaay fii ci Senegaal ak ci yeneeni réewu Afrig, kenn sañu leen a jaay Fràs walla Almaañ ak ñoom seen. Lu ko waral ? Xanaa seen mbon ci wér-gi-yaramu doom-aadama.
Bees sukkandikoo ci yéenekaayu Amerig bi, ”New York Times”, lépp a ngi door ci bésub altine, 25eelu fan ci weeru Me. Dafa amoon ku woo takk-der yi, ne leen am na jenn waay ju jënd sigaret ci benn màngasin, feye kook sagarub 20i dolaar bu baaxul. Nee ñu, waa jooju, George Floyd la tuddoon. Moom, George Floyd, wattuwaafoonu kaaraange la woon ci benn feccukaayu guddi. Waaye, dafa ñàkkoon liggéeyam ci sababu mbas mi lëmbe àddina.
Ñu ci bare jàpp nañu ne, bu nu génnee ci fiir gii nu koronaawiris bi fiir, warees na xoolaat tëralinu koom-koomu àddina sépp, waññi puukare bi te jox gëddam lépp lu ñeel wér-gi-yaramu doomu-aadama. Maanaam, tabax ay loppitaan yu baax te doy, ak lépp li ñu war a àndal ciy xeeti xarala. Warees na yit jiital lépp lu jëm ci dund gi dëgg-dëgg : mbey mi, càmm gi, lekk geek naan gi… Njàng meek gëstu bi tamit, wareesu leen a fàtte.
Noon boo mënul a gis, bu la songee fàww sa bopp ubu, sa fit rëcc.
Ku mënoon a gëm lu ndawe nii dina noot àddina sépp ? Tax na ba kenn ñemeetul a génn mbaa doxi soxlaam. Moom daal, koronaa tëj nanu nun ñépp ci sunuy kër, tëj nu ci tiit ak njàqare. Ku nekk naan kañ lay jeex, rawati-na sunuy doom. Ñoom la koronaawiris njëkk a dëj, tere leen jàngi, ndax li jawriñi réew mi tëj lekool yi.
Lii la Jéey wax ci nasaraan :
Jàmm ak salaam ñeel na la. Sa rakk a lay nuyu, di la ndokkeel, di la jox sa wàccuwaay.
Deesul a nàttable ne, diirub 400i at yi tubaab yi moomoon Afrig cib jay doole ak i nax, am nay njeexital yu bir ci nekkinu Afrig ba sunu-jonni-Yàlla-tey jii. Dafa di, légéti njaam ak nooteel a ngi fi, ne fàŋŋ. Te, sikk amul ci ne, tey, njaam ak nooteel yooyu, ñooy cëslaayu naataange biy màndargaal réew ya ko daan def walla daan ci jariñu. Su ma nexee joxe misaal ci Farãs, Àngalteer walla sax Etaasini. Naam, bare na ci loo xam ne seen xalaat ak seen farlu moo leen ko may. Waaye, alal ak doole yi suuxat seen koom, Afrig la bawoo. Maanaam, sunuy rongooñ ak dereti maam lañ siime seen cere. Ndeysaan, sunu maam yi sonnoon nañ lool, doonte sax, amoon na ciy workat.
Damay taxaw, léeg-léeg, seetlu, ngir def ay jàngat ci ñaari doxalin yu wute yooyu lool, seet tamit lan a ko waral, fan la lalu. Ndax, boo gëstoo bu baax, mbir mi dafa lay jaaxal.
Bi mu ñibbisee Ndakaaru, mu wéyal xeex boobu ci ndimbaluy rakkam. Ñoom ñépp ñu doon xeex nooteel, teg ci di ŋàññ doxalinu Seŋoor mi doon wéy ci waawi Farãs. Seŋoor demoon na sax ba jël Jean Collin, di doomu Farãs, boole ci di jegeñaale Jacques Foccart, toftal ko ci boppam, dénk ko lépp lu jëm ci kaaraange biir réew mi.
Ab seetlukat du sànku moom
Àllaaji Omar jaaroon na Misra, siggil fa der bu ñuul. Boroom xam-xami Misra xawoon nanu koo xeeb ngir wirgo deram, wànte bim jëflaanteek ñoom ba noppi, ñoom ñépp a luum.
Usmaan S onko , g i nnaaw bin la nuyoo, noo ngi lay sant di la gërëm bu baax. Nu y fàttali rekk ni yaay njiitu Pastef-Les Patriotes. Yéenekaayu web Lu Defu Waxu mi ngi lay jaaj ë fal ci li nga nu nangul jotaayu laaj-tontu bii. LU DEFU WAXU, nag, mooy yéenekaayub web ci kàllaamay Kocc bees fi jëkk a taxawal. Bu ko defee, nu bàyyi la nga nuyook jàngkati LU DEFU WAXU yi laata nuy s ó obu ci waxtaan wi.
Liggéey ngir Yàlla : Ñiy liggéey ci kurélug Force Covid giy saytu ak a doxal xeexub mbas mi nee nañu laajuñ peyoor
Ci ndaje mu jawriñu wér-gi-yaram ji doon amal ak taskati xibaar yi la Porfesoor Séydi indee leeral yile.
SUDAŋ : Nguur gi jël na dogal buy méngale xarafal jigéen ak rey nit. Ñaar yooyoo bokk àtte léegi.
Paap Aali Jàllo : Ginnaaw bin la nuyoo, noo ngi lay ñaan nga wax jàngkati Lu defu waxu yi kan mooy Séydu Jàllo.
Coow li nag, ci anternet bi la jëkke. Dafa am ay Móodu-Móodu ak ay Faatu-Faatu yu def ay widewoo di ci aartu seen i mbokk ak askanu Afrig wépp. Liñ ci jublu woon, ci seen i wax, mooy xamal leen ne, ci réewi Ërob yeek Amerig yi, am na ciy mbooloo yu laxasaayoo lëndëm, di lal ay pexe ngir wàññi limu nit ñi ci àddina si, te fas ko yéene tàmbalee Afrig ak nit ñu ñuul ñi.
Bu loolu weesoo, lees ci war a jànge mooy ne : démb, ñi daan tëgg làmb jeek ñi daan bëre — beykat yi — duggewuñu ko woon wut alal walla màkkaan. N1épp xam nañu ni sunu maam yi bey lañ daan dundale seen njaboot. Te saa yoo nee mbey, xel yépp dem ci fulla, xareñ ak muñ, ñuy ay tànnéef ci jikko yi. Bu nu delloo cosaan daal, góor balay sëgg bëre, fàww mu doon ab ndàndi, ñu weg ko fa mu bawoo. Wax dëgg, royukaay noonu lay mel, dangay siggil saw tund, siggil saw askan, waaye yit dangay nekk sagal say way-jur ak sa njaboot.
Waaye teewul Dige géej mel ni lu bees ndax nekkinu doomi-Afrig yaa ngiy wéy di tar te su dee tukkib nëbbu rekk mel na ni tey la Waalo gën a aay.
Paap Aali Jàllo : Noo gise dogal ak matuwaay yi nguuru Senegaal jël ngir xeex mbas mi ?
Ruwàndaa bokk na tey ci réew yi ñu gën a naw ci Afrig waaye du tax kenn fàtte la fa xewoon ci atum 1994. Kodiwaar tamit, démb rekk la woon. Kon mbirum waaso ak xeet du lu ñuy kafe.
Kan nag mooy gone gii wutewul ak cuuraayu dëmm ci Maki Sàll ak i nitam ? Lu tax ñu ragal ko ba mu leen di jëfurloo ?
Ñaari melo -nëtëx, weex- ak ñaari picc
Ci màrs 1990 la jëkk a doon jawriñ cig nguuru Senegaal. Mooy jamono ja Abdu Juuf yaatalee gornmaam, xajal ci kujje gi. Ñaari at yi jiitu woon loolu, nag, ay yëngu-yëngu yu metti amoon nañu Senegaal. Niñ koy waxe rekk : ginnaaw ay, jàmm. Idi la Juuf dénkoon njula mi.
Bu ko defee, nan tàmbaleek Maki Sàll, njiitu réew mi bëgg ñu falaat ko.
Ñaar a ma tax a fàttali loolu, tey. Benn : boroom xam-xam yi mel ne Fàllu Siise duñuy faral di móol i téere di ci dëxéñ xam-xam boobuy tax bu ñu fi jógee mu des fi ba seeni sët ak seeni sëtaat jot ci ba sax gën koo ñoŋal. Ñaareel bi moo di ne seen xam-xam du wasaaroo ndax day saf baatin ba tax ñu néew a ciy jot jaare ko ci ag tarbiya.
Kan lañu doon àtte ? Sëriñ Séex Beeco Cuun, di Xalifa di yit kilifa cantaakon yi.
Saartjie Baartman as ndaw su jekkoon, ab diriyànke bu amoon waŋ ak i ween yu réy lool la woon. Mu jaaxaloon tubaab yi, ba tax fu nekk lañuy jóge ngir deñsi-kumpa soxna si. Noonu la Tubaab bi nekke woon ak moom, xàwwi suturaam, dëkke koo toroxal. Yenn saa yi sax ñii làmbatu ko, ñee siif ko, ñeneen ñi di ko jam ak seen parasol ak yu ni mel.
Li ko dale altine, 2eelu fan ci weeru màrs ba tey jii, bés bu nekk ñu jot cib yégle bu bawoo ci njawriñu wér-gi-yaram geek ndimbalug mbootaay gi ñeel Covid-19 biy doxantu ci biir réew mi.
Paap Juuf mi ngi juddu bésub 18eel weeru desàmbar atum 1951 ca Abese, réewum Càdd. Taskatu xibaar la woon (liggéey na ci La Marseillaise ak Le Sport), nekkoon ndawal futbalkat, manatsëeru tàggat-yaram ak njiitu këlëbu futbal Olympique de Marseille dale ko 2005 ba 2009.
Li nga wax dox na waar, di !
Bi ñu siiwalee li Marie Maurisse bind, Philip Morris, këru liggéeyukaay gu mag gi ubbi fii Senegal ab isinu sigaret, daldi nay tontu. Ñaari mbir a jar a fësal ci li mu wax : bu jëkk bi moo di ne Philip Morris weddiwul ni sigaret yi muy jaay Senegaal ñoo yées yi ñuy jaay Ërob ; ñaareel bi, nag, mooy, sunu wér-gi-yaram gi ñuy fowe, nee na ci li ko nguuru Senegaal may la ko teg. Waa OMS, kurél gi ñu dénk lépp lu jëm ci wér-gi-yaram ci àddina si, firndeel nañ ni fileek 2030, limu tóxkati Afrig yi dina ful ñaari yoon. Ërob moom, tàmbalee naa xeex ak doole sigaret, ngir aar ay ndawam, fexe ba ñu bàyyee tóx. Looloo tax defarkati sigaret yu mel ni Philip Morris jàpp ne liggéey ak Afrig moo fi sës, sunu réew yi amal leen lool solo. Ci gàttal, nun nooy seeni nooy-neex, seen yoon newul ci sunu wér-gi-yaram. Bu sunuy njiit amoon fullaak faayda, yittewoo seen bànneexu askan, neneen la mbir miy deme.
Bi 19iw57is jotee, lañ woo pólis ne leen George Floyd xaalis bu baaxul la jënde ay sigaret. Ñu teg ci ne dafa màndi, mel ni ku àndul ak xelam. Nes-tuut, 2i takk-der agsi ca béreb ba, Thomas Lane ak J. Alexander Kueng ; ñu daldi taxaw ci kanamu oto bi George Floyd nekkoon. Thomas Lane daldi génne fetelam ci saa si te kenn xamul lu tax mu def ko. Ci la sante George Floyd mu teg i loxoom ci wolaŋ bi. Noonu, ci diirub 2i simili, Lane roofaat na fetelam ba génne Floyd ci oto bi, takkal koy manot. Ci la ko beneen takk-der bi, Kueng, sësale ci benn miir. Ba tey, George Floyd fippuwul, xataraayuwul : luñ ko defloo, mu def ko. Ginnaaw gi la ko takk-der yi dëje ci suuf, beneen oto pólis fekksi leen fa.
Wax dëgg, Covid-19 bi musiba la, waaye booy seet ku mën a yar mag la.
Senegaal war naa soppi doxalinam su bëggee bokk ci réew yiy raw ëllëg. Sunu réew mii, am nay boroom xam-xam yu ràññeeku, ba tax nu xalaat ni menn réew ci àddina waru koo gën demin.
Xale yi gëmewuñu ko woon. Lu tol ni lekool di tëj ci diggu at mi, du muur mburaake la. Ñu kontaan, naan ndax Yàlla nu nopalu. Waaye diir bu gàtt moo ci tegu, ñu tàmbalee laaj seen i way-jur kañ lañuy dellu lekool. Li am moo di ne dañoo dem ba namm seen i xarit, bëgg a fo ak ñoom mbaa xéy rekk gàddu seen saak, sàkkuji xam-xam, jàng lu bees. Rax-ci-dolli, tey, fi mbas mi tollu, kenn xamul ndax lekool dina ubbiwaat ren am déet.
Bi Alassane Ouattara ak Macron siiwale liñ naal ñeel ECO biñ wax ne mooy wuutu CFA bi ci atum 2020 ba léegi, coow li bare na lool. Mu am ay lënt-lënt yu bare yiy jur réer ak réeroo ñeel naalub ECO bi. Dara waralu ko nag, lu-dul ne ñu bare dañ réere lenn mbir : ECO bi CEDEAO di togg li ko dale atum 2000 ba tey, bokkul ak ECO bi UEMOA bëgg amal. Kon, ñoo ngi jaawale ñaari weccit yu bokkul doonte réewi UEMOA yi bokk nañ ci CEDEAO ak naalub ECO bim sumboon. Ma bëggoon cee indiy leeral yu am solo ndeem bëgg nanoo sàmm naalub bennale wecciti réewi CEDEAO yi, te muy ECO bu wér bi. Li ma ci namm mooy gindi ci askan wi ngir mu bañ a jaawale ECO bI CEDEAO sumb (te mooy bu baax bi) ak ECO bi Alassane Ouattara yégle keroog moom ak Macron te mu ñeel réewi UEMOA yi rekk (te muy biral ba tey nootaange).
Ginnaaw loolu, xamal ni kat, sa mbokku cosaan mi nga bokkal maam, di sa mbokku aada, moo namm a waxtaan ak yow tey. Bataaxal bii ngay jàngsi, mi ngi bawoo cib maxejj bu bëgg réewam, mu jaral ko lu ne, fu ne, te xaaru ci kenn walla lenn, muy xaalis walla ndombog-tànk. Duggewuma ko wanewu. Te yit, jubluwuma ci ŋàññ la, walla di yàq sa der. Nde, doo sama noon, te noonoowuma la ; doo sama wujj, te wujjewumaak yow. Tamit, rambaaj walla naaféq taxumaa jóg. Kon, jàppal ni bataaxal bii, jàmm rekk la wund, ñeel nekkinu Mali gi nu bokk ak i doomam, te nga boole leen jiite. Bu ko defee, naŋ ko jànge xel, bañ koo jànge xol.
Moom kay, tubaab bi jàppewuleen woon niy nit. Dañ leen daan liggéeyloo niy mbaam ci tool yi. Di leen dóor ak a toroxal guddeek bëccëg, ñuy lekk tuuti, di liggéey lu bare. Nit ku ñuul amul woon benn sañ-sañ ci boppam. Tubaab bi dafa jàppoon ni, Yàlla moom la bindal nit ku ñuul ngir mu doon jaamam. Loolu la seen njiiti jàngu yi doon gëmloowaate, di wëlbati waxi Biibal bi, di kàcc rekk di dajale. Jigéen ñi, ñoom, dañ leen daan siif saa su nekk, di leen tëdde. Xonq-nopp bu ci sa nëq tàng, nga fab kenn dëpp sa kow lal, faj sa aajo. Te, sax, àggoon nañ ci yoonal seen caay-caay googu.
Naka la mbir mi deme ? Ňaari melokaan, ňaari jikko yu wute lool ci ay doomi-adama yu bokk fi ňu jóge.
Loolu la Omar Bolondeŋ Jóob ak i àndandoom doon xeex. Ndax kat, Seŋoor dafa jébbalu woon ci Farãs ba nga xam ne, buñ tisóoliwaan Pari, mu ne yaaram-kàlla. Am jamono, Seŋoor sumboon fi liggéey bu mag ñeel mbeddi ndakaaru yi, santaane ñu set-setal gox-goxaat yi ngir laabal leen. Te, nag, duggewu ko woon lenn lu dul teeru Pompidou mi jiite woon Farãs, ngir bégal ko. Loolu metti lool Omar Bolondeŋ Jóob ak i rakkam ba tax ñu demoon taali Njawriñu Liggéeyu caytu gi ak Kërug aada ak cosaan gu Farãs ci Ndakaaru, ñu doon ko wax  Centre culturel français .
Dof mooy ku jiitalul xelam”
Ba mu ajee Màkka la taseek Muhamadu Xaali nekk taalibeem ay weeri weer. Muhamadu Xaali natt ko ci bépp anam, def ko Xalifa ci ndigalu Seex Ahmad Tiijaani.
Seneraal Farãsuwaa Njaay a xaatim yégle biy wax ne ñiy liggéey ci kurélug Force-Covid giy saytu ak a doxal xeexub mbas mi,  feddaliwaat nañ seen yéene ci liggéey ngir Yàlla ci jamonoy mbas mi.  Yégle bii, nag, biralees na ko ginnaaw bi coowal ndàmpaayu 3,5 milyoŋ yi jibee ñeel aji-bokk bu ci nekk. Coow looloo sababoon sax geddug Abiib Sy mi fa teewaloon kujje gi. Moom, nag, nee na tuuma yees teg ci kow kujje gi, wax ne ñooy làqu di déey taskati xibaar yi lépp lu xew ci kurél gi, ñoo ko tax a gedd.
GINE–BISAAWO : Jàngoroy Covid-19 bi song na nguuru Gine-Bisaawo, ñetti jawriñ ñoo ko ame : njiital jawriñ li, jawriñu kaaraange biir réew mi ak jawriñu jiñ dénk wér-gi-yaram.
Séydu Jàllo : Maa ngi leen di fey, di leen jaajëfal ci li ngeen ma tànn ngir waxtaane mbasum Covid-19 bi. Man, Séydu Jàllo laa tudd. Farmasiyeŋ laa ak biyolosist. Nekkoon naa tamit  interne des hôpitaux  te am naa lijaasa  Master  ci  immunologie et infections , maanaam xam-xamu kiiraayu biir yaram ak ség.
Nee ñu, gëstukat yooyu kat, dañoo jàpp ne li àddina si am ciy nit dafa ëpp. Bu yàggee, dootuñu xaj ci kow suuf, dund bi dootul doy te kon xiif dina rey ñu bare. Ndaxte, suuf si dina dem ba dootul nangu, dara dootul meññ ; géej gi dina yulleeku ba jeex tàkk. Ci gàttal, dara dootul doy. Kon, ci gis-gisu ñooñu, warees na wàññi doomi-aadama yi bala njaaxum loolu di am.
Njiit yi fi nekk tey, ku ci nekk ba ngay doon lawax di sàkku ñu fal la, biral ngay dige ñeel làmmiñi réew mi. Waaye ku ci toog, daldi fàtte la nga dige woon, fàtte askan wi. Bu weesoo coppati as tuut ci nafag réew mi ngir jagleel ko pulaar, joolaa, séeréer, wolof ak ñoom seen, nguur gi tus la leen defalul. Waaw, ginnaaw bees nattee xaalis bi réew mi soxla ci at mi, téeméer boo ci jël, dërëm lees ci jagleel làmmiñi réew mi. Xam ngeen ni lii bu dul yabaate yit, ag xeebeel bu amul àpp la. Leeg-leeg sax danga naan doxandéem yee nu gën a fonk sunuy làmmiñ, gën noo xam seen dayook seen njariñ. Waaye, ba tey, warees na xoolaat seen doxalin ñoom tamit.
Ndeysaan, xalam demoon na bay neex, buum ga saay.
Léegi nag, nan xuus tuuti ci biir gaal gi walla boog ci biir téere bi…
Séydu Jàllo : Waaw. Jàpp naa ne, dogal yi ak matuwaay yi nguur gi jël baax nañ. Ci sunu wàllu bopp, noo ngi koy rafetlu. Wiris bi amul ay tànk, nit ñee koy tasaare. Moo tax, dogal yeek matuwaay yi baax, rawatina liñ tere mbooloo yi.
Nun waa Senegaal nag, li nuy seetaan muy raam, ci ñag bi la jëm. Te kenn ñaanu ko Yàlla. Nan bàyyee nax sunu bopp, naan bal du fi tàkk, jaasi du fi jóg ndax lii walla lee. Nanuy fàttaliku ne noo bokk ndey bokk baay tey moytu lépp lu nuy féewale. Ngalla buleen fi yee fitna ndax, kat, bu keroogee kenn du ci mucc. Du xam ngeen ni ay du yem ci boppu boroom ?
Du ku ñu miinoon xar-kanamam ci làngu politig gi. Daanaka bi ñu ko dàqee Impôts et Domaines la ñuy door a dégg turam. Kon, gornmaa bi muy xeex tey, liggéeyal na koy at yu mu ne patt, tëj gémmiñam. Xéy-na booba xel mi newagul woon ci politig.
Isaa Sàll moo jiite pàrti bi ñu duppe PUR. PUR, nag, meloy nëtëx ak weex, ak ñaari picc yi lees koy màndargale. Isaa Sàll ku jar a bàyyi xel la. Ndaxte, moo nekkoon mbetteel ci wote ndawi Péncum réew mi yiñ fi amaloon ñaari at ci ginnaaw, doonoon ñeenteelu pàrti bi ëppoon i baat ci Senegaal. Ndege, amoon na 155 000 baat, maanaam téeméer boo jël ci pal googu, lu jege juróomi nit PUR lañu sànniloon kàrt.
Àddinay dox ba Ablaay Wàdd duma Abdu Juuf ci atum 2000, wuutu ko ci jal bi. Ci la tànne Idi, def ko bëkk-néegam. Ci weeru nowàmbar, atum 2002, nag, la ko Góor-gi” tabb Njiitu jawriñ ji. Rax-ci-dolli, moo toppoon ci Ablaay Wàdd ci kilifteefu PDS.
Ci atum 2000 la askanu Senegaal folli Abdu Juuf, fal Ablaay Wàdd. Ñu teg ci fukki at ak ñaar, mu doyal sëkk ci Góor-gi, dàq ko, Maki Sàll daldi toog ci jal bi. Ñépp am yaakaar ju réy ci moom, ndax guléet nu amoon njiit lu juddu fekk réew mi moom boppam ba noppi.
Bu nu boolee loolu lépp, demug Fàllu Siise gi day doon ci nun ñaari tiis. Bu njëkk bi ñeel génnug àddinaam ak anam bu metti bi mu ame. Bi ci des di xam-xam bi mu yóbbaale.
Bóomug Madinatul-Salaam, bile dàkkental la taskati xibaar yi utal mbir mi sabab layoo bu siiw bii. Juróom-ñaari at la lànket bi def, doore ko 2012 ba 2019. Ñépp a doon xaar ndogalu àttekat bii di Xaasimu Ture, mu waroon koo biral ci altine jii.
Mënees na wax ne, Tubaab yi ab mala lañu jàppe woon Saartjie Baartman. Li koy gën a firndeel mooy li ñu ko boole ci benn téere bees jagleel mala yi. Ku def jëf ju bon te ñaaw jooju mooy Cuvier, benn doomu Frãs bu doon gëstu xeeti mala yi. Noonu, gannaaw soxna Saartjie Baartman nit ku ñuul la woon, Cuvier da koo boole ci mala yi, saytu ko, amal ay njàngat ci moom. Noonu, mu méngale ko ak mala yiy nàmpal, boole ko ci biir téere boobu nga xam ne, dajale xeeti mala yiy dund yépp a ko taxoon a jóg.
Ginnaaw yégle bi jiitu bi génnoon ci altine ji, 2eelu fan ci weeru màrs, jot nañoo génne 18 yégle yiy saabal ci Covid-19 bi ak dogal yiñ ci jël, lépp di 19 yégle. Yégle bu mujj baa ngi génnoon ci bésub 19eel. Bees sukkandikoo ci bi ci mujj, limu way-tawat yi yokku na ba àgg ci 38. Waaye, yégle baa ngi nuy xamal ne, 5 yi wér nañu. Ñi ci des, mënees na rafet njoort ci ñoom. Ngir bañ jàngoro ji law, njiitu réew mi jël na ay ndogal yu bare.
[Tiis ak naqar wu réy laa yëg bi ma déggee deewu
Yaa ko gisal sa bopp. Lu ni mel, ñi féete kow te ne déjj ci donkaasi gi doŋŋ lay amal njariñ. Dinañ mën a jënd lu leen neex bitim-réew, indi ko ci réew mi, jaayaat ko nu mu leen neexe. Seen xaalis di gën a yokk ak bu Farãs, askan wi moom di wéy di ndóol. Bu lu ni mel amee, dees na joxoñ baaraamu tuuma bànk yu mag yi. Ndaxte, ñoo ko sooke. Ndekete, ñoom dañuy bañ a lebal nit ñi xaalis. Maanaam dañ leen di gàntal. Li ñu ko dugge nag, du lenn lu dul sàmm yemoo (parité) CFA bi ak Ëro bi. Njiiti bank yooyii xam nañ ne, bees lebalee xaalis liggéeykat yi, muy àntarpërënëer bi, di boroom bitig bi, walla sax bépp jaaykat, li ñuy koy jënde mooy ay jumtukaay walla dund. Jumtukaay yooyu ak dund bi, nag, bitim-réew lañu koy jënde. Te, téeméeri àntarpiriis yoo jël, 30 yi walla 40 yi bitim-réew lañuy jëggaani seen jumtukaay.
MËNUMAA NOYYI, MAA NGIY FATT ! 
Fii ci Afrig nag, ñu bare jàpp nañ ne, su nu weesoo jamonoy koronaawiris bi, sunu réew yi waratuñoo des ginnaaw. Am sax ñu dem ba yaakaar ne Afrig moo war a aye, jiitu ñi ci des topp ci.
Su nu bëggee sunu Senegaal am ndam nag, war nanoo xoolaat sunuy jikko, gën a yar sunu bopp, defaraat sunu nekkin. War nanoo gën a bàyyi xel ci ni set ak set-setal amee solo, rawati-na ci dëkkuwaay yi, màrse yeek mbedd yi ; te it dakkal lépp luy dajaloo di saafonte ak a mbumbaay.
Moo waral nuy laaj tey : ndax lekoolu Senegaal dina mucc ci tawat bii di koronaawiris ? Ndax du ko jekkali faf ?
Bees sukkandikoo ci kàdduy Ouattara-Macron yi, xel mën naa jàpp ne waa UEMOA ñoo xaalatal seen bopp, sos ECO ngir mu wuutu CFA. Dem na ba ñu baree bare ci réew yiy làkk farañse biir Afrig sowu-jant jàpp ne kurélu UEMOA dafa aakimoo ab naal boo xam ne, gaa, bokkoon na ca ña ko laloon, waaye moomu ko. Kon, dafa aakimoo naalu jàmbur. Li ma ko tax a wax nag, mooy ne, ci biir i waxam, Alassane Ouattara tuddul benn yoon CEDEAO te xam na xéll ne ECO, ci dëgg-dëgg, moomeelu CEDEAO la. Moom daal, ak ni mu waxe, dafa mel ni UEMOA ak Frãs ñoo toogandoo, xalaat, waxtaan ba déggoo ci ne warees na soppi CFA bi, indi ECO. Waaye, demewu fa noonu.
Ndege, Luwi XIV, buuru Farãs ba woon, dafa jëloon ab ndogal, yoonal tëralinu njaam gi, biral ci àqi ma-weex yi ak wareefi nit ñu ñuul ñi ñeel leen. Li mu ko dugge woon lenn rekk la : yaatal ak dooleel nooteelu tubaab yi. Waaye, loolu mënutoon a wéy. Ginnaaw gi, am na ci sunu maam yi ak ñenn ci tubaab yi ñu jóg taxaw temm xeex njaam ba ñu xéy dakkal ko. Ndekete yóo, gaa ñi amoon nañ yeneen pexey nooteel yuñ doon làq.
Waaye boo xoolee bu baax ñi jëkk a agsi jànguñu, walla boog seen njàng soriwul woon.
Yemuñu ca, ndax defaroon nañ ay ndell, fasoon leen yéenee sànni ci kow woto yi yaboon Seŋoor ak kilifa tubaab yi mu waroon a teeru. Wànte, dañu mujje lajj ci pexe moomu. Ci lañu leen tege loxo. Jàllo Jóob moom, dañ ko tëjoon Kéedugu giiru dundam ba noppi sas ko liggéey bu mu sañutoon a bañ, dëkke koo metital ak a xorñoññal ca biir kaso ba. Ca la Omar nisëree woon ca Mali ga mu dawoon làqu, ne day afalsiy rakkam, kilifay Bamako tegati ko loxo, jébbal ko nguru Senegaal.
Àllaaji Omar Taal sumboon nay xare Senegaal ba Niseryaa ngir tuubloo ceddo yi, yaatal lislaam fépp ci Afrig sowu-jànt. Ci 1864 la ko noon yi ërtal mu dugg ci Degembeer ne fa mes.
Noo ngi leen di fey bu baax a baax, di nuyu jàngkati LU DEFU WAXU yépp, mag ak ndaw, góor ak jigéen. Maa ngi nuyu tamit askanuw Senegaal wépp, ku ci nekk ak foo mënti nekk, di nuyu Afrig gépp ak àddina sépp. Bu loolu weesoo, bég naa lool ci li ngeen ma seetsi ngir séq ak man jotaayu laaj-tontu bi nuy waaj a amal. Maa ngi leen ciy gërëm, di ñaan ak a yaakaar li ciy rot lépp doon njariñ ñeel ñépp. Jërëjëf.
Jullig àjjuma : waa Lewna Ñaseen fippu nañu
COVID-19: Nee ñu kenn ci sàndarm yiy aar Maki Sàll ame na jàngoro ji. Lëlees na naataangoom yi mu jot a laaleel walla jege yépp.
PAJ : Lan mooy koronaawiris ?
Mu mel ni daal xalaati Malthus, benn boroom xam-xam bu mag bu doon dund ci 19eelu xarnu bi, ca Àngalteer, la ñuy dekkil noonu. Moom mi doon biral ne, feek wàññiwuñu limu nit ñi, dund gi ci kow suuf du neex, du yàgg.
Sémb yi fi jot a jaar yépp ngir ñoŋal sunuy làmmiñ, moo xam nguur gee leen yabal, walla ONG” yi, añs, seen liggéey dafa des. Ndege, dañuy tàggat ay nit ci diir bu gàtt a gàtt, jox leen lenge yi, ne leen ayca ! liggéey baa ngook ! Bu ko defee, ñu leen di jox ay tur yu deme ni : jàngalekat, yombalkat, wolonteer walla sax saytukat. Noonu, ñu sóobu ci liggéey bi, fekk ne waajaluñu leen, joxuñu leen jumtukaay yu méngook li ñu leen sant. Moo tax it, xeetu jafe-jafe wu nekk la ñooñii ñu wutal ay dàkkental di jànkonteel saa su nekk. Ñi leen di liggéeyloo yit, kenn du ñoom, moo xam njaatigi operaatëer lañu walla banqaasi nguur gi. Jafe-jafe yiy gàkkal liggéey bi, nag, mënees na cee lim :
Ci sunu jamono tey jii, ku-yeboo ne coppite yu mag am nañ ci mbir yi. Waaw ! Te coppite yi dañoo laxasook yàqute jamono ji. Ndax, tey koo laaj ci mbër yi ndax ay way-juram àndoon nañu ci muy takk ngemb di bëre, tontu bi benn lay doon : déedéet. Léeg-léeg sax am ci ku la ne moom làmb taxoon na ñu dàq ko seen kër. Li ko waral, nag, du lenn lu-dul ne kenn du am sa doom mu doon xale nga koy xiirtal ci muy bëre walla muy fecc, bàyyi fi njàngum daara walla xarala. Du càggéeni làmb baaxul, dafa di rekk ne, anam yi ñu koy defe léegee ñaaw te safaanook jëfi gor. Tey, ku déggal say way-jur, boo newul daara ja di jàng yaa ngi ci bérébu liggéyukaay yi di jàng xarala. Të ak ñàkk dégg seeni waxi waajur a tax ñu ci bari doon ay mbër. Waaye li am ba am moo di ne jamono jee soppi nit ñi niy kàkkataar.
Dige . Baat bu diis la ci gor.  Géej  nag moom, kumpa la ba jéex ndax, ni ko Séex waxe, ndox mu ne màww ba fu bët yem doy na kéemtaan.
Dafa di, nag, mbas mi jéggi na wàllu wér-gi-yaram kese. Fànn yépp la laal : politig bi, aada yi ba ci sax koom-koom bi. Yaakaar naa ni sax, li sunu koom-koom aju ci bitim-réew moo taxoon nguur gi teelul woon fatt digi réew mi, maanaam aaye fafalnaaw dugg Senegaal. Boo seetloo, sunu way-tawati Covid-19 yu jëkk yi bitim-réew lañ jóge. Ci roppëlaan yi lañ jaare. Gannaaw bi lañ def ay nattukaayi tàngooru yaram (thermoflash, thermomètre) ngir ràññee nimsaafoni Covid-19 bi (cas suspects du Covid-19). Waaye, loolu taxu koo baax noonu.
Usmaan Sonkoo ngi juddoo Cees ci atum 1974. Waaye ginnaaw ay way-juram ndawi gormaa bi lañu woon, Sigicoor la màgge. Yaayam, Maam Xadi Ngom, séeréer la, di yit pulaar, baay biy joolaa.
Ndoorteelu Isaa Sàll ci làngu pólitig gi
Jaar-jaar boobu, nag, dug tandale. Ndax kat, bu dee wax dëgg rekk, fu mu mas a jaar, Idi def na fay jaloore yees koy màndargale. Bunu fàtte ni ngóor sii ganesi àddina ci atum 1959, ca Cees, dafa mas di raw ci kalaas yim jaar yépp, ba muy tuut-tànk ba ba muy am  bakaloryaa , ñu daan koy faral di ràññee yit ci  Concours général . Noonu la ko jàppe woon itam, ci njàngum daara yu kawe yim defoon ca Pari ak ca Iniwérsite Princeton bu Amerig. Waaye mbirum Princeton moomu, lu mat a seetaat la ndax indi na fiy werante : gëstukat yu bare nee ñu lekool boobu, deful lu-dul jaar fa ni melax, bokk ciy lël yu ñakk solo te jëliwu fa benn lijaasa bu tax ñuy wax. Ci gàttal, ñoom jàpp nañ ni masul a jànge Princeton. Lu ci mënti am, warees na cee yokk ne xelam mu neex moomu, ay ustaasam a ko njëkk a seetlu ndax ba muy gone, ndongo-daara lu mënoon a jàng la. Foofu la jële dàkkentalu Maaraa biñ koy faral di woowe. Am na sax ñu jàpp ne ni muy def, di tariy aaya suy wax waxu pólitig, tiitar doŋŋ a ko ci duggal. Leneen lu ma seetlu ci jaar-jaaram moo di ne, ak li muy teel a dugg ci làngu pólitig gi yépp — fukki at ak juróom rekk la amoon — Idi jot naa liggéey ci Pirwe bi laata muy bokk ci nguur gi.
Maki Sàll digewul yem ci. Daanaka dafa waatoon ni dina indiy coppite yuy jëme sunu gaal gi kanam. Te ginnaaw xamoon na ne danoo xobe lool ci demokaraasi, sopp lépp lu koy dëgëral, foofu la doore. Moo ko taxoon a giñ ne dina wàññi moomante yi ci boppu réew mi, jële leen ci juróom-ñaari at yemale leen ci juróomi at doŋŋ te, ku xas ba moome ñaari yoon, dootoo mën a toogaat ci jal bi. Waaye yàggul dara mu tàmbalee indiy tànki bukki, daldi ne, aa, man kat sama yéene rekk laa waxoon, waaye këru-àttekaay gi gën a kowe ci Senegaal nee na du ci dal, fàww ma matal juróom-ñaari at yi, ñu door a seet naka lañuy def. Kon mu mel ni Maki Sàll dafa noo bëggoon a gëmloo ne amoon na lool naqar ci li ko yoon mayul mu wàññi màndaam bu njëkk bi. Loolu yabaate lay nirool. Fi mu ne nii, benn weer kesee ko ci dese te talul dara lu-dul faluwaat. Gaa, def sa kemtalaayu-kàttanam ngir ñu sànnil lay kàrt, dara aayu ci waaye laaj bi am solo dëgg mooy : ndax askan wi doyal na ci nguuru Makeem déet ?
Waaye nag sant Yàlla ndax bi nuy jooy loolu ci la ma Sëriñ Jili Kebe xamal ni Fàllu jotoon naa liggéey ak benn waay ba tax lu bari ci li newoon ci moom yëbb na ko ci waay jooju. Rax-ci-dolli, waxtaan yi mu jot a séq ak ña ca kippaango bee ñu duppe Akaademi wolof ci Facebook, baati wolof yu xóot te ñu bari umple leen woon, jot na ko faa rotal.
Mbir maa ngi xewe woon ca Madinatul-Salaam, 22eelu fan ci weeru awril 2012. Yéenakaay yi xéy dégtal nu xibaar bu yéeme : 19 cantaakon ñoo faat ñaar ci seeni mbokki taalibe ba noppi suul leen te kenn yégul, kenn tinul. Ñu ni déet-a-waay, gaa ñi ne Sëriñ bee leen jox ndigal.
Bi mu faatoo ci atum 1815, kenn ci gëstukatu Frãs yi gënoon a mag te xelam màccoon ci xeet yiy dund, da koo fees, daggate ko, teqale cër yi. Mu seppi yóor gi, dindi awra wi, denc leen ci anam boo xam ne duñu yàqu. Jëmm ji moom, ñu lëmës ko ne ko gàcc ci kàggu-aada gi ñu duppe Musée de l’homme” te nekk ca Pari, di péeyub réewum Frãs.
Paap Juuf gi…Doonoon na njiit lu mag a mag,
Loolu jur lan, nag, ci sunu koom-koom ?
Biñ ko jàppee ba mu am 6i simili lañ ko jëmale ci beneen oto pólis. Waaye, dafa mujje daanu ci wetu oto bi. Ci la waxe takk-der yi ne dafa ame jàngoroy kólostorofobi (feebaru xel buy tax nit kiy ragal ku ko tëj, rawatina ci béréb bu xat), lànk ne du yéeg ci oto bi.
Kon de mu neex ba dee ! Waaye loolu lépp, mbaa du ciy gént rekk la nar a yem ?
Ci wàllu koom nag, kenn warul a réere mbir ne njëgu dund gi dina yokku.
Njàngum lekool, ni ñu ko xame, ñaar a ko séq, kiy jàng ak kiy jàngale. Jàngalekat bi mooy aji-xam-xam bi, di ubbi xeli ndongo yi, ñuy topp ci waawam, lu mu leen tere ñu ba ko.
Li am kay, te muy dëgg, mooy ne ECO bi naalub CEDEAO la, moomeelam la, moom kepp a ci liggéey. Ndege, 1987 ba léegi ñooŋ ko doon togg, mooy jamono ja ñu taxawale naalub bennoo ñeel xaalisi kurél gi, doonte yéexoon nañ koo jëmmal. Ndaxte, ci atum 2000 lañ sumbaatoon liggéey bi. Jamono jooju, jubluwaay bee doon, ca njëlbéen, fexe ba amal ñaareelu wàlluw xaalis (zone monétaire –ECO) bu waroon a boole réewi Afrig yiy làkk farañse ak réew yiy làkk purtugees. Te, boobu, kenn waxul woon ne ECO da fiy wuutu CFA. Dañu déggoo woon ci ne ñoo fiy nekkandoo ba jëmmi jamono, ñu daldi leen boole, bennale leen ci kow ay sàrt yu leer, wér te wóor.
Liy xew ca bëj-gànnaaru Mali metti na, tiis na. Xanaa gisoo ni ñuy reye ndawi Mali yi, di saam seeni néew ? Ndege, biir làrme bi, ndaw yaa ci ëpp, bés bu nekk ñuy jaay seen bakkan ngir seen réew. Jigéen ñaa ngiy ténj, jirim yeek baayo yi di gën a bare, yaakaari way-jur yi di tas. Foo dem fekk fa dëj. Ndaxte, ay doomi jàmbur, mag ak rakki jàmbur, jëkkëri jàmbur ak pàppay jàmbur ñoo fay dee. Boo weddee li ma lay wax, dugalal sa ñaari doom yi, Buuba ak Karim, ci làrme bi, yabal leen ñu xeexi. Bu booba nu xool ba xam ndax dinga nelaw am déet. Waaye, ginnaaw kenn ci seeni doom, mbokk walla jegeñaale deewu ci, seen yoon. Yëgalu leen ko sax seen yaram. Moo tax, ci jamonoy tiis ak naqar jii, say doom sañ a salfaañe alalu réew mi, di ko pasar-pasare. Ñu ni déet-a-waay, say way-yëddukat di yaataayumbe ak a gundaandaat, di jël lu tollu ci 100 walla 300i milyoŋ ci sunu koppar di ko yàq ciy aniwerseer ak i caaxaan. Ngeen fàtte askanu Mali wi nga xam ne, sonn na, tàyyi na. Nit ñi lott nañu, tumuraanke, xiif, mar ba nga ne lii lu mu doon.
Gaa ñi dañu tekki genn buumu njaam, fas geneen gu gënatee dëgër, te mooy ci nasaraan colonisation”. Dafa di, xeetu nooteel woowu moo rawati bu njëkk ba. Gaa, njaam gi wuññi woon na sunu sutura maam ya, nasaxal koomu Afrig. Waaye, nooteel bi dafa laal xol yeek xel yi, futti sunuy aada, suufeel ak soofal sunu cosaan, fënëxal sunuy ndëgërlaay. Xamatun lun doon. Xamatun fun jëm. Ñu jàppenu ay dof walla ay mala yu amul démb, amuñ mboor. Moo waraloon njiitu réewu Farãs ba woon, Nikolaa Sarkoosi, ca waxtaan wa mu amaloon ci Ndakaaru gii, waxoon ne Afrig amul cosaan. Aka mën a fen ! Ku la xeebe nii, noo koy farale ? Moo tax àndumaak Lewópóol Sedaar Seŋoor bi muy wax ne nooteel bi loraange ju jur njariñ la. Xamuma nu mu mënee woon wax wax ju ni mel. Xeeb sa bopp weesuwul lii.
Dama koy seet ci sama maas gi. Dañoo jòge ci àll bi, walla jòge feneen ak feneen, jànguñu dara lu tax seen xalaat mën a sori.
Ñaar fukki fan ak ñett ci weeru Mars ci atum 1972 la këru àttekaay bu Seŋoor àtte woon Omar Bolondeŋ Jóob, daan ko ñetti ati kaso yu mu waroon a tëdd. Li ñu ko jiiñoon moo doon nasaxal kaaraange réew mi”. Mu doon xeex doxalinu Seŋoor wi aju woon ci li neex tubaab yi ba noppi worook bëgg-bëggu askanu Senegaal. Moom Omar Bolondeŋ Jóob, dafa mujjee ñàkk bakkanam ca kaso bu Gore ba ñu ko dencoon.
Dees na wéy di fàttalikuy jalooreem ba fàww.
Seetlu nañ ni, bi nga waxe ak askan wi ba léegi, coow laa ngi ne kurr : jàppal Sonko fii, bàyyil Sonko fee. Loo xalaat ci mbir mi ?
Ginnaaw bim jiite julli mbooloo ji ba noppi, ci àjjuma ji, pólis dafa jàppoon Ilimaanu Lewna Ñaseen bi. Askan wa ne dee du fi ame, daldi fippu. Xalifa bi mer, tëkku nguur gi ci kàddu yii :  Dinan wéy di julli àjjuma ju nekk te noo ngi xaar ba benn takk-der teg fi tànkam ! 
SIGICOOR : Lëlees na ca Kap-Skiriŋ ak Kafuntin 4i mool yu bawoo Sowaal.
SJ : Koronaawiris ngiir bu yaatu la, ëmb ay wiris yu bare lees mën a màndargaal. Ci benn boor, ci seen mbindin, koronaawiris yi dañu am melow téeñlaay, moo waral ñu tudde leen noonu. Dañuy faral di nekk ci mala yi. Bu ko defee, mën nañ jóge ci mala yooyu, dugg ci biir nit ki. Moo xam daa fekk nit ki lekk malabi, walla mu laale ak moom.
Bu dara desulee lu dul tànn ñan lees war a wàññi, xeli saay-saay yépp ne yarr ci askanuw nit ku ñuul. Xalaas ! Mbete Yàlla !
Pey gu néew te ñu ciy yéex a jot ;
Moone de, mel na ni tey ña tëwoon seeni waa-jur ca njëlbéen, ñoom lañu def royukaayi ndaw yi. Ndax, ñoo fi tekki di dawal ci daamar yi fi gën a yànj, dëkk ci kër yu taaru ba dee. Ku ko weddi seet ko ci jaraaf gi nu dénk njàng meek lépp lu ci ajuy doxale ; kilifa googu, bu daara yiy ubbi, muy ànd ak kenn ci mbër yi, di wër ak moom yenn ci ay daara. Muy lu doy waar ! Teg ci tamit, nataali mbër yooyu ñoo ne fàŋŋ ci téere yi ndongo yiy jànge. Te bu jant biy so, ba gone yi wàcc, ëtti daara yi dañuy soppiku aareen, mbër yi di ci tàggatoo. Moom kay, salfaañoo dëgg la dundinu askan wile def. ! Kon léegi daal ku bëgg a tekki na fexe rekk ba am, ak noo mën a ame ?
Fii nag, dige bi ci diggante boroom gaal gi laak kurélu ay xarit neen, yàgg a ànd bala lii di xew, boroom gaal gi war leen a yóbbu Espaañ. Kiy lijjanti mbir mi Saamelo la tudd. Kon, dige bile yaakaar a ko lal. Yaakaaru ñépp ñi ko séq : rëcc takk-der yi ba yegg fa nga jëm te benn bakkan du rot ci yoon wi, Yàlla musal leen it ci balaay Géej-Mbàmbulaan yi ; jéggi géej, yegg fa nga jëm, ngir ëllëg gu tane, ndax toog ci sa wetu way-jur te yoroo loo leen yoree amul njariñ. Te wax dëgg Yàlla, fàww doomu-aadama tukki ndax jekkeedi la nit moom. Bàyyimaa yelloo toog benn béréb… Tukkib nëbbu nag, moo lëmbe dëkki Afrig yi, seeniy ndaw jàpp ne jël gaal, jéggi géej rekk a mën a soppi seen dundin.
Jàngoro ji mën na nekk ci nit ki 7 ba 15i fan te du feeñ. Kon, boo nattee tàngooru yaramu aji-tukki bi, amaana doo gis dara fekk ne ame na jàngoro ji. Te sax, nit ki mën na ame tàngooru yaram fekk ne sibbiroo ko sabab walla leneen lu dul Covid-19 bi. Moo tax ma ne, nattukaayi tàngoor yooyu ñu defoon ca ayeropoor Belees Jaañ taxu ko woon am njariñ noonu. Lees war a def te mu jàmp lool, mooy wëri wàllent-ëlëm yi. Am na ñuy wax ne nguur gi dafa war a sàrtal gaw gi, ku nekk dëju sa kër.
Seen doom ji bokk tey ci wutaakon yi te xelam màcc lool ci mbirum lempoo ngi denc ñaari soxna, am ak ñoom juróom-benni bant.
Guléet Isaa Sàll bokk ci palug njiitum réew. Waaye, ku fàttaliku jaar-jaaram, dinga gis ne jotoon naa bokk ciy wote. Waaw, Isaa Sàll nekkoon na fi Njiitu ndajem diiwaanu Fatig ci njeexitalu atiy 1990. Ginnaaw loolu, askan wi wóolu woon na ko ba fal ko dipite ci atum 2017.
Mook i àndandoom am nañ lu ñu bàkkoo ndax nee ñu ba mu jiite jawriñ yi, yokkute dellusi woon na ci koom-koomu réew mi ba tax Club de Paris gën a wóolu Senegaal, abal ko xaalis bu baree-bari ; defaratoon nañu tamit lu xaw a tollook 1500 ci dëkk-dëkkaan yi, jaare ko cib naal bu Idy tudde woon Grappes de Convergence. Bu loolu weesoo, am na ñuy wax ne moom Idiriisa Sekk moo fekki woon Yaaya Jaame Gàmbi, fexe ba mu nangu ni jot na ñu lëkkale Senegaal ak Gàmbi : ci lañ tàmbalee liggéey ci pomu Farafeñe bi Maki Sàll ubbi keroog…
Dinan ci jéem a tontu.
Lee tax nu mën a jàpp ne Fàllu Siise dem na waaye demul ndax ni ko woykat bi waxe suuf dina lekk doomu-Aadama bàyyi fa jëf”.
Nee ñu, Abaabakar Jaañ ak Baara Sow, ñaari way-dëddu yi, lenn rekk a tax ñu boom leen : xérte ak mbëggeel gu jéggi dayo ñeel seen Xalifa bi. Ndax, àggoon nañu ci di ko woowe Yàlla. Loolu, nag, moo indi coow li bu ñu sukkandikoo ci xibaar yi fi jotoon a rot jamono yooyu. Coow li ne kurr ci këru Séex bi, mu yabal ay taalibeem ngir ñu génne fa Abaabakar Jaañ ak Baara Sow. Noonu, 19 cantaakon yi dem ba ci yoon wi, xeex ak Abaabakar Jaañ ak Baara Sow, daldi gor kenn ki jaasi, fetal keneen ki ba noppi gaawtu suul leen. Nee ñu sax ki ñu fetal deewagul woon bi ñu koy suul. Ginnaaw bi ñu defee seen tóoxidóoni ba noppi, dañu ko doon jéem a nëbb far Yàlla def am ku leen bett, boole leen ak sàndarm yi. Bi mbir mi siiwee ba yoon jot ci, coow li ne kurr. Ñépp di naqarlu jëf ju ñaaw jooju. Li ci gënoon a doy waar mooy li Séex Beeco Cuun mi yilif ñi ñu bóom ak ñi leen bóom noon, moom de, yëgul tinul.
Saartjie Baartman, nag, dara yóbbewu ko mbugal bu ñaaw bii lu dul ni jigéen ju ñuul bindoo ak taaram. Ci atum 1994, ab diir ginnaaw bi politigu boddikoonte ci biir xeet (apartheid) jeexe ci réewum Afrig-bëj-saalum, ca la askan wa ñuy woowe ay xoyxoyca mooma réew sàkku ci Nelson Mandela mu fexe ba jot ci néewub Saartjie Baartman. Seen jubluwaay moo doon suturaal ko, denc ko ci bàmmeel. Waaye ñenn ci gëstukati réewum Frãs lànk ba tëdd ci naaj wi. Amuñu woon benn lay lu dul di wax ne néewub Saartjie boobu moomeelu Frãs la. Noonu ba ci atum 2002 ci la Frãs soog a nangoo jébbale Saartjie Baartman ginnaaw bi dipite yi jëlee ndogal lu ni mel ca péncum-ndawi-réewam.
Ci bésub 14eelmàrs la njiitu réew mi wax ak askan wi, xamal ko naka la mbir mi tëdde ak yan pexe la nguur gi lal ngir xeex Covi-19 bi. Ci pexe yooyu, nag, bokk na ciy ndogal yu bare yi mu jël ngir aar réew mi, muy ay tere yi aju ci :
amoon itam xol bu rafet lool… Futbalu Farãs ñàkk
Day nasaxal walla day wàññi xaalis bi nuy bàyyi ci bànki Frãs ba, ñu koy wax ci nasaraan réserves”. Réserves” yooyu, nag, ñooy wóoral yemoo CFA ak Ëro. Looloo tax bànk yu mag yi duñ sawar ci lebal liggéeykat yi.
Benn kameraa bu màngasin Cup Foods, te nekke boor boobu, mi ngi wone takk-der Kueng muy jéem a dugal George Floyd ci toogu ginnaawu oto pólis bi. Takk-der bi ñuy wax Chauvin da koo mujjee génne, dëpp ko ci tali bi, ci wetu oto pólis bi. Ci la 2i nit ñu doon romb foofu, génne seen njéggil-kàddu, di filme mbir mi.
Dëgg la, réewi Ërob yeek yu Amerig yi, ñoom, dañoo weere. Ndaxte, koronaawiris bi da leen a futti ba ñu set wecc ! Ndekete seen alal ju bare jeek seen doole ji leen ñépp xamaloon, fii lañ tollu : feebar biy lëmbe fépp, nit ñiy dee niy weñ, loppitaan yiy màbb, jarag yi jaaxle xamuñu nu ñuy def ba faju, fajkat yi jommi ; nit ñiy làqu ci seen i néeg… Kenn dematul, kenn dikkatul, koom-koom biy nasax di ruus… Yaafus mënul a weesu lii !
Nuy laaj tamit kañ la sunu réew miy am fitu jël ay dogali boppam, bañatee jébbal ruuwam Farãs ? Ndax ci sunu xel mu gàtt, su dee bu koronaa jeexee danoo nar a wéy di dox ci waawu Tubaab yi, di leen toppandoo, du baax ci nun. Rax-ci-dolli, ni yenn jawriñ ci réew mi, yor ay ndombo-tànk yu réy, di jalgatee alalu askan wi, day gën a gaañ baadoolo yi. Fii la Senegaal war a jaare soppiku ba fàww, seetaat digganteem ak Frãs te dakkal càcc gi.
Su ko defee, fàww nu laaj lii : naka la njàng mi mënee àntu ci jamonoy mbas, jamono joo xam ne gone yi duñu janook ki leen di jàngal ?
Ma leeral yit ne, bokk na ci màndarga yi gën a fés ci naalu CEDEAO bi, mooy ne dayob yemoo bi deesu ko yemale ci benn lim walla di ko wéer ci benn weccit kese, muy EURO walla dolaar walla weneen xeetu weccit wu am doole.
Ay waay ! Yërëm nu boog, kôro !
Fekk ay nit seen réew noot leen, jaay leen doole, naka la ci njariñ mën a sababoo ? Sil Feri (Jules Ferry) mu Farãs lii la waxoon :  Na ñépp xam ne nit ku weex moo féete kow nit ku ñuul. Bu ko defee, war nan, nun ma-weex yi, xettali nit ku ñuul, jële ci moom jikkoy mala, ngir saxal ci moom nite . Ñu ni déet-a-waay, Buuru Belsig ba woon, Lewópóol II, ne, Kóngo ak lépp li ci biir, mooy boroom. Moo taxit, xeetu metit walla ñaawtéef boo mënti xalaat teg na ko doomi Kóngo ya. Noonu yit la deme woon ca Mosàmbig ginnaaw bi Purtugees yi woñee loxoy waa dëkk ba ngir ñu beyal leen wëttéen. Loolu juroon xiif gu metti ca dëkk ba.
Waaye ñàkkuñu woon cëslaay, amoon nañu tamit lu ñu gëm. Te boo ko de xool ci ñoom, Móodu yu jëkk yee fi taxawal ay daayira yu man a gindi mbokk yi ba kenn du gëlëm. Fakastalu, naam, am na, waaye Yàllaak daayira yee tax ba mag ñi fàttewuñu démb.
Ci 14eeli fan ci weeru Mee atum 1973, la yéenekaayu nguur gi, Le Soleil”, siiwal xibaar bu tiis bi : Kurél giy sàmm kaso yi (…) mu ngi xamle ni Omar Bolondeŋ Jóob xaru na ci néegam ci biir kasob Gore ginnaaw bi mu yeewee buum ci baatam. Mu ngi ko def ci boori ñaari waxtu ci guddi”. Booba, 26i at kepp la Omar Bolondeŋ Jóob am. Amaat Daŋsoxo ne woon ca tonet, wax ne : Dafa leer nàññ ci sama bopp ne Omar Bolondeŋ Jóob dañu koo bóom. Li tax kilifa yi ŋànk réew mi bóom ko nag, lenn rekk la : ak xel mi ko Yàlla mayoon, Omar mënoon na leen fee jële !”
Bala dara, noo ngi dollee sant Yàlla mi nu tàggat ba nu doon lin doon, gëm li nu gëm. Di ko sant yit ci tolluwaay bim nu yóbbu, ba sunu kàdduy wër Senegaal, jàll Afrig, daj àddina sépp. Du sunu g njà mbaar, sunub xam-xam walla sunu mën-mën moo nu ko may. Ndaxte, am na ñu nu fi jiitu, gën noo jàmbaar e , gën noo xam, gën noo mën te raw n u ci fànn yu baree bare te amuñu li nu am. Kon, noo ngi delloo lépp Boroom Bi ko sabab.
Ngir fàttali, bi mbas mi dooree ba léegi, Tuubaa ngi doon wéy di amal i julli mbooloo te kenn àdduwu ci. Te, Tuubaa, fa la mbas mi gën a ñànge. Ñoo ngi julli tamit ca Medina Gunaas doonte ne nemmeeku nañ fa 4i wàllenti-ëlëm ak lu tollu ci 10i way-tawati Covid-19 bi.
FARÃS : Réewum Farãs wéyal na guuralug wér gi ba 24eel ci weeru sulet.
Ci beneen boor, boolees na koronaawiris yi ci xeeti wiris yiñ dippe  virus à ARN . Maanaam, xeeti wiris lañ yoo xam ne, benn, mën nañu jóge ci mala dugg ci nit ki ; ñaar, bu ñuy dugg ci nit ki dañuy soppeeku ci anam bu gaaw te dañuy gaaw a wàlle. Loolu, nag, day indi ay jafe-jafe yu bare ñeel pajam.
Bala maa dee ñu daas seen làmmiñ yi, singali nu. Ki ci gën a rafet wax mooy ki la naan : nit ñu ñuul ñi dañoo xayadi te mën a jur ba nga ne lii lu mu doon !  Ñi ci yées xalaat ñooy gënale xeet yi te naan :  Afrig a barey ndaw ! Nun, nag, ñi ëpp ci nun màggat nanu ba dóox, di xaar dee. Des na tuuti, xeetu nit ku weex dina sooy, nit ku ñuul jiite àddina si. Te loolu, warunu koo nangu tey, warunu koo nangu ëllëg, bun ko seetaanee mu ñaaw ! 
Xeetu njàngale wu sukkandikuwul ci manoore jàngkat yi ak tamit i xarala yu dëppoowul ak jamono ;
Waaye ñu baree-bari ciy ñàkk seen bakkan.
Ci sama xalaat, loolu mënul nekk. Bu fekkee ni nguur gi mën na jox boroom kër bu ci nekk li muy dunde moom ak njabootam ci diirub weer, dina ci baax lool. Waaye, gaw moom, dina metti lool ci askan wi bu dee defuñu loolu. Rax-ci-dolli, li ëpp ci li nuy dunde, bitim-réew lan koy jéggaani te askan wi, ñi ci ëpp, ay góogóorlu lañ. Li ñuy fortaatu ci bés bi lañuy dunde. Boo leen teree génn, dinga leen lor, ñoom ak seen i njaboot.
Du benn du ñaar, Usmaan Sonko wax na ne bés buñ ko falee, li koy gën a yitteel mooy dog buumu njaam gi ay doxandéem, rawatina njiiiti Frãs yi, tënke Senegaal. Dem na fi Mante-la-Jolie, ca Frãs, yakk Tubaab yi lu mel ni xeme, ne seen yoon nekkul ci ni nuy téyee sunu réew ak sax yeneen réewi Afrig yi ñu tegoon loxo ciy jamono.
Ni ko ñépp xame, baayu Maki Sàll wattukat la woon waaye teewu koo jiite tey Senegaal. Baayu Idirisaa Sekk moom, da daan jaay fëgg-jaay màrse Cees waaye teewu ko fee nekk kilifa gu mag ci réew mi. Kon ñoom ñaar ñépp ay doomi baadoolo lañu te mënees na leen jàppe niy jàmbaar yu ñu war a naw ci wàll woowu ndax dañoo ñefe, fas-jom, ba génn ci.
Bi Senegaal moomee boppam ba ñu teg ci benn at la Aamadu Abdul Sàll ak Kumba Timbo am doom ju góor ca Fatig ; bés ba delsi, ñu ngénte ko, tudde ko Maki Sàll. Niñ ko waxe sànq, li ko wutaleek Seŋoor ak Abdu Juuf ak Abdulaay Wàdd, moo di ne moom rekk a fi nekkagum njiit lu fekkewul jamonoy nootaange Tubaab yi. Warees na cee yokk leneen lu am solo : ci réew mii doŋŋ la mës a jànge ba ni mu génne iniwérsite Ndakaaru ak lijaasa biy biral ne ku xam-xamam màcc la ci mbirum petorol ak yu ni deme.
Xanaa rekk des di ko ñaanal Yàlla miy Boroom-Yërmaande jéggal ko te xaare ko àjjanay firdawsi ci barke turandoom Sëriñ Fàllu Mbàkke.
Booba ba léegi, nag, def na juróom ñaari at, yoon di luññutu, di seet a ka seetaat ngir xam kan a def lan. Bu dee taalibe yi nga xam ne ñu ngi woon ci tëjub-négandiku, li leen yoon toppe woon mooy : bóomug njuumte bu ànd ak mbugal, làqub néew, ñàkk a siiwal rey bi, mbooloom-caay-caay, teggi yoonu suul néew ak ñoom seen. Séex Beeco Cuun, moom, lii la ko yoon toppe woon : luqnjuurug bóom, maanaam bu bóomulee it teewoon na bi ñuy fexe mbir mi. Jotoon nañoo teg loxo Sëriñ bi ak 19 taalibeem yi. Séex bi, nag, yoon da koo mayoon sañ-sañub négandiku ndax li mu tawatoon ba tax mëneesu ko woon téye ci kaso.
Tabo M’Beki mi jiitewoon booba Afrique du Sud sànni woon na ci kàddu yu daw yaram yii : Kiy niru mala dëgg-dëgg du doomu-Afrig bii di Saartjie Baartman. Déedéet. Mala yi dëggëntaan ñooy ñi ko xañ boppam ba noppi def jëf ju ñaaw jii”.
bépp xew-xew buy waral am mbooloo di daje ci diirub 30 fan ;
na, waaye Afrig ñàkk na. Yal na suuf sedd ci
Doo ma baal nga leeral fii ? Lu loolu joteek yemoo bi ?
Widéwo bu jëkk bi day wone 4i takk-der yi wër ko. 3i ñi sukkandoo ci kowam, téye ko. Takk-der Lane sukk ci tànk yi di bës, takk-der Kueng di def noonu ci ndigg li, takk-der Chauvin jël óom bi teg ci baat bi, di bës ak doole.
Fekk booba, Afrig mel ne Sunu Boroom daf kaa beral loxo. Ba fi nuy waxe nii, mbas mi, ñi mu ci jàpp ba di yóbbu seen i bakkan, buñ ko dee méngale ak li xew feneen, mën nanoo sànt Yàlla ! Doonte sax benn doom-aadama rekk bu wàññeku, ñàkk wu tiis lay doon saa su ne, ak fu mu mënti doon.
Dëgg la sax, réew yépp a ngi yuuxu tey waaye ku ci nekk dangaa war a ànd ak ngor, am sa fulla, takku ba dëgër liggéey. Ku fi ne di xool li Masàmba mbaa li Madembay def, doo dem. Li war bépp doomu-réew mi mooy dëggu, jàpp fi mu jàpp, ànd ceek xolu yërmande ngir taxawu askan wi.
Réew mu mel ni Finlande jot naa indi tontu ci laaj boobu. Foofu, xale yi, lu tol ci 4 ba 5i waxtu doŋŋ lañuy toog lekool bés bu ne. Daanaka xale yi sax ñooy jàngal seen bopp, ndax porfesoor bi day am beneen taxawaay, gindi ak jubbanti mooy liggéeyam. Du jàpp ni moom doŋŋ moo xam ci daara ji, day bàyyi xale yi ñuy jéemal seen bopp, xalaatal seen bopp, saa yu ñu juumee mu xettali leen. Kon, ndongo yi dootuñu ay siwo yu ñuy sotti xam-xam, dañuy yittewoo seen njàng, di wutal seen bopp xam-xam, duñu xaar sëriñ bu leen di sa. Rax-ci-dolli, dañuy mën a jëfandikoo anternet bi, loolu bokk ci liy woyofal liggéeyu jàngalekat yi, rawati-na ci jamonoy mbas mu mel ni koronaa, di tere nit ñi di dajaloo.
Li ci gën a doy waar, nag, te xamu leen ko, mooy ne Alassane Ouattara ci boppam, ci bésub 21eelu desàmbar, ci suba si, mi ngi woon ci ndajem njiiti réewi CEDEAO yi. Te, ECO bi lañ fa doon waxtaane, waaye ba tey, ECO boobu yemul ak ECO bi nu biral ci ngoon moom ak Macron. Bu dee loolu am na, li gënoon a jaadu ci wàllu politig ak koom-koom, gënoon a rafet, mooy Alassane Ouattara wax ne :
Àddina sépp xam na ni Farãs a sooke jéyya ji xew ca bëj-gànnaaru Mali, di fa reylu ay ndawi réew mi. Xanaa gisoo ne seeni moroom yu Farãs di fey ci suuf ñoo leen di faat bés bu Yàlla sàkk ? Dafa di, nag, lu jiin Njaag a, te Farãs mooy Njaag. Te sax, yow ci sa bopp, dara umpu la ci. Yaa gën a xamaatoo ni Macron, njiitu Farãs, ak i ndawam ñoo ngemb ay saay-saay yiy mbubboo raaya Mali, di wootewoo bëgg-sa-réew ba noppiy faat ay doomi Mali bés bu nekk. Xam nga xéll ni Farãs mooy seytaane bi leen di jox i gànnaay, ñuy fetal doomi réew mi. Ma ni, benn jiyaadis amul Mali waxatuma laak terorist. Ay kàcci kese la ! Te, taskati xibaar yu baree ngi leen ciy jàppale. Dafa doy nag !
Atum 1960 ak li ko jege, ci la réew yu bari ci déndug Afrig tàmbalee moom seen bopp, ginnaaw bi Tubaab yi duyee seeni gafaka ba ñu fees dell. Waaye nooteel gi yemul foofu, de. Wax ji lii doŋŋ la woon : dangeen a bëgg moom seen bopp ? Yoon waa ngoog waaye na leen leer ne dinanu wéy di leen yilif. Kon, beneen xeetu nooteel daldi judduwaat. Booba ba tey, boo jëlee réew mu mel ni Senegaal, lépp lu fi baax sunu njiit yi jox ko waa Farãs toog. Su may xool fi nu jaar yépp, doore ko ca jamonoy njaam ga ba tey, ci laay gën a gëm li Séex Ànta Jóob waxoon ca Ñiseer :  Su nu yaakaaree ne ñaawtéef yi nu tubaab bi def deñ na ci nun, noo ngi nax sunu bopp . Dëgg la ndax tubaab bi dafa raxas sunu xel ba gëmatunu sax sunu bopp. Du ñàkk am ñu ni ma, dëgg la ne tubaab yi tooñ nañ nu waaye nun it war nanoo seet ba xam ndax def nanu sunu wareef ci ëllëgu Afrig. Loolu neexul a weddi.
Jànguñu tubaab waaye mokkal nañu yeneeni làkk ba mën a xàll yoon wu leen di aar, di leen tee réer. Ndaxte, làkk wolof walla araab may na leen ñu xam fu ñuy teg seeni tànk ba bañ a saaraan. Te bi ñuy ñów ci réew mii gisuñu kenn ku leen tette waaye am nañu seen ngor ak seen diine, jàpp nañu ci ba taxaw fu dëgër. Ba tax kenn yóbbuwuleen ci weneen yoon wu doonul seen yoonu bopp. Kon tey, Móodu yu jëkk ya xam nañu fan lañ samp seeni tànk ba mën a téye seen aada ak seen ngor ak seen fulla. Loolu lépp am nay firnde ndaxte bu daayira yi nekkee fépp tey, xeer wu njëkk wi ñoom ñoo ko teg ba xale yi mujj a agsi mën cee jariñoo.
Ndeysaan, njabootu njóobéen rawatina Jàllo Jóob ñoo ngiy wéy di xeex booba ba léegi ngir ñu bañ a fàtte seen mag jooju. Ñoom li ñu jàpp mooy ne, Omar dañ koo rey, te dara waralu ko woon lu dul politig. Omar a ngi gaañu ginnaaw bi ñu ko metitalee ca kasob Gore ba, te ñu mën a njort ne lépp ci ndigalu Jean Collin la ame. Ñu bare ci ñiy gëstu ci mboorum (histoire du) Senegaal, loolu lañ jàpp.
Xéy-na, sunu wërsëg mooy li nu maaseek jamono joo xam ne, lépp a gaaw, ndax anternet bi ak jumtukaayi xarala yu bees yi. Tey, lu naroon a def 10i at ngir leer ci xeli nit ñi, daanaka, bu yàggee ba yàgg, 2i weer kott lay def mbaa lu ko yées. Démb, benn tele walla benn rajo moo fi amoon, Seŋoor walla Abdu Juuf féete woo ko. Waaye, tey, tele yi, rajo yi, anternet bi, yéenekaay yi dañoo bare lool. Yenn saa yi, dinga am xalaat mu jéggi jamono ji nga nekk. Mooy waral, li ëpp ci say maas duñ xam fi ngay waxe. Daloon na fi ku mel ni Mamadu Ja, walla Séex Anta Jóob.
Covid-19 : dee gaa ngiy yokku
NDIMBAL : Kurél gi ëmb wàllu lekk ci àddina si (FAO) fas na yéene dimbali réew yi néew doole.
Te, cig fàttali, ci 21eelu xarnu biñ nekk, koronaawiris yi jot nañ fee sabab ñaari mbas yu metti lool : SRAS-cov ci atum 2002 ak Mers-cov ci atum 2013. Covid-19 biñ jànkoonteel ci jamono jii, xeetu koronaawiris bu bees la. Waaye, nag, dafa wute bu baax ak yi ko jiitu.
Wax ju àgg, nag, dof yaa ko moom.
Xam-xamu làmmiñal bu des te li ko waral mooy gàttaayu tàggat bi ;
Ndax tukki bi ñuy waajal ci Dige géej dina àntu ? Nu muy deme ? Ñaari baati wolof yii Sëriñ Séex Ndaw taqale lan lañu ëmb ?
Ci beneen boor, liñ tere tukki dëkk ak dëkk yi tamit jur na ay gàllankoor. Am na ñu amoon ay dig-daje ci loppitaani Ndakaaru yi, rawatina ñi ame kañseer te mënuñoo fajusi. Nguur gi war na geestu ñooñu ngir dimbali leen.
Petorool beek gaas bi feeñ Senegaal bu yàggul it, lu ko amal solo la. Li tax sax ñu bari xam Sonko tey, mooy tuuma yi mu yëkkati ci atum 2016 teg leen ci kow Maki Sàll ak rakkam Aliyu Sàll. Booba la kor Maryeem Fay mer, delloo koy kayitam, taafantoo ne kilifa gu tollu ni Sonko daa war ni muut mbaa mu ni mott. Niñ ko dàqe noonu ci liggéeyam, dafa gën a njaxlafloo Sonko, mu mel ni fitt guñ sànni te kenn mënatu koo tëye. Ñaari at rekk lañ ci teg mu génneb téere, tudde ko Pétrole et gaz au Sénégal — chronique d’une spoliation, di ci fésal ni nguur giy jalgatee sunu alal ak it ni ñu leen di gere ci anam gu jéggi dayo, réew miy ñàkk ay milyaar.
Isaa Sàll ab taalibe Séex la. Mi ngi bokk ci daayira  Mustarsidiin wal mustarsidaat  te mu tekki ci wolof Ndajem góor ñeek jigéen ñiy sàkku yoonu njub”. Kon mënees na ne mbootaay moomu, saxal jëf ju baax a ko tax a jóg. Daayira ji, nag, ci tarixa tiijaan la féete, te ay taalibeem ci seen yar ak teggin lañu bëgg ñu ràññee leen. Ku sukkandikoo ciy waxi Isaa Sàll ci boppam, téeméer boo jël ci waa daayira  Mustarsidiin wal mustarsidaat , juróom-ñeen fukk yi -90%- ci PUR lañu bokk. Looloo waral, xam naa, ñenn ñiy jaawale pàrti beek daayira ji.
Waaye nag, mu nel ni ndombog-tànk googu di Njiitu jawriñ ji du woon njiglaayu Idi. Tuuti rekk la toog, ay jiixi-jaaxa tàmbali ci digganteem ak Ablaay Wàdd mi mu jàppe woon ni baayam. La ko ca fekk neexul, ndax ba ñu tekkee ndombog-tànkam ci awril 2004, teg nañu koy tuuma, nëbb ko jant bi lu tolloog juróom-benni weer. Jiiñ nañ ko sàcc, ne dafa randal àlalu réew mi. Dem na ñu sax ba ne daa bëggoon a nasaxal kaaraange réew mi. Moom nag, masul a nangu tuuma yooyu ñu tegoon ci ndoddam te mujje gi àttekat bi setal na deram. Loolu am na, waaye ñu bare tey bëggoon nañoo xam fan la ngóor si masuta liggéey, daanaka, jële alalam ju dul jeex ji ! Su nit ñiy gise Idiriisa Sekk ni pólitiseŋ buy loxoom setul, looloo tax.
Ku say way-jur néewoon lool doole, nga ñefe ba réewum lëmm ne la yaa nu doy, dénk la boppam, bu la neexee nga ndamoo ko. Kon, Maki mënoon naa janook goney Senegaal ni leen : Sama pàppa ak sama yaay amuñu woon alal, bokkuuñu woon ci yax yu réy yi wànte teewumaa fas jom, di jàng ba toog fi ma toog tey jii ! Defleen ni man ! Su doxale woon noonu, dina doon royukaay. Waaye Buur, ci ñi la gën a jege, fàww mu am ciy dunguru yu lay dëkkee jay, di la wax yoo xam ni ñoom sax gëmuñu ko. Ñooñuy jag-jagal jaar-jaaru Maki Sàll, di ko jekk-jekkal, bés ba muy daanu lañ koy jàmbu, wuti keneen ku ñu nax. Jaamuwuñu Maki Sàll, seen soxla lañuy jaamu te su loolu dakkoon ci réew mi dina ci baax.
Bu loolu weesoo, nu def yitte ci dajale li mu nu fi bàyyil, móol ko, wasaare ko ba mottalil ko naalam wi jëm ci jëmmal làkk ak baatiitu wolof.
Nan delsi ci altine keroog jeek daan yi fa jóge.
gaal yiy yab ay tukkikat ;
kowam. Benjamin Mendy
Waaw, ngir sàmm yemoo boobu, fàww ñu dakkal bor yi walla ñu wàññi leen. Liggéeykat bu ci am wërsëg ba bànk yi lebal la, li ngay war a fey day takku lool. Ci gàttal daal, CFA bi day yokk say bor, xoj say liggéeykat, tere laa am i isin, tere laa jaay bitim-réew… As tuut li nu am ciy njuréef ak alal, tubaab yaa koy fob yóbbu seen dëkk ndax li ñu dippe zone franc” moo leen ko may. Ndax loolu jaadu na?
Bi 20iw20is jotee, George Floyd tàmbalee saraxu takk-der yi, naan leen mënatul a noyyi. Ci la takk-der Lane nekkee di dàq ña fekke woon mbir mi. Kenn ci takk-der yi woote wall, ne leen gémmiñu Floyd gaa ngiy nàcc. Ñu jagleel wooteem boobu kod 3 bi méngoo ak soxla ndimbalug doktoor te mu jamp. Mu am beneen aji-fekke bu taxawe woon ci beneen boor, di filme. Widéwo bim filme day wone takk-der Chauvin, ba tey mu teg óomam ci loosu Floyd, donte ne wootees na ndimbal mu jamp ba noppi. Widéwo boobu nag, Chauvin kese lay wone, wonewul Lane ak Kueng. Jamono jooju, George Floyd mi ngi woon ci metit wu tar, naan leen :
Ndegam kañ koronaawiris bi du ñëw génne yeneeni feem, jaxase mbir yi, dëggal yéeney ñenn ñi doon xaar Afrig nërméelu ba tàq ripp ci mbas mi ! Ndaxte, kat, jamono jii, muccagun. Senegaal gii rekk, limees na fi 2000i way-aajowoo ceet ak lu teg ! Te yit, 25i doomi-aadama faatu nañ ci sababu koronaawiris bi. Kon, mbas mi bàyyiwul kenn, nu wax ko, waxaat ko : kuy nelaw ba yàndoor, lu la ci fekk yaa tooñ sa bopp !
Yal na Yàlla musal bépp mbindeef ci mbas mi te dàqal nu ko ndax ñépp man a nekkaat ci jàmm.
Ndax jotul nag Senegaal def ni réew yooyu, seetaat njàng meek njàngale mi ?
Nun, réewi UEMOA yi, ay at a ngi nii nuy liggéeyaandoo ak yeneen réewi CEDEAO yi ngir bennal sunuy weccit, tudde ko ECO. Ndeem noo bokk benn xalaat ak benn jubluwaay te muy, ëllëg, ànd, booloo doon benn, bokk ndajem-sàrt yi nu tënk ci wàllu xaalis, nun waa UEMOA, fas nan yéene jiitu leen ci ECO bi ci atum 2020 bi, ba keroog ñi nu war a fekksi ñëw.”
Waaru Ndawi Afrig yi ci ëllëgam
Doxalin wu ni mel ku yaafus walla ku ragal du ko sàmm ba ku la ca fekk, toppandoo la, mu indil ko tawféex. Xale yi topp ci yoon wi, nag, wax dëgg Yàlla gisuma ci kenn ku tarxiis ci kaw xollitu banaana.
Bu ko defee, coow li mënta ñàkk. Ci réewum demokaraasi lan nekk, gis-gis yi bokkuñu, xalaat yi tamit, naka noonu. Loolu dafa baax cim réew. Dina tax nit kiy déglu, ginnaaw bim amaleem njàngatu boppam, xam jan wax, ban gis-gis walla man xalaat a yenu maanaa. Su boobaa, dina xam fu muy teg tànkam, tànn boor bi muy féete. Loolu, nag, képp ku koy jéem a tere, dangay sonal sa bopp ci dara ; bu yeboo nga nangu ko te noppal sa bopp.
Ci diirub fan yu néew, Senegaal deele na ci 8i way-tawati Covid-19 bi. Ci àjjuma ji rekk, limees na biir Senegaal 1500i way-tawat ak lu teg. Ñu ne déet-a-waay, ñu sampal noyyikaay 7i way-tawat yu ame jàngoro ji. Ci jamono joo xam ne, Ndakaaroo ngi doon waaj a am 1000 way-tawat.
ËROB : Lu ëpp 1 milioŋu nit ak xaaj ñoo ame jàngoroy Covid-19 bi ca Ërob.
PAJ : 3. Lan mooy màndargaal Covid-19 bi ?
Lii lépp sax de, day nirook léeboon ak lippoon. Naka la xalaat yu ni deme, di mën a juddu bay meññ ci xelu nit njaay, ku ànd ak i noppam ?
Ñàkkum jumtukaay yu baax ak ñàkkum xaalis;
Ci loolu lañu bëgg a tontu, waaye bala nu ciy sori nu wax leen kan mooy fentkat bi.
PAJ : Nan nga gise xibaar yi jawriñu wér-gi-yaram biy biral bés bu nekk ?
Ni Sonkoy doxale, day biral ne xar na tànku tubéyam ci indi doxalin bu bees pull ci làngu politig gi. Kon, booy seet bu baax, ñi mas a toog ci jal bi yépp la fas-yéenee jàmmaarlool. Waaye am nay boroom xam-xam yu ni loolu yëfu cuune la ndax bu nit ñi xamee foo jëm doo fa yegg. Mooy tamit liñ naan kuy yoot du sëqat.
Ba mu jógee ci tolof-tolof yooyu la Idi féete ci kujje gi, taxawal pàrti bi mu duppe  Rewmi  (ñu waroon ko binde : Réew mi ) ngir jàmmaarlook nguuru Ablaay Wàdd. Fii, xel yépp dem ci Séex Aliyu Ndaw, bindkat bu mag bi jagleel ab kilib xareb Guy-Njulli : Makoddu Faal ak Sàmba Lawbe Faal, Baay ak Doom, jàkkaarloo ca Kawóon… Wàdd ak Idi naka noonu. Pólitig moo mel noonu, gënatee gudd i tànk àddina ! Ca njeexitalu wote 2007 bi, naam Idiriisa Sekk rawul woon, waaye mëneesul a wax ne amu ca woon ndam. Ndax kat, ñi ko sànniloon kàrt tollu woon nañ ci limu 15%. Ku fàttaliku dooley Ablaay Wàdd ci jamono jooju, doonte sax amoon na lu bare lu ci wàññeeku woon, dinga gën a xam ne Idi defoon na jaloore. Ndege, fexe woon na ba raw pólitiseŋ yépp ba mu des Wàdd te ñu bare ci ñooñu yàggoon nañ lool ci géew bi.
Maki teel naa dugg ci làngu pólitig gi. Ànd-Jëf bu Làndiŋ Sawane la njëkk a bokk, ba mu newee Iniwérsite bu Ndakaaru. Toogu fa lu yàgg, nag. Ci gis-gisam, Ànd-Jëf du woon pàrti buy daaneeli bés PS. Moo ko taxoon jël kàrtu PDS. Def na fukki at ak juróom ci pàrti boobu nga xam ni Ablaay Wàdd a fa doon Buur di fa Bummi.
Seen yéenekaay LU DEFU WAXU mi ngi koy jaale njabootam gépp ak i mbokkam. Waaye, noo ngi koy jaale yit waa Senegaal gépp rawatina ñiy liggéey ci làmmiñi réew mi.
Layookati Séex bi, nag, ñaanoon nañu àttekat bi mu fomm layoo bi, xaar ba seen kilyaan wér, mën koo teewe. Waaye kenn mayu leen loolu. Moom Séex bi, àttekat bii di Xaasimu Ture daanoon na ko fukki at yoo xam ne dina ko liggéeyal réew mi ak ndàmpaay lu tollu ci téeméeri miliyoŋ CFA yu mu war a jox, moom ak 19 taalibeem yi, njabootu way-dëddu bu ci nekk. Mbir mi indi werante, am ñu naan daan bi dafa woyof, taalibe yi naan yoon deful liggéeyam, dañoo bañ Séex bi rekk. Sëriñ Saaliyu Cuun, taawu Séex Beeco Cuun, joxoñ na baaraamu tuuma àttekat bi ak nguur gi ci boppam. Ndax, bu ñu sukkandikoo ciy kàddoom, sàmmontewuñu ak àqi Séex beek i yelleefam.
tëjub daara yépp ci diirub 3 ayu-bés gën-caa-ndaw ;
Futbalkat Manchester City
 Maa ngiy fatt. Ngir Yàlla, teggil sa óom ci sama baat bi. 
Teewul sun dee seet bu baax day mel ni àddina si, gaa tukkiwul, waaye mu ngiy soppiku : boroom doole yiy jaaxle, daanu, way-ñàkk yi taxaw di fëgg dënn.
Moonte dey, réew mi tëral na ay sàrt, ci atum 1991, di ci leeral wareefi jàngalekat bi te muy lii Jàppale bépp ndaw ci yoonu sàkku xam-xam, ngir naatal xelam, mu doon ku mën a ràññee ak a jariñ askan wi.
Bu waxoon loolu, dina sàmmonte ak li CEDEAO lal, ak sàrt yi mu sàrtal ECO bi, rawati-na li aju ci dayob yemoo bi nga xam ne, ci wàllu CEDEAO, dañu wax ne dañu koy woyofal. Waaye, ni mu biralee keroog ECO bi, méngoowul ak li waa CEDEAO déggoo. Doonte, ba tey ciy waxam, ñaari màndargay nooteel yi CFA làmboo woon deñ nañu (teewaayu ndawi Frãs yi ci ndajem-caytu bànk yi ak xaalis bi ñuy bàyyi ci bànki Frãs yi), ba léegi ECO bi mu biral am nay laago CFA yu ko topp. Ndaxte, nee ñu Frãs mooy wóoral ECO bi te dayob yemoo bi ñeel ECO ak EURO du soppiku. Te, nag, loolu njaaxum la ; bokkul woon ci naalu CDEAO.
Tee ngaa jéngu, tekki buumu njaam gi la goneg Farãs gi takkal. Mbaa du Macron dafa këf saw fit ? Nga topp ci moom nig geen. Fuñ la fekk yaa ngi lëngook moom ngir wane ni ay xarit ngeen. Yow tamit, xamal nag ne doo moroomam. Kii nga xam ne ku bës bakkan bi meew génn ci, lu tax ngay nangoo wéy ci waawam ? Xale boobu ngay sibooru de, mooy reylu say ndawi réew bés bu nekk.
Mënees na tënk wax jépp ci benn laaj kese : lan moo war a nekk sunu taxawaay, tey jii ? Ma jàpp ne, xeex moo fi sës. Waaye, nag, xeexu ku am jom, ànd ak xel mu ñaw ak i pexe yu wóor te jàppandi. Bala loolu, warees na defaraat jikko yi, ànd booloo ngir sunuy noon am luñ nu ragale. Ndax, ni la wuude gise rekk la lay ëwale. Xeex boobu, nag, sunu njiit yee ko waroon a sumb ; lu ko moy, ñu jiite ko sax. Wànte, sikk amul ci ne, ñoom ñooñee, ay tubaab yu ñuul kukk lañ, diy jaam yu bir, ay workat, diy dunguru nootkat bi. As tuut ciy njiit yu farlu woon, bëggoon seen réew, te daan jàmmaarloo ak tubaab bi, dañ leen a sàkkal pexe, bóom leen. Ñi ma gën a namm ci njiit yooyu ñooy : Tomaas Sànkara, Lumumbaa, Silwanus Olempiyó, Mamadu Ja ak Xadafi. Wànte, loolu warunoo tax a xàddi. Bu yoon jeexul, waaxusil du jeex. Yaakaar jeexu fi ndax du ñépp a mel ni sunu njiit yi.
Wax ji du gudd, dañu koy tënk.
Njiitu réew mi, Maki Sàll, bi muy door a falu ci atum 2012, dafa waxoon ne, dina nasaxal kujje gi, faagaagal ko ba dootul tekkeeti dara. Loolu, nag, kuy woote demokaraasi te di ko jëfe du ko sax xalaat ba koy wax.
Askan waa ngiy daw loppitaan yi
KONGO : Bànk bu mag bi jël nay matuwaay ngir dékku loraange yi mbas mi nar a jur ñeel koom-koom bi.
SJ : Waaw, ni ma ko waxe léegi, koronaawiris yi jot nañ fee sabab ñaari mbas. Bi ci jiitu, mbasum SRAS-cov, mi ngi amoon ci atum 2002 jàpp 2003. Moom itam, réewum Siin la soqeekoo woon laata muy law ci àddina si, song 30i réew, daaneel fa 8 000i nit, faat ci 774. Maanaam, 100 nit yoo jël ci 8 000i yooyu SRAS-cov bi songoon, 10 yi dañ cee ñàkke seen i bakkan.
Naal boobu, nag, ay boroomi alal, di boroomi tur, ay politiseŋ ak ay boroomi xam-xam ñoo ko sumb, jiite ko. Bill Gates ak Sarkoosi bokk nañ ci ñi ci gën a fés.
Sémb yu soreyoo lool, ba tax nit ñiy toog diir bu yàgg soog a dégg walla gis liggéey ;
Séex Aliyu Ndaw, bindkat la bu yatt xalimaam ngir joxe xalaatam ci doxinu àddina si, wax tamit naka lees war a saafaraa jafe-jafey réewum Senegaal.
SJ : Damay njëkk a rafetlu taxawaayu jawriñ Ablaay Juuf Saar bi mbas mi duggee ci réew mi ba léegi. Xibaar yi muy joxe bés bu nekk lu baax la. Fi mu nekk nii, mënees na wax ne, ak limu way-tawat bin am, mbir mi ëppagul loxo. Wànte, ndax su feebar bi gënee law dina ko mënati ?
Niñ ko fi waxe, Usmaan Sonko gan la ci géew bi te mooy caatu juróomi wutaakon yi yoon may ñu bokk ci joŋante ren bi. Teewu koo am bayre, ndax askan wi fullaal nay kàddoom, fépp fu mu dem ndiraan topp ko te ñi ëpp ciy farandoom ay ndaw lañu. Xanaa li mu tàmm di ŋàññ nguur gi ak ay baat yu ñagas te dëggoo tax gone yi sopp ko. Ñu bare jàpp nañ ni Usmaan Sonko, kenn feesul i bëtam. Ku gëm boppam la, bëgg réewam te foo mënti dem ci Senegaal fekk fay mbokkam, moo xam Cees la walla Bawol ak Ndar mbaa Sigicoor ba ci Njum ca Fuuta ak Sibixotaan ci diiwaanu Ndakaaru.
Waaye taskati xibaar yu bare biral nañu ne, diggante Isaa Sàll ak Sëriñ Mustafaa Si xaw naa xajam jamono yii. Sëriñ Mustafaa Si, nag, mooy kilifay daayira ji, rax-ci-dolli am na ñu naan mooy njiitu PUR. Waaye, Isaa Sàll moom weddi na loolu ba tëdd ci naaj wi. Nee na tey la seen diggante gën a ritax te sax, li Sëriñ biy jëflanteek moom, du ko jëflanteek keneen.
Waaye Wolof Njaay nee na ku sa xel wër ñaari yoon gaañ la : muus ba mu ëpp baaxul. Mu mel ni looloo daloon Idi ba muy jaabante diggante këram ak Màkkaanu Wàdd, ku ci nekk di jéem a nax sa moroom, mu réere mbir xanaa ne ku la mag ëpp lay sagar. Ci lañ ko tàmbalee weddi, ñenn ñi sax mere ko lool mbaa ñu jéppi ko. Daan nañ faral di wax yit ne dafa beew te gaaw a xeebaate. Noonu la ñàkkee soppeem yu bare, ay farandoom dëddu ko, dooleem daldi wàññiku bu baax-a-baax. Li koy firndeel mooy wote yees amaloon ci atum 2012, te amu ca lu-dul limu 8% gën caa bare. Ki mébétam doon nekk ñeenteelu Njiitu Réewum Senegaal, waratee muñ ay at laata xelam di sañ a dem ci jal bi ko mas a tee nelaw…
Ñi nekkandoo woon ak moom PDS nee ñu Maki gone gu teey la woon, yem fuñ ko yemloo, dégg ndigal te kenn mësu koo dégg mu wax lu ëpp. Bariwul woon wax sax, faf. Wàdd seetlu pas-pasam, daldi ko teg ci boppu kurélu kàngami PDS yi, muy leeral naali pàrti bi, ñu daan ko séen it léeg-léeg tele muy dàggasanteek ñoomin Abdulaay Wilaan ak waa PS yi mu àndal tey, ñu neexoo lool, ndeysaan.
Waaye bi loolu lépp di am, Séex baa nga woon Frãs, ci benn loppitaanu Bórdo, di faju. Benn fan doŋŋ lañu ci teg, mu daldi génn àddina. Nee ñu sax yëgul daan bees ko tegoon.
yokkute saytub wér-gi-yaram ci digi réew mi, muy digi suuf yi, yu géej gi ak bu jàww ji ;
Paap Juuf njiitalu Olympique de Marseille ba woon, mooy ki jëkk a ñàkk bakkanam ci mbasum Covid-19 mi biir réewum Senegaal. RTS moo yëgle xibaar bi. Jàngoro ji sonaloon na ko lool ba ñu mujje woon koo sampal noyyikaay ca loppitaanu Faan.
Kon nga xam ne noo ngi ci nooteel ba léegi. Loolu yépp, nag, boo leen boolee, lenn doŋŋ lay jur : tumurànke.
Mu wax kàddu googu, baamtu ko ay yoon. Am ci takk-der yi ku ko ci tontu, ne ko :  Sama waa ji, bu la tollee noonu, jógal yéeg ci oto bi !  George Floyd ne ko : Dinaa ko def. Fim ne nii, mënatumaa yëngu ! . Takk-der bi newaat ko :  Yéegal ci oto bi ! , Floyd waxaat ko ne mënu ko, topp leen di leen wax ne mi ngiy fatt. Wax na leen ko, waxaat leen ko 16i yoon ci diirub 5i simili.
Wànte, li mat a seetaat nag, mooy xam naka la sunu réewi Afrig yiy def ba bañatee doon ndaare, dem sax ba raw ci àddina sépp. Su nu wékkulee sunu yaakaar cib luxuskat buy ñëw defal nu lu ni mel, war nanoo seet fu nuy teg sunuy tànk, xam fu nuy jaar ba bañ a desati ginnaaw.
Waaye tey-si-tey, bu nu saytoo bu baax, day mel ni képp kuy jàngi lekool, dañu lay jël rekk, dëj la ci biir lekool, di sottiy kàddu ci sa bopp, doo xam sax lu ñuy jariñ. Neexul ba neexul waaye dafa mel ni jàngalekat yi jéematuñoo ubbi xeli ndongo yi, lenn rekk lañu leen di laaj te mooy ñu tari lépp lu ñu leen sa.
Liy raam, nag, ci ñag bi la jëm. Li fi nar a am mooy li wolof di wax golo bey, baabun dunde. Ndekete yóo, li Frãs ak njiit yi mu ngemb di wut, mooy aakimoo naalub CEDEAO bi, naxee ko nit ñi, ba noppi wëlbati ko, dëppale ko ak ittey Frãs. Te, warees na xeex loolu. Ndaxte, kat, ECO bu CEDEAO bi, weccit wu baax la, weccit wuy tax réewi Afrig sowu-jant yi moom seen bopp, moom seen koom-koom ak seen alal, mucc ci nootaange ak toroxtaange. Kon, warunoo nangu ñaar walla ñetti njiit yu kootook Frãs di xajamal sunu cere. Te, ECO bu UEMOA bi cere la ; dafa di sax cere càq la ; bu CEDEAO bi mooy baax-baax bi, beneen bi ay naxee-mbaay kese la.
Mënees na am yaakaar ci sunu ndawi tey yi. Ndege, jamonoy tey jii, li fi am ciy xeltukat, ay jàmbaar yu bëgg seen réew, ay jumtukaayi xarala yu matale ak ay ndaw yu dogu ci xeexal Afrig (Kémi Sebaa, Ndongo Sàmba Silla, Gii Maryiis Saaña, añs.), amul woon ca jamonoy maam ya. Doonte, sax, ñoom it bey nañ seen waar ci tool bi, yem fi leen seen doole ak seen xel yemloo woon. Dafa di, lu bare ciy xeeti woy ak xalamal yiñ ràññee tey, yu ci deme ni Jazz”, sunu maam yaa leen daan fent, ngir giifal seen xol saa yu leen tubaab bi daan bugal, ak di biral boddekonte biñ leen daan teg. Ndeysaan, foo leen fekkaan, rawatina ca tooli Amerikeŋ ya, ñoo ngay woy ak a woyandoo ngir feral seeni rongooñ.
Waaye maasi gone yu mujj yi, li leen sonal mooy ñàkk a mën a muñ. Jafe na lool jom ju tax ngay moytoo def looy réccu ëllëg. Walla bu la jamono naree lottal dinga ko mën a muñ ndax lu bari alal du la ko jaral. Li am solo mooy ngay xool bu baax sa juddu, di sàmm sa ngor, di bàyyi xel ci sa diine.
Ci sa gis-gis, n an la waroon a doxale ?
Ñu bare nangootuñu fajuji loppitaan. Jàppees na ni, ku fa dem ñu wàll la jàngoro ji, walla doktoor yi wax la ne daŋ koo ame. Li xew keroog ca loppitaanu Faan day firndéel lu ni mel. 3i nit yi ame woon yeneen feebar la doktoor yi xamal ne, ndeke, dañu ame koronaa. Njiitu loppitaan bi di xamle cib yégle ne, yóbbu nañ leen ca béréb biñ jagleel way-tawati mbas mi. Lëlees na liggéeykat yi laale woon ak ñoom.
BERESIL : Nee ñu nit ñu baree bare ñoo nar a dee ci sababu mbas mi.
Ñaareelu mbas maa ngi tudd MERS-cov. Ca Araabisawdiit la cosaanoo woon, ci diggante 2012 ak 2013. ERS-cov jotoon na dugg ci biir 26i réew, daaneel fa 1.589i doom-aadama, faat ci ñooñu 567. Kon, ci xayma, 100 yoo jël ci 1.589 yooyu jàngoro ji songoon, 30 yi dunduñu.
Bill Gates, moom, weddi na tuuma yooyu ñuy teg ci kowam. Nee na, waxul ñu wàññi nit ñi waaye nee na ni doomi-aadama yiy yokkoo lañu war a seetaat ngir yaxanal dund gi te neexal ko. Mu fas yéene cee def alal ju tollu ci 100 alfunniy dolaar. Maanaam 50 milyaar ci sunu xaalis. Li mu ci jublu, ciy waxam, moy xeex feebar yi ci Afrig ba noppi, fexee yemale njureel gi. Moom daal, nee na looloo mës a nekk taxawaayam te duggewu ko lenn lu dul sàmm bakkani doomi–aadama yi.
Tànneef bu jaarul ci yoon wees di tànne ñenn ci operaatëer yi ;
Ñépp xam nañu ne bindkat bu xareñ la, baaxe nuy téere yu am solo. Nu fàttali leen tuuti ci jaar-jaaram.
Rax-ci-dolli, bees sukkandikoo ci xibaar yi muy joxe, 4 000 nimsaafoon lañ lëlagum. Ñu saytoogum ci 500 ak lu teg. Loolu day wone nisunu loppitaan yi amuñu jumtukaay yu doy ngir mën a def seen liggéey. Ndaxte, waroon nan romb fii bu yàgg.
Ku mas a bëgg karate ak sido la te ba léegi sax saa yu ko ko jotam mayee mu wékki kimónoom sol, tàmbalee tàggat yaram wi. Am na benn xaritam bu nu ne aayoon na lool basket tamit te bu ko deful woon po kese ñàkkul mu am ci tur.
5. Dawalkatu roppëlaan
Bi Maki Sàll faloo, Idiriisa Sekk àndoon naak moom ca njëlbéen ga, ay ñoñam bokkoon nañ ci gornmaa bi Maki Sàll njëkk a taxawal. Waaye yàggul dara ñu tàggoo, mu daldi dellu ci kujje gi. Mënees na ni kon amoon na nu mu jàngate jaar-jaaru boppam, gis ni war naa doxale neneen, maanaam jàpp njaamburam, dal-lu, maandu, dem fekki nit ñi ci dëkk-dëkkaan yi, waxtaan ak ñoom ci yar ak teggin. Ci gàttal, daa gënoon a fullaal aajoom, jox ko àqam yépp. Noonu la def ba askan wi xaw koo wóoluwaat, di ko may nopp. Wànte xawoon naa yàqule as lëf bi mu xéyee bés di méngale Màkka” ak Bàkka”, indi fiy werante yu mënoon a ëpp loxo.
Bi PS daanoo ci atum 2000, Góor-gi” woolu Maki, teg ko ci wetam. Ci diggante 2000 ak 2008, Petrosen la ko njëkk a dénk ba noppi boole ko ci ñaari gornmaaam, soog koo def Njiitu-jawriñi réew mi. Atum 2007 la Wàdd doon wut ñaareelu màndaa. Booba fekk na mook doom ji, Karim Maysa Wàdd, ñu def fiy njaaxum yu kenn xamul nañu tollu, réew mi jéppi leen, ñépp ne Wàdd jeexal na tàkk, su yëf yi jaaree ci yoon day daanu. Mu wóolooti Maki Sàll, ne ko jiiteel sama kàmpaañ. Maki jig lool Ablaay Wàdd ndax ba tey jii kenn mënul a wax fan la Góor-gi” jaar ba faluwaaat ci sumb bu jëkk bi !
Laaj bi ñépp di laaj moo di : daan bi ko àttekat bi daan, ci kan lay dellu ? Ay boroom xam-xam yu seen xel màcc ci wàllu yoon, tontu nañ ci. Nee ñu 10 at yi Séex bi waroon a liggéeyal réew mi, dañu koy teggi ndax ab néew deesu ko liggéeyloo. Waaye ndàmpaay li, ci njabootam lay dellu, ñoo koy fey. Ak lu ci mënti am, xalaat yeek gis-gis yi wute nañu. Wànte li wóor moo di ne àtte Yàllaa gën bu nit.
màggalub moom-sa-bopp gu ren ji, dees na ko yemale ci teewaayu soldaar yi doŋŋ ca pale ba ;
Ndege, Mabaaba, ci turam dëggëntaan, ak aji-tawat biñ delloo réewam ñooy ñaari way-tawat yi jawriñ ji waxoon ne Covid-19 bi sonal na leen lool. Ndeyssan, ci guddig talaata ji, jagleesoon na kob roppëlaan bu ko waroon a yóbbu Farãs, ca benn loppitaanu Niis, ngir mu fajooji fa. Waaye jamono jooju, feebar bi àggoon na foo xam ne kenn mënatu ci woon dara. Noonu, Senegaal, réewum
GInnaaw bi nga leeralee ni CFA bi nooteel lay biral, lan nga jàpp ne moo nu ci teree génn boobaak léegi ?
 XOOL-LEEN NDAX XOL BAA NGIY DAL ! 
Yàlla-Yàlla, bey sab tool. Ndax askani Afrig yi, rawatina seen i njiit, taxawe nañu boobu taxawaay ? Ndax ñi ñu séqal mbir mi, maanaam yeneen réew yi dinañ nu seetaan nu leen di dab ba di leen raw ? Mbaa danoo yaakaar ni ñooñu dañoo ñàkk doole ba mënatuñoo xippi ? Te yit, li gënatee am solo mooy samp laaj bii : ndax tëralinu jëflante yi am ci diggante réew yi dañoo soppiku ba fàww ?
Su njàng mi tëddee noonu, mbaa xale yi dinañ màgg, doon ëllëg ay kàngam yuy amal njariñ askan wi ? Ndax mëneesul a xàll weneen yoon, yoon wuy tax xale yi mën a ràññeel seen bopp buñ demee ba gisatuñu ki leen di jàngal ? Loolu, jumtukaay yu bees yi mel ni antarnet rekk ñoo ñu ci mën a dimbali. Kon lekool bees war a tabax ngir tegu ci yoonu yokkute foofu la war a jaar.
Li ma ciy ragal nag mooy askan wi dañu nar am xel mu ñaaw ci ECO bi nga xam ne CEDEAO moo ko liggéey ba di ko gam-gamle ak CFA bi, xaalisu nootaange. Moo tax may jàpp ne, njiiti CEDEAO yi war nañoo jël seeni matuwaay bala muy wees. Ndege, réccu day fekk jëf wees. Te, mbejum kanam, boroom a koy fajal boppam. Ndax, moomeel, boroom da koy sàmm. Rax-ci-dolli, bi CEDEAO di liggéey ci ECO bi, du Frãs walla Amerig walla meneen réewu sowu-jant mu ci dugal xalaatam walla dërëmam. Bu nu jëmmalee ECO boobu ba réew yiy làkk àngale ci Afrig sowu-jant, Niseryaa ak Gana, bokk ci, dinanu dooleel. Su boobaa, Frãs walla meneen réewu nootaange du xalaata wëlbati xaalis bi walla di aakimoo sunu alal ci maaliforo. Nanu liggéey ngir booloo, ndax booloo rekk moo nu ci mën a génne. Ndaxte, mbooloo mooy doole.”
Yow wute ngaak nun de ! Ndege, yow tubaab bu ñuul kukk nga, dib doomu Farãs, làq sa paaspooru Farãs. Xam naa yit ne am nay artist yu lay jàppale. Duma tudd seen tur ; waaye sañ naa ne ñenn ci ñoom Gàmbi lañ fekk baax, dëkkuñu fi. Bu Làmbaay naree tàkk, yaak ñoom ay ànd fàq, ngeen làquji Bànjul walla Pari, yóbbaale seen njaboot. Kon, bu réew mi tàkkee, nun ñi amul fun làquji nooy xal a sonn, nooy dee. Ngalla-waay, buleen taal sunu Mali gii, ndax ñu mel ni man ak baadoolo yi fiy yeewoo Mali rekk lan am. Ndeysaan, dafa di sax, sa yoon dafa nekkul ci nun. Moom kay, nu dund walla nu dee nga yemale. Lu tax faalewoo nu, nun ñi la fal, nga war noo aar ? Metit wi, nun rekk noo koy yëg. Moo, ndax jotul nga yëkkati sag kàddu, xamal askan wi li xew dëggëntaan ? Ndeysaan, dangaa ragal say kàddu juuyoo ak bëgg-bëggi liir boobuy jiite réewum nootaange mi, Farãs. Lenn rekk a la soxal : wéy di toog ci jal bi cig ndimbalam, duy say poos ba ñu fees dell, yow, say mbokk ak ñi ànd ak yow. Ma ni la, nag, yaa wayadi dëgg-dëgg ! Yow yaa ñàkk gis-gis ! Boo geestu woon tuuti sax, dinga xam ni, yow, Keyta, waroo ragal, waroo wor askanu Mali.
Xaley tey yi ànduñook dal, mënuñoo xaar. Te li koy indi mooy teel a bëgg am xaalis, yàkkamti koo am, sa lépp sotti léegi-léegi. Kenn xamatul luy taaxirlu.
Am réew, dees koy péncoo, di ci wecce e xalaat. Ñépp mënuñoo bokk xalaat. Te sax, man dama jàpp ne askanuw Senegaal moo aajowoo nuy wax. Dafa di, bun toogee ab diir waxunu, dunu am jàm m. Foo tollu, ana diw ? Waaw moom, l u ko tee wax ? Lu xew ? Kon, wax ji mënta ñàkk.
Garabu Madagaskaar gi
IRÃ NDAW : Komisaariya bu Ndaakaaru woolu na waaraatekatu Sentv bi. Ci li nu jot a fortaatu, dafa am ku ne da koo yoreel xaalis, mu kalaame ko pólis.
Bu dee Covid-19 bi, moom bare na ay màndarga. Benn, wax naa ko sànq, ci xeeti wiris yiñ dippe ci nasaraan  virus à ARN  la bokk. Anam bi muy soppeeku dafa gaaw te jéggi dayo. Moo tax, ba tay, amaguñ garabam ndax xamaguñ nim bindoo dëgg-dëgg.
Waaw kii, dunu ko ne jàkk, ni ko : ‘Ngóor si Bill, wiiri-wiiri, jaari Ndaari. Xalaatoo ni Sàmbaay Bàcc rekk, am déet ?
Gunge gu jàppandiwul ñeel ñiy yëngu ci làmmiñi réew mi ;
Séex Aliyu Ndaw bind na téere yu bari ci làkku tubaab, ñu gën cee ràññee L’exil d’Alboury ; nekkoon na yit jàngalekatu àngale. Ciy ati 60, bokkoon na ci ”Groupe de Grenoble” kurél gu doon jéem a suqali làmmiñi réew mi mook ñoomin Asan Silla, Masàmba Sare ak Saaliyu Kànji ak it Ablaay Wàdd mi fi doonoon njiitu réewum Senegaal. Séex Aliyu Ndaw dafa teel a nànd ne làkku tubaab danga koy jàng ngir am i lijaasa doŋŋ waaye doo nangu mu lay miirloo ba nga xeeb sa bopp. Teel naa seetlu tamit, foofa ca Grenoble, ne xonq-nopp amul kóllëre te jikko miikar la yor.
Te sax, mënees na am xel ñaar ci lim yi jawriñ jiy joxe bés bu nekk. Du càggénu ne dafa am lu muy nëbb askan wi ; waaye, dama njoort ne am na ci doomi-réew mi ñu ko ame te xamuñu ko, xamuñu leen itam. Te, lu mën a nekk la ndaxte Senegaal amul jumtukaay yu doy ngir saytu askan wépp.
Waaye njàngam la jiitaloon.
Juróom-benni at a ngi nii bi Isaa Sàll amee lijaasa dawalkatu roppëlaan. Looloo ko may mu bokk ci aéroclub” bu Ndakaaru. Saa yu ko ko jotam mayee, Isaa Sàll a ngi dawal ay roppëlaan yu ndaw te mën a yab ñeent ba juróom-benni nit. Bu ko defee, muy doxantu ci kow asamaan si, tey mu tiim Ndar, ëllëg mu tiim Kaasamaas.
Idiriisa Sekk, ci fan yii weesu, ak mbër mi ñu naan Zoss” te mu bokk ci ñi koy kàmpaañal
Joŋante tànneefu dipite yi ñëw, PDS yépp topp ci ginnaaw Maki Sàll, pàrti bi daldi amaat ndam, moom ci boppam ñu fal ko njiitu Péncum réew mi.
nguur gi bëtal na lépp lu aju ci aji ren yi, muy yu jullit ñi ak yu kercen yi ba jëmmi-jamono ;
cosaanam, la mujjee gaañoo.
Waaw. Laaj bu am solo nga laaj fii. May ma ma jox la benn misaal. Man, damay faral di dem bitim-réew ngir amal fa ay waxtaan ñeel CFA bi, ma ciy ànd ak gëstukati daara-yu-kowe yu mag. Waaye, saa yu ma noppee ci wax ci CFA bi, leeral jafe-jafe yi mu làmboo, tubaab yi ci seen bopp dañuy waaru ! Mbir mi da leen di jaaxal lool sax. Bu ko defee, ñu naan ma :  Déedéet kay ! Waaw yéen, lu leen tee wacc musiba bii nga xamante ne day gàllankoor seen dund ak seen yokkute ? Ana seeni àntarpërënëer ? Seen njiit yi ngeen di fal nag, lu leen dal ba ñuy seetaan lii ? Moo, ndax dungeen fippu indi saafara ci jàngoro jii ! Yéen a ngi nelaw de !  Bu ko defee ma ni waaw, Tubaab yeey wax lii…Waaye, bu dee fii ci Afrig, walla Senegaal, saa boo waxee ci musibay CFA bi, dañu la naan :  Waaw…dëgg la, CFA bi am na ay jafe-jafe waaye am na ay ngëneel itam…” Nga gis ne, Tubaab yi sax, nangu nañ ne CFA bi musiba la ci nun. Waaye, ñenn ci doomi Afrig yi, walla doomi Senegaal yi ci seen bopp, ñoom, jàpp nañ ne CFA bi am na njariñ. Dafa di, ñi ànd ak CFA bi, dañu dul xalaat, walla ñu bokk ci nguur gi, teewal fi Frãs mu am lu mu leen di combal. Waaye, nag, ku waxaale sa ngor, ñu jënde ko sa toroxtaange. Loolu moo nu dal.
20iw25is, George Floyd ne tekk, waxatul. Mu mel ni ku xëm, daldi gëmm. Way-fekke yi tamit tàmbalee ñaan Chauvin ngir mu teggi óomam bim teg ci baatu Floyd. Am ci sax ku ne takk-der yi  Yéen, lu leen dal ?  ; keneen xool ko, ne :  Kii yëngootul ! 
Su dee loolu lépp dara amu ci, fu nuy jaare yeneen réew yi ba romb leen, waxatumaag di leen jiitu ?
Nan fexe ba du doon ay gént doŋŋ. Mbas mi ubbi na sunuy bët, joxoñ nanu yoonu coppite wiy jëmale kanam sunu réew. Sun ci jaaree, sunuy sët ak i sëtaat duñunu jéppi ëllëg !
Réew moo gis, bu naatee, ay boroomi xam-xam ñoo fa jaar. Xam-xam, nag, mënta jariñ boroom walla aw askan feek ŋëbu ko ciy loxoom, péeg ko ci boppam, ay noppam di ko dégg, xolam di ko yëg. Moo, ndax xam-xam mën naa am muj bu ni mel bu dee boroom déggul walla nàmpul làmmiñ wi ñu ko fase ? Déedéet ! Mukk ! Kon, sunu boroom xam-xam yi ñuy soow guddeek bëccëg, ñiy bind ay téere ak a wax saa su nekk, ñan lañuy bindal walla ñan lañuy waxal ? Ngiree ñu wax ak askan wi, fàww ñu jëfandikoo làmmiñi askan wi. Kon, naataange ak yokkuteb Afrig, mënuñoo jéll làmmiñi Afrig yi.
Li nguur gi bëgg mooy fexe ba ñépp ànd ak moom, ñu amal fig nguurug bennoo giy ëmb pàcci réew mépp. Bu ko defee, kenn dootul sañ a taxaw naan  ànduma ci lii… ,  lee baaxul… ,  lale, bees ko defe woon nii mooy gën…  walla  ni nguur giy doxale, dara doyuma ci , añs. Réew nag, buñ demee ba kenn sañatul joxe sa xalaat, njaaxum ak musiba mu réy dikkal na askan wa fay yeewoo. Bala ñuy xippi, dina fekk ñu rey leen bu yàgg. Loolu, du fi ame tey, te du fi ame ëllëg.
Bees sukkandikoo ci taskati xibaari E-Media yi, am na ñuy tuumaal Pr Daawda Njaay, di wax ne dafa bëgg a seppi Pr Musaa Séydi ci liggéey biñ sumb ñeel gëstug artemisiyaa bi. Moom daal, mbir mi dafa jaxasoo. Ndaxte, ndaje miñ doon amal ca Caytug Farmasi ak Garab yi neexul ñenn ñiy liggéey ci njawriñu wér-gi-yaram ji. Ci kàdduy ñenn ci ña ko teewe woon, ndaje mi, ndajem xalaat ak seetlu la waroon a nekk ci diggante ay boroom xam-xam. Waaye, dafa mujje soppiku, nekk ab naalub gëstu. Nee ñu, Pr Daawuda Njaay daf fa tudd ay tur te tàgguwul seen i boroom.
Ñaar, Covid-19 bi mën na nekk ci biir nit ki ay fan, 1 ayu-bés walla 2, te du wonewu. Boroom da koy doxaale, di ko wàll nit ñi te du ci xam dara astemaak ñim koy wàll ak ñi ko ñooñu di wàlliwaat. Muy lu doy waar, raglu lool. Te, boo seetee, SRAS-cov bi, moom, lum gudd gudd, 1 ayu-bés rekk, bu ko defee ci nit ki, màndargay jàngoro ji tàmbalee feeñ.
Rax-ci-dolli, ay kàngam yu mag a mag àddu nañ ci mbir mi, yokk ci seen xorom. Ku ci mel ni Thedros Adhanom Ghebreyesus, di doomu Ecópi, jiite kurél giy saytu wér–gi-yaramu nit ñi ci àddina si (OMS) ak it njiitu Mbootaayu Xeet yi (ONU), António Guterres bokk nañ ci. Ñaari kàngam yooyu yépp, artu nañ waa Afrig ci koronaawiris bi. Nee ñu, bees fagaruwulee ci lu gaaw, dina fi rey ay milyoŋi nit.
Tuutal ak ñàkk a weg, añs.
Ci gis-gisam, ”Nun doomi-Afrig yi, ci sunuy làmmiñ lanu war a bind” ndax, ni ko Séex Anta Jóob waxe, làkku jaambur mën nga koo macc mu neex lool ni tàngal waaye doo ci tàqamtiku. Kon mën nanoo jàpp ne Séex Aliyu Ndaw, lii book na ci li tax mu dëddu làkku doxandéem yi, fas-yéene gën a jox làmmiñ wi mu nàmp gëddam.
Man, damay ragal ñu am ay way-tawat yuy dox ak a doxantoo jàngoro ji, di ko tasaare ci nit ñi te kenn xamu ci dara. Dangay xool ni sunu dëkk yi bindoo, ni dund bi mel ci gox yi ak gox-goxaat yi…
Bukot-Sud la njëkk a dal lekool, def fa juróom-benni at soog a jàll kolees Amical Cabral, génne faak BFEM.
Léegi nag, Idiriisa Sekk bokk na ci juróomi wutaakon yiy laaj boppu réew mi, ginnaaw bi mu amee ndam ci joŋante parenaas” yi Maki Sàll sooke te ñu bare jàpp ne pexe la woon rekk ngir wàññi dooley kujje gi. Ci jamono yii nag, Idi neexut a dékku, ndax yaakaar gi mu dekkal ci xolu askan wi. Looloo waral ñenn ci kàngami kujje gi fekksi ko, ñu taxawal ag lëkkaloog làng ci wote 24 féewaryee biy dégmal. Li ñu ko dugge, nag, mooy jële fi Maki Sàll ; te jàpp nañu ne Idi daal a fi sës.
Waaye yàggul dara ndombog-tànk googu indil koy jafe-jafe yu jéggi dayo. Ndax bés ba mu jaaxaanee Place Soweto” ne na ko Karim Wàdd wuyusi, wax dipite yi fan la dugal xaalis biñ jagleeloon ndajem OCI mi fi amoon jamono jooju, la Wàdd mer ba funki, ne kii ndax yaramam neex na, sama doom man, Karim Maysa Wàdd mi nga xam ne Senegaal ba Senegaal daj moo fi gën a xereñ, ëpp fi xam-xam ! Booy seet, keroog la diggante Maki Sàll ak Ablaay Wàdd tàmbalee yàqu ba sunu jonni-Yàllay-tey jii. Noonu la ko Góor-gi” jëlee ci boppu Péncum réew mi ba noppi dàq ko PDS.
Air Sénégal dakkal na tukki yi ;
Tiis ak naqar wu réy la Olympique de Marseille
Kon ci sa gis-gis Frãs a nu teg li lépp ?
Bees sukkandikoo ci kayitu yégle bi pólisu Minneapolis génne ñeel anam yi takk-der yi war a jàppe nit ñi, wareesul a dëpp nit, teg sab óom ci kowam lu dul ne dafa bañ def liñ ko sant ba noppi di xataraayu. George Floyd, moom, loolu fekku ko ci woon. Te, jamono jim xëmee, benn takk-der xettaliwu ko ba ni àmbilãs bi ñëwe. Kenn ci way-fekke yi ne leen :  Xool-leen ndax xol baa ngiy dal !  Nee ñu Lane laaj na ñaari yoon Chauvin ndax mën na koo may mu wëlbati Floyd, naataangoom bi bañ, ne ko déedéet.
Sunu njiit yi de, ba tey jii, ci liñ nu wonagum, ñu ngiy wéy di tàllal seen loxo di ñaan ndimbal. Bare na ci ñoom ñuy sàkku ci seen i naataango yi nekk Ërob, Amerig walla Siin ñu baal leen seen i bor. Walla boog, gën caa néew, ñu far 44i milyaar yi ñu war a fey ci at mii. Njiitu réew mi, Maki Sàll, moo ci gën a ràññeeku, ndax moom moo aakimoo wax ji te Macron, njiitu Farãs di ko ci jàppale bu baax. Monte de, ñoom Macron ak ñoom seen, am nañu lu leen doy sëkk.
Yaa gàcceel say maam ! Xanaa danga fàtte ni Keyta nga sant ? Sunu santu maam ja, jàmbaar ji, Sunjata (buuru Mali ciy ati 1236 ba 1255). Cëm ! Jàmbaaru Kirinaa ngoog ! Gone gi duma woon jinne Sumaaworo. Kii daawul tiit, daawul daw. Xamul woon sax fu tiitukaay di nekk ci nit. Kon, ku nàmpe ci meenum Sunjata, bokk ci giirug Keyta-Keyta yi, waroo ragal. Tey ngay maas nii. Cim mbay ! Xanaa xamoo ni, Sunjata, ak li mu doonoon buur yépp, askanam a ko faloon. Nguuram du woon rekk ndono. Cib demokaraasi bu bir la nguuram lalu woon. Waaw kay !
Liggéey tuuti wax lu bare
waa ji dafa wàcc Rom, dugg ci saxaar gi wutali Milaŋ, toog ba ci kanam mu ne ki mu dendal
Danoo tàmm a gis lu Maki Sàll def nga xëpp ci suuf, mu woote nga wuyuji. Lu la tax a soppi doxalin ?
Rax-ci-dolli, kilinisiyeŋ yi fekkewuñ ndaje mi te, ñoom, buñ ci dugalul seen loxo dara du sotti. Biñ woowee Pr Daawuda Njaay, laaj ko, dafa ne rekk moom ak ñi muy liggéeyal jébbal nañ naal bi kurélug gëstu gi ngir ñu xool ba xam ndax baax naam déet. Pr Musaa Séydi, ci wàllam, nee na du jëfandikoogum artemisyaa bi ci pajum jàngoro ji ndax wóoragul.
Ñetteelu mbir miy ràññeelu Covid-19 bi mooy li mu amul xàmmikaayi-feebaru boppam. Boo seetee, way-tawati Covid-19 bi dañuy ame yaram wu tàng, mettitu yaram, put guy xasan, soj bu ànd ak sëqat su wow, biir buy daw, añs. Te, xàmmikaayi-feebar yu ni mel, fekkees na leen itam ci way-tawat yi ame sibbiru, soj, ak yeneen xeeti feebar yu bare.
Waaye, li jaaxal ñépp mooy ni, ba sunu-jonni-Yàlla-tey-jii, Afrig mooy dànd gi gën a néewle fopp limu ñi Covid-19 bi daaneel, waxatumaak ñi mu rey.
Lees fi lim yépp ciy rëq-rëq a sabab juddug kurél guy xeexal ñiy yëngu ci njàngalem làmmiñi réew mi. Sunu mébét mooy xeex ngir ñépp sàmmonteek àqi làmmiñi réew mi. Kurél gaa ngi tudd Sàndikaa Njabootu Alfabetisaasiyoŋ Nasiyonaal, gàttal bi di joxe SNAN.
Nanu xuus nag léegi ci gaal gi, ni nu ko dige woon ci kow.
Li ma doon gënal te gën a dal xel mooy ñu def  dépistage de masse . Maanaam, ñu paase-wisit ay fuli mbooloo ngir xam dëgg-dëgg limu nit ñi ame jàngoro ji. Li ma ko tax a wax, nag, du lenn lu-dul ne wàllent-ëlëm yaa ngiy yokku. Xanaa nguur gi sàrtal mask yi ci askan wi. Muy lu jafe tamit. Ndaxte, mask dafa mànke ci àddina si.
Ci atum 1995 la am bakaloryaa ci Liise Giñaabo, bokk ci ña fa rawoon. Ci la bindoo iniwérsite Gaston Berger ; ci menn atum 1999 la am lijaasa ci Droit public ba noppi bokk ci joŋante ENAM bi, jëlati pee.
Isaa Sàll mi ngi jànge ci liise Charles de Gaulle bu Ndar. Waaye Iniwérsite Séex Anta Jóob bu Ndakaaru la ame lijaasa bi ñuy wax DUT” ci wàllu électronique”. Ci la deme Amerig, daldi fay am lijaasa  doctorat  ci wàllu xamtéef, maanaam  Informatique , ci Iniwérsite George Washington. Bi mu dellusee Ndakaaru, ci la tàmbalee liggéey ci mbirum xamtéef ci  Météo Sénégal  laata muy bokki ci  Centre régional africain de technologie  te gàttal bi ci nasaraan di joxe CRAT.
Loolu dina àntoom ? Bi mu jógee bërki-démb Tugal, Ablaay Wàdd nee na du jàppale Maki, du jàppale Idi te yit dina def kem-kàttanam ba kenn du fi wote. Askanu Senegaal a ci des : kan la nar a fal feek i fan ? Ndax Ndaamal-Kajoordina gàddu ndam li bii yoon ?
Li nu xamoon ci pólitigu Senegaal, nag, moo di ne boo deewee ba ñu suul la, fa ngay doxe ñu fàtte la ba fàww. Moonte, ak lu mu metti-metti woon, Maki Sàll fexe na ba dëkk Ablaay Wàdd, daan ko jéll bu amul benn werante, wuutu ko ci jal bi.
njiitu réew mi dina jiite ñaari ndajem kaaraange ayu-bés gu nekk ;
àndal bi mu yëgee deewu Paap Juuf gi.
Frãs ak doomi-Afrig yi koy jàppale. Ndaxte, boo seetee, réew yi Frãs nootoon yépp, am ci ñu dul jëfandikoo CFA bi, moom seen bopp ba mu mat sëkk, te tey ñu ngi ci yoonu yokkute. Réew yooyu, bi xeex jotee, dañu jaayante ak Frãs, jàmmaarlook moom, foqati seen réew.
Bi 20iw27is jotee, la àmbilãs bi agsi. Ñu xool ndax xol baa ngiy dal, génne benn barankaar ngir teg ci Floyd. Ba tey, Chauvin wàccagu ko. Bi ko ko wallkat bi santee lay door a teggi óomam. Kon, ci xayma, Chauvin dafa teg óomam ci baatu George Floyd, bës ko ci diirub 8i simili ak 46i saa. Àmbilãs bi dem, waaye dañu woowaale woon pómpiyee yi ngir ñu jàppale leen.
Moo tax it, waa Tugal yi xam nañu bu baax ne, meneen pexe amul. Balaa ñépp di labandoo fàww ñu seet nu ñuy fexe ba yombalal tuuti mbir mi waa Afrig yi, ndax ñu noyyi as tuut, ñoom it ñu am ci bànqaas bu ñuy jafandu ngir mucc. Li leen amal solo rekk moo di bàyyi xel ci buumu njaam gi, bañ mu rocciku, mbaa mu daŋ ba faf dàgg.
Ndege, démb, kuñ ci falaan, cim pénc lañ la tànne, ci kow sàrt bu leer. Rax-ci-dolli, ndaje ma faloon Sunjata dafa tëraloon ab sàrt bu amoon taxawaayu ndeyu-àtte, ci atum 1236. Mi ngi tuddoon sàrtu Kurukaŋ-Fugaa, te amoon lu tollu ci 44i dogal. Kon, nun amunu ku nuy ñee. Nga war cee jàngat ñaari mbir. Benn, sunu njiit yu njëkk ya, duñu woon ay buuri ndono, askan waa leen daan fal cim pénc. Ñaar, duñu woon buur di bummi, di jaay nit ñi doole ak a def lu leen soob. Waaye dafa amoon aw yoon wu leen tënkoon, tënk réew mépp ak ñi ko jiite woon, réew mépp a àndoon tënku ci sàrtu Kurukaŋ-Fugaa. Lii mooy sunu aaday maam. Te yow it dañ laa fal, aw yoon tënk la, muy ndeyu-àtte réewum Mali.
Soo jëlee réew mu mel ne réewum Senegaal, li nit ñiy coow a ëpp li ñuy liggéey. Tàmbalee ko ci ñi nu jiite. Koo fal ba mu toog mu ngi lijjanti nu muy def ba duufal gafakaam ak yosiy àndandoom. Seeni njuuj-njaaj lu ci ëpp ciy wax lañu koy muur ndax dañuy aakimoo jumtukaayi tas xibaar yi di wax subaak ngoon. Néew na ñu ciy wax lu jëme réew mi kanam. Politig rekk ! Dégg naa keroog benn taskatu xibaar naan moom mësul a gis réew mu sukkandiku ci wax ak politig ba naat. Sàllaaw wax na dëgg gu wér péŋŋ ! Réew, liggéey a koy naatal, moo koy jëme kanam. Njiitu Afrig yi dama ragal ne nguur da leen di tàggaleekseen sago. Seet ko ci réew mu mel ne Kóngo, Saasu Ngesó moo fa toog ci jal bi boobaak léegi ëpp na fanweeri at. Ci gàttal, ku juddu ba muy jël réewum Kóngo, jàng nga fi ba jeexal, takk fi soxna ba samp fi kër. Gine Konaakiri tamit, Alfa Konde daa bëggoon a soppi ndeyu-àttey réew ma ngir am ñetteelu moome. Te kat, moo waxoon ci gémmiñam ni def ñetti moome xalaatu ko ndax loolu dafa worook demokaraasi. Sunu réew mii di Senegaal, xel yaa ngi bëgg a teey : Sóori Kaba, di woon jawriñ ci nguur gi, da ne ndeyu-àttey réew mee tere Maki mu sàkku ñetteelu moome, ñu daldi koy dàq ci saa si. Lu Maki Sàll mii narati ? Baax na. Nan xaar ba xam fan la wànnent di mujje ak i bëtam…
Waaw, ndekete Itali am nab àll”
Nun, ci kujje gi lan bokk te fasun oo yéene wàcc yoon win jël ndax dunu ay workat. Askan wee nu tax a jóg, moom lanuy xeexal ba keroog Yàlla di teg réew mi ci sunuy loxo, nu daldi koy defar bu soobee Boroom Bi. Looloo tax, bi mbas mi duggee ci réew mi ba t àmbalee law, nu wuyuji ca woote M a ki Sàll ba.
Njabooti Móodu-Móodu yi ak Faatu-Faatu yi kalaameji nañ nguur gi ci Maslaakat bu mag bi.
Màndarga yii daal ñoo gën a fés ñeel Covid-19 bi.
Loolu nag, tekkiwul ne Afrig mën naa nelaw bay yàndoor ! Ndaxte, koronaawiris bi kat, bàyyiwul kenn !
SNAN, nag, dafa boole wuuf mboolem jàngalekat yeek yombalkat yi aajowoo làmmiñi Senegaal yépp. Ndax, ñoom ñoo booloo, def benn say, taxaw temm nar a xar seen tànki tubéy ngir ñu jox leen seen gëdd. Kurél gaa ngi juddoo ci ndaje bees amaloon ca diiwaanu Kafrin, ña fa daje woon di waa Kafrin ci seen bopp, waa diiwaanu Kawlax, waa Cees, waa Jurbel ak waa Fatig.
Usmaan ak i xaritam, ay ndaw, ñoo gise, waxtaan, jàpp ne seen wërsëg nekkul Senegaal, ñu ne dinañu ko toppi ba bitim-réew, daldi jël gaal, te xam xéll ne yoon da koy tere te caaxaanu ci. Li leen jëkk a yëkkati mooy daw toroxte, war di faj soxla mu të la ticc. Mënaloo sa bopp, mënaloo say way-jur. Kon foo dégg teraanga te mu wóor la ne da lay yewwi, jublu fa rekk ngay def. Dafa fekk nag du lu yomb, nit ki mën na cee ñàkk bakkanam. Waaye du ko teree bàyyi lépp song géej gi ndax rekk ni yaakaar ame doole.
PAJ : Am na ñu jàpp ne, mbasum Covid-19 bi, loxoo ko def. Loo ci xalaat ?
Taxu koo naagu ndax bi mu génnee ENAM, tàmbalee liggéey Impòts et Domaines bu Pikin, la ne fàww mu yokk xam-xamam, di wéy di jàng UCAD ba ni mu ame ci atum 2003 DEA ci finances publiques et fiscalité
Njiitu daara-ju-kowe
Looloo ko tax a samp ndëndam ci géew bi… Kon nanu xaar, li ci kanam rawul i gët.
Naka la def ba dekki, delsi, di jiite tey réew mi ? Ay ñoñi Màkee ngiy wër réew miy yéemu ci xelam, naan ni ngeen koy gis muy patt-pattaaral, njàccaar dëgg la, moo fi gën a xam li mu bëgg, xam it naka lay def ba jot ci. Ñu ngi naan tamit laata muy sóobu ci pólitig bi, dafa wër Senegaal, waxtaan ak askan wi, xam soxlay ñépp, soog a dige ay paj.
njiitu réew mi taxawal na itam ag kurél guy xeex Covid-19 bi, dippe ko  Force-Covid-19  ;
Waa Marseille yépp dinañ wéy di ko bëgg ci seen
Mën nga leen a lim ?
Bi 20iw32is jotee, pómpiyee yi agsi ci béréb bi mbir mi xewe, ca sélébe-yoonu 38th Street ak Chicago Avenue. Waaye, kenn ci takk-der yi nanguwu leen a wax naka la George Floyd def ak wan yoon la àmbilãs bi jaar. Loolu moo leen tere woon a dimbali waa àmbilãs bi. Ci la xolu Floyd bi taxawe ci biir àmbilãs bi. Laata pómpiyee yiy jot àmbilãs bi, def nañ 5i simili ci yoon wi.
Waaw, ndax gor dëgg dina leb lu mu dundale njabootam, dem duggi, togg njëlam ba noppi dellu di balu ndax ñàkk lu mu feye ? Di ñaan ñu faral ko boram ba noppi fas yéenee demati leb fa woon ? Ndegam jéemul a naxaate (konte ndaw woyof bopp !), xanaa kon day yeew ay loxoom ba noppi daldi jébbal boppam ?
Wànte, doo buur, kôro. Doo buur, de ! Xam ko bés niki tey. Moo, lu la tee roy ci maam yi, dekkil cosaan ? Ndax gis nga ne, demokaraasi bi ñuy soow, sunu maam yu jàmbaare woon yooyu ñoo ko njëkk a saxal, suuxat ko ? Sunu moomeel la. Tey, nga nasaxal ko nii, noon bi jaare ci, yàq réew mi yaxeet. Waaye, nag, ku xeeb juddoom, wàññi darajaam ; te ku xeeb sa cosaan, ñu xeebal la ko.
Warees na joxoñ tamit baaraamu tuuma sunu liggéekat yiy ñàkkal lool faayda seen liggéey, di tappale ak a caaxaan, dëkke kàcc ak càcc. Lu ngeen xam ci ku dul xéy waxtu, du wàcc waxtu ? Kenn ci ñoom fonkul liggéey biñ ko sant te mu am seeni junniy-junni moroom yu bëggoon a toog fiñ toog. Yàlla boo am soxla bu jamp ba dem ci benn biro ci réew mi. Dinañ la soofantal, ñàkke la kersa walla xaarloo la ba nga xàddi ci lu ñàkk faayda. Ci misaal, bés, sama benn xarit bu ma bokkaloon lekkool Ndar dafa dem ci benn bànk bu mag biir Ndakaaru, amoon yu mu fay lijjanti. Ndaw si ko waroon a toppatool li mu doon wut ne fa luëpp fukki simili di talalali ci njéggil-kàddu gi, di reetaan mel ne ku nekkul ci liggéeyukaay. Xeetu liggéeykat yu ni mel bokk nañ ci li tax Afrig des ginnaaw.
Keroog bi nu demee pale, wax nan ko li nu jàpp ne baaxul ci xeexub mbas mi ak lin jàpp ne mën naa dem. Ba nu génnee yit, biral nan sunu xalaat, ñépp di ko dégg. Ginnaaw loolu, dafa sàkku woon ci Péncum-ndawi réew mi mu woteel ko ab sémbub-àtte bu koy may sañ-sañu doxal nim ko neexe. Nu génnaat ne àndunu ci, yëkkati sunu baat ci kow, nag. Ci kow loolu, ma waxtaan ak sama waa làng, ne leen nan toog seetaan, xool nu mbir miy doxe. Bin toogee weer, xool xool xam ni Làmbaay a ngi ñaaw, ci lan génnaat wax. Nun, nag, dugguñu ci politig ngir neex Ma-Sàmba walla Ma-Demba. Waaye, bëgg defar réew mee nu tax a jóg.
Li nguur gi tere ñu delloosi néewi Móodu-Móodu ak Faatu-Faatu yi gaañoo bitim-réew ci sababu mbas mi metti woon na lool seen i mbokk. Ndege, ëttub àtte bu mag bi dafa gàntal layookati Mbootaayu xeex ngir delloosi néewi Senegaal yi deewe bitim-réew ci sababu mbas mi (Collectif pour le Rapatriement des Corps des sénégalais décédés du Covid-19 à l’étranger CRC). Bu ko defee, ngir am ndam ci seen xeex bile, dañoo fas yéene sàkku ndimbal ci Aliyun Badara Siise, Maslaakat bu mag bi.
PAJ : Nooy jàngate lawub mbasum Covid-19 bi ci àddina sépp ?
Li gën a teey xelu nit ñi nag, mooy waxtaan wiñaari gëstukati Farãs yi, doktoor Jean Paul-Mira ak porfesoor Camille Lotch, amal ci ayu–bés yii weesu rekk, te mu siiw lool ci Anternet bi. Ñoom ñaar ñooñu de, dañu doon wecceexalaat ci nu ñuy def ba am wakseŋ buy tax ñu jële Covid-19 bi ci àddina sépp. Ñu jàpp ni BCG, ñakk boobu ñu daan ñakk xale yi ngir xeex sëqët su bon seek yeneeni feebar, war nacee baax. Ñu tëje seen waxtaan woowule ci ànd gi ñu ànd ne Afrig rekk lañ war a defe jéemantu biy tax ñu xam ndax ñakk bi mën naa xeex koronaawiris bi am déet. Loolu, laata ñu koy mën a jariñoo ci seen i dëkk, ci Ërob mbaa Amerig.
Kurél gi, nag, ay kurél a koy teewal ci diiwaan bu nekk. Loolu dina tax képp ku ci bëgg a bokk, ak foo mënti dëkk, mu yomb la. Waaye, warees na indiy firnde yu leer yuy biral ne jàngalekatu làmmiñi réew mi nga walla yombalkat walla boog li lay tax war a mën a bokk ci njaboot gi. Bu loolu yépp sottee ngay door a joxe juróom-ñett-fukki (400) dërëm ba noppi ñu xamal la ni weer wu dee dinga natt ñeent-fukki (200) dërëm.
Moo tax, tukki bi ñu xumtoo ba sóobu géej wex na xàtt ci ñoom : tukki bii, duñ ko fàtte ba mukk. Metit wu tar, ngëlén lu raglu, neer, feebar, ceeb bu lóor, siddit yu jóg, tiitaange, xuloo, tamante dëmm, wax ju ñaaw, réccu añs. Loolu lépp ci biir gaal gi. Te boroom gaal gi, moom, nanguwu cee yéy yàbbi. Daanaka bi ñuy waaj a yegg lay door a aartu way-tukki yi ak a xëbëlaate. Ci gàttal, tukki bi dem na ba fésal loo xam ni bokkul ci seen jikko. Coono ba ñu daj ci biir gaal gee gën a metti lépp la ñu masoon a daj.
SJ : Li ko dale 2eelu Xare bu mag bi ba sun-jonni-Yàlla tey jii, gis nan fi xareb suuf (guerre froide) bi amoon ci diggante Etaasini ak Riisi. Mu am nag beneen xeetu xare bu bees, réew yu am doole yi di ko jëfandikoo te muy xareb wér-gi-yaram (guerre biologique). Loolu moom lu am la. Ndax, fi xam-xam tollu tey ak jumtukaayi xarala yi yees yi, mënees na soppi njuraafoon yi ci biir laboraatuwaar yi. Mënees na yit sos ay wiris yu bees. Rax-ci-dolli, mënees na jël benn saalub-dund (cellule) bu benn mala, ful ko mbaa ñu liggéey ko ba génne ci mala bu ni mel, Tubaab di ko wax  clonage . Loolu yépp lu mën a nekk la, tesax lu am la.
Dëgg la, Usmaan Sonko raŋale nay lijaasa yu bari waaye li ci ëpp solo moo di ne daanaka Senegaal la ame léppam, muy ndam ak sag ci moom, mu bëgg nag fey naar bi xoromam, ne du nangu mukk ay doxandéem ak i dunguruy Tubaab yiy paacoo alalu réew mi.
 Jàpp naa ne pólitig du liggéey, jàngale mooy sama liggéey.  Isaa Sàll jàngalekatu xamtéef la. Iniwérsite bi mu sos ci atum 1998 tey njiit li,  Université du Sahel , bokk na ci gën a siiw ci Ndakaaru. Tey jii, lu mat 1 500 ndongo bindu nañu fa te ña fay jàngale tollu nañ ci téeméer ak lu teg.
Loolu, de, lay nitam di wax. Wànte ndax kàddu yooyu yenu nañu maanaa ?
jawriñ ju ne dina joxe 1 miliyoŋ ngir jàpp ci xeex bi ;
xol, moom mi nga xam ne, bokk na ci ñi defar këlëb
Réew yu jàmbaare yooyu, mënees na cee lim Alséri ak Wiyetnaam. Ñoom ñaar ñépp a xare ngir afal seen askan. Nun, nag, sunuy njiit ya woon, jarul nu leen fiy tudd, doxalewuñu woon noonu. Dañu maslaa ak Frãs, mu kootoog ñoom, lal i pexe ngir gën fee mën a toog, aakimoo sunu alal. Bi gënoon a fës ci pexe yooyu nootkat bi laloon mooy li ñu dippe woon Accords de coopération”. Loolu li mu wund mooy, lépp lu aju woon ci moomeelu réew yi mu nootoon, ciy loxoom lay tegu. Maanaam, njaay meek njënd mi, ak lépp lu ñeel jëflante ci diggante nootaakon (colonies) yi ak bitim-réew, xaalis bi (te muy CFA bi) ak koom-koom gi. Loolu la Frãs waxoon ne bu ci sunu njiit ya woon àndee xaatim ko, mu nangu ñu moom seen réew. Sunu njiit yi nag, ñu ci ëpp Frãs lañu jànge, foofu lañ leen tàggate, daan fa liggéeye te nekkoon fa sax dipite. Moo tax ñu xaatim loraange jooju nu topp ba sunu jonni-Yàllay-tey jii. Réew mu ci mel ni Gaboŋ, lépp lu muy def, Frãs da cee ànd.  Accords de coopération  bi mu xaatimoon ñoo ko ko yóbbe.
ci lañu biral faatug George Floyd. Boobaak léegi, coow laa ngi ne kurr ca Etaasini. Nit ñaa ngay ñaxtu ak a taal réew ma. Dem na sax ba mbir mi rax càcc. Ndege, am na ci ñaxtukat yi, ñu doon dàjji bérébi jaayukaay yi, di sàcc njaay ma fa nekk. Ayu-bésug lëmb a ngii, xeex biy gën a takkarnaase. Njiitu Amerig, Donald Trump, ne mbir mi dafa rax, ñaxtukat yi jàmm taxu leen a jóg te, bu dee Jaraafi diiwaan yi mënuñoo dakkal yàq geek càcc gi, moom Trump dina sant làrme bi mu wàcc ci mbedd mi defanteek ñoom. Ñépp a dal ci kow Trump, wax ne day xamb taal.
Ba réewi Afrig yi jëlee seen moomeel ba léegi, noonu rekk la seen digganteek réewi Tugal yi deme, daanaka. Doxalin woowule nag, feek jógu fi, bu yeboo nun askanu Afrig, nu tëddi te nelaw !
May daaneele ci mbirum aada ak cosaan. Fépp foo dem ci àddina si, réew yi gën a naat, doonte seen askan a ngi sant bu wér, mooy yi sax ci dekkal seen cosaan, di dundalaat seeni aada ngir dëppale leen ak jamono. Seen démb lañuy def jaaruwaay ngir jëmmal seeni naal ci politig, koom-koom, njàng ak njàngale, tàggat-yaram, ba ci aar bi sax (nataal, sinemaa, pecc, añs.). Nun nag, nekkewuñ fi lu dul roy ak a toppandoo, di weccoo xalaat ciy pecc ak i woy yu ñu fente Amerig. Lii bu dul ñàkk faayda, lu mu ? Ku ràññeeku ca Amerig ci xeexal nit ñu ñuul ñi fa nekk, Luwis Faraxan dafa am bés muy wax ak ñoom ci am ndaje. Li mu leen wax keroog mooy, nit su jéemul dara ngir teggi nooteel yi ñu koy teg, su jéemul dara it ngir fent walla defar dara, nit kookule dara du ko wutaleek wékkukaayu yére. Ndax wékkukaayu yére mënul wax, mënul dox te fu waay xiire rekk lonk cay yéreem. Léegi nag, nun waa Afrig, rawatina nun ndaw yi, nooy seet ba xam ndax danoo war a taxaw temm, doon wennuw say ngir jëmale Afrig kanam, walla danuy toog ne xótt-xóttaaral ni ay wékkukaayi yére.
Noppil waay, loolu ëpp naa wax !
Luy sa xalaat ci ni nguur gi y xeexe mbas mi ?
SJ : Ci li mënagum jàpp, Covid-19 bi Siin la doore ca jawub Wuhan. Nee ñu, ci xayma, lu tollu ci 15i miliyoŋi doomi-aadama ñoo fay yeewoo. Muy lim bu takku. Bim fa duggee, nag, ba tàmbalee faagaagal askan wa fa nekk, nguurug Siin dafa gaawantu, lël nit ña. Ñépp daldi déju seen i kër ngir bañ jàngoro ji law seen biir. Xam ngeen ni, Sinwaa yi dañooyaru te dégg ndigal. Moo tax, am na fa (ca Siin) ay diiwaan ak ay dëkk yoo xam ne mbas mi àggu fa. Mu des nag Aasi, Ërob, Amerig ak li ci des ci àddina si.
Kàddu yooyu, nag, ñoo gënatee merloo doomi Afrig yu baree bare. Am ci ñu siiw ci ñoom, ñu mel ni Samuel Et’oo, Didier Drogba walla Àllaaji Juuf, ñu doon ñu ñu raññee ci mbirum futbal, ci àddina sépp, ak it Claudy Syar mu RFI (rajo bu Frãs moom)… Ñu di ñu am baat, seen kàddu mën a egg fu sori lool. Werante yeek xuloo yi neeti kurr ci Anternet bi, mu mel ni tulleek-màlle, di niru tuq su bënn te saañ ba réer !
Ñaari weer yu nekk, SNAN fas yéene naa amal am ndaje muy boole kuréli diiwaan yépp. Ndaje moomu dees na ko amal ci benn diiwaan bu ñu tànn, di ko ay-ayle ngir yaatal géew bi ba noppi gën a jege askan wépp.
Njabooti way-tukki yi tamit jaaxle nañu. Abi, soxnay Usmaan, di jigéen-ju-wérul, yaakaar rekk a ko tax a bàyyi jëkkëram mu dem ngir bu delsee mën a faj gàcce.
Bu dee nag Covid-19 bi, xamaguñ ni mu bindoo. Moo tax mënuma cee sore. Waaye, li ci kanam rawul i bët. Du ñàkk nu am ci lu leerbalay yàgg.
Ci li mu wax, njiitu Pastef-Les Patriotes fas naa yéenee jëmale kanam beykat yeek sàmm yeek mooli Senegaal. Dinay faral di wax ne feek Senegaal a ngi jéggaani li muy dunde, mbay mi du mën a dox, ginnaaw rekk lay des, naka noonu koom-koom bi. Te loolu, lii rekk la tekki : waa kow gi duñ tàggook ndóol, te dina jafe ñu sàmm seen ngor.
Parrainages  yi
Bunu kenn jéem a gëmloo ne doomu Aamadu Abdul ak Kumba Timbo jee ëpp xel ci réew mi. Déedéet. Maki Sàll nitu neen la, kenn la fi ëppul xel. Ku gis ni muy doxale ak i noonam — tëj ràpp ci kaso bi Karim Wàdd ak Xalifa Abaabakar Sàll — dinga njort ne du nit ku wóolu lool boppam. Janoo na tamit ak réew mi di tagg Tubaab yi ñu daan beral loxo, nee na, di ñamal sunuy soldaar ay desserts”, di ko xañ yeneen doomi-Afrig yépp. Lii rusluwul ? Fekki na fi yit ay naataangoom Kigali, ñu laaj ku ci nekk su ko Yàlla mayoon xam-xam ban jumtukaay lay njëkk a sàkk ngir jëmale Afrig kanam. Ku fàttaliku li mu tontu keroog, fàww nga xaw cee am kersa…
Waaye, njiitu réew mi waxul dara lu leer ñeel xew-xewi diine yi. Dafa rekk ñaan kilifa diine yi ñu dimbali nguur gi ci ndogal yi mu jël. Jaarul ci digg bi wànte li mu ci jublu mooy wax leen ñu fomm xew yiñ doon waaj a amal weer yii nu dégmal, rawati-na ca Tuubaa.
Ndax am na ñu fippu, ne fàww ñu dog buumu njaam gii ?
Ci beneen boor, àddina sépp sukk, samp benn óom ci suuf, yékkati beneen bi ngir naqarlu bóomug George Floyd gi. Waaye tamit, ngir ŋàññi doxalinu takk-der yiy metital nit ñi ak boddekonte ñeel nit ku ñuul ci àddina si. Artist yi, woykat yi, futbalkat yi, basketkat yi, way-moomeel yeek kurél yiy sàmm àqi doom-aadama, rawatina yiy xeexal nit ku ñuul, ñépp daal taxaw nañu temm, ne bésu dee du bésu dund, di jàmmaarlook alkaati yi. Kurél gi ñuy wax Black Lives Matter lañ ci gën a ràññee. ”Black Lives Matter” a ngi tekki ne bakkanu nit ku n1uul am na solo. Xanaa kon ñu ne nit ku ñuul du xaru tabaski ba Tubaab bu jóg tëral ko rendi.
Kon réewi Afrig yi, rawatina seen i njiit, war nañoo am beneen jubluwaay bu dul di tàllal seen i loxo di saraxu, di sukkal ñi leen yeew bu dëgër, ngir sàkku seen yërmande !
Bu dee li la say mbokki Mali yi dénk dafa diis ci yow, delloo leen seen moomeel ! Bu dee danga nar a boqu Kulubaa di lox, wàccal jal bi te ba kook ku am fitu def li war. Boo ragalee ne jàkk Farãs ak i njiitam wax leen dëgg, demal sa yoon ! Boo mënta yor réew mi, jóge fi ! Mali am na ay góor-Yàlla yu gëm seen bopp, xam liñ doon, bëgg seen réew, am xam-xam bi ak mën-mën bi, te am fitu yor ko, jàmmaarlook noon yi, defaraat réew mi. Boo demulee, nag, lu la ci fekk yow la.
Waa ji tontu ko ne ko ;
Waaw. Bala dara, warees na xam ne, Senegaal mooy 6 eelu réew mu mbas mi gën a sonal ci biir Afrig. Kon, ñiy tëb di dal te naan :  Senegaal jàmbaar la, nàngam, nàngam …  xamuñu lu xew walla ñu tey ko rekk. Waaye, nañu defaraat seen toog a ay te xam ni Senegaal jegewul sax ndam. Gis nga, mbas mi waru fi woon jur t iitaange ak njàqare g i fi amoon ca ndoorteel la. Jarul woon sax ñuy jagleel 1000iy mil yaar xeexub mbas mi. Waaye, boo dee cuune yëfi cuune rekk ngay def, te Maki Sàll cuune la. 8i at yim def ci boppu réew mi yépp, day tandook a nimse rekk. Bu yëkkatee, ñépp yuuxu, mu bàyyi. Bu jaaree fii, ñu ne noo bañ, mu dellu ginnaaw walla mu jàdd. Te, loolu, mbas mi firndéel na ko.
Bees amee ab taxaw-seetlu, dees na gis ni, ginnaaw Siin, mbas mi réewi Ërob yi la jëkk a song, teg ci réewi Amerig yi, Afrig door a ñëw. Rax-ci-dolli, jamono jii, réew yi mbas mi gën a sonal ñoo ngi Ërob (Itali, Espaañ, Farãs, Portigaal…) ak Amerig (Etaasini). Dara waralu ko, nag, lu-dul jëflante bi réew yooyiiyjëflante ak réewum Siin, rawatina demlante bi am seen diggante.
Fii nag ci Senegaal, li gën a teey xel, jaxase xel yépp, mooy dégtu (audio) biy daw ci xaraley jokko yu bees yi, ñu ciy dégg baatu benn Tubaab, di njiitu Ayeropoor Belees Jaañ, muy xamle ne, daanaka Ayeropoor bi tëj na, ginnaaw yenn yóbbal yu ñu fay wàcce léeg-léeg, yu mel ne ay… wakseŋ ! Waa ji nag, bi ñu bare ci ñiy jëfandikoo xaraley jokko yu bees yi dale ci kowam, dellu na ginnaaw, ne moom masul a wax lu ni mel. Doonte dégtu yaa ngi fi ba tey di ko tiiñal.
SNAN sos na benn Mbootaayu WhatsApp”. Dina yombal jokkoo bi ci biir kurél gi, di siiwal aka leeral i jëfam tey tontu ci yenn laaj yi. Dinañ ci waxtaane itam jafe-jafe yi way-bokk yiy tawat.
Kiy jàng Dige géej dinay faral di dajeek baatu yaakaar : ”du lenn lu-dul yaakaar” ”yaakaar yaatal wërsëg”, ”xanaa yaakaar rekk”.
PAJ : Loo xam ci li Doktoor Raoult wax ne niwaakin mën na faj Covid-19 bi ak coow li mu jur ci àddina si, rawatina Senegaal ?
Usmaan Sonko ndaw la te Senegaal, ci téeméer bo jël, genn-wàll gi ay ndaw lañu ni moom. Moo ko tax ne dina leen jàppale bu faloo, def kem-kàttanam ba dootuñu soxlaa song géej gi naan Barsaa mbaa Barsàq ngir rekk am lu ñu suturloo.
PUR ab pàrti bu am cëslaay la, te yit bari nay boroom xam-xam yu ci bokk. Looloo tax mu def liggéey bu rafet ci parenaas” yi ba rawoon sax ay naataangoom.
Dëgg la, ku Yàlla mayul tuuti xel ak fulla ju mat sëkk doo jiiteji mukk lu tollu nim réew. Wànte am na leneen lees war a sóorale ci réew mu mel ni Senegaal.
Ndege, ñi ëpp ci way-tawat yi Tuubaa lañ nekk. Te, ginnaaw Ndakaaru, Tuubaa moo ëpp ay nit ci Senegaal.Ab Móodu-Móodu moo jóge Itali, teersi Tuubaa, indaale jàngoro ji, wàll ko lu tollu ci 10 nit.
Noo ngi koy jaale mbokkam yépp ak njabootam.
Lii tamit laaj bu am solo la. Am na ñu yàgg a xeex CFA bi ngir jële ko fi. Axã kay ! Du léegi la ñenn ci doomi Afrig yi tàmbalee xeex CFA bi. Xeex bi démb la woon, tey door a agsi. Te loolu boo ko waxee xel war naa dem ci Séku Ture. Ndege, moom moo jëkk a bañ CFA bi, ne dee, Gine du ci bokk. Moom Séku Ture, bañkat bu mag la woon, amaana li mu doonoon ab sàndikalist moo taxoon. Ndax ku mënoon a dajale ay nit la te bare woon i pexe lool. Waaye, ak lu xel miy màcc yépp, jataŋ ak gàllankoor yu bare yi ko Frãs daan teg, moo koo taxoon a tagatémbe. Loolu rekk a teewoon Gine génn ci. Frãs da doon dugal Gine xaalis bu bon bu baree-bare ngir yàq deru Séku Ture. Am na keneen ku ñiy wax Silwanus Olimpiyóo, njiitu Tógo la woon, nekkoon layookat bu siiw. Dafa laloon ab naal ngir wutal réewum Tógo xaalisu boppam. Jotoon na cee waxtaan sax ak réew yu mag ci àddina si, niki Almaañ ak Amerig. Bi mbir mi demee bay sotti la ko Frãs sàkkal pexe, ngem Eyademaa mu rey ko. Naka noonu, Tomaas Sànkara, jàmbaaru Burkina-Faaso ba. Nu gis ne, Frãs jenn itte doŋŋ la am : ratt réewi Afrig yi ba ñu sett, jël seen alal di ko siimee cereem.Cere jooju, nag, ku ko bëgg a xajamal mu sàkkal la pexe. Waaye, nit ñit xippi nañu seeni bët.
Démb ci talaata ji lañu rob George Floyd Houston ga mu juddoo, ci Texas. Ci la takk-der yi tamit janook àttekat bi. Kilifay goxub Minneapolis biñ bóome George Floyd xamle nañ ne, dinañ indi ay coppite ci liggéeyu pólis bi, yeesal ko. Rax-ci-dolli, léegi, terees na bépp takk-der muy metital, di xoj walla sax di laal baatu nit ki muy jàpp.
Dëgg la, am na ci sunu njiit yi kenn ku ci ràññeeku lool ci jamano yii, mu di Andry Rajoelina mi fi wone taxawaayu bañkat, ak garab gi waa dëkkam, Madagaskaar, feeñal ne day faj koronaawiris bi, ci lu wér ! Ndax dëgg la am déet, doctoor yeek ñi seen xam-xam màcc ci wàlluw paj mi, dinañu ko wax. Waaye, Rajoelina moom ku mat a naw la ndax taxawaayam, ak fullaak faayda gi mu àndal yépp ngir aar askanam, réewi Afrig yi ak sax àddina sépp. Moom de, xaarul ñu wax ko nu muy def walla fu muy jaar ba génne ay ñoñam ci guta gi ñépp daanu tey. Nekkul it, ci doxalinam, di toppandoo njiiti réewi Ërob yi, ni ko ñenn ci naataangoom yiy defe, fàtte ne anam yi réew yeek xeeti àddina siy dunde dañoo wute lool, su ñu woroowul sax.
Aa, man kat damaa defe woon ni fii lépp ay taax la.”
Ndax danga jàpp ni Maki Sàll dafa gaaw a tiit, dellu ginnaw, walla ?
Ndege, ci wàllum njaay ak njënd, Ërob ak Etaasini dañuy jëflante lu baree bare. Te, ku wax njaay ak njënd ñeel ay réew, wax dem ak dikk. Nu bañ a fàtte ni Covid-19 bi amul ay tànk, nit ñiy demlante ñoo koy wàllante seen biir. Kon, loolu moo waral bi mbas mi amee Siin kott, dafa jàll Ërob ak Amerig. Ndaxte, way-tukki yaa ko fa dugal.
Ba ca jamono yooyu, xel yaa nga doon werante, naan dëgg laam déet.
Sunu nisër mooy soppi nekkinu yombalkat yeek jàngalekati làmmiñi réew mi, fexe tamit ba ñépp jox leen seen gëdd, rawatina nguur gi ak képp ku ciy liggéeyloo doom-aadama yi !
Xéy-na ku nekk bey na waaram ci dige bi, waaye ndax yaakaar ji yàkkeekuwul ? Ak lu mënti am, Usmaan ak i ñoñam, ay xale yu war a am xéy lañu, war a mënal seen bopp itam wànte tële lépp a leen tax a bëgg a dumóoyu seen réew. Su gornmaa bi jàppale woon ndawi réewam, fullaal leen, jox leen seen gëdd, dina néew ñuy gedd Senegaal di jaay seen bakkan. Bëgguñoo dee waaye dee moo leen gënal gàcce.
SJ : Porfesoor Raoult gëstukat bu mag a mag la ci wàllu wér-gi-yaram te ku xareñ la ci li muy def. Moom, nag, daanaka li Sinwaa yi def rekk la def.
Ñetti ponk a ngoog yu ñu jukkee ci Solutions, ñaareelu téere bi mu génne ci sàttumbar 2018. Leneen lu am solo ngi ci biir Solutions : Usmaan Sonko da ciy wax ne feek Senegaal génnul ci weccitu CFA, du tegu ci yoonu naataange.
Dëkkandoo Maki Sàll
Móodu-Móodu yi caŋ Móritani
Olympique de Marseille.
Deugg la, nit ñi xippi nañu seeni bët, moo waral way-moomeel yi, kujje gi ak boroom xam-xam yi takkal pot sunu njiit yi ak Frãs. Dafa mel ni gaa ñaa ngiy deeltu ginnaaw ndax ñoo ngi wax ne dañuy bàyyi CFA bi dem ci ECO bi. Loo xam ci xaalis bu bees boobu ?
Wolof Njaay, nag, dafa ne : benn loxo du tàccu. Jom ak faayda ji njiitu réewu Madagaskaar wone, doy nañ royukaay ñeel moroomi njiitam yi.
Sàmmal sag ngor te bañ a gàcceel sa bopp. Ndaxte, kàddug maa demal sama bopp moo gën a rafet kàddug dañ maa dàq. Kon, fexeel ba bu kàddug gàcce googu gàkkal sa tur ëllëg. Ndaxte, suba du añ du reer, waaye dees koy sóoraale. Dëgg neexul. Bàyyi ci xel.
Xam nga ni kii kay, am na mbetteel te dara xewagul. Fu amul àll, kenn du fa bay, te fu mbay amul, xamuma luñ fay dunde. Loolu moom, waxin la rekk.
Noonu la deme ñeel coowal n éewi doomi- Senegaal y i faatoo bitim-réew ci sababu mbas mi . Dafa juuyoo ak njiitu ëttub àtte bu kowe bi, Baajo Kamara, juyoo ak jawriñam, Aamadu Ba. Te sikk amul ci ne, ñooñu, ci waawam lañuy dox. Mbirum j umaa yi ak jàkka yi tamit, noonu la deme. Nooy tëje bérébi jaamukaay u Yàlla yi ba no ppi ubbi màrse yi, bitig yu mag yee k màngasin yi, oto yiy daw, nit ñiy liggéeyi di tañcaloo ci gaar yi ? Yenuwul maanaa , moo tax coow li am. Nu ni déet-a-waay, nga jàpplu Abdu Kariim Géy, wooluy Ilimaan, xéy ubbi bérébi jaamu Yà lla yi. Li gën a ruslu, mooy nguur joxe ndigal, mu am ay kurél yu ne duñ ko jëfe. Maanaam duñ ubbi seen i jumaa walla seen i jàngu. Mbirum njàng mi tamit, nun ñépp gis nan ni mu deme. Lii, gàcce mënu ko o weesu. Loolu doyul, nga taafantoo guural gi, di jël dogal yu la neex. Rax-ci-dolli, xaalis bi askan wi dajale ngir xeex mbas mi, nga séddale ko say goro ak i farandoo, jox koy nit ñu ko yeyoowul. Lii rekk a tax askanuw Senegaal gisul boppam ci doxalinu nguur gi. Ndeyssan, loolu moo nasaxal nguuru Senegaal ba tekkeetul dara. Lu jiin Njaag a, te Maki Sàll mooy Njaag. Jamono joo xam ne, njiiti réew yi am fulla te fonk seen i askan ñoo ngi xool nu ñuy leen iy dooleele, di wër loppitaan yi ak ndefar yiy liggéey mask yi, nga ne déjj déjjaaral ci sab saal, di lido ak say doom, naan ñakk bi nii, ñakk bi naa ak di saraxu ñu baal l ab bor… Xéy bés rekk ne, dama y faral àntarpiriis yi 200i mil yaar ci seen lempo. Xam ngeen ne loolu, njuuj-njaaj ak càcc gu bir la. Bu dee  Force Covid-19  moom, dama ko o waxaalewul. Te nag, ma wax leen ko tey : 1 000i y mil yaar yi dinañ nu wax fuñ ko dugal ci nii mbaa ci naa.
Li tax nag mbas mi lawe nii Ërob ak Amerig dafa fekk ni seen i askan meluñu ni Sinwaa yi ci yar ak dégg ndigal. Teg ci ne, seen i nguur teeluñoo jël matuwaay yi war. Ndaxte, réew yu ci mel ni Itali, Espaañ, Farãs, rawatina Etaasini, ak lu ñuy am doole ak i jumtukaayi xarala yu mag yépp, tey, mbas mi sonal leen lool sax. Waxuma la sax, la mu fay faat ciy bakkan, waaye koom-koom gi ci boppam la rajaxe, nasaxal ko ba gaa ñi jaaxle. Moo tax, ñu ngi rëccu bu baax. Waaye, Wolof nee na, réccu day fekk jëf wees.
Waaye ci fan yi weesu rekk, gis nañu ay kilifay Afrig di awante ci taskatu xibaar yi ngir teggi tuuma yi. Nee ñu, yëguñu, tinuñu. Waaye, li yéeme dëgg, mooy bi benn gëstukatu Kongo (RDC) bu ñu ràññee jëlee ñaari yoon kàddu ci diir bu gàtt, ba noppi ne maa waxoon-waxeet. Ca njëlbéen ga, dafa waxoon ne boolees na réewum Kongo RDC ci réew yiñ war a natte ñakk bi ñuy wax. Mu ne woon ne, ñoom, nangu nañu te joxe nañ seen kàddu. Bi saaga yeek diiŋat yi jibee, mu dellu ginnaaw ne, ñoom waa Kongo duñu mës a seetaan, ñuy jàppe seen askan nikiy mala.
Tey jii bu nuy xool walla di càmbar ñi nekk ci biir SNAN, wólis yombalkat, jàngalekat ak saytukat, daanu fa fekk yeneen boroomi xam-xam yu seen xel màcc jëm ci fànn yu bare ñeel yokkute : Ñooñu ay beykat lañu walla sàmmkat, fajkat, taskati xibaar, bindkat, óbëryee, añs.
Fii nag, Séex Aliyu Ndaw mi ngi wane lu bon liy tukkib nëbbu mën a jural aw askan waaye it ni sunu njiit yi sàggane ba seeni doom di jéggaani bànneex. Mu may fàttali woyu ndaanaan boobu ñu naan Xaar Mbay Majaaga :  Waaw, xale yi muñleen, ku leen juroon yërëm leen . Séex Aliyu Ndaw de, bindkat la, xalimaam lay wonee yërmandeem ci askan wi, di ko ci jàppale. Ndax kilifa yiy dogal diñañ ko dégg ? Doon na ci baax lool ; aw askan, ay ndawam ñooy ëllëgam. Kenn warul saax-saaxe sa ëllëg.
Naam, saytu na niwaakin bi ci mbooloom way-tawat mu yem, am ciy ngirte yu dal xel. Waaye, lees koy sikke, mooy dafa am ay sàrt yoo xam ne, ci wàllum paj, sàmmoonteegul ak ñoom. Weddiwuñ li mu wax. Dañ ko ne dafa teel a siiwal ngirteem yi. Am nay gëstu ak seetlu yu bare yiñ war a def laata ñuy dëggal ne garab sàngam day faj jàngoroy sàngam.Waaye Porfesoor Raoult da ne ci jamonoy xare lanu nekk, mbas maa ngiy rey saa su nekk, kon warunoo xaar.
Bu ñu fàtte tamit ne Usmaan Sonkoo sos Syndicat Autonome des Agents des Impôts et Domaines (SAID) ci 2005, jiite ko lu mat juróom-ñaari at, ba 2012.
Isaa Sàll mi ngi juddu ci atum 1956 ca Taatagin, dëkk bu nekk ci diiwaanu Fatig, dande ko 20 kilomeetar doŋŋ. Kon, Isaa Sàll ak Maki Sàll, ñoo bokk seen Fatig, fa lañu fekk baax. Waaye dawalkatu roppëlaan bi mage na eñseñeer bi juróomi at.
Ay nooni Maki Sàll dinañuy wax ne Tubaab yee ko seetlu bu baax, xam ne kii amul dara lu muy bañ, luñ ko sant dina ko def, ñu daldi koy dooleel, jàpple ko ba mu falu. Du ñàkk mu am ñu ni nu : Déggal ma ñii rekk ! Yéen a gën a ñeme Yàlla ! Ndax ba muy am yéen a ko fekke ?” Ku mu neex nga gise noonu mbir mi wànte pólitig, li ci ëpp solo, buy am ku ci bokkul doo ko fekke ! Te sax, ñaari firndee ngi yuy dëggal tuuma jooju. Bi ci njëkk moo di ne Frãs, réew yi mu tegoon loxo ci Afrig yépp, amu ci benn bu mu may foo yakkee sa nàkk. Tey la leen gën a sonal, tënk leen ba yëngu sax të leen. Li Pari tàmm a def mooy tabb njiit ciy nitam, nga doon ag xuusmaañàppam, mu yolomal buumu njaam gi nag, ngay tooyal ceebu Frãs, waaye booy féqu, nar koo rëcc mu daldi lay tam dëmm, sàkkal la pexe. Ku weddi lii, laajal Sànkaraak ñeneen ak ñeneen. Ñaareelu firnde bi moo di ne bi Maki Sàll faloo ci atum 2012 ba tey, deful lu-dul ràcc jemale ci kanamu Tubaab yi. Ñépp a ngi ciy teg seen bët. Muy Eiffage, di Auchan, di Orange, di Bolloré, di Total ak Alstom, suñ fi nekkoon di lim sosete Tugal yiy manq deretu askan wi, duñ fi jóge tey. Ku mu neex, ku mu naqadi, ñooy teg ndawal ci réew mi, sunu koom-koom a ngi ci seeni loxo.
Ca njëlbéen ga, ay doxandéem ñoo ame woon jàngoro ji. Waaye, bi Móodu-Móodu Tuubaa bi ñibbisee, ci la ko wàll njabootam, mu tàmbalee law. Mu am, nag, ay Móodu-Móodu yu bare yiy daw réewi Tugal yi ame jàngoro ji. Ginnaaw biñ dakkalee tukki roppëlaan yi, ci suuf si walla géej gi lañuy jaare. Waaye, réewum Móritani dafa jàpp 19 ci ñoom, téye leen fa. Mu mel ni ñu ngi ci gutë.
Dama… Mënumaa wax, mënta nekk. Xawma lu may
ECO bi ? Waaw. Dégg naa ñenn ñiy xeex CFA bi naan, nanu gaaw jël ECO bi, def ko sunu xaalis. Waaye, ECO bi ci lajj lay mujj. Wolof dafa ne, ku ndóbin rey sa maam, foo séenatee lu ñuul daw. Man dama jàpp ne, CFA ak ECO ñoo yem kepp, benn baaxu ci. Dama xamul lu tax rekk mënuñu lal ab naal boo xam ne, dina jur i meññent ëllëg. Te sax, lu tax nuy déglu ñi nuy gëmloo ne sunu bëggee jëm kanam fàww nu bokkak ñeneen ñi xaalis ? Loolu du dëgg. Gàtt xel doŋŋ la ak xeebaate. Fii, ku fi gëm sa bopp, takku liggéey dinga am yokkute. Damay jël misaal ci yenn réewi Ërob yoo xam ne Senegal moo leen gën a yaatu, ëpp leen alal, ëpp leen mbooloo. Tey, ñoo ngi ci naataange te dara mayu leen ko lu dul liggéey bu jaar yoon. Kon, ku nekk mën nga liggéeyal sa réew ba mu naat. Waxuma ni booloo baaxul. Wànte, fàww ku nekk gëm sa bopp ba noppi, liggéey liggéey bu lay amal njariñ, amal njariñ ñeneen ñi. Bu ko defee, dinañu mën a saxal garabu booloo gi, di ko suuxat ba mu màgg, dëgër, law ci biir Afrig gépp.
Nañ bàyyi yalwaan, tàkk seen fit, xeexal seen askan. Boole seen i xalaat ak seen doole, fas yéenee jammarlook nooni Afrig yi, jiital seen i njariñal réew, liggéeyal seen askan.
SA RAKK, SAALIF KEYTA
Jamono ji ñu tollu, jafe-jafe yi bari nañ Itali waaye lépp dañu koy sante sunu boroom. Seneraasiyoŋ bu bees bi am na ciy jàmbaar waaye tamit bari na ci ñu réer. Du gaaw nag ñu defar seen réew.
Bu doon yaa j iite réew mi, ci ban anam nga doon xeexe mbas mi ?
Afrig nag, li nu séq ak Siin ci wàllu njaay ak njënd yemul ak réewi Ërob yeek yu Amerig yi. Daanaka, demewu fa noonu. Boo xoolee, nun, bi mbas miy door teel nan koo yëg ; bi muy law tamit noonu. Kon, xamoon nan li nu war. Bu ko defee, jot nanoo jël sunuy matuwaay, sunu njiit yi jël ay dogal yu am solo. Dañ tëj ayeropoor yi, gaare roppëlaan yi, tëj digi réew yi (yu suuf yi ak yu géej gi) ba noppi aayembooloo yi. Am na ci sax réew yu sàrtal gaw(confinement total). Te, Ërob ak Amerig teeluñoo def loolu. Looloo waral jàngoro ji lawul ci Afrig ni mu lawe ca ñoom.
Senegaal it, kenn demul mu des ñeel fésal cetug deram gi : mu di Ablaay Juuf Saar jawriñ bi ñu dénk mbirum paj mi, di njiitu réew mi Maki Sàll ci boppam, ñoom ñaar ñépp weddi nañu ba mu set, dem nañu sax ba ne, bu dee Senegaal rekk, kenn du ko fekk ci gaalu xaj googu !
Kurél yi nu teewal ci diiwaan yi ñoom tamit dinañuy daje gën gaa néew 2 yoon ci weer wi ngir tëral yëngu-yëngu yi, dajale teg yi waaye it natt doxinu liggéey bi.
Dige géej , Séex Aliyu NDAW (166 xët), OSAD 2019, 5000 CFA
Dafa di, moom Porfesoor Raoult, bi mu joxee niwaakin bi (hydroxychloriquine) ñenn ciy way-tawati Covid-19 yim doon faj, dafa gis ni dooley wiris bi day wàññeeku bu baax, ñu mujje wér. Loolu moo ko tax a jàpp ne niwaakin day faj Covid-19 bi.
Am na lu xaw a yéeme ci jaar-jaaru Sonko : bi ko Maki Sàll dàqee ci atum 2016, la ko askan wi fal. Ndax su dul woon loolu xéy-na du doon tey dipite.
Nee ñu Maki bariwul wax, day jëf : waaye am na nu, soo koy jëfe, looy doyeeti wax ? Moom daal, wax ji yépp lii rekk la : Maki Sàll ak Tubaab yee bokk mbuus te li tee Senegaal jëm kanam, loolu ci la. Ku yéene sam réew li gën ci moom, doo ko wànteer ay doxandéem.
Bennoo bokk xeex jàngoroy Covid-19
wax. Samam xel a ngiy dellu démb. Feebar beey xaj !
Suñ ko deful, na ko doomi Afrig yi defal seen bopp, seet nu ñuy lijjantee seen digganteek njiit yi leen wor. Jom mooy faj gàcce. Su gàcce gi dakkee la ëllëgu Afrig di door a leer.
Boo demee gaaru Milaŋ am na ñuy fanaan ci mbedd yi. Taxawaalu bi bari na lool, te xale yi mënuñoo yor seen bopp. Bu sedd bi ñëwee, xale yu bari dañuy tumuraanke. Tukki baax na waaye nit bala ngay jòg war ngaa xam fa nga jëm lan nga fay fekk.
J amono jii, bu ma Yàlla dénkoon réew mi, doo n naa lal i pexe, séddale xeexub mbas mi ci 2i pàcc.
Te, Afrig, bu dul woon doxandéem yi ak Móodu-Móodu yiy daw di ñibbisi, yaakaar naa ni mbas mi doonu fi naane ñeex.
Ci sunu réew mii moom, ñépp a ngiy fàttaliku bés bi Bill Gates daje woon ca Kanadaa ak Maki, ca weeru sàttumbar 2016. Ndaje moomu juroon na fi coow ci ginnaaw gi. Waaye, ndawal àmbasadëeru Senegaal ca Kanadaa indi woon na ciy leeral, di biral ne, waxtaan woowule, dara sababu ko woon lu dul xeex feebar yu mel ni sëqat su bon si, sibbiru, sidaa ak it ni ñuy def ba yemale njureel gi. Li wóor moo di ne foo séene saxaar, xal yaa ngay boy ca suuf !
Njiitul Sàndikaa Njabootu Alfabetisaasiyoŋ Nasiyonaal (SNAN), nag, Ñoxor Ngom la tudd. Képp gu bëgg a jokkook kurél gi, kilifa googu nga war a woo ci 00 221 77 120 21 54.
Ku bëgg a jënd téere bi :
Bëgg naa indi ay leeral ñeel niwaakin boobu. Réewi sowu-jant yi daawuñ ko jëfandikoo ndax sibbiru amu fa. Nun, Afrig bëj-saalum màndiŋu Saxara, dañ ko daan jëfandikoo lu bare laata ñu koy dakkal. Ndax daa demoon ba fajatul sibbiru bi ko taxoon a jóg.
Ñaari at ci ginnaaw, la kii di Usmaan Sonko sos pàrteem, tudde ko PASTEF (ci nasaraan Patriotes du Sénégal pour le travail, l’éthique et la fraternité). Ci atum 2017 la sos itam Atlas, di ci liggéeyal boppam.
Ni ko ay moroomam defe, Isaa Sàll wone na laabiir ñeel Xalifa Sàll mi ñu nëbb jant beek Kariim Wàdd, di ñaari wutaakon yi ñu seppi ci wote palug njiitu réew mi. Ndaxte, moom Isaa Sàll nee na, nguur gi dafa kootook yoon ngir xañ ñaar ñii seen àq ak seen yelleef.
Waaye kenn du ni Maki defu fi dara.
Wolof nee na, upp baax na ci laax bu tàng. Moo tax, jamono jii, réew mépp a ànd doon benn ngir xeex jàngoroy Covid-19. Muy kujje gi, kilifa diine yeek yu aada yi, ñépp a ràngu ci ginnaaw nguur gi ngir jàppale ko ci xeex bi. Kurél yu bare tamit, rawati-na way-moomeel yi ñoo ngi bey seen wàll ci waar wi. ARTP booloo na ak waa Orange, Free ak Expresso ngir ñaax askan wi ci matuwaay yi nit ñi war jël ngir moytu Covid-19.
Tey-si-tey, nag, wax ji lii rekk la : nu nuy def ba jële fi mbas mile. Mbas waay ! Sunu réewi Afrig yi su ñu bennoowul xàll seen yoonu bopp, gisuma leen Mbaaw !
Nun mag ñi war nañoo góor-góorlu ba teg xale yi ci yoon wu jub. Jàngal leen seen kàllaama, nàmpaatal leen ngir ñu xam seen cosaan. Loolu dina tax kenn du soppeeku ba topp tubaab yi ci seen melokaan.
Fi mu ne nii daal, xel yi ñaaw nañu ba kenn xamatul looy def. Bu kenn ñakkatul doomam, ndax kon dinañu mën a jële feebar yu bari yi ci sunu réew mi, ak sax ci Afrig gépp ? Bu nu bàyyee ku ñëw rekk ñakkal nu sunuy doom, mbaa kon dunu dimbali ñiy jéem a faagaagal nit ñu ñuul ñi ci kow suuf ?
Jaafara Sadiixu Fofana
Ci beneen boor, jàngoroy Covid-19 dafa am dayo, 1, 2 ba 3. Te, bees sukkandikoo ci gëstuy Porfesoor Raoult, ci dayo 1 ak 2 rekk lees mën a jëfandikoo niwaakin bi. Ci gàttal, mëneesul a fegoo niwaakin bi ; te yit aji-tawat bu ci àgg dayo bu mujj bi ba ñu sampal la noyyikaay, niwaakin bi du ci mënati dara.
Léegi, PASTEF bett na ñépp jàll parenaas yi, njiitam wër na réew miy xamle yéeneem, muy soppi nekkinu askan wi, rawatina ñi gën a néew-doole.
2012–2019 : juróom ñaari at yi mu toog ci jal bi, yeggali na liggéey yu bari yu Ablaay Wàdd sumboon. Xanaa rekk ni mu leen yàkkamtee sottal ngir am lu mu bàkkoo ci kàmpaañ bi ñuy waajal, moo xaw a teey xel. Moom mi ñu naan ku ànd ak sagoom la, xéy-na bu teeylu woon tuuti, doon na woyofal njëgu TER bi ak bu ótórut beek peyaas bi. Mbirum njëg li, lu am soloo, ndax xaw naa tiital ñi seen xam-xam màcc ci koom-koom. Nee ñu xaalis bu dul jeex la Maki leb bitim-réew dugal ko ci TER beek yeneen yi muy jébbal askan wi fan yii. Ci loolu sax la waa Bennoo Bokk Yaakaar di sukkandiku naan Senegaal tegu na, ni oto rawante yu gaaw yooyu, ci yoonu yokkute, yànj ba dee, di def fiiw ! fiiw ! rekk.
Siin a ngi wallsi Senegaal
Laata ñu koy teg ci boppu OM, Paap Juuf jotoon naa nekk manatsëeru tàggat-yaram ci diirub benn at. Ci atum 2005 lañ ko tabb njiitalu Olympique de Marseille. Mu dib jaloore ju réy ndaxte OM bokk na ci ekibi futbalu Ërob yi gën a siiw te gën a mag.
Nun doomi Senegaal yi, dinanuy ànd dem ci daayira, dem julli jàkka waaye li nuy dimbalante ci sunu biir bariwul te bokk na ci li nu tax a des ginnaaw. Nit dina tollu diggante, ñòw ci biir mbooloo mu takku te fa mu tollu moom rekk a koy xam. Te dina rus a laaj, te ña mu fekki, bu ñu amul xelu jox ko walla dimbali ko, noonu lay jògee ca jataay ba, dellook aajo bu fajuwul.
Pàcc bu jëkk bi, fagaru lay doon. Maanaam, keroog bañ nee mbas dikkal na réewum Siin, keroog laa doon jël samay matuwaay, tëj digi réew mi. Ci laa doon dakkal dem beek dikk bi ba mu des gaal yiy yóbbu ak a indi dund ak yu ni mel. Bu loolu féetee boor nag , ma waxtaan ak waa réew mépp : fajkat yi ak waa-kër doktoor, liggéeykat yi, sàndikaa yi, kilifa diine yi, kilifa aada yi, way-moomeel yi, ndaw ñi, jigéen ñi, añs. Bu ma defoon loolu ba noppi, dama doon jublu ci ñaareelu pàcc bi, te mooy jàngat mbir mi , càmbar ko bu baax ci ndimbalug boroom xam-xam yi seen xel màcc ci lépp lu ñeel mbas mi : wér-gi-yaram, paj mi, koom-koom, nekkinu askan wi, aada ak cosaan, añs. Bu ko defee, dinaa doon xam naka laay doxale. Yaakaar naa ne, bun defoon loolu, tey, guural geek gaw gi ak lépp lu ci aju ciy dogal ak i tere du ko woon jar. Boo jiite e am réew, danga war a natt fu sa doole tollu ngir nga xam noo war a doxale. Ndege, fagaroo gën faju.
Laaj yu am solo yooyu ñoo sampu tey te doomi Afrig yi, ak seen i njiit ñoo war a mànkoo joxe ci tontu lu leer, tey doon li gën ci xaley Afrig yi ak ëllëgu Afrig ci boppam.
Walla : 00 221 77 646 50 18
Warees na xam tamit ne, niwaakin bi walla  hydroxychloriquine  bi dafay sabab yenn xeeti jafe-jafe ñeel ndigg ak yeneen xeeti cër.
Waaye am ñu seen xel teey ci digganteem ak Ablaay Wàdd mi mu mel ni ku mu jébbal boppam. Bi Góor-gi jógee bitim-réew, Sonko daa dakkal lépp li mu doon def, dem seeti ko. Gisewaat nañu otel Terou bi (Teeru bi lees war a bind). Ñoom ñaar rekk a xam lan lañu waxante. Du ñàkk Wàdd yedd ko, ni ko maam waree def ak sëtam. Amaana tamit Sonko dig ko ne bés bu toogee ci jal bi, Karim Wàdd ak Xalifa Sàll lay njëkk a génne kaso.
Amaana koomu réew mi am tan waaye mel na ni yëf yi dañoo féete boor. Leneen lu ñépp di teg seen bët, moo di ne mbokki Maki Sàll yeek ñi koy jàppale, waxuñu dara, seen ceeb a ngi niin. Waaw, ndax mënees na tudde lii yokkute dëggëntaan ? Noo yey laaj loolu ndax muy loppitaan yi di lekool yi, benn doxu ci : ku sa loxo jotul sa ginnaaw — te ñooñoo ëpp ci Senegaal — soo feebaree doo faju te sam njàng du sori.
Réewum Siin mi jëkk a ame mbas mi fas naa yéene jàppale nguuru Senegaal ci xeex bi. Ci noonu, àmbasaadu Siin ci Senegaal rotal nay xibaar yu bare ñeel ndimbal loolu :
Doonte ne Olympique de Marseille jëlul kub ci njiiteefam, ñépp a mànkoo ne, raaya bi OM amoon ci atum 2010, liggéeyam a ko waral. Te, booba, OM toogoon na lu tollu ci 17i at yoo xam ne, jëlul raw-gàddug Farãs.
Loolu dafay tax nit di gaaw a suux te du ca génn. Bu yàggee, kër ga mu luye sax dootu ko mën a fay. Boo dee ku am jom, dinga génn kër googu, bu booba mbedd mee lay for walla nga dem bay fanaan ci sa biir oto. Am na ku mu fi daloon, dafa mujj faatu ci sedd bi.
Ndax am na lu PASTEF jot a def ci xeexu mbas mi ?
Ñakk sa doom, mbaa bañ koo ñakk ?
PAJ : Loo xam ci coowal ñakk biñ wax ne Afrig lañ ko bëgg a natte ?
Ak lu mën a xew ginnaaw-ëllëg, kenn ci réew mi dootul fàtte doomu Maam Xadi Ngom ji. Te su taxawee fi mu taxaw, ànd ak fulla ci li muy def te ñeme lu metti, feek juróomi at rekk mën naa am ndam lu réy. Ndax bu boobaa dina sàmm kàddoom, xam ne dige bor la ? Mbaa du dafa nar a def ni gaa ñi ko fi jiitu yépp, duut baadoolo yi ba noppi di leen mbëllee ?
Fi mu ne nii, Usmaan Sónko, Idirisaa Sekk, Isaa Sàll ak Madike Ñaŋ a ngi koy waaj a song. Xam ni mbir miy mujje jafe na. Li ñu war a fàttaliku rekk moo di ne Maki Sàll du neex a déjjati. Laata ñuy agsi fii tey, tas na ñaari pàrti yi fi ëppoon doole, PS ak PDS. Leneen yitteelu ko lu dul amaat beneen màndaa bu juróomi at. Loolu rekk a tax muy wër réew miy jébbale ay pom, ay saxaar ak i jàkka. Gone yaa ngi koy kókkali sax ci Facebook, naan alkaati Ndakaaru yi tey ku ñu gis ngay dawal oto bu bees ñu laaj la ndax Maki  inaugurer  na ko, soo leen nee déedéet ñu ni la taxaweel wet, mu ngi ci yoon wiy ñëw ! Am na yit ñu koy méngaleek Maxuréeja Géy mi doon yaakaar  màndaa  moom tamit ba taxoon koy leb xaalis bu bare di ndaataatallax. Wànte ci filmu Usmaan Sémbéen bi, Maxuréeja rekk la àddinaam di mujjee yàqu-yaxeet.  Màndaawu  2019 bii moom, du ñàkk réewum lëmm la nar a salfaañe. Mel na ni Maki Sàll a ngi tayle ëllëgu goney Senegaal ngir rekk ga1ddu ndam li bésub 24 féewaryee bii ñuy séentu…
dinañ may réew mi ay jumtukaayi faj ci nim gën a gaawe ;
Bi muy nekk ndawal futbalkat, Paap Juuf liggéey naak futbalkat yu ràññeeku. Joseph-Antoine Bell (góolu Kamerun ba woon) ak Basile Boli (futbalkatu Farãs ba woon, cosaanoo Koddiwaar) la jëkk a teewal. Gannaaw bi, sosoon na sosete Mondial Promotion ci atum 1989, teewal futbalkat yu bare yu ci mel ni : Marcel Desailly, Didier Drogba, Bernard Lama, William Gallas, Rigobert Song, Pirès, Coupet, Francois-Omam-Biyik, Laurent Blanc, Samir Nasri…
Li may jëkk a digale, mooy na nit kiy duggante ak mbokki senegaleem yi, saa yu ñu wootee mu jiitu fa, te ci daayira yi lañuy gën a faral di daje. Su ma nee daayira, nag, seetuma ci tarixaa bi mba beneen, daayira yépp laa yemale. Nekk ak say mbokk am na solo ndax bu saafarawul lépp tamit, mën naa saafara lu bari.
Ngeen may ma tuuti ma leeral mbir : PASTEF, maye xaalis taxu koo jóg te du cëram. Dafa di, Senegaal, dafa am lu politiseŋ yi gëmloo askan wi, mooy ne : ab pàrti politig, dafa war di joxe xaalis. Loolu, nag, moo tax ku ci toog, di sàcc alalu askan wi, walbatiku di leen ci jox as tuut ngir gën a yàgg ci jal bi, di dugal ci nafaam ak ci nafay mbokkam. Loolu moo waral ngay gis ab politiseŋ boo xam ne, gorul, yattul, xéyul, gont ul, xéy rekk di tabax i kër ak i taax yu yànj, di dawal i daamar, yor xaalis bu dul jeex, muy tibb di joxe, di gundaandaat ak a yaataayumbe… Ndeysaan, fekk ne boobu, xaalisu réew mi lay fowe, di ci jënde askan wi. Ba tax na, Senegaal mënta jëm kanam. Nun, nag, danu bëgg a soppi gis-gis bi askan wi am ci làngu politig g i, ak ci politiseŋ yi ci seen bopp. Ndege, ag làngu politig warta joxe xaalis. Li ko war mooy tëral ab naal, jébbal ko askan wi ba noppi sàkku ci moom mu dénk ko réew mi ngir defar ko. Demal Etaasini, 2i làng ñoo fa am. Waaye, doo leen mës a gis ñuy maye xaalis. Foo mënti dem ci àddina si, noonu la, ba mu des Afrig. Loolu moo fi war a dakk . Ki war a joxe, mooy kees jox lenge yi, xàllal ko yoon wi , woteel kog nafa gu tollu ci 3.700i milyaar, dellu joxati ko 1 000i y miliyaar. Bu ko defee, kooku lees war a laaj xaalis ndax moo yor xaalisu askan wi . Te xaalis boobu, dërëmu PASTEF ak yeneen làngi politig yaa ngi ci biir . Noonu la ci dërëmu ñépp nekke, muy taksimaan bi, di jaaykatu gerte bi, di boroom taabal bi mbaa jaaykat biy wër, masoŋ bi, beykat bi, añs .
Mu mel ne Afrig tollooti na ci sélébeyoon bi mu tollu woon ca 1963. Jamono jooju, benn ci ñaari yoon lanu mënoon a jaar : yoonu Ufuwet Buwaañi ak Lewópóol Seŋoor, maanaam ànd ak doxandéem bi mu nuy wommat, walla yoonu Kwame Nkrumah ak Séex Anta Jóob, di tekki ne Afrig war naa mën demal boppam ci kow nu bennoo, di xàccandoo di dóorandoo.
SJ : Lépp loo gis, dafa am yoon, rawatina li jëm ci wér-gi-yaram. Coowal ñakk bi, nag, bare na lool. Bala dara, warees na xam ne, ñakk day laaj 4 jamono laata ñuy wéral mbaaxam. Bi ci jiitu mooy jaxub kilinig (essai clinique), bi ci topp di jaxub mala, gInnaaw bi ñu settantal ko ci mbooloo mu yem. Bu ñu weesoo foofu yépp, nag, te amul benn jafe-jafe, ci la ñuy door a jëfandikoo ñakk bi. Bu dee Covid-19 bi, àggagun foofu. Kon, waxi ñakk teel na. Loolu benn la.
Tontu ci loolu jafe na lool.
Mamadu Jàllo ak Bubakar Bóris Jóob
nee ñu, ràllumaanu Siin bu siiw bi sos  Groupe Alibaba , Ma Yun (Jack Ma) dina may réewu Afrig mu ne 100 000 mask, 1 000 yérey aaru ñeel doktoor yi, 1 000  écrans faciaux  ak 200 000 saytukaayi Covid-19 ;
Naqar wu réy la. Paap njiit lu ñépp fonkoon la, joxoon ko cër ndax ku
Nit ki fa ngay yeewoo, fa ngay faatoo. Kon, ci fànn yépp la jàppante am solo.
Kon daal PASTEF deful dara ngir mbas mi ?
Yoonu Seŋoor ak Ufuwet woowu nu tànnoon moo nu tax a tollu tey fii. Saa su nekk nuy xaar ay doxandéem yiy jóge fu kenn xamul, ñëw di nu wax lan lanu war a def, fan lanu war a jaar !
Ñaareelu mbir mi mooy ne, bu dee am na ñu soxla ñakk jamono jii, réewi Ërob yeek yu Amerig yi la. Ndaxte, ñoom ñoo nu gën a sonn. Teg ci ne, nun réewi Afrig yi, dañuy faral di ñakk xale yi ca ba ñuy gone. Ñakkub BCG bi bokk na ci ñakk yiñ leen di defal. Te, BCG bi day aar xëtër yi. Amaana mu aar ñu bare ci doomi Afrig yi ci Covid-19 bi.
Usmaan Sonko nee na bu bés ba ñëwee dina soppi politig ci boppam : Yàlla bu ko politig soppi, moom Usmaan Sonko, nun nu nekkati fiy dunde yaakaar.
àmbasaad bi waxaat na ne, Groupe BGI dina may Senegaal 500 saytukaayi Covid-19 ;
amoon fulla ci boppam la, baaxoon lool. Ku farlu ci liggéeyam la woon te
Li duuf ci nag wi, xejul ci cin li. Kon boog ba beneen jotaay.”
Ãkay . Naam , c i sunu wàllu bopp, dama ne woon gaa ñi PASTEF amul dara lu muy joxe ndax li ma wax léegi. Waaye, biñ ci ŋoyee wax ne fàww nu def dara, ci laa leen ne nañ ko def ci sutura. J arul wone tele, jarul a siiwal ci rajo yi . Ma ne leen,  …xam ngeen miski n ak néew-doole yi nekk ci gox-goxaat yi. Mën ngeen leen dimbali ci sutura, kenn bañ cee yëg dara . Lenn, daal, mën ngeen k o o def, mooy boole li PASTEF di joxe yépp nataal ko ngir ñu xam ne lii PASTEF a ko joxe ; wànte bu kenn xam ne kii walla kee moo jot lii walla lee…  Léegi nag k om yéen a ma laaj, dina leen tont : yóbbul nan ci loppitaan yi ak bérébi fajukaay yi ay jumtukaayi paj, te loolu def nan ko ci biir réew mépp daanaka. Biralees na ko ci sunu xëtu Facebook. Móodu-Móodook Faatu-Faatu yi bokk PASTEF tamit yónnee nañ xaalis bu takku. Lépp nag, ci sutura lan ko def. Loolu daal, lan jot a def. Te Yàlla xam na ne duggewun ko ngistal, jaay sunu pàrti taxunoo jóg ; moo tax séentuwunu ci kenn ku nu defal dara mbaa mu nuy sànnil kàrt ëllëg. Bu doon sama sago, du am. Waaye, ni Senegaal tëdde, di réew mu nit ñi war a dimbalante rekk a tax.
Ndax bii yoon, dinanu takk sunu fit, tànn yoon wi nu Nkrumaak Séex Anta xàllal ciy jamono ? Àndandoo xeex nooni démb yi, yu tey yi ak yu jëmmi jamono yi. Bennoo bokk benn jëmu mooy tax Afrig am doole ak naataange. Booloo nuy tax a daan koronaawiris bi ; booloo moo war a nekk sunu kiiraay. Ndege, booloo mooy doole.
Yaakaar naa ne doomi Afrig dofuñu te kenn mënatu leen a nax.
liggéeykati Siin yi dinañ lëkkook yu Senegaal yi ngir soppi loppitaanu Yaay-Doom bu Jamñaajo ngir jagleel ko way-tawat yi ;
amoon ci xam-xam. Te, jamono jii, njiit yu mel ni Paap Juuf lañ tumurànke.
Yenn njiiti Afrig yi te Maki Sàll gën cee fës ñu ngi ñaan ñu baal leen bor yi ñu ameel yenn réew yi. Ndax yow jàpp nga ni bor bi dañ koo war a far ?
Askani Afrig, ëllëg, ëllëgu booloo la, ëllëgu moom-sa-bopp la !
Ñàkk naa nit ku ma bëggoon bu baax, ku ma doon faral di waxtaanal, nu
Gis naa Maki Sàll soppi tuuti ci waxin wi, naan yalwaanuñu, ni ñu dàqe àpp gi doy na ñu. Jàpp naa ni waxu ku mer la ; xéy-na li mu làmb, làmb mu dëgër moo ko waral.
Jawriñ Abdulaay Juuf Saar kalaame na yoon ñiy sos ak a weddi naan koronaawiris amul sax Senegaal, rawati-na Tuubaa. Ndekete, da cee am ñu xër ci diine ji ba mu ëpp, naan réew mi mbas du fi dug ndax sunu maam yu baax yi fi tëdd. Gisaanekat yi tamit kenn demul ñu des. Ñii a ngi naan koronaawiris bi amul, ñee naan mën nañ koo faj. Moo tax, bi leen jawriñ ji kalaamee yoon, ci lañ woo Abdulaay Mbay Peex, Selbe Ndom ak Gana Masire ñi doon weddi ne koronaawiris am na ci miim réew walla Tuubaa. Waaye, bi leen DIC wooloo, ku nekk ci ñoom dellu na ginnaaw.
demoon ba nekk ay xarit. Jean-Michel Aulas Njiitu Olympique Lyonnais. 
Nun ci kujje gi la nu nekk te sunu xam-xam màcc ci mbir mi, juróomi at a ngii nuy jooytu bor bi te tegunu ko rekk ci ay wax. Am réew dafa am lu mu moomal boppam, am lu ko Yàlla wërsëgalee. Naam, am na loo xam ni mën ko jéggaani waaye fexeel ba li nga moom nga yor ko yorin wu rafet, bañ koo sàggane, bañ koo waanteer.
Paap Juuf, politiseŋ bi Saa buñ nee Paap Juuf, xel yépp dem ci futbal ak Olympique de Marseille. Waaye, du futbal kesee yitteloon Mabaaba. Nekkinu askanu Marseille ak àqi nit ku ñuul bokkoon nañ ci yi soxal bu baax a baax Mabaaba. Ndege, ci atum 2014, ci wutaakon yi doon sàkku Meeri Marseille bi la bokkoon.
Coowal petorool bi, bind naa ci téere, wax ci lu nekk ba mujj noppi ; coowal zircon, phosphate ak ICS, gis ngeen ko ; sunu suuf sépp mu jaay ko ay doxandéem ñuy bey di yóbbu feneen, li baaxul delsi Senegaal. Kenn umpalewul sunu géej gi fi mu mujje, tey sunu mool yi mënu ñoo am lu dul yaboy. Alal ji ma wax nii mat na téeméeri yoon bor bi ñuy leb, su nu ko sàmmoon rekk, du soxla ñuy lebi kenn.
Naqar ak tiis wu réy ñoo ma dikkal bi ma yégee ni Paap dem na (te dootul ñëwaat). Maa ngi metitlu xibaar boobu, di ko jaale njabootam gépp ak ay jegeñaaleem. Paap, yaa nu gënoon nun ñépp. Yaa doon sama royukaay. Xamal ni bëgg naa la ba fàww te dootuma la fàtte. Mamadu Ñaŋ.
Ndax am na réew mu dul leb ?
Yaa nekkoon sama njiit. Tey, ak xool bu tooy laa lay tàggoo. Sa dem bi dafa teel. Duma la mës a fàtte. Yal na la Yàlla yërëm, Paap. Samir Nasri.
Bu dee réew yépp ay leb tamit, ñaar a ngii : Lebu Sapo ŋ bokkul ak bu Liba ŋ , ñaari réew yi ëpp aley bor ci àddina si. Koomu Sapon daa naat bu baax, moo raw ci àddina si. Wóor na ko ni su lebee, mën na fey te bala muy egg fii dafa liggéey bu baax, tëye li ko Yàlla baaxe ak feyum limpo.
Duma fàtte mukk sunu waxtaan wa, benn weer laata maay torlub dige ak Olympique de Marseille. Rawatina li nga ma waxoon bi ma amee gaañu-gaañu. Bi ma Paap woowee woon telefon, daf ma ne woon :  sama kàddu benn la ; déggoo nan ngir nga ñëw OM te du sa gaañu-gaañu bee may tax a dellu ginnaaw. Ndaxte, yàqul dara ci say mën-mën ak sa xarañte.  Nit ku ni mel, dees na ko jox cër bu réy. Naqar wi ma ame jéggi na dayo. Djibril Cissé.
Fexe ba lempo yeembambaay, ñi war a fey ñépp di fey amagul Senegaal fi mu tollu nii. Alalu réew mépp saax-saaxe nañu ko : Naar ak doomu Amerig ku ñëw ñu siñéel la, Tubaab ak Sinwaa waxi-nopp. Waxatuñu dara, nga lebi xaalis bu dul jeex ci turu askan wi. May wax, mu naan nañ ko baal bor bi. Yaakaar naa ne mébétam moomu du sotti. B ala may bëgg dee ñu naan dañoo am signature” bu baax. Ku am signature” bu baax, du ni faral leen ma bor bi.
Benn mbootaayu way-moomeel a ko jiitaloon, di ko jàppale ngir mu falu, doon meer. Paap Juuf dafa ne woon : Man, politig ngir politig taxumaa jóg. Ndaxte, ab làmpu-mbedd su yàqoo, far ak waa càmmooñ walla waa ndeyjoor amul solo ci ki koy jéem a defar.” Mabaaba mujjewul a falu. Waaye, wàññiwul dara ci mbëggeel ak cofeel gi askanu Marseille amoon ci moom. Paap Juuf ku dëggu la woon, bëggoon ñépp, yemale ñépp te bokkoon leen njaboote. Xamul woon xàjj-ak-seen te bëggul woon lu jege sax boddekonte, rawatina ñeel nit ku ñuul. Ñépp a ngi fàttaliku taxawaayam ak kàddu yu dëgër yi mu biraloon ba coowal mbirum  quotas  yi amee Farãs, ci atum 2010. Jamono jooju la yëkkatiy kàddu yu siiw yii :  Ërob ba mu daj, man kese maa ciy nit ku ñuul ku fiy jiite ab këlëbu futbal. Muy lu jaaduwul, lu doy waar. Dafa di, nag, Ërob rawatina Farãs, dañuy xeex ak a bunduxataal tuutaafóoni waaso yi. 
Waaye bor bi nag dafa xaw a takku…
Paap mujje naa am ndam ci xeex boobu. Ndaxte, naalub quotas” yi mujjewul a àntu. Waaye, Mabaaba, ak lu mu doon mbër mu mag yépp, amul ndam ci xeexam bu mujj bi mu séqaloon ak meneen mbër mu xarañ te gaaw ci rey nit. Covid- 19 bi daan na Mabaaba.
Dama ne, S apo ŋ , Farã s, Amerig añs ñoo ñu ëpp bor fuuf te doo leen mës a dégg ñuy ñaan ku leen ko baal. Maki Sàll xam na li koy xaar : bu ñu génne ci mbas mi, doomi Senegaal dinañu dund jafe-jafe yu tar a tar ndax koom gu néew doole g i ciy topp dina metti lool ci Afrig te Maki Sàll daa jëloon léppam aj ko ci peterool bi. Léegi leer na ni peterool ak gaas kenn du ko jariñoo 2023 te sàggane nga li nga moomal sa bopp. Ci at mi, Senegaal dina fey lu ëpp 350 i milyaar ci bor booleek crise sociale bi : ñàkk xéyu ndaw ñi, mbey mi, napp amatul, ñàkk di wéy. Moo tax Maki Sàll sonn ci nañ far bor bi. Waaye du fi ame te bu soobee Yàlla, dina wax fum dugal xaalis bi mu leb yépp.
Looy wax ci xoqtal ak metital yi takk-der yiy toroxal askan wi ci jamonoy guural gii mbas mi sabab ?
Li jiitu ci sama wax, mooy ne dama y gërëm, di sargal ak di delloo njukkal takk-der yi . Ndaxte, ñooy wattu s unu kaaraange guddeek bëccëg. Gi nna aw Yàlla, bu dul woon ñoom, L àmbaay ñaaw. Seen liggéey yombul te anam yiñ koy defe dafa metti lool.
Nun, dipite yi, yoon may nanu nu génn ci jamonoy guural gi. Te man, damay faral di génn 2 walla 3i guddi yu nekk. Yenn saa yi ma daje ak ñenn ci ñoom, nu lal aw waxtaan. Bu ma leen xoolee, sama yaram day daw. Seetal rekk, guddig weeru koor, ci ngelaw li, ñuy fanaane taxaw guddi ba bët set. Loolu metti na.
Dëgg la, nag, am nay jafe-jafe diggante askan week takk-der yi leen war a aar. Léeg-léeg, ñu lijjanti mbir mi ba du jur gàllankoor ci benn boor. Waaye, yenn saa yi, mbir mi ëpp i loxo ba njaaxum am ci, ñii am ciy gaañu-gaañu, ñale ñàkke ci seen bakkan. Man, nag, dama foog ne tàggat gee des. Xawma naka lees ko tërale, waaye dafa mel ni dañuy dëddale takk-der yi ak askan wi. Ngir jox leen ci misaal, damay sukkandiku ci sama jaar-jaar ca ENA.
Dañ nu doon faral di wax kàddu gii :  mooytuleen  contribuable  bi (ki war a fey lempo) ; dafa ñor, day njuuj-njaaj, day nëbbu  topp di la ko wax ak a waxaat. Yëf yi ub lool sama bopp, ma toog sama néeg naan sama xel moonte de samay waajur ay  contribuable  lañu. Moo tax bés ma laaj sama benn porfesoor ndax contribuable bi nit ak i noppam la walla tur la rekk wu ñuy bind cig kayit. Ndege, baat yiñ lay tàmmal ca daara ja, méngoowul ak li ngay dund, di ko gis bés bu nekk. Moo tax, boo jotee sab lijaasa ba tàmbalee liggéey, dangay noonoo  contribuable  bi, ndax dañ la gëmloo ne du ku baax, jubul, day labaj.
Amaana, looloo dal takk-der yi dem bay xoole askan wi ay bëti noon.
Luy sa xalaat ci la takk-der ya duggoon kër Ilimaan Ñiŋ ( Caaroy) , jaay njambootam doole , dóor waa kër ga, toroxal leen ?
La xewoon ca kër Ilimaan Ñiŋ, jaaduwul te rafetul. Damay koy naqarlu te di ko mas-sawu, moom ak njabootam. Ndaxte, jàkkaarlook nit ku yorul gànnaay, xeexul ak yow, nga dóor ko ba toog ci kowam, du yoon, ag nitadi la. D angay xool ni alkaati yiy doxal e ci doxi ñaxtu yi. Doyoon na rekk sànni ay gërënaad lakkiromosen. Waaye, dañuy dàq nit ba ci biir kër am . Te, loolu amul feneen ci àddina si .
Waaye, askan wi am na ci wàll. Ndaxte, mbejum kanam, boroom a koy fajal boppam.
Mel na ni yow ci s a bopp dundoon nga lu xaw a niro ok lii ?
Dëgg la ndax a y sàndarma mës na ñoo dem sama kër yaay ca Sigicoor ngir nangu f ay kayiti parenaas. Bi loolu amee, dama jël ab layookat, topp mbir mi ba mu sës. Ca mujjantal ga, yoon jox na ma dëgg, daan sàndarma ya fa demoon.
Senegaal, moom, mooy réew moo xam ne, ku ñaawtéef laalul, danga nga naan sama yoon nekku ci. Gii Maryiis Saaña xam na dara ci li may wax. Askan wee war a fippu, bañ, ne na ñaawtéef yi dakk. Bu doon ci réewi Tubaab yi, askan wépp a ngi ci mbedd yi.
Danga yaakaar ni li takk-der yi nekke, dañ leen cee bàyyi ?
Ci beneen boor, waaw. Waaye nj ort naa ne, dañ leen di jox it ay ndigal yenn saa yi . Ndaxte, ku xam ni pólis di doxe, nga gis ab alkaat i bu nekk ci biir màkkaanam sañ a def widewoo, yor i liif di tëkku askan wi, di ko dig ay dóor…ñàkkul mu am luñ ko sant. Ndaxte, ñoom daanaka yoon da leen a muumaloo. Amaana yit nguur gi ragal te xam ne amul ay alkaati yu doy yum mën a tasaare ci réew mépp. Xam naa, moo tax mu ni leen nañ tiital gaa ñi ngir ñu bañ a génn. Ndaxte askanuw Senegaal dafa ragal yat. Li koy firndeel mooy, ci bés bu jëk k bi dañu duma gaa yi bu baax, ca ëllëg sa, gisuma sax muus m uy taxawaalu. Li ma tax a wax ne dañ leen k o o sant mooy ne, dara du leen ci fekk, kenn du leen teg i daan. Loolu nag, baaxul, day féewale pólis bi ak askan wi. Warees na ko o joyyanti ba jub a le leen, ñu doon benn.
Nan jàll ci mbirum taalibe yee k xale yiy taxawaalu ci mbed di réew mi. Nguur yi fi jot a jaar yépp, lajj nañ ci caytug fànn boobule. Lan moo ci y sa njàngat ?
Am réew, boo b ë ggee xam nu ëllëgam nar a deme, natt ko ci ni muy saytoo ay doomam, jigéen ña ak néew-doole ya. Duma def lu dul dellooti mbirum taalibe yi ci loxo doxalinu nguur gi. Ndaxte, bu dee ñ u bari ci way-juri tey yi sàmmontewu ñ ak seen i warugar, nguur gi moom loolu waru ko.
Bu dul dara sax, rafetul ci xar-kanamu réew, ay xaleem di taxawaalu ci mbedd yi. Muy taalibe walla ñiy mbubboo daara (am na ci réew mi). Yenn saa yi nga dox ba daje ak njabootug lëmm, ñu nekk ci mbedd mi, ci jamonoy seddaay ak ngelaw…dangay yéemu sax. Li ngay jëkk a xalaat mooy, lan la xale yii nar a dooni ëllëg ? Ndax bàyyees na xel ci seen wér-gi-yaram ? Bu dee am mag mooy tegaley yére yu bari ngir aaru, nu xale yiy def ? Nguur gi warul seetaan loolu.
Ndax ñ àkk pas-pasu nguur gi la ?
Bu ngeen fàttalikoo, 4i at ci ginnaaw, Maki Sàll amaloon na fi ndajem jawriñ ca Pikin, ca la waxe woon ni  benn taalibe dootul taxawaalu ci mbedd yi  ; boobaak léegi, nag, tey la Waalo g ë n a aay. Te mbir mi, wareesu koo yemale re kk ci taalibe yi. Benn xale warul a nekk ci mbedd mi.
Waaye, boo amee ag nguur goo xam ne, amul baat ci benn boor, daraam du sotti. Dara waralu ko lu dul li nguur gi génne loxoom ci diine ji ak ci daara yi. Xam ngeen ne, buñ demee ba naan nguur gi day xeex daara ci miim réew, soxla am na. Njabootu daara yi dem nañ ba jàpp ni nguur gi noonu daara yi la, walla sax noonu diine ji la. Man, nag, dama naan nguur gi defalul daara yi waaye duma wax ne dafa leen noonoo. Loolu, nguur guy xaru rekk a koy def. Li mu defalul daara yi, nag, moo tax amul màqaama wax ci ñoom. Nu wax ko te dee, nguur gi dafa sàggane gëm-gëmi askan wi.
Luy mébétu PASTEF ci mbir mi ?
Ng ë m dafa nekk pàcc m u am solo ci dundu nit ki. Ni ko wér-gi-yaram soxalee, noonu la ko g ë m-g ë mam yittelee . Nit dina feebar, dem loppitaal ñ u koy jox i garabi- tubaab te du wér, fekk ne feebaru ng ë m la ame. Kon, loolu dafa am solo.
Moo tax, nun, ci sunub naalu 2019 bi, danoo waxoon ne warees na cëral diine ji ci naal yi nguur giy lal, yoonal ko. Damay faral di dégg ñu naan Senegaal réewu layig la. Waaye loolu ay waxi kasaw-kasaw rekk la. Bala nga koy xam Gàmmu jot, walla Màggal, walla Pópangin. Nun, dunu réewum layig ni ko ñenn ñiy xalaate. Mënees na wax ne, Senegaal, réewum ngëm la moo xam ne, xàjj-ak-seen amul ci diggante diine yi ak këri diine yi.
Bu ko defee, bu nuy tëral nafa gi, warees na sóoraale diine ji, beral ko xaalis ni ñu koy defale njàngum tubaab bi añs. Boo demee réew mu mel ni Marog, looloo fa am. Dañoo wutal diine ji ag njawriñ gu koy toppatoo. Maanaam, defar jàkka yi, jàngu yi, daara yi, añs. Nun, waa PASTEF, loolu mooy sunu mébét.
Bun defee loolu ba nopppi, ci lanuy soog a mën a wax ci daara yi ak lépp lu jëm ci diine ji. Bu ko defee, dinan yoonal daara yi ba, képp ku jóg ngir ubbi daara, dina ko teg fu wóor. Dinan la topp, xool ndax jàng nga, ndax am nga ñu lay jàppale ci liggéey bi, ndax am nga béréb bu baax, añs. Waratunoo nangu ab Sàmba Njaay làq ay doomam, dugal leen lekkool, ba noppi jël ay doomi jàmbur di leen yalwaanloo ci mbedd mi.
Waaye, nag, du lépp a bon ci daara yi. Am na ay daara yu baax yu fi nekk, bu ma fi nekkee di lim damay juum. Boo fa demee, benn xale du génn. Yorees na leen yorin wu rafet. Ni njàngum tubaab bi amee kurél guy saytu lépp lu ci aju (inspection d’académie), noonu lees war a wutale daara yi tamit ag kurél guy wattu lépp lu ci aju.
Danoo seetlu ne, léegi, saa booy wax ak askan wi, làmmiñu wolof ngay jëfandikoo. Lan moo ko waral ?
Waaw. Loolu, du lu ma jékki-jekki rekk def ko. Ndànk ndànk la ñë w e ci man. Boo seetee, 3 ba 5i at ci ginnaaw, ni ma doon waxe fara ñse laa doon waxe wolof. Waaye, ma y dox di seetlu, di jàng lu bari . Wax dë gg Yàlla, jàng naa téere yu bari . Waaye, ni may kàdduy Séex Anta J ó ob di dugge, li miy def ci man, keneen defu ko ci man ci ñ i ma jot a jàng seen i téere. Bi ma jàngee ay téer eem, dama toog xalaataat lu bari , mu yee ma ci mbir yu bari , rawatina li jëm ci làmmiñi réew mi ak sunuy aadaak cosaan.
Gaa, man duma wolof, waaye sama yaay séeréeru Xombol la, wolof lay làkk. Sama baay joolaa la, sama maam bi jur sama yaay di al pulaar, kon man mën na wax ni duma wolof.
Waaye, Yàlla am na ci nit ñi yërmande joo xam ne, fépp fu mu boole ay nit yu wute ci waaso, dina fa tàggat aw làmmiñ wu leen di boole, ñu cay jokkoo. Dangay seet, tey, bu doon wolof bi wolof kese la dégg, al pulaar di wax pulaar kese, joolaa bi yem ci làkkam, séeréer bi noonu, añs. Kon, nan lanuy déggoo ? Du sotti. Yàlla la neex mu sàkk nu ba noppi, def nuy kurél ak i pàcc ngir nu xamante, xàmmente, ni mu ko waxe ci Alxuraan. Kon, du ngir féewale nu. Tey, boo demee Kaasamaas, gis ni joolaa yiy soloo ak a fecce, dinga ci jànge lu bari, nga dem feneen ci ñeneen ni tamit noonu. Bu ñépp bokkoon lépp, àddina si day soof. Waaye, li nu boole moo ëpp li nu wutele. Fii ci Senegaal, fépp foo dem, dégg nañ wolof. Mën nañ ko bañ a wax waaye dégg nañ ko, te loo ci wax xam nañ ko.
Farãs, atum 1375 lañ gàll farañse bi def ko làmmiñu réew ma, mu wuutu lateŋ. Siin moo nu ëpp ay kàllaama fuuf, 300i daanaka. Waaye, teewul màndareŋ lañuy jëfandikoo. Noonu la amee fépp. Nun Senegaal, wolof la fi Yàlla tànn. Warees na nangu lu ni mel.
Raayante bi moo fi war a jóg, wolof mooy làmmiñ wi nu war a boole. Ku bañ a làkk farañse, lu tax ngay bañ a làkk làkku nit ku ñuul ni yow ? Kenn waxu la nga nekkaat wolof. Waaye, ab jumtukaay kese la ngir wax ak ñi nga bokkalul waaso. Te sax, aaday wolof, séeréer, ak joolaa wutewuñ lu bari.
Bu dee lu jëm ci mbirum njàng mi, bun demoon ba sàrtal njàngum làmmiñi réew mi ci lekkool yi, wolof mooy doon làmmiñuw bennale wi. Ñépp a koy jàng. Ginnaaw gi, nag, gone gu ci ne tànn weneen làmmiñ dolli ci, moo xam pulaar lay doon, séeréer, joolaa, soose, añs. Loolu, bu amee, xale bu ci nekk dina mën a wax ñaar ba ñetti làkk ci làkki réew mi. Te, loolu day gën a dëgëral bennoo bi.
Bun génnee Senegaal, nag, jàpp naa ne, biir CEDEAO, awsa lees war a tànn. Bu dee Afrig gépp, suwaayili bee ci gën a yey.
Luy sa naal ñeel aada ak cosaan ?
Aada mooy lépp, moo y cëslaayu yokkute. Waxuma, nag, tëgg, fecc ak li xew jamono jii. Sumay wax aada, xam-xam, cosaan ak sag yi m u là mboo ma tax di wax. Ndege , ku xeeb sa cosaan, ñu xeebal la ko. Nit dafa war a gëm boppam.
Tey, Sinwaa bi dafa gëm ni Siin moo war jiite àddina si te ndog-ndog da ko daloon ci diggante bi, Àngalteer ak Sapoŋ raw ko. Moo tax, Siin dafa gëm cosaanam ak démbam. Iraŋ, bu àddina sépp waxee mu téye fi mu téye rekk, ñemee ŋoy fi mu ŋoy, booba cëslaayu aadaam a ko ko may. Ñoom, ca nguurug Pers ga woon lañuy sukkandiku fonk seen bopp. Turki, ñoomit, ca nguurug Otomaan ga woon lañuy wéru. Boo demee Ërob, tamit noonu. Kon, koo jël ci àddina si, ci démbam la sukkandiku ngir jéem a suuxat réewam. Loolu la Séex Anta Jóob xamoon bu yàgg. Moo tax liggéeyam am solo lool.
Moo saxal ni, ciy gëstoom, Afrig benn aada a ko lal, te Misra moo fi ëppoon doole. Tubaab baa ñëw ci ginnaaw, gëmloo nu leneen, suufeelnu banu xeeb sunu bopp. Xeebeel boobu la Séex AntaJóob dindi.
(ÑAAREELU XAAJ BI FEEK I FAN)
Ndax Yàlla moo nu teg nattu walla sunug nangoo nuy lor: méngaleel dundug doomi réewum Libaan ci Senegaal ak dundug doomi Senegaal ca Libaan !
Bismillaah, ci turu Yàlla, ma tàmbali. Alhamdu lillaah, cant fa Yàlla.🤲🏿
Bokk yi kaayleen nu waxtaan ci làkku farañse!📢
Mbokk mbaa xam nga ne làkku farañse mi nga naw lool ba mu tax la a xeeb saw làkk, ni làkk yépp ay waat yu ñu àbb te dajale dong la😌???
Topp ma, dinga ci xam dara👊🏿!
Ci farañse:
😌-Waati xam-xam yi, waati gereg ak yu latiŋ yu ñu jabbase (jaxase) lañu.
Niral : hydro-phile : nob-ndox🤨 lay tekki ci gereg, hydro-phobe : ragal-ndox…..😲
Yeneen waat yi noonu lañu mel.
😌-Waat yi jëm ci xare yu bari ci Almaa lañu juge
Niral: Maréchal ( A: Marschall), obus ( A: Haubitze )…..😲
Yeneen waat yi it noonu lañu mel.
😌-Waat yi jëm ci xarala yu yees yi yu ci bari ci àngale la ko àbbe.
Niral: internet, taylorisation, …😲
😌-Waat yi jëm ci mbay ak biri bis bu ne yu bari ci normaa lañu juge.
Niral: crèche, auberge, blanc, ble….😲
😌🤝🏿-Toppaat ma ma xamal la làkk yi farañse àbb ak limu waat yi mu leen àbb.
. Àngale: 2515i waat. Làkku itaali : 1198i waat. Almaa ak làkku Ótiris: 546i waat. Español: 476i waat. Làkku Neerlànd: 249i waat. Portige: 117i waat. Araab ak làkki Afrig-asi : 528i waat. Farañsig ga woon: 368i waat. Làkku Góol: 147i waat. Yenn làkki islaaf ak yu indoy amerig : 10 931
😱😱😱😱Lii yéemewut a!!
. Wolof : àbb na ko ay waat yu bari lim ba a leerul.🤩
Niral: laptot: lapptoo, banane: banaana, karité: kaarite, turu garab yu bari ak yeneen…😊😲
(Sukkandikukaayu yenn yi:  le Robert )😌😌
Ca gàggantikaayu  le Robert  60 000i waat ya ca ne, 11 825 yi farañse da ko a àbb😱😱 (xaaral ma daw sax!!)
😌Ci gàttal, wenn làkk setul ci àbb, rawatina farañse😁, moom ay waati àbb yu ñu dajale rekk la daanaka. (Àngale a ko a yées nag, mooy làkk wi ëpp i àbb ci kaw suuf ci li nu xamagum, waatam ya xaaj ba da ko a àbb😱🤭🏃🏿‍♂️)
😋Cëy! Bu nu delloo woon waat yi farañse àbb seen i woroom, lu farañsey dese ciy waat?😅 Ndax farañse dina amati?😫 Ndax farañse bi dina manati wax soxlaam?🥺
Bokk yi, tontuleen laaj yi!!🤝🏿👊🏿
Abdulaay Sekk
Liy firndeel ne yaqub làkku Wolof a gën a gànjaru bob farañse
Tënub Léwopóol II ba nekk ca déngaleereb ngàngunaay bu Burusel la ñu daax cuub bu xonq ci tallata jee ci ngoon. Ki jëf jëf ju ni mel nag mooy bañkat bii te di ab bindkat di  Théophile de Giraud  muy tuumaal Lewopóol II, ne raykatu nit bu mag a mag la ca ba muy mbéefar réewum Kóngoo.Bindkat boobu te di ab bañkat, dëkk ca Belsig moo yéeg ba ca kaw tën ba, jaare ko ci ag buum, bi 15i waxtu jotee ci talaata ji laataa muy sotti cuub bu xonq boobu ca kaw tën ba ngir wane deret ju bari ja waa jooju tuur.
Ba muy def jëf ju ni mel nag lu ëpp fukki nit ak juróom ña nga fa woon di ko tàccu ak a ndokkeel.
Bu nu sukkandikoo ci moom, Lewopóol ll, ab yongkat la bu ray nit ñu bari ba waral kenn waru koo jàppe jàmbaar ju ñuy sargal ca réew ma.
Ginnaaw loolu ca la alkaati ya egsee ca bayaal ba. Bindkat bi wàcc fasu xànjar wa mu yéegoon ca tënub Léwopóol ll, ngir alkaati yi jàpp ko.
Xam ngeen ne amóo leen xorom di, di la mu wax Alkaati ya laata ñu koy dugal ca seen daamar ja. Jëf jooju nag waajal na ko ñatti ayu-bis. Lél bi moom jàppu ko woon.  Àndunu ci benn màndarga bu teguwul ci yoon ,  Léwopóol ll = yongkat bi gën a mag ci àddina si  , di mbind ma ñiy dawal ca pankart ya.
Tën: statue / yongkat: criminel, assassin / mbéefar: coloniser, asservir / Déngeleereb ngàngunaay : place du trône 
Albatros
Tënub Lewopóol II, di raykatu nit bu mag, jot na wàllam
Xoolal rekk ni ko alkaati yi raye…
Afrig romb na limub fukki junni (10 000) ñu aru te juróomi- téemeeri (500) nit ñu faatu am na fi.
Limub ñi aru ci koronaawiris bi ci Afrig romb na fukki junni te waññ nañu ci juróomi- téemeeri nit ñu faatu bunu sukkandikoo ci mbootaay gi yor wérgu-yaram ci àddina si. Gisoon nañu ne doomu jàngoro bi yeexoon na ay jéego lool ci Afirig bunu ko méngalee ak yeneen kembaar yi waaye tasaroog jàngoro ji mu ngi tàmbalee gaaw ci ayu-bis yu mujj yii. 
Jarag ji njëkk ci koronaawiris bi ci kembaarug Afrig mu ngi feeñoon ci fukki fan ak ñatt ci feewirye ca réewum Isibt ca la jàll nag ci yeneen réewi Afrig yi te jógewul fenn lu dul ci tukkikat yu jóge ca Asi, Órob ak ca Amerig. Booba ak leegi juróom-fukk ak ñaari réew ci Afrig wax nañu ne am nañu ay nit yu am doomu jàngoro ji. 
  Koronaawiris am na man-manu ray ay junni-junniy nit waaye yamul foofu nde man naa jur ay mbajal ci koom ak ci dundiin. Ag tasaroom ci taax yu mag yi dina waral ñu lal yeneen i pexe ngir xeex doomu-jàngoro ji   bunu sukkandikoo ci kàdduy doktoor Matsidisoo Moyeti di ki jiite mbootaay gi yor wérgu-yaram ci Afirig.
   Loolu dafay soxla tontu buñu yaatal te mengale ko ak nekkiinu gox yi , di la mu ca dolli…
Kembaar g: continent  / mbajal m: désastre / jarag j: ku wopp (malade) 
Albatros ak Habiibul Xadiim Géy
Mbas maa ngi séqi ay jéego ci Afrig…
Ndaw ya toogal seen i réew ca Siin yékkati nañu seen i kaddu
Ndawi Afrig yi toogal seen i réew ca Pekin bind nañu bataaxel bu ñu jébbal Wang yi may njëwrin ja yor mbiri biir réew ma ngir xamal ko boddi-xeet ga am ca dëkk bii di Guwaŋsu te di dal ci kaw doomu Afrig yi. Ci seen bataaxel bi nag ñi ngi ciy joxe ay niiral:
● Ay doomi Afrig yu ñu génne ca seeni daluwaay ci xaaju guddi ndax dañoo yor der bu ñuul
● Ay dongoy daara ju kawe ju Sun- Yat Sen ca Guwaŋsu yu ñu doon saytu seen yaram te masu ñoo am jafe-jafey wérgi-yaram ca jamono ja wees ak ja ñu nekk.
● Tànn gi ñu tànn ndongoy daara ju kawe ja te di ay doomi Afrig ngir saytu seen yaram bàyyi seen naataango yi yorul der bu ñuul
● Ay doomi Afrig yoo xam ne dañuy sëy ak jigéeni Sinwaa te ñu nga leen singali ngir saytu seen yaram ndax amuñu jàngoroy koronaawiris ji. Ci ñenn ñi dañoo mujj jël góor ñi texale leen ak seen i njaboot ber leen.
● Ay doomi Afrig yu ñu génne ca seeni dëkkuwaay, wàcc leen ci biti am ñenn ñoo xam ne sax dañoo yore seeni doom yu ndaw
● Ay doomi Afrig yu ñu nangu seeni jàll-waax mu bokk ci jëf yiy xëtt sañ-sañu doom-aadama ca bitim réew
● Bunduxataal ak toroxal guy wéy di dal ci doomi Afrig yi, di saytu seen yaram ci ñoo xam ne amuñu jàngoro ji ak ñoo xam ne dañu leen a ber te xam nañu ne dara jotu leen
● Ñoo xam ne it dañu leen di xopp ci dakkal seen wiisaa walla ñu jàpp leen walla ñu tëj leen walla sax ñu génne leen ca réew ma ci lu laluwul ci dara lu dul dañuy ay nit ñu ñuul.
Metiital gi ñuy def doomi Afrig yi ca Guwaŋsu
Mbas mi ray na lu tollu ci juróom ñeen-fukk junniy (90 000) nit ci àddina si bunu sukkandikoo ci waññi gi AFP def.
Waññi gi nag wane na ne juróom ñeen-fukki junni ak juróom ñenti téemeer ak fanweer ak juróom ñatti (90 938) nit dee nañu ci mbas mi te juróom benn fukk ak ñenti junni yi ak ñatti téemeer ak ñeen-fukk ak ñaar ñi (64 142) ca Tugal lañu fatoo di kembaar gi tawat ji gën a laal.
Leeral:Kembar g: continent
Lu ëpp juróom ñeent fukk junnii 90 000i nit dee nañu ci àddina si.
Askanu Farãas ñoo ngay jure (porter plainte ) seen njiitu réew ma
Njiitu réewum Amerig di Donaal Tërëmp xamle na ci talaata jii ne day aj dimbal li réewum Amerig daan jox mbootaay gi yor wér gi yaram ci àddina bi. Li muy ñaawlu nag mooy ni mbootaay gi doxalee ci mbasum koronaawiris bi.
 Dinanu ajadi dimbal gi doon jëm ci mbootaay gi yor wér gi yaram ci àddina bi   di lenn ci kàdduy Donaal Tërëmp ba muy janoo ak taskati xibaar yi niki ni mu koy defee bis bu set.
Ci ab bataaxel bu mu jaarale ci  tiwitëer  te yàbbi ca aw meram ci talaata ji ci suba jëme ci mbootaay gi, njiitu réewum Amerig li jàpp na ne mbootaayug wer gi yaram ci àddina bi dañoo lajj te li ko ci gën a metti mooy alal ji ñuy jëfandikoo bay doxal mbootaay gi Amerig daanaka moo koy joxe waaye geestuwuñu leen Siin rekk la ñu xool. Ba waral nee na dina saytuwaat wayndare woowu.
Donaal Tërëmp dal na ci mbootaay gi yor wér gi yaram ci àddina bi
Bunu sukkandikoo ci AFP, ca ay gox yu bari ca Amerig, nit ñu ñuul ñaa nga fay faatu bu baax ci koronaawiris bi. Daanaka ñoom la fa gën a laal.
Ca Ilinuwaa, nit ñu ñuul ñaa nga fa tollu ci 14% ca ña fa dëkk waaye 42% ca ña fay faatu ay nit ñu ñuul la ñu. Ca Sikaagóo 72% ca ña fa faatu ay nit ñu ñuul la ñu. Ca Waasiŋton, ca 22i nit ña fa faatu 13 ay nit ñu ñuul la ñu. Ca Karolin gu bëjj Ganaar ga, 31% ca ña faatu ay ñuule la ñu bunu ko méngalee ak 22% ca nit ña. Ca Liwisiyaan, te Niiw Orleyoon, mel na ne tawat ji nit ñu ñuul ñi la singali nde ñoom 33% mooy seen ub lim waaye 70% ca ña faatu ay nit ñu ñuul la ñu.
Albatros ak Abdu Salaam Saar 
Koronaawiris baa ngay jeexal nit ñu ñuul ña ca Amerig
Askanu Senegaal jox na li mu am lépp njiitu réew mi Maki Sàll. Njiitu réew mi Maki Sàll delloowu leen lu dul ñàkkum ndox, ñakk ay fajkat ak ay rewlekat, ñàkk àtte bu jaar yoon bu fekkee sax du nappaaje yoon, luubal suuf, ñàkk i jànguwaay ak ay jàngalekat ak ñàkk leeral ak ñàkk kaaraange…
Maa ngi metiitlu bu baax mar wi askan wi di dund ci ñaari jamono yu tombe te metti yii di koronaawiris ak tàngaay wi. Nanu wattu la daloon waa Kaps-Kiriŋ:
Juróom-benni fan ci noowàmbar ci atum 2019, FRAPP ak  Forum sósyaal Senegale  amaloon nañu am ndaje ak taskati xibaar yi ngir xamle seen ñàkk a ànd ci ni ñu joxe waa  SUEZ  yorug ndox mu Senegaal.
SDE  gaaraloon na juróom fukk ak juróom ñaari dërëm yu tombal juróom ñent (285,9) ci m3 bu nekk. Ca jamono jooja SUEZ mu ngi gaaraloon juróom benn fukk yu néew benn fiftin bu tombal juróom (298,5) ci sunu xaalis ci m3. Ci fukk ak juróomi (15) at, loolu dina tax ñu ñàkk juróom fukki milyaar ci sunu xaalis bunu àndee ak Sues.
Lii nag moo waral bettuma benn yoon tay may dégg ñuy ruumandaat yokkute jëgu ndox mi te askan wi di jaar fu nekk ngir man koo am sax.
Ginnaaw loolu bu ñu gisee ni faktiiri ndox mi yokkoo, nguur gi day def ak  SEN’EAU  na mu defoon ak  SENELEC . Lu jëm ci mbëj gi, nguur gi daf koo yokk laataa lél ba mu joxe woon ngir yokk gi. Lu jëm ci ndox mi nguur gi daf koo yokk te yëgalu ko sax askan wi.
Laaj bi gën a am solo nag feneen la nekk, ci jamono ji ñuy jël yorug ndox mi di ko jox gox-ngoxaan te war a móomale ndox mi waa réew mi, doy na waar lool ci Afrig ñuy jaay ndox ay jàmbur te ñépp xam nañu ne ci at yii di ñëw ndox mooy doon liy waral xare yu bari di am. Li nu soxla du  SEN’EAU  waaye sunu ndox ngir aar sunu askan.
Ngir ñu sampal la ci ndoxum SUEZ mi, dangay joxe ñeen-fukki junni ak juróom benn ak ñaari téeméer(231 000) te SDE mi ngi doon laaj fukki junni ak juróom ñatt (90 000).
SUEZ  mayoon na ay sëfaan farab Ndar bi te moom moomu gurob Maki Sàll la te doonoon fi jëwriñ ji yore ndox mi ca jamono jooja.Ndax dañoo geroon Maasuur Fay ?
Foofu, ag xëccoo ci njariñ gu jëm ci jox lijjanti gii di  SUEZ  yorug ndoxum Senegaal gi te mu defaroon Kër-Momar Saar 3, terewuloon Maki Sàll ak goroom boobu ñu jël ndoxum Senegaal daaldi koy jox SUES.
Looloo war tax nu déjjati lépp loo xam ne moo yor turi mbéefarkat ak xeetalkat yi; waaye war nañoo dàjji itam noteel gu bees gi ak it ñi ko fi teewal ci Afrig.War nañoo déjjatu xelum nooteel gi ak nangoo doon jaam gi ak nangu noteel gi.War nañoo tuddaat sunu bayaal yi waaye war nañoo jëm itam ci  moom sa réew .
Féexalleen Abdu Kariim Géy Xurum-xàq
Albatros ak Habiibul Xadiim Géy  ak Móomi Jóob
Nanu déjjati : di kàdduy Guy-maris Saañaa !
Duma làqatu nag. Duma lakk it raaya yi. Duma daw duma daay  mbaa may làquji Kanadaa. Fii laay des. Du danga maa bëgg a yóbb duŋŋ-Siin ? Waaw Bismilaah man maa ngi kaso ci diirub  ñenti téeméeri (400) at. Ta it man naa cee wéy ba juróomi téeméeri (500) at mbaa lu ko ëpp, waaye duma séqi ab jéego luy tollu ci fukki junniy (10 000) jun-ñay ngir jàppale leen ngeen di néewal doole ay néew doole mbaa di leen faat  .
Suma bëggee faatu daal, fii laay faatoo, jàmmaarloo ak yaw. Yaw yaay samab noon, du saa-siin yi mbaa wiyet-koŋ, mbaa saa-sapoŋ yi. Taw, yaw ci sa bopp, yaay ki ma noonoo jamono ba nga xamee  ne maa ngi bëgg a jot samag yaataay. Yaw yaay ki may gàllankoor jamono ja ma bëggee Yoon di Yoon. 
Yaw yaay ki nasaxal samay mébét jamano ja ma bëggee ag yamale. Dangaa bëgg ma dem fenn ci àddina si ?
Moo ne fii ci Amerig sax aaroo samay àq ak sam gëm-gëm. Foofu sax sori na fii ci sama kër gii sax aaroo ma fi .
Kaasus Kaley di Muhammet Aali
Leeral: duŋŋ-Siin: prison / jun-ñay: kilométre
Tekkikat bi: Àlliyun Jóob / bindkat bi: Habiibul Xadiim Géy 
Xare diggante Wiyetnaam ak Amerig: tontuy Muhammat Aali jamono ja ñu ko bëggee yóbb ca kàrce ga ngir mu xeexi.
Sapoŋ mi bokk ci réew yi gën a xerañ ci ndefar ug jumtukaayu xarala yi ak yu kër yi gën a ñoŋ ci àddina si ba ñépp xam ko, lu tax sosuñu ay waat yu yees ngir tudd jumtukaay yooyu?
Dañuy jëfandikoo ay waati Àngale yu ñu waxee ca seenug koj. Gisees na ne ba ci seen téere yi ñuy mbind sax dañu ciy aajar lu ni mel ngir xamle ko. Leneen lees ci gendiku sax mooy réewum Sapoŋ yattul i waat ngir tudd ay jumtukaay yu ci mel ni aypaat tablet ak waat yii di ñëw dañu koo jële ci Àngale daa di koy Saponeel ngir man koy jëfandikoo :
Moo tax nun it nu war yombal xam-xam sunuy ndaw ngir gën a man a teel a peeg jumtukaay yii nga xam ne jamono da koo soxla te maneesu koo ñàkk, nekk fi nag di ko fentaat gudal aw yoon lay doon ci lol manoon naa ñàkk.Fexe ba li nu amul nu jëli ko fof am na fa te gànjaru na ba man koo boole ci li nu am mu jariñ nu ?
Ndax jotul nu soppi xalaatin ci ne sunu làkk yii amul waatu xam-xam yi ? Niral gi mooy Sapoŋ mii nu jël nga xam ne waat ya Àngale yaa ko moom waaye xam-xam bay defar jumtukaay ba tur woowa di wuyoo ñoom ñoo koy yor ?
Lan moo waral manu noo jànge ci suniy làkk te laltaay gi nekk fi ba noppi, xam-xam ba mu ëmb it ne fi, ba tay loolu ndax jëmul ci bëgg a naxasal sunu làkk yi? Wéyal fi làkku doxandéem yi?Ci lëkkalekaay yi ñu taf fii ci suuf man ngeen a xoolal seen bopp mbaa ngeen déglu tekki gi ñu def ci waati yeneen réew yi ci làkku saa-sapoŋ yi :
Albatros 
Aw làkk dafay dox… dëppoo ca am solo
Kàdduy Paab Jibril Faal daw na yaram ndax dëgg du romb i nopp
Ahmadu Baas Taalibe bi dem  palais  di yalwaan
☢️ Allaahu akbar Yal nanu Yàlla musal
°°° Abdu Laahi Juuf Saar, man naa am yaa ngi may topp.  Maa ngi lay digal nga bañ a tàbbi ci ndëgg-sërëxu joxe ay lim yu dul dëgg ngir ne dangay bañ a tiital waa réew mi.
••• Bu fekkee def nga ko it bis dina ñëw nga wax ne mbir mi ëpp nanu doole te su boobaa tiitaange gi dina dàj réew mi kàpp.
••• Xam naa ne jamono jii peegóo mbir mi waaye bul déglu ñi lay fen, lu ko moy sa tur wi dina des ci mboor niki njëwriñ ji gën a bon te yor pàj mi ci réew mi. 
••• Tolluwaayu jamono jii dafa rëy nekkal ku dëggu te nga wax ak njiitu réew mi ci loo dul nëbb dara ci lu dul i fen niki lépp baax na walla peeg nañu mbir mi.
••• Ay mbir a ngi xew ci suuf yu war a am njeexital yu rëy. Bu fekkee amna ku lay wax naan la lépp jàmm man nga koo faagaagal jamono jii. Taxawal jonn janoo ak mbir mi. 
••• Bul ragal a dugg ci géew gi. Bu fekkee ne njort nga ne ëpp na la doole demal jegeji njëwriñ gi yor biir réew mi ak xare bi ngir tëj nit ñi ak wàññi dem ak dikk bi.
Albatros ak Daam Faal
BATAAXELU BENN MA-RÉEW BU JËM CI JËWRIÑU PAJ MI CI RÉEW MI
Gisoon naa ñuy bànneexu bi ñu génne Kemi Sebaa ci Senegaal. Gisoon naa ñuy bànneexu bi ñu ma génne Kodiwaar. Gisoon naa ñu am mbégte mu rëy ci xëttug sañ-sañ ak yelleefi doomu aadama. Buñu nu tëjee ay waxtu, amul lekk, amul naan, dem wanag waxeesu ko, amul jokkoo ak ñi nekk ci bitti, ñoom ñoo nga ca bànneex. Buñu nu bañalee teewaayu sunuy layookat, ñoom ñuy ree. Buñu nu teqalee ak sunuy njaboot, sunuy xarit, sunuy liggéey, sunuy suuf, ñoom ñu ngay kekku.
Ta moone de, jëlu nu ay ngànnaay, dàjjiwunu ay bànk, sàccunu xaalis, walla jël bakkanu kenn. Moom (Kemi Sebaa), deful lu dul taal wenn këyitu junni (5000 fcfa). Man nag, damaa wax juróom ñaari simili ca Sotsi. Lii rekk doy na ngir defees nu noon yu njëkk yu Farãas-Afrig ak pung yiy tàccu  njaaxumi mafiyaa boobu.
Ta moone de, ngir ñoom itam, seen i doom, ngir képp ku ñuy xeex tay te di bànneexu ci sunuy mettiit ak di nu ko def, ñoom ñoo tax nuy xeex. Yoon wi bari ay pakk. Te yen bi diis. Waaye terewul nuy dem.
Ñoom dinañu mas a nàndi. Bis a ngi ci bis yi, buñu nu bóomul njëkk, ñoom dinañu maaj sunu kanam.
JongomaySotsi
BATAAXEL BU NATALI YÀMB JËM CI NOONI AFRIG YI
Ginnaaw bi ko jëwriñ ji yor paj mi waxee ba noppi, njiitu réew mi Maki Sàll jaaraat na ci ci bisub gaawu gi : Limub jarag yiy wér dal na xel, waaye warul tax nu naagu ci xeex bi nuy xeex koronaawiris bi  .Ci bi muy jot ndimbal li ñu jagleel ñi néew doole démb, Maki Sàll waxe na nu dëgër :  Bu fekkee ne sàmmontewunu ak digle yi, dinanu jëm cig lëlu .
Njiitu réew mi, niki Abdu Laay JUUF SAAR wane na aw naqaram ci ndaje yi nga xam ne ñooy am ci weti tefes yi ginnaaw bi nguur gi tere mépp mbooloo ci réew mi.
Leeral:Lëlu= confinementNguur g= gouvernement
Albatros ak Saasumaan bi 
Maki Sàll dàqul benn yoon lël nit ñi
Njiitu réew mi yëgle na démb ci ba muy àddu ci farañse jëme ko ci askan wi ci ñatti fan ci awril,  ay dogal yu jëm ci dimbali njaboot yi nga xam ne ñoom la tawati koronaawiris ji laal ci jëmm walla ci seen alal nii la deme :
Njiitu réew mi dina ci dugale loxoom nii fukk ak juróomi milyaar ak xaaj (15,5 milyaar) ngir ñu fay ci mbëjug njaboot yi néew doole ci diirub ñatti weer mu tolloo ak juróom-ñenti téeméer ak juróom-ñaar fukk ak juróom junni yu teg juróomi-téeméer ak ñaar-fukk ak ñaari (975 572) kër. Ñatti (3) milyaar ngir fay ndox mi mu tollu ci juróom-benni téemeer ak juróom-benn fukk ak ñaari-junniy (662 000) kër ci ñi néew doole ci diirub ñatti weer. Juróom-benni fukki (60) milyaar yoy dañu koy jagleel ab dund jox ko lu tollu ci benn milyoŋi njaboot. Fukk ak ñaari milyaar ak xaaj ngir dimbali MÓODU-MÓODU yi .
DOGAL YI MAKI SÀLL JËL MU JËM CI ASKAN WI
Dee-calaw bu Ndaam ca Tuubaa rotal ab dogal bu jëm ci tëjji ja bu 6 waxtu jotee te di leen tëj bu 15 waxtu jotee.
Dee-calaw : sous-préfet / ja b: marché
Koronaawiris- Tuubaa
Njiitu réewum Amerig di Donaal Tërëmp xaatim na ci àjjuma ji am pexe ngir suqali réew ma te koppar ya tollu ci ñaari junni milyaar (2000) ci dolaar. Ngomblaan ga nangu na ko ngir dooleel koomum réew mi ëpp doole ci àddina si te koronaawiris bi bëgg koo daaneel.
Noon buñu gisul moo dal sunu kaw te ni mu dalee sunu kaw dafa metti  di leen ci kàdduy Njiitu réew ma ca jàmono ja muy xaatime dogal boobu.
Moom nag njort na ne  réew ma dina suqalikuwaat bu baax a baax ànd ak naataange ginnaaw buñu daanee jàngoro ji di koronaawiris.
Donaal Tërëmp xaatim na am pexe ngir suqali Amerig
Ci ab bataaxel bu mu jaarale ci  tiwitéer  ci la njiitu réew mi Maki Sàll ndokkalee waa réew mi ci seen sàmmonte ak digle yi ñu def ngir xeex jàngoroy koronaawiris ji.  Moo ngi woo nit ñi ñu gën a jël seen i matukaay te def seen warugar. Moo ngi leen di woo itam ci ñu dal waaye itam di fagaru ngir man a xeex tawat ji. Waaye njort na ne mbas mi laal na Afrig niki àddina sépp te jeexital yi dina gën a feeñ ci wàllu koom mi. 
Ci noonu nag ci la sàkkoo ci ñi muy lëngool ci diggante réew ak réew ak ci ñi muy lëngool ci wàll yépp rekk ñu dawal yërmaande ci kembaarug Afrig daaldi neenal bor bi.
Albatros ak Abdu Salaam Saar
MAKI SÀLL DAA BËGG ÑU NEENAL BORUB AFRIG BI
Caaliy Senegaal yi ñu ngi gën a def i jaloore ci njaay yu bon yi ñiy dugal ci réew mi rawatina garab yi. Bis bu Yàlla sàkk, ñu ngi saytu digi réew mi di lëñtu ak a luññutu. Bunu sukkandikoo ci xibaar yi nu jële ci yéenekaay bii di Libération Online, ndëgg-sërëx gi caali yi lal ca njéggiteg Njaawu-Bàmbali nekk ca goxub Kafrin tax na ci dibéer benn panu maars 2020 bi 4i waxtu jotee ci guddi ñu jàpp daamar gu yab i garab yu baaxul te ñu xayma ko ci lu toll ci juróom-benn fukk ak benni milyoŋ ak xaaj ci sunu xaalis. Génn yooyu ñuy amal leeg-leeg te ñu tàmbali woon ko ci weery feewarye tax na ñu teg loxo lu toll ci xaaju milyaar ci garab yu baaxul. Cig pàttali, ca Keedugu jàpp nañu fa lu toll ci ñatti-téeméer ak fanweer ak ciy milyoŋ, Cees jàpp nañu fa lu toll ci téeméeri milyoŋ, Kafrin lu toll ci juróomi-ñatt fukk ak ñenti milyoŋ. Faj sa bopp ci garab yooyu dina tax sa yaram dem ba dootul nangu benn garab ba tax jafe-jafey wér gi yaram dina yomb ci ñiy def lu ni mel.
JÀPP GU AM SOLO CI AY GARAB YU BAAXUL CA KAFRIN
Xoolal nataal bi. Boo ko nee jàkk sa bët fees dell ndax xereñte ak xel mu ñaw mi ñu defaree këri  Grassfeild  laataa mbéefarkat yi di fa dugg. Nataal baa ngi am ci atum junni ak juróom ñatti téemeer ak juróom ñaar fukk (1870). Néeg yooyu nekk ci ginnaaw niru na lool taax yi nu xam te tàmm koo gis ci sunu jamonoy tay jii, ci sunu réew yi rawatina yu Tugal yi. Loolaay njëlbéenug wujje gi dox ci diggante askani Grassfeild ak mbéefarkat bi.
Kon xam ngeen ne jéemantu ak sos ak a fent jot naa am ci Afrig ba waral fiiraange tubaab bi lal i pexe ngir faagaagal askan woowu. Ña ca jëkk di waa Almaañ ñi diri askan woowu fu nekk ci Kamerun ngir di leen liggéeyloo liggéey bu ñu sañul a bañ. Daan nañu tabax ak a defar ay njéggite, ay raay ak ay taaxi mbéefarkat yi.
Ginnaaw gi ci la farañse yi ñëw bóom ñatti téemeeri junniy (300 000) doomi Grassfeild ci diggante atum junni ak juróom ñenti téemeer ak juróom fukk ak juróom (1955) ba atum junni ak juróom ñenti téemeer ak juróom benn fukk ak ñaar (1962).
Bi mbéefarkat agsee ci tund woowu, dañoo yéemu woon ca lootaabiin wa ak it xereñte ga ña fa dëkkoon am ci wàllu tabax. Waaye ngir noot leen, màbb seen mbatiit ak seen mboor, ca la mbéefarkat daaldi yàqe jépp jëf ju ñu fa sottaloon. Lu nag dafay weddi seen gis-gis bi ñu yaxal ci mboor te laluwul lu dul xeetal mooy:  nit ku ñuul amul xel . Loolu dafay tolloo ak la ñu defoon ca Àlaxsanderi ca Tombuktu. Nan la ñu fa def? Dañoo taal kàggu ya ak jànguwaay ya ñu fa fekk ngir fay taali jàngu ya daan tas xam-xam ba ca réewi ñuule ya.
Ci diggante atum 1877 ba 1960 ci la ñu daaldi yàq lu ñu sampoon ca  réewu Bamaleke  waaye mujj ñoo man a dindi walla ñu nasaxal mbatiit ak gëm-gëmu askan wa. Cosaanu turu Bangangte (di ñi bañ njaam ak nooteel) mi ñgi jóge ci bañ googu.
Kàgguy denc yi, wane nañu ci lu mat sëkk ne béefar gi jëmul woon mukk ci suqali nit ku ñuul waaye dafa gën a nasaxal seen xel. Xereñtéefu doomi Afrig yi lu fésoon la laataa béefarkat bi di fi dugg. Waaye bi ñu fi agsee lañu ko tàmbalee nësëxal.
Mbéefarkat : colonisateur / mbéefar g: colonisation, asservissement / mbatiit: culture / mboor : histoire / taax mi: l’immeuble, batiment
Albatros  ak Habiibul Xadiim Géy ak Tuubaa Silla Maxtaar 
Xoolal taaxi nit ñu ñuul ñi laataa ñuy jaxasoo ak tubaab bi: danoo war a bég ci li nu donn ndax sunu mboor la
Tàngoon na lool démb ca  ñaareelu wërngalu tànn ga mbootaayu xeet ya doon def ngir am menn réew mu fay toogal Afrig niki cér buy àddu ci dogal yi. Keeñaa nag mooy réew mi ñu mujj tànn ngir mu toogal fa réewi Afrig yépp.
Ba ñuy saytu njuréefi tànn ga njëkk ga, muy Keeñaa di Jibuti, kenn amu ci woon limub baat yu ko may mu man a am dayo bi war ngir jàll ca tànn gu njëkk ga, waraloon ñu dem ci ñaareelu wërngal bii leen teqe.
Cig pàttali, ngir nga jàll nekk ab cér buy dogal, lawax bu nekk dafa war a am lumu néew-néew ñaar ci ñent (2/4) ca li mub jàmburi ngomblaan ga.
bàlluwaay bi: Reuters
Lawax: candidat / ngomblaan: Assamblée délibérante / njuréef: résultat / Mbootaayu xeet yi: Naions unies / ndiisoo gi: le conseil (entité)
Àlliyun Jóob / Móomi Jóob / Tuubaa Silla Maxtaar
ONU : kembaarug Afrig am na ab toogoom ca ndiisoog mbootaayu xeet yi
Mboorum Lamin Seŋoor  doonoon kenn ci sóobare yi demoon  xeexali Farãas  Ak Mari Ñanjuru soxnas bañkati bi nekkoon fele ca Keeñaa doon xeex nooteel gi
Niki bisub tay bii 02 suwe 1900, ci la Almaami Saamóori Ture wàcc liggéey. Doonoon na jàmbaar ju mag, ab bañkat te daan xeex notaakon bi.Moom, moo taxawal nguurug Wasulu, daan xeex noot gi tubaab bi daan noot réewi nit ñu ñuul ñi ci Afrig sowu-jant gi. Maamu Seeku Ture la mi fi doonoon njiitu réewum Gine te doon jàmbaar ju mag.Bokkoon na ci nooni tubaab yi gën a wex ci ay jamonoom. Ci 02 awril 1882 ci xareb Woyowoyànko, jàmbaari xarekat bii di Saamóori Ture ca la bome xareb mbéefarkati Farãas yi, muy ndam lu rëy.
Ndaanaan lu mag lii di Saamóori Ture xeex na noteel gi lu tolloo ci fukki at ak juróom-ñaar ba ni ko tubaab bi jàppe. Mu ngi faatu bisub 02 suwe 1990 ca Gaboŋ, ginnaaw bi ñu ko fa gàddaayalee.
Mbéefakat b: colonisateurBom: gagner
Ma tënkal la tuuti ci Saamóori Ture!
Mboor day yoon wiy tax pas-pasu nit leer, ay jikkoom sàmmu, réere sa mboor, day tax sag dellu ginnaaw ak sag doyadi. Ndax liy tabax am réew day nekk lunu jokkale ci ay maam, baay, doom sët menn maas rekk manut a tabax ba mu mat. Dafay tàmbali ba mu sori, geneen ñëw àggali, ba keroog muy mat. Waxtu woo xam ne réere nanu sunu mboor, sunu Islaam du jag sunu àdduna du jag. Moo tax bi Yàlla yónnee Yónnent bi, li mu ko njëkk a defal mooy fàttali ko mboorum Yónnent ya, la ca wér mu dëggal ko la ca wérul di ay sos mu leeral ko nam demee ba àgg. Loolu di wund ne réere sa mboor sa dara du jag, dellu ginnaaw daf lay yomb.
Am réew mu bëgg a jëm kanam la muy njëkk a def mooy xool mbooram, tënk ca fexe ba du ca rëcc, waaye aji-not ji moom li ko yitteel mooy taxale la ak sa mboor ngir am noteel gu sax dàkk.
Moo tax xeltukat bu mag bii te ràññeeku muy Seex Anta Jóob li mu gën a soññee mooy fexe ba nit ku ñuul xam mbooram, def ci liggéey bu am solo ndax xam nanu loolu rekk mooy xeex bi sunu fàddoo ba keroog saa di taxaw dunu jëm kanam. Waaye, loolu su amee, li ci des lépp dina ñëw. Moo tax boo xoole yenn réew yi niki Siin ginnaaw bi ñaari xare yu mag yi jeexee li mu def mooy delluwaat ci mbooram ngir tabax réewam.
Bàyyil xel ci sa mboor soo bëggee jëm kanam, koo gis ku koy soobantal ñaar rekk lay doon ki tubaab bi yar ba xeebloo ko boppam ak ki naar bi yar ba mu yëg ne moom amul solo.
Mboor m=histoireXeltukat b=philosophe 
Imaam Ñaŋ Saabal.net
 / 
Réere sa mboor, réere sa diine ak sa jëm-kanam
Ñaar-fukki at ak juróom ginnaaw ba Kàppiten Mbay ñàkkee bakkanam ca xare bóomante bi doxoon ci diggante ñaari waaso yi di Utu ya ak Tutsi ya.
Kàppiten Mbay Jaañ ab ofise laarme Senegaal la woon bu mbootaayu xeet yi yabaloon ca Ruwàndaa ca atum 1994. Booba fekkoon ñaari waaso yi di Utu yi ak Tutsi ya dëkke mooma réew doon bóomante. La ko fa yóbb woon nak doonon saytu na yëf ya deme, ci kilifteefug Kureelug mbootaayu xeet yi di MINUAR. Lako kilifay Kureel googe sant muy yam rekk ci caytug yëf ya, Mbay Jaañ da koo teg fële xar tànku tubéyam ci wallu Tutsi ya ak lenn ci Utu ya bokkul woon ca ñay bóom Tutsi ya. Ca noona la muccale lu ëpp juróom-benni téemer ci ñoom.
Fanweeri fan ak benn, ni tay jii, ci weeru me atum 1994, ba muy ñibbi ca dalub mbootaayu xeet ya moom dong ca la ab ndell dal ca wetu daamar ja mu ne woon. Mu faatu ca saa si. Fekkoon booba fukki fan ak ñaar rekk a desoon mu noppi ca Ruwàndaa ñibbi ca Senegaal ca wetu soxnaam Yaasin Maar Jóob ak seen njaboot.
Ñu jàppees ne Mbay Jaañ bàkke na ñu ko ne mooy ki ëpp fit gën a am jom ci ñi mas a liggéyal mbootaayu xeet yi ci saxal jàmm fépp fu aw ay tàkk ci àdduna bi. Ba tax na raaya bi mbootaayu xeet yi jagleel ci gën a wane pas-pas ak njàmbaar ak fit ci liggéey bi, ñi ngi ko duppe Mbay Jaañ.
Senegaal Romé Dallaire mi jiite woon Kureel ga mu nekkon, def na seede bii culture Mbay Jaañ :  Moom kott a daa dem, buy dellusi indiwaale ay nit tollu ci ay fukki nit yu mu muccal ci loxoy bóomkatu Tutsi ya seen i yoxo taq ripp ak dereet. Yamu ca, xanaa tegoon ca sàq ay pexe ci lu leen rawale ca réewum Keeniaa. Bu ca jóge lagg jëli ñeneen .
Mboor / Fàttaliku 31 weeru me atum 1994 31 weeru me 2019
Lu tax Feederbu wéy di taxaw jonn fa Ndar ? Ak li mu bóom ci doomi réew mi !
Cay jamono, bokkoon na ci màndarga yiy wane ag bokk ci aw askan. Ci mboor, Ñaas nekkoon na baax gu am solo ci mbatiitum Afrig. Niki yeneen miineeli cosaan yi, ñaas-ñaasi der yooyu ñu ngi réer ndax dooley mbatiit mu bees mi, rawatina mom Tugal. Lan mooy seen mboor ak it ban dayo la jëf jooju am jamono jii ci Afrigu tay ji?
Njortees na ne mas ngaa daje ak nit ku am i ñaas-ñaas ci kanamam walla feneen ciw yaramam. Bu amagul it du lu aay, xamal rekk ne lu bari lool la ci Afrig gi nit ñu ñuul ñi dëkke. Jëf jooju ñu bari umpale cosaan la ak la muy wund, soree na lool ak lu amadi njariñ. Ñaas-ñaas yi defeesoon ko ngir jëmmal jegeñoog nit ñi ngir gaawal ràññeeg seen cosaan ci biir fere yu ñuul ñi. Amna màndarga yu bari yuy  wane wuute gi ci diggante xeet yi, càllala yi, walla sax waaso yi. Ci lu leer, mboolaayi Afrig yi lootaabewu woon nañu bu baax laata jamonoy nooteel gi ba raw fuuf tay jii.
Ci seen téere bii di   Awon asa ati Orisha ile Yoruba , doomi Niseryaa yii di Olu Daramola ak Adebayo Jeje saxal nañu ne seen i maam dañu doon ñaasu ngir dimbali seen doom ya bu ñu leen jàppaan jaam, ñu man a xàmmente seen biir te it fàttaliku seen cosaan bu ñu dajee fu sori seen suufi maam.Ay leeral yu yàggul te balle ca réewum Bene xamle nañu ne yenn njaboot yi dañu daan ñaas seen i doom te jubluwaay bi doonuloon lu dul feg leen cig njaam ndax jàppkatu jaam ñi, jëmm yi amul sikk la ñu gënoon a bëgg.
Ni ñaas-ñaas yi baree ay xeet, noonu it la lañuy wund wuutee. Bunu sukkandikoo ci seen i bind, seen i dayo ak fa ñuy nekk ci kanam gi, manees naa ràññee nit ñu bokk càllala, meen walla waaso.
Lu wuute ak loolu, ñaas-ñaas yi doonul rekk lu ràññatle nit ñi. Paj mi ci Afrig nekkul rekk mu bees mi, waaye mom cosaan la itam te ñaas-ñaas dañu cee am solo su rëy. Xàjjalees na ay xeeti ñaas-ñaas yu bari te jublu gi di faje walla fege. Kon ci Afrig gu ñuul gi, dees di ñaas góor, jigéen ak xale ngir faj leen walla aar leen.
Ñaas: scarifier / mbatiit m: la culture / miineel yi: les habitudes /
Ngañ Aaw / awdemba90@gmail.com 
Ñaas ñaasu ñaas-ñaas
Àddu gi Nelson Màndelaa def ginnaaw bi mu génnee kaso mi ngi ko def ak gilley (lunettes) Winni Màndelaa. Nikiw màndarga! Saa su nekk fii ci sunu wet. Saa su nekk dinu won àddina si… Ci réew yu ne ak nekkiin wu ne, bisub 8i maars ma nga fay wéy. Ci Afrig, jigéen dafee mas a am dayo bu rëy te am solo ba jenn jamono. Noste gu jigéen  di ndayi kër, Seex Anta Jóob mi ngi ciy wax ci téeréem bii di Réewi nit ñu ñuul ñi ak seen i mbatiit. Bi islaam ñëwee ci la ñu tëggaat nekkiin wi. Usmaan Sémbeen a ngay wone coppite googu  ci biir filmu bii di ceddo…
Ci Afrig, rawatina Senegaal, bis bi dafa am dayo bu am solo. Loolu di wane fonkeel gi am jëme ci jigéen doon ndàlluw sunu réew. Ci Afirig am nanu fi Ranawalunaa 3, Ndaxte Yàlla, Aana Singaa…
Ca réewi Tugal ya beneen xeex a fa am. Jigéen ñaa nga am sañ-sañu woote ci atum junni ak juróom-ñenti téeméer  ak ñen-fukk ak juróom. Looloo waral bis bi ñu koy cambal ak di ko màggal nu woote tay jii ci réew yépp.
Lu jëm ci ñi doon xeexal jigéen, ñi ngi fi batay. Def nañu liggéey bu am solo ci jeqiku gi amoon  Farãas waaye itam ci xeex yi amoon ci Afrig. Doxu ñaxtu ga ñu defoon ca Garambasaam niiral la ci. Ci Senegaal, ay paŋkaar ñoo gatandu Degóol ci atum junni ak juróom-ñenti téeméer ak juróom fukk ak juroom-ñatt te ña ko defaroon doonoon ay jigéen…
Lan mooy taxawaayu jigéenu Afrig ci àddunay tay jii?
Ñu bari jéem nañoo tontu laaj boobu.  Bataaxel bu gudde nii  te Mariyaama Ba bind ko, jot naa lal laltaay gi ciy yeete . Usmaan Sémbeen jigéen la jagleel liggéeyam yi mujj.  Tay jii, yeete gaa ngi jaar ci filmu yu bari yu ñuy tasaare ci tele yi…
 Maa ngi way sa rafetaay biy wéy, melo wi may dàkk ci Aji-sax ji laataa dogal bu fiir bi di la def dóom ngir dundal reeni dundu gi. 
Maa ngi àbbe kàddu yooyu ci Seŋoor ngir jox ko bépp jigéenu àdduna si.
Bàcc Sàmba Jaañ dongo ca lefum mboor mu  UCAD .
Albatros ci tekki gi / awdemba90@gmail.com / saabal.net@gmail.com
8 fani maars: Nanu sargal jigéen ñi!
Góor gi xamul ne Jaan a ngi ci suuf.
Jigéen ji xamul ne xeer wu rëy-rëy moo naj góor gi.
Jigéen jaa gi naan:   wuy dinaa daanu !
Te manatul a yéeg ndax Jaan jaa ngi koy màtt.
Mu ngay wax ca xelam naan:  lan moo tax góor gi ne damaa bëgg jëfandikoowul dooleem ji ngir xëcc ma, ma yéeg ci kaw. 
Góor gaa ngay wax naan:   maa ngi dee! 
Ca am xelam ma nga naan:  waaye dinaa wéy di xëcc ak sama doole jépp ji ma am ; teg ca sax ne  lan moo tax jigéen jii jéemul def dara ngir yéeg ci kaw? 
Njàngat li:
Leeg-leeg dunu gis jafe-jafe yi keneen di dund waaye moom it du gis mettiit wi nuy dund.
Noonii lay deme leeg-leeg ca barabu liggéeyukaay ya, ca kër ga, ci biir bëggante gi, ak ci biir xaritoo gi… Ndare danoo waroon di góor-goorlu di jéem a nàndante. Nanu jéem a xalaate neneen tey ba di àtte ak a tuumaal, di bañ a sukkandiku ci yaakaar ak jortu rawatina lu ñaaw la… Nanu jéem di gis la nëbbu…
Leeg-leeg xalaat ak sànni sa bët ca la nëbbu dina doon caabi jiy ubbi yenn wunt yi tëju.
Albatros ak Habiibul Xadiim Géy 
Diggante ñaar ñu nekk waxtaanay la koy rataxal
Ca réewum Amerig, daaneel nañu fa ay tën yu bari yu nekkoon ca yenn mbedd ya ak bayaal ginnaaw faatug George Floyd. Yenn yi, ñaxtukat yi ñoo leen déjjati; yi ci des kilifay gox ya ndax coow yu yàgg yu ñu juroon. Ci nataal bu njëkk bi, tënub fara ba woon ca Filaadelfi, Frank Rizzo mi ñuy tuumaal ne dafa doon boddixeet ba waral ñu suub ko ba noppi dindi ko. 
Ca Birmingaam nekk ca Alabamaa, tënub Charles Linn mi bokkoon ca ñay xeex ngir njàppum jaam wéy, la fa ñaxtukat ya daaneel ba tax kilifay gox ba war koo dindi.
 Ba tay ca Mongomeri, nekk ca Alabamaa, ñaxtukat ya daaneel nañu fa tënub 112 at bu mu mbootaayu GEN. Robert E. Lee mu ne woon tënn ca buntu daara-digg-dóomu ju Lee. 
Tënub Edward Carnack doonoon jàmbur ca Amerig te móomoon ab yéenekaay bu daan dal ci kaw ñi daan aar yelleefi nit ña, dàjji nañu ko ba noppi génne ko ca suufus dëkk bii di Nashwil. 
Ca Alexàndiri, Wirsini, fara ba siiwal na ci Tiwitéer ay naataali tën bu tuddoon  Appomattox  bob seen boroom moo kp dindi. Kàddu ya mu ca sof mooy :   Alexàndiri, niki yeneen gox yu mag yépp, mu ngi wéy di soppiku… 
Laaj biy sampe dafay doon, lan moo waral Senegaal ak yeneen réew yi ñu doon jël seen i doom di leen jaayi ca Amerig ñu ne dann fa ñu nekkoon rekk ba ña soppi xar-kanam?
Lu waral ñi doon jaay ak a jënd nit, di leen def jaamu mujj am kersay bàyyi tëni ña ko doon def, te réew yi ñu doon jël seen i doom di leen jaayi wéy di màggal tën yooyu…?Lu Feederbu di def Ndar?
Bu nu dikkaatee indi leen yenn ci tën yi béefeerkat yi ñu sampal i tën te warul ndax yayooñu ko.
Ngañ Aaw awdemba90@gmail.com 
Àddina baa ngi soppi xar-kanam, Naka Afrig ?
Ñaari xale yu jigéen yii, ay bañkat lañu yu bokkoon ca ña daaneel tënu Wiktoor Solseer ca Martinig:
Tën bu Wiktoor Solseermu bon mi daaneel nañu ko bisub 22 mee 2020 ca Martinig. Ña ko def nag ay xale yu am fulla lañu te bokk na ci ñoom ñaari xale yu jigéen yii ci nataal bi.
Li ci gën a yéeme sax mooy xale bu jigéen bi féete ci càmmoñu péeñ mi, mi ngi tudd Alexaan Lafonten, moom mii moo bañoon a def kàtteg  BAC  ci làkkuw Farañse ca atum 2019 ci aw wëppa wu jëm ci Wiktoor Igóo di ab giiralkat ( raciste).
Ñaar-fukki fan ak ñaar ci mee ci atum junni ak juróom-ñatti téeméer ak ñeen-fukk ak juróom-ñatt, ci la doomi Martinig yi xeex ak notaakon ya ( tubaab bi) daal di génn ci ak njaam. Ci la wurujkat ak sàcc bii di Wiktoor Solseer daaldi jaar ngir wax ne terees na ag njaam. Bis bi ñu teree njaam ñu ngi koy màggal ñaar-fukki fan ak ñaar ci mee ca Martinig ba waral bañkati réew ma ne ca poseet ngir daaneel tën boobu ñu doon sargalee doomu Farãas bii di Wiktoor Solseer.
Doo mas a gis ca réewum Farãas ay tën yu ñu jagleel bañkat yu mag yi dëkk Afrig, ñu man cee lim: Saamóori Ture, Tomaa Sànkara, Kuwaame Kurumaa, Omar Bolondeŋ Jóob, Mari Nguwaabi, Bartelemi Bogandaa, Sãa Sag Deselen, Amet Sayku Ture, Malkom X, Seex Anta Jóob, Amilkaar Kabraal, Samoraa Masaal, Patiriis Lumumbaa, Silfaniis Ólimpiyóo, Tabiyóo Amoreŋ, Seex Ahmadu Bàmba, Walteer Órotneey. Ku lim juum waaye deesul fàtte bañkatub réewum Kamérun bii di Filips Mumiyee, Ernees Unje ak Rubenum Ñoobe. Li doy waar nag mooy ci réewi Afrig yi ak ca Antiy rekk ngay dem di fa gis ay tën, ay xàll ak i mbedd yu ñu duppe ay raykatu nit ay bóomkat ay yongkat ay jaaykatu nit ay boddikatu xeet yu daan toroxal nit ku ñuul te ñu man cee lim: Degóol, Gàndi, Feederbu iktoor Solsëer, Wiktoor Igóo ak Abraham Linkon.
Tën b: statue / giiralkat: raciste / boddikatu xeet: xénophobe 
Wiktoor Solseer daanu na ca Martinig, lu tax Feederb wéy di taxaw jonn fa Ndar ?
Korite Gaawu walla Dibéer, ku war a fay bis ? Sëriñ Abdu Asiis Ture
Gàndam buxum ci ceeb bi Paab Aale Ña…
Lan moo tax Singapuur, Kore, Taywaan ak réew yu ni mel raw Senegaal Ndax ni ko woroom xam-xam yi waroon a saytoo noonu la…?   Daawuda Géy Pikin FRAPP France Dégage
Sama jëkkër daf maa wor, moy ma ak jeneen jigéen. Bi ma ko yëgee meroon naa lool waaye damaa bës sama xol; togg sama añ, jox ko mu lekk. Dama koo toppatoo bu baax sax. Lekk na ba noppi ne ma  Ca dëgg-dëgg am naa lu ma metti ndax danga maa gaañ  .
Wax na ma it ne : ndax man naa laa kott?
Amoon naa lu ma metti lool waaye damaa nangu.
Mu wax ma ne : Damaa bëgg a baane ak yaw.
Ma nangu te teguma ci baat mu def la mu bëgg ! Li waral doxaliinam wii nag mooy xam na ne xam naa li mu def.
Damaa ànd ak dal waaye maa ngi woon ci sama noppi gi rekk. Fippuwuma, wanewuma sama mer, damaa muñ sama mettiit ! Mu tàmbli nag di am kersa ba noppi di ma laaj lan laa bëgg mu defal ma ko.
Li ko jaaxal mooy waxuma ko dara ca la mu def te songuma ko xuloo.
Ca ginnaaw suba sa mu ne ma sama liir bi, maa ngi jéggalu ndax xam naa ne tooñ naa la, mettiital naa la, te am naa ci kersa. Manatuma laa xool sax ci biir i gët.
Ma tontu ko:  ah defoo ma dara sax njort naa ne man mii maa la tooñ, man mii maa la metiital, defal li gën ci yaw; defal li gën fi nun ; defal li nga xam ne moo lay bégal .
Ca ngoon sa ba mu wàccee ba ñibbisi ca la ma wax ne sëy si nga bu yàgg ba leegi waaye jot na nag nu dem wuti këyit guy màndargaal sunu diggante ndax jigéen ju baax nga te man a muñ te loolu xalaatloo na ma lu bari. Giñal naa la ne dinaa bàyyi lépp !
Dafa wàcce boppam ba mujj tuuti ci sama kanam, moom mi amoon fulla lool ci boppam, kenn yabu ko woon, daawul wane daray xeebu ci sama kanam. Ma am ca kersa sax ndax samag noppi ak sama muñ ñoo ma jox dooley peeg sama góor gi, dóor ko ba mu may raamal te sama loxo laalu ko.
Yaw jigéen ji ak lu man a xew, du xëtër-xëtër walla mer moo faj. Loolu du indi saafara ci jafe-jafe yi ndax loo gën a tàng rekk sam xel dem nga wax lu ëpp, ba mu man a dëpp coow la yay la, wan la ginnaaw mbaa mu gën laa sori.
Bu fekkee sa jëkkër am na xalaatub wor la, dina ko def waaye nag xamal ne sa doxaliin ci moom, ni ngay yore sa kër, mooy jeexiital ci wor ga mu lay wor ! Jigéen dafa war a nooy !
Toppatool sa góor. Bu fekkee sax dangaa mer nangul reeyal !
Jigéen dañu koo tën ngir muy dalal góor ak di àndi jàmm ak dal ci këram.
Muñ ak noppi metti nañu waaye ñoom ñooy gànnaay yi gën a wóor ci tëye sa boroom kër ak sàmm seen diggante.
 Sama jëkkër daf maa moy ak jeneen jigéen ba ma xam ko , nettali bu am solo
Dangay daw DEE, tax ngay LEKK. Ndax jàpp nga ni boo LEKKUL dangay DEE. Booba umpale nga ne li ngay LEKK ngir mëna dundu DEE kese la ndax nit du LEKK mukk luy dundu. Muy yàpp wi, di jën yi wala ci xeeti meññent yi, bumu ci doon bala nga koy lekk fekk na mu DEE. Nga gis kon ne DEE gi ngay daw rekk moom ngay LEKK. Waaw !
Te nag DEE googu ngay LEKK, mooy walbëtiku di LEKK bis bu Yàlla sàq li nekk ci yaw tey DEE (jëmm ji), ba bis ñëw mu jeexal tàkk lépp luy dundu ci yaw. DEE kepp des fa, bu ko defee nga DEE.
Ginnaaw bi nga DEE yitam, luy DEE moo lay fekk ci biir bàmmel, muy sax yi, LEKK la, LEKK DEE gi nga doon. Sax yi tamit da ñuy mujj a DEE, te bu ko defee lu DEE moo leen di LEKK, maanaam suuf. Te suuf soo su DEE tamit mooy dellu dundal gàncax gi wara DEE ngir mëna dundal lenn ci mala yi nga xam ne seenug mujj mooy rekk DEE ngir dundal yeneeni mala yu demee ni doomu aadama. Boo ko seetloo gis ne mbir mi aw wërngël la woow duñu ci rëcc mukk. Pexe amul, ni ko Sëriñ Seex Tiijaan Si Al Maqtuum faral di Baamoo.
Yàlla rekk a dul DEE ak lu daggee ci moom. Li may junju foofu mooy li nekk ci doomu aadama te wuute ak jëmm jiy DEE, maanaam ban biñu ko tabaxe ba mu doon jëmm. Loolu mooy li ñenn ñi tuddee ruu gi nga xam ne làmboo na ak meloy Yàlla yu bari, benn ci lott ci DEE. Njortees nañu ni sax foofu lañu wara dégge waxi Yàlla jii  Doomu Aadama da Nu koo sàq mu niru Nu . Kon de ndekete Yàlla génnul doomu Aadama !
Waaye ndax doomu Aadama xam na boppam ? Déedéet, bu ñu xoole Doxalinam. Ndax kat bu doomu Aadama di daw DEE gi nga xam ne moo ko mëna tàqale ak li dul Yàlla ci moom, ndax mu mën a doon Yàllay kese, day niru kuy daw boppam rek.
Moone Filosofi jàngale na ko, tasawuf jàngale ko. Filosof bu ñuy wax Socrate newoon na  Filosof mooy rekk jàng nees di raye sa bakkan . Loolu méengóo ak li sufiyànke yi di dégg ci ne ngir nga mëna dundu dëgg, fàwwu nga DEE, maanaam noot sa bakkan, gumbë, tëx, luu ci lépp lu xeetoo ak neex-neexi àdduna te yittel bakkan. Jihaadul nafsu !
Ginnaaw ba nga noote bakkan bi ba ray ko, lay DEE ci yaw DEE na. Li dul DEE moo fay des di gën a dund, te mooy Yàllay kese. Boo fa tolloo nag li lay dundal mooy lu dul DEE, muy leer, muy Yàlla. Yàlla Yàlla lay dunde. Àjjanaa ngoogu !
Lii lépp ab junju la rekk, ndax liñuy wax xajul ci kàddu, xajul ci ay loy. Te nag moo tax mu doon limu doon : Yàlla ! Bu Yàlla xajoon ciy kàddu, ñu xam ko. Te du ku ñuy xam, dees koy yëg. Boo yëgee Yàlla mu neex loolu, taxul nga mën koo yëgal keneen ku dul ki ko yëg. Ki nga bokkal yëg-yëg, da lay yëg, nga yëg ko, doonte tamndareti jun-ñay a dox seen diggante jëmm yi.
Wittgenstein nag nee na :  Lees mënul a wax ku yabu noppi ko .
Daawuda Géy Pikin / FRAPP 
XELTU : YÀLLA NANU DEE BALAA NUY DEE
Lu manoon a ñàkk la, neexul a wax nag, waaye Farees di jiitul ndefar gii di Kiren, waruloon a teg tànkam ca dëkk bu sell ba di Tuubaa ba ñu naan dalal nan ko fa démb moom ak gàngoorug. Li waral lu ni mel mooy jamono jii dees leen di tudd njombe li gën a rëy ci réew mi.
Ak li ma xam ci mbir mi ak us néew daal, nganug Farees gii am na lu ko tax a jóg. Ndax ku seetlu tolluwaayu mbir mu rëy mii ñu koy tuumaal war a xam lan moo làqatu ci tukkib nemmeekoom boobu. Mu yokkaat ci nag mel ne ku bëgg ku ko wutal mbalaanum kiiraay, ci luubalkat bu tollu ne moom.
Ngan googu nag indi na jiixi-jaaxa te di lu manoon a ñàkk ndax ngóor sii kat amoon na waxtu wu doy sëkk ngir am tànki nemmeeku ca dëkk bu sell ba ci weer yii wees; bu fekkee ne sax daan na fa dem ci lu ñu xam itam, xam nanu ne bariwul, lu néew la. Gaawantu gii mu gaawantu ngir ganeji fa yokk na ci xar mi kawar ci li ñu koy tuumaal te it loolu war naa teey xelum kilifay dëkk bu sell ba.
Mbir mi nag doonul lu ndaw, dees koo tuumaal ci mbirum setal xaalis bu taq ak jàpple ay rëtalkat. Di ay waat yu diis gann ci yoon, loolu war a tax ñu def ndànk ci ku laale ak mbir mi.Ca dëgg-dëgg, moo xam mbir mi ñu koy tuumaal am na la walla du amul, Yoon dina ci wax lu leer balaa yàgg. Waaye séq gi mu séq ay jéego ci jamono jii jëm Tuubaa rekk, di dëkk boo xam ne bii sunu yaakaar jépp fa la nekk, mooy li ñépp war a ñaawlu ndax kat day bokk ci yi nga xam ne, bii day màbb sunu ngëm-ngëm ak sunuy baax, doonte mbir mi ay tuuma dong la agum.
Mbir mii ngir Yàlla war naa tax ñi nga xam ne bii ñoo wër kilifa gi ñu jàppale ko fexe ba di ko wax yiy xew ak tolluwaayu jamono ak ñi nga xam ne bii man na ñuy ñëw ci moom ci yenn jamono yi. Ndax kat àdduna bi soppeeku na, mbir yu tuuti yu daan xew ci yenn warab yi leegi day dox ba ci biir réew mi te man naa dem ba génn ko, ñu koy dégg bitim réew. Kon nag jot na ñu ubbi sunuy gët di xam bu baax tey jéebaane waaye di ko def ak xel ak xàmmee.
Wasalaam Sëydinaa Umar ba
Tekkikat bi: Àlliyun Jóob / bindkat yi: Habiibul Xadiim Géy ak Tuubaa silla Maxtaar
Ngóor si Farees ca Tuubaa, lu manoon a ñàkk la (kàdduy Sëydinaa Umar Ba)
MBOOR di Histuwaar, dafa doy waar .Gis nga ni nit ñu weex ñi lijjantee ba teg tuuma nit ku Ñuul !Ngir raafal yu rëy ya fari ya defoon, yamuñu ci toj wakkani séen seedey xeer ya ni fàŋŋ waaye, dañoo tabax ALAGUG doomu NOOHIN jooju di KAAM ñu ne , dafa toroxal baayam Yàlla alag ko def ko mu ÑUUL , ay doomi baayam di ñu weex mu yékkati leen teg leen ci kawam abadan !
Mu mel ni, Yàlla daa xaar ba ca Noohin muy sooga tabax nit ku ñuul mu jël ndaare !Ñaata Histuwaar la ñu sos ngir tuutal aw xeet, aw askan? Waaso, ag kër, ab néeg ?Fiiraange rekk !Matadi rekk !Nanu moytu di wax ak a bind lu wérul, lu dul dëgg ! bu ñu la bàkkee boroom xam-xam, da ngaa war a xam ni, nit, xam-xam waru ko, am na ku xam loo xamul, jox ko cër, bàyyil ko wàllam .Bind lu wér keŋŋJunj a gën jeng
Baabakar Mbay Ndaag 
Yàlla alagul nit ku ñuul, mboor mu ñu sos la!
Mbas mi laal na réew yi ëpp ci àddina si ba mu tàmbalee ag leegi. Limub ñi jàngoro ji laal ci àllarba 15 awril tollu na ci benn milyoŋ bu teg juróom ñenti téemeer ak juróom ñatt fukk ak ñaari junni ak ñaari téemeer ak juróom ñatt fukk ak benni (1 982 281) nit  ci téemeer ak juróom ñatt fukk ak juróomi (185) réew, bunu sukkandikoo ci waññi gi gëstukat ya ca  CSSE  bu daara ju kawe ji Joons Hopkins ca Baltimoor def. Limub téemeer ak ñaar fukk ak juróom benni junni yu teg juróom ñaar téemeer  ak ñaar fukk ak ñaari (126 722) nit dee nañu ci waaye ñatti téemeer ak juróom ñatt fukk ak juróom ñaari junni yu teg téemeer ak ñaar fukk ak benni (487 421) nit wér nañu. 
Siin ma doon barab ba mbas mi tàmbalee am na lu tullu ci juróom ñatt fukk ak ñatti junni yu teg ñatti téemeer ak juróom fukk ak benni (83 351) nit ñu am jàngoro ji bunu ña génnee Hoŋkoŋ ak Makaawo. Lim ba nag ak yokkoom néew na lool ci bis yi waral ñuy laam-laamee ag wéram. 
Réew yu bari mujj nañu romb réewum Siin ci limub jarag yi. Man nañu cee lim Amerig mi am juróom benni téemeer ak juróom ñenti junni yu ñenti téemeer ak juróom ñaar (609.407), Espaañ mi am téemeer ak juróom ñaar fukk yu teg juróom benn fukk (174 060) ak Itaali mi am téemeer ak juróom benn fukk ak ñaari junni yu teg ñenti téemeer ak juróom ñatt fukk ak juróom ñatt (162.488). 
Ci seen ginnaaw ma nañu caa lim Almaañ mi am téemeer ak fanweer ak ñaari junni yu teg ñaar téemeer ak fukk (132.210), Farãas mi am téemeer ak fanweer ak benn junni nit yu teg ñatti téemeer ak juróom benn fukk ak ñaar (131.362), Àngalteer mi am juróom ñeen-fukk ak ñenti junni yu teg juróom ñatti téemeer ak ñeen-fukk ak juróom (94.845) ak Iraŋ mi am juróom ñaar téemeer ak ñenti junni yu teg juróom ñatti téemeer ak juróom ñaar fukk ak juróom ñaar (74.877).
Albatros ak Tuubaa Silla Maxtaar 
Koronaawiris ci àddina si ñi faatu, ñi tawat ak ñi wér
😭 Nit ñaa ngay dee ñu leen di lakk ci mbedd yi… Koronaawiris
Ku ci jot na ko yaatal ndax ñépp xame ko nii👇
Mbootaayug WAX (Wolpf Ak Xamle) moo leen ko baaxe… 763178317
saabal.net@gmail.com
Yeete ci mbas mi
Doomu Senegaal bii moo am koronawiris bi
Xibaar bu metti ci Umma Islaam bi. Jéya ju metti moo am ci àllarba jii 04 maars 2020 ci talib Xombol bi. Ñaari nit ñoo ca faatu ci saa si te sëriñ Abdu Rahmaan Faal Tilaala di njiital naari Senegaal yi. Bunu sukkandikoo ci xibaari E-mejaa yi, daamar ji dafa amoon jafe-jafey póno tax mu daanu bërëngu ay yoon. Doomam sëriñ Saaliw Faal moo dëggal faatu gi. Saabal.net mu jaale njaboot gépp.
Jéya: sëriñ Abdu Rahmaan Faal Tilaala moo faatu
5i waxtu ci fajar la alkaati yi dàjji këram !
Seneraal Faraasuwaa Njaay moom lañu tabb ngir muy saytu alal ji jëm xeex koronaawiris bi. Cig patali, ku ñu weg la te doonoon na fi itam njaatigel xareb jéeri ji te  jiite woon na fi bari soobarey Senegaal yi bi fi CEDEAO bëggee jële Yaayaa Jàmme.
Njende la xamle na ci waxtu yii wees ne kuréel googu dina ëmb ñu bokk ci kujje gi, ci kuréel yi tënkuwul ci nguur gi ak it kuréel yiy xeexal liggéeykat yi. Taxawalug kuréel googu nag moo ngi am ci jamono ji coow lu rëy juddoo ci ni ñuy joxee ndimbal gi. Loolu waral na sax Guy Mari Saañaa yobbu ab jure ca OFNAC.
Xareb jéeri j: armée de terre / jure b: plainte
Saytug koppar gi jëm ci xeex koronaawiris bi Faraasuwaa Njaay moo ko jiite
Ndax danuy màggal moom sunu bopp walla bañ a moom sunu bopp ? 
60i at ba tay nu lànk ne dunu tinkiku !
Ba tay jii ci làkku jàmbur la nuy jànge, ci la sunu lépp di doxe ba leegi.
Ta bax ya fi notkat ba ba woon moo fi nekk ba leegi: njéndel njiitu réew mi, taaxum kàngam yi, ca law yi ak dee-calaw yi, kaso yi añs yii yépp du lenn luñu ci defaral sunu bopp.
noo ngi wéeru ci tubaab bi ci fànn yu bari, mu far ba mujj mel ni noteel ga dafa far mujjoon doon lu manut woon ñàkk.
waccunu yoon wi ñu tubaab bi tegoon.
sunuy jafe-jafe ci wàllu paj soppikuwul.
sunub yar, sunuy baax mel ni danuy gën a réer mërr.
ñu nuy nax ndax sunuy bopp dafa mel dara nekku ci.
nuy nangu sóobarey notkat bi am dali xare ci sunu biir.
nu am yarasug di suufeel sunu bopp ci kanamu mbeefeerkat ba woon.
bunu sañsee te nirwunu ab tubaab dunu am lunu neex.
ndox mu sel mu nu naan kepp të nu, waxuma la nag ab dund.
mbëj ak yasara gu doy atum lëmm faf mel ne lu fiy lu jombe.
ku sa jabar di wësin ci gox yi cig ndóogoor la nu koy teg, watab wallu amunu njëgam.
ngay gis ay nit yuy dox seen aajo ci mbedd yi, mbaa di fa lëkke te duñu sàmmonte ak la ca war ci ag cet.
nuy buub sunu biiri kër génn xëpp ci mbedd mi te naan mbeddum buur a.
dunu doxe xel mbaa nuy xalaat, mel ne ñu amul xel.
ku nekk ci nun xalaat na ne xaalis moom deesu ko liggéey ay pexee ak i tappalee koy maye, xërëm, njabar ak i njuublang rekk.
60i ba tay, lu jóg fëkk nu.
nun daal sunu yoon, lu am rekk nu jiiñ ko Yàlla mbaa jinne yi, ab ja bu fi lakkee Yàlla a mbaa jinne suude.
sunuy njiit a fi yées ci àddina amuñu soxla ci jafe-jafey xeet wi ndare seen i jiba.
xiif, rafle, wañse manunoo teqaliku ak moom.
amagunu ay ndefar yuy soppi li nuy bay ba tay.
60i ba tay, nuy wéy di bay gerte te bunu noppee jaayi  ko njëg gu ñàkk solo.
nu wéy di jëggaani li nuy sol mbaa ceeb bi nuy dunde, du dara daal lu u man a defar ci sunuy yoxo cig gàttal.
ku nekk bëgg a def boppam ab sëriñ kenn nanguwul a liggéey.
nu bañ ne bëggunoo moom sunu bopp.
nu ne dunu dox jëm kanam.
60i ba tay, nu mel ne kuy doxe ginaaw.
Noo yay ne dunu moom sunu bopp
Aji-bind ji : Àlliyun Jóob.
Aw tiis wu rëy moo dal ci Senegaal ak ci tàggat yaram démb. Senegaal am na ku njëkk a faatu ci mbas mi muy Paab Juuf. Moom moo fi doonoon njiitu OLEMPIGU MARSEY amoon it tawat jii di koronaawiris. Ginnaaw ba ñu ko rawalee ca Faan te doon ko fa taxawu ngir mu man a noyyi ci njeextalu ayu-bis bi, Paab Juuf mujj naa wuyuji Boroomam laata ñu koy rawaleji fële ca Farãas. Moom mi fi doonoon njiital OM nag, dellusiwaatoon na ci réewum Senegaal ay fan ci ginnaaw.Looloo ngi am ginnaaw ba mu jógee ci yenn  réewi Afrig yi rawatina Kidiwaar. Ag demam  jur na tiis wu rëy ci àddina si mu waral seede yi di balle fu nekk. Mu ngi judd ci atum junni ak juróom-ñenti téeméer ak juróom-fukk ak benn (1951) ca Càdd daaldi faatu bi mu amee juróom-benn fukki at ak juróom-ñatt (68).
FAATUG MA-BAABA JUUF TE NU KOY WOOWEE PAAB
PAAB JUUF MOOY JARAG JI ÑUY DIMBALI NGIR MUY NOYYNjiitu OM bi fi woon ci diggante  2005 ba 2009 te nekk ci Senegaal jamono jii, am na ci doomu jàngoro ji lëmbe àddina si ay weer a ngi nii. Moom mi wopp ba ñu koy dimbali ngir mu noyyi, rawale nañu ko ca Faan bunu sukkandikoo yéenekaay bii di  La Provence . Ci kàddu kenn ci njabootam, seen yéene mooy ñu rawale ko ca Farãas.
OM :  barug futbal la ca Farãas  Bar g: nit ñu booloo ngir sottal am mbir (équipe) Jarag j: ku tawat
ALBATROS 
Koronaawiris Paab Juuf sonn na lool
B52 amaat na ndam ca MMA…
Doxe Ndakaaru ba Kaasamaas ngir jàngi Wolof ca 1975
Ñaxtu ya xew Tuubaa: lu ko waral, ku deful liggéeyam ? Déglul li Sëriñ bii wax ñaxtukat yi
Balu fetal la ko takk-der yi jam mu faatu…ca Kapskiriŋ
Taskatu xibaar  bii di Seex Faal Mooy indi ay leeral ci deewug nijaayi lenqeem, te mu duggoon ca ab foos bu nekkoon kërëm ak ñaawtéef yu rëy ya takk-der ya doxale ca mbir ma ba mujjee faataale jenn magam ja mu nekkaloon te tawatoon.
Dëkk bii di Maddrit amna 133i nit ñu fa faatu ci bis bii wees. Màkkaan mi yore pajum njéméer gi dëggal na dee yooyu ci ay wopitaal yu wuute ca dëkk ba. Ba ci àjjuma jii ci bëccëg, ñi doon faatu ci wopp ji ñi gi doon am lumu néew-néew 64i at, waaye mbir ma daa mujj yokk. Njiiti dëkk bii di  Sawija yëggle nañu ci gaawu bi ne aj nañu xewu pakk wi ngir bañ jàngoro ji tasaaroo. Ci jamono jooju, am ndaje mu tembere mu jëwriñ ña yëggle woon nañu ko démb ci àjjuma ji te ki ko defoon mooy jëwriñ ju njëkk ji di Pedro Sánchez ba jàpp nañ fa lu tollook 15i yoy jàmonoy njàqare lañ ko tudde ngir fexee yemale dem ak dikk ug nit ñi, ak it bob ndefar yiy yëngatu ci defar ak jékk-jékkal. 
Sáncees nag war naa amal ak janoo ak taskati xibaar yi ngir leeral pexe yi mu lal yépp ngir wàññiyaale gi waaye itam indi ak ndimbal ci wàllu koppar nit ñi nga xam ne mbas mi laal na leen. Mursiyaa fekkiji na gaawu gi dëkk bii di Royaal Madrit, Galiisiyaa  Loos Osteris ak Kàntaabri. Dëkk yooyu nag dañoo dogal tëj bépp ndàmb bamu des fañuy jaayee dund gi ak jumtukaay yi ñuy gën a soxla. Réewum Baskk moom dogal na jamono cëtëŋ ci wér gu yaram ba loolu dina tax ñu mën a ber yenn gox yi. Pexe moomu nag Moris jot na koo def ngir dëkk yi nekk ci wetu tefes gi ba Andaloosi sax njortu na ne dina mën a daan jàngoro ji.  Ca Espaañ 6700i nit am nañu  jàngoro ji te 156i faatu nañ ca bunu sukkandikoo ci wàññi gu mujj gi jëwriñ ji yore paj mi def. 500i nit yu ñu yobb woon  ca raglu ya wér nañu ba ñibbi. Mbootaay gi yor paj mi ci àddina si nag xam le na togal mooy gëblag mbas mi  ci jamono jii.  Donaal Toromp ci ak wetam dogal na jamonoy cëtëŋ ca réew ma. 
Albatros / Móodu Mbaj akasaa
Balluwqqy: El País 
SEEN XIBAAR I BITIM RÉEW
Benn Móodu-Móodu bu dëkk Tuubaa moo am jàngoroy koronaawiris. Bunu sukkandikoo ci xibaari  Dakaractu , waa jooju day door a jóge Itaali ñibbisi Senegaal.  Jamono jii Senegaal am na ñenti nit ñu am mbas mi. Mu doon ñatti doxandéem (étranger) ak benn doomu Senegaal.
Albatros / Abdu Salaam Saar 
DOOMU SENEGAAL BU NJËKK BI AM JÀNGORO JI
Fukk ak ñaari nit ñoo faatu 2012 ngir Maki Sàll falu, ñaata ñoo war a faatu ngir mu folliku?
Ndekete, cëslaayu yokk gi dañu ko wàññi ba mu gën a tuuti, nguur gi sàkkuwu cee def dara ngir jubbanti juuti bi, ci lu leer ne dayo bi des na ak sàmm njariñal bokk-koppar gi.
Manchester City waroon naa denc benn poñ ngir bokk ci ñi raw.
Am nanu ay taalibe yu bare yu juge ci réewi dendandoo yeek réew yi ci Afirig sowu-jant.
Mën a juri, ci jëf, njeexitalu bile xaalis bu juddu woon ca jamonoy njàppum jaam ya, te ba léegi jëwriñu Farãas ji ñu dénk koppar yi di ko saytu, ak njattug réewi Afirig yi ci ñuy bàyyi xaaju seen walëeru koppar ci bérébu bokk-koppar bu réewum Farãas ak teewaayu ndawi Farãas yi ci seen bérébi saytu-koppar yi.
Ci bile tolluwaay, ab laaj bu am solo taxaw : naka la dayob Maamur JÀLLO, ci lu mat, tegu te am xel nangu ko, mën cee beddeeku ci lu jëm ci ñaari jëfi nangu yi nga xam ne ag amam, kurélu ndawi péncu réew mi nangu nañu ko ?
Ci jamonoy wote yi, damaa jëloon ay fani noppaliku ngir dem seeti askanu Ndakaaru, Cees, Luga ak Kebemeer.
Sasu naxsaay, loolu beneen naqar la, xam naa ko.
Te loolu mooy tekki, ci tënk, wooteb waxtaan ci réew mi, ca ëllëgu sa, ñuy siiwalee njuréefi wote ba.
Danuy xaar ba ñu addukalpe nit, wala ñu ray ko, takk-der yiy soog a génn ngir ramaas guddi.
Saajo Maane fés na Metz te firndeel na ko Salzbourg (Autriche) njëkk muy teereeji ci joŋŋante bu njëkk ca Southchampton.
Mooy ci lu ëppul ak lu néewul baatub sippili nit ci boppam ne njiit la ci benn wàllu Afirig ak ci àdduna bi, fekk ne nërmeeloom ci kanamu waa Burkinaa, sampug ndëndu waa Senegaal ca Mbooloom Afirig mi (UA), mujjantalu yëngu-yënguy réewum Gàmbi ci dox tànki jàmm bu waa Ginne ak Móoritani rawatina séddaliku gu xaalisu Seefaa ci njiit yi Watara ak Macron ñooy ay màndargaay naaxsaayu demlante ci réew yi ak ñàkkug gëdd gu réewu Senegaal am ci jamonoom.
Fukkeelu xew-xewu màggal dekkig Aifrig dinañu ko amal ci gaawo beek dibéer ji ca Cees.
MD : kan moo xamb lile nammteef ngir faral Pastef ?
Moo ngi nekk mbooru ñaari jiggéen yu bokkul jëmukaay, doon ay xarit ca seenug gone.
Ak ndimbalu mbooloom kurélu sàndarma yiy feelu, waa Cynogroup ak waa GIGN, kurélu sowu moo jàpp ab lim bu takku ciy ngànnaay yu yéeme yu mel ni asib, diliyãa ak itam siyaaniir.
Su fekkoon ne xamuñu woon àmbar bu dóomu-taal bi, kon doonuñu woon abal nattukaay bi wala ñu doon nekk di caaxaane ngir suuxug jënu balen wi.
Jot nanu neexalug lëf ci tabaski, korite, ubbite daara jàngu yi, ay tàndarma, ay kër ak njabootu norgard bu nsoa kon mën na nekk.
Ciy xibaari Seneweb lanu siiwale ne Booy Jinne ak ñett ciy naataangoom ñoo ngi ci yoon jëm Ndakaaru, fa ñu leen di jébbale ñi gàlloo saytu tuuma yi ca Kolobaan.
Joxeg yenn ci ja yi, yombal gi am ci yenn mboolooy koppar gi, ci bérébi liggéeyukaay yi, yenn ci tëralini yoon yi ñu wote ca péncum ndawi réew mi ak yeneen ak yeneen… ay misaal yu leer lañu ci.
Lépp a ngi doore ci bésu ñetti fan ci weeru suweŋ bi, boori juróom-ñeenti waxtu (9h) bu teg fanweeri simili (30min), bi njiital kurélu bëj-penku sàndarma yi, Kolonel DawI Maane, jot na wooteb telefon bu koy yégal teewaayu Baay Móodu Faal mi ñuy dàkkantale Booy Jinne ca Tàmbaakundaa.
Ndongo li noonu la daaneele jàngalekat bi teg ci tëj doomam.
Ci kanamu àttekat bi, way-tuumaal bi wéddi na jëf ji, teg ko cig déggook wàll yi daje ci tabax beek luye béréb yi féete ci suufu béréb bi.
Yàq gu metti ! Sunu jàngee sa sàkku dàqug kókkali, seetlu nanu yëngu ndaw ñi am ay mbébét yu oyof.
Muy soog a juge ci wër-wërloo gi ci réew mi ngir koom-koom gi ci bésu ñaar-fukk ak juróom-ñeent (29) ci weeru mee ba ca benn fan ci weeru suwe 2021, ci la Maki Sàll delloosi loolu.
Ñenn ñi ci jot a àddu, seetlu nañu ne ak juróom-benn-fukki (60) milyaar, Senegaal doon na ami tus ci daaray mbaar yi ci ekool yi.
Diggante yi, ñoo ngi juge, ci sama gis-gis, ci sañ-sañ bi saafarãas yi wone ci seen i njiit.
Liy xaar saasenegaal yi mooy dayob lim yi ci nekk ak tolluwaayu yoon wi desee leer, ak bu nguur gi ci kanamu njombe yu dul jeex.
Kii nekk nii ñu tabb ko Njiital këru yéglekaay gi, Soleil moo ngi ciy demeek yabaateem gu mu tàmm.
Njëgu gerte gi ñu siiwal juge na ci fanweer ak ñetti dërëm, ci atum 2012, jàll ci juróom-fukki dërëm ci jamono ju mujj ji.
Ñi ci bokk ak ñi ci wàllsi, mën nañoo daloo ay rafet-rafet ak cànt gu dëgër ngir liggéey bu am solo bi ñu jot a amal.
Bile xew-xew dina tax ba waa Senegaal bàyyi xel juuwaloo gi am ci koppari ñaari këri njëwriñ yi.
Ci weneen wàll, yégleb këru càmbar mbir yeek askan wi ci réew mi (ANSD) xamle na réewum Farãas nekkul di njëkk ci toftalante réew yi (lu génn réewi Afirig sowu jant (CEDEAO) ci teertul njaam yi ci réewum Senegaal.
Mel na ne dafa yàq nelewu màggatu pólotig mu jigéen  mi tàmm a gal-gal mbooloo mi.
Ci xaalis, tegu kees gi ngir ndawi réew mi àllaterete, ab teg la ci lu dul ab juuti, ci loolu, donte meloom wareef wala coobare, ci yenn tëralin yi.
Maa ngi nuyu bépp way-dalal, bépp tàggatug pólotig amul xàjj ak seen.
Ci wile tur, la woowe bépp réewum Afirig amul xàjj ak seen, waaye rawatina réewi Afirig sowu jant yi.
Li fi nekk mooy kurél giy saytu làmb ji (CNG) tënk na limu ati mbër yi ci ñeen-fukki at ak juróom.
Dama juddu ci ndam te dama nekkoon fii ngir am ay raaya, waaye lu moy loolu, am naa nit ñi, yég-yég yi, dund gi te dafa ma niru ne yooyu joxuñu leen seen gëdd, te xamul ne doxinu kurél gu mag noonu lay deme.
Ci ab diir bu yàgg laa doon soxlawoo pólotigu farañse yi, te mës naa jéem a fal benn yoon ab farañse ci boppu nguur gi ngir moytu njëlbéenu mbooloom réew mi (Front National).
(Bul jaaxle ci ki la bañ te defuloo ko dara, ndax am na ku la bëgg te moom defaloo ko dara) ! Am na ci ay ngoon fa say noon.
Su naree, ci coobare boppam, bañatee dóorati penaati, loolu moo ci am solo.
Karim Benzema wone na boppam, waaye dafa moy benn penaati.
Ndeysaan, niti Gardiola yi mujjee nañoo defar seen desug benn balu ndam li.
Su boobaa, dina xam fu muy teg tànkam, tànn boor bi muy féete.
Dalalug Bruno Le Maire mënul nëbb màggetug xaralab njuréefu farañse yi mënul a dékku soxlaay waa farãas yi ci jamonoy fitna gi.
Yokk ci laaju këru doktoor gi, jëwrin ji yor mbiri biir réew mi yëéle na toppug nguur gi ci bépp liggéey bu jëm ci Tiwaawan, maanaam luy jëm ci set-setal ak yokk ndox mi.
Li mile mbas di wund mooy, mu am ay xeeti koom ak ay liggéey yu war a génn ci tëralinu njënd meek njaay mi.
Xel xalaatul ba tay mu am dàkkantalu nguuru bennoo réew mi, dugalug kujje gi ci biir nguur gi ngir setal bépp luubal bu nguur gi fi nekk def ci seen yàq njariñal kéew gi.
Fan la fitna gi féete ci jëmm ji wala ci kàddug Njiit li Usmaan Sonko ci sa gis-gis ?
Ci boobu yoor-yoor, ñeent-fukk ak juróom-ñaar ci waa ndawi-péncu réew mi booloo nañu ci këru seen njiit Lamin Géy ngir ñu mànkoo def wooteb nërméelal, ci la nguuru Ja daanoo.
Mu ngi dellusi ak ay wax yuy tuutal xew-xew bi ci dëkk beek bokk-jokkoo yi.
Bépp doomu Senegaal ju fees ak jàmm te tegu ci yoon war naa dëggal ngir moom boppam.
Mu doonoon lu Sëriñ Muntaqaa nangu woon a dalal, ba tax mu def ab seede bu am solo ci Soxna Ayda Jàllo ci jile wax.
Nanu waxtaan ci dal ! Bànqaasu jokkoo bu ndaw ñi fonk Senegaal-JP.
J. Cole amoon na juróomi poñ, ñetti joxe ak juróomi bonde.
Làkk, xam-xamu làkk ak jokkoo.
Mujjee xaar, M2D suul na yéene xare bi jaare ko cib yégle buy dooraat ñaxtu yi ci askan wi ngir yëngal nguur gi.
Dunu bàyyi benn way-wote muy dem ci wote yi ak beneen këyitu turam.
Looloo tax S. Yakuba, mi nu gëm ci yéen, te nu gëm ko ci ñépp ñi nekk ci béréb bile niki ay gan ndax doxalin wii am na solo.
Jeex na, fàww jigéen ñi ñu gën leen a jox seen gëdd, ñu taxawal ay xalaat te doxal ay naali yokkute.
Waaye yile leeral yépp niruwul lu am njeexital ci ja bu weccee yi, maanaam yu ni mel.
Ngir dooleel wile ñamu ceddo jëm ci moomeelu kenn, këru liggéeyukaay gi Akilee, joxekatu kurãŋu nosal bi ci Senelec, la mbëru Farãas mi ci kurãŋ EDF sàkku mu bokk ci kopparam.
Ngir waxtaan mën a defar te am njariñ, dëggug kenn kepp ci wàll yi dafay des, fàww ñaari wàll yépp doon ko, ñu xoolaat seen nekkin te moytu di taxawal waxtaan wuy boole wàll yi ci bokk yépp te bu mu ci wàññi lenn.
Ki njëkk a dee ci Senegaal te mu bawoo ci feebaru Covid-19 (Paab Juuf, na suuf oyof ci kawam) ab yéglu la.
Ci ab woneb biir bu nu fésal ci njiit yi, te bérébu liggéeyukaay bii di Financial Times, mi doon mbër ci wàllu ñam seet ko, nangu na ne lu ëpp juróom-benn-fukk ci téeméer boo jël (60%) ci meññeefam yu mag yi ñam yi ñuy lekk ak naan yi, àndul ak ni nu tërale wér-gi-yaram, te sax yenn ci sunu xaaj yi duñu mës a wóor, ak lu mbooloo mi mën a def ngir ëlbati mbir yi, ni ko sunu naataago Àngalteer yi yéglee.
Xibaar bi juge Seneweb wone na : ndeysaan, joŋante bi du mën a am suba.
Nitu nguur xalaatul di jéem a des ci xeli askan wi lu dul ñoom ñu mën koo muñ tey réccu ci li mu jot a amal.
Lu nu gën a xóotal gëstu bi ci taarix, dinanu gis luy firndeel xam-xamu taaral.
Du mën a bokkaat ci atum 2024, déggul tegtali Sëriñ Muntaqaa yi ?
Ci tënk réew mii wayuñu.
Ki ci topp : ca nguur ga woon, doon na jar benn njuumte ci abiyoŋu njiital réew mi, ci atum 2007, ngir gaawtu amug beneen xarala, ñetti at ci kanam.
Aaj ab kàngam la ci ab këru liggéeyukaay gu mag.
Waaye lépp mel na ne sungufu perlimpinpin ci bëti dëgg-dëggi senegaale yi.
Léegi nak, noppalu jot na ta bàyyee xale yi politig gi
Joŋanteb raaya njukkal Afirig dina dox ci diggante ñaar-fukki fas ak benn neexalu 5 milyoŋi Cfa bu ñu teg.
Dawalkat bi yàq motoom, jaar na ci kawam njëkk muy réeri.
Te ngir doxal bu baax liggéey yi, ay matukaay yu yees lañuy taxawal, rawatina guddi gi, gaawook dibéer yi, diggante fukk ak juróom-ñeenti waxtu (19h) ba juróom-benni waxtu (6h) ci suba.
Àgg finaal atum 2002 - waxtu mbégteem- kaaru finaal am na ñaari at, Senegaal mooy réewum Afirig mu jiitu ci toftalu Fifa (22eelu), bëgg naa jël ndam li bile yoon.
Niki li weesu, Taxawu Senegaal ci sottantal ak ci nangu moom ak ay àndandoom dina daj baat yiy tax jokkoo gi tegu te wóor, yoon yi gën ngir samp fépp ay mbooloo yu ubbéeku, te mën a boot sunu naalu yokkuteb gox bi, la ci tontu.
Donte am na ay woroo ak ay jëf yu ñaaw, terewul dàq na doxalin wu am solo wu mënoon a jañ Senegaal ci yoon wu baax wi, ci lu dul dëñ.
Ba tax na, ngir moytu segg yenn xam-xam yi, gëm-gëm bii warul dàq xam-xam bi.
Wile tëralin ormaalul yoon wiy tënk.
Yàlla na Yàlla musal Senegaal.
Sant bu baax, senegale yi xàmmee nañu leen ci lu gaaw, ndax seen nootaange gi ñu feeñal gannaaw gi, ci doxu jamono.
Aksidãa yi dinañu dikke nguuru Senegaal juróom-ñaar-fukk ak juróomi milyaar (75).
Ci ab fekki réewum Russie bu wóoradi, xale yi mujjee nañu nërmeelu ñaari bit ci tus.
Waxtaan yi ci siifeb déggoo ak bérébu liggéeyukaay bii di VAMED, ngir jàppale CNSS ñoo ngi ci yoon, ndeke bérébu liggéeyukaay bii di Clément, te mu jagoo wàllu wér-gi-yaram, joxoon nanu ko liggéey bi ngir mu xoolaat ko ci jëmmi FSD, la sunu xibaar yi dëggal.
Bile coono bu askan wi di dund moo ngi jóge ci loxoy njiitu réew mi Maki Sàll kepp, ak nguuram gi mu bokk ak ay nit ñu denc ay milyaar.
FOULBES NDILLE ! dëgg-dëg giy jullit ñooy ñi nga xam ne amuñu ci seen jëmm lu dul Boroom bi, alxuraanu Boroom bi, cëslaayi ponki islaamu Boroom bi ñooy ñaanal àdduna, ba ci mbindéef yi gën a xeebu.
Lile ndimbal, ci li xibaar bi joxewaat, dafay bokk ci tëralinu jox i jumtukaay mbooloom dëkki kaw gi ci atum 2021-2022.
Ci lu jëm ci njëlbéenu sas wi, man de seet naa waaye gisuma dara.
BEAC fàttali na ba tay ci jamonoy nattale xaalis bi atum 1994, réewi CEMAC yi amoon nañu wàññikug seen xaalis, li wuuteek jamonoy tay.
Ci biir xeex bi la am kenn ci ñoom ku ci ame ay gaañu-gaañu yu metti.
Nekkuñu ay jëwriñi réew, njiiti bérébu liggéeyukaay, wala ay àndandoo yuy wuññi moomeelu askan wi, ndax ab dige ak araftug teggi nombo-tànk, su ñuy ñàkk suñuy gox ci woote yi !
Sama goro bi gëmoon na ne mën naa koo dimbali mu taxawal kurélu pólotig gi Farãas ca Il dë Farãas ba.
Futbalkat ba woon, te mu war a jàll lenn ci tàggatoom ca Clairefontaine, dina dimbali Vincent Bordot (ñeen-fuki at ak juróom-benn).
Ci méngale, yenn melal yi (xoolal mujj ga ngir faramfàcce):
ab jàngalekat ci wàllu xel ak xelal dund na ag wàññikug ñaari téeméer ak fanweeri junni ak juróomi téeméer (230.500) ci Seefaa payoor gu waroon a nekk juróom-ñetti téeméer ak juróom-ñett-fukk ak juróom-ñaari junni (887. 000) ci Seefaa ;
ab fajkat dund na ag wàññikug téeméer ak fukk ak juróom-ñaari junni ak téeméer (117. 100) ci Seefaa ci payoor gu waroon a nekk juróom-benn téeméer ak juróom-ñaar-fukk ak ñetti junni (673 000) ci Seefaa ; 
ku xam-xamam màcc ci wàllu bàyyima yi ci béréb ya ñu leen di sàmme, dund na wàññikug juróom-benn-fukk ak juróom-ñaari junni ak téeméer ak ñeent-fukk (67 140) ci Seefaa ci payoor gu waroon a nekk ñetti téeméer ak juróom-ñaar-fukk ak juróom-ñetti junni (378 000) ; 
ku xam-xamam màcc ci wàllu xarala yi, dund na wàññikug téeméer ak fukk ak juróom-ñetti junni ak ñeenti téeméer ak juróom-benn-fukk ak ñett (118 463) ci payoor gu waroon a nekk juróomi téeméer ak juróom-ñeent-fukk ak juróom-benni junni (596 000) ci Seefaa ;
ab jàngalekat ci daara yu digg-dóomu yi, dund na wàññikug juróom-benn-fukki junni ak benn ak ñeenti téeméer ak ñaar-fukk (61 420) ci Seefaa payoor gu waroon a nekk ñeenti téeméer ak fanweer ak juróom-ñetti junni (438 000) ci Seefaa …. 
Laaj yi : lu tax liggéeykat yi waaf booba ba léegi : ngir jàll ci dajale alal jépp ak bérébu liggééyukaay yi ndàmpaay yi soxal ?
Waaye noo bokk li fés muy bëgg sa réew, ndax kurélu pólotig gaa ngi tudd Bëgg sa réewum Senegaal ngir Liggéey, lu Baax ak Mbokkoo.
Jot na dëggit ñu xoolaat nekkinu ñi ñuy teewal, njëkk ñu leen di batale ngir ñu teewal waa Afirig sowu jant.
Ci loolu, jokk nañu ci koomu kéew gi ak kaaraange suuf si toll ci juróom-ñett-fukki milyoŋi dolaar (80), maanaam ñeent-fukk ak ñetti (43) milyaar ci xaalisu Seefaa.
Mauricio Pochettino moo fésal Fernando Llorente, mi dugal balu ndam li seen digganteek Manchester City ñeenti bal ci ñett (4-3).
Meññeefu àndandoo diggante Senegaal ak mbooloom réewi Ërób yi, Garsi, tontu la ci soloos dooleel matuwaayi kaaraange ak saytu ci réew mi, ak yokk jëfi yëngu-yënguy topp yoon ci mbooleem réewi Sayel yeek sos ay këri takk-der yu dëgër.
Jot naa sëy ak moom ay yoon yu bare.
Gànnaaw ga, gis nañu ne dañoo bégoon lool, ba ci waajur yu waa Turquie yeek Farãas yi dañu doon tàmbalee fecc ak ñoom.
Génn yu bare yu way-bokki mbooloom njiitu réew mi, ci seen bëgg-bëgg, bi ci gën a jege, moo ngi juge ci njiital Mbooloo ngir mbiri réew mi (Synergie républicaine), doon na njëlbéenu doxalin wuy jéem a gàkkal njiital Pastef li, waaye itam sos na xaajaloo gu jëm ci fàtteloo musiba yi am ci koom-koomu kéewu Senegaal gi.
Ci biir xolu waa Afirig yi ! Doo mas a bàyyi mu sedd ! Doo leen seetaan ñuy xool di bànneexu.
Ismayla Saar dafa war a des ci wetu ndeyjoor gi, niki ca fa muy futbale ngir mu dundal taxawaayam.
Doxalinu Machiavel wiy nguur gi waaj a taxawal ci jëfandikoo doole, seetaan ak nootaange ci tëralinu yoon  guy gàll way-kujje gi, nar naa indi ay wu kenn dul xaar, rawatina di natt ay yàq-yàqoom.
Ci yile yokkute, jar na ñu waxante ne xale bu am toppatoo bu ànd ak cofeel ak wegeel, nekk ci kóllëre di sàmm kóllëre, dina nekk di yég, ci lu wóor, nekkam ci kóolute.
Lii lépp ngir doomu jàngoro ju ñu mënul a gis ak bët kese ! Gis nanu sax, ci benn widéwoo, ab maa-mën muy digal altoppeem yi ñu sangoo ndox mu ñu nàndale këriñ, mel ni doomu jàngoro bi dafa ragal lu ñuul.
Joxe woon na ab lim ciy tegtal.
Dañuy jéem a teg doxaliin yu bare, donte loolu tekkiwul ne bésu joŋante bi, noonu lañuy doxale.
Lii, gànnaaw bi ñu fésalee ci bokk-jokkoo gi ab bataaxal bu jëm ci jëwrin ji ñu dénk biir réew mi, Aali Nguy Njaay.
Te mu araftu àndandoom yi : dinanu dem ci wote yi ci turu  Bennoo Bokk Yaakaar (BBY).
Lii lépp a tabax gëm-gëmu Umar Jara, Kilifa ci wàllu mën-mënu nit, Abbaas Ndaw, nekk na léegi bérébu liggéeyukaay bu am solo ngir dooleem ak nit ñu am solo ñi ko séq, maanaam ay jëmmi nite.
Réewum Ginne dañu ko aj ci joŋantey ati 2019 ak 2021 ci CAN bu xale yi am wala yéesal fukk ak juróom-ñaari at (17), su ñu sukkandikoo ci mindum CAF ak kurélu réew mi yor futbal bi, dinañu fay lu toll ci téeméeri junniy dolaar (100 000).
Gànnaaw ba ñu dëddoo àdduna, jàmbaari taskati xibaar yii di Yoro Jàllo, Usmaan ak Abu Mamadu Si, maa ngi leen di jaal këru liggéeyukaay gi, Leeral, seen njaboot ak bépp taskatu xibaar bu nekk Senegaal.
Ci fukki at yu ànd ak ndimbal, wóor na ne jokkalante xarala yi dina war a mat ci sama xalaat, kon sunu nit ñi war nañoo mën a doxal loolu niki ni ñu koy amale ci diggante Aibd-Mbuur.
Kiiraay gu mujj gi gën ci joŋante Ligue 1 bi jiitu na Alphonse Areola, Edouard Mendy, Benjamin Lecomte et Anthony Lopes.
Lu weesu loolu, péncum ndawi réew mi béréb la bu dul càmbar koppar ak alal juy doon kumpa, toll ci lu ëpp juróom-ñetti milyaar, yu mbooloo ma fa ëpp di wote at mu nekk ci lu dul ànd ak lenni coow ak daraay saytu (du këri saytu alal yile di IGE wala Cours des comptes wala yeneen ak yeneen).
Senegaal dina daje ëllëg ak réewum Kolombi, te Tahiti war na siggil réew miy dalal.
Njombe yu teglantoo yii waraloon nañu ag jubbanti jëm ci koppar yiy dugg ci juuti yeek béréb yi ko yellool, ci jamonoy ñaar-fukki fan ak ñett ci weeru mee atum 2016, cib xaalis bu toll ci juróom-benni milyaar ak juróomi téeméer ak juróom-ñett-fukk ak juróom-ñeenti milyoŋ ak juróom-ñaar téeméer ak juróom-ñetti junni ak juróom-ñeenti téeméer ak juróom-ñaar-fukk ak ñeent (6 589 708 974) ci xaalisu Seefaa yu ñu xaaje nii : cosaan juuti bi / lim yi.
Masayeer Siise tabb nanu ko muy kiy topp ci njiit li, ak doon njiital British Petroleum ngir réewu Senegaal.
Pólotig jeego yu am solo lay dox jëm ci taxawal dëkkuwaay bu baax.
Ci négandikug ndajeem daan mu toog yiy yégal mujjug yaakaaram yi, ak njëkk ndajeem géew mu tar mi ci seen digganteek Algérie alxames, futbalkati Sénégal yi ñu nga fa, di toppandoo Egypte, Nigéria ak Maroc, yenn ci naataangoom yi ëpp solo, ñoom ñépp ñoo daan ci seen joŋante yu njëkk yi.
Mën na woo ñi taqook ñiy dund Senegaal seen cofeelu réew, niki noonu itam li boole waa bitim-réew ak seen réew yi ñu bawoo.
Méngale kook LFR1 mi xaalisam bi dugg yem ci ñaari junni ak juróom-ñeenti téeméer ak juróom-benn-fukk ak ñeent kos juróom-ñaar-fukk ak juróom-ñeenti milyaar (2 964, 79), te mu génne ci (gannaaw bor bi ñu wàcce) lu toll ci ñetti junni ak ñetti téeméer ak juróom-ñeent-fukk ak juróom-ñett kos juróom-benn-fukk ak juróomi milyaar (3 398, 65) ci Seefaa ngir LFR1, naal bi fi nekk ngir ñu wote ko, am na ay yokkute yu toppantee nii ñaari téeméer ak juróom-ñeent-fukk ak ñett kos juróom-benn-fukk ak juróom-benni milyaar (293, 66) ci Seefaa, juróom-ñeent kos juróom-ñeent ci téeméer boo jël (9,9%), ak ñetti téeméer ak fukk kos fanweer ak ñetti milyaar (310, 33) ci Seefaa, juróom-ñeent kos benn (9, 1%) ci njëg lu teew.
Njiital kurélu basket gu Ndar-géej li fi nekk nii, Baaba Tànjãa nee na moom itam moo gën a am naqar ak lu ko metti, ndeke kenn ci ñi dëddu, bokkoon na ci mbooloom Leeral mi ñëwoon këram te Soxna Laaliya jiite woon ko ngir ay laaj ci basket bi.
Kon naka la yonnent bi di gàlloo ci ndoddu liggéeykat bi nekk ci waawu ki ko féete kaw te muy joxekatu ndigal li war a àddu ci tur ak ci jëmmi nguur gi ?
Lefu mindum (CEP) mooy fi ñu war a leerale ne ci jenn jamono ji ñuy dégloo kàddoom ya (ndax jot nañu koo déglu ñaari yoon), Sang bi Maysa Njaay, njiital daaraay moomeel yi ci Ngor Almadi, taxaw na ci ne deful lu dul teewal Njiitu moomeel yi ci ndawal jubóole gi, waaye wax jooju mbindum yoonal mu Njiital réew mi ñu siife ci limu n°77-563 bu ñetti fan ci weeru Sulet atum 1977 wéddi na ko, te taxawal na ndaw loolu : kiy dalal moomeel yi ci Ngor Almadi doon na way-bokk ci yoon, lu wuuteek Njiital moomeel yi, mi bokkul ci wey-bokk yeek teewalkat yi.
Jublu gi mooy fexe ba gaawal dugalug xarala yi ci nguuru Gauteng gi jaare ko ci samp nekkin gu am doole ci kéew gi.
Li ci ëpp ay koppar yu ñu wuñni yu toll ci ay milyaar la, yu dajale am mbooloom nit mu ñuy fekk ñu bokk ci kurélu njiital réew mi.
Leeral nanu ci ab téere bu génn bu yàggul ne ñiy jéem a soppi diine ji ci tëralinam ñu ngi weer seen bopp ba mel ni gune gu xamul dara.
Fi mu nekk nii, waxtaan yi dinañu aju ci séddale goxu Kër Masaar, sos yeneen gox yu yees ci diwaanu Ndakaaru bi ak ñag gox-goxaan yi nekk ci diwaanu Kër Masaar, Pikin ak Tëngéej.
Waaye wóor na ma ne juróom-ñeent-fukk ak juróom-ñeent ci téeméer boo jël (99%) ñi bëgg futbal dëgg def nañu ni man, di laaj njuréefu beneen joŋante bu ñàkk solo bi.
Mën ngeen xoolante ciy bët, su fekkee ne kenn ci ñoom deewul ?
Sang bi Faal, mi mënul a  lijjante mbiri biir réew mi mu dëkk, du moom mooy indil dara réewu Tchad, lu dul yokk jaar-jaaram ci këyitu tegtalam geek am alal ju takku ngir waajal àllatereteem gi nga xam ne neex na ba noppi.
Ci feneen fi, amoon na Zamalek mi kenn mënul a daane, noon meneen mbooloo mi, waa Angola yi bawoo ci Petro bu Luanda ci mujjantalu joŋante bi.
Yombul di aar nit ku bëgg a dooni Njiit yor naal bu ame nii solo, ba pare di dugg ci coow yu ñàkke nii fayda.
Kiy jëmmal mbooloom ndawi futbalkati réewum Portugal mi yëkkëti na màndargaam joŋante réew yi ci atum 2019 te ñoom ñu amoon ci ndam ci kanamu Pays-Bas.
Jëwriñ ji gàlloo koom-koom beek koppar yi, Abdulaay Daawuda Jàllo ak njiitu Bànkub Àdduna bi (Bànk Monjaal) te mu yor doxalinu xew-xew yi ci aju, Nathan Belete jàll nañu, àjjuma, ci xaatimu ñaari déggoo yu toll ci téeméer ak juróom-fukki milyoŋi (150) ci xaalisu Seefaa, ngir ñu mën a fay ñaari naal yu jëm ci xëyu ndaw ñi, ak ay xeex yu jëm ci mbënd mi.
Bi ma nekkoon di liggéeyal nguur gi, li ma daan jaaxal lool moo doonoon toxalug bagaasi taaral bérébu liggéey bi, yi ñu daan weccee, te yi fi nekk soppeekuwuñu.
Foofu la coono bi féete ci mbir mii.
Wala ci Senegaal ! Dale ci Seŋoor, A. Juuf, Laay Wàdd fekke nanu nun ñépp ay mbooloo yu mësul am, waaye seen mujjantal su ñëwee, dara du leen mën a aar !!
Ci at mi, Senegaal dina fay lu ëpp ñetti téeméer ak juróom-fukki milyaar (350) ci bor booleek jafe-jafey askan wi : ñàkk xëyu ndaw ñi, mbey mi, napp amatul, ñàkk di wéy.
Ci am réew mu namm ag yokkute, kaaraange gi dafa war a nekk yéegukaay bu wasaaroo ci diggante nguur gi, gox-goxaan yi ci réew meek askan wi.
Dañu ma yóbbu ci béréb ya, fa laa fajoo paj mu njëkk mi ci fajkatu Caf bi, laataa ñu may yóbbu ci beneen fajukaay ba, loolu la wax dolli ci.
Li am mooy, ki waroon a dooni tàggatkatu Paris Saint-Germain mujjee naa xaar ba Carlo Ancelotti àggaleel Pep Guardiola, ngir mu daan ponkalum Munich bi.
Dëgg la, ndax ay sàndarma mës na ñoo dem sama kër yaay ca Sigicoor ngir nangufay kayiti parenaas.
Indiwoo fi lu dul ay, ci dëkk bi, defoo fi dara, ba ci yëf yi gën a yomb muy jàmm, ay kàmbal nit, ak araftu kese.
Tay jii, lu yées juróom-ñetti weer wi ñuy dugg ci xaalisu Eco bi, xalaat yépp a bokk daanaka : ab randal bu bees mënul ñàkk.
US Monastir moo leen daan ci alxames ji ci njuréefu juróom-ñett-fukk ak juróom-benn ci juróom-benn-fukk ak ñaar (86-62).
Lan moo tax amuñu ñaar fukk ak juroomi bérébi fajukaay yu yees : Li ko waral mooy Maki Sàll lekk na téeméeri milyaar yi ba noppi bàyyi nootaatekat yi lekk lépp li waroon a jëm ci taxawal ay bérébi fajukaay, ay lekool ak sax bérébi kaaraange.
Dooleel leen mbooloo ak kurél yiy xeex Koronaa yépp te fexe ba ni ñuy rootee ay koppar ak ni ñu koy jëfandikoo daldi leer.
Loolu, ginnaaw kalaame boo xam ne laykat bii di Abdulaay Tin nekk njiitu Union Sociale libéral (USL).
Ndax ci ni yoon tëddee fii ci Senegaal, man nañu jaay li ñu waroon a dàmpee ak nit, te muy méngook foqati, jëfandikoo ko ngir faj ci soxlay askan wi.
Ginnaaw ba ñu amee ak tële ci won askanu Senegaal ni ñoo bokk lépp.
Ki jiite bérébu bëre bi nekk Mbuur te mu joti koppar ngir bëre ak Bàlla Gay 2 ci  bésu ñaar fukki fan ak juróom-benn ci weeru suweŋ biy ñëw, bëgg na itam dajeek Ëmmë Seen.
Su ñu sukkandikoo ci Vox populi, tay la liggéeykati SDE yi gën a takku ngir indi ay jafe-jafe ci céddaleg ndox mi ci diwaanu Ndakaaru. Jootoon na ñoo fësal seen yéeney sumb ab gerew bu ñuy tàmbali ci bésu fanweeri fan ci weeru nowàmbar biy ñow.
Bi ma léen di taxawu, gis naa ay waxambaane yoo xam ne ba ñuy ndaw lanu leen yar. Àdduna di  dox ba ñu bokk ci kurél yoo xam ne am na ñu njuréef yu am solo ci seenug dund.
Ci atum 1928 la demoon Farãas, nekk fanweer ak ñaari at yu mu fa génnul.
Waa Russie dañoo lànk a topp dogalub OPEP biy digle ñu wàññi njëgu peterol bi. Waa Arabie Saoudite ñoom dañoo wàññi seeni njëgi njuréef, waa USA ñëw bokksi ci waxtaan wi.
Kenn warul a yaakaar ne weesu na ci moom ngir mu def lu baax, mu soppeeku teguwaat ciw yoon.
Ca kanam, jàppalante gi diggante Senegaal ak Almaañ.
Atum ren mee gën a baax mu daaw ci doomu Senegaal bi ci dugal fukk ak juróom-ñetti bal, loolu di firndeel ne li mu defoon daaw, maanaam dugal fukki bit ak ñaar,  weesu na ko ren.
Looloo tax mu sàkku diggante takk-der yi ak askan wi kóolute am ci, njureefi loolu mooy ñaari pàcc yépp bokk liggéey ci jàmm.
Parax-parax ji am ci jëmmalug yoon wiy tënk nit ñi te muy wàññi bu baax seen àq ak yelleefu dem ak dikk, te ñu bëgg ko amalee ci biir yoon wiy yéwénal njiitu réew mi ngir muy buum ak a bummi dafa safanoo ak campeefi réew mi.
Leeral bu jëkk bi mi ngi jëm ci musiba yiy gën a laal jigéen ñi.
Réew muy dox rekk a ko mën a am.
Am nañu yaqiin ne ñun ñoo war a indi ay coppite. Duñu toog mukk di xaar coppite yu dul agsi mukk. Dañoo raam ba agsi fii tey : maanaam bokk ci pàrti yi nekk ci kujje yi askan wi gën a bàyyi xel.
Njariñal PASTEEF mooy ñu gën di def ay ŋàññ yu amee solo nii te muy méngook seen gëm-gëm ak seen taxawaay.
Laata nawetu 2020-2021, ñi ci seen xam-xam màcc ci wall wi dañu fësal ne taw yi daañu bari ci Senegaal te daañu wasaroo bu baax ci gox yi ak ci waxtu wi.
Su ñu sukkandikoo ci moom, yóbbees na ca Tiwaawon luy tollook ñaari junniy takk-der. Bokk na ci ñoom, ñiy nasaxal pexey sàmbaa-bóoy yi ak ñi seen xam-xam màcc ci wàllu yoon ngir yor kaaraange gàmmu gi nga xam ne ab xew-xewu diine buy dajale ay junniy doom-aadama ci bokk moomeel boobu nekk ci diwaann Cees.
Ci noonu wax nañu ci fukk ak juróomeelu paasub tënkub liggéey bi ne ndawal askan wii di Usmaan Sónko mi nga xam ne daf doon jàppal tànk kenn ci way-ndono yi, dafa jàdd yoon ndax turu jàmbur la jëfandikoo. Waaye bi ci siife  këyit wiy firndeel ne pàcc yépp nangu na ñu rekk desee, Usmaan Sónko dafa jiital Ismayla Ba mi ngi xam ne moom du ci dara te moom moo jiite kuréeli xelal yii di ATLAS ak MERCALEX. Kuréel yooyu Usmaan Sónko moo leen moom.
Yomb na nekk fii di yuuxu ci mbooloo mi, waaye bu desee lu dul xëcc nit ñi ci biir PASTEEF wala sax nekk ki yore kàddoom, seetlu bi mooy ñàkk loo wax dafay feeñ rawatina nag ci tóoxidóona bu mel nii nga xam ne askan wi loolu rekk lañuy jàpp.
Yëfi yambar la.
Léonard de Vinci bind na ne wàllu cuub moom xeltu la, mooy doom ju jigéenu càkkeef gi.
Fàttelekuleen joŋante bi doon dox diggante Senegaal ak Kótdiwaar, dañu ko dakkaloon ndax ay xeexoo.
Li liggéey bii laaj mooy teel a jóg, teel a faj ak yar, looloo tax jot na léegi léegi ñu sumb waxtaan.
MD : yaw lañu fal bees njiitu kuréelu Seine Marne, Lan nga nas ?
Di amal ay waxtaan saa su ne ak di bàyyi xel téeréb suuf bi, mën nañoo musal ci coowal suuf.
Bi Xànju mi nga xam ne tiyewul boppam njëkkee am Ndate mu sell mi, dafa ko wuutu ci lalam bés bi ñu koy jébbale ngir sàng xaritam sutura, ci askan woo xam ne dañoo fonk cosaan.
Su ñu sukkandikoo ci L’As ñiy saytul nguur gi seeni liggéey tuxu nañu ci seen béréb yu yees tàq yi.
Ab woto bu joge woon Binjoona dafa këppu ci yoonu Gàmbul Coog nekk ci diwaanu Kawlax.
Ñi dëkk ci ñaari gox yi dañu jékki jékki rekk gis ñaari woto yuy dàqante di daw seen xëlu bakkan.
Ci noonu, dafay wuuteeg bépp xeetu dagg lempo yépp ndax kiy natt moom am na loo xam ne dafay dellusi ci moom, ci misaal mën nañu koo delloo li mu def ci wàllu wér-gu-yaram, am na sañ-sañu fayeeku bés bu àllateretee. Lii nag bokkul yeneen xeeti dagg lempo yi nga xam ne dara dellusi ci moom.
Am na fi ay kàngam yoo xam ne ay njiit lañu yu askanu Senegaal naw, bokk na ci Ibraayima Faal.
Ñoo ngi fësal ne loolu mënu leen a dakkal xeex bi.
Manuñu lu dul gën a yokk liggéey bi, boolee gën a góor-góorlu ci ndajey bitim-réew yi. Loolu la fësal ca RFI.
Dawalkat bii di Usmaan Njaay am na jabar ak ñetti doom.
Abiib nee : gën leen a jëliy dogal ngir suqalikug kuréeli koom yi. Li tax ñu gën a jàppal tànk Senegaal, donte sax ci jamonoy mbas lañu nekk, dafay wone kóolute gu kuréeli koomi àdduna bi am ci liggéey bu njiitu réew mi Maki Sàll ci njàmbaarte gu mu def ci yokkute gi, ci pas-pas bi mu wone ci jëfandiku gi ñeel gafa réew mi, ak taxawaay bi mu am ci mbir bi.
Ci weeru féewiriyee 2019, ñi nekk ci kujjeg pólótig gi te ñu doon yóotu réew mi, takk-der yi ak boroom doole yi bokk APR dañu leen doon fitnaal ngir nasaxal seen i yëngu-yëngu ci wàllu pólótig.
Li mooy li xew ci dëkk yu mag yi senn woroom fonk yépp. Waaw, dëkk bu mag dafa war a am béréb yu bakkane.
Lu ci bare, dafay faral di seetlu ne nit ñi amuñu benn yég-yég ci jafe-jafey wér-gu-yarami joŋantekat yi ci seen wàllu xel. Te saa su yu laaj ak tontu doxee suñu diggante ak ñoom ma seetlu ko.
Loolu, ci jëmmal yoonu yokkuteb Senegaal, ci fexe ba dem ak dikk ci gox yi gën a yéwén ak ci fexe ba yamale  askan wi ci seen wàllu dundin.
Ba ñu tubaab yi nootee ci atum 1957, ak ba nga xamee ne dañoo boole woon réew yu bare, def leen benn ci atum 1958, ak ba Senegaal ak Mali xaatimee ab déggoo ngir nekk menn réew, loolu yépp Mawdo moo nekkoon njiitu jëwriñu réewum Senegaal.
Pàcc bu gën a mag ci jigéen ñi léegi liggéeyatuñu.
Bokk gu néew gi ñu nemmeeku ci yenn gox yi, ñi yor këri kaaraange yee ko teg seen bopp.
Moo tax ginnaaw ba nga tàmbaleey def ay doxantu yu ndaw ba léegi, ñoom ñépp a dugg ciy pax mel ni ay kaña.
Fi mu tollu tar-tar yi BEAC indi ci seen wàllu liggéey ak càkkuteefu ñiy liggéey ci wàllu koom dafa tax ñi bëgg a bokk gën a bari, ba noppi néewal njureef yi. Looloo tax li liggéeykat yi daan am mënatuñu ko, loolu la kenn ku bëggul a fësal turam wax ndax dafa tënku.
Te ñaar ci ñoom ñépp xaalisu CFA lañu yore.
Dëgg la, ñaari waxambaanee doon jàppante ca céet ga.
Doxalin wi nga xam ne dafay fitnaal ñi nga xam ne lu leen neex def wala ñi bopp kese yitteel, dana rataxal diggante yi, te it dana tax lépp lu waay di def dana ko seet, seetaat ko.
Ci benn pàcc ba US Monastir wone nañu njàmbarte gu rëy ci joŋante yu jëkk yi, yi ci tegu ak ba ci yu mujj yi (juróomi joŋante lañu joŋante am ci juróomi ndam).
Xawma ndax ñun Taskati xibaar yi ak Maki Sàll kan moo ñu ci yab.
Fi Maki Sàll wonee mën-mënam mooy fexe ba néewal kàttan pàrti yi nga xam ne ñoom ñoo fi jëkk ci wàllu pólótig fii ci Senegaal, bokk na ci PS, AFP, ak PDS.
Samp naa laaj boobu ci atum 2016 te booba nekkaguma sax ab ndawal askan.
Askan wee nu tax a jóg, moom lanuy xeexal ba keroog Yàlla di teg réew mi ci sunuy loxo, nu daldi koy defar bu soobee Boroom Bi.
Ab ndimbal mu mën a juge ci biir wala ci biti.
Dëgg la, bu jëkk ñu bari ci  ñu wutoon kaaraange, ñiy yëngatu ci wàllu woowu, ci lu tegewul ci jom wala njub, fullaaluñ leen woon. Dañu doon jaawale liggéey bu mucc ayib ak gafa gu fees.
Jigéen moom ak lu mu mën a jiite, jigéen rekk lay doon.
Ndax nasu Eco bi mën na yemb.
Waaye benn taataanuwaayu xibaar bu jege kuréeli koomi péncum ndawi réew mi, seen xalaat dafa safaanoo ak loolu.
Ndax dégguñu fi xibaar yuy feeñal ci lu wér ne baykat yi ay nagi ratt lañu.
Bu loolu weesoo, bég naa lool ci li ngeen ma seetsi ngir séq ak man jotaayu laaj-tontu bi nuy waaj a amal.
Foog naa ne nit ñi fajuwuñu.
Moom moo wuutu Wàdd ci njiiteefu jëwriñ yi ñetti at yii weesu te it moo yeggale liggéey yi taxawoon boobu ba tay.
Samp nañu laaj bi ci këru yéglékaay gii di Le Soleil.
Lenn li njiiru réew mi warloo ak ñi ko woteel mooy gën a yéwénal dundinu askan wi te dox ci seen càkkuteef yiy jariñ réew mi yépp.
PASTEEF suisse ñoo ngi ñaawlu ba fu ñaawlu yem li xewoon, te dinañu amal xeex bu tar jàmmarloo ak jaay-doole bi ngir ñu delloo seen njiit àq ak yelleefam bi koy mën a tax mu jot ci réew mi..
Su ñu sukkandikoo ci L’As mi joxe xibaar bi, dañu doon yaataayumbe ba kaso fekk leen ci.
Fexe ba lempo yemamaay, ñi war a fay ñépp di fay amagul Senegaal fi mu tollu nii.
Li ñuy jeexalee mooy ñu amal wote yi ci waxtu wi.
Ci at mi weesu wone na njàmbaarte gu rëy ca Dortmund.
Jot nañu ñaari milyaar yu toftal juróom-benn, benn milyaar bu toftal fukk ak juróom-ñeent ak benn milyaar ci ay dolaar.
MD : dañu la fal bees njiitu kuréel gu Mojib Farãas, lan nga nas ?
Maki Sàll ak ay naataangoom yu CDEAO njàqare lañu am ci jàppale gi Watara di jàppale Keyta ci jafe-jafe yi am ci réewum Mali.
Laay dafay sampu su fekkee ne dañu gis ne ki teewal Càdd Ronaldóo la woteel teg ci Mbape.
Lépp la ba mu des futbal.
Ba ma joxee sama këyit giy firndeel samag mën a nekk ci réew mi te mu jeex, waaji dafa nangu sama telefon bi, mel ni dafa bëggul ma jokkoo ak samay mbokk.
Waaw këri tas-xibaar yi ñooy raay-raayal ci anam bu ñaaw yenn doxalini boddikoonte yi ñenn ñiy amal.
Gën nañoo yokk njàmbaarte waa PSG ba ñu àgg ci teg-dóor yi, jël ndam ci njàmbaarteg Tomas Koubek mi doon jàpp bal yi.
Basiiru Géy ñëwul woon sax ci robub Sàmba Sàll, moom ban xeetu nit la, nit koo xam ne amul xol ba bañ a fekke robub nit ki fexe ba Maki Sàll  taalul Senegaal.
Limal lépp lu mën a firndeel dendale bi.
Ay ponki xalaat yu niroo ngi ci tënku yoon bi.
Ci biir jamonoy mbasum Koronaa wiris la doomu Amerig bii di yëngatu ci wàllu tennis di Christian Harrison, fay na lu tollook ñetti junniy dolaar ginnaaw ba mu bañee wax ak ab taskatu xibaar te sabab bi nekk ñàkk a takk mask.
Bu ñu bàyyee xel peyoorug saytukat yi ak njëndum soble ak pombiteer, njëg laa ngi tollu ci juróomi milyaar yu tegal juróomi téeméer ak juróon ñeen-fukk ak ñetti milyoŋ ak juróom-benn-téeméeri junni ak fukk ak benn ak téeméer ak fukk ak ñeent ak ñaari fiftin.
Te wax ne mbir mi tege na ciw yoon ngir dalal seen xel, loolu ay nar la.
Maki Sàll, jot ci nguuru Senegaal, dafa ko bett.
Kawasi Maki Sàll yu nëb sax a gën a am solo waa M2D yépp.
Li ñu mën a gis benn pàcc la rekk ci rafet-rafetal, waaye léppi yég-yég dafa mat.
Lan la Mãasuur Fay def ba mën a nekk njiitu njëwriñ joo xam ne am na ci gafag réew mi lu tollook ñaari téeméeri milyaar ak juróom-fukk ak ñett yu toftal juróomi-téeméeri miliyoŋ ak juróom-ñeent fukk ak téeméeri junni ak ñeen-fukk ak juróom-ñett-fukk ak téeméer bu mànke ñetti fiftin. Xanaa li mu nekk goro njiitu réew mi.
Séville def na li mënul ñàkk ci digganteem ak Léganes.
Yooyu yépp, dafay tax ma xalaat ne Sónko mooy tànneef bu baax li.
Mbir mi dañu ko war a leeral, ba ñi ko def ñu teg leen ci yoon.
Yenn njiiti Afirig yi te Maki Sàll gën cee fës, ñu ngi ñaan ñu baal leen bor yi ñu ameel yenn réew yi.
Dëgg la, di ngeen ma wax ne téeméer boo jël juróom-ñeent-fukk yi ak juróom ay jullit lañu, ñeent ya ca des ay katolig waaye Yàlla jub ak jëf la bëgg.
Barça daanu na, waaye mooy wéy di nekk ci bopp bi ndax Réal ak Atletico kenn ku ci nekk dafa témboo. Réal Bétis la témbool, Atlético témboo ak Séville. Kon jariñoowuñu ci tolof-tolofu waa barça.
Péncum ndawi réew mi mën na koo bañ a wote, ci bu ñuy saytu li ñuy woowe yoonu dëggal.
Ab jàngalekat bu nekk ci daara ji ñu duppee Màbba Jaxu Ba ca Ñooro moo jam paaka benn ndongoom.
Li ma jaaxal mooy ñàkk jom gi muy wone ak ñàkk a matale ay digeem.
Àngalteer mën nañoo sukkandiku ci njàppalem seeni farandoo maanaam seetaankat yi.
Li ñuy waxtaanee tay te mooy delloosiwaat ni àll beek li dëkkee meloon, dafa fekksi xalaatu kuréel gi ñu naan Ecolibri, te seen jubluwaay nekk fexe ba defar béréb yu tilim yi nekk ci biir dëkk bi.
Jamono ji baax na su ñu xamee ne ñenn ñaa ngi woote ngir amaat beneen Bretton Woods ndax kuréeli koom yu bànku àdduna bi dañoo wone seenug tële, bu ñu gisee ne coppitey nasi pexe yiy am ci diggante réew yi ni mu gaawee ba nga xam ne Europe a ngi xar ak jafe-jafe yi am ci OTAN bi nga xam ne lu yàggul dara, Macron dafa koo méngaleek ku xelam dem.
Rax-ci-dolli, dëkk bu naqari bi nga xam ne kujje gi mën nañu cee jaare xarab nguur gi wone ñàkk xam-xamu suñu njiit yi ! Jàppleen bu baax, Ndakaaru mooy ñaareelu dëkk ci àdduna bi boo xam ne li fi dëkk ci ay nit jaadootul ak loolu li mu mën a jur ci wàllu wér-gu-yaram.
Dama doon dem ci suñu dëkkandoo bi ma doon laaj : salaamaalekum, ndax Muhàmmat a ngi fi ?
Ngir wone ne jigéen la, njiital FMI di wax ci njàmbaarteg Senegaal waaye bu dee dëgg rekk, ndaw su waane si ci kàdduy ISPE gii lay waxee.
MD : ban gis-gis nga am ci xew-xewi pólótig fii ci Senegaal ?
Ñàkk a jëmmal li jëwriñ ji yore wàllu ndox meek cetal gi xaatim, ñàkk a boolee liggéeykat yi nga xam ne lépp ñoom la ndax am pàcc boo xam ne dugal nañu ci seen loxo te bay nañu seen waar ci kuréel gi ñu war a taxawal.
Ñépp a ngi wax ci lii nga xam ne ba tay am na lees waxul.
Ñi nga xam ne dañu nekk ci diggante bi, kenn fullaalu leen, kenn dimbaliwu leen ci seen wàllu njàng.
Ñaari kuréel yaa ngi doog a wax ci booloo gise bi am ci diggante Maki ak Idi.
Ci juróom-benneelu limat bile, wax na ci càmbarug naalu yoon bu jëkk bi aju ci doxalinu xaalisu bu atum 2020 ci ngomblaan gi (péncum ndawi réew mi), sampaale ab laaj ci jaxasoo gu fés gu nguurinu doxal geeg gu yoon ak yoonal gi jaxasoo.
Ñii nekk ci kujje gi amuñu benn gis-gis.
Waaye, tey, tele yi, rajo yi, lënd gi, yéenékaay yi dañoo bare lool.
Xanaa ku jinne jàpp xelam rekk moo dul seetlu ne yeneen njëgi Orange yi dañuy wujjeek Tigo mi nga xam ne dafa soppi turam ba noppi yombal ay njëgam lool.
Loolu xalaat bu mucc-ayib la ndax ñenn ñi ni ñuy jëfandikoo suñu tasaroo gi dafa teey xel.
Joŋante bu xaw a ruslu, waaye Dibala moo leeral yoon wi.
Taala Silla dañu ko génne fi kuréelam ki tudd Fal Askan wi nekkoon.
Ñi topp ci moom mooy kuréel gu mag ki nga xam ne njiitu Réew mi Idiriisa Sekk,  Aagibu Sumaare, Paab Jóob, Isaa Sàll ak laykat bii di Madike Ñaŋ ñoo ko taxawal.
Mu ngi jëm ci taxawal ay bérébu liggéeyukaay ci lu gaaw ngir ndaw ñi jaarale ko ci jëmmalug jumtuwaay yi, gën a baril njureef yi, fexe ba li ñuy yóbbu biti-réew gën a bari te loolu, ay mébét la yoo xam ne mën naa àntul suñu jubluwaay, loolu la jëwrin ji yore wàllu koom gi fësal.
Balaa ñu fee nekk di sóobu ci rëbb ay góor-jigéen ak li mu mën a jur ci jafe-jafeek tooñ, na ñu fexe ba suñu njiit yi leeral gis-gis bu leerul bi ñu am ci wàllum GENRE, bi ñu am ci lan mooy yeneen àq ak yelleef yu bees yi ak li ñu xaatim ca Maputo. Loolu yépp nag, ngir ñu fësal ci campeefi réew mi, ne aaye nañu fi ngóor-jigéen abadan.
Te dafa dem ba mënatul a ñàkk ndax saa su futbalee rekk da doon defi ay mbir, donte sax daawul bokk ci yenn joŋante yi.
Bi muy wax dafa doon boolee làkku almãa ak wu àngale jëfandikoowul woon benn baatu xeltu waaye yenn saa yi doonul woon neex a topp.
Ginnaaw fukk ak benneelu rëcc bu kooku ñu tëj kaso te mu siiw lool, njiital kaso yi fii ci Ndakaaru, Mbay Saar moo ci jëkk a yëkkati kàddu.
Ci atum 1789, ginnaaw bi askanu Farãas amalee ak fippu, jeexal nguuru buur yi, wax nañu ci fukk ak juroomeelu ponk ci Tënku àq ak yélleefu doom-aadama yi ne ñépp am nañu sañ-sañu gisal seen bopp, wala sax ñi leen teewal, yittey indi seen xam-xam wala mën-mën ci liy doxal léppi-ñépp ci ni mu leen soobee ak ci waxtu wu mu leen neexee.
Waaw, nit ñi li ñu leen jàppee mooy càcc, njaayum yàmbaa, def lu defuwul ak yu deme noonu.
Ci atum 2017 dafa defar ab téereb wote boo xam ne moom kott moo xam lim bi ak li nekk ci biir.
Maa ngi tudd Soxna Jóob, Ndakaaru laa juddoo waaye maa ngi fekk baax ca Luga fa sama baay juddoo.
Gis-gis yi wuutale ñaari nit ñi terewu leen a amal liggéey bu am solo ci pàrti bi nga xam ne ñoom ñoo ko taxal.
Nañu nangu te xam ne mënatuñoo amal ndawalin wu set wecc fii ci diwaanu Afirig.
Ci gàmmug Tiwaawan gu atum 2019, bérébu fajukaay bi ñu duppe Maam Abdu Asiis Si daloo na jumtukaay yu am solo.
Nasub joxey koppar bi dina tax dëkk yi nga xam ne ñi ngi ci yoonu suqaliku gën a dooleel seeni bérébu fajukaay ak ni ñuy saytoo ñi feebar, fexe ba ñi feebar te gën a ndóol mën a faju, tàggat ay ndawi kër doktoor yoo xam ne ñooy nekk ci kanam ak fexe ba boole askan wi ngirug kóolute.
Maaradaytaali, su ñu sukkandikoo ci Les Echos ci xibaar yi mu fësal tay, kameraa yi ñu def ca otel booba ngir kaaraange gi ñoo ko feeñal.
Ñu ngi leen di xaar ci tëj bi ngeen ko naral ; ñu ngi leen di xaar ci baalaate gi ngeen di séddale ne boŋ-boŋ ; ñoo ngi leen di fàtteli ne ab ndawal askan lañu jàpp, nekkul ab sàmbaa-bóoy.
Mbokki réew mi ! booloo gi ngir xeex Koronaa wiris bi dafa jaadu.
Lan moo tax ñu foog ne ay dóor mën naa tax xale yi soppiw doxaliin ?
Ki ñuy jàngal nee : ayca tijji leen seeni téere.
Duñu la jox seen balu oor bi ! Taarix dafay dellusi ! xam naa am na ci ay bés yoo xam ne.
Fi mu tollu  Anàmbe, di gox bu nekk ca bokk moomeel bu Koldaa, ci mettit ak njàqare la nekk.
Kiy layool Móomoo Jàmme mi ngi laaj lu tolloog 77 865 407%20865%20407 ci li ñu ko sàcc ak juróom fukki milyoŋ yoo xam ne ndàmpaay lay doon.
Su ñu sukkandikoo ci kàdduy Maki Sàll, ngir yolamal ndànk-ndànk  dogal yi ñu jëloon ca njëlbeen, dañu mujj jàng di dund ak doomu jàngoro ji, fexe ba kenn ku ne sa doxalin méngook ni mbas mi tëddee.
Ab xaalis jumtuwaay la bu mën a tax nit moom boppam, kon, nekkul rekk mbiru njiiti réewi Afirig yi kese, waaye yëfu ndawi askan wi la itam.
Yar googu dees na ko yégal FIFA itam.
Bànk yu jëkk yi am nañu jafe-jafe ngir am ay kiliyaan yu bare ndax ñoom kiliyaan yi dañu jàpp ne bànk yooyu yaataluñu ba noppi seeni mbir dafa yéex te ngir nga jot ci ñoom dafay xaw a metti.
Mënuñu woon xalaat ne dee gaa ngi leen di xaar ci Xàllu 7 wi (RN7) booy waaj a agsi Ñokolokobaa.
Jàpp nañu ko, daan ko, waaye ki ko doon defloo li mu doon def, kenn defu ko dara.
Lii dafay firndeel ne diine dafa lëkkale, ci lu wér, làkku wolof ak araab.
Bala nga koy xam Gàmmu jot, wala Màggal, wala Póppëngin.
Mën nañu ko méngale ak ab bérébu daw-làqu, way-fippu yooyu bokk ci pàcci MFDC.
Bu fekkee wàllu suuf si la, dañu cee déggoo ci lu dëppoowul ak yoon, rawatina jëriñal gi seeni woroom waroon a def.
Ci njiit yi ñu war a sàkku seenug nangu bokk na ci : Muhàmmadu Buhaari bu Niseriyaa, Nana Akufo Addo bu Ganna ak Alfa Konde bu Ginne.
Ci kanamu ay nit ñu ko doon sargal, njiit li fa nekkoon, di Alaaji Màggat SEKK, yaramam dafa daw, xolam tooy, ba mujjewul àggale li mu doon wax.
Ci waxtaan wu mu séq ak waa Sen Tv, deppite bi dafa dëggal li mu waxoon ne ñoom ñetti téeméer rekk lañuy fay ci lempo.
Anduñu ci ceeb bi ñuy jox ay nit ñoo xam ne dese nañu koo soxla lool ba noppi bàyyi doom-aadama yi seen loxo jotul seen ginnaaw.
Citizen yi, ci joŋante boo xam ne ñoo ci teg tànk, mujje nañu jël raaya gi ca Angleterre.
Ni njàngum nasaraan mi amee kurél guy saytu lépp lu ci aju, noonu lees war a wutale daara yi tamit ag kurél guy wattu lépp lu ci aju.
Ci njeexitalu joŋante bi la àttekat bi (arbiit bi), Bamlak Tessema Weyesa, te mu nekk doomu Ethiopie, fësal ne Tunisie am nañu ab teg-dóor (penaati) ndax Idiriisa Gànna Géy looxoom daa laal bal bi.
Dox gi ñu nemmeeku ci soppi li ñuy jële ci mbay mi, nasum pexem njëg lu baax lee ko jëmmal.
Bu ñu gisee Cebio Soukou duut Kalidu Kulibali mi nga xam ne dafa dëgër këcc, wala Saajo Maane mi ngi xam ne Olivier Verdon dafa ko tëj lu yàgg, ki leen di tàggat, Aliw Siise xelam demoon na ci joŋante bi doon dox ci diggante Maroc ak Bénin te waa Bénin mujje yóbbu ndam li.
Jigéen jii nga xam ne bokk na ci ñi gën a mag ci ñiy yënagtu ci wàllu xeltu ak caada ci Senegaal,  moom la waa IFAN di sargal ci turu kenn koo xam ne, ginnaaw ba ñu moomee suñu bopp, bokk na ci nit ñi gën a am solo ñuy xeex ngir ñu dooleel làkkI réew.
Ginnaaw lu ëpp juróom-ñaari at yu mu def ci nguur gi, laaj leen lu tax askanu Senegaal wéy di des ci ndóol ?
Ca atum 2013 ba léegi njàmbaarte la doomu Espaañ ji wone.
Su ñu sukkandikoo ci kilifay Sonatel yi, ci gunge nasub pexem xarala bi ñu naan « Sénégal numérique 2025 » ngir fexe ba xarala yu yees am njeexital ci askan wi ak ci jumtuwaay yi, Këru liggéeyukaay gii di Orange teg na juróomeelu jeego ngir indi ci ay coppite.
Yaakaar nañu ne xaatim yile daañu leen jëmmal ba mu kowe njort.
Ci genn gis-gis, Ahmat-Ahmat fomm na déggoo beek Puma, te joxewul ngànt, loolu la genn kilifaag koom-koomu CAF bind.
Xoolal liy dëggal gile dogalu toppaat gi mboolooy teg-xel yu Senegaal yi bëgg a aakimoo, ngir am ci wàll yi ëpp solo ci séddoo bi ëllëg.
Njureef li wone na ne am na kenn ku dee, ak fukk ak juróom yu ci am ay gaañu-gaañu, te ñaar ci ñoom, sonn nañu lool, loolu la Seneweb xamle.
Metti na waaye nanu booloo, te dajaloo ci benn naal bu ñu bokk : suuxat Senegaal ci soppi tëralinam.
Léeg-léeg ñuy raay nguur gi cig woyofal, léeg-léeg ñuy mel ni ñuy jàmmaarlook moom.
Ci yemukaayu waxtu ak mën-mën yi ñu tënk ngir tëral yoonu joxe ndigalu jëf, Njiital réew mi jël na ay yoon yu ñu war a jëfe saa yu ñu leen siiwal rekk, waaye duñu baax fi leek naal bi koy yoonal yóbbuwuñu ko ca pencum ndawi réew ma, njëkk waxtu wi ñu ko tënkoon.
Ginnaaw juróom-ñetti at ci boppu réew mi, Maki Sàll a ngi seetaan juróom-benni junniy mbaari négandinku, ay daara yu yàqu yaxeet, ay ndongo yu dëkk ci bank seeni loxo ndax ñàkk li gën a tuuti ci seen nekkinu njàng, yokkuteg ñi am bakaloreyaa ci atum 2019 tollu ci fan-weer ak juróom-ñaar kos juroom-ñaar ci téeméer bo jël … lu yenuwul maanaa ! Nguurug njiitu réew mi Maki Sàll dugal na ñetti téeméer ak juróom-ñaari milyaar ci njëndum daamaari kilifay réew mi, ca booba, suñu jigéen ñiy dee ci jàngoroy kañseer, ndax ñàkk masin buy jëfandikoo ay ceeneer ngir neenal jànoroy jooju ci yaram, te muy jar ñeenti milyaar ci xaalisu Seefaa.
Ginnaaw loolu, tekkaaral ak yëngoodi gu kujje gi moom lay jariñ ! Sónko ñaajal, say biddéew feq na ngir nga eggale say naal ! Kujje gi, ngir yàlla bànneexu leen bu baax ci seeni yelleef ! Abib Jóob
Noppalu leen léegi, def ngeen jeego yi njëkk ; bàyyileen xale yi ñu def li des.
Koom-koom bi ñuy wax mooy alal ji, koppar wala wurus, ñu dénkaane ca Bànkub Farãas ngir matal njënd mi réewi Kurél giy saytu koom-koom bi ak koppar yi réewi Afirig sowu jànt (UEMOA) di jéggaani.
Mbirum ndem-si-yàlla àttekat bi di Sàmba Sàll mooy ñaareelu kómpoloo ngir askan wi.
Defin wi dafa mujje soof ba yéematul kenn, dañu ko sax far yoonal te mu bokk ci mbir yi ñu war a def ci jamonoy dagaanug baati askan wi.
Ñun ñépp a gis li am ci Péncum Ndawi réew mi jamono yii.
Waaye dañoo làbbali at mi ci topp jël Ligg dee Nasiyoŋ (Joŋanteg réew yi) ci kanam futbalkati Pays-Bas yi.
Koppar yi ñu dajale tollu na ci junniy milyaar ak ñaar ci xaalisu Seefaa (1002 000 000 000 F CFA ) (li nit ñi joxe ci seen teeyug bakkan, ñaar-fukki milyaar ci xaalisu Seefaa la (20 000 000 000 FCFA), li ñu yokk ci koppar yi réew miy jëfandikoo ci at mi, téeméeri milyaar ak fukk-ak-juróom-ñeenti ci xaalisu Seefaa (119 000 000 000 FCFA), bor yi ñu waajaloon, juróom-benni téeméeri milyaar ak ñaar-fukk ak ñett ci xaalisu Seefaa (623 000 000 000 FCFA), ndimbal yi ñu yokk ci koppar yi réew miy jëfandikoo ci at mi, ñaari téeméer milyaar ak ñeen-fukk ci xaalisu Seefaa (240 000 000 000 FCFA) ak li ñu dugal ci defaruwaat gi ngir réew mi mën a dox, tollu na ci junniy milyaar ak fukk ak ñeenti ak ñetti téeméeri milyoŋ ci xaalisu Seefaa (1014 300 000 000 FCFA) (wér-gu-yaram, juróom-ñaar-fukk ak juróom-ñetti milyaar ak juróom ñaari téeméeri milyoŋ ci xaalisu Seefaa (78 700 000 000 FCFA), ndimbalu askan wi ak doomi réew mi yi nekk bitim réew, téeméer ak ñetti milyaar ci xaalisu Seefaa (103 000 000 000 FCFA) ndëgërlaayu koom-koom li, juróom-ñaari téeméeri milyaar ak juróom-fukk ak juróom ci xaalisu Seefaa (755 000 000 000 FCFA) , doyalug dund gi, juróom ñaar-fukki milyaar ak juróom-ñaar ak juróom-benn-téeméeri milyoŋ (77 600 000 000 FCFA).
Doomi Bayern yi dañoo amoon wërsëg ci joŋante boobu ndax dugal nañu ñeent ci lu ëpp fukki bal ak benn yi ñu jëmale ci caax yi.
Waa Pastef dañuy yóbbu raw-gàddu gi ca Cees bu neexee Yàlla.
Ay kàcc la de, bu Jëwriñu koom-koom ji, te aw doxalinu wuy nësëxal koom-koom gi, wax ne Senegaal amul yelleefu siiwal njëgu ropplaan gi ndax day sàmm suturas si ñu tënk ci digaale bi.
Aps nee na daamaarug juróom-ñaari toogu (7palaas), te mu jóge woon Conk-Esil moo xalangu ca Buluf, ca diiwaanu Sigicoor, ba mu am kenn ku ca faatu ak juróom-benn yu am ay gaañu-gaañu.
Bi muy màggal kóoluteg (Bànku àddina bi yépp) Bànk Monjaal ci Nguurug Senegaal, Abulaay Daawuda Jàllo yégle na tamit ne ci fan yu néew, ak ginnaaw déggoo bi réew mi am ak Kurél giy saytu tiyinu Bànk Monjaal, dinañu xaatim ab déggoo ngir dugal ay koppar ci jotug ñakk yiy xeex Koronaawiris ci njëg lu tollu ci téeméeri milyaar ak fan-weer ak ñeent ci xaalisu dolaar (134 000 000), maanaam juróom-ñaar fukki milyaar ak ñaar ci xaalisu Seefaa (72 000 000 000 F CFA).
Njiitu réew mi, ñoo ngi lay ñaax nga gën a defal suñu gox bi.
Ayda Jàllo moom, dafa toog ca këram ga nekk ca ginnaaw dalluwaay ba.
Li Guwarjolaa wax Tuxël : ca atum 2016, ba Peb Guwarjolaa di waaj a jóge ca Bundesliga : Tomas dinga ma wéetal lool, lool.
Ñeen-fukk ak juróom ñaar ci téeméer boo jël (47%), méngale ko ak yeneen réew yi mel ni  Farãas ak Amerig yi nga xam ne wér-gu-yaram farataal nañu ko ba boole ci koppar yi réew miy jëfandikoo ci at mi.
Ndax doomu Alseeri la ni yaw.
Génn yu mujji Macron ak Guterres gën na leer : Afirig la mbootaayi àdduna yi di taafantoo ngir dajale koppar yu sakkan. Te li mbuxumkati koppar yooyu di def, teguwul ci yoon.
Ray katu koom-koom gi li ñuy def tere wuñu ko
Ca geneen wàllu Ërop ga, ca estaat bi di Groupama, OL waroon na fa dakkal joŋante yi mu fay defe te du ca am ndam.
Usmaan Sónko ak Décce Faal, ñoom ñaar, ñoo yenu raayag kujje gi.
Taxawaayug coppiteg njëgu koppar bi nga xam ne réew yi duñu ko dogal te mu soxal EKO la njiiti réew et nguur yu Mbootaayu réewi Afirig sowu jànt ngir koom-koom bi xaatim bu ñu sukkandikoo ci Kërug tas-xibaar gii di France-Presse te mu jële ko ci yégle yi ñu siiwal bi seen waxtaan wa jeexee gaawu ca Abutsaa, ca Niseriyaa.
Bo ci génne doomu Esypt ji di Muhamet Sala te mënul a bokk ci joŋante bi ngir téye raaya bi, ñett ñi ñu tànn te ñu bokk ci Mansesteer Siti (Esterliŋ, Bernardóo Silwaa ak Sersio Aguwero) ak ku Celsi (Eden Asaar)
Ñu ngi laaj Yoon wi tax ñu doon xeex.
Góor ak jigéen ñu aay ñi bokkoon ci siiwalug naalu dundin wi ñu bëgg ci Senegaal, ca Nuwel-Akiten (Nouvelle-Aquitaine) ak fépp sax, te muy jur ndamal Usmaan Sónko lu yaatu lool ci suñu diwaan ci wotey palum njiitu réew mi yu féewiriyee atum 2019.
Ñu ngi woo askan wi ci mu gën a dal ndax lawug Koronaawiris ci sunu réew, te mu wàccoo ak matuwaayi fegu yi kër doktoor yi digle.
Kilifay mbootaayu baykat yi daje nañu ci Kérulug baykat yi ak sàmmkat yi nekk ci dëkk yi ñuy baye gerte.
Lu jëm ci woroo bi am ci lim bi ñu wax ci lempo bi nuy dagg ci pay gi, balluwaayu xibaar bi leeral na ne lempo bi nguur gi gàll ci nit ñi, mu ngi aju ca ndombo tànk ya ñu am ca Péncu Ndawi réew ma.
Mu ngi dund ci ni mu yége mbaboorum Free mi.
Liy dëgg mooy yokkute du am te doxal yoon ci dundinu nit ñi amul.
Dafa war a yokk sax ay jëfam te mu leer.
Te xam ne ñoom, njariñ ñàkku leen cee nekkal.
Njiitu réew mi Maki Sàll jëmmal na naalub def Kër Masaar diwaan.
Ñu ngi fàttaliku ne njiitu PASTEF jógul woon ci di woo kilifay aada yi ak yu diine yi ñu dugal seen loxo ci càmmug jàmm ji ak déggoo bi ci réew mi, jaare ko ci seeni sañ-sañ ngir xirtal njiitu réew mi Maki Sàll mu dakkal sëqëtoo ak xeex ay wujj pólótigam.
Ay doomi Farãas yu am alal lool te lëkkaloo ak ay sàmba-àllaar yu mel ni Jaaña Njaay ñooy jaay ne ci daara yu am tur lañu génne.
Njiitu Mbootaayu njiiti gox-goxaat yu Senegaal wax na ne Xalifa Sàll nit ku mucc-ayib la, ku jiital doomu-aadama ci ay jëfam.
Rax-ci-dolli, wéq wi, ndaw si taxu ko woon a jóg, dafa doxoon ci diggante bi moo tax mu dal ko waaye wéq waa ngi jubaloon ki doon jël widéwoo yi Julius Malema (deppiteb réewum Afrique du Sud) mi di tëkku faat bakkanu deppiteb réewu Mali mi bëggoon a samp ndëndam réewam.
Kiy lëkkale liggéeyub PASTEF ca gox-goxaatu SOMON.
Nde, kilifay yi gàlloo yoon ci réewi Afirig sowu jànt yi jox nañu Senegaal àppub juróom-benni weer Senegaal ngir mu tàmbali neenalug sàrt bi mu jàllale ci Péncu Ndawi réew mi fukki fan ak benn ci weeru desàmbar ci atum 2018, te kenn waxtaanewu ko.
SENELEC, waa Senegaal a ko moom, dañoo soxla ñu leeralal ñu, te du ci kuraŋ bi doŋŋ.
Mu war a am ci ñetti fan, door nañu liggéey yi àjjuma jii ñeenti fan ci weeru suweŋ ca daara ju digg-dóomu ja nekk ca dëkk ba ak ñeenti junniy nit ak ñeenti téeméer ak fan-weer ak juróom-ñett.
Ku am jabar ak ñaari doom, M.D.W lañu taxawaloon ca këru àtte ga ca Njaaréem ndax dañu ko tuumaal ne daa jël gune gu tuuti ba pare, yóbbu ko, siif ko.
Ay laaj yu gàtt jëmale ci jëwriñ ji : Ndax man ngaa miim amug bérébi denc xaalis yooyu ?
Nu ngeen mën a def ba fay lu ëpp juróom-benni milyaar ci ay ndàmpaay SOFIKO  ci atum 2015 te waajaluleen ko woon ci koppar yi réew miy jëfandikoo ci at mi.
M. D. : lan moo tax nga dem PASTEF ?
Mbër kaamil nga, dinga jógaat bu baax.
Guney Ngaala Silla yi ñoo dóor Tanzanie ñetti bal ci benn ci seen ñaareelu génn.
Moo doonoon koñ boo xam ne, nu ma ko mën a waxe sax ?
Moom dëggal na ne koom-koomu Farãas, ca jamonoy nooteel ga, mu ngi wékku woon ci ja yu Senegaal ndax fi lañu doon andi seen njaay mi.
Soppi nguur gi ndax wane na fi mu mën a yem.
Ay ŋaayoo ndax sa njariñal bopp yëngalul sax ci nguur gii.
Doomu Farãas ji xam-xamam màcc ci liggéey bi, siiwal na bataaxal bu yéenekaay bii di L’As tasaare.
Wax na tamit yërmande bi am tey bokk ak doomi Senegaal yi nekk bitim réew seen mettit wi, te réew yi leen dalal, mbas mu law mi fépp sonal leen lool, laata muy delloo njukkal liggéeykati kër doktoor yi, naam sax seeni jumtukaay matewu ko.
Ngir ñu nangu baaxaayu këyiti ñépp ñi fas-yéene bokk ci palum njiitu réew mi, yoy Loraŋ Bakbóo ak Giyóm Sóro sax ci lañu bokk.
Diwaani Ndar, Maatam, Luga ak Kaasamaas ñoo ëpple ci ndimbali réewum Espaañ ci Senegaal.
Naal boobu dina tax ba juróom-ñaar-fukki junni ak juróom-ñaar ak ñeenti téeméer ak juróom -ñaar-fukki njël (77 470) jot ci kuraŋ.
Doomu Esipt bi am fan-weeri at ak ñeent nëbbul taamug Puma mi boole ci digaaleb siiwal bi payug tukki yi soxal ab liggéeyam.
Ay waxtu nit ñi di ko nekk ci néguwaayi daamar yi te duñu gis benn bis, ñuy jënd ropplaanu juróom-benn-fukki milyaar ngir kenn nit ak njabootam te waxtaanuñu ci ak askan wi wala sax Péncum Ndawi réew mi.
Kurélu lëñbët gu Péncu ndawi réew mi, bi mu  seetloo bu baax jëf yi ñuy tuumaal Maamur Jàllo, tënk na ne, lu yéeme, Maamur Jàllo sàccul alali réew mi te amul lu ñu ko mën a toppe tamit.
Bu Siin demee ba teg loxu ci mbir yi ci weeru màrs, du am ay jafe-jafe ngir mu doxal liggéey ba ci weeru awiril, ni mu koy defe ci bëru at mu yees mi isini Siin yi di def.
Liggéeykati kër doktoor yi niki, yu nguur gi, rafetlu nañu liggéeyu kilifa gi ñu fa jële di Doktëer Alaaji Màggat Sekk, fàttewuñoo ñaanal ndam kilifa gi ko wuutu.
Maki Sàll def na lu bari ci dëkku diine bii.
Keyta Balde, dellusiwaat na ci fukk ak benn yiy door joŋante bi, ak Mbay Ñaŋ, ci kaw, ñoo gën a yéexal gaawaayu po mi niki ñiy aar caax yi (defãseer yi) ci geneen wàll gi.
Dëkkandoom yu ubbeeku, ay xarit yu mu dogool néeg, yu mu bokkal am taax wala ab bérébu jàngukaay ñooy xiifal ni ku nekk ci kasog nguur gu sonn, mu leen di toroxal ni ay defkatu ñaawteef yu mag.
Ma nga tambalee njàngam leetaram ca Sorbon, te doonoon na ku ñaw-xam-xam ci nëwu (garaameer).
Ñu def ko ci atum 2021, njàngat moomu dina joxe ay digle yu baax ngir yokkuteg béréb yi gu ànd ak aw tëralin ci juróomi at.
Maki dafaay ñaawaal waa Senegaal.
Ma ne leen, …xam ngeen miskin ak néew-di-doole yi nekk ci gox-goxaat yi.
Ku gis wuuteb wàll yiy joŋante, xam ne seen mën-mën yi ay jalloore yu ndaw lañu (Lewandowski bokk na booba ca futbalkati Bayern)
Nettalib kurélu ndawi réew mi nangu na amug jëf juy wane ne Maamur Jàllo nangu naa tontu ci laaji ki ko yóbbu ci yoon wala yoy àttekat bi.
Moo nekkoon bu njëkk may gis samay maam ak samay doomi nijaay ak bàjjen te metti woon na, bi ma gisee ni nit ñiy dunde foofa.
Joxe sag jot ak sa doole ngir indi, saa bu ware, lu ñu xalaat ne moo gën ci askan wi.
Tolluwaayu baatin mën a doon jàlluwaay bu am solo ngir dëgëral li lëkkale wàll wii ak wàll wee.
Surgab tubaab bu ñu fi cëppe, te sax néew-di-doole yi di ko dundal ci li ñuy dajale.
Liga : joŋante bu njëkk bu Musaa Wage ak Bàrsaa yombul woon waaye jël nañu ndam la.
Àttekati mbootaayug futbal gu déndu Afirig jël na ay dogal.
Ca dëgg-dëgg, ay boroom doole yu kenn mënul a teg bët te seeni yitte di jàll balaa yu askan wi, ñooy nas di nocci ak a dogal.
Ñaan na, gën gaa bari, ñaari ati kaso ngir ñaawtéef yi mu def.
Kilifag soldaar yu juróomeelu wàll gi, Kolonel Suleymaan Kande, dànkaafu woon na ca tàmbalig weeru féewriye, ba muy nangu dëkk ya fippuy Kasamaas ya sancoon – Bajoŋ ak Sikun, ne bépp ñaawtéef ci askan wi dañu koy jàppe ni wooteb xare.
Doonte sax dund na lu metti ba ñu ko jàppee ba ni ñu ko bàyye, doonoon na lu am njariñ ci ag niteem, yaakaar naa ni du dundaat lu ni mel te ñaanalu ma loola kenn ! Fi xibaar bi jóge : SIMAD#SamaKàdduKennMoomuko.
Lu dul fukki junniy doomi Senegaal yi dul fay kuraŋ ndax dañu doon ay kilifa yu kawe yu réew mi yor.
Su fa ndimbalu Yàlla amul, yuuxu dina jib fu ñu ko foogewul.
Li teguwul ci yoon war na xiir njiitu réew mi Maki Sàll mu xalaataat bu baax ci diggante njub ak pólótig.
Ki masoon a yore kàddoom, Sëñ Kase, sax dafa ko ñàkkal fayda.
Waa ju amee xaalis ni moom te yor beneen liggéey, di ñëw fii, di am benn poñ joŋante bu nekk ñu koy tàccu, loolu ñàkk a jox gëdd po mi la ak ñépp ñi ko jox seen dund gépp.
Moom ak suñu Gayndey Beach soccer yi.
Juróom-ñaari fan ci weeru sulet, dige bi di T1784/17 ngir jot ci Sea Premium xaatim nañu ko ci diggante sekerteeru njiitu réew mi ak tabaxkat bi, Ocea SA.
Ci pólótig, Usmaan Sónko wax nee na gëmul ay kéemaan ak jëfi kenn nit rekk.
Nguur yi tontu nañu Koronaa bi, ci lu gaaw te am solo, génn seen biro yi, di joqlante xibaar yi ci aju di leen lëkkale.
Ca dëgg-dëgg, liggéeykat wala mbootaayu liggéekat yi doonul moomeelu nguur gi am nañu ab taxawaay ci mbir mi, wànte nguuri Afirig yépp a war a gën a góor-góorlu sóobu ci ba fexe denc këyit yépp ci ay ordinaatëer.
Aw tëralin la ñuy doxal at mii di ñëw ngir lopitaalu Tiwaawon la jëwriñu biir-réew ji wax.
Samp nañu ay laaj yu am solo ci tolluwaayu réew mi ak ëllëgam te gis nañu ci diir bu gàtt aw yoon.
Ci jàkkaarloom ak mbooloo mi ñu yebal te Meetar Mustafaa Njaay jiite ko, rafetlu na pas-pasu Maadiyu Ture ci kër diine yi ci Senegaal  ak sàmm aaday réew mi.
Càmbar nañu dogal (dekere) bu 2005, wax nañu ne baaxul.
Mooy futbalkatu Afirig bi njëkka jot Onze d’Or ginnaaw Dijje Dorokbaa ca atum 2004.
EDF, Gazprom, Engie wala Eni bawoo ca Itali, doomi Siin yi, ndax am nañu yelleefu dugg ci koom-koomu këru liggéeykaay yooyu.
Estaat bi nekk na ci ag lëndëm fukki simili ak juróom-benn laata làmp yiy tàkkaat.
Man naa wax ne damaa bokk ci ñaari mbatiit te maa ngi jéem a jël saa su ne li gën a am solo ci mu nekk ci ñaar yi.
Kenn umplewul sunu géej gi fi mu mujje, tey sunu mool yi mënuñoo am lu dul yabóoy.
Dem ak dikk bi, payug wàcc ci réew, njëgu sampug xàmmeekukaay yi, kerosen bi ak njëgu toppatoo bi, lépp tollu na ci fan-weeri milyoŋ ci xaalisu Seefaa.
Njiitu réew mi Sàll yégle na ne dina wax ak askan wi ak waa àdduna, laata muy amal am ndaje ci mbir moomu, la ci ki joxe xibaar bi yokk.
Bu ki ngay joŋanteel amul lu dul ay fen, wax-yu-ñaaw niki ngànnaay, suñu wareef mooy bañ a suufeel suñu bopp ni moom te wane ngor ak rafetal ndax lii lañu ñu laaj : mukk bu ñu mbañeelug askan wi yóbbu ci def lu wacc yoon.
Tay jii, yégg-yégg bi ñu am moo tax mënuñu róññale ñi jóge Ndar ak waa Ndakaaru, Tambaa, wala Fatig ak waa Kaasamaas ak waa Bawol ak waa Jolof.
Pay, pexem Masrvi muy sukkandiku ci xarala yu yees yi te di joxe ay xeeti jëfandikoo Bànk.
Ndax dafa def xarit Sëriñ Mbàkke Njaay mi koy jañ ci def njuumte yu ki mu fi wuutu, mu di ko déey ay xalaat yu bon ?
Ps : ñiy xalaat ne këri liggéeyukaay yi nguur giy jaay mën nañu am jeexital lu baax, ca dëgg-dëgg, loolu day tax ba nguur du joxati benn këru liggéeyukaay xaalisu ndimbal, te day teg lu tax liggéeykat yiy liggéeyal seen bopp doxal njëg yi mu dogal mu neex leen, wala mu naqari leen.
Perefee bee ko musal te fa mu nekk xam na loolu.
Gaynde
Ca dëgg-dëgg, am naa mbetteel bi ma yégée ne loolu jafe-jafe la woon ci ñenn ñi.
Doy na waar de, bii yoon moom, dañoo dal ci nit ku xamul li gàllu ci ndoddam.
Ginnaaw pàcc boobu, liggéeykati kër doktoor yi waruñoo des ginnaaw.
Laata ñuy def ak a xaatim déggo boobu, kilifag kër giy fayeeku lempo yi dafa am yu mu waroon a njëkk a farataal : tolluwaayu yelleef yi ngir wóoral dëggug moomeelu suuf si, liggéey bi nit ki def ba jot ci suuf si, defar dogal buy nangu suuf si, laajte ab këru àtte mu defal ko dogal biy biral dakkalu bor yi, laajte te saxal jumtuwaayi dogal njëgu meetar kaare bi ca tund wa, jaare ko ci ab nattukaay ; dogal loolu ci suuf si mu nangu.
Bi mu wóoloodee gëm-gëmam, dafa ko yóbbu ca ëttu àttekaay ba.
Kuy jëmale ay waxam ci ñi ndóol la ñi koy ŋàññ di wax, ku am mbooloo ci ñi ko sopp.
Waxtaan wi dina dajale ñaari téeméeri nit te téeméer ak juróom-fukk yi jóge ci màkkaani  jàngu yi nekk ci diwaan yi.
§Wér-gu-yaram§ : ci wér-gu-yaram gi, Fondasiyoŋ bi def na ca dëkkub Degere lopitaal bu bees bu am ay jumtukaay ak dëkkuwaayu doktoor ba koy jiite.
Doktëer Abduraxmaan Juuf dem na ca boppu Mbootaayu ñiy dugal seeni koppar ci koom-koom bu Senegaal.
Waxtaan, sottente xalaat ak yeneeni ndaje lañuy amal ca jotaayu waxtaanu àdduna bi yépp te ñu jagleel ko taxawaayu liggéeykati biir réew mi ak bitim réew yi bokkul ci nguur gi.
Gis ngeen, doonte am na xam-xam ak daraja, ku bëgge kii, mbóoti nguur gi lay doxantoo.
Bu ñu yàkkamti, ndax EKO bii am pexe la ngir daaneel xaalisu Seefaa, ndagam wax nañu ne benn Ëro mooy ñaari téeméer ak ñeen-fukki EKO, lu ñuy wéral la ndax joxeeguñu njëg lu mujj gi.
Seefaa : Jules Pascal Coly, doomu Senegaal di pereetar, wéddi na waxi Alasaan Watara ji.
Nee na Sónko dafay wër fu mu setale fukki milyaar yi ko ay jixaatkat jox.
Abu Si (taskatu xibaar), Yoro Mamadu Jàllo (kameraamaan) ak Usmaan Njaay (dawalkat) ñoo nàkk seen bàkkan ci laksidaŋ bu metti boobu.
Bu ñu sukkandikoo ci Apanews, àttekati Mbootaayu Futbal gi ci Afirig génne na Ginne ci joŋante bi war a am ca Tanzanie, te neenal nañu ndam yi mu amoon yépp ci joŋante bi.
Loolu moo tax, ma topp ci say wax, woo naa la ci mbiru lempo ba ca Péncu Ndawi réew mi.
Baay Móodu Faal, soo moytuwul mu tëdd ñaar ba ci ñeenti ati kaso ndax dawam bi.
Juróom-benni laksidaŋ tamit am nañu ci tali bi te ñu waññi ci kenn ku faatu.
Ca Kódiwaar, njëg yi këru telefon yi joxe dañoo kawe lool.
Balaa ngay wax yokkuteg dundinu askan wi, seetal ne liggéey yu rëy la nguuru Senegaal def, misaal la ci jeexital yu bon yi mu am ci ñi dëkk ci béréb yi mbir mi laal.
Looy wax ci réewi Afirig yi jox seen lépp Farãas te bàyyeeku bañ a jéem dara ?
Boo ko tëkkalee ak réew mi ñu nootoon, njiiti kujje gi duñu wax jëm ci këri soldaar yi waa Farãas am ci Afirig.
Am na yenn mbir yoo xam ne, musiba da ciy baax la léeb wax : mbir mii dina am, ak lu mu tuuti tuuti, xamle na dëgg-dëggi melokaanu xeetu toppinu yoon ca Farãas, ci nga bokk ci yenn askan yi wala yeneen ya.
Ab tàkk-der lañu yónni woon kese ngir mu nanguji këyit yi ñuy bindoo ngir jàppale sa farandoo ca Sigicoor.
Dama koy naqarlu te di ko mas-sawu, moom ak njabootam.
Këlëbu almaañ bi bàyyi na ñett ci ay liggéeykatam yu mag ñu dem ci coobare bopp.
Ci béréb bu jafe, Spurs yi masuñu faa ragal a dem.
Ki yore kàddu gi, Masayeer Sàmb, Pastefu Kebemeer, nee na àllarba fukki fan ci weeru suweŋ atum 2020 lañu jàppoon ba tënk ko ak waa mbalkam deret ca Luga.
Ropplaan yii ñoo gën a màggat bu njiitu réew mi, Puwent Saareen.
Kiy lëkkale liggéey bi ca kurélug Disoo ak Pexe ca SN KOM EKO, xaalisu Afrig wala njublaŋ bu bees ngir yokk nooteel ak Farãas-Afirig ?
Dëgg la ñàkk par-parloo ci benn boor mooy li gën, te amul benn liggéeyu xamtu dëgg, dëgg, bu taxasul jëme genn wet.
Dinga ko mënal dëggal ko ! Bul soppeeku  Saajo mukk ! Gaynde nga ! Doomu Afirig bu raxul dara.
Ginnaw Sala ak Firmiñoo, Red yi mënuñu yëngal Ter Stegen, te Mesi dafay dóor ak di paas ba ñu far yemoo.
Askan wiy jëfandikoo xaalis boobu kenn laaju ko ci jëfandiko gi.
Waaye, bu amee lu ñuy wax Borom mer-gàddu gi, mooy mu jéem a def ay pexe ba jox ñu li ñu amul bu baax.
Te bu ñu jëlee lim yi, lim yi doŋ, xaalis bi ñuy yaxanal mën a tollu ci juróom-ñaari milyaar ak ñeenti téeméeri milyoŋ ak fukk-ak-ñeenti ak ñeenti téeméeri junni ak ñaar-fukk-ak-benn ak ñeen-fukk ak ñaari dërëm ak ñeenti fiftin ci xaalisu Seefaa.
Ci genn wàll gi, fàttali naa jëwriñ ji ne sosug ndimalug njaboot yi weer wu nekk ëlëm na ma, ci nguur goo xam ne, nee na payug liggéeykatam yi moo doon yitteem.
Defin wi gën mooy jariñ sa réew.
Dañoo waroon di amal ab leeral ci doktoor yi nguur gi di fay te ñu am yeneen payoor yu mën a gàllankoor seen liggéey.
Bu ñu sukkandikoo ci yéenekaay bii, tënku luwaas bi ak Cmc bu BMW bi wérul.
Sidaan ak Reyaal dañoo nekk ci ay jafe-jafe laata ñuy am seen ndam lu njëkk ci LD ak Galatasaraay mi aw yoonu ñibbi.
Njàngat li joxe na digle yu bari yu doon pexe yu ñu mën a jëfe ngir jàpple leen.
Jeex na.
Xam nañu ne Senegaal soriwul diggante boobu.
Juumte mu rëy la ci nasum pexe mi.
Ginnaaw mbirum ñàkk a dugal lempo mu Ngomblaan gi, beneen njombe amaat na foofee.
Jàppoo ko noonu rekk njiit li.
Doomi Autriche bi am ñaar-fukki at ak juróom-ñetti futbalkat la bu mën a taxaw ci defaas bi, ci càmmoñ ak ci digg bi.
Ci mbir moomu, jàppoo gu nguur gi ak mbootaayu ñi liggéeyul ci nguur gi mën a ci dox jeego yu am solo.
Ñaata xale yu jigéen ñoo gis seen ëllëgu njàng wala liggéey yàqu ndax amuñu ku leen jàppale.
Lii moo tax ñu fexe ba am dayoo bii ngir yaatal yoon wi.
Amoon nañu ndam ca ndaje ma ndax dajale woon nañu ay ñit ñuy dugal seeni koppar ci koom-koom bi ci àdduna bi, ak xaalis bu ëpp juróom-benni yoon li Senegaal doon wër, ak baaxaayu nguur yi yéenee dugal ci seeni koppar xarañ nañu ci lu mel noonu.
Dërëm ak ñeenti fiftin ci xaalisu Seefa ci soble ak pombiteer njël lu nekk, xool leen sunu koom-koom bi ñu donn, ndax pólótigu nguur gi gënu koo jëmale biti réew.
Ginnaaw ñaari at ca boppu Ewerton, te mu nekk ca fukkeelu taxawaay ba ca Premier League, at mii, Karlo Ansoleti dellu na ca Reyal Madirit.
Sunu askan wi dafa tënku ci ay defin, aada ak ngëm yu bari yu jëmmal suñuy yég-yég.
Loolu la mooy wax ji, nañu ko nangu rekk.
Te sax ndawu réew mii di Usman Sónko dàq na koppari pólótig yi ñuy jox kilifay réew mi.
Bi ñuy màggal bès bi àdduna sépp jagleel jaww ji, juróomi fan ci weeru suweŋ, àll bu ndaw nekk ci viir Ndakaaru la Ndawal Mbootaayug réewi Tugal yi ci Senegaal, Irène Mingasson, ubbi ca Wakaam.
Ropplaan bu bees dafay bokk ci liy yokk taaru réew mi.
Gëstukat bu jigéen bi ñaax na ay moroomam ñu jëm ci génne ay téere yuy jariñ daara yi, nguur gi ak askan wi.
Boo weesoo sax seen bariwaay, way-pólótig yi dañoo war di wax wax ju toppe.
Ñu xam ko ci ñàkk a ànd ci xaalisu Seefaa, dafa tàmbalee ay waxam ak cosaanu xaalis bi.
Soham El Wardini, njiitu méeri du Ndakaaru, Ali Aydaar, saa-aalam, te masoon a doon jëwriñu aalam ji, demoon nañu ca bès boobu.
Beresil ak Senegaal dañoo témboo ku ne am benn bal.
Lëñbëtu tàkk-der yi ca këram tax na ñu teg loxo ci as caag su def fan-weeri xeer ak benn yu karak, juróm-benni mbuusi kokaayin, di peese genn-wàllu liibar.
Gisuma ci lenn lu ñaaw, ëllëg, bu Senegaal awee yoon wu bokkul ak wu Móoritani wala Marog, wala yeneen.
Ci seetlu boobu, kilifay Mbootaayu réewi Afirig sowu jànt ngir koom-koom bi war nañu gën a liggéey seen tëralin wi ñu dëppoo (nafarug ponk yi, dëgëralug nguur yi)
Njàqare ig am Niseriyaa, ci misaal mu bawoo ci wàccu njëgu petorol ba, te réew yépp mën cee dugg, bu fekkee ni sax amoon nañu lu baax, loolu la liggéeykatu bànk bu xam dëkk boobu gaaral.
Ñaari at ci kanam ak ñaari ayu-bès laata ñuy tambali Kub Afirig ba am ca Esipt, lañu tuumaaloon Seriñ bi ay loxoom set ci CAF.
Bu dee sax tàmbalib joŋante ba doyoon a waar ba Origi njëkke dugal ginnaaw njuumteg Alba (benn ci dara, juróom-ñaareelu simili), Katalaŋ yi mujje nañu tiye futbal bi ci seeni loxo.
Xoolal rekk cawarte gi nit ñi àndaloon ca jàkkaarloo ak askan wi bu njëkk bi Léwópól Sedaar Seŋoor defoon bi mu faloo, juróom-benni fan ci weeru sàttumbar ca atum 1960, wala nga fàttaliku bès bi ñu falee Wàdd ca atum 2007.
Ñiy diiŋat loolu dinañu ma wax ne amul njariñ te jaadug jigéen ñi di am ay cër ci kuréli pólótig yi dina mën a doon ab laajte bu taxaw.
Ndeysaan defu ko waaye bul teg sa bopp ay jafe-jafe.
Ñaari xale yu ndaw, kenn ki am fukki at ak benn, keneen ki fukki at ak ñaar, ñoo réer daanaka lu tollu ci fukki fan ak juróom.
Ci mbir moomu, wax na ne xaalisu Seefaa doomu Afirig moomuñu ko.
Lu weesu jafe-jafeg wax ab taaram, mën nañu laaj ban digaale la rafetaay bi nataalkat yi sàkk séq ak taaru mbir yu rafet yi, wala taaru xale bu jigéen ?
Koronaawiris wane na ni doom-aadama xiiboonee.
Ci lu jàmp lañu yebal Le Drian ca Abijãa ngir mu fàttali njiitu réewu Kódiwaar ne dafa war a sàmmoonteek li mu dige woon te dàq joŋanteg pal ga ndax mu mën a am ku mu samp.
Saa su ne dafay def te xoolu ci dara – rawatina lolu – moo tax muy liggéey ngir yokkuteg dëkku cosaanam, Bàmbaali, ca diggante bëj-saalum ak sowu réew mi.
Seetal rekk, guddig weeru koor, ci ngelaw li, ñuy fanaane taxaw guddi ba bët set.
Ngir fexe ba wut béréb yu bari yu ñuy defaree kuraŋ, Maki Sàll gisul dara lu tane fexe ba ku nekk mën di jëndal sa bopp kuraŋ.
Ñaar ñi ñu tuumaal dinañu jàkkaarloo, tay, ak njiital àttekat yi.
Ab TABURE.
Mooy dof bi ñu fayoon ngir mu taxaw temm saa yu gisee xibaar buy wax ci Usmaan Sónko, mu di ko ca wax lu ñaaw.
Kurélug pólótig gii di APR ci xàll woowu la aw, dafay mujje sax yàqu ci atum 2024
Jafe-jafe bi mooy ne, ci lu gaaw, Bànk yi mën nañoo jotale xaalis yooyu te jaarale ko ci ay ndawam yu bari te kujje du ca mën a am.
Wax jooju daa juddu ànd ak ñëwug Maki.
Teniskat bu jigéen bii di Nawomi Osaka, ci tàggatam ca Rolaŋ-Garos, ci digganteem ak Aseigh Barti, bésu juróom-benni fan ci weeru mee atum 2021 ca Pari.
Dinañu topp mbir mi ba fu mu yem, loolu la wax.
Moom dee, nee na coppite yi yëngal nit ñi, yi ci ëpp dañuy delloo ginnaaw, di xeex demokaraasi te mënul a jàll, te ñépp dañu koo war a xeex.
Ci joŋante bi Liverpool jël ndam li (ñaari bal ci dara), Gaynde gi moo sooke penaati bi jox ay ñoñam bal bi, Moxamet Sala njëkk a dugal.
Bu ñu xamee ne bàrke ci béréb wala ci mbir dàqul yeneeni jafe-jafe yu jóge ca Yàlla, misaal mi mooy Kaaba gi doon ci jullit yépp bàrke te doonoon bérébu xërëm ay xarnu, ginnaaw demug Ibraayima ak ndonoom. (Majaalis, atum 2010, xëtu ñeenti téeméer ak fan-weer ak juróom-ñeent)
Aada ak cosaanu Senegaal doonatul ba woon sax, gëm-gëm yi soppeeku na, cosaan yi ak jafe-jafe yi doon na lu ñuy waxtaane ak mbiri daara yi.
Saytoom bu bon bii dalul xelu saasenegaal yi jàpp ne, yorinu ndimbalu lu dundu gi jubul.
Ci matuwaay boobu la jëwriñu koom-koom ji ak koppar yi sukkandiku jël dogal limat fukki junni ak ñaar ak juróom-ñeenti téeméer ak fukk ak ñeent (n°012914 MEF/DGID) bu fan-weeri fan ak benn ci weeru sulet ci atum 2013 te mu soxal lempo bi ñuy dagg ci payoor yi, te tënk ko ci sàrt bu njëkk ba, mu koy takk ci lu tollu ci fukk.
Laata finaalu Ligg dee Sàmpiyoŋ : Bayern laa don liggéeye, woote woon nañu ab reer ca Munig.
Xawma fu doomu Senegaal bu mel nii jóge di rusloo réew mi yépp.
Ci loolu, Ndakaaru, ak dëkkuwaayam yu xat, mu ngi gën di dalal ñi bawoo ci dëkki kow yi ak réew yi ñu dendal.
Liggéeykat wala mbootaayu liggéekat yi doonul moomeelu nguur gi te ñu leen di ŋàññ te teguñu ko fenn ndax luu tuuti li ñu joxe ci xeex bi.
Dafa mel ni yemoo gu góor ak jigéen ci jot ci bor dañu ko war a farataal ngir dooleel jëfandikoo bànk yi ak wàññi jafe-jafey bànk yi.
Futbal fépp la ñu koy defe ci Afirig, dañu soxla nit ñu ñu tàggat ci fànn yépp.
Sàmbar-àllaar ngeen may dàkkentale.
Dingeen ko gis, diggante nañu daje weeru desàmbar wala sãawiyée wii di ñëw.
Daamaar gi yeboon taskati xibaar yi, te jiitu woon njiitu réew mi des na Tàmbaakunda, dafa mbëkkante ak ab kamiyoŋ.
Rabaa yeexu koo yég te fayoom mooy, fexe ba juróom-ñetti junniy tukkikat yu amul i këyit dugg ci dëkku Espaañ gii di Sewuta ci fukki fan ak juróom-ñaar ci weeru mee.
Wàllikati làmb yaa ngi waajal xaat bëreb Bàlla Gay 2 ak Bombaarjée, fan-eeri fan ak benn ci weeru sulet.
Amal jom tuuti waay.
Jàppee Saajo Maane ni ñaari mbir yi ko fësal ca Premier League, nakk na lu néeg, nekk tamit ay nar.
Ci beneen joŋante bi ci pul D Suwentis moo doon daje ak Lokomotiw.
Njëkk a bind say farandoo ci këyiti wote yi, yore limu ñiy wote laata nga jaxase kàrta gi wala ngay yéexal mbindu mi.
Dogalu bàyyeem dañu ko war a xaatim yónne ko njiiti réew yeek nguur yu Kurél giy saytu koom-koom beek koppar yi ci réewi Afirig sowu jànt
Baaba Raasin yittey askan wi la ngir yokkuteg Podoor.
Ginnaaw ñaari ndam ci digganteem ak Tanzanie (ñaari bal ci dara) ak Keeñaa (ñetti bal ci dara) ak benn làjj ci kanam Alseri (benn bal ci dara), Gayndey Teraanga yi futbalkatu PSG ba woon, Aliy Siise, di tàggat, ñoo génne Ugàndaa ci joŋante bi (benn ci dara).
Xibaaru Jeynaba Saar mi ñu fal kiy lëkkale liggéey bi ca Bórdoo, Farãas.
Nganug Watara ga neexul, kanam gu ñàng la génne Elise.
Sàmpiyonaa Afirig yooyu ca suweŋ ci atum 2020 lañu ko njëkkoon a jàpp.
Ñetti yóbbal ñoo sos gis-gisu ki ñu tëjoon Rëbës : yemale, doxal yoon ak jàppalante, tànn njiitu kujje gi, te du am ay naxaate, ak tënk ko ci ndaje yi ñu doon waxtaane réew mi.
Téeméeri taraktëer ngir Senegaal gépp, Njiitu réew mi ?
Ki ne du wax turam, ñu fekk ko muy ndékki, wax na ne : Kàmpenaal am na kaaraange, te tàkk-der yaa nga fépp, ak loolu, daw kenn du ko fa xalaat ak li ci mën a tukke lépp.
Bi muy rafetlu jëfi kilifay nguur gi, fàttali na njiitu réewu Senegaal mu xoolaat béréb yi gën a soxla koppar yi, ñu dugal leen fa.
Ñiy dugal seeni koppar ci koom-koom bi ak Bànk yi dañuy sukkandiku ci tolluwaayu pólótig bi ngir dugal seen xaalis mu jural leen dara.
Nañu fàttali ñii nga xam ne mënuñu liggéey bi, ne mënuñoo tëj kenn kaso, su fekkee ne sàrt bi amutoon laata muy def li ñu koy toppe, loolu biral nañu ko ci dog juróom-benn bu Ndey àtte Senegaal.
Loolu doy na ngir ñu dugal ko kaso laata muy dem ca ëttu àtte ba.
Mojip mbootaay la gu nekk ci biir réew mi, fas-yéene nañu jëkk a jekk-jekkal taxawaay bi te dugal ci jigéeni Pastef yu Farãas.
Xël yu metti ak yareediku gu dawalkat yi ñooy sooke li ëpp ci laksidãa yi.
Bu fajul jafe-jafe boobu, na toog ca kër ga.
Defar bu bon ak ndox mi yóbbaale ko (dëkk yu Luba, Weynaan, Kelimaan, Nguy 1 ak 2, Ñaaxeen).
Waa Atletikoo Madirit ñoo daan benn bal waaye loolu mën a leen a téyendi ca bopp ba.
Joŋateb Farãas biy ñëw talaata la juróom-ñetti fan ci weru suweŋ ci digganteem ak Ekos.
Bu ñu jëlee misaal, Jogomaay waxu fi dara lu bees, ndax mbir moomu askan wépp xam nañu ko bu baax.
Bi mu gisee doomam ju góor sonn ndax mar, dafa jubal ca tundu doj wa gën a jege Safaa, ginnaaw gi mu dem ba ca xur wa kenn dëkkul, mujje dëpp jëm Marwa.
Mbootaay yiy xeexal liggéeykat yi wax nañu diisaayu li gàllu ci ndoddu kilifay béréb biy fayeeku lempo bi, lu deme ni li soxal liggéeykat yi ak koppar yi.
Sañ ngeen a wax tay jii ne xaalis bi ngeen dugal ci ndimbalu dund gi tollu na ci juróom-benn-fukk.???
Dañu lay soog a fal kiy lëkkale liggéey bi ci kurélu Val d’Oise, yan ñooy say naal ?
Buy wéy di jël ay dogal nii rekk, boo moytuwul du liggéey dara ngir ndongo yi, ñi ñu fal ci gox-goxaat yi, noonu la waxe woon njàqareem ca atum 2019 bi ñu ko doon sargal.
Ñu ngi sàkku ci njiitu réew mi Maki Sàll mu tàggale ñu ak kër yii di lekk xaalis rekk te amuñu benn njariñ (Ngomblaanu koom-koom beek Aalam bi (CESE), Ngomblaanu Gox-goxaat yi (HCCT), Ngomblaanu diisook askan wi (Haut Conseil du Dialogue social), ak ñom seen
Bi Sónko waxee téeméeri (100) milyaar yiy mànki ci koppar yi réew miy jëfandikoo ci at mi, Abdulaay Sekk mi xam-xamam màcc ci koom-koom, wax ne loolu amul solo te xamle tamit ne ni ñuy dajalee lempo yi, muccul ayib.
Ci gëm-gëm dëgg lañu ko defe njiitu réew mi
Franz Fanon mu jamonoom, Ali Sariyati, xam-xamam màcc ci dundug askan, joxe na leeral bu am solo ci baat bi di « boroom xam-xam bu am njàng » ci téereem bii di Civilisation et modernisation (Xay ak dëppaleek jamono) : boroom xam-xam bu am njàng mooy ki xam nit ci jamono ak béréb, ci taarixam ak dundinam te yég googu jox ko yég-yégu li gàllu ci ndoddam.
Ci noonu, fayoon na ma paasu ñibbisi, loolu la ndongo li nekk ci xaaju at bu jëkk bi (Sem1) wax.
Ni ko L’As waxee, kilifag Pastef gi daje na ak jaaykat yi, waxtaan ak ñoom, càmbar seeni jafe-jafe te di xalaat ci pexe yu mu leen saafaraa.
Njiitu réew mi fas na yéene tamit guduroŋ raŋ-raŋ bi dox Kéedugu ak lopitaal Amat Dãasoxo.
Rëcc gu mel noonu ci kaso gu mucce ayib nii ci wàllu kaaraange undiwoon na jiixi-jaaxa ci xelu nit ñi ñu yaakaar ne am na ñu ko jàppale.
Góor gu noppi la,  ku yorul kanamu woyu.
Senegael moo féete ci ñeenteelu palaas bi ci diwaanu Afirig, njiitu RDC mi nekk ci juróomeel bi, jiitu itam  dëkkandoom bii di Mali te mu féete ci palaas bu mujj bi.
Su ñu sukkandikoo ci Meetar Kan, liy sababu yokkute gii mooy li saytukatu koomu réew mi indi ay jubbanti ci njëgu njureef yi.
Ki nekkoon limat fukk (nimero fukk) bu Farãas, te muy fàtteli ci njëlbeenu kàddoom cofeel gi mu am ci merengue yi, nee na daa gaañu.
MD : Yaw lan nga yaakaar ne manoon nañu koo def ngir xëcc jigéeni Senegaal yi ci pólótig bi ?
Na 2024 gaaw agsi ngir ñu jëlee fi nguur gii nga xam ne moo fi indi boddikoonte ci xeet.
Bu dee nag ci wàllu joxem xalaat mi ci kuréelu jokkalante yi, dafa jóge ci wàllu càkku ci teel a sëy, te loolu itam andi na njàqare ak mettitu xol ci askan wi, waaye dafa mel ni nguur gi nga xam ne moo ëmb lépp yégalu ko yaramam. Ñeneen ñi sax dañuy jéem a jàppal tànk animaatëer bi nga xam ne, jéemul a leeral mbir mi xaana di wone jéppi gu mu def ñeneen ñi.
Ki nekkoon ab wottukat ca OM te mu war a def ab BEPF ci atum ren mi, dafa taamu jàll ci pàcc bi nekk ci diggante bi.
Mënul woon a umple ne am na ab siife bu tënk njëgu meetar kaare bi ci loo xam ne dañu ko nangoo ci nit ñi ngir njariñal askan wi.
Këru liggéeykaay gii di La Sénégaalaise de Réassurance (Sen-Ré) am na leneen njiit lu bees. Aadama Njaay la tudd, moom lañu toftaloon ci njiit li te mu tekki woon ndombo-tànkam.
Këru jëwrin ji yore gafakag réew mi, wàllu koppar yi ak céddale mi moo ko dëggal.
Cib méngale, njiit yi war nañoo gën a fexe ba yokk man-manu askan wi ci wàllu xarala yu yees yi ngir ñu bokk ci ñiy dooleel yokkute ci wàllu koom guy doxe ci xarala yu yees yi te muy nekk lu sax dàkk te boole ñépp.
Ginnaaw bi mu yégee ne dees koo nar a daan ndax li mu bañoon a tontu taskati xibaar yi, jàmbaar ji nga xam ne ñaar-fukki at ak ñett la am te mu jël US Open ci atum 2020 ak Open bu Australie ci atum ren mii, yaakaar na ne xaalis bu bare bi mu war a fay dees na ko jox kuréeli jàppanlante yiy yëngu ci wàllu wérug xel.
Bi ma jàngee ay téeréem, dama toog xalaataat lu bari, mu yee ma ci mbir yu bari, rawatina li jëm ci làmmiñi réew mi ak sunuy aadaak cosaan.
Mbooloo mi tënk nañu ne dañuy teey ci njureef lii ba noppi dees koy defaat.
Su ñu sukkandikoo ci Libération Online, boroom rëcc gu siiw gi jàppees na ko ca Misira, moo ngi àndoon ak ñett ñu ko doon jàppale.
Ginnaaw yëngu-yënguy Aamadu Saaña ci ndoorte li, ak ndamal ñett ci dara ci seen digganteek Tahiti, ñoo ngi doon xaar jàmmaarloo bu gën a tar seen digganteek Cafeteros yu Colombie.
Usmaan Sónko moo ngi nas wër réew mi yépp ngir gën a joxey xibaar ci yéene ji mu am ci réew mi ak li koy doxal.
Sànni xeer yi ñu doon def mboolem ñi àndoon ak njiitu réew mi ca Kungél démb war naa jaaxal dunguruy nguur gi.
Ñépp tee woon nañu ci waxtuw ndékki li ci talaata jii ca otel bu Rhino Resort, nekk fa nga xam ne foofu la ñu war a tàmbalee seenug tàggatu ngir waaj seen dajeek Madacascar gaawu ak Mali talaata ja ca topp.
Daray Ljunberg feeñu fi wala feeñagul ci ndoorteem.
Lay wi, ngir nëbb wax ji am ci jéggi dayoog njëgu roplaanu njiitu réew la, ci jamono joo xam ne jafe-jafey koom ak wàllu wér-gu-yaram ak askan dafa lëmbe réew mi.
Wone ag tële ci mettit yiy dal ci kaw askan wi.
Ki yore wàllu tàggatu gi ca Dakaar Sakere Këer, Olivier Brice Sylvain  te ñu tuumaal ko mbiru càkkuy xale yu ndaw ba police teg ko loxo, dafa wéddi ba mu set wecc ne li ñu koy waxal naan dafa doon raayaate wala di def lu ni mel, dara du ci dëgg.
Nas bii, ci lu leer nàññ, dëppoowul ak yoon ndax ni ñu ko móole, dafa desee leer te dafay may njiitu réew mi muy buur ak a bummi, ci nu mu ko neexee.
Hackathon Hacking Covid-19 Africa bu HEC bu Paris dafay dajale ndawi Afirig yépp.
Sama defug pólótig dafa jaare ci saytu ak xalaat ci gis-gisu PASTEEF bi nga xam ne Usmaan Sónko moo ko jëmmal.
Coppite yiy xew ci diwaanu Afirig yépp yu mel noonu la, waaye dina jaadu ñépp àndandoo ci ay leeral yoo xam ne seen jubluwaay mooy jàngale ak fësal yenn mbir yoo xam ne naqari naa xam.
M2D bi Seex Tijaan Jéey jiite  ak Usmaan mu doyadi mii mooy firnde lañu ci pólótig boo xam ne ci wàllu fitna la tënku, te nguurug Maki gi bëgg ko fee jële, te amaana sax mënul dajale lu dul woyu yi nekk ci biir Ndakaaru ak li ko wër.
Doxali nu VAP yi nga xam ne dafay boolee ñu yore suuf ak ñoo xam ne amuñu suuf waaye am nañu xaalis, ci diirub ñetti at lees koy amal.
Aljuma jii yemook bésu ñaar-fukki fan ak juróom-ñett, njiital xëy mi, Sëñ. Móodu Faal def na ay siifey lëkkaloo ak këri liggéeyukaay yu bare yu nguur gi moomul, te fukk ci ñoom, ay jigéen na leen di jiite.
Ñi seen xam-xam màcc ci wàll wi yàgg nañoo àrtu waaye njiit yi dégluwuñu leen ngir xam lan mooy seen njàmbat.
Blues yi defaat nañu jalloore ju mel noonu, maanaam daan Skyblues ci silimi bu mujj ci waxtu wi ñaari bit ci benn, ci ndoortel weeru mee, ñetti ayu-bés laata joŋanteb daj-dëppu Ligg dee sàmpiyoŋ (Ligue des champions) bi.
Sa jëf jii dafa wone ne fullaaloo ñu benn yoon yaw njiitu réew mi, waaye ñun itam naka noonu.
Baat yii dafay tënk njeexitalu liggéeyu kuréelu péncum ndawi réew mi doon gëstu ci mbirum juroom-ñeen-fukk ak ñeenti milyaar mi nga xam ne, xaatim bu jëkk ci atum 2019 bu fukki fan ak juróom ci weeru féewiriyee 2019 moo ko jëmmal.
Mën nañoo jàppe luubalkatu alalu askan wi, képp koo xam ne dafay jéem a sàcc wala sax mu sàcc yëf yoo xam ne nguur ngi moo ko moom, bokk na ci yooyu : bépp jumtuwaay, xaalisu gox wala goxaat, xaalisu këru liggéeyukaayu nguur ngi, xaalisu kuréel goo xam ne ñépp la amal njariñ wala sax mu nekk kuréel goo xam ne nguur gi moomu ko waaye moom lay liggéeyal ak yu deme noonu.
Xam ngeen ne waxtu wi jotagul ngir njënd moomu.
Ay nit yu foqale, ci njàppaleg njiit yi, ñoo ngi dagg suuf si ci lu tegewul fenn te xooluñu sax jafe-jafey dëkkuwaay yi mu mën a jur.
Daañu woo ay saasenegaal te duñu ci seet jan diine lañu bokk.
Xamal nit ñi li ñu ci war a xam yépp te jaarale ko ci tënk wii : génn leen seen kër yi dem fajuji su fekkee dangeen feebar, waaye fexe ba génne ci xeli nit ñi baat bii : toogleen seen kër doonte sax dangeen a jagadi.
Ci lim bi, gis nañu ci turu njool mii di Tàkko Faal ak Yusufa Faal mi nga xam ne bëgg-bëggam moo nekkoon réewum Farãas woo ko.
Ñu ngi ñaan booloo ak jàmm ci Senegaal boo xam ne naataange ak dundin bu mucc-ayib di na fi saawaan ci ñépp, bañ a yem ci ñenn ñi rekk.
Askan wi dañoo war a sàkku ñu woo Karaa bala ñoo diig.
Sea Premium 100 bu siiw bi ñu tudde Fatig, nekkul ag gaal goo xam ne njiitu réew mi daf ciy doxantu. Ni ki La signare, dafay yóbbu njiiti Senegaal yi ak gan yu am solo yi diggante Dakaar ak Gore, ci anam yu ànd ak kaaraange gu àdduna yépp nangu ne noonu la war a mel.
Ci loo xam ne waru ko, ab jëwriñ ci nguur wax na ne ki fi nekkoon njiitu réew mi moo jël raw kàddu gi ci wote yi.
Beesal gi am ci pólótig bi dana tax, ci lu wér, ñu dellu ci suñuy xar-baax.
Njiitu bokk-moomeel bu Cees mu ngi ci jiixa-jaaxa.
Xojax yi dañoo nas pexem lekk.
1 – Jëfandikoog nafag réew : li jëm ci wàllu dàmpe ci loo xam ne dees koo foqatee ci nit ngir njariñal ñépp.
Ca Guinée Bissau ak ca Niger daanaka yeksi nañu ci... Yaakaar nañu ne itam coppitee yooyu dina eksi Senegaal ci atum 2024.
Sa ree ju neex jii di firndeel dëggu dina des ci suñu xol yi ba abadan, dina des itam ci xolu képp ku bëggoon  réew mi, yàgg a mébét senegaalug jàmm, senegaalug naataange, Senegaal gu moom boppam ak gu boole xeet ak diine yépp, te suuf féete leen kaw.
Dafay def ay widéwoo yu bare yoo xam ne moo ngi ko duppe Càmbar gafag réew mi. Ci widéwoo yooyu, dinaa ci dikkaat ci lu yaatu ci Yoon wiy yéwénal li ñu natt ci koom ci atum 2020 ak céddale gi ñeel at miiy ñëw
Ginnaaw gi, liggéey na ci kuréel yu wuute yoo xam ne fa la jàngee lépp lu aju ci wàllum xarala.
Ci xelu waa APR, ndam li ca gox bu Sigicoor lay gën a neexee, fàww, ak nu mu mën a deme, ñu boole leen ci li ñuy def.
Li ci gënoon a doy waar mooy ni futbalkat yi doon xeexee bu ñu ñàkkee bal bi.
Waa Liverpool jël nañu seen juróom-benneelu Ligg dee sàmpiyoŋ (Ligue des champions).
Daañu fa dajeek sax ñu yore seeni lijaasa ba noppi di jaay ay lëjum, ay dàll wala sax yu nekk ay defarkati dàll.
Waaye kiy tàggat gaynde yi nee na yemul rekk ci menn pexem futbal.
Noo ngi xaar ak yàkkamti beneen teg-dóor bu Senegaal....
Ci tëralinu woo xam ne taxas gi dees koo watee genn wet, jëndkat dees koy jàppee picc mu ñu war a suqi.
Xanaa nekkul ne ci jafe-jafe ngay xamee say xarit.
Aamadu Tiijaan WON nee : muus-muuslu ak bariy afeer ci fàtteliku rekk lay mujj.
Leer na, dafa jaawale péncum ndawi réew moomu ak mu Senegaal.
Bataaxal yii maanaam « doole dëgg mooy mën a woote fépp ci Senegaal », « Yëfu ponkal dëgg mooy mën a def la war fépp », « Njaatige dëgg mooy mëne fu ne », « Cool dëgg mooy mën a konektewu fépp ci Senegaal ak 4G+ bi » dafay wane, ci lu wér, yéeney yàq deru Free, rawatina nag jëfandikoog baat yu ci mel ni « fépp » ak « fu ne » nga xam ne dafay gaaruwaale Free.
Ñàkk a sàmmoonteek dogal yii, li muy jur mooy, ginnaaw bu weesoo li ci bérébu dencukaayu xaalisu réew mi di ñàkk, musiba ci ñàkk a fay lempo te loolu itam mën na jur jafe-jafey askan.
Ci li Joseh Ki-Zerbo wax, neenal bor bi, nekkul saafara suy sax dàkk ndax ba tay li koy jur jógu fi.
Saajo Maane moom bi ñu dallujee ba dellusi lañu ko génne.
Moom li muy ñoddi mooy gëm-gëm ci pólótig bi.
Njiitu réew mi Maki Sàll wane na bëgg-bëggam ngir  def mbir mi bu jógee ci boppu réew mi.
Réew mi mën naa dox ak keneen ndax campeef yi mu fi teg wala yi mu gën a dëgëral, am na ñu solo ba nga xam ne moom sax bu dul moom, réew mi nga xam ne am na bànneexu jiite, mën naa nekk ci dal.
Xam naa ñaar ñoo xam ne ginnaaw ba ñu jógee ca këru njiitu jëwriñ ga, dañoo soppeeku ay xalamkatu nguur goo xam ne yoonam nekkul ci askanam.
Xoqatal yi nga xam ne dund na ko ci bés bi, yokk ci yi mu nar a dund ca kër ga ...
Am na aw dig wu nekk ci diggante ñi jiite ak ñi ñu jiite.
Amuñu ruu ga, amuñu xadar ba, amuñu mën-mën ba wala xam-xam ba, amuñu tam xel ma.
Siise amul lenn lu mu mën a jàngal xale yii nga xam ne ñi leen di tàggat ñoo gën a xarañ boroom njañ yi fuuf.
F. Bojãa nekk ki jiite wàllu jokkalante bi ci bérébu fajukaay bi dañu koo tuumaal ne dafa luubaal lu tollu ci juróom-ñaar ???.
Dañu doon faral di wax kàddu gii : mooytuleen ki war a fey lempo ki ; dafa ñor, day njuuj-njaaj, day nëbbu, topp ci di la ko wax ak a waxaat.
Jafe-jafe bi, kuréelug Amerig giy yëngu ci wàllu kaaraange digal nañu yenn ci ay njiiti bitim-réew ñu bañ a jël bato bi ñu tudde La vedette bu ñuy dem gore.
Dañoo war a sàkku ak njubal ci ni ñu yoree suñu xaalis, sàkku ñu defaral ñu ay jumtuwaay yu baax, sàkku askan wépp jot ci céddale gi, ci tënk daal sàkku ñu andiy saafara ci suñuy yitte te loolu dafa war sax dàkk ci xelu njiit yi.
Ngir mën a egsi ci lolu Maam Mbay yaakaar na ne fokk ñu am tëggin yu yees ci suñu wàllu askan, yu mel ni yu Usmaan Sónko, te mu tegu ci gëm-gëm bu dëggu te amul benn njuuj-njaaj wala waxtaan ba juboo.
Ci noonu la nas bi amee benn pàcc bu ñu jagleel ab xeetu mbay bu mucc-ayib boo xam ne dafa yomb a jëmmal te saytu ko tamit seerul lool.
Ci beneen joŋante bi ci kippaango G bi, ci ñaar-fukkeelu simili bi ak juróom waa Russie yi lakk caax yi, waaye bi ñu noppalujee ba ñëwaat, waa Almaañ yi wane nañu beneen xar-kanam.
Waaw, këru liggéeyukaayu Farãas  gu mag bi, wàññi na bu baax njëgi yónne wala jot ci xaalis gi.
Baay Móodu Faal ñu gën koo xam ci turu Booy Jinne dafa rëcc dibéer fanweeri fan ci weeru mee ci kasog Camp pénal gi nga xam ne ci ruq bu am kaaraange lañu ko fa dencoon.
Su ñu sukkandikoo ci Libération, ki doon dawal BMW bi, Mamadu Jóob te mu am fukki at ak juróom-ñeent amul këyit giy firndeel ne war naa mën a dawal daamaar (permi).
Jamono ji xelum doom-aadama xippeekoo moo yembook jamono ji xelam tàmbalee neex, jamono ji muy sukkandi ci li nekk ba pare nag, mooy jamono ji nga xam ne ci la xelu doom-aadama matee doon li mu doon tey.
Club anglais bi def na jalloore ju rëy te Saajo Maane wone na ci njàmbaar gu réy.
Dafa tàmbalee tëj gémmiñu benn pàcc ci ñiy xeexal askan wi te defu ñu pólótig, ci loo xam ne da leen di ger, wala mu wañ seen loxo. Ginnaaw gi muy xoqatal këri tas-xibaar yi nga xam ne  féetuwuñu ak moom, ba noppi salfaañe lépp lu tënku ci wàllu wote. Li mu mujjee nag, mooy tënk sañ-sañu nit ñi. Li ci topp mooy, dafa xëtt sàrti wote yiy fal ñi fi wote di samp ñépp, mujj gi, mu xoj moom-sa-boppug askan wi.
Xaste ak ñaawal doŋŋ lañu am, moone Usmaan Sónko laaj na leen ay laaj yu ñu tontoogul ba tey.
Ngir loolu, fokk ñu tabax ay kaso yu yees yu méngook ni ko àdduna yépp di defe.
Xeeti nit ñu jàng ñii, dafa leen di neex ñuy tagg xar-baaxi jaamu ak jëf yu doyadi.
Ñi jot ci feebar bi, bu ñu demee seen kër, mën nañoo wàll màggat ñi, ak ñi nga xam ne dañoo ame yeneen feebar, te ñoom Koronaa wiris bi ñoom lay gën a faat.
Njiital raay bu gaaw (TEER BI) biy lëkkale gox yi, Abdu Ndeene Sàll, moo nekkoon ganu RFM ci aljuma ji.
Njàppale gu mel nii dana gën a dalal xelu joxekat yi yaakaar na béréb bi mënul a dékku mbooloo mi fiy ñëw yépp.
Su fekkee dañu ñu teg tiis, ñun chretiens yi, dañu ko war a nangu ba àdduna di tukki, laata xew-xew bu neex biy ñow, te muy yemook  yëkkatikug jàngu bi.
Su fekkee palaas yi am mbaar la, dinañu fa jaay junni ak ñeenti-téeméeri këyit yiy jàppandal dugg gi (tiket), njëg li junni la. Su fekkee palaas yi amul mbaar la, ñaari junni ak ñeen-fukk këyit lañu fay jaay, ci juróom-benn téeméeri dërëm. Bu dee géttu bëy la nag, ñaari junniy palaas lañu fay denc, di leen jaaye ñeenti-téeméer.
Ay bérébu déncukaayu xaalis a ngi ubbeeku ci lu tegewul ci yoon.
Soo taseek Booy Jinne du la mës a xool ci bët.
Dara wuutalewul Aysata ak Raasin Si.
Dafa yomb ba nga xam ne dañu naan naka lañuy liggéeyalee ab dag ?
Su ñu tënkoo ciy kàddoom, moom rekk moo yoroon caabi koppar-foor bi.
Ñoom dañuy xalaat seen aafiya ji, anam yi ñuy nekk bu ñuy tukki.
Nekkoo dàllinkooru ekib yiy futbal ca Angalteer, waaye yaa jël raw-gàddu gi ci Ërob ak joŋante yu bare yoo xam ne kenn dugalu la ab bal.
Sëñ Saar mi nga xam ne dawal mooy méccéem, ab saytukatu kaaraange moo ko jàpp ci guddi gi muy sàcc ab gaas ca Grand-Yoff ci wetu Zone de captage. Mu ngi yoroon ab woto boo xam ne kenn kuy yëngatu ci wàllu dem ak dikk moo ko moom.
Ginnaaw bi mu tëjee ay wujjam, salfaañe càmpeefi réew mi, njiitu réew mi xaarul woon yënguteg ñoñi Usmaan Sónko yi.
Réewi CEMAC yi dañu lànk a yeesalaat jokkalante gi dox seen digganteek Farãas te mu def  lu tollook juróom-ñaar-fukki at ak juróom. Moo tax xaalisu ëro bi bareetul ci seen ja yi.
Ci tënk, mën nañu wax ne li njëwriñ ju nekk war a jëfandikoo ci koppar dafa koy fësal ci ay yëngu-yëngu yoo xam ne lim bi ci diggante ñaar ak juróom-ñeent lay nekk.
Fajkat bii di Róos WARDINI, nekk njiital ONG Médicol International nee na bokk na ci fajkat yi fiy ñëw te jóge Corée, ñoo xam ne seen xam-xam ci wàllu bëñ la màcc, ñii ci wàllu xol, ñi ci mbiri jigéen ak yeneen ak yeneen.
Wote, ngir wane benn niral rek, yelleef la ci gisin bi ma am ci demokaraasi, maanaam réew moo xam ne askan wi ñooy fal ak a folli. Gisin boobu sax gën naa xóot loolu ndax wote moo raw sax yelleef ba ci tëgginu campeefi réew mi, foog naa ni amul kenn ku mën a génne boppam, ci tayeef liy doxal réew mi...Usmaan Sónko, mi nga xam ne Mamadu Ja mooy royukaayam ci pólótig ba mu tudde ko sax béréb bi pàrteem bi nekk, ci baat yii la ko tënk : lan mooy nguur ? nekkul lu dul aw sas woo xam ne dafa lay tax a fàtte sa bopp ngir saw askan... Li mënul a ñàkk ci njiitu réew lu baax mooy mu am xam-xam ak jaar-jaar bu baax, am gis-gis bu leer, am yéeney jariñ réewam, bëgg réewam, doylu ba noppi nag ànd ak ñu mën... Lii nekkul rekk ay gént waaye dafay fës saa su ne ci kàddu ak yëngu-yënguy pólótigu ñaari njiit yii.
Ci nii, kom li xewoon lu yàggul dara ci mbir yoo xam ne dafa laal ay njiiti pólótig, fexe ba askan wi ànd ak yaw dafay nekk lu mënul a ñàkk
Jumtuwaay yépp  lañu sànni ci biti.
Kujje gi ?
Ay nit ñoo xam ne xamuñu wala ñuy tay-taylu ne njëndum ropplaan dees koy amal ci biir waxtaan woo xam ne dafa bari lu ca warul a senn.
Madagaskaar ak Móoritani ñoo jël ndam li.
Ñiy yëngu ci caada dañoo mës a bëgg xeltu, kon warul jaaxal kenn li ñu bëgg a niroole li ñuy def ak dëgg gi.
Dafa mel ni ci néegu daara ju nekk, ab nongo bu ci am njureef lu baax ci mbind mi dafay féete, gannaaw lépp, ci ñi mujj ci daaraam, su ñu boolee njureef yi ci yeneen fànn yépp.
Dunu yëkëti ay àrtu, waaye dinañu taxaw ci def ab yéglu bu jaar yoon.
Ci boobu, la soppeey Liverpool yu am gannaaw yi ñaax leen, te gannaaw seen yeewute, waa Barcelone mujjee nañoo bàyyiku ni ay cuuj.
Ay daan, su fekkee ne way-tàggatu yi bañ nañoo séq waxtaan ak ñoom.
Waaye nag, leer na ne tekkib yile limu màggaay, ci ay góor-góorlu yu leer te yàgg jëm ci yokk nekkinu askan wi ci déndu Afirig, doyul dara, daanaka sax amul fenn.
Sumbkatu làmb bi, Paab Caalis Fay taxawal na làmbi Tafaa Tin ak Booy Ñaŋ 2, jàpp nanu ko ci juróom-ñetti fan ca aareen nasiyonaal ba.
Kañ la waa Senegaal di yeewu ?
Pep dellusi na ci yoon, gànnaaw ba ñu ko dugalee ab bit, mu teg ñaari juróom-ñeent (9) ak benn juróom-benn (6).
Pólisu Farãas taxaw na ci siifeb liggéey bu am xaalis ak bérébu liggéeyukaayu Farãas bi, Tactical Steel, bu sampu ci Var bi, jàpp Seyne-sur-Mer.
Tënkub ay jukki yu Lazare Ki-Zerbo a door, CETIM, 2015.
Noppi na ci def goneg fukk ak ñetti at gi (13) ab fowukaay.
Ku mujj ki, dañu koo jàpp, yóbbu ko ca kasog Mbàkke ga, ngir ay dóor ak gaañ yu mu tay def ko.
Ba mu demee seeti réewum Farãas, sunu njiitu réewum Senegaal lu nu fonk li, yox-yoxiwul ci ŋàññ doxalin wu jagul wi ADO nekke. Nekk na fi mu nekk nii fitna ci déndu Afirig sowu-jant gi.
Xumbalkat bu ndeysaane bi, mujjee na, ci diggante bi, ca suba sa rekk, feeñal ay tuub, rongoñ yi ci bët yi, jiital jaar-jaaram bu fukki at yi mu def ci liggéey bi niki raayab xare, ak bokkam ci xeetu alpulaar wi, mu ngi mel ni loolu dafay nëbb jëfam ji, dégg nañu ko, teg ci jàllale nañu ko, di xaar àttekat bi altine jii.
Wile nekkin, mujjee naa diis ci doomu Senegaal ji ma doon, moo mujjee doon aw sas ci man, ngir sama réew.
Yàlla na Yàlla teeru leen ca aljana ya, te mu dimbali Sëriñ Saaliw Cuun ci yenam biy soog a door.
Ñun kurélu pólótig la nu, juddu ngir def pólótig, amul leneen lu dul pólótig, waaye neneen nu dul ni ñu mës a daan gise.
Soppu ak neex a jege, lu ndaw te reelu, mujjee naa taxawal ab poñ bu ñu xam ci géewu pólótig bi.
Ab këlëb bu nekk ci diggante bi, di yëngu ci njaay, moom kay way-tàggatu gi dafay wone boppam rekk jàll, mbaa mu wàcc ba ca béréb bu xonk te wóoradi bi (ak ay mën-mën yu tuuti).
Maki Sàll a ngi liggéey sunu réew mi, ci jamono ji doomu mbedd yiy nekk ci tele yeek rajoy Ndakaaru yi di nu ray saa su nekk ak seen njàngat yu amul solo yi.
Baax na ñuy jaaxlewu ngir teggin ak kersa, yi tax ba Usmaan Sónko bañ a jañ yombalug njabootu Njaga Ndóoy, fi ñeneen ñi meloon ni ñu ko xaarul woon benn yoon.
Futbalkatu digg bu Bruges bi, Kerepee Jaata dugal na balu ñaareel bi cib àndandoo bu rafet, lu tollook ñaar-fukki meetar (20), ngir fayul benn bal bu waa Tanzanie mball.
Alxuraan ji nekkul almet bu ñuy jëfandikoo saa boo amee ay jëflante yoo bëgg a faj.
ADD : ca MOJIP FARÃAS, am nanu ay naal yu bare yu jëm ci jigéeni waa Senegaal.
Ci bile doxaliin, leer na ne du ci Jëwrin ji ñu dénk koppar yeek koom-koom gi, du ci Njiital réew mi, moo war a wax di ko jaare ci jëf ju ñu yoonal, muy lu war a mën a jàlle ci doole, walla lu ñu mën a teggi ag fayam.
Kon, fàww nga nekk ku xamul tus ngir mën a taxawal yoon wuy xeex jublu ci sàmm kumpa, ndax xabaabal ci njëg li nu fésal ci awiyoŋu Airbus A320, mën na yombal, luy tollook ay téeméeri milyoŋ, ngir xam njëgu awiyoŋ bi nu digee jënd.
Feeñal ne dina ormaal li mu nar, këlëb bu merengue bi fésal na ne Zidane mooy kéemtaan lu mag li nekk Real Madrid, te jaar-jaaram romb na li mu mës a nekk tàggatkat ak way-tàggatu ci sunu këlëb bi.
Li am solo, loolu la wax, « mooy mën-mënu nguur gi ci fay, waaye nekkul ci yemukaayu bor bi nga xam ne, moo ngi ci doxinu nguur gu nekk, gu bëgg a jëm kanam ».
Paab Maalig Si, jàpp na ne Aali Nguy Njaay a waroon a waxtaane Gàmmu gi, ndax waxam ju matale te leer, loolu la ci teg ak melo wu xoromu, ba tax mbooloo mi daanu ci suuf ak i reetaan….
Wàcce wala batale toftalante gi, ak leeral tolluwaay deppãasu askan wi, moo nekk, kon li waral ñu xaajale koom-koom gi ci ay tëralin.
Xar sunu tànku tubay ngir am nattukaayu yaram ci bérébu jàngukaay yeek bérébi tàggatu yi : yokk liggéeykati kaaraange gi ci biir dëkkuwaayu ndongo yi, sasoo wàñni lim bu ëpp bi nekk ci néeg yi ak seen dàkkantal wu siiw woowu di clandotage : taxaw ci yégle yeek yee askan wi jaare leen ciy nataal yu mag ak yu ndaw yuy wane matukaay yi jëm ci nekkinu gaar mbas mi : xoolaat tëralinu waxtuy njàng mu kawe mi ci li des ci at mi, te joyyanti diir bi ba mu méngook dundug mbas mi : xalaat aw tëralin wuy tënk di wone xaaj yi ci ëpp solo ci diir bi ñu ame léegi, niki néegu daaray càmbar yi ci njàng mu digg-dóomu mi : boole njàngum teewaay meek njàngum soree mi : gënal njàngale mu soree mi, ngir dàrsu yi ëmb lépp, te bàyyi njàngum jiite (TD) meek jëfe (TP) ciy teewaay : ful mboolooy njàngum jiite (TD) meek jëfe (TP), ngir seen i xaaj ngir moytu néegu daara yu fees yeek i nit, rawatina ñi seen njàng tollu ci at mu jëkk mi (L1), ñaareelu at mi (L2), ak ñetteelu at mi (L3) ci daara yi seen jumtukaayi njàngale matale.
Waxul sax ci mbënd mi nekk ci yeneen dëkk yi bokkul ak Ndakaaru.
Nekkul ne dara taxul ba PASTEF mi doon génn ci kuréli pólótig yu néew yiy faral di bàyyi ay kopparu denc ca këru jëwriñ ji ñu dénk biir réew mi.
Musibaa ngi ame ci goxu Jaalo, ci lu gën a leer, ci yoon wi jëm ca estaatu dëkk ba.
Soo yóbboo say aji-feebar ci dëkkandoob Almaañ bi, ba noppi jële fa jumtukaay yu ñu jagleel menn ci réewi way-bokk yi ci booloog réewi Europe yi, loolu mooy tekki ne, ci biir, amuñu lu matale ngir xeex ak tawat ji ca na mu ware.
Ci leeraayu mbind mii, dina jafee gëm wóoraayu nguur gu nekk ci tànki jëmmal yoon ci koppar yi muy jubbanti, gannaaw ba mu ko amalee njëkk ñetti weer (3).
Te noppi nanu ngir bokk ak yéen sunu xam-xam, la Ibraayima Ñaan dëggal, kenn la ci ñi ŋànk këlëb bi.
Jéem leen a def ay kondaane ci seen i mébéti gént, wala ci takkug naxasaale, yeewu gi dina jamp.
Mujjantal gi ñu ñàkk, dafa ñuy fàttali bépp dayo.
Ca Farãas, aw yoon ci jubbanti koppar yeek wenn yoon wu mënul a xaar ngir jàkkaarlook mbasum Koronaa mi, wote nañu ko, gannaaw ñaari fani waxtaan ca Senat ba.
Su fekkee ne am gi, mu ngi ci diggante tus ba téeméer ak fukk ak juróom-ñeenti junni ak juróom-ñetti téeméer (0 et 599 000) ci Seefaa, juuti bi mooy téeméer ak juróom-ñett-fukk (900 F) ci Seefaa, te su fekkee ne dafa nekk ci diggante téeméer ak ñaar-fukki junni ak téeméer ak juróom-ñeen-fukki junneek juróom-ñeent ak juróom-ñetti téeméer (600 000 F et 999 000 F), moo ngi doon juróom-ñaar téeméer ak ñaar-fukk (3600 F) ci Seefaa.
Daf maa niru ne Sónko xamatul fi muy teg tànkam.
ASCM, moomeelu kenn ci Silmani ak Fabregas, mujjeewul a def lu rëy ci kanamu wirgo nawet bi.
Li ci topp, Comte jàpp na ne xelu nit, naka-jekk, dafay jëfandikoo, ci toftalante ñenn ñi, gannaaw ñeneen ñi, ñetti dayo yi ngir mën a xalaat : borom xam-xamu diine cig ngoneem, xam-xamu fàddu cig ndawam, ak xam-xamu amal cig màggataayam.
Mawdo, ni ko baayam daan woowe, gaawtu na ci mile at mos njàngum koom-koom.
Duñu nekk di dund beddi, foñloo ak moytuloo ci njaboot yi leen di dalal.
Du def lu dul xool yaatuwaayu bérébu dalukaayi daamaari nguur gi, ndax mu xam, ñenn ci kilifaay réew mi jox nañu leen ñaar, ñett ba sax lu ëpp yooyu ciy daamar yu bakkane ci tolluwaay, niki 4X4.
Ahã kay, kenn ku nekk ak bayaalu suufam, di def li mu mën.
Xanaa leeral ne lëlu waxtaanu Sutsas bi ci saytug Unsas la ame, lañu dawal ci yéglekaay bi, L’As.
Àllarba ci joŋante dem bi, Lionel Messi génne na àndandoom yi ci guuta gi leen Reds tegaloon.
Ci misaal mi ci këyit gi, am na ay mbind : rusloo ngeen ma
Ci àksidaŋ yi am ci yoon wi, def nanu ci juróomi junni ak téeméer ak ñaar-fukk ak juróom-ñeent (5129) yu am fukki junneek ñaar ak ñetti téeméer ak juróom-ñaar-fukk ak juróom-ñeenti nit yu ci bokk (12 379), ñaar téeméer ak juróom-fukk ak juróom-ñaari nit (257) faatu nañu ci, loolu la kilifa gi Jéen Ngom xamle, moom mi bokk ci xaaj bi nekk ci saytu yi, ci rajo Rfm.
Ndimbal li dafa war a ñagu, niki lol këru koppar gu ndaw gi, war naa muuru ngir ñu mën a jote ci yi nga xam ne tay, dañu leen a beddi ngir néewaayu li ñuy andi, ba tax na ñoo gën a lompoñ.
Bile dogal, dina gàll ñaareelu mbooloom tàggatu gi, ngir mu mën a teewal déndu Afirig ci joŋanteb àdduna bii di ñëw FIFA ak xale yi am wala yéesal fukk ak juróom-ñaari at, war a ame ca réewum Brésil jàpp juróomi fan ba ñaar-fukk ak juróom-ñaari fan ci weeru nowàmbar.
Dinañu ko xam : ay wax yu teguwul mëneesu koo dëggal.
Fu mu toll ci tëralinu lu ëpp wala lu yées juróom-ñaar téeméer ak juróom-fukki milyaar yi mu gëmloo ne def na ko ci, te mu ne saafara na jafe-jefey mbënd mi ?
Aamadu Ba
Ngir yóbbu seen i doom ci bérébi njàngale mu kawe mi, ay way-jur, dinañu dajale xaalis ci diiru ay at yu bare, wala ñu ame ay bor.
Lu moy loolu, tolluwaay yi gën a jàppandi ngir taxawal ab xaalis bu ñépp bokk, ba tay jii nii, jàllaguñu ko.
Gile takku ak bëgg-bëggu askan wi, du mës a dañ, lu dul Sónko dafa doon Njiit li, lile cofeelu bëgg sa réew, du naaxsaay ! Mooy sunu xaalis !
Ak PASTEF, defee neneen pólótig, doon na dëgg gu yemul rekk ci ab bàkk.
Njiital këru liggéeyukaay bi, AGETIP, Sëñ Alaaji Maalig Gay, meeru goxu Ñàndaan, waaf na ngir wormaal ñi loru, gannaaw bi mu amee ñett ñu faatu ci mbooloom këru taskatu xibaar bii di Leeral.
Woote léen am ndaje, dooleen fa gis lu dul ay bàndi ak ay addu-kalpe yuy ànd ak yéen.
Cuq xeex bi gën a rëy ci xeex yi ngir am ab awiyoŋ booy tukkee.
Jamono joo xam ne, njiiti réew yi am fulla te fonk seen i askan ñoo ngi xool nu ñuy leen di dooleelee, di wër lopitaal yeek ndefar yiy liggéey mask yi, nga ne déjj déjjaaral ci sab saal, di lido ak say doom, naan ñakk bi nii, ñakk bi naa ak di saraxu ñu baal la ab bor…Xëy bés rekk ne, damay fayal àntarpiriis yi ñaari téeméeri milyaar (200) ci seen juuti.
Waaye, mënuñu leen a bañ a araftu ci xew-xew yi leen di xaar, xam ngeen ko, daa mel ne, ndax woteb falu njiitu réew ci déndu Afirig bi, mooy des di mel ni mu mel rekk.
Njuréef lu mujj li ñaari bal ci benn, te Messi moo doon, moom doŋŋ, tàggatu gi dugal benn bal ci fukk ak juróomi joŋante yu mujj yi mu def ci Ligg dee sàmpiyoŋ (Ligues des champions) bi.
Ñoom am nañu balu oor, waaye yaw, xolu oor nga ame.
Mel na ne ci biir réew mi yépp, ndawi bëgg sa réew yi, dañuy bay.
Bañkat bi, tuumaal nañu ko ci yeekatu fitna, tëj nañu ko ci kasog Rëbës bi.
Wax xam-xamu taaral, mooy laaj jafe-jafeb màndargaab tànneefu xam-xam bi.
Lenn lu mënul ñàkk ci réew yiy namm a bokk ci dénd bi ñu jagleel xaalis bi mooy, ñu matale màndargaay tànnéef yi ñu bokk : bor bi ñu bokk yées juróom-ñaar-fukk ci téeméer boo jël ci li réew mi am ci at mi yépp (PIB) bi (70%), néewaayu koom gi yées ñett ci téeméer boo jël ci li réew mi am ci at mi yépp (PIB) bi (3%), limu yokkute gi yées fukk ci téeméer boo jël (10%), kondaaneb weccee bi muur gën gaa gàtt ñetti weeri dugal koom-koom ci réew mi, ak yeneen ak yeneen.
Ngir dëgëral beddeeku gi am ci anam wu rafet, njiit li, Sàll xaarul ngir jox jaarukaay buy musal beddikat yi ngir taaral ag jiitoom ak gëm-gëmam, mu melal beddikat yi niki jàngoro juy nasaxal sunu pólótig yi.
Ndeke siifeb njaay mi ci yoon, ngir mu jaar yoon, laaj na takku, waaye itam, takku gu leer gu amul benn gàkk-gàkk, bu mel ne ñàkk a xam ci jaaykatu këf ki, ak yaatuwaayu mbir mi ñuy joxe.
Waxoon na ne, yor na firndeb moomeel yu teguwul ci yoon yi Maki ame.
Ban tànneef, ngir Maki mu jànnaxe mi, mu réere ci coobare boppam ?
Ci ñàkk kóolute gi am ci biir at mile.
Dama mës a xam ne mën naa génn kaso jamono ju nekk, ci bés bi walla ci guddi gi, loolu la wax ci waxtaan wi mu amaloon ak tele Itv bi.
Ci atum 2015, ci wetu Bild : donte neex na ma, bëgguma ko soppi, wala ma nekk ndonol Pep.
Lépp a ngi mel ni cosaanu nit mënul weesu péex mu mënul ñàkk cig fésam.
Jàllale maye deret, moo bees ba léegi ci xeli waa Senegaal yi.
Ci wile tur, benn yoon terewul askan wi mu wax, wala ŋàññ doxalinu yoon.
Macron bañ na nangul Watara dëgër boppam gi mu nekke ci xareb ñoñ bi mën a juddu, muy sukkandiku ci ay wax yu jege dëgg, di bàyyi ñaareelu wote yi ci diggante Beje ak Sóróo.
Ak Pastef, mbind yi ci lim yu baaxul yi ñu duufal, jëme ko ci doxalinu nguur gi, dinañu leen ci seppi, jarul sax rus, yërëmtalu wala bàyyendiku.
Njiital tele bi, li ame màndargam joxe ak moomeel gi ci aju, moom ci boppam, déglu nañu ko, waaye, mujjee naa ñibbi këram.
Fàttalikuleen téereb nettali bu Rëne Marãa, téereb nettali bu njëkk ci der bu ñuul, Batouala (jógal xeex yaw mile), wala ba tay, bu Albeer Kami bi, ak nit ka Meursault (dee moom doŋŋ!).
Ci luy ñëw, dina baax ba mbooloom araftukat yi ci wàllu wér-gi-yaram gi, ñu temm ci tëralin yeek xaajaloo gi ci xam-xami settantal yi ñu teg.
Ŋàññ yi askanu Senegaal di def gannaaw bépp nërméel gu desee leer ci ñoom, tax na ba góor ñi ci melo wu ñuul wi, jomu joxe këlëb yi, ak sunu mbooloom tàggatu gi ci réew mi di ci loru ci anamu nattu.
Jigéen ñooñu, war nañoo bokk ci ñiy jël dogal yi, ci joxe xalaat yi, te seen xalaat war nañu leen na jël boole leen ci tëralin yu kuréli pólótig yiy sàkkoo jiite.
Ñu dugal leen ca fukk ak benneelu simili ba, waxtu juróom-ñeent-fukk yu teg ñaari simili ci la seen waa ji, Jaata andeewaat mbooloom, ñu tollook seen naataango yi ci ngoon gile.
Dafa mel ne mbër mu Yaawu jaal dóor mu daanu, ba noppi mu jóg, jànnaxe, di sóoru Bàlla Gay 2.
Pastef, moo ëpp wërsëg, niki bu sampoon ndëndam ci wotey njiitu réew yi ci réew yu booloo yi (Etats-Unis), kon ndof la !
Junni ak téeméer ak fukk ak juróom-ñeent bu 12 nowàmbar 1997 ak ñaari junneek juróom-benni téeméer ak ñaar-fukk ak ñett bu 10 sulet (ba tay) ñoo génn ci këru liggéeyukaay gi SAIM, Moom-sa-bopp gi amoon màndarga mi ci kanamu  way-donn yi, Ndóoy ci atum 1978 ak atum 1979 (xoolal toftal 1 dekere yi muy dàkk)
Naples a ngi wéyal yoonam wu bon wi, te loolu wuute naak Romains yiy doxal.
Fi mu nekk nii, Sónkoo ngi gën di siiw, ba ca Asie.
Bàyyileen di ñu reeloo ak sang bi nga xam ne, lenn rekk moo taxoon muy pólótig, mooy takk nombo tànku njiit.
Mën-mën yi aju ci xam-xamu lënd gi war nañu leen a yokk.
Gaynde yi ñoo ngi bokk ci kippu D mi, ñu bokk ko ak Cameroun, Sud du Soudan ak ñaareel bi jàll ci kippu E bi, ci joŋanteb toogloo yi.
Mbooloom tàggatu mi jox na ma ñetti yoon sama wërsëg, foog naa ne tono googu baaxul.
Ci jamono jooju, waa Senegaal a ngi desoon seen kër ci jàmm, cig buqat ak tóoy yu teguwul ci kanamu tëj gi.
Ab oto bu ràññeeku, bu nekkoon ci dëkku diine bu sell bi, Tiwaawan, moo mbëkkante ak beneen bu jóge ci beneen boor bi.
Soxna Aana Dãafaa la nu fal doxalkatu Mojip Farãas ci penc mi.
Ñaata at la Pointe de Sagomar am laata ñu koy weccee ?
Noo ngi rafetlu jëfi jàppoo gi ñu nemmeeku fépp, tey woo bépp doomu Senegaal mu jàppale way-loru yi, ci limu am ci alalam, ak mën-mënam.
B. Juuf wone na ne ci jamonoy yoon wi, la doon daw xël yu metti.
Yërëmtu !
Sama baay, ndem-si-Yàlla Mamadu, doonoon na xaritu Seex Beeco Cuun mi mu bokkaloon dëkk ak liggéey ci jamonoy 60, niki ay jàngalekat ci dëkku-kaw gi, Añag ca Kaasamaas.
Naka jekk, cim réew mu nga xam ne sàcckatu netetu dañu koy tëj, di négandiku ñu àtte ko, fi nga xam ne, ñi seen malaanum kiiraayu demlantem réew yi, wala mu péncum ndawi réew mi aar, ñoo ngi koy jëfandikoo, di ñu xër ci seen i kàddu, du yoon ñu ciy loru.
Loolu gaañ na ma, ba àgg ci képp ku nekk ci mbooloo mi, ndax xibaar yooyu dañu leen a wasaare woon, cig tayeef, ci taskati xibaar yi, mu jur ay doxalin yu ñaaw ci ñi ñàkk mbooloo mi, andi ay njort yu ñaaw ak ay noonoo.
Noo ngi koy wax te dunu ci dellusi : noo ngi bàyyi xel lépp, di càmbar bu baax bépp tolluwaay ci mbir mii ak kóolute, waaye itam ak xel mu dal, dëggook sañ-sañ.
Jënd ag daamar gu màndargawoo Ford Santafe Sport (2016) laata tabaski bi, moom laajoon na, ci li Le Témoin wax, Aminata Balde mi teewoon ci kanamam ci anamu lëkkalekat buy yëngu ci këru liggéeyukaay gi, Unit Transit sise Mole II bi ci pooru Ndakaaru bi, ngir liggéeyu duwaañ bi.
Waaye, dafa soppi li mu naroon, bi mu gisee nataal yi ci wetu bayaal bi (téeméer ak fukk ak juróom-benneel), gannaaw bi àttekat bi àddoo cib widéwoo.
Waxtaan nanu ak moom, ndaw si : Maymuna Dem : wax nu sa jaar-jaar.
Ñaar-fukk ak ñetti (23) poñ ku nekk, waaye bali bit yi, moo leen wuutale, dañoo jeng jëm ci foxes yi.
Gan kuréelu pólótig moo mën a màng mbooloo mu tollu nii, te du leen jox njëgu oto, du ñam wu ñuy lekk, wala ay yére ?
Tàggatkatu mbooloom Liverpool, Jorgen Klopp, mën naa bañ a sukkandiku ci Salah.
Waxtoom wépp ak dooleem jépp, dafa ko def ci wasaare làkki réew mi.
Jot na sëkk, jëwriñ ji ŋànk mbay mi dëggal.
Li réewi Afirig yi noppeegul a booloo, warul tax ñu nekk ci diggante tànn benn xaalis ak gëmm seeni bët tànn lu mel ni euro.
Ndax mës nañoo dund ci Senegaal, benn yoon rekk, wu nga xam ne jamonoy wote ju amul ger askan week sunu milyaar yi, nga xam ne fa muy jóge duñu ko mës a leeral ?
Ñun ñépp, nanu àndandoo wote ngir génne fi jalgati yoon, mànkoo ngir faagaagal, nguuru Fay- Sàll gi amul benn worma ci askan wi.
Amul benn borom xel, bu dul takku ngir askanam wala pólótig, te du am jàmmaarloo ak ñiy jalgati yoon.
Sa doom ji bëggul a yéeg, te dafa bëgg a sukkandiku ci yaw ngir nekk Njiit.
Rax-ci-dolli, du yégal askan wi, ndax amul benn worma ci nun.
Dañu nekk di seet daggit bi des : tàggatkat bu am jom.
Ngir fomp jigéenu Sud-Africaine bi, Elmarie Gerryts ci àlluwa ji, war na def...
Su ñu booloo takku ngir génne seen gaa yi léegi léegi, fekksi askan wu sonn ci ay ñaxtoom, boo moytuwul, dina nekk musiba ci Maki ak nguuram gi.
Dama bëgg a wax foofu ne, jot na sëkk, ñu bàyyi di ko jëfandikoo ni gannaay, te def ko ngir ñaari sabab.
Jërëjëf ci jéem a def luy tax nga yelloo sa payoor ngir mën a ñëw taxaw jàkkaarlook ñun di ñu wax waxi liggéey bu yemb te mucc-ayib ! Dakaar, fukki fan ak ñett ci weeru nowàmbar 2019.
Xew-xewi weeru màrs yi weesu yóbbaale nañu turam ba fàww, te dafa mel ni, dañoo dem ba di ko jàppe ni mbër mu yem doole ak njiitu réew mi Maki Sàll.
Gëm-gëm bu xóot boobu moo ma tax di dugg ci pólotig.
Xeltukat yi dañu war a nekk ñuy dooleel askan wi, di liggéey ngir yëkëti ko ba ci màqaama ak jikko yu baax yi gën a kowe tey dakkal jaay doole ngir génn ci ag naaféq gu suufe, dànd bu baax lépp luy wanewu, yëkëti sa bopp wala lu ñàkk teggin.
Su nguur googule jëlee dogalu yokk lempo yi (li këri liggéeyukaay yi di am), loolu dafay wàññi soxla yi (borom kër yi duñu am xaalis bu doy), xaalis bi këri liggéeyukaay yi di dugal  ci ndefar mi dafay bokk ci liy gën a diisal lempo yi ñuy fay.
Saapoloñ bile di Lewandowski, ci juróom-ñeenti fani joŋante yi la raw ki fi rawoon.
Bu ko defee, kooku lees war a laaj xaalis ndax moo yor xaalisu askan wi.
Mu ngi doon soog a teg jeegoy fippu bi amoon ca ñaar-fukki fan ak ñett ci weeru suyee atum 2011.
Nguur gi dafa war a taxaw temm ci séddaleb alali askan wi bu jaar yoon te yemale ñépp.
Yàgg bawul dara, du seen wax jeey soppi lenn lu fi soppeeku, te jamono ju ñu dajee ci ëttub buur rekk, Ndawu réew mile di Usmaan Sónko, dóor na leen ba ngeen xalangu.
Dañu am ayib boo xam ne dafa mel ni dañu ko judduwaale, nañ ko wax te dee : bokkuñu ci xeet yiy waaf wala ñuy daw bu leen ki ñuy xeexal jekkoo.
Jeexitalu ay mbir yu lëj yu dal ci koom-koom bi la, waaye gépp yokkuteg njëg tekkiwul ne yokkute googu, dafa war sax.
Boo seetee, ñett ba juróomi at ci ginnaaw, ni ma doon waxe farañse laa doon waxe wolof.
Ginnaaw waxtaan wa, way-bokk SAID ak SUTT dañu jël dogal yile : bis ni ki tey, boole seen doole, di xàccandoo di dóorandoo, ngir mën a taxaw ci soxlay seen way-bokk yi, rawatina lu aju ci soxla yi ñu bokk ñoom ñépp ; ak tamit jàppante liggéey ngir taxawal ag kurél gu boole sàndikaa njëwriñ ji yore koppari réew mi, waaye tamit gën a taral xeex bi ngir amaat yeneeni ngëneel, dem bay taxawu liggéeykati nguur gi yépp ci seeni jafe-jafe.
Xaalisu bettax boobule bokk na ci liy jural askan wi ndóol, fukk ak ñaar ci fukki réew ak juróom yi bokk xaalisu seefaa (CFA) ñu ngi leen boole ci réew yi seen nit ñi suqalikuwul dara, maanaam xeetu IDH wi mujj te PNUD xalaat ko ; xaalis boobu nekkul luy yombal dugganteg réew yi (lu yées fukk ci téeméer boo jël ci jëflanteb réew yi ci wàllu njënd ak njaay), dafay tamit dakkal xemmemteef gi yeneen réew yi war a am ci réew yi, di fi ñëw (ñett rekk ci téeméer boo jël, ci li yeneen réew yi di dugal Afirig ci xaalis).
Xaalis bi ñu ci dajale mu ngi jëm ci yenn naal yu aju ci enersi, jumtukaay ak dooleel xeex bi ñuy xeex mbënn mi.
Ngir SOFICO SA ; ñaareelu dogal bi joxe ndigalu jox CFU Sarl ñeen-fukk ak juróom-ñeenti milyaar yu teg juróom-ñeenti téeméer ak juróom-fukki milyoŋ.
Dafa war a gërëm Baay Wàdd mi tax nit ñi xam ko !
Ndam li kenn waru cee tëb ak a dal, waaye saasenegaal yi wone nañu ag jàmbaar gu mat sëkk, wone nañu ne ñoo mën saakeeñaa yi, ndam li fésalul jafe-jafe yi gayndey teraanga yi jànkuwanteel, nga xam ne moo leen teree dugal bit yi ñu waroon a dugal yépp.
Ci taxawaayam bu am solo bi mu am ci xaalisu seefaa (F CFA), ci féetalewaale tëralinu joxe xaalis wi di wéy di jëm ci këri liggéeyukaay yi ëpp xaalis.
Nañu rëy bët tey laaj ay njiit yu réew mi yelloo.
Nañu fàtteli ne Senegaal dina fay, ci tono (entere, maanaam xaalis buy yokku ci boram), ñetti téeméeri milyaar ak juróom-benn-fukk au juróom ci seefaa atum 2020, ni ko naalu yoonu xaalis bu 2020 fésalee.
Rafinha ak Manuel Neuer duñu ko wéddi, ñoom ñi daw ak duuti Maane yi gëlëmal, ci seen ñaareelu joŋante bi, ci juróom-ñetteelu xaaju futbal bi, diggante Bayern Munich ak Liverpool, weeru awiril wi weesu, (benn-ñett).
Senegaal mënul woon a tàmbali joŋanteb àdduna bi bu xale yi amagul ñaar-fukki at (U-20) bu FIFA, Poloñ 2019, nu gën a baax anam yi mu ko defe woon.
Loolu la ki ñu jox xibaar bi wax, juróom-benni nit ñu am ay gaañu-gaañu lañu yóbbu lopitaal bu Binjoona.
Ci ay mbindam yi daw yaramu ñu bare, dafa koy ñaan mu sargal Sëybatu Juuf, jigéenu alkaati ju atum 2019 ndax yónnentam yépp ya mu doxi ca Mbootaayu xeet ya.
Bi Demburu di woo pël ñi, fekkoon na Sónko woo waa Kaasamaas ba pare.
Ndaxte, am na ñu fi jiitu, gën ñoo jàmbaare, gën ñoo xam, gën ñoo mën te raw ñu ci fànn yu baree bare te amuñu li ñu am.
Saajo Maane moo dugalaat waaye bitu temboo bu Wilfried Zaha moo naroon na yàq lépp bu Firmiñoo dugalul woon ñaareelu bit bi nga xam ne, moo tax ñu jël ndam li.
Kàngam ci wàllu yoon ak jumtukaay xarala, Emaniyel Joox jàpp na ne mënuñu wax waxi njëg lu wàcc waaye li ñu war a wax mooy, njëg lu ñu seetaat.
Ropplaan bi mu ngi jar juróom-fukk ak juróom-ñaari milyaar yu teg ñeenti téeméeri milyoŋ ak ñeen-fukk ak juróom-ñaar yu teg ñaar-téeméer ak fanweer ak juróom-ñaari junne ak juróom-ñaar-fukk ak benn ak benn fiftin ci xaalisu seefaa (57 447 235 356 francs CF) ; xaalis bi ñu ko jënde, ñu ngi ko jële ci natti ati 2019, 2020 ak 2021, loolu la jëwriñ ji yore gafag réew mi, Abdulaay Daawuda Jàllo, wax àjjuma bi muy layal  naalu yoon n° 07/2021 bi soppi yoon n°81-52 bu 10 sulet 1981 te aju ci tëralinu payoori takk-der yeek ñi ko nekkul te àllaterete.
Rax-ci-dolli jàmmaarlook mbas mu law fépp mi ak tàrde ca Oran, kilifay Alseri, ak Kurélu Afirig gi yore mbirum daw (tàggat-yaram) dañu fasoon yéene toxal ca Alsee, ci njeexitalu weeru suweŋ.
Ndaxte dañu yaakaar ne muuraake ngir waa kër Sónko yi te war leen ko teree lekk ?
Beneen joŋante bu ndam demul, dikkul, bu baaxul ci ñoom ndaxte dañu sore ci raŋ gi.
Wànte yéenekaay bi xamle na ne kilifa yi tàmbali nañu aw waxtaan ngir jàmm dellusi.
Beneen yoon, waxuñu fi xaalis bu takku lool bu dem ci kurãa bi ginnaaw sax waxtuy liggéey yi wala esãas bi.
Xaalis bi ci taxawaay lañu ko fay xobbet xobbet, ci ab biro (bu yéenekaay bi nangul a fésal) waaye nekkul ci kayitu payooru deppite yi.
Maanaam, keroog bañ nee mbas dikkal na réewum Siin, keroog laa doon jël samay matuwaay, tëj biir réew mi.
Ca ginnaaw ga tuuti, sàndarma yi, ci ndigalu Ja, ga deppite yi ñu génn béreb ba, ñeent ci ñoom bañoon, ñu jàpp leen, Seŋoor mujj joxe ndigal ñu bàyyi leen.
Bu weesoo samp ag kurél gu sax dàkk ci 77 ak jumtukaayi jiite yu baax, dinañu samp PASTEF, ci dëkki Seine ak Marne gi nga xam ne, mooy deppartemaŋ bi gën a yaatu ci Île de France.
Ci yéenekaayu Kritik bu gaawu 25 sulet, Doktoor Buso mu ngi ñuy xamal ne : dëgg-dëgg am xaalis lu jamp la.
Ci misaal, su ag nguur jëlee dogalu wàññi lempo yi ci li nit ki di am, loolu dafay tax li borom-kër yi mën a jënd yépp ci seen xaalis yokk, naka noonu soxla yi, tey wàññiwaale lempo yi mu ga këri liggéeyukaay yi, ñuy mën di am lu ëpp li ñu daan am, di mën di jël ay nit ñu liggéey.
Bu ñu jëlee misaal ci Mbay Ñãa mi nga xam ne bu danoo ci wetu kãa yi dina am ñaar-téeméeri at soog a jóg, xam ngeen li ma bëgg a wax foofu, loolu mooy xel yi nekkuñu fi te seen tàggatkat bi dafa lajj wala nga xam ne, dese na lu bare.
Am na ci tamit ñàkk gëm-gëm, ñàkk jëmu wala ñàkk mën-mën ci yenn way-pólotig yi nga xam ne, dafa mel ni dañu dugg ci pólotig ndax rekk aw yoon la wuy may nit ki alal, darajaal ko.
Foo mënti dem ci àddina si, noonu la, ba mu des Afirig.
Ci li Njiitu réew mi Maki Sàll wax, ropplaan bi dina jóge Tàmbaakundaa ci ay ñaar-fukki waxtu ak ñaar yooyu.
Xayma yi leer nañu nàññ, def nañu seen nettali : benn doktoor ngir juróom-fukki junney nit ag juróom-ñeent yu dëkk ci benn béréb bi.
Ni ko Libération bindee, Interpol xam na ko ba màndargaal ko te mu ngi wër bu baax.
Jeexital bi mooy, ay ndaanaan a ngi def ay nettaliy dundu yu amul benn solo, yu ñu juralul benn yokkute.
Li ñuy xalaat kay mooy, ndax yégleg yokk boobu nekkul luy nelawal askan wi ba duñu waxati ci tas gi ñu tas SENELEC jamono yii.
TASLEEN XIBAAR BI NGIR JÀPPALE SOLDAAR BI, TAXAWU ABDU KARIIM GÉEY MOOY JÀPP CI COPPITE GI
Bulo yi futbal nañu bu baax ndax ki ñu génne ci ndoorteelu futbal bi dafa leen a ndimbale bu baax.
KON DÀND BA PARE JOX KO AY KURPEÑ.
Wax ju daw yaram ji njagamaar bi am fukki at ak ñett kese wax ci PV, ndongo li nekk ci juróom-benneelu at mi ci njàng mu suufe mi dikkaat na ci anam yi mu séqe mbëggeel ak borom jabar bi.
Buleen jaawale cër-ci-téeméeru lempo bi ak wuute bi am ci ci li maas gu nekk di joxe ci lempo.
Jëlukaayu tàngaayu yaram, nattukaayu taasiyoŋ, niitukaayu biir bër ngir faj bët bi, màndargay kuurãa biy dox ci xol ak ñoom seen.
Réewum Farãas dafa yég ne mu ngi gën di ñàkk doole ji mu amoon ci Senegaal.
Mëneesul a ñàkk a tudd réewum Ërob mi mujj a jël ndamal joŋanteb dénd ba.
Am naa yaakaar ne waa ji am na sañ-sañu wax li mu gis ni bépp saasenegaal wànte li mu bokkul xalaat ak as peresidaŋ su mel ni Sónko miy mbokku joolaam moo tax ñu war koo saaga, te nit ñi nite saagawuñu sama mbokk mi bi mu joxee xalaatam.
Soxna si Kan la, moom miy jabaru jaaykatu dorog bu mag, moo jënd benn ci bato yi yeboon kokaayin bi.
Li mënoon a doon yoon wu mujj wu maas gu jëm mag te xarañ mën a jël kub bi.
Bi ñu leen fekkee ñu yore njureef li rekk, lañu leen song ngir jàpp leen.
Yokkuteg xaalisu pénc bi ci gafag waa asiirãas dina tax xaalis bi réew yi di génne ngir seeni soxla wàcc ci jamono ji àttekat bi di toppatoo kayit giy jox ki gën a baaxle njëg li ñuy jaay.
Terewul, ci ndimbalu jumtukaayu xarala yi, njiitu Pastef teewe na ndaje ma am bitim réew te nekk fii ci Dakaar.
Doomu jàngoro bi fa la juddoo, ay weer rekk ginnaaw gi, bi mu fa defee ay jéyya, Réewum Siin ci boppam, mooy ñëw di dimbale réew yi nekk jamono jii di jël seen wàll ci koronaa bi.
Stv, ki ñuy waxal dafa ñuy xamal tolluwaayu cër bi.
Mësuñoo gis, ci taarixu Première ligue ab ekib bu duma moroomam bitim réew juróom-ñeenti bit ci dara.
Ni ñu ko waxee ci suñu mbind mu mujj mi, takk-der yi dañu xam bu baax mbégtey askan wi ba seenug bëgg nguur tax ñu taqalikoo ak njiitu réew ma, gunge ko ba mu dem.
Gaawu bile la ñaari ekibu Àngalteer, Chelsea ak Manchester City di laale ngir finaalu Ligg-dee-sàmpiyoŋ bi.
Saajo Maane, (ataakãa Liverpool bi) : kenn mësul gis lii !
Ak nit ñu ñuul ñi ñu beddi ca Palestin ak Móritani.
Loolu doyul, nga taafantoo guural gi, di jël dogal yu la neex.
Su jigéenu jullit bëgg a muuru, war na koo mën a def.
Ci noonu, Mbaalo Ja Caam dina jiite SUTSAS ci diiru ñetti at.
Naka la SONES mi nga xam ne, moom moo war a saytu liggéeyu këru liggéeyukaay gi yore ndox mi léegi, di amee ab cër ci këru liggéeyukaay googule ?
Ci dëmi-finaalu dellusi bu Ligg-dee-sàmpiyoŋ bi, Liverpool moo doon dalal ci màkkaanam bile di Anfield ekibu Barcelone mi jëloon ndam la ci ñetti bit ci dara, bi mu ko fekkee dëkkam.
Lu yées menn at ginnaaw bi ñu ko sosee, Xaalis bi ñu teg ci loxol saasenegaal bile di Mamadu Mbay, jur na ay ndefar yu bare yu ñu mën a tiitaroo.
Ku xool Meetar Elaas Juuf rekk, dinga gis ne li ñu ko fàtteli jëfu siif jigéen ja mu defoon te yoonu Farãas tegoon ko ci ay daan, metti na ko lool.
G.E, lu ñu mën a jële mbégte, ci yeggee Njiitu réew mi li xew, gët yi muy xool doxinu njiiteef gi, moo xam muy njiiteef gu mag gi wala njiiteef giy am ci gox-goxaan yi.
Dinañu am ay gan yu mel ni ay kuréli diiney katolig ak yu lislaam.
Gàcceel ngeen réew mi te it, jox ngeen dëgg ñi doon wax waxi ndaw ñu ñàkk yar.
Réew yile di làkk àngale di Niseriyaa, Ganaa ak Gàmbi dañuy des ak seen xaalis ndaxte dañu bëgg a xaar ba xam fu wànnent di mujj ak gëtam, soog a dugg ci xaalisu Afirig bu bees bi.
Ndate mu sell mi, mi am naqar bu rëy ne na Xànju mi ñàkk kilifa, mi tontu tontu bi ngeen di fàtteliku, woo ko ñetti yoon, nga ne ko sama yaay nee na, teen bi gënoon na fee déey, mu root rootaaleel la.
Takku taxaw temm boo xam ne la, dangay fàtte sa bopp, jëf ngir ñépp.
Xëyna ay xalaat yuy dooleel jàmm jeek yoon ci Senegaal dinañu génne ci waxtaan wi.
Xaalis la bu tollu ci ñeen-fukki milyoŋ ak juróom ciy ëroo, maanaam lu war a tollu ci fanweeri milyaar ci seefaa te ñu jagleel ko SONACOS.
Nee na am na dogu bu am, ak jàppaleg Njiitu réew mi, gu ngornmaŋ bi ngir dooleel dugal xaalis gi ci Afirig Sowu Jant, ci ni ko lislaam santaane.
Nee na baaxul ci ab lawax (kàndidaa) wala am njiitu réew muy wax ci mbir yooyu ci anam yu àndul ak benn teggin.
Aana Dãfaa Jémme : Maa ngi tàmbalee sama liggéey ak liggéeyu dimbalikatu fajkat yi ginnaaw ab tàggatu bu ma def ci wàllu paj.
Xaaju guddig talaata jàpp àllarba la ñaari saay-saay yi song bànk bi.
Ndam lu ci yem ci ndam rekk, waaye lu leen di tax a nekk ci boppu Série A bi.
Ci seeni wax, jëwriñ jile di Sakariyaa Jaw digoon na leen ay payoor waaye ba tey, furaas dàlli xëddeen.
Aali Nguy Njaay biral na ne tëralin wu benne woowule, njëwriñu wér-gu-yaram ji war koo amal li ko dalee at mii di ñëw, dina tax lopitaal yi gën a mucc-ayib.
Bit bi arbiit bi bañal Jaraaf, bu doon Kamërun dinañu ko nangu.
Li am mooy, ab jaay-doole la bu ñu jëfandikoo dooley nguur ba pare def ko, ci lu àndul jalgati bépp yoonu réew mi.
Teewalkati àllaterete yi, Jibi Sow mi teewal SAMES, ki teewal Mbooleem sàndikaa mi ak kurélu wér gi… rafetlu nañu saytuyin wi Doktoor Sekk tàmbali te mu bokk ci li tax Lopitaal Abaas Ndaw nekk tey lopitaal bu baax, buy def paj mu mucc-ayib.
Xalaat nañu ci mbir mi ak ci njàngum bataaxalu sàmmkat yi.
Jot naa bokk lu yàggul dara ci joŋanteb àdduna bi amoon ci wàllu xam-xamu xelal ak jëfloo masin yi (mbiru róboo) ca Dubaay, nga xam ne suñu këlëb bi moo fa teewaloon Senegaal gépp.
Nee na demokaraasi dëgg, nekkul ci mbañ-gàcce waaye mu ngi ci bor yi.
Du wax lu dul ay daan yu amul benn njariñ.
Bi ñu boolee li kujje gi am ci xob ak xobi ñi demul woteji, Njiit li falu na ak li gën a néew ci ñi bindu woon ci wote yi.
Grenade jiituwaat na ci Série bi ginnaaw bi mu jëlee ndam li ci joŋanteem ak Betis.
Ab sañ-san bu mu moomal boppam te bokku ko ak geneen kilifa.
Ekib yi war a joŋante ci joŋanteb futbal bu Afirig, atum 2019, xam nañu leen.
Kilifa yi demloo nañu leen fépp te ñoo fay yore seen bopp.
Ma waxaat ko, ñun ànduñu ak SUEZ, ànduñu ak SDE, ak ku fiy mën a nekk benn fan ci weeru sãawiyee, ñun li ñu soxal mooy, teraanga ji ñu fi am ba pare, kenn du ci wàññi lenn.
Ay at a ngi nii, ñoom ñooñee ñuy àrtu kilifa yi balaa bëy di wëy mbuus.
Bi joŋante bi amee juróom-ñaar-fukki simili ak juróom la J. Reine Adelaïde dugal bit bi yóbbu waa Lyon ci kanam.
Yoon woowu, yoon la wu amul benn jébbal mën-mën.
Cees dina wéy di des ci yoxoy Idy forever !
Li may laaj mooy lan moo fi soppeeku ba ñu xam njëgu ropplaanu Wàdd te lu Maki mënuñu koo xam, ñu ñuy wax waxi sekkere nguur (sëkëre detaa).
Lii rekk a tax askanu Senegaal gisul boppam ci doxalinu nguur gi.
Benn bés, lu yàggatul dara, askan wi dina wàcc ci mbedd mi, fésal li ko naqari yépp.
Nguur gu jubadi, guy dox ci lu lëndëm rekk, di wéer léppam ci bëgg-bëggi ñeneen ñu kenn xamul, du leen tax a dellu ginnaaw mukk.
Bàyyileen di ñu naral.
Liggéey bi nguur gi yorewul dafay rëcc ci fay lempo te loolu bokk na ci liy wàññi xemmemteefu koom gi.
Ci ay xibaar yu Afrique Confidentielle yore, FSD jot naa dugal xaalis bu tollu ci fanweer ak ñett ci téeméer boo jël (33%) ci liggéeyam bu jëkk bi rekk, te mu ngi wéy di am lu muy jur ci yeneen bérébi liggéeyukaay yi.
Soxlawuñu lu dul nit ku bëgg a jàppale aw askanam.
Seet ci réew yi am ay pexe yu leen génne ci ndóol : Corée du Sud.
Léeg-léeg, ñu lijjanti mbir mi ba du jur gàllankoor ci benn boor.
Jigéen ñi gën a mën leb xaalis ci bànk yi, loolu dina baax ci koom bi te it dina tax bànk yi am dara ndaxte ñoom, saa yu ñu la lebee, bu fay jotee, dinañu la fay sa xaalis.
Am na jamono yoo xam ni danga war a wut say pexey bopp yu lay dugal ci taarix.
Wax ñu li am coppite dëgg-dëgg ci dundug saasenegaal yi ba Sëñ bii nekkee ci boppu nguur gi ba tey ?
Waaye, ci benn téere bi ba tay, ñu ngi ñuy xamal ne, ci fànnu jëndee bitim réew wi, réewum Farãas moo jiitu ci réew yiy ñëw Senegaal di fi andi ay liggéey.
Xibaar bi dafa ñëw rekk, siiw fépp.
Ndaw yiy liggéeye ci defukaayi xaalis yi, bés bu jot, dañuy andi xaalis bi dellusi ci bànk bi.
Wànte jàngu bi dafa war a gën a bokk tamit ci pólotig bi ci réew mi, am fitu fésal ay xalaatam ni ko jàngu bu Congo, bu Afrique du Sud ak bu Centre Afrique di defee,
Ñu ngi fàtteli tamit ne, bu Abdulaay Wàdd di jot ci nguur gi atum 2000, dafa fekk ne Mawdo Mamadu Ja, Abdulaay Bàccili, Ammat Dãasoxo, Mustafaa Ñas, Maki Sàll ak yeneeni doomi réew mi dañu caa bokk bokk bu ñu fésalul.
« Dinañu dem bégee ko ñun ñaar ñépp ci ab tàggat-yaram bu ñu naan kàrtiŋ (maanaam ndawalum kàrt), dinañu ci am nataal yu rafet », noonu la ko waxe ci ay kaf.
Ga nañu réew mi mu delloo medaayi xaalis yi mu jëlee woon ca finaal ba mu ñàkkoon ci digganteem ak Kamërun.
Ñu ngi fàtteli Njiitu réew mi ne ni suñu bor yi bindoo wuute ne ak ni bori yeneen réew yi mu jël misaal bindoo.
Ndam li, lu ànd ak yëg-yëg la, mbégte mi ma ci am, mbégte du ko gën a rëy.
Mu ngi jotale njaalam Gurub Leeral ci tiis bi dal ci kowam.
Wànte ni jëf ji amee wane na ne jëmu bi ñu fésal aw lay la woon rekk, li waral jëf ji dëgg, mooy ne dafa am ñenn ñu ñu bëggoon ñu doxe ci am xaalis bu bare.
Ñaareel bi : ñu ngi naan, li yàqu ginnaaw ngóob meek ndeqi mi tollu na daanaka ci fukk ak juróom ci téeméer boo jël.
Li ndaw ñi jàppe mbirum pólotig, mooy aw doxalin wu amul genn muj, lu dul neexal ay nit ñu ko jël, def ko luy diisal seen poos kese.
Farãas dafa yég ne mu ngi gën di ñàkk doole ji mu amoon ci Senegaal.
Atum mee 2018 la dem ndaxte ginnaaw ñaari at ak genn wàll yu may ay ndam, dama yégoon ne ekib bi soxla woon na leneen ngir nekk ci kow te des fa.
Ñëw bi ci samay mbokk, mooy yoon wu jëkk ci doxi nemmeeku yi ma war a def laata wotey meer yi.
Ni njiitu kurél gi, górnóor bu jëkk ba Léwópól Wàdd gisee, waxtaan wi dina tax ñu def ab jàngat buy séentu ëllëg ak tamit joxe ay saafara ngir am dundug bennoo gi gën.
Ñaari at a ngi nii, Alasaan Watara mu ngi wut jàppale gu sax dàkk ci Emmanuel Macron, ndax moom rekk mooy ki war a mën a amal ag dal te sàmm lépp lu fa Farãas mën a jële.
Soxna si, xaaral mu jël say kayit.
Waaye nettali bii dafay joxe yenn digle, bu dee sax ndoortelu saafaray li ñu gis ne doxul la.
Takk-der yi bi ñuy dugg Misira (diggante mook Tàmbaakundaa am na fanweeri kilomet ci RN7) lañu gis Daam Si, borom móto bi muy sol esãas.
Ca mujjantal ga saatinisi bu Monastiir, Makrem Ben Romdhane bile jël na Manute Bol VAL Sportsmanship Award biy raayab nekkug royukaay, nangu ku la raw, mën a bokk ci powum tàggat-yaram ak tamit nawloo bi mu wone diiru joŋante bi yépp.
Dinañu leen laaj ndax fàtteliku ngeen ci yan anam lañu bind tëralinu JOT NA.
Gëm-gëm boobu (bu xasee ba am ginnaaw ay xalaat yu xóot) dafay am leneen lu dëxëñu ci baatu gëmm.
Ci suñu xalaat, ñun dañu won waa Senegaal yi ne pólótig bi léegi, dañu ko war a defee neneen nu dul ni muy demee.
Waaye ngir def li la war lépp, wóoral dafa war a boole ñépp : loolee nag, du li am ba doy ci dénd bi fi mu nekk nii.
Waaye muy laaj ropplaan buy jar juróom-benn-fukk wala juróom-ñett-fukki milyaar, mu mel ni dañuy for xaalis bi.
Mu joxe juróom-fukk ak juróom-ñaari milyaar yu teg ñaar-téeméer ak juróom-ñett-fukki milyoŋ ak juróom-ñeent yu teg ñaar-téeméer ak juróom-ñett-fukki junne ak juróom-ñeent yu teg juróom-fukk ak juróom-ñett yu teg ñaari fiftin ngir jënd dundu bu ñu jagleel benn milyoŋu borom kër bu teg téeméeri junne (juróomi junne ak juróom-ñett-fukk ak juróom-ñett yu teg ñeen-fukk ak juróom yu nekk ci téereb limu borom kër yi, ñeenti téeméer ak fukk ak benn yu teg juróom-ñeenti téeméer ak juróom-fukk ak juróom ci borom kër yu ñu seppi ci askan wi ak téeméeri junne ngir mbooloo yu benne yi) te lépp di jar fukki junne ak ñett ak ñaar-téeméer ngir borom kër gu nekk.
Lile dafay firndeelaat ag ñàkk a xelu gu am ci anam wi ñu séddale dundu bi te mënoon a yónne ku nekk xaalis bi, loolu doon na tax yëf yi du diis yenn diis yi.
Francfort moo daan Bayern.
Kurél giy xeexal Bàmbiloor tey mettitlu naqaram ba léegi, bind na Njiitu réew mi ab bataaxal bu muy fésal ag ñàkk a àndam bu baax ci jépp jëf juy wut a nangu li xas tege seeni yoxo di seen moomeel (lu ñuy jëfandikoo, koom), wala muy bëgg a yàq bokk geek jàppalante bi am seen diggante wala jépp jëf juy jural seen dundu gi wala gu seen doom yiy ñëw, aw ay wala fitna.
Sàll miy xoole Meetar Wàdd gëti gu ñu bëgg lool, dëñul ci wax ne Wàdd moomu, warul woon a jéem a am ñetteelu ay (màndaa).
Dafa mel ni Pastef dafa ko bàyyi, naka noonu, ñu bare ci kujje gi won nañu ko ginnaaw.
Ci jamono yii, Mamadu Alfaa Jàllo, njiitu Nahju Agro-industrie, ŋàññi na seen doxalin, bëgg ñu xoolaat ko.
Li mu nekk ku mën a samp ndëndam ngir jël Balu oor bi (Ballon d’or) rekk, def na ko ku matal nattukaay boobule.
Jeego bu am solo boobu jëm ca Joŋanteb tàggat-yaram (Së olempig) bu Tókiyoo, koronaa bi tax na ñu dàq ko ba 2021.
Ci noonu la fàtteli ne Senegaal, ci at yu mujj yii, jéem naa ràññeeku ci dugal xaalis bu lalu ci diineey lislaam.
Mãasuur Samsdin Mbów, Porofesëeru Leetar ak jàngatkat.
Naal bi dina tax tamit ñu mën a yemale, beesalaat ak yokk kuurãa bi ba mu tollu ci junney kilomet ak juróom-ñaar-téeméer ak ñaar-fukk ak tamit samp ay toggkati kuurãa ci yeneen dëkki taax yu soxla lu bare ci kuurãa.
Loolu moo war a doon téeméer ak fanweer wuuteek ñetti téeméer ak ñeen-fukk laata xayma yu bees yi.
Ay tiraayëeri Senegaal ci Caaroy, ci sëg yi ! Tey, ñaari fan ci weeru desàmbar.
Xël wu jéggi dayo, duplee ndeyjoor, bañ a taxaw ci are yi ngir may kiliyaan yi ñu wàcc, yenn lañu ci jalgati yi.
Liggéeykati meeri yi wone nañu ne mënuñu, lajj nañu ci seen sas wi.
Ba léegi ñu ngi xaar kalaameb Maamur Jàllo ndax loolu dina tax waa Senegaal yi xam bu baax ñi ñuy jiite.
Musaa ak Ibraayima Ba, cosaanoo Welingara dañu fàqee woon ca seen daara ja nekk Kawlag ngir ñibbi seen kër.
Kilifag Senegaal bile di Amadu Galo Faal, njiitu BAL, moo jox kub bi nga xam ne nataalu ag guy la.
Ndaxte dinanñu yegge ay jegeñaaleem (jëwriñ ak deppite) lim yu bare.
Li mu am yépp ci at mi, moom kese, tolloo naak ñaari ñetteelu xaaju li gox bi am.
….. ??? te ñu koy gën di jëfandikoo ci mbay mi, maanaam, li ëpp ci li ñuy jariñal ci Senegaal.
Ki ñëw bees dina jëfandikoo jumtukaayi njureefam (petorol bi tollu ci ñeen-fukk ci téeméer boo jël ci li muy am at mi yépp ak ci askan wi, askan woowu mu ngi tollu ci téeméer ak juróom-ñeen-fukki milyoŋ ak juróom-benn) ngir am ci xéewal yiy tukke ci màrse bi ñépp bokk.
Senegaal def na li waroon bi mu dajee ak ekibu Keeñaa, bu àndoon ak pasteef lool te soxlawul woon lu dul temboo rekk ngir jàll, bokk ci ñetteel yi gën, ginnaaw bu Marog daane Afirig di Sidd (Afrique du Sud) benn bit ci dara.
Luy dakkal mbirum turu Usmaan Sónko/Peresidãa ci kayiti joŋantey néegi njàng yu sekond, lile lañu dégge ci rajo Sud Fm.
Dañu leen daanoon ci fukk ak juróom-ñeenteelu simili bi, waaye Mbay Ñaŋ ak i ñoñam mujj nañu dugal ñoom tamit.
Defleen ndànk, bu ñu gaaw a wax.
Ca ndaje moomu la ñaari sàndikaa yi gise, ñoom ñi bokk ay jëmu, ñuy pexey gën a toppatoo soxlay liggéeykat yi, soxla yi jëm ci seenug dundu, seen liggéey, seeni njiiteef, tëral yoon wu leer wi ñu war a jaar ba àllaterete ak tamit jël ay liggéeykat, ak ñoom seen.
Jëfandikooleen seen kàrta wote yi, folli ko, loolu rekk moo ñuy mën a musal ci deret ju tuuru.
Ngan gi nga xam ne, seetlukat yi, ag defaruwaat ba jekk lañu ko jàppe, ñëw na ci jamono joo xam ne, xayma bi Këru xayma gii di ANSD def ci weer wi, wone na ne li réewum Siin di dugal ci xaalis ci réew mi moo ëpp fuuf li réewum Farãas di dugal ndax ci benn diggante bi, tus ba ñeen-fukk ak juróom, Siin a ngi dugal ñeen-fukk ak ñeent kos juróom-benn ci téeméer boo jël (44,6%) te Farãas moom di dugal juróom kos ñett kese ci téeméer boo jël (5,3%).
Ak jàngalekat yu màgget yi, ñu bare ci ñoom di sooxaale feebar, dellu ci lekool yi weeru septàmbar, mën a leen di jural musiba, bu loolu amee rekk, mën na nekk luy gën a taral ñàkkug jàngalekat yi am tey ci njàng mu kowe.
Tey, Sinwaa bi dafa gëm ni Siin moo war a jiite àddina si te dog-dog dafa ko daloon ci diggante bi, Àngalteer ak Sàppoŋ raw ko.
Maa ngi digal képp ku yore sànkaru (kañseeru) xëtër, jàngoroy xol, jàngoroy res (hepaatit), sàkkara bu tolluwaayam jéggi dayo, tenqo bu bañ, doomu jàngoroy erpes, jafe-jafey koddal, sànkaru xelliwaanu sàkkara (porostaat), ñàkk a mën a am doom ak jiwu góor wu néew, mu dem seeti Doktoor Nelson.
Ñaari kuufaraam yi (juróom-benn fukk ak juróom-ñeenteelu simili, juróom-ñeen-fukkeelu simili) jaaxaluñu góolu Dijon bi Alferet Gómis.
Wooteel am ndaje mu yaatu wala nga gis ay limi tur yu bare.
Ñett ñi ko dimbale nag ñoom, ñu di Daam Si, Seex Njaay ak Abdu Fay, ñu nga ba tey ci yoxoy takk-der yi, Màkkaanu takk-der yi (Section de Recherches), ñu leen di déglu, li ñu leen di toppe mooy, rawale ab defkatu ñaawtéef.
Njiitu wàllu njiiteef gi mu ngi wallusi Njëwriñ ji yore suqalikug askan wi nga xam ne, ay gëtam rekk la yore woon, di seetaan bi màkkaanam bi di lakk.
Li mu def ci njaaxum ci pólotig bi li muy bare bare, ay ñoñam dañu ko bàyyi muy wéy ci loolee.
Mook Sàngalkaam ñoo bokk benn dekere 2011 bi rëddaatoon gox bi.
Kuy wax lu gën ngir dem ak xel mu dal ca joŋantey meeri ya.
Loolu tamit moo am ak waa Naples yi waa yi wékku ci Spal.
Dinañu dem ca daloob yoonu Kafirin – Ngànda ba, dem Tàmbaa, bu ñu ci paree, ñu dem Kéedugu, foofee, Njiitu réew mi dina fa daloo lopitaal Ammat Dãasoxo.
Li ñu ñu bëgg a gëmloo mooy, dekere bi ñu jox liggéeykati njiiteef gi du bu baax bi, loolu dafay tekki ne, kilifteefu nguur gi wala sax gu Njiitu réew mi dafa nërméelu ba ay nit di mën a am sañ-sañu jox liggéeykati njiiteefam gi ay kayit yu bon ngir ñu sukaandiku ci, def liggéey ba ca war (dekere wala yoon).
Yal na la jig te yeneeni ndam topp ci.
Yoon teggi loxoom etijaŋ yi, Porofesëer Baabakar Jóob ak Giy Maris Saaña xeexu ñépp la, askan wépp a ko laaj.
Rom-poye Liberte Siis, ci wetu ñaari yoon yi, dafa mujj nekk ab bérebu dox-daje dëgg léegi.
Fileek digaaleb Senac SA ak Nguuru Senegaal di jeex, Nguur gi dina defar ñetti téeméeri kilomet ci otorut ak xaalisu boppam.
Ab xale bu jigéen bu rëccoon yaayam la ab kamiyoŋ bu yore màndargam LG 8154 H jaar ci kowam mu mokk rumbax. Bi ñu woowee sàppëer yi lañu ñëw jël ko, yóbbu ko ca morgu bu lopitaal Maam Abdu Asiis Si Dabbax.
Daan bi taxawaaluwul sax, Kànte dafa warax diggu teeree skyblues yi.
Ki ñu tooñ dafa ne dafay kalaameji ci yoon laata mu ciy génn ginnaaw bu Meetar Waar jéggaloo.
Ci lu amul benn werante, looloo tax futbalkatu Liverpool bi jël dogalu seddal lépp mu jeex.
Donte sax waxul lenn lu leer ci kilifa gi nangu manifeste bi wala déet, ki ñu jox xibaar bi nee na manifeste bi du am benn xumb-xumb.
Suqaliku mu ngi tàmbalee ci tànn ay njiit yu baax.
Ni Giy Maris Saaña waxee la Sónko waxee.
Paris-Manchester United (benn–ñett), Real Madrid-Ajax Amsterdam (benn–ñeent), mujjantalu joŋanteb Manchester City-Tottenham (ñeent–ñett, bañ nañu bitu jàll bu City bi ñu ko yëraatee ba baax ak Waar (VAR) ci juróom-ñeen-fukkeelu simili ak ñett bi), Liverpool-Barcelone (ñeent–tus), léegi nag, Ajax – Tottenham.
Dama doon wax ci kow ne samag ñëw ci Farãas dafa biral li ma doon wax ne nit mën na dundu Senegaal ci yeneen anam.
Li mbay mi jur ci àll bi ñuy beye jóge na ci juróom-benn-téeméer, jàpp juróom-ñetti téeméeri kilo, dem ba junney kilo (benn ton).
Bile jóge na ci ñeen-fukk, dem ci juróom-benn-fukki milyaar ci xaalisu seefaa, manaam ab yokkute bu tollu ci juróom-fukk ci téeméer boo jël.
Ñiy diiŋat njureef li diiŋatuñu doxalin wi – ñeenti béreb yi njureefu oor yi – wenn doxalin wi moo fi nekk bi ñu moomee suñu bopp ba tey.
Ngir xam liy mbir mi dëgg, fokk ñu dellu ginnaaw, jàngat jamono ji Aminata Asom Jaata faloo, ba pare, ñu xool li xew tey yépp ngir mën a xam bu baax lu tax mbay mi bokk  ci tukkib pólotig mi.
Tinisi mi gënoon a xarañ moo mënoon Madagaskaar (ñett-tus), demug Madagaskaar moomu ba ci ñeenteelu xaaj bi (kaar de finaal) sax dee, moo doon mbetteelu joŋante bi.
Ci taarix, ndaje maa ngi waroon a am laata xew-xewi weeru màrs wi weesu.
Laata atum 2012, ni ko ay kàngaam ci wàll wi xamlee ci suuf, Senegaal amoon na lu jege juróom-benni junney toni jiwu wu ñu tànn ci gerte gi.
Wala sax, xaalis bu ñépp bokk…ba tey ci li Ndongo Sàmba Silla wax, su réewi Afirig yi lajjee ci amal ag mbooloo, leneen li mën a nekk mooy, réew mu nekk yore sa xaalisu bopp, sa bànk bu magu bopp, te ñu sos xaalis bu ñépp di bokk, maanaam xaalis bu réew yi di jëfandikoo ci seeni jëflante.
Ekib yiy joŋante ci joŋanteb jàll bu jëkk bi (Hongiri, Almaañ, Farãas) waruñu ko ci woon a xirtal.
Bés bu jot xale dina dundu ca lekool lu neex wala lu naqari.
Laata kenn di joxe ab xibaar bu ne Njiitu réew mi dafa santaane ñu toppatoo ci lu gaaw ñi am ay gaañu-gaañu ci lopitaal bu Tàmbaakundaa ak seenug andi ci Dakaar.
Donte sax Fifa mu ngi ciy muslu, coow li mën naa dikkaat ci Gianni Infantino, njiitu Fifa liy soog a falu, ànd ci ak ndimbalu Ahmat Ahmat dëgg.
Ndaxam sax booba léegi am na juróom-ñaari at, futbalkatu Metz ba woon nekkatul Ligue 2, waaye mu ngi léegi Ligg-dee-sàmpiyoŋ, foofee sax dugal na fa fukki bit ak ñeent ci ñaar-fukki joŋante ak ñaar yu mu bokk, ànd ceek Reds yi.
Tàggat, liggéey bu metti la laaj tàggatu bu baax.
Mbégte ngir kooku di ñu nettalil ak yég-yég jaaru-jaaru ki mu wone ni nit ku mu bëgg lool.
Ci wàllu pólotig, nekkoon na ab deppite ca ngomblaanu Farãas ga, mujj nekk atum 1945, sekerteer detaa ci nguru Edgar Faure.
Li gën mooy dem defi modd wala beneen liggéey bu ko gën a jege.
Li Pastef di tekki mooy, Doomi Senegaal ngir Liggéey, Yemale, Mbokkoo.
Yàlla baax na, fileek ñetti at, dootuñu waxati waxi Maki Sàll ak ñi mu andal ñuy sàcc milyaari askanu Senegaal yi rekk.
Réew yi mën nañu boole li ñu denc, di ci dimbalante seen biir, xëyna loolu dina nekk jeego bu jëkk ngir boole xaalis bi réew yépp am.
Rax-ci-dolli, dafa sax ci mbatiitu Senegaal… Anam boobu (jëfe làkk yu bare) dinay faral di am ci jokkoo.
Anam bu Senegaal gu ñuy xaar dëgg ca joŋanteb Afirig ba war a doxe.
Yan ñooy seen naal yéen ñi nekkee Nouvelle-Aquitaine ak kurélu PASTEF gi nekk Farãas.
Amoon na ay móodu-móodu yu bare ci kàrce bi, waaye dañoo meloon ni ñu bokk genn njaboot.
Looloo waral, ci lu wóor, jëwriñ ji xatoon lool bi ma ci waxee ak moom, di wut a làqatu ci dog 167-4 bu Kotu lempo yi.
Guardiola moom, mu am ndam ak mu ñàkk ko yépp, andi na coppite ci futbal.
Jël yoon wu gàtt wi, du bare njariñ ! Usmaan Abdulaay Baro.
Fésal dogal ak kayiti nekkug mbootaayu góor-jigéen yi nguur gi joxe yépp.
Dañu fekk néew bi dem ba yàqu lool.
Ci yooyu anam, li gën mooy, tëye otoy manq duus yi dem defi leneen, loolu la ki yore seen kàddu gi, Sãa Farãasuwaa Njaay wax ag xol ci yéenekaay bi.
Bàyyileen leen ñu liggéeye fi ñu gën a mënee.
Ay këri taar ak jëfandikog jumtukaayi taar yu bare, taw-féex, tàggat-yaram, lakkalaate ak fésal lu jëm ci wàññi yaram wu rëy ba ëpp, coonoy tolluwaay fanweer ak juróom-ñett (38) ak ag boddi mbuxri, maanaam bañ a gis ku pataa.
Ci alxemes bi, ay kilifa diinee dalal nañu ki fi nekkoon jëwriñ ji yore wàllu yoon, nekkoon fi tamit njiitu ngornmaŋ bu Senegaal ci ruq.
Njiiteef li, xamle na ni, bés niki tey, li war a jiitu mooy, ay waxtaan ngir wóoral ag fegu ci forot, jaaye bitim réew lu gën a yomb li nekk ci réew mi ak yeneeni gàllankoor yu mën a dal ci koom-koom.
Tubaab baa ñëw ci ginnaaw, gëmloo nu leneen, suufeel nu ba nu xeeb sunu bopp.
Ay dogal yu bees yuy wéy di jur ay wax ci mbaali jokkoo yi.
Bokk na ci ñi dem ba finaal ci joŋanteb futbal bu réewi Afirig bi weesu, dellu bokk ci ekibu Liverpool bi jël ndamal Ligg-dee-sàmpiyoŋ li, te def fa jàlloore ju rëy.
Bu yàgg ba léegi, SENELEC nekkatul kiy yore ci ay loxoom moom kese, njoxeem kuurãa mi ci Senegaal.
Bi Ndey Faatu Tunkara demee ba tey, Tekki bu Mamadu Lamin Jàllo amatul benn way-bokk bu dul moom ci boppam – te moo ci tane Abdul Mbay, ku ñeññi kooku, amul lu mat juróom-fukki way-bokk ak neneen ñu ko bëgg. Kenn ci ñoom ñaar amul mbooloo, Mamadu Lamin Jàllo amu ko Séeju, Abdul Mbay amu ko Dakaar, demuñu fenn, lu dul nekk ci rajo yi, ci tele yi ak ci dalu web yi di wax – Mamadu Jóob De Kurwaa, mi tekkiwul dara moom, dem dëj di jaale, joxe fa ñeenti téeméer di laaj ñu delloo ko ñaar-téeméer, naan wecci ma, kooku dees koo war a ray – Xalifa Sàll moom, mooy koo xam ne, du wax lu leer mukk, ab buqat la, ku ñàkk kóllëre la, firnde bi def na ko ak Bàrtelemi Jaas – Usmaan Sónko, doxkatu guddi bi moom, amul benn kersa, bëgg jigéen ba dof, nekk narkat, jaxasekatu xeli nit ñi. Ak kan keneen ?
Bi ñu ko ñaawalee, ñàkkal ko faayda, xeex ko ba pare, bëggaatoon nañoo ñàkkal faayda tëralinu dugal xaalis ngir mu jur leneen wi mu nas.
Iraŋ, bu àddina sépp waxee mu téye fi mu téye rekk, ñemee ŋoy fi mu ŋoy, booba cëslaayu aadaam a ko ko may.
Am na ay at yu ñu doon wax ne li ñu am ci taw doyul wala ni muy tawee ci réew mi baaxul.
Dañu ko war a wax mu nangoo ñafe ni ko ñi bokkal maas di defee.
SAPCO lëndëm.
Kuréli ndimbal yi, kuréli pólotig yi, mbootaayi taxawu askan yi, mbootaayi jigéen yi…
Ginnaaw bu mu lottee lool, Bayern dafa waroon a teg defãas bu dëgër (Pavard ak Hernandez ci aks bi)
Yéenekaayu L’As bi rëccul ci merum njiitu Fsbb li ndaxte dafa yóbbu seen njiit li ci yoon.
Bi mu séqee ak France Football laaj ak tontu, Ahmat Ahmat nangu na ak péeteem ak jàppale gi mu def.
Ndaxte dinañu dem ci dëkki kow yeek yu taax yi réew mi yépp ngir yegge leen suñu xibaar.
Yëf yaa ngi xewe ca Anàmbe.
Ak ñetti bit yi leen yóbbu ci kanam ñépp, waa Barcelone ñoo jiitoo lu bare ak xel mu dal.
Dañuy gën di seetlu ne, doomi ñi fi nekkoon ay jàmbaar yu daan bañ nooteel, dañuy dugg ci pólotig ak lépp li mu laaj ci coono (lu mel ni dàqe leen fi ñu doon liggéeye, tëj leen kaso, di leen mettital …)
Atum 1961 la Ja tàmbali woon di tëral aw tëralinu koom wu laajoon ay coppite ci wàllu askan, ci diir bu gàtt, ak yokkute gu takku ñeel taxawaayu nguur gi ci wàll wi.
Ñun sax dañoo war a jox ab jigéen ni ko feneen di defee ba xam, li ñu ciy xaar, ñoom dañuy faral di ko matal.
Yéen mbokki Afirig, yéen mbokki àdduna, def na lu war a ëpp juróom-ñettti weer tuuti, Senegaal amaloon na ay wote yoo xam ne, Maki Sàll moo jëloon ndam la.
Ñu ngi jële ci : Yéenekaayu Le Monde « Xaalis bi Afirig sowu jant yépp war a bokk mën na doon ag lajj gu metti » (Ndongo Sàmba Silla moo ko wax).
Moom ci boppam moom joxe xibaar ci ab bataaxal.
Déegu demokaraasi bi gën a gàtt te leer mooy, xeetu jiite woo xam ne, askan wi mooy doon buur bi, tiim lépp, fépp, ñépp.
Ag dal fésoon na ca buntu kaso ga.
Taxawaayu jàngu bi mooy, xelal way-pólotig yi ngir ñuy dox ci nekkinu ñépp wu mucc-ayib ànd ak jàmm ak taw-féex.
Moone loolu sax dee, mooy benn ci dogal bi ñu jël démb ca ndajeem jëwriñ ya nga xam ne, seen bataaxal bi fésal na lii : Njiitu réew mi sàkku na, ngir saytu alali réew mi nekk bitim réew, ci jëwriñ ji yore wàllu bitim réew, mu jokkook jëwriñ ji yore xaalisu réew mi, xayma lépp liy alali réew mi ca bitim réew.
Tontu bu gaaw boobu kilifay yoonu Senegaal yi def, te sukkandiku ci téereb yoon ak yoonal bi (Kot penaal), gàntal CNRA ak téereb yoon ak yoonalu tasum xibaar, nekk na luy jëmmal soxlay askan.
Mu ngi kaso te kaso lenn luy topp ci ay mbiram ak bataaxal yi mu jébbal kilifa yi yépp te benn amu ci tontu. Wonuñu ko lenn lu koy yaakaarloo ab àtte.
Ci ay xibaar yu ñu taataanee ci L’As, waa ji àndul ak xelam.
Duñu def benn njuujaaj ak kenn nga, ngir nax askan wi.
Nit ñi dañu war a yeewu, loolu duñu dëñ di ko baamtu, ba ba ñu ciy tanqalee nit ñi, dinañu wax ba askan wi dégg ñu bu baax.
Am nañu leneen lu ñu tal.
Njàng, njàngale ak suqaliku ñoo ànd, benn mënul dem, bàyyi sa moroom.
Loolu moo waral Usmaan Sónko ne Farãa Seefaa (F CFA) moo jëmmal nangu gu suñu njiit yi nangu ne, ñun waa Afirig yi réewum Farãas nootoon, mënuñu am suñu xaalisu bopp, saytu ko ni mu waree te duñu ci boole kenn…Ci am ndaje mu mu amoon ak Alasaan Watara ca Elysée, pale bu réewu Farãas weeru ut, atum 2017, la ko Macron waxoon mu dëppale réewi yi yore xaalisu seefaa ak jamono.
Jageleel Namibi juróom-benn ci téeméer boo jël atum 2004, ci li xibaari Bànku àddina si (Bànk monjaal) wone.
Bu ñu boolee li mu dugal ak ekibu Senegaal ak li mu dugal ak Liverpool, doomi Bàmbaali ji am fanweeri bit ak ñaar, bokk ci juróom-fukki joŋanteb futbal ak benn.
Goney El Cholo yi xaw nañoo am bitu temboo waaye dañoo yéexoon te ag jaxasoo amoon ci seen futbal ba.
Dog 35 bu ndeyu àtte réewu Kótdiwaar biral na ne dañu fal njiitu réew ma ak palug raw-gàddu, ci diiru juróomi at.
Futbalkat bi dooyloo woon boppam kese ci teereŋ bi, nekk na léegi beneen futbalkat ndax am na ku koy gunge, di ko jàppale ngir mu mën a bokk ci biir, di jëflante ak ñépp, ci noonu sax la amee lu tollu ci ñeen-fukki bit ak juróom, joxe fanweeri paas yu kim ko jox dugal ci juróom-ñett-fukki joŋante ak ak juróom-ñaar.
Su ñu xamee ne làrme bu Farãas du jëfandikoo xeetu ngànnaay yooyu, nga xam ne mbootaayu xeet yi santul menn réew mu jëfandikoo ko ci àdduna bi yépp.
Saajo Maane moo mujj nekk di daj lu metti ci defãasu Beresil bi.
Buur bi lépp nekk ci ay loxoom, mu soxor ba dee, tëj buntu Elysée ak doole, ci ndimbalu jabaram, Dominig, mi nga xam ne amul lenn lu mu bàyyi ci parax-paraxe nit ñi su leen di defloo dara.
Ci noonu, njiitu réew ma woon, Wàdd Abdulaay, nga xam ne sës a ko taxoon a falu, dafa dakkaloon defarug yoonu Lingeer-Maatam wi, ànd ci nag ak mbégte, ñi meloon ni moom doon ko tàccul ndax loolu.
Genn ngoon la Muuma dig dajee Paab ngir delloo ko xaalisam bi.
G.E. dafa sukkandiku ci taxawaayu wattukat bu yàgg bi mu am, fésal ci nettalib pénc bii, rëq-rëq yiy am lu bare te di gàllankoor njiiteefug réew mi ci wàllu koom ak wàllu koppar.
Këlëb bi nee na, ci mbaali jokkoo yi, guddi la gu ñu dul fàtte mukk ci taarixu Zamaleg.
Neenal nañu wépp yoon wu ñu doon doxal te mu aju ci lempo yiy ñëw rekk dugg ci gafakag réew mi ak yeneen yu ni mel ak tamit lempo yiy jaaree feneen, soog a yegsi ci gafag réew mi, te aju it ci sañ-sañu bindu, timbar, fésal suuf ak lempo yu ni mel, rawatina yoon limat 92-40 bu juroom-ñeenti fan ci weeru sulet 1974, di yoon wi samp Kotu lempo bu dajal bi ñu soppi.
Dëgg la am nañu sax lu ñu wuute, waaye ñun ñépp benn lañu…Maa ngi fàtteliku ci jamonoy joŋanteg àdduna bu (monjaal) 2002 ba, dañu waroon a jàngi bi Senegaal ak Farãas di futbal.
Ñépp xam nañu ne, duñuy wax liy dëgg ci fésal yi ñuy def ngir jàllale xeesal bi.
Ci li Jaaykaatu Amerig bi wax déy, moom mi nga xam ne ay kiliyaanam mënuñu jënd kérédi telefonu Orange ci jumtukaayu xaralaam ay bés a ngi nii.
Waxtaan yu gudd yu kenn déglootul.
Li ñu gis nekkul liggéeyu tas-xibaar buy sagal taskatu xibaar waaye ag bëgg a faagaagal kenn nit gu jéggi dayo, nit ku ñu mënul a yeey ci waxtaan ndaxte moo leen gën a jàng, gën leen a yeewu fuuf.
Njiitu réew mi dellu daloo doxalug kurãa bu ñetti dëkk, daloo masin yiy jox ndox Kéedugu.
Ay nit lañu yu mënul a def lenn luy am ci dundu gi.
Nit ñi am nañu naqar ak tiis ca lopitaalu Tàmbaa ba.
Wuute googu, dafay joxe ay xibaar ci li réewum Siin bëgg a wuutu mu Farãas waaye tamit di dëggal li Farãas bañ a def lenn luy jural suñu réew mi koom-koom.
Noo lànk mu ngi dellu di fésal pas-pas bi mu am ci wéyal xeexu maréew bi muy def ngir neenal yokkug kuurãa bi laluwul ci lenn lu jaadu, tey xamal askan wi ñu pare xeex xeex bi.
Ay lim ci limi nettalib Les Amis de la Terre bi : diggante 1966 ba 2007, Endonesi ñàkk na juróom-ñett-fukk ci téeméer boo jël (80 %) ci aalam bi, loolu mu ngi tollook juróom-ñaar-fukk ak juróom ci téeméer boo jël (75 %) ci suuf si réewam ca ndoorte la.
Ndax li ñu doon cër-ci-téeméer yu yokku, ci ñaar-fukki at yi weesu, tolluwaayi li réewi dénd bi di am at mu nekk ci cër-ci-téeméer dañu romb tolluwaay yi am ci yeneen goxi àdduna yi, léeg-léeg ñu dem romb fukk ci téeméer boo jël.
Léegi Mesi dugal na fanweeri bit ak ñeent ci Ligg-dee-sàmpiyoŋ, lu kenn mësul a def ci wàll wi.
Bu jëkk bi mu ngi aju ci këri liggéeyukaay yi ñuy defare ay garab.
Am mbooloo mu takk sa ginnaaw tekkiwul ag siiw wala doon njiit lu ñuy topp ci Afirig.
Li sabab yàquwante boobu mooy, bëgg gu njiitu Soppi bëggoon doomam wuutu ko ci boppu nguur gi, bu demee.
Doo sol yére tabaski bu korite jotee !!!
Amul lenn lu war a sooke di dóoranteek Kariim.
Ñetteel bi : Ag lëndëm gu njiitu réew mi, Maki Sàll di wéyal ci coobareem.
Ci digg bi : Idiriisa Ganna Géy, Paab Aliwun Njaay, Seexu Kuyaate, Mamadu Luum Njaay, Siidi Saar, Kerepeŋ Jaata.
Ginnaaw njàngat lu jub te tegu ci xam-xam, kenn warul a jël Baloŋ door 2019 bi ci loxoy Saajo Maane, loolu lu wóor la !
Mbuur ba Liverpool, jaar Génération Foot, Metz, Salzbourg et Southampton ; doxee tànki neen ba Yàlla def ngay sol Adidas F50, sol Nike Mercural ba ci New Balance, doomi Bàmbaali ji, kaar, Yàlla may na ko muy jëm-kanam ba tey.
Borom baloŋ door bi Liverpool la waroon a nekk, amul leneen ! Léegi li waroon a am, am na.
Gis naa ne man ak moom ñoo bokk benn gis-gis, waaye mu am fitu dugg ci pólotig ngir jële fi li fi nekk te ñu koy dundu ay at a ngi nii, mu metti lool, ñun saasenegaal yi ; kon nag, ma ñëw ci wetam di ko jàppale ngir ñu ànd doxal gis-gis boobu, warul a jaaxal kenn.
Maki Sàll tànnul ay àttekat yuy lëñbët te fàtte xalaat bu bon boobu aju ci ag Kurél gu war a saytu li dëxëñu ci nettalib wattukat yi.
Li war a jiitu ci xew li mooy, li ñuy tabbe Charles Médor, jox ko lenge yi, mu nekk kiy jiite farãamasoŋ yi ci Senegaal.
Sàppëer yi génne nañu néewu liir bi ci rigol bi, ci lu gaaw. Mu ngi peese ñaar-téeméeri garaam, am taxawaayu ñeen-fukki sàntimeetar ak juróom.
Ñi ci am ay gaañu-gaañu, yóbbu nañu leen lopitaal bu Ndar, ni ko Liyëtnãa Lóo mi bokk ci mbooloom sàppëer mi nekk Ndar xamlee.
Ñu ngi sant Yàlla bi nga xamee ne saasenegaal yaa ngi gën di wóolu doomi Senegaal bu gore bile ñu fal deppite ca ngomblaan ga, ci wotey deppite yu sulet 2017.
Saajo Maane dugal ñaar-fukk ak ñaareelu bitam bu sesoŋ bi, mujj nekk futbalkat bi ëppale ay bit moom ak Aubameyang.
Ca Alpes ya, OL a ngay faju waaye wéragul ba tey.
Jàpp naa ne, ca ngomblaan ga, am na fa ay nit ñu mën li ñuy def, ay kàngam, yu deful benn pólotig, waaye di liggéey rekk ngir njariñu ngomblaan geek ay deppiteem.
Aw waxtaan wu ndaw moo tëj ñaan ga mel ni ay sàrt ak ay mbiri diine.
Bettul kenn ne duñu def mukk.
Bu bëgg a bind xaalis bi mu war a soxla yépp, dafa war a sàmmonteek yenn sàrt yi, ngir bañ a jengal koom-koom bi.
Mën na nekk tamit ne doxalinu wi ñeel xaalis beek dayoom, dina wàcc ba tollook li nit ñi di dundu ci ay jafe-fafe ci jamono ji ci Niseriyaa, réew moomu nga xam ne, moom kese, moo yore ñaari cër ci ñett bu ñu xaajee lépp li gox bi di am ci alal, ci at mi, bu ñu xaajee askanu gox bi ñaari xaaj, moom kese moo ci am benn xaaj bi.
Te yëf yi dafay gën a bon ak xalif bu bëgg àdduna bile.
Te daan nañu faral di gis ay jumtukaay yu baax lool yu ñu sàggane, bàyyi leen ci ëtt bi naaj week taw bi di leen yàq.
Ërob laa gën a yàgg ci Senegaal su fekkee ne sax sama cosaan dara réeru ma ci.
Kinsey and Partners dañuy fàtteli tolluwaayu taxawaayu bi nguur yi war a am ngir amal ay anam yees di mën a sose ay jumtukaayi xarala, te bàyyi xel népp nu ci yoon ak yoonal war a taxawe ba yombal jumtukaay yooyule.
Amul fitna bu gën a rëy anam yi ñuy jiite léegi : bëgg a fay kujje gi, bunduxatal ñenn ñi ba ñu génn réew mi, tëj kaso ñeneen ñi, dàq ñeneen ci seen liggéeyukaay, aar wala ngay teggil say farandoo bépp tuuma,… Yéen ni ngeen gisee mbir mi mooy ne, suñu doxalin mooy noppi ci mettital yooyu tey bànneexu ci coonoy askan wi, boole ci di jaay neex làmmeñ ?
Li ñu ci wax tax na ngeen weeru ci njëg li ngeen doo jaaye takku dundu bu nekk.
Ci seen juróomi jëf yi jëm ci askan wi, am na ci MËN A JOT CI SOXLAY DUNDU YI MËNUL A ÑÀKK.
Fi ñu tudde ãasiyen pist, ab dëkkuwaay bu xayadi bu nekk ci xolu péyu Senegaal la.
Ay dëkkandoo lañu, rax-ci-dolli, ñuy sàmm kóllëre gi doxoon ci diggante suñu waajur yi dëddu te nekkoon xarit.
Ãaselig M.  B.  Jéen bokk na ci téeméeri njaatige yu jigéen yu Québec, te defoon boppam kenn ku fa teewal Senegaal.
Ŋàññi doxalinu Asom Jaata ci fànn wi, mooy rekk di jéem a réeral nit ñi.
Ab xeltukat bu mat sëkk li mu doon, warul a noppi ci yëfi dof yi ñenn ñi di def, donte sax yéen a bokk benn pàrti wala nga bokk ci nguur gi, rawatina mu jëm ci yàq alal ji ñépp bokk.
Jëwriñ yi yore koppari réew yi bokk ci kurél gi, fàtteli woon nañu atum 2020 mi ca Abijãa, at mi nga xam ne ci la xaalis bi waroon a tàmbalee dox ci réew yooyu.
Wax naa jëwriñ ji gàlloo wér-gu-yaram bi, Abdulaay Juuf Saar, ne ko fajkat yi ñu war a jël, dañu war a nekk ci gox yi ñu leen yóbbu lu mat juróomi at balaa ñu fay jóge di dem feneen.
Duñu romb seen lim yi, foofu rekk lañuy yem !
Ci li Yéenekaayu Libération online xamle, lu ñu jëkk a jukkee ci lëñbët bi mooy, Jeynaba Taraawore lu ñaw ni paaka lañu ko raye.
Bi tuuma bi di gen a dëggu ci mbir mi rekk, bi Usmaan Sónkoo waxee ne am na ay firnde yu leer ne Maamur Jàlloo def na dara, te mësul a dëñ ci ubbi ab lëñbët… Bi Maamur Jàllo di gën a sës ci miir bi, nit ñi ak kurél yi leen fi nekkal di gën a jañ way-yoon ak nguur gi ñu takk seen fit def seen liggéey, leeral li war a leer, wax luy wàllu Maamur Jàllo (am na solo ñu fàtteli ko, ab kàngam ci nguur gi la, nekk tamit baay-faalu Maki Sàll) ci mbir mi ñu jàpp ne ag càcc alali askan wi la, te tollu ci juróom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent ci xaalisu seefaa, pexeem aaru mu geneen wàll gi (te ñenn ci tas-kati xibaar yi di ko jàppal tànk) moo doon rekk jàppe waxi ñeneen ñi ni ay waxi kasaw-kasaw.
Misaal mi mooy ndàmpaayu nangu yëfu jàmbur ngir luy jural ñépp njariñ te ñu duutoon ko baaraam ci mbiru juróom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent.
Waa Senegaal yépp yaakaaroon nañu ne, ndéem petorol ak gaas feeñ nañu ci réew mi, ak àdduna bu jaxasoo bii, nga xam ne kenn talatul kenn, Maki Sàll dina dooleel SENELEC ba dootuñu jeexal kuurãa mukk, ba koy jëggaani feneen.
Jar na ko tamit ngir fegu : Def na ndànk ndànk ba yokk ay mbir ci lu mu dul ñàkke xelam mu ñaw.
Askan wi rafetlu nañu yégleb CEDEAO bi.
Ba fii, jëwriñ yi gàlloo wàll wi lañu bàyyee dogalu jëfandikoo gafaka gi, ñoom ñiy njiiti dugal ak génne xaalis bi.
Nañu dégloo rekk, dégloo du booy nopp
Yoonu suufi amul lenn lu mu bokk ak gis-leen-ma, nii laa tollu, maa mën lii, ñàkk yar gu ànd ak xamadi gu mat sëkk.
Daam Jeŋ bokk naak njaboot yi seen naqar ak seen tiis ci jamono ji mu dalee seen kow.
Maa ngi lay jox li ci nekk yépp : Peresidãa, ñaari mbir ñoo gën a fés ci li tax ma lay bind : Ci suñu turu ndawi réew mi ñu doon, lañu bëgg a jukkee ñaari mbir, wax ceek ngornmaŋ bi ci fan yii di ñëw, muy ni muy jiite, ak tamit ni muy doxalee mbiri askan wi mu gàlloo.
Waaw léegi nag, naka duggusig Waa Ndóoyeen moom ?
Waa Senegaal bile di Saajo Maane ak … waa Olànd bile di Vigil van Dijk.
Déedet, liy suqali Afirig tey tax ñu dab réew yu naat yi, mooy ÑU GÉNNE BUUMU NJAAM geek suufeel suñu bopp gi ci suñu xel yi, te xam xéll ne, lu ñu takku liggéey mayul, leneen duñu ko may, loolu rekk moo ñu mën a suqali ba ñu dab réew yu am alal yi.
Naam nit ñi jàngoro ji bett na leen, waaye ñu ngi def seen kem-kàttan ngir xeex ak moom.
Ay dese yu leer nàññi lañu wala rekk muy bëgg a salfaañe ay lim te ànd ci ak caay-caay gu mat sëkk.
Joxe lempo mooy jëfu maréew bu jëkk, bu fekkee ne xaalisu askan wi dem na fi mu war a dem rekk, maréew bi du bañ a joxe lempo benn yoon : séddale bi dafay gën a tegu ci yoon.
Waññi nañu fukki nit ak juróom ñu faatu ci manifestey weeru màrs yi ndax moom rekk.
Waaye loolu warul tekki ag wéddi ba mu set lépp luy taxawaay wala gàlloo.
KAYITU JOXE SAY SAÑ-SAÑ YU BON AK XAALIS BU AJU CI ALAL.
Maa ngi dellusi ci askan wi, wax leen, ci wax ju jëkk jile lu gën a yaatu li ma leen jotoon a wax te samay simili mayu ma ko woon, ma wax leen ko ca ngomblaan ga, dina am jeneen wax ju topp ci jile nag.
Tey jii, ÑU NGI WAX fii ci Basiir, ci Buluf nga xam ne fi la Usmaan Sónko cosaanoo, te bokk ci Kaasamaas, ne moom Usmaan Sónko, du Kariim Wàdd te it du doon Xalifa Sàll.
Beneen coppite bu am ci at yu mujj yii : Defaraat li ñu am ci jiwu yépp.
Ci nettalib ANSD bu atum 2020, mu ngi ciy xamle tolluwaayu ñàkk a xëyug ndaw ñi am fukki at ak juróom wala lu ko ëpp, nekk fukk ak juróom-benn, kos juróom-ñaar ci téeméeri ndaw yoo jël.
Na seral seen mer wala naqar yi ngeen am ci ñàkk a yemale gi ci alal ji, fitnaal gi ci wàllu pólotig ak ci dundu bi yépp.
Li mu wax mooy, loolu lu wér lu kenn mëñul a wéddi la.
Yokkug njëgu kuuraŋ li téeñ la rekk ci li waa Senegaal yi war a jànkuwanteel, yen ba ñëwagul.
Mu neex leen, mu naqari leen, dinañu jox PASTEF ak SÓNKO ay jumtukaay yu doy ba ñu jël ndam li ci wotey meer yu 2021, yu deppite yu 2022 ak tamit wotey njiitu réew yu 2024.
CEDEAO jël na turu ECO muy turu xaalisam bi ay réewam yépp bokk
Milyaar yi ñu ciy dugal yàq la buy ray koom-koomu réew
Diiru fan-weeri at ak lu topp, te ñu boole ci di def li waroon ci kaaraange gi jamono jooja, Bato « La Signare » mooy tax nit ñi di dem ak a dikk, rawatina di leen yóbbu ca Gore.
Ak lu mën a xew, ñi ñu waxal ci mbir mi, nee nañu na waa péncum ndawi réew mi xoolaat ni ñuy faye deppite yi.
LU DEFU WAXU nag, mooy yéenekaayubweb ci kàllaamay Kocc bees fi jëkk a taxawal.
Jeynaba Taraawore amoon na lu war a mat ñaar-fukki at, mu ngi dëkkoon Inite 11 ci Pàrsel Aseni.
Ki fi nekkoon kapiteenu Gaynde yi dafa bëggoon am taax (etaas) ci Dakaar.
Guddi gu kenn dootul fàtte, ginnaaw joŋante biy joxe ñetteelu palaas bi te doxoon diggante Petro de Luanda mi daan Patriots bu Rwanda (97-68), Monastir ak Zamalek jàmmaarloo nañu ñoom ñaar.
Bi ñu tàmbaliwaatee futbal bi, Gómis ak Dijon jiitu ci joŋante bi.
Waaye sa yoon nekku ci dara, danga fi bëgg a nekkaat di siimee sa cere rogooñi baadoolo yi.
Booba ba tey, mu ngi wéy di néewal doole ekibi Ërob yi ak pexeem yu yàgg yi ngir samp fi waa Ibéri.
Say fent, sag njaxlaf, say woote, say xël ak ni ngay mujje ak say bal dafa ñuy bégal.
Ñu ngi xaar ba seen xel dellusi, ñu soog a feeñal dëgg ji ci mbiru dekereb 2020-964 / AKILEE, nga xam ne moo waral coow li.
Atum 2016 lañu ko jàppoon ca digu Senegaal ak Ginne ginnaaw bi mu rëccee ba def juróomi weer Gàmbi.
Rax-ci-dolli mu boole Sterling ci ñi tàmbali joŋante bi te ñépp xamoon nañu ne futbalam barewul muj, donte sax ku mën a lëjal defãasu ñi muy janool la.
Dafa war a sax def lu mën a nekk tey jéem a jot ci leer gi, càkkeef gi dafa boole làmboo leer ak lëndëm.
Wiiw CNRA mi lawal ay daanam ba ci jotaayi tele yi dooleel NJABAR yi ñu boole ci diiney lislaam wala ci diiney Yàlla yu bare.
Aram Faal dafa teel a xam ne làkku farañse dafa dox diggante jàngkat yi ñu jiite te war a wone yoon wi, ak askan wi leen war a wóolu.
Liy metti tukkewul ci jàngkat yi ñu jiite rekk.
Waaw Pastef dafa raglu, fitna bile nguur gi jëmale ci suñu pàrti bi dafay firndeel ne tey, Apr dafa taxaw taxawaayu wujji Pastef mi nga xam ne, moo fiy jëmmal coppite ak yaakaaru ndawi ëllëg yi.
Ni ko jëwriñu ji yore gafag réew mi xamlee, xaalis baa ngi tege, te fileek weer wi di dee, këru liggéeyukaay gi dina jot ci koppar yi ngir jënd gerte gi ci baykat yi.
Kon, xeexu moom-suñu-bopp ci wàllu koom, xeexu réew mi la ba noppi, soog a doon xeexu keneen.
Waaye nag war nañu moytu bu baax kàngam yile di Luka Modric (Real Madrid), Marcelo Brozovic ak Ivan Perisic (Inter).
Ni ko Martial Ze Belinga xamlee, ndéem ñu ngi jeegoy moom-suñu-bopp ci wàllu koom, këri liggéeyukaay yu Tugal yi, rawatina nag Farãas, dañu war a xam liy seen entere, entere bi seen këri liggéeyukaay yi di am ci jëfalante bu bees bi xew léegi ci àdduna bi.
Ndaxte, mbir moomule xewe woon ci géeju Espaañ, Njiitu réew la woon, Meetar Abdulaay Wàdd xawoon na cee ñàkk bakkanam bi, dafa faroon sax teeri ca réew ma ci lu dul woon coobareem.
Kurélu làbbe gu nekk, amaloon nañu fa am ndaje moo xam ne, njiit la sóoraale woon na wuuteb kurél ga su ñu ko dendaleek yeneen kurél yi.
xët fukk ak ñett bu nettalib CEP) Ki gàlloo ñaawtéef bi amoon ci alali réew mi dëgg, du kenn ku dul Mamadu Maamur Jàllo, Meysa Njaay mi ñu ci bëgg a sànk te taqewu ci, laalewu ci.
Waxtaan wi dajale deppite yépp mu ngi am àjjuma fukki fan ak benn ci weeru oktoobar atum 2019.
Ndaxte laata loolu, mësul a yeewu ak jafe-jafe bu tare noonu te du ko lijjanti balaa ngoon…ngir bañ a wax laata jant bi di fay Màlle Fofana PhDComUnic.
Yenn xamtukat yi dañu jàpp ne, dugg ci xaalisu fukki réew ak juróom bu kurél gi, nga xam ne fan-weeri at a ngi nii ñu ciy waxtaan, xaru la. Fukki réew ak juróom yooyu, juróom-ñett yi farãa seefaa mooy seen xaalis, ñu lëkkale ko ak ëro.
Waxtaani pólotig yi dañuy yaakaarloo ak a sawarloo ndaw ñi wànte bu ñu demee ba gis ne ay nax rekk la, dañuy mujj ñëg, mën a dem bay génne wax yu ñaaw ci gémméñ yi.
Ndaw si dafa tàggook jëkkëram, jotoon naa am jenn doom ju am ñeenti at, mu ngi yoroon ab kàntin, doon jaay ay diw-yaram ak ñoom seen ci màrse Joor.
Ginnaaw bu ko Usmaan Sónko weeree ci mbedd mi lu jege ñaari at booba ba léegi, ñun duñu yëy yàbbi ci mbirum juróom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent moomu, nga xam ne tey, mu ngi ci loxoy yoon.
Waxtaan ciy yëngu ak ciy coppite yu xarañ ñeel po mi diiru lu jege ñeenti waxtu ?
Loxoom yi la yaakaar ngir yey nit ñi.
Ba léegi, kenn joxu ko kayit gu koy yégal lu jëm ci mbirum boppam moomule.
Te xaalis boobu, dërëmu PASTEF ak yeneen làngi pólotig yaa ngi ci biir.
Ñàkk a fay lempo googu ñeneen ñu baree ngi koy def ci lu teguwul ci wenn yoon, fekk booba, góor-góorlu bi moom, mënul jaar fenn ba rëcc ci fay lempo.
Atum ren ngir def lu raw li weesu ci sargalug Sëriñ Abdul Asiis Al Amiin, Kurélu jàppalante gu Corée jox na ñu fan-weeri doktoor yoo xam ne xam-xami paj yépp am nañu ci, loolu nekk lu Doktoor Wardi rafetlu lool.
Senegaalu tey ak bu jamonoy tubaab ya, atum 1960 yépp, ñoo bokk laaj yu ñu samp : ku mën a wéddi ne ñun dañu jàpp ne nguur geek alalu askan wi, ñun ñoo ko moom ?
Dafa mel ni ay jumtukaayi njiiteef yu ñu war a jënd lañu, te soxlawuñu leen fenn, ngir rekk dooleel ay këri liggéeyukaay yu ñu tànn te këri liggéeyukaay yooyu, war cee mosal kilifa yi ko def dara.
Man, nag, dama naan nguur gi defalul daara yi waaye duma wax ne dafa leen noonoo.
Mbir mi sonal tamit Senegaal gi nga xam ne, way-loru yi dañuy gën a bare.
Ca Malaisie, diggante 1985 ba 2000, juróom-ñett-fukk ak juróom-ñaar ci téeméer boo jël ci àll bi ñu gental, ay jëmbëtkati garabi tiir a ko def.
Tey Peresidãa Sàll la, ëllëg, ropplaan bi ropplaanu njiitu réew miy ñëw lay doon.
Wànte gàttal boobu dafa bare ay tekki, ci kow ak ci biir yépp.
Ginnaaw ay simili rekk, daamaaru Ford gi yore limat AA-996-BB te ku ñuy wax Seex Njaay doon ko dawal, àndoon ak Abdu Fay, dafa fekki Daam Si mi doon dawal móto bi, ngir xam lu ko taxoon a tàrde.
Ca Etaasini, Repibilikee yi ak demokaraat yi juboo nañu ca Senaa ba, ngir wéyal tëralinu ñaari junney milyaari dolaar yu Peresidãa Trump, ginnaaw bu ñu waxtaanee lu mat fukki fan ci waxtaanu wu tar ci téere bu mujj bi am junney xët.
Ci noonu, mu sant kilifay nguur gi ñu sos ay bérebi tàggatu, xoolaat anami liggéey bi, rawatina ñi nekk ci tali bi (Keesug kaaraangeg askan wi, Ipres, atu àllaterete), fi ñiy dox war a jaar, joxe ay permi dawal oto ak saytug mën a demug daamaar yi.
Nataali nit ñu lakk yu daw-yaram yaa ngi des ci xel yi ba tey, nga gis nit ku lakk, ab póno nekk ci baat bi, loolu li ko waral mooy, dañu yaakaaroon ne ay jëlkati awra lañu, ay dëmm, ay lekkkati nit te amuñu ci benn firnde.
Ñu ngi woy di fecc ngir màggal li ñu jot a def, militaŋ bi, njureef yi ñu am ci juróom-benn ati liggéey yi, yu defar ab pàrti bu am doole bu raglu bu mel ni PASTEF.
Way-pólotig yu fi nekkalul kenn ku dul seen bopp
Comp yooyu, ay kuréli kaaraangey dundug askan ñoo koy def.
Yoonu mbooloo mi (fajal sa bopp) dafay faral di gumba, tëx, luu, du def lenn lu xelu, dafay dégg téll rekk, ne matt gi damm na.
Ci jamono bi ngay jàngi ak a nekk ci say yitte, ay wattukat yu bokk ci yéen ak kenn ku mag ci seeni jàngalekati filosofi, ñu ngi jaayante ak seen bakkan ngir askan wi ngeen bokk.
NAR AK LABAJUG KURÉLU LËÑBËT GU PÉNCUM NDAWI RÉEW MI
Njiitu réew mi di xalaat ci tabb meeru Dakaar ak ab dekere, loolu aw saaga lay doon ci waa Dakaar yépp.
Gis naa Maki Sàll soppi tuuti ci waxin wi, naan yalwaanuñu, ni ñu dàqe àpp gi doy na ñu.
2012 ba tey, Bayer Liverkuzen daanul Munich dëkkam.
Ni ñu ko tàmm a waxe fii : boo xamatul foo jëm, dellul fa nga jóge woon, baax na lool ñu dellu fa ñu jóge woon ngir bégal way-jëfandiku yi.
Maa ngi ñaan nguur gi mu topp ndigal yooyu, moo gën xaar ba ca mujj ga, nga naan njiitu réew mi dafa mer bay futt.
DELACROIX nee na ñu ndefarug ndaanaan dafa war a yéem ki koy xool…bu mbégte amul rekk, dafa fekk ne lu rafet amul.
Ray gi jaaxaal na leen lool, moo tax sax waa Rooso ñu ngi naan nañu jàpp ki def ñaawteef bi nu mu gën a gaawe.
Nguur gi jël na ay matuwaay yu jiitu mbir mi te yokk xaalis bi ci war a dem ci yëngu yi.
Ñenn ci way-bokki kurél gi dañu jël dogalu fekki pàrti bi ngir taxawal kurél gu bees guy mën a taxawu soxlay askan wi.
Móritani ak Madagaskaar ñu ngi ci mbuus 3 gi.
Waa Almaañ bi bàyyiloo na xel Pep ci ay jeego yu rëy lool ci Mayence.
Ŋàññi yaa ngi jóge fu ne di dal ci kow Pep Guardiola bi Chelsea jëlee ndam li, ci Manchester City (benn-tus) ca finaalu Ligg-dee-sàmpiyoŋ ba.
Wax ji waxi bañkat bile di Giy Maris Saaña la, ginnnaaw bi takk-der yi jàppee Baay Móodu te ñu gën koo xam ci turu Boy Jinne ca Misira.
MOOM XAM NA NE YOW YAA MËN.
Hammers yi def nañu li waroon ci seen diggante ak Blues yi leen sonaloon lool te defaruwaat tuuti ci toftale bi.
Waaye nag, jëmu Basiiru Jomaay Fay bi gën a fés nekkul dem ba yegg, ndaxte awokaa bi nga xam ne, wax ji am na ay jeexital ci moom, lu mësul a am, (Jomaay dafa waajal jotaay bi bu baax) dafa dagg waxi ki mu doon waxal ci jotaay bi, ci lu gaaw, di waxtaankat bi mu yéglewul woon ne dina teew ci jotaay bi.
Wolof làkk wu gànjaru la wu ñu war a bége, ni ñu ko war a defe ak yeneen làkki Senegaal yi…  Xoolleen baatu jam (njëfka piquer), baat bi lalu, nga xam ne bu ñu guddalee baatalam bi, mu mujj nekk jaam (esclave), mujj nekk jàmm (paix), bu ñu seexalee baatoodi bu mujj bi.
Ab taskatu xibaar bu jigéen, di njaatigeb 7tv, meneen misaal la ci.
Lampard mi ñàkkagul woon joŋante ci kanam Guardiola, daanu na bii yoon, waaye moom ci boppam, futbalul woon, mu ngi woon ci baŋ bi.
Damay dem Asie (Chine, Inde, Dubaï) lu ci ëpp, ngir jënd njaay yu bare te wuute yu may jaayaat.
Waxkat yi nañu wax ba sonn, waaye mënu ci dara, Njiitu réew mi Maki Sàll xéewalu Senegaal la.
Lebi xaalis nga xam ne moo war a taawu dugal xaalis ci béreb yi ginnaaw bu ñu ñoŋalee lempo yi, ak tono yi ñuy jële ci alali càkkeef gi (ni ñu ko Peresidãa Usmaan Sónko di faral di fàttelee), bonul, su fekkee ne xaalis bi ñu ciy amee dañu koy dugal ci jumtukaay yu am solo, yuy jur yokkute wala ci ay naal yuy suqali askan week dundinam, yuy gën a ñoŋal soxla yi mënul a ñàkk.
Gis naa ki topp ci njiitu Jaraaf mu yore xeer wutalsi ma ngir jam ma ko ci bopp.
Yaakaar naa ni am na aw yoon wu ñu war a xóotal : naka lañu war a def ba jaww ji nekk aw yoonu suqaliku ?
Li am ba des mooy, dañu war a génn ci Farãa Seefaa su ñu bëgg a suqaliku.
Sàrwisi péncum ndawi réew mi ñooy jalgati pàcc yi (FNR, IPRES, CADRES, Li gën a tuuti ci lempo yi, lempo yi ñuy dagg ci li ñu am, keesu deppite yi àllaterete) lu laluwul ci lenn lu xelu.
Foofu nag la ñaareelu tomb bi tàmbalee : ndugalum xaalisu neexal mi.
Niti nguur yu gën a bare xaalis te waroon a taxaw ci soxlay askan wi.
Arsenal am na liggéey bu rëy ndax wóoralul ginnaawam ba tey.
Dëgg la sax, duma tàggatkat bi mën ci àdduna bi, waaye mën naa joxe kàttan ak kóolute, nga xam ne ku ne soxla na leen ci liggéeyam, moo xam muy futbalkat, muy tàggatkat wala muy liggéeykat bu mu mën a doon.
Réew yi jóge ci jafe-jafe yu kuréli àdduna yi waral yépp, xam nañu bu baax lu xew, ba tax ñuy defaraat seen toogaay ngir moom-seen-bopp ci wàllu koom, ci wàllu pólotig, ci xaalis balaa ñuy wat a dugg ci leneen ak keneen.
Dafa war di fay lempo te fayu ko ba pare, di jaarale fiili kuurãa yu baree bare safara ci biir dëkk bi, diggante Biir Podoor ba Belli Torodo.
Mbënn : Ndogalu Yàlla wala ñàkk a mën.
Jamonoy tabb teewalkati Kurélu njiiteef, Kurélu pólotigu koppar gu BCEAO ak Kurélu bànk gu UEMOA weesu na.
Watara mi nga xam ne ku yeewu la, ga na Macron mu noppi buy wax ne dina sampaat ndëndam ci wotey njiitu réew yi, te këri tas-xibaari Farãas yi tamit nañu ko jàllale, di fésalaale ne waa Kótdiwaar yépp ànd nañu ci li mu bëggaat a jiite réew ma.
Ni ko yéenekaayu L’As xamlee, lëñbëtkati nguur gi siiwal nañu ne liggéeykati Sde yi lal nañu ab palaŋ, ngir dakkal ndox miy dem ci biir kër yi.
Waaye li am ba des kay mooy, CAF dafay soog a xaatim mook Puma bu këru liggéeyukaay gii di Adidas ab digaaleb siiwal ay fan laata loolu.
Beneen bi, ci nguurug Abdulaay Wàdd gu bon ga woon lañu gis ne yii ay mbokkam doon def, di ger, sàcc alali réew mi, njublaŋ, kor, fen, lëbëj, nangu yëfi jàmbur, faat doom-aadama, bañante, boddikonte ci xeet, yeggoon nañu fu ñu mësul a yegg ci réew mi.
Looloo waral muy dem ak a dikk ci diggante Irsãas bu lopitaal bu Tàmbaakundaa bu mag bi ak morgu lopitaalu dëkk bi.
Atum 2007, bi muy wax ci ki ko war a wuutu, la Abdulaay Wàdd wéddi woon ki fi nekk tey njiitu réew, lile la ci waxoon : Gisuma kenn ci sama wet.
Ja dafa bëggoon a yóbbu dogal bi ci kanamu Kurélu UPS gi réew mépp bokk, nga xam ne moo doon campeef gi gënoon na kowe ci pàrti bi waaye ñeneen ñi mu nekkaloon bëgguñu woon a dégg lu mel noonu.
Ndax tàggatub daara yu kowe yi ak yi xale yi di defe ci lekooli tàggatu yi, ñu ngi leen di waajal ngir ëllëg, ñu mën a liggéey ci jamono joo xam ne, yëf yi dafa jeng jëm ci mbiru enersi (Senegaal xaatim na déggoob Pari bi)
Ndaxte waxtaan wi du Taxawu Senegaal rekk la soxal.
Fexe ba jot ci xaalis mën a yomb ci ñépp.
Li waral meram mi, diggante njiit leek farandooram yu jëkk yi ko gën a gëm (moom ci boppam, Mbay Njaay, Aliwun B. Siise) … te jamono jooju, farandooram yi mujj a ñëw (ñi sooke dàqug Maki Sàll ci PDS sax xam naa xéll ne bokk nañu ci), ñu ngi bànneexu ci teraanga yu duun yu nguur gi di joxe.
Su fekkee ne sax S & P gën naa yokk poñu Senegaal, bi jóge ci B+ te war a taxaw foofu lu yàgg ba B+ ak ab yaakaaru yokkute, ñun ñoo raw fuuf réew yi yore lu tollu ni li ñu yore ci ay bor.
Alxuraan am njàngale la, nekk it rootukaayu jikko yu baax.
Waaye ci li ñu taataane Seneweb, F. B mënul woon a layal loolule mànke.
Chelsea jël na ndam li ci kanamu Manchester City ak benn bit ci tus.
Ci diggante bi mu am fi wotey meeri yu sãawiyee 2022, wotey deppite ci menn at mi, ay wote yu am solo ngir natt sa doole ci wotey njiitu réew yu 2024 nga xam ne, li ci nar a nekk wax mooy ndax Maki Sàll miy njiitu réew mi tey, dina sampaat ndëndam am déet, bokkaatam googu, Usmaan Sónko ak ay ñoñam nee nañu du fi ame.
Xaalis boobu am na yokkute bu tollu ci ñaar-fukk ak juróom ci téeméer boo jël (25%) bu ñu dendaleek xaalis bi Jàppalanteg Espaañ ci Senegaal di dugal ci ay naalam diggante 2014 ba 2018.
Lu moy jafe-jafey koom yi mbas mi waral, wàccug njëgu barilu petorol li am na ay jeexital yu diis ci réew yi seen koom aju lool ci fànnu woowule.
Am réew, boo bëggee xam nu ëllëgam nar a demee, natt ko ci ni muy saytoo ay doomam, jigéen ña ak néew-doole ya.
Saajo Maane, li ëpp soloo nga feneen … Sama waa ji Saajo, démb, benn fan ci weeru desàmbar, fàtteliku nañu bóom gi kenn daanul ñi ko defoon.
Am na tamit doxal jumtukaayi fàggu yi ñu teg ngir wàññi laksidãa yiy am ci yoon yi, rawatina ci Ilaa Tuubaa wi, Rn2 week Rn6 wi nga xam ne ci ñoom la diggante yiy ëpp laksidãa nekk.
Waaye M. D.W dina xam ndax dogu woon na bu baax ci takk ko.
Bi joŋante bi amee fukki simili ak ñeent la waa Arsàntin yi am benn bit bu Rafael Santos Borré dugal, bi ñu demee ba ci catu joŋante bi, ci juróom-ñett-fukk ak juróom-ñeenteelu simili bi, la waa Beresil yi Jorgé Jesus di tàggat am benn bit bu Gabriel Barbosa dugal, dellu dugal beneen ci juróom-ñeen-fukkeelu simili bi ak ñaar, moom ci boppam mu am lu metti ci juróom-ñeen-fukkeelu simili bi ak ñeent.
Ginnaaw jotaay bi boole ñépp te ñu def ci dugge bi, ci ngoonug bés bu jëkk beek subas ñaareelu bés bi lañu xaaj mbooloo mu mag mi ay mbooloo yu ndaw, mbooloo mu ndaw mu nekk, def sa jotaayub liggéeyu bopp.
Réew mi am na ay nit ñu ko gën a neex-xel fukki yoon, waaye du tàggook mbetteel lifeek mu ngi jàpp ne moo gën a neex-xel ci réew mi.
Bãaliye bi duñu la fal, yow sax xam nga loolu bu baax.
Loolu dafay tekki ne seenug nekk amul lay ci wàllu koom : loraange yi ci réew yi nekk ci kurél gi bokk benn xaalis bi, bu ñu leen jëlee réew mu ne, ñoo ëpp ngëneel yi nekk ci doxal xaalis bi.
Ci aaday kàddu, dañu doon tiye mboor mi ci anam yi sàmmoonteek sàrti doxal yépp.
Ñaari biti Lewandowski ak benn bu rafet bu waa Lyon bii di Tolisso ñoo tax waa Bayern yi jël ndam ci estaat bu Olympiakos.
Waaw, sa jukki baa ngi wër fu ne ci lënd gi.
Waaye lu moy ñett yooyu, wolof am na ñeenteelu xar-kanam, mooy ne wolof dafa mën a léebu.
Ay këri tas-xibaar yu bare siiwal nañu turu xaalisu ëllëg boobule : ECO la xaalis bi di tudd.
Ngir Ipres gën a ñoŋ, àllaterete yi dañu ne nañu saytu kër gi, ngir ñu xam nu muy doxe, ñi ciy def seen alal xam li fa nekk ci xaalis, ñu mën di ko topp, saxal ko fi.
Su ñu jëlee misaal ci yónneb fukki junney dërëm, dañu séddale tono li ñu ci am yónnekat beek kiy jot xaalis bi.
Ci fani gàmmu yii ñu nekk, Njiitu réew mi, Maki.
Ca njëlbeen la, amul woon lenn luy wone ànd boobu, ndaxte Maki mi doon doxee xalaatu Mawo ci wàllu pólotig nekk na tey ab ndongoy xalaatin wile di jàmmal doom-aadama yi, bàyyi leen ñu def lu leen soob te teg ko ci yoon.
Mën nañu koo bañ a wax waaye dégg nañu ko, te loo ci wax xam nañu ko.
Joŋante xaritoo bi doxoon diggante Senegaal ak Sàmbi amoon na rëq-rëq bu ndaw bi kuurãa kuppee ci jamono bi ñu noppaloo ba tàmbaliwaat futbal bi.
Bu kenn jàpp suñu muusadi bay yaakaar ne loolu njuumte la ci wàllu yoon, ni mu mën a ame ci réew yépp, mbir mile gën naa garaaw, nekkul lu ñëw noonu rekk, am na lu ko waral, ab dof wala ku ci gëmm ay bëtam rekk mënul a xam li xew.
Rax-ci-dolli doxu ñaxtu bi ñu amal ci diwaan yu bare gaawu ñaar-fukki fan ak ñaar ci weeru mee ngir ñuy àtte góor-jigéen ñi àtteb ku ray nit fii ci Senegaal wala ak tamit ŋàññi taxawaayu Senegaal gi waxul dara, jéemul lenn ci cong yi Israyel def ci kow Palestin.
Waaw, duñu maye dara te dinañu ci taxaw ba Mariyaan yemale doomam yépp, maanaam mu leen di xoolee benn bët bi, weg leen te du jeng ci booru kenn bàyyi ña ca des.
Yëngu-yëngu yu dara waralul lu dul neexal njabootu FAY-SÀLL rekk.
Li ñu war a def, ci gàttal, mooy jiital doom-aadama bi ak gëddam ci ni ñuy yore suñu kaso yi.
Takkleen bu baax ne ni nit ñi di seetaanee RMC, Bein, Canal ca Farãas du yem mukk ak ni ñu leen di seetaanee ca Seychelles, ca Sao-Tomé- et-Principe wala ca Cambodge.
Ñaanoon na nit ñi ñu dem mayeji deret.
Réewum Senegaal bare na ay boroom alal torob waaye ñaata ñoo ci fésal li ñuy liggéey.
Àllarba, ca ndajem jëwriñ ya, bi Maki Sàll di wax ci mbiru kaaraangeg yoon yi, la waxaale yéeneem bile di def atum 2020, atu kaaraange yoon yiy tëj fukki ati liggéey ngir amal kaaraange ci yoon yi 2011-2020 te Mbootaayu xeet yi tëraloon ko, lile la yégleb ndajem jëwriñ yi fésal.
Jumtukaayi xarala yi mënuñu ñàkk su ñu bëgg a def li war yépp ci koom ak dundinu askan wi te way-pólotig yi war a yokk li ñu ci dafegum.
Bu ma leen di seetaan ñuy futbal, dafay mel ni ay xale yuy kaf.
Su fekkee ne du moom rekk moo waral li am, su bal yi dul ñëw ci moom ni ñu waroon a ñëwee, Mbay Ñãa am na ay jafe-jafey am ay ruq yu muy taxaw ba kenn du ko fa lakkal, Djamel Benlamri mi ñu waroon a génne ci xaaj bu jëkk ba, dafa ko tiye bu baax, noonu la ko Aissa Mandi tamit lakkalee.
Ci Medinaa, wetu Xàllu Belees Jaañ wi, nit ñaa ngi tàmbali di wax ci xarug O. Ture mi juddu atum 1978 ci Dakaar, ñu fekk ko mu xaru démb ci biir néegam, ak fiilu feer.
Mooy defañsëer bi jëkk a def loolu ginnaaw John Terry atum 2005 ak juróom-ñetteelu futbalkatu Liverpool bu doxantu ak kub bile.
Ci misaal benn deppite bu yorul beneen ndombo tànk, di am weer wu dee benn milyoŋ ak juróom-benn-fukki junne (1 300 000) (te boolewuñu ci yeneen tegandaay yi mel xaalisu luyaas, xaalisu esãas ak daamaar yi…) du joxe lempo lu dul ñetti téeméeri dërëm (1500 francs) ci ñeen-fukki junneek ñeent ak ñetti téeméer ak juróom-fukk ak juróom-ñaari dërëm ak ñaari fiftin (221 787 francs) yi mu waroon a joxe su yëf yi tegu woon ci yoon.
Wóor na ne mënuñu toog rekk di seetaan loolu.
Dañu ko dàq ba beneen jëmmi jamono ndax mbas mi.
Maki Sàll seeti na Xalifu Medina Gunaas bi, Cerno Aamadu Tijaan Ba.
Senegaal yelloowul li fiy xew ay at a ngi nii.
Ndàmpaay li dafa war a lalu ci téeméer ak ñaar-fukk ak benni ektaar yi, kayiti ñàkk a nangu yi dafay wone ne ci ñaar-téeméeri ektaar ak juróom-fukk ak juróom-benn yi la lalu.
Ñoom ñaar ñoo nekkoon ci benn pàrti bii di PAI te ñoom ñaar lañu dàqoonandoo ci liggéeyu nguur gi.
Ngir wàññi limu ñi nekk ci kaso yi, aafal leen, dañu doon digle ñu wuutal daani jalgati yu ndaw yeek ay tëralini liggéey yuy delloosiwaat defkati ñaawteef ci biir askan wi, ànd ci ak meeri yi (jëmbët garab, liggéey ci tool yi, setal pénc yi, …) Dañu war a andi ay coppite ci yoonu Senegaal ngir gën koo ñoŋal, yokk jumtukaay yi ñi ciy liggéey war a am, yokk limu àttekat yeek way-yoon ak yoonal yépp.
Lu ëpp ñaar-téeméeri dugalkati xaalis yu bawoo ci bérébi jëflantey àdduna yépp ñoo bokk ci waxtaan wa ñu doon gawee réew yi li ñu war a def.
Ñu ngi war a tàmbali liggéey bi ci ñetti weer yu jëkk ci 2022, loolu la Njiitu réew mi wax te Yéenekaayu Le Quotidien jottali ko askan wi.
Yëf yaa ngi séqi ay jeego te dara du ko dakkal, ci nii wala ci naa.
Santaane ñu siiwal dekere bi ci yéenekaau nguur gi, moo gën Yaaxam di ray nit ñeek wax ci rajo yeek tele yi.
Lan lañuy doyee rafetal, suturaal sa bopp ak keneen ?
Seeti boobu seetlukat yu bare jàppe ni ab defaruwaat rekk mu ngi am ci jamono joo xam ne nettalib ANSD bi muy def weer wu jot bi mujji ci xaymag koom bi xamal na ñu ne wàllu wi ci dugal xaalis giy jur leneen te nguuru Senegaal gi nangul ko ko raw na fuuf ñeen-fukk ak ñeent kos juróom-benn ci téeméer boo jël (44, 6%) ci nattuwaay bu nekk diggante tus ba ñeen-fukk ak juróom (0 à 45) su ñu ko dendaleek nattuwaayu Farãas, nekk ci juróom kos ñett (5,3%) ci benn nattuwaay bi.
Laaj bi samp na sax ci biir cantaakoon yi nga xam ne, nañu ko wax te dee, ñu ngi wéy di jébbalu ci Sëriñ Saaliw Cuun.
Bëggoon nañu balaa daraay xew ñu mas-sawu mbokki Senegaal yi loru ci mbënn mi ñu gis fu yaatu ci réew mi, séddook ñoom seen tiis.
Lu mooy seen ndam lu taq suuf li ñu amoon ci seen digganteek Reds yi (ñaari bal ci benn) ci sãawiyee bi weesu, waa Etihad Stadium def nañu jallorey tegle fukki ndam ak ñeent.
Wóor na ne Seŋoor dundatul ! Njiitu réew mi dafa war a natt lawax bu (kàndidaa) nekk ak liggéeyu jëwriñ wala njiitu këru liggéeyukaayu réew mi wala mu sa ko bind lu mu gisul ak wax ay baat ni mu ware.
Loolu dafay des ci sama xel mi ba fàww, duma ko mës a fàtte ndax mooy soloy futbal ak àdduna dëgg.
Lan lañu def lu aay ba ñu def leen ci kaso gu tilimee nii ñu mel ay saay-saay yu mag ?
CEDEAO dafa amal boppam xaalis bu réewam yépp di bokk, bu moom boppam te am dayo bu mën di soppeeku, bu gën a dëppook ni suñu koom-koomi réew yi bindoo.
Li farãa seefaa bi jóge ca jamonoy tubaab ya, dafa am jeexital yu metti ci moom Eco dañu ko xalaatee ni xaalis bu tolluwaayam mën di soppeeku.
Ci waxtaanu ñaari naataango wi, ay xalaat yuy tax juboo am ngir amal ay wote yu dal tukke nañu ci : Way-pólotig yépp dañu war a déggoo ñoom ñépp ci anam bi ñu war a doxale wote yi.
Jëf joojule moo tax ñu dàq ko fa mu doon liggéeye ci weeru màrs 2020, ak tamit ñu yóbbu ko kaso, amal ak moom ab layoo démb ca ëttu àttekaay bu Ndakaaru.
Bi ko waa Iradio laajee, dawalkatu sareet bi dafa doon ñaxtu : naan dañoo sonn ndax takk-der yi yombalaluñu ñu liggéey bi, dañu ñuy teree jaar ci béreb yu bare yu am ay kiliyaan.
Ñenn ñi dañuy dem bay wéddi ne doomi jàngoro mu ngi fi, te ay boromi xel lañu kat.
Ci lu aju ci mbiru bor yi, deppite PASTEF bi wéddi na ba mu set waxi nguur gi ne, réew yépp ay leb xaalis.
Ki fi nekkoon futbalkatu Àngalteer nee na, ci teleb futbal bii di Stadium Astro : « dama yaakaar ne bu fi Salah nekkul la Liverpool di dàq a futbal ».
Njiitu réew mi am na bëccëg bu metti ci moom ci tukkim mi, bi mu jaaree Kéedugu.
Seen liggéey yombul te anam yi ñu koy defe dafa metti lool.
Njiitu Lekoolu bëre Bàlla Gay li xaatim na ab digaale ngir bëre ak Bombarjée, Booy Ñãa 2 ak Giri Bórdoo.
Lu dul xarañteefam ak yaakaar bi nit ñi am ci moom, Peresidãa Faamara Ibraayima Saaña du am ay pexey yey ñi bañ, ngir wéral jeexital yi tukke ci waxtaan wi réew mépp bokk.
Bi ñuy dajee ak seeni naataango yu mën li ñuy def yi, futbalkati Aliw Siise yi wone nañu safaanu li ñenn ñi doon wax ci ñoom, di leen ŋàññi.
Blues Yàllaak benn bitu Havertz (ci ñeent-fukkeelu simili ak ñaar bi), gaawu bi ca Porto.
Kon nag jërëjëf Kapiteen Jéey ci soppi taxawaay, xalaatin ak jëmu bi nga def.
IGE : Kurélu lëñbëtu nguur gi jébbal na Njiitu réew mi lëñbët bi mu def.
Looloo waral dogal yi nguur gi di jël di ko ga askan wi te kenn àndu ci, kenn xaaru ko, askan woowu duy faral di xam lu tax nguur gi di wax lii tey, suba mu wax lee, ci loo xam ne dige woon na ko ci wote yi ba pare, askan wi doon ko xaar bu baax.
Yàlla dimbale ñu, jële fi Basiiru Géy ak ñi mel ni moom ñépp.
Mu ngi xamle ne Njiitu réew mi biral na solo si mu jox kaaraangeg askan wi, te li koy wone mooy jumtukaay yi muy soog a jox sàppëer pompiyee yi, ndax ñu mën leen a dooleel ci wallu yi ñuy def bu laksidãa wala jéyya amee fenn.
Su ngeen seetee bu baax, ci alluway fésal yi këri liggéeyukaay yu mag yu bitim-réew yi def ci réew mi, xale yu jigéen yi ñu tànn, am nañu, li ci ëpp, màndarga wala melokaan yi suñu xale yu jigéen yi fi gën a rafet (miis yi) am.
Askan wi du ko nangu ! LFR2 amal na yokkuteg juróom-benni téeméeri milyoŋ ak juróom-fukk ci xaalis bu muy dugal ci ay liggéeykatam, lay wi mooy ndàmpaay yu mu jagleel ñi ko yellool, ñu koy def ci jollasu (telefon).
Naka lañuy yokkee alali réew mi tukke ci càkkeef gi (nga xam ne ñu ngi koy caxat-caxatee ba tey), wàññi li ñuy ñàkk ci àll beek yi ciy dund, wàññi loraange yi mën a jóge ci jaww ji (loraange yi mën a tukke ci jaww ji, ñu ngi fépp ci bérebi ndefar yi, Ñaay bi ak suuf si mu làmboo yépp, areenu réew mi, ca Kaasamaas, ca Penku réew maak ay mbellam ak àll bi ñu fay gor ak tamit li wër réew mi ci bëj-gànnaaram, ci penkoom ak bëj-saalumam).
Koom-koom bi ñu jëlee ci dem ak dikk bi, ci jokkoo bi, ci toppatoog juróomi junney saytukat yeek yeneen fere yi, mënoon nañu koo yokke xaalis bi ñu jagleel njaboot gu nekk.
Waa Room yi dañu leen dóor (ñetti bal ci tus) ñu toog.
Liy wone, ci lu leer, ne Bugaa dañu ko ga ci tekki ndombo tànkam.
Spurs yu Tottenam dañu waroon a dabu ginnaaw duma yu metti yi ñu leen duma ci ñaareelu bëccëg bi.
Ci ñaar-fukkeelu simili ak ñaar bi la Strasbourg dugal, ki dugal ci futbalkatam yi mooy Fofana, waaye Cornet mujj na dugal bitu temboo bi ci ñeent-fukkeelu simili bi.
Li suñu jàngat bi wone mooy, njariñu jigéen ñi gën a jot ci xaalis bu ñuy liggéeye, du rekk gën leen di dooleel ci wàllu xaalis : dafay ñoŋal it liggéeyu bànk yi, ñu mën a dem te duñu am ay jafe-jafe.
Jëf ju benne jooju am ci mbiru saytu Kurél gi boole Nguur geek njaatige yi, dina law ba ci diwaan yi fan yii di ñëw, te ñu dëppale ko ak yeggale doxalini nguur gi ci diwaan yi.
Naam mu ngi dékku diisaayu daan yi ko Amerig teg, nga xam ne jeexitalam yaa ngi fës ba tey, waaye wone na boppam ci kanam ponkal yi, firndeel ne moom moo yore menn ci paj yi gën ci àdduna bi.
Loolu lañu bëggoon a seetaat ci jàngat bu ñu def lu yàggul dara.
Fàww ñu waññi tamit daani xaalis (amànd) yeek gaañu-gaañu yi ci mën a tukkee.
Ci ab kuufarãa bu rafet, la waa Arsàntiin bi bett gàrjeŋu Colcheneros yi.
Doo gis mukk ci ekibu Belmaadi, ab futbalkat bu yore jikko jooju, ndaxte li mu leen di wax dafa leen di dugg ba ñuy mën di am kàttan ak xarañteef, ñu mën di xemmem a def lu baax, mën di takku ngir dabu ci lu gaaw, xeex, xàccandoo, dóorandoo ñoom ñépp.
Li ñu koy toppe mooy, ànd ak ñeneen di sàcc, booloo ak ay defkati ñaawteef ak rëcce ci kaso ay yooni yoon.
Tàmm na di njuunjaaj ci pólotig bi, di ñàkk a sàmm kàddoom, amul lenn lu muy xalaat ci laaj kàngam yi koy xelal ci wàllu pólotig, nga xam ne teg ay ndëgg-sërëx ak coow rekk lañu mën, ñu bécc waxi màndaam bi fépp ci pénc mi ba xam lu ci nit ñi di wax.
Yenn saa yi ñooy mën, mënuñoo def lenn lu jag, xumbaluñu seen po mi, wànte seen dal gi tax na ñu mën a fàdde bu baax.
Ñaari way-bëggante yi wone nañu mbëggeel gu dara raxul Kungeel ba Tuubaa.
Ci wetu tëralin woowu taawu lépp, am na yeneen tëralini mécce yu seen lim nekk ci diggante benn ba juróom, turu ak xaalis bi aju ci, ci lu wóor, ci fi njëwriñ ji mën a dem ak liggéeyam.
Dañuy seet rekk ci misaal ci li réewi Cemac yi jot a dundu : seen jëflante bi ci njënd ak njaay mu tollu ci juróom ci téeméer boo jël, rax-ci-dolli ñu am juróom-ñaar-fukki at yu ñu bokk ab xaalis.
Kótdiwaar mi nekk xolu dénd UEMOA mën naa am ay jafe-jafe ak li xew bees.
Loolule dina tàmbalee dox ci fukki réew ak juróom yu CEDEAO.
Tey ci àjjuma ji, ca péncum ndawi réew ma, ci teewaayu deppite yi, la nguur gi fésal njëgu ropplaan li mu doon nëbb.
Lu moy xëlam yu yéex yi, yebam bu tuuti bi tax na ba ropplaan bi mënul a jël àndandoori njiitu réew mi (way-kaaraange gi, bëkk-néeg yeek ñeneen ñi muy àndal)
Asom Jaata mooy kàngaamu pólotig bi APR tànn ngir génne rabu pólotig wi Kaasamaas ci suuf.
Du Kurélu Afirig gi boole réew yépp, du Tactical Steel, kenn ci ñoom ñaar wuyuwul ci suñu woote bi.
Njiitu Sonacos, ginnaaw bu mu santee, gërëm jëwriñ ji yore gafag réew mi, Aamadu Hot ci taxawaayam bu rafet bi, dafa jàpp ne xaalis bi ñu def ci kër googu dina tax Sonacos mën a wéyal liggéeyam ci xel mu dal, mën a dem ci njëndum gerte ci anam yu mucc-ayib.
Ginnaaw bu ñu ma boolee, dañu ma taxawal ci Corse, ci Figari ngir laaj ma kayitu dàntite.
Moone yeneen xeeti ay yi nga xam ne nguur gee koy def wala mu koy seetaan mooy cëslaay lu bon li.
Dëgg la,  futbalkati Pari yi dañu waroon a daan waaye bu ci Mbappe bokkul woon, fi joŋante bi mujje dina deme neneen.
Ci gis-gisu lawax (kàndidaa) bi nar a samp ndëndam, tàggatu ngir jiite am réew mën naa xaar ba ci kanam !
Màndarga mi nekk am picc dem na gisi Artp, kurél giy àtte lu ni mel ngir mu àtte ci dëgg.
Takk-der yi nangu nañu lu war a tollu ci juróom-ñetti téeméeri kilo ak juróom-fukk ci ñam yu yàqu wala yu kenn mënatul a jëfandikoo.
Jerôme Boateng, Javi Martínez ak David Alaba ñu ngay dem ginnaaw bu ñu defee fukki at ci Bavière.
Ndaw lu tiis ! Loolu ñu joxe ngir xaalisu këri telefon yi dañu mës a nekk lu way-lempo yi xalaat, def ko.
Bi tiyeb teg-bët gi jeexee, lañu ko jébbal àttekat yi ndaxte dañu ko jàpp loxo-ci-poos muy sàcc.
Ñooñule dañu jóge woon Somon, ci bato bi ñu doon wax laata ñuy dem Waaldoor (Voile d’Or).
Kon xam nañu lu tax nanguñu woon a génnewaat xaalis :
Waaw loolu bettul kenn, ni ñu koy waxee ci farañse rekk, Wax ma wan askan nga am, ma wax la ban dofub njiitu réew nga am.
Ñun ñépp benn bëgg-bëgg bi lañu am, muy suqali réew mi ak tëralinu yi ñu yore ci wàlli pólotig.
Aliw Siise jëlul Sànti Ngom ak Siidi Saar ci limu ñaar-fukki fatbalkat ak ñett yi mu tànn ngir ñu bokk ci joŋante bi.
Loolule yépp, ngir dugal xaalis ci njëndum gerte mu ren mi.
Farãas gis na nguur gu dof, gu mu jaral lu nekk ngir des fi.
Ñetteelu yoon baa ngi nii, Ëmmë Seen di daje ak Bàlla Gay 2, loolu la yéenekaayu làmb bile di Sunu Làmb bind ci limatam bu mujj bi.
Tabax nañu ay kër fépp ci gox bi.
Ag forot ci lempo la gu doy waar, forot gu ñu war a daan ni ko Kotu lempo yi santaane ; ndaxte mu ngi aju ci lempo ak ndàmpaay yi ñuy dagge ci payoori liggéeykat yi, yu deppite yeek yeneen liggéeykat yi, wala ci lempoy TVA yi ñuy dagg seen jaaykat yi nga xam ne, duggagul ci kees gi.
Areen baa ngi jax lool ak bëre bi war a dox diggante Móodu Lóo ak Amaa Balde mi nga xam ne, kenn la ci mbër yi ndaw yi war a yéeg ci kow, fekki ponkal yi.
Ndongo Sàmba Silla : Naalu xaalisu CEDEAO bu ñépp bokk bi nekkul coppite bi war.
Li ci yokk mooy Xaalisu bi ñu ber ci Gafag réew mi, nga xam ne lim bi yépp juróom-ñaar la, te boole campeef yile kese Njiiteefu réew mi (benn), Làrme (benn), Biir réew mi (benn), Koom-koomu géej (benn), Dugal xaalis ak gafaka (ñett).
Tëralinu Mbootaayu jigéen ñi ca Mbootaayu xeet ya, ñu tàmbali koo doxal màrs 2019, te Senegaal bokk ci fukki réew ak juróom yi koy jiite, dafa bëgg a dooleel jigéen ñi, fexe ba ñu demal seen bopp ci lépp.
Fexe ba way-pólotig yi weg la am na solo, waaye dañu war xam li ñu gàlloo ci réew mi bu ñuy tànn suñuy njiit.
Kon nag, dafa jublu ëllëg ak xol bu yaatu.
Bi mu teewee dibéer bi weesu ca areen ba, bi Booy Kaasa di bëre ak Ràmboo, lañu wër ki fi nekkoon buuru làmb ji, xaw koo ray ak ay laaj, muy wax ci bëre yi mu mën a am ak Bàlla Gay 2 wala Guy gi.
Ndaxte su liggéey yooyu amatul, suñu yaakaar tas, suñu ëllëg naaxsaay.
Lu dul loolu àllaterete dina ko dab, lile la Aminaa Mbeng Njaay wax ci kanam Bàrtelemi Jaas, Bàmba Faal at ñeneen ñi. Naka nag taqalikoom ak meeru Dakaar ba woon ?
Ci xëtu Feesbugam la moom moomu waxee Cnra mu tere tamit tariyaax gi ñuy siiwal ci rajo yeek tele yi.
Cig fàtteli, joŋanteb futbal bu Afirig 2019, te jëkk a boole ñaar-fukki ekib ak ñeent, ñaar ñi jiitu ci puul bu nekk dinañu jàll, waaye ñeenti ñetteel yi jiitu tamit dinañu jàll, loolee sax dina dooleel ponkali dénd bi.
Tuchel moom lu mën a nekk rekk lay def, teg na ñaar ñoo xam ne defãas la ñu gën a mëne ngir gën a dëgëral defãasam bi.
Ab jullit warul a fàtte ne Yàlla rekk ay àtte way-dawlu yi, te néew yi kenn moomu leen ku dul moom.
Ndéem doom-aadama moo gën bépp mbindeef, dañu war di dawal yërmande saa su nekk, jëmale ci moom, ci lépp lu ñuy def.
Ñile ñooy futbalkat yi war a joŋanteek Beresilu Neymar, Coutinho, Firmino ca Singapuur.
Sóori Kabaa (nekkoon fi njiitu doomi Senegaal yi nekk bitim-réew), Mustafaa Jaxate (nekkoon fi xelalkatu njiitu réew mi), Muusaa Jóob (nekkoon fi njiitu Dakaar-Dem-Dikk), ñetti way-pólotig yu bokk benn ndogalu pólotig bi : dàqe leen ci seen liggéeyukaay ndaxte dañu takk seen fit, fésal seen gis-gis ci li Maki Sàll mënul a amaat ñetteelu ay (màndaa).
Ñu ngi yégal Maki Sàll ak nguuram ne leen sunug pasteef dina yokk ba sut lépp lu ñu fi nar a def ñoom.
Dinañu càmbar li ñu dëxëñ ci nettali bi boole njëwriñ yi te kurél gi bind ko, jël dogalu bés yi ñuy tànn ngir samp fi xaalis boobule waa CEDEAO yépp war a bokk : fukki réew ak juróom yu Afirig sowu jant bëgg nañu benn xaalis bu ñu bokk atum 2020.
Ndéem yoonu Senegaal nangu na takk ay jabar yu bare, jëkkër ju sàggan mën naa nekk ci yoon tàrdeel, su ko soobee, jox kayitu firndeel ag tas, jabaram ja woon, te fekk moom ci boppam, dina mën a takk beneen jabar wala sax mu takk ko ba pare.
Li ñuy wax rekk fii ci Amerig, waaye ja bu bon bile te ñépp mën fee ñëw, WALA !
Naka lañuy fàttee ay wi xaley APR yi ñu naan Les Marrons de feu te ñu yore ngànnaay àndal, tonton macoute yi ngànnaayoo ay jaasi di toroxal ñi nekk ci kujje gi ?
Gàlloo gi ko jëwriñ ji yore biir réew mi gàlloo wóor na, li ñu def amul benn tëralin bu baax, jiituwuñu ci lenn, waaye tamit ñi jëloon sàmbaa-bóoy yooyule te féete ci nguur gi, ngir ñu xoqatal képp ku àndul ak seen lawax bi (kàndidaa), yoon dafa leen toppul ci dara te waroon koo def.
Jaañ dige na ci Iradio, ne Cnra dina jëfe matuwaay yépp.
Waaye kooku du ko jëfe : fukki fan ak juróom-benn ci weeru sàttumbar atum 1982 lañu ko jébbale, bi nguuru Abdu Juuf mi ko wuutu tàmbalee.
Dinga andi xeeti xarañteef yépp ci wàllu futbal, boole ci sax yi xel dajagul, waaye lifeek futbalkat yi xamuñu bu baax wala bàyyiwuñu xel yenn yu sew yi ci seenug pasteef, ekib bile du jël lenn ndam.
Ñu ngi génn Àngalteer di dem ba ci yeneen réew yi.
Lu moy loolu, bu weer wi deewee, duñu jot seeni àmbolog
Bi ñu waxtaaneek ñi ñu war a waxtaanal ci jafe-jafey wér-gu-yaram bi yépp ak jël xalaati ñu bare ñu am baat ci réew mi, dañu ne, kilifay nguur gi dañu war a jël dogal bi gën ci wàllu kaaraange ak ci wàllu wér-gu-yaram ngir njariñu askan wépp.
Porofesëer Muusaa Lóo, UVS : way-yëngu yi ak FAI dañu war a …Màndargay andi fi lu bees mu àdduna : juróom-ñetti réewi Afirig…Xeex ak Koronaa bi wala njariñal ay…Ubbiteg dig yi : ñeenti réewi Afirig rekk…,
Amadu SOW Fànnu Tàggat ak Waxtaan – Lekoolu Pàrtti bi – PASTEF.
Kon toppatool sa liggéey, waxuloo dara ndax yaa ngi am xaalis ci Sàntar El Maalig bi ngay luye, am déet ?
Defal lu la neex sax, sama yoon nekku ci, fay ma bu ma paree, loolooy wax ji.
Noonu la ci dërëmu ñépp nekkee, muy taksimaan bi, di jaaykatu gerte bi, di boroom taabal bi mbaa jaaykat biy wër, masoŋ bi, beykat bi, añs.
Delluwaat ci njàng mi mën naa yàq kenu bu am doole ci askanu Senegaal : dimbalante bi.
Bind nañu ci nettali bi ne lu ëpp genn wàllu limu askan wi, juróom-fukk ak juróom-ñaar kos juróom-ñeent ci téeméer boo jël (57,9%) yu mat a liggéey (am lu mat fukki at ak juróom wala lu teg) bokk nañu ci jawu liggéey bi ci ñeenteelu ñetti weer yu 2020, maanaam cër-ci-téeméer bu tollu ci juróom-fukk ak juróom-ñaar kos juróom-ñeent ci téeméer boo jël (57,9%)
List bi des na lu bare waaye dégluleen ma rekk, ma nettalil leen li ci gën a jeexal sama xol.
Li ma bëgg a wax ci ag mujjantalug ñaan mooy ne jàpp gi ñu la jàpp na nekk luy yee askanu Senegaal ci lépp.
Bañ a gis lu nirook li nekk Mali, nga xam ne waa réew ma dañu damm, tàyyi ci nekkal fi sa bopp ak say mbokk ak tële gu mat sëkk gu seen njiit la woon, Ibraayima Bubakar Keyta (IBK), defoon, mooy lu ñëw rekk, nga wéddi ba mu set wecc, ne loolu amul fenn.
Lii tiis bu rëy la ci sama réew !
Nee nañu atum 2020 at la muy jagleel rëbb ñi dul fay lempo ñépp ngir yóbbu cër-ci-téeméeru li ñuy dajale ci lempo yi ci fukk ak juróom-ñaar kos juróom-ñaar ci téeméer boo jël (17,7%) ci li réew mi di am yépp ci at mi.
Li mat a jàpp mooy ne Usmaan Sónko ku ñu war a wóolu la, te mënsul a woo askan wi ci wàcc ci mbedd mi ngir jàmmaarlook nguur gi wala muy santaane ku gàkkal deru kenn.
Waaye ñi gëmul lim yi nguur gi joxe, teguñu fi dara lu lalu ci xam-xam ak doxalin, wax a leen neex rekk ñuy wax di dem.
Dara àndul ci seen pasteef, lépp a jaxasoo.
Na gaa ñi nekk bitim réew wàññi ag yaafus.
Seetlu boobu rekk waroon naa doy ngir bañ a jàppe Usmaan Sónko ni kuy ŋàññi doxalinu nguur gi rekk.
Waaye ni ko campeef gi tàmm a defe rekk, ak jàngkat yu neex a nax yii, di bokk wala ñuy seetaan yenn yi, yenn saa yi, te duñu xoolaat seen bopp, seet lu tax pàrti yi fi nekkoon yépp lajj ci naali suqali askan yi ñu doon tàmbali, borom xel yooyule nekk ci campeef gi, dañuy faral di def lu yomb lool, maanaam di ŋàññi doxalinu kurél yoo xam ne, seenug siiw dafay xajamal seen ceeb.
Li mu jàpp mooy ne xemmemteefu Lekoolu Afirig giy jàngale ndugalum xaalis ci sàrti lismlaam yi, mooy def Senegaal réew mu kowe ci wàll wi.
Li Peresidãa Usmaan Sónko jàpp mooy, nekk di yëngu ci ab pàrti pólotig ak nekk ab maréew dëgg, ñoo ànd, ñoom ñépp li ñuy def mooy, dox ci soxlay askan wi subaak ngoon.
Jahman X-Press, rappëer bi gën a siiw ci … Këru liggéeyukaay ci xarala gile di Akilee, wërsëgu Senegaal la (Atépa) Koronaa Senegaal : Ngir saytu bi gën ci …,
Moom mii teg na ci taabal ji ab takkub tëralin, niki ni mu ko defe ca Farãas.
Jëwriñu ji gàlloo biir réew mi te ñëwoon gàmmug Tiwaawon, teewal fa Njiitu réew mi, Maki Sàll, def na fa waxtaan wu yéem ña fe nekkoon.
Mujj na wàññi li mu bëggoon yépp ginnaaw bi amalkatu làmb bi joxee xalaatam ba pare, ci talaata ji.
Te xaatimu mbërum àdduna mi mënoon naa sooke demug.
Am na lay yu bare yu mën a faramfàcce mbir moomu, sabab yooyule sax wax nañu ba mu doy ci jamono ji weesu ak ji ñu nekk nii.
Dugg ci pólotig te war na cee dem ba jeex ngir sàmm deram bi.
Li ay way-yoon xamle mooy ne déglub njiitu Front Polisario warul woon na mujj ci demug kasoom ngir ab tiyeb fàggu.
Liy waral yile ngir am réew, mooy ñàkk a mat gu xaalisu lempo yi ñàkk a mat, looloo tax sax njaatigeb ndugalum xaalis mi, te yàgg fi lool di FMI ci ndimbalu ISPE (maanaam ab jumtukaayu jàppale ci tëralinu koom-koom).
Askan wi dafa dénk nguur gi gafag réew mi, ñoom ñoo war a amal ay tëralin te defal bilaŋ askan woowu dénk ko xaalis.
Teniskat bu jigéen bi nee na waxtaan ak taskati xibaar yi, dafay nekk lu diis ci dalug xelu ñiy def tàggat-yaram.
Ndaxte ay njaatige, jàngalekat, way-pólotig, sëriñ, dawalkati daamaar ak sax ay fajkat.
Wànte war nañu moytu bu baax Reds yi ci seen joŋanteb dellusi biy am talaata.
Liverpool dafa waroon a jël ndam li bi muy taseek Wolverhampton ci ngoon si, tey yaakaar jeexital bu baax ci moom diggante Brighton ak Manchester City.
– Seetlu nañu ni, bi nga waxee ak askan wi ba léegi, coow laa ngi ne kurr : jàppal Sónko fii, bàyyil Sónko fee.
Nee na la nga bàyyi nguur gi dem ci jàmm, nit ñi bëggatuñu la.
Soo génnee ba yem pólis, dinga fay alamaan.
Bi Georginio Wijnaldum dugalee ñaari bit ca Anfield ci ñaari simili, ci talaata ji, ci la joŋante bi tàmbaliwaat xumb ci ñeenti simili, ci àllarba ji.
Kenn mënul woon a dem bàyyi ko ginnaaw bi Wàdd di jël nguur gi atum 2000, ndaxte dafa xarañoon, ñaw xel lool, waaye Idiriisa Sekk damm na ay laafam.
Ci jotaayu Jàkkaarloo la Birima tëkkoo PASTEF ak SÓNKO ñoom ñu ngi fi te dinañu dakkal lépp.
Dafay tax ñu mën a wàññi li am ci diggante baat bi ak li muy tudd, maanaam amul lenn lu leen boole.
Dafay nëbbu wala muy soppi mbir yi te saa yu bëggee lu mu am, dafay nekk ku nangu ba dee.
Li mu laaj mooy, ñoom, naka lañuy defe njuumte yu ni mel ?
SAID ak SUTT seetlu nañu, ŋàññi nañu ñàkk gi am ci këri liggéeyukaay yooyu, nga xam ne ñoom ñooy kenuy balluwaayi alali askan wi, ci doxalug yoonu xaalis wi ak it càmmug alali réew mi.
Maa ngi wax te duma ci dellu ginnaaw ne waa ji mënul a jiite am réew, fu mu tollu mu ngi wax ak a def ay mbir ak seeni safaan yu ñépp teg seen bët.
Niki mujug ayu-bés bi weesu, Saajo Maane nekkaat na jàmbaaru joŋante bi, di wéy di bégal boppam, di bégal farandooram yi, ni mu ko tàmm a waxe.
Taarix dina bind ba fi ne Maki ab tabaxkat bu mag la.
Yow yaa gàlloo nit ñi ñu faat ak yeneen yàqu-yàqu yi amoon ci ñaxtuy weeru màrs yi.
Ngir rekk bind ci taarix jamonoy futbal ju kenn dootul fàtte…Te loolu Pep Guardiola gëmu ko woon benn yoon weeru féewiriyee wi weesu…
PASTEF pàrti la bu gëmul lu dul bëgg sa réew.
Looloo topp ci kow waxu Sëriñ Muntaxaa Mbàkke ju tàng ja, ba muy sant jëtinu Seex bi mu ànd ak xelam, ànd ak dal.
Pólotigu nekkal fi sa bopp ak say ñoñ kese.
Yenn dugal xaalis yi dañu war a feeñ ci yokkute gu yemoo ak yokkute gu doy ñeel liy dugg ci lempo ngir mën a fay bor yi, wala sax, ñu mën a dugg feneen fu ko askan wi soxla.
Fànn wi dàqul te ŋàññul tamit suñu jëflante ak Tugal wala ak Farãas gi nekk suñu njaatige ci wàllu dugal xaalis ak wu larme.
Foofu la nit ñu mel ni ñu PASTEF ñi wala jigéeni PASTEF yi mën a nekke ay nit ñuy tax jigéen ñi riirandoo defi pólotig.
Leneen li mooy, ci lu aju ci laaj bi samp jëm ci cëslaayi doxalinu xaalisu seefaa, Ndongo Silla génne na ci ñeenti yoon : xaalis bi tollook ëro doole, mu doon xaalis bu ñuy yóbbu fu ne te du am benn jafe-jafe, ñu mën di ko wecceeku ak mën a dajale ndenc yi ci ay bànk yu mag.
Ngir xam bu baax li Jomaay nar, dañu war a jàpp ne dafa bëggoon a tàmbalee ci am misaal ba pare, génne ci ab jàngat bu sukkandiku ci xalaat bu xóot.
Ci mbirum am soble ak pombiteer ngir dooleel njaayum meññeefi réew mi, ci digaale bu ñu def ak Kurélu nguur gi fi nekkal sosug këru liggéeyukaay gi (DER), lim yi dañuy joxe ay xibaar ci solo si nga jox ndiiraan gi jóg jëm ci suqalikug dëkk bi.
Gaañu-gaañub Gomés bu metti bim oo gàkkal joŋante bi doxoon diggante Everton ak Tottenham.
Ngir gën a leeral wax ji, ki fi nekkoon jaraafu Dakaar du ànd ak Bàrtelemi Jaas, du ànd ak jaraaf bi fi nekk tey, Sohaam Wardini.
As bu APR ak bu Bennoo dañuy wut a dakkal sunu ànd bi ñu ànd bëgg réew mi ngir bokk am xaalis dugal ci réew mi.
Dañu ko woo ngir mu wuyuji yoon, mu bañ ba pare, di woo ndaw ñi ci lu seen yoon nekkul, ab ñaxtu fépp ci réew mi.
Damay joxe sama xalaat ci jenn wax ji : Ab doomu Senegaal ak Farãas a ko sumb, Xaalys mooy … Koronaa wiris ak jokkoo bi way-nguur yi di def ak jumtukaayi xarala yi : …Njàngalem soriyante lu war la te dafa xéewale tamit … Fésal njaay bi, xaalis bu nekk diggante fukk ak ñaar ba fukk ak ñeent la jur ci Afirig … Awa Li, mbërum tëralin ci jumtukaayi xarala : Ab lëjalkat … Koronaa ci Afirig : Sos su bees ci xarala yile …,
(…) Sàrt yi aju ci saytu gi ci lempo bi ak ci payoor yi ak li njaatige yi di joxe ci njañse, dañu koy jëfe ci saytu gi, ci payoor ak yeneen xeeti ndàmpaay yi ñu war a fay li ko dale benn fan ci weeru sãawiyee atum 2013.
Dalee ko ci nettali bu jubadi bu jëwriñ ji yore woon enersi bi (Ali Nguy Njaay), jaar ci dekere 2020-964 ba ci mbiru juróom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent yi, nguur gile ak ñi mu àndal ñu ngi wéy di wone ne baaxuñu, parewuñu te du ñoom ñoo mën a andi ay coppite ci réew mi.
Keroog bi ñu demee pale, wax nañu ko li ñu jàpp ne baaxul ci xeexub mbas mi ak li ñu jàpp ne mën naa dem.
Lu naqare xam dëgg la, ndax te dafa am ay taaxi wurus yu nekk fépp ci tabax bi.
Daaraam yee tàggat li ëpp ci kàngami Afirig yi.
Ci ndaje mi la àllaterete yi wax seen bëgg-bëgg te santaane ñu càmbar këru liggéeyukaay gi.
Ag góor gu am juróom-ñaar-fukki at la doomam lenqe dóor ba mu faat.
TENNIS – Xanaa ñu jàpp ci xibaari mbaali jokkoo yi ci jamonoy joŋante bi.
Ci lu yées ñetti at mu jeexal ayam gi, Maki Sàll dina def lu ëpp juróom-ñaar-fukki milyaar ngir tukki lu yées juróom-fukki yoon ak ropplaanam bu bees bi, loolu la Aamadu Ba, kenn ci kàngami Pastef yi, xamle ci anam bu xoromu.
Nee na tamit li seen xeex bi di tekki mooy : ab doxalin ci wàllu pólotig wuy tax doomi Afirig yi mën a wér, mën a jàng, am kaaraange, mën a lekk ba suur, naan ba màndi, am xëy, am dëkkuwaay, am fu ñuy mën a féexale seen xol yi.
Jàng nañu tamit, ci noonu, ne wax na ne war nañu dooleel anam yi Njiiteefu kaaraangeg askan wi di liggéeye.
Waaye, li waññikatu Esipt bi jàpp moom, mooy ne dañu sos këru liggéeyukaay googu ngir rekk, di ko gere Ahmat-Ahmat.
Li am ci ndimbalu dund bi yépp waxuñu ko de, war nañoo gësëmaat saaku ceeb yi ngir seppi li ci bokkul sànni.
ñàkk a amal waxtaan wu yaatu ci wote yi / ñàkk a bare ay wotekat (du mbiru at yu bare wala yu néew.
Ci waxtaan woowu nga def, xoromee kook waxi bindkati Farãas yu bare, ay fàtteliy taarix, wala ak njàngaley téereb katolig yi, sukkandiku nga bu baax ci mbiru gàlloo dara, xel ak yarug deppite yi, jiital ci ay tëkku yu xaw a nëbbu jëmale ko ci ñi deful santaane bi.
Yow ci sa bopp sax, doo gis ne liggéey bu bare bu ñu war a def am na.
Lim yile nga xam ne matalewuñu sax, ñooy màndargaal jafe-jafe yi ñu am ci wàllu wér-gu-yaram ak lépp lu taqook moom.
Abdulaay Daawda Jàllo, jëwriñ ji yore gafag réew mi, moo jiite woon kilifay Senegaal yi defoon waxtaan wi ak jumtukaayu xarala diggante ñaar-fukki fan ak juróom-ñaar ci weeru mee ba ñaari fan ci weeru suweŋ.
Ci xibaar yi ma jot, buum la jëfandikoo, tëb miir bi.
Senegaal mu ngi waaj a dund jamono ju lëj, jamonoy coppitey jëmu ci lépp lu xeetook saytu alali réew mi, te war a ame ci ñaari coppite : xaymag xaalis bi ci ay tëralin, cërale doxal bi yeneeni kilifa.
Daaw, demug Njiitu réew mi Medina Baay, dafa taxoon njabootu ñaseen gi amoon yaakaar bu rëy.
Kon nag, fàww ñu waxtaan ngir génne xaalisu Afirig bi mu fi dencoon ci xaalisu réew mi, loolu nag mën naa yàgg tuuti.
Ay càkkuteef yu Njaatige bàyyi xel bu baax.
Atum 2020 la CRRH-UEMOA am ñetteelu yoon bi, ci ay yoon yu tegaloo, poñi AA+ ci diir bu gudd, te war a sax foofu, ak A1+ te war a sax foofu, ci diir bu gàtt, ci Këru liggéeyukaay giy joxe ay poñ di Bloomfield Investment Corporation.
Seen baay-defal-yàlla bi, Aamadu Serif Juuf, ki lëkkale yëngu-yënguy yi Pastef ca Kanadaa, jot na ci kóllëre ak cant ak ngërëm yuy mbokkam, ñooñu nga xam ne, nguur gi dafa leen fàtte.
Ndaxte mënuloo doxal yoon ni ko yoon santaanee.
Ci taxawaay la yaramu jëwriñ ji gàlloo biir réew mi, Àntuwaan Féliks Joom, fésal tiis bu rëy bu mu am, dige ne nguur gi dina def lépp lu ci war ngir képp ku ci loru.
Léegi kenn xamatul limu jigéen ñi ay góor song, jël seen alal nu mu tollu, ba nga xam ne sax, njàqare gi mu doon jur ci kurél yi dul yu nguur yi wala doom-aadama yu taqoowul ak nguur, léegi amatul … Niki li gis xale bu góor wala bu jigéen bu tumurànke di dox ci mbedd yi ci waxtu wu dul waxtu wa, di def, dox googu ci mbedd mi ñu koy def ngir jenn waa ju soxor ju leen koy defloo wala ñu ragal ko, di ko daw, loolu tax ñu nekk ci anam yoo xam ne saay-saay bu leen jëkk a gis rekk, toroxal leen.
Suñu wareef la kon, ñu jàppale Giy Maris Saaña ak bépp bañkat bu koy gunge ci xeexam bi.
Tolluwaay boobu dina tax duñu ñàkk ay bakkan yuy faral di des ci xeex yu ni mel.
Ñan ñoo bànneexu ci mbaaxu Njiit li, rawatina ci at mu sës ci atum wotey njiitu réew ?
Waxatuma la seen néeg yi ngeen dalal ñi feebar wala ñi seetlusi seen yaram, mu mel ni lu génne ci filmub rayante.
Démb, màggal nañu, ci Senegaal, bëccëg bi ñu jagleel ñàkk a tux sigaret gi.
Bu ko defee, nu bàyyi la nga nuyook jàngkati LU DEFU WAXU yi, laata nuy sóobu ci waxtaan wi.
Su doon fii ci Etaasini, Sónko dootul bokkati ci benn yëngu lifeek yoon setalu ko.
Ñaareelu ndamu Senegaal gi jiitu ci puulam bi la, ci ñaari joŋante ; bokk nañu ci puul bi, Ginne Bisaawo ak Kóngoo.
Njiitu réew mi dafa bëgg a xam lu leer ci li Senegaal am yépp ci ay taax bitim réew.
Ku ma mën a wax li gën a tuuti ci li Idi def, te jar peyooru juróom-fukk (50).
Dama mës a wax ne fii ñu ma tiye ci Kàmpenaal, amul benn kaaraange, su fekkee ne sax gaa yi ñoom, safaan wi lañuy wax.
Diggante 1813 ak 1818 ci la pentuurkatu Russie bile di MALEVITCH pentuur ñaari àlluwa : ñeente bu weex bi ak wirgo wu weex ak ñeente bu ñuul bi ak wirgo wu weex.
Léegi tey rekk, ay mbiram ak yu Sóori Kabaa yépp, ci ay nettali rekk lañuy mujj.
Sëxëñug jaww gu sax dàkk, raafug napp gi, anamu nangu suufu dëkk yi wu bon, ay coow yu suuf waral, yenn lañu ci jeexital yi dal ci kow way-loru yooyu.
Bun génnee Senegaal, nag, jàpp naa ne, biir CEDEAO, awsa lees war a tànn.
IGE mu ngi soog a jàpp njiitu njiiteef li, ci nettalim bu 2017 bi (xët téeméer ak juróom-ñaar) ndax anam yu lëndëm yi mu yore woon xaalisu dawal bi.
Bi njiitu réew mi Maki Sàll demee Farãas ci ab seetib jëflanteem, teewe na ndajem Njaatigey Farãas yi nekk ci kurél gu ñu naan MEDEF, àndoon ci ak jëwriñam ci yore gafag réew mi.
Ci nguur gu jub, kurélu lëñbët gu ay deppite sos, ngir leeral am mbir, dafa war a sàmmonteek yoon wi koy doxal ak ni ñi ci nekk war a taxawe, nga xam ne, ànduñu ak benn worma ci li ñu def.
Usmaan Sónko jàpp na ne menn xel mënul a nangu ne péncum ndawi réew mi dina dogal génne ab xaalis te deppite yi waxtaanewuñu ko.
Gën a yokk ñi amul liggéey ak téq as lëf ci li néew-di-doole yeek ñi tane di am, loolu mooy pexem ndëgërlu mi nguur gi war a doxal bu jafe-jafey koom amee.
Ndaw yi féete Cees te kenn ku nekk teewal fa ag mbootaay, joxe nañu misaal, booloo ci genn kurél gu mbootaayi àllaterete yu IPRES bu Cees.
Mbir moomu li koy def mooy, lees di téq ci tono yi, teg yi, liy dugg ci liggéey beek liggéeykat yi te njaatige bi di ko gàddu, lempo yi ñu jële ci suuf si, lempo yiy tukkee ci jébbaleg alal ji, lempo yiy jóge ci tonoy këru liggéeyukaay gi, ak ñoom seen.
KTI nee na mën naa samp ay isini galaas yu dëppook jamono, yu ñuy mën di toxal su ñu neexee te mën a jure ni ndefar.
Kon Citizens yi dañu war a am ndam ngir mu tegale, raatale ñaareelu raayab joŋanteb Àngalteer.
Damay joxe sama xalaat ci wax ji CI JENN WAX JI : Ruwàndaa : Ay gëstukat sos nañu ay doxalini xayma ngir … Réewi Ërob yi bokk ci UE génne nañu fukk ak juróom kos juróom ci ay ëro ngir dugal ci … SENEGAAL-Këri liggéeyukaay yi mbasum koronaa mi sonal : … Lëlu bi, xéewal la ngir yenn këri liggéeyukaay yu xarala yi … Këru liggéeyukaay gile di Akilee, wërsëgu Senegaal la (Atépa) Ñetti xeeti xalaati naal ngir ab soskatu këru liggéeyukaay,
Bu ñuy tàggat di jóg ci anam yu wuute, lu bees moo ciy tukke.
Lawax bi laa bëgg a wax, bëgg naa ko wax Niger ak askani Afirig yépp ne xeexub suqaliku bi duñu ko daan mukk, duñu génne suñu askan ci ndóol mukk, ci ñàkk liggéey lifeek songuñu bu baax li fatt noyyig suñu réew yi, lifeek duutuñu baaraam giiroo bi ñenn ñi di giiroo suñu alal ji, lu ci mel ni mbell yi.
Ñeenti wëliis ak benn saag bu orãas, def ay yéreek lu ci aju, ñaari saag yu ñuy boot, ab saag bu ndaw ak ay jumtukaayi dàjji wala bënn (ay kele, ay turnaawiis, ab oordinaatëer HP, benn baaful ak benn àntiwol) lañu fekk ci daamaar gi.
Nii la jóge Metz, ñu dugal ko cib ropplaan bi, mënu ci woon dara.
Tiye nañu ko ca pólis bu Séeju tiyeb teg-bët, mën nañu ko toppe bokk ci mbooloom defkatu ñaawteef, joxe ak rawale yàmbaa.
Muy wax ci ndamu tàmbalib Masrvi, Yves Eonnet, CEO bu Tag.,
Ñoom ñooñu noppi ci Senegaal ndaxte am ponkal mu bokk ci nguur gi la.
Li Sónko jàpp mooy, nguur gi amul aw doxalin ngir amal ci réew mi ay ndefar yuy defar garab, dellu joxoñ baaraamu tuuma ñàkk a amal ay matuwaay ngir loolee am te njëwriñ ji gàlloo wér-gu-yaram bi def ko.
Waaye suñu nguur gi dafa lajj ci aar ñu ba taw bi duñu sonal benn yoon.
Yaaxam, teyadig xeexkat Ci samay taxawaay ci PASTEF ÑI BËGG RÉEW MI, Yaaxam dafa nar.
Saajo Maane ca Liverpool, Kalidu Kulibali ca Naples, Mbay Jaañ ca Galatasaray, ak ñoom seen.
Bitu Dolberg bi dina leen sagal waaye jeexitalu joŋante bi benn rekk lay doon.
Jëf ju yem juy tax Juventus mën a tiye palaas bu jëkk bi, te sax dina fa mën a des ci lu wóor.
Ãasu Sàmbu, ku bëgg Afirig ci xolam, di dox ci suqalikoom, nekk tamit ab farandoo ci wàllu pólotig
Bu ñu jëlee yi ñu téq as néew ci lempo ak lempo yi ñu dindee ci li nit ñi di am, mu ngi yemook ñetti junneek fukk ak ñaar yu teg ñaari fiftin yu ñu yokk ñetti téeméer, lépp li nekk ñeen-fukki junneek juróomi téeméer ak juróom-benn-fukk ??? ci lempo (at mu nekk) ngir alal ju tollu ci fukki milyoŋ ak juróomi dërëm.
Citizens yi ñu daanoon ci jamonoy dallu bi, fayu nañu ginnaaw gi, laata ñuy dugal bit bu leen tax a jël ndam li ci juróom-ñett ak juróom-benneelu simili bi.
Dafay laaj ñu xoolaat anami wote yi, yu doxal yeek yu saytu gafag nguur gi.
Ndar nguur gi mën naa jalgati yoon ?
Wotey meeri yi dinañu won jaaykati suuf yeek naxantekat ne nit ñi gën nañoo muus li ñu yaakaar.
M. C : Am na solo ñu dellu ginnaaw ci lu gàtt, xool anam yi samag pas-pas ci bëgg réew mi sosoo ba pare, soog a xool samag pas-pas ci wàllu pólotig.
Loolooy tànneefu CEDEAO, waaye duñu am xaalisu CEDEAO de, xaalisu ADO lañuy am.
Loolooy liy jëwriñ ji yore biir réew mi, jëwriñ ji yore koomug jumtukaayi xarala yi ak jëwriñ ji yore njàng mu kowe mi, nga xam ne moom la suñu mag Fadel Ja di wax.
Ci anam boobu la génnee xaalis bu tollu ci ñaari téeméeri milyoŋi ci seefaa ngir gungee ko askan wi ko soxla.
Ca Abijãa, ñu nga naan, ca mijjantal ga, xaalis bu bees bi dinañu ko dendale ak xaalis bu wër àdduna bu mel ni ëro, dolaaru Amerig, yen bu Siin wala yuwan bu Sàppoŋ.
Fanweer ak juróom-ñaari deppartemãa ci ñeent-fukk ak juróom ! Ci ab bataaxal bu Porofesëer Saaliw Jóob mi jiite CNTS bindoon waa réew mi, mu ngi ciy xamle ne ñaari junneek juróom-ñetti téeméeri mbuus yi ñu dajale woon ci fukki fan ak juróom yu jëkk yi rekk, dinañu wàññi  ñàkk a doy gi deret ñàkk a doy bu baax.
Naka noonu, ndongo daara lile nekk ci ñetteelu at ci Lekoolu njiiteef ak jokkoo bi.
Ci li mekkanise bi wax, xamoon nañu ci seen njëlbeenu wax ne M. B xale bu ndaw la.
Gaawu bi, mu ngi woon ca dëkkam ba, Tuubaa Ndooroŋ, ngir tàmbalee fa yënguy wote yi mu tudde Disoo tuur.
Li gën a ñaaw mooy, askanu Senegaal ak ay njiitam am nañu ci ndam lu rëy ndax dem nañu ba yey jigéen ñi, dugal ci seen bopp yi ne ñoom seen bind bi mooy gàllankoor seenug jëm kanam ci wàllu liggéey.
Futbalkatu Senegaal bi nekk bitim réew, Saajo Maane, tax na ba waa Liverpool jël ndam li ci lu wóor, bi joŋante bi amee fukki simili ak juróom-ñaar.
Ngeen nekk ci ay lëj-lëj, mënul a tax waa Senegaal sore liy dëgg ji.
Dellusig Saajo Maane sax … Loolu doy na Fennecs yi nga xam ne, amuñu woon jaaxle bu rëy diiru ñeent-fukki simili yi, ñoom ñi tànn jàll ci palaasu bu jëkk bu mbooloom C mi.
Ay mbir yu daanul dal suñu yégukaay ak suñu xel ni ko BERGSON waxee woon.
Nañu jox ndaw ñi seen sãas ñu mën a wone li ñu mën ci njiiteefu gox-goxaat yi, maanaam, kómin yeek dëkki taax yi.
Juróomi junneek juróom-ñeenti téeméer ak juróom-ñett-fukk ak juróomi palaas, dinañu leen jaay ngir ndaje moomu, loolu la kurél gi amal ndaje mi wax.
Ay song yu jëm ci nit, bu ñu war a waxtaane farata, lu mel ni gafag réew mi, ay faj mer, ay nar, luy gàcceel doom-aadama ak yu bare yu ci des.
Ak li àrtu yeek boole yi di bare yépp, mën nañu jàpp ne Peresidãa Maki Sàll bàyyiwul te du gaaw a bàyyi li mu màtt, maanaam gàllankoor benn way-pólotig bi nga xam ne, moom rekk tey, moo mën a andi ay coppite ci ni réew mi di doxee.
Senegaal jàll na dem ci xaaj bi mujj laata finaal bi, bi mu jëlee ndam li ci Bénin.
Ci noonu, la ndongo yi war a joŋante kese dooraat njàng mi ci lekool yu suufe yeek yu digg-dóomu yi.
Li gën a neexati mooy, moom tax na ñu xam ne ñenn ñi ñu boole woon ci suñu bopp, ndax dañu nekkoon ay àndandoo yu ñu yaakaaroon ne am nañu lu ñu gëm wala jikko yu baax, wone nañu seen bopp digg bëccëg.
Ki njiite njàng meek njàngale mi yépp ci Sigicoor, Siyaaka Gujaabi, leeraloon na ne,  dafa jëloon dogalu dàq ñetti liggéeykat yooyu, ngir bañ a gàllankoor lànket bi.
Benn ja bu ni mel warul a am dalee ko Garànd moske ba biir Dakaar.
Dafa fàtte ne ñoom am nañu ag càcc gu ñu def ñu nëpp-nëppal ko, te benn àttekat mësu koo ñemee laal.
Dëgg-dëgg, Sónko mënu ko woon.
Dinaa màndu ci wax ci deppite bi ñu tuumal mbiru xaalis bu bon (fóobiye), ndaxte nit ñi waa Senegaal yi di tànn, di leen teg ci campeef yi lañu war a xoolaat.
Gaynde Teraanga yi ñoo jëlaale woon ndam li ci Kore, gaawu, ci joŋanteb juróom-ñetteelu finaal, Poloñ 2019, waaye waa Kore yi dañu leen dab ci simili yu mujj yees yokk ci futbal bi ba pare, mujj jël ndam li ci teg-dóor yi.
Nun, deppite yi, yoon may nanu nu génn ci jamonoy guural gi.
Ki jël ndam li diggante Sàppoŋ ak Kore lay dajeel ci ñeenteelu xaaj bi (kaar-de-finaal).
Ndaxte cëslaayu powam maa ngi fi, te dafa fi mës a nekk.
Waaw, wóor na ne du ñoom ñooy def safaanu dugalkati xaalis yi, rawatina li nga xam ne, am na ba tey lu ñu mën a def te yokk cër-ci-téeméer bi ba mu yegg fu xel xalaatul sax ci suñu gox, ci jamono joo xam ne, Ërob moom, mu ngi am ay jafe-jafe yu tukke ci cër-ci-téeméer yu àntuwul.
Ci jamono jooju, Maki Sàll moom mu ngi yem rekk ci ab bataaxalu feesbug bu matadi, di ci woo askan wi ci jëfe ndigali Kurélu wér-gu-yaram gu àdduna, mu mel ni askan wi dañu xam ndigal yooyu yépp ba pare.
Loolu dafa mel ni lu war a jiitu ci jamonoy defurawaat ci wàllu koom gaa ngi ak jafe-jafey koom bu borom kër yi am.
Loolu tey, mën nañu koo gis ci làmb ji, ci jàkkaarloo yi mbër yi di def bu ñuy waaj a bëre.
Parewul woon benn yoon, as àdduna, ab jëmm, ab jumtukaay ba am melo ak bindu boppam ?
Pulisic, doomu Amerig bi dugal ñett, xaatim ab joŋante bu rëy a rëy.
Saayoon yiy dagg ak a ñaw duñu sore mukk ndax ñoom ñooy yoonal jalgati yi.
Bëreem bu jëkk ba ko Lac 2 daanee jéll bu jëkk ba tey.
Am na ay xalaatkat yu jàppe reeteetkat yi ni ay nit ñuy ŋàññi doxalin wi mel ni kurélu pólotig yu ñu xamoon ca kóminist ya woon Russie.
Lenn ci xaalis bi ñu denc, dañu ànd denc ko ndax xaalis yi di jàpplante.
Ki ñu jox xibaar bi nee na dinañu ko def ci ñeent-fukk ak juróom-benni deppàrtemaŋi Senegaal yépp.
Bu ñu seetloo bu baax këri liggéeyukaay yu magi bitim réew yooyu, nga xam ñooy teg ndawal fii ci koomu Senegaal, war nañu gis ne, dañuy faral di jëggaani ab mën-mën bu ay doomi Senegaal mën ba pare, ci fànn yu mel ni tabax mi, ndefarum piis mi, jumtukaayi jokkoo yeek yeneen yu bare.
Sama mbër mi xam na ne mu ngi ci ag inégalité-ñàkk a yemale / illégalité-ag jalgati yoon ??? ci mbir moomule.
Lilee di dooley dal gi, ju baatu mbooloo mi (demokaraasi), ak ju suqaliku gi.
Ku ràññiku la ci gis-gis bu wex bu mu am ci ni Israayel di taxawe ak tamit jébbalu gu mu def ci Hezbola bu Palestin.
Ak xëccaat xememteefu Real Madrid ci boppam.
Naka njiiteefu doxal gi, xaalis bi muy jël di ko dugal ci puukare, dina mujj metti ci askan wi ba jéggi dayo.
Maa ngi woo tukkikat yi ci def dara bu jalgati amee, ñu bañ a toog rekk di xaar, ngir Yàlla ñuy boole lu dul yoon takk-der yi nekk yi yoon wi, loolu ku ko def, def nga as tuut ci sa warugaru doomu réew mi.
Dëgg la, def nañu seen futbal bi gën a rafet te am nañu gàrjeŋ bu fa def ay jàlloore.
Jëf jooju di sos ab yelleefu laaj dara ci kenn, nekk tamit ab santaaneb joxe seg, maanaam kayit gooy mën a yóbbu bànk ñu jox la limu xaalis ba ca nekk.
Lothär Matthäus, ku am tur ci futbalu Almaañ, nekk it mbëru àdduna ci wàllu wi atum 1990, gis na ne Pep Guardiola dafa sàcc ay futbalkatam ak ay farandooram Ligg-dee-sàmpiyóŋ bi, jaarale ko ci andi lu bees ci xarañteef gi ci finaal bi Manchester City ñàkk.
Xalaat yooyu nëbb yeneen yi, bu mel ni bi aju ci caada, ci kaaraange ak jëflantey réew yi, dañuy wone bu baax ne ci diggante boobu, bu ci amee ku ñàkk rekk, réewu Senegaal la.
Wóor na ne bu ñuy doxalee noonu rekk, xëyna réew mi du mës a tàmbalee génn ci ndóol gi ñu wax bu yàgg ba léegi.
Bi mu amee ay jafe-jafe ci ayu-bés yu jëkk yi ci Metz, dafa tànnoon nëbb ñépp mettit yu tar yi mu ame woon ci lupp yi te ñu tere woon koo def liggéeyam.
Waa Pastef yi rafetlu nañu dogal boobu lool, ñoom ñi wone seen pas-pas ak seen pare (ca Bokk-naa 1 ba, ca kàmpaañ bu mujj ba) jaayante ak seen bakkan ba am xaalis, am ay jumtukaay, ak ñoom seen … yi war ngir wutal seen pàrti bi xaalis bu mat sëkk.
Dafa jàppe nit ñi ay dof ba pare xàwwi suturaam ci ag ñàkk a xamam, ag fiiraangeem gu ñaaw.
Ziyech ak Promes rekk ñoo dugal ci joŋante boobu.
Takk-der yee tas ndaje ma, lu mat ñaar-fukki nit jàpp nañu leen ci.
Bokkoon nañu ci kilifa yi teewoon ca ndajem xaatim ma ñu amalonn ca ngoon ga, Njiitu Këru liggéeyukaayu Lislaamu Àdduna giy dugal xaalis ci njënd ak njaay mi, Hani Salem Sonbol, Njiitu Sonacos, Móodu Jaañ Fada.
Yàqu-yàqub béréb bi ñu doon dajee, moo doon wéy di leen wàccloo yoon wi ñu tegu woon.
Ab ŋàññi bu am solo ñeel xaalisu seefaa mooy ne, ñaari mboolooy réew yi koy jëfandikoo, muy mbooloom réewi Afirig sowu jant yi bokk koom ak xaalis (UEMOA), wala muy mbooloom réewi Afirig yi ci digg dénd bi te bokk koom ak xaalis (CEMAC), amuñu ay màndargay goxub bokk xaalis bu mucc-ayib.
Lim bu tuuti ci askan wi ñooy yuuxu.
Ci sa gis-gis, ci yan anam la waa Senegaal yi di tànneeji seen njiit ?
Yàlla baax na, dama amoon ay xale yu góor yu baax yu nekkoon ak man.
Abdu Mbay mi nga xam ni déggoowul ak Maki sax, dafay moytu mbir moomu, ndax moom xam na li xew.
Zamaleg bu Esipt moo jël raw-gàddu gi ci loxoy US Monastiir yi, ci finaalu Basketball Africa League 2021 (Juróom-ñaar-fukk ak juróom-benn (76) - Juróom-benn-fukk ak ñett (63)), dibéer fan-weeri fan ci weeru mee.
Dundal yeneen téeméeri at te wéy di xelal, yow mi am xel, teg ci màndu.
App ??? Genn suba ak ay nit ñu takk karawaat … Mu ne ma ci man lañuy wax.
Mu xuus ba joxe ay natt yu ko def borom ndam li, ak juróom-ñaar-fukk ci téeméer boo jël (70%) ci wote yu jëkk yi, ci kanam Bédié mi am fukk ak juróom-ñeent ci téeméer boo jël (19%) ak Soro mi am juróom-ñett ci téeméer boo jël (8%) ak Gbagbo mi am ñaar ci téeméer boo jël (2%).
Sónko nangu na leen di dalal, déglu na leen, am yéeney taxawu leen laata mu ciy dellu ginnaaw, ndax dafa xamoon bu baax fen yu rëy yi lalu ci mbañeel yi ci nar a topp.
Ci noonu lañu ko dugal ci lu mu xamul ci anam yu naqari, féetale ko fenn laata wecceeku bi.
Baay Móodu Faal mi cosaanoo Jurbel, diggante mook Dakaar nekk téeméeri kilomet ak juróom-benn-fukk, benn doom ak ndeyam ak baayam la.
Ci gis-gisu Aliw Siise, atum ren mi mën na doon atum ndamu Senegaal, moom mi nga xam ne, dafay faral di bokk ci yaakaar yi waaye du jël kub mukk.
Xaalis yooyu ñu ngi nekk xaalisu gafa gu mag gi ak xaalis yi ñu ber ngir yenn yi te nekk ci bérebu dencukaayu alali réew mi.
Ak dayob yaay yiy faatu bu kowe (lu ëpp ñeenti téeméeri yaay ci téeméeri junney xale yu juddu yu nekk) ak ay fajkat yu mànke lool (benn fajkat ngir fukki junney nit ak juróom-benn), jot na léegi ñu jublu ci saafara jafe-jafe yi balaa ñuy wax waxi leneen.
Xaalis bu taqook boru Senegaal bu rëy bi tollu ci juróom-ñetti junne ak juróom-ñaar-fukk ak juróom-benn, maanaam juróom-fukk ak ñett ci téeméer boo jël (53%) ci li réew mi di am ci at mi.
DGID dafa sukkandiku ci duruusum yoon mu leer moomu ak xalaatin ba pare, di def saa su ne ay joyantiy lempo yu bare yu ànd ak ay daan ak yokkute, teg ko ci kow këri liggéeyukaayi jàmbur yi ñàkk a fay lempoy telefon, ci njëg yu yées bu baax, yi ñu jox këri liggéeyukaayi nguur gi ak ay àndandoo ci wàllu pólotig.
Paab Maalig xam na ne lenn rekk a tax ñoom ñu jiitu PASTEF tuuti, muy xaalis, su ñu ko amoon ñun it, dara duñu mën a tere jël ndam li.
Ci li jaraafu (meer) Baligoor, Abdulaay Saane mi joxe xibaar bi wax, sófóor bi dafa doon jéem a moytu aw nag wu doon jéggi tali bi.
Futbalukatu Chelsea bi bokk ci ñi jël raw-gàddug Ligg-dee-sàmpiyoŋ bi, nee na, ca jamono jooju, jàng na, tey mu jàngaat leneen.
Ñàkkum ndox : Lu ëpp at ginnaaw bi ñu ko falee Njiitu réew mi, weeru septàmbar 2013.
Laata saytukatu rajo yeek tele yi, maanaam kurél gile di Kurélug réew miy yëngu ci yemale jalgatikat yiy liggéey ci rajo yeek tele yi, di àddu ci mbir mi wala muy jël ay matuwaayi jubbanti, wala di digle ay daani fay xaalis (alamaan) ci ñàkk a matale googu, nga xam ne yàgg na fi, moo mag tele, turam di ñàkk a mokkal mbiri tele wala rajo ci téerey doxal xibaar ak yoon yi aju ci rajo yeek tele yi, takk-der yi nekk Kolobaan tey lëñbët mbir yiy xew, ñoom, dugal nañu ci seen xorom si.
Bu kenn ŋàññi Maki, ngornmaŋ bi wala way-kujje gi waaye anam bi ñuy dunde
Bu ñu ne jàkk, xool bu baax ni suñu njiit yi di nguuroo fàtte askan wi leen dénk nguur gi, duñu gis suñu bopp ci li ñuy def, duñu naw seen taxawaay.
Ngir mu gën a leer, yoonal ñakk a nangu doomoo, sëy, bokkug geño wala gu meen, te way-dencantey góor-jigéen def ko.
Ci Al Salam Stadium bu Caire, Jaxaayi Carthage yiy wut seen ñaareelu kub, ginnaaw bi ñu ko jëlee atum 2004, dafay daje ak futbatkati Madagaskaar yiy soog a ñëw ci seen joŋanteb Afirig bu jëkk ci Esipt te bett ñépp.
Su ñu bëgg a soppi guddaayu li wër béréb bi, ànd naa ci.
Liy taxawaayu yoon nag moom : toppekat bi (pólokilëer) mi nga xam ne, ci yoon, moo moom boppam ci lépp lu muy def, bi Usmaan Sónko kalaamee ci yoon, weeru mee 2018 ba léegi, waxagul dara.
Ginnaaw kuréli amal yooyu, am na ag kurélu njiiteef, gu xaalis, gu jokkoo ak gu xibaar.
Am na sax ab hadara bu ñu defoon ngir ñaanal K.T. ci Dakaar laata ñu koy yóbbu Tiwaawon ngir denc ko fa.
Mbir mu jëkk : xoolleen jalu gerte bile nga xam ne duggul ci xayma : gerte gi ñu jëñde ci mbedd mi, gerte gi ñuy jëfandikoo, di ci def diwu segal, te ñu koy fekk ci dëkki kow yi.
Ñu ngi xaar bu baax góolu Real Madrid bi, Thibaut Courtois ak ataakãa Inter Milan bi, Romelu Lukaku ngir ñu jotale Belgique ci ndamam lu jëkk.
Dafa mel ni Yaaxam dafa yore dara ci diggante ñaari siis.
Futbalkatu Sàppoŋ bu jigéen bi nee na jëlul dogal bi mu jël ngir tuumaal taskati xibaar yi wala joŋante bi.
Ñeenti bit ci benn bi futbal bi di jeex, Liverpool mooy ñaareel ci mbooloom E mi, nekk ci ginnaaw Naples.
Ñetti bit ci dara ngir futbalkat biy futbale bitim réew, ndam lu amul fenn.
Charles Blegoude ak ay àndandooram ca Kótdiwaar, te ñu def ay mettital yu bare jëmale ci kujje pólotig ga woon ca nguurug Gbagbo ga, bi mu nekkee ca nguur ga.
Tàmbali bu teel te jaadoodi, muj gu yéex te jaadu.
Ñenn rekk ñi ciy wax ñu ngi koy ñaanal te di ñaan mu bañ ci taqe, waaye amul ay jàppalekat yu koy def ak xadar wala ak kàdduy yoon ak yoonal.
Bi ñu xamee doxalini xaalis yi bànk bu mag bi mën ak yi mu mënul ak tamit li dëxëñu ci suñu bori réew mi (lu ëpp juróom-ñett-fukk ci téeméer boo jël, ci bor yu ñu ameel waa bitim réew), nguur gi lebiwaat na ngir fay wala mu lijjantiwaat li mënul a ñàkk a lijjantiku (maanaam, suul bukki, sulli bukki, ni ñu ko defee woon ak genn wàllu xaalis bi tukkee woon ci xaalisu Ërob bi atum 2017-2018).
Ci ñetti màndarga lañu seet joxe ko : màndarga mu jëkk mi : Ay jeegoy kenn wala yu ñépp (Jaar-jaar) ci at mi.
Ginnaaw juróom-ñaari at, mu des ak jikkoom ja rekk, moom miy jóge fa Reds yi di tàggatoo te du wax dara ngir ñëw jublu ci ñetti ponki dundam yi bu weesoo futbal bi : xéewlu bi, jaamu Yàlla gi ak nelaw yi.
Gàngoor gu bees gi mu àndal ak ñeneen ñi mu nekkaloon dinañu def seeni pexe ba dàq wotey njiitu réew yi ba 2026, mu doon nag ab ñetteelu màndaa bu ñu waxul.
Wóor na ni liggéeyi suuf yi mel ni déeg bi ak aar bi pareeguñu woon, waaye suuf si nguur gi moom dafa leen joxoon  ay nit ñu leen jaayaat Keesu kaaraange askan wi, Kees gi ñuy denc alal ji ñu nangu ak ag kurél guy joxe ay kër ci anam yu jagalti bépp yoonu joxe wala saytu suuf si nguur gi.
Weñ waa ngi ba tey ci soowum njëgu benn takku dund !
Du soppeeku, dama bëggoon a wax sax ne du jëm kanam.
Xalifu cantaakoon yi def na li war yépp ngir amal gàmmu gi ci anam yu mucc-ayib.
Mooy waral, li ëpp ci say maas duñ xam fi ngay waxe.
Waaye ñi ëpp ci ñiy xalaate noonu, ñoom ci seen bopp, dañuy jëmale ay yooyu ci seeni doom, ci lu ñu tay wala lu ñu tayul.
Mbirum tiye bu yàgg bi ci kaso gi Rëccug Baay Móodu Faal andi na, ci pénc mi, waxi tiye bu yàgg bi ci kaso gi ci jëf yi mel ni ray nit wala lu ko jege ci Senegaal.
Ñaar-fukki fan ak benn ci weeru awiril 2019, lañu dëggal yokkug xaalis bi etijaŋ yi nekk Farãas te dëkkuñu fa di bindoo ak ab fésal bu Yéenékaayu nguur ga def.
Futbalkatu Esipt bu Zamaleg bile di Anas Osama Mahmoud, moom jot na ci ab raaya bu tudd Dikembe Mutombo BAL Defensive Player of the Year, raaya bi dafay sargal defãasëer bi gën a xarañ.
Nettalib kurél gi dafa fees dell ak ay mbir yu àndul te ñi ko def bëgge ko noonu, ci gàttal ay fen yu tooy xepp ngir jaxase xeli nit ñi rekk.
Dañu bëgg a am ab lawax (kàndidaa) ndaxte dañuy sawar tey gaaw a jóg lool bu mbir yu soxal ëllugu xale yi taxawee.
Bercy nee na ubbi na ay buntam ngir waxtaan ci doxalin wi, waaye njiiti Afirig yi ñoo war a jël dogal bi.
Mujje : Dellu ginnaaw tuuti dina tax ñu mën a wax ne jikko ju baax ci pólotig moo war a nekk lenn lu Njiitu réew mi ñàkk.
Naka lañuy dooleelee sosug xëy gi ci gàncax gi ngir xeex càkkeef gi nit ñi di yàq te bokk ci ñi fiy jële ndóol gi ci dëkk bi (xanaa ànd ak kàngam yi nekk ci wàll wi, lekooli tàggatu yi, daara yu kowe yeek jàmbur yiy yëngu ci wàllu tabax, ndox, cet ak setal, kuuraŋ, enersi bees mën a yeesal ak caytug mbalit mi, seet ba gis fànn yiy mën a jur dara)
Deppiteb PASTEF bi gis na jafe-jafe yi am ci lopitaal yi, maanaam lopitaal bu nekk ci réew mi, ñeenti téeméer ak juróom-ñaar-fukki junney nit a fay fajoo.
Matahus wax na dëgg ci futbalkat yi Guardiola jël, waaye loolu yàqul dara ci ay manooreem, moom mi jël kub fu nekk.
Bànk bu mag bi génne na boppam ci mbir moomu ba set ci wecc, moone jàngatu sàrt yu bees yi aju ci wecceeku, te ñu nangu koo doxal ñaar-fukki fan ak benn ci weeru desàmbar 2018, àndul ci loolu.
Simoŋ mooy njureef gi ñuy gën di jaayeji ca réew mooma di ab àndandoo ci liggéey, xayma baa ngi tollu ci ñaar-fukk ak juróom-benn kos juróom-ñaar ci téeméer boo jël (26,7%), ci weeru féewiriyee 2021 bu ñu ko dendaleek ñaar-fukk ak juróom-ñaar kos ñeent ci téeméer boo jël (27,4%) ci weer wi weesu.
Doomi Senegaal bi def na juróom-ñeenti joŋate yu mu am ndam te jëlul benn bit ci Ligg-dee-sàmpiyoŋ 2020 / 2021, mu nekk lu benn góol mësul a def ci jéemantu bu ni mel ci joŋante boobu ak Santiago Cañizares ak Valence atum 2000 / 01 ak Keylor Navas ak Real Madrid atum 2015 / 16.
Li ma gënal sax mooy, këlëb bu jël ndam li ci joŋanteb Afirig.
Bañal nañu ñu àq ak yelleef yi ñu bind ci sàrtu doxalin bi yépp.
Ñenn ci ñi fippu ci APR ñoo tojate seen màkkaan bi nekk Mbaaw.
Li muy teree nelaw gaynde gu gëmmentu gi rekk, warul tax ngay yàq deram saa yoo génnee di wax.
Li yéeme kay mooy, yemale dajaloo bi ko jarul, bokk na ci ay ndigalam.
Naam am na ay jeego ci lu jëm ci ñoŋal yi ñu gën di jëfandikoo, waaye nag des na.
Ñaari bit ci benn ngir Blaugranas yi jiitu ci joŋante bi.
Làmp yi leeruñu fa Estaasiyoŋ bu Sali.
Dinañu kalaameji mbir mi ci àttekat biy def lànket ci jëf ju ñaaw ba jéggi dayo.
ASKAN WU SAÑUL A BAÑ, SAÑ A NANGU Nguuru Maki Sàll gi dafa soppi doomu Senegaal bi àndoon ak xelam, di bàyyi xel ci lépp, tey laaj sañ-sañam fu mu tollu, jenn waay ju taxaw rekk, bañul dara, loo ko wax rekk, mu ne WAAW, bàyyi ko moom Maki Sàll muy def lu ko neex, te dara du ko ci fekk.
Nit dina feebar, dem lopitaal ñu koy jox i garabi tubaab te du wér, fekk ne feebaru ngëm la ame.
Ga nit ñi ab doxalinu taaral bu jóge Tugal te safaanook ni yenn waasooy Afirig yi bindoo ci yaram, ci yax ak ci deret, ag cong jëme ci ñoom la.
Kon nag mënuñoo bañ a tabax ay lopitaal yu baax, di wuyoo seen tur, te def ci bépp jumtukaay bu ci war.
Loolu la Jibi Sow bu SAMES nangu, nee na ab njiit la bu def jeego yu bare ci soxlay liggéeykat yi ak tamit, amal këru liggéeyukaay gu dal, gu nit ñi di liggéeyeek a waxtaan ci jàmm.
Li mu wax mooy, ñu ngi gërëm ñi amal waxtaan wi ba ñu mën a jëfandikoo jumtukaayu xarala bile ñu tudde Zoom ci anam yu baax, fii ñu nekk ci Dakaar.
Ni ko yéenekaay Libération xamlee, mbooloom àttekat miy jëfelu yoon, jiital mbiru fitna ak xoqatal, ubbi na ci démb ab lëñbët ngir mbooloom defkatu ñaawteef, ànd ci ak kurél guy yëngu ci fitnaal ak a xoqatal nit ñi ak yore ay ngànnaay ci lu dëppoowul ak yoon, ngir di ci fitnaal ak xoqatal nit ñi.
Wàccug xaalis biy dem ci gafaka gi wàññeeku na ndax xaalis biy dugg ci yeneen deppaas yiy am saa su nekk ak xaalisu peyoor yépp, nga xam ne ñoom, yokku nañu : deppaas yiy am saa su nekk dem na ba fukki milyaar ak benn, xaalisu peyoor yépp dem na ba ñeenti milyaar kos juróom-ñeent, ngir des ci ñetti téeméeri milyaar ak ñaar-fukk ak ñett kos juróom-ñeent (323,9) ak ci ñaar-téeméeri milyaar ak juróom-ñett kos juróom-ñeent (208,9) ci ñetti weeri atum 2021 yu jëkk yi, ci li Dpee xamle tamit.
Stv lépp dina rekk dëppook ndogal li, te du am benn xaajale.
Dund bu baax, sàngara su baax, saa su nekk waxtu wu neex la ngir séddoo.
Ci lóolu sax moo waral mu siiwaloon ni mu gisee jëflanteb nguur ak diine.
Real Madrid dina nekk këram bés bu nekk, lóolu la ci këlëb bi yokk.
Ñeent-fukki dërëm tolluu ci njëgu dund gi yépp.
Ba réew mi moomee boppam ba léegi, moom rekk moo jiital askan wu ndaw wi ci kow ñi xaw a am, ñi am, ñi nekk ci kow, ci tënk, borom doole yi ci réew.
Ci yenn xibaar yi, jox na dig na daje ay taalibeem tey ci ngoon.
Ci dëgg-dëgg, waa Fifa yég nañu ko, lu ëpp ñaari weer a ngi nii, ñu yég yu sew yi ci mbir mi yépp.
Póliis bu español wéddi na kuréel gu mag giy yëngu ci mbiri dorog ci Espaañ.
Njiitu réew mi, Maki Sàll, wax na, ci kippaangog jëwrinu réew mi, ne Sëriñ Mbay Caam na dakkal yorinu ndox mi ci gox-goxaat yi ñu jox Sde, L’As moo ko fësal.
Waay déet, tënku ma dara ak ñoom : bi ma xalaatee bu baax ak sama ndaje mi ak ñi teewal ndono yi daje, bi nga xam ne dañoo waxtaan ci liy tax a bokk, damaa mujjee bañ a bokk segam damaa sóoru woon xaat doxalin yi ñu dàkk.
Senegaal : juróom kos ñeenti-téeméer ak juróom-ñaari milyaar, bor bu nguur gi war a fey ci jeexitalu weeru sulet 2019.
Bi njortee bu baax jafe-jafe yi mu war a dajeel ci yoonam, dafa layee kaaraange ngir dalal yëngu-yëngu yi.
Ki ñu jàpp ne mooy workat ci yenn gaa yi ànd ak Wàdd, mosul jaaxal Wàdd dëgg-dëgg.
Dinañu ko laaj ak coow lu bari ngir seen bopp.
Ngir xibaar yu gën a xóot, dig-daje ci dalu web bu www.
Xam nañu ni dañu ko jiiñ lu mu deful ba pare, dàq ko ngir rekk lor ko, loraale pàrteem te àttewaat bi mu yóbbu ca fa mbaxana doonee benn, dafa neen ba léegi.
Mamuur Siise mii PS PDS APR ne ñeneen dinañu génn ci caabal yi ngir layal njëndum roppalaan mii.
Save Consulting (MSC) ci benn tënk bu ñu tuddee jeexitalu koronaa wiris ci FinTechs.
« Amul lenn lu war a tax ñuy dóor sunu bopp ci kow » lu weesu benn at ci ginnaaw, mbir mi soppeeku na.
Lu aju ci doxalin wi, ràññee nañu ay ñu ko mën a def ci kóminu Cees.
Siiwal bu mu def ci man dafa maa reetaanloo te itam kafloo ma bu baax.
Def naa ñaari weer ak xaaj di soog a xam ndaxte waxul woon dara, lóolu la Olivier Perrin wax.
Sëriñ Mbay Si Abdu moo ko dalal, ñoom ñaar ñu waxtaan ci njariñu guddi gu sell gi, rawatina li waral duggam ci làngu pólótig gi.
Li yàkkamti ci ñun mooy taxawal lenn njiiteefu pólótig lu bees loo xam ne, mën nañoo jëme kanam.
Ndaw yoon bu reetaanlu, mu ngi doxee nóonu tey ! li ci doy waar mooy ci waa Senegaal, moom amul kenn ci li ko wër ku ko wéddi ci pàcc bóobu, moom dañu koo fonk lool.
Bépp doxalin bu ñakk a méñgoo ak xalaat bii, dina am jeexitalu wàññi kóolute gi ñu waroon a am ci yenn këru nguur yi.
Ci atum 1949, ci la dem Pari, ngir liggéey ci xelal nguur nga, mu ngi fa jóge atum1956 ngir liggéey ci péncum ndawi réewum Farãas, lépp ci nangu ci menn at mi, liggéeyu  jaraaf bu Jurbel.
Bataaxal yóoyu nekk na CRRH-UEMOA, ca atum 2015 ba léegi, ay jéngu yu gën a wóor ci jawu koppar bu UEMOA.
Daamaaru taskati xibaari Leeral yi, dafa jiitu woon gàngooru njiitu réew mi,  des ca Tàmbaakundaa.
Mu ngi gën a soxal gerte gi, te nga xam ne jiwu wi ñu tànnoon dafa seeyoon daanaka.
Dafa songoon Bukane monte de kóoku moo ko dimbali woon bi mu amee ay jafe-jafe.
Bataaxal bóobu dafa weesu woon kuréeli depite yi te boole woon ci yeneen peyoori pólótig wala yu njiiteef.
Defãas yi : Lamin Gasama (Goztepe, Turquie), Yusuf Sabali (Bordóo, Farãas), Kalidu Kulibali (Naapël, Itali), Musaa Wage (FC Bàrsaloon, Espaañ), Saalif Saane (Salk 04, Almaañ) Paab Abu Siise (Olempiyaakos, Geres), Seexu Kuyaate (Kiristal Palaas, Àngalteer), Saliwu Siise (Walaãsiyen, Farãas).
Lan moo tax mu beddi Rodri ak / wala Fernandino, tegale juróom-benni suwëer yuy song, lépp di jaar ci digg bi ?
Naal bu ni mel séentuwul jox liggéeykati nguuri Gauteng ay jumtukaayi yu xarala yu bees ak te itam di gën a yee seen xel ci sos lu bees.
Lothär Matthäus, ki daan defãasal ak digg teeree bu siiw bu Bayern Mënich ak bu Almaañ, ñaawlu na doxalinu tàggatkatu Espaañol yi, ndax li mu taamu bañ a tegale ay digg teeree yuy song.
Li Orãas bañ, moom mi ne moom ku jox cër yoon ak yoonal la.
Li nga xam ne dëñul di tiittal Tugal mi am yég-yégu ñàkk baatam ci réew mi mu moomoon.
Leer na nàññ ne, jaayante doole bi Ja moo ci am ndam.
Ginnaaw benn atu tàggat yaram ci 2019-2020 te amul làmb ju mag ndax mbasu Koronaa wiris Mi, bëre dóor mu ngi dee, ak làmbam yu bari ci neen, te nga xam ne Gastoŋ Mbeng mooy jiit li.
Ndax dafa am jeexital ci sunu dund : wér-gu-yaram, njàng ak njàngale, liggéey,
Xamu ma sax lu may wax ci njëndum roppalaan bu bees bi Senegaal jënd ngir Maki Sàll ñu fësal ginnaaw bi mu jógee ci ab daje bu mu fa doon ñaxtu bor bu jéggi dayo, ba mu sàkku ñu bàyyi ko, ak koom bu néew lool ci soxlay réew mi.
Lu ci bari wax nañu ko, waxaat ko, waaye ni ko Usmaan Sónko di waxee rekk weer yii yépp, ab àtte doŋŋ mooy mën a gindi askan wi.
Nit ki nee na du coowkat, te dalal na xel yi ne du jëfandikoo ngànnaay.
big ñaar-fukk tamit
Dëgg la kay, pólis jël na ay matukaay ngir tere sareet yiy daw ci yenn ruq-ruqaat ci diwaanu  dëkku tiijaan yi waaye itam, ak ci li wër jàkka ji.
Waaye ca juróom-ñett-fukk ak juróom-ñaareelu simili bi, doomu Belsig ba Divock Origi matal na ndamug Liwëpul ak benn dóor bu sosoo cib ñàkkante ci benn korneer.
Segam bëgguñu maa may bàyyib négandiku,  ndax njort ne damay fàq, léegi damay def li ma sama xel jox.
Bi ñu xoolee njurteef li,  dafa mel ne Sitisën yi doylu nañu.
Ay nguur jàll nañu fi ci anam bu jaar yoon, waaye seetlu bi yàgg naa doon benn.
Lóolu sunu askanu bopp la war ñoom ñiy sumb ay naali ndefar ci réew mi.
Ay nataal yu daw yaram yu néewu sunuy naataango Leeral ñoo nekk ci korbiyaar biy waaj a andi ci Ndakaaru ñetti jàmbaar yi faatu ca wutug xibaar ga.
Dëgg la ne Masrvi dina jiital ëmb ak boole koom-koomi Móritani.
Waaj.
Moom de jàpp na ne, Tactical Steel dafa yokk njëgu ekipmaŋ yi ngir su noppee jox ndànk li ci ëpp njiitu CAF bi dëkk Madagaskaar.
Ak seeniy àlluwa, ponkal yii yore woon kaaraangeg lawax bile di Maki Sàll, ñu ngi naan na leen leen nguur gi jël ñu liggéey.
Luy dugal ndawi réewum Senegaal ya ca bitim réew ci
Njiitu réew mi Maki Sàll xam na bu baax li muy def, te dina leen ko won te coow du jib.
Warul mbubboo Ginne Bisaawo, rawatina ne am na lu ko doy ñuy jafe-jafe koom-koom yeek nekkin wi nekk Senegaal ndax tëleem.
Maki Sàll ñàkk na lépp luy bunti xaalis ngir soppi ak coppite gu xóot koom gi nga xam ne, liggéey yi taqook sàrwis yi dañu ko teel a dugg ba yàq ko, ba pare am jeexital yu bon ci ñàkk a xëyub ndaw ñi, loolule dafa am bi Maki ci boppam, dummóoyoo milyaar yu bare, di jàppale ay këri liggéeyukaay yu bitim réew (réew yu mel ni Tirki, Siin, Marog, Farãas…), nga xam ne ñoo raw sunuy këri liggéeyukaay fuuf ci mibri defar ay jumtukaay.
Àllarba ñaari fan ci weeru suweŋ, Senegaal dina wax njëgu xaalis bi muy leb te tollu ci juróomi téemeéri milyaar ak juróom-ñett ci seefaa, ak tono bu dul soppeeku bu juróom kos ñetti téeméer ak juróom-ñaar-fukk ak juróom, ci diiru fukki at ak juróom-benn.
Lóolu moo waral, ci lu wóor, bukki bu ndaw bii ak bëñam yu gudd yi, néew na lu mu doon xalaat ag dëggu wala ay yàq yu dekere yi njiitu réew mi xaatim, waaye nekk rekk di wax ci caabal yi, ngir ki nga xam ne ñemeetul nàngu jëfam mën koo déglu.
Njurtéef lóolu bu ñu ko xoolaatee bu baax, di na wone lewal gu nasax gu njiitu réew mi di Maki Sàll.
Mu ngi jeexalee ak woote ngir askan wi yépp booloo ànd ak moom ci doxalinam.
Co kow lóolu, ngir jaay yu sew yi waaye jëfandikoo yi ci kër yi, liggéeyu xarañte gi ngir dugal ak teg ay kontëer weesu nañu ko ci SENELEC, waaye nag liggéeyu njaay mi di natt, ak appal wala fayeeku dinañu ko yombal.
Njiitu kaaraangeg nàppu loxo gi mu ngi woon Mbuur ci ab woote yeete ci doxalin bi ñu war a am ngir jële fi jéyya yiy am ci géej gi.
Guléet, ñu bëgg ko ak ñu bañ ko, sunu dénd bi dina nekk barabu rëbb ak jàmmaarloo ci réew yi wuute ci diggante borom doole yi ak rawatina seen diggante ak borom doole yu bees yu mel ne Siin (mi bëgg a jiite àdduna bi fileek 2045).
Yaakaar naa ne gëm-gëm yu wuute yi ànd ak àtteb yoon tax nañu ba ku nekk mën a jëfee sa diine ni nga ko bëggee dinañu jëmale kanam.
Askan wi wóolootuñu seen këru àttekaay gi ñu jàpp ne nguur gi moo ko tënk te sax fi ñu tolluu nii, gëm naa ne yoonu Senegaal doon na am ndam ci bu ñu ko defaraatoon mu gën a am baat di wuyoo turam.
Ci nóonu la joxoñ baaraam jëwrin ji gàlloo xaalis beek gafag réew mi, di Abdulaay Daawda Jàllo, mi jël dogal bu laluwul ci yoon ngir deppit bañ a joxe lempo, di ko dugal ci seen jokkoo.
Ay nit yu nekkoon ci bato bi, ak itam kapiten bi ak njiitam li yore wàllu xarañte gi, ñoom itam laaj nañu leen.
Futbal bi jox na ko dëgg : Gayndeem yi amaat nañu ndam ci seen tàmbalib joŋante bu mag ci ndigëlam.
Ay booru fukki waxtu ak ñaar ci guddi la soxnaam ak yeneen mbokkam yi seetlu ne nekkul ci këram.
Sëñ bi di njiitu réew mi, sa pexe ci bor yi, dafa ñuy yóbbu ci bor yu amul àpp, di gën a bari bor di gën a tënku ci yeneen réew yi.
Ci barabu dawaleekaayu welo bi, Lille daanu na fa ba ñàkk rawante bi ci kow way-kujjeem gi ci ngoon.
Reyaal Madirit Eden Hazard la def itteem bi jiitu ci njënd ak njaayu futbalkat at mii ñu jëm.
Sëñ Maamur Jàllo dafa sos ag kuréel gu tuddu, Dollil Maki teg ci jël kàrtu APR bi nekk tey ag muslaay ci yoon ak yoonal.
UA, ak CEDEAO, liggéeyandoo yi dañoo war di wéyal séen gunge bi ñuy gunge Bisaawo ngir jàmm gu sax dàkk.
MD : Lan nga yaakaar ne bu ñu ko defee dina tax jigéen ñi gën a sóobu ci pólótig bi ?
Aali Nabade bu Luga moo yor wàllu wax jokkoo bi.
Dëgg la, dara yombul ci CAN bi ngir ekibu Alin Siise, Alseri da koo dóor ci puul bi, te am na xaat ay gaañu-gaañu yu bari, waaye mu ngi dox.
Ci téere bóobu ñu tënk, dinaa leen wan li méngoowul ci kuréel gi, li ngeen wone, wone na bu baax sama tuuma yi laata muy wéddi boppam ak ay tënki pólótig ak nar.
Li ñu war bari na, waaye teewaayu isin buy dëggal bu dëgër te boole ñëpp dina wéy di dog buumu ndóol ci dooleel dund gi ci askan wu bari wi.
Ñi seen xam-xam macc ci wàllu koom-koom, bi ñu leen dégloo nangu nañu ne jiitu réewu Afrig ak seen naataango tubaab yi, jël nañu dogal ci sàkk seen xaalis ci turi askan wi.
Faramasoŋ yu Senagaal yi, ci dooleel diggu réewum Senegaal, mu ngi dellusi ak doole.
Coppite yóoyu mu ngi jëm ci fay askan wi juuti yi (te itam ñàkkal solo baalaate dagg koppar gi), dindi yenn bor yi ñu jox yeneen réew yi, xoolaat li ñu tënk dugalante koppar ak yenn réew yi ñu jàpp ne lépp gongo ci koppar, yokk wàllu nguur gi ci askan yi, te muy jëfandikkoo suñu meññent, te di gën a yaatal ndabu koppar gi.
Te liggéey boobule, dinañu ci dem bu baax te bañu ñu ci benn nar.
Donte diwaan bi nga xam ne fa lañu gisee néew bi, siiw na ci wóoradi ndax suuf su bari si, lu ndaw moo tax laajkat yi yeewu : Ba keroog, Jeynaba Taraawore mu ngi takkoon benn càqu oor, lóolu la ki ñu jox xibaar bi wax.
Ja, dina génnee kaaraangeg nguur gi ci njëwrin ji yore biir réew mi, ba pare dellu ko laajaat moom ci boppam.
Ndax dimbalewante gu feeñ, njaxlaf ak dëggu ci wut pexe, dinañu gaaw a laal lim bu bari ci askan wi, te dooleel jumtukaay bu Masrvi ngir agsi ci diir bu gàtt ci lenn njëg lu yomb ci njureefi bànk yeek koom-koom bi.
Kon, koo jël ci àddina si, ci démbam la sukkandiku ngir jéem a suuxat réewam.
Yaakaar naa ne waxtu wi baax na ngir jaay Sala.
Li des a xam mooy ndax dina mujjee ci ay siiwaal ci yorin gu dalul xel ak ; ay jumtukaay ngir alamaan ñi tooñ
Benn pacc bu waay xarañ bi di Pavard ak bi mujj tey bu Lewandowski doy nañu ngir bégal waa Mënich yi.
Bi ñu ko woowee ci beral loxo googu ñu defal depite yi, Seex Abdu Baara Mbàkke Dolli, depite bu kippaangoog waxukaay gu moom sa bopp ak yemale bëggoon a fàttali lii : foog nit ñi xam ne depite yi amuñu payoor waaye ay ndàmpaay, xëy na lóolu moo tax yokkul nóonu.
Ndaxte, bu dee ñu bari ci way-juri tey yi sàmmontewuñu ak seen i warugar, nguur gi moom loolu waru ko.
Futbalkat bu am solo lool ci futbalkati Tomas Tuxël yi, Eduwaar Mendi nekk na ci dibéer bi ñaareeli góol bu Afrig bi nga xam ne, jël na joŋante yi gën a mag ginnaaw waa Simbabwe bile di Bruce Groblaar.
Ci ay waxam, njiitu jinne yi mu ngi tudd : njiitu réewum Senegaal di Maki Sàll
Àngale yi, jëloon nañu raw-gàddu gi ci àtum 1966 ci seen diwaan, bokkatuñu ci benn daj-dëpp gu àdduna bi.
Nekk lu ko metti, dëgg la waaye atum 2019 bii kenn du ko fàtte ngir moom.
Ngir lóolu, jeeg yii jot nañu àmbolog bu def ay milyoŋ.
Etc.
War naa delloo njukkal benn sàmmkatu àll buy jamb buyam ak dàqaaram ngir xettali ko.
Bi ñu ko laajee aljuma ci ginnaaw jàkkaarloom ak Ugàndaa ci benn penaatii bu ñu lajji (ñaareel bi ci benn bi ñu dóor), ci limam fukk, tàggatka bu Senegaal dige woon na ne dina am waxtaan ak futbalkat yi wu ñuy wax ci penaltii bi, donte duñu fàtte ne moom moo jiitu ci suwëer yi.
Mbir móomu day wàllee te ñàkk a xam gu mag moo ko waral ci mbirum kàggu la.
Jeynaba Saar : yaakaar naa ne liy jafe-jafe mooy li ñu manul nangu ak soree gi yenn dëgg yi sàkk ne lu amul njariñ.
Dama am lu ma metti.
Moom moo bind téere yu bari ne : dëggi raykatu koom-koom (Móolug Alteer 2005).
Ci jeexitalu futbal bi te nga xam ne wonewuñu xarañte, rawati na benn penaatii bu Saajo Maane lajji, waaye nag gaynde yi wone nañu seen doole ci kanamu Keeñaa (ñett-tus).
Ci pàcc bóobu seetluloo na nguuru Senegaal, agsiwul ci càppaandaw booru juroom-ñaar-fukk ci téeméer boo jël (70%), ci mbiru Uemoa, bokkul ak li ñenn ñi di wax.
Ñu ngi fàttali Maki Sàll ci ngoonu wote yu àtum 2024, dootul nekk njiitu réew mi te dinañu ko àtte.
Dañoo war a mën a xam lan moo waral laksidaŋ yii.
Luubal alalu askan wi la, mbetteel rekk.
Mooy jàpp lu ñàkk solo ndono kàddu gi fi mag ñi bàyyi…. Joŋante ci kàddu dafa bokk ci dundu nit ku ñuul.
Dañoo yaakaaroon ay leeral ci buur bi nekk kër buur, waaye Maki Sàll dafa lànk ne du ci wax ci Rfi, dafa taamu daw wax ji.
Nit ñooñu dañu doon leeral waa Senegaal jéyya ji am ci wàllu petorol bi ak gaas ngir yee leen.
Ak yu waxtu yu ñu ñàkk ci liggéey bi, ñu natt ko ci juróom-ñett ci téeméer boo jël ci ñetteeli xaaj bi ak juróom-benn ci téeméer boo jël ci ñaareeli xaaj bi, maanaam lu ëpp yemu àdduna bi ci ñeent kos juróom-ñett ak ñeent kos ñeent ni ñu topplantee.
Xeex googu ci njiit yi ñu ger, ak ñàkk a xam gi, ak ndóol, ci la ñuy sukkandiku ngir dàq yorin wu bon wi ci alalu askan wi, nekk ci réew mi ci àtum 1960 ba léegi, dinañu ko xeex te amul ragal.
Coowal petorol bi, bind naa ci téere, wax ci lu nekk ba mujj noppi ; coowal sirkoŋ, fosfaat ak ICS, gis ngeen ko ; sunu suuf si yépp mu jaay ko ay doxandéem ñuy bey di yóbbu feneen, li baaxul dellusi Senegaal.
Ci lóolu, ci àllarba jii ci bésu ñaareel ci weeru suweŋ, ki ñu mujj a fal PCA bu LONASE, dem na gise ak njaatigeem bu bees bi ci pólótig ca Cees.
Amul lay, ñaari kuréeli yoon la yu wuute, yuy sàkku ñaari yoon yu wuute
Su ko defee, néewug xaalis biy tukkee ci lempo yi bu ñu ko dendaleek dooley alali réew mi, dafa aju ci tuuti gu tono li tuuti (bañ a fayloo lempo ñenn ñi) ak ñàkk am pasteef gu kureel yiy nangu lempo yi am.
Pexey way-pólótig bile di mosal askan wi as tuut, moom miy yuuxu rekk, loolu yépp doon am pexe ngir sàmm ponkali nguur ak seen jaboot, du jàll tey, du jàll suba.
Ñu gi woowaat sunu àndadoo yi ñu wuyu ne ni ñu wuyoo woon ci mayem deret ma ak ca VAP,  askan wi tey la gën a soxla ndimbalu ku nekk ngir teewal askan wi.
Daaw, ci jamono yii, yëkëti woon naa fi benn pàcc bu doy waar ci luubal koppar gi ci barab bi nga jiite.
Gabluu yi jàlloon ci ñetteelu palaas bi, mujju ñoo def seen liggéey ginnaaw joŋante yi jëkk yi amoon ci Kigali ca Ruwàndaa ci kanam Us, Mosatiir ngir yegg ci dëmi finaal yi.
Ci bëgg a génnee bal bi ci diwaan bi, Óriye dóor na ci yeelu Maane yi, penaaitii bi arbit bi mbiib te Sala dugal ko.
Li nguur gi bëgg mooy fexe ba ñépp ànd ak moom, ñu amal fig nguurug bennoo giy ëmb pàcci réew mépp.
Ki ànd ak xadar dafay sànni xeer njiitu réew mi di Maki sàll ci wérug koom-koom gi mu doon def.
Li gën a yées, laykat bi dafay jéem a taqal Usmaan Sónko ci mbir mu doy waar, bu nar a pólótig waaye tegewul ci yoon.
Juróom-ñaar-fukk ak juróomi nit ak fan-weer ak ñaari nit tëj nañu leen.
Ci kanamu takk-der yi, ki ñu doon tuumaal nangu na li ñu ko doon jiiñ te di joxoñ baaraam kuréel gi ci Poor bu Dakaar te yore wàllu njàllalem màrsàndiis mi.
Yendoo ak jàmm sunu xarit ! Sunu Usmaan SÓNKO amul alalu xaalis waaye am na ñu ko dimbali.
Te itam waa Zambie yooyu ak seen ekib bi, Alseri tegaat na leen ci yoon ak juróomi bii ci dara ci jeexitalu kaan bi, foofu benn ekib bu juróom-ñeenti suwëer yu xarañ teewul.
Ci League bu jëkk bi ne ci Ligue bu jàmbaar yi, ki mujj li gaynde yi dafa yéeme woon.
Segam ñemewu laa song ci sa doxalin ci koom-koom bi, may leen ko ci kanaw rekk, wéddi gis bokku ci !
Sunu dégg-dégg mu ngi tegu ci, li ñu war a def ngir yóbbu ndawi Senegaal yi ci gis-gis bu baax, ci barab yi ñuy dogalee ci pólótig.
Góol : Eduwaar Méndi, Alferet Gómis, Abdulaay Jàllo, ñiy defãans : Kalidu Kulibali, Saalif Saane, Paab Jibiril Jàw, Lamin Gasama, Muusaa Wage, Saaliwu Siise, Raasin Kóli.
Yokk naa ci yenn waxinu baat ci farañse.
Bu ci toppee ndamal mbayum waa Pastef mi, njiit lii di Sónko dina nekk njiit lu askanu Senegaal jiital te kenn manu ci dara.
Jenn yaay ju ñu laaj ci mbir mi muy leeral ndamam ci gunge ci wàllu njàng ak mbégte bi muy yég ci doomam ji am fukk ak juróomi at, loolu la wax : waaw, def nañu lépp li ñu askan wi wax ne bu ñu ko def !
Maa ngi ci benn buwaat, ndaxte foofu moo gën a tëju, samay xarit dañu may yónnee ay mbir  jaarale ko ci watsab.
Dëgg-dëgg, ndànk-ndànk bi wax nañu ko lu yàgg te sunu joŋanteb miis bi deful lu dul gën a yemb ak gën a baax ci li waay dooleel bi dolli, isin buy siiwal.
Tënk aar te jàpp ne mooy lu rafet, ubbi na ay laaj yu bari.
Ñu ngi xaar li topp ci kàggu gi ci sunu petorol ak gaas te nga xam ne Aali Nguy Njaay, njiitu réew mi Maki Sàll ak rakkam Aliwun Sàll, tudd nañu leen lu bari ci lu leerul ak ay njuumte.
Ñëw naqarlu ak askan wi seen tiis, jottali nañu bataaxalu Usmaan Sónko ak bu pàrteem ci kanamu jéyya jii nga xam ne ñépp la laal ci réew mi.
Lan moo tax sunu njiitu réew yi di wéy di déggoo ci mbir yoo xam ne baaxul ci sunu réew yi, lan moo tax it sunu askan di wéy di ko nàngu ?
Bokk na kon ci kippaangoog teewal sa ngox te bokk ci benn film boo xam ne dafa ci doon def liggéey bi ëpp solo : maanaam jigéen ju aw faram wor.
Mu ngi doon waxal jëwriñu réew juy sàggi làkku farañse bi di sunu làkku liggéeyukaay.
Ci moom, tawat yi gën a bari mooy jafe-jafe noyyi, li ko waral mooy ngalaw li ak jàngoroy sibbiru bi, te nga xam feebaru noyyi, mettitu biir, sibbiru bi, góom yi, ak lakk-lakk yi dafay ñëw lu bari.
Dafa mel ni, sa xel mu gàtt moo lay tënk ci nangu lépp.
Isin yi dinañu séentu yokkute laaj bi tax ñu defaraat njëg li.
Siif gu gumba, bu yées ci neen am na keneen ku mu ray, njiitu birigaat bu sàndarmóori bu Kumpentum, Tamsiir Saane.
Ci biir fukki xët, njiital Pastef ñi bëgg seen réew dellu si na ci li tax ñu naan, lu baaxul, ak jëfandikkoo lu baaxul, ñu xamul dara, nasax, sàcc, luubal alalu askan wi, moo dal ci kow Maamur Jàllo, Tahiru Saar, Maysa Njaay ak alaxam.
Guléet Usmaan Dembele, ñibbi na ay waxtu ci kanam, lóolu moo tëj ngoon gu neex
Waaye seen kàddu yu neex yóoyu amul mujj gu baax bi coow li jibee ginnaaw ay seede yu ñu jëlee ci Seneweb.
Ci nóonu la dëggalee àndam ak sosiyaalist ak kujjee ki mu nekk ba pare di xelal Senegaal benn naal bu pólótig bu ñu tuddee tabaxaat réew mi ci moomeelu Senegaal ak benn nguur goo xam ne dafay taxawu askan wi.
Benn laaj rekk moo fi waroon am ngir pàrti Pastef yelloo tudd pàrti pólótig : naka la Maki Sàll mënee fexeel Usmaan Sónko, ci mbir mi ko boole ak Aji Saar.
Mën nañu nax askan wi ci waxtu wu ndaw, mën nañu nax genn wàllu askan wi saa su nekk, waaye kenn manul nax askan wi yépp jamono yépp.
Loolu mu ngi tekki ne bés bu ñu amatul màndarga BCEAO dinañu mën a bokk ci néegu koppar gu Farãans.
Dina leen jàngal naka lañuy war a doxalee beneen yoon borom xol yu naqari yii.
Benn jumtukaay la buy dalal ñiy wut xëy ak koppar ne ni ko njiitu réew mi xamlee ginnaaw fitna gi fi amoon ci weeru màrs wii ñu génn.
Sappone bi gunge na bataaxalam ci Instagram ak ñaari widéwoo.
Nañu jàpp ne limu juróom-benn-fukk ci téeméer boo jël (60%) bi ñu wax nekkul ci dundu xale yi, du itam ci meññent ngir rabu kër yi, kafe wala dudd gu sell.
Ñëwoon teewee daraapóo njiitu réew mi amoon ce jeexitalu ayu-bés bii ca Kawlag, Bombarjee xamle na ni dafa bëgg a jàmmaarloo ak Ëmmë Seen, laata muy bàyyi.
Damay faral di dégg ñu naan Senegaal réewu layig la.
Am nañu lu leer ne lu mu dee-dee : wote njiitu réew dina am ci 2017
Benn palanteer rekk ngir dimbali ci tàggatu, xelal, ak koom-koom.
Pointe Sarène, ropalaan bu bees bi, tuumaloon nañu ko ci 2010 ci wetu Sàrkosi njiitu réewu Farãans, ginnaaw liggéeyu juróom-ñetti at (ropplaan bi ñu ngi ko defar ci 2002)
Loolu moo waral sunu bokk ci làngu pólótig te dinañu ci am ndam.
Séddale bu bon la bu sunu koom-koomi réew ci anam goo xam ne dafay leeral liy wéy ci buum boobu ci biir kuréeli duggalante.
Nekkul ropplaan ngir Maki Sàll waaye ropplaan ngir Senegaal.
Léegi, ginnaaw liy firndeel lu am solo lóolu te askan wi gis ko, dinañu xam li tax isin boobu boolewuñu ko woon bu baax ci sumb yokkute wala bu jógee bitim réew.
Ci li aju ci koppar, Usmaan SÓNKO jàpp na ne téeméer ak fan-weer ak ñeenti junniy milyaar yi ñu jox këru nguur yi dafa ëpp bu ñu xoolee ci li gën a jàpp, maanaam setal ngox yi, wér-gu- yaram ak mbay.
Wut am pexe ngir jàmmaarloo jàngoro ji singali nit ñi wérul ak màggat yi, def ay seetlu, ber leen te yore leen.
Waa réew mi ak waa bitim réew mi seede nañu doxalin wu bees ci def lu la neex ci yoon te tegoo ko ci dëgg.
Senegaal génn na ci ndóol gu tar gi, baax na kon cant yi ak ñaan yi ñu jëmale ko ci njiitu réew mi Maki Sàll, ki nga xam ne moo def li am yépp ak liy sotteegul.
Yoonam nekkul ci waa Palestin.
Bu ñu méñgalee ak 2012, ci wàllu boru askan wi dafa yokk ñaari yoon, jóge ci ñetti téeméer ak fan-weer ak ñeenti milyaar dem ci téeméer ak juróom-ñetti téeméer ak juróom-ñaar-fukk ak benn milyaar, maanaam yokku fukk ak ñaar ci téeméer boo jël (12%) at mu jot.
Bu fekkee Juve dafa bàyyi ay poñ ci yoon wi, Inteer deful woon noonu.
Nitu pólótig yi nekk ci nguur gi ndax kenn waruleen laal ba kañ ?
Amr Fahmy, ki nekkoon ci boppu CAF yaakaar na ci baataaxalam bi juróom-fukk ak ñeenti dolaar ngir yóbbu ñett ci àndadoom yi ngir ñu saytu séddalem jumtukaay yu tàggat yaram yi lu tolluu ci benn ayu-bés ci Marog nekk na njëg lu jaaduwul, te booleewu ci njëgu dem beek digg bi, dëkkuwaay bi, ak dund gi.
Ay joxekati xibaar yu jokkoo surnaalu koom-koom bi Senegaal ñu ngi leeral ne su jawu réew mi jublu ci asiirãas bëgg a yokku, dafa war a sukkandiku ci asiirekat bu mag bu réew mi.
Seen doxalin  ci teereŋ bi ne ci biti, dañuy fésal li bëgg-sa-réew di wax saa su nekk, JOT CI KUB BI JOT NA.
Waaye, bu fekkee ne ni ko xët mi tuddee, Yaaxam dem na ba ci xupp Basiiru Jomaay Fay.
Karim Benzema, Corentin Tolisso ak Kingsley Coman, nëbbuwuñu ci benn jàkkaarlook taskati xibaar yi, laataa futbal bu jëkk bi, ngir waajtaayu ekib bu Farãans te ñu am ci ndam ci kanamu Gales, ci alxames jii ñaari fan ci weeru suweŋ (ñett-tus)
Doxalin bi ci amin wi baaxul ndaxte li ko lal du dëgg.
3- Jafe-jafe yi ma wax weesu na rekk mbirum lempo bu depite yi waaye laal na bépp koomu pólótig wala barabu nguur yi, tey wala déet li ñu leen laaj doyul ; 4- Li péncu ndawi réew mi wax, maa ngi leeral ne wax jooju ndigalu njiitu réew mi la ak barab yi koy jox koppar moom, ci doxalin bu ñu jàpp, séen liggéey lañuy laaj lempo te di koy joxewaat ci payoor yi ak yeneeni ndàmpaay.
Ngir ñi bokk ci biti, dinañu ci woo ministeer yi ak laaj yi war.
Liy am : wàccee kaamil, njàngum xasida ngir méngoo ak digley Sëriñ Saaliw.
Dëgg la : tey ci suba takk-der yi feesoon nañu ci daara ju kowe ji.
Loolu moo tax, ñu ne leen ngeen ñemee wax yenn lajji yi ngeen def te taamu ko.
Loolu mooy tekki ne lël bi dinañu ko amal ci pàcc yu bari lu tollu ci ñaari fan ?
Ngir ñu yokk coppite xarañte yu bees yi jaaree ko ci, foog ñu def ba nga xam ne pàcc askan wi dina gën a am xarañte yu bees yi maanaam kayitu juddu, sa màndarga, ak ay kàggu yu xarañ, waaye itam dooleel xarañte yu bees yi.
Fii daaray ñeneen ñi ñooy aj i mbagg.
Nit ñi dañoo foog ne waa ji jinne la, ndax dafay def laafu pittax, waaye loolu doyul ! ngir mu yéeg ba tolluoo ak naataangoom yi, Muxamed Sala ak Roberto Firmino, Saajo Maane dafay xalaat yu sew yooyu , waaye mujj naa nëbb pexeem ba mujj nekk dugalkat bu mag (ñaar-fukk ak ñeenti bit ci ñeent-fukk ak juróom-ñaari mats ci jotaayu joŋante bile) ci biir ñetteelu jotaayu joŋante bi ci wettu Mersey.
Pàcc boobu ci cosaanu nit aar bi nekk xëtu jàngat lu taaru, yar bi HEGEL jàpp ne mooy li am solo ci xeltu (filosofi).
Ñu dóor ko ñetti bal ci dara, ku siiw ki di Paderborn mujj na dugal ñaari bit.
Ak Celsi, mën nañu wax ne tere jël ay futbalkat lu baax la.
KENN DU LA MËN A DAAN.
Ki war a joxe, mooy kees jox lenge yi, xàllal ko yoon wi, woteel kog nafa gu tolluu ci 3.
Bu ñu xoolee ci natt yi mujj, askanu Senegaal jege na fukki milyoŋ ak juróom-benni doom-aadama, kon juróom-benni milyoŋ rekk bindu nañu ci ngir wote  lim boobu doyul kon ñi ci ëpp amuñu kàrta wote ; li nekk kàggu gu am solo ngir ñu am réewum jàmm
Waaye yaakaar naa ne tey ne ñaxtum yooyu amul jeexital.
Lu dul kuréel gu yem, jàmm ju neex –neexal – laataa moo xam cafka dëgg bu liggéey bi – dooleel ñi nekk ci mbend mi moom lay bëgg a jot
Wér-gu-yaram nekk na juróom-benneeli barabu sàmm, lu jiitu koppar gi ci tabax, ci dem bi ak dikk bi, ak sa aaru.
Ci jamono yooyu, bëgg am liggéey ak suturaam mënoon na koo sonal.
Ginnaaw siiwal ay bataaxal ak ay widewoo yoo xam ne day beddi xeet ci ndongo yi nekk daara ju kowe ji di, Metz, damaa dem ba foofa ngir dalal ndongo yi fa bindu woon ak andil leen sama dimbal.
Jaaree ko ci moom maa ngi nuyu naataangoo pàrteem yépp, di beral nuyoo kilifa gi ak magi pàrti bi : Sëñ Alaaji Dawel
Loolu moo waral ngay gis ab pólotiseŋ boo xam ne, gorul, yattul, xëyul, gontul, xëy rekk di tabax i kër ak i taax yu yànj, di dawal i daamaar, yor xaalis bu dul jeex, muy tibb di joxe, di gundaandaat ak a yaataayumbe… Ndeysaan, fekk ne bóobu, xaalisu réew mi lay fowe, di ci jënde askan wi.
Seen xel génnul ci metit bu ñu bari ci ñun war a def ci fukki fan yu jëkk yi ci weer wi, ngir yar sunu doom yi , ngir wutal leen liggéey, ngir faju, yég leen ne am na ñoo xam ne jàpp nañu ne bokkuñu Senegaal, dañu leen beddi .
Yàlla na la yàlla may xéewal ba nga mën a jël raw-gàddu yu bari, te sa tur ak sa jaar-jaar def la benn PEB GUWAARJOLAA
Benn nafa koppar mu nga am ca Seyne-sur-Mer ; fa nga xam ne PME fa la am néegu ndaje.
Waaye, jeexital bu neexul bii laal na leen.
Benn sumb bu bokk ci doxalinu juróomeel bu coppite ci wàllu jumtukaayu xarala ci Senagaal, kippaangoog SONATEL moo ko xamle.
Kurélu takk-der giy saytu mbiri ñoll gi, moo yore wàllu gëstu bi, loolu la Mbay Aaj wax.
Bu ñu wéyee di def ay sàrt …. Bokk na ci jëkk a sumb xeexu taxawu làkki réew mi, def na lépp ngir dooleel leen.
Li am mooy, boo dundee at yu bari ci menn réew, yoon la loolu am jeexital ci sa ne gis-gis ci yenn.
Ñu fàttali ne ngomblaan gu Senegaal wote na sàrt koom-koom ci atum 2019, ci desembar 2018 bu réew mi te mu tolluu ci ñeenti junney milyaar ci seefaa.
Tekk tekkaaral gi ci màngaan yi ak yenn dugalante yi ngir ànd wuti njiitu réew mi , moo waral ñu tële ne kujjee gi.
Xibaar bi wér na, donte njiitu Senegaal yi yore wàllu ndox mi (SDE) yi wéddi nañu ko.
Mu ngi jàngat nu ko neexee li xam-xamu pentiir ; moo sàkk yenn xam-xami dénd yi.
Dëgg dëgg Afrig sibsahariyen, ci li am solo ci mbey mi, siiwaloon nañu ko – li koy firndeel mooy teewaayu njéeréer daaw – te kaaraange gi mënoon naa oyofal jeexital yi.
Tey, tolluu na ci ñetti téeméeri kuréeli njegemaar yu nekk ci fukk ak benni diwaan lañu sàmm.
Sëriñ yi nànd nañu leen bu yàgg te xam nañu fu dëgg gi féetee.
Foog ngeen liggéey ci lu gaaw ngir tabax ay jumtukaay ngir denc yu yemb, sunu kaaraage askan beykat yi la.
Ngir Biram Suley Jóob, maanaam doomi askan w i dem ak seen sago te mujjee soppeeku ci ja bii, waaye, yombalu leen dara ndax jafe-jafe yi.
Dafa gis ne naalu bokk benn xaalis bi ci CEDEAO, ne ni ñu ko jàppee léegi, du pexe mi, ndax mu ngi mel ni roy Óróo te itam ndaxte li ko war a aar sunu koom-koom mi réew mi  toogul.
Maki Sàll xam na li koy xaar : bu ñu génnee ci mbas mi, doomi Senegaal dinañu dund jafe-jafe yu tar a tar ndax koom gu néew doole gi ciy topp dina metti lool ci Afrig te Maki Sàll daa jëloon léppam aj ko ci peterol bi.
Ndax mën ngéena wéddi ne mbir móomu daa jariñ fay ay fukki fukki milyaar ci askanu SOFICO ak CFU ?
Ki gën ci defaans yi (Naples) mu ngi doon fekki ca Ótris ki mën ci ataag yi (Salzbourg).
Rajo, nguur gi parewul ngir wut ay pexe.
Jamono jii, bu ma Yàlla dénkoon réew mi, doon naa lal i pexe, séddale xeexub mbas mi ci ñaari pàcc.
Yeneen yi itam, te li ñu koy wax bariwul, def nañu liggéey bu am solo  ci jamonoy beesal ak xarañte àdduna bi ; fi amul isin ngir kaaraange gu wér, dëgër ak boolee lépp nekk na benn ci ñoom.
Te réew yi war a bokk benn weccet bi, kon benn pólótig weccet, mooy ci nga xam ne seen doxalinu koom-koom benn la.
Jox nañu ko beneen liggéey ci alxames ji tolluoo ak fanweeri fan ci weeru oktoobar 2019, ak saytukat bi ci Pólis di Seydu Bokar Yàgg, ki topp ci njiitu Pólis bu réew mi.
Ginnaaw dooleel góor-jigéen lu mel ni film bu bees bi di Ariyaan sosiyetal, séeri yi ci tele bi (Maîtresse d’un Homme marié ak yeneen) kàggu yi ñu jàpp (kayitu tukki, kayitu dawal ….) tere am soxna yu bari, yoonaal sëy, lewal ngóor-jigéen, ndaje yu siiw yu kuréeli faramasoŋ yi, dooleel dof yi (Ràngou, Useŋ Bërigo), wone cëru xale yi ci seen Petit Gàlle, ak yeneen.
Lóolu moo tax ñu am baat yu bari (juróom-benn-téeméeri junne ak juróom-ñett-fukk ak juróom-ñaari baat) ci woote njiitu réew mi ci féewiriyee 2019
Fàttali na ne ci dibéer fukki fan ak juróom-ñaar ci weeru nowàmbar 2019, dinañu ci fàttali ku képp ku faatu ci laksidaŋ, ni ko sàrt bi di A/RES/60/5 wotee ci benn fan ci weeru desàmbar atum 2005 ca ndaje mu mag ma ca Mbootaayu xeet ya.
Sa biir bi rekk ak li ci sa suufu biir bi moo la amal solo.
Ci kanamu seen njiit li leen di sonal ngir ñu dem dëggal seen liggéey ci kanamu askan wi te itam ; di leen aaye ñu tontu ci laaj boo xam ne dinañu leen ko laaj, dañoo am tey C… ci diggante ñaari siis yi.
Dama foog ne itam ci tënk, askan wi dina wuyu ci wote yu mag yii.
Doole jóoju mu ngi am itam ci tànneefu tur yu tàggatu pólàtig bu Pastef.
Laajuma woon ber ma, déedéet, waaye tuuti cër.
Dañoo, ci nóonu, teewal fukk ak juróom-ñaar kos juróom-ñett ci téeméer boo jël ci limu li jógee ci biir réew mi ci màrsandiis ci Senegaal dem bitim réew ci weeru féewiriyee 2021.
Ci firnde, ay réew yu mel ni Suwet ak Óstaraali te nga xam ne wàllu leb gi dafa am solo mooy liy wone Bànk yi gën a dal.
Te moo gën a xam bu baax, ne maye góogu nekk na, ci lu kenn jortul, ci yokk payoor gi ngir ñi ko moom ni ko sàrt bu limat 2019-1310 ak limat 2019-1311 bu fukki fan ak ñeent ci weeru ut 2019 leeralee.
Te bu yenn way-bokk yi di wone seen moytu (yoon la) ci Cedeao, ñoon ñépp dañoo jàpp Maki ne kenn kuy yee fitna ak ku waral jafe-jafe yii.
Dañoo xoolaat fépp ni ñuy jëfandikoo sunu koom-koom ba pare wone li ci méngoowul, li wuute ak tëleem.
Barabu daje yu bari ak barabu waxtaan yu Pastef yàq nañu ko : barabu Pastef bi nekk Madina Wàndifa, Buŋkiliŋ ; Yoof, Fatig, See-Luwi ak yeneen.
Waaye, bu ñu xoolee bu baax, li xew ci dimbalante gi, ci biir làngu pólótig gi wala tàggat-yaram, dafay yàq sunu cosaan ak aada.
Pexe sukkandiku bu bees bii sóoraale na jumtukaay yii li ñu wax ci matukaay yii di soppeeku – xët juróom-ñaar-téeméer ak fukk ak juróom-ñett
Donte njiitu réew mi moo nekk ci bopp nguur gi.
Doxalin boobu dafay wute ak doxalinu jamonoy cëtëŋ, feebar, tawat gu metti ak tiye ci barabu raglu ba.
Xalifa tiijaan yi di Sëriñ Baabakar Si Mãasuur, siiwal na, ci alxamas bii, ci tëju Burd bi ; wéyalu liggéeyu jumaa bu Tiwaawon.
Eco nekkul loo xam ne moo mën a wuutu Franc CFA… fàtte woon nañu ko bu yàgg ci mbirum benn weccet judduwaat na at yii mujj ndax coow lu bari li fi amoon te tar ngir xeex Franc CFA
Ñoo ngi fàttaliku ni benn ndaw du njiit ci liggéeykatu Senegaal yi ku ñuy wax Usmaan Sónko, daawul dëñ ci di ŋàññ doxalinu nguur gi, mu ngi doon wax ci yoon wi jeng ngir tënk kujjee pólótig gi.
Dëgg dëgg yenn diwaan yi mu laal dafa néewal seen doole ci ameelu pólótigu askan wi ngir taaral, setal yoon ak ñall yu bare te wuute (VRD)
Ngir noos mi gën a neex, ñaari dawalkati daamaar yi dañoo def misig bu foor laataa ñuy rawante ci mbedd yu bari suuf yi ci koñ yi.
Mu ngi nekk lu tolluu ci juróom-fukk ci téeméer boo jël ci dundu bu ñu jaay ci sippeer màrse yi (mburu, mbiskit, sips, bëer, farin, meewu liir, palaat bu ñu togg ba pare, soos….)
Bu ñu xoolee ci natt waa tugal yi , njurtéef li dafa yokk lu tolluu ci ñeenti yoon rekk ci ñaar fukki at, loolu moo waral garab yu bari di dee, te itam ci tàngoori jaww ji
Tuddaale na arufu m bu condamner.
Atlantaa, baax ci sàmpiyonaa waaye tële ci sàmpiyoŋ ligg, denc pàccam bu  jëkk ci joŋante bi.
Lan moo ci nekk jafe-jafe joxe koppar gi ci pàrti pólótig yi te nga xam li koy lijjanti ak pexe yi waay xarañ yi digle baax na ?
Ba tey BCEAO, BEAC, BCC ñoo nekk yenn bànk santaraal ci àdduna si te nga xam ne manuñu denc seen oor ci seen biir loolu moo tax Farãans nekk juróomeelu dencukaayu oor ci àdduna gànnaaw Itali.
Joxe koppar yi ñu def dafay nekk may ak bor te la ngay fay du bari ngir réew yi néew doole, ak leb ngir réew yi nga xam ne, seen koom amul doole.
Kurélug saytu bépp yoon gi dafa dëggaloon li nga xam ne du yoon te moon Wàdd nekk mbër ci wote yi donte yëngu-yëngu yi bari woon na (kuréel gi di Yanamaar ak M23 tekk nañu lu metti) li nga xam ne waral ay nit dee ci ak ay fukki gaañu-gaañu.
(Seetal ci toftal bi, sottib yoon limat ñeent bu fukki fan ak benn ci weeru sãawiyee atum 2018 bu Tirbinaalu dabatal bu Dakaar) DÉND BI ÑU JÀPP NGIR NDÀMPAAY LI DU LOOLU.
Xarañam bi mu yokk, li mu war a dindi ci fukk, ñaar fukki ñal, dafa raglu woon
ADD : dëgg la, dudd ci Farãans xirtaloon na bu baax sama gis-gis ci pólótigu Senegaal.
Jaa bi mooy leeral, ne itam, li siiwal jumtukaay yi tax a xees di àndi ci barabu caabal yi (rawatina tele) am na solo.
Réew yi dootuñu ame bor ñoom rekk, njiitu réew yi moo koy def seen wàll.
Ci misaal : mu leen tënku ci joxe koom gi ci liggéeykat yi nga xam ne mën a ñu leeral (wérgu yaram, ndimbal.
Tontu yóoyu ci laaj yi mooy firndeel ne Pastef du yeneen pàrti pólótig yi ci anam bi muy defee pólótig.
Beneŋ, Burkinaa Faaso, Kab-weer, Gàmbi, Gana, Gine, Ginne bisaawo, Liberiyaa, Mali, Niseer, Niseriyaa, Senegaal, Siyeraa-lewon, Togo, ñoo bokk CEDEAO, ñoo bëgg a toog palaasu franc CFA ak juróom-benni bàkk réew ak benn dërëm.
Ak lu mën a am, seen wax ju bon duñu teree dem, du loolu lañuy wax
Ci Senegaal, noo def gis ne manoo ànd ak dal ak wóolu bu ñu gisee yi mengoowul yépp ak tele nguuru Maki Sàll gi ci jafe-jafe askanu waa Senegaal.
Beneen dige bu amul ci sunu waay pólótig yu mag yi ci gox yi.
Senegaal mujj naa nekk barab bu dara leerul, ndaxte li ñuy wax ak li am méngoowul, lim yi ak li nguur gi di wax, méngoowul ak li waa Senegaal di dund.
Wone na itam bés bu mag bi nga xam na déggoo amul ci diggante njiitu réew mi ak waa CEDEAO.
Ah waaw, laata ngay bokk ci benn xeexu xasante, xaaral ba xam ne am nga ci lu la leer.
Bu ñuy wéy di jéem a setal deru Maamur Jàllo ak ay ñoñam, kuréel gi deful lu dul yokk ko.
Ndogal li mooy, mbëram mi dafay mujj faatu, li ñiy topp mooy tiitaange ci biir kuréeli ADO gi.
Lenn ci jafe-jafe yi ci biir njort ñetteelu ay ci bopp nguur gi, mu ngi nii.
Ci futbalu Afrig ñi ci gën a ràññeeku ñoom lañu woo ci tuur-yëngël bi Emaniyel Amënike, Alaaji Juuf, Mustafaa Aaj, Amet Asan, Rigobeer Soŋ , Yayaa Ture – dinañu gën a liggéey ci bu ñeenteel bi bu paree ci bu ñetteel bi ak bu ñaareel bi, ak bi mujj di bu jëkk bi.
Bu xale yi defee lu leen neexul, danga leen di dóor rekk ñu dóoraat, bu ko defee, dinañu bàyyi !
Xët bu téeméer ak fukk ak ñaar ci wàllu caabal yi aaye na siiwal yi.
Ci nóonu la ndàmpaayu jëwriñ ji demee, depite ak xelalkat, ndawal lempo ak suuf, bu duwaañ, bu barabu dencu koppar gi, bu ay àttekat, ay ndàmpaay yu bari ci dooleel njàngalem jàmbur mi, ….. (lim bi bari lool) ; ak àpp yu bari yu ñaar-fukk ci téeméer boo jël, jàpp ci natt bu sàrt lempo bi.
Kuréel gi ne fóotkat bu ñu bëgg a setal yéreem yu tilim ci anam bu ñaaw te ruslu jéem a setal Sëñ Maamur Jàllo te di tilimal bu Sëñ Maysa Njaay mi nga xam ne deful lu dul topp ndigalu ki ko féetee kow.
Mën nañu ci yokk ndimbal Imaam Ndaw mi ñu tëj ndax dooleel songkat yi (terorist) ba pare setal ko.
Mu ngi door a dugal wolof ak yeneen làkk sunu réew yi ci rajo yi, loolu moo tax waa Senegaal yi mën di wax ba pare gën a mën a dégg xibaar yi ñu siiwal nga xam ne fii ñu tolluu nii ngir ñi jàng rekk la.
Ñàkkum ndox mu doy waar mi, ñàkkum kuraŋ ak ñàkkum barabu fajukaay, moom la askan wi mos a dund ci diwaan bi nga xam ne dañoo war di dox fukk ak juróomi kilomet ngir mën a faju.
Nekkoon na itam buntu ngir xamante ak yenn way-bokki pàrti bi te ñu nekk ci ja bi.
RFI jàll na ci ñetti tànneef yuy dundal seen bëgg-bëgg.
Ci nowàmbar 2019, ay way-fippu jàpp nañu leen ci buntu këru njiitu réew mi ba pare tëj leen, toroxal leen ca rëbës ak ñuy yore ñi ñu tëj.
Ki ko wuutu ci barabu liggéeyam mooy ab espekteer bu ñeenteelu maas te mu nekkoon njiitu Wàllug liggéeykat yi, Umar Jóob.
Ci noonu bu fekkee ci wàll góogu, du Mbay Njaay lañu war a taqal, doxalin yooyu kàddu tàggatkat bi la ngir soppi ko.
Ci loolu sama taxawaayu depite buy jot rekk benn milyoŋ bu teg juróom-benn-fukki junne te am àq ci ci juróomi wàll yi, duñu jël dara ci juuti ci palaasu ñeen-fukki junne ak ñeent yu teg ñetti téeméer ak juróom-fukk ak juroom-ñaar ak ñaari fitin ci seefaa yu ñu leen yoreel ; ci kayit gi leen depite bi Mamadu Jóob Dëkurwaa, ni mu ko déggee mooy, ci li muy am lu tollu ci benn milyoŋ ak téeméeri junne ak ñaar-fukk, juuti bu tollook fukki junne ak ñett ak ñeenti téeméer ak fukk ak ñett ak ñaari fiftin ci seefaa te nga xam ne, donte li njaboot gi di am mu ngi tollu ci juróom, dafa waroon def benn yemale bu tollu ci juróom-fukki junne ak juróom-ñeent ci seefaa.
Ñu ngi wax kilifay aada yi ak yu diine yi nekk ci réew mi ñu wax ci bi nga xamee ne mbir mi dal na.
Bu ñuy joxe genn wall gi ci rekk benn bataaxal bu nguur gi, jëwriñ ji yore wàllu koppar yi ak gafaka gi dafa rekk taq ci ñàkk a jox cër sunu sàrt bu (xët juroom-benn-fukk ak juróom-ñaar) ak sàrt bu (CGI), waaye def na benn dakkal ci yemale askan wi ci payum juuti.
Bi ñu ko laajee ci mbir moomu, ndongo li nangu na te wax na ni moo luye daamaar gi ci jenn jigéen ju ñuy woowee C.D. te dëkk Uwest Fuwaar.
Sëñ bile di Ógist Seŋoor jàpp na ne faluwaatam ci boppu futbal bu Senegaal dina nekk futbal bu dal ci juróom-ñeent-fukki simili bu tegul dara, bu amul wéyale, amul teg-dóor.
Benn jéem bu xoqatal takk bi, ñëw ci tànki waa B0rsaa bi nga xam ne dara desul lu dul dóor mu dugg.
Waaye kuréel gi jàngul bu baax ngir gis yeneen anamu payoor, rawatina li mën a nekk ne koppar gu am solo lañu fay bànk yi ak benn bataaxal bu am màndargay jëwriñ gi yore wàllu koppar gi.
Tombe rekk la ?
Ci wàll góogu, eco dina mën a am ci 2020 ci fukk ak juróomi réew ci Afrig bëj-gànnaar.
Pastef def na liggéey bu am solo ci wàllu yeete gi.
ñu ngi lay wax nga jox ñu ay njiit, ay jëwrin, ak ay liggéeykat...
Dafa guddu lool, jaraaf bu Géejawaay yokk na ci ne : Xalifa Sàll moo ko gunge ci kuréel gi ëmb jaraaf yi ci àdduna bi.
Ñi gaañu yóbbu nañu leen ci barabu fajukaay bu Cees.
Donte pàcc yi ñu war a leeral ci biir réewu koom-koom yu Afrig bëj-gànnaar  (Cedeao) ci teewaayu éco ci kopparu waa Tugal (euro) ci wetu waa Abijãa, ñu  ngi wone seen gën a dëggu ngir  réewu Afrig topp yoon wi ngir am seen xaalisu bopp, ci soppi tëralin wu jëkk wi.
Wax ne mbir mi dal na moom ay tooñ la rekk.
Ci booru waa Alseri, leer gi jógeewul ci Riyad Mahrez, dafa gàccelu, waaye ci Yusef Beleli, ki dugal ci benn dóor bu am doole ginnaaw bi ko Sofiyaan Fexuli yakkalee (ñeent-fukk ak juroom-ñeenteelu simili)
Ca Sàpoŋ la woon, waxtu yi ñoo bokkul woon.
Dama bëggoon dem ci màngasin ba benn bés ngir jëndal ñépp ay dàll, ngir ma mën a futbal ak ñoom ci la ma sama yaay waxee ne : Kalidu dindil sa dàll yi.
Mu ngi doon rekk benn jéem a dalal soxla yu bari yi ak yoral sunu bopp sunu koom, ndawi Afrig yu bari lóolu lañuy xeex, ak ay borom xam-xam, ak ñi seen xel màcc ci wàllu koom koom….
Ak Eco, dina am benn coppite ci turu seefaa wi, yittéem mooy noot kuréel yiy xeex xaalis seefaa ci Afrig
Ñu ngi gërëm njiitu réew mi di Maki Sàll ci pas-pasam ngir suqali koom-koomu diwaan yi yépp, rawatina bu Kawlax, ni ko ndorteel liggéey bi wonee ci yaatal daluwaayu ropplaan bi ci Kawóon, benn naal buy suqali yokkute dikkug gan yi ngir diine ji ci diwaan bi, ñu ngi koy fàttali nag mu dundalaat poor bi ak ja bu dëkk bi nga xam ne dafay tàkk rekk te loolu dafay suuxal koom bi, loolu la leeral.
Ci Senegaal, bés bu nekk dina am ñeenti jigéen yu faatu ndax ñàkk ab fajkatu jigéen wala seet i jàngoroy wësin.
Lóolu dina tax a xam lu tax réew yi néew doole kuréel yiy joxe koppar gën a taamu jigéen ñi ci góor ñi.
Ginnaaw loolu, Sil Paskaal Kóli mettitlu na ñàkkub benn sàrtu bu mag, benn yéenekaay bu nguur gi ak benn dekere bu jàppe Seefa xaalisu askanu Afrig.
Ginnaaw bi ñu leen dóoree ñett ci benn ba ñu fekkee, futbalkati « Valence » yi amoon nañu yaakaar bi doomu Farãas bi Kewin Gameroo dugale ci fukkeelu simili ak benn bi.
Nee na juróom-ñett-fukk ak juróom ci téeméer boo jël ci askan wi mënuñoo làkk farañse te dañoo war a am xibaar yi ñeneen ñi di am.
Seen béréb soxla na ay liggéey yu jamp ndax dafa soppeeku lool ay at a ngii.
Lu tax ñu bëgg a woote ngir jàppale réewi Afrig yi ci jamono yi nga xam ne Mbootaayu réewi Ërob yi ñoo ëpp ñu jàngoro ji dal ni réewi Afrig yépp.
Waxal dëgg asku Senegaal ci poñ yii : sigaret si ñuy jaay ci Senegaal dafa am poson bu ëpp bi nekk ci sigaret si ñuy jaay ca Suwis ak Ërob ; lu tolluu ci fukki loppitaal yu nekk ci diwaanu Ndakaaru, bu ci nekk am na béréb bu ñuy oppeeree bu doxul.
Fi mu ne nii, dafa yaakaar ne jot na ngir mu def li ëpp solo.
Doomi Seneegaal yaa ngi war a daje ak doomi Alseri, doomi Keeña ak doomi Tansani.
Ci sama xalaat bu gàtt, ñi bëgg seen réew dañoo waroon a aw ci yoon wii, bu fekkee ne gëm nañu baatu mbooloo mi (demokaraasi) ak doxal yoon, bu ñaar yooyu amul, jarul kenn di xalat yokkute
Te lu tax sax muy xaar ba léegi di sog a génne xibaar bu mel nii ?
Kujje gi yépp dañoo war a bokk ci waxtaanu làngi pólótig yi, moom rekk moo am sañ-sañu yeesal doxalinu aminu pal gi (jàppal tànk gi, limub wotekat yi, xaalis bi ñuy joxe ngir bokk ci wote bi, xaalis bi ñuy def ci dagaan baati askan wi, ndey-ji-seexi këri tas xibaar yi.
Xeexub mettital xale yi ay caaxaan lay doon su fekke ne kenn ci ñun weesoogul ñàkk a wutal xale yi kayitu juddu, ñàkk leen a dugal lekool, ñàkk leen a ñakk ak di leen liggéeyloo.
Ci ay jotaayam, walfajiri dafay jox askan wi kàddu gi waaye di leen fàttali jamono yu metti ya ba sosiyaalist yi yore woon réew mi
Ak lu ko mën a waral, loraange la ci suñum réew bu fekkee ne ndaw ñi ne réew mee leen soxal wutiwuñu xam-xam ni ko Seex Anta Jóob doon waxe. Dañu war di sukkandiku tamit ci jikkoy maam yi di njub, ngor, jom ak kersa lu ko moy, ñu salfaañe li gën a baax ci réew mi.
Ndax, ci li gën a tuuti ci lempo bi, dañu ci war a yokk lu mu tuut-tuut lempo bi ñuy dagg ci payoor yi.
Bu dee lu jëm ci njàng mi, bu ñu demoon ba sàrtal njàngum làmmiñi réew mi ci lekool yi, wolof mooy doon làmmiñuw bennale wi.
Ñu dugal leen ñaari yoon, ci simili yu mujj yi la M. Depaay def jalloore moom kott ba tax Garsiya ak OL am seen ñaareelu ndam yu toflante.
Waaye mbébét mi màndargam pólótig mu rëy la.
Ndaxte, ku ñu aar dinga jox xaalis ñépp ñi ci loru ci diir boobu yépp.
Yéen a xam nu ngeen kuy dégge
Ci loolu, dugal xaalis ngir wànni njëgu karbiraŋ bi, réew yu am doole yee ko mën waaye du lu ñaar fukki réew ak juróom yi gën a ndóol yi mën. Li ko waral mooy mën na leen di jural loraange ca Mbootaayug Xaalis gi réew wi àddina yi bokk.
Dañoo war a rafetlu dogalub Kurélu jubbanti kër tas-xibaar yi biy tere fësalub xeesal.
Dafa amaloon am ndaje ak askan wi ngir leeral li mu diggaale ak nguur gi.
Ci jotaayu laaj ak tontu boobu, kilifa diine gi fàttali na ko mbokk gi ak xarit gi dox ci seen ñaari njaboot yi.
Taxawaayu Usmaan Sónko ci askan wi dëppoowul ak bëgg sa réew gi war a fës ci ni ñuy taxawoo askan wi ak di ko saafaraal ay soxlaam.
Bu dee, ray na fukki ndaw ak ñeent ci doxu ñaxtu yi, ba pare am yéeney wër réew mépp, loolu mooy cokkaas !
Lu tolluu ci ñaari at ak genn wàll, Tomaas Tuxël ak Peeb Guwaarjolaa dajewuñu
Ca dëgg-dëgg, merum liggéeykatu Kër gi gàlloo séddale ak caytug ndox mi ci taax yi ak kaw gi, moo ëpp ci xibaari biir réew mi ñuy càmbar.
Ak yokkuteem doon na tamit lu mënul a ñàkk ci dëgëral njënd mi ak njaay mi ci déndu Afrig.
Yàlla la neex mu sàkk nu ba noppi, def nuy kurél ak i pàcc ngir nu xamante, xàmmente, ni mu ko waxe ci Alxuraan.
Dañu ko jaay doole ba mu ànd ak ñoom ubbil leen bunti Imcec.
Mbirum jigéen ju am ngëm-ngëm jooju lool, jikkoom rafet, te mu am fit lool ba mën a dund ca dallngeer ba.
Farandoo Usmaan Sónko yu Njaaréem dinañu amal doxub ñaxtu ci mbeddi yi dibéer juróom-benni fan ci weeru Suweŋ.
Mettit wi fépp la, yoon wi gudd na lool, askanu Senegaal tegul fenn jigéen, te li muy woote nekkul ci moom ! Jot na nag ñu jóg xeex loolu ! Nafisa Ja Daraame.
Daa mel ni ku jaaxle, laata mu leen di tuumaal : njuumteg ñi don sàmm béréb ba bès booba la.
Bu jëkk, mbirum jigéen ju toogoon yor doomam la woon, te ñu maroon lool.
Nañu bàyyi di xeex ci suñu biir, nañu doon wenn say wu dëgër te wane sunu nàqar ci jàmm ak sàmmonteek dogal yi.
Ñàkk a faydaal aayeg fësalug ngóor-jigéen ci déggoo yi réew mi di xaatim ak mbootaayi àddina yi moo yoonal sosug Kurélu yu bokkul ci nguur gi ci Senegaal.
Jamono yii, lu tolluook téeméeri milyaar ci ay ngànnaay Ak-47 ñoo am ci àddina si.
Maa ngi ñaan Maki Sàll ak nguuram gu cuune gii jóge fi.
Tay ci ngoon mooy guddi gi dàq ci sama àddina, loolu leer na.
Waaye dañoo war a teey bu ñu xamee ne dañoo am péete.
Dafa mel ni def bilaŋ yombul ci ñépp, rawatina ñi jubadi.
Ci lu kenn xaarutoon, taxawal nañu Pastef, ñi bëgg seen réew, ndànk-ndànk
Dee ak suñuy ngànnaay moo ñu gënal nooteel.
Muhamet Aali, bokseer, ci lan kéemtaan lan nangu ne Afrig la cosaanoo.
Réew yu am doole yi xamuñu sax ne Senegaal am na.
Muy taalibe wala ñiy mbubboo daara (am na ci réew mi).
Waaye, dafa jot ñu xoolaat suñu bopp.
Turam jiboon na ca ndajeem jëwriñi koppar yi ak njiiti bànk yu mag yi ma amoon ca xaaju weeru suweŋ ca Kódiwaar.
Bi muy leeral yokkuteg mbir moomu, njiitaal dem bi ak dikk bi ci tali bi, Seex Umar Gay dafa tuumaal dawalkati oto yi.
Ci noonu farandoo Pastef yu diwaanu Kebemeer dañoo bëggoon a jël seen wall ci mbir mi.
Dañoo yaakaaroon ne dinañu daanu ca Risi waaye Almaa yi masuñoo am xel ñaar ci seen diggante ak waa Zenith yi seen yaakaar yàkkeeku.
Bu ñu sukkandikoo ci Sunu Làmb, doomu Dubalees ji sànni na ay gàllaaj Bombarjee mi mu war a bëréel fan-weeri fan ak benn ci weeru sulet bii di ñëw.
sekarteer, xelalkat yoo xam ne xaalisu way-pólótig yi rekk moo leen fi bàyyi ?
Boo àndee ak ñoom ñu jox la xaalis te di wax naan ñoo fi ëpp.
Dafa gisoon ne seenug lekk safuloon dara, looloo taxoon mu doon ca yokk xorom.
Ci jamono yi askan wi amee ay jafe-jafe ngir faju, ci jamono yi askan amee ay jafe-jafe ngir matal añ, reer ak ndékki, ci jamono yi waa Ndakaaru amee ay jafe-jafe ngir jot ci ndox mu sell, Njiitu réew mi di jënd ropplaanu juróom-benn-fukki milyaar ngir ay tukki ak njabootam.
Yeen ndongoy daara yu kawe yi, dangeen a war a tontu Fanz Fanon : bay sa waar ci mbir mi, wala nga wor sa réew.
Doomu Senegaal bu xam njëgu defaraat ak luweb ropplaan, te di xalaat askan wi, gis naa ne jënd ropplaan bu yees ngir yaxanal xaalis ak ñoŋal kaaraangeeg njiitu réew mi moo gën ndax defaraat bu dul jeex, li keen ñaanul mën na cee am maanaam ropplaan bi am ay jafe-jafe ci jàww ji.
Diirub juróom-ñeenti at, deful dara, kon du léegi lay tàmbalee def dara.
Lii dafay wane ne nguur gi, te Maki Sàll nekk ca bopp ba, dafa bëgg a yàq royukaay yi ñu jot a am ci at yii yépp.
Ginnaaw bi mu tuumaalee askan wu yaradiku wi, wax na ñu yemale njurum doom mi ngir xeex mbënn mi.
Sori nañu yokkute ci mbay mi ndax ay soox-soox ak ay cunwaari nji lañu yor ba tay. (waxi boroom xam-xam ci mbir mi)
Ab wattukat la te fi mu ne nii dañu koy futbaloo nimero 8.
Ci ja yi, kilo bi mën na yéeg ba juróom-benn-fukk, juróom-ñaar-fukk, wala sax juróom-ñett -fukk ci xaalisu Seefaa.
Féek jéemuñoo seetaat bëgg-bëgg yi ba jiital yi ñu gën a soxla : njàng mi, wér-gu-yaram gi … Féek jéemu ñoo sóobu ci mbir yooyu, duñu gis lenn njariñ, du ngeen jëmale kanam Niseer te ñun tamit duñu jëmale kanam Afrig.
Ginnaaw loolu, ak yokkuteem day mel ni dogal bu ñu wotee Péncum ndawi réew ma.
Tiis wii di Sors Foloyit ma ñu bóom ca Amerig war naa yee nit ñu ñuul ñi dëkk ci nooteel gu yees gi, te seen i doom lab ci géeju Atalantig saa su ñu awee ci yoon wi ñi leen noot jaaroon ngir wuti dund gu gën a oom, wala ñu nekk ci seen i réew di dund ay coono, njàqare, ndóol ak seen i jeexital yu bari.
Noonu la nar a deme tamit ci joŋante bu njëkk bi ak ci yeneen ñaari joŋante yi ci topp te ku ñu dóor mu toog bu Àngalteer jiitoo ci seen gurub.
Ñaari ayu-bès ci gànnaw, la jàppoon seen bésu maye deret.
Sónko miy jëmmal mébéti Pastef nee na taxawalaat kenuy koom-koom gi ak soppi gis-gisu way-pólótig yi fi nekk mooy tax suñu koom-koomu réew mi yokku, ñu mën a jëfandikoo taarixu caada ak cosaanu Afrig.
Ak musiba yi ñuy yoot te nar a nasaxal tàmbaliwaatu njàng mi ci daara yu kawe yi, war na ñoo mën a amal ay waxtaan ngir am pexe yu mën a wàññi lawug doomu jàngoro ji : may ndongo yi  ay mask saa su ne ; setal bérébi jàngukaay yi ak jumtukaay ya fa nekk ; jox ndongo yi ay jumtukaayi raxas loxo yu doy ; waxtaan bu baax ci matuwaay yi ñu war a jël ci dëkkuwaay yi.
Ba nu génnee yit, biral nan sunu xalaat, ñépp di ko dégg.
Bi jëkk mooy wane Wenus Wiliyaam te mu am fukki at ak ñeent, ànd ak mbégte, te di tontu laaji taskatu xibaar bi koy laaj ndax mën na daan naatangoom bi ak ci ni mu wóolu boppam.
Jigéen ji ñu fekk mu faatu ca filaawoo ya nekk ca àllub Tiwaawon Pël ba moo ngi tudd Jeynaba Taraawore, ñu koy dàkkentale Tene
Jigéen ju cosaanoo Añam Siwol te dëkk Noor Fuwaar lañu jàpp talaata jii ñu weesu yóbbu ko këru attekaay ba, loolu la L’Observateur siiwal ci gaawo bii.
Bu mu leen leeree Sónko lañuy fal ca atum 2024, APR ak TFM dañoo bëgg a def lu ñu mën ba loolu du am.
Ca mujjantal ga, yoon jox na ma dëgg, daan sàndarma ya fa demoon.
Ci bataaxal bu l’As jot, Me Masoxna Kan ñaan na Nguurug Senegaal mu joxe ndigal ngir ñu neenal yokkute gi te waxtaan ak ñiy yëngu ci garabu doktoor ngir wut saafara suy bàyyi xel ñiy jëfandikoo garab yi.
Dañu war a jàmmaarloo ak ñiy aakimoo alalu nguur gi, dañu war a xeex ngir mbindu mi ci wote yi aw yoon, dañu war a xeex ak ñiy jël alalu askan wi di ko jox nit ñi ngir ñu woteel leen, ak yeneen mbir yu mel noonu.
Ci xibaar yu ñu siiwaloon ca digg weeru féewiriyee, Abiib Béey waxoon nañu ne am yéeney doon tàggatkatu futbal.
Seet naa li mu ci mënoon a jële su ci noppi woon, ni way-pólótig yu bari, waaye ngor a tax mu dummooyu loolu lépp.
Jigéen ñi ak ndaw ñiy liggéey ñoo ci gën a loru, loolu la Mbootaayu réew àddina gi gàlloo saytu liggéey bi wax
Ñàkk nawetu atum 2019 mën a am ay jeexital yu bon ci yenn kër yi.
Ma jeexal ak léebu bii ne jiite mooy fàggu lu ñëwagul. Kon nag ku fàggandikuwul doo mën a jiite bu baax
Ak jënd ay jumtukaay ngir lopitaali Senegaal yi ?
Juróomi milyaar ci xaalisu Seefaa lañu jox fan-weer ak juróom-ñaari bànk yu nekk juróom-ñetti réewi Kurél giy saytu koom-koom mi ak koppar yi ci réewi Afrig sowu jànt ngir dooleel tabaxug dëkkuwaay.
Wenn fànn wi Maki Sàll am ndam moo di ni sàkk na ci réew mi ay naaféq, rawatina ci taskati xibaar yi, way-pólótig yi ak ñiy xeexal askan wi.
Ci jamono jii nga xam ne njiitu réew mi Maki Sàll waxul waaw waxul déet ci ak bokkam ci wote yu atum 2024, xibaar bi Alasaan Daraamaan Watara jibal dina ko jox, soo moytuwul, ay xalaat yu bon.
Ci lu mel noonu la ma tàkk-der bi fàttali ne nekkuma ci otel bay laaj ndox mu ma naan.
Lan moo nekk ndam ci ni ñuy caxat-caxatee suñu alal ji
Bi mu fi ñeweek léegi, mu ngi tollu ci juróom-benni at rekk, waaye ni mu siiwe jogul ci di yokku.
Ngir def ko, Maki Sàll dafa ñaax Kurél giy saytu doxalinu ëttu ligéeyukaay yi ak xaalisu réew mi mu indi ay leeral ci mbir moomu xaw a jege njombe.
Jëwriñu wér-gu-yaram ji jox na waa-Koldaa masin buy seet jigéeni wérul yi ginnaaw bi waa dëkk ba amalee ab doxu ñaxtu. Fii ak ñetti fan, dinañu mën a faju te duñu fay dara.
Waaye dañu ko war a def ku bokk doŋŋ ci làngug pólótig gi.
BAL = Ligg Afrig bu Basket, joŋante basket la buy dox ci diggante ñi raw ci basket at mu nekk ci réewi Afrig yi.
Ci fukki simili ak juróom yu mujj yi lanu yeewu.
Li tax waa réew mi di ko mbàmb nii moo di ne dañu ci bëgg a am lu leen leer te waxuñu leen ko.
Waaye ca njëlbéen ga, Idi gëmoon na ko, bi ko Wàdd ne dina ko dénk lu jëm ci mbell yi.
Àjjuma lañu koy jàllale te mu ànd ak ay ñaan ak Xadara Jumaa bi
Damay joxe sama xalaat ci mbir mi. CI MENN MBIR MI : Mobil Mone Senegaal dafa nekk ci kujje gu tar … Nan la Bànk yi def ba bokk ci mbir mi … Ndongo lu doon jànge ca CESAG, di doomu Kódiwaar def na … Yónne ak jot xaalis : Firi dafa koy maye … xaaju defukaayu xaalis yi nekk ci telefon yi ci àddina.
Laata sax mbiru juróom-ñett-fukki milyaar ak ñeent yi, xamal nañu ne kayiti firndeel ger ak njublaŋ yi njiitu àttekat bi moo ci teg tànkam ndax ñi ko def njabootu njiitu réew mi Maki Sàll lañu wala ñi mu bokkal làngu pólótig
Li ci suuf mooy limub ñaar-fukki gaynde ak ñeent yi ñu tànn ngir joŋateb raaya basketu àddina si ca atum 2019 ca Siin.
Doxal yoon mooy sàmm mooy dëgëral jàmmi réew mi. Def lu ma neex dafa koy nasaxal.
Suuf yi ñu leen joxoon dañu ko jaayaat ñu bokk ci nguur gi njëg gu duun.
Ci wàllu yoon, daan yi ñu teg ci ndoddu ñiy mettital wala di sàkku jigéen ñi ak gune yi amu ci benn jeexital ndax ñi def jëf jooju néew nañu rëq seen ndigg.
Njiitu réewi Afrig yi dañoo tàmm di roy ay jëfin yu bon yu leen di tiyendi ci nguur gi.
Dañu ko taafantoo woon ngir wutal ndawu ab diwaan bu seeni njiit yi mën a tase di jokku ci làngu pólótig gii di PASTEF - ñi bëgg seen réew am naataange.
Yeesalaatug mbayum gerte, te ñeenti milyoŋi doomi réew mi di ci liggéey, lañu boole ci pexe yu yees yi ñu teg ngir dëgëral mbayum ceeb, dugub ak mom dër
Waaye ci mbir mi, xeet wu am ay aada yu am solo la, waaye mën naa naxasal bànqaasu nguur gi ak ëtt yi ñuy dogale su ci réew mi àndulee
Dawalkatu oto bi di Ngañ Sekk jàpp nañu ko.
Kilifa gi, yaw ndawu réew mi, ci doorte li laa lay xamal ne dama bëgg nga biral ne yorinu koppari réew mi awul yoon, te lu mel noonu dootul am
Kéemtaani xam-xam yu yees yi ñoo tax ba bindekat yi di génne ay téerey nettali mu méngoo ak li nit ñi di dund.
Moo ngi mettitlu ndawi Saalum yiy des ci géej gi ndax dafa xam na ne ñooñu am na luñu mën a liggéey ca seen suuf ya ba jële ca koom-koom : tukkim bànneex ma, mbay ma, lem ja ak ñoom seen te nga xam ne dañoo baax lool te njëg la duun.
Joŋante bi Mansesteer Siti dese mooy finaalu Kub biy am gaawo bii di ñëw ci digganteem ak Watfoor ca Wembley
Ca juróom-ñett-fukkéelu simili ak juróom-benn la waa Liverpool dugal.
Ak tolluuwaayu koronaa wiris bii, li fi sës mooy dàkkal demlante ak dikklante bi ci diggante diwaan yi.
Ni ñaari doom yu bokkul jikko, ñiy gundaandaat ci pólótig bi ñoo ngi bàyyikoo ci askan wiy dund ci aw nàqar, te it askan wee tax ñuy xaatim ay déggoo, di wote ay dogal, di àtte ak di daganal jaay doole gi.
Wéddiwuma xereñteefam ndax li mu dugal ci ay bal wane na ko.
Ci xëtu fukk-ak-ñaar ci téeréb njàngat bu CEP Yoonu réewum Senegaal gàntal na bataaxal biy firndeel dàkkalug bor bi. Ci ñeenteelu dogal bu fukki fan ak benn ci weeru sãawiyee atum 2018 la ëttu àtte bu Ndakaaru bañe yoonal bi SOFICO/CFU doon ñaanal doomi Ñiwi Mbeng mi borom këram faatu.
Bu ñu fàtte it liggéeykat yi ñuy dàq ni ay xaj.
Ndax Maki Sàll dafa def noon Mustafaa Siise Lóo mi ko wax mu jàng ci njuumtey Wàdd.
Su doon man it, dina metti lool ma dellusiwaat nii.
Koppar yi réew miy jëfandikoo ci atum 2020, ñetti junniy milyar ak téeméer ak ñaar-fukk ak ñaar kos juróom-fukk ak juróom ci xaalisu seefaa la nguur gi dajale, ñetti junniy milyaar ak juróomi téeméer ak juróom-ñaar-fukk ak ñetti mooy li mu jaay ci xaalis.
Atum 2024, tay lañu koy waajal, n ñu dem jëli sunuy dàntite ngir def li war.
Ci joŋante bu tàngoon (juróom-fukki njuumte ak ñett, ak ñeent kàrtoŋ soon ngir àrtu), kenn ci futbalkat yi wanewul xarañteef, waaye doomi Alseeri yee gënoon a dëggal seen bopp.
Nee na kuréel gi gàlloo caytug koom-koom gi, nekkin wi ak alam bi jumtuwaay la buy jàppale nguur gi ci saytu ak jël ay dogal
Giy Maris Saaña xamle na ne ni ñuy saytoo mbirum Booy Jinne dafa firndeel ne jëf jooju ay caaxaan lañu ko def.
Waaye coow lu bari li moom amul benn njariñ.
Daloon na fi ku mel ni Mamadu Ja, wala Séex Anta Jóob.
Ni mu bëgge doomu aadama tax mu mayoon ñaar-fukki milyoŋ ci xaalisu dolaar béréb ba ñuy denc yëfu taarixu nit ñu ñuul ña dëkk Amerig.
WAVE jàpp na ne mbir mi teguwul ci yoon ndax am na dogal bu ko may mu jaay kérédi ni ko buumu xaralay jokkoo yiy yónnee xaalis ci enternet di defe.
Ñu sos ko ca atum 1975, Mbootaayu réewi Afrig sowu jant ngir koom-koom bi dafa dajale réew yiy jëfandikoo kàllaama farañse ni Senegaal wala Kódiwaar ak yiy jëfandikoo kàllaama àngale, ni Gana wala Niseeriyaa.
Kooku nag (ak ay farandoom) ñoo waxul lu leer ci ñetteelu ay gi nga xam ne, yoon nànguwu ko, te mu mel ni dafa ñu bëgg a jaay doole ba jot ci.
Loolu moo tax njiitu réew Maki Sàll dalal ñiy amal ndaje mi àjjuma ñaar-fukki fan ak juróom ñett ci weeri mee.
War naa mën a am ab ropplaan waaye loolu du farata ndax askan wi dañoo xiif.
Ndaje miy yoonal koppar yi nguur giy jëfandikoo ci at mi, bu njëkk bi (dogal la buy leeral fi nguur gi di jële xaalis bi ak fi mu koy dugal), biy jubbanti (mooy soppi dogal bu jëkk bi) wala biy defar (dogal biy seetlu ni ñuy jëfandikoo xaalis bi), mooy tax ba ndawi réew mi ak askan wi yépp mën a am ay xibaar ci gis-gisu njiitu réew ci pólótig bi, koom-koom mi, nekkin wi ak caada gi.
Gërëm nañu la bi nga amee xelu dimbale ñu ba ñu gën a yaatal suñuy jëflante ak réew yi, rawatina réew yi ñu tolluool doole.
Jeexit li danu ko gis ca saasi: li ñu jële ci mbay mi dafa ni gàññ.
Waaye su Mansesteer Siti jëlee ndam li, Riyaat Mahrees dina mën a xëccoo balu wurus bi.
Bi ñu duggaatee ci joŋante bi, waa Totenaam ñoo sëkkëtal caaxi Alison Bekeer yi.
Na mbir mi leer, làngi pólótig yi ak way-pólótigi réew yu bari mën nañoo taxawoonte, te jaare ko ci seen gis-gisu pólótig, seen gëm-gëm wala li seeni farandoo bokk.
Xaalis bi ñuy dugal ci tëralin wi ñu àppal fukki at, atum 2012 ba atum 2022, ngir xeex mbënn mi ci Senegaal gépp ñetti xaaj la : tëralin wu jamp wi, atum 2012 ba atum 2013 tolluu ci  juróom-benn-fukki milyaar ak juróom-ñeent kos juróom-benn, tëralin wi ci diir bu gàtt, atum 2014 ba atum 2017 tollu na ci ñetti téeméer milyaar ak fan-weer ak juróom-ñeent kos juróom-benn, tëralin wi ci diir bu sori atum 2017 ba atum 2019 ak atum 2019 ba atum 2022 tollu ci ñetti téeméeri milyaar ak fan-weer ak juróom-benn kos juróom-benn.
Sónko ak Giy Maris Saaña, njiitu Mbootaay giy xeex ngir Farãas génne loxom ci koom Senegaal, bokk nañu ci ñiy gën a ŋàññ xaalis bi.
Dafa cee dugal loxom ginnaaw bi mu seetee béréb yu bari yi ñuy taxawoo.
Puulu ñaareel bi : RD Kongo, Gana, Mali, Kódiwaar, Ginne, Alseri.
Wax na ne dafa doon aar boppam ndax ki mu gaañ dafa bëggoon a dal ci kawam.
Ag dal amoon na ci njàng mi, waaye fi mu ne nii jànglekati daara yu kawe yaa ngi bëgg bank seen yoxo ndax seen jëwriñ ji, Seex Umar Aan matalul li mu digaale woon ak ñoom.
Boks bi dellusiwaat na.
Lu tollu ci ñaar-téeméeri fajkat ak ñaar-fukk ak ñeent lañu dajale te fukk ak ñeent yi doon ñuy seet jàngoro yu bari.
Kujje gi dafa war a boole dooleem ngir déjjati nguurug càcc gi fi nekk.
Bi loolu siiwee, këru liggéeyukaay gi dafa leeral ne mu ngi yëngu ci ab naal buy tax ñu doxal aw tëralin ci wàllu lekk ak wér-gu-yaram.
Réew muy defar petorol ak gaas te mënu cee am lu mu jëfandikoo worul jaay Kër gi gàlloo kuraŋ bi.
Waaye, boo amee ag nguur goo xam ne, amul baat ci benn boor, daraam du sotti.
Am na ay laaj yu kenn tontuwul te Péncum ndawi réew mi ne patt moom tamit.
Njiitu réew ma woon yokk ci ne ñi seen xam-xam màcc ci mbir mi nee nañu ndongoy daara yu kawe yi nekk ci réew yu tàng yi dañoo war a lëlu ngir dakkal lawug jàngoro ji ci Senegaal.
Juróom-benneelu raaya bu doomi Senegaal am ci Afrig, ñett yi dañoo toftalante.
Li ëpp ci Afrig anduñu ci xaalisu Seefaa
Ki nekkoon gayndeg Bennoo ca Géejawaay mujjee na soppeeku ndax dafa ragal a wéet ci jàmmaarloom ak yoon.
Am na ñu xalaat ne njàngum ñaan yi sëriñ si digle mën naa dàq doomu jàngoro ji.
Làmmeñal, Xam-xamu làkk ak Jokkoo
Yóbbu nit ñi ci bérébi wote yi nga xam ne amuñu fa doole ; juróom.
Suuf ci Atlàntaa la dal waaye mujje na ko dóor ñetti bal ci benn.
Nit ku joxe kàddoom de warul a dellu ginnaaw … Làngu pólótig yiy jël royukaay yiy firndeel suñu démb, suñu taarix ak suñu caada dañoo war a géeju ci seeni jikko ak li baat yu ñuy jël di tekki.
Kàddu yi mu wax amul solo.
Kiy wër fu mu lebe téeméeri milyaar ngir dugal ko ci soxla yu yees yi jamp, amuma yaakaar ne dina matale koppar yi mu war a dugal ci yeneen soxla yi.
Dogalub fan-weer bu jëm ci yoonalug koppar yi nguur gi jëfandiko bu atum 2011 moo xamle ne, bu ñu sukkandikoo ci koppar yi fi nekk, dañoo war a dëggu bu ñuy amal ndajem yoonalug koppar yi nguur giy jëfandikoo.
Kuy yoot du sëqët.
Yuusufa nee na du bàkk, way la wuy gunge futbalkat yi Dijje Desãa jël ngir ñu dem ca Ëro ba.
Ginnaaw tegandaay li dafa yokku ñetti at yi mu teewul ca ja yu mag ya, Senegaal dafa yemale ay bëgg-bëggam ci koppar yi muy jële ci réew yi muy jëflanteel.
Ginnaaw leeral yi ñu def, mën nañu jàpp ñaari yëf ci mbir moomu di ag càcc ci Péncum ndawi réew mi : néewug lempo bi ñuy dagg ndawi réew meek ñàkk a yóbbu xaalis bi ñuy dagg ndawi réew mi ak ñay liggéeye ca Péncum ndawi réew ma, ca bànqaasu nguur giy dajale lempo bi.
Xarala yu yees yee tax ñu mën a amal ay daje te ku nekk toog sa kër.
Joŋante bi dafa kéemaane ndax dab nañu waa Rennes yi ñaari yoon laata muy jël ndam li ñetti bal ci ñaar ca simili yu mujj ya.
Xam na bu baax ne xaalis bi mu wax yépp dugaluñu ko fi mu waroon a dugg.
Suñu farandoo yi ñu àndoloon bu yàgg ba tay ñoo des ak ñun bu dee ni sax ñàkkul ñu leen bëgg a wàññi.
Comte nee na xelum nit dina jaar ci ñetti béréb ngir xalaat : ag gune, aw waxabaane ak am màgg.
Njàmbaarte gi Maki Sàll defoon ca atum 2012 ci kanam ki ko dugal ci pólótig wane na ne nit kuy fayu la.
Njiitu réew mi, Maki Sàll, bi muy door a falu ci atum 2012, dafa waxoon ne, dina nasaxal kujje gi, faagaagal ko ba dootul tekkeeti dara.
Bu ñu dugalee xaalis ci caytug xam-xamu jaww ji ca Jamñaajo, suuleef xam-xamu coppig liy jóge ci mbay mi ak géej gi, ñàkk a xëyu ndaw ñi dafay yokk te mën naa jur jafe-jafe ci koom-koom ak ci nekkin wi.
Man ak sama jëkkër de, li Usmaan Sónko jukki ci ay xalaat ak gëm-gëmi làngu pólótigam gi doy nañu.
Ki fa rajo Rfm yebal xamle na ne jàpp nañu fa téeméeri nit ak fukk ak ñeent te juróom-fukk yi ak juróom di ñu doon def ay ñaawtéef
Doomi Bërëtoŋ yi ñoo jël ndam li ca joŋanteb Ërob boobu.
Futbalkat bi di Niko Wiliyaam dañu ko génne ndax loxoom dafa laal bal bi.
Njiitu KOSKAS li dem ci fan-weer ci juróom-fukki bérébi fajukaay yi ak juróom-ñett nee na ndimbalu Medisol dina tax ñu dimbale ñi mënul a jot ci am paj
Yokk na ci ne dañoo am jafe-jafey oto ngir yóbbu xaalis bi ñu dajale ca bànk ba.
Ndem-si-Yàlla Seŋoor, njiitu réew ma woon, am na dëgg ci ñun ndax dafa doon segg ñi muy yóbbu ci biir réew mi. Kii dañu ko war a delloo réewam ndax dafa xamadi te jàngul.
Marosan mooy futbalkat bi gën a xarañ ci D1, Katoto ki gën a xarañ ci ndaw ñi.
Lu tax ñuy xalaat ne amuñu ay mën-mën ngir gën ci jafe-jafe yi.
Joŋanteb ayu-bés baa ngi amee woon ca Etixaad Estajóm.
Suñu réew dafa soxla ay ndaw yu am xam-xam, xam li gàllu ci seen i ndodd te géeju ci jikkoy réew mii di jom, ngor, dëggu, njàmbaarte ak gëm sa réew.
Am na ku xam-xamam màcc ci payum lempo ku ne mënul nàngu cuuneeg ñiy saytu lempo bi ca Péncum ndawi réew ma.
Mënuñu ñàkk a xamle ne way-pólótig yi am nañu taxawaay bu am solo ci pexe yi ñuy teg ngir denc kayit yi ci ordinaatëer yi.
Bu dee sax am na ñaari futbalkat yu ci bokkul, Senegaal dóor na juróom-ñaari bal ci dara futbalkati Real Muricie yi nekk ca ñetteelu Ligg bu Espaañ.
Xelu Peb Guwarjoolaa gën a dal ndax am na ci ñoom ñeenti ndam, benn témboo ak ñaari lajj.
Li ndawi léegi yi di dund bokkul ak li ndawi démb ya xamoon.
Damaa jëfandikoo sama sañ-sañu bind bataaxal nguur gi ngir mu indil askan wi ay leeral ci mbir moomu soxal ñépp. Maa ngi lay nuyu bu baax te di ñaan sama bataaxal bi fekk la ci jàmm.
Ndajem Mbootaayu réewi Afrig sowu jànt ngir koom-koom bi amoon ca ñaar-fukki fan ak benn ci weeru desàmbar mën na cee indil ay leeral.
Teewaayu Mansesteer Siti bu mucc-ayib ci at mi moo ngi tënku ci juróom-ñeent-fukk bal ak juróom yi ñu dugal ak ñaar-fukki bal ak ñett yi dugg ci seeni caax.
Abdulaay Daawuda Jàllo, jëwriñ ji ñu dénk xaalisu réew mi.
Buleen lekk lu ngeen moomul, lu dul lu ngeen jënd [An nissaa : 29].
Ci loolu, F. B. nee na dina delloo limu xaalis bi mu lekkoon.
Ku jege soxnas Sëriñ Beeco sa woon nee na ndaw si dafa bëgg a màggal bés bi ca këram ga nekk ca Medinatul Salam mook i ñoñam.
Ñaar-fukki fan ak benn ci weeru mee wi weesu la jëwriñ Sahra Iyaan Caam demoon Sigicoor ngir jox ay ndimbal mbootaayi jigéeni Kaasamaas yi.
Ni doomi Senegaal yu bari, way-pólótig yi dañu ma rusloo ndax amuñu ay pexe ak ay mën-mën ngir génne Senegaal ci ndóol gi mu nekk ba ñu moomee suñu bopp ba léegi.
Dina tax tamit ñu mën a am juróomi junniy ndaw yu ñu dimbale ngir ñu doxal tëralin wi.
Seeni kàddu ci mbir mi doonul dara lu dul ay saaga ak ay fen ak jàppal tànk góor-jigéen yi.
Ñenn ñi ci seen xam-xam màcc, nee nañu, doonte ñu bari ci askan wi ànd nañu ci, ni xaalisu Eco bindoo tax na doonul lu wér lu mën a wuutu xaalisu Seefaa.
Ñooñu kenn déggagul ñu wax ci mbir mi.
Ñi askan wi fal ñooy sóobu ci luubal suuf si ak xaalisu Senegaal.
Tuumay ger. Ki ñu dénkoon koppari Mbootaayug futbal gu Afrig dafa gis ne baksis yi dañoo yokk xaalis bi ñu tëral ci déggoo bi ñu xaatim.
Koppar yi nguur gi jële ci bagaas yi muy jaay, ndàmpaay loolu, genn wàll gi lempo la, geneen gi lu kenn dul fay la te benn dogal indiwu ci firnde.
Njàngat li biral na ne gisul jëf juy wane ne Maamur Jàllo, Meysa Njaay ak Tahiru Saar nàngu nañoo tontu ci laaji ki leen yóbbu ci yoon wala ci laaji àttekat bi.
Sàmm say caax, bañ ba dee, di bett say naataango, li moo doonoon dooley futbalkat yi jëkk a bokk ñeenti ekib yi mën ci joŋantey futbal yu réewi Afrig te amuñu benn ndam ci seeni daje.
Ci benn ayu-bés, dàq na ñaari farandoom (Sóori Kabaa ak Mustafaa Jaxate). Moo tax waa-Apr sañatuñoo wax ci ñetteelu ay ci wote yi.
Ñoo ngi leen toppe mbooloom defkati ñaawtéef, càcc ak mbubboo darajay jàmbur.
Dañuy jéem a fàbbi ak a nax askan wi moo tax ñuy siiwal, ci digg dagaanug baat yi, wax juy biral ne Usman Sónko day maslaa ak ñi teewal njaboootu Njaga Ndóoy.
Tàkk-der bi da ne màkkanu sàppóor yi sori na fi laata muy woo oto biy sëf ñi gaañu ca Àllub Ñokolokobaa ngir mu gaaw yóbbu ñaar ñi rëcc ci laksidaŋ bi ca lopitaalu Tàmbaa. Jëwriñu biir réew mi ànd na ak Guwernëer dem fa seeti leen.
Bi ñuy jàkkaarlook taskati xibaar, dawalkati oto yiy manq foos yi, sàkku nañu béréb bu ñuy sotte li ñuy sëf ngir bañ ñu jàpp leen wala ñuy daw ay fan-weeri kilomeetar ba yegg Tiwaawon.
Perefe bu Njaaréem tontu na bataaxalu waa Pastef foofa, te ñu gën cee ràññee Aliw Seen, Muhamet Géy ak Sëriñ Silla.
Paab Maalig Nduur wax na ne Sónko bu leeralee fi mu jële xaalis bi mu yor dinañu ko bàyyi mu bokk ci wotey atum 2024.
Ja de, bi mu tontoo ki ko dàq te fàttaliku gëm-gëm yi laloon seen àndandoo ba pare, dafa wax yoon wu yees wi mu tegu ngir sóobu ci ëttu pólótig bu Senegaal.
Ñaari at booba ba léegi dara soppeekuwul ci jafe-jafey jot dàntite, te Aali Nguy Njaay mi mu fi wuutu saafarawu ci dara.
Muy tooñ : doonul ngir ñu dem di tooñ ñi bokk ci geneen wàll gi.
Aliw Siise siiwal na altine fan-weeri fan ci weeru sàttumbar limu ñaar-fukki futbalkat ak ñett yiy bokk ci joŋante bi.
Nemmeeku na tamit liggéeyub tali bi lëkkale Kéedugu ak Salemata, te it tàmbali na liggéeyi POROMOWIL yi ca diiwaan ba.
Ak coono yi askan wi dund yépp, njiitu réew mi Maki Sàll bàyyi na doomu jàngoro ji ak askan wi ndax dogal yi mu jël benn baaxu ci.
Lii de jumtuwaay la buy natt tolluuwaayu xaalisu réew mi.
Waa-Liwëpuul romb nañu Bayern Minig ak Bàrsaloon (juróomi raaya) te xaw a jege Milãa (juróom-ñaari raaya) ak Reyaal Madirit (fukki raaya ak ñett).
Ci ëttu pólótig bi, moo ci am ëllëg.
Firnde ji moo di mbooloo mi ko topp te ànd ci gis-gisam ngir suqali koom-koomu Senegaal
Kerepeŋ Jaata yeyoo na raaya biy firndeel ne moo gën a ràññeeku ci joŋante bi.
Moo jiitewoon mbooloo mi nguur gi yebaloon ca Gàmmu ga, guddi gaawu jàpp dibéer mooy bésu fàttaliku juddug Yonent bi.
Ba mu nekkee tàggatkatu Mereenge yi ca atum 2013 ba atum 2015, jëloon na fa ab Ligg Sàmpiyoŋ. Doomu Itali bi xaatim na déggoob ñetti at, te àllarba ci fukki waxtu ak juróom-ñett lay waxtaan ak taskati xibaar yi.
Yaakaar naa ne defu ko ci teeyug bàkkanam.
Njàngat yu bari wane nañu ne jigéen ñi dañuy xëcc ñiy dugal ay koppar, wuuteeg ñeneen yi.
Li ñuy wax wuute na ak li am ndax ginnaaw bi ma dëgërantee ak ñoom bopp, lañu wutaat ñeneen ñu leen layal ñu ma amalul njariñ te lijjantiwu leen.
Li waral mbir mi moo di ne boddikoonte gi dafa ñu metti te taxaw ñanu ngir xeex ko.
Njiitu Pastef génne woon na firnde yuy xamle ne déggoo yi ñu xaatim dafay yokk alalu këri liggéeyukaay yi ak ñi dëkkul ci réew mi ndax nguur gi dafa leen a wànteer.
Ñu fàttali ne béréb boobu mbirum Usmaan Sónko ak Aji Saar a ko siiwal.
Dogal fan-weer ak juróom-benn bu Kurél giy saytu koom-koom mi ak koppar yi ci réewi Afrig sowu jànt wax na ne réew mu mu neex, nga  génn ci seen mbootaay gi.
Dañoo lëlu ngir wàññi lawug jàngoro ji ak ndimbali doktoor yi.
Roy ci definu boroom xam-xam yii di Dijje Rawul Walantin Agon ngir mucc ci jàngoro ji : seet ak paj.
Li woroo ak limub téeméer ak juróom-fukki junniy nit yi ñu jagleel loppitaal bi.
Lan lañu def ci jigéen ak xale yi mettital yi yàq seen ëllëg.
Saytukatu xaalisu lopitalu Sigicoor nàngu na tuuma yi ñu gàll ci ndoddam.
Lu amul ruu mënul niru nirulu doomu aadama ba tax mu doon ko.
Lu tollook ñeent-fukki at, mu ngi xeexal làkku wolof.
Ci loolu la Móodu Jaañ Fada jaare yégal baykat yi ak jëndkati gerte ne këru liggéey ngi gàlloo gerte gi pare na ngir tàmbali njënd mi saa bu kilifay nguur gi siiwalee njëg li ak bésub tàmbalim njaay mi.
Xel dina dal sax bu ñu waxee ne dinañu amal ab lëñbët.
Lu mu néew-néew mën na tax estefanuwaa yi dellu ca bopp ba.
Ci loolu, wax nañu ne li ñu jënd ci gerte masu fi am ndax jege na ñaati milyoŋi ton.
Léegi dañu war a taxawal ay pexe yoo xam ne ku ne gis sa bopp ci mbir mi.
Njiitu réew mi Sàll sas na jëwriñu wér-gu-yaram ji ak jëwriñu Peterol ak Eneersi bi ñu taxawul aw tëralin ngir fexe ba lopitaal yi moom seen bopp ci kuraŋ te ñu jaare ko ci kuraŋ biy bawoo ci jant bi.
Ci demlante ak nit ñi la doomu aadama di defare jikkoom.
Kiy lëkkale ndawi Pastef yi ci Senegaal gépp.
Ñi seen xam-xam màcc ci mbay nee nañu gerte gi ci réew mi ëpp na juróom-ñaar-fukki junniy ton ak juróom.
Bi ñu ko tébbee ba léegi, masumaa nangu ne tàggatkatu futbal bu xarañ la.
000 milyaar ci xaalisu dolaar yi ñuy jubbantee koom-koomu Amerig moo indi kujje gu metti ci diggante Yànkiis yi ak Sinwaa yi.
Waa Pastef a ngi ci ginnaaw gaynde yi di leen ñaax ak a jàppale ngir ñu indi raaya bu jëkk ci réew mi.
Mën na dugg ci ropplaan yiy fayeeku wala mu jënd buy jar fukki milyaar.
Ngir sargal basketkat yi teewe njëlbeen gi, ñi woote ndaje mi joxe nañu ñetti neexal yu ñu duppe ñetti nit ñu def ay jalloore ci basketu Afrig : doomu Amerig ak Niseeriyaa bii di Xakiim Olajuwon, doomu Kóngoo bii di Mutombo ak doomu Sudaŋ bii di Manute Bol.
Junjoon naa ko ca tëralin wa ma tegoon ca wotey féewiriyee atum 2019.
Ci mbir moomu, dara gàlluwul ci ndoddu Maamur Jàllo.
Li ñu xalaat mooy xañ képp kuy liggéeyal nguur gi sa yelleef su fekkee ne dañu la tegoon ay daan ndax sa màndoodi.
Li de pakk la buy wàññi taxawaayu jigéen ñi ci koom-koom bi.
Ñu yàgg ko jàppe ku mën a yemale, njiitu réew mi Maki Sàll, ci kenug demokaraasi bu ñu wormaal boobu la sukkandiku ba askan wi jàpple ko.
Ci beneen fànn, Liberaasiyoŋ yéenekaay nee na kilifay mbootaayu baykat yooyu dañu ci jaare woo kilifay nguur gi ñu wàññi njëgu jiwu wi ci diiru ñetti at ngir yokkuteg liy jóge ci mbay mi.
Joŋante bi tàngoon na jërr waaye doomi Beresil yi ñoo mujje jël raaya bi bi ñu dugalee ñaari bal ci benn.
Mu juddoo ca Ndar atum 1936, Aram Faal a ngi ñëw Ndakaaru ginnaaw bi mu amee bag.
Mayoro Ndaw miy lëkkale liggéeyu Mbootaay gi nee na dinañu lawal seeni jëf ci réew mi yépp ngir gën a gunge ñi ndóol ci askan wi.
Mbir mu doy waar mii firnde la ci tolluwaayu njàngum askan wi.
Niroo naak mbir mu njiitu kër giy fayeeku lempo bi ba woon, Maamur Jàllo, def te jaare ko ci suufu nguur gi (TF1451R). Loolu meneen mbir la mu ñu tuumaal ñaareelu nguuru Maki.
Yokkute googu firnde la ci coppite yi ñu nar a yóbbu ci njaayum moomeeli nguur gi yépp te askan wi ko moom du ci yég dara.
Te sax, xalaatu boroom xam-xam bi di Seex Anta Jóob dina am solo ci liggéey bi mu tànn.
Liggéeykatu bànk, xam-xamam màcc ci natt musiba yi bawoo ci njuréelug xaalis bi ñuy leble.
Yéen ay dof ngeen, seen njiitu réew di dawal Maay Baas, jënd ropplaan, yor juróom ñeenti milyaar ci gafakaam, te fekk ngeen di dund ci ndóol ak lëndëm.
Te sax démb, WAVE fexe na ba wujjam wii di Orãas wàññi njëgam.
Ñam yooyoo ngi ñu boole ci li ñuy lekk ñun te mu nekk ci diggante ñeent-fukk ak juróom-benn fukk ci téeméer boo jël ci li ñuy defare ci réew mi.
FCB ca kaw ca kanam
Làmb ju ñuy dox la, ni ki yeneen làmb sax.
Abib Béey mi ñuy toftal ci moom ab defaas la woon ca OM.
Wax na it ne nguur gaa ngi gàlloo ay coono yu diis te bokk na ca njëgu gaasuwaal li mu tiye benn béréb booba ak léegi ñett wala ñeenti at ak xaalis bi muy jox kër gi gàlloo kuraŋ bi.
Doktoor Maadi Ture kor Ajaa Nafisatu Sow, rewlikat bi, mbokku ndeyu Ajaa Jaara Sow Pullo ardo pël bu rafet, mbokku ndeyu Ajaa Faatu Sow Lima Porofesër bu jigéen bi ci Jal Jóob.
Tiyaatar yiy daw ci teley Senegaal yi dafa may fàttali ne léeg-léegi xew yi dañuy doon ay jotaay yu ñuy tuutale nit ñi ñu wegul … xaar bés bi ñépp dajaloo ci baas bi ngay wax lu ñaaw loo xalaat ci nit ki.
Nañu am yaakaar tamit ne wax jooju moom doŋ la soxal waaye diiwaan bi àndu ci.
Duñuy jël xaalisu askan wu di ko faye suñuy yëngu-yëngu wala ñuy jël otoy nguur gi di dajale ay mbooloo.
Loolu, nag, kuy woote demokaraasi te di ko jëfe du ko sax xalaat ba koy wax.
Ci lu jëm ci mbir moomu, Njiitu Kurél giy Saytu doxinu kër giy saytu gerte gi jàpp na ñetti mbir.
Xaalis bi ñu tënk ci kayit gi mooy njëgu bal yi ñu yónne juróom-fukki réew ak ñeent yi.
F. Bójãa nee na dañu koo liggéey ndax xamul fu xaalis bi jaar.
Ñoo ngi lay ndokkeel ci tàbb gi te di la ñaanal nga am ndam lu yaatu ci wotey njiitu réew mi.
Ginnaaw murit yi xamle nañu ne seen moomeel la, ñeneen ñi tamit dinañu bëgg a am lu mel noonu.
Maa ngi woo njiitu réew mi mu neenal yokkuteg njëgu kuraŋ gu jéggi dayo gi te lëñbët milyaar yi dugg ci kër gi yor kuraŋ bi.
Waaye tàggatkat bi xamal na lëñbëtkat yi ne deful lu dul dàmp futbalkat yu ndaw yi.
Doomu Senegaal bile di Ismayla Saar gisutoon dara ci joŋante boobu ndax bal bu am solo bi mu asaaloo.
Suñu yoon ci ñi seen xol di bon ! Ñi añaan nañu màtt seen bakkan ! Na noon yi ray seen bopp.
Ginnaaw bi ñu waxtaane lañu digante daje ca dëkkub Saliyot ngir amal weccoo bi.
Kër tas xibaari Espaañ xamle nañu ne Reyaal Madirit siiwal na ci àjjuma jii ne Dawit Alaba xaatim na déggoob juróomi at.
Waaye Wisnaldum, bu noppaloo, ag duggam ci po mi mën na soppi lépp.
Ci ab tëŋk #KUBBIJOTNA lañu ko jaarale ngir fésal ni ñuy taxawoo gaynde yi ak ni ñu bége ci ñoom.
Ginnaaw bi mu waxee loolu, Usmaan Sónko nar naa amal tukkim nemmeeku bu ñaari fan ca Sigicoor.
Yokk na ci ne Stv du faral di siiwal njureef yooyu.
Boo ñuy wax bor, dañoo war a seet ñaata la ñuy dikke, këru natt yi mel ni Estandaar ak Poor dañuy am ay jeexital ci ndollent li.
Yenn sàcc yi ak wurujkat yi ragal kenn ci ñoom siiwal leen ñooy wujje ngir indi ay jiixi-jaaxa ci ñeeneen ña.
Ca ndajeem UPS ma amoon ca weeru féeweriyee atum 1962, Ja ñaawlu woon na xàjjaloo bi amoon ca biir làng ga te dafa mujje jàmmaarlook naataangoom yi doon jàppal tànk Seŋoor.
Bàyyileen ak oorsë yi WAAR (VAR) BAA NGI LEEN DI XAAR ! Kenn du la mas a fàtte ! CI XOL YI LAÑU LA DEF.
Sanc nañu béréb bi ñuy tëgge jigéenu Senegaal yu bees yi.
Ekib boobu dafa am doole ndax ginnaaw Kiriscaano Ronaldoo (fan-weeri at ak juróom-benn, ci téeméer ak juróom-ñaar-fukki joŋante ak ñett yoo jël, dugal na ci téeméeri bit ak ñett), am na ñeneen ñu xarañ ni ki fotbalkati Mansesteer Siti yi finaalu Ligg Sàmpiyoŋ di Jaawo Kanseloo, Ruben Jaas, Bernaado Silwaa, dugalkatu Liwëpuul bi di Jogo Jotaa, bob Atletiko Madirit, Jaawo Feliks ak diggub Mansesteer Yunaytit Birinoo Feernaandees te def liggéey bu am solo ci  at mi (fukki bit ak juróom-ñett ak fukki bal ak ñaar yu mu joxe ñu dugal ko).
Saa su réew mi yëngoo, Tuubaa, Tiwaawon ak Kawlax ñooy jóg taxaw.
Ñi ci bokk : – ki teewal kër giy saytu liggéey yi nguur gi wala kër giy toppatoo mbay mi wala ñoom ñaar sax ; – ki teewal kër giy fayeeku lempo bi ; – ki teewal Meeri bi, bu dee ci ab gox-goxaat la taax mi nekk ;  – kiy teewal diwaan bi bu dee ci ab diiwaan lay am.
Gaynde yaa nga jubal Esypt ga ñuy amale joŋanteb xaritoo ak Niseeriyaa, laata ñuy dugg ci futbal biy tàmbali ñaar-fukki fan ak benn ci weeru Suweŋ.
Limu ñaar-fukki futbalkat yi ak ñett a ngi nii : jàppkat yi : Abdulaay Jàllo (Reen, Farãas), Alferet Gómis (Espal, Itali), Eduwaar Mendi (Reims, Farãas), defaas yi : Saalif Saane (Salk 04, Almaañ), Kalidu Kulibali (Napël, Itali), Paab Abu Siise (Olempiyaakos, Geres), Lamin Gasama (Gostepe, Tirki), Musaa Wage (Fc Bàrsaloon, Espaañ), Yusuf Sabali (Bórdoo, Farãas), Saaliwu Siis (Walaasiyen, Farãas) : digg bi : Idiriisa Gànna G1y (Ewerton, Àngalteer), Alferet Njaay (Malagaa, Farãas), Badu Njaay (Galatastaraay, Turki), Kerepiŋ Jaata (FC Biris, Belsik), Seexu Kuyaate (Kristal Palaas, Angalteer), Saada Cubb (Niim, Farãas), Siidi Saar (Loriyaa, Farãas), Ãari Seewe (Bursaspoor, Tirki), dugalkat : Kayta Balde (Lasiyoo, Itali), Saajo Maane (Liwëpuul, Àngalteer), Muasaa Konaate (Amiyeŋ, Farãas), Mbay Jaañ (Galatasaraay, Tirki), Mbay Ñaŋ (Reen, Farãas).
Jëwriñ ji toontu na ci pexey jot ci xaalis bi ñuy lebal Senegaal te mu tollu ci juróom-ñaari téeméeri milyoŋ ak juróom-ñaar fukk ak juróom ci xaalisu ëro, maanaam juróomi téeméeri milyaar ak juróom-ñett ci xaalisu seefaa
Dañuy taxawu askan wi yépp ndax dañoo gëm ne ku nekk dinga leeral ni nga yore woon, li ñu la dénkoon, gëm itam dàkkalug ñàkk a teg ay daan, dàkkalug këppoo xaalisu réew mi ak dàkkalug mbuuboo bànqaasi nguur gi
Ñaari nit ñuy nuyoo ak a saafonte laata joŋante bi di tàmbali dañu ko aaye.
Ci jamono jii nga xam ne Senegaal teggiwul tànkam ci leb xaalis bu bari la nguur gi xamle ne Maki Sàll jënd na ropplaanu bu bees.
Mën nañoo wax ne xeexoo yooyu ba mu tàmbale ak léegi tollu na ci ñeent-fukki at, way-fippu yee dugal Kaasamaas ci lu dul jàmm du xare at yii weesu yépp.
Dañoo war a dóor Alseri, Kamërun, Marog, Niseeriyaa, Tinisi, Mali moom taxul may wax.
Ndaxte, ca njëlbéen ga, askan wi moom seen bopp dañu ne : mbébétu Senegaal mooy doon nguur gu dëppook jamono te di yemale njiit yi ak kujje gi.
Waaye li ci doy waar moo di ne bi ñu ne dañuy sàmm li ñu tënk ci déggoog làngu pólótig yi, dafa waroon a joxe mën-mën yi ko Sàrt bu mag bi jox, bànqaas bu askan wi dëppoo.
Ci Senegaal, nguurug njiitu réew mi Maki Sàll dafa mel ni ku bëgg a fàbbi suñu xel ci wooteb askan wi.
Man de ñéññaguma sax.
Moonte bi ñu manee ñaari bal ci dara, doomi Almaañ yi bàyyiwuñu ba faf dab leen ci jeexitalu joŋante bi.
Tàkku leen dem ca ndajeem àjjuma fukki fan ak ñett ci weer desàmbar ngir delloo njukkal seen nawle yi ak askan wi nekk ci guddi gu bët setagul.
Ñoo ngi wax ñaar-fukki nit ak juróom-benn yu nguur gi bóom, njëlbéenu xare bu nar a dugal réew mi ci guuta.
Mbañeel a tax ñu bëgg a xañ nit ji jàmm ci génn ngoon.
Li may laaj mooy ana ñi doon saaga Wàdd bi mu jëndee ab rapplaan ca atum 2010.
Ci jiixi-jaaxa yu bari yii, ñoo ngi sant Afrig mu joxe aw askanam ngir ñu seet ci baaxaayu ñakk yi.
Ñu ngi ñuy wax sañ-sañu wax sa xalaat te ñu fiy gis suñuy rakk yu yaakaar ne saaga ndam la.
Baatu « fas » màndarga mu am dayoo la mbatiitu wolof.
Yoonu Senegaal amalul àpp tiyéb négandiku ci mbir yu doy waar yi su fekkente ne bii sax àppu tooñ boobu juróom-benni weer la.
Péncum ndawi réew mi saa bu xëyee di wane ne dafa tële.
Ci mbir moomu, jàpp nañu ne ni ñuy joxee kër yi ak suuf si awul ci yoon.
Nit ñaa ngi nettali, rëcc-rëcc yiy feeñ, xale yiy màgg, waaye ba tay nar yaa ngi fi.
Ñaari yëf lañu war a sàmmoo : xoolaat bu baax baat yi ak xalaat yi ba lu ñu wax ñu jëmmal ko.
Amigoo Gómis miy góolu ginnaaw bi Eduwaar Gómis amee ngànt dafa wane ak cuune ndax xaw tuuti mu dugal boppam ca juróom-benn-fukkeelu simili ba ak juróom ñaar.
Ni mu daanoo dina metti ci moom.
Ci jotaayub tele la fësalee mbébétam ci dëkkub diine bii di Tiwaawon.
Raayay UNFP, yiy neexal ñiy yëngu ci Ligg 1, joxe nañu leen bi ñaar-fukki waxtu ak benn jotee.
Lii dafay firndeel ne ni yenn làngu pólótig yu Senegaal di defe pólótig tax na ba kenn bëggatul pólótig.
Suuf si ñuy baye dafa tuuti, moo tax ñuy gor àll bi ngir mën a am tool yu doy ak yoon yu ñu jaar ba yóbbu mbay mi.
Ci fàttali, jumóom-benni téeméri junni ak juróom-ñett-fukk ak juróom ñaari doomi réew mi dañoo far dëkkoo mbir moom.
Pastef jàpp na ne bépp xiiroo ci kujje gi dafay indi xaajaloo bu amul njariñ.
Ŋaayoo baa ngi juddu ci weeru awiril atum 1962 bi Seŋoor xëyee rekk dàq ñaari jegeñaale Ja ci nguur gi.
Dara yittelu leen lu dul seen nooflaay ba tax na seen coow yi mujje ci ñuy salfaañe yoon te benn ëttu àtte du ko lijjanti… Ñaaw na ! Lii lépp mooy li may faral di wax rekk : ci làngu pólótigu Senegaal, dafa am PASTEF ak yeneen … Kàddu yi ñu taataane ci Maymuna Dem, njiitu MOJIP Farãas.
Techs, te muy yëngu ci denc xaalis dafa seet ne ab liggéeyam B2C dafa wàññeeku bu baax ndax ay kiliyaanam dañoo néew-doole, rawatina jigéen ñi mënul a yegg ci béréb yiy joxe xaalis.
Sàndaa Dominig moo dugalal Sàmbi ca juróom-fukkeelu simili ba ak ñaar.
Bu fekkee ne boroom xam-xam yi amuñu cofeel ci réew mi, way-pólótig yi tekkiwuñu tus, taskati xibaar yi ñu ger leen, awokaa yi baaxuñu, kilifa diine yi amuñu ngëm-ngëm ; ci gàttal, ay mbaam ñooy jël yoon teg fële jiital seeni bëgg-bëgg, te fi réew miy mujje mooy dellu ginnaaw.
Nappkat yi fa jëkk di leen wallu nee nañu pónób kamiyoŋ bi toj moo indi laksidaŋ bi.
Rafetlu na teewaayu disóowaale yi te ñaanal na leen ndam.
Te ngir loolu leer ci sa bopp, mën nga tënku ci waxi Gastoŋ Sees jiy tere ñàkk a teg lempo bi.
Awokaa-saagakat bi dafa dagg waxtaan wi ngir bañ a dégg li ci topp.
Ibraayima Jóob nee na léeg-léeg dafay am ñuy gétën yenn pàcc ci IPRES yi.
Bés a ngi ñëw dinañu wote ne cell.
Këri tas-xibaari kujje gi duñu ci wax sax.
Waaye bu aw askan demee ba mënatul a wax déet, foofu la njaam giy tàmbalee ba far jur jéyya.
Waa Celsi ñoo moomoon joŋante bi waaye njàmbaarteg waa Maansesteer Siti moo suuxal seenug njaflax.
Ngir am xaalis bu réew yépp bokk, dañoo war a jëkk a taxawal ag nguur gu ñépp bokk gu kenuy demokaraasi am ak këri fayeeku lempoom dëgër.
Defaasu Liwëpuul bi neenal na bal bi dugg te niroo ak ab kàrtoŋ bu xonq, te it may waa Celsi penaatii.
Kon, ag dund yoon la woo xam ne li la wër mën na la tax a jàdd saa su nekk.
Ginnaaw bi ñu dugalee penaatii (fukkeelu simili), Famara Jéeju dugal na ñetti bal (juróom-fukkeelu simili ak juróom ñeent, juróom-benn-fukkeelu simili ak juróom-benn, juróom-benn fukkeelu simili ak juróom-ñett).
Ay jotaayi waxtaan yu am solo lañu fay amal.
Ci téere boobu ñu tëral seeni bëgg-bëgg, M2D dafa wax dëgg gi te nettali li fi jot a am.
Kurél gi ñu taxawal ngir mu saytu ko xamle na ne njëgu meetar kaare ci juróom-ñaari junni ak ñeenti téeméer ci xaalisu Seefaa jaaduwul ci ndàmpaay. Fàttali na leen ne ni ñuy xaymaa ndàmpaay yu ku ñu jël suufam te tënk ci dogal limat 2010-439 ci juróom-benni fan ci weeru awiril atum 2010 te mu wax ne nàttukaayu njëgu suuf ak kër gu ñu tabax, dogal boobu mooy xayma it njëgu luyaasu dëkkuwaay yi ak ndàmpaayu suuf yu nguur jël ngir yittey askan wi.
Tolluwoon nañu jamono yoo xam ne soppi woon nañu ni ñuy futbale, di tege fitna, te dafa àndoon ci doxalin wu taaru woowu ci dooleem ak ci xarañam.
Ëttu àtte bu jëkk bi ak bu ñaareel bi dàq nañu Tayiru Saar ñaari yoon ndax dafa doonoon kuy yombal mbir yi.
Li ñu dëppoo mooy bañ a jaay gerte gi waa Siin ngir mën a feesal sàqi kër giy saytu gerte gi.
Kooku ñu jële xibaar bi xamle na tamit ne ca diwaanu Rifisk, sàkk nañu fa ay roondismaa yu Sàngalkaam ak Jamñaajo dolli ko ci ba fa nekkoon di Rifisk-Est.
Ginnaaw waxtaanu tele wa, saafoonte nañu, sottante ay xalaat.
Oliwiyee Pereŋ tàggatkat ba woon te Maane jàppe woon ko baayam nee na Maane jekkutoon ndax xale bu ndaw la woon bu màgg màgg bu gaaw.
Ci fàttali, ñetti taskati xibaar yu Leeral ñoo faatu woon ci laksidaŋu kamiyoŋ bi mbëkkante woon ak ab oto bu ndaw.
Siiwal na ci Feesbug li waraloon ndaje moomu.
Li mu gën a waxtaane mooy mbir yi xew ci jamono ji.
Success Makanjuola moo dugaloon Flying Eagles yi ci bal bi mu dóoroon ca caax ya ca fan-weereelu simili bi ak ñeent.
Dinañu tënk liggéey yi ci am njàngat mu ñuy amal ca ngoonug ñaareelu fan bi.
Ma am yaakaar ne Desãa dina tiye ëllëgu futbalu Farãas ci ay loxom.
Ci mujjantalu joŋante bi la doomi yi Itali jële ndam li, doomu Belsig moo dugal ba pare jox bal beneen naataangoom mu dugalaat.
Waaye maa ngi wax Jëwriñ ji, sama naataango yi ci Péncuu ndawi réew mi ak askan wi yépp ne mbir mi dafay soog a tàmbali.
Dañoo gis ne mbir mi ëppoon na ay loxo te li gënoon ci ñoom mooy ñu wàññi njëg yu seer yi.
Lopitaalu Kafirin bu bees bi ñaar-fukki milyaar ci xaalisu Seefaa la jar.
Bu fekkee sax wax nañu ne kenn mënatul a dugal këyitu yoonal ca màkkaanu perefe bu Sinja.
Su ñu ko deful duñu am benn sañ-sañu teg leen ay daan ndax njëlbéenu nawet bu nekk dañuy tàllal loxo nguur gi te jiwu wu bon la leen di jox.
Booy Jinne amul benn jafe-jafe : amul kàrtu làngu APR, doonul jegeñaale jabaru njiitu réew mi Maki Sàll, Mareem Fay Sàll, bokkul ca njabootug Fay-Sàll.
Te nag, ma wax leen ko tey : junniy milyaar yi dinañ nu wax fuñ ko dugal ci nii mbaa ci naa.
Li mu jur dafa ruslu, ginnaaw Fofana, Waljoojo Njaay moo wuutu woon Jëwriñu Koppar yi cosaanoo Farãas, Andare Petaaveŋ.
Bataaxal bi ñu jot xamle na ne ci kaaru finaalu raaya bi ñu jagleel ñi mboolooy futbal yi mën ci raw-gàddub réewu Afrig bu nekk te mu doxoon ci diggante Jaraaf ak Kotoo Espoort bu Kamërun ci ñaar-fukki fan ak ñett ci weeru mee atum 2021 dafa am àttekatu futbal bu ca ami gaañu-gaañu.
te njëg li waroon a tollu ci juróom-fukk.
Nit ñépp ñi ñu jox ay suuf ca Bàmbiloor seenu xaalis lewul.
Li kilifay réew mi di fajoo bitim réew moo tax ñuy dugal lu tollu ci téeméer ak juróom-fukki milyaar ci ab Estaat bàyyi lopitaal yi doon ay deewukaay.
Ñépp xam nañu ne Bàlla xeexkat la !
Ci ab laksidaa bu am ca yoonu Kéedugu la ñetti taskati xibaari Leeral faatoo.
Bi ko ñi safoo làmb laajee ci làmb ji war a am ci digganteem ak Guy gi dafa leen a tontu ne : nit ñi dañuy wax rekk.
Kuraŋ bi dafa daggoon ay simili bi ñu tàmbalee ñaareelu xaaj bi.
Mbay mee dimbale Senegaal ci ñàkk gi doon nuyoo ci atum 2020 ak njàqarey Koronaa wiris.
Li ñuy xaar ci sunu njiit yi ñu fay ngir ñu wutal ñu aw tëralin, njëkkantu ba doxal ko.
Jamono yii, kàddu dafa yéeme lool te njàngale yi mu làmboo sax ñu ngi wàññeeku.
Rawanteb fasi naaru-góor yi (juróom-ñeenti fas) jàpp nañu ko.
Gëm naa ni njàngum natt mu leer mi ak wér-gu-yaram dañoo amub digaale.
M.D.W dafa ma yóbbu woon ci kër benn xaritam ñu sëy fa ñeenti yoon.
Waruñoo wax benn yoon Farãas ca bitti.
Saajo Maane, jinney Liwëpuul ji jox Senegaal ndam li tax ñu jàll ndax bit bi mu dugaloon ci joŋanteb Senegaal ak Ugàndaa, ci juróom-ñetteelu xaaj bi, ginnaaw bi mu lajjee penaati bi, la ñépp di xaar.
Dégg-naa yi bari ñanu fan yii ci ndox mi nar a ñàkk ci Ndakaaru.
Xaatimu déggoob ñaari réew yi jàpp nañu ko fukki fan ci weeru oktoobar bii di ñëw ca Madirit.
Dañoo war a tàggat nàppkat yu ndaw yi ci xam-xamu yarum jën.
Bi ñu ko dégloo, Booy jinne xamal na sàndarma yi ne Mali la doon dem.
Senegaal, mooy réew moo xam ne, ku ñaawtéef laalul, danga nga naan sama yoon nekku ci.
Ca Celsi la gise ba ame woon ñetti weer ginnaaw bi ñu ko jëndee.
Dañu war a jàngale ngëm ci biir mbatiit mi.
Waaw kay, nguurug Farãas bokkatul ci ñi jiite yorinu Kurél giy saytu koom-koom bi ak koppar yi ci réewi Afrig sowu jànt yi.
Njiitu Kurél giy saytu yorinu kër giy toppatoo gerte gi xamle na ne mbir yu bari yooyu moo fi indi tasaaroo gi ak wàññikug lu bon li mën a tukke ci tëralinu mbay mi.
Ci jamono yii, jàpp nañu ne ñaar-fukk boo jël ci téerméer ci jëf yi ak xet yu bon yiy yàq jàww ji ñu ngi jóge ci ndaggum garab yi, Indonesi mooy ñetteelu réew ci jëf jooju ginnaaw Amerig ak Siin.
Jëwriñu ji ñu dénk koppari Niseeriyaa (réew mi ëpp koom-koom ci diwaan bi) wax na ne Togo mooy menn réew mi matal poñ yi ñu dëppoo.
Ci geneen wàll gi, Sàrtu réew mi dafa ñoo sas sàmm kàddu ci diggante nguur gi ak kujje gi.
Li wér te wóor mooy lii dafa ñu war a tiital : bu boroom-xam-xam dee wax baat bii, ndax nekkul kuy jàppal tànk boroom doole yi, te li ko war moo di di leeral mbir mi, waaye warul a ŋàññi ñi ko sabab.
Ci mbirum juróom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent yooyu, bu ñu seetee ba xam ku ko moom, dina baax ñu fàttali tay ne Usmaan Sónko, mi ay farandoom ak doomi réew mi sàkku njub taxawu, mooy  way-pólótig bi gën a xeex ngir dëgg ji feeñ.
Koom-koom bi CSA ak Jëwriñu yokkute ak yemoog gox yi ak gox-goxaat amul.
Bindkat bi day xalaat lu juumoo ak ñiy jàppal tànk mettit wi.
Xalaat bi day xamle ne loolu mënul am ci diggante way-jur ak doom ak tamit ci njàngale mi ak melokaanu jàngalekat yi.
Loolu day fàttali tamit ne ca jamono yooya, kilifay njàng mi ci diiwaan yi jëloon nañu ay dogal.
Nañu sax wéy di def seen yëfu matadi yooyu, di jéem a setal seeni ñoñ ci kanam askan wi, waaye nañu xam ne caaxaan jeex na.
Mariyaa Montesori dafa xalaat ne doomu aadama ndefarug gune la.
Suñu xel dal na ci mbir moomu ci wàllu xaalis bi.
Tëralin wi ñu taxawal ngir jàpple askan wi nekkul definu kuy wujje ak nguur gi.
Ñi teewe xeex bi nee nañu këyitu joŋante moo sabab joteb jàngalekat bi ak ndongo li.
Bi mu xamee ne ADO du neex a waññi, dafa yebal Sarkosi te mu lajj moom it.
Yoon jàpp na Seex Tiijaan Jeŋ, ki ñu jox suuf si, ak ñi doxoon ci diggante bi, Séydu Kone ak Paab Demba Wàdd.
S. Gay nee na lenn li mën a tax ñu xeex melokaan woowu mooy doxal yoon.
Dàggasante bi ñu doOn wax ci kaw dafa bokk ci suñu mbatiit.
Sosialnetlink, fekk leen xibaaru xarala ak yu këri tas xibaar yu yees si ci Afrig ci Sosialnetlink.
Ginnaaw bi Totenaam dugalee ci simili bu jëkk bi, Liwëpuul dafa mujje fayu.
Te sax looloo yóbbu woon xalaatkat yu mel ni Auguste Comte ñu sos xam-xam bu cëslaay li di seetlu ak settantal bi ñu amee ay jafe-jafe ak diine.
Ngir def loolu, dañu war a sóobu ci yokkuteg jumtukaayi xarala yu yees yi, waaye tamit denc seenu doxin ci ay ordinaatëer te wut ay matukaay yu tegu ci yoon ngir amal denc boobu.
Ñetti simili ginnaaw loolu, Géy dafa génne Senegaal ci njàqare bi mu dugalee bal bi tax ñu am ndam, te sax Bene dañoo joxoon kàrtoŋ bu xonq Werdon ca juróom-ñett-fukkeelu simili ba ak benn.
Mu yokk ca ne ndam loolu ab dig doŋŋ la.
Jan Hunt gën a xóotal xalaatam ngir xam ndax xale yi wuute nañu ak mag ñi, ci man at la ñuy soppeeku ci seen defin.
Ci nettalib Reopening and Reimagining Africa, Mc.
Lim bi nguur gi siiwal, ceeb bi ak dugub ji ñu góobe
Gëstu yi jur na dara ndax fekk nañu ko mu xaru ci ab garab gu soriwul këram.
Seex Tiijaan Jéey fëgg buntu kurélug Mbootaayu Xeet giy saytu ñi ñu tëj te teguwul ci yoon ga nekk ca Siwis.
Balaa booba, PASTEF bëgg nañu : – doxal yoon, rawatinu ci mettit yi ñuy teg jigéen ñi ; –yeete, yar gune gu góor ni ñuy yare gune gu jigéen ; – gën a siiwal ni ñuy saytoo ñi ñuy topp ci yoon ;  – gunge ñi loru ci loolu wala seeni njaboot ba seen xel dellusi ; – wut àttekat buy lijjanti ñi ñu tëj, mu war a saytu ñi ñuy teg ay daan te aguñu ati dem kaso ; – taxawal kurél guy wane ak a feeñal ñiy def jëf yu ñaaw yi.
Te sax, kaaraange gi ñuy jële ci réewi tubaab yi ñu ëpp koom-koom du fi lijjanti tus.
Dañu war a saytu xaalis bi ñu dugal ci kër gi yor kuraŋ bi lu ko moy askan wi dina jàpp ne yokkuteg njëg gi awul ci yoon.
Wax nañ ne « Siñaar bi » dafa yéex, màggat te amul kaaraange.
Ñoo jiite réew mi, ñun dañuy wujje ak ñoom ba mu saf.
Yéenekaayu web bile Lu Defu Waxu mu ngi lay jaajëfal ci li nga nu nangul jotaayu laaj ak tontu bi.
Mustafaa Jaxate, ndawu réew ma woon, gis na ne baatu ndàmpaay dëgguwul : dañoo bëgg a rëcc ci lempo bi ñuy dagg ci payoor yi.
Dige na yokk ci limub téeméer ak ñaar-fukk ag juróom-ñett ci diggante atum 2019 ba 2023.
Li jëkk mooy dafa tombe ak weeru lislaam wi ñuy defe aj gi, benn ci ponki lislaam bi am ginnaaw jaayante ak ngëmug Ajar.
Dañu war a xool nataal yi, te su amul ca kaso googu yor kaaraange gu kawe ni ko njiit la waxe, cuuneem la ndax mënuñu xalaat ne kaso googu ñàkk na ay kameraa.
Góor doŋŋ laa te ni ma ko waxe, lu jéggi dayo la.
Ci ay waxam, kenn mënu cee ràññale sikkus Jomaay Fay ji muy wax.
Ki ñuy wax njiitu réew mu ci dal, ndax mujjewul nekk wujj wu doy waar te am pexe yu mu yeggalee ay mbébétam.
Jël nañu ay matukaay ngir siiwal mbir mi fépp ndax ñu am ñu ñu jàpple ba ñu doxal yoon.
Li ngay wax ci loolu dafa woroo dëgg ndaxte limub juróom-fukk ak ñeent bi.
Ndax mënuñu xalaat ne danga bañ a jox liggéeykat yi li ñu am ci këru liggéeyukaay gi te nga bëgg a jox ñeenti wàll ci téeméer boo jël ay liggéeykat yu bokk ci yeneen këru liggéeyukaay (ONAS ak SONES) te sax laajuñu la ko.
Nañu jàpp ne ba tay jii nguur gi amalagul benn lëñbët.
Ngir leeral njombey Maki Sàll yi, baax na ñu fàttali li bànqaasu nguur giy saytu doxalinu këru ligéeyukaay yi ak xaalisu réew gi waxoon ci ni Maamur Jàllo yore woon suuf si, rawatina sos Seneraal Chevance Bertin ca Bàmbiloor.
Boo bëgg a yónnee lu tollu ci juróom-benni nit junni ak benn fiftin ba fukki junni ci xaalisu Seefaa, li ngay fay mooy ñeenti-fukk ci xaalisu Seefaa, li koy génne mooy juróom-ñeent-fukk ci xaaalisu Seefaa.
Yéenekaay ba mu taxawaloon te muy génn ñaari yoon ci weer wi amoon na ay guddi ca atum 1999 ba atum 2008.
Dañoo jiital xaalisu Eko ak xaalisu Seefa ci kaw xaalisu Eco ci biir Mbootaayu réewi Afrig sowu jant ngir koom-koom gi.
ABDU SOW MU JANT BI : ag mbëggeel jëme ci xibaaru koom-koom.
Co tolluwaay boobu, góor ñee ci mën.
Daj-dëppug li kéemaane mooy di wër kawar gu nekk ci xëti Kaamil bi ne danga koy def ci am ndox sangoo ko.
Ci beneen fànn, noppiteg àttekat bu jëkk bu réew mi ci mbir yu metti yooyu ak sama bëgg-bëggu sàmm alalu askan wi, tax na ma kalaame leen ci ñaar-fukki fan ak ñett ci weeru ut atum 2019.
Nguur guy noot askan wi ak ay fippu lañu fi jële.
Lu moy réew yooyu, juróom-benni réew yu diggu Afrig ak Komoor ñooy jëfandikoo xaalisu Seefaa.
Ca tàmbalig joŋante ba la Chamberlain dugal (ci ñaareelu simili bi).
Damay wax sama xalaat ci mbir moomu. CI MENN MBIR MI : ñeenti junni ak juróomi téeméeri milyaar ak juróom-ñaar-fukk ak ñaar kos ñeent ci ay bor la… teg ci taabal ji. Ci Afrig, fësal bi dina génne fukk ak ñaar jàpp fukk ak ñeent … Ak Choose Africa, Farãas dina gunge … xalaatu Paab Ba GAHN mi ci xam-xamam màcc - Nan … Koronaa wiris- NJÀNGLE MI : Jànge ca kër ya ak ay … Bànku Móritani ngir jënd ak jaay.
Benn ci téeméer boo jël dafa mel ni baaxul ci Orãas mi jógul ci di seetaat ay pexeem ngir bañ a ñàkk ay kiliyaanam.
Lu tax duma am mbetteel ci bu ñu fi nekkee naan moom nañu suñu bopp wala déet ! War nañoo gën a am fulla ci li ñuy liggéey.
Fukki fan ak ñaar ci weeru awiril, Esipt (réew mi po miy ame), Kamërun (réew mi tiye raaya bi laata po mi), Marog, Niseeriyaa, Senegaal, Tinisi ñooy boppi puul yi.
Ci bataaxal bi suñu këru tas-xibaar bi jot, ñi ngi jéggalu askanu Géewul, Nguraan ak Bandeñ ci bésu maye deret boobu njiitu kër doktoor ga fomm.
Njiitu Pastef ñi bëgg seen réew
Leeral xamle ne ne kooku jox na gépp njaboot gu loru ci mbir mi benn milyoŋ, di leen gunge at mi yépp ak payoor yu mu leen di jox.
Kenn du xajamal ndam, waaye ndam la wexoon na lool.
Saajo Maane xamle na ne bu dee ni sax dugalul penaatii booba, amul woon benn jiixi-jaaxa ci joŋante boobu.
Ca ndaje mu mujj ma, daanaka futbalkat yépp laa bokkal ropplaan ba yegsi Ndakaaru.
Noonu, yégle nañu ñetti fan (àjjuma ba gaawu) yu ñuy faj ujaaj yi te duñu fay dara.
Kuy tàgg tubaab yi nekkoon te loolu di aw saaga ci askanu Senegaal doo rus sax ci coono yi ñu ñu jot a teg.
Sëriñ Baabakar Sy Mãasuur dige na sax ne dina génne xaalis def ko ndimbal.
Ni ki atum 2012, Askanu Senegaal du xel-ñaar ci wàcc ci mbedd yi ngir xeex ñi làngaamu ci nguur gi ne duñu ko bàyyi.
Dàq wotey gox-goxaat yi ngir boole wote yi yépp aw yoon la, ngir dàq wotey njiitu réew mi.
L’AS siiwal ne na kurélug mbootaayu xeet googu xamle na ne benn milyaaru nit mooy tóx juróom-benni junniy milyaari sigaret ci àddina si.
Ñoo ngi fàttaliku cosaanu turu làngu pàrti Réew mi ak baat bi am lu bari lu ci lëndëm.
Te ci mbir mii, askan wi am na sañ-sañu yeggale xeex bi ngir ñu dakkal xotti wormay doomu aadama, yelleefam ak salfaañe sàrt bu mag bi.
Looloo waral ubbiteg njeexitali ayu-bés yi ñu jagleel askan wi te mu wax ko ca ñaareelu génnam, fukki-fan ak ñeent ci weeru suweŋ atum 2020.
NGUURU REKK ak mbokk yi, xarit yi ak am-di-jàmm yi.
Su ñu sukkandikoo ci Les Echos, ndawi réew mu nekk dina jot ndàmpaay ñeent-fukki junni ci xaalisu Seefaa ngir dëkkuwaayam te kenn yégu ci dara.
Gisinu léegi demokaraasi wala xalaatinu jàmmal mbokki réew yi, kenn mënu koo taxale ak tëralinu njënd ak njaay ci àddina si te nga xam ne mbayum njëmbët ak nooteel gi ñooy firnde yi.
Lajj bu doy waar ci waa Liyoŋ yi, seen ëllëg nekk ba tay ci seeni loxo.
Nañu wax ne jamono yooyu amatul te ñii di def pólótig léegi ci Afrig xeebuñu seen bopp ci lu mu mën a doon.
Fieldstone nekkul kuy xelal Mbootaayu Xeet yi ci mbirum koppar, waaye kurél la guy dugal xaalis te di liggéey ak Ecosoc, Kurélug koom-koom gu Afrig.
Ci guddig alxemes jàpp àjjuma la ay nit dàjji palanteeru kër njiitu làng gii di Asiir ba dugg fa.
Dañoo war a xamle ne am na ay nit ñu fi nekk lu jege ñeent-fukki at te li ñu fi fekk doonul dara lu dul yor ay ndombo-tànk yu kenn mënul xalaat ci nguur yi.
Seeni farandoo ne def nañu li am solo waaye li waa Pari wane dalul xel.
Wax na ne ñoom ñépp a ci àddu woon te leeroon na leen ne Keeñaa futbalutoon dara.
Ci kow loolu, ma waxtaan ak sama waa làng, ne leen nañ toog seetaan, xool nu mbir miy doxe.
Sinëdin Sidaan dafa soppi ikibam te bu doomu Farãas biy futbal ci digg bi ñëwee, dina am ñeneen ñu mu jaay.
Nit ñi Maki Sàll topp di jàpp, di tëj, di toroxal, di wañ seen loxo ak ni yoon di doxe moo tax ba mbir mi tar fi mu tollu nii.
Ak tëjin wu rafet, Ramos a dugal benn, Bensemaa ñaar.
Ci jamono jii nga xam ne réewu demokaraasi yi mel ni Amerig romb nañu jafe-jafe boobu, ndax war nañoo toog seetaan di wéy di ci loru ak di ànd ci jëfin yu ñaaw yooyule ?
Xaalisu Seefa Farãas lañu koy móole (Samaliyeer ak Pesaag), juróom-fukk ci téeméer bu ne, mu nga Farãas mu denc te Pari moo teg loxo ci xaalis bi.
Ci fàttali, Senegaal a ngi bokk ci puul bu jëkk bi moom ak Tinisi, Giine Konaakiri ak Madagaskaar.
Yéenekaay bii di Source A xamle na ne ci gàmmu gi ñu jëm gaawub suba bi, soxnas Seex Beeco sa woon jënd na ñaari téeméeri nag.
Seex Jaabi nee na seen taxawaay mooy yee askan wi.
Danga yaakaar ni li takk-der yi nekke, dañ leen cee bàyyi ?
Bu ngeen fàttalikoo, ñeenti at ci ginnaaw, Maki Sàll amaloon na fi ndajem jëwriñ ca Pikin, fa la waxee woon ni benn taalibe dootul taxawaalu ci mbedd yi ; boobaak léegi nag, tey la Waalo gën a aay.
Nu génnaat ne àndunu ci, yëkkati sunu baat ci kow, nag.
Mënuñu nangu ne tàbbug Soxna si Jaata doonul pólótig ndax njiitu réew mi Màki Sàll dafa aw ci yoonu teg ay daan farandoom yi ñu daan ca seeni gox ci wote yi.
Nee na payoor gi dafa bari lool boo ko méngalee ak yu ñeneen ñi.
Ngunge mi ci njàng mi dafa war a tegu ci am njàngale mu jox gëdd xelum gune gi.
Koppar yooyu Aamadu Ot tudde xaalis bu ñu leen jox, doonul lu dul bor bu ñu jëmale ci ndefarug TER mi ñu daloo te noppiwul.
Saajo Maane moo jox Idiriisa Géy bal bi mu dugal ba tax ñu bokk ci ñeenti ikib yi des ci joŋante bi te mu gëj a am ca atum 2006.
Ci loolu la njiital Pastef dellusiwaat ci ñetti poñ yu tëralin wi ñu jagleel askanu Senegaal.
Xalaat yu mel ni yii ñoo mën a tax ba Këri liggéeyukaay yu ndaw yi ak yu digg-dóomu yi am ay ngëneel ci pexey xarala yu yees yi ñu teg ngir doxal ay béréb yuy liggéey ay koppar, ci misaal … Doktoor Làbbali Ture : xibaaru taxawaayu àddina si mooy nekk yitte xarala gii di Geomatika.
Leer na ne aar sàkk la, waaye du lu ñuy liggéey ak a sàkk ci ay xalaat doŋŋ.
Ngir fexe ba jotale ci askan wi li mënul a ñàkk ci  dund gi.
Waaye, loolu, ab tënk bu ñu mënul a nàngu, boo xamee ni mbir yiy doxe.
Ay jotaayu ñaan lay doon ak njàngum Alxuraan.
Usmaan Sónko amatul sañ-sañu kalaame ndax yoon mënatu ci àddu.
Gaa, man duma wolof, waaye sama yaay séeréeru Xombol la, wolof lay làkk.
Xibaari Jotna : Espaañ joxe na juróom-ñett-fukki milyaar ak ñeent ci xaalisu Seefa ngir dimbalee ko Senegaal.
Ginnaaw njàngalem xam-xam yi, Sabs dafay yëngu ci yeneen xeeti xam-xam yees di ame fu dul lekool yi.
Dangeen a bëgg mu dugal ci gune yii nga xam ne dara du seen liggéey lu dul sëriñtu ak wër di wax.
Bi ci jëkk mooy jotaayi ñi nekkal jàngu bi ci diwaan yi.
Ngir bañ a yaakaar dara ci benn njublaŋ ; ngir bañ a wéeru ci kenn ku lay gétën ; ngir bañ a wéeru ci kilifa yu nekk ci réew mi wala ca bitim réew ; ngir delloo baat bi askan wi ; ngir joxaat dooley nguur gi askan wi ;  ngir fexe ba njiitu réew mi du defal ay xayma ku dul askan wi ; ngir jubale kilifay nguur gi ak askan wi ; ci gàttal, ngir askan wi doon pénc muy amal ab wote bu ko njiitu réew mi woree wala mu ñàkk koo jariñ.
Xol bu sedd ak mbégte ci junniy farandoo yi demoon ca tereŋu Sakere-këër (fa ndaje ma amoon) te kenn joxul kenn ay milyoŋ ni ko yeneen làngi pólótig yi di defe.
Xalaatuñu lu dul daw bàyyi fi askan wi ci ab pëccëxoo bu jéggi dayo, ci ag nekkinu malaam.
Ci ag kuréel gu dul randu gu ñu taxawal fu soriwul Sawiya Alaaji Maalig Si, junne ak ñaar-téeméer ak juróom-benn-fukk ak ñaari jàngoro saytu nañu leen.
Def leen xayma bi ci seen jëmmi bopp, moo ngi tollu ci juróom-ñaar-fukk ak ñaari milyaar ak juróom-benni téeméeri milyoŋ ci seefaa, te boolewuñu ci dem beek dikk bi tollu ci ñaari milyaar ci seefaa su ñu sukadikoo ci kilifag njëwriñ ji yore suqalikug gox-gaxaat yi, rax-ci-dolli payooru junney saytukat yi ñu ngi tollu ci fukki junneek ñeent ci seefaa kenn ku ci nekk ñu booleeti ci njëgu ndenc mi, kaarange gi, xibaar yi ak móol gi, añs.
PL : Ba tey Reds yi ñoo rawe wa City lu toll juróom-benni poñ.
Ci wet gii, su dee moo ngi ñaax way-jur yi seen njaboot yi tollu ci tus ba juróom-benn at, ci geneen wet gi, moo ngi ñaawlu képp ku amul yar ci diir boobu.
Mooy misaalu waa Siin yi dékku nàttu koronaa cig jëfandikoo gu ñu jëfandikoo seen yëfi bopp.
Ab temboo la boo xam ne Dorthmund la ëppal njariñ.
Jaar nañu ci yoon woo xam ne bari nay yéeg ak ay daanu, ay xaaxaam  ak i ndëgg-sërëx.
Ci tëŋ, bu ñu fàtte ne  mbedd yi ak doxi ñaxtu yi ca kanamu ngomblaan ga lañuy teree yoon wu bon wiy tax baay puus, doom toog.
Beneen ràññale bu jumtukaay yu dugal xaalis boobu mooy nekk raafug xaalis weccoo bi nekk ci bànki Farãas yi.
Bu dee njiit lii di Usmaan Sónko, gis-gisu suqalikoom ngir ñu am Senegaal gu gën di dugg ci xolu saa-senegaal yi.
Bu ñu sukandikoo si njiitu réew mi, cosaan la, ab aydapooru takk-der la waaye moo ngi yégle ne àrtu woon na komàndaŋ bu mag bu làrme ba nekk ca kawlax, ci nekk gu dëkk boobu nekk dëkkub diine, rax-si-dolli di dallal xew-xew bu màgg ci wàllu diine ca Medina Baay.
Nañu càmbar ci, leerange googu, njureefu wotey njiitum réew mii mujj ci sunu réew.
Ki tax ñu am ndam, jël Carabawo cup bi ak ab raayab ka mën ca Àngalteer, juróom-benneel ci mbooram.
Te sax, man dama jàpp ne askanu Senegaal moo aajowoo nuy wax.
ñaar-fukk ak juróom-benni joŋante yoo xam ne am na benn bu bokk ca ya ñu ñoƞal ca mbooleem la tàmbale ba aajowoo
Ak lu ko mën a indi, ab xaalis bu ñépp bokk te doxul saa-afrig yi moomal seen bopp moo gënn xaalis bu ñépp bokk te waa bitim réew di ko doxal.
Ndax garabu diw-tiir sax dafa gaaw te li miy meññi bari lool.
MD : ban gis-gis nga am ci xew-xewu pólótig yi ci Senegaal ?
Lëñbët bi wane na ne nit ka ñu jàpp da daan faral di dem Fóoñi, dañu ko daan faral tamit di liggéeyloo ci ay tooli yàmbaa.
Témboo bu mu ñaq la bu ñu tënkee seetlu gi ñu seetlu sëppu gi ko waa Ukraine yi sëpp.
Esipt ak lu mu mën a doon di na nekk A1 te mooy def tàmbalib jonŋante bi ñaar-fukk ak benn ci weeru suweŋ 2021 bii di ñëw ca Keer.
2017 la, soppi sàrt yi ñu jagleel pal gi ci réew mi bi ñetti fan desee ci wote palug depite yi ci layu kayitu wote dañoo bare, dañoo war a jël rekk juróomi kayit ci ñeent-fukk ak juróom-benn dem ca mbañ-gàcce ga, sànni xob.
Usmaan Sónko jëmmal na ab àndu kóolute, ci ndimbalante, ci dëkkandoo ak bëgg sa réew ak ndaw ñi, jigéen ñi ak mag ñi ci kaw loolu su bëggee ngir mu jar kóolute googu ndaw ñi am ci moom fàww ma tàmbalee dox doxin wi pólótig bi laaj ànd ak jëmbët dëkkandoo bu yéwén.
Boo moytuwul Mendi du tàmbali joŋante bi ak Sàmbi.
Maa ngi leen i baaxe weneen yoon wu neex a jëmmal te am jeexital.
Bànk bu màgg bu waa Afrik sowu jant, nekk na léegi kii dugal xaalisam ci yeneeni bérebi weccante xaalis yi ko soob.
Ay joŋantekat yu màgg yu nekkoon ca NBA teewoon nañu : Saa àngaleek Sudaane ba Luol Deng, Saa Farãas ya Ian Mahinmi ak Joakim Noah, fàttewuñu Dimkembe Mutombo.
Balaa ngay def sa bopp pómpiyee piromaan, na nga fexe ba def liggéey bi ñu la fi tege, mooy nga taxaw ci lekk gi ak naan gi doy.
Def nañu ab digaaleb ñaari bi ñu jaayee ba pare.
Tirki, ñoom it, ca nguurug Otomaan ga woon lañuy wéeru.
Duwaañ teg na loxo lu tollu ci junneek ñeenti téeméeri kiloy yàmbaa.
Nand nañu mer gi ak bëgg a toroxal defkatu ñaawtéet bi.
Loolu lañu war a jàppe xat-xat te foog naa ne yaw, Ibraayima Yakuba, sañ ngaa samp laaj yii ndax sékk nañu mbir yu bare .
Ci ay sëy yu yees, dafay joxe dayob juróom-fukk ak juróom ñeent.
Dinga ko war a xam, dayob tolluwaayu boram bi mu ngi aju ci mbind mii.
Wéddi gu nit ñi wéddi lajjug nguur yi fi tegaloo yépp moo tax ñu xarab nguurin gi.
Bildiŋ Mamadu Ja, te ñu daloo ko bu yàggul dara, mu ngi wéy di dalal ñi fa war a liggéeye.
Kan moo dul am naqar bu gisee ne dundu gi jafe na ci suñu dëkk yi, fekk na boobu, mbell yeek lempo yaa ngi fi te ñu leen di jëfandikoo jëfandiku bu bon (ci li xel nangu ak nees lañu ko war a defe) ?
Bi muy tàmbali ak ñun, jamãa bu kenn soppeegul la woon, mënoon lu bare, waaye nag nekkul woon ci kow ñépp.
Maki Sàll ak ay nitam ñu ngeek ay wóppa yu bare yuy jur coow.
Waaye dara ci lile bettuñu ci nguurug Maki Sàll, moom mi jël lajj rekk ndeyale ko boppam.
Deppaas pólótig yu ànd ak njublaƞ yi ak fuladig jëwriñu nguur gi, sosug lépp luy xeex yoonalug ay campeefi pólótig ak ay barabi liggéey, lile yépp ngir wutal liggéey ñi nga bokkal pàrti ak ñi la jokku, posanu nguur la gu mag, looloo waral yokkuteg limum ñiy fàyyeeku ak deppaas yiy doxal réew mi.
Loolu Balaa ngay jël ay dogal yuy lël di wàññi seen pàcc ba ñu moomee sa liggéey ba te ñu lim ko ci suuf.
Ca fa yaakaarlu fa teg seen bët ci diir bu gàtt ak diir wu gudd, FSD moo ngi suuxat xarañteef ak doxalinu këru liggéeyukaay yu nguur gi ci gafakaam ak lañuy for ca la ko nguur gi dénk te muy li ko soxal.
Waaye su nu xoolee ci goney tey, ci mbetteel la tubaab yi jëli ne coonoy nooteel gi ñu tërëloon terewul, goney tay yi sóobu nañu ci xaalaati jàmbur ya ñu rayoon.
Saajo Maane mi nàmp ci jalloorey Alaaji Juuf ak Ronaaldoo soloo na njàmbaarteg soppeem yi ci bayaal bi, lépp ci di moytuwaale toppandoo seen dundin ak / wala seen waxin.
Ci tënk, nguur gi ñàkk na ci ay doxalinam, loo xam ne dagg, alamaan, ak la ñuy yokkal ka fayul teel ca payooram, bokku ca, lu tollu ci fan-weeri milyaar yu teg téeméeri milyoŋ ak fan-weer ak ñett ak ñéenti téeméer ak juróom-fukk ak juroom-benni junne.
Tay fàww nga wax ñu li yoon wax.
Ki jiite kuréelug pólótig gi ñuy wax « Alliance Générationnelles pour les Intérêt de la République » (AGIR), Cerno Bóokum moom la ak càcc dal ci kawam keroog ci guddig alxemes jàpp àjjuma juróom-ñetti fan ci weeru nowàmbar, ci Ndakaaru.
Ngir nekkal ko, këri liggéeyukaay yi ak ña nekk ca seen wet di jëmmal diw-tiir, ñu ngir yaatal ay këmbaay ngir def ko ay tool yu ñuy bay ay garabi tiir.
Loolu mooy tëralin wiy xàjjale dooley nguur gi ak nangoo topp ga ñuy topp fentu ñeent-fukk ak juroom-ñett doxalinu ngomblaan ga.
Tëralin way ndimbal yay dooleel njaboot ya dinañu ko topp ak ay kopar yu tollu ci 110 milyoŋ c ay dolaar, di tolloo ak juróom-fukk ak juróom-ñeent milyaar ci xaalisu seefaa.
Saa afrig yi ci amug ngëm lañu layal Afrig ak ay mbaaxam ci lu dul yaw ak sa mbooloom pólótig, su fekkee ne bëgg nga des di toog ci boppu mbooloom pólótig mi ak tuuma bi nekk sa ndodd yépp.
Pal : ñun ñépp ñoo ngi fàttaliku wax ju yéeme ja Abdulaay Daawda Jàllo waxoon, moom jëwriñ ja yore woon kaaraange réew mi (2013-2017), bi ñu nee palug depite yu 2017 ya, ay bés a ci des : mën na am ay kàrta dàntite yu réer.
Kubi UNFP tamit sagal nañu Wàllu 1 bu jigéen ñi.
Senegaal du suqaliku mukk ak lii, nañu waxante dëgg !
Ca bésub tàbmalig mbiri pólótig yu ñeenti fan ci weeru sãawiyee, kàddug kay watandiku doxalinu mbooloom pólótig ma Biram Sulay Jóob, te mu ne woon, Pastef a ngi wut fukki milyaar fii ak 2024, sàmpoon na ag ragal ca kujje ga.
Xamle na ko tay jii ci àllarba ji, ñaari fan ci weeru suweŋ ci ab kayitu yégle ca Seneweb.
Ñoñi Sónko yi songoon màndargay nguur yépp : sàndarmóori, pólis, màkkanaani perefe, ëtti àttekaay, méeri ak yeneen i béreb.
Juróom-ñaari at, ba léegi Senegaal ndox mi doyu fi, looloo waral gaa yi di teey ca la njiitum réem mi waxoon.
Damay joxe sama xalaat ci mbir mi : Ci menn mbir mi : Mobil Mone ci Senegaal : diggante kujje gu tar…Ci Afrig, fësal am njaay dinay dugal diggante fukk ak ñaar ak fukk ak ñeent… Joŋante ja bi ñu xamle diggante Etaasini ak …2020, at mu woom ci këri liggéeyukaayi xarala yu Senegaal : ab mekanise defar na genn daamaar.,
Direktëer kabine bu Abdulaay Wàdd ba woon ndax njortoon na mbiri Maki Sàll ba gannaaw gi, mu dàq ko ci nguur gi ?
Dortumun ñàkkati na ay poñ, looloo tax muy gën a sori raaya bi.
Waaw bañal nit mu am réewu boppam waaye Senegaal dafa war a ŋàññi taxawaay bu ni mel ci kanam Mbootaayu réewi Afrig yépp.
Soxna si Sëynabu Géy, gornoor bu Fatig, teewaloon S. Yànqooba Jatara, jëwriñ ji gàlloo koomug xarala geek jumtukaayi jokkoo yi, ci teewaayu S. Seku Daraame, njiitu Sonatel.
Nguur gii dëgguwul, def nañu fi lu ëpp juróom-ñaari at te mataluñu ko.
Saa Tinisi ba Darra MahFoudhi mi yor raayab tëbum perche ba, jiitu woon na leen ba ci waaj gu mu waajoon ab poroxndol.
Ñun sunu ëllëgu ci wàllu pólótig moo ne ci xottu gerte te faalewoo ko
Ñiy safoo làmb seetaan nañu jokklante kàddu gi ci diggante mbër mii di Guy gi ak Rëg-Rëg, balaa làmb ji ñaar-fukki fan ak juróom-ñeent fan ci weeru ut bii di ñëw.
Toog fii di jàllarbi ay baat yu teguwul fenn ñun moom ñu ngi liggéey ! Jaaraama Pastef parti ligéeykat yi.
Dafa siif xale bu jigéen bu am ñaar-fukki at ba noppi, sëy ak moom ci ginnaaw.
Waye tamit bànki njënd ak njaay yi ak sunu pólótigu kaarange.
loolu ci sànni woon di négandi tënkub lëñbët bi ñu ubbi woon.
lan mooy sekere bi ?
foogoon na ne dina amag yokkute ci néewug nawetu at yii wees ngir mën a wax ne matal na ndénkaaneem.
ba ñu leen woowe, ca tàng-tàng la waa Sàndarmóori ak waa Sàppër-pompiyee dem ca barab ba ngir xool dayog jéyya ji jaare fa xettiwaale ña ame gaañu-gaañu, loolu de lañu biral.
Ci seen mbooloom bopp, Senegaal daj na mettit waaye xare na ko ba mu jeex.
ngir gërëm ndogali, nowàmbar bii wesu , Njiitu réew mi ak jëwriñ ja woon te nekk jamono yii, Njiitu xalaatug koom nga , pénc ma ak kéew gi.
Askan wee war a fippu, bañ, ne na ñaawtéef yi dakk.
Ba léegi xarañteefu Maane ak lajjam bi dañoo merloo limat 9 bu Senegaal bi, yaakaar naa ne sax ak ñenn ci ekib bi
Dañoo war a taxawal ab yeesalu jamono buy am ab jublu ci wàllu mbaatit te dagg bépp jokku ci li ñu mësul sañ a dindi ci sunu mbokki pólótig yu amul jom yi.
boroom mbir mi dëggël na amug, ci dugal ak génne xaalis bi àdduna bi yépp, ay ñaawtéef yu ci mbirum liggéeykat yi ci wall wi, mi ngi doon doxal ab diir ci wàllu ligéeyam ci turu Etaasini bu Amerig : sunu liggéey dafay niru ak bu raykatu nit, ab mafiyaa ndax mbirum leb ak fay, mafiyaa ak say-saay si, doon nañ ko doxal ay xarnu ci ginnaaw.
ba bés bii, ndonoy Njaga Ndóoy ak ca toftal ñoom kepp ñoo moom tiitar foosiyee ba (xoolal ci toftal bi : ki moom dëgg)
Beneen ñaawtéef a ngi noonu jaale doole bu nguur gi defati ginnaaw li ñu am yépp ci demokaraasi ginnaaw xeex yu tar, moo ngi delloo Senegaal ay at i at ci ginnaaw fa gënoon lëdëm ci mbooram.
Ci noonu, suñu bootoo ci li digaale bi wax, coppite yi dañu war a am ak nattu payoor bi nguur ngi  jëfe
Li ma ci gën a naqari mooy, dañoo seetlu ag ñàkk a bëgg mbooloo mi ak ag naaféq yu keen xamul lu muy niru
Ña féete ca daara yu kowe ya, rawatina etijaŋ yi, dañoo war a topp ndigal yi ñu jël ci wàllu wer-gu-yaram yi nga xam ne, nguur geek borom xam-xam yi daara yuk owe yi ñoo koy digle.
Ci yaw, lan lañu mën na def ngir jigéeni Senegaal yi sóobu ci pólótig ?
Ñetteelu laaj bi fa jib moo ngi jëm ci mën a saxug Feebar mën a faju gi (CMU) nga xam ne xaalis bi ci nguur gi war a fay lopitaal yi tollu na ci fukk ak juróom ñeenti milyaar ci seefaa.
Ci doxalin wii, bañkat yile rekk a koy dese (kariim, Nit dof, Giy, Kilifa, Daam) añs.
Ak lu ci mën a doon, mbër yooyu ñu ngi doxal seen.
Cig tënk wala cig yaatal, tiitalaate yi, janaxeloo yi, ak naxaate yi aju ci pólótig bi aju ci sunuy campeefi réew yi ñoo ñuy may ñu jàll ak doole wala ñu saxal janeer bi.
Ay dàqaate yu laluwul ci benn yoon, yuy niru xoqatal ak i noppilioo la ci Maki Sall di def.
Ab xeex la ngir moom sunu koom, sunu pólótig ak sunu mbaatit.
Raxas bii mu ngi aju ci liggéeyu làrme bi ci diwaan bi, ca weeri sãawiyee ak féewiriyee yi weesu.
Waa mali la, su ñu sukkandikoo ci li L’observateur ak Libération wax.
Senegaal benn bal rekk a dugg bi joŋante bi tàmbalee ba léegi, li ko waral mooy dañoo def seen kem-kàttan.
Abdulaay Baabu, laykat la woon ? doon layal Móodu Faal, ñu gën koo xam ci Booy Jinne.
Juge Boghel, ab dëkk bu féete ca Podoor, mësul am soxna te amul doom, am na lisaas ca ISEG.
Ci noonu, ñu nekk di defar ab buur bu soxo, ginnaaw bu ñu ko yafalee ba pare ngir des ci seeni palaas, di tooyal seen ceeb, dem bàyyi ko fa, waaye ñoom ci seen bopp, duñu rëcc ci seen jëf joojee.
Matadi ak ñàkk gis-gis weesuwul mel ni Ibraayima Seen mi nga xam ne juróom-fukki at a ngi nii muy yëngu ci pólótig te mësul a am xalaat bu ñu rafetlu, muy jiiñ ab pàrti bu jël yoonu jële seen i koppar ci seen waa pàrti, ay luubal xaalis.
Lii dafay andi ak jeexital ci dayob kérédi bi, bu wuute ak dayob xaalis bi ñu ci dugal, dellu ginnaaw tukkim bànneex mi, ak tëjug koom gi
Marog moo bëggoon a dugg ci dugin bu am lay ca Cedeao ci atum 2017.
Niki fukki fan ak ñeent ci weeru mee atum 2020, dama doon fàttali, ci wenn waxtaan, ne Maki Sàll, gannaaw yoonu wote yu metti, mooy Njiitu réewu Senegaal gépp ci lu yoon nangu
Xalaat bi xam nañu ko ba noppi, ci Platon, mooy ab xalaatu toppandoo.
Ci xalaatu Góora Xumma, miy Njiitu Kureelug borom damaar yi ñu naa “Union des routiers du Sénégal, Nguur gi dafa war a taxawe taxawaayu kilifa, ndax ñu ci ëpp ci waa réew mi xamuñu yoonu dawal dem ak dikk bi (Kotu yoon bi).
Ca barab ba ñuy tàggate waa Grenats yi, daan nañu fa faral di gis Mane muy wane boppam, ci ci lu mu dul tàggu kenn, ay tàggatu njël yu muy dawi, ci ay jamono yoo xam ne, moroomam yaa ngi doon nelaw.
Maa ngi liggéeye léegi niki xeltukat ca BIG DATA, di këru liggéeyukaay guy yëngu ci wàllu bànk, ak mën-mën yu wóor ci wàllu setal xaalis bu amin wa teguwul ci yoon.
Farãas mi yor ab sañ-sañ ci xaalisu seefaa mooy boroom mbir yi, nekk réew mi ciy gën a duggal xalisam.
Ñaanuñu ko woon waaye Nguur gi sàmmul ay digaaleem ci wàllu dugal xaalis ak lu ni mel, looloo sabab jomono ju tar ji lekooli jàmbur yu njàngale mu kowe mi di dund.
Juróom-ñaari junne ak téeméer ak ñeent-fukk ak juróomi àppaarey.
Looloo waral ñu war a boole mbooleem yëg-yëg yi, ci benn jokkookaay buy dajale kuréel yépp.
Léegi dafa war a déglu taxaw seetlu yiy jib ci boor yépp.
Daam Si, moom amoon na lu tollu ci téeméeri junne ak ñaar-fukki dërëm, ñetti jollasu (telefon), benn montar ak benn seenu wurus.
Tàmbalig jëfandikoo xaalis boobu, dàq nañu ko ñetti yoon.
Ay doom ak i jarbaat ñoo nekk seen kanam, Gornëer taxaw tuuti ci lopitaal bi.
Yelloo woon nañu ndam li
Usmaan Sónko : Noo ngi leen di fey bu baax a baax, di nuyu jàngkati LU DEFU WAXU yépp, mag ak ndaw, góor ak jigéen.
Jamono mooy àttekat bu mag bi, li mu def lépp, dafa mel ni mu ngi ko def ci mbégte mu rëy
Yéen ñoñi pólótig yi nekk ci gox yépp demleen waxtaan ak saasenegaal yi ci seen i tëralinu pólótig.
Senegaal, dëkk boo xam ne juróom-ñaar fukk ci téeméer boo jël ci askan, amuñu lu mat fan-weeri at, loolu ndollent la bu mag bu ñu war a sukkandiku ngir sóobu ci yoonu yokkute.
Fii, tuuma yu tegul ci yoon ñooy ñëw dolleeku ci xibaar yuy féete boor teg ci ñàkk a lalu ci dëgg.
Yéen mbokki réew mi, diisoo ak mbooleem pàcc yi ñu yaakaar ne am nañu solo cim réew mi Njiitum réew mi jublu woon fan yii  ci jomono ju mu mënoon jagleel xeexam bi. Warul yem ci ay teyaatar.
Bëggoon naa sama diggante ak këlëb bi ak Njiitu li, ci weer yu mujj yii, doon lu xaw a wuute ak bu yeneen tàggatkat yi.
Naka lañu man a boolewaatee xaatimu Senegaal ak poñu kérédi bii di B+, nga xam ne kër gu gu ñu nangul di Standars & Poor’s moo ko jox waa Senegaal ?
Su fekkee ne day bañ wala muy wéddi, nañu def ceetug ADN.
Siidi, ki dul juboo ak kenn, ki ñu doon jàppe ni ab taalkatu daay, ku faalewul ku dul boppam, nekkul woon ndekete yóo lu dul ku bëgg réewam te di saytu jàmmi waa réewam, da daan sax di taxawu ñi amul doole ak ñi ñu beddi.
Jërëjëf sama jigéen ci nangul gi nga ñu nangul laaj ak tontu bi, ñu ngi lay ñaanal ci sa yoon wi nga jublu.
Ca njëlbéen, amoon naa njort lu xaw a ñaaw ci dem ci waa Pastef, ndax dama amoon ab réccu ci nguur yi fi mës a jaar yépp ci Senegaal.
Bi ñu dellusee ci tereŋ bi, waa Geres yi lott nañu.
Naam, ci sunu wàllu bopp, dama ne woon gaa ñi PASTEF amul dara lu muy joxe ndax li ma wax léegi.
Ci ndimbalu Kees gile ñépp bokk, jokkalante gi ci diggante réewu saa-afrig yi du nekkati ci Dolaar wala Óroo.
Siñaal bu bon ! bu loolu weesoo, njuréef li nii la tëdde : Maki Sàll juróomi téeméer aj juróom-fukk ak juróomi junne ak ñeenti téeméer ak ñeent-fukk ak ñaar (555 442) lañu ko falee ci sóobu bu mu jëkk bi.
Yokkuteg liggéeyu ndaw ñi, ak ndimbalu yëngu-yëngu yiy jur xaalis.
Moomeelu senegaal ga ca bitim réew, ndabu junqóob la ! Bu ñu sukkandikoo ci l’observateur, ndogalu njiitu réew miy saytu doxalinug taaxi Senegaal yi nekk bitim réew gaawal nañu ko ak loolu ñu naan kaawtéefug Milaƞ ba (Itali) bi tollu woon ci juróom-ñetti téeméer ak juróom-fukk ci seefaa.
Anamu waxtaan wile dina tax ñaari nit mën a def waxtaan bu mat ak yi ci ëpp solo, ña fa teewoon, te seen yoon nekku ca, duñu ca xam sa dara.
Ñoo ngi doon dooleel ndugalum xaalis mu ñépp jàpp ! Jëf juy wane doxalinu kilifa, di amal ak juy soppi te  am jeexital, dafa lay may ngay xalaat bëgg-bëgg ngir mën a sóobu ak pasteef bu dëggu ci doxalinu beneen tëgginu pólótig.
Looloo tax ñu lay dëggalal sunug njàppaleg xalaat ak njàppale gu mu mën a indiwaat ngir ngeen mën a am ndam lu leer nàññ ca bésub woote ya.
Cuba tamit gis na boppam ci mbirum mbas mi.
Ci tiitaange gu ñu tiit ci seen dund ak coow yiy am ci guddi gi, askan wi woo nañu takk- deri Wàqi-naan-nimsat.
Ñeenteel bi, doon wuyoo ci turu Seex Njaay, yoroon na tamit jollasu.
Du gis mukk dëkku bu ndaw bu Normàndi, bi ekibu Loren bi génnee ak ab liggéeykatam ci diirub ay waxtu ci tëjug merkaatoo bi.
Nguurug Senegaal mooy def ay mbir ngir Senegaal, du njiitum réew mi wala keneen
Bëgg naa yokk ci ay kàdduy leeral ak fàttali yuy jariñ.
Xanaa kay di naxante ak seen boppu rekk.
Leneen li mooy, yëf yi gën naa garaaw loolu, sunu doxalinu yoon gi fàttewuñu ko ngir xeex jeexitalu ngóor-jigéen ci daganal, lim fiy bàyyi, cosaan lu jaaree ci ay masin wala ëmbal keneen doomam.
Négani daaw, nee na, waññi woon nañu laksidãa yu gën a bari ak ay yégle yuy bàyyi loo xel.
Ñun ñi sant Mendi dañu ñuy ràññee ci njàmbaare fu ñu mënti dem lépp ndax sunu dëggu ak farlu.
L’OL dina na joŋante ci finaal bi dëkkam mook Leipzig, Benfica mi nga xam ne toog na ca po ma, mu jéem a sagal boppam ci dëkkam ci digganteem ak Zénit ngir mën a jàll ca Europa league ba.
Li gën mooy ñu bàyyi leen ñu jariñu ci seen àddina ngir ñu mën a am alal ci boor yépp.
Xool leen : sàcc (njëfka : voler) moo soppaliku càcc (tur : vol), -fo (njëfka : jouer) mooy soppaliku po (tur : jeu), - fenk (apparaitre) mooy soppaliku penku (lieu d’apparition- di tekki jant : l’orient).
Nañu fàttali ba noppi ne dëkkuwaayu Njiitum réew miy Njiite ci ay ndigal ci ay mbir yu bàyyeekoo ci yoon wi campéefi réew mi waaj te nga xam ne : dog juróom-fukk ak juróom ñaar ba nee : Ngomblaan ga mën na am dayob jël ay dogal yoo xam ne yoon la waroon ci bu ko ko njiitum réew mi layalee.
Tàmbali bu neex la woon ci Real ndax ca fukk ak juróom-ñaareelu simili ba la Benzema mu xarañ ma tàmbali dug ci joŋante dëgg.
Naal la bu ñuy xalaat diirub at yu bari, waaye dafa mbëkkante ak tërëdig jamono, bu ci mel ne Niseriyaa, ponkalu diwaan bi.
Waaye YaadiKkoon tamit ab piis la bu am lu muy tekki ci tar-taru yaay yi jéyyay ëmb bu dellu te tegaloo di dal, yiy jéem a dàq aay-gaaf gi ak jox gi ñuy jox seen i doom tur yu ni mel.
Dafay liggéey, di fo, di géey, dit werante, di gisantewaat ak ay xaritam, di jot ay mbind, di xalaat ci ay wóppa, di ree, di jooy, di mos, di yuuxu, dañu rafetlu jëfam wala ñu duma ko ci.
Dafa ñuy woo ci mbir moomu, ñu yónnee benn ekib buy saytu wàllu wér-gi-yaram boo xam ne dana am ay fajkati Senagaal, ak seen naatangoy Sinwaa ya , jël leen ña nga xam ne dara jotu leen, ngeen andi leen léegi-léegi, ña sa des , su dee am na , nañu leen faj ca fañu ne ca raglu Sinwaa ya ba ñu wér peŋŋ.
Ci Justin Trudeau, dugal bu baax jigéen ci mbiri koom yépp dafay jur jeexital yi gën.
Povard, Tolisso ak Gnabry laata mitãa bi, ak Coutinhno ngir mujj lépp.
Ci saytub bu daj bi takk-der yi joxe ay leeral ci rajo Rfm.
Bu ñu sukkandikoo ci mbir yooyu ay liggéeyi ceet feeñal, mënuñoo gaaw a nangu ne yore benn xaalis bi rekk, dina mën a soppi li fi nekkoon bu yàgg ba tey.
Gis naa ag féewaloo te dañu ciy wax lu yàgg.
Sëynabu Juuf, jigéen ji jëkk a nekk gàrjeŋu jàmmu ci Senegaal, moom mi rawoon ñépp ña mu bokkaloon joŋante ba, moo jur Fatima Kan.
Mu ngi doon laaj lu tax ñuy dugal njàngaan yi ci ñaxtuy pénc mi, ndax am nañu kuuraƞ duñu fay ndox, yégguñu yokkum njëkk yi, yéegum njëgu ceeb bi, njëgu diw gi, njëgu mburu mi, loolu lépp amul jeexital ci seen tiket yi ñuy jëfëndikoo ngir lekk rax-ci-dolli seen payug luyaas seerul.
Loolu lañu Le quotidien L’As xibaar ci àllarba ji.
Naka noonu, sàrt yooyu ci boppam waajalalul benn njoxeem suuf lu dul ngir ñi ko moom, wala ñi am kayit gu leen jox dogalu dëkk fa, bu dul loolu, ndigal lu joge ca ngomblaan ga mooy lay may nga mën caa jot, niki ñi bare ñu am kër.
Jalgati ndeyu sàrtu réew mi mooy li nga xam ne mooy jox Ngomblaan gi dooley woote moom doƞƞ ngir tekk yoon wi ñuy doxalee mbir yi, tolluwaay yeek anam yi, pay gi, lempo yi ak xeet bu mu mën a nekk.
Ngir mën a génn ci njiital Farãas, dañoo war a dindi ci sunuy boppi campeef way pólótig yi, ñoom ñiy ndeyu mbill gi ci li xew lépp ak ña koy dooleel, nga xam ne ñoom ak réewu Farãas rekk ñoo ciy gis njariñam.
Nëbbatu seen xaritoo gi juddu ca Almaañ lu war a yées fukki at.
Dugal xaalis gi dafay jëmmal bëgg-bëggu Njiitum réew mi ci jëll njàmbatu askan wi saafara ko, ci atum ñaari junni ak ñaar fukk mii, dellu na xamle ne naal la boo xam ne dina aar lu ëpp téeméer ak ñaar-fukki junneey doom-aadama ci mbirum mbënn.
Ci gàttal, naal bii moo ngi bokk ci doxalinu ñaari peexey yu juróom jëmu yu bànku waa Afrig yiy dox ci suqaliku te ñu koy woowe High5 : leeral ak jox Afrig gépp kuuraƞ, suqali dundug waa Afrig yi.
Ayu-bés a ngi nii, werante bi tàmbali woon laata wootey Njiitu réew mi bu féewiriyee atum ñaari junni ak fukk ak juróom-ñeent feeñaat na ci waxtaan wi.
Ki soxla woon waxul woon safaan wa ca waxtaan wa ca FF, ci weeru sãawiyee atum ñaari junni ak fukk ak juróom-ñaar : foofu, jàng naa fa futbal bu baax bi, tàmbali naa dugg ci futbal bu kawe bi ak sama tàggatkat (Roger Schmidt) bi ma wóolu woon teg ci di ma dimbali.
Ñii ñépp dañuy bokk ci ñiy yàq tàggatug ndawi Senegaal yi leen di déglu.
Naka noonu, kenn ci sëtu Baay Ñas yi, am na ag déggoo ak 2.
Moo tax, yaakaar naa ne fàkk ay coppite yu xóot am ci këri àttekaay yu Senegaal yi, loolu la Usmaan Sëy, laykatu Senegaal bi wax.
Gànnaaw ay bési neen, doomu Senegaal ji, Saajo Maane jeexal na ak doole wërngal gi ca Liverpool.
Jàpp naa ni waxu ku mer la ; xéy-na li mu làmb, làmb mu dëgër moo ko waral.
Jàpp nañu ne njiit lu bees li gàntal na bépp saytu bu jëm ci doxalinu ki mu wuutu.
Waaye fi mu tollu nii, mënees naa ame xaalis ci Salah mi am digaale Liverpool bu jëm atum 2023.
Réewi Siin ak Singapuur doŋŋ ñoo nangoo weccee seefaa ci njënd meek njaay mi.
Dañoo randal ñaari telefon, benn oordinaatëer ak xaalis bu takku.
Ñaan na jàmm ak dal ci biir réew mi.
Gisoon nanu bal biy ñëw waaye nattuñu woon tollowaayu musiba yi.
Ki wax tay ci RFI amul sax jom di tëkku Maki Sàll jaare ko ci mbubboo turu Sëriñ.
Joŋanteb kàngam yi ci diggante Mahtaar Sàmb ak Idiriisa Géy lañuy gën a xaar ci bésub tay jii.
Dimbali askanam ngir mu gën a fagaru ba moytoo dugg ci guutag wér-gi-yaram ?
Polokirëer amal nab tëyeb négandiku Maki Taal Njaay ak Amet Njaay, ñaar ñi yóbbu woon fetal yi ñu sàcc.
Ca Amerig, suuf sa Mimi juddoo, nguurug Trëmp nangu nañoo àtte doxalinu mbas mi.
Looloo ngi jur ag yokkuteg kopparu këru jëwriñ ji ñu dénk mbay. Mu jàll ci gën gaa néew téeméeri milyaar ak juróom-fukk jëkk atum 2012 jëm ci ñaar-téeméeri milyaar ci seefaa (Yoonalug koppar yi atum 2021).
Ngir mu nekk, bëgg nañoo amal ak doomu Kawlax ju nekk ab tëralin wuy sàmmloo Àndug Nawle.
Ngir jeexal, ASC bu Jaraaf war naa fay fukki junniy dolaar Amerig ngir nekkin wu ànd ak fitna ak doxalin wu ñu baaxoowul ci mbooloo mi mu ame.
Mënoon naa jiitu waaye mujjeewu koo amal ci kanamu Parme : ñaari bal ci ñaari wàll yépp ca njeexital la.
Li dul dëgg te du yoon mooy wér-gi-yaramam mayu ko mu des ci kaso.
Aamadu Ba (Pastef) Jumtukaayu janook bérébi liggéeyukaay yi : lu tax Maki Sàll lajj ci wàññi ñàkk xëyu askan wi ?
Lu romb ñàkk kaaraange gi, àggug bor yi ñu war a fay, moo gën a doyadi te ñàkk solo ci kanamu yi mënul xaar ak tolluwaayu jamono ji.
Gannaaw seen ndam li ci kanamu Falmer Stadium (ñeent-benn), góori Pep Guardiola yaa ngi wéyal di doon mbëri Àngalteer ci bakkanook sikkimu Liverpool.
Mooy mujjantalug yëngu-yënguy koom bi mbasu koronaa bi waral.
Gànnaaw La Roma at mi weesu, bii mooy ñaareel bi yoon FC Barcelone di nërmelu ci gile tolluwaay ba mooy turu njiit li meloon ne amoon na ko.
Yooyu mën a joxe ay yokkutey mbay yu mën a àgg ba ñaar-fukk ci téeméer boo jël su ñu sukkandikoo ci FAO.
Tono yi am ci boru bokk-moomeel bi (téeméer ak juróom-ñaar kos juróom-ñetti milyaar) ak xaalis bi génn (ñetti téeméer ak juróom-ñaar-fukki milyaar ak ñaar) wàññeeku nañu ci toftale bii juróom-benn kos benn milyaar (lu yées juróom kos ñett ci téeméer boo jël) ak ñaar-fukki ak ñeent kos juróom-ñett (lu yées juróom-benn kos ñett ci téeméer boo jël).
Njabootu daara yi dem nañ ba jàpp ni nguur gi noonu daara yi la, wala sax noonu diine ji la.
Mbooloom Bennoo mi wan nañu ko ginnaaw gi ci lu leer.
Yàq ngeen seen doole yéen waa M2D.
Ab xale bu jigéen bu am juróomi at, lañ siif, ray ko démb àllarba ca Rooso-Senegaal.
Macron, maandu na ci dem gi Le Drian bëggoon, Sarkozy moom mujjee naa xaatim ab déggoo bu jëm ci yàggal doxalin yu bon yi am ci diggante Farãas ak Afrig.
Te amoon na ñu jàllagul woon doon yaakaar a am seen biye ngir dem Sàppoŋ, ca Alseri  ak Niseriyaa, fi mu nekk nii sànnikatu poo bu Kóngoo bi, Franck Elemba.
Doxalinu tur wu bindoo ni kàddu doon na itam luy taaral aaday Afrig.
Mamadu Tëw (mi juddu ñaar-fukki fan ak juroom-ñaar ci weeru nowàmbar atum 1959) doon na futbal postu ariyeer bu ndeyjoor. Woo woon nañu ko juróom-ñett-fukk ak ñaari yoon ci joŋonateb Senegaal.
Ataakãa yi : Saajo Maane (Liverpool, Angleterre), Ismayla Saar (Stade Rennais, Farãas), Keyta Balde Jaawo (Inter, Italie), Mbay Jaañ (Galatasaray, Turquie), Musaa Konate (Amiens SC, Farãas), Mbay Ñaŋ (Stade Rennais, Farãas), Sada Cubb (Nîmes, Farãas).
Dale ci niseer ba lu sotteegul, ndawi sama réew bëgg nañu lu leer te yees.
Wuute na, Pastef dafay dooleel bépp aji-loru ngir mu kalaame nit ñooñu, te dina ànd ak yoon su fekkee ne ci ñun lañu bokk, ngir xàmmee leen.
Jërëjëf ci cër bi.
S. Saar jaxasoo na ci jéggalu yi, njëkk muy sàkku yërmande ci way-topp yi.
Ci lu fésul, senegale yi jàll nañu ci ñeenteelu xaaju joŋanteb Afrig bi te  war nañoo sant Saajo Maane mi dugal benn bit ba amoon ci joŋante bi.
Lépp ca Falmer Stadium lay xewe ci Manchester City.
Luis Suarès joxoon na ndam li Blaugrana yi ci wàll wu njëkk wi (ñaar-fukkeelu simili ak benn bi).
Sëriñ Saaliw Cuun am nag yaatal ca Medinatul Salaam.
Amul lu dul mbel-mbeleek ñàkk a xarañam, fi ma déggook moom fenn rekk la mooy : nguur gi moo nar a nërméelu, Réew mi yàqu na ba mu falee Maki Sàll, njiit li.
Seen tànneef dafa war a aju ci tànneefu seen i waajur wala seen i mbindaan.
Dama bëggoon, ci sama tur ak bu See-luwi Basket Këlëb, jaale Daam Jeŋ, njiital Gurub Leeral ak képp ku fay liggéeye, loolu la S. Baaba Tànjaŋ wax.
Sant bi mu amee ay senegale yu teey, ràññee te itam di jëfandikoo seen xel saytoo mbir mi.
Donte àpp bi fésalaguñu ko, amaatëer yaa ngi bég ndax li ñu yàgg a xaar làmb ju nar a neex jooju  loolu la benn yéglekaay bi xamle.
BEAC nangu na ñu jóge ci wàllu cër jàll ci wàllu jukke.
Waaye, ci moom, lu nu mën a tëŋ, li ëpp solo mooy ñu am askan wu wér .
Ay ñam yu yàgg la wala yu ñu weccee wala yu nëb.
Powent Saareen, benn ci jafe-jafe bu gën a rëy bi mu am mooy mu naroon a am, saafara nañu ko : li fi nekk mooy, su amul woon tasaaroo gi mbasum koronaa mi indi, ajandi saytu geek yokk jumtukaay, ropplaanam bi mayatu ko sax mu romb géeju atalantig gi, li ko dale suweŋ 2020, ba muy tegu fu mel ni Etaasini, Kanadaa wala Mexig ; njiitu réew mi Maki Sàll dafa naroon di luye benn awiyoŋ bu méngook bu A320 Neo.
Mënees naa bañ a ànd ak moom ciy gis-gisam, waaye dafay yomb ba mu ëpp ñu làqatu ci ginnaaw waxi caaxaan ngir beddi tëralinam.
Góol bi, Average moo tax ba Juve mooy njiit ci bile gurub.
Am na ñuy ànd ak njiitu réew mi ci tukkeem bi ci biir réew mi (ñaar-fukki fan ak juróom-ñett ba fan-weeri fan ak benn ci weeru mee) ca Kafrin, Tàmbaa ak Kéedugu (ngir daloo ay jumtukaayi wér-gi-yaram) ci ne nammtéef lu ñu fésalul mooy dafay natt boppam ci askan week xew-xewu weeru màrs wi nga xam ne yóbboo na ko muy wóoral li mu wax ndaw ñi ne leen : “dégg naa leen”.
Du njéexital li, waaye pexeem nekk ci  say sàrwisi réew la.
Yéen sax xam ngeen ni ñuy amey ndam, wuuteek ñeneen ñi, ñoom Kuyaateek i waayam.
Xam naa ñu bare ñoo xam ne seen ligéey koronaa moo ko taxawloo te ñoo ngi seen kër yi di tàggatu ngir am bunt bu mel nii.
Ginnaaw ñaari kàrtoŋ yu xonk yi ñu jox Blind ak Veltman, Ajacides yi dañoo bàyyi waa London fekksi leen ba tollook ñoom ci bali bit yi.
Sónko laa ne, mu ngi mel niw xeer ci dàllu mbooloo su féttérlu, yég seen bopp ci benn sang ci àdduna bi.
Duñu mës a woteel nit ku ñuy tuumaal yakktaan.
Te foofu la ame solo, ñu defaraat ni ñu koy dalale
Ci Cloud bi la Wraqi di joxe wéy-jëfandiku yi, ñu sos boyetu bataaxal buy tënku ci ay tegtali siife yoo xam ne nguur yi dinañu leen mën a jëfandikoo ngir xàmmeekaay, wóorlu ak may askan wi ñuy jot ci téerey bokk-moomeel yi.
Dortmund dellu na ci ñaareelu palaas bi, ginnaaw bi mu daanee Wolfsburg (ñett-tus).
Ca PASTEF, yittey doomu Senegaal moo fay waxtaan.
Wànte, ci sa xibaari Observateur bu ñaar-fukki fan ak ñeent ci weeru mee 2014, yaa ngi doon dëggal ne bor bi ndono la te tolluwul woon nu dul ci 120 809 722 f CFA. Téeméeri milyoŋ ak ñaar-fukk ak juróom-ñetti téeméeri junne ak juróom-ñeent ak téeméer ñeent-fukk ak ñeenti dërëm ak ñaari fiftin ci seefaa.
Ginnaaw bi musiba mu bees bi amee ci yoon wi, askanu Gànjaay génn nañu ci mbedd yiy sàkku dóo-daan ci yoonu RN1 wi.
Aksidãa baa ngi ame ci yoonu Raw bi ca Ndar.
Yéglekaayu Soleil moo leen di jox xibaar bu wér bi ci xew-xew bi.
Ginnaaw bi ñu lajjee ci dog yéegug Sónko gu am doole geek coow yi, TFM ak APR a ngi koy waajalal senegale yi ci beneen àtteb yoon ak tënk ko ci suñu xaalis bi ci atum 2024.
LI TËNK BI FÉSAL : POÑ YIY DËGGAL SAMAY TUUMA.
Du yoon kenn di nekk àttekat beek ki ñuy àtte.
Lii mooy fésal ndoorteelam ci njabootu liberal gu mag gi mu fekki ci atum 1989 ci wetu Idiriisa SEKK, Aminata Taal, Usmaan Ngom militãa yu jëkk yi.
Li ñu bëgg mooy yokk sunu doole ci dénd bi ak yey ñi ëpp ci askan wi ci solo si sunu naalu pólotig bi am.
Gisal man cundum li ma doon wax ci sama téere bi Solutions pour un Sénégal nouveau, bi ñu siiwal ci weeru sàttumbar 2018 : yàq bi weneen yoon wi ñuy sànke alal ji.
Ñun ñoo war a tolloo gëdd bi ñuy jox sunu njiit yi, wala lu ko ëpp.
Li ñuy def, du romb demlanteek dimbali askan wi te saxal ko dàkk.
Ñun ñaar ñoo bokk dàq gi ñu ñu dàq ngir sunu pasteef ci pólotig.
Yégle na bokkug pàrti Pastef ci meeri yu bare ci dëkk bi ngir mu mën a dékku soxla yi.
Dina jar, defe naa, ñu leeral ne ci Platon su Aart di toppandoo jaww ji, dafay doon ab seexandoo bu mu méngoolut ngir li ñaar sékk àdduna : li ñu bind te amal kook li ñu bind te amaluñu ko.
Bañ a xàmmee coppite yi aju ci doon góor wala jigéen ak etaa siwil yi ci ñi ko yelloo.
Nguur yi war nañoo baral liggéey yi jëm ci joxey xibaari xarala yeek seen jëfandikukaay ngir gën leen a dajale.
Ndajem waxtaan wi dox ci diggante nguur geek kujje gi, ba wàll ci askan week doomi réew mi, xame woon nanu ko ca réewi nootaange yi génne woon ci ay xarey pólotig, wala waasook diine yu deret tuuru.
Maki Sàll, mi waral coow li, yee na gaynde giy nelaw.
Am na ci ay wàll yoo xam ne Nguur gi rekk moo am doole jeek wareef li ngir àddu ci.
Ñu ëppal ñi ñu fal ñoo ngi liggéey ngir ñu wuutal laak keneen, te loolu duñu ko nangu.
Waaye, jamonook pexe yi mayuñu ñu ko.
Ay mbébét, ay tëralini yoon yi ñu wax ca kaw ci këyit gi fekk na ne pas-pas bi nekku fa, jumtukaay yiy tax mu am wax noppi.
Mënuma wax ne rëcc gi njiiti saytukati kaso yi la waaye mënees naa njort ne am na ay njuuj-njaaj ci biir kaso bi.
Ñu jàpp ne diwaanu Géejaway xaaj nañu ñaari deppartemãa yi doon Wàqi-naan Nimsaat ak Saam Noteer.
Yile wax ci jamonoy kàmpaañu wotey 2012 yi, ñoo des di lor xel yi ci lu amul benn werante.
Ci suñu gisinu réew la des, tontul laaj bi nga xam mooy ndax Sónko dafay yàq der.
Lii mooy fukk ak benni gaynde yiy door joŋante bi : Eduwaar Méndi – Musaa Wage – Yusuf Sabali – Kalidu Kulibali – Saalif Saane – Idiriisa Gànna Géy – Alferet Njaay – Kerepeŋ Jaata – Ismayla Saar – Keyta Balde – Mbay Ñaŋ.
Faraamasoŋ yi, lim bi leen jig mooy ñett, te amagum na ñett ñu dee.
Waaye, jigeen ñi am nañu lu mu néew néew ndam lu rëy ci liggéeyi bànk yi ci kanamu góor ñi.
Bokk ci pàrti pólotig warul tax ngay tanqal nit ñi, mel ni mbottu guddi.
Demin wi tax na ba kilifay pólotig yi, lott ci mbënn mi, jiiñ nañ ko taw bu bare biy wàcc ci dëkk bi.
Ndax pare nañu, Peresidaŋ ?
Bul fàtte ne Ginne gu jege gii, Alfa Konde, ak tukkeem yu bare yii, dafay luye ay awiyoŋ lu tollu ci ay milyoŋi dërëm.
Puul D bi : Senegaal, Kamërun, Bëj-Saalumu Sudaŋ, ñaareel bi jàll ci gurub E bi (Marog, Kab-Weer wala Ugàndaa), benn palaas la Marog, Ugàndaa ak Kab-Weer di xëccoo.
Naal bilee ngi dox, waaye li gën a metti yeggaguñu ca.
Te TER bi, ñjuumte li ci feer bi di màndargab laju nguuru Maki Sàll, lajj bu amul àpp.
Ngir taxawal lu leen di gunge ci seenug bokk ci dundinu koom geek askan wi, ab kurél (Crd) gu ëmb ci dëkkub Balantakundaa, bépp way-yëngu ci doxalinu dëkk, ak ñi ñu fal, ak takk-der yeek yu kaaraange gi, way-xaralab dëkk bi, borom dëkk yi, ak ONG yeek askan wi.
Ngir ñu wax ak ku dul njiital réew mi, te bàyyi njabootam gi war a sore lépp lu jëm ci doxalinu réew mi.
Ajandeem yu bare yee tax ñu dàkkantale ko jaanu géej.
Jesper Juul a ñuy leeralal naka lañuy layale jëfandikuwaayu fitna gi ndey jii defoon ba tëj ay doomam : man ci sama bopp, jot naa cee dékku bi may ndaw te taxul mu naqari ma lool.
Jigéen ñiy doxalee nii ci seen nafa ak xaalis bu ñu leen jox ba mel ni bor bu ñu tànn ak seen i nawley góor, ci naal yi ñu war a fay xaalis bu bare.
Jox ay jumtukaay yu méngook jamono opitaal yeek béréb yi ñuy fajoo ni mu gën a gaawe.
Li juuyoo mooy imaam yi sax dañoo ragal wiris bi ndax daw nañu jàkka yi.
Su fekkee ne soriwante bi mënul nekk ci dëkkuwaay yeek daara yu kawe yu bokk-moomeel yi, ndax nit ñu bare ak ñàkk jumtukaay yu mat, takk mëddukaay (mask) yi itam génnu ci : néewaayu saytukat yi ci iniwersite yi, càgganteek askan week ñàkk a matale ñaw ay mëddukaay (mask) ak wasaare leen ba tax askan wi ci boppam, ñooy góor-góorlu di ko def, ni ki ndongo.
Ñoo ngi ci ponkali joŋanteb CAN bi, ay borom xam-xam ci wàll wi ci Afrig, ñoo sukkandiku ci kenn-kenn yiy futbal ci ay këlëb yu mag ca Ërob.
Wóor na, Aigles de Carthage daan nañu ñett-tus, ci dimbalu Sassi, Msakni ak Sliti, ñoo neenal géntu Baréa yi
Waaye neexul ndax mujjuñu jël ndam li.
Ngir fàttali futbalkatu PSG dàq na yokk siifeem ci këlëb bi.
Gànnaaw bi ñu saytoo wóoraay bi, seetlu nañu ne bii baaxul.
Li ma tax a wax ne dañ leen koo sant mooy ne, dara du leen ci fekk, kenn du leen tegi daan.
Mu ngi doonoon : yoonal njaayum biir réew mi, njëg yi, luyaas bi, peyoor yeek toppatoo gi, ay neexal ci njaayum bitim réew, ak saytug demlante bi ciy koppar ak waa bitim réew, ak àq yi ci demlante bi ci léppi ndawi duwaañ, juuti yi, àq yeek payoor yeek yeneen.
Ngir loolu, ñoo ngi xamb ay sébb yuy joxe lim bu rëy ci ngelawu CO2 ci jaww ji.
Jotoon nañoo waxtaan ak moom ci njade miy ñëw : waaw kumba sama jigéen, mën nga ñoo wax say jaar-jaar ?
Ci dëggal ay mbir yu am, ci la Orãas di dëggal boppam ci njiit li mu doon ci ja bi.
Li ñu teg lu jëkk ci bokk xaalis bi mooy njalbéen gi ñu amal kurélu pólotig geek koppar yi ci aju, ak sos ab Keesu Afrig gu mel ni FMI.
Ñaari bit doŋŋ doy na ngir dab bànneexu farandoo yu Almaañ yi.
Mënees naa fàttali ne ndàmpaay lu SAIM Indépendance njëgu meetar kaare bi ci nattukaay bu jëkk ba moo doonoon téeméeri dërëm.
Xalaat bu wuute ci ku nekk ci kujje gi wala ci nguur gi, wor yeek ñàkk kersa gi ci dolleeku.
Mbégte mu mag la may gis sama tur ci wetu turi George Weah, Didier Drogba, Lionel Messi, Cristiano Ronaldo, loolu kéemtaan la.
Ginnaaw lijaasay lisãas bi ci Lettres classiques ak Diplôme d’études supérieures ci làmmeñal ci iniwersite bu Dakaar, ndaw saa ngi nekk IFAN atum 1967 ci jamono joo xam ne gëstu yi ci deppàrtemaa bu làmmeñal ci làkki réew mi lañu leen jubale woon.
Waa jii yoonam nekkul ci yaw ak sa ndóol gi.
Komàndaŋ bi nangu woon na ne njiiti MFDC yi sax feneen ci lu jëm ci gisinu dal gi ci réewi Afrig yi.
Tëralinu nguur gi aju ci dékku coonooy koom yu askan wi jàpp na ci li wàññi dooley mbas mi, waaye Yusufa Jàllo, njiitu Kurélu njiiteef (PCA) bu Sonacos te doonoon xelalkat bu jëkk bu jëwriñ ji yore mbay mi, nee na loolu wàllu mbay mee ko waral.
Ak lu mën a xew, xeex fitna gi ñuy teg jigéen ñeek xale yi tool la bu ñu warul a bàyyi muy ay wax rekk noonu, lu neex waay def ba way-pólotig yeek askan wi di ko foyee mel ni li xew fii ci Senegaal.
Dina ko doon ci ñaari pelent yi ñu ko jox ca Espaañ.
Ginnaaw bi ñu defee ab ayu-bés, lañuy door a gis lu doy waar li.
Aksidãa yépp, li leen waral mooy xël yu metti, wala weesu béréb bu wóoradi, wala póno bu toj, loolu la ci wax.
Te jafewul ñu leeral lenn ci li tax ñu tànn jëmmi Usmaan Sónko.
Joŋante yu Afrig yi fomm nañu leen, ginnaaw ay waxtaan yu bare.
Amul lenn lu war a tax ba gëdd beek wareef yi moomeel askan wi laaj ñu jox ko ko ci leeral ag saytoom.
Ñi ma seetaan ci emisiyoŋ Lii ci 2STV, dibéer fukki fan ak juróom-ñaar ci weeru mee 2020, dinañu ci jàpp sama ñàkk a nangu ci lu jëm ci ñàkk a leeral yi waroon na am ci siifeb njiitu réew mi ñu toppandoo.
Sunu Kot penaal bi, terewul ngóor-jigéen ci boppam, waaye jëf ju tegginewul, xeluwul niki ñaari góor ak ñaari jigéen.
Waaye, ki ñu àrtu taxul mu bàyyi yoon wu bon wi.
Usmaan Sónko, dipite fukka ak ñetteelu ay gi 2017-2022.
Ndeke baat yi ñu lay tàmmal ca daara ja, méngoowul ak li ngay dund, di ko gis bés bu nekk.
Dafa fekk senegale dafa gën a mën a jéggale ba tax Afrig di fowe sunu futbal.
Waaye lépp baaxul woon ndax tànnkat yi naroon nañoo ñàkk joŋante bi.
Teewal Senegaal ba noppi di doxale nii ?
Piir, naal bile ngir ab doxalin bu bees ci koppar gi (dakkal nërméelu geek boru bokk-moomeel gi) mën a dàq bépp yëngu-yëngu ci réew yi ame ay jafe-jafe.
Ginnaaw bi mu rëccee, Michael Scofield bu Senegaal dem na cib otel, jël fa reer bu neex.
Lu metti la ci dawkat yi nekk ci dénd bi.
Ay xew-xew yu tar ci askan week géewu pólotig bi ñoo fés ci suufu réewu Houphouët-Boigny ci fukki at yii weesu (daaneel njiitu réew mi 1999, xareb askan wi ci 2002 ak ay yëngu-yëngu ginnaaw wotey atum 2010).
Usmaan Sónko putuxlu na ci sant képp ku jël suuf joxe ko ngir taxawal tërëlin wi.
Amul lu ëpp fitna jàppale sa njiit muy gën a am i bor ciy naal yu bon, te waroon a tabax ay bérébi fajukaay.
Taarix jàngal nañu ne ci deppàrtemãa bu Binjoona la pàrti sosiyaalist jëkk a ñàkke ci wotey 1988 laata muy jekkaliku ci atum 2000.
Balaa dara, warees na xam ne, Senegaal mooy juroom-benneelu réew mu mbas mi gën a sonal ci biir Afrig.
Nguur gi dina teg téeméer ak fukki junne ak juróomi làmp yu yees ci dëkk yeek kaw gi.
Global Findex bu Bànku àdduna bi, lu tollook juróom-benn-fukk ak juróom ci téeméer boo jël ci jigéen ñi, ñoo fa amoon kont kuuraŋ, bu dee góor ñi nag juroom-ñaar-fukk ak ñaar ci téeméer boo jël lañu ci àdduna bi atum 2017.
Póliis teg na loxo lu tollook 114 nit ci njoorteelu kaaraange gu jëm ci dëkk bu sell bii di Tiwaawon ngir màggalug juddu Yonent bi (SAS) ci gaawu bi.
Mbindum sunu mbokk yi, wax nañu ci ne li ëpp ci njureefi Nestlé amuñu ay poñ yu doy ngir ñu mën leen a baaxal ci wér-gi-yaram wi ci pexe mi Australie di natte lu mel noonu ci Nutriscore français.
Ba mu demee ci gàmmu ga ca Tiwaawon, Abdu Li, njiital Artp ŋàññ na bu baax borom këri telefon yi
Maki Sàll, mel na ni jot nay xibaar bi ñu ŋàññee ci kayiti demlante réew yeek waa Senegaal yi nekk bitim réew, jël nay dogal daan ñi laale ci moomeelu réew mi.
Baay Móodu Faal, rëcckat bu mag bi nekkoon ca kasog Camp penal, rëccati na ci dibéer ji fanweeri fan ci weeru mee.
Waxi jëwriñ ji ñu dénk biir réew mi doyul Seex Mahi Siise
Ab gëstu lañu ubbi ngir leeral xaru gi.
Àngale yi naroon nañoo ñàkk ak génnug Bravo gi ànd ak Walker ci kãa yi.
Téyeb négandiku yaa ngi gën a bareek mbiru juroom-ñaari téeméer ak juróom-fukki kilo yu yàmbaa yi ñu jële ca Marin bu Senegaal ci boori Ndakaaru.
Loolu rafetluwuñu ko di joxey kurpeñ ne dangay jiite ci jàmm bëgg a am màndaa bu mujj ci tëralinu sàrtu réew mi.
Lott a wuyu ci yenn yi ko doon xaar, ŋàññ nañu ko itam ciy doxalinam.
Ni mu mën a bóomee, dara jógewu ci ak noo mën a toll, loolu la Piyeer Buubi tënk.
Am naa ay lijaasa ci Droit public te ci wàllu liggéey, maa ngi yëngu ci asiirãas yi doon njiit li ŋànk naal yi.
Fàww ñu dellu jamonoy 1980, maanaam 1983 ngir ñu xam ndoorteelu naalu benn xaalis bi kese ci CEDEAO.
Ci lu leer, doon na dooni réew mu nekk ci déndu farãa bi am xaalisu boppam te bànk bu mag di ko doxal.
Ci liggéey bu am solo bi muy def ci doxalinu farãa seefaa bi, moo ngi yóbbaale pólotigu xaalis biy joxoñ këri liggéeyukaay yi seen nafa duun.
Jaar-jaaru waa Madagaskaar yem na ca kepp waaye ak ay fàttaliku yu am solo.
Moo tax Buur bi bëggul gis xale yi ci sonn.
Di far a di noot ci njalbéenu joŋante bi, ekib bu Farãas gaaw naa jiitook i bali bit.
Bu Senegaal bu Senegaal bu Senegaal bu Senegaal bu Senegaal bu Senegaal bu Senegaal.
Dinañu topp xeex bi ak lu mu mën a jar, su jaree sax ñàkk bakkan niki yaw, duñu xaar senn saa ngir nangu xeex bu taaru bile.
Ci anam boobu lañu amale ab bérébu bay lëjum bu toll ci juroomi junney meetar kaare ngir may jigéeni Dageer yi ñu bokk bu baax ci yokkuteg dëkk ba.
Waaye, ni Senegaal tëdde, di réew mu nit ñi war a dimbalante rekk a tax.
Ngir door bés bi, ndékki lu am solo lañu amal, wuuteek dig-dajey taalibey Sëriñ Beeco yi.
Sekerteer bu réew mi yépp bu jokkoob PASTEF LES PATRIOTES.
Bu dee am mag mooy tegaley yére yu bari ngir aaru, nu xale yiy def ?
Ci ki yor kàddu gi Duudu Boob, dañuy kaas ngir càggante geek ñàkk a wormaal kilifay Fatig yeek njiitu réew mi Maki Sàll ci wote yi.
Bëre moo ñuy dundal, yëkëti mbëri Géejawaay miy waaje ca INSEP, lekoolu tàggat-yaram, bu manoore ak jalloore ca Farãas.
Léegi nag ñu seetaan benn film boo xam ne leer na ma ne dina leen sonal.
Te su neexee Yàlla ba laa yàgg ekibu réewum Senegaal
Seetlu yu njëkk yi ñu def ci béréb bi wone nañ ne dañu koo dimbali.
Ku xam dëkkuwaayu etijaŋ yi, xam ne mënul nekk ñu topp digley doktoor ci dàndante bi.
Ngir mu leer, doy na nga jël këyit gi xaaj ko ñeent, def ci li ñu jot a amal ñoom ñeenti njiitu réew yi, dinga xam ne du benn diggante Makeek ñeneen ñi.
Dañuy xaar joŋante bi ngir liggéey bu baax.
Ci loolu, Maam Mbay miy kilifag jokkoo gi ci JPS/Nationale woo na ndaw ñépp ngir ñu aar te fonk naalu PASTEF bi jëm ci askan wi ba noon yi nekk ci biteek ci biir duñu fay bile naal.
Ci nekkin wile, réew yi am ay gàllankoor duñ mën a dellu ci pólótigu xaalis beek yi ci aju ngir joyyantiku.
Niki ekib bu Farãas ci wàllu doole, Àngalteer yor nay xale yu xarañ rawati na ci atakãa yi.
Damay fàttali ne S. Basiiru Jomaay Fay waa ENA la, te S. Mamadu Lamin Jàllo moom Polytechnique la génne.
Donte benn yoon la sax, yaakaar naa ne war nañu koo delloo njukkal.
Arsenal mi jël ndamu C3 atum 1979, dina joŋante ca Baku ñaar-fukki fan ak jurróom-ñeent ci weeru mee ñetteelu finaalam bu Kub Dërob, ginnaaw ñaar-fukki at ak nërmeeloom ci kanamu Galatasaraay atum 2000.
Mile mbooloom ñaxtu mi ñu door ci altine ji, dina wéy ba àllarba ñaar-fukki fan ak juróom-ñaar ci weeru nowàmbar 2019, ci waxi ki yor kàddug bés bi.
Bu ñu bëggee gañe Kub Dafrig bi, fàww ñu wone leneen ci dogu gi, bëgg gi, jaayante gi, may yi, bàyyi xel geek yar bi.
Dem ba fàww, Baaba Tànjaŋ ak këlëb bi mu yore jaal nañu leen ñaanal leen suuf woyof ci seen kaw.
Mbooloom juroom-ñaar-fukki daara lañu dajale ngir njàngum alxuraan mi.
Loolu, bu amee, xale bu ci nekk dina mën a wax ñaar ba ñetti làkk ci làkki réew mi.
Te kat, amoon na dig-daje ca màkkaanu perefe ba ngir yeesal kayiyu tukkikat gi mu ame, ci la ko pólis woo gànnaaw bi ñu ko boolee.
Donte dëgg la sax ñett-ñeent-ñett bu Thomas Tuchel joxe nay njureef yu leer (jëfandikoo woon na ko ci joŋanteem bu mujj ak Almaañ), saa su nekk ci diggantem ak ay ekib yu ñu laalaat yu Manchester City lay tombeel.
Gànnaaw njabootu Si ca Tiwaawon, ak gu Njégen gu Cees, agsi na Kawlax ba njabootu Baay Ñas defal ko teertu bu mucc-ayib.
Sargal nañu beneen ataakãa bu Farãas ndax li mu jël raayab futbalkatu Farãas bi gën a xarañ buy yëngu bitim-réew.
Xale bu jigéen bu yégadi bi xamul lenn ci li bataaxal yi di wund.
Waxtaanu mbooloom ngomblaan gi yépp : Sónko génne na ci ay woroo ci kondaane yi.
Amul benn kurélu koom bu Mbootaayu xeet yi.
Njiiteef lu bees moo sos senegale bu bees, bëgg réewam te xam li xew ci jamono jii.
Jëwriñ ji, Abdulaay Daawda Jàllo fésal na bëgg-bëggam waxtaane ko ak man te nangu naa.
Kurél gi juddu na ci teewaayu poñ ya ca Puut, Tëngéej, Ndakaaru, wooteb Cees bee ca topp ñu jagleel leen àllaterete yeek jigéen ñi ñàkk seen borom kër ci Ipres bu Senegaal.
Cim mbind mu ñu siiwal ci dalu webu Dakar matin bu ñaar-fukki fan ak juróom ci weeru oktoobar atum 2019, ñu tudde ko àjjuma ju wóoradi ji, ki ko fésal wax na ci ne am na mbooloom sëriñ suy ñaan ngir dàq ay wi Sonko.
Am na taxawaayu yoon buy jëmmal lu tollook juroom-fukk ci téeméer boo jël ci ndenci mu Xaalisu Farãas.
Xaalis boobu dafay séddaliku ci gafaka gu mag geek gafaka yu benne yu  Xaalisu réew mi.
Terewul, maa ngi woote ci musiba yeek fitna yi mën a am ci dàq ngóor-jigéen gi.
MD : li nga dund Farãas ndax yokk na sa gis-gis ci pólotigu Senegaal ?
Waaye du fi ame te bu soobee Yàlla, dina wax fum dugal xaalis bi mu leb yépp.
Xaalisu liggéey baa ngi toll ci juróomi milyaar ak juróom-ñetti junneek ñeent-fukk ak juróom-ñeent ak ñetti téeméer ak fanweer ak juróom-ñeent ak juróom-benn-fukk.
Ci yégleb jëwriñ ji ñu dénk mbay meek jumtukaayi kaw gi, njiitu réew mi jox na baykati dénd bi junne ak juróom-ñaar-téeméer ak ñaar-fukk ak juróom ci ay jumtukaayi mbay.
Bor bi mooy doom bu jigéenu digeb nootaange gi.
Fi nga xam ne mag ñi fa lañu ko daan defe, léeg-léeg, ci sutura ak ñu jotoon na am ngir yor benn pàrti doŋŋ, bu dul noote te du may dara ña daan lor seen i askan.
Desul lu dul nangug jëwriñ ji yor petorol beek yi ci aju, Muhammadu Mahtaar, ndax ca weeru féewiriyee ba léegi Nguuru Senegaal, jaare na ci Senelec gàddul kër gi bi fan-weer ak ñeent ci téeméer bu nekk.
Waaye du neex ñenn ñi, dinañu topp xeex bi ba am ci ndam ndax xam nañu ne sunu dund du am njariñ lu dul ñuy jaamu sabab si.
Xam nañu leen ñoom ñaar ñépp : Ilkay Gündogan ? jot naa futbal ci njiital ñaari tàggatkat yi : niroo nañu lool.
Waaye, tay jii moom rëcckat bu mag bi dañu ko tiye di ko wattu bu baax.
Amul koronaa, amul digle yi, du tus ak jëwriñ jii tëlee yoreb tereŋu futbal ba noppi ñu bëgg a yokku sama bët waaw !
BÀLLA DU XEEX AK YAW DAFA LA BËGG A NAX REKK.
Jëfandiku bu bon biy yàq suuf si doon aar géej giy ñëw di ray nit ñi.
Ñi àndoon ci jaar-jaaru kapiteen bi nekk tay jii ci ekib bu Senegaal bi xam nañu ko : ci dëkkub Mozart la Saajo Maane doore.
Nar ngaa rus lool ca ngoonug wotey gox-goxaat yi.
Waaye baax na ci génnam gi ci bile  ekib, di féete kaw rekk te mësul am benn ndam, dinañu ko teg palaasam.
Mbooloo ñeent : Simbabwe, Namibi, Ginne Bisaawo, Àngoloa, Tãasani, Burundi.
Waa Hollande yi raw ak fukki poñ war nañoo jeexal liggéey bi fileek fukki fan ak juróom fan ca Valence ngir mën a yeggale.
Fésal na benn nataal bu Estaat Olempig bu juróom-fukki junniy palaas buy jar lu mat 150 téeméeri ak juróom-fukk milyaar ci seefaa.
Kenn ci ñoom amul permi ngir mën a dawal.
Coppiteg xàmmeekaay ci Këri liggéeyukaay yu réew mi dafay junj ay tar-tar yuy ñëwi.
Li am mooy Fieldstone bokk na ci mbooloo miy liggéey ak Kurélu Afrig gu koom gi, aw wàll la ci Kurélu koom geek askan (ECOSOC), wenn ci juróom-benni wàll yi ŋànk ONU ci wetu Ndaje mu mag mi (AG) ak Kurélu kaaraange gi.
War nañoo ubbil sunu àndandoo yi bépp dénd, ci xelum ndam fii ndam fee te loolu, moo ngi aju ci sunu njiit yi.
Dogu na ci tëj ekool yeek iniwersite yeek bérébi jàngukaayi xale yi ngir dakkal lawug wiris bi.
Kurél yile yégle nañ ne mën naa am ay njéeréer fees ci béréb yi ba tax na woo nañ nguur yi ñu jël ci seen i matukaay.
Maa ngi agsi Farãas atum 2011 ak boobu ajoo. Ci laa bokke cib master doxalinu lim ngir koom-koom geek jëfe xam-xamu ordinatëer bi.
Jëfandikoo telefon, ci misaal, ci yég-yégu takk-der yi la aju woon.
Su rombee liggéeyu dawalkat, Fatig dina mën a bokk ci liggéeyi bokk-moomeel yu ci mel ni wallu ci géej gi.
Lii mooy li leen wutale, coppite yi bile xeexu waa Afrig gi amul benn nëpp-nëppal te tegu ci yoon.
Askanu Afrig, liggéeyleen te bu leen bàyyi xel ci yi amul benn solo
Li ñu mënoon na moytook waxtaan wu xelu.
Ndaw si yëngaloon na géewu pólótig bi ba mu àgg ci merloo kilifa ya ba tax bëggoon nañu ma faatu.
Waaye bënnoon naa ko te amul woon jafe-jafe te nàccul woon.
Ci fàttali, liggéeyi jumaay Mawdo ji ci dëkk ba dakkaloon nañ ko boobaak léegi def na ñaar-fukki at.
Bàmbiloor doy na sëkk, Sàngalkaam bëgguñu.
Li ci xew mooy saay-saay bi ñu daan weccee xaalis kàccoor bu bon la ci kanamu askan wi.
Jaral na leen lépp ngir wëlbati sunu xel yi ci doxalin wu ñaaw wi ñu nekke te ñun doŋŋ ñoo koy yég.
Muy na li ñépp doon xaar, Watara sóoru na taskati xibaari waa réewam ngir ñu fésal seen waxtaan wu tàng wa, loolu moo merloo njiitu réewu Farãas.
Joŋanteb ndaanaan ca Porto ngir jël raw-gàddug Ligg sàmpiyoŋ bi ci diggante Manchester City ak Chelsea (ci tele yile di RMC Sport1 ak RMC Story).
Waaye mujjeewul a yey laajkat yi ndax démbam gu taq suuf.
Ci seen yégle bi ñu tudde Xëy ak mbiri askan ci àdduna bi : li ñuy gis atum 2021, Oit jàpp na ne donte réew yi ci àdduna génn nañu ci mbas mi, juróomi ati yokkute ñooy tax ñu jeexal ndóol gi ci liggéey.
Taw dafay àndaaleek i xéewal yu mag, su fekkee ne sóor nañu ci bàyyima yee baykat yi.
Leer na ne nekkuñu benn ci taxawaay yile te dara firndeelul dabu yu jéggi dayo yii Péncum ndawi réew mi di ñu ga.
Dañu war a bàyyi di laaj lu tax ñuy boole jigéen ñeek xale yu jigeen yi te ñuy laay naka lañuy wéyale di maslaak dàq gi ñu leen di teg, loolu la ganu Maki Sàll gi doon laaj ci yéglekaayu L’As bi.
Asom Aminata Jaata rafetlu na liggéey bu am solo bi njëwriñ ji mu bokk def ci taxawal ak jëfe ci tëralin yiy fànq mbasu koronaa mi.
Waaye ñàkk a nekk ci bisam bu Eden Hazard (Real Madrid) ak gaañu-gaañu Kevin De Bruyne (Manchester City) mel na ne ay poñ yu ñuul lañu yuy wone ne ekib bi bàyyi na leen xel bu baax.
Sama xarit yónnee na ma junney laataa mu may wax ma fekki ko Tuubaa.
Te ndaanaan la ci tàggat-yaram.
Jàpp yu bare yi am ci Ter Stegen soof na waa Colcheneros ak la din cruelle ?
Maki Sàll digoon na njabootu Baay Ñas gi defal leen ay jumtukaay yu bare.
Looloo tax réewi Afrig yaa ngi nekk di taxawal ay pàrti yu yees yuy def yooyu bëgg-bëgg seen yitte ju jëkk.
Bitu ñaareel bu Origui ci simili yu mujj yee jox ñu xonk ñi seen juróom-benneelu Ligg dee sàmpiyoŋ.
Lu ëpp fan-weeri at, ataakãa yu Afrig yu mel ne Rabaa Matseer (Porto, 1987), Abedi Pële (Màrsey, 1993), Sors Weyaa Finidi ak Nwanwko Kanu (Asax, 1995), Samiyel Etoo (Bàrsaloon, 2006 ak 2009 ak Enteer 2011, Dijje Drogbaa (Celsi, 2012) ak Saajo Maane ak Mohamet Salah (Liwëpuul, 2019) taaral nañu seen joŋante ci finaal yi.
Dee yu bare yi Ginne ak musiba yu mujj yi am Mali taxuñoo jël ay misaal, doy na waar ! Lamin Ñaŋ.
Jeego bu mujj bi mooy teg ab pólotigu koom-koom beek njaay mi, siife ay digaale ak téereb yoonu bànk bu mag bi.
Jërëjëf ci sa xel mu rafet.
Njuréefu kuraŋu jàmbur feeñ na ci Senegaal ak Sàntaraal bu Gti.
Jeexal na bésam beek dalal opitaal bu Amaat Dãasoxo bi.
Fukki simili ak juróom yu jëkk yi waa Tinisi ñoo ci jiitu (ñaar-fukk ak ñaar - fukk ak juróom-ñaar), jëkk ñaari góor yu Esipt yi gis seen manin ba fekksi leen, romb leen ci xaaj bu jëkk bi ñeent-fukk ak ñeent - ñeent-fukk ak ñaar).
Génne làrme beek pólis bi ak gaaral réew mi ; fukk ak ñaar.
Ni muy faral di ame rekk, damay jël liiñ 57 bi ba ca terminis ba ngir dem liggéeyi.
Ndéem weer wi feeñ gi leerul ci gaawu bi, koor gi dina door altine.
Duñu nangu ñàkk a yemale di tegu ci sunu doom ji.
Ca jamonoy kàdduy cosaanu déndu Afrig sowu jant, saafoonte bee ëppoon gëdd fuuf siife bu ñu bind.
Li ñu war jàpp ci naalu yoonu xaalis bu 2020 bi.
Wax na ne ñett wala ñeent ci njiiti réewi Niseer ñoo dund fitna ndax dañ ko ñeme woon.
Ngomblaan gi woo nañu ko ci naalub yoon buy tax ba njiitu réew mi mën a jël ay santaane, ay dogal yu bawoo ci yoon wi ngir jàmmaarlook mbasum koronaa mi.
Ay kàrtuus Ak-47 yu làrme bu Senegaal di denc, loolee jekkul.
Rax-ci-dolli, amul solo kile di pk di dem.
Lii moo tax sunu dem beek dikk bi di doon benn ci téeméer boo jël ak nu xaalis bi mën a tollu nag.
Masrvi (ci App Store ak Google Play) ubbil sa kontu ci bànk jaarale ko ci jumtukaayi xarala yi te nga jëflante ci lu bare : jot ak yónnee xaalis, yóbbante xaalis, payum faktiir yeek jaaykat yi, jënd keredi telefon.
Fekk na li kurél gi waxul mooy ci nattukaayu nguur gi, meetar kaare ci Site Rajo Njaaxaan am na turu ku ñu nangu yëfam, meetar kaare bi doon junneek ñeenti téeméer.
Ñoo ngi jàmmaarlook dëgg-dëggi kilifa, suñu jëf ji bàyyee ci mbégte.
Mbooloo A : Ruwàndaa, RD Kóngoo, Àngolaa, ñaareelu ekib bi jàll ci gurub E bi (Marog, Kab-Weer wala Ugàndaa), Mbooloo B : Tinisi, Sàntar Afrig, Esipt, ñetteelu gurub E bi (Marog, Kab-Weer wala Ugàndaa), Mbooloo C : Niseriyaa, Kótdiwaar, Keeñaa, Mali.
Réew yu mag yépp daw nañu ci matukaay yi nekk ci wér-gu-yaram, fi nga xam ne Risi ak Arabi Sawdit a ngi jublu ci oor bu ñuul bi.
Ak lu mën a xew yaakaar nañ ne Farãas moom, moo ngi ci tànki wéy di doon ab borom doole ci wàllu soldaar ak koomu àdduna.
Jëwriñ ji, ak sa doxalin wi, dangay yokk njuuj-njaaj yi nekk ci lempo yi, teg ciy wattu koomu pólotig yeek njiiti bokk-moomeel yi (jëwriñ, dipite, njiitu béréb, foksineer bu mag, HCCT ak CESE…).
Leer na ne PSG mooy jiitu, dina dalal FC Bruges bu Jaata ci joŋante bu mujj bi.
Ginnaaw penaaltii bi ñu def, LOSC mujjeewul a dellusiwaat, ci ñeenteelu bal yuy tegtale ne bokkatul ci po mi.
Jigéen ji toog na fan-weeri fan ak juróom-benn tëju ci Bérébu tiye bu Toulouse bi ñëw di ñu nettali li xewoon.
Fan la Farãas di jële mën-mënam gi tax sunu réew nangul ko ci làngi pólotig ak dénd, pólo pexe ak dénd ak koom ak dénd di naaxsaayal suñuy entere yu réew.
Bul fàtte ki la wóolu, ki la fal ak lu tax.
Ci njëg lu tollu ci ñaar-fukki milyaar, jumtukaay bii di opitaal bi mën a jël ba téeméer ak juróom-fukki lal.
Seetal rekk ne Airbus joxoon na nekkin yu tegu ngir réew mi mën a am xarala bi, yaakaar nga ne Senegaal dina ko fésal ci kaw.
Jaar-jaar bi wone na njàqare gu rëy, ak bariwaay bi, ak pakk yee juuwaloo yi tabax nekkinu Ndakaaru.
Fi mu nekk nii DER (donte dajale na ay milyaar bu yàggul ci bànku BAD bi) waratul jox xaalis ñi yor ay naal, waaye dafa war a dugg ci tàggat ay liggéeykat ba noppi gunge leen ci seen wàll yi.
Njiital réew mi, bi mu yégee forum bi kilifay jàngu yu Senegaal taxawal, joxe na ci xaalis ngir jàppale leen.
Ñoo ngi ñaan ndam lu rëy ci Senegaal, yàlla na xelum booloo teew fa.
Xët 12 bu nettali bi: ËPP CI NJËGU MEETAR KAARE BI ÑU JAPP NGIR NDAMPAAY.
Njiit lu jëkk li nekk ci màkkaanama ca bu Saalum xalaat na ne dajeek askan wi ngir sottantey xalaat ci seen gis-gis ak bu ñi ñu fal moo war a doon waxtaan wi ci diggante liggéeykati méeri beek askanu gox bu nekk.
Njiitu réew mi, Maki Sàll moo door ubbiteg kilifa ya ca dëkku Mawdo ba.
Bu jëkk Mourinho jàll na waaye naroon naa sànku.
Ay delloo njukkal yu solo ci ndaanaan yu am pasteef yeek njiiti këri liggéeyukaay yi bàyyi seen liggéey ñëw wuyusi sunu tàggatu pólotig bi.
Def ba benn pàrti ci way-kujje gi du mën a jote ci kayit gi dëxëñ wotekat yépp ; 4.
Bu ma kenn ŋàññ, defu ma lu dul joxe sama xalaatu futbalkat bu nekk ci biir géew bi.
Tàggat xale bu mel nii, leneen la.
Su fekkee ne Ahmat Ahmat génn na ci déglu bi ko takk-der yu Farãas di déglu, kon bile gëstu dina nekk njalbéenu jamonoy fitna ci CAF.
Su yàkkamtiwul woon, doon na dooni tay njiital PS, ab pàrti pólotig buy des ci jamono, wuteek APR, AFP, PDS ak yeneen yi war a tas bu fi seen aji-sos ji nekkatul.
Borom gaañu-gaañu yi ñu indi Ndakaaru ak néew yi, jëf la joo xam ne Sëñ Umar Mamadu Balde, guwernëeru Tàmbakundaa moo ko def ci ndigalul njiital réew mi Maki Sàll.
Waaye M.D.W, miy mekkanise, moo ngi liggéeye ci kàppitaalu murit yi.
Booba ba léegi dara, tànneef yi Alain Giresse yóbbu wone nañu kanam gu dal xel ba daaneel ekib bu Madagaskaar bi taxawoon yegg ca ñeenteelu xaaj ya.
Jëwriñ yu doyadi yilee ngi wéy di ñàkk a yemale senegale yi.
Bi ma àggee Ajaccio ay boori 16w rekk laa laaj kenn ci takk-der yu jigéen yi ndox ngir naan 9w30 ba léegi, naanuma.
Ci fukki atam ak juróom-ñeent rekk la tollu waaye dañul di dugal ay bit.
Waaye, boo dee cuune yëfi cuune rekk ngay def, te Maki Sàll cuune la.
Tomaa Sànkara ak nguuram ga Renault 4 a doonoon seen oto te kat, donte bóom nañu ko, moo ngi wéy di doon njiital réew li gën a siiw ci àdduna bi.
Bëgg sa réew doŋŋ nga boole way-bokk yeek way-safoo yi ci pàrti PASTEF bi.
Su nu sukkandikoo ci xibaar yi ñu jot, ñoo ngi jàll ci ay njuréef yu nar a baax.
Ca booba, la diggante Madrit ak Rabaa dëgër lool te, mel na ne ñaari réew yi weesu nañu mbiru Barahim Gali ba dugg ci Sahara Oksidàntaal, mooy yittey Marog ci atum 1976 ba léegi te Front Polisario baa ngi ciy laaj moom-boppam bu mat sëkk.
Coronavirus bi du far mukk sunu bàyyi xel ci yëngu-yënguy pólotig yeek wàllu yoon yiy wéy.
Doxalin wu mën a nekk ak naal éco biy waaj, fi mu nekk, amul benn yëngu bu jëm ci jàppale gi ciy koppar ngir mën a jàkkaarlook dog-dog yi mën laal réew yi ci bokk.
Góor-góorlu bi nguur giy def a yokk njureefi mbay yeek seen tolluwaay bu yemamaay bi at mu nekk te tollu ci diggante juróom ak juróom-fukk ak juróom-ñaar ci téeméer boo jël ci tool yi ñu mënal ak njureefi pepp yi, gerte gi, xaal jeek sesaam bi.
Yaw ci sa bopp dañu la fay ngir nga yokk wér-gi-yaram geek nekkinu senegale yi wala sax gën gaa yées nga ba leen fa ñu nekkoon.
Alaaji Juuf mile, wuuteek li muy wone, dafa am ay tawati yëg-yëg ci dëgg-dëgg.
Xaalisu tërëlinu kaaraangeg entere ak koom yi ak kaaraangeg réewum Senegaal ndax mu nga nekk ca Pale ba sësalook Koppari sekere yi ?
Fàww askan wi def gëstu ci bor bi, ngir roy waxi Idriss Aberkane yi.
Bu ñu leen bàyyi ñoom doŋŋ ci nguur gu bon bii ñuy fatt.
Ñoom ñaar bokk nañu ci nguur yi fi jot a jaar (ci PS ba APR jaar PDS) ak yoon yu bokkul, mujjee nañoo jël ay xalaat yu bokkul ci pólotig.
Dafa ma bëggoon a jam, ma mujjee nangu paaka bi, loolu la boole.
Ndajem réewi àdduna yépp miy am ñaari at yu nekk, dinañu ko amal ci atum 2020.
Way-kujje bu yàgg bile gis na lu werta ak ay tànk yu ñor waaye keesi xobi wote yee ko yóbboo jot ci nguur gi ak coonow ñi ko gëmoon.
Lépp, di bàyyiwaale xel ne Maki du doon kàndidaa atum 2024 !
Ci moom, kooku ab taskatu xibaar bu jub la, moom boppam te mën liggéeyam.
Mbooloo mi deppaar boori 10w ca HLM-Neemaa ànd ak ay militaam, njiital PASTEF-les patriotes jaar na màrse ngalaw, teg ci màrse Saint Maure fa mu jële kàddu gi wax ak jaaykat yi génn wan ko seen cofeel ci moom.
Ndaw si C.D, biñ ko laajee ci anami luyaasu oto yi, tontu na ne kilyaanam bi wan na ko permi bu baax, njëkk muy wone digaaleb luyaas bi.
Woowe nañu ko duggeb waxtaanu ñépp ndax waxtaan du am.
Loolu moo tax dafa war a dindi xayma yu ndaw yi te mu sas ku nekk ci ñun ñaari jikko yu sell ci jamono jii : dëggu ak leeral.
Dinañu ko gindi cig mujjam fukki fan ak juróom-ñeent ci weeru nowàmbar bii di ñëw.
Wax jile, dog 3 bu dekere 77-563 bu 3 sulet 1977 wéddi na ko ci liñ weesu
Kurelu juboo gi, jàpp na ci dog 9 bu yoonu limat 76-67 bu 2 sulet 1976 nii la tëdde : Njiit li : guwernëer bu gox wala ki koy teewal.
Alalu réew mépp saax-saaxe nañu ko : Naar ak doomu Amerig ku ñëw ñu siñeel la, Tubaab ak Sinwaa wax-noppi.
Sunu jafe-jafe mooy tolluwaayu yokkuteg lempo bu néew, loolu la njiit li, Sónko fésal démb, moo ngi nekk ci diggante fukk ak juróom-ñaar ci téeméer boo jël.
Juve gi àndul ak Ronaldo téngoo naak Lecce : benn-benn.
Xale yépp a doon daw ak tànku neen te man, dama feebaroon.
Ñii gëj nañoo nërméelu ca ñaar-fukki fan ak juróom-ñeent ci weeru sãawiyee bu mujj ci seen dajeek Newcastle (benn - ñaar).
Turu buur bu jigéen bi ci taarix bi am bataaxal la buy tekki : Yow yaa dikkoon.
Ibraahima Faal lanu tabb teewalkatu UA bu mag.
Waaye, xew-xew yooyoo tax ba ndaje mi gën a am doole.
NJAAY MI CI LËND GI - ab bérebu xarala la buy dajale ñiy yëngu ci fànnu wi ñu tàmbali Maa ngi joxe sama xalaat ci wax ji CI JENN WAX JI : këru liggéeyukaayu xarala gi, Akilee, wërsëg la ci Senegaal (Atepaa) Dugalaale mbiri xaalis ci Senegaal : Jumtukaayi xarala yi dinañ soppeeku…SENEGAAL- këri liggéeyukaay, Koronaa bi laal na ko :…Mobil Mone bu Senegaal : ci diggante kujje gu tar… Naka la ci bànk yi bokke…,
Ab tànnkat bu amul moroom la woon te jàpp na bu baax ci wasaare PDS bi.
Wet gu leerul geek sóobu gi ci ñi àndul ak moom dafay wone ne mën na càmbar bu yéeme sax.
Dóor nañu leen ñaari bal tus ci lu yées ñaar-fukki simili, Special One waroon naa tànn te sax Eric Dier moo koy def.
Jaayleen ñu seen petorol cig yombal, jàppaleleen ñu ci wote yii di ñëw ca ONU wala yónnee leen seen i ñoñ ñu dooleel leen ca Irag ci misaal.
Ak atakãa bu Gaboŋ bi, mi duggal ñetti bal ak waayam ji nekk Farãas, Arsenaal duma na Valence 4-2 ci ñaareelu xaaj bi yu dellusi yi ci Ligg Ëropaa. Dem na finaal ci C3 ginnaaw fukki at ak juróom-ñeent, fésal na cëru Àngalteer ci futbalu Ërob at mile.
Xoolal naka la Maki Sàll, niki Timis, naxekatu këru petorol gu mag gi, boole nañu bukki bu Fieldstone ci gétt gu Senelec bi jëm ci jàmbural gi ñuy nëbb.
Bi mu rafetloo doxalinu tàggatkat bi, futbakat ba woon nee na : ñu xoolaat taxawaayu Idiriisa Gànna Géy bi.
Sa mag moo ko tëj, donte ñàkk a yemale am na te tegoo ci baat, tey nga ñëw di ñu wax waxu nelaw di taxaw, am naa naqar ci naaféqu niti milem réew.
Ag xarañteef gu mën a soppi mbir yi.
Yég-yég bile dafay gën a am doole te loolu màndarga la ci ne way-pólotig yi mënuñoo soppi, judduwaat.
Jëwriñu gafag xaalis gi yégle na ci poñ bile, ne dellusi ci dugal xaalis gi ñuy xaar ci jëfandikoo Grande Tortue-Ahmeyim ak bu Mbellu petorol bu Sàngomaar, cër-ci-téeméeru bor bi dina jàll ci juróom-benn-fukk ak juróom-ñett kos juróom-ñett ba juróom-fukk ak juróom-benn ci téeméer boo jël atum 2025.
Amoon naa ñaar-fukki at ak juróom-ñett, moom fukki at ak juróom-ñeent, waaye baaxoon na ci man !
Du sunug njàmbaar, sunub xam-xam wala sunu mën-mën moo nu ko may.
Dama leen di dëggalal fii ne : DËKK BI METTI NA ! Senegale yi dañu la falaat mu lalu ci tëralin (Juróom-Ñett-Juróom) ñenn ñi ci sama xariti APR yi, dañuy baamu ni ay róboo.
Duggal coppitey gafaka yi. Ay coppite yu am solo lañu def ci naalu yoonu dugal xaalis ak ngir atum 2020.
Ndimbal lu tarixa yi téeméer ak ñaar-fukk ak juróom-ñetti milyoŋ ci seefaa atum 2018 njëkk kàmpaañ bu njiitu réew mi ak juroom-fukki milyoŋ ak ñett atum 2017.
Tay jii, dundu tàggatkat ci baŋu këlëb bu mag moo ngi ci ñaari at ci lu ëppul.
Yëngu gaa ngi itam ci xoolin yi wékku ci doxinu jamono.
Ndax wotekat yi dinañu nangul bu yàgg PASTEF.
Dakkal dundu doomu-adama nekkul lu dul teglante ay fitna bés bu nekk te li ci ëpp du mujj fenn.
Fi mu nekk nii, su fekkee ne Usmaan Sónko, wéeru na ci kayitu peyoor gi, gi kërug lempo gi ci li nit ki am, mënul lu dul def wax bile.
Ñoo ngi leen di dooleel ngir ngeen bokk ci te ngeen digal seen i xarit ak jegeñaale ñu bokk ci.
Mën na, gànnaaw bi mu ko yégalee askan wi ci bataaxal, jël matukaay yiy tax ba doxalin wuy am saa su ne bu taxawaayi bokk-moomeel yeek càmpeef yi te mu mottali kaaraange askan wi.
Xamuma woon njaboot gile bi may def yile jëf te jéemuma leen a jokk.
Ñaari jaaykati dorog yu Senegaal, Paab Yamar ak Amari Gise lañu jàpp, yóbbu leen kër pólokorëer ba.
Kókkali, waa Amerig bi ñu dellusee yégle nañu ndimbal ngir Itali.
Komàndaŋ bu mag bu sàndarmóori ak njiitu yoonu takk-der li war a abale, Seneraal Seex Seen seeti nañu ci àjjuma ji xalif seneraal bu tijaan yi.
Wotey njiitu réew yii di ñëw, gànnaaw Maki, tànneefu doxalinu Corneille lay doon waaye di dox ci diggante ñaari pàrtiy kujje gi.
Kurél giy sàmm teggin yi ci CAF jël na dogal ne dafay aj ki topp ci njiitu ASC Jaraaf bi, S. Yuusu Jal ak ñaari futbalkat gànnaaw coow li amoon ca Ndakaaru.
Ñeneen ñi dinañu ci topp saa yu ñu defee li mu laaj ngir matal wareef yi.
Xam ngeen ne, buñ demee ba naan nguur gi day xeex daara ci mim réew, soxla am na.
Xam naa ne tay jii Senegaal gépp a ngi seen kanam (tele), di seetaan joŋante bi.
Bérébu liggéeyukaay yi duñu def lu dul ñaar-fukk ci téeméer boo jël ci li nguur gi di am ci at mi yépp, fi nga xament ne wàllu liggéey yéeg nañu jàll ci ñeent-fukk ak ñett ba juróom-fukk ak ñaar ci téeméer boo jël, ci jamono ji nga xam ne mbay maa ngi gën a wàcc ba jóge ci fan-weer ci téeméer boo jël ba ci ñaar-fukk ak ñeent ci téeméer boo jël.
Kujje gi jotuñu ci Kayitu turi aji-wote yi ba wote yi des benn ayu-bés.
Lille ak Galtier wóoratul ñu jàll ci joŋante yi.
Seetal ne Ndakaaru, fi mbas mi ëppee doole ak njuréefu biir réew mi ci kër gu nekk ci bãaliyë baa ngi ci ñaar téeméer ak ñeent-fukk bés bu nekk, ngir gis ne jafe-jafey dundal njaboot gi tar nañu, yu bette yeek (yi amul solo ci ñi xamul) yeneen dolliku ci ba tax doo mën a am mëddukaay (mask) yu doy.
Seen Sang bu mag ba, ku siiw ka Barreau bu Ndakaaru Yérim Caam mooy soog a yégal xaritam yeek mbokkam yi cib bataaxal bu benn fan ci weeru suwŋ wi weesu, te nga xam ne JAMRA jot na ci bosam.
Xooleen yeen njaatige bi, seen yégle yu taaru yi mel na ne àggul ci ñi ko moom te lu ñuy gën a meññal, seen njàqare di gën a yokku.
Su fekkee ne pale Roume, moo moom ba léegi, ñi xam, xam nañu li ma bëgg a wax.
Lu tax ñu wax ñu njëgu TER bi ?
Fi mu nekk nii, benn tëralin ci dëkkuwaay yi wonewuñu ko, su amoon, bii benn ci liggéeyi xarañteef yi mu yelloo yi réere léppam la te nanguwu ko.
Ci tontoom li (nga xam ne dinaa ko fésal ci kanam), jëwriñ ji (mi nekk ba tay espektëeru lempo yi) doyloo na wax ju jéggi dayo ju kurélu mbooloo meek yenn dipite yi : dipite yaa ngi jot ay ndàmpaay kon ñoo ngi jot.
Yeen ay ndaw ngeen, tànnleen beneen njiitu Pastef.
Laaj bi jëm ci leeral ci doxalinu koomu gàñcax geek yu bérébu liggéeyukaay yi leen di génne, jafe-jafe bu mag la.
Usmaan Sónko, ci malaanum dipiteem, joxe na wàllam ngir doxalin bu jaar yoon ci koomu gàñcax yi ak ci nguurin gi ba noppi fésal njuréef yi yokkuteg njëg yi mën a indil way-jëfandiku bi sonn lool, looloo metti yàqkati nguur gi.
Ñi féeteek nguur gaa ngi teg ay pexey Machieval yu doy waar ci réew moo xam ne àq ak yelleef yaa ngi wuyoo seen tur.
Ndax, dañu war a woo benn liggéeykat bu benne ngir mu jàmmaarlook ñi nga xam ne  bokkuñu jamono ji ñu doorandoo ?
Dina doon ci waxtu yii di ñëw ki topp ci tàggatkat bu Red Star (Réew mi).
Dale ci tus, ñoo nekk tay ñi jiitu ci pólotigu Nouvelle-Aquitaine.
Ngir mooy tegtalu Farãas bi, war nañoo jëkk a génne ci sunu sàrti réew yi mbooloom pólotig miy ndeyu mbill gi ak ñi koy jàppale lu mel ni lu Farãas samp.
Ñoo ngi wax ci laksidãa bi am ci yoonu Kéedugu wi ba ray ñetti liggéeykat yu Leeral, noppeeguñu ñu yégle beneen bu am ci Ndakaaru ba ray ci benn móolkatu widéwoo ak filmekat bu Asfiyahi.
Booba la njiit li, Sónko doon way-pólótig bi ñu war a jëkk a faagaagal.
Te nag, doon na gëni ñu jaay doomu Esipt ji, ci li David James, góolu këlëb ba woon wax.
Jamono la ci ñoom ñu wone seen naqar ci doxub nemmeeku bu njiit li Maki Sàll amal ci seen dëkk bi.
Ñu ngi fi nekk di daw te defuñu lu dul sunu liggéey.
Sunu sukkandikoo ci Jomaay, jafe-jafe ndox maa ngi ci diggantey bérébi liggéeykat yi ci àdduna bi ñi seen mbiri bopp doŋŋ soxal ci kanamu coonoy askan wi.
Ceerno Alasaan Kan, kenn ci ñi mucc ci laksidãa bi yónnee na bataaxal : dañu def laksidãa.
Ànd naa ci ñu daan képp ku laale ci song gi ñu song àttekat bi.
Ci jëf, Eglise bi war na cee wone boppam ci mu teg ay tegtal ci bataaxalu yeetekat bile.
Cig gisin ci réew mi, ndaw si daj na ne ndoorteelu fitna, am nañu wàll ci jafe-jafe askan week koom-koom gi ba àgg ci sineebar bi.
Njiit lu Pastef HLM joxe nay leeral na naal bile.
Bérébu liggéeyukaay bu Suisse bi Nestlé bi nekk Kótdiwaar, nangu na cib këyitu biir bu rëcc àgg ci taskati xibaari Àngleteer yi (Financial Times) ne li ëpp ci seen ñam yi baaxuñu ci wér-gu-yaram.
Bitim-réew gis na ne ray na wala wàcce na ay nit waaye wàccewul ay xalaat… tay jii, Usmaan Sónko, ci yombalug siiwal ay xalaatam yu bare yi fi nekk, ak ay bëgg-bëggam ak rawatina nangug askan wi féete ndaw, yee coofeelu réew ci déndu Afrig bi.
Maa ngi waxaat nit ñii ñépp ne : du Malal moo ñuy tànnal sunuy xeex ak sunuy wareef, du Malal moo ñuy digal ni jëfandikoo sunu koppar yi ñu dajale ci sunu ñaq. Du Malal mooy digal Sónko naka lañuy defe teggin, cofeel ci sa réew ak sa askan.
Lii la, tënk, ab bunt ci kàddu gi, tëralin wu tegu, wu amul njariñ lu dul ànd ak moom sa bopp ci xalaat bu sennul fenn, benn ci per yu jafe yi ci Afrig, màndargaam askanu nit ku ñuul, musal ak nu mu mën a mel, yéggante.
Pexe amul ci jafe-jafey wàll yi : jumtukaayi jëfandikukaay yu néew yi, sukkandiku ci taw bi, néewaayu dajale ca cosaan li, amul béréb bu ñuy dence bu dëppook sàrt yi, ngir jeexal njàngat lu bon li ci njaay mi.
Aysata Taal Sàll ŋàññ nañu ko ci li mu tabb rakkam ci sasu bindkat bi ko gën a jege.
Kooku, moo duggal ñaareelu bit biy méngook ndam li.
Fàww ñu làbbali mbirum Aji Saar ci genn wàll, ci geneen wàll gi, fàww Maki Sàll liggéey ak Bugaan ak Xalifa Sàll.
Xelalkat bu Farãas bi, jàpp na ne tegi askan wi doŋŋ ñooy xeetu dagg lempo bi dul lempoo dëgg dëgg te war ku nekk nag.
Ndaanaan li warul woon na defaat jamono ju bon jooju ñuy tudde dëgg waaye way ci weccee kook weneen askan, weneen xeetu dundin, beneen àdduna boo xam ne moom doŋŋ moo xam ni muy deme. Mbóot moomu ñu dul wax, mooy lépp ay dooraat, lépp ay sosuwaat.
Ci tegtalam yu rëy yi, gile këyit a ngi bokk ci tëralinu yokkute bu Senegaal (PSE), ci lu dul ab jëmu ngir dimbale askan wi ak jamonoy waajtaayu wotey fal njiitu réew mi.
Su ngeen yaakaaree ne mën ngeen a tiital nguur gi ci boobule poñ.
Ku jëkk ki yàggalul a fésal moom boppam te wax na ci kaw ay dëggam, bañu cee ñàkk nombo-tànkam sax.
Ndax mën ngaa am lépp ci àdduna bi : mën ngaa am xaalis, ay jumtukaay yu rafet, waaye am na ñetti mbir yu ñu mënul a jënd : xaritoo, njaboot ak dëggu.
Lan mooy Cubisme (daaray cuub) te ci lan la wékku ba doon ag fippu ci wàllu aar ?
Te kat yenn ci réewi Afrig yi nangu nañu ba dee bor bi ci turu askan wiy loru ci loolu.
Fu mu mën a nekk, dafay fës, di wone ne moo ngi fi.
Ci wetu laaj yile amul benn tontu ci sama bopp, laaj na nga am ag dal ngir mën a nangu tooñi takk-der yiy fexe ba nga nekk ciy naqar diirub nekk gi nga fa nekk.
Ci li ñu nangoo ci benn yéglekaay, ab néewub K.T. bi ñu suuloon ci digg këru njiital Mustarsidiin, bésu korite.
Mujjee nangoo yokk nafa gi, jële ko ci juróom-fukk ba juróom-benn-fukk ak juróom-ñeenti milyaar ci càkkuteefu Usmaan Sónko amul benn njariñ.
Abu Usmaan Si, Mamadu Yoro Jàllo ak Usmaan Njaay ñoo faatu, ci doxu nemmeeku koom-koom gi bu Maki Sàll bi.
CRRH-UEMOA bi, nañu bokk joxey koppar ba ñu jot ci bokk-moomeel yépp.
Tëralinu jëfandiku gi : ki ñu tuumaal, mel na ne da doon jéem a sàcc ba mu yoree liggéey bi aju woon ci wàllu suufu nguur gi.
Njëgu dund li dafay gën di yokku, kuraŋ bi sax doom ju góor la.
Njëkk bëre-dóor yi ñu taxawal ci areenu réew mi, seetaankati sunu tàggatu bopp bi dund nañu cosaanu raaya (daraapoo) bu njiitu réew mi bi xewe woon Kawlax ci njeetalu ayu-bés bi weesu.
Real Madrid fésal na demug Zinédine Zidane ci sasu bu tàggatkat bi.
Leeralaat nañu seen taxawaayu kujje gu dogu ci lu wóor ci jàmmaarlook nguuru Maki Sàll.
Dafa jël komànd bi, jàpp joŋante bi laata mu ñuy laaj : lii sunu mbóot la, leer na ?
Ngir jeexal S. Mbay woo na askanu dénd bi ci ñu xippi seen bët xool te xam ne way-pólótig yi dañoo war a nekk ci seen i aajo waaye waruñoo jëfandikoo seen ndomboy tànk di dund ci seen ginnaaw.
Giy Mariis Saaña ak àndandoom yi ñu jàpp ngir askan wiy dund yokkute kuraŋ bi.
Naam, am na loo xam ni mën nga ko jéggaani waaye fexeel ba li nga moom nga yor ko yorin wu rafet, bañ koo sàggane, bañ koo wànteer.
Ci ëllëgu seen coowu yéglekaay li, surnaal bi, Kritik bu ñaar-fukki fan ak ñaar ci weeru sulet 2020 bind na ci fésalam bu mag mi : Mãasuur Fay sakkanal na juróom-ñetti milyaar yu teg ñaari téeméeri milyoŋ ci seefaa.
Senegaal def na, àllarba, takkub njëgu benn jotaay Eurobond (moom sa bopp gu dog) bi toll ci téeméeri ak juróom-fukk ak juróom milyoŋi ëro, maanaam téeméer ak benn milyaar kos juróom-benni milyoŋi seefaa, ak lim bu tollu ci juróom kos ñetti-téeméer ak juróom-ñaar-fukk ak juróom ci mujjantal bu fukk ak juróom-benni at, loolu la yéglekaay bu APS jot.
Ndam li warul fay ñaareelu xaaj bi Sàmbi jël raw-gàddu gi.
Am na juróom-ñaar-fukk ak juróomi nit yu ñu tëye ngir xeeti njombe yu bare : sàcc, màndi ci kanamu askan wi, yore yàmbaa, xaalis bu baaxul, njublaŋ, saytu kàrdàntite.
Ci beneen joŋante bi amoon ci ngoon gi ci gurub C bi, Alseri mi jàll ba noppi jëkk muy laalewaat ak Tãasani, ay wuutukat ñoo futbal ak Tãasani dóor leen ñetti bit ci tus.
Yëf yi ub lool sama bopp, ma toog sama néeg naan sama xel moonte de, samay waajur joxe nañu seen njañse.
Ñoo ngi génn ci màggal gi nga xam ne, donte jumtukaayi, saytukat yi amaloon nañu leen, terewul réso bi baaxul woon, dama naan sax yéesoon na.
Brigthon wàññi na daan yi gànnaaw njuumte li Alison Becker defoon.
Ab nemmeeku bu amoon ci tukkim koom mi amoon ci goxi yu Kafrin ak Kéedugu.
Ci wuuteb Saajo Maane ak Firmino, Liverpool jëloon na dogal bàyyi leen ñu dallu ñoom ñaari sang yooyule.
Kurélu àdduna gi yore wàllu njaay mi dafay jël ay boromi xam-xamu mbind ak nees koy dencee.
Cse lañu woo ci coowal njëg yu yokku yi am ci xaalis bu toppatoo gaaraasu oto bi.
Ci taskati xibaar yu Madrid yi, Bavarois ba woon siife na ab digaaleb juróomi at, maanaam fii ba weeru suweŋ 2026 te dina am saleer bu tollu ci fukk ak ñaari milyoŋi ëro at mu nekk.
Ginnaaw bi mu woowee waa Senegaal yi ñu ànd ci dogali njiitu réew mi ci yégle bu bés bi, lii la ci waxaat : - tëjleen sunu dig yi ci réew yi am wiris bi ba jëmmi jamono, - dolli kaaraange gi ci saytu diggante yeek tukkikat yi jóge ci réew yu mbas mi gën a néewe - jox jumtukaay yu mat mbooleem fajkat yeek ñi leen féete suuf ci topp liggéey yu xarañ yi.
Ci jamonoy yëngu-yëngu lañuy sànk aw askan waaye itam ci jamono yooyu la kilifa, bu dul njiit, xam wareefam te bëgg réewam di bañ ay doxalin yu bon te ñaaw.
Ay kàddu jib nañu, ci taalibe yi, di yégleg booloo ci diggante Sëriñ Saaliw Cuun ak Ayda Jàllo ngir amal jàmm ji ci xew-xewu màggal juddug Yonent bi gi ñuy xaar gaawu juroom-ñeenti fan ci weeru nowàmbar.
Te itam, dafa wàcce boppam ci digganteem ak ñépp.
Song gi Orange def dolli na xelu naataangoom yiy doxal po mi, wéy-jëfandiku yee ciy am ndam.
Saajo Maane mi duggal ñetti bit ci njëlbeenu CAN bi, noppeegul ba tay ci penaatii yi : duma mës a bàyyi, damay dem këlëb tàggatuwaat bu baax ngir mën a duggalaat yeneen penaatii, loolu la dige.
Sunu jàppee ne éko bi taxaw na, ay tonoom yi mëñ nañu mànke su ñu seetee ci jëflanteb koom bi réewi Cedeao yi di jëflante ci seen biir (juróom-ñeent kos ñeent ci téeméer boo jël ci atum 2017).
Moomeel, àq la buy tax nga am ay yëf ca na mu gën a mate.
Dañuy weccoo ay dékkuwaay ak yenn coowaloo yeek ay àndandoo.
Bérébu liggéeyukaay yi ñooy sos liggéey te dangeen war a def lépp ngir ñoom ñu àgg fa.
Ginnaaw bi ñu dàqee Emery, gunners yi témboowaat nañu.
MC : ci Senegaal bare na li ngay dégg baat bile Ah !
Benn gis-gis bi la liggéeykatu kaaraange giy liggéeye ci benn bérébu liggéeyukaay fii nii wax.
Ab bis moo mbëkk benn daamaaru 4x4.
Ci njeextalu 2017, wàllu wareef yi ci nafa yiy am dara yu wóoralkati béréb bi toll na ci fukk ak juróom-ñaar ci téeméer boo jël ak bu wareef yépp moo ngi ci ñaar-fukk ak ñaar ci téeméer boo jël.
Kilifag basket bu Senegaal bi laaj na sottikat bi xaalis bu toll ci téeméer ak juróom-fukki milyoŋi seefaa ci tuuma bu mu dund.
Jaxasoo ak xaw a woyof njort ci gëm-gëmu waa Pastef yi, ñoo tàmbali di song Sónko di ko tuumaal ne dafay njuuj-njaaj xaalis bu ñu aar ba noppi.
Peyoori ndawi ngomblaan gi ñoo bokk ak yeneen càmpeef yi nees di faye lempo te Usmaan Sónko am ci xam-xam bu baax sax.
Ndam lu rafet te sedd xol ak sunu mbokk mi Eduwaar Mendi mi nekk Chelsea.
Ci ñaari simili, Néerlandais bi dugal na ñaari bit yi tollook mbooleem joŋante yi, ñaar ci tus, ci juróom-fukk ak ñeenteelu simili ak ñett ci tus, ci juróom-fukk ak juróom-benneelu simili.
Ci xaaj bi ñu tënk : ci wér-gu-yaram (fajkat, mask ak sel, kit ngir xàmmee bu gaaw, jumtukaayi bérébi dalal yeek fajukaay yi), ci askan wi (ndigalu dund, njàngalem kennal, ñi ko yeyoo (taalibe, ja), ci koom gi (taxawal pexey dékku ak yëkëti koom-koom, jàppale bérébi liggéeyukaay yu ndaw yeek yu digg-dóomu yi nekk ciy jafe-jafe, jëfandikoo juuti yi.
Lëkkëloo yaa ngi àgg ci njëg yu yéeme ba ci lool, te njëgu metkibb bi (m3) moo gënatee seer ci dëkki taax yi yéegati ci dëkk.
Ngir génn kaso, xale bu góor bi dafa yàq weñu xandal gi nekk ci kasoom, ba noppi, rëcc jaar ci kaw taax mi bi mu jëfandikoo buum gu mu takkoon cib póto-làmp.
Lu tax warul nekk ci réew mile nga xam ne lépp a fi mànke te askan wi, dañu leen a bàyyeek koronaa bi, ci jamonoy fukki fan ak ñaar ci weeru mee atum 2020, jàngoro ji di leen def lu ko neex ?
Njiital réew mi Maki Sàll war naa yërëm askan wi, tëj béréb yi ngir jëfandikoo xaalis bi te gën a ñoŋal nekkug askan wi.
Pàrrti bi ci bokk fésal nañu ko mu romb coow li.
Amoon na ñu jàll ca joŋanteb Tókiyoo ba doon xaar ndajem dénd bi ngir waajal.
Itam, xam naa ne danga tàmbalee ci joŋante réew mi niki ki topp ci tàggatkat bi, doon moytoo tëb wàll yi.
Awiyoŋ yooyu ñooy doxal ba léegi yoonu Niw-York-Ndakaaru wi.
Ci xew-xew bi, teewalkatu Senegaal ba ca Farãas dem na ci dëkk boobule altine bi weesu ngir dalal xelu ndongoy Senegaal ya fa nekk ak indil leen ndimbalam.
Ci yóbbaaleek yaatuwaayu naalu pólótig bu PASTEF.
Ag ëppal ci jikki ju bon gi gën a ñàkk teggin ci sunu doxalinu pólótig.
Jërëjëf Odil, amal ndam ci sa sas wi bees wile.
Russie ak Màkka ñoo ngi ci jàmmaarloob Brunt bi.
Li yokk tar-tar bi mooy li ëpp ci askan wi gëmuñu ne ba léegi, feebar bi amul am paj.
Mokk, jekk, temm, màggatum jeeg mi, xale yi yóbbuluñu ko dara.
Fekkleen bépp xibaaru xarala yu yees yi ci Afrig ci Socialnetlink.
Saa su amee ku wax xalaatam mu juyook li ñenn ñi doon xaar, dañu koy saaga, ci ay tuuma yu teguwul fenn loolu mooy liggéey bi.
Fay gu yelloo te am cëslaay ci lim beek tëralinam.
Ci diggante bii, kurél gi yor wàllu wote yi (CENA wala CENI) mënul lu dul fésal lim ya woon te pàrti nguur gi jox ko ko.
Lii nii, mu ngi ame ci ndigalu njiital yorinu kaso bi.
Ab béréb bu kenn ci ñi nekk kaso mënul a rëcce, su nu sukkandikoo ci kàdduy kuréli ñiy aar ñi ñu jàpp.
Saajo Maane, mu yëngu mi, mësul a am nekkin wa ca war, donte sax mënoon naa am ab penaatii ci ñaareelu xaaj bi.
Am yorinu koppar gi ci lu jéggi réew te bàyyee tëralinu koom-koom gi ci réew mi, njuumte lu rëy la ci xalaat ko.
Li am, ci njalbéen mooy joxeg fay gu yelleefi weccee gi ame cig faatu, ba tax bi ñu koy wecce tappaloo nañ ko lu ñuy jaay benn bànk bu fi nekk ba noppi.
Maane dafa war a des ci càmmoñ bi ngir wéyal ay mëninam ci këlëb bi.
Ngir mu am ndàmpaay, fàww ca njalbéen ga borom suuf si jël doxal ne dafay toxal moominam.
Lépp a ngi aju ci dogu giy am ci wàllu pólótig, koom-koom geek aada ji, yiy dollikoo bëgg sa réew ak leeral doxalinu saytu bokk-moomeel gi.
Ngir xalaat a nekk futbalkatu Senegaal bi ñuy jëkk a fal ku gën a xarañ ci Àngalteer, gaynde gi war naa des ci yoonam ci jamono ji nga xam ne Liverpool a ngi xeex ak Manchester City ngir jël raw-gàddu gi te war a jàkkaarlook Barcelone bu Messi ci dëmi-finaal bu ligg dee sàmpiyoŋ.
Dangeen a bëgg Senegaal yónnee ay soldaar ngir ñu aar Gaza ak Cisjordanie ?
Ñi ñu gën a xaar, seen yoon leer na ngir ñu wéyal li ci des.
Ci diggante caxat-caxatee sàrtu réew mi, ab larme bu boole ñi bawoo ciy pàrti yu wuute di mbubboo seen pàrti pólótig ak këru yoon gu ame cëslaayam cig kurél gu beru, ñiy gis ñépp yëngu nañu ngir mu des ci kaw.
Dogalu yoon bile mën na gànnaaw ay jéem yu bare ci lebalkat bi, maanaam Asan Ba, ngir mu jot ciy kopparam.
Sónko itam dina defi ni Wàdd ak Maki, su fekkee ne sàrtu réew mi nii lañu ko bàyyi.
Michael Reschke, njiital xarañteef la woon bu Bayern Munich ci waa Pari : Bayern amoon na, ci ñaari joŋante yi, ñaari ndam, waaye Peb moom dafa fëse ci doxalinu po mi ci [Mayence].
Agseeg mbooloom waa Farãas meek bérébu liggéeyukaay bu SEN’EAU du tax ñu wër-nombo coono yi.
Ak dugaluk ñenti bitu Lewandowski yi ci fukk ak ñent i simili tax na mu doon gën gaa gaaw dugaluk ñenti bit
Marçal, mi jaawale futbal ak karateek yu ni mel, génne nañ ko ci po mi ci fan-weer ak ñeenteelu simili looloo dolli dooley waa Nice.
ADO war naa teg ag bokkam ngir ñetteelu màndaa ci suuf te mu tànn keneen ku Farãas di aar bu jàllalee ag palam ci nii wala ci naa.
Waaye, naal bi ànd naak ba tay nammtéefu réew yi mu soxal.
Ci tënk, ñu am cëslaay gu dëgër ñi tànn nañu wóorug ñàkk gu ndaw cig wóoradig ñàkk gu rëy.
Ba tay, fàww ñuy baale bañ di fayantoo, sama ngëm-ngëm may na ma ma baale, loolu la Olivier Giroud wax.
Yëfu gone yi Yaaxam Mbay di def suy wax ne duñu tënku ci li ëpp ci senegale yi bëgg, ñoom ñi fal njiitu réew, du tax ñu génn ci.
Waaye wër leen kàmb gu xóote ni gii ci Senegaal, motuñu lim ñi bëgg ñu soppi doxinu réew mi niki Usmaan Sónko, waa askan wi.
Bi mu jotee ci xibaari yënguy bëkk-néegam bi, sëriñ bi jéem na koo jokk, waaye jotul kenn.
Xibaar bu neex ak ndamal ñépp di la bëgg a seetaan ci tele.
Mayuma kenn waxtaan wala ndaje yoo xam ne bi ñuy am laaj yooyu jib nañu fa, noonu la ko wéddee ci mbind ma.
Benn pàrteeb fitna bi nekk Senegaal mooy Apr ak ay sàmbaa-bóoyam yiy xaqatal nit ñi, ñu tudde leen ci farañse les marrons du feu.
Usmaan Sónko ci RFM la dégge ag dàqam.
Alal ji ma wax nii mat na téeméeri yoon bor bi ñuy leb, su nu ko sàmmoon rekk, du soxla ñuy lebi kenn.
Naka lañuy daaneele nguur gi fi nekkewul lu dul faagaagal ñi bëgg a jote fa mu nekk ?
Nguur gaa ngi indi ay jaaykati doole ci koom te mu waroon na jéem a yokk mën-mëni mbër yi.
Levante mi ñu jiitu woon ci xaaj bu jëkk bi mujjee naa raw ci juróom-ñetteelu simili bi ci joŋante bi ba dugal ñetti bit ci juróom-benn-fukkeel ak benn simili bi, juróom-benn-fukk ak ñetteelu simili bi, juróom-benn-fukk ak juróom-ñetteelu simili bi.
Ci jamonoy nemmeeku gi, njiitu réew mi daloo nay jumtukaay yu xaw a takku.
Alain Guillemoles (ak Romain Subtil) Afrig sowu jant a ngi waajal xaalisu boppam : Eco.
Waaye, yenn saa yi, mbir mi ëpp i loxo ba njaaxum am ci, ñii am ciy gaañu-gaañu, ñale ñàkkee ci seen bakkan.
Nit ku xam teraanga, ubbeeku, yaatu te xam lu bare.
Dañuy sukkandiku ci sunug ñàkk xel ak sunug yëg-yëg bu foor, nguuru ba doyal te duñu fi def lu gën li fi nguur gi nekkoon def.
Observateur miy joxe xibaar yu baax yi nee na, ki dàq a rëcc kaso yóbbu nañu ko ci néeg bu bees ci béréb bu kaaraangeem yëkkëtiku (Shs).
Ñu mujj ñi dañu leen di faral di ber ci bérébi xaj fa nga xam ne yëg-yëgu bokkook xale bi nekkul lu dul ay naxe.
Fitna yaa ngi yokku ci bérébi njàngale mi.
Xaalisu bokkoo baa ngi bawoo ci li Bànk bu kurélu àdduna bi (IDA) teg, Bànku àdduna bi ngir defaraat ak yokkute (BIRD), ak bérébu liggéeyukaay biy jàppalee ciy koppar ci àdduna bi (IFC).
Waaye maa-mën yaa ngi gën a am doole ci Senegaal te di dollikoo ay fésal yu jéggi dayo.
Ci suba teel gi laa seetloo ne Booy Jinne rëcc na, loolu la ci teg.
Naalub yoonal bi yemale nañu ko ci ñetti-junniy milyaar ak ñaar-téeméer ak juróom-fukk ak juróom-ñett kos ñeent-fukk ak juróom ci seefaa ciy tono ak ñetti junniy milyaar ak juróom-ñaari téeméer ak juróom-ñett kos juróom-ñeent-fukk ak juróom ci seefaa ciy deppãas, maanaam ag nërmeelug koom gu tollu ci ñeenti-téeméer ak juróom-fukk kos juróomi milyaari seefa yi méngook ñett ci téeméer boo jël ci nërméelu gi.
Ñi demoon ba demi-finaal at mi weesu ñooy dalal ñi jël raw-gàddu gi Europa League bii weesu.
Saussure, maanaam diggante bi nekk ci baat bi (li ñuy dégg) ak maanaam (li muy tekki).
Ndaje mu matale mi (AGO) nangu na waññib CRRH-UEMOA ci atum 2020 ak njuréef yi tollu ci benn milyaar bu teg ñaari téeméeri ak ñeent-fukk ak ñett ci seefaa ci atum 2019.
Olivier Giroud ak Karim Benzema ci jamonoy bulë yi, ci benn tàggatu ca Nice bésu benn fan ci weeru suweŋ atum 2021.
Ndaw si jàpp na ne benn waxambaane du defaru ci ñuy ŋàññ doxalinam, di ko saaga, di ko dóor, di ko yuuxu wala di ko tëj… Lu tax ba kenn xamul ne noonu lay deme itam ci gone yi ?
Ndokk, wàcci gi ñuy jëfe tolloowul ak njëg yi ñu jàpp ci xaatimu jëwriñ ji nekk limat ñaari junni ak juróom-ñaari téeméer ak juróom-ñett-fukk ak benn/MEF/DGID bu ñaar-fukki fan ak ñaar ci weeri màrs 2010.
Yi waral ñaxtu yi ba tay benn la : payoor gu yéex, yokk tiketi dugg yi, ñàkk jumtukaayi fajukaay ngir wér-gu-yaram gi.
Joŋante bi meloon na ne yemb na ci Meringues yi waaye ci ñaari njuumtey Varane ak Courtois, ci la PSG wàññee diggante bi rekk joŋante bi dooraat ci juroom-ñett-fukkeelu simili bi.
Njiital basket bu Senegaal (Fsb) rafetluwul waxi Baaba Tànjaŋ yi ci yéenekaay bi.
At mi weesu, gerte gu bare ci déndu Kafrin bi dafa mujjee doon tiga-dege la baykat yi wax ndax ni ñu leen dence woon moo yàgg te baaxul ba tay, yiy naaw ñoo leen bënn ba mënuñoo jar.
Ci tënk, na askan wi bàyyi di joxe ay piri yu dul dëgg ci diine ji, ak di ayibal mbooloom diine ci seen i waxtaan, yooyoo mën a indiy fitna ci biir askan wi.
Yàq-mbootu, Yaa xam, Kenn bugul
Boo leen déggee ni ñuy waxe, dangay xam ne ñi far ak Tariq Ramadan lott nañ ci teggi tuuma yi, maanaam képp ku koy jéem a setal, dafay mujjee suux ndax sabab li siiw na ba noppi.
Yaay ju gëm ji lajoon borom-këram fan nga jëm di ñu bàyyi fii nga xam ne àll la bu amul nit amul dara ?
Gaa yaa ngi laye tukkim Aljanaay juuti !!!
Ci booba, ay nit ñu bare ci Afrig jotaguñu ci lënd gi (enternet), amuñu këyiti xàmmeekaay yu ñu nosal yi te ba tay àggaguñoo jot ci liggéeyi bànk yi gën a yomb.
Ñu mujj ñi ne woon nañu ne dañu leen a jaayoon doole ci lu yàgg, ñu nëw fëgg buntu liggéeyukaay bu Sónko, bésu juróom-benni fan weeru ut 2018, maanaam ñetti weer ginnaaw bi ñu ko yóbboo ci yoon.
Joŋante Réewi Afrig yi ci atum 2019 – kaso yi : Gurub A : Esipt, RD Kóngoo, Ugàndda, Simbabwe• Gurub B : Niseriyaa, Ginne, Madagaskaar, Burundi• Gurub C : Senegaal, Alseri, Keñaa, Tãasani• Gurub D : Marog, Kódiwaar, Afrig di Sit, Namibi• Gurub E : Tinisi, Mali, Móritani, Àngolaa• Gurub F : Kamërun, Gana, Beneŋ, Ginne-Bisaawo.
Benn rawante, powum xale yu ñu yàq ba duñu mës a màgg, ay oto yu ñuy wax yu kuraŋ ak seen i batëri yu seen defar aju ci gàncax giy bawoo ci suuf si ba mel ni sirkoo bu ñuy génnee lu yées fukki kilomet diggante fii ak saxu ga.
Ab xew-xew buy dajale réew yu bare yi ci déndu Afrig bi ci boor bi niki Mali, Burkinaa Faaso ak Niseer.
Ñi jiitu ci gurub B bi ci kanamu Niseriyaa ak Ginne yi am ndam ci RD Kóngoo ci wàll wi jàll, Baréa yi wóoroon na leen ne matal nañu seenub digaale.
Basketkat bi nga xam ne ag ndoorteem ci ubbite joŋantey basketu Afrig ci at mii dafa bett ñépp du sori ci po mi ndax ESPN xamle na ne dellu na dëkkam ndax njabootam dafa ko soxla.
Ci xibaar yi Seneweb joxe, yoroon nañu ñetti saaku yu téeméeri kilo, juróomi saaku yu juróom-fukki kilo, ñeenti mbuus yu def ay garab ak xaalis bu takku te ñu yaakaar ne ci njaayum garab mi lañu ko jële.
Tam, mag sama, yónnee ma xibaar yi ñu siiwal yépp ci ab bataaxal.
Ginnaaw bi mu amee teewaay bu rafet ci Senegaal, Orãas Mone dafa bëgg a dem Kódiwaar.
Ci beneen joŋante bi, Benfikaa xaw naa bett Layibsig ci simili yi ñu yokk ci joŋante bi (juróom6ñeenti simili), Forsberg moo fa jaar.
Ci bésu fan-weeri fan ci weeru ut atum 2012, Saajo Maane, amoon ñaar-fukki at, a nga doon waaj ngir dem Kewily ngir bokk ca juróomeel bésu Sàmpiyonaa Nasiyonaal ak FC Mets.
Waaye kiy futbal ci laafu ekibu Senegaal amoon na fitu yeggale mbébétam ndax dafa dawe woon ca dëkkam ba mu amee fukki at ak ñett ngir xamal way-juram yi ne woon du fi ame ne futbal du am po doŋŋ.
Tëralin wu njaxlafe ngir dooleel mbay te mu nekk pàccu mbay mi ci tëralinu yokkuteg Senegaal doon na menn pexe yi ci nguur gi amal ci fànn yu bari.
Dañu ñuy sàcc ba léegi te ñu nangu ko ne miix.
Su ma la laajee fan la iraañum bi ak peterolu Niseer bi jaar, ñu néew ci nit ñee may tontu.
Boroom xam-xam nit la ku xam li gàllu ci ndoddam li, te taxawaayam di teg askan wi ci yoonu xam-xam, dundin ak coppite.
Mbébétam mu sew moomu lañu xam, moo tax ba nguurug nooteel gi dina jàmmaarloo ak askan wi.
Maane wax na ne ca-dëgg-dëgg leeru ko woon ne mbir mi nii lay deme ginnaaw bi mu làjje penaatii bi.
Ki njiitu, M’Galabaas dóor na ci lu yomb Firibuur.
Loolu rekk mooy yoonu jàmm su réew yi bëggul ñu xàjjalewaat leen.
Ci yenn jamono yi, waruñoo xalaat suñu bopp rekk, dañoo war a xalaat ngir mbooloo mi mépp.
Ci at yi ma tollu nii la Yàlla yónni woon Yónnentu lislaam bi Muhamet (Nuyoo ak ngëram ci moom) te Yéesu Kiristaa ma gënoon a suufe ay at bi muy jot ci Linjiil.
L’Obserwateur xamle na ne ab móto T-Maks moo jiite woon mbooloom oto mi jubaloon Tàmbaakundaa te war a jaar Mali ngir yegg Kódiwaar.
Ba tay jii, loolu amoon ci mbir mi moo gàkkal deru Senegaal ci àddina si ak ab teewaayam tamit.
Ndax, ginnaaw laksidaŋu oto, ag lakk wala sax feebar bu paj ma seer, koppari nit ki wala njiitu këru liggéeyukaay gi bariwul wala sax amul xaalis baa ngi aju ci kaaraange gi nga tànn.
Ku bañ a làkk farañse, lu tax ngay bañ a làkk làkku nit ku ñuul ni yow ?
Fii ak garab yi duñu ñu nëbb àll bi, junniy raaya yu Bitsokkër mënul a tax askanu Senegaal fàtte raayab Kub Afrig bu futbal.
Bi ko njiitu réew ma woon Wàdd doon def, Maki Sàll dafa ne woon déet ndax yëfu pólótig la.
Nee na ngir xaalisu Mbootaayu réewi Afrig sowu jant ngir koom-koom gi yépp bokk am, dañoo war a samp nguur goo xam ne réew yépp dañu koy jox seen bopp.
Ci sama gis-gis Jomaay mi xam li tax tegul fenn sax-sax siy yàq géewu pólótig gi, dafa bëggoon a wax dëgg askanu Senegaal, bëgguloon nekk di ko raay-raayal.
Ci li ma jot a xam, ginnaaw dañuy àtte ci turu askan wi lan moo tax amuñu yelleefu joxe seen xalaat ci jëf jooju.
Ñaari tàggatkat lañu yu xarañ lu kawe.
Moo ngi doon seen ndaje mu mag mi ñuy amal.
Bu dee dencukaayu xaalis yi nguur gi ubbi ci bànk yi mu moomul, këru liggéeyukaay yu ñeneen ñaar yi (SOFIKO ak CFU) ñoo ko doon jëfandikoo te ci ay bor yu teey xel wala yu amul dafa fekk ne kenn amalu ak ay caytu ci mbir moomu.
Ginnaaw bi Màrsiyaal Kóli Boob, njiitu bérébu faju boobu (te ñu toxal ko ci fan yi weesu), kalaamee ki jiite laajum xaalis ba, jàpp nañu kooku ci àjjuma jii weesu ba decc ko ca pólisu Sigicoor.
Am pexe la ngir far nit  ñi leen jaaxal
Bérébu wecce xalaat la ngir boole ñépp ci li ñu bëgg a taxawal ci pólótig ngir ñiy wotee Kawlax.
Yàq nga suñu àddina.
Ngir dëgëral wax ji mu jëmale ci askan te neexul nguur, dañu koy sikke kilifteefam gu jéggi dayoo.
Waaye ni ñeneen ñu ñu xamul ! Tàmbalib diisoob askan wi dafa mel ni xeeñul neex
Kérul kiy saytu diiney lislaam ca Farãas yégle na, ginnaaw am ndaje, ne koor gi altine juróom-benn fan ci weeru mee lay tàmbali ci Farãas.
Xëyu jigéen ñi dafa wàññeeku juróom ci téeméer boo jël ci atum 2020, xëyu góor ñi ñett kos juróom-ñeent ci téeméer boo jël.
Ca Kigali, ca kanam àddina sépp, la jàmbaari Esipt ji yëkati raayab ndaje mu jëkk mi bëgg a am jëmm ci Afrig.
Fi mu ne nii leer na ne dañuy gaaruwaale ndax baat yu ñagas la ñu ñuy wax te duñu tuddu tur te loolu la Orãas di def ak Free.
Ay bataaxal yu yëngaloon baayi Kariim Wàdd.
Wànte, ci ag mbootaayu réew, benn réew mënul a jël moom doŋŋ xaalis ba di ko suuxate koom-koomam.
Ñaari coppite yooyu ñu ngi mel ñaari tànki siso, ñoom ñaar ay tëralin lañu ak gis-gis bu yees ci caytug koppari réew mi.
Dangeen na war a xam ne yenn ci seen jëwriñ yi ak njiiti këru liggéeyukaay, am na ci ñu bari ñu tële, ñàkk mën-mën, ñàkk taarix ci liggéey bi wala doyadi ngir doxal seen gis-gisu yokkuteg Senegaal.
Loolu, ngir dem ci wote gox-goxaat yi ñu jàpp ci ñaar fukki fan ak ñett ci weeru sãawiye atum 2022.
Ginnaaw doxu-ñaxtu ba kenn demu ca, ña nga jubalaon jàddukaay Alin Sitowe, fa lay waxtaane ak ay farandoom waxam ju am solo ja laata mu leen di dig daje ca Kaasa Werde (Linjaan), fa muy jàkkaarlook taskati xibaar yi.
Xaalaat yooyu di seede ne aar day roy ci aalam bi mooy doon gisinu lu rafet ca judduwaat ga.
Laaj yu bari yu ñu amul seen tontu, te booba nguur gaa ngi am ay këru liggéeyukaay yu bari, alalu askan wi nekk ci demokaraasi bu dellu ginnaaw bu doy waar.
Li gënoon ci suñug dëggu mooy ñu jëkk a tàmbalee defar suñu jikko yi.
Mbaa du li mu ñuy dundal moo tax mu bëgg ñoo tëj daara ju kawe ji géewu pólótig ak dëkkuwaay bu ñuy ñaxtoo.
Ñañu wàcce suñu bopp ngir jeexal rawante bi ci lu rafet.
Bérébu wecce xalaat bi tax mu wut gisi-gis ak pexe yi mu nar a teg ba amal pólótigam ca Kawlax.
Njiitu réew mi fi nar a ñëw askan wi xamuñu ko.
Ndax kayit yi doktoor yiy bindal ñi am ay gaañu-gaañu lu dëggu la ?
Kii moo naqari xel !
Bu dee li seen kilifa yi lay dafa jubul, njuumte laa nga bawoo ca Usmaan Sónko ak ña koy jàppale.
Ndam li manoon na fee gën a metti ci waa Oseyan bu Moyena Pito mi génne ay bal yu bari nekkul woon ci bésam.
Kinsey jàpp na ne këri liggéeykaayu nguuri Afrig mënoon nañoo a am ci at mu nekk bonofiis yu dale ci fukk ba ñaar-fukki milyaar ak juróom ci xaalisu dolaar fi ba atum 2025 bu ñu farloo ci mbir yu mel dugal kayiti liggéey bi ci ay ordinaatëer wala taxawal aw tëralin ci koom-koomu kër liggéeyukaay yi.
Séen taxawaay mooy nàtt lor yi mën a jóge ci bor yi ñu dul fay.
Ci li Seneweb siiwal, ab boroom-kër moo doon bëggante ak elew buy def Cm1,
Baara Ñaŋ, njiital pólisu diwaan ba, nee na ci liggéey bi pólis di amal ci Gàmmug Tiwaawon giy am guddig gaawu jàpp dibéer, jàpp nañu fa lu tollu ci juróom-ñaar fukki nit.
Njiit yi dañuy sàcc te dañu ci am benn yërmaande, boole ci di ñu jaay maanaa.
Ci bés boobu, dinañu ñaanal dëkkandoo yi, mbokk yi, xarit yi ak am-di-jàmm yi.
Kilomeetar bu mujj bi des ci sémbub dëgëral jokklante gi ca Ruwàndaa dinañu ci dugal xaalis bu tollu ci fan-weeri milyaarak-juróom-benn kos juróom-ñaar fukk ak juróom-ñaar ci xaalisu dolaar, mu di ab bor, ak ñeent-fukki milyaar ak juróom-ñaar kos ñeent-fukk ak juróom ci xaalisu dolaar, di lu xaalisu u Afrig ngir yokkute maye, tegandaay li ñu ngi ko nàtte ca Bànku Afrig ngir yokkute gi.
Taala Silla war naa fay lu tollu ci ñaar-fukki weeri luyaas, téeméeri junni ak ñeent-fukk ci xaalisu seefaa weer wu nekk, maanaam fukki milyoŋ ak ñeent ci xaalisu seefaa.
Dund naa jafe-jafe yu bari ci tukki ndax dalal naa ay gune yu amoon ay jafe-jafe ci tukki.
Néewam a ngi ñu fekk ci ëttu kër gi mu dëkkoon ak yaayam ji nga xam ne bi yëf yi di am fekku ko fa woon.
Suufus kër si nekk ca Foroo de Teer te nguur gi wecce ko ak suuf su nekk ca Bàmbiloor ci ay anam yu jubadi, defagu ko ba tey ci aw turam.
Dañoo wax ci jëf juy wane ne nangu na tontu ci laaji ki ko yóbbu ci yoon wala yoy àttekat bi : ci moomeel gu yàgg, ñi séq mbir mi wax nañu ne dinañu tëkku ci li nekk ci kayee bi ñuy saytoo suufus Ndakaaru-Gore.
Asfiyaahi siiwal na ne oto moo ray ci guddig gaawu jàpp dibéer Abdu Géy Juuf, ñaar-fukki at ak juróom-ñaar, ca fa tali ya daje te ñu tudde ko Maalig Si, ci weto Quatre C.
Wànte, ndigalu xalifab murit yi jëfe nañu ko.
Li mu dalal njiiti kurél giy saytu sàrt bu mag bi ak njiitu ëttu àtte bu kawe bi tax na ba xel teey ci ñàkk a far gi war a am ci dogal yi kilifa yooyu nar a jël.
Ginnaaw bi ñu ma lëñbëtee samay yére lañu ma déglu laata ñu may yóbbu ca puquus ba ma war a fanaam.
Teg ci, njàqare lu jaare ci as bataaxal ganesi ñu.
Ngir mën a jëfandikoo say mën-mën, dangaa war a xam ñaari mbir : bi jiitu mooy xam doxalinu kër yiy liggéey ci kaaraange, bi ci topp mooy xam ne xaalis biy ñuy dajale dañu koy dugalaat ci biir.
Noonu, ci ëllëgu xaalisu Mbootaayu réewi Afrig sowu jant yi ngir koom-koom gi, ngir di sàmmoonte ak ponki mbootaay gi, réew mu nekk ci ay jafe-jafe dafa war a jël matuwaay yii : wàññi payoor yi, yokk lempo bi, dàq ay liggéeykat.
Ñooñu dañoo jaayaat seen suuf te defuñu dara sax ca béréb ya, lu wuute ak li ñu xamle.
Moom ak ñi ñu jàpp ne ñoo ci ànd ak moom, déglu nañu leen démb.
Raheem Sterling lañu def ki gën a xarañ ci futbalkat yu ndaw yi ci Përëmiyeer Ligg.
Waaye li mu doon mooy jubbanti loppitaal bi jaare ko ci wutal ko jumtukaay yu mucc-ayib, bérébu rewle ba, def fa ab eskaneer, ab masin buy seet weenu jigéen ak fu ñuy seete bët ya te mu doon lu Carrefour Medical liggéey ngir opitaal Abaas Ndaw bokk ci fajukaay yi raw ci yoy réewi Kurél giy saytu koom-koom bi ak koppar yi ci réewi Afrig sowu jànt yi.
Ay milyoŋ, ay njiiteef wala ay jàppale, Raasin doonaat doomu Ndar ba mu nekkoon.
Lii wala dañuy wax ne yàq la.
Xaalis boobu, bu amee, waruñu koo jëfandikoo fii ak ay at yu bari.
Jànglekat, gëstukat ca daara ju kawe ja di Gastoŋ Berse te xam-xamam màcc ci wax, Mamadu Juma Jàlloo ngi leeral pexe yooyu.
Góor googu mujje fekki Maki Sàll ci lu dul teeyu bakkanam du kenn ku dul ki doon (ci mbirum xaalis yiy doxal làngu pólótig yi) gétën Maki Sàll ca atum 2012 ngir mu leeral li ko boole ak faraamasoŋ yi ak daan wax naan UMP moo dugal xaalis ci dagaanug baat ya.
Ca dëgg-dëgg, ni waa Pastef yi bëgg mooy seen réew di jëfe nuy defar nekkinu askan.
Senegaal a ngi waaj a dugg ci jamono ju doy waar, jamono ju ñuy amal ñaari coppite yu daj fépp ci yorum xaalisu askan wi : nattinu xaalisu tëralin yi ak lawalug ñiy génne xaalis bi ba ca gox-goxaat ya.
Ndax kilifa yiy jëli dogal mën nañoo nàkk a xam ne ni yeneen réewi àddina yi di dugalee xaalis ci réew mi dafa am ay jafe-jafe te fi mu jëm leerul ?
Nataal yi doy na ngir fësal loraange yi mën a tukke ci pom bi.
Mu ànd ak mbooloo mu takku te bokk ca ay kilifay sàndarmóori, Seneraal bi war a bàyyi liggéey ba fukki fan ak juróom ci weeru nowàmbar wii di ñëw (mu ngi ñu yóbbu ca ñaareel sàqum kàngami nguur gi te Seneraal Saŋ Batis Tin war koo wuutu), defi woon na siyaareem bu mujj ak ndombo tànk googu.
Sóobu googu dafay wane ne waa réew mi yépp a mer.
Bu ñu tënkoo ci dogal juróom-fukk ak ñaar ca jamono jooja, dañoo fommoon ndaje mu mag ma ñaari fan, waaye ca diir booba Seŋoor ak Ja ñuo ngi don waxtaan bu baax ca mbir mooma.
Natali Yàmb jëloon na wàllam fan yee weesu, Kemi Sebaa ko ci jiitu woon, waaye ni ma ko binde woon rekk ci sama téere bi tudd, Man, waa Afrig bu ndaw bi… ca atum 2011, ngelaw lu am doole la loo xam ne soo bañee ànd ak moom dafa lay këf yóbbaale.
Dafa bëgg a wax ba ñépp dégg ko ngir ñu mën koo bàyyi xel.
Ñaari at ginnaaw loolu, moom ak Seŋoor a sos làngug pólótig gi doon magi UPS (Kurélu giy wut Yokkuteg Senegaal), BDS (Mbooloo miy wut demokaraasi bu Senegaal.
Juroom-benni bit yu Wardy ak A. Perez, bit bu Chilwell, Tielemens et de Maddison.
Pólisu Tuubaa jàpp na mekanise bi ginnaaw bi ñu ko kalaamee.
Xamle na loolu altine ca ngoon ba muy jël kàddu ca daloob lopitaal Amat Dãasoxo bu Kéedugu.
Ginnaaw bi mu dugalee fukki yoon ak juróom ci at mii, mu ngi bàyyi xel tamit ikibu futbal bu Móritani.
Njeexital yaa ngi gën a mettee ci dëkki àll yi.
Kon xalaat yi, yu Ja wala yu Sónko, lan la wund ci rafetalug pólótig.
Ay njiiti kurélu ak ñeneeni nit ñoo bokk ca mbooloo ma koy doxal.
Te nguurug buur ga jot na ci bérébu defarukaayu oto te am na ay bànk yu bari yu tasaaroo ci Afrig sowu jànt, kon mu bokk ci njënd mi ak njaay mi ak xaalis bu réew yi bokk dina ko amal njariñ.
Dogal boo xam ne dafa bette te yu Farãas yi gën a seer ñetti yoon yi nekk ci yeneen réewi àddina yi leen doon jox ñetti téeméeri junni ak fukk ak ñaar ci xaalisu ëro.
Elewi dëkku bi jot nañu tamit, ci tëralinu jotale xarala yu yees yi ci ñépp, ci ay jumtukaay yu ñu mën a jëfandikoo seen kër ak enternet ba wutal seen bopp njàng mu mucc-ayib.
Senegaal jël na boppu gurub bi ndax am na ñaari ndam ci ñaari joŋante.
Sëy naa ak ku jigéen ki ci ñettelu fanu weer koor wi ca Kungel.
Bëgg-bëgg yi magi Afrig yépp bokk ñooy bëgg sa réew, am fulla ak faayda, nanguwaat koom-koomu réew mi, séddale alali réew mi te du am xejj-ak-seen, moom suñu bopp.
Sa bu ñu waajal !!
Bu am réew nekkee ci jafe-jafey koom-koom, dafa war a xoolaat xaalisam ngir jubbanti aw doxinam.
Coppiteg nguur gi amoon ca atum 2000 doonoon na liggéeyub rajoo boobu, ak njàmbaarteg askan wi nga xam ne ñaari rajo yooyu nguur gi moomul moo leen doon yee ca jamono jooja (Walf fm ak Sud fm).
Maa ngi gërëm ku tedd kii di ndawu réew mi Mamadu Jóob de Kuruwaa ndax ag ñemeem gi tax mu ñëw fi indil ñu ay xibaar yu am solo.
Ci li ëpp, sàcckatu xaalis da daan tànn réew mu yor alal ju këri liggéeyukaay yi soxla, ñu waajal ko bor bu mag ca Bànk monjaal wala yu ni mel.
Ñu teg ko wetug càmmoñ ga biddiwu Liwëpuul ba daan nekk, Keyta Balde moo dugal bal bu rafet bi ko Idiriisa Géy jox.
Rfm xamle na ne ki ñu tuumaal ne moo ko ray jàpp nañu ko ba yóbbu ko ca sàndarmari bu gox ba.
Ngir xeex mbañeel ak boddikonte ci xeet, dañoo war a jàppoo ni yeneen askan yi, sax ci suuxat ndam ak jàpplante tamit.
Li ci gën a metti mooy nguur gi dafa bëgg a xaajale ñi yor ndox mi ngir jaxase liggéeykati SDE ak seen naataangooy ONAS ak SONES.
Raaya boobu day neexal ki gën a ràññeeku ci at mi ci waa Liwëpuul yi jël tamit raayab Ligg Sàmpiyoŋ ca kanam Totenaan ci benn fanu weeru suweŋ wi weesu.
Ci njëlbéen gii, ndawi réew mi dinañu saytu xaalis bi waa lempo dugal, borub nguur, koppar yi ñuy jëfandikoo ci at mi ca dalub njiitu réew mi, pencum ndawi réew mi, kurél giy saytu dundin wi, koom-koom mi ak aalam ji, kurél gu kawe gi ñu jagleel gox-gaxaat yi, ëttu àtte bu kawe bi, kérul giy sàmm sàrt bu mag bi ak ëtt bu mag biy saytu koppari nguuri gi.
Bu ñu ko xoolee ci diine, am na xaalis buy dugg.
Isaa Sawarees jàpp na ne firnde bi mooy ne Doktoor Sekk dem na ba jeex ci li ko war ndax lopitaal ba soppi na xar-kanam te am na am koom-koom.
Mbir mi dafa mel ni lu yéeme waaye dañoo war a xam ne jigéen ñi ñoo gën a mën a leb ni ki góor ñi te it ndollentu xaalis bi ñuy fay moo ëpp.
Komàndaŋ Maane, njiitu sàndarma loolu, nee na góor gu am fan-weeri at ak ñaar, ki gën a xarañ ci dawe kaso te réewam yépp di ko mbamb, lañu jàpp talaata jii ca Tàmbaa, penkub Senegaal.
Wutal na ma fa sax liggéeyub seetlukat, moom lañu ma baayale.
Réew mu mbootaayu xeet yi waññ téeméeri junniy tuxkat.
Sëñ Sónko am na yelleefu laaj ndombo-tànk gi ëpp doole ci Senegaal ni doomi réew mi yépp.
Mu ngi  taafantoo dimbale askan wi waaye bëggul lu dul salfaañe sàrt bu mag bi.
Fi ma jaar ak Xalifa Sàll ci pólótig kenn du fa jaar ak moom.
Feek amuñu fitu xeex ngir xaalis bu ñu moomal suñu bopp ba mën koo saytoo ca fa muy bawoo, ci taxawal pexe yu ñu koy soppee, duñu mas a am yokkute te duñu jëmmal kanam sax Niseer.
Ca ndaje ma ñu doon xaatime ñaari déggoo yi jëm ci xëyu ndaw ñi ak mbënn mi la xamle ne bu lépp amee ni ñu ko séentoo, njaayum gaas bi Senegaal ak Móritani di séddoo nar nañu koo tàmbali ci juróom-benni weer yi mujj ci 2023.
Boo lajjee ngay dégg Ndeysaan, ngeen far doon ay jàmbaar.
Amoon nañu jafe-jafe ngir joxe kuraŋ ca Tiwaawon.
Dootul nekk kéemtaan, dootul nekk yëfi dof-doflu, waaye ci li muy def, dinga gën a gis Girismaan ak Mbàppe ndax Siru dootul bokk.
Doxatuñu ci diggante waa-Afrig ak waa-Ërob, ci diggante waa-Afrig ak ñi des ci àddina bi, waaye doxatul tamit ci diggante benn wàll ci kililay Afrig yi ak seeni askan.
Mu ngi ñaax ñi bëgg seen réew ñépp ñu defaru bu baax te bañ a rusloo askan wi.
waaye tamit ñiy sàmmu askan wi (wallukat yu jëkk yi, añs.)
Waaye, li ñu wóor mooy ne ci anam yi ñuy tëje nit ñi ci réew mi ñaaw na ndax ñi yor kaso yi dañuy def nit ñi ni ay bàyyima te di leen xañ seen àq ak seen yelleey.
Ci wet googu, dañuy waxtaan, wecce xalaat ak a lëkkale li ñu war a waxtaane laata ak bu jotaay paree.
Duñu dellusiwaat ci njaay ak pay googu ñuy ruumandaat ci béréb yi am ay mbell ak petorol, te doonul njariñu askanu Senegaal.
Daan nañu ko juróomi ati kaso ba ñu ko àttee demb ca ëttu àttekaay bu Ndakaaru ngir ray gune.
Nawomi Osaka xamle na ci mbaalu jokkoo bile di tiwitë ne li tax mu bind lii mooy ne du amal jotaay ak taskati xibaar yi ci biir Roland-Garros.
Ci beneen ëtt, Sëriñ Mbàkke Njaay, mu mel ni kuy ñaawal Siise Lóo, sant ci ni ko njittu réew Maki Sàll wóoloo te di ndamu ci ni mu nekke ci wetam ci jamono yii, wax na ag mbaaxam ak yéeneem ci mu am ñetteelu ay.
Njiitu way-jëfandikookati li ñuy dunde ñaawlu yokkug garabi kër doktoor yi nga xam ne teguwul ci yoon.
Dañoo waroon a waajal aw waxtaan ci amug soloy am ko fi mu ne nii.
Moo dajale way-àllaterete yu Kees ak yeneeni mbootaay.
Loolu moo tax yoon dafa war ne duut baaraam ci mbir yi njiitu réew mi am yelleefu lijjanti ko.
Dafay tax ba ku bees ki mën a am jëmm, daraja ak nekkin.
Amdi Mustafaa, ab tëgg, di mettitlu ñàkk kaaraange giy yokku ca màrse Okaas.
Nan lañu mën a amale ag coppite ci fànn woowu te boolewuñu ci ñi ñépp ñi ko séq ndaxte liggéeykat yi la coppite googu gën a soxal te tamit am nañu alal ci juróom ci téeméer boo jël.
Mayens nekkoon na ci bopp bi ci diir bu tuuti, ki toppoon ci moom Bayern Munich la.
Njiitu jëwriñam ba woon, Abdu Mbay, nee na xamul nu xibaar bi deme.
Li dafa waroo ak li demokaraasi di tekki.
Dañoo sànni fale cëslaay gi tënk sosug xaalisu Afrig bu bees bi ak ni ñu koy jokklantee.
Yéenekaay bii di Enquête siiwal na ne sàndarma yi ànd ak seen njiit li gën a kawe ak njiitu ëttu àtteb soldaar yi, Seneraal Seex Seen, jot nañoo dajale ay alamaan yu tollu ci ñaar-fukki milyoŋ ak juróom-benn kos juróom-ñaari téeméer ak juróom-benn-fukk ak juróom-ñett ci xaalisu seefaa.
Am na ay daara yu baax yu fi nekk, bu ma fi nekkee di lim damay juum.
Njëgu li ñuy jëndale benn milyoŋu njël tollu na ci juróom-fukki milyaar ak ñeent ak juróomi téeméeri milyoŋ ak fan-weer ak juróom-ñaari téeméeri junni ak benn ak ñeenti téemér ci xaalisu seefaa, te ñu yokkaat ci téeméeri junniy njël. Njëgu dund bi yépp tollu na ci juróom- fukki milyaar ak juróom-ñaar ak ñaari téeméeri milyoŋ ak juróom-ñett-fukk ak juróom-ñeent ak juróom-fukki junni ak juróom-ñaar ak juróom-ñetti téeméer ak juróom-fukki dërëm ak juróom-ñett ak ñaari fiftin.
Ak ndamam loolu,  FC Barcelone def na jéego bu am solo jëm ca finaalu Ligg Sàmpiyoŋ.
Laaj bi moo di xam ndax Aliw Siise mën na def ay pexe ba am ndam ci ikib yiy taxaw seeni kanam te rawati ca ikibu Naar yi.
Xam naa ku tudd AKS ku bëgg a jaay ay kéwél ca Siin waaye mënul wax làkk woowu, ndax mënoo ko dimbali.
Te xale bi nanguwul woon a jàng mujjee na soppiku elew bu gëm li muy def.
Depite ba woon kalaame woon na alaxam ca pólisu Pàrsel.
Xaalis bi waroon a setal suñu dëkk yi mu ngi ñu yóbbu Jamñaajo, def ko ca TER biy firndey tële ak ñàkk a am gis-gis bu njiitu réew mi.
Ñu ngi dolli ci loolu tëralinu Kër giy saytu Xaalisu réew mi (Teresoor) te ñi ko bokk tollu ci juróom-ñaar soxal yenn bànqaasi nguur gi (màkkaanu njiitu réew mi (benn), làrme bi (benn), biir réew mi (benn), koom-koomu géej gi (benn), koppar yi (ñett).
Dafa mel ni ñetti màndarga la : benn - Njàmbaarteg ñépp ak gu ku nekk, ñaar- màqaamaan futbalkat bi ñett- taaxiru futbalkat bi.
Gayndeg Géejawaay gi am na ñeenti làmb, bi ci mujj mooy ci digganteem ak Ëmmë Seen te ñu taxawal ko ci talaata jii weesu.
Ci yooyu, pomu Jululu (ca deppàrtemaŋ bu Binjoona) ba ñu tabax ca atum 1959, juróom-benn fukki at booba ak leegi, te mu nar a jur lu bon ci ñi fay jaar, rawatina askanu dëkk ba ak ñiy yëngu ci koom-koom ca dëkk ba.
Doktoor yi ni ki ñiy saytu doxin wa sargal nañu njiit la fa joge di Doktoor Alaaji Màggat Sekk.
Nit ñi dañuy wax ne kër giy saytu doxalinu tas xibaar aaye na fësalug diwub xeesal.
Bu ci taqalee kilifa yi ci seen bopp dafa fekk ne yoon dafa amatul ci nguur gi.
Nii mu gise mbir mi de du xam-xam.
Usmaan Sónko, saafaray Senegaal,  téeméer ak fan-weer ak ñeenti xët, sàttumbar atum 2018.
Fàttaliku leen, bu yàggul dara, ni yoonu Senegaal doon càmbare mbirum xaalis ma woon ca màkkaanu njiitu goxu Ndakaaru ci siwaal gu ñu ne guléet.
Wasalaam !
Suñu waxul ci saytug ginnaaw liggéey bi – lu metti li far na am – rawatina su Péncum ndawi réew mi di wane dooleem jaare ko ci ay dogal (dogal ñaar bu mbébétu yoonal)
Ci loolu, Jomaasi Kamara jàpp na ne Aliwu Siise def na joŋante bu rëy.
Salaviya Prague mën na réccu ag nàkk am pastéefam.
Kilifay PASTEF gi nee na ñu seen yitte lii la : lawal bànqaasi làngug pólótig gi ; joxe ak njaayum kàrt yi ; delloog kayit yiy firndeel njaay mi, jubbanti ak yégleg bànqaas yi nekk ci gox yi ak gox-goxaat yi ; amal ay jëf ngir dimbale askan wi ; amal ndaje mu mag laata njeexitalu atum 2020.
Dara jarul yàkkamti, dewal ca ba mu jotee, ni ñu ko léebe.
Càcc gu yomb te ñuy def pexe yu ne ngir jaay ko.
Tàggatkatu këlëbu Londoŋ bi ca atum 2019 ba leegi, ka ne woon tàggatkatu Déggoo SSG yokku na ab digaaleem.
Ca dëkkam ba nekk ca bëj-saalumu Senegaal, ca bérébu tàggat ba di Seneraasiyoŋ fut, Maane xeex na ba fës ngir dem ca Fc Mets (Farãans).
Ba mu demee di saytu defaraatug talib Kawlax ba, njiitu réew mi wax na lii : maa waxoon daaw ne dinaa jox làrmeb Senegaal aydapooru Kawlax ndax mu mën faa amal ay liggéeyam, ngir mu mën a lawal ay jëfam ci réew yi dend ak Senegaal.
Ca Marog, suñub déggoo ak Algo Consulting moo ñu dimbale ñu taxawal Wraqi, saafarag caytu gi ci enternet tey jëfandikoo njàngum otomatig, Ido ak blockchain ngir jubbanti jëflanteeg askan wi ak nguur gi.
Yuusuf Sabali jóge na ca lël ba Gayndey Senegaal yi di amal ngir ñaari joŋante xaritoo ci digganteem ak Sàmbi (juróomi fan ci weeri suweŋ) ak Kab-Weer (juróom-ñetti fan ci weeru suweŋ)
Almaañ, Espaañ ak Itali, ay kàngam ci defaraat, dinañu leen jagleel beneen kayitu nettali.
Ci fànn yépp, jàpp nañu ne Farãas a ngi ci taxawaayub réew mu bëgg a sàmm tolluwaayam ci njàmbaarteg ay soldaaram ak ci koom-koom ci àddina si.
L’AS xamle na ne, ci lu aju ci waxtaan, lu ñu taxawal la te dëppoo ci ak gox yi.
Néew na jigéeni Senegaal yuy dugal seen loxo ci yorinu réew mi.
Njabootu ki faatu ak caabalug réew meek gu bitim-réew.
Suñu péncu ndawi réew mi doonul lu dul isin bi ñuy yoonale xaalisu réew mi ñu wuruj ak bànqaasu nguur wala nit ku ñu jàpp.
Sos ay këri liggéeyukaay yu amul fenn yomb na.
Ci misaal, ca diggu Afrig wala ca penkoom, wala ca Indonesi, ay junniy ektaari suuf ñoo fay naaxsaay at mu nekk te ñoom ay baykati palmiye doŋŋ lañu.
Saajo Maane ku ñuy bàyyi xel la ci joŋantey raayab futbal bu Afrig.
Ndaje mi kiy lëkkale liggéeyu Pastef ca Niseer woote woon, am pexe la ngir déglu ñépp, dellusiwaat ci li wund sóobu ci pólótig ak li mënul a ñàkk ci nit ku nekk ngir mu taawu mbébétu pólótig bi ñu bëggal waa Senegaal yépp.
Njàmbaarteem gi mujj am na ay jeexital : njiitu kasog Kãa penaal.
Wóorul ne ag coppite gu gaaw moo ñu mën a génne ci njàqare gi nekk ci dundin wi, pólótig bi, waaye am nañu yaakaar ne coppiteg kenu yi mooy jubbanti li ñu nekke.
Depite bi ñaawlu na yoon wi ñu jël ba yoonal ci xaalis bu nguur gi di jëfandikoo ci at mi.
Su amee ay nit ñu ñuy gétën ngir ñu muuru, nañu leen yégle te weeje leen.
Téere boobu, ñu móole ca këru móolukaay téere gu ñu naan La société des Ecrivains Paris 15ème, yeete la bu ñu defoon benn at laata daanug njiitu réewum Tinisi Ben Aali.
Dànkaafu nañu képp ku wax jëmale ci tëralinu dundin wiy sukkandiku ci lu mel ni dëddu àdduna wala ci xeetu fayu, mooy wuutu doxalini dundin yi tënku ci am xel doŋŋ.
Wànte xel lañu war a jiitël ci mer : setantalal laata ngay jëf te boole ca ak takku ak ag xam bu baax mbir yi.
Kurél giy saytu limub ñi wote dina joxe benn lim bi laata ëttu àtte bu kawe bi di ko dëggal.
Ginnaaw xibaar yi yéenekaay bi joxe, wattukat yépp dinañu leen déglu tay.
Njiitu Kurél giy saytu koom-koom, dundin ak aalam ba woon demoon na démb Tuubaa.
Moo tax ñu mën a yokk li ñuy jële ci mbay mi ak wàññi coonoy mbay, rawatina ci li jëm ci tëralinu moom suñu bopp ci wàllu bay ceeb dunde.
Bu kujjeg pólótig gi dëkkee ci di wax ci ñetteelu ay gi, man maa ngi leen di gërëm bi ngeen ràññalee dëgg-dëggi jafe-jafey askan wi, jot ci mbay mi, jafe-jafey ndox, wàññig limub nit ñiy dem ca daara ju kawe te jaare ko ci taxawal ay bérébu tàggat, setal dëkk yi te jaare ko ci defar fu ndox miy jaar, dekkalaat xur yi, ger, añs.
Ci jamono yi am kaaraange doone yittey ñépp, Senegaal taxawal na ab sàndarmóori ca Kidira.
Ginnaaw bàyyig Sinedin Sidaan, ikib baa ngi nekkoon ci wutam tàggatkat bu bees ngir at mii di ñëw.
Looloo ma xamal njeexitali jubadi gi nguur gi yore Senegaal wala sax ci yeneen réewi Afrig yi.
Te jëwriñu biir réew mi ak ju gox-goxaat yi, te mu yor kàddug nguur gi, mooy tontu laaji taskati xibaar yi.
Nangu naa ne du yoon su fekkee ne bëgg-bëggu ekool yooyu ci njàng mi ak yu ekooli kercen yee yem te loolu dañu ko war a ŋàññi.
Ginnaaw Wàdd Abdulaay, njiitu réew mi ci daanu, yàq na Senegaal, tilimal ko, xàjjale ko, rusloo ko ngir ay ñoñom bàyyi fee askan wu gore wi tax Senegaal di Senegaal ba léegi.
Nekkuñu nguur gi, duñu mbootaay gu bokkul ci nguur gi wala guy dimbale te bëgg a saafara jafe-jafey askanu Senegaal.
Baatu « pólótig bi ñu jëmale ci ñi néew doole » moom lañuy jëfandikoo ngir màndargaal ñiy jixaat ci àdduna si am na doole lool ci dëkki Ërob yi rawatina jotug Donal Tërëmp ca réewum Amerig, génnug Àngalteer ci Mbootaayu dëkki Ërob ya (Bereksit).
Jëfi njiitu réew mi mën nañu koo boole ci pexey fexe ba mbay mi dëppoo ak jamono.
Ñeneen juróomi way-pólótig yi jóge ci juróom-benni réewi Afrig ñoo àndandoo xaatim ab déggoo : way-pólótig yiy woowe seen bopp ñu bëgg yokkute ni way-liberaal yi ak way-sosiyalaist yi tënku ci ag mbootaayu àdduna.
Woo na taalibeem yépp ñu dugal ci seen loxo ngir ñu am ndam ci loolu.
Ndax xam nañu bu baax futbal wala ndax ñu ngi seetaan joŋante yi.
Atletikoo jot na Bàrsaloon ginnaaw ndam li mu am ci kaw Bilbaawo ñaari bal ci dara
Ndimbali kër gi yore kuraŋ bi dafa sax yéeme (juróomi milyaar at mu nekk) te tamit fi mu dugg leerul.
Bu ndawi COJER yi ak seeni mag jàppee pólótig ni lu ñu mën a jaare ba am, nañu xam ne am na (Jomaay Fay, Mamadu Jàllo ak seeni àndandoo ngi xeex ngir liggéey, jub, leeral ak yokkute) ñu def pólótig ab yen.
Mbaa du dafay mel ni kilifa gu amul sañ-sañ ci kanamu Maki Sàll.
Baat yu ne dégg nañu ko atum 2012 ba léegi : yokk jéego yi, yoon wu gaaw wi ak yeneen, am na ci sax yu gën a raglu.
Mbootaayug sahrawit guy xeex àq ak yelleefi doomi aadama gi jëkkee jébbale bataaxalub tuumay bóom weneen xeet ak mbugalaate ca atum 2019 ci ay askani sahara yu dëkk ca Tinduf, wetu Alseeri.
Kurél giy sàmm sàrt bu mag bi te njiitu réew mi tabb leen dañuy xaar ba mbir mi ëppi loxo ñuy soog a jàpple ki leen fa teg.
Ngir tàggoo ak liiram bi mu am te nekkul ci buumu sëy, N. S. dafa ko sànni ci ab rigol.
Ci jamono ju àdduna si yépp nekkee ci wut pexey xeex Koronaa Wiris ak ay jeexitalam ci koom-koom bi, am na wenn pàcc ci Afrig wu mën a mucc ci ay coowi pólótig.
Su Peb Guwaarjola taxawalee ikib bu mucc-ayib, futbalkat yu ci bari ci mbir moomu lañu gimmee.
Loolu mën naa doon tamit ñàkk gu metti, yokkuteg li nit ñi soxla ci ja yi, loolu war naa doon li gën a yitteel kilifay nguur gi, yu koppar yi, ñiy dugal seen xaalis ak way-jëfandiku yi.
Mas nga doon espektëeru duwaañ, mas naa doon espektëeru duwaañ.
Def na lu tane bi mu indee tëralin wu boole ñépp ci ndugalum xaalis mi ñu génne ci nooteel gi jóge ci waa-bitim réew.
B., tollu ci fan-weeri at, dafa diri néew bi ci àllu Baaba Garaas (diwaanu Bàmbeey) laata mu koy sànni ci ab teen tëj ko.
Mamadu Abu Si, tollu ci ñaar fukki at, taskatu xibaar bu bëggoon liggéeyam.
Ni mu ci dugalee woon loxoom, mën a ubbi bunt yu bari, dafa sax dàkk (saytu jëf yi bés bu nekk te di xool ndax méngoo nañu ak àq ak yelleefi waa dëkk bi) mu di ko tóllanti (def sa yitte ci nit ñi ak yokkuteg dëkk bi), di am yenn saa yi (dugal loxoom ci wote yi ñuy jële ay dogalu pólótig)… fàtte sa bopp te joxe sa bopp ngir réew mi : wax jooju mooy cëslaayu bëgg sa réew gi nga xam ne su amul jikko yu bon yi (ger, ñàkk a doxal yoon, nguuru ak sa jaboot) ni ñi nekk ci nguur gi wàñneeku wala dàkkal yoonu yokkute wi.
Yemale gi mën naa am ginnaaw demug Maki Sàll gi ñépp sàkku ca ëllëgu wotey njiitu réew yu atum 2024.
Maa ngi leen ciy gërëm, di ñaan ak a yaakaar li ciy rot lépp doon njariñ ñeel ñépp.
Ndaxam sax caax yi yënguwuñu, waaye fukki junni ak juróom ak juróom-ñetti téeméer ak ñaar fukk ak juróom-ñeenti seetaankat yi teewoon ca Lods Stadium bégoon nañu.
Waaye ñoom, li leen yitteel du xam ndax moo def li ñu koy tuumaal, waaye fexe ba tàqal ko ci kanam askan wi, te ngir loolu am, dàquñu menn pexe, ay fen sax bañu ñu ko ci.
Tudaale ci Tomaa Jeferson, ñetteelu njiitu réew bu Amerig, bi muy bind lii : bànk buy defar xaalisu askanu réew yu bari bokk te nguur yi moomuñu ko, moo gën a bon ci sañ-sañu nit ni ki làrme bu sampu.
Ñeenti bal ci dara laata ñuy noppalu, lu kenn masula gis ci taarixu dajeeb PSG ak OM.
Nee na ndàmpaay baat bu bees la ngir bañ a fay lempob payoor bi.
Lu weesu kaaraange gi sooxe ca màkkaanu soldaar ya ca Wakaam te mbir mii di ci ay firnde, melo ak limu jumtukaay ya ñu fa sàcce (ñetti junni ak juróom-ñeenti téeméeri defukaayi bali fetal yu am ay bal AK-47) moo gën a ub bopp yi.
Kooku ñu tëj ca kasob Kãa penaal bu Liberte Siis te mu siiw lool bàyyiwul mu sedd.
Dañoo waroon a def lu mel ni : dëggalal askan wi ne feebar bi am na am paj, ndax nit ñi bañ a jaaxle bu ñu sukkandikoo ci xalaati Doktoor Dijje Rawul ak yu Doktoor Walàntin Agon bu Bene.
Ñoo ngi leen di fàttali ñaari njaaxum yooyu ndax JPS amul dara lu ñu mën a fàbbi ci li am solo.
Yëfi dofu Yaaxam Mbay yi mënu ci dara.
Komiseer Abdulaay Jóob xamle na ne li ko dale ñaari fan ba juróom-ñaari fan ci weeru nowàmbar, fan-weeri nit ak ñaar yóbbu nañu leen ca ëttu àtte ba.
Xibaar yu dëgguwul – widéwoo yu Maroŋ yi, ponkal yi … Yónnee xaalis ci Afrig : wa bitim réew yónne nañu … TIK-TOK : nan lañuy def ba am ndam ci pexeem xarala moom ca … pexeem xarala : nan la nguur yi … Nataali rapkati Senegaal yi am lu leen metti ci seen liggéey.
Ndate mu baax mi moo nekkoon ci diggànte bi bi ñuy joqlante baat yooyu.
Ci dem bi ak dikk bi nga xam ne njëg yi yemul fenn, DAGE mu ngi leral jëwriñ ji ne du ci romb ñaari milyaar, CSA bi wax ne waruñoo romb ñaari milyaar ak genn wàll ci njëgu yóbbub dund bi ak yeneen yëf yi ; njeexitalu loolu mooy ab jubbanti ci wàññi lim bu jéggi dayoo bi.
Ci ñaari ati koronaa wiris, demul feen, lan moo ñu ci raw ?
Ñun ci kujje gi lanu nekk te sunu xam-xam màcc ci mbir mi, juróomi at a ngii ñuy jooytu bor bi te teguñu ko rekk ci ay wax.
Xaalis bi mu jënde ropplaan bi mënoon na cee defar ñetti tali yu bu nekk am ñetti yoon ci biir Senegaal ndax mu mën a yombal dem bi ci dëkk yi nga xam ne kenn mënu fa dem ba di fa dugal sa xaalis.
Te ñu seetlu ne : fan yii weesu rekk magam ju jigéen ne woon na Booy Jinne tëdd na li ñu ko daanoon lépp te ba tay kenn bàyyeegu a gu ko.
Nañu yewwu ngir yàlla ! mbayum palmiye, jëf la juy faagaagul suñu àll bi (Ãasu Sàmbu)
Te li mën a dox ca réewi tubaab ya mënul a dox fii : seen baat yii di eksteremis, yittewoo sa réew wala jëmale say wax ci askan wi, suñu yoon nekku ci.
Tàggatkat bi di Aliw Siise bokk na ci ñi gën a bëgg kapiteenu Gayndey Teraanga yi.
« Aar » du am te nit amul waaye tamit nit mënul am te aar du am.
Man maay njiitu kurél giy lëkkale kilifay làngug ñi bëgg seen réew te nekk ci réew mi.
Yeen askan wi, nañu moytu képp ku bëgg a def bëgg sa réew moomeelu boppam.
Fii ci Senegaal, ci misaal, ndollenug lempo bu digg-dóomu ci këri liggéeyukaay yi mu ngi ci ñeent-fukk ak juróom-ñett ci téeméer boo jël.
Ak dellusig Saajo Maane, Senegaal dina gën a yokk ay pexeem.
Ndéem mooy njiitu réew mi, ñoo ngi koy xaar bu baax mu jël ay dogal yu am solo te am lu muy jëmmal.
Ci loolu bataaxal bi leeral na ne dafa bëgg mu am toppatoo bu baax.
Dina defaat, dellu defaat boppam ku ñu tooñ.
Ay boroomi xam-xam yu bari ak ñu bëgg Afrig te booloo nee nañu jot na ñu bàyyi xaalisu seefa ngir fexe ba doomi Afrig yi dëppoo ci benn xaalis buy jéggi ndonool nootkat bi.
Njariñu li ñiy liggéeye ci këri kaaraange yi am bor bu nguur yi wala bànk yi wattu dina mën a tax ba ñu wàññi li nguur yi di jële ji dëkki Ërob yi te muy am ay jeexital ci yokku gu kenn ñaanul ci li nguur yiy jëfandikoo ci at.
Tàngalkat (Sófóor), baal ma ci baat boobu ; ginnaaw bi ma yéexee ci yoon wi la gis ne am na naataangoom bu ko dab, foofu la yu metti yi doore.
Ay xale yu góor yu yéeme laa amoon Tàggatkat bi di doomu Faraas nee na ay futbalkatam a ko jàpple woon.
Dafa yaakaar ne kiliyaanam ba woon di Baay Móodu Faal dafa loru ci yoon wu amul ab àpp ci diir bi ñuy tëj nit ñi kaso.
Joŋante bu Mansesteer Siti ak Liwëpuul a ngi amoon laata bés ba ñuy daje.
Lu metti dal na ci rawante nit ci Afrig, lu yées juróom-fukki fan laata joŋanteb olempig ba ñuy amal ca Tókiyoo (ñaar fukki fan ak ñett ci weeru sulet ba juróom ñetti fan ci weeru ut atum 2021).
Waaye Ci loolu, ki yor kàddug njaboot gi, Mahi Siise, fàttali na ko jëwriñu biir réew mi Aali Nguy ca waxtaanu màggal ga amoon ci àjjuma jii ca kër ga ñuy dalale gan ñi.
Ci xibaari Jeune Afrique, mbiir moomoo ngi bokk ci coppiteg xaalisu seefaa te ñu tàmbali woon ko ca atum 2019.
xët juróom-ñaar ci njàngatu CEP) ; dogalub ëttu àttu bu Ndakaaru dakkal na bor bi.
Ngir gën a doxal yoon ci dëkk bi, dañu war a fexe soppi doxalin yi ngir toppatoob mbir yi gën a baax.
Bilaŋam doŋŋ a ñuy àtte.
Ginnaaw loolu, yeneen réew yi war nañoo jokku ci kurélu Eco gi, waaye réewu Niseriyaa mi am doole ak Gana duñu nàngoo yoonal benn xaalis su dee ni tàqalikoowuñu ba jeex tàkk ak Farãas, ndax ñu mën a taxawal bànk bu réew yépp bokk te ñu mën a xam fi xaalis biy yokkoo fépp ni aw tëralinu xaalis.
Jëwriñ Umar Géy yégle na ne njiitu réew mi jël na beneen dogal jagleel ko dayoo yu bees yu gox-goxaat yi nekk ci diwaanu Kër Masaar, Pikin, Géejawaay ak Rifisg.
Waaye ñiy saytu mbooloo mi nee nañu nguur gi jàpplewu leen.
Doonte Xalifab murit yi Sëriñ Muntaxxa Mbàkke dugal na ci loxoom bu baax, am na ba tay ñaxtukat yu des ci kaso yi.
Maki Sàll bàyyi na xel tamit jigéeni Kafrin.
Tàyyi nañu, waaye mën nañoo am yaakaar ndax seetlu nañu ne askan wi xam na fi réew mi tollu.
Ci jëfin wi, mën nañu jàpp ne xaalis bi njëwriñ ju ne di jëfandikoo ci at mi dañu ko teg léegi ci ay tëralin yu lim ba mën a nekk ci diggante ñaar ba juróom-ñeent.
Bi mu amee ci moom kóolute gu wér, dafa ko jox ñaari milyoŋ ak téeméeri junni ci xaalisu seefaa.
Ca xolu Fatig, dëkku pólótigu njiitu réew mi Maki Sàll te muy diwaan bi mu juddoo.
Koom-koomu àdduna si dafa nësëx te dundinu askan wi taxul ñuy wax.
Bi ñu leen dugalee ca njëlbeenu joŋante ba (ñeenteelu simili), dañoo góor-góorlu bu baax ci ñaareelu xaaj bi ba dugal ci njuumteg Lopes lu kenn xaarul woon, Benfikaa dugal te am ndamam lu jëkk ci joŋante bi.
Tay jii, néew na réew yu matal ponk yépp.
Nguur gi sax dafa def yittem ci dàkkal ñàkk a fay gi ak mbappatum gerte gi taxoon ñuy jaay li jóge ci mbay mi lu yées  njëg gi mu siiwal.
Bu ñu tënkoo ci kayit yi, ger mën na am tamit ci lu mel ni tukki ca Màkka wala ca Marog te ñu xayma ko ci junni ci xaalisu ëro.
Ñaari bal ci benn mën na tax Liwëpuul des ci boppu gurub ba.
Mbir moomu dajale na ay tëralin yu dëppook ay pexe yu Bànk monjaal ak FMI te dañuy def bor lu mënul ñàkk ci koom-koom.
Gisu ma dara lu ñaaw ëllëg bu Senegaal jëlee yoon wu mel noonu ci ay jëflanteem ak Móritani, Marog wala yeneeni réew.
Ndax dangeen di xaar ba lu kenn mënul a lijjànti am ngeen soog a ñëw di ko bokk ak ñun.
Dogal boobu day dëggal dakkalug yoonal gi, mbañug njaboot gi di pakk ngir yoonal gi : ñàkk a yoonal gii benn ci pàcc yi sax mënu koo teggi ; SOFICO SA ak CFU SARL, ginnaaw loolu ak li ñu tudde coowal suuf, ñoom doŋŋ a  am yelleef ci bor bi (bor bi du lu am jëmm waaye tamit CFU ak njaabootu Ndóoy dëppoo nañu ci).
Ginnaaw Kubu Afrig bu futbal, wax ji du ci mas a jeex.
Bëgguñu nit ku ne ñàpp ci ndombo tànku njiitu réew mi, loolu mën na doon màndargay ku bëgg nguur te saafaraam yombul a gis.
Nun, nag, danu bëgg a soppi gis-gis bi askan wi am ci làngug politig gi, ak ci politisiyeŋ yi ci seen bopp.
Ci noonu, ndax day yoonal ne doomu Senegaal, muy njiitu làngug pólótig sax, mën nañu ko tere mu joxe xalaatam ci kayit gu ñu dugal ci lënd gi te doomu Senegaal bu nekk ci réew mi wala bitim réew mën koo xool.
Nan lañu mën a yéemoo ci DER bi deful benn bilaŋ.
Ci pàccu Kafrin – Tàmbaakundaa, liggéeykati Leeral yépp.
Mbiram ak Baraag Obamaa moo ko ubbil ay bunt.
Waaye ñi naan merum mbëggeel la xamle nañu ne xale bu góor bi dafa waccoon jabaram te ñu nangu tiyem doom yi ci moom.
Xale bi màgg ba doon góor.
Ñetteelu xaaju xaalis bi ñu joxe bokkul ci Senelec : juróom-ñaar-fukki milyoŋ ak ñett ci xaalisu seefaa atum 2018 (ñan ñooy ñetteelu xaaj boobu ?)
Li ci rafetul mooy ne dama yaakaar ne dafa jël lu mu yelloowul, keneen a ko gënoon a yelloo.
Jamono yii, nguur yi dañoo war a wut ay pexe yu mucc-ayib ba jot ci ay xarala yu leen di dimbali ci ñuy waxtaan ak askan wi.
Njiital Pastef / ñi bëgg seen réew dafa cee jaare ngir wax ci mbir yi am ci réew mi jamono yii.
Xalaatu njiitu réew mi M. Sàll mooy fexe ba jot ci diwaanu Sigicoor? rawatina Binjoona ndax mu mën a wàññi dooley njiitu Pastef ca dëkku cosaanam ba raaxaale ci yeneeni diwaan yi ci réew mi.
Bés bu nekk mu ngi dimbali nguuru Senegaal mu liggéey ngir yokkuteg réew mi, rawatina gu askan wi.
Nit kooku sax la Maki Sàll dénk suuf si te xam na bu baax ag njubadeem ba pare ñëw di wax askan wi, ca ndajeem noteeri Afrig ya (ame woon benn fan ci weeru oktoobar ci atum 2019cai Ndakaaru).
Ci Senegaal, li ëpp solo ci araftu yi may jot bés bu nekk ci lu bon li mën a tukkee ci xeex yi suuf si mooy juróom-ñeent fukk ci téeméer bu nekk.
Lu rëy la Merenge yi def ci joŋante bi, rawatina doomi Beresil jii di Rodirigoo.
Waa Reyaal def nañu li ñu mën ci futbalu Ërob, Celsi moo leen toogloo ci joŋante bi leen waroon a yóbbu finaal.
Am na mbir mu am solo mu ñu fàtte, lépp li ma masoon a def fàtte nañu ko, li ma defoon ci diggante futbalkat yi ak téeméer ak fan-weeri nit ñuy liggéey ak ñoom.
Ca atum 2016, amaloon nañu liggéey bu mag ca La Signare, waaye dara amul woon : Bato bi amul way wu rafet ci kër taskati xibaar yi.
Mbir mi dafa metti te weesu na sax yëfu xaatimu déggoob jëfandikoo.
Ki faatu bàyyi na fi jabar ak ay doom.
Ay jëfi yu bari ci « aaru » léegi dafa mel ni yittewootul rafetaay.
Li ñu mën a ñàkk ci li mbay mi jur dafa mënoon a doon am pexe ngir yoonal xaalis bi ñu ci jëkk a dugal.
Benn bés, jàppante woon naa ak moom ndax dafa liggéeyul woon ci ab tàggatu.
Nee na nguur gi dafa war a def ay njàngat yu ñaw ngir xam lan la baat yooyu ëmb ni ki li ñu ñàkk ci li tukkee ci mbay mi, dundal sa bopp, mbay mi ñuy jaay.
Kilifa diine yi dinañu indi seen ndimbal, boole ci yu Tijaan yi.
Ci leneen, tàggatkatu gaynde yu jigéen yi, Federig Busaan siiwalagul limub joŋantekat yi.
Ñàkk ngeen.
Màndargay loxoy nootkat yi ci seefa war na dëñ bu Eco ñëwee.
Ñan ñooy fexe ba doomu Senegaal du talal loxoom ngir dunde ko.
Mu ngi nekk  Markiños, Cago Silwaa ak Neymaar, ci wàllu Beresil ak Gànna Géy ci wàllu Senegaal.
Joŋante yuy faral di metti la ci digganteem ak moom.
Romb na réew yu mel ni Siwis (réew mi nekk ci bopp bi ndax ngasum wurus ma), teg ca End, Espaañ ak Siin.
Ñaareelu nitu géewu pólótigu Senegaal, wujju Seŋoor la woon.
Ab laksidaŋ a am démb ca Raw, RN2 wi, bi fukki waxtu ak juróom ñett jotee.
Jàng nañu ca ba ñu ko war a def ci ekool yu baax.
Karolin Peren, Njàngaanu Doktoraa ci Xama-xamu Saytu ca Iniwersite Estarasbuur.
Bu Usmaan Sónko demee Niseer ngir teewe tabbug ndaw lii di Ibraayima Yakuba, bu jàppalee kooku toppoon ca ka raw ca ñaareelu wërngëlu wotey njiitu réewu Ginne Bisaawo, dafa fekk ni dëppoo ñañu ay xalaaat te li koy firndeel mooy téere yi tënk seen làngi pólótig.
Ay fen la yu jóge ci kurél gu war a nekk ndawi réew mi.
Weer ginnaaw loolu, ñaar-fukki fan ci weeru mee atum 2019, ci lu dox junniy kilomeetar ak Farãas, ay ndongo yu cosaanoo Afrig jot nañu ci ndimbalu xaalis, mbetteel gu rëy ci ndimbal li ñuy joxe ci am njàng.
Njàmbaarte lu mag ci ab liggéeyam, loolu doyul.
Lii lépp mel na ni luy wane ne tàmbalig jëfandikoo Eco mënul a am ci atum 2020, loolu di beneen ajandi bu mënul a ñàkk.
Tontu li rafetul su ñu xamee ne ki ko jëkk a tàmbalee ca atum 1993 la, ki ci topp ca atum 2013.
Te muy dëgg, bëgguñoo yem fii.
Xalifa bi ñaanal na leen ndamu kurélu nguur giy saytu koom-koom, dundin ak aalam ji te wax na ne tamit ñu xamal ko ne mu ngi koy ndokkeel, di ko ñaax te di ko ubbil ay buntam ak yu ñépp ñi bokk ci kurélu nguur giy saytu koom-koom, dundin ak aalam ji.
Loolu di luy niru-nirulu dëgg tàmbali na des ci xel yi te di dëggal ne way-pólótig yi dañu leen di ger.
Def ay tabax ngir cetug elew yi ak jànglekat yi.
Saytug njàngati nguur gi (*) ci juróom-ñetti at yii (jeexitalu atum 2012 jàpp atum 2020) wane na ne li ñu dugal ci xaalis (yu am solo / te doonul lu mënul ñàkk) yokku na juróom-benn ci téeméer boo jël ci at mi te lempo bi yokku na ci at mii juróom-ñett ci téeméer boo jël.
Ngir jëfandikoog gu baat bii di limub li ñu war a def te fayuñu ko, nguur gi leeralul dara ci fa mu jëmale bor yooyu.
Mbir moomu mënoon na jur bor bu amul firnde te ñàkk a aw yoon te tollu ci juróom-ñeent fukki milyaar ak ñeent, ñu def ko ci ay kayit ak ay tur yu dëgguwul, Usmaan Sónko ŋàññoon na ko ca waxtaanam ak taskati xibaar yi ca Sigicoor ca fukki fan ak ñaar ci weeru oktoobar ca atum 2019.
Doktoor Yoro Silla, te xam-xamam màcc ci pajum màggat ñi, di liggéeye ca kër giy saytu àllatereete yi ca Kawlax xamle na ne ndaw ñi (fukki at ak juróom jàpp fan-weer ak juróom àñeent) ñoo ëpp ci ñi ñu saytu.
Suñug mbëggeel warul a tax ñu jox dëgg Riyaar Kipliŋ mi doon wax ne : ki jëkk a loru ci ab xare mooy dëgg.
Ci xibaari AC, kurél giy dugal xaalis bi joxe na kàddoom ngir ñu taxawal kër guy saytu opitaal bi.
Te xaalisu seefaa doonul lu dul benn pàcc ci laaj yu bari yooyu.
Témoin xamle na ne réccu na jëfam jooju ci kanam lëñbëtkat yi.
Dafa am solo ñu fàttaliku mbooram ci fani weeru Dhul-Hijjah wi.
Ci xibaar yi Libération joxe, fukki doomi Niseriyaa ak juróom-ñaar, te ñu bokk ci mbaalug defkati ñaawtéef, la bànqaasu sàndarmóori bi yor gëstu bi teg loxo.
Ak coono yi yépp, déet waay, yaw gaynde nga, gaynde dëgg, nit ku dëgër, doomu Afrig.
Ni ñu nee pàtt bi ñuy déjjatiji estatib Fedeerb moo tax ñu xalaat ne suñu nguur yi dañoo nasax tamit ba tax ñuy lëkkaayoo soldaari Farãas yi ak dimbal li mu fiy dugal.
Sa wax yu ñaaw yi deful lu dul gën ñoo jox dëgg ngir ñu boole suñu xaalis.
GER, YÀQ, SARAXE AY NIT (bato joolaa).
Yéeney mbooloo mu bees mi jiite mooy def lu tax ñu mën a xam PASTEF ci Senegaal ak yokk làngi géewu pólótig bi.
Tëralin woowoo ngi bokk ci pexey fexe ba askan wi mënal seen bopp.
Càgganteg Maki Sàll ak nguuram feeñ na ci ñàkk a waajal ay matuwaay ngir nawet bi ginnaaw bu Metewoo bu àddina si ak yeneen mbootaay siiwale, ca ñaar-fukki fan ak juróom ñaar ci weeru awiril atum 2020, bataaxal bu mujj ci nawet bi ak melokaani taw bi ci dëkki Afrig sowu jànt.
Ay ayu-bés des ci njaayum futbalkat yi, Merenge yi soori nañu ci mbir yu bari.
Mamadu Ja, doonoon kilifa ci nguuru Senegaal, te ñu dàq ko ci ag kooteg (kómpoloo) pólótig bu ay jegeñaaleem defoon, dafa ñuy fàttali àq jooju mu bindoon fukki at ginnaaw bi ñu ko féexalee : bëgg naa féexal Mamadu Ja, waaye dafa war a bind bataaxal ñaan ma jéggal ko te mu wax ne dafay bàyyi pólótig.
Pastef a ngi doon si royukaay ci déndu Afrig.
Waaye Maki Sàll woo na démb nguur gi yépp ak ay farandoom ca ubbiteg Ekool Bibi Njaay.
Abdulaay Daawuda Jàllo nee na xaalis bi ñu jot dañu koy jagleel njëndaatug lu toll ci juróom -ñaar fukk ci téeméer boo jël ci booru atum 2014 te ñu war koo fay ci xaalisu dolaar ci ñetti at, ak xaalis bi Senegaal di jàppe ci yokkuteg tëralinu petorol bi ak gaas bi.
BÀLLA DOO DÓOR KENN.
Bu dee dangaa yaakaar ne ab soldaar dina jiite réew mi, juum nga, fii jàmm moo fi nekk.
Ci noonu jigéen ñee gën a bañ loraange yiy tukke ci ñàkk a fay bor gi ni góor ñi.
Dajeeb Liwërpuul ak Bàrsaloon ci Ligg Sàmpiyoŋ mën na nekk luy dëggal njariñu.
Pastef, ñi bëgg seen réew, dëggal na ak nekkam ci kujje gu tar te du nangu ay maslaa ak lu amalul askan wi njariñ. Ñoo ngi fàttali Maki Sàll, mooy reenu mettit wi askan wi di dund, ne ca atum 2024 dinañu def pexe yépp ba askan wi moom boppam jële ko ci nguur gi.
Mu yokk ca ne : ci joŋante bi gën a am solo ci taarixu këlëb bi, nan nga mën a fàttee kiy nekk ci digg bi te muy bokk ci joŋantey at mi yépp, di méngale, jox ku nekk kóolute ?
Ndare dafay tax nga doon-doonlu léeg-léeg xale bu góor bu nekk moom kese.
Xalaas, ñoom ñépp a bokk jëmukaay, lii mooy suuxal réew mi.
Yaakaaruñu ndox ñàkk ci fan yii di ñëw.
Ak ayib boobu mu judduwaale, ñàkk a tolloo koom-koom ci réew yi Ërob yi yokk nañu.
Ndax ci misaal, loolu jéggi xumbeel yi am ca bés boobu, nguur gu ne dafa war a doxal ci réewam lu mu néew-néew juróom-benni dogali Siiwalub jële fi mettit ci jigéen ñi ca weeru féewriyee atum 1994.
Te xaalis bi ñu dugal ci tëralin yii (Pudc, Promovilles, Puma, Der, dimbali njaboot yi, CMU) mu ngi tollu ci ay téeméeri milyaar ci xaalisu seefaa (te bokk ci jalgati xaalis yi mu àndal) ci bor bi yokk lu ëpp juróomi junniy milyaar ci xaalisu seefaa.
Ñiy xeexal way-jëfandikukati dund bi, te ñu amal ab lëñbët ci kilifay Duwaañ, ci garabi doktoor yi, ci njënd mi ak njaay mi, def na yitteem ci yokkute gu njëgi dayoo gu garabi doktoor yi te mu leer ci bëti nguur gi.
Ñoo bokk genn maas, ño bokk sax liggéey bi ñu tànn.
Bi ñu jotee ci telefonu kenn ci ñi koy xelal, Meetar Abdulaay Baabu, xamal nañu ne àndul ci daw bi, mu yokk ci ne li muy layal ni yoonu Senegaal bindoo moo ko lor ndax amalul ab àpp ci diir bi ñuy tëj kaso ñi def ay njaaxum.
Ñoo ngi wax saa su ne ci xëyum ndaw ñi.
Waaye ginnaaw ay ati coono, bunti ndam ubbeeku na.
Ubbi nañu suñuy téere waaye kenn xalaatul a jàng.
Guwarjolaa taamu na génne Aguerro et Jesus dugal Sterling mi dugalul benn bit ci Ligg Sàmpiyoŋ bi.
Ak ni ma bëgge ndaw ñi mën a indi ay coppite te pólótig bi mën a ànd ak ngor, njub, xam-xam ak ñoom seen… waaye ngir mbébét moomu àntu, way-pólótig yi dañoo war a bàyyi yëfi baadoola yi ak pólótigu yaa-ma-neex ni ñu koy defe ci Senegaal.
Yegg nañu ca daj-dëpp ga nag, te bu ñu fa yeggee musiba am.
Fan lañuy dugal xaalis, wan tëralin lañu fàggu ngir gën a jox lopitaal yi ay jumtukaay ngir ñu génn ci njàqare gi ?
Defaguñu ko way-bokk ca Ngomblaanu worom xam-xam ga (Akaademi Farãasees) waaye léegi campeefu xam-xam googule jublu ci lu ni mel.
Bés yi ñu takk : ca atum 2016, ba Maki Sàll ak jëwriñam ji yor biir réew mi yéglee woteb coppiteg ndeyu àtte réew mi ba joxe bés ba te waxtaanu ci ak kujje gi.
Joŋante yu jëkk yi ak finaal bi te seetlu nañu ay rëq-rëq ci ikibu Senegaal, ci ni ñuy àndandoowe di taqe, ni ñu ciy sóoboo, takku gi, looloo la Alseri def ba dóor ñu ñaari yoon.
Ndaxte, ku xam ni pólis di doxe, nga gis ab alkaati bu nekk ci biir màkkaanam sañ a def widéwoo, yori liif di tëkku askan wi, di ko dig ay dóor…ñàkkul mu am luñ ko sant.
Njàngale moomu moo ñuy yóbbu ci tëral xam-xamu xel bi ñu war a taamu ci xeex ak jàpp di tëj.
Réew yépp dañoo nekk ci xare ak doomu jàngoro bi.
Wéddi naa li ñu may jiiñ ci biir lëñbët boobu te muy làmbatu awra yu ñu ne def naa leen ko.
Yuusufa Jàllo mi nekk Jiitu kérulug yokkuteg Senegaal xamle na ne loolu am na solo ndax jiwu wi am na jeexital ci benn ci ñetti pàcci liy joxe ci mbay mi, xalaati kilifa yiy saytu doxalinu nguur, ñi bokkul ci nguur gi ak ñiy xeexal askan wi di liggéey ngir matal mbébéti Tëralinu yokkute Senegaal.
Waaye alal ji ñu Yàlla jox mënoon na tax ñu am ndam ci natt bi ndax dafa war a tax ñu dëgëral li ñuy àbb, waaye lu bon mën na tukke ci loolu.
Gisuma sama bopp ci woteel Usmaan Sónko miy xëtt fatug fàggu gi ngir dem wëri xale bu jigéen bu ko dàmp ci kër gu ube ba pare di ñu wax naam ci ndigalu sëriñu daara la ko defe.
Masin bi ñu yaakaar ne dafa sëf ab ndell lañu ber ca aydapooru Ruwaasi Sàrl Dë Gól bu Pari te ñi ci nekkoon ñépp wàcc.
Mel na ni yow ci sa bopp dundoon nga lu xaw a nirook lii ?
Mu wax ne jot nañu dund bu jar juróom-fukk ak juróom-ñaar.
Tayle gi am na diir bu yàgg, ginnaaw bi ñu ko bindee ci téeréb suuf bu nguur gi.
Laata dajeem boobu ak  Ëmmë Seen, Bàlla Gay 2 amoon na ñetti làmb.
Feeñug koronaa wiris dafa wane nasaxug bérébi paj yi te xàwwi wormay askanu Senegaal.
Ñi génne woon ab bataaxal ndax askan wi daleen doon weeje ci yorin wu ñaaw ci jamonoy koronaa wiris ñoo doon jubbanti ba faf wax lu amul ngir bañ a nangu ne tegu ñu askan wi gàcce.
Ci loolu, dafa ajoon kilifa ya ak futbalkati ASC Jaraaf yi ginnaaw song gi ñi defoon ci arbit yi.
Jëwriñ ja ak ay liggéeykatam xamle woon nañu ne jot nañoo génne, ci ñetti weer, lu tollu ci  juróom-benn-fukki milyaar ak juróom-ñaari téeméer milyoŋ ak juróom-ñeent ak téeméeri junni ak fan-weer ak juróom-ñeent ak juróom-ñenti téeméer ak ñeenti dërëm, maanaam yokkuteg juróom-ñetti milyaar ak ñaari téeméeri milyoŋ ak juróom-ñeent-fukk ak juróom benn-fukki junni ak juróom ak juróom-ñent-fukki dërëm ak juróom-ñett.
Dina soppi ni muy doxale mbir yi te loolu di li gàllu ci ndoddu këri tas xibaar yi.
Cig pàttali, fukki nit ak ñett lañu tiye ci jamono jii.
Mbirum cet gi dañu ko tegoon fale ca atum 2014 te xaalis bi ci waroon a dem ñu këppoo ko.
Amul benn yoon bu xelu kiy dogal dem ci mu laaj ndigalu ñaari way-jur yi.
Ponk bi jëkk mooy am njàng (dalal njàqare ji te sàmm suñu kàddu) ak tàggat ndaw ñi.
Ñaar fukk ak juróom lañu woon : ay doomi Tirki, Marog, Senegaal, Farãas, ñun ñépp a bokkoon nekk.
Ginnaaw waxtaan yi, ñoo ngi juboo woon ci juróomi milyoŋ ak téeméeri junni ci xaalisu seefaa.
Doomu Senegaal bu nekk am na yelleefu def lu ko neex waaye dañoo war a jël yoon yu baax te def ba askan wi mucc te loolu njariñu ñépp la.
Mbir mu doy waar moomu amoon ñaari fan ginnaaw bi ñu dàjjee kër depite ba woon te nekkoon njiitu diwaanu Ndakaaru, Xalifa Abaabakar Sàll, te mu nekk ca fukkeelu etaas ba ca taaxum Kebe ma (Bildiŋ Kebe).
Ci ñaar fukki futbakat yi ak ñeent, am na ci ñu bari ñuy futbale ci réew mi.
Déjjatig nguur gi fi nekk ca atum 2024 dafa war a jaar ci dajale ab xaalis te dinañu ko def.
Xaalis bu ñuy jëfandikoo ci at mi du rekk waajtaay ak wote, am na tamit nu ñu koy dugale ci ay béréb ak di ko saytu.
Làngi pólótig yu bari tekkiwuñu dara ndax dañoo déggoo ak Maki ci suuf.
Gip ak liggéekati Adie lañu xamle ci bataaxal bi ñu jot.
Mbir yooyu yépp amoon na ca weeru màrs dañu ko waroon na waxtaane ci am ndaje.
Te sax Soxna Ayda waajalul ci jamono yii benn yégle ngir bañ a indi ab woroo.
Ñëwoon na Ndukkumaan indinwaaleel baykat ya sërica.
Am na solo ñu fàttali taxawaayu nit ñi sóobu ci mbir moomu te ñu wax, ca njëlbéen ga ba léegi, ne juróom-ñeent-fukki milyaar yi ak ñeent la, sama mbubbu depite ak moom njiitu làngu pólótig moo tax ma mën a yónne bataaxal Bànqaasu nguur giy xeex ger, IGE ca juróom -ñetti fan ca weeru mee ca atum 2008 ak àttekat bu mag bi ca ñeenti fan ci weeru mee atum 2018 ngir ñu lëñbët jëf ji mën a doon tuumay këppoo alalu askan wi.
Ñu xawoon koo sonal, Bayern Munich dafa dugal ñaari bit bi ñaar fukki simili dese ci joŋante bi ak ci simili bu mujj bi ci simili yi ñu dolli woon ci joŋante bi.
Ci gis gis boobu, mënuñoo sikke Usman Sónko, njiitu PASTEF, mu am ay wax yu mu jëmale ci askan wi te di wane bëgg-bëggam ci moom sa bopp ci koom-koom bi (waxtaanaat xaatim yi ci mbirum petorol bi, xaalisu seefaa, añs)
Waaye nañu moytu kóolute gu ëpp ak tamit ag kujje.
Xaalis boobu mënoon naa lijjanti : tukki yi, gaasuwaal bi, luyaasu oto yi, móolug kayitu wote yi, nataal yi, ak ñoom seen, luyaasu jumtukaay yi, fësal yi am nataalu Sónko, woote telefon yi, enternet bi, payug li ñu laaj ngir bokk ci wote yi, payooru ñiy sàmm kaaraangeem ndax jëwriñu biir réew mi joxuñu benn sàndarma waa kujje gi, ay yeneeni deppaas.
Gaa ñi tiye woon nañu Aji Saar ay weer yu mu génnul.
Li jëkk mooy, xam nañu mën-mënu suñu xale yi (ak mag ñi) ba déggoo ak seen bëgg-bëggu def lu tax ba xalaat boobu du sori.
Ku bëgg sa réew dafa war a noppi ngir joxe boppam, xeex ngir réewam, ngir njariñam.
Bu ñu ci boolewul jëf yi teguwul ci yoon, mën nañu jàpp ay fen ci dayoo bi (téeméer ak ñaar fukk ak juróomi ektaar, lu woroo ak ñaari téeméer ak juróom-fukk ak juróom-benn) ak njëgu meetar kaare bi (junni ak ñeenti téeméer, lu woroo ak juróom-ñaari junni ci xaalisu seefaa ak ñeenti téeméer ci xaalisu seefaa) ñoo indi ndàmpaayu juróom-ñett-fukki milyaar ak juróom ak ñeenti téeméeri milyoŋ ak juróom-fukk ci xaalisu seefaa, naanaam juróom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent nga dindi ci juróom-ñetti milyaar ak juróom-ñaari téeméeri milyoŋ ak juróom-fukk.
Ndax mën nga dëggal lu tollu ci fukki milyaar yi ñu fayul ci yoon.
Loolu day tax ñu mën a xoolaat xalaati ñiy jàppal tànk bennealeg àdduna gi (monjaalisaasiyoŋ) te di xeex moom sa bopp gi ci koom-koom.
Jëwriñ ju nekk wala njiitu bànqaasu nguur dafay doon kuy digle ñu amal ay bor ci béréb ba mu jiite.
Ndax dangaa war a doon liggéeykatu nguur ngir mën a nekk sekerteer ?
Ndaje mooma mu ngi amoon ci jamono ju ay doxi ñaxtu yu metti amoon ca weeru màrs wi weesu.
Ci gis-gis bu màggatu njariñu « aar », loolu mooy toppandoo li Yàlla sàkk.
Doonte day ŋàññi rekk, génnu Aysata Taal Sàll bu mujj ca Podoor wane na ne mooy boroom Fuuta.
Ñi ne woon déet dañoo noppi, dox-daje ya fomm ! Waa Senegaal dañoo war a tiye seen ëllëg ci seeni loxo, waaye rawatina fexe ba way-pólótig yi jox leen cër.
Joŋanteem defaas yi la, ñaar ñi ci mën, su dul ni sax ñoo fi mën.
Su askanu Senegaal bëggee faju, kenn taxawuwu leen, dañoo war a soppi ni ñuy amale paj mi.
Ñi ànd ak nguur gi sax ànduñu ci loolu.
Ki doon sol limub fukk ca Sawsaamton soriwul def at mu mat sëkk ndax moo doon ñaareel ci Përëmiye Ligg, dugal  fukki bit ak ñaar, am juróom-ñeent-fukki poñ ak juróom-ñaar, benn lajj ci fan-weeri joŋante ak juróom-ñett.
Jàngal baati De Jean Dion, tàggat yaram lu yomb la ci gis : ñaari wàll, ab joŋante, ku yóbbu ndam li, ca ëllëg sa ñu tàmbaliwaat.
Du neex farandooy pólótigu bëgg sa réew yi tekkiwul dara waaye koronaa wiris daj na réew yépp te jokklante gi ci àdduna bee ko waral.
Nañu bañ waa nguur gi di ñu nëbb dëgg gi te di bañ a liggéey ngir yokkuteg Senegaal waaye ngir bañ a dellu ca lu ñaaw li ñu nekke woon laata atum 2012.
Ñun ñépp a yem ni ay jaami Yàlla wala ci màqaama.
Ginnaaw jëf yooyu ñu amaloon ci njëlbéenu at mi, dëkkuwaay yu bari lañu tasoon waaye waxuñu ne ray nañu wala jàpp nañu ay nit ca jamono jooja.
Kon, xeex bi ngir moom sa bopp ci koom-koom bi ci réew mi lay tàmbalee.
Wala ni ko diw sàngam doon waxe : … su lajj di am njàngale, doonoo ca dëgg-dëgg kuy ñàkk.
Bu amee coow rekk ci mujjug kasog Booy Jinne, rëcc daw lu baax lu mu def la.
Am xel nangu woon na mu góor-góorlu ci jàmm jooju ngir amal liggéeyi cetal yi war.
Kujje gi ak ñiy xeexal askan wi mënuñu woon a jot ci kayitu limub wotekat yi.
Loolu ñu jàppe ne mooy li gën a rëy ci li njiitu réew mi def la doon daloo te noppiwul.
Li gën a teey xel mooy xaalis bi ndombo-tànk gi yore : ag yeneen yu ñu takkul te lim bi jóge ci juróom-fukki milyoŋ ak juróom-benn atum 2017 ba jàll ci ñeenti téeméeri milyoŋ ak juróom-fukk ak ñeent atum 2018, maanaam yokkute gu romb ñeenti téeméeri milyoŋ.
Doonte fu mu mën di liggéeye wala ñu koy gaañ, du def jëf ju ñaaw.
Liy sama yitte mooy ñu sàmm xaalisu askan wi bu baax.
Daaka gu Medina Gunaas te ñu door ko ca atum 1942, wéttali Yàlla la guy am at mu ne ca dëkku diine ba nekk ca Welingara.
Baat yuy xamle lu bari cu njàmbaarteem ak pasteefam.
Kooku tamit di deme li mu am mujje na daanu ci ag ñàkk a am mask ak ay gãa loxo ci yenn réew yi mel ni Farãas miy jubali Almaañ ngir toppatoo ay malaatam.
Ay dugalam moo tax ba këlëbu Mersey di yaakaar beneen raayab sàmpiyoŋ, ñaar-fukki at ak juróom-ñeenti ginnaaw bi mu ko mujje jël.
Dafa ruslu ñu gis ne amul benn tëralinu nguur guy xeex mettit yi ñuy teg jigéen ñi ak xale yi, saytuwuñu yenn mettit yi doon li gën a am solo mbir yi ñàkk a tegu ci yoon jëmale ci nit ñooñu ci Senegaal.
Kenuy déggoo yi ñu xaatim ngir xaalisu seefaa dinañu tàmbali doonte dëppoo nañu ci xaalis bu yees.
Talaata bii ñu weesu, ay sëtam a ko doon weeje ci teleb nguur gi ndax mbir moomu.
Noonu la boole Porofesëer Caam ak kër awokaa googu
Paj ma amoon na ay jafe-jafe ba mu far laalaale sax doktoor yi.
Xolam jeex ci di dégg otoom boobu ba mu mujje ko kalaame.
Bu ñu jëlee misaal ci gerte gi, wax nañu ne benn milyoŋ kos juróom-ñett ci ay ton lañu am.
Ndégam njombey ceeb bi doyu leen, yokk nañu ci mbirum DER bi.
Lëlug pólótig amoon na ci Senegaal.
Bi ñu ko laajee ci mbir moomu, dafa yàkkamtee tontu : démb laa dégg ci rajo bi dawug Booy Jinne.
Léegi leer na ni peterol ak gaas kenn du ko jariñoo 2023 te sàggane nga li nga moomal sa bopp.
Fan ngeen jële fitu jàkkaarlook askanu Senegaal di leen xool, ñoom ñi nekk ci enternet bi di dajalaatu xaalis ngir mën a faji ay malaat ak seeni doktoor bitim réew.
Lu tax liggéeykati nguur giy fayeeku bor yi ci kanam ëttu àtte yi, te mu nekk ci sa kilifteef, yëngalul sax baaraam te ay milyaari askan wi lañu këppoo te àndandoo ko.
Bu nguur gi joxee ay liggéekatam kayitu yoonal ngir jox leen ay xibaar yu ñu war a jëfe, bataaxal bu koy wéddi rekk doy na ci, mu doon bu bawoo ca njiitu réew ma, ngir xamle ne dafa am ñuy nax nguur gi.
Mbébétu amal ndaje moomu mu ngi jóge ci ñuy defal Yàlla te doonuñu ay làbbe.
Moom, lu mu bon bon sàkkuwul benn jigéen, wuute ak yolom geño, jaraw-lakk Meetaar.
MS, boo tëddee nelawal, du suba la fi nguur gi di jóge.
Ginnaaw xibaar yi kër tas xibaar bi dajale, ñi ñu tuumaal jàpp nañu leen ginnaaw bu leen nit ku ñu xamul boole.
Sos ay mbootaayi jigéen baax na, waaye fii ñu toll utamit, dégg-naa yi bari nañu ba tax jigéen ñi dellu ginnaaw.
Ndajeem jëwriñ lañu amal ginnaaw bi ñu njortee ne ab ndell dafa nekk ci biir ropplaan bi jóge Càdd.
Nan lanuy amale demokaraasi ak yoon ci nguuru càcc goo xam ne kilifa ya li ñuy wax gëmuñu ko, ñeme def lu ne ba séddoo toŋ-toŋ bi, suñu xaalis bi, suñu alal ji, teg ci di jéppi askan wi.
Ci ni ñu séddalee yokkute gi, wér-gu-yaram amu ci lu dul benn.
Nan la Maki wax-waxeet fexee ba jële fi Wàdd, dañoo war a fexe ba Sónko def lu fi jële Maki Sàll, te xam na ko doful, jinne jàppu ko moo tax muy def (koote) kómpóloo bu amul bopp amul geen, na dem rekk.
Ndokk Yàlla sax, boroom xam-xam yu siiw ci mbiru koom-koomu Afrig ni ki Samiir Amin, Mamadu Jaara ak Sosef T. Puwemi ñoo wut pexe yu am solo : tëralinu xaalisu réew mu nekk te mu am ñuy dimbalante.
Bi fukki waxtu di jot, jumtuwaay yi jur nañu dara.
Àll yi nekk ci taax yi dina tax ñu am ñeent fukki yoon yi ñu daan am ci karbon te ñoo gën a gaaw a màgg fukki yoon yeneen àll yi, te dafay indi gañcax gu bari tamit.
Loolu laal na bu baax jigéen ñi (ñaar-fukk ak juróom-benn kos ñett ci téeméer boo jël) ni ki góor ñi (juróom-ñeent kos ñett ci téeméer boo jël).
Bu ko Rfi laajee ci àllarba jii, dafa tuumaal njiitu këlëbu Medinaa bi.
Baatu Pastef wala pasteef mu ngi jóge baatu fas te muy tekki takk.
Waaye Lukaaku ak Martinees mën nañu xëtt defaas bu nekk.
Njiitu réew yooyu askan wi suur dinañu mujje dem ci diir bu gàtt wala bu gudd.
Siidi Lamin Ndóoy, ki teewal liggéeykati lopitaal Maam Abdu leeral na ko.
Ak xarala yu yees yi tamit, am na solo ñu wut jumtukaay yu mën a gunge ndaw  ñi.
Nee na lëñbët bi ñu ubbi ngir déglu wattukat yi ci jamono ji muy daw, diggante juróom ak juróom-benni waxtu ci suba, dina tax ñu xam ku nekk li gàllu ci sa ndodd.
Nee na ginnaaw seen liggéey biy joxe ay xibaar yu wér te wóor, tele yi dañu war a yee askan wi.
Mu bokk ci ñiy xeexal askan wi, Aliw Tin joxe na xalaatam, àllarba jii, ci tiwitëer.
Nañu amal njàngatum pólótig ci ni mu soppikoo ci ay xalaat.
Biddiwu géewu pólótig bi juddu yëngal na nguuru nooteel gu bees gi fi nekk.
Du pël ñi, du weneen xeet wala waaso wu mën na waat ne dina fal njiitum réew.
Bëgguñu ko waaye léeg-léeg meru mag dafay nëbb xalaatu xol.
Mbir moomu dafa ñuy gétën ñu wut nguur gu bees gu mën a jàppandil waa dëkki kow yeek waa taax yi ndox mu doy ci njëg lu yomb.
Mu bëgg a nax askanu Senegaal ci mbir mi mu ne leer na ginnaaw bi ñu amalee ag càcc ci li ñu doon jënd, jëwriñ ji ak ñi muy liggéeyal xamle nañu ne lim bi awul yoon.
Moo tax bés ma laaj sama benn porofesëer ndax joxekatu njañse li (contribuable) nit ak i noppam la wala tur la rekk wu ñuy bind cig kayit
Awokaa bi fàttali na ne tëj kaso ngir tooñ, warul romb juróom-benni weer.
Farãas awul ci yoonu bokk ci ñiy suqali Senegaal ndax dafay dugal xaalis ci béréb yoo xam ne liy yokku ci xaalis bi néew na.
Lënd gi wane na ne ay njublaŋi Israayel ñoo def ay junniy boyeti meel yu dëgguwul ngir saboote wotey njiitu réew yu Senegaal.
Waaye ba ñu ko dóoree dóor yu metti ba mu nekkee ca boppu BVB (juróom ci benn ca atum 2015) doomu Almaañ ji jege woon na ñaari ndam.
Attaa li ñu nàkk a doxal yoon lépp, Mustafaa Jaxate dina ndokkeel Maki Sàll ci ag ñàkk a nangoom ku ko ŋàññ, nguuroom gu ëpp ak ni muy salfaañee yoon ak teggini njiiteef.
Waaw te ay xalaat la, ki gën a rafet ci Senegaal ci atum 2020 yéeneem mooy daaneel ñi rafet ci Senegaal, ku mënul a doon ab diriyànke wala jongoma ni ñu ko suñu aada xamale.
Ñetteelu ay gi ñuy ruumandaat, bu ko laal, doxu ñaxtu bu leen ko jéem, leeral ci toppug njàngat yi ñu jot, bàyyi yoon mu def li ko war te loxo kenn du ci dugg… Kujjeg pólótig gu ñu yeew, wax ja jeex na.
Dafa mel ni askan wi ànduñu ak yaw.
Ki ci faatu masoŋ la bu dëkk Géejawaay.
Seneweb jot na Stv, pàttalig Kurél giy yoonal ci këri tas-xibaar ñëw na ca ba mu jotee.
Bor amu fa ndax njabootu Ndóoy, kenn masul a nangu loolu ci loxoom.
Aljana ju ñuul.
Nan la mën a jënde ropplaan te askanu Senegaal amul tus ?
Àjjuma fukki fan ak ñaar, ca bérébu piraamit ya ca Gizeh, la jaaxle gi jeexoon te ñaar fukki ikib ak ñeent yi nar a bokk ci Kub Afrigu futbal ca Esipt (ñaar-fukki fan ak benn ci weeru suweŋ jàpp fukki fan aj juróom-ñeent ci weeru sulet) xam nañu li leen di xaar.
Te lim bi jeexul … Ca jamono yooya, tàkk-der yaa ngi tiiñal Usman Sónko bi muy amal ay ndajey pólótig.
Njëlbeen bu rafet, ca ñetteelu simili ba la Anderson teg Gones yi ci yoonu ndam li, ñaareelu bit ba Depaay moo ko dugal waaye waa Liyoŋ dañoo dellusiwaat ci ñaareelu xaaj bi te seen ndaanaan li ñu gaañ moom ñëwaatul.
Bu ñu sukkandikoo ci xibaar bu jóge ci waa kaaraange gi, ki faatu amoon na ñeent-fukki at ak juróom-ñeent, dafa jóge ci digg guddi génn këram.
Bu lëñbët bi àttekat bi ubbi amee, dina neenal ndajem depite mi war a am àjjuma  fukki fan ak benn ci atum 2019 te mu soxal juróom-ñeent fukki milyaar ak ñeent yu Maamur Jàllo.
Beresil dafa wane boppam ca njëlbeenu joŋante ba ginnaaw bi Gabiriyel Xesus joxe Roberto Firmiñoo bal mu dugal ak mbëkk bu rafet ci juróom-ñeenteelu simili bi.
Ñaareel baa ngi wane Marshawn Lynch, futbalkatu NFL, ba muy tontu ab laaj ca ndajeem ak taskati xibaar yi Dama ñëw fii ngir wax ak taskati xibaar yépp.
Dogal bii dinañu ko doxal ni dogalu nguur gi.
Yéen àttekat yi, bu leen nangu Maki Sàll dugal leen ci ay lóóxóor ndax njariñam, bañ xel-ñaar gi, bu wóoloo boppam, na janoo ak askanu Senegaal ndax loolu lu yomb la, dëggu leen ci li ngeen di def.
Bu ngeen bëggee lu leer, fal leen njiitu Pastef te dingeen ko gis.
Ginnaaw limub xayma bi, futbal  bi waa Mansesteer Siti at mii ci Àngalteer dafa mucc-ayib.
Waaye jotna ñu ràññale ne kujje gi am na ay tëralinu yor nguur yu woroo ak li fi am.
Nguur gu aw yoon jóge na fi ! Waaye ci meneem mbir … Dog ñeent bu tëralinu yoon wiy joxe sañ-sañ : yoonal nañu ci njiitu réew mi mu làbbali guuralub diiru fukki fan bi ak ñaar ba diirub ñetti weer, dale ko ci waxtu wi ñu siiwalee dogal boobu.
Kayit googu àrtu bu leer la ci tolluwaayu taw yi ëpp li daan am ca ati 1981-2010 te ñu leen di séentu ci Afrig sowu jant.
Maamur Jàllo day wax lu dul dëgg ci taafantaloo dogalu nangu këru liggéeyukat gii di « SAIM indépendance » te mu waroon na jël dogalub nangu bu njabootu Ndóoy gi nga xam ne amul.
Ñetti bit ci dara doonoon na tàmbali bu am solo waaye Totenaam ak defaasam bu yaraax bi, dafa mujje jël ñaari bit.
Arbiitu joŋante bi dañu ko mbëkkoon ba mu far gaañu ci bopp.
Ñaari mbootayu ñiy xeexal askan wi, kurél guy sàkku yoon, mbootaay guy taxawu ak a boolewaat ñi ñu tëjoon kaso, mbir mi da leen a yéemoon.
Am na ndam ca Bàrsaa, ca Bayern ak ca Siti ak amiin wa, te loxob Guwaarjolaa jógu ci.
Atum 2012 bi ñu saytoo pexe yi doomu Senegaal amoOn, dañoo tànnoon ci diggante pest ak koleraa.
Waaye, ñi fekke woon ati 1960 te amuñu woon paj mu baax, moomuñu woon seen bopp ci xaalis ak koom-koom, ñooy ñi nekk tay jii di wut ndimbal, ñu baal leen bor yi ak ñu ajandi ko.
Xamal ne taskatu xibaar bi ñu fa yebaloon ne suñu mën-mën du yoonal ay nit ñuy jël ay widéwoo wala ay nataal.
Ndongo yi amul wërsëgu am ay néeg, ñoo ëpp ñi am ay dëkkuwaay, te ñoo nar a doon ñiy yokk wàllante gi.
Kilifay diwaan ba xamal nañu ne àjjuma jii bés bu ñu dul def dara la.
Ginnaaw bi nguur gi waxe ni mu deme ca weer wee weesu, M2D ñëw na ngir nettali moom tamit.
Bés la bu Surs yi mën a jaare ba kenn du leen fàtte ci taarixu po moomu, te muy ci Reds yi lu leen mën a tax a am juróom-benneelu raaya ba mën a bokk ci ñi ëpple di Reyaal Madirit (fukki raaya ak ñaar) ak Milan AC (jurxóom-ñaari raaya)
Amuñu dara lu war a tax ñu bëgg a feeñ ci xët yu jëkk yi ngir soppi seen ëllëg.
Jërëjëf bi nga xamee loolu ! Ubbil nañu la suñuy bunt boo amee lu la jaaxal.
Askan wi ñooy jox nguur ku leen neex te am nañu yelleefu ñu boole leen ci yorin wi, jox leen ay xibaar, laaj leen seen xalaat ci dogal yu mag yi ñuy jël te mu soxal leen.
Tëralin wu ñu tudde cëslaay (ñu duppe ko yorin, caytu, lëkkaleg njëwriñ yépp), moo boole bor yi ñu defal këri liggéeyukaay yi wala muy ndimbal.
Ca atum 2020, xaalisu Seefa soppiku na doon Eko te nar a tollook ëro tolloo bu dul soppiku mukk.
Waaye futbal nekkul li jiitu ci li askanu réew mi soxla.
Woote ndaje ak caabaal yi ci xaaju guddi ngir wax ne ñoo am ndam
Kuréelu Afrig gi yore wàllu futbal (CAF) siiwal na li yëngal jukki bi joxe ci CAN 2019, ci waajtaayu ndaje ma ca Gizeh, ci fukki fan ak benn ci weeru awiril ca Keer
Te ñaaw itam di wax ci ñetteelu ay gu njiitu réew mi nga xam ne, ginnaaw juróom-ñeenti at defuñu dara, te itam dañu leen teel a toogal ci lu amul benn werante ci sàrt yi.
Li mu doonul BOKKNA du koppar gi ñu luubal ci aji-wote yi, nekkul koppar ngir yee askan wi, nekkul koppar yu jógee ci àngare mbey mi, nekkul koppar yu jógee ci xaalisu jiwu bi , nekkul koppar yu jógee ci gafakak askan wi, nekkul koppar yu ñu jëlee ci njëlu ministeer bi, nekkul koppar yoo xam ne dañu koo teg ci juuti bi ñuy jëlee ci ja bi, nekkul koppar yu ñu luubal ci lempo, nekkul koppar yu jógee ci nafak njiitu réew mi, nekkul kopparu sàcc, nekkul koppar yu jógee ci njaayum dorog, nekkul koppar yu njëwriñ yi ak direktëer yi luubal.
Léegi nak xamuma lu ko waral daal waaye am na ay way-gëm yu ñu dàq, loolu nak yoonu jàngu bi nekku ci.
Dafa gën a soxor fuuf doomu aadama bi yorul ndombol tànk, ndaxte sunu lempó lañu fayee lu tolluu ci juróon-ñetti at bi boppu doxalin bi ci péncum ndawi réew mi, ba pare lu tolluu ci juróom ñaari at nekk depite ca péncum ndawi réew ma.
Pàcc boobu ñu ngi ko sàkk ci juróom-benni fan ci weeru féewiriyee 2014 te fan yóoyu maa ngi nekkoon saytukat ci Impôts et Domaines te yéguma woon sax bi ñu koy sàkk ki ko def mooy Ismayla Ba (xoolal ci toftal bi : yégleb màndargaal ak yégle bi yoon nangu).
Ci jamono jóoju nak la askan wi wone seen dimbalante ak seen njàmbaar ngir gën a màgg te gën a dëgër.
Li nekkoon ci sunu xel mooy Ãari, Zizou, Juuf …. Ñaar, ñetti simili, ci ginnaaw gi lañu sunu sëriñ xool daal di wax ne : baax na , defar leen téere yi.
Amoon nañu defãas bu dëgër ak moom , waaye ñakk a déggoo gu ndax gu taskati xibaar yi wax, moo ñu téye li méngoowul ci tàggatkatu yaram bi yaakaaraar ne moom moo ekib bi dafay wone rëyam te dafa ñuy xam liy tax ñu dëgër, te di jéem ay xarañteef lu yàgg te amul ba léegi ekib bu baax.
Bu jëkk, dafa amoon ndomba tànk yu bari, njënd ak njaay ak doxal ci Deloitte, te nga xam ne ak bu direktëer bu Senegaal, ne lu mel ni barabu liggéeyukaay yu bari yu direktëer yu Etaasini.
Bu nguur gi waree xuppe, Sónko dina nekk ci ay jafe-jafe.
Damaa gëm coppite te loolu dina am waaye li may njort mooy ginnaaw coppite.
Dungeen leen wax mukk ci petorol, ci gaas, ci sirkoŋ, ci fosfaat, ci oor yi nga xam ne mun a jur ay junniy junniy milyaar.
Ñakk pexe gi ci koronaa wiris ci réew yépp, ndimbal gi ñu àadil nit ñi dina wuute.
Kiy tànn ci ekibu Senegaal bi dafa bëgg a téye Saada Cubb ak Ãari Seeve.
Ginnaaw bi mu lajjee ci pexey tilimal ko ci mbirum juróom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent, APR ak TFM dañoo bëgg a yakg ak bëgg a samp ndëndam ci wotey 2024 ci ay nar kese.
Te mbir mi, wareesu koo yemale rekk ci taalibe yi.
Askan wi yépp yoon la ñuy laaj leeral te dañuy sàkku ci njiit yi ñu jël seeni matukaay.
Kàddoom mu ngi tiye ci ñaari mbir yu am solo : boru askan wi, ak njël lu war a dem ci askan wi.
Te li ko kooku war a fey teew-mu-teew la, te mu ngi sàkku ci njiitu coppite li tënk ndàmpaay yi ci lu dëgër wala àttekat biy taxaw ngir ñu delloo ko jéem a xool déggoo ba xam.
Loolu moo tax, ci biir sumbu pólótigam, PASTEF dafa bëgg a dundal yemale ak ci leeral askan wi.
Ay njiitu kujje gi tiye nañu leen lu bari ndaxte dañoo ñaxtu ngir kàrt way-wote yi ñu tiye ngir seen bopp.
Lépp mu ngi aju woon ci mbirum boppam mujj am ay jeexital yoo xam ne tey : njaboot gi ak pàrti bi.
Maa ngi doon déglu ak topp Usmaan Sónko bi muy soog a dugg ci pólótig waaye lóolu doyuma woon ndaxte damaa waroon a gën a xam nit ki ba am lu ma leer ci dëggoom.
Ñoom, ca nguurug Pers ga woon lañuy sukkandiku fonk seen bopp.
Ndawal Saar bu Metz kuy defaraat li yàqu la.
Booloo ci ginnaaw këlëbu Tirki bi doyul ngir am Bruges.
Yittey coppite dafa amoon solo ba nga xam ne gis-gis yi ñu ngi woon ci ki ñu singali : daanug nguur gi.
Ci waxtu wóowu ñu ngi jàll ci bor bu war a teew-mu-teew te am xadar.
Bi gën a jege mu ngi nekk kër Sayib Ndóoy, waaye amul doole.
Ci tënk, xam leen ne, Sëñ Ablaay Juuf Saar, Njiit lii di Usmaan SÓNKO ki koy fey mooy askan wi ngir firndeel ne yéen ñi nga xam ne askan wi moo leen di fey ak ñeneen ñi , ba xam ne yéen a gi doxal seen liggéey bu baax.
ñi jiitu, ku mel ni Esipt, Kamërun ak Marog génn nañu c , Senegaal mu ngi wéy di doxal ci benn joŋante bu ñu sóorul woon.
Amuñu ndam ci Wanda Métropolitano benn fan ci weeru septàmbar ba tey.
Laataa muy door, waa Sitisën jiituwoon nañu waa Liwëpuul.
Nooyaayam moo ko jox ngànnaayu xel mu ñaw waaye xarañ bu baax, ngir borom xam-xam yi nekk ci askan wi yépp, bañ a sóoraale sunu réew mi.
Te ñu leeral : kenn du dégg ñuy wax ci biir askan wi, lu mel ni waxtaanu Jaraaf bu Dakaar.
Ñu ngi gën a bari bor ngir defar ay dëkkuwaay.
Li ñu war a def mooy dem wax ak waa Senegaal yi ci naal bi nga sumb ngir réew mi: dugg ci bépp liggéey bu askan wi di def; xëcc nit ñu bari ñu ànd ak ñun; baab waa Senegaal yu bari ci li baax ci sunu naalu pólotig ngir ñu mën a am ndam ci lu yomb ci wotey 2014 yi.
Waaye, ci menn kàggu gi, ci wàll liy dugg ci réew mi ñu ngi wax ne Farãans moo njiitu ci réew yiy jël lu baax ci Senegaal te di ko yóbbu seen dëkk
Bu ñu xoolee lóolu lépp, mën nañu wax ne depite Senegaal bi mu ngi fay lu ëpp ñetti téeméer ci seefaa ci lempo.
Li lëndëm ci ñetteeli ay gi : bu Maki diisalee liy tegu ci koomu Senegaal (Aamadu BA moo ko wax)
Amul benn njariñ di noonoo ak taskatu xibaar yi.
Damay laaj ndax amul beneen xeetu Senegale bu jàngee feneen waaye du fii ci réewum Seŋoor.
Ci ndaje mi mujj ci njiitu réew yi, ñaar-fukk ak juróom-ñeenti fan ci weeru suweŋ 2019 ca Abujaa (Niseriyaa), Eco dañoo tënkoon ne nekkul benn dërëm bu CEDEAO, te dafa waroon a dëggu ci weeru sulet 2020 ci fukk ak juróomi réewi CEDEAO.
Alain Peyrefitte, ci benn téereem bu mu tuddee : bu Siin yeewoo, …. Àdduna dina yëngu, mu ngi doon wone xaat ne : waa Tugal manuñoo xam ne Sinwaa bi gën a moytu Pékin, maanaam ñi dëkk Oŋ-Koŋ, ci Singapuur wala Endonesi; déggoo nañu ak ñoom ci mbirum réew mi.
Ay ndaanaan yu mel ni Póol Kele, Kandisi ñu ngi jéem a ubbi ay yoon ngir yaatal taaru gis-gis bi.
Lóolu la waa jii nàndul.
Bu dee baatu pasteef nak moom, mu ngi jógee ci baatu pas-pas, mu ngi wone cawarte nit ñi ñu jëmmal ci seen doxalin.
Ne saa su nekk, maa ngi ci caabal yi ngir waxtaan ci loo xam ne dañuy dimbali ci yenn laaj yi ne yeneen, lu mel ni bor yi, yorinu koom gi jógee ci gàncax gi, rënk, liggéey yu mak yi… leeral askan wi ci li bon ci yorinu nguurug Senegaal.
Way-pólótig yu bari yuy teew ci làng yi nekkul woon ci ndaje mu mak ma.
Loolu gàcce la ak saaka wuy dalal dàqante bóobu.
Bëgg a sàmm koom gi muy woote, njariñam mooy sàmm askan wi, ci kanamu jàkkaarloo ak weccoo yi nga xam ne duñuy sóoraale réew yu néew doole yi mel ni sunu mos.
Jaajëf alkaati bii ñu teg ci tali bi nekk tolluook Patte d’oie ngir déglu bu baax gi mu def ci samay kàddu, yaakaar naa ni matukaay yi war dinañu ko jël ndaxte kenn warul ñàkk a xam yoon.
Waaye ci dëgg-dëgg, wàllu njaay wu nguur gi, mu ngi aju ci ki nekk ci boppu bi, ki yore wàllu bor du def lu dul joxe xalaatam, bi nga xam ne jeexitalam ci yoon ginnaaw dëggël li kiy digal wax.
Ki ci topp, bu fekkee moom, du wax mukk lu neexul njiit li.
Te ngir ñàkk a fullaal li ko Wave di jiiñ la.
Ci Jaariyatu Saar, ki jiite jëmmal ak jokkoo bi ci këru liggéeyukaay gi.
Loolu mooy tax àllaterete yi am genn kàddu ci ak lëndu jokkoo gu ñu bokk ñoom ñépp.
Mbir mu baax ngir Reyaal.
Ay ñaxtu am na xaat fépp ci àdduna si ngir ubbi xalaat ci lépp lu leerul li ci kanam.
Moo nekk defãansëer bi def lu am solo loolu ginnaaw John Terry (2005).
Ba léegi ci Jamra, waa Senegaal yi dañoo bëgg nekk ci réew mu am dal, te nga xam ne ku nekk mën ngaa wax sa xalaat , wala bokk ci kuréel gu la neex, loolu sunu ndeyu àtte moo ko maye.
Fii ñu tolluu seetlu bi mooy, kenn ku faatu ak juróom yu am ay gaañu-gaañu.
Ci 2018, ndàmpaay li ñu jox kuréelu réew miy yore wàllu kuraŋ bi jege na téeméer ak juróomi milyaar ci seefaa, loolu la Maki wax.
Kon lépp lu mu xam mooy : nar, sos, yakktaan, riisu xale yi.
Xalaatu PASTEF mu ngi lalu ci kow bëgg sa réew gi nga xam ne mu ngi tege ci koom-koom, jiital njariñu réew mi ci bépp liggéey, ci wàllu aada, jàng ak sunu làkk ak dooleel sunu làkk réew yi, ci wàllu mbey, ngir bay li ñuy Dundee, te bañ di bay ngir jaayiwaat, ci yorin wu baax ci li askan wi moom.
Maki Sàll waxoon a lii : kuréelu tiraayëer yu Senegaal, bi ñu nekkee ci këru dallu gu soldaar yi, dañu doon am, ginnaaw añ, ay mëññeef ak i naan, waaye yeneen doomi Afrig yi ñoom amuñu ko.
Ci daw yu gaaw, kiy dugal ci Liwëpuul dafa sonaloon Dani Alves ak Markinos.
Niseriyaa dina mujjee dëggël déggoom bi ci jëflante ak yeneen réewi Afrig yi.
Bu leen maasale ci jeexitalu mbas mi ci koom-koom bi Siin ndaxte wiris bi dafa law ci jamono joo xam ne, ci at mi, masin biy defar dafa taxaw.
Dugalante góogu diggante pólótigu askan wi ak yokkuteg mbey mi dafa mel ni dafa yóbbu njiitu réew mi Maki Sàll mu def mbey mi liy doxal PSE, tànk pólótigu koom-koom ak dimbaliwante ci réew mi moo xam lu gaaw, wala ci kanam.
Du sonn, mu ngi ànd ak xadar te barabu caabalam gi mu ngi wéy di liggéey ni ñu ko xamee woon.
Ni ko jàngatu FMI, wonee, jafe-jafe yi ci dëkk yi ci diwaanu óro gën nañoo teew te gën a ànd ak metti yeneen réew yi am koom.
Ci beneen anam, seetlu naa ne ndàmpaay lóou ñu dolli ci weer wu nekk ngir woote ak wuyu, andi na jafe-jafe yemale ak yoonal, bu ñu xoolee doxalin gi ci koppar gi lewul te bataaxal bu njëwriñ ji di Abdulaay Daawuda Jàllo leeral ci n°7888 MFB/DGID ci fukki fan ak ñeent ci weeru oktoobar 2019 te muy wax ci joxe ndampaay weer wu jot ngir woote ak wuyu bu yenn ndawal nguur yi.
Ki yore wàllu tëralin ci Pastef bu Bórdoo
Guléet, ñu ngi dundu jafe-jafey ñakk màndarga te foog ñu weccee seen seefaa bi óro ngir jaariñoo seen màrsandiis mi ñuy jëggaani.
Loolu amul lenn lu bette bu ñu xoolee kuréel gi yore wàllu ndox mi di SEN’EAU fa nga xam ne PCA bi du kenn ku dul ki nekkoon jëwriñ ji yore woon wàllu ndaw ñi ñu dàqoon ko laata ñu koy joxaat SEN’EAU.
Maki dafa war a doon royukaay te bàyyi dalooy tuur-lëndëm yi muy def.
Ndamu Celsi ci gaawu ji ci jàkkaarloom ak Mansesteer Siti bu doomi Alseri ji, Maxrees dina ubbil góolu Senegale bii am ñaar-fukki at ak juróom-ñeent wenn yoon wu am solo ngir mu jël Bal oor bu Afrig,   moo taxoon mu dem fekki waa panthéon, ki doomu Kamërun bile di Toma Nkono (1979 ak 1962) , ak waa Marog bii di Badu Saki (1986), nekk, ñoom kese, góol yi mesa jël Balu oor bu Afrig.
Gaa yóoyu ñooy xuloo ci seen widéwoo yi ci suba, waaye ñooy bokk reer ngoon.
Taskatu xibaar yi dañoo bañoon a yéeg ci daamaar gi ndaxte nee nañu yàkkamtiwuñu.
Maki, mu ngi jege woon royukaayam, bi nga xam ne moo ko toroxaloon ni mu ko tàmmee di def.
Duggug Ikone ak génneg Jaxabi soppi nañu mbir yi.
Ndóolu liggéeykat yi dellusi na ci tolluuwaayu 2015, loolu la Guy Ryder, Direktëer bu Oit.
Li aju ci barabu raklu yi, mënuñoo xaar lépp ci nguur gi.
Woo na itam  nguuru Senegaal ngir mu seetaat doxalinam ci li mu sumb, ak dimbali askan wi rawatina, te boole ci ñépp ak yemale, te du ràññee foo faree ci pólótig rawatina jamonoy jafe-jafey wér-gu-yaram bi ak koom-koom gi.
Ci quotidien L’AS, ki ñu tuumaal yóbbu nañu ko pólis, fóofu la nangoo li am.
Liwëpuul gi ñu jiitu lu yàgg, mujj na dabe ci ndimbalu seen lateraal bi di Robertson ci benn tegal mu dugg bu Saajo Maane.
Doomi Senegaal, biy waaj a joŋante ci CAN bu 2019 ci ay fan yu néew, jiitu na Liyonel ak Kiliyaan Mbappe.
fi nga xam ne foofu liy yoon mooy benn ci fukki junni, benn rewlekat (saas-faam) ci fukki junniy nit.
Ñu xool teewaayu njiit yi ñu gis démb, démb ci barabu ndaje mi, ndaje sàmp kuréel gi.
Dugalkat bi, Morata sowe na ab mats boo xam ne amul woon benn xarañteef ci lenn.
Juddoom nekk na benn solo boo xam ne ci gis-gisu 2035 mooy sumb nguur gi te singali doxalinu nguur gi ba pare jiital pexey koom-koomi réew yi ci lu yàgg.
Ku la ëppale doole xel nga koy jaay.
Nguuru Senegaal war nañoo wax lu jëm ci lim yu dëggu yi jëm ci wàllu bor bii di yokk.
Mbuup misaal la ci xam-xam ndeyu àtte.
Maa ngi ko doon topp bi mu nekkee jëwriñu bitim réew, Mbootaayu xeet ya, cedeao, Mbootaayu réewi Afrig.
Kuréel yi taxaw ngir dimbaliwante ñu ngi dox di xoggaliku ñu leen di woowee ay bañkat,
Li Usmaan Sónko yàgg a fonk mooy dañoo war a taxawu nit ñi ci naka lañuy walloo seen bopp waayi itam askan wi.
Dëgg la, nak, am na ay jafe-jafe diggante askan wi ak takk-der yi leen war a aar.
Jafe-jafey sóriwante lañuy am ak estaasiyoŋ bu Tiwaawon.
PL: ak yëngu-yëngu yu neex, ak ekib yu bette te reetaanlu, Ligg bu jëkk bi mu ngi sàmmoonte ak kàddoom .
Ci beneen anam tegsi ñu bàyyi xel sàrt yi ñu teg balaa ñuy dàq njiit lii di Usmaan Sónko ci liggéeyal nguur gi, ndax dañoo war a fàttali itam ne Senegaal nangu na dogalu CEDEAO biy digal ndawal nguur yi ñu boole bépp njuuj-njaaj bu jëm ci nguur bi.
Mënul woon a mel neneen, soo seetee ay jaar-jaaram.
Lii moo tax 2013 ba tey Senegaal nekk ci yoonu Coppiteg doxalin ci mbey mi.
Ak l’Airbus A320 Neo, buy lakk ci esãas lu yées li A391 di lakk lu néewe ne fukk ak juróom-ñaar ci téeméer boo jël, te am nak yoonu jëfin wu rëy, sakkanal na Senegaal xaalis boobu yépp ak yeneen yu ni mel.
Waaw, maye yooyu ñu ngi ko dugal ci Ja bi gannaaw bi doxalinu Free yi tàmbale ay ayu-bés a ngi nii.
Bi loolu amee,d ama jël ab layalkat, topp mbir mi ba mu sës.
Mbind : ndaanaan dafay wone li jur mbind mi, niroo ak Yàlla.
Bi muy dindi sasu jëwriñ ju jëkk ji, dafa dàq bépp wuutu bu nar di wéy ci nguuram bu ñu toogee di seetaan
Boo jiitee am réew, danga war a natt fu sa doole tolluu ngir nga xam noo war a doxale.
Nañu wax rekk menn mbir mu defar suñu dundinu naataango yi.
Bi ci mujj mooy ndaje mi ci ñeenti fan ci weeru sãawiyee wi ñuy sargal juróom-benni ati PASTEF.
Xaalis bi ñu luubal : juróom-ñeent-fukk ak ñeenti milyaari seefaa.
Gannaaw ay yu mujj yóoyu, laaj yooyu rekk ñooy delu si : Ñan ñooy wote dëgg dëgg ?
Ñaar rekk ci ñoom ñoo tiyelu woon palaasu bisnes : Kalidu Kulibali ak Saajo Maane.
Loolu nak mooy sama njariñu yitte ci wàllu pólótig, wone ne pólótig nekkul rekk lu dul nooy doxalee sa gox.
Kiy déñc koppar K. Kan dafa ma digal ma denc koppar yi ci kondaane bi nekk ci sama biro, lóolu la leeral ci yéenekaayu Source A.
Ci sama xalaat dañoo war a bàyyi doxalin wii te defar weneen wu dëgër.
Rëdd wi mujj ci kippaangoo gi, mooy ñu dajaloo te waajal ndaje mu mak mu Kuréelu Senegaal giy yëngu ci futbal te ñu war ko amal fukki fan ak ñaar ci weeru suweŋ 2021.
Njiitu cantaakuun yi mu ngi màggal juddug Yonnent bi (psl) ci këru ndem-si-Yàlla Seex Beeco.
Waaye nak coppite lu mu baax baax, ñiy ŋàññ Sónko ànduñu ci.
Te nak, fajkat bii di Fitzhgh Dodson xamle na lu wér ci téereem bi gën a jar : bi xale bi di am juróom-benni at la li gën a dëgër ci darajaam di defaroo ; nekin wi muy làmboo giiru dundam.
Yaw jëwriñu nguur gi, wàllu : jëfe gu mat sëkk yu ndogali sàrt yi ëmb wàllu lempo ci pàcc bi ñuy tibbee juuti yi.
Wa MFDC la doon fexeel.
Benn bit ci dara, Kolseneros yi ñu faye lu bon dinañu xaarati balaa ñuy dakkal fukki at yi ñu tegle Bàrsaa di leen di daan.
Gëm ñengoo ak i luxus, boole ko ci diine :  beneen musiba bu ñu war a xeex la.
Ñaari gàmmu lañu amal fi mu tolluu, benn bi kër Sëriñ Saaliwu Cuun, beneen bi kër Ayda Jàllo.
Seŋoor nee na Waljoojo Njaay jëwriñ gi yore doxlinu biir réew mi ak Obéey Jóob mi yore xibaar yi, nañu wàcc.
Bi ñuy xibaar ñaareelu sàrt yu koppar yi ñuy defaraat ci men at mi, ay laaj yu bari ci njàqare jib nañu ci xelu askan wi xamul lu bari ci wàllu saytug xaalisu pénc mi.
Kenn ki faatu, kenn ki gaañu ak ñaar ñu réer lañu limakum.
Nañu nangu rekk ne dafa laaj cawarte ngir mën a topp bu baax saa-tàggat yaram bi nga xam ne ñàkk dayo gi jaaxal na borom xel yu bari.
Loolu, nak, moo tax ku ci toog, di sàcc alalu askan wi, wëlbatiku di leen ci jox as tuut ngir gën a yàgg ci jal bi, di dugal ci nafaam ak ci nafay mbokkam.
Gannaaw li ñu leen tuumaal, dàq na ñu ñaari borom ndombo tànk yu mak di saa-Esipt yu CAF.
Su fekkee ne loolu mooy jàppandalal séen dundin te jéemuñoo nax askan wi, baax na.
Ci sàmpiyonaa bi, wër-ngël bi amal nañu ko ay fan gannaaw ba ñu daanee PSG ba jàll.
Maa ngi rafetlu xalaat bi Idi am ba duggu ci nguur gi.
Fayantu du xelal lu baax te ak lu ñu am am mettit wala ñu mer, dañoo war a ànd ak dal te bañ a def lu bon ngir fajee ko lu bon.
Ci wàllu boppam, tàggatkatu yaram bu Gunners yi Unai Emery, dina amal ñeenteelu raw-gàddu ligg ëropaa ci jaar-jaaram. Español bu xarañ bi ko jël ñetti yoon ak Sewiy (2014 ba 2016) bëgg na koo def ñeenti yoon mu amaale benn bunt ngir dem ca liggu sàmpiyoŋ ba déwén nga xam ne, mën na am kénn du ko gaaw a mën a jël ci kureelu Àngalteer yi.
Waa Senegaal ñoo jiitoo waa Niseriyaa lu bare ak seen ñaari torofe.
Dogal yi nguur gi jël taxul jafe-jafe wér-gi-yaram bi wàññeeku : guural, sàrtu dëkkuwaay ak pexey dooleel koom geek askan wi, ak njël lu tolluu ci téeméeri milyaari seefaa.
Sigaret dina ray lu tolluu ci juróom-benni milyoŋi nit at mu nekk.
Alxames ci ngoon L°79 : génnug jëwriñ ji ñaaw na te xalewe ak bu kuréel yi yore wàllu koom
Ki àllaterete 2002 ba léegi, tey mu ngi am juróom-ñetti fukki at ak juróom, ay xaritam di wowee Tataa Aram mu ngi des ba tey ku sawar ci wàllu xeltu ak lu taqook daara ju kowe.
Leerul de waaye misaal la, dañu ko war a gëm ba mu sës.
Waa Afrig yi ñu ngi àgg bu baax ci ñaareelu pàcc yi laataa seen joŋante bu mujj ak réew yi leen dalal, waa Kolombi ñoo yore woon seen ëllëg laata ñuy taseek Tayiti.
Ngir jaay ñu xarañte Fildston, ki xam-xamam màcc ci wàllu àntarpiriisu jàmbur ci Afrig, këru nguur gi doon dalal seen njiit démb ci kanamu Maxtaar Siise, di ñu ko wonee ne : genn kuréel guy xelal ci wàllu koppar kuréelu koom gu Nasiyoŋ sini.
Kon mujj gi beneen defaasëer moo sowe Reds yi.
Wàllu dajale alal, jëwriñam  bi yore wàllu koom te tuddu Aamadu Hot waxoon na ci RTS ba ñu ne suba la : Afrig dafa soxla ay jumtukaay yu mucc-ayib ngir doxalaat koomam te ay meññeentam dañoo war a mën a dindi bor yi.
NB : ñiy jëfandikoo naxaate, ñi waroon def benn sàrt buy taxawal benn sàrt bu aju ci dénd bi ñu delloo waa kër gi waroon a tollu ci téeméer ak ñaar-fukk ak juróomi ektaar, juróom-ñeent-fukki aar ak juróom-ñeent, ñeent-fukki sàncaar ak juróom-ñaar.
Ki topp ci kapiteen bu PSG dañu ko nax ci fi mu mbëkk waa ji, andi fa penaatii ci ñeent-fukkeel ak juróomi simili ba Faamara Jéeju dugal ko.
Loolu lañuy def ci réewu yemale yi am cër te dëggu.
Ba ci sax li ñu koy jéem a taxawal ci àdduna si yépp, foqati nguur gi ak kuréelu way-fippu yi nga xam ne waa Tugal  ñoo koy def, ñooy daaneel nguuru nit ñi nga xam ne leer na ñépp ni dañoo bëgg Afrig te bañ lu jëm ci Ërób, ñooy nasaxal xeexu ñi bëgg Afrig
Tolluwaay yóoyu ngir yeesal téere yi dafay wone nasaxu kuréel yiy yëngu ci pàcc bóobu te ñooy indi tolof-tolof yi.
Gannaaw operaasiyoŋ bi mu yaakaaree ne dina jëlaat daamaaram, ki yore wàllu demug bakaas yi kenn gisu ko mu jox ko àpp boo xam ne manu koo sàmm.
Njiit yu yàqu yooyu ñoo bañ a nangu ne kuréel yu yàgg yi ñoo dugal lu ëpp ci askan wi ci jafe-jafey ñàkk te ku ci wax ñu yàq sa der.
Ci Afrig mësul a yomb nga téqale donte kujjee gi bari na waa gox bi.
Ndax jëlal nga leen ay dogal.
Jógee nañu ci lu yées ñetti milyoŋi ton laata 2012 di jot ba ñeenti milyoŋi ton atum 2020.
Jiite réew ëpp na loolu lépp.
Bi mu xamee bu baax ne tëralin wi kàddu yi ñu gaawtu ñoo ko lal a ay waxi kasaw kasaw, te du mës a baax, lañu taxawal tëralin B wi nga xam ne mooy dugal njiit lii di Sónko ci pax ci mbiri juróom-ñeent-fukk ak ñeenti milyaar yi.
Ay fan gannaaw bi marinu waa Senegaal jàppee lu tollu ci juróom-ñaari téeméer ak juróom-fukki kiloy dorog ci Dakaar, jàpp yu jëkk yi tàmbali nañu.
Ŋàññ nañu Maki Sàll ndax li mu yëkati xeexu dàkkal boru Afrig bi te amul benn moroomam bu ci ànd ak moom.
Képp kuy xeex Pastef maa ngi lay wax lii.
Dr Buso dëgal na ñàkk bor bi ba noppi jooytu jumtukaay yi doyul ci xeexu koronaa bi.
Kuréelu dox ñaxtu yu way-xarañ yi ak liggéeykat yu mbay mi mu ngi wër mbeddi Kawlak yi, takk ay morso yu xonq di ñaawlu seen anami liggéey.
Waaye wax na ne ja bi duñu ko mës a toxal laata mu ciy teg ne kër jaraaf bu Ndakaaru loolu la naraloon Peterseen ak boru bànk bu tollu ci ñeenti milyaari seefaa.
Ci yoxoy Sabitzer ak Laimer RB Leipzig daan na ba nekkaat ci bopp kippaangoog gi ak juróom benn poñ.
Guwarjolaa ak Sitisën yi génn nañu bu baax ci ndëgg-sërëx bu waa Itali.
Dinañu yeggali liggéey yi ci njolloor gi su fukk ak juróomi waxtu jotee ak jàngat ci naal bu njëlu jëwriñ Ji yore wàllu gox-goxaan yi, yokkute ak yeesalaat dëkkin wi.
Raykati koom yi ne leen : yoreel ngeen ñu xaalis bu bari, manu leen a fey seen bor yi, joxleen ñu ci seen deret.
Ca jamono jooju Dijje Desãa faalewul woon Kariim Bensemaa, te Oliwiyee Siru rekk moo daan faral di nekk ci ataaku  Bulë yi.
Su yoon melee ne lu demee boor askan wi ñoo war a taxaw fàttali ko liy liggéeyam.
njëlu atum 2020 tollu na ci ñetti junney milyaar ak téeméer ak ñaar-fukk ak ñaar kos juróom-fukk ak juróomi milyaari seefaa ci li dugg ci gafaka gi ak ñetti junney milyaar ak juróomi téeméer ak juroom-ñaar-fukk ak ñett ci li ñu jaay.
Bu ñu yokkee ci loolu xarañte Raxeem Esterliŋ (Mansesteer Siti), Markis Rasford (Mansesteer Yunaytiit), ak Ari Keyn (Totenaam), Àngalteer am na lépp li war ci atak bi ngir jot ci li bëgg.
Su ñu sukkandikoo ci Sunu Làmb, maku mbër mi ak jëwriñ ji yore wàllu tàggat yaram, Mataar Ba, ñoo wañ loxo Ëmmë Seen.
Waaw sàrwis biy saytu cet ci dëkk bi dafa taxaw temm ci rëbb gi muy rëbb lekk yu baaxul yi.
Atletiko amoon na ay jafe-jafe yu bari laata muy daan Lewerkisen ca Wanda Metropolitao.
Naka la Farãas bi nga xam ne mënul dara ci mbiru réewam di xalaatee jàppale réewu Afrig yi?
Bu ñu sukkandikoo ci L'AS ñiy doxal kuréel gi (nekk ay kuréelu pólótig ak àndandoo) te ñu doon xaar ñu génnee nit ñi ñu tëj yépp ci xew-xewi màrs yi weesu, mujj nañoo bàyyi.
Pay googu ñu wàññi du doon mukk liy nëbb sa ñàkk a xarañ ak sa njub, xanaa key mu doon sa musiba.
Doxalin bu mucc-ayib ngir xam bu baax fi ñu jëm.
Li ñu war a xam mooy liggéeykat yi yalwaanuñu ay jëf, dañuy laaj rekk ñu nangul ñu jënd fukk ak juróom ci téeméer boo jël ci jëflanteg payoor gi (ak sunu alalu bopp) ci sosiyete bi.
Ban sañ-sañ la Maki sàll mi nga xam ne mënul sax def li ko war ci réewam, bay par-parloo te sax : kuréel bi gën a mak ci wàllu yoon bi Ginne-Bisaawo waxakul woon ci kalaame benn ci kàndidaa yi ; Cedeao (bi gën a lëndëm) ak sax Mbootaayu Afrig dañoo maandu ci seen taxawaay ?
APR ak njiitam seetuñu nu ñuy doxale dëkk bi waaye ñi ñuy naxee nit ñi ba duñu am jafe-jafe ci seen nguur.
Maam bu góor wala ku ñuy wëy di daan ab doomu nijaayam bu sori la bu amul liggéey amul lijaasa te tàggatuñu ko.
Futbalkati Jamel Belmadi yi dañoo bàyyee saa-Senegaal yi bal bi ba noppi taxaw temm ci ginnaaw di xaar njuumte bu Gaynde yi def ci kaw.
Ay yeesalaat ci wàllu mbay yi nga xam ne màrse yi seeni xarit lañu ko joxoon.
Gannaaw loolu yépp, Yaaxam Mbay kan la tekk boppam ba yaakaar ne su ko neexee mu jël dekere (bi nga xam ne gëmuma ko ba gis safaan wi) jébbal ko benn dalu web. (dakaractu)
Su fekkee ne dafa daan ñetti joŋanteem yu mujj yépp ci génne ci biti ci njëlbéen, kureelu Erig Ten Hak amul ndam ca Yowan Krëyf Arena.
Nguur gu mujj ga ba tey saa-Siin yi dañoo teg loxo ci bant yi ak miin yi... Li ñu gën a wax ci àdduna bi.
Lu yàggul dara lañu ma sàcc waaye pólis dafa defar mbir mi rekk bàyyi sàcc bi mu dem.
Jëf yii nak mooy wone ne Maamur Jàllo am na ci loxo :1- sàrt bi defar bor bi, kon njuuj-njaaj gi du dugglante bi gornoor def du seg yi ki jiite biro Domen wax waaye sàrt nangu gi la.
Li ñuy weccoo fukk ci téeméer boo jël rekk la ci seen njënd ak njaayu bitim réew, liggéeykat yi bariwuñu li ñuy demlante te ndefaru ku ci nekk tuuti la féete ci aw fànn.
Suuloon nañu leen waaye ñu ngi dundu ba tey.
Seen Sónko mii, sàkkukatu xale bu bon bi dëgg-dëgg yeyoowul sax ñu def ko njiitu kàrce.
Yokk ci, li Usmaan Sónko xamle mooy li gën a doy waar mooy koppar yi ñu joxe ci wér-gi-yarami askan wi doyul.
Ca féewiriyee 2019 saa-Senegaal yu bari mënuñu woon a wote ndax rekk dañu amul woon kàrta wote.
Ay joŋante yu mucc-ayib lañuy wër ngir am ci ay poñ ba jàll ci poo olimpig yi.
Seen liggéey doyuñu.
Bi ñu dégloo ki fa teewal Sahara Mejaa, néewu ndaw si ñu ngi ko gis ci digg bëccëg gi ci kër gu kenn dëkkatul ci ginnaaw tirbinaal bu Rooso.
Li ñu tànn mooy delu ca njëlbéenu kuréel pólótig yi ca Senegaal, ndamu Senegaal.
Bànk monjaal, ci li ñu gis ci ay xibaaram : yégg ci kont kurãa bi nga xam ne mooy buntu yeneen sàrwis yi ci bànk bi lu ci mel ne leb bi, dafa jaxasoo ci góor ñi ak jigéen ñi.
Dama bëgg nit ñi bàyyi seen xel bu baax tey xam li xew ci mbir mi.
Di fàttali rekk, ci guddig ñaar-fukki fan ak juróom-ñett jëm ñaar-fukki fan ak juróom-ñeent ci weeru oktoobar wi weesu, pólis bu Pàrsel Aseni yég na ray gi am ci goxu Garãa-Medin tollu ci juroom-fukki meetar ak farmasi Muntaxaa booy dem estaat Léwópóol Sedaar Seŋoor.
Ci taarix, bindaat suñu démb ngir jëmmalaat suñuy niti démb ya ak sunuy jikko yu baax.
Ci pàccu aada ñi séq boolloo bi nangu nañu ne mbiri Wuuteg góor ak jigéen (GENRE) jëmu bu mënul ñàkk la waaye mënakuñu ko dugal léegi.
Lii mooy wone ne nangul na leen ndax doon na def lu bari ngir ñi nekk ci wetam.
Dañuy dékku bu yàgg ba tey jeexitali SOCOCIM ci li ñu wër ak isinu këriñ bu Barñi, ñaari ndefar yiy xëcc di sëxëñal jaww ji, ñi dëkk ci ñaari gox yi ñu ngi waajal jeexital yi ci wàllu dundin ak koom ci li ñuy waaj a taxawal poor bu Barñi.
Juróomi weer ci kanam, ci oktoobar 2018, Usmaan Sónko woote na am ndaje ak yéenekaay yi di tuumaal ci kanamu ñépp benn foksineer bu mak ci nguur gi ni day njuuj-njaaj alalu askan wi.
Ci li ñu dawal ci nettali bi, gannaaw Niseriyaa li ñuy andi koppar ci Afrig subsahariyen yokk na ñaar kos ñett ci téemeer boo jël, loolu di wone ak dékku ci jamonoy jafe-jafe yi.
Ci mbir mu mel nii Ndongo Silla mi ñu woo ngir mu wax ci tënk ab pàcc yi ñu war a jaar ngir ab pólótigu xaalis bu baax, gis na ne su ñu bëggee taxawal xaalis bu baax faaw ñu seppi loxoy Farãas ci réew yi bokk xaalisu seefaa.
Jàmmi réew mi sooxe na doonte koom gi yokk na ci defar ak jëli kakaawoo ak koppar yu bari yu ñu dugal ci ay jumtukaay ci at yi weesu.
Tey mbir mi ci dëkk bi ci sunu wet dafa tàng lool.
Ndàmpaayu gunge : leeralu Njiitu njàang mu kowe mi.
K. Jàllo la ak I. Jàllo ak M. Jàllo ak A. Jàllo ak M. Jàllo.
Layal na teesam (Les nominaux en sérère Sine) ca 1973 ca iniwersite bu Pari III.
Defar na itam këru saytu mbind : OSAD (Kuréelu Saa-Senegaal gi taxaw ngir yokkute.
Mu ngi saytu bu baax naka la Free di amalee seen kampaañ ngir mën a defaruwaat bu baax ba noppi di wone jafe-jafey wujjam wi di Free : reso bi.
Dañoo war a wut ay ndaw yu gën a sawar te bokk ci digg bi.
Cippiri ! Soo ko déggee : gëmuma ñetteelu màndaa bu Yaaxam Mbay mi nga xam ne moo taxawal xeetu Fay-Sàll, wala dangeen bëgg ñu dàqee ma Ibraahima Ndóoy, mën na am sax ni nànd nañu ni ak ay liggéey yu ñàkk solo ngeen di weecook seen ngor.
Ñu fàttali rekk la woon démb ne Muut Baan jàppalkatu tànk bu mak bu Maamur Jàllo yóbbu woon na ko ci yoon ngir ay jëf yu garaaw yu nettalib IGE bind.
Wóppa wu mujj bi dina tax way-bokk yi wax ci li Jàngu bi di def ci jubbantiy bataaxal bi ndax ewek yi ñoo bind Saa-Senegaal yi bataaxal boobu.
Bi ma ko wonee sama mer dafa ma ne jàkk ne ma delul sa réew.
Mooy jamono bi nga xam ak nit amul kayitu réew ma mu dëkk ; apatirit mooy nit ku menn réew nanguwul ni fala bokk.
Waaye cawarte gi lu wóoradi la mujj nekk ak demam ca Bàrseloon ba Frank De Boer jël palaasam def na at.
Ci li njiitu Sos Consommateurs li wax, borom këru telefon gi fi nekkoon bu yàgg ba tey amatul woon pexe.
Ndaje mii nekk juroom-ñaareel bi yoon wi nguur gi di janook yéenekaay yi dinañu ko amal alxemes gii ñetti fan ci weeru suweŋ bu fukki waxtu jotee ca Bildiŋ Peresidaŋ Mamadu Ja.
Kuréel liggéeykati futbal bu Espaañ wax na alxemes ñaar-fukk ak juroom-ñaar ci weeru mee demug sampiyoŋu àdduna bu yàgg bu saa-Farãas yi, jeexal liggéeyu tàggatkatam.
Bërëb ba ñu waxoon dibéer ci wetu Yuutu dafa nekk ci diggu àll bu fees dell ak i garab.
Ñaari weer weeri kaso ba ñaari at mu ngi réccu nak li tax Cees amul masin bu mak buy yóbbu ndox mu tilim mi.
Org jëfekaayu Farãas la buy saytu ci diir yu yàgg xibaar yu yees yi ak liy xew ci lënd gi, jokklante nit ñi, ci koomu xarala, xarala bu kowe ak  ak enternetu telefon.
Ak lu mu mën a doon, su ñu sukkandikoo ci L'AS àrtu nañu way-jëfandiku yi.
Kuréel gu takku ak yenn kenn-kennal yi ne ci bopp bi.
Neexalu Maki Sàll ci saytu bu CAMES : benn kuréelu iniwersite bu Cees jël na juroom-benn-fukki milyoŋ. Di fàttali rekk ne réewu Jibuti mi bëgg a doon goxu njënd ak njaa, yebkatu njaay yi poor yi ak yu bagaasi xarala bu rëy ci Afrig, am na ay koppar yu mu jagleel boppam ci 2020.
Ci li ñu ko jàpp lu bari ci sàcc boole si yor ngànnaay wala ànd ak ay defkati lu bon, rëcc kaso lu bari, mu ngi fàttali ni bi ñu koy jëkk a tëj kaso dafa jëloon lu mu moomul rekk.
Lu tax diw-tiir te du diwu Colza, gu soza wala gu betëraaw añs nekk fi ?
Maa ngi xaar ba kénn wax fi waxu anami dundin yu ñu wékk ci mbiru diine, wala gëm-gëm bu amul dayoo, jógee ci lëndëmaay rekk jëndee ko anami dundin yu ñépp yem.
Ci li Andreas Ulmer dëggal, defaru na bu baax ci tereŋ bi.
Li ko sabab yépp mooy ay nit ñu amul benn jom lañu tekk ci suñu ngomblaan gi ñu mel ni fii ci Senegaal nga xam ne ay depite persidaŋ bi ñoo fi nekk lu mu wax rekk ñu gëmm ni waaw.
Xale bi mën na itam génn réewu Senegaal ci loxoy baayam ci lu yaayam àndul waaye safaan wi mënul nekk.
Ñi ànd ci xaymay weer ak i biddiw yooyu te nekk ci bu jëkk, ni ko ñenn ñi waxee, tàmbali nañu koor altine.
Ana lu ñu war a wax ci yoon : moo nekk ci kow ñépp  te kuréel yépp a ko war a jox cër te nangu ko.
Raayante bi moo fi war a jóge, wolof mooy làmmiñ wi ñu war a boole.
Tiitalaate nañu ne dinañu andiwaat gereewu Sutelec bu 1999 bi dugaloon Dakaar ci lëndëm.
Saa-Senegaal yi duñu mës a nangu ñetteeii mandaa ak kumu munti doon.
Ñii yaakar naa gëmu ñu Yàlla.
Li ko jar mooy, ni surnaal bi nettali mbir yi waxee, duy seeni poos ay milyoŋ.
Ndax nguuru Soxna Ayda Jàllo mii nekkoon jabaru ndem-si-Yàlla ji jiite woon Cantaakoon yi dafay waaj a jeex?
Orãas Senegaal tàmbali na ci alxemes jii ay mayeem yu bees ci Baat, lënd ak SMS.
Waaye Maamur Jàllo defar na bu baax sàrt nangu gi yépp ci ñaar-fukki ektaar yeek juróom-fukk ak juróom-benn (téeméer ak fan-weer ak juróomi ektaar nangug CFU SARL + 121i téeméer ak ñaar-fukk ak benn ektaar nangug SOFICO).
Dafa war a doon nag jamono ju rëy joo xam ni réew mi yépp ay wone ni mën nañoo jàmmaarloo ak seen noon.
Farãas dafa defaruwaat rekk bi muy dugal ci fukkeelu simili yi ci topp.
Seen doom yii dañuy ànd di takkante seen biir.
Ci xalaat boobu dafay tiital nguur gi, nga xam ni diskuuram bi dafay yee saa-Senegaal yi ci seen dundin, génn ci nootaangeg tubaab ya te teg loxo seeni mbell jàpp ci bu baax ba suqali seen ëllëgi réew.
Duñu mën a jooytu gàdday bu gaaw dem ci taax ya.
Ñu ngi gaawtu di sàcc xaalis laata 2024 di jot ndax loolu rekk moo waral seen dem.
Ci kow loolu benn téxét lañu am ci bopp réew mi te lijjantiwul seen bëgg-bëgg.
Danoo tàmm a gis lu Maki Sàll def nga xëpp ci suuf, mu woote nga wuyuji.
Nee na wóor na ma ni dinañu waxtaan ci sunu biir ngir tàqalikoo ak moom.
Maki Sàll dafa jege askanam loolu mooy dooleem wuutale ko ak Kujjeg pólótig gi amul benn kàttan lu dul nekk ci këru yéenekaay yi ak mbaali jokkoo yi.
Maki Sàll nee na xaalisu seefaa xaalis bu baax la bu ñu war a tëye, yeneen réew yi dañoo war a bàyyi seen xaalis te duggu ci nooteelu xaalis boobu di maye ag dal.
Këru liggéeyukaay gile di Techs sénégalaises ga nanu leen ñu xoolaat li ñu denc ci alal di wàññi waale liggéeykat yi ak payoor gi, te xalaataat seen kiliyaan yu jege yi ci xaralay jokkoo yi.
Wax na ne kuréel gi benn xeex rekk lay amal muy jàmmaarlook pólótig ak doxalin yu bon yu nguuru Maki Sàll.
Jamñaajo sax waroon na mën a nekk bërëb bu ñuy xalaate ci goxu ëllëg (gën a werte, gën a yàgg, gën a baax, tane ci li muy jël ci enersi, saytu mbalit mi, dëkk bu ëpp jumtukaayi àdduna) ngir bañ a taxawalaat ci dëkkuwaayi jamonoy nootaange ga.
Jàng naa lu bari bi may jàmmaarloo ak kuréelam yi.
Ci xabaar yi ñu jot, komàndaŋu kippaangu gi amal na ab wër ànd ci ak komàndaŋ bi sàndarma yiy dem ak a dikk ak ay ndawi kuréelu gox bu Tambaakundaa, bu ESI, ak birigaatu ceet bi.
Lan lay jariñ Senegaal, ñaata lay andil Senegaal ?
Naatangoom, saa-Esipt bi, Mohamet Sala, mi yor raaya bi, bokkul ci juróom-benn futbalkat yi kuréelu futbal bi ñu def liggéey tànn.
Waaw, sëyi xale yu jigéen yi nekk ay xale yu matagul ñu ngi wëy di am ba tey ci askan wi.
Li Smith def, tuddu Màrte Liteer Kiŋ ci diskuuram, laal na 396i ñetti téeméeri etijaŋ ak juróom-ñeent-fukk ak juróom-benn ba noppi tollu ci ñeent-fukki milyoŋi dolaar.
Su ñu bëggee soppi tur wi, ànd naa ci bu baax. Li wér te wóor mooy defar beneen xaalis bu bees, dafa teel te kenn xamul nu jeexital yi nar a mel.
Dëkk bu ñàkk lañu te sori nañu yokkute.
Usmaan Sónko, njiitu Pastef, delloowaat na buum ca booy-booy ba bi muy wax ci limu lempoy depite yi.
Séddalewaat kàrta yooyu ñu ngi koy woowe tasaare cëri santaane yi.
Waaw, làrme bu Senegaal dafay jëfandikoo ay M60, M16 ak yeneen xeet.
Kon yoon la ngeen mer waaye yaakaar naa li ngeen war a def mooy jóg.
Bi yëngu-yëngu Gereg yi di gën a am doole, réew yu bari ci iñoo ëropeyen dañoo laaj Geres génn ci déndu Ëro bi.
Nit ñu ñuul ñi waruñu nangu ñu leen di jëfandikoo ci ay entere ak ay mbir yu ñu nanguwul a xamle ci jamono boo xam ne, nee nañu dañu bëgg a tabaxaat àdduna bu bees.
Te sax kuréelu ndaw yu jigéen yooyu nasaxal nañu juroom-fukki sëy ci bërëbu xelal ndaw yooyule.
Waaw, yëngu-yëngu yi wàññeekuwul Sen’Eau miy saytu ndox mi te di ko tasaare ci gox yeek gox-goxaat yi ci Senegaal nga xam ne liggéeykat yi ñu ngi ci gerew bu amul àpp.
Gannaaw at mi ñu toog jëluñu dara, nekk ñaareel ci Ligaa bi, Celsi daan leen dëmi-finaal liggu sàmpiyoŋ yi, ñu teel a toog ci juroom-benneelu xaaj bi ci kubu Buur bi, dinañu wax Karloo Anseloti mu yokk doole kuréelu Madirit yi.
Ëpp na ko sax, lim yooyu dafay xamle lu mu tuut tuut ñaari mbir ci xalaat bi Farãas am ci digganteem ak Senegaal.
Mooy lu ëppal solo APR ngir bañ nguur gi mujj ci loxo Sónko, delloowaat li nekk ci kondaane yi dina jafe.
Baat boobu am ay sas yu diis yu baaxul mën naa daane kujjeg pólótig gu mag.
Su ñu sukkandikoo ci sàrwisi peresidãas yi, joŋante bi dafa bëgg a may doole daamaar yiy deme kuurãa ngir amal gox bu sell te def Dakaar bërëb buy xëcc ñiy yëngu ci mbir moomu, dajale ay kàngam ci rawanteg daamaar.
Ci benn pàcc peresidaŋ yu ci mel ne Idiriisa Sekk ak Usmaan Sónko séq nañu jàmm te joxante nañu cër.
Taw-féexu askan wi.
Dox-ñaxtu yu teglante yi wone nañu ndamu nekkal fi askan wi te fésal dellug ginnaawu àq ak yelleef... Gis nañu ko taskatu xibaar bu ndaw bi balu na àq (te yoon la ci moom) waaye waxul benn yoon ci ay kàddoom dëgg ju ne cundum ngir jox seetaankat yi ay mbir yu bees yu leen jàppale ñu xam, ci lu leer, li waral waxam ju bare ji.
Waaye nag mbetteel gu rëy lañu amoon bi ñu déggee ci làmmeñu doktooru lopitaal bu Luga ne seen yëngu-yënu yi mënuñu am ndax amuñu fu ñu denc deret ji.
Tur yaa ngi : góol : Abdulaay Jàllo (estaat Rene, Farãas), Eduwaar Mendi (Reims, Farãas), Alfret Gómis (Spal, Itali).
Ñi fi dëkk te nekk bitim réew dañoo yàgg a am taxawaay bu am solo ci doxalinu dëkk bi, nekk ay jàmbaar ci jëf, xalaat ak yeesal.
Jot na kilifa diine gi wax ci mbiru kaaraange ca Tuubaa ndax dañoo nekk ci gox bu war a wone yoon bi.
Li gën a bon, nguur gi daf ko def ay wax yu bari te lépp dara du ci dëgg.
Mu doon lu baax wala lu bon, bés bu ni way-jur yi ak jàngalekat yi dañoo war a déglu bu baax, dëppoo ci te jëf.
Gannaaw ñaari ponkal yu Àngalteer yi, ñaari ndaanaa yu Afrig, Eduwaar Mendi ak Riyad Mahrees, dinañu joŋante ngir Garaalu Ërob bi waaye itam raaya Balu oor bu Afrig.
Li ñu xalaat mooy amal benn anamu xalaat bu déndu Afrig.
Ndax dañuy wéy di roy ci ñoom bàyyi suñu mën-mën, defar doxalinu yokkute wu fekk baax fii ci Afrig ?
Aamadu Ba : taxawukatu màkkaanu peresidãa ci kanamu Fildston, ku xam-xamam màcc ci njaayum àntarpirisu enersi (Senelec).
Alfret Gomis dafa génnee dóor bu baax bi saatinisi bi Ferjan Sasi (juróom-ñaar-fukkeelu simili ak juróom bi), laata naatangoom bi di Muwees Xasen di génnee dóoru Ãari Sewe (juroom-ñett-fukkeelu simili ak benn bi).
Damay pólótig waaye loolu rekk mooy dëgg ci li may gis.
Kan moo fàttaliku wul xeexu jëwriñ yii di Abdulaay Daawuda Jàllo ak njiitu COUD Seex Omar Aan ci kanamu Xalifu njabootu taaleen gi ci diggi gàmmu gi ?
Ba noppi ndawu komiseer Lamaraana Jàllo jàllale leen démb alxames ca tirbinaal bu àtte bu jëkk bu péyu Njàmbur.
Gannaaw ay ati gàcce ak dundu gu baaxul, mën nañoo gaaw a nànd xalaat bii tey.
Ci fukki génnam yu mujj yi, Bayern am na juroom-ñaari ndam ak ñetti temboo.
Ci bataaxal bi mu bind njiitu Gafaka li, wax na ne Ndàmpaay loolu dañu ko teggi ci juuti cayut yi ak yu payoor yi.
Ak ñu bees ñi ñu tiye, dama doon jéem a am njariñ : yenn saa yi ma nekk tekkikatu xibaar ngir leeral nettali yi wala àtte yi ñu def, yenn saa yi ma dëfal te loolu sax moo doon tax ma fàtte sama naqaru bopp.
Ci keesug xaalisu Emirati gi la CAF di yónnee juroom-ñaar-téeméer ak fan-weer juróom-ñetti junne yu teg juróom-ñaari téeméer ak juroom-benn-fukki dolaar.
Waaye Obameyaŋ fayu na ci ab dëmi-wole bu ko Lacazette jox (ci fukk ak juroom-ñaareel simili bi) dafa dugal ak benn piwo (ci juróom-fukkeelu simili bi), Obameyaŋ tas yaakaaru español yi (ci juroom-benn-fukk ak juroom-ñeenteelu simili bi, ci juroom-ñett-fukk ak juroom-ñetteelu simili bi) gannaaw ñaareelu bit bu Gamero.
Nañu bàyye saagakat yi mbaali jokko yi, ñun ñu féetewoo géewu pólótig bi.
Li ci gën a bon mooy liggéeykati ñaari këri liggéeyukaay yi ñoo ëpp liggéeykati SDE yi li ñu leen di fay (te safaan wi la waroon a doon ndax SDE àntarpiris piriwe la, ñoom ñuy ay këri liggéyukaay yu nguur). Cuuneg nguur gi metti na ma te nekku fi ngir jàppale saa-senegaal yi.
Mënu leen di dugal xaalisu askan wi ci béreb ba pare naan ñu ay sekere la, kenn du ci wax.
Ma tàmbalee saytu fi mu jaar, li tax ñu dàq ko ci liggéeyu nguur gi mu yore woon bi mu nekkee eespektëeru lempo.
Inteer dafa sonn lu yàgg laata muy soppi mbir mi.
Bu ñu sukkandikoo ci surnaal L'Obserwateer bi sulli mbir mi, lépp ci xeexu Causus Groupe bu Afrig óstaraal ak bu Afrig sowu jant la jógee.
Oliwiye Pereŋ xamle na ne kii dafa am dooley biir bu nekk ci moom, waaye itam fi mu jógee ak fi mu jaar.
Génnee nañu ci juuti yi li ñuy joxe ak neexal yi war a delloo fere yi ci tegu woon, yemale ko ci li jëwriñ ji yor xaalis bi wax.
Dëgg la, ni woo nañu sama ndaw ngir wax ko ko.
Léegi dugu ci lu yoon nekkul mooy am ci jëmuy pólótig gi.
Depite bi, njiitu PRP nee na, yal na ko Yàlla miy borom yërmaande xaare aljana ji gën a kowe.
Techs mu ngi taxaw te yokk na at yii mujj ndax li way-jëfandiku yu telefon ak enternet yokk.
Li muy bañ ñu wax Yaanaa Maar ni mu war a doxalee ay yëngu-yëngoom, noonu la Malal, dof bi, war a bàyye PASTEF mu wut kopparam ni mu ko bëggee.
Ñi àllaterete Ipres ñu ngi laaj itam seen payoor bala weer wu ne di am juróomi fan, yokk awaasu tabaski bi ba ñaar-fukki junne, yokk ak càmbar peyooru dundu gi ba lu mu tuut tuut 60.000 fukki junne ak ñaar, mu bañ a doon juroom-ñaari junne rekk, ak peyoor bu tollu ci juroom-ñaari junne ngir ñi ñàkk seen jëkkër.
Juroom-benneelu simili rekk gannaaw ba mu duggee la joxe paas bi tax ñu dugal, ñu tegaat ci fukki simili, mu dugal juroom-ñetteelu bitam.
Guural tekkiwul dakkal wala ajandi lu yoonu.
Waaw, suñu dundin bis bu ne dafa mujj soppeeku bu baax, jàng ak njàngale mi, dem beek dikk bi, njënd meek njaay mi, ak njiiteef gi yépp a lompoñ léegi.
Li ci gën a doy waar, li jëwriñ Jaata di jéem a wone ni mu tollu ci pólótig, génn ak ay masini mbayam ci biir nawet bi, doonte am na jëwriñ ju mu war.
Ay mbir yu fommu, ay bit, xaarandiku ba mu jeex.
Ñetteel ak mbir mu mujj mi : li ñuy fàttee wax mooy màndarga yeek anami  xayma bi ñooy sooke.
Cfa dina fi jóge, dinañu delloo askan wi seen tefes, dinañu waxtaanaat ci digaaleb petorol ak gaas bi, suuf si ñu jox ñi fi dëkkul, dinañu leen nangu, dinañu tëj sàcc yi dem seen kër yi wër ci koppar-foor yi fi ñu dugal sunuy milyaar ñu nangu ko.
Ci tënk, dinañu amal pàcc yépp ci li suñu naataango yi waxoon.
Te li ci ginnaaw li laalu dafay nekk rekk pàccu jokkale bu am solo ngir taxawal pomu ñaar yi.
Orãas wone na ay mayam yu bees, alxemes jii, ci benn xibaaru doxalin boo xam ne, dafa ciy tuddu wujjam woowu di Free.
Nekkinam ci biir askan wi, ni muy doxale jafe-jafe sëy yi, ni ay ndawam nar a mel, ban jigéen lay takk, naka la takkam nar a demee.
Waaw, fépp ci dénd bi, wër-gi-yaram dafa nekk lu am solo, loo xam ne yenn ngornamaa yi bàyyiwuñu ko xel, ndax amuñu jumtukaay yu mat wala amuñu pexe - te ni yenn kër yi ñàkkee doole ci jafe-jafe àdduna nekkatul lu ñuy wone.
Am nañu ay jamono yu neex yu gàtt, waaye dañoo amoon jafe-jafe xaalis bu teew, kiliyaŋ yi dañoo bëggoon a denc seen xaalis ci li ñu jot a dawal ci mbind miy wax itam ne ay këri liggéeyukaay yu bari amoon nañu mbir mu mel nii ci pàcc bu jëkku mbas mi, ci jamono boo xam ne kenn xamul lu muy def.
Raasin : ab màngaanu bu jóge PDS nga xam ne moo fekki Maki gannaaw ñaareelu pàccu  wotey 2012 Aysata : màngaani na ca Maki ci weeru sãawiyee 2019, ki sax te ànd ak yitte mooy  Musaa Jóob, DG bi gën ci nguurug Maki.
Ci jamono ji ñu momee sunu bopp, Mawdo, nanguwul woon yen yu yees, waaye dafa sax ci yen ba mu yoroon ngir wane ni mu bëggee réewam.
Gis naa ci lu leer ni Senegaal ak Farãas wuutee.
Ci beneen anam, Gàmmu gi amul woon ay nit  nu bare ñi mu daan am ci dundug Seex beeco Cuun.
Buy dem bër Senegaal, day yóbbaale tàggatkatam, lépp lay waaj, noppaloom, nelawam …am na ay feemam teg ci dafay liggéey niki ab dof !
Moo la ñaan nga wàcc nguur gi ci jàmm dafa mel ne réew mi yematuñu ci ñàkk a ànd ak yaw waaye dañu la bañ.
Bëggoon nañu jotale mbooloo mi yépp ci njëg yi ngir ñépp mën ko koo àttan.
Ba mu des sama kuréel gi, bokk naa tamit ci yeneen kuréel yu wuute yuy dimbali jigéeni baykat yi ci bëj-saalum bu Senegaal, ci raglu (lopitaal) ya ak daara ya.
Bés bu leen ko Yàlla mënloo rekk, kenn ki dafay tagg ki ca des lu baree bare.
Maanaam, sunu raglu yi dañu fees deel ni ki bato lë joolaa defee woon.
Su ñu wootee lootaabe, ñaxtu ngir laaj dara, ñi bokk ci PASTEF danu wara booloo ci lu takku nekk ca kanamu mbooloo mi.
Ci mbiru jokkoo, ñiy dégglu duñu mës a xam ni aji-wax ji mel dëgg-dëgg.
Saa-ótiris bi jóge ne Bayem Munich ci coobare boppam gannaaw fukki at ak benn yi weesu ci këlëb bi ak fukki raayay Bundesliga yi mu am.
Tàggatkat bi mënul càmbar ab joƞante ci ba mu jotee, dafay càmbar mats yi gannaaw loolu lépp ñi ko dar dinanu ko dimbali ci jotaayi widéwoo yi.
Naalu Paab Ibu Ba, mooy sol mayo Senegaal.
Yal na ñu Yàlla dimbali ñu dund jeego yooyu ci teey ak dal ak sàmmoonteek li  yoon tëral.
Ñoo ngi fàttelikuwaat seeni woote yu doyadi ya, woote ay ñaxtuy jàmm ci biir manifestey askan wi.
Moo ngi tàqamtiku ndamam ca doytalu ligg sàmpiyoŋ bi.
PS bëgguma pólótigu Maki.
Benn milyoŋu dolaar ngir waa Farãas bile di Tactical Steel.
Sunu ngëm mooy dëgg gi mbir mii du leer lu dul ci kaw yoon àtte ko ci pénc mi, àtte bu amul par-parloo, boo xam ne yoon lañuy wax ca na mu ware, ci njiitalub àttekat buy jëfe yoon kepp.
Kiliyaan Mbappe jot na paasu Ward bu bon gannaaw dóor bu sori bu Adien Robiot.
Moo ngi leeralee pexeem ak ab ñàkk kaaraange ca barab ba.
Usmaan Sónko jeexal na kàddoom ak ab digle ci ñu yokk a ñaax askan wi ci xaalis bi ñuy dugal ci pajug askan wi ngir jot sunuy bëgg-bëggu suqaliku yiy sax te bëgg li ci jiitu dellu ci xaalisu pajum askan wi.
Atlantaa moo nekkoon te moo nekk ba tay ca toogu bu jëkk ba ca puul C ba waaye am na wërsëgu jàll ca tuur ba ca topp.
Bés dina jot baykat yi fay.
Ci tënk, dugalug xaalis gu ñaar-téeméeri milyoŋ ak juróom-ñett-fukk ci ay dolaar, yémoo ak téeméeri milyaar ak juróom-fukk ci seefaa yu ñu xaatim tay gannaaw waxtub midi, ak sunu liggéeyandoo yooyu di waa BM, loolu la Abdulaay Daawda Jàllo leeral.
Tëgginu liy doxal sunu wàllu koppar moo ngi leeral lu tax dayob yokkute yu kawe yi di jur Ñàkkub liggéey bu suturlu ak mettitu wàññi ndóol gi ak wuute yi.
Bu jëkk Senegaal Afrig gépp a ko nawoon ci wàllu demokaraasi bu set wecc, waaye, ci nguuru Maki Sàll, réew mi dafa dem yeneen réew di reetaan ci doxalinu pólótigam.
Daan, bu dee dina am, dafa war a doon luy jàngal ñépp ci dëggëraayam ak diisaayam.
Bi TFC di mujjee am ndam digganteem ak OM, Fóode Mãasare moo ngi woon ci biir tereŋ bi.
Su ñu sukkandikoo ci L’As, Abdu Mbay, Mamadu Lamin Jàllo ak ñi ñu àndal jot nañu ay ñaan ngir Senegaal ak mbooleem jullit yi ci gàmmu gi, naka noonu ñaan yu Sëriñ Baabakar Si Mãasuur.
Ci joxante yoxo bi ci kanam kameraa ya, ca përiye bu pale, bu ñu defoon ñi gëmmul woon ne wiris bi am na jaare ca teewayu kilifa googu ca jullig àjjuma ga ñoo ngi ànd ak ñoom waaye ñoo ngi xool bu baax.
Bala ñoo ñàkk sunu taƞ ci ni po mi di doxe wala xaw ma leeneen lan na ñaax xale yi ci wane seen njàmbaar, Senegaal yàkkamtiwul ni ko Alseri di defee, benn, joƞantekat yi amuñu kàttan ngir def ko, te loolu xalaatuma ko wala tàggatkat bi tële teg ci ñàkk a xam ne fii la war a jaar, loolu moo gën a yanu maanaa.
Xabaar, bi dina gàtt lool te dinanu ko jagleel lawax (kàndidaa) ba ñuy woowe Ibraayima Yakuba, waaye bu loolu lépp weesoo, dinanu ko jagleel ferey Niseriyaa ya tamit ak Afrig gépp.
Ci ag gise waxtaanu ñaari nit ñooñu, daje woon  ca Athletic : dafa meloon ni nekk di seetaan ñaar kàngami powum eseg.
Doomi adama yii, ñoom, mënuñoo jël gaal gi su ñu amatul dara, dañu koo ragal lool.
Ndajeg ñaari ñooñu ma nga ame ca péncub Kurélug koom, askan ak kéew (Conseil Economique Social et Environnemental-CESE).
Kooku dénk na ma ci kàddu ne xamul dara ca réccug àndandoowu baañam ba.
Su ñu sukkandikoo ci Les Échos, njiitu PS jiiñ na ko saytaane ak jafe-jafey dund gi.
Ca juróom-benn-fukkeelu simili ak ñett ba lañu leen duma, Dogues yi ñoo ngi doon daw lu yàgg ci tolluwaayu joŋante waaye dañu doon dal jamono ju ne defãas bu Walãas.
Ki ñuy dalal ca dëkkub diine ba def na fa ab doxub saytu su ñu sukkandikoo ci Seneweb.
Nekkul ne dañoo bañ a toppatoo seen liir képp ci juróom-benni weeram yu jëkk, waaye dañuy bëñ ñu beddeeti leen ca seen wutub liggéey baak ca liggéey ba, nga xam ne duñu ci am ndam mukk ca fa mbaxane doonee benn lu dul ci mbetteel xanaa.
Li ci desoon mooy nan la waa CAF di séddale yeneen ñaar-fukk ak ñaar i ekib yi ci bokk.
Ci réewi Afrig sowu-jant yi jàll gi ñuy jàll ci eko bi tëb ci ndand foy-foy lay jëmmal.
Suko neexee baña jox boppam cër waaye dafñoo wara jox cër ñun
Noonu, la këru ligëeyukaay yu jàmbur yi te ya ca ëpp nekkoon ca yoxoy saa Farãas ya, ak ñenn ci buxaaba ya nga xam ne ca kampaañ ba ñoo doon def loolu ak tiitoon nañoo ñàkk seeni nguur su ñu jëfe woon coppite yooyu.
Romuald Seillier, nga xam ne nit ñu xamuñu ko, di Njiital Tactical Steel, moom ci waxin, xaritu ka ñu toftal ca njiitu CAF la la, waa Farãas bi Loïc Gérand.
Bu dul loxo réew  wi Tugal yu mag yi ci dugg, moo ngi joxoñ joxoñu baaraamu tuuma doxalinu sunu nguur yi.
Kooku ma ngay wane yaakaarug dëkkub mboor bii ci ay jëmmalam ci mbooleem pàcc ci Alsar.
Góolub Senegaal bii, Eduwaar Mendi biy wane dal gu amul benn gàkk-gàkk ci joƞante bii wuutu na Sajo Maane ci dayoom ba woon, mooy saa-senegaal bu mujj bu jël la C1 bi.
Waaye mënuñu def omlet te duñu toj ay nen.
Ak njàngat wala saafara yu ñu mën a def, mettit yi ñuy teg jigéen ñi ak xale yi day sax di nekk ab jafe-jafe bu tar bu dee ñoo ngi ko yamale yemale ci yiy dal ci yaram ak na muy feeñe.
Dafa yomb nga jëndi sab nen ci juróom-benn-fukki milyaar ñëw naan ñu njëg li mënuma ko wax, sekere la.
Dig nañu ñaareelu wàgg bu ëpp lu muy ray.
Ngir yóbbu mbooleem lu baax lu am solo fu ko kenn dul jotee teg ci bàyyil ñu fi ay sagar ab nguur guy sax ci ñàkk a jëf gi yeneen nguur yi ko jiitu nekke woon.
Dañu war a joxoñ baaraamu tuuma suñu njiit yi ci ni ñuy jëfëndikoo xaalis bi ñuy laaj.
Ab bilaƞ bu ëpp bu daaw bi ci tolloo woon ak jamono jii te ñetti nit gaañu woon ca, su ñu sukkandikoo ci kapiteen Musaa Jaañ bu birigaat bu sàmpëer-pómpiyee ya.
Nañu joxante cër.
Yéen waa Senegaal, bu ñu bàyyi, pàcc ba ca topp luy am jeexital la ndax paket bi mooy pàcc ba mujj balaa beneen àtte bu war a ñëw.
Bu ñu xàddi mukk ci xaar bi ! Sama Saajo Maane mi bul fàtte mukk léebu Senegaal boobu : ki la bañ te defoo ko dara bu ko faale ndax ki la bëgg te defaloo ko dara.
Sama ñëw cai Farãas dafa ma firndeel ne li ma doon xalaat saa su ne : dañoo war a am dundin gu gën a sell fii ci Senegaal.
Yéen sama waa réew, dinañu bokk suba, àllarba ñaar-fukki fan ak juróom-benn ci weeru mee, bu fukki waxtu tegee fan-weeri simili, ca ndaje ma ëmb réew yépp tey am ca Lome te wëppa ba doon : Dale ko ca Fcfa jëm ca Eco, ban xaalis ban suqaliku ci Afrig sowu jant’
Nguur gi day jéem a daw waxi góor-jigéen yi pénc mi yépp di waxtaane.
Gënal a góor-góorlu Giy, bés yu tar yi lu mu yàgg yàgg dinañu jeex ! ci bëgg sa réew, réew mi balaa say farandoo.
Ci dëkkub mboose Kumba jigéen, Maki Sall su ko neexee mu am mbooloo mu ko dar ci bu ko kilifay APR yi bëggee wane seen bokk ngir teertu ko.
Ginne ma finaalu ca dajey CAN U17 yu mujj ya ca Tãasani, du demati kubu àdduna, gannaaw ndogalug àttekat yay saytu yar ak teggin bu mbooloom saa Afrig yay saytu futbal.
Nañu fàttali ca Farãas yoonu way tere ay neexal, dogal bu ñu waajal ngir moytu ger lañu teg ngir mën a saytu xéewali ñiy saytu wér-gi-yaram : su dee tolluwayu xéewal bi daa weesu fukki óro, dañu koo war a fésal ci lu leer te daan bi mën na dem ba juróom-ñaar-fukki óro ak juroom yu ñu lay dagg boo jalgatee yoon.
Areen bi amul mbër bu la mën a sonal.
Wuute bi am ci diggante góor ak jigéen ci seen jote ci kont bànkeer yooyu dafa gane bare ci réew yu nekk ci yoonu suqaliku yi ba ci ci réew yu suqaliku yi.
Ci ndajem waxtaan mu ñuy nafaree ak di fa tëggee ay téere yu mengoo ak ña ñu ko jagleel di Cca/esj/Bca ànd ak pexe mu bees mi.
Su Guwarjolaa amoon ndam ci joŋante bi, du ko defal njàngat lii.
Jamonoy guural bi mën na jeex ci kaw dekere baala diir bi mu war a am di jeex ci sàrt biy yokk àppu guural bi.
Bés bu ñu amee déggoo, njiitu suuf si bi  Maamur Jàllo balaa dara mooy daganal nangu gi ñu def ci turu nguuru Senegaal.
Sàrt bii moo leen i garanti ndax xar-kanamu kujje gi ak Njiitam ak yelleefam mu kaas jëmale ci jëf i Nguur gi.
Bi ñu ko mujjee laaj baay Móodu Faal dafa ne woon dafa bëggoon na dem ca sëriñam ba ca Kéedugu.
Di nañu ñëw ci lu gën a yaatu ci diiplomasi bu réew mi.
Ci jamono jooju, Liwëpuul ñoo nekkoon ña mën ca Àngalteer ak benn poñ ba mu rawe Manchester City.
Bu ñu duggul ci yaatal yi sax, nañu fàttali ne kooku ñuy wax yónnee na mbooleem këyit ya mu foog ne dina am njariñ ca OFNAC, ca pólókirëer bu réew mi ak àttekatu biy topp lëñbët bi.
Ngeen may ma tuuti ma leeral mbir : PASTEF, maye xaalis taxu koo jóg te du cëram.
may leen ñu tuuti rekk ñu jeexal sunu iniwersite bi, bu ñu noppee, dingeen yeewu
Ñaareelu laaj bi moo ngi joxoñ njaayum garab yu bon ya nga xam ne kaawtéef la ci wàllu wér-gi-yaramu askan wi.
Joƞantekat bii am ñaar-fukki at ak juróom-ñaar mu ngi jàll ñag yu bari.
Ndax am singali la jëmale ci man ndax wirgoy sama der bi wala li ma jóge bitim réew ?
Réew nag, buñ demee ba kenn sañatul a joxe sa xalaat, njaaxum ak musiba mu rëy dikkal na askan wa fay yeewoo.
Doxalin wii am na njariñu dimbalante ci digante réewi Afrig yi ak ab déggoo ci koom lu mag yu réew yi.
Ndamu saajo Maane li xibaar bu neex la ñeel Aliwun Siise ak askanu Senegaal yépp.
Ku yéwen kii te tabe, jaaxle ci dundinu ñu bare ci saa-senegaal yi rawatina Ndaw yi ak jigéen ñi, jox na ñetti milyoŋi seefaa ay jigéeni Pikin Ginnaaw Raay Noor ya, ci leeral yamoo ak koñu Saajo Gise, Garãa Caaroy.
Njiitu jëflanteg réew yi bu Senegaal li wuutu na ki doon taxawu mbiru masla yi ak lenn ndaw luy jàng liggéey bi.
Wax na ko ci kanamu saa-senegaal yi ca tele ba. Maa ngi woo képp ku mën a wéddi wax jii.
Léegi leer na ne Meysa Njaay moo doon teewal Direktëeru Domen bi nga xam ne, mooy Njiitam li mu topp ci kowam tey déglu ay ndigalam.
Ci Ñàkk a am ay ñaxtu yuy neenal ag palum, Njiitum réew mi am na njàppale yu dëggu ngir doxal tëralinam wi nga xam ne moom lañu ko fale.
Mbooloo H mi mu ngi ñuy fàttali ligg sàmpiyoŋ bi weesu.
Lima gën a yiteel mooy li mu jël ligéeyu keneen ku ko yelloo woon.
Nguur goo gis soxla na Kujje waaye kujje gu set wecc.
Ca cëppaa-ndaw la, baykat bi day jaaxle at mi yépp, ci jomono ju nekk ndax ay mbir yu am solo.
Tay, ferey réew mi ñoo ñuy woo cig wallu.
Ndaanaan la waa FFF wut a jot moo dugg ci ab jéyye ju kenn xamul fu muy jëm, ña ko sabab di ña bokk ca Rassamblement National ba,  ci fan yii ñu génn, ci lu ñu def ci ab ndéggat lu ñu jënd  ngir wane list bi, nee na amu ci woon beneen yéene ci loolu.
Boobu ba léegi maa ngi wane samag bokk ci Pastef teg ci di jéem a def li ma war, ngir mën a yóbbu mbir yi ci sama réew, teg ci def Ousmaan Sónko njiitu réew mi.
Waaye ndax mënees nañoo yam fii bu dee teewe nañu ci diir bu yàgg xiirook ŋaayoo bi jolli ci xibaar yi di wax ci mbirum juroom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent yi ñu doon wax dañu ko dëpp, ci réew moo xam ne askan wi amul tus ?
Pastef fim ne nii lenn kese mooy xeexam, mooy xeex pólótig bu bon bi ak doxalin wu doyadi wu nguuru Maki Sàll gi ak waa APR-BBY.
Déedét te boolewuñu ci  jotam ci benn kër guy defar oksisenu lopitaal.
Pexe yi gën a doy waar mooy, ñoom ñépp dañoo faye nguur gi ak ab tono bu ñu jële ci njaay yi ñu def ci ay pàccam.
Kilifay nguurug ñoo ngi waaj a indi lu bees ci ni ñuy jëfandikoo mbalit mi wow mi ak enersi yees mën a jëfandikoowaat yi, ñaari pàcc yi bokk ci digante xaritoog ñaari réew yii di Espaañ ak Senegaal.
Taalibeem Aristot soriwul dara xalaatin wile.
Ñépp ba mu des yaw ndax yaa xàjjale réew mi ba indi fi xareb ñoñ ci biir askan wi.
Dañuy ñaan ki leen teewal ca Njiiteef ga ñu bàyyi leen a xoole niki ay seetaankat, waaye ñu am baat ci waxtaan yi.
Dafa leer ni nekkul lu dul doxalin wuy dox jëm ci sos ab yàq-der ak yàq ko ci pólótig.
Àqu mbind yi la ak yokkuteg galag gi jëmm ci wàllu kër ak suuf yu ñu mën a laaj ci jëflante yooyule.
Askan wi yépp la ciy woo ndax ngomblaan gi, nga xam ne moom mooy yëngu ci wàllu lempo yi, mënul te warul nekk ab néeg buy yombal njuuj-njaaj ci lempo yi.
Fofal-naaw ga ñu jënd gu Njiitum réew mi la.
Waaye gëmuñ ci dara, waxoon na ko Batliŋ Siki tamit.
Yégle na ne Boy Jinne xam na bu baax Mac gu Rëbës ga ma rëcce ñaari yoon ci lu matul ñaari weer : ñeenti fan ci weeru desàmbar 2015 ak ñaar-fukki fan ci weeru sãawiyee 2016.
Réew yu mag yaa nga mel ni ay jinne di jéem a xeex wiris bi tas suñu yaakaar yépp.
Yéen góor ak jigéeni Pastef nañu waaj, su dee defaguñu ko, ci jot xaalis bu tàkku ak ay xéewali àddina ngir rekk jënd sunu ngor ci ayu-bés yii di ñëw.
Loolu moo waral génnam ca PDS ak ñàkkum màndaab depite atum 2019.
Fooguma ne xar-kanam bii baax na ci ku war a nekk Njiitum Réew.
Ekibu Saajo Maane bi sonnoon na lool waaye mujj naa am ndam ca diganteem ak Bénin (benn-tus), Àllarba ca ñeenteelu xaaj ya, ca Keer, toogoom ca kaare bu mujj ba.
Ba di dànkaafu.
Dogalu waa Pari yiy dikk ci mbiri coppite yi ci CFA, bi war a nekki eko.
Pàcc bi ñu laalul ci waxtaanu wi amoon ci diggante Senegaal ak SAIM moom lañu delloo waa kër ga (xoolal  toftal ba : liy moomeel yi).
Depite bi, bi nga xam ne du liggéeykatu nguur gi, warul benn yoon, joxe xaalisam ca Ipres rawatina ca Keesu xaalisu àllaterete yi (fnr).
Rawante bi ci leb gi nekkul suñu njariñ, ci nooteel lañu jëme.
Koomu Senegaal dafa feebar ndax teewaayu ñoñ bitim réew yi fi nguurug Maki Sàll teg.
Ci sama xalaat bu gàtt, lile mooy wax ji dëgg.
Dafa am kalakteer bu tar, loolooy wane dooleem tamit.
Sektëer bi dafa xumb, waaye yaakaar naa ne waxtaan wi ci baaxaayu reso bi la war a wax.
Ab sàntaru jëflante bu mag ak ay pàcc yu bare.
Nguur gi dafay sax di nekk kiy jokkale mbooleem feem yi ngir coppite yi Microsoft bokk di def ci may gu muy maye ñu mën a jotee fu sori lim bu gën a bari, waaye tam ci seenub taxaw ci jokkoob ci diggante ñi séq mbir mi teg ci di joxe ay sàrwis ci xarala yu wóor te am kaaraange, yoo xam ne dina dooleel yàggaay bi ak coppite gi.
Bu yàggul dara, CEDEAO jël na dogalu teg ab sàrtu doxalin ak benn jëmu buy jóge ci suuf jëm ci kaw ci ñetti anam : ci jamono bu jëkk bi, juróom-ñettiti réewi ñuy tàmbali jëfëndiko xaalisu Eko atum 2020 mi, ndax ñoom ñoo gën a jege li war a daje ci yaw ngir nga mën a doxal ak xaalis bi (mànke <ñett ci téeméer boo jël, yokkute <ñett ci téeméer boo jël, bor<juróom-ñaar-fukk ci téeméer boo jël.
Bi ñu ko àttee, kooku noonu tëj nañu kon juróom-benni weeru kaso teg ci dina jox ki mu tooñ bi lu tollu ci ñaar-téeméer.
Xibaar bii jëm ci ropplaanu nguur gi nar na may kuréel yiy aar ak yelleefu liggéeykat yi lu ñu wax ñoom ñi doon ñaawlu deppaas yu ëpp yi mel ni Ter bi ak kër ga ñu jagleel ndaju yu mag yi ca Jamñaajo, te waroon ko def yi yeneen tabax yum el Iniwersite Aamadu Maxtaar Mbow ba nga xam ne ay tabax yu ñuy tàmbalewaat gannaaw juróomi at yu liggéey bi doxul.
Ci peggu ponk yi ñu teg war koo jëf, am na yeneen ponk ci wàllu liggéey yoo xam ne dayo bi (diggante benn ak juróom), ca nañ koy woowe ak dayub bor bi moo ngi aju, ci lu leer, ci déndu mën-mëni jëwriñ ji yor wàll woowu.
Ñaan na la nga juge ci nguur gi ci jàmm.
Ci jéem gu muy jéem a yéexal àtte bi, ñëwaat na ci tuuma yi ci gëmloo gu muy gëmloo kiliyaanam ne dafa doon jàmmaarloo ak ay guutay ñàkk xaalis ci sàkku gu mu doon sàkku la ñu ko deseel ci xaalis.
Maa ngi ñibbi, teg ci ca suba ga, ñoo ngi wax naan Farãas dafa nekk di boy ndax mbir moomu.
Wéyleen ci seen nguurinug càcc wi.
Lu tax waxoo leen woon ni xaalis bi tollu ca ndékki lañu jagleeloon taskati xabaar yi ?
Xalaatleen ci dëpp gi ñu dëpp keesu askan wi, jigéen ju am boroom-kër ja tooy xepp ca guuta gu rëy googu nangu na ne ca xaalis ba fa juge tollu na ci juroom-ñaari milyoŋ ak juróomi téeméer ak juróom-ñett-fukki junneek ñaar-téeméer ak juróom-benn-fukk ci seefaa ci gafaka gi.
Dañu war a jàpp ne tóxkat yi, ñoom la feebar bile di koronaa gën a mën a sonal.
Jubluwaayu pexe bi mooy bëre ak naxante yi ak xaalisu Afrig bi ñuy rënk ca Tugal te xaalis bu bees bi waral ko.
Ca juróom-benneelu ak juróom-ñaareelu ubbi ga bu CEP ba nga xam ne nekkul waa kër Njaga Ndóoy ak ña ca des, nekkul Sëñ Tayiiru Saar ca kër liggéeyoom ya SOFICO SA ak CFU SARL, mësuñoo daj diisaayug ndogal bu ni mel bu kenn mënul a dogal lu dul xaatimu Njiitum Réew mi.
Ci tënk, ngir bañ a dellu ginnaaw, ak eko bi, réewi Afrig yi des nañu ci njaam gu ñu nangu ak ab xaalis boo xam ne Jëflanteb Farãas ak Afrig lay jariñ ak lañu déggoo woon ca nooteel ga.
Bu ñu sukkandikoo ci liyëtnaa-kolonel Abdu Mbeng, mi jiite pàccub sàndarmóori bu Dakaar, mbir mi dañu ko waaj gannaaw ay cong yu am ca tund woowu.
Anamu simi bi dafa gudd te jafe waaye ay kàngam ci fofal-naaw bi, loolu liggéey bu yomb ci ñoom la.
Ñàkk a matug nataal yi war ci ngir askan wi te war koo xeex.
Ngir jox askan wi tanneef li, jox nañu leen sunu xalaat, weer wale weesu, ay njaay yu ­ànd ak doxalini xarala ak njëg yu dëppoo ak ya ñuy jox sunu yeneen kiliyaan yi, lu ci mel ne sunu kër gile di Orange Finance Mobile (OFMS).
Dellu bu gaaw ci mbootaayu sunu campeef ak weccoo wu gaaw teg ci, lu jariñ, wote yu leer ñàññ mënatul am tey jii.
Mànkeg ndefar yi ci dëkki kow yi, bokk na ca la ñuy xàmme Dageer.
Rafet na lool ci federaasiyoŋ bu Senegaal am kóolute gu ni tollu ci ab footbakat mag, lu baax la, ci CAN U17 yi ca Tãasani.
Kàddu yi seen njiit yëkkati moo ma baab ci fàrlu gi, wax ja am, ca leer ga ci wóppa ya méngoo ak koom, waaye tamit fit wi mu am ci joxe xalaatam, loo xam ne lu ci ëpp ci réew ya ñu nootoon te seen pólótig jaarul yoon dañu koy bañ, rawatina pàccub Afrig ba féete ca Sahara ba.
–Bala dara, noo ngi dollee sant Yàlla mi nu tàggat ba nu doon li nu doon, gëm li nu gëm.
Mbooloo maa ngi Kéedugu ngir dooleel Maki Sàll ak ay yére yu mboq yu ñu nataal Raasin Si
Bu mu ci mën a doon, du benn xalaat, buy dindil tuuma ña ñu jagleel ñu tasaare dekere ya ñuy xaatim.
La ca teguwaat ci jamono boo xam ne dafa am ay dànkaafu ci wàllu kaaraage yuy gën di lënt niki mbiri song ku la deful dara, dafa feeñ La Signare ba nekkatul woon ci lu ñu la tënk ngir nga def ngir mën a yóbbu kilifay nguur gi ak seen mbiri kaarange, ni ko sàrt kaaraangeg ci géeg gi xamlee.
Bor ci diggante waa senegaal, Senelec ak waa Sar delu gannaaw la.
Waaye dafa mel ne Sónko dafa jaarooon foofu, caabi xaste yi ndax dañu ñaan ci lu xel nangu ñu suul mbiri payoori ligéeykati nguur yi ñu fayagul, loolu moo ngi bindu ci ñàkk ak tono !
Njëg yi dañoo aju ba tay, li Orange am bile xalaat, mbégte la, Me Kan bég na ci.
Xaalisu natt bi joge ci waa Senegaal ya ñu gën a wumple ba ci kàndidaa Sónko ci boppam.
Kenn mënul a wéddi tafaar bi am ci wéer say jëfi pólótig ci mbañeelu sa moroom ak ci pas-pasu ay njañsey yu xarañ, ci dundal génti keneen ci ag dundug gu mën a am, mën a ñàkk ci suuxat gu ñuy suuxat ag moom-sa-bopp gu mel ni xaru ci jamonoy càmbar koom gi ak dugglanteb askan yi.
Li gën ci ñoom mooy ñu lijjanti doxalinu demokaraasi ci réew mi ba noppi.
Ndeysaan góor-góorlu Senegaal bi, ak li yor ak as néew, ngir mën a waxtaan, dafay jënd séddoo ak yakkalma, nuyoo ba pare di xaar ñu tontu ko.
Amul benn xalaatu pólótig bu mën a fëkk sunuy gët ca Pastef.
Ñaar-téeméeri dërëm ak juroom-ñeen-fukk ak ñaari fitin, dangay dëggël DAGE bu jëwriñ ji yor suqalikug gox-goxaat yi.
Lëkkalekatu pàccu gox-goxaat ca PASTEF/SOMOON.
Ci lu ëpp, gannaaw tënkub seen digaale, ay yombal ci wàllu payoor moom lañu leen may ndigal ci kaw barab bi yor Suuf si.
Ci kaw jëmmal gu muy jëmmal ay fentam, ngir ñu mën a jox lu ndaw ci kérédi ab nit ku mel ni moom,  li ko gën a  soxal, mooy mu firndeel ànd bu dëggoom dëgg ngir sàmm ay liggéeyam ak benn ci kàddu gu yanu maanaa lu mu ndaw ndaw ci lu jëm ci wàll wi.
Sama diggante ci barab bi ñuy téeyendi nit ñi war na def fan-weeri fan ak juróom-benn.
Fàttalikuleen piyeesu teyaatar bii di Yaa dikkoon ta doon wane kuuteg mbaax ci diggante dëkk yi ak dëkki kaw yi.
Lu tax nga dugg ci pólótig ?
Jaar yi dañoo yàgg a bañ ci kanamu gayndey teraanga yi laataa ñoo wàcc ci ñaareelu pàcc bi gannaaw balu Idiriisa Géy bu baax.
Ténisi mu ngi def joƞanteb nattam ci kaan 2019 bi.
Ca dëkkub diine bii di Tiwaawon, amul benn kàddu gu jib.
Nañu ñaan Yàlla sunu Senegaal gii génn ci tiitaange yi, balaa yi, sàggi sag yi ak dund gu metti gi, musiba, gàcce gi te may bànneex, tawféew, sag, lépp di njariñu Senegaal gépp.
Dugug Dibala moo leen dimbali ba ñàkkuñu sàmpiyonaa bi (ci  : ñaar : ñaar).
Laata finaalu ligg sàmpiyoŋ yi, ci mikoro RMC Sport : Wone na ca Bàrsaloon, ca Minig ak tey, ca Siti, ne dafay sos ay ekib yuy daan te am doole.
Ci kaw dundin wu metti lool gi ma la nettali léegi, dañu am sunu kanam ab jëfaakon bu nooy, bu amul benn xalaat.
Kalidu Kulibali mu ngi dund mën na am nawetam bu mujj ca Napoli.
Tegtal la bu leer buy wane ñàkk a jox cër bu mu am ci waa Senegaal yi ci saa bu kàddoom jibee tukkee ca mbañeel, ñàkk a farlu te kenn mënu koo nangu ci dayob gàlloo biile
Waa Senegaal bi mooy naafeq bi gën a mag ci àdduna bi ci ni mu lay géntloowee, te gëmul dara ci li muy wax.
Fukk ak ñetteelu legislature gi ñoo ngi koy door a taxawal, ci biir am xumbaay gu safaanook kàddu ya nga fa rotal , am solo, nekk lu dëggu te wóor.
Farãas ci misaal, ay junniy junniy farandoo yu dinanu mën a seetaan finaal bu mag bi bu ñaar fukki waxtu ak benn jotee moo xam seen kanamu tele, ñoom ak seen i am-di-jàmm ca barab yu bare ya ñu jagleel soppey futbal yi.
Mbas mii du doon lu dul ag pàttali bu ëpp jëmale ko ca jëfaakon ba teg cëslaayam yépp ci pólótigu koom gi.
Ndoorteelu coppitey gafaka ga : ay coppite yu am solo lañu def  ci yoonu ndugalum xaalis wu 2020.
2015 ba léegi, fondation sonatel dugal na ci xaalis lu ëpp benn milyaar ak téemeeri milyoŋi seefaa ngi andi ndimbalam ci suqalikug dëkki kow yu bare ci ay naal yu mu jëmale ci dëkk yi.
Xeex bii janoo ak xeeti mettit yi ñuy teg jigéen yépp du mën a njëriñ lu dul ñu defaraat bépp waajtaay bu jaar yoon teg ci ñu nangu ko te muy jox góor kiliftéef ci kaw jigéen wala muy tere jigéen ay sañ-sañ ndax li mu doon jigéen.
Ba ci ab njiitu réew buy fonkadi xaatim yi muy def amatul yoon jiite.
Te Yàlla xam na ne duggewuñu ko ngistal, jaay sunu pàrti taxuñoo jóg ; moo tax séentuwunu ci kenn ku nu defal dara mbaa mu nuy sànnil kàrta ëllëg.
Maki Sàll boroom ndaw lu ñu sos li ca barab ba ñuy tëggee ag càcc bu Ali Nguy peterotim, moo ngi noonu di taxawal wooteg palug buuram bu bees bi.
Njiitum Réewum Senegaal Maki Sàll ca kàddoom ga mu sànni, tëkkale na fa nattu bor / alalu réew mi ci at mi (PIB) bu Senegaal ak bu réewi Tugal, ya nga xam ne nee na, mën nañoo dem ba téeméer ak juróom-fukk ci téeméer boo jël.
Ndaje mii Njiitu suuf si réew mi moo ko woote.
Na ko Njiitu PASTEF ba waxe woon ca kàddu ya mu jagleloon saa-senegaal yi, mbëwkati nguur gi génnaat nañu ca seen mbumbaay ma ak poos yu fees dell, di ko saaga.
Delloo si leen seen i xel te xam ne ëllëgu réew mi ci lu kenn mënul a tere danañu ko aar.
Naka noonu, Meetar War, Njiital Kuréelu gi sax ngi doxalin yi, beral loxo yi, yar gi bu ngomlaanu Afrig gi ca Johannesburg, wéq na saa-afrig- di-sidd bi wéq wu saf.
Waaye balaa booba, ngir ñu xibaar leen teg ci tàkkale dëgg ak fenn, dinañu wéddi seen ñeenti xalaat yu bonn yi gën a tasaaroo.
Réew mi dañu koo ñag, fippukat yi ñu toroxal leen.
Booleg askan wi dem na ba Cees ak feneen, ba ci sulli ab néew bu ñu jiiñ ag ngóor-jigéen, takk ko ak ag buum, diri ko ci koñ bépp ci yuxoog xale yi balaa ñu koy sànni ca sën ba.
Na ñu jàpp ne ki jiite barabu raglu ba ca diwaanu Sikicoor Martinaal Kóli Bob toxal nañu ko ca ndajem njëwriñ ya amoon àllarba ñaar-fukki fan ak juróom-benn ca weeru mai 2021 ca jamono ja nga xam ne laaj leeral ba takk-deri komisariyaa bu mag ba ca gox ba doon amal moo ngi daw ba léegi.
Ca góol ya, Vincent Demarconnay, góolu Pari FC ba (fan-weeri at ak juróom-benn) moo wuutu Paul Bernardoni.
Sa Njiitu réew day ñaan ngir ñu baal ko ay boram ba noppi muy jënd fofal-naaw bu juróom-benn-fukki milyaar ba noppi ngay tàccu, kii moo doyadi.
Ñi yoon teg ay daan, dañu leen war a tëj tëjinu gor te jaar yoon.
Kuréelug àllaterete yu bare ñoo ngi ci réew mi, ba nga xam ne kilifay nguur gi dootuñu xàmmee ñi ñu war a waxal su ko ajoo.
Ba noppi, juróom ñetti fan ci weeru mee 2018, kalaame nañu mbri yi ci kuréeli saytu yi  (l’OFNAC, L’IGE).
Gannaaw loolu, ñëw na ag dogu, li gën a jafe ndax jàll ci keppaarug mbokk gi, dañuy soxla lu leen di firndeel ne am nañu njariñ, dinanu wax te am nañu jumtukaay yi.
Njoxeem alal jooju jooju su dee am na, ci kaw lawug feebar bi ak ni ay màndargaam di soppeekoo ci ñaari tëralinu koom gi ak ci pénc mi, loolu la David Malpass, njiitu kippangoog Bànku àdduna bi xamle ci ab këyitu yégle gu mu wasaare talaata ñetti fan ci weeru màrs 2020.
Lekkleen, defaraatleen seen toogaay ci gannaaw ñiy dajale seen xaalis, nun dinanu taxaw xeexal ñi boole dajale seen xaalis.
Am na ay bëre ci géewu pólótig bi.
Ndam lu rëy ñeel waa Siti ya yeesaloon juróom-ñaari poñ ca gannaaw Reds ya ci iweer bii.
Ci mbébatu aar dëkki kaw yi teg ci waajal bépp loraangeg wàlle ci digante fere yi ak moomaakoon ya bindu ci téereb suuf si bi, Nguur gi jublu na ci nees di jotee ci kayitu suuf, maanaam tiitar foosiyee.
Ci lim xam ne kilifay Sen’Eau dañuy moytu kuréel gu ndaw ga yor wàllu waxtaan wa ci ponk yu gën a am solo ya ci seen i ñaxtu, sendikaa ba bootuwul ca kenn te boole liggéeykat yiy yëngu ci ndox ci Senegaal (SATES) moo ngi dànkaafu yokk i xëlam di waaj ab gereew bu amul àpp fan yii di ñëw.
Ñoo ngi lay gis ! duñu bàyyi mukk fi ñu jàpp.
Ag pay bu ñeel saa-afrig yi daañu ko amal.
Leipzig da doon doxantu ak Mayence : juróomi bit ci dara.
Maki Sàll miy naqarlu depppaassi pàrku daamaari bi, te moom ci boppam mu ngi yore ab Maybachs, ci ab dëkk bu mel ni Senegaal, kii mooy Njiit luy digle cangaay te du sangu…kaawtéef.
Juróom-fukki at a ngi nii, ñu moom sunu bopp.
Nañu bàyyi tuumaal nit ñi suñuy tolof-tolof.
Dafa sew lool, gàtt am kersa lool, loolu la laykat bi wax.
Mereel campeef giy joxe dogal yi, loolu la kuréel gi di And defar kawlag (ADK) wax ci jeexitalu bés bu jëkk bi ñu tudde “Disoo tuur”ci tereŋ Sengaan Bajaan.
Dinañu daje ak Senegaal ngir ab toogu ca doytal ga, dibéer.
Dóor ki nga xam ne, su la ëppalewul, ëppalewoo ko dara.
Jëwriñ ja yor wàllu mbay mi, ci ndigalu Njiitum réew mi, dafa mës a jëkkee doxalinu kàmpaañ ba te jiital ci yi ñu fiy bay te gën a nangu.
Ay janoo yu bari waaye dañu fay fekk ñaar ci ñi dàq a góolu ci àdduna bi.
Dugal xaalis gi ci yarum jën mi dina am ngëneeli saxal fi jën yi, ñu am ay meññent yu yàgg te doy.
Ca njeexital la, janoo yu mag yi ak bit ya dugg yu waa Chelsea la.
Nit ku yore ay màndargay jigéen, tëju ci këram, am xaalis, ci ñeen-fukki atam, taxul mu doon góor-jigéen.
Amaana yit nguur gi ragal te xam ne amul ay alkaati yu doy yu mu mën a tasaare ci réew mépp.
Gayndey teraanga yi dëggal nañu seen bopp ci (ñeent-benn), ci ñaareelu pàcc bi ci joŋantey jàll yi ci kubu réewi Afrig yi ci 2021, dibéer bii.
Bi mu tuddee yoon (are) limat 01 bu juróom-ñeenti fan ci weeru féewiriyee 2012 bu ëttub àtte dabaatal bu Kawlax ba fésal daanug njaay ma woon ca 1978 ak 1979 ci ndamal SAIM teg ca fayoon ndonoy MBENG ak NDÓOY lañu moom ba mu mat sëkk ci TF 1451/R, nanguna ne delloo boobu ñu ko delloo li mu moom moo ngi yam doŋŋ ca téeméeri ektaar ak ñaar-fukk ak juróom ak juróom-ñeent-fukki aar ak juróom-ñeent ak ñeent-fukki sàncaar ak juróom-ñaar waaye laalul bayaal bi yépp, tollu ca ñaar-téeméeri ektaar ak juróom-fukk ak juróom-ñett.
wàññig bor yi ñoo ngi ko natt ci juróom-téeméeri milyaar ak juróom-benn ci benn at mi, mën nañu wax ne barab bi yor boru pénc mi dinañu dikke juróom-ñetti téeméeri milyaar ak juroom-ñaar-fukk ak benn ci ndajelem saa-senegaal yi.
Hakini (ñaari bit) ak Brandi ñoo doggali woon Itali yi
Déggoo gi ci topp moo ngi aju ci ag dugal xaalis gu tollu ci téeméeri milyoŋ ak ñaar-fukk ak juróom ci ay dolaar, yemoo ak juroom-ñett-fukki milyaari seefaa, ci porose ETER, ab naalu nguur giy jéem a suqali bokkug sunus koom, ci mën-mëni këri liggéeyukaay yu ndaw yi, yu yembambaay yi ak dugal xaalis ci njaatige yiy liggéeyal seen bobb ci réew mi, ya ñu nose ak ya ñu nosewul, yépp ci biir, loolu la Sëñ Jàllo wax.
Koronaa bi moo taxoon ñu jëkkoon leen a dàq diirub at.
Su ñu sukkandikoo ci tànnkat bii di Aliwun Siise, lateral bu waa Bórdoo bi dina dellu Farãa ngir ay yëfi boppam.
Wóppa la boo xam ne bu am solo lool, ci biir saytub gafaka gi fere yi war a saytu (jaare ko ci depite yi) teg lu ci gënn a am solo deppaasu (saytu seen njëriñ yoon ak yoon wa xaalis bi war  a jaar) Nguur gi ci at mi.
Su Nguur gi bëggee dooleel pólótig bu jëm ci wàllu xamtu, dafa war a ànd ak jumtukaay ya ca war yépp.
Mbir yi ni mu deme, ayu bés bee wees, ca goxu Amoo 04 ak Amoo 05.
Sama baay joolaa la, sama maam Ji jur sama yaay di alpulaar, kon man mën nAa wax ni duma wolof.
Xam naa dafa jariñu ci ndimbalu mbokkam mu nekk ci nguur gi.
Naka noonu, saa-senegaal yi xamuñu ne, lu ëpp ci barabu soleer yi, yu këriñ yi, wala yeneen barab ya ñu daloo ca jamonoy wote ya ak ngéntaakoon bi Maki Sàll, ay àntarpirisi bitim réew ñoo ko moom daanaka.
Mbooloo ma ñu yabal moo amoon kilifay jëwriñ yu xaalis bi ak yu gafaka gi, bu jëwriñ ji yore koom gi, tëralinu xaritoooya, yu jëwriñ ja yor wàllu petorool ak enersi bi, yu jëwriñ ji yore tabax mi, ji yore si suuf sa ak ubbeekug dëkk yi, ji yore kéew gi ak suqaliku gu sax gi ak BCEAO.
Ngir jóge Senegaal dem Dubaay, Powent Saareen dafay dallu Njamenaa, ci Càdd.
Dellusig ñaari waa Portigaal yi ci tereŋ bi (Ronaaldoo mi nekk Juve ak Feliks mi nekk Colcheneros).
Jëwriñ ju yore xaalisu réew mi taq na ci ripp, te wóor na ne yeneen bànqaasi nguur gi, yu gën a kowe ñoom it taq nañu ci.
Léegi ndax dañoo war a soppi turu fcfa wala dañoo sosaat beneen xaalis bu boole ñépp ?
Maki Sàll jaru ko, Sónko jaru ko, ñoom ñépp dañuy duul gëmuñu dara.
Su ñu sukkandikoo ci l’Observateur, ab iwse moo ko dàq ndax ñàkk a fay.
Ak doole ji Munich amoon yépp, Thomas Tuchel bëggoon naa bokk ci joŋante bi ngir mën a boom, waaye xalaat booba neexu ko woon dara.
Te loolu sax mën naa am ay jeexital yu baax ci xaymab alalu réew mi nga xam ne njañsel mbay mi yépp dugaluñ ko ci.
Nañu amal ab woteb waaw wala déet ngir gedd moom gi ñu moom sunu bopp, delluwaat ci nooteelu tubaab ga.
Sunu diwaan yépp, mu jege baa mu sori, ñoo yem kepp teg ci yelloo nanu am paj mu mucc-ayib ak doktoor yu baax, loolu la xam le.
Juróom-ñeent-fukk ak juróom-ñaari poñ ci seen joƞante ci bennu lajji rekk ci ndoorteelu nawet bi, Reds yi mujj nañoo des ca lim ba ñu rawe woon ñeneen ña ca ndoorteel la tolloo ak juróom-ñaari poñ ci ndorteelu ñaareelu pàccu sàmpiyonaa bi.
Waaw Jóob, ñàkkoo te doo mës a ñàkk.
Ñun ñépp nangu nañu ne jéyyay wàllaate gi ci Dakar (ak ci yeneen diwaan yi) ndono la gu ñu ñu fi bàyyil.
Meneen mbir mi ci coppeekug mbay mi mooy méngoo gi mu méengo ak jamono rawatina jumtukaayu xarala yi mu àndal.
Bulë yi Didier Deschamps ya dëggal nañu seen bopp ci kanamu Péyi dë gaal, ñett - tus
Koomu Sàppoŋ dafa naat bu baax, moo raw ci àddina si.
Jegeñaaley Njiital Pastef li, Sónko, xamal nañu ñu ne am ndaje ci diggante sekerteer bu mag bu PDS ak Njiital Pastef li nekkul li ñu war a wax.
Dëggëntaan, bu weesoo kuréel gu jaar yoon gi yor kuréel gi daj réew mi te dajale Kilifay mbëgg-sa-réew ya (MONCAP), ag pàttali ca pénc ma ngir sànni sa kàddu maye nanu ko ngir wanale ak saa-senegaal yi doxalin wa, nga xam ne nekkul rekk dafay bàyyi xel jaaxleg fere yi, rax-si-dolli ñu bind te dooleel xarañteefug askan wi waaye tamit beral loxo seenug moomoo tëralin wi.
Yëngël bii yépp da koo def ngir am toogu ci Maki Sàll ma war a nangul ay ngëneel kii di Aysatu niki kay jiite mbooloom Bennoo.
Ba ñu ko ko yégalee, la dajale mbooleem ña bokk ca mbooloo ma, ñu def ay ñag yu bare ci dig tali, fu mel ni RN1 wi, RN6 wi ak RN7 wi.
MALEVITCH (1878 1935) : pentiirkat ak bindkat, di doomi Risi.
Bu fekkee mettital yi dafa laal ñi gën a ndóol ci askan wi, pénc mi yépp ñoo koy yég.
Lii mooy doole jiy xeex ñiy saaga xalifi tarixa yi, lii mooy doole jiy xeex mettital gi, tiitalaate yi, di xeex fen yi, xeex, njaxasem xel mi ak xeex musiba yi.
Ki mën ci jaww ji ak bu wanee ginnaaw kãa yi, dafay faral di sonal Presnel Kimpembe ak Marquinhos.
Li mu sos mën naa nekk xibaar bu neex ngir ñi nga xam ne ñu ngi jëfadinko FCFA, mu tollu ci juróom-ñetti réew.
Jox na leen ñaar fukki walukaayi dugub ngir jëmale ko ca paxe yiy gën a dëgëral dékku bi askan wi di dékku koronaa bi.
Du loolu de ! Su ma ci dindee ñiy séentoo nekk jëwriñ, ñiy door a jiboo ak nguur gi, ñi bëgg a jotaat seen àq ak yelleef, jaare ko ci neenal seeni jëf ju ñaaw, te ñu war koo wote ca ngumbalaan nga mu nar ñu yóbbu ngir fekki ak yor nguur gi ak seen limb u takk ba, nga war leen di déggal, ñiy xool xool bu tar toogub njiitu kujje nga ak la ca nekk yépp ci ay bànneex, ñiy wur ngërëmal buur bi, kan moo ci des ?
Këlëb yi dañuy amal ay fagaru ak yeete yoo xam ne dafay aar ndaw ñi ngir ñu bañ leen a teel a maye ñu sëyi.
Aliwun xamul lu bari ci laaj boobu teg ci gëmuma ne mën na saafara jéyya yooyu, xanaan mu doon mbetteel.
Ab xeex moo jóg ci diggante Jibiril Waar ak benn jàmbur saa-afrig-di-sidd, nekk kilifa ci Congres nationnal africain (ANC), Pemmy Majodina.
Nan laa mën na nekkee doxandéem ci réew moo xam ne def naa fa lu mat fukki at ci sama dundu gi ?
Ñëw naa Farãas léegi am na ñaar-fukki at ak juróom ngir topp sama njàng ci daara yuk owe yi.
Gannaaw fukki at ak benn ci liggéey bu baax te jub, David Alaba song na beneen yen.
Gayndey teraanga yi waneeti nañu ay lajj ci seen jëfin, lépp dañu gàll laafu ndeyjoor bu Liwëpuul bi ngir mu mën a de flu baax.
Tëralin wile dina bokk ci luy dooleel kaaraangeg askan wi ak dallug réew yi ci bokk ba ci li féete ci dénd bi, rax-ci-dolli ci béréb yu sori ak ca digg-digalu réew ya, muy li lalu ngir seenug suqaliku gu sax dàkk ci askan ak ci koom.
Mënatuñu jël ndam ci joƞantey dóor mu toog ?
Ndax dina na màggal juddug yonnenti bi moom kenn, moom ak ñi gëm ba dof ?
Teg ci Harry Kane dugal na fukk ak juróomeelu bitam ak fukk ak juróom-benneelu bitam ci fukk ak juróom-ñaari joƞanteb ligg sàmpiyoŋ doŋŋ, ndaw lu rëy.
Daanaka Reyaal Madirit noppi woon na ci njaayum ...
Wujju politig ba yoon di saytu ay mbiram ndax mbirum siif mu ñu ko fooge ca la xewoon ca Siwit Bóote, tere nañu ko mu génn réew mi.
Yëf yaa nga xewe ca lopitaal bu Sikicoor.
Pasteef yi, dooley biir yeek yu biti yiy séq doxalinu sunu réew yi bari nañu te jafe.
Man li ma jàpp mooy, dafa am ag ñakk cofeel gu xóot gu am diggante askan week ñi leen jiite.
Diggante jàmbaari Olànd ji ak Xeeru Senegaal wi songkat yi sédd nañu leen bu baax.
Lu ci mën na am, ca 2005, màggetaayu gaal gi dafa leer teg ci indi na defaraat bu rëy ba mu mën na wóor te wuyoo li yoon wax ci kaarangey géey ak li ñu bëgg ci mbiri kaaraangey gani Senegaal yi ci war a dugg.
Looloo tax, bi mbas mi duggee ci réew mi ba tàmbalee law, nu wuyuji ca woote ba.
Ci biir ndaje moomu kilifa yépp teewe woon, kàngam ya ñu tànn dinañ ñëw kenn kenn def ndoorteelu wóppa wa ñu war a waxtaane.
Bàyyil ñeneen ñi ñuy tëkku saa-senegaal yi teg ci gàcce, bëgg la koo jiiñ yow.
Li bees ci mbir mi mooy jeexitali kàddug ya Jomaay Fay yëkëti ca pénc ma ak rawatina ca ka moom wax ja, ca la mu fàttali Alaaji Juuf ne ko nekkul ne moom kase moo mën a xas nit ñi, waaye rax-ci-dolli moom warul a yedd kenn, di jëfandikoo ay kàddu yu doyadi.
Ci sama jaar-jaar ci jotaayu tele ba ñuy wax autour du micro te ñu koy wane ca dakarmatin.
Loolu moo war a jaaxal Yaaxam Mbay, ma bëggoon a doon laykatu Nguur gi.
Ponk boobu Njiitu réew mi dafa koo war a suul lépp jeex abadan, ci anam bu leer ci digg pénc mi, lépp luy njort bu jëmm ci ñetteelu palu gi.
Bégg nañu ci coppite yi ñu indi ci FCFA te Macron bëgg ko.
Xamle na ne defaguñu ba léegi lI war a jiitu ngir mën a def duggoog xaalis gi, lu war a ëpp juróom-benn-fukk ci ay at ñuy bokk benn xaalis bi, terewul lu ne mel !
Waxambaane yi ak ndaw ñi ñoo ngi jankoonteel ba léegi ak jafe-jafey jot xibaar yi ci wér-gi-yaramu sëy ak njur yi méngoo ak seen i soxla.
Maki Sàll dige na te defu ko.
Dafay jaxasoo ak sunuy kaaraangey mbell ak càmmug sunu bànqaasi mbatit.
Blaugrana yi dañu leen dóoroon nawet bee weesu ca ñeente doytal ba.
Yaw tamit !
Ci beneen anam, li ñu mën na wax lu ndaw mooy simaa biy jokkale lëkkatoo gi PASTEF jiite mooy gën a jublu nit ñi ndax, bi ñu ko tegee ba léegi, dafa nekk di law ngir joxe am mbébet mu ñépp bokk.
Def na ab tàggatu ci wàllu kàddu ca ISSIC, bala muy teew ci leeral.
Ci misaal, doxantukat bii di Taouay bu marin bu Senegaal bi dikke nañu ñeenti milyaar ak juróom-ñett-fukki junne ak juróom-fukki milyoŋ ci seefaa.
Ay jàngalekati daara yu kowe yuy yàq njànginu baat yi.
Sant na Xalif bi ci jeego yi mu ci dox teg ci rafetlu mbëggéelam bu kenn werantewul ci yoonu lislaam.
Ci Joseph Ki-Zerbo, suqaliku gi yoon la, ay fent yu sax, jubbanti gu way-yaru bi di jubbanti  bopp la, xeex la ngir mucc.
Bu ñu moytuwul dinan leen sonal di ñag yoonam lool ci kaw liggéeyam bu ñuy wane ne PASTEF lañu bokk.
Waaye ci li am, pàccub njiiteef bu deppaas bi moo ngi saxoon ci kilifteefug kay dogal mbir ya, njiital kérédi ba deful woon lu dul joxe ca ay xalaatam, ya nga xam ne duñu am jeexital ci yoon lu dul joxekatu ndigal ba nangu ko.
Taxawal askan wi ga ñu jëfandikoo ca ndab yépp lu ci ëpp des ko doon jaawale ak lu ëpp.
Ñaari coppite yii mooy ñaari bànqaas yu bokk ndey ak baay, ñaar ñu farlu ña di jéem a juddloo nokki bu bees, beneen doxalin ak beneen xeltu ci ndugalug xaalisu pénc ma.
Ñoom rekk ñoo ñuy wax réew mi balaa fere yi.
Mbindum waa Jeune Afrique Maki Sàll – moomeel).
Kilifa yi, ña yor wàllu kaaraange ak wallukat yi ñoo ngi ci barab ba tàmbalee wër ñi réer
Ñaata kees lañu dëpp tay ?
Te, kii di Njiital Pastef nekkul di wax wax i naxasaxadaƞ.
Dama bëgg a wax ne Giy Maris ak ñi mu àndal ci xeex bi ñooy sagu kiliyaani Senelec yeek ñi loru ci yokkute googu yépp.
Loolu dina wàññi dooley ñeneen ñi lëngoo (PS AFP LD PIT) ñu war a dëppoo ak loolu walla ñu dàq leen.
Loolu sax lu jëkk la, ndax Njiitu Réewu Senegaal yu jëkk yi mësuñoo jënd apparey buy génne isin ba bees.
Jëwrin ji yore koppar yi dina des di joxe ndigalu deppaas yi ci wall gi mu féete, yen yi ñu bokk ak yi jëm ci wàllu bori pénc mi naka noonu liy tukkee ci gafaka gi, xaymag léppi xaalis bi ak kees ya ñu yagleel Tresor cuduƞ.
Ba mu des tey, ndax Sogg yi dañoo daanooti ak matadi ya woon.
Waaye ak jeegoy yi ci wone yi yépp, saytukat bi sore naa bég ci liggéey bi.
Dañu ñuuloon, weex, doonoon ay araab, ay saa-afrig, ay katolig, waaye terewul ñun ñépp ay saa-farãas lañu woon.
Niki ca yoon wu jëkk wa, ca toogu ba lañu waroon a seet jàmbaaru joƞante ba.
Jikko ji ma jëkk a yéem ci moom, ngëm Yàllaam ak mbëggeelam gu amul àpp gi mu am ci yaayam, loolu la rakki njiitu réew mi wax.
Ci jeego yii, Senegaal bu bor yi sëkkatal lañu nar a wax fii ak ay fan bàyyi di wax Senegaal bu suqaliku.
Duggsi gu tar bi dina des ci mboor mi, ni ñu ko jëlle ci ndigalu sunu yoon ci niñ ko mën a waxe ci layu sàrtu 2012 biy leeral, wane na cig mat sunu tànki mboor di wanewoo ci xëccoog askan yi, jeegoy dox gi li ko tegtal mooy ndaje yu mag yu koppar yi ci diggante ñi jiitu ak ñi ñu jiite.
Jébbalug njiitu réew mi sañ-sañ la ko ci fa mu jublu (dog juróom-ñaar-fukk ak juróom-ñaar : ci yamuwaayu mënin yi yoon teg) ak ci yàggaay (dog baa ngi wax ca yamuwaayu waxtu wi (…) bi yoonu dëkkuwaay yi  taxawal).
Ngir nit ñooñu, tay li war mooy ñu laajleen lan mooy seen njariñ tay.
Ah fàtte woon naa, ki jëkk ki way-bokk bu mag la ci APR, ndëgërlaayu Maki Sàll ci Luga, ñaareel bi, du way-pólótig.
Gannaaw yebal ga ñu ko yebal ca raglu bu Diwaanu Koldaa, rewlakat, Fajkat bii di Abdulaay Jaxate ci ndigalu jëwriñ ji yore wàllu wér-gi-yaram ci bëggam gu mu bëgg a yombalal jigéen ñi, beneen dég dindi nañu ko ci tànki askan wi.
Mu ngi leeral ne ab gisante la bu Senegaal àbb réewu mbéefeer ma woon.
Xalaatu leen ne am ngeen lu leen doy sëkk ak seen fànn wile yàqu yaxeet, wax cee gën ngeen di àddu ci kàdduy pólótigu ku mu mën a doon ?
Mooy jëwriñu bokk-moomeel yi, yu suqaliku ak campinu gox yi, Umar Géy, moo def yégle bi ci ab yéenékaay.
Waaye, ab jumtukaay kese la ngir wax ak ñi nga bokkalul waaso.
Ci diggante bi, na kenn ku ci nekk jéem a jox boppam jumtukaayu koom yi koy tax a moom boppam.
Ngir mu bokk ci ñay laaj réew mi am na lu mat fukki weer ci wotey njiitu réew yi ci Senegaal teg ci mën, ci ndimbalug Yàlla, nekk ca ñetteelu toogu ba, mën naa leen a wax ne bokk ci ñay laaj réew ci kujje gi fii ci Afrig coono bu metti la.
Bal yi Gazzaninga jàpp sax taxul, ki wuutu Lloris, Henderson dugal bal bi ci juróom-fukkeelu simili bi ak ak benn.
Ngir Yàlla, nañu jàppale jàmbaar yu dëggu yi ta bëgg seen reew ñu am njàmbaarteg yenu xeex bu taree nii.
Kon ñu jaay ñu doole wala déet, nañu sax ci wóolu Buur bi Yéesu (Jésus) teg ci topp sàrti jàngu bi.
Ci  gaawu bi, ci estaatu Dragons yu Pórto, ki fi nekkoon góolu Estaat bu Reen ba mën na dugg ci taarixu Celsi ak futbalu saa-afrig yi bés bu jëlee Ligg sàmpiyoŋ bi ak Celsi ci digganteem ak Manchester City.
Ñaareelu ponk : tolluwaayu joƞantekat bi (mën-mënam  ak ag mën a maslaam), ñetteelu ponk bi : jaar-jaaru futbalkat bi.
Tuxël ak Guwarjolaa daje nañu ngir powum sàmpaañ ak biiñ ca Munich juróom-benni at ci ginnaaw.
Doomu almaañ bii di Dzsenifer Marozsan (OL), moom, defati na jalloore ndax bii nekk ñetteelu yoon bi muy doon joƞantekat bi gën a xarañ ci D1.
Juróom-benn-fukk ak juróom-benneelu yoon bu doytalu  Ligg sàmpiyoŋ dina am gaawu bii ca Pórto ci diggante Celsi  bu Eduwaar Mendi ak Mansestër Siti bu Riyaat Mahrees.
Ab lim bu mën na yokk ndax njureef lu ëpp ciy fetal yu niroo te amuñu ndigalu nekk ci pénc mi.
Ab kàmpaañ bu wuute te sell jóge ci gafakag boppam ci ndimbalug ma-réew ya mu bokkal réew mi, ay bagaas yu ñuy jaay ci pàrti bi ak ay maye yu lew domm.
Loolu nag, baaxul, dafay féewale takk-der yi ak askan wi.
Mujj nañu jàpp daw-làqu bi ak ñetti moroomaam yu ko doon jàppale.
Ci wàll woowu, ni askan wi dale mooy cëslaay gi, ci peggu jubbanti gi, ngir yoonal ndogali waxtu yi ñu ci toftal, bu jëlu juróom-benni fajkat yu xarañ, yokkuteg dayob liy sawarloo ci biir jóge ca téemeer boo jël fukk jëm ca téemeer boo jël fukk ak juróom, yokkuteg la ñu war ci paj mi te jóge ci juróom-ñaari junni dem ci ñaar-fukki junni, neexalu PCME ba tamit jóge na ci fan-weeri junni dem ci juróom-fukki junni.
Bokk naa Vision 2024 bile  ñu ngi ko taxawaloon ngir may ñi ci bokk, soppe yi ak saa-senegaal yi bëgg sunu réew dox ñu dox ci loolu wane ne mën nañu def pólótig ci anam bu sell leer te bees.
Luy firndeel lajjug nit ki Yaaxam Mbay wax ne moom la gëm la.
Naal bi waroon naa dooleel njàng mi di may njàngaan yi ñu am kuuraƞ ngir seenum njàng, teg ci mën na jàppale këri liggéeyukaay yu yu ndaw yeek yu yemambaay yi, te gën a jàppandil sosug liggéey gi ngir ndaw ñi.
Ci ndoorteel la, xalaatu CEDEAO bi moo doon def ba nga xam ne juróom-ñaari réewi Afrig sowu jant yi bokkul ci kuréelu UEMOA sos am mbooloom tëgg benn xaalis atum 2015 - barab ya xaalisu Afrig sowu jant di doxee (ZMAO) - balaa ñuy jokku ci juróom-ñetti réewi UEMOA atum 2020.
Rappëer yiy wonewu, di tagg seen bopp ñu ngi koy jéem a def ak benn tànk tamit.
Ñaari bit ci benn la futbalkat yi féete ci réew mi dóor waaye ndam li méngoowul ak xar-kanamu joƞante bi.
Ndefarug benn barabu liggéey bu waa nguur gi bu am benn biro ngir Njiit la, néeg bu mën lépp ngir mu doon ag kàggu ak béreb bu ñuy jëfandikoo jumtukaayi xarala yi.
Ci moom, firnde li mooy, jeexitalu mbay mi ci meññeefi réew mi: Wane na ne diggante 2012 ak tay, li fànn wi dugal ci alalu réew mi at mi yépp, dem na ba juróom-ñaar ci téemeer boo jël jëm fukk ak ñaar ci téemeer boo jël.
Menn pexe dunu dellulloo ginnaaw lu tollu ni we : loolu tuddul wowle wala bañ a gis waaye sax ci xeex ak moom say xalaat.
Sooy wax mel ni móto bu bari coow buy jàll, ñépp ay yàkkamti mu gaaw jàll ba able.
Dafa amoon ay jaaykati kuuraƞ yu moom seen bopp (VIE) ngir jox kër yi ak barabu liggéey kuuraƞ ci réew mi yépp.
net : bés bi gënn a sedd.
Réewi Afrig yi moom seen bopp duñu am benn jafe-jafey taxawu seen askan ci koronaa wiris, teg ci doxalaat seen koom.
Tewofiil Jaata, gëstukat ak kilifa ci JPS Binjoona.
At mii weesu, nekkoon na fi te dige woon na fi.
Ba ñu ko tabbee Jëwriñ ginnaaw jéllu BBY bu metti ba ca Sigicoor, ca wotey njiitu réew yu atum 2019, Aminata Asom Jaata dañu ko def kiy jàmmaarlook Usmaan Sónko ak doole ji mu fa am ci wote yi, te loolu nekk lu bette.
Ñaari wàcc bees yii ci janoog doytal gi ñoo nekk noonu ci ñetteelu mbooloo ma, nekkuñu ci ñeenteel mi.
Waratunoo nangu ab Sàmba Njaay làq ay doomam, dugal leen lekool, ba noppi jël ay doomi jàmbur di leen yalwaanloo ci mbedd mi.
Rëdd  wuy boole ba tay taxawaluñu ko, taxawaañu bànku ëllëg bi leeraluñu ko, pólótigu koom bi boole ñépp darkàppuñu ko, ay sàrti bànk bu ñépp bokk taxawaluñu ko ba tay, laajub doxalin yay jokkalanteg weccoo gi matalaguñu ko
Fépp, ci àddina bi, kilifay nguur gi, ya am ay ndëgërlaay yu wóor, xalaat nañu dooleel ni seen pàccu wér-gi-yaram gi di doxe, utal seen lopitaal yi ay jumtukaay, defaraat li jaarul yoon, te Yàlla xam na ne seen wér-gi-yaram na muy doxe moo gën fuuf sunu bos.
Kan mooy bennub wujj tay jii, boo xam ne am na benn mbébet dox ci ay yittey boppam wala mënul lu dul ànd ak Nguur ngir jot ay càkkutéefam.
Senegaal yelloowul Njiitu réem lu mel nii.
Naka noonu, mbébetu suqaliku gi sax dàkk mi bëgg a jeexal ndóol fi ak 2030, wóoragul.
ADO ma Baay Macron bàyyi ak ay mbokki saa-afrigam, dalal nañu ko, ak ag dal gu yemoo ak li war te nirook doyal, doon doxantu moom doŋŋ ci ëtt bi, am Macron mu jaaxle moo ko doon xaar ci bunt bi, koronaa bee ko waral, dajaloo yépp lañu dakkal.
Na Maki jiiite ci xel mu dal te bu mu am lenn lu koy yàqal ngir mu mën na matal digaale ba mu defoon ca wote ya, ne woon na dina jox liggéey benn milyoŋu ndaw.
Ngeson bu Kóngo, dalee ci Kabilaa mu mag mi, gannaaw ga doom ja ca RDC, Eyaamdema mu mag ma ba ci doom ji, ci Togo, Bóngoo mu mag ma gannaaw ga doom ja, ci Gaboŋ, Buteflika ca Alseri, Idiris Debi bu Càdd…ñan ci nit ñooñu ñoo mujj doon ay kàngam ci wàll woowu di laaj ak a laaj réew woteg pal gu jot.
Ci ndimbalu tabaxinam wu yaatu, nangoom ak bëgg nitam, la war a faj looolu dina ñu dimbali ñu taxawal wala ñu taxawalaat doxalin yi bànki xarala yi ba bëgg a jaay.
Waaye, mbas mi dafa sonal na leen lool.
Wóor na ma ne saa-senegaal yi dinanu tànn ci kaw ay mbaax ak jikkoy yu kenn mënut a naatable bu nitu pólótig yi.
Léegi def nanu ko ! gannaaw fukki at ak ñaar yu mu dund ak Bayern Munich, David Alaba, ñaar fukki at ak juróom-ñett.
Defleen ndànk ci bëggug nguur gi ci dëkk bi, Yàlla mooy joxe nguur jaarale ko ci nit ñi.
Demleen seeti lu waral jot ga mu jot ropplaan bu bees ci mën na am bëgg gu mu bëgg a bégloo waa Farãas ci lu muy dooleel ay isinam.
Dafa war a am ay tàkk-der yuy wër dëkk bi, ngir gën koo mën a aar.
Ci nguur gu mel ni Senegaal, toppekat bu dul way-pólótig, dafay jóg, jëlal boppam, def yoon  ci lu gaaw ni mu ko defe woon ci mbiru Xalifa Sàll.
Ñaari at ci gannaaw, yóbbu na leen ca ñeenteelu xaaju doytal ba.
Mbooloom pólótiga laata mbooloom koom … ci xalaatu saa-koom bii di Ndóngo Sàmba SYLLA, balaa ñuy xalaat lépp lu jëm ci mbooloom koom, dañoo war a ligéeyal sunu bopp jeexal lépp lu jëm ci mbooloom pólótig.
Danoo seetlu ne, léegi, saa booy wax ak askan wi, làmmiñu Wolof ngay jëfandikoo.
Nguur gi dafay leb ngir def ko ci ay naal yu amul benn njariñ, dayob payoor gi dañu koy yég bu baax, ñun saa-senegaal yi.
Maamur, xam nga ci sa àqulaay taalaa ne nekkuñu ci jamonoy jënd lile.
Lu baax ci Bawaruwaa yi ndax ci jenn jamono ji, ki jiitu ñàkk na ci tereŋu Union Berlin, ñaari bit ci tus.
Saa yu dugalee yëfu dofam yi ci mbaali jokkoo yi rekk ñi koy bàyyi xel am lu leen metti te loolu mu ngi tàmbali bi mu jaayee ngor gi mu dese woon ndax ab ndombo tànku PCA ca Miferso.
Li yokk mbir yi nag mooy xiif gi, ñakk a doylu gi, waaye rawatina li ñu mënul dara ci nguur guy joxe fu mu tollu ay lay ngir tàmbali ay liggéey yuy laaj koppar yu bari te du am benn njëriñ te ñàkk xorom, ngir feesal ay nafaam ak yu ñi ko jege, soofantal soxla yu sew-sewaani askanam.
Su Frankie De Jong (Barcelone) ak Memphis Depay mën a jëmale kanam Pays-Bas itam, yeggaat fu kawe fa ñu nekkoon 1988, niru na lu jafe lool.
Ab kamiyoŋ bu ñu duy ba mu diis gann, jóge Gàmbi jëm Ginne Bisaawo moo mujjee ca biir dexu Kaasamaas ga.
Dugalkat bu Kayoor Fut Futbal dugal na sax ñetti bal (ñaar-fukk ak juróom-ñeenteelu simili, juróom-fukkeelu simili).
Ca ñaar-fukkeel ak benn simili ya la Mertens bette Reds yi benn bal, ba tax ñu sonal Kalidu Kulibali ak i ñoñam.
Mbir mii, ñëw ci diggu kàmpaañu ñiy xëccoo njiitu réew mi, moo nekkoon ndongo yeek sàndikaalist ya nekk ca bëj-saalumu réew mi, bu ñu sukkandikoo ci benn yéenekaay bi.
Bi ñu leen ko yégalee, ndawi Komàndaŋ Abdulaay Masaar Jóob bu bërëbu wallu ak fay lakk bu Lingeer, ànd ak Komàndaŋ wu Birigaatu sàndarmóóri bu Dojji ak fajkat yu bërëbu fajukaay bu Labgaar, dem nañu ca bërëb ba jéyya ja xewe.
Waaw kay, dox bi dafa niru itam lu kawe lool ci Kuraasi, mi doon joŋante daj-dëppu monjaal 2018 ba.
Ndax danga jàpp ni Maki Sàll dafa gaaw a tiit, dellu ginnaaw, wala ?
Waaye, nañ ko nangu rekk, ku jàng kayitam gi gis ne, li mënul ñàkk rekk (ñetti téeméeri dërëm) la jël lempo, loolu la ndawal yoon li wax.
Te sax, doon na am solo ñu topp koppar yi jëm ci kàmpaañ bi ngir leeral ndax dugg na fi mu waroon a dugg ci jamono joojee.
Niñ ko doon xaare, Esipt (réew mi dalal) ak Kamërun (mi tëye raaya bi) ñoo jiitu ci lim bi dëppoo ak tërëlin wu beesu joŋante bi.
Poloñ mi dalale, moom, jàllam ajuwutoon ci moom rekk laata muy jàmmaarlook Gaynde yu ndaw yi.
Seen xeex de warul nekk lu dul fexe ba mu bañ a dem Rëbës moo gën ngay xalaat boppu nguur gi.
Naka noonu rafetlu na ni koñseye yi wanee seen kóllëre rafetlu bi ci war, ak li ko mbokkam yi wër.
Ay doxi ñaxtu la ñu bokk ca askan wa ñu laal amal (meneen mbir mu jaarul yoon ci àdduna) ngir tere nguur ngi mu jël ay matuwaay yu metti.
Bi ci mujju mooy bu waa kuréel giy saytu mbiru dipite yi jëm ci mbiru juróom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent ya.
Firnde bi mooy, doomu réew mi Mamadu Jaxate, ñu gën koo xam ci Niintche moo def li tax ñu jox ko cër, wanewu taxu koo jóg, liggéey ak taxawu askan wi rekk ñooy itteem.
Am naa sas wu bees, ak ekib bu mës a nekk sama xol, muy Reyaal Madirit, loolu la wax ci Tiwiteer.
Loolu moo waral setlukat yu bari di xalaat ne waxtaan wi warul féete ci fasoŋ ak xeetu lempo bi, waaye ci ni mu ñàkkee faayda boo ko tëkkalee ak yeneen liggéeykati nguur gi.
Ginnaaw liggéey yii ñu nekk, lim yi wane nañ ne FSD amal na ag yokkute ciy kopparam (ROE) bu tollu si fan-weer ak ñett ci téeméer boo jël, muy liy firndeel jeegoy xaalis bi, rawatina ci jamomoy mbas jii.
Ci mbir moomu, Usmaan Sónko moo dem gisi waa kër Njaga Ndóoy.
Xaalisu Afrig sowu-jant bu bees bi am na tur ba noppi : eko.
Mbir moomu ñu naan mu juróom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent yi du mbiru askan wi yépp la ndax alalu réew mi la say-saay yiy sol simis yu weex yi, di pasar-pasaree.
Mari Kóli : Ginnaaw bi ma amee bag S2 ak metiriis ci wàllu koppar ci Senegaal, am naa yéene yokk sama xam-xam ci wàllu xarala.
Su fekkee ne sax àndunu ci xalaatu Kont boobu tey fàttaliwaale ne li tax a jug diine ji mooy tàqale doomu aadama yeek ngëm-ngëm ak jaamu ay Xàlla (xërëm) yu dul Boroom bi,  waaye li nu mën a jàngat ci xalaatin woowu mooy ne su Ógist Kont dëkkoon Senegaal, xalaatam bi doon nañ ko firndeel ak xeetu njublaŋ ak mbumbaay yu ñuy wéyal ci turu diine jeek ñàkkum xel gu mat sëkk.
Ay tontoom amuñu, mbaa matuñu rekk.
Xew-xewu njoxeem palaas mi amal nañu ko ci anam bu ànd ak xol yu tooy te Dr Sekk gërëm na ci bu baax njiitu réew mi ak jëwriñ Abdulaay Juuf Saar, Ewaa Mari Kol  Sekk ak njiitu goxu Dakaar Soham Wardini.
Liy tax a jog am na ci ñeenti poñ yoo xam ne réew yi bokk ci CEDEAO war nañu koo matal laata ñuy mën a bokk ci genn xaalis gi : gafaka gu matul / PIB < ñett ci téeméer boo jël, tolluwaayu yokk gi ci at mi < fukk ci téeméer boo jël, BC di fay li matul ci deppaas yi / yi jóge ci lempo yi < fukk ci téeméer boo jël, ak ndemcu bitim-réew mi / njaay miy dugg ci réew mi > juróom-benni weer.
Bi ñu saytoo liy njëriñu turism ci réew mi lëkkaloo ak doxalinu Jibuti, FSD ràññee na xeetu liggéey yu bari te am njëriñ.
Kenn xamul lu waral seen sànku.
Moom jàpp na ne ndawi Senegaal ñoo war a xeex ngir am ndam ci xeexu demokaraasi bi, lu jëmale réew mi kanam ak doxalinu nguur wu jaar yoon.
Li gën a bon nag, mooy ne booloo yeek waa Tugal lu ci ëpp dafay tegu ci doxalinu man rekk maay ciy ame dara, bañ a nekk doxalinu wu ku nekk di gis sa bopp, moo waral li juge ci yokkuteg Senegaal di mujjee ca Farãas, Siin, Tirki ak yeneen réew… jëfi dof dëgg.
Senegaal de Maki Sàll rek la niru : ñàkk a xam, ñaaw, ndóol, dofe, ci gàttal ab mbaam-xuux.
Sunu gaynde yi amuñu xalaat, te nanguwuñu li nekk ?
Ferlãa Mendi, keni Lala, wala Nikolaa Pepe, ñoom it bokk nañu ci.
Lu tax ñu wax nu njëgu Ilaa Tuubaa gi ?
Jënd naa garabam boobu ñu defare gàncax ba ñu indil ma ko sama kër jarale ko dhl te bi ma ko defee na mu ko waxe, wér naa ci ñaari fan te dara dalu ma ci.
Maki Sàll de warul dolli ci meru askan wi yokkug kuuraŋ bi waral, jaay doole ngir yàq ëllëgu ay ndongoy daara ju kawe ji nga xam ne, seen palaas ca bërëbu jàngukaay ya la, waaye du ca kaso ga.
Li tax doxalin wii waxaguñu lu si jëm ba léegi moo waral nuy xel-ñaar ci yéeneem, yoon wu jëkk, ngir doxal ak njubteek pas-pas bi mbir mi laaj, alalu askan wii na xam ne, ci lu wér, mooy doon fayub njambaarte ak xare bépp saa Senegaal ñoom ñi nara fay yi ci war yëpp bamu jeex.
Ak li ñu ñàkk lépp, Fintech yi nangu nañu ndogal ba tax ñu yaatal seeniy mbir ak seeniy lëkkaloo.
Du dëgg !!
Mën nanu nangu ci loolu aalug njiitu réew yi Talon ak Sàll ci gis-gis bu wuute bi bànku bitim réew yi yore saytug koppar yeek koom-koom yi (FMI, BM, OCDE, ak yéneen) am.
Bi mu jëlee njiitu jëwriñ ji ñu dénk biir réew mi atum 2003, génnul ci dàqug Idi ci boppu nguur gi, jiiñ ko nger atum 2004.
Yàgg bawul dara !
Ci jeexitalu ñaareelu pàcc bi, ku nekk ci ñaari ekib yi lajji na ab penaalti.
Jëwriñu biir réew mi, Aali Nguy Njaay, wax na gaawu jii yéene bi nguur gi am ci yokk jumtukaay ak fajtatu lopitaalu Tiwaawon, daal di tàmbali at mii nu jëm aw tëralinu yeesal wu mucc-ayib.
Bés bu ko nekkee, dinaa yërëm ñi àndul ci jikkoom ji.
Ñenn ci ñi bokkoon ci wàcceg nguur gi, ci seen naagu gi leen ëpp doole, dem nañu sax bay ñaan Yàlla xew-xewu réewu Mali mi dem ci nu mu gën a gaawe ca Ginne, Kódiwaar ak Senegaal.
Lu néew ci ñi ko nekkoon dañu léen yoonal, te amul lenn lu ci leer, ci ñi ëpp te gàttal ko ci : Sàrt, jukki 92-52  bu ñaar fukki fan ak juróom-ñaar ci weeru mee atum 1994 , te ñu dëggal ko ci ndigalu jukki 94-27 bu fukki fan ak juróom ci weeru féewiriyee atum 1994, mu neenal dog 332 dalee ci 2, 379 ba 383, neenal te wuutal yenn doxalinu téere II bi ëmb sàrti juuti yi : péncum ndawi réew mi joxe na te méngale na ci ndajeem mi amoon ci alxames fukki fan ak juróom-ñett ci weeru mee atum 1994 , njiitu réew mi biral sàrt yi nga xam ne li ko lal mooy : menn xët – dëggal nañu ko, dogali ndigalu jukki 94-24 bu fan-weeri fan ak benn ci weeru sãawiyee atum 1994 mu neenal dog 262 dalee ci ñeent yenn dogal yi ci yi ñu toftal III bu téere I ak toftal II – C-20e bu téere II bu sàrt bi tënk mbiri juuti te mu soppi yenn dogal yi ci sàrt bi.
Wàllu wér-gu-yaram bokk na itam ci li leen tax a jóg ak taxawalug lopitaal Seneraal bu Jibuti.
Di fàttali ne ab bis dafa mbëkkanteek benn 4X4, am ku ci faatu ak juroom-ñett yu am ay gaañu-gaañu te ñeent ñi sonn lool.
Militaŋu APR ya mer ca paacoo ba, ñoo songu Pale, di màndargay mu màgg mu dooley pénc mi, te loolu sax moo taxoon Giy Maris Saaña nekkoon ci loxoy yoon diir bu yàgg.
Boroom bi, nu ngi lay ñaan ginnaaw lu jege juróomi téeméeri at cig ndóol, des ginnaaw, buumu njaam, wéy ci ndigalu nasaraan yi.
Li nu war a laaj kay mooy, xam ndax perantal yi wala xale yu ndaw yi am nañ ci pexe.
Bañ ku leen yab tax na, ñu woo waa Pastef yi ci gox bi yëpp ngir ñu jublu ci dooleel ak tasaare doxalinu Pastef.
Ginnaaw loolu, dafa sàkku woon ci Péncum-ndawiréew mi mu woteel ko ab sémbub-àtte bu koy may sañ-sañu doxal nim ko neexe.
Li muy gën a tàng ak jafe-jafe yiy yokku ci yoonu wéru koom-koom bu njiitu réew mi Maki Sàll taxul ñu daw gàngooru njiitu réew mi ga ñu àndal te ñu koy jiitu saa su ne, ngir bañ ku leen raw.
Bay ci sa wewu tànk, te léegi la war a tàmbali.
Lii la baataxalam ba wax. Bég naa lool ci li ma gis te waxtaan lu yàgg ak Sëriñ Saaliwu Cuun, Xalifa ndem-s-Yàlla, baayam ba.
Nun xalaat nanu ne ak doxalin woowu, dinanu mën a amal am ndajeem waxtaan mu jaar yoon.
Te foofu tëj na ngir rakku ndaama li Jaaña Njaay.
Senegaal, ci xarañteem, moo toogloo Ugàndaa (benn-tus), àjjuma ci juroom-ñetteelu bëccëg bu CA yi.
Giy Maris Saaña jàpp na ne, lii moo tax Senegaal mi waroon a am gën caa néew téeméer ak juróom-benni kër lopitaal su amee fukki milyoon ak juróom-benni doom-adama, amul sax lu mat juróom-fukk.
Caytug LFR2 bi nekkoon na buntu ngir ñu dellu ci yoon wu xarañ woowu nga xam ne yenn liggéeykat yi ñoo ko taxawal walla këru nguur yi, ci déggoo ak borom daraja yi, ngir ñu luubaal xaalisu askan wi.
Ñaari bit ci dara la ko Inter dóoroon, waaye, boroom yére yu mboq yi fexe nañu ba jekku bañu noppaloo ba dellusi.
Doxadéem ci am réew moo xam ne moo ma moom ndax juroom-benn-fukk ci téeméer boo jël ci sa sama njàng moom la : mën-mën bi, xam-xam bi ak xam-àdduna gi.
Ba tay Salsburg mën naa jàll waaye fook mu dóor Reds yi.
Ci ay bërëbu jàngukaay yu fess dell ak ay ndongo ba am ñu toog ci suuf, léeg-léeg ci peggu palanteer yi wala buruxlu ci biro jàngalekat bi, boo moytuwul wiris bi dina tasaaroo ci anam bu jéggi dayo.
Mbirum yoon la te du mu pólótig, bu ñu war a àttee fa mbaxane doonee benn te bañ a nekk ca këru depite ya nga xam ne kuréel giy saytu fésal na bu yàggul ab nettali boo xam ne la ca nekk buñ ko mengóoleek doxalinu laykati Maamur Jàllo yi, wax na lu bari ci pexe yi ñu lalal dipite Usmaan Sónko.
Def lu leen di yee sax du jëriñ dara, mbaa muy fàttali seeni waajuur seen wareefu yar ak taxawu.
Moo tax àdduna yëpp xam luy bàkk, (woy sa bopp), nga xam ne li ko tax a jóg mooy dox ci xelu ki ngay joŋanteel ngir mu ragal la.
Ñu ngi ko def ci ndigalu kuréel giy doxal ak di xalaat diggante kuréeli liggéeykat yi ci coppite, mbooloom ñiy yëngu ci wàllu coppite Senegaal sàkku nañu waxtaan ci  diggante waa Afrig bu ñaar-fukk ak benni xarnu : sunu àq, sunu wér-gu-yaram, sunu ëllëg.
MC : Ba fi nuy waxe nii, woteb gafakag atum 2020 bi moo xew ci pólótigu Senegaal.
Palaasu ndaw taskatu xibaar ak njiitam nekkul kaso waaye ci kanamu CNRA ak këru àtte gi nga xam ne moo war a àtte naataagoom yépp bu fekkee, loolu yàgg na te kenn waxu ci kanamu jéem a yemale emisoŋ yi ci tele yi (ci jubbanti, ubbi, li nëbbu ak lu jeexul taxawaayu jàmm bu taskatu xibaar yi) am fulla ci liggéeyu tas xibaar ni royukaay bu tas fépp te du am benn kayit, waaye di tërëf-tërëfi rekk di dem.
Kon wareefu waajur yi mooy ñu gunge xale bi ci yoonu defaroom wi muy defal boppam.
Dañoo bëgg Maki te dundunu ci ndóol gi ci yaakaar.
Mën naa niru lu jafe, waaye so xoolee joŋante bi xam ni li ñu fay saa-almaañ yi baaxul.
Amoon nanu yéeney seeti ku ci nekk ci ñoom ba noppi dëfël ko te taxawu ko.
Nafisa Daraame Ja moo ko bind.
Xelalkat ca kanaal espoor, dina wax ginnaaw ndamu gaynde yi ci kaw jaar yi (benn-tus), àllarba jii ca Esipt : danuy tuutal saa su ne ndamu Senegaal.
Xam naa futbal te xam naa li ekib bu mel ni bu Madirit soxla, xam naa ni sunu amul ndam, war nanoo dem.
Pólisu Waqinaan-Nimsaat jàllale na B. Juuf ca àttekat ya.
Dugalkatu waa Mansesteer Siti bi ci gën a mag ñàkk na xarañteem te Peb Guwarjolaa ubbil na ko bunti génn yi.
CIS, bi Baabakar Ngom, boroom Sedimaa, jiite (ki raw ci yarum ginaar gi) te muy soog a am këyitu juddoom, mu ngi taxawal ab gafakag ñaar-fukki milyaari seefaa guy jóge ci way-bokk yi.
Cdd bi perefe jiite te Anrac amal ko tax na njiitu dëkk yi wax seen mbégte, gërëm Nguuru Senegaal miy dox ngir jàmm ak kaaraange dellusi ci gox bi.
Xëy-na xamu leen ko, waaye borom daraja yu bari ñu gën leen a xam ci seen njublaŋ niki Vincent Bolore, dugal nañ seen alal ci mbay mu yaatu moomu ci biir réew yu bari yu mel ni Kamërun, Tógoo, Gaboŋ, Sàntarafrig, Ginne Ekuwaatoriyaal ak Ginne Bisaawo, Kódiwaar, Bene, Gana, Niseriyaa ak yeneen réew.
Fi leek nuy xaar ab kuréelu nguur gi indi saafara ci jafe-jafey xëyu ndaw ñi ak xëy mi rekk, dañoo war a tëral, ci lu jamp, ay saytu yu am njëriñ ci gox yi mbiru tukki sonal.
Xaalisu Jibuti bi am na xaat ay jeexital yu amul fenn diggante bi ñu dajalee ak léegi nga xam ne matul sax at.
Kab-Weer mu ngi ci dugg atum 1976 te Móritani moom atum 2000 la ci génn.
Képp ku am jollasu (telefon) rekk, ak réso boo mën a yore, mën ngaa am jëfekaay bi ci sa jollasu.
Waaye kenn umpalewul itam ne li ëpp ci way-gëm yi ci réew mi, ak diine ju ñu mën a bokk, bëgguñu, sañ nanu ko, ñuy lalal fii ci Senegaal, ci sunu réew, ay faramasoŋ yu bañ diineey islaam, yu mësul a am Farãas, maanaam Grãa Oriyãa bu Farãas
Moom kenn la ci ñi ëppale bit ci ligg bu jëkk bi (ñaar-fukk ak ñaari bit).
Maa ngi sama ruq di waajal sama génn yii di ñëw loolu la njiitu ekiri Taay Singa wax ci yéenékaay bii di Sunu.
Naka noonu, dëppoo ak tëralin yu booloo yu dog 164, 165, 166 ak 167 sàrt n°2012-31 bu fan-weeri fan ak benn ci weeru ci desàmbar atum 2012, bi ñu soppi te mu ame téereb sàrti lempo yi, xaalis boobu ñuy joxe weer wu dee, ngir ay jollasu, dañu ciy téq lempo.
Baalu loo ab jëwriñu nguurug njiitu réew mi Maki Sàll ci kanamu askan wépp ndax ab jalgatib dogal bu mu def, mooy doxalin wi gën ngir xaar ba xàddi ci pólótigu xaxaate bi.
Juróom-benneelu xëtu nettalib CEP); yéxaayu ndàmpaayu njabootu Ndóoyeen ak ñi des moo leen yóbbe ñu jaay SOFICO/CFU seen wàll ci li ñu leen ameel (wàll wi amul sax te CFU Sarl demul woon sax ca digaale ba); Njaboot yiy donnu am nañu xaalis ci nguur gi (Cf.
Bés du romb te yéenékaay yi tudduñu dee gu laksidaŋu oto waral.
Bu moytu wul dina merloo Maki mi Macron xëcc ay noppam ndax li mu joxee dogal ci dajaloo bi ak doxu ñaxtu ginnaw ayu weeru màrs wii nu génn.
Lii benn la ci junj yi ak seet ci wonekat yi.
Maa ngi woo takk-der yi nekk ci yoon wi ñu déglu bu baax ñiy yégle te fexe nu ñu dakkalee demug oto yi seen melookaan dëppoowul ak yoon.
Ñeenti fan ci weeru me atum 2018, depite bii di Usman Sónko, njiitu PASTEF, kalaame na fa yoon ngir luubal gi ñuy luubal alalu réew mi, waaye pólókirëer mësul a jël mbir mi ndax aw lay wu kenn xamul ba tay.
Alabaa mi ékibu Tugal yi gën a mag di topp, Reyaal Madirit la mujje dem.
Ci daje bi, ñi ko teewe woon déggoo nañ ngir … boole ñi gën a xarañ ci futbal bi ngir sàmm ko te fexe ba matale li ñu tëral.
Ngir biiral ko rekk te fileek juróom-benni weer, ñu ne ñu gis ngeen de, gaa yi.
Fi BEAC mujjee mooy, li mu wax ne waxaguñu ci wàññig dooleey seefaa bi.
Noo ngi xamle ne ginnaaw bi ñu ko dàqee ci liggéeyu nguur gi ci anam bu teguwul ci yoon, dinanu def lu nu mën ngir xeex lépp luy yàq bokkam ci joŋante yi.
Moo tax gisuma sama bopp ci nekk doomu réewum Móritani, doonte am naa fa sax ay maam, loolu la yégle ci waxtaan wa mu amaloon ak surnaal Record.
Ndaw yu am pas-pas yi ngeen doon moo tax, nu leen di ñaan ngeen delloosi seen xel ; li ngeen jàpp nii dara baaxu ci.
Usmaan Sónko de mujje naa wax Maki Sàll mu bàyyi ci ni mu gën a gaawe doomu réew mi Abdul Kariim Géy, mi ñu tëj ci lu dul yoon te yaramam sutante, moom mi doon wax rekk ñu tijjiwaat jàkka yi.
Dafa war a leer, loolu la Maki Sàll bàmtuwaat bi mu dalalee àllarba ca pale ba mbooloom liggéeykat yu Senegaal (CNTS) ma ñëwoon doxsi tànku ñaxtu, ci xew-xewu benn fan ci weeru mee.
Jeexitalu 2017, këru liggéeyukaay gu njaboot gi tebbi na raw gaddu gi : benn milyoŋ ak téeméer ak juróom-ñeent-fukk ak juróom ci dolaar ngir séddale ay tiset, ay bal ak yeneeni jumtukaay yu jëm ci wàllu tàggat-yaram ci joŋante yii di ñëw te waa CAF amal leen (joŋanteb këlëbi Afrig bu atum 2018 ak joŋante réewi Afrig bu atum 2019).
Bi nu kenn woowul ngir nu bàyyi sunu loxo ba naaféq yi naan nu nu jéggale, ñeneen ñàkkal fayda xeex bi ba ñeneen naan dañoo bëgg a siiw.
Jàng naa lu bari ci joŋante yi ma doon seetaan, gën a xam doxalin wi ak naka lanuy sumbee joŋante yi ci anam buy wéy tey yokk jom.
Goxu CEMAC : njaqareg wàññi dooley seefaa gaa ngi fi ba tay.
"Waxinam wi ""Wóoy, yàqu naa !"" bi mu doon aalu ci biñ koy laaj wane na lu bari xoqatal bi Bugaaseli doon dund."
Isaaga Silla defaatul kéemtaan li naatangoom bi def.
Ci nataal, SENELEC doŋŋ ay jaay kuuraŋ isin yeek boroom ndomba tànk yu mag yiy jëfandikoo kuraŋ bu bari.
Benn bi moo fësal itam ne tolluwaayu ñi amul xëy ci kaw gi mu ngi ci fukk ak juróom-ñaar kos benn ci téeméer boo jël, moo ëpp ñi ko amul ci taax yi tollu ci fukk ak juróom-benn kos ñett ci téeméer boo jël.
Jariñ réewam bi mu nekkee jàngalekat ay ati at.
Boo ko méngalee ak LFR1 bu tollu ci ñaari junneek juróom-ñeenti téeméer ak juróom-benn-fukk ak ñeenti milyaar kos juróom-ñaar-fukk ak juróom-ñeent ci seefaa, ci lu dugg ak li génn, ak ñetti junne ak ñetti téeméer ak juróom-ñeent-fukk ak juróom-ñetti milyaari seefaa ngir LFR2, naalu yoon bile am na yokkuteg ñaari téeméeri ak juróom-ñeent-fukk ak ñetti milyaar xos juróom-benn-fukk ak juróom-benn ci seefaa (juróom-ñeent kos juróom-ñeent ci téeméer boo jël) ak ñetti téeméer ak fukki milyaar kos fan-weer ak ñett ci seefaa (juróom-ñeent kos benn ci téeméer boo jël) bu ñu ko dendalewul ak lenn.
Nguuru Senegaal yoreel na SENELEC alaal ju takku, tollu ci ñaar-téeméeri milyaar ak juroom-ñaar-fukk ak ñeent ci seefaa, moom ci boppam, ameel na SAR juróom-fukki milyaari seefaa.
DU CI BENN ! ci seen ñatti tëralin yu bees yi, am na tëralin buñ naan ZÉRO DÉCHET (salte dootul am) te ñu dénk ko jëwriñ Abdu Kariim Fofana mu rëy riir mi, muy génn ci tele rekk di coow (waa Senegaal yi gis nañu ne lajj na bu baax ci dogalam yépp, ak ñi muy jële ci seen bérebi liggéeyukaay yi, bàyyi ñee…) te waroon na am aw tëralin wu muy topp rekk ba mu sotti.
Waaye sax, ci limu wax, fayna alal jimu leen yoreeloon lépp.
Koronaa wiris bi, niki balaa yi jot a jaar ci àdduna yépp soppi na doxalin ak jikkoy àdduna bi, réew mu nekk xamaale ci li nga mën ak li nga tële.
Usmaan Sónko wax na ci pexe yi Maki Sàll ak nguuram lal ngir yàq pólótigam.
Waaye, bi ñ ci ŋoyee wax ne fàww nu def dara, ci laa leen ne nañ ko def ci sutura.
Waaye damay ragal, su waa Senegaal yi falee Sónko njiitu réew wi, muy tàggu sëriñam laata muy jël ay dogal yu am solo.
Bu weesu wax ji, may jëwriñ yeek njiiti campeef yi ñuy jël ay dogali génne xaalis ngir def ko fenn, ci seen cobare bopp, dafay andi ay coppite ci caytug alalu réew mi.
Doxalinu waa Pastef ci xeex yi yitteel askan wi.
Ci ñaari mbir benn bi : Maki de ñu xamul dara ñoo ko wër, mu dem ba miis ko wala du déglu kenn.
Ak waa Bayern, danoo ñafe ba dee ngir jël raw gàddu gi.
Te itam, nataali rayante yu doy waar ya xewoon ca kàmpaañu wote ba woon féewiriyee atum 2019 ñu ngi ci bopp nit ñi bat ay.
Ak li ñi yore wàllu ndox mi (Sde) dalal xel yi lépp, moom mi saxoo di leen benn-bennal, ne
ñàkkum ndox du am, terewul ñu koy ragal ba tay.
Nit ñu néew lañ fekk ca buntu këru njiital mustarsidiin yi.
Am na itam ay pàcc yu ndaw yuy yore waajalug lépp lu aju ci ndajem waxtaan mi.
Ci noonu, su fekkee ne sax Nguur nguy taxawu askanam ci Senegaal mënul nekk, Réew mu nekk dafa war a jël ay matukaayam ngir toppatoo lépp luy laal dundug askanam te rawatina lu jëm ci njaboot gi, jigéen ñi ak xale yiy yore réew mi ëllëg.
Yàlla yéen la àndal ak ñi ëpp ci réew mi te boolewuñu ci wax !!
Fdi joxe yépp nataal ko ngir ñu xam ne lii PASTEF a ko joxe ; wànte bu kenn xam ne kii walla kee moo jot lii walla lee…Léegi nag ndéem yéen a ma laaj, dinaa leen tont : yóbbu nañu ci bérébi fajukaay yi ay jumtukaayi paj, te loolu def nañu ko ci biir réew mépp daanaka.
Ndax ci xarañte, Powent Saareen mën nañu cee liggéeyaat ay ati at.
Fexe ba ay réew fees dell ak i bor ba noppi di leen noggatu, jalgati yoon la waroon nekk, nekku ko.
Waa jii naaféq bu mag la te bët bu set mu wane boppam.
Ay nit ñu ñu teg fu ñu yeggul ñoo aakimoo li ñu war a séddale askanu Senegaal wi, ak wet gu ñu mën a féete.
Dugalkatu Reyaal bi am na fan-weeri bit boo boolee joŋantey at mii yépp, jottali na itam fukki bal ak benn yu mujj nekk ay bit.
Bëggunu mu nekk ndajem yéeféer yi.
Sëñ bi dafa mel ni, payoori pénc mi, payooru weer wu dee, ndàmpaay ak xeeti neexal yépp ci xaalis wala ci leneen, yi ëpp solo, dañuy rëcc ci téqum lempo mi.
Xëyna Saajo Maane moo tee tàggatkatam bii di Aliyu Siise woote am ndajem jafe-jafe.
Ñoom li ñu ci jublu mooy xeex ñakkum liggéey mi tax ñu fexe ba ñi ñu ko jagleel di liggéeyal seen bopp.
Saajo Maane ab futbalkat bu am sago la ; ci doxalinam ci biir futbalukaay bi ak ci biti yépp.
Fileek amuñu fitu wax seeniy jafe-jafe te saafara ko ngir alal ji nekk ci dénd bi sax fi, ñu soppee ko fi ngir sunuy doom ak i sët jariñu ci ëllëg, dunu am ndam mukk ci yoonu yokkute wi ak tëralin wu nu mën a teg.
Cib laaj ak tontu bu mu amaloon ak taskati xibaar yi, la persidaa Alasaan Watara wax ne farãa CFA atum 1960 ba tay la nekk xaalisu Afrig, ne moomeelu waa Afrig la te ne waxtaane FCFA amul njëriñ.
Xeex ak réewum Israayel miy boddi yeneen xeet yi, warul tax nga am sañ-sañu dóor bépp yawut boo dajeel.
Génnug Seŋ-Siriyee bi waroon naa bégal wa Pastef yépp, ndax li mu feeñal li ñu doon nëbb ci féewaloo gu kujje gi ñu doon wax ne benn bopp la, te demewul noono.
1000 farãa, loolu la njiitu birigaat bi yor wàllu cet ak sellal gi ci réew mi, bu diwaanu Kees.
At mu nekk réewum Senegaal war naa wote ay natti xaalis bu ñu warul a romb.
Dootul nekk farata ci Bànku BECEAO muy jox Bànku Farãas genn-wàllu dencam yi.
Monte dañu leen rawoon lu bari, waaye taxul Foks yi bàyyi seen loxo te mujjee nañoo dugal ca jeexitalu simili yi dolleeku ci waxtu wi.
Ak tolluwaayu réew mi, xel nanguwul ñu xalaat a jox am njiitu kujjeg pólótig ñaari milyaar.
Waxtu xare mooy ci lu wér waxtu wu réew mi yépp di booloo, waaye ngir njëriñu ñépp rekk.
Sudee am na lenn lunu man a jàngee ci Eurozone bi, moy ne ab gox bu bokk xaalis te bokkuñu doxalin ak tëralinu koom-koom, du dem.
Seen, bi mu mujjee am ndam ci kaw mbërum Géejawaay mi ca awiril atum 2015, waatoon na ni dootul bëre ak kooku.
Yoro (filmekat), Usmaan (dawalkat) ak Abdu (taskatu xibaar) ñàkk nañu seen bakkan ndeysaan.
Ba tey dafay waral am ay xibaar yu jëm ci njiiteefu pénc mi, ànd ci ak way-jëfandikooy njiiteef googu ak liggéeyandoo yi ci suqaliku gi, nit ñépp.
Askan wi sonn nañu, te ñi nekk ci nguur gi ak seeni ñoñ ñu ngi feesal seeni nafa.
Pay nee na : Booy jëfandikoo doxalinu Core Bànkiŋ Tag bu bees bi.,
Saa-senegaal de lu mu màtt mu dagg, te soo moytu wul mer mi askan wi bëgg a faj, dina dal ci kaw ñu ci seen yoon nekkul.
Cib bataaxal bu waa Seneweb jot, mu ngi ñaan kilifay réew mi ñu teey ci li ñuy def te fexe ba koronaa wiris bañ a laal askanu Senegaal.
Bombarjée dina matal at yooyu ci jeexitalu at mii waaye mu ngi am yaakaar tàllal ngir jëlaat raayab buuru làmb ji nekk ci yoxoy Móodu Lóo.
Kàmpaañ bi waxinu waa firi la ñu ci àbb, ngir gën leen di daaneel.
Etaasini de mën na ñu bari doole ci kanamu nit ñi waaye ak xew-xewi ñaar-fukkeelu xarnu bi ak benn, réew la niki yeneen réew yi am ay jafe-jafe ba tax sax Risi di ko kókkëli ak ay jumtukaayi faju yu mu ko yónnee.
Ci noonu, ñi yore wàllu yar gi ca CAF jël nañu dogalu aj M. Yuusu Jaal ñaari at ci lépp lu jëm ci mbiru futbal.
Waaye maa ngi beral nuyoo peresidaŋ Maxamaan Usmaan di ko jox wàccuwaayam.
Bërëb bii nit ñi mel ni yaw lañu ko beral.
Bi ma jàngee sa téere bu mujj bi laa soppi sama gis-gis ci yaw.
Waa birigaat bi yor wàllu sineebar (BRS) ca Séeju ña ngay yokk seeni pexe ya ñuy lal ngir jële njënd ak njaayu yàmbaa ci gox bi.
Li ñu war a xool : Yaatal ci wàllu mbay mi (ñaar/ñaar) : Naka la mbay mi mënee saafara ñàkkum xëy mi ak jëmale réew mi kanam.
Am ndajem waa Senegaal yi nekk Ñaame bokk na ci tëralin wi.
Waa Senegaal ya nekk ca Kanadaa ak Etaasini dajale woon nañu lu jege koppar yiy tax kowaalisiyoŋ Ndawi_ mën a bokk ci joŋante dipite yi atum 2017 (fukki milyoŋ ak juróom-ñaar).
Looloo tax ma taamu woon seetaan finaalu LDC ba.
Waxu Guwarjolaa (Mansesteer Siti) yu mujj yi dañuy firndeel dalug doomi Senegaal bi wuyu sànni xeeri saa-espaañ bi ak bal bu mu naaw mbëkk mu dugg ca jàmmaarloo baak Mansesteer Siti ! Ñetteel bi mujj ci yiy tax ñu tabb la Balu Wurus gën naa dalal sunu xel ci caytu gii war a jox Saajo Maane raaya bi ci yoon.
Bi muy jël nguur gi atum 2012, Maki Sàll tàmbaliwaatoon na ay waxtaan ak benn pàccu MFDC.
Xarañte gi mu wane, booleek dalug góol bi Eduwaar Mendi ci génnam yi, fàttali na ne Senegaal am na lu ko mën a yóbbu fu sori, su fekkee ne sax saalif Saane dafa mujj génn bi mu gaañoo.
Nattug xaalis bi ci tëralin Li ko dalee benn fan ci weeru sãawiyee atum 2020, Senegaal dina jóge ci gafakag pexe jëm ci gafakag njureef.
Te loolu moo tax waruñoo wax ci palug Maki Sàll gi.
Kàddu guy tax ñu xam li pólótig yi di jural nit ñiy tukki.
Su nu taxawaloon benn xaalis, CEDEAO dina doon fukk ak juróom-ñetteelu réew mi jiitu ci wàllu koom-koom ci àdduna bi.
Dëgg dëgg, ba nu la falaatee ba léegi ak nguur gu bees gi ñu taxawal, askanu Senegaal ñaxtu nañu leen seen mer ak seen yaakaar bu tas.
Maki da fee war a jóge ngir jàmm ak dal dellusi ci Senegaal !
Xaritam yeek ñooñam yi yépp fowukaay lañu ko jàppe.
Fàwwu way-pólótig yi am seen fulla ju mat, moo xam ñi nekk ci nguur gi, wala ñi nekk ci kujje gi, ci anam yi yenn ci bindkat yi ak boroom xam-xam yeek mbootaayu doomi réew mi di jëlee seen yos.
Bu ñu nu wax itam ne ni Senegaal xaatimee moo baax wala leblekat yee leen wóolu.
Ñoom de wane nañu ne tëju beek liggéey bi wàññeeku yàqalu leen dara ndax yokk nañu seeni denc ya leen daan yóbbu weer ngir mu dem ak ñoom juróom-benni weer jàpp ñaari at, loolu la ndaw yi leeral Mikoro.
Ay sos ci tolluwaayu mbayum gerte mi.
Saa yu rëccee rekk, am na kenn wala ñu ko dimbale ndax moom rekk mënul nas palaŋ bi ba rëcc te xam li ko ci mën a fekk yépp.
Man duma ko ndokkeel ci làmpu soleer yu mbedd yu ñu dul toppatoo ni mu waree te daañu fay benn benn ndax ñàkkug toppatoo ak yeesal yu ndawi réew mi yu ci xarañ te am pas-pas waroon a def ñu leen fiy bàyyi saa su ne di taamu këri liggéeyukaayu waa Farãas yiy ñëw ratt ñu ba ñu jeex, ñu dellook seeni nafa yu fees dell.
Sónko am na jëmm ji, xam-xam bi (ENA la génne) ak mbëggeelu réewam ngir jiite Senegaal.
Réew yiy bokk benn xaalis de ponkalu tubaab ba leen yàgg a noot te bókkoon ci pólótigu xaalis ngir seen koom-koom dootu leen yilif,
Li xel gënoon nangu, balaa ñuy rëbb boroom ñaari tur yi, ñu taxawu njiitu réew mi Maki Sàll ak depite yi, ubbite ndajem waxtaan ca kër depite ya (su dipite yi amul ndaje), ngir bind ci biir sàrti nguur gi te saxal ko si, tere ba fàwwu ngóor-jigéen ak lépp lu ci jëm.
Bi ñu fekkijee waa Alawes, Reyaal def na li war.
Nanu am ngor waay te bàyyi leen ñu tuur ndox.
Naka la koronaa wiris bi jàppee xolu liggéeyukaay yi ?
Waaye nanu lijjanti fitna gi ci pólótigu Senegaal bi Maki Sàll ñëwee ci nguur gi ba léegi.
Farandoo Seŋoor ya naroon nañoo déjjati jëwriñ ji yor wàllu njënd ak njaay ak ndefar mi Abdulaay Fofana, noonu Ja bu mag bi.
Ànd ak Maki kor Mareem Fay ngir Senegaal gu jëm ca kanam te am NDAM !
Pàcc bu jëkk bi ci nataal bi mu ngi tuddu : Ban pólótig moo baax ngir yokkuteg koom-koom bu yémale ñëpp, di dimbalante te mu sax ?
Ngir am kóoluteg nit ñi, dafa wax ci digg pénc mi li mu am ci alal yépp ; mu ngi ko def ay weer ginnaaw bi mu faloo ba pare, ni alalam ji yépp tollu ci xaalis, xayma nañu ko ci lu ëpp benn.
Dëgg la ni ndaanaan li ci li mu am lay xalaate, du nag ngir toppaat ci waaye ngir wane leneen.
Wut daw-làqu ci askan wi mbaa ndogal ngir nëbb sa ñàkk a xarañ dafa war a dakk.
Lu jëm ci CRRH-UEMOA : CRRH-UEMOA, ab dogalu gox ngir dugal xaalis bu réewi UEMOA yi ci wàllu dëkkuwaay, am na sasu wuti xaalis bu muy fay ci diir bu yàgg te tono li woyof, te ay bànkam ak SFD di ci jëriñu su ñu lebalee seeni kiliyaan xaalis bu ñuy tabaxe kër.
Waa Vox Poluli nee nañu, woyu yi yóbbu nañu benn ordinaateer, ñaari telefon portaabal ak xaalis bu ñu waxagul nu mu tollu.
Am na ab anamu nelawal nit ñi bu bon.
Su fekkee ne yàqkat yile amuñu xelu tekki seen ndombo-tànk, njiitu réew mi dafa war a am fulla ju mat sëkk faj ko ngir delloosi mbir yi fi ñu nekkoon.
Diggante démb ak tay, lan lanu gisul rekk ci mbiru pólótig yoo xam ne ay nit ñu bokkul jikko ñoo ko yore ?
Ginnaaw weeru gereew ngir ñaxtu dund gu metti geek njàng mi, Mbootaayu ndongoy Iniwersite Alin Jóob bu Bàmbeey yokk nañu seen loxo.
Xaaf moytul, jàpp ci rekk, bul wor Bàrt.
Juróom-ñaar-téeméereelu matsu Mesi bi ak mayo Blaugrana bi ndam la woon ci Pulga : doomu Arsàntin bi dugal na benn bit ak ñaari bal yu mu joxe ñu dugal leen.
Ab saa-siri bu yore ñaari paaspoor (bu Siri ak bu Maleesi) lañu teg-loxo, juróomi fan ci weeru nowàmbar wi weesu, ca Kaaraŋ, ab bërëb bu siiw nekk diggante Gàmbi ak Senegaal.
Caytuyin wu ni mel de waaru pénc mi mën na koo toppandoo ëllëg.
SAPCO war naa yeesal làmpu mbedd yii mel ni ay làmpu tors.
Gis nañ fii ne boru nguur gi dafa yokk (tollu ci fukk ak ñett ci téeméer boo jël ci at mi) ba ëppe lu bari xaalis bi ñu dugal ak li tukke ci lempo yi.
Nguur gu xarañul te tëlee saytu jafe-jafe yi, xool tolluwaay ak boole bëgg-bëgg yi, jiital te taxaw ci li jëm ci askan wi.
Boole ko ci naxante beek waa Mansesteer yi waroon na wàññi njëg li te fexe ba njiitu Madirit yi mën a dugal milyoŋ yi ci ñeneen.
Senegaal du Dakaar mi boole ñi gën a mer ci meetar boo jël ci réew mi.
Mbay Jaañ mi gisul woon dara bi joŋante bi di tàmbali, dafa yaakaaroon a jubbanti loolee.
Sers Alimi doon na yóoxu, ak waxin wu reetaanlu woowu, rax-ci-dolli di ŋàññi ay doxalin.
Pàcc bi dafa am jumtukaay buy génne ay tiket ngir ñu mën a topp mbir yi ak jumtukaay enternet bu ñuy dence.
Benn ci lay yu mag yi njiitu réew mi Maki Sàll jiitaloon bi muy kàmpaañ te ñëpp bégoon ci moo doon doxalinu nguur wu jaar yoon.
Ci mbir mi nangu nañu fukk ak juróom-ñeenti kiloy sineebar yi ñu wax te jàpp nañu itam benn saa-senegaal bu war a am ñaar-fukki at ak juróom-ñett.
Lótaro Màrtinees ak Romelu Lukaku la kay.
Bi ñu koy laaj ci mbiru yóbbu xale ba pare sàkku ko, boroom benn jabar bi nee na jëlul ndawu xale bi.
L’As xamale na ni, lim bi mu ngi tollu ci kenn ku ñàkk bakkanam ci saa si ak juróom-ñatt ñu am ay gaañu-gaañu, ñeent ci ñooñu lott nañu.
Ñiy saytu jawwu ji yégle nañ ndox mu bari muy ñëw, muy xibaar bu neex a dégg.
Njiitu réew mi dafa bëggoon a ñëw fii ngir soxlay gàmmu gi, waaye ñun itam bëggoon nañu mu ñëw fi.
Tórinoo, mi ñëpp xameek defãas bu dëgër, juróomi mats a ngi nii Enteer amul ndam ci kawam.
Ci ab wisit ca Abijãa ñaar-fukki fan ak juróom-ñeent ba fan-weeri fan ci weeru awiril, Birinoo Lë Meer, jëwriñu Farãas ji yore wàllu Koom-koom week Koppar yi, dalal na xelu njiitu réewu Kótdiwaar Alasaan Watara ci doxalug li ñu digaale woon lépp ci coppiteg farãa CFA gi ñu nangu woon ca weeru desàmbar atum 2019.
Réewi Afrig sowu-jànt yi dañoo war a yóbbu seen xaaju ndencu xaalis bi ca Bànku Farãas, mu saytu ñaata lay doon ci ay ëro.
Ginnaaw juroom-ñetteelu ndam lu yem ci kaw Ugàndaa (benn-tus), doomi Senegaal yi na ñu defoon lañu defaat bi ñuy dajeek waa Beneŋ yu taqe ya.
Waa Enteer ñoo dóor ñu soon ñi : ñaari bit ci dara la mats bi mujjee.
Rax-ci-dolli, dog 42 wax na ni njiitu réew REKK mooy tëral pólótigu réew mi.
Te jot na nag nu am ndaw yuy sañ a teg mbir yooyu ci taabal ji te bañ cee ragal dara.
Waaye mu ngi leeral tànneefam ci bañ a ger ñi yore fésalug KAAF gi te wut ci nu mu gën a gaawe jàppalekat bu bees, ndax, ci li mu wax, ak Pimaa, wóorul woon ñu jot jumtukaay yi ci waxtu wi ngir joŋanteb këlëbi Afrig yi ñu war a amal sãawiyee atum 2018.
Lan mooy màndargay ndefarug ndaanaan ?
Fas yéene nanu itam yokk nit ñi ngir dugal ñu bari ci pàrti bi.
Ginnaaw Xalifa Sàll, Ceerno Bóokum lañu dàjji këram, sàcc fa ay bagaas.
Njiitu reéw mi nee na leen, Yéen la Senegaal di tiitaroo.
Ag buum nag la jël ngir def jéyya ju kenn mënul dara.
Yenn ci digaale yi dox ci diggante réewi àdduna yi, yu deme ni mën a dem ak dikk ci biir déndu Afrig bi te kenn du la sonal ci lenn, dañuy gën a fésal soxla bi dénd bi am te jëm ci amal ay jumtukaayi xarala ngir yombal jëflanteb nit ñi ko dëkke, ngir tamit amal, fii ci Afrig, ag yokkuteg koom.
Fan la dig bi nekk diggante kóolute (ci ab njiitu pólótig) ak ni militaŋ bi di war a fésalee xalaatam ?
Alaan de moo yore Salsburg, dugalagum na juróom-ñaari bit xaat, ci ñeenti mats, doomu Norwees ji tax na ba waa Ótiris jóge Itali ak benn poñ.
Tëralinu ndeyu sàrti réew mi, wi Waxtaanu réew mi jalgati mu ngi nii, bi ko Maki Sàll joxe sañ-sañu tëral pólótigu askan wi ak saytu mbelli réew mi.
Ci gàttal, futbalkat yi nanguwul a wuyu taskatu xibaar yi, mën nañu leen ci alamaan.
Loolu dafay tax xale bi am lu mu mën a defaroo, dafa koy dimbali bu baax ngir mu matal defaru googu ci anam bi gën.
Rax-ci-dolli, wanewu ak fippu gi njiitu ONAS li, Lãasana Gaañi génnee ci ab jotaayu tele ci Senegaal wax ci mbënd mi, yëngalul kenn.
Moom nee na li ñu ci jublu mooy wéyal kàmpaañ bi.
Dëgg gu wér la ci am réew mu tas moo xam ne Nguur geek li ko ëmb daanu nañu.
Tolluwaayu koppar yi : BCEAO lim na sasu Senegaal Farãans dina yóbbu kopparu ndenc yi.
Waaye, nañu defaraat seen toogaay te xam ni Senegaal jegewul sax ndam.
Lay wi wane na ne dugalug xaalis bu bess bi dina soppi mbir yi, dees koy naatable.
Rax-ci-dolli, xaalis bi askan wi dajale ngir xeex mbas mi, nga séddale ko say goro ak i farandoom, jox ko ay nit ñu ko yelloowul.
Tëralin wu nekk am na njiit lu ab dekere tabb ci xalaatu jëwriñ ji mu soxal.
Ci ñaareelu poñ bi tax ngay bokk, gën naa leer ni mbootaay gii li muy jur la gën a fonk déggoo gi, booloo gi, jàmm ji… Ak nu mu mën a deme wuute naak ni ñu ko tàmm a woowee : tàggat-yaram bu mbooloo di def.
Ki nekkal nguur gi ci diwaan bi teel naa wane ni déggoon na digley njiitu réew mi yépp, moom mi dem ci barab yi tiis wi amee.
Waaye, bi xëtu tegtal bi siiwee rekk, mel na ni kuy digle safaanu li ñi ëpp ci depite yi wax.
Ak ñëwu PATRIOTES yi, ndaw ñi ñàkkalatuñu faayda pólótig bi, dañU koy dundal, di ko soppi ak di ko génne ci ni mu gën a rafetee, lépp ndax pas-pas bu yéem ñu bari.
Ci saa si ak ay ndawam, daw nañu rëbbi ko te mujj ko jàppe juroomi téeméeri meetar ci RN7 bi.
Moom mii mujjee naa jël dogal ngir sukkandiku ci tànneefu réew yi biy am weer wu nekk te waa kurélug futbal bu àdduna bi (FIFA) taxawal ko.
Ci benn yoon bi la Usmaan Sónko xamle ne xaj yi dañu koo neex.
Jëf ju am solo te ñi ci jëriñu rafetlu ko ndax ñëw na fi ñu ko soxlaa.
Kan ak Son yëpp ñaar lañu dugal ak benn bu Lamelaa dugal moom mi joxee ñaari bal yu ñu dugal.
Ngir jàng bataaxal bi ba mu jeex : bësal file JotnaNews.
Bor bi nii la tëddee : xaalis ak denc, lu teewal xaalis, àq ak yelleef ci asirãas, ci àllaterete, ak wóoral ak yeneen yu ñuy fay.
Bu ñu ko tëkkaleek filmu tele yi xew léegi, wóor na ni ñàkk xarañteg Musaa Seen Absa doon leeral bi muy wax ci film yi xew Senegaal, ak wuute gi am ci filmu sinemaa ak bu tele.
Alseri, Kamërun, Kódiwaar, mën naa sax lim yeneen ñu gën a jekk ci bile anam.
Ñenn ñi dinañu dugg kaso ci ndigalu Farãas.
Bayern dóor na Union Berlin ñaari bit ci benn.
Wàllu napp gi am ay jafe-jafey denc li ñu napp moo ko tax a jóg.
Wax ju jur coow lu bari rawatina ci nguur gi.
Joŋante bii tele yu bari ci àdduna bi war a wane buntu la ci Senegaal, loolu lañu wax.
Ñëpp xam nañu ne sunuy miitiŋ bokk nañu ci yi gën a sell tey gën a jàngale ci ëttu pólótigu Senegaal bi.
Su fekkee ne toppunu sunu tànki maam ya, li fi ndawal Tuwaareg ya bàyyi, kon, liggéeyu dajale lu war la… xay googu, lu nu war a jàngaat la.
Kàddoom yu mujj yi dafay wane fippukat bu ñu tooñ, beddi ko, ab Kumba amul ndey mu ñu génne ci njaboot gi.
Fukki at ak juróom a ngi nii ñuy jéem a indi sunu ndimbal ci gàmmug Tiwaawon ngir lu aju ci wér-gu-yaram.
Ki ñu doon wax ne dafa màggat te ñàkk yërmande ci ñoñam yi ko topp gisul woon lu dul ki mu jàppoon ne moo ëpp xel ñëpp.
Xamoon na ni mbir yu bari lañ waroon baamtuwaat ngir dugal bii yu bari, loolu la Oliviyee Pereen di tiitaroo.
Dëgg gi mooy daanaka defuñu sax fukkeelu li ñu dige woon.
Dina gaaw a suulu ak mbooloo mu takku miy waajalal sunu njiitu réew mi Maki Sàll tertu bu mag ne ni ñuy teeroo buur te ànd ak mbégte.
Ñi bokk ci këlëb bi ñëpp sàmmoonte nañu ak dogal bi ñu jël muy fexe ba bañ a wann lor.
Ginnaaw bisu tuur dereet yu bari, mbootaay gi ajoon na wooteg doxu ñaxtoom bi, ginnaaw bi xalifu murit yi wootee jàmm.
Bu ma kenn ne Maxrees lañu jàpp ni moo fi mën ba tay, du yomb de.
Fàttaliku leen jeneen jëwriñ jeek kéwél ya muy yar mu ngi nekk jëwriñ ba tay.
Waaw dalal naa, altine juróom-benni fan ci weeru ut atum 2018, boroom ndono yi Ndóoy ak i ñoñam ñi ñëwal seen bopp ba ci sama bërëbu liggéeyukaay ñetti weer ginnaaw bi ma kalaame ca OFNAC, IGE ak peleent ba ma jébbal pólókirëer.
Am na wàll bu mag ci sama bokkug Pastef, mën naa ne moo tax ma dugg ci pólótig bi ndax pàrti pólótig yu bari jéem nañu maa xëcc lu jiitu lii, ma bañ.
Xam nanu ne falaatam gii moo desoon ci seeni pexe yi ñu tàmbali woon ak faagaagal way-pólótig yi ñu jàppoon ni mën nañu indil faluwaatug njiitu réew mi, Maki Sàll, ay gàllankoor.
Fen moom fen rekk lay doon ba fàww ! Abaas FAAL
Li ko tax a jóg mooy payooru ndugalum xaalis mi jëm ci réew meek diwaan yi te tollu ci benn milyaaru dolaar ak genn wall ngir fukki at yiy ñëw.
Ngir jumtukaayu mótoor yi, ci benn jamono bi, baykati diwaan bi jot nañu ci juróom-ñeenti junney jumtukaay ak ñeenti téeméer ak fan-weer ak juróom te njëg li tollu ci benn milyaar bu teg juróom-ñeenti téeméeri milyoŋ ak juróom-benn-fukk ak benn yu teg ñaar-téeméeri junneek fan-weer ak juróom-ñaar yu teg juroom-fukk ak juróom ci seefaa.
Bàlla Gay 2 dafa am ay joŋante yu muy waajal te mënuma lu dul ñaanal ko.
Gis nga, mbas mi waru fi woon a jur tiitaange ak njàqare gi fi amoon ca ndoorteel la.
Kan mooy Alain Nkontchou, njjitu Ecobank lu bees li ?
Moo yóbbu limu ñi tëye seen bopp tollu ci ñaari milyoŋ ak ñaar-téeméer ak juróom-fukk ak ñeent yu teg ñetti téeméer ak juróom-benn-fukk ak ñett, muy lim bu takku di wane, lu ci mel ne, mbetteel gi am ci tëralin woo xam ne xaaratuñu ci ñu sóoraale sunuy mbébét ak sunuy bëgg-bëgg.
Dëgg-dëgg waa jii amul dendandoo, ak coowam li yëpp lëluna, ay nit ñoo xam ne joxuleen cër lël nañu ko Senegaal, CIM buqat.
Koronaa wiris bi dana soppi ci àdduna bi lu bari, li nu war a def nag mooy jàngat bu baax tolluwaayu mbir mi te xam ne su amee lenn lu mësul a nekk yitte bu am solo ci xalaatinu pólótigu pénc mi tey jii, mooy tolluwaayu doom-aadama.
Bi nuy amal ren jii, noo ngi ciy xaar diggante juróomi téeméer jàpp juróom-ñaari téeméeri nit ak lu war a tollu ci téeméeri barabi liggéeyukaay.
Sori nanu lool genn wàllu li dog 335 bu sàrtu CIMA nangu.
Du xoqatal arbiit yi moo leen koy may.
Yàlla rekK moo xam liy xew ëllëg, wax naa li may wax !
Man de, duma ni jéppi waaye njuumte la su fekkee ne Usmaan Sónko ci boppam, njuuj-njaajul këyitam gi.
Nit ñaa ngi bàyyi xel Peresidaŋ Sónko ndax lim bu takku bu neex te bette bi mu am, doonte sax wote yi am nañu ay njuuj-njaaj.
Ginnaaw bi ko Suez xañee njaayum ndox mi, Sde seetaan na ba ñu nangu caytug ndoxu kaw gi ciy yoxoom.
Ginnaaw bi ñu jengoo ci kanamu OL ak OM, Dijon jël na ndam li.
PSG mi ko mën fuuf féeteel na mats bi boor laata sax ñuy xaajal.
Ndokk ci ñoom, ba takk-der yi yégee seen teewaay dañu cee dugg.
Laaj nit ñoo ñu ñu fay fi leek ñaari at, dafay firnde ni dinañu fay ren jii.
Senegaal bañul lu koy jëmale kanam wala coppite te xam na ni muy joxee liggéey gëddam.
Ci wàll woowu, xibaaru jotaayu jëwriñ ya wéyal na ne, fësal lees mënul ñàkk te di samp ak doxal pexeem réew mi, jëm ci kaaraangeg askan wi, ginnaaw xayma bu matale tey séentu ëllëg ñeel campeefi fàggu yeek yu lëkkaleg liggéey yi ci am.
Nee na tey jii, maa ngi xaatim ñaari déggooy dugal xaalis yu aju ci naalu xëy bi, coppite gi ak jubluwaat ci koom gi ci Senegaal, ak naalu caytug ndoxi taw yi ak dëppoo gi ak coppitey giil bi (kilimaa bi), man ak Sëñ Nataŋ Belete, njiitu liggéeyi bànku àdduna bi ci Senegaal.
Ñoom ñoo koy yég ndax dunu bàyyi sunu mbébét mukk, maanaam wax jafe-jafe yi nekk ci réew mii.
Yuusuf Sabali (Bordóo) ak Musaa Konaate (Amiyeŋ) teewuñu.
Ci ab xibaar bu ñu fësal ci Feesbugu FARAAP- Farãas Degaas, mbootaayu Noo Lànk ndokkeel nañu seen bopp ci génnug kasog Giy Maris Saañaa te sàkku nañu ñu teggi lépp li ñu doon toppe juróom-ñeenti nit ña ñu jàppoon ñaar-fukki fan ak juróom-ñeent ci weeru nowàmbar atum 2019 ca doxu ñaxtu ba ñu doon xeexe yokkute kuuraŋ bi.
Maanaam, ban moomeelu réew mi lanu am ngir xeex bor bi, jan alal ?
Pentiirkat yi jot nañoo tëcc këf ki ngir bàyyi fa jëmm ji, rëdd yeek wirgo yi.
Askan wi fàtte nañ càcc googu ba tax ñu xaatim li leen di jëme ci toroxtaange ci wàllu dund gi, pólótig bi ak koom-koom bi ni ko Usmaan Sónko waxee woon bi ñu jógee ca palug caaxaan googu ñu siiwaloon palug njiitu réew mi laata sax ñuy joxe li tukkee ci waññi bi.
Yéenékaay bi mu ngi laaj ndax ay jàmmaarloo du am diggante taalibe Soxna Ayda Jàllo yeek yu Sëñ Saaliwu Cuun yi.
Su dul woon bëgg-bëgg bi ma am ci bokk ci ñiy samp te siiwal xalaati boroom xam-xam bi, wóor na ni doonuma jàng mbiru làmmiñal, damay dooni jàngalekat, loolu la wax benn bés Ndey Koddu Faal mi nettali kàddu yi ci ab sargal bu ñu doon defal ndaanaan loolu atum 2017.
Mbiru néew bi ñu sulli mooy coow ca dëkku diine ba.
Kapiteen bi Ërób yëpp soxla bay daw ci ginnaawam, fukki fan ak ñaar ci weeru ut wii lay am ñaar-fukki at.
Ki ñu jàpp ni moo tooñ : Maamuur Jàllo, njiitu suuf si.
Li am solo ci depite bi, mooy àgg ca muj ga ci lim bi gën te ñu déggoo ci.
Ñi gëmul seen bopp te jàpp ne réew mi du mës a dem.
Dañoo war a defaraat liggéeyukaayu nguur gi, te ñu jox liggéeykat bu ci nekk ci liggéey bi mu mën a def.
Matthäus wax na dëgg, warunoo bàyyi ba finaal ba soog a indi doxalin yu bees, danoo war a dem ak juróom-benn ak juróom-ñeent yu xarañ, ndax ékib bi ñuy dajeel agsiwul finaal ci caaxaan.
Ñaareel bi, Haajar, ndaw soosu sosoo Esipt te am ñu ne doomu buur bu dëkk Afrig te Farawoo jàppoon ko, moo njaboote yonent Yàlla yi.
Mi ngi junj lu bari ci bëgg-bëgg njiitu réew mi ci dajale lépp luy doole ci ay yoxoom.
Ak ni ñu soxlaa woon, boroom kër yu bari xaar nañu ñetti weer yu yàgg soog a jot seen dund.
Duma leeral fii tëralin bépp bi ma war a amal ànd ceek sama ékib bi,  waaye xam leen ne li nuy gën a farataal mooy pólótigu jege askan wi.
Loolu day tax ñu gën a gëm ne sunu doole ak sunu alalu mbootaay ji yëpp danu leen war a jëmale ci defarug militaŋ bu am ay jikkoy jubal ak liggéey.
Ndongoy CNFTPA yi dinañu ci jariñu te dinañu am xam-xam ci wàll wu am solo woowu.
Ay waxtoo ngi nii nuy gis ay yëngu-yëngu ci mbaali jokkoo yi nga xam ne sàrt bi mooy dugal ay widéwoo ngir dooleel ak astaag #KUBBIJOTNA.
benn bit rekk.
Benn saa-taarix ak dun lañu fekk mu faatu ci néegam.
Ak seen fit wu rëy, woyu yi mënul woon a dàjji bunti bànk bi, ca kër ka ko yore lañu muuj dem.
Waaye itam warul nekk lu baaxul wala lu jubul wala mu nekkoon lu ñàkk pexe lal.
Ak li mu tax ñu mën a fésal bu baax nekkug ñaari mbooloo yu bokk xalaat ci biir kujje gi.
Su nu sukkandikoo ci moom, joŋante gox ak gox-goxaan yi, gën a jege askan wi moo leen tax a jóg, boole leen ñu nekk benn te bañ leen di féewale.
Ci dëkku yoon, daan boobu dafa war tegu ci kaw képp ku ñu fekk nga koy def, yal na demee noonu rekk ci mbir mi taskati xibaari sunu réew mu taaru mii di dundee.
Moom mooy doxal itam màkkaanu sekerteeru kuréel gi teg si di bind nettali yi.
Ci yoon woowu, tëralin woowu dinañu may ñu gëddal xarañte ci wàllu mën-mën ak xam-doxalin wu waa gox bi, ci naka lañuy mën a jëfandikoo lu ëpp jumtukaay yu saa-Senegaal bu tuddu Móodu Faa defar.
Téeméeri dërëm ngir jollasu gi ak yeneen... Sàrt boobu mooy wax ci dog 3 ne ndàmpaayu xaalis bu ne dafa war a lalu ci juuti bi ñuy jële ci li ku nekk am, dog bii (dog bu jëkk bi) duñu ko mën a topp su boobaa.
Ak ni mbas mi di yokkee, ndax aar lu ëpp ñaar-téeméeri junniy etijaŋ mën naa nekk ?
Li ko war mooy tëral ab naal, jébbal ko askan wi ba noppi sàkku ci moom mu dénk ko réew mi ngir defar ko.
Fàttali ne Senegaal dafa bari ay nit yu ñu tëj kaso (defkati ñaawteef yu bari ak ñuy njuuj-njaaj ak xaalis bu bon, añs)
Amul lu ci rëy, lu ci am xaarandiku wala lu ci yéeme.
Way-pólótig dafa war a mën a làmboo aw leer ak jikko yi ko nar a def royukaay ci ndaw ñi.
Makpaayis yi bétt nañu Sitisën yi.
Jeexitalu loolu moo naroon a doon wàññi bor bi, di génnee yeneen anami doxalin ci alalu Nguur yi war a ñëw ngir dugal koppar ci paccu ëllëg yi ci misaal.
Ci noonu, nit wala mbootaay yi bokkoon ci sabab bi jox nañu leen ay pàkk yu mag te amuñu woon benn mbébët mu bokk ci yemale bi, waaye ay waxi kese.
Móodu-móodook faatu-faatu yi bokk PASTEF tamit yónnee nañu xaalis bu takku.
Su ñu sukkandikoo ci Libération mi joxe xibaar bi, Njiitu Réew mi dina tàmbali wër dëkk bi fukki fan ak ñaar ci weeru suweŋ bii di ñëw.
Xarañte bu mën a soppi mbiru Reyaal Madirit.
Waaye defar ab TER fekk jigéen ñaa ngi faatu ci dëkki kow yi ngir war a am doom, loolu laay wax ñakk a xam dara.
Nekoon nañu fi ñu mënul woon a nekk ngir joxe, jàllale sunu xabaar, sunuy kàddu ba noppi won sunu xalaat saa-senegaal bi xamul dara.
Kon dañu ko waroon a laaj ci li wuutale njëg li mu ko jënde ak li mu ko jaaye.
Mooy xibaar bi ñiy xeex bu baax sanc gi ci jàmm waaye itam farlu ci bu baax, di jàllale.
Naka noonu, bi muy gëm yeneen xibaari jegeñaaleem, ndaw si dina amal gàmmu ci jàmm ngir taaral bés bi.
Bu ko defee, kenn dootul sañ a taxaw naan àndu ma ci lii…, lee baaxul…, lale, bees ko defe woon nii mooy gën… wala ni nguur giy doxale, dara doyuma ci, añs.
Ci mujjantal gi, dinañu ràññee njureef yu baax yi, sóoraale sàmm gàñcax gi ak itam ay yooni yëkëtiwaat li ñu ci bay.
Ca Saawusamton, farandoo yaa ngi fàttaliku Saajo Maane ni ki dugal ñetti bit yi gën a gaaw ci Ligg bu jëkk bi.
Limu kayit ak xànjar bii di dox mooy xaalis bi yépp.
Tey, xàmme nañu ñiy xeex ak seeni fulla te wonewuñu seenug ŋaayoo ak ñiy yuuxu mbooloo ba noppi di làqatu ci ginnaaw mboolooy xeet yu ndaw yi.
Ñetti melo yi bokk na itam ci kuréelu tànneef gu at mi, ak baatu saa-pari yi.
Naka noonu ci mbir mi dañoo war a moytu ndax yenn jëf yi wala nekkin yi wone nañu ni ñenn ñi ba tey dañuy kafe yëf yi.
Ku ko jéem a tere dinga ameel saa-senegaal yi bor bu rëy ci ndawam ñi ràññee seen bopp ci Sónko.
ñaari bit ci benn joŋante Reen ak Estefanuwaa bi ak ñàkk ndam bu jëkk bu Puel ci Estefanuwaa yi.
Xam naa ay futbalkat ci ékibu Farãas yu nekk ay xarit te loolule neex leen.
Fi ñu tollu fukki réew ak juróom yu Cedeao li ñuy waxtaan bariwul.
Du Pastef, du Sónko, kenn ci ñoom waralul jëfin yu jéggi dayo yi.
Waaye taxawu bi mel ne liy aar nit ñi ak këru liggéeyukaay yi, nekul rekk ngir wér-gi-yaram ak “ñàkk a dundu”, xalaat ak taxawu dundu dina mel ni liy dékku dënn ci jafe-jafe yi lal sunuy dundu.
Baax na ñu fàttali ne sàrt yi ñu teg ci wàllu koppar buy defaraat war nañu ko amal ci : rëdd yu mag yiy yemale alal wala koom-koom te sàrt njàppal yi ci at mi taxawal dañoo jaxasoo, lu ci mel ne amug ndogal wala dogalub xaalis bu ñu fomm, li ñu ci am ëpp na li ci sàrt njàppal yu at mi xalaatoon; doxalinu ndogalu ngomblaan gi wala yemale am na ay jeexital ci wéyalug koppar gi.
Dinañu ko woo ay yooni yoon, ak taskati xabaar yi itam.
Liwërpuul, saa-senegaal bi toj na ndaje mi ag xarañam.
Ni ko denckat yi ca Tugal ak Penku, way-bëgg-afrig yi dinañu jëlaat nguur gi ci ay gox ci yemale.
Leipzig daan na ci bërëb bu jafe.
TER bu Kéedugu, raay bu Faleme, Maatam Ndar, TER Dakaar Sigicoor, ak ñoom seen.
Jaanu géej ju rëy, mbébëti benn xaalisu Afrig delloo nañu ko ay yoon yu bari 1983 ba tey, jamono ji ñuy defar xaalisu bennoo bi, Eko.
Te nag, ñi ànd ak Seŋoor porofitoo nañu ci ngir bañ a defaraat nguur gi.
Bi ñu ko dóoree Itali, Liwëpuul mujjul a fayu waaye Reds yi ñoo jiite kuréel yi ba tey dinañu mën a jàll gannaaw seen joŋante ak Genk.
Ci benn tuuma, takk-deri ndeyu komisariyaa bu Luga jàpp nañu ki ñu tuumaal ne moo sàkku.
Dafa rëcc ci kaso gi dibéer fan-weeri ci weeru mee ngir dakkal féexam ab diir.
Xéyna, sunu wërsëg mooy li nu maaseek jamono joo xam ne, lépp a gaaw, ndax enternet bi ak jumtukaayi xarala yu bees yi.
Te ca Espaañ, Sidaan mënul woon a denc raw-gàddu dëkk bi gannaaw benn joŋante bu mujj bu Atletikoo daan ci gaawu gi.
Ci pàcc bu mujj boobu la bërëbu liggéeyukaay yu mag yi ak yu yem yeek yu tuuti yi wala bërëbi léttu yu ndaw yi wala bërëb yi ñuy dàmpoo.
Am na ñetti fasoŋi nit ci mbooloom nawle mi : ñiy dékku nootaange, ñi bëgg a dékku nootaange ak ñiy xeex nootaange.
Waaw ci ni ko surnaal bi waxee, ngir dugglante liy andi xaalis bi ak jënd suuf ci lu tollu ci téeméer ak ñaar-fukki bërëbi njënd ak njaayum suuf lañu defar ci péey bu Senegaal, laata yenn yi di tas ci ay weer.
Xalif bi ñu nangul ci ndaje yi baayam Seex Beeco Cuun taxawal, perefe bu Sinja di Ibraayma Njaay nangu na mu amal gàmmu ci ca Medinatul Salaam.
Gannaaw ba ñu xamee ne waajaguñu dara ngir defar ak dalal jumtukaay bi, fii ak ñaari at lépp dina paan ñu delluwaat fa ñu ne woon.
Kon Taraawore moo nekk futbalkat bi jëkk a dugal ci juróomi joŋante yu mag ak OL ca Gurupama Estajëm (LDC, Ëropaa Ligg, Kub bu Ligg, Kub bu Farãas, ak L1 Kooforama).
Waaye ci 2024 bi, ñii ñépp ci kujje gi lañuy nekk ak mujug ñaari ay yu Maki.
Nguur doolelatul wàll bi ñu jagleel liggéeyi jàmbur yi, ñu bàyyi ci xel.
Dafay sàkku itam bokk bu mag ci ñi dëkk ci gox yu màgget yi ñu defarul, ba noppi di defar bërëbu xarala bu yees ngir kuréel yi ci àll bi yépp.
Am nañu itam bu Wasinton bi ngir sunu jafe-jafey xaalis bi, bu Pékin ngir saytu sunuy koom-koomu càkkeef gi, weccoo ak ay jumtukaayam yu baax : FMI ak BM, mbiru bànk, añs... Ñooy ga seen anami yokkute yuy yàqal Afrig mu dogook seen buum.
Ñu xam nag ne ànd nañu bu baax ak ñoom te ñu ngi leen di ñaanal ngir mbir mi gaaw faju laata muy andi lu gën a metti.
Cimade génne na ay nettali wu nit yu mu gunge lu ci mel ne bërëbu denc yi.
Lii mooy wax ju ñàkk kersa ak duggu bu doy waar ci mbiru biir dëkk bu féex buy def lu dul yokk kawar ci xar mi.
Maki jaru ko.
Ci ñi am ay gaañu-gaañu nag, Cerno Kan ci wóom la gaañu waaye Amina Sow moom ñaari damm-damm la am ci loxo bi gaañu ci faar yi.
Njëg gi tàmbali na fukki waxtu ca HLM-Neema ànd ak ay farandooram, njiitu Pastef Partiotes yi jàdd na ja bu ngelaw, dem ja See Móor fa la jëlee kàddu wax ak jaaykat yi génn di ko ndokkeel.
Jéemati na leneen, di jéem a garaaw-garaawlu ci jamono bu metti, ku yelloo woon ñàkk la.
Benn ci jàngat yi ñu mën a am ci mbiru Senegaal jamono bi ñu tollu, ak nettali IGE mooy njuuj-njaaj yi ci alalu askan wi nga xam ne ñi ànd ak nguur gi ñoo ko amal.
CRRH-UEMOA tàmbali na 2020, doliwaat xaalisu bor yi ci luyaas yi doxalinu koppar yi ñu yóbbu ci gox yi (SFD) nangu.
Dinaa la ko defaraatal lépp : Dakaar, fukki fan ak ñett ci weeru nowàmbar 2017.
Wax jii di juyoo ak xibaaru CEDEAO dafay yàq xel ci farlu bu njiitu réewi Afrig yi am ngir dogoo ak farãa seefaa ba noppi dëggal li ñuy wax ne mbébétu EKO ay naxaatey Farãas la ngir gën a tegaat loxo réewi UEMOA yi ak gën a yaatal dooleem ci CEDEAO.
Xale bu am fukki at ak benn lañu sàkku bu ñu sukkandikoo ci waxi Seneweb.
Xalaat boobu ànd na itam ak ñeneen ñépp, lu ci ëpp di waa réew mi yi nar a nangu séen jaamu njiit bu yemul boobu.
Waaye nag, dañoo xaar ay weer ngir gis yaakaar boobu ci kanam yépp, xarañ te bu ñu ko nangul.
Yaakaar naa ne ci mbir mi, su ñu xoolee tuuti, dina am ñu ci feeñ.
Yóbbu nañu Seex Ndigal Saar ci yoon ci kanamu pólókilëer bu Jurbel.
Alxames bu ñuul limat 80 : kàdduy naxaate yu wóoradi yu nguur gi ak ay beykat yu amul kaarange.
Ci gannaaw ndaje mi ñu amal benn fan ci weeru suweŋ ngir àtte ñetti mbir yu laxasoo.
Waaye jëf ji Meetar Isaa Mamadou Ja, seedekat (isiye), defar juroom-ñeenti fan ci weeru desàmbar 2016, wone na ay jëf yu rëy yoo xam ne li mu jar yees na lool lim bi futbalkat bii di Momo Jàmme joxe.
Benn lekoolu ndaw ñi rekk la amoon ñu defar ko 2002 te ni mu mel di wone ag yàgg moo tax njàng ak njàngale coono la fa teg si ñiy dem lekool néew lool.
Lu ëpp ci ñoom amaguñu at yiy tax ñu wote.
Muhamet Salaa dugal na ko ba tax Liwëpuul njiitu ci ñaareelu simili bi.
Yeggalil sa yoon te bul mës a bàyyi sa loxo gaynde.
Dafay wone lu mënul feeñ, dafay wax, di nettali, di wone ci gàncax gi ak xel mi, suñu biti ak sunu biir ay mbir yoo xam ne mosuñu ko xalaat.
Bu ñu sukkandikoo ci Les Échos, Aliw Sàll mi jaale ji woon Meeru Dakaar ba woon gannaaw ba yaayam faatoo, delloo na ko njukkal.
Dinañu am lu mu tuut tuut ay tabax yu baax, suñu way-pólótig yi duñu sàccati, dinañu denc sunu alal, ñépp dinañu mën a tukki, du doon rekk borom alal yi.
Gannaaw bi mu dugalee ñaar-fukki bit ak juróom-ñaar nekk itam ki ëpp li mu dugal ci joŋante yi, bokk na bu baax ci li tax Brest yéeg ci bopp bi.
Ca 1993, làbbe yi gisoon nañu jafe-jafe yi ci ay pàcc yu bari ci Senegaal, lu ci mel ne ci koom-koom, pólótig, dundu ak sax diine.
Waaw, ba fii, gannaaw waa Zimbabwé bile di Bruce Grobbelaar ak Reds yi, benn góol ci ñiy jëkk a dugg ci finaal jëlul Liggu sàmpiyoŋ yi.
Ci noonu, lañu gis ay wuute ci dundin diggante way-pólótig yu séen lim tuuti lool di dundu ci neexaay ak nootaange ak jaay doole ak askan wu nar a wéy di nangu seen ndogal rekk mel ne jaam buy topp ndigali buuram.
Yenn dogali yoon yiy jële nit ñi fa ñu dëkk te mu ànd ak njariñu mbooloo di laal TF 1451/R (dekere 97).
Mënuñoo wax waxu xaalis bu bees : fileek moomuñu sunu bopp ci ni ñuy doxalee sunu pólótigu xaalis wuuteek bu farãasafrig -fileek dakkaluñu ànd méngoo gi ak ëro- fileek xaalis bi àndul ak koom-koomu réewi Afrig yi.
Waaye nag, Orãas wax na ne dina yeggali liggéey bi su Wave nangoo mayam.
Li ma ci jaaxal sàrt bi dafa ànd ak siñaatiiru Abdulaay Daawuda Jàllo bi nekk tey jëwriñu koom-koom ak dugal xaalis te nekkoon jëwriñ ji jiite wàllu koppar gi.
Ginnaaw wër bu jëwriñu mbey mi ak jumtukaayi taax yi, Kafrin jot na diggante 2012 ak 2021, juróom-ñeenti junne ak ñetti téeméer ak ñaar-fukk ak juróom ci li mu jumtukaayi mbey mu tollu ci benn milyaar ñaar-téeméeri ak juróom-ñett-fukk ak ñeent yu teg ñaar-fukki junne ak benna k juróom-benn-fukk ak ñetti dërëm ci seefaa.
Mujjantal ga  ndongo li doon def bag wax na ci kanamu takk-der yi ni ay xaritam la.
Ci man ñàkk pas-pas gi dafa bokk ci li ñuy gis saa su ne ci kuréeli pólótig yu Senegaal.
Futbalkat bu ASNL Wilfrid Moyimbe sargalee nañu ko neexalu bit bi gën a rafet ci Ligg 2, ci dóoru wëlbatiku bu rëy ci biti sirfaas bi seen diggante ak Red Star.
Damay dalal ci sama bërëbu liggéeyukaay saa-senegaal yu jógee fu ne bëgg ma jël leen ñu di xelal ci ay mbir yu ma xam bu baax, lu yoon nangu la.
Futbalkat bi Momoo Jàmme moo ko yóbbu ci yoon ndax li mu ko sàcc lu ëpp téeméer ak juroom-benn-fukki milyoŋ ci seefaa.
Yoon mayu ko woon mu xool wala mu saytu ci ni mu ko waxee ci dog L46 bu sàrt wote yi.
Su lànket bi waxee ne moom (Booy Jine) xettali nañu ko ci biir, kilifa yi ci war a wax war nañoo teg ay daan yu rëy ndax lu mel nii dafay yàq kanamu kilifa yi séq bërëbi kaso yi, loolu lañu mënoon a jàng ci li ñu wax.
Bu dee jumaa ju mag ji la nag, njiitu réew mi pare na ba noppi kilifa diine yu Tiwaawon rekk lay xaar ngir tàmbali.
Tey itam, mu ngi def dooleem yépp ci yokk ak a yëkëti ay mbir ci ndawi Senegaal ak yu Afrig
Waaw, su amee lënt-lënt bu leblekat bi dul fàtte mooy bu ñi fayul.
Senegaal dafa toog di xaar kan ci Madagaskaar wala Tinisi moo nar a taxaw kanamam ci dibéer ji ca Keer su fukki waxtu ak juroom-ñett jotee ngir taseek moom ci mujjantalu joŋanteb Kubu Réewi Afrig.
Sooy dugal dara ci lënd gi, nangu nga ne réewum Senegaal nga bokk te may nañu la nga dooleel genn kuréelu pólótig ci Senegaal.
ñaari bit ci benn ngir Liwerkusen mi mën a jàll ba tey waaye fàww mu daan Juve.
Li koy leeral, ci yenn bilteŋ yi, sàrwisu ngomblaan gi ñu ngi jéem a am alal ci juuti bi ñuy jël ci li ku ne di am (xool kayit gu depite Decroix defar ).
Dinañu jàkkaarloo ak nguuru Maki sàll bu baax ci lu ñu sañul a bañ, ci lu gaaw tey wéy, ci anam bu mu mën a doon nag.
Dañoo mer bay futtu moo tax ñu gedd, jógee ci kër ga.
Ngir loolu dañu soxla ay royukaay ba xam ndax dina mën na nekk am déet.
Yow, futbalal bal bi ci suuf gaynde ! Suba bés bu bees lay doon.
Ndax njiit dafa war a mën a xeex ngir ay xalaatam !
Lu tax deppaas yi ñu ci yokk boolewuñu ko ci koppar yi sa njëlbéen la ?
Dañu soxla ay mag yu mel ne moom ngir ñuy xelal ndaw ñi nga xam ne saaga rekk lañu mën ci mag ñi am seen ati maam.
Wala sax loolu xalaatu yenn njiit yi nga xam ne jot nañu leen telefon.
Kuréelu wër : Booy Jinne ñu ngi koy déglu ci rëccam gi.
Boroom bi bul xool ñi ëpp ci ñun nga xam ne dañuy luubal, di sàcc, di fen te bëguñu yokkute. Boroom bi xoolal ndaw ñiy faatu ci géej gi, Boroom bi xoolal ndawi mekanise yi, ñiy raxas daamaar yi, di wër ci xat-xatu daamaar yi, di jaay, Boroom bi xoolal ñii ñépp bëgg Afrig jëm kanam. Yërëm leen te ubbil ñu buntu bi nga ubil tubaab yi ba sunu rakk yi, suñu doom yi góor ak jigéen duñu faatu ndax bëgg a jaar ci géej gi, ndax sunu yaay yi duñu faatu su nuy matu, ndax duñu taseeti ak boroom kër yi ci mbeddi Dakaar yi ñuy laaj ci suuf ñaar-fukki dërëm ngir mën a dem.
Kura Gaam Juuf miy lëkkale mbébétu dooleel ndaw ñi (PPJ) moo joxe xabaar bi.
Nañu jàng niñ ñuy joxee cër, su dul loolu kénn du ñu jox cër.
Lu tax mbindinu bërëbu liggéeyukaay bu bees bu jaaykatu kuraŋ bi ak mbébétu yeesalaat bi di xar ñeenti pàcc te bu ci nekk ak yëngatoom ?
Ci misaal, bi ñu laajee ñu yokk ci diiru noflaayu ëmb bi yeneen ñeenti weer ci mitiŋu wote bu 2019, jigéen ñi ñoo jëkk a tiit ci loolu.
Ruux gi ànd ak yaram gi, dafay boole wax ak jëf, wone am ndefar : ay boromi xam-xamu teeree ak jëf.
Ci wenn yoon woowu, ca aydapoor bu Tàmbaakundaa, ci nataal yi ñu def ci Dakar Actu, benn roppalaanu làrme buy naaw def ñaari doktoor, benn komàndaŋ ak ñaar ñu am gaañu-gaañu, Cerno Alasaan Kan ak Aminata Sow.
Duñu nettali lu doy mukk li ci biir yeesal bi, te duñu xajal ay palaas yu doy ci waxtaanu mbooloo ci mbir mi ndax diir bi dafa gàtt.
Dinañu la topp, xool ndax jàng nga, ndax am nga ñu lay jàppale ci liggéey bi, ndax am nga béréb bu baax, añs.
Damay dem ndax dafa mel ni kuréel gi wóolootuñu ma ni ma ko bëggee, mayuñu ma ndimbal ngir ma defar dara ci diir bu yem wala bu guddu.
Te itam, dafa bari ay kàcc ci lim yi ñu wax ci làmb ji.
Bërëbu liggéeyukaay bi wax na ne lu gën a waral mbir mi mooy dencukaayi xaalis yi mënuñoo fatt ñaar-fukk ci téeméer boo jël ci li ñu soxla ci jëli màrsandiis  bi.
Bàrsalon jàll na te wóor na ne mooy doon njiitu kuréel gi.
Ci mujj gi, dafa mel ne juuti bu ñu mënul a gis, bu feeñul ci sunu xaalis waaye ñu koy yég bu baax ci jënd gi ag njëg lu yokk li.
Njiitu PASTEF les patriotes ak lu Mbooloom JOTNA ; Usmaan Sónko yegsi na àjjuma ci suba fukki fan ci weeru oktoobar 2019 ci Sigicoor fa ñu yéglé ab dox wër ak ab janook taskati xibaar yi gaawu fukki fan ak ñaar ci weeru oktoobar 2019.
Aksidaŋ bu metti moo am ci alxemes ñetti fan ci weeru suweŋ, diggante Màndegaan ak Balingoor ci diwaanu Binjoona.
Yàq na réew mi ba abadan.
Jeexital yi am nañu ko gannaaw ba ñu yóbboo yeneen ndawi  kaaraangey yoon ci takk-der yi.
Waa jii ngomblaan gi di jéem a setal deram ci mu të.
Ñun rekk ñoo fi sës ak doxalin wu bon wii Njiitu Réew mi Maki Sàll taxawal muy wéy di suuxal sunu dëkk bi.
Mën na am dafa dem Tuubaa ngir mën a am ndëgërlaay ndax ci anam boobu lañuy doxalee pólótig sunu réew.
Ci li góol bu mujj bi daaneelee, su dul woon ak ndaanaanu futbal bi futbalkat yu ci mel ne Diogo Jota ak Roberto Firmino dinañu gën a féex ngir wonewu ékib bi du wékku rekk ci saa-esipt bi ngir dugal ay bal.
Lii mooy wone ni xamoo mbay.
Ñu fàttali rekk ne CEDEAO tollu na ci ñetti téeméeri milyoŋ ak juróom-fukk ak juróom-benni nit, ak alalu at ju tollu ci ñeenti téeméeri ak juróom-ñett-fukki junney milyaar ci seefaa.
Ci ni ñu gisee yenn mbir yi ci Soleil, njort nañu ne njiitu réew mi dafa yéex a wuutal ropplaan bi jot a am ay jafe-jafe ci at yu mujj yii, ni ko surnaal bi fésalee.
Leneen li ci ëpp solo, nee na dina woo àndandoom, ñu des ci mbir yu am solo yi ci jamono ji te bañ a nangu ñu leen di nelawal.
Doxal nañu ak sunuy gëm-gëm, sunuy jikko yu baax waaye dañoo nooyal.
Saa-àrsantin bi dugal na ñaari bit ci ñaareelu pàcc bi (juróom-ñaar-fukk ak juróomeelu simili, juróom-ñett-fukk ak ñaareelu simili), ak kuu-faraŋ bu rafet ba tax ñu am ndam ci seen kow ñoñ yi (ñett-tus).
Waaw, ñàkk nañu xeexu aada bu mag.
Jël ndamu Ligg sàmpiyoŋ yi, bu sipper kubu Ërob, nekk ñaareel ci ligg bu jëkk bi, dem finaal ba nekk ñaareel ci Afrig... Loolu yépp ci atum 2019.
Dafay wujje ak Garet Béel, Alison Bekee, Benteke, Nikolaa Pepe, Aaron Ramsdal, Soo Wilog ak Rodirigo.
Ma ngi woo ñi yor wàllu koppar gi ñuy dem ndànk-ndànk ci anam buy neexal te bañ a dëgëral.
Bitkoyin : fi mu soqeekoo, li muy jariñ, ay gàlankooram ci juróom ñaari laaj. UE génnee na fukki milyoŋ ak juróom kos juróom ci ëro ngir dooleel...ak boru ñeenti junney milyaar yu teg juróomi téeméer ak juróom-ñaar-fukk ak ñaar kos ñeent yu ñu taxawal.
Bu ñu seetee ci sàrtu nangul jëf bu ñu jële ci doxalinu dog 77 bu ndeyu àtte réew mi, doole njiitu réew mi dafa am fu yem.
Gis naa ne lii musiba la te du yoon.
Ci téereem bi tuddu Les leçons du pouvoir (tegtaley nguur) njiitu réewu Farãas ba woon di Farãasuwaa Olànd, bi mu gisee daanug déndu Ëro dafa wax ne : ay mboolooy Ërob yu bari ñoo am ba tollu ni réew yi ko séq.
Yenn koparfoor yu xaalisu réew mi joxe nañu ko ni ñu ko defee ci LFR1 2019, ci alal ak li ñu tegoo lu tollu ci téeméeri milyaar ak fan-weer ak juróom kos juróom-ñeent-fukk ak juróom ci seefaa.
Sama yaay dafay fàttali lu bari sunu yoon bu jëkk ñu dellu si Afrig.
Ci oktoobar, ba tey ci at mi, dañu doon jéem a dàq féewaloo ci UPS, waaye loolee mujjul àntu.
Té nag Baay Móodu niruwul dara ak jàmbaaru Oliwut.
Ndaw si dafa yaakaar ne lépp nga war a def, te loolu du xel mën a nangu ci Ërob.
Ci ban suurat wala ban hadis la ko sëriñ bi jàngee ?
Juróom-benn lañu woon bi ñuy jël kubu PFA bu futbalkat bi gën a xarañ : Agero Wan Dijk, Asaar, Maane, Bernardoo Silwaa, Esterliŋ.
Waaw ni ko kuréelu àtte gi fattalee gannaaw sifle bu mujj bi, yenn njiit yu ASC Jaraaf te Sëñ Jaal jiite leen ak yenn futbalkat yu ci mel ni Albeer Jéen ak Mamadu Silla, daw nañu jëmali ñetti arbiit yi ba song leen di leen xas ci biir teereŋ bi.
Loolu nag, gannaaw ba Baay Móodu Faal mi ñuy woowe Booy Jinne rëccee ci dibéer fan-weeri fan ci weeru mee mi mujj ca ëttu àttekaay gu Liberte VI ga ñu ko tëjoon bu yàgg.
Mu ngi mel ne rakkam ju góor ji doon peresidaŋ tey tagg peresidaŋ Wàdd ci bësu juddoom bu dellusi te mu tëj doomam ba dàq ko.
Nañu bàyyi xel ne moom sa bopp mooy tax aw askan féex.
Gannaaw jëwriñ yi dinañu woo campeef yu ci mel ni péncum ndawi réew mi, kuréel gu mag gu gox yeek gox-goxaan yi, kuréelu koom-koom, dundin ak jaww...ñi féeteek askan wi itam dinañu ci bokk.
Waxoon naa ne coow li dina jog ci lu ndaw waaye jokkale yi ci enternet yi dina tax mu gaaw a law, moo nekkoon pàcc bu mujj bi... Waaw saa-afrig bu ndaw bi waxoon na ko bu yàgg ! Birinoo Dernëwil.
Ci yenn kuréel yu bokk Bennoo bi ànd ak nguur gi lañu ko amee.
Jàmm dellusi na ci Senegaal altine ci suba fan-weeri fan ak benn ci weeru mee ca Kaasamaas ci bëj-saalumu réew mi.
Suñu noppee ci loolu, Bugaa mi bañ a tekki ndombo tànkam du ko mës a def di làqatu ci li ko ngomblaan gi di aar ak li mu jege pale bi.
Lenn li mu bëgg mooy jokkale borom xam-xam yeek askan wi yëpp ngir neenal féewaloo bi làkku nasaraan andi.
Ci solos dogal bi ñu jël ngir nangu otel yi ?
Kon nag, ñaax na saa-senegaal yi ñu déglu bu baax ñi séen xam-xam màcc ci wér-gi-yaram te topp bu baax seeni ndigal.
PCA bu Sonacos digle na ci gannaaw lépp ñu seetaat anami natt yokkuteg mbey mi.
Nit kii lañ ñu bëgg a defloo njiitu réew mi war a ñëw ?
Benn bataaxal bu njëriñu booi réew mi wax na ne roppalaan bi wàcc na aydapoor bu Ruwaasi ci jàmm bi fukki waxtook juróom-benn tegee benn simili ba ñu ber ko.
Li ñu ko bañ a jaarale ci yoon te muy li war moo yokk coow li.
Su ñu sukkandikoo ci ay xibaar, jàpp nañu ndawi njiiteefu kaso yi ko yore woon bi muy rëcc.
Bu loolu féetee boor nag, ma waxtaan ak waa réew mépp : fajkat yi ak waa kër doktoor, liggéeykat yi, sàndikaa yi, kilifa diine yi, kilifa aada yi, way-moomeel yi, ndaw ñi, jigéen ñi, añs.
Seetal Yalla book.
Nguur geek képp kuy yëngu ci njàng mi atum 2019-2020 yeggali ko, waaye itam aar wér-gi-yaram ak dundu nit ñi, liy taxawal doolelaat njàng mu kowe mi ci biir mbasu Koronaa wiris mi.
Ci noonu, waññi nañu ñeent-fukki dëkk ak juroom ci deppàrtemaŋ bu Gudomp kese.
Doonul am ceet yu jub yu ñu mën a def ci ay at ci ginnaaw ngir yàq deram.
Ci xibaaru njaalam gannaaw ba ñetti liggéeykati Leeral faatoo.
Dije Drogbaa lañu jox neexalub jom ci diiru futbalam bu jéggi daoo, ki doon futbal ci kanam ci PSG jël na turu yaakaar bi gën a xarañ ci góor ñi ci ñetteelu yoon yu tegle ak futbalkatu Ligg 1 bi gën a xarañ.
Pay dafay waral jegeñaae bu bànk yu jëkk yi mënul maye.
Xanaa nekkul mbiru wanogu bërëbu fajukaayu askan yu ruslu ya.
Basiiru Fay, njiitu MONCAP Pastef les Patriotes.
Ganaaw benn jàll diganté 2013 ag 2015, Karlo Anseloti delusi na bopp Reyal Madrid.
Liggéeykat yi dañu war a jiital dalal xélu askan wiy fey ay faktiir.
Bundësligaa : Brusiya M'Glabas moo jiitu ba tay.
Àttekat biy lëñbët te jëlaat mbir mi, gàntal na li mu bëggoon ayu-bés bi weesu.
Daw li la war moo ruslu wala ba tay ñeneen ñi lañu koy jiiñ waaye du mës a doon bërëb biy def, di tax ñuy am xel ñaar ci seen dëggu, seen taxawaay ci askan wi.
Juróomi bit ci dara ci xaaju diir bi, Seŋ yi bëggatuñu woon a dellusi ci soluwaay yi te lim bu mujj bi wone na ne wax nañu dëgg.
"Mooy li ko waral ci li ñu xamle waaye itam mën nañoo amal ay laaj ndax teewaayam andi na coow, ndax amul woon xarañte gi te yenn futbalkat yu ci mel ne Terrell Stoglin jogewuñu ci di wax ne amu fa palaas doonte lu rafet lay doon ci pàcc yéenekaay yi.  Foofu, yoon yi ngomblaan gi wote, mu mujj nekk Doole ji ëmb nguur gi doxal ci dooley nguur, dañu ko taxawal ndax askan wi waaye ci seen gin,aaw, ci tënk, ànd boole si tàqalikoo ak askan wi nga xam ne ñoru leen sax.  Itam, Njiitu réew mu mujj mi ci daloon Wàdd Abdulaay dige woon na ci kàmpaañu wote yu atum 2000 ne su faloo xeexu askan wi ci Kaasamaas dina jeex ci téeméeri fan.  Ñii ñoo mën a caaxaan ! Seydu Won rakku Aysata nekk royukaay ca Podoor ?  Li waral jeexital gi ci ni ñu ko waxe ci kow mooy delloo bu baax boru ñi leboon muy góor wala jigéen.  OI gis na ne Dekkiwaat gi moo wone tàmbalig xamtu te boroom xam-xam bu mel ne BACON digle woon na ñuy gëstu gàñcax gi ni mu gën a sellee.  Bii mooy aksidaŋ bi ñu jëkk a xamle, ci waajtaayu gàmmu gi nar a am ci guddig juroom-ñeent jëm fukki fan ci weeru nowàmbar 2019. Ëllëg dinañu xam lépp, li yees ci pólótig ci Senegaal bés bu ne dina andi lu bees : ñetti diiru ndombol tànkam, TER, mbënd.  Ca ndajem réem bu Madirit ba tey àttekat bile di Sàncagoo Pedaraas dina laaj Braxim Gali ci ñaari kalaame.  Dina tax nit kiy déglu, ginnaaw bim amaleem jàngatu boppam, xam jan wax, ban gis-gis wala ban xalaat a yenu maanaa. Moom sax dafay xaar yeneen matuwaay yu gën yu tukke ci këruliggéeyukaay gu Farãas gi.  Barñi ak Rifisk ñooy ay misaal yu doy waar ci yemadi dundin ak koom ak nekkin digante naali nguur gi ak seeni jeexital ci askan wi.  B. Yedeer moo dugal benn bit bi, di juroom-ñeenteelam bitam ci juróom-ñeenti joŋante.  Dafay jàppale ci defar liggéey.  Nañu nangu ne ci dénd bi am na ay jumtukaay, ci yenn mag ñi, yuy tax ñu mën a dékku mbir yu métti yi war a am ; bi ñu ci gën a xam te mu taxaw bu baax mooy tontin, kuréelu nit ñooñu di dajale di dugal ci kees gu ñu bokk te ñuy joxaat xaalis bi ku ayee rekk.  Te nag dafa am jom te amul benn sikk.  Wóolu naa sama bopp ci yoon wi ma jël.  Dingeen gis ne kenn, ma waxati ko kenn ci njiit yi, muy peresidaŋ wala depite du ñemee boot mbébétu sàrt bi nar a andi néew dooley àmbaasaati bitim réew yi nekk Senegaal ak i daan yu mbooloom Ërob.  Waaye nag kuraŋ bi kuréelu jàmbur gi di defar dañu ko jaay Senelec rekk ci ab déggoo.  Ci xalaat, dafa àndoon ci yokkute gu méngoo ak jamono (dugal nit ñi, àndandoo bokk) ; mën nañoo wax ne dafa bëggoon anami ngurinu féetek askan wi ; mujj gi mu jël nekkin wu gën a làqu Seŋoor ci diganteem ak tubaab yi.  Xamle na ne juróom-benneelu yoonu bés bi nar a am otel Kiŋ Faat bu Ndakaaru dina wax ci : Maleesi-Afrig sowu jant : rëddu yoonu ndefar bu koomu Islaam.  Ñu ngi koy gis bu baax, ay taw yu am doole baax na ci, waaye doyul ngir mbay mi baax.  Damay joxe sama xalaat ci mbir mi, ci benn mbir mi : Porofesëer Aamadu Aali Mbay miy njiitu UCAD lu bees li.  Coowal ñi jàng yoon dina metti te ñi topp sàrt yi ànd ak ADO dinañu wax ci yéenekaay yi ñu leen di woo dogali ndeyu àtte réew mu bees mi ñu jël ca 2016 ngir yoonal naalu njiitu réew mi.  Le Point am na sotti kayitu yóbbu ci yoon yi ñu yóbbu woon bërëbu saytug kuréelu doxalin wu jub wu Fifa.  Ay mbiru coow yu bari ci jamonoy nguur gu néew doole te ñàkk liggéey moo ko sabab.  Juuti bi gën a seer bu tabax mi andiwul li ñu ci xaaroon ci delloo yi nit ñi nguur jaay suuf defar.  Ci li mu yaakaar, dina am ay jeexital yu baax ci njëgu kuraŋ ak koom yépp. Ci beneen joŋante puul bi, Celsi yàgg naa yaakaar ne dina daan waaye ci lenn njuumte àtte lu Kepa, Valence dab na leen ba am wërsëgu jàll.  Naka noonu bëgg a woote ci saa si bi mu yéegee rekk aw waxtaanu réew mi ci pàccu bërëbu liggéeykaay yi ak doxalinu alal ji nekk ci suuf si, mooy ñàkkal fayda xalaatu sàrti réew mi.  Dina metti ci doxalinu bërëbu fajukaay bi ak li ñuy jël ci kuraŋ yu mën a yemale ci ndefar mi, ci ni ko peresidaŋ Sàll waxee.  Nee na, Waaye ngir mu mën a nekk dañoo war a yokk liggéey bi""."
Ekibu Southgate dina doxal joŋanteem yépp ci puul bi ak Korowaasi, Ekos, ak Réewu Ceg ca estaat bu Wembley ca Londar biy fees ba ñeenteelu xaaj.
Ci beneen anam Alseri ak Mali gën a nekkandi ñoo am yemaayu bànk bi gën a ndaw.
Ci xalaatu joxe gaarànti féex bu mat sëkk njiitu réew liy ñëw ak liggéeyukaay  yi ci àggali seen doxalin bu mucc-ayib, PASTEF def na ay jàngat ci anami yemale te ñépp ànd ci ngir ay pàccam yu nekk ci gox yi di dajale weer wu ne di sóoraale li ci làmboo.
Mbiru suuf su Bàmbiloor wone na ne  li ñu am ci juuti yi gisuñu leen ci jëflantey tabax yi ñu def.
Ñu xam ne li mu am liggéey bi ci taax yi moo ëpp ci àll bi ak ñeent-fukk ak juróom-ñaar kos juróom-ñaar ci téeméer boo jël ak fan-weer ak juroom-ñaar kos juroom-ñeet ci téeméer boo jël ci li surnaal Le Quotidien siiwal.
Suñu saytoo jàngat yi nguur gi def, njiitu PASTEF wone na ay coowu lim ak nekkin ak anam yi ñuy doxale ak a saytu kopparu dooley sàrti askan yi.
Démb làrme bi sànni na ay bomb ci sowu Kasolol, ci wetu digu Ginne-Bisaawoo.
Teg na si ne Xalifa Sàll dafa judd ci nguurinu féeteek askan wi te si lay des.
Feem bii ñu aj ci njëg li dina am jeexital yi ñuy xaar ndax jëndkat yi dinañu si am dara.
Ki ñuy wax Abdu Fay yoroon na portaabal.
Kuréelu lëñbët gu depite yi (ëpp ci ñoom ay waa Bennoo Bokk Yaakaar) fen nañu saa-senegaal yi bi ñu bëgee setal ku bokk ci seen kuréelu pólótig ak àndandoo nguur gi.
Ngir daaneel, Sil Paskaal Kóli wax na ne mbindu koom mi Peresidaŋ Alasaan Watara taxaw ngir xeexal Farãa CFA yépp waa Farãas ñoo ko defar.
Ndax Yàlla mu jëlaat alalu tabax gi, xam ni mu gën a gaawe, ki juddoo Keretey ca Farãas delloo na xaalis bi xaritu baayam bi doon laaj yépp.
Saa-senegaal yi sonn nañu ci wone wu bu dëgguwul bu nguur gi nga xam n,e ay màrse yu am xaalis la te li si seen jegeñaale yi bokk ba am alal tax waxuñu.
Kopparfoor yu nguur gi wax nañu ko, ni ci LFR1 2019 ci jumtukaay ak tégoo téeméer ak fanweer milyaar ak juróom kos juróom-ñeent-fukk ak juróom ci seefaa.
Li ci gën a garaaw dafa digal ñu defaraat sàrt dëkk bi ngir neenal yemale diiru ndombo tànk njiitu réew yi ngir may ñoñam bi fi nekk muy falu num ko neexee.
Ci mbiru xaalisu Eko biy waaj a yegsi, kiy saytu wàllu koom bi wax na ne coppite du am ci melokaanu xaalis bi fi nekk.
Loolu nag, képp ku koy jéem a tere, dangay sonal sa bopp ; bu yeboo nga nangu ko te noppal sa bopp.
Góolu Beresil bi def doxalin bu mucc-ayib, sowe na ekib bi ay yoon yu bari lu ci mel ne kuu-faraŋu Eriksen bi ci juróom-ñett-fukkeelu simili bi ak ñett.
Dañuy laaj kopparfoor yu wër yi waxuñu lim yi ñu defar ngir jéem a defar yàq-yàqu ci am ci njënd mi, dem beek dikk bi ak ndimbalu ñàm li.
Wax ci kanamu ñépp ne su jotee kilifa yu mag yu ngomblaan gi, dinañu ci wax su ko jaree.
Ak juróom- téeméeri milyaar nee na ñu Senegaal dina am ñaar-fukki lopitaal yu bees.
Jarul ñuy laaj lim yi nguur joxe ngir wax ne saa-senegaal yi gëmatuñu bu yàgg njubug ñi leen jiite (loolu dafa gën a bon ak mbiru nguur gi fi nekk).
Dégg naa kenn (benn baana-baana saa-gàmbi la) di wax ne dinama may daamaar ak kër su ma nangoo bëre bi (reetaan).
Kon juróom-ñetti réew yooyu mën na am ñu bàyyi seefaa bi dem ci Eko bu bees bi.
Ci jamono jii, nguur gi mën naa dajale ay juuti yu bari waaye day jël lënt-lëntu andi yokk njëg yu bari.
Bëgguma di topp ñu ma gëmul, loolu la si sàmpiyoŋ bi jël Grand Chelem ñeenti yoon teg
Siin ak Risi àndandoo yu bees yu fippkati saa-mali yi nànd nañu ko bu yàgg ci kanamu réewi tubaab yi am doole.
Reyaal Madrit mu ngi doon waaj a dóor bu baax ci màrse weccoo bi.
Waaye nekkul Bulë yi doon sàmpiyoŋu àddina bi rekk ñoo am wërsëg wu mag ba mën a yeggali.
Jeexital buy may ñaareelu palaas ci puul bi góoru Aliw Siise yi ak ni muy xasee Keeñaa gi nga xam ne ndogalu Yàlla rekk mooy tax ñu jàll ci ñetti ekib yi gën a baax.
Ci mujj gi war nañu wax itam ci mbiru jafe-jafey suuf si ak seen jeexital.
Maa ngi lay wax sama jàppandi ngir mën ci bokk, jàppale doxalin yi ñiy xeexal jëndkat yi ak yeneen kuréeli pólótig yi ak kuréelu dox ñaxtu yiy defar anami dundinu nit ñi.
Lu gënati yéemi, ci ak ñàkka déggóo ci wàllu politig, Sëriñ Fàllu Mbàkke Jonn mii njiitu Cojer bu Dakar Plateau, lañ jàpplu jiiñ ko dafa doon jeema ray Yaaxam Mbay mii DG Soleil
Ak num man a deme du ma mësa woteel koo xam ni munul wax wax ju leer
Ci noonu bi ñu dégloo C. D ba noppi lañu ko bàyyi.
Waaw bi Aali Nguy Njaay di wax ne woote tànnéef lay doon, Waaw ci wote mboolem askan wi ngir neenal dogalu wote, waaw ci këru pólótig boo xam ne Maki rekk la fi nekkal ak ay bërëbi liggéeyukaay yuy lekk xaalis te amuñu njariñ mel ne HCCT, waaw bi ñuy séddoo sunuy koppari suuf, Waaw bi ñuy nangu wotey saa-senegaal yi ca féewiriye 2019, Waaw bi pàcc nguur giy def di suul yoon,... Bi ñuy nangu ba mu ëpp Déet bi dafa réer ci sunu xeltug pólótig.
Su ñu bëggee mu gën a yàgg, diggante nit ñi dafa baax, moo ëpp xaalis njariñ, gën a baax siiw, gën lépp.
Waaye su nu ko deful askan wi ñoo war a jël seen ëllëg, tiyeel ko seen bopp.
Tàggat-yaram bu ñu daw, baaraas dellusi Liggu sàmpiyoŋ yu ñu deful ca Malmö, toog rekk (tus-ñett), kanam gu ñagas ak baalu yu jubul ñu yónnee ko yéenékaayi dëkk bi.
Suñu waa ji si xarañ dafa mel ne wax na ne Depite PASTEF bi moo am dëgg ci li mu wax ne joxuñu cër sàrt yi gën a ndaw ci yoonu juuti yi.
Saa-poloñ bi mu ngi yeggali woyam : fukkeelu bit ak juróom-ñett ci fukki joŋante ak ñett ci sesoŋ bi ak juroomeelu bit ci LDC.
Mën na am ne njalbeenu joxante mën-mën la diggante Muhamet Sala mi kenn mënul woon tëye sesoŋ bu mujj bi ak Saajo Maane miy yeggali di jëlal Liwëmuul anam bu bees ak ci sàmpiyonaa àngale bi.
Dañuy def CRRH-UEMOA këru liggéeyukaay UEMOA bi bërëbu àddina bi gën a bind gannaaw BAD ak BOAD.
Ñàkk a mën bu ñu nëbb, tuutil ko ndax ay jafe-jafey xarañte wala ni mu gën a yombee, du ñun, ñeneen ñi la.
Kubu àddina bi 1998 ak 2018 = Sëriñ.
Jigéen ju ñu ràññee ci yëngoom, yaatu te am ngor.
Bi ñenn ñi amee xelum ndajem waxtaan moomu, dañoo ñaanoon ndigalu làbbe yi ci Senegaal.
Ci defar yooyu, wonewaat na àndam ci yokk anami dundinu askan wi ci seen këru liggéeyukaay yi ñu yellool ci bërëb yi ndóol yi dëkk.
Tinis : 1u Orange Digital Center ngir gaawal ak dooleel këri jumtukaayi xarala yi.
Daanu googu yépp mu tukke ci daanug ñaar-fukk ak juróom-ñaar kos juróom-ñaar ci téeméer boo jël ci xaalis bu ñuy yónnee Niseriyaa, nga xam ne moom kese, tollu na ci ñeent-fukk ci téeméer boo jël ci xaalis bi ñuy yónnee ci dénd bi.
Saa-senegaal yi dañuy wax ci pólótig, am na palaas bu mag ci seen waxtaan.
Tëj ab xale ci kaso bu Jurbel ba mu mujj rëcc.
Itam ndax dina la neex nga tontu ci laaj yi : ñaata mooy li m dëgg bu alali juuti bi ayug ngomblaan gu bees gi nar a donn te nga doonoon njiit li ?
ADD : ci samay dugg-duggi pàrti laa xamanteek ay njiitu Pastef.
Porofitoo naa ci mbir mi bay sosal  mbooleem nawle yu baax yi, di àrtu ci bor bu ëpp naan ay yàqkat lañu.
Nguur guy doxal réewam ci mbañ, naxaate, xuloo ak fen, askan wa dina ko mës a dàq.
Ñu tegsi ni ñu koy faral di defee, joxe ay gurub yu bare yuy mànq ndox mi.
Ñaareelu sàrt bi baax na ci limat fukk bu gayndey Senegaal yi.
Njiit loolu dina saytu kopparu mbooloo yu bare, di defar pólótigu koom-koom yi ak a dimbali réew yiy nekk ci jafe-jafe.
Ndax ci njureef yi dañuy wax ne amul luy lore te boobu ñu ngi ray askan wi.
Desal sa pale soo ñemee wul génn ak say wattukat rekk.
Lu tax nga xaar jamono jooju yëpp laataa way-pólótig yi ak mbooleem-nawley Afrig yi di wax?
"Am naa mbooloo mu mën a nekk ci doxalin yu bari"", loolu la wax démb ci bi muy janook taskati xibaar yi."
Bokk na ci mbébét yi ñu taxawal bu baax, yeesalaat jumaa wala defar lekool.
Ci noonu, ni yenn jëwriñ yi di tuddee baatu 'tëj' dafa may tiital.
Yenn saa yi dañuy toog fiñ ñuy laaje luñ ñu jot a laaj ay yooni yoon wala ay njort yuy yàq xel.
Ci benn waaw wala déet, Abdu ak Maalig tëjante nañu ci facebook wala sax waxati ñu  ndax bokkuñu gis-gis.
Ñaar-fukki at la am ak léegi bi muy feesal Estaat Léwópóol Sedaar Seŋoor te tey moo gën a ñàkk jinaxi jàkka.
Sopeeguñu roppalaan yi nga xam ne Am na lu ñu dese ba tey.
Futbal : Sinëdin Sidaan ak Reyaal Madrit tàggoo nañu.
Dañ ñoo alag, te wax rekk ne jëwriñu tàggat-yaram ci nawetaan yi la jógee.
Saajo Maane tax na Liwëpuul jiitu ci juróom-ñett-fukkeelu simili bi ak benn, daal di dugal fukkeelu bitam ak juróom-ñett Anfild.
Usmaan Baaxum miy tàggat ikib bi gi nee na, waaye ñoom, jëluñu kub bi.
Mbébétu dooleel reso ak jokkale kilomeetar bu mujj bi bokk na ci tëralinu ñépp am enersi ca Ruwaanda (RUEAP) giy bëgg a boole, ci ndefar yi, ay ndefar yuy jox réew ma yépp kuraŋ fii ak 2024.
Li jumtukaayu xarala bi bëgg mooy, defar ay ànteen ci gox bu ne ci Senegaal.
Doxalin wu bees wu niruwul dara ak jàdd yoon wala jalgati gi ñu ko toppee.
Boobu nattul ay waxam ni mu garaawe (waxtaan wi si saa si la woon) muy reetaan.
Ñi bañ Mendi dem leen wax.
Kañ la bërëbu liggéeyukaay bi doonee fuñuy defaree ay soble ak pombiteer bay jot koomam gu rëy gu tollu ci benn milyaari seefaa ak kan moo ko moom ?
Te nag fukki milyoŋ ak juróom, juróom-ñaar-téeméeri dolaar, mu doon juróom-ñetti miliyaar, ñeenti téeméeri milyoŋi seefaa ngir jàppale càmm gi.
Mu ngi doon wax ne jëwriñu mbay mi jamono jooju, Paab Abdulaay Sekk, dafa doon nëbb lim yi ngir rafetal toogaayam.
Njiit lu mag lu bees li tàmbali alxemes ji weesu, jawu saa-senegaal bu asirãas moo ko tànn.
Boole kuréelu etijaŋ yi ci doxalinu mbas mi ci bàyyi loo xel ci takk mask yi war ak santaaney kaaraange yi ñu war a top ; Dalal xelu nit ñi ci matukaay yi ñu jël ; li ñuy joxe ndoxu alkool, ñu wàññi njëg li bu baax ngir etijaŋ yi mën ci am ; taxawal ag ceet sa yaram ci sa coobare bopp te doo fay dara ; teg raxasukaay ci buntu bërëb yi, goxu bërëbi jàngukaay yu mag yi ak bërëbi njàngum jiite mi ak njàngum jëfe mi ak kàggu yi ak bërëbi dawalukaay yi.
Xibaar bi layal na kujje gi ci diggante PASTEF ag RÉEW MI.
Ay wax cig gujje diggant Pastef ak Réew mi du dëgg kon.
Ci jafe-jafe yi, njiit yi dañoo war a bàyyi xel ne geneen Afrig mën na nekk.
Te sax loolu moo waral yenn xalaatkat yi mel ne Ógist Kont, su ñu amee ay jafe-jafey diine ci seen jamono, doon wax waxi xalaatin wu lalu ci lees gis, xam ko.
Li ci des dina doon ñiy bokk te jógee feneen ndax dañoo bëgg waxtaan wi doon ndaje mu boole réew mi yépp.
Fukki milyaar ak ñaar ngir doolel jumtukaayu mbay yu ndaw ñeek jigéen ñi, loolu nax la, du dëgg.
Li ñu ciy am dinañu ko jël ngir jënd juroom-ñaar-fukki ëroboŋ ci téeméer boo jël, mu ngi nar a jeex 2024 te nekk dolaar ci tur yu bees yi ci Ëro, ak yokk koppar ci li Senegaal di dugal ci yokkuteg naali petorol ak gaas yi.
Su ñu ko tuddee ci pas-pas mooy gëm-gëm.
Wala ray sa bopp ci dem bitim réew bu teguwul ci yoon.
Xamoon nañu ne dina metti, jéem nañu te neexal nañ ñu.
Ci beneen pàcc, damay jël ci sama dundu ca Farãas ngir taxawal ay naal Senegaal.
Ci sulet 2014 pàcc nguur biy saytu, di bërëbu liggeeyukaay bi gën a mag ci sset ni njiiteef gi di  doxalee te dara doxul digganteem ak njiitu réewi, génnee na ñaareelu tënk ci mbiru mbooloo mi, ci doxalinu nguur gi ak delloo kopparfoor yi ci gannaaw benn bi ca ut 2013.
Ci ndimbalu baatu àddina bi lañuy xool ndax dugg bu gën a rëy ci lebu jigéen ñi ci góor ñi am na jeexital ci yemale bànk bi.
Joŋante bi ñépp doon xaar ren la nar a doon.
Ay at ci kanam, ba ñuy am ay dëkkuwaay yu baax, ci jamonoy bekkoor, Ndate-mu-sell mi dafa doon soxla ay yoon xaritam bu am alal bi jàppale ko (mbaax gu ndaw, damay fàttali al maa'uun 107).
Ligg sàmpiyoŋ tàmmal nañu benn joŋante bu neex bës bu ne.
Waxtaan wi dafa war a gën a xóot àgg ci loolu, ci li njiitu takki-der yi wax Seneweb.
Nguur guy xiifal askanam ba noppi yónni 1u soxnas njiitu réew mi muy joxe as tuut ci ndimbal ngir defaral ko yoon wi mu mën na ñëw nax waa Senegaal yu ndóol yi.
Bokk na si ñiy wax yemale ndax loolu rekk moo mën a dugal jigéen ñi ci pólótig.
Te nag, nañu bàyyi xel bu baax ci ñi mbiru CSA bi nar a mujjee.
Limu aksidaŋ yi ci tali bi jóge na ci kenn ku faatu démb ci aljuma ba ci ñeent gaawu bii ci suba bësu gàmmu.
Jar na ñuy yemale xalaat, gëm-gëm, ak bëgg-bëgg yi.
Daawuda Géy) LU DEFU WAXU:–Usmaan Sónko, ginnaaw biñ la nuyoo, noo ngi lay sant di la gërëm bu baax.
Seneweb wax leen ma ñaata la am mbind di jar ci seen dalu web ma fay ko ñaari yoon.
Liberte 6 dàq nañu ko àllarba te lànket baa ngi wéy ngir xam ni mu demee.
"Nee na, ""yaakaar nañu ne ci gàmmu gi dinañu gën a taxawaat ngir mu gën a ñoŋ."
Gabëlu yi mujjuñu ñëw ci joŋante bi naroon am ca teereŋu lekool pólis.
Prosopopée tëgginu wax la boo xam ne dangay waxloo wala defloo ku fi nekkul, ku faatu wala ku mësul am.
Mbir mi dafa dëgër bopp doy waar ba dara mënu ko dindi, du sax sang ak ñaq.
Aamadu Siis (téeméer ak ñaar-fukkeelu simili bu teg benn simili) jëloon na teg-dóor yi ci mujjantal gu metti.
Mooy defar ci lu ëpp tekkim ci njàng mi ak nekkug magam.
Peresidaŋ Aadama Baro  ca Konaakiri : dama ñëw ngir jàng ci sama wetu mag ni ko peresidaŋ Gàmbi bi Aadama Baro waxe ba muy ànd ak kuréel gu mag ba agsi Konaakiri alxemes ñetti fan ci weeru suweŋ 2021 ngir seet réew mi ci ñaari fan.
Ag tolluwaay bu mag bii, kuréel gi ñu defar ca suweŋ 2018 te mu dajale ay njaatigey ndefar ak ñu bari doole ci jëflanteb koom bu Senegaal defar na li mu bëgg a jox liggéeyu jàmbur yi palaas am ci pólótigu pénc mi.
Dinañu mën di ci génnee ay sàmpiyoŋ ngir gën a mën a jàmmaarlook liy xew ci àdduna.
Rëcc bu andi coow lu rëy ci waxtaan yi.
Nguuru peresidaŋ Seŋoor ba tey, yenn jikko yi rekk ñoo am ci way-politig yi ëpp ci njiit yi.
Bi ñu ko dégloo ba nopi, lañu ko jiital yóbbu Kãa penaal.
Ak num mënti deme, Seneweb wax na, ci xibaar yu wóor ne ay ndawi sàndarmóori yu bari dinañu dem ci dëkk boobu ngir taxawu lépp.
Ndax def nañu xayma bu xelu ci nekkin wi ngir xam li ñu mën ci diir bu gàtt wala bu guddu te def ay ceet njëg-tono ngir moytu sunug jëfandikoo mbell yi ci diir bu gàtt wala déet du gaañ yeneen fànni liggéey yi (napp, tukkim bànneex, mbay).
Àllaterete bu dëkk Xaar-Yàlla, Usmaan Jóob, sol benn tiset bu weex, jiin bu bulo asamaan mu ngi sëgg ci surnaalam di jàng.
Nguur gi dafa war a amal joŋante diggante lekool yi ndax ñuy tase seen biir.
Nànd nañu léegi ne su njaam ag sanc gi amee dafa fekk ne sunuy mbokk ñoo wor seeni maam.
Kon ñawkat bi dafa ko yoreel ay boru luyaas.
Ndax nanguwul ci jàngatam ne APR dafa tas Réew mi nekk ci jafe-jafe ?
Ci li mu wax ci waxtaanam ak Seneweb, loolu bi ñu koy defar day ànd ak taw bu baax ak tànneefi pólótig yu mucc-ayib.
Lu doy waar ci waa RHDP yi yégul woon seeni njuuj-njaaj, Alasaan Watara wax na ci kanamu ñépp ne dafay bàyyi Aamadu Gon Kulibali doxal.
Ligg sàmpiyoŋ bii neex na lool.
Màngaan yi : su amoon benn jalloore bu ñu mën a jox njiitu réew mi.
Su ñu sukkandikoo si lim yi Brigaatu réew mi bu sàppëer pompiyee, ci at mi am na fukki junney laksidãa ak ñaar ak ñetti téeméer ak juróom-ñaar-fukk ak juróom-ñeent ci tali bi, ñaar-téeméer ak juróom-fukk ak juróom-ñaar ñoo ci faatu.
Giraasi tamit Seen ngor mësul a soppeeku.
Saajo Maane ak ay naataangoom dinañu taseek kiy daan diggante Madagaskaar ak Tinisi.
Bokk na ci saa-senegaal yi gën a aay, su nekkul ki gën a aay kay.
Ñoñam bi dafa tafu bu baax ci li muy joxe te Ismaayla Saar saa-reen bu xarañ bi narul a doxal ndax ab gaañu-gaañu.
Maymuna Nduur Fay, taskatu xibaar bi dalal na ko mu wax, fekk booba, Elaas Juuf mu ngi yàq deru Usman Sónko, njiitu kuréel gi nga xam ne Jomaay kilifa gu mag la fa.
Su ñu sukkandikoo ci ay xibaar yu jaar ci yoon ay ndawu sàndarmóori ñoo sulli ab néew ci kër googu ca Tiwaawon.
Ci tënk, mbir moomu, këru Njaga Ndóoy moo woo Usmaan Sónko ndax yaakaaroon ne moom rekk moo leen mënoon a jàppale ñu jàmmaarlook nguuru Senegaal.
Ñaar-fukki junneek juróom-ñetti téeméer ak ñeent-fukk ak juróom-ñaari nit ñu ñu xam, juróom-fukki junne ak benn ak juróom-ñaar-téeméer ak juróom-ñeenti daamar yu ñu saytu, juróom-ñeenti junne ak juróom-ñaar téeméer ak ñaar-fukki jalgati yoon yu ñu gis ak ñetti téeméeri permi ak ñaar-fukk ak benn yu ñu nangu.
Ñetteel bi dina sukkandiku ci njàng mi ne luy dooleelaale aada jàmm ak yoon.
Waa Korowaasi yi mujj ñoo firnde ak ay jéll seen diggante ak Farãas, Portigaal, Siyet, Àngalteer, Espaañ, Ongiri.
Wenn yoon wi Tomas Tucel ak Pep Guardiola tasee ci Bundesliga la woon 2013-2014.
Ngir mu gën a leer, génn M. SAAXO bi ak saaga saa-senegaal yi benn la.
Ak nu mu deme, kenn mënul taxawal ñaari doxi ñaxtu ngir ñaari pàcc yi ca Madinatul Salaam, ci li benn xibaar bu wóor wax.
Ngir soppi wotekat biy xaar ku ko jox lekk kuy joxe wàllam ci mbir mi, ngir daggal pólótigu lekk, ngir jeexal doxi ñaxtu ci lekk gi, ngir taxawalaat déggoo gi ci dundu ak pólótig diggant njiitu réew mi ak askanu Senegaal, ngir defaraat kilifteefu pólótig gu njiitu réew mi ci mbir mu doy waar mi dëkk bi nara  dundu ci doxalinam, ngir defaraat kilifteefu pólótig bu njiitu réew mi ci njuuj-njaaj ay ñoñam.
Waaye du mës a dindi poñe bi, na seen xel dal.
Farãas màggat na waaye dese na ay ŋeleju ba tey.
Ñi ko bëgg dañoo war a wàccee seen bopp dem defaruji ngir mën a bokk.
Dafay laaj way-bokk yi yëpp tase ci teereŋ bi.
At yu jëkk yu xale bi mën nañoo am jeexital ci nekkinam ak ni mu nar a dundee.
Dama juumoon di yaakaar ne waxtaanu tubaab yi la te sunu yoon nekku ci.
Tënk bu am gannaaw bi liggéeykat yu Sde waxe di laaj seen wàll fukk ak juróom ci téeméer boo jël ci ndefaru ndox mi.
Dafa ëmb ñetti gox bu ñu sukkandikoo ci dekere limat 2021-687 bu 28 mee 2021 : Malika (moom kómini Malika ak Kër Masaar Noor), Yëmbël (moom kómini Yëmbël Noor ak Yëmbël Sidd) ak Jaxaay (moom kómini Jaxaay-Pàrsel ak Kër Masaar Sidd).
DAFA LA BËGG  A NAX NGIR JËL LI NGA MOOM.
Bruges juróom-ñeenteel la nar a mujjee gannaaw bi ñu génnee Kerepeŋ Jaata ak Kliŋton Mataa.
Suñuy naataango nànd nañu ko bu baax ba tax ñuy xeex su nu tasee a Senegaal (Kamërun 2017, Alseri, ñaari yoon ci CAN 2019 bi, tey nag Sàmbi).
Di wax ne andandoo Sëriñ Saaliw Cuun yi gën a y0gg ci mbir mi jiitu nañu soxna si.
Ci ndajem ñaar-fukki fan ak juróom-ñeent ci weeru suweŋ ba, njiitu réew yi ànd nañu ci tollale diggante góor ak jigéen ci anam bu yem.
Jomu Amerig feeñ na ci waxtaanu Tërëmp wu jëkk ci njalbeenu feebar bi ca Siin waaye doyul ngir aar saa-amerig yi.
Mën nga ko am ci benn bës, ñu jàllale ko ngir xamle waxtaanam ba noppi di ma aaye ma wax ne jot naa dogal bi nga xam ne yëfu luubal a tax jàllalewuñu ko ci yéenékaayu yoon bi.
Taxawu suñuy njàqare ci leeral.
Tànneef Afrobasket : góor ñi ñu jàppoon weeru ut ca Ruwàndaa def nañu ko àjjuma ji ca Kigali.
Gox boobu ràññee nañu ko ci ni mu baree ay xale yu jigéen ak góor yuy duggu ci kuréeli pólótig yi, ci mbooleem nawle askan mi di wone seen mbokk ci kilifa diine ak aada yi.
Rus na ba mu amee palaas bi xam ne ab ndaw mënoon na ko def.
Ndax ñàkk fu ñu tuur mbalit ci ci Cité du Rail.
Bi ñu ko woowee Pari fekk mu ngi war a teewe juróom-benn-fukk ak juróom-benneelu ndajem Fifa, kuréelu Farãas giy xeex nger dafa laaj Axmat Axmat bëccëgu juróom-ñaari fan ci weeru suweŋ bi yëpp.
Oliwiyee Pereŋ nee na kooku dafa mën liggéeyam, xarañ ci torob.
Aymerig Laporte dafa taxawal defaasu Sitisën yi, Bernardoo Silwaa (juróom-ñaari bit la dugal) neexal futbalu kuréel gi ndax gaawaayam, Raxeem Sterliŋ mu xarañ mi kenn xamul fu mu jógee woneetina boppam (fukki bit ak juróom-ñaat la dugal), Sersiyoo Ageroo wone ne ba tey dugalkat la (ñaar-fukki bit ak benn dugal na ko).
Ki jiite kuréelu faj gu mbooloo miy doxalal Xalifa Abaabakar Sy (COSKAS), doktoor Yanqooba Fay kontaan na ci li Medisol Internasiyonaal andi (fajukaayu bokkoo) te mu waroon a yokk jumtukaayu faj yi waroon ci gàmmu gi.
Tontu na ci laaju Xalif Seneraal bu Tiijaan yi, Sëriñ Mbay Si Mãasuur ci mbiru bërëbu fajukaay bi nga xam ne amuñu jumtukaay yu doy bay sàkku dimbali ñi am ngir mën a dox, loolu la kilifa diine gi wax.
Mbébét bi dafa war a defar kóolute ak doyu kuraŋ bi ci Ruwàndaa, yokk askan wi doon jot ci kuraŋ gi, te wàññi tasaare gaas yiy lore tey jógee ci asamaan, ci joxe enersi bu sell.
Waaye dafa mel ne nguur gi deful dara ngir wàññi coono bi.
Rafet mooy sew... Wax nañu lépp, ñépp ay wàññi lekk gi.
Ku nekk da ciy dem ni mu ko neexe, ni mu ko bëggee, ngir saafara ko, faj wiris bi : laaj, limoŋ, soble, banaana, lem, jinjeer, xorom-polle, xobu lóriyee, neem, bineegar, kaani, añs.
Mënoon naa nànd doxalin wiy wax ndax ay fayu la woon (dañ ñoo def lii moo tax ñu def leen lale). Li ma mënul gëm ndax ay fayu ak sa waa kër du yëfu nit.
Waaye 1984 ba tey ak ndamu Liwëpuul bu góol Biris Grobelaar ak digganteem ak Room, benn góol mësul à wonee noonu boppam nekk ci ñi ñu jiital.
Ëmmë Seen moom nangu na ñaareelu jàmmaarloom ak Bombarje mi mu daanoon ca 2018.
Tottenham tus-ñaar Liwëpool 2′ – Mohamet Sala (pen)
Bi ñuy waaj altine ba tey Aliw Siise mi doxal joŋanteem yu mujj ak ñett-juróom-ñaar, mu ngi jéem a saytu ay doxalin ngir soppi futbalu gaynde yi.
Bundesliga : kenn mënuleen tëye, Bayern xaw na rey Duseldoef.
Jëwriñ ju yore ci pàcc bu mu mën a doon wala njiitu bërëb bu ne moo nar a doon doxalkat bu mag buy leble ci goxam wala këru liggéeyukaayam.
Campeefug ropplaan yeek Metrópóol (ANACIM) àrtu woon na ca weeru suweŋ ay taw yu am doole ci Senegaal, kon laaj bi yomb na : lan lañu def boobu ba tey?
Liberte 6 ngir xool néeg limat benn bi ñu tëjoon Baay Móodu Faal.
Gaa yi komiseer Baara Sàngare dem nañu démb Kãa penaal bu Liberte 6 ngir seet néeg limat benn bi ñu tëjoon Baay Móodu Faal.
Yeesalaat, dolli jumtukaay ak defaraat daara ju ñaareelu bërëbu jàngeekaay.
Saa-podoor yi dañoo sonn ci ŋacc seen foos yi.
Ndajem puul bi digganté Juve ak Atletico la woon.
Ci noonu gannaaw mbiru wër-gi-yaram lañuy mbubboo ngir tànn depite yi ñuy nangul ñu bokk ci liggéeyi kuréel yi ak bërëb bi ñépp di tase, loolu waral na ma bokk ci depite yi ñu génnee ci kuréel googu, maa ngi leen di wax ne ndax li ma fi lim yépp ci kow dinaa màndu ci wote nas sart boo xam ne : dafa nar a teg ci loxo kenn nit alal joo xam ne ni mu toll waxuñu ko ci mbébét bi ; nar a jox njiitu réew mi doole yu bari ci lépp, yu ëpp xeexu Koronaa ak jeexitalam si dundu gi ak koom bi, tàmbaliwul ak anami xeex buy wone ni lépp di demee ; tàmbaliwul itam won péncum ndawi réew mi mbébétu sàrt koppar bu ñu jubbanti ; mujj nar a andi ay jafe-jafey saytu yu jéggi dayoo.
Jargoñ bi ndeysaan ! Bi peresidaŋ PASTEF bi Usmaan Sónko, yoree kayitu tëralinu koppari réew mi ay at yu bari 2016-2018 (ñu mën ko am bërëbu enternet bu ministeer bi yor wàllu koppar) yoole na njuuj-njaaju juuti bu ngomblaan gi, Mustafaa Jaxate moo jëkk a wax ñu dàq ko.
Sa yëf la daŋ ko war a dëgëral bu baax.
Seen coow ñoom ñaar Kungél la tàmbalee fa seen ñaari kër yi jàkkarloo.
Mbokki Patriotes yu goxu Binjoona bu ñu nelewati.
Waaye du Cnra moo aaye, ñun ci sunu bopp la.
Kiy yore kàddug Xalif Seneraal bu Tiijaan yi nëbbuwu si.
Njiitu Réew mu Senegaal, Maki Sàll bind na bataaxal ci xëtu feesbugam bi joŋante bi jeexee rekk.
Sunu yoon nekku ci, mu ngi liggéey te Njiitu Réew mi woolu na ko, loolu rekk moo am solo.
Dibeer bi futbalu Farãas mu ngi taaram.
Ca Dakaar, njiiteefu jokkoo gu làrme bi dafa ne rekk bali fetali dibéer yi ngir kaaraange la woon te jàppale askan wi ñu dellusi waaye waxuñu diiru jóg bi.
Futbalkat bu mag la, ci taxawaay la lijjanti joŋante bi.
Su nu sukkandikoo si Jaariyatu, Wave dafa ñëw ngir taxawu askan wi, mën nga ci fay faktiir te doo si teg dërëm, ndax ci li mu wax nit ñi waruñu yokk dara ci njëgu faktiiri kuraŋ wala ndox ADICOMDAYS 2018 : Abijaŋ dina dalal ndaje mu rëy mu gaa yiy yëngu ci jumtukaayu xarala ci Afrig. Socialnetlink.
Dàqe nit palaas ngir njariñu ci askan wi dafa war a fekk nga jox leen ndàmpaay lu jaar yoon ñoom ñi fa dëkk.
Ñaari yoon, Son, Loselso ak Eriksen ñooy dugal.
Maanaam dëkk yi matal sàrt yi ñu wax ci 2020 dinañu def Eko muy seen xaalis.
Ngir matal liñ ñu laaj, neexal yi ñu dajale dinañu leen dugal xaalis ci alal joo xam ne liggéeyu asirãas moo leen tànn ci yenn jafe-jafe yu ci mel ne dànkaloo ak fàŋŋaaral.
Jon Perkins wax na ne moom ci boppam ne raykat la ci wàllu koppar te nangu na nekkug liggéey biy yoonal borom xaalis yu mag yi.
Weesu nañu jamonoy liggéeye ci biro ak nekk foksineer buy  wër àdduna.
Gannaaw ba mu dugalee ñetti bit Mbay Ñaŋ ag Reen def nañu limu fukki joŋante yu ñu amul ndam.
Dañuy wax fii boru moomeel te ñiy dugal seen xaalis yi xam nañu ne dina am saa-senegaal yuy wëy di fay juuti ak lempo ; teg si njariñ yi ñuy am ci alalu suufu dëkk bi.
Mbir mi bitim réew la àgg ca Lome fa ndajem àddina ci Eko amee.
Bi mu demee ba ñu jëlaat suñu jikkoy waa Almaañ gu yàgg ga, kuréelu xolam gi Bàrsa jël na juróom-ñetti bit ci benn joŋante.
Kon duma doon bokk ci benn naalu pólótig.
Mansesteer Siti dóor na Aston Wilaa : ñetti bit ci dara te lépp ci ñaareelu pàcc bi la duggee.
Ngir dalal naqaru askan wiy gën di rëy rekk, Maki wàccee na ñi amul woon njariñ, ak ñi doon sàcc tuuti tuuti ngir, mu mën a làq sàcc yu mag yi.
Li ñu mënul a wax bu baax lan mooy boole mbooloo mi, mën nañoo jéem a xool li ko tënk : ñiy dajale mbooloo yi su ñuy wax dañuy jéem a yee yég-yégu ñi ñu bokkal fi ñu dëkk, di wone keneen ki ni ku wóorul di waññi mbiri askan yu jafe yi (mën na nekk pólótig, wala koom-koom wala dundu) jublu ci rekk ci wote yi.
Doy na waar.
Maanaam, su baril bi yéegee, njëg li day yokk te at mu ne jëndkat yi dinañu fay ak nu njëgu baril bi mën a tollu nag.
Ni ko wér-gi-yaram soxalee, noonu la ko gëm-gëmam yittelee.
Aji-dem yi yal na suuf woyof seen kow, Yàlla xaare leen ajana - war nañu tax, gannaaw naqar bi yëpp, ñuy laaj : lan mooy njëgu taskati xibaar biy tase ak gerenaat lakirimosen yi, di daj xoqatalu takk-der yi bay jaay seen bakkan ?
Bokk na ci itam Keeñaa (ñetteel), Somali (juróom-benneel), Sidd Sudaŋ (juróom-ñaareel), Zimbabwe (juróom-ñetteel), Ugàndaa (juróom-ñeenteel).
Noonu la deme ñeel coowal doomi-Senegaal yi faatoo bitim-réew ci sababu mbas mi.
Ci li kayitu àrtu yi saytukat yi wax.
Sunu bërëbu liggéeykaay yi dañu jaxasoo!
Loolu moo waral ñuy laaj fu Senegaal tollu ak mbir yi nekk ci bataaxalu làbbe yi.
Mbir mu bàyyiwul gannaaw tëggkati jaaru yi.
Doxalin wu ko may ñu boole ko ci futbalkat yi gën a xarañ ci weer wi ca Àngalteer.
Mbooleem nawle  askan wi mu ngi gën a taaxiirlu mbir yooyu nga xam bu jëkk lu xarañ lañu ko jàppe woon, su ñu sukkandikoo ci li Sil Difreno wax, moom miy saytukat ca bërëbu njàng mu kowe ma di Aix-Marseille nekk itam way-bokk ci Cepii.
Nataali kàmpaañ yi ak bataaxal yi wone na ne Orãas ci ay kàddu yuy tooñ lañu nekk.
Ñu jublu Ótris, kon bi ñu jooye ba noppi bi ñuy tàggatook kuréel gi ko wone ci àddunay liggéey juróom-ñaari weer ca gannaaw.
Mansesteer Siti génne na bàcc yi digganteem ak Atlanta Bergan.
Yëngu-yëngu yi woneeti nañu ni nguurinu bàyye nit ñi lépp am na fu mu yem.
Lii du dara, kàmpaañ pólótig la rekk ak ay tabax yu ñu tàmbalee ubi.
Kujje gu métti gi wave dëgëral te njëgu yónnee bi di benn ci téeméer boo jël tax na Orãas Mone yëngu.
Lan lañu war a mën a xaar ci Afrig ?
Tuuma bi wax na ne Paab A. Siise dafa fàtte woon saagam ca Tuubaa kër ki mu ray te mu dalaloon ko ci màggal gi.
Moom rekk moo jot a dugal bit waa Pari yi ci joŋante ren bi ci LDC.
Waaye nag, Ndawu Patriotes yu Senegaal JPS dina wëy di xeexal réew mi ak lu leen ci mën a fekk.
Su amee pàcc bu baax ci mbir mi mu ngi nekk ci yelleef bi ñu am ci yokk juuti bi. MUJ GA ! Mënu ñoo wëy di teg lu métti liggéeykati koomu dëkk bi di dooleelaale liggéey yi dul yu nggur gi.
Fi mu tollu, na ko ñépp xamee nii, féetale boor bu ëpp bi dafa mujj doon njaayum doole.
Mënoo foo nekk rekk di jéem a andi fitna ci am mbir.
Yokk na ci loolu ne ndaanaan li dafa war a jël waxtaanu mala yi, mbiru àdduna, ñax yi ak tontóor yi.
Soo màggee ci gox bu mel noonu, ñoom ñépp say rakk lañuy doon.
Benn yëf ci àddina du gën a rëb wala gën a diis ci nit rekk ci ñaar ñooñu.
Yoo Allah ayné-rénema-hokouma ngourdam-e-cellale ! FOULBES !!
Dafay nekkandoo ak yéenékaayu Senegaal ak àddina bi bi muy waaj ba tey tollu ci fukkeelu yoon ak ñaar, ci ay limam.
Tànneef la.
Ci njalbeenu ati 2010, yenn mbiri biis yi daf doon sut xel.
UEMOA - Ndakaaru péey bu ñaareli pàcc ayu-bésu duggulante ci xaalis.
Insigne mujj naa dugal bal bi tax woa Napoli jël ndam li.
Dinga nangu ak ñun ne njalbeen bu bees bu ne dafa war a taxaw fu dëgër ndar defar.
Bu ma defoon loolu ba noppi, dama doon jublu ci ñaareelu pàcc bi, te mooy jàngat mbir mi, càmbar ko bu baax ci ndimbalug boroom xam-xam yi seen xel màcc ci lépp lu ñeel mbas mi : wér-gi-yaram, paj mi, koom-koom, nekkinu askan wi, aada ak cosaan, añs.
Ki fi jógee, dinañu julli, ñaan Yàlla yërëm ko, ndax ñun ñépp ay julit lañu.
Waaye ku nekk dafa war a am sañ-sañu wone li mu gëm.
Sama waxtu dama ko xaajale woon dawal, yëngal yaram bu ndaw (ak mbàjj mi ma def tapi), fo babifut ak samay moromi liggéeykat ci gox bi, ak tele bi.
Taxawal këru liggéeykaay gu réew mi yépp gu tali bu Senegaal dafa war, ci loolu dinañu mën a génnee li ñu joxe Patduwaa ñu jariñoo ko - Pikin, bi nguuru Senegaal taxawal ak defarug talib ëllëg, ca Senac SA.
Ñaari kuréel yi wax nañu ci mbir yi laal njëwriñ yi leen ëmb, njëwriñu koppar ak alalu askan wi, ci yooyu jafe-jafe yi ci biir Kuréel gu mag gu lempo ak dëkkuwaay ak Kuréel gu mag gu limu xaalisu pénc mi.
Ci gox bii meetar kaare bi ñu ngi ko xayma ci juroom- téeméeri dërëm, nangu yu bon yi di ko xayma ci juroom-ñaari junneek ñeenti téeméeri dërëm.
Ci noonu lañu taxawalee kuréel guy doxal ak yeneen kër yu bari àntug ndajem waxtaan mi.
Mu dolli ci ne fu mu la munti fekk rekk wone nga sa taxawaay ak sa cofeel ci moom.
Fanweeri poñ ak ñeent ci fukki joŋante ak ñett ngir ndawi Konte yi : lu rëy ci kuréel gi gannaaw ba ñu taxawalee anamu ñetti poñ ndam lu ne.
Naka lañuy wóoloo kuy màngaani ndax ndombo-tànk jëwriñ (AYSATA) wala des ci am ay xéewal rekk (Raasin ak otel Faat).
Jumaa ju mag ju Pari ñoo ko wax ci kanamu biro CFCM, ñi wuutu kuréelu ñaarrelu diine yi ca Farãas, ak njiitu bërëbu jullit ñi bu jumaa Pari nekk peresidaŋ bu ñu tabb bu CFCM Dalil Buubakar.
Mooy weccee say gëm-gëm ak xaalis, say njariñ, fekk boobu yaa ngi seetaan coono ñeneen ñi, sot la soo noppee wala nga am ci loo bëgg, bu anami doxalin wu bon ak ñàkk yoon.
Ndax ci seddaay bi, Siti dafa tàrde woon ci juróom-ñaari poñ ci Liwëpuul miy toj di tegale ndam yi te kenn mënu koo tëye.
Bi ñu toogee weer, xool xool xam ni Làmbaay a ngi ñaaw, ci lañ génnaat wax.
Ñu ngi xaar meeri bi jox ñu bilaŋam.
Fas gi mën na nekk itam loxo bu ñu dank, mel ne nuyoo biy wone ne ànd nañu ci dara.
Beneen sabab bi nga xam ne moo gën a métti mooy li njiitu réewi Afrig yi amul pas-pas pólótig.
Les Échos wax na ne toxal nañu Siwiit Bóote saalu maasaas bi nekkoon Sakere Këer 3 ca gannaaw la woon màkkaanu APR waaye waxuñu seen bërëb bu bees.
Gannaaw ba mu nekkee ci péncum ndawi réew mi di fa def liggéey lu mucc-ayib, dafa gën a sori bay teggi diiru wax bi ñu ko mayoon.
Juróom-ñetti at yim def ci boppu réew mi yépp, day tandook a nimse rekk.
Ñaari góor ñi bokk nañu ci fukk ak benn yiy doxal L2 nga xam ne juróom-ñaari futbalkat yu Metz ñoo fa nekk, Paskaal Gasiyeŋ, miy jiite Klermoŋ moo jël ndamu tàggatkatu yaram bi gën a xarañ.
Dañu leen di ñaan ngeen bañ a booleeti baat yii : baax ak doxalin.
Jox suñu lekk, suñu kaaraange, mën a faj, suñu dundin ñeneen, yëfu dof la ci li Emaniyel Makaroŋ wax ci diskuur am bi mu jagleel askan wi ci fukki fan ak ñaar ci weeru màrs 2020.
Su nu xoole li jot a jàll, mën nañoo wax ne ci mën a jiite ci pólótig bu feebar, àndul ak dëkk bi, ruslu bu su nu nguur yi fi jot a jaar, 1960 ba tey, fa la reenu nooteelu aada ak jëfandikoo koom-koomu Senegaal gi Farãas di def.
Kuréelu àngale bi moo jiitu ci Ëro bi ci at mii gannaaw jàll Liwëpuul ag Totenaam ci finaalu Ligg sàmpiyoŋ yi 1u suweŋ Madirit.
Bii yoon ñu ngi dëmi-finaau Kubu Réewi Afrig yépp (Can).
Ñeneen dinañu ci wax jaarale ko enternet, loolu la wax ci ab ndajem waxtaan mu mu janoog yéenékaay yi.
Nguur gi mu ngi génnee juróom-ñett-fukk ak juróom-ñeenti miliyaar weer wu ne ngir fay payooru liggéeyal askan wi ci li Maki sàll wax, laataa mu ciy yokk ne : juróom-ñetti téeméer ak juróom-fukki junney miliyaari payoor at mu ne.
Aliw Siise sampaat na fukk ak benn gaynde yi nar a tàmbali seen diggante ak Sàmbi gaawu bii ca estaat Lat-Joor bu Cees su nu ko méngalee ak génn yu mujj yu ekibu réew.
Ci noonu, Saytukat bi Baay Aley Konte nekkatul Njiitu kaso googu.
Su nu sukkandikoo ci ki ñu tuumaal kenn ci liggéeykatam moo ko ne mu denc xaalis bi ci koppar-foor bi nekk ci biroom.
Waxoon na ko Cees : dañoo bëgg ag coppite ci noppi, jàmm ak xeltu.
Waaye, Yàlla am na ci nit ñi yërmande joo xam ne, fépp fu mu boole ay nit ñu wuute ci waaso, dina fa tàggat aw làmmiñ wu leen di boole, ñu cay jokkoo.
Li ko waral, perefe bu Mbuur, Moor Taala Tin aaye na doxu ñaxtu bi ngir bañ mu andil askan wi ay jafe-jafe.
Waa Belgique yi gannaaw seen jàll ci ñeenteelu pàcc bu mujj ci joŋante bu Monjaal 2018.
Ngir misaal ay waxam depite bi Sónko tudd na ngomblaan gi nga xam ne jamono jii dafa mel ne bërëb bu yoon amul ci wàllu koppar nga xam ne luubal moo ko andi ak mbiru juróom-ñeent-fukki miliyaar ak ñeent ak dorog, ci li yenn depite yi wax.
Te yëngu-yëngu bi won nañu ne réewi tubaab yi doon jaay dënn bu rëy ak seen doole ci wàlu xarañte , xeltu, mënuñu doxal seen bopp ci jamonoy mbas.
Ban ci, bu baaxul bi mu yor moom rekk wala bi nga xam ne ay téeméeri ndaw yu njiiteef gi ñoo ko jot ci yoon, wu ñu ci war a gëm ?
Waaye lan la am ak li ñu aaye muuraay ?
Ci loolu, Kapiteen Jéey dañu raxas xel mi ci ay xalaati bëgg Afrigam gannaaw ba mu duggee ci geneen kujje pólótig gi.
Defãaseeru Madirit yi def nañu liggéey bi : ñaari yu Ramos ak Karbaxaal.
Réew dafa war a am lum tuut tuut ropplaanu Njiitu Réew bu baax.
2010 ba tey jaaykati dorog yi ñu ngi lëmbe Ndakaaru ci ay dugal koppar yu rëy ci wàllu suuf ak ci jumtukaayu yónnee xaalis yi ngir bañ ñu bàyyi leen xel.
Sàmpiyoŋu àddina bi ak juróomi ñoñam bokk nañu ci kuréel giy taxaw ci at mi.
Ci li mu wax, amul ci benn anam jaaykay yu mag yi mënuñu, ci kow ne dañu gis yokkug njëg gi, boole ci jëndkat yi te kuréel bu farmasi ak garab biy joxe njëg yi waxu leen ko.
Neexul nag, ñi ñuy jiite mujj nañoo génnee baatu njiiteef lu baax ci seen waxin.
Nu ni déet-a-waay, nga jàpplu Abdu Kariim Géy, wooluy ilimaan, xëy ubbi bérébi jaamu-Yàlla yi.
Du Biraama miy dawal Mersedes bu juróom-benn-fukki milyoŋ moo ñuy tuumaal njuuj-njaajub xaalis ; Du Birima moo ñuy wax kan moo war a teg ngir Sónko. Du Paab Nduur wala APR ñooy tànnal SÓNKO ni muy wutale kuréelam gi xaalis.
Ci ginaaw nax yi ñu yëgg ak njort yu ñu bàyyiwul xel ne nekkinam am na lu muy def Ginne-Bisaawoo, Senegaal ba ci Afrig sowu jant yépp, te mooy ñàkk a xam waxtaan ak bañ a faale sàrt yi gën a ndaw ci dëkkandoo bu baax moo ñu war a tiital ci Maki.
Yëngu-yëngu bu bees bu ne nekk na moyal bu ñuy wuut ngir gën ñoo jëfandikoo.
Demug Maki yi ñaata miliyaar lañ ñu andil.
Misaal boobu dañu ko jël ngir tudd Elaas Juuf ne ko warul nekk moom mooy jiite wax yu ñaaw ndax mbirum siif mu garaaw mi ñu ko tugdoon.
Yem ci wëru koom bu njiitu réew mi Maki Sàll.
Gareth Southgate jël na mbir yi ci loxoom ba mujj bég loo àngale yi gannaaw ba mu yóbboo Three Lions yi xaajale-joŋante bu mujj bu Monjaal 2018.
Te nag lu mujj li làrmeb Senegaal bi jot a am mooy Kolt M4, benn karabin militeer bu ñu defare Etaasini, muy M16 bu ñu gàttal ci kano fukk a ñeent kos juróomi puus (ñetti téeméer ak juróom-benn-fukki milimeetar) ci gudaay ak gisukaayu lu sore.
Ndaje mi dafa mujjée ci musiba ndax ñaari xarit yi dañoo jàppante te Paab mi yor ŋgànnaay dóor na ko.
Gannaaw bi Kardona tonto Buuna Saar, Randonik wone na kuréel gu yàgg gi ci kanamu nataal bi.
Yoon wone na ay limam yu bees ci li muy def ci gàmmug 2019 gi.
Su atum iniwersite 2018-2019 jeexee, etijaŋ yi ame lijaasa Morehouse College di bërëbu njàng mu kowem jàmbur bu mag bu ay doomi-afrig-amerig nekkoon, mu nekk ca Atlanta ci Géorgie te Marteŋ Liteer Kiŋ newoon fa, jële nañu leen ci njàqare xaalis bu rëy.
Bànk biy wër li ko soxal mooy faj aajoy samp ak bànk, duggu bu gaaw, kaaraange, taxawaay ag jegeñaale askanu Móritani.
Meer bu Dakaar palaatóo, Aliw Ndóoy moo joxe xibaar bi ne màrse bi juróom-ñaari miliyaari seefaa la jëlal meeri bi.
Kiliyaan Mbappe moo fësal guddi gi gannaaw bi mu jëlee ñaari ndam ci xew bi, bu jëkk bi ak bu mujj bi.
Waaye kooku gëmul waxi far wi, ci li xale bi wax.
Ba ba may gis leneen, ci wàllu doxalinu këru kaso yi wala ñi ko jàppale.
Mettital gënul a bon nga bàyyi sunuy doom, rakk yu jigéen, yaay di wasin ci ay sareet ba di ci mujj ñàkk seen bakkan.
Maa ngi génn Internet bi ndax awma teley xibaar yu Farãas yi.
Lu xel nanguwul ! Senegaal bu Maki Sàll... Dalal ak jàmm ci Absirdistaa ! Bëgg sa réew .
Ca féewiriyee 2019 Maki ak kuréelam ñoo wax ci lu teel mujjug wotey njiitu réew yi defal seen bopp juroom-fukk ak juróom-ñett ci téeméer boo jël ci baat yi.
Su ñu tollee ba fii ci ay at Yaaxam yaakaar ne dafa ñàkk fulla ngir tëye doxalin wu baax wiy ànd ak bëgg bëgg askanu Senegaal, nekkinu xaj bu ragal bi waruñu bett tey.
Waaye jafe-jafe bi nar a am mooy ne tëralinu CFA bi bokkul ak bu Eko bi.
Ndax li ñu tënk mënuñu ko dagg, Farãas dina wëyal di nekk kiy gaaraanti xaalisu réewi déndu UEMOA.
Te sax ndax dorog bi ñuy jël jeex na ?
Waaw, ca Ndakaaru la takk-der yi lëkkalee dàqe gi.
Waaye itam ñu taxawu ko ci kuréelu doxal gi ndax am nañu fi dara ngir xeexal bëgg-bëgg liggéeykat yeek jëndkat yi.
Paab Farãasuwaa mi ñu koy laaj ci wenn waxtaan wu mu mayoon surnaal La Croix dafa waxoon lii : Nguur dafa war a yemale ñépp.
Waaye nag askan wi rekk ñoo ko waral ñoom ñiy wote ndax sàndiis, morso tisi wala xaalis.
Su nu sukkandikoo ci iirajo ñeenti etijaŋ lañu woo.
Ni ñu koy faral di defee ci ay demam bitim réew, ay farandoo Sónko yu dëkk Niseer dalal nañu ko.
Yaa ñu digoon FAST_TARAK ci doxalinu tëralin yi waaye ci jëfin SANDI_TARAK lañu gis.
Gisin wu ndaw wu yem ci bërëbu liggéeyukaay yu Ndakaaru.
Li koy firndeel mooy, ci bés bu jëkk bi dañu duma gaa yi bu baax, ca ëllëg sa, gisuma sax muus muy taxawaalu.
Maki Sàll jàpp na ne du yoon askanu gox yi ci ruqaan yi mel ne Kéedugu, Koldaa, Séeju, Sigicoor, Maatam mënuñu am doktoor bu xarañ.
Li rafetul te neexul a gëm ci mbir mi yëpp mooy xale yi amagul fukki at ak juróom-benn at ak seeni way-jur ñu ngi liggéey suba si yépp ci ay tool te bés bu ne juróomi téeméeri dërëm lañuy am.
Rakkam ju jigéen moo fa nekk sekerteer bu sës ba mu demee MAE ba tey.
Li muj a andi coow li mooy ndogalu njiitu réew mi ci bëgg ropplaan bu bees, benn A 320-Neo, bu bees tàq ci njëg lu tollu ci juroom-benn-fukki milyaar.
Dañuy def ay yëfi dof rekk ci li waa Garãa-Yoof wax.
Su Bàlla Gay di bëre rekk kiy tëgg joŋante bi dafa am téeméeri milyoŋ ci njaayum paas mi.
Dañu ko war a jox cër di tontu ay laajam.
Kuréel gi li ko yëkëti mooy dooleel àndandoo ci anami iñoo ëropeyen.
Ci dëgg-dëgg coow lu yàgg la diggante nguur gi ak ay këri lébu (lu ci mel ne kër Njaga Ndóoy) ci benn teereŋ ca Rifisk.
Ñu ngi dem nag ci wàcc bu wóoradi bu àndul ak jàmm nga xam ne ñàkk a xam ak ñàkk a mënu nit ñi pare ngir def lépp ba jotaat neex-neexu doomi buur bi.
Fekk waxtaan boobu dafa waroon a leeral jeexitali wotee peresidaŋ yu jaxasoo yi, ñu nekkati ci di andi ay xuloo.
Miisu Senegaal 2020 xeexu aada bu bees la, mettital gu ñu teg jigéen ñi mënul a dem ci joŋante taar boobu ndax amuñu taxawaayu fan-weer ak juróom-ñett, ak benn meetar ak juróom-ñett-fukk, di peese juróom-benn-fukki kilo.
Fi mu tollu nag yoon moo ñu war a wax lu tax tayle yi ñu gisul ñu defar leen ak jokkale xaalis yi ñu luubal waaye itam féetale jëf yi boor, saytu ni coono gi yépp tollu, teg ay daan ñi ko waral.
Usmaan Sónko depiteb ngomblaan fukk ak ñett.
Su ñenn ñi yaakaaree ne nekkinu jigéen ñi mu ngi tane ci at yi mujj ak taxawaalug yoonu yeamle góor ak jigéen ci Senegaal, ñeneen jàpp nañu ne des lu bare ngir ñu jox jigéen gëdd bi mu am dëgg.
Teewalkati yenn kuréelu àllaterete yu këri liggéeyukaay giy toppatoo mbiri àllaterete yi ci Senegaal (IPRES) def nañu seen ndaje ci ab béreb.
Ñu ngi ko jële ci bataaxal bu rafet bu ñu jaglel The Players tribune.
Mettital yi jiitu wote yi jeex na, na wéy di mel nii ëllëg.
Nee na, dañoo soxla woon a tàqalikoo ak sababu toog ci pàcc bu jëkk bi.
Ci talaata ji, benn fan ci weeru suweŋ, jëwriñu Yoon ji, Meetar Malig Sàll siñe na ab dogal bu fàl eespektëeri njiiteefu kaso yi.
Ci téeréem bi tudd Xitma : gis-gisinu pólótig bu Seex Ahmadu Bàmba-Esee ci diggante murit yi ak nguur gi ci Senegaal, Abdul Asiis Mbàkke (donte maa ngi am xel-ñaar ci yenn pàcc yi ci téerée bi) wax na ne caytug njàngale ak wone yu Boroom bi xamle na ne waxu bàrkeb Tuubaa (ñu naan gox bu sell la), yu bind Seex A. Bàmba wala yeneen nit ñu ko jege wéddiwuñu benn yoon waxu Alxuraan.
Ni ko kale waxee su duggu ci bërëbu wote yi jotee, dinga dellusi ci say gént.
Lenn njiitu dugal xaalis ak sekereteer Seneraal bu mujj bi Amr Fahmi ñu ngi ciy ñaawlu ay mbir yu wóorul yu ci mel ne yónnee ay junniy ëro ci ay kont bànk yu njiitu kuréel gu futbal ci ay déggoo dooleel yi ñu joxe ci anam yu lëndëm.
Ci listi naal yu bari yi soxal xaalis bi, gis nañu ci pàccub wëraakoon yi.
Ni muy tontoo daf may fàttali benn peresidaŋ buy wuut ñetteeli ay.
Su ñuy taxawu Atepaa di xas Ablaay Daawuda Jàllo.
Dafa rëccoon kaso bu Liberte VI gi ñu ko tëjoon ay at.
Nooy tëje bérébi jaamukaayi Yàlla yi ba noppi ubbi màrse yi, bitig yu mag yeek màngasin yi, oto yiy daw, nit ñiy liggéeyi di tañcaloo ci gaaraas yi ?
Bëggal naa sama réew lu gën a baax li fi nekk.
Te man, damay faral di génn ñaar wala ñetti guddi yu nekk.
Portigaal, sàmpiyoŋ bi tiye ndam li te wóolu dooleem.
Dogues yi dañu demoon ci solukaay yi jiitoo benn bal waaye dañoo daanu bi ñu dellusee.
Waaye wéddiwuma ko, soo gisee ndaje mu am doole mi fi am ak ni nga siiwee ci sa askan, lu ci ëpp ci ndaw ñi, dinga mën a romb jafe-jafe yi.
Maa ngi fàttaliku bu baax ne gannaaw joŋante Senegaal bi dama doon dox di dem kër ga di gis way-juri sama xaritu saa-senegaal yëpp di fecc si mbedd mi.
Su nu sukkandikoo ci L'Obserwateur mi wax mbir mi, ñetti saa-senegaal lañu jàpp ci penku Il Kanari ci biir bato napp, ak fukki toni yàmbaa ak juróom.
Yàqug sàrtu weccoo yi, moom sunu bopp gu wëy ci alalu suuf ci, bañ boru caaxaan yi, xeexal sunuy làkk ak aada... Dañu leen a jàppe ni ay waxi kasaw-kasaw yu jógee ci jamono ju ñu weesu.
Taxawalub Eko dina tax ñu dajale koom-koom yu bari ci dénd bi.
Seen bàyyeeku ci dencub ngoru way-pólótig yi nga xam ne tuuti xel mu dal ak wax ju féex soxal na leen dañu leen war a bind ci teere Giness bu ñàkk jom ci pólótig yi gën a rëy.
Sunu àmbaasadëer bi wala kuréelu APR dafa war a bind bataaxalu njéggal ndaw soosu ngir réccu mbir mi.
Ibraayma Ñaan tegaat na saa-afrig yi ci kanam gannaaw ba mu dugalee penaatii bi (juróom-ñaar-fukkeelu simili bi ak ñaar), yaakaaroon ni doyna ba ci juróom ñetteeli simili ci waxtu wi ñu yokk la Lee Jisol dugal balu temboo bi (juróom-ñeent-fukkeelu simili bu tegal juróom-ñetti saa)
Ay téeméeri miliyaar lañuy yàq at mu ne te kenn du ci wax.
Am na solo itam ñu jàppale leen ndax ñun lañuy xeexal.
Peresidaŋ Usmaan Sónko jëm kanam, PASTEF jëm kanam, Senegaal jëm kanam.
Dëgg gu ñu bari xamul la nag muy askan wi wala saytukat yiy gis li ñu leen jagleel rekk.
Déet, ci njuuj-njaaju dorog la, xaalis bu baaxul, nger, nappaate ak petoo weccoo yu teguwul ci yoon, ak ay neexalaate yu dëgguwul ak bërëbu liggéeyukaay yu mag yu bitim réew te nekkul ay këri liggéeyukaay yu réew mi.
Ñu ngi fàttaliku ba tey mettit wi ñu doon yég ci jamono jooju nga xam ne saa-senegaal yi fii ak ci àddina ñaanaloon nañu sunu doom ji ñu bëggoon lool seen xol.
Waaye ñun dañoo jàppe sunu bopp ñu ñu nekkul.
Rafetlu na ñoñam yi ko taxawu, kilifa diine yi, kuréeli pólótig yi, ak yu mbooleem nawle askan wi.
Ca Màrs 2018, dañu aaye woon kujje gi dox ñaxtu ak toogaayu ñaxtu ci gox bi ngir laaj àqu gis kayitu wote bi.
Gannaaw mbir mu metti moomu, ay njuuj-njaaju alal lañuy wax lu bari ci yéenékaay yi.
Gannaaw ba ñu leen a xasee ay yoon ndax mënuñoo ànd ak féex ci joŋante yu mag yi, gaynde yu 2019 yi ba fii wone nañu ab taxawaay bu jéggi dayo.
Kaaraange giy taxawu doxalin wi ci kër Al Amiin dafa bañ taskati xabaar yi duggu ci biir su nu sukkandikoo ci Seneweb ma fa ne woon.
Beneen pàcc, ci biir yëfi, di depite yi.
Yokkute goo xam ne gëm-gëm ADN bu kuréel gi Jurgen Klopp taxawal ak doole ji ñuy jox ataakóa bi bés bu ne ñoo ko waral.
Loolu moo tax fu ñu déggee baatu wër ci biir dëkk bi, ñenn ci sunu kujjeg pólótig gu dof gi dañuy xëm, ñeneen ñi feebar, ñale di ebali ci télé yi, ñii di tëj seen portaabal, ña ca des di dof-doflu di génnee mbir yu amul njariñ (ropplaan bu bees, bato bu bees, aar cedeao ak yeneen waxi dof).
Waaye su fekkee buumu jokkale gi, ni mu demee ci ñun, dañu ko nasaxal, su fekkee sunu  démb dañu ko yàq sunu maam yi ñu nax leen.
Senegaal gépp, ku ci nekk ak foo mënti nekk, di nuyu Afrig gépp ak àddina sépp.
Lan moo nekk sunu biir ak sunu biti te ndaanaan li di ko wone ?
Nu wax ko te dee, nguur gi dafa sàggane gëm-gëmi askan wi.
Dañoo xarañ ci seen doxalin ak seen jëfin ngir baab ñi nanguwul ci saa-senegaal yi.
Su nu boolee ñaari njëg yi sax dunu tolloo ak Wave, loolu la ki xam-xamam màcc ci mbir mi wax te mu ngi nangu itam ne kujje gi lu baax la te neex ci kiliyaan yi.
"Xel mënul a ñàkk a dem ci wujj wii di Free su Orãas waxee : ""Bu àndeek réso moo gën"", ""tollale du ci réso""."
Ca 2017, bi ñu may soog a fal depite, bindoon naa ab bataaxal ci loolu jagleel ko njiitu péncum ndawi réew mi.
Boroom xam-xam mooy ki xam askanam, xam seen jafe-jafe, xam li woon seen démb, lan mooy baatin bi mën a defar seen ëllëg, kiy tànnal boppam.
Bu weeso laaj yooyu amul tontu, ñu amal laaj ndax yoonu Senegaal moom na boppam.
Ñu ngi gëstu bu baax doxalin yiy am ngir jéem a andi tiiñal buy nekkal xiif bi peresidaŋ Maki Sàll àndal ci tiye nguur gi, ngir gën a dàq nu mu gën a baree delloo kont yi.
Gannaaw joŋante Siti bi nga xam ne ndam demul ndam dikkul, Reds yi laajuñ woon lu ni mel.
Waaye nag sàndarmóori ñaan na ñi ci daw ak ñiy dox ñuy gën a moytu.
Waaye kuréel gu gaawaay am di wàññeeku nga xam ne juróom-ñeenti futbalkatam ñëwuñu.
Baby-blues yi bàyyiwuñu seen loxo nag.
Mu ngi tooñ naan fu suñu telefoŋ sonee, mu matal digeem yi rekk lañuy xalaat.
Yéenékaayu xibaar bu baaxul rekk lañuy def.
Dugal ba noppi joxe ñu dugal, Saajo Maane bokk na ci juroom-ñaari bal ci liggu sàmpiyoŋ, ñeenti bal ci Kubu Réewi Afrig (CAN2019) ak fan-weeri bal ci Ligg bu jëkk bi.
Su nu sukkandikoo ci xaalisu àddina bi yépp, jeexital bi dafa làmboo ak mën-mënu Siin ci taxawal tasaaroo wiris bi.
Dinañu ànd ci tàggat-yaram yu njëkk yi ñu war a defe teereŋu Jàmbaar.
Kénn ku faatu, ak ñeent ñu ame gaañu-gaañu mooy li xew ci aksidaŋ bi am démb ci guddi ci yoonu gàmmu wi diggante Kebemeer ak Tiwaawon.
Ci misaal, boole leen ci doxalinu saafaray génn ci jafe-jafe yi.
Beneen njariñ bu yónnee xaalis moo nekkoon jox jaaykat yi ci gox bi wàññeekub li askan wi di jënd waaye du wutal alal ñi ci nguur gi.
Waaw, ci ndigalub dog 69 bu ndeyu sàrti réew mi, def guuralu fukki fan ak ñaar ci dekere bu njiitu réew mi xaatim.
Siifkat mënul yedd kenn.
Fetalu iñoo sowiyétig gi làrme bu xonq bu Estalin doon jëfandikoo bu jëkk ci geer furuwàdd, moo nekk fetal gi gën a neex fippkat yi ak bàndi yu mag yi ndax li njëgam tuuti, ni mu rëyee, ni ñu ko wóoloo, a ni mu neex a defar tax ñépp xam ko.
Tànn bu mu mënul a wax ndax mbëggeelam ci futbalkat bi waaye du ci ni mu doxale ci jotaay bi.
Gannaaw ba ko Mamadu Mbay miy njiit lu mujj lu xaalisu moomeel bu nguuru Senegaal jiite, xaalis bi yokk na ci ay liggéey yu bari yu mu tàmbali bi ñu ko dëgmalee ba tey donte ñu ngi ci mbas moo xam ne bàyyiwul benn koom-koom ci Afrig ak ci àddina.
Kenn du ko bàyyi noonu, kenn du ko fàtte, te benn pólókirëer wala àttekat ak lu ñu ko jiital du ko xalaat a def.
Lii mooy dooley baatu mbooloo mi janook dooley saytaane.
Bi muy wax ci soriyanteg diggante li mu ministeeru mbay mi ngir kàmpaañi wotey 2020-2021 ak yu kuréelu Amerig gu mbay mi nga xam ne ci misaalu gerte gi tollu woon na ci ñeenti téeméeri junney ton.
Am nañu téeméer ak fukki kombaa kuréel gu ne ak juróom-ñaar-fukk ci pàcc ñi am doole ci li mu wax.
Ci ñetteelu yoon gannaaw bi muy woo ndaw ñi ci fan-weeru fan ak benn ci weeru mee 2020, Usmaan Sónko wax na ak ay ñoñam, góor, jigéen lu ci ëpp di ndawi dëkk bi.
Dóor benn bit ci dara ñu ni def nañu li gën a ndaw.
Ma fàttali rekk ne Sde bi nekk ci dëkki kow yi xaatimoon na juroom-ñetti fan ci weeru sulet wi mujj ñaari jébbaleg liggéeyi pénc mi ak kuréeli fooraas yi ci goxaan yi ngir jariñoo seen ndox  yi.
Sama liggéey bés bu ne mooy defaral sama boos (àntarpiris sàrwisu xarala bu fi nekk) ay liggéeyi xarañte ci jëfeg BIG DATA waaye itam ci mbiru DATA xamtu ci xamteefug jël ay dogal.
Kon nag, dinañu joŋante diggante xarit.
Ci anam, xaalis bi mën nañu ko tëkkale ak deret ji si biir yaramu nit nga xam ne wayit mi mën naa tëj yoon wi, noonu la yàqkat yi di yàqee koom bi ak dugal xaalis bu bon.
Kon 2019 ba tey ñu ngi fay ngir ropplaan bu bees te xamuñu ko.
Gannaaw ba ki leen dugaloon di Esterliŋ ci joŋante dem gi teel leen a dugalaat Pasalig tax na saa-itali yi dellusiwaat tolloo ak ñoom.
Su nu sukkandikoo ci seneweb njiitu réew mi bokk na ci wasifa bi ak julli timis ak gewe foofu.
Jeexitali wax yu bon yooyu ñépp xam nañu ko.
Dafa juyoo ak njiitu ëttub àtte bu kowe bi, Baajo Kamara, juyoo ak jëwriñam, Aamadu Ba.
Nguuru dooley way-jur ci Senegaal beneen jalgati yoon bu ñu teg bët la.
War nañu jàpp ne daanu xélu (juróom-ñetti mats yu mu dugalul benn bit) ndaanal Esipt lu mag li, futbalkatu Afrig bi gën a xarañ ak futbalkatu Ligg bu jëkk bi gën a xarañ ci jotaayu Ligg bi weesu, moo tax jàlloorey Maane feeñ (fukki bit ak benn ci fukki joŋante ak ñett)
Dañu ko jàpp ndax jokklante bu mu doon def ci benn batob mbumbaay bi ñu mujjee jàpp ñaar ñi demoon wakaas.
Dañoo des ak seen ngor ak pas-pas te mënoon nañoo jël seen yoonu pólótigu bopp.
Jërë ngeen jëf ci jàppale gi.
Bés bu ne di waxtu rekk.
Jigéen ñi ñooy def pay yi gën a baax ci bor defar taxawaayu bànk bi wuute ak góor ñi.
Ci loolu, gannaaw ba Jomaay fàttalee gëm-gëm yi tënk yoon, delloo yoon li mu moom, maanaam, saytu waxu awokaa yi ba noppi wax dogal bi, dafa jaar ci misaal mu taxaw muy laal ci saa si layookat bi doon saaga.
"Jarul ñu ñuy wax ""ay yuuxulkati askan wi"" ndax tul nañu ci xas yooyu ak ŋàññ yi."
Dinañu ci gëddal itam jëf yu taxaw ci jàngat  bu jaar yoon bu ñu amal 2021 ak taxawal yokkute at mu ne mu ëpp juróom ci téeméer boo jël bu li mu afeer ak jeexitali jëfandikoo bi.
2024 du suba te dinañu gis.
Ci moom, Le Témoin layaam-laayamiwul : njiitu réew mi nar naa duggu ci tuuxiduuna.
Li mu def moo ëpp fuuf Njiitu réew yi fi jaar ak ki fi nekk !
Kon su nu bàyyee xel mbir mi naroon na am jeexital yu bon ci kanam Senegaal ak li mu war a yóbbu ay ganam yu kowe ci kaaraange, benn ndaanaan bu fan-weeri meetar lañu yóbbu liggéeyi géej bu Ocea Sea ca 2017 ngir mu wuutu La Signare.
Ci waxtaan wu mu may Jotna TV, saa-senegaal bi xam-xamam màcc ci koom-koom di Ndongo Sàmba Silla, ñëwaat na ci xibaar yi yees ci xaalis bi nga xam ne soppi bu ñu waajal seefaa def ko Eko la.
Ñaari pàcc ñoo am ci kujje gi : Waa Saint-James yi yaakaar ne jafe-jafey Senegaal, ci nguuru Maki Sàll, jafe-jafe doxalin wu bon la ci doxalinu xaalisu askan wi ak ci tànn dugal koppar yi war.
Ñàkk a liggéey gi bari na te këru liggéeyukaayi bitim réew yi ñu ngi xuuf màrse askan wi yépp nga xam ne caaxaan rekk moo fa am (fi mu tollu su nu gerte gi ay jàmburi bitim réew lañu ko jaay ñu nar ko soppi ñëw jaayaat ñu ko ndax rekk nguur gi dooleelul liggéeyi jàmbur yi) añs.
Diir bi dafa gàtt lool ngir ñu taxawal Eko bi bu baax.
Ci noonu tabax yi ñu ubbi ñetti fan ci weeru sulet ca Deguerre tënk na ay pàcc yu bari : jàng ak jàngale : lekool bu ñu yeesalaat la defar ko ba mu baax may ko askanu Deguerre.
Ekibu katalãa bi jiitu na Reds yi lu bari laata ñuy tase Reds yi ca Anfild ci semen bi.
Saa-afrig yi dañoo war a yeewu te dakka ni ñuy yàqe garabe yi ñuy dagg.
Ay feem yu bari ñu jegee, ay miir ca Medina ba nataalu jàmbur ya, ay bërëbu aar yu féex, ay bërëbu aada ak i palaas yu ñu bokk ci otel yu mag.
Waaye ñu ngi leen di jëfandikoo ba tey lu ci mel ne puukare donte am na doole pólótig bi mu am ci lim yi ñu joxe ci wote yi.
Sulli nañu néew kër Sëriñ Mustafaa ca Tiwaawon alxemes ji.
Ku nekk du nànd lu dul li mu tollool... Ay at ci kanam laay soog a nànd loolu, bari lool ay cax, lënt-lënt ak xalaat.
Gannaaw bi ki mu bëggoon a jiital di Aamadu Gon Kulibali faatoo ci lu bette ci juróom-ñetti fan ci weeru sulet wi mujj, ADO dafa war a tànn bu baax : nangu li mu dige woon muy jox nguur gi xale yi te seet njiit ci RHDP, kuréel peresidaŋ bi, wala wax-waxet te bokkaat ci joŋante Njiitu Réew mi mi donte du doon lu yoon war a nangu.
Reds yi ñu ngi xool li ñu jiitoo Siti ak juroom-benn poñ seen diggante.
Lu ëpp junneey milyaari askan wi ñu dugal ko fu baaxul, ak nguur gu mënul, xamul amul gis-gis, xamul li war.
"Figaro, ci àjjuma jii ñeenti fan ci weeru suweŋ, dellusi na ci mbirum ""kàrtiŋ""."
Yenn saa yi mu wax lu bon beneen kilifa dëkk bi nga xam ne xam-xam lañu ko xamee, njub ak yaru.
Gannaaw bi mu tàggook Xalif bi, mbootaay giy xelal CESE dem na ci kër Kunta jëlee fa gëdd bi ñu tollool.
Waxoon na ko bu baax, génn dox ñaxtu ak MORTAL KOMBA.
Dinaa wax séen doom yi ne leen ci dëkku féex ak yemale wone ngeen seen ragalug wax seen xalaat ci menn mbir.
Su newul say fen moo waral seen dem gi kon kan la ?
Ndax saa-senegaal yi mën nañoo gëm Yoon ngir mu aar leen, ngir mu sàmm seen i bëgg-bëgg, su fekkee sax ne nekkul li gënal kilifa nguur gi ak nu mu baree doole ?
Ci jeexitali bàyyi googu kuréelu mboolem nawle Noo Lànk mujj na bàyyi toogaanu ñaxtu bi ñu waroon a def àjjuma juroom-ñaari fan ci weeru màrs 202i ci kanam bërëb bi ñu ko tëyee.
Ci misaal saa-ginne bisaawo bi amul kayit mu ngi woon ci mëninam.
TER, BRT, Site jëwriñ bu Jamñaajo, Yeesalaat Defaraat Màkkaanu njiiteef mi ak yeneen.
Mbir yu wuute yooyu ñoo tàmbali wax yéenékaay yi ci mbiru juróom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent yi ak kalaame bu mujj bu Usmaan Sónko yóbbul àttekat biy xamle ak taxawaayu kuréelu askan wi ci ñaar-fukki fan ak ñett ci weeru ut 2019.
Kiristinaa Duwarte di xelalkatu sekereteer bu Mbootaayu xeet yi tippoo, waxoon na lu doy waar ba mu nee ci men mbindam bu FMI génnee, li ñuy duggu bu baax ci xarañ te xarala yi mooy itam ne ñiy dogal ci wàllu pólótig dañoo war a bàyyi xel jeexitalu yoon ak gëm-gëm yu ruqe yu xarala ci péey bi te jàkkaarlook moom lu ci mel ne jox cër dundug jàmbur, aar baat yi ñu war a suturaal, ak xeex lënt-lënt yi ci lempo yi.
Yaakaar ne dooley wax am na lu muy faj.
Ca suweŋ 1952, Ja dafa tukki ci penku Ërob, bàyyi nguuram ci xaajaloo bu mën a am, dellusi ñetti semen ci kanam, ak ay déggooy kuréel gu iñoo sowiyetig.
Waaye weesu na Celsi dafa am defãas bu baax, soo xoolee Mendi moo gën a bari ay are yu baax ci joŋanteb 2021 bi.
Bind na ci loolu : muñal leen ñu su ngeen ñuy tëkkalee ak ñi doon li gën ci yoon.
Saajo Maane ak i ñoñam ñu ngi woon Belsig ngir taseek Genk.
Te sax dara bettuñu ci si kuréel goo xam ni nataalam mooy joxe sa bopp ngir sa réew.
Mënoon nañoo dajale xaalis ngir luye ab toogub Peresidaŋ ci bës bi.
Ci njàngale mu kowe mi, gannaaw ba ñu tëjee ay bërëbu jàngekaay yu pénc mi ak jàmbur ngir xeex mbas mi, jëwriñ ji yor njàng mu kowe mi, bu saytu ak yeesa ci wàllu dogal na ñu ubbiwaat lekool yi su benn fan ci weeru septàmbar 2020 jotee ngir sowe atum njàng mi.
Juum nga de, defaraatal wax ji.
Ci seen joŋante ak AS Rome, ndawi Ernesto Walwerde yi ñàkkoon nañu seen jiitub ñetti bal (ndam ñeent-benn dem gi ca Kãa Nu) ba ñuy dem estaat Olimpiko ci joŋanteb dellusi bi.
Su sa yaay soxla woon dara, doo doon dem ci màngasin bi, ca dëkkandoo ba nga doon dem.
BËGG A JËND AIRBUS 2020.
Te sax ñiy liggéey ci xibaar ak saytu ak càmbar bu jaar yoon ci lépp luy jàdd yoon yi ñuy def àrtu nañu kilifa yi ci takki xaalis yi ñuy yóbbu dëkk yu wóorul mel ne Siipar, Liechtenstein, Libãa, Poloñ, Ikren, Ekuwatëer, Panama...
Ñépp a ngi doon xool Neymaar mi doon doxal alxemes jii ci ngoon téeméereelu bokkam  diiru futbalam ak ékibu réew mi.
Baay Móodu Faal mi ñuy woowe Booy Jinne ñu jàpp ko ñetti fan ci weeru suweŋ ca Misra (diwaanu Tàmbaakundaa) ñeenti fan gannaaw ba mu rëccee, yóbbu nañu ko xaat sàndarmóori bu Kolobaan.
Anami doxalin wi ñu andi dafa maa yéem bu baax.
Waaye nag nekkin woowu moo taxoon mënul woon a joŋante bu baax ndax yokk koom-koom bi ak liggéey bi ñoo war a nekk soxla bu jiitu ci nguur gu dëggu.
Benn la ci mbaaxu maamu Ligg bu jëkk bi ci fukki at yi.
Mësul demee noonu laata Free di agsi ndax ni mbir yi deme fi mu tollu dafa mel ni dafa baaxoon ci ñetti këri liggéeyukaay yi (Orãas, Tigoo, Eksperesoo) ak mel ni li ñuy wax déggoo bu jaadu wut.
Yëg-gëg boobu tay bokk na ci li ko dooleel Njàngat li nga xam ne la ca mujj mooy lu waa Senaa bu Farãas.
Dinanu ñëwaat beneen yoon ci jëflante xaritoo jëmale ci wàllu keew.
Amul benn jeexital ci jëfi pénc mi (yenn na sabab taxawalug ndajem waxtaanu ayu-bésu nguur gi) ak ay laaj yu bari ci mën-mënu sunu réew ci génn ci, te am na ay poñ yu bari.
Gannaaw Saajo Maane ca 2009, wattukatu caax yi di Eduwaar Meendi nekk ñaareelu saa Senegaal bu jël liGg dee sàmpiyoŋ.
Bu ñu ci waññiwul sax jéem yi ngir lu wóor ci séddaleg jiwu bi, ay àngare ak ay jumtukaayu mbay yu ñu yombal.
Sama mbokki ndaw ak jigéen ñi ci APR yi nga xam ne ñoo jaayante ak seen i bëgg-bëgg dale ko 2008 ba lu ko jiitu sax am na ñu ma wax ne ma waxleen :
Nanu duma arbiit yi di ñu teree futbal bañu ñu ci ba ñu dàq ñu ci futbalu Afrig yi
Dalug bànk bi ay nattukaay yu bare ñoo koy natt, bokk na ci z-nattukaay biy natt mën a fayug bank ba, maanaam li mu nar a suux, te pàccum leb ya doxaul ci mbooleem leb yi, liy  wane dayob leb a bànk ba dul fàyyeeku.
Njaaxle gi, jëwriñ gi, mooy sa gox bi dafa baaxoo njëg yii teg ci waxoon naa la bu yàgg mbir yu mel nii ca woote bu jëkk bu LFR ca weeru suweŋ 2019.
Moom doƞƞ nga dëkk ca Liwëpuul, moom doƞƞ ay lekk, moom doƞƞay naan … léegi, Nabi (Keyta) moo ngi fa, waaye laata boobu, lépp moo ko doon defal boppam, mooy li am !
Yàgg naa dëgg ay dànkaafu ba ci yiy joge ca kaw, la Usmaan Sónko wax di leen wanaale téere ba mu bind te muy wax ci jaar-jaaram di wane yenn ci pàcc ci dundam.
Dafa war a yemb ni ki dogal yi ñu jël ci wàcc yoon yi ñu jëf.
Sa dundin ca  Farãas ndax daa nar a dëpp sa gis-gisu pólótig ci Senegaal ?
Waa PASTEF - ya bëgg seen réew, ngir ñu mën a xeex yàqute gi, dajale na mbooloo mu mag mu ëmb réew mi yépp, bokk nañu ca (kilifay diine, kilifay aada, way-pólótig, ñiy yëngu ci wàllu pénc ak mbaatit, tas-xibaar, ña farul fenn, boroom xam-xam yi…) ngir mën a am ay saafara yu sax te ñépp déggoo ci.
Dale ci yenu, yóbbu ak andi ba ci xaralay jokkoo ak mbëj, këri liggéeyi pénc mi yi ñu jagleel denc la dinanu jariñu ci caytug koppartu, jëm ci wàllu pexe ak ci mbooleem yi am.
Ay fentkat yu ci mel ni ZOLA, mag ak rakk ya sant GONGOURT xamtug seen jamomno dafay dal seen kow.
Cëy Senegaal Njaay !!
Ëllëgu gox-goxaat gii dafa war a bindu ci Meetar Musaa Jóob moom mi doon kenn ki mën a indi ay coppite ci doxalinu meeri ba, ak ay mbébét yu am ëllëg yuy jafandu ci ay mën-mën i boppam, teg ci, ci mbooram ci jariñu gu muy jariñu ci njàppaleg gi ñu wàcce ba ci gox yi.
Waaye, toftal ci waa Orãas Senegaal : Wave yaakaar na ne dañu ko war a jox ag peyoor gu romb ga ñu ko digoon ngir mu mën a fatt mayeem gi.
Lu ñu war la, la wax ca ndajem ma ñu tànn ci mbiri doxub saytu ca Koldaa (bëj-saalum-penk)
Ci guddig aljuma ba gaawu, fan-weer ak juróom-ñeenti nit téye nañu leen.
Li jiitu ci sama wax, mooy ne damay gërëm ak di delloo njukkal takk-der yi.
Ni ki bindkat bi déggee, waajur yi doonatuñu ay tabaxkat waaye ñu bokk ci mbiri yi lañu.
Bu ñu xoolee, def nañu ag njéem ca oktoobar 1962 bu doon wut ndéggoo ci soppi Nguur gi.
Loolu, ngir dëggal digganteem bi mu amoon ak ndem-si-yàlla baayam Abdu Asiis Si Al Amiin.
2017 lañu ko fal ci boppu mbooloom saa-afrig yiy yëngu ca futbal (CAF), ci njàppaleg Esipt ak Marog , Axmat Axmat dige woon na ay jeego yu rëy ci wàllu doxalin bu leer ca biir mbooloo ma ba nga xam ne ay at a ngi nii ay coowi ger moo ko lëmbe.
Ku mën a nangu dëgg la, ak sëkkatal yi muy jot ci boor yépp.
Ñun, dañuy jëf ci dayo bu yaatu ak ay nguur, yu réew yi te ñoo gën a set liggéey.
Lopitaal bii seen xaalis la, Maki da leen di xiifloo ba noppi di leen tàllal ay desit yéen ngeen i bég.
Wala sax, ñiy nangu ñoo sooke yonjoxte jëfandiku ji
Seferovic ngir mën a wàññi li ñu ko daan, Bertrãa TarawoOre takk na ëLlëgu lisbotes yi ci la mu dugal ñetteelu balu OL.
Gannaaw ñetti joƞante yu temboo ci kippango gi ak Gana (ñaar-ñaar), Ginne-Bisoo (tus-tus) ak Kamërun (tus-tus), ya leen dimbali ñu dem ba ca pàccu juróom-ñetteelu xaaju joŋante bi, joƞantekati Misel Disiyeer, mi fi nekoon góolu Kann, bégle nañu ak ni mu génne Marog ci joŋante bi (benn-benn, ñeent-benn ci teg-dóor yi).
Ku am « xaatim » bu baax, du ni faral leen ma bor bi.
Noonu lañu mujje taxawal diwaanu Jolof.
Pàcc yi gën a soxla suqaliku dinanu leen xàmme ba pare jublu ci seen i mbir.
Ab ekib buy wane njàng mu bees ci wàllu xamteef ak wàllu xarala ca lekool Sabs te ñu fay jàngalee ak ñaari làkk.
Ndéem déggoo gi du luy sax, mbooloo mi ëpp te ànd ci mooy yenu bëgg-bëggu askan yépp teg layal joxug sañ-sañi askan wi ñi ñu fal.
Ñi koy jàppale ñoo yenu xeex bi ak baatu jigéen ñi ci biir Senegaal.
Borussia M’Glabach daan na ñeenti bit ci ñaar waa Eintracht Francfort ak Njiit yi ci des te bokk sa Bundesliga.
Yaw lawax bi, danga war a wan ab tërëlin askan wi su dee mbir mi mooy def pólótig bu bees teg ci di def pólótig ci ay campeef yu ñu fent teg ko.
Mënuñoo gën a leeral ay waxam ngir dindi lépp luy jaaxle jëmale ci yeggug Koronaa ci ab dëkk bu ñu jàpp ni dafa sell.
Dañoo war a xam ci yan nattukaay la sukkandiku ngir jox ko boobule raaya ?
Nanu bàyyi fontu yi nanu ko nangu ne amuñu Etaa rawatina ay campeef yu baax teg ci sunuy njiit ba ñu moomee sunu bopp ba léegi amuñu benn njariñ.
Duggusi bu ñépp doon kókkali di suul Kerepeŋ Jaata ak ay ñoñam.
Li ñu jublu ci gereew bi du xañ askan wi ndox ndax liggéeykat yi ñoom ñépp ay saa-senegaal lañu (lu tollu ci junni ak ñaari téeméeri saa-senegaal) teg ci bokk ci askan wi.
Ag tas ndigal yi lañu tudde séddalewaat googu.
Su nu sukkandikoo ci Source A, du pal googu rekk moo ànd ak naqar ci njëwriñ ji yore jëflante yeek bitim réew.
Dañu néewal doole seen bopp bi ñu doolelee sunu yoonu pólótig wu amul maslaa jëmale ci nguur gi.
Lil, ñaareel bu Ligg1, taxawul, ndax tàggatkat bii di Kristof Galciye moom lañu tabb ki dàq a tàggat ci kàngam yi.
Démb la woon, lu tollu ci ñaar-fukk ak ñetti waxtu la jóge ci pàcc bi wàllu luñtu te féete ci biir réew mi (SR) fa ñu ko luñtoo niki ay moroomam ak juróoom-ñetti liggéeykat yu bokk ca barabu ñay àtte nit ña ñu tëj kaso.
Balaa dara, maa ngi sant biro biy génn niki njiitam Muhamadu Sekk ngir liggéey bi mu amal ci dajale nit ñi ci deppàrtemãa bu Val D’oise.
Ndax sama nekk  saa-farãas gënul sax sama nekk saa-senegaal ?
Bu ñu sukadinkoo ci moom, doxalin wi mu amal  ci wàllu tas-xibaar moo ko yokk ba mu ëpp.
Njiitu kuréelu pólótig gi « Kaar leneen », Porofesëer Amsatu Sow Sidibe, ci boppu ab yeble, dalal nañu ko gaawu bii juróom ñeenti fan ci weeru nowàmbar, bisub Gàmmu, ki ko dalal mooy Xalifu Tijaan yi, Sëriñ Baabakar Si Mãasuur.
Wolof aw làkk la wu wuute lool ak yi ci des, làkki nit ñi lu ci ëpp dañuy am ñetti xeeti tëggin : wi boole ñépp, wi féetewul fenn ak wu kàngam yi.
Ci dëgg, dafa waroon a nekk luy yëngal xaalaat yi ci xeli ñu jub ñi ndax bañ lu dul yoon, beddiwante ci xeet, beddiwante ci diine, te jëfin yooyu doonuñu aw tànneef waaye li fi sax di am la te di dundal sunu àddina bi la bàyyi ko mettital sunum xel la.
Gis nga nag, coppiteg sunu campeef yi bu amul àpp te Senegaal di ko dun jamono yii, moo joge lu ci bare ci jàppale nit ndax lekk, muy doxee ci laltaayug  séddaleb parparloo te lu ci ëpp jaarul yoon teg ci téye am réew mu fàƞƞaral ci xalaat yu ñaaw ak ci def lu la neex guy jebbi.
Xalaatin wile du njub, du tarixa, du diine.
Ci Matthäus, daan yi ñu leen daan dina tax seen njiit yi samp laaj ci seen tàggatkat yi.
Nañu ñaan teg ci yaakaar, ñaareelu pàccu PSE bi ñu nëbb ci lim yu yéeme yii juróom-ñett-juróom di def ay coppite yu amul dellu ginnaaw jëmale ci ndefar yi nga xam ne ñooy kase ñooy joxe liggéey.
Saa yu ne benn feeñuwaay bi, beneen feeñuwaay la ca Bàrsalon ak ca Minig.
Kenn mënu ko wéddi.
Ndax am na lu PASTEF jot a def ci xeexu mbas mi ?
Ñaareelu lay wi mooy jigéen ñi la bundxatalug pénc mi di gën a sonal.
Niki ay ndongo yu xamul dara waa Lil yi dañoo lajji ca muj ga.
Rakkam moo feeñal ñaateef bi.
Gannaaw ay tàggatoo ndam niki am futbalkat ci 2006, teg si dem bu jëkk ci baƞ bi ci mee 2018, juróomi fan gannaaw bi mu jëllandoo ñetti raaya yu mag ci ligg sàmpiyoŋ, Sidaan joge na Reyaal ñetteel bi yoon ak ab tënk bu ñàkk xorom te amul benn raaya.
Nettalib mbooloo ma ñu jagleel wàllu luñtu bu depite yi dogal 01/2019 bu fukki fan ak juróom ci weeru féewiriyee 2019 ci diggante nanguteefug jëf yi, fàtte yi ñu sóoraale ak wut a jaxase yi, wala jéemug léppi feemu saa-pólótig bi
Dibéer fan-weeri fan ci weeru mee 2021 ca boori fukki waxtu ak juróom-ñeent, ab ekibu njaxas bu boole birigaatu diwaan biy yëngu ci xeex bépp xeetu jëfandiku buy lor wer-gi-yaram bu Koldaa ak Tàmbaakundaa bu pàcc biy doxal barab ba ñu jagleel lépp luy xeex wàllu njuuj-njaaj jëmale ci jëfandiku yay lor wér-gi- yaram, bu pólisu réew mi, jàpp nañu juróomi nit ñu doon jaay cig njubadi ay garab, def  liggéey bu dul seen bos ak jëfee ci lu dul yoon wàllum paj.
Teeru bu rëy ba ñu jagleel fajkat ya ñu yobbu ca suufu saa-itaali ya firnde la ca.
Su ñu sukkandikoo ci mbindum Njëriñ ji yor wàllu koom, nguuru Senegaal tàmbali woon fukki fan ak ñeent ci weeru suweŋ ba fukki fan ak juróom ci weeru sulet 2013 ab leb bu war jig woo pénc mi ci ñu denc ci ja wu koppaaral bu mbooloo ma yor wàllu koom ak xaalis ba ca Afrig sowu jant (UEMOA) ngir lu tollu ci juróom-fukki milyaar ci seefaa.
Te sax, aaday wolof, séeréer, ak joolaa wutewuñ lu bari.
Dañoo war a wan sunu ndaw ñi wala ña gën a ndaw te am xaalaat yuy beesal, tey jëmale kanam sunum réew.
Naka noonu ab xeex la bu ñiy xeexal Afrig yi ndax bu weesoo Senegaal, dañoo war a yewwi Afrig delloo ko ngoram.
Ci yenn baati wolof yi, ci ni nëfka li di soppeekoo di doon aw tur ñoo ngi koy xàmmee ci coppiteg baatoodi bu jëkk bi.
Bu ñu sukkandikoo ci Libération, ab mbindaan bu doon tuur póotit ci rigol bi moo gis néew bi.
Nànd naa kersaam ndax xam na ni bu baax ne li may junj kuréelug defkatu ñaawteef gu am la te liggéeykati nguur ya ñu lim ba fii ci mbirum juroom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent yi nekkuñu lu dul ñi feeñ ci mbir mi.
Dale ko Senegaal ba ci ligg bu jëkk ba, dugalkat bu ñaar fukki at ak juróom-ñaar bii dafa mës a leerloo ak jikkoom yu benne.
Lii day wane li soxal ñi ñuy jiite.
Amaana, looloo dal takk-der yi dem bay xoole askan wi ay bëti noon.
Te sax, lépp nekkul ag déeg bu dal ci waa Mansësteer Siti
Ndajem wax ak taskati xibaar yépp.
Lii ay tuuti nit ñu am xaalis te dëkk ci réew mi naka noonu sunu askan yi lay jariñ, waaye sóoorul ñi ëpp ci askan wi, te néew doole lool.
Xalaat bi mooy gis, ñaar fukk ak juróomi at ca gannaaw, lan mooy jeexitalu gindiku yooyu ci dundum sunu réew.
Laksidãa bu rëy ci yoon wi ray na ñetti liggéeykat (ab sabaalkat, am kameraakat ak ab dawalkatu oto) yu kër tas-xibaar bii di Leeral, altine bii, ci jeexitalu bés bi.
Maa ngi jéggalu waaye gisuma fi lu yenu maanaa.
Ag ndimbalante ci wàllu gafaka du am ci móolug Eco bii.
Bëgg naa tamit nuyu liggéey bu rafet bi mu jot a def ci fan yii wees.
Fulleen jëf yu ni mel rekk dëkk bi di na sukkaliku.
Yeneen depite yi lu leen neex def ndax ay takk-der ba leen jiite moo jëkk a yaradiku.
Pay ak ci mën-mënu mbébetu seen ekib yi, muj nañoo tàmbali sunu bànk bu jaar ci mbaalu jokkoo yi Masrvi ci lu gaaw a gaaw, tàmbalee ko ci weer wu jëkk wa ñu ko yégle, benn mbaalu juróom-fukk ak ñaari barabi liggéey, lu ëpp ci ñaari téemeeri jaaykat yu lëkkaloo ak ñun ak ñi gën a am doole ci defarkati faktiir yu réew mi.
Yéemeg li xew ndax mëneesul jur ag jëfug yoon, lu mu néew néew.
Maki may na ko ñaareelu bunt ngir mu soppi doxalin
Gannaaw dóor ya ñu ko dóor ca ligg sàmpiyoŋ ba, OL amoon na am ndaje mu yéeme niki seen tukki ma ca Risi.
Waaye njort naa ne, dañu leen di jox it ay ndigal yenn saa yi.
Pastef mooy doole ja nga xam ne yéegam dafa sax, looloo waral muy wut gàntal ay naalam.
Ci téere bu mu tudde Critique de la raison nègre, Asil Mbembe dëggal na fa ne xaalaatu àddina bi bayaal bu jaay ak jënd di dox di bënn diggu réew yi moo ngi dànkaafu seenug kilifteef ba koy nar a néewal doole, te dafa sàmmoonteek juddug àqu réew yi, àqu pénc mi, àqu ñépp ba nga am ne jubluwaayam mooy wattu jàmm ju sax ji.
Tey, lu naroon a def fukki at ngir leer ci xeli nit ñi, daanaka, bu yàggee ba yàgg, ñaari weer kott lay def mbaa lu ko yées.
Këru diine yii yépp dañuy naan dereti askan wi.
Li tukkee ci kuréelu Mbooleem réew ya ngir dund gi ak mbay mi (FAO) bi ñuy doog a siiwal, juróom-ñetti fan ci weeru nowàmbar 2019 bii, yégle na dund gu matewul teg ci du jaar yoon ci 2020 ci Senegaal.
Ni kuy jëlaat ay kàdduy njiit lu jëkk lañu duppee Isaa Sawarees, lopitaal yi dañu soppi xar kanam ci wàllu tabax ci sosug fajukaay xale yi juddu bees yu jamp yi, sosug fu xale yi di fajoo, ci ay barabi saytu, beesalaatug SAU, tëggum xaalaat ci wàllu lekk gu sell, ab tabax bu ñu jagleel  Ex-RH ngir di fa denc mbind mi, ay barab ngir fu ñuy tiye ña ame feebari bët, ay liggéey yu jëm ci yoon yi ak ndër mi…lim bi lu gudd la lool ci li yokk lépp loolu di wane jokkaloo mu mag bu liggéeykat ak ñi nekk ci biti barab ba ngir sargal Njiit ba la ne woon  Doktoor Elaas Màgget Sekk teg si ñaanal dalug jàmm njiit liy duggsi.
Laaj bu tar bii ci mbirum dëggu ci pólótig dina taxaw keroog bu ndaw ñi wër sa njiit li mënewuñu lu dul ci yàq; li koy firndeel mooy gis-gis bu bon bi ñu am ci ñi ñu naan “marrons du feu”.
Te bu dee tollale góor ak jigéen ci mën a jot ci xaalis gi dañu ko jàppe ni ab jubluwaay saytukatu bànk yi ci wetu li ndenc mi soxla ak tolluwaayu xaalis bu teew bi.
Balaa ñooy jeexal dama la war a defal ab taxaw seetlu ci xew-xewu ñàkk a jëf bi ñu seetlu ci kujje gi.
Dindi lémpo bu néew wala ñàkk ko def sax ci li depite di am Bi ba gisee sama këyitug payooru depite ca 2017, dama sax waxee saalit : ci pàcc ba ñu jagleel lempo yi li mu ñuy dikkee amul dara lu fa ne.
Ni nuy ko faral di defee, waa FC Bàrsalon wéeru na ci seen Mesi mi ngir daan Liwëpuul
dañoo war a dellu ci li mën a nekk, kàddu guy ñaax ndaw ñi ci wóoradig tukki yi wala sax di leen wax ne fii am na yaakaar, yeeyul kenn.
Wareef wii, gannaaw ag ceet si sunu bopp, dafa war.
Ab tere la ñeel tele yiy nangoo lenn ci lañu am ci seen wanema yi ci njureef yii.
Usmaan Nooreyni GÉY
Benn bi ngi benn toogub doxkatu yonnent bu ñu tànn ci dëkku boppam ak njiitu campeef guy yàq xaalisu askan wi, beneen ngir ab toogu PCA di fayeeku weer wu dee.
Ag toroxal doom-aadama guy fàttali njaayum jaamu ma woon ca fukk ak juróom-benneelu xarnu ba.
Ba atum 2000.
Ci beneen anam, Jëf joojoo gën a bette ci li ne ci ja yu gën a mat ya, aarkat yi dañuy faral di def séddu bu rafet ci wareefi yi leen nguur gi jagleel ci seen gafaka jamono ji ñuy ne ci waar wi, li leen jox turu saa-koppaarali nguur yi.
Waaye, bu lay woowu jàllee, liy dëgg mooy Nguuru Senegaal du mës a nangu at mi naaxsaay ndax ñàkk yi ñu seetlu ci wàllu koppaaral ak ay digeem ca campeefi Breton Woods.
Su bëggee baatu waa Senegaal yi, dafa war a jàng wax ak àddu ci anan bu jaar yoon.
Bokk nañu ci kilifa yi gën a ràññeeku Piyeer Faxuri, Njiitu PFO, mi jële alalam ji ci nguuru Watara ci anam yu jaarul benn yoon, Mme Melissa Buygues, jëkëram Buygues ak Bolloré ñi nga xam ne xaaruñu benn yoon jot yërmandey Birisit Makoroo.
Kàddu guy jéem a wax lu neex nit ñi, Farãas jóge fi, amoon na solo lool.
Liy gën a ndóolal askan wi
Song barabu tele yi ngir wax ay lim yu ñu sos ci kow ba ci suuf.
Su ñu amee ab tàggatkat bu aay, ekib bu bon lañuy am, su ñu amee ekib bu baax tàggatkat bu bon lañuy am.
Di fàttali rekk ne xamtug paj gi laltaayam moo di natteef yi.
Ci beneen anam, wax nanu seen i ñaxtu.
Ab wax ju amul bopp amul geen joo nga xam ne naqar wa jéggi na dayo ba romb digi Senegaal yi.
Kiy sol limat juróom-ñeent bu Madirit ba dafa maasale woon, bi muy leeral nan la gisee taxawaayu Oliwiyee Siru ci ekibu Farãas ba mu ngi dox ndax mu ngi fi, loolu doŋŋ moo fi ne.
Waaye am na lu xew, ca Tuubaa baykat yi nee nañu ñoo ngi xaar ba léegi Nguur gi jënd seen gerte yi… liy dëgg mooy jëndkat yi wax ne xaalis bi ñëwagul.
As bu APR, matleen seen làmmiñ ! nañu séentu 2024 te bu ñu tiit dara ! Pastef  ba fàww ! Ãasu Sàmbu, mbëgg-déndu Afrig bu ci jeex tàkk, teg ci nekk way-pólótig.
Juróomi dëkki kaw yi ak gox yi leen wër, ñu ngi laaj seen gox bi nekk ab kómin moom kese Kuunuun / Kër Njaay Lóo.
Amoon na solo ngir ñun, ngir këlëb bi, ngir dëkk bi.
Ci leeral, warul a laal li dul yenn pàcc yu ñu war a leerali, tey tukkee ci xeexu Koronaa wiris doŋŋ (cet ak wér-gi-yaramu pénc mi), doxal yi ñu jëll ngir xettali sunu koom ak sunu waa pénc, waaye li jëm ja sàrt ba bokku ci.
Ñaari biti Lukatu yi ñoo dimbali waa Inter ba ñu tiyé yëf ci benn palaas.
Kapiteen Jéey mi doxandoo ak meneen mbooloom kujje gi, moo xëy rekk yégal ñu ay koote yu lalu ci ay xaalaat jóge ci genneen kujje googu ak dooley mbéeféer mi ak doxalinu koom ak yorinu koppari réew yi.
Ci ñaari palam ya , Saajo Mane moo ngi woon ci ñaar fukk ak ñetteel laata muy dem ci ñaar- fukk ak ñaareelu toogu bi.
Bokk na ci kuréelu kilifa yi ne ci PASTEF-Ñi bëgg seen réew.
Ñaareel bi baaxul woon dara, saa- sàmbi yi ñoo gënoon na amoonug lootaabe.
Nguurug Senegaal ameel na Senelec lu tollu ci ñaari téeméeri milyaar ak juróom-ñaar-fukk ak ñeent ci seefaa moom Senelec mu yoreel SAR lu tollu ci juróom-fukki milyaari seefaa.
Li muy indi mooy askan wu amul njàng dafa mel ni nit ku amul ruu.
Jafe-jafe yi am yépp li ko indi mooy benn fasoƞu weccoo ci wàllu xaalisu saa-afrig yi mu ngi bootu ci ëro bi, ci koom boo xam ne koppaaralam dafa suufe, la muy jur mooy dellug ginnaawu alal ji (jotug bor yu sës ci téeméer boo jël ñaar-fukk ak ñett ci alali ji) loolu di dooleel doxalin bi ñuy yóbboo sunuy ferñent ndax lañuy woowe yónnee bu amul benn gàllankoor.
Lu tax ñu war a jaar ci yebleg luñtu bu depite yi, nga xam ne ci ñi ci ëpp dañoo far te fu ñu leen xoolloo rekk lañuy xool ?
Bu dul loolu, ñaxtug njàngaan yi, merug liggéeykat yi ak laajug askan wi moo ngi dal bés bu ne ci këri tas-xibaar yi ni awu bu fooru xëxëtu askan wu nekk di sukkraat ci ndóol ak dundug wereyaan.
Waaye sudee liggéeykat yi dañu bëgg a rafetlu waxtaan yi am ak ña ñu séqal liggéey ba te ñuy yëngu ci wàllu dimbal te ñu joxoñ torlu gi ci nas déggoo ba am ñaar-fukki poñ, yoo xam ne lépp jëmml nañu ko ba mu des ba nga xam ne mooy dox ci juróom-fukk ak ñeenti liggéeykat yi ñu waroon a fay seen payoor bi desoon.
Yamul rekk si ne dëkk yooyu dañoo am ay bor yu bari lool ci xaalisu dëkk bi waaye seen koom dañu ko tëj ci boppam (melul ni sunu bos, nga xam ne ay këri liggéeyukaayi bitim réew ñoo koy doxal)
Xew-xew boobu dinañu ko seetaan fépp ci Senegaal ak ca bitim réew tamit.
Lawax ngir jot ci meeri bu Kawlag, nit ku bari yëngu nag Sëriñ Mbuub mu ngi cib dajele mbooloo jëmale ca woote yay am ca 2022.
Waññikug Watara Konde, ci dindi njiital jëwriñ yi, ay mbir la yu bare yuy sabab njaaxle la yuy wane wëlbatikug Maki ci ñetteelu ay gi.
Ñu waroon a seet ci tëralinu Gazprom mi yëkëtiwaat koom ak pólótigu Risi gi jaaxaanoon, Maki Sàll, Gannaaw petorool ba ñu jaay Farànk Timis ak Totaal, mu ngi noonu di xaatim sampug SENELEC ak njaayam mi ñuy yuuxu.
Dafa sax si jokku ci jamonoom, mu ngi jublu ci xarala yi jëm ci tas-xabaar ak wàllu kàddu ak ay baat yu ñu jëm ci xaralay nosukaay-Baatukaayu x@mtéef ñu móol ko ci farañse, ci àngale ak ci wolof.
Léegi lu jëm ci ñay wax naan dina jaar ci sunuy néew, dañuy wane ne noppi nañu ngir dem ba mu jeex.
–Looy wax ci xoqtal ak mettital yi takk-der yiy toroxal askan wi ci jamonoy guural gii mbas mi sabab ?
Nit ki fàtte na ne bokkoon na ci joŋantey jàlli Saan bi (am joƞante bu FIFA nangu) te mënul bokkati ci benn ekib.
Ci tënk ab rawante oto dawaan ci dëkk yi kilometu dawaan bu ñuy jaay ñiy demal seen bopp bokk na ci yi gën a yéeg njëg ci àddina bi bu jëkk saa-senegaal yi ya amul woon lu ñu leerloo ca seen mbedd ya ca seen kapitaal ya rawatina ci seen yoon yi ya ñuy fay ak ya ñépp bokk di aw saagu wu rëy ci waa taax ya nga xam ne ci jamonoy tàngaay bi amuñu lenn luñ leen di dimbalee ngir ñu fay seen faktiiri dawaan yi yiy yokk ndax wàntiloo yi ñuy taal ngir féexlu, ndax kilim bi moom jotewuñu ko.
Nguur geek ngomblaan gi déggoo nañu ngir bàyyi njëg yu sax yi ci payooru depite yi, mu bokk ci ab biro wala déet.
Nañu fàttali Trëmp ne ko wiris bi léegi saa-amerig la.
Ci lu njëm ci dëkkuwaayi njàngaan yi nag,  a barab la bu mën a dooni ay ruqi jàngoro ji bu ñu sukkandikoo ci seen xataay ak ni ci nit ñi dëkkee.
La xewoon ca kër Ilimaan Ñing, jaaduwul te rafetul dara.
Ci 2019, xeeti koppaaral gii lalu ci bokkoo law na ba li des ci ñi nekk Tugol ak ci réew ni.
Réew yu bare ñoo ëpp taw Senegaal te duñu bari ay mbënn yu yàgge nii.
Tay jii ci lu ñu mënut a wéddi ag bokkam ci ñenn ñuy jàppaale Pastef, dafa war a teg luy xoolaat li jëm ci kàddu gu ñaaw gi ci feesbug.
Ñiy fàttali la Maki Sàll dige woon ne du def ñetteelu ay, dekereb (Mustafaa Jaxate, Sóori Kabaa), daggate na leen, li leer ci gis-gis mooy mën a nekkub ñetteelu ay gi ci falu giiru dundam mën na nekk ; ba nga xam ne njiitu APR yépp ak ñu yàgg ña tabaxoon ñetteelu palug Wàdd ñoo ngi tëb miir yi ngir bañ a tontu taskati xibaar yi.
Bëgg a suqalim réew te doo jaar cim njàng mu ngi mel ni bëgg a suqali naalu mbay te doo ci boole jiwu ak tool, te ay njiit yu amul xel di ko doxal.
Kan moo mën a wax ne par parloo pólótig gi nekkul sunu feebar yi gën a mag.
Ngir fàttali, ndugal xaalis bu ni mel bosu PASTEF ak njiitam la, dale ko ci palug depite yi def SÓNKO, ab depite ca 2017.
Ci noonu, su dee nguuri Afrig yi wane seen mat ci dugg ci xaralaal gi ak njaxlaf ak gaaw, jeexital yi mën na yaatu lool ngir dénd bi ak ak ñi ko dëkkee, rax-si-dolli day may doole bu baax suqalikug sunu koom bu sax ak li ci war.
Su nu nekkee sax ci jamonoy njaaxle waruñoo dindi mën-mëni ngomblaan gépp.
Léegi ñia yuuxu woon ca kaw ci baat bu jog ne duñu aar kenn noppi gannaaw ba ñu wéddee seen bopp. 
Ndax, ni ko ñi ñuy waxal, di ñu ko fàttalee, galag gi wuute na ak nattu pénc mi.
Damay faral di waxtaan ak ay xarit yu may wax ne dañu leen daan dóor bu baax ba ñu nekkee ay gune ngir tegaat leen ci yoon te loolu taxul ñu soxor.
Ab jullit warul a dëkk ci def luy naqaral moroomu jullitam 
Gannaaw ñeneen ña nga xam ne duñu am ndam mukk, ak xaalis bu dul jeex bi ñu ci def yépp, neexal ak yeneen i xeet.
Nit ñi gis nañu ak xol bu naqari, ay ndawi Senegaal, seen i, doom yu jigéen, ya doon rax-si-dolli ay njàngaan, ya demoon defi doxu ñaxtu ngir ŋàññi njëgu dawaan lu seer, cawees nañu leen ndax li ñu jege pale bi, fi Maki dëkk. 
Yéen àttekat yi, nañu bàyyi màndarga yi ñu waxal seen bopp ! Ki ko def di Seex Umar AYDARA, kàngam ci wàll wi.
Defu ma pólótig waaye Maki moo ko fi mën.
Lan mooy xew nag bu ekibu Farãs jëlee Ëro bi ?
Nangu gii ñi doon nëpp-nëppal mbiru këpp kees gi ñoo ko jëlaat, ci kaw déggoo, romb lu nopp mën a dégg. 
Mbooloo yii mësuñoo wéddi sunuy lim, ya ñu barab bay natt tolluwaay ak limu nit ñi bu Senegaal jox, nanu ko nangu, ag kuréel gu wóor la. 
Dañoo nangu ndax mbëggeel ci réew mi ak ay entere yu mag.
Warees na koo joyyanti ba jubale leen, ñu doon benn.
Koomu Senegaal dafa wane tagatémbeem ak Koronaa bi.
Ngir jeexal, koronaa wiris warul a doon lay ngir ñu noppi ci njuumtey Njiitum réew mii di Maki Sàll, di jéem a defaraat mbubbu ooram ci dalal yuy jóge fu ne, mel ni njënd li ja bu muusante la.
Senegaal yelloo na ci lu war ay weccoo xalaat yu ñu teg ci mbooleem sàrt yi ak ponk ta ñu jagleel ko barabu tas xibaar yi ngir ñu mën a matal péextey kàddu si kaw ñu aar dayob nit ñi ak mbooloo yi.
Dugalkat bi : Saajo Maane, Jaawo Balde Keyta, Ismayla Saar, Abiib, Faamara Jéeju, Mbay Ñaŋ, Saada Cubb.
Usmaan Sónko kalaame na yoon wi yor wàllu daan ya ndax jotut a jot payoorug kuréel gi.
Génn nañu àddina, altine bii fan-weeri fan ak benn ca Kéedugu ci ab doxub nemmeekub koom bu Maki Sàll.
Duma bett benn yoon jaarug Peb Guwarjolaa ca Mansesteer Siti jeex.
Lauthar Mathauss mu cuune mii, li gën ci moom, mooy mu noppi.
Ay boori fukki waxtu ak benn yu teg ñeen-fukki fan ak ñeent, Kenn ci takki-der yi bokk ci kipp gi nekk Tàmbaakundaa, gi nekkoon ci teerub Misra, gis na fa nit kuy daw.
Nau Keer, ngir may seen bopp ñente doytal ca Beneŋ.
Sama far wi moo ma yóbbu ci kër goo xam ne def nañu fa ñaari fan.
Teel a dugal ga ñu teel a dugal teewul, Bàrsalon waa Ceg yi lakkal nañu wit tab diir.
Njiit li yor xayma yi ci Bànk Monjaal (BM) ci réew mi ci booram wax na njariñu ñaari naal yooyule ci jamono ju ñu koronaa sonal.
Ngir samay këyit, bés bu ñu jeexalee seen luñtu teg ci ñëw ci barabu àttekaay bi, su ma woowee dinaa wuyusi, la wax.
Ropplaan bi ñu jënd fii lay des naka jekk.
Ñente doytal bu jëkk bu raaya bi ñu jagleel réewi Afrig yi, àllarba jii (fukki waxtu ak juróom-ñett), ca Keer (Esipt), niru na lu ñagas ci diggante Senegaal, bokk ci ñi mën ci joŋante ak Beneŋ, bokk ci ñi kenn foogul woon.
Ci loolu depite bii di Usmaan Sónko yégal ki mu doon waxal ne ko ci wér-gi-yaramu pénc mi ci tànneefu njëg lu Nguur gi.
ONG bii di Jamra xamle na ci tolluwaay bu ni mel ñoñ diine yi ci réew mi duñu mës a bàyyi mukk seen jàmmaarloo ak ñi bëgg a soppi réew mu sell mii, fi Bàmba tëdd, Mawdo, Baay Ñas, Baay Laay ak yeneen i Kilifay diine, ca barab ba ñu jagleel dabu mbaatit, ci kaw lañu jàpp di ko layal ci wàllu gëmadi Yàlla ak ag def lu la neex, ngir yaatal tolluwaayu ndigal yu doyadi yi.
Xale bii foog ne mooy càppaacóoli bi, bàyyileen kow mu fo.
Naka la muuraay di tanqalaate ba tere ko doon lu mënut a ñàkk ba siy dànkaafu jàmmi pénc mi.
Noonu la, beesalee pólótigam bi jege askan wi te ñu samp ko ci jokkoo ak askan wi.
Noonu la, jamono ju neex ja mu dund ca Liwëpuul ñëw, benn ci këlëbi fuut yi gën a mag ci àddina bi.
Olànd moo may Gones yi ñu foqarti ndam lu am solo ci biti.
Am réew kenn du ko jiite ci dóori bali fetal.
Tasug dogal yi Mooy ñaareelu coppite gi ñuy taxawal li ko dale ci fan wu jëkk ci weeru sãawiyee 2020 : jëwriñ ji yor wàllu koom bi, ba fii kiy dogal dugal ak génne xaalis cu gafakag Nguur gi ci, dina ñàkki loolu mu téeye woon.
Seneweb xamle na ne laksidãa am na aljuma jii, juróom-ñetti fan ci nowàmbar 2019, ci ay boori fukki waxtu ak ñetti, ci dëkk bu ñu naan Cin Mbarig, diggante mook Ngaay Mexe tollu ci ñaari ñay.
Lekool bu mag biy jàngale wàllu xarala, wala pólóteknig bu Cees am na borom xam-xam yi war ngir def liggéey boobule.
Mbooloo 1: Esipt (dalalkat), Kamërun (ki mujj a jël raaya bi), Senegaal, Tinisi, Niseriyaa, Marog.
Su ñu waxee ne am nañu am mbooloo mu tudd Ascosen muy war a layal njariñu jëndkat yi ! Ci lu jëm ci wàllu kàddu, fayug waa Orãas yi dafa jub teg si janoo.
Bépp liggéeyu nguur bu doon laaj teewaayu maréew bi, mën naa nekk léegi te jóg dem fa ñu koy defe du ci am ; ay xaatim lañuy jàllale ci lënd ak tamit jëfandikoo xarala, ngir wéral xàmmeg nit ki.
Indi nañu lépp lu ci war ci li weesu wuute ak sàrt bii teew te jóge ci Kilifay nguur gi wala yi yor wàllu galag, te ñu mën see téye yii nekk ca : bu limat 0006779/MEF/DGID/BLEC bu ñaar-fukki fan ci weeru ut 2004 ; xibaar yi, bataaxal yi ak tontu waa nguur gi te jóge ca kër jëwriñ ja yor wàllu koom ak koppaaral ak barab bu mag bay  doxal mbirum galag ak këyit yi ci aju.
Ay atam a ngi tollu ci ñaar-fukk ak juróom, ndem-si-yàlla saa ngi dëkkoon Pàrsel Aseni, inite 21.
Ab kuréelu pólótig lañu gu tegu ci yoon ci Senegaal ak ci Etaasini.
Barab biy yëngu ci wàllu takk Moody’s bind na CRRH-UEMOA atum 2020, ci yoon wu jëkk, teg ci jox leen am mbindam Ba2 muy génnekatu xaalis ci diir bu gudd, teg ci mbindum génne xaalisu Ba3 ci diir bu gudd.
Daje nañu gaawu ñaar-fukki ak juróom ñeent ci weeru suweŋ ci Abujaa, ca Niseriyaa, Njiitu réew yi ak yu jëwriñ yi bokk nañu ci ab tëralin wu jëm ci xaalis bu ñépp bokk.
Gannaaw ba mu rawee ñaari bal ci dara, Gones yi dañoo dugul seen bopp ci guuta.
Wax dëgg Yàlla sama réew doxul dara, dale ko ca Abdulaay Wàdd ba léegi xeetu depite ak jëwriñ ju ne am nañu ko.
Léegi ci yoon la ñaari nit ñii di dem, lijjanti fa seeni mbir.
Bu ñu seetee ci yoon wu lompoñ wu ñu ràññe ci kow, nañu wax nag ci nekk ci yoonug ñi ñu teewal ci waxtaanu réew mi.
Ma mu war a  dajeel, Paab Momar Njaay, mu ngi cosaanoo ci ñaari diwaan : Cees fa mu jóge ak Maatam.
Neexul waaye ci waxtu wi ñu nekk nii, ay ja yu bare dañoo mel ne dañoo nangu lañu def ci njaay mi te muy jur, waaye jeexitalam dafa néew lool ci dundinu askan wa foofa.
Emaniyel Makoroo mi nga xam ne mënul woon a muñ li ADO yégle ne dafay sampaat ndëndam ci wote yi ngir am ñetteelu ay, te faalewu ci sàrti kódiwaar yi, ci noppi gu mu noppi booba ba léegi mënul woon lu dul dalal ko ci seetsi gi mu ko seetsi woon ca Farãas.
Sëñ Baabakar Si Mãasuur ñaanal na itam ganam gu màgg gi ak mbooloo mi ànd ak moom.
Metti na, rawatina ne bañal nañu waa Senegaal ñaari bii ci fukki simili yu mujj ya te Cho Youngwook moo tax ba sidd-Koreyeŋ ya dugal ca yokkug simili ga (juróom-ñeent-fukk ak juróom-benneel).
Waaye, diggante atum 1960 ba weeru desàmbar atum 1962, dañu doon bàyyeeku ndànk ndànk, ba jaayante doole bu mag amaat.
Ndaanaan lu mag ci wàllu xam-xam ak aaday Senegaal, Porofesëer Aram Faal bokkoon na ci xeex yi ñu doon amal yépp ngir jëmale làkki réew mi ca kanam.
Daara jii dina tax itam ñu mën a tàggat lu ëpp ñetti junney defarkati jëfekaayi xarala.
Lépp du ñàkkug ngor ak woraate, waaye xeetu dóoru demokaraasi la.
Orãas, mi nit ñi ëpp lu ñuy jëfandikoo, nu ngi xaar ci ñoom ñu góor-góorlu bu baax, loolu la njiitu Sos way-jëfandiku doon ñaxtu.
Dafa war a bàyyi xaalisu askan wi muy pasar-pasaree ci ay liggéey yu taxawul yeneen sànk alali réew mi yu mel ni alalu baytimaan (kees nuwaar).
Xanaa SÓNKO dafa toog ci AB SIIS am déet ?
Bayern Munich moo fekki woon waa Serbi ci bayaalu Etuwaal Ruus bi.
Juróom-ñetti fan ci weeru suweŋ bii ñu jëm lay xam fu muy mujj, bësu dogal bi.
Ba mu wax-waaxetee ci wàññig diiru ay gi mu jóge ci juróom-ñaar dem ci juróomi at bi léegi, jaratul xeer.
Mënees na wax ne, Senegaal, réewum ngëm la moo xam ne, xàjj-ak-seen amul ci diggante diine yi ak këri diine yi.
Juróom-ñaari poñ ci cër-ci-téeméer yi nekk ci diggante bi të naa soppiku ndax moom la nekkoon atum 2011.
Moom mii mooy waa ji baax ci Senegaal gii.
Usmaan Sónko ànd na ci fippug askan wi ngir xeex li nit ñu ñuul ñi di daj ci àdduna bi jamono jii.
000 farãa wala benn ci ñaari daan yooyu rekk.
Bi ko yoon tegulee loxo, daa na ñëw di ma seetsi lu bari ci Tuubaa.
Te sax, dañoo wara laal fépp ngir defar àdduna bi.
Ngënéelu  koom-koomi xarala yi dañoo bari.
Ci tënk dafay wax ne pólótigu bor bu réew yi ñu tànn, bu ñu leen méngaleek Mbooleem réewi Ërob yi (UE), li ko tiye mooy mën-mënu dajale ay koppar gu am doole ak tolluwaayu fayug lempo bu bu tollu ci ñeent-fukk ci téeméer boo jël wuuteek fukk ak juróom-naar ci téeméer boo jël ci Senegaal.
Raasin du lenn lu dul ab liggéeykatu pólótig buy demal boppam.
Bu ñu sukkandikukoo ci waneg li sabab ñaareelu tëralinu sàrtu koppar yi bi indi ay coppite, nguur gi tiyewaale sabab yi jiitu, mu ngi laye mbébëtam yi ci coppiteg gafaka gi ak ñetti lay yoo xam ne benn bi moo ñu gën a laal.
Li gën a yokk boru nguur gi mooy bariwaayu li jóge ci nafaam jamono yii ñu weesu.
Ci mbindam yi, benn téere làkkinu wolof bu mu tuddee Ñëwu làmmiñu wolof mu pare atum 2017, ab téereb baat wolof-farañse bu mu bind ak Rosin Sàntos ak Sãa Léwo Donë te mu nekk ba tay ab tegtal wala sax nëwu doxal làkku wolof.
Saytukat bii xam-xam am màcc ci wàllu koppar wax na ni dafa gis njuuj-njaaju koppar bu mag fu waa Farãas sàkkoo ne seen ndàmpaay bu mu jëm ci seen nafa bopp, waaye ci yeneen ñaari nafa bànk, yu ab pàcc bu ñu sos weer képp ginnaaw gi waa KAAF laajee juróom-benn-fukki junney bal ya mu doon jënd.
Kaaraangey wér-gu-yaram ak alal yi ñi ngi lalu ci aw doxalin wu am solo, buy tax ñu am solo lool ci yembaayu  bépp dund : muy andil ma andi.
Doxalinu gafaka wi ci ay tëralin, lu ko dalee benn fan ci weeru sãawiyee atum 2020, Senegaal dina jóge kon ci gafakag pexe jëm ci gafakag jeexital.
Boo ko boolee ci anam boobu, xale yi wutewuñ ak mag ñi.
Ndongo lu dégg ndigal li, Senegaal, ndokkeel na boppam ci raaya yu baax yi ko bànk monjaal ak kuréli bitim réew yi jox, am na sax ay poñ ci jëflanteb koom, waaye li woroo mooy ne ci ñaar-fukki réew ak juróom yi gën a ndóol ci àdduna bi la bokk.
Mën ngeen leen di dimbali ci sutura, kenn bañ cee yég dara.
Jëwriñu nguur gi, te mu nekk saytukatu lempo, xam na bu baax ne waxam ji yanuwul maanaa.
Lu jëm ci joŋante gox yeek gox-goxaan yi, leeral na ni mbébétul benn yoon nekk meeru dëkk bi ndax njiitu Réew mi moo tabb meer bi Jaañ Si Mbeng.
Ci ayu-bés bi sax la BVD mujjee am poñu ndam demul, ndam dikkul ba ca jàmmaarloo baak Paderbon ginnaaw ba ñu leen rawee ñetti bitlci dara.
Xëti juróom-ñaar-fukk ak juróom-benn ak juróom-ñett-fukk ak benn yu xëtu tegtal bi génn ci Doxalin ak Xayma nafa yi te ñu mën koo am ci këru enternet bu IGE, mbir moomu lañu ci yaatal.
Ba fii tëralinu deppaasi gafaka gi dañ koo bàyyeek jëwriñi pàcc yi ci seen taxawaayu dugal ak génne xaalis.
Teg lu leer ci laajug kaaraange askan wi mooy li ñu war a gën a farataal.
Dafa war a am ay doxalinu jàppalante diggante réew yi séq booloo bi, loolu, tëralin yooyu dinañu tax ñu suqali réew yi am ay jafe-jafe.
Mbaa xam nañ ñi indi matadi yi, te bu dee am na, yan daan ngeen tegagum ?
Ak Maartinees muy gis fu mu tollu, Neraasuri yi génn nañ ci jàmmaarloo beek ña bokk Spal yu lewet (ñaar-benn).
Fa dëgg ga nekk rekk laa féete, du benn yoon ngir xeex samay naataangooy depite yi ma yéene am payoor ak liggéey ak kër yi gën ngir ngomblaan gu mùcc ayib.
Ay nit lañ yoo xam ne mënuñoo am paaspoor, mënuñoo am kàrdànte.
Ci xibaar yi ñu mujj a jot,  lopitaal bu Fatig lañu yóbbu néew bi.
Waaye dinañu leen toontoo nu méngook senn waxi dof yi ! Dama leen a bëgg a xamal ne nafay bànk ak orãas mone yu PASTEF dinañu fees ak koppar laataa atum 2024 te dungeen ci mën dara.
Ab nettali, ci biir bérébu xaaraandi bi ma kenn nit ku teey doon bëgg a jàppale ma yëkkati sama waliis bi, la ko ko benn takk-der bu jigéen tere daal di ne na ku nekk lijjanti sa bopp.
Dafa leer, li dox diggante boroom doole yi ak ñi yore ab naalu copptite, mu ngi bari ba tay, niki wuuteb li xaajale pàrtiy cosaan yu réewi demokaraasi yu Tugal ak way-pólótig yi ne askan wi lañu fi nekkal te ñuy feeñ jamonoy tay ci làngu pólótig gi.
Ci noonu, war nanoo jël ay jàngalekat yu bari te am xam-xam ngir mën a doxal ni mu ware njàngum jiite meek mu jëfe mi, ñuy jàppal ñi ñu fa jël ci seen liggéey bi.
Sunu baykat yu am jom yi war nañu leen taxawoo neneen nu dul nii te, bu dul xew- xew yi sax, ñoo waroon a jiitu ci seen mbébéti COPPITE ginnaaw Koronaa bi, su fekkee ne sax am ngeen ci benn.
Bànk bu magu benn xaalis ngir ñépp bi waa kurél gi yore koom-koomu réewi Afrig sowu jant (CEDEAO) bëgg a taxawal atum 2020, dañu koo war a doxal ci tëralinu booloo, te ni ñu war a weccikoo koppar yooyu ñu bokk dafa war di soppiku.
Su nu sukkandikoo ci PCA bu Sonaakos, loolu moo tax Senegaal nekk ñaareel ci réewi Afrig yiy bay gerte, tolloo kook Sudãa te topp ci ginnaaw Niseriyaa mi def lu tollu ci ñetti milyoŋi ton.
Dinañu mën a yar seen bopp bu baax ni ko Belees Kompaawore ak yeneen foqatikati nguur ya fi nekkoon doon defee, daaldi wéyal seen nguur.
Bu ma ko jëlee si fànnu xam-xamu askan, duma gëm xeeti waxi kasaw-kasaw yooyu Doctoor Dotson yaatal, mën naa nangu ne darajay nit liggéey la laaj, du looy xëy rekk am ko.
Am réew dafa am lu mu moomal boppam, am lu ko Yàlla wërsëgalee.
Kenn du fàtteeti ne këru depite yi génnuñ ci lewalug koppari askanu Senegaal gi mënoona saafara jafe-jafe yu bari yu réew mi di jànkoonteel.
Saajo Maane ku taxaw la te xarañte gi mu wane ci jàmmaarloo baak Celsi firnde na ne wax na dëgg.
Ndax su leeree ni ndimbal loolu yoon moo ko jéggale, ni ko jëwriñ Abdulaay Daawuda Jàllo xamlee, luy njëriñu jël ab dogal ngir biral nees di téqe nit ñi lempo ?
Ba ñu leen jiitoo ca barab ba, la takk-der yi xañee ñay yëngu ci sineebar benn buntu bu ñu rëccee.
Tele, bañkat bile di Giy Maris Saaña wax na ne dañoo war a xeex ngir taskatu xibaar yi gën a mën a liggéey ci anam yu baax (payoor, sàrtu diggante, ngëneel, sàmm mbind yi).
Ci ab jotaayu eestagaraam ak way-yuutub bi Mohamet Eni ci biir tëju gu jëkk ga, la Kariim Bensemaa dal ci kaw Oliwiyee Siru, mi mu jàpp ne du sax moroomam ci futbalukaay yi.
Ci noonu la ca jeexitalu ati juroom-ñaar-fukk ya, Peresidaŋ Lewópóol Sedaar Seŋoor laajoon bato njiitu réew ba Laa Siñaar.
Ni ko xel di nangoo, soo mayee nit ki lépp kay, lu mu def warul a  bett, lu mel ne Maki Sàll di laaj ñetteelu ay wala mu tabb meeru Dakaar.
Gis-gis yooyu di saytu yeneen pàcc yi, rawatina bu aada ak cosaan, bu kaaraange ak jëflantey réew, dañuy wane bu baax ne lëkkaloo boobu su ci kenn dee loru, Senegaal doŋŋ lay doon.
Te liggéey ci anam bii nga xam ne ñi ko ittewoo dañoo bari, te mu wóor ko ni mooy isin bi jiitu ci àdduna bi, du def lu dul baax ci koom-koom Siin.
Leeralal na itam xalifa bi liggéey ak wareef yi ñuy xaar ci CESE bi.
Li ñu dagg ci saxu bi ñetti milyaar ak juróom-ñeenti téeméeri milyoŋ ak juróom-ñeent ak fan-weeri juneek juróom-ñaar ak fan-weer ak ñaar ak ñetti fiftin ci seefaa LEMPO yees waññ ñaari milyaar ak juróom-benni téeméeri milyoŋ ak juróom-ñett-fukk ak juróom-benni téeméeri junneek juróom-ñaar-fukk ak benn yu teg téeméer ak juróom-benn-fukk ak ñaar ak benn fiftin.
Lempo yi ngomblaan gi dajale te dugalaatu ko. Yëkkati woon naa bile péncoo atum 2016 bi jëwriñ ji yore koppar yi siiwalee li génn ci wàllu lempoy campeef yu baari yu jëm ci gafakag réew mi.
Waa jiy sàkkuwaate ni mu doon doxale mooy dafa daan may xaalis bu matul dara (fan-weeri dërëm) ñi muy bëgg a sàkku ngir ootal leen.
Waaye, dañu koo fay ngir mu jëkkantu yokkute limu askan wi te joxe ay xalaat, rawatina ne li ñu ko jox mu ngi war a tollook juróomeelu xaaju gafakag Senegaal atum 2019.
Stv dina ko defee ni mu waree... (Seex Jaabi)
Aydapoor bi dafa war a mën a teeru ropplaan yu mag.
Ca Tugal sax, ñi gën a mën a xeexal muuraay ñooy waa jàngu bi jàmmaarloo askan wuy dàq gëm-gëm yeek yi koy màndargaal.
Ay fan lañ ci teg, sama far wi wax sama yaay ne dafa maa bëgg a takk.
Mbëgg réew yi fi jiitu ñoo ko taxawal te doxal ko ba fii.
Ngir mën koo nangu, yër leen pal ya ak palaat yu bari yu Póol Biyaa, Musweni bu Ugàndaa, Kurunsisaa bu Burundi, Uro Keñataa bu Keeñaa, Alfa Konde, Saasu.
Am na lu nu rafetlu woon ci diggu njàqare boobu : jàpplante bi amoon diggante nun ñi nu tiye woon.
Ci tëralin wi, yu ñépp di xaar, niki Marog - Kódiwaar wala sax Senegaal - Alseri, waaye itam gurub Ë bu boole ñeenti réew yu wane xarañte ci joŋantey jàll yi (Tinisi, Mali, Móritani, Àngolaa).
Dara baaxu ci !
Moom de porofitoo na ci ngir jox sëriñ Muntaxaa aadiya bu tollu ci juróomi nag ak àmbologu xaalis.
Ca atum 2019 ma, benn pàrti pólótig mënul woon jot ci kayitu turi wote gu baax bi.
Ca juróom-ñett-fukk ak juróom-ñeenteelu simili ba, Sagereb moo rawee woon ñetti bal ci benn waaye taxul woon mu jeex.
Jaaxle moo tax, ma yónnee ab bataaxalu laaj jëwriñ ji ñu dénk koom-koom beek koppar yi ngir mu àddu ci.
Su fekkee ne benn pàrti rekk a ko ñor, lu tax mu dugal ci ngornamabm gi ñi nga xam ne lekk alalu nguur rekk moo leen tax a jóg, ay jëwriñ ak ñu topp di jëwriñ yi.
Kenn ku siiw ku nekk ci kujje gi te mu waral wax yii, ni muy waxee njëfka condamner baaxul.
Te nag boo dëkkee ci gox bi danga war a bokk ci li koy doxal.
Fii ci Afrig, sa dëkk ! Yaa ëpp doole lii lépp.
Fi nu sukkandiku leeral nañu ne Sëñ Mustafaa moo joxe ndigal li, ndax ki faatu taalibe bu sës ci Sëñ Baabakar Si la woon, mu jóge fi muy ànd ak Sëñ Seex ba mujj gi muy ànd ak Sëñ Mustafaa.
Tirbinaal rekk moo mën a dëggal alal ju ñu joxe.
Pàccu xaarandi bi askan wi di def ak xel mu sell bu ñuy fésal seenug ragalug kilifa gi, weesu nañu fa.
Dafa jël dogalu bàyyi pàcc boobu ñu doxal ni ñu ko bëggee ngir yokk alalu xeetu senegale yooyu di lëkkalook këri liggéeyukaayi bitim réew yi ngir sànku alali réew mi ci lu dëppook yoon.
Doxalin wu bees wi nag etijaŋi Afrig yiy nar a booleji jafe-jafe bu beesug jumtukaay ak yeneen yu bari ñoo ko tax a jóg.
Naka lanuy fàttee rayante bu metti ba ndawi Apr ya doon jàmmaarloo ca estaat Iba Maar Jóob ba ñu rajaxe ?
Su nu joxoon askanu Senegaal tuuti cër rekk, dina doon tax seen farandoo yi yër PRES bi.
Militaŋ ak farandoo PASTEF yépp a ci ànd bu baax.
Doktoor Nelson am na ay bitigu garab yu ñu defare gàncax ci réew yu bari.
Bu ci Maki Sàll boolee Mbootaayu xeet yi rekk, dafa nuy jéem a jaay nite ak jub gi nekk ci koppar yi ñu dugal nga xam ne li ko tax a jóg mooy li ci ñi ko séq di am.
Ay jaayante, waaye itam ay ngëneel…Lu bari lañu war a jaayantee ngi ci ndax kenn werantewul tolluwaayu liggéey bi ci fànn yépp.
Li Siti wanewul xarañteem tax na Niwkastël am yaakaar.
Usmaan SÓNKO njiitu pàrti la, bu askanam tabb ngir mu koy waxal, ngir loolu rekk, wareef la ci moom mu wax xalaatam ci tolluwaayu réew mi nuy dund nun ñépp ba mu des waa jiy def po wu Lido ak farandoom yi topp ci ginnaa am ngir suqaliku ci pólótig ak koom-koom.
Sheffield moo jiitu woon ñaari bal ci dara laataa moom mii di génn.
Dog 77 bi dafay leeral ne, su mën-mën waree am de, du doon luy laal pàccu yoon yépp.
Réccu ! Ku ma saaga ak yow it
Senegaal dina jànkoonteek jafe-jafe dund bu doy waar.
Kiy bokk ci joŋantey njiitu réew yi war naa am gën gaa néew ñeent-fukki at ak juróom-ñaar-fukki at ak juróom gën gaa bari.
Ak futbalkat yu xarañ te déggoo yi mu yore, Leipzig mi ngi tiye palaasam bu jëkk.
Ndongoy Senegaal yi ci daara yu kawe yi, nga xam ne ñooy jiite xeex yi laal askan wi yépp, duñu nangu seen naataango ya ak kenn ca seeni jàngalekatu filosofi, di dee ca kasog Maki Sàll ya niki ay raykatu nit yu bon.
Tabax ay lopitaal te def fa ay jumtukaay yuy yombal paj mi digante MAATAM, WURÓSÓOGI, BÀKKEL AK SAARAYA ña nga xam ne jigéen ña dañuy ñàkk seen bakkan ci kaw sareet yi su ñuy dem di wësini lu soree ay téeméeri kilomet.
Ndeysaan góor-góorlu saa-senegaal bi nit ku néew doole la kuy daj lu ne ngir yokk payooram, kon lan moo tax ñu koy xañ ñaari junneek ñaar-téeméer ak juróom-neent-fukk ak ñett ak ñaari fiftinam yi ?
Ndokk Yàlla, bi nga xamee ni, yàgg-yàgg nari Senelec miy jaayi kuuraŋ bi bitim réew te ñu toppatoo ko bu baax ngir muy jur tono lu mësul a am, tollu ci ñaar-fukki milyaar ak juróom ci seefaa, dinañu feeñ.
Benn ci njiitam yi Seex Tiijaan Jéey mu ngi ci wanewu beek jikkoy bawol-bawol ji.
Ci noonu la Mimi Ture porofitoo itam ngir seeti Sëñ Siidi Mbàkke Xalifa Sëñ Abdu Lahaat Mbàkke ci waajtaayu màggal gii ñu tudde ñetteelu xalifa murit bi làqu te war a am àjjuma jii.
Ci noonu, ñaar-fukki fan ak juroom-ñeent ci weeru nowàmbar atum 2019 ba léegi, kurél gi yore xalaatu doxalin bu SENELEC joxe na ndigalu coppiteem nekk Óldiŋ ak ñeenti pàcc : La ñuy Defar, Dem ak dikk, Joxe-Jaay ak Gaas.
Ca dëgg dëgg, lan la Mimi Kuskusiyu Ture ak Sil Angëlan Njaay di toppee Usmaan SÓNKO ?
Nanu fàttaliku ne Gaboŋ ak Senegaal rekk ñoo am aw tëralinu kaaraange ñi yor kaaraange koom-koomu doomi réew mi ci goxu SIMAA bi, loolu lanu jàng ci Le Témoin.
Ci dëmifinaalu FA këb, bi weeru awiril xaajee, Celsi dóor na Mansesteer Siti (benn-tus).
Te njuuj-njaaj yii yépp ci kanamu ñi yore wàllu yoon ci Senegaal lay xewee, yoon wi pólótig lal te ñu nekkal fi nguur ngi fi ne.
Niki ci wàllu diine ji, taalibe yi gën a gëm, ñooy ñi jëkk a jëfandikoo seen xelu bopp, ba amatuñu jëmukaay, soog a sóobu nag ak xér (ruu ngëm), ci li ñu mujjee yeewu ci seen ñàkkug xam-xam.
Ba ñu bëgg a génnee doomu jën ju mag ja indaalewul bakkan ca labam ba, waa Komisaariyaa biy sàmm dund gu doy gi (CSA) dañu koo mujjee gën a diigal.
Askanu Senegaal dafa fees dell ak jigéen ñu xarañ te bokkuñu dara ak yenn góor yiy pólótig yi nuy gis léegi te ñu dëkk si di nu rusloo.
Meeru Dakaar bu jëkk ba yokk na ca ne : lu jëm ci joŋante gox yeek gox-goxaan yi, maa ngi baamtuwaat sunu mbébetu bokk ci ak kurélu booloo bu mag bu kujje gi te ci gox yi nuy wotee yépp.
Senegaal demagul kanam de bu dee kii la, dafa bëgg nguur lool, loolu rekk moo ko ñor.
Ñetti téeméeri garab, su yeggee, dina wàññi sëxëñug kéew gi, dajale karbon ak neexal dundinu ñi dëkk ci péeyu réew mi.
Ndax warunu woon a def ay koppar ci saa si ngir jàppale nit ñi, di ruccamtiku wax ja.
Deseer : Gaawu ñaar-fukki fan ak juróom-benn ci weeru mee atum 2018, ci jotaayu fésal Tom 1 wu ndajalem téere bu tuddu Conviction républicaine, njiitu réew mi.
Way dooleel pasteef bi, ñi yaakaar ni coppite bu nekk pasteef moo koy waral ak takku bu dëgër ngir xeex jaay doole gi.
Sinedin Sidaan li mu gën a ñaawlu mooy ni mu dundee digganteem ak njiitam ya weer yu mujj yi.
Bi ñu tàmbalee ba am lu matul simili rekk la Saajo Maane am ab penaatii ci bal bu Musaa Sisoxo laal ak loxoom.
Li yées, dóor yu bari lañu ko def ci doq gi, ci put gi ak ci wetu noppu cammooñ bi.
Kurél giy wattu doxalinu lami teg-bët yi ñi ngi koy taxawal, tànn nañu ki koy amal te lépp mat na ci wàllu yoon, su nu sukkandikoo ci xibaar bu jóge ci ngornamaŋ bi
Elaas Maar mi ñu tuumaal jox nañ ko ndigalu saytu ndefar mi.
Li ñu seetlu nii dafay laaj ñu nangu ne doxalinu mbir yi, mën nañoo soppeeku jamono ju nekk.
Yelloo nga ko.
Noo ngi xaarandi ñi nu ko séqal gën a sori ci fànnu koppar yi ñuy dugal sunuy koom-koom.
Ca njëlbéen ga ak tus-tus bu ànd ak mëneel ca sàmpiyonaa ba, teg ci finaalu Kubu Almaañ atum 2016 ba jeexee woon ciy teg-dóor.
Ca awiril, Ginnaaw dàqug ki topp ci njiitu CAF li ak feeñalug ay tuumaam, njiitu bërëbu liggéeyukaay Taktikal Estiil bi, Sabin Séliyee, leeraloon na ni amul lu ñu ko mën a toppee te topp na sàrti Farãas yi.
Laata may xam jafe-jafe yi ma jànkuwanteel, dugal cig daamaar ngir yóbbu ma pólis bu Asaksiyoo.
Defaraat ak jumtukaay yu mat sëkk ca daara ndongo yu ndaw yi am juróom-benni kalaas.
Wóppa wu nekk dañu koy jotaayal te ku ci xam-xamam màcc moo kay waxtaane.
Ngor am war naa tax, mu bañ di jàppale ñi mu lëkkalool te ñu joxoñ leen baaraamu tuuma te boole leen yoon ngir daan yi ci war.
Ndax waruñoo soppi doxalin wi ñuy tabbee balu wurus bi ?
Mënoo leen a tëye nit ci kaso gi ay at, te fekk ne li mu war a tëdd matul sax ñetti at.
Jot na nag ñu fàttali la yaw njiitu réew mi ne noo ngi ci 2020, maanaam lu ëpp ñetti junney fan a ngi nii ñuy xaarandi ba tay nga sàmm li nga digoon askanu Senegaal.
Dajale ay militaŋ ak ay mbooloo ak xaalis bu tàkku boo si def ci anam bu ñaaw ak jëfandikoo ci lu jaarul yoon ay jumtukaayu yeb ak yebbi yu nguur gi.
Ci réew yi bokk UEMOA, jàngat boobu dafa leen di yàqal.
Maanaam, njiitu réew ma woon ci njuumte Wàdd Abdulaay, rekk mooy njiitu réewum Senegaal (Mawdo Mamadu Ja - Lewópóol Sedaar Seŋoor - Abdul Baas - Juuf ci ñenn ñi jot nañoo wax wax ñu ñàkk teggin ci càkkeef gu taq sobe gi) mi tëkku pëlu Fuuta Tooro yi, dëkku diine islaam, ay kilifa diine - boroomi xam-xam yu ñépp ràññee, su ñu woteelee Peresidãa Maki Sàll, NIT ku yeewu – xarañ - am xam-xam - ñàkk caaxaan – gore – dëggu - am kollëre - am fit - am daraja – yaatu – yaru - wàcce boppam, liggéeykat bu dul tàyyi te xam bu baax sunu Senegaal gi.
Nu leeralaale ne réewu UEMOA yi wanewuñu ba tay doxalinu tàggoo ak Xaalisu Farãas ni ko Niseriyaa sàkkoo atum 2017 ba léegi.
Teg ay tëralini xalaat bi jëm ci jubal ci bërëbi mbell yi ; xoolaat sàrti digaale ci mbell yi ñuy liggéey te fexe ba nguur geek askan wi yépp gis ci seen bopp ; taxawalug benn jëwriñ kepp buy saytu moomeeli réew mi (mala yi, gàncax gi, petorol beek wurus bi, li jóge ci géej gi, toppatoo dëkkuwaay yi) : ngir doxalinu réew mi wu gën a yémbu, doxalin wu gën a baax ci jaww ji ak taxawalug mbébeti Senegaal ci wàllu kéew, doxalin wi gën a leeral ak yokkute man-manu diisoo yi ca bitim réew ; tëral ag gafakag réew mi bu ñu jagleel kéew geek yoonu yokkute wuy dajale ay koppar (kopparu nguur gi, yi jóge ci daani jalgati yi, ni ko yoon tëralee ci kéew gi, njañse yi, maye yi jóge bitim réew, ak ñoom seen.)
Waaye bor bi nag dafa xaw a takku…–Dama ne, Sàppoŋ, Farãas, Amerig añs ñoo ñu ëpp bor fuuf te doo leen mës a dégg ñuy ñaan ku leen ko baal.
Ñiy fayeeku la, ñi yor alal ju dul jeex, ak ñu bari ci ñiy lijjanti koppar ci fànn yëpp.
Farãas, atum 1375 la ñu gàll farañse bi def ko làmmiñu réew ma, mu wuutu lateŋ.
Tolluwaayu koppar yooyu bind nañu ko ba mu leer ci këyitu payooru Usmaan Sónko ak yeneen depite yi.
Ban gis-gis nga am ci li xew ci pólótigu Senegaal ?
Benn saa-senegaal doomu Bàmbaali, Nit ku ÑUUL KU JUG TAXAW! Di sagoo saa-afrig ! Doyadig nit ñii.
Elaas Maar wuyuji na, àllarba, ca ëttu àttekaay bu Ndakaaru ndax njublaŋ.
Ëttu àttekaay bile di Kuur dee Kont sax du def benn saytu ci pàccu gafaka yi nga xam ne ñoo ëmb xaalis boobu.
Safaan wi la, tukki Maki bu nekk ay milyaar lanu siy ñàkk.
Noo ngi ñaan askanu Senegaal yépp jàng nettali bii ngir xamal seen bopp nit ki ma tuumaal ci mbir mii.
Waa ju njool jii, juddu atum 1910 ca Xombol biir Bawol.
Kilifteefu Farãas mooy gi muy jëfandikoo ci réewi Afrig yi wékku ci moom.
Fan la Farãas di jëlee mën-mënu noot sunu réew ngir am li mu bëgg ci wàllu jëflante ci pólótig, jëflante ci pexe, jëflante ci koom-koom te sunu réew du ci am dara ?
Nit ku dëggu kuy wax ca kaw lu nit ñi di wax ci suuf.
Lan mooy doon wàllu Senelec ci ay pàccu boppam ?
Wër bi dinañu ko amal ñaar-fukki fan ak juróom-ñeent ci weeru nowàmbar ba fukki fan ak ñeent ci weeru desàmbar atum 2019 fépp ci Ndakaaru.
Ci ab bataaxal bu mu yónnee njiitu réewum Kódiwaar, la Siil Paskaal Kóli fésal cëslaayub xaalis ak taariixu seefaa.
Ab jafe-jafe bu kapiten Idiriisa Njaay, njiitu birigaatu Kees ci wàllu cet, nangu.
Duñu am fit lu dul ci enternet bi ak guddi gi ñu nëbb seeniy kanam teg si gànnaayu bu baax waxtu wi nga xam ne seeni kujjey pólótig ñi ngi ci seen xaaju guddi, ñu porofitoo si taal bërëb bi ba noppi, daw làqatu.
Lu Yàlla def benn njëg lañu am ci fan-weeri jëflantekat ak ñaar yi ñu jël yëpp, te seeni soxla bokkuñu woon.
Seede bi Joon Perkins def de dafa gën a leeral leeral bu matale.
Ñi ëpp ci mbëgg-réew yeek farandoori gaynde yi yaakaar nañu ne dinañu am ndam ci finaalu CAN 2019 bii.
Maanaam, ci waxtu woowu, ay pàcc yu am solo ci sunu naataange réew yu mel ni njàng mi, wér-gu-yaram, njàngum liggéey, mbay mi, dañu leen nasaxal te amuñu dara ci liy ruuse ci pólótigu amal ay ndefar rekk ci réew mi.
Dunu la bàyyi yaw rekk ngay taxawal lim yiy bokk ci joŋante yi.
Sunu sukkandikoo ci Jomaay Fay, li waral jafe-jafey jot ci ndox mi ñuy jànkoonteel mooy pólótigu moomale  bu baaxul.
Njaaxumu PASTEF yi ñi ngi ci mbind yi te ñiy teewal Senegaal ñëpp xam nañu ko te xaj yooyu nañu xam ne seen kilifa sàkkukatu xale boobu yoon dina ko àtte.
Kãa penaal bii de lu ni mel masu fee xew rekk ngir wan leen tëralinu kaaraange yi am ci bërëb bi ñu denc ñi yoon teg loxo.
Lii de kaawteef bu ñu ko jàppee la ci yoreg xaalis bu baaxul.
Donte ab yónnee xaalis moo doon gën a baax te gën a yomb, waaye ay nit ñoo xam ne ci lu leen di jural ay milyaar doonuñu jël mukku tànneef bu ni mel.
Xaalis boobu réewi Afrig sowu jant yi bokku maanaam Benŋ, Burkinaa Fasoo, Kódiwaar, Ginne Bisaawoo, Mali, Niseer, Senegaal ak Tógoo dina soppi turam.
Ca FA Këb ba, Peb Guwaarjolaa dafa doon awante futbalkat yi ngir mën a dékku mats yu tegaloo yi.
Ndaxte Farãas dafa doon yàq pólótig bi ngir tiye alal ji ak moomeel bi lu yàgg. Téeméer boo jël lépp lañ doon denc ci kopparfooru Farãas, teg ci, téeméer boo jël juróom-benn-fukk ak juróom ci ati 1970 ngir mujjee daanu ba ci téeméer boo jël juróom-fukk yi.
Benn tiwitu ndokkeel moo ci topp, di ko waxal ne nitu Nguur la, bu jegeñaale Makaroŋ yi nar a sànni xeer.
Ca bërëbu liggéeyukaayu jëwriñ ja, xamale nañ ne bëkk-néeg ba woon kenn dàqu ko waaye dañu koo jox beneen palaas bu am solo.
Ci ab paasante diggante Mesi ak Suwaarees, pulgaa bi, ak ub dóor bu rafet mayul OBalaag dara.
Ki ñu teg loxo doon ko àtte ndax njublaŋ daf koo wax ne kër gi nekk ca Mamel téeméeri milyoŋ ak juróom-benn-fukk lay jar.
Ñëwug Kariim bi dina yàq yi Maki mbébet a taxawal yëpp, rawatina li mu bëgg a nekk kiy donn Góor gi.
Loolu moo tax ñu amal jotaay ak taskati xibaar yi démb, àllarba, ngir wax li ñuy ñaxtu.
Liggéey bi tàkk der bu mag bii amal de wéddi ko du jariñ dara.
Wuuteeg li benn yéenekaay génne, Pastef wujjeewul te joŋantewul ak pàrti Réew mi, wala beneen pàrti kujje gi.
Kilifa yëpp rafetlu nañu itam bu baax woote bi ci yëngu-yëngug mbay mi, rawatina ndaw ñi.
Usmaan Sónko kalaame na yoon gën caa gàtt ñetti weer laata ndawi njabootu Njaga Ndóoy ak i ñoñam di ko ñaansi njekk.
Téeméer yu nekk ci li nu jël am na juróom-ñett-fukk ak juróom-benn ci xayma, loolu di firndeel gënalaate gu fés gi nekk diggante góor ñeek jigéen ñi ci wàllu leb.
Safaan wi la, farãa seefaa bi li ñu koy weccee kook ëro bi du soppiku (1€ mu ngi tollook téeméer ak fan-weer ak benn ci seefaa.
Ndaxam, dog bu jëkk bu tëralinu sàrt bi jox nguur gi ay sañ-sañ am na ci safaan wa : ci anam bi mu war a taxawee ca dog 77 bu ndeyu àtte réew mi, Njiitu Réew mi am na sañ-sañu jël, ak ndigali àttekat, ci diir bu tollook ñetti weer dalee ko ci waxtu wi sàrt woowu génnee, dogal bu nekk, bokk ci wàllu yoon, ngir taxaw ci soxla yi ci fànnu koom-koom, gafaka, kaaraange ak wér-gu-yaram.
Ngir gën a dëgëral ag tegu ci yoonam, wane yemale, tëddee njaaxanaay, dafa war a def lànket buy tege ak buy teggi tuuma yépp.
Maki Sàll seetlu woon na ak ñàkk pexe ñàkkug ndox mi laaloon bu baax dundu waa Senegaal yi te ni : maay ki jëkk a gis ni mbir mi neexul a nangu, neexul a muñ ci askan wi te réccu naa bu baax.
Yemoog seefaa gu sax giy tere ñu néewal ko doole, ak lonk gi ñu ko lonk ci ëro bi, dafa koy wóoralal ag dal ba du yokk.
Su Yàlla doon ray njaalokat yi ci waxtu wi ñu koy defee, yaakaar naa ni dinanu am mbetteel.
Waa nguur gi dañoo xaar ba taskati xibaar yi génne xibaar bi ñuy soog a def ab yégle bu amul benn njariñ te waxuñu sax njëg yi di taafantaloo sekereb Nguur.
Atum juddug De Jong, Neres ak Van de Beek.
Campeef gi wane na fukki réew yu Subhara yi ëpp lu ñu fay yóbbu ay koppar yu jóge ci yeneeni dénd.
Lu moy baat yi, def jëwriñ yeek njiiti capeef yi, ay saytukati xaalis yu moom seen bopp, dafay jur ab coppite bu wér ci saytu alalu réew mi.
Jëwriñu biir réew ji wax na xalifa seneraalu Tiijaan yi, Sëriñ Baabakar Si Mãasuur, pas-pas bi Nguuru Senegaal am ci yeggali tabax yi mu tàmbali Tiwaawon.
Ci ay ŋànñi yu dul jeex, ngornamaŋ bi ci boppam, siiwal na lépp lu mu doon nëbb te laye woon sekereb kaaraange, wax ngir mën a lëndëmal xayma njëgu ropplaan A320 neo bi ñu fay ba pare,  bu nu sukkandikoo ci ki yor kàddug ngornamaŋ bi ci wàllu gafakag miniteer yi.
Xaw ma naka lees ko tërale, waaye dafa mel ni dañuy dëddale takk-der yi ak askan wi.
Ginnaaw bi ñu ko toppee mbiru sàkku mu ñu ko jiiñ, Usmaan Sónko, njiitu kujje gi ci Senegaal yoon mungi koy bàyyi xel, ba tax ñu tere ko mu génn réew mi te fekk na mu ngi waroon a dem Lome ngir bokk ci ab jotaayu waxtaan ci eko bi, ndaje ci xaalis biy ñëw war a wuutu farãa seefaa bu yàgg bi.
Gëstukat ak saa-askan bi, Faatu Sow Saar, kenn ci boroom xam-xam yi gën a xarañ ci réew mi te xam-xamam gën a màcc ci wàllu góor ak jigéen, mooy ganu Grand Entretien bu ayu-bés bii.
Bàyyileen seen waxi rambaaj yeek ñàkk faayda yi, moytuleen seen bopp.
Danoo war a teey ci xeex bii, jëfandikoo sunu xel te def ci fulla ngir moytoo daanu ci pexem ñiy jaawale mbañug taxawal réewu yahut ak mbañug làkki yahut yeek ñu ni mel.
Dañoo war a xam ne Wal Duwaas doomi Senegaal yu baree fa nekk te ñu bokk si njaboot yu bari.
Su dul woon li fi seen njiit waral lii yépp fukki nit ak ñett duñu fi faatu.
Kiy saytu mbirum Senegaal di Farãasuwaa Koleŋ, ca kàddoom gu jëkk ca nettali boobu (xët fukk ak juróom-ñaar) nee na : ñaareelu nettali bi ñu fésal ndax joxe na
Réew yi ndeysaan, bi ñu seetloo doyadig booloo bi, lañu doon bañ xaalisu bennoo bi.
Dama bëggoon a leeral mbir mi.
Ndam lu rëy lu tax waa Londar yi nekk ñaareelu gurub bi.
Ci noonu sax, dinañu ko sargal juroomi fan ci weeru nowàmbar atum 2019 wii ca Niw York.
Ndaxam waa ji mu ngi lay lu nekk, waaye kenn dootul gëmati mukk ay waxam.
Nit ku ne gone ga mu doonoon moo ko def li mu doon tay.
Ngir am ci ndam, militaŋ bi dafa war a xam ni muy doxale, boole pas-pas ak yéene bu ànd ak xam-xam ak xarañte ngir liggéey bu am solo.
Su fekkee ni waa ji askan wi jox lépp am moo bëgg a bàyyi ginnaaw bi mu tàmbalee ay wi, waa ji bëgg a jox askanam lépp, moo bëgg a gàlloo lépp ci taarix.
Mel ni wër-gu-yaramu nattukaayu tàngaayu yaram bi moo ëpp solo bu aji-wopp mi.
Waaye nag, lempo bi ñuy téq ci li nit ki am mu ngi aju ci tolluwaayu koppar yi jóge ci ndàmpaayi depite bi.
Bu nu sukkandikoo ci yéenekaay bi joxe xibaar bi, Maki Sàll dafay mbébet dugal kuuraŋ ci ñaari junney dëkk yu ndaw ci ñaareelu pàccu PUDC bi.
Lii nag moo ci desoon ! Yéen waa nguur gi, du dajale ay milyaar fu ne mooy jëmale mile réew kanam, ndax mën ngeen a gëmloo seen bopp loolu ?
Yaakaari saa-senegaal biy taqale ngir dund tasati na, waaye amatul fu mu dëkk teg si xamul fu mu jëm te dara waralu ko lu dul yëngu-yënguy koom-koom bi wàññeeku bu baax.
Waaye dafa doon dëggal boppam ci tereŋ bi lu mats yi di gën a dem, ngir am raaya ca mujjantal ga.
Su nu sukkandikoo ci xibaar yi, ay kees yu fees ak ay këyitu xaalisu ëro ak dolaar lañu fekkoon ci kopparfooru oto Séydinaa Faal mi ñuy woowee Bugaaseli.
Moom xam na bu baax yi gën a nekk farata niki jublu ci lu saafara mettiti ginnaawam yi.
Mbirum suufu Bàmbiloor mi feeñal na ay càggante ak ay njuumte yu ñi yore wàllu suuf yi def, yu mënoo na jural nguur gi ay gàllankoor yu rëy.
Seeni xeeti yàq der yiy tax ñëpp di ci wax ñoo nuy siiwalal sunuy yëngu-yëngu te dunu ci ñàkk dara.
Ba tax na, ndeem xëtu tegtal bu pólótig bi nekkatul ba woon, PASTEF ci bërëbu _nun ndawi Senegaal, léegi ci ay tëralin yu yees lanuy wax, ay mbébet ak fonk sa réew lañu gànnaayoo te jëfandikoo ci ay doxalin yu nu yeesal.
Sire Ja miy ŋàññi meeru Kees ba woon, dugg na ci joŋante bi ba njiitu pàrti Réew mi demee ànd ak waa nguur gi.
Mbir mu doy waar mi nekk ci xeli askanu Senegaal wi di leen sonal.
Nit ku ñuul dina jotaat si ngoram bés bu xippee ay gëtam te jël matuwaayam yi war ci dundinam gi ! Usmaan Sónko porofitoo na ci pàcc bi ngir leeral ne tëralinu doomu réew mi woowu senegale yëpp a ko moom,  ak fu ñu mën a bokk ci wàllu pólótig.
Ndawu Senegaal bi waratul jàpp ni dem rekk mooy tax mu tekki.
Meetar Mustafaa Njaay ak xelalkat yi sàkku nañu ci Xalifa bi ay ñaan ngir ndamu Njiitu Réew mi, Maki Sàll ci liggéeyam, ngir ndamu gornamaŋam ci liggéey yu mag yi ñu sóobu waaye itam ngir ndamu CESE.
Kenn amul sañ-sañu féete fenn wala sax di fàttali moom fi mu féete.
Liy cëru dogalu njiiteef mooy ne, dañu ko war a jëfe ci anam yi sàrt limat 70-14 bu juróom-benn fan ci weeru féewriyee atum 1970 leeral, moom mi tëral doxalini jëfe yoon, dogali njiiteef yi kenn rekk di jël.
Ba tax bi ñu laajee Mohamet Salaa ci saafoonte ak naataangoom bi ca bërëbu summikukaayu Reds yi, joxe na ab tontu bu bettewul daanaka,  donte am na beneen bu ci tegu : kan la gën a jege ?
Ab kàmpaañ bu tàmbli gaawu bii juróomi fan ci weeru suweŋ ay booru juróom-benni waxtu ci suba.
Njiitu pàrti PASTEF-mbëgg-sa-réew yi dafa war a teewe jotaayu tabb bu njiitu PNDS.
Gannaaw ba mu jógee ca Xalifa seneraalu tiijaan yi, ki topp ci njiitu ngomblaan gi te nekk njiitu ngomblaanug CEDEAO, demoon na itam kër Sëñ Baabakar Si Abdu.
Liggéey bi ñu sas jëwriñ ju jigéen ji de xeex PASTEF moo ko tax a jóg.
Yoon joxe na ndigal ngir ñu jàpp fu ñu ko mën a gise jëkkër jiy jaay dorog te daw, pólis di ko wër boobu ba tay, moom mi nga xam ne ëttu àttekaay bu Farãas joxe woon a ndigal loolu ci moom ndax ay oto yu mu sàcc, dàjji ay bërëb ak njaayum dorog ca bitim réew.
Nettali yiy tukkee ci jotaayi waxtaani làbbe yi yi ñooy doon ab tënk bu ñuy jagleel ñi ciy bokk.
Jëwriñ yuy wër ci gox yi, taxawalug ay mbootaay yu mel ne VAP yi, jàngal ndaw ñi liggéeyi mbay ci weeru ut duñu lenn lu dul ay wax yu ñu sos ngir jël njëriñ yu am solo yi nuy xaarandi ci VAP yi.
Bundësligaa : dañoo wàññeeku ba fukk laata noppalu bi, terewul Borusiyaa Dortmuun tiye ndamam li.
Bu ñu sukkandikoo ci li yéenekaay bii di L'As bind ci alxames jii, booru tàkkusaan la xewoon.
Dëgg la kay, benn xale mënul jot ci ab paaspoor te waajuram wu góor joxe wul ndigal li, te ndigalu yaay ji moom kenn du ko laaj.
Lii la doon wax ayu-bés bi ñu weesu ci ab tiwit bu bokk ci yi gën a reelu bu jóge ci《am njiitu réew》mu nekk ci nguur : bi ñu jógee ci ay wote yu jub te leer saytukat yëpp nangu ko, li des nag léegi mooy ñu sàmmoonte te fexe ba ñëpp sàmmoonteek li askanu Ginne Bisaawoo bëgg.
Nangu nañu tabaxug aydapoor bi te kenn déggu leen ; jox naa léen sama kàddu ne gën caa yeex fileek ayu-bés bii nu jëm, dinañu leen fay li ñu ñàkk, amal nañu xayma yi te bëgg naa meeru Kawon bi mën leen a jox ay suuf ci nu mu gën a gaawe te xaalisu ndàmpaay li mën leen a jëriñ ngir ñu tàmbali tabax yi balaa yàgg, loolu la Njiitu Réew mi Maki Sàll wax.
Nanu soppi ni nuy xalaatee te di rafet njort bàyyi ñaaw njort gi nu dëkkee, loolu moo waral ndaw yu bari mënuñoo am xëy ndax Boroom bi xam na li ci xol yi.
Senegaal gu ànd ak mbonam
Nu fàttali ne mbir yi ñu digle ci dugal xaalis ñu ngi leen màndargaale gën gaa néew BBB- (ñeenti jeego ci kaw limu Senegaal).
Nun, nag, dugguñu ci pólótig ngir neex masàmba walla mademba.
Gannaaw bés bu jëkk bi ca Tuubaa Ndooroŋ, yeneen dinañu ci topp ci ñeent-fukk ak ñeenti koñ yu Kawlax yépp, loolu la njiitu ADK dige.
Doomi Senegaal yi fonk seen réew ngir liggéey bu jaar yoon ak bennoo.
Ki ñu ko jiiñ yóbbu nañu ko Dakaar ngir lànket bi ñu jox kuréel gi yor lànketu njaaxum yi (DIC).
Kon tànneef bu yeewu la bu am jeexital yu rëy.
Tamit, ci nguuru njiitu réew ma woon te palam doon fakastalu rekk Wàdd Abdulaay la ay nit (ay àndandoom) yu xamadi, amuñu benn lijaasa bu yoon nangu, doon nekk ci bopp nguur gi.
Lii ngir ñi ci bokk mën a xam laaj yi am ci jotaayi waxtaan yi doŋŋ la.
Ñoom ñëpp dañu leen a ray ndax seeni mbébeti aakimo xaalis ak koom-koom.
Te li gën a fés ci beddi googu mooy tolluwaayu dugg bi [juróom bi mënul romb poñu tolluwaay bi.
Ci nataalu mbootaayu sàncaan bi, noo ngi sóob sunu yoonu bopp ci Afrig ak fépp ci àdduna bi.
Reds yi génn nañu ci, waaye li jëm ci waa Àngalteer, mën nanu wax ni xaajagul bay jeex.
Teer bu ñu daloo te mu nekk ci gaaraas bi ba tay.
Fekk na ñoom ñooy donnu bor yu mag yi, bari ba duñu ko mën a fay.
Ci ndeyi sàrti Afrig yi, ngomblaani Afrig yi am nañu ci baat.
Ndombal tànk sekereteer bi Isaa Géy lañu ko jox.
Dafay màndargaal itam yenn ci tolof-tolofu ataagu Gayndey Teraanga yi ci CAN bii.
Njëgu ropplaan yi fésal nañu ko ak këyiti tegtal yu defarkatu ropplaan yi.
Bokk ci làrme boo xam ni bépp soldaar bu nekk ciy tolof-tolof dañu koy wan ginnaaw, bàyyi kook boppam ban njariñ la am ?
Ci noonu, juróom-ñett-fukk ak juróomi barabi jëmm yu am daraja lool dañu leen jaaye fukki junne, téeméeri jëmm yu am daraja lool yu ñeenti junne.
Du jóg ci di nu yee ci àdduna, ngir ñu jox cër sunu réew mi ndax li nuy dugal sunuy yoxo ci luy jëmale doomu aadama kanam.
Wala Siiseroo ak Sokaraat ñiy wax ci filosofi bu futbal.
Lamin Gasama ak Saaliw Siis ñi ñëwaat ci ekibu réew mi bokk nañu ci ñiy tàmbali joŋante bi.
Koppar yi dinañu jokkoo ci benn xaymakaayu koppar bu yem si ñëpp buy jariñ ci weccoo bi am seen biir.
Ak seefaa bi ñu defare ca Samaliyeer, yëfu Peresidaa Siskaar, dunu jóg ci nooteel bu amul àpp.
May nañu ko mu dellusi wax ci xeexam yu bari yi ak sas yi tegu ci kawam ba léegi.
Ag njublaŋ ci BDK : ay defkati ñaawteef ci xarala yu dëkk Niseer lañu tëj. Yoon wiy tax jigéen ñi mën a leb (bu ñu leen dendaleek góor ñi), ñu ngi koy natte ci tolluwaayu jigéen ñiy leb ak tolluwaayu góor ñiy leb.
Kilifteefu saa-senegaal yi la soxal (waxu Mahdi Mbeng)
Fàwwu ñu xam ni caay-caay ak naaféq duñu dox ci jamono yii, ndax sunu nawle yi ñoo ngi koy gis bu baax.
Finaalu atum 2019 bii mu ngi nekk ci diggante Falaamengoo bu Beresil ak ekibu Arsàntin bii di River Plate.
Kàddu gi njiiyu Kamërun li sànni ci mbir moomu bi ñuy amal seen ndaje mu mùjj ma, te boole yu tegloo yu ñiy jëndaani ñooy coow ba tay.
Su dee ci depite bi, dafay nekk Kondaane ngir depite ngomblaan yi àllaterete.
Ci noonu la fàttali ñàkkug fajkat yu doy ngir mën a faj nit ñi ci anam bi mu ware.
Mbébétu liggéeyukaayu seraamig ca Almadi ak RAW jumtukaay biy nirook béréb yu bari yu ndaanaan yi mën a wane seen bopp. Am nañu juróom-ñetteelu ndaje mu am solo ci tëralin ci ñaar-fukki bérébi liggéeyukaayi ndaanaan.
Dëgg-dëgg, dama yaakaaroon ne Fernàndinoo dafa am gaañu wala mu tawat.
Ci noonu, dinañu ko àtte ca ëttu àttekaayu defkati ñaawteef yu mag yi bu Ndakaaru, àjjuma jii, boo moytuwul ñu tëj ko ñaar-fukki ati kaso.
Doxalinu ndaje yi ñu jëlee ci xam-xamu sàrtu sañ-sañ, limat 61-043 bu ñaar fukki fan ci weeru ut atum 1960 ak 94-18 bu sãawiyee atum 1994, dafa ñuy xamal ne joxe dogal yu bari yu ñu jële ci yoon yooyu, mësuñu leen di yóbbu péncum ndawi réew ma ngir wéral leen.
Bi ñu aksee ci bërëb bi, tàkk-der yi dañu fekk ku tëdd ci tali bi, dereet ji wër ko.
Niki CAN 2017 baak Monjaal 2018 ba, dañU dugg ci joŋante bi duggu ndaandaan, ak ndam.
Ab xew-xew bu noppeegul a wane mbóotam yépp ndax yeneeni kilifay nguur gi tudd nañu leen ci.
Yeete bu mu dëkkee ci mbonug ni nekk ci nguur gi, tax na ba suqi nguur goo xam ne dañuy yóoxu rekk ngir neexal kilifa gi, singali ko.
Danoo dellu gannaaw, bu baax sax.
Ginnaaw bi ñu ko ràññee, ndekete moom mooy aji-fàq ji yoon yàgg a wër, Baay Móodu Faal.
Waawaaw su fekkee ne kay nekk ci nguur ak dund gu bakkane ak bew ñoo ànd, kenn bëggul a topp ci seen yoon wu bon woowu.
Libéro yi ci àdduna bi yépp seeni naataangooy libéroo yi lañuy jàppale, sosiyaalist yi naka noonu.
Maanaam, téeméeri junney dund yi ñu dolli ñu ngi tollu woon ci ñaari milyaar yu teg juróom-ñaar-fukki milyoŋ ak juróom-fukk ak juróom-ñett ak juróomi téeméeri junneek juróom-ñaar-fukk ak juróom-ñaar ak juróom-fukk ak juróom-ñett yu te ñaari fiftin, lu matul juróom-benni junne ci seefaa, njëgu dund bu nekk.
Wàcce sa bopp de moo jiitu lépp.
Jaar-jaari doomu Bàmbaali bi de ay kéemtaani futbal rekk a ko lal, foofu nga xam ne xarañ rekk moo fa am solo.
Dog 52 : Su fekkee ni campeefi réew mi, askan wu moom boppam, lëmmug dénd bi, wala doxal say wareef ca bitim réew dañoo am ay jafe-jafe, ci anam bu yéeme te gaaw, te doxalinu nguur wala wu campeef yi dañu dakk, Njiitu Réew mi am na sañ-sañ yu keneen amul.
Na SÓNKO waajal leeral milyaaram yi mu gëmloo ne ay miltaŋi senegale yu PASTEF ñoo ko ko jox.
Jaaxle bu tax ba njiitu jokkoo bi jël dogal bi ci war, daaldi woo ab tele bu mag bu nekk ci réew mi.
Oto bi dafa yàqu yaqeet dawalkat ba moom dafa faatu ci saa si.
Naqar lanu am waaye du mbetteel nu gis ay ndaw yi ngeen doon, xér ak bëgg lu ñu dunde tax ba ñu génneel ñu ab yégle buy sàkku ci Yolom xaatim dàqug benn liggéeykatu nguur gi ndax xalaati pólótigam.
Ca atum 1983, ba pàrti pólótigam ba Làndiŋ Sawane jiite woon santaane ñu bañ a woteji, moom dafa ànd ak laykat boobu, te noonu la ko defewaatoon atum 1988.
Ñi ci àndul woon sax dañu leen a tere ñu amal kàmpaañ ; ñu nekkoon ñi ëpp ci waa kuréli askan yi ak waa kujje gi.
Senelec lañu soppi Óldiŋ : tasaare ak aakimoo te yoonu kenn nekku ci (Aamadu Ba moo ko amal)
Usmaan Sónko de jàpp na ne téeméeri milyaar ak juróom-ñeent-fukk ak benn yi ñu bëgg a def ci wàllu wër-gu-yaram du sax doy bu nu sukkandikoo ci li askanu Senegaal soxla ci wàll woowu.
Doo def dara loo leen di neexee, ku dégg sa tur xam ne saa-afrig la.
Àndleen ak dal ngir mën a def sax waññi bu jaar yoon.
B. Juuf, mi ñu jàpp nee na waruwaay bi M. Kan moo ko ko abaloon ngir mu seeti as ndawam.
Maki Sàll mii nekk njiitu réew mi moo ko def.
Dañu koo xamul woon kon ci weeru sulet, maanaam ci tëralin ci jëm ci wàllu koppar wi weesu.
Goney Arturo Reyes yi  dajaat  nañu lu ni mel ci ñaareelu pàcc bi ak jiituwaat leen : dañu jëlaat bitu fukki meetar ak benn bi Jon  Loppi dugal (juróom-ñett-fukk ak juróomeelu simili bi, ñaar-tus).
Muj gu am njariñ gu ne, ñiy saytu amuñu sañ-sañ ci ni mbir yi deme, amuñu sañ-sañ ci daan yi, manuñu sax kalaame mbaa dem ci àttekat wala sax jox ko nettali bi.
Ci noonu, delloo alalu askan wi mooy suñu seetu boo xam ne duñu ci boole benn maslaa.
Danoo bëgg wax yu ñaaw ju jóge ci as ndawal Podoor teg ci topp ci meeru dëkk ba, du bàyyeekoo ci ay naxtaanu nit ku am xel ki yaakaar ni dofu dëkk bi da leen di bunduxatal.
Moo tax, nun, ci sunu naalu 2019 bi, danoo waxoon ne warees na cëral diine ji ci naal yi nguur giy tëral, yoonal ko.
Li tegu ci ndodd li mooy bor ba ñu leboon ngir fay seenum njàng ca daara ju kawe ja.
Ci weeru suweŋ atum 2020, saa-senegaal yi yor kàddu askan wi dañoo amaloon ay naali sàrt yu ñu jagleel ni ñuy jëfëndikoo lamub bàyyendi niki anamu defaraat daan yi ngir gën a féexal kaso yi.
Bi ñu ko yóbboo kaso, dafa xamle ci lëñbët bu jëkk bu pólis ne dañu ko sëriñtu.
Jumtukaay bu jëkk biy màndargaal booloo bu takku juge ci way-dëkk yi dafa mel ni daf leen a neex.
Bu nu fàtte ni ñëwug ki Idiriisa Sekk wuutu ci boppu CESE dugal na ci loxoom ay weer ginnaaw coow li mu amoon ak njiitu réew mi Maki Sàll.
Jamono ju am solo ji di ñëw nu war cee taxawal Eko : ndajem njiitu CEDEAO li amoon ñaar-fukki at ak juroom-ñeent ci weeru suweŋ ca Abujaa di péeyu Niseriyaa.
Moom ñi ngi koy tudd ci ataag yeek ci defãas yi yépp waxu ma laak xarañte gi muy wane ci nangu bal yi ci jamono joo xam ni Mesi ci ataag yi rekk lay yëngu.
Waa Maansesteer yi ñoo  mujj dóor ñetti bal ci ñaar ginnaaw ba ñu leen jitoo, wànte fayu nañu ci simili yees yokk ci waxtu wi.
Leep lu doon jaar ci wet gi tekkiwul woon dara te booba dañu waroon a jël jafe-faje bi ak ni mu tollu yépp, andi ci saafara ngir bañ a am beneen jafe-jafe laata ak bi IBK demee.
Yaw nag lan moo ciy sa wax ?
Képp  kuy wuutale diine ak li ko tax a jóg dinañu la doyodal ci ag xale-xalelu.
Kenuy mbatitu askanu Senegaal yépp dañu nërmeelu ci lu gaaw a gaaw.
Jeexitalu ñàkk dogalub nangu bi mooy ne nguur gi dafa amul lu mu teg ci yoxoy njabootu Njaga Ndóoy geek ñi ñu àndal, kon nag ag ñàkk a mën a joxe alal jooju.
Ñu bari bàyyi nañu ko ndax doyadeem
Saa-senegaal bi nekk bitim réew dafa bëggoon a tabax am taax SS+RDC+5i etaas
Man pólótig yitteeluma, dafa salte lool.
Fal gi ñu fesal ci ayu-bés bi weesu lu am la benn fan ci weeru sulet atum 2019 ba tay.
Dinañu leen dikke lu ëppu gafakag at bu Senegaal ci juróom-ñaari at.
Amoon nanu ndam yu bari ci li weesu ci ndimbalu nguurub Senegaal.
Ak Fatig bi nga xam ne doxalin wi lañu dénk takk-deri géej yu réew mi, bu dul dara Senegaal jubbanti na néew doole yi bokk Siñaar te defaraat màndargaam ngir gën a yokk leeraay bi ak kaaraange gi ca bitim réew, waaye  am na gaal bu mën a jël juróom-fukk ba juróom-benn-fukki nit ci lu wóor te ànd ak nooflaay ak kaaraange ngir mën a amal jokkoo ci diggante Ndakaaru, Gore ak ci diggante Ndakaaru ak Mbuur.
Waye ki ñu tuumaal wéddi na li lëñbët bi siiwal.
Ay mbind, ay baat wala ay widéwoo yi ñu jële ci ñi bokk ci Cimad.
Tàggatkatu bi dëkk Itali lañu tabb talaata ji weesu ngir mu wuutu Sinëdin Sidaan.
Amunu lu nu yokke pay gi tay.
Dëggal sikki-sàkka ci seen yéene, bërëbi jàngat yi nekk bitim réew dinañu yokku loraangey yàquteg pólótig, askan ak koom yi ñetteelu ay gi mën a jural Senegaal.
Sunuy alalu gox bi ñu ngi dem ndànk-ndànk te doxunu ci waxunu ci.
Kii du njiit.
Araftu Seex Anta Jóob bi ca atum 1976 ci lu jëm ci Cedeao mu ngi des di xew te xarañ : tëralinu koom-koomu Afrig mënul jiitu tëralinu pólótigu Afrig.
Maa ngi ci samay tàggatu yi ca sama bëre bu mujj ba tay.
Farãa SEEFAA : njiitu réewum Beneŋ Patiris Taloŋ feeñal na li nëbbu woon.
Dañu leen a réeral jaarul ci miir bi.
BOMBARJEE BOO AMOON TÀGGATKAT BU  MUUS BU MEL NI TAFAA GÉY WALA BIRAAYIM NJAAY.
Dëggal na ni moo daw ndax dañu koo tëjandi woon rekk te nanguwul ñu bàyyeendi ko te yit doxalinu àtte bi dafa yàgg.
Ci lu ñeel wàllu sëfu xayma yi lu ci mel ni gerte, seetlu nañu ni tamit mu ngi jëm kanam : Senegaal jóge na ci juróom-ñaar-téeméer -  juróom-ñetti téeméeri junni ci atum 2012 ba lu ëppu milyoŋ ci ton lu jege juróom-ñaari at ba tay.
Dëggal na itam ne pay gi fay nañu ko ci ñetti pàcci te bu mujj bi tollu na ci ñeenti milyaar kos ñeent ci sunu koppar dinañu ko fay, indi ko, fukki fan ak juróom-benn ci weeru sulet.
Lu tax roy ci saa-amerig yiy rab te  ñoom defuñu lu dul jëlaat seen waxi maamu géwéli saa Afrig yi (namm naa Okonwo).
Li ñu góob du dañu koy jaay waaye dañu kay dugalaat ci wàllu mbay mi ngir ba tey ñu moom sunu bopp ci wàllu mbay.
Maa ngi  woo ñi bokk ci kujjeg pólótig gi ku ci mel ni Xalifa Sàll ak ay ñoñam ñu fekksi nguur gi ngir ñu liggéeyal réew mi.
Muy Mayãas wala Borusiyaa Dortmund, Tomas Tucel wanewul boppam dëkkam bi muy jàkkaarlook Bayeern bu Katalãa.
Ñaari bal ci dara te ñaareelu ékip bi bokk nañu ci ñiy joŋante ci juróom-ñetteelu xaaj bi.
Orãas Mone li ko Wave yàqal moo tax mu fayu ak ngànnaay lu jaarul yoon.
Ci joŋanteb ñi dàqa góolu, góolu LOSC bi Maayig Meñãa moo jël ndam li.
Naka la fay ay ndàmpaay, ginnaaw bu ñu jëndee alal, bokkee ci kaaraangeg réew ?
Jëf ju wër tele yépp te ñu jàppe ko ni ju góore.
Ndeem waxtu bi mu ngi ci palaasu kurél gi ñu samp ngir loolu, itam ngir xeex ñàkk a teew gi ci ndajey pólótig, njiitu réew mi jàpp naa ni loolu moom lañu war a gën a saytu ak kurél gu ñu samp ndax ngomblaan gi royukaay la war a doon ci wàllu fay lempo.
Way-pólótig yu aay yi war nañu xam ne waxtu wi du waxtu caaxaan, du waxtu layaam-laayami, du waxtu tiye ñenn ñi, waaye tamit, du waxtu wax waxi ku daanu ci sareet.
Waaye gannaaw na njiitu ñi yore ñi caabi féete ginnaaw doxalee, mbootaay gi yore wàllum ndimbal ak wuutal ñi nekk ca kaso ba (ASRED) ak mbootaay guy xeexal askan wi  génne nañu xibaar bu ci jëm dibéer bi, fan-weeri fan ci weeru mee ngir ñu xam ñi gàlloo mbir mi.
Aysata yaa  yëngal  Podoor moo tax  dëkk bi yëngatu.
Dëgg-dëgg pólótig bi daal léegi ñu xamul dara rekk ñoo fi fees.
Ay taskati xibaar yu kenn xamul ndax seen ñàkkug xarañte ñoo mujj doon tasaarekati waxu tuuma yeek waxi jaxase yi.
Dama yaakaaroon ne Sónko xam-xamam dafa màcc ci wàllu koppar wala lu ni mel.
Dafa tàmmoon di toppatoo sama seex yi am ñaari at.
Ndax am na lu lëkkale tëralin wii ak juróomi milyaar yu ñu dugal ci dencukaayu koppar yu ab liggéeykatu nguur gi moom.
Meeru Dakaar ba woon wax na ne mbir mii mu dund deful lu dul gën koo dooleel ci ay gëm-gëmam.
te ñaar am ci ay gaañu-gaañu, ci yoor-yoor bi, Njiitu Réewum Senegaal Muse Maki Sàll,  mi ngi jaale Njiitu Gurub bi, M. Daam Jeŋ, mi yore yéenekaay Leeral.
Yokkug njëgu kuuraŋ bee leen taxoon di ñaxtu, ginnaaw bu ñu leen ko teree ay yoon.
Alliw bàyyil di nu fatt ak bërëb yu baaxul yi ngay teg yenn futbalkat yi.
Futbalkati Móriñoo yi ni ñu tàmbalee mats bi baaxul dara.
Lu tollu ci téeméeri milimeetar la taw rekk tax ba Ndakaaru dund lu mel ne àdduna buy tukki ba tëralinu doxalinu wallu yi (ORSEC) tàmbali.
Démb, la njiitu Senelec li, Paab Demba Bitéey, wax xibaar bi, bi ko xaliif seneraalu tiijaan yi, Sëriñ Baabakar Si Mãasuur dalalee.
Alliw Siise woo na Abiib Jàllo (Mets), Siidi Saar (Niim) ak Raasin Kóli (Niis).
Ndax am na ci ñi ko wër, ku am fitu fàttali S. Maki Sàll (su fekkee ni dafa koo fàtte) ne Sëriñ Mbàkke Njaay bokk na ci ñi doon buux Wàdd ci ñetteelu màndaa bi ko wex xàtt, nga xam ne ba mu ñàkkee nguur gi la ko wan ginnaaw ?
Dugalaat nañu xaalis ci ñetti SFD ci atum 2020 mi, mu tollook ñetti milyaar kos juróom ci seefaa.
Saa-askan bu baax bu ne, saa-pólótig bu baax bu ne, dina dëggal ni ay firnde yu bari ñoo ngi wane ni xaaju askan wi, rawatina ndaw ñi, yegg nañu fu ñu mësul a yegg si xippi gi ñu xippi seeni gët.
Gis mbooloo taskati xibaar moomu di mujjee nekk ay àttekat yuy soppi ni mbir yi xewee ak di nëbb ci seeni pexe ay fànn yu am solo ci mbir mi, ngir réeral askan wi, lu garaaw te wóoradi la.
Amul ay bu yéese ni toog si sunu alal ba noppi xañ ñu ay bërëbi fajukaay ci sunu diwaan.
Anam bi gën ngir génn ci musiba mi mooy nu jël wenn tëralin wu méngook sunu jamono, sunu aadaak cosaan, ak sunu dëkkuwaay, ci sukkandiku ci doxalin wiy dox te moytu saafara yu yomb, jóoni-jóoni.
Bawaaruwaa yi mën nañu sukkandiku ba léegi ci doomu Poloñ bi.
Ndeysaan bu Sónko bi lajj na ndax pólótigu naxaate kese la.
Bëgg-bëgg fagagal, yàq nitt ku la tolluwul sax ci we taxaw na te rëy wala sax dëggal sa bopp.
Fileek ñoo ngi sonn di fay boor, duñu mën a am paj mbaa njàng mu baax.
Te leeral nañu lu bari yiy firndeel tànneef bu xelu bi.
Ngomblaan gi waroon nañu yéexamtu ci dajaloo ci mbir mi te jëwriñ ji yor wàllu yoon waroon na yégal lu bees lii ci saa si njiitu ngomblaan gi Mustafaa Ñas.
Cër-ci-téeméeru fukk ak juróom kos juróom-ñett-fukk ak juróom-ñaar ci joŋante bu jëkk.
FIFA dëggal na cib yégle ni yégul li ëmb lànket bi, te laaj na kilifay Farãas yi ñu jox ko xibaar yi mën a jariñ ci lànket yiy daw ci biir kuréel giy sàmm jikko yi.
Ci xeexal, réewi Tugal yi am dogal ci xaalis bi ak ay bànk yu mag noppi nañu ngir def lépp li war ba ci ut ay tëralini këyit te teg ay pólótig yuy yombal tolluwaay bi, ngir sàmm seeni koom-koom su ndóol dikkee.
Wax nanu ko ak dooleek xadar : li jiitu mooy génn ci xalaatu sancaan, xeeb sa bopp, ëppal ci màndu ci diine, liy maasale diine yi te li ci ëpp solo mooy ñu sañ a tudd ak xeex li war a nekk : mbañug Islaam.
Ci réewi demokaraasi yu Tugal yi, dakkalug xéewal yi ñaxtoo tax mu am, melul ni saa-senegaal yi nga xam ne dañoo gëm ab njiit luy xeex doxalinu nguur gi fi ne, te ñoom ñooñu soxlawuññu leen di beddeek ak wax wooju di yàq xel.
Tànn digante koleraa ak pest nekk na jiixi-jaaxa mel ni tànn digante wel ak till.
Ndax, foog naa ni benn mébët ngeen am, tekkig Senegaal ak wa Senegaal yi.
Li wóor ba wóor, mooy ni Orãas dina bàyyi ay dunq ci xeex bi te ndokk ci saa-senegaal bi koy jëfandikoo mi mën a xéewaloo ay xéewal yu gën.
Mesi moo mën ci àdduna bi te kenn laam-laame wu ko, waaye ren jii juumati ngeen.
Ak càccug wotey waa Senegaal yi féewiriyee atum 2019, fogoon nanu ni dakkal demokaraasi demoon na ba sës, njaaxum bu rëy !
Ñaari bal ékib bu ci nekk te ño tolloo ci lim bi.
Liga : kalaasikóo amul ndax ay xiiroo ca Kataloñ.
Li jëm ci mbootaayu nit ñi mu laal ndax fàww ñu toxal yenn ci kër yi  ngir mën a am yoon wu ni toll, njiitu réew mi rafetlu na seen jikkoy maréew ji  ndax xam nañu ni lu jamp la woon ngir réew mi ak noflaayu askan wi.
Ginnaw li ñu ànd gëm ni Maki xamul dara, kujje ki séddoo wul gis-gis, du tëralin, du doxalin, du sax jangat ci yi waral sunu ñàkka suqaliku.
Jàll nañu te joŋante bu ñu, teewul Reyaal ak PSG waroon nañu xëccoo pee bi.
Jënd ropplaan ci jamono joo xam ni Senegaal a ngi dund lu metti ndax koronaa, wax dëgg jaaduwul.
Fekk na ab diiŋat bu wér ci wàllu koom-koomu xaalisu seefaa, nekk lu weesu diiŋatu pólótigu màndarga, wane na ni benn kopparu waa CEDEAO, ni ki ni ñu ko fi defaree, nekkul yoon wi gën wi ñu war a topp.
Fekk na képp ku jëmul kanam yaa ngi dellu ginnaaw, ci noonu la sunu way-pólótigi réew mi dëggal wax ji.
Tayle sa bopp ngir réew mi ! Dakaar, juróom-ñeenti fan ci weeru desàmbar atum 2019.
Yenn saa yi nga dox ba dajeek njaboot lëmm, ñu nekk ci mbedd mi, ci jamonoy seddaay ak ngelaw…dangay yéemu sax.
Kurélu lànket gu ngomblaan gi, ginnaaw bi mu jéem a setal kenn si ñoom ci anam bu ñaaw, dafa jublu ci naalam bi ëpp solo : faagaagal benn jamaale bu sonle te ñu bañ ko.
Jëmmi ak bindu matukaay bi ñu siiwal ngir taxawu saa-senegaal yi nekk bitim réew.
Mu ngi  Senegaal bi ko Sonatel sosee atum 2002 ba léegi, Fondaasiyoŋ Sonaatel bi jog na booba ci wetu askan wi gën a néew doole ci wàllu wér-gu-yaram, njàng meek njàngale mi ak ci wàllu aadaak cosaan, ñett bànqaas yiy taxawu askan wi si kaaraange ak ndimbal.
Doomu Senegaal ji sàcc nañu ko lu ëpp téeméer ak juroom-benn-fukki milyoŋi seefaa, su nu gëmee li ñu ci wax di ko tëkkaleek  awokaawu Muhamet Jàmme bi ñu koy wax Mómó wax.
Nguur gi dugal na koppar ci jumtukaayi mbay yi (huusin, masini bay, masinu nji, sareet, añs.)
Tàggatkat bii di Aliw Siise waxoon na ni soppeekuwul ba mu ko nekke atum 2015 ba léegi, ginnaaw rastaam yi yokk ñaai sàntimeetar.
Madinatul Salaam gàmmu nañ gàmmu gu jëkk ginnaw bi Seex Beeco Cuun faatoo.
Sàkku bi ab metis bu tudd Tewofil Jams moo ko def moom mi gis ay njariñ yu bari si njënd ak njaay mu Senegaal.
Li nu war mooy nu leeral sunu tëralin te yégle yi juge ci nguur gi, yee askanu Senegaal wi  ci seeni dogal, dogal yoo xam ni, nu fàtteli koo, dafa nuy topp ba sunuy doom ëllëg.
Mamadu Lamin Saane, sekereteeru BEN bu JPS.
Xaaruñu fa sax jeexital bi ndax waa Spërs yi wàññi woon nañu soriyantoo bi laata ñuy dem noppaluji
Tagatkat bi ak njiitu xarañteef nangu woon nañu teg ko ci joŋante xaritoo bu jëkk bi.
BVD léegi moo topp ci Barsaa mi jiitu.
Bu jaaree fii, ñu ne ñoo bañ, mu dellu ginnaaw wala mu jàdd.
Baaxaayu ndox mi doyu nu.
Ekibu jigéenu réew mi dina tàggatuji ca Cees fan-weeri fan ci weeru mee ba juroomi fan ci weeru suweŋ ngir waajtaayu joŋante bi.
Ñàkk gis-gis bu xóot, metti na.
Njiitu Pastef li Sónko bég na ci li pas-pasu pólótigam ak bu ay ñoñam fexe ba jéggi ay dig, neenal ay waaso.
Yenn saa yi, dinga am xalaat mu jéggi jamono ji nga nekk.
Ndeysaan seeyal naa ko ndax samay jafe-jafe bopp.
Yéen a gi bind ay njaaxum si moom lu tollook ayu-bés faalewu leen tuuti.
Ginnaaw seen ndam lu rëy li ñu dóor ekibu xale yi am fukki at ak juroom-ñeent wala lu ko yées, Mirsi, Gaynde yi jeexal nañu seeni joŋante waajtaay ak ndam ci kaw ekib bu mag.
Ab tiyaatar buy wane yëfu mag, bu njaboot gi yépp mën a toog seetaan, ñi gën a ndaw ba ñi gën a mag.
Te nangu ngeen ni dina matal ayam gi ci anam bu baax
Góom yeek lakk-lakk yi dañu ko fajal ñi ñëw ngir faju doŋ si gàmmu gi wala yenen gaañu- gaañu moo xam ñu jëlee ko ci kër yi mbaa ci yoon wi ci xew-xew diine bi moom la doktoor Silla leeral.
Divok Origi ci mikoro RMC espoor dafay metti saa yoo ñàkkee joŋante bu rëyee ni.
Nguur gi jiiñ nañ ko li mu fàtte te tay ko njëgu jumtukaay bi ci yéneem bi ngir wax ci kàcc gi am ci kiiraange gu làqu.
Rax-ci-dolli, mbiru Geres bi moo ñu tax a teey.
Ci genn gugdi gi ca Caajaay, sàcc nañu fa ay naar lu tollu ci juróomi téeméer.
(DOTSON, 2002) Donte li muy wax am na dëgg, ni ki ni muy defare boppam, lii Doktoor Dotson wax war nañu ko xoolaat.
Yan matukaay ngeen jël ngir mbiru lempoy depute yi, nga xam ne gàcce la, du am ci fukk ak ñetteelu ay gi ?
Taw bu bari ak tànneefu pólótig yu rëy ñoo waral dékku bile.
Niseriyaa, mi nangoo bokk ak ay jafe-jafe ci benn xaalis bu mu dul nekk njiit li, réew muy génne petorol la, fekk na li ëpp ci yeneen réew yi dañu koy jëndi.
Mu nekk fukk ak juróom ci seefaa li ñu fay ngir yonné junne seefaa, wuteek juróom-ñaar-fukk seefaa bu jëkk.
Ci digante bi, Fganlo Mamba wàññi woon na soriyantoo bi (juróom-ñaar-fukkeelu simili bi), laata ñu koy dàq (juróom-ñaar-fukkeelu simili bi ak ñaar).
Te sax ñenn ci waajur yi amoon naqar dañuy mettital seeni doom.
Aj gi dina door ci waxtu wiñ ko yégee, moom la wax.
Loolu mënoon na wàññi jafe-jafey xaalis yi.
Sekerteeru réew mi ci mbiri wote yi / PASTEF
Dañoo dof te far, $ benn gëdd.
Ndax ab sàrt dina taxawu Senegaal mu ëppale ci fànn wu bare pexe woowule ?
Wóor na ko ni su lebee, mën na fey te bala muy yegg fii dafa liggéey bu baax, tiye li ko Yàlla baaxe ak feyum lempo.
Egël firnde na ni mënunu woon yemale mëninu ndaanaan li ci mën a toppandoo.
Dëkk bu ñu naan Ndóofaan, digante mook dëkk bu mag bi tollu ci ñaar-fukki kilomet doŋŋ, bége nañu li seen doom def.
Ay takk-deri Ocrtis ñoo ko jàpp, ñoom ñi doon topp jëkkëram, ab móodu-móodu ca Farãas.
Waaye, matukaay yu tasaaroo yooyu yépp, bare lool ci sàrt yi, dañu mujj màgget  bi téereb sàrti lempo yi tàmbalee di doxal, fan-weeri fan ci weeru desàmbar atum 2012, moom mi fi teg sàrti lempo yi ñépp war a tënku.
Ginnaaw bittarñi bu bari bi ci at mi te ñaar-fukki waxtu ak ñeent ginnaaw lu rëy li Liwëpuul def ci kaw Bàrsaa (ñeent-tus), kenn xalaatul woon suul waa Àngalteer yi.
Bi ñu naxee askan wi, jàllale seen jëf ju bon ji nag léegi, mën nañoo doxal tëralin wi leen di tax a des ci nguur gi.
Jërëjëf ci li nga ñu nàmpatal ci jëm kanam, wanoon ñu ne lu mën a nekk la.
Ñaanam mooy gis njabootam, gi mu jàpp ne  ñoo yelloo topp si ay tànkam, moo waral mu génne si bunt bu ndaw bi.
Te kuréel gi dina dem ci lu leer ndax bu weesoo way-pólótig yi, am na kuréel guy xeex ngir Afrig doon benn, te nekk wenn say ci xeex bi.
Fàww ñu wax, ak nu mu mën a deme, ni jikko ju mag ju Usmaan Sónko mooy mësul a lekk alalu askan wi (ba keroog ñuy gis safaan wa), ndax mel na ni jafe na ñu andi coow loo xam ni njiitu Pastef li dina si taq…donoon na borom xam-xamu Esipt bi sumboon, benn bés, daaneel nguurug Yàlla…Toog na ay at doog a tegu ci yoon wu leer.
Ngir moytu lépp lu jaxasoo, taalibe Sëriñ Saaliw Cuun yi yégal nañ ba noppi perefe bu Mbuur bi leen bàyyi ñu gàmmoo Medinatul Salaam.
Xam nañu ko ndax jàppandeem ak pas-pasam ci mbootaay giy yëngu ci jàppalante, Seex Ndigal Saar sasoo na dajale ndimbal yi ak tegu weer yi waa Daayira bi, fépp ci Senegaal ak àdduna bi.
Nettali bi andi na itam li mu tegale bu ñetti réew yu ñuy làkke farañse.
Saajo andil na la lépp, moom la doon wax daaw ci Kubu àdduna bi.
Benn ci sàrt yooyule dafay soppi téereb doxalinu daan yi, di dugal yoonu tëj ci kër gu ñuy wattu ak lamu xarala, mu wuutu tiye bi la yoon di tiye ci diiru lànket bi ak jëfandikoo lamu xarala bi ci ki ñu war a tëj ngir gën a ñoŋal daan yi.
Danoo war a fexe ba waññi yi dunu ko mën a wéddi, te loolu mën na nekk.
Andandoom bi fexe na ba rëcc lëndamaay bi ak dëkkuwaay bi moo ka ko yombalal.
Yokkute gi li ko waral mooy payooru masin yi dajale li ëpp, maanaam fukk ak juróom-ñaar Muj.
Aji-loru ji xamle na ci layam wi ca pólis bu benne bu Tuubaa ni coroom li tëddee na ko ñeenti yoon ca Kungël.
Tayle sa bakkan ngir RÉEW MI ! Elaas Maalig NJAAY SN ci jokkoo bu Pastef ñi bëgg réew mi.
Tasaare gi wala tóxalug dogalu deppaas yi, bu leeralee ne deppaasi pénc mi ku ko lekk ñu ne yaw la, mooy jeexitalu nattal tëralin wu nekk gafaka boppam.
Mooy mbir yi ëpp solo ci dund gi.
Niki kiiraange gi ëmb na yenen fànn yu Afrig mën a jariñoo, waaye yii ndeysaan jëfandikoo wuñu leen ni mu waree ci sama gis-gis fi mu tollu nii.
May laaj rekk : démb Aamadu la APR tey Aliw Sàll APR xanaa waa PS.
Critique de la raison nègre, ñu móol ko ci këru móolukaay téere gu ñu naan « La découverte », atum 2015, xët 122).
Dégg nanu lépp, fànn yu mujj yii, lu jëm ci bato bànneex ni Njiitu Réew mi jënd na ko ak xaalisu askan wi, ginnaaw bi mu amee ropplaan bu bees.
Am na yég-yégu bàyyi, ak randalu ci pàccu askanu Senegaal bu mat sëkk ci li ëpp ci nguur gi.
Waaye ginnaaw tëdd naa juroom-ñeenti ati kaso, rëcc gi rayante la ci man.
Ci noonu la naalu tukkim bànneex bu jëkk bi te Xaalis bi amal ko lay nekke tabaxug ay taax yuy dalal ay gan ci diir bu gàtt, ànd ci ak waa FUBU, ngir mën a yombalal ay wëraakoon yu am daraja ñuy nemmeeku ay bërëb yu làqu te doon benn ci àdduna bi yu mel ne Lac Assal wala Lac Abe, loolu la yéenekaayu Afrique Confidentielle xamle.
Lu mu dul fàtte mukk réew mi sos futbal, Islànd génne ko ci joŋante bi juroom-ñetteelu finaal bi ci Ëro 2016.
Ci misaal : LDC = juróom-fukki poñ, Ëropaa Ligg = juróom-fukki poñ, Kubu àdduna bi = juróom-fukki poñ, kubu ërob = fan-weeri poñ, kubu Afrig = fan-weeri poñ, Koppaa = fan-weeri poñ, sàmpiyonaa = ñaar-fukki poñ, ëppale bit = ñaar-fukki poñ ak juróom ak yu deme noonu ak woteek kapiteen ak tàggatkat yi doŋŋ.
Bi ma nekkee Bayern, jàmmarloo na ak moom ca Mayãans.
Bi ma ñëwaatee Farãas, doon na joŋante bés bu ne ci bayaal bi ci suufu kër gi.
Me Mustafaa Njaay mi jiite woon mbooloom CESE mi jotal na nuyoo ñi ci bokk ñépp ak yu njiitam.
Ginnaaw laksidaŋu ndawal yéenekaay bii di Leeral bi ñett ñàkk seen bakkan, Njiitu réew mi Maki Sàll ut na ropplaanu takk-der ngir jàllale ñaar ñi am gaañu-gaañu  lopitaal Pereesipaal bu Dakaar, fa leen fajkat yi di xaar.
Fànn woowu dafa gën a am solo bi mu duggalee tàggat ngir jàppale leen m ci lu yokk seen xam-xam ak seen man-man.
Maanaam, ci li mu wax, njiiti réew yi, saytukati xaalis yi ak njiitu kureeli depite yi, ñi am ay ndàmpaay yu ëpp ñaari milyoŋ, yoon koppar yi ñu leen  téq gën a bari.
Pólótig bii moo nu xamle, waaye tay doon na ci nun xarit ak ñoñ bu ñu naw.
Asiirãas : kiy tëye li boroom kër yi di denc ngir ëllëg, di sabab yokkute gu am tuuti njariñ te askan wi dugal ci seen yoxo.
Joŋante bi gën a neex ci jeexitalu ayu-bés bi mi ngi amoon ci digante Sheffield United ak Manchester United.
Xayma boru nguur gi ci alal ji réew mi am ci at mi mooy natt tolluwaayu bori njiiteefi péncum réew ci cër-ci-téeméeru alal ji réew mi am ci at mi.
Dingeen seetlu ni boolewuma lépp ndax damay wormaal doxalinu wu jubadi wi kilifa yi am bu ñuy siiwal xaalis bi ñu génnee.
M2D mi ngi waaj ndajem fukki fan ak benn ci weeru suweŋ ngir ñu bàyyi ñi ñu jàppoon te ñu nekk si kaso yi ba léegi ndax xew-xewi maars bi jàll, ak beneen ndaje ngir ñaar-fukki fan ak ñett ci weeru suweŋ ngir xeexal askan wi.
Te kurél gi ëmb defkatu lu bonn gii, la  beneen kurélu juróom-ñaari màggati depite, bëgoon a setal jaarele ko ci kurélug lànket guy desandi niki benn ci sas yi gën a rëy ci taarixu ngomblaanug Senegaal.
Noo ngi fàttaliku ni ndaw li gi àndoon naak gëm-gëmam ak sagoom te fexe ba yeggali xeexu pólótigam, ngir njaariñu askanu Senegaal wi ko jàppale woon bu baax ci jamono yu metti yi.
Maa ngi dem, waaye sonnuma ci tàggat sama yaram, loolu la leeral.
Bu ñu sukandikoo si L’As, ngir li mu sumb mën a antu, Seex Saar, turam dëgg, mu ngi xaar digante Màggal ak Gàmmu, jamono joo xam ni  koppar yi muy dajale dina tollu ci digante juróom-fukk ak juróom ak juróom-ñett-fukk ak juróomi milyoŋ, ngir réereek juróom-benn-fukki milyoŋ ek juróom-ñett.
Jëfu Seex Bàmba Jeey ji dafay wane merug depite bi ci mbumbaay mi Maki Sàll amal te dajale ci réew mi yépp ca Jamñaajo ngir tegu xeer wu jëkk rekk.
Wile waxtaan damay koy dégg saa su ne ca US bi PR waree bi yeesal elikoom mbaa ropplaanam.
Rafa Silwaa ak Pisi ñoo waral ndamu Poortigaal li.
Yéexaayu waa Afrig yi mu ngi lalu ci seen xalaatin.
Te waxumaak ñi joxoñ depite yi di wax ci wàllu dorog bi, benen mbir !
Fàww ñu wax ca kaw ak pólótigsiyee yi waaye doo leen toog seen ruq, seeni taalibe di dee ak toroxtaange, ñàkkum xëy, ndóol, jaay doole te bañ a def dara.
Bëgoon na fàttali, fii te léegi, bala ñoo jeexal, ab sàrtu askan biy jéggi bépp fippu, bépp jamono te du màggat mukk : aw ayu jaay doole day woo lu ci ëpp ci ayu fippug askan.
CEDEAO terete Lagos bi fukk ak juróomi réewi Afrig sowu jant moo ko tëral ñaar-fukki fan ak juroom-ñett ci weeru mee atum 1975 : Beneŋ, Burkinaa, Kódiwaar, Gàmbi, Gana, Ginne, Ginne-Bisaawo, Liberiyaa, Mali, Niseer, Niseeriyaa, Senegaal, Siyeraa Lewon, Tógoo.
Lórãa Wel, jàngalekatu koom-koom ak koppar, Iniwersite bu Staraasbur Ëllëgu moomeelu mbindum Senegaal ci…Mobile Money ci Senegaal : digante kujj gu amul benn yërmaande… Terees Samdapawinde Kagone : Ndaw si daa war a …,
Jikkoy paaka ñaari boor gi ëpp juróom-ñetti milyaar ak ñaar-téeméeri milyoŋ ak juróom-ñeent-fukk ak ñetti téeméeri junneek juróom ak juróom-nett-fukk ak fukk ak juróom-benn ci seefaa du mën mukk defaraat jikkoy ki xas tële ba pare.
Nit ñi tollu waayu liggeéy bi da leen a bettoon, ci ñenn ñi, dakkaloon nañ mbir yi ndax diŋat yi amoon ci lim yees fésaloon.
Ci benn yégleb, Orãas xamle na : Wave ñaan  na Sonaatel ngir mën a jaay kérédi Orãas.
Jafe-jafey lempo yi ñu seetlu ci mujjantal gi mën naa yéexal jeegoy yokkute, boole ci am ay jeexital yu bon ci jeegoy këri liggéeyukaay yi.
Ñenn ni dinañu ma wax ni dama war a maslaa, dalal xelam.
Dinañu waxtaane wóppa yu bari yu doon wax ci mbiri jàmm ak yoon.
Déet Senegaal gi yëpp lañ wane ci anam bu bonn ngir bañ ci wax lu bari, kon nag nanu daan njuumte li te xam ni ak jikko yi War bëgg a jikkowoo, duñ ko baal lenn  njuumte !
Buñ sukkandikoo ci Libération, mbir mu rëy ci kurél gi yoor lànketu  njaaxum yi (DIC) digle na ñu daaneel reso  jaaykati dorog bu mag ca Wakaam.
Yéen a ngi fàtteliku tiyaatar bi doon wane taarixu Xànju ak Ndate ?
Ñaareel bi, mooy kiiraangeg askan wi ak yitte yi ñu jox wér-gu-yaram bi niki ni ko waxee ; te ñetteel bi mooy mën-mënu njënd ànd ak  wàññeekug lempo yi, jeexitalu yokkute yi ci njëg yi góor-góorlu yi jëfandikoo ak  ci jeexal wàññeekug dundinu nguur gi ngir fatt gafaka gu doyul gi.
Ci réew mu nekk ci tolof-tolof rekk la lajj yu ni mel di génne ba waxtaan wu ni mel am ci digante nguur gi ak kujje gi ci kanamu doomi réew yi ci yéemu ñoom.
Ba noppi mën nga nekk tàggatkatu L2 nekk fa ay at ngir dëgaral sa xam-xam bi ngay jëfe, balaa ngay tàggat ay ekibi L1.
Waaye ndokk ndax askan wi toppu leen ci njublaŋ bi.
Ag xeloodi ci jëmuwaayu xaalis bi ñu war a jëme feneen.
Jarul woon li yépp ngir ñu tayle boppu ndawal xumbte li ci ab xumb xumb mbooloo mi am ci reso sosiyoo yi.
Loolu metti na ma lool bi ma gisee si yéenekaay yi, ginnaaw buñ leen daanee, ni dañ ma doon dàq su ma amul woon ndam si joŋante bi ci topp.
Ligéeykat yii ñoo ngi kaas ndàmpaayu dëkkuwaay li.
Gëm naa amu solo diiŋatu doomi Senegaal yi xam fi waxtu wi tollu, moom la xamle.
Waa Enteer yi am nañu ndam lu am solo ci ci gurub bu metti.
Këlëb bi jot na bokk si juróom-benni joŋante ci biir réew mi ak ca bitim réew.
Tolluwaayu diine mooy doon fa yeewute nit tàmbalee, tolluwaay buy jur dara nag moom mooy doon, tolluwaay bi dëggu te sax ci yeewute googu.
Njëgu li koy defar moo gën a yomb lu tollook ñaar-fukk ci téeméer boo jël, soo ko méngaleek yeneen yi te moo gën a neex a denc fuuf ndax du ñàkk cafkaam waaye itam dafay gën a nooyal ñam yi.
Bëccëgu alxamess jagleel nañ ko jàngatu naali gafakay njëwriñ ji yor wàllu petorol ak mbëj mi ak ju mbell yeek doj yi.
Okaasoŋ la ngir ñi teewal askan wi mën a xam lu nekk ci nettalib kureel gi yore lànketu ngomblaan gi te ñu taxawal ko ci dogal limat 01/2019 bu fukki fan ak juróom ci weeru féewiriyee atum 2019 te aju ci mbir mi ñu duppee mbirum juróom-ñeent-fukki milyaar ak ñeent yi.
Abuubakar Konte ak Tiijaan Keyta, ñaari futbalkatu Sili nasiyonaal yi ñu dugal ci mbir mi, tere nañu leen bépp yëngu-yëngu bu jëm ci futbal fii ak ñaari at.
Ci ay boori fukki waxtu ak benn la benn kamiyoŋ mbëkk benn dawalkatu Jakàrtaa ci yoonu Gànjaay wi (Kawlag).
Am na ay këyitu bànk yoo xam ni am na mbind yu ñu binde big.
Fekk na, jafe-jafe bi mooy, ba fi mu nekk nii, amul ab doxalinu xaalis bu leer nàññ, amul ba léegi ab sàrtu CEDEAO, wala sax mbind mu ñu dëxëñ nees di doxalee bànku CEDEAO bu mag bi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
– ñaareel bi mooy: ci réew yiy làkk araab yépp te bokk ci mbootaay moomu, ñoo xam Afrik lañu nekk (Tinisi, Marok, Mooritani) mbaa feneen (Liban), menn réew defu ca francais mu fay làkki nguur ga; ñoom ñépp araab mooy seen làkk ofiseel.
Te soo seete réew mu mel ni Tinisi, moo ëpp fuuf ñu dégg francais kë Senegaal mbaa Mali. Réewum Tinisi téeméer yoo jël 63% dégg nañu francais te bu dee Senegaal 24% kese la, Niseer di 18 nit képp ci téméer yoo jël. Nga gis kon ne dafa am “francophonie” ci biir “francophonie”, yépp duñu benn!
- Soo jëlee nag réewi Afrik yu mel ni Senegaal, Kamerun, Mali, Gine, Kodiwaar, Gabon, Kongo: réewi Afrik “noire” yi maanaam – so ci gennee Rwanda ak Burundi – te ñooy réew yi ëpp ci mbootaayu Francofoni, ñoom ñépp francais mooy seen làkk ofiseel, te kenn ci ñoom amul xaalisu boppam, ñoom ñépp “Franc CFA” lañuy jëfëndikoo!
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Wante nag lenn moom jangees na ko ci mbir mi: jamono ji ñu tollu nii loo am ci sañ-sañ rekk askan wee la ko may! Askanu Senegaal moom daa lànk ba tëdd ca naaj wa ne luwaa boobu kenn du ko fi wote. Mbooloo mu takkoo genn ci biir réew mi yépp di ñaqtu ne loolu mukk du fi amee. Rawatina mbooloo ma dajaloo woon wër pénccum-ndawi-réew mi di xaar depite yi waroon na wote luwaa boobu, di leen yuqoo, di defanteek alkaati yi! Ndakaaru jax lool, tàng jërr! Wante askan wee mujjee ndam li: ndax luwaa boobu kenn wotewu ko: Njiitu-réew mi ci bés bi la rocciwaat luwaa bi! Lii nag moom gulléet la ci Senegaal, jeego bu am solo la ci ndeminu demokaraasi ci biir réew mi: wone na mat gu wér, tàkku bu wóor bu askan wi tàkku ngir saytu liy àqam aki sañ-sañam!
Kon ñépp a ngi xaar njiitu-réew mi ci li miy wara wax ag askan wi ci fan yii di ñëw. Ndax jéll bu ni mel kenn mënu koo daanu ba noppi, jóg faxasu dem sa yoon: fàww mu jakarloog askan wi wax li mu nar, diisoog moom ci xew-xew boobu ag la wara ñëw ca kanam! Am na nag ñu ne li ko war mooy mu tekki ndombo li!
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
“Maa waxoon…waxeet!” kàddu yooyu njiitu réew mi yëkkëti ci ndaje PDS bi amoon ci 23 fan ci weeru suliye, weesu na waar ba faf wër àddina! Image Ñu bare ñu mel ni man dañoo  waaru ba naan waaw, Góorgi moo lu ko jàpp, ba mu sañ a genne kàduu yu ni mel ci gemmiñam! Naka la kilifa gu tollu ni moom mën a waxee lu ni mel, réew mépp di ko dégglu! Su doon ndéyi-mbill ji da di gone walla mu xamadi, ñu xalkoon ne xanaa dafa amul ku ko diggël…!
Ngóor si de moom da koo tontu ne ko “Gor de ca wax ja”!; Seriñ Maansur Si Jàmmil ne ko “Borom kër gu taxaw buntu këram di tëgg ndëndam sañul a tereeti kenn ca kër ga mu njaayxolle”…Caat mu “Yen a marre”, moom nag day wax sànni rekk, dolli ca ne ” Màggatam 90 at, muy fen, kenn mëneesu ko denkkum réew…”
Wante ba tey itam lenn moom jàngees na ko ci mbir mii: mooy wax ag askan wi wolof, lu am solo la! Nde loo wax ñépp xam ko, jot si…su dee toj-toj, mbàmb li di benn! Bilaay naxekat yi jafandu bu dëggër ci làkku jambur ñoo xam li tax…Su ñépp doon wax ag askan wi làkk yi mu nàmp kon léegi kàcci neen fattu dëgg rekk falu…
Céy Senegaal…xameesatul kon de lu tax Kocc daan wax naan “Mag mat naa ba cim réew”? Ma foogoon ne sax li ku taxoon di wax loolu moo doon li mag, maanaam ki nga xam ne li ko dese ci àddinaam baretul, amatul ku muy ragal ku dul Yàlla, ba tax suy wax dëgg rekk a koy ñor! Du waxantu…waxatumaag wax-waxeet! Xanaa kon mag ma jóggoon ba Daaw Demba, buur bu rééwoon te toroxaloon askanu Kajoor, bëggee sànkk Kocc mi ne woon “Buur du mbokk”, jàkkarloo woon ag moom wax ko dëgg gu raw kaani ba noppi ne ko rey ma su la neexe, ndax weesu naa fu may ragale dee, mag moomu kon tey fa mu nekk ma ngay wàñaarru! Céy àddina! Wante lu tëgg tas de: Kuy waxaati daal na nga soorale nettali bi, ndax mooy liy des! Rawatina jamono jii nu toolu nga xam ne lenn reeratul, loo wax ci saa si àddina sépp jot si! Xalaas!
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Masambaay Mbéri Ndaw
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Nàqaru-xol dëgg lañu ame téy bi ñu gise ni Ablaay Wàdd ak ñi ko wër jógge di dal ci kow askan wi, genne seen sox di fétal aka réy ay xale, ay jiggéen ag ay màggat yu yorewul benn ngannaay bu dul seen fit, seen jom ak seen ngor!
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Maa ngi fàtteliku.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
1- Na ñaari loxo Abu Laxab ya raaf, te mu raaf moom ci boppam
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Su dee ni ko yenn waay-xeltu yi di waxee namm-namm xarala dëggantaan mooy gësëm xelu nit ñi ba ñu xippi xool, gise neneen mbir yi leen wër,ku yebboo kon ne yàtt bi Ablaay Wàd yàttlu Wakaam yégg na ca la mu ca doon wut. Ndax ndonte sax nag sotteegul, “ngenteegu” ñu ko maanaam, xel yeek xalaat yépp a ngi lëmbee di ko xaar… Su caaxaan faaxee dëgg dés, Imageyàtt bi daa xajjàlle réew mi ak li ko weesu ñaar ba ñett ak ñeenti làng: ñii ne mbir la bu am solo, ndax day mandargaal gëddu nit ku ñuul ak suxxaliku gi askan yi ci Afrik, caagewul njaam gi ag metit yi ñu leen doon tégg yépp, masul a jóg di ko sàkku, di ko yóotu. Am ñeneen ñu ne yàtt bii mooy firndeel dëgg cuune, caaxaan ag càggante gi nguuru Ablaay Wàdd ngemboo: ndax nees lay jëlee ci réew mu lótt ni Senegaal, nit ñi dëkkee jaaxle ag di tuuñ-tuuñi lu ñu lekk, xale yiy sóobu ci géej gi di wut a raw, ay miliyaari-miliyaari di ko def ci yàtt bu kenn xamul yàttu lan la? Am genneen làng gu ca yokk ne li wér mooy yàtt bi warul a taxaw mukk ci réewum Senegaal gii di réewu julit, ndax diine lislaam dafay tere di yàtt ay nit, rawatina yëkkati ko ba mu mel ni luy juqarbi asamaan… Am na itam ñoo xam dañu ne ñoom li leen naqari mooy yàtt bi ci boppam dafa amul lenn lu am solo lu muy misaal, rax ci dolli rafetul, taaruwul! Dafa fóoyóoy daal manaam su ñu ko seete, tég ko ci sàrt yi aaru Afrik di wéy. Yàtt bi nag ci wàllu boppam mu nga nekk Wakaam, ca tundu Mamel, jakarloog géej. Tollu na ci taxawaay 50 m, genn góor jàpp jenn jiggéen, fab ci loxo càmmoñ benn xale bu talal loxom di joxoñ xarfu. Loolu nag li muy misaal, ñu ne, taxaw-temmu Afrik la, giy gindeekoo ci lëndëmtoog njaam, dëgmal ëllëgug yaakaar ag ngëm gu mat sëkk. Li wér daal mooy na yàtt bi ci jëmmam ag yenneen yàtt yu mel ni “yàttu moomeel sa bopp” ba ca Amerik, mbaa yàttu Yeesu Kiris ba ca Riyoo lay diiranteel mbàgg! Ndaxam sax nag Beresil mbaa Amerik mëneesu leen a jawaatleek Senegaal! Ci bésu 04 Awril 2010, tembook 50eelu at ba Senegaal moomee boppam ba léegi, lees ko wara ngente. Li jaaxal nit ñi mooy nan la askan wi, rawatina kilifa diine lislaam nara doxale? Ndax dana ñu teeweeji tudd ba am déed? Ndax it kilifa yenneen réew yi ñu wóo danañu ñëw am dañuy gàntu? Kon mbir ma ngi noonu: cóow li bare na, xel yeeg xalaat ya ngi joÅ‹ante! Su dee seetaan na daq cib ndajee kon lay ñëw ca kanam a wara gëna neex!
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ubbite bi
Ci téere bii, dañu fee tànn woyi taalifkat ak xaralakat yi gën a mag ci làkku almaa, toxal leen ci wolof. Taalifkat yooyu yépp, muy Goethe, Heine, Hesse mbaa keneen ku mu ci doon, seeni bind wër nañu àddina sépp, siiwal nañu leen daanaka ci làkk yépp. Kon, ci sunu gis-gis, yoon la te it jot na, ñu tekki seeni woy ak seeni bind yépp ci làkki réew-mi, ba képp ku jàng mën a jëriñoo seen xalaat, bég ca seen xarala, ràññee pexe ya ñu tëral ba yàtt ca làmmiñ ya ñu nàmp kàddu yuy xalam.
Gannaaw loolu nag, aw làkk wuy dund moom, dafa mel niw gàncaq rekk: soo ko suuxëte, toppatoo ko, solool ko, bu ci Yàlla àndee day law, naat! Tos giy tax làkk woowee di gaaw a sëq, meññ, mooy dëkke di ca sotti lépp lu xelu doomu-àadama di sàkk te fekk muy lees mën a jëriñoo mbaa di ci namm am xel.
Tekki bépp xeeti xam-xam, ak ci làkk wu xam-xam boobee mën a sosoo, ci sunu làkki réew mi, loolu fés na ne lu mën a am, lu war a am la.
Ndem-si-Yàlla si Séex Anta Joop da daan wax ne, “am xel mooy gàtt, wante aw làmmiñ moom du gàtt”. Ndax lépp lu xel xalaat ba mën koo daj, xam ko, làmmiñ mën na ko tudd. Li des kañ mooy gën a tàkkuwaat, gën a farlu ci liggéey jëmale ci làmmiñ yi ñu moom, yi ñu jégganiwul fenn, sunu maam ak maam-mataar ya, ba ca mag ñu njëkk ña, daann leen jëriñoo di ca xalaat, di ca fent, di ca léeb, di ca bind, di ca jaamu Yàlla. Kon mënu ñu leen a wecceek lenn! Te sax Wolof Njaay da ne « ku wàcc sa and, and boo toog mu toj! »
Yàkkaar nañu ne daal, liggéeyu tekki bii ak yeneen yu ni mel yu am solo yu ko jiitu, dañuy gën a leeral yoon wi ñu mën a jëriñoo li ñu moomul, te du ñu sànni li ñu moom.
Jukkib-tànneef bu ni mel nag, ca ndoorteem moom, daanaka mënul a mucc-ayib. Rax ci dolli, ni ko Italiyee bi di waxe: “traduttore tradittore”, maanam “tekki, teggi”, ndax tekke ca làkk bu mu mënti doon jëmale ca beneen làkk, fàww mu am lu mu moy.
Terewul nag ci sunu jeemëntu bii, ñu def sunu kemtulaayu-kàttan ngir indi fi maanaa ak taaru kàddu xaralakat yu mag yi ñu fi toxal seeni taalif.
Xel nag moom du doy, te kuy jeem ay juum.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
1- Magalal turu sa Boroom mi kawee kawe
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Rëy moomii, jaam bi bu xoolee la ko sos ak fa muy mujj rëy xaju fi. Sunu BOROOM subhaanahu wa tahaalaa waxoon na Sëydinaa Muusaa bul jàpp ni yaa gën kenn feek seenóo sa bopp ci biir aljana seen kookee ci biir safara. Rëy it mooy la alagoon ibliis.
Kañaan itam, jaam bi war na di ko moytandiku ndax day lekk jëf ni sawara di lekkee matt, ta mbugëlum aji añaan ci àdduna lay tàmbalee ndax limu bëgg muy dëñug xéewël cib jaam sunu BOROOM du ko def mukk ci ludul coobareem, ndax sunu BOROOM mooy ki ko ko defal. Waxtu wu gisee sunu BOROOM dollikoy xéewël day daaldi dollikook tiit ak njàqare ta duca mën dara. Kon li war jaam bi rekk, moodi lépp lub jaam am mu yeene ko ko ba mu melni moom moo ko am, loolii mooy liy noppal nit ki ci añaan.Naw jëf itam ak jëf bëgg ñu di ko tudd, jaam bi su gisee ni bindul boppam, dees koo amal rekk, xiir ko ci li muy jëf, kon na sant kako amal ta xiir ko ca lamuy jëf, ta sant ko ca.
Ngistal itam jaam bi, waxtu wu tawxiitam mate, sunu BOROOM man nako caa musël. Ndax su boobaa yit day gis ni moom jëful waaye day jottali jëf ja rekk.
Kon loolu mooy li war jaam bi ci digëntéem ak Boroomam, ak ci digëntéem ak ay moroomam.
Jaam bi yit di góorgóorlu bu baax, ba aw làmmiñam du ci yëkkëti benn kàddu bu Sunu BOROOM subhaanahu wa tahaalaa gërëmul.
Mu cay wattandikoo jëw ak rambaaj ak wax lu amut :
Jëw mooy wax ci sa moroomum jaam loo xam ne su ko deggóon du ko gënël. Ta li ci sunu BOROOM subhaanahu wa tahaalaa wax ci téeréem bi war naa tax jaam bune war koo moyandiku : muy nimu ko nuróolée ak lekk meddum nit. Kon bépp jaam boo xam ne bëggoo sa moroomum jaam faatu ñu suul ko ba mu am ñatti (3) fan ngay dagg ay cërëm di sex, war ngay wattandiku kon di tóog fenn di tudd sa moroomum jaam, ci loo xameenteni su ko déggoon du ko gënël.
Jaam bi war nay wattandiku rambaaj. Muy di dox di wax luy yàq digënte ay jaam walla di yàqal ab jaam ci moroomum jaam, loo xam ne manoon na caa am aw yiiw. Jikko la joo xam ne jëmm juko ame du dugg aljana mukk mukk.
Jaam bi war nay wattandiku wax lu amut, ndax loolii ci jikkoy nàfeq la bokk ta nàfeq ci xur wa gënë suufe ca sawara mooy dëkkuwaayam.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Rax ci dolli ba parti yi àndoon ak Ablaay Wàdd ci àtum 2000 tàggook moom ba léegi bii mooy daanaka seen jàkkarloo bu njëkk gànnaaw ba ñu joggee ca wóote 2007 ba ñu bari ca ñoom jàppoon na wóote boobu jaaruloon ci yoon.
Image
Loolu taxoon sax, ba parti yu bare gedd wóote ndawi réew ma ca toppoon. Gedd googu nag, ñépp jàpp nañu ne ak njuumte gu réy lawoon. Ndax jurul lenn lu dul PDS aakimoo penccum ndawi réew, di fas aka fecci lu ko neex!
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
1- Nil damay wut kiiraay ci Yàlla fa bër sete
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Bésu 21 fan ci weeru fewrie at mu jot, moom la kurél giy toppatoo caada, njàng ak xamtéef (UNESCO) te féetoo ci mbotaayu xeet yi, jagleel làkki ndey, maanaam làkk wi nga xam ne moom la nit ku nekk nàmp. Loolu bi ko UNESCO dooree ak léegi ëpp na 10 at. Li waral bés bi mooy yee nit ñi, artu leen, soññ leen ci solo su jéggi dayo si làkki ndey yi am ci fànnu yokkute yépp. Rawatina ci réewi Afrig yi nga xam ne daanaka, ya ca ëpp ba ñu tàbbee ci “kolonisation” ba téy jii ñu moomee seen bopp, dañoo xeeb seen làkk yi ñu nàmp. Réew yi gën a bari Afrig, Senegaal waxi noppi, seen làkk sedduñuleen daanaka benn cër bu takku. Kenn du leen jàng mbaa di leen jàngale ci lekool yi, kenn du leen jëfandikoo  ci béreb yiy nguur yi di nas ak a nocce ak feneen ak feneen… Dañu leen a soofal, fóoyóoyal leen. Te fekk nag, loolu sax naka jekk moo waral ag fàttali gu ni mel, amul wenn askan wu mën a am tawféex, yokkute ak jëm ca kanam ci wàllu politig, koom-koom, njàng ak leneen te dumooyu say làkk. Bind nañu ko lu bare, indi nañu it firnde yiy wone ne réewi tubaab yi seen bopp ñuy roy ci lu nekk, laata ñu doon génn cig lëndëmtu, dañoo mujj a dekkil seen làkk. Loolaa nga xewoon ca ndorteel 15 eelu xarnu ba : booba ñoom làkki lateñ rekk lañu daan jàng di ca bind, defe woon ne seen làkk tekkiwuñu dara. Ba ñu dagge buum googu lañu tàmbale gindeeku ba léegi, am yokkute ci lu nekk, ba tollu tey ci boppu àddina. Looloo waral bi UNESCO nemmeekoo càggante ak yàq gu jéggi dayo googu ci cër bi ñu sedd làkki ndey ci yenn réew yi la def at mu nekk muy fàttali xeet yi ak askan yi seen làmmiñ! Ndax gëstu yépp ci fànnu xam-xami làkk ak xaralaay jàngale wone nañu ci lu wér, ne xale bi door njàngam ci làkk wi mu nàmp, mooy gën a ubbeeku fuuf moroomam ma tàmbale njàngam ci làkk wu mu nàmpul.Xelam ay gën a ñaw ci xam-xamu yu mel ni matematig te itam mooy gën a gaaw a mokkal weneen làkk wu dul wi mu nàmpul. Li ko waral mooy xale bi buy dal rekk dees di mën a tàggat xelam ci fànn yu bare niki matematik, xam-xami cosaan, fisig ak yeneen…Te bu dee, kom ni ñu koy defe Senegaal, njàng mi yépp ci nasaraan la, su xale bi dugge lekool day mel ni ku lu. Day mel ni perantal buy door a jàng wax. Dina def lu yàgg ciy at balees ko mën a jàngal lenn lu am solo ci nasaraan. Ndax déggul làkk wi! Li ëpp ci lu muy jàng du weesu ijji ak nafar lu mu xamul lu muy tekki… Rax ci dolli loolu da koy jural mu xeeb li mu doon : ku nekk xam na ni tiitange ak ug jaaxle la xale boobu di am, su ràññee ne, ndekke moom làkk wi mu nàmp tekkiwul dara ca béreb yay indi tekki ëllëg ca réewam ! Foofa lay tàmbale suux ndànk-ndànk ci lu ñuy woowee “crise d’identité”, maanaam, dootul ràññeeti li mu doon, day nekk ku neex a yobbale, ku neex a ómmat! Waxoon nañu fi itam ne sax soo koy seet, demokarasi bi ñuy wax, maanaam “nguuru askan wi ngir askan wi”, mënul a am ci làkk woo jeggani!
Wante tey bi ñu deme bay tekki ci saa si lépp li ñuy wax ci pencum réewum Senegaal ci làkki réew mi, ku nekk di kam lañuy wax, mel na ni li ñu fiy mas a wax kon am na ñu ko tàmbale dégg ! Ndokk! Wante li des bare na lool: jot na ñu jàngale làkki réew mi ci daara yi, ci lekool, jot na  ñu leen di jëfandikoo ci beréb yi ñuy nase ak a dogal mbir yi soxal askan wépp!
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ndaali Maali, walla Mande, benn la woon ci nguuru nit ku ñuul yu mag yi nekkoon démb ci déndub Afrig. Moo fi wuutu woon ndaali Gana ci Afrig sóowu jànt. Gana moom itam moo donnoon jàllooreey yeneeni nguur yu mel ni Aksum , Kuus, Nibi ak Misira démb bu Buur-Fari ya.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Li tax mbir  moomu di lu am solo, mooy ne boroom xam-xam yu bare ci tubaab yi ak seeni ndongo yu ñuul dañoo jàppoon ci kow fóogi kese, ne nit ku ñuul daal cosaanam kenn mëneesu ko leraal ndax bindul. Rax ci dolli it, ñooñu ne, li fi suuf si goqi ci ay tabax yu yàgg te kemaane, ca Misira, Nibi, Simbaabwe, Nok ak fenneen, li wóor mooy wenneen xeet moo fi juuxsiwoon, def ko. Ndax nit ku ñuul xameewu ñu ko lu dul roy, njaam ag di wéy ci ndiggëlu kenneen.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
2. Aawo, aw la tudd. (9)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci atum 2008 la ñu bari ci parti yi juunoog nguur gi jël seen matukaay daldi wóo réew mépp, amul xàjji-ag seen wan làng lañu feetoo ci wàllu politik, ngir ñu diisoo. Disóo boobu li ko waral, ñu ne, mooy gutë gi nga xam ne téy réewum Senegaal da cee tàbbi. Ndax gànnaaw ba parti yooyu boolewoon seen doole ak PDS, di parti bi tóog ci nguur gi téy, jàppalewoon Ablaay Wàdd ba mu jëlee fi Abdu Juuf , dañoo walbatiku feewaloo, ba kenn ca ña àndoon ak Abaay Wàdd daanaka àndatul ak moom téy. Waa PDS nak, ñoom ba ñu leen wóowee ca ndajee moomu, dañoo lànkk ne du ñu ca bokk: Ndax ndaje moomu, du lenn lu dul waxantoo ka foontu, nde ña ko sumb, kenn yebbalu leen, kenn mayu leen kàddu, kon munu ñoo waxal réew mi. Yore wu ñu kàddu réew mi. Téy jii nak, dafa mel ni mbir yi soppeeku nañu ci fànn woowu, ndax bu yàggul dara la njiitu réew mi, wax njawriñam ju mag ji di Suleymaan Ndeene Njaay, ne ko mu jotali opoosisyoÅ‹ bi, ne leen da leen di bëgga wóo ngir ñu waxtaan ci lépp lu soxal réew mi. Ndegam wóote boobu da na mujj fenn? Ndax da na tax ba réew mi booloo mànkoo mel na mu meloon ca atum 2000? La ca kanam moom rawuli bët gaa, wante mel na ni téy Abaay Wàdd ñu bari ca ña daan ànd ak moom dañu koo weddi bu baax: ndax nee nañu loolu muy wóote newul ci moom, duggeewu ko lu dul naxaate kese. Li ëpp soloo nag ci li disoo boobu meññ nag mooy li mu fésal doggu gi doomi-réew mi doggu ngir suxali Senegaal ci kow xel ak xalaat, dëggu, mànkoo, yar ag teggin.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
1 Taalif wi
Taaliif wii nag lu ñu barkeel la ci njëlbéen gi ba ca dayo ba. Moom nag, ki waxoon bayit wu njëkk wi –yal nañu ko dolli ag bëbb (xéewal) – am na ba tay weneen bayit wu yor maanaa, mu ciy nos (woy) maanaam waxi sëriñam ji, wax jooju mooy jii : (nguurug neen waxtu rekk la, nguurug dëgg nag day wey ba yawmal-xiyaam).
Woy waa ngii : dëgg day sax , neen nag bu kawe woon it day mujj naaxsaay, mujj suufe.
Maa ngi tàmbale samay wax ak jëf ci turu Yàlla miy boroom yërmande ju yaa ji ci adduna ak ja mu ñu jagleele ji ca allaaxiraa
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Su dee ni ko yenn waay-xeltu yi di waxee namm-namm xarala dëggantaan mooy gësëm xelu nit ñi ba ñu xippi xool, gise neneen mbir yi leen wër,ku yebboo kon ne yàtt bi Ablaay Wàd yàttlu Wakaam yégg na ca la mu ca doon wut. Ndax ndonte sax nag sotteegul, “ngenteegu” ñu ko maanaam, xel yeek xalaat yépp a ngi lëmbee di ko xaar… Su caaxaan faaxee dëgg dés, Imageyàtt bi daa xajjàlle réew mi ak li ko weesu ñaar ba ñett ak ñeenti làng: ñii ne mbir la bu am solo, ndax day mandargaal gëddu nit ku ñuul ak suxxaliku gi askan yi ci Afrik, caagewul njaam gi ag metit yi ñu leen doon tégg yépp, masul a jóg di ko sàkku, di ko yóotu. Am ñeneen ñu ne yàtt bii mooy firndeel dëgg cuune, caaxaan ag càggante gi nguuru Ablaay Wàdd ngemboo: ndax nees lay jëlee ci réew mu lótt ni Senegaal, nit ñi dëkkee jaaxle ag di tuuñ-tuuñi lu ñu lekk, xale yiy sóobu ci géej gi di wut a raw, ay miliyaari-miliyaari di ko def ci yàtt bu kenn xamul yàttu lan la? Am genneen làng gu ca yokk ne li wér mooy yàtt bi warul a taxaw mukk ci réewum Senegaal gii di réewu julit, ndax diine lislaam dafay tere di yàtt ay nit, rawatina yëkkati ko ba mu mel ni luy juqarbi asamaan… Am na itam ñoo xam dañu ne ñoom li leen naqari mooy yàtt bi ci boppam dafa amul lenn lu am solo lu muy misaal, rax ci dolli rafetul, taaruwul! Dafa fóoyóoy daal manaam su ñu ko seete, tég ko ci sàrt yi aaru Afrik di wéy. Yàtt bi nag ci wàllu boppam mu nga nekk Wakaam, ca tundu Mamel, jakarloog géej. Tollu na ci taxawaay 50 m, genn góor jàpp jenn jiggéen, fab ci loxo càmmoñ benn xale bu talal loxom di joxoñ xarfu. Loolu nag li muy misaal, ñu ne, taxaw-temmu Afrik la, giy gindeekoo ci lëndëmtoog njaam, dëgmal ëllëgug yaakaar ag ngëm gu mat sëkk. Li wér daal mooy na yàtt bi ci jëmmam ag yenneen yàtt yu mel ni “yàttu moomeel sa bopp” ba ca Amerik, mbaa yàttu Yeesu Kiris ba ca Riyoo lay diiranteel mbàgg! Ndaxam sax nag Beresil mbaa Amerik mëneesu leen a jawaatleek Senegaal! Ci bésu 04 Awril 2010, tembook 50eelu at ba Senegaal moomee boppam ba léegi, lees ko wara ngente. Li jaaxal nit ñi mooy nan la askan wi, rawatina kilifa diine lislaam nara doxale? Ndax dana ñu teeweeji tudd ba am déed? Ndax it kilifa yenneen réew yi ñu wóo danañu ñëw am dañuy gàntu? Kon mbir ma ngi noonu: cóow li bare na, xel yeeg xalaat ya ngi joÅ‹ante! Su dee seetaan na daq cib ndajee kon lay ñëw ca kanam a wara gëna neex!
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Bindal na ma tereee
Tere yombul Saalum
Salum ñaari neeg la
Ñeteel ba di waañ wa
Waañ wa waañi buur la
Buur ba buuri Saalum
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Benn – Senn – Menn la – Raax Menn – Raax Yërëm
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Afirik: Sa téere bi*, kalaame bu meti la, booy kalaame kopparu Euro ak CFA. Nga ne kon koppar yooyu ñooy lor Afrik?
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci turu Yàlla jiy yëramaakoon bi di jaglewaakoon laay tàmblee, di julli (ñaan xéwël ak mucc) ci Yonnent bi aki waa këram aki àndandowam.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Réewum Niseerya siiwal na alxamees gee nu weesu – 18 fan ci weeru Ut – ne sànni ñaari “satelit” ci jàww ji.
Satelit yooyee la ñu cay namm mooy yokk faggaru ci musiba yu mel ni maral ag mbën ngir yokkuteef ci wàllu mbay ag karaange ci seen dund.
Ñaari satelit yooyu, ñu tudde NigeriaSat-2 ak NigeriaSat-X , ñu ngi leen sànne Risi ci béréb bu nu naan Yasni.
Kon bii mooy ñaareeli yoon bu réewum Niseeryaa, di daanaaka réew mi gën a mag ci Afrik, yonne ay satelit ci jàww ji. Yoon bu njëkk bi, bu ñu fàttelikoo, ci atum 2007 la woon. Booba Niseerya réewum Siin la mànkoo woon ci mébét boobu: Wante satelit bu njëkk boobu da mujj sax seey ci jàww ji, gànnaaw ba mu fa nekke lu tooloog at! Ku dul bëre nag moom, doo daanu gaa, wante it doo am ndam!
Mbir mi nag li tax mu am solo lool, mooy itam, ne benn satelit bi ñu tudde NigeriatSat-X ay doomi Niseeryaa, di ay enseñëër ag ay boroom-xam-xam yu xereññ ñoo ko defar ci seen xarala bopp.
Xibaar yiy satelit yooyu di yonnee ci suuf ba léegi itam, da na tax ba Niseeryaa gën a mën a saytu ñaawteef yi yaqkat ak sambaabooy yiy sàcc petorol, di jaay ngannaay mbaa di def yeneen toqidoona. Kon loolu yokkuteef la ci wàllu karaange réew mu yaatu te mag moomee.
Peresidaa Niseeryaa, Goodluck Jonathan, wonne na mbégteem lool ci loolee réewam def, di jàlloore ci déndu Afrik ag lu ko weesu.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
L’oralité comme marqueur exclusif des cultures africaines est un des préjugés les plus tenaces, mais les plus évidemment acceptés par les Africains eux-mêmes, comme étant dans l’ordre des choses scientifiquement validées. L’Afrique s’opposerait ainsi fondamentalement aux autres aires culturelles occidentale ou « orientale », qui elles, seraient des civilisations  de l’écrit. L’écriture est per se considérée comme antinomique ou étrangère aux faits culturels africains. C’est pourquoi dans le passé on s’interrogeait sur la pertinence même du concept d’histoire africaine. Aujourd’hui les mêmes causes ayant les mêmes effets, d’autres épiloguent sur l’entrée effective ou non de l’Afrique dans l’histoire. Pourtant non seulement l’Afrique a bel et bien connu l’écriture telle que nous la connaissons aujourd’hui, mais elle en est elle-même par le biais de l’Égypte l’une des grandes et premières inventrices.
Il va sans dire que ce qui est en cause ici n’est la place de la tradition orale dans les cultures africaines ou  son importance  comme outil d’investigation de son histoire, mais simplement la démystification d’une contre-vérité manifeste élevée au rang d’évidence historique.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
1- Ag guddi fu mu tallale muraayam
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Kenn warula xuus ci dundinu doomu aadama, bu njabootam, ci lu jëm ci këram mbaa lu mengóok moom, di damm it jarajaam.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Wante li ñu doon bañ am na: ndax gannaaw ba ñu tánne seen mbër ba noppi, Tanoor moom dafa indi tànki bukki. Ne du nangu mukk Mustafaa Ñas di jiitu, ndax Bennoo masu ñoo wax ne dañuy wote ngir tànn ki war a doon seen kandidaa. Mu Yokk ci sax ne li Bennoo def, “kudetaa” la bu ñu kudetaa PS la. Céy, politik yenn saa yi kenn du xam lu muy nirool! Waaw xana ñoom, jaamu soxlaay réew mi taxul leen a jog? Te sax ni ko Wolof Njaay di waxe, “man la, man la” joo gis ñaare, du moom! Te su caaxaan fattoo, dëgg des, réew mi warul a fàtte ne parti sosialist bi Tanoor Jeng jiite moo fi nekkoon 40 at: li ñu fi yàq bare ne te jafe-jafe yu bare yi réew miy jànkoonteel téy it, seen politik bi fi nekkoon am na ci yoon. Jareesu fee nekk di wax waxi démb, wante alafook itam ñu seet fi ñu jaar ba yegsi fi nu tollu. Ci sunu gis-gis bu neew, teel na lool sax di leen denkaat réew mi! Ñu bare ci am seetlu nee nañu gaa parti sosialist ba woon ak bii du benn, wante nañu tàbb ñeneen ñu jeem ba ñu gis li ñu mënee.
Mustafaa Ñas moom, dëgg la wér na ni ku bëgg réewam, ndax su dul woon moom ba léegi kenn du wax Ablaay Wàdd: li mu beddekuwoon 2000 jàppale Ablaay Wádd, looloo taxoon ba PDS falu, nguuru parti sosialist jeex. Kon mel na ni daal ci moom la yaakaar yi gëna daje: kon Yàlla bu yaakaar tas!
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Deux ensembles M et N sont équivalents si à un élément de M correspond un élément et un seul de N, et réciproquement. Le caractère commun à tous les ensembles équivalents est leur nombre cardinal (leur cardinal), leur puissance, c’est-à-dire le nombre de leurs éléments.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci réewum Faraas ci boppam sax symbole boobu amoon na ca lekol ya ay askani “bretons” nekkoon. Faraas daal da fa mas a farlu ci xeex bépp làkk bu dul làkkam rawatina nag làkki réewi Afrik yi mu noot(oon).
Wante sax nag Faraas deful kenn dara: bëgg sa bopp, bëgg sa làkk di ko faral dara nekku ci te Wolof Njaay da ne “lu waay nangu teg ko ko dagan na!”
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Aada ci fànn dund gépp lañu ko mën a ràññee ci ab → sosiete, moo xam ci → kurél yi ñuy sàmp la, ci wàllu → politig, koom-koom, yoon mbaa diine la.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Bukki am na gillint, tey àll bi leer.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
1- Ndax dafa toog lu yàgg te kenn fàttelekuwu ko?
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Xibaar yi – Yeenekaay ci Wolof
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Naka démb ci dibeer gi la Senegaal wootewaat woote bu am solo ngir fal ndaw yiy war a taxawal askan wi ci pencum réew mi. Ci xibaar yi jot a tukkee ci kureel yi doon saytu woote bi, fés na ne mbooloo miy jàppale peresidaa Maki Sàll, di Bennoo Bokk Yaakaar, mu nar a jiitu.
Baabakar Gey di njiital Resocit, maanaam doomi-réew yiy fàggu ndax woote bi jaar yoon, moom nee na “ci 45 departemaa yépp Bennoo Bokk Yaakaar moo fay rawi”. Kon peresidaa Maki Sàll dina am mbooloo mu takku mu koy may mu doxal politik bi mu bëgg a doxal ci réew mi.
Wante itam ràññee nañu ne senegale yu bare wooteji wu ñu, dañoo tóog seen kër. Kon warees naa jàngat loolu ba xam lu ko waral, ndax safaan la ci ndemeelu demokaraasi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
1- Ag malaaka yiy rocci ruu ag dool
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Nebedaay walla ci turu wolofam dëgg saab-saab, garab la gu bari ay ngëneel ci wàllu dund ndax witamin ak ferñeent yu bari yi ci nekk ak li mën a faj mbaa fàggu ci ay jangoro. Su ñu wesaare woon ngëneel yi nekk ci nebedaay ba ñépp jot ci, kon tey febaru xale yu bare dooti fi amati. Garab la itam guy raxas ndox mu yàqu ba mu dellu seetaat wecc!
Tey ji nebedaay da ñu koy jëfandikoo daanaka ci réewu tubaab ci wàllu indistri yépp: dalee ko ci lépp lu jëm ci wàllu taaru-yaram, jaar ci fa ñuy defare garab ak yeneen.
Garab la itam goo xam gu yomb ay mbir la, ndax daanak lajul ndox, fépp la mën a sax.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci benn laaj-toontu bu njiitu-réew mi amal ag yeenekaay bu tudd Afrik te nekk ca Belsik, Màkki Sàll feeñal na ay xalaatam ci mbir yu am solo yu soxal Senegaal ak Afrik. Ci lu jëm ci li ñuy lëñbët ñi fi nekkoon ci yan anam la ñu yore woon réew mi, wax na ne, na ñépp jàpp te gëm ne moom du làq kenn, ag ku kooku mënti doon, ku def lenn lu wàccoowul ag yoon. Nee na pas-pasam, mooy dellu tegaat Senegaal ci doxul yoon, topp yoon, doomu-réew bu nekk ñu jox la àq bi nga yellool.
Ci lu jëm ci ANOCI (kureel gi Karim Wàdd jiite woon), nee na itam, odite kureel googu nga xam ne lu tollu ci 400 miliyaar ci xaalis dugg nañu ci, lu war la, lu mënula ñakk. Karim Wàdd tey ci alxamees gi la wara jàkkarloowaat ag tàkk-der yi koy  laaj ci doxalinamu ANOCI.
Ci lu jëm ci diggantéem ak Ablay Wàdd, njiitu-réew mi fi nekkoon, Màki Sàll nee na seen diggante ba ñu tàqalikoo ba léegi neexatul, wante moom ci boppam jàppalu ko dara.Yokk na ci ne itam moom ay digle yoo xam ne su ko koy Ablaay Wàdd di digal ci yeenekaay yi la koy jarale, moom digle yooyu soxlawuleen.
Naka noonu joxe na itam xalaat ci xew-xew ya ca Mali ag Kodiwaar, wax ne lépp lu mëna delloo jàmm ci réew yooyu, di sunuy dendandoo, Afik gépp ak àddina sépp war nañu cee taxaw bu baax.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Benn – Senn – Menn la – Raax Menn – Raax Yërëm
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Téy ci 18eelu fan ci wéeru Suliye lay Nelson Mandela, mi kenn dul nettali ay jàllooreem di am 94 at! Réewum Afrik di Sid yépp, Afrik gépp ak àddina sépp di ko berndeel di ko delloo njukkël.Bésam bi di bésu téy la mbootaayu xeet tuddee bésu Mandelaa ngir magal manduteem, paspasam, fonk boppam ag askanam ba jaraloon mu tayle dundam ngir Afrik di Sid moom boppam, nit ku ñuul ak ku weex bokk dëkk, yem ay sañ-sañ, wegante.
Mandela gànnaaw ba mu tëddee 27 at ci kaso ca jamonooy apartheid, la genn doon peresidaa Afrik di Sidd ci atum 1994 ba 1999.
Kookooy Madiba Mandela, ñayu-xare, ki sagal nit ku ñuul ak ku weex!
Yàl na ko fi Yàlla bàyyi mu dund ba weesu 100 at di dem..
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Isaa Bokaar Si, ambaasadeur Yaaya Jàmme la woon, bokkoon na ak Y. Jàmme nekk tàkk-der. Ku ko xam la, ku xam fu ma jaar la…Déggluleen
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Woy bii topp, Muslaay, Goethe moo ko woy, ñu jukkee ko ci téereem bi mu tuddee: Gangune penku-sóowu-jànt ” Westöstlicher Diwan”.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
1. Jàppal lii
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Yeen wa Senegaal, góor ak jiggéen, mag ak ndaw, sama askan sope. Ci bésu dibeer bii 25 fan ci weeru Mars 2012, gànnaaw beneen bésu 26 fan Fewie bu kenn dootul fàtteeti, askanu Senegaal, àtte na, jaarale ko ci kàggu-wote yi. Ci biir réew mi ak ci bitim réew yépp, doomu-senegaal yi wote nañu jàmm, dal, yar ak teggin. Seen màndute ak seen xay ndam la ci ku nekk ci ñun. Téy nag am resiltaa bu tukkee ci kàggu-wote yi. Ki jël ndam li dëgg du keneen ku moy askani Senegaal.Won nañu àddina sépp sunu bopp, won nañu leen sunu demokaraasi “muskalaf” la, kenn du ko tette. Wante téy jii ngoon itam, sama xalaat yépp dem nañu ci jambaar yi tayle seen bakkan ngir aar sunu demokarasi, aar sàrti-réew mi.
Yàl na leen suuf sedde, amiin! Sama xel itam day dem ci askan wépp, rawatina ci ñi ma woolu, sànnil ma seen kàrt, ñi ma jàppale ci njongante bu njëkk bi ak bii ci topp, ak ñi àndoon ak man yépp ba may door APR. Maa ngi sargal itam ñépp ñi woteel beneen kandidaa bi. Fas naa yeenee doon nag, peresidaa Senegale yép! Peresidaa Ablaay Wàdd wóo na ma téy ci ngoon ci telefon ndokkale ma. Ma ngi koy sànt bu baax ci loolu. Ci waxtu wi nu tollu itam maa ngi delloo njukkël it taskati-xibaar yi. Taskati-xibaar yi, kenn reereewul mbir solo bi seen liggéey am, ndonte liggéey bobbu du lu yomb. Te ba ñu doore wote ba léegi, muy taskati-xibaar yu waa réew-mi, walla yeneen réew seen liggéey jeggi na dayo. Maa ngi sànt itam sunu doomu-ndey yi feeteewoo yeneen réewi Afrik yi ak yeneen dénd ci àddina bi yi wone seen cofeel ci Senegaal. Maa ngi nuyu ñépp ñi ñëwoon di sàytusi wote bi te di leen xamal ni seen taxawaay neenul. Yeen sama mbokki Senegaal, yeen samay àndadoo, ndam li ñu am réy na ba faf jeggi dayoo, wante loolu day feeñal yaakaar bu réy bi askan wi am ci ñun: te nàtt naa téy bu baax yaakaar woowu fu mu tollu. Téy ci ngoon gi kon, beneen jamono moo teru Senegal. Nun ñépp, danañu booloo jublu ni mu gëna gaawe ci liggéeyu jubbanti réew mi ku nekk ci ñun di xaar! Kon Yàl na Yàlla sàmm senegaal, sàmm Afrik.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Dibéer, 6eelu fan ci féewaryee 2022, 21i waxtu ci guddi tegal nañu. Lépp a ngi ne tekk, ne selaw. Ñépp a ngi ne cell. Fu doomu Senegaal mënoon a nekk jamono jooju ci àddina si, xolam, xelam, ak sagoom yépp a nga woon ca Olembe. Kenn talul kenn, kenn talul dara, ñii di ñaan Yàlla, ñee di saraxu Eduwaar Mendi, niki rëporteeru Canal + bi doon waxe xol, naan :
“Ayca Eduwaar Mendi ! Fàww nga jëli bii, jàppal balu Mohamad Lasheen bi ! Eduwaar Mendi ! Fàww nga jëli kooooooo… Jëli na ko, Dudu Mendi ! Ki dàq a góolu ci àddina si jëli na ko ! Bi yoon mi ngi xeeñ neex ! Senegaal am na ñaari estaar, ñaari estaar te waxoon nan ko, ñaari estaari àddina : Dudu Eduwaar Mendi ci kã yi ak Saajo Maane mi rate woon penaatiwam ci kanamu Mohamed Abuu Gamal…”
Mu des Saajo Maane. Bu dugale mu jeex. Xol yiy tëf-tëfi, nit ñiy lox. Kub baa ngi fëgg buntu Senegaal. Bët yépp ne jàkk ab bal… benn bal… bal ba ca Kamerun… balu Saajo Maane ba… Lilian Gatounes mel ni ku nàmpe Senegaal, bokk ak nun yëg-yëg bi, naan :
“Mbir mi yomb na, bu dugalee, bu dugalee Senegaal jël raw-gàddu gi nekk Sàmpiyoŋu Afrig ! Fim ne nii Abiib Béy warul toog, xam naa mi ngi jaabante rekk ! Mi ngi koy xool, mi ngi julli niki saa-senegaal yiy xool bal bi ci tànki Saajo Maane yi… Saajo Maane, dawu Saajo Maaneeeeeeeee… ! Saajo Maane def na ko ! Saajo Maane dugal na bal bi !  Senegaal ! Senegaal nekk na Sàmpiyoŋu Afrig njëlbeenug yoonam cim mboor ! Mayo bi am na biddéew !…”
Kenn xàmmeetul kenn. Yuuxoo yi, sarxolle yi, jooy yi… Réew mépp a riirandoo. Ñii di daw xamuñu sax fuñ jëm. Ñee di fëgg ak a mbëkk lépp luñ jot. Ñenn ñiy daanu, xëm ; ñeneen ñiy wëndeel raaya Senegaal gi, def mbooloo, di woyandoo :
“Bojo-bojo yee ! Seen baay ñëw na ! Seen baay ñëw na !”
Mbégte mu ni réye, mësta am ci réew mi. Nde, Senegaal dafa yàgg a yóotu kub bi. Jamonoy AOF ba tey, ni ko Ablaay Jaw waxe, Senegaal a ngi daw ginnaaw njëlbeenug kubam. Ay maasi maas jaar nañ fi, yaakaar yu bare tas niki 2002 ak 2019. Saa bun ko jegewaan ba nar koo téye rekk, mu mel ni dafa am jinne ju koy këf ci sunuy loxo.
Ci atum 1965 la Senegaal tàmbalee bokk ci joŋanteb Kubu Réewi Afrig yi, juróomi at ginnaaw ag jonnam. Xaar bu yàgg booboo waral mbégte mu réy mii. Saajo Maane ak i ñoñam def jaloore ju réy a réy jooju, kenn dootu ko fàtte abadan. Ndaxte, ñoo fi njëkk a indi kub, sargalee ko Senegaal. Siggil nañ Senegaal, sagal ay doomam ak i maasam yiy ñëw. Ndege, seen ndam li keroog 6eelu fan ci féewaryee ca Kamerun, dina tax ñu binde wurus turu Senegaal ci mbooru futbalu Afrig.
Moone, ca ndoorteelu joŋante bi, xel teeyoon na. Ginnaaw bi ñu futbalee ak Simbaabuwe 90i simili dugaluñu, ba arbit ba may leen 4i simili Saajo Maane am penaati dugal ko, ñoo ngi doon ŋàññ Aliw Siise ak i gayndeem. Nu futbal ak Gine, futbal ak Malawi daldi arañefe ñaar yépp, dugaluñu lu moy benn penaati. Coow li nar a jóg. Waaye, mu am ñuy dalal xeli saa-senegaal yi, di wax ne ekib bi dafa matagul, waaye dina baax ndax Senegaal dina yeewuji.
Naka jekk noonu la fa deme. Ndaxte, Senegaal waajalul boppam nim ko bëgge woon laata muy dem Kamerun. Ekib bi dafa waroon a dem Ruwàndaa defaroo fa, tàggatu fa, futbal fa ñaari joŋante laata muy dem ci CAN bi. Waaye, ñenn ci futbalkat yi amey gaañu-gaañu, ñi seen këlëb yi téye woon ak koronaa bi ñoo xajamaloon waajtaay boobu. Biñ àggee Bafusam ca Kamerun tamit, koronaa bi sonaloon na leen. Daanaka sax, du ñépp a demoon. Ndax, Bàmba Jeŋ ak Baaba Caam Ndakaaru lañ leen bàyyi woon ca njëlbeen ga, ngir ne dañ ame woon koronaa.
Loolu doyul, jinne yu ñuul yi di fen ak a dajale. Ay dof di leen tàllal mikoro yi, ñuy léeb ak a kàcc, naan Senegaal “…du àgg sax ¼ de finale…” walla buñ “…amee wërsëg ½ finale lañuy yem..” waaye “…duñ mës a jël kub bi.” Cim ! Ay feni neen. Ñoom ñépp la Yàlla weer keroog. Kon, Yàlla yewwi na askanuw Senegaal ci njabarkat yeek gisaanekat yi. Bir na ne, xamuñu kumpa. Donte ne, nag, am na ñu oyofoon xel lool, gëm leen, di saaga futbalkat yi ak a xas Aliw Siise.
Loolu lépp nag, teewul, Aliw Siise aki ndawam fas jom, muñ, ànd ak fullaak faayda, xar seen tànki-tubéy ngir indil Senegaal sarica biñ yàgg a xaar. Noonu, ñu taxañ Kap-weer ci 1/8 de finale yi, dóor ko 2i bii ci dara, dóor Gine Ekuwatoriyaal 3-1 ci ¼ de finaal yi laata ñu ko ñamalaat Burkinaa Faso ci ½ finaal yi. Yaakaar gi yokk lool. Àddina sépp jàpp ne bii yoon, mooy bu baax bi.
Naam, Saajo Maane rate woon na penaati ci 5eelu simili bi, waaye xàddiwuñu woon. Nde, Senegaal moo futbal finaal bi yépp. Esipt moom, dañ doon xaar, di def ay “contre-attaque” ngir nax Senegaal. Te, bu dul woon seen góol, duñ àgg sax seri. Nde, génne na fa ay bal yu bari, rawatina yu Bàmba Jeŋ yi.
Biñ àggee seri tamit, xawoon nañ tiit. Li ko waraloon mooy ne, Esipt noonu la gañee woon ñetti joŋanteem yu mujj yi laata muy àgg finaal. Te, seen góol bi, Abuu Gamal, dafa fees kã yi, aay lool. waaye, bii yoon, Senegaal moo aye woon. Te bu Yàlla nee waaw, lépp ay sotti. Moo tax, bi Saajo dugalee penaati bu mujj bi, ay rongooñ sotteeku nañ, mbedda Senegaal yi fees dell.
Keroog, réew mi xumboon na lool ba foo sàndi woon mbàttu mu tàkk. Askan wi fàtte naqar wim ame woon yépp ba, daanaka, cinu reer tegewul woon ci kër yi. Njiitu réew mi bég lool sax. Ñu wane ko muy tëb ca Adis-Abebaa bim nekkoon. Mu daldi jël dogal, def feriyee bésub altine 7eelu fan ci féewaryee, ne day delsi Senegaal ngir teeru gaynde ni ñuy teeroo buur.
Bés boobu, Njaayeen yi ak Njóobeen yi ay mburook ndambe lañ reere woon, ndeysaan. Ñi sant Ba, ñoom, xam naa cereek meew baa leen dimbali woon. Waaye, bésub mbégte, bul xol feesee, feesal biir.
Waaye nag, am lu ñuul ci soow mi. Nde, bukki moom, jëfi bukki rekk la mën a def. Dinan ci ñëw…
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci atum 1997 la Mehdi Bâ génne téereem bu jëkk, jox ko tur wu leer nàññ : « Rwanda, un génocide français6 ». Jacques Morel teg ci téere bu am solo moom itam, « La France au cœur du génocide des Tutsi7 ». Warees na tudd yit ndem-si-Yàlla ji Jean-Paul Gouteux mi bind « La nuit rwandaise8», walla filmub-mbooru Raphaël Glucksmann bi (« Tuez-les tous !9 ») ak bu Anne Lainé (« Un cri d’un silence inouï10 ») Waaye, lees war a bàyyi xel dëgg mooy li Mehdi Bâ ak Michel Sitbon duppe « la révolution saint-exupérienne11 » ngir fésal anam bu kéemaane bi liggéeyu Patrick de Saint-Exupéry soppee njàngatum diggante Farãs ak Ruwàndaa ñeel xew-xewi 1994 ya.
Kenn sañul ne « Le Figaro » mi yabaloon Patrick de Saint-Exupéry Ruwàndaa, bokk na ci yéenekaay yooyuy faral di yee fitna mbaa di bind njaaxum. Kon, ba Saint-Exupéry di dem Kigali, xalaatul woon ne dina fa gis mbaa mu dégg fa lu ko jaaxal. Njuumte lu réy la woon, ndax àddinaam yépp la faagaagalu Tustiy Ruwàndaa yi mujjee salfaañe…
Yaxal yi mu daan yónnee « Le Figaro » mënuñu woon a jëmmal dëggëntaan li Ruwàndaa meññaloon ci xolam ak ci xelam. Téere yu bare yi mu jagleel faagaagalu Tutsi yeey firndeel ne ba mu jógee Ruwàndaak léegi, mbir moomu rekk a ko soxal. Dale ko ci « L’Inavouable12 », jaare ci « Complices de l’Inavouable13 » ak surnaal bi mu duppe « XXI », ba ci téere bim mujj a génne, di « La traversée », bindatul ci leneen lu dul Ruwàndaa. Ci « La traversée », day nettali la mu gis Kongo ba mu fa delloo 20i at jàpp 25i at ginnaaw faagaagalu Tutsi yi. Tukki boobu mënutoon a yomb. Waaye werakoon bii di Saint-Exupéry xereñ na xereñ goo xam ni kuy jàng téere bi, sa xol day jaabante, daanaka, diggante tiis ak mbégte. Dafa demoon Kongo ngir seet ndax « ñaareelu faagaagal » gi ñuy jiiñ Kagame, ne da koo def ngir feyyu, lu amoon laam déet. Waaye moom de, nee na wax jooju ay kàcci kese la, mëneesul a méngale la Théoneste Bagosora defoon biir Ruwàndaa ak xareb Paul Kagame bi ca penkub Kongo14.
Ci gàttal, bu dul woon farlug kurél yu mel ni « Survie » ak « Collectif des Parties Civiles pour le Rwanda » ak i boroom xam-xam yu ñépp weg ndax seen njub ak seen ormaal doom- aadama, tey leneen la ñuy wax. Farãs lëmbaaje kon na mbir mi, yàq xel yi. Bu dul woon bañkati Farãs yu dëggu yooyu te am fit, daanaka kenn du mën a ràññatle fi mu ne nii doomi Ruwàndaa yiñ bóom ak ñi leen tëral rendi. Maanaam, kenn dootul woon xam fu dëgg gi féete ñeel faagaagalug Tutsi yi. Kon, tey, bi yëf yi amee bañ teg ci 27i at, Macron doonul sant Vincent Duclert ak i naataangoom ñu def ci gëstu bu xóot te yaatu.
Ku jàng seen saabal gi, dinga gis ne kilifay Farãs yi doon liggéey ci mbir mi ci diggante oktoobar 1990 ak sulet 1994 ak sax lu ko jiitu tuuti (kolonel René Galinié misaal la ci) def nañ seen kemtalaayu kàttan ngir musal doomi Ruwàndaa yi ci jéyya ji leen doon yoot. Kilifa yu mat yooyu, nite, jéem nañ lu ne ngir seen turu réew bañ a gàkk ci mbir mi, mu ciy jële gàcce.
Mënees na cee lim Pierre Joxe, doonoon ab jëwriñ bu am fulla, daan xamal Mitterrand ne jaaduwul mu jàppe boppam ni buur, lu ko neex mu def Ruwàndaa, ndax loolu dafa xewwi te, sax, safatul kenn. Naka noonu, Yannick Gérard, ndaw la toogaloon Farãs ca Ugàndaa ak kolonel Patrice Sartre ak Antoine Anfré, « jàngatkatu Ruwàndaa » ca « Quai d’Orsay » – di màkkaanu jawriñug Bitim-réewu Farãs. Anfré, nag, bu yàggul rekk la ko Macron tabb mu doon àmbaasadëer ca Kigali, looluy biral ni diggante ñaari réew yi rattaxe jamono yi. Ndax, Anfré moomu la fi nguuru Mitterrand mere woon ba dàq ko liggéeyam.
Yàggees na wax ne DGSE (Direction Générale de la Sécurité Extérieure) miy yëddul Farãs ci àddina sépp, mësul a tàyyee artu nguuru Mitterrand, di sukkandiku, nag, ciy xibaar yu wér te wóor, doonte sax dañ doon worook li gënal ña dëju woon « Elysée » di xamb taal bi. Noonu la ñu binde ci saabalu Duclert gi ne, ci ndoorteelu « Opération Turquoise » li, DGSE daf leen a yónnee ab yëgle, di ci wax lu leer : « Aa…! Na Farãs xool bu baax a baax fi muy teg tànkam […] bala ñuy wax ne dafa kootook nguuru Ruwàndaa gi fi ne15. » Ci biir saabal gi, ñoo ngi tudd geneen kayitug yëgleem : « 2i fan ci weeru me la DGSE waxoon ne FPR « jotewul dara ak cong gi waral deewub njiitu réew mi, Habyarimana », cong goo xam ne ñenn ci Hutu yiñ jàppe ni ay way-dëgëral la ko jiiñ16. »
Bu dee ci wàllu soldaar yi, kolonel Patrice Sartre tamit nekku fa di layam-layami. Ci toftalug saabalam la joxey turi nit ñoo xam ne njortoon nañ ne laale nañ ci faagaagal gi. Te, ñooñoo taxoon kolonel Sartre bind ne « Farãs dafa war a def lànketub-biir ci ñoom, ngir xam, ci anam bu leer nàññ, gan kilifay Farãs, ci ñi daan jokkalante saa su nekk ak ñiñ njortal njekkar li, lañ ci war a ŋàññ, lu mu dee dee ci yéenekaay yi, ci sababu kootoo ñeel waajal ag faagaagal17. »
Kolonel René Galinié, moom, diggante suweŋ 1988 ak sulet 1991 la nekkoon « attaché de défense » ca Kigali, di xelal Farãs ci mbirum kaaraange. Ñépp a ko seedeeloon booba gis- gis bu xóot. Doon nañu wax yit ne ku am seetlu la. Ci gàttal, nii lees birale njàngat li mu amaloon ci njëlbeenug congu FPR gi, ca weeru oktoobar 1990 : « Ci 8eelu fan ci oktoobar la xamle woon ne am na ñu ñuy metital ak a fitnaal ca Kigali. Ñoo ngi jàpp ñi ñuy tuumaal, di leen « fetal leeg-leeg ». Waaye, li mu gën a seetlu mooy ne « bu ñu dakkalul rëbb gi ñuy rëbb Tutsi yi, di seetaan ba mu àgg fum warul a àgg, ci faagaagal lay mujje » ». Ci beneen boor, kolonel Galinié mi ngi wax ne daanaka MRND mooy làngu politig gi aakimoo lépp Ruwàndaa te « fépp fu amatul i xeex, tegaat na fa loxo ». Ci 13eelu fan ci weeru oktoobar, moom Galinié ci boppam, teewe na mbir yi, wax ne « ay baykat, doon i Hutu te bokk ci MRND, gën nañoo singali Tutsi yi, di leen rëbb ci tund yi ; nee ñu ñoo ngi rey ay nit ca diiwaanu Kibilira, te mu dande sowu-kowu Gitarama lu tollu ci 20i kilomeetar18. »
Seetlu bi Galinié amoon moo tax « Elysée » dàqlu leen, mook seneraal Varret mi nga xam ne, « àndul woon ci li Mitterrand bëggoon a dugal loxoom ci lëkkoob Farãs ak Ruwàndaa ; da doon xeex ngir kenn bañ koo xañ sañ-sañam, ñeel jëflantey làrmey ñaari réew yi19. »
Doxalin ak taxawaayu nit ñooñu, ñu doon ay maxejj walla ay soldaar, day dëggal ñiy wax ne, bu ñu mënta tuumaal Nguurug Farãs gépp sax, warees na yóbbu fa mbaxane doonee benn François Mitterand ak képp ku taq ci faagaagalug alfunniy doom-aadama yu deful dara, moo xam ndax yaa nga doon liggéey « Elysée » walla feneen.
Ndax kat, ñaari àmbasaadëer yi toppalante ca Kigali, Martres ak Marlaud, xamoon nañ bu baax liñ doon def : mbir xew na ñu war cee àddu, daldi tànqamlu, mel ni ku ci yëgul dara mbaa ñu soppi ko, ngir rekk Farãs mën a wéy di jàppale Habyarimana. Kon, ñoo ko teyoon. Xamoon nañ bu baax ni Habyarimana moo reylu Tutsiy Bugesera yi ak tamit Bagogwe yi te booba daanaka Farãs a doon kenuy nguuram. Seneraal Quesnot mi nekkoon kenn ci bëkk- néegi Mitterrand yi, Bruno Delaye, doonoon aji-digleem ci mbiri Afrig ak tof-njiit lu mag lu « Elysée », Hubert Védrine – ñuy faral di leen tudd ci saabalug Duclert gi – ñoo doon sotle ak a xelal bóomkat yi ba noppi di leen aar.
Bu dee Alain Juppé, jawriñ bi yoroon wàlluw bitim-réew, dees na faral di dégg ne moo jëkk a jëfandikoo baatu « faagaagal ». Dëgg la, waaye ba mu koy génne ci gémmiñam gi ci 16eelu bés ci weeru me, juróomi ayu-bés jàlloon nañu ba noppi, ñu jotoon cee faat, lu mu néew néew, genn-wàllu milyoŋu Tutsi. Te sax, ñeenti fan rekk laata loolu, moom Juppé moo waxoon ca Wasiŋton ne : « Ay at a ngi, nun Farãs nuy bàyyi xel ci Ruwàndaa. Jéem nan lu ne ngir juboole giir ya fay reyante. Nde, la xew ca réew moomu, xeexug giir kese la, du leneen20. » Buñ waxantee dëgg, kàddu yooyoo gën a méngook ay xalaati Juppé. Te yit, jéego yi mu mës a seqi yépp ci turu réewam, ay firnde yu leer lañ ci. Dëgg la, ci weeru awril wii weesu, Alain Juppé jéggalu na ci yéenekaay « Le Monde », dem sax ba ne mënees na nangu yenn ci tuumaa yi ñuy tuumaal Farãs ñeel faagaagalug Tutsi yi ca Ruwàndaa. Kàddu yooyu yëngal xol yi, ñépp ni : « Aa ! Guléet ! Juppé mii nga xam ni ku mas a tudd turu réewam ci mbir mile mu defante kook yow ba mu saf sàpp ! » Moo taxoon tamit ñu bare jàpp ba tey ne xel mee ko yedd te loolu mu bind dëgg la ci moom, mu tibbe ko fu sore ci xolam.
Waaye duñ woon dara lu dul ay kàdduy naaféq tigi. Ku ko weddi, jàngaatal li Juppé bind ci Le Monde. Da ni : « Xareb Farãs a nga woon Ruwàndaa ngir aar sunuy doomi-réew. Waaye mënun woon jàmmaarloo, nun kott, ak bóomkat ya, ngir ñu dakkal seeni ñaawteef. Soxla woon nanu ndimbalug làrmeb Itali, ndimbalug Amerig ak bu soldaari Mbootaayu Xeet yi21. » Képp ku xam na diggante Pari ak Kigali deme woon dëggëntaan ci atum 1994, dinga xam ne wax jooju ay fen yu tooy xepp la. Lees war a bàyyi xel moo di ne bóomkati Ruwàndaa ya, ci waawu François Mitterrand lañ doon dox, bu yëkkati woon yollosoom rekk ne leen wéer leen seeni gànnaay, doonuñu ci ñemee teg baat. Kon, ne fi naan yeneeni réew waroon nañ jàppale Farãs, waxu ku danoo ci saret la.
Juppé mi doon jawriñu Bitim-réewu Farãs xamoon na loolu bu baax a baax. Te sax, xanaa du ba rey yi nee kurr Ruwàndaa la dalaloon ca Quai d’Orsay Jérôme Bicamumpaka, bóomkatu Tutsi bu mag boobu doonoon tamit naataangoom ? Moom daal, ku gis ni Alain Juppé di néewalee bakkani Tutsiy Ruwàndaa yi, sa xol du jeex yem ci, sa bopp tamit dafay ubu.
Mitterrand mi doon ndeyu-mbill gi, nag, lépp lu mu def Ruwàndaa moo ko teyoon, teyati ko : soxlawul woon ku sëgg ciy noppam di ko digal, naan ko lii nga war a def, waroo def laa. Du benn yoon bu mu wone ne am na xel-ñaar ci mbir mi. Dara jàppul yenn politiseŋ yi lu dul réy, di jaay ne dañoo xam mboorum niteef gi ba mu jeex tàkk : dañ noo bëgg a gëmloo ne duñuy niti neen, fiñ toog di jéer Démb ñoo ngay waajal Ëllëg. Noonu la Mitterrand mës a doxale. Te li ci gën a yéeme mooy ne, ci wàllu Ruwàndaa, moom ak ña sooke woon lees duppe ci nasaraan « la Révolution sociale hutu » bu Grégoire Kayibanda, ci njeexitalu atiy 50 yi, ñoo bokk wenn xalaatin. Amul dara lu leen wutale. Ni Mitterrand jàppe demokaraasi ci li mu duppe « réew yooyu » – maanaam sunu sagari réewi Afrig yi tekkiwul dara ci gis-gisam – mooy ne ku ëpp mbooloo yaa yelloo jiite. Looloo tax Mitterrand ak i ñoñam yi ko gënoon a jege, mësuñoo xalaat ne Tutsi yi dinañ delluwaat yilif Hutu yi ca Ruwàndaa te deret ju bari du fa tuuru.
Ni Ruwàndaay doxe tey ci njiiteefu Paul Kagame day firndeel ne, am réew, bu fa faagaagal jotee am sax, mënees na faa fàtte lépp lu jëm ci waaso, mànkoo tabax ko. Nde, Saa-Belsig yi nootoon Ruwàndaa, ci waaso yi lañ jaare woon, nax nit ñi, féewale leen, saxal seen nguuru nooteel.
Bu loolu weesoo, soo dee Saa-Senegaal, bokk ci réewi Afrig yi Farãs di xañ seen péexte te tudde leen « les pays du champ », lu ne ngay jàng ci saabalu Duclert gi, doo ko gëme, day mel ci yow ni këllu-kuus goo for ci àll bi. Daanaka xibaar yi la Xonq-Nopp yeek seen dunguru yu ñuul yi doon nëbb yépp a ngi ci biir ne fàŋŋ-fàŋŋaaral. Kon, dinga ci jàng yu am a am solo ñeel doxinu « Françafrique », xam naka la saay-saay yiy defe seeni njuuj-njaaj bu leen wóoree ne ñoomi neen la… Ci misaal, dees na ci gis ne, miinante bu jéggi dayo bi ñuy faral di seetlu diggante aji-dëkk « Elysée » ji ak surgaam yu ñuul yi, ëpp naa soofantal te lu fi sax la. « Sama doomu-ndey » la Bokassa daan woowe Giscard, di woowe De Gaulle « baay sama » ; Chirac, Sassou-Nguesso ak Omar Bongo, ñoom, dañoo amoon seen gàngóor, ànd di saax-saaxe alalu Afrig waaye saa yuñ wéetee ñu ngay càkkaay, màndi bay tërëf-tërëfi, di xàqtaay, di pàkkarñi, di jaay ngóoraak naan-kaani. Ku leen fa bettoon, ñuy fo ak a ree noonu, boo deful ndànk ne coxor giñ leen di jiiñ newul ci ñoom, néeguñoo rey sax ginaar. Dëgg la, Mitterrand ak Habyarimana daawuñu àgg ba foofu wànte ku ci nekk jàppoon nga sa moroom ni sa xaritu benn bakkan. Looloo nëxaloon xelu Mitterrand ba kenn mënu ko woon a wax ci Ruwàndaa lu mu dégg, rawatina bu dee dangay jéem a sikk Habyarimana. Rax-ci-dolli, jamono jooju, kor Danielle dafa feebaroon, di naax. Foofu la naataangoomu Ruwàndaa bi jaare, dëkkee jéggi dig yépp, di am ci Farãs lépp lu mu bëgg.
Te yemul foofu.
« Françafrique », baat la bu ponkalum xeltukat bu ñu doon wax François-Xavier Verschave, tëggoon ciy jamono. Li mu ko dugge woon mooy biral ne Farãs dafa delloo réew yu mel ni Senegaal, Kodiwaar ak Càdd seen moomeel ak loxo ndeyjoor ba noppi nanguwaat kook loxo càmmooñ ! Te ni mu koy defe, mooy teg ci boppu réew yooyu ay xuusmaanjàpp, ñu toogal ko fa, mu leen di jël-loo ay dogal yuy tooyal ceebam, moom Farãs, boo ko déggalatulee sab xare déjjati la… Fekk moo jaar ci ginnaaw !
Kon, bu weesoo Ruwàndaa, saabalu Duclert gi da nuy fàttali naka la Macron, gone gu juddoogul sax, di def bay doon buur, doon bummi ci réewi Afrig yi fi Farãs tegoon loxo.
Jaay doole doŋŋ…
Waaye ni yëf yi yombe woon noonu ci Tubaab yi, moo leen taxoon a naagu, dem ba fàtte ne Ruwàndaa du Senegaal, du Kamerun du Togo, xaajuñoo niroo, sax. Njuumte lu mag li moo doon ne saa yu Farãs xoolaan Ruwàndaa, du gis lu dul réewum dunguru, mu maasaloo ci xelam ak yeneen réewi Afrig yi mu jàpp ne war nay tegaley xarnu di leen noot – mbaa sax mu war leen a noot ba fàww. Looloo waraloon seneraal Quesnot bind bés ne xel dajul Mitterrand di jàmbu Habyarimana, ndax bu ko defee dina « yàq sunu der, sunu naataangooy Afrig yi dootuñu wóolu Farãs22. » Ginnaaw gi, gën naa leeral kàddoom yooyu cib bataaxal bum yónnee Roland Dumas, ni ko : « Bés bu nu juumee ba génne sunu loxo ci mbir mi, dummóoyu Ruwàndaa, dina nu yàqal lu bari te mënees na cee lim yii : dinañ ne ay noon song nañu sunu xarit te jàpplewuñ ko, te loolu day njuuy sunuy pexe (ndax noo fi waxoon ne : « dunu toog di seetaan ba Kigaliy daanu »). Sunu pólitig ñeel Afrig fa lay jaare naax-saay. Lii tamit jar naa sóoraale : bu faagaagal amee, te moo nar a am, dinañ nu ko jiiñ23. »
Quesnot di xamal yit Mitterrand ne Pari dafa war a aar « francophonie », maanaam mbootaayu réew yiy làkk farañse, « ndax Àngalteer a ngi jàppale bu baax Museveni ak waa FPR yi te bun sàgganee léegi Tutsi yi moomandoo Ugàndaa, Burundi ak Ruwàndaa yépp te loolu du yoon ndax seen mbooloo takkuwul24. »
Gis-gis boobu moo doon itam bu Hubert Védrine, mu tënk ko ci li mu tudde « ndigaaleb Farãs ngir sàmm kaaraangey bépp réewu Afrig mu ko dénk sa bopp ».
Buñ ko nattee ci Ruwàndaa, lenn rekk lay wund : jaadu na Pari dal ci kow képp kuy noonook nguur gu Farãs di xaritool, di ko jàppale, rawatina bu dee ñi koy song ay doxandéem yuy làkk àngale lañu, bawoo Ugàndaa, di am réew muy làkk àngale.
Looloo tax kàgguy ceedeefi Farãs yi fees dell ak mbiri Ruwàndaa, « gisey-mberu » yi daan tegaloo ca « Elysée », ñu fa daan amal yit saa su nekk yeneeni ndaje yuñ jagleel faagaagalug Tutsi yi.
Ni saabalu Duclert gi tasee tey, yi ko jiitu yi tasewuñ ko woon noonu. Jamonoy mbaali-jokkoo jin nekk moo yombal siiwalam. Waaye tamit ay boroom xam-xam yu maandu ñoo ci liggéey ci ndigalu Njiitu-réew moo xam ne, bi mbir miy xew, fukki at ak juróom-benn doŋŋ la amoon. Siiwalees na bu baax kàddu yi tënk liggéeyu Duclert bi ak i naataangoom ; te loolu rekk la ci ñépp di fàttaliku. Dañ ne gisuñu dara luy biral kootoo diggante Farãs ak nguuru Ruwàndaa ga giñoon ne dina rey Tutsi ya fay yeewoo yépp. « Waaye Farãs jàppale na nguur googu ay ati at te yit masul a nangoo gis ne kilifa ya gënoon a bañ Tutsi yi ñoo nga doon waajal faagaagal gi ». Kon, « mënees na wax ci lu amul benn werante ne, Farãs, loxoom setul ci mbir mi, ndax bu doxale woon neneen xéy-na li am du am ».
Foofu, saabal gi teg na ci lu réy lii : lu jiin Njaag a te François Mitterrand mooy Njaag. Mu tekki ne ki jiite Farãs fukki at ak ñeent di jëf, di wax ci turam, wax na, def na lu tax ñu bóom lu ëpp benn milyoŋu doom-aadama yu xamul woon sax fu Pari féete. Lu leen tee takk seen fit tudde loolu kootoo te xam ne du leneen ?
Waaye tuumal ag Nguur gu am doole ni nguuru Farãs cig faagaagal gu leer nàññ, mënut a yomb. Xel mën naa nangu ne, saabal gi, laata ñu koy fésal, waxtaanees na ko ci pet ak Macron, natt baat bu ci ne, faramfàcce ko. Lii tamit leer na : àddina jin nekk tey, ak ni muy doxe, way-bokki « Ndajem Gëstu » mi mënuñu woon a jéggi mbaa làq dëgg gi. Doon na jaaxal nit ñi, bu fekkoon ne biraluñ xeetu déggoo wi doon dox diggante njiiti Farãs yi ak ñoomin Bagosora ak Nahimana ak yeneeni bóomkati Ruwàndaa yu ñàng ya. Boroom xam- xam yi def gëstu bi binduñu ko waaye niñ gis Mitterrand doxale ko Ruwàndaa tax ñu jéppi ko, génn ci moom, daanaka. Ñépp xam nañ léegi ne bu dul woon moom ak ña ko wëroon ca « Elysée », suufu Ruwàndaa si du naan deret ju ni tollu. Lees war a nangu rekk mooy ne fésal dëgg gépp ñeel ag faagaagal, fàww mu jafe te jaruta yàkkamti. Dëgg gu ni mel, day raam lu yàgg, naqar ak gàcce di ko dar, laata mu naan fàŋŋ, ku nekk di ci teg say bët.
Fukki at ci ginnaaw rekk, kenn sañul woon xalaat ne ñaari njiiti réewum Farãs dinañ toppante Gisozi, taxaw fa di siyaare Tutsi ya seeni dunguru reyoon ci atum 1994. Ki ci njëkk, Nicolas Sarkozy, dem na ba nangu ay « njuumtey Farãs » ci mbir mi, doonte gëmul woon dara ci lim doon wax. Keneen ki moom, Emmanuel Macron, dafa weeju – walla mu xaw a weeju…– ciy kàddu yu daw yaram, doon féey, daanaka, ci dexug rangooñ.
Ci atum 1994 la bindkat bu ñuy wax Pascal Krop génneb téere, tudde ko « Le Génocide franco-africain. Faut-il juger les Mitterrand ?25 ». Jamono jooju, ñu bari dañoo jàppoon ne yaram wi neexul. Ñu naan : « Àtte Mitterrand, tàww ? Ku ànd ak sagoom mënuta wax lu ni mel ». Wànte ndax am nay kàddu yu leen gën a yenu maanaa tey jii ? Àtte Mitterrand, lu xel yépp mën a nangu la fi mu ne nii. Loolu rekk, ab jéego bu réy la. Li ci des rekk moo di am yaakaar ne Farãs dina gën a xoolaat boppam, wéyal njàngat li ñeel doxalinam ca Ruwàndaa. Saabal gi Vincent Duclert jébbal Macron mooy ñetteel bi waaye du bi mujj. Yeneen dinañ ci topp. Ku mu neex wax ne, Mitterrand ak doomam Jean-Christophe, Quesnot, Martres, Védrine ak ñoom seen, niñ leen di mbambe nii, day yokku, du wàññeeku. Ndax, kat, ku boot bukki, xaj baw la.
6   Bâ Mehdi (1997), Rwanda, un génocide français, Pari, L’Esprit frappeur.
7 Morel Jacques (2010), La France au cœur du génocide des Tutsi, Pari, Izuba/L’Esprit frappeur.
8 Gouteux Jean-Paul (2002), La Nuit rwandaise. L’implication française dans le dernier génocide du siècle, Pari, Izuba/L’Esprit frappeur. Sàkkees nab surnaal buñ jagleel faagaagalu Tutsi yi, tudde ko noonu ngir sargal ndem-si-Yàlla ji Jean-Paul Gouteux.
9 Glucksmann Raphaël, Hazan Pierre et Mezerette Pierre (2004), Tuez-les tous ! (Rwanda : Histoire d’un génocide « sans importance »), Dum Dum Films, La Classe américaine.
10 Lainé Anne (2003), Rwanda, un cri d’un silence inouï, France 5, Little Bear Productions, Palindromes.
11 Michel Sitbon, kàddu gu Stephen Smith fàttali ci « L’infamante accusation de “complicité” de la France est portée sans preuve », Le Monde, 18 awril 2004, ci lënd gi. URL: https://www.lemonde.fr/archives/article/2004/04/17/l-infamante-accusation-de-complicite-de-la-france-est-portee-sans-preuves_361502_1819218.html (xoolees na ko ci 11 ci oktoobar 2021).
12 Saint-Exupéry Patrick (de) (2004), L’Inavouable. La France au Rwanda, Pari, Les Arènes.
13 Saint-Exupéry Patrick (de) (2009), Complices de l’inavouable. La France au Rwanda, Pari, Les Arènes.
14 Saint-Exupéry Patrick (de) (2021), La Traversée. Une odyssée au cœur de l’Afrique, Paris, Les Arènes.
15 Commission de recherche sur les archives françaises relatives au Rwanda et au génocide des Tutsi (2021), La France, le Rwanda et le génocide des Tutsi (1990-1994), Pari, Armand Colin, xët 702. Ci Saabalug Duclert lañ jukkee xët yiy ñëw.
16 Ibid.
17 Saabalug Duclert, xët 890.
18 Saabalug Duclert, xët 774.
19 Saabalug Duclert, xët 754.
20 Saabalug Duclert, xët 941.
21Alain Juppé, « Nous n’avons pas compris qu’un génocide ne pouvait supporter des demi-mesures », Le Monde, 7 awvril 2021, ci lënd gi. URL: https://www.lemonde.fr/idees/article/2021/04/07/alain-juppe-sur-le-rwanda-nous-n-avons-pas-compris-qu-un-genocide-ne-pouvait-supporter-des-demi-mesures_6075875_3232.html (xoolees na ko ci 11 oktoobar 2021).
22 Saabalug Duclert, xët 232.
23 Saabalug Duclert, xët 234-235.
24 Saabalug Duclert, xët 242.
25 Krop Pascal (1994), Le Génocide franco-africain.,Faut-il juger les Mitterrand ?, Pari, Jean-Claude Lattès.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Robine tijji, ndox walangaan, xel dal, xol tóor yaakaar, yaakaar ëllëg gu tane ndax fu ndox mate, dund sell. Lii mooy njeexitalu Kër Momar Saar 3 (KMS3), dikke 274i milyaar ci kopparu Senegaal.
Ñetteelu defaru (isin) bu Kër Momar Saar ca Luga moom la Njiitu-réew mi, Maki Sàll, doon ubbi gaawu 10eelu fan weeru Sulet ci teewaayu Sàrl Faal, njiitu SONES, Jany Arnal, njiitu SEN-EAU, jëwriñu ndox mi Sëriñ Mbay Caam, njiitu “Collectivités locales” yi, Aminata Mbeng Njaay, ndawu Farãs ci Senegaal Philippe Lalliot. Yeneen jëwriñ a nga fa woon ak ay gan ak waa dëkk baak ñeneen ak ñeneen.
Ginnaaw bi mu nuyoo waa Njaambur, sant leen ci teertu bi, kañ seenug njaambaar ak mën gan, lii la ci Maki Sàll teg : «Ndox mu sell ak mbey dañu maa mës a soxal… 3i at ak genn-wàll a ngi bi nu ñëwee teg xeer wu njëkk wi ci ñetteelu defaru (isin) bu Kër Momar Saar. Tey, nu dellusi ubbi ko. Soo leen déggee KMS3 war ngeen xam ne am na ñaar yu ko jiitu ci at yi nu génn.
Ñàkk ndox moom, kenn dootu ko fi jàmbat. Guléet lu ni mel am fii ci Senegaal. Waaye nag, ngalla bu ndox mi ñëw rekk, ñu koy yàq ak a pasar-pasare. Buleen fàtte ne ndox mi liggéey bu réy la laaj ak alal ak i jumtukaay ; kon nan ko yaxanal bu baax. Dëkk yi wër Kër Momar Saar yit dinañu am ndox ndax jaaduwul ñuy tanqee Lac de Guiers, yóbbu Dakaar, ñoom ñii ñuy wéy di mar».
Bi ko Sàrl Faal wuutoo ci kàddu gi, dafa ne : «Nu ngi sant Yàlla, di gërëm bu baax Njiitu-réew mi Maki Sàll; yombalal nanu lépp luy jumtukaay ngir KMS3 taxaw. Defaru (isin) bi dina saafara lu mu néew-néew fukki at bu nu ko booleek defaru (isin) biy sellal ndoxu géej mi nga xam ni daa saf xorom. Kon, dalal-leen seen xel te xam ni fileek 2030 kenn du jàmbatati ñàkkum ndox ci Dakaar ak li ko wër. Rax-ci-dolli, Jogo dina ko feelu ngir séddale gi gën a yaatu. Ak KMS3, li nu daan joxe ci ndox yokku na daanaka ñetti yoon : 250.000 m3 lan ko jële, yóbbu ko ba 600.000 m3…
Njiitu-réew mi sàkku ci nun nu fagaru te nu ngi ci, di liggéey ngir ndoxu ëllëg. Fas nanu yéene sàmm ndox mi ba mu mucc ayib ci bépp fànn, ki koy jëfandikoo dina ci gis boppam te du tax njëg li yokku».
Ci gis-gisu Baabu Ngom, njiitu naal bi, mën-mënu KMS3 romb na soxlay waa Dakaar ci ndox. Nee na it ngir matale, 200.000 m3 egsi Dakaar bés bu jot, dinañu door beneen defaru (isin) ca Mexe balaa yàgg.
Aliyun Seen miñ dénkoon liggéey bi, moom, nëbbul sagam ndax yombul woon waaye mën nanoo wax ne njeexital gi wurus la.
Te lépp a ngi sukkandiku ci seen xam-xam ak seen xereñ. Ciy leeralam, «ndox mi su jógee dex ga, dina jaar ci juróomi pomp, bu nu ci noppee dindi suuf si, segg ko, laata muy dugg ci mbalka yi, ginnaaw loolu lay door a wutali Ndakaaru ak Mbuur».
Ambasadëeru Farãs ci wàllu boppam yëkkati na fay kàddu ci turu farandoo yi ñeel wàllum koppar, sargal Senegaal, sant ñépp ñi tax liggéey bi àntu. Dafa njëkk biral mbégteem ci li mu teewe ubbi KMS3 bi nekkoon nisër gu réy te di tey isin bi gën a mag ci Afrig sowu-jant gépp.
Kenn mënta nettali daloo KMS3 te tuddoo Sëriñ Mbay Caam. Delloo na njukkël kippango yi lëkkaloo ba liggéey bi sotti te «doomi-Senegaal ak ay farandoom séq ko. Xewu tey wi am na solo lool. Duma ko ndamoo ndax du samag ngóora, ay nit ñu baree ci jàpp ba mu egsi fii, kon nuy sant ñépp. Weeru Me wii nu génn rekk, tele yi demoon nañ Pikin, Géejawaay ak Tëngéej, waa gox yooyu yépp xamale leen ni ñàkk ndox gi wàññeeku na bu baax. Ak KMS3 gii, kanam la jëm».
Nu ngi am yaakaar ne meññeefu KMS3 dina méngook seeniy tóor-tóor ngir ñàkkum ndox nekk ci sunu ginnaaw ndax, ni ko Aminata Mbeng Njaay tënke, «fu ndox amul, kenn du fa mën a dund.»
Ndey Koddu Faal
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Alxemes jii nu génn la CESTI doon jox seen lijaasa 4i taskati xibaar yu jigéen ak 21 yu góor. Xew-xew baa nga ame “UCAD 2” ci njiiteefu Abdulaay Jóob, jawriñu Mbatiit bi. Lël bii nag, mooy 48eel bi te ñuŋ ko tudde ndem-si-Yàlla ji Saaliwu Tarawore, nekkoon taskatu xibaar, jànge Cesti diggante 1975 ak 1978, liggéey APS ba noppi toogaloon fi EFE, benn yéenekaay bu newoon ca Espaañ.
Ñi ëpp ci taskati xibaar yu bees yi – mat nañu 10 – tele lañu taamu te Màggat Gay a leen raw ñoom ñépp ; Mamadu Umar Ba lañ gën a ràññee ci 7 yi def rajo ; bu dee 8 yi jàng bind ci surnaal, Muhamed Jenn a jiitu ñeneen ñi topp ci ginnaawam. Mu mel ni kon sama mbokki jigéen yi gaa ñi raw nañ leen fépp ren…
Porfesoor Mamadu Njaay, njiitu daara ja, yëkkati na fay kàddu yu am solo, jëmale leen ci waay-génn Cesti yi.
Lii la leen wax :
«Yéen a ngi jot seeniy lijaasa ci jamono ju metti, jamono joo xam ni mbas mi daa jaxase àddina si juróom-ñaar. Ni ko ñépp xame, jur nay jafe-jafe yu bare ci liggéeyu taskati xibaar yi, rawatina ci wàllu koom ; xibaar yiy jaare ci mbaali-jokkoo yi sax, muccuñu ci. Waaye bu mu leen tax a yàccaaral, ndax tàggat nañ leen ci lu mucc ayib. Su ngeen góor-góorloo dingeen ci génn. Te am naa yaakaar ni dingeen bàyyi xel xar-baax yi Saaliwu Tarawore làmboo woon te ñu doon : fonk liggéey, xereñ, jub, gëm sa bopp».
Ndaje ma géeyul ndax liñ fa toog yépp, woykat ak xalamkat yaa ngi doon bégal xol yi.
Pr Umar Jaw a ubbi waxtaan yi ndax moom la Cesti tànnoon ngir mu jottali mbooloo mi li mu tudde «yóbbalu mag». Ñaax na leen ci dëggu ak mën làkk wi ñuy joxee xibaar. Mu ni : «moytuleen ku leen jam. Fileek nit kaa ngi dund, njàngam du jeex, jàngleen ngir seeniy ñoñ naw leen. Sunu liggéey bii nag, dunu waat ni ko fajkat yi baaxoo def, waaye terewul mu laaj lu bari. Tënkuleen ci jikkoy Saaliwu». Bi mu noppee, Séex, doomu Saaliwu Tarawore bi yoroon baatu njaboot gi te àndoon sax ak yaayam moo ko wuutu ci mikóro bi. Lii la fa wax : «Ñi faatu dëgg, mooy ñi ñu fàtte. Tey, Cesti, daara ju mag ji ñuy tàggatee taskati xibaar yi, dekkalaat na Saaliwu Tarawore bi mu ko tuddee bésam bii, feelu waa Espaañ ndax ñoom it sargaloon nan sunu baay, ba njaboot gi demoon teewe ko. Saaliwu Tarawore, ñu baax a ko meññ, moo tax mbaaxam ak njubam mënul woon bett kenn…. Mësul a naagu, mësul a nangoo laal xaalisu nger. Li ma wóor mooy ne 48eelu lël bii, duñ ko rusloo mukk, dinañ ko def royukaay, def seen liggéey ak ngor, fexe ba kenn du leen yab.»
Bi mu daanalee, lañu seetaan ñaari «films» : bu njëkk bi ci Saaliwu Tarawore, bi ci des ci lël bi doon génn Cesti. Biñ jagleel turandoo bi, daw na yaram lool : magu Saaliwu, soxnaam, jarbaatam ak i xaritam seedeel nañ ko bëgg njaboot ak fonk liggéey. Ginnaaw loolu, xaritu benn bakanam, doomu-ndeyaam, Ibraayima Baaxum moo def nataalam, fàttali nit ki mu nekkoon.
Jawriñu njàng mu kowe mi, moom, Doktoor Aamadu Galo Jóob la yabaloon. Bi mu ndokkeelee ñépp ba noppi, Dr Jóob daa wax ci turu boppam ne bu sañoon taskati xibaar yi gën a def i jéego ci wàllu paj ak xarala ngir yokk xam-xamu askan wi ci fànn yooyu, mu amal Senegaal gépp njariñ. Nee na itam bu Yàlla sàkkee àddina si ba noppi jël nit jagleel ko làmmiñ, xel, kàddu ak kàttanu sos, war nanu cee jàngat ni loolu lépp liggéeyu taskatu xibaar baa ngi ci biir. Kon war naa jàppale askanam, baaxe koy xibaar yu wér te wóor ngir mu mën a moytu yenn jafe-jafe yi ».
Ci gis-gisu Ahmadu Aali Mbay miy Njiitu Iniwérsite Séex Anta Jóob, «joxeb lijaasa day biral njàng mu sotti tey may nit ki xam-xam ak mën-mën». Gërëm na yit Pr Mamadu Njaay, ni ko : “Ndokkale Njaay ci yu bees yi nga sos ngir jëmale daara Cesti jii kanam. Lu aw askan di gën a xam di gën a yeewu. Yéen ñii, tey, ci seen ndodd lañ teg yen woowu… ».
Abdulaay Jóob, jawriñu Mbatiit bi tëj waxtaan wi, da cee yokk ne : «tas xibaar, li mu gën a laaj mooy màndook yemale ; loolu la nguur gi xam ba taxaw ci tànki set-setal ko, bëgg it ñépp jàppale ko ci ».
Moom daal, amul kenn ku fa janook mbooloo mi wax te fàttaliwoo jikko yu rafet yi turandoo bés bi amoon ba noppi ñaax 48eelu lël bi mu aw ci yoon wi mu xàll démb tey soog a ñëw.
Bi lii lépp jàllee, la Pr Mumini Kamara door joxeb lijaasa yi…
Boroom-teraanga yi sañse ba jekk : jigéen ñi sol i baseŋ yu gel teg ci sor, gàlloo kol gu baxa. Góor ñi tam, naka noonu waaye ñoom ay kóstim yu baxa-bu-dër lañ sol, takk karawaat bu xonq ci kow simis bu baxa. Ñoom ñépp sagu, bég ci li fa seeniy mbokk, seeni xarit, seeni naatangoo teew, bég itam ci ni kilifay làrme beek yenn àmbasadëer màggale bés bi.
Biñ sargalee ndongo yi ba noppi, dañ cee toftal Soxna Aana Laliir Sow miy sekerteeru njiitu njàngale mi ci Cesti, soxna su mën liggéeyam, ànd ceek farlook dal. Biñ ko woowee, ñépp a jóg taxaw di ko tàccu. Muy lu sedd xol te daw yaram.
Bi joxe bi weesoo, dañoo jóge Ucad 2, wutali Cesti ngir bernde yi : xeeti ñam ak naan yu bari te neex. Ci kow loolu, njiitu ndongoy 48eelu lël sant bu baax Pr Mamadu Njaay, njiitu Cesti, ndax nee na «guléet ci joxeb lijaasa benn boroom-teraanga génnewul dërëm jëme ko ci tegu bernde walla colu bés bi ; lépp njiiteefu Cesti moo ko sasoo ba mu jeex tàkk. Noo ngi sant Njaay it ci oyofam ak yaatug dënnam».
Cig pàttali rekk, Cesti mi ngi juddu ci atum 1965 ci ndimbalu Unesco ngir tàggat taskati xibaari Afrig yi, mooy it daara ji gën a kowe ci wàll wi ci Afrig-bëj-Gànnaar.
Saaliwu Tarawore moom, ci weeru Me 1952 la juddu ca Fatig, wuyuji boroomam ci oktoobar 2018.
Ndey Koddu FAAL
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Wax ji bari na, werante bi ne kurr, ñii naan « Ñaw ! Upp baax na ci laax bu tàng ! », ñi ci des naan « Aawo bu xamul boppam, wujj rekk moo koy faj… ».
Coow li coow li, Farãs ak Amerig ñoo nekk ci kujje gu metti jaarale ko ci ay bànqaasi dencukaay xaalis ci telefoŋ, ñu koy wax « mobile-money ». Bànqaas yooyu di “Wave” (Amerig) ak “Orange” (Farãs), ci wàllum denc, yónnee, jot ak génne xaalis, mbaa fey kuraŋ ak ndox walla jënd kérédi ak yu ni mel  lañuy yëngu te lépp ci sa biir telefoŋ nga koy defe. “Wave” nag, bi mu dikkee Senegaal yàggul.
Ndax ci fàttali, Wari, Jóoni-jóoni, Ria, añs… ñoo yoroon wàll wi di ci liggéey, di ko doxal ba mu woomoon lool sax. Noonu la Sonatel dugge ci làng gi, sàmp ndëndam, duppe ko Orange Money, tàmbalee jambaaje mbir yi. Ndax bi mu ñëwee, daanaka kilyaan yépp a ci daan gis seen bopp. Muy doxal ak a fóoxal kilyaan yi ba déjjati yeneen bànqaasi dencukaayu xaalis yi, ba mu des moom kott ci làng gi. Noonu mu yëg boppam, tàmbalee def lu ko neex, di teg ay ndogal ak i sàrt ci wàllum yónnee beek génne xaalis ak peyug ndox meek kuraŋ geek ñoom seen. Ñu yokk njëg yi. Ndax dem nañ ba junni boo yónnee dinga ci fey juróom-ñaar fukk, te lu xaalis bi ngay yónnee mbaa nga koy génnee di gën a bari, njëg li di gën a yokku, rax-ci-dolli duñuy fey ñi leen di jaayal lu ko jar. Ñu dem ba kilyaan yeek ñi leen fi taxawal (prestataires) gisatuñ ci seen bopp, di kaas ngir mbir yi gën a yomb ci ñoom. Waaye taxul ñu teggi seen tànk, jàpp rekk, daal, ne kenn mënatuleen a jommal mbaa di leen diir mbagg ci biir làng gi. Li wolof naan «ku naagu daagu, te ku daagu ñu romb la», moo dal waa Orange (Sonatel).
Ndax “Wave” dafa dikk indaale ay feem yu bees ngir kilyaanam yi jariñoo ci bu baax. Bañ nañ ko ba kàddu gi ñuy bàkkoo mooy «sa xaalis yaay boroom». Boo demee bay yónnee jaarale ko ci Wave, téeméer boo jël, dërëm ngay fay, bu fekkee junni bi la, fukki dërëm mooy peyoor gi. Te boo fa dencee sa xaalis, boo koy génne doo fey dara.
Doomi Senegaal yépp a gis seen bopp ci Wave ba mu des ñi leen di jaayal (prestataires). Daanaka ñépp a fa toxu bàyyi Orange Money.
Lii moo sooke ay wi.
Orange def ay pexe ba kenn mënatul a jënde kérédi Orange ci Wave. Ñu nég ab diir, mu génne ab yëgle di xamle ne dafa wàññiy njëgam ci wàllu yónnee ak génne xaalis ba ci peyug ndox meek kuraŋ bi. Léegi boo yónnee junni, juróomi dërëm mooy njëg li. Li ñu jaaxal mooy ne, Orange wàññiwul benn yoon njëg yi. Boo amee tuuti seetlu dinga gis ne li mu wàññi ci njëgi yónnee yi, moom la yokk ci njëgi génne yi. Maanaam ay feem yu bees ci wàllu njaay la Orange jëfandikoo ngir lëndëmal xelu nit ñi.
Ci gaawu bi yemook 5i fan ci weeru suweŋ la Wave génne benn yëgle di ci xamle ne ginnaaw waxtaan wu yaatu wu mu amaloon ak Sonatel, «déggoo amagul ci sunu diggante ngir ñu mën di jaay kérédi Orange ak Wave», teg ci ne «war nañ di jaay kérédi Orange ni ko yeneen bànqaas yiy defe, te mu dëppook yoon, du am xàjj-ak-seen». Dolli na ci ne «àgge nañ mbir mi kilifa giy yoonal li jëm ci wàllu jumtukaay yeek jokkoo xarala yu yees yi (ARTP), ngir mu àtte nu, te am nan yaakaar ne àtte bi dina jaar yoon».
Noonu, “Orange” daldi tontu “Wave” cib yëgle, di ci wax ne «”Wave” moo wax ak “Sonatel” ngir jaay kérédi “Orange”. Ngir sunu kilyaan yi am tànneef ci fu leen neex jënde fa kérédi, tegal nañ ko sàrt yiy tax muy jaay, te sàrt yooyu ñépp a ci yem, ba ci sax sunu bànqaasu bopp bii di Orange Money. Wave nag dafa foog ne li muy wàññil kilyaan yi, war naa tax ñu gën koo mën a yokkal yoolam… Waaye bu demee ba nangu sàrt yi nu ko tegal rekk, dinañ àggale liggéey bi ci ni mu ware.»
Lu kujje gi metti metti, saf na sàpp ci ñii di jaaykat yi, daanaka ñoo ci gën a dee. Ndax li leen “Orange” ak “Wave” di fey fajul dara astemaak yor kër ak yi mu àndal. Ginnaaw gi ñoom tamit jóg nañ xeex. Bu ñu ñëwee ci “Wave”, ngir jaaykatam bi am téeméer ci bés bi, fàww kilyaan bi dugal mbaa génne lu ëpp ñaari-junni jëm ñaar-fukki junni. Bu dee “Orange Money” la moom, bu kilyaan bi génnee téeméeri dërëm, jaaykat bi ñett fiftin doŋŋ la ciy am (3iF) ; bu dee xaalis buñ dugal la, du ci am dara. Bu demee ba romb fukki junni, jaaykat bi juróom-fukk yu tóol ñaari fiftin la ciy am. Muy wone ni dina jafe lool jaaykat bi am ci bés bi lu mu mën a jariñoo. Jafe-jafe yii ñoo tax, jaaykat bii di Séex Ñaŋ, bind ab bataaxal di ci wax seen njàqare, yónnee ko ARTP ngir mu saafaraal leen ko.
Bu ñu ci jógulee, mbir yi dina ëppi loxo, ndege mbootaay mi ëmb jaaykat yi xaaratuñ ARTP ngir mu àtte leen. Ci 8i fan ci weeru suweŋ bii, lañ amal ndaje ak taskati xibaar yi. Ki jiite mbootaay mi di Xalil Njaay, mu ngi yëgle ne, teg nañ ay sàrt yoo xam ne dañuy ga kilyaan yi ngir ñu nangu leen. Lu ko moy, kilyaan bi du mën a génne xaalis. Sàrt yi nag dafay wax ne «gannaaw-si-tey, képp kuy génne mbaa ngay dugal walla yónnee xaalis, dangay fey. Te jubluwaay bi mooy nguur gi indi ay saafara, teg ay sàrt ba nun jaaykat yi nu gis sunu bopp ci làng gi». Njiital mbootaay mi teg ci ne «dogal bi, fi nu ko teg mooy ne, boo demee loppitaan di faju, fàww nga jënd tike, léegi dara yombatul, fépp foo dem nit ñi dañuy feyeeku liggéey… na jaaykat yépp topp ndigal yi te bañ a xabaabal».
ARTP génne na moom it benn yëgle ci gaawu bii yemook 12i fan ci weer wi, di ci wax ne ginnaaw buñ sukkandikoo ci «Article 76 du code des communications électroniques»,  àq yi “Orange” am la “Wave” am. Xamal nañu Sonatel ne sàrt boobu da koo war a doxal ci yoon, ñépp bokk ci yem mu bañ a am Kumba am ndey ak Kumba amul ndey.
Liy dëgg moo di ne “Wave” “Amerig” la fi teewal. “Orange” teewal fi Farãs niki Auchan, Total, Tigo, ak ñoom seen. Kon, mënees na ni li réewum Emmanuel Macron aakimoo Senegaal bare na. Lii rekk war naa tax doomi Senegaal yi yeewu, xam bu baax njeexital yi nekk ci xeex yu deme nii. Li doy waar ci mbir yi mooy ku ci déjjati moroomam ba ni faax, yaay yées ka fi nekkoon. Ndax jikkook boroom, pax. Nde ku ci nekk liy tonoom (bénéfice) rekk lay gis. Seen bopp rekk lañ fi nekkal te leneen yitteelu leen.
Kon sunu njiit yi war nañ def seen kem-kàttan ngir tënk ciy sàrt yile bànqaas, ba képp kuy doomu Senegaal di ci gis boppam, muy jaaykat bi di kilyaan bi.
AMI MBENG
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
ANNONCE
La deuxième session des cours d’alphabétisation en wolof aura lieu du samedi 5 juin 2021 au samedi 26 juin 2021 inclus. Prévus en présentiel à l’IFAN Cheikh Anta Diop et à l’EBAD, ces cours intensifs seront d’une durée de  quatre heures, de 10h à 14h,
Par ailleurs, des cours sont proposés en ligne tous les mercredis du 09 Juin au 14 Juillet 2021 inclus, de 16h à 17h30.
Cette formation gratuite est ouverte à toute personne désireuse d’améliorer son niveau d’écriture et de lecture en wolof.
Les personnes intéressées peuvent contacter l’équipe enseignante aux numéros et e-mails ci-
dessous. Contact Tel : +221 77 631 63 47, +221 70 970 41 15, +221 77 453 64 63 
E-mail : *protected email*;
*protected email*; *protected email*
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Senegaal gépp amoon na fiy yëngu-yëngu, réew mi jaxasoo, yëf yi doy waar lool, yegg sax fu ko kenn foogul woon. Ñii seen i bakkan rot ci, ñee am ciy gaañu-gaañu yu metti, ñale ñàkk ci alal ju bari. Ginnaaw ba mu jógee “Section de Recherches” bu Kolobaan, Usmaan Sonko amal na waxtaan ak waa réew mi  ci 8eelu fan ci weeru Màrs. Waxtaan woowu nag, dara waralu ko woon lu dul mas-sawu leen ci yi fi jot a xew, xamal leen itam ni mook ñoom a bokk naqar.
Lu Defu Waxu, seen yéenekaay ci kàllaamay Kocc a ngi leen di baaxe ci ñaareelu xaaj bii, ay kàddoom na mu leen yëkkatee keroog jooju.
(Ci taataanug Uséynu Béey)
Nu war nag di waxante dëgg ndax Maki Sàll, li ko bewloo, bokk na ci nun waa Senegaal, ñenn ci nun waa Senegaal. Bala maa dee ñu naan ku xareñ la ci pólitig. Ndaxte yow mën ngaa dal ci sa naataangoo, mën ngaa ko kompaloo, mën nga koo jënd, walbati ko ba suy waxati du xam li muy wax lu mu doon ; loolu mooy xareñ ci pólitig? Nun, lin soxla mooy ku xareñ ci ni ñuy yoree réew ; koo xam ne, suñ la dénkee réew, nga defar réew ma. Xarañ ci pólitig dëgg mooy liñ la dénk, nga liggéey ko ba soo ne woon sama ñaareelu moomeel jeex na, maa ngi dem, ñu ne la bàyyiwuñu la. Juróom-ñenti ati Maki Sàll yi, li fi am, masul a am ci Senegaal. Ñaata naataangoom la tëj, ñaata la faagaagal? Loolu ba kañ? Loolu nag, la nu mënatul a nangu. Te nag, lii mu def, dañ koy tudde ci Tubaab wor wu réy. Maanaam wor wi gën a réy ci wor yi mën a am. Ndax moom bi ñu ko falee dafa teg loxoom ci sunu ndeyu sàrti réew mi daldi waat, ne «waat naa ne dinaa tënku ci ndeyu sàrti réew mi, dinaa nekk ci bëgg-bëggu askanu Senegaal». Li mu def wuute na. Ku dem ba yow nga wéet kunduŋ ak say juróomi nit, saw askan janoo ak yow, nga am sañ-sañu yónni jawriñ bu ñoradi bi, mu ne sa askan woowu yépp ay «terroristes» lañu, askan woowu wépp dafa am ñu nekk seen ginnaaw di leen jox xaalis. Ndaw yii dañoo mas a gis ku leen jox xaalis ? Taxaw saaga sa askan wépp, wépp. Yow doŋŋ ci sa pale ; tey boo ñëwee ci péey bi, moom kenn ak paleem, moom cunduŋ, askan wépp nekk fii. Su dul woon takk-der yi nekk sunu diggante, tey jii ay bagaasam dañ koy for. Loolu mooy wor wu réy ndaxte liñ ko joxoon ci ay jumtukaay du woon ngir muy «comploter» ay naataangoom.
Dama wax tey, ñu ne ma «contrôle judiciaire», waratoo wax ci mbir mi, ma ne àttekat bi : «Su ngeen ci waxee ma wax ci». Ndax, ay mbir amoon nañ fi : mbirum Xalifa Abaabakar Sàlll gis nañ   ko, mbirum Karim Wàdd wax nañ ci. (…)
Waaye, damay gaaral waa Senegaal. Wallaahi, dama ko waat, Wallaahi lañ ma tuumaal bu amoon, duma nangu benn doomu-Senegaal di ci am xoosu-xoosu, waxatumalaak bakkan di ci rot. Ndaxte bu boobaa, duma yem ci liñ ma def rekk, damay doon reykat ; kon doon na mel ni ñi ci faatu tey, man maa leen faat, duma nangu di am àq ak sama kanamu Boroom. Ñaawteefu Maki Sàll la ak ñi mu bokkal mbir mi.
Ba tax nag, ñu ne : Njiitu-Réew, am na loo xam ne, du sa sañ-sañ. Amul Njiitu-Réew moo xam ne, war naa féewale askanam, di féewale nit ñi, ñuy jàmmaarloo, di xuloo walla di xeex ; amul Persidã boo xam ne, war naa jiite ci coxor, ci bañ nit. Ndaxte, ku àndul ak yow rekk nga ne kii tey ma faagaagal ko. Loolu du Njiitu-Réew. Te nun ñépp, nan ko ci bañ a jàppale, ndaxte kàdduy mbañeel, léegi lay door a am Senegaal. Tey laay door a dégg Senegaal ñu tudd waaso nit ci pólitig, walla ñu tudd ngëm-ngëmam ci pólitig. Loolu, nun ñépp, kenn waru koo nangu ; te di ci woo ñépp nag, te di ci boole «media» yi. Nun ñépp nanu góor-góorlu. Wuutale ay porogaraam, ay naal ak ay xalaat, nangu nañ ko. Waaye def ay porogaraam ngir rekk ay nit ñëw di saaga nit, di ŋàññ nit, di wax ci moom loo xam ne du dëgg subaak ngoon, mu yor njaboot, am ñu ko bëgg, yor ay militaŋ, loolu mooy taal am réew…
Nanu delloosi sunu xel, mbir mi sottante xalaat la, wuutale ay xalaat, ay porogaraam la, waaye du xeex ak kujje gi. Kenn ku ne deram rekk la am, waaye xéy suba ba ngoon, jóg di wax ci nit, di wax ci nit, di wax ci nit, tam ko dëmm, wax ciy mbokkam, wax ciy waa-juram, loolu amu fi woon ci Seŋoor, amu fi woon ci Abdu Juuf, amu fii woon ci Ablaay Wàdd ; mu ngi door a am, te dafa war a dakk. Maki Sàll moomul réew mi. Nun ñépp noo war a jël sunuy matuwaay. Te lii, defe naa buñ ci jógee dina doon njàngat ci nun ñépp. Ndaxte maa ngi seetaat porogaraam yi, dàŋŋaaral bi wàññeeku na. Ndax waroon nanoo toog ba agsi fii? War nañ cee jël ay njàngat. Ku ñu dénk réew, ñii nga xam ne ñooy say takk-der, nga xam ne kaaraange réew mi moo leen tax a jóg, waruloo leen teg ci yenn anam yi.  Ndaxte takk-der yi ma gis, ñoo gën a am lu leen naqadi fi nu tol nii ; ndax xam nañu ni ki ñuy dóor seen rakk la, xam nañu ni ki ñuy gaañ seen rakk la ; koo ci wéetal; xolam seddul. Ku ñu jox réew war ngaa moytu loolu.
May sargal nag Sàndarmëri Senegaal, ci seen mën-liggéey, ci seen sago. Man dama leen a mujjee naw. GIGN, bés biñ may jàpp ba tey biñ may delloosi ma dem noppaliku, ci seen loxo laa nekk. «Brigade de Recherches», noonu. Ngalla waay bu nu caaxaane sunuy «institutions» (campeef). Kenn musu ma sax bëmëx, kenn musu ma xoos. Kon ñooñu, ku am ñu mel noonu, àddina sépp ñee na ñu ko, ngalla waay Maki Sàll bul yàq sunu réew. Sàndarm boobu gaañu démb, ci GIGN yi ma yoroon la, di liggéeykat bu mag a mag a mag, ku bëgg réewam, tiitaru Senegaal la ; ñeewant bi mu amoon ci ñi mu doon sànni gërënaad bi, moo tax mu téyéwaat ko, moo yàq loxoom tey. Kon yooyu dañ ciy bàyyi xel, te gëm naa ni, ni mu amee ci sàndarmëri la amee ci yeneen tàkk-der yi. Kon waay-pólitig yi buñu yàq sunu diggante, nun waa Senegaal, waaye it sunu diggante ak sunuy campeef, rawatina sàndarmëri, xare bi, pólis ak leneen ak leneen.
Di wax tamit ni, Maki Sàll mooy ndeyu-mbill gi ci li xew nii ci réew mi ; te loolu dunu ko bàyyi mu jàll. Maki Sàll amul màqaamay jiite Senegaal tey jii, amu ko ! Amu ko woon démb tey doog a ñëw. Ndax man bokk naa ci lawax yi nga xam ne, bi nu génnee ci 2019, maa waxoon ñetti lawaxi kujje gi, ne leen sama ngëm-ngëm du nañ génne xale yi, mooy duñ ko jàppe ni Njiitu-Réew mi. Mooy persidã ci kanamu Yoon waaye amatul màqaama bi. Defe naa mennum man ci lawax yi, maa ci yor taxawaay boobu ba léegi. Musuleen maa dégg mani ko Persidã Maki Sàll. Maki Sàll laa koy wax ndaxte màqaama Njiitu Réew amu ko, dafa mbuxum wote bi. màqaama boobu nag, li ci desoon lu tuuti, moo fi nekkatul. Kon su nu nekkoon ci yenn anam yi, Maki Sàll dañ ko waroon a wacce tey jii. Su nu nekkoon ci yenn anam yi, waaye, foofu nag laa bëgg askan wi dëglu ma, nanu dëgloonte bu baax a baax a baax. Ndaxte, loo gis rekk teey ak dal daf cee baax. Benn, bu kenn dem pale ne Maki Sàll day wàcc ci anam yu ko neexul, ndaxte loolu baaxul ci demokaraasi, fi mu mën a jëme réew mi du baax. Moom, bu xoolee boppam ba xam ne amatul màqaaamay jiite Senegaal, mu ne «jóg naa man, bàyyi naa», na askan wépp jóg tàccu, nu waajal sunu wote, ñi war a dem, dem jàmmaarloo. Wànte, bu ko deful, nanu ko gunge ba màndaam jéex. 
Ñaareel bi, yenn boroom xam-xam yaa ngiy wax « gouvernement d’union nationale». Nun de, sama bopp laa mën a waxal ak ñi ma àndal, bokkunu, jegewunu benn xeetu guwernmaa bu Maki Sàll. Ndaxte, dañ koo nawloowul bay mën a ànd ak moom ci guwernmaa. Ndaxte koo dem ba ne dafa wor, waratoo wéy di ànd ak moom ci guwernmaa.
Léegi nag mu des, li ma bëgg waxtaaneek waa Senegaal :  coppite bi, «révolution», am na ba noppi, kenn mënautu koo téye. Bu ñu ne woon coppet Usmaan Sonko yóbbu, walla ñu def ko Dëkurwaa walla ñu def ko Séex Tijaan Jéey, walla Xalifa Sàll, ku mu mënti doon, du tee, ñii ma gis nii ci ndaw ñi, kenn mënatuleen a téye. «La révolution est en marche», te gën cee yàgg, 2024 nu mottali ko. Li ci des mooy, nanu bañ a def njuumte yi nga xam ne réewi Afrig yu bari def nañ ko fi : mooy, dañuy def seen coppite, «révolution», ba egg ca cëppaandaw ga, mu am ñu ñëw ne ko coppet, rawatina nag xare yi. Ndaxte, réew am na fu muy tollu, xare bi day jël nguur gi. Te ñaare, xare, day am yeneen réew yu am doole yuy jël seeni nit waajal leen ngir ñooñu jël réew mi. Bu nu sàgganee ba xare jël réew mi, lépp li nu doon yóotu ak di ko nas dinanu ko ñàkk. Moo tax ma ne «syndrome malien» baa ngi nii. Keroog ba ñu defee seen coppite  bay waaj a egg, ñu ne xare ba génn na, ñu topp ci «chars de combat» yi di tàccu, laa ni mbir mi jeex na, ñàkk nañu, ak feneen ak feneen ak feneen.
Moo tax coppite gi am na ba noppi. Maki Sàll mënautu koo téye, kenn mënu koo téye. Kon nan ko gunge ndaxte pexe dafa baax ci lu ne. Du lépp nag lañuy wax ci tele, waaye sunu warugar nun ñépp, askan wi, mooy nan ko gunge ba nu egg fi nu bëgg a egg. Waaye nag, loolu tekkiwul ni, danoo firi Maki Sàll rekk di ko seetaan. Nuŋ koy gunge mooy, danu koy tënk ci wenn doxalin ginnaaw-si-tey. Ndaxte loolu la askan wi bëgg.
Askan weey dogal tënk ci dooleem. Tënk boobu nag, bokk na ci :
– Benn lu nuy «exiger» la, bu ci njëkk mooy ñii nga xam ne seen bakkan rot na ci mbir mi, te muy ki ko def, moom Maki Sàll, nañu jox ndàmpaay seeni njaboot. Te ñu ubbi lànket bu tënku- wul ndax ñu xam ku tiire ak kan moo rey. Te itam, dinanu yóbbu mbir mi ci “Cour Pénale Internationale” mu àtte ko. Ndaxte, yii, ay «crimes contre l’humanité» lañu, te ci nguuru Maki Sàll la xewe fii ci Senegaal.
– Ñaareel bi, mooy ñi ci gaañu, dañ leen war a jox ndàmpaay, ñuy «civils» walla diy takk-der, jàppale leen ñu mën a faju ci ni mu gën a rafete ;
– Ñetteel bi, mooy ñi ñu jàpp ndax seen taxawaay ci pólitig bi, na leen Maki Sàll bàyyi ci ni mu gën a gaawe.
– Ñenteel bi mooy, bis niki tey dootunu nangu Maki Sàll di bunduxataal ñi àndul ak moom ak jaambur yi, di leen wattu, di leen déglu ci lu ñu yëgut, saa su ne.
– Juróomeel bi mooy, ñi nga xam ne ay sàmbaa-bóoy lañ yu mu jël, jox leen xaalis, ñu yor ay jaasi ak i fetal, nañu def lànket ba xam ñan lañu, jàpp leen, jébbal leen Yoon, ñoom ak ñi leen yónni.
– Juróom-benneel bi mooy, Maki Sàll, bëgg na ko, bañ na ko, dina fexe ba ñu mën a dem ci ay wote ni mu gën a leere. Ay wuruj «fichier électoral» jeex na ci Senegaal. Yor say kar-dàntite ne duma ko jox ndaw ñi ndax ànduñook man, jeex na ci Senegaal.
– Juróom-ñaareel bi, mooy, ci ni mu gën a gaawe, foog ñu amal wotey gox-goxaan yi, doomi-Senegaal yi tànn seeni meer. Na Maki Sàll amal it wote dipite yi ci atum 2022, doomi Senegaal yi tànn seeni dipite, jox seen bopp Péncum ndawi réew miñ bëgg. Waaye dina doxal it ci atum 2024 wote ngir tànn njiitu réew mi ci ni mu gën a rafetee. Lii, lenn rekk moo ko mën a gàntal, mooy mu dem ba xam ni moom, jiiteetul Senegaal, amatul màqaama bi, mu ne bàyyi na,  ñu amal ay wote lu jiitu 2024.
– Juróom-ñetteel bi mooy, na Maki Sàll delloo ñi mu ko xañ, seen àq ak yelleef ci pólitig : benn ci Xalifa Abaabakar Sàll mii, ñaar ci Karim Wàdd. Maki Sàll mooy tànn kuy lawax ak ku dul lawax, loolu jeex na Senegaal.
– Juróom-ñenteel bi mooy, moom Maki Sàll, na taxaw jàkkaarlook waa Senegaal yépp – amul lu ma neex laay def, walla du waaw du déet ; fii déet rekk moo fi am – ne ñetteel  sax dootuma ko tudd waxatumalaak ñetteellu moomeel. Atum 2024 Maki Sàll du nekk lawax ci Senegaal.
Lii lépp nag dafa am lu mu àndal, may ñaan askan wi, rawatina ndaw ñi, sunu taxawaay bii, bu mu wàcc mukk nag. Tey lanu war a gën a taxaw. Kenn ku ne ci nun am na sañ-sañu jëfandikoo àqam bi nga xam ne ndeyu sàrti réew mee ko ko may ni : «man duma nangu ku ma noot». Loolu ngeen def tey jii, loolu ngeen def fan yii yépp weesu. Nu wéyal taxawaay boobu. Waaye, na doon taxawaayu jàmm, ndaxte dafa am lu Maki Sàll foqati woon ci nun : kenn amatul woon sago def mbooloo. Tey, won nañ ko ni mu bëgg ko mu bañ ko danu koy def ndax ndeyu sàrti réew mi moo nu ko may…..
May wax nag, ginnaaw ba ma waxee ci Maki Sàll, may woo nun ñépp, nun ñii ñépp di ay way-pólitig ; askan wii, yelloo na ay way-pólitig yu mat. Nun ñépp amatunu sañ-sañ ci yenn yi, nanu sargal askan wi, nanu ko delloo màqaamaam, nanu ko waat nun ñépp ni, askan wi rekk moo nu ñor ; kenn newu fi di def pólitig ngir xaalis booy am ; ku bëgg ay milyaar, uti ko feneen. Waaye pólitig jaamu sa askan la, yaa ciy sonn, dugal ci sa alal, ñàkk ci ba dee, waaye waroo foog ni, ci pólitig ngay ame milyaar. Kon, nax nga sa bopp. Loolu dafa war a dakk ci Senegaal.
Man dey, man Usmaan Sonko,  tuuti naa lool ci kanamu askan wi. Gisuma lan laa def ba askan wi daj li mu daj ci nun. Kon nun it, nanu waat ni, bis niki tey, dinanu am doxalin wu yees. Ndaxte réew mi yomb naa defar de. Bii yoon, war nanoo jublu ci doxalin wu bees. Su dee nag, danuy ŋàññ ñi fi nekk ba jële leen fi, ñëw def lañu  daan def walla lu ko yées, defe naa ne, askan wi day, mujj génn ci nun ñépp. Ngalla waay nañ ci góor-góorlu.
Ma yokk ci benn poñ. May sànni ay kàddu jëmale ko ci Kaasamaas, ci mujjeelu yoon wi. Samay mbokk laay waxal, walla ñenn ci samay mbokk, ndax Yàlla may na ma ma bokk fépp. Ak lu nit mënoon a jàpp ba tax nga dugg ci àll bi, jàpp ni dañ laa xeeb, jàpp ni dañ laa boolewul, jàpp ni «citoyen de seconde zone» nga, boo xoolee li xew tey ci Senegaal, dinga xam ne loolu amut. Ndax, ginnaaw ba ma doonee doomu-Senegaal, doomu- Kasamaas laa. Waaye ñii ñépp jóg taxaw, muy Tuubaa, muy Ndar, muy Fuuta, Bakel, muy Kees ak feneen ak feneen, jóg taxaw, seetuñu kii fu mu bokk. Dëgg jot na, nanu xeex ngir dëgg sax fi. Kon, li ma leen di ñaan mooy ci 6i weer yii, li may ñaan samay mbokk yi ci Kaasamaas, ku ci yoroon ngànnaay na ko teg te bañ cee laaj dara, génn, nu bokk ndey bokk baay, te xam ne nun ñépp doomi -Senegaal lanu, doomi-Afrig lanu. Ginnaaw ga, ngeen ànd ak sunu xare, fépp fu nit ñi ne woon ngeen génne kàrt yi, génne miin yi, génne ndell yi, aar nit ñi. Bunu nangooti ñu ne dañ koy saafaraal ci ngànnaay. Ndaxte, kiy jam ak ki muy jam ñoom ñépp doomi-Senegaal lañu. Nun ñépp benn lanu. Kon loolu, mooy woote woo xam ne, maaŋ koy woote ndax lu ma ñor a ñor la. Te ku seet bu baax li xew Senegaal tey, dinga xam ne waa Senegaal yépp wone nañ ni Senegaal benn bopp lanu. Kon, lii lanu ci bëggoon sànni ciy kàddu yu gàtt…..
May rafetlu it teewaayu soxna yi ; tudduma goor ñi, bis bii, bisu jiggéen ñi la. Soxna Aminata Lóo Jeŋ, ministar bi, di ko gërëm bu baax ci teewaayam ak ci taxawaayam ci xeex bi, ndax bi mbir mi dooree rekk la dawsi  kër ga, jaa-ngeen-jëf…
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Fitt a jiitu fetal
Lépp aju ci ngistal
Doolee mën dëgg
Weddil googu dëgg
Njaayum gànnaay
Rombal doonub nay
Bu njaay mi lambee
Dëgg daan doole
Gént naay gànnaay
Yu wuteek yiy rey
Sànni xeeju jàmm
Ngir cofeel ak ndam
Gànnaay gi may xaar
Ca cofeel gi may xaar
Jàppe nit ni sa bopp
Mooy jëfu ki ma sopp
Soppante du gaaň
Jàppalante du xaň
Dund gi ne gàňň
Ñuy xiiro ba kaň ?
Demal ca toolu xare
Ña koy sooke duňu xare
Ña cay faatoo ka bare !
Jirim dëkke njàqare
Fetal gental sa kër
Ngay joy sa jëkkër
Booy woote wallu
Jàmm laa ci wóolu
Malaanum jàmm
Lanuy wut a am
Muslu ci safaan
Biy gàttalug fan
BEKKOOR
Sàqu dugub bi ňuy sol te muy lu tee fees
Mooy tawatu réew mi noor ak nawet
Bekkoor doomi koom-koom guy yaradal
Géntal nga réew mi nuy sàkku ndimmal
Def nga nu baayo yu wéet ci jamano
Bekkoor yaa ňu teg koor gu diine tegul
Koor gu gàkkal ngëmug ňu matul
Ba seenug matadi néewal leen doole
Nuy wàlliyaani ci lu dul sunu coobare
Bekkoor yaa ňu xaň man ci toolu xare
Ñuy xéy di xaar ay at yu bare
Sunu sàq mi nuy sol ana lu ko teree fees ?
Jinaxi dàmb yee ko fuq ca taat wa
Dëgg daal dina fés ni ki jàntu njolloor
Ku sa togg lóor nag nga dese siim sa wóor
Su boobaa nu ràňňee, kiy tookeek ki wóor
Dr Daouda NDIAYE Jaraaf
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Senegaal gépp amoon na fiy yëngu-yëngu, réew mi jaxasoo, yëf yi doy waar lool, yegg sax fu ko kenn foogul woon. Ñii seen i bakkan rot ci, ñee am ciy gaañu-gaañu yu metti, ñale ñàkk ci alal ju bari. Ginnaaw ba mu jógee “Section de Recherches” bu Kolobaan, Usmaan Sonko amal na waxtaan ak waa réew mi  ci 8eelu fan ci weeru Màrs. Waxtaan woowu nag, dara waralu ko woon lu dul mas-sawu leen ci yi fi jot a xew, xamal leen itam ni mook ñoom a bokk naqar.
Lu Defu Waxu, seen yéenekaay ci kàllaamay Kocc a ngi leen di baaxe ay kàddoom na mu leen yëkkatee keroog jooju.
(Ci taataanug Uséynu Béey)
“Mbokk yi, tey, walla mën naa wax sax ne, fan yii yépp sunu xol neexul, sunuy nelaw néew na, sunu xalaat bari na, te dara waralu ko nag, lu dul tiis wi nga xam ne am na ci réew mi, muy ay bakkan yoo xam ne rot nañ fi.
Kon, dama doon ñaan bala nuy dugg ci waxtaan wi rekk nu daldi def “une minute de silence” jagleel ko sunuy doom, ndax ñi fi faatu ñépp, walla ñiñ fi faat ñépp, nun li nuy doon ndaw ndaw, mat nañuy doom. Tey, jox nan ma lim boo xam ni jeexagul; waaye lim bi nu jotagum mat na fukki nit. Benn bakkan bu rot rekk, ci anam bu mel nii, nga xam ne dañ koo faat, musiba la ci réew mi, rawatina nag, bu ñu nee tey mat nañ fukki nit.
Bakkan yooyu nag, ñooy :
ku ñuy wax Baay Séex Jóob, amoon fukki at ak juróom-ñaar, ñuŋ ko faate fii ci Yëmbël ;
Séex Kóli amoon ñaar fukki at, ñuŋ ko faate ci Biññoona ;
Faamara Gujaabi, moom it amoon ñaar fukki at, ñu faat ko Biññoona ;
Paap Siidi Mbay, amoon moom it ñaar fukki at, ñu faat ko fii ci Kër-Masaar ;
Saajo Kamara am fukki at ak juróom-ñett, ñuŋ ko faate Jawobbe ;
Mañsuur Caam, moom it am ñaar-fukki at, ñuŋ ko faate fii ci Ndakaaru;
Alasaan Bari, amoon fukki at ak juróom-ñaar, ñuŋ ko faate fii ci Sànteneer, ci Ndakaaru ;
Musaa Daraame, amoon fanweeri at ak juróom, ñoŋ ko faate ca Ndóofaan ;
Buraama Saane, amoon fukki at ak ñaar, ñuŋ ko faate Biññoona ;
ak Móodu Njaay, nga xam ne moom lañ nu mujje xabaare, ñu faate ko tey fii ci Parsel-Aseni, ci anam yu ñaaw ba fu ñaawaay yem.
Kon, nu ngi leen di ñaanal Boroom bi Mu xaare leen Àjjana. May ñaan nag, ñi fi nekk ñépp, taskatu xibaar ak ñeneen ñi ko teewe,  nu taxaw def “une minute de silence” jagleel ko sunuy rakk yooyu ak sunuy doom yooyu… (Tekkaaral ci diirub benn simili).
… Jërëjëf. Maa ngiy jox sunu sëriñ, Sëriñ Mañsuur Jamiil mu jagleel leen ay ñaan yoo xam ne, haasatan la, yokk barke rekk, ndegam Yàlla def na mu teew fi ; nu jox ko mu defal nu ñaan… (Ñaan).
… Jërëjëf. Kon, dina nu jéem a tënk waxtaan wi ci lu dul gudd torob. Gannaaw bi nu dello nuyu saa-Senegaal yi nuy seetaan yépp, di nuyu ak di gërëm kilifay réew mi, kilifa diine yi, kilifa aada yi, àbbe yi, di rafetlu seen taxawaay ci réew mi. Ndax, wax naa ko ci samay kàddu yu jiitu, bir na ma man, ni ñoom, lañ ca waroon a def, def nañ ko ci bañ ko waree def. Aajowul nu koy jéebaane walla di ko wax ci kaw. Dafa fekk nag, kilifa diine moom, orma rekk lañ ko warlul. Am na loo xam ne, bu naree xotti worma, su ñu waxee ci suuf yem ca. Waaye ku bañ a dégg, ba mbir mi tàng ci sa loxo, dinga dellu ba ci ñoom, woowaat leen. Kon, nu ngi leen di gërëm ci taxawaay bi. Di gërëm kilifay aada yi bu baax itam, di gërëm ñi fi teew ñépp.
Ñii fi nekk ñépp, amul kenn koo xam ne pólitig walla par-parloo moo la fi indi. Amul kenn koo xam ni li nga daj ci fan yii, par-parloo moo tax, waaye ñi fi teew ñépp, li leen tax a jóg ba tax ñu daj ci lu ma ci dajul man, mooy Senegaal, yitte gi ñu am ci Senegaal, bëgg-sa-réew ak am dëggu ni, dañu war a taxaw ngir réew mi, dañu war a taxaw ngir ëllëg, dañu war a taxaw ngir sunuy doom ak sunuy sët. Kon ñoom ñépp dama leen di gërëm man, ci sama tur ; waaye dama leen di gërëm tamit ci turu askanu Senegaal, ndax askanu Senegaal lanu taxawal, taxawalunu Usmaan Sonko. Ñi fi jóg ñépp sonn ci, su doon jëmmu Usmaan Sonko rekk, xéy-na «10%» yi walla «15%» dinañ génn. Bu kenn naagu ba foog ni, yow yaa tax doomi Senegaal yi génn, déedéet.
Li tax lii am, mooy yëg-yëg bu kenn ku nekK xam na ni, sunu réew, sunu askan mu ngi nekk ci ay jafe-jafe yoo xam ne, bu nu seetaanee ba mu deme nenn rekk, defe naa dina rëcc ba fàww. Kon, maa ngi leen di gërëm ñoom ñépp ci turu askanu Senegaal. Bu loolu weesoo, may sargal jigéen ñi it ndax gis nanu seen taxawaay ci xeex bi ; te tey dañ leen ko màndargale, muy bésub “8 mars”.  Jigéeni boor bu nekk nag, du jigéeniy PASTEF kese. Waaye, jigéen ñi taxaw nañ jàpp ci xeex bi. Defe naa Ajaa Yaasin a ngi nii toog sama wet, sama yaay Ayda Mbóoj sama layookat a nga nale, ñoom Maymuna Buso ak keneen ak keneen, su ma leen doon lim tey du jeex, ñoom Aysata Saabara, ñoom Maam Jaara Faam… Ku ma limul rekk bumu ci mer, nu delloo leen njukkal ci bés bii, di leen jaajëfal bu baax.
Mbokk yi, li xew ci réew mii, doy na waar, li xew ci réew mii, aa ! defe naa ñoom Decroix ñoo nu ëpp jaar-jaar fuuf, ñoo nu ci gën a yàgg, waaye gëmuma ne, lii fi xew, mas naa xew ci Senegaal. Du xew-xewi 63 yi, du yi ko jiitu, du 68, du 2000, du 2012, du 88, du 93… Ba tey, defe naa ni lii xew tey Senegaal, masu fee xew. Ba tey jii, Senegaal mooy xët wu njëkk ci xibaari àddina si. Kon loolu du lu tuuti, foog nun waa Senegaal, nu  mën koo natt ; xam lii lu mu doon, ak lan la war a màndargaal ci sunu mboorum  réew. Ndaxte, su dee mënun cee jël ay njàngat ba lii dootul am ci réew mi, bu boobaa, defe naa coono yi dootuñu jariñ dara. Ñi ci seen bakkan rot, ñi ci gaañu, di ñu bari, ñeneen ak ñeneen ak ñeneen, defe naa dootul jariñ dara.
Kon, bu nu waxee loolu, danuy dellu delloo njukkal, ni ma ko defe, ci ñii nga xam ne seen bakkan rot na ci, te dinaa ci dellusi, ma def ko ci ñi gaañu, ndaxte ñi gaañu bare nañ. Di ñaan Yàlla rekk, mu bañ a weesu foofu.
Bi ci des nag, di ci jagleel ngërëm lu ràññeeku ñi nga xam ne, ñooy ndawi Senegaal yi.  Di leen delloo njukkal bu baax. Yàgg nañoo wax ndawi Senegaal yi nii, xale Senegaal yi nale, déedéet ; sunuy ndaw, dañu am awãs ci nun. Li ma gëm mooy sunu ndaw yi dañu am awãs ci nun. Wone nañ ko, ndax ku dem di jàmmaarlook ay takk-der, ñu yore ay fital, yor lu la mën a rey, yor lu la mën a gaañ, yow yoruloo lu dul say loxo ; te defuloo ko ndax dafa am dërëm booy xaar, ndax dafa am ñu féete beneen fànn ñu leen di fay xaalis ngir faat ay bakkan ; yow defoo ko ndax dërëm booy xaar, kon gàcce-ngaalaama ndawi Senegaal. Te nu leen di wax ni, day door rekk. Bis niki tey, na ngeen xam ni réew mi, seen réew la, dogal bi seen dogal la, nun ci seen waaw lanu war a doxe, ñiy def pólitig ci seen waaw lañu war a doxe, di leen déglu. Kon bu leen nangooti di seetaan ba mbir mi egg fu mu warul a egg.
Ma wax nag ni, ñooñu ñépp nga xam ne sonn nañu ci mbir mi, ñi nekk seen kër sax di ko naqarlu, ñi toog seen sijaada  di ñaan, bu ma nekkee fii di waxtaan ak yéen, xam leen ni, yéen a tax, ndax bu ngeen amul woon taxawaay boobu, waxuma la tey jii, waxuma la àjjuma bii weesu, waaye altine 8i fan weeru feewiryee laa waroon a nekk Rëbës. Kon man tey jii, duma woon nekk fii di wax ak yéen. Kon bu leen kenn gëm loo ne, dañ noo beral loxo. Waaye seen taxawaay, li mu firndeel rekk tey, mooy li Tubaab naan : «La souveraineté appartient au peuple» Lépp askaan wee ko yore. Mooy kàttan dëgg-dëgg-dëgg ; sañ-sañ dëgg-dëgg-dëgg cim réew, askan wee ko moom, kenn moomu ko. Ñoom dañuy faral di wax, loo wax ñu ni «Force restera à la loi». Waaye yoon, «la loi», mooy askan wi ; yoon wi du dipite, du Maki Sàll… Ku dem nag ba sàggane ko, foog ne yoon wi ñu wote, te askan wi wote ko, mën nga koo jalgati di ko teg ci kaw nit ñi, askan wi da la koy fàttali, te loolu moo leen dal tey.
Kon taxawaay boobu, ngalla waay, bumu deñati Senegaal. Bumu deñati ndaxte li ñuy wax les «grandes démocraties» (demokaraasi yu mag yi), boo gisee njiit yi am lu ñu sañul foofu, mooy askan wi dafay taxaw jonn di leen di wattu. Saa su ñuy génn rekk, nit ñi génn ne leen «lii duñu ko nangu». Kon nanu am taxawaay boobu bés niki tey. Ma wax tamit ni, ñii nga xam ne, ñu ngi ci kaso yi, tey lu ëpp téeméeri nit ñu ngi ci loxo Maki Sàll, ñii Tàmbaakundaa, ñii Sigicoor, ñii Kéedugu, fii Ndakaaru, ba Ndar, Tiwaawan, fu ne jàpp nañ fay nit ñoo xam ne, sàccuñu, reyuñu nit, wuruxuñu, luxusuñu ay biye, luubaluñu xaalisu réew mi. Seen tuuma mooy dañoo dox-ñaxtu, te Ndeyu-sàrti réew mi moo leen jox sañ-sañu dox-ñaxtu. Nu ngiy mas-sawu ñooñu, waaye di leen xamal yit ni, dun leen seetaan.
Di mas-sawu it ñi nga xam ne ñàkk nañ ci seen alal ndaxte yàqu-yàqu yi bari nañ. Loolu du woon cëslaayu mbir mi ; ñi jóg di naqarlu duñu ay saay-saay ; ay nit nag, mën nañ cee rax, waaye, loolu taxuleen woon jóg. Te it sunu xeex, jubluwunu ko ci askan sàngam walla réew sàngam, du loolu mooy sunu xeex. Waaye dafa fekk daa am fu mbir yi di tollu, lépp mën na cee jaxasoo, lépp mën na cee am ; waaye loolu du woon cëslaay gi. Ndaxte, ku bëgg yor réew ak ku bëgg defar réew, doo toj alalu jaambur, doo yàq oto jaambur, doo toj këru jaambur. Kon loolu, nuŋ koy mas-sawu bu baax nit ñi mu dal.
Di mas-sawu njabooti ñi ci faatu, di leen jaal, te bu soobee Yàlla, dinañ góor-góorlu ba kenn ku nekk, nu def sunu «délégation», ñi fi nekk ñépp dox ñëw jaaleji leen, di mas-sawu njabooti ñi ci gaañu ; lañ ci man it ci taxawu dinan ko def. Di mas-sawu njabooti ñi nga xam ne tey, caabi féete na leen ginnaaw ; wax leen it ne seetaanunu ñooñu ndax ginnaaw ba nu jëlee awokaa yi leen war a layool, kenn ku ne, nu ngiy góor-góorlu ci liñ la man a jàppalee ba doo tumuraanke, walla sa njaboot du tumuraanke.
Waaw mbokk yi, lii lépp lan moo ko waral ? Lii lépp ci ay tiis yu dal ci Senegaal la. Li ko waral mooy xiif gi nga xam ne, Maki Sàll ak ñi mu àndal xiif nañ ko nguur ; ak yaakaar ni ñoom dañu war a yore nguur gi toog fi ba fàww. Lii lépp moo leen ko andil. Moo ne de, ay at ca ginnaaw loolu lan fi xeexoon ba ay bakkan rot fi. Li andi lii, mooy nguur gi ñu teg ci loxo Maki Sàll, ne ko : «Jox nan la sunuy mën-mën, jox nan la sunu alal, jox la «administration» bi, jox la yoon wi “justice”, jox la xare réew mi, maanaam “arme” bi, jox la lépp loo soxla li nu bëgg mooy nga defar réew mi, li nu bëgg mooy ndaw ñi am liggéey, li nu bëgg mooy nit ñi faju, li nu bëgg mooy tali yi baax». Maki Sàll walbati loolu lépp, jël ko muy doole ju muy teg ci kow saa-Senegaal yi. Muy kuy pólitig, muy kuy «mouvement citoyen», muy «Sociéte civile», képp ku ne àndumaak Maki Sàll rekk, teg na doole jooju sa kow. Loolu moo nu andi ci lii. Mu ànd ci ak ay nitam yoo xam ne, duñ ko wax dëgg, mbaa sax ñoo ko yées, soo moytuwul, moom ci boppam.
Ndax lii am yépp nag, ñi ko séq bari nañ de, waaye li ci ëpp ay jëfkat yu ndaw lañu. Boo ko doon seet, ñeenti jëfkat lañu : Maki Sàll, Antuwaan Jom, Maalig Sàll ak Basiiru Géy. Ñeneen ñépp ay suq lañu, nga xam ne, dañu leen di defloo ñuy def. Waaye ñeent ñii, musiba Senegaal yépp, ci jamono yii ñu tollu tembe, ci ñooñu la. Ndax jaadu na, 16i milyoŋi doomi-Senegaal ñeenti nit rekk lëmbe leen? Ndax loolu war nañ wéy di ko nangu ci dëkk bii ? Loo wax nag, ñu ne la nun noo yor nguur gi, “force restera à la loi”. Te, yoon, “loi” boobu, duñ ko tudd lu dul bu dee ci kujje pólitig gi. Yoon woowu dañ koy walbati ngir man a jot ci képp ku àndul ak ñoom ; waaye saa su yoon wi waree dal seen kow, ñu ne mukk du fi am. Ñaata nit ñoo fi mas def ñombe yoo xam ne kenn du ko tudd ? Tey, ñu ngiy romb waa Senegaal di leen yëkkatil i mbagg. Loolu nag lanu mënatul a nangu. Looloo tax nit ñi jóg ni, lii dootunu ko nangu, dootu fi am.”
(Dees na ko topp…)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Sunu réew, Senegaal, niki réew yu bare ci Kembaaru Afrig, yàgg naa dund ay xew-xew yu mboor dul fàtte mukk.
Ci lu jege juróomi xarnu, Tubaab yi dañoo nootoon sunuy maam. Dañu daan jël góor ñi ëpp kàttan ak jigéen ñi gën a jekk def leen i jaam, di leen jaay. Bi ñu jógee ci loolu, ñu yàq ni ñu lootaabee woon Kembaar gi ci ay dëkk ak i nguur, aakimoo lépp, daggat ko nu mu leen neexe, séddoo ko ni ñu yor ngato, ku nekk ci ñoom jël wàllam. Li leen gënoon a yombalal seen jëf jooju, nag, bokk na ci li ñu gëmloo sunuy maam ne dañoo xayadi, maanaam, amuñu xayte, li nu tanee rabi-àll yi bariwul. Te loolu, duggewuñ ko woon lenn lu dul jariñoo leen ngir suqali seen i réew. Mu mel ne kon dañoo gëmloo nit ku ñuul ne dafa tawat, ñëw ne dañ koy faj te Yàlla rekk tax ba noppi ñakk ko tooke ji koy tawatloo dëggëntaan.
Ginnaaw bi ñu séddoo réew yi Afrig ba noppi, sunu mos, Senegaal, ci yi réewu Farãas moomoon la bokk. Te ñoom way-mbéeféer yi, dañoo gëmloo woon mboolaay yi ñu nootoon ne fàww ñu niru leen ndax ñoom ñoo yor melo yu baax yi. Te dañoo sawaroon lool ci bañloo nit ku ñuul boppam ba noppi doon ko xiir ci mu bëgg mel ni ñoom ngir gën koo mën a noot. Benn ci niral yi jëlee nanu ko ci góor gu nuy wax Abdu Maalig Ja ci ab widéwoo bu doon wone jaar-jaaru jàmbaar jooju di Waljoojo Njaay ak yoon wi sunum réew jaar ba am jonnam. Góor gi nee na bi ñu nekkee ndaw, Tubaab bi doonoon sëriñ daaraam daf leen doon jàngal ni “Nit ku ñuul dafa réy, dafa tàyyeel te du waxkatu dëgg”. Nu gis ne wax jii réy na lool ciy noppi gone waaye nanu jàpp ne lenn la ci kàddu yu ñaaw, yuy gaañ te ñàkk solo lool yi ñu daan jàngal sunuy maam ngir ñu xeeb seen bopp, suufeel seen mbatiit ak seen i mbaax tey toppandoo Tubaab yi.
Ci kow loolu nag lañu jële seenuw làkk teg ko ci kow sunuy yos. Ñu dem ba ñu bari ci nun nangu ko. Ñenn ñi dem sax bay jaawale làkk wi ak xam-xam, ñu bari foog ne balaa nit ñiy nangu ne boroom xam-xam nga, fàww ngay làkk farañse, di ko logg-loggal boole ko ak neexal baat ak a def yu kenn xamul. Ñu dem tamit ba ku juum ci làkk wi dangay rus, bëgg beqi sa bopp gaaw bala ñu lay reetaan ak a xeeb. Te fekk ne ci weneen wàll wi baati wolof yi nu nu neex lanu leen di dammee te dunu ko sax yëg. Warunoo fàtte ne làkk ak wum ci man di doon, du lenn lu dul jumtukaay bu nuy may nuy wax sunuy soxla.
Réewu Afrig yu bari yu bokkoon ci yi Farãs nootoon, farañse bi lañuy gën a jëfandikoo doonte am nañu seen i làkki bopp. Nun saa-Senegaal yi, Yàlla suturaal na nu ba nu am wolof wii nuy wax ci réew mépp doonte nguur gi farañse bi la gën a fullaal.
Ci atum 1960 lanu dog buumu nooteel gi ; 61i at ginnaaw loolu, lu nuy xaar ngir dog buum gi laxasu ci sunuw làmmiñ ?
Dëgg la, ma-réewi Senegaal yépp duñu ay wolof, yeneen i làkk ñoo ngi fi. Waaye xanaa ñépp nangu nañu ne làkk wi ñépp, walla boog li ëpp ci réew mi, di jëfandikoo mooy wolof. Am nanu lu réew yu bari amul moo di làkk wu nu jéggaaniwul fenn ba noppi nun ñépp nu ciy gis sunu bopp. Fii mu ne ab joolaa ak ub séeréer bu ñuy waxtaan walla ñuy yaxantu ci seen biir, wolof lañuy làkk. Kon, nu gis ne làkku wolof dafa weesu mbiru xeet ak waaso waaye dafa doon lu nu moom ba noppi di ci gis sunu bopp, nun saa-Senegaal yi. Te it bu nuy wax dal ak jàmm ji am ci réew mi, làkk wi am na ci wàll wu am solo wu mu ci liggéey ndax dafay boole, tey dajale waa réew mi yépp.
Nu war a sukkandiku ci loolu jox làkk wi cér bi mu moom ci sunum réew. Jarul nag di xët-xëti, jarul itam di yàkkamti waaye war nanoo def ay jéego yu nu ciy yóbbu. Du caagéeni danuy xeeb wenn làkk. Déedéet ! Làkk yépp a am solo te war nanoo jàng yépp sunu ko manee du doon lu dul njariñ ndax “bépp làkk rafet na”. Dafa fekk rekk ne nun danoo am lu nu moom kon du jaadu nu koy xeeb di jël leneen lu niru ak moom. Te sax nag, wolof daa gën a gànjaru farañse bi ñuy tiitaroo.
War nanoo àgg jamono joo xam ne, benn saa-Senegaal dootul am yaras di làkk aw làkkam, ñépp dinañu man di dawal ak a bind ci sunuy làkk, ku nekk am sañ-sañu jàng lu la neex ci làkk wi, Ndeyu-àtte réew meek mbooleem téere xam-xam yi (ci wàllu diine, xamtu, xeltu, mboor, ladab, àq ak yelleef, añs.) ñu tekki leen ci wolof ba noppi siiwal leen ba ñépp mën cee jot. War nanoo àgg jamono joo xam ne sunu njiitum réew buy wax ak askan wi du doon ci nasaraan, bu ko defee ñépp déggandoo bataaxalam. Sunuy jëwriñ, jàmbur ya ca ngomblaan ga ak gépp kilifa gu yor mbiru njémmeer gi fexe ba ñuy làkk wolof ci seen i barabu liggéeyukaay. War nanoo àgg jamono joo xam ne gëdd gi ñu jox farañse ci réew mi, bu ko raw lañuy jox sunuy làkk ak yi ëpp tey doole ci àddina si. Bu ko defee saa-Senegaal yi bokk ci nit ñi gën a fonk te weg seen bopp, gën a yittewoo seen  mbatiit te du tee ñu ànd ak jamonoy dox, wutali ëllëg.
Baabakar Lóo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Bindkat yi bind nañ, waxkat yi wax, gëstukat yi biral, boroom xam-xam yi jàngat, kilifa diine yeek yu aada yi àddu, aartu. Taskati xibaar yi, ñii yatt seen i xalima, bind ; ñee boyal seen i làmmiñ, wax. Senegaal, amul ku waxul ci yëngu-yëngu yu metti yees génn, fan yii weesu. Coow leek xeex bi ne woon kurr ci réew mépp. Askan wi, rawatina ndaw ñi, di safaantook takk-der yi. Ci benn boor, gërënaad yiy téll-télli, saxaar su wex xàtt si ubale jàww ji, noyyi jafe. Ci beneen boor, xeer yiy xërr-xërri. Xeex bi metti lool, lool sax…
Xar-kanamu réew mi soppeeku, ñaawal la ko ba… Xeer yaa ngi juuge ci kow tali yi, weexal leen tàll ; puno yiy lakk, estaasiyoŋ yeek màngaseŋ yi tàkk ba jeex, di saxaar. Nga gis ay bitigi Auchan, Total, añs. yuñ dàjji, jël njaay mépp,
rajaxe leen rajax. Kenn mësul a gis lu ni mel ci miim réew. Deret jiy tuuru, bakkan yiy rot ba àgg ci 13. Guléet yëngu-yëngu yu taree nii te law di am ci Senegaal. Liggéey bi dakk, njàng mi taxaw. Oto demul, oto dikkul.
Senegaal, réewum jàmm ma woon… 
Naam, jàpp biñ jàpp Usmaan Sonko moo sooke mbir mi, waaye sabab yi fippuloo askan wi, tax leen fétteerlu, weesu nañ jëmmu njiitalu PASTEF li. Moo tax, jamono ju politiseŋ yi nekkee fiiy tamante dëmm, boroom xel yi, ku nekk ci sa boor, yaa ngiy càmbar mbir mi bu baax, di ci amal xalaat bu xóot.Fii, kenn mënu fee nax kenn, te kenn moomu fi kenn.
Barewaan nañ di dégg, fépp ci àddina si, ñu naan Senegaal réewum jàmm la. Jamono jii nga xam ne, boddekonte, xareb waaso ak terorism daa fës, Senegaal, moom, Yàlla jotoon na koo musal ci xeeti musiba yooyiy taal i réew, nasaxal i koom-koom, yokk ñàkk gi. Dal ak jàmm jooju amoon ci réew mi, fekk ay yëng-yëngu yu mettee ngi amoon ci réew yim dendal (Mali, Koddiwaar, Gàmbi…) moo taxoon Senegaal nekkoon ab royukaay. Wànte booba daa fekk Maki Sàll
lukkeegul askan wi. Bim leen nee duut baraam ci bët, gannaaw cokkaas ak tooñ yim leen yàgg a tooñ, ci la jàmm jeex Senegaal. Senegaal, nag, ak li mu daloon yépp, nekkoon ci jàmm, dafa yàgg a barey jafe-jafe, ci fànn yépp, nag. Muy ci wàllu koom-koom gi, demokaraasi, yoon, njàng meek njàngale mi, càmm geek napp gi, mbay meek mbiri suuf si, ñàkkub xéy gi, añs. Ñu ni déet-a-waay, mbasum Covid-19 mi ñëw dolleekusi, yokk xar mi karaw.
Senegaal, réewum ndóol… 
Ci atum 2020 bii rekk, boolees na Senegaal ci 25i réew yi gën a ndóol ci àddina si. Ci limu 189i réew, Senegaal mooy 168eel bi. Njiit yi taluñu dara lu dul xool ni ñuy gën a aakimoo alalu askan wi. Guural gi dafa doggali askan wi, yàq liggéeyi nit ñi, bëtt gafaka yi.
Boroom kër yeek góorgóorlu yi daan fortaatu guddi amatuñ pexe. Mayga bi daanu na, boroom forox-caaya bi këpp cinam, matti dibitëri yi sedd guy, meer yiy jaay cere këpp seen i leket, jaaykatu fonde bi arawatul, jaaykatu supp bi toggatul, salaat-guddi amatul, mburook soosu guddi jeex… Jaaykatu kafe-saaf, guddi, seggatul, Pël-Fuuta bii jéreetul neskafe walla meew, Pël-Fuuta bee,
moom, fat na taabalu meññeefam walla palaatu kokoom… Oto baadoolo dawatul guddi. Payoori dawalkati kaar-ràppid walla Njaga-njaay yeek seen i àpparaanti gën nañoo tuuti. Boroom taksi yi, ñoom, gaare nañ ca marax. Lu fi desati ? Kon, mbirum Usmaan Sonko, ab toqu ndox doŋŋ la ci géejug tolof-tolof ak i jafe-jafe yi askan wi yàgg a dund.
Safaras mer siñ yàbbi fan yii weesu, dañ koo yàgg a guux. Nguur gi mayu leen dara : du liggéey, du xaalis ; du jàmm, du salaam ; du yoon, du maandute, dara. As mbooloo mu ndaw féetewoo alalu askan wi di ci gundaandaat, ñoom ak seen i njaboot, boole kook ñàkk kersa bu doy waar. Ay nguuraafon (gouvernants) yu ñàkk yërmaande, di nos ak a nocci ngir sax ci nguur gi, mu jaral leen sànk ay nit, tëj ay politiseŋ. Kariim Wàdd ak Xalifa Sàll doy nañ ci misaal. Ngir joyyanti mbir mi, nag, dafa laaj lu bari. Loolu lépp la askan wi boole woon denc, xéy bés
waccu lépp, fitna daldi am.
Delloo askan wi baatam, mu tabax ëllëgam 
Gannaaw bim noppee ay fan, njiitu réew mi, Maki Sàll, génn na wax. Nangu na ne, dara doxul te askan wi, rawatina ndaw ñi, dañoo sonn. Te sax, dige nay mbir,
nim ko tàmmee def. Waaye, jamono jii, du jamonoy wax. Jamonoy jëf la. Bu dee ne njiitu réew mi dégg na dëgg-dëgg jooyi askan wi, daf koo war a firndeel ciy dogal yu leer.
Bi ci jiitu mooy wàccee, Antuwaan Feliks Jom (jawriñu Kaaraange biir réew mi) ak Maalik Sàll (jawriñu Yoon wi). Nde, ñaar ñooñu, dañoo féete boor te ciy njombe lañu dëkk. Toppekat bu mag bi moom, Basiiru Géy, kenn daa waxul i waxam. Bés bu ne mu jalgati yoon ngir lu neex Maki Sàll. Bañ nañ ko ba, léegi, Toppekatu Maki Sàll bi lees ko dàkkentalee. Kooku yit, wàccee ko dafa jot.
Ndax kenn wóolootu ko.
Réew mi dafa yittewoo dal jamono jii. Yoon dafa jeng ba ñépp xam ko. Kenn wóolootul pólisee yeek àttekat yi ndax jàppees na ne, réew mi, Kumba am ndey ak Kumba amul ndey moo fi am.
Ñaareel bi mooy ne, war na fi dindi yenn campeef yi. Kurélug koom, nekkin ak càkkeef gi (Conseil Economique, Social et environnemental) ak Kurélug mbooloo tund mu kowe mi (Haut Conseil des Collectivités Teritoriales) ñooy
campeef yees gën a ŋàññ. Nde, kenn mënul a wax lan mooy seen njariñ ci réew mi. Rax-ci-dolli, li ëpp ci nit ñi dañ jàpp ne paacoo kese ak neexal ak àndandoo moo tax Njiitu réew mi, Maki Sàll, samp leen fi. Bu leen fi jële woon, delloo xaalis biñ ciy xëpp yépp ci askan wi, doon na wàññi lu bare, defar lu bare. Rax-ci-dolli, Péncum réew mi, nim tëdde nii, nguur gi la fi nekkal. Lu Njiitu réew mi joxoñ, ay dipiteem dagg jox ko. Ndaxte, ñoo fa ëppub lim, ëpp fa doole. As tuut ciy dipite yu am mbooloo te rafet yéene, amuñu fa baat. Moo tax, coppite war na am ci tëralinu Péncum réew mi ngir delloo askan wi baatam bu as mbooloo mu ndaw a ndaw foqati.
At mu nekk ñu wote nafag réew mi, mu tollu ciy milyaari milyaar, askan wi di ko dégg. Saa su ne nga dégg ñu naan def nàngami milyaar ci fànn bii walla ci
naal bee. Milyaar fii, milyaar fee… Askan wi, moom, di yéewoo ndóol, yendoo sonn, fanaanee xiif. Ana milyaar yi ñuy dégg saa su nekk ? Jot na ñu leeral fu xaalis boobu dugg.
Tollale dafa baax cim réew. Waaye, dafa mel ni sunuy njiit dañ koo réere mbir. Ku jóge ci dëkki taax yi, rawatina Ndakaaru, dem ci kow gi, dinga xam ne, ci
wàllu koom ak liggéey, yemuñu te yemaluwuñ leen. Lépp lañ féetale Ndakaaru. Moo tax, waa kow gépp màbb, wutali Ndakaaru. Loolu moo waral itam Ndakaaru xat ni mu xate nii.
Ndaw ñii ñu ngeek seen i lijaasa, ñee ñu ngiy kërti-kërti subaak ngoon di wër liñ suturloo. Ndeysaan, ñi ci ëpp amuñu xéy te yàqi nañu. Ndaxte, dañ gis ne, Senegaal, ku fi amul mbokk ci nguur gi, amooy xame yu la mën a lijjantil dara, doo am dara.
Jigéen ñi moom, daanaka dañ leen a fàtte. Naam, ñoo ngi soow ak wote ay àttey yemale diggante góor ak jigéen, waaye teguñu benn jéego buy wone ne fullaal nañ jigéen ci miim réew. Du ci wàllu pólitig, du ci koom astemaak wér-gi-yaram.
Yoon mi ngi ci loxoy nguur gi, koom-koom gi noonu. Péncum réew mi, ñu ŋëb kook seen loxo, di fa def lu leen neex. Askan wi amatul baat ci dara ba dara booloo jeex. Xeex rekk a fi sësoon. Naam, dal am na, jàmm delsi ngir maslaa bi ci am. Waaye, loolu warul xàddiloo askan wi. Ndaxte, ëllëg, ëllëgu askan wi la,
kenn du ko ko waajalal ku dul boppam.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci tekkig Musaa Jóob Aysatu
Ñaari ayubés ak léegi coow lëmbe réew mi yépp, am Usmaan indi Aji, moom laak du moom. Coow li nag, li ko waral, ñépp xam nañu ko. As ndaw su tudd Aji Saar moo jiiñ kii di Usmaan Sonko, njiitu Pastéef, ne da koo siif ay yoon i yoon. Ginnaaw loolu nag ndaw si kalaame ko ca sàndarmëri, ñoom it ñu amal seen i lànket ba woolu ñenn ñi laal ci mbir mi, déglu leen ngir mën a xam bu baax ni yëf yi deme.
Laaj-tontu bu njëkk ak Aji Saar
Luññutukat yi : Aji Saar, ndax yaa bind kalaame bii ?
Aji Saar : Waaw.
Luññutukat yi : Naka la mbir mi deme ?
Aji Saar : Benn bés, dafa am ku fëgg, ma tijji muy Usmaan Sonko. Mu laaj ma “yan xeetu dàmp ngeen di def” ? Ma wax ko xeet ya fa am yépp. Ginnaaw loolu lanu jàll ca fa nuy dàmpoo, ma dàmp ko ba pare ne ko : Nijaay, dàmp bi pare na mu tëdd rekk ma delluwaat ne ko nijaay dàmp bi pare na. Sonko ne ma : “xanaa xàmmeewoo ma” ? Ma ni ko déedéet xàmmeewuma la te it soxlawul ma lay xàmmee.  Sonko dellu ne ma ñu bari bëggoon nañoo nekk sa palaas. Yokk ci ne ma soo deful li ma bëgg ma dàqlu la, soo bëggee téye sa liggéey defal ma li ma bëgg. Ma daldi jóg summeeku, jàll ca taabal ja, séq ak Usmaan Sonko.
Luññutukat yi : Loolu kañ la woon ?
Aji Saar : Fàtte naa ko.
Luññutukat yi : Ba mu amee, ndax wax nga ko kenn ?
Aji Saar : Déedéet. Waxuma ko kenn.
Luññutukat yi : Ndax bés boobu rekk la fa Usmaan Sonko ñëw ?
Aji Saar : Déedéet, ñëwaat na fa yeneen yoon.
Luññutukat yi : Ndax saa yu daan ñëw, da doon wéy di la siif ?
Aji Saar : Waaw. 21eelu fan ci weeru sanwiyee, 31eelu fan ci weeru desàmbar, 11eelu fan ci weeru sanwiyee ak 02eelu fan ci weeru féewaryee.
Luññutukat yi : Ndax am na ku gis Usmaan Sonko mu dugg mbaa mu génn foofu ?
Aji Saar : Waaw. Ku tudd Mamaa Ba gis na ko ndax sama njaatige bi mu ngi woon loppitaan jamono jooju waaye xamoon na ni Sonko dina fa ñëw.
Luññutukat yi : Ndax Usmaan Sonko am na sa limat ?
Aji Saar : Waaw. Am na ko.
Luññutukat yi : Ndax Sonko mës na laa woo ?
Aji Saar : Déedéet. Mësul am.
Luññutukat yi : Ndax mës na wuyu telefon mbaa mu woote ci biir fi muy dàmpoo ?
Aji Saar : Déedéet, mësul indi telefonam foofu.
Ndax mën nga nu wax yan waxtu la fa Sonko daan ñëw ?
Aji Saar : 2eelu fan ci weeru féewiryee 9w ci ngoon, 31eelu fan weeru desàmbar 7w ci ngoon, 21eelu fan weeru desàmbar, 2w jàpp 3w ci ngoon.
Luññutukat yi : Ndax am na looy yokk ?
Aji Saar : Waaw, Sonko daawul fagaru bunu daan séq.
 Ñaareelu laaj-tontu ak Aji Saar
Luññutukat yi : Ci sa kalaame bi danga wax ne Sonko daa laa yónnee bataaxal di la wax ne mi ngi ñëw, nga xaar ko.
Aji Saar : Déedéet, yónneewu ma ko, boroom dàmpukaay bi la ko yónnee, moom moo ma ko yónneewaat.
Luññutukat yi : Ani bataaxal bi ?
Aji Saar : Dama koo dindi.
Luññutukat yi : Ndax bataaxal bi amul keneen koo ko yónnee ?
Aji Saar : Waaw, yónnee naa ko sama xarit bu ñuy wax Siidi.
Luññutukat yi : Ndax amul looy yokk ci li nga wax ?
Aji Saar : Déedéet.
Ñetteelu laaj-tontook Aji Saar
Luññutukat yi : Ci 1eelu fan ci weeru féewaryee ba ngay dàmp Sonko yaw ak ku ñuy wax Aysatu Ba yéen a fa nekkoon. Ndax laata ngeen di noppi danga koo wax mu génn ?
Aji Saar : Waaw. Sonko moo ma ko liyaaroon, ma ni ko génnal.
Luññutukat yi : Waaw, ñu lay siif, ngay wax sa nàttangoo mu génn ? Lu tax ?
Aji Saar : Maa ko wax mu génn ndax Sonko moo ma ko wax te daf ma waxoon ne soo ma defalul li ma bëgg dinaa la dàqlu.
Luññutukat yi : Dàmpukaay bi ngay liggéeye nii, ndax sa njaatige da laa mësoon a dàq ?
Aji Saar : Déedéet, man maa dakkaloon liggéey bi benn bés, ca ëllëg sa sama njaatige woowaat ma.
Luññutukat yi : Lan nga jote woon ak sa njaatige ba mu dàq la ?
Aji Saar : Daa am ku ma doon dàmp ba mu yàgg ma bàyyi, kooku daldi mer boole ma, ci la ma dàqee.
Luññutukat yi : Ndax bésub 2eelu fan ci weeru féewaryee sa njaatige xamoon na ni Sonko dina ñëw?
Aji Saar : Sama njaatige moo waxoon ni Sonko dina ñëw altine waaye talaata la mujj ñëw.
Luññutukat yi : Ndax amul looy yokk ?
 Aji Saar : Déedéet. Yokkuma dara.
Laaj-tontu bu njëkk ak Aysatu Ba
Luññutukat yi : Kañ nga tàmbalee liggéey ci dàmpukaay bi?
Aysatu Ba : Ci benn ayubés lay tollu.
Luññutukat yi : Ñaata ngeen jot a dàmp foofu ?
Aysatu Ba : Su baree ba bari ci juróom lañuy tollu.
Luññutukat yi : Ñan ngeen jot a dàmp ?
Aysatu Ba : Xàmmee naa ci Usmaan Sonko waaye ñeneen ñi xawmaleen.
Luññutukat yi : Ban xeetu dàmp la Usmaan Sonko di def?
Aysatu Ba : Dàmpu ñeenti yoxo “intégral 4 mains”.
Luññutukat yi : Kan nga nekkaloon ?
Aysatu Ba : Ajii saar laa nekkaloon.
Luññutukat yi : Ndax Aji da doon des moom rekk ak Sonko?
Aysatu Ba : Waaw. Bi nu ko dàmpee ba noppi, Aji Saar daf maa wax ma génn bàyyi leen ñoom ñaar.
Aysatu Ba : Ñaata yoon nga gis Sonko ca dàmpukaay ba?
Luññutukat yi : Benn yoon laa ko fa gis muy bés boobu.
Ñaareelu laaj-tontu ak Aysatu Ba
Aysatu Ba : Alxemes 4eelu fan ci weeru féewaryee bi ngeen ma toogloo fii may xaar, am na ku góor ku ñuul ku àndoon ak Aji Saar. Bi mu dikkee ne ma Mamaa, ma ni ko yaw noo xamee ni Mamaa laa tudd ? Mu ni mës naa wax ak Aji ci widewoo mu won ma la wax ma sa tur. Ba ma toogeek ponkal mooma àndoon ak Aji Saar daf ne ma waroo woon génn bi la Aji Saar waxee nga génn. Ma ni ko li ngay wax nii xawma ci dara. Yokk ci ne bi nuy jàkkarloo maak Aji ak luññutukat yi dama koo làkk ci seereer ne ko Aji lu tax ngay def lii ? Lu ko fi jar ? Mu ni ma dinaa la faramfàcceel lépp, jox ma 20i junni ma bañ xaalis boobu.
Laaj-tontu ak Ibraayima Kulibali jëkkëru boroom dàmpukaay bi
Luññutukat yi : Ndax yaw yaay jëkkëru Ndey Xadi Njaay?
Ibraayima Kulibali : Waaw. Ma yokk ci ne ci biir kër gi la dàmpukaay bi nekk, te it Usman Sonko daan na fa faral di ñëw di fa dàmpoo. Sama soxna wësin-bees la te liir bi taxu koo mat ba tax na dafa nekkoon loppitaan Faan ; looloo waral Aji saar doon toppatoo liggéey bi. Waaye, ay fan laata mbir mii di am seetlu naa ni Aji yëngatu woon na lool te it doon na laajte saa su ne kañ la Sonko di ñëw. Dem na sax ba sàkku ngir ñu woo ko laaj ko kañ lay ñëw. Ñaari fan laata Aji di dem ca Sàndarmari wax na ko ni dafa ëmb waaye waxu ko kan moo ko biiral. Ca bés booba it am na xale bu góor bu ma seetlu muy jaabante rekk ci buntu kër gi, ma daldi ne Aji kii kan la ? Aji ni ma xaritam la. Ca ëlleg sa Aji ñëwaat na ci man ne ma nijaay : Usmaan Sonko ñëwul ba tey? Ma ni ko waa yaw loo ma toppee di laaj ndax Usmaan Sonko, xanaa da lay may xaalis ? Waaye tontuwul, dafa ree rekk dem. Ba bés bi mu waxee ni ci lañ ko siif ñëw na jox ma 40i junni ne ma Usmaan Sonko moo ko joxe. Ba Sonko demee mu won ma benn “test de grossesse”. Ma dellu ne ko ku la ëmbal ? Mu ni ma du ko wax. Ginnaaw loolu la jàll ca kow di wax telefon ma dégg mu ne : “kaayleen jëlsi ma”, ma laaj ko ku lay jëlsi mu ne benn moto jakartaa bu ko yaayam booleel moo koy jëlsi. Ci noonu la Aji génnee dem.
Luññutukat yi : Ndax déggoo benn riir ci kër gi ?
Ibraaxiima kulibali : Déedéet.
Luññutukat yi : Ndax déggoo coow ?
Ibraaxiima kulibali : Déedéet.
Luññutukat yi : Ndax bi Sonko demee seetlu ngeen lu xaw a teey xel ci Aji ?
Ibraaxiima kulibali : Déedéet. Ba Aji demee nag, Aysatu Ba nee na ma démb ba Sonko ñëwee ba dem, ci guddi gi am na ku Aji woo naan ko kaay jëlsi ma yóbbu ma loppitaan. Mu tekk ci ne lu jiitu bés yooyu yépp lekku Aji ak i deseeram mi ngi doon jóge “Residences Mamoune”.
Laaj-tontu bu njëkk ak Siidi Axmed Mbay 
Luññutukat yi : Xam nga Aji Saar ?
Siidi Axmed Mbay : Waaw
Luññutukat yi : Noo ko xamee ?
Siidi Axmed Mbay : “Liberte 6” laa ko xamee ci sama bitigu umpaañ.
Luññutukat yi : Ndax guddi 2eelu fan ci weeru féewaryee dem nga ca dàmpukaayub “Sweet Beauty” ?
Siidi Axmed Mbay : Waaw. Dem naa fa waaye dugguma.
Luññutukat yi : Waaw, noo def ba génn ak kurfo bi ?
Siidi Axmed Mbay : Damaa woo sama benn xaritu layalkat, mu boolee maak benn doktoor mu génne ma.
Luññutukat yi : Lan moo nekkoon say tànk foofu ?
Siidi Axmed Mbay : Bi Usmaan Sonko demee Aji moo ma woo ne ma dañu maa sàkku, kaay yóbbu ma loppitaan. Te yàgg na maa wax loolu.
Luññutukat yi : Ban loppitaan nga ko yóbbu ?
Siidi Axmed Mbay : Loppitaanu “Grand Yoff”.
Luññutukat yi : Lu leen doktoor ba wax ?
Siidi Axmed Mbay : Doktoor dafa def ay saytu.
Luññutukat yi : Wóor na ni dugguloo ci dàmpukaay bi ?
Siidi Axmed Mbay : Wóor na, dugguma fa.
Ñaareelu laaj ak Siidi Axmed Mbay
Luññutukat yi : Ndax Aji da laa waxoon ni Sonko day ñëw ci dàmpukaay bi talaata ñaareelu fan ci weeru féewiryee ?
Siidi Axmed Mbay : Aji xamu ko woon waaye bés boobu la Sonko waroon na ñëw ci yoon.
Luññutukat yi : Naka la la Aji Saar waxoon ne noonu lañ koy sàkkoo ?
Siidi Axmed Mbay : Daf ma ni dafay yor ñaari fital bu koy siif te itam naan ko lii bu mu génn ci biti.
Luññutukat yi : Waaw, lu tax ba mu la ko njëkkee wax jëloo say matuwaay ngir jëf jooju dakk ginnaaw Aji sa xarit la ?
Siidi Axmed Mbay : Ndax bëggunu woon nit ñi am xel-ñaar ci li muy wax te it dundug Aji dafa nekkoon ci xottu gerte.
Luññutukat yi : Ndax dangay def pólitig?
Siidi Axmed Mbay : Déedéet. Defuma pólitig waaye sama baay Mawdo Maalig Mbay mooy njiitu kurélu “Gëm Sa Bopp”, mbootaayu pólitig mi bootu ci Bennoo Bokk Yaakaar.
Luññutukat yi : Ginnaaw yaw ku xam dara ci mbir mi ?
Siidi Axmed Mbay : Kenn xamu ci dara.
Luññutukat yi : Yaw loo séq ak Aji ?
Siidi Axmed Mbay : Aji sama jigéen la.
Luññutukat yi : Waaw lu tax Aji tànn la ci mbir mii ?
Siidi Axmed Mbay : Yàlla moo ko dogal.
Laaj-tontu bu njëkk ak Ndey Xadi Njaay
Luññutukat yi : Ndax ci yaw lay Aji Saar liggéeyee ?
Ndey Xadi Njaay : Waaw. Ci weeru nowàmbar 2020 la fa tàmbale. Waaye laata loolu liggéeyal na ma 15i fan ma dàqoon ko.
Luññutukat yi : Lu tax nga dàqoon ko ?
Ndey Xadi Njaay : Ñi koon doon jël dafa bari woon lool, sama xel ñaaw ne ndax ci dàmp rekk la yam.
Luññutukat yi : Xam nga Usmaan Sonko ?
Ndey Xadi Njaay : Waaw. Xam naa ko bu baax a baax.
Luññutukat yi : Foo ko xame ?
Ndey Xadi Njaay : Ci sama dàmpukaay. Lu war a tollu ci at mi ngi fay ñëw.
Luññutukat yi : Bu fa Usmaan Sonko mësaan a ñëw, ban xeetu dàmpu la daan def ?
Ndey Xadi Njaay : Dàmp “tonifiant” lanu ko daan defal.
Luññutukat yi : Kan moo daan dàmp Usmaan Sonko ?
Ndey Xadi Njaay : Ca njalbéen ga jenn jigéen ju tudd Faatu moo ko daan damp. Ginnaaw bi Faatu bàyyi, ci la ko Aji tàmbalee dàmp.
Luññutukat yi : Ndax yaw yaay tànn Aji ngir mu dàmp Sonko ?
Ndey Xadi Njaay : Déedéet, waaye seetlu naa ni saa yu Sonko fëggee moom mooy daw tijji duggal ko ci dàmpukaay bi.
Luññutukat yi : Ndax yor nga limatu Usmaan Sonko ?
Ndey Xadi Njaay : Déedéet, ndax duma jël limat yi waaye am na limat bu ma ko foog.
Luññutukat yi : Ñaata yoon nga mas a wax ak Usmaan Sonko ?
Ndey Xadi Njaay : Ca njalbéen ga bi mu fa ñëwee waxtaan nanu.
Luññutukat yi : Kañ la woon ?
Ndey Xadi Njaay : War na mat at waaye ba may wax ak moom xawma ni woon sax ni mooy Usmaan Sonko.
Luññutukat yi : Ndax Sonko da lay bind bataaxal bala muy ñëw ?
Ndey Xadi Njaay : Déedéet, fàttelikuwuma ko.
Luññutukat yi : Ndax talaata 2eelu fan ci weeru féewiryee jot nga bataaxalu Usmaan Sonko, nga yónnee ko Aji Saar?
Ndey Xadi Njaay : Déedéet. Ci altine ji laa ko yónnee benn bataaxal te loolu benn araab la, du Usmaan Sonko.
Luññutukat yi : Ndax yaw mës nga dàmp Usmaan Sonko?
Ndey Xadi Njaay : Waaw. Ba muy njëkk a ñëw ca dàmpukaay ba, waaye mësumaa won benn kanamu caaxaan. 22i waxtu démb Aji daf ma woo telefon ne ma dafa ëmb. Ma ni ko waaw, ku la ëmbal ? Mu tont ma : benn kilifa la waaye duma ko wax. Aji mi ngi ma woo 18i waxtu 3eelu fan ci féewiryee ne ma baayam day yóbbu Usmaan Sonko ci yoon ndax moo ko ëmbal.
Luññutukat yi : Ndax lii rekk nga am ci loo wax?
Ndey Xadi Njaay : Waaw.
Ñaareelu laaj-tontu ak Ndey Xadi Njaay 
Ndey Xadi Njaay : Damaa bëgg joxe ay leeral : Usmaan Sonko bi muy ñëw sama dàmpukaay ak léegi, tollu na ci ay weer waaye, mësumaa won ñàkk faayda. Bu daan dàmpu sax day muur kanamam, bañ ñu xàmmee ko. Du Aji moo ko njëkk a dàmp. Am na bés mu ñëw fa fekk maa ngi ëmb ba diis mu may ma 8i junni ; bés boobu sax jotul a dàmpu.
Luññutukat yi : Ndax amoo loo ciy yokk ?
Ndey Xadi Njaay : Déedéet ; dafa am lu ma bëgg a leeral, Usmaan Sonko bés bi mu fay mujjee ñëw sama beneen dàmpkat bi Aysatu Ba nee na ma Aji daf ko ne génnal néeg bi mu daldi génn. Ginnaaw bi mu paree, am na ku mu woo telefon naan ko gaawal nga ñëw yóbbu ma loppitaan. Koo ku laaj ko ndax daanu na ?
Aji ne ko waaw, gaawal. Bi mu xaaree diir ñëwul, woowaat na ko di ko wax mu gaaw te it bés boobu lekku Aji mi ngi jóge woon “Résidences Maamun”. Yokk ci ne bés boobu laaj na sama jëkkër ba tàyyi kañ la Sonko di ñëw. Dolli ci ne liy wane ni Aji jubul bi mu bëggee génn dafa wax ni dafa ëmb, indi ab “test de grossesse”.
 Laaj-tontook Aysatu Ba / Aji Saar
Luññutukat yi : Ndax yeen ñaar mës ngeen dàmp Usmaan Sonko ?
Aysatu Ba : Waaw talaata 2eelu fan ci weeru féewiryee.
Luññutukat yi : Ndax mën nga ñu nettali ?
Aysatu Ba : Bi mu fëggee ci buntu bi, Aji moo dem tijji, ne ma Usmaan Sonko la waaye melal ni ku ko xamul. Bi nu dàmpee nun ñaar ba ci digg bi Aji ne ma génnal, ma daldi génn.
Luññutukat yi : Aysatu ndax ba nga génnee dégg nga riir ci néeg bi ?
Aysatu Ba : Déedéet.
Luññutukat yi : Aji, lu tax nga génne Aysatu ?
Aji Saar : Sonko moo ma wax ma génne ko.
Luññutukat : Aysatu, ndax ci dàmp, yoon la ngeen dàmp ba ci biir kenn ki génn ba fa ka ca des ?
Aysatu Ba : Déedéet.
Luññutukat yi : Aji, yaw nag ?
Aji Saar : Loolu def naa ko lu bari.
Laaj-tontook Ndey Xadi Njaay / Aji Saar
Luññutukat yi : Ndax yónnee nga Aji Saar bataaxal altine 1eelu fan ci weeru féewiryee di ko wax ne Usmaan Sonko mi ngi foofu ?
Ndey Xadi Njaay : Waaw, waaye du woon Usmaan Sonko keneen la woon. Talaata la fa Sonko ñëw waaye man nekkuma fa woon, maa ngi woon loppitaan ndax damaa sonnoon.
Ndey Xadi Njaay : Sama jëkkër moo ma woo ne ma Sonko ñëw na, ma woo Aji Saar mu dëggal ma loolu ne ma dàmpu ñent loxo lay def mook Aysatu Ba.
Ndey Xadi Njaay : Bi mu noppee ma woowaat Aji ne ko ndax dem na mu ni ma waaw teg ci ne moom sax mi ngi dem ndax dafa ëmb, am na moto jakaartaa bu koy jëlsi.
Luññutukat yi : Aji, ndax kii li mu wax mën nga koo dëggal?
Aji Saar : Waaw. Woo na ma dima laaj ndax Sonko mi ngi ci dàmpukaay bi te it bi may génn ci guddi gi woto moo ma yóbbu loppitaan.
Luññutukat yi : Dangaa waajaloon woto bi la jëlsi ?
Aji Saar: Déedéet, bi ma paree laa woote ngir ñu jëlsi ma.
Luññutukat yi : Lu tax nga fen ci fa nga doon jëm ?
Aji Saar : Dama doon bañ mu am ay xel-ñaar yaakaar ni damay dem di dàmp ay kilyaan seen i kër.
Luññutukat yi : Ndey Xadi Njaay, Aji nee na mësoo koo dàq ?
Ndey Xadi Njaay : Loolu amul. Dàq naa ko 15i fan.
Aji Saar : Du 15i fan, 5i weer la te man maa dakkaloon liggéey bi ab diir.
Ndey Xadi Njaay : Dama ko dàq 5i weer ndax daf ma wax yaayam moo faatu te loolu du woon dëgg, ma dem ba xam ni aniwerseer la demoon ma dàq ko.
Aji Saar : Waaw, dàqoon na ma bés boobu waaye damaa ñaanoon ndax sama mag moo génnoon àddina.
Luññutukat yi : Ndax mës ngaa dàmp Usmaan Sonko ?
Ndey Xadi Njaay : Waaw, benn yoon.
Luññutukat yi : Ndax mës nga ko gis ak i ngànnaay ?
Ndey Xadi Njaay : Déedéet. Mësuma koo gis ak i ngànnaay.
Luññutukat yi : Yaw mën nga dëggal ni Usmaan Sonko day yor ngànnaay saay buy ñëw ci dàmpukaay bi ?
Aji Saar : Waaw, dama koy dëggal.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Taalifkat nga woon bu daan yatt xalimaam di bind ci xew-xewi réew mi. Misaal mi ci mujj mooy ñetti woy yi nga jagleel Covid bi.
Xawma sax fu ma lay tàmbalee sargal ginnaaw sa génnug àddina. Ndax damaa war a wax ci téere yu bari yi nga bind ? Walla damaa war a fàttali askan wi ni taskatu xibaar nga woon ? Mënoon naa sànni it kàddu ci sa taxawaay ci àtteb Hissène Habré, ci sa woyof ak ci sa mën a sañse. Waaye lii lépp daanaka ñépp seede nañ ko bés ba ñu yëgee xibaar bi. Kon lu des ? Xanaa ma jéem a wax ci nit ki ak mbaaxam.
Képp ku la xamoon, xamoon ni ku gëmoon Yàlla nga. Moo waral nga bindoon téere ci Cardinal Théodore Adrien Sarr, mu yëkkati woon ci yow ay kàddu yu daw yaram te dëggu. Bi ngay siiwal say téerey taalif, dangaa teg lépp ci loxoy Peer Blaise Pascal Sagna.Taxawaloon nga sa diine, amoon fa cër waaye rafetaloon nga sa diggante ak ñi nga bokkalul woon diine.
Sa téere woy bi nga duppe « Pétales noires » maa bind ubbite gi. Bi nga ma ko sante ci saa si laa nangu, fekk laata loolu weccee nanu ci ay yoon muy soog a génn. Ngay amal ndajem kajar, ni ma maa ciy amal waxtaan ak nit ñi. Du caagéeni damaa aay, dangaa xëroon ci sa jigéen rekk…
Sa yitte ci doomu-aadama ak cër biŋ ko joxoon, daa meloon ni ndawalu guddi…
Marcel Mendy, du benn xewu jullit boo ma bindul bataaxal di ma ñaanal. Noonu it laa ko daan defeek yow ba ci bés bi jiitu sag dem : àllarba laa la ñaanal kooru jàmm, nga tontu ma ci saa si, ñaanal ma tamit. Alxames ma yeewoo xibaar bu tiis bi : Marcel fekki na Jean Meissa Diop, xaritam, doomu-ndeyam. Muy lu ma bett lool.  Li ko yokk di sa mébétum dajale woy yi nga bindoon ci lëlu koronaa bi ngir def leen téere… Ndekete du àntu ci sag dund.
Li ma bind tey diis na ma lool waaye du sama cër ma ni cell bañ a siiwal lu baax li ma la xamal, doonte sax dama koy tënk.
Fa nga tëdd ca Cees, yal na la fa yërmaande Boroom bi fekk, mu baal la te xaare la Guyaar.
Ndey Koddu Faal
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Muumaa di li mu fésal ci li xew ci réew mi.
Ana lu waral faleesoon ko kon ci boppu réew mi?
Cëram de moone du fésalug yàccaaral ci jafe-jafey réew mi.
Ku nee ngi naan: moo ana njiitu réew mi?
Yëngu-yëngu yiy jolli, mu ne selaw ni armeeli réew mi.
Sàggan de weesuwul giig cell ci  li xew ci réew mi.
Amaana day xaar bakkan yu bari rot ci mbeddi réew mi.
Lilee di li jaaxal képp kuy gor tey doomu réew mi.
Lëkkaloo doonuw say de jot na ngir xeex jële fi nooteel giy daw ci réew mi.
SBJ
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Coowal Usmaan Sonko moo lëmbe réew mi jamono jii. Gannaaw tuumay siif ak tëkkub rey yi Aji Saar teg ci kow deru Usmaan Sonko ak xew-xewi altine jii weesu, fan yii, péncum réew mee féete wax ji. Nde, ngir ñu mën a àtte Sonko, fàww ñu teggi malaanum kiiraay mi koy aar. Loolu, nag, sañ-sañu péncum réew mi la. Dina yàgg am du yàgg ? Bees sukkandikoo ci yéenekaayi réew mi, xef-xippi lay doon. Waaye, layookati Usmaan Sonko, bind nañub bataaxal jagleel ko njiitalu Péncum réew mi, Mustafaa   Ñas, di sàkku ci moom 4i mbir…
Paap Aali Jàllo
Réew maa ngi mel ni dëmm bu jëfuur. Làmmiñ yaa ngi turumtàcc, xalaat yeek wax yiy jolli, xalima yiy rëdd subaak ngoon, guddeek bëccëg. Werante baa ngi ni kur : ñii di xëcc fii, ñee di ñoddi fee ; nit ñiy ruumandaat, taskati xibaar yeek seen i gan di jéem a faramfàcce mbir mi. Yéenekaay yi, ñoom, bu ci nekk, yaa ngiy sukkandiku ci say xibaar, di biral sa gis-gis ak di jéem a nànd cëppandoo mbir mi.
 Le Témoin bind ne :
« Mbir maa ngi waaj a tàng ci Usmaan Sonkoo (…) Bi Toppewaan bi sàkkoo ñu teggi malaanum kiiraay mi koy aar la wure wa dem këŋŋ, waxi mag dem ndañ-taali. (…) Xef-xippi ñu teggi malaanum kiiraayu Usmaan Sonko nde, Péncum réew mi, dipitey nguur gaa fay teg ndawal. »
Le Soleil di xamle ne, woowees na dipite yi bokk ci boppu péncum réew mi cim ndaje, alxames jii, bu 12i waxtu jotee. Bu dee njiiti kurel ya fa nekk, ñoom bu 13i waxtu jotee lañuy daje ngir jàpp bés yi ñuy saytoo mbir yi aju ci yoon. Mu teg ci ne, yégle yi biral ñaari ndaje yooyu, tuddeesu ci mbirum Sonko meek Aji Saar, waaye njortees na ne dees na ko fa waxtaane.
Les Echos ne, « Sumbees na liggéey bi ci anam bu gaaw a gaaw ». Wax ji mel ni luy junj ne, dipite yi duñ yàggal mbir mi. Dañ koy taxañ rekk, teggi malaanum kiiraay mi, Usmaan Sonkoo wuyuji yoon. Mënees na jàng ci yéenekaay bi ne, « liggéey bi door (…) ci njeexitalu ayu-bés gii toftalu lay war a jeex. Ci lees di xamee ndax teggees na malaamum kiiraay mi, am déet. »
L’As, moom, daf ne :
« Fileek ñu teggi malaanum kiiraayu dipiteem, ab déglu bi akub àtte, Usmaan Sonkoo ngi yaatal i pexeem ak a dajale gànnaay ngir jàmmaarloo ak ñi mu jàpp ne ñoo lal ab kootoo ngir xeex ko. »
Yéenekaay bi jukki ci mbir mi am njàngat, wax ne, « ci jamono yu ni mel lees di nattee solos yoon wu mucc ci loxoy nguur ciw askan. »
Li ci kanam rawul i gët.
« Bés buñ teggee malaanum kiiraay miy aar Usmaan Sonko, dinañ ko wol bam mokk rumbax, te duñ ci seet dara. Buñ ko xasee jàpp, ku koy war a mën a xettali diir bi muy nekk ci kaso bi ? Nguur gi fa la koy fàtte ndaxte xam nañ ni, Senegaal tàmmuñu xeex bu yàgg, dañ gaaw a toqi. Bu ko defee, buñ xeexee ab diir, dinañ dellu ci seen i itte, lijjantiji luñ dundale seen njaboot. »
Loolu la Vox Populi yaakaar ne moo doon yoot Usmaan Sonko. Yéenekaay biy fàttali ne, mbirum Idiriisa Sekk, Karim Wàdd ak Xalifa Sàll yépp, noonu la mujje.
L’Observateur moom, dafa gis ne, « Usmaan Sonko dina gëj a jariñoo malaanum kiiraayam » ndaxte « dipite yi sumb nañ liggéey bi ngir xañ ko ngëneelu dipite bim doon. »
 Bu dee Le Quotidien, moom, dafa biral ne ñoo ngi gaawtu ngir sottal mbirum Usmaan Sonko. Mu dolli ci, bind ne, « Toppekat bu mag bi dafa santaaneb gëstu te xaarul sax ñu teggi malaanum kiiraayu Usmaan Sonko. »
Enquête ne, mbir mi, « ci yoon la doore » waaye « xaat-xaat pólitig rax na ci ». Te, ba tay ci bindi yéenekaay bi, « ak mbir mii, xareb pólitig buñ mësta gis mooy waaj a amsi. »
Lii Quotidien di fésal njàngati pólitig yu leen benn xeltukatu pólitig biral ci mbir mi. Mu wax ci yéenekaay bi, ñeel xeexub altine ji, ne, « ku foog ne farandoo Sonko yi rekk ñoo ko doon xeexal, xamoo li xew dëgg. »Bees sukkandikoo ci lii lépp, dafa mel ni Nguur gaa ngi def kemtalaay-kàttanam ngir faagaagal Njiitalu Pastef li, Usmaan Sonko. Waaye, layookati Usmaan Sonko yi, Me Bàmba Siise ak i ñoñam, bind nañ ab bataaxal jagleel ko Njiitalu Péncum réew mi, Mustafaa Ñas. Liñ ko dugge mooy laaj yenn kayit yu aju ci mbir mi ak di ko fàttali yoon. Jukkees na ci bataaxal bi kàddu yii toftalu :
 « Noo ngi sàkku ci njiit li nga doon, ngir sàmmonte ak li yoon tëral, nga laaj ñaari àttekat yi féetewoo mbir mi, ñeenti kayit yii nuy limsi :
 1/ mennum ràppooru doktoor bu am ci mbir mi, te ñu defaroon ko ciy waxtu gannaaw bés bañ wax ne ci la Sonko siif Aji Saar ;
 2/ kàdduy seede yi ak yu jiiñkat bi ;
 3/ kàdduy jëmm ji kenn ci seede yi tudd turam te mu bokk Bennoo Bokk Yaakaar, kurél gi ëppaley dipite ci Péncum réew mi nga jiite te mu war a teggi malaanum kiiraayu Sonko mu bokk ci kujje gi ;
 4/ njëlbeenug kayitug tuuma yi Toppewaan bi biral, muy wone ne doorees na topp bi te teggeesagul malaanum kiiraay biy aar dipite bi, muy jalgati yoon bu bir. »
Fim ne nii, ñépp a ngi xaar ndogal liy bawoo ci Péncum réew mi doonte ne, daanaka àddina sépp xam nañ li nar a xew. Wànte, li tiital ñu bare mooy li nar a xew tey ci àllarba ji. Ndaxte, bile yoon, ndaw yi dañoo nar a fippu, jàmmaarlook alkaati yi. Li yéem ñépp nag mooy kenn xamul naka la Péncum Réew mënee jébbal yoon dipite bu ko yoon laajul ! Ndax, doonte sax setalul Sonko, Basiiru Géy, Toppekat bi, bindul fenn turu Njiitalu Pastef li ci bataaxal bi mu yónnee Mustafaa Ñas…
Mu mel ni, réew mépp a ngi toog ci nen.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Pólitiseŋ yeey faral di def lu xew ñu daldi àddu ci tàng-tàng bi. Loolu, nag, warul a jaaxal kenn. Ndaxte, ñoom, daanaka, bu waxtu jëf jotee, ku ci taxaw di seetaan tàkk nga. Gaa, du li gën. Waaye, nag, buñ demee ba mbirum «Sweet Beauté » di bëgg a gàkkal sunub demokaraasi, kenn warta noppi, ñépp a war a sotle réew mi.
Li yéeme ci mbir mi mooy ne, li muy réy ak a doy waar yépp, dafa xaw a reetaanlu. Nde, mbir mi, ay léeb lay gën a niru. Laaj biy yëngal tuñ yépp mooy : naka la Usmaan Sonko, njiitalu PASTEF di sañ a wàcce boppam, sàggan bay tëdde jigéen ju am ludul 20i at astemaak di ko siif ci béréb boo xam ne, weñ sax bu fa naawee ñu dégg ko ? Dàmpukaay boo xam ne, mu ngi cig kër gu, daanaka, 10i nit ñoo fay nekk guddeek bëccëg. Foofu, naka lañ fa mënee jaay doole as ndaw, tëdde ko fa ay yoon teg ci di ko xëbal ak ñaari gànnaay te kenn du ko yëg ? Ndax Usmaan Sonko dofe na noonu ? Ak ni kër gi tuutee te am iy fuglukaay… Du yuuxu, du jooy te du benn bërti-bërti bu fa kenn mës a dégg. Lii, bu dul ay léeb itam, caaxaan du ko weesu.
Sonko xam na xéll ne ay noonam ñoo ngi koy yëddu saa su ne, di ko jéem a fexeel. Bañ na ko ba buy tukki, du nangoo dencluy wëliisam ci suufi roppëlaan yi. Ku ni mel, naka lay siife as ndaw, ak ni darajaam tollu ci miim réew ? Waaye, fen, du bijjaaw.
Ñi nas kooto bi, bëggoon ko gasal kàmb, sóoraalewuñu woon ni boroom dàmpukaay bi du far ak ñoom. Kii, kàddu yu leer nàññ la yëkkati. Ciy waxam, ay sàmbaa-bóoy a diisoo ci pet ngir daaneel Sonko. Dara taxu leen a jaar ci Ajaa Raabi Saar lu dul ay jaar-jaar ak xelu xale mi ci moom. Ndege, Ajaa Raabi Saar, ci li ñenn ñi wax, bare na caaxaan, bëgg na fo, te ku sob a sob la. Melokaanam boobu, moo taxoon nooni Sonko yi bëgg koo jëfandikoo nib gànnaay ngir wàcce ko ci nii, mbaa ci naa.
Xaalis mënul a jënd as gor. Fa seen pexe moyee tamit mooy ba ñu yaakaaree ne mbir mu tollu nii, ci réew mu mel ni Senegaal, du senn. Waaye, ci waxtu yu néew la law ba suul yeneen yitte yépp, ñépp di ko waxtaane. Dañu sax  fàtte mbas mi xam nga ne, bés bu Yàlla sàkk muy gën a rey.
Askan wi, moom, dafa mer ba futt. Te, meram googu, kenn waralu ko ku dul Maki Sàll, njiitu réew mi, ak nguuram gi. Réewum demokaraasi, bu jaaree yoon, kàddu askan wee fa war a sut geneen kàddu gum mënti doon. Askanuw Senegaal, nag, Sonko la jox kàddoom. Loolu, sikk amu ci. Xew-xew yii doy nañ ci firnde. Kon, ak luñ mënti sos ngir daaneel Sonko, askan wi, moom, àtte na ba noppi. Warees na xam ne, léegi, ñépp a yeewu, naxe-mbaay moo fi jeex. Mu mel ne, Sonkoo ci amee ndam.
Ba sun-jonni-Yàlla-tey jii, ay ndaw yu gisoon seen bopp ci moom ñoo toppoon ci Sonko. Waaye, fii mu ne nii, nit ñaa ngi màbbe fu nekk, di ko jàppalesi. Loolu day wone ni dooleem yokkoo ci làngu pólitig gi. Bu dee dayob Sonko da doon màgg ndànk-ndànk, tuuma yii dañu yokk bayreem.
Kasu pólitig gu kii walla kee amalun solo. Waaye, demokaraasi lañu bëgg a gàkkal. Te li am sax, mooy ne, ñi ko waroon a wattu, ñoo koy doyadil. Dara desul ginnaaw. Nee nañu ndaw si dañ koo siif. Waaye, moom de, ba mu kalaamee Sonkook yoon ba tey, da ni mes, ni meles.
Waxatuñu dara ñu jël maniyu boroom-kër yóbbu cib kilinig. Loolu doyul, ñuy xoqtal ak a jéem a ger boroom dàmpukaay bi ngir mu soppi seedeem, daldi taqal Sonko.
Basiiru Gèy moom, mooy toppekat bi nga xam ne, lu ko nguur gi sant mu def. Ñu daldi woolu Sonko ci maa-tey, mel ni du dipite bu malaanum kiiraay muur. Ñu ni déet-a-waay, takk-der yi wër këram ak seeni gànnaay. Ñoom daal, ñuy jalgati yoon nimu leen neexe.
Loolu doyul, Péncum réew mi ne dafa wote ba toog, keroog bésub 11eel ci féewaryee, ngir teg Sonko ci yoon woo xam ne kenn gëmatu ko faf. Wallaay, lii daa mujj doon tiis sax.
Lu jiin Njaag a, te njiitu réew meey Njaag. Ndaxte, mooy buur di bummi. Looloo waral tamit ñetti kuréli dogal yi waroon a tëdde njaaxanaay mujje weŋŋ.
Naam, Senegaal du réewum jaay doole mi ñuy wax, waaye xoqtal beek bunduxataal bi du fi lu bees. Li fi bees, jamono jii, mooy nim fése, ñaaw, ruslu te xaw a reetaanlu. Maki Sàll xamul bët, faalewul kenn. Te, loolu, jar naa tiit bu baax. Ponk bu mujj bii laaj na taxaw-seetlu.
Am na ñenn ciy farandooy Maki Sàll ñuñ weg lool ndax dañoo mës a gëm Senegaal ak lu koy jëmale kanam. Su leen neexee ñu taamu jàppale ko : miin nanu dem ak dikk ci géewu pólitigu Senegaal. Dara nekku ci. Li neexuta dékku kay, mooy naka lay xeltukat yu màndu te am faayda ni ñoom mënee seetaan lii, ne cell. Mbaa du Njiitu-réew mi dafa yóbbu seen fit ?
Suñ doon doxal yoon, Maki Sàll dina xam ni du lu ko neex rekk mu def te dara du ko ci fekk. Ñi mu àndal waruñu ko cee seetaan benn yoon. Moom daal kenn woowu ko ci ruq, déey ko.
Mën nanoo jëli gaa ci pàrteem ay kàngam yu dul jaaroo taal ak Sonko. Waaye, dinañ am kersa ci doxalinu Maki Sàll. Tóoxidóona gu mu jóge, jàll ca ga ca des. Bërki-démboo-njaay, Karim Wàdd, démb Xalifa Sàll ak Aminata Ture ; ñépp liñ teg ci seen ndodd mooy ne dañoo  bëgg a wuutu Maki ci jal bi. Waay-waay kenn mënu koo déey ne “màggal nit màggal gu jéggi dayoo jigul pólitiseŋ ci miim réew”. Ni muy doxaleek Sonko du ko jig, dafa nar a xëtt xolam rekk,  balaa yàgg mu ne fi naan su ma yëgoon. Ñépp xam nañ ni “lu ëpp tuuru” te Sonko ciy yëkkatiku ëllëg-ak-sibir.
Xéy-na, nguur gi da doon làmbaatu ba xam fu dooley Sonko tollu. Ndax, ci xarala yu bees yi kese la am i farandoo am déet. Waaye, daj na. Ci diir bu gàtt, ñu baree fippu, génn ci mbeddiy Ndakaaru yi, Luga, Biñoona, Mbuur ak Sigicoor. Te buñ deful ndànk dina law. Rax-ci-dolli, Pastef da cee gën a yëkkatiku bitim-réew.
Li ci Maki Sàll waroon a jànge mooy ne, am na lu koy xaar bés bu bëggee amaat ñetteelu moome. Na xam ne li jig Alasaan Daramaan Watara ak Alfa Konde du ko jig.
Su gëmoon Yàlla, dina xam ni mënoo taal am réew ngir rekk bëgg a wéy di ko jiite. Diggante awril ci atum 1960 ak 2021, ay milyoŋi doomi-Senegaal jaar nañ fi. Ci seen biir, ñeent rekk a fi am màqaamaam nekk njiitu réew. Milyoŋ yi ci des te mësuñoo jiitem réew, wàññiwuleen dara. Te, bu yaakaaree ni moo leen ëpp xel mbaa kàttan, day nax boppam.
(Ci tekkib Ndey Koddu Faal)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Niki weeru féewaryee ci atum 2020 lañ njëkk a dégg baatu koronaawiris , ci 11eelu fan wa la doktoor yi joxe turu jàngoro ji. Boobaak léegi mu def at ak lu teg, mbasum koronaawiris di nu gën a jaaxal. Diirub bi mu feeñee ak léegi ci àddina wërngal-këpp dal na 108.840.449i nit, faat na lu tollook 2.400.456i doomi-Aadama, waaye tamit 61.102.173i nit wér nañ ci. Kon loolu di firndeel ni tawat bu nu mën a xeex la sunu toppee ndigalu doktoor yi te moytandiku tere yi.
Koronaa ci Afrig.
Koronaa-wiris mi ngi wéy di lore ak doole ci Afrig. OMS di kuréelug wérgi-yaram ci àddina sépp mi ngi xamle ne, fi mu nekk nii way-faatu yi yokku nañ lu tollu 40% ci benn weer ci Afrig. Xibaar boobu nag, jur na njàqare lu réy ci réewi Afrig yépp. Lu ëpp 22.300i way-faatu nemmeeku nañ ko ci 28i fan yii nu génn, te 16.000i rekk lañu woon ca weer wi nu génn. Mu nekk lim bu takku lool, ndax, bu ñu xaymaa, 6.300i doomi-Aadama yokku nañ ci.
Lu waral googu yokkute ?
Doktoor yi nag xamle nañ ne yokkute googu dara waralu ko lu dul xeetu wiris yu bees yi ñu nemmeeku te ñu mën cee lim ñaar : “variant Britanique” ak  “variant sud-Africain”. Xeetu wiris bu bees boobu ñuy woowe “variant britanique” ñoo ngi ko njëkk a gise ca Niseryaa ak Gàmbi laata ñuy dugg ci yeneen réewi Afrig yi. Mu mel ni kon, doomi-réewum Gàmbi yi mbaa yu Niseryaa ya nekk ca Àngalteer bokk nañ ci ñi ko indi ci Afrig ndax bari nañ lool foofule. Boobu wiris ñu koy waxit “B.1.1.7” wuute naak bi nu xamoon, bokk na ci ay màndargaam : sëqët, gaaw a sonn ak metitu purux. Rax-ci-dolli moo gën a gaaw a wàlle wiris biñ xamoon te gën a gaaw a  lore itam. Kon, mu mel ni dañoo tàmbalee wax waxi ñakk rekk xar-kanamu wiris bi daldi soppiku.
Waaw, nun waa Afrig ban ci ñakk yii lanuy jël sax?
Pfizer-BioNTech bu Almaañ ak Amerig walla Moderna bu Amerig, AstraZeneca bu Àngalteer, SpoutnikV bu Riisi, walla Sinopharm bu Siin ? Ñi seen xam-xam màcc ci wàll woowu ñoo ngi xamle ni bun ci mën a tànn it nanu bàyyi xel ci njëg li, nanu wóor it ne mën nan ko denc. Ndax pikiir bëggul tàngaay te sunu réew yii bari na yenn diiwaan yu kuraŋ amul. Kon bu nu sukkandikoo ci loolu mën nañ wax ni, dinañ soxla jumtukaay yu mucc ayib ngir ñakk gi mën a jaar yoon. Réewum Senegaal, ñu ngi xamle ni dinañ jot ci njeextalug weeru féewaryee ak ndoorteel wéeru màrs 1,2 milyoŋi ñakki AstraZeneca ak 200.000i junniy ñakki Sinopharm.
Ndawi Afrig yi dinañ pikiiroom déet?
Li wér te wóor daal mooy coow li bari na lool ginnaaw biñ waxee waxu ñakk yi. Ndaw ñi ñoom nee nañ ñoo lànk ba tëdd ci suuf ndax dañoo jàpp ne pikiir yii, am na lu ci laxasu. Loolu tax na (Africa CDC) amal benn luñtu ci lënd gi ngir xam taxawaayu ndaw yi ; ca Kamerun 43% dalul seen xel,  72% lañu Keeñaa, di 93% Niseer. Ci weeru sanwiyee wii def nañ beneen jàngat ngir saytu xalaatu ñenn ci saa-Senegaal yi waaye li ñu gis mooy 54,4% nangu nañ pikiiru. Bu ñu ko méngalee ak beneen lànket bu waa « Bureau de prospective économique du Sénégal » def ci desàmbar 2020 wone woon na ni 38,3% doŋŋ ñoo nangu woon pikiiru. Kon ba tey mën nañ wax ne am na ñu bañ waaye tamit am na ñu nangu.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Doolee mën dëgg, waaye dëgg mooy mujj.
Li tax bindkat bi taamu kàddug Guddig Mbooyo, daldi koy tudde téereem bi, dug tandle. Bul jaawale. Mbooyo, tur la, turub aji-jëmmal boo xam ne bii, jëfam dàkkontewul ak mbóoyo mi nga xaw a jaawale ak turam bile. Waaw.
Diggante Tiijaan, Jéen, Góora, Maye ak Mbooyo ci boppam, ngelawal jàmm lu féex a ci daan daw, rattaxal diggante yi, yaatal xol yi te féexaloon jëflante yi. Bi Mbooyo sàccee takkaayi Maye mi ko jàppe woon doomu-ndeyam, ngelaw loolu dafa mujj a nekkaat ngelawal tàngaay lu rax suuf, daldi ñagasal diggante yi, gàkkal leen, lëndëmal gis-gis yi, xatal dund bi biir Quartier Latin.
 Mbooyoo def tojaangeem ba noppi, wor Maye, dellu tuumaal Tiijaan, jëkkër ji. Tiijaan moomu, moo nuy nettali ni mbir deme ci biir téere bi. Wolof ne, teey, ci ndox lees koy séentu ; waaye ci nit la gënee. Tiijaan, ku teey la. Bi càcc gi amee, ñu daldi koy tuumaal, yàq ci deram, teewul dafa ànd ak sagoom, sumb ab lànket ngir leeral mbir mi, setal deram.
« Teey ak sago, war na ku ne bu mbir teewee, muy bànneex walla safaan ».
Mbir mi yombul woon. Ndaxte, ndëgg-sërëx bu ne tegal nañ ko Tiijaan ngir gëstoom bi bañ a àgg. Jaay nañ ko sax doole, xaw koo xoqtal ngir mu dakkal lànketam bi. Nde, ndeyu Mbooyo, boroom alal la, dib kilifa ci réew mi, mën a yóotu lu loxol baadoola dul laal. Xam nga fi ma jëm, du ?
Ger. Mooy baat bi. Fu yoon jàddee, ger a ko fàbbi. Céy ger ! Réew mum ne saraax, dara du fa baax. Xàjj-ak-seen dina fa am, boddekonte am, jalgati ya bare, àqi nit ña, ñu teg leen fale. Bu ko defee, koom-koom ga saay, reéw ma daay. Waaye, bu gor bañee dëggi bañ, ger du fa naane ñeex bay yàq seen bànneex. Tiijaan, ci bañkat yooyu la bokk. Jëleesoon na fen jiital ko ci kow dëgg gim àndal ngir rekk làq Mbooyo ci sababu ger. Takk-der yi kootoog yaayu Mbooyo mi leen neexal, bëgg a tiiñal Tiijaan ciy fen ndax rekk xaalis. Tiijaan fippu, lal i pexeem, fexe ba feeñal dëgg gi, biral ko ci kanami ña ko sikkaloon ñépp, setal deram.
Fen mën na xéy, dëgg gontu. Waaye, yàgg-yàgg, dëgg dina ko dab, suul ko. Nga ciy jàngee ni doomu-aadama warul wax lu ko wóorul, teg ci dafa war a màndu ci loo xam ne yoonam nekku ci.
Séy xare la !
Yemul foofu de, ndax Lamin Mbaay moo ngiy joxe ay tegtal ci nu jigéen di taxawe biir néegu séyam. Muy taxawaay bu am solo ci weg ak yiir boroom-këram, jàppale ko, nekk xaritam, raxaale ci tamit joŋe ju mat sëkk. Jigéen dafay neex dereet, woyof, dégg ndigalu jëkkëram, « fexe ba dara du ko naqari… Togg lu neex, xeeñ lu neex, wax ju neex, cuuraay yu neex ». Bépp jigéen bu wéyee ci yile ndigal, dina tax ba loo joxoñ sa jëkkër dagg. Bu loolu weesoo, nag, jigéen ñi war nañoo juboo ci seen biir, di jàppalante. Njëkke yeek goro yi tamit yaataal soxna siy séy ci biir kër gi, moom it soxna si mu góorgóorlu te gën a muñ, jàppe goro yi ni ay way-juram. Mu xam ni séy ndoorteel rekk la am, li ci des lépp muñ la, bañ a lëñbët, bañ a dëkke sëngéem, su ko defee jàmm ne ñoyy.
« …fexe mooytu ger… »
Nu gis ne, kon, li gën a yitteel Lamin Mbaay, bokk na ci yee askan wi ci jikko yu ñaaw yu nit ñi jikkowoo te ñu war koo mën a xeex. Kor, jàmbu, ger, fen, naaféq, ñàkk a màndu, añs., benn baaxu ci cim réew, rawatina ger. Ger, nag, dafa barey melokaan :
« Ger mën naa bañ a nekk xaalis bu ñu la jox, mën naa nekk xoqtal, mbaa dig la ci wàllu àdduna mbaa lu deme noonu ; ba ci liggéey sax ».
Ger a tax njublang gi bari ci àddina si, koom bi deme boor, ñi yor alal di gën a barile, néew-ji-doole yi di wéy di ñàkk. Lu neex waay def, te dara du ko ci fekk. Ger dina sàgganloo ndaw ñi ba di leen tàmmal lu yomb.
« War nga fexe moytu ger, ndax wolof nee na : « Ku ñu ger doo wax dëgg », te réew, am na tawat yoo xam ne, képp kuy dund ca réew ma war na taxaw temm ci xeex ko, muy ger…. Ger moomu dafa law, ba laal xol yi ak xel yi… ».
Tiijaan, nag, gor piir la. Te gor, du fayantoo…
Rafet kanam daal, rafet jikkoo ko gën
Li Lamin Mbaay di ŋàññ sikki doomi-aadama yépp ci biir téere bi, moo ngi sargal it boroom jikko yu rafet yi. Ndax nit ñee yemul. Ñii dañuy mat, di doxe ak xel ;  ña ca des matadi, di deme ak xol. Tiijaan miy nettali téere bi, Yàlla may na ko xel moomu, moo tax bi dëgg gi feeñee, deram set, dafa bës xolam, muñ dem jàppale kii di Jéen, jëkkëru Mbooyo. Jubluwaayam lenn rekk la woon : saxal teraanga jeek kersa gi dox seen diggante ak tamit suturaal Mbooyo miy xaritu Maye. Kóllëre gi mu sàmm, daf koo gën a siggil ciy nawleem. Moo tax, rafet kanam daal, rafet jikkoo ko gën. Nde, lépp loo gis, ci nettali lay mujje. Waaye, nag, bu peccum liir neexee, ndey jaa téye ca mbagg ya.
Jikko yu rafet yi bindkat bi fésal ci téere bi, jaarale leen ciy way-jëmmal yi, dafa fekk xalima baa jëkk a rafet, loxo bi koy rëdd set wecc. Kon, Lamin Mbaay, gàcce- ngaalaama !
Li duuf ci nag wépp, nag, xajul ci cin li te lu neex du doy. Fii lañ koy yamale. Ku bëgg a mos neexaayu xalima Lamin Mbaay, gaawtul wuti Guddig Mbooyo (ca EJO-Editions), di ko jàng ci guddig mbóoyo giy màndargaal sunu jamono ji, ngir féexal sam xel, yaatal sab xol.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
KAN MOOY SËRIÑ ABDU-XAADR KEBE ?
Sëriñ Abdu-Xaadr Kebe, ñu gën koo xam ci turu Jili Kebe, lijjantikat la (entrepreneur), yor lijjanti guy yëngu ci tabax ak liggéey yu ñémmeere yi (travaux publics). Gëstukat la tamit ci wolof, moo taxawal mbootaayug Akaademib Wolof (AW), muy mbootaay gees xam ab liggéeyam ci lënd gi (internet bi). Bind na lu sakkan ci wolof, lu wara génn ak lees siiwal ci lënd gi. Moo tekki “Tasawudus sixaar”, “Iwaawu Nadiim”, “Nahju qadaal Haaj”, “Mawaahibul Xudoos” ak yeneen ci téerey Sëriñ Tuubaa yi. Lu sakkan ci wikipedia Wolof moo ko def. Am njàngam ci araab, ci daara ju Sëriñ Saaliw la ko defe, jàng xam-xam ba jeexal, jàngale as lëf, tukki dem Amerig, Farãs, Itali, Imaaraat ba Siin, di wax araab, bind ci ay jukki yu bari, jële ci farañse ay téere niki téere mboor bu ma-mboor bii di Mbay Géy Sill def te tudd “CHEIKH AHMADOU BAMBA” (RTA), Que sont devenus ceux qui ont essayé d’entraver sa mission ?, di téere bu am solo ci xew-xew yi amoon ci diggante Sëriñ Tuubaa ak Tubaab bi. Sëriñ Kebe dégg na yit àngale ak làkkuw Itali. “Adjoint au maire” la ci Tuubaa.
LI CI BIIR “MBOORUM ÀDDUNA SI”
Téere Jili Kebe bii ngeen téye, bu leen di tënkal mboor la, rawatina la dale ca jamono yu diggu ya ba bërki-démb gu yàggul gii, di tollook suqalikug réewum Sapoŋ ci ginnaaw xareb àdduna bu mujj bi. Mu tendeefal as lëf ci biir ruq-ruqaan yi ci diggante bi, ci gis-gisub jullit bu dib saa-Afrig.
Ci noonu mu wone ci jeexital gi lislaam def ci xayug Tugal gii ñépp jàppe tey ni royeef, jàpp tamit ne mooy gi wara wéy. Kon su cib taar nekkee, nanu xam ne saal ba bob lislaam la, mooy rootu ba Tugal roote. Nu man a jànge ci téere bii ne dara weesoogul ci Afrig, kembaar (continent) gu man a dabe la, su gëmee boppam. Rawatina bi nga xamee ni Afrig moo moom ëllëg, ciy goneem ak i balloom yu mbindaare yees laalagul, muy petorol, di gaas ak leneen ak leneen.
“Mboorum àdduna si” téere bu am soloo, ndax day yokk xam-xam, di meññal yaakaar ak pas-pas ci xoli doomi- Afrig yépp.
*
EJO-Editions Dakar 
NJËG LI : 5000 Fcfa
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
KAN MOOY LÀMP FAAL KALA ?
Làmp Faal Kala, am ñu ko gën a xame ci turu Ngoti Faal (Ngoty Fall), doomu Luga la ju gane àddina ci atum 1984. Moo ngi jànge ca iniwérsite bu Ndar. Foofu la ame ca atum 2009 lijaasay “Master” ci Làkk, Mbind ak Mboor ñeel Afrig, ca departmaa Àngale. Boobaak léegi muy wéyal ay gëstoom ci fànn woowu ba doon ku ci am aw tur. Jaar na itam ci atum 2011 ca Fastef, di daara ja ñuy tàggate jàngalekat yi ba am fa lijaasay CAES ji ko def ab jàngalekatu Àngale. Mu ngi dale Alquraan ca Gànnaar. Waaye kenn mënul a tudd Làmp te tuddoo Sëriñ Mustafaa Faati Kala, mi ko yar ca Luga, tàggat ko ci wàllu diine, def ci moom jikko yu rafet.
Moom Làmp Faal Kala, li waral mu jox yitte làmmiñu wolof bokk na ci anam yi mu màgge, ndax bu dee ci wàllu néegu ndayam, ay maamam dañu koo teel a xemmemloo làmmiñu Wolof ci woy ak a waxtaane mbindum mag ñu mel ni Seex Sàmba Jaara Mbay ak Seex Musaa Ka. Làmp moo ngi bokk itam ci wàllu baayam ci askanu Lebar, di ñu Yàlla may xam-xam ci wàllu mboor, cosaan ak aaday Wolof. Ay waajuram xirtal ko lool itam ci fonk tey sàmm ak topp baaxi Maamam.
Yooyu yépp daje ci moom tax mu teel a bëgg cig ngoneem di fentantu ay taalif ci fànn wu ne, di tëgg di leen riim. Xelum Xalam nag, téereb woy la bu ëmb i gis-gis ak i yëg-yëg, di soññeek a àrtu ci anam yu rafet, dëggu, neex a dégg.
LI CI BIIR “XELUM XALAM”
Làmp Faal Kala du mag waaye li taalifam yi biral moo di ne ku xam àddina la, am seeetlu ba tax koo bind ci téereem bii ne Di dund ak ku soxor doy na nattu/Da lay xoqtal di xeex ba nga fattu/Soo dëgërul sa xol bi jeex nga faatu/Te su ñu la tàggee nag ñoo fay jiitu. Mënees na cee yokk ne kenn walla dara feesul i bëtam. Li mu yëg rekk a ko amal solo, muy bind ngir lal waxtaan ak doom-aadama yépp, di jéem a dab seen bànneex. Firnde bi ci jëkk mooy turu téereb taalif bii EJO génne tey : “Xelum Xalam”. Woy yi ci biir dinañ féexal xol, ubbi xel, yaatal gis-gis. Waaye yemul foofu ndax day wone yit ne li koy tax a bind mooy fexee dooleel sunuw askan, ñaax nu ci ànd doon benn, di xàccandoo di dóorandoo. Moo tax Làmp Faal Kala ne : Nanu fexee juboo/Ànd bañ di xiiroo/Ngalla bunu di ŋaayoo/Fàttee joow sunu gaal.
Ndax lii dawul yaram ?
Lu nekk a ngi ci biir “Xelum Xalam” waaye li ci gën a fés moo di ne ki fent woy yii taalibe Baay-Faal bu mag la, di ko ndamoo saa su ne. Nan ko dégloondoo : Nu jóg te sax ci ndigal/Liggéey pastéefu jëf jël/Bunu séytaane dugal/ba far xañ nu jinaan.
EJO-Editions Dakar 
NJËG LI : 5000 Fcfa
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Lamin Mbaay, ab Birigajeb pólis la woon. Mi ngi juddu 4eelu fan ci weeru desàmbar 1952, ca Mexe. Waaye, Aayre-Laaw, ca Podoor, la cosaanoo.
Ca daaray-ndoorteel bu diwaanu Njaaréem la doore njàngam. Ginnaaw gi, jànge na daaray-digg “Jean de la Fontaine” bu Ndakaaru li ko dale 1970 ba 1971, jaar na yit ca daaray “Pigier” bu Ndakaaru ci atum 1973 ; fa la ame lijaasab “CAP comptabilité”.
Lamin Mbaay nowàmbar atum 1974 la ràngu woon ci làrme Senegaal bi, ñu daldi koy féetale ca màkkaanu soldaar bu “Dakar–Bango”, ca Ndar. Ci atum 1975, ñu toxal ko ca C.F.C.B (ci nasaraan “complément de la formtaion commune de base”) ca màkkaanu soldaar Sémou Djimith bu Kawlag. 1976 la dugg lekoolu pólis ak tàggatug wéyal gi, bànqaasu Wattukatu jàmm. Mi ngafa génneek lijaasab “ Certificat“ bu ànd ak “ mention bien ”laata muy dem Cees ci 1977 mottali njàngam ca GMI. Benn at la fa def, ñu daldi koy yóbbu bànqaasu misig bu làrme, mu nekk fa 4i at. Bokkoon na yit ci soldaar yi jàmmaarloo woon ak way-fippu Kaasamaas yi. Atum 1983 lañ ko yóbbu komisaariyaa bu Cees.
Ginnaaw biñ ko dàqee ba fàww ci liggéeyub nguur gi, ci awril 1987, ONU moo ko jël atum 1989, di ko liggéey loo ci UNHCR miy toppatoo daw-làqu yi. Liggéey na yit Podoor, Risaar-Tol ak Ndar li ko dale 1989 jàpp 1993. Bi fi Senegaal ak Gànnaar demee bay bëgg a xare sax fa la ko fekk.
Moom, nag, mujje woon nañ ko delloowaat ca pólisu Tëngéej ci atum 1993. Bu loolu weesoo, Lamin  Mbaay, aji-wommat la, am lijaasab yarub-mbooloo. Rax-ci-dolli, moom, taalifkat la te bind na téere yu bare ci làmmiñi réew mi. Moo jëloon raw-gàddu gi ci jonaŋteb taalif bees amaloon ci atum 1994, méngoo woon ak bés biñ jagleel xeexub sineebar ci Àddina si. 2001, mu jëlati raw-gàddu gi ci beneen jonaŋteb taalif bees jagleeloon 2eelu FIARA (“Foire Internationale de l’ Agriculture et des Ressources Animalières”).
Guddig Mbooyo, mbirum càcc la nu ci Tiijaan di nettali. Moom nag, mooy boroom-këru Maye mi ay takkaayam ne mes, yëf yi ub boppu ñépp. Te ñi ëpp ci gox bi ñuy wax “Quartier Latin“ jàpp nañ ni Tiijaan ci boppam moo ko sàcc. Looloo ko tax a ubbi ab lànket ngir feeñal dëgg gi, setal deram. Alkaati la ni Lamin Mbaay mi bind téere bi waaye lànket bi yombul benn yoon ndax da cee wéet.
Guddig Mbooyo boole na yëg-yëg, naqar ak seetlu te nekk na téere bu yéeme bu laaj njàngat mu xóot ndax sikki doomi-aadama ma yi ciy Lamin Mbaay di fésal. Duggewu ko nag ñaaw lammiñ ak bëgg a xaste. Li mu ci jublu mooy tooyal xol yi, yee askan wi.
Téere Lamin Mbaay bi dafa neex ba ku ko ubbi doo ko mën a tëj defi leneen te amaana bu jeexee nga ne ci sa xel : “Aa ! Xaat ? “
EJO-Editions Dakar 
NJËG LI : 5000 Fcfa
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Paap Buuba Jóob saay na, ginnaaw bi ko feebar bi ñuy wax “Charcot” tërale lu war tollu ci ñaari at ba tere woon koo dox. Ayu-bés bi nu génn, ci dibéer ji, lan yég xibaar bu tiis boobu. Buuba mi ngi faatoo “Lens” ca réewum Farãs, ay atam tollu woon ci 42. Gayndeg Senegaal gi, bàyyi na ginnaaw jabaram “Marion Diop” ak seen ñaari doom Aron Jóob ak Awa Jóob. Mu doonoon futbalkat bu ràññeeku. Mi ngi juddu ci atum 1978, fekk baax ca Tëngéej.
Ni ko ay mbokkam waxe, Buuba gone gu teey la woon, ànd ak dal te yaru. Moom nekkoon na xale bu bëggoon futbal, tàmbale koo ca koñam ag “Asc” Ndefaan laata muy bókki Saltige di ekibub Tëngéej. Foofu la jóge Jaraaf bu Ndakaaru jël ko. Ci atum 1999 la dem Tugal. Bi mu newee Jaraaf nag la xamanteek Ãri Kamara mi ñu wax ne mooy xaritu benn bakkanam, loolu sax yombal na demam “Neuchâtel Xamax” di ñaareelu ekibam ca réewum Siwis. Yeneen yi mu jaar nag mën nan cee lim:
1996-1999 Asc JARAAF.
1999-2000 VEVEY.
2000-2001 Neuchâtel Xamax.
20001-2002 Grasshoppers.
2002- 2004 Lens.
2004-2007 Fulham.
2007-2010 Portsmouth.
2010-2011 AEK Athens.
2011- 2012 West Ham United.
2012-2013 Birmingham City.
Buuba nag ku xarañ la woon ci li muy def. Waaye li gën a tax nag mu ràññeeku ci Àddina sépp, mooy bit bi mu dugal ci caaxi “Fabien Barthez” góolu Farãs 31i fan ci weeru Me 2002. Mu doonoon ndam lu réy ci Senegaal ak bépp réewum Afrig.
Ba ñu ko delloo njukkal ca “Lens” ga mu dëkkoon, néewub Paap Buuba Jóob agsi na Senegaal bërkaati-démb ci àjjuma ji. Buuba nag ba muy yegsi ca “AIBD” njiitu réew mee ko teertu ak ñenn ci ay naataangoom. Delloo nañ ko njukkal lu réy ba tappal ko medaay laata ñu koy  jébbal  boroomam ci gaawu bii ca Tëngéej ga mu fekk baax ci wetu way-juram bu jigéen.
Nu koy ñaanal Yàlla boroom bi yeesal njébbal ak yërmaande ci moom te xaaree ko Jànnatul Firdawsi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
2 Bridgette Kasuka, citée par Said Bouamama, Manuel stratégique de l’Afrique, p.71, Tome 2
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Fan yii weesu, defuwaxu.com, seen yéenekaay ci kàllaamay Kocc, bindoon na fi ab kayit, tudde ko : “Kan mooy jiiteji CESTI ?” Laaj boobu,  am na tey tont : Mamadu Njaay moo nekk ci boppu CESTI, daara ji ñuy tàggate taskati xibaar yi ci Iniwérsite Séex Anta Jóob bu Ndakaaru.
Jonaŋte yi ci diggante njiit lu bees lii la woon ak ki mu wuutu di soxna Kusoŋ Tarawore Sàll. Benn baat doŋŋ moo dox seen diggante biñ waññee kart yi, kon mënees na ni joŋante bi metti woon na.
CESTI, muy ndongo-daara yi fay jàngee nii ak ñi fa jot a jaar, koo ci laaj lu mu xam ci Mamadu Njaay, wax ji benn la : ku xereñ la, laabir te ànd ak sagoom.
Te moom ci boppam, xamle na yéeneek naal yu réy yi mu am ci luy jëmale kanam CESTI. Mi ngi woote booloo, yaatal, weccee xalaat ak jéem a def i jéego ci xarala yu bees yi.
Bu doon moom rekk, xëccoo ak réeroo du am ci Daara ju mag ji, tàmm nay dox ay ay tànki jàmm saa yu ko mënee, rax-ci dolli ku déggook ndongo yi la. Lii lépp, boo ci boolee ni mu yàggee CESTI ak fi mu jaar ba  egsi fa, dafay biral ne ku yelloo jiite Daara ji la te àttan na liñ ko yen.
Ndey Koddu Faal
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
18 SAFAR
Dikkati nga ngir saafaraati sunuy aajooki tawat, yaw 18 safar.
Kon képp ku bëgg a tonowu dikkal màggal 18 safar.
Wépp yiw wees di sàkku dunyaak laaxiraa ngi nga làmboo,
yaw 18 safar.
Ku wuyujiwul man wuyuji naa Seex Bàmbaa woote ngir nu santle ko Laahu Buur ci 18 safar.
Ku yeex a dem ñàkk, ku romb faf réccu, li nga ëmb a rëy, yaw 18 safar.
“Ku bëgg a raw say maas saayiran wa baatinaan fonkal 18 safar”.
Boroom xelkoomay ki biral yile kàddu ñeel sa jëmm, yaw 18 safar.
Ngalla waay kuy wuyuji na làmboo jikkoy saadix jëf fa jëfi saadix ngir sa jëmm, yaw 18 safar.
Jaamu Yàlla: jàng alquraanak xasida, berndeel gan ñi, lilee di ndigal li ñeel sa jëmm, yaw 18 safar.
Aywa muriid, ndigal jëfe. bu kenn xeeb bu kenn yéem ginaar ba ci giléem la sëñ bi wax ci bisu 18 safar.
Dinanu la teeru, dalal la teral la, sëf la sunuy aajook i tawat ba noppi gunge la nga ñibbi yaw 18 safar.
Tey dagaan Laahu Buur fekkeek wér ba at mu jot nu màggal la, yaw 18 safar.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
18 SAFAR
Dikkati nga ngir saafaraati sunuy aajooki tawat, yaw 18 safar.
Kon képp ku bëgg a tonowu dikkal màggal 18 safar.
Wépp yiw wees di sàkku dunyaak laaxiraa ngi nga làmboo,
yaw 18 safar.
Ku wuyujiwul man wuyuji naa Seex Bàmbaa woote ngir nu santle ko Laahu Buur ci 18 safar.
Ku yeex a dem ñàkk, ku romb faf réccu, li nga ëmb a rëy, yaw 18 safar.
“Ku bëgg a raw say maas saayiran wa baatinaan fonkal 18 safar”.
Boroom xelkoomay ki biral yile kàddu ñeel sa jëmm, yaw 18 safar.
Ngalla waay kuy wuyuji na làmboo jikkoy saadix jëf fa jëfi saadix ngir sa jëmm, yaw 18 safar.
Jaamu Yàlla: jàng alquraanak xasida, berndeel gan ñi, lilee di ndigal li ñeel sa jëmm, yaw 18 safar.
Aywa muriid, ndigal jëfe. bu kenn xeeb bu kenn yéem ginaar ba ci giléem la sëñ bi wax ci bisu 18 safar.
Dinanu la teeru, dalal la teral la, sëf la sunuy aajook i tawat ba noppi gunge la nga ñibbi yaw 18 safar.
Tey dagaan Laahu Buur fekkeek wér ba at mu jot nu màggal la, yaw 18 safar.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Bërki-démb 26 sàttumbar ci atum 2020, “Bateau le Joolaa” def na 18i at ci biir géej. Daanaka ñaari-junni nit ñàkkoon nañ ci seen bakkan. Te mujjagul fenn, ay daan amaguñ ci. Moonte kenn mësula gis jéeya ju tollu nii, mu waroon a tax askan week nguur gi taxaw ngir leeral ko. Dañ koy fàtte ba bés bi  dellusi, ñu amal ay ndaje, ne fay dige yoo xam ni, suñ fay jóge mu yem fa. Aa, nun askanu Senegaal, ni nu néewalee dafa jéegi dayo.
Ñi ñàkk seeniy mbokk a ngi wéy di naqarlook fàttaliku, nguur ngi di wéy di dige jàppale ak teg i daan ña sooke suuxu Joolaa bi. Naam, nguur nga woon ca jamono jooju taxawaayam matul woon benn yoon, waaye warul tax nguur yi ko wuutu ni yàcc, ni yasar.
Ñi ëpp ci askan wi yaakaaroon nañ ni nguur ngi ak àttekat yi dañ fay doxe wone seen mënin ak seen fulla waaye bun ko mën a waxee noonu fa la léeb doxe tàbbi géej ndax dige yu dul jéex te lépp naaxsaay.
Ci kàdduy Ablaay Jóob, jawriñ bi yor aadaak cosaan, dees na taxawal “Mémorial le Joolaa” jagleel ko way-lab yi ngir kenn bañ a mës fàtte lu tiis loolu daloon réewum Senegaal ci sàttumbar 2002. Buñ delloosi woon xottu gaal gi, nag, ci lay dàq ndax way-ñàkk yi dinañ mën a dëj dëgg-dëgg seeni mbokk ; dina giifal it lu mu bon-bon meru askan wi ñeel nguur gi ak ñépp ñi seen càggan jur lu ni mel. Noonu sax la ko Bubakar Bóris Jóob di waxe ci Bàmmeelu Kocc Barma(aux éditions EJO, 2017).
Ndey Koddu Faal
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Moone de, ngóor sii ñuy sargal tey, mooy ki daan fitnaal ak a toroxal sunuy maam, démb. Moo leen daan rey guddeek bëccëg. Mooy ki faat sunuy jàmbaar, sàcc sunu alal. Mooy ki daan siif sunuy jigéen, daan xàwwi sutura gor yi. Faidherbe mi nuy sargal, mooy saay-saay bi daan taal i dëkki lëmm, di ko ndamoo. Faidherbe moomu, mooy ndawal nootkat bu xeeboon lool nit ku ñuul, xeeb sunuy mbaax, sunu aadaak cosaan. Ci gàttal, saay-saay bii nees di sargal, mooy ki nu jàppe woon niy mala, suufeel sunuy maam, def leen i surga. Porfesoor Iba Deer Caam tënkal na nu ñaawtéefi Faidherbe yi ci lu gàtt : « Ci diirub 8i weer kese, Faidherbe faat na 20 000i doomi Senegaal. » Maaradeytaali ! Te, lees ci xamul, lim bile, ab xayma bu tuuti la rekk. Nde, mbonte yii yépp nees koy tuumaal, bindees na ko ci téere mboor yi, mu ànd ak ay firnde yu leer yu kenn jéemul a weddi boobaak tey. Moom kay, ku bëgg a xaslu sa bopp, mbaa nga namm i saaga rekk, mooy jéem a layal nootkat bu ni soxore.
Keroog ba muy koñe Fatig, moom ak i soldaaram, tee nit ña génn, dafa meloon ne ku bew te ame mànditeg coxorte. Bés boobu, ca la jàmbaaru Farãs bi, di toppandoo xeltukat yi, waxe woon kàddu gii : « Ñii de, dees na leen rey, deesu leen toroxal ! » Kii moo baax rekk ! Lii de mooy dëmm rey la, jaale la.  Ndeysaan. Seŋoor dafa barde woon ci wax ji ba faf baamu ko cib taalif bu neex bees di fekk ci téereb taalifam bii di Chants d’ombre. Yemul foofu de. Neex bi ko kàddug nootkat bi neex dem na ba mu def ko taasuw làrme bi. Làrme bi nga xam ne, bokk na ci campéef yees gën a fonk ci réew mi, te weg i nitam. Dafa jot, nag, nu xoolaat gàkk-gàkk bu ruslu bii.
Lan moo sabab lu ni mel ?
 Sama maas geek ñi nu jiitu setuñu ci. Nun, mag yi, danoo lajj. Moo tax, xeex bi ndaw yi sumb tudde ko Fàww Faidherbe daanu daf nu war a yee. Mënunu lu dul nangu ne, 1960 ba tey jii, noo ngi dëkk ak màndargay nootaange yi fi ne gàññ, wër nu. Te, bu dee wax dëgg rekk, mësuñoo gëtën kenn ; maanaam, bariwaayu màndarga yoyii ak seen yàggaay, mësul a naqari ñu bari. Ci sama bopp laay jëkke, nag. Ndax, muccuma ci mbasum tekk-tekkaaral mu doy waar moomu nga xam ne, ñépp la wàll. Moo tax, bi ma toogee seetlu xëccoo bi am ñeel nittabaxon (estati) Faidherbe bi, dafa am lu ma ci jaaxal. Ak li coow liy bari yépp, am na ci ñoo xam ne, seen ñàkkub yëg-yëg ak seen xel-ñaar tere na leen a gis jéng biñ leen jéng. Mbaa du moo leen gënal sax…
Lu ni mel, nag, boo ko dee wax, du ñépp ngay diir. Da cee am ñu ràññeeku ñooy jam. Buu dee biralug mbëggeel ñeel réew mi ak di sànniy xeer ab sagaru nittabaxonu, xam naa ne, man, jekkuma ci. At yi ma jot def Ndar yépp, taxuma woon gis tilim bu nittabaxonu Faidherbe biy tilimal béréb bi. Amaana, sax, ma réere woon ne, am nab nittabaxon bu fa ne jodd.
Bu ma juumulee, Sémbeen rekk a fi yónne woon Seŋoor ab bataaxal bu wex xàtt ci atum 1978. Gisaatuma keneen ku naqarlu teewaayu nittabaxonu Faidherbe laata ndawi tey yi di ci sóobu. Moone de, Ndar, ak ni mu rëbe woon, ñàkkul woon i way-fippu yi ko mënoon a def. Ndar-Géej mi ngi xam ne, li fa meññ ci jàmbaar yu góor ak yu jigéen, nekkoon i bañkat, kenn xamul nu mu tollu. Te, ku ci nekk mënoon na jàmmaarlook nootkat bi nga xam ne, ca allaaxira ba mu nekk, mi ngiy damu, di nu ñaawal ak a kókkali. Bu dee bañkati nootaange yu bare jaar nañ fi ba jóge fi te mësuñu cee wax, du càggan ne dañoo ñàkkoon yëg-yëgug mbatiit. Dafa di, mbir maa leen fàbbi woon. Loolu, nag, lees mën a dégg la.
Li am kay mooy, tabax bi fa waxaalekati Farãs ya samp ci atum 1886, dafa dem ba seey ci biir càkk bi. Te, bu leen kenn nax ; estati bi amul as tuut ci taar. Mi ngi la ko ñaawal bii peeru ñaaw !  Réyul ba tiim taaxi dëkk bi. Waaye tam, tuutiwul tuutiwaay biy tax ñuy wax. Boo xoole, sax, danga naan ndax estati Faidherbe bi jar na riir ak ŋàññ yii yépp. Ndax estati bu ñàkk solo bii jar na nuy yàq sunuy tëflit ? Estati boo xam ne, ci béréb bu cate te ruqe la nekk. Ndeysaan, muŋ fa ne yogg-yoggaaral, mel ni ku nekk cib kaso, xat fa lool, donte ne nëbbeesu ko jant bi. Kon, bu fi estati bi nee jodd ba tey jii, dara mayu ko ko lu dul li mu doon ki jëkk a noot dëkk bi. Nde, cër boobu kese la fi dese, ginnaaw xarnook xaaj ci tey. Estati bi daf fa nekk noonu rekk, di màndargaal démb ak mboor te safanook dundu nit ñi. Daanaka, tekkiwul dara ci ñoom.
Xam naa yaa ngi naan : « Waaw ! Bu dee loolu la kay, warul a gëtën kenn, walla ? ». Sa beneen moroom laajati ma, ne : « Waa tamit, bu fi jógee, nu nuy def ? ». Lii, nag, mooy gutë gi jaaxal Ndar-Ndar yi. Mën na am sax du Ndar-Ndar yépp a ame njàqare jile. Ndaxte, ci sama xalaat bu gàtt, doon Ndar-Ndar te juddoo fa taxul a doon Doomu-Ndar. Sunu wax ji, nag, Doomu-Ndar yi laa ci jublu. Amaana, ñoom, li leen gën a jaaxal ci déjjatib estati Faidherbe bi, mooy njeexital yi muy ami ci seen démb, waaye du jëmmu Faidherbe ci boppam.  Ndaxte, Dommu-Ndar yi ci seen bopp, fullaluñ ko noonu. Waaye, ragal naa ne, nes-tuut, ciy jooy lañuy mujje. Ndege, bu dee am na estati buy sukuraat, mooy bu Faidherbe bii. Moom, kay, dafa mel ni yoor-yoorub 2017 boobu la malaaka yi lem ay dëbësam. Mooy keroog bi ngelaw li dugge ci coow li, di sotle ñi koy ŋàññ, daldi koy yékkati ba ci kow, ne ko réll ci suuf. Xam naa yaa ngi naan : « saa way,  loolu mbirum mbindaare mi rekk la. ». Ba tey. Mën na nekk. Waaye, loolu de, gëmloo ko taalibe yu xër yi du yomb. Ndaxte, ñoom, jàppuñu ne, li tax ngelaw li taamu njëlub 5eelu fan ci sàttumbar, dub tandle. Nde, dafa méngook bés bi ñuy àtte Séex Axmadu Bàmba ca kërug àtte gi mu janool, daan ko, gàddaayloo ko 7i at ca Gaboŋ.
Ak lu ci mënti am, ngëleenu guddi googoo a tax ay ndaw, diy way-moomeel, am xelu taxawal mbotaayu Fàww Faidherbe daanu. Ànd ak riirub Black Lives Matter, ñi sos mbootaay mi, ñoom Xaadim Njaay, Paap Aliyun Jeŋ, Ceerno Dikko ak Daawda Géy, fexe nañ ba soppi lépp. Cig ndaw lañu tollu ; kon jaadu na ñu jiite xeex bi. Ndax, donte ne estati bi démbug nootaange lay màndargaal, jubluwaayu xeex bi dëgg-dëgg, ëllëg la ñeel. Ëllëg googu, nag, ëllëgu ndaw yi la. Li koy firndeel mooy woo bi leen Piyeer Saane woo. Ñoom daal, dañuy taxaw ci weti tali yi – ak ci otoruti xibaar yi ! -, ku romb ñu ne niib sab loxo, ne la : « Xoolal bu baax Tubaab bi ne jodd ci nittabaxon bii ak mbind mu ruslu mii “Senegaal gërëm na la !” ». Teg ci ñu laaj ko, ginnaaw biñ leen nettalee coxorte yu xarekat bu néegoon boobu dëkke woon, « Ndax jaadu na nuy sargal ab saay-saay bu sànkoon sunuy maam ? ». Nu wax ko te dee, lii dafa juunuunu te ñaaw ba fu ñaaw yem. Rax-ci-dolli, day wone xeeb bi nu xeeb sunu bopp. Naka jekk, lii la ñépp daan xalaat. Waaye, kenn amul woon jotu taxaw ci. Tey, nag, boyalees na làmmiñ yi, di jibal i kàddu yiy jëmmal mer mees deñcoon ci xol yi, te xamuñu ci woon dara.
Kàddu yooyee waral tey xel yépp dem ci Faidherbe, ñu koy waxtaane fu ne. Kàddu yooyee, nag, ñu ngi mel niy paaka yu ñaw yees koy jam. Mbugal gënul a tar lu ni mel. Tey, ñi mu tooñoon ñoo fas yéene dekkal ko ngir bii yoon, ciw waxin, fexe ba mu dee dëggantaan. Fi ñu mujje mooy ne, dem nañ ba nga xam ne, kenn mënatul a romb estatib Faidherbe te teewaayam ci béréb du la jaaxal. Loolu rekk ndam la ñeel way-moomeeli mbootaay mi. Xawma, nag, ñan, ci ñi bëgg ñu bàyyi fa esxati ak ñi ko bëgg a déjjati, ñoo ëpp mbooloo. Waaye, loolu amatul solo. Li am ba des mooy ne Faidherbe mi ngi ci lalub deewam. Moom sax, xuloo bi jigu ko. Ndaxte, saa bu kàddu jibee ñeel ko – muy bu koy làyyil walla bu koy jam -, day doon ab pont bu bees bi ñuy daaj cib tàddam. Sama xarit bi, Luwi Kamara wax na keroog ci ngoon ci benn tele ne : « Bu fi estati Faidherbe bi jógee, amaana ma yëg tuuti nammeel. Waaye, duma ci mës a am lenn lu may réccu. » Kàddoom yi dañuy wone fit ak xay giy màndargaal Doomi-Ndar yi. Waaye, ni ma ko dégge nii, mel na ni day tàggook estati bi…
Nun, sax, noo ngi fiy werante rekk, te Faidherbe, moom, ma ngay noppalu ca benn néeg bu ndaw ca Centre de Recherche et de Documentation de Saint-Louis. Ndax xamoon ngeen loolu ? Kon, nun daal, cib tabax bees « kutt », ndax liggéey yees di amal ci béréb bi, lanuy xiiroo ak a ŋaayoo. Bees sukkandikoo ci njiit yi, dees na sampaat estati ci diggante saŋwiye ak màrs 2021. Muy lu doy waar ba jaaxal nu. Ku dem, nguur gi da koy taafantoo rekk ngir suul wax ji, ni nu koy defe ci miim réew. Ak lu ci mënti am, doxalinu nguur gi, nooni górnoor ba woon lay jig. Ñoo amagum ndam. Ndaxte, fexe bañ déjjati fa estati Faidherbe bi du woon lu jafe ci yomb. Tey, li ñuy xeex mooy ñu bañ ko fa daajaat. Xeex boobu de, moo gën a yomb fuuf, sax. Nde, bi coowal George Floyd bi jaare ba tey, foo dem ci àddina si, songees na bépp estati buy màndargaal « coxorteg nit ku weex » – ngir baamu kàdduy Amelia Plumelle-Uribe – ñeel yeneen xeeti nit ñi. Jamono ja ñu doon xeexal àqi maxejj ñeel boroom der yu ñuul ya ca Etaasini ak jamonoy « apartheid » ba sax, xeex bi tasul woon ni mu tasee tey ci àddina si. Gisuma naka la nguuru Maki Sàll mën a jéllalee coow lu ni mel.
Bu Maki dofee ba sampaat estati bi ngir ragal gi mu ragal Pari, ak fi jamono tollu, dina yéem ñu bari. Su booba, dina wone njaam giy màndargaal digganteem ak Farãs ci anam bu fés. Sikk amul ci ne, bu loolu amee, àddina sépp a nuy ree ; rawatina jamono joo xam ne, farañse yi ci seen bopp, Faidherbe da leen a tàmbalee soof. Ba tey, buñ ko làqee yit, du leen ci tax a génn. Fim ne kay, féeg soppiwuñ turu palaas bi, duñu am jàmm.
Jamonoo ngi dox, te yéexantuwul. Am nay tegtal yoo xam ne, dañu leer nàññ. Tey jii, wax ji lenn rekk la, te mooy : kan moo war a wuutu Faidherbe. Ñaari kilifay politig yu mag , Mari Tëw Ñaan (jawriñu njàng mu kowe ja woon) ak Aminata Ture (njiitu jawriñ ja woon te jiite Ndajem koom, nekkin ak càkkéef bi), ñoom, wax nañ ba mu leer ne dañ fi war a jële màndargay  nootaange bu gàcceelu bii. Iba Deer Caam, nekkoon fi jawriñu Njàngu mi, xàlloon na yoon wi keroog ba muy soppi turu liise Faidherbe, tudde ko Séex Umar Fuutiyu Taal. Nu fàttaliwaale ne, Iba Deer Caam moomu, moo taxoon ba liise Gaston Berger bu Kawlax tuddu Valjoojo Njaay. Gis ngeen !  Pomu Ndar bu siiw beek menn ngérum Ndakaaru mu mag ñoo ngi xaar seen ay ngir nees ngéntewaat leen.
Ku dem yaa ngi naan : « Yeen moom singali ngeen nootkat bi de ! Xanaa moom rekk ngeen gis ? » Déedéet. Kenn singaliwu ko, sax. Naam, Tubaab yu mel ni moom yu bari jaar na fi. Waaye, kenn ci ñoom ëppalul ni Faidherbe. Waaw, moom kat, bi mu dee ba léegi, dafa lànk ne du nu abal, foo dem fekk ko fa. Ngóor si moo fatte ci boppam ! Dafa di, ñi koy layal ci boppam te rusuñu ci dara –loolu lañu seetlu ci ñoom -, war nañoo xoolaat seen bopp, jàngataat mbir mi. war nañoo jéem a xam ndax màggal gu ëpp gi ñuy màggal nit ki jar na ko. Sémbeen waxoon na dëgg, keroog ba mu bindee, joxoñ Seŋoor mi nekkoon njiitu réew mi, wax ko baat yu ñagas yii : « Xanaa réew mi amul ay jàmbaar, góor ak jigéen, yu yeyoo nu tudde leen sunuy liise, sunuy kolees, sunuy tiyaatar, sunuy iniwérsite walla mbedd yeek ngér yi ? » Muy lu jar a laaj. Bu fekkee ne yit xamees na tontu bi, jar na nu laajaat lu tax, boobaak tey, weesoogunu laaj bile.
Bu dee am nam njàngat biñ mën a jànge ci séqoo reéw yi, mooy ne : foo fekk am réew mu ñu mës a noot, lenn ci njeexitali nootaange bi dañ fay des. Du lépp ay  deñ ba jeex tàq. Moom daal, dara beesu fi. Te, du Afrig rekk la Ërób bu ndaw bii jaay doole, noot ko ci xarnu yii weesu. Fépp fu Ërób mës a jaar, daaneel na fay nguur, jéng nit ña, taal dëkk ya door a lal i pexeem, di raxas ak a mooñ ndànk-ndànk boppi njiit ya. Noonu mu def, néewal doole nit ña ak suufeel sen i diine, moo ko tax wëlbati koom ya ak séqoo nit ña ñeel ko.
Ni Tubaab biy def ba soppi nit ña muy noot ngir soppi leen i surga, lu jar a bàyyi xel la. Rawatina fii ci Senegaal. Ku yër mbooru réew mi, diŋ ci fekk lu bari lees mën a jàngat. Li ma jublu ci wax mooy ni Faidherbe doon jéem a def Siidiya Jóob. Ndekete, Faidherbe, mébétam moo doon fexe ba Siidiya Jóob, bummib Waalo ba woon, doon Baraag boo xam ne, surgab Farãs lay doon. Maanaam, daf ko bëggoon gàlliloo, soppi kob tubaab bu ñuul. Yàllaa baax bi pexeem bu yées moomu àntuwulee. Wëliis xoromal yeek mbir yiñ ñàmbaas ci nettali yi, wax jii lu wér, amoon na fi. Waaye, ba tey, ñu bari gëmuñu ko. Li ci gën a yéeme mooy ne, Senegaal, as-tuut ci askan wee xam xew-xew bile. Xanaa nu tënkal leen ko rekk.
Lingeer Ndàtte Yàlla Mbóoj mi sunu géwél yiy faral di woy ak a tagg moo ndeyu Siidiya Jóob. Kon, Siidiya, moo waroon a dooni Baraag, buuru Waalo ba woon. Lingeer Ndàtte Yàlla Mbóoj moomu la Aminata Ture wax ne nañ ko tudde palaasu Faidherbe bi. Bi ko nootkat biy ga, di ko dugal ca Ecole des Otages bu Ndar, 10i at doŋŋ la amoon.
Siidiya, nag, gone gu teeloon a am xel la, ñoroon lool ànd ak muusaay bu jéggi dayo. Bi ko Faidherbe ràññee ci biir i maasam ngir xelam mu ñaw, daf ko daldi féetewoo, doomoo ko daanaka. Ci la nasee ay pexe ngir gàlliloo Siidiya. Moom, kay, ab tubaab bu ñuul kukk la ko bëggoon def, muy ndawul Farãs. Maanaam, daf ko bëggoon a def doxandéem ci biir i mbokkam ak i jegeñaaleem, maanaam ab buur bu wàccu soow mim nàmp ci meenu cosaan ak aada. Tey, bu faral di dégg Siidiya « Léon » Jóob, dafa fekk ne Faidherbe dafa tàmbali woon jëmmal naalam ba. Nde, moo ko ngéntewaatoon, toftal turam ci turu Siidiya, tubbiloo ko, dugguloo ko ci diiney nasaraan. Kii mooy dëmm, waay ! Moom, de, këf ruuwu gone gi la bëggoon.
Siidiya wone na xareñte bu réy ca lekkoolu tubaab ba. Faidherbe bég lool ci « doomam » ji, jël ko, yóbbu ko Alse ngir dugal ca « Lycée Impérial » ba fa nekkoon. Wànte, dëkk ba neexul woon Siidiya. 2i at kese la fa def, Faidherbe delloosi ko Ndar mu àggaleesi fa njàngam ci benn daara bu ay niti diine jiite woon. Jamono jooju, Siidiya ñeewul woon kenn. Moo yeyoon kat, wax dëgg. Waaw, ku sa juddu rafet, muus lool, Faidherbe féetewoo la, gënale la te la di la nabb-nabbee, nga xér lool ci pexem xare làrme (ci waxi ñenn ñi)… mo ku Yàlla wërsagaloon lii jamono jooju, loo doon waxati ! Noonu, Siidiya demoon ba mokkal lépp ci ni tubaab biy dunde, di ko doxe, di ko waxe, di ko lekke. Da daan dóor kostim yu dal, di lekke ni tubaab yi, di làkk farãse bu leer. Ci gàttal, Siidiya nekkoon na tubaab bu ñuul ni ko Faidherbe bëgge woon. Moom kay, jarul sax ñu leen di wax ne demoon na ba xeeb ay ñoñam. Xam naa jëli woon nga bu yàgg. Waaye, wolof nee na, yàggaayu bantu ron ci ndox, du ko tax a doon jasig.
Saa bu ndaje amaan, nag, géwél Majartel Ngóone Mbay da daan faral di woy ak a tagg Siidiya. Benn bés, am ndaje mu mag ca Mbiloor, gewel gi lànk ne du ko woy bile yoon. Siidiya laaj ko lu tax, géwél Majartel Ngóone Mbay ne ko : « Siidiya ! Mënatuma laa woy ndax xàmmeetuma la. Soppi nga saw colin, soppi saw nekkin, soppi saw doxin. Benn waalo-waalo déggul làkku doxandéem wi ngay wax. Siidiya Ndàtte Yàlla Jóob mi ma daan woy saay na ! » Siidiya ne yàbb, xamatul lu muy wax. Kàdduy géwél gi dañ ko jam ci xol. Mu mel ni kuy door a yeewu ciy nelaw yu xóot. Ci la Siidiya xamee ni, moom kat, dafa wàccoon yoon, nekkoon ku réer. Mu door coppiteem gi, fas yéene solaat mbubbu cosaan. Noonu, dem na ba, bees sukkandikoo ci waxi ñenn ñi, benn baatu farañse génnatul woon ci gémmiñ gi. Mu tuub, dellu ci diiney maamam, sàndi fale turu « Léon » bi Faidherbe dolli woon ci turam.  Ca la doonaatee Siidiya Ndàtte Yàlla Jóob.
Faidherbe, nag, mer ba futt. Cim xelam mu gàtt, dafa jàppoon ne Siidiya daf ko wor. Kon, xare rekk a fi sësoon ngir fayu, faj gàcceem. Waaye, xare boobu, du ko fekke. Ña koy wuutuji ñoo koy mujje xare ak Siidiya mi fétteerlu woon seen kow. Siidiya sona leen lool, daldi leen daan ci tooli xare yu bari. Ndeysaa, dañ koy mujje jàpp, tëj ko kaso ca Bàngooy. Gannaaw gi, ñu gàddaayloo ko, yóbbu ko ca àllab Ndeng-Ndeng ba ca Gaboŋ. Bi mu fa nekkee, nag, nootkat ya fa nekkoon ak moom yépp a ko bëggoon. Ñooñoo ko dimmali woon ci suuf ba mu am gaal gu ko delloosi Senegaal. Waaye, bi gaal googu teersee ca waaxu Ndakaaru, kolonel Brière de Lisle yég ne mi ngi ci biir, dafa yéeg aartu ko, xamal ko ne buy génn rekk ñu soqi ci kowam. Siidiya wàccul. Gaal googoo ko delloowaat Gaboŋ. Xol bi metti, tooy, mu xam ni dootul delsi. Jamono jooju, 30i yu mat sax amagu ko woon. Benn guddi daal, ci weeru suwe atum 1878, la soqig fetal ci xolam, xaru.
Lii rekk doyoon na ci ñu boole Siidiya ci coowal Faidherbe li lëmbe réew mi.  Ndaxte, kenn ëppalewu ko ci. Wax ji wax ji, li nu wokk ci coowal estati Faidherbe bi, moo xuri woon Siidiya Ndàtte Yàlla Jóob, jàmbaar ji. Ndeysaan, bi fa Siidiya jógee ak léegi am na xarnu ak xaaj. Waaye, mi ngi mel ni mësta gane àddina. Senegaal de, fàtte nañ ko bu yàgg ba mu des, xéy, Waalo ga mu fekkoon baax. Moone de, ni mu ne wëréñ, keroog ca Mbilor, am na njeexital yu réy ci sunu jaar-jaarub politig. Xam ngeen ne, bu pexem Faidherbe bi ñeel Siidiya àntu woon, neneen la fay deme tey. Nde, ku xam Faidherbe, ak ni mu daan doxale, boo demee daf ko daan waajal ngir ngemb ko, teg ko ci jal bi, nees koy waxe tey. Siidiya Ndàtte Yàlla Jóob, bi muy am 20i at kese la nekkoon tofu-liyatnaŋu làrmeb Farãs, aayoon lool ci xare. Mënoon na dem ba Górnooru Senegaal bu mag bi walla sax njëlbeenug nit ku ñuul kiy jiite nootéefi Farãs yépp. Bu loolu amoon, mooy doon sunu royukaay bu gën a mag, tey. Ndaxte, nun kat, danoo tàmm di màggal képp ku jëkk a doon dara ci nun, ak lu mu mënti doon. Muy Belees Jaañ, di Seŋoor walla Lamin Géy, barile nan fiy politise yu mag yoo xam ne, ci « jëkk a doon dara » rekk lañ amee tur. Wóor na ne, bu Faidherbe amoon li mu bëgg ci Siidiya, Senegaal du mel ni mu mel tey. Te ragal naa ne sax, doon na fi gën a ñaaw…
Warees na raxas sunu mbedd yeek yoon yi, setal leen ci tur yu mel ni Jules Ferry, Pompidou, Charles de Gaulle ak ñoom Béranger-Ferraud. Moone, coow lii – muy lu am solo – jéggi nay mbedd ak i estati. Dafa aju ci sunu ëllëg te ñeel sunu nekkin ci kow suuf. Looloo tax woyuw Fàww Faidherbe daanu yomb a lëkkale feemuw Black Lives Matter mi muy awu. Noonu lees war a jàngate doxalinu Siidiya Ndàtte, keroog ba mu tànnee dellu cosaan. Moom de, dundam bu gàtt bi jàngal nan ci lu bare ci sunu diggante ak nootkat bi. Moom, mënees na wax ne, ab bañkat bu amoon i pexe la. Xeex bi mu daan xeex ak nootkat bi, yàkkamtiwu ko woon. Te, nekku fi woon di fas i kóllëre ak di walbatiku. Dooley ñii walla ñee safu ko woon.  Jaar-jaaram rekk yeewoon na ko ba xàmme pexey nguur, ak ni ñuy faral di deme. Demoon na ba nànd ne, nootkat bi, xayadiloo nit ña mu nootoon a ko taxoon a jóg, yàq seenug nite, gàlliloo leen. Ba keroog ñu koy jàpp, mi ngi jéem a xamal ay moroomam solos bennoo bu mag biñ war def ngir xeex nootkat bi. Gis nan ne, yéenem ji àggutoon.
Jàmbaar ju mag jii, yeyoo na nguurug Senegaal  xar tànki-tubéyam ngir delloosiy yaxam ci réew mi. Ay falaafoon ca Dagana, doon nañ jem a def dara. Waaye, kenn déggatu leen. Séku Ture moom, ca jamonoom, fexe woon ba njiiti Gaboŋ yi delloo ko néewub Almaami Saamóori Ture. Jot na, sunuy njiit roy ci moom. Bu nu déjjatee estatib Louis-Léon César Faidherbe bi, tóllanti ko ak delsib Siidiya Ndàtte Yàlla Jóob ci réew mi, dina doon lu réy a réy.
CI TEKKIG PAAP AALI JÀLLO
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Waa Mamel, fii ci Ndakaaru, naqar ak tiis lañ fanaanoo. Li ko waral mooy tuut-tànk bu tollu ci benn at moo daanoo ci seen taaxu kër, ñàkk bakkanam. Ci Senenews mi nu jële xibaar bi, kii faatu ak séexam ak seen mag ju am 4i at la seen yaay boole tëj ci kër gi ngir mën a dem ayeropoor Blaise Diagne gunge ab xaritam. Ci ginnaawam, la benn séex bi am lu mu waddle, bëgg koo for, ci laa daano. Naka lañ ko yóbbu ca bérébu fajukaay ba, yàggul dara, mu génn àddina.
Nee na ñu ndaw soosu jur xale yi mi ngi ñibbisi ci weti 22i waxtu. Laata muy agsi jot nañ koo tàgge doom ji. Muy tiis wu réy. Xéy-na mu war cee boole réccu. 
Li wolof naan, yedd yërëm a ko gën, ndaw si war a boole naqar ak réccu ku ko yërëm la soxla. Waaye li jaaxal ñépp mooy naka la xel mën a nangoo ngay tëj ci kër gune gu am 4i at doŋŋ ak ay rakkam yoo xam ne xéy-na sax feraguñum soow, génn te Yàllaa xam kañ ngay delsi ? Lu tax xalaatoo ni musiba mën na am te duñu am ku leen wallu ? Ndogal dëgg la. Yenn saay nag ndogal loxoy boroom mi ngi ci biir. Waajur bu nekk, sàmm la ci njabootam.  Yal na séex bii faatu xippee àjjana.
Ndaw si, yal na ko Yàlla may xolu muñ te sàmmal ko ñi ci des.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Soxna Kumba Mbόoj, ñu gën koo xam ci turu Kumba Falilu, mi ngi am 20i at, doon ab ndongo ca Daaray Sorbonne ca Paris. Moom nag tàmbali woon naa bind ci kàllaama nasaraan ba mu amee 12i at. Ci weer yii ñu génn, di dugg ci safar gi, ci lay soog a bind ay taalifam ci wolof, jëmale leen ci ku tedd ki, Xaadimu Rasuul, ak ug njabootam.
KU TEDD KI
Tay ma jël sama xalima jéem a kennal kenn ki
Mooy ki ump ñépp te jox ñu jëmmi ku tedd ki
Jubal ñu ndax yor taxawaayu Yonnent ya
Teg ñu ci yoon wi gën muy yoonu muridiya
Moo wax la kenn waxul dem fa kenn demul
Jëf lu kenn jëful Boroomam jox ko lu kenn amul
Moom rekk a ni déet ba ñépp nee waaw ca biro ba ca Ndar
Nanguleen ko ndax moom rekk a fi nekkoon ba muy tar
Moom rekk moo sax cig dundam di liggéeyal Boroomam
Tax mu ne cëpp ca géej ga julli bañ a tooñ moroomam
Moo jommal saytaane te semmal tubaab yi
Dem ca tukki bu sori ba indaale sarica bu duun
Liggéeyal la kenn liggéeyalul Rasuulul-laahi
Yaay jàmbaaru Yonnent bi yaay Xaadimu Rasuul
Di jàmbaari Lislaam ñàkk laa am wόorul
Indil nga ñu xasida yi samploo ñu ay daara
Moo tax duñu tàyyi di la sant cëy doomi Maam Jaara
Seex Ibra Faal di sa jàmbaar cëy Faal kenn du moom
Ñun it ñu dëkk ci di wax ni Bàmba yaa nu moom
Danga di kenn doo moroomu kenn bokkook sëriñ si
Moo tax ñu lay kennal dëkk ci di la sant naan la Bàmba MERCI
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Bérébu liggéeyukaay yu bare tëj nañu ndax mbas mi, loolu la ab lànket bu Programme sénégalais pour l’entrepreneuriat des jeunes (PSE-J) xamle ciy xibaar. « Liggéeyukaay yu bari wàññi nañ li ñu daan liggéey, gis nañu ni 43,7% ci seen doole jot naa wàññeeku ci diirub mbas mi. » Bi kurél gi gëstoo këru liggéeyukaay yi ne ci réew mi yépp, gis nañ ni ñawkat yi, mbaa di liggéey liggéeyu loxo, la seen doole gën a wàññeeku. Lu tol ci 67% ci xaalis ba ñu daan am la ñu ñàkk ndax mbas mi. Baykat yi, sàmm yi ak nappkat yi tamit ñàkk nañu xaalis bu baree-bare. Ñiy liggéey ci oto yeek dem beek dikk bi daal ñoo xaw a tane demin, ginnaaw 20% ci seen xaalis rekk lañu ñàkk.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
«Kenn du jëfandikoo Covid Organics fii ci Senegaal». Porfesoor Musaa Séydi xamle na ni garab gii di Covid Organics te juge Madagaskaar du bokk ci garab yi doktoor yiy jëfandikoo ngir faj koronaawiris. Bi gëstukat yi saytoo bu baax garab gi, gisuñu ci chloroquine, gisuñu ci it benn doom buy faj koronaawiris. Te li gën a yéemee ci garab gi mooy, kenn mënul a xam dëgg-dëgg liñ ci xooj yépp astemaak liñ ko defare. Rax-ci-dolli, bi doktoor yi jàngate li ne dëgg ci garab gi, fekk nañ ci poson, loolu tax leen a tere Covid Organics fii ci Senegaal, ndax dara wóoru ci.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
TUUBAA
Ki yore kàddug « Muxadimatul xidma » di Maxtaar Kan, mu ngi xamle ne « li wér te wóor mooy ne ab góor-jigéen kenn du ko suul Tuuba walla ci yeneeni sëgi jullit yi, sunu diine da koy aaye. »
KORONAAWIRIS
Gii Maryiis Saaña yedd na njiitu réew mi Maki Sàll ak jawriñu wér-gi-yaram u Senegaal, Juuf Saar, wax leen ne : « waruñoo tere ku daje ba noppiy wëlbatiku di ko def ñoom ci seen bopp… »
BÓOMUG JON LENON
Màrk Sapmaan mi reyoon Jon Lenon, ci 8eelu  fanu desàmbar 1980, wax na li ko ko taxoon a rey : « maa rey Jon ndax dafa siiwoon lool sax, moo tax fu ma tollu dama daan wut ndam, ndax sama bopp rekk moo ma ñoroon …»
FUTBAL
Luwis Suwaares jóge na Bàrsaa. Dem na Atletikoo Madrid. Ba muy tàggatoo ak waa Bàrsaa, nag, démb ci suba si, ciy jooy la fa jógee.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ginnaaw bi nguurug Ibraayim Bubakar Keyta daanoo ci weeru ut 2020, réewum Mali mi ngi doon wéyal ay waxtaan ngir tabb njiit laata ñuy mën a amal ay wote. Démb ci altine ji nag tabb nañ Bah Ndaw. Ay atam toll ci 70, muy tamit ku am taxawaay ndax tollu na ci 1m 95, tax sax ay jegeñaaleem di ko dàkkentalenjool mi. Bah Ndaw nag doomu Malipiir, bokkoon ca xareem laata muy  jàngi ca Risi, ba mu fa noppee la dellusi bokk ci kilifay soldaar yi. Moom Bah Ndaw doon na ku ñu jox cër ca Mali ; ci atum 2014 nekkoon na fa jëwriñ ji ñu dénkoon kaaraange réew mi. Waaye yàggu fa lool ndax mook IBK bokkuñuwoon i gis-gis looloo waral ba mu tekki woon ndombog–tànkam. Moom Bah Ndaw nag, dina jàkkaarlook doomi Mali yi ci àjjuma jii ngir waat. Yéene booboo ngi bàyyikoo ci Asimi Goyta.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Taalif ci Maam Abdul Asiis Si Dabbaax
Mag mat naa bàyyi cim réew
Seex Abdul Asiis Dabbaax ndey-ji-séex
Luň mer mer bu waxaan xol yi féex
Gis naa ko bés jàkkay Kaay Usmaan Jéen
Ba may gune muy yooru baň ku ko séen
Meloy ku woyof la ma dikke ca Tilléen
Maam Kaatim Ture naa wàllsileen
Sëriň ba jàngi woon Faas Ture ngi nii
Reenub cofeel la saxal sama xol ba nii
Gisatuma ko fenn xanaa di ko gént
Bu ňuy ňaan baň sunu réew mi gent
Moo xam ay la nawet walla njéeréer
Sunu xel yépp dellu sunu góor ga réer
Docteur Daouda NDIAYE Jaraaf
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Dees na amal màggalu Tuubaa ci 6i fan ci weeru oktoobar. Ginnaaw bi ndigal li  wàccee, Serin Muntaxaa Basiir Mbàkke ci kaddu Seriñ Bas Abdul Xaadr moo ngi xamal mbokku taalibe yi ni, donte ci jamonoy mbas lanu nekk Màggal gi fokk mu am. Ndax bés boobu (18i safar), ci la boroom Tuubaa demoon liggéeyal boroomam ba am lii tey. Moo ngi xamal mbooleem taalibe yi, ni, dina am ag coppite gu jëm ci ay matuwaay ngir xeex doomu-jàngoro jii di koronaawiris, ñu mën cee lim:
Di ñaax mbokk i taalibe yi ñu jënd lu tollu ci 5i alfunniy mask.
Ngir nu moytu dajaloo bi, xew-xew yi ñu daan amal ci bésub màggal gi dina ñu ko jaarale ci jumtukaayu xarala yi ngir ñépp mën cee jot.
Lu tollu ci 5i téeméeri ndaw dinañ nekk ci péggu jumaa ji ngir xool ndax taalibe yi wormaal nañ dogal yi.
Dinañ dakkal itam njaay mi ci wetu jumaa ji ba noppi taxawal 150i dispañseer ci Tuubaa ak li ko wër.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Saajo Maane dugal na ñaari bal ci joŋante bi ekibam Liverpool doon amal démb ak Chelsea. Ci ñaareelu fanu joŋante yi la dugal balam yi njëkk ci atum futbal mu bees mi.
Bal bi njëkk mi ngi ko dugal ci 50i simili, bi ci topp ci 54i simili, muy ñaari bal ci diggante ñeenti simili.
Njiitu ekibu Senegaal wone na mëninam, ñaari bal yii mujj yokk lim li mu dugal ak Liverpool ci 65i bal. Mu tollook li español bi Fernando Torres mës a dugal ci diir bi mu def Liverpool.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Kafrin, Fatig ak Kawlax am nañu gan fan yii weesu, gannaaw bi njiitu réew mi Maki Sàll doon wër dëkk yeek gox yi ngir saytu mbeyum ren, boole ci waxtaan ak baykat yi. Maki Sàll di rafetlu ni àll bi ne jópp, wone it mbégte ci taw bu bari bi rot, bokk ci li naataal gàncax gi.
Mi ngi ñaax itam boroom alal yi ñu geestu mbey mi ak jur gi, ndax bey ak sàmm bokk na ci li gën a gaaw a suqali koom.
Beykat yi nag, ñi ngi fàtteli njiitu réew mi ne «dige, bor la», moom mi leen dig ay jumtukaay, xarala ak i masin yu bees ngir yombal seen liggéey.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Aymeru Ñing, doon kilifa ci Bennoo Bokk Yaakaar te jiite kurél gi ca Péncum Ndawi Réew mi, moo xamle ni « bu ñu sukkandikoo ci yoon, Maki Sàll mën naa doon lawax ca 2024 ». Mu ngi ko xamle ci waxtaan wi mu doon amal ak waa Rfm, yokk ciy leeral: « Amul luy tere Maki Sàll doon lawax ca 2024, ndax, ca 2012, bi Abdulaay Wàdd doon laaj ñetteelu moomeel, kenn terewu koo bokk ci làng gi. Daa bokk, bëre ak nun, nu daan ko.»
Bi ñu ko fàttelee li yoon wax ci ñetteelu màndaa fii ci Senegaal, da ni rekk : « Loolu àttekati ndeyu réew mi doŋŋ ñoo ci mën a indi ay leeral, ndax ñoom ñoo yor dogal biy mujj.»
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Séex Axmadu Bàmba Njaay
“Ku ndóbin rey sa Maam, foo gisee lu ñuul sax daw.” Xanaa kon ndóbin gi nekk Senegaal di reye taxul wolof  Njaay di wax?
Su may xalaat samag ngone, sama xel mi dafay fees dell ak ndox: ndoxu taw bi ak rongooñu nit ñi. At mu ne, mbënn [i] mi dafay baaxental nawet bi, di mel ne ku nuy ñaawal. Réew mi yépp lay taawal, yàq i dëkkuwaay yu bari. Nit ñi dañuy mujjee gàddaay, ñàkk fu ñuy fanaan, seen sutura xàwweeku, ñuy sàkku ndimbal.
Alal ju dul jeex seey ci ndox mi, xeeti jàngoro yu nekk di ci ballee. Fii nga dégg ñu ne la tali xar na fi ; fale ñu ne la dawaan maas na fa kenn. Li gënatee metti, gënatee ruslu ci aw Askan, mooy dinga gis ñu lab ci ndox mi ; ñoo xam ne dinanu leen wër ay fan-i-fan laataa ndox mi di leen yàbbi : fekk ñu nekk ay néew yu tàmbalee nëb.
Ci noonu ngay gis ni réew mi yépp jaaxle. Foo walbatiku wax ji doon benn : mbënn mi ub na bopp yi. Ñaa di ñaxtu, ñaa di woote wallu. Ñaa di jàppale ji seen dëkkandoo ngir mu ŋacc këram. Ñaa di woote tele di fa maye alal ju takku (ju kenn xamul fu mu jóge) : ngir, nee ñu, xeex mbënn mi.
Waa Càmm gi itam bokk nañu ci fuural bi. Ñoo nga naan li fi xew metti na leen ba fa mettit yem. Ñoo ngay wootante ndaje, di limati ay tamñareet (miliyaar) naan ci xeex bi la jëm. Xeex boo xam ne saa su nekk sunu ndigg a ciy rëq. Ñoo ngi naan dale ko 2012 def nañu ci 766,988i tamñareet.
Kàddu yu ni mel dañuy toqal ay laaj yu néew ci sama xel. Ndax Càmm gi, ci dëgg-dëgg, jot na fee fob alal ju baree nii jëmale ko ci xeexu mbënn mi? Su dee loolu dëgg la, kon fu 766,988i tamñareet yi jaar ? Ñaata la ñu ci randal ba tax mbënn mi dëkke noo daan? Ak kan moo randal xaalis boobu ?
Dafa yomb lool di tudd ay tamñareet yu dul jeex, te duñu feeñ fenn ci sunu nekkin. Ni fi mbënn mi saxee dafay màndargaal lu bari, lu ñaaw, ci sunu Askan wi ni muy doxe ak ni ñu koy jiitee. Sunuy jàngoroy daawaati-jéeg ñoo nuy gaañ ba tey jii. Bakkan yiy rot ci mbënn mi, dëkkuwaay yi ciy yàqu, taxuñu nu dogu jële ko fi ba fàww.
Ñaata ci nun noo fi nar a deewati, ñaata ci nun noo fi nar a gàddaayati, ngir nu bàyyi caaxaan te liggéey ? Lan moo gën a ruslu ay ndongo-daara yu lab ci ndoxu taw mi walla ay way-tawat yuy féey ci biir loppitaan yi?
Li wara dakk mooy pasar-pasare alalu réew mi! Di ko luubal, walla di ko dugal foo xam ne njariñam des naa leer. Seeti ay nit, di leen mas-sawu, di dëfal seen xool ak ay saaku ceeb, du li nuy xaar ci njiit lu mat njiit. Askan wi du ab yalwaankat : ku koy aar la soxla. Ku dul bàyyi ba mu gaañu muy soog a ñëw di ko jéem a won yërmaande.
Mënunu lu ñëw sunuy njiit xulliy gët naan “dafa noo bett”, “mënunu ci dara”, “areem” (càkkkeef) bee soppeeku: nun ak àddina si noo ci bokk yem”. Ñoom ñi sàkku nu dénk leen sunum Réew, dénk leen sunu kaaraange, dénk leen sunu koppar, su dee mënuñu lu dul dinu mas-sawu, mooy ne amaluñ kenn njariñ.
Su nit ñi sañee tabax fu ñu warul a tabax ; su xunti yi fattee ci at mi (ak lu leen mënti fatt), te kenn sàññiwu leen lu jiitu nawet bi, dafa fekk ne sunuy njiit defuñu seen liggéey. Su ñu ko defoon dëgg, duñu sàggan ba at mu nekk, la nu daloon daaw dalaat nu. Ñoom ñi sañ a dogal ak a tere, su ñu xoolee ba lu neex waay def te dara du ko ci fekk, dafa fekk ne ñoom ci seen bopp dañoo nekk di def li leen neex. Te ku nekkul di jubal nag, sañul a digal kenn.
Jotati na sunuy njiit yedd seen bopp, te nun waa Réew mi nu gën a xam sunu bopp. Bunu wayadi ba lu nu waay sëf rekk nu nangu ko, dékku ko, ba noppiy soox. Ndax ñàkk faayda wesuwul ndóbin di tegleey at di fàdd aw askan mu ni yàcc-yàccaaral di xullee.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
PÉEXTE
Da maa dëfeenu di jeneer
Ba xel mi tàbbi cig ndenéer
Dellusi naan ma nu gàddaay
Fii kat lépp a ngi naaxsaay
Xel mi sonal ma
Di yuuxu naan ma
Gis naa meneen réew
Mu ne ci meneen kéew
Ñam ya ni ñu neexee
Te lépp a mbindaree
Ndox ma teey na sell
Fépp fees ak i mbell
Bi ma doxee ba ni tëll
Yam ciy garab yu dëll
Péex ma foroos saa naqar ci neen
May ree di saamandaayub sëppeen
Jekki dégg téll jóg taxaw
Ndeke dama doon nelaw
Làmp_Faal_Kala
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Saydu BA waa Ñooro la, di al-pulaar bu gàlle. Ndaanaan luy yëngu ci teyaatar la, tëgg ak um pecc. Tukki na ci réewi nasaraan yu bari, di fa teeweji ay ndajey fecckat ak i tëggkat. Ba Saydu tàmbalee bind ay taalif ak léegi, am na lu ëpp ñaar-fukki at.
 WEYI TAN
 
Yaw mile dangaa xiif
Boo dee lekk, mukk doo suur
Lu la romb nga daldi siif
Sa koll gu rëy doo tàggook xiif
Saa su nu nekkee ci jàmm
Toog ba sunum xel dal
Nga dëkkee kàcc ak sàcc
Di déqi toolu askan wi
Weñ yi di la biiw
Tan yi di la yéew
Cogg gi dar la di la woy ak a jay
Ngay jayaxu ndax alal ji nga luubal
Bu nit ñi di daw ngir sàkku leer
Yaa ngay màmm ci biir lëndëm
Sos sa mbootaay di diisoo
Ay pexe yoo moome suuf si
Moomuloo li nga bokk ak say nawle
Nga dëkke néewal kàttan
Dooley askan wi la suuxat
Ci biir lawtanu sukuraat
Boo nu ŋàccee ba nu jeex tàkk
Siddi nu ba nu wow koŋŋ
Booba fekk na li ci sa koll
Saw yàppu yaram moo ca fees
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Soxna Nday Xayba FAAL
mi ngi dëkk Ndakaaru, doon jàng xam-xamu melosuuf ca Daara ju mag ju Seex Anta Jόob. Bind na taalif yu bari ci fànn yu wuute, niki bëgg-bëgg ay jafe-jafey àddina, ngëm ak diine, sàkku xam-xam ak coono ya ca aju.
 SUNU RÉEW MI
Sunu réew mbubb lañuy naw
Fab jikko ak jëf sànni ca gannaaw
Sunu dëkk ku ñàkk ñu ni dafa ñaaw
Fental la ay melo ba ñépp di la daw
Sunu réew ku lay jubsi poose kanam
Soppi doxiin, làq ay mébétam
Di la ree tey socc ay bëñam
Soo moytuwul mooy daas paaka bi ñu lay jam
Sunu dëkk xarit daf fee jóge
Coro moom daa fara dee
Ku ne di jaay njombore
Feeling deal ak tappale
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Atum 2005 ak léegi daara ju mag jiy tàggat taskati xibaar yi ci Iniwersite bu Ndakaaru day tabb ñi yelloo jiite ko. Àllarba 26éelu fan ci weeru Ut 2020 jàngalekat ak saytukati Daara ji ñoo njëkk a tànn seeni nit. Ci kow loolu, ci 13 ñi doon wote, 9 yi wutaakon bii di Mamadu Njaay lañ jox bopp, 4  yi ci des faruñook kenn ; kon bésu wote ba dees na jël 3 baat féetëlee kook Mamadu Njaay.
Bu loolu weesoo, talaata 1 sàttumbar yeneen ligéeykati CESTI yi tamit 12 lañu te 7 yi Njaay lañu àndal, 5 yi woteel soxna si Kusoŋ Tarawore miy jiite tey CESTI.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Fii ci Senegaal, ay kàngam ci yoon ñooy tamante dëmm. Àttekat bii di Yaaya Aamadu Ja moo jiiñ nawleem Usmaan Kan miy jiite tirbinaalu Kawlax ni ku ñuy ger la. Àttekat bii di Kan moom daa woote ndaje ak taskati xibaar yi, teggi tuuma ci kowam teg ci yakk Ja lu mel ni xeme. Lu jiitu loolu Kan tekkil na boppam ndombog-tànkam ci kurélu àttekat yi te Suleymaan Télikoo nekk ca bopp ba « ndax mënatul a dékku ñàkk orma gi ci biir te ñi féete ndaw di ko teg seeniy mag ».
Jëwriñ biy jiite yoon nag santaane na ñu ubbi ab lànket ci mbir mi ngir mu leer ndax rafetul ci deru Senegaal. Ñuy xaar ba xam fu wànnent di mujjee ki gëtëm. Laata boobu nag ñuy laaj lan moo xiir sunu àttekat yii ñuy werante bay weerante ?
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Talaata jii ñu weesu (1 Sàttumbar 2020) kurél gii di « Y’en a marre » moo bëggoon a jébbal kilifay Orange yi ab bataaxal ngir wone ni ànduñu benn yoon ci « noot » gi Groupe bi nekkeek Senegaal ak ni muy yokkee ay njëgëm. Ci kow loolu pólisu Jëppël tegoon loxo Aliyun Saane mi jiite Kurél gi ak Kilifa ak yeneen 5 ci seeniy farandoo.
Démb ci  àllarba ji nag, ñoom ñooñu ñépp bàyyi nañu leen ñu dellu seen kër.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Yéenekaay bii di “Charlie Hebdo” ca Farãs génnewaat na, ci talaatay démb ji, ñaawtéef yi mu tegoon ci kow Yonent Yàlla Muhamad. Cig fàttali, looloo taxoon ay jiyaadis mer, song kërug yéenekaay bile, rey fa 12i nit ci 7eelu fanu saŋwiyee 2015. Ci àllarba jii (1 sàttumbar 2020) la ñu war a door àtte bi ñeel ndaw yees jàppoon ba tuumaal leen ci mbir mi. Njiitu Charlie Hebdo, ñu koy wax Riss, nee na ñoom amuñu dara lu ñuy réccu, kenn mënu leen a xoqtal te képp ku yaakaar ne dinañ dellu ginnaaw nax nga sa bopp.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Dalu webub bennoog Afrig bii di “Jeune Afrique” moo yëgle ne njiitu réewum Mali mees folli fan yii weesu dafa feebar ba ñu yóbbu ko  kilinig Pasteur bu Bamako. Nee ñu ab feebaru xol bu gaaw a ko dikkal ci talaatay démb jii. Am na ñuy wax ne feek i fan mu jël roppëlaan wutali réewum Dubaï ga mu tàmm di fajoo. Kolonel Asimbi Goita mi jiite tey Mali nee na mën naa dem fu ko neex, saa yu ko neexee. Ibrayim Bubakar Keyta dootul gone ndax am na 78i at waaye ñi ko seeti fa mu tëdd ca kilinig Pasteur nee ñu mu ngi am tan bu baax.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Górnóoru Ndakaaru jël nab dogal di ci teree daw bépp oto bu yab màrsandiis ba mu weesu 3,5i ton. Ngir leeral, Alasaan Sàll ne, oto yooyii, waruñoo daw diggante 6i waxtu ci suba jàpp 10i waxtu ak diggante 16i waxtu jàpp 20i waxtu. Waaye tere bii, tali yii toftalu rekk la ñeel : 1eelu tali bu mag bi, « boulevard du centenaire », tali bi jóge Jamñaajo jëm Ndakaaru.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ndongo daara ya nekk ca Iniwérsite GastoŋBerse waroon a tàmbali ci talaata jii, dogal nañu gereew bu amul àpp. Loolu, nag, di fésal seen ñàkk ànd ci dogal yi njiiti daara ju kawe jooju jël ngir mën a wéyal njàngale mi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Musaa Aysatu Jóob
Démb ci altine ji Orange Footbaal Club fésal na ekibam ci atum 2019-2020, muy dajale doomi Afrig yi nu gën ràññee ci futbal, di po mu am bayre fépp ci àddina si. Réewum Senegaal nag am na ci ekib boobule juróom i doomam yu ñu tànn, looluy firndeel bu baax jéego yu am solo yi doomi réew miy def ca bitim-réew. Juróomi gone yooyoo ngi nii : Saajo Maane, Kaliidu Kulibali, Idiriisa Gànna Géy, Krepeŋ Jaataak Papis Demba Siise. Tur yu dul bett ñi xam bu baax futbal !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Musaa Aysatu Jóob
Ci benn bataaxal bu mu siiwal, Jean-Pierre Kutwa, njiitu katoligi Kodiwaar yi, mi ngi joxe gis-gisam ci ñetteelu moome bi Alasaan Daramaan Watara fas-yéenee laaj askanu réewam. Mi ngi ciy xamle ni lu mën a ñàkk la te yit baaxul ci réew mi ndax coow ak xëccoo rekk lay jur te ku moytuwul sax ay bakkan yu bare rot ci.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ardo Ñing mi bokk ci Aar Li Nu bokk ak Noo Lànk la takk-der yi jàpp ginnaaw bi waa kurél gi doon amal doxu ñaxtu ca Toobeen. Bi ko takk-der yi jàppee nag, jot nañu koo mettital ba mu jële ci ay gaañu-gaañu. Kii di njiitu takk-der yi ca Tiwaawan nee na dinañ ubbi ab lànket ngir leeral mbir moomu.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Kafrin : Ndox mi bari na ca Ndukkumaan ginnaaw bi mu tawee taw bu metti ca dëkk ba. Gox yu baree mujj a taa, kër yépp fees dell ak ndox. Waa dëkk baa ngay sàkku ndimbal ci nguur gi ngir mu jàppale leen ci mbënd mi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
“Bu kenn dem, na ñépp toog, Màggal-leen seen kër”. Lii mooy kàdduy jëwriñ bi jiite IRD ca Màrsey, doktoor Séex Soxna. Mi ngi indi ay leeral di ci yokk ni : “Ginnaaw bi nu jàngate nekkinu nit ñi ci jamonoy Màggal, gis nanu ni ci la feebar yu bari di gën a law, rawati-na yiy jàpp biir ak dënn.”
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
France 24 amal nab laaj-tontu ak kii di Kolonel-Masoor Ismayla Wage mi yor kàddug way-fétteerlu yi booloo ci kurélug CNSP miyitte woo sàmm muccug askanu Mali. Nicolas Germain lay waxtaanal.
Ci tekkib Paap Aali Jàllo
– Lu leen tax a def cëtëŋ lii ?
– Dafa fekk ne, réew mi doxul. Teg ci ne, dafa amoon ci askan wi ñu sonnoon lool. Rax-ci-dolli, ay jafe-jafe yu bare ñoo gaaraloon làrme bi ci boppam. Ger mi àggoon na foo xam ne soldaar yi mënatuñu woon sàmmoonte ak seeni wareef. Fi mu ne nii, nag, bu ma sañoon ñu bañ a wax waxi cëtëŋ. Ndax, du noon lanu jàppe mbir mi.
– Waaye IBK tekkiwul ndombo-tànkam ci coobare boppam…
– Yéen, loolu ngeen jàpp. Waaye, ndax moom moo leen wax ne dañ koo jaay-doole ?
– Wànte IBK nee na mënul woon def neneen…
– Mënul woon def neneen ndax moom ci boppam mujjee naa gis ni askan wi sonnee. Kenn newu ko bàyyil mbaa ñu rey la. Ku mu neex, nag, nga jàpp lu la neex. Fi mu nekk nii, noo ngi jokkoo ak doomi-réew yi réew mi soxal ngir taxawal ag ndajem néggandiku moo xam ne, ab maxejj a koy jiite. Noo ngi waxtaan ak kuréli way-moomeel yi, làngi kujje gi ak képp ku nu war waxtaanal ngir taxawal ndaje moomu. 
– Lu ngeen naral IBK ?
– Loolu du sunu cër. Mbirum yoon la. Bu waxtu wa jotee, yoon dina def liggéeyam.
– Naka la seen digganteek M5-RFP deme ?
– Jotewunu daraak M5-RFP. Nun, genn làng jiitalunu.
– Monte yéen ak ñoom, yéen a bokk benn gis-gis ak benn àtte ñeel ni IBK yore woon Mali…
– Li waa M5-RFP tàmm a wax, dëgg gu wér péŋŋ la. Waaye, loolu du tekki ne ñoo nekk ci sunu ginnaaw, di nu sant nuy def. Amunook ñoom benn jëflante. Bi nu defee li nu def ba noppi, ci lanu ñépp woo, jokkoo ak nun. 
– Àddina sépp a ñaawlu cëtëŋ li ngeen def. Ndax ragalu leen daan yiñ nar a teg Mali ?
– Ragal nanu ay daan, kay. Ndaxte, bu ay daan amee, askanu Mali mooy sonn. 
– Ndajem néggandiku mi ngeen di waajal, ndax da fiy nekk ba wotey 2023 yi walla dangeen di amal ab wote bala boobu ?
– Sunu mébét mooy nu amal ay wote ci ni mu gën a gaawe, mbir mi dellu ci yoon, ku nekk dellu ca la nga nekkoon, rawatina soldaar yi nu doon. Muy 2023 walla 2022, ni mu gën a gaawe rekk, gën a baax.
– Ndajem néggandiku moomu, ñan ñoo koy séq ? Ay maxejj kese walla soldaar yi ci lañuy bokk ?
– Loolu, ci tombi waxtaan wi lay bokk. Mënaguma cee wax lu leer. 
– Ndax jot ngeen a waxtaan ak CEDEAO ?
– Noo ngi jokkoo ak CEDEAO. War naa dajeek ñoom, sax. 
– Ndax yeen a ngi jokkoo ak làrme Farãs ?
– Ci jamonoy jàmm, danuy jokkoo ak « Barkhan » ñeel xeexub jiyaadis yi. Waaye, bi nu taxawalee CNSP ba léegi, waxagunook làrme Farãs. 
– Ndax jàpp ngeen ne li xew tey mën naa may fit jixaadis yi ?
– Waaw kay ! Xam nan ko bu baax. Loolu lanuy ragal sax. Moo nu tax a sàkku ci sunuy farandoo nu taxawunu, bañ noo seetaan.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ndey Koddu Faal
« Daf maa sàkku ci lu ma neexul… Egg na ci man… »
Kàddu yu naqaree dégg yii te daw yaram ñu ngi tukkee ci benn xale bu jigéen, dib way-tawatu covid-19 bi. Kenn ci way-wallu yee ko siif ca bérébu fajukaay ba. Nga ni ma ? Déedéet kay… Waa-waaw. Ana kon kuy mucc ? Ndax xel nangu na ku feebar, ki ko war a dimbali di ko siif ? Ngay taafantoo faj jigéen di ko jaay doole ba tëdde ko fa muy fajoo.
Looloo ngi xewe ci weeru Sulet bii ñu weesu ca ”Hôtel Novotel” bu Ndakaaru. Teeru way-tawati covid-19 dafa xawoon a jafe ndax li lim bi takku te jumtukaay yi tamit matewu ko. Looloo waral ñu soppi yenn ndal yi (centres) ak yenn otel yi bérébi fajukaay, dalal fa ñi mbas mi dal. Ndaw saa ngi tollu ci 20i at, ki mu joxoñ baaraamu tuuma di xale bu góor bu am 25i at, bokk ci ndawi Croix-Rouge yiy jàppale doktoor yi.Kon ndaw si, mën nañoo wax ni covid-19 bee ko yóbbee li ko dal. Moo tax mu dajeek ku fàtte warugaram. 
Nu samp laaj yii :  ndax ngóor si dafa àndul woon ak sagoom ba mënta muñ ki mu war a aar ? Ndax neexi tànk war na la yóbbu ci sàq moo beyul ?
Li xew Novotel danuy delloo ginnaaw tuuti, fàttali nu faatug Binta Kamara miñ reyoon ca Tàmbaakundaa. 
Ayu-bés yi ñu weesu it ci Sacré-Cœur amoon na ndaw soo xam ni dañ koo tuumal càcc, ay góor di ko widéwoo ak a làmbaatu ba faf ko def daanaka yaramu neen.
Jigéen ñi ñu sàkku ci lu ñu àndul ak jigéen ñi ñu bóom fii ci Senegaal kenn xamul nu seen lim tollu. Hibaa Caam, ca Almaadi, buñ ko wallu woon, mën naa am mi ngi dund ba tey. 
Kon, ñaawteef yooyu yépp ay góor a koy def. Fuñ ko teg ? Naka-jekk du mujj fenn. Xéy-na mooy waral njombe yu ni mel di wéy. Ba kañ nag ?
Xew-xew yii dañuy yee ci man yenn yu ma fàtte woon. Am na bés may waxtaan ak sama benn nijaayu taskatu xibaar ci xaritam boo xam ni fentaakoon la. Ma ni ko 
– Kooku de, nee nañ bëgg jigéen a ko taxoon a dugg kaso. Moom népp nee nañ daa bëgg jigéen. Xam naa li mu digaaleek xale bu amagul 18 at moo ko gën a suuxloo.
Sama nijaay ree ba tàqaaju, daldi may tontu lii : 
-Aa, góor gu wér kay day bëgg jigéen, bu doon wérul nag, xéy-na góoru ñaari tur lay doon.
Ma ni ko :
– Dëgg la… Kuy liggéey xaalis nga ciy séentu waaye suñ demee ba ñépp di la jëwe bëgg xaalis daa fekk mu yóbbu sa fit walla nga koy ame amin wu ñaaw. Góor it, suñ demee ba ku la tudd ñépp teg ci ni daa bëgg jigéen, daa fekk gorewu ci, àndu ceek sagoom…
Ñàkk sago googu tey jàpp naa ni moo waral liggéeykatu Croix Rouge Senegaal boobu song janq bi. Ndax su àndoon ak sagoom, doon na bàyyi xel ci naqar wi mu naroon a teg doomu-jàmbuur. Ku jigéen ki mën na faa jaare ragal góor, mu jural ko musiba, yàq àddinaam, walla mu jéppi  góor ñépp, di leen yakk lu mel ni xeme, di leen naqaral te fekk defuñ ko dara. Looloo mën naa tax sax jigéen dem bay jaay boppam. 
Bu nu fàtte yit ne ka ñu siifoon Novotel mën naa wàll xale bu góor bi covid. Balaa yàgg dinan ci xam dara ndax nee nañu yoon teg na ko loxo. Li am solo mooy mu bañ cee génne noonu.
Ci xibaar yi mujj yi nag, doktoor bi biral na ne way-aar bi tëdde na ndaw si waaye neewul da koo siif. Xanaa nuy fàttali rekk ni « lu ŋaaŋul du màtt ».
Ndey Koddu Faal
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
I
Sëriñ Daawuda Njaay Jaraaf jàngalekatub wolof la. Def na gëstu bu am solo ci tëraliin ak ci doxaliinu njàngalem kàllamay Kocc ci daaray tuut-tànk yi ci réew mi.
WUTKATI WURUS
Dóor i kuur ci suuf su sell
Suufus Afrig si nu war ca njalbéen
Suuf si nu meññ ëmb wurus
Ay janax a ngiy lëňbati say butit
Di noyyi xet gu bon gi ci ban bi
Ci sa peggi dex yi
Lejum yu nëtëx a nga fay meññ
Làq ci seen biir xal yu yànj
Dëkk baa ngiy lakk butiti njurukaayam
Yoole ko yàllay wurus ji
Di soppi wurus jënde koy bàmmeel
Dóor i kuur ci suuf su sell
Suufus Afrig si nu war ca njalbéen
Xuri wurus yaa ngi nuy nëbb jant bi
II
Sëriñ Daam Jaane mi ngi juddoo Tëngéej ci atum 1986. Daara la yor ca Tuubaa, di jàngale Alxuraan. Mi ngiy taalif way yu bari jëm ci xew-xewi jamano jii nuy dund.  
GUDDI (Xaaju ñaareel)
Bànneex ci néegi juboo, naqar ci néegi safaan
Am biir yu feese ndawal, am yoy mbaxal lañu sόor
Suñeel yi raam leru ñag, rungug kañaa ngi sa waañ
Xaj yaa ngiy yuuxu ca kaw, ay ngooxi mbott di riir
Yoo yewwu yee xorondom, gëmmentu daldi nuyoo
Gént ay gan gi la wax, xibaar yu lënt sa yuur
Leeg-leeg mu neex ba nga bég, leeg-leeg nga yuuxu ca ngir
Jëmmam ju raglu ja, ànd ak bëñ yu gudd te xuur
Fasuw sijaada gu suur, laabuw kurus yatu tur
Njaabal ci kursu wareefi jaam ba nammati Buur
Mbaamum fétal mu ñu sëf, jaasiy bajantu ci bew
War say wareef weri fit, def jom toj ak tëb i miir
Ñii tëdd ci seen weti way-jur, sàngu seen sëri ngor
Ñii sol lu gàtt fasoo, wànteeri seen cëri biir
Jokkoo ba guddi gi xaaj, gàmbaal ba séq yi sab
Kee xaar jëkkër ba nelaw, kee bëtt ñag wuti gόor
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Fan yii yépp, xanaa mën nañoo wax sax weer yi weesu yépp, coow laa ngi neeti kurr ci biir réew mi ak ab jàppante bu dul jéex. Jàppante bu doy waar, nag. Coow li, coow li, keneen yóbbeewuñu ko ku dul seriñ Faidherbe. Faidherbe sax, de. Moo fi ne woon Gornóor, daloon ca Ndar, peyu Senegaal ak dëkki Afrigu Sowu Jant yépp jamono ji Tubaab yi moomee réew mi. Estati boobu ñu ko jëmmale ca béréb bi ñu duppe turam ci Ndar, ma nga fa ne noŋŋ-noŋŋaaral, téeméeri at ak fanweer ak ñent ba sun-jonni-Yàlla-tey-jii. Laaj bi benn la : lu mu fay def booba ba léegi ? 
​Ndax xel nangu na ñuy wéy di sargal Faidherbe ci Senegaal gii moom boppam, boobaak léegi mat na juróom– benn fukki at ? Jàppante bi nag, boroom xam-xam yi génne ci lekooli Tubaab yi ñoo ko séq, mu mel ni daal, ñenn ci ñoom dañoo am cofeel ci doxalinu Tubaab yi fi woon ba di leen namm !
Ñoom ñooñu, nag, dañu jàpp ni, mu neex, mu naqari, Faidherbe ak i ñoñam ci cosaanu Senegaal lañu bokk. Konte war nañoo weesu fi mu ne nii, di gaaw a gis sunu bopp ba di fàtte ni, nooteelu Tubaab ba woon, lu mu doon metti-metti, amoon na itam lu ci ñépp mën a rafetlu. Ku weddi na xool jàlloo bu mag te rafet boobuy jéggi dexu Ndar gi te ñu duppe ko… Faidherbe ! Du waa Senegaal, rawatina doomi Ndar yi koy jariñoo ñooy wax ne amul maanaa ! Ba tax na, estati Faidherbe bi, lu fa mat a bàyyi la. Am na sax ci boroom xam-xam yooyule, ku nu ciy artu : bu coow li jëm kow, ndax kat, bu nu dof-dofloo ba waa Lille, dëkk boobu Faifherbe fekk baax, jot ci, du ñàkk ñu téye seen xaalis bi ñuy dimbalee Ndar ñeel séexal gi lëkkale ñaari dëkk yi. Nu gis ne, xëccoo « deseer » bi nuy nootkat bi jóge bitim-réew di ñamal, lu fi yàgg la te du fi teel a jóg…
Boroom xam-xam yooyu nag, mënoon nañoo wax leneen lu-dul Frãs ak ndawam lu mel ni Faidherbe ci sunu cosaan lañu bokk te dan leen war a weg, sargal leen. Waaye booy seet, seen lay yépp noonu la tollu, ba tax na ku leen déglu, soo moytuwul yéemu !
Ndax nag, war nanoo njëkk xam li ñuy wax lan la ak naka la mbir mi tëdde.
Senegaal ak réewi Afrig yu bari, ginnaaw ba ñu dunde ñetti xarnu ci njaam, dundati nañ ñaari xarnu ak lu topp ci nootaange Tubaab yi leen songoon ak seeni xeeti gànnaay yu bees ; amul lu ñu dajul ciy loraange, metit, ndóol ak toroxte. Tubaab yi ñoom, lu yëngu ñu jam, di rey, di lakk, di sàcc, di gàddu doomi Afrig yi yóbbu Amerig… Noonu la Afrig ñàkke lu tolloog ñaari téeméeri alfuniy nit yu ñu gàddaayloo mbaa yu ñu faat. Sunu dund gi ñàkkati gancax yu ñu yàq, alal yu ñu pasar-pasare, dëkk yu ñu toj, aada ak ngëm-ngëm yu ñu salfaañe… Nootkat yi yemuñu woon foofu : doon nañu sàkku jigéen ñi ; boole ci jàpp góor ñi di leen dugal ci seen làrme, ñuy rey ak a yàq ñoom itam ci lu dul seen sago ; ñoom nootkat yi doon nañu walbatiku jël gune yi dugal ci seeniy lekool ngir raxas seen xel ba lu ñu sant gune yi ñu def ko, ànd ceek ñoom sax.
Njiiti réewum Farās nag, delloo nañu njukkal seeni doom yi doon toroxal Afrig, màggal nañu leen. Noonu lañu tànne ka leen yilifoon, te ne woon ndeyu mbill gi, muy Faidherbe, ba mu dëddo àddina, tudde kob béréb bu réy ba ca Ndar, jëmmal fa estateem, ba noppi tudde ko pom bu mag ba mu fa defarlu woon. 
Ndege Tubaab bee fi doon buur di bummi, kenn amul woon looy nangu walla looy bañ. Te yit kenn mënul a wax ne Faidherbe yelloowul woon màggal googu ña ko fi yabaloon màggal. Noonu la réewi àddina sépp di doxale : mbër moo ngemb ba mu daan, sargal ko war na la.
Waaye ka mu daan ak i farandoom ñoom, ndax warees naa xaar ci ñoom ñu tàccu ko ? Ku xam ni amaatëeri làmb yiy nekke, xam ni, fàww ñu xar ñaari pàcc yu wute, ñii féete fii, ñale féete fale : su ñii di ree ak a fecc, ñale di ŋàññ a ka jooy. Monte loolu de, daa mel ne, lu ñépp war a xam la, am déet ?
Konte nan jàpp ne,  kuy xalaat a sempi estati bu Faidherbe walla bu beneen nootkat bu mu mën a doon, taxul mu weddi xew-xewi coosaan yi ñépp xam, ndax li am, daa am ba noppi, kenn mënatu ci dara. Ana luy ndeyu wéy di sargal ka doon faat ak a bóom sunuy maam, doon fi def naka-su-dul noonu ? Estati nag, tekkiwul leneen lu dul sargal ka muy jëmmal ! Loolu, dara la jotewul ak tabax ay pom ak i tali, walla ay lekool ak yeneen yu ni deme.
Danuy nangul Tubaab yi ni, Faidherbe seen mbër la woon, ñoom waa Tugal ! Muy lu kenn mënul a weddi, feek waa Farās ci seen bopp ñoo ngi gëm loolu.
Waaw, Senegaal nag moom, ndax Faifherbe ciy mbëram la bokkoon ? Loolu mooy wax ji !
Waaw, xanaa du Faidherbe moo fi jiite woon soldaar ya songoon Sowet, Njag-Aral, Njaral, Njajer, Marsa ak Bàkkel, ca atum 1855 ca weeru Màrs, rey nit ña, rajaxe lépp lu fa doon dëkkuwaay, taal gàncax ga ? Ana kan moo takkaat xare weer wa ca topp, dem bóom waa Naye, dëkk boobu féete ci penku Senegaal, ñépp dee fa, kenn desul ? Nañ ko xam, du keneen ku dul Faidherbe. Kan moo demati ci weeri Suweŋ ak Ut ci at moomu, song Sóokóon, Njat Amar Faal, Cileen, Ros, Damga, Bàkkel, Kungël ak Caabo…? Moom la woonati, moom defkatu njaaxum bi, seneraal Louis Léon César Faidherbe. May laaj, kan moo taal Njiit (ci Njàmbur), Wadan ak Baral, ana ku jëf ñaawtéef yooyule ? Bumu bett kenn, mooma ba tey, nit ku bon ki, Faidherbe. Waaw, kan sax moo demoon Fatig ci weeru Me 1859, lakk tool ya, lakk kër ya, bóom waa dëkk baak waa dëkk-dëkkaan ya ko wëroon yépp ? Ku muy doon ku dul sunu waa ja maroon deret te tudd Faidherbe ? Ku dellu ca weeru Awril 1861 dal ca kow ñaar-fukki dëkk ak juróom ya féete ca Kel ak Mexe, teg ca Kër Aali ak dëkk ya ko wër, walbatiku te waccul ca ginnaawam lu-dul naqar ak i dóom ? Moom doŋŋ, moom Faidherbe mi doon liggéeyal réewam, yëkkati raaya Farās ngir toroxal der bu ñuul. Taxul nag mu yem fa, ndax atum 1861 la dal ci  Boseyaa ca Fuuta yi…
Mbir mi jéggi na dayo, doy na waar ! Moo tax it kenn jéemul a woññi ñaata nit ñoo loru ci ñaawtéefi Faidherbe yooyu. Porfesëer Iba Deer Caam daal, moo ñuy xamal ne, am na benn gëstukatu Tugal bu xayma ni, li Faidherbe faat “ci diirub juróom-ñetti weer rekk’’ tollu na ci « ñaar fukki junniy (20. 000) doomi-aadama » !
Waaye nag, nettali ci làmmiñu boroom ! Ci li ñu boroom xam-xam bii di Xaadim Njaay xamal, Faidherbe, ba mu nekkee Alseri doon fa def ay njobbeem, laata muy ñëw Senegaal, daa yónnee bés ab bataaxal di ci yëgal ndey  ji ay jalooreem, ni ko :
« Toj naa benn dëkk bu rafet, rajaxe fa ñaari téeméeri kër ak seeni tóokër. Waa dëkk bi dañoo tiit ñoom ñépp, dawsi jébbalu ci man ».
Lii moom, luñ ci waratee yokk ?
Ngóor soosoo doon Faidherbe mi Senegaal di sargal. Daa fekk nag ne, sunu jamono jii, ginnaaw ba ñu toroxale George Floyd ba noppi rey ko ca Amerig ndax rekk li deram ñuuloon, àddina sépp a ko jooy ; ba tax na ndawi réew yu baree-bare dañoo jóg di buddi bépp estati buy màggal ñi doon toroxal doom-aadama. Ndawi Senegaal nag yi, ci ndawi àddina si lañ bokk. Kon warul jaaxal kenn su dee, ñoom it, dañu jóg wone seen bopp, fésal seen naqar ci sargal bi nuy wéy di sargal Faidherbe. Loolu kepp a tax ñuy laaj lii : lu tee ñu sempi estati Faidherbe ba ne noŋŋ–noŋŋaaral ca Ndar ?
Ndaw ñi nag, doon nañu xaar ci boroom xam-xam yi, rawatina ñi ci daara yu kowe yi, ñu am taxawaayu Usmaan Sémbéen mi doon laaj Seŋoor : 
« Xanaa sunu réew mii, jurul ay jigéen ak i góor yu yelloo ñu sargal leen, tudde leen sunuy lekool, sunuy iniwersite, ak sunuy mbedd ? »
Danu war di màggal sunuy jaambaar, ni ko réew yi fonk seen bopp yépp di defe. Wareef la ! « Sama bopp a ma la gënal, tekkiwul ne dama laa bañ ». Tee noo bañ a ànd ak ña doon toroxal ak a bóom sunuy maam ? Faidherbe ak ñi ko fi wuutu, dañ koo jar am ? Estati Faidherbe bii, daa amatul palaas ci Senegaal gii moom boppam tey. Su dee sunu moomeel gii du ay naxee-mbaay. 
Nanu sempi estati bi, nanu ko déjjati. Su ko laajee, ñu wutal ko fu ñu koy denc. Loolu nag, dunu tax a fàtte sunu démb, sunu mboor mi nu war a bindal sunu bopp. 
Senegaal, Faidherbe du fi maamu kenn !
Uséynu Béey
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Senegaal :   Yan njàngat la askan wi wara jukkee ci kàngam yu bare te ràññeeku yi génn àddina ci fan yii ? Ci diirub 40i fan   rekk, réewum Senegaal dëjal na fiy boroomi daraja yu fésoon lool. Li ci gën a doy-waar mooy ne dafa méngook jamono joo xam ne, réew maa ngi jànkoonteek mbasum covid-19 mi. Loolu, nag, war nanoo yee, nu xool naka lees di def ba ndaw ñi roy ci ñooñule réew mi ñàkk.
 KORONAA : Jawriñ biñ dénk kaaraange biir réew mi Aali Nguy Njaay, dina jàkkaarlook taskati xibaar tey ci àjjuma ji bu ñeenti waxtu ci ngoon jotee.
 BEYROUTH : Daanaka lu tollu ci 137i nit ñàkk nañ ci seen bakkan waaye tamit yeneen 5000iy nit am nañu ciy gaañu-gaañu.
 BEYROUTH : Nguurug Libaŋ dogal na ab guural ci diirub ñaari ayu-bés.
 COVID 19 : Ngir xeex mbas mi, Réewum Gàmbi jël na dogal buy xamle ne kenn waratul a génn këram. 
 JAPON : Sapoŋ a ngi baaxantal 75i ati bomb atomig ba Amerig sànni woon ca Irosimaa.
 AMERIG : Juróomi  doomi-Senegaal ñàkk nañu seen bakkan ci ab lakk bu amoon seen biir kër ca Denver. Pólis ubbi na fa ab lànket ginnaaw bi ñu njortee ne mbir mi du neen.
 KONAAKIRI : Alfa Konde la waa pàrteem tànn ngir mu mën a nekkaat lawax ci joŋante yiy ñëw, bu jëlee ndam li jiitewaat réewum Gine.
 BRESIL : Koronaawiris rey na kilifa aada gii di Aaritana, ñu gën koo ràññee ci xeex lépp luy yàq àllu Amazonie bi. 
 KËR-MASAAR : Sàndàrm yi teg nañ loxo lu tollu ci fanweeri nit ne ñàkkul ñoo fi taaloon meeri bu Kër Masaar.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Saydu BA waa Ñooro la, di al-pulaar bu gàlle. Ndaanaan luy yëngu ci teyaatar la, tëgg ak um pecc. Tukki na ci réewi nasaraan yu bari, di fa teeweji ay ndajey fecckat ak i tëggkat. Ba Saydu tàmbalee bind ay taalif ak léegi, am na lu ëpp ñaar-fukki at.
FAJAR
Fajar
Xérem ni selaw
Dëkk bi ni sendew di nelaw
Ci biir mbalaanu sutura
Fajar
Suuf sedd guyy
Kenn doxul
Dara yënguwul
Nelaw falu di buur
Fajar 
Weer wi mel ni kuy làqi taaram
Ci poroxndollu niir yi
Biddeew ya suux
Asamaan set wecc
Fajar
Njanaaw yiy sab ba mel ni ñuy sàbbaal Yàlla
Njugub ya gàddaay 
Ak yeneen xeet yu ni mel
Ci la jàkka yiy nodd
Fajar
Baatu As-salaatu Xayril minna nawmi
Di xotti tareet asamaan si ba textexaan
Ngëmug gaa ña Yàlla baaxe
Ci wéetal seen Boroom
Fajar 
Bés bi tàmbalee ràbb
Ay cëwrinu fenkub jant
Ci pëllug leerug ceeñeer gu jëkk
Fajar
Asamaan si tàmbalee set wecc
Ànd ak ngelaw lu ndaw te féex
Ñu folli nelaw tey teeru léemaayi suba yi
Soxna Ndey Xayba FAAL mi ngi dëkk Ndakaaru, doon jàng xam-xamu melosuuf ca Daara ju mag ju Seex Anta Jόob. Bind na taalif yu bari ci fànn yu wuute, niki mbëggeel ak jafe-jafey àddina, ngëm ak diine, sàkku xam-xam ak coono yi ci aju.
NIT DAY MAANDU
Ku dee ak bàmmeelam
Lu waay def it boppam
Mbindeef ak ug mbonam 
Soo ciy yàbbi daldi ko yées
Man Faal damaa jaayante
Dëddu wax ak i werante
Seexlu it fàww weerante
Cib murid dafa yées
Sang sama dénkoon na ma
Murid bu jógul ca waxi nit ña
Du dox mukk ca yoon wa
Di dox di taxaw rekk a yées
Ku ne na nekk ca la mu gëm
Te ñun ñiy yóotu fàww ngërëm
Ñu gëmm tëx te bañ a gëlëm
Bëgg Sëñ Bàmba mooy maye xol bu bees
Xol buy dund fàww al-jànna
Ruuh guy xeeñtu mbir ya
Mucc asal fi ker ya
Di dox di féexlu rekk a yées
Murid bu mënta maandu
Na dellu fàww jébbalu
Di tuub tey saxoo yeeslu
Ndax tudd mbonug nit rekk a yées
Ey waay fu nit di mucce
Di xéy di góor–góorlook a xare
Ba daan jéll sa ndam saraxe
Li rekk ay ndof li yées
Ku dee ak bàmmeelam
Lu waay jëf it boppam
Buur beek i mbindeefam
Di ko lijjanti mooy bopp bu ñàkk a fees
Dammal say bët ca la lewul
Damm saw làmmiñ ca la daganul
Yoonu Sëñ Bàmba lu ca askanewul
Jarul di wax ba sa màggal di rees
Bu ñuy wax it deel noppi
Góor-mag kepp a soppi
Ay doxalin tey rooti
Ca ña duy leer ba fees
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Njoolum-golo miy def yëfi goloom, ku ci yéemu dangay door a yeewu, mbaa nga doon ku mësta yeeru. Ñu baree ngiy coow ci mbirum Mustafaa Siise Lóo, di naqarlook a ñaawlu saaga yu bon yim saaga Yaaxam Mbay ak Farba Ngom. Réew mépp a ngi ciy yéy ak a yàbbi, rajo yeek tele yi, foo jàpp, Siise Lóo fii, Siise Lóo fee… Mu mel ni, ci miim réew, ameesul i ponk yu gën a faaydayu, ëpp solook njariñ te gën a jamp waxi kasaw-kasaw yile. Nun, nag, bu nu yattee sunub xalima di ci wax, du caagéeni dañuy wéy ci li nit ñiy coow. Déedéet ! Dafa di, réew mi, bare nay « Siise Lóo » yiy dox seen i soxla, di gundaandaat, am sañ-sañ ci fànn yu bare, te kenn waxu leen. Te sax, nguur gii fi ne, bu yeboo ne ay « Siise Lóo » kese ñoo ko séq, Mustafaa da cee gën a fés rekk. 
[RAXAS BOPPU GOLO, YÀQ SAABU LA]
Nguurug Maki Sàll gi, mel na ni goloo leen jigadi. Doxalinu golo, waxi golo, jàppe nit ñiy golo. Bu Mustafaa Siise Lóo boyalatee gémmiñ gi, yàbbiy xal yiy jafal i nopp ak i xol, wareesu cee waaru. Dafa di, ngóor si, ci pacc-pacci la dëkk. Te, saa bu ŋaaŋee, boroom kersa yi fatt seen i nopp ndax tooke yiy balle ci gémmiñ gi. Kon, lu fi jar coow li ? Ñàkk yar ak ñàkk worma bi ci moom, du lu bees.
Moone, saaga na fi ñu bare, rawatina Usmaan Sonko, kenn coowul. Tey, mu saaga 2i àndandoo Maki Sàll, njiitu réew mi, ñu bëgg cee yóbbaale réew mépp. Fu yoon nekkoon bi muy saaga doomi jaambur yi ? Ndax léegi, ci miim reéw, dafa am ñu gënle juddu ? Maanaam, dafa am Kumba am ndey ak Kumba amul ndey, ba tax mu am ñu sañ a saaga ay gor, diy doomi gor, te dara du leen ci fekk, te buñ saagaa kenn ci àndandooy buur ñu ne , ayca, na ko yoon teg loxo ?
Waaye, golo gi dëkk Ndar ak golo gi dëkk Ndakaaroo yem, goo ci bett dóor kob yar, xel ma ci yéeg rekk lay nekk. Wax ji, wax ji, ki saaga ak ñi mu saaga ñoo yem kepp ; Sàmbaay Bàcc. Boroomi kër yu dul i saagër, ci ndab lu dër rekk lañuy lekk, niy gone yu matadi. Ndege, nees amey magi 15 walla 20i at, noonu lees ame goney 50, 60 walla 70i at. Làmbi golo, nag, ku jóg daanu, golo yaa ko moom. Bu ko defee, nan leen bàyyi ak seen làmb, te wax ci kàmb giñ nuy gasal. Nde, raxas boppu golo, yàq saabu la.
[… BILDIŋ BEEK XAALIS BI ÑU SÀCC… ]
Naam, mag mu yaradiku te ñaaw làmmiñ, warees na la jàjj, gàgganti la ngir aar xale ak ndaw yi lay déglu. Waaye, bu dee li ñeel kàdduy Mustafaa Siise Lóo yi, li ci ginnaaw a nu war a yitteel dëgg-dëgg. Ndax, wëlis saaga yi, dafa dóoral ñenn ci waa nguur gi ak i jawriñ, jiiñ leen càcc ak ger. Dafa sulliwaaley njombe ak i njuuj-njaaj yees xawoon a fàtte. 
Dëgg la, am na ñu ci wax ba mar, ñu ci mel ni dipite Mamadu Lamin Jàllo, njiital Tekki, ak Usmaan Sonko, njiital Pastef. Waaw, am ñu ci xeex, amal ciy doxi-ñaxtu ba ñu tëj leen ci kaso, rawatina Gii Maryiis Saaña. Wànte, kàdduy Mustafaa Siise Lóo yi dañuy gën jox mbir mi dayo, dëggal njombeek njaaxum yi nguur gi dëkke, ndax kàngam la ci seen biir i kàngam, xam lu bare. Bu ko defee, warees na am ci waxam ji meneen njàngat walla beneen gis-gis.
Ci biir i waxam, Mustafaa Siise Lóo dafa jibal i jombe ak i càcc ñeel saxaarug TER gi ak yeesalug bildiŋu jawriñ yi. Waxaale na yit ci càccug suuf si ak jiwu yi. Te, mbir mu ci nekk doy naw njombe, tollu ci milyaari milyaar. Te, toppekat (porokirëer) bu mag bi waxu ci sax, ndeysaan !
Mustafaa Siise Lóo jëkk ne : 
« … bildiŋ beek xaalis bi ñu sàcc ak… ».
Mu nuy fàttali, di dëggal li fi ñenn ñi doon kaas ay weer ci ginnaaw ñeel naalub yeesal bildiŋu jawriñ yi. Waaye, li njaaxum yiy tegaloo boob ba léegi, bu feeñ tey, beneen tegu ci ëllëg, moo tax askan wi xaw a miis lu ni mel, ba di ko xaw a fàtte. Li xew ci bildiŋu jawriñ yi dafa jéggi dayo.
2014, Mamadu Lamin Jàllo waxoon na ci, yuuxu fu nekk, dara. Jamono jooju, Abdu Latif Kulibali mi nekkoon fara-caytu nguur gi, dafa génne woon nab yégle ci bésub 4eel ci oktoobar, yéenekaay yépp biraloon ko. Mu waxoon ci ne, naalub yeesal bildiŋu jawriñ yi, 17i miliyaar kese lay dikke réew mi. Ci ginnaaw gi, gaa ñi fexe nañ ba soppi déggob naal bi, dugal ciy ndëgg-sërëx yu bare, daldi ful njëg li. Li waroon a jar 17i milyaar, ñu dolli ci 23i milyaar cib njuuj-njaaj bu bir, ngir féetewoo ko. Mamadu Lamin Jàllo ne woon ci xëtu facebookam, 28eelu fan ci weeru ut 2018, ne xaalis bi romb na liñ nu wax. Tey, Mustafaa Siise Lóo dëggal na ko. Ndax, toppekat bii di Basiiru Géy, dina ci wax ? 
Ci beneen boor, Mustafa Siise Lóo laalaale na saxaarug TER gi, wax càcc gu réy gi ko lal. Loolu yit, dipite Usmaan Sonko, way-moomeel yi ak boroomi xam-xam yu bare wax nañ ci ba toqi te mujjul fenn.  
Ngóor si Lóo waxati ci suuf seek mbey mi, duut baaraam paaco bi ci am ak li waa nguur giy aakimoo jiwu yi bay lor beykat yi ko yeyoo. Nu bàyyi ko mu waxal boppam, nettali ci làmmiñu boroom la dàqe :
« …lekk-katu ribaa bim [Farba Ngom] doon. Suufu Ndakaaru yépp dagg na ko jaay. Farba Ngom miy wax, dañ ko jox gerte, mu jaay ko Mustafaa Ñas, Séex Sekk… Ayméeru, jabaram jox nañ ko 40i ton. Mataar Jóob mu gàtt moomu nga xam ne moom lay àndal, am 100i ton, jaay ko. Maysa Sele Njaay, jox nañ ko 70i ton, jox Sele ma nekk fële 10i ton. Yow [Yaaxam Mbay] joxuñu la, wax naa la ko… »
Lii di mel ni toŋ-toŋu bukki. Beykat yiy jooy ndax tumurànke, mbënd mi ame kow gi, ndóol gi ne fa faax, beyuñu, dunduñu. As tuut ciy nit, kootoo, di paacoo alalu askan wi, Basiiru Géy, toppekat bi, ne cell. Waaw, fu nu jëm ak ñii ?
Ñuy wax, ñuy soppi mbir mi politig, yenn ci yéenekaay yi, tele yeek rajo yi di réeral askan wi, di yóbbu wax ji fim jëmul.
Ca ëllëg sa, Mustafaa Siise Lóo gedd, ne dootul Tof-Njiitu péncum réew mi. Nu ni déet-a-waay, ñu dàq Ngóor APR. Siise Lóo xéy, boyalaat gémmiñ gi, delloo buum ca boy-boy ga. Yaaxam Mbay kalaameji ko yoon, nit ñiy coow, naan APR ci tas la jëm walla nasax ni PDS. Waaye, askan wi, yoonam warul nekk ci loolu. Coowal APR, na yem biir APR. Nan ba waxu làng gi te wax ci gaal gi. Ndaxte, Siise Lóo dafa waxati ci moomeelu gaal gi ñuy randal. Nu déglooti ko :
« …Mi ngi ànd ak Galo Ba miy sàcc xaalis bi di ko tabax [tabaxe] ay tabax, muy Galo Ba moomu… Beneen bi mooy, jawriñ yi li ñuy def bés bu nekk. Ay […] rekk lañuy jox ay 100i milyoŋ, 10i milyoŋ. Fan lañuy jële xaalis bi ? DRP yi ñuy def…, ñoo ngi koy jox […] yi… Mataar Jóob mu gàtt moomu, daaw rekk 200i ton [i gerte la jëloon]. »
Te yow, Basiiru Géy Toppekat bi, nga ne doo wax ci lii ? Saaga yi ak ñi leen génne ngay lijjanti daal, bàyyi njombe yu réy yile. Waxoon nan ci kow ne Mustafaa Siise Lóo ci saaga la dëkk, kon lu tax ñu bëgg ko koo toppe tey ? Mu mel ne, moom, am na ci tontu. Nan leen ko joxaat kàddu gi :
« Man lañuy bañ a gis ndax nee nañu damay wax. Dinaa wéy di wax ba mu neex ma…Li ñu fi sàcc… Jawriñu njaay meek njënd mi di bey di jaay mook waa UNACOIS. Fan lañ ko teg ? Ñu demati jël màrse ceeb bi, Mañsuur Fay jox ko ñoo xam ne duñuy jaaykat, ndax dañ leen di neexal, ngeen bëgg ma noppi… »
Ñiy layal njiitu réew mi, war nañu xam ne lépp moom rekk la. Ndaxte, moom ci boppam, waxagul askan wi ñaata la yor ci alal ba ñu xam ndax 8i milyaar ya mu waxoon ca 2012 yokku nañ am déet. Gis nañ taxawaayam ci njegeñaaleem yiy sàcc te mu leen di làq. Jéemul saafara benn yoon càcc, njuuj-njaaj ak ger gi jawriñ yi saxoo. Mooy magu réew mi, jiite gaal gi. Moo leen may fit. Wolof ne, golo ñaawul, baay ba la niru. Bu seetaanee ba gaal gi mu jiite diig, dina lab, moom ak ñi mu àndal. Nde, askan wi sës na. Nes-tuut ñu def ni askanu Mali. Maki na jël i matuwaayam, joyyanti nguur gi. Ndege, mag du fecc “Yàlla naa dee”.
Li njoolum-golo mi wax, day gën a feeñal li am ci miim réew, mooy golo bey, baabun dunde. Maki ànd ak njabootu goloom, ñuy jiiroo alalu réew mi, def kob tool, di ko roosee ñaqi baadoolo yi. Waaye, toolu golo du meññ.
Paap Aali Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ami Mbeng
Ndengeleer
 Askan way yeewoo ca Ndengeleer amal nañu ab ndaje di xamal waa nguur gi ne : ñaari fan lañu leen may ngir ñu indi ay saafara ñeel coowal suuf si, lu ko moy ñoom dinañ nangu seeni tool bay leen ca na mu gën a gaawe. 
Aa li Nguy Njaay
Gannaw coowal suuf si dox ci diggante askanu Ndengeleer ak njiitu « Sedima » Baabakar Ngom, nguur gi jël na ñetti dogal. Bi ci jiitu mooy ne baykat yi dinañ mën a bayi seeni tool ba njeexitalu nawet bi.  Ñaareel bi nee na Baabakar Ngom mu dakkal bépp liggéey bum sóoboon foofu ca tool ya. Dogal bu mujj bi mooy ne dinañ amal ab waxtaan su nawet bi jeexee ngir saafara mbir mi. 
Widéwo bi lëmbe dëkk bi 
Ndaw su ñu jiiñ càcc ca Saakre-këer la ay ndaw doon filme ak a toroxal ba cër yi di feeñ, film baa ngi lëmbe dëkk bi, ñépp di ko ñaawlu. Naka noonu la Maam Maxtaar Géy ak Séydi Gasama di xamle ne dinañ topp ñi doon filme ngir xam ñan la, def li ci war.
Mali
 Way-jubóole Afrig sowu jant yaa ngiy laaj ñu taxawal nguurug bennoo. 
Misra
Dipite Misra yi nee nañu bu soldaari nguurug Tripoli gi Tirki faral dakkalul seenug dox jëm ci penku réew mi, dinañ ànd ci yabalug soldaar ca Libi.
Mali 
 Ngir jiital kaaraange nit ñi ñeel xare bi lëmbe diiwaanu Sayel bi, lu tollu ci 20i kuréli Afrig ñoo booloo sos mbootaayu maxejji Sayel (coalition citoyenne pour le Sahel) ci bésub 16eel sulet 2020 ngir samp ab naal. Li ñu ci jublu mooy wut meneen pexe ginnaaw bi làrme yi lajjee ci caytug kaaraange diiwaan bi.  
Saakre-këer
Ci xibaar yu mujj yi, ñoo ngi nuy yëgal ne yoon teg na loxo ndaw yi doon filme teg ci di toroxal xale bu jigéen bi ñu doon jiiñ càcc.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
I
Sëriñ Baabakar Jóob Callweer ndaanaan la, di bindkat, di gëstukat itam ci làmmiñu wolof. Liggéeyam ak xam-xamam dëgg nag ñi ngi jëm ci teyaatar. Mooy doxal jotaayu léeb bI tudd Callweer, cI Mourchid TV.
SAAGA
Saaga du ngànnaay,
du pakk, du ray, du gaañ, du jàpp, du takk. 
Saaga du faxas, du raxas, du jubal, du dugal, du ràbb, du nàmm.
Heey yaw mi sa xel nasax, rambax, senax, yonjax, jastindikoo saaga, def ko paaka. 
Du jam, du rendi, du fàdd, du ngàdd, du ñàdd. 
Su xalaat tërëfee, xel tarxiis, ñàkk, ñëg, ñànki, 
Xol nërmeelu, bóli coroxaan, làmmiñ saaga.  
Heey saaga, du lay, du way, du yay, 
Ku sa xalaat wér péŋŋ, say saaga ne meŋŋ.
 
II
Soxna Ndey Xayba Faal mi ngi dëkk Ndakaaru, doon jàng xam-xamu melosuuf ca Daara ju mag ju Séex Anta Jόob. Bind na taalif yu bari ci fànn yu wuute, niki bëgg-bëgg ay jafe-jafey àddina, ngëm ak diine, sàkku xam-xam ak coono yi ci aju.
YOONU BÀNNEEX
Yoonu bànneex moo bariy xeer
Leeg-leeg mu lëndëm 
Ba nga foog ni danga gëlëm
Moone soo siggee de seen as leer
Yoonu bànneex moo bariy nattu 
Ay tolof-tolof yoo war a muñ
Gëm ni lu mu yàgg yàgg dinga muuñ
Yokku, féex mel ni jigéen ju masul a matu
Yoonu bànneex moo bariy njariñ
Dina la tàggat ñemeloo la tawat
Ngay dékku naqar fab sa xel di xalaat
Jàngat ne Yaa Rabbi rekk a doy Sëriñ
Yoonu bànneex moo man a gudd
Ngay dékk say loxo di sàkku ñaan
Di laabal sa xol dëddale la ak kañaan
Xam ne bis du gën a réy sa bisu juddu
Bànneex bi may waxtaane
Xajul ci bile dëkk
Dafay sax dàkk
Ni ko téere bu sell bi junje
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
LU DEFU WAXU : Ban taxawaay la Afrig war a am ?
USMAAN SONKO : Tey, Afrig ci boppam moo nekk ci guddi gu bët setagul. Réew yépp jeexal nañu li ñu amoon. Réew yépp a soxla ay suuf ngir dundal seen askan, réew yu baree ngi wut fu ñuy jaaye li ñuy defar te amatuñu ko. Afrig rekk a leen mën a jox loolu. Su nu gaawul defaru, du baax. Gaa, mënagun leen dab, danoo war a def sunu kem-kàttan ba am doole ba noppi.
LDW : Ndax pexe mbaa saafara am na ?
US : Su nu booloo, dara mënunoo të. Ndax doole, nag, ñaar yii ñoo koy màndargaal cim réew : mberaay (tolluwaay) mu réy ak ay doomi-aadama yu bari. Am réew, bu ndawee du am doole, bu nit ña fay yeewoo barewul it, du am doole, astemaak nga néewle ñaar yooyu yépp. Boo ko seetee ci Amerig ak Siin, dinga gis li may wax. Afrig, nag, bun boole woon sunuy réew def leen benn, dina am doole juy tax ñépp weg ko. Su boobaa, bala kenn di jóg ngir jéem noo noot ak a nappaaje, dina seetaat xelam bu baax. 
LDW : Gis nañu sa taxawaay ci coowul Madagaskaar li, gis it sa jëflante ak yenn njiiti kujje yi ci yenn réewi Afrig soowu jant yi deme ni Mali, Kodiwaar, añs, lan mooy sémb bi ngeen bokk ?
US : Li ko lal dëgg, weesuwul boole Afrig gépp. Boo xoolee bu baax, nun ñi ànd daanaka ay maas lañ. Teg ci ne, noo bokk melo ak jaar-jaar ci politig. Loolu am na ci solo. Sunu mébét, nun Pasteef, mooy fexe ba réewi Afrig yépp nu am fay ndaw yu bokk ak nun gis-gis ak taxawaay. Te yit nu dakkal xaajatle bi nuy def ñeel réewi Afrig yiy làkk àngale ak réew yiy làkk farañse. Moo tax, am na ndajem waxtaan mu ma waroon a teeweji Niseryaa ci weeru Me wii weesu te koronaa bi yàq ko. Lu am solo la waroon a doon. Te man mii maay mennum njiit mu bawoo ci réew muy làkk farañse bi fa waroon a teew. Daanaka, ci réewi Afrig yiy làkk àngale yépp njiiti kurélu politig daje kon nañu fa, ku mel ne Silyiis Malemaa bu Afrig-Bëj-Saalum, ay njiiti kuréli politigu Botswanaa, Ugàndaa, Tansani, Gànna, Niseriyaa, añs. Te foog naa bu lii jàllee dinanu amal ndaje moomu, su ko defee ma mën a jokkalanteek ñooñu ñépp.
LDW : Yu ni mel ngay wax ci téere bi ngay bind ?
US : Maa ngi ci téere boobu te bëgg naa bu génnee, mu doon xew-xew buy lëkkale Afrig gépp, maanaam ñoom njiit yooyu yépp fekke ko, nu fexe ba am gën gaa néew ñaar-fukki réew yu ko teewe. Mënaguma cee sori waaye léegi mu noppi te ni ma leen ko waxe bëgg naa bun koy « lancer » mu doon ndaje mu yaatu fii ci Ndakaaru. Bu boobaa dinan waxtaane li ci biir téere bi ak lépp lu jëm ci Afrig ak sax ci àddina sépp. Fi nu teg sunuy tànk daal mooy, taxawal ab «Internationale» bu Afrig moomal boppam, mu wute ak « internationale libérale » walla « internationale socialiste » yi gaa ñiy tiitaroo. Ni ma ko waxe ca Niseer, lu ma ñor la ndax boo seetee araab yi sax am nañu seen «internationale». Kon, dafa jot nu am sunu bos te du roy liberaalism, du roy sosiyaalism. Bun delloo ci sunuy baaxi maam, dinan fa fekk li gën ci liberaalism ak li gën ci sosiyaalism. 
LDW : Maanaam… ?
US : Aa, jëlal Sàrtu Màndeŋ bi. Li ci biir lépp, ba ñu koy wax, ndax Tubaab yi xamoon nañu luy demokaraasi ak liberaalism ak leneen ? Li des rekk mooy méngale ko ak jamono, te fexe ba ndawi Afrig yi tënku ci loolu. Nu ngi ciy liggéey te fi mu ne noo ngiy déggante saa su ne, di jokkoo, di jàppalante. 
LDW : Mbaa sóoraale ngeen jafe-jafe yi ?
US : Xam nanu ni du yomb. Ndax am na ci nun ñu am jafe-jafe yu tar, rawatina ki ci gën a féete ndaw, am 35i at te dëkk Càdd. Ma-koom bu mag la woon ca bànk bii di “BAD”, waaye daf faa jóge dem taxawu réewam. Idiriis Debi ne day soppi ndeyu-àtte Càdd, ne ku amul 45i at du fa doon ab lawax ngir jiite réew ma. Te li mu ci jublu du dara lu-dul xañ nguur gi sunu mbokk moomu nga xam ne goney Càdd yu bare moom lañu àndal.
LDW : Waaw, Usmaan Sonko yéen a ngi bey seen waar di wut ay pexe ngir Afrig doon benn. Ku mel ni Séex Anta Jóob doon na wax ne gisul ëllëgu Afrig fu dul cig bennoom. Waaye bu ñu xoolee ni mbir yiy deme, ndax yaakaar ngeen ne bennoo gi luy mën a nekk la ?
US : Waaw, man gëm naa ne mën naa nekk. Lu ma gëmul duma ci dugg. Waaye li ma gën a gëm mooy ne danoo war a tàmbalee ci gox-goxaati Afrig yi. Yaakaar naa ni CEDEAO moo gën a jàppandi ndax boo ko seetee ci mboor, bennoom day lu war a yomb. Da di ne 80% yoo jël ci tolluwaayu CEDEAO mu ngi yemoo ak réewum Songaay mi mujj a doon réewum Mali, jóge ca doon réewum Gànna. Kon nun amoon nanu bennoo ba noppi ci wàllu mboor ak politig : benn buur rekk moo fi newoon ci jamono jooju, ba muy tudd Songaay, ca ñoom Soni Aali ba ci Sunjata Keyta. Te ba léegi loolu dafa fee bàyyi ay njeexital. Moo tax ma gëm ni bennoog réewi CEDEAO yi mu ngi aju rekk ci pas-pasu njiit yi. Dëgg la, am na ñu Niseryaa dalul seen xel ndax li mu ëpp i nit ci réew yooyu. Ci wàllu koom tamit, moo ci ëpp doole. Waaye jaruta ragal, ponkal la mu tànk yi dëgërul. 
LDW : Ndax yaakaaroo ni gaawantoo booloo ak ñoom du jur i gàllankoor walla mu yàq li yeneen réew yi daj ba seen taxawaay dëgër ?
US : Am na ñu bari ñu koy wax waaye man li ma seetlu mooy Bennoog réewi Amerig yi nekkul woon lu yomb. Jaar nañu fu nekk, xeex nañu, te ba léegi am na fa réew yu bëgg a beddiku moom seen bopp. Nanu xool li gën a am solo. Ñenn ñi dañ la naan bun deful ndànk Niseryaa dina wann yeneen réewi CEDEAO yépp waaye loolu du wax, bun ca demoon it, réew mu nekk day wéy di am lu muy doxalal boppam, di fal ay njiitam ni ko Amerig di defe. Gis nga, loolu moo tax Trump am fi mu ne ay jafe-jafe, am nay dogal yu mu bëgg a jël ci mbas mi, waaye górnoor yi dañu ne ko mukk, ndax loolu seen jagle la. Moo tax tamit ku mel ni Bolsonaaro mënuta def lu ko neex.
LDW : Noo gise yi nga xam ne am réew moo ko war a téyeel boppam sun demee ba bennoo? 
US : Su bennoo amoom tey tamit, Senegaal, li jëm ci jokkalante ak bitim-réew, laamisoo ak kaaraange, lépp lu jëm ci biir réew mi, njàng mi, wér–gi–yaram, añs. moo koy doxalal boppam. Waaye nooy bokk benn weccit, te làrme bi benn lay doon. Bu ko defee dunu neex a song, kon yu mel ne ay Boko-Haraam duñ nu sonal. Danuy am ag bennoo ci laamisoo, di waxe benn kàddu ci àddina si ak ci Mbootaayu Xeet yi. Tey jii xoolal sunu réew yi. Mali am na suuf su ñu mën a bey, Niseer naka noonu. Ñoo ëppale sax Senegaal ci wàll woowu. Mën na noo yaatal sunu doxalin ci wàllu mbey mi. Bunu bennoo woon, am nanu 2800 jun-ñayi (kilometi) peggu géej, soo ko jëlee Niseryaa ba Senegaal. Te day àgg ba 3000 jun-ñay boo ci boolee Gànnaar. Bu ko defee jàppalante mën a am ci diggante réew yi amul ubbeeku ci géej gi te am suuf su bari su ñu mën a bey, ak réew yi nekk ci peggu géej gi. 
LDW : Nga jàpp ni CEDEAO mën na koo nekkal ?
US : Loolu laa jàpp. Te bu nu ko defoon fii ci CEDEAO, day law ndax ñeneen ñépp dañu koy roy ngir njariñ li ñu ciy gis. Waaw, Mbootaayu réewi Afrig yi dafa newoon nu liggéey ci bennoo gox-goxaati Afrig yi. Afrig soowu-jant CEDEAO benn la ci, Afrig bëj-gànnaar (Gànnaar, Alseri, Tinisi, Marog, Libi, Misra) di beneen. Bu weesoo loolu am na Afrig-digg bi, ñoom it benn la. Afrig-penku tamit benn lañu. Afrig-Saalum benn lañu. Juróom-benneel bi mooy, ci li ñenn ñiy wax, doomi-Afrig yi nekk bitim-réew, jasporaa bi. Boobu laa àndul ak ñoom ndax ci sama gis-gis am réew dafa war a dëppook suuf. Ñu ne bu wàll wu nekk gaawtoo amal ag bennoom, kon 5i réew rekk lanuy boole ñu doon benn. Moo gën a yomb boole 54i réew.
LDW : CFA walla ECO ban moo la ci gënal ?
US : Xanaa kay dangeen naan ban moo ci tane ! Benn baaxu ci waaye jàpp naa ne Eco moo xaw a tane. Ndax, fàww nuy jiital xel ci bu nuy wax ci mbiru koppar. Samalyeer ca Farãs la ñuy defare CFA te ñu bare nee nañu du yoon. Man nag, sama yoon nekkul ci ñu koy tëgge Farãs walla Siin bu fekkeeni amunu jumtukaay ak kaaraange yiy tax nu mën koo tëggal sunu bopp. Loolu du li ci ëpp solo. Tur wi tamit, di fàttali na nu Farãs daan noote, am na ñu mu neexul. Doonte soppi nañu ko, ba tey am na ñu mu neexul. Tur wi, lu am solo la...
LDW : Kon ba tey turu Eco wi gënul ?
US : Liy jafe-jafe bi mooy Eco tamit dafay toppandoo Euro, ndax Eco Ecowas la, nga jël ñetti loy yi jiitu. Nun danoo war a wut tur wu gën a méngoo ak sunu mbatiit, ndaxte xaalis dafa ci am wàll woo xam ne ci sa xol nga koy yëg. Bu njëkkaan, xam nga nu nu doon woowe xaalis ? Boo demee ci joolaa xaalis ekóri lañu koy wax. Ekóri mu ngi jóge ci kóri, maanaam pettaaw. Kon waroon nanu xool loo xam ne day delloo nit ñi ci li ñu xam. Waaye Ërob ne Euro rekk yow it nga ni Eco, loolu du faayda. Te nun soxlawunu benn weccit kott. Li nu soxla mooy xaalis bu nu bennale. Ñaar yooyu bokkuñu. Bennoo xaalis mooy nga jël noste (système) yu wuute taf leen ci benn xaalis. Nun li nu bëgg mooy ànd bokk benn noste. 
LDW : Lu ko mën a jëmmal ?
US : Ngir loolu am, fàww nu amal bennoo ci wàllu politig ak koom, ak tamit ja bu yaatu. Am na yeneen yu gën a am solo. Benn ci ñoom mooy li nuy wéer xaalis bi ci Euro, ba mu tee koo mën di ànd ak soppiku yi, beneen bi di li nuy yóbbu sunuy ndenc ca Farãs. Te yooyu, am nan ciy jéego yu wóor. Ndaxte, nee nañu léegi jël nañu sunu koppar gi nu dencoon Farãs. Te tamit Farãs dootul teew fa nuy doxale ak di jël ay dogal ci xaalis bi. Ay jéego la. Warunu koo xeeb. Ñaar yi des mooy li nu wéeru ci Euro te dunu mën a ànd ak soppiku yi. Te sax wéeru gi moom fàww mu am. Léegi nag ndax wéeru guy ànd ak soppiku yi lay doon, nu am ndabal xaalis lu def Euro, Dolaar ak Yuwaan ndax li Siin jiitu léegi ci koom, walla danuy des ak Euro rekk ? Loolu nag, bi ma déggee Watara, dafa ne danuy dem ci wéeru gi ànd ak soppiku yi. Ndax nag mënoo tëb rekk def lépp ci benn bés. Coppite ci xaalis day lu doy waar ba tax dañu cee war a dem ndànk-ndànk. 
LDW : Li nga bëgg mooy nu dem ceek ràññatle, waaye ndax nit ñi dinañ ko nangu ? 
US : Nun, noo war a ubbi sunuy bët ngir balaa yàgg ñu mën a dem ci wéeru gu ànd ak soppiku googu. Ndaxte soo nee yuwaan ne dolaar fàww nga waxtaan ak Siin waxtaan yit ak Amerig. Li ci des nag, damaa jàpp ne lu baax la nuy def coppite yi ndànk-ndànk. Bu nu xéyoon ñu ne dog nañu lépp, jox nañ nu xaalis bi, ci ngeen di xam ne njaaxum am na. Amagunu Bànk bu mag bu mel ni bu Amerig walla bu Ërób ndax BCEAO bànku Kodiwaar la, moo koy doxal, moo ci ëpp doole ci wàllu koom te réew yépp teewuñu fa. Alasaan Watara mooy jël dogal yi te looloo tax Macron siiwaal ab dogalam ca Kodiwaar. Te Alasaan Watara léppam ci leb xaalis bu bare la aju te loolu baaxul. Day defarloo BCEAO koppar gu bare ngir fatte ko kàmb yi leb gu metti yóbbee Kodiwaar. Loolu, bunu ci duggee caaf xëm.
LDW : Kon luy pexe, ci sa gis-gis ?
US : Xanaa taxawal Bànk bu mag buy wuyoo turam dëgg, di lëkkale sunu réew yépp, réew yépp am ku leen toogal ca fa ñuy nosee ak di nocci ba noppi am kàddu ci dogal yi ñu fay jël. Feek loolu amul, bés buñ nu bàyyeek xaalis bi, nu yàqu. Te sunu ndenc yooyu nu Farãs delloo, fàww nu sàmm leen bu baax. Loolu beneen jafe-jafe la. Ndax sunu njiit yu saay-saay yii mën nañoo wax ne am nanu ay jafe-jafe te ndenc yaa ngi fi, nan ko séddoo. Te ndenc yi du loolu lañuy jariñ, kiiraay la war a doon ba bu ay copppite amee ëllëg ci weccit yi nu wéeru nu mucc ci. Rax-ci-dolli saa yuñ demee ba njëg yi yokku, ci misaal bu xàndi petorol bi jógee ci 50i dolaar yéeg ba 80i dolaar, xaalis boobu dinan xettali. Mënees na limaale tamit li nuy jaay bitim-réew, rawatina sunu meññeef yi, bu nu waree fey ak weccit wu am doole mu jaar foofu. 
LDW : Waaw, Usmaan Sonko ku yëbb ci moom, maanaam kan mooy royukaayam ?
US : Sama royukaay ? Mu ngi aju rekk ci ban fànn. Bu dee fànn bi ñu ma gën a ràññee, muy politig, moom, bi ma ciy dugg amuma royukaay. Politig dama cee tàbbi rekk, daanaka. Man, mësumaa xalaat ne dinaa taxawal bés pàrti politig. 
LDW : Kon noo def ba dugg ci politig ?
US : Ñi taxawal Pasteef, at mañ koy def, daa fekk ma aji woon Màkka. Nekkuma woon Senegaal. Bi ma dellusee lañu ñëw ne dañu may siyaare si, ne ma nag ñoom dogu nañu ci taxawal kurélu politig te bind nañu sàrt bi ba noppi. Ma ni leen man, politig moom, dafa aw fii ma aw fale, duma dugg ci seen pàrti boobu. Fekk jotoon naa jiite lu mat 8i at ag kurélu liggéeykat. Ba ma fay jóge, kenn newu ma bàyyil, maa xool ba xam ne jeexal naa samay ay, ma joxe lenge yi ngir mën a dellu ci samay yitte. Politig dafa doy waar. Wax dëgg-Yàlla, du woon lu ma soxal. Waaye li ma leen tontu teewul ñu topp ciy wax ak a waxaat. Bés, ñu delsi kër ga, ne ma dañoo war a yendu kër kenn ci ñoom, bëggoon ma teew fa. Àjjuma la woon, waaye du woon bésub liggéey, ma dem, nu julli fa jumaa, añ fa, waxtaan. Ñu ne gaawu bi ci topp lañuy def seen ndaje mu yaa ngir taxawal kurél gi. Ma ne ca tonet ne leen déet mënagu leen taxawal kurélu politig, yéen matagu leen sax ñaar-fukki nit, te tamit mbindum sàrt yi des na. Kon def leen ndànk, waxtaan leen ak ñeneen, yaatal mbir mi. Waaw, ci noonu laa teewaatee 3i ndaje. Bi ñu ci tegee ñaari weer ñu ne taxawal kurél gi jot na. Ñu yëgal ma ko, ni ma fàww nga ñëw ci ndaje mi, man it ma dem ca. Ndekete ñoom bés boobu lañu waroon a fal njiiti pàrti bi, ñu déggoo yit ci ne bu ñu laaje ku ko bëgg jiite rekk, na am ku jóg joxe sama tur. Ndaxte ñoom, booy seet, 80% yi ay ma-xereñ lañu, ay saytukati galag, ay saytukati gafag réew mi, amoon na benn layookat añs. Waaye ñoom dañoo waxtaan seen biir, ñu ne nanu waxante dëgg kenn ci nun mënul a yore kurél gi te Sonko mi jot a bokk ci kurélu liggéeykat xéy-na xam na tuuti ci mbir yooyu. Man daal dem naa ca ndaje ma, ba ñu ne kuy nekk njiit li la Paap Umar Jàllo jóg joxe sama tur. Noonu, ña fa teewoon ñépp tàccu ne ma sañoo bañ. Man nii laa duggee ci politig. Waaye mësul nekk loo xam ne sama sémbu bopp la. Xawoon naa metti ca njalbéen ga, nag, ndax du lu ma tànnaloon sama bopp.
LDW : Amul sax kenn ku la taxoon a bëgg a def politig ?
US : Wax dëgg-Yàlla, bi ma ciy dugg amuma woon royukaay, rawatina ci ñiy def politig fii ci Senegaal. Gaa, bi ma doonee gone laa tàmbalee naw Mamadu Ja waaye teewul ma xawoon koo mere tuuti, damaa jàpp ne li nu nekke tey am na ci wàll. Ci sama gis-gis, ni mu doon maslaak Seŋoor dafa ëppoon. 
LDW : Ci naka ?
US : Mbir day tollu foo xam ne maslaa amatu ci wàll te Ja da doon wax ne Seŋoor da koo jàppe woon ni doomu–ndeyam, du ko def lii, du ko wax laa… Fekk waa ji moom mu ngi koy fexeel ci suuf. Waaw, am na foo xam ni réew la ñuy wax, ëllëgam ak ginnaaw-ëllëgam. Foofu, maslaak koo bokkal ndey sax waru fa. Waaye nawoon naa ko ndax li mu defal réew mi te téere yee ngeen di séen ci sunu kàggu gi, yu ci bare Ja moo leen bind. Téerey Seex Anta Jóob yi defe naa ñaar yii ñoo fi nekk, yi ci des yépp yóbbu naa leen kër ga. Ci gàttal,  Ja sama royukaay la, amoon na yéene ci Senegaal, bëgg ko ci xolam mu jaraloon ko jàmmaarlook Tubaab bi. Loolu daal lu ma neex la ci moom.
LDW : Séex Anta Jóob mi nga tudd léegi nag ?
US : Séex Anta Jóob, moom, xooleewuma ko bëtu politig. Moo tax bu dee politig rekk ci anam yi ñu koy defe fii, déedéet, Séex Anta du sama royukaay. Séex Anta ci fànni xeltu, xamtu ak mbatiit laa ko gën a nawe ndax jotul a bokk ci nguur, masu ko sax jege. Séex Anta Jóob ak Mamadu Ja sax damaa jàpp ne dañuy mottalante. Waaye xalaatu Séex Anta Jóob daal moo gën a ubbi sama xel. Am na yit yu ma nàndul ci taxawaayam, ci misaal lu ko tax a bokk cib joŋante ngir jiite réew mi ba noppi mujjee cee génn. Joxe na ay leeral ci loolu, nag, ne ag kilifa diine moo ne woon bu kenn jàmmaarloo ak Seŋoor, te ginnaaw moom taalibe la woon… Waaye loolu sax waxu politig la. Xalaatu Séex Anta moo gën a fatt bu ñeneen ñi, te day gën di am wàll wu rëy ci sama taxawaay ci politig. 
LDW : Ba tax na amuloo benn royukaay bu nu mën a jàpp ?
US : Yonent bi (SAWS) mooy sama royukaay. Damay sant Yàlla bi ma teelee yaru, di gëstu ci njàngaleem. Ndax loolu rekk moo ma ñag, man. Man, taxawaay bi ma am bi may liggéey fi ñuy saytoo galag yi, loolu rekk moo ma ko may. Ndaxte bu dul woon sama diine, ni ñépp laay def kon. Toog di xalaat fooy jëlee loo feye sa luyaas, sa jabar doon jigéen ju wérul, nga dem cig lijjanti gu def naka su-dul-noonu ci wàllu galag, mën cee am 300i milyoŋ te kenn du ci yëg dara, nga ne duma laal xaalis boobu ndax ëllëg dinaa ko layoo ak sama Boroom, loolu diine rekk moo ko mën a may nit. Am na yit ñoo xam ne jikko yu ñu làmboo jële ko ci yar, aada ak cosaan ñoo leen koy may. Waaye man sama diine moo ma ko may. Mooy wéy di ma sàmm ba tey fi ma tollu nii, nit mënu maa tëkku walla nga xoqtal ma ba mu jaaxal ma. Dama la dul gis, man, Yàlla laay gis. Dara walla kenn mënul a fees samay bët. Loolu maa ngi koy sante samay way-jur waaye diine rekk a ma tënk.
LDW : Am na ñu naan ku am diine dëgg du politig…
US : Ñu bareey wax loolu waaye dafa fekk ñu réere mbir ne Yonent bi ci boppam dafa daan politig. Képp kuy politig te defar rekk tax laa jóg, mën naa ne moo la ci jiitu, mooy sa maam. Waxuma ne mën naa mel ni moom, waaye am na lu bari lu nuy jàng ak a roy ciy jaar–jaaram. Lees war a jàngat mooy naka la def ba tàmbalee ci neen, tey lu xaw a jege 3i milyaari doom-aadama diy jullit, wékk seen yaakaar yépp ci moom. Ñu bari jàpp nañu ne mbiri saari Alxuraan yi la,‘’Yàlla nee na’’ rekk la. Déedéet ! 
LDW : Naka la Yonent bi daan politige ?
US : Yàlla da koo yónni ba noppi seetaan ko ak ay pexeem. Ndaxte ku Yàlla yónni, ngay dem xare ñu damm say bëñ… Te Yàlla bu ko neexoon doo dem sax xare, da naan nii rekk saa noon yépp dee. Booba Yàlla bàyyi na ko mu demal boppam ngir bëgg koo natt, wonaale ko foofu ne àddina lépp ay pexe la. Boo xoolee ni mu néewe woon doole Màkka, génn fa dem Madina, ànd ak Ansaar yi ko woowoon, mu ànd ak muhaajirun yi di dem, ña doon ña gënoon a ndóol ca Màkka. Booba yahuut yi ñoo yoroon koomu Màkka. Mu ne fii naxantee fi sës. Moo tax parax-parax rekk di mbëkk, loolu du xam-xam. Keroog lañu torlu ndeyu-àtte Madina, am ñu ne mooy gi njëkk ci àddina. Liñ ci wax mooy nan déggoo, noo bokk dëkk bi, bu kenn song moroomam mbaa lëkkalook ay doxandéem di dal ci sa moroom, añs. Jàmm ne ñoyy. Jullit yi bu ñu xéyee dem ci toolu yahuut yi, toolu tàndarma yi walla ñu dem sàmmal leen géléem ñu leen di fay. Peyoor googu, ku ci dem ba am benn, ñaar, ñetti payoor dem ca ja ba lal di jaay. Ci noonu jullit yi tàmbalee am doole ci koom gi. Man, nag, damay jéem a jàng lu bari ci moom, pexeem yooyu laay jéem a doxal. Loolu dina dimbali nit ki ba mu mën a dékku lépp, di soofantal lu bari. Léegi sax, su ma gisee ñuy dal ci Sonko ay ree la may def. Ca njëlbéen ga, daf ma doon merloo. Waaye léegi damay xéy di laaj waaw tey lan la gaa ñi wax ? Léeg-léeg damay reetaan, tey jii [bésu laaj-tontu bi] moo ci mujj, dama xéy ñu ne ma Amet Xalifa Ñas nee na damaa sàcc kurélu politigam ! Damaa reetaan ba tëdd ci suuf ne leen ‘’waaw, baax na.’’
LDW : Kon daal, benn politiseŋu Senegaal doyu la ?
US : Senegaal moom, am fi royukaay ci politig yombul. Sunu polotiseŋ yi moom musiba lañu. Kenn mënu la koo nettali ! Dañoo doy waar. Man damay faral di xalaat ci bés ba may jàkkaarlook sama Boroom. Waaye, am na waa ju ma mas a wax ne moom Bés-pénc ba, bu gisee polotiseŋ yi jàll, xelam dina dal ndax da koy wóor ne moom tamit dina mucc. 
LDW : Waaw léegi nag, wax nu, ndax yaa ngi bëgg Bob Marley ba tey ?
US : [Mu ree ba sëgg, nu àndandoo reetaan].
Loolu… Gis ngeen sama gaa ñi, dañuy wax rekk… Dëgg la, nag… xam nga Kaasamaas, dafa wuute ak fu bari. Bi ma fa nekkee xale, am fukki at ak juróom-ñaar, ku dégluwul Bob Marley walla Omar Pen walla ay ‘’Dire Straits’’ bokkuloo. Waaye misigu Senegaal moom, ku juumoon ba ñëw naan dangay déglu Yuusu Nduur, dee nga. Gaa ñi dañu doon wax naan jigéen ñeey déglu Yuusu Nduur, góor ñi Omar Pen lañuy déglu. Am nay woyi Bob Marley yoo xam ne dama leen daan tari. Xéy-na ci yu bare bokkumaak Bob Marley gis-gis waaye xam naa ne ku Bennoog Afrig ñoroon la, ay woyam firnde lañ ci. Wànte, damaa xéy rekk ne lii yépp ay caaxaan la, bàyyi misig.
LDW : Nataalu Sànkara bee di wékke, nag ?
US : Sànkara waaw, ponkal la woon. Amoon nañu fi yeneeni nataal, sax, bu Séex Anta ak bu Mamadu Ja… Maa ngiy defarlu yu Amilkaar Kabraal ak Kuwaame Kurumaak Ñereere… Waaye Séex Anta moo sutoon ñii ñépp. Li leen wuutale mooy mësul yor nguur. Moo tax ñii gën koo am tur, dañ daan def muy fés. Waaye tolluwuñu sax fii Séex Anta. Bu doon Séex Anta ak Mamadu Ja ñoo àndoon yor réew mi ci atum 1960, kon kenn du nu yab tey.
LDW : Usmaan Sonko, Lu defu Waxu, dib yéenekaay ci kàllaamay Kocc mi ngi lay gërëmaat bu baax ci jot geek waxtaan wi ak ubbéeku gi.
US : Maa ngi leen di gërëmaat bu baax, man it, te di leen ndokkeel ci seen taxawaay ci luy jëmale réew mi kanam, jaarale ko ci làmmiñ wi ñépp dégg daanaka. Di sant ñépp, di leen mas-sawu coono, di leen balu àq. Jërë-ngeen-jëf.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(Ami Mbeng)
6i DOGAL YI MAKI SÀLL MUJJEE JËL ÑEEL MBAS MI
Njiitu réew mi, Maki Sàll, amal nab bàttale ci altine ji weesu, 29eelu fan ci sulet, 2020. 6i dogal yii ñoo gën a fës ci kàddoom yi :
Mbasum Covid-19 ñeel Senegaal : Waalo day gën di aay
LIMUB TAWATI COVID-19 BI 
Lim bi dafa gën a yokku ci biir weeru sulet bii nu génn. Bees ko méngalee ak yeneen weer yi, 38i way-tawat yokk nañu ci téeméer yoo jël.
Naam, ci biir 100i way-tawat yoo jël, 60i yi dañuy wér. Waaye, loolu tekkiwul ne mbas maa ngiy wàññeeku. Ndege, limu way-tawat yi nekk ci diggante dund ak dee yokku na ba toll ci 295 te 121 yi gaañu nañ.
Dr Béey, njiitalu ‘’Samu national’’, aartu na nit ñi ci dayob wàllent bi nga xam ne, xayma na ko ci 41 ñeel 100 yoo jàpp. Mu teg ci ne, li sabab dee gu bare gi mooy ne, ñi ëpp  ci way-tawat yi lott yi, dañu ame ay feebar yu bon yu deme ni jabetub ñaareel bi, tãsiyoŋ buy yéeg ak ndigg lu jagadi.
PEEÑANTALI COVID-19 BI 
 Pr Séydi dolli na ci bakkan bu mënatul a xeeñtu ak lewetug gémmiñ
Ca ndoorteelu mbas mi, doktoor yi sëqët su wow, yaram wu tàng, put guy metti, añs. lañ biraloon ne ñooy peeñantal yi gën a fës ñeel jàngoroy Covid-19 ji. Tey, mel na ni daa am yu ci dolleeku. Ci tënk bi muy faral di amal weer wu nekk te mu amaloon ko ci alxames jii weesu, Pr Séydi biral na 2i peeñantal yu bees : bakkan bu dul yëg xet ak lewetug gémmiñ. Mu ne, « bés bu Yàlla sàkk, dañuy seetlu yeneen xeeti peeñantal yees war a bàyyi xel bu baax. Lii di bakkan bu dul yëg xet, ñu naan ko « anosmie » ci nasaraan, ak lewetug gémmiñ, « agueusie », ci peeñantal yu bees yi lañ bokk. »
Waaye, nag, Pr Séydi daf cee teg ne, peeñantal yooyu, mënees na leen a fekk ci yeneen xeeti jàngoro.
TESTI COVID-19 YU GAAW YAA NGI ÑËW
Bees sukkandikoo ci kàdduy Dr Aamadu Alfa Sàll mi jiite ‘’Institut Pasteur’’ bu Ndakaaru, ciy fan yu néew, askanuw Senegaal dinañ mën a def ay test ci anam bu gaaw a gaaw. Dafa ne : « Liy bees ci caytug mbooloo maa ngi aju ci test yu gaaw yi nuy waaj a jot ñeel jàngoroy Covid-19 bi. Ndaxte, bu nu leen saytoo ba am ciy njeexital yu baax te dal xel, dees na leen natt cim mbooloo mu yem mees di lël ci béréb bu wóor. Loolu, nag, dinan ko def feek i fan rekk ; yàggatul dara. »
JURBEL 
Ab ndongo buy jànge ca daaray ‘’Notre-Dame” moo ame jàngoroy Covid-19 bi
Ci ni ko kilfay daara ji xamlee, ndongo laa ngi tollu ci kalaasu CM2. Ñoom, nag, ci saa si lañu jël seen i matuwaay, daldi tëj daara ji.
Defalees na test ñi jot a jege ndongo loolu. Nee ñu yit, am na 2i mbokkam yu ame jàngoro ji. Waaye, xibaar boobu, kenn dëggalagu ko.
PÉNCUM RÉEW MI
Maki Sàll yabal na jawriñ yi ca péncum réew mi, ñu wuyuji dippite yi ba noppi fommaale seen bëru ren ji
Ci ndajem jawriñ mi amoon ci àllarba ji, benn fan ci sulet 2020, la Njiitu réew mi wax jawriñ yi ñu wuyuji dippite yi, tontu seen i laaj ñeel caytug mbas mi, rawatina 1000iy milyaar yees jagleeloon naalub Force-Covid-19 ñeel xeexub mbas mi.
Waaye, Njiitu réew mi yemul ci loolu ndax bi muy fomm guural geek déju bi mu làmboo, ci la leen yégalaale ne, ren, kenn ci ñoom du ci dem bër, liggéey rekk.
BEYKAT YAA NGI FIPPU
Ginnaaw beykati Ndengleer yiy jaamaarlook Baabakar ngom, boroom SEDIMA, waa Kër-Musa, Jendeer ak Puut ñoo ngi doon ñaxtu ci buntu dalub sàndarmëri bu Puut. Li waral seen mer gi mooy, ci seen i wax, dañoo nangu seen i tool. Ñi ëpp ci ñoom, lujum lañuy bey.
Nee ñu, dañ leen a jaay doole, foqati 350i ektaar ci seen i tool, jox kob poromotëer buy liggéeyal boppam. Waxatuñ dara, kooku génneb kayitu suufam, di leen ko xeexe.
UBBITEG AYERPOOR YI
Nguurug Senegaal jël nab dogal, tere roppëlaani Ërób yi dugg ci réew mi. Nguur gi dafay feyantoo ak kurél gi ëmb réewi Ërób yi, « Union européenne », ginnaaw bim jëkkee tere doomi Afrig yeek yu Senegaal ñu dugg seen biir i réew. 
Jawriñu tukkib kow gi ak wërantal gi, Aliyun Saar, nee na : « Soo leen méngaleek Afrig, bari nay réew yu mu gën demin fuuf ci mbas mi. Kon, Afrig du nangu mukk ñu nuy sikkal ak a seexlu. »
Xanaa mooy liñ naan ‘’ku ma ko dabin, ma rókkin la ko !’’
Ami Mbeng
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
‘’Ëttub taalif’’ mooy xët wu bees wi defuwaxu.com jagleel ladabu réew mi. Sunu xarit, sunu doomu-ndey Mataar Caam Faal, moo yor wile xët. Képp ku bind taalif te bëgg nu génne ko, mën nga ko koO yónnee ci  *protected email*
Tey, Sëriñ Daawuda Njaay Jaraaf ak Sëriñ Daam Jaane mu Tuubaa lanuy àndal.
 
I
GÀDDAAY
Sëriñ Daawuda Njaay Jaraaf jàngalekatub wolof la. Def na gëstu bu am solo ci tëralin ak ci doxalinu njàngalem kàllaamay Kocc ci daaray tuut-tànk yi ci réew mi.
Gàddaay rekk dëkke gàddaay                     
Gàddaay ba nekk fu amul daay                   
Gàddaay ba man a sori gàdd gi                    
Gàddaay ba man a daw kàdd gi                    
Gàddaay kàdd ga ñuy siyaare                       
Gàddaay gedd la ñuy tasaare                        
Gàddaay baaxoo wërum réew                       
Gàddaay rekk bañ ku la yeew                         
Gàddaay ba far tàbbi ci dun                           
Gàddaay ba far tebbi lu duun                        
Gàddaay ba fa ñi la xañub dund                    
Gàddaay dund fa sa giiru-dund                      
Gàddaay defar sa gentu baay                           
Gàddaay dëggal sa géntu yaay                       
Gàddaay rekk dëkke gàddaay                         
Gàddaay ba nekk fu amul daay                
DAAWUDA NJAAY JARAAF
 
 
II
GUDDI (Xaaj bu jëkk)
Sëriñ Daam Jaane mi ngi juddoo Tëngéej ci atum 1986. Daara la yor ca Tuubaa, di jàngale Alxuraan. Mi ngiy taalif way yu bari jëm ci xew-xewi jamano jii nuy dund. 
Mbalaani niir yi bu muuree jant, sàng safax
Bëccëg ga tàggu timis, maay samp dënd di buur
Xaftaan bu ñuul ni këriñ, am tupp-tupp yu weex
Mooy col ga, ag ndaama laa, as ndiir su gàtt ma réer
Xaftaan bu ñuul la ma sol, am tupp-tupp yu weex
Ag ndaama laa, fukki waxtu ak benn rekk ma réer
Gaaw lool ci way-bég-i-xol, soof cam su nekkee ci tiis
Dal, yewwu, am sutura, xam lépp bàyyi ci biir
Way-baax ya sopp ma, saay-saay sa jàppe ma waay
Ñeey jaamu, ñee dëkke jëf ñaawtéef ya, lépp ma muur
Saag door la jinne di jóg, lal ay pexeem, tër i fiir
Ku farluwul tëye doomam, njuuma sànni ko xeer
Ngelaw lu sedd la moo lay soññ, gaawtul xoyet
Jafal sa and ci mattug gongo, gëtt gu piir
Ginaar yi tàbbi ngunu, njugub yi génne ci lëm
Lippaaxon ay gunge jeeg, bay waaj a yakkiji reer
Muus jóg di rëbbi jinax, xérjéjji lang ci looy
Gee jàll yóbb safaa, wittar nu tàbbi ci biir
DAAM JAANE
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Beykati Ndengleer yi, ab dëkk bu féete ci bokk-moomeelu Njagañaaw, ñooy jiiñ Baabakar Ngom, boroom SEDIMA, ne da leen a jaay doole, nangu seen i tool. Jamono jii, nag, wax ji bare na ba mel ne tulleek-màlle. Réew mépp, ci mbir mi lañuy yéy ak a yàbbi. Seen yéenekaay LU DEFU WAXU def ci gëstu gu ndaw ngir indi ay leeral ci ni mbir mi deme, ca ndoorteel la ba nëgëni-sii.
« NUN KAT, BOKKUNU CI ÑIY JAAY SEEN SUUF… »
Lépp a ngi door ci atum 2012, keroog bi Baabakar Ngom demee ca bokk-moomeelu Sinjaa, jébbal leen ab naalub bey-liggéey. Ca la ndajem tundu Sinjaa gisee, jibal kob fénc, daldi ko ciy jagleel 300i ektaari suuf ca Jilaax. Dëkk boobee, nag, di Jilaax, ci bokk-moomeelu Njagañaaw la bokkoon laata nees di ko féetale ci bokk-moomeelu Sinjaa. 300i ektaari suuf yees jagleel Baabakar Ngom, daf cee am wàll wu féete Njagañaaw, di tooli beykati Ndengleer yi. Baabakar Ngom ne, ca njëlbéen ga, xamul woon ne 300i ektaar yi laalaale nañ ay tooli jaambur. Bim ko yëgee, dafa ànd ak Xaadim Sàmb, géwél biy wax ci làmb ji te nekk RTS, seeti waa Ndengleer.
Bi mu àggee, mu ne leen : 
« Dañ ma jox suuf soo xam ne, dafa ëmbaale seen i tool. Ma bëggoon, nag, nu waxtaan, booloo, ànd liggéey. Bu ko defee, dinaa leen fi defal raŋ-raŋ, fexe ba mbëj mi agsi fi, gasal leen i teen, tabaxal leen ay daara, añs. »
Bi mu noppee ci digeem yi, waa Ndengleer ne ko :
« Nun, kat, bokkunook ñiy jaay seen suuf. Ndaxte, ginnaaw Yàlla, sunu tool yii lanu yaakaar, di ci bey li nuy dunde. Moo tax, xalaatun leen a jaay, mukk ! » 
Bi mu déggee loolu, Baabakar Ngom tàllal leen 2i miliyoŋ ci sunuy koppar, ne leen njëgu guro doŋŋ la. Waaye, dañ ko gàntal ; am ci magi Ndengleer yi ku ko ci ne : 
« Nun, kat, mësunoo gis guro guy jar 2i miliyoŋ. Te, xaalis boobu, ñay yalwaan ca selebey Kolobaan gaa nu ko gën a yeyoo. »
Ca la Baabakar Ngom deme. Beykat yi jàpp ni mbir mi fa lay yem.
”LU JIIN, NJAAG A TE MAKI MOOY NJAAG, BAABAKAR NGOM DEFUL DARA”
Ndekete, ngóor si Baabakar Ngom, dafa jaar ci suuf, fexe ba njiitu réew mi, Maki Sàll, xaatimal kob dekkare, jagleel ko ci 225i ektaar. 75i ektaar yi ci desoon te méngook tooli beykati Ndengleer yi, da doon xaar ñu jibal fénc yees ci doon def. Waa kadastar itam, dañ ne woon bees sukkandikoo ci dekkare bi,225i ektaar kese ñoo desoon ci 300 yiñ waxoon. Ànd ak loolu lépp, Baabakar Ngom fexe na ba am kayit gu koy tax a moom suuf sépp ak tooli beykat yi. Beykat yi, ñoom, yéguñu, tinuñu.
Bi waa Ndengleer beyee ba noppi, daldi góob ngir yóbbu, Baabakar Ngom yabal fay ndaw yu gànnaayu. Ñu dàq malay beykat yi, foqati lépp li nu góoboon, téye ko ci diirub 3i fan. Bi ñu waxtaanee, waxtaanaat, la beykat yi jotaat ci seen i ngóob. Bi loolu weesoo, saa bu waa Ndengleer waxee, bëgg a delsi ci seen i tool, mu woo sàndarma yi. Am na sax ñuñ jot a jàpp ci ndawi Ndengleer yi. Bi cooroonu ren jii jotee, nag, ci la beykat yi jógati ngir ruuji seen i tool, waajal nawet bi. Bi ñu demee, dañ faa fekk ay ndaw yu gànnaayu, am sax ku ci yor fetal. Bi loolu amee, 15i dëkk yi nekk biir Sàndog booloo, ànd ak ay way-moomeel, ay politiseŋ ak i maxejj yi mbir mi naqadi, fas yéenee jaamaarlooji ak ndawi Baabakar Ngom yi. Waaye, Yàllaa ci def sutura ba deret tuuruwul, bakkan rotul.
Basiiru Jomay Fay mi bokk PASTEEF te cosaanoo Ndengler di naqarlu mbir meek a jooytu fu nekk, ci tele yi, rajo yi ak anternet bi. Moom, nee na, li ko jaaxal mooy, naka la nit mën a fekkee ay beykat, àbb leen seen suuf ñu bañ, mu jéem leen a ger, ñu bañ, xéy rekk am kayit gu koy moomale suuf soosee ? 
Mustafa Jaxate, moom, njiitu réew mi ci boppam, Maki Sàll, la joxoñ baaraamu tuuma. Dafa ne :
« Lu jiin, Njaag a, te Maki mooy Njaag. Baabakar Ngom deful dara. »
Fi mu teg waxam ji, mooy ne, dekkareb 2015-548 bu 23eelu fan ci weeru awril 2015 biy jagleel ay ektaari suuf yu bare ci suufi réew mi kii di Baabakar Ngom, teguwul ci yoon. Mu ne, Maki dafa jalgati yoon ci lu bir. Ndaxte, dogalam bi dafa safaanoo ak àtteb 64-46 bu 17eelu fan ci sulet 1964 bi aju ci suufi réew mi. 
Rax-ci-dolli, biralees na ci 8eelu dogal ñeel àtte bees wax léegi, ne :
« Jaglees na moomeelu suufi réew mi way-bokki mbooloo kaw yi.  Ñooñu rekk a am sañ-sañu jëfandikoo leen, liggéey ci, ci wattub nguur gi ak li dëppook yoon. »
Lees mën a jàngat ci àtte bile, mooy ne :
 
« AM NAA LU MA METTI LOOL, NDAX ÑOO NGI YÀQ SAMA DER DI MA JIIÑ LU MA DEFUL. »
Coow li ne kurr, nag. Baabakar Ngom jàppal fii, SEDIMA bàyyil fee. Ñuy yakk ngóor si lu mel ne xeme. Xolu doom ju jigéen ji jeex, mu daldi naqarlu mbir mi ci xëtu Facebookam, ne ci : 
« Amul lu SEDIMA deful ngir dimmali askanu Senegaal ak jëme réew mi kanam. Waaye, ànd ak loolu lépp, am nay nit yu laxasaayoo lëndëm, di wër tele yeek rajo yi ngir yàq deru Baabakar Ngom. »
Ginnaaw bi mu ñaawloo coow li ba noppi, dafa jéem a layal baay bi, di leeralaat cosaanu mbir mi. Ci la wax ne : 
« Ndajem tund bu Sinjaa moo ko [Baabakar Ngom] jagleel 300i ektaar… Nu awale mbir mi yoon ba jot kayit gi nuy moomale 224i ektaar, ànd ak dekkare bu njiitu réew mi xaatim ci atum 2019 ci turu SEDIMA.  Bu dee 76i ektaar yi des, nag, doonte sax am nan ab fénc bu koy jagleel SEDIMA, ñu ngi nekk ci njeexitalu Jilaax, ay beykati am fay tool, di leen bey. »
Kon, ndaw si biral na ne, beykat yaa ngi daan bey suuf si. Te, ku xam ni kow gi tëdde, war a xam ne beykat yi yàgg nañoo bey foofu.
Meeru Njagañaaw bi, Gànna Ñing, bindoon na bataaxal perefe Mbuur ba woon, Sayeer Ndaw, ngir mu jubbanti njuumte li bokk-moomeelug Sinjaa gi fénc ci suuf su mu moomul. Waaye, perefe bi tontuwu ko te yit waxul dara  ci mbir mi. 
Fan yii weesu rekk, bi beykat yi demee ruuji seen i tool ci jamonoy cooroon li, dañ faa fekk ay ndaw yu gànnaayu, ñooñu tere leen a jéggi ngaareew (canal) mi fa SEDIMA gaslu woon. Waa dëkk bi génne ay jaasi ak i sémmiñ. Moom kay, musiba bu réy a naroon a am. Ndax, tuuti kon ay bakkan rot ci. Bi nataal yeek widewo yi koy wone tasee ci lëkkooy-nawle yi (whatsapp, facebook, twitter añs.), ci la njiiti caytu yi jógee ngir dox tànki jàmm diggante beykati Ndengleer yi ak Baabakar Ngom.
Meeru Njagañaaw bi, Gànna Ñing, dafa mujjee bindaat perefe Mbuur bu bees bi, Moor Taala Tin, ngir mu woote waxtaan.
Ca njëlbéen ga, Baabakar Ngom dafa bëggoon a waxaale ak beykat yi, ñooñu lànk ne du ci dal. Ci lañ ko waxe ne, bu waxtaan dee am, ca dalub perefe bu Mbuur bi lay ame, te ña ko séq ñépp ay teew, rawatina ña ko jagleel féncub 300i ektaar bi ko yombalal kayitu-suuf gi mu yor.
Ci fan yii weesu, Baabakar Ngom daje na ak genn batale gu waa Ndengleer yabaloon te Galgor Jonn, bokk ci magi Ndengleer yi, jiite ko. Ñii ñoo fa teewoon : njiitu caytug lempo gu Mbuur gi, Basiiru Jomay Fay, njiitu kadastar bi ak DSCOS, ki jiite way-yëdduy Mbuur yi, kàppiten bi jiite sàndarmëri bu Mbuur ak yeneeni kilifa. Waxtaan waa nga doore cib fàttali bu gàtt ñeel cosaanu coow li ak li ko waral. Biralees na fa ne, bokk-moomeelug Sinjaa dafa jalgati yoon, ndax daa fénc suufu bokk-moomeelu Njagañaaw. Ki fa teewaloon kadastar bi ne, yoon wi Baabakar Ngom jaar ba am kayit gu koy jagleel suuf si, amul benn lënt-lënt. Mu teg ci ne, ñoom, ci fénc bi bokk-moomeelug Sinjaa bi joxe lañ sukkandiku woon. Wànte, Basiiru Jomay Fay daf koo tontu ci saa si, ne ko :
« Yéen kay ! Jalgati ngeen yoon, ndax  gëstuwu leen ba xam dëgg-dëgg fi suuf si féete ak ñan ñooy boroom. »
Bi Baabakar Ngom jëlee kàddu gi, dafa ne : 
« Am naa lu ma metti lool ndax ñoo ngi yàq sama der, di ma jiiñ lu ma deful. »
Mu ñaawlu yit, ciy waxam, li ko ñenn ñiy waxal, ba tax askan wi jàppe ko ab gerkat, ne : 
« Mësumaa xalaat a ger kenn ci sama àddina. Waaye, tey, fépp foo dem ci lëkkooy-nawle yeek yéenekaay yi, ab gerkat bu mag lees may jàppe. »
Kii di Moor Taala Tin, perefe Mbuur bi, moom, dafa jëkk a wax beykat yi ne amul sañ-sañu fomm ab kayitu-suuf goo xam ne, dekkareb njiitu réew a ko sàrtal. Waaye, dina def kem-kàttanam ngir lijjanti mbir mi ci jàmm, jubale ñépp. 
Bu dee ci wàllu beykat yi moom, ñoom, nee ñu menn pexe rekk a fi sës ngir jàmm am, te mooy ñu delloo leen seen i tool. Ñu teg ci ne nawet baa ngiy jubsi te dinañ bey seen i  tool ci nii mbaa ci naa, tool yi mbaa xeex ba dee rekk. Ñu joxoñ baaraamu tuuma Baabakar Ngom, ne ko lépp lu mënti xew ëllëg, moo ko sabab. 
Bi Perefe Moor Taala Tin demee ba xam ne mbir mi cóol na, dafa walbatiku ne Baabakar Ngom :
« Dégg nga li beykat yi wax. Ci guta lan nekk. Léegi, man dama lay ñaan nga bàyyee leen seen i tool. Ndaxte, dinga dese suuf su bare soo mën a liggéey ngir jëmmal sab naal. Nde, tool yi, ci 75 ektaar kese lañ tollu. »
Baabakar Ngom ne ko :
« Man, fi mu nekk nii, jiiteetuma SEDIMA. Waaye dinaa wax ak ki ko jiite – doom ju jigéen ji – soog a àgge perefe bi liy rote ci waxtaan woowule. »
Ci lañ tàggoo.
Abdu Karim Fofana, jawriñu taaxin bi ak nekkin wi xamle na, ci rajo RFM, ne dina dox ay jéego ngir jubale Baabakar Ngom ak beykati Ndengleer yi. Nee na dina dalal beykat yi, déglu leen laata muy dalal Baabakar Ngom ngir déglu ko moom it. Abdu Karim Fofana ne, li ko gën a yitteel mooy sàmm àqi askan wi ci suufi réew mi. Waaye, nag, loolu tekkiwul ne dees na tere liggéeykat yi ñu liggéey ci suuf si bu leen ko yoon mayee.
Bu loolu lépp weesoo, Baabakar Ngom xamle na dina dajeek taskati xibaari réew mépp ëllëg ci alxemes ji 9eelu fan ci weeru Sulet 2020. Ñu baree ngi naan dafa nar a delloo beykati Ndengleer yi seen suuf.
Ak lu ci mënti am, coowal suuf yi bare nañ lool ci Senegaal. Te, mbir maa ngiy bëgg a ëppi loxo. Liy raam, nag, ci ñag bi la jëm.
Paap Aali Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(Ci tekkig Ndey Koddu Faal)
Njolloor, ca Minneapolis. Alkaatib Tubaab teg óomam ci kow loosu nit ku ñuul di bës, di bës, di bës rekk, tëwa bàyyi. Ñépp fàttaliku démb. Noyyi të ko ticc, mu fatt naan ngir Yàlla mënumaa noyyi. Saa su ne metit wiy gën a tar. Bëggul a dee, di woo ndey ji wallu, fàtte ne kooku faatu na bu yàgg a yàgg, ndeysaan. Di wàkkirlu Boroom bi. Ay onki yàkki. Àddina sépp di dégg i yuuxoom, teg ciy bëtam. Mu dëféenu ci tali bi, askan yépp di ko seetaan, xolu takk-der biy reetaan mu bësaat. Noyyi gënatee të George Floyd, mu faf dog.
Nun, kàngami Mbootaayu Xeet yi fekk baax Afrig, ñaawlu nanu bu baax xeetal geek néewal-doole doomu-aadama gi sax dakk fii ci Amerig ak ci àddina si. Ma nga doore ca maam ya ba sun-jonn-Yàlla-tey jii. Te ñiy def ñaawteef yii, nit ñu ñuul ñi lañ singali ; nu wax ko ak nu bañ koo wax, am na lu mu def ci nun. Kon dunu tàyyee jébbaane nooteel gi ñeel doomi Afrig yu ñuul yi. Duut ko baaraam am na solo, waaye danoo war a weesu wax, tey jëf. 
Am na sax lu ci António Guterres miy njiitu Mbootaayu Xeet yi wax. Dafa ne : « Warunoo toog di seetaan ñuy toroxal nit ndax melo deram kese. » « Black Lives Matter » du ay wax rekk, xeet yépp a ko tax a jóg.
Kon wax ji doy na, nanu farlu ci xeex xeetal.
Naam, du guléet waaye George Floyd ak ñi xeetal mës a dal seen kow ñoo nu may nu mën a weeje tey xeebaate beek ñaawteefi takk-der yi. Kon, nu ngi leen koy sante. Nun ñi Yàlla may nu doon i kilifa noo war a waxal sunu mbook yi seen baat mënta àgg fu sore. Jot na nu taxaw temm daan musiba mii di nooteel te tàmbalee lëmbe àddina si ay xarnu ci ginnaaw.
Bóom gu ñaaw gi ñu bóom George Floyd weesu na jëmmam di wéy. Dañ cee war a am jàngat bu yaatu, daanaka mënees na koo méngaleek benn per cib caqu jafe-jafe yoo xam ni su nu ci jógul du baax. Jot na nag Mbootaayu Xeet yi jàmmaarlook xeetal ak noggatug doxandéem te loolu su ko defee day dëppook lim bi jiitu ci Sàrtam, lim biy wax ni dafa war a « naatal ak dooleel àq ak yeeleefi doomi-aadama yépp, bañ a toppatoo seen xeet, seen làkk walla seen diine ». Te ci dëgg-dëgg li Mbootaayu Xeet yi gëm mooy ñépp a yem te wareesul a doyadil benn doomu-aadama mbaa di ko mbugal. 
Am na jamono doomi Amerig yu ñuul yi di xeex ngir jële ci àddina si boddikonte ci biir xeet (gàttal gi ci nasaraan CIEDR, di joxe ‘’Convention Internationale sur l’élimination de toutes les formes de discrimination raciale’’) fekk it ay réewi Afrig yuy soog a moom seen bopp ñëw bokk ci Mbootaayu Xeet yi. Ci jamono jooju ci atum 1969 lañuxaatim benn Déggoo bu yaatu ñeel bépp boddikonte ci biir xeet. 
Jamono ju kenn dootul fàtte la ndax ca la ‘’apartheid’’, doonoon ñaawteef bu yoon daganaloon, nërméelu. La ko daneel, nag, Mbootaayu Xeet yi am na ci wàll te ba léegi da koy ndamoo.
Àq ak yeelleefu doomu-aadama ak sagu nit ku ñuul ci Afrig ak ci àddina si ñoo ngi riir tey te sunuy sët dinañ leen déggi ëllëg. Kon,mu war a leer ñépp ni Mbootaayu Xeet yi dootul dumóoyu su ñuy noot nit te dootul nangu par-parloo. Moom daal, dina def kem-kàttanam ngir kenn dootul jam kenn naani.
Daanaka la woon, wonni na ba tax Mbootaayu Xeet yi am fu mu wéeru. Dina jëmbët fulla ci xeex bi, xamal ñépp ne njaw des naw xambin, de4gg la, waaye du tee mu war a wóor ni xeetal ak i gàkk-gàkkam dinañ fi jógeji ba fàww.
Sunu Sekerteer Seneraal jël na ay dogal ngir xeex xeetal ak i njéexitalam yu ñaaw fépp ci àddina si ba ci sax sunu biir kër gii ci New York.
Su nu bëggee doon ay njiit yu baax, fàww nun ci sunu bopp nuy def li nuy digal nit ñi.Coppite dëgg dafa laaj nu waxtaan ak sunu xel, seet sunu digganteek Yàlla ndax sunuy jëfin méngoo naak li Sàrtu Mbootaayu Xeet yi santaane. 
Soo dee njiit, dangay nangoo tënku ci Sàrtu Mbootaayu Xeet yi ni mayul kenn mu ni patt. Danoo war a yëkkati sunu kàddu, am fitu ñaawlu jaay-dooleek xoqtal.
Ku nekk ci nun dina takku ba dëgër, def kem-kàttanam ngir dakkal fi xeetal, dinanu ci dugal sunu xam-xam, def lépp lu nu mën ngir déqati ko, jële ko fi ba fàww.
Ba nit ñu weex ñi tàmbalee jàpp jaam sunuy maam di leen jaay ci diggante Afrig, Ërob ak Amerig, léegi mu mat 500i at. Rax-ci-dolli, ñeenti at rekk moo des ci fukki at yi ñu jagleel nit ku ñuul, ndax 2024 lay jeex. Kon, nanu bennoo, xàccandoo dóorandoo, fexe ba Mbootaayu Xeet yi def wareefam, indi ci àddina si coppite yi sunuy askan yàgg a yaakaar. Ni ko ñépp xame, amees na arminaatub (agenda) 2030 ñeel àddina si. Bunu yëkkatee sunu baat dugal ci arminnatub Afrig ñeel 2063, coppite bi ñépp bëgg dina am.  
Afrig la doomu-aadamaa fekk baax te it mooy jéeri ji war a taxawu bu baax àddina ngir mu mën a sottal yokkute gu sax dakk ak jàmm.
Lii moo yittéeloon Mag ñi sosoon OUA ak tamit njiit yu mel ni Kwame Nkrumah walla xeltukat bu mag bu mel ni Séex Anta Jóob. 
Bunu fàtte mukk kàdduy Nelson Mandela yii : « Képp ku iñaane nit àqam, daa fekk jàppewoo ko ni nit.»
Fannie Lou Hamer, doonoon fi njiit ci xareb doomi Amerig yu ñuul yi, mu ngi nuy bàyyiloo xel ci ne : « Kenn mënul a moom boppam fileek ñépp moomuñu seen bopp. » Doktoor Martin Luther King Jr, feelu ko naan : « Nooteel, fépp fu mu mënti ame, musiba la ci ñépp ». 
Ñu teg ciy at, tey, ca réewu Afrig-bëj-Saalum làbbe Desmond Tutu dëggal kàddu yooyu ne : « Ngir nit ku weex moom boppam, fàww nit ku ñuul moom boppam ndax amul xeet wu mën a féex moom kenn, ñépp a war a àndandoo féex.» 
(*) Ñi xaatim kayit gii ci seen turu bopp lañ ko defe. Kenn ku ci nekk ag kàngam nga ci Mbootaayu Xeet yi, di tofo ci Sekerteer Seneraal bi.
Tedros ADHANOM GHEBREYESUS 
Mahamat Saleh ANNADIF

Zainab BANGURA

Winnie BYANYIMA 
Mohamed Ibn CHAMBAS 
Adama DIENG

Bience GAWANAS 
François Lounceny FALL 
Gilbert HOUNGBO 
Bishar A. HUSSEIN 
Natalia KANEM 
Mukhisa KITUYI

Jeremiah Nyamane MAMABOLO 
Phumzile MLAMBO-NGCUKA 
Oumarou D. MOUSSA

Mankeur NDIAYE

Parfait ONANGA-ANYANGA 
Pramila PATTEN

Vera SONGWE

Hanna TETTEH

Ibrahim THIAW

Leila ZERROUGUI
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Paap Aali Jàllo
«Tooñ, torox, goreedi ak ñàkk fulla weesuwul ñuy woyal Lat-Joor ci tóojug estati bu Faidherbe…» (Usmaan Sémbéen)
Ginnaaw mbasum Covid-19 bi, mel na ne àddina saa ngiy jànkonteel ak meneen xeetu mbas : fippu. Dafa di, géejug mer gi juddoo ci bóomug George Floyd baa ngiy wéy di gandeer àddina sépp. Coow laa ngi ne kurr, tëwa jeex. Nit ñi yematuñ rekk ci di kaas, ñaxtook a xeexal àqi nit ku ñuul. Seen mébét mooy dekkil darajaam, yékkati fullaam ji nit ku weex joggi woon, teggi tuumay xayadi ak matadi yi nootkat yi daan taafantoo, di ko teg ci seen i der ngir moom leen. Moo tax, jamono jii, fépp foo dem ci àddina si, ñaxtukat yaa ngi fay xotti nataali nootkat yu démb yaak yu tey yi, di rajaxe bépp nittabaxon biy jëmmal njaam ak nooteel ñeel nit ku ñuul, walla kilifteefug nit ku weex ci kowam. Naka noonu, Senegaal itam, mbasum fippu mi agsi na fi, te nittabaxonub Faidherbe bi nekk Ndar mooy góom bi askan wi bëgg a faj.
Gaawu bii weesu, takk-der yi jàppoon nañ 4i ndaw yu bokk cig kurél gu tudd «Fàww nu daaneel Faidherbe» ci sababu ndaje miñ bëggoon a amal ak taskati xibaar yi. Waaye pólis mujje na leen bàyyi. Mébétu kurél googu, nag, ak ñiy sàkku ñu sempi nittabaxon bu Faidherbe bi, mooy ñu jële ci réew mi lépp luy màndargaal njaam ak nootaange. Bu dee ci wàllu Faidherbe, nee ñu nittabaxonam day jëmmal nootaangeb Farãs ci kow Senegaal ak lépp li ci aju ci xeebeel, toroxtaange ak coxorteb Tubaab bi, ñeel sunuy maam ak sunu bañkati démb ya. Rax-ci-dolli, mbedd yi, yoon yi ak béréb yees tudde ay nootkat ak i doxandéem day firndeel ne, ba tey jii, moomagunu sunu bopp. 
Ñiy layal Faidherbe, di bañ ñu sempi nittabaxonam ca Ndar, dañ naan, ak lu ci mënti am, ngóor si am na lu mu defal réew mi : teg na fiy raay, xotti fiy tali, indi fiy jumtukaayi xarala, tabax fi jéggiwaay (pont), dàq naar yi sonaloon waalo-waalo yi, boole nguuraan yi (royaumes), def leen am réew, muy Senegaalu tey, añs. Waaye, kan mooy Faidherbe ci boppam ak lan la def ba tax ñu singali ko, di ko tam dëmm ?
Cib gàttal, Faidherbe mi ngi juddu 3eelu fan ci weeru Suwye 1818. Laata muy ñëw Senegaal, Alséri la ko caytug nootaange gu Farãs njëkk a yabal ngir mu tàggatu fab diir. Bam fa nekkee, lépp luy ñaawtéef bu xel xalaatul def na ko fa laata muy tuursi sunu deretu maam ya. Dafa teer Alséri, yàggul dara, mu tàmbalee xoqtal ak a rey askan wa. Loolu lay biral ci bataaxal bum yónnee yaayam, di ndamu, naan ko ca : « …yàq naa yaxeet dëkkub lëmm bu taaru woon lool, ak i toolam. Ma yàqaale 200i kër ya fa nekkoon, tiital waa dëkk ba yépp, ñu daldi jébbalusi ci man, tey. »
Bi mu ñëwee Senegaal itam, lenn rekk a nekkoon itteem : fexe ba saxal nguur ak kilifteefug Farãs ci réewi Afrig yi, rawatina fii ci Senegaal. Loolu, nag, jaraloon na ko lu nekk. Ci as-tuut lin jukkee ci téere ak seedey ma-mboor yi ak ñi xam démb, limees na ci xeeti ñaawtéef ak jëf ju saltee salte yim def ci réew mi.
Faidherbe rey na fiy buur, taal i dëkk yu dul jeex. Nangu na fiy suufi jàmbur, taal i tool. Bóom nay sëriñ ak i imaam, lakk seen i téere. Siif na fiy janq, siiflu ay xale yu jigéen. Ténjloo na fiy soxna, jirimloo ay ndaw. Toroxal na jigéen, suufeel mag. Xeex na góori Yàlla yi, gàddaayloo kàngam yi. Sàcc na alalu réew mi, nasaxal koom-koom gi… Li ci gën a doy waar mooy ne, Faidherbe, daawul yabal ay soldaar rekk yem ci, dafa daan teewe loolu lépp, di reetaan, di ci bànneexu. 
Maanaam, lépp luy tax am réew di naw boppam ak cëslaay gi mu war a sukkandiku ngir tabax ëllëgam ak naataangeem, Faidherbe da koo dëggati, yàqati ko ba mu yàqu yaxeet. Rax-ci-dolli, naalub xayadi bi Farãs laloon ngir xeebloo nu sunu aada ak sunu cosaan, Faidherbe moo ko njëkk a jëmmal. Ndege, Faidherbe mooy ki sos « Ecole des otages », daan fa yóbbu doomi Buur yeek doomi boroom daraja yi ak njiiti gox yeek dëkk-dëkkaan yi. Li mu ko dugge woon mooy jàngal leen aada ak cosaanu Farãs, fàtteloo leen seen yosi maam, xeebloo leen seen juddu. Kon, bokk na ci ñi nasaxal sunuy aada, xayadiloo sunuy ndaw. Waxatun dara, mu wax ñeel nit ku ñuul, ne : « li seen yuur yi tuuti moo tax nit ñu ñuul ñi xayadi. Looloo sabab seenub xayadi. » Moom, nag, ci anam bu metti la génne àddina.
Dikkaloon na ko lafañ ak ñàkkug nelaw gu tar, li ko dale atum 1875 ba ni muy deewe. Mu mel ni mbugalub Yàllaa wàccoon ci kowam ci kow suuf laata mu fekki bu allaaxira ba. Ndege, ba muy nekk Alséri, Faidherbe mës na daanu ci walum ndox mu galaase, ca tangori Djurdjura ya. Ca la jële gaañ-gaañ yu metti ak feebar bi koy mujje yóbbu ci atum 1889. Feebar na diirub 14i at. ( ?)  Muy ame ay kiriis yu mettee metti. Moom kay, Faidherbe yàgg na ci lalub sukkuraat. Waaye, taxul nit ñi fàtte ñaawtéef yi mu def yépp, te njeexital yi jur ay rëq-rëq ci yokkute réew mi.
Usmaan Sémbeen bokk na ci ñi njëkkoon a wax ni nan fi jële nittabaxon bi, te soppi turi mbedd yin jox ay nootkat. Bindoon na sax Léwopool Sedaar Seŋoor ab bataaxal, ci atum 1978, naan ko ca :
« Tooñ, torox, goreedi ak ñàkk fulla weesuwul ñuy woyal Lat-Joor ci tóojug nittabaxonu Faidherbe. Lan rekk moo tax, cim réew mees wax ni moom na boppam, li ko dale Ndar ba Sigicoor, jaare ko Cees, Ndakaaru, Tëngéej, Kawlax, añs., ñu fay sargal nootkati démb yeek yu tey yi, di leen tudde ay mbedd, ay yoon, ay tali, ay pénc ak yeneeni béréb ? Xanaa réew mi amul ay jàmbaar, góor ak jigéen, yu yeyoo nu tudde leen sunuy liise, sunuy kolees, sunuy tiyaatar, sunuy iniwérsite walla mbedd yeek yoon yi ? »
Waaye, Seŋoor faalewu ko woon ndax, benn, ndawal Farãs la woon, ñaar dafa wegoon Faidherbe, nawoon ko lool ba koy wax ciy mbindam. Waaye, bu yoon jeexul, waaxusil du jeex. Tey, ay Usmaan Sémbéen yu baree ngi taxaw temm, fas yéene jaay seen bakkan ngir ñu jële Ndar nittabaxonu Faidherbe bi. Muy ndaw ñi, way-moomeel yi, kilifay aada yi, imaam yi ak ñenn ci politiseŋ yi, ñépp a ngi naan : « Fàww Faidherbe daanu ! »
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Boos Ndóoy
Jikko ak boroom, sëg ya rekk ! Ndege, Farãs dafa am pexe moo xam ne, ca jamonoy nootaange ja ba tey jii, ci lay wéy di naxe réew yim tegoon loxo démb ngir saxal nootaange bi ci beneen anam. Pexem caay-caay moomu, mënees na ko tudde : yolomal buumu njaam gi ngir gën laa mën a naj cib ruq. Te, ràññees na ko ci ni Farãs di jëflanteek réewi Afrig yim nootoon, rawatina yi féete bëj-saalumu màndiŋum Saxara mi.
Li Farãs di def mooy, saa bu demee ba cólle, xam ne gaa ñaa ngiy yeewu, rekk mu tàmbalee naxasaale ak a neexal. Ndaxte, jamono ju ne, dina am ci biir Afrig ak ci àddina sépp, ñuy ŋàññiy doxalinam ak ni mu aakimoo yenn réewi Afrig, dale ko 60i at ci ginnaaw. Bu ko wax ji sonalee, nag, mu daldi génn, ne dina soppi ddoxalinam. Maanaam, day taafantoo ay coppite ñeel digganteem ak réew yooyi nu tuud ci kow, mel ni kuy gedd ngañaay yi ko nooteel biy jural. Fekk ne yoo, duggewu ko lenn lu dul tuur lëndëm nit ñi, jaar ci suuf, lal yeneen pexe yi koy tax a wéyal nootaange bi. 
Ginnaaw bi ñu ko toroxalee Indosiin, Déggooy Genève(Accords de Genève) yaa dakkal xare boobu ci atum 1954. At moomu la Alséri daldi fippu moom tamit ngir foqati réewam ci loxo Xonq-Nopp yi. Jamono jooju, nag, Farãs dafa waroon a tànn benn ci 3i réew yii : Marog, Tinisi ak Alséri. Ndege, jàqoon na be, mënatul woon a jàmmaarlook 3i réew yiy sàkku ak a xeex ngir moom seen bopp. Moo tax, mu xool réew mu ko ci gënoon a yitteel, tànn ko. Noonu, ci atum 1956 la Farãs tàggook Marog (2eelu fan ci weeru màrs) ak Tinisi (20eelu fan ci weeru màrs), ba noppi, nag, ŋoy ci Alséri. Alséri, jamono jooju, daanaka ab diiwaan doŋŋ la woon ñeel réewum Farãs.
Noonu tamit la ragale woon réewi Afrig yi féete ci bëj-saalumu màndiŋum Saxara mi. Da doon bañ, ñoom it, ñu fippu, sumb ab xare, xeex ngir moom seen bopp.  Looloo ko taxoon a yolomal tuuti buumu njaam gi, fab ab àtte bees dippe woon ci nasaraan “Loi-Cadre Defferre” ci atum 1956. Àtte boobu, nag, da doon may askani réew yoo yii, ñu falal seen bopp ay njiit ci seen i réew. Pexe moomu la laloon. Maanaam, li ñuy wax di màtt di ëf, yolomal tuuti ngir gën a wéyal nooteel bi. Ndaxte, looloo gënoon a yomb xeexandoo ak réew yu bare. Ndege, 2eelu xareb àddina si taxoon na ba yenn ci réewi Afrig yi yeewu ba dayob Farãs wàññeeku bu baax ci seen i bët. Noonu, ittey fippu ak moom seen bopp di leen gën a soxal. Loolu la Farãs xamoon bu yàgg, ba tax ko jël ay matuwaayam ngir wéyal nooteel bi ci beneen anam. Loolu moo tax Seneraal De Gaulle nas pexeem, tudde ko ‘’Mbooloom doomi Farãs ak Afrig’’ (Communauté franco-africaine) jéem koo wéyal, di ko suuxat.  
Dafa di, Seneraal De Gaulle dafa gënoon a yaatal yombal gi àtteb “Loi-cadre Defferre” dooroon. Waaye, duggewuñ ko woon lu dul wéyal nootaange bi. Ndaxte, kat, ak lu ci mënoon a am, Farãs moo doon nos, di nocci. Li koy firndeel mooy ni mu doxale woon ak Gine. 
Bi Farãs nee, ku bëgg demal boppam na dem, Gine dafa dog buumu nootaange bi ko lëkkale woon ak Farãs ci atum 1958. Ginnaaw bi, Farãs da koo fexeel, tegal koy téq-téq yu bare ciw yoonam ngir nasaxal ko, tiitalaale réew yi seen xel nekk ci toppandoo Séku Ture.
Lu ni mel, wares na ko fàttali, xamal nit ñi ne, xeeti àtte ak i pexe yi Farãs mës a lal yépp, noot réewi Afrig yi rekk la ko dugge. Muy ‘’Ndajem bennoo ci peggu Farãs’’ (Union française) mu 1946, àtteb “Loi-cadre Defferre” bu 1956, ‘’Mbooloom doomi Farãs ak Afrig’’ mu 1958, yépp, ay feemi neen lañ woon.
Ci ndoorteelu atiy 1960 yi, ba Farãs xamee ne mënatul a wéyal nootaangeem bi ñeel réewi Afrig yi, dafa mujje woon a bàyyi ñëpp ci ñoom moom seen bopp. 
Waaye, ku yaakaaroon ne Farãs dina la bàyyee noonu, danga doon nax sa bopp. Ndege, ku ci nekk, da laa xaatimloo woon ay déggoo yi ko daan tax a teg loxo ci nguur yi, alal jeek koom-koomi réewi Afrig yi. Bataaxal ba Michel Debré bindoon Léon Mba, njëlbeenug njiitu réewum Gaboŋ ba woon, da koy firndeel. Daf ko ne woon :
“Dinanu leen delloo seen réew, ngeen moom seen bopp ci kow sàrt yii may limsi : réew mu ci moom boppam, dangay nangoo wéy di topp li nekk ci sàrt yi nu xaatimoon lu jiitu muy moom boppam ; ñaari tëralin yi nu fasandoo, te muy moom sa bopp bi ak déggooy jëflante yi (accords de cooperation), benn du dem bàyyi moroomam.»
Ci sàrt yile la réewum Farãs tënkoon réewi Afrig yim nootoon laata mu leen di delloo lenge yi. Looloo taxoon François-Xavier Verschave yëkkati kàddu yii : « Réewi Afrig yi Farãs nootoon, te ñu féete bëj-saalumu màndiŋum Saxara mi, ba ñuy moom seen bopp, dañu leen a nanguloo ay déggoo ci wàllu koom-koom, politig ak xare yu leen tàbbil ci kiliftéefug Farãs. »
Keroog, 22eelu fan ci weeru desàmbar 1974, ba 94,5i nit ci téeméer yoo jël ñeel askanuw duni Komoor ya (Anjouan, Grande Comore, Mohéli, Mayotte), wotee « WAAW » ñeel referàndumub moom-sa-bopp ba, Farãs dafa lànk, ne du ci dal. Mu daldi dogal ne dun bu ci nekk ak ay xobam, kon deesul boole dun yépp ci benn lim. Mu nekkoon ab jaay doole boo xam ne, ONU sax àndu ci woon. Rax-ci-dolli, dogal boobu dafa safaanoo woon ak àtteb Farãs bu 23eelu fan nowàmbar 1974 te di wax ne : « warees na boole xobi wotey dun yépp, boole seen i lim ngir xam ku jël raw-gàddu gi ». Waaye, Farãs dafa jéggi àtte boobule, wàññi ngirtey wote bi. Noonu la tege loxo ci dunub Mayotte bi nga xam ne, nee ñu, 100i nit yoo jëloon, 63,22 yi « DÉET » lañu wote. Ba tey jii may wax ak yéen, dun baa ngi ciy loxoom. 
Pexem naxe-mbaay moomu la Farãs jëfandikooti ñeel coppite CFA bi ECO bi ko nar a wuutu. Ndaxte, sémbub àtte bu 20eelu fan ci weeru Me 2020 bi koy dëggal, ci anam bu ni mel lees ko tërale. Nee ñu, ci biir sémbub àtte bile : dakkalees na teewaayu ndawal Farãs ci 3i ndajey caytu bànk yu mag yi ak gafay weccee yi (compte d’opérations). Li leer moo di ne ay feemi neen la. Ndege, ba tey, Farãs mooy wóoral ECO bi, te yemo (parité) bi ak weccin wu amul àpp wi (convertibilité illimité), duñ soppiku. Te, 2 yooyu ñooy gaañ sunu réew yi ci fànn yu bare. 
Ci beneen boor, Farãs daa kootoog waa UEMOA, ñu suufu CEDEAO, sàcc seenub naal, soppi cëslaay geek jubluwaay bi. Ndege, ECO, moomeelu CEDEAO la. Ay at ñoo ngi nii, mu ciy liggéey. Li Farãs ragal Niseryaa jiite CEDEAO bokk na ci sabab yi ko tax a doxale ni mu doxale, moom ak yenn ci ay njiiti-réew yiy dox ci waawam. Xamees na xéll ne, bés bu Niseryaa tegoo ci boppu CEDEAO, Farãs dootul am baat ci réewi kurél gi, doonte moo leen yàgg a yilif, di leen jaarloo fu ko neex.
Farãs noppi naa def lépp lu mu laaj ngir wéy di ratt réewi Afrig yu ñuul yi mu nootoon. Xam na li mu bëgg te mu ngi koy def. Léegi nag, sunu réew yi ñoo war a xam li ñu bëgg, te def ci seen xel ne ngir coppite am, nooteel bi jeex fi, fàww ñu booloo ngir gën a am kàttan. Tamit, fàww ñu nas ay feem yu ñu togg bu baax te tegu ci xel ngir noppee jaamaarlook moom. Bu ñu ko defee kenn kenn rekk, dina leen daaneel  ñoom ñépp te du jóg ci di leen toroxal.
Boos Ndóoy
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
LU DEFU WAXU : Seetlu nañ ni, saa booy wax ci nguurug Maki Sàll, danga naan « Nee na moom moo gañe… ». Mu mel ni nanguwoo ndamu Maki Sàll li ci joŋante wote njiiteef bii weesu. Lu tax ngay waxe noonu ?
USMAAN SONKO : Nun, waa Pasteef ak làng yin lëkkaloo woon, sunu kàddu, ca njëlbéen ga ba nëgëni-sii, genn doŋŋ la te du mës a soppiku. Bi nu génnee ci wote yi, danu ne nanguwunu palug Maki Sàll gi, te li nu taxoon a wax loolu ñépp a ngi ci doon teg seen bët. Waaye, ci wàllu yoon, maanaam, bees sukkandikoo ci ndeyu àtte réew mi, moom mooy njiitu Senegaal. Loolu, sikk amu ci. Waaye, lu jaar yoon te xel nangu ko, tubaab naan ko « légitimité », ak lu yoon sàrtal te muy tekki ci tubaab « légalité », bokkuñu. Am na lol, yoon mën na ko sàrtal, biral ko fekk ne dafa safaanoo ak li yoon woowu tëral. Loolu, nag, mooy li nu jàpp ne moo am ñeel palug Maki Sàll gi. Ndax, Maki ak i ñoñam ñoo jëkk a biral seenug pal laata yoon di ci àddu. Ci guddig bésu wote bi la ay jëwriñam ak i farandoom génn, di joxe ay lim. Te, jamono jooju, biroy wote yi sax noppeeguñu woon seen liggéey. Ndajem ndeyu àtte mi nga xam ne moom la fi nekkal, deful woon lu dul dëggal li ñu waxoon.
LDW : Kon, yéen ak làng yi ngeen àndaloon, dangeen a jàpp ni suñ waxantee dëgg ndamu Maki Sàll li dafa taq suuf ? 
US : Danoo gis ne, ni wote yi tëdde woon, ca ndoorteel la ba ca njeexital la, dara ba dara booloo jeex méngoowu ci woon ak li yoon tëral. Maki dafa bañoon a amal ndajem politig bi waroon a am ñeel làng yi ngir nu waxtaane lépp lu jëmoon ci wote yin dégmaloon. Yemu ci, mu jël kaardànte yi, jox ñi ko neex, téye yosi ñi mu jàppoon ne duñ ko woteel, rawatina ndaw ñi. Nu ni déet-a-waay, mu séddale dénduw wote bi (carte électorale) ni mu ko neexe. Boo boolee yooyu yépp, dinga xam lu tax ñu naan saa su nekk « nee na moo falu… ». Kon, na féetoo nguur gi, doxal li mu war a doxal, nu féete ci kujje gi, di def li nu war. Loolu mooy demokaraasi.
LDW : Ndax bu la Maki Sàll woowoon ngir dénk la ndombog-tànk dinga nangu ? 
US : Mukk ci àddina ! Duma ko mës a def. Bi jiitu ci sabab yi mooy ne, amul benn fànn boo xam ne man ak Maki Sàll bokk nan ci gis-gis. Te, gis-gis moo lal liggéeyub nguur. Ñaareel bi di, bokkunu naal. Man, dama jàpp ne naalub « Plan Sénégal Emergent » bi Maki Sàll kàmpaañe woon te di ko doxal nii, baaxul, santul Yàlla. Nun, danu amoon sunu naalu bopp, mu méngoo ak sunu gis-gis ci nees war a yore réew mi. Ñetteel bi, nag, mooy ne man dama nawloowul Maki Sàll ci ni mu yore réew mi. Bu may wax loolu, du jëmmu Maki Sàll ci boppam laa ci namm. Njiitu réew mim doon a ma tax di wax. Ndaxte, man dama gëm ne, Maki Sàll, amul xam-xamu jiite réew, amul mën-mën bi te sax amul fulla ji ak fit wi. Ndege, ndawal Farãs la.
Ci gàttal daal, Maki dafa jaar nii, ma jaar nee. Kon, xel xalaatul may liggéey ak moom. Bu sama waa pàrti yépp màbboon ne dañuy fekki Maki Sàll ci nguurug bennoo gi mu doon woote, man duma ci dem. 
LDW : Nee ñu Usmaan Sonko du waxal mukk Maki Sàll lu baax, safaan bi rekk.  Ndax, ci sa gis-gis, amul lu Maki def lu baax bim faloo 2012 ba léegi ?
US : Moone, ci wàllu mbasum Covid-19 bi, waxoon naa fi ne, li Maki Sàll waxoon ne nguur gi du delloosi ndawi réew mi te ñu caŋoon Siin, lu baax la, àndoon naa ci.
LDW : Benn boobu rekk nga ko mën a waxal ci lu baax ?
US : Lu ngeen bëgg yéen tamit ? Su ma fi newoon di tagg Maki Sàll dinaa jaaxal askan wi ! Te du moom sax am nab « armada » bu koy xalamal ? Maanaam, am nay ndaw yoo xam ne, mbaaxam rekk lañuy wax, di ko tagg ak a kañ. Am na, sax, ay kurél, ab tele ak yenn ci yéenekaayi réew mi yoo xam ne, suba ba ngoon jot, lu baax rekk lañuy wax ci moom, lu baaxul sax, ñu baaxal ko, rafetal ko ba nga ne lii lum doon. Man, nag, loolu du sama cër.
LDW : Ndax xamante ngeen ?
US : Man xamuma Maki Sàll, Maki Sàll xamu ma. Benn yoon la sunuy bët mës a daje te mooy keroog bi ma demee pale. Ngeen baal ma rekk ma yokk ci ne nitu Maki ñoru ma. Li mu doon njiitu réew mi moo ma tax di wax. Loolu dafa war a leer ci boppu askan wi. 
LDW : Déggees na la yit ngay tuumaal Mañsuur Fay, di ko dendale ak Karim Wàdd mi fi amoon doole lool ca jamonoy baayam Ablaay Wàdd. Ndax danga jàpp ne Maki Sàll da koy xàllal yoon ngir mu wuutu ko ?
US : Ku am tuuti seetlu rekk, ndax mën na maa wax lu wutale Mañsuur Fay ak Karim Wàdd ci wàllu ndomboy-tànk ? Ndax xam ngeen ne Mañsuur Fay mooy séddale ndimbalug njaboot gi ? Ndax xam ngeen ne moo yor naalub tabax tali ci gox-goxaat yi te ñu dippe ko ci nasaraan ‘’Promoville’’ ? Te, nguur yoonam newul ci defar i tali ñeel gox-goxaat yi. Loolu, liggéeyu meeri yi la. Nguur, taliy réew mi la war a féetewoo. Mañsuur Fay mooy jawriñu mbooloo tund wi ak ndimbalu njaboot gi, mooy meeru Ndar, moo yor PUDC, yor PUMA, mooy séddale dund gi…Maanaam, lépp lu koy tax a jege askan wi rekk, joxees na ko ko. 
LDW : Lan moo taxoon Maki Sàll ne fàww mu am ñaareelu moomeel, xar ci tànki-tubéyam ?
US : Li taxoon Maki Sàll doon rey boppam ngir am ñaareelu moomeel, mooy tóoxidooni yim defoon, moom ak njabootu politigam. Dafa bëggoon, bu gañee, fexe ba maasale njombe yeek toj-toj yu bare yim def, moom ak nguuram ci moomeem gu njëkk gi. Moom, bi mu nee falu na, toogagul sax, naan day woote ndajem yëgoo ñeel réew mépp ngir tàppe xol yi... Idiriisa Sekk mi toppoon ci moom ci wote bi ne demul, man mi nekkoon ñetteel ma bañ it, ne duma dem, PDS mi nga xam ne, ak lu mu dee dee am na taxawaay, ne moom it demul, làngu ñoom Abdul Mbay gi tamit ne demul. Maanaam, daal, kujje gim soxla woon, kenn fullaalu ko ci. Amul li mu bëggoon.
LDW : Lu taxoon ngeen bañ a wuyuji njiitu réew mi ?
US : Bun ko wuyuji woon ca jamono jooju, kenn ci nun dootul woon mën a diiŋat nguur gi bu jàddee yoon. Loolu lépp àntuwul. Mu des lan ? Ci sama gis-gis, Maki Sàll nas nay pexe ngir génn ci gutë gim dugal boppam.
LDW : Yan pexe ?
US : Ñett lañu. Bi ci jiitu mooy, mu xool ba xam mën na fexe ba ndajem ndeyu àtte mi daganal ñetteelu moomeem. Te, loolook xaru ñoo yem. Bi ci topp mooy, mu xool ndax mën na wut ab tofo ci pàrteem, ngemb ko ngir mu wuutu ko. Ñetteel bi mooy mu jéem a xool kiy gën a jekku ci wutaakoni kujje gi, keroog woteb 2024 bi, mu kootoog moom, ñu déggoo ciy kàddu ngir kooku faral koy njaaxumam, bañ leen a toppe dara, moom ak njabootam. Te kooku moom du mës a doon man mii Usmaan Sonko. 
LDW : Noo nar a doxale ?
US : Bés bu Yàlla tegee réew mi ci sunuy loxo, képp ku fi mës a yor fiftinu askan wi, diŋ ko leeral ndax alalu mbooloo la.
LDW : Noo gise ñetti pexe Maki Sàll yi nga lim léegi ?
US : Jàpp naa ni mu ngi liggéey ci 3i pexe yépp. Te, bu dee ci wàlluw tofo bi rekk, génne na ci xelam Aamadu Ba, Aliyun Badara Siise, Ablaay Daawda Jàllo, Aali Nguy Njaay, añs. 
LDW : Da leen a wóoluwul, walla ?
US : Ñoom ñépp la yemale, xéy-na da leen a ñemewul. Ku des kon ? Xanaa Mañsuur Fay, goroom, di magu soxnaam Mareem Fay Sàll. Li ñuy coow Aliyun Badara Siise fii, Aamadu Ba fee, lépp ngir xàllal yoon goro bi rekk la. Ci pexe mi la bokk. Moo tax mu dénk ko ay ndomboy-tànk yu bare, jox ko ay milyaar ngir mu jënde leen askan wi. Ndege, ñoom, ni ñu jàppe politig mooy, amal ay milyaar jënd baati askan wi. Waaye, gisuma nan la Mañsuur Fay di def ba jiite miim réew. 
Li ma wax fii, nag, sama xalaatu bopp la ; sama njàngatu bopp la ñeel doxalinu njiitu réew mi, Maki Sàll. 
LDW : Fu mbirum 94i milyaar yi tollu ?
US : Waaw. Yaakaar naa ne am na ku ciy waajal benn téere. Duma leen wax kan la, te duma ci sore. Mooy li waa ja waxoon rekk, Yàlla du nit [fii reetaan na]. Li ma ci mën a wax daal mooy fàttali askan wi ne OFNAC génne na ràppooram, dëggal li ma waxoon lépp. Rax-ci-dolli, dafa joxe ay ndigal ngir ñu topp Maamur Jàllo, Tayiiru Saar, jaraafu Ndakaaru ji, noteer bi defar kayit yi, ak ñeneen ñoo xam ne tudduma leen woon sax. Li wóor moo di ne gaa ñi, yàgg-yàgg dinañ layook yoon. Ndaxte, mbir mi dafa doy waar, dafa jéggi dayo. Te sax, OFNAC dafa génnewaale 27i njombe yu wute ak njombew 94i miliyaar yi. Li ci kanam rawul i bët.
LDW : Waa Pasteef-Géejawaay noon nañ dañuy kalaameji yoon Aliyu Sàll ñeel njombew petorol beek gaas bi. Fu ngeen ci tollu ?
US : Waaw, loolu mi ngi ci loxo yoon. Man, ci sama wàllu bopp, kalaameji woon naa cay këri àtteb àddina si, ca Àngalteer, ca Amerig… Dafa di, sax, tàmbali nañ gëstu bi. Xam nga, Amerig, ñoom, bu ñuy liggéey duñ ko yàkkamti. Waaye, ñu ngi ciy lëñbëtu. Ndaxte, way-lëñbëti Amerig yi jóge nañ Washington, dem ba Ohio ngir laaj Aliyun Géy li mu xam ci mbir mi. Moom, Aliyun Géy, moo nu kalaamejiloo yoon. Te, mujje naa bokk Pasteef. Yàgg-yàgg dingeen ci dégg dara. Nun, li nu waroon, def nan ko.
LDW : Ndax Usmaan Sonko dafa am ay ndaw yu koy déey i xibaar te bokk ci nguur gi ? Fan ngay xibaarloo ?
US : Nit ñi bàyyiwuñ xel ne, xibaar yi, bu dee 100, 80 yi mënees na cee jot ci anam bu yomb a yomb. Dafa fekk ne, kay, Senegale yee dul gëstu ci dalu– webu njawriñu ngurd mi ak sax bu nguur gi, walla ci yéenekaayi nguur gi, anternet bi, añs.  Yooyu ma lim yépp, foo ci dem fekk fa xibaar yu bare yees fay rotal. Ci misaal, bi may siiwal luubalug lempo ga woon ca péncum réew mi, mooy biñ may dàq, ci dalu webu njawriñu ngurd mi laa jukkee woon xibaar yi ma amoon yépp. Kon, bare nañ lool, nit ñi mën nañ cee jot. Man, nag, ci gëstu laa dëkk. Saa yu ma toogee defuma dara, maa ngi gëstu, di seet ak a settantal lu jëm ci réew mi ak lu jëm ci àddina sépp, rawatina diggante réew yi. 
LDW : Bu weesoo gëstu yooyu, nag, amul ñuy ñëw leeg-leeg di la déey ?
US : Fànn bu nekk, damay xool ñoo xam ne seen xel da cee màcc dëgg-dëgg, may jokkoo ak ñoom, di leen laaj seen xalaat. Fi mu ne nii, duma toog 3i weer yoo xam ne demuma CNCR seeti leen, waxtaan ak ñoom ci wàllu mbey mi. Noonu laa koy defe ak ñeneen ak ñeneen. Mu des, nag, ñi nga xam ne dañoo bëgg réew mi te di liggéey ci caytu gi te yenn saa yi ñu gis lu leen metti te duñ ko mën a wax. Maanaam, am na ñoo xam ne dañoo dem ba mënatuñu, bëgg a wax te mënuñoo wax. Bu ko defee, dañuy wax ak man walla ñu wax ak kenn ku ma jege, mu jottali ma ko. Noonu laay taataane samay xibaar. 
LDW : Nooy jàngate taxawaayu Senegaal ak Afrig ci mbas mi ?
US : Waaw, taxawaayu Afrig moom du jafee jàngat. Li may wax rekk, di li ma njëkk a seetlu, mooy nanu sant Yàlla ndax amul menn réewum Afrig mu am doole ci wàllu paj, mu mel ni kon Afrig ag tàkk la ci wàllu paj. Xanaa ay Tinisi, Marog, ñoo ci tàmbali woon tane, ak réewum Afrig-Bëj-Saalum. Te kat, gis nañ ne ñoo ci gën a sonn fi mu ne nii. Kon, mbir mi Yàllaa nu ko fànqal boppam. Walla moo nu ko woyofalal boog ba aayul ni mu waroon a aaye. Teewul nag, réewi Afrig yépp jël nañu ay matuwaay. Te matuwaay yi wuutewuñu ak yees jël fépp ci àddina si. Afrig, nag, defe naa Afrig-Bëj-Saalum rekk a ci jéemoon a lëlu, te dafa mujjoon a jur coow, ndax réew moo xam ne li nit kiy xëye tey moom lay dundee ëllëg, soo ko bëggee lël du sotti. Kon, moo tax ma ni leen jàngat taxawaayu Afrig du jafe, ndax jàpp naa ni li ëpp solo ci mbir mi mooy li nu Yàlla suturaal ba nu muccandi ci. Waaye bu doon ni mu aaye feneen la aaye fii, tey dina metti lool ci nun. Di ñaan Yàlla, nag, mu wéy noonu.
LDW : Luy sa xalaat ci coowul “artemisia” li, di garab gu réewum Madagaskaar ne day faj covid-19 te Kurél gi yor wérgi-yaram ci àddina si (OMS) bañ ko koo nangul ?
US : ‘’Artemisia’’ bi wareesu koo dàq ndax li mu jóge Afrig rekk – loolu nun mënatunu koo nangu, weesu nanu loolu. Waaye tamit garab dafa am yoon wu mu war a jaar ci wàllu xamtu balaa ñuy mën a wax ni garab gii day faj lii. Ñépp nangu nañu ne yoon woowu jaaraguñu ci. Li ñu ci xamagum daal, dégg naa ni am na ñu koy jëfandikoo te gis nañu ci njariñ. Loolu lañu waxagum. Te tamit boo dégloo njiitu réewum Madagaskaar, dafa ne yàgg naa waxtaan ak kilifay OMS yi te OMS nangu naa gunge Madagaskaar ci wàllu xamtu. Kon, xanaa rekk ñaan Yàlla li ñu ci amoon ci yaakaar mu àntu. Ak nu mu mënti deme yit, ñépp nangu nañu ne garab gu baax la, te am nay feebar yu muy faj te sax, ci misaal, baax na ci sibbiru. Kon nañu ñaan Yàlla bu ñu ci jaaree fi ñu war a jaar yépp, liñ ci yaakaar am te muy ndamu Afrig gépp.
LDW : Noo gise diggante Senegaal ak Farãs, walla sax diggante Farãs ak Afrig ?
US : Waaw fi ngeen daanele, diggante Farãs ak Afrig, laay njëkke. Gis naa ne dañuy jox Farãs gëdd gu ëpp li mu tekki ci Afrig te réewi Afrig yiy làkk farañse ñoo may tax a wax. Farãs amul lenn loo xam ne mën na koo dogal ci réewi Afrig yiy làkk àngale, du Niseryaa, du Gànnaa, du Afrig-Bëj-Saalum, du feneen. Boo jëlee réewi araab yi nekk Afrig tamit, Farãs tekkiwu fa dara, muy Misra, di Alséri, ñépp xam nañu loolu. Kon, su ñuy wax ‘’Françafrique’’ war nanoo xam fan la yem. Nañuy yemale wax ji ci Farãs ak réew yi mu tegoon loxo démb. Te digganteem ak réew yooyu bu deme ni mu deme tey, man amuma dara lu may wax Farãs, luñ ko ci wax tooñ ko. Tubaab yi dañoo am seen fulla, xam li ñu bëgg, di def seen kem-kàttan ngir am ko, jaar sunu kow. Sunu njiit yi fi Tubaab yi teg laay duut baaraam, di leen laaj lu tax ñu ñàkk fullaak fayda bay nangoo doon i xuus-maa-ñàppam, yoon wu mu leen awloo ñu gaawtu aw fa. Kon wax ji, feek delloowuñ ko foofu… 
LDW : Ñi naan « France dégage », nag ? Dangaa bëgg a wax ne àndoo ci ?
US : Ànduma ci, kay. Fi ngeen may gis nii, saa su ne damay tooñ sama gaa ñi, naan leen bàyyileen di wax “France Dégage”. Te lu ma gëm la, damaa gëm ne coow li du “France Dégage”. Farãs mënu fee jógee noonu, walla bu fi jógee yit te nuy wéy ak xeetu njiit yu mel ni ñi fi nekk, yeneen doxandéem dinañ leen fi wuutu. Seetleen ko ci Siin rekk, fi nu jëm ak Siin boo moytuwul mooy gën a doy waar, gën a metti li nuy dund ak Farãs. Te nanu sant Yàlla, nag, ci li nu mësul a yitteel Amerig. Moom daal, feek nu ngi wéy di am xeeti njiit yi fi nekk, waxuma la sax Farãs walla Siin waaye réew yu leen gën a néew doole dinañ sonal Senegaal.
LDW : Yan réew ngay xalaat ?
US : Ci Tirki la sama xel njëkk a dem. Tirki, ci atum 1950 sorentewunu woon te léegi nee nañu dañ noo bëgg a dimbale. Waaye mën naa lim tamit Marog nga xam ne noo moomandoo sunu bopp. Réew yu ni mel ñooy ñëw tey dinu noggatu. Moo tax mbir mi bu nu ko tënkee ci Farãs rekk dafay mel ne dan koo singali ndax fi nu jaar ak moom ca jamonoy njaayum jaam jaak nooteel ja. Waaye tey, doomi–Tirki yi dañuy ñëw, nu jébbal leen lépp, jox leen naawu bi te ni ñu ko bëgge lay ame. Sinwaa yi tamit dañuy ñëw ne la dama lay lebal xaalis ci anam yi ma bëgg, indiy ndefaram, indiwaale ñi ciy liggéey. Xam ngeen ne Farãs sax mësul àgg ak nun foofu. Moo tax bunu ci demul ak xel danuy moy li gën a am solo. Farãs, bu nu amee njiit yu am fulla, Farãs day nekk naataango, ni ñeneen ñi, nuy jëflanteek moom ndax danoo nekk ci àddina su ubbeeku. 
LDW : Kon ci yow lan mooy wax ji ci dëgg-dëgg ?
US : Ci sama gis-gis bu gàtt, wax ji yépp lii la : lan moo tax Maki Sàll, Alasaan Watara ak IBeeKaa ak ñoom seen di sukkal ay doxandéem, di dox ci waawu Farãs walla Siin walla keneen ku mu mënti doon ? Waxtaan woowu lanu war a amal, dem ci ak xel, nag, fexe ba waa Senegaal tamit yeewu ci. 
LDW : Dinañ lay dégg léeg-léeg ngay tagg Aasi…Jàpp nga ne dan leen war a roy ?
US : Naw naa lool waa Aasi, muy Sinwaa yi di Sapone yi,  ndax li ñu gëm seen bopp ! Maa ngi waxtaan keroog ak sama benn xame bu def 20i at Siin, ay doomam juddoo fa ba am sax kayitu réew ma. Mu ne ma fu mel ne Kàntoŋ ñu koy wax Guwànju, ñoom beneen Sinwaa bu fa bokkul sax dañu lay xeeb. Nee na ma yit Guwànju dafa am xeetu taksi boo xam ne waa Guwànju rekk a am sañ-sañu dugg ci, farañse beek ñépp a ci yem, bu leen doxandéem tàllalee loxo dañu koy romb dem seen yoon. Mën nañu ne sax loolu ëpp na waaye day biral tamit ni ñu gëme seen bopp. Foofu kenn sañu faa dem naan day taxawal ab sosete ci nu mu ko neexe, ñoom ñoo lay wax ni nga koy defe, boo ci àndulee foo xam nga jëm. Moo waral gën gaa néew ci 100i sosete yoo jël, 51i ay Sinwaa ko moom. Keroog damay seetaan li xew Taylànd, gis ne Farañse yu bari dañoo tàmbalee wutali réew moomu. Waaye foofu tamit du ku jóg taxawal ab sosete, ci misaal, benn doxandéem mënul a ubbi sosete buy liggéey ci turism, di jëley nit Farãs di leen yóbbu Taylànd. Ñi ko bëgg a def dañuy mujjee ànd ak benn doomi-Taylànd, te moo la ciy ëpple, fàww nga jox ko 51i xaaj ci 100 boo jël.
LDW : Senegaal de demewul noonu…
US :  Déedéet. Senegaal, danga fiy wàcc léegi, ñu ni la lii bu la neexee jël ndax benn doomu-Senegaal yelloowu ko. Ci loolu lanu war a xalaat te dafa mel ni soxalul kenn. Loolu laay wax bés bu nekk ñoom Gii Maryiis Saaña, mbir mi warunu koo yemale ci benn réew, noonoo ko, bàyyi ñi ci des. Te bunu ci deful njàngat gi war, am ndam ci xeex bi du yomb. Fàww nu taxaw seetlu, jéem a xam lu waral Póol Kagame mën a fippu, lu waral Àndri Rajowelina tàmbalee fippu ca Madagaskaar, lu waral njiitu réewum Gana mën a fippu, te Maki Sàll sañu ko sax xalaat. Foofu lanu war a yóbbu wax ji. Bu doon sama sago danuy teg fale Farãs te laaj sunuy njiit lan moo tax ñu ragal ko nii.
LDW : Ayi-bés yii ñu weesu, gis nañ nga yëkkati sa kàddu di jàppale Madagaskaar ci xëccoo bi am ci digganteem ak Farãs te li ko waral di ay dun yu nekk ci wetu Madagaskaar te Farãs wéy di ci teg loxo ne moo leen moom. Ndax foog nga ni Madagaskaar mën naa am ndam ci boobu xëccoo ?
US : Madagaskaar mën na cee am ndam, ndaxte du ñaari làrmee jàkkaarloo, du xeex bu ñuy génne ay xeej ak i fetal, yoon a leen di àtte te Madagaskaar moo ne ci dëgg. Loolu la Mbootaayu Xeet yi xam ba jël ay dogal. Kon Farãs yey nañ ko ba noppi, day guddal jéll fi mu ne nii. Waaye mën ngaa am ndam te du doy, li gën mooy Afrig jàppale Madagaskaar ndax leer na ñépp ne dun yooyu indi coow li, moo leen moom ni Senegaal moome dunu Gore. Dun yooyu soree nañ lool Farãs, soo jógee Pari, dinga toog 8i waxtu walla lu ko ëpp cib fafalnaaw door faa yegg. Boo ko jaaree géej, dinga romb Marog ak Afrig sowu-jant, wàcc ba Afrig-Bëj-Saalum, wër ko, soog a yéeg wutali dun yooyu. Nan la leen Farãs mën a moome ? Dafa am loo xam ne xel mënu koo nangu. Gis nga yu mel nii, dafa waroon a nekk nattukaay ci ni nuy jàppalantee nun doomi-Afrig yi. Waaye fi ngay gis sunu njiit yi, ñoom ñépp dañuy lem seen geen toog ci, mel ne yëguñu sax li xew.
(ÑETTEELU XAAJ BI FEEK I FAN)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(Xaaj bu njëkku laaj-tontook Ndey Koddu Faal, Paap Aali Jàllo ak Daawuda Géy)
LU DEFU WAXU :
USMAAN SONKO :
Xéy-na, sunu wërsëg mooy li nu maaseek jamono joo xam ne,  lépp a gaaw, ndax anternet bi ak jumtukaayi xarala yu bees yi. Tey, lu naroon a def 10i at ngir leer ci xeli nit ñi, daanaka, bu yàggee ba yàgg, 2i weer kott lay def mbaa lu ko yées. Démb, benn tele walla benn rajo moo fi amoon, Seŋoor walla Abdu Juuf féete woo ko. Waaye, tey, tele yi, rajo yi, anternet bi, yéenekaay yi dañoo bare lool. Yenn saa yi, dinga am xalaat mu jéggi jamono ji nga nekk. Mooy waral, li ëpp ci say maas duñ xam fi ngay waxe. Daloon na fi ku mel ni Mamadu Ja, walla Séex Anta Jóob. 
Bu ko defee, coow li mënta ñàkk. Ci réewum demokaraasi lan nekk, gis-gis yi bokkuñu, xalaat yi tamit, naka noonu. Loolu dafa baax cim réew. Dina tax nit kiy déglu, ginnaaw bim amaleem njàngatu boppam, xam jan wax, ban gis-gis walla man xalaat a yenu maanaa. Su boobaa, dina xam fu muy teg tànkam, tànn boor bi muy féete. Loolu, nag, képp ku koy jéem a tere, dangay sonal sa bopp ci dara ; bu yeboo nga nangu ko te noppal sa bopp. 
Njiitu réew mi, Maki Sàll, bi muy door a falu ci atum 2012, dafa waxoon ne, dina nasaxal kujje gi, faagaagal ko ba dootul tekkeeti dara. Loolu, nag, kuy woote demokaraasi te di ko jëfe du ko sax xalaat ba koy wax. 
Li nguur gi bëgg mooy fexe ba ñépp ànd ak moom, ñu amal fig nguurug bennoo giy ëmb pàcci réew mépp. Bu ko defee, kenn dootul sañ a taxaw naan « ànduma ci lii… », « lee baaxul… », « lale, bees ko defe woon nii mooy gën… » walla « ni nguur giy doxale, dara doyuma ci », añs. Réew nag, buñ demee ba kenn sañatul joxe sa xalaat, njaaxum ak musiba mu réy dikkal na askan wa fay yeewoo. Bala ñuy xippi, dina fekk ñu rey leen bu yàgg. Loolu, du fi ame tey, te du fi ame ëllëg.
Keroog bi nu demee pale, wax nan ko li nu jàpp ne baaxul ci xeexub mbas mi ak lin jàpp ne mën naa dem. Ba nu génnee yit, biral nan sunu xalaat, ñépp di ko dégg. Ginnaaw loolu, dafa sàkku woon ci Péncum-ndawi réew mi mu woteel ko ab sémbub-àtte bu koy may sañ-sañu doxal nim ko neexe. Nu génnaat ne àndunu ci, yëkkati sunu baat ci kow, nag. Ci kow loolu, ma waxtaan ak sama waa làng, ne leen nan toog seetaan, xool nu mbir miy doxe. Bin toogee weer, xool xool xam ni Làmbaay a ngi ñaaw, ci lan génnaat wax. Nun, nag, dugguñu ci politig ngir neex Ma-Sàmba walla Ma-Demba. Waaye, bëgg defar réew mee nu tax a jóg.   
Nun ci kujje gi la nu nekk te sunu xam-xam màcc ci mbir mi, juróomi at a ngii nuy jooytu bor bi te tegunu ko rekk ci ay wax. Am réew dafa am lu mu moomal boppam, am lu ko Yàlla wërsëgalee. Naam, am na loo xam ni mën ko jéggaani waaye fexeel ba li nga moom nga yor ko yorin wu rafet, bañ koo sàggane, bañ koo waanteer. 
Coowal petorool bi, bind naa ci téere, wax ci lu nekk ba mujj noppi ; coowal zircon, phosphate ak ICS, gis ngeen ko ; sunu suuf sépp mu jaay ko ay doxandéem ñuy bey di yóbbu feneen, li baaxul delsi Senegaal. Kenn umpalewul sunu géej gi fi mu mujje, tey sunu mool yi mënu ñoo am lu dul yaboy. Alal ji ma wax nii mat na téeméeri yoon bor bi ñuy leb, su nu ko sàmmoon rekk, du soxla ñuy lebi kenn. 
Nun, dipite yi, yoon may nanu nu génn ci jamonoy guural gi. Te man, damay faral di génn 2 walla 3i guddi yu nekk. Yenn saa yi ma daje ak ñenn ci ñoom, nu lal aw waxtaan. Bu ma leen xoolee, sama yaram day daw. Seetal rekk, guddig weeru koor, ci ngelaw li, ñuy fanaane taxaw guddi ba bët set. Loolu metti na.
Dëgg la, nag, am nay jafe-jafe diggante askan week takk-der yi leen war a aar. Léeg-léeg, ñu lijjanti mbir mi ba du jur gàllankoor ci benn boor. Waaye, yenn saa yi, mbir mi ëpp i loxo ba njaaxum am ci, ñii am ciy gaañu-gaañu, ñale ñàkke ci seen bakkan. Man, nag, dama foog ne tàggat gee des. Xawma naka lees ko tërale, waaye dafa mel ni dañuy dëddale takk-der yi ak askan wi. Ngir jox leen ci misaal, damay sukkandiku ci sama jaar-jaar ca ENA.
Dañ nu doon faral di wax kàddu gii : « mooytuleen « contribuable » bi (ki war a fey lempo) ; dafa ñor, day njuuj-njaaj, day nëbbu » topp di la ko wax ak a waxaat. Yëf yi ub lool sama bopp, ma toog sama néeg naan sama xel moonte de samay waajur ay « contribuable » lañu. Moo tax bés ma laaj sama benn porfesoor ndax ‘’contribuable’’ bi nit ak i noppam la walla tur la rekk wu ñuy bind cig kayit. Ndege, baat yiñ lay tàmmal ca daara ja, méngoowul ak li ngay dund, di ko gis bés bu nekk. Moo tax, boo jotee sab lijaasa ba tàmbalee liggéey, dangay noonoo « contribuable » bi, ndax dañ la gëmloo ne du ku baax, jubul, day labaj.
Amaana, looloo dal takk-der yi dem bay xoole askan wi ay bëti noon. 
Waaye, askan wi am na ci wàll. Ndaxte, mbejum kanam, boroom a koy fajal boppam. 
Senegaal, moom, mooy réew moo xam ne, ku ñaawtéef laalul, danga nga naan sama yoon nekku ci. Gii Maryiis Saaña xam na dara ci li may wax.  Askan wee war a fippu, bañ, ne na ñaawtéef yi dakk. Bu doon ci réewi Tubaab yi, askan wépp a ngi ci mbedd yi.
Bu dul dara sax, rafetul ci xar-kanamu réew, ay xaleem di taxawaalu ci mbedd yi. Muy taalibe walla ñiy mbubboo daara (am na ci réew mi). Yenn saa yi nga dox ba daje ak njabootug lëmm, ñu nekk ci mbedd mi, ci jamonoy seddaay ak ngelaw…dangay yéemu sax. Li ngay jëkk a xalaat mooy, lan la xale yii nar a dooni ëllëg ? Ndax bàyyees na xel ci seen wér-gi-yaram ? Bu dee am mag mooy tegaley yére yu bari ngir aaru, nu xale yiy def ? Nguur gi warul seetaan loolu.
Waaye, boo amee ag nguur goo xam ne, amul baat ci benn boor, daraam du sotti. Dara waralu ko lu dul li nguur gi génne loxoom ci diine ji ak ci daara yi. Xam ngeen ne, buñ demee ba naan nguur gi day xeex daara ci miim réew, soxla am na. Njabootu daara yi dem nañ ba jàpp ni nguur gi noonu daara yi la, walla sax noonu diine ji la. Man, nag, dama naan nguur gi defalul daara yi waaye duma wax ne dafa leen noonoo. Loolu, nguur guy xaru rekk a koy def. Li mu defalul daara yi, nag, moo tax amul màqaama wax ci ñoom. Nu wax ko te dee, nguur gi dafa sàggane gëm-gëmi askan wi. 
Moo tax, nun, ci sunub naalu 2019 bi, danoo waxoon ne warees na cëral diine ji ci naal yi nguur giy lal, yoonal ko. Damay faral di dégg ñu naan Senegaal réewu layig la. Waaye loolu ay waxi kasaw-kasaw rekk la. Bala nga koy xam Gàmmu jot, walla Màggal, walla Pópangin.  Nun, dunu réewum layig ni ko ñenn ñiy xalaate. Mënees na wax ne, Senegaal, réewum ngëm la moo xam ne, xàjj-ak-seen amul ci diggante diine yi ak këri diine yi.  
Bu ko defee, bu nuy tëral nafa gi, warees na sóoraale diine ji, beral ko xaalis ni ñu koy defale njàngum tubaab bi añs. Boo demee réew mu mel ni Marog, looloo fa am. Dañoo wutal diine ji ag njawriñ gu koy toppatoo. Maanaam, defar jàkka yi, jàngu yi, daara yi, añs. Nun, waa PASTEF, loolu mooy sunu mébét.
Bun defee loolu ba nopppi, ci lanuy soog a mën a wax ci daara yi ak lépp lu jëm ci diine ji. Bu ko defee, dinan yoonal daara yi ba, képp ku jóg ngir ubbi daara, dina ko teg fu wóor. Dinan la topp, xool ndax jàng nga, ndax am nga ñu lay jàppale ci liggéey bi, ndax am nga béréb bu baax, añs. Waratunoo nangu ab Sàmba Njaay làq ay doomam, dugal leen lekkool, ba noppi jël ay doomi jàmbur di leen yalwaanloo ci mbedd mi.
Waaye, nag, du lépp a bon ci daara yi. Am na ay daara yu baax yu fi nekk, bu ma fi nekkee di lim damay juum. Boo fa demee, benn xale du génn. Yorees na leen yorin wu rafet. Ni njàngum tubaab bi amee kurél guy saytu lépp lu ci aju (inspection d’académie), noonu lees war a wutale daara yi tamit ag kurél guy wattu lépp lu ci aju.
Gaa, man duma wolof, waaye sama yaay séeréeru Xombol la, wolof lay làkk. Sama baay joolaa la, sama maam bi jur sama yaay di al pulaar, kon man mën na wax ni duma wolof. 
Waaye, Yàlla am na ci nit ñi yërmande joo xam ne, fépp fu mu boole ay nit yu wute ci waaso, dina fa tàggat aw làmmiñ wu leen di boole, ñu cay jokkoo. Dangay seet, tey, bu doon wolof bi wolof kese la dégg, al pulaar di wax pulaar kese, joolaa bi yem ci làkkam, séeréer bi noonu, añs. Kon, nan lanuy déggoo ? Du sotti. Yàlla la neex mu sàkk nu ba noppi, def nuy kurél ak i pàcc ngir nu xamante, xàmmente, ni mu ko waxe ci Alxuraan. Kon, du ngir féewale nu. Tey, boo demee Kaasamaas, gis ni joolaa yiy soloo ak a fecce, dinga ci jànge lu bari, nga dem feneen ci ñeneen ni tamit noonu. Bu ñépp bokkoon lépp, àddina si day soof. Waaye, li nu boole moo ëpp li nu wutele. Fii ci Senegaal, fépp foo dem, dégg nañ wolof. Mën nañ ko bañ a wax waaye dégg nañ ko, te loo ci wax xam nañ ko.
Farãs, atum 1375 lañ gàll farañse bi def ko làmmiñu réew ma, mu wuutu lateŋ. Siin moo nu ëpp ay kàllaama fuuf, 300i daanaka. Waaye, teewul màndareŋ lañuy jëfandikoo. Noonu la amee fépp. Nun Senegaal, wolof la fi Yàlla tànn. Warees na nangu lu ni mel.
Raayante bi moo fi war a jóg, wolof mooy làmmiñ wi nu war a boole. Ku bañ a làkk farañse, lu tax ngay bañ a làkk làkku nit ku ñuul ni yow ? Kenn waxu la nga nekkaat wolof. Waaye, ab jumtukaay kese la ngir wax ak ñi nga bokkalul waaso. Te sax, aaday wolof, séeréer, ak joolaa wutewuñ lu bari. 
Bu dee lu jëm ci mbirum njàng mi, bun demoon ba sàrtal njàngum làmmiñi réew mi ci lekkool yi, wolof mooy doon làmmiñuw bennale wi. Ñépp a koy jàng. Ginnaaw gi, nag, gone gu ci ne tànn weneen làmmiñ dolli ci, moo xam pulaar lay doon, séeréer, joolaa, soose, añs. Loolu, bu amee, xale bu ci nekk dina mën a wax ñaar ba ñetti làkk ci làkki réew mi. Te, loolu day gën a dëgëral bennoo bi.
Bun génnee Senegaal, nag, jàpp naa ne, biir CEDEAO, awsa lees war a tànn. Bu dee Afrig gépp, suwaayili bee ci gën a yey. 
Tey, Sinwaa bi dafa gëm ni Siin moo war jiite àddina si te ndog-ndog da ko daloon ci diggante bi, Àngalteer ak Sapoŋ raw ko. Moo tax, Siin dafa gëm cosaanam ak démbam. Iraŋ, bu àddina sépp waxee mu téye fi mu téye rekk, ñemee ŋoy fi mu ŋoy, booba cëslaayu aadaam a ko ko may. Ñoom, ca nguurug Pers ga woon lañuy sukkandiku fonk seen bopp. Turki, ñoomit, ca nguurug Otomaan ga woon lañuy wéru. Boo demee Ërob, tamit noonu. Kon, koo jël ci àddina si, ci démbam la sukkandiku ngir jéem a suuxat réewam. Loolu la Séex Anta Jóob xamoon bu yàgg. Moo tax liggéeyam am solo lool. 
Moo saxal ni, ciy gëstoom, Afrig benn aada a ko lal, te Misra moo fi ëppoon doole. Tubaab baa ñëw ci ginnaaw, gëmloo nu leneen, suufeelnu banu xeeb sunu bopp. Xeebeel boobu la Séex AntaJóob dindi. 
(ÑAAREELU XAAJ BI FEEK I FAN)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
PAAP AALI JÀLLO
George Floyd, jamono jii, mooy néew bi gën a siiw ci àddina sépp. Li kob takk-der bu weex faat ci anam yu ñaaw a ñaaw, nag, moo waral coow li jib boobaak léegi.
Bees sukkandikoo ci yéenekaayu Amerig bi, ”New York Times”, lépp a ngi door ci bésub altine, 25eelu fan ci weeru Me. Dafa amoon ku woo takk-der yi, ne leen am na jenn waay ju jënd sigaret ci benn màngasin, feye kook sagarub 20i dolaar bu baaxul. Nee ñu, waa jooju, George Floyd la tuddoon. Moom, George Floyd, wattuwaafoonu kaaraange la woon ci benn feccukaayu guddi. Waaye, dafa ñàkkoon liggéeyam ci sababu mbas mi lëmbe àddina.
Bi 19iw57is jotee, lañ woo pólis ne leen George Floyd xaalis bu baaxul la jënde ay sigaret. Ñu teg ci ne dafa màndi, mel ni ku àndul ak xelam. Nes-tuut, 2i takk-der agsi ca béreb ba, Thomas Lane ak J. Alexander Kueng ; ñu daldi taxaw ci kanamu oto bi George Floyd nekkoon. Thomas Lane daldi génne fetelam ci saa si te kenn xamul lu tax mu def ko. Ci la sante George Floyd mu teg i loxoom ci wolaŋ bi. Noonu, ci diirub 2i simili, Lane roofaat na fetelam ba génne Floyd ci oto bi, takkal koy manot. Ci la ko beneen takk-der bi, Kueng, sësale ci benn miir. Ba tey, George Floyd fippuwul, xataraayuwul : luñ ko defloo, mu def ko. Ginnaaw gi la ko takk-der yi dëje ci suuf, beneen oto pólis fekksi leen fa. 
« MËNUMAA NOYYI, MAA NGIY FATT ! »
Biñ ko jàppee ba mu am 6i simili lañ ko jëmale ci beneen oto pólis. Waaye, dafa mujje daanu ci wetu oto bi. Ci la waxe takk-der yi ne dafa ame jàngoroy kólostorofobi (feebaru xel buy tax nit kiy ragal ku ko tëj, rawatina ci béréb bu xat), lànk ne du yéeg ci oto bi. 
Benn kameraa bu màngasin Cup Foods, te nekke boor boobu, mi ngi wone takk-der Kueng muy jéem a dugal George Floyd ci toogu ginnaawu oto pólis bi. Takk-der bi ñuy wax Chauvin da koo mujjee génne, dëpp ko ci tali bi, ci wetu oto pólis bi. Ci la 2i nit ñu doon romb foofu, génne seen njéggil-kàddu, di filme mbir mi. 
Widéwo bu jëkk bi day wone 4i takk-der yi wër ko. 3i ñi sukkandoo ci kowam, téye ko. Takk-der Lane sukk ci tànk yi di bës, takk-der Kueng di def noonu ci ndigg li, takk-der Chauvin jël óom bi teg ci baat bi, di bës ak doole.
Bi 20iw20is jotee, George Floyd tàmbalee saraxu takk-der yi, naan leen mënatul a noyyi. Ci la takk-der Lane nekkee di dàq ña fekke woon mbir mi. Kenn ci takk-der yi woote wall, ne leen gémmiñu Floyd gaa ngiy nàcc. Ñu jagleel wooteem boobu kod 3 bi méngoo ak soxla ndimbalug doktoor te mu jamp. Mu am beneen aji-fekke bu taxawe woon ci beneen boor, di filme. Widéwo bim filme day wone takk-der Chauvin, ba tey mu teg  óomam ci loosu Floyd, donte ne wootees na ndimbal mu jamp ba noppi. Widéwo boobu nag, Chauvin kese lay wone, wonewul Lane ak Kueng.  Jamono jooju, George Floyd mi ngi woon ci metit wu tar, naan leen :
« Maa ngiy fatt. Ngir Yàlla, teggil sa óom ci sama baat bi. »
Mu wax kàddu googu, baamtu ko ay yoon.  Am ci takk-der yi ku ko ci tontu, ne ko : « Sama waa ji, bu la tollee noonu, jógal yéeg ci oto bi ! » George Floyd ne ko : «Dinaa ko def. Fim ne nii, mënatumaa yëngu ! ». Takk-der bi newaat ko : « Yéegal ci oto bi ! », Floyd waxaat ko ne mënu ko, topp leen di leen wax ne mi ngiy fatt. Wax na leen ko, waxaat leen ko 16i yoon ci diirub 5i simili.
« XOOL-LEEN NDAX XOL BAA NGIY DAL ! »
20iw25is, George Floyd ne tekk, waxatul. Mu mel ni ku xëm, daldi gëmm. Way-fekke yi tamit tàmbalee ñaan Chauvin ngir mu teggi óomam bim teg ci baatu Floyd. Am ci sax ku ne takk-der yi « Yéen, lu leen dal ? » ; keneen xool ko, ne : « Kii yëngootul ! »
Bees sukkandikoo ci kayitu yégle bi pólisu Minneapolis génne ñeel anam yi takk-der yi war a jàppe nit ñi, wareesul a dëpp nit, teg sab óom ci kowam lu dul ne dafa bañ def liñ ko sant ba noppi di xataraayu. George Floyd, moom, loolu fekku ko ci woon. Te, jamono jim xëmee, benn takk-der xettaliwu ko ba ni àmbilãs bi ñëwe. Kenn ci way-fekke yi ne leen : « Xool-leen ndax xol baa ngiy dal ! » Nee ñu Lane laaj na ñaari yoon Chauvin ndax mën na koo may mu wëlbati Floyd, naataangoom bi bañ, ne ko déedéet.
Bi 20iw27is jotee, la àmbilãs bi agsi. Ñu xool ndax xol baa ngiy dal, génne benn barankaar ngir teg ci Floyd. Ba tey, Chauvin wàccagu ko. Bi ko ko wallkat bi santee lay door a teggi óomam. Kon, ci xayma, Chauvin dafa teg óomam ci baatu George Floyd, bës ko ci diirub 8i simili ak 46i saa. Àmbilãs bi dem, waaye dañu woowaale woon pómpiyee yi ngir ñu jàppale leen. 
Bi 20iw32is jotee, pómpiyee yi agsi ci béréb bi mbir mi xewe, ca sélébe-yoonu 38th Street ak Chicago Avenue. Waaye, kenn ci takk-der yi nanguwu leen a wax naka la George Floyd def ak wan yoon la àmbilãs bi jaar. Loolu moo leen tere woon a dimbali waa àmbilãs bi. Ci la xolu Floyd bi taxawe ci biir àmbilãs bi. Laata pómpiyee yiy jot àmbilãs bi, def nañ 5i simili ci yoon wi. 
21iw25is, ci lañu biral faatug George Floyd. Boobaak léegi, coow laa ngi ne kurr ca Etaasini. Nit ñaa ngay ñaxtu ak a taal réew ma. Dem na sax ba mbir mi rax càcc. Ndege, am na ci ñaxtukat yi, ñu doon dàjji bérébi jaayukaay yi, di sàcc njaay ma fa nekk. Ayu-bésug lëmb a ngii, xeex biy gën a takkarnaase. Njiitu Amerig, Donald Trump, ne mbir mi dafa rax, ñaxtukat yi jàmm taxu leen a jóg te, bu dee Jaraafi diiwaan yi mënuñoo dakkal yàq geek càcc gi, moom Trump dina sant làrme bi mu wàcc ci mbedd mi defanteek ñoom. Ñépp a dal ci kow Trump, wax ne day xamb taal. 
Ci beneen boor, àddina sépp sukk, samp benn óom ci suuf, yékkati beneen bi ngir naqarlu bóomug George Floyd gi. Waaye tamit, ngir ŋàññi doxalinu takk-der yiy metital nit ñi ak boddekonte ñeel nit ku ñuul ci àddina si. Artist yi, woykat yi, futbalkat yi, basketkat yi, way-moomeel yeek kurél yiy sàmm àqi doom-aadama, rawatina yiy xeexal nit ku ñuul, ñépp daal taxaw nañu temm, ne bésu dee du bésu dund, di jàmmaarlook alkaati yi. Kurél gi ñuy wax ‘’Black Lives Matter’’ lañ ci gën a ràññee. ”Black Lives Matter” a ngi tekki ne bakkanu nit ku n1uul am na solo. Xanaa kon ñu ne nit ku ñuul du xaru tabaski ba Tubaab bu jóg tëral ko rendi.
Démb ci talaata ji lañu rob George Floyd Houston ga mu juddoo, ci Texas. Ci la takk-der yi tamit janook àttekat bi. Kilifay goxub Minneapolis biñ bóome George Floyd xamle nañ ne, dinañ indi ay coppite ci liggéeyu pólis bi, yeesal ko. Rax-ci-dolli, léegi, terees na bépp takk-der muy metital, di xoj walla sax di laal baatu nit ki muy jàpp. 
Paap Aali Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
TAALIFU MAMADU JARA JUUF
Nee nga  layy, ni dott
Ñów di nas, di nocci
Nërmeel  nga  boroom  doole
Detteel  nga  boroom  alal
Botti nga  boroom  xam-xam
Yow Koronaa, yaay  fas di fecci !
Kenn ràññeetul  kenn
Kenn xàmmeetul  kenn
Fatt  nga  gët  yi
Muur  xar-kanam  yi
Tëj  wunti  kër  yi
Yow Koronaa, yaay  teg di teggi !
Yaa ñu  yeew ci kër  yi
Ñuy  xool  njaboot  gi
Yaa not sunuy  làmmiñ
Yaa tënk  sunuy  jéego
Kenn dematul  fenn
Yow Koronaa, yaay  tapp di teppi !
Ub  nga  jàkka  yi, yow Koronaa
Tëj  nga  jàngu  yi, cey  Koronaa
Dakkal  nga po mi
Feelu  kilifa  yi
Wallu  ustaas  yi
Cey  Koronaa, yaay  buur di bummi !
Yéem  nga  Beydaani
Tiiñ  nga  Soodaani
Mbas  nga  kàccoor  yi
Gal-gal ndaanaan  yi
Caxabal saay-saay  yi
Cey  Koronaa, yaay  fal di folli !
Tee ñoo durus say dars
Ndax  sunuy  jikko  aaru
Sunuy Kàddu woddu
Sunu   mag ñi  fegu
Sunu  ndaw  yi  sàmmu
Cey  Koronaa, yaay  tabb di tebbi !
Moo  Koronaa,
Yow miy  lal di làlli
Tee ñoo  càqi say cax
Sunu nguur  yi  maandu
Sunum pénc doxe fi jag !
MAMADU JARA JUUF
Mbaaw, weeru Mee 2020
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
USÉYNU BÉEY
Koronaawiris bi, li muy metti metti, terewul kàngami boroom xam-xam yiy wéy di ci weccee xalaat ñeel doxalinu àddina si, ba xam luy nar a doon ëllëgu doomu-aadama, bés bu nu génnee ba set ci mbas miiy fàdd nit ñi, réewoo réew.
Ñu ci bare jàpp nañu ne, bu nu génnee ci fiir gii nu koronaawiris bi fiir, warees na xoolaat tëralinu koom-koomu àddina sépp, waññi puukare bi te jox gëddam lépp lu ñeel wér-gi-yaramu doomu-aadama. Maanaam, tabax ay loppitaan yu baax te doy, ak lépp li ñu war a àndal ciy xeeti xarala. Warees na yit jiital lépp lu jëm ci dund gi dëgg-dëgg : mbey mi, càmm gi, lekk geek naan gi… Njàng meek gëstu bi tamit, wareesu leen a fàtte.
Wax dëgg, Covid-19 bi musiba la, waaye booy seet ku mën a yar mag la.
Fii ci Afrig nag, ñu bare jàpp nañ ne, su nu weesoo jamonoy koronaawiris bi, sunu réew yi waratuñoo des ginnaaw. Am sax ñu dem ba yaakaar ne Afrig moo war a aye, jiitu ñi ci des topp ci. 
Kon de mu neex ba dee ! Waaye loolu lépp, mbaa du ciy gént rekk la nar a yem ?
Dëgg la, réewi Ërob yeek yu Amerig yi, ñoom, dañoo weere. Ndaxte, koronaawiris bi da leen a futti ba ñu set wecc ! Ndekete seen alal ju bare jeek seen doole ji leen ñépp xamaloon, fii lañ tollu : feebar biy lëmbe fépp, nit ñiy dee niy weñ, loppitaan yiy màbb, jarag yi jaaxle xamuñu nu ñuy def ba faju, fajkat yi jommi  ; nit ñiy làqu ci seen i néeg… Kenn dematul, kenn dikkatul, koom-koom biy nasax di ruus… Yaafus mënul a weesu lii !
Fekk booba, Afrig mel ne Sunu Boroom daf kaa beral loxo. Ba fi nuy waxe nii, mbas mi, ñi mu ci jàpp ba di yóbbu seen i bakkan, buñ ko dee méngale ak li xew feneen, mën nanoo sànt Yàlla ! Doonte sax benn doom-aadama rekk bu wàññeku, ñàkk wu tiis lay doon saa su ne, ak fu mu mënti doon.
Ndegam kañ koronaawiris bi du ñëw génne yeneeni feem, jaxase mbir yi, dëggal yéeney ñenn ñi doon xaar Afrig nërméelu ba tàq ripp ci mbas mi ! Ndaxte, kat, jamono jii, muccagun. Senegaal gii rekk, limees na fi 2000i  way-aajowoo ceet ak lu teg ! Te yit, 25i doomi-aadama faatu nañ ci sababu koronaawiris bi. Kon, mbas mi bàyyiwul kenn, nu wax ko, waxaat ko : kuy nelaw ba yàndoor, lu la ci fekk yaa tooñ sa bopp !
Teewul sun dee seet bu baax day mel ni àddina si, gaa tukkiwul, waaye mu ngiy soppiku : boroom doole yiy jaaxle, daanu, way-ñàkk yi taxaw di fëgg dënn. 
Wànte, li mat a seetaat nag, mooy xam naka la sunu réewi Afrig yiy def ba bañatee doon ndaare, dem sax ba raw ci àddina sépp. Su nu wékkulee sunu yaakaar cib luxuskat buy ñëw defal nu lu ni mel, war nanoo seet fu nuy teg sunuy tànk, xam fu nuy jaar ba bañ a desati ginnaaw. 
Yàlla-Yàlla, bey sab tool. Ndax askani Afrig yi, rawatina seen i njiit, taxawe nañu boobu taxawaay ? Ndax ñi ñu séqal mbir mi, maanaam yeneen réew yi dinañ nu seetaan nu leen di dab ba di leen raw ? Mbaa danoo yaakaar ni ñooñu dañoo ñàkk doole ba mënatuñoo xippi ? Te yit, li gënatee am solo mooy samp laaj bii : ndax tëralinu jëflante yi am ci diggante réew yi dañoo soppiku ba fàww ?
Su dee loolu lépp dara amu ci, fu nuy jaare yeneen réew yi ba romb leen, waxatumaag di leen jiitu ?
Sunu njiit yi de, ba tey jii, ci liñ nu wonagum, ñu ngiy wéy di tàllal seen loxo di ñaan ndimbal. Bare na ci ñoom ñuy sàkku ci seen i naataango yi nekk Ërob, Amerig walla Siin ñu baal leen seen i bor. Walla boog, gën caa néew, ñu far 44i milyaar yi ñu war a fey ci at mii. Njiitu réew mi, Maki Sàll, moo ci gën a ràññeeku, ndax moom moo aakimoo wax ji te Macron, njiitu Farãs di ko ci jàppale bu baax. Monte de, ñoom Macron ak ñoom seen, am nañu lu leen doy sëkk. 
Moo tax it, waa Tugal yi  xam nañu bu baax ne, meneen pexe amul. Balaa ñépp di  labandoo fàww ñu seet nu ñuy fexe ba yombalal tuuti mbir mi waa Afrig yi, ndax ñu noyyi as tuut, ñoom it ñu am ci bànqaas bu ñuy jafandu ngir mucc. Li leen amal solo rekk moo di bàyyi xel ci buumu njaam gi, bañ mu rocciku, mbaa mu daŋ ba faf dàgg.
Waaw, ndax gor dëgg dina leb lu mu dundale njabootam,  dem duggi, togg njëlam ba noppi dellu  di balu ndax ñàkk lu mu feye ? Di ñaan ñu faral ko boram ba noppi fas yéenee demati leb fa woon ?  Ndegam jéemul a naxaate (konte ndaw woyof bopp !), xanaa kon day yeew ay loxoom ba noppi daldi  jébbal boppam ?
Ba réewi Afrig yi jëlee seen moomeel ba léegi, noonu rekk la seen digganteek réewi Tugal yi deme, daanaka. Doxalin woowule nag, feek jógu fi, bu yeboo nun askanu Afrig, nu tëddi te nelaw !
Kon réewi Afrig yi, rawatina seen i njiit, war nañoo am beneen jubluwaay bu dul di tàllal seen i loxo di saraxu, di sukkal ñi leen yeew bu dëgër, ngir sàkku seen yërmande !
Dëgg la, am na ci sunu njiit yi kenn ku ci ràññeeku lool ci jamano yii, mu di Andry Rajoelina mi fi wone taxawaayu bañkat, ak garab gi waa dëkkam, Madagaskaar, feeñal ne day faj koronaawiris bi, ci lu wér ! Ndax dëgg la am déet, doctoor yeek ñi seen xam-xam màcc ci wàlluw paj mi, dinañu ko wax. Waaye, Rajoelina moom ku mat a naw la ndax taxawaayam, ak fullaak faayda gi mu àndal yépp ngir aar askanam, réewi Afrig yi ak sax àddina sépp. Moom de, xaarul ñu wax ko nu muy def walla fu muy jaar ba génne ay ñoñam ci guta gi ñépp daanu tey. Nekkul it, ci doxalinam, di toppandoo njiiti réewi Ërob yi, ni ko ñenn ci naataangoom yiy defe, fàtte ne anam yi réew yeek xeeti àddina siy dunde dañoo wute lool, su ñu woroowul sax.
Wolof Njaay, nag, dafa ne : benn loxo du tàccu. Jom ak faayda ji njiitu réewu Madagaskaar wone, doy nañ royukaay ñeel moroomi njiitam yi. 
Nañ bàyyi yalwaan, tàkk seen fit, xeexal seen askan. Boole seen i xalaat ak seen doole, fas yéenee jammarlook nooni Afrig yi, jiital seen i njariñal réew, liggéeyal seen askan.
Suñ ko deful, na ko doomi Afrig yi defal seen bopp, seet nu ñuy lijjantee seen digganteek njiit yi leen wor. Jom mooy faj gàcce. Su gàcce gi dakkee la ëllëgu Afrig di door a leer.
Tey-si-tey, nag, wax ji lii rekk la : nu nuy def ba jële fi mbas mile. Mbas waay ! Sunu réewi Afrig yi su ñu bennoowul xàll seen yoonu bopp, gisuma leen Mbaaw !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
ABDULAAY SEKK
Mbas mi jaaxal na ñépp, yëngal àddina sépp. Jàngoro jii di koronaawiris wone na boppam ci fànn gu ne : koom, wér–gi–yaram, njàng, añs. Njiiti réew yépp a jaaxle fi mu ne nii, limu néew yaa ngiy yokku bés bu ne, nguur gi xamatul nu muy def ak way-wopp yi ndax ni Covid-19 biy lawe. Ñaari weer a ngi réew miy jànkonteek feebar bi. Kon, jaadu na nu laaj lii : bés bu mbas mi xéyee ne mes, naka la Senegaal di mel ?
Noon boo mënul a gis, bu la songee fàww sa bopp ubu, sa fit rëcc. 
Senegaal war naa soppi doxalinam su bëggee bokk ci réew yiy raw ëllëg. Sunu réew mii, am nay boroom xam-xam yu ràññeeku, ba tax nu xalaat ni menn réew ci àddina waru koo gën demin.
Su nu bëggee sunu Senegaal am ndam nag, war nanoo xoolaat sunuy jikko, gën a yar sunu bopp, defaraat sunu nekkin. War nanoo gën a bàyyi xel ci ni set ak set-setal amee solo, rawati-na ci dëkkuwaay yi, màrse yeek mbedd yi ; te it dakkal lépp luy dajaloo di saafonte ak a mbumbaay. 
Ci wàllu koom nag, kenn warul a réere mbir ne njëgu dund gi dina yokku. 
Nuy laaj tamit kañ la sunu réew miy am fitu jël ay dogali boppam, bañatee jébbal ruuwam Farãs ? Ndax ci sunu xel mu gàtt, su dee bu koronaa jeexee danoo nar a wéy di dox ci waawu Tubaab yi, di leen toppandoo, du baax ci nun. Rax-ci-dolli, ni yenn jawriñ ci réew mi, yor ay ndombo-tànk yu réy, di jalgatee alalu askan wi, day gën a gaañ baadoolo yi. Fii la Senegaal war a jaare soppiku ba fàww, seetaat digganteem ak Frãs te dakkal càcc gi. 
Dëgg la sax, réew yépp a ngi yuuxu tey waaye ku ci nekk dangaa war a ànd ak ngor, am sa fulla, takku ba dëgër liggéey. Ku fi ne di xool li Masàmba mbaa li Madembay def, doo dem. Li war bépp doomu-réew mi mooy dëggu, jàpp fi mu jàpp, ànd ceek xolu yërmande ngir taxawu askan wi.
Yal na Yàlla musal bépp mbindeef ci mbas mi te dàqal nu ko ndax ñépp man a nekkaat ci jàmm.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
SAFIYETU BÉEY
Céy Koronaa ! Doomu-jàngoro bii yëngal na jamono. 
Ku mënoon a gëm lu ndawe nii dina noot àddina sépp ? Tax na ba kenn ñemeetul a génn mbaa doxi soxlaam.  Moom daal, koronaa tëj nanu nun ñépp ci sunuy kër, tëj nu ci tiit ak njàqare. Ku nekk naan kañ lay jeex, rawati-na sunuy doom. Ñoom la koronaawiris njëkk a dëj, tere leen jàngi, ndax li jawriñi réew mi tëj lekool yi. 
Xale yi gëmewuñu ko woon. Lu tol ni lekool di tëj ci diggu at mi, du muur mburaake la. Ñu kontaan, naan ndax Yàlla nu nopalu. Waaye diir bu gàtt moo ci tegu, ñu tàmbalee laaj seen i way-jur kañ lañuy dellu lekool. Li am moo di ne dañoo dem ba namm seen i xarit, bëgg a fo ak ñoom mbaa xéy rekk gàddu seen saak, sàkkuji xam-xam, jàng lu bees. Rax-ci-dolli, tey, fi mbas mi tollu, kenn xamul ndax lekool dina ubbiwaat ren am déet. 
Moo waral nuy laaj tey : ndax lekoolu Senegaal dina mucc ci tawat bii di koronaawiris ? Ndax du ko jekkali faf ?
Njàngum lekool, ni ñu ko xame, ñaar a ko séq, kiy jàng ak kiy jàngale. Jàngalekat bi mooy aji-xam-xam bi, di ubbi xeli ndongo yi, ñuy topp ci waawam, lu mu leen tere ñu ba ko. 
Su ko defee, fàww nu laaj lii : naka la njàng mi mënee àntu ci jamonoy mbas, jamono joo xam ne gone yi duñu janook ki leen di jàngal ?  
Réew mu mel ni Finlande jot naa indi tontu ci laaj boobu. Foofu, xale yi, lu tol ci 4 ba 5i waxtu doŋŋ lañuy toog lekool bés bu ne. Daanaka xale yi sax ñooy jàngal seen bopp, ndax porfesoor bi day am beneen taxawaay, gindi ak jubbanti mooy liggéeyam. Du jàpp ni moom doŋŋ moo xam ci daara ji, day bàyyi xale yi ñuy jéemal seen bopp, xalaatal seen bopp, saa yu ñu juumee mu xettali leen. Kon, ndongo yi dootuñu ay siwo yu ñuy sotti xam-xam, dañuy yittewoo seen njàng, di wutal seen bopp xam-xam, duñu xaar sëriñ bu leen di sa. Rax-ci-dolli, dañuy mën a jëfandikoo anternet bi, loolu bokk ci liy woyofal liggéeyu jàngalekat yi, rawati-na ci jamonoy mbas mu mel ni koronaa, di tere nit ñi di dajaloo. 
Ndax jotul nag Senegaal def ni réew yooyu, seetaat njàng meek njàngale mi ?
Moonte dey, réew mi tëral na ay sàrt, ci atum 1991, di ci leeral wareefi jàngalekat bi te muy lii  «Jàppale bépp ndaw ci yoonu sàkku xam-xam, ngir naatal xelam, mu doon ku mën a ràññee ak a jariñ askan wi.»
Waaye tey-si-tey, bu nu saytoo bu baax, day mel ni képp kuy jàngi lekool, dañu lay jël rekk, dëj la ci biir lekool, di sottiy kàddu ci sa bopp, doo xam sax lu ñuy jariñ. Neexul ba neexul waaye dafa mel ni jàngalekat yi jéematuñoo ubbi xeli ndongo yi, lenn rekk lañu leen di laaj te mooy ñu tari lépp lu ñu leen sa. 
Su njàng mi tëddee noonu, mbaa xale yi dinañ màgg, doon ëllëg ay kàngam yuy amal njariñ askan wi ? Ndax mëneesul a xàll weneen yoon, yoon wuy tax xale yi mën a ràññeel seen bopp buñ demee ba gisatuñu ki leen di jàngal ? Loolu, jumtukaay yu bees yi mel ni antarnet rekk ñoo ñu ci mën a dimbali. Kon lekool bees war a tabax ngir tegu ci yoonu yokkute foofu la war a jaar.
Nan fexe ba du doon ay gént doŋŋ. Mbas mi ubbi na sunuy bët, joxoñ nanu yoonu coppite wiy jëmale kanam sunu réew. Sun ci jaaree, sunuy sët ak i sëtaat duñunu jéppi ëllëg !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(Ayu-bésu 4eel jàpp 10eelu fan ci weeru Me)
(PAAP AALI JÀLLO)
Liggéey ngir Yàlla : Ñiy liggéey ci kurélug Force Covid giy saytu ak a doxal xeexub mbas mi nee nañu laajuñ peyoor
Seneraal Farãsuwaa Njaay a xaatim yégle biy wax ne ñiy liggéey ci kurélug Force-Covid giy saytu ak a doxal xeexub mbas mi, « feddaliwaat nañ seen yéene ci liggéey ngir Yàlla ci jamonoy mbas mi. » Yégle bii, nag, biralees na ko ginnaaw bi coowal ndàmpaayu 3,5 milyoŋ yi jibee ñeel aji-bokk bu ci nekk. Coow looloo sababoon sax geddug Abiib Sy mi fa teewaloon kujje gi. Moom, nag, nee na tuuma yees teg ci kow kujje gi, wax ne ñooy làqu di déey taskati xibaar yi lépp lu xew ci kurél gi, ñoo ko tax a gedd.
Jullig àjjuma : waa Lewna Ñaseen fippu nañu
Ginnaaw bim jiite julli mbooloo ji ba noppi, ci àjjuma ji, pólis dafa jàppoon Ilimaanu Lewna Ñaseen bi. Askan wa ne dee du fi ame, daldi fippu. Xalifa bi mer, tëkku nguur gi ci kàddu yii : « Dinan wéy di julli àjjuma ju nekk te noo ngi xaar ba benn takk-der teg fi tànkam ! »
Ngir fàttali, bi mbas mi dooree ba léegi, Tuubaa ngi  doon wéy di amal i julli mbooloo te kenn àdduwu ci. Te, Tuubaa, fa la mbas mi gën a ñànge. Ñoo ngi julli tamit ca Medina Gunaas doonte ne nemmeeku nañ fa 4i wàllenti-ëlëm ak lu tollu ci 10i way-tawati Covid-19 bi.
Covid-19 : dee gaa ngiy yokku
Ci diirub fan yu néew, Senegaal deele na ci 8i way-tawati Covid-19 bi. Ci àjjuma ji rekk, limees na biir Senegaal 1500i way-tawat ak lu teg. Ñu ne déet-a-waay, ñu sampal noyyikaay 7i way-tawat yu ame jàngoro ji. Ci jamono joo xam ne, Ndakaaroo ngi doon waaj a am 1000 way-tawat.
Askan waa ngiy daw loppitaan yi
Ñu bare nangootuñu fajuji loppitaan. Jàppees na ni, ku fa dem ñu wàll la jàngoro ji, walla doktoor yi wax la ne daŋ koo ame. Li xew keroog ca loppitaanu Faan day firndéel lu ni mel. 3i nit yi ame woon yeneen feebar la doktoor yi xamal ne, ndeke, dañu ame koronaa. Njiitu loppitaan bi di xamle cib yégle ne, yóbbu nañ leen ca béréb biñ jagleel way-tawati mbas mi. Lëlees na liggéeykat yi laale woon ak ñoom.
Garabu Madagaskaar gi
Bees sukkandikoo ci taskati xibaari E-Media yi, am na ñuy tuumaal Pr Daawda Njaay, di wax ne dafa bëgg a seppi Pr Musaa Séydi ci liggéey biñ sumb ñeel gëstug artemisiyaa bi. Moom daal, mbir mi dafa jaxasoo. Ndaxte, ndaje miñ doon amal ca Caytug Farmasi ak Garab yi neexul ñenn ñiy liggéey ci njawriñu wér-gi-yaram ji. Ci kàdduy ñenn ci ña ko teewe woon, ndaje mi, ndajem xalaat ak seetlu la waroon a nekk ci diggante ay boroom xam-xam. Waaye, dafa mujje soppiku, nekk ab naalub gëstu. Nee ñu, Pr Daawuda Njaay daf fa tudd ay tur te tàgguwul seen i boroom.
Rax-ci-dolli, kilinisiyeŋ yi fekkewuñ ndaje mi te, ñoom, buñ ci dugalul seen loxo dara du sotti. Biñ woowee Pr Daawuda Njaay, laaj ko, dafa ne rekk moom ak ñi muy liggéeyal jébbal nañ naal bi kurélug gëstu gi ngir ñu xool ba xam ndax baax naam déet. Pr Musaa Séydi, ci wàllam, nee na du jëfandikoogum artemisyaa bi ci pajum jàngoro ji ndax wóoragul. 
Njabooti Móodu-Móodu yi ak Faatu-Faatu yi kalaameji nañ nguur gi ci Maslaakat bu mag bi.
Li nguur gi tere ñu delloosi néewi Móodu-Móodu ak Faatu-Faatu yi gaañoo bitim-réew ci sababu mbas mi metti woon na lool seen i mbokk. Ndege, ëttub àtte bu mag bi dafa gàntal layookati Mbootaayu xeex ngir delloosi néewi Senegaal yi deewe bitim-réew ci sababu mbas mi (Collectif pour le Rapatriement des Corps des sénégalais décédés du Covid-19 à l’étranger – CRC). Bu ko defee, ngir am ndam ci seen xeex bile, dañoo fas yéene sàkku ndimbal ci Aliyun Badara Siise, Maslaakat bu mag bi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Bàyyi wirisu Covid-19 bi law ngir sabab kiiraayu-mbooloo la Doktoor Paap Musaa Coor digle ngir xeex mbas mi. Waaye PorfesoorMusaa Séydi mi jiite Banqaasu feebar yiy wàlle ca loppitaanu Faan, àndul ak xalaat boobule. Lii la Porfesoor Séydi wax :
« Naam, way-tawat yaa ngiy yokku. Kenn werantewu ko. Waaye, bu dul woon dogal yiñ jël, romboon nan fii bu yàgg. Loolooy wone ne, fagaroo gën faju. Mu am, nag, ñu jàpp ne danoo waroon a bàyyi wiris bi mu law, dal ñu bari ci askan wi ndax ñu mën a am kiiraayu-mbooloo. Waaye, wiris boo xam ne mën na laa wàll benn, ñaar, ñett ba fukki yoon sax, sun ko bàyyi woon mu law musiba mu réy la nu naroona jural. Ñi ci ñàkk kon seen bakkan kenn du xam nu mu tollu. Duma tàyyee wax ne fagaru rekk moo nu mën a may ndam ci Covid-19 bii lëmbe àddina si.»
Ci ndaje mu jawriñu wér-gi-yaram ji doon amal ak taskati xibaar yi la Porfesoor Séydi indee leeral yile.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
AMI MBENG
ABLAAY JUUF SAAR : « Li nu gën a seetlu mooy ne limu way-tawati Covid-19 day gën di yokku. Ndege, lim bi ful na 5i yoon bi mbas mi dooree ba léegi. 190i way-tawat lan amoon ca ndoorteel la, tey nu ngi ci 1115i way-tawat. »
SUDAŋ : Nguur gi jël na dogal buy méngale xarafal jigéen ak rey nit. Ñaar yooyoo bokk àtte léegi. 
GINE–BISAAWO :  Jàngoroy Covid-19 bi song na nguuru Gine-Bisaawo, ñetti jawriñ ñoo ko ame : njiital jawriñ li, jawriñu kaaraange biir réew mi ak jawriñu jiñ dénk wér-gi-yaram.  
COVID-19: Nee ñu kenn ci sàndarm yiy aar Maki Sàll ame na jàngoro ji. Lëlees na naataangoom yi mu jot a laaleel walla jege yépp. 
SIGICOOR : Lëlees na ca Kap-Skiriŋ ak Kafuntin 4i mool yu bawoo Sowaal. 
FARÃS : Réewum Farãs wéyal na guuralug wér gi ba 24eel ci weeru sulet. 
NDIMBAL : Kurél gi ëmb wàllu lekk ci àddina si (FAO) fas na yéene dimbali réew yi néew doole. 
ËROB : Lu ëpp 1 milioŋu nit ak xaaj ñoo ame jàngoroy Covid-19 bi ca Ërob.
KONGO : Bànk bu mag bi jël nay matuwaay ngir dékku loraange yi mbas mi nar a jur ñeel koom-koom bi.     
BERESIL : Nee ñu nit ñu baree bare ñoo nar a dee ci sababu mbas mi.
IRÃ NDAW : Komisaariya bu Ndaakaaru woolu na waaraatekatu Sentv bi. Ci li nu jot a fortaatu, dafa am ku ne da koo yoreel xaalis, mu kalaame ko pólis.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Doktoor Séydu Jàllo ab Farmasiyeŋ la, dib biyólósis ak « ancien interne des hopitaux ». Xam-xamam màcc na tamit ci wàllu kiiraayu biir yaram ak ség. Tey, day waxtaan ak nun ci mbasum Covid-19 mi lëmbe àddina si. Ci xaaj bu jëkk bii, day indi ay leeral ñeel Covid-19 bi, di nu xamal yit li waral mbas mi law ci àddina sépp. Li ngeen di jàngsi mooy xaaj bu njëkk bi.
Paap Aali Jàllo : Ginnaaw bin la nuyoo, noo ngi lay ñaan nga wax jàngkati Lu defu waxu yi kan mooy Séydu Jàllo.
Séydu Jàllo : Maa ngi leen di fey, di leen jaajëfal ci li ngeen ma tànn ngir waxtaane mbasum Covid-19 bi. Man, Séydu Jàllo laa tudd. Farmasiyeŋ laa ak biyolosist. Nekkoon naa tamit « interne des hôpitaux » te am naa lijaasa « Master » ci « immunologie et infections », maanaam xam-xamu kiiraayu biir yaram ak ség.
PAJ : Lan mooy koronaawiris ?
SJ : Koronaawiris ngiir bu yaatu la, ëmb ay wiris yu bare lees mën a màndargaal. Ci benn boor, ci seen mbindin, koronaawiris yi dañu am melow téeñlaay, moo waral ñu tudde leen noonu.  Dañuy faral di nekk ci mala yi. Bu ko defee, mën nañ jóge ci mala yooyu, dugg ci biir nit ki. Moo xam daa fekk nit ki lekk malabi, walla mu laale ak moom.  
Ci beneen boor, boolees na koronaawiris yi ci xeeti wiris yiñ dippe « virus à ARN ». Maanaam, xeeti wiris lañ yoo xam ne, benn, mën nañu jóge ci mala dugg ci nit ki ; ñaar, bu ñuy dugg ci nit ki dañuy soppeeku ci anam bu gaaw te dañuy gaaw a wàlle. Loolu, nag, day indi ay jafe-jafe yu bare ñeel pajam. 
Te, cig fàttali, ci 21eelu xarnu biñ nekk, koronaawiris yi jot nañ fee sabab ñaari mbas yu metti lool : SRAS-cov ci atum 2002 ak Mers-cov ci atum 2013. Covid-19 biñ jànkoonteel ci jamono jii, xeetu koronaawiris bu bees la. Waaye, nag, dafa wute bu baax ak yi ko jiitu.
PAJ : 3. Lan mooy màndargaal Covid-19 bi ?
SJ : Waaw, ni ma ko waxe léegi, koronaawiris yi jot nañ fee sabab ñaari mbas. Bi ci jiitu, mbasum SRAS-cov, mi ngi amoon ci atum 2002 jàpp 2003. Moom itam, réewum Siin la soqeekoo woon laata muy law ci àddina si, song 30i réew, daaneel fa 8 000i nit, faat ci 774. Maanaam, 100 nit yoo jël ci 8 000i yooyu SRAS-cov bi songoon, 10 yi dañ cee ñàkke seen i bakkan.
Ñaareelu mbas maa ngi tudd MERS-cov. Ca Araabisawdiit la cosaanoo woon, ci diggante 2012 ak 2013. ERS-cov jotoon na dugg ci biir 26i réew, daaneel fa 1.589i doom-aadama, faat ci ñooñu 567. Kon, ci xayma, 100 yoo jël ci 1.589 yooyu jàngoro ji songoon, 30 yi dunduñu.
Bu dee Covid-19 bi, moom bare na ay màndarga. Benn, wax naa ko sànq, ci xeeti wiris yiñ dippe ci nasaraan « virus à ARN » la bokk. Anam bi muy soppeeku dafa gaaw te jéggi dayo. Moo tax, ba tay, amaguñ garabam ndax xamaguñ nim bindoo dëgg-dëgg. 
Ñaar, Covid-19 bi mën na nekk ci biir nit ki ay fan, 1 ayu-bés walla 2, te du wonewu. Boroom da koy doxaale, di ko wàll nit ñi te du ci xam dara astemaak ñim koy wàll ak ñi ko ñooñu di wàlliwaat. Muy lu doy waar, raglu lool. Te, boo seetee, SRAS-cov bi, moom, lum gudd gudd, 1 ayu-bés rekk, bu ko defee ci nit ki, màndargay jàngoro ji tàmbalee feeñ. 
Ñetteelu mbir miy ràññeelu Covid-19 bi mooy li mu amul xàmmikaayi-feebaru boppam. Boo seetee, way-tawati Covid-19 bi dañuy ame yaram wu tàng, mettitu yaram, put guy xasan, soj bu ànd ak sëqat su wow, biir buy daw, añs. Te, xàmmikaayi-feebar yu ni mel, fekkees na leen itam ci way-tawat yi ame sibbiru, soj, ak yeneen xeeti feebar yu bare.
Màndarga yii daal ñoo gën a fés ñeel Covid-19 bi.
PAJ : Nooy jàngate lawub mbasum Covid-19 bi ci àddina sépp ?
SJ : Ci li mënagum jàpp, Covid-19 bi Siin la doore ca jawub Wuhan. Nee ñu, ci xayma, lu tollu ci 15i miliyoŋi doomi-aadama ñoo fay yeewoo. Muy lim bu takku. Bim fa duggee, nag, ba tàmbalee faagaagal askan wa fa nekk, nguurug Siin dafa gaawantu, lël nit ña. Ñépp daldi déju seen i kër ngir bañ jàngoro ji law seen biir.  Xam ngeen ni, Sinwaa yi dañooyaru te dégg ndigal. Moo tax, am na fa (ca Siin) ay diiwaan ak ay dëkk yoo xam ne mbas mi àggu fa. Mu des nag Aasi, Ërob, Amerig ak li ci des ci àddina si.
Bees amee ab taxaw-seetlu, dees na gis ni, ginnaaw Siin, mbas mi réewi Ërob yi la jëkk a song, teg ci réewi Amerig yi, Afrig door a ñëw. Rax-ci-dolli, jamono jii, réew yi mbas mi gën a sonal ñoo ngi Ërob (Itali, Espaañ, Farãs, Portigaal…) ak Amerig (Etaasini).  Dara waralu ko, nag, lu-dul jëflante bi réew yooyiiyjëflante ak réewum Siin, rawatina demlante bi am seen diggante. 
Ndege, ci wàllum njaay ak njënd, Ërob ak Etaasini dañuy jëflante lu baree bare. Te, ku wax njaay ak njënd ñeel ay réew, wax dem ak dikk. Nu bañ a fàtte ni Covid-19 bi amul ay tànk, nit ñiy demlante ñoo koy wàllante seen biir. Kon, loolu moo waral bi mbas mi amee Siin kott, dafa jàll Ërob ak Amerig. Ndaxte, way-tukki yaa ko fa dugal.
Li tax nag mbas mi lawe nii Ërob ak Amerig dafa fekk ni seen i askan meluñu ni Sinwaa yi ci yar ak dégg ndigal. Teg ci ne, seen i nguur teeluñoo jël matuwaay yi war. Ndaxte, réew yu ci mel ni Itali, Espaañ, Farãs, rawatina Etaasini, ak lu ñuy am doole ak i jumtukaayi xarala yu mag yépp, tey, mbas mi sonal leen lool sax. Waxuma la sax, la mu fay faat ciy bakkan, waaye koom-koom gi ci boppam la rajaxe, nasaxal ko ba gaa ñi jaaxle. Moo tax, ñu ngi rëccu bu baax. Waaye, Wolof nee na, réccu day fekk jëf wees.
Afrig nag, li nu séq ak Siin ci wàllu njaay ak njënd yemul ak réewi Ërob yeek yu Amerig yi. Daanaka, demewu fa noonu. Boo xoolee, nun, bi mbas miy door teel nan koo yëg ; bi muy law tamit noonu. Kon, xamoon nan li nu war. Bu ko defee, jot nanoo jël sunuy matuwaay, sunu njiit yi jël ay dogal yu am solo. Dañ tëj ayeropoor yi, gaare roppëlaan yi, tëj digi réew yi (yu suuf yi ak yu géej gi) ba noppi aayembooloo yi.  Am na ci sax réew yu sàrtal gaw(confinement total). Te, Ërob ak Amerig teeluñoo def loolu. Looloo waral jàngoro ji lawul ci Afrig ni mu lawe ca ñoom.
Te, Afrig, bu dul woon doxandéem yi ak Móodu-Móodu yiy daw di ñibbisi, yaakaar naa ni mbas mi doonu fi naane ñeex.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(USÉYNU BÉEY)
Coow laa ngi ne kurr ! Afrig ba Afrig daj, li ko dale Keer ba Peretoryaa, Ndakaaru jàpp Adis-Abebaa, wax ji benn la : jàppal wakseŋ fii, bàyyil wakseŋ fee.
Coow li nag, ci anternet bi la jëkke. Dafa am ay Móodu-Móodu ak ay Faatu-Faatu yu def ay widewoo di ci aartu seen i mbokk ak askanu Afrig wépp. Liñ ci jublu woon, ci seen i wax, mooy xamal leen ne, ci réewi Ërob yeek Amerig yi, am na ciy mbooloo yu laxasaayoo lëndëm, di lal ay pexe ngir wàññi limu nit ñi ci àddina si, te fas ko yéene tàmbalee Afrig ak nit ñu ñuul ñi.
Nee ñu, gëstukat yooyu kat, dañoo jàpp ne li àddina si am ciy nit dafa ëpp. Bu yàggee, dootuñu xaj ci kow suuf, dund bi dootul doy te kon xiif dina rey ñu bare. Ndaxte, suuf si dina dem ba dootul nangu, dara dootul meññ ; géej gi dina yulleeku ba jeex tàkk. Ci gàttal, dara dootul doy. Kon, ci gis-gisu ñooñu, warees na wàññi doomi-aadama yi bala njaaxum loolu di am.
Mu mel ni daal xalaati Malthus, benn boroom xam-xam bu mag bu doon dund ci 19eelu xarnu bi, ca Àngalteer, la ñuy dekkil noonu. Moom mi doon biral ne, feek wàññiwuñu limu nit ñi, dund gi ci kow suuf du neex, du yàgg.
Bu dara desulee lu dul tànn ñan lees war a wàññi, xeli saay-saay yépp ne yarr ci askanuw nit ku ñuul. Xalaas ! Mbete Yàlla !
Bala maa dee ñu daas seen làmmiñ yi, singali nu. Ki ci gën a rafet wax mooy ki la naan :« nit ñu ñuul ñi dañoo xayadi te mën a jur ba nga ne lii lu mu doon ! » Ñi ci yées xalaat ñooy gënale xeet yi te naan : « Afrig a barey ndaw ! Nun, nag, ñi ëpp ci nun màggat nanu ba dóox, di xaar dee. Des na tuuti, xeetu nit ku weex dina sooy, nit ku ñuul jiite àddina si. Te loolu, warunu koo nangu tey, warunu koo nangu ëllëg, bun ko seetaanee mu ñaaw ! »
Wax ju àgg, nag, dof yaa ko moom.
Lii lépp sax de, day nirook «léeboon ak lippoon». Naka la xalaat yu ni deme, di mën a juddu bay meññ ci xelu nit njaay, ku ànd ak i noppam ?
Naal boobu, nag, ay boroomi alal, di boroomi tur, ay politiseŋ ak ay boroomi xam-xam ñoo ko sumb, jiite ko. Bill Gates ak Sarkoosi bokk nañ ci ñi ci gën a fés.
Bill Gates, moom, weddi na tuuma yooyu ñuy teg ci kowam. Nee na, waxul ñu wàññi nit ñi waaye nee na ni doomi-aadama yiy yokkoo lañu war a seetaat ngir yaxanal dund gi te neexal ko. Mu fas yéene cee def alal ju tollu ci 100 alfunniy dolaar. Maanaam 50 milyaar ci sunu xaalis. Li mu ci jublu, ciy waxam, moy xeex feebar yi ci Afrig ba noppi, fexee yemale njureel gi. Moom daal, nee na looloo mës a nekk taxawaayam te duggewu ko lenn lu dul sàmm bakkani doomi–aadama yi.
Waaw kii, dunu ko ne jàkk, ni ko : ‘Ngóor si Bill, wiiri-wiiri, jaari Ndaari. Xalaatoo ni Sàmbaay Bàcc rekk, am déet ?’’
Rax-ci-dolli, ay kàngam yu mag a mag àddu nañ ci mbir mi, yokk ci seen xorom. Ku ci mel ni Thedros Adhanom Ghebreyesus, di doomu Ecópi, jiite kurél giy saytu wér–gi-yaramu nit ñi ci àddina si (OMS) ak it njiitu Mbootaayu Xeet yi (ONU), António Guterres bokk nañ ci. Ñaari kàngam yooyu yépp, artu nañ waa Afrig ci koronaawiris bi. Nee ñu, bees fagaruwulee ci lu gaaw, dina fi rey ay milyoŋi nit. 
Waaye, li jaaxal ñépp mooy ni, ba sunu-jonni-Yàlla-tey-jii, Afrig mooy dànd gi gën a néewle fopp limu ñi Covid-19 bi daaneel, waxatumaak ñi mu rey.
Loolu nag, tekkiwul ne Afrig mën naa nelaw bay yàndoor ! Ndaxte, koronaawiris bi kat, bàyyiwul kenn !
Li gën a teey xelu nit ñi nag, mooy waxtaan wiñaari gëstukati Farãs yi, doktoor Jean Paul-Mira ak porfesoor Camille Lotch, amal ci ayu–bés yii weesu rekk, te mu siiw lool ci Anternet bi. Ñoom ñaar ñooñu de, dañu doon wecceexalaat ci nu ñuy def ba am wakseŋ buy tax ñu jële Covid-19 bi ci àddina sépp. Ñu jàpp ni BCG, ñakk boobu ñu daan ñakk xale yi ngir xeex sëqët su bon seek yeneeni feebar, war nacee baax. Ñu tëje seen waxtaan woowule ci ànd gi ñu ànd ne Afrig rekk lañ war a defe jéemantu biy tax ñu xam ndax ñakk bi mën naa xeex koronaawiris bi am déet. Loolu, laata ñu koy mën a jariñoo ci seen i dëkk, ci Ërob mbaa Amerig.
Kàddu yooyu, nag, ñoo gënatee merloo doomi Afrig yu baree bare. Am ci ñu siiw ci ñoom, ñu mel ni Samuel Et’oo, Didier Drogba walla Àllaaji Juuf, ñu doon ñu ñu raññee ci mbirum futbal, ci àddina sépp, ak it Claudy Syar mu RFI (rajo bu Frãs moom)… Ñu di ñu am baat, seen kàddu mën a egg fu sori lool. Werante yeek xuloo yi neeti kurr ci Anternet bi, mu mel ni tulleek-màlle, di niru tuq su bënn te saañ ba réer !
Fii nag ci Senegaal, li gën a teey xel, jaxase xel yépp, mooy dégtu (audio) biy daw ci xaraley jokko yu bees yi, ñu ciy dégg baatu benn Tubaab, di  njiitu Ayeropoor Belees Jaañ, muy xamle ne, daanaka Ayeropoor bi tëj na, ginnaaw yenn yóbbal yu ñu fay wàcce léeg-léeg, yu mel ne ay… wakseŋ ! Waa ji nag, bi ñu bare ci ñiy jëfandikoo xaraley jokko yu bees yi dale ci kowam, dellu na ginnaaw, ne moom masul a wax lu ni mel. Doonte dégtu  yaa ngi fi ba tey di ko tiiñal.
Ba ca jamono yooyu, xel yaa nga doon werante, naan dëgg laam déet.
Waaye ci fan yi weesu rekk, gis nañu ay kilifay Afrig di awante ci taskatu xibaar yi ngir teggi tuuma yi. Nee ñu, yëguñu, tinuñu. Waaye, li yéeme dëgg, mooy bi benn gëstukatu Kongo (RDC) bu ñu ràññee jëlee ñaari yoon kàddu ci diir bu gàtt, ba noppi ne maa waxoon-waxeet. Ca njëlbéen ga, dafa waxoon ne boolees na réewum Kongo RDC ci réew yiñ war a natte ñakk bi ñuy wax. Mu ne woon ne, ñoom, nangu nañu te joxe nañ seen kàddu. Bi saaga yeek diiŋat yi jibee, mu dellu ginnaaw ne, ñoom waa Kongo duñu mës a seetaan, ñuy jàppe seen askan nikiy mala.
Senegaal it, kenn demul mu des ñeel fésal cetug deram gi : mu di Ablaay Juuf Saar jawriñ bi ñu dénk mbirum paj mi, di njiitu réew mi Maki Sàll ci boppam, ñoom ñaar ñépp weddi nañu ba mu set, dem nañu sax ba ne, bu dee Senegaal rekk, kenn du ko fekk ci gaalu xaj googu !
Ci sunu réew mii moom, ñépp a ngiy fàttaliku bés bi Bill Gates daje woon ca Kanadaa ak Maki, ca weeru sàttumbar 2016. Ndaje moomu juroon na fi coow ci ginnaaw gi. Waaye, ndawal àmbasadëeru Senegaal ca Kanadaa indi woon na ciy leeral, di biral ne, waxtaan woowule, dara sababu ko woon lu dul xeex feebar yu mel ni  sëqat su bon si, sibbiru, sidaa ak it ni ñuy def ba yemale njureel gi. Li wóor moo di ne foo séene saxaar, xal yaa ngay boy ca suuf ! 
Fi mu ne nii daal, xel yi ñaaw nañu ba kenn xamatul looy def. Bu kenn ñakkatul doomam, ndax kon dinañu mën a jële feebar yu bari yi ci sunu réew mi, ak sax ci Afrig gépp ? Bu nu bàyyee ku ñëw rekk ñakkal nu sunuy doom, mbaa kon dunu dimbali ñiy jéem a faagaagal nit ñu ñuul ñi ci kow suuf ?
Laaj yu am solo yooyu ñoo sampu tey te doomi Afrig yi, ak seen i njiit ñoo war a mànkoo joxe ci tontu lu leer, tey doon li gën ci xaley Afrig yi ak ëllëgu Afrig ci boppam.
Ñakk sa doom, mbaa bañ koo ñakk ?
Mu mel ne Afrig tollooti na ci sélébeyoon bi mu tollu woon ca 1963. Jamono jooju, benn ci ñaari yoon lanu mënoon a jaar : yoonu Ufuwet Buwaañi ak Lewópóol Seŋoor, maanaam ànd ak doxandéem bi mu nuy wommat, walla yoonu Kwame Nkrumah ak Séex Anta Jóob, di tekki ne Afrig war naa mën demal boppam ci kow nu bennoo,  di xàccandoo di dóorandoo. 
Yoonu Seŋoor ak Ufuwet woowu nu tànnoon moo nu tax a tollu tey fii. Saa su nekk nuy xaar ay doxandéem yiy jóge fu kenn xamul, ñëw  di nu wax lan lanu war a def, fan lanu war a jaar !
Ndax bii yoon, dinanu takk sunu fit, tànn yoon wi nu Nkrumaak Séex Anta xàllal ciy jamono ? Àndandoo xeex nooni démb yi, yu tey yi ak yu jëmmi jamono yi. Bennoo bokk benn jëmu mooy tax Afrig am doole ak naataange. Booloo nuy tax a daan koronaawiris bi ; booloo moo war a nekk sunu kiiraay. Ndege, booloo mooy doole.
Askani Afrig, ëllëg, ëllëgu booloo la, ëllëgu moom-sa-bopp la !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Paap Aali Jàllo
Doktoor Séydu Jàllo ab farmasiyeŋ la, dib biyólósis. xam-xamam màcc na tamit ci wàllu kiiraayu biir yaram ak ség. Tey, day waxtaan ak nun ci mbasum Covid-19 mi lëmbe àddina si. Ci ñaareelu xaaj bii, day biral njàngatam ci mbas mi ñeel Senegaal, niwaakin bi ak coowal ñakk li.
Paap Aali Jàllo : Noo gise dogal ak matuwaay yi nguuru Senegaal jël ngir xeex mbas mi ?
Séydu Jàllo : Waaw. Jàpp naa ne, dogal yi ak matuwaay yi nguur gi jël baax nañ. Ci sunu wàllu bopp, noo ngi koy rafetlu. Wiris bi amul ay tànk, nit ñee koy tasaare. Moo tax, dogal yeek matuwaay yi baax, rawatina liñ tere mbooloo yi.
Dafa di, nag, mbas mi jéggi na wàllu wér-gi-yaram kese. Fànn yépp la laal : politig bi, aada yi ba ci sax koom-koom bi. Yaakaar naa ni sax, li sunu koom-koom aju ci bitim-réew moo taxoon nguur gi teelul woon fatt digi réew mi, maanaam aaye fafalnaaw dugg Senegaal. Boo seetloo, sunu way-tawati Covid-19 yu jëkk yi bitim-réew lañ jóge. Ci roppëlaan yi lañ jaare. Gannaaw bi lañ def ay nattukaayi tàngooru yaram (thermoflash, thermomètre) ngir ràññee nimsaafoni Covid-19 bi (cas suspects du Covid-19). Waaye, loolu taxu koo baax noonu.
Jàngoro ji mën na nekk ci nit ki 7 ba 15i fan te du feeñ. Kon, boo nattee tàngooru yaramu aji-tukki bi, amaana doo gis dara fekk ne ame na jàngoro ji. Te sax, nit ki mën na ame tàngooru yaram fekk ne sibbiroo ko sabab walla leneen lu dul Covid-19 bi. Moo tax ma ne, nattukaayi tàngoor yooyu ñu defoon ca ayeropoor Belees Jaañ taxu ko woon am njariñ noonu. Lees war a def te mu jàmp lool, mooy wëri wàllent-ëlëm yi. Am na ñuy wax ne nguur gi dafa war a sàrtal gaw gi, ku nekk dëju sa kër.
Ci sama xalaat, loolu mënul nekk. Bu fekkee ni nguur gi mën na jox boroom kër bu ci nekk li muy dunde moom ak njabootam ci diirub weer, dina ci baax lool. Waaye, gaw moom, dina metti lool ci askan wi bu dee defuñu loolu. Rax-ci-dolli, li ëpp ci li nuy dunde, bitim-réew lan koy jéggaani te askan wi, ñi ci ëpp, ay góogóorlu lañ. Li ñuy fortaatu ci bés bi lañuy dunde. Boo leen teree génn, dinga leen lor, ñoom ak seen i njaboot.
Ci beneen boor, liñ tere tukki dëkk ak dëkk yi tamit jur na ay gàllankoor. Am na ñu amoon ay dig-daje ci loppitaani Ndakaaru yi, rawatina ñi ame kañseer te mënuñoo fajusi. Nguur gi war na geestu ñooñu ngir dimbali leen.
PAJ : Nan nga gise xibaar yi jawriñu wér-gi-yaram biy biral bés bu nekk ?
SJ : Damay njëkk a rafetlu taxawaayu jawriñ Ablaay Juuf Saar bi mbas mi duggee ci réew mi ba léegi. Xibaar yi muy joxe bés bu nekk lu baax la. Fi mu nekk nii, mënees na wax ne, ak limu way-tawat bin am, mbir mi ëppagul loxo. Wànte, ndax su feebar bi gënee law dina ko mënati ? 
Rax-ci-dolli, bees sukkandikoo ci xibaar yi muy joxe, 4 000 nimsaafoon lañ lëlagum. Ñu saytoogum ci 500 ak lu teg. Loolu day wone nisunu loppitaan yi amuñu jumtukaay yu doy ngir mën a def seen liggéey. Ndaxte, waroon nan romb fii bu yàgg.
Te sax, mënees na am xel ñaar ci lim yi jawriñ jiy joxe bés bu nekk. Du càggénu ne dafa am lu muy nëbb askan wi ; waaye, dama njoort ne am na ci doomi-réew mi ñu ko ame te xamuñu ko, xamuñu leen itam. Te, lu mën a nekk la ndaxte Senegaal amul jumtukaay yu doy ngir saytu askan wépp. 
Man, damay ragal ñu am ay way-tawat yuy dox ak a doxantoo jàngoro ji, di ko tasaare ci nit ñi te kenn xamu ci dara. Dangay xool ni sunu dëkk yi bindoo, ni dund bi mel ci gox yi ak gox-goxaat yi… 
Li ma doon gënal te gën a dal xel mooy ñu def « dépistage de masse ». Maanaam, ñu paase-wisit ay fuli mbooloo ngir xam dëgg-dëgg limu nit ñi ame jàngoro ji. Li ma ko tax a wax, nag, du lenn lu-dul ne wàllent-ëlëm yaa ngiy yokku. Xanaa nguur gi sàrtal mask yi ci askan wi. Muy lu jafe tamit. Ndaxte, mask dafa mànke ci àddina si.
PAJ : Am na ñu jàpp ne, mbasum Covid-19 bi, loxoo ko def. Loo ci xalaat ?
SJ : Li ko dale 2eelu Xare bu mag bi ba sun-jonni-Yàlla tey jii, gis nan fi xareb suuf (guerre froide) bi amoon ci diggante Etaasini ak Riisi. Mu am nag beneen xeetu xare bu bees, réew yu am doole yi di ko jëfandikoo te muy xareb wér-gi-yaram (guerre biologique). Loolu moom lu am la. Ndax, fi xam-xam tollu tey ak jumtukaayi xarala yi yees yi, mënees na soppi njuraafoon yi ci biir laboraatuwaar yi. Mënees na yit sos ay wiris yu bees. Rax-ci-dolli, mënees na jël benn saalub-dund (cellule) bu benn mala, ful ko mbaa ñu liggéey ko ba génne ci mala bu ni mel, Tubaab di ko wax « clonage ». Loolu yépp lu mën a nekk la, tesax lu am la.
Bu dee nag Covid-19 bi, xamaguñ ni mu bindoo. Moo tax mënuma cee sore. Waaye, li ci kanam rawul i bët. Du ñàkk nu am ci lu leerbalay yàgg.
PAJ : Loo xam ci li Doktoor Raoult wax ne niwaakin mën na faj Covid-19 bi ak coow li mu jur ci àddina si, rawatina Senegaal ?
SJ : Porfesoor Raoult gëstukat bu mag a mag la ci wàllu wér-gi-yaram te ku xareñ la ci li muy def. Moom, nag, daanaka li Sinwaa yi def rekk la def. 
Naam, saytu na niwaakin bi ci mbooloom way-tawat mu yem, am ciy ngirte yu dal xel. Waaye, lees koy sikke, mooy dafa am ay sàrt yoo xam ne, ci wàllum paj, sàmmoonteegul ak ñoom. Weddiwuñ li mu wax. Dañ ko ne dafa teel a siiwal ngirteem yi. Am nay gëstu ak seetlu yu bare yiñ war a def laata ñuy dëggal ne garab sàngam day faj jàngoroy sàngam.Waaye Porfesoor Raoult da ne ci jamonoy xare lanu nekk, mbas maa ngiy rey saa su nekk, kon warunoo xaar.
Dafa di, moom Porfesoor Raoult, bi mu joxee niwaakin bi (hydroxychloriquine) ñenn ciy way-tawati Covid-19 yim  doon faj, dafa gis ni dooley wiris bi day wàññeeku bu baax, ñu mujje wér. Loolu moo ko tax a jàpp ne niwaakin day faj Covid-19 bi.
Bëgg naa indi ay leeral ñeel niwaakin boobu. Réewi sowu-jant yi daawuñ ko jëfandikoo ndax sibbiru amu fa. Nun, Afrig bëj-saalum màndiŋu Saxara, dañ ko daan jëfandikoo lu bare laata ñu koy dakkal. Ndax daa demoon ba fajatul sibbiru bi ko taxoon a jóg.
Ci beneen boor, jàngoroy Covid-19 dafa am dayo, 1, 2 ba 3. Te, bees sukkandikoo ci gëstuy Porfesoor Raoult, ci dayo 1 ak 2 rekk lees mën a jëfandikoo niwaakin bi. Ci gàttal, mëneesul a fegoo niwaakin bi ; te yit aji-tawat bu ci àgg dayo bu mujj bi ba ñu sampal la noyyikaay, niwaakin bi du ci mënati dara.
Warees na xam tamit ne, niwaakin bi walla « hydroxychloriquine » bi dafay sabab yenn xeeti jafe-jafe ñeel ndigg ak yeneen xeeti cër.
PAJ : Loo xam ci coowal ñakk biñ wax ne Afrig lañ ko bëgg a natte ?
SJ : Lépp loo gis, dafa am yoon, rawatina li jëm ci wér-gi-yaram. Coowal ñakk bi, nag, bare na lool. Bala dara, warees na xam ne, ñakk day laaj 4 jamono laata ñuy wéral mbaaxam. Bi ci jiitu mooy jaxub kilinig (essai clinique), bi ci topp di jaxub mala, gInnaaw bi ñu settantal ko ci mbooloo mu yem. Bu ñu weesoo foofu yépp, nag, te amul benn jafe-jafe, ci la ñuy door a jëfandikoo ñakk bi. Bu dee Covid-19 bi, àggagun foofu. Kon, waxi  ñakk teel na. Loolu benn la.
Ñaareelu mbir mi mooy ne, bu dee am na ñu soxla ñakk jamono jii, réewi Ërob yeek yu Amerig yi la. Ndaxte, ñoom ñoo nu gën a sonn. Teg ci ne, nun réewi Afrig yi, dañuy faral di ñakk xale yi ca ba ñuy gone. Ñakkub BCG bi bokk na ci ñakk yiñ leen di defal. Te, BCG bi day aar xëtër yi. Amaana mu aar ñu bare ci doomi Afrig yi ci Covid-19 bi.
Yaakaar naa ne doomi Afrig dofuñu te kenn mënatu leen a nax.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Làmp Faal Kala
Mbasum Covid-19 mi lëmbe na àddina, lëmbaaje xel yi ak xol yi, ba ku tiitul it jaaxle nga, mbaa sax nga faf boole tiitaange ak njàqare. La woon, lu ci ëpp wonni na tey, mbir yi jaxasoo, nit ñi di jaawale, gis-gis yi wute, ku nekk di wax ak a layal la dalum xelam. 
Mu mel ni danoo jekki, ñu cëppeel nu ci meneen kéew mu wute ak ma nu xamoon. Barabu liggéeyukaay yu bari tëj nañu, ku daan yëngal ak a xumbal selaw nga,  boroom dërëm ak daraja ya daan bàkku ñooy kotkoti ndax tiit, woroom xam-xam yi wedam, njàqare daj fépp. Rax-ci–dolli, as péexte mi nit mënoon a bàkkoo, bàyyima yee ko ko ëppale tey, ngir nit la nuy tëj, bàyyima yiy daagu waxtu wu leen soob. Lépp ni tekk, ba ci barab yi nit ñi daan dem di fa yaakaaree yërmaande Yàlla sax, lu  mel ni jàkka yi ak jumaa yeek jàngu yi, nee nañu ràpp. Tëj googii juraat geneen werante ci jullit ñi, rawati-na bi weeru koor wi teroo : ñii wéeru ci ngëm, di sàkku nu tijji leen te gëm ni Yàllaa fi indi mbas mi, bu nu ubbee néegam yi, ñaan ko mën naa am mu wis ndox mu sedd ci mbas mi mu daldi fay, ñee gëm nañu Yàlla naam, waaye teewuleen a wéeru ci xam-xam te naan wareesul a ubbi jenn jàkka mbaa jumaa, ndaxam diinee digle fargaru. Kuréel gu ci nekk di indi ay aayaak i xadiis di layal sa gis-gis. Béjante ak werente yooyu jural jullit ñu bari ag jaaxle, rawati-na ñi seen àlluwa soriwul ba ñu mën a xam fu ñuy taxaw. 
Fii jamono toll nag, képp ku amum xel yaa ngi joyal say xalaat ci mbas mi. Ñii jàppe ko mbugalu sunu Boroom, ñee jàppe ko pexeem ñoñ Ibliis, am sax ñu jàpp ni mbindare mi moo fippu ci kow doomi-aadama yi. Ñi daan tontu tey ñépp a ngi laaj : Ana fu jàngaro ji juge ? Ana fu mu jëm ak nun ? Kañ lay jeex? Ndax dunu jeex balaa jeex ? Nu muy jeexe ? Laaj yooyu ñoo ëlëm ñépp te lënt xel yi.
Li wér te wóor nag mooy, mbas mi wan nanu sunug néew doole ak sunu xam-xam bu gàtt, wan na nu itam sunu bopp, wan ku nekk ci nun jikko ya gën a làqatu ci moom, muy mbaax mbaa safaan. Lenn ci li koy firndeel mooy, doonte mbas maa ngi jur yeneen tolof-tolof ci fànn yu bari ba tax am ñu nelawatul ngir di def i jàngat ak a seet ay pexe ngir jariñ askan wi, ñeneen a ngay naxaate, di wuruj ak a wor,  di lali pexe ngir jariñoo askan wi.
Ginnaaw coow li amoon ci “Chloroquine”, fan yii “Artemisia” moo  aye ndax réewum Madagaskaar dafa cee defare garab gu ñu saytul seen bopp ba xam ni dafay faj ak a aare ci doomu-jàngaroy koronaawiris. Seen njiitu réew jël na ci ay dogal ba ñu tàmbali koo jëfandikoo, doonte O.M.S, di mbootaay mi nu dénk wér-gi-yaram ci àddina si, nangoogu ko. Taxawaayu O.M.S boobii sabab na yeneen laaj : ndax du li garab gi bawoo Afrig a tax O.M.S sawaru ci ? Ndax yeneen njiiti réewi Afrig yi dinañu dooleel njitu réewum Madagaskaar, indi seen xam-xam door koo yaatal ci séeni réew, walla ñoom, dañuy déglu ndigalu seen naataangooy tubaab yi ?   Li ci kanam rawul i bët. 
Beneen laaj bi mooy lu jëm ci wàllu alikeñ yi. Ku nekk di ñaw ak a ñawlu, ñii di maye ñee di jaay. Ndax saytu ba xam ndax ñi ngi dëppoo ak cet ak matuwaay yi mu laaj yépp jotul ?
Fii mu toll nag, ku nekk a ngi fagarook a ñaan mbas mi jeex, waaye na nu fas yéene,  su yii yépp jàllee, waxuma nit ku nekk rekk, waaye réew mu nekk, rawatina yoy Afrig, jëlaat say matuwaay, jubbanti sa doxalin, defaraat sa toogaay, ndax ku muus tey dañu laa naxoon démb.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(SÉEX MBÀKKE AMAAR, JËWRIÑUNDONGOY-DAARA SENEGAAL YA CAWUHAN. CI TAATAANUG NDEY KODDU FAAL)
Ndey Koddu Faal : Sëriñ Séex Mbàkke AMAAR, maa ngi lay nuyu ci turu Lu Defu Waxu, di ab yéenekaay ci kàllaamay KoccBarma fii ci Senegaal.
Ginnaaw bi nu la gërëme ci li nga nu nangul waxtaan wii, ma bëggoon laa bàyyi  nga wax ñiy jàng yéenekaay bi yow yaay kan, laata nuy sóobu ci laaj ak tont.
Séex Mbàkke AMAAR : Maa ngi tudd Séex Mbàkke AMAAR, di doomu-Senegaal, am 30i at. Maa ngi jàng fii ci réewum Siin, ci dëkk bu ñu naan Wuhan. Maa fiy jëwriñu ndongo-daaray Senegaal yi.
NKF: Ndax mën nga noo wax ñaata at nga fa defagum ak tamit lan nga fay jàng...
SMA : Atum 2017 ba léegi maa ngi  fiy jàng waaye nag du guléet ma ñëw ci réew mi. Maa ngi bindu ci daara ju mag ji tudd ‘’Central China Normal University’’. Fi mu ne nii tollu naa ci PHD, di gëstu ci jëflante diggante Senegaal ak Siin (histoire des relations diplomatiques sino-sénégalaises).
NKF : Feebaru Covid-19 bi lëmbe àddina sépp bi muy door a feeñ Siin, ñu bari dañoo yaakaaroon ni fa lay yem, feebaruSinwaa la… Yéen doomi-Senegaal yi nekk Siin tamit bëggoon ngeen a ñibbisi, Njiitu-réew mi Maki Sàll ne loolu mënul a nekk ndax Senegaal amul pexe yu mu leenindee. Kàddu yooyu juroon coow lu réy. Naka ngeen ko dunde woon ?
SMA :  Feebaru koronaawiris nag, nuy fàttali rekk ni mën naa dal ku nekk, loo mënti doon, ak koo mënti doon. Waaw, bi muy door a feeñ fii ci Siin, nguur gi danoo bind ay bataaxal ne ku ci nekk na jokkookkilifay réewam ngir ñu jëlsi la nga ñibbi sa dëkk, ndax ñoom rekk ñoo mën a dogal loolu. Ci kow loolu, nun it nu tàmbalee def lépp li nu war ngir mën a ñibbi. Ñaanoon ñu jële nu fii ba jëmmi jamono… Xey bés rekk , ni ko ñépp déggee, njiitu Senegaal wax ni Senegaal amul ay jumtukaay yu mu mën a jële ji ay doomam ci Siin. Juroon na naqar, njàqare ak tiitaange. Kàddu la yu indi woonjiixi-jaaxa te du ay kàddu yu neex a fàtte, rawatina waxin wu jekkul wi ak ni nu ko dégge woon.
Waaye nag, nu jëloon lépp delloo ko ci loxo Yàlla, jàppe ko rekk  dogal, xam ne su waree jeex, dina jeex. Nu ngi sant bu baax. 
Ba tey jii nag, nun xamunu lu tax ñu bàyyi nu fi ca jamono jooja. Déedéet.
NKF : Ni nga ko waxe, waxin dafa am solo te ku nekk ci tiis, boo ko mënul a dimbali yit, am na noo xam ni boo ko waxeek moom dinga dalal xelam. Dëgg la kàdduy Maki Sàll yi indi woon nañ njàqare gu réy ci waay-juri ñi nekk foofu ak it képp kuy doomu-Senegaal. Léegi nag Covid 19 yegsi  na Senegaal, laal lu ëpp ñetti téeméeri doom-aadama. Lu Defu Waxu doon laaj ndax tey jii su ngeen ñibbisi woon, dungeen ko réccu ?
SMA : Dëgg la, koronaawiris dugg na Senegaal, te ma nga fay am i tànk. Xanaa di ñaanal Senegaal ak àddina sépp tey ñaax doomi-Senegaal yi ma ko sañ a wax ngir ñu gën a farlu ci ndigël yiy doktoor yi joxe ngir mën a mucc ci feebar bi, wàññi laamisoo tegën a bàyyi xel ci cet gi. 
Ci sa laaj bi nag, su dee dëgg a neex Yàlla amunu dara lu nuy réccu. Déedéet. Ndax lu ma mënti am, sama réew moo ma ko gënal. Ba nuy sàkku ci nguuru Senegaal mu jëlsi nu, xamoon nanu bu baax ni dara jotu nu. Te sax su doon damaa am feebar bi walla ma war a faatu, faatoo sama dëkk ci samay mbokk moo ma gënal faatoo ci àll bi. Feebar bi it, su ma ko amoon, duma ñëw Senegaal di ko fa wàll kenn, damay faju ba noppi door a def lu may def, damay jàpp ni rekk ab soldaar laa bu dem xare. Senegaal, samay mbokk a fa nekk te ñoom ñépp jàmm rekk laa leen yéene. 
NKF : Wax nga dëgg, ndax niñ lay xoole sa réew ak réewum jaambur du benn. Loolu leer na. Laaj bi ma la laaj, xey-na déggeewoo fi may waxe : jamono ji ngeenbëggoon a ñibbisi, koronaawiris daa amoon Siin te amul woon Senegaal. Léegi laal na lu ëpp ñetti téeméer ci Senegaal te mu ngi wéy di law. Kenn umplewul ni pexe yi Siin am, Senegaal amu ko. Ma doon la laaj tey jii nga xam ni feebar baa ngi ci sunu réew mi, ndax su ngeen ñibbisiwoon du leen jural réccu ?
SMA : Maa ngi door a xam fi ngay waxe waaye awma benn réccu, donte Siin moo ëpp fuuf Senegaal doole. Su ma ñëwoon Senegaal yit damay sóobu ci liggéey bi rekk ngir lu jëmale sama réew kanam. Man noonu laa gise mbir mi, te loolu moo ma yitteel.
NKF : Waaw, dëkku jaambur moom loo fa mën a tekki it doxandéem nga fay doon.Kon li am solo mooy, ni ko Séex Anta Jóob wonee, boo jàngee li nga war a jàng ba noppi, nga dellu sa réew, amal leen njariñ. Di la ndokkeel ci loolu.
Biy koronaawiris door a am Siin, yéen ñi mu dalul, dañ leen a beroon ngir aar leen. Nu doon laaj naka la gaw (confinement) boobu deme. Naka ngeen koy dunde ?
SMA : Feebar bi nu ngi koy dund ak ngor ak jikkoy nit  ñu am diine. Te gaw bi moo nuyaar, mooy sunu kaaraange. Ba fi Covid-19 bi duggee ba sunu–jonn-Yàllay-tey jii, nu ngi ci ber googu, sa néeg ngay nekk, doo génn lu–dul yéeg geg (escalier) ñu jël sa tàngaayu yaram nga daldi wàcc. Sunu dundin soppiku na bu baax a baax.
NKF : Ginnaaw gaw ngeen nekk, njàng mi nu muy deme ? Seen lekk it nu muy deme ?
SMB : Man samam njàng, ci gëstu la tollu, maa ngi ci. Ñeneen ñi njàngum-soreyoo lañuy xal a def ak seeniy sëriñ. Loolu door na. Fii, KENN DU GÉNN.
Ci wàllu lekk gi, dëkkuwaay bu nekk ak nimuy doxale. Man fi ma nekk nii, nun ñépp ay gan lanu fi waaye man rekk maa fiy doomu-Senegaal. Sunu yeneeni mbokk yaa ngi ci yeneen dëkkuwaay yi. Am na ñoo xam ni ci seen biir dëkkuwaay lañul jël benn néeg jagleel ko njënd meek njaay mi ñeel liñuy dunde. Kilifa yi tamit dinan ci jàpp. Man nag fi ma féete, mën nga woote wax li nga soxla, bu dibéeree ñu indil la ko nga fey. Noonu daal lan koy defe. Xamoon nanu ni ci gaw la yëf yiy mujje ba taxoon na nu fagaru.
NKF : Dangeen di ay doomi-Senegaal yu nekk ci réew mu am feebar bu doy waar, Lu Defu Waxu bëggoon a xam ndax gornmaa Senegaal mi ngi leen di jàppale. Su dee lu am la, wan xeetu ndimbal la ?
SMA : Ambàsadëer bi mi ngi Beijing, tedaanaka bés bu ne dina nu laaj sunu jàmmi yaram. Yenn saa yit dinaay jokkook yenn kilifay Senegaal nu weccee xibaar, ñu nuy nemmeeku. Bi feebar biy door a song Siintamit, bi Maki Sàll nee mënu noo dimbali nu ñibbi, yónnee na nu koppar. Waaye ca la yem. Boobaak tey daal amaatul benn jéegobu nguur gi def.
NKF : Ñu baree ngi tuumaal Sinwaa yi fan yii, naan dañuy bunduxutaal ak a toroxal nit ñu ñuul ñi. Ndax ni ñu koy waxe la deme ? Ndax foofa ca Siin daa am ay doomi-Senegaal yu ay Sinwaa takk di leen diri ci mbedd yi ? Ndax Sinwaa yi dañoo jàpp ni doomi-Afrig ya fa nekk ñooy lawal doomu-jàngoro bu Covid-19 ?
SMA : Waaw, ni ngeen ko gise ci widéwoo yi, lu ñuy dund la fii ci Siin te ñépp di ko naqarlu. Ñu ngi koy naqarlu ba fu naqar yem. Guanzu la doomi-Afrig yi ëppe, foofa la mbir yi gën a takkarnaasee. Su nu sañoon nag, sunuy gornmaa jóg ci lii, won seen i naataangoy Siin fullaak faayda. 
Am na lu ma bëgg a wax fii, foo tollu dégg ñu naan doomi-Afrig, doomi-Afrig… Xey-na su nu booloo woon, dinan gën a am doole waaye ku ci nekk ak sa yoonu boop la, ndax bokkunu gis-gis, danoo féewaloo te loolu dafa néewal sunu doole. 
Am na leneen lu am solo lool te ñu koy faral di fàtte, mooy maanaam jël benn dëkk kepp di ko tëkkaleek Afrig yépp, ak ni mu tollu.Jaaduwul ñuy wax : ci misaal, Siin ak Afrig. Liy yoon mooy Siin ak Senegaal, Siin ak Niseryaa añs ; walla boog nañ ni : Aasi ak Afrig.
War nanoo xoolaat sunu bopp, Afrig warta nekk mbaamu kenn ba ku jóg ndulli ko ba sa xol sedd, soo noppee aal sa moroom te dara du la ci fekk. Sunuy njiit am nañu ci wàll bu baax a baax. War nañoo fexe ba kenn du nu yab.
NKF : Ñaawteef yooyu ngeen di dund tey jii ca Siin, ndax ndongo-daara yi ci lañu bokk ?
SMA : Sinwaa yi fi mu ne nii doomu-Afrig lañuy bañ a gis, amul xàjj-ak-seen. Ñi ñuy toroxal am na ciy ndongoy-daara, ay jaaykat ak i liggéeykat. Ñoom daal, bàyyiwuñu kenn, soo ñuulee te nekk doomu-Afrig rekkñu dal sa kow.
NKF : Ci kow loolu, yéen ban taxawaay ngeen ci am ? Yan pexe ngeen lal ngir mucc ci lii ? ‘’Consul’’ ba fa nekkal nguuru Senegaal luy taxawaayam ci mbir mi ? Ndax jokkoo naak yéen ngir seet nu mu koy saafaraa ?
SMA : ‘’Consul’’ bi nag mësunu koo teg bët, mësunoo jokkook moom, man xaw ma sax turam. Dégg naa am na benn mbootaay moo xam ni Sëriñ Mbay miy toftalu njiit li mi ngici ak consul bi, ñooy liggéey ak sunu mbokk yi ñu dëj seen kër.
Bu loolu weesoo, nun ndongo yi nu ngi diisoo ci sunu biir ak itam yeneen doomi-Senegaal yi fi nekk ba ci sax yeneen doomi-Afrig yi ngir fexee dakkal nootaange bi. Jot nanoo jokkoo yit ak kilifay réew mi, weccook ñoom xalaat. Waaye ak lu mënti am, li am solo moo di ne luy jot jot na ginnaaw dee. Ñaawteef yi xew tey Siin, du guléet ndax dégg naa lu ni mel amoon na fi te mujjul fenn ci atum 2008 ; boobu nag fekkul ma nekk Siin. Yaakaar naa ni dina deme neneen bii yoon.
NKF : Ndax yéen doomi-Senegaal yiy jànge nii Siin, dangeen a am ndimbalu nguur gi walla yéen ay dundal seen bopp ?
SMA : Nekkin yi du benn. Am na ñu ci amndimbal, am na it ñoo xam ne ñooy dundal seen bopp, seen i waay-jur ñoo lee di yónnee xaalis, ñu ciy fey iniwérsite, di ci faj seen soxla.
NKF : Ba tey ci wàllu jóge Siin, ndax am na yeneen doomi-Afrig yu ngeen nekkaloon te ñooña ñibbi ?
SMA : Waa-waaw. Ci lu ma xam te mu leer ma nàññ, réew yépp jëlsi nañu seen i doommuy Móritani di, SudaN mbaa Alséri mbaa Marog walla Tinisi ak Afrig dii Siid.
NKF : Ndax yéen waa Senegaal ca Siin, jàppuleen ne seen réew da leen a won ginnaaw ? 
SMA : Ca njalbéen ga, amoon na ñu mer ba futt, mbir mi bettoon na leen lool. Ku nekk ak ni nga ko dunde. Man ci sama wàllu bopp, am na lu ma yëgoon bi ma koy door a dégg waaye ak ndimbalu Yàlla gaaw naa ko génne sama xel. Kenn mënu maa teree doon doomu-Senegaal, moom laay xal di nekk te jàpp naa ne kenn ëppëlewu ma ci Senegaal.
NKF : Dangeen a nekk ci réewum jaambur, ñu dalal leen fa, réew mi am i jafe-jafe rekk ngeen bëgg a ñibbi. Ndax ci jamono jooju Sinwaa yi tamit jàppuñu ni dangeen leen a won ginnaaw ? 
SMA : Xam nga, kilifay Siin yi ci seen bopp ñoo ni woon ku bëgg a dellu sa réew mënngaa dem. Am na sax ñu nu doon wax :buleen dem, toogleen fii te am kóolute ci nun. Waaye ñi lay wax loolu day fekk ngeen miinante, ñi ci des doo xam luy seeniy xalaat. Sinwaa nag, ku bëgg réewam la. Leer na ñépp.
NKF : Yaa ngi Siin at yi ñu weesu yépp, lan moo la fa gën a yéem ?
SMA : Li may jaaxal ci àddina bariwul ndax lépp lu ma gis damay jàpp ne sunu Boroom moo ko def. Siin nag, li ma fi gën a seetlumooy ni mu naate, ni biis yiy mel, ni tali yi yaatoo, ni dëkk bi sete, mbedd moo gis mu ni gàññ ak i defukaayu mbalit, yii daal saa su ma ko gise dama naan lii de, su ma ko mënoon a def Senegaal dina baax. Lu ma fi dul fàtte la, wax dëgg-Yàlla.
NKF : Yow mi  dëkk ci réew mi Covid-19njëkk feeñ te xam it ni waa Senegaal didunde, loo leen di digal ci wàllu fagaru ? 
SMA : Nañu dunde ni ñu war a dunde ; Senegaal réewu diine la : muy jullit bi di katólig bi, ku ci nekk dangaa war a set, sell, bañ a taq ; te sax sëqat jëme ci nit ñi ak yu ni deme, diine tere na ko. Kon su nu dundeenoonu rekk mën nanoo mucc ci koronaawiris bi. Nañu jaayanteek suñu bopp tuuti rekk, mu jàll. Su ko defee li feebar bi bëgg du ko fi ame. Dëkk yi ko daan yépp amuñu garabam, noonu rekk lañ ci mucce, noonu lañ doge wàllent wi.
NKF : Loo bëggoon a tëje, yóbbante ko waa Senegaal ?
SMA : Xanaa di leen jaajëfal yéen waa Lu Defu Waxu ci liggéey bu rafet bi ngeen didef, te muy jëmale làmmiñi Senegaal yi kanam. 
Bu loolu weesoo, nu ngi siyaar sunu waa-jur yi nga xam ni bés bu Yàlla sàkk ñu ngi ci kanam ci lépp. Nu ngi sant bu baax ñépp ñi nga xam ni ñu ngi nuy bàyyi xel, di nu ñaanal ci lu nu yëg ak lu nu yëgul.
Ginnaaw loolu tamit, feebaru Covid-19 bii am nanu ci jàngat bu mag ci sunu digganteek sunu réew, ak yeneeni réew ciàddina si ak it sunu digganteek sunu Boroom, nu war fee jóge gën a dellu ci Yàlla.
Kenn matalewul ku dul Yàlla waaye nu ngi ñaax sunuy kilifay réew ñu gën a farlu ci wàllum paj, defar ay lopitaan yu mucc ayib ndax sunu réew mi rafle na ay mask, aynoyyikaay  ak i lali lopitaan. Nanu farlu daal ci fànn yépp, ngir jëm kanam.
Yal na Yàlla musal ñépp, defal nu tawféex ak taysiir.
NKF : Sëriñ Séex Mbàkke Amaar, Lu Defu Waxoo ngi lay gërëm ci waxtaan wi, ci sa jot, ak ni nga nangoo sédd askanu Senegaal ci say xalaat. Jërëjëf.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ndongo Si
Mbasum Covid-19 mi am nay njeexital ci koom-koomu Afrig, dekkal na sax coow lu bare ñeel boru réewam yi. Wolof Njaay dafa ne : « Àtte bor, fey » waaye dafa mel ni kàddoom yooyu tey lañu gën a naqadee dégg ! Li ma ko tax a wax, nag, du lenn lu dul coow li ne kurr jamono jii. Coow li coow li, mooy na réewi Tubaab yi am doole far bor bi leen Afrig ameel. Dëgg la, coow loolu du lu bees. Daanaka 30i at a ngi boroom xam-xam yeek boroom pas-pasu Afrig yi di ci wax. Am na sax ay réew yu ci yàgg a àddu, naan wareesu koo fey. Ci atum 1988, ndem-si-Yàlla-ji Mamadu Ja, mi njëkkoon a nekk Njiitu jawriñi Senegaal yi, woote woon na am ndaje mu yaatu ci Ndakaaru ñeel payug bor boobule. Ñu bari ciy doomi Afrig ak sax ay farañse jotoon nañoo teewe ndaje moomu.
Mu mel ni coowal bor bi day dem ak a dikk. Moom kay, saa yuñ foogee ne wax ji naxsaay na, mu jibaat, coow li neeti kurr. Noonu la deme jamono jii. Ndege, mbasum koronaawiris bi yemul rekk ci di faat ay bakkan. Koom-koom yi sax song na leen, nasaxal leen. Menn réew muccu ci, moo xam yu sowu yi la walla yu Afrig yi. Waaye, mbir mi ci nun la gën a mettee. Xeex mbas mi dafa laaj alal ju takku te, jamono jii, xaalis  dafa ñàkk. Ku amul lu la mën a dundal, doo tal fey bor. Looloo nu dal, nun Afrig. Loolu la Njiitu-réew mi, Maki Sàll, xam bay sàkku ci réew yi Afrig ameel bor ñu baal ko ko, walla ñu toxal pey gi ba jëmmi-jamono. Ci bàttaleem bu 3eelu fan ci weeru awril la ko Maki Sàll waxoon laata mu koy baamtuwaat ci waxtaan wu mu séq ak France 24. Am na, nag, ay kilifa yu ko ci fekksi ; ñi ci gën a fës di Njiitu-réewum Farãs bi, Emmanuel Macron ak Paap Farãsuwaa, njiitalu Jàngu bi.
Bees sukkandikoo ci sunuy njiit, Senegaal 1000 milyaari CFA la soxla ngir xeex mbas mi. Waaye li muy fey at mu ne ci bor mat na 500 milyaar. Kon, du mën a boole ñaar yii : fey bor ak xeex koronaa. Mooy li nasaraan yiy wax rekk, mëneesul a dàqandoo ñaari njombar. Yeneen réewi Afrig yi saalika noonu, ndax fukki dërëm yu ñu am, ñaar yi ci bor bi la jëm. Moo tax ku ci farataal peyug bor bi, doo mujje lu-dul taxaw seetaan nit ñi ñuy dee.
Looloo waral réew yi ëpp doole ci àddina si may leen nopp, nangoo seetaat mbirum bor bi. FMI ak Bànk Monjaal, ñoom, baal nañ ñenn ñi seen i bor, daldi bëtal bori ñeneen ñi. Wànte, nag, ba tey kenn taxawu ci ne, dees na far mboolem bor yi réewi Afrg yi ameel seen i lebalkat. Te, bees amee ab taxaw-seetlu, dees na xam ne du doon mukk lu ñuy baral.
Boroom xam-xam yiy gëstu ci mbirum koom-koom biral nañ ne, bor bi mooy fiir gi réew yu mag yi keppe Afrig ngir doxloo ko ci seen waaw. Réew yooyu bu ñu lebalee Afrig 100i dërëm, 50 yi dañuy dellu ci seen i loxo ci diirub benn at. Bu ko defee, réewi Afrig yi dañuy fey saaku ak gall. 50 yiy dugg itam duñu dem ci lu am solo. Déedéet, dañu leen di dugal ci ay caaxaan yu mel ne TER bi nga xam ni ñu bare ànduñ ci tey ci Senegaal. Li des ci xaalis bi, ay kilifaa koy sàkkal pexe.
Loolu moo tax bor biy nirook boru jinne, wuute lool ak li ñu miin. Ndaxte, loo fey fey day wéy di yokku rekk. Bor bu feyam tëwa jeex, àtteem mënul a doon leneen lu–dul dëkke koo fey te du lu yomb. Bu ñu waxee dëgg sax, xel nanguwu ko. li am ba am moo di ne dafa war a dakk, lu ko moy réewi Afrig yi dañuy dellu doon ay jaami Tubaab yi. Waaye tey, mel na ne am na bunt bu nu koronaa bi ubbil. 
Ndax boru Afrig bi dina fey ci barkeb koronaa ? Yàlla rekk a xam.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Li Faal Sàmba Suuna
Sama maam daan na wax ni maamam dund na téeméeri at ak ñaar-fukk yu ànd ak wér ak wérle. Ndax magal terewu ko woon a dox ay soxlaam, taxul woon bët yi lëndëm walla ay cëram bañ. Li ëpp solo moo di ne ba bi muy wuyji Boroomam, naaxul. Ku tuuti la woon tamit, maanaam amul woon yaram. 
Waaw, ndax jotul tey nu amal taxaw–seetlu ba xam lu tax sunuy maam mënoon a dund lu yàgge noonu te kenn daawu leen weer ak a weri ? Lu yéeme la ndax fi mu ne nii, juróom-fukki at rekk soo ko amee daldi jàpp ni mag ñëw na. Dañ nuy faral di gëmloo yit ne li ëpp ci feebar yi nuy dab, ci sunuy maam lañ leen donne. 
Moone de, ñoom dund nañu ba dund sàppi leen ñu wàcc liggéey ci jàmm te seen i jàmbat mësul bari ci xeetu feebar yi ñu xam léegi ci àddina si. Mooy yi boroom xam-xam yi tudde feebari xay, lu ci mel ni taasyoŋ, feebaru suukar ñu gën koo xam ci jabet, mbuxuri, feebar yiy jàpp tenqo yi ak yax yi, ba ci kañseer biy lëmbe réew yépp. 
Àddinay dox ba léegi dafa mel ni ‘’màggat’’ ak ‘’feebar’’, seen àndandoo dafa dëgër ba mënatuñoo tàqalikoo. Ba ku jëm mag daldi def ci sa xel ni fàww xeetu feebar yooyu dajaloo ci sa biir yaram te bu amee dangay jàpp rekk ni yoon la. 
Boroom xam-xam yi gëstu nañu ba xam ni moone de doomu-aadama waroon naa mën a dund téeméeri at ak ñaar-fukk yu ànd ak wér-gi yaram. 
Li jar a laajte mooy lii : sunu digganteek sunu maam yooyu, boobaak léegi lan moo fi soppeeku ? Naka lanu mën a donne ci ñoom ay feebar yoo xam ni ñoom mësu ñu koo xam te mësu leen a tëral bay téye seen i cër walla lëndëmal seenum xel ? 
Man daal, seet naa ba seet waaye lenn rekk laa gis ni mooy tontu li. Mooy li nu soppi sunu nekkin, soppi sunu lekkin. Ci gàttal, danoo soppi sunu uslu dundin. 
Ndax maam ya, seen jëf yépp ak seenug dundin dafa aju woon ci yoonu càkkeef te dëppook moom. Lépp lu ñu daan def amoon na waxtu wuñ ko war a defe : waxtu liggéey, waxtu lekk, waxtu naan, waxtu dal-lu, waxtu wéetal seen Boroom, waxtu saafonteek seen i soxna ak seen njaboot. 
Seen lekk ak seen naan da daan yem, te yit daawuñu dugal seen biir lu ñu xamul. Boo seetee sax, moo waraloon ñuy bey di dunde te ku koy def sam xel day dal, ngay liggéey te doo sonal sa yaram. Loolu bokk na ci li leen taxoon a gudd fan te mu ànd ak wér. Ndax jàmmu xel ak jàmmu xol ñoo ëmb bu yaram. 
Sunu jamono léegi sii nag, danoo worook yoonu càkkéef. Xamatunu yemale sunu lekk, beyatunu dunde, fonkatunu waxtu yi, sunuy bëgg-bëgg a ëpp sunu kàttan, xel yi dalatuñ, xol yi féexatuñ. 
Ñu dem ba boroom xam-xam yi seetlu ni du lekkin wi walla dundin gi keseey sonal nit ñi. Ci seen gis-gis, leneen am na solo te mooy njàqare : bu amulee ay doomi-jàngoro yit, dina tax metit gën a tar.
Kon mënees na jàpp ni xel mu dal ak xol bu féex ñooy li ëpp solo ci àddina te yit, wér-gi yaram dëgg mi ngi aju ci nekkinu nit ki ak lekkam, ci anam bu dëppook yoonu càkkeef gi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Paap Aali Jàllo
Mbasum Covid-19 bi faat na juróomi way-tawat ci diggante dibéer ak altine
Ci dibéer ji, bi minwi di waaj a jot, la xibaar bi rot : benn aji-tawatu Covid-19 génn na àddina. Ñu ni déet-a-waay, keneen gaañuwaat ci guddig dibéer ji jàpp altine, bi 5i waxtu tegalee 30i simili. Bees sukkandikoo ci yégleb njawriñu wér-gi-yaram gi, ndem-si-Yàlla ji faatu ci dibéer jaa ngi amoon 68i at te dëkkoon Kër-Masaar. Keneen ki, moom, 74i at la amoon. Ca loppitaanu Faan lañ gaañoo. Kon, ñetti way-tawat gaañu nañ ci sababu mbas mi ci ñaari fan yii nu génn, bees ci boolee aji-tawat bi faatoo ca Sigicoor. Bu ko defee, 5idoomi-réew mi ñàkk nañ seen bakkan ci sababu mbas mi, bim dooree ba léegi.
Ay dogal yu bees
Njiitu-réew mi, Maki Sàll, waxoon na ko ciTv5 àjjuma jii weesu : nguur gi sàrtal na takkub mask ci askan wépp ak réew mépp li ko dale altine jii, 20eelu fan ci weeru awril 2020.
Ginnaaw « Institut Pasteur », nguur gi dina ubbi ab bérébu saytukaay ñeel jàngoroy Covid-19 bi ci Géejawaay, Waaxinaan akNimsaat, ñu dippe ko « Centre de tests massifs ». li ko waral nag, mooy yokkute wàllent-ëlëm yi biir Géejawaay ak bãliyë bi.
Jawriñu wér-gi-yaram bi ak ndimbal njaboot, Ablaay Juuf Saar, jël nab dogal ngir xeex yokkute wàllent-ëlëm yi. Léegi, dees na jëfandikoo telefon yi ngir seet wàllent-ëlëm yi (traçage téléphonique). Dalal na xeli nit ñi ci ne, loolu pexe mu baax la. Ndaxte, noonu lañ def ba xam fan la wàllent-ëlëmu Luga biñ wàlle woon Pikin jële jàngoro ji laata muy dellu Luga. Jawriñ bi ne, CDP dina bàyyi xel ñi ciy liggéey ngir aar askan wi ba kenn bañ a lëñbët seen i mbiri bopp.
Takk mask mbaa fey alamaan walla tëddi kaso : tànn ci bu la neex !
Jawriñu kaaraange biir réew mi, ngir jëmmal kàdduy Njiitu-réew mi, génne nab mbindum-dogal (arrêté) ci limu 0091-37 bu 17eelu awril ñeel takkub mask bi. Képp ku sàmmontewulak mbindum-dogal boobu, dees na la jàpp, defeere la, tëj la 1 weer boole ko ak alamaanu 20 000 CFA. Awokaa Me Bàmba Siise moo biral dogal bi.
Force Covid-19
Njiitu-réew mi, Maki Sàll, tabb na Seneraal Farãsuwaa Njaay, teg ko ci njiiteefu kurél Force Covid-19 biñ jagleel xeexub mbas mi. Nee ñu, Seneraal Farãsuwaa Njaay moomu, ku ñàkk caaxaan la te farlu lool ci li muy def. Bu dee kurélug Force Covid-19 bi, nag, pàccu askan bu ci nekk teewal nañ la fa.
Mbas mi laal na doktoor yi
Benn biyólósist bu jigéen moo ame jàngoroy Covid-19 bi ca loppitaanu Matlabul Fawzani. Moom, jëkkëram, ay mbokkam ak ay fajkatlañu gawandoo. Ñi ngi tollu ci 25i nit. 
Wàllentuw-ëlëm bu Waaxinaan Nimsaat ba, ca Géejawaay tax na ba ñu tëj kilinigu. Moo waral itam ñu lël 18i fajkat ya fay liggéey yépp.
Ci Ndakaaru, Wàllentuw-ëlëm bu Cité Soprim wàll na jàngoro ji ay fajkati Centre Mamadou Diop bu Liberté 6 Extension.
Taalibe yi jël nañ seen wàll ci mbas mi
Li ñépp doon ragal mujje na am. Ndeysaan, mbas mi song na goney taalibe yiy yelwaan ci mbedd mi. 3 taalibe la jàngoroy Covid-19 bi daaneel ca Sigicoor.
Mbas mi dugg na Mbàkke
Gox bi dend ak Tuubaa, Mbàkke, am na 2 Wàllenti-ëlëm. Nee ñu, ñoom ñaar ñépp ca màrse Okaas lañ doon liggéeye te yéeg nañ ba tàyyi ci oto yiy lëkkale Tuubaa ak Mbàkke.Jamono jii, njàqare ju réy la fa mbir mi jur.
Benkeñenke yi wàllentuw-ëlëmu Géejawaay bu mujj bi sabab
Ab soxna la. Ndege, Kër Masaar la jóge ba muy seetluji boppam ca kilinigu Duudu bu Géejawaay Nimsaat. Ginnaaw Waxinaan Nimsaat, jot naa jaar ci bérébi mbooloo yu bare, rawatina Màrse-Jën bu Pikin bi nga xam ne, lu tollu ci 2 000 nit ñoo fay daje bés bu nekk. Yemul foofu ndax dem na ci yeneen màrse biir Géejawaay. Te, saa su nekk, ndaw si oto yi walla biis yiy yeb mbooloo lay jël.  Loolu nag, indil nay jafe-jafe ak i benkeñenke yu tar ñi nga xam ne ñoo war a xool, xayma ñi mu war a wàll.
Perefe Géejawaay bi, Muhammadu Bolondeŋ Njaay ak Meer bi, Raasiin Taalaa, jël nañ dogal, lël 18i fajkati  kilinig Duudu ba mu demoon ak seen i  dëkkandoo.
Ñaari yégley jawriñu koom-koom bi
Bi ci jiitu mi ngi aju ci li nguur gi dugal 200 milyaar ci sunu xaalis ci bànk yi ngir sàmm peyoori liggéeykat yi. Jawriñ ji nee na, na àntarpiriis yi am ay jafe-jafe ngir fay seen iliggéeykat dem ci bànk yi. Jawriñ ji Hott ne, ci Iradio ak ITv : « dinan leen yombalal mbir mi ci ni mu gën a gaawe. »
Ñaareel bi, moom, liggéeykati nguur gi la ñeel. Jawriñu koom-koom gi ne, liggéeykati nguur gi bokkuñu ci aj biñ aj peyum bor ñeel liggéékat yi ameel bànk yi. Ndaxte, ñoom, ñoo ngi wéy di jot seen i peyoor weer wu dee.
Coowal ceeb bi
Mañsuur Fay tontu na Gii Maryiis Saaña. Ndege, Gii Maryiis Saaña ak waa Frapp–France dégage dañu koo kalaameji ca jawriñ ji ca OFNAC. Bi ko taskati xibaar yi laajee, Mañsuur Fay dafa ne : «  Gaa ñooñu, bu leen neexee àkki bérébu àttekaay bu leen neex. Waaye, nun ñepp noo war a jàpp ci liggéey bi ngir matale jubluwaayu Njiitu-réew mi Maki Sàll : séddale dund gépp ñi ko yeyoo kese, ci diirub 10i fan, lu mu yàgg yàgg. »
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
SAFIYETU BÉEY
Juróom-ñetti xarnu ci ginnaaw, amoon na fi buurub Almaañ bu ñuy wax Ferederik 2. Daa déggoon làkk yu bari, demoon na ba
mokkal 9i làkk ci lim, waaye lateŋ ak gerek la ci gënoon a sopp.
Bés, mu yeewu ak mébét mu kéemaane. Dafa woolu keroog ay nitam, ni leen moom daal daa bëgg xam wan làkk la Buur Yàlla
di làkk. Ngir leeral mbir moomu nag, mu ni nañu dajale ay liir yu tooy xepp, nangu leen ci seen i way-jur, dénk leen ay jigéen. Li mu leen santoon mooy ñu toppatoo gone yi, ni ko seen yaay daan defe, di leen sang ak a laab, di leen jox ñu lekk ak a naan, ne leen nag bu ñu ŋaaŋ benn yoon di wax ak ñoom, te tamit buñu leen won benn cofeel. Ñépp waaru, laaj Buur lu waral loolu. Mu ne leen ci gis-gisam, noonu rekk la mën a xame ban kàllaama la xale yiy tànnal seen bopp su ñu tàmbalee wax.
Fan la mbir mi mujje ?
Xale yépp a faatu. Waaw, li leen Ferederik xañ mbëggeelu way-jur, yërmande, ak bépp xeetu yëg-yëg moo leen a taxoon
a génn àddina laata ñuy mën a wax.
Am na ñu naan ay léeb doŋŋ la. Amaana, amul ni ñu ko nettalee, waaye ay boroom xam-xam yu fekk baax Amerig te seen xel màcc lool ci lépp lu jëm ci mbirum xale, ñoo seetlu ni yërmandeek cofeelu way-jur amee solo ci doom. Jot nañoo firndeel ni xale yi ñuy faral di dóor ak a metital ci seen ndawñooy màgg doon i tàng xol, bañ seen bopp, di sippi seen mer ci seen i njegeñaale. Léeg-léeg tamit ñuy am ay feebari xel, dem bay bëgg xaru. Boroom xam-xam yooyu yokk nañu ci ni jikko yi
ni mel mën nañoo topp nit ki ba ba muy am 40i at.
Ndax nu ngi bàyyi xel ci loolu, nun waa Senegaal ? Sunu réew mii de, booy seet léeg-léeg, danga naan dañ fee farataal dóor xale. Ñi fi am baat ñépp, ko laaj mu ne la, gone, dees koo war a
teg ci yoon. Naka ? Bu dégluwul waxi way-juram, bu jàngul bu baax ca lekoolam, bu defee naka su dul noonu, ñu mbej ko, xët
ko, mbaa ñamal ko ci leraw gi ba yaram wiy nàcc. Way-jur yu bare jàpp nañu ni loolu yépp ci yar xale bi la bokk. Waaye ndax bëgg yar googu war naa tax ñuy metital gone ? Dog xolam ? Tëj xelam ? Waaye dóor, dóoraate, saaga ak metital yemul ci ndaw yi ndax bés bu ne ñu dégg ci xibaar yi ne am na ku ñu rey Caaroy, walla Tuubaa, walla feneen ci réew mi. Dafa mel ni tëral nit, rëndi, dootul dara ci nun. Ci sama gis-gis bu gàtt, ñàkkul nun ci
sunu bopp nu màggaaleek jikko yu bon yooyu, nar koo wàll sunuy doom. Su ko defee, ñuy dem ba jàpp ne képp ku leen
merloo, jaadu na ñu saaga la, duma la, walla sax rey la ndax ni ko Wolof di waxe : « xale lu mu nàmp lay tàqamtiku ».
Dëgg la, « bant su tooyee yomb a jubbanti» waaye kuy jubbanti sa bant ba faf ko damm, yow yaay ñàkk sa bant. Doom
nawle la, loo ko lebal ba muy tuut-tànk, bu màggee fey la ko.
Rax-ci-dolli, gone, ak lu mu ndaw ndaw, dina xam, dina ràññee te it dina seetlu mag ñi mu nekkal, teel a xam man mag la bëgg a nekk ëllëg. Nun tamit, loolu war naa noo leer : ndax danoo bëgg nekk i mag yuy xoqtal ak a fitnaal sunuy doom, walla ay mag yu leen di taxawu, di leen xelal, di leen xàllal yoonu gëm seen bopp ?
Warees na cee bàyyi xel…
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(SÉEX MBÀKKE AMAAR, JËWRIÑU NDONGOY-DAARA SENEGAAL YA CA WUHAN. CI TAATAANUG NDEY KODDU FAAL)
Ndey Koddu Faal : Sëriñ Séex Mbàkke AMAAR, maa ngi lay nuyu ci turu Lu Defu Waxu, di ab yéenekaay ci kàllaamay Kocc Barma fii ci Senegaal.
Ginnaaw bi nu la gërëme ci li nga nu nangul waxtaan wii, ma bëggoon laa bàyyi nga wax ñiy jàng yéenekaay bi yow yaay kan, laata nuy sóobu ci laaj ak tont.
Séex Mbàkke AMAAR : Maa ngi tudd Séex Mbàkke AMAAR, di doomu-Senegaal, am 30i at. Maa ngi jàng fii ci réewum Siin, ci dëkk bu ñu naan Wuhan. Maa fiy jëwriñu ndongo-daaray Senegaal yi.
NKF: Ndax mën nga noo wax ñaata at nga fa defagum ak tamit lan nga fay jàng…
SMA : Atum 2017 ba léegi maa ngi fiy jàng waaye nag du guléet ma ñëw ci réew mi. Maa ngi bindu ci daara ju mag ji tudd ‘’Central China Normal University’’. Fi mu ne nii tollu naa ci PHD, di gëstu ci jëflante diggante Senegaal ak Siin (histoire des relations diplomatiques sino-sénégalaises).
NKF : Feebaru Covid-19 bi lëmbe àddina sépp bi muy door a feeñ Siin, ñu bari dañoo yaakaaroon ni fa lay yem, feebaru Sinwaa la… Yéen doomi-Senegaal yi nekk Siin tamit bëggoon ngeen a ñibbisi, Njiitu-réew mi Maki Sàll ne loolu mënul a nekk ndax Senegaal amul pexe yu mu leen indee. Kàddu yooyu juroon coow lu réy. Naka ngeen ko dunde woon ?
SMA : Feebaru koronaawiris nag, nuy fàttali rekk ni mën naa dal ku nekk, loo mënti doon, ak koo mënti doon. Waaw, bi muy door a feeñ fii ci Siin, nguur gi danoo bind ay bataaxal ne ku ci nekk na jokkook kilifay réewam ngir ñu jëlsi la nga ñibbi sa dëkk, ndax ñoom rekk ñoo mën a dogal loolu. Ci kow loolu, nun it nu tàmbalee def lépp li nu war ngir mën a ñibbi. Ñaanoon ñu jële nu fii ba jëmmi jamono… Xey bés rekk , ni ko ñépp déggee, njiitu Senegaal wax ni Senegaal amul ay jumtukaay yu mu mën a jële ji ay doomam ci Siin. Juroon na naqar, njàqare ak tiitaange. Kàddu la yu indi woon jiixi-jaaxa te du ay kàddu yu neex a fàtte, rawatina waxin wu jekkul wi ak ni nu ko dégge woon.
Waaye nag, nu jëloon lépp delloo ko ci loxo Yàlla, jàppe ko rekk dogal, xam ne su waree jeex, dina jeex. Nu ngi sant bu baax.
Ba tey jii nag, nun xamunu lu tax ñu bàyyi nu fi ca jamono jooja. Déedéet.
NKF : Ni nga ko waxe, waxin dafa am solo te ku nekk ci tiis, boo ko mënul a dimbali yit, am na noo xam ni boo ko waxeek moom dinga dalal xelam. Dëgg la kàdduy Maki Sàll yi indi woon nañ njàqare gu réy ci waay-juri ñi nekk foofu ak it képp kuy doomu-Senegaal. Léegi nag Covid 19 yegsi na Senegaal, laal lu ëpp ñetti téeméeri doom-aadama. Lu Defu Waxu doon laaj ndax tey jii su ngeen ñibbisi woon, dungeen ko réccu ?
SMA : Dëgg la, koronaawiris dugg na Senegaal, te ma nga fay am i tànk. Xanaa di ñaanal Senegaal ak àddina sépp tey ñaax doomi-Senegaal yi ma ko sañ a wax ngir ñu gën a farlu ci ndigël yiy doktoor yi joxe ngir mën a mucc ci feebar bi, wàññi laamisoo te gën a bàyyi xel ci cet gi.
Ci sa laaj bi nag, su dee dëgg a neex Yàlla amunu dara lu nuy réccu. Déedéet. Ndax lu ma mënti am, sama réew moo ma ko gënal. Ba nuy sàkku ci nguuru Senegaal mu jëlsi nu, xamoon nanu bu baax ni dara jotu nu. Te sax su doon damaa am feebar bi walla ma war a faatu, faatoo sama dëkk ci samay mbokk moo ma gënal faatoo ci àll bi. Feebar bi it, su ma ko amoon, duma ñëw Senegaal di ko fa wàll kenn, damay faju ba noppi door a def lu may def, damay jàpp ni rekk ab soldaar laa bu dem xare. Senegaal, samay mbokk a fa nekk te ñoom ñépp jàmm rekk laa leen yéene.
NKF : Wax nga dëgg, ndax niñ lay xoole sa réew ak réewum jaambur du benn. Loolu leer na. Laaj bi ma la laaj, xey-na déggeewoo fi may waxe : jamono ji ngeen bëggoon a ñibbisi, koronaawiris daa amoon Siin te amul woon Senegaal. Léegi laal na lu ëpp ñetti téeméer ci Senegaal te mu ngi wéy di law. Kenn umplewul ni pexe yi Siin am, Senegaal amu ko. Ma doon la laaj tey jii nga xam ni feebar baa ngi ci sunu réew mi, ndax su ngeen ñibbisi woon du leen jural réccu ?
SMA : Maa ngi door a xam fi ngay waxe waaye awma benn réccu, donte Siin moo ëpp fuuf Senegaal doole. Su ma ñëwoon Senegaal yit damay sóobu ci liggéey bi rekk ngir lu jëmale sama réew kanam. Man noonu laa gise mbir mi, te loolu moo ma yitteel.
NKF : Waaw, dëkku jaambur moom loo fa mën a tekki it doxandéem nga fay doon. Kon li am solo mooy, ni ko Séex Anta Jóob wonee, boo jàngee li nga war a jàng ba noppi, nga dellu sa réew, amal leen njariñ. Di la ndokkeel ci loolu.
Biy koronaawiris door a am Siin, yéen ñi mu dalul, dañ leen a beroon ngir aar leen. Nu doon laaj naka la gaw (confinement) boobu deme. Naka ngeen koy dunde ?
SMA : Feebar bi nu ngi koy dund ak ngor ak jikkoy nit ñu am diine. Te gaw bi moo nuy aar, mooy sunu kaaraange. Ba fi Covid-19 bi duggee ba sunu-jonn-Yàllay-tey jii, nu ngi ci ber googu, sa néeg ngay nekk, doo génn lu-dul yéeg geg (escalier) ñu jël sa tàngaayu yaram nga daldi wàcc. Sunu dundin soppiku na bu baax a baax.
NKF : Ginnaaw gaw ngeen nekk, njàng mi nu muy deme ? Seen lekk it nu muy deme? 
SMB : Man samam njàng, ci gëstu la tollu, maa ngi ci. Ñeneen ñi njàngum-soreyoo la ñuy xal a def ak seeniy sëriñ. Loolu door na. Fii, KENN DU GÉNN.
Ci wàllu lekk gi, dëkkuwaay bu nekk ak ni muy doxale. Man fi ma nekk nii, nun ñépp ay gan lanu fi waaye man rekk maa fiy doomu-Senegaal. Sunu yeneeni mbokk yaa ngi ci yeneen dëkkuwaay yi. Am na ñoo xam ni ci seen biir dëkkuwaay lañul jël benn néeg jagleel ko njënd meek njaay mi ñeel li ñuy dunde. Kilifa yi tamit dinan ci jàpp. Man nag fi ma féete, mën nga woote wax li nga soxla, bu dibéeree ñu indil la ko nga fey. Noonu daal lan koy defe. Xamoon nanu ni ci gaw la yëf yiy mujje ba taxoon na nu fagaru.
NKF : Dangeen di ay doomi-Senegaal yu nekk ci réew mu am feebar bu doy waar, Lu Defu Waxu bëggoon a xam ndax gornmaa Senegaal mi ngi leen di jàppale. Su dee lu am la, wan xeetu ndimbal la ?
SMA : Ambàsadëer bi mi ngi Beijing, te daanaka bés bu ne dina nu laaj sunu jàmmi yaram. Yenn saa yit dinaay jokkook yenn kilifay Senegaal nu weccee xibaar, ñu nuy nemmeeku. Bi feebar biy door a song Siin tamit, bi Maki Sàll nee mënu noo dimbali nu ñibbi, yónnee na nu koppar. Waaye ca la yem. Boobaak tey daal amaatul benn jéego bu nguur gi def.
NKF : Ñu baree ngi tuumaal Sinwaa yi fan yii, naan dañuy bunduxutaal ak a toroxal nit ñu ñuul ñi. Ndax ni ñu koy waxe la deme ? Ndax foofa ca Siin daa am ay doomi-Senegaal yu ay Sinwaa takk di leen diri ci mbedd yi ? Ndax Sinwaa yi dañoo jàpp ni doomi-Afrig ya fa nekk ñooy lawal doomu-jàngoro bu Covid-19 ?
SMA : Waaw, ni ngeen ko gise ci widéwoo yi, lu ñuy dund la fii ci Siin te ñépp di ko naqarlu. Ñu ngi koy naqarlu ba fu naqar yem. Guanzu la doomi-Afrig yi ëppe, foofa la mbir yi gën a takkarnaasee. Su nu sañoon nag, sunuy gornmaa jóg ci lii, won seen i naataangoy Siin fullaak faayda.
Am na lu ma bëgg a wax fii, foo tollu dégg ñu naan doomi-Afrig, doomi-Afrig… Xey-na su nu booloo woon, dinan gën a am doole waaye ku ci nekk ak sa yoonu boop la, ndax bokkunu gis-gis, danoo féewaloo te loolu dafa néewal sunu doole.
Am na leneen lu am solo lool te ñu koy faral di fàtte, mooy maanaam jël benn dëkk kepp di ko tëkkaleek Afrig yépp, ak ni mu tollu. Jaaduwul ñuy wax : ci misaal, Siin ak Afrig. Liy yoon mooy Siin ak Senegaal, Siin ak Niseryaa añs ; walla boog nañ ni : Aasi ak Afrig.
War nanoo xoolaat sunu bopp, Afrig warta nekk mbaamu kenn ba ku jóg ndulli ko ba sa xol sedd, soo noppee aal sa moroom te dara du la ci fekk. Sunuy njiit am nañu ci wàll bu baax a baax. War nañoo fexe ba kenn du nu yab.
NKF : Ñaawteef yooyu ngeen di dund tey jii ca Siin, ndax ndongo-daara yi ci lañu bokk ?
SMA : Sinwaa yi fi mu ne nii doomu-Afrig lañuy bañ a gis, amul xàjj-ak-seen. Ñi ñuy toroxal am na ciy ndongoy-daara, ay jaaykat ak i liggéeykat. Ñoom daal, bàyyiwuñu kenn, soo ñuulee te nekk doomu-Afrig rekk ñu dal sa kow.
NKF : Ci kow loolu, yéen ban taxawaay ngeen ci am ? Yan pexe ngeen lal ngir mucc ci lii ? ‘’Consul’’ ba fa nekkal nguuru Senegaal luy taxawaayam ci mbir mi ? Ndax jokkoo naak yéen ngir seet nu mu koy saafaraa ?
SMA : ‘’Consul’’ bi nag mësunu koo teg bët, mësunoo jokkook moom, man xaw ma sax turam. Dégg naa am na benn mbootaay moo xam ni Sëriñ Mbay miy toftalu njiit li mi ngi ci ak consul bi, ñooy liggéey ak sunu mbokk yi ñu dëj seen kër.
Bu loolu weesoo, nun ndongo yi nu ngi diisoo ci sunu biir ak itam yeneen doomi-Senegaal yi fi nekk ba ci sax yeneen doomi-Afrig yi ngir fexee dakkal nootaange bi. Jot nanoo jokkoo yit ak kilifay réew mi, weccook ñoom xalaat. Waaye ak lu mënti am, li am solo moo di ne luy jot jot na ginnaaw dee. Ñaawteef yi xew tey Siin, du guléet ndax dégg naa lu ni mel amoon na fi te mujjul fenn ci atum 2008 ; boobu nag fekkul ma nekk Siin. Yaakaar naa ni dina deme neneen bii yoon.
NKF : Ndax yéen doomi-Senegaal yiy jànge nii Siin, dangeen a am ndimbalu nguur gi walla yéen ay dundal seen bopp ?
SMA : Nekkin yi du benn. Am na ñu ci am ndimbal, am na it ñoo xam ne ñooy dundal seen bopp, seen i waay-jur ñoo leen di yónnee xaalis, ñu ciy fey iniwérsite, di ci faj seen soxla.
NKF : Ba tey ci wàllu jóge Siin, ndax am na yeneen doomi-Afrig yu ngeen nekkaloon te ñooña ñibbi ?
SMA : Waa-waaw. Ci lu ma xam te mu leer ma nàññ, réew yépp jëlsi nañu seen i doom muy Móritani di SudaN mbaa Alséri mbaa Marog walla Tinisi ak Afrig dii Siid.
NKF : Ndax yéen waa Senegaal ca Siin, jàppuleen ne seen réew da leen a won ginnaaw ?
SMA : Ca njalbéen ga, amoon na ñu mer ba futt, mbir mi bettoon na leen lool. Ku nekk ak ni nga ko dunde. Man ci sama wàllu bopp, am na lu ma yëgoon bi ma koy door a dégg waaye ak ndimbalu Yàlla gaaw naa ko génne sama xel. Kenn mënu maa teree doon doomu-Senegaal, moom laay xal di nekk te jàpp naa ne kenn ëppëlewu ma ci Senegaal.
NKF : Dangeen a nekk ci réewum jaambur, ñu dalal leen fa, réew mi am i jafe-jafe rekk ngeen bëgg a ñibbi. Ndax ci jamono jooju Sinwaa yi tamit jàppuñu ni dangeen leen a won ginnaaw ?
SMA : Xam nga, kilifay Siin yi ci seen bopp ñoo ni woon ku bëgg a dellu sa réew mën ngaa dem. Am na sax ñu nu doon wax : buleen dem, toogleen fii te am kóolute ci nun. Waaye ñi lay wax loolu day fekk ngeen miinante, ñi ci des doo xam luy seeniy xalaat. Sinwaa nag, ku bëgg réewam la. Leer na ñépp.
NKF : Yaa ngi Siin at yi ñu weesu yépp, lan moo la fa gën a yéem ?
SMA : Li may jaaxal ci àddina bariwul ndax lépp lu ma gis damay jàpp ne sunu Boroom moo ko def. Siin nag, li ma fi gën a seetlu mooy ni mu naate, ni biis yiy mel, ni tali yi yaatoo, ni dëkk bi sete, mbedd moo gis mu ni gàññ ak i defukaayu mbalit, yii daal saa su ma ko gise dama naan lii de, su ma ko mënoon a def Senegaal dina baax. Lu ma fi dul fàtte la, wax dëgg-Yàlla.
NKF : Yow mi dëkk ci réew mi Covid-19 njëkk feeñ te xam it ni waa Senegaal di dunde, loo leen di digal ci wàllu fagaru ?
SMA : Nañu dunde ni ñu war a dunde ; Senegaal réewu diine la : muy jullit bi di katólig bi, ku ci nekk dangaa war a set, sell, bañ a taq ; te sax sëqat jëme ci nit ñi ak yu ni deme, diine tere na ko. Kon su nu dundee noonu rekk mën nanoo mucc ci koronaawiris bi. Nañu jaayanteek suñu bopp tuuti rekk, mu jàll. Su ko defee li feebar bi bëgg du ko fi ame. Dëkk yi ko daan yépp amuñu garabam, noonu rekk lañ ci mucce, noonu lañ doge wàllent wi.
NKF : Loo bëggoon a tëje, yóbbante ko waa Senegaal ?
SMA : Xanaa di leen jaajëfal yéen waa Lu Defu Waxu ci liggéey bu rafet bi ngeen di def, te muy jëmale làmmiñi Senegaal yi kanam.
Bu loolu weesoo, nu ngi siyaar sunu waa-jur yi nga xam ni bés bu Yàlla sàkk ñu ngi ci kanam ci lépp. Nu ngi sant bu baax ñépp ñi nga xam ni ñu ngi nuy bàyyi xel, di nu ñaanal ci lu nu yëg ak lu nu yëgul.
Ginnaaw loolu tamit, feebaru Covid-19 bii am nanu ci jàngat bu mag ci sunu digganteek sunu réew, ak yeneeni réew ci àddina si ak it sunu digganteek sunu Boroom, nu war fee jóge gën a dellu ci Yàlla.
Kenn matalewul ku dul Yàlla waaye nu ngi ñaax sunuy kilifay réew ñu gën a farlu ci wàllum paj, defar ay lopitaan yu mucc ayib ndax sunu réew mi rafle na ay mask, ay noyyikaay ak i lali lopitaan. Nanu farlu daal ci fànn yépp, ngir jëm kanam.
Yal na Yàlla musal ñépp, defal nu tawféex ak taysiir.
NKF : Sëriñ Séex Mbàkke Amaar, Lu Defu Waxoo ngi lay gërëm ci waxtaan wi, ci sa jot, ak ni nga nangoo sédd askanu Senegaal ci say xalaat. Jërëjëf
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(USÉYNU BÉEY)
Guddi àjjuma, dëppook 3eelu fan ci weeru Awril, doon guddi gi jiitu bésub baaxentalub sunu moom-sa-réeew, la benn jànq bu am 28iat, di wuyoo ci turu Hibaa Caam, ñàkk bakkanam, ci anam yu tiis te doy waar. Ñu ngi ko fekk mu tëdd, ne nemm, di waccu deret. Ci li taskati xibaar yi wax, xale bu jigéen bi, dafa jël lu ko ëpp doole ci ay donji dorog, ba faf ca faatoo.
Loolu nag, mu ngi xewe ci Almadi gii ci Ndakaaru, ca kër gu Baaba Jaw «ITOC» di luye. Moom nag, boroom alal ju raññeeku ci réew mi la te doomam bu jigéen moo ko féetewoo. Ñi fa daje woon ay moroomam lañu, ay xale yu góor ak yu jigéen, ne fay fo ak a topp seen bakkan, doon it ay doomi boroom alal, ak ay doomi kilifa yu ñépp xam ci réew mi. Ku ci bokkul ci ñi ŋànk nguur gii fi ne, am nga ci jegeñaale ; ñu ràññee ci : Daam Amaar, doomu ndem-si-Yàlla-ji Amet Amaar mu NMA SANDERS, doon itam goro Yusu Nduur, Luuti Ba te baayam di jiiteb kurëlu tàggat-yaram. 
Xew-xew bu ni mel nag, dafay firndeel, ci lu amul benn werante, yàquteg goney réewum Senegaal fi mu toll. Dees na ci joxoñ itambaaraamu tuuma kilifay réew mi, ci ñàkk a yarseen njaboot ni mu ware, bàyyi leen ci seen sago. Li jar a laaj dëgg nag mooy : ana nu ay gune yu juddoogul, mën a yore xaalis bu dul jeex, di ko pasar-pasare nu mu leen neexe, ci Senegaal gu ndóol gii ? Lu doy waar la ! Rax-ci-dolli, ñu mel ne ñu réer, wàcc seen and,waral ñuy daje di jolluy bitéeli biiñ ak a tux sineebar, dëkke càkkaay…
Dëgg la sax, mënees na jàpp ni àddina day dox, ngir jamono ju nekk ak i feemam. Waaye kat…. !
Ak lu mu ci mën a doon daal, li ëlëm ñépp,mooy, jamono ji jéyya yii yépp di ame, tiis ak njàqaree ngi lëmbe àddina, ba tàbbi ci sunu Senegaal gii, muy CORONAVIRUS. 
Mbas la moo xam ne, réewoo-réew mu ngi fay tëral ak a fàdd doomi–aadama yi. Ngir xeex ko nag, fii ci sunum réew, gornmaa bi dafa jël ay dogal yoy, bokk na ci : tere nit ñi ñuy génn guddi, ku nekk war a lëlu ba fajar. Beneen laaj bi nag mooy : xale yooyii newoon ci mbumbaay, ba dogal bi dal seen kaw, ana fan lañu jaar alkaati yi aakimoo mbedd yi. Ana nan lañu def  ba mën a dem ak dikk, guddi, tollook 10i waxtu, ba Hibaa mën a fekki xaritam yi ? Walla, ndax ñoom, xale yooyu, dañu leen a jox ay kayit yu leen may boobule sañ-sañ ? Su ñu noppee ci laaj yooyu, beneen taxaw, muy : ndax dafa am ñaari Senegaal : gu baadoola yi yoon mën a dal seen kaw, saa su ne, ak geneen, gu ñeel boroom barke yi, ñuy buum di bummi, di tambaambalook a def lu leen neex ? Dafa mel ni daal, yoon buy digal ak a tere, baadoola yee tax ; ci ñoom daal la gën a jekk. Moone, dañuy faral di wax naan :« Senegaal, benn bopp la, kenn mënu koo xar ñaar ! » Am déet ?
Laaj yi yamuñu foofu de ! Leneen li mat a xam, mooy : ndax CORONAVIRUS bii, dafa am ñu mu dul song ? Du dañu naan feebar bixamul xàjjale? Ak li ñuy woote yépp ci rajoo yeek tele yi jëm ci jumtukaay ak i matuwaay ngir moytu feebar bu bon bi, niki : soriyantoo, raxas say loxo, ak yu ni mel, naka la sunu njiit yi mën wëlbatikoo, bàyyi seeni doom, ñu topp seen bakkan, di doxe maa-tey ? Xanaa kenn mënul ne bëgguñu seen doom yooyu de ? Walla, ñoom ci seen bopp, dañoo gëmul dara ci li ñuy woote ?
Mbir maa ngoog. Laaj yi bari nañu lool, te yeneen mat naa leeral, yu mel ni, Hibaa Caam mi ci ñàkke bakkanam, ku ko rey, ak ci yan anam la faatoo ? Li ci gën a doy waar nag, mooy, doonte ubbeeguñu lànket bi, taskatixibaar yi xamle nañu ni, way-jur yi ci seen doom taq ripp, ba alkaati yi teg leen loxo,  ña ngay dugg ak a génn, di lal ay pexe. Looluteey na xelu ñu bari, ba ñu jàpp sax ni mbir mi du mujj fenn.
Loolu nag, su amee it, du fi guléet : xanaa fàttewuleen Mati Mbóoj, janq bu siiw boobu fi génnoon àddina moom itam, ci anam yu ni mel? Mel na ni nag, yëf yaa ngi bëgg a ëpp i loxo, te lu ëpp, tuuru. Su ñu ci jógul, du baax ci guney réew mi. 
Waaw, Senegaal gii xar ñaar, ak ñawtéef yi lëmbe réew mi, ndax mënees na koo saafara ?
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
BAABAKAR JÓOB BUUBA
MBAS mu dërkiis, ñàkk teggin tey jur tiiñalante ci biir réew mi ak ci bitim réew….
Naka la doomi Afrig yi war a taxawe ? Céy mbas  mee gudd tànk, moom mi fàqe Penku,  ca Wuhan, ca Siin, ca Asi, sóobu ci Afrig, ba ci Géeju Atlantig, daanu ci fii ci Ndakaaru (dëkk raw) ; ci Tànk (Wakaam, Ngor, Yoof) fekk ñu fi ! Balaa moo agsi, wëndéelu na, jaar Ërop, jaar Amerig ! Kon boog dab nañu, yëngal na jamono, yëngal àdduna wërngël  képp, wërngël këpp, wërngël këtt.
 Li bees
 Moonte ku xam jaar-jaari taarixu nit, xam ne du guléet musiba ak balaa xëppu ci gox, dëkk, réew, mbaa pàcc ci dunyaa. Li bees kay, moo di mbir mi ni mu gaawe, bette ak  law ; dëgg la, li ko waral moodi dem ak dikk bu gaaw te bare ci àddina, yéenekaay yu bées te ratax. Ak covid 19 tiitànge ak njàqare bare na, ñi faatu wax i nopp, moo xam góor, moo xam jigé. Mbas mii bàyyiwul ndaw te yab na mag, waxatumaak màggat. Ma nga doore Siin, faat fa ñu bare ; dàqe ji Tubaab yi Ërob ak Amerig, Naar yi yuuxu, sarxolle, mu mujj, dabsi nit ñu ñuul ñi, fii ci Afrig, fii ci Senegaal. Moone de doomi-Senegaal yi demoonañ ba yaakaar  ni dañoo tul, mbaa Yàlla ñoom rekk la bëgg.
 Li yëngu, li ko yëngal…
Li jaaxaal ñépp, boroom xam-xam yi, doktoor yi, fajkat yi ak njiiti réew yi, mooy mbas mi kenn xamul li ko sabab. Mbaa du gëstukat yu waane ñoo ko rëccal walla lu ñu sos la, te tey ko, walla ndax bëre ay ponkal la ci politig, walla koom-koom ? Xey-na dina mës a leer bés. 
Li yëngu daal, li ko yëngal moo ko ëpp doole. Li ko yëngal nag, ndax ci njugub la jóge, mbaa meneen mala mu ñu doon jaay ca marse ? Koronaawiris ndax daa mel ni fel, mbaa teeñ, mbaa saxayaay ? Doom bi,  ci saxayaay lay dund walla ci xobu-garab ?
Xam-xamu seetantal dina ko mës a leeral. Li wóor mooy dugg na ci yaramu nit, di wàllaate, indaale yaram wu tàng ak sëqat su bon, dënn bu fatt ak bakkan buy xelli ak biir buy metti. 
War nañoo xeex jàngoro ji, bëmëx ko ci biti. Réew yépp loolu la ñuy jéem.
Ñenn ni teel a fagaru, mel niki Siin, dem nañ ba bëmëx mbas mi ; ñi yéex a jóg, sàggan mel ni Itaali, Espaañ, Farãas, Amerig, waaru nañu, metti na lool ci ñoom, ña fa dëkk, juddoo fa, màgge fa, di fa tedd, ak ña fa ganesi mbaa wutsi wërsëg.
 Pexeyeek jumtukaay yi
Bi mbir nee faax, yenn réew yi mel ni Siin jiital xam-xam, xel ak caytu. Naka noonu dañuy ber ñi jàngoro ji laal, def ay lël, door di seet garab yu mën a indi tan.
Ci réew yu bare, am na ñu seen xel dem ci xam-xami Maam ya ak diine, ñu dem sax ba ni njaaxum yiy gën di bare ci àddina ñoo tax Yàlla mere ñu, delluwaat di cawe, ngir ñu  dellu ci dénkaane yi mu jaaraale woon ci Yonent yi.
Jar na nu jàng, jàngaat, sóobu ci, tanq ci woyu Sëriñ Musaa Ka, Xarnu bi, xarnu bi ñu génn (XXel), moom  bàyyiwul koom, aada, diine, mbaax ak xarbaax, tarixa, yoonu mucc, texe. Moonte war nañu fàttali, mbaa xamle ni, sunu Maam ya, waa Këmit, Misra, Esipt, ñoo jëkk a bind ci dund ak dee ; mbégte ak naqar.
 Fii ci Senegaal
Ci sunum réew, ki ko jiite, toog ci jal bi, Parsidã Maki Sàll, woote na waxtaan ak njiiti làngi polotig ak mbootaay yi ànd ak jamono yiy aar  liggéeykat yi, waxtaan ak dippite yi, ndawi réew mi ngir am lu mu yokk ci li mu xalaat ci bëre ak mbas mi. Ku ne def nga li la sa xel, xol, yaram, kàttan, mën-mën, pexe, gafaka may.
Gëstukat yi, fajkat yi, def nañu seen keem-kàttan, ba mbir mi am fu mu yem, jéggeegul dayo.
Bi mu agsee ba am fi weer, ñu gis ne laal na 195 nit, 40 % yi dañoo indaale doomu mbas mi,  dugal ko ci réew mi , 56 % dañu leen ko wàll, 4 % xamuñu fu mu ak naka la leen dabe. Loolu tax na, ñu war a gën a fagaru doonte xamuñu fépp fu mbas mi di jóge ; lii tamit la Porofesëer Musaa Seydi miy jiite xéex bi ci xam-xamu settantal ak paj denkaane. 
Ñi koy jàppale ci caytu gi ak jumtukaay yi, doktoor Ablaay Buso, Alfa Sàll ak Mamadu Jara Béey dalal nañu xel yi, joxewaale ay ndénkaane yu ñu mën a may ñu mucc ci. Dëgg la, am na doomi réew ñu ci jot a faatu, am ci ku doon ku am tur, fulla ak faayda ci réew mi ak ci bitim-réew, mu di Paap Mabaaba Juuf, ku ñu ràññe ci xam-xamu tàggat yaram, ak ci gunge xale yi ci futbal, dem ba jiite ekibu Màrsey, ca Farãas.
Ëllëgu jàmm, tinkeeku ak tabaxaat
Li am ba des moo di sàggan baaxul, wér-gi-yaram, jàng ak xam-xam war nañu leen sédd bu baax a baax. Ñu dellusi ci li mag ñu baax ñi dénkaane woon, fexe ba liy génn  ci pénc yi ak lël yu bare yi nuy amal, nu def leeni  jëf. Su boobaa luñu bett, ñu dékku ko, ci lu gaaw. Dëkk ci  fàtte, gàtt xel ak réccu ñoo ànd.
Gëstukat yi am nañu sas bu réy, war nañu gën di waxtaan ci seen biir, di wax ak ñiy jiite ci yeneen fànn. 
Mbokk yi, at mii, nar na gudd tànk lool !Mu ngi mel na fasu benn tànk « rëkkal mba ma rëkk», nitu guddi ! Njuuma jaa ngook ! Am na ñu mu jaafurloo, mel ni Tubaab yiy wax nañu gaaw wuti garab, ñakk bu bees, jéemantu ko ci nit ñu ñuul ñi. Taat wuy tàkk moom kenn mënu ko solal tubey, kërandoom du set. 
Doomi réew mi, doomi àddina, jaaxle nañu ! Ku moytuwul nag tam sa moroom dëmm, tam sa mbokk nóoxoor
 Lu mën a dindi jaaxle ?
Xana daal ñu dal, gën a njàccaar, yokk caytu gi, jàppoo ci fagaru gi, paj mi. Nu jeexal ci seetlu bi : réew yi ci muccagum as tuut, ci Afrig mel ni Lësotoo, Komoor, Malawi, Sudaan, Sawo Tome bokk nañu ci yi duggagul, mbaa yi sore xëccoo ak buuxante yu metti ci biir àddina. Kon boog nanu gaaw ci teggi tànk ci benn yoon, teg tànk bu bees, bu gën, te àndandoo jublu ci tabax Bennoo Afrig ci Mbokk.
Nañu Taxaw Temm, am Pasteef, tegu ci Yoonu Askan Wi, Déggoo ngir Bokk, Bëre, Daan.
*Baabakar JÓOB Buuba, Njiitu Mbootaayu Doomi Afirig yiy yëngatu ci Liifant ak Njàngum mag ñi, PAALAE (Pan African Association for Literacy and Adult Education) te nekkoon njiitu [email protected] di bànqaasu PAALAE fii ci Senegaal
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
« Ërob, rawatina Farãs, dañuy xeex ak a bunduxataal tuutaafoni waaso yi (minorités ethniques). »
Njiitalu “Olympique de Marseille’’ ba woon, Paap Juuf, faatu na ci guddig talaata ji 31eelu fan ci weeru màrs atum 2020, ci loppitaanu Faan. Moom, nag, jàngoroy Covid-19 bee ko yóbbu.
Paap Juuf mi ngi juddu bésub 18eel weeru desàmbar atum 1951 ca Abese, réewum Càdd. Taskatu xibaar la woon (liggéey na ci La Marseillaise ak Le Sport), nekkoon ndawal futbalkat, manatsëeru tàggat-yaram ak njiitu këlëbu futbal “Olympique de Marseille’’ dale ko 2005 ba 2009.
[Tiis ak naqar wu réy laa yëg bi ma déggee deewu
Paap Juuf gi…Doonoon na njiit lu mag a mag,
amoon itam xol bu rafet lool… Futbalu Farãs ñàkk
na, waaye Afrig ñàkk na. Yal na suuf sedd ci
kowam. Benjamin Mendy
Futbalkat Manchester City]
Paap Juuf njiitalu ‘’Olympique de Marseille’’ ba woon, mooy ki jëkk a ñàkk bakkanam ci mbasum Covid-19 mi biir réewum Senegaal. RTS moo yëgle xibaar bi. Jàngoro ji sonaloon na ko lool ba ñu mujje woon koo sampal noyyikaay ca loppitaanu Faan.
Ndege, Mabaaba, ci turam dëggëntaan, ak aji-tawat biñ delloo réewam ñooy ñaari way-tawat yi jawriñ ji waxoon ne Covid-19 bi sonal na leen lool. Ndeyssan, ci guddig talaata ji, jagleesoon na kob roppëlaan bu ko waroon a yóbbu Farãs, ca benn loppitaanu Niis, ngir mu fajooji fa. Waaye jamono jooju, feebar bi àggoon na foo xam ne kenn mënatu ci woon dara. Noonu, Senegaal, réewum
cosaanam, la mujjee gaañoo.
[ Tiis ak naqar wu réy la Olympique de Marseille
àndal bi mu yëgee deewu Paap Juuf gi.
Waa Marseille yépp dinañ wéy di ko bëgg ci seen
xol, moom mi nga xam ne, bokk na ci ñi defar këlëb
bi.
Noo ngi koy jaale mbokkam yépp ak njabootam.
Olympique de Marseille.]
[ Dama… Mënumaa wax, mënta nekk. Xawma lu may
wax. Samam xel a ngiy dellu démb. Feebar beey xaj !
Basile Boli. ]
Laata ñu koy teg ci boppu OM, Paap Juuf jotoon naa nekk manatsëeru tàggat-yaram ci diirub benn at. Ci atum 2005 lañ ko tabb njiitalu ‘’Olympique de Marseille’’. Mu dib jaloore ju réy ndaxte OM bokk na ci ekibi futbalu Ërob yi gën a siiw te gën a mag.
Doonte ne ‘’Olympique de Marseille’’ jëlul kub ci njiiteefam, ñépp a mànkoo ne, raaya bi OM amoon ci atum 2010, liggéeyam a ko waral. Te, booba, OM toogoon na lu tollu ci 17i at yoo xam ne, jëlul raw-gàddug Farãs.
Bi muy nekk ndawal futbalkat, Paap Juuf liggéey naak futbalkat yu ràññeeku. Joseph-Antoine Bell (góolu Kamerun ba woon) ak Basile Boli (futbalkatu Farãs ba woon, cosaanoo Koddiwaar) la jëkk a teewal. Gannaaw bi, sosoon na sosete Mondial Promotion ci atum 1989, teewal futbalkat yu bare yu ci mel ni : Marcel Desailly, Didier Drogba, Bernard Lama, William Gallas, Rigobert Song, Pirès, Coupet, Francois-Omam-Biyik, Laurent Blanc, Samir Nasri…
[…Naqar wu réy la. Paap njiit lu ñépp fonkoon la, joxoon ko cër ndax ku
amoon fulla ci boppam la, baaxoon lool. Ku farlu ci liggéeyam la woon te
amoon ci xam-xam. Te, jamono jii, njiit yu mel ni Paap Juuf lañ tumurànke.
Ñàkk naa nit ku ma bëggoon bu baax, ku ma doon faral di waxtaanal, nu
demoon ba nekk ay xarit. Jean-Michel Aulas Njiitu Olympique Lyonnais. ]
Paap Juuf, politiseŋ bi Saa buñ nee Paap Juuf, xel yépp dem ci futbal ak “Olympique de Marseille’’. Waaye, du futbal kesee yitteloon Mabaaba. Nekkinu askanu Marseille ak àqi nit ku ñuul bokkoon nañ ci yi soxal bu baax a baax Mabaaba. Ndege, ci atum 2014, ci wutaakon yi doon sàkku Meeri Marseille bi la bokkoon.
[…Naqar ak tiis wu réy ñoo ma dikkal bi ma yégee ni Paap dem na (te dootul ñëwaat). Maa ngi metitlu xibaar boobu, di ko jaale njabootam gépp ak ay jegeñaaleem. Paap, yaa nu gënoon nun ñépp. Yaa doon sama royukaay. Xamal ni bëgg naa la ba fàww te dootuma la fàtte. Mamadu Ñaŋ.]
[…Yaa nekkoon sama njiit. Tey, ak xool bu tooy laa lay tàggoo. Sa dem bi dafa teel. Duma la mës a fàtte. Yal na la Yàlla yërëm, Paap. Samir Nasri.]
[…Duma fàtte mukk sunu waxtaan wa, benn weer laata maay torlub dige ak Olympique de Marseille. Rawatina li nga ma waxoon bi ma amee gaañu-gaañu. Bi ma Paap woowee woon telefon, daf ma ne woon : « sama kàddu benn la ; déggoo nan ngir nga ñëw OM te du sa gaañu-gaañu bee may tax a dellu ginnaaw. Ndaxte, yàqul dara ci say mën-mën ak sa xarañte. » Nit ku ni mel, dees na ko jox cër bu réy. Naqar wi ma ame jéggi na dayo. Djibril Cissé.]
Benn mbootaayu way-moomeel a ko jiitaloon, di ko jàppale ngir mu falu, doon meer. Paap Juuf dafa ne woon : “Man, politig ngir politig taxumaa jóg. Ndaxte, ab làmpu-mbedd su yàqoo, far ak waa càmmooñ walla waa ndeyjoor amul solo ci ki koy jéem a defar.” Mabaaba mujjewul a falu. Waaye, wàññiwul dara ci mbëggeel ak cofeel gi askanu Marseille amoon ci moom. Paap Juuf ku dëggu la woon, bëggoon ñépp, yemale ñépp te bokkoon leen njaboote. Xamul woon xàjj-ak-seen te bëggul woon lu jege sax boddekonte, rawatina ñeel nit ku ñuul. Ñépp a ngi fàttaliku taxawaayam ak kàddu yu dëgër yi mu biraloon ba coowal mbirum « quotas » yi amee Farãs, ci atum 2010. Jamono jooju la yëkkatiy kàddu yu siiw yii : « Ërob ba mu daj, man kese maa ciy nit ku ñuul ku fiy jiite ab këlëbu futbal. Muy lu jaaduwul, lu doy waar. Dafa di, nag, Ërob rawatina Farãs, dañuy xeex ak a bunduxataal tuutaafóoni waaso yi. »
Paap mujje naa am ndam ci xeex boobu. Ndaxte, naalub “quotas” yi mujjewul a àntu. Waaye, Mabaaba, ak lu mu doon mbër mu mag yépp, amul ndam ci xeexam bu mujj bi mu séqaloon ak meneen mbër mu xarañ te gaaw ci rey nit. Covid- 19 bi daan na Mabaaba.
Paap Aali Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Xari Njaay
Mbasum koronaawiris mi lëmbe na àddina sépp, jaxase réew
yépp. Amul menn réew mu mucc ci jàngoro ju bon jii bawoo
Siin, ci weeru desàmbar wii weesu, atum 2019. Dafa di, nag,
mbas mi ñépp la bett. Ndege, ni mbas mi tasee wërngal àddina
si, kenn foogewu ko woon nii. Moom kay, jàngoroy Covid-19
baa ngi mel ni wëraakoon, fu nekk mu ne fa naam-daraame. Ku
mu janool ba ne la niib, bu yeboo xam ni, bu ci Yàlla jàppul, biir
suuf nga jëm. Te, Afrig, sax, kenn demul mu des.
Mbas mi daaneel na limub nit bu jéggi dayo ci àddina si,
rey ñu baree bare. Covid-19 bi yemul rekk ci di doyadil wér-gi-
yaramu nit ñi ak di faagal seen i bakkan ; waaye, tamit, dafa
làmboo ay loraange yu dul jeex ñeel fànn yu bare. Loraange yi
aju ci wàllu koom-koom yee gënatee doy waar. Moo tax, réew yi
mbas mi song yépp, rawatina yu am doole yi, dañu jël ay dogal
yu bare, génne xaalis bu takku ngir rekk mën a dékku loraange
yooyu. Bu dee koom-koomi réew yu mel ni Etaasini, Farãs,
Àngalteer, Espaañ, Itali, añs. la mbas mi néewal-doole, Afrig, moom, kenn waxaalewu ko. Naam, nguuri réewi Afrig yi jël nañ
ay matuwaay ngir fagaru. Wànte, ba tey, warees na amal ab
taxaw-seetlu ñeel matuwaay yooyee.
Xeex ak mbër mu tollu ni Covid-19 dafa laaj ay pexe ak mbir yu
bare. Waaye, ajoowoo na yit alal ju takkoo takku. Ndeysaan,
Afrig moom, ndóol a di ñaareelu turam, tumurànke di santam.
Loolu tekkiwul ni réewi Afrig yi amuñu xaalis walla alal ju doy
de. Déedéet. Dafa di, ni njiiti Afrig yi taylee alalam ak i doomam,
rawatina cuune biñ cuune, moo waral Afrig mënta jariñoo alal
jim làmboo. Bu ko defee, leb ak ñaanaatu rekk lañ fi nekke.
Léegi, nag, jamono jii nga xam ne jamonoy bopp sa bopp la,
tëjees na bunti réew yépp, kenn talatul kenn. Kon, nan la waa
Afrig di def ngir génn ci, ñoom ñi nga xam ne, li ëpp ci li ñuy
dunde, dañu koy jéggaani bitim-réew ? Déggees na sax njiitu
réew mi, Maki Sàll, di wax ne ‘’Banque Mondiale’’ dafa war a far
bori réewi Afrig yi, walla mu xool ni mu koy wàññee. Lii rekk doy
na ci gàcce. Waaye, warees na cee jële njàngat yu bare. Bu ci
jëkk mooy solos mbey, dunde. Nde, ci dëgg-dëgg, askan wu
nekk war ngaa mën a bey li ngay dunde.
Ci beneen boor, yëngu-yëngu yi ak xeeti liggéey yu bare,
rawatina yu sew-sewaan yi askanu Afrig yiy faral di suturloo, su
ñu dakkul it, wàññeeku nañ bu baax. Mënees na jël misaal ci
Senegaal. Sabab bi, nag, mooy aaye bi nguur gi aaye mbooloo
yi, guural gi ak dëju-guddi. Rax-ci-dolli, tëjees na yenn ja yi, utal
waxtu wàcc ya ca des. Ci wàllu dem beek dikk bi, wàññees na lim yi daamar yi war a yeb. Am ay dawalkat yu yokk paas yi
ndax li ñu daan am, amatuñu ko te njëgu esãs bi wàññeekuwul.
Fim ne nii, sikkim yépp a lakkandoo. Daanaka, dara doxatul ci
réew mi, rawatina koom gi. Xutaab bii, bu yàggee njaaxum am.
Ndax réewi Afrig yi am nañu xel meek doole ji leen ciy génne ?
Ndax danuy toog di xaar ndimbal walla danuy am sunu fullaay
bopp, demal sunu bopp ? Ndax ‘’Banque Mondiale’’ dina nangul
Maki Sall ñaanam gi ?
Laaj yaa ngoogu. Waaye, li am ba des mooy ne, fim ne nii,
koom-koom yaa ngi sooy. Te mën naa jur fitna ju réy a réy ci
réewi Afrig yu bare.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Li Faal Sàmba Suuna
Lépp li nit kiy jënde farmasi la Wolof Njaay tuddee garab.
Moone dey, yemul foofu ndax gàncax gi du dara lu-dul i
garab yuy sax, di nu dundal di ñu may keppaar. Te yit, ñoo
nuy faj su nu feebaree. Sunuy maam ak sunuy maammati-
maam mësuñoo umple loolu. Daan nañu bey di dunde
wànte yemuñu woon ci loolu ndax daan nañu dugg ci àll
witt fay xob walla buddi fay reen ngir faj bépp jàngoro ju
dal doom-aadama.
Te lees war a xam bu baax moo di ne du woon ñoom rekk.
Ci misaal, Hyppocrates mi Tubaab yi naw ba duppe ko
‘’Baayu xam-xamu paj’’, noon na : ”Na li ngay lekk doon
sa garab, te yit na sa garab doon li ngay lekk”.
Kon nu jàngat ci ne li ngay lekk mooy li lay faj.
Àddina di dox a dox ba daanaka ñépp sàggane yile
kàddu.
Boo ko seetee ci sunu réew mii, dinga gis ne ñu bari ci
nun jàpp nañu ne li ñuy lekk jotewul daraak seen wér-gi-
yaram. Looloo tax sax nu soppi sunu lekkin, mu mel ni nit
ñi, li leen soxal dëgg mooy feesal seen biir.
Ndaw njuumte lu réy !
Soloy lekk dëgg mooy dundal yaram, du feesal koll.
Feebar yu bari dara waralu leen lu-dul xeetu càggan
woowu.
Ñenn daal laa yaakaar, ci sama xam-xam bu gàtt, ne
réerewuñ ko mbir te ñooñu Sinuwaa yi làn. Dafa di ñoom,
biñ tàmbalee gëstu ci wàllu paj du tey, ay junniy-junni at a
ngi ñu ciy yëngu ba tax ñépp ràññee leen ci. Li ñuy digle ci
seen i téere dafa leer nàññ : li ngay lekk ak li lay faj ñoo
war a bokk fi ñuy jóge. Dinañuy wax tamit ne ‘’Ku sa mbàq
rës, say nelaw du neex.’’
Waaye ndax lii lépp war nanoo jaaxal, nun Doomi- Senegaal ? 
Mukk ci àddina ndax muy Hyppocrates
moomu Tubaab yiy tiitaroo, di doktoori Siin yi, kenn waxu
ci lu Wolof Njaay waxul ! Te Wolof sax ci benn kàddu doŋŋ la
tënk seen coow lépp, muy GARAB.
Kon sunu wér-gi-yaram a ngi aju ci sunuy garab, sunuy
garabi bopp, maanaam gàncax giy meññ, di nu dundal bu
ñu xiifee, di nu faj bu nu feebaree. Dellu coosaan baax na
ci leeg-leeg ndax ku dem ba xamatul fu mu jëm dafa war a
dellu fa mu jóge. Su ko defee du réerati ci yoon wi te bu
yeggee fa mu jëm dina fa féexlu ci keppaarug naw saw
xeet…
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Taalifu Làmp Faal Kala
Ki daan mere nit ñi ci ñàkk a nuyoo
Moo bank ab loxoom di tere nuyoo
Ki daa tëju amul yitte lañ daan mere
Tey ku tëjuwul bari yitte la ñuy tere
Jàngoon naa ni fu jullit yi def mbooloo
Yàlla dafa fay tàbbal yërmaande Rahma
Dakkandil nañ jëm jumaa julliji àjjuma
Tere màggal, cant ak jàngeek dajaloo
Foo déggaan ku juge Itaaleek Farãs
Njëkkanteji sërica ku jiitu ëpp sãs
Tey ku ñu ni wiisaa ngii amoo sãs
Jàngoro ji wëlbati na àddina tey
Dem ba ndigal soppiku tere kay
Ku ne tiit di ñaan na koronaa bi fay
Ndax dafa bon day fàdd di ray
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Jaafara Sadiixu Fofana
Ca Kungéel (péeyub Bàmbug) amoon na ndajem tàggat bu
ñetti fan ci « Ndefarum saf-safal ak sunu xeeti meññeef yi ak
suusal caakiri ak cerey ñebbe ».
Lu tollu ci 30i jigéen ak lu teg, bawoo ci 6i diiwaan ak i gox yu
wuute ci réew mi, amaloon nañ am ndaje ca Kungéel. Ndaje
maa ngi dooroon àjjuma, 28eelu fan ci weeru féewaryee jàpp
dibéer 1eelu fan ci weeru màrs 2020. Ñu bare ñoo fa
daje woon : jàngalekat, yombalkat, gëstukat, lëkkalekat, añs.
Liñ ko dugge woon mooy tàggatu ci « Ndefarum Saf-safal ak
sunu xeeti meññeef yi ak suusal caakiri ak cere ñebbe »
Ku nekk ci jigéen ñooñu, nag, cib bànqaasu diiwaan mbaa gox
nga féete. Bànqaas yooyu, dippees na leen ci nasaraan
« Komisiyoŋ » SNAN. Juróom-benni bànqaas lañu am, yu :
 Jókkul Mbelbuug
 Jurbel
 Kungéel
 Kawlax
 Kafrin ak
 Kidira
Ñoxor Ngom mi jiite SNAN (Sàndikaa Njabootu
Alfaabetisaasiyoŋ Nasiyonaal), ginnaaw bi mu sargalee kilifa yi,
wax ci juddug SNAN, kàddu yii la fa biral :
« Ndaje maa ngi tàmbale ci àjjuma jii, waaye ñu ngi ko déggoo
woon ca jataayu Jókkul Mbelbuug ci 23eelu fan ci weeru
desàmbar 2019 mu bokk ci sunu jëf yi nu tëral war koo doxal ci
at mi, maanaam mu dellu ci naalam. Lees ci jublu moo di fexe
ba ubbil jigéen ñi buntub xéy ak koom-koom ngir soppi ak gën a
baaxal seen nekkin, te bañ a yem rekk ci njàngum liifantu ak
xayma, waaye jëfandikoo leen ba indi koom. »
Kii di Daawuda Jàllo, 2eelu tofo ci njiitu Bokk moomeelu Kungéel
(MEER) ak Maamudu Umar Géy miy « Inspekteeru
edikaasiyoŋ ak foormaasiyoŋ » Luññutukat bi ŋànk ak di
saytu lépp lu aju ci njàngum tuut-tànk yi, yar ak tàggat ci xaaj-
diiwaan bu Kungéel, jàpp nañ ni tàggat bii lu ñu war a ñoŋal la.
Ndax ci 3 nisër yi ko taxoon a jóg, 2 yi moom jot nañu ko fii.
Ndaxte, soxna Juma Jóob (di kenn ci way-tàggatu yi) , li mu fi
wone, nettali ko ci 3 xeeti saar yi ngeen fi jànge, dal na xel, te it
am na solo lool. Ndege, dina tax ba jigéen ñi gën a yokk seen
koom. 3eel bi moom ci kàdduy IEF bi, ci biti doŋŋ lañ koy mën a
nattee ci kow ñu nangoo sotti ak wéyal li ñu fi weccoo ci 3 fan yii
ci seen gox yi !
Aliyu Sàll mi teewal « Koñsey departamantaal » bi mu jëlee
kàddu nee na : « li SNAN def nii méngoo na lool ak sémbub PRODESK dib naal bu nu defar ngir gunge kuréel yeek
mbootaayi koom yi nekk ci gox bi, te dinanu fexe ba def ciy
jéego »
Mbaaxaan Jóob mi teewaloon kuréelu CDK, gannaaw bi mu
fésalee mbégteem ci tàggat bi, wone na ne lëkkaloo dina am ak
waa SNAN ngir ñu àndandoo lawal xam-xam bii.
Laata Inspekteer, maanaam IEF, di tëj ndaje mi ci turu
« Perefe » mi ko yebal, Ami Siise Fay jagleel nab taalifu delloo
njukkal Sàmba Jaawo mi desoon ci toolu xare bi ci 24 fan ci
weeru desàmbar 2019 cib « laksidaa » diggante Gudiri ak
Kidira ba xol yépp tooy !
Awa Faati, ak Jaafara Fofana feelu ko, waaye, ñoom seen taalif
dafa jëm ci njariñal saf-safal bi ñu doon defar, ak jàng ak
jàppalante ngir réew mi jëm kanam.
Wólis 6 « Komisiyoŋ » yi bokk, waa Luga ak Dakaar ñoom it
fésal nañ seen yéene ngir bokk ci SNAN.
Way-tàggatu yi woon ci lël bi, jox nañ leen ku ci nekk « lijaasa »
buy firndéel ni bokkoon na ci.
Nu wax itam ne, ginnaaw « Meer », « Perefe », « IEF » ak
« Koñsey departamantaal », SNAN yëgaloon na lël bi yeneen i
kuréel ak i kilifa ngir ñu teew, jëmmal ak darajaal lël bi ci ubbite
beek tëjte bi, ñu ràññee ci : UCEM, Kërug Jigéen, GIE « Xaritu xale yi, Seydinaa Ibraayima Jóob ak Ndey Ndumbe Saar mu « Comité consultatif des femmes ».
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Boos Ndóoy*
 
Saa buñ tuddee réewum Kibaa, ñépp daldi fàttaliku njiitam lu ràññeeku la : Fidel Castro. Waaye, xel yépp dañuy dellu 60i at ci ginnaaw, jamono ju leen réewum Amerig daan xoqtal. Ràññees na réewum Kibaa yit ci wàllu wér-gi-yaram. Ndege, am na ciy doomi Kibaa yi ay fajkat yu mag a mag. Te, ñooñu, kenn ci àddina si sañul a werante seen xam-xam ak seen xarañte.
Waaw.
Weddi, gis bokku ci. Kibaa waneetina mën-mënam. Lu tollu ci 52 doktoor la yónnee réewum Itali mi nga xam ne, deele na nit ñu baree bare ci sababu mbasum Covid-19 mi. Dafa di, doktoori Itali yi ci seen bopp ñoo demoon ba tële ndax way-tawat yu jéggi dayo. Ndeysaan, am na sax 14i doktoor yu ci ñàkke seen bakkan. 
Laata ñuy dem Itali ngir walluji leen, doktoori Kibaa yi dañu def benn portale bu rànneeku. Bi ñu koy def, nag, ñenn ñi dañoo téyewaale benn nataalu Fidel Castro. Boo leen gisee, ñoo ngi ànd ak sag bu réy. Mu mel ni dañuy ndamoo nataal bi, di ko furloo ñeel seen nooni démb yi. Bu dul woon mbasum Covid-19 bi fatt xel yépp fi mu ne nii, foto bu ni mel doon na jur coow lu réy a réy ci àddina si. Waaye, wolof nee na, gumba tal na leneen lu dul tëb i teen.
Kii di Fidel Castro, daa teeloon a xam ne, am réew, bu bëggee mucc ci nootaange, fàww ña fa nekk bëgg ko ba fu mbëggeel yem. Ndege, naw sa bopp, bennoo ak muñ ñooy cëslaay yiy dooleel am réew. Bu ko defee, dina mën a dékku képp ku koy xeex, ak noo mënti tollu. Tànk yooyu la Fidel Castro daan dox. Moo tax, dafa fullaaloon li askan wi soxla te muy lu mënta ñàkk : njàng meek njàngale mi ak wér-gi-yaram (paj mi). Kon, réewi Afrig yu ñuul yi Farãs nootoon mën nañoo roy ci Kibaa ak Fidel Castro. Ndaxte, jooytu ak yàccaaral yiñ nekke du leen jëme fenn.
Mbooloo fajkat mi Kibaa yabal Itali, nag, dafa rax ay nit yu bokk ci xeet yu bare. Moom kay, na réew ma bindoo rekk la mbooloo mi mel. Mu tey ko am déet, réewum Kibaa ngi jàngal doom-aadama yépp, ak fuñ mënti nekk, njàngale mu réy te am solo. Njàngale moomu, dees na ko jagleel way-boddiy(racistes) àddina si. Ñooñu nga xam ne, jàpp nañ ne ñoo gën ci mbindéef yi. Ñooñee ànd ak mbañeel gu jéggi dayo ñeel nit ku ñuul ; ñooñee di tëj seen i réew, di ko aaye Móodu-Móodu yi walla di leen fa xoqtal ak a bugal mbugal yu metti guddeek bëccëg. Dañ koy wax te dee, Itali ci réew yu siis yooyu la bokk. Waaw sax de, réewum Itali mi mbooloo Kibaa mi rax ay nit ñu ñuul dem walli ko !
Boo janook sa tele di gis doktoori Kibaa yeek boroom der yu ñuul yi ci nekk, nit ñu weexi Itali yi di leen tàccu, dangay yéemu ci Yàlla, naan déedéet kañ ! Ñii nga xam ne, gaawu walla dibéer ju nekk, ñuy yuuxu ay yuuxiy golo, di xas, di saaga ak a tuutal futbalkat yu ñuul yi ci seeni estaad… Mbaa du dañoo fàtte xaat ne weer yii weesu rekk ñoom ñoo doon filme ak a ñaawal Paate Sabali, doomu Gàmbi bi doon lab ci dexug Weniis gi, lànk ne duñ ko dimbali ? Xalaas !
Moone de, ndaw yiy jël i gaal ni Paate Sabali, duggewuñ ko lu dul daani seen doole Itali ngir dundal seen njaboot. Nde, xéy amul ca réew ya ñu bawoo, dund gi jafe fa lool, njiit ya fa nekk dëkk ci ger, càcc ak bunduxataal askan wi. Rax-ci-dolli, njiit yooyu, dañuy jaamu réewi sowu yi, rawatina Farãs, di leen jébbal alalu askan wi ci anam bu ñaaw a ñaaw, koom-koom gi jaare fa nasax. Loolu la ndaw yiy daw, di wutali réew yu mel ni Itali. Tey, Itali googu, réewi Ërob yeek yu OTAN yi dañ ko dummóoyu. Bu weesoo Siin ak Riisi, Kibaa rekk a fullaal wooteg wall gi mu woote bi mu demee ba jàq lool. Amaana réewum Itali jóge fi xam ne nit, nit mooy garabam tey gën a fonk ndawi Afrig yiy fëg ci buntam.
Nu jeexale ko ci ne, li àddina sépp war a jàng ci mbasum koronaawiris mi mooy ne, nit ñépp benn lañu, warul am xàjj-ak-seen. Muy jamonoy mbas, naqar, tiis walla jàmm, ñépp war a doon benn, joxante cër. Lii lanu mbasum Covid-19 bi fàttali ci anam yu metti. Amul réew walla xeet wu ci mucc. Fu nekk nee na fa saraax, daaneel fa ku weex ak ku ñuul, boroom alal beek baadoolo bi, ñi siiw ak ñi siiwul. Booy seet sax, danga naan dafa singali kilifa yi gën a mag ci àddina si. Moo tax, képp kuy nit, war ngaa fàttaliku kàdduy Martin Luther King ya. Dafa ne woon : “War nanoo jàng a dund ni ay doomi-ndey, bu nu ko deful, dinanu dee nun ñépp niy tuut-tànk yu seen xel desee mat.”
 
*Boos Ndóoy bind na ci nasaraan ñeenti téerey xeltu yu am solo, ñu mën cee lim ‘’L’énigmatique clé de l’immigration’’ ak ‘’L’Etat déballe tout’’. Boos Ndóoy doomu-Senegaal la, dëkk Monreyaal ca Kanadaa, di fa liggéey.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ndey Koddu Faal
 
Fii ci Senegaal, limu ñi Covid-19 bi daaneel romb na téeméer.
Moonte bi feebar biy soog a feeñ ca réewum Siin, ñetti weer ci ginnaaw – mi ngi mel ni démb ci man – dañoo foogoon ni fa lay yem, du dal ku dul Sinwaa. Njuumte la woon, ndax mujj gi laal na Ërob. Ñu ni kon xéy-na feebaru nit ku weex la. Am na sax ñu dem ba naan doomu-jàngoro bi ñemewul tàngoor, mënul a dund Afrig, moo tax nit ku ñuul du ko am.
Ndekete yóo…
Léegi leer na ñépp ne koronaa xàmmeewul ku ñuul ak ku weex, yoonam newul ci ku puur ni Sàppone bi walla Sinwaa bi te boroom daraja beek baadoolo bi la yemale kepp. Faat na Mari-Roos Kompawore ak Manu Dibango, song Mustafaa Màmba Giraasi jóge fa dal ci Boris Johnson ak Prince Charles. Suñ bëggoon a lim kilifa yi muy lottal yépp fan yii, dun fi jóge tey. Xanaa rekk di ñaan ñépp ñu bàyyi xel ci fajkat yi mu sonal lool. Koronaa, kenn mënu koo teg bët ba naan yaa ngi koy jàpp. Koronaa dëj na nit ñi seen kër, tax na ñu tëj jàkka yi, jumaa yi, jàngu yi ak tamit isin yeek biro yeek daara yi.
Te yemul foofu.
Su ma ko mën a waxe noonu xew ci boppam… xewwi na !
Koronaa nee na bëggatul gis kenn muy dox ay tànki mbokk te kat, moom, buy doxantu ba séen ñaar ñuy joxante loxo bu ne leen bum fi amati mbaa ma def leen lu ñaaw léegi ! Te nag, àddina-si-juróom-ñaar amul réew mu mucc ci ndigalam yu kéemaane yi.
Waaw, xanaa koronaawiris moom gaynde gu tëx la ?
Lu ma ciy gën a xalaat, di gën a waaru. Ci dëgg-dëgg, xawma lu ma yëf yiy niru. Waaye mësumaa fàtte ni dee du moy du jaas, xam koo tax nit di ji muy sax ak a meññ, di móol, di fent i taalif ngir tabax ëllëg.
Tey jii nag, koronaa tax na ëllëg gën a lëndëm, dee gën noo jege. Maa ngiy déggaat kàddu Ngiraan Fay yi ci ndoorteelu Doomi Golo :« Àddina : dund, dee. Leneen newu fi, Badu. Lii rekk : demal, maa ngi ñëw.» Waaye kan moo bëggul a dund ? Ma ne kon koronaa dafa wàcc di nu mbëllee : di nu fàttali ni lu tuuti- gallaxtaan lanu te amunu benn ka1ttan. Bi nuy ganesi àddina indiwaalewunu tus, te bu nuy dem it dunu yóbbuwaale tus. Lii di biral ne dara jaru fi fëgg dënn ak jaay lu amul.
Nan seetaat boog sunu bopp te dellu ci Yàlla.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Paap Aali Jàllo
Senegaal, ca njëlbeen ga (2eelu fan ci weeru màrs 2020), diiwaanu Ndakaaru kesee amoon Covid-19. Wànte, tey (29eelufan ci  weeru màrs jàngoro ji law na ci 6 diiwaan (Ndakaaru, Njaaréem – Jurbel – Cees, Sigicoor, Ndar ak Fatig). Kon, luy jot jot na.  Dafa di, Covid-19 bi amul i tànk, nit ñiy dem ak a dikk ñoo koy tasaare. Moo tax, njiit yi jël ay dogal ngir feg mbas mi. Jawriñ jiñ dénk kaaraange biir réew mi ak naataangoom bi yor wàllu dem beek dikk bi amalandoo nañ ab waxtaan ak taskati xibaar yi ñeel guural gi (état d’urgence) njiitu réew mi dogal ci altine ji. Pexe yi njiitu réew mi, Maki Sàll, lal ngir daan Covid-19 bi la Aali Nguy Njaay ak Umar Yum doon leeral.
Aali Nguy Njaay, jawriñ jiñ dénk kaaraange biir réew mi :
“Mbooloo yi lanu aaye, waaye terewunu kenn julli”
Jawriñ Aali Nguy Njaay moo jëkk a wax. Moom, nag,  jël nay dogal yoo xam ne, dañuy wàññi bu baax a baax yëgu-yënguy askan wi. Waaye, lépp rekk, ciy kàddoom, xeex jàngoroy Covid-19 bee ko waral. Dogal yii la fa biral :
Bi loolu weesoo, jawriñ Aali Nguy Njaay tontu na ciy laaj ñeel jumaa yi ak jàkka yi. Ci ndoorteel li dafa ne woon :
“Mbooloo yi lanu aaye, waaye terewunu kenn julli. Aar askan wee nu ko tax a def. Te, ci sunu biir doxalin, tëbunu tëb rekk jël dogal bi. Dan cee waxtaan ak kilifa diine yi ba noppi, ñaan leen ñu jàppale nguur gi ci xeex bi, aj seen i xew-xew, ndeem seen wér-gi-yarami taalibe soxal na leen. Ci kow loolu lañu fomm seen i xew-xew yi waroon a am ci weeru màrs”. 
Mu teg ci ne :
“Àjjuma jii weesu, ci 4 500 jumaa, 500 kese ñoo ci julli. Maanaam, ci xayma, téeméeri jumaa yoo jël, 89 julliwuñu keroog. Te, ni ñu doxale woon moo nu taxoon a am ngirte yile. Kon, àjjuma jii di ñëw, dunu soppi sunub doxalin. Nde, yaakaar nan ni, bii yoon, jumaa yépp dinañ tënku ci tere bi. Ndaxte, muy sëriñ yi di ilimaan yi, ñépp ñoo xam ne aar askan wi rekk a sabab aaye yin aaye mbooloo yi. »  
Umar Yum, jawriñ ji yor wàllu dem beek dikk bi, moom, lii la wax :
“Dinan wàññi palaasi woto yi lu tollook xaaj…”
Bi jawriñ Aali Nguy Njaay noppee, dafa jébbal kàddu gi jawriñ Umar Yum mi yor wàllu dem beek dikk bi. Mu daldi biral ay dogal yi ñeel tukki-jaare-suuf yi. Moom it, tëral nay sàrt yu, ku leen jalgati, dees na la daan ni ko yoon santaanee.
Ci tënk, 10i dogal yii toftalu la jawriñ Umar Yum biral ci talaata ji, 24eelu fan ci weeru màrs :
Jawriñ Umar Yum ne xam na ne dogal yii dinañ metti lool ci boroom woto yi ak képp kuy liggéey ci wàllu dem ak dikk, rawatina biir Ndakaaru te looloo tax mu fas yéenee taxawal ab banqaas buy saytu  seeni pertmaa. Teg na ci ne dina ko jébbal njawriñ jiñ dénk ngurd mi, mu sukkandiku ci xool ni mu leen di dimbalee
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ami Mbeng
“…Luy jot jot na ginnaaw dee.”
 
Ci altine jii weesu, 23eelu fan ci màrs 2020 la njiitu réew mi, Maki Sàll, doon amal ñaareelu bàttaleem bi mbas mi duggee Senegaal ba léegi. RTS a ko siiwal bi 20i waxtu jotee.
Maki Sàll nee na dina jébbal péncum-réew mi ab sémbub àtte bu koy may, ci diirub ñetti weer, sañ-sañu jël ay dogal yi aju ci yoon. Ci artiikal 77 bu Ndeyu-àtte réew mi la sukkandiku def loolu ngir mu dooleel ko ci cong gi mu song Coovid-19 bi, tax it nguur gi mën a dékku wartéef yi aju ci nafa gi, koom-koom gi, mboolem-nawle Senegaal, wér-gi-yaram ak kaaraange gi.
Dogal na yit guural ci biir réew mépp ak dëjug-guddi li ko dale 20i waxtu ba 6i waxtu. Dafa ne :« Anam bu gaaw bi jàngoro jiy lawe moo waral nu yokk matuwaay yi ngir aar sunu bopp. Bu nu ko deful, ci musiba mu réy a réy la réew mi nar a tàbbi. Ba tax na, ni ma ko yoon maye, dogal naa guural ñeel réew mépp li ko dale guddig altine tey gii ci minwi.»
Li dëjug-guddi gi tekki, moo di ne kenn warta génn sa kër ci diggante 20i waxtu ak 6i waxtu, te yit woto waru cee daw lu-dul yoon may ko boroom, te mu am kayit gu koy firndéel.
Njiitu réew mi joxaale na ndigal alkaati yi, sàndarm yeek soldaar yi, ne leen ñu gaawtu wàcc ci mbedd yeek tali yi ngir jëfe dogal bi.
Ni ko yoon waxe, ci jamonoy guural, njiiti caytu diiwaan yi ak gox-goxaat yi am nañu sañ-sañu sàrtal mbaa tere yëngu-yëngu nit ñi ak woto yi, rawatina xew yi. Sañ-sañ googu, mën na aju ci benn fànn walla ci fànn yépp, ci benn béréb walla fépp, ci diggante ay waxtu walla diir bu ko ëpp. Bu ko defee, njiitu réew mi teg na ci ne njiit yooyee, am nañu sañ-sañu tëj yenn béréb yiy waral mbooloo, muy bérébi ndaje yu askan wi moom walla yuy doom-aadama moom.
Mbir mi àgg na foo xam ne, xeex rekk a fi sës bala muy ëpp i loxo. Ndege, njiitu réew mi lim na béréb yi jàngoro ji dugg. Nee na, Covid-19 bi laal na 10 goxi réew mi. Mu ne, keroog altine ji, réew maa ngi amoon 71 way-tawat yiy faju ci 4 arondiismaa Ndakaaru yi ak Mbaaw, Yëmbël, Géejawaay, Tëngéej, Tuubaa, Mbuur, Cees, Popangin, Ndar ak Sigicoor. Mu mel ni léegi réew mi daj na.
Loolu la njiitu réew mi xam ba tax koo yëkkati kàddu yii : « Ci guddig tey gii may janook yéen, askanu réew mi, maa ngiy xas, di leen wax ne, luy jot jot na ginnaaw dee. Nguur gi, njiiti caytu yi ak liggéeyukaayi nguur yépp dinañ jël seen i matuwaay ci saa si ngir jëmmal dekkareb guural gi. »
Ba tey, bees sukkandikoo ci kàdduy njiitu réew mi, dinañ wàññi mbaa sax ñu tere tukki yi ñeel dëkk ak dëkk. Mu teg ci ne, jawriñ ji yor wàllu dem bi ak dikk bi dina jël matuwaay yi war ngir doxal dekkare bi. Te, tukki ci biir gox-goxaat yi tamit ci lañuy bokk.
Ci wàlli garab yi ak xeeti jumtukaayi faju yi, njiitu réew xamle na ne nguur gi dina def kem-kàtttanam ngir réew mi bañ cee tumurànke.
Ci beneen boor, ñu bare ci nit ñi dañ doon am xel-ñaar ci yokkub njëg yi mën a juddoo ci guural gi ak tere yi. Waaye, njiitu réew mi dalal na seen xel, ne : « Gornmaa bi dina jël ay matuwaayam, xeex bépp yokkub njëg bu jaaduwul ».
Ci kow loolu, mu xamle ne dinañ ber xaalis bu tollu ci 1 000 milyaar ci sunu koppar, jagleel ko xeexub Covid-19 bi ci réew mi.  Ci biir xaalis boobu, dinañ jagleel 50 milyaar yi askan wi ngir dimbalee ko ko ci wàlluw dund. Rax-ci-dolli, dinañ wàññi 200 milyaar ci bori lempo yi ngir jàppalee ko otel yi, ñiy liggéey ci roppëlaan yi ak ci wërteef gi (tourisme), ñiy yëngu ci aada ak cosaan ak ci wàllu tas xibaar.
Ci talaata ji, jawriñ jiñ dénk kaaraange biir réew mi ak naataangoom bi yor wàllu dem beek dikk bi amalandoo nañ ab waxtaan ak taskati xibaar yi ñeel guural gi njiitu réew mi dogal ci altine ji.
Ñu jeexale ci xibaar bii tukkee ci yégle njawriñu wér-gi-yaram gi ak ndimbalu mbootaay mi : ci dibéer jii, 29eelu fan ci weeru màrs, Senegaal am na 142 way-tawati Covid-19 bi. 9 yi wér nañu, 96 yaa ngiy faju.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Taalifu Làmp Faal Kala
 
Ki daan mere nit ñi ci ñàkk a nuyoo
Moo bank ab loxoom di tere nuyoo
Ki daa tëju amul yitte lañ daan mere
Tey ku tëjuwul bari yitte la ñuy tere
 
Jàngoon naa ni fu jullit yi def mbooloo
Yàlla dafa fay tàbbal yërmaande Rahma
Dakkandil nañ jëm jumaa julliji àjjuma
Tere màggal, cant ak jàngeek dajaloo
 
Foo déggaan ku juge Itaaleek Farãs
Njëkkanteji sërica ku jiitu ëpp sãs
Tey ku ñu ni wiisaa ngii amoo sãs
 
Jàngoro ji wëlbati na àddina tey
Dem ba ndigal soppiku tere kay
Ku ne tiit di ñaan na koronaa bi fay
Ndax dafa bon day fàdd di ray
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci bésub altine, 2eelu fan ci weeru màrs, atum 2020 la Covid-19 bi ganesi Senegaal. Xibaar baa ngi tukke woon ci jawriñ Abdulaay Juuf Saar mi yor wàllu wér-gi-yaram ak ndimbalug mbootaay gi. Benn doomu Farãs a ko indaale woon. Doktoor ya nekk ca Institut Pasteur tey saytu lépp lu aju ci jàngoro ji ñoo dëggaloon xibaar bi. Yéenekaay yépp xéye ko ci talaata ji, def ko ci seen i xët yu njëkk. Njiitu-réew mi génne 1 miliyaar ak genn-wàll, wàññi deppãsi liggéey yi ñeel bitim-réew. Ñu ne déet-a-waay, ci talaata ji, 3eelu fan ci weeru màrs, ñu gisaat beneen tubaab, ab farañse bu am 80i at bu ame covid-19 bi : muy 2 aji-tawat. Ca ëllëg sa, 4eelu fan, jawriñ ji génnewaat beneen yëgle, di ci wax ne Institut Pasteur fekkaat na doomu-jàngoro ji ci dereti yeneen ñaari nit.  Kenn ki dib jigéen ju am 68i at, di soxnay aji-tawat bi am 80i at. Moom, 29eelu fan ci weeru feewaryee la fi ñëwoon, àndoon ak jëkkër ji. Keneen ki, moom, ab doxandéem bu jóge woon ca réewum Àngalteer la, 33 at la am te mu ngi ganesi woon Senegaal ci 24eelu fan ci weeru feewaryee.  Boobaak léegi, nag, way-tawat yi dañuy gën di yokku.
38 way-tawat
Li ko dale altine, 2eelu fan ci weeru màrs ba tey jii, bés bu nekk ñu jot cib yégle bu bawoo ci njawriñu wér-gi-yaram geek ndimbalug mbootaay gi ñeel Covid-19 biy doxantu ci biir réew mi.
Ginnaaw yégle bi jiitu bi génnoon ci altine ji, 2eelu fan ci weeru màrs, jot nañoo génne 18 yégle yiy saabal ci Covid-19 bi ak dogal yiñ ci jël, lépp di 19 yégle. Yégle bu mujj baa ngi génnoon ci bésub 19eel. Bees sukkandikoo ci bi ci mujj, limu way-tawat yi yokku na ba àgg ci 38. Waaye, yégle baa ngi nuy xamal ne, 5 yi wér nañu. Ñi ci des, mënees na rafet njoort ci ñoom. Ngir bañ jàngoro ji law, njiitu réew mi jël na ay ndogal yu bare.
Ndogal yi
Ci bésub 14eelmàrs la njiitu réew mi wax ak askan wi, xamal ko naka la mbir mi tëdde ak yan pexe la nguur gi lal ngir xeex Covi-19 bi. Ci pexe yooyu, nag, bokk na ciy  ndogal yu bare  yi mu jël ngir aar réew mi, muy ay tere yi aju ci :
– bépp xew-xew buy waral am mbooloo di daje ci diirub 30 fan ;
– gaal yiy yab ay tukkikat ;
– tëjub daara yépp ci diirub 3 ayu-bés gën-caa-ndaw ;
– yokkute saytub wér-gi-yaram ci digi réew mi, muy digi suuf yi, yu géej gi ak bu jàww ji ;
– màggalub moom-sa-bopp gu ren ji, dees na ko yemale ci teewaayu soldaar yi doŋŋ ca pale ba ;
– nguur gi bëtal na lépp lu aju ci aji ren yi, muy yu jullit ñi ak yu kercen yi ba jëmmi-jamono ;
– Air Sénégal dakkal na tukki yi ;
– njiitu réew mi dina jiite ñaari ndajem kaaraange ayu-bés gu nekk ;
– njiitu réew mi taxawal na itam ag kurél guy xeex Covid-19 bi, dippe ko « Force-Covid-19 » ;
– jawriñ ju ne dina joxe 1 miliyoŋ ngir jàpp ci xeex bi ;
Waaye, njiitu réew mi waxul dara lu leer ñeel xew-xewi diine yi. Dafa rekk ñaan kilifa diine yi ñu dimbali nguur gi ci ndogal yi mu jël. Jaarul ci digg bi wànte li mu ci jublu mooy wax leen ñu fomm xew yiñ doon waaj a amal weer yii nu dégmal, rawati-na ca Tuubaa.
Ndege, ñi ëpp ci way-tawat yi Tuubaa lañ nekk. Te, ginnaaw Ndakaaru, Tuubaa moo ëpp ay nit ci Senegaal.Ab Móodu-Móodu moo jóge Itali, teersi Tuubaa, indaale jàngoro ji, wàll ko lu tollu ci 10 nit.
19 Móodu-Móodu yi caŋ Móritani
Ca njëlbéen ga, ay doxandéem ñoo ame woon jàngoro ji. Waaye, bi Móodu-Móodu Tuubaa bi ñibbisee, ci la ko wàll njabootam, mu tàmbalee law. Mu am, nag, ay Móodu-Móodu yu bare yiy daw réewi Tugal yi ame jàngoro ji. Ginnaaw biñ dakkalee tukki roppëlaan yi, ci suuf si walla géej gi lañuy jaare. Waaye, réewum Móritani dafa jàpp 19 ci ñoom, téye leen fa. Mu mel ni ñu ngi ci gutë.
Bennoo bokk xeex jàngoroy Covid-19
Wolof nee na, upp baax na ci laax bu tàng. Moo tax, jamono jii, réew mépp a ànd doon benn ngir xeex jàngoroy Covid-19. Muy kujje gi, kilifa diine yeek yu aada yi, ñépp a ràngu ci ginnaaw nguur gi ngir jàppale ko ci xeex bi. Kurél yu bare tamit, rawati-na way-moomeel yi ñoo ngi bey seen wàll ci waar wi. ARTP booloo na ak waa Orange, Free ak Expresso ngir ñaax askan wi ci matuwaay  yi nit ñi war jël ngir moytu Covid-19.
Siin a ngi wallsi Senegaal
Réewum Siin mi jëkk a ame mbas mi fas naa yéene jàppale nguuru Senegaal ci xeex bi. Ci noonu, àmbasaadu Siin ci Senegaal rotal nay xibaar yu bare ñeel ndimbal loolu :
– dinañ may réew mi ay jumtukaayi faj ci nim gën a gaawe ;
– nee ñu, ràllumaanu Siin bu siiw bi sos « Groupe Alibaba », Ma Yun (Jack Ma) dina may réewu Afrig mu ne 100 000 mask, 1 000 yérey aaru ñeel doktoor yi, 1 000 « écrans faciaux » ak 200 000 saytukaayi Covid-19 ;
– àmbasaad bi waxaat na ne, Groupe BGI dina may Senegaal 500 saytukaayi Covid-19 ;
– liggéeykati Siin yi dinañ lëkkook yu Senegaal yi ngir soppi loppitaanu Yaay-Doom bu Jamñaajo ngir jagleel ko way-tawat yi ;
Soskat yi
Jawriñ Abdulaay Juuf Saar kalaame na yoon ñiy sos ak a weddi naan koronaawiris amul sax Senegaal, rawati-na Tuubaa. Ndekete, da cee am ñu xër ci diine ji ba mu ëpp, naan réew mi mbas du fi dug ndax sunu maam yu baax yi fi tëdd. Gisaanekat yi tamit kenn demul ñu des. Ñii a ngi naan koronaawiris bi amul, ñee naan mën nañ koo faj. Moo tax, bi leen jawriñ ji kalaamee yoon, ci lañ woo Abdulaay Mbay Peex, Selbe Ndom ak Gana Masire ñi doon weddi ne koronaawiris am na ci miim réew walla Tuubaa. Waaye, bi leen DIC wooloo, ku nekk ci ñoom dellu na ginnaaw.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ami Mbeng
 
Bu dee mbas mi wàññeeku na bu baax ca Siin, mu ngiy wéy di rajaxe àddina si, rawati-na réewi Ërob yi. 159 réew ame nañ Covid-19 bi ; réew yi mel ni Farãs, Etaasini, Marog, Itali, Espaañ, añs. jël nañ ay ndogal ngir daan jàngoro ji. Àgg nañ ci tere nit génn këram. Ndege, limu way-tawat yi ame Covid-19 bi ak ñi ciy faatu day gën di yokku saa su ne. Fi mu ne nii, ci xayma, lu ëpp 350.000 nit ci àddina si ame nañ doomu-jàngoro bi te, 9 300 ñàkk nañ ci seen bakkan.
Nan seet naka la mbir mi deme ci réew yooyu.
Itali
Jamono jii, mooy réew mi gën a sonn. Daanaka, Covid-19 daaneel na fa 36 000 doom-aadama. Fan yii yépp, doktoori Itali yaa ngi def ay widewo di sàkku ndimbal ci àddina si. Fi mu nekk nii dañoo sës, toqi. Ci alxames jii rekk, limu nit ñi dee ci Covid-19 bi àgg na ci 3 405 nit. Waaye, réewi Ërob yépp a ko dëddu, kenn fasul yéene dimbali ko. Ndax, ku ci nekk sa bopp nga tal. Xanaa Siin mi nga xam ne tane na bu baax a baax moo koy wall as tuut ànd ceek Risi ak Kubaa. Muy, boo ko xoole ci fànnu politig lu doy a doy waar !
Farãs
9134 nit am nañ Covid-19 bi te faat na 264. Njiitu kurél gi yor wàllu wér-gi-yaram ci réewu Farãs ne, am na 931 way-tawat yu sonn lool, nekk diggante dund ak dee. Mu amaat yeneen 3626 yoo xam ne ñoo ngi tëdd loppitaan. Moo tax, talaata ba léegi, réew mépp lañ tëj, ne bu bénn maxejj génn këram, lu ko moy dinañ ko daan walla ñu alamaan ko xaalis bu bare.
Espaañ
Ginnaaw Itali, Espaañ mooy réew mi gën a sonn ci Ërob. Limees na fa 17 395 way-tawat yi ame Covid-19 ak 803 way-dëddu ñeel jàngoro ji.
Almaañ
Fii tamit, mbir mi day gën di yokku. Seen i way-tawat ñoo ngi tollu ci 13 979 ak 42 nit ñu ci faatu.
Siin
Fa la mbas mi doore. Waaye, wàññeeku na fa bu baax a baax. Daanaka, amatul benn doomu- Siin bu ame jàngoro ji. Xanaa ay doxandéem yi ko fay indaale. Moo tax, nguurug Siin mi ngi saytu bu baax ñi fay dugg.
Portigaal
Ñoom, ci alxames ji, 785 way-tawat lañu ame ak 3 ñu ci faatu. Waaye, nguur gaa ngi wattandiku bu baax. Moo taxit, tëj nañ lekool yi, réstóraŋ yi, baar yi, diskoteg yeek màngasin yu mag yi.
Àngalteer
Ñoom, 2 644 way-tawat lañu amagum ak 71 dee. Yeneen réewi Ërob yi dañ doon ŋàññi nguurug Àngalteer ci ndogal bim jëloon ne day bàyyi ba yarami nit ñi ci seen bopp tàmm feebar bi (immunité collective) ba du leen lor. Waaye, mel na ni seen njiitu jawriñ soppi na doxalinam. Ndax, mi ngi digal askan wi ñu fagaru.
Etaasini
Waa Amerig, ñoom, fi mu tollu nii, 9 415 way-tawat ñoo fa nekk, 100 ñoo fa dee. Donald Trump dafa tere réew mi nit ñiy bawoo ci 26 réewi Ërob. Rax-ci-dolli, baar yi, réstóraŋ yeek diskoteg yépp tëj nañ leen biir Niw-York, Los-Anseles, Wasinton DC ak Kaliforni.
Afrig
Li ëpp ci réewi Afrig yi ay benn ak i ñaari way-tawat lañu amagum. Niseryaa am na 3 way-tawat, Ruwàndaa 07, Misra (Esipt)60 way-tawat ak kenn ku dee, Alseri 48 way-tawat ak 04 ñu dee, Tinisi 20 way-tawat, Burkinaa Faaso 15 way-tawat ak kenn ku dee. Marog, moom, am na 28 way-tawat ak kenn ku faatu dee.
Covid-19, mbaa du ay nit a ko sàkk ? Walla ?
Fan yii yépp, ñoo ngi biral ay widewo ak ay téere yiy wax ne Covid-19 bi ay nit ñoo ko defar ngir wàññi niti àddina si. Ñii ngi naan, farañse yee ko defar ca Institut Pasteur bu Farãs, ñeneen naan Amerikeŋ yi la. Ak lu ci mënti am, mbir mi teey na xel. Ndaxte, àddina si, léegi, dafa tëradi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Taalif bii, Séex Axmadu Bàmba Njaay moo ko bind,Njaay-Jaata, dëkk Njaaréem.Moom góoru Ajaa Maryéemmooy ñaan mbas mi ne mes. 
Àddina si tey dafa taxaw
Ku nekk naan man fu may aw
Nit naan moroomam bu fi ñëw
Jàngoro jee fiy xal a ñëw
Kanam yépp la ñu ëw tey
Ku sëqat ñenn ñi ne mëyy
Amatul nuyoo ak fóoniy lex
Koo ko fi def tey du ko neex
Ne leen ràpp tëju seen biir kër
Ku ci amus néeg na ko def kër
Amatul génn di wëndeelu
Walla doxantu ci mbedd miy féexlu
Bitig yu bari tëj nañ leen
Jàngu yiit tëj nañ leen
Njóobéen yaa ngi fàgguy wut ñam
Kenn xalaatul tey yàq ñam
Ku bëgg a faju walla jëndi lekk
Firnde ko cib kayit ngir mu nekk
Liggéeyi ak seeti mbokk mu tawat
Mënees na ko it ci kow waat
Yii dogal ñoo wàcc Tugal
Te ñaanu ma ñu yegsi Senegaal
Saay waa-Réew maa ngi leen di ñaax
Ci bàñ a jàppe koronaa ay nax
Ndeem day lu Yàlla dogal
Day ndogal gu ànd ak i ndigal
Ndigal li mooy nu sax di ñaan
Te boole kook di fagaru
Naam cet day lu mas a war
Tey jii nag la gën a war
Kuy dugg ci béréb na raxasu
Kuy génne ci béréb na raxasu
Ku ñu tàllal loxo na jéggalu
Kuñ ne jéggal ma nangul
Dugg-ak-génn ci néegu mag ñi
Nanu ko wàññi, waa-Réew mi !
Téye nenne-tuuti di këlli-këllee 
Walla ku mënul noyyi nga féetee
Day lu baaxul ci fan yile
Mook ñóoxu soxna su tollu diggante !
Def mbooloo di garaN-palaas
Walla àndandoo di fecc raas
Warees na koo bàyyi jamono yii
Ak xew yi ci bopp koñ yi
Léep lu jëm ci wàllu Màggal
Na ame ci kër yi ak dal
Ku ne fa mu ne na sàkku ñaan
Ngir ëllëg nu dajaloo di ñaan !
Ku ci am dëkkandoo fajkat
Nemmeekul ko njabootam kat
Moom miy jaabante bañ a xàcc
Jaawalewul nit ak xaj
Yéen njiiti Senegaal yi
Nangu leeniy béréb def loppitaan
Tere jaaykat yi yokk lu duun
Lu ko moy Réew méey buun
Waajal leen ay dër yu naat
Ngir bekkoor bañ noo faat
Doomu-Afrig bu dugg sunu Réew
Teewlu leen ko ngir mën koo rammu !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Koronaa
Yamoo ci doon balaa
Dajal nga àddina-wërngal-kepp
Bawoo ca réew ma ñuy wax Caayna
Ab xoqtal tax laa jóg kepp
Lëmbaaje nga Dunyaa
Fit yépp rëcc nañu
Ñii naan ab jaam nga
Ñee naan ab dajaal nga
Bëgg a fowe sunu xam-xam
Fàtteloonu sunu gëm-gëm.
Su la neexee diigal koom-koom yi
Su la neexee suuxal am-am yi.
Waaye mukk ci mim Dunyaa
Dunu la seetaan ngay fowe sunuy ngëm
Di nu sa lu bees
Xanaa kay doomu-Aadama mi Boroom bi mooñaale fátte
Xel miy fattu mooy ki yées
Nanuy nuyoo tey bañ a joxante loxo
Nuyoo
A-Salaamu Aleykum doy na ci
Yálla na jámm wácc ci kaw ñépp
Nanuy raxasoo ndox saa su ne
Jullit yépp xam nañu ne
Yonent bi denkoon na leen yile káddu
Ñu di : set ci jaamu Yàlla la bokk
Njàqare gi nga teg àddina
Noo ngi ñaan Boroom bi musalnu
Te muccalnu ci
Nu bañ a fàtte ni ngànnaayu aji-gëm mooy ñaan
Kon na jaam yépp ñaan
Delloo lépp ci loxoy sunu Boroom
Danga noo song waaye mënoonu
Danga noo bett waaye ragalun la
Dinanu nàmm sunuy ngànnaay
Dinanu jàkkaarloo ak yaw
Te dinanu la daan
Njëkkewoo fi te dungeen fi mujje yaak say ñoñ
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Fàttaliku lu war jaam la, kon na xel dellu ci ginnaaw ngir saytu walla jéex démbu Senegale yi  njëkk a  agsi Milan. Démb a jur tey te Wolof Njaay dinay wax ne : “Ku la njëkk ci jàkka, bu dee jullee ka fa yóbbu, moo la ëpp i ràkka.”
Dégg ngeen tamit ñu naan lu Wolof  léebu dëgg la. Kon duñu def lu-dul jéem a tarxiis,  sóobu ci diggante 1986 ak 1993. Ci jamono jooju, génn Senegaal jëm Itali yomboon na lool, wiisaa turistik rekk nga soxla woon, danga ko doon wone , daldi jël sa roppëlaan, mu wàcce la Rom walla Milan. Rax-ci-dolli, benn  takk-der daawu la sonal ci ayeropoor bi.
Bi roppëlaan biy bëtt niir yi, xeli way-tukki yaa ngiy naaw ci biir niis wi, mu mel ni  ñu ngiy wëndéelu ci jaww ji bay laal asamaan si. Nit ñiy gami-gami waaye ñu ngi kebetu “Ku tukkiwul doo xam fu Gànnaar féete.”
Gan du yewwi béy. Te ku ñów cib dëkk, fekk wàlliyaansi yiy doxe benn tànk, noo def ne nepp di seet noy doxale walla wan yoon nga war a jaar.
Booba, doxandéem yu njëkk yi amaguñu kayit, mu xañ leen liggéey bu ànd ak payam wer wu jot.
Kon naka la doxandéem yi daan daane seen doole ngir téye seen njaboot ?
Sunu xel daldi dellu ci ñi jóge ci ay gox yu sore, wutsi teraanga ci dëkki taax yi.  Ndakaaru nag, jaay ci mbedd mi rekk lañu fi mënoon a def. Boo bañee sa sutura xàwwiku walla say noon di la reetaan, fonkal liggéey ak bum mên a doon.
Doxandéem yi ci ëppoon fii ci Itali lal màrsandis jaay moo doon seen liggéey. Waaye dafa ko fiy aaye. Kon mbir mi yombul woon lool waaye tuuti yërmande amoo na. Jaay ci mbed mee gën talal ay loxo, Tubaab bu romb sànni la dara. Tuutil sa bopp, dara jaru ko. Fullaay jaay daqaar te yit moo gën taar.
Ci xolu dëkk bi, Milan, ñu ci ëpp ci sunu mbokk yi, ci metóro lañuy lal seen njaay. Tey nu wax leen naka la móodu-móodu yi aakimoo metóro Loreto bu siiw boobu.
Jamono jooju, dem nañ ba koy méngaleek màrse Sàndaga ndax xumbaayam ak li nit ñiy jóge fu ne di fa daje bés bu Yàlla sàkk.
Dafa fekk Loreto selebeyoon la ndax ñaari yooni metóro lañ fa rëdd, bu xonq bi ak bu nëtëx .bi. Loolu day yombal liggéey bi waaye teewul jaaykat  yi daan teel a yeewu ngir am palaas  bu fés, Xonq-Nopp yi mën koo ràññee.
Ci biir Loreto, móodu-móodu yi sancoon nañu ñaari bérébi jaayukaay. Ñi newoon ci yoonu metóro bu xonq bi ñoo tudde woon seen màrse ‘’Kolobaan’’, ñi ci des di woowe metóro bu nëtëx bi ‘’Sàndaga’’. Sama gaa ñee ka amoon fit ! Ngénte doom ju ñu jurul du woon dara ci ñoom ! Waaye àddinaa mel noonu, dangay am fit, xuus ba jàll te benn coono du la ci fekk ndaxte dex gi fer na.
Waa “Kolobaan”, nag, dañ leen jàppe woon ni ay kaw-kaw. Keneen ku dul ñoom sañu fa woon lal. Ñoo fa daan samp  seeni   ndënd, di fëgg dënn ak a nàngal kanam, naan fii ku fi lal ma yóbbu la barsàq !
“Sàndaga” moom, Booy Dakaar yee fa newoon   di jaay.
Amoon nay bés dañu daa werante ba mu soppiku xuloo, yëf yi dem bay waaj a ëpp loxo. Li ko daan waral moo di ne waa “Sàndaga” dañoo xawoon a xeeb waa ‘’Kolobaan’’, jàpp ne ñoo gën a siwiliise, seen doxalin a gën a dëppook aaday Tubaab yi. Su ko defee waa Kolobaan di leen kókkali, naan leen xanaa dangeen a fàtte ni ku wàcc sa and, fo toog ñu xeelu la !
Coow leek dàggasante bi daal, looloo ko sooke. Sa moroom romb la, nga koy ñaawal naan xool-leen kook colinu kaw-kawam gi, ay wi neeti kurr.
Waa “Kolobaan” yaa ngi dëkke woon tuumaal ‘’Sàndaga’’, naan ñu ngi yàq deru Senegale yi, lu leen tee sol yére yu set,  tey xeeñu gëtt gu neex. Mbir mi dafa def i ree ‘’kaw-kaw’ yi ndax ñoom dañoo xamul lu xiir waa ‘’Kolobaan’’ yooyu ci jaay Tubaab, di temp ndànk ni Muse Sumaare way-jëmmal bi ci Doomi golo bu Bubakar Bóris Jóob.
Rax-ci-dolli, waa ‘’Sàndaga’’ yu bare dañuy dem ci night-clubs yi te duñ fa yem ci fecc ndax ñakkul ñu fay labat ay jigéeni Tubaab.
Ku jàng lii lépp mën nga xalaat ne sunu mbokki Loreto yi dañoo meloon ni xaj ak muus walla sax ñu nekkoon ci xare bu metti. Kon, nan gaaw dindi kumpa gi. Ku xam aada Senegaal, xam ni kaf lu am maana la fa. “Sàndaga” ak “Kolobaan”, ay doom-bàjjan walla ay gàmmu lanu jàppe woon seen bopp, di kaf, di tooñante saa su nekk.
 
Li koy biral mooy ni italieŋ yi doon gise doomi-Senegaal yi, di leen tagg ndax seen yarook teey. Te ci dëgg-dëgg Senegale bu reew jafe woon na gis jamono jooju. Alkaati yi, koo ci waxalaan mu ni la Senegale yépp a jub, duñu jaay ñaax walla leneen, duñu sàcc walla ñuy kàcc. Moo taxoon sax Tubaab doon leen woowe “british” naan dañoo yaru taaru.
Waaye niñ koy waxe, àddina wërngël. Sunu mbokk yi agsi Itali ciy ati 2000, wute nañu lool ak ñi ñu fa fekk, muy waa ‘’Sàndaga’’ di waa ‘’Kolobaan’’. Ku yabu sax ne dañoo mel ni Yàllaak Yaali.
Ñi ëpp ci ñi mujjee ñëw, jàng nañu nasaraanWa atum 2000 li ëpp ci ñom jàng nanu nasaraan, seen xel ubbeeku na ñu xam àddina ba tax kenn feesul seen bët. Xanaa li yar bi xaw a des rekk mooy cat li.
Ñi njëkkoon a jóge Senegaal ci jamono jooju lañ indi Itali doom yañ bàyyi woon Senegaal.
 
Gone yooyu nag, ñu ci bare daanaka dañoo réer. Li ñu seetlu moo di ne faalewuñu seen baay te xamadi foofu lay tàmbalee. Loolu indi nay jafe-jafe yu bari, ay kër sax tas nañ ci. Waaye yàkki xaju fi, Yàlla mi dara tëwul mën naa soppi jikko xale yooyu ba seen xel delsi, ñu bañatee xeeb seen xeet.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
“Noo lànk !”
Ñaari baat yooyu la askanu Senegaal wépp àndandoo yuuxu cib doxu-ñaxtu, àjjuma jii weesu. Li nu ko dugge woon mooy fésal seen naqar ci yokkute njëgu mbëj gi. Mu mel ni mbooloo mu takku mi wàccoon ci mbeddi Ndakaaru yi dañoo dànkaafu nguur gi. Mooy li ñuy faral di wax rekk : askan wi dafa tumuraanke ndax li réew mi « maki ». Ñépp a bànk, loxo yi banku, Senegaal wutewul ak màggat mu dóox, lott ba tóox, foo laal mu may lab yóox. Muy lu tiis te diis cib xol. Moom daal, dara doxatul ci miim réew. Daanaka lépp a yokku : ceeb bi, esaas bi, paasi oto yi, simoŋ bi, luyaas bi, dëkkuwaay yi, ndox mi… Rongooñi baadoolo yi feraguñ sax, ñu yokkati njëgu mbëj gi. Mu mel ni nguur gi dafa daanu, amatul xaalis. Ci jamono joo xam ne, politiseŋ yaa ngi gën a am alal, askan wiy gën a lott, nguur gi soxla xaalis, ñu nar a ŋaccati poosi baadoolo yi ciy yokk ak i lempo yu dul jeex.
Moo tax, keroog àjjuma, mbooloo mu takku fippu, ànd doon jenn jëmm, ne : « Noo lànk ! Kenn dunu manq ! » ; « Sonn nan, tàyyi nan ! » ; « Senegaal metti na ! » ; « Yoon amatu fi yoon ! » ; « Ku wax ñu ni la ràpp, tëj ci kaso bi ! » ; « Bàyyileen Gii Maryiis Saañaa ak i ñoñam ci nim gën a gaawe ! » Kàddu yii ñoo gënoon fés ci doxu-ñaxtu bi kurél giñ duppe Noo lànk amaloon. Ndege, mbooloo mu takkoo nii, gëj na fee am. Aar li nu bokk mi doon kaas mbirum petorool beek gaas bi sax, amu ko woon. Muy lu jar a bàyyi xel. Lu xew ba Senegaal mettee nii ? Fan lañ dugal xaalisu réew mi ? Ana milyaar yi Maki lebi woon bitim-réew ak ci bànki àddina sépp ? Mbaa du danoo nekk ci joyyantib-koom te kenn sañu koo wax ?
Nguur gi, yokkuteg petorool bi lay taafantoo. Waaye, loolu du wax ndax fi  mu ne nii barigo bi 60 dolaar lay jar te ca jamonoy Ablaay Wàdd yéegoon na ba 120 dolaar te taxul woon yokkute am. Ablaay Wàdd dafa aaroon Senelec, dimbalee ko 120 milyaar ngir mbëj gi bañ a yokku. Kon, wax ji wax ji mooy, nguuru Maki Sàll amatul dërëm.
Num mën a nekke ?
Doxalinu cuune, càcc, ger ak salfaañe xaalisu réew mi moo ko yóbbe tolof-tolof yim nekke. Fi mu waroon a def alal ji la ko deful. Luy TER ? 30 kilomet kese, nga xëpp ci 600 milyaar. Te iniwérsite bu baax di jar 90 walla 100 milyaar rekk ; loppitaanu Tuubaa 40 milyaar kese doyoon na ci. Dëkki kow yaa ngi jooy dispañseer, beykat yi sonn, sàmm yi waxi noppi. Luy PUDC ? Luy Bourse familiale ? Bala maa dee ñu naan dem nañ ci àll bi, def fa benn raŋ-raŋ, añs. Te sax, loolu du lu bees. Ablaay Wàdd amoon na fi dàkkental bum joxoon Abdu Juuf ak soxnaam Elisabet Juuf : Muse fooraas ak Madam muleŋ. Ablaay Wàdd ci boppam bi mu faloo, sosoon na fi PNIR, te loolook PUDC benn la rekk. Jarul réy làmmiñ. Yu ñàkk solo yooyu, diy weccet, jarul a woote xumbal ba ciy tëgg sabar. Bourse familiale du lenn lu dul ab sarax. Waaw, 40 milyaar nga séddale koy nit, ku nekk nga jox ko juröomi junni, mu saqami jàllale, toogaat tuuti xiif. At mu nekk nga nar ko jàppe noonu, di ci génne 40 milyaar di yàq te kenn du ci suturlu. Boo defaroon mbey mi, sàmm gi ak nàpp gi, ku nekk am ci lum jàpp, mënal boppam ak njabootam, ndax gënul woon ? Gaa ñi, seen gis-gis a soriwul rekk ; li ñu tal kay, mooy noos ak a gundaandaat, fàtte ni 100 nit yoo jël 40 yi amaguñu mbëj te yit xiif a ngiy bëgg a rey 1 500 000 doom-aadama. Li am ba des mooy ne, dañu fowe xaalisu askan wi.
Léegi, nag, tollu nañ foo xam ne, ñépp a leen mere, jéppi leen. Rawati-na bi kàngami APR yi nekkee ci tele yeek rajo yiy xastante. Njiitu-réew mi ne cell, yoon fatt i noppam, muur i bëtam, bank i loxoom. Buñ jógee, naan koom gaa ngi yokku, àgg na sax ba 7 %. Koom gi yokku, askan wiy sonn : ay waxi seytaane doŋŋ !
Yaa ngi yokk dund gi te yokkoo benn yoon peyoor yi ; nga bëgg wax ne réew maa ngi dox. Kan lay doxal ? Xanaa ñu mel ni Sonatel, isini simoŋ yi ak bànk yi. Te yooyu yépp, Tubaab yee leen moom. Moo, ndax mbey mi yokku na ? Sàmm gi, nag ?  Ndax napp gaa ngi joxe ci miim réew ? Njàng mi, nag ? Ndax gone yi am nañu xéy ? Ku waxal Yàlla, dinga ne déedéet. Kon liy dox kan lay doxal ? Ay Tubaab yu xonq cuy ? Coono bin nekke, nguur gee nu ko teg. Moone de, Bànk-Monjaal aartu woon na leen.
Am nay xeltukat yu jàpp ne Bànk-Monjaal daf nuy noot. Déedéet. Demewul noonu. Moom kay, jamono jii, daf nuy dimbali. Dafa di, sunuy njiit ñoo wowle. Ndege, bi nguur gi taxawee ne day def 600i milyaar ci TER bi, Bànk-Monjaal dafa ne déet, waa nguur gi ne ko « Noo moom sunu bopp ». Ñu ne dañuy defar otorut Ilaa-Tuubaa, mu neeti leen jaru ko, baaxul ci koom-koomu réew mi, ñu dëgërati bopp.  Daaw, Maki lebi xaalis bu bare, Bànk-Monjaal ne leen nañ denc boog xaaj bi ba 2019, Aamadu Ba ne leen noo moom sunu alal, lu nu neex lanu ciy def. Yedd nañ nu, aartu nu ngir nu xam ni naal yi baaxul. Ñoom, nag, duñ ci boole wax ju bare. Buñ la teree nga të, dañ lay bàyyi, di la seetaan ba nga këmmal – këmmal mooy tële ci wàllu koom – ba amatoo loo feye liggéeykat yi. Bu loolu amee nag, doo def lu dul sàkkuji ndimmal Bànk-Monjaal. Foofu la Senegaal tollu. Tàllal na loxo, ñu ne ko wax naa ba sonn nga dëgër bopp, léegi nag dangay def li ma lay sant, mu neex la ak mu naqari la. Ndege, goneg mbóoya, dees na ko xaar ci taatu ndaa li ; te nag, àgg nan ci taatu ndaa li.
Cib joyyantib-koom lan nekk. Maanaam, Bànk-Monjaal danoo xàllal ñaari yoon. Wu njëkk wi mooy : yokkal sa xaalis. Te nag, nguur naka lay yokke xaalisam lu-dul yokk simoŋ, yokk esãs, yokk peyaasu Ila-Touba, yokk peyaasu tali Kàmbéréen bu bees bi, yokk leneen ak leneen ?
Weneen yoon wi mooy : fexe leen ba wàññi depaas yi . Bànk-Monjaal, nag, du la ne wàññil lii, walla laa. Moom daal, da la naan wàññil lu tollu nii. Yaay seetal sa bopp nooy def. Looloo taxoon nguur gi ne day tëj 32i àmbasaad ak i asãs ngir sakkanal. Kon, bu kenn tuumaal Bànk-Monjaal. Lu jiin Njaag a, te sunu njiit yeey Njaag. Bànk-Monjaal da lay xelal, boo nangoo baax na, boo bañee mu xaar ba nga tële, mu duma la duma yu metti ni mu ko fi defe woon Geres ak Arsaantin. Moom kay, bu yeboo askan wi dee, sonn, xiif, mar : yoonam nekku ci.  Li ko ñor mooy naŋ ko delloo xaalisam rekk.
Noonu, yookute njëg yi, day fekksi wàññi yi.  Boo boolee loolu nag, moo lay jox joyyantib-koom. Sikk amul ci ne nguur gi dafa ndóol ba mujjee sàkkuji ndimbal ci Bànk-Monjaal mi ko aartu woon mu lànk.
Nu jeexale ci bor bi.
Senegaal, 82 milyaar lay fey ci bor weer wu dee, nga teg ci 80 milyaar yi muy fey liggéeykati nguur gi, muy 160 milyaar weer wu nekk. Mu ngi mel ni, ngay feyyeku 120 000 FCFA, di depaasoo 160 000 FCFA. Ndax dinga mucc ciy bor ? Mukk ! Réew mi amul xaalis, xanaa nu dem Jamñaajo sullee ko fa.
Yoonu yokkute la nu Maki Sàll digoon. Waaye li leer ba leer mooy ne  réew mi ci yoonu yàqute
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Lu waay xamadi xamadi xam ne Maki Sàll mooy Njiitu-réew mi. Waaw, ne askan wee ko fal ci atum 2012. Bi mu toogeek léegi nag, lu bari la dig askan wi. Waaye mel na ne bi ci ëppal solo askan wi mooy ñaari màndaa yi mu waatoon ne moom lay toog ci jal bi. Ci kow loolu, am nañu seen xel tàmbalee tey, ñu naan ngóor sii niruwul ku nar a sàmm ay kàddoom. Ba tax na LU DEFU WAXU jóg def ay jéego fekki ñenn ci askan wi ngir ñu wax seen xalaat ci ci mbir mi. 
Juróom lañu te ku ci nekk lii lan la laaj :
Asalaamalekum Mamadu Jóob, jaaykat nga ci daara ju kawe jii di Gastoŋ Berse, maa ngi tudd Xari Njaay di ab taskatu xibaar ci LU DEFU WAXU.
Luy sa xalaat ci coowal ñetteelu màndaawu Maki Sàll bi ?
« Maalekum salaam soxna si. Waaw, man de li ma xalaat ci ñetteelu màndaa bi, ragal pàrteem tas moo tax Maki Sàll ñemewu cee wax lu leer. Fi mu ne nii bu nee du wut ñetteelu màndaa ku ne dina jéem a wut fu mu aw. Te loolu du baax ci nguuram. Te yit, niñ fi doon coowe Karim Wàdd ak Xalifa Sàll la ko mbamb nar a toppe. Senegale yee mel noonu, kenn mënuleen a tere coow te jamono jii ñetteelu màndaa xew. »
Mamadu Jóob, jaaykat Iniwérsite Gastoŋ Berse
Mareem Sog, di ndongo ci daara ju kawe jii di Gastoŋ Berse nii la gise mbir mi :
«Ci sama gis-gis, ñetteelu màndaawu Maki Sàll waroon naa mën a nekk ci kow doomi-réew mi bég ci moom. Waaye fi mu tollu nii de, ñi ëpp ci ñoom rafetluwuńu liggéeyam. Ba tax na bu nee day laaj ñetteelu màndaa, coow ak fitna rekk la fiy indi. Abdulaay Wàdd jéemoon na ko ci 23eelu fan ci weeru suweŋ 2012 ngir teg fi doomam te mujjul a àntu. Man coow li ne kurr ci ñetteelu màndaa bi loolu rekk la may fàttali, du leneen.»
Mareem Sog, ndongo ci iniwérsite Gastoŋ Berse
 
Ngiraan Njaay ndongo ci Gastoŋ Berse : «Ci sama xalaat bu gàtt, jàpp naa ne ñaari màndaa doy nan sëkk ndax dara la fi deful bi mu toogee ci jal beek tey. Ndax jamono jii yaakaar naa ne réew mi soxla na leneen lu-dul ay TER walla ay kër yoo xam ne du  ñëpp a am dooley dëkk fa. Naam mbébétam ci réew mi rafet na waaye na may ñeneen ñu wane seen mënin ndax kat nguur noonu lay doxe,  mënoo loo sumb rekk eggale ko.»
Ngiraan Njaay, ndongo ci iniwérsite Gastoŋ Berse   
 
Moktaar Jàllo, eñseñeer ci wàllu soŋ : « Coowal ñetteelu màndaa bi bari na lool. Waaye lépp Njiitu-réew mee ko waral. Ndax keroog ba muy jàkkaarlook askan wi ca 31elu fan ci weeru desàmbar 2019, la waroon a wax lu leer. Waaye defu ko, mu mel ni yëf yi ńoru ko. Fi mu ne nii gën na noo réeral. Li ci des mooy ñaan Yàlla mu delloosi xelam ba mu yem ci ñaari màndaa yi ko àtte ndeyu réew mi may. Su ko defulee, réew mi dina yëngu te loolu kenn ñaanu ko Yàlla.»
Moktaar Jàllo, eñseñeer 
 
Paap Aamadu Siise, minise almiñom : « Netteelu màndaa, yaakaar naa ne mën naa war a ne. Ndax, keneen ku ńu fal it day sumb liggéey bu bees. Te su nu waxantee dëgg, gisuma ku fi mën a wuutu Maki Sàll. Kon li gën mooy mu def ñetteelu màndaa ngir yeggale liggéey bi mu tàmbali ci atum 2012.»
Paap Aamadu Siise, minise almiñom
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Xaar bi yàggoon na, xeex bi metti lool, coow li ne kurr, saf sàpp ci Farãs ak Njiiti-réewi Afrig sowu-jant yi. “CFA, na fi jóg !”, “Farãs ca xaj !”, “Danu bëgg a moom sunu bopp, yilif sunu weccit !”… Kàddu yii ñoo gënoon a fés ci xeex bi way-moomeel yi, ñu bare ci xeltukati Afrig yi, aji-xam koom-koom yi ak ñenn ci kujje yi, sumboon ngir jële fi CFA bi. Seen mébét mooy dog buumu-njaam gi Farãs ak dunguroom yi nuy jiite takkal Afrig, boole réewi Afrig yi, bennal weccit wi ngir dooleel seeni koom-koom. Bi njiiti CEDEAO yi demee ba sës, dañoo amal am ndaje ca Abujaa, ci 29eelu bés, weeru sulyet. Ci lañ jëloon ndogal ni dinañ sàkk weccit wu bees ngir mu wuutu fi CFA bi ci atum 2020, te muy ECO. Turu xaalis bi nag, ab gàttal la ñeel turu CEDEAO ci àngale : ECOWAS. Kon, dañu jël “ECO” bi, bàyyi “WAS” bi. Lu jiitu loolu, nag, jotoon nañ fee nas i naal yu ni mel ay yooni-yoon ci atum2003, 2005, 2009 ak 2015.  Waaye, naal yépp a lajjoon, tàbbi géej. Bu dee ñenn ñi dese woon nañ as tuut ci yaakaar, ñi ci ëpp yàqi woon nañ bu yàgg. Waaye, bi Emmanuel Macron (Njiitu)réewum Farãs) ak Alassane Ouattara (Njiitu-réewum Kodiwaar te jiitewaale kurélu UEMOA) yëglee keroog, ci bésu 21 desàmbar, ne ECO bi dina wuutu CFA bi ci atum 2020, ci la gaa ñi xam ne kat, bii yoon du ay caaxaan. Wànte, nag, bu dee am na ñuy rafetlu naal bi, ñu bare seen xel dafa teey ci mbir mi. Mu mel ni am na luy ñuul ci soow mi.
Alassane Ouattara moo jëkk a biral xibaar bi keroog bi ko Emmanuel Macron ganejee Kodiwaar. Kàddu yii la rotaloon :
« Nun, njiiti réewi UEMOA yi, déggoo nanu ci ne dinan soppi CFA bi ci ñetti anam : bi ci jiitu mooy tur wi, léegi ECO la xaalis biy tudd. Ñaareel bi mooy ne, dootunu bàyyi sunu xaaju denceefi weccekaay (réserves de change) ci gafag Farãs te dinan tëj ndencefalub liggéey (compte d’opération) ba ca Farãs. Ñetteel bi mooy ne dinañ jële bépp ndawu Farãs ci ndajem-caytu yi ñeel bérébi liggéeyukaayi UEMOA yi. »
Bi mu noppee, Emmanuel Macron da cee toftal kàddu yii :
« CFA bi jur na fi coow lu bare ba ñu ciy tuumaal Farãs ñeel taxawaayam biir Afrig. Bu dee lool la, nan leen dog buum yi ! Nan am fit ak sañ-sañu ànd liggéey, te muy liggéey bu tegu ci ngor ak yemoo. Farãs amul dara lu muy nëbb […] te maa ngi ànd ak mbégte di dëggal waxi Alassane Ouattara yi, di rafetlu coppite yu réy yii.”
Kii di Bruno Le Maire, jawriñu Farãs jiñ dénk koom-koom geek ngurd mi, lii la wax ci RFI :
“ [coppite gi] ci ndoorteelu weeru saŋwiyee la war a door. Nguur gu ci nekk bu la neexee nga jëlsi, fii ci Frãs say denceefi weccekaay saa bu la soobee. Waaye, dina tëj ndencefal boobu ci atum 2020 ngir réewi CEDEAO moom seen bopp ci fànn googu.” (http://www.rfi.fr/afrique/20191221-macron-ouattara-annonce-remplacement-franc-cfa-afrique-ouest-eco)
Waaye, boroom xam-xam yi juyoo nañ ci njariñu ECO bi ci koom-koomi réewi yi koy jëfandikoo ak ci dundinu askan wiy yeewoo ci biir CEDEAO, rawatina 8 réew yiy jëfandikoo CFA jamono jii te lëkkaloo ceek Frãs. Ñiy layal Eco bi nee ñu dina yombal njënd meek njaay mi, yombal yónnee xaalis bi, muy ndimbal ci 385 milyoŋi doomi-Aadama yiy dund biir CEDEAO.
Kako Nubukpo, aji-xam koom-koom la, nekkoon jawriñ ca réewum Tógó te bokk ci ñi bind “Sortir l’Afrique de la servitude monétaire”, kàddu yii la ci rotal :
« ECO, lu baax la. Dina dooleel ànd beek booloo bi ci biir CEDEAO. Li ma ci ëppal solo mooy jàppalante gi ciy juddoo ñeel nafay réew yi koy bokk, bennoo biñ ci jublu ak xéy yi mu nar a jur…”
Sàmbaay Bàcc rekk…
Bees dégloo ñi ëpp ci aji-xam koom-koom yi, ECO ak CFA lenn rekk a leen wutale, muy tur.  Waaye Sàmbaay Bàcc rekk. Ndongo Sàmba Silla moom jàpp na ne kàdduy Alassane Ouattara yi waruñoo bett kenn ndax réewi UEMOA bëgguñoo dog buumu-njaam gi leen Frãs jénge. Biñ laajee Ndongo Sàmba Silla xalaatam ci ECO bi, lii la tontu :
« ECO bi ? Waaw. Dégg naa ñenn ñiy xeex CFA bi naan, nanu gaaw jël ECO bi, def ko sunu weccit. Waaye, ECO bi ci lajj lay mujj. Wolof dafa ne, ku ndóbin rey sa maam, foo séenatee lu ñuul daw. Man dama jàpp ne, CFA ak ECO ñoo yem kepp, benn baaxu ci.“(https://www.defuwaxu.com/2019/08/15/naareelu-xaaju-waxtaanu-mamadu-jallo-ak-ndongo-samba/?fbclid=IwAR16UAaDI_Rj2R7F3qBJ9aivDZTYR547kaHDEySDttO-01zcqhn5XYisQLQ)
Sanyade Okoli mi jiite Alpha African Advisory; moom, dafa ne :
“Bu dee njaay mi mënta jéggi digi réew yi ndax duwaan yu bare, ndax mënees na wax waxi bennal weccit wi ci biir CEDEAO?” (https://www.bbc.com/afrique/region-48911056)
Kii di Nathalie Yamb mi nguuru Kodiwaar dàqoon ni xaj gannaaw kàddu ya mu waxoon ca Sotchie (Riisi) dafa jàpp ne li Macron ak Alassane Ouattara wax ay paccal-forox la, di naxee-mbaay bu bir. Nee na sax, “UEMOA dafa yàq naalub CEDEAO”. 
Ndege, jamono jii, am nañ 8 xeeti weccit ci biir réewi CEDEAO : Cédi, Dalasi, Dolaar bu Liberiyaa, Escudo bu Kap-Veer, Franc bu Gine, Leone, Naira ak CFA bi 8 réewi UEMOA yi bokk. Ci 8 xeeti xaalis yooyu, lëkkalees na 2 yi ci Euro bi, CFA (déggoob desâmbar 1973 ak Frãs ñeel weccit) ak  Escudo bu Kap-Veer (déggoob Purtugaal bu màrs 1998).
Njiiti CEDEAO yi déggoo woon nañu ci bokk weccit, te muy ECO. Waaye, mel na ni Alassane Ouattara ak UEMOA bim jiite dañoo nar a xajamal naal boobu. Ndax réew mu ci mel ni Niseryaa àndagul ci naal bu yees bii. Moom mi nga xam ne amul genn buumu-njaam gu ko booleek Frãs, day moytoo dugg ci guta. Njiit ma fa nekk, Muhamed Buhari lii la wax :
“Li nu doon, nun Niseryaa, réew mi ëpp doole ci wàllu koom-koom biir Afrig ak lin fi ëppale askan moo tax mënunoo jékki rekk sóobu ciy déggoo yu leerul te jokkoowun ceek ñin ci war a waxal.” Maanaam, day teey ci mbir mi ba mu leer ko ni du yàqal dara Niseryaa mi dul caaxaane moomeelu boppam.
Bu dee Senegaal, nag, Pr Séex Umar Jaañ mi xam-xamam màcc ci wàllu koom-koom dafa ne :
«Lii [ECO bi] ab jéyya ju réy la ! Te buñ tàmbalee jëfandikoo ECO bi Senegaal du ci jële dara.» (https://www.seneweb.com/news/Politique/du-franc-cfa-a-l-rsquo-eco-laquo-c rsquo_n_304412.html)
Dees na ko topp.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Li ñu doon laam-laame mujje naa am dëggëntaan. Njëgu kuraŋ bi yokku na li ko dale dibéer, 1eelu fan, ci weeru desàmbar 2019. Njiitu Senelec ci boppam, Paap Demba Bitéy, moo ko xamle keroog cim ndajeem ak taskati xibaar yi. Li waral yokkute gi, nag, ciy waxam, moo di ne Senelec dafa ñàkk lu tollu ci 12,191 milyaar CFA ci ñetti weer yi weesu. Muy xaalis bu takku.
Paap Demba Bitéy yokk ci ne :
«Xaalis boobu mi ngi méngook yokkute 26,3% ci njëgu kuraŋ bi. Woggantib 1eelu fan ci weeru desàmbaar bi ci 6% rekk lay yem, 20,3% yi ci des, nguur gee koy dékku. »
Njiitu Senelec li nee na yit yokkute gi du jural Senelec benn ngañaay. Rax-ci-dolli, jéem naa setal nguur gi. Ndax dafa ne, « nguurug Senegaal mësul a nangu ñu tëb rekk yokk njëgu kuraŋ bi. Moo tax mu doon def kéem-kàttanam ngir xettali askan wi, di ci dugal xaalisam.  Dimbalee na Senelec 316,342 milyaar CFA ci at yii weesu ngir rekk njëgu kuraŋ bi bañ a yokku ». Waaye, nee na bii yoon yokkute gi mënta ñàkk. Dafa di sax, réew yi féete Afrig sowu-jant yépp a ngi yokk. Te yit, lii du guléet, ndax bu yàggul dara, lu ni mel amoon na fi. Kilyaan yi mënoon nañ fee gëen a sonn bu ci nguur gi jàppul woon, ci li Bitéy wax ba tey. Ndax, ñoom, 2,462 milyaar kese lañuy fey, yemook 6% yi mu waxoon.
Sëñ Bitéy teg ci ne nguur gi baal na njariñaafon yi 0,7 FCFA yi mu leen waroon a dagg ngir defare ko kuraŋu dëkki kow yi (redevance d’électrification rurale – RER) li ko dale 2016 ba nëgëni-sii.
Xamle na yit ne, yokkute gi ci faktiiri sàŋwiyee 2020 yi lay doore ñeel ñiy fey weer ba weer, ak féewaryee 2020 ñeel ñiy fey ñaari weer yu nekk.
Paap Demba Bitéy wax na ne néew-ji-doole yi nga xam ni seen lim mi ngi tollu ci 611.203 boroom-kër, maanaam 54% – téeméeri nit yoo jël, juróom-fukki yi ak ñeent duñu yëg yokkute gi.
Masoxna Kan, njiitu SOS Consommateurs (mbootaay la, di sàmm àqi njariñaafon yi) moom, Maxtaar Siise la tontu ci rajo RFM, daldi ne :
« Li Maxtaar Siise, jawriñ jiñ dénk laf gi, wax, bett nanu. Bu ko neexee jàppale njiitu Senelec, waaye bum nu jàppe ay dof, bumu jéem a fowe xeli askan wi. Dafa ne, nguur gi du masin buy fiir fenkat. Naam, waaye nguur gi day jëfandikoo kurél yu mel ni Senelec ngir sos ay feni nguur te loolu, mën nan ko firndéel. Li Paap Demba Bitéy wax yépp dara du ci dëgg. Bi ci jiitu, dafa ne, yokkute njëgu petorool bi ci àddina si moo waral depaasu Senelec yokku, mu am pertmaa. Loolu du dëgg. Ku dem ci anternet bi, dinga gis ne li mu wax yenuwul maanaa. Nee na ci atum 2016 réew yu bari yi wër Senegaal dañoo amoon ay jafe-jafe ndax yokkute njëgu petorool bi. Du dëgg. Ci atum 2016, njëg li wàccoon na ba 30 dolaar te, jamono jii, mi ngi tollu ci diggante 58 à 60 dolaar. Te sax, njëg loolu, petorool biñ war a jaay weeru saŋwiyee la ñeel, jotewul daraak li xew tey. Atum 2014 la njëg li tàmbalee wàcc, bindoon nanu sax nguur gi xamal ko ne dafa war a wàññi esãs bi ak kuraŋ bi, lu mu tuuti tuuti, téeméer bu nekk fanweer, 30%. Kon, bu kenn taafantoo petorool bi. Li mu wax ne nguur gi jox na ko Senelec amul, lan a ko firndeel ? Nee ñu nguur gi dina joxe 10i milyaar, askan wi joxe 2i milyaar. Waaye loolu teguwul fenn. Njàngaan li gën a ndaw mën na firndeel li may wax. Depaasu Senelec bi dafa yokku, waaye loolu taxul kuraŋ bi war a yokku. 611.203i doom-aadama yi ñu ne bokkuñu ci yokk gi ana ñu ? Nan wone fu seen tur nekk ni ko Aar li nu bokk laajee. Te sax, naka lees di xame kan moo néew doole ak kan moo néewul doole ? Xanaa du ñéppay jëfandikoo kuraŋ? Ana firnde yi ? Ay waxi kasaw-kasaw la ! Li am ba des moo di ne liggéeykati Senelec yi duñu fey kuraŋ. Lu tax ?  Waxoon nañu fi tamit ne dinañu wàññi at mu nekk 3i milyaar te defuñu ci dara. »
Kàddu yooyu la Masoxna Kan rotaloon ci RFM keroog biñ siiwalee yokkute gi.
Ci atum 2009, ay këri-gëstu yu mag amaloon nañ fiy njàngat ñeel doxalinu Senelec, daldi digal nguur gi mu tas ko, def ko ñetti pàcc : njuréef li, dem ak dikk gi ak céddale gi. Boroom xam-xam yi bindoon loolu noon nañu benn « holding » moo leen war a bokk yilif. Nguur gi defu ko te ba leégi waxul lu tax.
Liggéeykati Senelec yi dañoo war a fey kuraŋ ni ñépp. Ak ni ñu yi baree, bu dee duñu fey, funu jëm ?
Paap Demba Bitéy nee na tamit gornmaa bi yoreel na Senelec 250 milyaar. Waaye ana kan la nguur gi ameelul bor ?
Li mu bànk a tax muy koppartu, yokk mburu, esãs, simaŋ, kàrta giriis ak permi añs.
Gormaa buy àddu-kalpe doy na waar !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Dige géej, téere kilib bii Séex Aliyu Ndaw di door a génne, OSAD mi Soxna Aram Faal jiite moo ko móol ci atum 2019. Du guléet Séex Ndaw di bind kilib ci wolof, Dige géej mooy ñetteelam, ginnaaw Guy Njulli ak Bokk Afrig.
Ca njalbéen ga, dañu ko waroon a dawal Soraano ngir ñu bare mën ko faa seetaani. Jamono jooju, Usmaan Jaxatee nekkoon njiitu tiyaatar bi. Mujj gi mu jóge fa, dellu UCAD, kenn toppatootul kilibu Séex Ndaw bi, mu nelaw fa diirub daanaka fukki at ak ñaar laata boroom di ko nangu ngir móol-lu ko. Kon mën nañoo wax ne yàgg na yoon.
Waaye teewul Dige géej mel ni lu bees ndax nekkinu doomi-Afrig yaa ngiy wéy di tar te su dee tukkib nëbbu rekk mel na ni tey la Waalo gën a aay.
Léegi nag, nan xuus tuuti ci biir gaal gi walla boog ci biir téere bi…
« Dige ». Baat bu diis la ci gor. « Géej » nag moom, kumpa la ba jéex ndax, ni ko Séex waxe, «ndox mu ne màww ba fu bët yem doy na kéemtaan».
Fii nag, dige bi ci diggante boroom gaal gi laak «kurélu ay xarit neen, yàgg a ànd» bala lii di xew, boroom gaal gi war leen a yóbbu Espaañ. Kiy lijjanti mbir mi Saamelo la tudd. Kon, dige bile yaakaar a ko lal. Yaakaaru ñépp ñi ko séq : rëcc takk-der yi ba yegg fa nga jëm te benn bakkan du rot ci yoon wi, Yàlla musal leen it ci balaay Géej-Mbàmbulaan yi ; jéggi géej, yegg fa nga jëm, ngir ëllëg gu tane, ndax «toog ci sa wetu way-jur te yoroo loo leen yoree amul njariñ». Te wax dëgg Yàlla, «fàww doomu-aadama tukki ndax jekkeedi la nit moom. Bàyyimaa yelloo toog benn béréb…» Tukkib nëbbu nag, moo lëmbe dëkki Afrig yi, seeniy ndaw jàpp ne jël gaal, jéggi géej rekk a mën a soppi seen dundin.
Waaye ñu baree-bari ciy ñàkk seen bakkan.
Ndax tukki bi ñuy waajal ci Dige géej dina àntu ? Nu muy deme ? Ñaari baati wolof yii Sëriñ Séex Ndaw taqale lan lañu ëmb ?
Ci loolu lañu bëgg a tontu,  waaye bala nu ciy sori nu wax leen kan mooy fentkat bi.
Séex Aliyu Ndaw, bindkat la bu yatt xalimaam ngir joxe xalaatam ci doxinu àddina si, wax tamit naka lees war a saafaraa jafe-jafey réewum Senegaal.
Ñépp xam nañu ne bindkat bu xareñ la, baaxe nuy téere yu am solo. Nu fàttali leen tuuti ci jaar-jaaram.
Séex Aliyu Ndaw bind na téere yu bari ci làkku tubaab, ñu gën cee ràññee L’exil d’Alboury ; nekkoon na yit jàngalekatu àngale. Ciy ati 60, bokkoon na ci ”Groupe de Grenoble” – kurél gu doon jéem  a suqali làmmiñi réew mi – mook ñoomin Asan Silla, Masàmba Sare ak Saaliyu Kànji ak it Ablaay Wàdd mi fi doonoon njiitu réewum Senegaal. Séex Aliyu Ndaw dafa teel a nànd ne làkku tubaab danga koy jàng ngir am i lijaasa doŋŋ waaye doo nangu mu lay miirloo ba nga xeeb sa bopp. Teel naa seetlu tamit, foofa ca Grenoble, ne xonq-nopp «amul kóllëre te jikko miikar la yor.»
Ci gis-gisam, ”Nun doomi-Afrig yi, ci sunuy làmmiñ lanu war a bind” ndax, ni ko Séex Anta Jóob waxe, «làkku jaambur mën nga koo macc mu neex lool ni tàngal waaye doo ci tàqamtiku». Kon mën nanoo jàpp ne Séex Aliyu Ndaw, lii book na ci li tax mu dëddu làkku doxandéem yi, fas-yéene gën a jox làmmiñ wi mu nàmp gëddam.
Nanu xuus nag léegi ci gaal gi, ni nu ko dige woon ci kow.
Usmaan ak i xaritam, ay ndaw, ñoo gise, waxtaan, jàpp ne seen wërsëg nekkul Senegaal, ñu ne dinañu ko toppi ba bitim-réew, daldi jël gaal, te xam xéll ne yoon da koy tere te caaxaanu ci. «Li leen jëkk a yëkkati mooy daw toroxte, war di faj soxla mu të la ticc. Mënaloo sa bopp, mënaloo say way-jur. Kon foo dégg teraanga te mu wóor la ne da lay yewwi, jublu fa rekk ngay def.» Dafa fekk nag du lu yomb, nit ki mën na cee ñàkk bakkanam. Waaye du ko teree bàyyi lépp song géej gi ndax rekk ni yaakaar ame doole.
Moo tax, tukki bi ñu xumtoo ba sóobu géej wex na xàtt ci ñoom : tukki bii, duñ ko fàtte ba mukk. Metit wu tar, ngëlén lu raglu, neer, feebar, ceeb bu lóor, siddit yu jóg, tiitaange, xuloo, tamante dëmm, wax ju ñaaw, réccu añs. Loolu lépp ci biir gaal gi. Te boroom gaal gi, moom, nanguwu cee yéy yàbbi. Daanaka bi ñuy waaj a yegg lay door a aartu way-tukki yi ak a xëbëlaate. Ci gàttal, tukki bi dem na ba «fésal loo xam ni bokkul ci seen jikko». Coono ba ñu daj ci biir gaal gee gën a metti lépp la ñu masoon a daj.
Njabooti way-tukki yi tamit jaaxle nañu. Abi, soxnay Usmaan, di jigéen-ju-wérul, yaakaar rekk a ko tax a bàyyi jëkkëram mu dem ngir bu delsee mën a «faj gàcce».
Kiy jàng Dige géej dinay faral di dajeek baatu yaakaar : ”du lenn lu-dul yaakaar” ”yaakaar yaatal wërsëg”, ”xanaa yaakaar rekk”.
Xéy-na ku nekk bey na waaram ci dige bi, waaye ndax yaakaar ji yàkkeekuwul ? Ak lu mënti am, Usmaan ak i ñoñam, ay xale yu war a am xéy lañu, war a mënal seen bopp itam wànte tële lépp a leen tax a bëgg a dumóoyu seen réew. Su gornmaa bi jàppale woon ndawi réewam, fullaal leen, jox leen seen gëdd, dina néew ñuy gedd Senegaal di jaay seen bakkan. Bëgguñoo dee waaye dee moo leen gënal gàcce.
Fii nag, Séex Aliyu Ndaw mi ngi wane lu bon liy tukkib nëbbu mën a jural aw askan waaye it ni sunu njiit yi sàggane ba seeni doom di jéggaani bànneex. Mu may fàttali woyu ndaanaan boobu ñu naan Xaar Mbay Majaaga : « Waaw, xale yi muñleen, ku leen juroon yërëm leen ». Séex Aliyu Ndaw de, bindkat la, xalimaam lay wonee yërmandeem ci askan wi, di ko ci jàppale. Ndax kilifa yiy dogal diñañ ko dégg ? Doon na ci baax lool ; aw askan, ay ndawam ñooy ëllëgam. Kenn warul saax-saaxe sa ëllëg.
Dige géej, Séex Aliyu NDAW (166 xët), OSAD 2019, 5000 CFA
Ku bëgg a jënd téere bi : 
www.osad.sn.com
Walla : 00 221 77 646 50 18
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Keroog, àjjuma 27eelufan ci weeru sàttumbar, atum 2019,ba ñuy ubbi Masaalikul Jinaan, jullit yépp a bégoon, rawatina murid yi. Bégoon nañ ba, foo nattoon seen mbégte rekk, mu romb koy dem. Ndaxte, kat, wëliis li jumaa ji doon ab jaamukaayu Yàlla, Sunu Boroom, Masaalikul Jinaan dafa dib sag ci mboolem jullit ngireeni mu réye te yànj, kaar. Moom kay, guléet ñu gis fi jumaa ju ni mel ci Afrig sowu-jant ba mu daj. Te, nag, lépp li ko jëmmal mi ngi jóge ci  ñaqi doomi réew mi, ci seeni xalaat, ci seen alal ak ci seen doole.  Bu amee yit ay doxandéem yu ci dugal seen loxo, bariwuñu, te fay nañ leen liñ ci liggéey ba mu mat sëkk. Li ci ëpp, nag, Tuuba la jóge. 
Waaye ubbite boobu, daa am leneen lu mu jur ci wàllu politig, mu di juboob  Abdulaay Wàdd mi fi jiite woon réew mi ak Maki Sàll mi toog tey ci jal bi.
Kenn umplewul li dox ci diggante ñaar ñooñu, muy diggante baay ak doom.  Ñu ngiy fàttaliku ba Maki Sàll di génn PDS, ginnaaw ba ñu ko fa bunduxutaalee ndax joteem ak Karim Wàdd. Mu jóge fa taxawal parteem tudde ko APR, utali nit ñi, bokk ca joŋanteb atum 2012 ngir doon ñeenteelu njiitu réewum Senegaal. Ba Maki Sàll gàddoo ndam loolu ba léegi nag, diggante ñaari politiseŋ yi daanaka at mu jàll mu gën a ñagas. Noonu, ba Maki jàpplu doomu Ablaay Wàdd ji, Karim Wàdd, yoon daldi koy nëbb jant bi ñetti at. Ci mujjantal gi, ñu génne ko, gàddaayloo ko ngir rekk mu bañatee a bokk cib joŋanteb fii ci Senegaal. Ay at a ngi nii mu ne réewum Kataar, ñibbisi të ko. 
Digganteb ñaari kilifa yooyu nag, ku ne wax na ci ngir defaraat koo, rawatina njiiti diine yi, ñu gën cee ràññee Xalifay Murid yi fi jot a jaar. Ñenn ci njiiti réewi Afrig yi sax, ku ci mel ni Alfa Konde, xar nañ ci seen tànki tubéy ; waaye taxul diggante bi  defaru bay rattax.
Loolu lépp tax na, keroog ca ubbiteb Masaalikul Jinaan, kenn gëmewul woon maslaa yeek jàppante loxo yeek àndandoo bi ñaari kilifa yooyu nekkee, di saafoonte, di digante gisewaat ci ni mu gën a gaawe. Ca dëgg-dëgg, nit ñi yàgg nañoo ñaan lu ni mel am, waaye teewuleen woon a waaru.
Dëgg la, politiseŋ yi, dañu bariy feem, waaye nag, àndandoo Ablaay Wàdd beek Maki Sàll keroog, ñu dem bay lëngoo, ñépp la dawloo seen yaram, tooyal seen xol. Ci sunu gis-gis bu gàtt daal, mënees naa  am yaakaar ni juboo dëgg am na. Te nag, juboowu ñaari kàngam yooyu, war naa jur déggoo bu wóor fu bennoo mën a lalu, ba tax ñu mën jàpp ne, la jógge ca Masaalikul Jinaan lu taxaw la. 
Déggoo boobu, waxtaanu politig la, te ëllëgu Karim Wàdd – maanaam delluseem ak nekkinam ci réew mi, ak itam taxawaayam ci joŋante yiy ñëw – mooy li ci gën a soxal Wàdd. 
Su loolu lépp àntoo dinañu mën a wax ne Masaalikul Jinaan, ginnaaw li mu jur ci diine ji, di lu am a am solo, jur na it jàmm ak tawféex ci réew mi, tax na politiseŋ yi dakkal seen xulook seen ŋaayoo.
Waaye bu demewul noonu day rekk doon yaakaar ju tasati te ñépp dinañ ko naqarlu.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Dibéer, 29eelufan ci weeru sàttumbar 2019, la Xalifa Sàll gisaat jant bi ginnaaw bi ñu ko ko nëbbee ñaari ati Yàlla ak genn-wàll. Ñuŋ ko toppe woon tuuma yii di wuruj ak luubal xaalisu méeri bu Ndakaaru. Alal jooju, nag, nee ñu ciy daara la waroon a dem, maanaam ci njàngale mi. Keroog ba ko takk-der yi jàppee, coow li noon na kurr. Xalifa Sàll weddi tuuma yi ñu teg ci ndoddam li ba mu set wecc, lànk ba tëdd ci naaj wi, moom ak i ñoñam. Ñoom, ci seeni wax, Njiitu-réew mi, Maki Sàll ci boppam, moo sooke lépp. Nee nañu yit duggewu ko lenn lu dul bañ Xalifa Sàll bokk ci woteb njiitéefu réew mi ñu dégmaloon ci ndoorteelu 2019. Ndaxte, ba tey ci seeni wax, jamono jooju, Xalifa Sàll rekk a fi amoon dayo bi koy tax a wujje ak Maki, sañ koo diir mbagg. 
Naka noonu, Maki singali ko, kootoog yoon, ñuy lem ak a lemmi, di nos ak a nocci ba tëjlu ko ci atum 2017. Xalifa Sàll, nag, juróomi ati kaso la waroon a tëdd, teg ci ne waroon na fay Buur juróomi miliyoŋ ci sunuy koppar. Waaye, ñaari at ak génn-wàll rekk la jot a tëdd ñu bàyyi ko. Li sabab lu ni mel, nag, dese naa leer ci boppi askan wi. Ndege, am na ñu naan Maki da koo mujjee baal li ñu ko doon toppe ngir bëlde askan wi ko mere woon, mook rakkam Aliyu Sàll, ci coowal petarool li fi jiboon, fexe ba ñépp fàtte loolu. Ñeneen ñi jàpp ne waxtaan wi fi sëriñ Muntaxaa Mbàkke laloon ngir jubale Abdulaay Wàdd ak Maki Sàll ci ubbite jumaawu Masaalikul jinaan ji, moo waral lii lépp. 
Wànte, ak lu mu ci mënti doon, li wóor mooy ne Xalifa Sàll génn na. Te mbir mi mbégte mu réy a réy la jur ci doomi réew mépp. Rawatina nag ci ñi mu bokkal pàrti. Guddig keroog ga muy génn, foo sànni mbàttu ci Ndakaaru mu tag. Askan wi da ko teeru nib buur, gunge ko ba ci biir këram. Bu fa yemoon sax ñu ne waaw ; waaye gaa ñi am nañ meneen mébét. Dafa di, yaakaar la génnub kaso Xalifa Sàll bi meññloo ci xol yi. Waaw, yaakaar kañ ! Bu kenn fàtte ne ca njëlbéen ga, newoon nañu ne am na ci doomi-réew mi ñu gëm ne Xalifa Sàll rekk moo fi mën a jële Maki. Te yaakaar jooju mel na ni ñaari ati kaso yi dindiwuñ ko ci xoli farandoo Xalifa Sàll yi. Mënees na ni sax tey la Waalo gën a aay. Keroog bi ñu bàyyee Xalifa la ki ñu gën a ràññee ci àndandoom yi, Bàrtelemi Jaas, tàmbalee waajal joŋante njiitéefu-réew mi war a am ci atum 2024, ànd ceek fullaam ju mat sëkk. Moom sax xanaa daa fàtte ni Xalifa day door a génn ?  Li waral laaj bi du lenn lu dul ne sunu àtte ndeyu réew mayul ku yoon mës a tëj muy bokk ci joŋante woteb njiitéefu réew mi. Am da koo fàtte ? Naam sax Xalifa baal nañu ko waaye teewul ñu jot koo àtte ba teg ko ay daan. Kon li mu tëddoon Rëbës xaw na xajamal ay mbiram ci wàllu politig. Amaana looloo tax am ñu seen bopp xaw a tëju ba ñuy laaj lan mooy ëllëgu Xalifa Sàll ci géewu politig bi. Tontu ci du yomb waaye xel mënuta nangu ne Xalifa Abaabakar Sàll, newoon fi Meeru Ndakaaru te tàmbalee xeex ba muy gone gu ndaw, jeexal na ba fàww ci politigu Senegaal..
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Lan moo dal sunu mbokki réewum Afrig-bëj-Saalum ? Su ma nee ‘’mbokk’’, nit ñu ñuul ña fa fekk baax a may tax a wax. Nook nun benn lañu, koo ci ni woon tey diw mii Simbabwe la bokk walla Somali walla Niseryaa, kenn du la weddi. Ci lu amul benn werante, nooy nun, nun nooy ñoom. Nun ñépp la sunu der ñuul, sunuy aada doon daanaka benn, nu bokk jaar-jaar ndax ni nu Tubaab yi boolee metital, nangu sunu alal, jàppenu niy bàyyima. 
Moo tax jamono ja African National Congress (ANC) fippoo ci njiiteefu baay Nelson Mandelaa, ñuy xeex apartheid– doon boddikonte ci biir xeet bu yoon daganaloon – kenn bankul sa loxo di leen seetaan. Ni leen réewi Afrig yépp sotlee jarul di ci delsi ndax kenn wóor na ma ni fàttewu ko. Xanaa rekk fàttali askan wi ne fii ci Senegaal, muy woykat yi, di bindkat yi walla ñeneen, kenn desul ginnaaw. Dem nan sax ba lekool boo dugg gis ñu bind fa baat yii ci kow tablo bi, gone yiy janook moom bés bu Yàlla sàkk : L’apartheid est un crime contre l’humanité. 
Ci weeru awril 1994 la ANC dakkal apartheid, Mandelaa toog ci jal bi. Kon, bi buumu-njaam gi dogee Afrig-bëj-Saalum yàggul, ndax ci wàllu mboor (histoire) 20i at ak juroom du dara. Bi mu ko defee, doomi-Afrig yu bare jóge Senegaal gii mbaa Mosàmbig mbaa Kóngook Niseryaa wutali réew ma, fas-yéene faa daan seen doole.    Ñu bare ci ñoom, nag, dañoo jàngoon ba ni arr, am i lijaasa yu wóor, rawatina waa kër Robeer Mugaabe yi seen réew sësook réewum Afrig-bëj-saalum. Doomi-Afrig di Sidd, ñoom, dese woon nañoo xareñ ci lenn mbaa am xam-xam, ndax ci jamonoy apartheidTubaab yi bëgguñu woon seen njàng sore. Loolu daldi jur lii : doxandéem yu ñuul yiy am xéy, doomi-réew mi ci seen bopp di taxawaalu.  Looloo indi coow li, du leneen. 
 Teewul 10i at mbaa lu ko ëpp a ngii ñuy siis nit ñu ñuul ñi, di leen bóom, di lakk seeni bitig. Dañuy def yooyu ñaawteef, teg ciy fan mu mel ni du woon ñoom.  Waaye dangay jékki-jékki rekk dégg ne songaat nañu nit ñu ñuul ña ! Looloo fa xew fan yii weesu ba fukki doomi-aadama ñàkk fa seen bakkan.
Lu ni mel mi ngi tàmbali ci ndorteelu sàttumbar te ba tey jii ñu ngay wéy di song doxandéem yi bawoo Afrig. 
Siril Ramafoosa, njiitu réew ma, naqarlu na ko, teg ci ne congi aji-xeetale yi jaaduwul te xel mënu koo nangu. Waaye boo seetloo bu baax, yéex naa yéy yàbbi ci mbir mi. Am na sax ñuy joxoñ baaraamu-tuuma nguur gi ak kujje gi yépp, ni ñoom ci seen bopp ñooy ruux seenuw askan, muy def musiba yooyu.  Waaw, xanaa du ñoom ci seen bopp ñooy ndamoo li boddikonte dakk ci seen réew ? Kon, lu tax ñuy metital ay doom-aadama ndax li seen der ñuul, di leen rendi niy xari tabaski ? Àddina sépp a ngi teg i bëtam ci seeni ñaawteef. 
Ci kaw loolu, Buxaari miy njiitu Niseryaa fas-yéene woon na sol ay dàllam wutali réewum Afrig-bëj-Saalum toog ak naataangoom Ramafoosa, ñu jéem a saafara mbir mi. Gémmiñ bu waxul dëgg, wax fen : mbugël mi mënul a wéy. Waa Niseryaa tàmbali nañoo feyu. Naam, reyuñu kenn waaye ñu ngay yàq ay bérébi liggéeyukaay yu am maanaa yu ay doomi-réewum Afrig-bëj Saalum moom. Ci noonu la MTN (kurélu xaralay jokkalante gi ëpp doole ca dëkk ba) ak Shoprite – ñu mën koo méngaleek Auchan añs – tiitee ba tëjëndi yenn ci seeni bànqaas. 
Dëgg la, lu ëpp tuuru, waaye mer bay defante ak a tëj ay àmbasad, du saafara mbir mi. Nee ñu Niseryaaa ngiy waaj a génne ci dëkkam doomi- réewum Afrig-bëj-Saalum ya fa ne waaye loolu fajul dara. Li am solo mooy fexe ba Doomi Afrig yi jéem a booloo, di xàccandoo, di dóorandoo. Lu ko moy, sunuy sët dinañ nu mere, naan nun danoo xeeboon sunu bopp. 
Bu loolu weesoo, ndaje mu mag ñeel koom-koomu Afrig, door na ci 4u fan ci weeru sàttumbar ca Keep Taawun waaye Niseryaa dafa mujjee gedd, ne moo lànk du fa teew…
Lu mat tamit 600 ci ay doomam nangu nañoo dellu seen réew, 300 ci ñoom àgg nañ sax Niseryaa, bàyyi ginnaaw seen liggéey ak seen teraanga. 
Li xew tey réewum Baay Màndelaa, nag, mënees na ni luy raam la, jëm ci ñag bi ; te ku deful ndànk réewi Afrig yu bari diñañ topp ciy tànki reewum Afrig bëj-saalum, dal ci kow doxandéem yu ñuul yi fekk baax Afrig.
Am na benn boroom xam-xam bu ma ne lii lépp ba muy door démb la woon, tey soog a ñëw. Ci gis-gisam, ndajem Berleηci atum 1885, lu mat a bàyyi xel la. Ca la réewi Ërób yi ëppoon doole séddoo Afrig, ku nekk ñu ni la suuf sii yaa ko moom, nit ña fay yeewoo tamit yaa leen moom, lu la neex defal. Moo tax nuy noonoo ci sunu biir, ñi seen bopp xaw a woyof naan fii maa ko moom, ku fi bokkul ñëw di xëccook man, dinaa ko digaaleek yow. Njiiti réewi Afrig yi nga xam ni ay dunguru tubaab yi lañu lu jiin Njaag a te ñooy Njaag. Ndax taluñu dara lu dul dajale xaaliis ak nguuru. 
Ñaawtéef yii ak xeex bu tar bii mënees na koo tudde xeexu way-néew-ji-doole yi seen biir, muy li Silyuus Maleema naan : dungeen dégg mukk ci réewum Afrig-bëj-Saalum ñu ni dóor nañ fa ab Sinwaa walla nit ku weex tey taafantoo li mu amul kayit walla leneen. Maleema yokk na ci  sax ne ñi yaakaar ni dañoo bañ doomi Simbabwe walla Somali, daanaka seen bopp lañu bañ ndax li leen Tubaab yàgg a wax ne nit ku ñuul ak malaa yem, ñu dem ba gëm ko, képp ku ñu gis nga ñuul ni ñoom ñu dal ci sa kow.
Tabo Mbéki tamit, bi mu toogee ci jal bi def na kem-kàttanam ngir moytu réeroo bi jur lii. Ñu dàq ko, Sakob Zuma wuutu ko, di nag ku matadi daanaka ci faan yépp, di seetaan ñaawteef yi dem tey ba ëpp loxo.
Waaye mënees naa am yaakaar ne lu ni mel dootul am Sowaneesbuur ak Peretoryaa. Ramafosaa jéggalu na ciy naataangoom, ñépp di ci dégg te bu sàmmee kàddoom nguur gi dootul bank i loxoom bu ay sàmbaa-bóoy dee bóom ay doomi-Afrig di lakk seeni kër ak seeni bitig.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Waxtaan wii, ab tekki la ñeel jotaayu laajt-tontu bu Saada Kan di amal ci tele 2Stv ñaari ayu-bés yu nekk, te mu dalaloon ci sunu werekaan bi, Bubakar Bóris Jóob keroog, altine 22eelufan, sulet 2019
Bii mooy ñaareelu xaaju waxtaan wi. Dinan leen indil ñetteelu xaaj bi
S. K. :Bóris, yaa ngi dox ay jéego yu am solo ñeel làmmiñi réew mi. Këru móolukaay bi nga sos tudde ko EJO, jagleel ko làmmiñi réew mi te soxna Ndey Koddu Faal jiite ko, bokk na ci la koy firndéel. Waaw, lu tax nga tudde ko EJO ak lan la EJO tekki ?
B. B. J. : Waa…waa…waaw. Wax nga dëgg ! Baatu EJO mi ngi jóge ci làkku Ruwandaa. Te, Ruwandaa dafa di réew mu ma xam lool, mu neex ma lool sax, wax dëgg. Rax-ci-dolli, am réew mu ma jox cër la, fonk ko lool itam. Bu loolu weesoo, EJO baat la boo xam ne, mënees na koo firee démb ji walla ëllëg ji. Kon, baat bi ëmb na ñaari jamono : li nu weesu te mu sax ci sunuy xel ak i xol (cosaan) ak li ñëwagul te nu koy séentu di ko waajal (suba).  Loolu, nag, du neen. Diisaayu baat bi ak maanaa ji mu làmboo bokk na ci li tax nu taamu ko.
Bu ko defee, mënees na wax ne, ca dëgg-dëgg, ñaari mbir ñoo sabab tànneefu tur wile. Bi ci jiitu mooy topp ci tànki Séex Anta Jóob mi nga xam ne, mi ngi tënkoon xeexam ci leeral sunu démb ak ay firnde yu wér, dekkil sunu moomeel ak sunu ngor ngir waajal ak liggéeyal ëllëgu Afrig bu naat a naat.   
Ci beneen boor, li nu ko dugge mooy biral bennoo doomi-Afrig bi nuy xeexal. Ba tey, ci tànki jàmbaar ji lanuy top, sunu werekaan bii di sunu royukaay Séex Anta Jóob. Ndaxte, bu nu neexoon nu tànn benn baat ci baati wolof yi, walla benn baat ci làmmiñi réew mi. Waaye, dafa jot nu jéggi digi waaso yi, far digi réew yi te fexe lëkkale doomi Afrig yi nga xam ne, ñoo bokk cosaan, seeni aada ak i làmmiñ bokk menn mbakkan mi leen meññ. Ci tënk, turu EJO wi day màndargaal yoon wi nu taamu te muj gi di sunub afal, maanaam afalub Afrig ba mu daj. Yoon woowu nag, cosaan la tàmbalee, jaar ci réewi Afrig yépp ngir lëkkale leen, boole leen def benn, ba noppi wutali ëllëgu booloo ak naataange  ju dàq.
S. K.: Sos nga yit benn yéenekaayu web ci làmmiñu wolof tudde LU DEFU WAXU ; ngeen tekki tamit téere Mariyaama Ba bi ci kërug móolukaay gu ñuy wax Céytu. Nu gis ne, ba tey, ci Séex Anta la mbir miy dellu ndax Céytu la cosaanoo.
B.B.J. : Waaw. Dëgg la. Ñépp xam nañ ni Céytula Séex Anta Jóob fekk baax. Dafa am lu nit ñu bare réere mbir ci Séex Anta Jóob. Mooy ne, bala dara, Séex Anta tekkikat la woon. Ca njëlbéen la sóobu ci tekkinu mbindi boroom xam-xam yu mag a mag. Noonu, jotoon na tekki ci wolof tënkub « La théorie de la relativité » bu Albert Einstein, bàkku réewum Farãs, ay jukki ci mbindi Corneille ak ci Odyssée, añs.  Muy lu am a am solo, rawati-na bi muy méngale làmmiñu Misra gu njëkk gaak sunu yos yi : wolof, séeréer, pulaar… te muy liggéeyub tekki ba tey.  Waaye, gaa ñi duñ ci bàyyi xel. Dafa di, sax, am na ci ñoom ñu xeeb làmmiñi Afrig yi.
Xam nga, Saada, dafa am lu mat a wax ci xeltukati miim réew, muy lu doy waar. Gis nga, bi ma génnee sama téere wolof bu njëkk bi te muyDoomi golo, ñu bare ci xeltukat yi dañu waaru woon, ànd ak mbetteel gu réy. Maa ngi fàttaliku kàddu giñ ma daan wax, naan ma : « waaw, Bóris, ndax yaakaar nga ne sunu làmmiñ yii mënees na cee bind ay téere fént yu mucc ayib ? » Du càggan ne, dañu xeeb walla dañu suuféel làmmiñu wolof ndax xam naa leen bu baax a baax sax, meluñu noonu. Dama foog ne ñàkk xam la rekk. 
Jàpp naa ne, ndege, ni nit ñi bokkee, noonu yit la làkk yi bokkee. Te sax, làkk woo gis, am na lu mu yoreel moroomu làkkam. Loolu waral, ci misaal, nu mën a jóge ci àngale tàbbi ci farañse,  jóge ci farañse tàbbi ci àngale, noonu ba làkki àddina sépp daj, rawati-na sunuy làmmiñ. Rax-ci-dolli, Sëriñ Musaa Ka, taalifkat bu mag bi, dafa ne : “wépp làkk rafet na, buy yee ci nit xel ma, di tudd ci jaam ngor la”. Kon, ku mu neex tëbee ca español, dali ci pulaar walla séeréer. Loolu dafa neex ! Bu nu ko kenn yàqal ! Loolu, mbaax gu nu Boroom bi jagleel la. Ni nit ñi bokkee benn maam (Aadama), noonu la làkk yi bokkee wenn ndeyu-làkk wi leen bokk njaboote. Kon, deesu leen a féewale walla di samp ay dig ci seen diggante. 
S.K.: Bóris, bëggoon naa xam ndax mbindum wolof yomb na la. Ndaxte muy man, di yow ak sunuy moroom, ay guney Medinaa lañ. Wolof bi nu tàmm a làkk ak wolof bu set wecc bi ngay bind ci say téere dañu wute. Ndax danga jàng wolof walla yaa ngi jàng ba léegi ?
B.B.J.: Sa laaj bi am na solo lool, sax. Dëgg la, jàng naa wolof ak ñoom Paate Jaañ ca Iniwérsite Séex Anta Jóob bu Ndakaaru ak ci sunu biir kuréli politig yi nu amoon ci ati 1960 yi. Ndax, nag, danu fullaloon bu baax mbirum làmmiñ. Bu dee wax dëgg rekk, nag, mësu maa yaakaar ne bés dina ñëw ma bind ci wolof. Sama jaar-jaar ak li ma jàng tubaab ba soresee ma taxoon a jàpp loolu ; doonte ne bëggoon naa ko, amoon ci itte lool. Daan sikk-sàkka ci sunu làmmiñ yi, ndax mënees na cee fent. Waaye Yàlla def mu am benn xew-xew bu soppi sama dundin, soppi sama xalaatin, te loolu li ma dem Ruwandaa ci atum 1998 la. 
Bi ma fa demee xool réew mi ak ña fa nekk, taxaw seetlu, ci laa xam ne li fa jotoon a xew jotewul dara ak mbañeelug nawle. Maanaam, du Tutsi bi moo ameeloon mbañ Utu bi, walla Utu bee ameeloon mer Tutsi bi. Ca dëgg-dëgg, li sooke musiba Ruwandaa ba, mi ngi aju woon ci mbañeel ak xeebeel bu ku nekk ame woon ñeel sa bopp. Te, daanaka, looloo di laago bépp doomu Afrig. Moo waral nu xeeb sunu bopp, xeeb li nu doon ak sunu moomeel bay am kersa ci sunuy aada ak sunu cosaan. Loolu moo nu yóbbe nuy toppandoo ak roy Tubaab bi. Bu ko defee, sama tukkib Ruwandaa bi moo ma yee, ma daldi geestu, yëraat liggéeyu Séex Anta.Rawati-na, bi ma demee ba xam ne Farãs mooy naaféq bi doxoon ci diggante doomi-Ruwandaa yi ba ñuy reyante seen biir. Te duggewu ko woon dara lu dul bëgg faa samp làmmiñam, tasaare ko ci àddina si. Nga xool, gis ne yaa ngi jëfandikoo làmmiñu nootkat boobu, dib naaféq ak séytaane boo xam ne, féewale, noot ak sàcc alalu réewi Afrig yi rekk a ko tax a jóg. Loolu, képp ku am ci ngor as tuut, dinga taxaw xoolaat sa bopp. Looloo ma yóbbe ma daldi tàmbalee bind ci làmmiñ wi ma nàmp. Waxuma ne warunoo jëfandikoo farañse, waaye war nanoo gën a fiir ci sunu làmmiñ yi. Ndax, sama bopp ma la gënal, tekkiwul ne dama laa bañ. Te wolof dafa ne, ku wacc sa ànd, ànd boo dem fekk ca boroom. Loolu laa xam ba tax ma sóobu ci mbindum wolof.
Gaa, du woon lu yomb ca njëlbéen ga. Sonnoon naa lool sax bi may bind Doomi Golo, ndaxte saa su  nekk dama waroon xoolaat njuumte yi. Waaye, sant Yàlla, jëmbët naa fulla ci liggéey boobu ba def ci tey jii ay jéego yu takku. Ndax, sama ñaareelu téere bi, Bàmmeelu Kocc Barma, Niseryaa laa ko binde, man kese, mu gën maa yomb lool, daawuma yërndu saa su ne sàqu-baat yi ndax rekk ragal a juum ci mbindmi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Nu des ak yéen ci réewum Itali ba tey. Tey nag, xibaar yi nu leen di jottali xaw nañoo wute ak yi ngeen di faral a dégg. Nde kenn réerewul mbir ne sunu xibaar bi mujj mu ngi ajuwoon ci nekkinu doxandéem yi, rawatina ci doomi-Afrig yi dëkk ci miim réew. Sunu yéene tey mooy waxtaan ak yéen ci làngu politigu Itali. Waaw, juumu leen de, “làngu politigu Itali” ngeen jàng. Du ñàkk sax ngeen naan ci seen xel : “Waaw ! Baay ak Stefano ñoom, lu ñu xewle nii ? Luy sunu yoon ci politigu Itali ?” Waaye delloosileen seen sago nde léegi ngeen xam lu tax nu war cee yéy yàbbi ! 
Dafa fekk rekk ne am nay coppite yu am solo yuñ tàmbalee seetlu ci géewu politigu réew mi te ba fu yëf yiy mujje sunuy mbokk duñu ci mucc.
Ren, atum joŋante la naroon a doon ndax fan yee nu génn, jawriñbi ñu dénk mbiru biir réew mi dafa jékki-jékki rekk ne dafay tekki ndomboy-tànku Konte mi doon njiitum Itali, ginnaaw dara doxatul ci dëkk bi. Ci noonu, wutaakon yi duggaat ci làng gi. Ku nekk ci ñoom di xëcc jëmale fi nga yaakaare mbooloo bésu wote ba. Salwini ne moom it kenn du dem muy des. Ci la daldi samp ndëndam, tàmbalee wër Itali ngir dajeek nit ñi ba xiir leen ci ñu sànnil ko kàrt ëllëg. Fépp la dem, nag, rawatina dëkki tefes yi, moo xam bëj-saalum walla  bëj-gànnaar, di ratatati rekk, di yakk wàlliyaansi yi lu mel ni xeme. Yemul foofu de, nde nee na bés bu jotee ci réew mi dina indiy coppite yu bare ci doxalinu nguur gi. 
Waaye waa kujje gi newuñu yàcc di ko seetaan, dañu ne mukk du ci dal, wote du fi am tey, du fi am ëllëg. Li leen gënal mooy ñu seet naka lees taxawale geneen nguur guy yittewoo génne Itali ci jafe-jafe yi mu nekke.
Te sax, nag, Salwini naam am na ñu ko bëgg waaye du ñépp. Ndax am nay Italyeŋ yu ko doon teerooy nen yu nëb mbaa ndox ci mitiŋ yi mu daan amal, teg ci di ko diiŋat. Loolu, ku dugg Youtube dinga fa gis ay widewo yu bare yu koy firndeel. Moo waral ngóor soosu, Salwini, furu-faraam dem, mu dellu ginnaaw ne teg na waxu wote jooju ci suuf. Te bu loolu weesoo, kenn ci ñi mu àndal ŋànk nguur ngi tey wὀoluwu ko. Ndax ak li coow liy bare yépp, lenn rekk a yitteel Salwini te mooy jot ci réew mi. Ñi xam saa-waay yépp nee ñu njiiteef doŋŋ ako soxal, du leneen.
Waaye fii Itali la, wax jee fi nekk rekk waaye doful, jinne jàppu ko, moo gën a xam ne jot ci réew mi du yombe noonu. 
Bu wote amoon itam, du raw ñépp ba tax koo nekk “buuru Itali” di Buur di Bummi, lu ko neex mu def.
Rax-ci-dolli, li fi xewoon ci 14elu  fan bii weesu ci weeru Ut yee na ñu bare. Loolu lan la ? Xanaa gaal gu tudd Open Arms, yab 147i  doxandéem yu jòge Libi, moo def fukki fan ak juróom ci géej giy xaar ñu may ko mu dugg Làmpedusaa. Li ko waraloon moo doon ab sàrt bu Salwini xaatim, di tere ku wallu doxandéem yi, wàcce leen ci dëkk bi. Bu dul woon li  TAR – kërug-àttekaay gu mag – weddi Salwini, taxawal ab sémbu bu wuteek sàrtam boobu, sàllaaw leneen lees wax tey ci 147 doxandéem yooyu, musiba mu ne mënoon naa dal ci seen kow.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Tabaski ren ji, waneeti na xàjj-ak-seen biy màndargaal réewum Senegaal ak tolof-tolof yu metti yi askan wiy jànkoonteel. Ci benn boor, wute am na ci bésub julli gi. Ñii ci dibéer ji lañu julli, ñee julli ci altine ji. Waaye de, bésub Arafaat bi moom, di juróom-ñeenteelu fan ci weeru Tabaski, kenn wutewu ci, bésub gaawu bi la woon,. Te ñépp a ko taxawe : ña aji, ña nga woon ca tangooru Arafaat, béréb bu sell ba ; ñi ajiwul woor bés bi ngir jëmmal màggaay bi ak taataan ngëneel yi mu làmboo. Bu dee wér na ni tabaskee ngi war a am ci fukkeelu fan ci weeru tabaski, kon saa buñ taxawalee bésub Arafaat, warees na julli ca ëllëg sa. Noonu la ko àddina sépp jàppe ba mu des waa Senegaal. Jamono ju nekk, fàww ku nekk wane ne kër diw la bokk, ci ndigalu diw lay wéye. Maanaam, naanu yee bare ci miim réew.  Ñu ne Senegaal menn réew la, wenn askan, benn bopp, am benn jëmu. Waaye, wax jooju de, safaanoo na lool ak li ñuy faral di gis. Waxuñu sax féewaloo biy màndargaal askan wi, waaye at mu nekk, ñu gis fi ñaari korite, ñaari tabaski. Li ci doy waar, nag, mooy ne, mësuñoo gis ñaari Arafaat walla ñaari tamxarit. Kon lu tax ñuy wuute ci tabaski ak korite te at mi di menn at kese ? Walla dafa am lu ci rax ? Laaj baa ngi noonu sampu, ku ci am tontu na wax…
Ci beneen boor, tabaski bi dafa woneeti metit yi askan wiy jànkoonteel. Jamono jii, lépp a yokku te xaalis amul. Simoŋ bi yokku na, ceeb bi yokku. Esãs ak gaasuwaal yokku, njëgu tukki bi yokku. Ñi war a tukki ngir bes bi sonn lool, liñ liggéey yépp nar a yem ci paas. Soble yokku, pombiteer yokku. Boroom kër yi jaaxle. Ñu ne déet-a-waay, ñàkkum xar mi ci réew mi ñëw doggali boroom kër yi. Ndege, jaaykat yi dañu aj njëg li fu kowee-kowe, xar jafe lool sax. Ba ci bésu tabaski bi, ci fajar gi, am nay boroom kër yu amagul woon xar. Ndeysaan, ñenn ñi daanaka ay mbote rekk lañu mujje am, dugal ci xaalis bu bare, tollu ci diggante 80 000 ak 125 000 CFA ; ñeneen ñi béy lañu mujje am, tabaskee ko. Te ñàkkul mu am ñu reyul faf. Dëgg-dëgg, réew mee maki, ni ko ndaw yiy waxe. Dara doxul, te ku ŋaaŋ ñu tëj la. Ñu ne Maki makiye na réew mi ba makiil ko. Te wolof dafa ne, ku makiyaasu walla ñu makiyaas la, boo ñaqee ñaaw. Moo taxit, waa réew mi  wax nañoo wax, ñaxtoo ñaxtu, wër a wër bay ñaq tooy xepp. Wax dëgg, ni réew miy doxe ñaaw na, li askan wiy dund tamit jéexal na xol. Lépp a caŋ, rawati-na mbay mi ak càmm gi. Waa kow ga ñoo gënatee sonn ndax suuf si wow na, gàncax amul, jur gaa ngiy dee. Nawetu ren ji, bu dee mënees na ko tudde nawet, dafa dëddu réew mi. Mu mel ni asamaan si dafa mere askan wi, niir yi gàddaay, ndox mi bañ a wàcc. 
Laago yii yépp dajaloo ci jenn jamonoo tax tabaski ren ji metti. Askan waa ngiy jooy, di sàkku ndimmal ci neen. Wànte, li gën a metti ci xoli nit ñi, mooy li njiitu réew mi génn keroog wax ne, li nguuram jënd ciy oto dafa bare, daanaka xaalis biñ jënde ay oto diggante 2012 ak léegi mat na 307i miliyaar ci sunu koppar. 
Loolu di firndéel yàq, yaataayumbe ak gundaandaat gi waa nnguur gi nekke. Waaye, Maki waxunu lépp. Ndaxte, oto yooyu, esãs walla gaasuwaal moo leen di dawal te loolu yit, ci nafa réew mi lañu ko feye. Kon xaalis bi ñu pasar-pasare ëpp na fuuf li mu wax. Nuy laaj, diggante 2012 ba tey jii, kan moo nekkoon Njiitu-réew mi ku dul moom ? Du moo fi dige woon ne yàq bi dina deñ ba mu set wecc, wax ne xaalis bi dina ko delloo ci askan wi ko jagoo ? Waaw, fu Maki nekkoon bi nguur giy jënd oto yooyu ak esãs walla gaasuwaal yi leen di dawal ? Fàtte da fee xajul sax. Keroog, ca dëju ndem-si-Yàlla Usmaan Tanoor Jeŋ, oto limusin bu ñuul bi yaboon Maki ak naataangoom bu Mali te mu lakkoon, 1 miliyaar CFA la jar ! Ca ëllëg sa, mu waraat beneen oto limusin bu doomu-taal buy jar njëg lu tollu noonu walla mu ëpp ko. Ndax daa fàtte boppam ? Kon, lu jiin Njaag a, te Maki mooy Njaag.  Te, am réew, su fa buur ak lingeer dee fecc, ku fay woyaan doo rus a yaŋas.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Nu yattati sunu xalima ngir biralati sunuy kàddu. Waxati dëgg jot na. Nu dikk ak yéen ci mbiru doxandéem yi féete fii ci Itali. War ngeen a miin sax sunuy kàddu ci wàll woowu ndax fan yee ñu weesu, xamaloon nañ leen as lëf ci doxandéem yooyee ak ni leen Salwini di bundxatale bi mu toogee ci jal bi ba tey. 
Linu indi tey nag moo gën a yéeme ndax mbir yi day bëgg a ëpp i loxo. Li fi tàmbaleeam ñaaw na ba fu ñaawaayyem. Jéyya yi xew wetu Fogsiyaa,di ab dëkk ci Itali,ëpp nañoo muutuwaale.Ayu-bés yi weesu, li ko dale 13elu fan jàpp 15elu fan ak 17eluba ca  23elu fan wa ci weeru sulet ci at mii nu nekk di 2019, ay doomi Afrig yu wàlliyaansi ci wetu Fogsiyaa lañu xaañ. Nataal bi xibaar bi àndal rekk doy na firnde.Waaw, ay nit yu weex ñoo gànnaayoo ay xeer, làqu ci oto mbaa ci ab  ruqu  dogaale  nit ñu ñuul ñi doon  liggéeyi, sànni leen ko ci bopp. Seetal ma lii rekk ! Ay doxandéemyu yeewu njël ngir dem daani seen doole, ñu def leen lu ñaawe nii. Ñu ne déet-a-waay  26elu fan ci weeru sulet ba tey, ñaari Amerikeŋ faat ab takk-der ci Rom ñu  njëkk ko jiiñ ay  doomi Afrig. Noonu, seen bakkan nekk ci xottu ngerte. Loolu lépp, li ko waral  mooy xeetal (racisme) giy bëgg a law ci biir Itali te Salwini di ko xamb saa su nekk.
Moo taxit kenn ci sunu mbokk yi ñemeetul a génn dem fenn ndax ragalmoo xam ndax demliggéeyi la, dugg ci kaaryi, ci saxaaryiwallaci metórobi.  Ndaxte fi ñu tollu nii, ci gis-gisuñenn ci Italiyeŋ yi, doomu Afrig mooy musibamréew mi, di nattoom. Ba tax nabari na ñuamatul yërmaandeci ñoom,  seen yoon ci seeni  tolof-tolof mbaa seen naqar. Ñu dem bamu am ñutumuraanke ak tiitaange tee nelaw. Mbaa ku ci forbët sax, aygént yu ñàng yee la ba ngay luqeeku. Nekkin wu tar woowoomujjee jur ay jafe-jafe ci seen wér-gi-yaram ba bés bu Yàlla sàkk ab doktoor di leen saytu ak a bindal i garab ngir wàññi seen tiis. Waaye mel na ni loolu fajul dara ndax am na ñu seen furu-fara jot a dem. Li ci gën a doy waar nag mooy mbégte mu réy mi doomuAfrig bi fi xaruwoon jur ndax jotul woon ay kayitam. Léegi,mën nañoo ree ndax rekk li kenn ci doxandéem yi wàññeeku.150 nitñi lab ci diggante Libi ak Itali ci  25elu fan ci weeru sulet jaruñwaxaale ne kenn du leen jooy ndax deru kuñuul amu fi solo. 
Ràññewuñu Senegaale, Ruwaande,Aforo-amerigeŋbeek  Kubeŋ bi. Ci ñoom daal nit yñu ñuul ñépp a yem.Te moo ne dey ñu wuutelañu ci aada, ci melo, ak ci cosaan. 
Li nuy metitlu ci mbir mi mooy di ne bu weesoo  ab taskatu xibaar bi doon jéem a  delloosi xel yi naan nañu moytu dugal politig ci lépp lu ñaaw lu xew, kenn baaluwul àq walla ne, aa, man kat damaa juum, tooñ naa ay doomi-aadma ni man ndax seen ñuulaay. Waaye di wax rekk ne, bu yoon jeexul, waaxusil du jeex, teitam bañ bañ bëgg.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Usmaan Tanoor Jeŋmi fi doonoon njiitu ‘’Parti Socialiste’’ dale ko atum 2000, bi pa1rti boobu ñàkkee nguur gi ba sun jonni-yàllay-tey jii moo génn àddina ca Frãs, altine 15i sulet 2019. 
Daanaka ñetti weer la fa tëdd ba ni mu deme. Li gën a siiwal feebaram sax, mooy 4 awril bi mu wuute. Kenn xamul lan moo ko daloon ba ni sunu Boroom ñëwe. Jamono jooju, nag, Senegaal yépp a ngi doon waajal njeexitalu CAN bi, am lool yaakaar ni bii yoon dina duma Alseri, fexe daal ba Kup bi du ñu rëcc. Teewul Senegaal ak Afrig delloo Tanoor njukkël lu réy. Njiitu réewum Senegaal, Maki Sàll, waroon a dem Misra, teewe fa finaal bi, daa mujjee fomm tukki boobu ndax dëju Tanoor, ànd ak naataangoom Ibraayim Bubakar Keyta,  Njiitu-réewum Mali, ba ayeropoor Blees Jaañ teeru néew bi,  jóge fa dem Ngéeñéen robi ko, ñaanal ko, jaale ko njabootam door a delsi Ndakaaru. Ci dëgg-dëgg, Tanoor yelloo na lu ni tollu. 
Njiitu-réewum Senegaal mi woon tamit, Abdu Juuf, ànd naak soxnaam ak i doomam ak ay sëtëm ñu bawoo Tugal jaalesi waa Senegaal, muy lu ñépp rafetlu ndax Abdu Juuf, bi ko Senegale yi jàmboo ba tey dafa meloon ni ku leen jéppi. 
Ci li ñépp seede, Tanoor ku bëggoon futbal la, daawul wuute benn joŋante Gayndey Senegaal yi. Kenn it mësu koo xam ci bari wax, dugg lu yoonam nekkul mbaa xaste. Tanoor ku amoon yar ak teggin la waaye it amoon na fulla ak faayda. Kuy politig nag moom, rawatina ci réew mu ni Senegaal, fàww lee-lee nga taq ci waaye wax jooju jotagul, dees koy leb ba waxtoom jot.
Maa ngi fàttaliku seede bu daw yaram bi Usmaan Tanoor Jeŋbindoon, ndeysaan, jagleel ko ndem si-Yàlla-ji Birino Jaata. Da ni woon : ‘’Birino, xamoon na lu bari, gis lu bari, dégg lu bari waaye masul a ŋaaŋ wax ci’’. Kàddu yooyu, mënes na leen a yëkkati, jëmale leen ci Tanoor ci boppam. 
Tey jii, nag, ñoom ñaar ñépp noppi nañu ba fàww. Yal na leen Yàlla àtte ci yërmaandeem. Lu defu waxumiŋkoy jaal ñépp, jiital ciy mbokkam ca Ngéeñéen ak ay farandoomi ‘’Parti socialiste’’
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Lu yëngu lu ne, li ko yëngal a ko ëpp doole. Dëgg la, futbal am po rekk la. Wànte mëneesu koo méngale ak yeneen yi. Ndaxte, dafa di po mi nga xamante ne mooy àntule fi yeneen yépp di lajje. Te yit, futbal moo mën a tax aw askan bennoo, doonte ci ab diir bu gàtt la, mooy boole xol yi, dàq xàjj-ak-seen. Fi politiseŋ yeek way-moomeel yi lajjee, pexey sëriñi tarixa yi ak imaam yi sooy fa, futbal a ñëw am fa ndam. Ku weddi lii, seet ko jaloore ji Aliyu Siise ak ndawam yi def ca Misra. Ag ndiiraan goo xam ne lim bu tollu, ci xayma, fukki junniy doomi-réew mi ñoo génnoon ci gaawu bii, teeruji gaynde yi.
Keroog bi ñuy dajeek Alseri, ku nekk janoo ak sa tele, ñoom Saajo Maaneek Idiriisa Gànna Géy jàkkaarloo ak caaxu naar yi, samp seeni dàll ci ñax mu nëtëx mi : nun noo doon ñoom, ñoom ñoo doon nun. Bi àttekat bi walisee ci mbiib bi, senegale bu nekk, ak foo mënti nekk ci àddina si, amoon nga yaakaar ju wóor. Jàppon nga ne ciy waxtu yu néew, gayndey Senegaal yi dinañ gàddu ndam li, indi kub bi Ndakaaru Njaay, nu siyaare ko. Ña fekkewoon finaal ba ñoom Allaaji Juuf ñàkkoon, fukk ak juróom ñaari at mu leen di metti, ñu ngi naan ci seen xel : tey moom du deme noonu. Mbégte mu raw ‘’suba-la-tabaski’’ lanu doon séentu, di waajal soppi réew mi fuural. 
Ndekete yóo…
Dañu ne piriib rekk, naar yi lakk caax yi ! Mbokki Sidaan yi kay, xaaruñu sax joŋante bi sore, daldi dugal benn bal bu ñàkk xorom. Waxtu ak genn wàll wi ci topp yépp, goney Senegaal yee aakimoo bal bi, waaye mënuñoo fexe ba am li ñu doon wut. Bal bu ñu ko jox, Mbay Ñaŋ tulli ko ca kow, yëngal bopp bi. Xale boobu ñi ko jéppi keroog, ndeysaan bari nañu ! Alseriyeŋ yi soppi joŋante bi bëre ak kajjante. Ismayla Saar fu mu dëgge bal, naar yi noggatu ko, dóor ko dàll, mu wañaaru, arbit bi di seetaan. Dëgg la Saajo Maane sunu yaakaar, kenn du wax ne jéemul ; Sabali ni mu ko baaxoo defe, wone na njàmbaar, waaye mujjewul fenn. Kub bi Senegaal da koo teel a ñàkk.
Dëgg-dëgg, gaaf bi topp Senegaal sonal ko : ñaari finaal nga ñàkk leen ci jamono joo xam ne kenn gënu laa xereñ. Waaye loolu terewul askan wi teeru, teral gaynde yi ndax lépp lañu joxe, dem ba jeex. Keroog Yoof, foo sànni mbàttu mu tag.  Xéy-na, gaa ñi dañu jàpp ni fii ak ñaari at kub bi dina ñëw.  Rax-ci-dolli, gone yi màggetaguñu, dese nañu lu bare.  Ci beneen boor, bare na ñi doon ŋàññ Aliyu Siise, di ko duut baaraam naan cuune la. Waaye, ñoom ñépp la tëj seen gémmiñ. Jaloore ji mu fi def, ginnaaw ndem-si-Yàlla ji Bruno Metsu, keneen defu ko fi. Te Nkuwame Nkrumah daan na wax naan : « desee mën warul a tax nun doomi Afrig nu jël sunuy mbir dénk leen Tubaab yi. » Dese mën aayul, su fekkee yaa ngi def sa kemtalaayu kàttan. Boo juumee yit, dina doon ab njàngat ci yow, yee la ba bu ëllëgee, dinga xam fooy teg sa tànk.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Am it lu mat a taxaw-seetlu : jamono jooju Mbay Jaag doon jiite ndongo yi, fekkoon na mu bokk ci PAI, pàrti  “marsist” bu mag boobu  Majmuut Jóob sosoon te mu jiite woon yéngu-yéngu ya jiboon ca 1958 jëm 1960 (“boroom paŋkàrt  ya”) ba Afrig Sowu Jant gépp doon xeex ngir moom boppam, yewwiku ci nootaange bi ko Tubaab bi tegoon. Noonu Mbay Jaag bokkoon ci pàrti bu mag boobu. Dëgg la, PAI ag cëslaay gu ko daan dooleel la. Waaye, li am ba am moo di ne loolu taxul woon Mbay jiitaloon mébétu pàrteem ba tax koo fàtte njariñu askan wi. 
Xew-xewu ‘’Mai 68’’ boobu amoon na solo ci dëgg-dëgg su ñu gise, ca ginnaaw ga, coppite yu baree-bari yi mu indi woon ci àddina sépp, rawati-na ci sunu Senegaal gii. Ndax ña doon jiite réew yi gisoon nañu ni mënatuñu woon doxale nañdaan doxale lu jiitu xew-xew yooyule. Moo taxoon Seŋoor mi amoon gis-gis lool ci wàllu politig, ci kaw it ay ndigali Pari, daldi sàkk pexe yu yees : teggi sañ-sañu benn pàrti doŋŋ(UPS), benn sàndikaa doŋŋ(CNTS), benn kurélu kàngaami iniwersite doŋŋ…  Tërëlin yu bees yoyu nag, xéyu ñu benn bés  ñu sotti : dem nañu ba atum 1974  ñuy door a nemmeeku naka la li ci ëpp doon matale.
Ndegam Mbay Jaag daa bokkoon ci pàrti politig, mënul woon a ñàkk am péete ci wàll woowu. Looloo taxoon, ba PAI amee ay jafe-jafe ci biiram  ndax ñàkk juboo ci yoon wi ñu waroon a wéyale xeex bi ngir indi demokaraasi ci réew mi, moom mu ànddoon ak ñi doon weddi seeni njiiti pàrti ca nañu daan doxale. Mënees na lim ñenn ci àndandoom yooyu : ndem-si-Yàlla ji Mbàbba Gise, ndem-si-Yàlla ji Elimaan Kan, ndem-si-Yàlla ji Baabakar Saane, Abdulaay Bàccili… Ñoomñooñu dañoo mujje génn PAI sos seen pàrti bopp (LD  – LD/MPT) akseeni ñoñ. Seen kurél gu bees googu nag, doon wéy, njëkk ci yoonu “marsism” laata ñuy yaatal, ubbil seen bunt ñeneenñu amul woon boobu gis-gisu àddina. Ñu raññeku woon nag lool ci biir liggéykat yi, rawati-na ci jàngalekat yeek fajkat yi. Noonu lañu leen doon jàppale ba ñu taxawal seeni sàndikaa. Liggéey boobu yépp nag, Mbay a nga woon ca biir te kenn daawu  ko woon jëkk ci lenn.
Mbay Jaag ak pàrteem, ñu raññeeku woon lañu ci xeex bi kujje gi doon xeex nguuru Abdu Juuf mi fi wuutu woon Seŋoor. Ñu àndoon ceek Ablaay Wàdd mi doonoon njiitu PDS ak kujje gi ci boppam.
Noonu la Ablaay Wàdd fexe woon ba toog ci jal bi, ca woteb atum 2000, ginnaaw yéngu-yéngu yu metti ya amoon  ca njeexitalu nguuru Abdu Juuf.  Pàrti Mbay Jaag bi  amoon ci taxawaay bu am solo. Moo tax it ñoo bokkandoo woon jiite réew mi ba ñu amee ndam ca woteb atum 2000 ba. Waaye yàggul dara ñu féewaloo seen biir : Ablaay Wàdd ak PDS jaar nii, waa LD jaar nee ba mu des Mbay Jaag ak ñenn ña mu àndaloon. Ñoom ñooñu gàddaay génn LD ba noppi des ak Wàdd ci nguur gi. Taxul ñu fekki  ko ci PDS, ndax dañoo sos ñoom it pàrti bu ñu moomal seen bopp (UFPE). Mbay Jaag moo jiite woonati fippu boobule, dem ca ba jeex. Ba taxoon na, ñu bare ci taskatu xibaar yi, ak ñu baree-bari ci askan wi doon ko ci ŋaññ, jàppoon ne daa jaayoon ngoram. Moom ci boppam, réeréewul woon mbir ni lu ni mel doon na ko ci fekk, teewul mu amoon fitu jàkkaarlook ñépp, taxaw fi mu taxaw. Noonu la ko Ablaay Wàdd woowe ci wetam, boole ko ci njiiti Màkkaanu Njiitu-réew mi. Mu def fa liggéey bu am solo, su nu sukkandikoo ci seedey ña mu fa doon liggéeyandool.
Ku Yàlla defoon nga bokkoon liggéey ak moom ci jamono yooyu, te fekk nga jotoon a xam ku mu doon dëgg, dinga mën seede it ni, genn coppite gu yées feeñul woon ci moom. Moomoon boppam, amoon xalaati boppam.
Fulla, faayda ak ñàkk caaxaan ñoo ko mas a màndargaal. Mu nekkoon ku xareñ, nangu liggéey, bañpar-parloo, di fexe di yemale ñépp saa su ne. Looloo waraloon ñu bare ci béréb bu kawe boobule daan ko laale bant bu gudd. Jikkoom jooju, ñépp raññe woon ko ci moom (nga bëgg ko walla nga bañkoo bëgg), moo ko mayoon mu doon jiite,  ñaari ayu-bés yu ne, ndajem-kàngam yi doon xelal Njiitu Réew mi. Mu doon nag jaarale lépp yoon. Kenn mësu ko ca woon a sosal  lenn walla doon am lenn lu mu ko ca doon yabe. Wax dëgg, dañko ca daan gën a naw.
Nit kooku moo doon Mbay Jaag, ci liñci xam. Ku bëggoon réewam, jébbalu ci Senegaal gi mu doon xeexal, di ko liggéeyal saa su ne, ba bés  ba mu sàngujee suuf. Tey, wéetal nanu.
Di ko jaale ay mbokkam, ay xaritam, ay àndandoom, di ko jaale  Senegaal gépp.
Yàlla na suuf woyof ci kowam, Yàlla na ko Sunu Boroom yërëm te xaaree ko àjjana.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Aliyu Sàll tekki na ndombog-tànkam ci boppu CDC, teg loxoom ci Alxuraan, waat ne li ñu koy tuumaal, dara la ci deful. Ci la nee ci nasaraan   «…doomu-Aadama dafa am fi ngay tollu, fàww nga setal sa der». 
Widéwoo bi nag, daf ci wax ay kàddu yu woroo ak li ko ñépp di tuumaal, moom ak magam, Njiitu-réew mi Maki Sàll. 
«  Maa ngi téye téere Alxuraan bii, di waat ci sunu Boroom di waat ci Alxuraan, ne lii ñu ma tuumaal, ne dama jot xaalis bu jóge ci Timis Corporation mu jaar ko ci « Socété » bi ñuy wax Agritrans, loolu mësul a am. Du dolaar bu gën a ndaw, waxuma la nag 250 junniy dolaar bu mës a jóge ci Timis Corporation dugg ci nafa Agritrans… »
Waaye, li Aliyu Sàll war a xam mooy ne, kenn mësu koo wax ne Timis Corporation daf ko yónnee xaalis jaare ko ci Agritrans. Dafa di sax, moo ko xamaatoo ndax moo tey li mu def. li mu jublu ci wax ji du dara lu-dul lëndëmal xelu askan wi. 
Wax ji dafa leer, Frank Timis ci boppam moo sàkku woon ci BP, bi mu duggee ci mbirum petorol beek gaas bi, ngir mu yónnee xeetu juuti Senegaal, ci nasaraan ñu koy wax « redevances » walla « royalties » ci àngale. Te lii, mënees na ko fekk ci film-gëstu bi BBC amal. Waaye li ci gën a yéeme mooy ne, BP dafa yónnee 250 junniy dolaar yi ci Agritrans bi nga xam ne Aliyu Sàll moo ko moom te mu dénkoon ko kii di nijaayam, Abdulaay Timboo. Kon, du Frank Timis moo yónnee xaalis bi, BP ci boppam moo def lu ni mel. Te li koy firndeel mooy kayit yiy wone yoon wi xaalis bi jaar, jamono ji mbir miy am ak anam yi mu ame te benn sikki-sàkka amu ci. Ku mu neex me4n ngaa xooli kayit yi bawoo ci yaxalukaayu (comptabilité) BP. 
Bu ko defee, lii Aliyu Sàll weddi ba di ci waat ci téere bu sell bi, du li ñu ko jiiñ. Timis Corporation ab yombalkat kese la woon ci diggante Aliyu Sàll ak BP mi nga xam ne moom la jaay ay wàllam ci petorol beek gaas bi ko Maki baaxe, yónneewul dërëm bi gën a tuuti kii di Aliw Sàll. Na leer ne kenn waxul loolu !
 « Ñu ngiy may tuumaal tamit ne, xéy-na, dama am wàll maanaam li ñuy woowe « actions » ci “sociétés” yi nga xam ne ñu ngi liggéey petorol ci Senegaal. Ma leen di waatal ci Alxuraan ne awma ci benn wàll, awma benn « pourcentage », maanam ay « actions », yoo xam ne « sociétés » yiy liggéey petorol ci Senegaal walla sax ci àdduna si te ñuy liggéey ak Senegaal ».
Man jàpp naa ni danoo bëgg a nelawal. Ndaxte, kenn mësul a wax ne Aliyu Sàll dafa amwàll ci këri-liggéeyukaay walla isin yiy yëngu ci mbirum petorol ak gaas.  
Loolu yit dafa leer nàññ. Wax ji mooy, kayitu-déggoo bi ñu xaatim ak saay-saay bii di Frank Timis, dañu ko waroon a far bés ba ñu falee Maki Sàll.  Ndaxte, Timis Corporation amul woon xam-xam, mën-mën ak koppar yiy tax mu mën a liggéey ci petorol beek gaas bi. Te itam, moom Frank Timis jaarul woon ci saytukati Petrosen yi war a wóorliku ne képp kuy laal ci mbirum petorol walla gaas, am nga xam-xam bi, mën-mën bi ak koppar yi war. Waaye deful loolu. Bi Frank Timis xamee ni def na lu mu warul a def, loo xam ne mënees na ko fomme dige bi mu sékkoon ak nguur gi, dafa jël kii di Aliyu Sàll, ger ko ba noppi teg ko ci boppu këru liggéeyukaayam boobu di Timis Corporation, di ko fay xaalis bu takku. Li mu ku dugge nag, mooy xam naa, ginnaaw Aliyu Sàll rakku Maki Sàll la, Njiitu-réew mi dina ko làq, aar ko ba kenn du nangu ci moom petorol beek gaas bi, ñu jox ko, moom Aliyu, xaalis bu takkoo-takku. Te loolu Aliyu Sàll weddiwu, li mu def rekk mooy ñaawlu li ñu tudd  xaalis bi mu feyeeku.
Kon, kenn waxul ne Aliyu Sàll ak Maki Sàll dañoo am wàll ci isini petorol yi walla yu gaas yi. Li ñu leen di tuumaal mooy ne dañu leen a ger ak ay milyaar ngir salfaañe alalul askan wi. Ndax ñoom ñoo tax ba alalu Senegaal dem ci loxoy ñeneen ba réew mi di ci am lu dul fukk ci téeméer boo jël (10%). Ndax lii jaar na yoon ? Lii rekk a di coow li. 
Aliyu Sàll wax na yit ne, bi yoon wootee ne ku am firnde ci tuuma yi ñu teg ci kowam moom ak ñi ci taq ñépp, foogoon nañ ne dinañ wóolu yoonu Senegaal waaye yàq rekk moo tax a jóg ñi koy joxoñ baaraam.  Nu koy fàttali ne, “procureur” bi dafa juum, walla sax moo tay li mu def. waaye yoon du doxe noonu. Te sax, fàtte xaju fi. Bi ñuy tuumal Karim Wàdd, dañu ko ne ràpp ci kaso bi door di ubbi lànket, naka noonu Xalifa Sàll. Kon, lu tax ba tey yoon tegul loxo Aliyu Sàll ? Te sax, yoon dafa amul lu muy wër-wërloo, lu ne fàŋŋ kenn du ko jeex. Fii lépp a leer : xam nañ ku xaatim dige bi ñu jox Frank Timis te IGE tere woon ko, xam nañu ñan lañuy jiiñ ne ñàkkul ñu ger leen (Maki Sàll ak Aliyu Sàll), xam nañu tamit jan jawriñ la yoon mën a njort ne taq na ci mbir mi (Aali Nguy Njaay).
Kon nag, na àttekat bi def liggéeyam, maanaam seet ba xam ndax ñett ñoonu teggi nañu yoon am déet.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Am réew, su fa buur ak lingeer dee fecc, ku fay woyaan doo rus a yaŋas. Kon boog, ndokk dipite yi ! 
La xew ca Péncum réew mi ci dibéer jii weesu, ñaaw na te ruslu. Dëgg-dëgg, kenn xamatul lu péncum réew miy saf. Ndege, dara wutalewu ko ak pénci koñ yi walla garaŋ-palaas yi. Moom kay, mënees na ko méngale sax ak jataayu janq ji. Dàggsante, kekkantoo, xastante, saagaante, xuloo, xeex, yaataayumbe…nii la dipite nekke ca béréb bu tedd boobu, te kàddu askan wi doŋŋ waroon fa jib. Dafa di sax, kenn umplewul ñàkk faayda, xamadi ak xayadi bi dipite yi nekke, walla boog li ëpp ci ñoom, rawatina ñiy faral di féete ci nguur gi. Waaye, jëf ju ñaaw ji ñu def dibéer jii weesu dafa gënatee yokk xar mi karaw, gàkkalati deru Péncum réew mi, ñaawal xar-kanamu Senegaal ci àddina si. Réew mépp di naqarlu doxalinu dipite yi. Ñi dul taataan xibaar yi moom di laaj : waaw, lu dipite yi defati ?
Dibéer, 30ifan ci weeru suweŋ, Abdulaay Daawuda Jàllo, jawriñ ji ñu dénk wàllu koom-koom bi ak ngurd réew mi, moo leen doon jébbal sémbub àtte joyyanti ngurd mi (projet de loi de finance rectificative). Dipite yi waroon koo waxtaane, ku nekk joxe ci sa xalaat laata ñu koy wote. Waaye, bi dipite bii di Usmaan Sonko, njiitalu ‘’Pasteef’’, waree jël kàddu gi, dipite Bennoo Bokk Yaakaar yépp a mànkoo, jóg xajal ko ngir bañ koo déglu. Muy lu ñaaw lool sax te ruslu ci réewum Senegaal. Mëneesoon na samp laaj, ne : lu tax ñuy daw Sonko ? Lan lañu ko meree ? Waaye tontu li réerul kenn. Ndax ñépp a xam taxawaayu Sonko ci kujje gi ak xadar gi mu àndal, sonal nguur gi lool, rawatina ci wàllu coowal petorol bi ak gaas bi. Waaye, wax ji dëgg-dëgg du dellu ci jëmmu Sonko, kon ñu wute ak solos mbir mi. Bu ñu seetee ba seet, dipite yi joxuñu cër askan wi te wormaaluñu béréb bu tedd boobu di Péncum réew mi. 
Naam, dipite bu nekk, ab pàrti moo la tabb, def la wutaakon ba nga mën a bokk ci joŋante wote péncoo gi. Waaye, askan wee la sànnil xob, fal la ngir nga teewal ko fa. Mu dellu, jël lu néew lu muy fortaatu ci xaalis, joxe. Ñu dajale ko, di la ci fay weer wu dee alal ju bare, jëndal la ci oto, di la fayal esãs walla gaasuwaal ak di la ci defal yeneen xeeti xéewal. Jamono jooju, askan waa ngi xiif, sonn, mar, rafle ba noppi tumurànke. Laaju la dara lu dul nga xeexal ko, laajal ko ay àqam ngir mu génn ci ndóol ak tolof-tolof yi mu nekke. Waaye, dipite yi, ñàkk ngor ba dee, bu ñu nekkulee di nelaw, ñoo ngiy tàccu walla di wote ay sémbub àtte yoo xam ne ay njuuj-njaaj kese a ci lalu, di ab musiba ci askan wi. Waaye, lii warul a bett kenn. Ndax ñi ci ëpp am tur ak mbooloo rekk a seen tax parti tabb leen ; jànguñu, taruñu te xamuñu lu géej giy riir. Jàpp nañ daal ne, lu njiitu réew mi bëgg rekk noonu la, lu mu joxoñ ñu dagg. Loolu la kàdduy dipite bii di wuyoo ci turu Maalaw di biral : “ …Man de ci foofu laay tàmbalee ; ci sama tur lay tàmbalee. Maalaw mii, dipite Maki Sàll la. Man, dipite Maki Sàll laa, waaw. Kon liñ ñu sant dañu koy def 100%. Fii, yoon wu fi Maki Sàll indi xéy na yéen a koy xool waaye man duma ko xool. Man bu ñu nee wote leen rekk ma yékkati sama loxo.” Ñoo ko déggandoo. 
Ñi ci jàng te xam li xew, dara soxalu leen lu dul seen i poos ak nguur. Jaral na leen ñu wor askan wi. Li koy firndéel mooy bi ñu gàddaayee jawriñ ji ñu dénkoon wàllu mbay mi, Abdulaay Sekk, ba ko ca péncum réew ma moom doŋŋ, dem ci palug Maki Sàll ga. Kon, ñi jàng ak ñi jàngul ñoo bokk àtte : ñépp a wor askan wi ngir àddina ak li ci biiram. Ci gàttal, lii dipite yi def keroog du mbetteel.
Warees na xam ni, péncum réew mi, kàddu askan wi lees fay yebbi. Ku nekk ci dipite yi teewal fa gox bi ko fal. Kàddu askan wi nag, mënta doon benn ; ndax gis-gis yi dañu wute, rax-ci-dolli nekkin wi du benn. Te wolof dafa ne, bëgg-bëgg yee wute, moo tax njaay ma jar ca ja ba. Kon, bu fekkee àndoo ak li sa naataangoo wax, yoon may na la nga jëlaat kàddu gi, indi ay tontu ak i leeral. Waaye waroo dem sa yoon, ndax indiwoo fa sa bopp. Waaye, ku yeboo ne baatu askan wi sooy na. Ndaxte, dipite yii, askan wi da leen faloon ngir ñu bennoo dekkal yaakaar, ñoom ñu fas yéene bennoo tas yaakaar.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Suweŋ2011, réew mépp màbbandoo wutali « Place Soweto » ngir xeex sémbub àtte bu Njiitu-réew ma woon, Ablaay Wàdd, bëggoon a jàllale ca péncum réew mi. Askan wi lànk ne : ‘’Mukk, du fi ame, dunu seetaan Góor-giy nas ak a nocci ngir taaj doom ji ci jal bi, dee moo nu ko gënal !’’ Góor-gi dellu ginnaaw, askan wi am ci ndam lu réy ba faf jële fi Ablaay Wàdd ci at mi ci topp. Keroog lanu jox Maki Sàll lenge yi ngir mu dakkal mbokkoo gi woon ci nguur gi, sàmm yoon wi, jële fi ger, càcc ak salfaañe alalu réew mi. Mu giñ ne dina doxale noonu, ba tax 25eelufan ci weeru màrs atum 2012, xol yépp féex, ñépp bég, yaakaar dekki. 
Ndeysaan… Tey, biñ ci tegee 7 at, képp ku amoon yaakaar yàkki nga. Mu mel ni dañu génne cib pax, daanu cib teen. Li taxoon ñu fal Maki ak li mu dige woon yépp, dara la ci deful. Moom kay, tey la Waalo gën a aay !
Jalgati ya woon, fa woon. Jay-doole ba woon, fa woon. Ëppal ba woon, fa woon. Ger ak goreedi ya woon, fa woon.  Doxin ak waxin wu ñaaw ya woon, fa woon. Nguuru Maki Sàll gii, bu yéesul nguuru Ablaay Wàdd, tanewu ko lool. Màgget yu xubidaas, maase ak i maamam, dar ko, pexe mu bon mu nekk ñu xelal ko ko, njombe wu ñaaw wu ne ñu dugal ko ci. Yoon wi naxsaay, alal ji mu fab jaay. Kujje gi mu tëj, wote yi di lëj. Ay mbokkam la tabb, ñuy giiroo alal ak moomeelu réew mi. Askan wi dëkke xiif, ku wax mu dóor i liif. Njàng mi sax da koo beddi : lii moom, du ndongo yee koy weddi. Wér-gi-yaram gi yoom. Koom-koom gi nasax, te moo dige woon ne dina woom. Liggéey amul ci gaal gi, moo tax ndaw yiy jël gaal yi. Maki xaaj na réew mi ci digg bi, wenn wàll wi mu jox Tubaab yi, weneen wi ay mbokkam ak i goroom ak i njegeñaaleem, ñu ciy gundaandaat ak a ndagarwale. Rakkam ji nag, Aliyu Sàll, moo jël raw-gàddu gi.
Bi Maki faloo ba nëgëni-sii, jamono ju nekk ngay gis Mareem Fay Sàll di séddale xaalis bu dul jeex. Fan la ko jële ? Rax-ci-dolli, fexe na ba jëkkër ji tabb ñenn ciy mbokkam, dooleel ku mel ni Mañsuur Fay ba mu nekk meeru Ndar. Bu yemoon foofu sax, mu tane. Wànte, Maki Sàll daanaka rakk ji la def tof-njiit lu sës ci moom rëkk. Maanaam, ginnaaw Maki Sàll, Njiitu-réew mi, Aliyu Sàll, rakk ji, moo fi ëpp sañ-sañ, ëpp fi alal, ëpp fi doole. Lu tax ? May leen ma ma leeralal leen wax ji ci juróom-ñaari ponk.
Benn, Aliyu Sàll mooy meeru Geéejawaay te dëkku fa.  Ñaar, Aliyu Sàll mooy njiital kurél gi boole meeri Senegaal yi. Ñett, Aliyu Sàll mooy njiital « Caisse de dépôt et de consignation » bi nga xam ne mooy bànku réew mi, ñu denc fa lu tollu ci 200 milyaar ci sunu xaalis. Ñeent, Aliyu Sàll mooy ki ëppale wàll ci Nja-naawu Senegaal bi, maanaam « Air Sénégal International ». Juróom, Aliyu Sàll day tabb ay jawriñ ak i njiit ci këri peggi réew mi. Moom sax da koy wax ci kow, ñépp di dégg, mu koy ndamoo. Juróom-benn, Aliyu Sàll moo jiite ndajem-caytu gu bànk BDK. Juróom-ñaar, Aliyu Sàll moo moom Sahel Aviationbi nga xam ne, ay « hélicoptères » rekk la yor, ñuy jaabante diggante teeni petorol yi, isini gaas yi ak dëkk bi. 
Kon, Maki Sàll mooy buur, Aliyu Sàll di bummi. Weddi, gis bokku ci. Mbiru gaas bi ak petorol bi, nag, moom la BBC, tele Àngalteer bu mag boobu, siiwal ci benn filmu-gëstu bu mu génne yàggul dara. Mbir mi lëmbe réew mi. 
BBC dafa yëkkati ay tuuma yu réy a réy teg leen ci kow ndoddi Aliyu Sàll ak magam, Njiitu-réew mi Maki Sàll ak Franck Timis. Li mu leen di jiiñ mooy : ger ak salfaañe moomeelu réew mi (petorol beek gaas bi) ak aakimoo alal ju askan wépp bokk. Ci benn boor, kujje gi ak way-moomeel yi di yuxoo wuub sàcceey ak a kalaame yoon. Ci beneen boor, nguur gi ak farandoo Aliyu Sàll yeek yu Maki yi di joxoñ baaraamu tuuma kujje gi, di leen dàkkentale naaféq ak ràmbaaj. Taskati-xibaar yi di ci yéy ak a yàbbi saa su nekk, fu waay nekk ñu ne la jabb mikóro, ne la : “loo xalaat ci mbir mi ?”. Askan wi moom, mëneesul a wax ni fii la féete ndax ku nekk am na foo far. Waaye, foo dem, mbiru petorol bi ak gaas lañuy waxtaane ak a werante. Mbir mi daal, mënees na ko méngale ak tànnbéeru dëmm, fu nekk la riir miy jóge.
Foo dem, Aliyu Sàll jàppal fii, Aliyu Sàll bàyyil fee, coow laa ngi ne kurr ci réew mi. Ndaxte, alal ji ñu wax ne moom la Aliyu Sàll ak saay-saay boobu di Frank Timis ràndal dafa takku ba jéggi dayo : 10 milyaari dolaar, maanaan juróom-benni junniy milyaar ci sunu xaalis ! Moone, Usmaan Sonko bindoon na lii cib téere lëmm, Baaba Aydara defoon na cib gëstu, siiwal ko, Keledoor Seen tamit waxoon na ci ba xoox, Mamadu Lamin Jàllo ak yenn politiseŋ yi amaloon nañ doxu-ñaxtu ngiir naqarlu lu ni mel…waaye dara. Nun danoo xaar ba Tubaab yi wax ci, nu door a nekk fii di réy làmmiñ. Ba tey, bu dee dina tax askan wi yeewu, baax na. Bu ko defee, maslaa meek waxi naaféq yi dinañ dakk. Waaw. Mbir mi nag, jeexagul ndax ñi mel ni Usmaan Sonko ak Bàrtélémi Jaas nee nañu kalaame nañu yoon ci Amerig ak Àngalteer ndax wóoluwuñu yoonu Senegaal. Rax-ci-dolli, kujje gi ak kuréli way-moomeel yu bare fas nañoo booloo, amal doxu-ñaxtu àjjuma 14 ci weeru suweŋ. Li ñu bëgg mooy Aliyu Sàll tekkiy ndombog-tànkam ngir yombal liggéeyu àttekat yi. Waaye mbir mi daa doy waar ba mel na ni du gaaw a sotti.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Xel tëju na, xalaat dëju. Xol tooy na, bët jooy. Ndeysaan… Gaynde wàcc na liggéey. Nee leen ko mbarawàcc, Jaag, nu sargal ko, delloo ko njukkal.
Mbay Jaag wuyuji na Boroomam. Dibéer, 12eelufan ci weeru me atum 2019 la génn àddina. Li Yàllay def, dibéer jooju dafa yemoo kepp ak 51eelu at ca ba muy jiite toogaayu-ñaxtu ba ndongoy iniwérsite bu Ndakaaru amaloon, waat ne fàww ñu janook Njiitu-réew ma woon, Léwopóol Sedaar Seŋoor, walla nguur gi ci boppam ngir àgge ko seen i tawat.
Mbay Jaag, nag, kenn umpalewul ne moo jiite woon kurélu Iniwérsite bu Ndakaaru, ca atum 1968 – booba, tuddagul woon Séex Anta Jóob – ga taxawoon di xeexal ndongo yi.
Ca yooyu jamono, fekk na Seŋoor nekk ci diggu ndëndam. Lu ko neex tëgg, ku feccul mu ni la génnal géew bi walla mu nëbb la jant bi. Ci gàttal, moo doon Buur, di Bummi. Ku say wax walla say jëf méngoowul ak i yosam, mu jaay la doole, ne la ràpp ci kaso bi, tëj. Waaye, kuy jaay fit, boo dajeek gaynde lamble.
Weeru me 1968 la ndongo yi jógoon, fippu, jàmmaarlook Nguur gi, ni ko : « Dafa doy ! Li nuy dund mënuta wéy ! » Ñu noon  dee, coppite day am te dara lañu ci bañul. Ñu ga Nguur gi ci ne, na leen yokkal seen i ndàmpaay, jagalaat seen nekkin te it yeesal seeni jumtukaayi njàng. 
Jamono jooju, daanaka fépp foo demoon ci àddina si, dinga gis ndongo yiy fippu di sàkku ab yeesal ñeel njàng mi.
Bu dee sunu réew mii, nag, UDES ak UED ñooy kuréli ndongo yi gënoon a fés ca xeex booba. Te, ñaari kurél yooyu yépp,  Mbay Jaag ak i ñoñam ñoo leen jiite woon. Waaye ba tey ci njiit yooyule, Mbay Jaag lañu ci gënoon a ràññee.
Moom Mbay Jaag, nag, daanaka aul woon tiitukaay, ñi ko xamoon yépp, am fitam lañuy gën a fàttaliku tey. Rax-ci-dolli, dafa amoon pas-pas, farlu, te xareñoon lool. Kenn dàqu ko woon a wax ak mbooloo itam. Noonu, bu jëlaan kàddu gi, fu ne la nit ñiy fàqe ngir déglusi ko mbaa topp ci ginnaawam. 
Mbay Jaag ! Kii moo amoon bayre, ndokk ! 
Jàmbaar jii moo teewoon nelaw Seŋoor ak i nduguroom. Waaye, Mbay Jaag ak ñi mel ni moom, foo leen fekk, nguur gu jubadi da leen di noonoo, di leen fexeel.
Moo tax Seŋoor mépp pexe mu mu xamoon lal na ko ngir sàkkal pexe Mbay Jaag ak ñi toppoon ci ginnaawam : nappaate, ger, tëj kaso, añs. Wànte du benn ci pexe yooyu bu ci àntu. Te, nag, ñi andoon ak Mbay Jaag ñoo ka bare woon ! Looloo tiitaloon Seŋoor, mu dem sax ba jàq lool. Ndax kat, ndongo yi dañoomayoon fit yeneeni kurél yi nekkoon ci réew mi, di liggéeykat yi booloo woon ciy sàndikaa yu siiw, am i tolof-tolof ba noppi ragal a fippu. Gone yee leen may fitu ñaxtu yi. Seeni rakk sax, ndongoy lekkooli diggu-dóom yi, dañoo jóg ñoom tamit. Mbir yi mujje ëpp i loxo ndax muy jàngalekat yi di óbëryee yi, kenn toogul. Koom-koomu réew mi tag, dara doxatul. 
Bi Seŋooramatul pexe, takk-deri Frãs yi sàncoon seen gàdd ci Ndakaaroo mujjee wallsi nguuram. Teewul, ndongo yi ak seeni njiit wéy di lëkkalook liggéeykat yi, jàpp fi ñu jàpp. Gornamaa bi jàq, teggi loxoom, woo leen waxtaan, nangul leen lu bare ci seeni ñaxtu, ba jàmm delsi ci réew mi.
Wànte waxtaan wi taxu ko woon a yomb noonu : Mbay Jaag ak i ñoñam, dañca wone fullaak faayda ju mat sëkk, nañu ka daan defe naka-jekk. Fulla jooju ak pastéef yi ñu àndaloon bu ñu wàccaan ci mbedd yi ak tali yi, di sànniy xeer aka taal i póno. Ci njeexital li, ndongo yi jële nañfa ndam lu réy, doonte amuñu woon lépp la ñu bëggoon
 Xew-xew yu metti yooyu, nag, mëneesu leen a nettali ba noppi di bañ a tudd xale Naaru-Libaŋ bi ci ñàkkoon bakkanam. Keroog, bésub 29 ci weeru me, la alkaati yi song néegi ndongo yi, dal seen kaw, gaañleen, yàq mbaa sàcc seeni bagaas ak seeni alal.
Mbay Jaag jitte woon na fi tamit ndongoy Iniwérsite bu Ndakaaru ci xeex bu mag bu ñu amaloon ci diggante 1971 ak 1972 te taxoon Seŋor tëjlu daara ju mag jooju.Dàqoon na yit ndongo yu bari ba noppi solal soldaar seeni njiit, yóbbu leen Kaasamaas, fa way-fippu PAIGC yi doon jàmmarlook làrme bu Purtugees yi. Ci ñooñu mënees na cee lim Ablaay Bàccili ak Mamadu Jóob Dëkurwaa… Bañkat yooyule, Mbay Jaag moo doon seen njiit. Ñoom ñépp ñu sànni leen ca Sancaba Manjaag, ci wetu Gine-Bisaawo, fa xare ba gënoon a mettee. Fa la Al Fuséyni Siise, kenn ci ñoom, faatoo ci anam bu ñaaw. Noonu la ñoom Mbay Jaag nekke woon ci làrme bi ak i jafe-jafe yu tar, ba biñ leen di bàyyi. Nguur gi jéem a saafara mbir mi, waxtaan ak ndongo yi, jëlaat ña mu dàqoon ba noppi fajal leen yenn ci seeni aajo.
Ginnaaw gi la Mbay Jaag génn Iniwérsite dem jàngaleji matematig ca Cees, jóge fa dem liggéeyi Liise Jiñaabo bu Sigicoor.
Xare yi mag yooyu askanu Senegaal difàttaliku tey, ndongo yépp a ci amoon ndam waaye jaloore ja ca Mbay Jaag jële, leneen mayu ko ko lu-dul taxawaayu njiit lu mat sëkk, ngor, njub, fit, ak xel mu ñaw, kaar !… boole ci ñàkk caaxaan bi ko ñépp mas  a seedeel, te ñu bare jàppe woon ko naqadi deret mbaa sax ñàkk kersa. 
Ñàkk caaxaan googoo ngi woon ci moom bés ba muy faatu.
(Fan yii di ñëw, LU DEFU WAXUdina delsi ci li des ci jaar-jaaru Mbay Jaag. Mooy doon ñaareelu xaaj bi)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ayu-bés yii weesu, yéenekaay yu bare dañoo xéy fésal ci seen xët bu njëkk xibaar bu kéemaane. Waaw, li nu ko dugge woon mooy xamal askan week Nguur gi ne lu mat junniy ndongo ak lu teg amaguñu kayitu-juddu. Déggal ma lii rekk ! Te lees war a xam moo di ne ndongo yooyu, looloo leen di tee bokk ci joŋante yi leen di may lijaasa biy firndeel seen njeexitalu njàngum daara ji féete suuf. Te moonte ñoom matale nañu seen njàng. 
Lu waral loolu ? 
Xanaa càggan. Càggan doŋŋ.
Nee ñu Pikin gii rekk, limu gone yooyu ëpp na junni. Ndeysaan, njàqare ak tiis dikkal na leen te ñoom de, doonu ci dara ba dara booloo jeex. Xamalees na nu itamne ci lekooli Pikin yi ba tey, téeméeri xale yoo jël, ci xayma, ñaar-fukk ak juróom yi binduwuñu. Ndaw lu yéeme, cim réew moo xam ne nee na yokkute lay diir ! Moo, ndax am réew dina am yokkute su fekkee ni njàng mi sooy na ?
Déedéet.
Dafa di, yokkute walla naataange, ci liggéeyu doomi réew mi rekk la mën a aju. Te bala liggéey boobuy sotti, fàww nu yar gone yi, yiir leen, yokk seen xam-xam, def ci ñoom yëg-yëg ak mën-mën yiy tax ñu bëgg seen réew, fas yéene koo jëme kanam. Kon, réew mu am fulla, farlu te xam jëmuwaayam, du sàggane ay doomam. Waaye Senegaal gii, kenn du ko raw ci wàllu càggan, dafa mel ni sax aada la fi.
Te li gënatee doy waar ci mbir mi, mooy ne du guléet ! Daanaka at mu Yàlla sàkk njàqare gu ni mel, diiwaani Senegaal yépp dañu koy jooytu. Bu ko defee, mënees na  wax ne, ci fànn googu, ‘’Pikin yi’’ dañuy gën di baree ka law ci sunu biir gaal gi ! 
Xanaa lii mooy jur doom sànni ! Ndax càggan mën naa weesu lii ? Waaw, lii nag ba kañ ?
Waaye lu jiin Njaag a te way-jur yi ñooy Njaag.  Naka la nit di jure doom, di ko dundal, di ko toppatoo, di ko yar muy màgg, nga ameel ko àqi teyam ak ëllëgam, ba noppi nga ne doo ko wutali këyit yi koy màndargaal ci biir nit ñi, fépp fu mu mën a dem ? Rawatina ci jamono yii nu tollu, di jamonoy  mbind,  jokkoo ak xamtéef ? Yenn yi kat, xel mënatu koo nangu ndax ñépp a xam, daanaka, ni Dunyaay doxe léegi. Ci dëgg-dëgg, lii du dara lu dul xamadi, xayadi ak càggan gu jéggi dayo !
Waaye am na leneen lu mat a laaj te nu war koo joxoñ yitam : naka la sëriñi daara yi, njiiti lekool yeek espektëer yi àttanee seetaan lu ni mel booba ba léegi ? Moone de, ndongo yi dinañu toog di jàng 6 at laata ñuy àgg ci kalaasu eksame bi. Ci diggante ba ñuy dugg lekool ak léegi, at mu nekk dinañ bindu. Waaw. Ndax sëriñ daara yi, njiiti lekool yeek espektëer yi def nañu seen liggéey ni mu ware ? Lan lañu doon xoole ba lii di am ? Lu taxoon ñu ñàkkal solo jéyya jii ba xëy bés  musiba mii  ni këtt-ni-jonn ci seen kanam, ñu mel ne ñu ci am mbetteel ? Fii de, mel na ni mëneesu fee lay ñàkk xam, xanaa ! Càggan taxawati, ne nu : naam ! 
Gaa ñi ŋànknguur gi tamit, kenn du ñoom.
Jawriñ bi yor wàllu njàng meek njàngale mi moo waron a jël ay matuwaayam ba lii bañ a am. Jawriñu biir réew mi tamit waroon naa def dara. Warees na duut baaraamu tuuma tamit meer yi, ñoom ñi gën a jege askan wi tey defar këyiti-juddu yi. Mbir mii daal, kenn setu ci. 
Ma laajati : lu tee way-jur yi defarlu seen këyitu-juddu doom bés bi mu juddoo ? Ndax Nguur gi manuta fexee lëkkale loppitaan yeek  meeri dëkk bu ne,  ba nga xam ne lépp lu xew ci béréb bu njëkk bi, bi ci des  jot xibaar bi ci saa si ? Dëgg la, Senegaal dum réew mu naat noonu, waaye nag, ñàkkul ay nit ak i jumtuwaay yiy tax mu tëral pexe moomu. Bépp lay bu ñu fi indi, ay caaxaan kese la !
Lu ci mënti am, ci sunu gis-gis, xel mënuta nangu ñàkk kayitu-juddu doŋŋ xañjunniy ndongo lijaasa bi mën a tax ñu tekkiji ëllëg ! 
Lu tee sax ñu may leen ñu def eksame bi ba noppi, kilifa yi séq mbir mi booloo, taxaw nekk jenn jëmm, taxawu ndongo yiy jànkoonteek yii jafe-jafe ? 
Te, su loolu lépp weesoo, luy tee Nguur gi jóg ci lu ñaaw lii, seet nu mu koy saafaraa ba abadan ?
Ndax kat, këyitu-juddu, ak lu mu am am solo, manul a gën a am maana ëllëgu gune yiy war a amali seen bopp njariñ, amali njariñseeni way-jur ak tamit seen réew ak seen askan. 
Wolof Njaay nag, dëgg la, nee nañ lu mu léebu ñaare noonu la, waaye Tubaab yi tamit, léeg-léeg, kenn du dem ñu des ; ñooy wax ne : kuy sang liir bay tuur desitu ndox maŋ ko doon sange, na nga moytoo sànniwaale liir bi ! Su boobaa dinga réccu li nga def ndax càggan lu mu jur, réccu am ci wàll.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
#Diisoo ñeel réew mi
Diisoo bi Njiitu-réew mi, Maki Sàll, woote woon door na ci talaata jii. Ci kiliftéefam lañ ko ubbee, mu nar a ñeel tolluwaayu reéw mi ak ëllëgam. Ñi séq ndaje mi yépp a mànkoo, ànd ci jëmm jii di Faamara Ibraayima Saaña ngir mu jiite waxtaan wi. Ñu baree fa teewoon : kilifa diine yi, kilifa aada yi, ñenn ci kuréli way-moomeel yi ak kujje gi. Waaye, du ñépp a wuyuji wooteb Njiitu- réew mi. Usmaan Sonko, Idiriisa Sekk, Madike Ñaŋ ak Isaa Sàll nanguwuñ cee bokk. Nee ñu, waxtaan wii naxee-mbaay doŋŋla ndax Maki duggewu ko lu dul tuur askan wi lëndëm. Ci seen gis-gis am nay mbir yu ko ëpp solo, gën koo jamp fuuf. Móodu-Móodu yi, ñoom, naqarlu nañu li ñu leen boolewul ci diisoo bi.
#Maki Sàll dalal na jawriñ bi yor kaaraange biir réewum Frãs
Njiitu-réew mi, Maki Sàll, dalal na Christophe Castaner mi yor kaaraange biir réewum Frãs. Jawriñu Farãs bi, nag, ñëwam Senegaal baa ngi aju ci tukkib nemmeeku bi mu doon amal te tàmbalee ko ca Kodiwaar. Ñaari fan la fi def, giseek Maki Sàll ci wàllu kaaraange. Maanaam, naka la ñaari réew yii di Senegaal ak Frãs di ànde ngir samp fi ay jumtukaayi kaaraange ak ay dogal ñeel internet bi ngir tee xëbalekat yi – terroristes yi – sonal askan wi.
KOOM-KOOM
#Waaxu Ndakaaru
Bu ñu sukkandikoo ci kii di Abuubakar Sëdiix Béey (@ASedikhBeye), ngañaayu Waaxu Ndakaaru bi, am na yokkute. Ndax, ci atum 2018 mi, li ñu dugal ci xaalis mi ngi tollu ci 56 milyaar ci sunuy koppar te, ci atum 2017 mi, xaalis booboo ngi tollu woon ci 49 miliyaar.
DIINE
#“Maîtresse d’un homme marié”
Waa kurélu JAMRA kalaameeti nañu CNRA kilib bii ñu duppe « Maitresse d’un homme marié ». Bees sukkandikoo ci Maam Maxtaar Géy mi jiite JAMRA, teyaatar bi yëfi caga rekk lay dawal, rawatina pàccam bi mujj bi mu dawal ci weer wu sell wii di weeru koor. Bu ko defee, joxoñ na baaraamu tuuma tele yii di Marodi ak 2STV.
NJÀNG MI
#BAC
Lu toll ci 159 junniy ndongo, 82 junni yi di ay jigéen, def nañu “anticipé philosophie” ci àllarba jii. Ngir dakkal càcc yu jéggi dayo yi ñu nemmeeku woon at yi weesu, kër gi yor wàllu BAC bi, “Office du BAC” ci kàllaama nasaraan, dafa tere woon ndongo yi ñu ñëw ci joŋante beek seeni njëggil-kàddu (telefon).
WÉR-GI-YARAM/AADA/TÀGGAT-YARAM
#Xeesal
Bees sukkandikoo ci yéenekaay bii di Senego.com, ginnaaw jigéeni Kóngo yi, jigéeni Senegaal yi ñoo gën a bëgg xeesal ci Afrig. Doktoor yaa ngi wéy di artu askan wi, di xamal ñépp ni xeesal ay feebar yu bon lay joxe, niki kañseer, waaye teewul tey la Waalo  gën a aay.
#Futbal
Gaynde futbal yu ndaw yi def nañu jaloore ca réewum Poloñ. Ginnaaw bi ñu amalee ñetti joŋante yu njëkk yi, am nañu ñaari ndam, arañefe benn. Ñoom ñoo raw kon Kolombi, Poloñ ak Tayiti. Ci fàttali, gaynde yaa nga ca Poloñ ci jamono jii, bokk ci joŋante futbalu goney àddina si amagul 20 at.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ndekete Fàllu Siise daa bokk ca ña daamar (kamiyoŋ) ga saaraan fan yii ñu génn ca Caaroy dal seen kaw.
Aa… Ki doon dawal daamar googu de, xamul li mu def. Li mu def, mënees na koo méngale ak xosi almet sànni ko cig kàggu, téere ya ca ne, ànd ak xam-xam ya ñu ëmb, daldi lakk ñoom ñépp ba def dóom. Fàllu Siise kàggu la woon gu ëmb lu bari ñeel baati wolof ak mbaatiitu wolof. Te ni ko fentaakon bu mag boobu di wuyoo ci turu Aamadu Àmpaate Ba waxe, mu am solo lool, “Fii ci Afrig, boroom xam-xam bu làqu daa mel ne kàggu gu lakk”.
Ñaar a ma tax a fàttali loolu, tey. Benn : boroom xam-xam yi mel ne Fàllu Siise duñuy faral di móol i téere di ci dëxéñ xam-xam boobuy tax bu ñu fi jógee mu des fi ba seeni sët ak seeni sëtaat jot ci ba sax gën koo ñoŋal. Ñaareel bi moo di ne seen xam-xam du wasaaroo ndax day saf baatin ba tax ñu néew a ciy jot jaare ko ci ag tarbiya.
Bu nu boolee loolu lépp, demug Fàllu Siise gi day doon ci nun ñaari tiis. Bu njëkk bi ñeel génnug àddinaam ak anam bu metti bi mu ame. Bi ci des di xam-xam bi mu yóbbaale.
Waaye nag sant Yàlla ndax bi nuy jooy loolu ci la ma Sëriñ Jili Kebe xamal ni Fàllu jotoon naa liggéey ak benn waay ba tax lu bari ci li newoon ci moom yëbb na ko ci waay jooju. Rax-ci-dolli, waxtaan yi mu jot a séq ak ña ca kippaango bee ñu duppe Akaademi wolof ci Facebook, baati wolof yu xóot te ñu bari umple leen woon, jot na ko faa rotal.
Lee tax nu mën a jàpp ne Fàllu Siise dem na waaye demul ndax ni ko woykat bi waxe “suuf dina lekk doomu-Aadama bàyyi fa jëf”.
Xanaa rekk des di ko ñaanal Yàlla miy Boroom-Yërmaande jéggal ko te xaare ko àjjanay firdawsi ci barke turandoom Sëriñ Fàllu Mbàkke.
Bu loolu weesoo, nu def yitte ci dajale li mu nu fi bàyyil, móol ko, wasaare ko ba mottalil ko naalam wi jëm ci jëmmal làkk ak baatiitu wolof.
Seen yéenekaay LU DEFU WAXU mi ngi koy jaale njabootam gépp ak i mbokkam. Waaye, noo ngi koy jaale yit waa Senegaal gépp rawatina ñiy liggéey ci làmmiñi réew mi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Altine 6eelu fan ci weeru Me, atum 2019. Bés bi ñépp doon xaar, bésub layoo, bésub àtte, ñëw na. Li tax ñépp doon xaar bés bii, nag, du neen.
Waaw.
Kan lañu doon àtte ? Sëriñ Séex Beeco Cuun, di Xalifa di yit kilifa cantaakon yi.
‘’Bóomug Madinatul-Salaam’’, bile dàkkental la taskati xibaar yi utal mbir mi sabab layoo bu siiw bii. Juróom-ñaari at la lànket bi def, doore ko 2012 ba 2019. Ñépp a doon xaar ndogalu àttekat bii di Xaasimu Ture, mu waroon koo biral ci altine jii.
Mbir maa ngi xewe woon ca Madinatul-Salaam, 22eelu fan ci weeru awril 2012. Yéenakaay yi xéy dégtal nu xibaar bu yéeme : 19 cantaakon ñoo faat ñaar ci seeni mbokki taalibe ba noppi suul leen te kenn yégul, kenn tinul. Ñu ni déet-a-waay, gaa ñi ne Sëriñ bee leen jox ndigal.
Nee ñu, Abaabakar Jaañ ak Baara Sow, ñaari way-dëddu yi, lenn rekk a tax ñu boom leen : xérte ak mbëggeel gu jéggi dayo ñeel seen Xalifa bi. Ndax, àggoon nañu ci di ko woowe Yàlla. Loolu, nag, moo indi coow li bu ñu sukkandikoo ci xibaar yi fi jotoon a rot jamono yooyu. Coow li ne kurr ci këru Séex bi, mu yabal ay taalibeem ngir ñu génne fa Abaabakar Jaañ ak Baara Sow. Noonu, 19 cantaakon yi dem ba ci yoon wi, xeex ak Abaabakar Jaañ ak Baara Sow, daldi gor kenn ki jaasi, fetal keneen ki ba noppi gaawtu suul leen. Nee ñu sax ki ñu fetal deewagul woon bi ñu koy suul. Ginnaaw bi ñu defee seen tóoxidóoni ba noppi, dañu ko doon jéem a nëbb far Yàlla def am ku leen bett, boole leen ak sàndarm yi. Bi mbir mi siiwee ba yoon jot ci, coow li ne kurr. Ñépp di naqarlu jëf ju ñaaw jooju. Li ci gënoon a doy waar mooy li Séex Beeco Cuun – mi yilif ñi ñu bóom ak ñi leen bóom – noon, moom de, yëgul tinul.
Booba ba léegi, nag, def na juróom ñaari at, yoon di luññutu, di seet a ka seetaat ngir xam kan a def lan. Bu dee taalibe yi nga xam ne ñu ngi woon ci tëjub-négandiku, li leen yoon toppe woon mooy : bóomug njuumte bu ànd ak mbugal, làqub néew, ñàkk a siiwal rey bi, mbooloom-caay-caay, teggi yoonu suul néew ak ñoom seen. Séex Beeco Cuun, moom, lii la ko yoon toppe woon : luqnjuurug bóom, maanaam bu bóomulee it teewoon na bi ñuy fexe mbir mi. Jotoon nañoo teg loxo Sëriñ bi ak 19 taalibeem yi. Séex bi, nag, yoon da koo mayoon sañ-sañub négandiku ndax li mu tawatoon ba tax mëneesu ko woon téye ci kaso.
Nan delsi ci altine keroog jeek daan yi fa jóge.
Layookati Séex bi, nag, ñaanoon nañu àttekat bi mu fomm layoo bi, xaar ba seen kilyaan wér, mën koo teewe. Waaye kenn mayu leen loolu. Moom Séex bi, àttekat bii di Xaasimu Ture daanoon na ko fukki at yoo xam ne dina ko liggéeyal réew mi ak ndàmpaay lu tollu ci téeméeri miliyoŋ CFA yu mu war a jox, moom ak 19 taalibeem yi, njabootu way-dëddu bu ci nekk. Mbir mi indi werante, am ñu naan daan bi dafa woyof, taalibe yi naan yoon deful liggéeyam, dañoo bañ Séex bi rekk. Sëriñ Saaliyu Cuun, taawu Séex Beeco Cuun, joxoñ na baaraamu tuuma àttekat bi ak nguur gi ci boppam. Ndax, bu ñu sukkandikoo ciy kàddoom, sàmmontewuñu ak àqi Séex beek i yelleefam.
Waaye bi loolu lépp di am, Séex baa nga woon Frãs, ci benn loppitaanu Bórdo, di faju. Benn fan doŋŋ lañu ci teg, mu daldi génn àddina. Nee ñu sax yëgul daan bees ko tegoon.
Laaj bi ñépp di laaj moo di : daan bi ko àttekat bi daan, ci kan lay dellu ? Ay boroom xam-xam yu seen xel màcc ci wàllu yoon, tontu nañ ci. Nee ñu 10 at yi Séex bi waroon a liggéeyal réew mi, dañu koy teggi ndax ab néew deesu ko liggéeyloo. Waaye ndàmpaay li, ci njabootam lay dellu, ñoo koy fey. Ak lu ci mënti am, xalaat yeek gis-gis yi wute nañu. Wànte li wóor moo di ne àtte Yàllaa gën bu nit.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
POLITIG
#1eelu fan ci weeru Me
Bés bii lañu jagleel liggéeykatI àddina sépp, di leen ci  sargal. Waaye, bés la boo xam ne itam  ci la sàndikaa yiy faral di amal ay doxi-ñaxtu ngir xamle jafe-jafe yi ñu nekke. Ren jii, fii ci Senegaal, sàndikaa yi ëpp doole amaloon nañu am ndaje ak Njiitu-réew mi, Maki Sàll. Ci njeexitalu waxtaan wi ñu séqoon ak moom, jébbal nañu ko ag kayit gu ëmb seeni jafe-jafe ak seeni bëgg-bëgg.
#Farub ndombog-tànku Njiitu jawriñ yi
Ci gaawu bii nu weesu la 165 dipite yi teewal askan wi ci péncum réew mi doon wote sémbub àtte buy far palaasu Njiitu-jawriñ yi ci Senegaal. Sémbub àtte bi, nag, jàll na te bettul kenn. Ndaxte, ci 138 dipite yi teewoon, 124 yi wote nañu « waaw » 7 yi « déedéet ». Yeneen 7 yi des ñoom, di waa PDS, dañoo lànk ne duñu wote. Kon, Senegaal amatul Njiitu-jawriñ.
#Kaasamaas
Njiitu réew mi, Maki Sàll, sumboon na fi aw waxtaan, mook fippu Kaasamaas yi 7 at yi weesu, ngir delloosi fa jàmm. Waaye, ca jamono ya ñuy lal i pexe ngir sottal mébét moomu, MFDC ak i nitam, seen doole dafa wàññeeku woon. Loolu la Jean-Claude Marut miy topp coow li bind ci Jeune Afrique 
KOOM-KOOM
#Buy
Waa France24 amal nañu ag gëstu fii ci Senegaal, doon nemmeeku meññeef wii di buy. Ci kàllaama nasaraan, buy la ñu tudde « pin de singe ». Buy, nag, dafa di meññeef wu neex, am njariñ lool te aay ci feebar yu bare. Moo tax léegi réew yu am doole yi tàmbale cee bàyyi xel.
#Mbay ak xamtéef
Li ko dale 28eelu fan ba 30eelu fan ci  weeru awril, Ndakaaru dalal na li ñu duppe AgriNumA, muy « ndaje mu njëkk mu jëm ci wàllu jokkale mbay ak jumtukaayi xamtéef ci Afrig sowu-jant ». Li ñuy wax « Intelligence Artificielle » ak « Big Data » dañu nekk ay xeetu xarala yu bees yoo xam ne, mën na ñoo indil baykati Afrig yi ay coppite ak it yokkute ci seen liggéey. Te loolu, sémb yi ñu jot a amal ci Ndakaaro gii firndeel nañ ko.
#Diine
Weeru koor wi tàmbali na ci àddina sépp ak fii ci Senegaal. Waaye dafa mel ni juuyoo amati na. Ndax, am na ñu woor altine, Tubaa ak ñi ci des woor talaata.
 #Tàggat yaram – Futbal
Ginnaw bi ñu leen dóoree 3-0 ci joŋante bu jëkk bi, doomu Senegaal bii di Saajo Maane ak ekibam Liverpool daan nañu Lionel Messi ak Barcelone 4-0. Bu ko defee, bii mooy doon ñaareelu yoon yu toppalante Saajo Maane ak Liverpool di joŋante finaalu « Ligue des Champions UEFA », ñu war cee janook Tottenham ci 1eelu fan ci weeru suweŋ.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci gaawu bi weesu, 4eelu fan ci weeru me, la dipite yi wote sémbub àtte biy far palaasu Njiitu-jawriñ yi ci nguurug Senegaal. Ndax sémbub àtte bi jàll na ? Loolu jarul a laaj ! Ci 138 dipite yi teewoon, 124 yi wote nañu « waaw » 7 yi « déedéet ». Yeneen 7 yi des ñoom, di waa PDS, dañoo lànk ne duñu wote tey duñu wote ëllëg. Kon, Senegaal amatul Njiitu-jawriñ. Àtte bu bees bii, nag, dina indi ay coppite yu bare ci doxalinu nguur gi, waaye it dina gën a dooleel Njiitu-réew mi.
Du loo xam ni Maki Sàll ak Bun Abdalaa Jonn rekk la ñeel. Dafa dig coppite gu soxal ndeyu-àtte réew meek tëralinu politigu Senegaal ci boppam. Ndaxte, yamoo bi war ci diggante ñetti baat yi – baatu doxal bi, baatu yoon bi  ak baatu fal àtte bi – lay nasaxal, daanaka.
Li péncum réew mi dogal dina soppi 21 sàrt ci biir ndeyu-àtte mi, jox Maki Sàll wareef yi Bun Abdalaa Jonn jagoo woon. Ñenn ñi ci kujje gi nee ñu nguur gi duggewu ko dara lu dul këppeel doole. Ñeneen ñi, ñoom, jàpp nañu ne Maki day waajal xaat joŋanteb 2024.
Dëgg la sax, Njiitu-réew mee yelloo tabb ku ko neex ngir mu jiite gornmaa bi, jàppale ko ci naal yi mu lal ñeel doxalinu réew mi. Naam, Senegaal ay njiiti-jawriñ yuy jaamu soxlaam lañ fiy faral di gis. Waaye loolu warul a tax ñu ne kenn dootul jiite jawriñ yi.
Mbir mi daal, jaay doole lay gën a nirool. Ndaxte léegi moom, Maki mooy Buur di Bummi : su defulee lu ko neex, moom la neex !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Seen yéenekaay LU DEFU WAXU mi ngi dalal tey Gii Maryiis Saaña, fara caytu doxal (secrétaire exécutif) gu kurélu way-moomeel bees duppe FRAPP « Auchan dégage ». Gii Maryiis Saaña, nag, ràññees na ko ci fitam ak pasteefam, di jàmmaarlook këri liggéeyukaay yu mag yu mel ni AUCHAN. Bokk na yit ci ñiy xeex APE ndax ci la Tubaab yi bëgg a jaar gën a aakimoo alalu Afrig. Yemul foofu ndax njiitu FRAPP dara la waxul ci ‘’franc CFA’’.
Bañkat bu mag boobu la Daawuda Géy ak Mamadu Jàllo lalal waxtaan wu yaatu, mu nuy faramfàccal liggéey bi muy def ànd ceek yeneeni ndaw moo xam fii la ci Senegaal mbaa bitim-réew.
Li ngeen di jàngsi xaaj bu njëkk bi la, LU DEFU WAXU dina siiwal li ci des fan yii di ñëw.
“Dëgg la Senegaal réewu teraanga la waaye am na yu xel mënul a nangu. Bañunu kenn, danoo bëgg sunuw askan rekk”
“Jàpp bi ci mujj, nag, jàpp bu ñàkk faayda la. Ndax ñoom ci seen bopp xamoon nañu ne, mbir mi mënul woon a sori. Li ko waral, nag, du lenn lu dul ne, danuy jël sunuy matuwaay ba sàmmoonteek yoon bala nuy def dara.”
Daawuda Géy ak Mamadu Jàllo
LAAJ-TONTOOK GUY MARIUS SAGNA (GII MARYIIS SAAÑA) was originally published in Defu Waxu on Medium, where people are continuing the conversation by highlighting and responding to this story.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
‘’KU NEWUL ‘FRANCE DÉGAGE’ WAXOO DARA’’
Li ngeen di jàngsi mooy ñaareelu xaaju waxtaan wu yaatu wi Gii Maryiis Saaña, di kenn ci njiiti «Front Pour une Révolution Anti Impérialiste Populaire et Panafricaine» (FRAPP) séq ay fan ci ginnaaw ak Daawuda Géy ak Mamadu Jàllo…
– Lu Defu Waxu : “France Dégage’’ yi ñu bind daanaka ci miiri Ndakaaru yépp, nag, lu ciy sa xalaat ?
– Gii Mariyiis Saaña : Mbir mi dees na ko xaaj ñaari pàcc. Bi ci jëkk mooy, ku fi jàpp ne yow rekk yaa bañ nooteel, yaa ngi nax sa bopp. Ku jàpp ne fi nga nekk yow, ci sa kër walla ci sa koñ, sa biir mbootaay, yow rekk yaa bañ nooteel di ko xeex, juum nga. Bu yeboo nga xam ne jamono ji ngay lal i pexe ngir dakkal nooteel, am na ñeneen ñu bare ñuy def ni yow walla sax lu ko raw. Kon, booloo dafa noo war, nun ñiy jéem a yewwi askan wi ngir jële fi ndóol. Bu dee « France Dégage », du nun noo ko bind ci miiri Ndakaaru yi, yeneeni kurél la. Bi ci topp, nag, mooy danoo jàpp ne, fésal sunu xeex ci mbedd mi, jëfandikoo yooyu pexe ci la bokk. Tey, benn bind kese, ay junniy-junni doom-aadama dinañ ko gis. Waaye soo bindee say xalaat ci kayit, xéy-na ñi koy jàng duñu bare noonu te tali yi moom, li fay jaar bés bu nekk ciy doom-aadama, kenn xamul nu mu tollu. Bind ci miir yi “France degage”, day gën a siiwal xeex bi.
Daawuda Géy ak Mamadu Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
18Coow li neeti na kurr. Ndongoy Iniwérsite Gastoŋ Berse bu Ndar defati nañu seen mënin. Fan yii ñu génn, daara-ju-kowe ji tàngoon na jérr ndax ndongo yee doon ñaxtooti, di ñaawlu anam yi ñuy dunde ci biir iniwérsite bi. Waaye, bii yoon, ndoxum fos lañu tanq, tuuri ko ci bérébi liggéeyukaayu njiit yi ngir wone seen mer. Mbir maa ngi xew ci àllarba jii ñu weesu, di woon 10eelu fan ci weeru awril 2019.
Ci suba si la waa CESL (kurél giy sàmm àqi ndongoy Iniwérsite Gastoŋ Berse bu Ndar) woote am ndaje ngir waxtaane jafe-jafe yi ndongo yiy jànkoonteel ak li ñu jële, ñoom, ci njiit yi ñu diisi woon seeni tawat. Li gënoon a fés ci naqar yooyu moo doon ndoxum fos miy ball bay taa ci iniwérsite bi, xasaw xunn, nag. Daanaka noyyi fa lu jafe la. Bi ñu noppee ci seen ndaje mi, dañu dogi tali bi ñuy wax RN2, jóor fay xeer, taal fa matt. Bi takk-der yi ñëwee lañu dellu ci biir inwérsite bi, tanq ci ndox mi doon ballee ci fos yi, dem tuur ko ci biro “Recteur” bi (njiitu daara-ju-kowe ji). Waaye, ci biro kilifa gi ñu dénk wàllu dëkkuwaay bi ci iniwérsite bi lañu jëkke, def fa lu ni mel. Nee ñu duggewuñ ko woon lenn lu-dul fexe ba njiiti Gastoŋ Berse yi geestu leen ngir saafara seeni jafe-jafe. Yokk nañ ci ne ay weer a ngii ñuy dox ay tànki jàmm, fépp fu kilifa nekk ñu dem fa, waxtaan ak moom ngir mu def warugaram, saafara jafe-jafey ndongo yi. Waaye bi ñu gisee ni seen aajo fajuwul lañu def jëf ju ñaaw jooju ngir ñépp xam li ñuy dund.
Taxaw temm, xeex, ànd ceek fulla ngir ñu weg la, faj say aajo, lu jaadu la, dara aayu ci. Waaye bu ñu waxantee dëgg, dafa am nees koy defe. Ñépp a ñaawlu doxalinu ndongo yi, rawatina jàngalekat yi ba ci sax ñenn ci seeni moroom.
Ci ngoon gi la waa SAES (kurél giy sàmm àqi jàngalekat yi ci daara-yu-kowe yi) génne ag yëgle di ci fésal seen naqar. Ndege, bees sukkandikoo ci kàdduy jàngalekati UGB yi, ay ndongo fekk nañ leen ñuy def seen liggéey, ñu ñàkke leen kersa, dal ci seen kow. Nee ñu loolu mëneesu koo nangu benn yoon. Moo tax ñu daldi jël ndogalu aj njàngale mi ci diirub ñaari fan ; ñu ngi xaar it ba xam ndax nguur gi dina jël ay ndogal ci ni mu gën a gaawe ngir sooyloo CESL. “Recteur” bi, moom, woote nam ndaje ci alxemes ji ñeel kàngami iniwérsite bi (Asemblée de l’Université). Ñooñu tamit fésal nañu seen mer, fas yéenee teg ay daan ñenn ci ndongo yi ñu ràññee ci mbir meek seeni njiit, di waa CESL. Yemuñu foofu ndax nee ñu dinañ leen yóbbu fa mbaxane doonee benn. Ñaax nañu yit nguur gi ngir mu gaaw indiy tanqamlu ndongo yi, faj seeni soxla.
Léegi nag, li am ba des moo di ne jot na nun ñépp nu taxaw seetaat ni nuy doxale. Ndax kat, yëf yaa ngi bëgg a ëpp loxo. Muy ndongoy UGB yi walla sax ndawi réew mépp, njiitu iniwérsite bi walla sax njiiti réew mépp, ku ci nekk am nga wàll ci lii xew tey. Lan moo fi soppeeku ci diggante atiy 1990 yeek léegi ? Waaw, laaj bii lees war a wutal tontu. Ndaxte, démb, doyoon nag sag ñu ne la ndongoy iniwérsite Gastoŋ Berse bu Ndar nga, walla fa nga génne. Ñu bare ci kilifay Senegaal yi jaar nañ fi. Kon, at yii weesu, Iniwérsite Gastoŋ Berse bu Ndar sag la woon ci Senegaal ndax bokkoon na ci daara-yu-kowe yi gën ci Afrig sowu-jant. Ndeysaan, tey wutewul ak toolu-xare. Ñaari fan ñett nga dégg fi coow ; bu dul jàngalekat yi, ndongo yi ñooy taal tali beek bérébi liggéeyukaay yi ; te bala ñuy wéer seeni gànnaay sax, liggéeykati iniwérsite bi tàmbaley kaas ñoom tamit ! Waaye nag dañ koy wax te dee, ndongo yee gën a ràkkaaju ñépp. Ndaxte, saa su ñu yëngatoo, am lu yàqu walla ku ñu faat ci ñoom. At mu jàll ñu foog ne moo yées, bi ciy topp ñëw ne ko dandu ma. Dem nañ ba kenn joxatul cër sa moroom.
Nguur gi deful wareefam, njiiti iniwérsite yi naka noonu. Leeg-leeg dangay waaru, naan : waaw ñii ndax dañoo tële walla dañuy def yëfu maa-tey ?
Kon, joxoñante baraam jaru ko, na ku nekk waxtaan ak xelam ndax lu ëpp tuuru.
PAAP AALI JÀLLO
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Talaata jii weesu di 23 ci weeru awril la Mbootaayu-Xeet yi jagleel bépp teere bu doom-aadama bind ci àddina si.
Ci la EJO ak ArtXaleyi, di ñaari kurél yuy yëngu ci mbirum aadaak ladab, sargal Soxna Aram Faal Jóob mi yàgg a def liggéey bu am solo ngir ñépp jox làmmiñi réew mi seen gëdd.
Majaw Njaay mi sàkk ArtXaleyi, jiite ko, dajale nay gone laaj leen kan lañu bëgg ñu sargal ko ren jii, ñoom ñépp ñu ne : ‘’Xanaa sunu maam Aram Faal Jóob !’’
Waaye du woon guléet ndax Senegaal yàgg na delloo Aram njukkal. Ñaari at ci ginnaaw rekk la ‘’Foire du livre’’ amaloon xew-xew bu mag, jagleel ko ko. Ci la Soxna Aram woo Ndey Koddu Faal — mi bokk tey ci surnalisti LU DEFU WAXU yi — ni ko : “Doom sama, yow laa bëgg nga teewal ma ci xew-xew boobu, jël fa kàddu ci sama tur, fàttaliwaale mbooloo mi sama jaar-jaar.”
Kàddu ya Ndey Koddu yëkkati keroog ci tubaab la tekki fii ci kàllaamay Kocc mook Paap Aali Jàllo mi ngeen war a miin turam moom tamit ndax mu ngi bind saa su nekk ci yéenekaay bi ngeen janool tey di ko jàng…
Mbooloo mi, maa ngi leen di nuyu yéen ñépp, ku ci nekk ci sa tur ak sa sant…
Aram Faal Jóob…
Képp ku dégg tur wii, muy fii ci Senegaal di bitim-réew, fàww sa xel dem ci soxna su masul a tàyyee liggéeyal làmmiñi réewam, ngir suqali leen.
Doom-Aadama yu bare, ba ñu newee gone lañuy bëgg a doon lii mbaa leneen. Waaye liggéey bi ñuy mujjee def day faral di safaanook seeni bëgg-bëgg. Aram Faal Jóob mi ñépp sopp ba di ko woowe Tànta Aram, bokkul ci ñooñu.
Amal njariñ Senegaal ak Afrig, lu ko mas a soxal la te Yàlla boole na kook ñu ko ciy ñaax. Ki ci njëkk, gën cee am solo, Séex Anta Jóob la woon. Aram ci boppam moo ma ne su dul woon ndajeem ak ponkal moomu bind Nations nègres et culture, amaana mu aw weneen yoon. Nii la ma ko waxe : « Ndongo Séex Anta laa woon. Moo tax ma teel a bëgg a bey sama waar ci toolu làmmiñi réew mi. Bu dul woon loolu, jàngalekat laay doon tey.»
Maa ngi fàttaliku keroog jooju ni kanam gi tiise bi mu may nettali digganteem ak soxnay Séex Anta : « Louise-Marie Maes, sama xaritu benn bàkkan la woon. Daan nanu am ay waxtaan yu yaatu ci làmmiñal».
Aram Faal Jóob doomu-Ndar la. Fa la fekk baax. Fa la jànge ba am ñaari xaaji Bakaloryaam laata muy wutali Iniwérsite Ndakaaru, am fa lijaasa bu ñuy wax Diplôme d’études supérieures. Jóge fa nag dem mottaliji njàngam Tugal ci Iniwérsite Paris III ; fa la defe teesam sax, ci atum 1973.
Boo seetloo bu baax, dinga gis ni donte sax at ya mu def Frãs am nañ solo, li ko gënoon a ñor mooy delsi Ndakaaru liggéey ngir jëme réewam kanam. Mu yemook at yu njëkk yi Senegaal moomee boppam, Aram ñibbisi bay waaram ci ëllëgu réew mi.
Fanweeri at ci ginnaaw la tàmbale bind, ànd ceek Rosine Santos ak Jean Léonce Donneux. Ci lañu génne ca Karthala benn Dictionnaire wolof — français bu askan wiy jariñoo boobaak tey.
Wànte Aram yemu fa. Mënees naa lim ci téere yu bari yi mu bind : Grammaire fonctionnelle de la langue wolof ; tekkendoo na it ak àttekat bii di Amet Juuf Ndeyu-àtte réew mi ; beneen téere bu am solo bu mu tekki mook ndem-si-Yàlla ji Maam Yunus Jeŋ mooy Une si longue lettre bu Mariyaama Ba ñu tudde ko Bataaxal bu gudde nii. Ngërëm ñeel na tamit Aram Faal Jóob mi génneendoo ci wolof, tubaab ak àngale Baatukaayu [email protected]éef di ci tekki bépp baatu informatik. Bunu fàtte itam ni ci atum 2012 moom ak Amet Juuf ak Mamadu Njaay lëkkaloo nañu sotti ci wolof sunu Code des marchés publics duppe ko Sàrtu Jawi Nguur gi.
Li gën a tax Aram war a doon royukaay moo di ne du sonn du tàyyi. Tëju na ay ati-at di liggéey ci téere bu mu génne bu yàggul ngir fexe ba ñi déggul tubaab mën a jàng kàllamay Kocc. Téere boobu mooy Nëwu làmmiñu wolof.
Kon li ñépp di xëccoo di ko sargal, di ko delloo njukkal warul a bett kenn. Amul ku ko ko gën a yellool.
Waaye ak fi dayoom tollu yépp, Soxna si Faal tiitaruwul, réy-réyluwul. Naka jekk, Tata Aram xamul puukare. Dafa amul sax jotam, faf. Waaw, sunu lingeer bi dara mësu ko ñor lu dul sàkku ak nafar xam-xam. Waaye tamit, dafa mës a yittewoo ndono li, ba tax mu dëkk ci di tette ndaw yi.
Noonu la ko Soxna Aram Faal jàppe, ca njëlbéen ga ba nëgëni-sii. Nu gis ne kon màndargay niteef yi Soxna Aram Faal làmboo dañu di ab fànn bu réy ci jaar-jaaram ; rawatina ba muy nekk IFAN ba ni mu fay génne ci atum 2002 -moo fa jiite woon banqaasu làmmiñal bi- ak ci Kurélug wall ngir naataange Senegaal, di këru móolukaay bu siiw bi mu sos te gàttal bi ci nasaraan di joxe OSAD. Jamono jii nuy wax ak yéen, li ëpp ci téere wolof yi jot a génn ci réew mi, OSAD a leen móol. Téere yooyu, nag, ràññees na ci Aawo bi te ndem-si-Yàlla ji, Maam Yunus Jeŋ, bind ko ak tamit téere Séex Aliyun Ndaw yu takku yi, werekaanu werekaan yi ci wàllub ladab ci làmmiñu wolof.
Tey, mboolem bindkat yi ci làmmiñu wolof fésal nañu seenug mbëggeel ak fonk bi ñu fonk Soxna Aram Faal Jóob. Li ko dale ci Mamadu Jara Juuf ba ci Mamadu Njaay, jaare ko ci Daba Ñaan ak Séex Adaraame Jaxate, ñépp a ko naw. Li tax ñu naw Soxna Aram, am ci moom mbëggeel ak cofeel yu réye nii, moo ko jëfe. Waaw, te muy dëgg. Ndaxte, ku baax, ak foo fekk baax, mbaax fekk la fa nga nekk, yëkkati la ba nga sut say maas ! Soxna Aram Faal daa baax, te ci mbaaxam doŋŋ la wuufe ndaw yiy topp ciy tànkam, di leen tette, boole ci muñ ak yéwén lool ci xam-xamam ak alalam, te séentuwu ci dara. Te, nag, wolof dafa wax ne, ku dul gërëm nit, doo gërëm Yàlla. Looloo tax bindkat yooyii ñu fi jot a lim, ku ci nekk gërëm na Soxna Aram, sant ko delloo ko njukkal. Ba tax na, ku ci nekk ci ñoom, tudde na ko lu mu tuuti tuuti benn ci ay téereem, seedeel ko ci lu rafet. Waaye, bu dee seede ak wax ju rafet rekk, dees na ko bàyyee ndem-si-Yàlla-ji Maam Yunus Jeŋ. Ndax, tagg bi mu tagg Soxna Aram rekk doy na ci tagg. Li mu génn àddina tey, tax na waxam ji gënatee daw yaram. Looloo tax ma bëgg leen a dégtal baat yu neex te xóot yi mu jagleel sunu werekaan bi, te mu ubbee leen téere fent bii di Aawo bi : “Aram Faal Jóob, mu ñàkk mi kiñaan te tëlee wonu.” Waxatuñu dara, mu teg ci baat yii nga xam ne, cuq nañ man lool sax : “Yii aawo, kenn du ma leen jëkk a sant ndax kenn du ma jëkk a gore. Lingeer yi mel nii ñoo tax géwél yi naan : sonn daw, jaaxle daw, bëgg a dee daw, doo fekke dara. Waaye sonn muñ, jaaxle muñ, bëgg a dee muñ, ku muñ muuñ.”
Ginnaaw loolu, OSAD mi ngi amal liggéey bu am solo ñeel làmmiñi réew mi, rawati-na làmmiñu wolof. Ci tànk yooyu la doon dox ba tey bi muy fésal ak a wone, ci mboole mi mu dippe woon “fentakoon”, ni sunu làmmiñ yi mënees na cee fent i xalaat ak xeeti njariñ yu wute ak woy. Li mu ko dugge woon mooy wone ni sunu làmmiñ yi du woy rekk lañu ci mën a def.
Dëgg la sax, OSAD biral na ne sunu làmmiñ yi amuñu dara lu ñuy ñeewe yeneen làkk yi ci wàllu taaral. Waaye, kàggug OSAD bi nga xam ne, li ko dale atum 1995 ba léegi, dees na ci lim lu tollu ci 50 téere, yemul doŋŋ ci ladab. Ndege, OSAD mi ngi yëngu tamit ci njàngle mi ak lépp lu ko soxal : mi ngi taxawal ay naal ngir daara yi, di tàggat aji-tàggat yi. Rax-ci-dolli, OSAD mi ngi móol ay téere njàng. Téere yooyu, nag, ci mbirum wér-gi-yaram lañuy wax, ci wàllu alfaabetisaasiyoŋ ak bépp xeetu ndimbal ñeel dundinu mboolem-nawle mi. Téere yu mel ni Njàngum Wolof, Ëmbub jàmm ak Téere xayma dañuy firndeel jubluwaay boobu ak bëgg-sa-réew bi OSAD làmboo.
Nu gis ne kon, liggéey bi Soxna Aram Faal sumb ak joyyanti bi Séex Anta Jóob sumboon benn lañu. Dafa di sax, Soxna si, Séex Anta a di sëriñam. Ci njàngalem lay wéye : juboole aji-xam yeek askan wi, boole leen ñu doon benn bokk benn jëmuwaay te làkku nootkat bi bañ leen a féewale. Ngir dëggal loolu, Aram Faal yemul rekk ci di bind ay téere yu am maanaa lool ak sos genn këru móolukaay : dafa jaayante ak bakkanam tamit, bés bu nekk laa wax, nag. Te wax dëgg Yàlla, man rekk doy naa ci seede.
Waaw.
Ndaxte, man Ndey Koddu Faal mii di wax ak yéen, bés bu Yàlla sàkk ma woo ko di ko laaj ngir mu jubbanti ma, gindi ma, leeralal ma kumpa yi làmmiñu wolof àndal. Nun kat, ku nekk dafa jàpp ne peeg na wolof, fekk ne ak a bare ay fiir ! Duma leen ko nëbb, nag, saa yu ma koy woo, damay xaw a am kersa. Waaye saa bu wuyoo ak mbégte mu baat bi di àndal ngir rekk yéwénam ci xam-xam, sama xel dal, ma am fitu laaj ko ay laaj yu bare ci mbindum wolof ak pirim baat yi. Jàpp naa ne sax, deñ-kumpa gi ci man moo tax mu fonke ma ni mu ma fonke ba tax, tey jii, mu sant ma ma dégtal leen jaar-jaaram ci wàllu xam-xam ak xeex yi mu jot a xeex. Du caagéeni ne dama aay, ndax am na ci yéen ñi may déglu ñu ma gën a mën lii mu ma sant.
Yàlla na fekk ne kàddu yii ma tibbe sama biir xol, jegele nañu leen, ci xol ak ci xel, ak jëmm jii nga xam ne, bokk na ci aji-xam ak boroomi màqaama yu gën a ràññeeku ci sunu réew.
Bala may daaneel, may leen ma ma dello njukkal njabootu Tataa Aram ak i mbokkam. Ndax kat, sunuy mbokk ñooy sunuy wéeruwaay. Rax-ci-dolli, yar bi sunuy waa-jur di def ci nun moo tax nu doon li nu doon tey. Te wolof dafa ne, peccum liir bu neexee, ndeyam a téye ca mbagg ya.
Bàjjen Aram, Wolof Njaay dinay wax ne bés du mag du tuuti, boroom lay tollool. Kon, kàddu gun fi yëkkati tey jëmale ko ci yow, xeeb nanu ko, yelloo nga lu ko ëpp.
Kon, dunu def lu dul di la ñaanal gudd fan ak wér, nga yàgg fi lool di nu won yoonu yokkute. Ñaan boobu lanu lay ñaanal, ni la ko Séex Adaraame Jaxate ñaanale ci xolam, bi mu lay jagleel benn ciy téere fent yi mu bind : ‘’Yàlla na ngay Maamati-Maam’’.
NDEY KODDU FAAL
Ñi ko tekkee ci tubaab : Paap Aali Jàllo ak Ndey Koddu Faal
ARAM FAAL, SUNU SÉEX ANTA JÓOB BU JIGÉEN… was originally published in Defu Waxu on Medium, where people are continuing the conversation by highlighting and responding to this story.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Askanu Senegaal dafa mës a weg i làmmiñam, làmmiñi réew mépp. Yàgg na leen a jàppe niy bokk-moomeelam. Loolu, deesu ko nàttable. Naam, ñoo ngiy jëfandikoo, yenn saa yi, yeneeni làkk ngir jàng walla jokkook àddina si ; waaye terewul ne, ci làmmiñi réew mi lañuy faje li ëpp ci seeni soxla. Waaw, ci lañuy wax seen xalaat, di ci waxtaan, di ci jokkoo aka werante. Kon nag, doomi Senegaal fonk nañu lool seeni làmmiñ, rawatina wolof bi nga xamante ne mooy lëkkale sunu waaso yépp.
Kon, bu dee nguur gi jaamu soxlay askan wi kesee ko tax a jóg, war na fullaal làmmiñi réew mi, dooleel leen te boole leen ci njàng mi. Waaye…ndeysaan, ak doxalin wi nu fi seetlu de, ku yaakaaroon bu yeboo yàqi…
Lu tax ?
Njiit yi fi nekk tey, ku ci nekk ba ngay doon lawax di sàkku ñu fal la, biral ngay dige ñeel làmmiñi réew mi. Waaye ku ci toog, daldi fàtte la nga dige woon, fàtte askan wi. Bu weesoo coppati as tuut ci nafag réew mi ngir jagleel ko pulaar, joolaa, séeréer, wolof ak ñoom seen, nguur gi tus la leen defalul. Waaw, ginnaaw bees nattee xaalis bi réew mi soxla ci at mi, téeméer boo ci jël, dërëm lees ci jagleel làmmiñi réew mi. Xam ngeen ni lii bu dul yabaate yit, ag xeebeel bu amul àpp la. Leeg-leeg sax danga naan doxandéem yee nu gën a fonk sunuy làmmiñ, gën noo xam seen dayook seen njariñ. Waaye, ba tey, warees na xoolaat seen doxalin ñoom tamit.
Sémb yi fi jot a jaar yépp ngir ñoŋal sunuy làmmiñ, moo xam nguur gee leen yabal, walla “ONG” yi, añs, seen liggéey dafa des. Ndege, dañuy tàggat ay nit ci diir bu gàtt a gàtt, jox leen lenge yi, ne leen ayca ! liggéey baa ngook ! Bu ko defee, ñu leen di jox ay tur yu deme ni : jàngalekat, yombalkat, wolonteer walla sax saytukat. Noonu, ñu sóobu ci liggéey bi, fekk ne waajaluñu leen, joxuñu leen jumtukaay yu méngook li ñu leen sant. Moo tax it, xeetu jafe-jafe wu nekk la ñooñii ñu wutal ay dàkkental di jànkonteel saa su nekk. Ñi leen di liggéeyloo yit, kenn du ñoom, moo xam njaatigi operaatëer lañu walla banqaasi nguur gi. Jafe-jafe yiy gàkkal liggéey bi, nag, mënees na cee lim :
– Pey gu néew te ñu ciy yéex a jot ;
– Xeetu njàngale wu sukkandikuwul ci manoore jàngkat yi ak tamit i xarala yu dëppoowul ak jamono ;
– Xam-xamu làmmiñal bu des te li ko waral mooy gàttaayu tàggat bi ;
– Ñàkkum jumtukaay yu baax ak ñàkkum xaalis;
– Sémb yu soreyoo lool, ba tax nit ñiy toog diir bu yàgg soog a dégg walla gis liggéey ;
– Tànneef bu jaarul ci yoon wees di tànne ñenn ci operaatëer yi ;
– Gunge gu jàppandiwul ñeel ñiy yëngu ci làmmiñi réew mi ;
– Tuutal ak ñàkk a weg, añs.
Lees fi lim yépp ciy rëq-rëq a sabab juddug kurél guy xeexal ñiy yëngu ci njàngalem làmmiñi réew mi. Sunu mébét mooy xeex ngir ñépp sàmmonteek àqi làmmiñi réew mi. Kurél gaa ngi tudd Sàndikaa Njabootu Alfabetisaasiyoŋ Nasiyonaal, gàttal bi di joxe SNAN.
SNAN, nag, dafa boole wuuf mboolem jàngalekat yeek yombalkat yi aajowoo làmmiñi Senegaal yépp. Ndax, ñoom ñoo booloo, def benn say, taxaw temm nar a xar seen tànki tubéy ngir ñu jox leen seen gëdd. Kurél gaa ngi juddoo ci ndaje bees amaloon ca diiwaanu Kafrin, ña fa daje woon di waa Kafrin ci seen bopp, waa diiwaanu Kawlax, waa Cees, waa Jurbel ak waa Fatig.
Kurél gi, nag, ay kurél a koy teewal ci diiwaan bu nekk. Loolu dina tax képp ku ci bëgg a bokk, ak foo mënti dëkk, mu yomb la. Waaye, warees na indiy firnde yu leer yuy biral ne jàngalekatu làmmiñi réew mi nga walla yombalkat walla boog li lay tax war a mën a bokk ci njaboot gi. Bu loolu yépp sottee ngay door a joxe juróom-ñett-fukki (400) dërëm ba noppi ñu xamal la ni weer wu dee dinga natt ñeent-fukki (200) dërëm.
Ñaari weer yu nekk, SNAN fas yéene naa amal am ndaje muy boole kuréli diiwaan yépp. Ndaje moomu dees na ko amal ci benn diiwaan bu ñu tànn, di ko ay-ayle ngir yaatal géew bi ba noppi gën a jege askan wépp.
SNAN sos na benn Mbootaayu “WhatsApp”. Dina yombal jokkoo bi ci biir kurél gi, di siiwal aka leeral i jëfam tey tontu ci yenn laaj yi. Dinañ ci waxtaane itam jafe-jafe yi way-bokk yiy tawat.
Sunu nisër mooy soppi nekkinu yombalkat yeek jàngalekati làmmiñi réew mi, fexe tamit ba ñépp jox leen seen gëdd, rawatina nguur gi ak képp ku ciy liggéeyloo doom-aadama yi !
Tey jii bu nuy xool walla di càmbar ñi nekk ci biir SNAN, wólis yombalkat, jàngalekat ak saytukat, daanu fa fekk yeneen boroomi xam-xam yu seen xel màcc jëm ci fànn yu bare ñeel yokkute : Ñooñu ay beykat lañu walla sàmmkat, fajkat, taskati xibaar, bindkat, óbëryee, añs.
Kurél yi nu teewal ci diiwaan yi ñoom tamit dinañuy daje gën gaa néew 2 yoon ci weer wi ngir tëral yëngu-yëngu yi, dajale teg yi waaye it natt doxinu liggéey bi.
Njiitul «Sàndikaa Njabootu Alfabetisaasiyoŋ Nasiyonaal» (SNAN), nag, Ñoxor Ngom la tudd. Képp gu bëgg a jokkook kurél gi, kilifa googu nga war a woo ci 00 221 77 120 21 54.
Jaafara Sadiixu Fofana
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Jinne yu ñuul yi ñaay nañu Sunu Gaal gi, soppi ko gàngunaay, tëmbal ko ci géej gu sàmbaraax. Sunu Gaal gaa ngiy jaayu, jinne yu ñuul yee ciy gaajo. Sunu Gaal gaa ngiy jayaxu, jinne yu ñuul yee ko nar a galajaane, wax dëgg.
Miim réew a barey feebar !
Senegaal, sunu gaal geeka dëng. Ay xeeti jàngoro yu doy-waar ñoo daaneel mboolem-nawle mi ba foo laal ci yaram wi, mu onk. Jamono jii, feebar bi ci gën a fés mooy njabar. Tey, njabar dafa dib feebar bu law. Dees na ko gis ci mag ñeek ndaw yi, muy góor walla jigéen. Moom, kay, ku tedd ki sax muccu ci, waxatumalak baadolo bi. Amaana gëm-gëmu njabar lu fi yàgg la ndax diiney ceddo ji fi nekkoon. Waaye ni mu tasaaroo tey ci mboolem-nawle mi dafa ëpp ba jéggi dayo.
Saa su ñu dégmaleeb xew-xew, dees na gis taskati xibaar yiy wër këri gisaanekat yi, seetkat yi, saltige yi, ceddo yi, añs. Ku ci nekk ñu tàllal la mikóro ngir taataan sa xalaat walla sa gis-gis ñeel li nar a xew ëllëg. Bu dee làmb, ñu naan diw ay daan, diw ay daanu. Bu dee ci làngu politig gi : gis naa diw ca pale ba, diw dina falu, diw moom, bu yaboo sawi te tëri, du mës a toog ci jal bi… Bu ko defee, tele yi, rajo yeek yéenekaay yiy biral kàdduy jinne yu ñuul yeek seeni nataal, ñu ame réew mi, tanqal ñépp. Ba tax na, ku ciy def dara walla mu am ab naal, day laxasaayoo lëndëm, yoot ci guddi gi, seeti jinne yu ñuul yi. Daanaka kenn muccu ci.
Mbir mi àgg na ci, ku ci sa baaraam xaw a metti sax, nga ne « lii du neen, man kay fàww ma seetluji ! ». Noonu, nga jàpp ne dañ la liggéey, daldi noonoo ku la deful dara. Kon njabar day yàq diggante ndax li muy jëkk a saxal ci xolu doom-aadama bi mooy ñaaw njoort. Rax-ci-dolli, ku ci am jafe-jafe bu ndaw, bu ko jiiñul njabar, mi ngiy njabarluji. Mu mel ni Yàlla nekkatul kiy dogal. Te, nag, coow li coow li, njabar ak lépp li ci aju, ay kàcci neen la. Waaw.
Li lay wan ne gisaanekat yi, seetkat yi, boroomi pettaaw yeek ñoom seen waxuñu dëgg, mooy ne, boo dégloo ñett ci ñoom, seeni wax duñu méngoo. Te saa bu biree ni fen nañu, ñu daldi wut ay lay, naan jinne ji nii, jinne ji naa…
Waay bàyyileen jinne yi ngeen di tooñ !
Kenn nangootul a liggéey ; ñépp a ngi toog di déglu gisaanekat yi. Ndeysaan, dem nañu ba gëmatuñu jëf. Ndax kenn gëmatul boppam, kenn yaakaaratul Yàlla, waaye kenn sukkandikootul ci xam-xamam, mën-mënam walla ngoram. Foo tollu di dégg kàdduy jinne yu ñuul yiy jib, seen baat yu ñuul yi ca kow, ñuy joobe Séytaane. Tee ñu leen a takkal gafaka ? Ndege, gàkkub njabar du gaatnga mukk lu baax. Ndax, réew mu mu taq, askan wa réer, te réew mu sa askan réer sa koom-koom nasax, nga daldi sooy, dellu ginnaaw.
Paap Aali Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
«Réew mi dafa tagatémbe !», «Dund gi jafe na !», «Lépp a dëgër !», «Danoo sonn!», «Na nu Maki dimbali !», «…walla mu abal nu.»… Ak yile kàddu lanu waa Yëmbël-Sud biralee seenuw naqar ci tolluwwayu réew mi ak nees ko jiitee. Wànte, bees sukkandikoo ci xibaar yi kibaraan (médias) yiy biral fan yii, mënees na wax ne, njàmbat ak jooytuy waa Yëmbël yile, ci réew mépp lay jibee. Nde, wax ji, jenn rekk la : «Senegaalu tey, baadoola du fi naane ñeex ». Nguur gi jël nay dogal ngir njëg yi bañ a romb fiñ tolloogum nii. Nee ñu, dogal yooyee, nguur gi dina ci ñàkke 47i miliyaar. Boobaak léegi, ñoo ngi génney yégle, di janook taskati xibaar yi, di wër ci gox-goxaat yi, añs. Aminata Asom Jaata sax, jawriñu Njënd meek Njaay mi woote woon nam ndaje mu mag ñeel lekk geek naan gi keroog talaata 31i fan ci ut 2021 ca CICES. Waxtaaneesoon na fa njëgi dund yi askan wiy gën a aajowoo, rawatina ceeb bi, diwlin jeek suukar si. Waaye, ba tey daal, askan waa ngi binni.
Ngir natt coono wi askan wiy jànkonteel, amal nanu laajantug-nattale gu ndaw biir Yëmbël-Sud. Doxantu nanu ci mbedd yi, laaj ñenn ci way-góorgóorlu yi fay yeewoo ngir taataan seen i xalaat ñeel tolluwaayu réew mi. Waaye, yemunu ci. Ndax, gannaaw gi, méngale nanu njëg ya woon ci atum 2012 laata Maki Sàll di falu ak yu tey yi ngir natt yokku gi indi coow li.
Yëmbël mi ngi nekk ci biir diiwaanu Ndakaaru, bokk ci depàrtemã Kër Masaar. Ci nguurug Abdu Juuf lees ko xaajoon, def ko ñaari bokki-moomeel : Yëmbël-nord ak Yëmbël-sud. Yëmbël, niki Caaroy ak yeneen bãliyë yi, bokk na ci gox yi gën a tumurànke. Nit ñu bare, dëkkuwaay ak tali yu xat a xat, mbedd yu tilim, te saa bu tawee daanaka fépp ay taa. Moo tax, dékku yokkute njëg yi doon na lu jafe ci góorgóorlu ya fay yeewoo.
  « Kër gu taa, cin lu dëppe, njaay mu lamb, jiba yu fëq… »
Mbas mi, mbëkk mi, mbënn mi, mbëj mi, ndox mi ak… dund gu jafe gi. Nattu bu ñëw, laata ñu koy noppee jooy, beneen tegu ca, gën a tar, gën a metti. Senegaal di mel nig gaal guy daw ci géej gu sàmbaraax, ngëlén li wër ko fépp, ngelaane li koy joow, fu ne mu jëmale ko fa. Ci boor bu ne, gannax yiy baawaan ci kowam. Ñi ci biir gaal giy yuuxook a jooy, ñi ci bopp biy gundaandaat ak a yaataayumbe, léeg-léeg ñu xaw leen a geestu, di leen jéem a dëfël ak a naxee ay dig.
«Kër gu taa, cin lu dëppe, njaay mu lamb, jiba yu fëq… nii la fi deme, jaaxle naa. Sonn naa. Amatuma pexe. Bunt yépp fëgg naa leen.» Waaye, benn ubbeekuwu ci ñeel boroom kër gii leb turam. Bi nawet bi dooree ba léegi, mook ndox mu selladi mi ñoo dëkk, mbott yeek yoo yi diy dëkkandoom. Mbas mi xañ na ko liggéey bim daan suturloo mook njabootam gu sew. Saa bu jant bi fenkee, mu xuus génn, xoslu ji njëlug bés bi, «…bu teyee Yàlla wërsëgal ma, bu ëllëgee duma indaale dara.» Bu dul woon ngëm ak yaakaar Yàlla, «…xàddi kon woon naa bu yàgg». Ni góor gii, ñu bare ci askan wi, ngëm ak yaakaar kesee leen dese ba di leen tax a muñ ngir sàmm seen ngor. Nde, bu dul woon loolu kon, «ma garbo, jaay sama der ni ko samay moroomi jeeg di defe jamono jii te dara yóbbewu leen ko lu dul ñàkk pexe. Waaye, maa ngi jàpp ci Yàlla. Ndaxte, loo muñ mu jeex, Yàlla baax na.» Soxna sii tamit leb turam, ay jooy la daaneleey waxam. Nde, taabalu màngoom ak meññent yu sew-sewaan yi mënu cee dundal njabootam. Jëkkër ji, ab Móodu-Móodu la woon, mbas mee ko tax a daw ñibbisi. Boobaak léegi mi ngi las-lasi waaye taxu koo deme noonu. Nii la askan wi, rawatina baadoolo yi, dëkke. Ñi ci ëpp seen loxo jotul seen ginnaaw, dañuy xëy di daŋ-daŋi ba jant bi so, lépp luñ jot a fortaatu, bu motee njëlug bés, ci lay yem. Bu jant bi fenkaatee, ñu wëri deppãsu bés ba ca topp. Kenn dencatul. Ndax, «boo dencee tey, bu ëllëgee say mbokk denci la walla nga denci leen. Maanaam, boo dencee as tuut li ngay fortaatu, xiif dina la rey walla mu rey sa mbokk.»  Baay Mandaw Gay, Yëmbël-Sud moo wax loolu.
Senegaal a ngi mel nib màggetu-soboronko, xuuge lool, opp ci yaram wépp, foo laal mu onk. Wëliis dund gi, dara yombul. Maas Ñaŋ ab «agent immobilier» la, dëkk Yëmbël-Sud, ci gis-gisam, «luyaas bi sax néew-ji-doole yi àttanuñ ko. Li boroom kër yiy laaj dafa bari lool te xaalis amul. Waaye nag, ci benn boor, mëneesu leen a ŋàññ. Ndaxte, muy simoŋ, weñ, suuf, betoŋ, añs. lépp a yokku.»
Aamadu Jàllo moom, mi ngi dëkke kàrce Baas, dib ñawkat. Mu ne, «Wax-dëgg Yàlla moom, mbir mi metti na. Bu njëkk sax tane woon na. Waaye, nii nii moom boroom kër yi sonn nañu. Boo joxee deppãs sax du mat. Lépp a yokku, dund gi jafe na. Nun, ñawkat yi, liggéeyatunu. Ñaw sax amatun ko. Ndax nit ñi ñawlootuñu, «prêt-à-porter» yi ñuy jéggaani lañuy jënd. Dangay xëy, suba ba ngoon, doo am sax deppãs. Rax-ci-dolli, mbëj mi dafa gën a jafe. Sonn nanu. Noo ngi sàkku ndimbal ci njiitu réew mi, Maki Sàll.» 
Faatimata Ka, jaaykat ca kàrce Laayen, moom tamit ne,
«Dëkk bi neexul, metti na lool sax. Nun, jaaykat yi sax yëg nan ni dafa metti. Lépp a jafe, lépp lañ yokk. Metti na ci góor ñi rawatina nun jigéen ñiy dem màrse. Fim ne nii, lépp lu doon jar juróom, fukki dërëm lay jar… ceeb, diwlin, suukar, saf-safal yi sax, dara yombatul. Nanu Maki dimbali…»  
Naam, mbas mi nasaxal na koom-koomu àddina si. Kenn sañul a wax ne Covid-19 amul njeexital ci njaay meek njënd mi ci àddina si. Moo taxoon, fépp ci àddina si, nguur yi lal i naal ngir sàmm seen koom-koom, aar njëg yi ak xëy yi. Senegaal, amoon na lees duppe “Fonds Force Covid-19”, njiitu réew mi defoon ci 1000i miliyaar ci sunu koppar. 200i miliyaar yi la jagleeloon àntarpiriis yi, wàññee ko seen i juuti. Waaye, mel na ni amul njeexital yiñ ci doon séentu. Ndaxte, li gën a tax njëg yi yokku mooy juuti yu takku yi àntarpiriis yiy fey. Ku daan fey 100 000 FCFA juuti, léegi 200 000 FCFA ngay fey. Bu ko defee, ci askan wi lañ koy fayoo, yokk njëg yi.
Muy jaaykatu jën bi, uude bi, paa yi ci pénc mi, ndaw yiy àttaaya ci taati garab yi, boroom bitig yi, jaaykatu dàll bi, dawalkatu kaaraapid beek àpparànteem, boroom kalaandoo bi walla boroom taksi bi… ñépp a ngi jooytu. Nde, ku ci ne, sa boor, mbir mi dëgër na. Koo ci laaj, mu ne la nguuru Ablaay Wàdd moo tane woon. Te, bin méngalee njëg yi, gis nan ni, diggante 2012 ak tey daanaka lépp a yokku.
Xanaa du Makee fi waxoon Yoonu yokkute ?
«Waaw ! Ba muy wax loolu, yokkuteg boppam, moom, njabootam, ay mbokkam ak i jegeñaaleem a ko taxoon a wax. Xoolal rekk Maki ci boppam lim yor ci alal, yokku naam déet ? Xoolal ay doomam, jabar ji li muy tuur ci xaalis yépp, doom yi nag, rawatina Aamadu Sàll… Nga xool waa Bennoo Bokk Yaakaar, ñenn ci ñoom, laata ñuy nguuru, buñ añaan duñ reer. Ana ñu tey ? Du ñoo fiy dawal daamar yiy jar 100i miliyoŋ ci sunu koppar… fuñ ko jële ? Lii mooy Yoonu yokkute wi Maki noon da koy xàll ?»
Noonu la Saalif Jàllo, maxejj bu dëkk Yëmbël-Sud jàngate mbir mi. Te, bees sukkandikoo ciy waxam, Maki moo gën a xamaatoo li askan wiy jànkonteel, xam na yit naka la war a def ba noppal leen ci coono yi leen gaar fan yii.
Ca atum 2012, Makee fi waxoon lii : «[Yokkuteg] njëg yi, ci gornamaa bi la. Ndax gornamaa bi mooy teg nit ñi ay juuti yu bees, yokk tamit yi fi newoon. Ndaxte lim soxla ci doxalin, lim soxla ci ay tukki, lim soxla ci jënd ay roppëlaan, lim soxla ci ubbi ay àmbaasad, ci ay njawriñ dafa diis, diisaay boo xam ne ngir mu mën ko def fàww mu yokk njëg yi…»
Kon, li Saalif Jàllo wax dëgg la. Makee fi dige woon sax ne, bu faloo, loolu lay jëkk a «…dindi, wàññi ni nguur giy doxe, diisaay bi, ngir alal ji mën a dem ci askan wi»
Benn ci sabab yaa ngi noonu : diisaayu nguurug Maki Sàll.
Nguurug gundaandaat
Ablaay Wàdd dafa amoon lu tollu ci 38i jawriñ, Maki ne woon loolu ëpp na ci réew mu ni tuutee. Tey, mi ngeek 39i jawriñ yu bokkul ak dumbulu jawriñ yi koy digal te seen lim romb na 30. Bun xaymaa jawriñ yooyu yépp nag, daanaka jege nañ 100i jawriñ. Te, bu nu sukkandikoo ci Seneweb (https://www.seneweb.com/news/Societe/combien-gagne-un-ministre-au-senegal-hellip_n_70295.html), Jawriñ buñ tabb ci nguur gi 2i miliyoŋ ngay am ci payoor weer wu dee. Dees na la jagleel tamit boŋu 10i miliyoŋ ngir nga defaree ko sa biir kër. Njiitéefu jumtukaay yeek njàllaleg caytu gi, ci nasaraan, “Direction du matériel et du transit administratif ” (Dmta) mi nekk ci kilifteefu njawriñu ngurd mi. Loolu doyul, saa bu jawriñ jiy amalub tukki liggéey, dees na ko jagleel ndàmpaay luy tollu ci diggante 150 000 FCFA ak 200 000 FCFA bés bu nekk. Te nag, buy tukki «business class » lay toog. Nga xool, 39i jawriñ, ku ci nekk di am lu ni tollu weer wu nekk, ñaata la ci xaalis. Bu fekkoon ne ñoo ngi liggéey sax, mu tane. Waaye, nekkewuñ fi lu dul pólitig ak njuuj-njaaj, di sàcc xaalisu réew mi, di luubal mel niy dëmm, na ma Yàlla baal.
Ablaay Wàdd amoon na SENAT mi doon wann 8i miliyaar at mu ne, Maki ne loolu dafa bare, amul njariñ te dina ko dindi. Naam, dindi na ko. Wànte, tey, mennum Maki mi, moo fi sos ay campeef yu gën a ñàkk njariñ Senat, dàq a wann xaalis. Duggewu ko lu dul làq ay farandoom ci pólitig, sédd leen ci nag wi (xaalisu réew mi). Nde, bim faloo ak léegi, dekkil na CESE ci sàttumbaar 2012, 6i weer ginnaaw bim togee ci jal bi. Mu teg fa Aminata Taal, jox ko nafag 7i miliyaar at mu nekk. Tey, Idiriisa Sekk (mburook soow) la fa teg, yokk nafa gi ba 8i miliyaar, muy feyeeku weer wu dee 9i miliyoŋ, wëliis oto biñ koy jox, esãs bi ciy dem, dëkkuwaayam, ay way-difeem. Ñu jox ko 80i liggéeykat yoo xam ne, ku ci gën a tuutile payoor 800 000i FCFA lay laal weer wu ne, ku ci ëppale di laal ba 3 000 000 FCFA. Rax-ci-dolli, saa buñ amaleem ndaje, dees dàmpe aji-teew ju nekk 1 miliyoŋ FCFA.
Nu ni déet-a-waay, Maki sosati campeef bu gënatee doyadi, duppe ko HCCT, daldi koy jagleel waa PS. Usmaan Tanoor Jeŋ a ko jëkk a jiite. Bim faatoo, Aminta Mbeng Njaay daldi ko fay wuutu. Ci 2021 mii rekk, seen nafa mi ngi tollu ci 9i miliyaar. Aminta Mbeng Njaay mi ko jiite di feyeeku 9 000 000 FCFA te oto bi, esãs bi, dëkkuwaay beek yeneen neexal yi ñëwaguñ. HCCT,  am na yeneen 150i liggéeykat. Bu dee aji-digal rekk nga, dinga laal 1 miliyoŋ ak xaaj weer wu jot. Bu dee aji-digal bu mag nga moom, dees na la ci tegal ab oto 4×4 bu tooy xepp buy jar 27i miliyoŋ.
Ci beneen boor, bi fi Ablaay Wàdd di jóge, boru 3076 miliyaar la nu bàyyee woon. Bi Maki ñëwee, ful na ko 3i yoon, yóbbu ko ba ci 9364. Nga gis ne, ci nguuru Wàdd, bor bi néewoon na te dund gi tane woon na tamit. Waaye, Maki moo ëpp li mu leb, te réew mi tey la gën a “maki” ni ko gone yiy waxe ! Fan la xaalis boobu yépp dugg ? Ana yoonu yokkute wi mu digoon askan wi keroog biñ koy fal ? Ku ko gis it de, man Jàllo gisuma ko !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Faraŋ ko fóni
Faraŋ ko fóni
Man kat daa waaru
Kaay làggi ci saaw làmmiñ
Na doon saw làmmiñ
Te bañ di aw làkk
Ci yow
Waaye kat yemal foofee
Bu fi ne jaas bu fi xand
Faraŋ ko fóni
Man kat daa waaru
Na saw làmmiñ
Di aw làmmiñ ci say doom
Te bañ di aw làkk
Ci ñoom
Waaye kat yemal foofee
Bu fi ne jaas bu fi xand
Bul juum bul jaawatle
Doo man duma yow
Faraŋ ko fóni
Lii de daa niru lool
Fóoxal
Di fàttali fël-fël
Xóoyal mu xorbet
Te du saf dara
Waaw
Moo yow doom Afrig
Xanaa jot na nag
Nga ne xiféet xippi say gët
Xool sa bopp
Xoolaat sa bopp
Maam démb de moom
Mi dëkke ne keww
Xool na boppam
Ba wiccax bopp
Te su nu jéppee muy gàcce
Su nu móoloo muy toroxte
Seex Aliyu Ndaw, Ndakaaru/Oktoobar 2021
(Woy)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Askanu Senegaal tollu na ci diggante bu tar cig ñàkk ba sax, li ëpp ci boroom-kër yi mënuñoo matale seen i wareef, rawatinaak ni dund gi yokkoo ci jamono jii. Yokkuteg dund gi nag deful lu dul yokk jafe-jafe yi fi nekkoon. Ndax kat, kenn naatablewul ne sunu réew bokk na ci réew yi gën a ndóol ci Afrig. Waaye nag, ndóol moom tekkiwul ne sag dund dafa war a jafe, doonte sax kenn waxul ni dafa war a yomb, mën naa daal tane, ba mu jàppandi ci ñépp.
Yokkuteg dund gi nu nemmeeku fan yii ci sunu réew ëlëm na boppi baadoolo yi nga xam ne seen i loxo jotuñu seen ginnaaw. Xamees na ne képp kuy dund ci miim réew, réerewul fi mu tollu cig ndóol. Ndeem sax ndóol gi tar na lool ci doomi réew mi, waaye, yokkuteg dund gi dafa yokk yeneeni jafe-jafe ci yi askan wi doon jànkonteel. Ñii xéyatuñu, ñee ngi lab ci mënn mi, ñale ñàkk nañu seen i liggéey ci mbas mi, ak ndaw ñi nga xam ni, yaakaaratuñu lu dul ci mbëkk ngir tekki, añs. Noonu la jàngoroy ñàkk jii lawee ci biir réew mi. Ndax kat, bu nu demee ba ku am di sakkanal, ku daan maye di nëbbatu, boroom doole yi di dimbalante seen biir doŋŋ, fu néew-ji-doole yi jëm?
Li koy firndéel mooy danuy seetlu ni saa bu ñu waxee ni dund gi yokku na, jaaykat yépp ay yokkandoo seen i njëg ca saa sa, duñu xaar dara. Waaye saa bu wàññeekoo, ñii dañuy wàññi, waaye ñale moom, duñ ko sax xalaat walla ñu wàññi rekk seen i njëg nu mu leen neexee. Loolu di wone coxorte gi am ci diggante doomi réew mi, ku nekk di seet ni muy amee, bu jaree sax mu lor moroomam. Yile xeetu doxalin ci sunu askan nag teey na xel lool, kenn xamul fu réew mi jëm ëllëg, su fekkee danoo wéyal bile nekkin. Maanaam ku man sa moroom rekk, wan ko ko. Jàngoro jii nu ganesi dina fi mujjee dëkksi, te nag, am réew balaa jëm kanam, ñépp taxaw ngir def ci seen loxo. Waaye nag, bu fukk di gas, fukk di suul, pënd baay xal abari rekk waaye pax moomu du feeñ. Yooyu doxalin nu nemmeeku ci biir mboolaay mi ñooy wane ni baadoolo yi nekkee ciy tolof-tolof ngir mën a raw rawale seenug njaboot. Ndax kat, doomu-aadama bu ne bala muy jóg di tal lenn, fàww mu am lu mu dunde. Te kat saaku moom bu defulee du taxaw, doonte sax Yàlla moom gémmiñ gu mu sàkk dina ca def aw ñam, muy dund walla mu def ca suuf, fekk dee na. Loolu tax ba yokkute dund gi mënul a tar ba tere nit ñi dund wànte, dina leen gàllankoor ndax duñu mën a suqaliku ba seenug dund gën a naat.
Nit nag ag dundam mënul a naat feek li muy dunde jàppandiwul. Te jamono jii nu tollu, askan wi sonn na lool ndax yokkuteg dund gi jéggee dayo. Yokkuteg dund ci réew moo xam ne liggéey daf fee jafe. Te boo seetloo bu baax, ñi amul liggéey ak ñiy taqale ñoo ëpp fuuf ñi jàpp ci lu dëgër. Ndegam ñàkkum liggéey rekk dafa doy jafe-jafe, dund gi tamit mënul a gën a jafe. Askan wi fim tollu ni lott na lool, amatul menn pexe ngir mucc ci jile jàngoro, xanaa nguur gi ko war a wallu, wallu ko. Nguur gi nga xam ne moom lay soob mu wàññi, walla mu yokk dund gi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci bésub 23 sàŋwiye ci atum 2022 bii di ñëw, la Senegaal fas yéene amal ay wote jëm ci palu njiiti gox-goxaan yi. Gannaaw ba pàrti pólitig yi jàppante ci mbiri yoonu pal gi, maanaam li ñeel doxalinu wote bi ak jumtukaay yi mu àndal, léegi, pàrti yooyee, seen yitte yépp a ngi aju ci nañu nar a taxawe ci joŋante yi ñuy waajal.
Coow li jib lépp, looloo ko waral ci jamono yii, jóge ci anam yi pàrti yi di taxawale seeni mboolooy kurél yi. Kilifag pàrti PUR moo sulli mbóot mi, yëgle ne “ñeenti pàrti yi gën a mag ci kujje gi” déggoo nañu ngir jëmmal seen nas bii doon sàkk mbootaayu pàrti yu kujje gi. Pàrti yooyu ñooy PASTEEF, Taxawu Dakaar, PUR ak PDS. Coow li ne kur ci dëkk bi. Ñu teg ciy fan, mbooloo mi ñu tudde “Yewwi Askan Wi (YAW)” daldi juddu.
Ñenn ñi rafetlu ko ndax yaakaar ne kujje gi dina fi jóge génn ci gutt gi mu ne woon ba léegi, wone dooleem, jàkkaarlook waa nguur gii di sonal askan wi ; ñeneen ñi ñaawlu li kujje gi manul a fexe ba booloo nekk wenn say képp. Ci kow loolu, am na it ñuy laaj naka la ñeenti pàrti doŋŋ di woote ni ñooy taxawal lu mat, daanaka, ay téeméeri làng. Ba tey it, gisees na ñu rafetluwul doxalin wi lal wote woowu, mel ne ñi ko sooke dañoo nawloowul seeni naataango yi ñu bokkal xeex.
Am na sax ñu ci doon booley xaste, di ñaawal kujje gii “man a jaxase ñu àndul, mbete supp kànja !” Teguñu ci ayubés, PDS génneeb bataaxal xamle ne bokkul ci mbooloo mu yees mii, ndax masul a xaatim lenn lu koy firndeel ; yeneeni pàrti yu mel ne AJ/PADS ak Bokk Gis-Gis, ñoom it génne seenub yëgle di wone ni bokkuñu te ànduñu it ci doxalinu kurél gu bees googu di Yewwi Askan Wi. Ginnaaw bi, kurélu Gëm Sa Bopp gi ci bokkoon, far génn moom it ci mbooloo mi, ndax ñàkk a gis boppam ci defin wiy niru xàjjaatle ci biir pàrti yi, mel ne yenn ci pàrti yi bëgg a féetale seen bopp ci kow, ñi ci des ci suuf. Coow li jibati, yëf yi jaxasoo. Ay kàddu jógati di ŋàññ kuje gi ndax seen ñàkk-juboo.
Pëndu coow loolu jotul a wure, meneen mbooloo mu soqikoo ci kujje gi daldi juddu wone boppam. Ñu xàmmee ci ñi ko sàkk, ay pàrti walla kurél yu mel ne PDS, Bokk Gis-Gis, AJ/PADS, CRD… Muy mbooloo mu mag, daanaka walla lu bon-bon, mu tollook dayo moroomam mi ko jiitu. Coow li neeti kur. Ñi jàppoon ni kujje gi mënta fexe ba booloo, gënatee yëkkati seen baat. Jamono jooju yépp, waa Bennoo Bokk Yaakaar (BBY) yi ŋànk nguur gi, ñu ne tekk di seetaan ; ñenn ñi jàpp ne sax, booba ñu ngee ree ci suuf. Waaye ñoom it, ndax seen ay ci coow li du dikk, bu ñu demee ba war a tànn ci gox bu ne, ku fay nekk jaraaf ?
Waaw, booba nag, ana askan wi, moom ? Ana li ciy taxawaayam ? Su dee dëgg rekk a tax ñuy wax, daa mel ne ñoom ñooñee, askan wee lee doon seetaan dëggantaan. Wax dëgg, askan wi moom, daa am lu ko doy sëkk, ak mbënd mi ko léjal ba ci kanamu Yàlla ! Rax-ci-dolli, njëgum njaay mi di yéeg jëmale… asamaan…! Lépp a yokku. Fekk booba, ndox mu ñu naan rafle fi, ba tax jigéen ñi di ko wuti ni doom yu góor. Moonte, askan wi de, moo war a tànn ci diggante waa nguur gi ak waa kujje gi, ñi ko doy ngir mu dénk leen boppi gox-goxaan yi, ngir seen yorin wu rafet. Ku yabu ne, ngir seen dundin ñoŋ.
Lu mu ci manti doon, way-pólitig yi, warees nañuy taxaw-seetlu, ànd ak seen xel, gannaaw ba ñu leen njortalee ñunekk ñu bëgg seen réew, fonk seen gox, te jiital njariñal askan wi. Ndax kat, gàtt-xel weesuwul nit jóg ni kenn waru fee sooke dara te boolewuma ci ! Ndax it, du ñàkk-xel di jàpp ne lu ëpp ay ñaari téeméeri kurel, mënees na leen a boole ci menn mbooloo, ñuy ànd di nas, di xàccandoo, di dóorandoo ?
Waaw waaye, ndax bokkul it ci gàtt-xel nga woo ay nit ngir ngeen ànd xeex, ba noppi naan leen “Yeen tekkiwuleen dara, toppleen rekk sama gannaaw ma yóbbaale leen ?” Xaste wi nag, moom, mënoon naa ñàkk, rawati-na ba muy niru tayeef. Ndax, xanaa kañ, kuy nas ngir boole ay nit, ñu àndul bokkuñu kurél kepp lay man a woo ? Rawati-na, mbooloo moo xam ni, génn nësër doŋŋ moo ko tax a jóg, maanaam, bokk sotoo ki ñuy jàmmaarloo, ba mu abal leen ? Ana kon lu fi indi ñamu supp kànja wu neex woowule ?
Ak sunu xel mu gàtt, foog nanu ni, laaj yooyu de, suñ leen sampoon ca njalbéen ga, jafe-jafe yu bare, maneesoon na leen a moytu. Am déet ? Waaye ndegam su ndox tuuroo, ab ban a cay des, waa kujje gi, warees nañoo taxaw-seetlu, defaraat seen koddaay, te fexe dëgëral seen taxawaay. Ñaar ba ñetti mbooloo sax man naa am, su dee ñoom ñi ko séq dañuy bàyyi xel ci ne, li leen xàjjaatle ak nguur gi moo ëpp solo fuuf li jaar ci seen diggante, ñoom ci seen bopp. Na fekk nag, ku ne xam sa bopp, ndax kat, bët du yenu waaye xam na lu bopp àttan. Ba tax na, waa kujje gi, su ñu bëggee ànd ànd wu rafet te yàgg (naka BBY amale), fàww ku ne xam li ngay “peese” ak nu sa moroom tollu.
Ana kuy weddi ne, Usmaan Sonko, li muy gune yépp, ak li muy doon gan yépp ci làng gi, doole ji mu am tey, kenn mënu koo nasaxal ? Ana kuy nàttable dayob Ablaay Wàdd ak PDS ? Ku xam jaar-jaaru pàrti boobu xam ne, moom du nangu mukk geneen kurél di ko jiitu, feek wonewul boppam ba wuutu PDS ci taxawaay bi mu am booba ba léegi ci làngu pólitig bi ak ci réew mi. Loo bañ-bañ lëg, nangul kooy noppam yu gudd ! Lii nag, am na njàngale mun ci man a jële : fi ñu tollu nii, PDS ak PASTEEF mënuñoo bokkagum menn mbalka mu ñuy naane ! Ndax nag, soxlawul di naxante, joŋantey pólitig yii, xëcco nguur a ngi ca xol ba ; te sax, ñenn ñi, duñu fàtte mukk seen nafa, fu ñu toll.
Loolu nag, terewul waxtaan, weccee xalaat bokkay nas ñeel anam yi wote wi war a doxe. Koonte nag, ñaari mbooloo yii soqeekoo ci kujje gi warul a jaaxal kuy seetlu, di jëfandikoo xelam. Waaye li war a leer ci boppu ku ne, mooy ni, ëpp doole sa moroom warul a tax nga xeeb ko te Wolof Njaay nee na “koo xeeb, mu yab la”. Te, li wóor ba wóor mooy ne, kenn ci làngu pólitig gi, mënul a dem moom kese ci xare bi ba jële fa ndam, ak doole joo mënti am ! Ci way-pólitig yi nag, mel na ni, kii di Maki Sàll moo gën a mokkal njàngale moomule… Dëgg la, moom nag daa yore kopparam gu duun, boole cib xaatimam bu am solo. Moo tax it…
Kujje gi daal, war naa seetaat boppam. Ñi man a ànd, nañu ànd booloo. Ñi bokkul genn kurélu mbooloo nañuy yëgante, bokk xeex ngir wote wi ci boppam jaar yoon ; te ñuy bañ a xeebante, bañ a tamante dëmm. Tey bàyyi xel saa su ne, ci nekkinu askan wi ak it ciy xalaatam. Leneen lu way-kujje gi war a bàyyi xel, mooy luñuy def ba fexe wéyal seeni mbooloomi kurél yi, gannaaw su wote gox- goxaan yii jàlle. Ndax kat, xeex bi day door rekk… te kuy dem xare war a fàggandiku !
Uséynu Béey
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(ÑAAREELU XAAJ)
Bi ñu nee Senegaal moom na boppam tamit, loolu ciy wax rekk la yem ; ndax Seŋoor àndul woon ci réew mi génn ci nooteel ci saa si. Li mu bëggoon mooy ñu ciy dem ndànk ndànk ci diirub 20i at. Ba tax na bi mu jiitee réew mi mu saxoon di sàkku ndimbalul Farãs.
Ci atum 1962, Seŋoor gaawtu taqal àndandoom bu yàgg bii di Mamadu Ja mi jiite woon jëwriñ yi, jiiñ ko ne da doon fexee daaneel nguuram. Loolu jur ñu teg Mamadu Ja loxo, tëj ko lu ëpp 10i ati kaso. Ci atum 1968, ci seleŋlu gu daj réew mép, liggéeykat yi bank seen loxo, alkaati yi dal ci seen kaw ci ndimbalul Farãs. Diggante Seŋoor ak Farãs gën a rattax ci atum 1971, ci ngan gu njiitu Farãs, Georges Pompidou, di xaritam teg ci bokkoon ak moom fa ñu jànge, doon amal ci Senegaal. Lu mat at Ndakaaru nekk di waajal ngan gu gàtt googu yamoon ci benn bés doŋŋ. Fi gan geek ñi mu àndal waroon a jaar yépp, kilifa yi defaraat yoon yi, yeesalaat taax yi ndax bëgg a làq lépp luy màndargaal ag ñàkk ci gëbla gi.
Ndaw ñu bari jàpp nag ne lu ëpp tuuru, dalal gi ñu dalal njiitu réewum Farãs ab cokkaas bu leer la. Ay ayu-bés lu jiitu loolu, gàngoor guy roy kurélu ”Black Panthers” gu Amerig, ak geneen gu tudd ”Tupamaros” ca réewum Uruguay, ànd taal Këru Mbatiit gu Farãs ci Ndakaaru. Bi ñuy amal ngan gi, xale yi jéem a dal ci woto njiitu réewum Farãs li, waaye ñu teg ñenn ci ñoom loxo. Ñaari rakki Omar Bolondeŋ Jóob bokkoon ca. Moom tamit boobu  xeexin la gëmoon, muy dóor mu daanu, waaye bokkul woon ci cong googu. Fekk na ay weer lu jiitu loolu mu dellu woon Farãs ginnaaw bi ñu teggee dogal bi ko fa dàqe woon. Ci yëngu-yëngu yooyu ci la Bolondeŋ ànd ak ñenn ciy xaritam ne dañuy dem jàngi nu ñuy xeexeek ay ngànnaay. Noonu ñu dugg ci saxaar gii di “l’Orient-Express”, wër Tugal gi yépp, mujjee ci dalub ay saa-Siri fekk fa ay fippuy Palestin ak Eritere. Seen pexe moo doon teg loxo kilifag réewum Farãs gu mag, weccee ko ak seen mbokki-mbaar yi ñu tëjoon kaso. Bi ñu fa defee ñaari weer la Bolondeŋ Jóob ak ay àndandoom jóge ci tàkk gi dellu taax. Amoon nag yaakaar ci ndimbal ”Black Panthers” yi ubbi woon ab dal ca Alse, gëblag réewum Alseri. Waaye ñu mujjee soppi doxalin. Ginnaaw bi ñu defee diir bu gàtt ci Konaakiri ñu jóg wutali Bamako ga ñenn ci mbokki Bolondeŋ yi dëkkoon. Foofa ñu lootaabewuwa maanaam ñu defaruwaat.
Waaye terewul alkaati yi teg loxo gàngoor gépp ci jeexitalu weeru nowàmbar ci atum 1971, fan yu néew bi Seŋoor di waaj a amal nganam gu njëkk ca réew ma ginnaaw tasug Lëkktoo gu Mali ci atum 1960. Raji Mali yi Ceekoro Bagayoko jiit woon ñoo leen toppoo, raju leen ay weer. Ñu fekk ci gafag Bolondeŋ bataaxal bu tënk pexe yi mbokki-mbaaram yi war a rëccee ci kaso ba ñu leen tëj. Bi ñu ko jébbalee Senegaal, ñu tëj ko ràpp ñetti ati kaso. Bés yi ñu def ci kaso Gore bi yépp, diir bu néew lool lañu leen doon may ñu génn ca fa ñu leen tëj. Ngir moytu jokkalante ci diggante ñoom ñi ñu fa tëye, ñaari yoon rekk lañu doon gis jant bi, suba si 30i simili, ngoon gi 30i simili. Xàmmeetuñu guddeek bëccëg, guddi yàgg lool, booleek ñu leen di metital.
Xibaar bi daanu bésu 11i fan weeru Me ci atum 1973 : Omar Bolondeŋ Jóob saay na. Mu amoon 26i at. Xibaar bi ne tasar. Ndaw ñu bari génn ci mbedd yi di bind ci turux yi ci gëbla gi “Seŋoor bóomkat : Ñu ngi ray seen doom yi, yeewuleen ; Bolondeŋ kenn du ko fàtte”. Ci saa si, nguur gi dafa nëbb pekke wi. Waaye àttekat-luññutukat bi lànk ndigal li bawoo ci nguur gi, daldi teg loxo ñaar ñu ñu jàpp ne seen loxo taq na ci mbir mi. Daa gisoon ci këyit yi ñu jëlee ci kaso bi ñu bind ne ayu-bés laata ñuy siiwaal ne dafa xaru, Bolondeŋ dafa xëmoon waaye ñi yore kaso bi yëgaluñ ko woon sax seen yaram.
Waaye keroog ba muy waaj a teg loxo keneen ki mu njortoon ne moo ci taq, ci la ko fa kilifa yi jëlee, teg fa beneen àttekat mu dakkal luññutu gi ndax ne du céram. At mu jot, 11i fan ci weeru Me wu nekk ay takk-der ñoo doon wër bàmmeelu Bolondeŋ ngir bañ nit ñi ñëw di ko màggal.
Ay 10iy at a ngii boobu ba tay Omar Bolondeŋ Jóob wéy doon royukaay ci ay way-aamu ak i m-pasin. Ay kaajar, ay péeñ ak ay filmo wéy di dellusiwaat ci mbooram. Muy mboor muy indi sunu xel ci doxalinu nguuru Senegaal gu tay. Nooteel gi nguur gii di doxal day wone rekk ni jaay doole démb la woon tay soog a ñëw. At yu mujj yii, nguur gi xañ na saa-réew yi sañ-sañu lootaabe ay feeñu, ba noppi wéy di sàcc alalu askan wi, di jaay doole. Fileek wàccoo wuñu ak li ñu warlook askan wi, waxu kese la ngir xëcc koppar alkati bitim-réew yi. Li woon démb du wonni. Boo dee ab bañkat tay ci Senegaal, mënoo mucc ci ñu lay xoqtal, di la teg loxo, di la tëj kaso ci lu teguwul fenn. Gii Maris Saañaa ak ñeneen ñu bari xam nañu ci dara. Boo xoolee loolu xam ne nguur gii du mooy ubbiwaat àtteb Omar Bolondeŋ Jóob. Waaye ni ko ay mbokkam di baamtoo rekk : “Lu guddi gi yàgg-yàgg, jant dina mës a fenk”.
Foloriyaŋ Bobeŋ ab gëstukat la ci mboorum Afrig. Ay gëstoom jëm ci xeexu askan yi ngir am péexte ginnaaw nooteel gi, rawati na ci Senegaal jamonoy nguurug Seŋoor. Mbind mii nag njañse la rekk bu ñu tënk ñeel sémbu téere ci jaar-jaaru Omar Bolondeŋ bu ñu nekk di ci liggéey. Li nu ko yombalal mooy ndimbal lu kenn mënul a natt bawoo ci ay mbokk, ay xarit, ak ay xamey Omar Bolondeŋ Jóob, ak ay way-aamu ak ay gëstukat. Ngërëm lu amul àpp ñeel na : Jàllo Jóob, Seex Amala Jóob, Àliyun Sàll “Palomaa”, Usmaan Bolondeŋ Jóob, Paap Konaare Ñaŋ “Ñàngus”, Aalimana Bàccili, Saŋ-Kolod Làmbeer, Omar Bolondeŋ Mnd, Mareem Bolondeŋ Jóob, Xaali Mustafaa Lëy, Rolaŋ Koleŋ, Àntuwaan Lëfeebur, Silbeer Wódey, Bertaraŋ Gale, Misel Sànkarani-Furnel, Màrk-weesaa Ówlet, Patirig Talbóo, Mari-Ãselig Sawane, Asiis SalmoN Faal, Ndongo Sàmba Silla, Kariim Njaay, Pàppa Àliyun Jeŋ, Ndey Faatu Kan, Kibili Demba Sisoxo, Baara Joxaane, Bàrka Ba, Majaw Njaay, Xumma Géy, Alasaan Jóob, Ug Seglaa, Faatima Jàllo Ba, Xalil Jàllo, Weesaŋ Meesen, Paskaal Biyànkini, Farãsuwaa Bulum, Màrteŋ Muur, Omar Géy, Kiristel Lami, Léwo Selig, Dawid Morton, Tiristaŋ Bobeŋ
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(XAAJ BU NJËKK)
Ci àjjuma tey jii, 17i fan weeru sàttumbar 2021 la Omar Bolondeŋ Jóob am kon 75i at. Ngir sargal jàmbaar jooju bëggoon réewam ba mu jaral ko bakkanam, Lu defu waxu tekkilu na ci kàllaamay Kocc ab yaxal bu am solo bu ko Foloryaŋ Bobeŋ jagleeloon ciy jamono, tudde ko “Dellusiwaat ci jaar-jaaru Bolondeŋ Jóob ci jamono ju ñuy wut a jàllarbi li fi nekkoon ci Senegaal”. Ci àngale lan jëkk a bind bile yaxal, siiwaloon ko ci “Review of African Political Economy”.
Daawuda Géy mi nu ko tekkil nag, bañkat la moom tamit. Ngërëm ñeel na ko…
*
Fukkeelu fan ci weeru Mee atum 1973, la kilifay Senegaal yi yëgle faatug Omar Bolondeŋ Jóob, mu doonoon ndaw, doonoon ab bañkat ak ab ma-pasin*, amoon 26i at, ñu téye woon ko ca kaso ba ca Gore. Daanaka am na xaaju xarnu boobu ba tay. Li Nguur gi wax ne dafa xaru, ñu bari weddi nañ ko, jàpp ne ñoom ci seen bopp ñoo ko bóom.
Ci atum 2013, mbokki Omar Bolondeŋ Jóob dañu ko doon màggal, 40i at ginnaaw bi mu faatoo ca Gore. Ci diirub ay xarnu, dun bi Tubaab yi daan yóbbu lim bu kenn mënul a takk ci ay saa-Afrig ca Amerig def leen fa ay jaam. Ci biir googu màggal, mbokki Omar yi génne woon ab nataalam ca biir kasoom ba woon, te doon léegi ab bulub aajarukaayu, barab bu mboore bi gën a mag ci Senegaal. Ñu ngi jël boobu nataal ci atum 1970. Booba Omar njàngaan la woon ngir doon ab jàngalekatu xeltu, ñu ko doon doog a dàqe Farãs mu delsi Senegaal. Mu bokkoon, niki yeneen moroomam yu bari ca jooja jamono, ci yëngu-yëngu yi amoon ci “Mee 68”. Ñu teg ci ay at, ñu bóom jàllarbikat bi ci biir toolu-xare.
Bi mu génnee àdduna ci kaso ba mu nekkoon, ginnaaw bi ñu ko àtte mu war a tëdd ñatti ati kaso ndax dafa “laal kaaraangeg réew mi “, kilifay Senegaal wax ne dafa xaru. Waaye ñu bari jàppoon ne dañu koo bóom. Booba ba tay ay mbokkam tàyyiwuñu di sàkku yoon def liggéeyam ci mbir mi, teg ci ay bañkat ak ay ma-pasin jël xeex bi ngir kenn bañ koo fàtte.
Faatug Omar Bolondeŋ doonul xew-xew bu am nii rekk ci sunu mboor, bu kenn xamul lu ko jur. Déedéet, benn la rekk ci ay xeeti metital yu nguurug Senegaal yàgg a def. Tàmmuñoo gis ñuy wax lu bari ci kuréel yi taxawoon di jàmmaarloo ak nguurug Seŋoor, walla sax di leen jox seen gëdd ndax ki fi jëkk a doon njiitu réew (atum 1960 ba 1981) fexe woon na ba ñépp jàpp ne réew mi royukaay la ci demokaraasi. Nettali yi ñu saxal ci génnug réewi Afrig yi ci nooteel dañuy tënk yoonu tinkiku gi ci nooteelug tugal ci juddug Càmm yuy soog a moom seen bopp. Te doxandéem yu wéy di dugal seen loxo ci réew yooyu ngir seen njariñu bopp, te njiiti réew yooyu jàppale leen ci, loolu lu ñépp tegoon seen bët la ci atiy 1960 yi.
Ginnaaw bi ñu moomee seen bopp ci waxin rekk, jaaykati doole yi ci ndimbalul réew yi ñu nootoon, dañoo sasoo dëgëral seen nguur, jaare ko ci faagaagal lépp lu jóg di woote ag tinkiku ci nooteel ak ci nosteg koppartu. Gaa, Senegaal dundul ay jafe-jafe ci wàllu politig ni mu amee ci réew yi ko wër, waaye fi ñu àggale woon mbaaxug kii boole woon di taalifkat di njiitu réew muy Lewopol Sedaar Seŋoor muuroon na sunuy gët ci ay doxalinam ci politig. Ci jamonoy “Union Progressiste Sénégalaise” (UPS), doonoon benn kuréelu politigu cundum mu jiite ko, kilifa yi daan nañu noot, di xorñoññal di teg loxo, di tëj, di metital ba di ray bañkat yi. Omar Bolondeŋ Jóob bokkoon ca ñooña.
Bolondeŋ Jóob a ngi gane àdduna ci Niseer ci atum 1946. Baayam doonoon ab fajkat, ñu jële woon ko Ndakaaru mi doonoon jooja jamono gëblag “Afrique Occidentale Francaise” (AOF), yóbbu ko Dooso, gox bu ndaw bu nekk ca Ñaame. Doonte sax ay xalaatam ci politig jëmmalu leen woon mu jëm ci xeex nooteel gi, Tubaab yi xawoon nañ njort ne dafa bañoon Farãs. Li gën a yokk loolu mooy li mu jàppaloon tànk kuréel gi dajale liggéeykati àdduna bépp. Tiitaange gi mu amoon ci ni yëngu-yëngu yi jëm ci bañ nooteel di gën a am doole ginnaaw bi ñu jógee ci ñaareelu xareb àdduna bi yépp, moo waraloon Farãs doon bàyyi xel bu baax ñi mu tudde woon “ñi noonoo Farãs”.
Ndakaaru la Bolondeŋ màgge. Bi mu amee 14i at la dëkki Farãs, baayam di fa wéyal am njàngam ci wàllu paj. Daanaka ati 1960 yépp Bolondeŋ mu ngi fa woon. Foofa ca Pari, mu doon fa wéyal moom tamit am njàngam ci wàllu mbind ak di xóotal xam-xamam ci xeltukati Tugal yu mag yi, mel ne Aristod ak Kànt, ba ci Éegal ak Ruso. Bi muy dugg Lekool Normaal Supeeryëer yemoo ak mu tàmbalee teew ca jotaayi ñiy xeex ba sax di wàlli ca béj ya ca féete càmmooñ doon amal. Jamono la ju kuréel yi doon xeex koppartu gi, doon roy it ci jàllarbi ci wàllu mbatiit ca Siin ba noppi di ŋàññ xareb Amerig ba duggoon Wiyetnaam. Ndongoy Afrig yi ca Farãs, tolloon ci limub 10i junni ci atum 1968, seen taxawaay mu ngi gënoon a jëm ci xeex ngir seen réew ak tamit ngir bennoog Afrig. Bolondeŋ moom daa tegoon benn tànk ci ñaari wàll yépp. Diir bu gàtt ginnaaw bi filmkat bii di Saŋ-Lik Godaar déggee waxi bañkatu saa-Senegaal bi, la ko tabb mu bokk ci filmam bi tudd “La Chinoise” ci 1967. Mbind ak xalaati Espinosaa, Maks, Fanon, yëbbee ci moom, Bolondeŋ doon saxal am njaxas ci wàllu xam-xam – boole aju-ci-tër-gi, dàq lépp luy gàllankoor ag péexte, xalaati Maawo ak Torotskii. Xalaatam ci politig mu tanqe woon ko ci yoonu gis-gis yu bari, booleek wéy di jàng àdduna bi ak i gëti boppam. Ay yëngu-yëngoom ci wàllu politig tax ñu dàqe Bolondeŋ Jóob Farãs, mu ñibbisi Senegaal ci njeextalu atum 1969.
Moom ak yeneen mbokk-mbaar yu jànge Tugal ñu bokk ci yënguy ndawi Maksist-Leninist yi te benn pàcc ma ca daggee jur “Ànd Jëf”. Bolondeŋ Jóob dàq lootaabewin yu siis yi, jiital jéegoy pasin yi jaare ko ci taxawal sémbub “tiyaataru mbedd biy wax nit ñi li leen soxal”. Muy lu ànd lool ak “Tiyaataru ñi ñuy noot” bu Ógusto Bowaal. Bi mu seetloo pasin mi ak li mu mën a jàppee ci jàllarbi gi, Bolondeŋ Jóob daldi bind ne : “Balaa ñuy def tiyaatar ci ab gox, fàww ñu xam njëkk ña fa dëkk, jaxasoo ak ñoom, rawatina ndaw ña […]. Sunu tiyaatar bi dina dem fépp fu nit ñi di dajaloo (ja yi, sinemaa yi, estaad yi) […]. Fexe ba jox wëppa wu ne, tër gu ne, aji-jëmmal ju ne, màndargay Afrig. […] Rawatina di defar lépp lu nu mën a defaral sunu bopp […]. Ci tënk : dee waaye dunu nangoo tàbbi ci njaam”.
* M-pasin Artiste
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
“MBINDAAN” LEES WAROON A BIND
——————————————————————————
ÀND WATTU LÀKKI RÉEW MI
Ànd jubal mbind mi !
Ñaareelu yëngug jubbanti mbindin mi 
Yaxub kubbite  
Tey jii, boroom xam-xam yaa ngi gëstu làmmiñu wolof, ci fànn yu ni gàññ, dale ko ci ay xarnu aju ci xam-xamu kàddu, bind, tëgg kàddu, xam-xamu gàggantikaay, ci biir yeneen tolluwaay ci xam-xamu làmmiñ.
Liggéeyu tasaare mi (tekkim Alxuraan, Biibal, Ndéyi-àtte ju réewum Senegaal, Tëralinu ja yu njémmeere yi) booleek liggéey yu pasin te wuute yu ñu bind ci fànn wu ne, ñoo woomal, ci dox bu yàgg, kéewu njàngum làmmiñu wolof.
Ci wàllu xarala yu bees yu xibaar ak jokkoo, seetlu nanu ni wolof a ngi ci géewi njàngale ak njàng mi sukkandiku ci nimerig, ñu koy jëfandikoo lu bari ci njoxem xibaar. Wolof, nekk na itam ci Wikipediyaa, nekk ci Guugal ak ci jumtukaayi Window.
Bokk na yit tey jii, moom ak Pulaar, ci làkki kembaar yi Akademi Làkki Afrig (AKALAN) tànn ci biir làkki Afrig yi.
Ay yaxal yuy tëral mbindinu làkk week teqalem baat yi am nañu. Bi ci mujj mooy lim 2005-990 bu 21 Oktoobar 2005, di bi nu war a jëfandikoo. Teewul mbindinu wolof wi, ni ñu koy jëfandikoo ba tey jii, toppul yaxal yooyu. Muy ci yëgle yi, di ci làngi pólitig gi, mbindin wi ñaare ay yàq rekk la. Loolu di lu doy waar ci réew mu mel ni Senegaal, di réew mu ku nekk di jaay ngóora ci wormaal, lu mu mën, àttey làkkum farañse bi nu àbb. Mbindum farañse moom, du am, mukk, benn njuumte, genn yàqute. Worma jooju defuñu ko ci làkk yi nu moom.
Yàq ak jalgati gu sax dàkk googuy am ci tëralinu mbindum wolof, gàllankoor la ci xeex bi ngir suqali ak gànjaral sunu làkk yi. Loolu dafay nasaxal fonk gi nu waroon a fonke sunu bopp, di laal jeexital ci worma ji nu am ci sunu bopp.
Ngir samp pexe yu dëgër yu fiy déqati doxalin woowu, ay ma-réew yu jigéen ak yu góor, di yëngu ci liggéey, ci gox yu wuute (jàngalekat, bindkat, ma-làmmiñal, ma-mboor, ma-yoon,…) ñoo ànd, fas yéene dimbali seen mbokki réew, ba ca ñoñ biti ña sax, ci ñu mën mbindinu sunu làkki réew yi te mën leen a jàng ci nu yomb.  Ci wolof lañu tàmbalee, wànte dinañu yaatal liggéey bi ci yeneen làkki réew mi.
Mbooloo mii làkki réew mi soxal, jubluwaayam bu mag bi mu samp, mooy xiirtal ak jàmbarloo ñi dëkke mbaa baaxoo ci réew mi, rawati-na taskati xibaar yépp, ci ñu yokk gëddaal ak gànjaral sunu koomum làkk mii ak mbatiit te jox leen cér bi ñu yelloo tigi. Ngir amal loolu, fas na yéene dimbale nit ñi, yombalal leen na ñuy jote ci xam-xam ak mën-mën ngir jëfandikoo wolof gu tegu ci yoon, ci fépp fu ñu koy bind.
Mbir mi nag, narul a yomb, ndax ci mbind mi nuy faral di gis, di ko jàng, ci sunuy pénc, rawati-na réew-taax yi ak ci tele yi, li ci ëpp lépp, ñu mbind ko ci wolof, teguwul ci yoon. Ay yàq rekk la. Ci misaal, sooy wàcc ca ayropooru AIBD (Aéroport international Blaise Diagne de Dakar) bu Ndakaaru, baat bii di ”jaam” lañu lay teeroo, te ”jaam” « nit ku nekk jaam » di saafaanu jàmm, baat bi ñu ci jublu woon, bi ñu koy bind. « Dalal ak jaam » lañu fa bind te mu waroon a doon « Dalal ak jàmm » ngir teeru ñiy egsi Senegaal.
Wànte nag, teewul nu war a sargalu ci jéego yu am solo yi ay kër di def, yu ci mel ni Orange walla «start-up» bi tudd Sunu nataal jëm ci wormaal mbindunu wolof. Ñu ngiy def seeni kem-kàttan ca na ñuy binde lañuy yéene ci pano yi nekk ci mbeddi réew-taax yi walla ci wetu tali yi.
Noo ngi rafetlu it telewisyoŋ ITV biy bind xibaar yi ci wolof, donte sax, yenn saa yi, ñuy def ay njuumte yu fés yu ñu jubbantiwul.
Seetlu nanu itam ni Njiit li Maki Sàll, tànn na, ab diir a ngi nii, di tiwit ci wolof, te mu ngi sonn bu baax ciy bataaxalam, di leen bind ci mbindin wu jub xocc. Mën nanoo wax, moom moo war a jiitu ci liy yaxalu mbindinu làkk wi tëral, wànte rafetlu nanu lool doxalin wi. Jëf jooju jees di sant, as ceññeeru yaakaar la ci biir doxalinu jalgati gu jéggi dayo ci mbindinu làkki réew mi.
Mbooloom Ànd Wattu Làkki Réew Mi, mu ngi gaaral ci suuf, ñaareelu yëngoom gu aju ci topp ak jubbanti yenn mbindin yiy «xajamal» kéewu mbooloo mi.
TURI JOTAAYI TELE SENEGAAL YI
Seen Xéewal
 
 
 Tës
Saa Njóogu
Kër gi ak Taal Ngol-Ngol
 
 
Aaru Mbedd
 
 
Diine ak Jamono
 
Njàngatu bés bi 
Jàkkaarloo Bi
 
Yeewuleen
Seen jotaay / jataay
Faramfàcce
  
Sama Gox 
 
 
Kàkkatar
 
 
Tàkkusaanu Jolof
Li ci réew mi
Ndumbelaan
Gis-gis
«Dans l’enfer des» mbindaan
 
 
KOORU JÀMM, WAAJAL KORITE AK «FONDATION PAD»
 
 
Jotaayu Xam-Xam
 
Mbaboor mi. Siiw du jàmmi boroom
 
TERAANGA KU NE
 
«SenTv»  Wone ma
TURI LÀNGI WALLA KURÉELI PÓLOTIG YI.
Bennoo Jubal
Luy Jot Jot Na          
 
 
Ànd Defar Sunu Senegaal
 
 
Jëf-Jël
Bés Du Ñàkk
 
Bokk Gis-Gis
 
 
 
Bokk jëmu
 
Jot na
 
 
Bennoo ak Tanoor
 
 
Ànd Jëf / PADS
 
 
Mbindin mu tane:  Ñu ngi ci yoon wi.
Liggéeyu Ndey añub doom
RTS : Lan mooy céru jigéen ju ëmb ci miraas ?
Wëndéelu
Tontu Bataaxal
 
 
Ñi ci bokk
ÀND WATTU LÀKKI RÉEW MI 
Ajaratu Umar Sàll Jaw (Ma-làmmiñal, l’IFAN Ch. A. Diop, UCAD),
Maryetu Jong Jóob (Moo doon njiitu Fondation UCAD),
Ndey Koddu Faal (Njiitu  EJO, di kër guy móol ay téere ci làkki réew mi)
Useynu Béey (Taskatu xibaar), Maam Cerno Siise (Ma-làmmiñal FLSH, UCAD), Adaraame Jaxate (Njiitu bindkat yi ci làkki réew mi), Baabakar Jóob Buuba (Ma-mboor, Département de Langues anciennes, FLSH, UCAD), Bubakar Bóris Jóob (Bindkat), Amet Juuf (Ma-yoon), Mamadu Jara Juuf (Bindkat), Maamur Daraame (Ma- làmmiñal, FLSH, UCAD, Dakar), Abdu Xaadar Kebe (Bindkat, Ma-mboor), Mansuur Xumma (Jàngalekat, Ma-làmmiñal), Baydi Taal Nduur (Bindkat, Léebkat), Màmmaram Sekk (Ma-làmmiñal, l’IFAN Ch. A. Diop, UCAD), Isaa Ture (Jàngalekat, Ma-làmmiñal), Maam Daawur Wàdd (Bindkat)
Association Pan Africaine pour l’Alphabétisation et l’Education des Adultes
[1]Am na ñu naan Seen bokki réew.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Weeru màrs wii weesu, Senegaal tàngoon na jipp ! Gannaaw ba alkaati yeek sàndarm yi jëlijee Usmaan Sonko ngir jébbal ko Yoon, daanaka waa Ndakaaru yépp, waa Senegaal yépp sax, rawatina ndaw ñi, dañoo jóg nekk benn say, ne : “Du fi ame !” Keroog ak fan ya ca topp, jàppante bi metti woon na. Waa Nguur gi ne duñu bàyyi, gune yi gën leen a dëgër fi ñu jàpp. Noonu la fi fukki bakkan ak ñett rotee. Ñoom ñépp di ay waxambaane yu tollu ci seen diggu ndaw.
Ndax fu bakkan di rot, mat na di fa tudd yàqute yu dul jeex ci alal ? Ãxakañ ! Waaye, xel demul ci di leen méngale. Li nu soxal fii, mooy seetlu ni, li ëpp ci lu yàqu, nekkul ay alali doomi réew mi donte ñàkku ci. Waaye ay moomeelu doxandéem lañu, diy Tubaab yu sanc seen i këri-koom ci dëkk bi, ba tax ñu aakimoo daanaka koomu réew mépp. Këri koom yu mel ne Total, Auchan, Senac, añs. Loolu di nu fàttali bàkku yenn ndaw yiy xeex ngir Senegaal moom dëgg boppam : France Dégage ! (“Farãs jóge fi !”). Muy lu mat a jàngat ndax day wone ni, ndaw ñaa ngi ci tànki seen i mag yi fi nekkoon doon bañ nooteelu doxandéem bi. Te xaley tey yii, mel na ne ñoo gën a farlooti ci farata jooju.
Loolu lépp a taxoon Nguur gi dellu gannaaw, yolamal loxoom, bàyyi Sonko mu ñibbi. Guléet, ca ba muy ne ci jal bi, Persidaŋ Maki Sàll gis lu ko jaaxal, ëpp ko loxo ba tax mu walluji, ñaan xalifa yi ñu dugal seen loxo ci mbir mi, ba noppi nangul leen lépp lu ñu ko laajoon ngir indi jàmm. Mu mujje jél kàddu gi ñépp doon xaar, wax ak réew mi, ci anam yu ko kenn masul woon a gis : yëramtu, dige, ñaan njekk, woote juboo ak bennoo. Kujje gi ñoom it, wormaal kilifay diine ji, jóg ni kenn du dox i tànki jàmm bàyyi leen ginnaaw. Waxtu ya jiitu kàllaamay Maki yi, Usmaan Sonko jëkkoon na jël kàddu, wax waxi jàmm, waaye it teg ay sàrt yu leer yu Nguur gi war a jaar, ci gis-gisam, ba mën dalal réew mi.
Moo tax it, askanu Senegaal dina santati Sëriñ si. Ñoom ñi nga xam ne, daanaka, réew mépp a ngi doon xaar seen kàddu, ba nit ñi demee ba jàq. Ki ci gënoon a ràññeeku doon nag Sëriñ Muntaqaa Basiiru Mbàkke. Moom mi doxoon diggante Njiitu Réew mi ak kujje gi. Ñépp déggal ko, jàmm dellusi ci dëkk bi. Muy firndeelati solos sëriñ si ci nekkinu askanu Senegaal, te muy luy màndargaal Senegaal (te di dëggal lan ca jotoon a bind ci ginnaaw, ci sunub bataaxal bu nu duppe woon : ”Sëriñ seek a bari doole !”).
Waaye, ba lépp nee tekk, lépp sedd, waa Nguur gi mel ne du ñoom : ña laqatu woon ñépp génnaat di mbéléléli ci rajo yeek tele yi. Maki woote ndaje, wax ak guney pàrteem, di gaaruwaaleek a xupp kujje gi : “Li fi amoon, du fi amati !”. Mel ne, tey la Waalo gën a aay.
Teguñu ci juróomi weer, Persidaŋ Maki woo Ndawi Réew mi, wotelu sàrt yu yees yuy rëbb mbéeféer yi, ci ni ñu ko waxe.  Mu nel ne nag, dañuy taafantoo jiyaadis yi, ndax ku seet ba ca biir xam ni, ñi ñuy rëbb dëgg, du ñeneen ñu dul waa kujje gi ! Noonu boog, la ko ñu bare jàngate, ay boroom xam-xam yuy jàngale ci iniwérsite yi, waa kujje gi ci seen bopp, ba ci Usmaan Sonko mii jagleel xew woowu ay kàddu yu am a am solo. Du caagéen ne, danuy tëkkale Usmaan Sonko ak ay kàngami Afrig yu mag yu fi nekkoon. Waaye nag, neexul ba neexul, ngóor si, ni mu waxe keroog jooju, gëj na fee am (jóge ciy way-pólitig), ca jamonoy Séex Anta Jóob walla Tomaas Saŋkara. Ne jàkk waa Tugal, tudd seen tur, xamal leen ne lu bon te yées ci Afrig, ñoom a, walla boog seen loxoo ngi ci. Ba noppi di leen digal ñu teggi seen loxo ci kaw Afrig te abal nu !
Sàrt yu bees yii nag, li ci doy waar mooy ne, ëpp nañu téeméeri ponk, te sunuy Ndawi Réew mi, ciy “anam yu jamp” la leen ko gornamaŋ bi jébbal, ñu war koo jàngat itam ci diir bu gàtt (benn ba ñaari ayu-bés). Moone, ñoom ci seen bopp, ci bataaxalu Commission des Lois, di kurél gi ñu jagleel liggéeyu caytu sàrti Yoon yi, ñu ngiy xamle ni :
”Code Pénal bi ak Code de procédure Pénale bi (ñaari téere yooyu ñu leen di woteloo) soo leen joxoon ñu seen xel màcc ci mbiru Yoon sax, dinañu am i jafe-jafe ndax dañoo naqaree jàng, kenn mënul a xam dëgg lu ñu wund ; waxatumaak nun Ndawi Réew mi nga xam ni, dara lañu amul ci xam-xamu Yoon”. 
Waaw, ñii de, ñu xam loolu ba noppi, bind ko ba mu leer ci seen bataaxal, ñoo walbatiku wote sàrt yooyee, te naan nu: ‘Sàrt yii baax nañu ci askan wi’! Ku leen di déglu ba di leen gëm ?
Maki moom, booba, mu ngiy wër réew mi, dëkkoo dëkk, di nemmeekuji koomu gox-goxaan yi. Ci li mu lay, ndax ñu bare weddil nañu ko loolu, jàpp ne ay yëngug pólitig doŋŋ lay doxal noonu. Lum ci mënti doon, li yéeme ci mbir mi, mooy nit ñu baree bare yi muy dajale saa su ne, ciy jamanoy koronaawiris bii ! – Am sax ñu ñuy yab ciy woto, péey ba péey, gannaaw ba ñu leen compalee as tuut ciy koppar -. Dëgg la, ba mu noppee ciy doxontoom yooyu, xelam dellusi na, ba tax muy digle ñu bàyyi mbooloo yu tàkku yi ñuy woo ci xew yi. Xéy-na ndax “Covid 19” day moytu ay xewi Persidaŋ Maki Sàll ? Bugaan Géy Dani moom, faalewul waxi Maki yooyee, ndax moom it sol nay dàllam di doxal li mu tudde “Tibbi Tànki Maki”. Di wër réew mi, fu Maki jaaroon mu jaar fa, lu Maki waxoon, mu weddi ko ba mu set wecc ! Nit ñu baree bari di ko topp. Usmaan Sonko, moom it, ne kenn du dem mu des, daldi jëlaat “Nemmeeku Tuur” yi mu nu tàmmaloon. Wuudey Medina yi de, ñoom, duñ ko réccu ndax seen i njaay yi mu leen fexeel ba ñu jar, ci kaw dimmali liggéeykati Senegaal yi.
Senegaal nag, wax ko te dee, day réew mu doy waar ! Ndax kat, jamono jii koronaa bi gën a lëmbe àddina si, rawatina ci miim réew, la nit ñi mel ne ñu raatukaan ! Ku la gën a ñeme mbas mi, nga ni kii la ! Mu mel ne, nit ñi dañoo dem ba ës, walla book ñu tul (tul bu wuteek ñakku yi fi lamb ba dee !) ba tax koronaa bi du leen mënal tus ! Te kenn rawu ci way-pólitig yi.
Waaye kenn du nettali doxantuy Maki Sàll yooyu te doo yëy yàbbi ci mbiru nervis yi, maanaam dóorkat yi ! Ñépp gisoon nañ fi ne, ci xew-xewi màrs yi, ay sàmbaabóoy yu gànnaayoo seen i yat, walla ay jaasi, ñoo doon daw ci tali yi di rëbb xale yi doon ñaxtu, di leen jàpp, di leen dóor, dóor yu metti. Loolu lépp nag, doon ame ci kanamu takk-der yi, mu mel ne sax, ñoo àndoon ci seen “liggéey” boobu ! Dóorkat yooyee ñoo feeñaat ci doxantu Maki yi. Ñu neeti ci seen mënin, di jàpp, di dóor gone yiy ñaxtu walla sax ku ñu gis rekk nga sol mbaa nga takk lu xonq ! Dëgg la, seen kilifa moo fi newoon, lu yàggul dara, moom lu xonq du ko gis ! Waaye ku taxaw seetlu dinga gis ni, ba Persidaŋ duggee Tuuba, dóorkat yi dañu ni mes ! Kenn gisul, kenn yëgul. Moo tax it, gune yi xaaruñu ku leen woo : takk seen i sagar yu xonq coyy, di yuuxu, di sànni suuf, ñenn ñi sax di yuuxu turu… Usmaan Sonko ! Dóorkat yi daal (walla seen kilifa ?) ñemewuñu Boroom Tuuba ! Lu mu ci mënti doon, gannaaw takk-der yi, ay dóorkat, fenn lañ leen soxlawul. Te réewum Yoon sax, daa mënut a ànd ak li nu mel. Maki nag, war naa seetaat boppam !
Ayu-bés gii ñu génn nag, Persidaŋ wooti na Ndawi Réew mi, ñu wotelati ko ay sàrt yu bees yu jëm ciy doxalinu wote yi. Fii tam, lu yéeme feeñ na fi : lu bare ci déggoo yi amoon ca Dialogue National ba (Jataayu Waxtaanekaayu mbiri Réew mi), walla ponk yu ñu yaakaaroon ne Persidaŋ dina ci jël ndogal, dañu leen teggi teg fale ! Xeli nit ñi gënatee teey ci mbirum ñetteelu màndaa bi ñuy ruumandaat booba ba léegi, di wax naan, mu ngi ci xelu Maki. Te loolu lépp fekk na mu soppi, ni mu ko neexe, tëralinu gox-goxaan yi ci Ndakaaru, te tagguwu ci kenn ! Waaye li ci kanam rawul i gët.
Fii ñu toll nii nag, yenn xel yaa ngiy ñaaw, yeneen yaa ngiy nàcc. Lii lépp ciy xew-xew yu baree nii, ame ci diir bu gàtt ; xew wu la ci gën a metti walla gën laa lëj, nga ne bii la. Mbaa réewum Senegaal dina ko mën a dëkku ? Mbaa du ñaareelu “weeru màrs” daf fe nar a am ? Li gune yiy woowe 2e vague, maanaam ñaareelu sóobu ciy ay ? Dëkk bu yëngu bii, nu fiy jàmm dellusee, sax fi dakk ? Te muy jàmm ju lalu ci dëgg ?
Wax jaa ngi noonu. Nun waa Senegaal nag, ndax warunoo seetaat sunu bopp ? Ndax kat, fu fen di mën dëgg, fu kàdduy worook i jëf, taxawal fa luy jëm kër du yomb ! Rawatina réew moo xam ne, Nguur gi, jay-doole rekk la xam te di ko doxaale bu baax. Fàww kon, ñi bokk gis-gis te gëm seen bopp, gëm demokaraasi te féeteek askan wi, booloo, takku tey xàccandoo di dóorandoo, su nu bëggee tekki buumu-njaam gii nu tënk ba léegi.
Uséynu Béey
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Solhan, gaawu, 5eelufan ci weeru suweŋ, ci kow i néew la jant bi fenk. Xetub bànqanoos bu jaxasook xetu deret ubale foofu yépp. Ay mag ak i ndaw, góor ak jigéen, ñoo tëddoon ci suuf su xonq si. Ñenn ñi doon i néew, ñeneen ñi deewul amey gaañ-gaañi fetel. Tuut-tànk yi sax muccuñu ci Kalachnikovs yi. Way-feteerlu yi ñoo fa jaar ci guddi gi, rey fa 160i nit. 2015 ba tey, guléet cong mu ni mel di am ci réewum Burkinaa Faaso.            
Solhan, 2i waxtu ci guddig àjjuma 4eel jàpp gaawu 5eel ci weeru suweŋ, lépp a ngi ne selaw, waa dëkk bay nelaw. Picc woyul, rab doxul. Dëkk bépp muuroo lëndëmaayu guddi gog, mu ngi sànge nit ña malaanum noflaay, ngir teggil leen coonoy liggéeyu bëccëg bi. Waaye, guddi gu bët setagul, lu ne xaj na ci. Ndege, jàmm jooju, du woon luy àgg bët-set.
Ci biir dal ak tekk googu lañ tàmbalee dégg i riiri móto yuy jibee fu sori. Riir yiy gën di yokk, di jegesi, ànd ak i yuuxu ak i «Allaahu akbar!». Ndekete, way-feteerlu yaa leen ganesi. Musiba dikk na ! Balaa ñuy xippi seen i bët, feteli “Kalachnikovs” yi tàmbali nañuy sox, di ratatati. Bitig ya, kër ya ak yenn ciy palaas di tàkk. Yuuxoo yi, soxi fetel yi, saxaar si, lépp jaxasoo, mu mel ni àddina suy tukki. Nit ñay tëb ci lal yi, xale yay daw làqu ci seen i way-jur, jigéen ñay yuuxoo ak a xaacu, mag ña boole tiit ak njàqare, góor ña saalit : dee dikk na ! Laata ñuy xam li xew, yenn ciy bakkan jot nañoo rot, ñu bare ame ay gaañu-gaañu. Li guddi giy dem, limu néew yeek nit ña amey gaañu-gaañu di yokku. Noonu, ba bi ndimmal liy agsi Solhan, daanaka, 6i waxtu ci suba jot na. Ndeysaan, boobu, fekk na way-feteerlu yi rey 160i doom-aadama, lem seen i dëbës, ne mes.
Tiis week naqar wi ame ñépp. Ñu ne yàbb, kenn xamul looy wax. Xel yi fattu, rongoñ yiy tuuru, bët yi xonq.  Isuf Sow, meeru Solhan ne, «musiba bu réy a réy la». Daanaka, ameesoon nay jafe-jafe ci limub néew yi. Solhan, 5000i bakkan lees fa limoon laata rey gi di am. Ci gaawu gi, waa dëkk bi ñoo gaawantu dajale néew yi, wodd leen i basaŋ, boole leen rob ci 3i bàmmeel, bàmmeel bu ne ñu suul fa lu tollu ci 50i néew ak lu teg.
Bees sukkandikoo ci kàdduy benn depite bu waa “Agence France-Presse” doon laaj, 20i xale ñàkk nañ ci seen bakkan. Mu teg ci ne, ba ci dibéer ji, takk-der yaa ngi doon luññutu, di wër ngir teg loxo way-feteerlu yi def ñaawteef bile. Dafa di, ba nëgëni-sii, kenn ci way-feteerlu ya fay xoqatal ak a fitnaal askan wa waxagul ne moo def lu ni mel. Du waa Al-Qaida, du waa EI (Etat Islamique).
Bees sukkandikoo ci ñenn ci waa dëkk ba, way-feteerlu yi dalub «VDP» (volontaires pour la défense de la patrie) yi lañ jëkk a song laata ñuy rajaxe mbellum wurus wu dend ak dëkk bi.
Adama, benn pël bees rawale Wagadugu, ca lalu loppitaan ba mu nekk, ne way-feteerlu yi dañ leen waxoon ne «waa dëkk bépp lañuy rey laata sox yi tàmbalee taw sunu kow». Moom, 40i at la am, di jeexkatu wurus. 3i sox la ko way-feteerlu yi dóor, mu daw làqu ci suufu mbaaram. Bu dee-delluwul woon, àllaaxira lay yeewooji.  Waaye, doom ji, moom, muccul. Ndeysaan, ci kanamam lañ reye doomam ji tolloon ci 5i at doŋŋ, ak 3i doomi-bàjjenam.
Ay seede yu bari yu fa dëkke nee nañu ay góor yu gànnaayu delsi nañ fa ci guddig gaawu gi, taal la fa desoon ciy bitig. Looloo sabab waa dëkk ba mujj daw. Ñii war seen i saret, ñee seen i móto, ñeneen ñi doxe tànk, wutali Seeba mi leen soree 15i kilomeetar. Ci diggante 2i fan yi rekk, nee ñu lu tollu ci 1000iy nit teersi nañ fa.
Njiit yaa ngi jaaxle. Fu ne nguur gaa ngi fay sàkku ndimbal di soññ askan wi ci ñu maye seen deret.
Kuy dékk say rongoñ di leen siimee cereem, deesu ko ñaan ñeex
Nees ko saxoo saa bu dara xewee, yégle tàmbalee jib, ñii di ñaawlu, ñee di wone seen ñówental ; ñenn ñiy jaale, ñeneen ñiy joxey dogal.
Ci gaawu bi, Njiitu réewum Burkinaa Faaso, Roch Marc Christian Kaboré, dafa méngale cong mi ak coxorte ak ñàkk a nite. Mu xaatim ab dekkereb ténj 3i fan. Njiiti réewi Afrig yi ak UA di génneey yégle ngir, ci seen i mbind, biral seenuw naqar ak ànd biñ ànd ak askanu Burkinaa Faaso ak i njiitam.
Antonio Guterres, njiitalu ONU, moom, dafa ñaawlu mbir mi laata muy wax ne, «dafa jot àddina sépp booloo daldi dimbali kenn ci ñoom ci jafe-jafe yi muy jànkonteel ak taafarug pétteeral gi».
Jawriñu mbirum bitim-réew ju Farãs, Jean-Yves Le Drian moom, ci dibéer ji, ci Twitter la xamlee ne dina dem Burkinaa Faaso ci ayu-bés bile ngir jaale leen ci turu réewam.
UE ñoom itam, ci seen yégle, dañ ñaawlu liñ woowe jëfu buqat ak coxorte. Mu ñaax njiit yi ñu def seen kemtalaayu kàttan ba jàpp way-feteerlu yi ko def.
Waaye, ndax warees na xaar dara ci doxandéem yile ? Lii xew, ndax ñoom mucc nañ ci ? Gànnaay yi way-feteerlu yiy reyee doomi Afrig yi, ku leen di defar ku dul ñoom ? Ku leen di jaay ? Ku leen di tasaare ci àddina si ? Ku leen di dugal Afrig ? Kan walla ñan ñoo ngemb reykat yu soxor yile ? Ku leen di dundal, di leen jébbal i xibaar, di leen xelal pexem xare ? Bu dul ñoom it, ñàkkul ñu am i tontu ci laaj yile. Kon, dara jàppuleen lu dul naaféq. Nde, buñ sañoon, Afrig du jóg ci fitna. Dafa di, kuy dékk say rongoñ di leen siimee cereem, deesu ko ñaan ñeex.
Càggante walla néew doole ?
2015 ba léegi, réewum Burkinaa Faaso mi ngi jànkonteel ak i jafe-jafe ñeel pétteeral gi. Boobaak tey, ñoo ngi góor-góorlu gaa, waaye dafa mel ni pexe amagul.
Ci atum 2019 lañ jël VDP (Volontaires pour la défense de la patrie) yi ci ndigalu njiitu réew ma Roch Marc Christian Kaboré. VDP yi ay way-yebu yu jël seen dogalu bopp, ràngu ci xeex bi ngir dimbali soldaar yi. Ndaxte, làrme bi kese mënul a xeex ak way-feteerlu yi. Ñoom VDP yi nag, rafet nañ yéene lool, waaye seen xam-xam màccul ci xare, seenub tàggat matul te seen i gànnay doyuñu, teg ci. Moo tax, àjjuma jii weesu rekk, rey nañu 14i way-yebu ca Tadaryat, benn dëkk bu féete ci bëj-gànnaaru réew ma. Meeru Solhan bi ne, ci guddig cong mi, lu tollu ci «20 ak 30i way-yebu » dañ mujjee daw ci kanami way-feteerlu yi ak seen i “Kalachnikovs”.
Ñoo yay, kat…
Ci bési 17eel ak 18eel, songeesoon na benn dëkk, rey fa 15i nit ak benn soldaar. 2015 ba tey, ci xayma, way-feteerlu yi reyagum nañ ca réewum Burkinaa Faaso 1400i nit, sabab toxub 1 tamndaretu nit. (1 milyoŋ)
Moone, bésub 14eel ci weeru Me bii weesu rekk, jawriñu kaaraange réew ma, Sérif Si, demoon na Sebba, wax fa ne jàmm delsi na, dalaloon fa xel yi. Ana mu tey ? Ana soldaari Farãs yi bokk ci Barkhane ak soldaari Càdd yi bokk ci G5 Sahel (Gànnaar, Càdd, Burkinaa, Mali, Niseer) ? Njiit yi dañoo sàggan walla seen i réew dañoo néew doole rekk ?
Mu mel ni pexe amatul. Boroom làmmiñ yu ratax yi ne, Nguur gi ak soldaar yi wóoloontewuñu. Te li ci gën a doy waar, mooy ne, bi mbir mi amee ba léegi, du ndaje, du dara lees amal ngir jagleel ko ko. Lu waral loolu ? Lu tax sàmmkati kaaraange yi yéex a yegg Solhan ngir xettali askan wa ? Lu tax soldaar yi féete Sebaa nekk ci diggante 12i km kese yéex a ñëw ? Ndax li yoon wi baaxul doy naw lay ? Ndax ndell yi way-feteerlu yiy suul ci yoon yi war na tax ñuy seetaan askan wiy dee ci anam bu ni ñaawe ? Laaj yaa ngoog…
Luy jot jot na ginnaaw dee, bennoo mbaa deewandoo
160i néew, du lu ndaw. Muy xew-xew bu tiis lool, metti ci xol. Àddina sépp waroon a yëg metit wi, bokk naqar wi, waaye ñu soofantal ko. Afrig yépp waroon a mànkoo, bàyyi lépp, ñëw bokk ak doomi Burkinaa Faaso yi tiis wi, jàppale leen ci fànn yépp, taxawu leen ci boor yépp. Waaye, ñoom it, ñu yées doxandéem yi, daldi néewal mbir mi ci seen doxalin. Ni taskati xibaar yi jële mbir mi, day firndeel tuutal biñ tuutal jéyyab Solhan bi.
Ndeysaan…
Naam, nguur gi, boobaak léegi mi ngi góor-góorlu di def lum mën. Waaye, dafa mel ni ku wéet ci xeex bi, moo tax sottiwul. Warees na jàngat taxawaayu campeefi àddina si, rawatina yu Afrig yi. Nde, dafa mel ni mbir mi yëngalu leen. Bu dee àddina si sax, mënees na bañ a aayal seen ñàkkug yëg-yëg ci mbir mile. Nde, sikk amul ci ne, lenn rekk a leen soxal ci Afrig, mooy alal ji fi nekk. Li ci des, seen yoon nekku ci. Dañuy xoromal rekk, wànte safu leen sax.
Waaye, ni doomi Afrig yi woyofalee mbir mi moo ruslu. Dëgg la, génne nañ i yégle di ñaawlu, di ñówental, di jaale ak a digley dogal. Waaye, ndax fa lañ waroon a yem ? Ndax mbir mi metti na leen dëgg-dëgg ? Lan moo ciy seen cër ? Ban taxawaay lañ ci am ? Ana ndimbal liñ war xettalee seen mbokk mii di Kaboré ? Naka lañ ko fas yéenee taxawoo ?
Tey laaj yi doomi Afrig yu bariy laaj ñooy :
Ana njiiti réewi Afrig yi séqiwoon i jéego, naaw ba Farãs, naan «Je suis Charlie» ? Ana njiiti réew yi doon jooy keroog bi Jàngu “Notre-Dame de Paris” tàkkee, mu am sax ñu ci “lakk” seen xaalisu askan ?
Ërob, saa bu fa dara xewee, ñoom ñépp ay booloo, jàppalante.  Nun, tamit, nu ànd ceek ñoom di leen ko jooyle. Dafa di, àgg nan ci, bu ñu reyee 2 walla 3i tubaab ci Afrig, mu mel ni àddinaa tukki.  Waaye, buñ reyee 160i doomi Afrig walla lu ko ëpp sax, dañuy naqarlu mbir mi, jàll, jublu ci leneen. Moone de, bakkan, bakkan la rekk. Benn bakkan gënul bi ci des. Te booy fonk bakkan, bu sa mbokk a ci gën a yay. Nde, mbokk dañu koy dox mbaa ñu wax ko. Waaye nag, làmmiñ rekk, doxul mbokk.
Ni mbir mi safadee njiiti Afrig yi dafa doy waar, yéeme, raglu. Nees soofantalee dee gi ci Afrig dafa yemook xeebeel bi doomi Afrig yi xeeb seen bopp, rawatina njiit yi. Wolof ne, ku xeeb sa cosaan, ñu xeebal la ko. Moo tax, ba tey, noo ngi wéy di suufe ci kanamu tubaab yi, doyadi lool ci seen i bët. Buñ nu yabee, nun la. Te du, su bukki yabee gaynde, ca doxin wi la ?
Ay doomi Burkinaa Faaso lañu rey, sunuy mbokki deret, sunuy mbokki cosaan, mbatiit, sunuy mbokki Afrig, sunuy dëkkandoo. 160i nit ñiñ rey ak ñi dee ñépp ci Afrig ba mu daj ci anam bu ni mel, warees na leen jàppe niy doomi Senegaal, Mali, Koddiwaar, Gana, Kamerun, Niseryaa, Niseer, Gine, ba Afrig daj. Wenn xeet wi la. Lii xew ca Solhan, la am Mali, la xew Càdd, la xew Kamerun ak yeneeni réewi Afrig, jombul mennum réew ci réewi Afrig yi. Kon, kenn warul a bank say loxo di seetaan sa moroom.
Lu tax Senegaal bokkul ci G5 Sahel bi ? Ak ni làrme Senegaal xareñee ci xeex fitna ak delloosi jàmm, àddina sépp seedeel ko ko… Ay mbokkam aajoowoo ko, mu beru, dummóoyu leen ! Lu tax ? Jàmmu Mali, mooy jàmmu Senegaal ; jàmmu Burkinaa Faaso mooy jàmmu Afrig. Ku jàpp ne mën nga aaral sa bopp sam réew yow kese, juum nga. Ku ci jàpp ne yow rekk mën ngaa muccal sa bopp ci fitnay pétteeral gi, naatal sam réew, yaa ngi nax sa bopp, walla nga tey ko rekk. Booloo mooy doole te moo fi sës. Luy jot jot na ginnaaw dee. Dama ni : bennoo mbaa deewandoo tey Solhan, ëllëg feneen. Yàlla tere tereeti ko, waaye nag…
Paap Aali Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Tey, Senegaal, kenn mënul a wax waxu pólitig te doo ci boole Ceerno Alasaan Sàll. Turam ak turi Usmaan Sonko, Bàrtelemi Jaas, Xalifa Sàll, Abdul Mbay, Mamadu Jóob Dëkuruwaa ak Mamadu Lamin Jàllo ñoo gën a fés ci kujje gi. 
Seen yéenekaay LU DEFU WAXU amal naak moom laaj-tontu bu yaatu, di ci waxtaane mbiri réew mi ak xew-xewi jamono. 
Xaajees na waxtaan wi ci ñaari pàcc. Ci ñaareelu pàcc bii, Ceerno Alasaan Sàll day wax ci téere bim génne bu yàggul, li ko tax a bàyyi APR, yorinu réew mi, wote yi ak mbirum Usmaan Sonko ak Aji Saar.
(Ci taataanug Paap Aali Jàllo)
PAJ : Lan moo la tax a bind sa téere bi nga duppe Le Protocole de l’Elysée, Confidences d’un ancien ministre sénégalais du pétrole ?
Jërëjëf ci laaj bu amati solo bii nga ma laaj. Dina ma tax a leeralaat lu bare. Téere bi, li tax nu bind ko mooy ne, dan bokkoon ci nguur te, lépp loo gis ci nettali lay mujj.
Dafa di, doomi-réew mi, nees yore réew mi da leen a itteel ; rawatina maas yiy ñëw ëllëg, war a xam naka lañ daan saytoo seenub ndénkaan, seen moomeel. Moo tax, dinañuy am i laaj yu bare te jaadu ñeel alal ak bokk-moomeelu askan wépp. Ndaxte kat, yoon la, nit ñiy fànnoo seen yorinu réew, di laaj ak a gëstu ci li leen ci jaaxal. Rax-ci-dolli, dafa yell askan wi xam li laxasu ci coow yu bare yi lëmbe réew mi jamono jii : otorutub pey gi, séddaleb ayeropoor bi ak suufi réew mi (am ñu ciy jële ay milyaar)… Lu tax dëkki kow yu bare amuñu ci mbëj mi ba tey jii ? Lu tax pey gi néew ci ñi ko am ? Lan mooy ñuul ci sunu petarool ak sunu gaas yi feeñ Senegaal ? Petarool ak gaas yooyee nga xam ne, mënees na cee jariñu, suqali ci sunu koom-koom, naatal ko, faj ci jafe-jafe ak aajoy askan wépp ba keroog àddinay tukki. Lu tax coow li bare ci ba ñuy ragal li dal yeneen réew yi ko am dal nu ? Lan mooy taxawaayu nguur gi ci fànn yii yépp ? Lu ciy wàllu képp ku ci mës a yor ndombog-tànk, ñu mës laa dénk alalu askan wi ? Man mii nga xam ne nekkoon naa ci nguur gi, lan moo ciy sama cër ?
PAJ : Te du mer a la ko tax a bind ?
Déedéet ndaxte, dama doon liggéeyal askan wi ma dénkoon baatam, sañ-sañam ak alalam ; askan wi ma yónni woon, sasoon ma, ma war koo leeralal sama taxawaay ba may nekk ci nguur gi. Looloo waral téere bi. Ndege, bu ma Yàlla mayee ma dund, tënk li ma teewe lépp cib téere, móol ko, génne ko, jébbal ko askan wépp, dina doyub leeral. Te, nag, ba tey, ñi fekke li ma wax ci téere bi yépp, kenn weddeegu ci dara, te ñoom ñoo ngi dund. Kon, bu loolu amee, maas yiy donni réew mi ëllëg, dinañ mën a jot ci seede ak gis-gisu kenn ku bokkoon ci mbir mi. Waxuma nag ne sama gis-gis rekk moo wér, donte ne jàpp naa ne li ma wax mooy dëgg.
Ginnaaw loolu, baax na askan wi xam ne, nun, dunuy faral di bind ay téere. Maa ngi gërëmaale, di sant sunu mag, Bubakar Bóris Jóob. Ndaxte, mu ngi def liggéey bu am a am solo, di def kem-kàttanam ngir doomi-Senegaal yi gën a tàmm a jàng. Royukaay bu mag la ci googu fànn. Nun, danu war a dekkil, dundalaat sunum mboor ; muy mbirum Kaasamaas, sunu jaar-jaar ak Gàmbi, Fóode Kabaa 1, Fóode Kabaa 2… li aju ci ni réew mi moome boppam. Mamadu Ja, moom, bind na ci. Waaye, Seŋoor bindu ci, waxul nim dunde péexug Senegaal. Muy lu xaw a doy waar ndax Seŋoor taalifkat la woon, nekkoonub xeltukat. Te, néew na cib Njiitu-réew luy bind i taalif ak a xeltu muy ñàkk a bind ci wàll wu ni mel. Xam nga ne, li xewoon ci atum 1962, dafa jaadu nu xam ko. Gis-gis bii moo tax ma ne woon, bu ma fi Yàlla bàyyee, may ma wér, bàyyee maak sama xel, sama sago ak sama kàttan, dinaa bind sama téere, teg. Ñi ma ko séqaloon ñépp a ngi dund.
Man daal, jébbal naa doomi-réew mi sama gis-gis, sama xalaat ak ni ma dunde mbir mi. Képp ku may weddi, bëgg teggi li ma wax, mën nga def ni ma def, bind teg, askan wi àtte.
PAJ : Moone am na ñu ŋàññ téere bi, soofantal ko… Ndax am ngay firnde ci li nga ciy wax ?
Waaw. Am na ci, nag, ñu doon jéem a diiŋat téere bi, di ko jéem a xalab,  ñaawal ak a sikkal. Waaye, ni ma ko waxe rekk, ay waxi kasaw-kasaw la. Nde, li ci xolu téere bi, yuqu mbind mi, teggiwuñ ci dara, te mënuñu cee teggi dara ba dara booloo jeex. Li ko waral mooy ne bindantuwuma. Dama sukkandiku ciy firnde yu leer nàññ, wékk samay wax ciy kayit yu wér te wóor. Ndax, kat, ku dem ba bind ci lu ni mel, ak ñu ni mel, xamal ne mënees na la yóbbu fa mbaxane doonee benn. Rax-ci-dolli, boo juumee ba wax lu safaanook dëgg, boo wattuwul caabi féete la ginnaaw. Moo tax, yow miy bind walla ngay wax, danga war a jël say matuwaay, biral ay firnde yu leer yiy wone ne, li nga wax ci diw dafa dëppook li am. Muy lu jar a sóoraale.  Man sax, dama gëm ne, doom-aadama, wareesul a teg ci deram lu wuteek dëgg, di yàq turam ciy maaliforo.
Waaye, nag, aji-bëgg-sa-réew ju ne, sa réew daf la war a jaral lu ne. Bu ko jaree, ràngul ci pólitig. Xaral sa tànki-tubéy, def loo mën ngir aar sa réew ci fànn gu ne, suqali ko, naatal ko. Bu jaree wax, waxal. Bu jaree bind, bindal. Waaye, na lépp tegu ci dëgg ak ni ko yoon bëgge. Taxawal jàmmaarlook képp ku nar a yàq walla yàqal réew mi, muy doxandéem bi walla doomu-réew mi, rawatina sax doomu-réew mi. Loolu, wareesu cee ragal cong miñ lay song, xaste yi, saaga yi, xoqtal bi, jaay doole bi, añs. Saa boo càmbaree mbir mi ba gis ne am na luy ñuul ci soow mi, am ciy firnde yu wér, waxal, bindal, te ànd ceek yar ak teggin.
PAJ : Yaa ngiy ciy ŋàññaale doxalinu Maki Sàll, Njiitu-réew mi. Lan ngeen jote dëgg-dëgg ba tax laa gedd ?
Paap Aali, sa laaj bi, dafa jafee tënk ci tontu bu gàtt. Téere bi maa ngi ciy waxaale mbirum Total mi. Moom sax [Njiitu-réew mi, Maki Sàll], moo ko yóbbu ci mbirum Total. Waaye, ayu-bés gi nu amee réeroo ci mbirum Total mi laa bëggoon a dem ; ñoom ñu jàpp ci déggoob Frank Timis bi. Déggoo boobu, nag, cib xayma, benn xaaj ci kow ñett moom la ci Timis dese woon. Booba fekk na Timis jaay ñaari xaaji Cosmos yi ñëw, def liggéey bi ci war. Timis, moom, deful woon dara.   Ci la Cosmos gëstoo ba gis gaas ci géeji ñaari diiwaan : Ndar (Saint-Louis Offshore Profond) ak Cees (Kayar Offshore Profond). Bi loolu amee, xaaj bi Timis dese woon dafa yokku, daldi ful bu baax a baax. Mu ne daf koy jaay, génn. Ndege, moom Timis, liggéey mësu koo ñor. Te, ci samay gëstu, njortoon naa ne nim ame déggoo bi jaarul woon yoon, te coow li tàmbali woon na jib. Ci laa waxee ne nan ko foqati ciy loxoom. Ndaxte, benn, nim ko ame woon dëppoowul ak yoon ; ñaar, nim ko yore woon teguwul ci sàrt yi ndax liggéeyul te dugalul dara. Te, yoon dafa ne, 3i weer yu nekk dafa war a dugal ay koppar ci liggéey bi. Looloo war a firndeel ne moom am na mën-mën, doole ak alal ji liggéey bi laaj ba tax ñu dénk ko ko. Ci misaal, dafa mel ni nga jox nit kayitug dawal (oto). Boo demee ba xam ni moom mii kat ndeke mënatul a dawal, feebar na ba tëdd walla mu ame beneen gàllankoor, bu boobaa li la war mooy ñu nangu kayitug dawal giñ ko joxoon. Lu ko moy, dina def njaaxum.
Noonu, ma waxtaan ceek Maki Sàll ci njeexitalu weeru awril, atum 2017. Waaye, déggowun ci woon. Man, nag, bëgguma woon tëb rekk bàyyi, di indi coow ak lu ni mel. Sama yéene moo doon waxtaan ceek moom ci njekk ak teraanga, lépp jaar yoon. Waaye, mayu ma ko. Waxatuma dara, mu indi déggoob Total bi nga xam ne moo yées déggoo bim xaatimoon ak Timis, daldi nu sant nu jàllale ko. Ñaari mbir yooyu daal, Timis ak Total, ñoo ma tax a dakkal sama ànd ak Maki, ma tekki sama ndombog-tànk.
PAJ :  Kañ nga tàmbalee ñaaw njort ci Maki Sàll?
CAS : Boo xoolee, bi Maki Sàll di nekk ci kujje gi, àndoon ceek nun, dafa nekkoon nit ku baax, woyof, amoon yéene ju rafet ci réew mi. Naam, amoon na ñu ma doon aartu, di ma ko moytuloo, naan ma bu ko wóolu. Ndaxte, dañ ma doon fàttali ni Maki Sàll PDS la bawoo woon. Waaye, damaa jàppoon ne, nit, ak foo mënti bokk, mën nga dem ba jamono, say bët xippi, nga xam ne sam réew soxla na la, nga xar sa tànku-tubéy, jóg ngir bey sa waar ñeel askan wi. Rawatina boo dee ndaw, Yàlla wërsëgal la ba nga mucc ci soxlay xaalis. Ku ni mel, war na jéllale yenn mbir yi, jombal boppam yenn bëgg-bëgg yi te warloo naataange réewam. Gis-gis booboo ma taxoon a rafet njoort ci Maki Sàll. Nde, APR, Maki Sàll «yaakaar» la ka daan woowe. Teg ci ne, da daan biral yéene ju rafet ji mu daan wax ne moom la amoon ci réew mi ngir soppi ko. Da daan woote booloo ngir nu saafara jafe-jafey askan wi, soppi xar-kanamu Senegaal, boole ko ci réew yi gën a naat ci Afrig ak ci àddina sépp sax. Ndekete yóo, bëñ weex na, waaye deret a ko lal.
PAJ : Maanaam… ?
Boo seetloo, bi ko Yàlla dénkee réew mi, ci at yu njëkk yi rekk, dafa tàmbalee dekkil doxalinu waa PDS, fim bokkoon. Wolof ne, jikko ak boroom, pax. Ndax, ci ndoorteel li la tàmbalee def lu ko neex, di buur, di bummi, ni ko waa PDS daan defe. Man, nag, mësumaa bokk PDS. Wànte nag, ak li mu daan deme xel ak xolu boppam yépp, da daan maslaa, di naxante ak waa Bennoo Bokk Yaakaar. Dafa di, Bennoo Bokk Yaakaar xawoon na am doole tuuti jamono jooju ; Maki Sàll daan xool naka lay def ba wàññi doole jooju, daldi mën a doxal mbiri boppam, wone jikkoom dëgg. Te, yéeneem jooju mujje na sotti ba mu fésal jikkoom dëggantaan. Man, ci la sama xel tàmbalee ñaaw ci moom.
PAJ : Nee ñu Maki Sàll daf la joxoon i ndigal nga bañ leen a jëfe…
Man ak Maki Sàll, atum 2014 lan njëkk a réeroo. Réeroo yu metti, nag, amoon nañ sun diggante ci atum 2013 ñeel otorutub pey gi ak yeneen yu bari. Ci njeexitalu woteb gox-goxaan yi amoon ci atum 2014, daf ma génne nguur gi. Ndaxte, dafa waxoon ne, ku faluwul ci goxam mu génne la. Ma jàpp ne, bokkoon naa ci ñi ko ko taxoon a wax loolu, maak Bënuwaa Sàmbu ak Mimi Ture. Ci sama xalaat, dafa taafantoo woon wote yooyu, def leen lay ngir dàq ñi daawul jëfe ay santaaneem, donte ne santaaneem yooyu baaxuñu woon ci réew mi. 2015 la ma dugalaat ci nguur gi, ma nekk jawriñu laf gi.
PAJ : Lu tax nga ne Maki Sàll da doon néewal doole waa Bennoo Bokk Yaakaar ?
Ndànk-ndànk la ko doon defe, dafa njëkk a néewal doole PS ak AFP… Ndax ñooñu, ñoom Usmaan Tanoor Jeŋ ak Mustafaa Ñas, ñoo ko nangu. Bi leen Maki Sàll mosalee ci nguur gi, dénk leen ay njawriñ, ci lañ seppee seen bopp ci bépp xeetu joŋanteb wote, rawatina woteb njiitu-réew miñ dégmaloon ci atum 2019. Ñoom daal, dañ seeyoon ci biir APR, ànd ak APR. Ñi bañoon loolu nag, amoon yeneen gis-gis, Xalifa Sàll (PS) ak Maalig Gàkku (AFP), daldi beddeeku, beru, sos seeni làngi bopp. Ci gàttal, Maki Sàll, diggante 2008 ak 2012, daf noo nëbboon jikkoom, daan maslaa ak naxanteek nun. Jaar-jaar boobu ma am ak moom, yee na ma, ndax jànge naa ci lu bare. Ndege, am réew, benn loxo mënu koo yor. Fàww nga seet ñi la tane ci fànn yi nga néewle xam-xam ak mën-mën, lëkkook ñoom, ngeen liggéeyal seen réew.
PAJ : Lan mooy seen cëslaayub pólitig yéen waa République des Valeurs ? Ci yan xalaat ngeen ko wékk ?
 Waaw, laaj bi am na solo bu baax a baax. Ndax képp kuy def pólitig, war ngaa leeral sa gis-gis ak yoon wi nga xàll ngir jëmale réew mi kanam. Bu ko defee, doomi-réew mépp dinañ ci mën a gis seen bopp. Kon, sab laaj, lu xel nangu la. Ndaxte, jikkoy pólitiseŋ yi bokk nañ ci li yàq Senegaal. Réew mu néew doole te ndóol, ña ko jiite ak pólitiseŋ ya fa nekk waruñoo dundal ger, féetewoo alalu mbooloo mi, def ko seen moomeelu bopp. Am na ci sax ñu naan la, ñoom, jiitewuñu réew mi, waaye dañuy nguuru. Te, boo xoolee ni Senegaal di doxe, diŋ ci gis ay firnde yu bari. Xoolal mbirum suuf si, ayeropoor bi, petarool beek gaas bi ak bépp bokk-moomeelu askan wi… gaa ñi aakimoo nañ ko, ñoom ak seen njaboot, seeni mbokk, seeni xarit ak i àndandoo. Ndege, ci seen gis-gis, dañ jàpp ne képp ku xas a toog, danga war a tibb ci alalu réew mi nim la neexe, saa bu la neexee. Nun, nag, xalaatin bu bon boobu lan fi bëgg a jële.
Nun, danu fànnoo yeesalug jikko yu rafet yiy suqalim réew. Danu solowoo njariñu réew mi, mu jaral nu sunu doole, sunu alal, sunu jot ak sax sunu bakkan. Ndax, danu war roy soldaar bi dëddu ittey boppam, won ginnaaw njabootam ak i mbokkam, jël jotam, dooleem, xelam ak xolam jagleel ko kaaraange réewam, ngir askanam mën a dund ci jàmm. Danu gëm ne, aji-bëgg sa réew bu ne, ak koo mënti doon, foo mënti féete, yaa war a génne ci sa poos def ci nafag nguur gi. Wànte, waroo tibbe ci nafag nguur gi, duy ci say poos, yow, ak ñi nga àndal ; ngeen di gundandaat ak a yaataayumbe, askan wiy jànkonteel ak i tolof-tolof yu dul jeex. Gàtt xel weesuwul loolu. Loolu mooy benn.
Ñaareel bi mooy ne, warees na xool ci àddina sin nekk, réew yin nirool jaar-jaar, seet yoon yi réew yooyu jaar ba suqaliku tey. Bu nu xamee loolu, boole kook sunu gis-gisu bopp, dëppale ko ak tolluwaayu réew mi, door a tëral ab naal bu nuy jëme kanam. Gëm sa bopp tamit, am na ci solo lool. Ndaxte, bun nekkee ci réew moo xam ne mbay daf fi am solo, nga xool ni fi màngoy baree ak yeneen xeeti meññet ; nga xool ni fi der yi baree, rawatina jamonoy tabaski ; nga xool ni nu bareey bant ak i xaralaakon (artisans), añs. Dan war a geestu ñiy daan seen doole ci fànn yile, xool naka lanuy def ba jàppale leen. Warees na leen tàggat, dooleel leen ak xaalis ak i jumtukaayi xarala yu mucc ayib. Bu ko defee, dinan bey, soppi ko, jariñoo ko walla jaay ko bitim-réew. Damay faral di joxe misaal ci réewum Dubaay mi nga xam ne, genn garabu màngo du fa meññ. Moone de, njarum màngo yi ci Rani yi nuy naan, ñoom ñoo ko defare seen réew, jaaysi ko Senegaal. Ndege, dañuy ñëw Afrig, fu mel ni Mali walla Senegaal wala Gine, jënd màngo ci njëg lu yomb, yab leen ci seeni gaal, yóbbu Dubaay, soppi ko fay njar, delsi jaay nu leen ci njëg lu seer. Loolu gàcce gu réy la, dara gënu koo ruslu. Dafa doy waar. Mi ngi mel ni, nun, ba tey weesoogunu jamonoy maamaati-maam ya.  Jamono jooju nga xam ne, tubaab yi dañ fi daan wecceey mëq-dóom ak doom-aadama, daan fi indi seen njaay yu bon yooyu di leen jëndee sunuy alal ak sunuy suuf yu yaatu yi… Foofu lan tollu ba tey. Dañuy jël sunuy der, lu tollu ci junniy junni der jamonoy tabaski, màggal walla gàmmu, lem leen, yóbbu seen dëkk walla Itali walla Marog… Buñ ko fa soppee ba noppi, def leen i dàll, ay maraakiis, ay saag, ay tooguy der, añs., ful seen njëg, ñëw jaay leen Senegaal. Kon, bu nu gëmoon sunu bopp, gëm sunu réew, gëm itam ñàq-jariñu te di ko jëfe,  léegi coppite am. Ndaxte, amees na fi lees mën a sukkandiku ngir liggéey, liggéeyal réew mi.
Ci beneen boor, dan war a fexe di bey at mépp te bañ a yem ci mbeyum nawet mi nga xam ne 3i weer kese la. Naam, am na ñuy góorgóorlu ci mbeyum noor gi ; waaye warees na fexe ba fépp ci réew mi, li ko dale Ñaay ba jàpp Ndar, Maatam, Bàkkel ba Kéedugu, ñépp di bey noor ak nawet. Fépp foo romb rekk, waroon nga fa gis ku sëgg ci toolam walla ay nag yuy lekk. Fileek defunu loolu, dund gi du mës a doy te ñàkkum xéy gi du fi mës a jóge.
PAJ : Ngir nga jëmmal sab yéene, fàww nga jot ci nguur gi. Ndax seen làng gi am na doole ji leen di tax gañe ay wote ?
CAS : Nun, danu bokk ci genn làngu pólitig gu gën a yaatu, muy CRD (Congrès de la renaissance démocratique), 5 ba 6i pàrti séq ko. Bëgguma lim turi pàrti yi bala moo gudd. Waaye, mën naa lim turi ñi leen jiite, muy Abdul Mbay, Mamadu Lamin Jàllo, “Juge” Dem, Porfesoor Bubakar Jóob bu Taxaw Temm, Alasaan Kitaan, Porfesoor Ibraayima Silla ak ñoom Paap Saar. Maa ngi leen di nuyu ñoom ñépp. Noo ngi waxtaan ak yeneeni làng itam.
PAJ : Lan mooy sa xalaat ci woteb gox-goxaat yii nu dégmal ?
CAS : Jàpp naa ne, woteb gox-goxaan yii nu dégmal, làng yépp ñooy bokk jafe-jafe. Nde, gox boo dem, militaŋ yi dañ jàpp ne wote bi seen wote la. Dañ koo def seen yëfu bopp, am ci seen xalaat ak seen gis-gisi bopp. Loolu sax aayul. Waaye, ñoom, dafa am ñiñ diir, xam leen, wóolu leen, bëgg leen a jiital. Ba tax na, nun, fàww ñu yolomal, yombal te ubbi tànninu wutaakon yi ci gox yi tey sóoraale xalaati militaŋ yi. Dinan leen déglu, diisook ñoom, xool ni nuy dëppalee sunuy xalaat. Dinan waxtaane ñiñ bëgg a jiital fileek ñooñu bokkuñu ci nguur gi walla muy ñu leen jege. Ànd ak ne, am nan làng gu yaatu ci réew mépp ; gox bu ne, dinan la wax ne, bun sañoon kat, ngeen ànd ak kii.
PAJ : Fan yii, kujje gaa ngi dal ci kow nguur gi, di ŋàññ kayitug wote bi. Lan moo ciy sa taxawaay ?
CAS : Xam nga mbir mi, du mbirum wóorliku kayitug wote gi rekk. Ci tëggin wi la, ak ñi ko daan saytu. Ñépp xam nañ ne, am na ñu bare ñu bëggoon a bindu, ñu tere leen a bindu. Am ñoo xam ne, lu nekk def nañ ko ngir jot seeni kardànte, di xaar ci sàppe yi ba tàkkusaan te duñ jot dara. Mu am ci nag ñoo xam ne, seeni kardànte ñoo leen daan fekksi seen kër. Yu ni mel, wóorliku du ko fésal. Am na ñu bare ñu bëggoon a bindu te mënuñoo fexe ba bindu. Te, jamono jooju, gis nañ fi ñu gaare ay biis ca “Direction de l’autonomisation du fichier”, wàccey nit, bind leen ci kayitug wote gi. Moo tax nun nu ne kayit gi baaxul, jagul, jaarul yoon. Ndaxte, dañoo tànn seeni wotekat bind leen, wëlbatiku teg i gàllankoor yu bare, tere nit ñi bindu.
PAJ : Luy sa xalaat ci coowal Sonko ak Aji Saar li ?
CAS : Waaw, Paap Aali, laaj bii, du guléet ñu ma koy laaj. Laaj nañ ma ko ay yoon. Benn tontu rekk laa ciy tontu saa su ne. Ñàkkul ma am ci sama xalaatu bopp. Waaye, dafa fekk ne, 2i doomi-réew mee jote, yoon war leen a àtte.
Kenn ki, Usmaan Sonko, xam naa ko bu baax. Keneen ki [Aji Saar] xamuma ko. Fekkewuma, xamuma ni mbir mi deme. Moo tax, damay maandu. Mbir maa ngi ci loxoy yoon, donte ne, ak fi réew mi tollu, kenn wóolootul yoon.
Man mii di wax ak yow, wóoluwuma yoonu réew mi. Waaye, ak lu ci mënti am, dafa am ku wax ne dañ koo tooñ, salfaañey àqam, mu dem ci yoon. Nde, maxejj bu nekk, bu gisee ne tooñees na ko ciy àqam, war naa mën a dem ci yoon. Noonu lan ko defe woon, man, Abdul Mbay ak ñeneen, keroog bi nuy àkki yoon ñeel Njiitu-réew mi, Maki Sàll. Kon, bu ko beneen maxejj defee, damay jàpp ne yoon may na ko ko. Léegi nag, yoon mooy àtte, leeral ndax lees di tuumal diw am naam amul. Loolu mooy sama gis-gis ci mbirum Usmaan Sonko ak Aji Saar.
Gis-gis boobu, nag, am na ñu muy jaaxal. Du caagin sax samay kàddu leerul ci seen bopp. Xam nañ bu baax a baax li ma wax ; waaye, ñoom ñoo ko bañ a nangu. Ndaxte, li ma wax dafa leer. Mbir moo xam ne, ba muy xew, fekkewoo, tinoo, yëgoo, ak loo rafet rafet njort ci kenn ki, Yàlla rekk a xam li xew dëggantaan. Taxawaayub maandute boobu, dafa bokk ci sama gëm-gëm, ma di ko jiital ci fànn bu ne, ak kum ci mënti doon. Jar na sax ma fàttali menn mbir mu fi xewoon ci jamonoy Abdu Juuf. Laata tirbinaal di àtte, ñépp àtte nañ ca njëlbeen ga, setal kenn ki, tuumaal ki ci des. Askan wi, xeltukat yi ba ci taskati xibaar yi, gën-gaa bare, ku ci nekk njortoon nga, àtte ci sa xelu bopp… Naka la mujjee ? Tirbinaal dafa àtte àtteb Yonent Yàlla Suleymaan [àtte boo xam ne joxeesul kenn dëgg], donte ne am na ñu mu tegoon ay daan. Waaye, ki ñu jàppoon ne moo joxe ndigal li, ndeyu-mbill gi, yoon daf koo bàyyi. Jamonoy dox ba kooku jot ci nguur gi. Ay mbir yu bees feeñ, mu mel ni kooku, loxoom taqoon na ci. Ci la nguuram dogal ne bu kenn waxati ci mbir mi ndax njéggal am na ci. Ginnaaw loolu yépp jot na fee am, danoo war a xoolaat sunuy taxawaay, moytandiku. Man, dama def benn taxaw seetlu. Dafa mel ni, jamono jiñ tollu, da cee am ñu bare ñoo xam ne, bu seeni xalaat ak seeni gëm-gëm wutee rekk, ñu sikkal la, solal la mbubb mu leen neex. Moone de, man, li ma wax, dafa leer nàññ, lu yomb a dégg la. Waaye, dañ naan la danga soxor, danga iñaan, añs. Gis naa ci sax ay jàngalekati iniwersite yuy jàngatee noonu mbir mi. Loolu dafa doy waar te bokk na ci liy delloo réew mi ginnaaw. Tey, kiy jàngale iniwersite, war na mën a jàngale am fit ak sañ-sañu wax sa xalaat te kenn du la jiiñ kiñaan walla tàng xol. Ndaxte, ñi ñuy roy, ñoom Socrate, Platon, añs., dañ amoon fitu wax seen xalaat donte ne ñuŋ leen daan xoqtal, di wax ne dañ bañ nguur gi walla dañoo weddi Yàlla… Nit ku ne, am na sañ-sañu xalaatal boppam. Xawma kan, waaye man de, kenn mënu maa xañ sama sañ-sañ boobule.
PAJ : Lan mooy sa kàddu gu mujj ?
CAS : Waaw, Paap Aali, xanaa di leen gërëm, di leen sant bu baax a baax. Wax-dëgg-Yàlla, yéen a ngi def liggéey bu réy a réy. Réew mépp a leen ameel njukkal. Ndax, yéen a ngi siiwal ay xibaar yu wér te wóor, di leen biral ci làmmiñu askan wi, di leen jottali askan wi. Loolu, dafa am solo lool ndaxte dina tax aw askan xam. Te, bu aw askan xamee, dina xàmmee ; bu xàmmee, dina yeewu. Bu boobaa, nag, réew mi dina jëm kanam. Kon, gàcce-ngaalaama. Ndaxte, seen yéenekaay LU DEFU WAXU, mi ngiy biral ak a fésal liy defu ci réew mi, di waxu ci askan wi [fii, mu reetaan]. Man, ci sama wàllu bopp, maa ngi leen di delloo njukkal, di feddali, ñeel leen, samay cant ak ngërëm ngir li ngeen ma may ma waxtaan ak Senegaal gépp.
Jërëjëf !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Tey, Senegaal, kenn mënul a wax  waxu pólitig te doo ci boole Ceerno Alasaan Sàll. Turam ak yu Usmaan Sonko, Bàrtelemi Jaas, Xalifa Sàll, Abdul Mbay, Mamadu Jóob Dëkuruwaa ak Mamadu Lamin Jàllo ñoo gën a fés ci kujje gi. 
Seen yéenekaay LU DEFU WAXU amal naak moom laaj-tontu bu yaatu, di ci waxtaane mbiri réew mi ak xew-xewi jamono. Xaajees na waxtaan wi ci ñaari pàcc. Ci pàcc bu njëkk bii, Ceerno Alasaan Sàll daf nuy xamal jaar-jaaram, nim xamanteek Njiitu réew mi, Maki Sàll, ak cëram ci cosug APR.
(Ci taataanug Paap Aali Jàllo)
– Paap Aali Jàllo (PAJ) : Ceerno Alasaan Sàll, danuy jiital sunuy nuyoo, cant ak ngërëm ñeel la, ngir liŋ nu nangul laaj-tontu bii nuy waaj a door. Bu loolu weesoo, noo ngi lay ñaan nga wonale sa bopp ak jàngkati LU DEFU WAXU yi, wax leen kan mooy Ceerno Alasaan Sàll ak lan mooy jaar-jaaram.
– Ceerno Alasaan Sàll (CAS) : Waalekum-salaam wa rahmatulaa, Paap Aali Jàllo. Maa ngi lay fay, di nuyu jàngkati yéenekaay bii di LU DEFU WAXU. Ma leen di dollee sargal, di leen ndokkeel, yow, ki sos yéenekaay bi, Bubakar Bóris Jóob ak ñi ci jàpp ñépp ba mu agsi fim agsi tey. Maa ngi rafetlu yit liggéey bu am solo bi ngeen di def. Nde, yéen a ngi fexe ba doomi-Senegaal yiy jot ay xibaar yu wér te wóor, yaatu lool ; rawatina li ngeen leen di biral ci làmmiñu askan wi. Man, nag, doomu-Senegaal laa, juddoo Cees, yaroo fa, màgge fa. Fa laa jànge yit, bi may tuut-tànk ba ni may ame sama lijaasab “Baccalauréat”. Waaye, jàng naa fa diine itam. Xam nga Senegaal moom, réewum diine la, réewum Lislaam. Moo tax, fépp foo mënti juddoo, bu dee doomu-jullit nga, dees na la dugal daara. Bu ko defee, nga jàng sa diine, xam ni ngay jaamoo Yàlla ak ni ngay jëflanteek doomi-aadama yi. Moo tax, jàng naa Alxuraan ak yeneen i téerey xam-xam yu aji-gëm Yàlla ju ne war a làmboo ngir mën a jaamu Boroomam. Gannaaw gi, demoon naa bitim-réew, àggaleeji fa sama njàngum nasaraan. Foofu laa amee sama lijaasab Ingénieur télécommunications laata may sàkkuwaat lijaasab Ingénieur aviation civile. Bi ma amee samay lijaasa, dama ñibbisi Senegaal, sàkkuji liggéey ci ASECNA, Yàlla def ñu jël ma. Cib xayma, liggéey naa fa lu war a tollu ci 25i at. Bi ma fay liggéey, nag, jaar naa ci réew yu bari, muy Senegaal, Niseer, Komoor… Xeetu liggéey wu nekk def naa ko ci réew yooyu. Ndaxte, looy gën di dem, sa xam-xam ak sab xarañte ci wàllu xarala day yokku, ñu lay gën a soxla. Noonu, liggéey naa OACI (Organisation de l’aviation civile internationale), muy ndajem réewi àddina si ñeel naawaan wi (aviation civile). Maa nekkoon seen aji-wóorliku (auditeur), doon saytu kaaraange roppëlaan yi ci réewi Afrig yeek yu Tugal yi (Ërób). Rax-ci-dolli, amoon naa ay ndomboy-tànk ci ASECNA mi nga xam ne, 18i réew ñoo ko séq. Réew mu ne, am nañ fab bànqaas bu leen fa toogal, di fa saytu lépp lu aju ci jaww ji, muy kaaraangeg roppëlaan yeek yooni jaww ji (fi roppëlaan yiy jaar), metewoo bi, naaweef bi, wërngëlug-caytu yi (tours de contrôle), añs. Bànqaas bu nekk day am njiit ak kippu yi muy liggéeyandool. Man nag, jot naa jiite bànqaas bu Senegaal.
– PAJ : Lan moo la tax a dugg ci pólitig ?
– CAS : Ku juddoo ci sunu réew yi, xam jafe-jafe yi askan wiy jànkonteel saa su ne, waroo bank say loxo, toog di seetaan. Nde, lépp a fi jamp. Soxla yaa ngi ne gàññ : am na ñu mënta jot ci ndox mu sell mi, njàng mi doxul, tukki jafe na lool, ay dëkk ak i gox yu baree bari amuñu laf (énergie) ak mbëj… Fànn boo laal, soxla yaa ngi fa bari ba jéggi dayo, askan wi lottal la ko ba nga ne lii lum doon. Bu loolu amee, toog di seetaan warul kenn. Ku ci ne am na taxawaay boo war a am. Looloo waral, ba nuy ndaw di jàng, bokkoon nan ci làngu pólitig Ànd jëf. Kon, man, Ànd jëf laa dooree sama jaar-jaaru pólitig. Waaye, dama dem ba ci biir ma jóge fa ngir ñaari sabab. Bi ci jiitu mooy ne, danoo dem ba bokkatunu gis-gis ñeel yoon win waroon a jaar ba yor réew mi ak anam bin ko war a yoree bu nu ko Yàlla dénkoon. Rax-ci-dolli, gisuma woon ci njiiti Ànd jëf yi baax-baax yi kilifay réew war a làmboo. Sabab bi ci topp mooy ne, bokkunu woon xalaatin. Dafa di, sama gis-gis ci nees war a yoreem réew dafa safaanoo woon ak yoon wiñ xàlloon, ñoom. Seen gisin daal moo doyadi woon ci samay bët, teeyoon sama xel. Looloo indi woon réeroo sunu biir, ma teggi sama tànk, nekk ci sama liggéey, ca ASECNA. Waaye, taxuma woon a bàyyi pólitig.
Ndax, jàpp naa ne, booy liggéey ci béréb bu mel ni ASECNA, di def sa kem-kàttan ngir jariñ sa réew, yaa ngiy pólitig. Ma nekk fa nag, di liggéey, di liggéey ba atum 2007, daldi tàmbalee am nag ay jafe-jafeek nguurug Ablaay Wàdd ga woon.
– PAJ : Lan moo la jotale woon ak nguurug Ablaay Wàdd ga woon?
– CAS Ñoom, dañ bëggoon a tas ASECNA, saax-saaxe ko, def ko seen moomeelu bopp, paacoo ko. Ndege, dañ foogoon ne ASECNA mu ngeek àddinaak li ci biir. Moo leen ko taxoon a singali, ñu fay xemmem koppar ak yeneen ak yeneen. Te, loolu ñu doon xemmem sax, amu fa woon.
Li xamb taal bi, nag, mooy suuf ak taaxi ASECNA yi nekkoon Fann Résidence, Point E, ci ayeropoor yeek feneen ak feneen… Jamono jooju, ci lañ toŋ-toŋe suufus Foire bi, estadd Léwópool Sedaar Seŋoor ak lépp li wër ayeropoor bi ak Corniche bi. Ñu ni déet-a-waay, ñu bëgg cee teg moomeelu ASECNA. Ndaxte, biir ayeropoor bi rekk a desoon, ñu bëggoon koo daggat-daggate, séddoo ko. Dafa di, bees seetloo, 2007 ba nëgëni-sii, daggat-daggatees na ayeropoor bi, def koy kërale (parcelles) yu 30i ektaar, séddale leen. Bii ñu jox ko kii, bee ñu jox ko kee. May wax ñuy taafantoo, jamono jooju, koomalug (financement) Monument de la Renaissance ! Fim ne nii, yàq nañ ayeropoor bi ba mu yàqu yaxeet. Ndeysaan, benn ayeropoor boobu rekk a nekkoon ci péey bi, yaatu woon lool. Ak naal buñ mënoon a am, waruñu woon wàññi astemaak daggat-daggate ayeropoor bi. Moom kay, dañ waroon a yokk ngir dooleel réew mi ci wàllu tukki. Nde, képp ku jàng xam-xamub kaaraangeg roppëlaan ak kaaraangeg way-tukki yi, xam nga ne jamono jii, loolu dafa nasax bu baax. Ñi waroon a sàmm ayeropoor bi nag, ñoo ko yàq, muy nguurug Ablaay Wàdd te looloo ma boole woon ak ñoom, ci gàttal.
– PAJ : Dara fekku la ci diir mbagg boobu nga leen doon diir mbagg?
– CAS : Biñ bëggee tas ASECNA, ci nowàmbar 2007, ànduma ci woon. Dama bañoon, di ko xeex, dogu woon ci xeex bi. Bi loolu amee, sama taxawaay ñeel mbir mi metti leen, ñu tàmbali maa fexeel. Ci lañ waxee ne nañ ma jële ci boppu bànqaasu ASECNA bu Senegaal. Te, sax, nammoon nañoo jéggi yoon, def may yëf yu ñaaw. Bi ko waa ASECNA yëgee lañ ma rawale, yóbbu ma Komoor, ma nekk fab diir. Noonu la ma Yàlla muccalee ci seen i pexey saay-saay.
– PAJ : Nan nga xamanteek Njiitu réew mi, Maki Sàll?
– CAS : Maa ngi lay gërëm bu baax ci laaj bu am solo bii nga ma laaj. Ndaxte, dinaa ci mën a leeral lu bari. Ca jamonoy Ablaay Wàdd la woon. Ndax, bi may xamante ak Maki Sàll, booba, moo nekkoon Njiitu jawriñ yi, man, ma nekkoon njiitalu bànqaasu ASECNA fii ci Senegaal. Sama ñaari xarit yu nekkoon ASECNA, ñoo taxoon. Kenn ki, Moor Ngom, da doon yëngu ci pólitig. Keneen ki moom, Mustafaa Jeŋ, xaritu Maki Sàll rekk la woon, màggandook moom. Ñooñoo ma taxoon a miin Maki Sàll, ñoo gënoon a tax ma ñeme ko. Léeg-léeg, daan nan daje, toog lu yàgg di waxtaane ay ponk yu yaatu ñeel naawaan wi. Léeg-léeg, nguur gi da daan soxlay leeral wallay xalaati ASECNA ci wàll woowu. Ginnaaw gi, Maki Sàll jóge ci boppu nguur gi, doon njiitalu Péncum réew mi. Nga may ma, ma leeral fii ne, du nguur gi Maki Sàll doon jiite laa amaloon coow ci jamonoy Ablaay Wàdd. Nguur gi wuutu gosam gee bëggoon a tas ASECNA, ma jàppante woon ceek ñoom. Te, loolu sax, daan nan ko waxtaane man ak moom léeg-léeg. Ba ma fay nekk, ci tukki yi Ablaay Wàdd daan tukki lan daan daje, walla ci yeneeni anam. Bi ma newee Komoor itam, nu ngi doon wéy di déggante. Boo fàttalikoo sax, dinga gis ne, jamono jooju, gaa ñi sonaloon nañ ko lool, moom Maki Sàll. Daanaka, ci diggante weeri nowàmbar ak desàmbar ci atum 2008, yéenekaay boo ubbiwaan, ñuŋ ko ci doon ŋàññ, di ko sikkal ak a yàq deram, te booba moo nekkoon Njiitalu Péncum réew mi. Ci laa xamee ni kii, yàgg yàgg dinañ ko sàkkal pexe. Booba, jàppoon naa ne, man ci sama wàllu bopp, jotoon na ma sóobu ci pólitig bi. Nde, Ablaay Wàdd ak i ñoñam nekkewuñ fi woon lu dul saax-saaxe réew mi, di def lu leen neex. Nu dénk leen sunu réew, jox leen sunu baat ak sañ-sañ yi ci aju yépp, ñu wëlbatiku def kob yar, di ko mbugalee doomi-réew mi, di jaay nit ñi doole. Loolu metti woon ma lool, sax. Nu ne nag lii dafa war a dakk. Nu fas yéenee def ni ñoom, ngembu, dugg ci géewu pólitig bi, sàkku nguur gi ngir safaara jafe-jafey askan wi. Lin ko dugge woon mooy aar ak suqali Senegaal. Ci kow loolu, maak Maki Sàll nuy waxtaan, di ci weccoo xalaat ba ni nuy taxawale APR.
– PAJ : Kon yow ci ñi sos APR nga bokk…
– CAS : Waaw, man, bokk naa ci kàngam yi sos APR. Weeru desàmbar atum 2008 lan ko taxawal. Nu ne ci biir, di liggéey, def ci sunu doole, sunu xam-xam, sunu lépp… Njëlbeenug aniwerseeru APR, ci weeru desàmbar 2009, nun kàngami APR yee ko xumbaloon ak ñi nekkoon ci njiiteefu làng gépp. Amoon yeneen i gan yu ko teewe woon, ñu ci mel ni Làndiŋ Sawane, Sàmba Juulde Caam, Màgget Caam, añs. Noonu lan taxawale APR, nekk ci ba 2012. Yàlla dogal, Saa-Senegaal yi dénk nu réew mi, amoon ci nun yaakaar ju réy, nag. Nde, APR, daanaka yaakaar a doon ñaareelu turam. Nguur gin taxawaloon dafa ëmboon ay làngi pólitig yu bari, ñépp bokkoon ci lees duppe woon « les Assises nationales », xaatimoon déggoo yi ci rote woon. Nu àndandoo woon ci ndaje mu yaatu, tudde ko Bennoo Bokk Yaakaar. Jamono jooju, dan amoon yaakaar ju réy ngir yéeney defar réew min amoon, soppi doxalinu réew mi. Ndaxte, ku ci nekk dafa tegoon boor ay mbiri boppam, daldi ràngu ci tëralin ak ndigal yi tukkee woon ci «Assises nationales» yooyu, fasoon yéene leen jëmmal. Looloo ma taxoon a ànd ak Maki Sàll, yaakaar ak rafet njort. Ngir fàttali rekk, fii ci Ndakaaru lan taxawal jamono jooju Convergence des cadres républicains, man mii ma njëkk koo jiite. Te, ba ni may bàyyee APR, maa nekkoon ci bopp bi…
(Dees na ko topp…)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ndakaarook biir Senegaal amoon nañuy yëngu-yëngu yu metti : ñu bari ñàkk ci seen bakkan, ñii seen alal, ña ca des, ñu taal seen i kër. Musiba bi dem ba jéggi dayo ; njiitu réew mi Maki Sàll yëkkati ay kàddu, waxtaan ak réew mi ngir jàmm dellusi.
Ci guddig 8eel fan ci weeru màrs, bi 20i waxtu jootee la woon. 
Lu Defu Waxu, seen yéenekaay ci kàllaamay Kocc a ngi leen di baaxe ay kàddoom na mu leen yëkkatee woon. 
Salaamu aleykum, mbokki Senegaal yi !
Damaa fas yéene waxtaan ak yéen ci xew-xew yi am ci réew mi, xewee fii ci Ndakaaru ak ci yeneen i dëkk ci biir Senegaal. Lu ni mel nekk lu tiis, lu metti la, ànd ak ay nit ñu faatu, indi ay yàq yu am solo.
Sama kàddu gu njëkk ci guddig tey jii, mooy di jaale mbokki ñi faatu te it di mas-sawu ñépp ñi nga xam ne yàqal nañ leen, moo xam ndax seen kër la, seen bitig walla seen bérébi liggéeyukaay. Loolu tax na ba ñoom ñépp, maa ngi am xalaat ci ñoom di leen xamal ne nguur gi du leen fàtte.
Maa ngi xalaat itam ñi nga xam ne am nañ ci ay gaañu-gaañu, dinan leen jàppale ngir ñu mën a faju. Réew mi nag, benn bopp la, kenn mënu koo xar ñaar. Ndax Senegaal, walla sax «Sunu gaal», danoo war a joowandoo. Lii nu fi gis fan yii, lu yees la, ndax politig yàgg na fi am, xëccoo yàgg fee am, doxu-ñaxtu waxi-noppi. Waaye, yëngu-yëngu yu mel nii, daanaka guléet mu am fi. Bu dul woon taxawaayu làrme beek sàndarmëri ak pólis, ak dal gi ñu àndal, kon tey jii leneen lañuy wax. Ñépp gis nañu ne ay bérébi liggéeyukaayu nguur gi, ak yi yor kaaraange réew mi, lu mel ni birigaad, sàndarmëri, pólis, song nañu leen, loolu lu bees la ci miim réew. Màngasin yi ñu song, jël lu fa doon marsandiis (njaay) teg ci taal leen bañu jeex tàkk, indiwaat na jafe-jafe ci seen i boroom ak ña fa doon liggéeye.
Nit nag mën ngaa mer, am say xalaat, sañ ngaa bañ a ànd ak liy dox ci biir réew mi. Waaye jàpp naa ne dara warul a tax ñu fexe ba deret di tuuru, di taal ak di yàq loo xam ne nun noo ko bokk liggéey bi réew mi moome boppam ba léegi.
Gis naa taxawaayu kilifa diine yi, rawatina njiital xalif yi. Maa ngi leen di sant, di leen gërëm, di am mbégte itam ci ñi nga xam ne yónnee nañ ma mboolo mu takku ci ñaari fan yii nu génn. Muy kilifa diine yi, xalif yi, kilifa aada yi, waa jàngu bi, ñiy yëngu ci wàllu politig wi, ba ci ñenn ci kujje gi, way-moome yi, sàndikaa yi ak ndajem-njaatige mi (patronat), ñoom ñépp déglu naa leen, dégg naa leen itam. Mënuma bañ a jëfe ndénkaane yi nga xam ne moom lañ ma digal, rawatina yu kilifa diine yi. Ndax képp kuy wut jàmm ci réew mi, jàpp naa ne ki jiite réew mi ngay gën a wutal jàmm. Te, lépp lu laal askanu Senegaal, ak ku mu mënti laal ci lu metti, ci man mii lay gën a mettee. Moo tax, li ñu ma ñaan di doxal jàmm, dinanu ko def, fexe ba ñu wàcc, jàmm am ndax jàmm loo ko jënde jar na ko. Lii rekk moo waral nu doxalee nii.
Man mi Yàlla def ma jiite réew mi tey jii, lépp luy sama kàttan ci nguur gi, naa ko def ngir jàmm. Jàmm joojee ñuy ñaan mu dellusi ci réew mi ak dalug Senegaal ñoo ma yitteel. Bu ko defee, Senegaal melaat niñ ko xamee woon démb ak bërki-démb : réewum jàmm, dal, waxtaan ak demokaraasi. Waaye réew la moo xam ne itam, nit ñi suñ bokkul xalaat, dinañ weccoo ay xalaat. Léeg-léeg sax ñu wax ba dënn yi tàng, waaye li nga xam ne moom lañu bokk, muy réew mi, ak demokaraasi bi, ak campeef yi, waruñu koo yàq te kenn warul dugg ci lu koy yàq. Maa ngi santaat, di gërëmaat kilifa yi.
Sunum réew nag, Yàlla moo nu baaxe mbir. Fu mbir yi jaxasoo ba ñépp tiit, kilifa yi ñooy jóg waxtaan ak kenn ku nekk, di nguur gi, di kujje gi, ak ñi nga xam ne ñoo yëkkati mbir mi, ngir ñu xool ci yan anam lañu leen di lijjantee ba jàmm dikkaat.
Leneen li tam, xam naa ne am na ci réew mi ay jafe-jafe ci wàllu koom. Ndax àddina sépp a amey jafe-jafe, rawatina réewi Afrig yi, ba ci Senegaal gii. Li yokk jafe-jafe yooyu, mooy mbas mi fi dugg lu ëpp at a ngi nii. Ndax dafa indi ay gàllankoor ci njaboot gi, ci koom gi, ci këri liggéeyukaay yi ba mu am ñu ci ñàkk seen liggéey ; mbas mi bàyyiwul it ñi yor diine ji. At a ngi nii kenn mënatul doxal diine ba mu jag ci réew mi. Ci gàttal daal, mbas mi tax na jafe-jafe yi gën a tar. May wax askan wi ne, yég naa ko te dafa gën a yokku ba ci biir kër yi ak ci biir gox yi. Dégg naa it ni ngeen koy naqarloo.
Naam, bi mu tàmbalee, xam ngeen ne ci fàttali, dajale woon naa fi xaalis bi ñu tuddee « force covid19 ».  Xaalis boobu, daaw, jël nan ci junni miliyaar def ko ndimbal lu jëm ci askan wi. Yéen a ngi fàttaliku ceeb bi nu fi joxe woon, ak lépp li nu indi woon ngir jàppale njaboot yi. Joxoon nan tamit ay ndimbal « entreprises » yi ngir ñu bañ a wàññi ña fay liggéeye. Ba ci sunu doom yi nekk bitim-réew fàttewun leen, artist yi, naka noonu, bàyyiwun leen ginnaaw. Waaye, xam naa ne li nu jot a def lépp doyul. Ndax jafe-jafe yaa ngi fi ba léegi di gën a tar.
Ci wàllu xaalis bi nu dimbalee ndaw ñi, 60i milyaar DER joxe na ko waxtu wii may wax ak yéen, dooleel ci lu ëpp téeméeri junni ak fukk ak juróom ci ay GIE ak i kurél.  Ñeen-fukki milyaar ñoo ngi koy def at mu nekk ci wàllu tàggatub ndaw ñi, utal leen liggéey, moo xam ay àpparànti lañu, ak lu mu mënti doon ndax su ñu noppee, nu ubbil leen ay bérébu liggéeyukaay, jox leen xaalis.
Waaye loolu lépp gis naa ne doyul. Yéen ndawi réew mi, dégg naa bu baax seen yuuxu, seen mer, ndax xam naa ne ñàkkum xéy gi metti na. Te, seen xalaat yépp mooy noo leen di def ba tekki, am xéy, jàppale seen njaboot ak seen réew. Ndax ndaw loo gis, bëgg naa tekki, jàppale boppam, njabootam ak réewam. Loolu nag moo waral ma bëgg, bu lii weesoo, xamal leen ne dinaa def doxalin bu bees ci nguur gi ak “budget” bi ni nu ko daan doxale. Defar ay yoon, ay bérébu fajukaay, jàngale, lépp a am solo, waaye war nanoo toppatoowaat lu ëpp lu nu doon def ci ndaw ñi. Loolu njàngat la goo xam ne, dinan ci indi ay doxalin yu bees. Kon nag, yéen ndawi Senegaal, bu fekkee rekk ne seen mbirum ëllëg la, ak naka lañ leen di jàppalee ba ngeen tekki, na ngeen xam ne dinanu yokkaat lu bari. Maa ngi mébét naal bu bees bu tollu ci ñetti téeméeri milyaar ci ñetti at yiy ñëw, muy téeméeri milyaar at mu nekk ngir nu mën a jox xaalis képp ku ñu tàggat. Nu fexe ba woyofal tamit jaar-jaar yeek doxalin yi.
Umpalewuma ne guural gi indi na gàllankoor yu bari ci yenn liggéey yi, lu ci mel ni boroom lekkuwaay yeek otel yi, ñi yor liggéeyu guddi. Guural gi, li ko waral mooy sàmm dundi doomi-aadama yi.  Naam, koom gi am na solo, waaye ku gis ñi faatu ci Senegaal, bu dul woon bile doxalin kon mu gën fee metti. Te gis ngeen réew yu nu ëpp doole fuuf ci àddina si, am lu ëpp juróom-benn téeméeri junni doomi-aadama yu faatu, te loolu jàpp naa ne xajul ci sunu réew.
Lii moo waraloon metit yi ak guural gi. Bés niki tey dinan wàññi guural gi amoon biir Ndakaaru ak Cees. Ñaari dëkk yooyu ñoo am lu ëpp ciy këru liggéeyukaay ak it lu ëpp ci ñi ame jàngoro ji. Tereb-génn guddi gi moom, dinanu ko toxal, mu jóge 9i waxtu ci guddi ba minwi jëm 5i waxtu ci fajar, loolu dina tax yenn liggéeyukaay yi mën a ubbiwaat ci guddi gi.
Kon mbokk yi, li ma bëgg waxaat mooy sunu réew mi ak réew moo gis, su jafe-jafe bu mag amee, lay tax mu mënal boppam mooy nit ñi boole seen bopp doonte am nañ ay jafe-jafe ci seen biir, ndax mënul ñàkk ci àddina. Su ko defee li nu bokk di «Sunu gaal», dara du ko yàq. Ndax réew mi nekkul rekk lu tëb am, am  na junniy-junniy at, mbokk yi bokk deret, bokk diine, nekk ci jàmm, muy diine islaam walla bu kercen bi ak i yeneen diine, ku nekk nekk ci la nga gëm. Waaye terewul ñu bokk ndey ak baay, te loolu àddina sépp a ko nawe Senegaal. Kon loolu warunu koo yàq, te man de, feek maa ngi ci boppu réew mi, dinaa def sama kemtalaayu kàttan ngir dooleel demokaraasi, moom-sa-bopp, jàmmoo ak mbokkoo diggante nit ñi ci réew mi. Mbokki Senegaal yi ! Ci bésub tey bii, di juróom-ñetti fan ci weeru mars, ngeen xam ne moom lañ jagleel jigéen ñi ci àddina si, maa ngi ñaan waa réew mi, kenn ku nekk ak fu mu mënti féete, dox ngir jàmm ji gën a sax, dal gën a am, ñu jàgleel ko sunu jigéen ñi. Maa ngi jeexal ci di santaat, gërëmaat, ginnaaw sunu Boroom, kilifa diine yi, yu aada yi, bànqaas yi nekk ci biir réew mi yépp. Ñi dox ak di woote ngir jàmm sax ci biir réew mi te wéy di doxal yoon wi.
Kon noo ngi leen di jaajëfal mbokk yi, nu fanaan jàmm.
Ami Mbeng
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Laaj ak tontu bii nag, seen yéenekaayub web defuwaxu.com séqoon na kook Usmaan Sonko ci weer yii weesu. Xaaj bu njëkk bii nu siiwaloon ko ci 18i fan ci suweŋ 2020. Lu tollook weer a ngi nii coowal Usmaan Sonko lëmbe réew mépp ak sax bitim-réew. Looloo waral ci sunu limat bu bees bii nu génnewaat waxtaan wii ngir fàttali jaar-jaar ak gis-gisu kii di Usmaan Sonko, di njiital Pastef “les patriotes”, te ñu bari naan leegi moom mooy njiitu kujje politig gi.
(Xaaj bu njëkku laaj-tontook Ndey Koddu Faal, Paap Aali Jàllo ak Daawuda Géy)
LU DEFU WAXU :
– Usmaan Sonko, ginnaaw bin la nuyoo, noo ngi lay sant di la gërëm bu baax.  Nuy fàttali rekk ni yaay njiitu Pastef-Les Patriotes. Yéenekaayu web Lu Defu Waxu mi ngi lay jaajëfal ci li nga nu nangul jotaayu laaj-tontu bii. LU DEFU WAXU, nag, mooy yéenekaayub web ci kàllaamay Kocc bees fi jëkk a taxawal. Bu ko defee, nu bàyyi la nga nuyook jàngkati LU DEFU WAXU yi laata nuy sóobu ci waxtaan wi.
USMAAN SONKO :
– Noo ngi leen di fey bu baax a baax, di nuyu jàngkati LU DEFU WAXU yépp, mag ak ndaw, góor ak jigéen. Maa ngi nuyu tamit askanuw Senegaal wépp, ku ci nekk ak foo mënti nekk, di nuyu Afrig gépp ak àddina sépp. Bu loolu weesoo, bég naa lool ci li ngeen ma seetsi ngir séq ak man jotaayu laaj-tontu bi nuy waaj a amal. Maa ngi leen ciy gërëm, di ñaan ak a yaakaar li ciy rot lépp doon njariñ ñeel ñépp. Jërëjëf.
– Seetlu nañ ni, bi nga waxe ak askan wi ba léegi, coow laa ngi ne kurr : jàppal Sonko fii, bàyyil Sonko fee. Loo xalaat ci mbir mi ?
– Balaa dara, noo ngi dollee sant Yàlla mi nu tàggat ba nu doon lin doon, gëm li nu gëm. Di ko sant yit ci tolluwaay bim nu yóbbu, ba sunu kàdduy wër Senegaal, jàll Afrig, daj àddina sépp. Du sunug njàmbaar, sunub xam-xam walla sunu mën-mën moo nu ko may. Ndaxte, am na ñu nu fi jiitu, gën noo jàmbaare,  gën noo xam, gën noo mën te raw nu ci fànn yu baree bare te amuñu li nu am. Kon, noo ngi delloo lépp Boroom Bi ko sabab. 
Xéy-na, sunu wërsëg mooy li nu maaseek jamono joo xam ne,  lépp a gaaw, ndax anternet bi ak jumtukaayi xarala yu bees yi. Tey, lu naroon a def 10i at ngir leer ci xeli nit ñi, daanaka, bu yàggee ba yàgg, 2i weer kott lay def mbaa lu ko yées. Démb, benn tele walla benn rajo moo fi amoon, Seŋoor walla Abdu Juuf féete woo ko. Waaye, tey, tele yi, rajo yi, anternet bi, yéenekaay yi dañoo bare lool. Yenn saa yi, dinga am xalaat mu jéggi jamono ji nga nekk. Mooy waral, li ëpp ci say maas duñ xam fi ngay waxe. Daloon na fi ku mel ni Mamadu Ja, walla Séex Anta Jóob. 
Bu ko defee, coow li mënta ñàkk. Ci réewum demokaraasi lan nekk, gis-gis yi bokkuñu, xalaat yi tamit, naka noonu. Loolu dafa baax cim réew. Dina tax nit kiy déglu, ginnaaw bim amaleem njàngatu boppam, xam jan wax, ban gis-gis walla man xalaat a yenu maanaa. Su boobaa, dina xam fu muy teg tànkam, tànn boor bi muy féete. Loolu, nag, képp ku koy jéem a tere, dangay sonal sa bopp ci dara ; bu yeboo nga nangu ko te noppal sa bopp. 
Njiitu réew mi, Maki Sàll, bi muy door a falu ci atum 2012, dafa waxoon ne, dina nasaxal kujje gi, faagaagal ko ba dootul tekkeeti dara. Loolu, nag, kuy woote demokaraasi te di ko jëfe du ko sax xalaat ba koy wax. 
– Ci sa gis-gis, nan la waroon a doxale ?
– Am réew, dees koy péncoo, di ci weccee xalaat. Ñépp mënuñoo bokk xalaat. Te sax, man dama jàpp ne askanuw Senegaal moo aajowoo nuy wax. Dafa di, bun toogee ab diir waxunu, dunu am jàmm. Foo tollu, ana diw ? Waaw moom, lu ko tee wax ? Lu xew ? Kon, wax ji mënta ñàkk.
Li nguur gi bëgg mooy fexe ba ñépp ànd ak moom, ñu amal fig nguurug bennoo giy ëmb pàcci réew mépp. Bu ko defee, kenn dootul sañ a taxaw naan « ànduma ci lii… », « lee baaxul… », « lale, bees ko defe woon nii mooy gën… » walla « ni nguur giy doxale, dara doyuma ci », añs. Réew nag, buñ demee ba kenn sañatul joxe sa xalaat, njaaxum ak musiba mu réy dikkal na askan wa fay yeewoo. Bala ñuy xippi, dina fekk ñu rey leen bu yàgg. Loolu, du fi ame tey, te du fi ame ëllëg.
– Danoo tàmm a gis lu Maki Sàll def nga xëpp ci suuf, mu woote nga wuyuji. Lu la tax a soppi doxalin ?
– Nun, ci kujje gi lan bokk te fasunoo yéene wàcc yoon win jël ndax dunu ay workat. Askan wee nu tax a jóg, moom lanuy xeexal ba keroog Yàlla di teg réew mi ci sunuy loxo, nu daldi koy defar bu soobee Boroom Bi. Looloo tax, bi mbas mi duggee ci réew mi ba tàmbalee law, nu wuyuji ca woote Maki Sàll ba. 
Keroog bi nu demee pale, wax nan ko li nu jàpp ne baaxul ci xeexub mbas mi ak lin jàpp ne mën naa dem. Ba nu génnee yit, biral nan sunu xalaat, ñépp di ko dégg. Ginnaaw loolu, dafa sàkku woon ci Péncum-ndawi réew mi mu woteel ko ab sémbub-àtte bu koy may sañ-sañu doxal nim ko neexe. Nu génnaat ne àndunu ci, yëkkati sunu baat ci kow, nag. Ci kow loolu, ma waxtaan ak sama waa làng, ne leen nan toog seetaan, xool nu mbir miy doxe. Bin toogee weer, xool xool xam ni Làmbaay a ngi ñaaw, ci lan génnaat wax. Nun, nag, dugguñu ci politig ngir neex Ma-Sàmba walla Ma-Demba. Waaye, bëgg defar réew mee nu tax a jóg.   
– Luy sa xalaat ci ni nguur giy xeexe mbas mi ?
– Waaw. Bala dara, warees na xam ne, Senegaal mooy 6eelu réew mu mbas mi gën a sonal ci biir Afrig. Kon, ñiy tëb di dal te naan : « Senegaal jàmbaar la, nàngam, nàngam … » xamuñu lu xew walla ñu tey ko rekk. Waaye, nañu defaraat seen toogaay te xam ni Senegaal jegewul sax ndam. Gis nga, mbas mi waru fi woon jur tiitaange ak njàqare gi fi amoon ca ndoorteel la.  Jarul woon sax ñuy jagleel 1000iy milyaar xeexub mbas mi. Waaye, boo dee cuune yëfi cuune rekk ngay def, te Maki Sàll cuune la. 8i at yim def ci boppu réew mi yépp, day tandook a nimse rekk. Bu yëkkatee, ñépp yuuxu, mu bàyyi. Bu jaaree fii, ñu ne noo bañ, mu dellu ginnaaw walla mu jàdd. Te, loolu, mbas mi firndéel na ko.
– Ndax danga jàpp ni Maki Sàll dafa gaaw a tiit, dellu ginnaw, walla ?
– Noonu la deme ñeel coowal néewi doomi-Senegaal yi faatoo bitim-réew ci sababu mbas mi. Dafa juuyoo ak njiitu ëttub àtte bu kowe bi, Baajo Kamara, juyoo ak jawriñam, Aamadu Ba. Te sikk amul ci ne, ñooñu, ci waawam lañuy dox. Mbirum jumaa yi ak jàkka yi tamit, noonu la deme. Nooy tëje bérébi jaamukaayu Yàlla yi ba noppi ubbi màrse yi, bitig yu mag yeek màngasin yi, oto yiy daw, nit ñiy liggéeyi di tañcaloo ci gaar yi ? Yenuwul maanaa, moo tax coow li am. Nu ni déet-a-waay, nga jàpplu Abdu Kariim Géy, wooluy Ilimaan, xéy ubbi bérébi jaamu Yàlla yi. Li gën a ruslu, mooy nguur joxe ndigal, mu am ay kurél yu ne duñ ko jëfe. Maanaam duñ ubbi seen i jumaa walla seen i jàngu. Mbirum njàng mi tamit, nun ñépp gis nan ni mu deme. Lii, gàcce mënu koo weesu. Loolu doyul, nga taafantoo guural gi, di jël dogal yu la neex. Rax-ci-dolli, xaalis bi askan wi dajale ngir xeex mbas mi, nga séddale ko say goro ak i farandoo, jox koy nit ñu ko yeyoowul. Lii rekk a tax askanuw Senegaal gisul boppam ci doxalinu nguur gi. Ndeyssan, loolu moo nasaxal nguuru Senegaal ba tekkeetul dara. Lu jiin Njaag a, te Maki Sàll mooy Njaag. Jamono joo xam ne, njiiti réew yi am fulla te fonk seen i askan ñoo ngi xool nu ñuy leen iy dooleele, di wër loppitaan yi ak ndefar yiy liggéey mask yi, nga ne déjj déjjaaral ci sab saal, di ‘’lido’’ ak say doom, naan ñakk bi nii, ñakk bi naa ak di saraxu ñu baal lab bor… Xéy bés rekk ne, damay faral àntarpiriis yi 200i milyaar ci seen lempo. Xam ngeen ne loolu, njuuj-njaaj ak càcc gu bir la. Bu dee ‘’Force Covid-19’’ moom, dama koo waxaalewul. Te nag, ma wax leen ko tey : 1 000iy milyaar yi dinañ nu wax fuñ ko dugal ci nii mbaa ci naa.
– Bu doon yaa jiite réew mi, ci ban anam nga doon xeexe mbas mi ?
– Jamono jii, bu ma Yàlla dénkoon réew mi, doon naa lal i pexe, séddale xeexub mbas mi ci 2i pàcc.
– Ban ak ban ?
– Pàcc bu jëkk bi, fagaru lay doon. Maanaam, keroog bañ nee mbas dikkal na réewum Siin, keroog laa doon jël samay matuwaay, tëj digi réew mi. Ci laa doon dakkal dem beek dikk bi ba mu des gaal yiy yóbbu ak a indi dund ak yu ni mel. Bu loolu féetee boor nag, ma waxtaan ak waa réew mépp : fajkat yi ak waa-kër doktoor, liggéeykat yi, sàndikaa yi, kilifa diine yi, kilifa aada yi, way-moomeel yi, ndaw ñi, jigéen ñi, añs. Bu ma defoon loolu ba noppi, dama doon jublu ci ñaareelu pàcc bi, te mooy jàngat mbir mi, càmbar ko bu baax ci ndimbalug boroom xam-xam yi seen xel màcc ci lépp lu ñeel mbas mi : wér-gi-yaram, paj mi, koom-koom, nekkinu askan wi,  aada ak cosaan, añs. Bu ko defee, dinaa doon xam naka laay doxale. Yaakaar naa ne, bun defoon loolu, tey, guural geek gaw gi ak lépp lu ci aju ciy dogal ak i tere du ko woon jar. Boo jiitee am réew, danga war a natt fu sa doole tollu ngir nga xam noo war a doxale. Ndege, fagaroo gën faju.
– Ndax am na lu PASTEF jot a def ci xeexu mbas mi ?
– Ngeen may ma tuuti ma leeral mbir : PASTEF, maye xaalis taxu koo jóg te du cëram. Dafa di, Senegaal, dafa am lu politiseŋ yi gëmloo askan wi, mooy ne : ab pàrti politig, dafa war di joxe xaalis. Loolu, nag, moo tax ku ci toog, di sàcc alalu askan wi, walbatiku di leen ci jox as tuut ngir gën a yàgg ci jal bi, di dugal ci nafaam ak ci nafay mbokkam. Loolu moo waral ngay gis ab politiseŋ boo xam ne, gorul, yattul, xéyul, gontul, xéy rekk di tabax i kër ak i taax yu yànj, di dawal i daamar, yor xaalis bu dul jeex, muy tibb di joxe, di gundaandaat ak a yaataayumbe… Ndeysaan, fekk ne boobu, xaalisu réew mi lay fowe, di ci jënde askan wi. Ba tax na, Senegaal mënta jëm kanam. Nun, nag, danu bëgg a soppi gis-gis bi askan wi am ci làngu politig gi, ak ci politiseŋ yi ci seen bopp. Ndege, ag làngu politig warta joxe xaalis. Li ko war mooy tëral ab naal, jébbal ko askan wi ba noppi sàkku ci moom mu dénk ko réew mi ngir defar ko. Demal Etaasini, 2i làng ñoo fa am. Waaye, doo leen mës a gis ñuy maye xaalis. Foo mënti dem ci àddina si, noonu la, ba mu des Afrig. Loolu moo fi war a dakk. Ki war a joxe, mooy kees jox lenge yi, xàllal ko yoon wi, woteel kog nafa gu tollu ci 3.700i milyaar, dellu joxati ko 1000iy miliyaar. Bu ko defee, kooku lees war a laaj xaalis ndax moo yor xaalisu askan wi. Te xaalis boobu, dërëmu PASTEF ak yeneen làngi politig yaa ngi ci biir. Noonu la ci dërëmu ñépp nekke, muy taksimaan bi, di jaaykatu gerte bi, di boroom taabal bi mbaa jaaykat biy wër, masoŋ bi, beykat bi, añs.
– Kon daal PASTEF deful dara ngir mbas mi ?
– Ãkay . Naam, ci sunu wàllu bopp, dama ne woon gaa ñi PASTEF amul dara lu muy joxe ndax li ma wax léegi. Waaye, biñ ci ŋoyee wax ne fàww nu def dara, ci laa leen ne nañ ko def ci sutura. Jarul wone tele, jarul a siiwal ci rajo yi. Ma ne leen, « …xam ngeen miskin ak néew-doole yi nekk ci gox-goxaat yi. Mën ngeen leen dimbali ci sutura, kenn bañ cee yëg dara. Lenn, daal, mën ngeen koo def, mooy boole li PASTEF di joxe yépp nataal ko ngir ñu xam ne lii PASTEF a ko joxe ; wànte bu kenn xam ne kii walla kee moo jot lii walla lee… »  Léegi nag kom yéen a ma laaj, dina leen tont : yóbbul nan ci loppitaan yi ak bérébi fajukaay yi ay jumtukaayi paj, te loolu def nan ko ci biir réew mépp daanaka. Biralees na ko ci sunu xëtu Facebook. Móodu-Móodook Faatu-Faatu yi bokk PASTEF tamit yónnee nañ xaalis bu takku. Lépp nag, ci sutura lan ko def.  Loolu daal, lan jot a def. Te Yàlla xam na ne duggewun ko ngistal, jaay sunu pàrti taxunoo jóg ; moo tax séentuwunu ci kenn ku nu defal dara mbaa mu nuy sànnil kàrt ëllëg. Bu doon sama sago, du am. Waaye, ni Senegaal tëdde, di réew mu nit ñi war a dimbalante rekk a tax.
– Yenn njiiti Afrig yi te Maki Sàll gën cee fës ñu ngi ñaan ñu baal leen bor yi ñu ameel yenn réew yi. Ndax yow jàpp nga ni bor bi dañ koo war a far ?
– Gis naa Maki Sàll soppi tuuti ci waxin wi, naan yalwaanuñu, ni ñu dàqe àpp gi doy na ñu. Jàpp naa ni waxu ku mer la ; xéy-na li mu làmb, làmb mu dëgër moo ko waral. 
Nun ci kujje gi la nu nekk te sunu xam-xam màcc ci mbir mi, juróomi at a ngii nuy jooytu bor bi te tegunu ko rekk ci ay wax. Am réew dafa am lu mu moomal boppam, am lu ko Yàlla wërsëgalee. Naam, am na loo xam ni mën ko jéggaani waaye fexeel ba li nga moom nga yor ko yorin wu rafet, bañ koo sàggane, bañ koo waanteer. 
Coowal petorool bi, bind naa ci téere, wax ci lu nekk ba mujj noppi ; coowal zircon, phosphate ak ICS, gis ngeen ko ; sunu suuf sépp mu jaay ko ay doxandéem ñuy bey di yóbbu feneen, li baaxul delsi Senegaal. Kenn umpalewul sunu géej gi fi mu mujje, tey sunu mool yi mënu ñoo am lu dul yaboy. Alal ji ma wax nii mat na téeméeri yoon bor bi ñuy leb, su nu ko sàmmoon rekk, du soxla ñuy lebi kenn. 
– Ndax am na réew mu dul leb ?
– Bu dee réew yépp  ay leb tamit, ñaar a ngii : Lebu Sapoŋ bokkul ak bu Libaŋ, ñaari réew yi ëppaley bor ci àddina si.  Koomu Sapon daa naat bu baax, moo raw ci àddina si. Wóor na ko ni su lebee, mën na fey te bala muy egg fii dafa liggéey bu baax, tëye li ko Yàlla baaxe ak feyum limpo.
Fexe ba lempo yeembambaay, ñi war a fey ñépp di fey amagul Senegaal fi mu tollu nii. Alalu réew mépp saax-saaxe nañu ko : Naar ak doomu Amerig ku ñëw ñu siñéel la, Tubaab ak Sinwaa waxi-nopp. Waxatuñu dara, nga lebi xaalis bu dul jeex ci turu askan wi. May wax, mu naan nañ ko baal bor bi. Yaakaar naa ne mébétam moomu du sotti. Bala may bëgg dee ñu naan dañoo am “signature” bu baax. Ku am “signature” bu baax, du ni faral leen ma bor bi.
– Waaye bor bi nag dafa xaw a takku…
– Dama ne, Sapoŋ, Farãs, Amerig añs ñoo ñu ëpp bor fuuf te doo leen mës a dégg ñuy ñaan ku leen ko baal. Maki Sàll xam na li koy xaar : bu ñu génne ci mbas mi, doomi Senegaal dinañu dund jafe-jafe yu tar a tar ndax koom gu néew doole gi ciy topp dina metti lool ci Afrig te Maki Sàll daa jëloon léppam aj ko ci peterool bi. Léegi leer na ni peterool ak gaas kenn du ko jariñoo 2023 te sàggane nga li nga moomal sa bopp. Ci at mi, Senegaal dina fey lu ëpp 350i milyaar ci bor booleek crise sociale bi : ñàkk xéyu ndaw ñi, mbey mi, napp amatul, ñàkk di wéy. Moo tax Maki Sàll sonn ci nañ far bor bi. Waaye du fi ame te bu soobee Yàlla, dina wax fum dugal xaalis bi mu leb yépp.
– Looy wax ci xoqtal ak metital yi takk-der yiy toroxal askan wi ci jamonoy guural gii mbas mi sabab ?
– Li jiitu ci sama wax, mooy ne damay gërëm, di sargal ak di delloo njukkal takk-der yi. Ndaxte, ñooy wattu sunu kaaraange guddeek bëccëg. Ginnaaw Yàlla, bu dul woon ñoom, Làmbaay ñaaw. Seen liggéey yombul te anam yiñ koy defe dafa metti lool. 
Nun, dipite yi, yoon may nanu nu génn ci jamonoy guural gi. Te man, damay faral di génn 2 walla 3i guddi yu nekk. Yenn saa yi ma daje ak ñenn ci ñoom, nu lal aw waxtaan. Bu ma leen xoolee, sama yaram day daw. Seetal rekk, guddig weeru koor, ci ngelaw li, ñuy fanaane taxaw guddi ba bët set. Loolu metti na.
Dëgg la, nag, am nay jafe-jafe diggante askan week takk-der yi leen war a aar. Léeg-léeg, ñu lijjanti mbir mi ba du jur gàllankoor ci benn boor. Waaye, yenn saa yi, mbir mi ëpp i loxo ba njaaxum am ci, ñii am ciy gaañu-gaañu, ñale ñàkke ci seen bakkan. Man, nag, dama foog ne tàggat gee des. Xawma naka lees ko tërale, waaye dafa mel ni dañuy dëddale takk-der yi ak askan wi. Ngir jox leen ci misaal, damay sukkandiku ci sama jaar-jaar ca ENA.
Dañ nu doon faral di wax kàddu gii : « mooytuleen « contribuable » bi (ki war a fey lempo) ; dafa ñor, day njuuj-njaaj, day nëbbu » topp di la ko wax ak a waxaat. Yëf yi ub lool sama bopp, ma toog sama néeg naan sama xel moonte de samay waajur ay « contribuable » lañu. Moo tax bés ma laaj sama benn porfesoor ndax ‘’contribuable’’ bi nit ak i noppam la walla tur la rekk wu ñuy bind cig kayit. Ndege, baat yiñ lay tàmmal ca daara ja, méngoowul ak li ngay dund, di ko gis bés bu nekk. Moo tax, boo jotee sab lijaasa ba tàmbalee liggéey, dangay noonoo « contribuable » bi, ndax dañ la gëmloo ne du ku baax, jubul, day labaj.
Amaana, looloo dal takk-der yi dem bay xoole askan wi ay bëti noon. 
– Luy sa xalaat ci la takk-der ya duggoon kër Ilimaan Ñiŋ ( Caaroy) , jaay njambootam doole, dóor waa kër ga, toroxal leen ?
– La xewoon ca kër Ilimaan Ñiŋ, jaaduwul te rafetul. Damay koy naqarlu te di ko mas-sawu, moom ak njabootam. Ndaxte, jàkkaarlook nit ku yorul gànnaay, xeexul ak yow, nga dóor ko ba toog ci kowam, du yoon, ag nitadi la. Dangay xool ni alkaati yiy doxale ci doxi ñaxtu yi. Doyoon na rekk sànni ay gërënaad lakkiromosen. Waaye, dañuy dàq nit ba ci biir këram. Te, loolu amul feneen ci àddina si. 
Waaye, askan wi am na ci wàll. Ndaxte, mbejum kanam, boroom a koy fajal boppam. 
– Mel na ni yow ci sa bopp dundoon nga lu xaw a nirook lii ?
– Dëgg la ndax ay sàndarma mës na ñoo dem sama kër yaay ca Sigicoor ngir nangu fay kayiti parenaas. Bi loolu amee, dama jël ab layookat, topp mbir mi ba mu sës. Ca mujjantal ga, yoon jox na ma dëgg, daan sàndarma ya fa demoon. 
Senegaal, moom, mooy réew moo xam ne, ku ñaawtéef laalul, danga nga naan sama yoon nekku ci. Gii Maryiis Saaña xam na dara ci li may wax.  Askan wee war a fippu, bañ, ne na ñaawtéef yi dakk. Bu doon ci réewi Tubaab yi, askan wépp a ngi ci mbedd yi.
– Danga yaakaar ni li takk-der yi nekke, dañ leen cee bàyyi ?
– Ci beneen boor, waaw. Waaye njort naa ne, dañ leen di jox it ay ndigal yenn saa yi. Ndaxte, ku xam ni pólis di doxe, nga gis ab alkaati bu nekk ci biir màkkaanam sañ a def widewoo, yor i liif di tëkku askan wi, di ko dig ay dóor…ñàkkul mu am luñ ko sant. Ndaxte, ñoom daanaka yoon da leen a muumaloo. Amaana yit nguur gi ragal te xam ne amul ay alkaati yu doy yum mën a tasaare ci réew mépp. Xam naa, moo tax mu ni leen nañ tiital gaa ñi ngir ñu bañ a génn. Ndaxte askanuw Senegaal dafa ragal yat. Li koy firndeel mooy, ci bés bu jëkk bi dañu duma gaa yi bu baax, ca ëllëg sa, gisuma sax muus muy taxawaalu. Li ma tax a wax ne dañ leen koo sant mooy ne, dara du leen ci fekk, kenn du leen teg i daan. Loolu nag, baaxul, day féewale pólis bi ak askan wi. Warees na koo joyyanti ba jubale leen, ñu doon benn.
– Nan jàll ci mbirum taalibe yeek xale yiy taxawaalu ci mbeddi réew mi. Nguur yi fi jot a  jaar yépp, lajj nañ ci caytug fànn boobule. Lan moo ciy sa njàngat ?
– Am réew, boo bëggee xam nu ëllëgam nar a deme, natt ko ci ni muy saytoo ay doomam, jigéen ña ak néew-doole ya. Duma def lu dul dellooti mbirum taalibe yi ci loxo doxalinu nguur gi. Ndaxte, bu dee ñu bari ci way-juri tey yi sàmmontewuñ ak seen i warugar, nguur gi moom loolu waru ko.
Bu dul dara sax, rafetul ci xar-kanamu réew, ay xaleem di taxawaalu ci mbedd yi. Muy taalibe walla ñiy mbubboo daara (am na ci réew mi). Yenn saa yi nga dox ba daje ak njabootug lëmm, ñu nekk ci mbedd mi, ci jamonoy seddaay ak ngelaw…dangay yéemu sax. Li ngay jëkk a xalaat mooy, lan la xale yii nar a dooni ëllëg ? Ndax bàyyees na xel ci seen wér-gi-yaram ? Bu dee am mag mooy tegaley yére yu bari ngir aaru, nu xale yiy def ? Nguur gi warul seetaan loolu.
– Ndax ñàkk pas-pasu nguur gi la ?
– Bu ngeen fàttalikoo, 4i at ci ginnaaw, Maki Sàll amaloon na fi ndajem jawriñ ca Pikin, ca la waxe woon ni « benn taalibe dootul taxawaalu ci mbedd yi » ; boobaak léegi, nag, tey la Waalo gën a aay. Te mbir mi, wareesu koo yemale rekk ci taalibe yi. Benn xale warula nekk ci mbedd mi.
Waaye, boo amee ag nguur goo xam ne, amul baat ci benn boor, daraam du sotti. Dara waralu ko lu dul li nguur gi génne loxoom ci diine ji ak ci daara yi. Xam ngeen ne, buñ demee ba naan nguur gi day xeex daara ci miim réew, soxla am na. Njabootu daara yi dem nañ ba jàpp ni nguur gi noonu daara yi la, walla sax noonu diine ji la. Man, nag, dama naan nguur gi defalul daara yi waaye duma wax ne dafa leen noonoo. Loolu, nguur guy xaru rekk a koy def. Li mu defalul daara yi, nag, moo tax amul màqaama wax ci ñoom. Nu wax ko te dee, nguur gi dafa sàggane gëm-gëmi askan wi. 
– Luy mébétu PASTEF ci mbir mi ?
– Ngëm dafa nekk pàcc mu am solo ci dundu nit ki. Ni ko wér-gi-yaram soxalee, noonu la ko gëm-gëmam yittelee. Nit dina feebar, dem loppitaal ñu koy jox i garabi-tubaab te du wér, fekk ne feebaru ngëm la ame. Kon, loolu dafa am solo.
Moo tax, nun, ci sunub naalu 2019 bi, danoo waxoon ne warees na cëral diine ji ci naal yi nguur giy lal, yoonal ko. Damay faral di dégg ñu naan Senegaal réewu layig la. Waaye loolu ay waxi kasaw-kasaw rekk la. Bala nga koy xam Gàmmu jot, walla Màggal, walla Pópangin.  Nun, dunu réewum layig ni ko ñenn ñiy xalaate. Mënees na wax ne, Senegaal, réewum ngëm la moo xam ne, xàjj-ak-seen amul ci diggante diine yi ak këri diine yi.  
Bu ko defee, bu nuy tëral nafa gi, warees na sóoraale diine ji, beral ko xaalis ni ñu koy defale njàngum tubaab bi añs. Boo demee réew mu mel ni Marog, looloo fa am. Dañoo wutal diine ji ag njawriñ gu koy toppatoo. Maanaam, defar jàkka yi, jàngu yi, daara yi, añs. Nun, waa PASTEF, loolu mooy sunu mébét.
Bun defee loolu ba nopppi, ci lanuy soog a mën a wax ci daara yi ak lépp lu jëm ci diine ji. Bu ko defee, dinan yoonal daara yi ba, képp ku jóg ngir ubbi daara, dina ko teg fu wóor. Dinan la topp, xool ndax jàng nga, ndax am nga ñu lay jàppale ci liggéey bi, ndax am nga béréb bu baax, añs. Waratunoo nangu ab Sàmba Njaay làq ay doomam, dugal leen lekkool, ba noppi jël ay doomi jàmbur di leen yalwaanloo ci mbedd mi.
Waaye, nag, du lépp a bon ci daara yi. Am na ay daara yu baax yu fi nekk, bu ma fi nekkee di lim damay juum. Boo fa demee, benn xale du génn. Yorees na leen yorin wu rafet. Ni njàngum tubaab bi amee kurél guy saytu lépp lu ci aju (inspection d’académie), noonu lees war a wutale daara yi tamit ag kurél guy wattu lépp lu ci aju.
– Danoo seetlu ne, léegi, saa booy wax ak askan wi, làmmiñu wolof ngay jëfandikoo. Lan moo ko waral ?
– Waaw. Loolu, du lu ma jékki-jekki rekk def ko. Ndànk ndànk la ñëwe ci man. Boo seetee, 3 ba 5i at ci ginnaaw, ni ma doon waxe farañse laa doon waxe wolof. Waaye, may dox di seetlu, di jàng lu bari. Wax dëgg Yàlla, jàng naa téere yu bari. Waaye, ni may kàdduy Séex Anta Jóob di dugge, li miy def ci man, keneen defu ko ci man ci ñi ma jot a jàng seen i téere. Bi ma jàngee ay téereem, dama toog xalaataat lu bari, mu yee ma ci mbir yu bari, rawatina li jëm ci làmmiñi réew mi ak sunuy aadaak cosaan.
Gaa, man duma wolof, waaye sama yaay séeréeru Xombol la, wolof lay làkk. Sama baay joolaa la, sama maam bi jur sama yaay di al pulaar, kon man mën na wax ni duma wolof. 
Waaye, Yàlla am na ci nit ñi yërmande joo xam ne, fépp fu mu boole ay nit yu wute ci waaso, dina fa tàggat aw làmmiñ wu leen di boole, ñu cay jokkoo. Dangay seet, tey, bu doon wolof bi wolof kese la dégg, al pulaar di wax pulaar kese, joolaa bi yem ci làkkam, séeréer bi noonu, añs. Kon, nan lanuy déggoo ? Du sotti. Yàlla la neex mu sàkk nu ba noppi, def nuy kurél ak i pàcc ngir nu xamante, xàmmente, ni mu ko waxe ci Alxuraan. Kon, du ngir féewale nu. Tey, boo demee Kaasamaas, gis ni joolaa yiy soloo ak a fecce, dinga ci jànge lu bari, nga dem feneen ci ñeneen ni tamit noonu. Bu ñépp bokkoon lépp, àddina si day soof. Waaye, li nu boole moo ëpp li nu wutele. Fii ci Senegaal, fépp foo dem, dégg nañ wolof. Mën nañ ko bañ a wax waaye dégg nañ ko, te loo ci wax xam nañ ko.
Farãs, atum 1375 lañ gàll farañse bi def ko làmmiñu réew ma, mu wuutu lateŋ. Siin moo nu ëpp ay kàllaama fuuf, 300i daanaka. Waaye, teewul màndareŋ lañuy jëfandikoo. Noonu la amee fépp. Nun Senegaal, wolof la fi Yàlla tànn. Warees na nangu lu ni mel.
Raayante bi moo fi war a jóg, wolof mooy làmmiñ wi nu war a boole. Ku bañ a làkk farañse, lu tax ngay bañ a làkk làkku nit ku ñuul ni yow ? Kenn waxu la nga nekkaat wolof. Waaye, ab jumtukaay kese la ngir wax ak ñi nga bokkalul waaso. Te sax, aaday wolof, séeréer, ak joolaa wutewuñ lu bari. 
Bu dee lu jëm ci mbirum njàng mi, bun demoon ba sàrtal njàngum làmmiñi réew mi ci lekkool yi, wolof mooy doon làmmiñuw bennale wi. Ñépp a koy jàng. Ginnaaw gi, nag, gone gu ci ne tànn weneen làmmiñ dolli ci, moo xam pulaar lay doon, séeréer, joolaa, soose, añs. Loolu, bu amee, xale bu ci nekk dina mën a wax ñaar ba ñetti làkk ci làkki réew mi. Te, loolu day gën a dëgëral bennoo bi.
Bun génnee Senegaal, nag, jàpp naa ne, biir CEDEAO, awsa lees war a tànn. Bu dee Afrig gépp, suwaayili bee ci gën a yey. 
– Luy sa naal ñeel aada ak cosaan ?
– Aada mooy lépp, mooy cëslaayu yokkute. Waxuma, nag, tëgg, fecc ak li xew jamono jii. Sumay wax aada, xam-xam, cosaan ak sag yi mu làmboo ma tax di wax. Ndege, ku xeeb sa cosaan, ñu xeebal la ko. Nit dafa war a gëm boppam. 
Tey, Sinwaa bi dafa gëm ni Siin moo war jiite àddina si te ndog-ndog da ko daloon ci diggante bi, Àngalteer ak Sapoŋ raw ko. Moo tax, Siin dafa gëm cosaanam ak démbam. Iraŋ, bu àddina sépp waxee mu téye fi mu téye rekk, ñemee ŋoy fi mu ŋoy, booba cëslaayu aadaam a ko ko may. Ñoom, ca nguurug Pers ga woon lañuy sukkandiku fonk seen bopp. Turki, ñoomit, ca nguurug Otomaan ga woon lañuy wéru. Boo demee Ërob, tamit noonu. Kon, koo jël ci àddina si, ci démbam la sukkandiku ngir jéem a suuxat réewam. Loolu la Séex Anta Jóob xamoon bu yàgg. Moo tax liggéeyam am solo lool. 
Moo saxal ni, ciy gëstoom, Afrig benn aada a ko lal, te Misra moo fi ëppoon doole. Tubaab baa ñëw ci ginnaaw, gëmloo nu leneen, suufeelnu banu xeeb sunu bopp. Xeebeel boobu la Séex AntaJóob dindi. 
(ÑAAREELU XAAJ BI FEEK I FAN)
*
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
CI TEKKIB PAAP AALI JÀLLO
*
Séex Anta Jóob mas naa bind ne “Senegaal, mënees na fee jalgati yoon, tooñ nit ba toññarbi ko ba noppi rafetal mbir mi, solal ko mbubbum yoon mu taaroo taaru (…). Bu ko defee, sunu xeexu jamono jii, na képp kuy boroom xel mbaa mu bëgg réew mi, jàpp ni xeexam la. Te nag, wareesul a toqi feek nguur gi dakkalul xëbalaate ak xoqtal ak nappaate yi mu dëkke ci fànn bu nekk, bañu ci sax dàqlu nit ki liggéeyam mbaa bóom ko. Bu yaboo ku nekk jàpp ne xare la ; xare ngir afal nit ñi dëggëntaan, ku nekk jëlaat sam péexu bopp ; xare ngir dekkil ngor. Afrig, bu fi ay Bokasaa ak ay Idi Amin Dadaa amee tey, daa fekk nu am ay workat ci sunu biir. Ay xeltukat ak ay saytaafoni Afrig ñoo worook seenuw sas. Li ñu doon i ragal rekk moo tax wax ciy maaliforo ëppal leen solo wax ci aali-kalaj gi, maanaam càmmeefu àqi sax-dakk maxejj bi. Muy boroom xam-xam bi, di maxejj bi ànd ak sagoom, ñépp a war a bañal seen bopp par-parloo ak xàjj-ak-seen, wargarloo ko. Ku ci nekk, xeex bi daf la war a jaral sa bakkan, nga fexe bay àtte yu baax te jub wuutu fi àttey par-parloo yi jaarul yoon.»
Séex Anta Jóob, “Taxaw”, limat 18, nowàmbar-desàmbar, 1979
*
Ak ni politig biy doxee Senegaal, xel mën naa jàpp ne, réew mi, sabab yi koy taal ñu ngi fi ne gàññ. Mooy li xeltukat yiy woowe ci nasaraan « nation mortelle » maanaam askan wu waxtu deewam soreetul. Nde, réewum yemale dafa war a am ay campeef yuy war a doon kenuy askan wi. Ndaxte kat, loolooy jubluwaayam. Réewum yemale, nag, du lu way-jàng-yoon yi war a aakimoo. Kon, du ñoom rekk a ci war a wax. Dafa di, njajaan lees jiital ci wax ji, ci noste gi lay dellu saa su ne. Waaye, day feeñ ci anam yu bare : lott gi campeef yiy lott ci saxal jëmmu demokaraasi ci boppam, ci nees di nasaxale bennoog réew mi, ci ni ñu koy tas-tasaree ciy pàcc yu bare ; lépp di biral ni yoon ñàkk a tëdde njaaxaanaay, di faral ñenn ñi mbaa soppiku gànnaay gi nguur giy xeexe kujje politig gi ; dina feeñ tamit ci ni ñuy saware ci lal i pexe ngir sax ci nguur gi, aakimoo ko, añs.
Réewum yemale, nag, sàmm ak yoonal kóllëre giy dox diggante nit ñee ko tax a jóg, rawatina diggante njiit yi ak askan wi. Moo tax, saa bu yoon lottee, njajaan dikkal mboolem-nawle mi.
Réewum yemale, day sàrtal ak a yombal dëkkandoo gi nga xam ne, mënta ñàkk ci tabaxug askan. Ci gàttal, Réewum yemale yemul rekk ciy campeef. Bu dee ay àtte ak i campeef rekk lañuy natte demokaraasi, Réewum yemale moomu daldi yem ciy xalaat doŋŋ, nit ñi duñu ci gis seen bopp. Campeef yi, ak lu seen tëralin rafet rafet, duñ am njariñ fileek ñi leen di saxal jëfewuñ yoon. Nde, campeef bu baax, dees na ko natte ci doxalinu doom-aadama walla ci kurél yi koy jëmmal ak njeexital yi muy am ci politig gi.
Réewum yemale mu mat day jéggi dayo yees di natte campeef yi. Waaye, digaloog baat yi bi ñuy soow, ci làmmiñi nit ñiy tënku ci mbind yi rekk lay yem. Politiseŋ yi ñoo ci raw, ak way-jàng-yoon yi féetewoo xeetu xeltu bees duppe « positivisme ». Senegaal, nag, dañ fiy faral di dégg ay nit ñuy màggal ak a bàkkoo demokaraasi biñ ne moo fi am. Waaye, ku woyof bopp rekk mooy gëm waxi caaxaan yooyu. Ndax, laaj biñ war a samp bii la : ban demokaraasi ? Xanaa kay du bi nu xam ; demokaraasi boo xam ne ciy bind la aju, ñu ciy njuuj-njaaj ci anam bu fés ngir soppi nguur gi lu doom di doon ci baayam. Wax dëgg-Yàlla, du demokaraasi bu ni mel la maxejj yi yittewoo. Wànte, demokaraasi biy tax ñu naan demokaraasi mooy biy sàmm àqi bépp maxejj tey delloo askan wi moomeelam.  Maanaam, demokaraasi boo xam ne, soxlay askan wi ak i bëgg-bëggam lay def cëslaay. Xeetu demokaraasi boobu la doomi-réew miy laaj. Naam, Repibilig bu ne, aajowoo na demokaraasib yoon ak digaloog baat yi.Waaye, waru cee tënku. Dañ cee war a boole baatu askan wi. Bu dul loolu, day doon demokaraasi boo xam ne, ci làmmiñ yi kese lay yem te dina nasaxal àq ak yelleef yi demokaraasib ngore di sàrtal. Senegaal, njiiteefu politig gi day faral di doyadal Réewum yemale. Dafa di, sax, lees di woowe digaloog baat yi, te kilifay réew mi di ko damoo guddeek bëccëg, amu fi ndëgërlaay. Lenn rekk ay tax mu mën a am ndëgërlaay, te mooy ñu fexe ba dëppale baat yi, dara bañ leen a boole lu dul liggéey bu jaar yoon. Noonu la demokaraasi bu dëppook jamono di doxe. Loolu mooy li gën. Waaye ngëneel loolu du sotti mukk fileek ñi yor campeef yi sàmmontewuñ ak lañ dige woon, keroog bañ leen di waatloo laata ñu leen di jiital. Fàww nu ràññatle, bañ a jaawale campeef yi ci seen bopp ak ñi leen jiite : àttekat yi, dipite yi, ñiy sàmm kaaraange réew mi –pólis, sàndarmëri, làrme-, kilifay politig yi ñuy fal ak a folli, añs. Buñ demee ba campeef gu nekk, ñu koy xoole ki ko jiite, xam leen ni dellu nan ginnaaw, dellu nanu ca nguuri démb ya. Ndaxte, su boobaa, njiit loolu, daanaka buur lay doon, di bummi, nim fi ame woon démb rekk. Senegaal, nag, niñ fi jëmmalee campeef yi, tënk leen ci bakkan yi leen teewal, dafa jéggi dayo.
Li ñuy séentu ci Nguur guy woote bennoo ni gu Senegaal gi, moo di mu def kem-kàttanam ngir lépp ak ñépp tegu ci yoon, rawatina njiit yi. Waaye, Senegaal, Réew la moo xam ne njuuj-njaaj a ko lal ci fànn bu ne – politig, koom-koom, nooteel, tarixa, diiwaan, waaso, añs -, Réew la moo xam ne kilifa yi dañoo summi mbubb yi leen yoon solaloon, di lal i pexe ak di teg ay ndëgg-sërëx. Lépp rekk, ngir am fi baat ak alal. Réew la moo xam ne, gëm-gëmu ku nekk a féete kow mbiri àddina yi ñépp bokk. Réew la yit moo xam ne, kootook njuuj-njaaj dañu fee nasaxal Yoon. Réew mu ni mel, ndax warees na koo méngale ak Réewum yemale ? Su nu waxantee dëgg, lan moo fi desati lees mën a méngale ak doxalin wu jaar yoon ?
Ñaxtu yu bare yi askan wiy ñaxtu ci anam yu wute day wone ne, réew mii, joxatuñ fi yoon gëddaam. Xew-xewi jamono jii, ñeel politig bi, doy na ci firnde ! Li yoon tëral day faral di safaanook li xel mën a nangu. Ci man réewum yemale lan nekk bu dee campeef yi war a yemale nguur gi (baatu Fal-àtte beek baatu Yoon bi) defuñu li leen war ? Campeef yoo xam ne, ci waawu nguur gi lañuy doxe te dara waralu ko lu dul ngërëm giñ jàpp ne ameel nañ ko ki leen fa teg ak ngerum xel biñ leen ger.
Réewum yemale mu dëgër dafa laaj yoon wuy am sañ-sañu jubal ak jubbanti. Ci dëgg-dëgg, ci réew yi politig ëpp doole yoon rekk la ñuy fekk ay àttekat yuy jëfe ndigal, ay siboorukat, ay dunguru, dëkke lal i pexe ngir jàppale nguur gi walla ŋoy ci seeni ndomboy-tànk, lu njiit li joxoñ, ñu dagg, jox ko… Xamees na kàddug Jean de la Fontaine guy tënk melokaanu campeefi Senegaal yi : « bët bi la nit ñiy xoole mi ngi aju ci nga nekk ci « kujje gi » walla ci « nguur gi » ; dinañ la solal mbubb mu weex, nga yey walla mbubb mu ñuul, ñu yey la ». Te, Réewum yemale dafa safaanoo ak doxalin wuy xàjjatle ñi ñu war a àtte. Ndigal yi ñuy jox njiiti parke yi fa mbaxana waree doon benn, muy ndigal yu yaatu yi walla yu ñeel kenn nit doŋŋ, dañuy mujjee doon ay santaane, ñu ciy toppe ay nit. Ni ñuy jëfandikoo yoon, benn xeetu nit kott def kog gànnaay di ko xeexe weneen xeet wi, day dëggal xalaatin wuy sukkandiku ci xeltug Karl Marx. Rax-ci-dolli, loolu day firndeel ne, Réewum yemale mi ñuy soow, weesuwul làmmiñ yi koy tudd.
Ci beneen fànn, Réewum yemale, jëfinam day dëppook yoon ; muy « nguurug àttekat yi » walla àttekati nguur yiñ nuy naxe, du ci nangoo ànd ak benn. Maandute mooy cëslaayu demokaraasib ngore buy jiital ngor ak njub. Amul àttekatu nguur, amul àqu Nguur. Réewum yemale, dafa war a jébbalu ci yoon ba mu jeex tàkk. Njiiteefu politig, ci yoon, dafa war a màggal màndargay baat. Teg ci ne, dafa bokk ci wareefu njiit, mu feddali njorti mboolem-nawle yi jaadu yi. Bu loolu yépp weesoo, sàmm sa kàddu, dafa bokk ci jikko yi gën a kowe tey biral Yoon.
Kenn sañul ne Afrig fullaalul li yoon tëral ci kayit wànte, ni nu ko Mamoussé Diagne di fàttalee, li nu xam dëgg, nun, mooy gor ca wax ja. Moo tax képp ku ni wax waxeet ñu jéppi la, say mbokk rus. Te gis-gis bu rafet boobu, démb la saxoon Afrig, tey soog a ñëw, ni ko 23eelu Dog bu “Sàrtu Mànde” bu atum 1236 di firndeele. Dog boobu day wax ni : « Bu leen worante mukk ci seen biir. Sàmmleen seen kàddu ». Kon, bu Ndeyu-àtte réewum Senegaal (27eeluDog) nee « Kenn mënul a def lu ëpp ñaari moome yu toftaloo » ba noppi Njiitu réew mi ci boppam xamaloon askan wépp ne ànd na ci, ñu jékkee-jékki muy wax lu leerul mbaa làmboo tekkaaral, fàww xel yi teey. Ndege, noppi gi dafa ànd ak i pexey politig yu ñuy lal ci suuf. Doxalin wu ni mel moo doggali, daanaka, Réewum yemale, delloo Senegaal ginnaaw. Buñ fi nekkee di laam-laame ñetteelu moome, yëngu-yënguy 2012 yi fi gàkkaloon xar-kanamu réew mi ñoo nuy yoot.
Li nu seetlu at yii weesu moo di ne ay kilifaa ngiy ay-ayloo nguur gi, ku toog ci jal bi sa moroom fexe bañ woteel ko mu wuutu la. Waaye du kenn ku ci ittewoo soppi nekkinu askan wi, xàll yoonu yokkute. Fim ne nii, nag, mbir mi ci loxoy njiit li la nekk te, moom de, niruwul kuy xalaat benn yoon ne li Ndeyu-àtte réew mi dogal ci fànn boobu mën na koo tënk. Waaye foofu la juume ndax kàddu gu leer nàññ, kàddu gu amul benn lënt-lënt, nit ki lu sa xel màcc ci politig mbaa ci xam-xamu Yoon, amoo san-sañu dégge ko neneen. Képp ku wëlbati wax ji te nga xam lim wund, dangay géwélu buur rekk, di ko sibooru ak a màggal bëgg-bëggam wànte du jëmale kanam réew mee la tax a jóg.
Bindkat yi
Idrissa BA, Professeur assimilé en histoire, FLSH/UCAD
Mame Penda BA, Professeure assimilée en sciences politiques, Agrégée des Facultés de droit, UFR SJP/UGB
Tapsirou BA, Maître de conférences assimilé en droit, UFR SJP/UGB
Mor BAKHOUM, Maître de conférences assimilé en droit, UVS
Oumar BARRY, Professeur assimilé en sociologie, FLSH/UCAD
Jean Charles BIAGUI, Maître de conférences assimilé en sciences politiques, FSJP/UCAD
Marie BOUARE, Maître de conférences assimilé en droit, UFR SJP/UGB
Mouhamadou BOYE, Maître de conférences assimilé en droit, UFR SJP/UGB
El Hadji Alioune CAMARA, Maître de conférences assimilé en économie, UFR
SES/UIDTT
Aminata CISSE-NIANG, Professeure assimilée en droit, Agrégée des Facultés de droit, FSJP/UCAD
Jean-Louis CORREA, Professeur assimilé en droit, Agrégé des Facultés de droit, UVS
Patrice CORREA, Maître de conférences assimilé en sciences de l’information et de la communication, UFR CRAC/UGB
Karamoko DEMBA, Maître de conférences assimilé en droit, FSJP/UCAD
14.Mamadou Hady DEME, Maître de conférences assimilé en sciences politiques, FSJP/UCAD
Abdoul Alpha DIA, Maître de conférences titulaire en économie, UVS
Amadou Hamath DIA, Professeur assimilé en sociologie, SES/UASZ
Hamidou DIA, socio-anthropologue, Directeur de recherche, IRD/France
Mouhamadou Mansour DIA, Maître de conférences titulaire en sociologie, UVS
Oumar DIA, Maître de conférences titulaire en philosophie, FLSH/UCAD
Karounga DIAWARA, Professeur titulaire de droit, Université Laval, Québec
Fatimata DIA-BIAYE, Maître de conférences titulaire en droit, FSJP/UCAD
Malick DIAGNE, Maître de conférences titulaire en philosophie, FLSH/UCAD
Sidy Nar DIAGNE, Maître de conférences titulaire en droit, FSJP/UCAD
Babacar DIAKHATE, Professeur assimilé en mathématiques/informatique, FST/UCAD
Abdoulaye DIALLO, Maître de conférences assimilé en droit, SES/UASZ
Halima DIALLO, chercheure en psychologie, IFAN/UCAD
27.Mamadou Diouma DIALLO, Maître de conférences assimilé en sciences de l’information et de la communication, UFR CRAC/UGB
Mamadou Aguibou DIALLO, Maitre de conférences assimilé en sociologie, SES/UASZ
Thomas DIATTA, Maître de conférences assimilé en droit, SES/UASZ
Paul DIEDHIOU, Maître de conférences titulaire en sociologie, SES/UASZ
Abou Adolf DIEME, Maître de conférences assimilé en droit, SES/UASZ
Ablaye DIEYE, Maître de conférences titulaire en droit, FSJP/UCAD
Adrien DIOH, Maître de conférences assimilé en droit, UFR SJP/UGB
Ibrahima Demba DIONE, Maître de conférences assimilé en sociologie, SES/UASZ
Abdou Khadre DIOP, Maître de conférences assimilé en droit, UVS
Babacar DIOP, Maître de conférences titulaire en philosophie, FLSH/UCAD
Dame DIOP, Maître de conférences assimilé en lettres modernes, UFR LASHU/UASZ
Abdoul Aziz DIOUF, Professeur assimilé en droit, Agrégé des Facultés de droit, FSJP/UCAD
Christian Ousmane DIOUF, Maître de conférences assimilé en droit, FSJP/UCAD
Gane DIOUF, Maître de conférences assimilé en droit, FSJP/UCAD
Ibrahima Dally DIOUF, Professeur assimilé en sciences de gestion, Agrégé des Facultés
de sciences économiques et de gestion, FASEG/UCAD
Ismaïla DIOUF, Professeur assimilé en mathématiques et informatique, FST/UCAD
Ousseynou Kolly Diène DIOUF, Maître de conférences titulaire en économie et gestion, UFR SES/UASZ
Pape Alioune FALL, Professeur assimilé en informatique, UFR SAT/UGB
Saliou FAYE, Maître de conférences assimilé en sciences politiques, FSJP/UCAD
Souleymane GAYE, Maître de conférences assimilé en droit, FSJP/UCAD
Souleymane GOMIS, Professeure titulaire en sociologie FLSH/ UCAD
48.Jean Alain GOUDIABY, Maître de conférences titulaire en sociologie, UFR SES/UASZ
Ababacar GUEYE, Maître de conférences assimilé en droit, FSJP/UCAD
Cheikh Thiécoumba GUEYE, Professeur titulaire en mathématiques et informatique, FST/UCAD
Doudou GUEYE, Maître de conférences titulaire, UFR SES/UASZ
Abdoulaye GUISSE, Maître de conférences assimilé en droit, UFR SES/UASZ
Fatoumata HANE, Professeure assimilée en sociologie, UFR SES/UASZ
Abdou KA, Maître de conférences assimilé sociologie, UFR SES/ UASZ
Amadou KA, Maître de conférences assimilé en droit, UFR SJP/UGB
Cheikh KASSE, Maître de conférences titulaire en lettres modernes, FASTEF/UCAD
Ousmane KHOUMA, Maître de conférences titulaire en droit, FSJP/UCAD
Diouma KOBOR, Professeur titulaire en physique, UFR ST/UASZ
Mohamed Moro KOITA, Maître de conférences titulaire en gestion, ESP/UCAD
60.Raphael LAMBAL, Maitre de conférences titulaire en lettres modernes, UFR LASHU/UASZ
Mouhamed Abdallah LY, Chargé de recherche en linguistique, IFAN/UCAD
Mohamed Lamine MANGA, Maître de conférences assimilé en histoire, UFR LASHU/ UASZ
Ibou NDAO, Maitre de conférences assimilé en géographie, UFR SES/ UASZ
Abdoul Aziz NDIAYE, Professeur assimilé en économie, Doyen de l’UFR SEG/UGB
Amsata NDIAYE, Maître de conférences titulaire en physique, UFR SAT/UGB
El Hadji Samba NDIAYE, Professeur assimilé en droit, Agrégé des Facultés de droit, FSJP/UCAD
67.Ndéye Astou NDIAYE, Maître de conférences assimilé en sciences politiques, FSJP/UCAD
Ndéye Coumba Madeleine NDIAYE, Professeure assimilée en droit, Agrégée des Facultés de droit, FSJP/UCAD
Serigne NDIAYE, Docteur en littérature comparée, Emory University/USA, ancien directeur du Council of International Externe Exchange (CIEE), Bureau Afrique
Seydi Ababacar NDIAYE, Maître de conférences titulaire en chimie, ESP/UCAD
Sidy Alpha NDIAYE, Professeur assimilé en droit, Agrégé des Facultés de droit, FSJP/UCAD
Thierno Amadou NDIOGOU, Maître de conférences titulaire en droit, FSJP/UCAD
Lucienne Kodou NDIONE, Maître de conférences titulaire en droit, FSJP/UCAD
74.Moussa NDIOR, Maître de conférences assimilé en sciences politiques, UFR SES/UASZ
Amary NDOUR, Maître de conférences assimilé en droit, FSJP/UCAD
Abdoulaye NGOM, Maître de conférences assimilé en sociologie, UFR SES/UASZ
Paul NGOM, Professeur assimilé en droit, Agrégé des Facultés de droit, FSJP/UCAD
Abdoul Aziz NIANG, Directeur de recherche, entomologiste, IFAN/UCAD
79.Babacar NIANG, Professeur assimilé en droit, Agrégé des Facultés de droit, FSJP/UCAD
Mouhamed Bachir NIANG, Professeur assimilé en droit, Agrégé des Facultés de droit, FSJP/UCAD
Yaya NIANG, Maître de conférences assimilé en droit, UFR SJP/UGB
Baye Massaer PAYE, Maitre de conférences assimilé en anglais, UFR LASHU/ UASZ
Cheikh Sadibou SAKHO, Maitre de conférences titulaire en sociologie, UFR LSH/UGB
Moussa SAMB, Professeur assimilé en droit, Agrégé des Facultés de droit, FSJP/UCAD
Yamar SAMB, Professeur assimilé en droit, Agrégé des Facultés de droit, UFR SJP/UGB
Aly SAMBOU, Maître de conférences assimilé en lettres étrangères appliquées, UFR LSH/UGB
87 Mame Anna SENE-FALL, Maître de conférences titulaire en philosophie, FASTEF/UCAD
Marie-Pierre SARR-TRAORE, Maître de conférences titulaire en droit, FSJP/UCAD
Mamadou SEYE, Maître de conférences assimilé en droit, UFR ECOMIJ/UADB
Yankhoba SEYDI, Professeur assimilé en anglais, FSLH/UCAD
Youssouf SEYDI, Maître de conférences assimilé en droit, FSJP/UCAD
Adama SOUMARE, Maître de conférences titulaire en langues et civilisations romanes, FSLH/UCAD
Fatoumata Bernadette SONKO, Maître de conférences assimilé, CESTI/UCAD
Ndiémé SOW, Maître de conférences assimilé, UFR LASHU/ UASZ
Oumar SY, Professeur titulaire en géographie, UFR ST/UASZ
Ibrahima SYLLA, Maître de conférences titulaire en sciences politiques, UFR SJP/UGB
Mouhamadou Moustapha TALL, Maître de conférences assimilé en droit, FSJP/UCAD
Cheikh THIAM, Professeur d’études africaines, Doyen de la School for international training, USA
Mballo THIAM, Maître de conférences titulaire en droit, UFR ECOMIJ/UADB
Benoît TINE, Professeur assimilé en sociologie, UFR SES/UASZ
Sadou WANE, Maître de conférences assimilé en droit, UFR ECOMIJ/UADB
Moussa ZAKI, Professeur assimilé en droit, Agrégé des Facultés de droit, UFR/SPJ/UGB”
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Cër bi nu jox farañse bi tax na ba, kenn sañul a xët sàrt yiy yoonal mbindam. Te sax, boo juumee ba yàq ci baat bi gën a ndaw, réew mépp mbamb la, ak koo mënti doon. Waaye, bu dee wolof bi moom, nu neex waay binde, dara du la ci fekk. 
Ndeysaan, dangay foog ne sax, làkki réew mi, ñoom, amuñu ay sàrt yiy yoonal seenum mbind. Aycaleen nu jubbanti, ci mbindum wolof mi, yenn ndëngte yiy ñaawal ak a tilimal xar-kanamu réew mi.
 ÀND JUBAL MBIND MI !
Ci tekkib Paap Aali Jàllo (Iniwérsite Gaston Berger)
 Àlluwa ji
I Kàddug dugge
II Mbind mi ñu bëgg a jubal
1- Ayeropooru Ndakaaru
2- Turi jotaayi tele Senegaal yi
3- Turi làng walla kuréli pólotig
4- Turi « start-up » 
5- Àlluway-siiwal
Ñi sos KIPPUG WATTU LÀKKI RÉEW MI
Kilifa yi ànd ak nun ci siiwal yaxal bii
 Kàddug dugge
Danu seetlu ne, li ko dale ati 2000 yi ba tey, nguur geek làngi pólotig yi, ñu ngiy jéem a faaydaal làkki réew mi. Nu koy rafetlu. Muy càkkub-dëkki-taax yi, kow tali yi ak yéenekaay yi, bu ci nekk a ngiy fésal làkki réew mi ak ni askan wiy dundalaatee sunug moomeel. Ci misaal, àlluway-siiwal yi, turi jotaayi tele yi, turi làngi pólotig yi… bu ci nekk, bindees na ko ci wolof doonte ne, yenn saa yi, ñu rax ci farañse.
Naam, itte jaa ngi fi. Waaye, mbind mi dafa des lu baree bare. Dafa mel ni, cër bi nu jox mbindum farañse bi, joxunu ko mbindum làkki réew mi, rawati-na wolof bi. Moom kay, kenn sañul a xët sàrt yiy yoonal mbindum farañse mi te mbambuñu la, ak koo mënti doon. Waaye, bu dee wolof bi moom, nu neex waay binde, dara du la ci fekk. Ndeysaan, dangay foog ne sax, làkki réew mi, ñoom, amuñu ay sàrt yuy yoonal seenum mbind.
Ndaw njuumte lu réy !
Ci atum 1971 lees jëkk a génne ab dekkare buy sàrtal mbindum wolof ak teqaleb baat yi. Dekkarey 1975, 1985 ak 2005 yi ci topp yépp, ci bu jëkk bi lañu wéeru, bu ci nekk indi ciy coppite. Bu dee àtteb 77-55 biy sàrtal mbindum làkki réew mi, moom, bésub 10eel ci awril 1977 lañu ko yoonaloon. Àtte bi dafa tëral ne, bépp yaxal bees jagleel mbooloo mi, te nu bind ko ci wolof walla seereer, warees na ko dëppale ak dekkare yiy sàrtal mbind mi ak teqaleb baat yi ci làkk yooyule. Ci yoon, képp ku jalgati àtte boobu, yeyoo nga ab daan, ni ko dogi 2, 3 ak 8 tërale ci garug-àttey jalgati gi. Dëgg la, jamono yooyu, jubluwaayu pólotig la àtte bi amoon. Waaye, tey, warees na jéggi loolu, sóoraale làkk yeek seenum njàngale ci jubluwaay yi. Su boobaa, dees na mën a wattu mbindum làkki réew mi, dakkal yëfi maa-tey yi.
Rafetul, 50i at ginnaaw bees sàrtale mbind mi, nuy wéy di dajeek i ndëngte ñeel làkki réew mi. Te, mbind mi, taxu koo soppeeku noonu, rawati-na bi mu amee àtteb yoonal.
Njuumte yooyu yàgg fi lool, tëw a deñ. Booba ak léegi, dañuy nasaxal faayday làkki réew mi. Te, loolu dafay sabab xeebeel ñeel sunuy làkk, aada ak cosaan. Bu yàggee, dinanu gën a suufeel sunu bopp.
Kippug làkki réew mi dafa di ab kurél gu ëmb ay jigéen ak i góor yu farlu ci làkki réew mi. Li ñu bëgg mooy xirtal taskati xibaar yépp, ñaax leen ngir ñu gën a sàmm sunu moomeelug làkk ak aada. Ngir mottali yéene bu ni mel, nangu nañu leen a baaxe seen jaar-jaar ak seen xam-xam ba nu mën a amalub set-setal ci li fi nekk tey, ak li nar a ñëw ëllëg. Ci gàttal daal, jubluwaay bi mooy, fexe ba mbindum làkki réew mi jaar yoon. Bu ko defee, dootunu jaawale « jaam » ak « jàmm » ni ko ayeropoor AIBD defe. Ndekete, ngir dalal way-tukki yi, dañu bind ci gegub teer bi « Dalal ak jaam » te ñu waroon a bind « Dalal ak jàmm ». 
Te xam ngeen ni jaam du jàmm.
Kippug wattu làkki réew mi di leen baaxe ay  jubbanti ñeel yenn ndëngte yiy ñaawal ak a tilimal xar-kanamu réew mi.
 Mbind mi nu bëgg a jubal
I- AYEROPOORU NDAKAARU
Li ñu bind
Li ñu waroon a bind
Dalal ak jaam
Dalal ak jàmm
 
II- TURI JOTAAYI TELE SENEGAAL YI
SEN TV
 
Li ñu bind
 
Li ñu waroon a bind
Feem ci keur
Feem ci kër
Guis-Guis
Gis-Gis
Li ci rewmi
Li ci réew mi
Ndoumbelane
Ndumbelaan
Sama gokh
Sama gox
Sen jotay
Seen jotaay/jataay
Sen xeweul
Seen xéewal
 TFM
 
Li ñu bind
 
Li ñu waroon a bind
 
Faram face
 
Faramfàcce
Firi gent
Firi gént
Jakaarloo bi
Jàkkaarloo bi
Jánggat
Jàngat
Jonganté
Joŋante
Li ci penc mi
Li ci pénc mi
Ngonal
Ngoonal
Sama keur
Sama kër
Wakhtane ak
Waxtaan ak
Ña woon demb
Ña woon démb
Khew khewi dine dji
Xew-xewi diine ji
Yeewu leen
Yeewuleen
 2STV
 Li ñu bind
 Li ñu waroon a bind
 
Aarru mbed
 
Aaru mbedd
Bantamba
Bàntàmbaa
Keur gui
Kër gi
Pencci reew mi
Pénci réew mi
 WALF TV
 
Li ñu bind
 
Li ñu waroon a bind
 
Selebe yoon
 
Selebe-yoon
Diiné ak diamono
Diine ak jamono
Weer ak werlé
Wér ak wérle
Sa ndiogou
Saanjóogu
RTS
Li ñu bind
Li ñu waroon a bind
 
Njangatu besbi
 
Njàngatu bés bi
Reeni koom koom
Reeni koom-koom
Takussan
Tàkkusaan
 III- TURI LÀNGI WALLA KURÉLI PÓLOTIG YI
Li ñu bind
Li ñu waroon a bind
 
Benno bokk yakaar
 
Bennoo bokk yaakaar
Bess du niakk
Bés du ñàkk
And Jef
Ànd Jëf
And Défar Sénégal
Ànd defar Sénégal (Senegaal)
Bloc des centristes Gaïndé
Bloc des centristes Gaynde
(CDP) Garab-GUI
(CDP) Garab gi
Sénégal moo niou saff (FNP)
Sénégal moo ñu saf (FNP)
Suxxali Reew Mi
Suqali Réew Mi
FAR / Yoonwi
FAR/Yoon wi
Benno jubël (FSD/BJ)
Bennoo jubal (FSD/BJ)
GARAP / ADS
GARAB / ADS
MPS / SELAL
MPS / SELLAL
Ñiaxx Jariñu
Ñaq jariñu
PSD/Jant–Bi
PSD/Jant bi
Reenu Rew
Reenu Réew
Rewmi
Réew mi
UPAS/Niax Teed
UPAS/Ñaq Tedd
UDF/Mboolomi
UDF/Mbooloo mi
Luy jot jotna
Luy jot jot na
Pastef Patriotes du Sénégal
Pastéef 
IV- TURI « START-UP »
Li ñu bind
Li ñu waroon a bind
 
Aywadieune 
Aywa jën
BaySeddo
Bay Séddoo
Etou nature
Ëttu nature
Jokalante 
Jokkalante
Jokko-annonces
Jokkoo-annonces
Lifantou
Liifantu
Manko
Mànkoo
Ndiarte
Njarte
Niokobok
Ñoo ko bokk
Outalma
Utal ma
Sakanal
Sakkanal
Tew mou tew
Teew mu teew
Tolbi 
Tool bi
Tong Tong
Toŋ-toŋ
Wanter
Wànteer
Xibar.net
Xibaar.net
Yobanté Express
Yóbbante Express
IV- Àlluway siiwal
Leeral.net
Jóoni-jóoni
Orange money mooy sunu kalpe
Wari, Jege na, Wóor na, Gaaw na
Matelas Dodo Doole rekk moo wóor
Joŋe  Dëbbal Lu saf !
Feem bu bees “système” la
Dina xëb, dina set, ànd ak xet gu neex
Jubbanti yi nuy def ci àlluway-siiwal yi, dees na leen fekk ci nataal yi ànd ak yaxal bi. Limub jubbanti bile nag, matalewul. Ndaxte, jotunoo dajale mboolem àlluway-siiwal yi, turi jotaayi tele yi, yu làngi walla kuréli pólotig yeek yu « start-up » yi. Ci kanam tuuti, dinan amal yeneen i kàmpaañ.
Kàmpaañ bii di Ànd jubal mbind mi !, Kippug wattu làkki réew mee ko xalaat. Amalees na ko ginnaaw kàmpaañu alfaabetisaasiyoŋ biñ jagleeloon mag ñi te dippe woon ko Àllarbay làkki réew mi.  Alfaabetisaasiyoŋ boobu, diggante bésub 28eel ci oktoobar jàpp bésub 9eel ci desàmbar 2020 lees ko dawaloon ca IFAN Séex Anta Jóob ak ca EBAD.
Kippug wattu làkki réew mee ngi dékku bépp seetlu walla xalaat te yit pare na ngir dimbali képp ku am soxla su aju ci tekki ak mbind mu jub añs.
Mail : *protected email*
Ñi sos KIPPUG WATTU LÀKKI RÉEW MI
Maryetu Jong Jóob
Wattukatub Kàggu, doonoon fi Aji-saytu bu Fondation UCAD, Ndakaaru
Ajaratu Umar Sàll Jaw
Aji-làmmiñal ca IFAN Séex Anta Jóob, UCAD, Ndakaaru
Ndey Koddu Faal
Njiitu EJO-Éditions, Kërug-móolukaayu téere ci làkki réew mi
Maamur Daraame
Aji-làmmiñal, FLSH, UCAD, Ndakaaru
Bubakar Bóris Jóob
Bindkat, Njiitu defuwaxu.com yéenekaayu web ci wolof
Baabakar Jóob dit Buuba Jóob
Aji-mboor, Bànqaasub Làkki démb, FLSH, UCAD, Ndakaaru
Maam Cerno Siise
Aji-làmmiñal, Bànqaasub Làmmiñal, FLSH, UCAD, Ndakaaru
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
KAN MOOY SËRIÑ ABDU-XAADR KEBE ?
Sëriñ Abdu-Xaadr Kebe, ñu gën koo xam ci turu Jili Kebe, lijjantikat la (entrepreneur), yor lijjanti guy yëngu ci tabax ak liggéey yu ñémmeere yi (travaux publics). Gëstukat la tamit ci wolof, moo taxawal mbootaayug Akaademib Wolof (AW), muy mbootaay gees xam ab liggéeyam ci lënd gi (internet bi). Bind na lu sakkan ci wolof, lu wara génn ak lees siiwal ci lënd gi. Moo tekki “Tasawudus sixaar”, “Iwaawu Nadiim”, “Nahju qadaal Haaj”, “Mawaahibul Xudoos” ak yeneen ci téerey Sëriñ Tuubaa yi. Lu sakkan ci wikipedia Wolof moo ko def. Am njàngam ci araab, ci daara ju Sëriñ Saaliw la ko defe, jàng xam-xam ba jeexal, jàngale as lëf, tukki dem Amerig, Farãs, Itali, Imaaraat ba Siin, di wax araab, bind ci ay jukki yu bari, jële ci farañse ay téere niki téere mboor bu ma-mboor bii di Mbay Géy Sill def te tudd “CHEIKH AHMADOU BAMBA” (RTA), Que sont devenus ceux qui ont essayé d’entraver sa mission ?, di téere bu am solo ci xew-xew yi amoon ci diggante Sëriñ Tuubaa ak Tubaab bi. Sëriñ Kebe dégg na yit àngale ak làkkuw Itali. “Adjoint au maire” la ci Tuubaa.
LI CI BIIR “MBOORUM ÀDDUNA SI”
Téere Jili Kebe bii ngeen téye, bu leen di tënkal mboor la, rawatina la dale ca jamono yu diggu ya ba bërki-démb gu yàggul gii, di tollook suqalikug réewum Sapoŋ ci ginnaaw xareb àdduna bu mujj bi. Mu tendeefal as lëf ci biir ruq-ruqaan yi ci diggante bi, ci gis-gisub jullit bu dib saa-Afrig.
Ci noonu mu wone ci jeexital gi lislaam def ci xayug Tugal gii ñépp jàppe tey ni royeef, jàpp tamit ne mooy gi wara wéy. Kon su cib taar nekkee, nanu xam ne saal ba bob lislaam la, mooy rootu ba Tugal roote. Nu man a jànge ci téere bii ne dara weesoogul ci Afrig, kembaar (continent) gu man a dabe la, su gëmee boppam. Rawatina bi nga xamee ni Afrig moo moom ëllëg, ciy goneem ak i balloom yu mbindaare yees laalagul, muy petorol, di gaas ak leneen ak leneen.
“Mboorum àdduna si” téere bu am soloo, ndax day yokk xam-xam, di meññal yaakaar ak pas-pas ci xoli doomi- Afrig yépp.
*
EJO-Editions Dakar 
NJËG LI : 5000 Fcfa
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
KAN MOOY LÀMP FAAL KALA ?
Làmp Faal Kala, am ñu ko gën a xame ci turu Ngoti Faal (Ngoty Fall), doomu Luga la ju gane àddina ci atum 1984. Moo ngi jànge ca iniwérsite bu Ndar. Foofu la ame ca atum 2009 lijaasay “Master” ci Làkk, Mbind ak Mboor ñeel Afrig, ca departmaa Àngale. Boobaak léegi muy wéyal ay gëstoom ci fànn woowu ba doon ku ci am aw tur. Jaar na itam ci atum 2011 ca Fastef, di daara ja ñuy tàggate jàngalekat yi ba am fa lijaasay CAES ji ko def ab jàngalekatu Àngale. Mu ngi dale Alquraan ca Gànnaar. Waaye kenn mënul a tudd Làmp te tuddoo Sëriñ Mustafaa Faati Kala, mi ko yar ca Luga, tàggat ko ci wàllu diine, def ci moom jikko yu rafet.
Moom Làmp Faal Kala, li waral mu jox yitte làmmiñu wolof bokk na ci anam yi mu màgge, ndax bu dee ci wàllu néegu ndayam, ay maamam dañu koo teel a xemmemloo làmmiñu Wolof ci woy ak a waxtaane mbindum mag ñu mel ni Seex Sàmba Jaara Mbay ak Seex Musaa Ka. Làmp moo ngi bokk itam ci wàllu baayam ci askanu Lebar, di ñu Yàlla may xam-xam ci wàllu mboor, cosaan ak aaday Wolof. Ay waajuram xirtal ko lool itam ci fonk tey sàmm ak topp baaxi Maamam.
Yooyu yépp daje ci moom tax mu teel a bëgg cig ngoneem di fentantu ay taalif ci fànn wu ne, di tëgg di leen riim. Xelum Xalam nag, téereb woy la bu ëmb i gis-gis ak i yëg-yëg, di soññeek a àrtu ci anam yu rafet, dëggu, neex a dégg.
LI CI BIIR “XELUM XALAM”
Làmp Faal Kala du mag waaye li taalifam yi biral moo di ne ku xam àddina la, am seeetlu ba tax koo bind ci téereem bii ne Di dund ak ku soxor doy na nattu/Da lay xoqtal di xeex ba nga fattu/Soo dëgërul sa xol bi jeex nga faatu/Te su ñu la tàggee nag ñoo fay jiitu. Mënees na cee yokk ne kenn walla dara feesul i bëtam. Li mu yëg rekk a ko amal solo, muy bind ngir lal waxtaan ak doom-aadama yépp, di jéem a dab seen bànneex. Firnde bi ci jëkk mooy turu téereb taalif bii EJO génne tey : “Xelum Xalam”. Woy yi ci biir dinañ féexal xol, ubbi xel, yaatal gis-gis. Waaye yemul foofu ndax day wone yit ne li koy tax a bind mooy fexee dooleel sunuw askan, ñaax nu ci ànd doon benn, di xàccandoo di dóorandoo. Moo tax Làmp Faal Kala ne : Nanu fexee juboo/Ànd bañ di xiiroo/Ngalla bunu di ŋaayoo/Fàttee joow sunu gaal.
Ndax lii dawul yaram ?
Lu nekk a ngi ci biir “Xelum Xalam” waaye li ci gën a fés moo di ne ki fent woy yii taalibe Baay-Faal bu mag la, di ko ndamoo saa su ne. Nan ko dégloondoo : Nu jóg te sax ci ndigal/Liggéey pastéefu jëf jël/Bunu séytaane dugal/ba far xañ nu jinaan.
EJO-Editions Dakar 
NJËG LI : 5000cfa
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Lamin Mbaay, ab Birigajeb pólis la woon. Mi ngi juddu 4eelu fan ci weeru desàmbar 1952, ca Mexe. Waaye, Aayre-Laaw, ca Podoor, la cosaanoo.
Ca daaray-ndoorteel bu diwaanu Njaaréem la doore njàngam. Ginnaaw gi, jànge na daaray-digg “Jean de la Fontaine” bu Ndakaaru li ko dale 1970 ba 1971, jaar na yit ca daaray “Pigier” bu Ndakaaru ci atum 1973 ; fa la ame lijaasab “CAP comptabilité”.
Lamin Mbaay nowàmbar atum 1974 la ràngu woon ci làrme Senegaal bi, ñu daldi koy féetale ca màkkaanu soldaar bu “Dakar–Bango”, ca Ndar. Ci atum 1975, ñu toxal ko ca C.F.C.B (ci nasaraan “complément de la formtaion commune de base”) ca màkkaanu soldaar Sémou Djimith bu Kawlag. 1976 la dugg lekoolu pólis ak tàggatug wéyal gi, bànqaasu Wattukatu jàmm. Mi ngafa génneek lijaasab “ Certificat“ bu ànd ak “ mention bien ”laata muy dem Cees ci 1977 mottali njàngam ca GMI. Benn at la fa def, ñu daldi koy yóbbu bànqaasu misig bu làrme, mu nekk fa 4i at. Bokkoon na yit ci soldaar yi jàmmaarloo woon ak way-fippu Kaasamaas yi. Atum 1983 lañ ko yóbbu komisaariyaa bu Cees.
Ginnaaw biñ ko dàqee ba fàww ci lggéeyub nguur gi, ci awril 1987, ONU moo ko jël atum 1989, di ko liggéey loo ci UNHCR miy toppatoo daw-làqu yi. Liggéey na yit Podoor, Risaar-Tol ak Ndar li ko dale 1989 jàpp 1993. Bi fi Senegaal ak Gànnaar demee bay bëgg a xare sax fa la ko fekk.
Moom, nag, mujje woon nañ ko delloowaat ca pólisu Tëngéej ci atum 1993. Bu loolu weesoo, Lamin  Mbaay, aji-wommat la, am lijaasab yarub-mbooloo. Rax-ci-dolli, moom, taalifkat la te bind na téere yu bare ci làmmiñi réew mi. Moo jëloon raw-gàddu gi ci jonaŋteb taalif bees amaloon ci atum 1994, méngoo woon ak bés biñ jagleel xeexub sineebar ci Àddina si. 2001, mu jëlati raw-gàddu gi ci beneen jonaŋteb taalif bees jagleeloon 2eelu FIARA (“Foire Internationale de l’ Agriculture et des Ressources Animalières”).
Guddig Mbooyo, mbirum càcc la nu ci Tiijaan di nettali. Moom nag, mooy boroom-këru Maye mi ay takkaayam ne mes, yëf yi ub boppu ñépp. Te ñi ëpp ci gox bi ñuy wax “Quartier Latin“ jàpp nañ ni Tiijaan ci boppam moo ko sàcc. Looloo ko tax a ubbi ab lànket ngir feeñal dëgg gi, setal deram. Alkaati la ni Lamin Mbaay mi bind téere bi waaye lànket bi yombul benn yoon ndax da cee wéet.
Guddig Mbooyo boole na yëg-yëg, naqar ak seetlu te nekk na téere bu yéeme bu laaj njàngat mu xóot ndax sikki doomi-aadama ma yi ciy Lamin Mbaay di fésal. Duggewu ko nag ñaaw lammiñ ak bëgg a xaste. Li mu ci jublu mooy tooyal xol yi, yee askan wi.
Téere Lamin Mbaay bi dafa neex ba ku ko ubbi doo ko mën a tëj defi leneen te amaana bu jeexee nga ne ci sa xel : “Aa ! Xaat ? “
EJO-Editions, Dakar
NJËG LI : 5000 CFA
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Téere bu am solo bi Ceerno Alasaan Sàll génne fan yii ci nasaraan, te móolkat bi,  ca Pari, tudd Fauves, mënees na ko tekkee nii ci kàllaamay Kocc : “Tënkoo ak takkoo ca “Élysée” : déeyub jawriñ biñ dénkoon mbiri petorol ci Senegaal“
Li ñu war a njëkk a wax, moo di ne mbind mi rafet na, xóot na, neex a jàng.
Ni Ceerno Sàll ràbbee téereem bi rekk biral na liggéey bu takku : leeg-leeg mu yóbbu la fii, bàyyi la fa, demaat feneen, dellusiwaat, yeen saa mu joxoñ, yeen saa mu junj.
Téere bi mën nañ ko duppe « Pólotig, bu àndul ak màndute, jur toj-toj ak njaaxum yu dul jeex ».
Li muy wone, xamle ko, moo di naka la ñuy jéngee, jataŋ, réewi Afrig yi. Mën nañ yaatal sax, boole ci réew yi ñuy noot yépp, di manq seen deret, di foqati seen alal.
Ceerno Alasaan Sàll, waa Farãs la duut baraamu tuuma ; moo waral mu duppe téereem bi : « Tënkoo ba ca “Élysée” ». Waaye li ko gën a soxal mooy mbirum petorol mi.
“Élysée”, nu fàttali ne mooy màkkaanu njiitu Farãs yi.
Am na ñu ànd ak ñi ci jal bi, ci réew mi, te mere Ceerno Alasaan Sàll ci  lu mu waxul ci yenn tënkoo yu mel ni ba  amoon  Huston, ca Amerig.
Moonte ku jàng bu baax li mu bind, dinga gis ne Ceerno Alasaan ŋàññul waa Farãs rekk : xëccoo yi, jiiroo yi, képp kuy njàccaar mën na leen a ràññee.
Ku jàng bu baax téere bi, mën nga gis it ne Ceerno Sàll, xol ak xel la ko binde, di ci fésal naqaram. Wone na ci li ko jaaxal, bett ko, li tax mu lànk, ne ngoram mayu ko mu dugg ci yenn yi, mu jaral ko fippu, jàmmaarlook nguur gi.
Moom daal, weer na gejjam, ku weeri yaa moom.
Gejj gi, mi ngi ci ñeex meek rënd bi, mi ngi it ci yakk bi.
Man nag, tibb naa 8i yoon, daldi dank :
Moom, am na lu bare lu mu ci xam, ndax dugg na, génn na, ci Ànd-Jëf Xare bi ak ci APR (muy farandooy nguur gi) ;
 DAANEEL
Téere Alasaan Sàll bi am na solo : jur na coow lu réy waaye ñi bokk ci làngu polótig gii di ”République Des Valeurs” am nañ ci mbégte. Ceerno nag, ci CRD la bokk, woote Ànd, Déggoo, Dekkil Bokk. Waa APR ñoom, dañoo mer ba futt, rawatina ñi téere bi xosi.
Coow li du gaaw a dakk, ndax lii doomi-réew mi ak ñiy bàyyi xel ci  Senegaal daa ñu ci wax.
Du ñàkk mu doon téere bi ñuy gën a waxtaane ci at mii ñu nekk.
Cafka gi nag ak ceeñ li, li ma ci gën a saf, mooy li Ceerno sant Sàll, wone ni Al-Pulaar la, ajoor la yit. Loolu de war naa neex, soxal ñépp ñi nangoo ubbi seeni gët ak seen xel, bañ a jiital, bañ a surux ci kàmbu xeet, waaso ak diine su ñuy polótig. Su ko keneen bindoon, dina am ñu ni dafa bañ Parsidaa Maki Sàll ndax li ñu bokkul xeet, waaso, mbaa tarixa.
Fii ci réew mi, war nañ jiital saa su nekk njariñu réew mi, boole ci njub ak bokk jëmu.
Baabakar Jóob Buuba
Jàngalekat, gëstukat,
Bokk ci Taxaw Temm.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
“Tubaab yaa ngiy dem, waaye seen i karabaane a ngi des sunu biir ba tey, ñu ngemb leen, ràng leen i ngànnaay ; ba tax na xeex bu mujj biy dox ci diggante ki ñu béefeer ak aji-béefeer gi dafay jëmmu li ci ëpp ci diggante ñi ñu béefeeroon. “  FRANTZ FANON
Bi réewi Afrig yu bari moomee seen bopp – 60i at ci ginnaaw – ba léegi, am na fi lu bari ciy xew-xew yiy wéy di dëggal, saa su nekk, kàdduy Frantz Fanon yi. Mu mel ne sunu maas gi la dencaloon wax ji ndax méngoo gi waxam ji méngook jamonoy tey jii. Wolof ne, waxi mag dina guddee, waaye du fanaan àll.
Patrice Lumumba de, bu gisoon ni Sayiiru démb bees duppe tey Repibilig Demokaraatig bu Kóngo mel, du wax safaan bi. Nde, ba sun-jonni-Yàlla-tey jii, Tubaab yi, rawatina Bels yi, ñoo ngiy wéy di ratt réewam. RDC nga xam ne, Yàlla da leen a tàggatal seen suuf si, solal leen siy balli-mbindaare ba mu ne gàññ. Bariwaay bi jaaxal àddina si bañ koy dàkkentale « scandale géologique », maanaam kéemtaanug biir-suuf. Réewum Belsig ma ko nootoon démb, ca jamonoy mbéefeer ma, lal i pexe, fexe ba jaxase doomi réew ma ci seen biir. Dafa jafal taal ci ñaari diiwaan ya fa ëpp i balli-mbindaare, ne ci ginnaaw di leen xamb.
Belsig, nag, du leen ne « xeex leen seen biir ! ». Pexe seytaane la def, fexe ba ëfal ñaari doomi réew ma, Moise Tschombé ak keneen, ñuy cóoki seen biir. Ku jëkk keek mbootaayam yékkati seen i ngànnaay ngir beddi diwaanu Katànga. Ki ci topp ak bosam feelu leen ci diwaanu Kasaï. Lii yépp a ngi  xewoon ay weer, ginnaaw ba réew ma moomee boppam. Nee ñu, Union minière (Bennoog mbellum-suuf mi) bokkoon na ci ñi doon suuxlu (ruux) Belsig ngir mu ŋoy te baña bàyyi réewum RDC.
Xew-xew yu tiis yile, bu ñu jiituwul itam, dees na leen a boole ci yi sooke xare yu bare yi doomi Afrig yiy xare seen biir, boobaak léegi. Ci biir naatangoo yooyu di xeex seen biir, dees na ci ràññee ñaari xeet. Wu njëkk waa ngi ëmb ñiy xeex ñeel seen askan, seen i àqi réew, péexam ak naataangeem. Xeet wa ca des ëmb tubaab yu ñuul yi fi teewal yu weex yi, di leen jàppale ci seenub naal : wéy di not ak a jariñoo réewi Afrig yi.
Ñoom, ndawi nootkat yoo yii, xaalis ak ndomboy-tànk yiñ ciy jële rekk ñoo leen ñor. Ndeysaan, seen yoon nekkul ci jafe-jafe ak seen ëllëgu askan. Moo tax, limi nit yu bari yiy dee ci xare yi ñuy sooke safu leen sax. Bu ko defee, deret ju bari jot naa tuuru ci jàmmaarloo yi jot a am boobaak léegi. Doy na ci firnde, way-fippu yiy fétteerlu, bawoo ci diwaan yi, di rey ak a bóom ay jaambur yu leen deful dara ak di daaneel ay nguur, di taal i fitna yu dul jeex, askan yi di ci loru.
Bu fekkoon ne, sax, ay nit yu tekkiwul dara, walla yuy wut tur walla alal kese ñooy def jëf yu ni mel, kon du bett kenn. Waaye, ay njiit ak i boroom kàddu yu ràññeeku tey wootewoo mbaax ak defar, mbooloo dar leen, yaakaar leen, ñooy sabab xare yi. Loolu, nag, moo jaaxal ñu bari. Nde, ay doomi Afrig lañu yu, nee ñu defar a leen tax a jóg, ba noppi wëlbatiku di yàq. Ci wàllu politig, dees na fekk njiit yu ni mel ci réewi Afrig yi féete bëj-saalumu màndiŋum Saxara, rawatina réew yi Farãs nootoon.  Houphouët Boigny, ca Kodiwaar ak Seŋoor, fii ci Senegaal, ay firnde yu bir lañu ñeel wax ji.
Ci gis-gisu Usmaan Sémbéen, Seŋoor – mi mu duppe Lewoŋ Miñaan ci benn ci ay téerey-nettaleem -, mooy, “ginnaaw Faidherbe, li gën ci lu réewu Farãs meññ, ki gën ci ay ndawam yi ko taxawal Afrig ci dëkk yi mu nootoon”. Ci xalaatu benn boroom xam-xam, jàngalekat, ci yenn ci daara yu mag ca réewum Farãs, “Seŋoor mooy aji-noot bu kenn dul gis feneen”. Bubakar Bóris Jóob, nag, moom nee na Léwo mooy ku kenn mënul natt, “koo xam ne féetéwul fii, féetéwul fa ca des”. Mongo Beti, moom, “Oncle Tom-Seŋoor la koy woowe, ndam li gën a réy bu nit ku weex am”. Kàddu yii yépp, yi nga xam ne bu ci nekk am fu mu wéeru, dañuy wone péete mi Seŋoor féetewoon ak tubaab yi ak jàppale bu mu leen doon jàppale ci yenn ci seeni jëf yu yées ci Afrig.
Seŋoor moomu daan wéy ci waawu Farãs, fexe woon na, ci ndigalu Farãs, ba Séex Anta Jóob sore daara ju kowe ju Ndakaaru, toog ay at jàngalewu fa. Miŋ ko daan xeex ak a bunduxataal ci wàllu politig, jamono ja Séex Anta bokkee ci kujje gi. Ndege, dafa ragaloon maxejj yi, xippiloo leen seen i bët ngir ñu mucc ci naxe yi ak nootaange bi. Roland Colin nettali na – jële ci Mamadu Ja -, ne ba Seŋoor dajeek moom Farãs, ca Gonneville-sur-mer, ngir xool ban taxawaay lañu waroon a am ci referendum bu 1958 bi. Ciy waxam, Seŋoor da ko ne woon “teel na Senegaal di moom boppam, dafa war a nangu yeneen 15i ba 20 at ci kilifteefu Farãs”. Mënees na gëm waxu Roland Colin bees sukkandikoo ci kàdduy Seŋoor ci boppam. Nde, moo waxoon lii : ” Yàlla xam na ne, Këru Farãs bëggu nu koo génn, ndax neex na, te fa lanu màgge. Li nu bëgg daal, as-tuut la : mooy samp fi sunuy néegi-ñax yoo xam ne nii dañuy yokk te di dëgëral njaboot gi, walla sax Farãs.” 
Ci beneen boor, ci nguuru Seŋoor lees nose, ñeel Senegaal, “Opération Persil” ak lenn ci “Opération Mar Verde”, ngir suuxal nguuru Séku Ture ca Gine ndax li mu dakkaloon nooteelug Farãs cim réewam. Taxawinam deful lu dul dëggal kàddu yii : ku bég ci sag njaam fàww nga noonoo kiy fippu ngir moom boppam. Mënees na fàttali lu baree-bari ci lu Seŋoor def walla mu wax ko te mu safaanook njariñal Senegaal ak Afrig te duggewu ko woon lu dul jàppale Farãs mu noot Afrig.
BOOS NDÓOY
(Ñaareelu xaaj bi fan yiy ñëw)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
FAIDHERBE, SAAY-SAAY BI NUY SARGAL
Bi Siidiya Ndàtte Yàlla génnee àddina ak léegi, am na xarnook xaaj. Waaye, mi ngi mel ni mësta gane àddina. Dara gënta ñaaw, nag, cosaan lees neenal. Nde, ku xeeb sa cosaan, ñu xeebal la ko.
Buubakar Bóris Jóob
Ci tekkig Paap Aali Jàllo
 “Xare bi gën a xereñe ci xare yi, mooy bi ngay noote say noon te doo xeex”. (Sun Tzu)
Bés bu Yàlla sàkk, ay junni-junniy nit dinañ romb ci kanamu Teyaatar nasiyonal Dañel Soraanoo. Ku ci xam Dañel Soraanoo moomu, na nu wax mooy kanati. Ndaxte, doxandéem bile, bokkul ci jàmbaar yi fi def i jaloore te ñuy woy seen i baax ak seen i baaxi maam. As lëf lees dégg ci moom, mooy ne, ab aktëeru farañse la woon. Jeex na ! Nga daldi may laaj, yow miy jàng bind yii, ne ma : « waaw, moom sax, lu mu defal réew mi ba nu war ko tudde ab teyaatar ? » Ma tontu, ne la : « Dara ! Tus ! ».  Nee ñu, baayam, gerefiye la woon ci tirbinaalu Ndakaaru ci ndoorteelu xarnu bin génn. Xam naa yaa ngi naan lii yomb na de ! Waaw, yomb na torob kay te metti ci xol. Rax-ci-dolli, ak li mu xereñe woon ak a bare woon i kaseti teyaatar yépp, amu ci benn bu mu mës a jagleel Afrig walla Senegaal. Waaye, loolu du doon mbetteel ñeel nit koo xam ne, mësta fóon ngelawu Senegaal.
Nu génn Ndakaaru, daldi teeri Ndar géej, fekk fa beneen doxandéem bees di sargale sunub ñaarelu iniwérsite bu gën a mag : Gastoŋ Berse. Daanaka, beneen Dañel Soraanoo rekk lees fi amaat. Waaye, kii moom, ku ko xamul laaj ko Seŋoor. Dina la ne kii mooy « baayu prospective » (am xalaatin ci wàllu xeltu), taggal la ko ba nga yéemu. Waaw, Seŋoor de, foo ko fekkaan, mu ngay tagg ngóor si. Lu ni mel jaaxal nu lool, nag. Naam, Gastoŋ Berse Ndar la juddoo, dib sët ci senn soxna su tuddoon Faatu Jaañ. Wànte, ba muy gone gu ndaw la génn réew mi. Sunu juumulee, tegaatu fi tànkam ba keroog muy dee. Mu ngoog.
Dëgg la, li nit ñiy fàttaliku walla lees xam ñeel démb lañuy tudde mboor walla cosaan, boroom xam-xam yi soloo ko walla muy luñ nuy nettali. Waaye, dara gënta ñaaw, nag, coosaan lees neenal. Nde, ku xeeb sa cosaan, ñu xeebal la ko. Aw askan, mëneesu koo ga ba muy weg ak a màggal nit ñoo xam ne, bokkul ak ñoom dara te, amaluñ ko benn njariñ ñeel jubluwaayam.
Seŋoor, nag, looloo nekkoon naalam : fexe ba waa Senegaal bëgg ay doxandéem yu tekkiwul dara ci ñoom, di leen dundal ci seen i xol, seen i wax ak di leen sargalee seen i taax ak i palaas. Bala maa dee rekk, muy taafantoo kàddoom yu neex ci nopp yooyu te di lakk xol, ay « métissage culturel » fii, « civilisation de l’universel » fële. Waaw, bu doon loolu la, lu ko tee tudde Teyaatar bi Alexandre Pouchkine walla Alexandre Dumas ?
Nun, nag, kenn demul nu des. Li ma ci gën a jaaxal, mooy tekk-tekkaaral bi maasi Seŋoor yi àndaloon. Ndege, ca jamonoom, amu ci kenn ku ci amoon xelu walla fitu sëgg ci noppu Seŋoor, ne ko : « Sëñ bi, ku rafet xol nga. Waaye, maye lu baax ci kër lay jëkke. Ñu mel ni Séex Aliyun Ndaw, Aimé Césaire, Duuta Seck walla Duura Maane ñoo gën a yey ci ñu tudde leen sunuy Teyaatar. » Ndaxte, ñooñu, kenn gënul leen a doon i werekaan. Amaana, fullaalun woon tur yooyii nees rëdd ci kanami taax yi. Boo demee, mbir mi daf noo soofoon, nu ñàkkal ko faayda. Mën na am tamit ne danoo amoon, dëgg-dëgg, kersay biral sunug démb, démb gu doy waar googu te ruslu. Nii la ko Fadel Ja junje woon cib yaxalam bim génne woon ci yéenekaayu Sud Quotidien.
Ñu may ma, ma joxeeti beneen misaal buy màndargaal gàcce googu nees am ci sunug démb ba tax nees di ko tanqamlu, di ko jéem a fàtte. Dafa mel ni, sax, dëddu boobu nu dëddu sunug démb, lu yàgg la. Ndege, ci njeexitalu oktoobar 1986, Abdu Juuf, njiitu réew ma woon, ak jawriñu mbatiit jamono jooju, Maxili Gasama, tabaxlu woon nañu xabru sunu jàmbaar ja, Lat-Joor, ca Déxële ga mu daanoo woon. Waaye, lu jiitu jëf ju rafet jooju, dañu sàggane woon lool Déxële ak teenam bu siiw ba, dëddu woon leen. Keroog bi ma ciy door a teg samay bët, dama waaru woon sax.
Ndeysaan, ci njeexitalu atum 2017, am nab yaxal bu génnoon ci yéenekaayu Le Quotidien, ñu bind ci ne, 30i at ci ginnaaw, Déxële ak li mu làmboo cim mboor ak i bérébi cosaan, dafa gën a toskare. Céy ! Ak ni askanuw Senegaal xëree ci aada ak cosaan, fonk lool seenug démb, di ko woy fu nekk, di ko bind ak di ko ndamoo saa su nekk. Moo, nag, lu leen tax a sàggane nii bérébi cosaan yiy seedeek a taxawe démb googu ? Lu waral gent gees leen gent ? Man, daal, dama foog ne dañu raxas seen bopp yi, walla mu am lu leen dal.
Dafa di, li ëpp ci nun, danuy faral di fàtte ne, jépp jàmbaar jees fiy nettaliy baaxam ak i jalooreem yit, fenn rekk la wax jiy mujj saa su nekk : dee na te kenn xamul fuñ ko denc. Li ko dale Lat-Joor ci boppam ba ci Alburi Njaay, jaare ko ci Séex Umar Fuutiyu Taal, Siidiya Ndate Yàlla Jóob ak ñeneen, ñii kenn xamul sax fu seen i néew nekk ; ñi ci des, ñoom, bitim-réew lees leen suul, sore lool seen i dëkk. Tombuktu. Doosa, ca Niseer. Tundi Bànjagara. Àllab Ndeng-Ndeng ba ca Gaboŋ. Nga xool béréb yii ñu leen mujje gis ni ñu soree.  Ndax dañ fay jaare réer nu ba fàww ? Yàlla bu ko Yàlla def !
Sunu càggante tax na be, 1960 ba tey, amagun fib nittabaxon (estati) bu mag biy màndargaal sunub jonn, keroog bi nu moomee sunu bopp. Mënoon nanoo am sax benn bu nuy jagleel Seŋoor, ak lees ko mënti tuumaal. Xam naa, yaa ngi naan ci sam xel, yow miy jàng sama yaxal bi, « Monument de la renaissance », nag ? Bu ko defee, ma xool la ndànk, yëngal sama bopp ne la, xanaa kay du ponkal yu jagadi yooyu nga may wax. Ñooñu nga xam ne, duñ sax sëgg xool nu, sunuy bët mën a daje. Du ñooñu kay téen di xool asamaan si ñoo ma tax di wax. Nee ñu, jant bi lañuy jéer. Waaye, ñoom la rekk. Ñoo koy yëg. Dañu xamul ne, nun, amalun nu benn solo. Du lenn lu ñuy tekki ci sunuy bët te amunu benn yëg-yëg ñeel leen. Ñu nekkoon ay ñay walla ay « cachalots » ñoo bokk yem ci nun.
Bu loolu weesoo, ma jàll ci yuq wax ji. Coowal Louis-Léon César Faidherbe mi lëmbe réew mi a ma tax a yatt samab xalima ngir wax ci sama xalaat. Seneraal bu ñaaw te bon boobu, Senegaal sañ koo bëgg, di ko sargal. Muy def ak mustaasam bu sëkk boobu ak i lonetam yi may bañ a tudd. May wax mu aj sikkimam boobu ak colam gu yànj. Waxuma sax nittabaxon (estati) ak palaas yees ko jagleel ca Ndar te mu jur coow lu réy fan yii, waaye tuddeesati na nootkat ba am ngér, ab otel, ay mbedd… Bi ci mujj te gën a ràññeeku mooy pom (jàlluwaay) biñ ko tudde ca Ndar. Mu mel ni loolu doyul. Ndaxte, biir Ndakaaru ci boppam, amoon na fab nittabaxon (estati) bu fa ne woon jonn ba ci atum 1983, ci kanamu màkkaanu njiitu réew mi, méngook tey Këru-Soldaar ga fa nekk.
(Dees na ko àggali…)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Musaa Jóob layookat bi doon jiite “Dakar Dem Dikk” la njiitu réew mi tekki ndombog-tànkam démb ci àllarba ji. Moom miy ndeyu mbill gi nag firndéel na ko ci rajo Sud fm ak ci xëtu Facebookam. Lu waral ñu jële ko ci boppu liggéeyukaay bi nag àddu wu ci.
Ñu bari dañoo jàpp ni li mu të ticc ni Maki Sàll amul sañ-sañu bokk ci joŋante njiitu réewum Senegaal bii di ñëw moo ko waral.
Du benn du ñaar, Musaa Jóob wax na ne Maki Sàll warta am 3éelu moomeel. Ñeneen ñi foog ni dëgg gu wex gi mu wax waa Eiffage ak njiitu Senac moo tax. Ndax ci kàdduy Jóob, tubaab biy jiite Senac « daa yaakaar ni Pari la nekk, lu ko neex mu def ». 
Kon, wet goo ko mënti jële, mënees na jàpp ni Musaa Jóob ay kàddoom ñoo ko dàqlu. Kon daal ku nekk ci biir pàrti APR danga naan muut, tëj sa gémmiñ, mbaa nga ni mott ci biti ?
Li kenn dul nàttable mooy : “Dakar Dem Dikk” am na njiit lu bees te mi ngi tudd Omar Bun Xatab Silla.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Niki bésub tey jii la eksame bakaloryaa bi door ci réew mépp. Jukkees na ci yéenekaay L’AS ne, 155109i wutaafon ñooy sëgg bind ngir am lijaasa bile. Waaye ci biir 155109i wutaafon yooyu, 52 yoo jël ci 100 bu nekk, ay jigéen lañu. Séddalees na wutaafon yi ci 496i batu. Bakaloryaa nag, lijaasa bu am soloo ndax gone gu ko amul doo mën a bindu iniwérsite, moo xam fii ci Senegaal walla bitim-réew. Ginnaaw ren mbas mi yàq na lu bare ci njàng mi, eksame bi dina gën a jafe ci ndongo yi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ginnaaw bi mu sottalee nas boobu mu duppe woon “Akon lightening Africa”, kii di Aliyun Badara Caam di doomu-Senegaal bu nekk ca Amerig moo doon taxawal démb ci altine ji ñaareelu nasam. Muy ab dëkkub lëmm bu mucc ayib te méngoo ak jamono, wara tollu ci 800i ektaar, ñu xayma njëg li ci 3300i milyaar ci sunu koppar.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Mali : Ba tey soldaar yi jiite CNSP (kurél gu yittewoo muccug askan wi) ak M5-RFP déggoowuñu ci kiy war a jiite réewum Mali, ginnaaw bi way-fétteerlu yi nangoo nguur gi ci IBK. Waa M5-RFP jàpp ni ki war a jiite Mali warul a bokk ci soldaar yi, ñu jàpp it ni 3i at yi CNSP di laaj balaa taxawal ay wote dina gudd lool. M5-RFP ni benn ba ñaari at rekk dina doy, ginnaaw loolu, soldaar yi war na ñoo jébbal nguur gi askan wi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci talaata, 18eel ut 2020, la ay soldaar yu fétteerlu nangu nguur gi ci Ibraayim Bubakar Keyta, teg ko loxo, moom ak yeneeni kilifa ci nguur gi ak ci làrme bi. Bu dee njiiti àddina sépp a ñaawlu li ñuy woowe cëtëŋ, askanu Mali, moom, dafa bég ci mbir mi. 
Ci ndoorteelu yoor-yooru talaata ji la waa Kati dégg ay soqi fetal. Ay soldaar yu mer ba futt ñoo fétteerlu, wutali màkkaanum-soldaar biñ duppe Sunjata Keyta ca Kati, nangu ko ba noppi di soqiy bal ci jaww ji. Ci lañu fatte tamit yoon yépp ba kenn mënatu faa jaar, kenn mënatul a àgg ca seen màkkaan. 
« BËGGUMA DERET TUURU CI SAMA SABAB. NGUUR JARALUMA KO … »
Ab fajkat buy liggéeye ca loppitaanu gox ba, nee na ci mikóro France 24 : « Ay soldaar ñoo jël ay fetal ca seen màkkaan ca Kati, soqiy bal ci jaww ji. Bare woon nañu lool ba noppi mer ba futt. »
Bi mbir mi tàmbalee jaxasoo, àmbasaadu Farãs ak yeneen réewi Tugal ya fa nekk daldi digal seeni mbokk ñu téye seen tànk, toog seen kër. Naka noonu, ñu daldi fomm ab tukkib kow bu waroon a bawoo Bamako jëm Pari.
Bi nguur gi jotee ci xibaar bi, Buubu Siise, njiitu jawriñ yi, génne nab yégle, di ci ñaax soldaar yi, wax leen nañ wéer gànnaay yi, ñu toog waxtaan ci jàmm. Ciy kàddoom, « yëngu-yëngu yi ñu nemmeeku dañuy biral ag xoñoñ gu yoonu. Waaye, nguurug Malee ngiy ñaan soldaar yi ñu delloosi seen xel te ànd ak dal. »
Wànte loolu taxul meru way-fétteerlu yi giif. Ndaxte, ci ginnaaw gi lañu jóge Kati, def seenug gàngoor, wutali péeyu Mali, Bamako. Digganteem ak Kati 15i km rekk la. Noonu, ñu jubali dëkkuwaayu Ibraayim Bubakar Keyta (IBK) bi nekk Sebenikoro. Bi ñu àggee, ci ngoonug talaata ji, fa lañ ko fekk, moom ak njiitu jawriñ yi, Buubu Ciise ak doomam jiy dipite, Karim Keyta. Ñu boole ñoom ñépp, jàpp, yóbbu Kati. Jàpp nañu yit kilifa yu mag ci làrme bi.
Buubu Dukkure mi yor kàddu Buubu Siise, moo yëgle xibaar boobu, am way-fippu bu ko dëggal. Moom sax dafa leb turam bi muy jokkoo ak AFP : « Mën nan leen wax ne, njiitu réew mi ak njiitu jawriñ ji ñoo ngi ci sunuy loxo. Noo ngi leen jàppe, ñoom ñaar ñépp, ca kër njiitu réew mi. »
Ci guddi gi la IBK feeñ tele ORTM, wax ne tekkil na boppam ndombog-tànkam. Mu ne, li mu ko dugge mooy sàmm jàmmu réew mi. Dafa ne : « Bëgguma deret tuuru ci sama sabab. Nguur jaraluma ko. Buñ demee ba ñenn ci sunuy soldaar fétteerlu, ne na fi lépp yem, ndax dëgg-dëgg mën naa ci dara ? » Noonu, mu daldi suuxal nguur gi ak péncum réew mi.
Ci ginnaaw gi, Ismayla Wage mi yor kàdduy way-fétterlu yi jël kàddu gi, wax ci ORTM ne : « Nun, way-baati askan wi, booloo ci kurél gu yittewoo muccug askan wi (CNSP), noo fas yéenee jël sunuy matuwaay ngir ëllëg. » Mu dolli ci ne Mali dina sàmmoonte ak déggoo yi mu xaatimoon yépp ci àddina si. 
Ñu bare ci àddina si, ay kurél ak i boroom baat ñoo ngiy ñaawlook a naqarlu mbir mi…
Laata ñuy teg loxo IBK ak i nitam la njiiti àddina sépp ànd ñaawlu lees tudde cëtëŋ ca Mali. Muy njiiti réewi diiwaanu Afrigu sowu-jant, CDEAO, UA (Kurélug Bennoo Afrig), UE (Bennoog Ërob), Farãs, Etaasini, añs. CDEAO, moom, dafa génneb yégle, naqarlu ci lool mbir mi, sant soldaar yi ñu dellu ci seen màkkaan. Waaye CDEAO yemul foofu, ndax dafa teg Mali ay daan, tëj ay digi réewam (oto du daw, roppëlaan du naaw), naj koom-koomam ci put. Ginnaaw loolu, ci alxemes ji, amaloon nam ndaje ci ànternet bi ci njiitalu Mahamadu Isufu, njiitu réewu Niseer, ngir waxtaane mbirum Mali mi. Ci njeexitalu ndaje moomu, dañu jël ay dogal, génne Mali ci fépp fu ñuy jëley dogal, ne dinañ teg ay daan ci kow way-cëtëŋ yi nga xam ne nanguluñ leen benn dayo.
 Ci wàllu boppam, Musaa Faki Mahamat mi jiite kurélug Bennoo Afrig ne ci Twitter mi ngi ñaawlu « bu baax » jàpp giñ jàpp IBK ak i ñoñam. Mu sàkku tamit ci « ONU ak ci àddina sépp ñu boole seen doole ak seen xalaat, fexe ba jàmm delsi ca Mali. » UA sax dafa mujje génne Mali ci kurélam ba keroog muy teguwaat ci yoon.
Bi ñu demee ba dëggal pétteeral gi (mutinerie), jawriñ ji yor wàllu bitim-réew ci Farãs, Jean-Yves Le Drian ñaawlu na « ba fu ñaawlu yem xew-xew bu jéggi dayo bii… », ñaaxaale soldaar yi « ñu dellu ca seen màkkaan ci saa si. » Emmanuel Macron mi jot a jokkoo ak ñenn ci njiiti diiwaanu Afrig sowu-jant biral ne, moom, ànd naak CDEAO miy dox tànki jàmm. Josep Borrel mi jiite dipolomasi Ërob, moom tamit, ñaawlu na mbir mi, teg ci ne : « …du nii lees war a faje tolof-tolof yi gaar Mali weer yi. »
Peter Pham, ndawul Etaasini ñeel Sayel bi, ne « Etaasini àndul ak bépp xeetu kuutlaayug nguur bu teguwul ci yoon ca Mali, donte ne làrme baa ko sooke.» ONU, moom, ci saa si la amaloon ndajem kaaraangem ba noppi xamle ne dina amalaat ndaje mu jamp ci àllarba ji te Farãs ak Niseer sàkku woon ko. Njiitalu ONU, Antonio Guterres tamit, génne nab yégle di ci wax ak soldaar yi, ne leen nañ dakkal pétteeral gi, bàyyi IBK ak i ñoñam ci ni mu gën a gaawe.
…WAAYE ASKANU MALI DAFA DOGU TE FASUL YÉENE DELLU GINNAAW 
Imaam Dikko moo jëkk a tontu CEDEAO, ne leen : 
« Nun, askanu Mali, dogu nanu ci soppi nekkinu Mali. Noo ngi ne temm taxaw ! Danuy dee rekk, waaye dunu mës a wor askan wi. Te, nag, nun, jébbaluwun ci kenn. Rax-ci-dolli, dunu bàyyeeku mukk walla di seetaan ñuy yàq, di nasaxal ak a jaxase sunum réew. […] Jox nanu CEDEAO cër lool, nag. Waaye, askanu Malee fippu, daldi gàddul boppam xeex bi ngir fajal boppam ay jafe-jafeem. Ndaxte, mbejum kanam, boroom a koy fajal boppam. Bu yeboo, nag, ngeen nocci li ngeen di nos, teg ko ci suuf. Mënu leen noo defloo lu nu bëggul. IBK cuunewul woon rekk yem ci, dafa reyaale ay doomi Mali, ay baadoolo yoo xam ne, amuñu wéeruwaay. Kon, yéen waa CEDEAO, askanu Mali ngeen war a jàppale waaye du IBK mi askanam faloon te mujje koo jàmbu. »
Imaam Umaru Jara mi bokk ci kurélu M5-RFP moom dafa leen mbalag, ne :
« Ginnaaw bi nu CEDEAO beddee, na téye ngelaw li, nëbb jant bi ak weer wi boolewaale suuf seek jàww ji su ko mënee. »
Bu dee waa M5-RFP ci seen bopp, ñoom, ki yor seen kàddu lii la wax : « Jàpp gi ñu jàpp njiitu réewum Mali, IBK, deesu ko tudde cëtëŋ, li am rekk moo di ne askan wi ko dénkoon yëfam a ko nangu. » 
Lees ci mën a jànge mooy ne askanu Mali dafa rafetlu doxalinu soldaar yi. Ci seen gis-gis, way-fétteerlu yi dañoo jëmmal seen mébét, jële fi IBK. Looloo tax sax, bi soldaar yiy jëli IBK, mbooloo maa ngi leen doon tàccu, di leen ndokkeel. 
IBK MU NGI SANT YÀLLA
Ci guddig alxames gi, bésub 20eel jàpp àjjuma 21eelu fan ci ut 2020, ay ndawi ONU jot nañoo gise ak IBK ak yeneen kilifa yi soldaar yi jàpp. Ci Twitter la MINUSMA yéglee xibaar bi, ne : « Biig, ay ndawi MINUSMA yi féetewoo àqi doom-aadama dem nañu Kati ñeel seenub sas. Jot nañoo gis njiitu réew ma woon IBK ak ñeneen ñi ñu fa téye. » Waaye dara rotul ci liñ fa waxtaaneek IBK.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Fan yii yépp, xanaa mën nañoo wax sax weer yi weesu yépp, coow laa ngi neeti kurr ci biir réew mi ak ab jàppante bu dul jéex. Jàppante bu doy waar, nag. Coow li, coow li, keneen yóbbeewuñu ko ku dul seriñ Faidherbe. Faidherbe sax, de. Moo fi ne woon Gornóor, daloon ca Ndar, peyu Senegaal ak dëkki Afrigu Sowu Jant yépp jamono ji Tubaab yi moomee réew mi. Estati boobu ñu ko jëmmale ca béréb bi ñu duppe turam ci Ndar, ma nga fa ne noŋŋ-noŋŋaaral, téeméeri at ak fanweer ak ñent ba sun-jonni-Yàlla-tey-jii. Laaj bi benn la : lu mu fay def booba ba léegi ? 
​Ndax xel nangu na ñuy wéy di sargal Faidherbe ci Senegaal gii moom boppam, boobaak léegi mat na juróom– benn fukki at ? Jàppante bi nag, boroom xam-xam yi génne ci lekooli Tubaab yi ñoo ko séq, mu mel ni daal, ñenn ci ñoom dañoo am cofeel ci doxalinu Tubaab yi fi woon ba di leen namm !
Ñoom ñooñu, nag, dañu jàpp ni, mu neex, mu naqari, Faidherbe ak i ñoñam ci cosaanu Senegaal lañu bokk. Konte war nañoo weesu fi mu ne nii, di gaaw a gis sunu bopp ba di fàtte ni, nooteelu Tubaab ba woon, lu mu doon metti-metti, amoon na itam lu ci ñépp mën a rafetlu. Ku weddi na xool jàlloo bu mag te rafet boobuy jéggi dexu Ndar gi te ñu duppe ko… Faidherbe ! Du waa Senegaal, rawatina doomi Ndar yi koy jariñoo ñooy wax ne amul maanaa ! Ba tax na, estati Faidherbe bi, lu fa mat a bàyyi la. Am na sax ci boroom xam-xam yooyule, ku nu ciy artu : bu coow li jëm kow, ndax kat, bu nu dof-dofloo ba waa Lille, dëkk boobu Faifherbe fekk baax, jot ci, du ñàkk ñu téye seen xaalis bi ñuy dimbalee Ndar ñeel séexal gi lëkkale ñaari dëkk yi. Nu gis ne, xëccoo « deseer » bi nuy nootkat bi jóge bitim-réew di ñamal, lu fi yàgg la te du fi teel a jóg…
Boroom xam-xam yooyu nag, mënoon nañoo wax leneen lu-dul Frãs ak ndawam lu mel ni Faidherbe ci sunu cosaan lañu bokk te dan leen war a weg, sargal leen. Waaye booy seet, seen lay yépp noonu la tollu, ba tax na ku leen déglu, soo moytuwul yéemu !
Ndax nag, war nanoo njëkk xam li ñuy wax lan la ak naka la mbir mi tëdde.
Senegaal ak réewi Afrig yu bari, ginnaaw ba ñu dunde ñetti xarnu ci njaam, dundati nañ ñaari xarnu ak lu topp ci nootaange Tubaab yi leen songoon ak seeni xeeti gànnaay yu bees ; amul lu ñu dajul ciy loraange, metit, ndóol ak toroxte. Tubaab yi ñoom, lu yëngu ñu jam, di rey, di lakk, di sàcc, di gàddu doomi Afrig yi yóbbu Amerig… Noonu la Afrig ñàkke lu tolloog ñaari téeméeri alfuniy nit yu ñu gàddaayloo mbaa yu ñu faat. Sunu dund gi ñàkkati gancax yu ñu yàq, alal yu ñu pasar-pasare, dëkk yu ñu toj, aada ak ngëm-ngëm yu ñu salfaañe… Nootkat yi yemuñu woon foofu : doon nañu sàkku jigéen ñi ; boole ci jàpp góor ñi di leen dugal ci seen làrme, ñuy rey ak a yàq ñoom itam ci lu dul seen sago ; ñoom nootkat yi doon nañu walbatiku jël gune yi dugal ci seeniy lekool ngir raxas seen xel ba lu ñu sant gune yi ñu def ko, ànd ceek ñoom sax.
Njiiti réewum Farās nag, delloo nañu njukkal seeni doom yi doon toroxal Afrig, màggal nañu leen. Noonu lañu tànne ka leen yilifoon, te ne woon ndeyu mbill gi, muy Faidherbe, ba mu dëddo àddina, tudde kob béréb bu réy ba ca Ndar, jëmmal fa estateem, ba noppi tudde ko pom bu mag ba mu fa defarlu woon. 
Ndege Tubaab bee fi doon buur di bummi, kenn amul woon looy nangu walla looy bañ. Te yit kenn mënul a wax ne Faidherbe yelloowul woon màggal googu ña ko fi yabaloon màggal. Noonu la réewi àddina sépp di doxale : mbër moo ngemb ba mu daan, sargal ko war na la.
Waaye ka mu daan ak i farandoom ñoom, ndax warees naa xaar ci ñoom ñu tàccu ko ? Ku xam ni amaatëeri làmb yiy nekke, xam ni, fàww ñu xar ñaari pàcc yu wute, ñii féete fii, ñale féete fale : su ñii di ree ak a fecc, ñale di ŋàññ a ka jooy. Monte loolu de, daa mel ne, lu ñépp war a xam la, am déet ?
Konte nan jàpp ne,  kuy xalaat a sempi estati bu Faidherbe walla bu beneen nootkat bu mu mën a doon, taxul mu weddi xew-xewi coosaan yi ñépp xam, ndax li am, daa am ba noppi, kenn mënatu ci dara. Ana luy ndeyu wéy di sargal ka doon faat ak a bóom sunuy maam, doon fi def naka-su-dul noonu ? Estati nag, tekkiwul leneen lu dul sargal ka muy jëmmal ! Loolu, dara la jotewul ak tabax ay pom ak i tali, walla ay lekool ak yeneen yu ni deme.
Danuy nangul Tubaab yi ni, Faidherbe seen mbër la woon, ñoom waa Tugal ! Muy lu kenn mënul a weddi, feek waa Farās ci seen bopp ñoo ngi gëm loolu.
Waaw, Senegaal nag moom, ndax Faifherbe ciy mbëram la bokkoon ? Loolu mooy wax ji !
Waaw, xanaa du Faidherbe moo fi jiite woon soldaar ya songoon Sowet, Njag-Aral, Njaral, Njajer, Marsa ak Bàkkel, ca atum 1855 ca weeru Màrs, rey nit ña, rajaxe lépp lu fa doon dëkkuwaay, taal gàncax ga ? Ana kan moo takkaat xare weer wa ca topp, dem bóom waa Naye, dëkk boobu féete ci penku Senegaal, ñépp dee fa, kenn desul ? Nañ ko xam, du keneen ku dul Faidherbe. Kan moo demati ci weeri Suweŋ ak Ut ci at moomu, song Sóokóon, Njat Amar Faal, Cileen, Ros, Damga, Bàkkel, Kungël ak Caabo…? Moom la woonati, moom defkatu njaaxum bi, seneraal Louis Léon César Faidherbe. May laaj, kan moo taal Njiit (ci Njàmbur), Wadan ak Baral, ana ku jëf ñaawtéef yooyule ? Bumu bett kenn, mooma ba tey, nit ku bon ki, Faidherbe. Waaw, kan sax moo demoon Fatig ci weeru Me 1859, lakk tool ya, lakk kër ya, bóom waa dëkk baak waa dëkk-dëkkaan ya ko wëroon yépp ? Ku muy doon ku dul sunu waa ja maroon deret te tudd Faidherbe ? Ku dellu ca weeru Awril 1861 dal ca kow ñaar-fukki dëkk ak juróom ya féete ca Kel ak Mexe, teg ca Kër Aali ak dëkk ya ko wër, walbatiku te waccul ca ginnaawam lu-dul naqar ak i dóom ? Moom doŋŋ, moom Faidherbe mi doon liggéeyal réewam, yëkkati raaya Farās ngir toroxal der bu ñuul. Taxul nag mu yem fa, ndax atum 1861 la dal ci  Boseyaa ca Fuuta yi…
Mbir mi jéggi na dayo, doy na waar ! Moo tax it kenn jéemul a woññi ñaata nit ñoo loru ci ñaawtéefi Faidherbe yooyu. Porfesëer Iba Deer Caam daal, moo ñuy xamal ne, am na benn gëstukatu Tugal bu xayma ni, li Faidherbe faat “ci diirub juróom-ñetti weer rekk’’ tollu na ci « ñaar fukki junniy (20. 000) doomi-aadama » !
Waaye nag, nettali ci làmmiñu boroom ! Ci li ñu boroom xam-xam bii di Xaadim Njaay xamal, Faidherbe, ba mu nekkee Alseri doon fa def ay njobbeem, laata muy ñëw Senegaal, daa yónnee bés ab bataaxal di ci yëgal ndey  ji ay jalooreem, ni ko :
« Toj naa benn dëkk bu rafet, rajaxe fa ñaari téeméeri kër ak seeni tóokër. Waa dëkk bi dañoo tiit ñoom ñépp, dawsi jébbalu ci man ».
Lii moom, luñ ci waratee yokk ?
Ngóor soosoo doon Faidherbe mi Senegaal di sargal. Daa fekk nag ne, sunu jamono jii, ginnaaw ba ñu toroxale George Floyd ba noppi rey ko ca Amerig ndax rekk li deram ñuuloon, àddina sépp a ko jooy ; ba tax na ndawi réew yu baree-bare dañoo jóg di buddi bépp estati buy màggal ñi doon toroxal doom-aadama. Ndawi Senegaal nag yi, ci ndawi àddina si lañ bokk. Kon warul jaaxal kenn su dee, ñoom it, dañu jóg wone seen bopp, fésal seen naqar ci sargal bi nuy wéy di sargal Faidherbe. Loolu kepp a tax ñuy laaj lii : lu tee ñu sempi estati Faidherbe ba ne noŋŋ–noŋŋaaral ca Ndar ?
Ndaw ñi nag, doon nañu xaar ci boroom xam-xam yi, rawatina ñi ci daara yu kowe yi, ñu am taxawaayu Usmaan Sémbéen mi doon laaj Seŋoor : 
« Xanaa sunu réew mii, jurul ay jigéen ak i góor yu yelloo ñu sargal leen, tudde leen sunuy lekool, sunuy iniwersite, ak sunuy mbedd ? »
Danu war di màggal sunuy jaambaar, ni ko réew yi fonk seen bopp yépp di defe. Wareef la ! « Sama bopp a ma la gënal, tekkiwul ne dama laa bañ ». Tee noo bañ a ànd ak ña doon toroxal ak a bóom sunuy maam ? Faidherbe ak ñi ko fi wuutu, dañ koo jar am ? Estati Faidherbe bii, daa amatul palaas ci Senegaal gii moom boppam tey. Su dee sunu moomeel gii du ay naxee-mbaay. 
Nanu sempi estati bi, nanu ko déjjati. Su ko laajee, ñu wutal ko fu ñu koy denc. Loolu nag, dunu tax a fàtte sunu démb, sunu mboor mi nu war a bindal sunu bopp. 
Senegaal, Faidherbe du fi maamu kenn !
Uséynu Béey
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Njoolum-golo miy def yëfi goloom, ku ci yéemu dangay door a yeewu, mbaa nga doon ku mësta yeeru. Ñu baree ngiy coow ci mbirum Mustafaa Siise Lóo, di naqarlook a ñaawlu saaga yu bon yim saaga Yaaxam Mbay ak Farba Ngom. Réew mépp a ngi ciy yéy ak a yàbbi, rajo yeek tele yi, foo jàpp, Siise Lóo fii, Siise Lóo fee… Mu mel ni, ci miim réew, ameesul i ponk yu gën a faaydayu, ëpp solook njariñ te gën a jamp waxi kasaw-kasaw yile. Nun, nag, bu nu yattee sunub xalima di ci wax, du caagéeni dañuy wéy ci li nit ñiy coow. Déedéet ! Dafa di, réew mi, bare nay « Siise Lóo » yiy dox seen i soxla, di gundaandaat, am sañ-sañ ci fànn yu bare, te kenn waxu leen. Te sax, nguur gii fi ne, bu yeboo ne ay « Siise Lóo » kese ñoo ko séq, Mustafaa da cee gën a fés rekk. 
[RAXAS BOPPU GOLO, YÀQ SAABU LA]
Nguurug Maki Sàll gi, mel na ni goloo leen jigadi. Doxalinu golo, waxi golo, jàppe nit ñiy golo. Bu Mustafaa Siise Lóo boyalatee gémmiñ gi, yàbbiy xal yiy jafal i nopp ak i xol, wareesu cee waaru. Dafa di, ngóor si, ci pacc-pacci la dëkk. Te, saa bu ŋaaŋee, boroom kersa yi fatt seen i nopp ndax tooke yiy balle ci gémmiñ gi. Kon, lu fi jar coow li ? Ñàkk yar ak ñàkk worma bi ci moom, du lu bees.
Moone, saaga na fi ñu bare, rawatina Usmaan Sonko, kenn coowul. Tey, mu saaga 2i àndandoo Maki Sàll, njiitu réew mi, ñu bëgg cee yóbbaale réew mépp. Fu yoon nekkoon bi muy saaga doomi jaambur yi ? Ndax léegi, ci miim reéw, dafa am ñu gënle juddu ? Maanaam, dafa am Kumba am ndey ak Kumba amul ndey, ba tax mu am ñu sañ a saaga ay gor, diy doomi gor, te dara du leen ci fekk, te buñ saagaa kenn ci àndandooy buur ñu ne , ayca, na ko yoon teg loxo ?
Waaye, golo gi dëkk Ndar ak golo gi dëkk Ndakaaroo yem, goo ci bett dóor kob yar, xel ma ci yéeg rekk lay nekk. Wax ji, wax ji, ki saaga ak ñi mu saaga ñoo yem kepp ; Sàmbaay Bàcc. Boroomi kër yu dul i saagër, ci ndab lu dër rekk lañuy lekk, niy gone yu matadi. Ndege, nees amey magi 15 walla 20i at, noonu lees ame goney 50, 60 walla 70i at. Làmbi golo, nag, ku jóg daanu, golo yaa ko moom. Bu ko defee, nan leen bàyyi ak seen làmb, te wax ci kàmb giñ nuy gasal. Nde, raxas boppu golo, yàq saabu la.
[… BILDIŋ BEEK XAALIS BI ÑU SÀCC… ]
Naam, mag mu yaradiku te ñaaw làmmiñ, warees na la jàjj, gàgganti la ngir aar xale ak ndaw yi lay déglu. Waaye, bu dee li ñeel kàdduy Mustafaa Siise Lóo yi, li ci ginnaaw a nu war a yitteel dëgg-dëgg. Ndax, wëlis saaga yi, dafa dóoral ñenn ci waa nguur gi ak i jawriñ, jiiñ leen càcc ak ger. Dafa sulliwaaley njombe ak i njuuj-njaaj yees xawoon a fàtte. 
Dëgg la, am na ñu ci wax ba mar, ñu ci mel ni dipite Mamadu Lamin Jàllo, njiital Tekki, ak Usmaan Sonko, njiital Pastef. Waaw, am ñu ci xeex, amal ciy doxi-ñaxtu ba ñu tëj leen ci kaso, rawatina Gii Maryiis Saaña. Wànte, kàdduy Mustafaa Siise Lóo yi dañuy gën jox mbir mi dayo, dëggal njombeek njaaxum yi nguur gi dëkke, ndax kàngam la ci seen biir i kàngam, xam lu bare. Bu ko defee, warees na am ci waxam ji meneen njàngat walla beneen gis-gis.
Ci biir i waxam, Mustafaa Siise Lóo dafa jibal i jombe ak i càcc ñeel saxaarug TER gi ak yeesalug bildiŋu jawriñ yi. Waxaale na yit ci càccug suuf si ak jiwu yi. Te, mbir mu ci nekk doy naw njombe, tollu ci milyaari milyaar. Te, toppekat (porokirëer) bu mag bi waxu ci sax, ndeysaan !
Mustafaa Siise Lóo jëkk ne : 
« … bildiŋ beek xaalis bi ñu sàcc ak… ».
Mu nuy fàttali, di dëggal li fi ñenn ñi doon kaas ay weer ci ginnaaw ñeel naalub yeesal bildiŋu jawriñ yi. Waaye, li njaaxum yiy tegaloo boob ba léegi, bu feeñ tey, beneen tegu ci ëllëg, moo tax askan wi xaw a miis lu ni mel, ba di ko xaw a fàtte. Li xew ci bildiŋu jawriñ yi dafa jéggi dayo.
2014, Mamadu Lamin Jàllo waxoon na ci, yuuxu fu nekk, dara. Jamono jooju, Abdu Latif Kulibali mi nekkoon fara-caytu nguur gi, dafa génne woon nab yégle ci bésub 4eel ci oktoobar, yéenekaay yépp biraloon ko. Mu waxoon ci ne, naalub yeesal bildiŋu jawriñ yi, 17i miliyaar kese lay dikke réew mi. Ci ginnaaw gi, gaa ñi fexe nañ ba soppi déggob naal bi, dugal ciy ndëgg-sërëx yu bare, daldi ful njëg li. Li waroon a jar 17i milyaar, ñu dolli ci 23i milyaar cib njuuj-njaaj bu bir, ngir féetewoo ko. Mamadu Lamin Jàllo ne woon ci xëtu facebookam, 28eelu fan ci weeru ut 2018, ne xaalis bi romb na liñ nu wax. Tey, Mustafaa Siise Lóo dëggal na ko. Ndax, toppekat bii di Basiiru Géy, dina ci wax ? 
Ci beneen boor, Mustafa Siise Lóo laalaale na saxaarug TER gi, wax càcc gu réy gi ko lal. Loolu yit, dipite Usmaan Sonko, way-moomeel yi ak boroomi xam-xam yu bare wax nañ ci ba toqi te mujjul fenn.  
Ngóor si Lóo waxati ci suuf seek mbey mi, duut baaraam paaco bi ci am ak li waa nguur giy aakimoo jiwu yi bay lor beykat yi ko yeyoo. Nu bàyyi ko mu waxal boppam, nettali ci làmmiñu boroom la dàqe :
« …lekk-katu ribaa bim [Farba Ngom] doon. Suufu Ndakaaru yépp dagg na ko jaay. Farba Ngom miy wax, dañ ko jox gerte, mu jaay ko Mustafaa Ñas, Séex Sekk… Ayméeru, jabaram jox nañ ko 40i ton. Mataar Jóob mu gàtt moomu nga xam ne moom lay àndal, am 100i ton, jaay ko. Maysa Sele Njaay, jox nañ ko 70i ton, jox Sele ma nekk fële 10i ton. Yow [Yaaxam Mbay] joxuñu la, wax naa la ko… »
Lii di mel ni toŋ-toŋu bukki. Beykat yiy jooy ndax tumurànke, mbënd mi ame kow gi, ndóol gi ne fa faax, beyuñu, dunduñu. As tuut ciy nit, kootoo, di paacoo alalu askan wi, Basiiru Géy, toppekat bi, ne cell. Waaw, fu nu jëm ak ñii ?
Ñuy wax, ñuy soppi mbir mi politig, yenn ci yéenekaay yi, tele yeek rajo yi di réeral askan wi, di yóbbu wax ji fim jëmul.
Ca ëllëg sa, Mustafaa Siise Lóo gedd, ne dootul Tof-Njiitu péncum réew mi. Nu ni déet-a-waay, ñu dàq Ngóor APR. Siise Lóo xéy, boyalaat gémmiñ gi, delloo buum ca boy-boy ga. Yaaxam Mbay kalaameji ko yoon, nit ñiy coow, naan APR ci tas la jëm walla nasax ni PDS. Waaye, askan wi, yoonam warul nekk ci loolu. Coowal APR, na yem biir APR. Nan ba waxu làng gi te wax ci gaal gi. Ndaxte, Siise Lóo dafa waxati ci moomeelu gaal gi ñuy randal. Nu déglooti ko :
« …Mi ngi ànd ak Galo Ba miy sàcc xaalis bi di ko tabax [tabaxe] ay tabax, muy Galo Ba moomu… Beneen bi mooy, jawriñ yi li ñuy def bés bu nekk. Ay […] rekk lañuy jox ay 100i milyoŋ, 10i milyoŋ. Fan lañuy jële xaalis bi ? DRP yi ñuy def…, ñoo ngi koy jox […] yi… Mataar Jóob mu gàtt moomu, daaw rekk 200i ton [i gerte la jëloon]. »
Te yow, Basiiru Géy Toppekat bi, nga ne doo wax ci lii ? Saaga yi ak ñi leen génne ngay lijjanti daal, bàyyi njombe yu réy yile. Waxoon nan ci kow ne Mustafaa Siise Lóo ci saaga la dëkk, kon lu tax ñu bëgg ko koo toppe tey ? Mu mel ne, moom, am na ci tontu. Nan leen ko joxaat kàddu gi :
« Man lañuy bañ a gis ndax nee nañu damay wax. Dinaa wéy di wax ba mu neex ma…Li ñu fi sàcc… Jawriñu njaay meek njënd mi di bey di jaay mook waa UNACOIS. Fan lañ ko teg ? Ñu demati jël màrse ceeb bi, Mañsuur Fay jox ko ñoo xam ne duñuy jaaykat, ndax dañ leen di neexal, ngeen bëgg ma noppi… »
Ñiy layal njiitu réew mi, war nañu xam ne lépp moom rekk la. Ndaxte, moom ci boppam, waxagul askan wi ñaata la yor ci alal ba ñu xam ndax 8i milyaar ya mu waxoon ca 2012 yokku nañ am déet. Gis nañ taxawaayam ci njegeñaaleem yiy sàcc te mu leen di làq. Jéemul saafara benn yoon càcc, njuuj-njaaj ak ger gi jawriñ yi saxoo. Mooy magu réew mi, jiite gaal gi. Moo leen may fit. Wolof ne, golo ñaawul, baay ba la niru. Bu seetaanee ba gaal gi mu jiite diig, dina lab, moom ak ñi mu àndal. Nde, askan wi sës na. Nes-tuut ñu def ni askanu Mali. Maki na jël i matuwaayam, joyyanti nguur gi. Ndege, mag du fecc “Yàlla naa dee”.
Li njoolum-golo mi wax, day gën a feeñal li am ci miim réew, mooy golo bey, baabun dunde. Maki ànd ak njabootu goloom, ñuy jiiroo alalu réew mi, def kob tool, di ko roosee ñaqi baadoolo yi. Waaye, toolu golo du meññ.
Paap Aali Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Beykati Ndengleer yi, ab dëkk bu féete ci bokk-moomeelu Njagañaaw, ñooy jiiñ Baabakar Ngom, boroom SEDIMA, ne da leen a jaay doole, nangu seen i tool. Jamono jii, nag, wax ji bare na ba mel ne tulleek-màlle. Réew mépp, ci mbir mi lañuy yéy ak a yàbbi. Seen yéenekaay LU DEFU WAXU def ci gëstu gu ndaw ngir indi ay leeral ci ni mbir mi deme, ca ndoorteel la ba nëgëni-sii.
« NUN KAT, BOKKUNU CI ÑIY JAAY SEEN SUUF… »
Lépp a ngi door ci atum 2012, keroog bi Baabakar Ngom demee ca bokk-moomeelu Sinjaa, jébbal leen ab naalub bey-liggéey. Ca la ndajem tundu Sinjaa gisee, jibal kob fénc, daldi ko ciy jagleel 300i ektaari suuf ca Jilaax. Dëkk boobee, nag, di Jilaax, ci bokk-moomeelu Njagañaaw la bokkoon laata nees di ko féetale ci bokk-moomeelu Sinjaa. 300i ektaari suuf yees jagleel Baabakar Ngom, daf cee am wàll wu féete Njagañaaw, di tooli beykati Ndengleer yi. Baabakar Ngom ne, ca njëlbéen ga, xamul woon ne 300i ektaar yi laalaale nañ ay tooli jaambur. Bim ko yëgee, dafa ànd ak Xaadim Sàmb, géwél biy wax ci làmb ji te nekk RTS, seeti waa Ndengleer.
Bi mu àggee, mu ne leen : 
« Dañ ma jox suuf soo xam ne, dafa ëmbaale seen i tool. Ma bëggoon, nag, nu waxtaan, booloo, ànd liggéey. Bu ko defee, dinaa leen fi defal raŋ-raŋ, fexe ba mbëj mi agsi fi, gasal leen i teen, tabaxal leen ay daara, añs. »
Bi mu noppee ci digeem yi, waa Ndengleer ne ko :
« Nun, kat, bokkunook ñiy jaay seen suuf. Ndaxte, ginnaaw Yàlla, sunu tool yii lanu yaakaar, di ci bey li nuy dunde. Moo tax, xalaatun leen a jaay, mukk ! » 
Bi mu déggee loolu, Baabakar Ngom tàllal leen 2i miliyoŋ ci sunuy koppar, ne leen njëgu guro doŋŋ la. Waaye, dañ ko gàntal ; am ci magi Ndengleer yi ku ko ci ne : 
« Nun, kat, mësunoo gis guro guy jar 2i miliyoŋ. Te, xaalis boobu, ñay yalwaan ca selebey Kolobaan gaa nu ko gën a yeyoo. »
Ca la Baabakar Ngom deme. Beykat yi jàpp ni mbir mi fa lay yem.
”LU JIIN, NJAAG A TE MAKI MOOY NJAAG, BAABAKAR NGOM DEFUL DARA”
Ndekete, ngóor si Baabakar Ngom, dafa jaar ci suuf, fexe ba njiitu réew mi, Maki Sàll, xaatimal kob dekkare, jagleel ko ci 225i ektaar. 75i ektaar yi ci desoon te méngook tooli beykati Ndengleer yi, da doon xaar ñu jibal fénc yees ci doon def. Waa kadastar itam, dañ ne woon bees sukkandikoo ci dekkare bi,225i ektaar kese ñoo desoon ci 300 yiñ waxoon. Ànd ak loolu lépp, Baabakar Ngom fexe na ba am kayit gu koy tax a moom suuf sépp ak tooli beykat yi. Beykat yi, ñoom, yéguñu, tinuñu.
Bi waa Ndengleer beyee ba noppi, daldi góob ngir yóbbu, Baabakar Ngom yabal fay ndaw yu gànnaayu. Ñu dàq malay beykat yi, foqati lépp li nu góoboon, téye ko ci diirub 3i fan. Bi ñu waxtaanee, waxtaanaat, la beykat yi jotaat ci seen i ngóob. Bi loolu weesoo, saa bu waa Ndengleer waxee, bëgg a delsi ci seen i tool, mu woo sàndarma yi. Am na sax ñuñ jot a jàpp ci ndawi Ndengleer yi. Bi cooroonu ren jii jotee, nag, ci la beykat yi jógati ngir ruuji seen i tool, waajal nawet bi. Bi ñu demee, dañ faa fekk ay ndaw yu gànnaayu, am sax ku ci yor fetal. Bi loolu amee, 15i dëkk yi nekk biir Sàndog booloo, ànd ak ay way-moomeel, ay politiseŋ ak i maxejj yi mbir mi naqadi, fas yéenee jaamaarlooji ak ndawi Baabakar Ngom yi. Waaye, Yàllaa ci def sutura ba deret tuuruwul, bakkan rotul.
Basiiru Jomay Fay mi bokk PASTEEF te cosaanoo Ndengler di naqarlu mbir meek a jooytu fu nekk, ci tele yi, rajo yi ak anternet bi. Moom, nee na, li ko jaaxal mooy, naka la nit mën a fekkee ay beykat, àbb leen seen suuf ñu bañ, mu jéem leen a ger, ñu bañ, xéy rekk am kayit gu koy moomale suuf soosee ? 
Mustafa Jaxate, moom, njiitu réew mi ci boppam, Maki Sàll, la joxoñ baaraamu tuuma. Dafa ne :
« Lu jiin, Njaag a, te Maki mooy Njaag. Baabakar Ngom deful dara. »
Fi mu teg waxam ji, mooy ne, dekkareb 2015-548 bu 23eelu fan ci weeru awril 2015 biy jagleel ay ektaari suuf yu bare ci suufi réew mi kii di Baabakar Ngom, teguwul ci yoon. Mu ne, Maki dafa jalgati yoon ci lu bir. Ndaxte, dogalam bi dafa safaanoo ak àtteb 64-46 bu 17eelu fan ci sulet 1964 bi aju ci suufi réew mi. 
Rax-ci-dolli, biralees na ci 8eelu dogal ñeel àtte bees wax léegi, ne :
« Jaglees na moomeelu suufi réew mi way-bokki mbooloo kaw yi.  Ñooñu rekk a am sañ-sañu jëfandikoo leen, liggéey ci, ci wattub nguur gi ak li dëppook yoon. »
Lees mën a jàngat ci àtte bile, mooy ne :
 
« AM NAA LU MA METTI LOOL, NDAX ÑOO NGI YÀQ SAMA DER DI MA JIIÑ LU MA DEFUL. »
Coow li ne kurr, nag. Baabakar Ngom jàppal fii, SEDIMA bàyyil fee. Ñuy yakk ngóor si lu mel ne xeme. Xolu doom ju jigéen ji jeex, mu daldi naqarlu mbir mi ci xëtu Facebookam, ne ci : 
« Amul lu SEDIMA deful ngir dimmali askanu Senegaal ak jëme réew mi kanam. Waaye, ànd ak loolu lépp, am nay nit yu laxasaayoo lëndëm, di wër tele yeek rajo yi ngir yàq deru Baabakar Ngom. »
Ginnaaw bi mu ñaawloo coow li ba noppi, dafa jéem a layal baay bi, di leeralaat cosaanu mbir mi. Ci la wax ne : 
« Ndajem tund bu Sinjaa moo ko [Baabakar Ngom] jagleel 300i ektaar… Nu awale mbir mi yoon ba jot kayit gi nuy moomale 224i ektaar, ànd ak dekkare bu njiitu réew mi xaatim ci atum 2019 ci turu SEDIMA.  Bu dee 76i ektaar yi des, nag, doonte sax am nan ab fénc bu koy jagleel SEDIMA, ñu ngi nekk ci njeexitalu Jilaax, ay beykati am fay tool, di leen bey. »
Kon, ndaw si biral na ne, beykat yaa ngi daan bey suuf si. Te, ku xam ni kow gi tëdde, war a xam ne beykat yi yàgg nañoo bey foofu.
Meeru Njagañaaw bi, Gànna Ñing, bindoon na bataaxal perefe Mbuur ba woon, Sayeer Ndaw, ngir mu jubbanti njuumte li bokk-moomeelug Sinjaa gi fénc ci suuf su mu moomul. Waaye, perefe bi tontuwu ko te yit waxul dara  ci mbir mi. 
Fan yii weesu rekk, bi beykat yi demee ruuji seen i tool ci jamonoy cooroon li, dañ faa fekk ay ndaw yu gànnaayu, ñooñu tere leen a jéggi ngaareew (canal) mi fa SEDIMA gaslu woon. Waa dëkk bi génne ay jaasi ak i sémmiñ. Moom kay, musiba bu réy a naroon a am. Ndax, tuuti kon ay bakkan rot ci. Bi nataal yeek widewo yi koy wone tasee ci lëkkooy-nawle yi (whatsapp, facebook, twitter añs.), ci la njiiti caytu yi jógee ngir dox tànki jàmm diggante beykati Ndengleer yi ak Baabakar Ngom.
Meeru Njagañaaw bi, Gànna Ñing, dafa mujjee bindaat perefe Mbuur bu bees bi, Moor Taala Tin, ngir mu woote waxtaan.
Ca njëlbéen ga, Baabakar Ngom dafa bëggoon a waxaale ak beykat yi, ñooñu lànk ne du ci dal. Ci lañ ko waxe ne, bu waxtaan dee am, ca dalub perefe bu Mbuur bi lay ame, te ña ko séq ñépp ay teew, rawatina ña ko jagleel féncub 300i ektaar bi ko yombalal kayitu-suuf gi mu yor.
Ci fan yii weesu, Baabakar Ngom daje na ak genn batale gu waa Ndengleer yabaloon te Galgor Jonn, bokk ci magi Ndengleer yi, jiite ko. Ñii ñoo fa teewoon : njiitu caytug lempo gu Mbuur gi, Basiiru Jomay Fay, njiitu kadastar bi ak DSCOS, ki jiite way-yëdduy Mbuur yi, kàppiten bi jiite sàndarmëri bu Mbuur ak yeneeni kilifa. Waxtaan waa nga doore cib fàttali bu gàtt ñeel cosaanu coow li ak li ko waral. Biralees na fa ne, bokk-moomeelug Sinjaa dafa jalgati yoon, ndax daa fénc suufu bokk-moomeelu Njagañaaw. Ki fa teewaloon kadastar bi ne, yoon wi Baabakar Ngom jaar ba am kayit gu koy jagleel suuf si, amul benn lënt-lënt. Mu teg ci ne, ñoom, ci fénc bi bokk-moomeelug Sinjaa bi joxe lañ sukkandiku woon. Wànte, Basiiru Jomay Fay daf koo tontu ci saa si, ne ko :
« Yéen kay ! Jalgati ngeen yoon, ndax  gëstuwu leen ba xam dëgg-dëgg fi suuf si féete ak ñan ñooy boroom. »
Bi Baabakar Ngom jëlee kàddu gi, dafa ne : 
« Am naa lu ma metti lool ndax ñoo ngi yàq sama der, di ma jiiñ lu ma deful. »
Mu ñaawlu yit, ciy waxam, li ko ñenn ñiy waxal, ba tax askan wi jàppe ko ab gerkat, ne : 
« Mësumaa xalaat a ger kenn ci sama àddina. Waaye, tey, fépp foo dem ci lëkkooy-nawle yeek yéenekaay yi, ab gerkat bu mag lees may jàppe. »
Kii di Moor Taala Tin, perefe Mbuur bi, moom, dafa jëkk a wax beykat yi ne amul sañ-sañu fomm ab kayitu-suuf goo xam ne, dekkareb njiitu réew a ko sàrtal. Waaye, dina def kem-kàttanam ngir lijjanti mbir mi ci jàmm, jubale ñépp. 
Bu dee ci wàllu beykat yi moom, ñoom, nee ñu menn pexe rekk a fi sës ngir jàmm am, te mooy ñu delloo leen seen i tool. Ñu teg ci ne nawet baa ngiy jubsi te dinañ bey seen i  tool ci nii mbaa ci naa, tool yi mbaa xeex ba dee rekk. Ñu joxoñ baaraamu tuuma Baabakar Ngom, ne ko lépp lu mënti xew ëllëg, moo ko sabab. 
Bi Perefe Moor Taala Tin demee ba xam ne mbir mi cóol na, dafa walbatiku ne Baabakar Ngom :
« Dégg nga li beykat yi wax. Ci guta lan nekk. Léegi, man dama lay ñaan nga bàyyee leen seen i tool. Ndaxte, dinga dese suuf su bare soo mën a liggéey ngir jëmmal sab naal. Nde, tool yi, ci 75 ektaar kese lañ tollu. »
Baabakar Ngom ne ko :
« Man, fi mu nekk nii, jiiteetuma SEDIMA. Waaye dinaa wax ak ki ko jiite – doom ju jigéen ji – soog a àgge perefe bi liy rote ci waxtaan woowule. »
Ci lañ tàggoo.
Abdu Karim Fofana, jawriñu taaxin bi ak nekkin wi xamle na, ci rajo RFM, ne dina dox ay jéego ngir jubale Baabakar Ngom ak beykati Ndengleer yi. Nee na dina dalal beykat yi, déglu leen laata muy dalal Baabakar Ngom ngir déglu ko moom it. Abdu Karim Fofana ne, li ko gën a yitteel mooy sàmm àqi askan wi ci suufi réew mi. Waaye, nag, loolu tekkiwul ne dees na tere liggéeykat yi ñu liggéey ci suuf si bu leen ko yoon mayee.
Bu loolu lépp weesoo, Baabakar Ngom xamle na dina dajeek taskati xibaari réew mépp ëllëg ci alxemes ji 9eelu fan ci weeru Sulet 2020. Ñu baree ngi naan dafa nar a delloo beykati Ndengleer yi seen suuf.
Ak lu ci mënti am, coowal suuf yi bare nañ lool ci Senegaal. Te, mbir maa ngiy bëgg a ëppi loxo. Liy raam, nag, ci ñag bi la jëm.
Paap Aali Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
LU DEFU WAXU : Seetlu nañ ni, saa booy wax ci nguurug Maki Sàll, danga naan « Nee na moom moo gañe… ». Mu mel ni nanguwoo ndamu Maki Sàll li ci joŋante wote njiiteef bii weesu. Lu tax ngay waxe noonu ?
USMAAN SONKO : Nun, waa Pasteef ak làng yin lëkkaloo woon, sunu kàddu, ca njëlbéen ga ba nëgëni-sii, genn doŋŋ la te du mës a soppiku. Bi nu génnee ci wote yi, danu ne nanguwunu palug Maki Sàll gi, te li nu taxoon a wax loolu ñépp a ngi ci doon teg seen bët. Waaye, ci wàllu yoon, maanaam, bees sukkandikoo ci ndeyu àtte réew mi, moom mooy njiitu Senegaal. Loolu, sikk amu ci. Waaye, lu jaar yoon te xel nangu ko, tubaab naan ko « légitimité », ak lu yoon sàrtal te muy tekki ci tubaab « légalité », bokkuñu. Am na lol, yoon mën na ko sàrtal, biral ko fekk ne dafa safaanoo ak li yoon woowu tëral. Loolu, nag, mooy li nu jàpp ne moo am ñeel palug Maki Sàll gi. Ndax, Maki ak i ñoñam ñoo jëkk a biral seenug pal laata yoon di ci àddu. Ci guddig bésu wote bi la ay jëwriñam ak i farandoom génn, di joxe ay lim. Te, jamono jooju, biroy wote yi sax noppeeguñu woon seen liggéey. Ndajem ndeyu àtte mi nga xam ne moom la fi nekkal, deful woon lu dul dëggal li ñu waxoon.
LDW : Kon, yéen ak làng yi ngeen àndaloon, dangeen a jàpp ni suñ waxantee dëgg ndamu Maki Sàll li dafa taq suuf ? 
US : Danoo gis ne, ni wote yi tëdde woon, ca ndoorteel la ba ca njeexital la, dara ba dara booloo jeex méngoowu ci woon ak li yoon tëral. Maki dafa bañoon a amal ndajem politig bi waroon a am ñeel làng yi ngir nu waxtaane lépp lu jëmoon ci wote yin dégmaloon. Yemu ci, mu jël kaardànte yi, jox ñi ko neex, téye yosi ñi mu jàppoon ne duñ ko woteel, rawatina ndaw ñi. Nu ni déet-a-waay, mu séddale dénduw wote bi (carte électorale) ni mu ko neexe. Boo boolee yooyu yépp, dinga xam lu tax ñu naan saa su nekk « nee na moo falu… ». Kon, na féetoo nguur gi, doxal li mu war a doxal, nu féete ci kujje gi, di def li nu war. Loolu mooy demokaraasi.
LDW : Ndax bu la Maki Sàll woowoon ngir dénk la ndombog-tànk dinga nangu ? 
US : Mukk ci àddina ! Duma ko mës a def. Bi jiitu ci sabab yi mooy ne, amul benn fànn boo xam ne man ak Maki Sàll bokk nan ci gis-gis. Te, gis-gis moo lal liggéeyub nguur. Ñaareel bi di, bokkunu naal. Man, dama jàpp ne naalub « Plan Sénégal Emergent » bi Maki Sàll kàmpaañe woon te di ko doxal nii, baaxul, santul Yàlla. Nun, danu amoon sunu naalu bopp, mu méngoo ak sunu gis-gis ci nees war a yore réew mi. Ñetteel bi, nag, mooy ne man dama nawloowul Maki Sàll ci ni mu yore réew mi. Bu may wax loolu, du jëmmu Maki Sàll ci boppam laa ci namm. Njiitu réew mim doon a ma tax di wax. Ndaxte, man dama gëm ne, Maki Sàll, amul xam-xamu jiite réew, amul mën-mën bi te sax amul fulla ji ak fit wi. Ndege, ndawal Farãs la.
Ci gàttal daal, Maki dafa jaar nii, ma jaar nee. Kon, xel xalaatul may liggéey ak moom. Bu sama waa pàrti yépp màbboon ne dañuy fekki Maki Sàll ci nguurug bennoo gi mu doon woote, man duma ci dem. 
LDW : Nee ñu Usmaan Sonko du waxal mukk Maki Sàll lu baax, safaan bi rekk.  Ndax, ci sa gis-gis, amul lu Maki def lu baax bim faloo 2012 ba léegi ?
US : Moone, ci wàllu mbasum Covid-19 bi, waxoon naa fi ne, li Maki Sàll waxoon ne nguur gi du delloosi ndawi réew mi te ñu caŋoon Siin, lu baax la, àndoon naa ci.
LDW : Benn boobu rekk nga ko mën a waxal ci lu baax ?
US : Lu ngeen bëgg yéen tamit ? Su ma fi newoon di tagg Maki Sàll dinaa jaaxal askan wi ! Te du moom sax am nab « armada » bu koy xalamal ? Maanaam, am nay ndaw yoo xam ne, mbaaxam rekk lañuy wax, di ko tagg ak a kañ. Am na, sax, ay kurél, ab tele ak yenn ci yéenekaayi réew mi yoo xam ne, suba ba ngoon jot, lu baax rekk lañuy wax ci moom, lu baaxul sax, ñu baaxal ko, rafetal ko ba nga ne lii lum doon. Man, nag, loolu du sama cër.
LDW : Ndax xamante ngeen ?
US : Man xamuma Maki Sàll, Maki Sàll xamu ma. Benn yoon la sunuy bët mës a daje te mooy keroog bi ma demee pale. Ngeen baal ma rekk ma yokk ci ne nitu Maki ñoru ma. Li mu doon njiitu réew mi moo ma tax di wax. Loolu dafa war a leer ci boppu askan wi. 
LDW : Déggees na la yit ngay tuumaal Mañsuur Fay, di ko dendale ak Karim Wàdd mi fi amoon doole lool ca jamonoy baayam Ablaay Wàdd. Ndax danga jàpp ne Maki Sàll da koy xàllal yoon ngir mu wuutu ko ?
US : Ku am tuuti seetlu rekk, ndax mën na maa wax lu wutale Mañsuur Fay ak Karim Wàdd ci wàllu ndomboy-tànk ? Ndax xam ngeen ne Mañsuur Fay mooy séddale ndimbalug njaboot gi ? Ndax xam ngeen ne moo yor naalub tabax tali ci gox-goxaat yi te ñu dippe ko ci nasaraan ‘’Promoville’’ ? Te, nguur yoonam newul ci defar i tali ñeel gox-goxaat yi. Loolu, liggéeyu meeri yi la. Nguur, taliy réew mi la war a féetewoo. Mañsuur Fay mooy jawriñu mbooloo tund wi ak ndimbalu njaboot gi, mooy meeru Ndar, moo yor PUDC, yor PUMA, mooy séddale dund gi…Maanaam, lépp lu koy tax a jege askan wi rekk, joxees na ko ko. 
LDW : Lan moo taxoon Maki Sàll ne fàww mu am ñaareelu moomeel, xar ci tànki-tubéyam ?
US : Li taxoon Maki Sàll doon rey boppam ngir am ñaareelu moomeel, mooy tóoxidooni yim defoon, moom ak njabootu politigam. Dafa bëggoon, bu gañee, fexe ba maasale njombe yeek toj-toj yu bare yim def, moom ak nguuram ci moomeem gu njëkk gi. Moom, bi mu nee falu na, toogagul sax, naan day woote ndajem yëgoo ñeel réew mépp ngir tàppe xol yi... Idiriisa Sekk mi toppoon ci moom ci wote bi ne demul, man mi nekkoon ñetteel ma bañ it, ne duma dem, PDS mi nga xam ne, ak lu mu dee dee am na taxawaay, ne moom it demul, làngu ñoom Abdul Mbay gi tamit ne demul. Maanaam, daal, kujje gim soxla woon, kenn fullaalu ko ci. Amul li mu bëggoon.
LDW : Lu taxoon ngeen bañ a wuyuji njiitu réew mi ?
US : Bun ko wuyuji woon ca jamono jooju, kenn ci nun dootul woon mën a diiŋat nguur gi bu jàddee yoon. Loolu lépp àntuwul. Mu des lan ? Ci sama gis-gis, Maki Sàll nas nay pexe ngir génn ci gutë gim dugal boppam.
LDW : Yan pexe ?
US : Ñett lañu. Bi ci jiitu mooy, mu xool ba xam mën na fexe ba ndajem ndeyu àtte mi daganal ñetteelu moomeem. Te, loolook xaru ñoo yem. Bi ci topp mooy, mu xool ndax mën na wut ab tofo ci pàrteem, ngemb ko ngir mu wuutu ko. Ñetteel bi mooy mu jéem a xool kiy gën a jekku ci wutaakoni kujje gi, keroog woteb 2024 bi, mu kootoog moom, ñu déggoo ciy kàddu ngir kooku faral koy njaaxumam, bañ leen a toppe dara, moom ak njabootam. Te kooku moom du mës a doon man mii Usmaan Sonko. 
LDW : Noo nar a doxale ?
US : Bés bu Yàlla tegee réew mi ci sunuy loxo, képp ku fi mës a yor fiftinu askan wi, diŋ ko leeral ndax alalu mbooloo la.
LDW : Noo gise ñetti pexe Maki Sàll yi nga lim léegi ?
US : Jàpp naa ni mu ngi liggéey ci 3i pexe yépp. Te, bu dee ci wàlluw tofo bi rekk, génne na ci xelam Aamadu Ba, Aliyun Badara Siise, Ablaay Daawda Jàllo, Aali Nguy Njaay, añs. 
LDW : Da leen a wóoluwul, walla ?
US : Ñoom ñépp la yemale, xéy-na da leen a ñemewul. Ku des kon ? Xanaa Mañsuur Fay, goroom, di magu soxnaam Mareem Fay Sàll. Li ñuy coow Aliyun Badara Siise fii, Aamadu Ba fee, lépp ngir xàllal yoon goro bi rekk la. Ci pexe mi la bokk. Moo tax mu dénk ko ay ndomboy-tànk yu bare, jox ko ay milyaar ngir mu jënde leen askan wi. Ndege, ñoom, ni ñu jàppe politig mooy, amal ay milyaar jënd baati askan wi. Waaye, gisuma nan la Mañsuur Fay di def ba jiite miim réew. 
Li ma wax fii, nag, sama xalaatu bopp la ; sama njàngatu bopp la ñeel doxalinu njiitu réew mi, Maki Sàll. 
LDW : Fu mbirum 94i milyaar yi tollu ?
US : Waaw. Yaakaar naa ne am na ku ciy waajal benn téere. Duma leen wax kan la, te duma ci sore. Mooy li waa ja waxoon rekk, Yàlla du nit [fii reetaan na]. Li ma ci mën a wax daal mooy fàttali askan wi ne OFNAC génne na ràppooram, dëggal li ma waxoon lépp. Rax-ci-dolli, dafa joxe ay ndigal ngir ñu topp Maamur Jàllo, Tayiiru Saar, jaraafu Ndakaaru ji, noteer bi defar kayit yi, ak ñeneen ñoo xam ne tudduma leen woon sax. Li wóor moo di ne gaa ñi, yàgg-yàgg dinañ layook yoon. Ndaxte, mbir mi dafa doy waar, dafa jéggi dayo. Te sax, OFNAC dafa génnewaale 27i njombe yu wute ak njombew 94i miliyaar yi. Li ci kanam rawul i bët.
LDW : Waa Pasteef-Géejawaay noon nañ dañuy kalaameji yoon Aliyu Sàll ñeel njombew petorol beek gaas bi. Fu ngeen ci tollu ?
US : Waaw, loolu mi ngi ci loxo yoon. Man, ci sama wàllu bopp, kalaameji woon naa cay këri àtteb àddina si, ca Àngalteer, ca Amerig… Dafa di, sax, tàmbali nañ gëstu bi. Xam nga, Amerig, ñoom, bu ñuy liggéey duñ ko yàkkamti. Waaye, ñu ngi ciy lëñbëtu. Ndaxte, way-lëñbëti Amerig yi jóge nañ Washington, dem ba Ohio ngir laaj Aliyun Géy li mu xam ci mbir mi. Moom, Aliyun Géy, moo nu kalaamejiloo yoon. Te, mujje naa bokk Pasteef. Yàgg-yàgg dingeen ci dégg dara. Nun, li nu waroon, def nan ko.
LDW : Ndax Usmaan Sonko dafa am ay ndaw yu koy déey i xibaar te bokk ci nguur gi ? Fan ngay xibaarloo ?
US : Nit ñi bàyyiwuñ xel ne, xibaar yi, bu dee 100, 80 yi mënees na cee jot ci anam bu yomb a yomb. Dafa fekk ne, kay, Senegale yee dul gëstu ci dalu– webu njawriñu ngurd mi ak sax bu nguur gi, walla ci yéenekaayi nguur gi, anternet bi, añs.  Yooyu ma lim yépp, foo ci dem fekk fa xibaar yu bare yees fay rotal. Ci misaal, bi may siiwal luubalug lempo ga woon ca péncum réew mi, mooy biñ may dàq, ci dalu webu njawriñu ngurd mi laa jukkee woon xibaar yi ma amoon yépp. Kon, bare nañ lool, nit ñi mën nañ cee jot. Man, nag, ci gëstu laa dëkk. Saa yu ma toogee defuma dara, maa ngi gëstu, di seet ak a settantal lu jëm ci réew mi ak lu jëm ci àddina sépp, rawatina diggante réew yi. 
LDW : Bu weesoo gëstu yooyu, nag, amul ñuy ñëw leeg-leeg di la déey ?
US : Fànn bu nekk, damay xool ñoo xam ne seen xel da cee màcc dëgg-dëgg, may jokkoo ak ñoom, di leen laaj seen xalaat. Fi mu ne nii, duma toog 3i weer yoo xam ne demuma CNCR seeti leen, waxtaan ak ñoom ci wàllu mbey mi. Noonu laa koy defe ak ñeneen ak ñeneen. Mu des, nag, ñi nga xam ne dañoo bëgg réew mi te di liggéey ci caytu gi te yenn saa yi ñu gis lu leen metti te duñ ko mën a wax. Maanaam, am na ñoo xam ne dañoo dem ba mënatuñu, bëgg a wax te mënuñoo wax. Bu ko defee, dañuy wax ak man walla ñu wax ak kenn ku ma jege, mu jottali ma ko. Noonu laay taataane samay xibaar. 
LDW : Nooy jàngate taxawaayu Senegaal ak Afrig ci mbas mi ?
US : Waaw, taxawaayu Afrig moom du jafee jàngat. Li may wax rekk, di li ma njëkk a seetlu, mooy nanu sant Yàlla ndax amul menn réewum Afrig mu am doole ci wàllu paj, mu mel ni kon Afrig ag tàkk la ci wàllu paj. Xanaa ay Tinisi, Marog, ñoo ci tàmbali woon tane, ak réewum Afrig-Bëj-Saalum. Te kat, gis nañ ne ñoo ci gën a sonn fi mu ne nii. Kon, mbir mi Yàllaa nu ko fànqal boppam. Walla moo nu ko woyofalal boog ba aayul ni mu waroon a aaye. Teewul nag, réewi Afrig yépp jël nañu ay matuwaay. Te matuwaay yi wuutewuñu ak yees jël fépp ci àddina si. Afrig, nag, defe naa Afrig-Bëj-Saalum rekk a ci jéemoon a lëlu, te dafa mujjoon a jur coow, ndax réew moo xam ne li nit kiy xëye tey moom lay dundee ëllëg, soo ko bëggee lël du sotti. Kon, moo tax ma ni leen jàngat taxawaayu Afrig du jafe, ndax jàpp naa ni li ëpp solo ci mbir mi mooy li nu Yàlla suturaal ba nu muccandi ci. Waaye bu doon ni mu aaye feneen la aaye fii, tey dina metti lool ci nun. Di ñaan Yàlla, nag, mu wéy noonu.
LDW : Luy sa xalaat ci coowul “artemisia” li, di garab gu réewum Madagaskaar ne day faj covid-19 te Kurél gi yor wérgi-yaram ci àddina si (OMS) bañ ko koo nangul ?
US : ‘’Artemisia’’ bi wareesu koo dàq ndax li mu jóge Afrig rekk – loolu nun mënatunu koo nangu, weesu nanu loolu. Waaye tamit garab dafa am yoon wu mu war a jaar ci wàllu xamtu balaa ñuy mën a wax ni garab gii day faj lii. Ñépp nangu nañu ne yoon woowu jaaraguñu ci. Li ñu ci xamagum daal, dégg naa ni am na ñu koy jëfandikoo te gis nañu ci njariñ. Loolu lañu waxagum. Te tamit boo dégloo njiitu réewum Madagaskaar, dafa ne yàgg naa waxtaan ak kilifay OMS yi te OMS nangu naa gunge Madagaskaar ci wàllu xamtu. Kon, xanaa rekk ñaan Yàlla li ñu ci amoon ci yaakaar mu àntu. Ak nu mu mënti deme yit, ñépp nangu nañu ne garab gu baax la, te am nay feebar yu muy faj te sax, ci misaal, baax na ci sibbiru. Kon nañu ñaan Yàlla bu ñu ci jaaree fi ñu war a jaar yépp, liñ ci yaakaar am te muy ndamu Afrig gépp.
LDW : Noo gise diggante Senegaal ak Farãs, walla sax diggante Farãs ak Afrig ?
US : Waaw fi ngeen daanele, diggante Farãs ak Afrig, laay njëkke. Gis naa ne dañuy jox Farãs gëdd gu ëpp li mu tekki ci Afrig te réewi Afrig yiy làkk farañse ñoo may tax a wax. Farãs amul lenn loo xam ne mën na koo dogal ci réewi Afrig yiy làkk àngale, du Niseryaa, du Gànnaa, du Afrig-Bëj-Saalum, du feneen. Boo jëlee réewi araab yi nekk Afrig tamit, Farãs tekkiwu fa dara, muy Misra, di Alséri, ñépp xam nañu loolu. Kon, su ñuy wax ‘’Françafrique’’ war nanoo xam fan la yem. Nañuy yemale wax ji ci Farãs ak réew yi mu tegoon loxo démb. Te digganteem ak réew yooyu bu deme ni mu deme tey, man amuma dara lu may wax Farãs, luñ ko ci wax tooñ ko. Tubaab yi dañoo am seen fulla, xam li ñu bëgg, di def seen kem-kàttan ngir am ko, jaar sunu kow. Sunu njiit yi fi Tubaab yi teg laay duut baaraam, di leen laaj lu tax ñu ñàkk fullaak fayda bay nangoo doon i xuus-maa-ñàppam, yoon wu mu leen awloo ñu gaawtu aw fa. Kon wax ji, feek delloowuñ ko foofu… 
LDW : Ñi naan « France dégage », nag ? Dangaa bëgg a wax ne àndoo ci ?
US : Ànduma ci, kay. Fi ngeen may gis nii, saa su ne damay tooñ sama gaa ñi, naan leen bàyyileen di wax “France Dégage”. Te lu ma gëm la, damaa gëm ne coow li du “France Dégage”. Farãs mënu fee jógee noonu, walla bu fi jógee yit te nuy wéy ak xeetu njiit yu mel ni ñi fi nekk, yeneen doxandéem dinañ leen fi wuutu. Seetleen ko ci Siin rekk, fi nu jëm ak Siin boo moytuwul mooy gën a doy waar, gën a metti li nuy dund ak Farãs. Te nanu sant Yàlla, nag, ci li nu mësul a yitteel Amerig. Moom daal, feek nu ngi wéy di am xeeti njiit yi fi nekk, waxuma la sax Farãs walla Siin waaye réew yu leen gën a néew doole dinañ sonal Senegaal.
LDW : Yan réew ngay xalaat ?
US : Ci Tirki la sama xel njëkk a dem. Tirki, ci atum 1950 sorentewunu woon te léegi nee nañu dañ noo bëgg a dimbale. Waaye mën naa lim tamit Marog nga xam ne noo moomandoo sunu bopp. Réew yu ni mel ñooy ñëw tey dinu noggatu. Moo tax mbir mi bu nu ko tënkee ci Farãs rekk dafay mel ne dan koo singali ndax fi nu jaar ak moom ca jamonoy njaayum jaam jaak nooteel ja. Waaye tey, doomi–Tirki yi dañuy ñëw, nu jébbal leen lépp, jox leen naawu bi te ni ñu ko bëgge lay ame. Sinwaa yi tamit dañuy ñëw ne la dama lay lebal xaalis ci anam yi ma bëgg, indiy ndefaram, indiwaale ñi ciy liggéey. Xam ngeen ne Farãs sax mësul àgg ak nun foofu. Moo tax bunu ci demul ak xel danuy moy li gën a am solo. Farãs, bu nu amee njiit yu am fulla, Farãs day nekk naataango, ni ñeneen ñi, nuy jëflanteek moom ndax danoo nekk ci àddina su ubbeeku. 
LDW : Kon ci yow lan mooy wax ji ci dëgg-dëgg ?
US : Ci sama gis-gis bu gàtt, wax ji yépp lii la : lan moo tax Maki Sàll, Alasaan Watara ak IBeeKaa ak ñoom seen di sukkal ay doxandéem, di dox ci waawu Farãs walla Siin walla keneen ku mu mënti doon ? Waxtaan woowu lanu war a amal, dem ci ak xel, nag, fexe ba waa Senegaal tamit yeewu ci. 
LDW : Dinañ lay dégg léeg-léeg ngay tagg Aasi…Jàpp nga ne dan leen war a roy ?
US : Naw naa lool waa Aasi, muy Sinwaa yi di Sapone yi,  ndax li ñu gëm seen bopp ! Maa ngi waxtaan keroog ak sama benn xame bu def 20i at Siin, ay doomam juddoo fa ba am sax kayitu réew ma. Mu ne ma fu mel ne Kàntoŋ ñu koy wax Guwànju, ñoom beneen Sinwaa bu fa bokkul sax dañu lay xeeb. Nee na ma yit Guwànju dafa am xeetu taksi boo xam ne waa Guwànju rekk a am sañ-sañu dugg ci, farañse beek ñépp a ci yem, bu leen doxandéem tàllalee loxo dañu koy romb dem seen yoon. Mën nañu ne sax loolu ëpp na waaye day biral tamit ni ñu gëme seen bopp. Foofu kenn sañu faa dem naan day taxawal ab sosete ci nu mu ko neexe, ñoom ñoo lay wax ni nga koy defe, boo ci àndulee foo xam nga jëm. Moo waral gën gaa néew ci 100i sosete yoo jël, 51i ay Sinwaa ko moom. Keroog damay seetaan li xew Taylànd, gis ne Farañse yu bari dañoo tàmbalee wutali réew moomu. Waaye foofu tamit du ku jóg taxawal ab sosete, ci misaal, benn doxandéem mënul a ubbi sosete buy liggéey ci turism, di jëley nit Farãs di leen yóbbu Taylànd. Ñi ko bëgg a def dañuy mujjee ànd ak benn doomi-Taylànd, te moo la ciy ëpple, fàww nga jox ko 51i xaaj ci 100 boo jël.
LDW : Senegaal de demewul noonu…
US :  Déedéet. Senegaal, danga fiy wàcc léegi, ñu ni la lii bu la neexee jël ndax benn doomu-Senegaal yelloowu ko. Ci loolu lanu war a xalaat te dafa mel ni soxalul kenn. Loolu laay wax bés bu nekk ñoom Gii Maryiis Saaña, mbir mi warunu koo yemale ci benn réew, noonoo ko, bàyyi ñi ci des. Te bunu ci deful njàngat gi war, am ndam ci xeex bi du yomb. Fàww nu taxaw seetlu, jéem a xam lu waral Póol Kagame mën a fippu, lu waral Àndri Rajowelina tàmbalee fippu ca Madagaskaar, lu waral njiitu réewum Gana mën a fippu, te Maki Sàll sañu ko sax xalaat. Foofu lanu war a yóbbu wax ji. Bu doon sama sago danuy teg fale Farãs te laaj sunuy njiit lan moo tax ñu ragal ko nii.
LDW : Ayi-bés yii ñu weesu, gis nañ nga yëkkati sa kàddu di jàppale Madagaskaar ci xëccoo bi am ci digganteem ak Farãs te li ko waral di ay dun yu nekk ci wetu Madagaskaar te Farãs wéy di ci teg loxo ne moo leen moom. Ndax foog nga ni Madagaskaar mën naa am ndam ci boobu xëccoo ?
US : Madagaskaar mën na cee am ndam, ndaxte du ñaari làrmee jàkkaarloo, du xeex bu ñuy génne ay xeej ak i fetal, yoon a leen di àtte te Madagaskaar moo ne ci dëgg. Loolu la Mbootaayu Xeet yi xam ba jël ay dogal. Kon Farãs yey nañ ko ba noppi, day guddal jéll fi mu ne nii. Waaye mën ngaa am ndam te du doy, li gën mooy Afrig jàppale Madagaskaar ndax leer na ñépp ne dun yooyu indi coow li, moo leen moom ni Senegaal moome dunu Gore. Dun yooyu soree nañ lool Farãs, soo jógee Pari, dinga toog 8i waxtu walla lu ko ëpp cib fafalnaaw door faa yegg. Boo ko jaaree géej, dinga romb Marog ak Afrig sowu-jant, wàcc ba Afrig-Bëj-Saalum, wër ko, soog a yéeg wutali dun yooyu. Nan la leen Farãs mën a moome ? Dafa am loo xam ne xel mënu koo nangu. Gis nga yu mel nii, dafa waroon a nekk nattukaay ci ni nuy jàppalantee nun doomi-Afrig yi. Waaye fi ngay gis sunu njiit yi, ñoom ñépp dañuy lem seen geen toog ci, mel ne yëguñu sax li xew.
(ÑETTEELU XAAJ BI FEEK I FAN)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(Xaaj bu njëkku laaj-tontook Ndey Koddu Faal, Paap Aali Jàllo ak Daawuda Géy)
LU DEFU WAXU :
USMAAN SONKO :
Xéy-na, sunu wërsëg mooy li nu maaseek jamono joo xam ne,  lépp a gaaw, ndax anternet bi ak jumtukaayi xarala yu bees yi. Tey, lu naroon a def 10i at ngir leer ci xeli nit ñi, daanaka, bu yàggee ba yàgg, 2i weer kott lay def mbaa lu ko yées. Démb, benn tele walla benn rajo moo fi amoon, Seŋoor walla Abdu Juuf féete woo ko. Waaye, tey, tele yi, rajo yi, anternet bi, yéenekaay yi dañoo bare lool. Yenn saa yi, dinga am xalaat mu jéggi jamono ji nga nekk. Mooy waral, li ëpp ci say maas duñ xam fi ngay waxe. Daloon na fi ku mel ni Mamadu Ja, walla Séex Anta Jóob. 
Bu ko defee, coow li mënta ñàkk. Ci réewum demokaraasi lan nekk, gis-gis yi bokkuñu, xalaat yi tamit, naka noonu. Loolu dafa baax cim réew. Dina tax nit kiy déglu, ginnaaw bim amaleem njàngatu boppam, xam jan wax, ban gis-gis walla man xalaat a yenu maanaa. Su boobaa, dina xam fu muy teg tànkam, tànn boor bi muy féete. Loolu, nag, képp ku koy jéem a tere, dangay sonal sa bopp ci dara ; bu yeboo nga nangu ko te noppal sa bopp. 
Njiitu réew mi, Maki Sàll, bi muy door a falu ci atum 2012, dafa waxoon ne, dina nasaxal kujje gi, faagaagal ko ba dootul tekkeeti dara. Loolu, nag, kuy woote demokaraasi te di ko jëfe du ko sax xalaat ba koy wax. 
Li nguur gi bëgg mooy fexe ba ñépp ànd ak moom, ñu amal fig nguurug bennoo giy ëmb pàcci réew mépp. Bu ko defee, kenn dootul sañ a taxaw naan « ànduma ci lii… », « lee baaxul… », « lale, bees ko defe woon nii mooy gën… » walla « ni nguur giy doxale, dara doyuma ci », añs. Réew nag, buñ demee ba kenn sañatul joxe sa xalaat, njaaxum ak musiba mu réy dikkal na askan wa fay yeewoo. Bala ñuy xippi, dina fekk ñu rey leen bu yàgg. Loolu, du fi ame tey, te du fi ame ëllëg.
Keroog bi nu demee pale, wax nan ko li nu jàpp ne baaxul ci xeexub mbas mi ak lin jàpp ne mën naa dem. Ba nu génnee yit, biral nan sunu xalaat, ñépp di ko dégg. Ginnaaw loolu, dafa sàkku woon ci Péncum-ndawi réew mi mu woteel ko ab sémbub-àtte bu koy may sañ-sañu doxal nim ko neexe. Nu génnaat ne àndunu ci, yëkkati sunu baat ci kow, nag. Ci kow loolu, ma waxtaan ak sama waa làng, ne leen nan toog seetaan, xool nu mbir miy doxe. Bin toogee weer, xool xool xam ni Làmbaay a ngi ñaaw, ci lan génnaat wax. Nun, nag, dugguñu ci politig ngir neex Ma-Sàmba walla Ma-Demba. Waaye, bëgg defar réew mee nu tax a jóg.   
Nun ci kujje gi la nu nekk te sunu xam-xam màcc ci mbir mi, juróomi at a ngii nuy jooytu bor bi te tegunu ko rekk ci ay wax. Am réew dafa am lu mu moomal boppam, am lu ko Yàlla wërsëgalee. Naam, am na loo xam ni mën ko jéggaani waaye fexeel ba li nga moom nga yor ko yorin wu rafet, bañ koo sàggane, bañ koo waanteer. 
Coowal petorool bi, bind naa ci téere, wax ci lu nekk ba mujj noppi ; coowal zircon, phosphate ak ICS, gis ngeen ko ; sunu suuf sépp mu jaay ko ay doxandéem ñuy bey di yóbbu feneen, li baaxul delsi Senegaal. Kenn umpalewul sunu géej gi fi mu mujje, tey sunu mool yi mënu ñoo am lu dul yaboy. Alal ji ma wax nii mat na téeméeri yoon bor bi ñuy leb, su nu ko sàmmoon rekk, du soxla ñuy lebi kenn. 
Nun, dipite yi, yoon may nanu nu génn ci jamonoy guural gi. Te man, damay faral di génn 2 walla 3i guddi yu nekk. Yenn saa yi ma daje ak ñenn ci ñoom, nu lal aw waxtaan. Bu ma leen xoolee, sama yaram day daw. Seetal rekk, guddig weeru koor, ci ngelaw li, ñuy fanaane taxaw guddi ba bët set. Loolu metti na.
Dëgg la, nag, am nay jafe-jafe diggante askan week takk-der yi leen war a aar. Léeg-léeg, ñu lijjanti mbir mi ba du jur gàllankoor ci benn boor. Waaye, yenn saa yi, mbir mi ëpp i loxo ba njaaxum am ci, ñii am ciy gaañu-gaañu, ñale ñàkke ci seen bakkan. Man, nag, dama foog ne tàggat gee des. Xawma naka lees ko tërale, waaye dafa mel ni dañuy dëddale takk-der yi ak askan wi. Ngir jox leen ci misaal, damay sukkandiku ci sama jaar-jaar ca ENA.
Dañ nu doon faral di wax kàddu gii : « mooytuleen « contribuable » bi (ki war a fey lempo) ; dafa ñor, day njuuj-njaaj, day nëbbu » topp di la ko wax ak a waxaat. Yëf yi ub lool sama bopp, ma toog sama néeg naan sama xel moonte de samay waajur ay « contribuable » lañu. Moo tax bés ma laaj sama benn porfesoor ndax ‘’contribuable’’ bi nit ak i noppam la walla tur la rekk wu ñuy bind cig kayit. Ndege, baat yiñ lay tàmmal ca daara ja, méngoowul ak li ngay dund, di ko gis bés bu nekk. Moo tax, boo jotee sab lijaasa ba tàmbalee liggéey, dangay noonoo « contribuable » bi, ndax dañ la gëmloo ne du ku baax, jubul, day labaj.
Amaana, looloo dal takk-der yi dem bay xoole askan wi ay bëti noon. 
Waaye, askan wi am na ci wàll. Ndaxte, mbejum kanam, boroom a koy fajal boppam. 
Senegaal, moom, mooy réew moo xam ne, ku ñaawtéef laalul, danga nga naan sama yoon nekku ci. Gii Maryiis Saaña xam na dara ci li may wax.  Askan wee war a fippu, bañ, ne na ñaawtéef yi dakk. Bu doon ci réewi Tubaab yi, askan wépp a ngi ci mbedd yi.
Bu dul dara sax, rafetul ci xar-kanamu réew, ay xaleem di taxawaalu ci mbedd yi. Muy taalibe walla ñiy mbubboo daara (am na ci réew mi). Yenn saa yi nga dox ba daje ak njabootug lëmm, ñu nekk ci mbedd mi, ci jamonoy seddaay ak ngelaw…dangay yéemu sax. Li ngay jëkk a xalaat mooy, lan la xale yii nar a dooni ëllëg ? Ndax bàyyees na xel ci seen wér-gi-yaram ? Bu dee am mag mooy tegaley yére yu bari ngir aaru, nu xale yiy def ? Nguur gi warul seetaan loolu.
Waaye, boo amee ag nguur goo xam ne, amul baat ci benn boor, daraam du sotti. Dara waralu ko lu dul li nguur gi génne loxoom ci diine ji ak ci daara yi. Xam ngeen ne, buñ demee ba naan nguur gi day xeex daara ci miim réew, soxla am na. Njabootu daara yi dem nañ ba jàpp ni nguur gi noonu daara yi la, walla sax noonu diine ji la. Man, nag, dama naan nguur gi defalul daara yi waaye duma wax ne dafa leen noonoo. Loolu, nguur guy xaru rekk a koy def. Li mu defalul daara yi, nag, moo tax amul màqaama wax ci ñoom. Nu wax ko te dee, nguur gi dafa sàggane gëm-gëmi askan wi. 
Moo tax, nun, ci sunub naalu 2019 bi, danoo waxoon ne warees na cëral diine ji ci naal yi nguur giy lal, yoonal ko. Damay faral di dégg ñu naan Senegaal réewu layig la. Waaye loolu ay waxi kasaw-kasaw rekk la. Bala nga koy xam Gàmmu jot, walla Màggal, walla Pópangin.  Nun, dunu réewum layig ni ko ñenn ñiy xalaate. Mënees na wax ne, Senegaal, réewum ngëm la moo xam ne, xàjj-ak-seen amul ci diggante diine yi ak këri diine yi.  
Bu ko defee, bu nuy tëral nafa gi, warees na sóoraale diine ji, beral ko xaalis ni ñu koy defale njàngum tubaab bi añs. Boo demee réew mu mel ni Marog, looloo fa am. Dañoo wutal diine ji ag njawriñ gu koy toppatoo. Maanaam, defar jàkka yi, jàngu yi, daara yi, añs. Nun, waa PASTEF, loolu mooy sunu mébét.
Bun defee loolu ba nopppi, ci lanuy soog a mën a wax ci daara yi ak lépp lu jëm ci diine ji. Bu ko defee, dinan yoonal daara yi ba, képp ku jóg ngir ubbi daara, dina ko teg fu wóor. Dinan la topp, xool ndax jàng nga, ndax am nga ñu lay jàppale ci liggéey bi, ndax am nga béréb bu baax, añs. Waratunoo nangu ab Sàmba Njaay làq ay doomam, dugal leen lekkool, ba noppi jël ay doomi jàmbur di leen yalwaanloo ci mbedd mi.
Waaye, nag, du lépp a bon ci daara yi. Am na ay daara yu baax yu fi nekk, bu ma fi nekkee di lim damay juum. Boo fa demee, benn xale du génn. Yorees na leen yorin wu rafet. Ni njàngum tubaab bi amee kurél guy saytu lépp lu ci aju (inspection d’académie), noonu lees war a wutale daara yi tamit ag kurél guy wattu lépp lu ci aju.
Gaa, man duma wolof, waaye sama yaay séeréeru Xombol la, wolof lay làkk. Sama baay joolaa la, sama maam bi jur sama yaay di al pulaar, kon man mën na wax ni duma wolof. 
Waaye, Yàlla am na ci nit ñi yërmande joo xam ne, fépp fu mu boole ay nit yu wute ci waaso, dina fa tàggat aw làmmiñ wu leen di boole, ñu cay jokkoo. Dangay seet, tey, bu doon wolof bi wolof kese la dégg, al pulaar di wax pulaar kese, joolaa bi yem ci làkkam, séeréer bi noonu, añs. Kon, nan lanuy déggoo ? Du sotti. Yàlla la neex mu sàkk nu ba noppi, def nuy kurél ak i pàcc ngir nu xamante, xàmmente, ni mu ko waxe ci Alxuraan. Kon, du ngir féewale nu. Tey, boo demee Kaasamaas, gis ni joolaa yiy soloo ak a fecce, dinga ci jànge lu bari, nga dem feneen ci ñeneen ni tamit noonu. Bu ñépp bokkoon lépp, àddina si day soof. Waaye, li nu boole moo ëpp li nu wutele. Fii ci Senegaal, fépp foo dem, dégg nañ wolof. Mën nañ ko bañ a wax waaye dégg nañ ko, te loo ci wax xam nañ ko.
Farãs, atum 1375 lañ gàll farañse bi def ko làmmiñu réew ma, mu wuutu lateŋ. Siin moo nu ëpp ay kàllaama fuuf, 300i daanaka. Waaye, teewul màndareŋ lañuy jëfandikoo. Noonu la amee fépp. Nun Senegaal, wolof la fi Yàlla tànn. Warees na nangu lu ni mel.
Raayante bi moo fi war a jóg, wolof mooy làmmiñ wi nu war a boole. Ku bañ a làkk farañse, lu tax ngay bañ a làkk làkku nit ku ñuul ni yow ? Kenn waxu la nga nekkaat wolof. Waaye, ab jumtukaay kese la ngir wax ak ñi nga bokkalul waaso. Te sax, aaday wolof, séeréer, ak joolaa wutewuñ lu bari. 
Bu dee lu jëm ci mbirum njàng mi, bun demoon ba sàrtal njàngum làmmiñi réew mi ci lekkool yi, wolof mooy doon làmmiñuw bennale wi. Ñépp a koy jàng. Ginnaaw gi, nag, gone gu ci ne tànn weneen làmmiñ dolli ci, moo xam pulaar lay doon, séeréer, joolaa, soose, añs. Loolu, bu amee, xale bu ci nekk dina mën a wax ñaar ba ñetti làkk ci làkki réew mi. Te, loolu day gën a dëgëral bennoo bi.
Bun génnee Senegaal, nag, jàpp naa ne, biir CEDEAO, awsa lees war a tànn. Bu dee Afrig gépp, suwaayili bee ci gën a yey. 
Tey, Sinwaa bi dafa gëm ni Siin moo war jiite àddina si te ndog-ndog da ko daloon ci diggante bi, Àngalteer ak Sapoŋ raw ko. Moo tax, Siin dafa gëm cosaanam ak démbam. Iraŋ, bu àddina sépp waxee mu téye fi mu téye rekk, ñemee ŋoy fi mu ŋoy, booba cëslaayu aadaam a ko ko may. Ñoom, ca nguurug Pers ga woon lañuy sukkandiku fonk seen bopp. Turki, ñoomit, ca nguurug Otomaan ga woon lañuy wéru. Boo demee Ërob, tamit noonu. Kon, koo jël ci àddina si, ci démbam la sukkandiku ngir jéem a suuxat réewam. Loolu la Séex Anta Jóob xamoon bu yàgg. Moo tax liggéeyam am solo lool. 
Moo saxal ni, ciy gëstoom, Afrig benn aada a ko lal, te Misra moo fi ëppoon doole. Tubaab baa ñëw ci ginnaaw, gëmloo nu leneen, suufeelnu banu xeeb sunu bopp. Xeebeel boobu la Séex AntaJóob dindi. 
(ÑAAREELU XAAJ BI FEEK I FAN)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(PAAP AALI JÀLLO)
Njiitu réew mi woyofal na sàrti guural gi ak dogal yi mu jëloon ngir xeex mbasum Covid-19 bi. Ci altine ji, 11eelu fan ci weeru Me la xamal askan wi ci bàttaleem bi tele RTS biral ci guddi gi, bi 20i waxtu jotee. Njiitu réew mi ne, li ko dale ci talaata ji 12eelu fan ci Me, dees na ubbiwaat jumaa yi ak jàkka yi, luuma yi, dakkal ay-ayloo yi amoon ci ubbite ja yi (màrse yi) ci biir Ndakaaru, delloosi néewi Móodu-Móodu yi deewe bitim-réew ci sababu mbas mi…
Bañoon mbasum Covid-19 bi jur ci réew mi ab jéyya moo taxoon Maki Sàll jël ab dekkare ci bésub 23eel ci màrs, sàrtal guural gi ak dëju-sa-kër ñeel réew mépp. Démb, rafetlu na taxawaayu doktoor yi ci xeexub mbas mi ak pajum way-tawat yi doonte ne jàngoro jaa ngiy wéy di law. Njiitu réew mi ne : 
« Maa ngi dolli sant ak a gërëm sunu fajkat yu jaambaare yi, ñiy liggéey ci wàllu paj mi ak ñi leen di jàppale ñépp. Noo ngi leen di sargal ci xeex bi ñuy xeex guddi ak bëccëg jàngoroy Covid-19 ju bees jii, jaaxal àddina te ñàng lool. Te, tey, seen bakkan a ngi ci xottu-gerte. Moo tax seen kaaraange lu ma yitteel la. Bu ko defee, dinan jël ay matuwaay ngir aar leen, xeex lawug jàngoro ji. Maa ngi ndokkeel itam liggéeykati njawriñu wér-gi-yaram ak ndimbal njaboot gi. »
Njiitu réew mi fàttewul takk-der yi ak soldaar yiy sàmm kaaraange gi tey wattu guural gi ak dëju-sa-kër gi ci biir réew mépp. Sant na yit kilifa diine yépp, kilifa aada yi ak kuréli way-moomeel yiy jàppale nguur gi ci xeexub mbas mi. Maki Sàll ñaanal na ñi faatu ci sababu mbas mi, jaalewaale leen seen i njaboot.
« Lépp jàppandi na ngir nu delloosi néewi Móodu-Móodu yi deewe bitim-réew ci sababu mbas mi… »
Njiitu réew mi, Maki Sàll, xamle na ne dégg na jàmbati njabooti Móodu-Móodu yiy sàkku ci nguur gi mu delloosi Senegaal néewi yi jàngoroy Covid-19 bi rey ca bitim-réew. Ci loolu la sukkandiku, digal jawriñu mbiri bitim-réew yi ak Móodu-Móodu yi mu déggook fajkat yi def li ci war.
Ginnaaw gi, Maki Sàll fàttali na ne, bi mbas mi duggee ci réew mi, dafa sant nguur gi ci saa si mu lal ab naal bu yemoo te méngoo ak sunu doole, sunu koom-koom, sunuy aada ak nekkin ngir xeex ko. Ci kow loolu lañ ne gaw gi du baax ci réew mi. Moo taxoon ñu jël ay matuwaay yuy wàññi yëngu-yëngu nit ñi, rawatina tukki yi. Njiitu réew mi bég na ci matuwaay yooyu ndaxte, ciy kàddoom, « ci lan jaar ba dog buumug wàllentu jàngoro ji, tere koo law ci réew mi, doonte sax ñi muy faat a ngi yokku. Jéego yooyu, nag, ku nekk ci yéen jaayante naak boppam ba mu sotti. »
Bim noppee ci loolu, njiitu réew mi dafa biral ay lim, wax tolluwaayu mbas mi ci biir réew mi. Ci la ne : « Ci bésu tey jii (altine 11eel ci weeru Me 2020), sunu réew mi ngi ak 1886i way-tawati Covid-19 bi, 715i nit yu ci jot a wér ak 19 yu ci faatu. Fi nu tollu nii, limees na 1151i way-tawat yuy faju ci sunu bérébi fajukaay yi. Lëlees na 718i wàlli-jegeñaale (cas contacts). Rax-ci-dolli, 22 ci 45i depaartemaa yi amuñu jàngoro ji. Warees na koo rafetlu te gën a góorgóorlu ci moytandiku bi. »
Wiris bi dina wéy di dox ci réew mi ba weeru Ut, walla sax Sàttumbar.
Njiitu réew mi xamle na yit ne, ci diirub 2i weer yu metti, waxtaan naak ay boroom xam-xam yu mag a mag ci réew mi, seen xel màcc ci xeeti xam-xam yu bare te wute. Bees sukkandikoo ci kàdduy Maki Sàll yi, li rote ci njàngat ak gëstu yu xóot yu ñooñii jot a def ci mbas mi, mooy ne du fi gaaw a jóge. Nee ñu, lu mu gaaw gaaw (bu dee noo ngi sàmmonte ak matuwaay yi), Covid-19 bi dina wéy di dox ci réew mi ba weeru Ut, walla sax Sàttumbar. Kon, bàyyeeku xaju fi. Li am ba des moo di ne war nanoo xool nan lanuy def ba dëkk ak wiris bi te dun lor. Te, ciy waxam, tey la nguur gi gën a taxaw ngir def li war ba ñépp sàmmonte ak digle yi. Muy góor di jigéen, ku ci nekk am nga wàll ci xeex bile. Te, nan xam ne mbir mi du gaaw a sottee noonu ndax lu mu néew néew «dinanu jàmmaarlook mbas mi lu mat 3 mbaa 4i weer.»  Looloo tax njiitu réew mi jàpp ne warees na soppi anam biñ doon xeexe ba ku nekk ci nun mën a dox ay soxlaam, dundal sunu koom-koom, waaye boole ko ak di moytandiku ngir aar sunu bopp, aaraale askan wi.
Li Maki Sàll jot a taataan yépp a ko tax a woyofal sàrti guural gi, ni mu ko waxe ci kàddu yii : 
« Li ko dale talaata jii, 12eelu fan ci weeru Me 2020, dees na toxal waxtuy dëju-sa-kër yi nekkoon diggante 8i waxtu ci guddi jàpp 6i waxtu ci fajar, yóbbu leen 9i waxtu ci guddi ba 5i waxtu ci fajar. Ja yi ak yeneen bérébi jaayukaay yi ñu daan tëj yenn fan yi, ubbi leen yeneen yi, dinañ di ubbi 6i fan ci ayu-bés gi, 7eel bi ñu tëj leen, raxas leen. Njiiti gox-goxaat yi ñooy xool ni ñuy tànne bés yooyu. Luuma yi tamit dinañ ubbiwaat. Dees na ubbiwaat itam jàngu yeek jàkka yi. Jawriñu kaaraange biir réew mi ak jawriñu wér-gi-yaram ak ndimbal njaboot ji dinañ ci waxtaan ak kilifa ak mbootaayi diine yi ngir seet ci yan anam lees koy amale. »
Njàng mi…
Bu dee li aju ci njàng mi, njiitu réew mi dafa dëggal rekk ne, ci 2eelu fan ci weeru Suweŋ 2020 lay dooraat ñeel ndongo yi tollu ci kalaasi nattandiku, « maanaam kalaasi CM2 yi, 3ème yeek Terminaal yi. Ci xayma, 551.000i ci kow 3.500.000i ndongo, boo boolee lekooli nguur geek yeneen yi. Dees na joyyanti atum njàng mi ngir méngale ko ay dogal yi. » Maki Sàll teg ci ne, yeneen ndongo yi tollu ci yeneen kalaas yi dinañ wéy di jànge ci tele yi, rajo yi ak anternet. Bu dee iniwérsite yi, nee na seen jawriñ dina wéy di waxtaan ak kàngami iniwérsite yi ngir yaxanal njàngum teewadi mi. Maki Sàll ne, «Nguur gi dina fexe ba askan wiy sàmmonte ak digle yi ci juuma yi ak jàkka yi, ja yi ak luuma yi, lekool yi, bérébi jaayukaay yi, restóraŋ yi, ak béréb yiy am mbooloo yépp. Maanaam, képp kuy dem ci béréb yooyii, dees na fexe ba nga takk mask, raxas say loxo te sàmmonte ak dandante gi.»
10i miliyoŋi mask…
Njiitu réew mi xamle na ne Senegaal defaral na boppam 10i miliyoŋi mask yu mu nar a maye ci bérébi jaamukaay Yàlla yi, lekool yeek ja yi te du fàtte oto yiy yóbbu nit ñi ci biir gox-goxaat yeek biir réew mi.  
Ci wàllu koom-koom gi, dafa mel ni Maki Sàll ci  woyofal sàrti tukki yi la jëm.  Moo ko tax a wax ne, «nawet baa ngiy ñëw, na nguur gi xool nu muy def ba yombal tukki bi ngir beykat yi ak ñu mel ni ñoom mën a dellu ci seen i tool. »
Maki Sàll rafetlu na yit xareñte doomi-réew mi. Nee na mu ngi bàyyi xel ñawkat yiy ñaw ay mask di leen maye, ndongoy iniwérsite yi, jàngalekat yeek gëstukat yiy defar ndoxum-raxasu yi am alkol, ay róbóo, ay noyyikaay ak i masini raxasukaay. Maki Sàll ñooñu ñépp la waxal, ku ci nekk mu rafetlu sa taxawaay ak liggéey bi ngay def ci jamonoy mbas mi ngir aar askan wi.
Njiitu réew maa ngi jeexale bàttaleem bi ci di sàkku ci askan wépp bennoo ak jàppalante ngir « xàll yoonu ëllëgu, yoonuw muñ ak ñaq jariñu, am ndam. »
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(TEKKIG PAAP AALI JÀLLO)
Doktoor Paap Musaa Coor, gëstukat la, xelam màcc ci wérug mbooloo. Aji-caytuwaan (consultant) bi, jiite woon na fi tamit kurél giy xeex sibbiru. Moom, nag, ci xeexub mbas mi,  naataangoomi fajkat yi dañoo jaar nii, mu jaar nee. Ndaxte, dafa biral ay kàddu yu safaanook tegtal ak digle yi doktoor yeek nguur gi joxe. Kàddoom yii, jukkees na leen ci waxtaanwu mu amoon ak Alasaan Sàmba Jóob ci Itv.  
Ngir, nag, biral ne farul ak kenn, Lu Defu Waxu toftal na ciy kàdduy Dr Coor gis-gisu naataangoom Pr Musaa Séydi mi ne àndu ci tey àndu ci ëllëg
Lii la Doktoor Coor njëkk a wax :
‘’Damay dëggal kàdduy njiitu réew mi, Maki Sàll, bi mu waxee ne ‘luy jot, jot na ginnaaw dee’. Waaye, waxam jooju, mbasum Covid-19 bi la ci nammoon. Te, man, leneen a ma tax di wax. Leneen loolu mooy seen dogal yiñ jël ñeel xeexub mbas mi. dogal yooyu nga xam ne, boobaak léegi, ay loraange rekk lañu jural réew mi. 
…Ku dem ba xamatoo foo jëm, dellul fa nga jóge
‘’Man, yaakaar naa ne, jot na ñépp toog, waxtaan waxtaanuw xel, wëliis waxtaanuw xol. Warees na xool, saytu ngir xam lan moo leen tax a jël dogal yooyii, lan lañ ci jublu woon ak yan ngirte lañ ci doon xaar. Day jaadu ci képp ku lal ab naal, walla nga jël ay dogal ngir xeex menn mbir, bu demee ba ci biir, mu amal ab taxaw-seetlu, xool ndax naal walla dogal yooyii baax nañ, am déet. Man, nag, wóor na ma ne, ñiy jël dogal yi dese nañoo xam li ñuy def.
Naam, boo xasee jël ay dogal yi aju ci wérug mboolem-nawle mi, dellu ginnaaw dina jafe lool. Waaye, ba tey lu mën a nekk la. Ndax, kuy dem ba xamatoo foo jëm, dellul fa nga jóge. Ndege, jamono metti na mettiwaay boo xam ne, koom-koom gaa ngiy suux. Nit ñi liggéeyatuñu, génnatuñu te, des na tuuti, dootuñu am luñ suturloo. Te, lii, mënta wéy. Warunu koo seetaan.’’ 
Nguur gi wekkiwul, day daaj
Nga xool yégle yi jawriñu wér-gi-yaram jiy biral suba su ne, bu 10i waxtu jotee. Saa su nekk mu siiwal wàllenti-ëlëm, naan “am nan ci nàngam… ñooñu béréb sàngam lañ dëkk…” Nga defe ni loolu jaadu na ci njiit loo xam ne, sa wareef bu jëkk, mooy dalal xelu askan wi ? Jàppal wàllenti-ëlëm fii, jàppal wàllenti-ëlëm fee. Nit ñi, ku ci dégg wàllent-ëlëm, saw fit naaw ndax dañ koo ngandal, garaawal ko ba nga ne lii lum doon. Te, nag, bu dee nii lañ ko nar a jàppe, nan leen defaruwaat, toog. Ndaxte, feek desàmbar dinan wéy di am ay wàllenti-ëlëm. Buñ ko xamulee, maa leen koy wax tey. Laaj bi sampu nag mooy bii : ndax nii lees wéy di doxale ba booba ? Te, nag, wax dëgg a neex Yàlla, fi ñu teg wàllenti-ëlëm yi àggu fa. 
Nee ñu, wàllent-ëlëm mooy aji-tawatu Covid-19 bees xamul ku ko wàll jàngoro ji ak fan la ko ko wàlle. Nga xool, jamono ji doktoor bi paase-wisit aji-tawat bi ba koy jàppe wàllenti-ëlëm, nekkatu ko. Kon, taxatu koo ñàng noonu. Jamono jiŋ ko xamagulee kay la doon ñàng. Ndax, ci la doon dox di wàlle ak a tasaare feebarbi. Waaye, boo ko xasee am, jeex na. Lu tax nga koy tuddeeti wàllent-ëlëm ? Nguur gi wekkiwul, day daaj.
Gaw gi (le confinement) jaru ko…
Ci beneen boor, bépp fajkat xam na ne ñakk du lenn lu-dul doomu-jàngoro buñ néewal doole ba noppi daldi koy dugal ci yaramu nit ki. Liñ ci jublu mooy tàggat yaram wi, mu xàmmee doomu-jàngoro bi ngir, su duggatee ci yaram wi, doomi-kiiraayu deret ji (globules blancs) song ko, daan ko. Dafa di, nag, am na beneen xeetu ñakk bu ñuy wax ci nasaraan « vaccination naturelle ». Maanaam, bees bàyyee koronaa bi mu law, rawatina ciw askan woo xam ne ndaw yee ci ëpp, yarami nit ñi dañuy jur ay “anticorps”. Mënees na méngale “anticorps” yooyu akub dëq buy tee mbas mi law. Kon, lu fi jar gaw gi ? Nañ bàyyi nit ñi génn, doxi seen i soxla. Ndaxte, noonu mooy anam bu gën a gaaw ngir xeex mbas mi. Mu des, nag, yenn matuwaay yi mënta ñàkk. Maanaam, tëral ay pexe ngir saytu mbas mi, aar ñi jàngoroy Covid-19 bi gën a sonal. Lii rekk lan soxla te, tëlewunu ko. Am nan xam-xam bi ak jumtukaay yi. Kon, nan bàyyi tiitalaate bi. wàllenti-ëlëm du dara. Bu ma neexee sax ma ne, ci sunu wàll, ab xéewal la ! Nan bàyyi wiris bi law, dinan am kiiraayug-mbooloo, maanaam « protection de masse » ci nasaraan. 
Warees na dalal xelu askan wi
Man, bu ma doon ñoom, ay baat yu mel ni wàllent-ëlëm, añs., dama koy bàyyee fajkat yi ; seen waxin la, ci ñoom la war a yem. Waaye, aw askan walla mbooloo, booy wax ak moom war nga xam li ngay wax. Dangay xool li mu aajowoo xam, nga xamal ko ko ci kàllaama gu leer, te yem fa. Te, nag, li askan wi soxal mooy xam fi mbir mi tollu cig tënk, xam naka la koy moytoo, fan lay dem su ko amee (walla ñan lay woo). Jeex na !
Lenn am na, bu feebar dikkaale nit koo xam ne, dafa ame tiitaange ak njàqare, loraange yi muy def moo ëpp fuuf bu dee feebar bi da koo fekk cim xel mu dal. Moo tax, doktoor, liy wareefam bu jëkk, mooy saa su nekk jéem a dalal xelu aji-tawat bi laata muy jublu ci paj mi.  Boo ko mënul a faj tamit, nga dalal xelam. Ndege, lee-lee nga dalal xelu aji-tawat ba mu jaare fa wér te doo ko sax laal. Aji-tawat dina la fekk sa palaas, nga wax ko wax ju teey te dal, raay boppam, mu ne cocc wér te joxoo ko benn garab. Waaye, bu dee dafa ñëw nga tiital ko, yóbbu fitam, ndare amewul dara sax, feebaram dina yokku, nga daldi koy lor. 
Yeneen feebar yaa ngiy rey nit ñi, ñu naan koronaa bi la…
Jamono jii, nag, am na ñu bare ñuy dee, ñu naan koronaa moo leen rey fekk ne, wóor na Yàlla, beneen feebar moo leen rey. Ndege, lépp lañ jël sippi ko koronaa bi. Ana kañseer ? Ana sibbiru ? Ana koleraa ? Ndax feebar yooyu dañ fee jóge ? Ana jigéen ñiy matu ci àll bi, ci kow i saret ? Mu mel ni koronaa rekk mooy feebar. Kenn fajatu fi leneen lu dul koronaa. Pómpiye yi, sax, kenn mënatu leen a jot. 
Te, nun, Yàlla daf noo suturaal. Li mbas miy def ci réewi tubaab yu ci mel ni Espaañ, Àngalteer, Etaasini walla Farãs, bu ko defoon ci miim réew, ken waxatu ko. Bu la Yàlla defalee sutura daŋ koy xam te sante ko ko. Léegi, nag, réewi sowu yi ñoo nuy tiital, naan nu « feebar baa ngiy ñëw de ! Fagaruleen ! Bu agsee du baax ! Gaawleen lal palaŋu fàggu ngir nu lebal leen xaalis. » Noonu lañuy def, di fowe sunu xel yi. Te, jamono jii, dan waroon a taxaw temm ; ndax réewi sowu yi laago nañ jamono jii, seen doole wàññeeku na bu baax. Li nu waroon kay, mooy nu defar ay mask, ay gã ak sax ay noyyikaay ngir jaay leen ko. Am nan xam-xam bi ak mën-mën bi. Waaye nuy ñàkkal sunu bopp faayda nii. Fexe nañ ba jaay nu xel, tiital nu, nax nu ba nu nërmeelu ak ñoom. Lan lees ci war a jàngat ?
Mbas mi, nootaange da cee laxasu
Nan taxaw, seetlu. Naalub fàggu bu 1000 miliyaar yi, ñaata la ci Banque Mondiale ak FMI dugal nga foog ? Xaalis bu bare ! Te, du may, du sarax. Bor buy dolleeku ci yeneen bor doŋŋ la. Yaa ngi naan ñu far bor bi walla wàññi ko ba noppi ngay wëlbatiku di lebaat. Ndeysaan, sunuy doom ñoo koy fey. Kon, dañ nuy gal-gal ; te ci lañ dëkk. 
Démb, amoon nañ fi mbasum H1N1, Sras-cov, Mers-cov, Ebola, añs. Tey, ñu indil nu mbasum Covid-19. Ëllëg tamit, leneen lañ nuy indilati ba noppi naan nu def leen lii nu lebal leen. Lenn rekk lañ bëgg, mooy gën noo saxal cib nootaange, suuxal sunuy koom-koom. Noonu ba kañ ?
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(USÉYNU BÉEY)
Coow laa ngi ne kurr ! Afrig ba Afrig daj, li ko dale Keer ba Peretoryaa, Ndakaaru jàpp Adis-Abebaa, wax ji benn la : jàppal wakseŋ fii, bàyyil wakseŋ fee.
Coow li nag, ci anternet bi la jëkke. Dafa am ay Móodu-Móodu ak ay Faatu-Faatu yu def ay widewoo di ci aartu seen i mbokk ak askanu Afrig wépp. Liñ ci jublu woon, ci seen i wax, mooy xamal leen ne, ci réewi Ërob yeek Amerig yi, am na ciy mbooloo yu laxasaayoo lëndëm, di lal ay pexe ngir wàññi limu nit ñi ci àddina si, te fas ko yéene tàmbalee Afrig ak nit ñu ñuul ñi.
Nee ñu, gëstukat yooyu kat, dañoo jàpp ne li àddina si am ciy nit dafa ëpp. Bu yàggee, dootuñu xaj ci kow suuf, dund bi dootul doy te kon xiif dina rey ñu bare. Ndaxte, suuf si dina dem ba dootul nangu, dara dootul meññ ; géej gi dina yulleeku ba jeex tàkk. Ci gàttal, dara dootul doy. Kon, ci gis-gisu ñooñu, warees na wàññi doomi-aadama yi bala njaaxum loolu di am.
Mu mel ni daal xalaati Malthus, benn boroom xam-xam bu mag bu doon dund ci 19eelu xarnu bi, ca Àngalteer, la ñuy dekkil noonu. Moom mi doon biral ne, feek wàññiwuñu limu nit ñi, dund gi ci kow suuf du neex, du yàgg.
Bu dara desulee lu dul tànn ñan lees war a wàññi, xeli saay-saay yépp ne yarr ci askanuw nit ku ñuul. Xalaas ! Mbete Yàlla !
Bala maa dee ñu daas seen làmmiñ yi, singali nu. Ki ci gën a rafet wax mooy ki la naan :« nit ñu ñuul ñi dañoo xayadi te mën a jur ba nga ne lii lu mu doon ! » Ñi ci yées xalaat ñooy gënale xeet yi te naan : « Afrig a barey ndaw ! Nun, nag, ñi ëpp ci nun màggat nanu ba dóox, di xaar dee. Des na tuuti, xeetu nit ku weex dina sooy, nit ku ñuul jiite àddina si. Te loolu, warunu koo nangu tey, warunu koo nangu ëllëg, bun ko seetaanee mu ñaaw ! »
Wax ju àgg, nag, dof yaa ko moom.
Lii lépp sax de, day nirook «léeboon ak lippoon». Naka la xalaat yu ni deme, di mën a juddu bay meññ ci xelu nit njaay, ku ànd ak i noppam ?
Naal boobu, nag, ay boroomi alal, di boroomi tur, ay politiseŋ ak ay boroomi xam-xam ñoo ko sumb, jiite ko. Bill Gates ak Sarkoosi bokk nañ ci ñi ci gën a fés.
Bill Gates, moom, weddi na tuuma yooyu ñuy teg ci kowam. Nee na, waxul ñu wàññi nit ñi waaye nee na ni doomi-aadama yiy yokkoo lañu war a seetaat ngir yaxanal dund gi te neexal ko. Mu fas yéene cee def alal ju tollu ci 100 alfunniy dolaar. Maanaam 50 milyaar ci sunu xaalis. Li mu ci jublu, ciy waxam, moy xeex feebar yi ci Afrig ba noppi, fexee yemale njureel gi. Moom daal, nee na looloo mës a nekk taxawaayam te duggewu ko lenn lu dul sàmm bakkani doomi–aadama yi.
Waaw kii, dunu ko ne jàkk, ni ko : ‘Ngóor si Bill, wiiri-wiiri, jaari Ndaari. Xalaatoo ni Sàmbaay Bàcc rekk, am déet ?’’
Rax-ci-dolli, ay kàngam yu mag a mag àddu nañ ci mbir mi, yokk ci seen xorom. Ku ci mel ni Thedros Adhanom Ghebreyesus, di doomu Ecópi, jiite kurél giy saytu wér–gi-yaramu nit ñi ci àddina si (OMS) ak it njiitu Mbootaayu Xeet yi (ONU), António Guterres bokk nañ ci. Ñaari kàngam yooyu yépp, artu nañ waa Afrig ci koronaawiris bi. Nee ñu, bees fagaruwulee ci lu gaaw, dina fi rey ay milyoŋi nit. 
Waaye, li jaaxal ñépp mooy ni, ba sunu-jonni-Yàlla-tey-jii, Afrig mooy dànd gi gën a néewle fopp limu ñi Covid-19 bi daaneel, waxatumaak ñi mu rey.
Loolu nag, tekkiwul ne Afrig mën naa nelaw bay yàndoor ! Ndaxte, koronaawiris bi kat, bàyyiwul kenn !
Li gën a teey xelu nit ñi nag, mooy waxtaan wiñaari gëstukati Farãs yi, doktoor Jean Paul-Mira ak porfesoor Camille Lotch, amal ci ayu–bés yii weesu rekk, te mu siiw lool ci Anternet bi. Ñoom ñaar ñooñu de, dañu doon wecceexalaat ci nu ñuy def ba am wakseŋ buy tax ñu jële Covid-19 bi ci àddina sépp. Ñu jàpp ni BCG, ñakk boobu ñu daan ñakk xale yi ngir xeex sëqët su bon seek yeneeni feebar, war nacee baax. Ñu tëje seen waxtaan woowule ci ànd gi ñu ànd ne Afrig rekk lañ war a defe jéemantu biy tax ñu xam ndax ñakk bi mën naa xeex koronaawiris bi am déet. Loolu, laata ñu koy mën a jariñoo ci seen i dëkk, ci Ërob mbaa Amerig.
Kàddu yooyu, nag, ñoo gënatee merloo doomi Afrig yu baree bare. Am ci ñu siiw ci ñoom, ñu mel ni Samuel Et’oo, Didier Drogba walla Àllaaji Juuf, ñu doon ñu ñu raññee ci mbirum futbal, ci àddina sépp, ak it Claudy Syar mu RFI (rajo bu Frãs moom)… Ñu di ñu am baat, seen kàddu mën a egg fu sori lool. Werante yeek xuloo yi neeti kurr ci Anternet bi, mu mel ni tulleek-màlle, di niru tuq su bënn te saañ ba réer !
Fii nag ci Senegaal, li gën a teey xel, jaxase xel yépp, mooy dégtu (audio) biy daw ci xaraley jokko yu bees yi, ñu ciy dégg baatu benn Tubaab, di  njiitu Ayeropoor Belees Jaañ, muy xamle ne, daanaka Ayeropoor bi tëj na, ginnaaw yenn yóbbal yu ñu fay wàcce léeg-léeg, yu mel ne ay… wakseŋ ! Waa ji nag, bi ñu bare ci ñiy jëfandikoo xaraley jokko yu bees yi dale ci kowam, dellu na ginnaaw, ne moom masul a wax lu ni mel. Doonte dégtu  yaa ngi fi ba tey di ko tiiñal.
Ba ca jamono yooyu, xel yaa nga doon werante, naan dëgg laam déet.
Waaye ci fan yi weesu rekk, gis nañu ay kilifay Afrig di awante ci taskatu xibaar yi ngir teggi tuuma yi. Nee ñu, yëguñu, tinuñu. Waaye, li yéeme dëgg, mooy bi benn gëstukatu Kongo (RDC) bu ñu ràññee jëlee ñaari yoon kàddu ci diir bu gàtt, ba noppi ne maa waxoon-waxeet. Ca njëlbéen ga, dafa waxoon ne boolees na réewum Kongo RDC ci réew yiñ war a natte ñakk bi ñuy wax. Mu ne woon ne, ñoom, nangu nañu te joxe nañ seen kàddu. Bi saaga yeek diiŋat yi jibee, mu dellu ginnaaw ne, ñoom waa Kongo duñu mës a seetaan, ñuy jàppe seen askan nikiy mala.
Senegaal it, kenn demul mu des ñeel fésal cetug deram gi : mu di Ablaay Juuf Saar jawriñ bi ñu dénk mbirum paj mi, di njiitu réew mi Maki Sàll ci boppam, ñoom ñaar ñépp weddi nañu ba mu set, dem nañu sax ba ne, bu dee Senegaal rekk, kenn du ko fekk ci gaalu xaj googu !
Ci sunu réew mii moom, ñépp a ngiy fàttaliku bés bi Bill Gates daje woon ca Kanadaa ak Maki, ca weeru sàttumbar 2016. Ndaje moomu juroon na fi coow ci ginnaaw gi. Waaye, ndawal àmbasadëeru Senegaal ca Kanadaa indi woon na ciy leeral, di biral ne, waxtaan woowule, dara sababu ko woon lu dul xeex feebar yu mel ni  sëqat su bon si, sibbiru, sidaa ak it ni ñuy def ba yemale njureel gi. Li wóor moo di ne foo séene saxaar, xal yaa ngay boy ca suuf ! 
Fi mu ne nii daal, xel yi ñaaw nañu ba kenn xamatul looy def. Bu kenn ñakkatul doomam, ndax kon dinañu mën a jële feebar yu bari yi ci sunu réew mi, ak sax ci Afrig gépp ? Bu nu bàyyee ku ñëw rekk ñakkal nu sunuy doom, mbaa kon dunu dimbali ñiy jéem a faagaagal nit ñu ñuul ñi ci kow suuf ?
Laaj yu am solo yooyu ñoo sampu tey te doomi Afrig yi, ak seen i njiit ñoo war a mànkoo joxe ci tontu lu leer, tey doon li gën ci xaley Afrig yi ak ëllëgu Afrig ci boppam.
Ñakk sa doom, mbaa bañ koo ñakk ?
Mu mel ne Afrig tollooti na ci sélébeyoon bi mu tollu woon ca 1963. Jamono jooju, benn ci ñaari yoon lanu mënoon a jaar : yoonu Ufuwet Buwaañi ak Lewópóol Seŋoor, maanaam ànd ak doxandéem bi mu nuy wommat, walla yoonu Kwame Nkrumah ak Séex Anta Jóob, di tekki ne Afrig war naa mën demal boppam ci kow nu bennoo,  di xàccandoo di dóorandoo. 
Yoonu Seŋoor ak Ufuwet woowu nu tànnoon moo nu tax a tollu tey fii. Saa su nekk nuy xaar ay doxandéem yiy jóge fu kenn xamul, ñëw  di nu wax lan lanu war a def, fan lanu war a jaar !
Ndax bii yoon, dinanu takk sunu fit, tànn yoon wi nu Nkrumaak Séex Anta xàllal ciy jamono ? Àndandoo xeex nooni démb yi, yu tey yi ak yu jëmmi jamono yi. Bennoo bokk benn jëmu mooy tax Afrig am doole ak naataange. Booloo nuy tax a daan koronaawiris bi ; booloo moo war a nekk sunu kiiraay. Ndege, booloo mooy doole.
Askani Afrig, ëllëg, ëllëgu booloo la, ëllëgu moom-sa-bopp la !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Doktoor Séydu Jàllo ab farmasiyeŋ la, dib biyólósis ak « ancien interne des hopitaux ». Xam-xamam màcc na tamit ci wàllu kiiraayu biir yaram ak ség. Tey, day waxtaan ak nun ci mbasum Covid-19 mi lëmbe àddina si. Ci xaaj bu jëkk bii, day indi ay leeral ñeel Covid-19 bi, di nu xamal yit li waral mbas mi law ci àddina sépp. Li ngeen di jàngsi mooy xaaj bu njëkk bi.
Paap Aali Jàllo : Ginnaaw bin la nuyoo, noo ngi lay ñaan nga wax jàngkati Lu defu waxu yi kan mooy Séydu Jàllo.
Séydu Jàllo : Maa ngi leen di fey, di leen jaajëfal ci li ngeen ma tànn ngir waxtaane mbasum Covid-19 bi. Man, Séydu Jàllo laa tudd. Farmasiyeŋ laa ak biyólósis. Nekkoon naa tamit « interne des hôpitaux » te am naa lijaasa « Master » ci « immunologie et infections », maanaam xam-xamu kiiraayu biir yaram ak ség.
PAJ : Lan mooy koronaawiris ?
SJ : Koronaawiris ngiir bu yaatu la, ëmb ay wiris yu bare lees mën a màndargaal. Ci benn boor, ci seen mbindin, koronaawiris yi dañu am melow téeñlaay, moo waral ñu tudde leen noonu.  Dañuy faral di nekk ci mala yi. Bu ko defee, mën nañ jóge ci mala yooyu, dugg ci biir nit ki. Moo xam daa fekk nit ki lekk mala bi, walla mu laale ak moom.  
Ci beneen boor, boolees na koronaawiris yi ci xeeti wiris yiñ dippe « virus à ARN ». Maanaam, xeeti wiris lañ yoo xam ne, benn, mën nañu jóge ci mala dugg ci nit ki ; ñaar, bu ñuy dugg ci nit ki dañuy soppeeku ci anam bu gaaw te dañuy gaaw a wàlle. Loolu, nag, day indi ay jafe-jafe yu bare ñeel pajam. 
Te, cig fàttali, ci 21eelu xarnu biñ nekk, koronaawiris yi jot nañ fee sabab ñaari mbas yu metti lool : SRAS-cov ci atum 2002 ak Mers-cov ci atum 2013. Covid-19 biñ jànkoonteel ci jamono jii, xeetu koronaawiris bu bees la. Waaye, nag, dafa wute bu baax ak yi ko jiitu.
PAJ : Lan mooy màndargaal Covid-19 bi ?
SJ : Waaw, ni ma ko waxe léegi, koronaawiris yi jot nañ fee sabab ñaari mbas. Bi ci jiitu, mbasum SRAS-cov, mi ngi amoon ci atum 2002 jàpp 2003. Moom itam, réewum Siin la soqeekoo woon laata muy law ci àddina si, song 30i réew, daaneel fa 8 000i nit, faat ci 774. Maanaam, 100 nit yoo jël ci 8 000i yooyu SRAS-cov bi songoon, 10 yi dañ cee ñàkke seen i bakkan.
Ñaareelu mbas maa ngi tudd MERS-cov. Ca Araabisawdiit la cosaanoo woon, ci diggante 2012 ak 2013. ERS-cov jotoon na dugg ci biir 26i réew, daaneel fa 1.589i doom-aadama, faat ci ñooñu 567. Kon, ci xayma, 100 yoo jël ci 1.589 yooyu jàngoro ji songoon, 30 yi dunduñu.
Bu dee Covid-19 bi, moom bare na ay màndarga. Benn, wax naa ko sànq, ci xeeti wiris yiñ dippe ci nasaraan « virus à ARN » la bokk. Anam bi muy soppeeku dafa gaaw te jéggi dayo. Moo tax, ba tay, amaguñ garabam ndax xamaguñ nim bindoo dëgg-dëgg. 
Ñaar, Covid-19 bi mën na nekk ci biir nit ki ay fan, 1 ayu-bés walla 2, te du wonewu. Boroom da koy doxaale, di ko wàll nit ñi te du ci xam dara astemaak ñim koy wàll ak ñi ko ñooñu di wàlliwaat. Muy lu doy waar, raglu lool. Te, boo seetee, SRAS-cov bi, moom, lum gudd gudd, 1 ayu-bés rekk, bu ko defee ci nit ki, màndargay jàngoro ji tàmbalee feeñ. 
Ñetteelu mbir miy ràññeelu Covid-19 bi mooy li mu amul xàmmikaayi-feebaru boppam. Boo seetee, way-tawati Covid-19 bi dañuy ame yaram wu tàng, mettitu yaram, put guy xasan, soj bu ànd ak sëqat su wow, biir buy daw, añs. Te, xàmmikaayi-feebar yu ni mel, fekkees na leen itam ci way-tawat yi ame sibbiru, soj, ak yeneen xeeti feebar yu bare.
Màndarga yii daal ñoo gën a fés ñeel Covid-19 bi.
PAJ : Nooy jàngate lawub mbasum Covid-19 bi ci àddina sépp ?
SJ : Ci li nu mënagum jàpp, Covid-19 bi Siin la doore ca jawub Wuhan. Nee ñu, ci xayma, lu tollu ci 15i miliyoŋi doomi-aadama ñoo fay yeewoo. Muy lim bu takku. Bim fa duggee, nag, ba tàmbalee faagaagal askan wa fa nekk, nguurug Siin dafa gaawantu, lël nit ña. Ñépp daldi déju seen i kër ngir bañ jàngoro ji law seen biir.  Xam ngeen ni, Sinwaa yi dañoo yaru te dégg ndigal. Moo tax, am na fa (ca Siin) ay diiwaan ak ay dëkk yoo xam ne mbas mi àggu fa. Mu des nag Aasi, Ërob, Amerig ak li ci des ci àddina si.
Bees amee ab taxaw-seetlu, dees na gis ni, ginnaaw Siin, mbas mi réewi Ërob yi la jëkk a song, teg ci réewi Amerig yi, Afrig door a ñëw. Rax-ci-dolli, jamono jii, réew yi mbas mi gën a sonal ñoo ngi Ërob (Itali, Espaañ, Farãs, Portigaal…) ak Amerig (Etaasini).  Dara waralu ko, nag, lu-dul jëflante bi réew yooyiiy jëflante ak réewum Siin, rawatina demlante bi am seen diggante. 
Ndege, ci wàllum njaay ak njënd, Ërob ak Etaasini dañuy jëflante lu baree bare. Te, ku wax njaay ak njënd ñeel ay réew, wax dem ak dikk. Nu bañ a fàtte ni Covid-19 bi amul ay tànk, nit ñiy demlante ñoo koy wàllante seen biir. Kon, loolu moo waral bi mbas mi amee Siin kott, dafa jàll Ërob ak Amerig. Ndaxte, way-tukki yaa ko fa dugal.
Li tax nag mbas mi lawe nii Ërob ak Amerig dafa fekk ni seen i askan meluñu ni Sinwaa yi ci yar ak dégg ndigal. Teg ci ne, seen i nguur teeluñoo jël matuwaay yi war. Ndaxte, réew yu ci mel ni Itali, Espaañ, Farãs, rawatina Etaasini, ak lu ñuy am doole ak i jumtukaayi xarala yu mag yépp, tey, mbas mi sonal na leen lool sax. Waxuma la sax, la mu fay faat ciy bakkan, waaye koom-koom bi ci boppam la rajaxe, nasaxal ko ba gaa ñi jaaxle. Moo tax, ñu ngi réccu bu baax. Waaye, Wolof nee na, réccu day fekk jëf wees.
Afrig nag, li nu séq ak Siin ci wàllu njaay ak njënd yemul ak réewi Ërob yeek yu Amerig yi. Daanaka, demewu fa noonu. Boo xoolee, nun, bi mbas miy door teel nan koo yëg ; bi muy law tamit noonu. Kon, xamoon nan li nu war. Bu ko defee, jot nanoo jël sunuy matuwaay, sunu njiit yi jël ay dogal yu am solo. Dañ tëj ayeropoor yi, gaare roppëlaan yi, tëj digi réew yi (yu suuf yi ak yu géej gi) ba noppi aaye mbooloo yi.  Am na ci sax réew yu sàrtal gaw(confinement total). Te, Ërob ak Amerig teeluñoo def loolu. Looloo waral jàngoro ji lawul ci Afrig ni mu lawe ca ñoom.
Te, Afrig, bu dul woon doxandéem yi ak Móodu-Móodu yiy daw di ñibbisi, yaakaar naa ni mbas mi doonu fi naane ñeex.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(SÉEX MBÀKKE AMAAR, JËWRIÑU NDONGOY-DAARA SENEGAAL YA CA WUHAN. CI TAATAANUG NDEY KODDU FAAL)
Ndey Koddu Faal : Sëriñ Séex Mbàkke AMAAR, maa ngi lay nuyu ci turu Lu Defu Waxu, di ab yéenekaay ci kàllaamay Kocc Barma fii ci Senegaal.
Ginnaaw bi nu la gërëme ci li nga nu nangul waxtaan wii, ma bëggoon laa bàyyi nga wax ñiy jàng yéenekaay bi yow yaay kan, laata nuy sóobu ci laaj ak tont.
Séex Mbàkke AMAAR : Maa ngi tudd Séex Mbàkke AMAAR, di doomu-Senegaal, am 30i at. Maa ngi jàng fii ci réewum Siin, ci dëkk bu ñu naan Wuhan. Maa fiy jëwriñu ndongo-daaray Senegaal yi.
NKF: Ndax mën nga noo wax ñaata at nga fa defagum ak tamit lan nga fay jàng…
SMA : Atum 2017 ba léegi maa ngi fiy jàng waaye nag du guléet ma ñëw ci réew mi. Maa ngi bindu ci daara ju mag ji tudd ‘’Central China Normal University’’. Fi mu ne nii tollu naa ci PHD, di gëstu ci jëflante diggante Senegaal ak Siin (histoire des relations diplomatiques sino-sénégalaises).
NKF : Feebaru Covid-19 bi lëmbe àddina sépp bi muy door a feeñ Siin, ñu bari dañoo yaakaaroon ni fa lay yem, feebaru Sinwaa la… Yéen doomi-Senegaal yi nekk Siin tamit bëggoon ngeen a ñibbisi, Njiitu-réew mi Maki Sàll ne loolu mënul a nekk ndax Senegaal amul pexe yu mu leen indee. Kàddu yooyu juroon coow lu réy. Naka ngeen ko dunde woon ?
SMA : Feebaru koronaawiris nag, nuy fàttali rekk ni mën naa dal ku nekk, loo mënti doon, ak koo mënti doon. Waaw, bi muy door a feeñ fii ci Siin, nguur gi danoo bind ay bataaxal ne ku ci nekk na jokkook kilifay réewam ngir ñu jëlsi la nga ñibbi sa dëkk, ndax ñoom rekk ñoo mën a dogal loolu. Ci kow loolu, nun it nu tàmbalee def lépp li nu war ngir mën a ñibbi. Ñaanoon ñu jële nu fii ba jëmmi jamono… Xey bés rekk , ni ko ñépp déggee, njiitu Senegaal wax ni Senegaal amul ay jumtukaay yu mu mën a jële ji ay doomam ci Siin. Juroon na naqar, njàqare ak tiitaange. Kàddu la yu indi woon jiixi-jaaxa te du ay kàddu yu neex a fàtte, rawatina waxin wu jekkul wi ak ni nu ko dégge woon.
Waaye nag, nu jëloon lépp delloo ko ci loxo Yàlla, jàppe ko rekk dogal, xam ne su waree jeex, dina jeex. Nu ngi sant bu baax.
Ba tey jii nag, nun xamunu lu tax ñu bàyyi nu fi ca jamono jooja. Déedéet.
NKF : Ni nga ko waxe, waxin dafa am solo te ku nekk ci tiis, boo ko mënul a dimbali yit, am na noo xam ni boo ko waxeek moom dinga dalal xelam. Dëgg la kàdduy Maki Sàll yi indi woon nañ njàqare gu réy ci waay-juri ñi nekk foofu ak it képp kuy doomu-Senegaal. Léegi nag Covid 19 yegsi na Senegaal, laal lu ëpp ñetti téeméeri doom-aadama. Lu Defu Waxu doon laaj ndax tey jii su ngeen ñibbisi woon, dungeen ko réccu ?
SMA : Dëgg la, koronaawiris dugg na Senegaal, te ma nga fay am i tànk. Xanaa di ñaanal Senegaal ak àddina sépp tey ñaax doomi-Senegaal yi ma ko sañ a wax ngir ñu gën a farlu ci ndigël yiy doktoor yi joxe ngir mën a mucc ci feebar bi, wàññi laamisoo te gën a bàyyi xel ci cet gi.
Ci sa laaj bi nag, su dee dëgg a neex Yàlla amunu dara lu nuy réccu. Déedéet. Ndax lu ma mënti am, sama réew moo ma ko gënal. Ba nuy sàkku ci nguuru Senegaal mu jëlsi nu, xamoon nanu bu baax ni dara jotu nu. Te sax su doon damaa am feebar bi walla ma war a faatu, faatoo sama dëkk ci samay mbokk moo ma gënal faatoo ci àll bi. Feebar bi it, su ma ko amoon, duma ñëw Senegaal di ko fa wàll kenn, damay faju ba noppi door a def lu may def, damay jàpp ni rekk ab soldaar laa bu dem xare. Senegaal, samay mbokk a fa nekk te ñoom ñépp jàmm rekk laa leen yéene.
NKF : Wax nga dëgg, ndax niñ lay xoole sa réew ak réewum jaambur du benn. Loolu leer na. Laaj bi ma la laaj, xey-na déggeewoo fi may waxe : jamono ji ngeen bëggoon a ñibbisi, koronaawiris daa amoon Siin te amul woon Senegaal. Léegi laal na lu ëpp ñetti téeméer ci Senegaal te mu ngi wéy di law. Kenn umplewul ni pexe yi Siin am, Senegaal amu ko. Ma doon la laaj tey jii nga xam ni feebar baa ngi ci sunu réew mi, ndax su ngeen ñibbisi woon du leen jural réccu ?
SMA : Maa ngi door a xam fi ngay waxe waaye awma benn réccu, donte Siin moo ëpp fuuf Senegaal doole. Su ma ñëwoon Senegaal yit damay sóobu ci liggéey bi rekk ngir lu jëmale sama réew kanam. Man noonu laa gise mbir mi, te loolu moo ma yitteel.
NKF : Waaw, dëkku jaambur moom loo fa mën a tekki it doxandéem nga fay doon. Kon li am solo mooy, ni ko Séex Anta Jóob wonee, boo jàngee li nga war a jàng ba noppi, nga dellu sa réew, amal leen njariñ. Di la ndokkeel ci loolu.
Biy koronaawiris door a am Siin, yéen ñi mu dalul, dañ leen a beroon ngir aar leen. Nu doon laaj naka la gaw (confinement) boobu deme. Naka ngeen koy dunde ?
SMA : Feebar bi nu ngi koy dund ak ngor ak jikkoy nit ñu am diine. Te gaw bi moo nuy aar, mooy sunu kaaraange. Ba fi Covid-19 bi duggee ba sunu-jonn-Yàllay-tey jii, nu ngi ci ber googu, sa néeg ngay nekk, doo génn lu-dul yéeg geg (escalier) ñu jël sa tàngaayu yaram nga daldi wàcc. Sunu dundin soppiku na bu baax a baax.
NKF : Ginnaaw gaw ngeen nekk, njàng mi nu muy deme ? Seen lekk it nu muy deme? 
SMB : Man samam njàng, ci gëstu la tollu, maa ngi ci. Ñeneen ñi njàngum-soreyoo la ñuy xal a def ak seeniy sëriñ. Loolu door na. Fii, KENN DU GÉNN.
Ci wàllu lekk gi, dëkkuwaay bu nekk ak ni muy doxale. Man fi ma nekk nii, nun ñépp ay gan lanu fi waaye man rekk maa fiy doomu-Senegaal. Sunu yeneeni mbokk yaa ngi ci yeneen dëkkuwaay yi. Am na ñoo xam ni ci seen biir dëkkuwaay lañul jël benn néeg jagleel ko njënd meek njaay mi ñeel li ñuy dunde. Kilifa yi tamit dinan ci jàpp. Man nag fi ma féete, mën nga woote wax li nga soxla, bu dibéeree ñu indil la ko nga fey. Noonu daal lan koy defe. Xamoon nanu ni ci gaw la yëf yiy mujje ba taxoon na nu fagaru.
NKF : Dangeen di ay doomi-Senegaal yu nekk ci réew mu am feebar bu doy waar, Lu Defu Waxu bëggoon a xam ndax gornmaa Senegaal mi ngi leen di jàppale. Su dee lu am la, wan xeetu ndimbal la ?
SMA : Ambàsadëer bi mi ngi Beijing, te daanaka bés bu ne dina nu laaj sunu jàmmi yaram. Yenn saa yit dinaay jokkook yenn kilifay Senegaal nu weccee xibaar, ñu nuy nemmeeku. Bi feebar biy door a song Siin tamit, bi Maki Sàll nee mënu noo dimbali nu ñibbi, yónnee na nu koppar. Waaye ca la yem. Boobaak tey daal amaatul benn jéego bu nguur gi def.
NKF : Ñu baree ngi tuumaal Sinwaa yi fan yii, naan dañuy bunduxutaal ak a toroxal nit ñu ñuul ñi. Ndax ni ñu koy waxe la deme ? Ndax foofa ca Siin daa am ay doomi-Senegaal yu ay Sinwaa takk di leen diri ci mbedd yi ? Ndax Sinwaa yi dañoo jàpp ni doomi-Afrig ya fa nekk ñooy lawal doomu-jàngoro bu Covid-19 ?
SMA : Waaw, ni ngeen ko gise ci widéwoo yi, lu ñuy dund la fii ci Siin te ñépp di ko naqarlu. Ñu ngi koy naqarlu ba fu naqar yem. Guanzu la doomi-Afrig yi ëppe, foofa la mbir yi gën a takkarnaasee. Su nu sañoon nag, sunuy gornmaa jóg ci lii, won seen i naataangoy Siin fullaak faayda.
Am na lu ma bëgg a wax fii, foo tollu dégg ñu naan doomi-Afrig, doomi-Afrig… Xey-na su nu booloo woon, dinan gën a am doole waaye ku ci nekk ak sa yoonu boop la, ndax bokkunu gis-gis, danoo féewaloo te loolu dafa néewal sunu doole.
Am na leneen lu am solo lool te ñu koy faral di fàtte, mooy maanaam jël benn dëkk kepp di ko tëkkaleek Afrig yépp, ak ni mu tollu. Jaaduwul ñuy wax : ci misaal, Siin ak Afrig. Liy yoon mooy Siin ak Senegaal, Siin ak Niseryaa añs ; walla boog nañ ni : Aasi ak Afrig.
War nanoo xoolaat sunu bopp, Afrig warta nekk mbaamu kenn ba ku jóg ndulli ko ba sa xol sedd, soo noppee aal sa moroom te dara du la ci fekk. Sunuy njiit am nañu ci wàll bu baax a baax. War nañoo fexe ba kenn du nu yab.
NKF : Ñaawteef yooyu ngeen di dund tey jii ca Siin, ndax ndongo-daara yi ci lañu bokk ?
SMA : Sinwaa yi fi mu ne nii doomu-Afrig lañuy bañ a gis, amul xàjj-ak-seen. Ñi ñuy toroxal am na ciy ndongoy-daara, ay jaaykat ak i liggéeykat. Ñoom daal, bàyyiwuñu kenn, soo ñuulee te nekk doomu-Afrig rekk ñu dal sa kow.
NKF : Ci kow loolu, yéen ban taxawaay ngeen ci am ? Yan pexe ngeen lal ngir mucc ci lii ? ‘’Consul’’ ba fa nekkal nguuru Senegaal luy taxawaayam ci mbir mi ? Ndax jokkoo naak yéen ngir seet nu mu koy saafaraa ?
SMA : ‘’Consul’’ bi nag mësunu koo teg bët, mësunoo jokkook moom, man xaw ma sax turam. Dégg naa am na benn mbootaay moo xam ni Sëriñ Mbay miy toftalu njiit li mi ngi ci ak consul bi, ñooy liggéey ak sunu mbokk yi ñu dëj seen kër.
Bu loolu weesoo, nun ndongo yi nu ngi diisoo ci sunu biir ak itam yeneen doomi-Senegaal yi fi nekk ba ci sax yeneen doomi-Afrig yi ngir fexee dakkal nootaange bi. Jot nanoo jokkoo yit ak kilifay réew mi, weccook ñoom xalaat. Waaye ak lu mënti am, li am solo moo di ne luy jot jot na ginnaaw dee. Ñaawteef yi xew tey Siin, du guléet ndax dégg naa lu ni mel amoon na fi te mujjul fenn ci atum 2008 ; boobu nag fekkul ma nekk Siin. Yaakaar naa ni dina deme neneen bii yoon.
NKF : Ndax yéen doomi-Senegaal yiy jànge nii Siin, dangeen a am ndimbalu nguur gi walla yéen ay dundal seen bopp ?
SMA : Nekkin yi du benn. Am na ñu ci am ndimbal, am na it ñoo xam ne ñooy dundal seen bopp, seen i waay-jur ñoo leen di yónnee xaalis, ñu ciy fey iniwérsite, di ci faj seen soxla.
NKF : Ba tey ci wàllu jóge Siin, ndax am na yeneen doomi-Afrig yu ngeen nekkaloon te ñooña ñibbi ?
SMA : Waa-waaw. Ci lu ma xam te mu leer ma nàññ, réew yépp jëlsi nañu seen i doom muy Móritani di SudaN mbaa Alséri mbaa Marog walla Tinisi ak Afrig dii Siid.
NKF : Ndax yéen waa Senegaal ca Siin, jàppuleen ne seen réew da leen a won ginnaaw ?
SMA : Ca njalbéen ga, amoon na ñu mer ba futt, mbir mi bettoon na leen lool. Ku nekk ak ni nga ko dunde. Man ci sama wàllu bopp, am na lu ma yëgoon bi ma koy door a dégg waaye ak ndimbalu Yàlla gaaw naa ko génne sama xel. Kenn mënu maa teree doon doomu-Senegaal, moom laay xal di nekk te jàpp naa ne kenn ëppëlewu ma ci Senegaal.
NKF : Dangeen a nekk ci réewum jaambur, ñu dalal leen fa, réew mi am i jafe-jafe rekk ngeen bëgg a ñibbi. Ndax ci jamono jooju Sinwaa yi tamit jàppuñu ni dangeen leen a won ginnaaw ?
SMA : Xam nga, kilifay Siin yi ci seen bopp ñoo ni woon ku bëgg a dellu sa réew mën ngaa dem. Am na sax ñu nu doon wax : buleen dem, toogleen fii te am kóolute ci nun. Waaye ñi lay wax loolu day fekk ngeen miinante, ñi ci des doo xam luy seeniy xalaat. Sinwaa nag, ku bëgg réewam la. Leer na ñépp.
NKF : Yaa ngi Siin at yi ñu weesu yépp, lan moo la fa gën a yéem ?
SMA : Li may jaaxal ci àddina bariwul ndax lépp lu ma gis damay jàpp ne sunu Boroom moo ko def. Siin nag, li ma fi gën a seetlu mooy ni mu naate, ni biis yiy mel, ni tali yi yaatoo, ni dëkk bi sete, mbedd moo gis mu ni gàññ ak i defukaayu mbalit, yii daal saa su ma ko gise dama naan lii de, su ma ko mënoon a def Senegaal dina baax. Lu ma fi dul fàtte la, wax dëgg-Yàlla.
NKF : Yow mi dëkk ci réew mi Covid-19 njëkk feeñ te xam it ni waa Senegaal di dunde, loo leen di digal ci wàllu fagaru ?
SMA : Nañu dunde ni ñu war a dunde ; Senegaal réewu diine la : muy jullit bi di katólig bi, ku ci nekk dangaa war a set, sell, bañ a taq ; te sax sëqat jëme ci nit ñi ak yu ni deme, diine tere na ko. Kon su nu dundee noonu rekk mën nanoo mucc ci koronaawiris bi. Nañu jaayanteek suñu bopp tuuti rekk, mu jàll. Su ko defee li feebar bi bëgg du ko fi ame. Dëkk yi ko daan yépp amuñu garabam, noonu rekk lañ ci mucce, noonu lañ doge wàllent wi.
NKF : Loo bëggoon a tëje, yóbbante ko waa Senegaal ?
SMA : Xanaa di leen jaajëfal yéen waa Lu Defu Waxu ci liggéey bu rafet bi ngeen di def, te muy jëmale làmmiñi Senegaal yi kanam.
Bu loolu weesoo, nu ngi siyaar sunu waa-jur yi nga xam ni bés bu Yàlla sàkk ñu ngi ci kanam ci lépp. Nu ngi sant bu baax ñépp ñi nga xam ni ñu ngi nuy bàyyi xel, di nu ñaanal ci lu nu yëg ak lu nu yëgul.
Ginnaaw loolu tamit, feebaru Covid-19 bii am nanu ci jàngat bu mag ci sunu digganteek sunu réew, ak yeneeni réew ci àddina si ak it sunu digganteek sunu Boroom, nu war fee jóge gën a dellu ci Yàlla.
Kenn matalewul ku dul Yàlla waaye nu ngi ñaax sunuy kilifay réew ñu gën a farlu ci wàllum paj, defar ay lopitaan yu mucc ayib ndax sunu réew mi rafle na ay mask, ay noyyikaay ak i lali lopitaan. Nanu farlu daal ci fànn yépp, ngir jëm kanam.
Yal na Yàlla musal ñépp, defal nu tawféex ak taysiir.
NKF : Sëriñ Séex Mbàkke Amaar, Lu Defu Waxoo ngi lay gërëm ci waxtaan wi, ci sa jot, ak ni nga nangoo sédd askanu Senegaal ci say xalaat. Jërëjëf
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
(USÉYNU BÉEY)
Guddi àjjuma, dëppook 3eelu fan ci weeru Awril, doon guddi gi jiitu bésub baaxentalub sunu moom-sa-réeew, la benn jànq bu am 28iat, di wuyoo ci turu Hibaa Caam, ñàkk bakkanam, ci anam yu tiis te doy waar. Ñu ngi ko fekk mu tëdd, ne nemm, di waccu deret. Ci li taskati xibaar yi wax, xale bu jigéen bi, dafa jël lu ko ëpp doole ci ay donji dorog, ba faf ca faatoo.
Loolu nag, mu ngi xewe ci Almadi gii ci Ndakaaru, ca kër gu Baaba Jaw «ITOC» di luye. Moom nag, boroom alal ju raññeeku ci réew mi la te doomam bu jigéen moo ko féetewoo. Ñi fa daje woon ay moroomam lañu, ay xale yu góor ak yu jigéen, ne fay fo ak a topp seen bakkan, doon it ay doomi boroom alal, ak ay doomi kilifa yu ñépp xam ci réew mi. Ku ci bokkul ci ñi ŋànk nguur gii fi ne, am nga ci jegeñaale ; ñu ràññee ci : Daam Amaar, doomu ndem-si-Yàlla-ji Amet Amaar mu NMA SANDERS, doon itam goro Yusu Nduur, Luuti Ba te baayam di jiiteb kurëlu tàggat-yaram. 
Xew-xew bu ni mel nag, dafay firndeel, ci lu amul benn werante, yàquteg goney réewum Senegaal fi mu toll. Dees na ci joxoñ itambaaraamu tuuma kilifay réew mi, ci ñàkk a yarseen njaboot ni mu ware, bàyyi leen ci seen sago. Li jar a laaj dëgg nag mooy : ana nu ay gune yu juddoogul, mën a yore xaalis bu dul jeex, di ko pasar-pasare nu mu leen neexe, ci Senegaal gu ndóol gii ? Lu doy waar la ! Rax-ci-dolli, ñu mel ne ñu réer, wàcc seen and,waral ñuy daje di jolluy bitéeli biiñ ak a tux sineebar, dëkke càkkaay…
Dëgg la sax, mënees na jàpp ni àddina day dox, ngir jamono ju nekk ak i feemam. Waaye kat…. !
Ak lu mu ci mën a doon daal, li ëlëm ñépp,mooy, jamono ji jéyya yii yépp di ame, tiis ak njàqaree ngi lëmbe àddina, ba tàbbi ci sunu Senegaal gii, muy CORONAVIRUS. 
Mbas la moo xam ne, réewoo-réew mu ngi fay tëral ak a fàdd doomi–aadama yi. Ngir xeex ko nag, fii ci sunum réew, gornmaa bi dafa jël ay dogal yoy, bokk na ci : tere nit ñi ñuy génn guddi, ku nekk war a lëlu ba fajar. Beneen laaj bi nag mooy : xale yooyii newoon ci mbumbaay, ba dogal bi dal seen kaw, ana fan lañu jaar alkaati yi aakimoo mbedd yi. Ana nan lañu def  ba mën a dem ak dikk, guddi, tollook 10i waxtu, ba Hibaa mën a fekki xaritam yi ? Walla, ndax ñoom, xale yooyu, dañu leen a jox ay kayit yu leen may boobule sañ-sañ ? Su ñu noppee ci laaj yooyu, beneen taxaw, muy : ndax dafa am ñaari Senegaal : gu baadoola yi yoon mën a dal seen kaw, saa su ne, ak geneen, gu ñeel boroom barke yi, ñuy buum di bummi, di tambaambalook a def lu leen neex ? Dafa mel ni daal, yoon buy digal ak a tere, baadoola yee tax ; ci ñoom daal la gën a jekk. Moone, dañuy faral di wax naan :« Senegaal, benn bopp la, kenn mënu koo xar ñaar ! » Am déet ?
Laaj yi yamuñu foofu de ! Leneen li mat a xam, mooy : ndax CORONAVIRUS bii, dafa am ñu mu dul song ? Du dañu naan feebar bixamul xàjjale? Ak li ñuy woote yépp ci rajoo yeek tele yi jëm ci jumtukaay ak i matuwaay ngir moytu feebar bu bon bi, niki : soriyantoo, raxas say loxo, ak yu ni mel, naka la sunu njiit yi mën wëlbatikoo, bàyyi seeni doom, ñu topp seen bakkan, di doxe maa-tey ? Xanaa kenn mënul ne bëgguñu seen doom yooyu de ? Walla, ñoom ci seen bopp, dañoo gëmul dara ci li ñuy woote ?
Mbir maa ngoog. Laaj yi bari nañu lool, te yeneen mat naa leeral, yu mel ni, Hibaa Caam mi ci ñàkke bakkanam, ku ko rey, ak ci yan anam la faatoo ? Li ci gën a doy waar nag, mooy, doonte ubbeeguñu lànket bi, taskatixibaar yi xamle nañu ni, way-jur yi ci seen doom taq ripp, ba alkaati yi teg leen loxo,  ña ngay dugg ak a génn, di lal ay pexe. Looluteey na xelu ñu bari, ba ñu jàpp sax ni mbir mi du mujj fenn.
Loolu nag, su amee it, du fi guléet : xanaa fàttewuleen Mati Mbóoj, janq bu siiw boobu fi génnoon àddina moom itam, ci anam yu ni mel? Mel na ni nag, yëf yaa ngi bëgg a ëpp i loxo, te lu ëpp, tuuru. Su ñu ci jógul, du baax ci guney réew mi. 
Waaw, Senegaal gii xar ñaar, ak ñawtéef yi lëmbe réew mi, ndax mënees na koo saafara ?
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
« Ërob, rawatina Farãs, dañuy xeex ak a bunduxataal tuutaafoni waaso yi (minorités ethniques). »
Njiitalu “Olympique de Marseille’’ ba woon, Paap Juuf, faatu na ci guddig talaata ji 31eelu fan ci weeru màrs atum 2020, ci loppitaanu Faan. Moom, nag, jàngoroy Covid-19 bee ko yóbbu.
Paap Juuf mi ngi juddu bésub 18eel weeru desàmbar atum 1951 ca Abese, réewum Càdd. Taskatu xibaar la woon (liggéey na ci La Marseillaise ak Le Sport), nekkoon ndawal futbalkat, manatsëeru tàggat-yaram ak njiitu këlëbu futbal “Olympique de Marseille’’ dale ko 2005 ba 2009.
[Tiis ak naqar wu réy laa yëg bi ma déggee deewu
Paap Juuf gi…Doonoon na njiit lu mag a mag,
amoon itam xol bu rafet lool… Futbalu Farãs ñàkk
na, waaye Afrig ñàkk na. Yal na suuf sedd ci
kowam. Benjamin Mendy
Futbalkat Manchester City]
Paap Juuf njiitalu ‘’Olympique de Marseille’’ ba woon, mooy ki jëkk a ñàkk bakkanam ci mbasum Covid-19 mi biir réewum Senegaal. RTS moo yëgle xibaar bi. Jàngoro ji sonaloon na ko lool ba ñu mujje woon koo sampal noyyikaay ca loppitaanu Faan.
Ndege, Mabaaba, ci turam dëggëntaan, ak aji-tawat biñ delloo réewam ñooy ñaari way-tawat yi jawriñ ji waxoon ne Covid-19 bi sonal na leen lool. Ndeyssan, ci guddig talaata ji, jagleesoon na kob roppëlaan bu ko waroon a yóbbu Farãs, ca benn loppitaanu Niis, ngir mu fajooji fa. Waaye jamono jooju, feebar bi àggoon na foo xam ne kenn mënatu ci woon dara. Noonu, Senegaal, réewum
cosaanam, la mujjee gaañoo.
[ Tiis ak naqar wu réy la Olympique de Marseille
àndal bi mu yëgee deewu Paap Juuf gi.
Waa Marseille yépp dinañ wéy di ko bëgg ci seen
xol, moom mi nga xam ne, bokk na ci ñi defar këlëb
bi.
Noo ngi koy jaale mbokkam yépp ak njabootam.
Olympique de Marseille.]
[ Dama… Mënumaa wax, mënta nekk. Xawma lu may
wax. Samam xel a ngiy dellu démb. Feebar beey xaj !
Basile Boli. ]
Laata ñu koy teg ci boppu OM, Paap Juuf jotoon naa nekk manatsëeru tàggat-yaram ci diirub benn at. Ci atum 2005 lañ ko tabb njiitalu ‘’Olympique de Marseille’’. Mu dib jaloore ju réy ndaxte OM bokk na ci ekibi futbalu Ërob yi gën a siiw te gën a mag.
Doonte ne ‘’Olympique de Marseille’’ jëlul kub ci njiiteefam, ñépp a mànkoo ne, raaya bi OM amoon ci atum 2010, liggéeyam a ko waral. Te, booba, OM toogoon na lu tollu ci 17i at yoo xam ne, jëlul raw-gàddug Farãs.
Bi muy nekk ndawal futbalkat, Paap Juuf liggéey naak futbalkat yu ràññeeku. Joseph-Antoine Bell (góolu Kamerun ba woon) ak Basile Boli (futbalkatu Farãs ba woon, cosaanoo Koddiwaar) la jëkk a teewal. Gannaaw bi, sosoon na sosete Mondial Promotion ci atum 1989, teewal futbalkat yu bare yu ci mel ni : Marcel Desailly, Didier Drogba, Bernard Lama, William Gallas, Rigobert Song, Pirès, Coupet, Francois-Omam-Biyik, Laurent Blanc, Samir Nasri…
[…Naqar wu réy la. Paap njiit lu ñépp fonkoon la, joxoon ko cër ndax ku
amoon fulla ci boppam la, baaxoon lool. Ku farlu ci liggéeyam la woon te
amoon ci xam-xam. Te, jamono jii, njiit yu mel ni Paap Juuf lañ tumurànke.
Ñàkk naa nit ku ma bëggoon bu baax, ku ma doon faral di waxtaanal, nu
demoon ba nekk ay xarit. Jean-Michel Aulas Njiitu Olympique Lyonnais. ]
Paap Juuf, politiseŋ bi Saa buñ nee Paap Juuf, xel yépp dem ci futbal ak “Olympique de Marseille’’. Waaye, du futbal kesee yitteloon Mabaaba. Nekkinu askanu Marseille ak àqi nit ku ñuul bokkoon nañ ci yi soxal bu baax a baax Mabaaba. Ndege, ci atum 2014, ci wutaakon yi doon sàkku Meeri Marseille bi la bokkoon.
[…Naqar ak tiis wu réy ñoo ma dikkal bi ma yégee ni Paap dem na (te dootul ñëwaat). Maa ngi metitlu xibaar boobu, di ko jaale njabootam gépp ak ay jegeñaaleem. Paap, yaa nu gënoon nun ñépp. Yaa doon sama royukaay. Xamal ni bëgg naa la ba fàww te dootuma la fàtte. Mamadu Ñaŋ.]
[…Yaa nekkoon sama njiit. Tey, ak xool bu tooy laa lay tàggoo. Sa dem bi dafa teel. Duma la mës a fàtte. Yal na la Yàlla yërëm, Paap. Samir Nasri.]
[…Duma fàtte mukk sunu waxtaan wa, benn weer laata maay torlub dige ak Olympique de Marseille. Rawatina li nga ma waxoon bi ma amee gaañu-gaañu. Bi ma Paap woowee woon telefon, daf ma ne woon : « sama kàddu benn la ; déggoo nan ngir nga ñëw OM te du sa gaañu-gaañu bee may tax a dellu ginnaaw. Ndaxte, yàqul dara ci say mën-mën ak sa xarañte. » Nit ku ni mel, dees na ko jox cër bu réy. Naqar wi ma ame jéggi na dayo. Djibril Cissé.]
Benn mbootaayu way-moomeel a ko jiitaloon, di ko jàppale ngir mu falu, doon meer. Paap Juuf dafa ne woon : “Man, politig ngir politig taxumaa jóg. Ndaxte, ab làmpu-mbedd su yàqoo, far ak waa càmmooñ walla waa ndeyjoor amul solo ci ki koy jéem a defar.” Mabaaba mujjewul a falu. Waaye, wàññiwul dara ci mbëggeel ak cofeel gi askanu Marseille amoon ci moom. Paap Juuf ku dëggu la woon, bëggoon ñépp, yemale ñépp te bokkoon leen njaboote. Xamul woon xàjj-ak-seen te bëggul woon lu jege sax boddekonte, rawatina ñeel nit ku ñuul. Ñépp a ngi fàttaliku taxawaayam ak kàddu yu dëgër yi mu biraloon ba coowal mbirum « quotas » yi amee Farãs, ci atum 2010. Jamono jooju la yëkkatiy kàddu yu siiw yii : « Ërob ba mu daj, man kese maa ciy nit ku ñuul ku fiy jiite ab këlëbu futbal. Muy lu jaaduwul, lu doy waar. Dafa di, nag, Ërob rawatina Farãs, dañuy xeex ak a bunduxataal tuutaafóoni waaso yi. »
Paap mujje naa am ndam ci xeex boobu. Ndaxte, naalub “quotas” yi mujjewul a àntu. Waaye, Mabaaba, ak lu mu doon mbër mu mag yépp, amul ndam ci xeexam bu mujj bi mu séqaloon ak meneen mbër mu xarañ te gaaw ci rey nit. Covid- 19 bi daan na Mabaaba.
Paap Aali Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
BOOS NDÓOY
 
Saa buñ tuddee réewum Kibaa, ñépp daldi fàttaliku njiitam lu ràññeeku la : Fidel Castro. Waaye, xel yépp dañuy dellu 60i at ci ginnaaw, jamono ju leen réewum Amerig daan xoqtal. Ràññees na réewum Kibaa yit ci wàllu wér-gi-yaram. Ndege, am na ciy doomi Kibaa yi ay fajkat yu mag a mag. Te, ñooñu, kenn ci àddina si sànul a werante seen xam-xam ak seen xarañte.
Waaw.
Weddi, gis bokku ci. Kibaa waneetina mën-mënam. Lu tollu ci 52 doktoor la yónnee réewum Itali mi nga xam ne, deele na nit ñu baree bare ci sababu mbasum Covid-19 mi. Dafa di, doktoori Itali yi ci seen bopp ñoo demoon ba tële ndax way-tawat yu jéggi dayo. Ndeysaan, am na sax 14i doktoor yu ci ñàkke seen bakkan. 
Laata ñuy dem Itali ngir walluji leen, doktoori Kibaa yi dañu def benn portale bu rànneeku. Bi ñu koy def, nag, ñenn ñi dañoo téye waale benn nataalu Fidel Castro. Boo leen gisee, ñoo ngi ànd ak sag bu réy. Mu mel ni dañuy ndamoo nataal bi, di ko furloo ñeel seen nooni démb yi. Bu dul woon mbasum Covid-19 bi fatt xel yépp fi mu ne nii, foto bu ni mel doon na jur coow lu réy a réy ci àddina si. Waaye, wolof nee na, gumba tal na leneen lu dul tëb i teen.
Kii di Fidel Kastóro, daa teeloon a xam ne, am réew, bu bëggee mucc ci nootaange, fàww ña fa nekk bëgg ko ba fu mbëggeel yem. Ndege, naw sa bopp, bennoo ak muñ ñooy cëslaay yiy dooleel am réew. Bu ko defee, dina mën a dékku képp ku koy xeex, ak noo mënti tollu. Tànk yooyu la Fidel Castro daan dox. Moo tax, dafa fullaaloon li askan wi soxla te muy lu mënta ñàkk : njàng meek njàngale mi ak wér-gi-yaram (paj mi). Kon, réewi Afrig yu ñuul yi Farãs nootoon mën nañoo roy ci Kibaa ak Fidel Castro. Ndaxte, jooytu ak yàccaaral yiñ nekke du leen jëme fenn.
Mbooloo fajkat mi Kibaa yabal Itali, nag, dafa rax ay nit yu bokk ci xeet yu bare. Moom kay, na réew ma bindoo rekk la mbooloo mi mel. Mu tey ko am déet, réewum Kibaa ngi jàngal doom-aadama yépp, ak fuñ mënti nekk, njàngale mu réy te am solo. Njàngale moomu, dees na ko jagleel way-boddiy(racistes) àddina si. Ñooñu nga xam ne, jàpp nañ ne ñoo gën ci mbindéef yi. Ñooñee ànd ak mbañeel gu jéggi dayo ñeel nit ku ñuul ; ñooñee di tëj seen i réew, di ko aaye Móodu-Móodu yi walla di leen fa xoqtal ak a bugal mbugal yu metti guddeek bëccëg. Dañ koy wax te dee, Itali ci réew yu siis yooyu la bokk. Waaw sax de, réewum Itali mi mbooloo Kibaa mi rax ay nit ñu ñuul dem walli ko !
Boo janook sa tele di gis doktoori Kibaa yeek boroom der yu ñuul yi ci nekk, nit ñu weexi Itali yi di leen tàccu, dangay yéemu ci Yàlla, naan déedéet kañ ! Ñii nga xam ne, gaawu walla dibéer ju nekk, ñuy yuuxu ay yuuxiy golo, di xas, di saaga ak a tuutal futbalkat yu ñuul yi ci seeni estaad… Mbaa du dañoo fàtte xaat ne weer yii weesu rekk ñoom ñoo doon filme ak a ñaawal Paate Sabali, doomu Gàmbi bi doon lab ci dexug Weniis gi, lànk ne duñ ko dimbali ? Xalaas !
Moone de, ndaw yiy jël i gaal ni Paate Sabali, duggewuñ ko lu dul daani seen doole Itali ngir dundal seen njaboot. Nde, xéy amul ca réew ya ñu bawoo, dund gi jafe fa lool, njiit ya fa nekk dëkk ci ger, càcc ak bunduxataal askan wi. Rax-ci-dolli, njiit yooyu, dañuy jaamu réewi sowu yi, rawatina Farãs, di leen jébbal alalu askan wi ci anam bu ñaaw a ñaaw, koom-koom gi jaare fa nasax. Loolu la ndaw yiy daw, di wutali réew yu mel ni Itali. Tey, Itali googu, réewi Ërob yeek yu OTAN yi dañ ko dummóoyu. Bu weesoo Siin ak Riisi, Kibaa rekk a fullaal wooteg wall gi mu woote bi mu demee ba jàq lool. Amaana réewum Itali jóge fi xam ne nit, nit mooy garabam tey gën a fonk ndawi Afrig yiy fëg ci buntam.
Nu jeexale ko ci ne, li àddina sépp war a jàng ci mbasum koronaawiris mi mooy ne, nit ñépp benn lañu, warul am xàjj-ak-seen. Muy jamonoy mbas, naqar, tiis walla jàmm, ñépp war a doon benn, joxante cër. Lii lanu mbasum Covid-19 bi fàttali ci anam yu metti. Amul réew walla xeet wu ci mucc. Fu nekk nee na fa saraax, daaneel fa ku weex ak ku ñuul, boroom alal beek baadoolo bi, ñi siiw ak ñi siiwul. Booy seet sax, danga naan dafa singali kilifa yi gën a mag ci àddina si. Moo tax, képp kuy nit, war ngaa fàttaliku kàdduy Martin Luther King ya. Dafa ne woon : “War nanoo jàng a dund ni ay doomi-ndey, bu nu ko deful, dinanu dee nun ñépp niy tuut-tànk yu seen xel desee mat.”
 
 
*Boos Ndóoy bind na ci nasaraan ñeenti téerey xeltu yu am solo, ñu mën cee lim ‘’L’énigmatique clé de l’immigration’’ ak ‘’L’Etat déballe tout’’. Boos Ndóoy doomu-Senegaal la, dëkk Monreyaal ca Kanadaa, di fa liggéey.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Maa ngi leen di nuyu yéen ñépp, ku ci nekk ci sa tur ak sa sant.
Tey, fii ci Milaŋ, maak sama soxna danoo yeewu, lànk ne dunu seetaan tele, gedd tamit rajo bi, ne ko waay-waay yaa ngi nuy tanqal, tëjal sa gémmiñ gi !
Lu waral nu doyal ci widewo yeek rajo yeek tele yiy yeete guddeek bëccëg ? Xanaa njàqare gu jéggi dayo. Ci dëgg-dëgg, kenn xàmmeetul Itali, rawati-na Milaŋ gii nu dëkk. Lii moom gën a metti ! Waaru nanu, musibaa ngiy daagu ci mbeddi réew mépp, fas-yéenee samp raayaam ci sunuy xel. Wolof dinay wax ne lu la bett, mën la. Waaye sama  maam daan na ci teg ne bu la daanul, jeŋal la. Boo jëlee tey kàddu yu am solo yooyu tasaare leen ci biir Itali, dinga xam lu tax ma tàmbalee nii sama bataaxal bi.
Mbokki Senegaal, duma sonal sama bopp di leen laaj ndax yëg ngeen ne am na doomu-jàngoro bu bëgg a faagaagal Itali. Fi mu ne nii mooy coow ci àddina si juróom-ñaar ! Wiris bi mayunu jàmm, mu ngi fiy def ay jéyya yu kenn mënul a nettali, mu ngi rey di dem, su ma ko mën a waxe noonu.
Sunu dundin soppiku na bu baax.
Léeg-léeg sa xarit woo la, sa xel di werante ndax war nga koo jël am déet ndax rekk ragal a dégg xibaar bu tiis, xibaar bu sa xol bi du àttan, xibaar bu lay tiital.
Nun daal mbokk yi, ñaari ayubés a ngi nu tëju ci sunuy kër, demunu dikkunu. Génn ci mbedd mi tàllal say tànk walla sëppu sa palanteer sax kenn ñemeetu  ko !
Li gën a yéeme, nag, moo di ne amul ku mës a gis wiris bi mbaa mu xam fan la làqu. Moo waral koo jege mu dandu la ci saa si, ñeneen ñi bu ñu lay séen ngay ñëw di teggi yoon, duñ ci am benn kersa ! Tàggat-yaram mel na ni lu fi xewwi, taxawaalu kenn waxaalewu ko. Ku génn sa kër te jëndiwoo garab walla dund, yoon dal ci sa kow.
Koom-koom bi sooxe na lool, lekool yi tëj nañu, bitig yi waxi-noppi.
Tekk-tekkaaral gi nag, mbokk yi ! Oto riiratul, baat jibatul. Léeg-léeg daal nga dégg àmbilaas buy mbiib mbaa damaar bu fees ak i néew di leen jébbali seen boroom. Ana lu gën a daw lii yaram ? Li yées ci mbir mi moo di ne néew yu bari seeni mbokk duñ leen gis, nga faatoo loppitaan walla sa kër a ci yem. Muy lu doy waar lool. Nga am sa maam, sa yaay, sa xarit walla sa doom, mu génn àddina ci anam bu tiis te doo ko gunge, mu mel ni dafa xéy ne mes ci jaww ji…
Xoolal ma ni koronaawiris saay-saaye : day yoot ba xéy jël la te garabu nit walla garabu jinne duñu ko mënal dara ba dara booloo jeex. Kii nag mooy gan gi kenn bëggul mu jub la : doo xam kañ lay tàggoo ñibbi,nga am jàmm. Foo tollu yaa ngiy ñaan mu bañ a yendu mbaa fanaan sa kër.
Mbokki Senegaal, koronawiris jur na fiy jafe-jafe yu ub lool sunu bopp : loppitaani Milaŋ ak diiwaan yi ko wër yépp a fees ak i doom-aadama yu feebar bi daaneel te të leen a bàyyi. Doktoor yaa ngi def seen kem-kàttan, pólitisyeŋ yi mel nañ ñu jommi, xamatuñu lu ñuy wax ndax joŋanteek téesante xajuñ fi. Am na ñuy wax ne su tan amulee ci ayubés yiy ñëw, nguuru Itali dina jël yeneen ndogal yu gën a jafee dékku ndax daanaka bu boobaa kenn dootul génn sa kër.
Yàlla rekk mooy buur, moom mi def ba mbindeef yépp bokk benn soxla ak benn xalaat, benn buum kott lëkkale leen, ñu mel ni findifeer yuñ boole raw. Teewul  ku nekk yëg ci biir xolam wéetaay bu metti, di wut pexe mu koy musal ci jàngoro ji.
Mbokki Senegaal, nun feebar bi daf noo bett ba léegi faju moo fis sës. Faju moo fi sës waaye amunu garab gi nu mën a faj… Dégg ngeen wax jeem ? Kon boog jàng leen bu baax sama bataaxal bu tiis bii. Bëgg li nu dal amal leen njariñ rekk a ma ko tax a bind.
Yàlla na jàmm yàgg Senegaal ak Itali !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Tofo ci Antonio Gutieres, « Sekerteer Seneraalu » Mbootaayu xeet yi, di ko xelal ci lépp lu aju ci aar faagaagal aw xeet.  
(Siyaara Tayba Ngéyéen)
 
Asalaamu aleykum wa raxmatulaayi ta alaa wa barakaatówoo !
Yéen Kilifa yu tedd yi,
Yéen sang yi,
Yéen ñi fi teew ñépp, góor ak jigéen, mag ak ndaw
Nuyu naa leen, kenn ku ci nekk ci turam ak santam, di leen sargal.
Janook yéen tey di yëkkati samay kàddu ci béréb bu tedd bii te sell, lu am solo la te maak Yàlla rekk a xam ni ma ci bége, ni ma ci ame bànneex !
Fàww sama yaram daw ndax 20 at a ngi yëkkatiwuma kàddu jëmale ko ci askanu dëkk bii sama maam Siidi Buri Jeŋ sos te sama waajur Ibraayima Jeŋ cosaanoo fi. Siidi Buri Jeŋ, Ibraayima Jeŋ, yal na Yàlla yokk seen leer.
Jamono ja ma nekkee «Sekerteer seneraalu komisiyoŋ internasiyonaalu sirist yi » ñëw naa teewesi fi ubbiteg dispañseer.   Du woon man rekk, sax, ndax ay doomi-dëkk bee mànkoo woon tabax ko, ñu bare ci ñoom doon i kilifa yu féete woon bitim-réew, moo xam Itali la mbaa Gaboŋ walla feneen.
Noonu lanu lëkkaloo tamit ak doomi Tayba yi nekk ci biir réew mi, di ay kilifa, ngir tabax benn liise ci dëkk bi, mu xettali gone yi, yokk seen xam-xam, tax ñu gën a yaru.
 
Fan yee ñu génn rekk lanu ànd nun ñépp gunge ca këram gu mujj sama mag Muxamadu Mustafaa Jeŋ, doon it kilifa diine, boroom xam-xam. Royukaay la woon ba tax ñu jagleel ko bésu tey bii waaye li ci gën a daw yaram, ndeysaan, moo di ne maak moom yaakaaroon nanu ne dinan gise ci siyaare ren bii.
Maa ngi fàttaliku sama ndaje mu njëkk ak Tafsir Mustafaa Caam, kàddu ya mu yëkkati woon jëmale leen ci Ceerno Seydu Nuuru Taal, naan : «Bu waa Senegaal xamoon kan mooy Ceerno Seydu, dinañ koy seeti bés bu ne.»
Tafsir Mustafaa fonkoon na lool Xalifa Muxamed Ñas nga xam ne kàngam la woon ci tariixa tijaaniya !
Man miiy wax ak yéen, ci atum 1958 laa njëkk joxante loxook Xalifa Ñaseen bi ca «Awani» Maalig Si bu Ndakaaru, am ci bànneex bu jéggi dayo.
Maa ngi fàttaliku Baay Xalifa, keroog cig « haal gu metti », won nanu ni Yonent Yàlla Muxamed (Sala laawu aleyi wa salama) daan doxale !
Su ma doon lim kilifa diine yeek niti Yàlla yu baax yi  ma mas a toogal, dinaa tudd  Sériñ  Séex Mbàkke Gaynde Fatma, Séex Al Islaam Àllaaji Ibraayima Ñas, Àllaaji Abdul Asiis Si Dabaax, Sëriñ  Mañsuur Si Boroom Daara ji, Ceerno Muntaaxa Taal, Séex Buu Kunta Njaasaan, Séex Tiijaan Si Al-Maxtum.  
Mënumaa lim ñépp ndax niñ koy waxe ku lim juum ! Li am solo mooy fàttali leen ne kilifa yooyu yépp, ba ci Kardinaal Yaasent Càndum, ay géeji xam-xam lañu woon ci man, lu ne laa jàng ci ñoom.
Li taxoon Senegaal am doole ci jamono jooju moo di ne xàjj-ak-seen amu fi woon, réew mi doonoon menn jëmm kott waaye teewul ku nekk mel ni nga mel, féete fi nga féete, kenn xatalu fi sa moroom, daan nga dugg ci kër kii ne la yilimaan la, keneen ne la làbbe la te fekk na moonte ñaar ñooñoo bokk ndey bokk baay !
Senegaal a ngoog, ñi fi sos tariixa yi, di ay jullit di ay Sufi yu mag  ñépp nangul leen seenug bëgg jàmm !
Nun nag, danuy ndamoo loolu fépp fu nu dem ci àddina si. Seetoo ngoog boo xam ne bu nu janook moom dunu sëgg !
Bindoon naab bataaxal ñeel askanu réew mi, ci weeru suweŋ 2018, doon ci fàttali ne maa ngi màgge ci keppaaru Kilifa gii di Seydu Nuuru Taal mi gëmoon lool ne julliti Senegaal yeek kerceen yi waruñoo nangu ku leen féewale, foo ko fekkaan mu ngi leen ñaax ci waxtaan ba déggoo, ànd doon benn. Li ñu tudde ci nasaraan ‘’Dialogue islamo-chrétien’’ du leneen. Ci sama jaar-jaar ba tey, ameel naa yit njukkal Sëriñ Séex Mbàkke Gaynde Faatma, nit ku baax te bëggoon réewam. Moom daal, ci kilifa diiney Senegaal yépp laa géeju ba wóolu sama bopp, dem ba am fitu dajale kilifa diiney àddina sépp, ñu toog weccoo xalaat ! Muy « Rabeŋ » bi di «Yilimaan» bi mbaa «Eweg» bi walla dig kilifa ci diine «Budist»  yi, ñoom ñépp a daje, sottante xel ngir fàq ñaawteef yi mën a lor doomu-aadama fépp ci àddina si. Ndaje moomu, maa ngi ko njëkkoon a woote ca Fees, dëkku diine bu nekk ca Marog, toftal ca yeneen ca Terewiso (Itali), Wasiŋton (Amerig), Amaan (Sordani), Adis-Abeba (Ecópi) ak Bankoog ca Taylànd. Li ëppoon solo ci ndaje yooyu yépp moo doon ni du fenn fuñ ci yëkkatiy kàddu yu rafet yem ci, dañoo tëral ca Fees ay pexe ngir lépp lu mu laaj ñu def ko. Naalu Fees boobu, Njiitu Mbootaayu Xeet yee taxawal ag kurél ñeel ko ci 17u fan ci weeru sulet 2017 ca New York.
Gëm naa ne ndam li nu am ci ndaje yu mag yooyu dara waralu ko lu-dul li ma cosaanoo ci réewum Àllaaji Umarul Fuutiyu Taal, Séex Amadu Bàmba Mbàkke Xaadimu Rasuul, Mawdo Maalig Si, Yaasent Càndum ak ñoom seen. Kilifa yooyu ma tudd, danoo war a taxaw temm ngir sàmm seen ndono.
Yéen Kilifa yu tedd yi,
Yéen sang yi, góor ak jigéen,
Ci jamono coppite yu mag lanu nekk tey. Ay coppite yu ñeel nekkin ak dundinu askan wi. Mu ngi dooree ci càkkeef gi waaye mënees na cee lim tamit  :
Nguuri àddina yépp nangu nañ tey ni doonte sax nun ñépp ci genn gaal gi lanu nekk, gàllankoor yi bare nañ lool te bi ci yées mooy li doom-aadama yi wegantewul.
Ñun ñépp a war a taxaw, booloo ngir sàmmoonteek àqi doomu- aadama. Bu nu ko deful, balaa yàgg nu réccu ko !
Tey jii ci diiwaanu «Sayel» gi nu bokk, jafe-jafe yi Mali, Burkinaa- Faaso ak Niseer nekke jéggi nañ dayo !
Ñàkk kaaraange, bóom, siif ak xeeti rey yi nu fay gis, war naa tax ñépp joxante loxo doon benn, fexe ba ñaawteef yooyu bañ a law ci réew yi leen séq, rawatina nag Senegaal !
War nanuy sédd ëllëg tey fagaru ba kenn dunu bett. Looloo ngi war a tàmbalee ci kilifay gox yi ndax ay kilifa yu am baat lañu, jege lool askan wi, askan wi yit jox leen seen gëdd, déggal leen.
Waaye mbir mi moom, nun népp la war a soxal, war nanoo jànkoonteek ñi tudde seen ay Yilimaan tey jël «Al Xuraan» di ko firee neneen !
Su nu bëggee daan sàmbaa-bóoy yiy mbubboo sunu diine ji, fàww daaray nguur geek daara cosaan yi bokk ci xeex bi. Waaye warees na fexe tamit ba ndóol gi wàññiku ndax kat, nit ku dëkke fàndeek dëñe, xel mi day neex a këf, mu neex a yóbbaale !
Yow Xalifu njabootu ku tedd kii di Tafsiir Mustafaa Caam, ni ma xame sag fonk njàngalem diine ak jikko yu sell yi mu làmboo, mu di jàmmoo, bëgganteek dimbalante, wòor na ma ni dinga wéyal li fi say maam bàyyi, mu doon cëslaay ci réew mépp, rawatina ci xaley Tayba yi, ñu ciy roy, ba mën a mucc ci pexey sàmbaa-bóoy yi !
Abdu Juuf, Njiitu-réew mi fi woon, daan nay faral di wax ne «Amul lu gën jàmm, ndax jàmm ci la lépp xaj.»  Kon jàmm, moomeelu askan yépp la, ñépp la soxal, nekkul lu ñu jagleel wenn xeet kese, mbaa jenn aada !
Sama xarit, sama doomu-ndey, boroom xam-xam ba, Seex Abdalaa Ben Beyaa, njiitu kuréel giy sàkku jàmm, nekkoon tofo ci Njiitu-réewum Gànnaar ca jamonoy Maxtaar-Uld Dadaa, daan na ma wax ni : «War nanoo aar, fonk sunug njullite, roy ci njànglem Yonent Yàlla Muxamed (Salla-laawu-aleyi-wa salama) ba dunu lor ñeneen.» Ni ko sunu mbokki araab yiy waxe : La daraar walaa diraar !
Looloo war a tax nit kiy moytoo jiital xeetam, moo xam Pulaar la, walla Wolof, mbaa Mankaañ, Basari, Sóninke, Séeréer walla Joolaa, bumu jiital tamit diineem… Moom daal, na nekk ñépp, na nekk doomu-Senegaal doŋŋ ! Noonu rekk lay mën a tabaxe loo xam ni day indi jàmm ñeel ñépp, te it ñépp bokk ko !
Wànte fésal lu kenn ku ne doon, fàttee bàyyi xel ci li nu boole, réerook fitna lay jur.
Foo dem ci àddina si, li tax askan way déggoo, nekk ci jàmm, du leneen lu-dul nangoo wute, muñalanteek fonkante.
Duma daaneel te sànniwuma ñaari baat ci mbirum taalibe yi ak li ci laxasu lépp tey gàkkal turu daara ci boppam. Samay xarit, Mamadu Wan, Njiitu kurél giy aar, di ñoŋal àq ak yelleefi tuut-tànk yi, ak Mamadu Njaay Daara, ñu ngi def liggéey bu mucc ayib ci mbir moomu nga xam ne lu jafee lijjanti la !
Ni ko Mamadu Wan waxee te muy dëgg, «Ñépp xam nañ tey ni ñoo ngi metital gone yi ci yenn daara yi, jot na léegi nguur gi jël ay matuwaay ngir dakkal lu ni mel.»
Cig kayitu-saytu bu «Human Rights Watch» siiwal ci atum 2019, biral ci ne yoon waruta seetaan yenn jàngalekati daara yi ñuy def lu leen neex.
Rafetlu naa lool taxawaayu yenn àttekat yi. Ñoom ñoo ngi def seen liggéey, ndax bu yenn wayjur yi bañee yóbbu jàngalekat yooyu ci yoon, du tee ñu topp leen, def seen lànket ba am sax ñu bare ñuñ ci teg i daan  ngir aar  xale yi, ñuy góor mbaa ñuy  jigéen !
Nguuru Senegaal,  ci ndigalu Njiitu-réew mi Maki Sàll, def na ci jéego yu am solo waaye ba léegi njaw des naw xambin ! Lu aju ci yalwaan gi, Njiitu-réew mi biralaat na taxawaayam ak bëgg-bëggam ngir xale joge ci mbedd mi. Ngir doxal loolu nag, ci nguur gi la aju, waaye  tamit sunu wareef la nun népp ñu taxaw ci mbir mi ndax lu mën a nekk la !  Ndax fii ci Tayba, xale yi nekk ci daaray « Al xuraan » yi,  kenn loru leen, kenn jëfandikoowu leen,  te noonu la war a deme ci pépp ruq-ruqaat bu daara nekk ci réew mi.
Xam nañ ni sunu digi réew yi fattuñu, dañoo yaraax ba nga xam ni fu waay jaar walla jóge mën a dugg feneen fi, kon fàww njiiti réewi Sayel yi, diisoo wut pexe ci mbir moomu.
Gànnaaw 30 at bi nu tëralee déggoo gi ci Àq ak yelleefi xale yi, waratunoo nangu toog di seetaan ñaawteef ak yenn lor yiy tegu ci ñoom ci sunu biir dëkk yeek yenn diiwaan yi.
Nee nañu mbey ci sa wewum tànk, kon fàww kilifa diine yi bokk genn kàddu ngir kenn bañatee lor sunuy doom ak sunuy sët !
Waaw-góore Tayba !
Yàlla na Jàmm yàgg ci Senegaal !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci tekkib Paap Aali Jàllo
KÔRO (mag sama),  
Jàmm ak salaam ñeel na la. Sa rakk a lay nuyu, di la ndokkeel, di la jox sa wàccuwaay.
Ginnaaw loolu, xamal ni kat, sa mbokku cosaan mi nga bokkal maam, di sa mbokku aada, moo namm a waxtaan ak yow tey. Bataaxal bii ngay jàngsi, mi ngi bawoo cib maxejj bu bëgg réewam, mu jaral ko lu ne, fu ne, te xaaru ci kenn walla lenn, muy xaalis walla ndombog-tànk. Duggewuma ko wanewu. Te yit, jubluwuma ci ŋàññ la, walla di yàq sa der. Nde, doo sama noon, te noonoowuma la ; doo sama wujj, te wujjewumaak yow. Tamit, rambaaj walla naaféq taxumaa jóg. Kon, jàppal ni bataaxal bii, jàmm rekk la wund, ñeel nekkinu Mali gi nu bokk ak i doomam, te nga boole leen jiite. Bu ko defee, naŋ ko jànge xel, bañ koo jànge xol.
Kôro, 
Liy xew ca bëj-gànnaaru Mali metti na, tiis na. Xanaa gisoo ni ñuy reye ndawi Mali yi, di saam seeni néew ? Ndege, biir làrme bi, ndaw yaa ci ëpp, bés bu nekk ñuy jaay seen bakkan ngir seen réew. Jigéen ñaa ngiy ténj, jirim yeek baayo yi di gën a bare, yaakaari way-jur yi di tas. Foo dem fekk fa dëj. Ndaxte, ay doomi jàmbur, mag ak rakki jàmbur, jëkkëri jàmbur ak pàppay jàmbur ñoo fay dee. Boo weddee li ma lay wax, dugalal sa ñaari doom yi, Buuba ak Karim, ci làrme bi, yabal leen ñu xeexi. Bu booba nu xool ba xam ndax dinga nelaw am déet. Waaye, ginnaaw kenn ci seeni  doom, mbokk walla jegeñaale deewu ci, seen yoon. Yëgalu leen ko sax seen yaram. Moo tax, ci jamonoy tiis ak naqar jii, say doom sañ a salfaañe alalu réew mi, di ko pasar-pasare. Ñu ni déet-a-waay, say way-yëddukat di yaataayumbe ak a gundaandaat, di jël lu tollu ci 100 walla 300i milyoŋ ci sunu koppar di ko yàq ciy aniwerseer ak i caaxaan. Ngeen fàtte askanu Mali wi nga xam ne, sonn na, tàyyi na. Nit ñi lott nañu, tumuraanke, xiif, mar ba nga ne lii lu mu doon. 
Ay waay ! Yërëm nu boog, kôro !
Àddina sépp xam na ni Farãs a sooke jéyya ji xew ca bëj-gànnaaru Mali, di fa reylu ay ndawi réew mi. Xanaa gisoo ne seeni moroom yu Farãs di fey ci suuf ñoo leen di faat bés bu Yàlla sàkk ? Dafa di, nag, lu jiin Njaag a, te Farãs mooy Njaag. Te sax, yow ci sa bopp, dara umpu la ci. Yaa gën a xamaatoo ni Macron, njiitu Farãs, ak i ndawam ñoo ngemb ay saay-saay yiy mbubboo raaya Mali, di wootewoo bëgg-sa-réew ba noppiy faat ay doomi Mali bés bu nekk. Xam nga xéll ni Farãs mooy seytaane bi leen di jox i gànnaay, ñuy fetal doomi réew mi. Ma ni, benn jiyaadis amul Mali waxatuma laak terorist. Ay kàcci kese la ! Te, taskati xibaar yu baree ngi leen ciy jàppale. Dafa doy nag ! 
Aa, Kôro ! 
Tee ngaa jéngu, tekki buumu njaam gi la goneg Farãs gi takkal. Mbaa du Macron dafa këf saw fit ? Nga topp ci moom nig geen. Fuñ la fekk yaa ngi lëngook moom ngir wane ni ay xarit ngeen. Yow tamit, xamal nag ne doo moroomam. Kii nga xam ne ku bës bakkan bi meew génn ci, lu tax ngay nangoo wéy ci waawam ? Xale boobu ngay sibooru de, mooy reylu say ndawi réew bés bu nekk. 
Aa, Kôro !
Yow wute ngaak nun de ! Ndege, yow tubaab bu ñuul kukk nga, dib doomu Farãs, làq sa paaspooru Farãs. Xam naa yit ne am nay artist yu lay jàppale. Duma tudd seen tur ; waaye sañ naa ne ñenn ci ñoom Gàmbi lañ fekk baax, dëkkuñu fi. Bu Làmbaay naree tàkk, yaak ñoom ay ànd fàq, ngeen làquji Bànjul walla Pari, yóbbaale seen njaboot. Kon, bu réew mi tàkkee, nun ñi amul fun làquji nooy xal a sonn, nooy dee. Ngalla-waay, buleen taal sunu Mali gii, ndax ñu mel ni man ak baadoolo yi fiy yeewoo Mali rekk lan am. Ndeysaan, dafa di sax, sa yoon dafa nekkul ci nun. Moom kay, nu dund walla nu dee nga yemale. Lu tax faalewoo nu, nun ñi la fal, nga war noo aar ? Metit wi, nun rekk noo koy yëg. Moo, ndax jotul nga yëkkati sag kàddu, xamal askan wi li xew dëggëntaan ? Ndeysaan, dangaa ragal say kàddu juuyoo ak bëgg-bëggi liir boobuy jiite réewum nootaange mi, Farãs. Lenn rekk a la soxal : wéy di toog ci jal bi cig ndimbalam, duy say poos ba ñu fees dell, yow, say mbokk ak ñi ànd ak yow. Ma ni la, nag, yaa wayadi dëgg-dëgg ! Yow yaa ñàkk gis-gis ! Boo geestu woon tuuti sax, dinga xam ni, yow, Keyta, waroo ragal, waroo wor askanu Mali.
Aa, Kôro !
Yaa gàcceel say maam ! Xanaa danga fàtte ni Keyta nga sant ? Sunu santu maam ja, jàmbaar ji, Sunjata (buuru Mali ciy ati 1236 ba 1255).  Cëm ! Jàmbaaru Kirinaa ngoog ! Gone gi duma woon jinne Sumaaworo. Kii daawul tiit, daawul daw. Xamul woon sax fu tiitukaay di nekk ci nit. Kon, ku nàmpe ci meenum Sunjata, bokk ci giirug Keyta-Keyta yi, waroo ragal. Tey ngay maas nii. Cim mbay ! Xanaa xamoo ni, Sunjata, ak li mu doonoon buur yépp, askanam a ko faloon. Nguuram du woon rekk ndono. Cib demokaraasi bu bir la nguuram lalu woon. Waaw kay !
Ndege, démb, kuñ ci falaan, cim pénc lañ la tànne, ci kow sàrt bu leer. Rax-ci-dolli, ndaje ma faloon Sunjata dafa tëraloon ab sàrt bu amoon taxawaayu ndeyu-àtte, ci atum 1236. Mi ngi tuddoon sàrtu Kurukaŋ-Fugaa, te amoon lu tollu ci 44i dogal. Kon, nun amunu ku nuy ñee. Nga war cee jàngat ñaari mbir. Benn, sunu njiit yu njëkk ya, duñu woon ay buuri ndono, askan waa leen daan fal cim pénc. Ñaar, duñu woon buur di bummi, di jaay nit ñi doole ak a def lu leen soob. Waaye dafa amoon aw yoon wu leen tënkoon, tënk réew mépp ak ñi ko jiite woon, réew mépp a àndoon tënku ci sàrtu Kurukaŋ-Fugaa. Lii mooy sunu aaday maam. Te yow it dañ laa fal, aw yoon tënk la, muy ndeyu-àtte réewum Mali. 
Wànte, doo buur, kôro. Doo buur, de !  Xam ko bés niki tey. Moo, lu la tee roy ci maam yi, dekkil cosaan ? Ndax gis nga ne, demokaraasi bi ñuy soow, sunu maam yu jàmbaare woon yooyu ñoo ko njëkk a saxal, suuxat ko ? Sunu moomeel la. Tey, nga nasaxal ko nii, noon bi jaare ci, yàq réew mi yaxeet. Waaye, nag, ku xeeb juddoom, wàññi darajaam ; te ku xeeb sa cosaan, ñu xeebal la ko.
Aa, Kôro !
Bu dee li la say mbokki Mali yi dénk dafa diis ci yow, delloo leen seen moomeel ! Bu dee danga nar a boqu Kulubaa di lox, wàccal jal bi te ba kook ku am fitu def li war. Boo ragalee ne jàkk Farãs ak i njiitam wax leen dëgg, demal sa yoon ! Boo mënta yor réew mi, jóge fi ! Mali am na ay góor-Yàlla yu gëm seen bopp, xam liñ doon, bëgg seen réew, am xam-xam bi ak mën-mën bi, te am fitu yor ko, jàmmaarlook noon yi, defaraat réew mi. Boo demulee, nag, lu la ci fekk yow la.
Aa, Kôro !
Sàmmal sag ngor te bañ a gàcceel sa bopp. Ndaxte, kàddug maa demal sama bopp moo gën a rafet kàddug dañ maa dàq. Kon, fexeel ba bu kàddug gàcce googu gàkkal sa tur ëllëg. Ndaxte, suba du añ du reer, waaye dees koy sóoraale. Dëgg neexul. Bàyyi ci xel.
SA RAKK, SAALIF KEYTA
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci àjjuma jii weesu, 27eelufan ci weeru sàttumbar, atum 2019, lañ doon ubbi ci Kolobaan jumaa ju mag ji : Masaalikul Jinaan. Kilifa gii di Sëriñ Muntaaxa Mbàkke, Xalif kullu murid, moo jiite xew-xew bile. Kon, tey la woon tey. Ndege, xew-xew bi lëmbe woon na réew meek àddina sépp, daanaka. Ndaxte, muy JeuneAfriquedi Le Mondewalla RFIañs, genn kërug yéenekaay wutewul bés bi. Xibaar bi àggoon na ba Frãs ba seen benn politiseŋjot cee xund, wax sax ay waxi ku danoo ci saret. 
Jumaa ju réy, xaalis bu takku
Jumaa Kolobaan ji, nag, jumaa ju réy a réy la, képp ku ko gis yéemu ci yànjaayam. Yaatuwaay baa ngi tollu ci 6i ektaar. Dafa di sax, Masaalikul Jinaan mooy jumaa ji gën a réy ci Afrig sowu-jant. Lu ëpp 30 000, ci xayma, nit mën nañ cee julli : 8 000 ci biir, 20 000 ci biti ak 3 000 ci kow etaas bi. Njëgu tabax bi, moom, mi ngi tollu ci 20i milyaar ci sunu xaalis. Taalibe yee joxe 15i milyaar yi Sëriñ Siidi Maxtaar Mbàkke teg ci 5,5i milyaar. Taalibe yi dañu daan natt, ñii joxe 1000, ñeneen ñi 10 000, am it ñu génne ay milyoŋ def ci, ku nekk daal yaay seet fu sa doole tollu nga def li nga mën,mu néew mbaa mu bare. Jumaa ji, nag, kii di Sëriñ Muxammadu Lamin Mbàkke moo teg birig bu njëkk bi,  ci 7eelufan ci weeru sulet, atum 2012. Sëriñ Mbàkkiyu Fay mi toogal Xalifa bi ci Ndakaaru lañ dénkoon liggéey bi. Juróom-ñaari at lañ ci teg lépp door a sotti.
Jenn jumaa, 5i sooroor
Kon, Masaalikul Jinaan, ci njiiteefu Sëriñ Siidi Maxtaar Mbàkke lañ dooroon tabax bi. Nguuru Ablaay Wàdd moo joxe suuf su tollu ci 6i ektaar ngir ñu mën a jëmmal bëgg-bëggu murid yi. Arsitekt bi ñuy woowe Meysa Joojo Ture moo nataal juróomi sooroor yiy màndargaal  jumaa ji. Bi mu noppee ci liggéeyam, waa CDE ñoo kuule sooroor yi. bi ci gën a gudd, gën a gudd ci Ndakaaru itam, mat na 75i meetar, kon sute na 7i meetar bu jumaay Ndakaaru ju mag ji. Ay masoŋ yu fekk baax réewum Siwis, nag, ñoo yékkati sooroor yi. Bu dee taaral bi, ay nataalkat yu xereñ, jóge fépp ci àddina si, ñoo ko defar. 
Ubbite bu xumb
Fépp la taalibe yi ak soppe yi màbbe keroog àjjuma, jubalsi Kolobaan ngir teewe xew-xew bi, julliwaale fa, muy julli bees fay njëkk a amal, ubbee ko jumaa ji. Mbooloo mu takkoo noonu, day laaj ay matuwaay yu wér te wóor. Moo tax nguur gi teel a yabal takk-der yi, way-fajkat yi ak balekat yi ngir waajal bés bi. Waaye, daayira yi tamit, kenn demul ñu des. Pastéef bu mat sëkk lañu wone. Kolobaan xumbal la ko bii peeru xumb, ñu samp mikóro yi, alxuraan ji di daw ak i xasiday Séex Axmadu Bàmba Mbàkke. Waa daayira Xidmatul Xaadim samp fa seeni berkelle, taf fay nataal ak ay këyit yuy màndargaal taarixu yoonu murid ak kàdduy Sëriñ Tuubaak Séex Ibraayma Faal mi ñuy woowe : buntu muridiina. Waaye, teewaayu Njiitu-réew mi, Maki Sàll, ak bu Ablaay Wàdd, Njiitu-réew ma woon, doon na lu fés lool ci bés bi.
Wenn askan, benn jëmu, jenn jumaa
Ubbite juuma ji, nag, du rekk mbooloo mi fa teew daa takku. Loolu am na waaye li gën a yéeme mooy li nit ñi bawoo fépp ci réew mi ak sax bitim-réew. Li ko dale taalibe yi, kilifa diine yi bokk ci yeneen tarixa yi,  kilifa diine katólig yi, kilifa aada yi, jaraaf ak jawriñi Lébu yi ci Ndakaaru, politiseŋyi moo xam ci nguur gi lañu bokk mbaa ci kujje gi, moom daal ñépp a nga woon Kolobaan, kenn nanguwul a toog di xaar ñu lay nettalisi bés bi. 
Kon, mënees na wax ne, réew mépp a daje woon ca Kolobaan ngir màggal ubbite jumaa ji. Taalibe murid yi tukkurmuutba nga ne lii lu mu doon. Réew mépp di tés-tési. Ci nataali bés bi, ñoo ngiy ciy wane Njiitu-réew mi Maki Sàll ak kim fi wuutu, Ablaay Wàdd ñu séq Xalifa bi. Wànte, nataal bi gën a neex ñépp mooy ñoom ñaar bi ñu jàppantee, ku nekk yékkati sa loxo moroom, di ree. Mu mel ni bés bi dafa jubale ay noon, tàppe xol yi, lëkkale ay kër ak i kurél, boole askan wi, ñépp ànd doon benn, bokk benn jëmu. Tijaan yi waxoon nañ sax ne Masaalikul Jinaan lañuy defe seen wasifa àjjuma ji. 
Waaye, bu loolu weesoo, warees na jukkee ci mbir mi ñaari jàngat.
Bi ci jiitu mooy ne, bu doomi Senegaal yépp bokkee doon benn, am pas-pas te nangoo liggéey, réew mi dina jëm kanam. Ndaxte, jumaa ji, xaalis bu takku bi ci dem yépp, ci gafaka askan wi la génne. Lebiwunu fenn, tàllalunu kenn loxo. Kon, bu nu gëmee sunu bopp dëggantaan, bëgg sunu réew ba noppi jële fi xàjj-ak-seen, bennoo, mën nanoo tabax Senegaal ba mu naat te dunu am ak kenn xaar-ma-Yàlla.
Ñaareelu njàngat maa ngi aju ci doxalinu politiseŋyi. Saa su xew-xewu diine amee, nga gis leen ñuy sukkal ak a raamal sëriñ si. Ak nu mu mënti deme, jëf ju ñaaw la. Kilifa dafa war a wormaal boppam, weg ñi ko fal te bañ a tuutal ndombog-tànk giñ ko dénk. Rax-ci-dolli, askan wi war naa yeewu ci jikkoy naaféqu politiseŋyi. Juboo neex na, gaa, te jàmm a gën ay, duñ sax benn. Waaye, diggante Abdulaay Wàdd ak Maki, li ci jot a xew lépp ak li ci kilifa yu baree-bare jot a wax…ñu bàyyi ba bés bu màggee ni bii mel ni ñuy teyaatar ! Aa… Newunu du dëgg ci ñoom de, waaye mbir mi warees na cee màndu ba xam fu muy mujje.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Lan moo dal sunu mbokki réewum Afrig-bëj-Saalum ? Su ma nee ‘’mbokk’’, nit ñu ñuul ña fa fekk baax a may tax a wax. Nook nun benn lañu, koo ci ni woon tey diw mii Simbabwe la bokk walla Somali walla Niseryaa, kenn du la weddi. Ci lu amul benn werante, nooy nun, nun nooy ñoom. Nun ñépp la sunu der ñuul, sunuy aada doon daanaka benn, nu bokk jaar-jaar ndax ni nu Tubaab yi boolee metital, nangu sunu alal, jàppenu niy bàyyima. 
Moo tax jamono ja African National Congress (ANC) fippoo ci njiiteefu baay Nelson Mandelaa, ñuy xeex apartheid– doon boddikonte ci biir xeet bu yoon daganaloon – kenn bankul sa loxo di leen seetaan. Ni leen réewi Afrig yépp sotlee jarul di ci delsi ndax kenn wóor na ma ni fàttewu ko. Xanaa rekk fàttali askan wi ne fii ci Senegaal, muy woykat yi, di bindkat yi walla ñeneen, kenn desul ginnaaw. Dem nan sax ba lekool boo dugg gis ñu bind fa baat yii ci kow tablo bi, gone yiy janook moom bés bu Yàlla sàkk : L’apartheid est un crime contre l’humanité. 
Ci weeru awril 1994 la ANC dakkal apartheid, Mandelaa toog ci jal bi. Kon, bi buumu-njaam gi dogee Afrig-bëj-Saalum yàggul, ndax ci wàllu mboor (histoire) 20i at ak juroom du dara. Bi mu ko defee, doomi-Afrig yu bare jóge Senegaal gii mbaa Mosàmbig mbaa Kóngook Niseryaa wutali réew ma, fas-yéene faa daan seen doole.    Ñu bare ci ñoom, nag, dañoo jàngoon ba ni arr, am i lijaasa yu wóor, rawatina waa kër Robeer Mugaabe yi seen réew sësook réewum Afrig-bëj-saalum. Doomi-Afrig di Sidd, ñoom, dese woon nañoo xareñ ci lenn mbaa am xam-xam, ndax ci jamonoy apartheidTubaab yi bëgguñu woon seen njàng sore. Loolu daldi jur lii : doxandéem yu ñuul yiy am xéy, doomi-réew mi ci seen bopp di taxawaalu.  Looloo indi coow li, du leneen. 
 Teewul 10i at mbaa lu ko ëpp a ngii ñuy siis nit ñu ñuul ñi, di leen bóom, di lakk seeni bitig. Dañuy def yooyu ñaawteef, teg ciy fan mu mel ni du woon ñoom.  Waaye dangay jékki-jékki rekk dégg ne songaat nañu nit ñu ñuul ña ! Looloo fa xew fan yii weesu ba fukki doomi-aadama ñàkk fa seen bakkan.
Lu ni mel mi ngi tàmbali ci ndorteelu sàttumbar te ba tey jii ñu ngay wéy di song doxandéem yi bawoo Afrig. 
Siril Ramafoosa, njiitu réew ma, naqarlu na ko, teg ci ne congi aji-xeetale yi jaaduwul te xel mënu koo nangu. Waaye boo seetloo bu baax, yéex naa yéy yàbbi ci mbir mi. Am na sax ñuy joxoñ baaraamu-tuuma nguur gi ak kujje gi yépp, ni ñoom ci seen bopp ñooy ruux seenuw askan, muy def musiba yooyu.  Waaw, xanaa du ñoom ci seen bopp ñooy ndamoo li boddikonte dakk ci seen réew ? Kon, lu tax ñuy metital ay doom-aadama ndax li seen der ñuul, di leen rendi niy xari tabaski ? Àddina sépp a ngi teg i bëtam ci seeni ñaawteef. 
Ci kaw loolu, Buxaari miy njiitu Niseryaa fas-yéene woon na sol ay dàllam wutali réewum Afrig-bëj-Saalum toog ak naataangoom Ramafoosa, ñu jéem a saafara mbir mi. Gémmiñ bu waxul dëgg, wax fen : mbugël mi mënul a wéy. Waa Niseryaa tàmbali nañoo feyu. Naam, reyuñu kenn waaye ñu ngay yàq ay bérébi liggéeyukaay yu am maanaa yu ay doomi-réewum Afrig-bëj Saalum moom. Ci noonu la MTN (kurélu xaralay jokkalante gi ëpp doole ca dëkk ba) ak Shoprite – ñu mën koo méngaleek Auchan añs – tiitee ba tëjëndi yenn ci seeni bànqaas. 
Dëgg la, lu ëpp tuuru, waaye mer bay defante ak a tëj ay àmbasad, du saafara mbir mi. Nee ñu Niseryaaa ngiy waaj a génne ci dëkkam doomi- réewum Afrig-bëj-Saalum ya fa ne waaye loolu fajul dara. Li am solo mooy fexe ba Doomi Afrig yi jéem a booloo, di xàccandoo, di dóorandoo. Lu ko moy, sunuy sët dinañ nu mere, naan nun danoo xeeboon sunu bopp. 
Bu loolu weesoo, ndaje mu mag ñeel koom-koomu Afrig, door na ci 4u fan ci weeru sàttumbar ca Keep Taawun waaye Niseryaa dafa mujjee gedd, ne moo lànk du fa teew…
Lu mat tamit 600 ci ay doomam nangu nañoo dellu seen réew, 300 ci ñoom àgg nañ sax Niseryaa, bàyyi ginnaaw seen liggéey ak seen teraanga. 
Li xew tey réewum Baay Màndelaa, nag, mënees na ni luy raam la, jëm ci ñag bi ; te ku deful ndànk réewi Afrig yu bari diñañ topp ciy tànki reewum Afrig bëj-saalum, dal ci kow doxandéem yu ñuul yi fekk baax Afrig.
Am na benn boroom xam-xam bu ma ne lii lépp ba muy door démb la woon, tey soog a ñëw. Ci gis-gisam, ndajem Berleηci atum 1885, lu mat a bàyyi xel la. Ca la réewi Ërób yi ëppoon doole séddoo Afrig, ku nekk ñu ni la suuf sii yaa ko moom, nit ña fay yeewoo tamit yaa leen moom, lu la neex defal. Moo tax nuy noonoo ci sunu biir, ñi seen bopp xaw a woyof naan fii maa ko moom, ku fi bokkul ñëw di xëccook man, dinaa ko digaaleek yow. Njiiti réewi Afrig yi nga xam ni ay dunguru tubaab yi lañu lu jiin Njaag a te ñooy Njaag. Ndax taluñu dara lu dul dajale xaaliis ak nguuru. 
Ñaawtéef yii ak xeex bu tar bii mënees na koo tudde xeexu way-néew-ji-doole yi seen biir, muy li Silyuus Maleema naan : dungeen dégg mukk ci réewum Afrig-bëj-Saalum ñu ni dóor nañ fa ab Sinwaa walla nit ku weex tey taafantoo li mu amul kayit walla leneen. Maleema yokk na ci  sax ne ñi yaakaar ni dañoo bañ doomi Simbabwe walla Somali, daanaka seen bopp lañu bañ ndax li leen Tubaab yàgg a wax ne nit ku ñuul ak malaa yem, ñu dem ba gëm ko, képp ku ñu gis nga ñuul ni ñoom ñu dal ci sa kow.
Tabo Mbéki tamit, bi mu toogee ci jal bi def na kem-kàttanam ngir moytu réeroo bi jur lii. Ñu dàq ko, Sakob Zuma wuutu ko, di nag ku matadi daanaka ci faan yépp, di seetaan ñaawteef yi dem tey ba ëpp loxo.
Waaye mënees naa am yaakaar ne lu ni mel dootul am Sowaneesbuur ak Peretoryaa. Ramafosaa jéggalu na ciy naataangoom, ñépp di ci dégg te bu sàmmee kàddoom nguur gi dootul bank i loxoom bu ay sàmbaa-bóoy dee bóom ay doomi-Afrig di lakk seeni kër ak seeni bitig.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Waxtaan wii, ab tekki la ñeel jotaayu laaj-tontu bu Saada Kan di amal ci tele 2Stv ñaari ayu-bés yu nekk, te mu dalaloon ci sunu werekaan bi, Bubakar Bóris Jóob keroog, altine 22eelufan, sulet 2019. 
Li ngeen ciy jàngsi mooy xaaj bu njëkk bi.
Saada Kan : Noo ngi am mbégte delsi ak yéen ci seen jotaayu waxtaan « L’entretien » bi nu leen di dégtal ñaari ayu-bés yu nekk. Tey, nag, noo ngi dalal gan gu mag, ab werekaan bu ñu ràññee ci àddina sépp, mu di ab bindkat bu yebu ci ittey réewi Afrig yi rawati-na ci lu ñeel seen daraja, di ab móolkat, taskatu xibaar, jàngalekat. Kookooy Bubakar Bóris Jóob. Moom lanu fi dalal tey, fas yéene waxtaan ak moom. Kon, Bubakar Bóris Jóob, ginnaaw bi nu la nuyoo, nu bàyyi la nga nuyoo laata nuy sóobu ci waxtaan wi.
Bubakar Bóris Jóob : Jërëjëf Saada. Maa ngi lay sant di la gërëm ci dalal biŋ ma dalal ci jotaay bii nga xam ne, xam naa ko bu baax sax. Ndaxte damay faral di ko seetaan saa yu ma ko sama jot mayee. Ndax li may toog bariwul, saa su nekk maa ngi ci roppëlaan yi. Waaye, jotaay bu ma yitteel la ; dama koy seetaan saa yu ma amee jot.
Saada Kan: waxtaan wi nag, dama koy doore ci ndokkeel la ngir yool biñ la jagleel fan yii weesu ca Etaasini.
Bubakar Bóris Jóob : Waaw. Jërëjëf. Yool bi, “Harold Ethel L. Stellfox” lañ ko dippe. Iniwérsite Dickinson bi nekk ca Pensilwani, ca réewum Amerig, moo ma ko jagleel. Ma bég ci lool sax, ànd ci ak sag bu réy. Ndax, ñi ma ci jiitu, ay bindkat yu mag a mag lañ, ma bëgg leen lool, def leen ay royukaay te daan jàng seeni téere ca ba may ndaw. Looloo ma tax a bég ci li ma jot ci yool boobu. Jëli woon naa ko. Jot naa fa amal sax aw waxtaan, jàngaale fa tuuti sama téere bi, Murambi ci nasaraan ak sax Doomi Golo ci wolof.
Saada Kan : Nga ne ma ! Ci wolof, nag…
Bubakar Bóris Jóob : Waaw, waaw. Mayoon nañ ma ko. Li ma ko dugge woon mooy baaxe am mbooloo mu déggul wolof, taaru kàllaamay Kocc ak neexaayam.
Saada Kan : Noo ngi lay sant ci sa teewaay ci waxtaan wi. Naam, ñépp a la xam. Waaye, du ñàkk mu am ñu umple ne, ca njëlbéen, jàngalekatu xeltu (philosophie) nga woon, nekkoon tamit taskatu xibaar. Nu gis ne at yii weesu yépp, yaa ngi doon jàngale, di bind, di amal i waxtaan, di wër àddina si. Jamono jii sax yaa ngi jàngale ca Niseryaa. Muy biral ne yow, jëfkat nga. Ma bëgg laa laaj, ndax du xeex bi ngay xeexal làmmiñi Afrig yi, rawati-na wolof, moo la yóbbe loolu lépp ?
Bubakar Bóris Jóob  : Waaw. Jàpp naa ne, xeex booboo sabab lépp. Te, du loo xamante ni, dafa xéy rekk sotti. Boo xoolee ba ci biir, dinga gis ne sax, jaar-jaar boobu nga tudd, fa la bépp bindkat di faral di jaar, rawati-na bindkat buy xeexal jenn itte ju ko ñor. Maanaam, dangay nekk ndaw bu gàtteñlu, bëgg lool njàngum téere yi, di jéem a topp ci tànki bindkat yu mag yi. Rax-ci-dolli, ngay bindantu ay taalif yu ndaw, ay kilib ak ay téere fent. Noonu nga koy jàppe ba xéy bés, génne ab téere. Bu ko defee, ñu jàppe la bindkat, ndax du yaa koy def sa bopp. Ndege, fàww nit ñi jàppe la bindkat nga door di ko nekk. Noonu, ay ndigaale sa diggante ak nit ñi tàmbalee juddu ; ngay tibbe ci mboolem-nawle mi di bind, di roote ci seen nekkin ak dundin ay xalaat ak i gis-gis di leen jëmmal ci say biir téere. Ñoom itam, ñuy jàng say téere di la ci laaj ngay tontu. Waaye, duñu ci yem. Ndaxte, dinañ lay faral di laaj sa xalaat ci nekkinu askan wi, xew-xewi jamono walla sax xew-xewi àddina sépp. Bu ko defee, nga sóobu ci illa ju bees : jëmmal nekkinu nit ñi, rawati-na wu doomi Afrig yi. Noonu la bindkat bi di jëflante ak askan wi. Maanaam, ci moom lay jële daa ji muy rëdde téereem yi ngir jëmmal seen nekkin, dégtal àddina sépp kàddu yiy riir ci seeni xol te seeni làmmiñ të leen a tudd.
Léegi, nag, bu ñu seetloo, xool nekkin ak dundinu doomi Afrig yi, benn njàngat lañ ciy jële : njaam gi deñagu fi. Njaam gi maam yi doon dund ca jamonoy njaam ga ak ca jamonoy nooteel ba, am na ba tey. Ba jonni-Yàlla-tey jii, mënees na ràññee màndarga yi ci réewi Afrig yi : yorin wi, nguur ak njiit yiy jaamu nootkat ba woon, toroxtaange ak tolof-tolof yi askani Afrig yi di jànkoonteel bés bu nekk.  Li ci gën a doy-waar mooy ne, Afrig rekk ngay fekk ay bindkat yuy bind ci làkk woo xam ne, seeni nawle walla ñi ëpp ci askan wa ñu bokk dégguñu ko.  Muy lu yéeme ! Lan moo leen di tax a bind ak kan lañuy bindal ? Ndax xel nangu na loolu ? Man ci sama bopp, ndànk-ndànk laa tàmbalee yeewu ci mbir mi. Te bu loolu amee, ginnaaw Yàlla, maa ngi koy sante jàmbaar ju mel ni Séex Anta Jóob, sama doomu-baay bi.  Te du man rekk, képp kuy xeexal làmmiñi Afrig yi, seeni aada ak lépp lu ñeel seen daraja, war ngaa delloo njukkal Séex Anta Jóob ndax moo sumb liggéey bi, xàllal nu yoon wi.  Ci gàttal daal, mbirum làmmiñ lu am dayo la ci sama jaar-jaar.
Saada Kan : Am na loo mës a wax, te mu soxal ma lool. Nee nga bés “nekk doomu Afrig, mook dund mbugal ñoo yem”.  Mu mel ni li wax ji wund mooy dafa jot nu xeex ngir sunu daraja. Yow miy boroom wax ji, loo ci namm dëggëntaan ?
Bubakar Bóris Jóob : Waaw. Li ma tax a wax ne, nekk doomu Afrig, mook dund mbugal ñoo yem, ñaari mbir la. Bi ci jiitu, mooy jafe-jafe ak boddikonte yi doomi Afrig yi di dund jamono jii, rawati-na boroom der yu ñuul yi. Tey, mbañeel ak tiitaange ji yeneen xeet yi ameel nit ku ñuul moo ma gën a tax di wax. Ndax, Jamono jii, ñaawalees na lépp lu aju ci nit ku ñuul walla mu ñeel ko. Moom kay, tudd Nelson Màndelaa walla Baraak Obamaa sax génnewu la ci. Feek yaa ngeek der bu ñuul, jàppees na la nib gàkk-gàkk walla tilim bees war a raxas ba mu set wecc, jële ko fi. Loolu, ñuulaayu nit ki la ñeel, muy benn. Bi ci topp, nag, doomi Afrig yi ci seen bopp la ñeel. Dafa di, cosaanoo Afrig ñenn ñi bàkkaar lañ ko jàppe. Tey, bët bu ñaaw lañuy xoole Afrig. Boo nee Afrig rekk, xel yi dem ci xareb maxejj yi (guerres civiles), coxorte, yorin wu ñaaw wi ñu yore réewi Afrig yi, cambar-cambar bi, ndóol bi ak tumurànke bi, nger mi, añs. Saa boo xamee ne, nit ku ñuul nga teg ci nekk doomu Afrig, dañuy jàpp ne warees na la jéppi, xeeb la, suufeel la.  Loolu laa tudde mbugal.
Saada Kan : Kon, Bóris, bu ñu la déggee, ngir nu mucc ci jafe-jafe yooyu, ngir nu nekk, fàww nu xam nun nooy ñan. Te loolu, mënta àntu feek geestuwunu démb, roy ci maam ya tey ndamoo sunuy moomeel. Mu mel ni looloo la tax a bind ci wolof. Rax-ci-dolli, mënees na méngale sa taxawaay ak bu Séex Anta Jóob.   Ndax danga jàpp ne, wareef la ci doomi Afrig yi ñu wéyal xeexam ak ndono li mu nu bàyyee ?
Bubakar Bóris Jóob : Waaw. Mi ngoog. Loolu kese la, du leneen. Man, dama jàpp ne ñi ëpp ci nit ñi dañu réere mbiri Séex Anta Jóob. Ndaxte, saa yuñ ko tuddee rekk, xel yépp dem ci Misra mu njëkk ma, mómi ya, piramid ya, ca wax ya mu daan wax ak li mu bind ci sunu cosaan te mu doon lu am a am solo. Xel yi dinañ dem itam ci firnde yu leer yi mu jële ci gëstoom yu xóot ya, te diy wone ne, baaxi maam yu Misra yu njëkk ya, ay nit ñu ñuul, diy doomi Afrig, ñoo ko jëmbëtoon, suuxat ko ba mu naat lool, raw ci àddina sépp jamono jooju. Toog nan fi diir bu yàgg, Séex Anta rekk a doon wax ne, Afrig a sukk jur àddina si. Bépp xeetu mbañ ak ngànt indil nañ ko ko, weddi ko ngir rekk bëgg a werante. Ñi bañoon dëgg googu, àggoon nañ ci sos ay fen yu tooy xepp ngir rekk mbañ, xeebeel ak coxorte gi ñu ameel nit ku ñuul, rawati-na doomu Afrig. Waaye, suul ker du ko teree feeñ. Tey, boroomi xam-xam yépp a bokk ànd ci waxam ja. Kenn déggatul ña ko daan weddi démb. Waaye, liggéeyu Séex Anta mëneesu ko tënk ci gëstukat bi mu doonoon. Séex Anta yemul woon rekk ci di wax ak di firndeel ne, Afrig moo sukk jur àddina si walla, sunuy maam ya woon ci Misra ay nit ñu ñuul lañu woon. Liggéey na yit lu am solo ci wàllu politig.
Bu leen fàtte ne, Séex Anta Jóob nekkoon na fi politiseŋ. Waaye, nag, wute woon na lool ak politiseŋ yi nu xam. Moom dafa xamoon ne, xeex bi mu daan xeex, mënta àntu feek nguur dugalu ci loxoom. Maanaam, fàww nga yor ndogal li ngir mën a jëmmal xalaat ak yéene yi nga am ñeel sa réew walla sax Afrig gépp. Te, bokkoon na ciy yéeneem yu rafet ya, fexe ba réewi Afrig yépp booloo doon benn. Te, nag, ak li mu doon rafet xalaat yépp, mësul a dige lu mu mënul walla lu mënta nekk. Maanaam, daawul fen di dajale ni yeneen politiseŋ yi. Muy lu am a am solo. Séex Anta dafa daan wax ne, bu réewi Afrig yi bëggee tàggook seeni jafe-jafe, fàww ñu ànd fajandoo seeni jàngoro te kenn bañ a jéem a demal boppam. Ci gis-gisam, képp ku beru ci sa wet, dinga wéet ak say jafe-jafe. Te, béy bu àndul ak i  moroomi béyam, ànd ak cere ja. Kon, Séex Anta ak ñu mel ni Sànkaraa, Kuwaame Kurumaa ñoo bokkoon benn xeex, bokk benn jubluwaay bi : afal Afrig, boole doomi Afrig yi ñu doon benn ngir Afrig naat, ay dommam tekki.
Moom, li ko wutale ak i maasam mooy itte ju mu joxoon làmmiñi Afrig yi ak liggéey bu réy a réy bi mu ci def, rawati-na làmmiñi réewum Senegaal. Wone na ne, làmmiñi Afrig yi ñoo bokk cosaan ndax ci làmmiñu Misra lañu soqeekoo. Biral na itam mbokkoo gi nekk seen diggante ci wàllu aada, muy lu am solo. Dafa di sax, téereem bu siiw boobu mu génne ci atum 1954 te mu tudde ko “Nations nègres et Cculture”, moo may fit ñenn ñi ba ñu sóobu ci xeex bi. Ndege, ci màqaama téere bi la kurélu FEANF juddoo bañ ca tegee 4 at, ca Frãs, diiwaanu Gërënoobal. Kurél gi, nag, ay boroomi daraja, ay kàngam yu ñu ràññee, ñoo ko séqoon, ñu ci deme ni Abdulaay Wàdd, Asan Silla, Séex Aliyu Ndaw, Saaliyu Kànji Masàmba Saare, Asan Ja, añs. Ku lim juum. Waaye ay boroomi dayo ñoo ci bokkoon te amal liggéey bu am solo lool sax ñeel làmmiñu wolof. Ngir fàttali, kurél googu moo fi génne woon Ijjib wolof, muy ab téere bu ñeeloon njàngum wolof. Liggéey boobu moo àgsi ba ci sunu jamonoy tey jii. Lépp li ñu jot a wax walla def ci làmmiñi réew mi, ginnaaw Yàlla, ñooñoo tax te ñoom, téere Séex Anta baa leen xamb. Moo tax nu war ko sant, sargal ko, delloo ko njukkal. Ndax wolof dafa ne, bu lëg lekkee aloom, na ko gërëme coy…
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Mamadu Jàllo :  Ndax CFA bi baax na ci njaay meek njënd mi, rawati-na bitim-réew ? 
Ndongo Sàmba Silla : Déedéet. Mësu cee baax ! CFA bi du yombalal njaay meek njënd mi. Moom kay, safaan bi la koy jural. Ndaxte, boo seetloo, bi Senegaal moomee boppam ci atum 1960 ba nëgëni-sii, li ñuy wax ci tubaab sunu “balance commerciale” dafa deme boor. Maanaam, soo méngalee li réew miy jënd ak li muy jaay bitim-réew, dangay gis ne li muy jënd moo ëpp fuuf li muy jaay. Li Frãs fuloon dayo CFA bi moo waral laago bi.  Ndege, diisaayu CFA bi moo tax liggéey ci jafe. Te, am réew, bu dee li muy jënd bitim-réew moo ëpp li mu fay jaay, day ame ay bor yu dul jeex. Loolu moo nu sonal. Booba ba léegi, bor a ngi ci sunu baat. Danoo leb a leb ba mënatunoo fey. Seŋoor ba Maki, jaare ko ci Abdu Juuf ak Ablaay Wàdd, ku dàq a leb sa moroom nga ne kii.  Wànte Maki Sàll, sunu njiitu réew mi fi ne, moo ci raw. Te nag, jàngoro, doomu-jàngoro du ko faj. CFA bi mooy laago bi, kon, féeg noo ngi koy jëfandikoo, dunu mës a jóg ci leb. Dëgg la, réew yépp ay leb, ba ci réew yi ëpp doole ci àddina si. Waaye, benn, kenn tënku leen ba duñu mën a jaay bitim-réew ; ñaar, seen woyofaayu xaalis may na leen ñu doxale noonu seen i naal. Nun nag, CFA bi mooy sunu gàllankoor. Xaalis bi dafa am doole ba tax na say njaay du jar. Kon fooy jële looy faye say bor ?
Li nga wax dox na waar, di ! 
Yaa ko gisal sa bopp. Lu ni mel, ñi féete kow te ne déjj ci donkaasi gi doŋŋ lay amal njariñ. Dinañ mën a jënd lu leen neex bitim-réew, indi ko ci réew mi, jaayaat ko nu mu leen neexe. Seen xaalis di gën a yokk ak bu Farãs, askan wi moom di wéy di ndóol. Bu lu ni mel amee, dees na joxoñ baaraamu tuuma bànk yu mag yi. Ndaxte, ñoo ko sooke. Ndekete, ñoom dañuy bañ a lebal nit ñi xaalis. Maanaam dañ leen di gàntal. Li ñu ko dugge nag, du lenn lu dul sàmm yemoo (parité) CFA bi ak Ëro bi. Njiiti bank yooyii xam nañ ne, bees lebalee xaalis liggéeykat yi, muy àntarpërënëer bi, di boroom bitig bi, walla sax bépp jaaykat, li ñuy koy jënde mooy ay jumtukaay walla dund. Jumtukaay yooyu ak dund bi, nag, bitim-réew lañu koy jënde. Te, téeméeri àntarpiriis yoo jël, 30 yi walla 40 yi bitim-réew lañuy jëggaani seen jumtukaay.
Loolu jur lan, nag, ci sunu koom-koom ?
Day nasaxal walla day wàññi xaalis bi nuy bàyyi ci bànki Frãs ba, ñu koy wax ci nasaraan “réserves”.  “Réserves” yooyu, nag, ñooy wóoral yemoo CFA ak Ëro. Looloo tax bànk yu mag yi duñ sawar ci lebal liggéeykat yi. 
Doo ma baal nga leeral fii ? Lu loolu joteek yemoo bi ?
Waaw, ngir sàmm yemoo boobu, fàww ñu dakkal bor yi walla ñu wàññi leen. Liggéeykat bu ci am wërsëg ba bànk yi lebal la, li ngay war a fey day takku lool. Ci gàttal daal, CFA bi day yokk say bor, xoj say liggéeykat, tere laa am i isin, tere laa jaay bitim-réew… As tuut li nu am ciy njuréef ak alal, tubaab yaa koy fob yóbbu seen dëkk ndax li ñu dippe “zone franc” moo leen ko may. Ndax loolu jaadu na? 
–     Déedéet kay !
–     Kon nga xam ne noo ngi ci nooteel ba léegi. Loolu yépp, nag, boo leen boolee, lenn doŋŋ lay jur : tumurànke.
– GInnaaw bi nga leeralee ni CFA bi nooteel lay biral, lan nga jàpp ne moo nu ci teree génn boobaak léegi ?
– Waaw. Laaj bu am solo nga laaj fii. May ma ma jox la benn misaal. Man, damay faral di dem bitim-réew ngir amal fa ay waxtaan ñeel CFA bi, ma ciy ànd ak gëstukati daara-yu-kowe yu mag. Waaye, saa yu ma noppee ci wax ci CFA bi, leeral jafe-jafe yi mu làmboo, tubaab yi ci seen bopp dañuy waaru ! Mbir mi da leen di jaaxal lool sax. Bu ko defee, ñu naan ma : « Déedéet kay ! Waaw yéen, lu leen tee wacc musiba bii nga xamante ne day gàllankoor seen dund ak seen yokkute ? Ana seeni àntarpërënëer ? Seen njiit yi ngeen di fal nag, lu leen dal ba ñuy seetaan lii ? Moo, ndax dungeen fippu indi saafara ci jàngoro jii ! Yéen a ngi nelaw de ! » Bu ko defee ma ni waaw, Tubaab yeey wax lii…Waaye, bu dee fii ci Afrig, walla Senegaal, saa boo waxee ci musibay CFA bi, dañu la naan : “ Waaw…dëgg la, CFA bi am na ay jafe-jafe waaye am na ay ngëneel itam…” Nga gis ne, Tubaab yi sax, nangu nañ ne CFA bi musiba la ci nun. Waaye, ñenn ci doomi Afrig yi, walla doomi Senegaal yi ci seen bopp, ñoom, jàpp nañ ne CFA bi am na njariñ. Dafa di, ñi ànd ak CFA bi, dañu dul xalaat, walla ñu bokk ci nguur gi, teewal fi Frãs mu am lu mu leen di combal. Waaye, nag, ku waxaale sa ngor, ñu jënde ko sa toroxtaange. Loolu moo nu dal. 
-Kon ci sa gis-gis Frãs a nu teg li lépp ?
– Frãs ak doomi-Afrig yi koy jàppale. Ndaxte, boo seetee, réew yi Frãs nootoon yépp, am ci ñu dul jëfandikoo CFA bi, moom seen bopp ba mu mat sëkk, te tey ñu ngi ci yoonu yokkute. Réew yooyu, bi xeex jotee, dañu jaayante ak Frãs, jàmmaarlook moom, foqati seen réew. 
-Mën nga leen a lim ?
– Réew yu jàmbaare yooyu, mënees na cee lim Alséri ak Wiyetnaam. Ñoom ñaar ñépp a xare ngir afal seen askan. Nun, nag, sunuy njiit ya woon, jarul nu leen fiy tudd, doxalewuñu woon noonu. Dañu maslaa ak Frãs, mu kootoog ñoom, lal i pexe ngir gën fee mën a toog, aakimoo sunu alal. Bi gënoon a fës ci pexe yooyu nootkat bi laloon mooy li ñu dippe woon “Accords de coopération”. Loolu li mu wund mooy, lépp lu aju woon ci moomeelu réew yi mu nootoon, ciy loxoom lay tegu. Maanaam, njaay meek njënd mi, ak lépp lu ñeel jëflante ci diggante nootaakon (colonies) yi ak bitim-réew, xaalis bi (te muy CFA bi) ak koom-koom gi. Loolu la Frãs waxoon ne bu ci sunu njiit ya woon àndee xaatim ko, mu nangu ñu moom seen réew. Sunu njiit yi nag, ñu ci ëpp Frãs lañu jànge, foofu lañ leen tàggate, daan fa liggéeye te nekkoon fa sax dipite. Moo tax ñu xaatim loraange jooju nu topp ba sunu jonni-Yàllay-tey jii. Réew mu ci mel ni Gaboŋ, lépp lu muy def, Frãs da cee ànd. « Accords de coopération » bi mu xaatimoon ñoo ko ko yóbbe.
–Ndax am na ñu fippu, ne fàww ñu dog buumu njaam gii ?
– Lii tamit laaj bu am solo la. Am na ñu yàgg a xeex CFA bi ngir jële ko fi. Axã kay ! Du léegi la ñenn ci doomi Afrig yi tàmbalee xeex CFA bi. Xeex bi démb la woon, tey door a agsi. Te loolu boo ko waxee xel war naa dem ci Séku Ture. Ndege, moom moo jëkk a bañ CFA bi, ne dee, Gine du ci bokk. Moom Séku Ture, bañkat bu mag la woon, amaana li mu doonoon ab sàndikalist moo taxoon. Ndax ku mënoon a dajale ay nit la te bare woon i pexe lool. Waaye, ak lu xel miy màcc yépp, jataŋ ak gàllankoor yu bare yi ko Frãs daan teg, moo koo taxoon a tagatémbe. Loolu rekk a teewoon Gine génn ci. Frãs da doon dugal Gine xaalis bu bon bu baree-bare ngir yàq deru Séku Ture. Am na keneen ku ñiy wax Silwanus Olimpiyóo, njiitu Tógo la woon, nekkoon layookat bu siiw. Dafa laloon ab naal ngir wutal réewum Tógo xaalisu boppam. Jotoon na cee waxtaan sax ak réew yu mag ci àddina si, niki Almaañ ak Amerig. Bi mbir mi demee bay sotti la ko Frãs sàkkal pexe, ngem Eyademaa mu rey ko. Naka noonu, Tomaas Sànkara, jàmbaaru Burkina-Faaso ba. Nu gis ne, Frãs jenn itte doŋŋ la am : ratt réewi Afrig yi ba ñu sett, jël seen alal di ko siimee cereem.Cere jooju, nag, ku ko bëgg a xajamal mu sàkkal la pexe. Waaye, nit ñit xippi nañu seeni bët.
– De4gg la, nit ñi xippi nañu seeni bët, moo waral way-moomeel yi, kujje gi ak boroom xam-xam yi takkal pot sunu njiit yi ak Frãs. Dafa mel ni gaa ñaa ngiy deeltu ginnaaw ndax ñoo ngi wax ne dañuy bàyyi CFA bi dem ci ECO bi. Loo xam ci xaalis bu bees boobu ?
– ECO bi ?Waaw. Dégg naa ñenn ñiy xeex CFA bi naan, nanu gaaw jël ECO bi, def ko sunu xaalis. Waaye, ECO bi ci lajj lay mujj. Wolof dafa ne, ku ndóbin rey sa maam, foo séenatee lu ñuul daw. Man dama jàpp ne, CFA ak ECO ñoo yem kepp, benn baaxu ci. Dama xamul lu tax rekk mënuñu lal ab naal boo xam ne, dina jur i meññent ëllëg. Te sax, lu tax nuy déglu ñi nuy gëmloo ne sunu bëggee jëm kanam fàww nu bokkak ñeneen ñi xaalis ? Loolu du dëgg. Gàtt xel doŋŋ la ak xeebaate. Fii, ku fi gëm sa bopp, takku liggéey dinga am yokkute. Damay jël misaal ci yenn réewi Ërob yoo xam ne Senegal moo leen gën a yaatu, ëpp leen alal, ëpp leen mbooloo. Tey, ñoo ngi ci naataange te dara mayu leen ko lu dul liggéey bu jaar yoon. Kon, ku nekk mën nga  liggéeyal sa réew ba mu naat. Waxuma ni booloo baaxul. Wànte, fàww ku nekk gëm sa bopp ba noppi, liggéey liggéey bu lay amal njariñ, amal njariñ ñeneen ñi. Bu ko defee, dinañu mën a saxal garabu booloo gi, di ko suuxat ba mu màgg, dëgër, law ci biir Afrig gépp.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Mamadu Jàllo :  Ndongo Sàmba Silla, yow doomu-Senegaal nga, di boroom xam-xamam bu mag ci wàllu koom. Ak li ngay doon ndaw yépp, sa tur wi siiw na lool ci réew mi te saw askan naw na la. Yaa ngi liggéeye Fondation Rosa Luxemburg, ñu dénk la fa lépp lu ñeel yokkuteb Afrig sowu-jant, nga ciy gëstu. Génne nga itam ay téere yu bare te bi ci mujj, « L’arme invisible de la Françafrique. Une histoire du franc CFA », yaak ndaw su ñuy wax Fanny Pigeaud a ko bokk bind.
Moo tax ginnaaw bi ma la nuyoo, sargal la, gërëm la ci jotaay bi, ma di la ñaan nga wax jàngkati LU DEFU WAXU yi luy sa xalaat ci CFA,  ndax yaakaar nga ni CFA bi mënees na cee faj soxlay askan wi ?
Ndongo Sàmba Silla : Tontu bu gàtt bi te leer mooy : déedéet. Li ma ko tax a wax nag, du lenn lu dul ne, CFA bi ci boppam dafa làmboo ñaari laago yu mag. Te, feek tàggoowul ak laago yooyu, bépp naal walla pexe mu ñu mënti lal, dina lajj. 
Jafe-jafe bi ci jiitu mooy ne, feek CFA bi mi ngi fi, dafay mel ni nootaange jeexagu fi. Maanaam, day mel ni Farãs moo nu moom ba léegi. Ndaxte, CFA bi ci boppam, dañu ne ci Farãs la sësu, moo koy warlu (garantir), doonte ne wax jooju teguwul fenn. Looloo waral CFA bi ñu koy tëgge ak a defare Farãs, muy benn. Nga teg ci ne, 14i réew ñooy jëfandikoo CFA. Réew yooyu xaajoo ñaari pàcc : benn pàcc bi booloo ci kurélu UEMOA (kurél gi boole réewi Afrig sowu-jant) beneen bi ci kurélu CEMAC (kurél gi boole réewi diggu-Afrig). Kurél gu ci nekk am nga sa bànk bu mag : waa UEMOA ñoo ngeek BECEAO, waa CEMAC yor BEAC. Waaye, ñaari bànk yu mag yooyu, bu ci nekk danga war a jël sa xaalis bi ngay wecceek yeneen xeeti xaalisi àddina si (dolaar, ëróo, yen, añs.) xaaj ko ñaar, jox benn xaaj bi Farãs, mu téye ko. Mu mel ni, saa yoo amee téeméer, Farãs ay gàddu juróom-fukk yi. Rax-ci-dolli, bu nekk ci ñaari bànk yooyu, Farãs dafa bokk ci saa ndajem-caytu (conseil d’administration). Maanam, am na ku ko fa teewal. Te, amul benn ndogal bu ñu fa mën a jël lu dul ne Farãs da cee ànd. Njàngat lees ci mën a jële mooy ne : CFA, xaalisu Farãs la, moo ko moomal boppam.
M. J. : Ndax mën ngaa indi yeneeni firnde ci loolu ?
NSS. : Firnde yi tudd naa ci yenn léegi. Mooy bi may wax ne, ca réewum Farãs lees di tëgge CFA bi, téeméer bu nekk Farãs mooy gàddu xaaj bi def ci nafaam te yit bokk na ci ndajem-caytu ñaari bànk yu mag yii di BCEAO ak BEAC. Muy wone ni, ndogal li ci loxol Farãs la nekk. Ci misaal, bu ñu waroon a natt dayo CFA bi ñeel ëróo bi, kenn mënu cee jël ab àtte te Farãs joxewul kàddoom. Yooyu yépp di ay firnde yu leer. Waaye, nan dellu ginnaaw tuuti xool ba xam li nuy wax wér naam déet.
Ñépp a ngi fàttaliku atum 1994, bi ñuy nasaxal (dévaluer) CFA bi. Loolu, mi ngi ame woon ci coobare ak ndogalu Farãs. Ndege, Farãs, jamono yooyu, xaalis bi ñuy wax franc français (FF) la doon jëfandikoo. Bi ñu wàññee dayo CFA bi, maanaam weccitu réewi Afrig yi Farãs nootoon, dañu ko xaaj ci digg bi, fukki dërëmi CFA di tollook dërëm ci franc français. Seen njiitu jawriñ ja woon, Eduwaar Baladiir (Edouard Balladur), moo taxawoon waxal boppam ne moom kott a jël ndogal lu ni mel. Waaw, xam nga ni, ku moom dëggëntaan sa bopp, ab doxandéem, ak lu ngeen mënti séq, du sañ a taxaw naan moo wàññi sa dayob xaalis, nga ne patt-pattaaral di xullee ! Wolof dafa ne, lu ne fàŋŋ kenn du ko jeex. Moo tax ma ne, ku moom xaalis bi ngay jëfandikoo bés bu nekk moo la moom yow ci sa bopp.
M. J. : Sànq ci say wax, tudd nga ñaari jafe-jafe yi CFA bi làmboo. Mel na ni benn bi rekk nga leeral. Lan mooy ñaareelu jafe-jafe bi ?
N.S.S : Waaw. Ci gàttal, njëlbéenug jafe-jafe bi mooy ne CFA bi day biral ni nu Farãs  di noote. Ñaareelu jafe-jafe bi, nag, mi ngi aju ci wàllu koom-koom.
Ndege, CFA, bi ko Farãs di sos ci atum 1945 (26eelu fan ci weeru desàmbar), li mu ko dugge woon mooy jëfandikoo ay nooteelam ngir ñu jàppale ko ba mu mën a taxawaat, suuxat koom-koomam. Li ko waral nag, du lenn lu-dul ne, jamono jooju, Farãs ci xare bu metti la doon door a jóge (ñaareelu xareb àddina si). Xare bi metti woon lool ci moom, mu ñàkke ci alal ju bare ak ay jumtukaayi xaralaam… Réew mépp yàqu daanaka, koom-koom bi sooy, Farãs ndóolal la ko ba nga ne lii lu mu doon. Dafa di sax, jumtukaay yi mu soxla woon te ñu waroon a jóge bitim-réew, amul woon xaalis bu mu leen jënde. Ci la ay njiitam xalaat, lal pexe te du woon lenn lu-dul sàkk CFA. Ngir sàmm dayo bi mu amoon ci àddina si, Farãs dafa daldi wëlbatiku ci réewi Afrig yi mu tegoon loxo ngir tibbe ci seen alal li koy tax a noyyi, duy ci nafaam ba mu fees dell, daldi suqali koom-koomam, dekkali doole ak dayo ya mu amoon ca Ërob ak ci àddina si. Kon, CFA, xettali Farãs a ko tax a jóg.
Rax-ci-dolli, réewum Farãs dafa soxla woon ay njureef (matières premières) ngir isinam yi mën a dox. Njureef yooyu, nag, Afrig lañu nekkoon (te ba tey jii ñoo ngi fi). Kon, da leen a waroon a jëndsee Afrig. Li gën a yéeme moo di ne sonalul sax boppam di leen jënd ci nun. Defu ko ndax li ñu xam ci kuy jënd mooy nga ñëw ne lii la bëgg, waññi sa xaalisu bopp fey. Demewul noonu ndaxte CFA bi Farãs di jënde njureefi réewi Afrig yi mu nootoon, seen xaalis la, ñoo ko moom ci lu wér. Farãs indiwul dolaar, indiwul yen, walla sax beneen xaalis. Mu ngi mel ni daal, ma dénk la samay ñaar-fukki dërëm, nga delloo ma fukki dërëm yi, yeneen fukki dërëm nga tëyeleen ba noppi, wëlbatiku ñëw di ko jënde sama njaay. Ndax xaalis bi ngay jënde yaa ko moom ? Dée-déet ! Kon kay danga jël sama moomeel ñaari yoon (sama xaalis ak sama njaay). Bu ko defee, Farãs deful woon lu dul jëlsi njureefi réewi Afrig yi mu nootoon, waaye jëndu leen woon.  Ci gàttal, ngir tënk ñaareelu jafe-jafe bi, CFA day dooleel koom-koomu Farãs, di nasaxal koom-koomu réewi Afrig yi koy jëfandikoo. Li ci gën a doy waar nag, mooy ne bi ñuy sos CFA bi, moo ëppoon dayo xaalisu réewum Farãs (franc français) te loolu am na lu ci Farãs nammoon.
M. J. : Ci sa xalaat, lan la ci Farãs jublu woon ?
N.S.S : Xam nga, réew mu mel ni Garaŋ-Bërëtaañ, amoon doole lool te féete woon Farãs kow ci bépp boor, daawul doxale noonu, doonte amoon nay réew yu mu nootoon ci Afrig. Muy lu jar a bàyyi xel. Ndaxte, xaalisu Garaŋ-Bërëtaañ moo gënoon a diis bu Farãs, te réew mu naat la woon. Ñoom, njiiti Garaŋ-Bërëtaañ yi, dooleeluñu woon xaalisu réew yi ñu nootoon ba mu gën a diis seen bos. Kon, bu Farãs defee lu ni mel, am na lu mu ku dugge woon. Loolu laa lay waxsi.
Li taxoon Farãs ak i njiitam def ba CFA bi ëppoon doole ñaari yoon xaalisu Farãs du woon lenn lu dul tënk réewi Afrig yi ngir ñuy jënd ci Farãs doŋŋ, di ko jaay it moom kott. Li ko waral, mooy ne dayo boobu ñu joxoon CFA bi, ngelaw kese la woon. Te sax, looloo gënatee tax Farãs mën a jënde ci réewi Afrig yi ndax daanaka du ko dikke dara. Ci jamono yooyu, CFA bi diisoon ba nga xam ne, réew yi ko daan jëfandikoo mënuñu woon a jëflante ak yeneen réewi àddina si. Loolu bokk na ci li nasaxal sunu koom-koom, te pexem Farãs kese la.
M. J. : Ndax, laata CFA bi di am, réewi Afrig yi daan nañu séq ak yeneen réewi àddina si jënd ak jay ?
N.S.S: Waaw kay ! Bi ñaareelu xareb àddina bu mag bi jeexee, réewi Afrig yi demoon jàppale seen i nootkat, dañu cee jaare yeewu, tàmbalee dox ak seeni tànki bopp. Naka noonu, Farãs mënul woon a tere réew yi mu nootoon ñuy jaayante ak jëndanteek ci yeneen réew yi, muy yu Amerig bëj-saalum walla sax yu Aasi. Jamono jooju, tàmbali woon nañu am ay jumtukaayi xarala. Waaye, Farãs, ànd ak kiñaanam ak bëgg a ratt réewi Afrig yi, lal ay pexe ngir gàntal jëflante boobu. Ci la sose CFA bi, mu tënk sunuy réew, tee leen jëm kanam. Kon, Farãs dafa gisoon ni tegu nan ci yoonu naataange, mu daldi kootook ñenn ci njiit ya woon, daldi fatt yoon woowu…(Ñaareelu xaaj bi feek i fan)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Doom-aadama fent na ay xeeti po yu bare. Ba ci tàggat-yaram sax, nga xam ne, ci cosaanam, yar ak wér-gi-yaram ñoo ko taxoon a jóg, nit soppi na ko, def ko liggéey ak po, di ci amal ay joŋante yu mag, àddina sépp di ko teewe. Xeeti po yooyu, nag, futbal a ci gën a siiw te yit moo ci gën a law ci àddina si. Baatu futbal, ci làkku àngale la jóge te di tekki tank (fut-) ak bal, maanaam bal bi ñuy dóore tànk. Futbal ci boppam bare nay xeet, waaye bi ci gën a fés mooy bi nga xam ne, fukk ak benni nit ñooy jàkkaarlook seen yeneeni fukk ak benni moroom, ku nekk di jéem a dugal bal bi ci kãwu keneen ki ci diirub 90 simili. Powum futbal mi ngi cosanoo ca réewum Àngalteer. Àngalteer, nag, saa boo ko waxee xel yi dem ci ñoom Bobby Charlton, Gordon Banks, Stanley Matthews, Michael Owen, Bobby Moore, Alan Shearer, Kevin Keegan ak lingeer Elisabeth II, añs. Kon, tubaab yi ñoo sos futbal ba noppi daldi ko tas ci àddina si, ñépp bëgg ko. Afrig tamit kenn demul mu des, ndax doomi Afrig yi amul ku leen gën a xër ci futbal. Waaw. 
Boo génnee ci mbedd yi dinga gis xale yiy top ci ginnaaw bal biy dóor ba ñaq tooy xepp, subaak ngoon ñu ne ci. Waxambaane yi ñoom, foo leen fekk ñoo ngiy seetaan futbal walla teg seen àttaaya di ko waxtaane. Mag ñi di waxtaan ak a fàttaliku jamonoy Sàndaark, Jaraaf, Duwaan walla Asfaa, walla sax jamonoy Bokànde ak Séex Sekk, di leen méngale ak goney léegi yi. Nawetaan moom, li mu jaral xaley koñ yi, mëneesu koo natt. Kon daal, futbal bawul kenn ci Afrig li ko dale bëj-gànnaar jàpp bëj-saalum, jóge sowu jëm penku, fépp la feebarub futbal law ; rawatina Senegaal gii, du mag du ndaw, muy góor walla jigéen. Moom kay, politig bi sax da cee rax léegi ndax dayo bi mu am.
Moo tax it, yenn saa yi, nguur gi ci lay jafandiku ngir fàtteloo askan wi jafe-jafe yi mu nekke. Ndege, ku ci sa réew di joŋante, day mel ni da ñuy raxas sam xel, nga fàtte say aajo ak say ay, sa xol ak sa xel yépp nekk ci joŋante bi. Rax-ci-dolli, futbal bi léegi liggéey la : fokat yi ñi ngi ciy am xaalis bu dul jeex, jaaykat yi noonu ba ci bérébi liggéeyukaay yu mag yaa ngi ciy defar seeni mbir. Futbal a ka bare bayre, naam ! Joŋante bu mag biy dajale ñaari at yu ne réewi Afrig yi ab firnde la ci.
Joŋante ren bi nag, ca Misra lay ame. Muy réew moo xam ni, askan wi ci nen la toog. Ndaxte njiit ma fa ne, dib Seneraal ci làrme bi, Al Sissi, jaay doole ak xoqtal nit ñi la fa nekke. Askan wi sonn lool. Ñu bare jàpp ne dafay jëfandikoo joŋante boobu ngir muur metit yi askan wiy jànkonteel jamono jii. Waaye, mel na ni pexeem moomu sooy na, ndax réewum baay Nelson Mandela daan na bërki-démb Misra jéll bu set wecc, ginnaaw bi mu ko dóoree 1-0. 
Waaye bu ñu fatte li ponkal ma woon, Mawàdd Wàdd, daan wax : “Dawuma ci ginnaaw bal, ci ginnaaw nit ñiy daw ci ginnaaw bal bi laay daw. Ndax, nit ñoonu ay xale ñoo ci ëpp, te xale yooyu ñooy ñiy jiwi ndamu askan wi ëllëg.” Yaakaru waa ju baax jooju, taxawoon démb di xeexal réewum Senegaal ak doomi Afrig yépp, te jaarale woon ko ci tàggat-yaram, mat naa bàyyi xel. Wànte, mel na ni tey bukki-njuur-sàmba yi ŋànk futbalu Afrig bokkuñu ak moom xalaat.  
Waaye, nan jàppale sunu gaynde yi nu fa teewal.
Ba négéni, gàcceeluñu nu. Ndax, dibéer jii weesu rekk lañu daan Ugàndaa 1-0, daldi jàll ci kaar de finaal yi. Waaye, nag, bumu nu tax a réere mbir jafe-jafey askan wi ak mbirum petorol bi ak gaas bi lëmbe réew mi. Wareesul a fàtte yit baykat yi, xale yiy dugg ci looco yi wutali Ërob te naan Bàrsaa walla barsàq, njàng mi, lopptaan yi, yoon wi, añs.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Suweŋ2011, réew mépp màbbandoo wutali « Place Soweto » ngir xeex sémbub àtte bu Njiitu-réew ma woon, Ablaay Wàdd, bëggoon a jàllale ca péncum réew mi. Askan wi lànk ne : ‘’Mukk, du fi ame, dunu seetaan Góor-giy nas ak a nocci ngir taaj doom ji ci jal bi, dee moo nu ko gënal !’’ Góor-gi dellu ginnaaw, askan wi am ci ndam lu réy ba faf jële fi Ablaay Wàdd ci at mi ci topp. Keroog lanu jox Maki Sàll lenge yi ngir mu dakkal mbokkoo gi woon ci nguur gi, sàmm yoon wi, jële fi ger, càcc ak salfaañe alalu réew mi. Mu giñ ne dina doxale noonu, ba tax 25eelufan ci weeru màrs atum 2012, xol yépp féex, ñépp bég, yaakaar dekki. 
Ndeysaan… Tey, biñ ci tegee 7 at, képp ku amoon yaakaar yàkki nga. Mu mel ni dañu génne cib pax, daanu cib teen. Li taxoon ñu fal Maki ak li mu dige woon yépp, dara la ci deful. Moom kay, tey la Waalo gën a aay !
Jalgati ya woon, fa woon. Jay-doole ba woon, fa woon. Ëppal ba woon, fa woon. Ger ak goreedi ya woon, fa woon.  Doxin ak waxin wu ñaaw ya woon, fa woon. Nguuru Maki Sàll gii, bu yéesul nguuru Ablaay Wàdd, tanewu ko lool. Màgget yu xubidaas, maase ak i maamam, dar ko, pexe mu bon mu nekk ñu xelal ko ko, njombe wu ñaaw wu ne ñu dugal ko ci. Yoon wi naxsaay, alal ji mu fab jaay. Kujje gi mu tëj, wote yi di lëj. Ay mbokkam la tabb, ñuy giiroo alal ak moomeelu réew mi. Askan wi dëkke xiif, ku wax mu dóor i liif. Njàng mi sax da koo beddi : lii moom, du ndongo yee koy weddi. Wér-gi-yaram gi yoom. Koom-koom gi nasax, te moo dige woon ne dina woom. Liggéey amul ci gaal gi, moo tax ndaw yiy jël gaal yi. Maki xaaj na réew mi ci digg bi, wenn wàll wi mu jox Tubaab yi, weneen wi ay mbokkam ak i goroom ak i njegeñaaleem, ñu ciy gundaandaat ak a ndagarwale. Rakkam ji nag, Aliyu Sàll, moo jël raw-gàddu gi.
Bi Maki faloo ba nëgëni-sii, jamono ju nekk ngay gis Mareem Fay Sàll di séddale xaalis bu dul jeex. Fan la ko jële ? Rax-ci-dolli, fexe na ba jëkkër ji tabb ñenn ciy mbokkam, dooleel ku mel ni Mañsuur Fay ba mu nekk meeru Ndar. Bu yemoon foofu sax, mu tane. Wànte, Maki Sàll daanaka rakk ji la def tof-njiit lu sës ci moom rëkk. Maanaam, ginnaaw Maki Sàll, Njiitu-réew mi, Aliyu Sàll, rakk ji, moo fi ëpp sañ-sañ, ëpp fi alal, ëpp fi doole. Lu tax ? May leen ma ma leeralal leen wax ji ci juróom-ñaari ponk.
Benn, Aliyu Sàll mooy meeru Geéejawaay te dëkku fa.  Ñaar, Aliyu Sàll mooy njiital kurél gi boole meeri Senegaal yi. Ñett, Aliyu Sàll mooy njiital « Caisse de dépôt et de consignation » bi nga xam ne mooy bànku réew mi, ñu denc fa lu tollu ci 200 milyaar ci sunu xaalis. Ñeent, Aliyu Sàll mooy ki ëppale wàll ci Nja-naawu Senegaal bi, maanaam « Air Sénégal International ». Juróom, Aliyu Sàll day tabb ay jawriñ ak i njiit ci këri peggi réew mi. Moom sax da koy wax ci kow, ñépp di dégg, mu koy ndamoo. Juróom-benn, Aliyu Sàll moo jiite ndajem-caytu gu bànk BDK. Juróom-ñaar, Aliyu Sàll moo moom Sahel Aviationbi nga xam ne, ay « hélicoptères » rekk la yor, ñuy jaabante diggante teeni petorol yi, isini gaas yi ak dëkk bi. 
Kon, Maki Sàll mooy buur, Aliyu Sàll di bummi. Weddi, gis bokku ci. Mbiru gaas bi ak petorol bi, nag, moom la BBC, tele Àngalteer bu mag boobu, siiwal ci benn filmu-gëstu bu mu génne yàggul dara. Mbir mi lëmbe réew mi. 
BBC dafa yëkkati ay tuuma yu réy a réy teg leen ci kow ndoddi Aliyu Sàll ak magam, Njiitu-réew mi Maki Sàll ak Franck Timis. Li mu leen di jiiñ mooy : ger ak salfaañe moomeelu réew mi (petorol beek gaas bi) ak aakimoo alal ju askan wépp bokk. Ci benn boor, kujje gi ak way-moomeel yi di yuxoo wuub sàcceey ak a kalaame yoon. Ci beneen boor, nguur gi ak farandoo Aliyu Sàll yeek yu Maki yi di joxoñ baaraamu tuuma kujje gi, di leen dàkkentale naaféq ak ràmbaaj. Taskati-xibaar yi di ci yéy ak a yàbbi saa su nekk, fu waay nekk ñu ne la jabb mikóro, ne la : “loo xalaat ci mbir mi ?”. Askan wi moom, mëneesul a wax ni fii la féete ndax ku nekk am na foo far. Waaye, foo dem, mbiru petorol bi ak gaas lañuy waxtaane ak a werante. Mbir mi daal, mënees na ko méngale ak tànnbéeru dëmm, fu nekk la riir miy jóge.
Foo dem, Aliyu Sàll jàppal fii, Aliyu Sàll bàyyil fee, coow laa ngi ne kurr ci réew mi. Ndaxte, alal ji ñu wax ne moom la Aliyu Sàll ak saay-saay boobu di Frank Timis ràndal dafa takku ba jéggi dayo : 10 milyaari dolaar, maanaan juróom-benni junniy milyaar ci sunu xaalis ! Moone, Usmaan Sonko bindoon na lii cib téere lëmm, Baaba Aydara defoon na cib gëstu, siiwal ko, Keledoor Seen tamit waxoon na ci ba xoox, Mamadu Lamin Jàllo ak yenn politiseŋ yi amaloon nañ doxu-ñaxtu ngiir naqarlu lu ni mel…waaye dara. Nun danoo xaar ba Tubaab yi wax ci, nu door a nekk fii di réy làmmiñ. Ba tey, bu dee dina tax askan wi yeewu, baax na. Bu ko defee, maslaa meek waxi naaféq yi dinañ dakk. Waaw. Mbir mi nag, jeexagul ndax ñi mel ni Usmaan Sonko ak Bàrtélémi Jaas nee nañu kalaame nañu yoon ci Amerig ak Àngalteer ndax wóoluwuñu yoonu Senegaal. Rax-ci-dolli, kujje gi ak kuréli way-moomeel yu bare fas nañoo booloo, amal doxu-ñaxtu àjjuma 14 ci weeru suweŋ. Li ñu bëgg mooy Aliyu Sàll tekkiy ndombog-tànkam ngir yombal liggéeyu àttekat yi. Waaye mbir mi daa doy waar ba mel na ni du gaaw a sotti.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Xel tëju na, xalaat dëju. Xol tooy na, bët jooy. Ndeysaan… Gaynde wàcc na liggéey. Nee leen ko mbarawàcc, Jaag, nu sargal ko, delloo ko njukkal.
Mbay Jaag wuyuji na Boroomam. Dibéer, 12eelufan ci weeru me atum 2019 la génn àddina. Li Yàllay def, dibéer jooju dafa yemoo kepp ak 51eelu at ca ba muy jiite toogaayu-ñaxtu ba ndongoy iniwérsite bu Ndakaaru amaloon, waat ne fàww ñu janook Njiitu-réew ma woon, Léwopóol Sedaar Seŋoor, walla nguur gi ci boppam ngir àgge ko seen i tawat.
Mbay Jaag, nag, kenn umpalewul ne moo jiite woon kurélu Iniwérsite bu Ndakaaru, ca atum 1968 – booba, tuddagul woon Séex Anta Jóob – ga taxawoon di xeexal ndongo yi.
Ca yooyu jamono, fekk na Seŋoor nekk ci diggu ndëndam. Lu ko neex tëgg, ku feccul mu ni la génnal géew bi walla mu nëbb la jant bi. Ci gàttal, moo doon Buur, di Bummi. Ku say wax walla say jëf méngoowul ak i yosam, mu jaay la doole, ne la ràpp ci kaso bi, tëj. Waaye, kuy jaay fit, boo dajeek gaynde lamble.
Weeru me 1968 la ndongo yi jógoon, fippu, jàmmaarlook Nguur gi, ni ko : « Dafa doy ! Li nuy dund mënuta wéy ! » Ñu noon  dee, coppite day am te dara lañu ci bañul. Ñu ga Nguur gi ci ne, na leen yokkal seen i ndàmpaay, jagalaat seen nekkin te it yeesal seeni jumtukaayi njàng. 
Jamono jooju, daanaka fépp foo demoon ci àddina si, dinga gis ndongo yiy fippu di sàkku ab yeesal ñeel njàng mi.
Bu dee sunu réew mii, nag, UDES ak UED ñooy kuréli ndongo yi gënoon a fés ca xeex booba. Te, ñaari kurél yooyu yépp,  Mbay Jaag ak i ñoñam ñoo leen jiite woon. Waaye ba tey ci njiit yooyule, Mbay Jaag lañu ci gënoon a ràññee.
Moom Mbay Jaag, nag, daanaka aul woon tiitukaay, ñi ko xamoon yépp, am fitam lañuy gën a fàttaliku tey. Rax-ci-dolli, dafa amoon pas-pas, farlu, te xareñoon lool. Kenn dàqu ko woon a wax ak mbooloo itam. Noonu, bu jëlaan kàddu gi, fu ne la nit ñiy fàqe ngir déglusi ko mbaa topp ci ginnaawam. 
Mbay Jaag ! Kii moo amoon bayre, ndokk ! 
Jàmbaar jii moo teewoon nelaw Seŋoor ak i nduguroom. Waaye, Mbay Jaag ak ñi mel ni moom, foo leen fekk, nguur gu jubadi da leen di noonoo, di leen fexeel.
Moo tax Seŋoor mépp pexe mu mu xamoon lal na ko ngir sàkkal pexe Mbay Jaag ak ñi toppoon ci ginnaawam : nappaate, ger, tëj kaso, añs. Wànte du benn ci pexe yooyu bu ci àntu. Te, nag, ñi andoon ak Mbay Jaag ñoo ka bare woon ! Looloo tiitaloon Seŋoor, mu dem sax ba jàq lool. Ndax kat, ndongo yi dañoomayoon fit yeneeni kurél yi nekkoon ci réew mi, di liggéeykat yi booloo woon ciy sàndikaa yu siiw, am i tolof-tolof ba noppi ragal a fippu. Gone yee leen may fitu ñaxtu yi. Seeni rakk sax, ndongoy lekkooli diggu-dóom yi, dañoo jóg ñoom tamit. Mbir yi mujje ëpp i loxo ndax muy jàngalekat yi di óbëryee yi, kenn toogul. Koom-koomu réew mi tag, dara doxatul. 
Bi Seŋooramatul pexe, takk-deri Frãs yi sàncoon seen gàdd ci Ndakaaroo mujjee wallsi nguuram. Teewul, ndongo yi ak seeni njiit wéy di lëkkalook liggéeykat yi, jàpp fi ñu jàpp. Gornamaa bi jàq, teggi loxoom, woo leen waxtaan, nangul leen lu bare ci seeni ñaxtu, ba jàmm delsi ci réew mi.
Wànte waxtaan wi taxu ko woon a yomb noonu : Mbay Jaag ak i ñoñam, dañca wone fullaak faayda ju mat sëkk, nañu ka daan defe naka-jekk. Fulla jooju ak pastéef yi ñu àndaloon bu ñu wàccaan ci mbedd yi ak tali yi, di sànniy xeer aka taal i póno. Ci njeexital li, ndongo yi jële nañfa ndam lu réy, doonte amuñu woon lépp la ñu bëggoon
 Xew-xew yu metti yooyu, nag, mëneesu leen a nettali ba noppi di bañ a tudd xale Naaru-Libaŋ bi ci ñàkkoon bakkanam. Keroog, bésub 29 ci weeru me, la alkaati yi song néegi ndongo yi, dal seen kaw, gaañleen, yàq mbaa sàcc seeni bagaas ak seeni alal.
Mbay Jaag jitte woon na fi tamit ndongoy Iniwérsite bu Ndakaaru ci xeex bu mag bu ñu amaloon ci diggante 1971 ak 1972 te taxoon Seŋor tëjlu daara ju mag jooju.Dàqoon na yit ndongo yu bari ba noppi solal soldaar seeni njiit, yóbbu leen Kaasamaas, fa way-fippu PAIGC yi doon jàmmarlook làrme bu Purtugees yi. Ci ñooñu mënees na cee lim Ablaay Bàccili ak Mamadu Jóob Dëkurwaa… Bañkat yooyule, Mbay Jaag moo doon seen njiit. Ñoom ñépp ñu sànni leen ca Sancaba Manjaag, ci wetu Gine-Bisaawo, fa xare ba gënoon a mettee. Fa la Al Fuséyni Siise, kenn ci ñoom, faatoo ci anam bu ñaaw. Noonu la ñoom Mbay Jaag nekke woon ci làrme bi ak i jafe-jafe yu tar, ba biñ leen di bàyyi. Nguur gi jéem a saafara mbir mi, waxtaan ak ndongo yi, jëlaat ña mu dàqoon ba noppi fajal leen yenn ci seeni aajo.
Ginnaaw gi la Mbay Jaag génn Iniwérsite dem jàngaleji matematig ca Cees, jóge fa dem liggéeyi Liise Jiñaabo bu Sigicoor.
Xare yi mag yooyu askanu Senegaal difàttaliku tey, ndongo yépp a ci amoon ndam waaye jaloore ja ca Mbay Jaag jële, leneen mayu ko ko lu-dul taxawaayu njiit lu mat sëkk, ngor, njub, fit, ak xel mu ñaw, kaar !… boole ci ñàkk caaxaan bi ko ñépp mas  a seedeel, te ñu bare jàppe woon ko naqadi deret mbaa sax ñàkk kersa. 
Ñàkk caaxaan googoo ngi woon ci moom bés ba muy faatu.
(Fan yii di ñëw, LU DEFU WAXUdina delsi ci li des ci jaar-jaaru Mbay Jaag. Mooy doon ñaareelu xaaj bi)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ayu-bés yii weesu, yéenekaay yu bare dañoo xéy fésal ci seen xët bu njëkk xibaar bu kéemaane. Waaw, li nu ko dugge woon mooy xamal askan week Nguur gi ne lu mat junniy ndongo ak lu teg amaguñu kayitu-juddu. Déggal ma lii rekk ! Te lees war a xam moo di ne ndongo yooyu, looloo leen di tee bokk ci joŋante yi leen di may lijaasa biy firndeel seen njeexitalu njàngum daara ji féete suuf. Te moonte ñoom matale nañu seen njàng. 
Lu waral loolu ? 
Xanaa càggan. Càggan doŋŋ.
Nee ñu Pikin gii rekk, limu gone yooyu ëpp na junni. Ndeysaan, njàqare ak tiis dikkal na leen te ñoom de, doonu ci dara ba dara booloo jeex. Xamalees na nu itamne ci lekooli Pikin yi ba tey, téeméeri xale yoo jël, ci xayma, ñaar-fukk ak juróom yi binduwuñu. Ndaw lu yéeme, cim réew moo xam ne nee na yokkute lay diir ! Moo, ndax am réew dina am yokkute su fekkee ni njàng mi sooy na ?
Déedéet.
Dafa di, yokkute walla naataange, ci liggéeyu doomi réew mi rekk la mën a aju. Te bala liggéey boobuy sotti, fàww nu yar gone yi, yiir leen, yokk seen xam-xam, def ci ñoom yëg-yëg ak mën-mën yiy tax ñu bëgg seen réew, fas yéene koo jëme kanam. Kon, réew mu am fulla, farlu te xam jëmuwaayam, du sàggane ay doomam. Waaye Senegaal gii, kenn du ko raw ci wàllu càggan, dafa mel ni sax aada la fi.
Te li gënatee doy waar ci mbir mi, mooy ne du guléet ! Daanaka at mu Yàlla sàkk njàqare gu ni mel, diiwaani Senegaal yépp dañu koy jooytu. Bu ko defee, mënees na  wax ne, ci fànn googu, ‘’Pikin yi’’ dañuy gën di baree ka law ci sunu biir gaal gi ! 
Xanaa lii mooy jur doom sànni ! Ndax càggan mën naa weesu lii ? Waaw, lii nag ba kañ ?
Waaye lu jiin Njaag a te way-jur yi ñooy Njaag.  Naka la nit di jure doom, di ko dundal, di ko toppatoo, di ko yar muy màgg, nga ameel ko àqi teyam ak ëllëgam, ba noppi nga ne doo ko wutali këyit yi koy màndargaal ci biir nit ñi, fépp fu mu mën a dem ? Rawatina ci jamono yii nu tollu, di jamonoy  mbind,  jokkoo ak xamtéef ? Yenn yi kat, xel mënatu koo nangu ndax ñépp a xam, daanaka, ni Dunyaay doxe léegi. Ci dëgg-dëgg, lii du dara lu dul xamadi, xayadi ak càggan gu jéggi dayo !
Waaye am na leneen lu mat a laaj te nu war koo joxoñ yitam : naka la sëriñi daara yi, njiiti lekool yeek espektëer yi àttanee seetaan lu ni mel booba ba léegi ? Moone de, ndongo yi dinañu toog di jàng 6 at laata ñuy àgg ci kalaasu eksame bi. Ci diggante ba ñuy dugg lekool ak léegi, at mu nekk dinañ bindu. Waaw. Ndax sëriñ daara yi, njiiti lekool yeek espektëer yi def nañu seen liggéey ni mu ware ? Lan lañu doon xoole ba lii di am ? Lu taxoon ñu ñàkkal solo jéyya jii ba xëy bés  musiba mii  ni këtt-ni-jonn ci seen kanam, ñu mel ne ñu ci am mbetteel ? Fii de, mel na ni mëneesu fee lay ñàkk xam, xanaa ! Càggan taxawati, ne nu : naam ! 
Gaa ñi ŋànknguur gi tamit, kenn du ñoom.
Jawriñ bi yor wàllu njàng meek njàngale mi moo waron a jël ay matuwaayam ba lii bañ a am. Jawriñu biir réew mi tamit waroon naa def dara. Warees na duut baaraamu tuuma tamit meer yi, ñoom ñi gën a jege askan wi tey defar këyiti-juddu yi. Mbir mii daal, kenn setu ci. 
Ma laajati : lu tee way-jur yi defarlu seen këyitu-juddu doom bés bi mu juddoo ? Ndax Nguur gi manuta fexee lëkkale loppitaan yeek  meeri dëkk bu ne,  ba nga xam ne lépp lu xew ci béréb bu njëkk bi, bi ci des  jot xibaar bi ci saa si ? Dëgg la, Senegaal dum réew mu naat noonu, waaye nag, ñàkkul ay nit ak i jumtuwaay yiy tax mu tëral pexe moomu. Bépp lay bu ñu fi indi, ay caaxaan kese la !
Lu ci mënti am, ci sunu gis-gis, xel mënuta nangu ñàkk kayitu-juddu doŋŋ xañjunniy ndongo lijaasa bi mën a tax ñu tekkiji ëllëg ! 
Lu tee sax ñu may leen ñu def eksame bi ba noppi, kilifa yi séq mbir mi booloo, taxaw nekk jenn jëmm, taxawu ndongo yiy jànkoonteek yii jafe-jafe ? 
Te, su loolu lépp weesoo, luy tee Nguur gi jóg ci lu ñaaw lii, seet nu mu koy saafaraa ba abadan ?
Ndax kat, këyitu-juddu, ak lu mu am am solo, manul a gën a am maana ëllëgu gune yiy war a amali seen bopp njariñ, amali njariñseeni way-jur ak tamit seen réew ak seen askan. 
Wolof Njaay nag, dëgg la, nee nañ lu mu léebu ñaare noonu la, waaye Tubaab yi tamit, léeg-léeg, kenn du dem ñu des ; ñooy wax ne : kuy sang liir bay tuur desitu ndox maŋ ko doon sange, na nga moytoo sànniwaale liir bi ! Su boobaa dinga réccu li nga def ndax càggan lu mu jur, réccu am ci wàll.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ndekete Fàllu Siise daa bokk ca ña daamar (kamiyoŋ) ga saaraan fan yii ñu génn ca Caaroy dal seen kaw.
Aa… Ki doon dawal daamar googu de, xamul li mu def. Li mu def, mënees na koo méngale ak xosi almet sànni ko cig kàggu, téere ya ca ne, ànd ak xam-xam ya ñu ëmb, daldi lakk ñoom ñépp ba def dóom. Fàllu Siise kàggu la woon gu ëmb lu bari ñeel baati wolof ak mbaatiitu wolof. Te ni ko fentaakon bu mag boobu di wuyoo ci turu Aamadu Àmpaate Ba waxe, mu am solo lool, “Fii ci Afrig, boroom xam-xam bu làqu daa mel ne kàggu gu lakk”.
Ñaar a ma tax a fàttali loolu, tey. Benn : boroom xam-xam yi mel ne Fàllu Siise duñuy faral di móol i téere di ci dëxéñ xam-xam boobuy tax bu ñu fi jógee mu des fi ba seeni sët ak seeni sëtaat jot ci ba sax gën koo ñoŋal. Ñaareel bi moo di ne seen xam-xam du wasaaroo ndax day saf baatin ba tax ñu néew a ciy jot jaare ko ci ag tarbiya.
Bu nu boolee loolu lépp, demug Fàllu Siise gi day doon ci nun ñaari tiis. Bu njëkk bi ñeel génnug àddinaam ak anam bu metti bi mu ame. Bi ci des di xam-xam bi mu yóbbaale.
Waaye nag sant Yàlla ndax bi nuy jooy loolu ci la ma Sëriñ Jili Kebe xamal ni Fàllu jotoon naa liggéey ak benn waay ba tax lu bari ci li newoon ci moom yëbb na ko ci waay jooju. Rax-ci-dolli, waxtaan yi mu jot a séq ak ña ca kippaango bee ñu duppe Akaademi wolof ci Facebook, baati wolof yu xóot te ñu bari umple leen woon, jot na ko faa rotal.
Lee tax nu mën a jàpp ne Fàllu Siise dem na waaye demul ndax ni ko woykat bi waxe “suuf dina lekk doomu-Aadama bàyyi fa jëf”.
Xanaa rekk des di ko ñaanal Yàlla miy Boroom-Yërmaande jéggal ko te xaare ko àjjanay firdawsi ci barke turandoom Sëriñ Fàllu Mbàkke.
Bu loolu weesoo, nu def yitte ci dajale li mu nu fi bàyyil, móol ko, wasaare ko ba mottalil ko naalam wi jëm ci jëmmal làkk ak baatiitu wolof.
Seen yéenekaay LU DEFU WAXU mi ngi koy jaale njabootam gépp ak i mbokkam. Waaye, noo ngi koy jaale yit waa Senegaal gépp rawatina ñiy liggéey ci làmmiñi réew mi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Altine 6eelu fan ci weeru Me, atum 2019. Bés bi ñépp doon xaar, bésub layoo, bésub àtte, ñëw na. Li tax ñépp doon xaar bés bii, nag, du neen.
Waaw.
Kan lañu doon àtte ? Sëriñ Séex Beeco Cuun, di Xalifa di yit kilifa cantaakon yi.
‘’Bóomug Madinatul-Salaam’’, bile dàkkental la taskati xibaar yi utal mbir mi sabab layoo bu siiw bii. Juróom-ñaari at la lànket bi def, doore ko 2012 ba 2019. Ñépp a doon xaar ndogalu àttekat bii di Xaasimu Ture, mu waroon koo biral ci altine jii.
Mbir maa ngi xewe woon ca Madinatul-Salaam, 22eelu fan ci weeru awril 2012. Yéenakaay yi xéy dégtal nu xibaar bu yéeme : 19 cantaakon ñoo faat ñaar ci seeni mbokki taalibe ba noppi suul leen te kenn yégul, kenn tinul. Ñu ni déet-a-waay, gaa ñi ne Sëriñ bee leen jox ndigal.
Nee ñu, Abaabakar Jaañ ak Baara Sow, ñaari way-dëddu yi, lenn rekk a tax ñu boom leen : xérte ak mbëggeel gu jéggi dayo ñeel seen Xalifa bi. Ndax, àggoon nañu ci di ko woowe Yàlla. Loolu, nag, moo indi coow li bu ñu sukkandikoo ci xibaar yi fi jotoon a rot jamono yooyu. Coow li ne kurr ci këru Séex bi, mu yabal ay taalibeem ngir ñu génne fa Abaabakar Jaañ ak Baara Sow. Noonu, 19 cantaakon yi dem ba ci yoon wi, xeex ak Abaabakar Jaañ ak Baara Sow, daldi gor kenn ki jaasi, fetal keneen ki ba noppi gaawtu suul leen. Nee ñu sax ki ñu fetal deewagul woon bi ñu koy suul. Ginnaaw bi ñu defee seen tóoxidóoni ba noppi, dañu ko doon jéem a nëbb far Yàlla def am ku leen bett, boole leen ak sàndarm yi. Bi mbir mi siiwee ba yoon jot ci, coow li ne kurr. Ñépp di naqarlu jëf ju ñaaw jooju. Li ci gënoon a doy waar mooy li Séex Beeco Cuun – mi yilif ñi ñu bóom ak ñi leen bóom – noon, moom de, yëgul tinul.
Booba ba léegi, nag, def na juróom ñaari at, yoon di luññutu, di seet a ka seetaat ngir xam kan a def lan. Bu dee taalibe yi nga xam ne ñu ngi woon ci tëjub-négandiku, li leen yoon toppe woon mooy : bóomug njuumte bu ànd ak mbugal, làqub néew, ñàkk a siiwal rey bi, mbooloom-caay-caay, teggi yoonu suul néew ak ñoom seen. Séex Beeco Cuun, moom, lii la ko yoon toppe woon : luqnjuurug bóom, maanaam bu bóomulee it teewoon na bi ñuy fexe mbir mi. Jotoon nañoo teg loxo Sëriñ bi ak 19 taalibeem yi. Séex bi, nag, yoon da koo mayoon sañ-sañub négandiku ndax li mu tawatoon ba tax mëneesu ko woon téye ci kaso.
Nan delsi ci altine keroog jeek daan yi fa jóge.
Layookati Séex bi, nag, ñaanoon nañu àttekat bi mu fomm layoo bi, xaar ba seen kilyaan wér, mën koo teewe. Waaye kenn mayu leen loolu. Moom Séex bi, àttekat bii di Xaasimu Ture daanoon na ko fukki at yoo xam ne dina ko liggéeyal réew mi ak ndàmpaay lu tollu ci téeméeri miliyoŋ CFA yu mu war a jox, moom ak 19 taalibeem yi, njabootu way-dëddu bu ci nekk. Mbir mi indi werante, am ñu naan daan bi dafa woyof, taalibe yi naan yoon deful liggéeyam, dañoo bañ Séex bi rekk. Sëriñ Saaliyu Cuun, taawu Séex Beeco Cuun, joxoñ na baaraamu tuuma àttekat bi ak nguur gi ci boppam. Ndax, bu ñu sukkandikoo ciy kàddoom, sàmmontewuñu ak àqi Séex beek i yelleefam.
Waaye bi loolu lépp di am, Séex baa nga woon Frãs, ci benn loppitaanu Bórdo, di faju. Benn fan doŋŋ lañu ci teg, mu daldi génn àddina. Nee ñu sax yëgul daan bees ko tegoon.
Laaj bi ñépp di laaj moo di : daan bi ko àttekat bi daan, ci kan lay dellu ? Ay boroom xam-xam yu seen xel màcc ci wàllu yoon, tontu nañ ci. Nee ñu 10 at yi Séex bi waroon a liggéeyal réew mi, dañu koy teggi ndax ab néew deesu ko liggéeyloo. Waaye ndàmpaay li, ci njabootam lay dellu, ñoo koy fey. Ak lu ci mënti am, xalaat yeek gis-gis yi wute nañu. Wànte li wóor moo di ne àtte Yàllaa gën bu nit.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
POLITIG
#1eelu fan ci weeru Me
Bés bii lañu jagleel liggéeykatI àddina sépp, di leen ci  sargal. Waaye, bés la boo xam ne itam  ci la sàndikaa yiy faral di amal ay doxi-ñaxtu ngir xamle jafe-jafe yi ñu nekke. Ren jii, fii ci Senegaal, sàndikaa yi ëpp doole amaloon nañu am ndaje ak Njiitu-réew mi, Maki Sàll. Ci njeexitalu waxtaan wi ñu séqoon ak moom, jébbal nañu ko ag kayit gu ëmb seeni jafe-jafe ak seeni bëgg-bëgg.
#Farub ndombog-tànku Njiitu jawriñ yi
Ci gaawu bii nu weesu la 165 dipite yi teewal askan wi ci péncum réew mi doon wote sémbub àtte buy far palaasu Njiitu-jawriñ yi ci Senegaal. Sémbub àtte bi, nag, jàll na te bettul kenn. Ndaxte, ci 138 dipite yi teewoon, 124 yi wote nañu « waaw » 7 yi « déedéet ». Yeneen 7 yi des ñoom, di waa PDS, dañoo lànk ne duñu wote. Kon, Senegaal amatul Njiitu-jawriñ.
#Kaasamaas
Njiitu réew mi, Maki Sàll, sumboon na fi aw waxtaan, mook fippu Kaasamaas yi 7 at yi weesu, ngir delloosi fa jàmm. Waaye, ca jamono ya ñuy lal i pexe ngir sottal mébét moomu, MFDC ak i nitam, seen doole dafa wàññeeku woon. Loolu la Jean-Claude Marut miy topp coow li bind ci Jeune Afrique 
KOOM-KOOM
#Buy
Waa France24 amal nañu ag gëstu fii ci Senegaal, doon nemmeeku meññeef wii di buy. Ci kàllaama nasaraan, buy la ñu tudde « pin de singe ». Buy, nag, dafa di meññeef wu neex, am njariñ lool te aay ci feebar yu bare. Moo tax léegi réew yu am doole yi tàmbale cee bàyyi xel.
#Mbay ak xamtéef
Li ko dale 28eelu fan ba 30eelu fan ci  weeru awril, Ndakaaru dalal na li ñu duppe AgriNumA, muy « ndaje mu njëkk mu jëm ci wàllu jokkale mbay ak jumtukaayi xamtéef ci Afrig sowu-jant ». Li ñuy wax « Intelligence Artificielle » ak « Big Data » dañu nekk ay xeetu xarala yu bees yoo xam ne, mën na ñoo indil baykati Afrig yi ay coppite ak it yokkute ci seen liggéey. Te loolu, sémb yi ñu jot a amal ci Ndakaaro gii firndeel nañ ko.
#Diine
Weeru koor wi tàmbali na ci àddina sépp ak fii ci Senegaal. Waaye dafa mel ni juuyoo amati na. Ndax, am na ñu woor altine, Tubaa ak ñi ci des woor talaata.
 #Tàggat yaram – Futbal
Ginnaw bi ñu leen dóoree 3-0 ci joŋante bu jëkk bi, doomu Senegaal bii di Saajo Maane ak ekibam Liverpool daan nañu Lionel Messi ak Barcelone 4-0. Bu ko defee, bii mooy doon ñaareelu yoon yu toppalante Saajo Maane ak Liverpool di joŋante finaalu « Ligue des Champions UEFA », ñu war cee janook Tottenham ci 1eelu fan ci weeru suweŋ.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci gaawu bi weesu, 4eelu fan ci weeru me, la dipite yi wote sémbub àtte biy far palaasu Njiitu-jawriñ yi ci nguurug Senegaal. Ndax sémbub àtte bi jàll na ? Loolu jarul a laaj ! Ci 138 dipite yi teewoon, 124 yi wote nañu « waaw » 7 yi « déedéet ». Yeneen 7 yi des ñoom, di waa PDS, dañoo lànk ne duñu wote tey duñu wote ëllëg. Kon, Senegaal amatul Njiitu-jawriñ. Àtte bu bees bii, nag, dina indi ay coppite yu bare ci doxalinu nguur gi, waaye it dina gën a dooleel Njiitu-réew mi.
Du loo xam ni Maki Sàll ak Bun Abdalaa Jonn rekk la ñeel. Dafa dig coppite gu soxal ndeyu-àtte réew meek tëralinu politigu Senegaal ci boppam. Ndaxte, yamoo bi war ci diggante ñetti baat yi – baatu doxal bi, baatu yoon bi  ak baatu fal àtte bi – lay nasaxal, daanaka.
Li péncum réew mi dogal dina soppi 21 sàrt ci biir ndeyu-àtte mi, jox Maki Sàll wareef yi Bun Abdalaa Jonn jagoo woon. Ñenn ñi ci kujje gi nee ñu nguur gi duggewu ko dara lu dul këppeel doole. Ñeneen ñi, ñoom, jàpp nañu ne Maki day waajal xaat joŋanteb 2024.
Dëgg la sax, Njiitu-réew mee yelloo tabb ku ko neex ngir mu jiite gornmaa bi, jàppale ko ci naal yi mu lal ñeel doxalinu réew mi. Naam, Senegaal ay njiiti-jawriñ yuy jaamu soxlaam lañ fiy faral di gis. Waaye loolu warul a tax ñu ne kenn dootul jiite jawriñ yi.
Mbir mi daal, jaay doole lay gën a nirool. Ndaxte léegi moom, Maki mooy Buur di Bummi : su defulee lu ko neex, moom la neex !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Àllaaji Omar Taal mi juddu ci atum 1796 ca Fuuta, bokk na ci ñi siggil ba fàww nit ku ñuul ci lislaam. Nekkul woon rekk njiitul diine ak tariixa, wànte boroom xam-xam bu gëmoon der bu ñuul la, te fonk dénduw Afrig gépp.
Ginnaaw bi mu wedamloowee ay sëriñam, Àllaaji Omar feeñaloon na yeneen i kéemtaan ci daara ja mu nekkoon. Baayam boroom xam-xam la woon bu jànge Daaray Pir, doon daara ji gënoon a kowe ci jamono jooju. Yaayam it, Soxna Aadama Ayse, yaaram la woon bu nangoo séy te baax, fonk boroom këram ak wujjam. Abdul Karim Jàllo, ab sëriñ bu jànge Gànnaar, jële fa wirdu Tijaan, moo ko jëkk a jox wird wa. Ci lan fasante woon kóllëre ñoom ñaar.
Àllaaji Omar jaaroon na Misra, siggil fa der bu ñuul. Boroom xam-xami Misra xawoon nanu koo xeeb ngir wirgo deram, wànte bim jëflaanteek ñoom ba noppi, ñoom ñépp a luum.
Ba mu ajee Màkka la taseek Muhamadu Xaali nekk taalibeem ay weeri weer. Muhamadu Xaali natt ko ci bépp anam, def ko Xalifa ci ndigalu Seex Ahmad Tiijaani.
Àllaaji Omar Taal sumboon nay xare Senegaal ba Niseryaa ngir tuubloo ceddo yi, yaatal lislaam fépp ci Afrig sowu-jànt. Ci 1864 la ko noon yi ërtal mu dugg ci Degembeer ne fa mes.
Dees na wéy di fàttalikuy jalooreem ba fàww.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Maaraa la ko ay jegeñaaleem di woowe, doomi-réew mi naan ko Idi. Taskati xibaar yi ñoom, Ndaamal-Kajoor lañu koy dàkkentale. Idiriisa Sekk — mooy turam dëggëntaan — dib pólitiseŋ bu ñu ràññee ci Senegaal, Cees la fekk baax. Te sax, nekkoon na fa Meer ci diirub fukki at ak ñaar. Ci ginnaaw gi la doon njiitu Ndajem diiwaanu Cees ba nëgëni-sii.
Ci atum 1988 la Idiriisa Sekk ganesi làngu pólitig gi, waa Senegaal tàmbalee xàmmee xar-kanamam. Boobu, aw waxambaane la woon, amoon ñaar-fukki at ak juróom-ñeent doŋŋ. Mu xawoon a jaaxal nit ñi ndaxte, ci jamono yooyu, ay màgget rekk lees daan faral di gis ci làng gi. Foo fekkaan ngóor su gàtt soosu te ñuul, mi ngi topp ci ginnaaw Ablaay Wàdd. Dëkkoo- dëkk wër nañu ko, ñoom ñaar, di sàkku baatu askan wi ngir góor gi Wàdd toog ci jal bi. Laata ñu doon noppee laaj « Kii ku mu ? », mu yéem ñépp ndax xam-xamam ak xereñam. Jamono jooju la biddéewam feq, foo dem ci réew mi walla sax bitim-réew dégg turam.
Ci màrs 1990 la jëkk a doon jawriñ cig nguuru Senegaal. Mooy jamono ja Abdu Juuf yaatalee gornmaam, xajal ci kujje gi. Ñaari at yi jiitu woon loolu, nag, ay yëngu-yëngu yu metti amoon nañu Senegaal. Niñ koy waxe rekk : ginnaaw ay, jàmm. Idi la Juuf dénkoon njula mi.
Àddinay dox ba Ablaay Wàdd duma Abdu Juuf ci atum 2000, wuutu ko ci jal bi. Ci la tànne Idi, def ko bëkk-néegam. Ci weeru nowàmbar, atum 2002, nag, la ko “Góor-gi” tabb Njiitu jawriñ ji. Rax-ci-dolli, moo toppoon ci Ablaay Wàdd ci kilifteefu PDS.
Jaar-jaar boobu, nag, dug tandale. Ndax kat, bu dee wax dëgg rekk, fu mu mas a jaar, Idi def na fay jaloore yees koy màndargale. Bunu fàtte ni ngóor sii ganesi àddina ci atum 1959, ca Cees, dafa mas di raw ci kalaas yim jaar yépp, ba muy tuut-tànk ba ba muy am « bakaloryaa », ñu daan koy faral di ràññee yit ci « Concours général ». Noonu la ko jàppe woon itam, ci njàngum daara yu kawe yim defoon ca Pari ak ca Iniwérsite Princeton bu Amerig. Waaye mbirum Princeton moomu, lu mat a seetaat la ndax indi na fiy werante : gëstukat yu bare nee ñu lekool boobu, deful lu-dul jaar fa ni melax, bokk ciy lël yu ñakk solo te jëliwu fa benn lijaasa bu tax ñuy wax. Ci gàttal, ñoom jàpp nañ ni masul a jànge Princeton. Lu ci mënti am, warees na cee yokk ne xelam mu neex moomu, ay ustaasam a ko njëkk a seetlu ndax ba muy gone, ndongo-daara lu mënoon a jàng la. Foofu la jële dàkkentalu Maaraa biñ koy faral di woowe. Am na sax ñu jàpp ne ni muy def, di tariy aaya suy wax waxu pólitig, tiitar doŋŋ a ko ci duggal. Leneen lu ma seetlu ci jaar-jaaram moo di ne, ak li muy teel a dugg ci làngu pólitig gi yépp — fukki at ak juróom rekk la amoon — Idi jot naa liggéey ci Pirwe bi laata muy bokk ci nguur gi.
Mook i àndandoom am nañ lu ñu bàkkoo ndax nee ñu ba mu jiite jawriñ yi, yokkute dellusi woon na ci koom-koomu réew mi ba tax Club de Paris gën a wóolu Senegaal, abal ko xaalis bu baree-bari ; defaratoon nañu tamit lu xaw a tollook 1500 ci dëkk-dëkkaan yi, jaare ko cib naal bu Idy tudde woon Grappes de Convergence. Bu loolu weesoo, am na ñuy wax ne moom Idiriisa Sekk moo fekki woon Yaaya Jaame Gàmbi, fexe ba mu nangu ni jot na ñu lëkkale Senegaal ak Gàmbi : ci lañ tàmbalee liggéey ci pomu Farafeñe bi Maki Sàll ubbi keroog…
Ni ko ñépp xame, baayu Maki Sàll wattukat la woon waaye teewu koo jiite tey Senegaal. Baayu Idirisaa Sekk moom, da daan jaay fëgg-jaay màrse Cees waaye teewu ko fee nekk kilifa gu mag ci réew mi. Kon ñoom ñaar ñépp ay doomi baadoolo lañu te mënees na leen jàppe niy jàmbaar yu ñu war a naw ci wàll woowu ndax dañoo ñefe, fas-jom, ba génn ci.
Waaye nag, mu nel ni ndombog-tànk googu di Njiitu jawriñ ji du woon njiglaayu Idi. Tuuti rekk la toog, ay jiixi-jaaxa tàmbali ci digganteem ak Ablaay Wàdd mi mu jàppe woon ni baayam. La ko ca fekk neexul, ndax ba ñu tekkee ndombog-tànkam ci awril 2004, teg nañu koy tuuma, nëbb ko jant bi lu tolloog juróom-benni weer. Jiiñ nañ ko sàcc, ne dafa randal àlalu réew mi. Dem na ñu sax ba ne daa bëggoon a nasaxal kaaraange réew mi. Moom nag, masul a nangu tuuma yooyu ñu tegoon ci ndoddam te mujje gi àttekat bi setal na deram. Loolu am na, waaye ñu bare tey bëggoon nañoo xam fan la ngóor si masuta liggéey, daanaka, jële alalam ju dul jeex ji ! Su nit ñiy gise Idiriisa Sekk ni pólitiseŋ buy loxoom setul, looloo tax.
Ba mu jógee ci tolof-tolof yooyu la Idi féete ci kujje gi, taxawal pàrti bi mu duppe « Rewmi » (ñu waroon ko binde : Réew mi ) ngir jàmmaarlook nguuru Ablaay Wàdd. Fii, xel yépp dem ci Séex Aliyu Ndaw, bindkat bu mag bi jagleel ab kilib xareb ‘’Guy-Njulli’’ : Makoddu Faal ak Sàmba Lawbe Faal, Baay ak Doom, jàkkaarloo ca Kawóon… Wàdd ak Idi naka noonu. Pólitig moo mel noonu, gënatee gudd i tànk àddina ! Ca njeexitalu wote 2007 bi, naam Idiriisa Sekk rawul woon, waaye mëneesul a wax ne amu ca woon ndam. Ndax kat, ñi ko sànniloon kàrt tollu woon nañ ci limu 15%. Ku fàttaliku dooley Ablaay Wàdd ci jamono jooju, doonte sax amoon na lu bare lu ci wàññeeku woon, dinga gën a xam ne Idi defoon na jaloore. Ndege, fexe woon na ba raw pólitiseŋ yépp ba mu des Wàdd te ñu bare ci ñooñu yàggoon nañ lool ci géew bi.
Waaye Wolof Njaay nee na ku sa xel wër ñaari yoon gaañ la : muus ba mu ëpp baaxul. Mu mel ni looloo daloon Idi ba muy jaabante diggante këram ak Màkkaanu Wàdd, ku ci nekk di jéem a nax sa moroom, mu réere mbir xanaa ne ku la mag ëpp lay sagar. Ci lañ ko tàmbalee weddi, ñenn ñi sax mere ko lool mbaa ñu jéppi ko. Daan nañ faral di wax yit ne dafa beew te gaaw a xeebaate. Noonu la ñàkkee soppeem yu bare, ay farandoom dëddu ko, dooleem daldi wàññiku bu baax-a-baax. Li koy firndeel mooy wote yees amaloon ci atum 2012, te amu ca lu-dul limu 8% gën caa bare. Ki mébétam doon nekk ñeenteelu Njiitu Réewum Senegaal, waratee muñ ay at laata xelam di sañ a dem ci jal bi ko mas a tee nelaw…
Bi Maki Sàll faloo, Idiriisa Sekk àndoon naak moom ca njëlbéen ga, ay ñoñam bokkoon nañ ci gornmaa bi Maki Sàll njëkk a taxawal. Waaye yàggul dara ñu tàggoo, mu daldi dellu ci kujje gi. Mënees na ni kon amoon na nu mu jàngate jaar-jaaru boppam, gis ni war naa doxale neneen, maanaam jàpp njaamburam, dal-lu, maandu, dem fekki nit ñi ci dëkk-dëkkaan yi, waxtaan ak ñoom ci yar ak teggin. Ci gàttal, daa gënoon a fullaal aajoom, jox ko àqam yépp. Noonu la def ba askan wi xaw koo wóoluwaat, di ko may nopp. Wànte xawoon naa yàqule as lëf bi mu xéyee bés di méngale “Màkka” ak “Bàkka”, indi fiy werante yu mënoon a ëpp loxo.
Léegi nag, Idiriisa Sekk bokk na ci juróomi wutaakon yiy laaj boppu réew mi, ginnaaw bi mu amee ndam ci joŋante “parenaas” yi Maki Sàll sooke te ñu bare jàpp ne pexe la woon rekk ngir wàññi dooley kujje gi. Ci jamono yii nag, Idi neexut a dékku, ndax yaakaar gi mu dekkal ci xolu askan wi. Looloo waral ñenn ci kàngami kujje gi fekksi ko, ñu taxawal ag lëkkaloog làng ci wote 24 féewaryee biy dégmal. Li ñu ko dugge, nag, mooy jële fi Maki Sàll ; te jàpp nañu ne Idi daal a fi sës.
Loolu dina àntoom ? Bi mu jógee bërki-démb Tugal, Ablaay Wàdd nee na du jàppale Maki, du jàppale Idi te yit dina def kem-kàttanam ba kenn du fi wote. Askanu Senegaal a ci des : kan la nar a fal feek i fan ? Ndax Ndaamal-Kajoordina gàddu ndam li bii yoon ?
Looloo ko tax a samp ndëndam ci géew bi… Kon nanu xaar, li ci kanam rawul i gët.
Uséynu Béey
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci Baatu Majaw Njaay
Aw askan, bala moo tànn njiitam, war naa seet bu baax jikkoom, seetaat ko, xam mooy kan. Looloo waral Lu defu waxu, seen yéenekaay ci kàllaamay Kocc, jóg ngir jagleel wutaakon yi ay xët yuy fésal seen jaar-jaar ak seeni naal ñeel réew mi. Maanaam, li yitteel Lu defu waxu moo di xamal leen ñan ñooy dëgg-dëgg ñooñiy wër réew miy soow, te miir bu seeni ndaw gis taf fay nataal yu leen di màndargaal. Ndax, ku taxaw ne mën ngaa saafara jàngoro yi askan wiy jànkoonteel, warees na yëdduy mbiram. Li nu ko dugge, nag, du lenn lu-dul jox askan wiy tegtal ngir mu tànn ki mu yaakaar ne moo gën ci Senegaal.
Bu ko defee, nan tàmbaleek Maki Sàll, njiitu réew mi bëgg ñu falaat ko.
Ci atum 2000 la askanu Senegaal folli Abdu Juuf, fal Ablaay Wàdd. Ñu teg ci fukki at ak ñaar, mu doyal sëkk ci ‘’Góor-gi’’, dàq ko, Maki Sàll daldi toog ci jal bi. Ñépp am yaakaar ju réy ci moom, ndax guléet nu amoon njiit lu juddu fekk réew mi moom boppam ba noppi.
Maki Sàll digewul yem ci. Daanaka dafa waatoon ni dina indiy coppite yuy jëme sunu gaal gi kanam. Te ginnaaw xamoon na ne danoo xobe lool ci demokaraasi, sopp lépp lu koy dëgëral, foofu la doore. Moo ko taxoon a giñ ne dina wàññi moomante yi ci boppu réew mi, jële leen ci juróom-ñaari at yemale leen ci juróomi at doŋŋ te, ku xas ba moome ñaari yoon, dootoo mën a toogaat ci jal bi. Waaye yàggul dara mu tàmbalee indiy tànki bukki, daldi ne, aa, man kat sama yéene rekk laa waxoon, waaye këru-àttekaay gi gën a kowe ci Senegaal nee na du ci dal, fàww ma matal juróom-ñaari at yi, ñu door a seet naka lañuy def. Kon mu mel ni Maki Sàll dafa noo bëggoon a gëmloo ne amoon na lool naqar ci li ko yoon mayul mu wàññi màndaam bu njëkk bi. Loolu yabaate lay nirool. Fi mu ne nii, benn weer kesee ko ci dese te talul dara lu-dul faluwaat. Gaa, def sa kemtalaayu-kàttanam ngir ñu sànnil lay kàrt, dara aayu ci waaye laaj bi am solo dëgg mooy : ndax askan wi doyal na ci nguuru Makeem déet ?
 
Dinan ci jéem a tontu.
Bi Senegaal moomee boppam ba ñu teg ci benn at la Aamadu Abdul Sàll ak Kumba Timbo am doom ju góor ca Fatig ; bés ba delsi, ñu ngénte ko, tudde ko Maki Sàll. Niñ ko waxe sànq, li ko wutaleek Seŋoor ak Abdu Juuf ak Abdulaay Wàdd, moo di ne moom rekk a fi nekkagum njiit lu fekkewul jamonoy nootaange Tubaab yi. Warees na cee yokk leneen lu am solo : ci réew mii doŋŋ la mës a jànge ba ni mu génne iniwérsite Ndakaaru ak lijaasa biy biral ne ku xam-xamam màcc la ci mbirum petorol ak yu ni deme.
Ku say way-jur néewoon lool doole, nga ñefe ba réewum lëmm ne la yaa nu doy, dénk la boppam, bu la neexee nga ndamoo ko. Kon, Maki mënoon naa janook goney Senegaal ni leen : “Sama pàppa ak sama yaay amuñu woon alal, bokkuuñu woon ci yax yu réy yi wànte teewumaa fas jom, di jàng ba toog fi ma toog tey jii ! Defleen ni man !“ Su doxale woon noonu, dina doon royukaay. Waaye Buur, ci ñi la gën a jege, fàww mu am ciy dunguru yu lay dëkkee jay, di la wax yoo xam ni ñoom sax gëmuñu ko. Ñooñuy jag-jagal jaar-jaaru Maki Sàll, di ko jekk-jekkal, bés ba muy daanu lañ koy jàmbu, wuti keneen ku ñu nax. Jaamuwuñu Maki Sàll, seen soxla lañuy jaamu te su loolu dakkoon ci réew mi dina ci baax.
Maki teel naa dugg ci làngu pólitig gi.  Ànd-Jëf bu Làndiŋ Sawane la njëkk a bokk, ba mu newee Iniwérsite bu Ndakaaru. Toogu fa lu yàgg, nag. Ci gis-gisam, Ànd-Jëf du woon pàrti buy daaneeli bés PS. Moo ko taxoon jël kàrtu PDS. Def na fukki at ak juróom ci pàrti boobu nga xam ni Ablaay Wàdd a fa doon Buur di fa Bummi.
Ñi nekkandoo woon ak moom PDS nee ñu Maki gone gu teey la woon, yem fuñ ko yemloo, dégg ndigal te kenn mësu koo dégg mu wax lu ëpp. Bariwul woon wax sax, faf. Wàdd seetlu pas-pasam, daldi ko teg ci boppu kurélu kàngami PDS yi, muy leeral naali pàrti bi, ñu daan ko séen it léeg-léeg tele muy dàggasanteek ñoomin Abdulaay Wilaan ak waa PS yi mu àndal tey, ñu neexoo lool, ndeysaan.
Bi PS daanoo ci atum 2000, “Góor-gi” woolu Maki, teg ko ci wetam. Ci diggante 2000 ak 2008, Petrosen la ko njëkk a dénk ba noppi boole ko ci ñaari gornmaaam, soog koo def Njiitu-jawriñi réew mi. Atum 2007 la Wàdd doon wut ñaareelu màndaa. Booba fekk na mook doom ji, Karim Maysa Wàdd, ñu def fiy njaaxum yu kenn xamul nañu tollu, réew mi jéppi leen, ñépp ne Wàdd jeexal na tàkk, su yëf yi jaaree ci yoon day daanu. Mu wóolooti Maki Sàll, ne ko jiiteel sama kàmpaañ. Maki jig lool Ablaay Wàdd ndax ba tey jii kenn mënul a wax fan la “Góor-gi” jaar ba faluwaaat ci sumb bu jëkk bi !
Joŋante tànneefu dipite yi ñëw, PDS yépp topp ci ginnaaw Maki Sàll, pàrti bi daldi amaat ndam, moom ci boppam ñu fal ko njiitu Péncum réew mi.
Waaye yàggul dara ndombog-tànk googu indil koy jafe-jafe yu jéggi dayo. Ndax bés ba mu jaaxaanee “Place Soweto” ne na ko Karim Wàdd wuyusi, wax dipite yi fan la dugal xaalis biñ jagleeloon ndajem OCI mi fi amoon jamono jooju, la Wàdd mer ba funki, ne kii ndax yaramam neex na, sama doom man, Karim Maysa Wàdd mi nga xam ne Senegaal ba Senegaal daj moo fi gën a xereñ, ëpp fi xam-xam ! Booy seet, keroog la diggante Maki Sàll ak Ablaay Wàdd tàmbalee yàqu ba sunu jonni-Yàllay-tey jii. Noonu la ko “Góor-gi” jëlee ci boppu Péncum réew mi ba noppi dàq ko PDS.
Li nu xamoon ci pólitigu Senegaal, nag, moo di ne boo deewee ba ñu suul la, fa ngay doxe ñu fàtte la ba fàww. Moonte, ak lu mu metti-metti woon, Maki Sàll fexe na ba dëkk Ablaay Wàdd, daan ko jéll bu amul benn werante, wuutu ko ci jal bi.
Naka la def ba dekki, delsi, di jiite tey réew mi ? Ay ñoñi Màkee ngiy wër réew miy yéemu ci xelam, naan ni ngeen koy gis muy patt-pattaaral, njàccaar dëgg la, moo fi gën a xam li mu bëgg, xam it naka lay def ba jot ci. Ñu ngi naan tamit laata muy sóobu ci pólitig bi, dafa wër Senegaal, waxtaan ak askan wi, xam soxlay ñépp, soog a dige ay paj.
Loolu, de, lay nitam di wax. Wànte ndax kàddu yooyu yenu nañu maanaa ?
Bunu kenn jéem a gëmloo ne doomu Aamadu Abdul ak Kumba Timbo jee ëpp xel ci réew mi. Déedéet. Maki Sàll nitu neen la, kenn la fi ëppul xel. Ku gis ni muy doxale ak i noonam — tëj ràpp ci kaso bi Karim Wàdd ak Xalifa Abaabakar Sàll — dinga njort ne du nit ku wóolu lool boppam. Janoo na tamit ak réew mi di tagg Tubaab yi ñu daan beral loxo, nee na, di ñamal sunuy soldaar ay “desserts”, di ko xañ yeneen doomi-Afrig yépp. Lii rusluwul ? Fekki na fi yit ay naataangoom Kigali, ñu laaj ku ci nekk su ko Yàlla mayoon xam-xam ban jumtukaay lay njëkk a sàkk ngir jëmale Afrig kanam. Ku fàttaliku li mu tontu keroog, fàww nga xaw cee am kersa…
Dëgg la, ku Yàlla mayul tuuti xel ak fulla ju mat sëkk doo jiiteji mukk lu tollu nim réew. Wànte am na leneen lees war a sóorale ci réew mu mel ni Senegaal.
Loolu lan la ?
Ay nooni Maki Sàll dinañuy wax ne Tubaab yee ko seetlu bu baax, xam ne kii amul dara lu muy bañ, luñ ko sant dina ko def, ñu daldi koy dooleel, jàpple ko ba mu falu. Du ñàkk mu am ñu ni nu : “Déggal ma ñii rekk ! Yéen a gën a ñeme Yàlla ! Ndax ba muy am yéen a ko fekke ?” Ku mu neex nga gise noonu mbir mi wànte pólitig, li ci ëpp solo, buy am ku ci bokkul doo ko fekke ! Te sax, ñaari firndee ngi yuy dëggal tuuma jooju. Bi ci njëkk moo di ne Frãs, réew yi mu tegoon loxo ci Afrig yépp, amu ci benn bu mu may foo yakkee sa nàkk. Tey la leen gën a sonal, tënk leen ba yëngu sax të leen. Li Pari tàmm a def mooy tabb njiit ciy nitam, nga doon ag xuusmaañàppam, mu yolomal buumu njaam gi nag, ngay tooyal ceebu Frãs, waaye booy féqu, nar koo rëcc mu daldi lay tam dëmm, sàkkal la pexe. Ku weddi lii, laajal Sànkaraak ñeneen ak ñeneen. Ñaareelu firnde bi moo di ne bi Maki Sàll faloo ci atum 2012 ba tey, deful lu-dul ràcc jemale ci kanamu Tubaab yi. Ñépp a ngi ciy teg seen bët. Muy Eiffage, di Auchan, di Orange, di Bolloré, di Total ak Alstom, suñ fi nekkoon di lim sosete Tugal yiy manq deretu askan wi, duñ fi jóge tey. Ku mu neex, ku mu naqadi, ñooy teg ndawal ci réew mi, sunu koom-koom a ngi ci seeni loxo.
Nee ñu Maki bariwul wax, day jëf : waaye am na nu, soo koy jëfe, looy doyeeti wax ? Moom daal, wax ji yépp lii rekk la : Maki Sàll ak Tubaab yee bokk mbuus te li tee Senegaal jëm kanam, loolu ci la. Ku yéene sam réew li gën ci moom, doo ko wànteer ay doxandéem.
Waaye kenn du ni Maki defu fi dara.
2012–2019 : juróom ñaari at yi mu toog ci jal bi, yeggali na liggéey yu bari yu Ablaay Wàdd sumboon. Xanaa rekk ni mu leen yàkkamtee sottal ngir am lu mu bàkkoo ci kàmpaañ bi ñuy waajal, moo xaw a teey xel. Moom mi ñu naan ku ànd ak sagoom la, xéy-na bu teeylu woon tuuti, doon na woyofal njëgu TER bi ak bu ótórut beek peyaas bi. Mbirum njëg li, lu am soloo, ndax xaw naa tiital ñi seen xam-xam màcc ci koom-koom. Nee ñu xaalis bu dul jeex la Maki leb bitim-réew dugal ko ci TER beek yeneen yi muy jébbal askan wi fan yii. Ci loolu sax la waa Bennoo Bokk Yaakaar di sukkandiku naan Senegaal tegu na, ni oto rawante yu gaaw yooyu, ci yoonu yokkute, yànj ba dee, di def fiiw ! fiiw ! rekk.
Amaana koomu réew mi am tan waaye mel na ni yëf yi dañoo féete boor. Leneen lu ñépp di teg seen bët, moo di ne mbokki Maki Sàll yeek ñi koy jàppale, waxuñu dara, seen ceeb a ngi niin. Waaw, ndax mënees na tudde lii yokkute dëggëntaan ? Noo yey laaj loolu ndax muy loppitaan yi di lekool yi, benn doxu ci : ku sa loxo jotul sa ginnaaw — te ñooñoo ëpp ci Senegaal — soo feebaree doo faju te sam njàng du sori.
Fi mu ne nii, Usmaan Sónko, Idirisaa Sekk, Isaa Sàll ak Madike Ñaŋ a ngi koy waaj a song. Xam ni mbir miy mujje jafe na. Li ñu war a fàttaliku rekk moo di ne Maki Sàll du neex a déjjati. Laata ñuy agsi fii tey, tas na ñaari pàrti yi fi ëppoon doole, PS ak PDS. Leneen yitteelu ko lu dul amaat beneen màndaa bu juróomi at. Loolu rekk a tax muy wër réew miy jébbale ay pom, ay saxaar ak i jàkka. Gone yaa ngi koy kókkali sax ci Facebook, naan alkaati Ndakaaru yi tey ku ñu gis ngay dawal oto bu bees ñu laaj la ndax Maki « inaugurer » na ko, soo leen nee déedéet ñu ni la taxaweel wet, mu ngi ci yoon wiy ñëw ! Am na yit ñu koy méngaleek Maxuréeja Géy mi doon yaakaar « màndaa » moom tamit ba taxoon koy leb xaalis bu bare di ndaataatallax. Wànte ci filmu Usmaan Sémbéen bi, Maxuréeja rekk la àddinaam di mujjee yàqu-yaxeet. « Màndaawu » 2019 bii moom, du ñàkk réewum lëmm la nar a salfaañe. Mel na ni Maki Sàll a ngi tayle ëllëgu goney Senegaal ngir rekk ga1ddu ndam li bésub 24 féewaryee bii ñuy séentu…
Mamadu Jàllo ak Bubakar Bóris Jóob
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
« Jàpp naa ne pólitig du liggéey, jàngale mooy sama liggéey » (Isaa Sàll)
Isaa Sàll, ab wutaakon la ci wote palug njiitu réew mi ñu dégmal, bésub 24eelu féewaryee. Moom, nag, mébétam mooy bett nit ñi, ni pàrteem bii di PUR bettee woon ñépp ci wote ndawi Péncum réew mi. Dawalkatu roppëlaan, kàngamu xamtéef, njiitu daara-ju-kawe… Ñett a ngoog ci fukki mbir yees war a xam ci Isaa Sàll.
1. Ñaari melo -nëtëx, weex- ak ñaari picc
Isaa Sàll moo jiite pàrti bi ñu duppe PUR. PUR, nag, meloy nëtëx ak weex, ak ñaari picc yi lees koy màndargale. Isaa Sàll ku jar a bàyyi xel la. Ndaxte, moo nekkoon mbetteel ci wote ndawi Péncum réew mi yiñ fi amaloon ñaari at ci ginnaaw, doonoon ñeenteelu pàrti bi ëppoon i baat ci Senegaal. Ndege, amoon na 155 000 baat, maanaam téeméer boo jël ci pal googu, lu jege juróomi nit PUR lañu sànniloon kàrt.
2. Ndoorteelu Isaa Sàll ci làngu pólitig gi
Guléet Isaa Sàll bokk ci palug njiitum réew. Waaye, ku fàttaliku jaar-jaaram, dinga gis ne jotoon naa bokk ciy wote. Waaw, Isaa Sàll nekkoon na fi Njiitu ndajem diiwaanu Fatig ci njeexitalu atiy 1990. Ginnaaw loolu, askan wi wóolu woon na ko ba fal ko dipite ci atum 2017.
3. Mustarsidiin
Isaa Sàll ab taalibe Séex la. Mi ngi bokk ci daayira « Mustarsidiin wal mustarsidaat » te mu tekki ci wolof “Ndajem góor ñeek jigéen ñiy sàkku yoonu njub”. Kon mënees na ne mbootaay moomu, saxal jëf ju baax a ko tax a jóg. Daayira ji, nag, ci tarixa tiijaan la féete, te ay taalibeem ci seen yar ak teggin lañu bëgg ñu ràññee leen. Ku sukkandikoo ciy waxi Isaa Sàll ci boppam, téeméer boo jël ci waa daayira « Mustarsidiin wal mustarsidaat », juróom-ñeen fukk yi -90%- ci PUR lañu bokk. Looloo waral, xam naa, ñenn ñiy jaawale pàrti beek daayira ji.
4. Jamaale
Waaye taskati xibaar yu bare biral nañu ne, diggante Isaa Sàll ak Sëriñ Mustafaa Si xaw naa xajam jamono yii. Sëriñ Mustafaa Si, nag, mooy kilifay daayira ji, rax-ci-dolli am na ñu naan mooy njiitu PUR. Waaye, Isaa Sàll moom weddi na loolu ba tëdd ci naaj wi. Nee na tey la seen diggante gën a ritax te sax, li Sëriñ biy jëflanteek moom, du ko jëflanteek keneen.
5. Dawalkatu roppëlaan
Juróom-benni at a ngi nii bi Isaa Sàll amee lijaasa dawalkatu roppëlaan. Looloo ko may mu bokk ci “aéroclub” bu Ndakaaru. Saa yu ko ko jotam mayee, Isaa Sàll a ngi dawal ay roppëlaan yu ndaw te mën a yab ñeent ba juróom-benni nit. Bu ko defee, muy doxantu ci kow asamaan si, tey mu tiim Ndar, ëllëg mu tiim Kaasamaas.
6. Kàngamu xamtéef
Isaa Sàll mi ngi jànge ci liise Charles de Gaulle bu Ndar. Waaye Iniwérsite Séex Anta Jóob bu Ndakaaru la ame lijaasa bi ñuy wax “DUT” ci wàllu “électronique”. Ci la deme Amerig, daldi fay am lijaasa « doctorat » ci wàllu xamtéef, maanaam « Informatique », ci Iniwérsite George Washington. Bi mu dellusee Ndakaaru, ci la tàmbalee liggéey ci mbirum xamtéef ci « Météo Sénégal » laata muy bokki ci « Centre régional africain de technologie » te gàttal bi ci nasaraan di joxe CRAT.
7. Njiitu daara-ju-kowe
« Jàpp naa ne pólitig du liggéey, jàngale mooy sama liggéey. » Isaa Sàll jàngalekatu xamtéef la. Iniwérsite bi mu sos ci atum 1998 tey njiit li, « Université du Sahel », bokk na ci gën a siiw ci Ndakaaru. Tey jii, lu mat 1 500 ndongo bindu nañu fa te ña fay jàngale tollu nañ ci téeméer ak lu teg.
8. « Parrainages » yi
PUR ab pàrti bu am cëslaay la, te yit bari nay boroom xam-xam yu ci bokk. Looloo tax mu def liggéey bu rafet ci “parenaas” yi ba rawoon sax ay naataangoom.
9. Dëkkandoo Maki Sàll
Isaa Sàll mi ngi juddu ci atum 1956 ca Taatagin, dëkk bu nekk ci diiwaanu Fatig, dande ko 20 kilomeetar doŋŋ. Kon, Isaa Sàll ak Maki Sàll, ñoo bokk seen Fatig, fa lañu fekk baax. Waaye dawalkatu roppëlaan bi mage na eñseñeer bi juróomi at.
10. Nit ku laabiire
Ni ko ay moroomam defe, Isaa Sàll wone na laabiir ñeel Xalifa Sàll mi ñu nëbb jant beek Kariim Wàdd, di ñaari wutaakon yi ñu seppi ci wote palug njiitu réew mi. Ndaxte, moom Isaa Sàll nee na, nguur gi dafa kootook yoon ngir xañ ñaar ñii seen àq ak seen yelleef.
Paap Aali Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Usmaan Sonko nëbbu ko kenn : mébétam mooy jot ci réewum Senegaal ci guddig dibéeru 24 féwaryee 2019, wuutu Maki Sàll.
Ci li ñépp seetlu, waa nguur gi ñemewuñu ko lool. Lu nekk ñu ngi ko koy yakk. Bu teyee ñu ni ay doxandéem a koy jàppale, di ko may xaalis bu dul jeex bu mu làq bitim-réew, bu ëllëg saa ñu ni salafist la, faalewul sunu tariixa yi ; Mustafaa Siise Lóo sax dem na ba ni mook way-fippu Kaasamaas yee bokk gis-gis.
Kan nag mooy gone gii wutewul ak cuuraayu dëmm ci Maki Sàll ak i nitam ? Lu tax ñu ragal ko ba mu leen di jëfurloo ?
Du ku ñu miinoon xar-kanamam ci làngu politig gi. Daanaka bi ñu ko dàqee ‘’Impôts et Domaines’’ la ñuy door a dégg turam. Kon, gornmaa bi muy xeex tey, liggéeyal na koy at yu mu ne patt, tëj gémmiñam. Xéy-na booba xel mi newagul woon ci politig.
Usmaan Sonkoo ngi juddoo Cees ci atum 1974. Waaye ginnaaw ay way-juram ndawi gormaa bi lañu woon, Sigicoor la màgge. Yaayam, Maam Xadi Ngom, séeréer la, di yit pulaar, baay biy joolaa.
Seen doom ji bokk tey ci wutaakon yi te xelam màcc lool ci mbirum lempoo ngi denc ñaari soxna, am ak ñoom juróom-benni bant.
Du benn du ñaar, Usmaan Sonko wax na ne bés buñ ko falee, li koy gën a yitteel mooy dog buumu njaam gi ay doxandéem, rawatina njiiiti Frãs yi, tënke Senegaal. Dem na fi Mante-la-Jolie, ca Frãs, yakk Tubaab yi lu mel ni xeme, ne seen yoon nekkul ci ni nuy téyee sunu réew ak sax yeneen réewi Afrig yi ñu tegoon loxo ciy jamono.
Petorool beek gaas bi feeñ Senegaal bu yàggul it, lu ko amal solo la. Li tax sax ñu bari xam Sonko tey, mooy tuuma yi mu yëkkati ci atum 2016 teg leen ci kow Maki Sàll ak rakkam Aliyu Sàll. Booba la kor Maryeem Fay mer, delloo koy kayitam, taafantoo ne kilifa gu tollu ni Sonko daa war ni muut mbaa mu ni mott. Niñ ko dàqe noonu ci liggéeyam, dafa gën a njaxlafloo Sonko, mu mel ni fitt guñ sànni te kenn mënatu koo tëye. Ñaari at rekk lañ ci teg mu génneb téere, tudde ko Pétrole et gaz au Sénégal — chronique d’une spoliation, di ci fésal ni nguur giy jalgatee sunu alal ak it ni ñu leen di gere ci anam gu jéggi dayo, réew miy ñàkk ay milyaar.
Ni Sonkoy doxale, day biral ne xar na tànku tubéyam ci indi doxalin bu bees pull ci làngu politig gi. Kon, booy seet bu baax, ñi mas a toog ci jal bi yépp la fas-yéenee jàmmaarlool. Waaye am nay boroom xam-xam yu ni loolu yëfu cuune la ndax bu nit ñi xamee foo jëm doo fa yegg. Mooy tamit liñ naan kuy yoot du sëqat.
Niñ ko fi waxe, Usmaan Sonko gan la ci géew bi te mooy caatu juróomi wutaakon yi yoon may ñu bokk ci joŋante ren bi. Teewu koo am bayre, ndax askan wi fullaal nay kàddoom, fépp fu mu dem ndiraan topp ko te ñi ëpp ciy farandoom ay ndaw lañu. Xanaa li mu tàmm di ŋàññ nguur gi ak ay baat yu ñagas te dëggoo tax gone yi sopp ko. Ñu bare jàpp nañ ni Usmaan Sonko, kenn feesul i bëtam. Ku gëm boppam la, bëgg réewam te foo mënti dem ci Senegaal fekk fay mbokkam, moo xam Cees la walla Bawol ak Ndar mbaa Sigicoor ba ci Njum ca Fuuta ak Sibixotaan ci diiwaanu Ndakaaru.
Ku mas a bëgg karate ak sido la te ba léegi sax saa yu ko ko jotam mayee mu wékki kimónoom sol, tàmbalee tàggat yaram wi. Am na benn xaritam bu nu ne aayoon na lool basket tamit te bu ko deful woon po kese ñàkkul mu am ci tur.
Waaye njàngam la jiitaloon.
Bukot-Sud la njëkk a dal lekool, def fa juróom-benni at soog a jàll kolees Amical Cabral, génne faak BFEM.
Ci atum 1995 la am bakaloryaa ci Liise Giñaabo, bokk ci ña fa rawoon. Ci la bindoo iniwérsite Gaston Berger ; ci menn atum 1999 la am lijaasa ci ‘’Droit public’’ ba noppi bokk ci joŋante ENAM bi, jëlati pee.
Taxu koo naagu ndax bi mu génnee ENAM, tàmbalee liggéey ‘’Impòts et Domaines’’ bu Pikin, la ne fàww mu yokk xam-xamam, di wéy di jàng UCAD ba ni mu ame ci atum 2003 DEA ci ‘’finances publiques et fiscalité’’
Dëgg la, Usmaan Sonko raŋale nay lijaasa yu bari waaye li ci ëpp solo moo di ne daanaka Senegaal la ame léppam, muy ndam ak sag ci moom, mu bëgg nag fey naar bi xoromam, ne du nangu mukk ay doxandéem ak i dunguruy Tubaab yiy paacoo alalu réew mi.
Ci li mu wax, njiitu ‘’Pastef-Les Patriotes’’ fas naa yéenee jëmale kanam beykat yeek sàmm yeek mooli Senegaal. Dinay faral di wax ne feek Senegaal a ngi jéggaani li muy dunde, mbay mi du mën a dox, ginnaaw rekk lay des, naka noonu koom-koom bi. Te loolu, lii rekk la tekki : waa kow gi duñ tàggook ndóol, te dina jafe ñu sàmm seen ngor.
Usmaan Sonko ndaw la te Senegaal, ci téeméer bo jël, genn-wàll gi ay ndaw lañu ni moom. Moo ko tax ne dina leen jàppale bu faloo, def kem-kàttanam ba dootuñu soxlaa song géej gi naan Barsaa mbaa Barsàq ngir rekk am lu ñu suturloo.
Ñetti ponk a ngoog yu ñu jukkee ci Solutions, ñaareelu téere bi mu génne ci sàttumbar 2018. Leneen lu am solo ngi ci biir Solutions : Usmaan Sonko da ciy wax ne feek Senegaal génnul ci weccitu CFA, du tegu ci yoonu naataange.
Bu ñu fàtte tamit ne Usmaan Sonkoo sos Syndicat Autonome des Agents des Impôts et Domaines (SAID) ci 2005, jiite ko lu mat juróom-ñaari at, ba 2012.
Am na lu xaw a yéeme ci jaar-jaaru Sonko : bi ko Maki Sàll dàqee ci atum 2016, la ko askan wi fal. Ndax su dul woon loolu xéy-na du doon tey dipite.
Ñaari at ci ginnaaw, la kii di Usmaan Sonko sos pàrteem, tudde ko PASTEF (ci nasaraan Patriotes du Sénégal pour le travail, l’éthique et la fraternité). Ci atum 2017 la sos itam Atlas, di ci liggéeyal boppam.
Léegi, PASTEF bett na ñépp jàll parenaas yi, njiitam wër na réew miy xamle yéeneem, muy soppi nekkinu askan wi, rawatina ñi gën a néew-doole.
Waaye am ñu seen xel teey ci digganteem ak Ablaay Wàdd mi mu mel ni ku mu jébbal boppam. Bi ‘’Góor-gi’’ jógee bitim-réew, Sonko daa dakkal lépp li mu doon def, dem seeti ko. Gisewaat nañu otel ‘’Terou bi’’ (Teeru bi lees war a bind). Ñoom ñaar rekk a xam lan lañu waxante. Du ñàkk Wàdd yedd ko, ni ko maam waree def ak sëtam. Amaana tamit Sonko dig ko ne bés bu toogee ci jal bi, Karim Wàdd ak Xalifa Sàll lay njëkk a génne kaso.
Ak lu mën a xew ginnaaw-ëllëg, kenn ci réew mi dootul fàtte doomu Maam Xadi Ngom ji. Te su taxawee fi mu taxaw, ànd ak fulla ci li muy def te ñeme lu metti, feek juróomi at rekk mën naa am ndam lu réy. Ndax bu boobaa dina sàmm kàddoom, xam ne dige bor la ? Mbaa du dafa nar a def ni gaa ñi ko fi jiitu yépp, duut baadoolo yi ba noppi di leen mbëllee ?
Tontu ci loolu jafe na lool.
Usmaan Sonko nee na bu bés ba ñëwee dina soppi politig ci boppam : Yàlla bu ko politig soppi, moom Usmaan Sonko, nun nu nekkati fiy dunde yaakaar.
Ndey Koddu Faal
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ibraayima Saaxo Caam a nga juddoo Rëbës ci atum 1973, muy gox bi nekk diggante Medinaa ak Ñaay-Cokkeer, géej gi féete ko sowu. Gannaaw ba mu dalee Alxuraan, ci la dugg ci daaray nasaraan ba am “baccalauréat” ci 1994 ci “Lycée Delafosse”. Ci la dem nag ca Iniwérsite Séex Anta Jóob, laata muy tukki ca réewum Almaañ ca 1996, ngir jàngi fa pólitig ak koom-koom. Mi ngi dellusi ci atum 2010, ràngoo lijaasab Doktoraa, daldi tàmbalee liggéey ci kurél gu Almaañ teg fii ci Senegaal, muy yëngu ci naatal ag jàppale réewi Afrig yi.
Cofeelam ci woy ci làmmiñu wolof a ngi juddu ca jamono ja mu doonoon doxandéem ca Almaañ. Li mu sori woon réewam, sori njabootam ak i moomeelam, dafa jur ci moom ag cofeel ci dellu jàngaat, ngir gën a xam ay aadaam ak cosaanam.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Saartjie Baartman ab jaam la woon, fekkoon baax ca réewum Afrig-bëj-saalum.  Moom, nag, benn doomu Àngalteer lañu ko jaayoon. Gannaaw bi, Tubaab yi dañu ko wutal ab dàkkental, tudde ko Venus Noire walla Venus Hottentote. Ci atum 1810 la àgg Tugal. Bi mu àggee, nag, tubaab yi dañu ko wuññi, gàcc ko, làññi di ko wone ci ja yi ak luuma yi, diggante Àngalteer ak Frãs.
Waaw.
Saartjie Baartman as ndaw su jekkoon, ab diriyànke bu amoon waŋ ak i ween yu réy lool la woon. Mu jaaxaloon tubaab yi, ba tax fu nekk lañuy jóge ngir deñsi-kumpa soxna si. Noonu la Tubaab bi nekke woon ak moom, xàwwi suturaam, dëkke koo toroxal. Yenn saa yi sax ñii làmbatu ko, ñee siif ko, ñeneen ñi di ko jam ak seen parasol ak yu ni mel.  
Mënees na wax ne, Tubaab yi ab mala lañu jàppe woon Saartjie Baartman. Li koy gën a firndeel mooy li ñu ko boole ci benn téere bees jagleel mala yi. Ku def jëf ju bon te ñaaw jooju mooy Cuvier, benn doomu Frãs bu doon gëstu xeeti mala yi. Noonu, gannaaw soxna Saartjie Baartman  nit ku ñuul la woon, Cuvier da koo boole ci mala yi, saytu ko, amal ay njàngat ci moom. Noonu, mu méngale ko ak mala yiy nàmpal, boole ko ci biir téere boobu nga xam ne, dajale xeeti mala yiy dund yépp a ko taxoon a jóg.
Bi mu faatoo ci atum 1815, kenn ci gëstukatu Frãs yi gënoon a mag te xelam màccoon ci xeet yiy dund, da koo fees, daggate ko, teqale cër yi. Mu seppi yóor gi, dindi awra wi, denc leen ci anam boo xam ne duñu yàqu. Jëmm ji moom, ñu lëmës ko ne ko gàcc ci kàggu-aada gi ñu duppe “Musée de l’homme” te nekk ca Pari, di péeyub réewum Frãs.
Saartjie Baartman, nag, dara yóbbewu ko mbugal bu ñaaw bii lu dul ni jigéen ju ñuul bindoo ak taaram. Ci atum 1994, ab diir ginnaaw bi politigu boddikoonte ci biir xeet (apartheid) jeexe ci réewum Afrig-bëj-saalum, ca la askan wa ñuy woowe ay xoyxoyca mooma réew sàkku ci Nelson Mandela mu fexe ba jot ci néewub Saartjie Baartman. Seen jubluwaay moo doon suturaal ko, denc ko ci bàmmeel. Waaye ñenn ci gëstukati réewum Frãs lànk ba tëdd ci naaj wi. Amuñu woon benn lay lu dul di wax ne néewub Saartjie boobu moomeelu Frãs la.  Noonu ba ci atum 2002 ci la Frãs soog a nangoo jébbale Saartjie Baartman ginnaaw bi dipite yi jëlee ndogal lu ni mel ca péncum-ndawi-réewam. 
Tabo M’Beki mi jiitewoon booba ‘’Afrique du Sud’’ sànni woon na ci kàddu yu daw yaram yii : “Kiy niru mala dëgg-dëgg du doomu-Afrig bii di Saartjie Baartman. Déedéet. Mala yi dëggëntaan ñooy ñi ko xañ boppam ba noppi def jëf ju ñaaw jii”.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Boo demee ca diiwaanu Sigicoor, dinga fa fekk liise bees duppe Jiñaabo. Waaye, aka néew nit ñi xam kan mooy Jiñaabo ! 
Njàmbaar, fit ak ngor ñooy jikko yiy màndargaal Jiñaabo. Dafa di, Jiñaabo ab dàkkental la rekk. Turam dëggantaan mooy Jinoyeb Baaji. Moom Jinoyeb, walla Jiñaabo, as ndawu joolaa la woon, amoon fulla lool, gëmoon askanam, daan ko xeexal ba mujje cee ñàkk bakkanam. Jiñaabo mi ngi juddu ci atum 1850, ñu faat ko ci atum 1906, weeru me, fekk mi ngi tolloon ci 56i at. Li ñépp di fàttaliku, moo di ne ay jëfam ndawuñu woon, turam sooyul te nettaleem ñaawul. Ndege, Jiñaabo ci toolu-xare la daanu ! Te kenn newu ko kaay nu xeex, kenn jàmmarloowul ak moom, ñuy dóorante ba moom mu dee. Loolu lépp dara amu ci. Ab buqat, xonq-nopp bu bon, moo taxaw fale, daldi koy fetal, keroog xare Seleki. Diggante Seleki ak Sigicoor, 25i kilomeetar rekk la.
Ki ko faat, nag, doomu Frãs la, nootkat bi, bóomkatu jàmbaar bi. 
Ñetti at laata Jiñaabo di ganesi àddina la coow li tàmbali. Ndaxte, ci atum 1886 la leen nguurug Frãs tàmbalee cokkaas, di leen tooñ ak a bunduxataal ba ci seen biir dëkk. Ñu ni déet-a-waay, soldaari Frãs yi di leen sànni ay ndell ak a taal jëppit seeni dëkkuwaay. Dañoo mujj a toxu, ndax seen lépp a yàqu woon, amatuñu woon sax fuñ fanaan.
Ba ci ndoorteelu 20eeluxarnu bi, Farañse yi, jaare ko ci seen ndaw lu leen fa toogaloon, dañoo jàppoon ni Seleki seen moomeelu bopp la woon. Looloo taxoon ñu daan fayloo waa dëkk ba, rawatina baykati ceeb ya, ay juuti ci seenum mbay. Waaye, askanu Seleki mësuñoo bàyyeeku, mësuñoo nangu ku leen di xoqtal, di leen jaay doole ak di aakimoo seen alal. Moo waraloon ndawu Frãs la fa nekkoon, xawoon a ragal Seleki ndax dafa jàppoon ni kaaraangeem desoon na, rawatina ba nit ña fay yeewoo taxawee temm, ne dee duñ fay lempo. Ci meenu jàmbaar yooyu la Jiñaabo nàmpe, kon mënul woon doon lu dul bañkat.
Xareb Seleki bi Jiñaabo ñàkke bakkanam, ci njiiteefu soldaaru Frãs bu doon wuyoo ci turu Lauque la ame. Moo santaane woon cong gi, jiite woon ko yit. Deewub Jiñaabo bi, nag, xawoon na indi jiixi-jaaxa ci xeli waa Seleki yi. Ndege, Jiñaabo du woon ndaw ni yeneen ndaw yi. Dafa amoon lu mu àndal, di woon sëriñ bu mag, amoon i gàllaaj. Kenn mësul woon a foog ne ab balu fetal mënoon na ci moom dara. Ñépp a jàppoon ni dafa tul. Waaye, jaam ak pexeem, Yàllaak ndogalam. Li am ba des mooy ne, xibaaru deewam bi yéemoon na lool waa tund woowee ; daanaka ñu bare nanguwuñ koo woon gëm.
Jiñaabo jotoon naa am doom ju tuddoon Sitaayóbo Baseen. Bi muy faatu, doom jaa ngi amoon 8i at. Bi Tubaab yi reyee baayam, waa dëkk bi dañ koo rawale, yóbbu ko ca dëkk buñ naan Ëllubaliir. Li ñu ko dugge woon mooy bañ Tubaab bi dugal ko ci gaal yóbbu Ndar-Géej, ni mu ko tàmmoon a defe ak doomi buur yi, mu bindu ‘’École des Fils de Chefs’’, ca daara jañ leen jagleeloon.
Nataal bi : ndey-joor jàpp càmmoñ, sëtu Jiñaabo ak Tete Jaaju*.
*Tete Jaajukilifa aada la woon ci Sigicoor ; tuddees na ko jenn daara ca diiwaan boobu.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Daawuda Kayraba Jaawara, jiite woon fi réewum Gàmbi 1979 ba 1994, faatu na ci 27eelu ut 2019 bii ñu génn.
Mëneesul a wax Daawuda Jaawara te xel du dem ca lëkkaloo ga doxoon ci diggante ñaari réew yii di Senegaal ak Gàmbi te sabab ba doonoon ànd nekk benn réew, ñu duppe ko Senegàmbi.
Moone sax de Senegàmbi amoon na fi ay xarnu ci ginnaaw, ca jamonoy nootaange Tubaab yi (colonisation) ca atum 1763 jàpp 1783. Waaye Senegàmbi gi nuy wax ginnaaw bi nu jotee sunug jonn (indépendance) la. Ndax ñu ngi xaatim déggóo bi ko sos ci 17 desàmbar 1981. Ba ñu ca jógee it ça ngomblaani (assemblée nationale) ñaari réew yi ñu dëggal ko ci 29eelu desàmbar ca mooma at. Booba askanu réewu Senegaal a ngi tolluwoon 6 milyoŋi doomi-aadama, boob Gàmbi yemoo woon ak 600 junniy nit.
Ñaari réew yi doon ca roy Tansani (Tanzanie) mi juddu ginnaaw bi Tàngayika ak dun ya ñu duppe Sansibaar (archipel de Zanzibar), booloo doon benn. Booba it, ñu ngi doon bàyyi xel ca la taxoon lëkkaloob Senegaal ak Mali àntuwul woon. 
Nuy wax nag ne yëf yi li ko sooke mooy la laarmeb Senegaal demee Gàmbi fekkoon ñu foqarti nguur ga.
Ginnaaw ba mu suqandikoo ci déggoo bu doxoon ci ñaari réew yi ca 18 feebarye 1965 ca Bànjul di péyu réewum Gàmbi, Njiitu réewu Senegaal Abdu Juuf jox larme bi ndigal ñu jéggi dig (frontière) wi dox ci diggante bi, daldi dugg biir Gàmbi. Sabab bi du woon lenn lu dul delloo Daawuda Jaawara ci boppu réew ma ginnaaw ba ko Kukoy Sàmba Saañaŋ, ab joolaa bu tolloon booba ci 28 at daanelee, fekkoon mu tukki ca Àngalteer doon teewe céytalug (le mariage) Saarl (Charles) ak Daayana (Diana).
Réewum Senegaal jële woon ci nag tiis wu réy ndax 24 ci ay soldaaram seen bakkan des na fa, 40 walla lu ko ëpp amoon ca ay gaañu-gaañu yu metti.
Loolu juroon coow fii ci Senegaal. Kujje politig ga booba Pds bu Ablaay Wàdd ak Rnd bu Séex Anta Jóob ñoo ci gënoon a am baat ci askan wi. Wuuteek Ablaay Wàdd, Séex Anta Jóob, ca janoo bu kurélu politigam amaloon ak taskati xibaar yi, yëkkati woon na ca kàddu yii : ” Li nu jàpp mooy ëllëgug Gàmbi dëgg-dëgg mooy booloo doon benn ak Senegaal”.
4eelu fanu Nowàmbar 1982 lañu siiwal Caytug (le gouvernement) Senegàmbi, mu tollu woon ci 9 nit (5 ci wàllu Senegaal, 4 ci wàllu Gàmbi).
Nii la Caytu gi tëdde woon :
Abdu Juuf : Njiitu Senegàmbi 
Daawuda Jaawara : toftalu ci moom 
Mustafaa Ñas : jëwriñ bi yore jokkalante ak bitim-réew 
Lamin Kiti Jabaŋ : toftalu ci moom 
Daawuda Sow : jëwriñ bi yor laarme bi
Medun Faal : jëwriñ bi yor kaaraange gi 
Aliya E.W. Baaji : toftalu ci moom
Sériif Saykula Siisey
 : jëwriñ bi yor koppar yi
Momodu S.K. Maaney : jëwriñ bi yor wàllu bitim-réew 
Asan Sekk : jëwriñ bi yor dem beek dikk bi
Jibo Ka : jëwriñ bi yor xibaar ak jokkalante yi jaare ci xarala yi
Waaye xalam demoon na bay neex, buum ga dog. Lépp nag bokk ci jeexitali noot gi nu Tubaab yi nootoon. 
Senegàmbi dox na ba ci atum 1989 yemook mbiicook mbaaloo doxoon ci diggante réewum Senegaal ak mu Gànnaar (Mauritanie) ba yeggoon ci ñaari réew yi di waaj a takk xare. 
Kii di Daawuda Jaawara wone woon cag jeng akug far dëgg ci Uld Taaya mi jiite woon réewum Gànnaar. Yamu ca, mu pëtexlu ci njort lu mu amoon ne Senegaal xaw naa lompoñ, daldi xotti kayitu-déggo ba juróon Senegàmbi ca 1981, teg ca ne na Senegaal wàññi limub soldaaram ya ne ca mberaayu (territoire) Gàmbi. 
Loola merloo woon Abdu Juuf lool ba tax ci 19 ut 1989, mu jële soldaari Senegaal yépp ca Gàmbi. Ndax Abdu Juuf ca la yem ?
Déedéet, ndax booy seet, ñaari fan ginnaaw bi Gànnaar ak Senegaal dogee bépp jëflànte bu doxoon seen diggante, Abdu Juuf dafa yëkkati ay kàddu yu jëm ci askanu Senegaal. Ci la leen xamal ne lii di Senegàmbi, tegandi nañu ko ci suuf.
Ba tey ci biir kàddu yooyee,  Abdu Juuf a ngi naan : ” Lii di bennob Senegaal ak Gàmbi ci biir Senegàmbi amul benn ëllëg”. Mu daaneel ci kàddu yii: “paaka yi ci nootaakon yi tegoon sunu diggante nun doomi Afrig, daanaka ba léegi légét yaa ngi fi ba tey”.
5 at lañu ci teg, ci 1994, Yaayaa Jàmme, ab soldaar bu amoon booba 29 at, foqarti nguur ga ca Daawuda Jaawara, teg ca génne ko réew ma. 
Nuy ñaanal Daawuda Kayraba Jaawara Yàlla jéggal ko, yërëm ko te xaare ko àjjanay Firdawsi. Amiin.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Dal-leen ak jàmm ci seen xët DÉMB AK TEY mi leen seen yeénekaayu web LU DEFU WAXU jagleel. LU DEFU WAXU nag, li ko tax a jóg mooy dégtal leen ay xibaar yu wér te wóor te aju ci xew-xew yi gën a fés ci réewum Senegaal ak sax ca bitim-réew. 
Waaye tamit, bindkat yi dinañ  faral di leen ci baaxe seeni gis-gis ak i xalaati doomi réew mi ci mépp mbir mu ñeel Senegaal.  Rax-ci-dolli, yéenekaay bi dina leen wisal, may leen ŋeleju ayu-bés gi ak nataali ODIA, aji-ŋeleju bu mag bi. Bii-yoon, nag, seen yéenekaay LU DEFU WAXU da leen a indil lu bees tàq, mayati leen ko, muy seen xët DÉMB AK TEY. 
Ñaari baat yii, DÉMB ak TEY, ay tegtal lañu ci li xët mi wund. Jokkalekat bi, “AK”, di wone ne deesuleen  téqale. Maanaam, kenn warul a féewale cosaan walla jamonoy maam ya (DÉMB) ak sunu jamono jii (TEY). Bu ko defee, li nu ko dugge mooy dekkil cosaan, fàttali leen xew-xewi démb yu mag yi. Waaye nag, bàkk mbaa ŋàññ maam rekk yi taxunoo jóg. Naka noonu, jógunu ngir di leen nettali rekk li xewoon démb walla di leen léebal. Bu ko defee, nësër gi dëgg mooy lëñbëtil leen cosaan ak aaday maam ya, méngale leen ak jamonoy tey jii ngiree nu rotal ciy njàngat yi nuy jariñ tey, leeralal nu sunu ëllëg. Ci gàttal, xët mu bees mii nu duppe DÉMB AK TEY , li mu sasoo moo di wëral leen réew mépp, sowu ba penku, bëj-gànnaar jàpp bëj-saalum, béréb bu nekk mu taxaw fa xamal leen la fa xewoon ak njàngale yi ñu ci mën a jukkee. Ndaxte, cosaan mooy caabi jiy ubbi buntu tey, di làmp biy leeral ëllëg. Kon, cosaan deesu ko xeeb. Ndege, ku xeeb sa cosaan, ñu xeebal la ko.
Seen yéenekaay LU DEFU WAXU xam na ni, wenn askan mënul a jëm kanam féeg mi ngi dëddu cosaanam. Rax-ci-dolli, réew mu askan wa naat, ci cosaanam ak i aadaam la sukkandiku ba indi fa ay yokkute. Looloo gënatee tax mu baaxe leen xëtam mu bees mii. Wolof dafa ne, kuy dem ba xamatoo foo jëm, war ngaa dellu fa nga jóge. 
Bu ko defee, sunu sas moo di dellu rooti ci teenu DÉMB, nàmpi ca meenu cosaan ngir tabax sunu TEY ak sunu ËLLËG. Seen mbokk, Paap Aali Jàllo moo nekk ci boppu gaal gi, di ko joow ci géejug cosaan, yen saa yi mu mbiij ci dexug aada, leeg-leeg moom walla kenn ci LU DEFU WAXU indil leen sarica. 
Tey, Daawuda Géy moo def ab gëstu ca Kaasamaas ci ñeyu-xare bu ñépp miin turam te taxul kenn xam ko bu baax : Jiñaabo.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Jéeri Joor Ndeela Faal mu ngi gane àdduna ci atum 1871. Mu doon doom ci Sàmba Yaaya Faal mi newoon fanweer ak ñaarelu Dammeelu Kajoor te Nasaraan yi daaneloon ko ba noppi yóbbu ko Ndar-Géej, téye ko fa. Ci atum 1891 la xaru ci dex gi ginnaaw bi way-juram bu jigéen génnee àdduna te Tubaab bi aaye ko mu teew ca dëj ba.
Ñuy wax ne ba muy takk rakki Kànnaar Faal mi doonoon kilifa ca tundu Bawol te moom it Tubaab bi daaneloon ko, Kànnaar moomu da koo mayoon ñaari jaam. Bi ñu ci tegee ab diir, Jéeri ànd ak Kànnaar Faal ak Bookar Tilaas – mi yilifoon tundu Géwul – dem Cees jaay fa jaam yooyee. Fekk na booba Tubaab bi aaye woon njaayum jaam. Noonee, juróom-ñaari fan ci weeru awril ci lañu leen tege loxo ñoom ñett yóbbu leen ca kër gornóor ba ca Cees ñu jàkkaarlook kummàndaŋu Tubaab ba tegoon seen kaw tuumay njaayum jaam. Ca la leen fayloo ab alamaan.
Waaye yamu ca ne da caa teg ne Jéeri dees koy tëj kaso diirub fukki fan ak juróom.
Booba fekk na Sarica Jéey, di xarit ci Jéeri, doon ko xaar ci biti. Ba mu déggee coow li mu daldi mer ba futt ne “mënees naa nangu alamaan bi gaa, waaye xel xalaatul muy seetaan ñuy tëj Jéeri waxumalaak di ko jéng. Loolu moom mënuma koo nangu !”
Bi Jéeriy xeex ak alkaati yi ko doon jéem a jéng, la Sarica Jéey dàjji bunt bi ne jaas ci biir bérébu-àttekaay bi. Ca la alkaati yi dawe, mu bocci paaka jam ko Henry Chautemps mi fa wuutu woon gornóor, mu faatu ci saa si. Ba mu ca jógee la jël paaka bay siit ak deret jox ko Jéeri. Ñu ànd ñoom ñaar génn, géwél yi topp leen di tagg  ay maami Jéeri Joor Ndeela Faal.
La ca Sarica Jéey jublu woon mooy sàmm woyu Jéeri Joor Ndeela Faal, mu doon woy wu rafet ba ciy sëtam ba ñu mën a fàttaliku ba fàww ne Jéeri moo reyoon kummàndaŋ bi ko bëggoon a yóbbe gaay demba.
Ca la Jéeri Joor Ndeela Faal ànd ak xaritam Sarica Jéey ñu bawoo Cees dem Caytu ca nijaayam Masàmba Saasum Koddu Jóob miy maam ci Seex Anta Jóob mi ñépp xam.  Ba ñu fa jógee dem Sugeer, Jéeri waxtaan ak ay mbokkam daldi ne du daw, xanaa day toog jàmmaelook noon bi xeex ba daan mbaa mu daanu.
Booba fekk Tubaab yi tàmbale koo wër ba sax dig ab neexal képp ku leen jébbal Jéeri ci muy dundu walla mu dee.
Waaye ci juróom-ñeenti fan ci weeru awril atum 1904 – fekkoon booba ñoñi kumàndaŋ Prempain yi doon wër Jéeri wër bu metti – la ko Kànnaar Faal reye. Kànnaar xaritam la woon, doon goroom te yit ñoo àndoon wuyuji ca Cees. Dafa lalal Jéeri ndëgg-sërëx, ba noppi dagg bopp bi ak benn loxo bi dem jox ko Tubaab bi. Na mu ko baaxoo woon def booba ngir tiital bañkat yi, Tubaab bi jël loxo Jéeri baak bopp bi samp leen cib bant bu gudd teg ko ca pénc ma feggoog màrse Cees. Booba Jéeree ngi amoon fanweeri- at ak ñaar rekk.
Sarica Jéey xaritam bu gore boobee ba ñu ca tegee ñaari fan la ko Tubaab bi teg loxo, sànni ko Giyaan, nekk ca wetu Ameerig.  Sarica mujj na faa takk soxna ba am fa ñaari doom.
Kànnaar Faal workat ba moom, Tubaab bi da koo mujjee wor, tëj ko ñaar-fukki at ci kaso bi. Ñaari at la fa def, tuub, dugg ci diine lislaam, soppi turam, di wuyoo ci turu Aamadu Kànnaar Faal.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
SÉEX TIIJAAN JÉEY (Xeltukat/Enda-Cacid)   
Fan yii, coowal ECO baa ngi mel ni tànnbéeru dëmm, rëb ba nga ne lii lum doon. Bi Emmanuel Macron ak Alassane Ouattara defee seen yégle bi ba léegi, ku nekk a ngi àddu ci mbir mi. Jàppal ECO fii, bàyyil ECO fee. Muy taskati xibaar yi, politiseŋ yi (rawati-na kujje yi), way-moomeel yi, koomtukat yi ak yeneen xeeti gëstukat ak xeltukat yi, ñépp a ame ECO bi. Li ëpp ci xalaati nit ñi mooy ne ECO bi ak CFA bi kiif-kiif lañu, ñoo yem kepp. Waaye, kii di Séex Tiijaan Jéey, bokk ci kurélu ”Enda Cacid” jàpp na ni, méngale googu ñuy méngale ECO bi ak CFA bi njuumte lu réy a réy la. Bees sukkandikoo ciy waxam, ndege, ECO dafa am, ECO tamit am. Ci weneen waxin, dafa am ECO bu CEDEAO ak ECO bu UEMOA. Loolu lay leeral ci kàddu yii Paap Aali Jàllo bu DEFU WAXU tekki ci wolof.
Lii la Jéey wax ci nasaraan :
“Bi Alassane Ouattara ak Macron siiwale liñ naal ñeel ECO biñ wax ne mooy wuutu CFA bi ci atum 2020 ba léegi, coow li bare na lool. Mu am ay lënt-lënt yu bare yiy jur réer ak réeroo ñeel naalub ECO bi. Dara waralu ko nag, lu-dul ne ñu bare dañ réere lenn mbir : ECO bi CEDEAO di togg li ko dale atum 2000 ba tey, bokkul ak ECO bi UEMOA bëgg amal. Kon, ñoo ngi jaawale ñaari weccit yu bokkul doonte réewi UEMOA yi bokk nañ ci CEDEAO ak naalub ECO bim sumboon. Ma bëggoon cee indiy leeral yu am solo ndeem bëgg nanoo sàmm naalub bennale wecciti réewi CEDEAO yi, te muy ECO bu wér bi. Li ma ci namm mooy gindi ci askan wi ngir mu bañ a jaawale ECO bI CEDEAO sumb (te mooy bu baax bi) ak ECO bi Alassane Ouattara yégle keroog moom ak Macron te mu ñeel réewi UEMOA yi rekk (te muy biral ba tey nootaange).
Bees sukkandikoo ci kàdduy Ouattara-Macron yi, xel mën naa jàpp ne waa UEMOA ñoo xaalatal seen bopp, sos ECO ngir mu wuutu CFA. Dem na ba ñu baree bare ci réew yiy làkk farañse biir Afrig sowu-jant jàpp ne kurélu UEMOA dafa aakimoo ab naal boo xam ne, gaa, bokkoon na ca ña ko laloon, waaye moomu ko. Kon, dafa aakimoo naalu jàmbur. Li ma ko tax a wax nag, mooy ne, ci biir i waxam, Alassane Ouattara tuddul benn yoon CEDEAO te xam na xéll ne ECO, ci dëgg-dëgg, moomeelu CEDEAO la.  Moom daal, ak ni mu waxe, dafa mel ni UEMOA ak Frãs ñoo toogandoo, xalaat, waxtaan ba déggoo ci ne warees na soppi CFA bi, indi ECO. Waaye, demewu fa noonu.
Li am kay, te muy dëgg, mooy ne ECO bi naalub CEDEAO la, moomeelam la, moom kepp a ci liggéey. Ndege, 1987 ba léegi ñooŋ ko doon togg, mooy jamono ja ñu taxawale naalub bennoo ñeel xaalisi kurél gi, doonte yéexoon nañ koo jëmmal. Ndaxte, ci atum 2000 lañ sumbaatoon liggéey bi. Jamono jooju, jubluwaay bee doon, ca njëlbéen, fexe ba amal ñaareelu wàlluw xaalis (zone monétaire –ECO) bu waroon a boole réewi Afrig yiy làkk farañse ak réew yiy làkk purtugees. Te, boobu, kenn waxul woon ne ECO da fiy wuutu CFA. Dañu déggoo woon ci ne ñoo fiy nekkandoo ba jëmmi jamono, ñu daldi leen boole, bennale leen ci kow ay sàrt yu leer, wér te wóor.
Ma leeral yit ne, bokk na ci màndarga yi gën a fés ci naalu CEDEAO bi, mooy ne dayob yemoo bi deesu ko yemale ci benn lim walla di ko wéer ci benn weccit kese, muy EURO walla dolaar walla weneen xeetu weccit  wu am doole.
Li ci gën a doy waar, nag, te xamu leen ko, mooy ne Alassane Ouattara ci boppam, ci bésub 21eelu desàmbar, ci suba si, mi ngi woon ci ndajem njiiti réewi CEDEAO yi. Te, ECO bi lañ fa doon waxtaane, waaye ba tey, ECO boobu yemul ak ECO bi nu biral ci ngoon moom ak Macron. Bu dee loolu am na, li gënoon a jaadu ci wàllu politig ak koom-koom, gënoon a rafet, mooy Alassane Ouattara wax ne :
“Nun, réewi UEMOA yi, ay at a ngi nii nuy liggéeyaandoo ak yeneen réewi CEDEAO yi ngir bennal sunuy weccit, tudde ko ECO. Ndeem noo bokk benn xalaat ak benn jubluwaay te muy, ëllëg, ànd, booloo doon benn, bokk ndajem-sàrt yi nu tënk ci wàllu xaalis, nun waa UEMOA, fas nan yéene jiitu leen ci ECO bi ci atum 2020 bi, ba keroog ñi nu war a fekksi ñëw.”
Bu waxoon loolu, dina sàmmonte ak li CEDEAO lal, ak sàrt yi mu sàrtal ECO bi, rawati-na li aju ci dayob yemoo bi nga xam ne, ci wàllu CEDEAO, dañu wax ne dañu koy woyofal. Waaye, ni mu biralee keroog ECO bi, méngoowul ak li waa CEDEAO déggoo. Doonte, ba tey ciy waxam, ñaari màndargay nooteel yi CFA làmboo woon deñ nañu (teewaayu ndawi Frãs yi ci ndajem-caytu bànk yi ak xaalis bi ñuy bàyyi ci bànki Frãs yi), ba léegi ECO bi mu biral am nay laago CFA yu ko topp. Ndaxte, nee ñu Frãs mooy wóoral ECO bi te dayob yemoo bi ñeel ECO ak EURO du soppiku. Te, nag, loolu njaaxum la ; bokkul woon ci naalu CDEAO.
Liy raam, nag, ci ñag bi la jëm. Li fi nar a am mooy li wolof di wax golo bey, baabun dunde. Ndekete yóo, li Frãs ak njiit yi mu ngemb di wut, mooy aakimoo naalub CEDEAO bi, naxee ko nit ñi, ba noppi wëlbati ko, dëppale ko ak ittey Frãs. Te, warees na xeex loolu. Ndaxte, kat, ECO bu CEDEAO bi, weccit wu baax la, weccit wuy tax réewi Afrig sowu-jant yi moom seen bopp, moom seen koom-koom ak seen alal, mucc ci nootaange ak toroxtaange. Kon, warunoo nangu ñaar walla ñetti njiit yu kootook Frãs di xajamal sunu cere. Te, ECO bu UEMOA bi cere la ; dafa di sax cere càq la ; bu CEDEAO bi mooy baax-baax bi, beneen bi ay naxee-mbaay kese la.
Li ma ciy ragal nag mooy askan wi dañu nar am xel mu ñaaw ci ECO bi nga xam ne CEDEAO moo ko liggéey ba di ko gam-gamle ak CFA bi, xaalisu nootaange. Moo tax may jàpp ne, njiiti CEDEAO yi war nañoo jël seeni matuwaay bala muy wees. Ndege, réccu day fekk jëf wees. Te, mbejum kanam, boroom a koy fajal boppam. Ndax, moomeel, boroom da koy sàmm. Rax-ci-dolli, bi CEDEAO di liggéey ci ECO bi, du Frãs walla Amerig walla meneen réewu sowu-jant mu ci dugal xalaatam walla dërëmam. Bu nu jëmmalee ECO boobu ba réew yiy làkk àngale ci Afrig sowu-jant, Niseryaa ak Gana, bokk ci, dinanu dooleel. Su boobaa, Frãs walla meneen réewu nootaange du xalaata wëlbati xaalis bi walla di aakimoo sunu alal ci maaliforo. Nanu liggéey ngir booloo, ndax booloo rekk moo nu ci mën a génne. Ndaxte, mbooloo mooy doole.”
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci tekkib Paap Aali Jàllo
KÔRO (mag sama),  
Jàmm ak salaam ñeel na la. Sa rakk a lay nuyu, di la ndokkeel, di la jox sa wàccuwaay.
Ginnaaw loolu, xamal ni kat, sa mbokku cosaan mi nga bokkal maam, di sa mbokku aada, moo namm a waxtaan ak yow tey. Bataaxal bii ngay jàngsi, mi ngi bawoo cib maxejj bu bëgg réewam, mu jaral ko lu ne, fu ne, te xaaru ci kenn walla lenn, muy xaalis walla ndombog-tànk. Duggewuma ko wanewu. Te yit, jubluwuma ci ŋàññ la, walla di yàq sa der. Nde, doo sama noon, te noonoowuma la ; doo sama wujj, te wujjewumaak yow. Tamit, rambaaj walla naaféq taxumaa jóg. Kon, jàppal ni bataaxal bii, jàmm rekk la wund, ñeel nekkinu Mali gi nu bokk ak i doomam, te nga boole leen jiite. Bu ko defee, naŋ ko jànge xel, bañ koo jànge xol.
Kôro, 
Liy xew ca bëj-gànnaaru Mali metti na, tiis na. Xanaa gisoo ni ñuy reye ndawi Mali yi, di saam seeni néew ? Ndege, biir làrme bi, ndaw yaa ci ëpp, bés bu nekk ñuy jaay seen bakkan ngir seen réew. Jigéen ñaa ngiy ténj, jirim yeek baayo yi di gën a bare, yaakaari way-jur yi di tas. Foo dem fekk fa dëj. Ndaxte, ay doomi jàmbur, mag ak rakki jàmbur, jëkkëri jàmbur ak pàppay jàmbur ñoo fay dee. Boo weddee li ma lay wax, dugalal sa ñaari doom yi, Buuba ak Karim, ci làrme bi, yabal leen ñu xeexi. Bu booba nu xool ba xam ndax dinga nelaw am déet. Waaye, ginnaaw kenn ci seeni  doom, mbokk walla jegeñaale deewu ci, seen yoon. Yëgalu leen ko sax seen yaram. Moo tax, ci jamonoy tiis ak naqar jii, say doom sañ a salfaañe alalu réew mi, di ko pasar-pasare. Ñu ni déet-a-waay, say way-yëddukat di yaataayumbe ak a gundaandaat, di jël lu tollu ci 100 walla 300i milyoŋ ci sunu koppar di ko yàq ciy aniwerseer ak i caaxaan. Ngeen fàtte askanu Mali wi nga xam ne, sonn na, tàyyi na. Nit ñi lott nañu, tumuraanke, xiif, mar ba nga ne lii lu mu doon. 
Ay waay ! Yërëm nu boog, kôro !
Àddina sépp xam na ni Farãs a sooke jéyya ji xew ca bëj-gànnaaru Mali, di fa reylu ay ndawi réew mi. Xanaa gisoo ne seeni moroom yu Farãs di fey ci suuf ñoo leen di faat bés bu Yàlla sàkk ? Dafa di, nag, lu jiin Njaag a, te Farãs mooy Njaag. Te sax, yow ci sa bopp, dara umpu la ci. Yaa gën a xamaatoo ni Macron, njiitu Farãs, ak i ndawam ñoo ngemb ay saay-saay yiy mbubboo raaya Mali, di wootewoo bëgg-sa-réew ba noppiy faat ay doomi Mali bés bu nekk. Xam nga xéll ni Farãs mooy seytaane bi leen di jox i gànnaay, ñuy fetal doomi réew mi. Ma ni, benn jiyaadis amul Mali waxatuma laak terorist. Ay kàcci kese la ! Te, taskati xibaar yu baree ngi leen ciy jàppale. Dafa doy nag ! 
Aa, Kôro ! 
Tee ngaa jéngu, tekki buumu njaam gi la goneg Farãs gi takkal. Mbaa du Macron dafa këf saw fit ? Nga topp ci moom nig geen. Fuñ la fekk yaa ngi lëngook moom ngir wane ni ay xarit ngeen. Yow tamit, xamal nag ne doo moroomam. Kii nga xam ne ku bës bakkan bi meew génn ci, lu tax ngay nangoo wéy ci waawam ? Xale boobu ngay sibooru de, mooy reylu say ndawi réew bés bu nekk. 
Aa, Kôro !
Yow wute ngaak nun de ! Ndege, yow tubaab bu ñuul kukk nga, dib doomu Farãs, làq sa paaspooru Farãs. Xam naa yit ne am nay artist yu lay jàppale. Duma tudd seen tur ; waaye sañ naa ne ñenn ci ñoom Gàmbi lañ fekk baax, dëkkuñu fi. Bu Làmbaay naree tàkk, yaak ñoom ay ànd fàq, ngeen làquji Bànjul walla Pari, yóbbaale seen njaboot. Kon, bu réew mi tàkkee, nun ñi amul fun làquji nooy xal a sonn, nooy dee. Ngalla-waay, buleen taal sunu Mali gii, ndax ñu mel ni man ak baadoolo yi fiy yeewoo Mali rekk lan am. Ndeysaan, dafa di sax, sa yoon dafa nekkul ci nun. Moom kay, nu dund walla nu dee nga yemale. Lu tax faalewoo nu, nun ñi la fal, nga war noo aar ? Metit wi, nun rekk noo koy yëg. Moo, ndax jotul nga yëkkati sag kàddu, xamal askan wi li xew dëggëntaan ? Ndeysaan, dangaa ragal say kàddu juuyoo ak bëgg-bëggi liir boobuy jiite réewum nootaange mi, Farãs. Lenn rekk a la soxal : wéy di toog ci jal bi cig ndimbalam, duy say poos ba ñu fees dell, yow, say mbokk ak ñi ànd ak yow. Ma ni la, nag, yaa wayadi dëgg-dëgg ! Yow yaa ñàkk gis-gis ! Boo geestu woon tuuti sax, dinga xam ni, yow, Keyta, waroo ragal, waroo wor askanu Mali.
Aa, Kôro !
Yaa gàcceel say maam ! Xanaa danga fàtte ni Keyta nga sant ? Sunu santu maam ja, jàmbaar ji, Sunjata (buuru Mali ciy ati 1236 ba 1255).  Cëm ! Jàmbaaru Kirinaa ngoog ! Gone gi duma woon jinne Sumaaworo. Kii daawul tiit, daawul daw. Xamul woon sax fu tiitukaay di nekk ci nit. Kon, ku nàmpe ci meenum Sunjata, bokk ci giirug Keyta-Keyta yi, waroo ragal. Tey ngay maas nii. Cim mbay ! Xanaa xamoo ni, Sunjata, ak li mu doonoon buur yépp, askanam a ko faloon. Nguuram du woon rekk ndono. Cib demokaraasi bu bir la nguuram lalu woon. Waaw kay !
Ndege, démb, kuñ ci falaan, cim pénc lañ la tànne, ci kow sàrt bu leer. Rax-ci-dolli, ndaje ma faloon Sunjata dafa tëraloon ab sàrt bu amoon taxawaayu ndeyu-àtte, ci atum 1236. Mi ngi tuddoon sàrtu Kurukaŋ-Fugaa, te amoon lu tollu ci 44i dogal. Kon, nun amunu ku nuy ñee. Nga war cee jàngat ñaari mbir. Benn, sunu njiit yu njëkk ya, duñu woon ay buuri ndono, askan waa leen daan fal cim pénc. Ñaar, duñu woon buur di bummi, di jaay nit ñi doole ak a def lu leen soob. Waaye dafa amoon aw yoon wu leen tënkoon, tënk réew mépp ak ñi ko jiite woon, réew mépp a àndoon tënku ci sàrtu Kurukaŋ-Fugaa. Lii mooy sunu aaday maam. Te yow it dañ laa fal, aw yoon tënk la, muy ndeyu-àtte réewum Mali. 
Wànte, doo buur, kôro. Doo buur, de !  Xam ko bés niki tey. Moo, lu la tee roy ci maam yi, dekkil cosaan ? Ndax gis nga ne, demokaraasi bi ñuy soow, sunu maam yu jàmbaare woon yooyu ñoo ko njëkk a saxal, suuxat ko ? Sunu moomeel la. Tey, nga nasaxal ko nii, noon bi jaare ci, yàq réew mi yaxeet. Waaye, nag, ku xeeb juddoom, wàññi darajaam ; te ku xeeb sa cosaan, ñu xeebal la ko.
Aa, Kôro !
Bu dee li la say mbokki Mali yi dénk dafa diis ci yow, delloo leen seen moomeel ! Bu dee danga nar a boqu Kulubaa di lox, wàccal jal bi te ba kook ku am fitu def li war. Boo ragalee ne jàkk Farãs ak i njiitam wax leen dëgg, demal sa yoon ! Boo mënta yor réew mi, jóge fi ! Mali am na ay góor-Yàlla yu gëm seen bopp, xam liñ doon, bëgg seen réew, am xam-xam bi ak mën-mën bi, te am fitu yor ko, jàmmaarlook noon yi, defaraat réew mi. Boo demulee, nag, lu la ci fekk yow la.
Aa, Kôro !
Sàmmal sag ngor te bañ a gàcceel sa bopp. Ndaxte, kàddug maa demal sama bopp moo gën a rafet kàddug dañ maa dàq. Kon, fexeel ba bu kàddug gàcce googu gàkkal sa tur ëllëg. Ndaxte, suba du añ du reer, waaye dees koy sóoraale. Dëgg neexul. Bàyyi ci xel.
SA RAKK, SAALIF KEYTA
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
“Damay sànni ay kàddu yu néew ci waxtaan wi, jéem a joxe samay xalaat ci li nuy dund fii ci Itali. 
Ci sama gis-gisu bopp, Móodu-Móodu yi agsi ci diggante atum 1980 ba 2000 wute nañu jëfin ak yeneen tukkikat yi tàmbalee tàbbi Itali ci atum 2000 ba tey jii.
Damay taxaw, léeg-léeg, seetlu,  ngir def ay jàngat ci ñaari doxalin yu wute yooyu lool, seet tamit lan a ko waral, fan la lalu. Ndax, boo gëstoo bu baax, mbir mi dafa lay jaaxal. 
Naka la mbir mi deme ? Ňaari melokaan, ňaari jikko yu wute lool ci ay doomi-adama yu bokk fi ňu jóge.
Waaye boo xoolee bu baax ñi jëkk a agsi jànguñu, walla boog seen  njàng soriwul woon. 
Dama koy seet ci sama maas gi. Dañoo jòge ci àll bi, walla jòge feneen ak feneen, jànguñu dara lu tax seen xalaat mën a sori.
Waaye ñàkkuñu woon cëslaay, amoon nañu tamit lu ñu gëm. Te boo ko de xool ci ñoom, Móodu yu jëkk yee fi taxawal ay daayira yu man a gindi mbokk yi ba kenn du gëlëm. Fakastalu, naam, am na, waaye Yàllaak daayira yee tax ba mag ñi fàttewuñu démb.
Jànguñu tubaab waaye mokkal nañu yeneeni làkk ba mën a xàll yoon wu leen di aar, di leen tee réer. Ndaxte, làkk wolof walla araab may na leen ñu xam fu ñuy teg seeni tànk ba bañ a saaraan. Te bi ñuy ñów ci réew mii gisuñu kenn ku leen tette waaye am nañu seen ngor ak seen diine, jàpp nañu ci ba taxaw fu dëgër. Ba tax kenn yóbbuwuleen ci weneen yoon wu doonul seen yoonu bopp. Kon tey, Móodu yu jëkk ya xam nañu fan lañ samp seeni tànk ba mën a téye seen aada ak seen ngor ak seen fulla. Loolu lépp am nay firnde ndaxte bu daayira yi nekkee fépp tey, xeer wu njëkk wi ñoom ñoo ko teg ba xale yi mujj a agsi mën cee jariñoo.
Doxalin wu ni mel ku yaafus walla ku ragal du ko sàmm ba ku la ca fekk, toppandoo la, mu indil ko tawféex. Xale yi topp ci yoon wi, nag, wax dëgg Yàlla gisuma ci kenn ku tarxiis ci kaw xollitu banaana.
Wax ji du gudd, dañu koy tënk. 
Waaye maasi gone yu mujj yi, li leen sonal mooy ñàkk a mën a muñ. Jafe na lool jom ju tax ngay moytoo def looy réccu ëllëg. Walla bu la jamono naree lottal dinga ko mën a muñ ndax lu bari alal du la ko jaral. Li am solo mooy ngay xool bu baax sa juddu, di sàmm sa ngor, di bàyyi xel ci sa diine.
Xaley tey yi ànduñook dal, mënuñoo xaar. Te li koy indi mooy teel a bëgg am xaalis, yàkkamti koo am, sa lépp sotti léegi-léegi. Kenn xamatul luy taaxirlu.
Li ko waral mooy :
waa ji dafa wàcc Rom, dugg ci saxaar gi wutali Milaŋ, toog ba ci kanam mu ne ki mu dendal
-“Waaw, ndekete Itali am nab àll” 
moroom mi ne ko : 
“Noppil waay, loolu ëpp naa wax !’’
Waa  ji tontu ko ne ko ;
“Aa, man kat damaa defe woon ni fii lépp ay taax la.” 
Xam nga ni kii kay, am na mbetteel te dara xewagul. Fu amul àll, kenn du fa bay, te  fu  mbay amul,  xamuma luñ fay dunde. Loolu moom, waxin la rekk. 
Jamono ji ñu tollu, jafe-jafe yi bari nañ Itali waaye lépp dañu koy sante sunu boroom. Seneraasiyoŋ bu bees bi am na ciy jàmbaar waaye tamit bari na ci ñu réer. Du gaaw nag ñu defar seen réew.
Boo demee gaaru Milaŋ am na ñuy fanaan ci mbedd yi. Taxawaalu bi bari na lool, te xale yi mënuñoo yor seen bopp. Bu sedd bi ñëwee, xale yu bari dañuy tumuraanke. Tukki baax na waaye nit bala ngay jòg war ngaa xam fa nga jëm lan nga fay fekk.
Nun mag ñi war nañoo góor-góorlu ba teg xale yi ci yoon wu jub. Jàngal leen seen kàllaama, nàmpaatal leen ngir ñu xam seen cosaan. Loolu dina tax kenn du soppeeku ba topp tubaab yi ci seen melokaan.
Nun doomi Senegaal yi, dinanuy ànd dem ci daayira, dem julli jàkka waaye li nuy dimbalante ci sunu biir bariwul te bokk na ci li nu tax a des ginnaaw. Nit dina tollu diggante, ñòw ci biir mbooloo mu takku te fa mu tollu moom rekk a koy xam. Te dina rus a laaj, te ña mu fekki, bu ñu amul xelu jox ko walla dimbali ko, noonu lay jògee ca jataay ba, dellook aajo bu fajuwul.
Loolu dafay tax nit di gaaw a suux te du ca génn. Bu yàggee, kër ga mu luye sax dootu ko mën a fay. Boo dee ku am jom, dinga génn kër googu, bu booba mbedd mee lay for walla nga dem bay fanaan ci sa biir oto. Am na ku mu fi daloon, dafa mujj faatu ci sedd bi.
Li may jëkk a digale, mooy na nit kiy duggante ak mbokki senegaleem yi, saa yu ñu wootee mu jiitu fa, te ci daayira yi lañuy gën a faral di daje. Su ma nee daayira, nag, seetuma ci tarixaa bi mba beneen, daayira yépp laa yemale. Nekk ak say mbokk am na solo ndax bu saafarawul lépp tamit, mën naa saafara lu bari. 
Nit ki fa ngay yeewoo, fa ngay faatoo. Kon, ci fànn yépp la jàppante am solo.
Li duuf ci nag wi, xejul ci cin li. Kon boog ba beneen jotaay.”
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Bare na li may toog man kenn, di yónni samam xel, mu wëral ma àddina sépp ak li ci biir, fu nekk mu ne fa naam-daraame, yër la fa nekk, dellusi. Waaye, li ëpp ci samay xalaat ak i seetlu, Afrig la ñeel, sunu Afrig ak ëllëgam. Bu ko defee, sama xel mi day faral di wër réewi Afrig yi ba ñu daj, bunt bu dul buntu jinne mu fëgg fa, dugg ci biir kër gi, jàngat la fay xew, doxalinu njiit ya fa nekk ak taxawaayu askan wa. Muy politig, di koom-koom, aada ak cosaan, njàng mi walla ni yoon doxe, fànn bu ci nekk mu saytu la. Ndeysaan, saa yu sama xel mi delsee ci tukkeem boobu, sarica bu naqadi la may indil. Ndaxte, liy màndargaal daanaka réewi Afrig yépp mooy mbir yii may limsi : ndóol, xiif ak mar, ay xarey biir-réew yu dul jeex, ger, njàng mu yàqu yaxeet, ñàkkub liggéey, añs. Te, màndarga yii, fépp fu ñu daje, tumuraanke lañuy jur. Ma jàpp ni sabab yi bare nañ. Waaye, dinaa leen baaxe, ci sama xalaat mu gàtt, sabab yi ma foog ne, ñoo gën a tax Afrig des ginnaaw.1. Njaam ak Nooteel
Deesul a nàttable ne, diirub 400i at yi tubaab yi moomoon Afrig cib jay doole ak i nax, am nay njeexital yu bir ci nekkinu Afrig ba sunu-jonni-Yàlla-tey jii. Dafa di, légéti njaam ak nooteel a ngi fi, ne fàŋŋ. Te, sikk amul ci ne, tey, njaam ak nooteel yooyu, ñooy cëslaayu naataange biy màndargaal réew ya ko daan def walla daan ci jariñu. Su ma nexee joxe misaal ci Farãs, Àngalteer walla sax Etaasini. Naam, bare na ci loo xam ne seen xalaat ak seen farlu moo leen ko may. Waaye, alal ak doole yi suuxat seen koom, Afrig la bawoo. Maanaam, sunuy rongooñ ak dereti maam lañ siime seen cere. Ndeysaan, sunu maam yi sonnoon nañ lool, doonte sax, amoon na ciy workat.
Moom kay, tubaab bi jàppewuleen woon niy nit. Dañ leen daan liggéeyloo niy mbaam ci tool yi. Di leen dóor ak a toroxal guddeek bëccëg, ñuy lekk tuuti, di liggéey lu bare. Nit ku ñuul amul woon benn sañ-sañ ci boppam. Tubaab bi dafa jàppoon ni, Yàlla moom la bindal nit ku ñuul ngir mu doon jaamam. Loolu la seen njiiti jàngu yi doon gëmloowaate, di wëlbati waxi Biibal bi, di kàcc rekk di dajale. Jigéen ñi, ñoom, dañ leen daan siif saa su nekk, di leen tëdde. Xonq-nopp bu ci sa nëq tàng, nga fab kenn dëpp sa kow lal, faj sa aajo. Te, sax, àggoon nañ ci yoonal seen caay-caay googu.
Ndege, Luwi XIV, buuru Farãs ba woon, dafa jëloon ab ndogal, yoonal tëralinu njaam gi, biral ci àqi ma-weex yi ak wareefi nit ñu ñuul ñi ñeel leen. Li mu ko dugge woon lenn rekk la : yaatal ak dooleel nooteelu tubaab yi. Waaye, loolu mënutoon a wéy. Ginnaaw gi, am na ci sunu maam yi ak ñenn ci tubaab yi ñu jóg taxaw temm xeex njaam ba ñu xéy dakkal ko. Ndekete yóo, gaa ñi amoon nañ yeneen pexey nooteel yuñ doon làq.
Gaa ñi dañu tekki genn buumu njaam, fas geneen gu gënatee dëgër, te mooy ci nasaraan “colonisation”. Dafa di, xeetu nooteel woowu moo rawati bu njëkk ba. Gaa, njaam gi wuññi woon na sunu sutura maam ya, nasaxal koomu Afrig. Waaye, nooteel bi dafa laal xol yeek xel yi, futti sunuy aada, suufeel ak soofal sunu cosaan, fënëxal sunuy ndëgërlaay. Xamatun lun doon. Xamatun fun jëm. Ñu jàppenu ay dof walla ay mala yu amul démb, amuñ mboor. Moo waraloon njiitu réewu Farãs ba woon, Nikolaa Sarkoosi, ca waxtaan wa mu amaloon ci Ndakaaru gii, waxoon ne Afrig amul cosaan. Aka mën a fen ! Ku la xeebe nii, noo koy farale ? Moo tax àndumaak Lewópóol Sedaar Seŋoor bi muy wax ne nooteel bi loraange ju jur njariñ la. Xamuma nu mu mënee woon wax wax ju ni mel. Xeeb sa bopp weesuwul lii.
Fekk ay nit seen réew noot leen, jaay leen doole, naka la ci njariñ mën a sababoo ? Sil Feri (Jules Ferry) mu Farãs lii la waxoon : « Na ñépp xam ne nit ku weex moo féete kow nit ku ñuul. Bu ko defee, war nan, nun ma-weex yi, xettali nit ku ñuul, jële ci moom jikkoy mala, ngir saxal ci moom nite ». Ñu ni déet-a-waay, Buuru Belsig ba woon, Lewópóol II, ne, Kóngo ak lépp li ci biir, mooy boroom. Moo taxit, xeetu metit walla ñaawtéef boo mënti xalaat teg na ko doomi Kóngo ya. Noonu yit la deme woon ca Mosàmbig ginnaaw bi Purtugees yi woñee loxoy waa dëkk ba ngir ñu beyal leen wëttéen. Loolu juroon xiif gu metti ca dëkk ba.  
Atum 1960 ak li ko jege, ci la réew yu bari ci déndug Afrig tàmbalee moom seen bopp, ginnaaw bi Tubaab yi duyee seeni gafaka ba ñu fees dell. Waaye nooteel gi yemul foofu, de. Wax ji lii doŋŋ la woon : dangeen a bëgg moom seen bopp ? Yoon waa ngoog waaye na leen leer ne dinanu wéy di leen yilif. Kon, beneen xeetu nooteel daldi judduwaat. Booba ba tey, boo jëlee réew mu mel ni Senegaal, lépp lu fi baax sunu njiit yi jox ko waa Farãs toog. Su may xool fi nu jaar yépp, doore ko ca jamonoy njaam ga ba tey, ci laay gën a gëm li Séex Ànta Jóob waxoon ca Ñiseer : « Su nu yaakaaree ne ñaawtéef yi nu tubaab bi def deñ na ci nun, noo ngi nax sunu bopp ». Dëgg la ndax tubaab bi dafa raxas sunu xel ba gëmatunu sax sunu bopp.  Du ñàkk am ñu ni ma, dëgg la ne tubaab yi tooñ nañ nu waaye nun it war nanoo seet ba xam ndax def nanu sunu wareef ci ëllëgu Afrig. Loolu neexul a weddi.
2. Waaru Ndawi Afrig yi ci ëllëgam
Mënees na tënk wax jépp ci benn laaj kese : lan moo war a nekk sunu taxawaay, tey jii ? Ma jàpp ne, xeex moo fi sës. Waaye, nag, xeexu ku am jom, ànd ak xel mu ñaw ak i pexe yu wóor te jàppandi. Bala loolu, warees na defaraat jikko yi, ànd booloo ngir sunuy noon am luñ nu ragale. Ndax, ni la wuude gise rekk la lay ëwale. Xeex boobu, nag, sunu njiit yee ko waroon a sumb ; lu ko moy, ñu jiite ko sax. Wànte, sikk amul ci ne, ñoom ñooñee, ay tubaab yu ñuul kukk lañ, diy jaam yu bir, ay workat, diy dunguru nootkat bi. As tuut ciy njiit yu farlu woon, bëggoon seen réew, te daan jàmmaarloo ak tubaab bi, dañ leen a sàkkal pexe, bóom leen. Ñi ma gën a namm ci njiit yooyu ñooy : Tomaas Sànkara, Lumumbaa, Silwanus Olempiyó, Mamadu Ja ak Xadafi. Wànte, loolu warunoo tax a xàddi. Bu yoon jeexul, waaxusil du jeex. Yaakaar jeexu fi ndax du ñépp a mel ni sunu njiit yi.
 Mënees na am yaakaar ci sunu ndawi tey yi. Ndege, jamonoy tey jii, li fi am ciy xeltukat, ay jàmbaar yu bëgg seen réew, ay jumtukaayi xarala yu matale ak ay ndaw yu dogu ci xeexal Afrig (Kémi Sebaa, Ndongo Sàmba Silla, Gii Maryiis Saaña, añs.), amul woon ca jamonoy maam ya. Doonte, sax, ñoom it bey nañ seen waar ci tool bi, yem fi leen seen doole ak seen xel yemloo woon. Dafa di, lu bare ciy xeeti woy ak xalamal yiñ ràññee tey, yu ci deme ni “Jazz”, sunu maam yaa leen daan fent, ngir giifal seen xol saa yu leen tubaab bi daan bugal, ak di biral boddekonte biñ leen daan teg. Ndeysaan, foo leen fekkaan, rawatina ca tooli Amerikeŋ ya, ñoo ngay woy ak a woyandoo ngir feral seeni rongooñ.
3. Làmmiñi Afrig yi
Réew moo gis, bu naatee, ay boroomi xam-xam ñoo fa jaar. Xam-xam, nag, mënta jariñ boroom walla aw askan feek ŋëbu ko ciy loxoom, péeg ko ci boppam, ay noppam di ko dégg, xolam di ko yëg. Moo, ndax xam-xam mën naa am muj bu ni mel bu dee boroom déggul walla nàmpul làmmiñ wi ñu ko fase ? Déedéet ! Mukk ! Kon, sunu boroom xam-xam yi ñuy soow guddeek bëccëg, ñiy bind ay téere ak a wax saa su nekk, ñan lañuy bindal walla ñan lañuy waxal ? Ngiree ñu wax ak askan wi, fàww ñu jëfandikoo làmmiñi askan wi. Kon, naataange ak yokkuteb Afrig, mënuñoo jéll làmmiñi Afrig yi.
4 . Liggéey tuuti wax lu bare 
Soo jëlee réew mu mel ne réewum Senegaal, li nit ñiy coow a ëpp li ñuy liggéey. Tàmbalee ko ci ñi nu jiite. Koo fal ba mu toog mu ngi lijjanti nu muy def ba duufal gafakaam ak yosiy àndandoom. Seeni njuuj-njaaj lu ci ëpp ciy wax lañu koy muur ndax dañuy aakimoo jumtukaayi tas xibaar yi di wax subaak ngoon. Néew na ñu ciy wax lu jëme réew mi kanam. Politig rekk ! Dégg naa keroog benn taskatu xibaar naan moom mësul a gis réew mu sukkandiku ci wax ak politig ba naat. Sàllaaw wax na dëgg gu wér péŋŋ ! Réew, liggéey a koy naatal, moo koy jëme kanam. Njiitu Afrig yi dama ragal ne nguur da leen di tàggaleekseen sago. Seet ko ci réew mu mel ne Kóngo, Saasu Ngesó moo fa toog ci jal bi boobaak léegi ëpp na fanweeri at. Ci gàttal, ku juddu ba muy jël réewum Kóngo, jàng nga fi ba jeexal, takk fi soxna ba samp fi kër. Gine Konaakiri tamit, Alfa Konde daa bëggoon a soppi ndeyu-àttey réew ma ngir am ñetteelu moome. Te kat, moo waxoon ci gémmiñam ni def ñetti moome xalaatu ko ndax loolu dafa worook demokaraasi. Sunu réew mii di Senegaal, xel yaa ngi bëgg a teey : Sóori Kaba, di woon jawriñ ci nguur gi, da ne ndeyu-àttey réew mee tere Maki mu sàkku ñetteelu moome, ñu daldi koy dàq ci saa si. Lu Maki Sàll mii narati ? Baax na. Nan xaar ba xam fan la wànnent di mujje ak i bëtam… 
Warees na joxoñ tamit baaraamu tuuma sunu liggéekat yiy ñàkkal lool faayda seen liggéey, di tappale ak a caaxaan, dëkke kàcc ak càcc. Lu ngeen xam ci ku dul xéy waxtu, du wàcc waxtu ? Kenn ci ñoom fonkul liggéey biñ ko sant te mu am seeni junniy-junni moroom yu bëggoon a toog fiñ toog. Yàlla boo am soxla bu jamp ba dem ci benn biro ci réew mi. Dinañ la soofantal, ñàkke la kersa walla xaarloo la ba nga xàddi ci lu ñàkk faayda. Ci misaal, bés, sama benn xarit bu ma bokkaloon lekkool Ndar dafa dem ci benn bànk bu mag biir Ndakaaru, amoon yu mu fay lijjanti. Ndaw si ko waroon a toppatool li mu doon wut ne fa luëpp fukki simili di talalali ci njéggil-kàddu gi, di reetaan mel ne ku nekkul ci liggéeyukaay. Xeetu liggéeykat yu ni mel bokk nañ ci li tax Afrig des ginnaaw.
May daaneele ci mbirum aada ak cosaan. Fépp foo dem ci àddina si, réew yi gën a naat, doonte seen askan a ngi sant bu wér, mooy yi sax ci dekkal seen  cosaan, di dundalaat seeni aada ngir dëppale leen ak jamono. Seen démb lañuy def jaaruwaay ngir jëmmal seeni naal ci politig, koom-koom, njàng ak njàngale, tàggat-yaram, ba ci aar bi sax (nataal, sinemaa, pecc, añs.). Nun nag, nekkewuñ fi lu dul roy ak a toppandoo, di weccoo xalaat ciy pecc ak i woy yu ñu fente Amerig. Lii bu dul ñàkk faayda, lu mu ? Ku ràññeeku ca Amerig ci xeexal nit ñu ñuul ñi fa nekk, Luwis Faraxan dafa am bés muy wax ak ñoom ci am ndaje. Li mu leen wax keroog mooy, nit su jéemul dara ngir teggi nooteel yi ñu koy teg, su jéemul dara it ngir fent walla defar dara, nit kookule dara du ko wutaleek wékkukaayu yére. Ndax wékkukaayu yére mënul wax, mënul dox te fu waay xiire rekk lonk cay yéreem. Léegi nag, nun waa Afrig, rawatina nun ndaw yi, nooy seet ba xam ndax danoo war a taxaw temm, doon wennuw say ngir jëmale Afrig kanam, walla danuy toog ne xótt-xóttaaral ni ay wékkukaayi yére.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Omar Bolondeŋ Jóob a ngi juddu ci 10eelu fan ci weeru sàttumbar 1946 ca Ñaame, péeyub réewum Niseer. Mu ngi faatu ci 11eelu fan ci weeru Mee 1973 ca kaso ba woon ca dunub Gore. Omar Bolondeŋ Jóob, nag, kàngam la woon ci biir kàngam yi, jànge ca lekkoolu digg-dóom ji ñu duppe Louis-le-Grand ca Pari. Bim fa génnee, mu tàbbi ca daara ju mag joojee ñuy wax École normale supérieure de Saint-Cloud. Jamono jooju, waxuma la sax am lijaasa ca daara joojee, waaye jànge fa rekk doyoon na ndam, dib sag bu réy a réy ci boroom. Bokk na ci liy màndargaal dayo daara jooju, mooy ne ki jëkk a jiite réewum Senegaal, Lewópóol Sedaar Seŋoor, ñu ràññee ko lool ci wàllum ladab ak mbind, bëggoon na fa dugg, waaye daa lajj. Muy biral ne, daara jooju, ab como daawu fa teg tànk. Am na sax ñuy wax ne, Seŋoor da koo iñaane woon ndam loola, ragal ne dina ko may fitu wujje ak moom ci làngu politig gi, ñeel Senegaal.
Sëñ bi Jóob, nag, du woon ragal walla tóoyemaan, ni ko ndaw yiy waxe. Bañkat dëgg la woon, ñeme woon xeex. Dafa di sax, ni mu ame woon noonu fit moo taxoon ñu dàq ko, moom ak benn doomu Farãs bu daan wuyoo ci turu Daniel Cohn-Bendit, ca daara ju mag jooju, ci atum 1969. Waaye yemul foofu. Ndege, Omar Bolondeŋ Jóob dafa xaroon tànki tubéyam, di xeexal askanu Senegal. Mi ngi féete woon ci kóminist yi, daan roy ci doxalinu Mao-Tsé Toung. Kurél gi mu bokkoon mësul a juboo ak Seŋoor, foo leen fekkaan, ñu ngay jàmmaarloo. Ndaxte, Seŋoor nguurug Farãs la fi toogaloon te, ci wàllu xalaat ak politig, yoonu kapitaalist yi la Farãs ak ñi far ak moom toppoon. Loolu mi ngi tollook jamonoy xareb suuf (guerre froide) bi amoon ci diggante U.R.S.S. (kóminism- sosiyalism) ak réewum Amerig (kapitaalism–liberaalism). Àddina si xar ñaar : ñii far ak U.R.S.S. miy mujje dooni Riisi, ñeneen ñi far ak Amerig.
Bi mu ñibbisee Ndakaaru, mu wéyal xeex boobu ci ndimbaluy rakkam. Ñoom ñépp ñu doon xeex nooteel, teg ci di ŋàññ doxalinu Seŋoor mi doon wéy ci waawi Farãs. Seŋoor demoon na sax ba jël Jean Collin, di doomu Farãs, boole ci di jegeñaale Jacques Foccart, toftal ko ci boppam, dénk ko lépp lu jëm ci kaaraange biir réew mi. 
Loolu la Omar Bolondeŋ Jóob ak i àndandoom doon xeex. Ndax kat, Seŋoor dafa jébbalu woon ci Farãs ba nga xam ne, buñ tisóoliwaan Pari, mu ne yaaram-kàlla. Am jamono, Seŋoor sumboon fi liggéey bu mag ñeel mbeddi ndakaaru yi, santaane ñu set-setal gox-goxaat yi ngir laabal leen. Te, nag, duggewu ko woon lenn lu dul teeru Pompidou mi jiite woon Farãs, ngir bégal ko. Loolu metti lool Omar Bolondeŋ Jóob ak i rakkam ba tax ñu demoon taali Njawriñu Liggéeyu caytu gi ak Kërug aada ak cosaan gu Farãs ci Ndakaaru, ñu doon ko wax « Centre culturel français ». 
Yemuñu ca, ndax defaroon nañ ay ndell, fasoon leen yéenee sànni ci kow woto yi yaboon Seŋoor ak kilifa tubaab yi mu waroon a teeru. Wànte, dañu mujje lajj ci pexe moomu. Ci lañu leen tege loxo. Jàllo Jóob moom, dañ ko tëjoon Kéedugu giiru dundam ba noppi sas ko liggéey bu mu sañutoon a bañ, dëkke koo metital ak a xorñoññal ca biir kaso ba. Ca la Omar nisëree woon ca Mali ga mu dawoon làqu, ne day afalsiy rakkam, kilifay Bamako tegati ko loxo, jébbal ko nguru Senegaal.
Ñaar fukki fan ak ñett ci weeru Mars ci atum 1972 la këru àttekaay bu Seŋoor àtte woon Omar Bolondeŋ Jóob, daan ko ñetti ati kaso yu mu waroon a tëdd. Li ñu ko jiiñoon moo doon “nasaxal kaaraange réew mi”. Mu doon xeex doxalinu Seŋoor wi aju woon ci li neex tubaab yi ba noppi worook bëgg-bëggu askanu Senegaal. Moom Omar Bolondeŋ Jóob, dafa mujjee ñàkk bakkanam ca kaso bu Gore ba ñu ko dencoon.
Ci 14eeli fan ci weeru Mee atum 1973, la yéenekaayu nguur gi, “Le Soleil”, siiwal xibaar bu tiis bi : “Kurél giy sàmm kaso yi (…) mu ngi xamle ni Omar Bolondeŋ Jóob xaru na ci néegam ci biir kasob Gore ginnaaw bi mu yeewee buum ci baatam. Mu ngi ko def ci boori ñaari waxtu ci guddi”. Booba, 26i at kepp la Omar Bolondeŋ Jóob am. Amaat Daŋsoxo ne woon ca tonet, wax ne : “Dafa leer nàññ ci sama bopp ne Omar Bolondeŋ Jóob dañu koo bóom. Li tax kilifa yi ŋànk réew mi bóom ko nag, lenn rekk la : ak xel mi ko Yàlla mayoon, Omar mënoon na leen fee jële !”
Ndeysaan, njabootu njóobéen – rawatina Jàllo Jóob – ñoo ngiy wéy di xeex booba ba léegi ngir ñu bañ a fàtte seen mag jooju. Ñoom li ñu jàpp mooy ne, Omar dañ koo rey, te dara waralu ko woon lu dul politig. Omar a ngi gaañu ginnaaw bi ñu ko metitalee ca kasob Gore ba, te ñu mën a njort ne lépp ci ndigalu Jean Collin la ame. Ñu bare ci ñiy gëstu ci mboorum (histoire du) Senegaal, loolu lañ jàpp.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Waxtaan wii, ab tekki la ñeel jotaayu laaj-tontu bu Saada Kan di amal ci tele 2Stv ñaari ayu-bés yu nekk, te mu dalaloon ci sunu werekaan bi, Bubakar Bóris Jóob keroog, altine 22eelufan, sulet 2019. Bii mooy ñetteelu xaaj  bi, di yit biy tëj seen waxtaan. 
S. K. : Bóris, bi nuy waajal waxtaan wi, danga wax lu ma yéem. Danga ni : « Ñaar a am, Saada : làmmiñ wi may waxe, man, ak làmmiñ wiy wax ak man .»Ma bëggoon nga leeralal nu lu kàddu yooyu wund.
B. B. J. : Waaw. Wax nga dëgg. Man ci sama bopp, bi may bind Doomi Golo lañ ma dikkal. Ndaxte, damaa dem ba ci yàgg mu mel ni ay baat yu doon nelaw ci sama biir xol bi ñoo jékkee-jékki yeewu, ràkkaaju nag, di awu ci sama biir yóor gi, di ma déey ay baat ak i xalaat yu yéeme. Ci laa ne ndekete am naa alal ju ni tollu ciy kàddu, ndekete lépp lu ma mas a wax ñii ñoo ma ko waxloo te ñoo may bindloo tamit ! Gis nga, bindkat bi war na fu mu tollu di ormaal làmmiñ wi mu nàmp, di ko jëfandikoo. Waaye, na fexee xam it wan làmmiñ ay wax ak moom, di cuq xolam ak xelam. Loolu sax a gënatee am solo. Bu ko defee, bindkat bi, baat yiy wax ak moom lay jëmmal ci téereem, muy téereb taalif mbaa téereb nettali walla kilib, maanaam tiyaatar. Loolu laa yëg bi ma tàmbalee bind ci wolof ba tax maa wax loolu. Su may bind ci tubaab mën naa feesal junniy xët te benn du ma ci yëngale noonu.
S. K. : Bóris, bu ñu xoolee sa taxawaay ak ni ngay faral di waxe, mënees na jàpp ne dangay xeex li ñuy woowe ci nasaraan Françafrique. Te say téere dañuy biral xeex boobule. Jot ngaa bind di diiŋat nooteel boobu ak di tontuwaale way-boddekonte yi ñeel nit ku ñuul. Nu ngi sàkku nga dégtal nu tuuti sa xalaat ci xeex boobu.
B. B. J. : Ndem-si-Yàlla ji François-Xavier Verschave moo xéy tëgg baatu Françafrique. Lan mooy Françafrique ?  Ci gàttal, Françafrique mooy naalub nooteel bi Frãs lal ngir teg loxo ci réewi Afrig yi, aakimoo seen alal ak seen moomeel te ay doomi-Afrig, sunu njiit yi nga xam ni ay cuune dëgg lañu, di ko ci jàppale, bokk ak moom mbuus.Loolu day firndeel ni Frãs mësu fee jóg, te xalaatu ko. Ba Frãs nangoo réewi Afrig yi moom seen bopp, daa génne ci bunt bi ba noppi làqu tëb palanteer bi delsi ! Fekk na mu tegoon nitam ku ñuul kukk ni yow ak man mii ci jal bi, kookuy wéy di ko defal lépp lu mu bëgg. Kon Françafrique loolu la, ay réewi Afrig yu ne ñoo moom seen bopp, am seen raayaak seen Pincez-tous-vos-koras-frappez-les-balafons waaye teewul Frãs di wéy di fa dogal.  Mu ngoog. Te sax, am na benn politiseŋuFrãs bu kàccoor te tuddoon Edgar Faure bu jeexal wax ji ba mu nee : « Daanaka nun waa Frãs danoo jóge Afrig ngir rekk gën faa mën a dëju !’’ Te gis nga, Saada, képp ku bëgg ay firnde ci lii ma la wax, na méngale doxalinu Frãs ak bu Àngalteer mi nga xam ne tegoon na fi loxo moom tamit ciy réewi Afrig. Xoolal, li ko dale ati 1960 yi ba nëgëni-sii, Àngalteer mësul yónni ay soldaaram Afrig ngir ñu ñëw dakkal ay xare yoo xam ne moom Àngalteer moo leen sooke ! Kenn mësul gis làrme bu Àngalteer ca Keeña, ca Tansani, ca Niseryaa, ca Ganaa… Loolooy li am. Moone, bu ko neexoon doxale neneen, jaay réew yooyu doole. Waaye defu ko. Nga dellu, xool Frãs. Du jar sax ngay sore ci sab gëstu. Li ko dale ati 1960 yi ba léegi, ay fukki-fukki yoon la yónni ay soldaaram fu ne ci réewi Afrig yi mu defoon moomeelam. Ñu ni déet-a-waay, mu sax ci, xaatimloo sunuy njiit – seeni xuus-maa-ñàpp yu ñàkk faayda – ay déggoo yu xel mënuta nangu ñeel mbirum làrme. Rax-ci-dolli, dafa ne déjj-déjjaaral ci sunu koom-koom, di nu ŋacc saa su nekk. Yaakaar naa ni Senegaal moom, ni Frãs aakimoo sunu koom-koom dootul lu ñuy laam-laame. Doxantul ci mbeddi Ndakaaru yi, yékkatil sa bopp xool bitig yu mag yi ak màngasin yi. Bu ko defee, dangay gis ne, ni ñu cëralee Frãs ci sunu koom-koom, ci nguurug Maki Sàll gii, mësu fee am. Jamono jii la Frãs gën a noot Senegaal. Li ci gën a doy-waar mooy ne, saa yoo ŋàññeeFrançafrique am i doomi-Senegal yu la mere, naan : « Yow daal, dangaa bañ Frãs doŋŋ !Tee noo takku liggéey ! Du moo gën ne fiy tuumal saa su nekk Frãs ?» Loolu yomb naa wax, Saada. Ku mu doon sa sago nga fas jom defar sam réew te sa yoon du nekk ci ñeneen ñi. Waaye na fekk ñu bàyyi la ci ! Seetal rekk, lépp la Frãs teg loxo, rawatina koom-koom gi ak sunu xaalis. Te CFA bi da koy firndeel te am na nu yëf yiy deme ay soldaaram mën nañoo dal ci sunu kow. Ci gàttal daal, ci nooteel lanu nekk ba nëgëni-sii. Képp ku yaakaar ni mén ngaa defar réew mi tey noppiwaale Françafrique,dangay nax sa bopp mbaa nga tey ko di nax askan wi ngir defaru yow ci sa bopp. 
S. K. :Bóris, wax nga ci teewaayu soldaari Frãs yi fii ci Afrig. Te sax, yaak Aminata Daramaan Taraawore jot ngeen a bind ab téere bu tudd« La gloire des imposteurs », jagleel ko lees di woowe “Opération serval” bi Frãs amaloon ca réewum Mali. Mën nga cee delseem ?
B. B. J. : Waaw. Aminata Daramaan Taraawore ab xeltukat bu mag la ca Mali. Muy nit ku fa am tur lool, ñu jox ko fa cër te di ko may nopp. Lan moo xewoon Mali ? Frãs a defati mëninam, yónnee fay soldaar ngir, ci li François Hollande taafantoo woon, àtteji nguur gaak Tuwaareg yi, diy naar yu féete ci bëj-gànnaru réew ma. Looloo indi Opération serval bi nga tudd sànq. Du woon guléet Frãs di def lu ni mel ; moom kay, tur wi rekk mooy soppeeku, waaye saa su nekk mu yabal fiy soldaaram ngir sàmm ittey boppam. Noonu la soldaari Frãs yi teersee Mali. Keroog jooju, ay ndaw ñoo leen teeru, dar leen ak i móto, yor ay folóor yu rafet, di yuuxu ca kow : « Frãs Yal na fi yàgg ! Frãs Yal na fi yàgg ! ». Waaye, mbir mi ay naxee-mbaay kepp la woon, ndeysaan. Frãs boppam la fa teewaloon, du leneen ! May wax Farañse yi naan : « Bu dul woon nun, terorist yi, defkati ñaawteef yooyuy mbubboo lislaam àgg nañ Bamako ba rajaxe ko ! » mbaa : « Nun noo xettali doomi-Mali yi ! ». Ma ne : ay fen yu tooy xepp a ngoog ! Duñ ci lenn, te xam nañ ko. Mooy li wolof di wax rekk, dëmm rey la ba noppi di la jaale. Looloo tax maak Aminata nu gis ne, lii wareesu cee noppi. Ndaxte, lu ni mel moo amoon ca Kodiwaar ak ca Libi. Kenn umplewul li dal Bagbo, dal fi tamit Xadafi. Te loolu lépp, Frãs a nekk ci ginnaaw, di nos ak a nocci ngir ittey boppam.
Noonu lañu def, yàq deru Bagbo ba mu yàqu yaxeet ba li ëpp ci xeltukati Afrig yi di ko tuumal ; ñenn ñi dem ba koy yéene dee, naa : « Bagbo, na dee ! » Li ko Nicolas Sarkozy dugge woon mooy teg fi ndawam, ab dunguroom, muy Alasaan Watara. Bu ko defee, ñi xamul jàpp ne Bagboo fi yées, Watara moom di yaaram, jub, fas-yéenee yemale ñépp te bëgg réewam. Xam nga ni loolu, ay waxi xale lay gén a nirool. Li ñu def Xadafi moo gënatee jéggi dayo. Fexe woon nañu ba népp jàppe Xadafi ni seytaane. Foofu tamit, xeltukati Afrig yiy tëb di dal, lu bon lu ne ñu koy yakk Xadafi, naan moom it yal na gaaw dee ndax nu féex ! 
Kon, maak Aminata su nu bindee La gloire des imposteurs,loolu xewoon ca Mali, xewoon ca Kodiwaar ak ca Libi moo ko waral. Danoo bëggoon a yee nit ñi ci tóoxidóoni yi Frãs di sooke ci sunu réew yi ngir aakimoo sunu alal ak sunu koom-koom.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Bi Alseri dumaa Senegaal benn ci dara ci finaalu joŋanteb réewi Afrig yi (CAN) ak léegi, mu ngi bëgg a yàgg. Waaye, kenn fàttewu ko. Li ko waral nag mooy finaalu basket bi soxna yi ñàkk, ñoom tamit, biñ dajeek Niseryaa fan yii ñu weesu. Yaakaaroon nañu ne, soxnay basket yi dinañ feral sunuy rongooñ. Ndeysaan, keroog bi leen Niseryaa daanee fii ci Ndakaaru, ñépp a ci amoon tiis ak naqar ndax yaakaar ju tas. 
Ñaari finaal, ñaari kub, Senegaal ñàkkandoo leen ci menn at, ci diggante bu gàtt a gàtt ! Ñii ne waaw, ban dëmm a nu juutu ? Ñee di laaj, kan moo nu um ? Laaj bi jar a laaj, nag, ci dëgg-dëgg mooy : lan walla kan mooy sunu gàllankoor ba tax nuy lajj saa su nekk ci cëppaandoo bi ? Tey nag, ci futbal bi lanuy tàmbalee.
Séex Sekk, Roose Mendi, Sil Bokànde, Umar Géy Seen, Ferdinaa Kóli, Umar Daaf, Saalif Jaawo, Paap Buuba Jóob, Fadiga, Àllaaji Juuf, Aari Kamara, Saajo Maane, Kalidu Kulibali… Ku dégg yile tur, sam xel dem ci jaloorey ekib nasiyonaalu futbal bu Senegaal. Ñii nu fi jot a lim ñépp nekkoon walla di ay futbalkat yu xereñ lool, ñu ràññee leen bu baax ci Senegaal, ci Afrig ak ci àddina sépp. Waaye, ak lu tur yiy réy réy, lenn doŋŋ lañuy màndargaal : yaakaar ju tas. Waaw. Ndaxte, ba nëgëni-sii, Senegaal amagul benn biddéew ci mayoom bi. Ak lu coow liy bare bare, mësta jël kub. Laaj bi ub bopp yi mooy : lu tax Senegaal jëlagul kub ba léegi te, jamono ju nekk, mu yor ay ndaw yu xereñ ? Nu ànd xool, démb ba tey, lu xel mën a jàpp ne mooy sunu laago ci futbal bi.
1961 : Ndoorteel li
 Ci at mii la Senegaal di door a amal joŋanteem bu njëkk. Ñaari at lañ ci teg (1963) ekibu futbal bi Senegaal daldi jël raw-gàddu gi ci Joŋantey Xaritoo (Jeux de l’Amitié) yi amoon ca jamono jooju. 
1965 : Njëlbéenub joŋante ci CAN
Ci at mii la Senegal di door a bokk ci joŋanteb réewi Afrig yi (Coupe d’Afrique des Nations), gàttal bi ci nasaraan di joxe CAN. Ci njëlbéenug joŋanteem boobule, Senegaal ñaawu ci. Ndax, moo jëloon ñetteelu palaas bi. Gànnaaw gi, daanaka Senegaal ab nooy-neex la woon, ku jàpp rekk wulli, ekib bi dee daanaka. 
1990 : Dekkiwaat bi
Senegaal dekkiwaat. Claude Leroy mi yoroon ekib bi ci diggante 1989 ak 1992 moo ko defaraat, tàggat leen ba Senegaal joŋantewaat, ginnaaw atum1965, « ½ finales » CAN bi amoon fii ci Senegaal ci atum 1992. Waaye, ñetteelu palaas bi la mujje jëlaat. Ci atum 1994, « ¼ de finales » la yem, wute joŋante yu 1996 ak 1998.
2000 – 2019 : Jamonoy jaloore ak yaakar ju tas
Ci wàlluw futbal, bi Senegaal dee Senegaal ba tey, ci diggante atiy 2000 ak 2019 lañu ko gën a ràññee. Ndaxte, ci jamono jii la ndawi Senegaal yi gën a xereñ fëlle : A1llaaji Juuf, Fadiga, Ferdinaa Kóli, Umar Daaf, Lamin Jaata, Aliyu Siise, Saalif Jaawo, Paap Buuba Jóob, Tooni Silwaa, Aari Kamara, Abiib Béey, Jomansi Kamara, Mamadu Ñaŋ, Suleymaan Jaawara… Bi ñooñu jeexalee, Saajo Maane ak i ñoñam, Gànna Géy, Kalidu Kulibali, Sabali, Ismayla Saar, Jaawo Balde… wutu leen. Ku ci gën a xereñ, dàq futbal sa moroom nga ne kii. Ñu yaakaaroon ni bile yoon, nag, Senegaal dina am dara. Ndeysaan, bu dul finaalu 2002 ba ak « ¼ de finales » bi ñoom Àllaaji Juuf demoon ca « Coupe du Monde » 2002 ak ndam li ñu amoon ci kow Frãs ci ndoorteelu joŋante bi, Senegaal jëlul dara, tus… Naam, li Senegaal àggoon finaal ca Mali, ndam la. Naam, def na jaloore ju réy a réy bi mu amee ndam ci kow Frãs ci « Coupe du monde » bi ci toppoon, ñu ni déet-a-waay mu dem ba « ¼ de finales » yi. Kenn sañul a wax ne loolu du ndam. Wànte, ndam loolu, wareesoon na ko def ag garab, suuxat ko ba mu meññ yeneen i ndam yu gën a réy, maanaam nu jël kub. Ndege, Senegaal bokkoon na ci ekib yi gën a xereñ ci Afrig, te ba léegi loolu la ñépp jàpp.  Waaye dara, dara la fi indiwul : 2004 Tinisi moo nu toogloo ca réewam ci « ¼ de finales » yi 1-0 ; 2006 Misra moo ko toogloo ci « ½ finales » yi, mu mujje jël ñeenteelu palaas bi. Ci at moomu « Coupe du monde » amoon na, waaye Senegaal bokku ci ndax Tógo moo ko tere woon dem, mu metti woon lool ci waa réew mi. CAN 2008, Senegaal génnul sax gurub bi mu bokkoon. 2010, Amara Taraawore moo yoroon ekib bi. Waaye, ci CAN bi, Senegaal ñetti joŋanteem yépp la ñàkk, daldi toog. Demul yit ci « Coupe du monde » at moomu. Ñu foog ni Alain Giresse mi ñu tabb ci atum 2013 dina faj laago bi, waaye moom tamit dañu koo mujje dàkk ndax lajj bi mu lajjoon.  Ki ko wuutu mooy Aliyu Siise mi bokkoon ci ekibu 2002 bi te nekkoon kapiteen bi. Ginnaaw CAN 2017 bi nu toogee ci « ¼ de finales » yi, moo delloosiwaat Senegaal, ak ñoom Saajo Maane, ci “Coupe du monde” 2018 bi. Waaye, foofu tamit, yaakaar ju tas lañ fa jële. Ndax Senegaal génnul gurub bi mu bokkoon doonte sax kenn mënu ko fa woon. Ci CAN 2019 bi, ñépp a newoon ne bii yoon moom, day baax. Waaye, Alseri moo nu dóor ci finaal bi. Yaakaar tasati.  Ñii di saaga fii Aliyu Siise, ñee di duut baaraam njiiti federaasiyoŋ bi, ñeneen ñi di ko jiiñ sëriñtu bi waa réew mi nekke ba ci futbalkat yi. Kan moo ci wax dëgg ?
Cuune, yaataayumbe ak sëriñtu 
Bi fi Bruno Metsu (2002) jógee ba léegi, fukki tàggatkat wuutu nañ ko ci boppu ekib bi laata Aliyu Siise di toog. Ci fukk yooyu, juróom-ñaar yi ay doomi-réew mi lañu. Loolu day firndéel matadi, cuune ak caaxaan bi ñu yore futbal bi. Ndaxte, bir na ne ba tey xamuñu nees di tànne tàggatkat bu baax ak naka lees koy gungee, jàppale ko ba liggéeyam àntu. Loolu day wone yit yàkkamti bi ak ñàkk fulla bi waa federaasiyoŋ bi nekke. Te, ku yàkkamti, yàqule. Benn, ab ekib dees koy tabax ci diir bu yàgg. Mbir mi du xéy rekk sotti. Fàww nga may tàggatkat bi tuuti ngir mu tabax ekib buy jël kub. Waaye xel nanguwul, benn walla ñaari at yu nekk nga ut beneen tàggatkat, indi yeneen i futbalkat. Ñaareel bi mooy ne, njiit day am fulla ci boppam. Du nekk ma riirandoo waxatuma la ak benn nopp. Fàww bëgg-bëgg yi wute, gis-gis yi ak xalaat yi safaanoo. Kon mënoo, yow njiit li, saa bu taskati xibaar yi waxee fii nga topp leen, bu askan wi yuuxoo fee ngay jéem a def lu ko neex ngir bañ coow. Moo taxit, saa boo leen toppee, boo lajjee, ñoom ñoo lay njëkk a song. Li koy firndéel mooy atum 2008, bi Senegaal arañefee ak Gàmbi fii ci estaad Lewopóol Sedaar Seŋoor, ndaw yi dañoo mer ba futt, di ñaxtook a sànni xeer ci buntu estaad bi. Bés boobu tàngoon na lool. Kenn fàttewul tamit 2012, bi farandooy ekib bi meree, di sànni ay xeer, butéel ak i yu ni mel ci teereŋ bi. Jotoon nañoo sax wàcc ngir duma futbalkat yi ak njiiti federaasiyoŋ bi. Bés boobu, daa fekkoon Kodiwaar am ñaari bii ci kow Senegaal, muy tekki ne Senegaal du dem ca CAN bi waroon a am atum 2013. Bi ñu jógee ci loolu, FIFA, kurél gi yor futbal bi ci àddina sépp, dafa teg ay daan Senegaal. 
Bi ñu ko laajee lu tax futbalu Senegaal mënta jëm kanam, Àllaaji Juuf dafa tontu woon ne ñi fi nekk (njiit yi), xaalisu futbal bi lañu bëgg waaye bëgguñu futbal bi. Kàddu yooyoo taxoon ñu teg ko fi ay daan yu metti, moom Àllaaji Juuf. Waaye, ndax mënees na koo weddi ? Ñaari at lañ ci teg, Demba Ba waxaat lu ni mel. Te, wolof nee na, fen du màgget. Kon daal, njaw des naw xambin. Daanaka, jamono ju nekk, saa su joŋante amee, nga dégg ne waa federaasiyoŋ bi ñoo ngi yaataayumbe ak xaalisu futbal bi. Seen njaboot, seeni mbokk ak i xarit, ñépp lañuy yóbbu fi ekib biy dem, di gundaandaat ak a ndagarwale ci alalu réew mi. Ñu ni déet-a-waay, sëriñ si demaale ak seeni xarfafuufa, gisaanekat yi ame nit ñi fii, ñuy fekk ci ron-lalu futbalkat yi ay téere… Muy lu yéeme sax ! Kon, mel na ne laaj bi nu sampoon ca njëlbéen am na tontu. Cuune, yaataayumbe ak sëriñtu bi ñu nekke moo nu teree jël kub…
Bu beneen yoonee, dinaa leen wax lu tuuti li ma xam ci basket bi !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Waxtaan wii, ab tekki la ñeel jotaayu laajt-tontu bu Saada Kan di amal ci tele 2Stv ñaari ayu-bés yu nekk, te mu dalaloon ci sunu werekaan bi, Bubakar Bóris Jóob keroog, altine 22eelufan, sulet 2019
Bii mooy ñaareelu xaaju waxtaan wi. Dinan leen indil ñetteelu xaaj bi
S. K. :Bóris, yaa ngi dox ay jéego yu am solo ñeel làmmiñi réew mi. Këru móolukaay bi nga sos tudde ko EJO, jagleel ko làmmiñi réew mi te soxna Ndey Koddu Faal jiite ko, bokk na ci la koy firndéel. Waaw, lu tax nga tudde ko EJO ak lan la EJO tekki ?
B. B. J. : Waa…waa…waaw. Wax nga dëgg ! Baatu EJO mi ngi jóge ci làkku Ruwandaa. Te, Ruwandaa dafa di réew mu ma xam lool, mu neex ma lool sax, wax dëgg. Rax-ci-dolli, am réew mu ma jox cër la, fonk ko lool itam. Bu loolu weesoo, EJO baat la boo xam ne, mënees na koo firee démb ji walla ëllëg ji. Kon, baat bi ëmb na ñaari jamono : li nu weesu te mu sax ci sunuy xel ak i xol (cosaan) ak li ñëwagul te nu koy séentu di ko waajal (suba).  Loolu, nag, du neen. Diisaayu baat bi ak maanaa ji mu làmboo bokk na ci li tax nu taamu ko.
Bu ko defee, mënees na wax ne, ca dëgg-dëgg, ñaari mbir ñoo sabab tànneefu tur wile. Bi ci jiitu mooy topp ci tànki Séex Anta Jóob mi nga xam ne, mi ngi tënkoon xeexam ci leeral sunu démb ak ay firnde yu wér, dekkil sunu moomeel ak sunu ngor ngir waajal ak liggéeyal ëllëgu Afrig bu naat a naat.   
Ci beneen boor, li nu ko dugge mooy biral bennoo doomi-Afrig bi nuy xeexal. Ba tey, ci tànki jàmbaar ji lanuy top, sunu werekaan bii di sunu royukaay Séex Anta Jóob. Ndaxte, bu nu neexoon nu tànn benn baat ci baati wolof yi, walla benn baat ci làmmiñi réew mi. Waaye, dafa jot nu jéggi digi waaso yi, far digi réew yi te fexe lëkkale doomi Afrig yi nga xam ne, ñoo bokk cosaan, seeni aada ak i làmmiñ bokk menn mbakkan mi leen meññ. Ci tënk, turu EJO wi day màndargaal yoon wi nu taamu te muj gi di sunub afal, maanaam afalub Afrig ba mu daj. Yoon woowu nag, cosaan la tàmbalee, jaar ci réewi Afrig yépp ngir lëkkale leen, boole leen def benn, ba noppi wutali ëllëgu booloo ak naataange  ju dàq.
S. K.: Sos nga yit benn yéenekaayu web ci làmmiñu wolof tudde LU DEFU WAXU ; ngeen tekki tamit téere Mariyaama Ba bi ci kërug móolukaay gu ñuy wax Céytu. Nu gis ne, ba tey, ci Séex Anta la mbir miy dellu ndax Céytu la cosaanoo.
B.B.J. : Waaw. Dëgg la. Ñépp xam nañ ni Céytula Séex Anta Jóob fekk baax. Dafa am lu nit ñu bare réere mbir ci Séex Anta Jóob. Mooy ne, bala dara, Séex Anta tekkikat la woon. Ca njëlbéen la sóobu ci tekkinu mbindi boroom xam-xam yu mag a mag. Noonu, jotoon na tekki ci wolof tënkub « La théorie de la relativité » bu Albert Einstein, bàkku réewum Farãs, ay jukki ci mbindi Corneille ak ci Odyssée, añs.  Muy lu am a am solo, rawati-na bi muy méngale làmmiñu Misra gu njëkk gaak sunu yos yi : wolof, séeréer, pulaar… te muy liggéeyub tekki ba tey.  Waaye, gaa ñi duñ ci bàyyi xel. Dafa di, sax, am na ci ñoom ñu xeeb làmmiñi Afrig yi.
Xam nga, Saada, dafa am lu mat a wax ci xeltukati miim réew, muy lu doy waar. Gis nga, bi ma génnee sama téere wolof bu njëkk bi te muyDoomi golo, ñu bare ci xeltukat yi dañu waaru woon, ànd ak mbetteel gu réy. Maa ngi fàttaliku kàddu giñ ma daan wax, naan ma : « waaw, Bóris, ndax yaakaar nga ne sunu làmmiñ yii mënees na cee bind ay téere fént yu mucc ayib ? » Du càggan ne, dañu xeeb walla dañu suuféel làmmiñu wolof ndax xam naa leen bu baax a baax sax, meluñu noonu. Dama foog ne ñàkk xam la rekk. 
Jàpp naa ne, ndege, ni nit ñi bokkee, noonu yit la làkk yi bokkee. Te sax, làkk woo gis, am na lu mu yoreel moroomu làkkam. Loolu waral, ci misaal, nu mën a jóge ci àngale tàbbi ci farañse,  jóge ci farañse tàbbi ci àngale, noonu ba làkki àddina sépp daj, rawati-na sunuy làmmiñ. Rax-ci-dolli, Sëriñ Musaa Ka, taalifkat bu mag bi, dafa ne : “wépp làkk rafet na, buy yee ci nit xel ma, di tudd ci jaam ngor la”. Kon, ku mu neex tëbee ca español, dali ci pulaar walla séeréer. Loolu dafa neex ! Bu nu ko kenn yàqal ! Loolu, mbaax gu nu Boroom bi jagleel la. Ni nit ñi bokkee benn maam (Aadama), noonu la làkk yi bokkee wenn ndeyu-làkk wi leen bokk njaboote. Kon, deesu leen a féewale walla di samp ay dig ci seen diggante. 
S.K.: Bóris, bëggoon naa xam ndax mbindum wolof yomb na la. Ndaxte muy man, di yow ak sunuy moroom, ay guney Medinaa lañ. Wolof bi nu tàmm a làkk ak wolof bu set wecc bi ngay bind ci say téere dañu wute. Ndax danga jàng wolof walla yaa ngi jàng ba léegi ?
B.B.J.: Sa laaj bi am na solo lool, sax. Dëgg la, jàng naa wolof ak ñoom Paate Jaañ ca Iniwérsite Séex Anta Jóob bu Ndakaaru ak ci sunu biir kuréli politig yi nu amoon ci ati 1960 yi. Ndax, nag, danu fullaloon bu baax mbirum làmmiñ. Bu dee wax dëgg rekk, nag, mësu maa yaakaar ne bés dina ñëw ma bind ci wolof. Sama jaar-jaar ak li ma jàng tubaab ba soresee ma taxoon a jàpp loolu ; doonte ne bëggoon naa ko, amoon ci itte lool. Daan sikk-sàkka ci sunu làmmiñ yi, ndax mënees na cee fent. Waaye Yàlla def mu am benn xew-xew bu soppi sama dundin, soppi sama xalaatin, te loolu li ma dem Ruwandaa ci atum 1998 la. 
Bi ma fa demee xool réew mi ak ña fa nekk, taxaw seetlu, ci laa xam ne li fa jotoon a xew jotewul dara ak mbañeelug nawle. Maanaam, du Tutsi bi moo ameeloon mbañ Utu bi, walla Utu bee ameeloon mer Tutsi bi. Ca dëgg-dëgg, li sooke musiba Ruwandaa ba, mi ngi aju woon ci mbañeel ak xeebeel bu ku nekk ame woon ñeel sa bopp. Te, daanaka, looloo di laago bépp doomu Afrig. Moo waral nu xeeb sunu bopp, xeeb li nu doon ak sunu moomeel bay am kersa ci sunuy aada ak sunu cosaan. Loolu moo nu yóbbe nuy toppandoo ak roy Tubaab bi. Bu ko defee, sama tukkib Ruwandaa bi moo ma yee, ma daldi geestu, yëraat liggéeyu Séex Anta.Rawati-na, bi ma demee ba xam ne Farãs mooy naaféq bi doxoon ci diggante doomi-Ruwandaa yi ba ñuy reyante seen biir. Te duggewu ko woon dara lu dul bëgg faa samp làmmiñam, tasaare ko ci àddina si. Nga xool, gis ne yaa ngi jëfandikoo làmmiñu nootkat boobu, dib naaféq ak séytaane boo xam ne, féewale, noot ak sàcc alalu réewi Afrig yi rekk a ko tax a jóg. Loolu, képp ku am ci ngor as tuut, dinga taxaw xoolaat sa bopp. Looloo ma yóbbe ma daldi tàmbalee bind ci làmmiñ wi ma nàmp. Waxuma ne warunoo jëfandikoo farañse, waaye war nanoo gën a fiir ci sunu làmmiñ yi. Ndax, sama bopp ma la gënal, tekkiwul ne dama laa bañ. Te wolof dafa ne, ku wacc sa ànd, ànd boo dem fekk ca boroom. Loolu laa xam ba tax ma sóobu ci mbindum wolof.
Gaa, du woon lu yomb ca njëlbéen ga. Sonnoon naa lool sax bi may bind Doomi Golo, ndaxte saa su  nekk dama waroon xoolaat njuumte yi. Waaye, sant Yàlla, jëmbët naa fulla ci liggéey boobu ba def ci tey jii ay jéego yu takku. Ndax, sama ñaareelu téere bi, Bàmmeelu Kocc Barma, Niseryaa laa ko binde, man kese, mu gën maa yomb lool, daawuma yërndu saa su ne sàqu-baat yi ndax rekk ragal a juum ci mbindmi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Fan yii nu génn, bare woon na ñu doon yéy ak a yàbbi ci mbirum Xalifa Sàll, di wax ci njéggal bi ko Maki Sàll war a jagleel. Am na ci sax ay taskati xibaar yu demoon ba ne Xalifa Sàll këram lay tabaskijee. Waaye, bi nguur gi fésalee turi nit ñi Maki Sàll jéggal, ñu war a tabaskijee seen kër, kenn gisu ci ku tudd Xalifa Sàll. Muy mbetteel gu réy a réy ci ñenn ñi. Maki Sàll, moom, yéyu ci, yàbbiwu ci. Moone, askan wépp a ko ñaanoon njekk, kilifa diine yi, kilifa aada yi, kujje gi, kuréli way-moomeel yeek yenn mbootaay yi. Waaye, Maki dafa lànk, taxaw fi mu taxaw rekk. Rax-ci-dolli, ci ndoorteelu waxtaanu politig wi mu sumb, ñi ko wuyusi noon nañ ko li gën mooy mu bàyyi Xalifa. Wànte, dafa cosoon wax ji, yem fa. Nanguwu cee woon a sori. 
Maki Sàll dafa xaar ba dem bitim-réew, ca Biyaaris (Biarritz) ga muy teewe fan yii ndajem G7 mi, door a wax li mu xalaat dëggëntaan ci coowal njéggalub Xalifa Sàll mi nekk ciy loxoom. Ndaje moomu, nag, li mu jiite NEPAD moo tax ñu boole ko ci. Waaye, moom sax, bi mu dalee dem ay ndaje ba tey, mësta toj fenn. Ndaxte, dégguñu benn yoon fu ñu waxe ne Maki kat, bii yoon wax na wax ju réy, ni ko Ablaay Wàdd daan defe. 
Waaye, ba tey loolu ñorunu ; kàddu yi mu fa rotal ci mikóro RFI ñoo jar a bàyyi xel. Maki Sàll baat yii la fa wax ñeel Xalifa Sàll : « Bi ci njëkk mooy, wareesul a tënk giifalub làngu politig gi ci mbirum njéggal kese, yemale ko ci. Njéggalub njiitéef, ndeyu-àtte réewum Senegal moo ko jagleel njiitu réew mi. Kon, ci moom doŋŋ la aju, ciy loxoom kese la nekk. Moom mooy xool saa su ko soobee mu jéggale. Bu ko defee, sama yoon nekkul ci li taskati xibaar yiy wax ci njéggal bi, duma ci wax. Bés bu ma neexee walla ma am coobare gi rekk, dinaa ko def ni ma koy faral di defe. Ndax  at mu nekk, lu ëpp téeméeri nit walla sax ay junniy nit, ci xayma, dinaa leen jéggal, génne leen kaso… » 
Kon, noo ko déggandoo : kàddu yii la rotal ca Frãs. Ñu mën cee amal ñaari njàngat yu gàtt. Bi ci jëkk mooy ne, Maki Sàll wegul waa réew mi, joxul cër askan wi walla kilifa yi fiy yeewoo. Waaw, lu tax Maki Sàll bitim-réew rekk lay waxe ak a waxtaane mbirum réew mi ? Xanaa réew mi amul i taskati xibaar yu mu mën a janool dégtal leen i kàddoom ak i xalaatam ? Lii bu tekkiwul ñàkk faayda ak suufeel sa boop ak sa réew lu muy tekki leneen ? Ndax kat, lii xeebeel la ci waa réew mi, rawati-na taskati xibaar yi fi fekk baax. Da leen a tanqamlu, dummóoyu leen te nëbbu ko ndax moo ne ci gémmiñu boppam : « sama yoon nekkul ci li taskati xibaar yiy wax ci njéggal bi, duma ci wax. » Ndege, deesul gis benn njiitu réew lu ñàkk faayda bay péncoo mbiriy réewam fii ci Senegaal. Moom kay, Maki rekk a koy defi ca réewi xonq-nopp ya. Muy wone ne, ba tey moomagunu sunu bopp dëgg dëgg, ndax sunu njiit yi amuñu fulla amuñu faayda. 
Ñaareelu njàngat bi nuy jële ci kàddoom yooyu mënees na ko xaaj ñaar. Benn bi nitu Maki ci boppam la ñeel, beneen bi aju ci digganteem ak Xalifa Sàll. Bi ci njëkk mooy réy ak réy-réylu bi Maki di biral ciy kàddoom : « …ci moom doŋŋ la aju… », « …ciy loxoom kese la nekk. », « Moom mooy xool saa su ko soobee mu jéggale. », « Bés bu ma neexee walla ma am coobare bi rekk, dinaa ko def »… Maki Sàll, li mu nuy xamal ci kàddu yii mooy ne, moom kott, moom kese- kese mooy dogal. Kenn mënul wañaar loxoom ba defloo ko lu ko neexul, ak koo mënti doon. Maki Sàll dafa summi yérey njiitu réew, sol yérey Buur Saltige. Ndaxte, buuru saltige rekk mooy jiitee doole, di jaay maa-mën, jàpp ne lu mu wax mooy am, lu mu waxul du am ; lu mu bëgg mooy am, lu mu bëggul du am. Ndege, njiitu réew day woyof, nangoo déglu askanam ak kilifa réew mi ba tax lépp lu mu jàpp, su ñu ko ñaanee mu bàyyi. Waaye, Maki jikkoy firawna lay doxe. Waaw. Ndax bu demee bay dolli ci waxam ji : « …ni ma koy faral di defe.» ak  « …dinaa leen jéggal, génne leen kaso. », Maki day firndéel ni njéggal, jamono jii, ciy loxoom la nekk, ku ko neex la koy jagleel. Lii moo tax ndaw yi wutal ko dàkkental, di ko woowe « xaaju Yàlla » walla « àmbasadëeru Yàlla ci Senegaal ». Ndaxte, bu nee at mu nekk mu jéggal nit ñu bare, li wax ji wund mooy ku ci bokkul daŋ kaa neexul. 
Ci lanuy tàbbee ci ñaareelu njàngat bi ñeel digganteem ak Xalifa Sàll.
Ndax seetlu ngeen lenn ? Saa su Makiy wax ci mbirum Xalifa Sàll, du jaar ci turam. Xanaa keroog ba mu nee “sama doomu baay la” ndax sant wi ñu bokk. Rax-ci-dolli, ñépp xam nañ ni jot naa yabal ay ndaw ca kaso ba ngir ñu gise ak Xalifa Sàll. Xamunu lu ñu fa waxante, waaye mel na ni Maki dafa dencal mer Xalifa. Te, Xalifa wax na du benn du ñaar ne sàkkuwul njéggal ci Maki te soxlawu ko. Dafa mel ni am na lu Xalifa Sàll gàntal Maki ba tax koo ñéññ. Coxorte giy feeñ ciy waxam ak doxalinam doy nañ firnde. Ma leen di laaj nag : waaw, lan la Maki jàppal ngóor si Xalifa ba tax muy doxale nii ak moom ? Lan lañu jot a séq ? 
Ak lu ci mënti am, askan wi moom moo gën a sonn Xalifa fuuf. 
Bi mu tàmbalee taw ba léegi, askan wi nelawatul, te waa Ndakaaroo ci gën a sonn. Kër yi taa nañu, koñ yi taa, mbedd yi taa, tali yi fees dell ak ndox, kenn amul foo jaar. Njëg yépp yokku, xaalis amul, oto yiy mbëkkante ci tali bi, nit ñiy dee. Kenn xamul fooy teg sa tànk. Metit yooyu yépp teewul nguur gi ne ée-yaay, nun danuy bër, njiitu réew miy wone ay portale mook soxnaam ca Tugal, ci kër gu taaroo taaru, di bége. Mu mel ni dañuy mbëllee baadoolo yi. Li am ba des moo di, ak Maki, mel na ni, laabisiina la réew miy jubal. 
Nu dem rekk.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
At yi weesu yépp, fitu doomi-Mali yi toogul benn béréb. Weer yi nu génn sax, seen njàqare ak seen tiis dafa mel ni lu yokku. Te lenn waralu ko lu dul jàmmaarloo yu tar yi am ci diggante ñaari waasoo yii di Pël yeek Dogoŋyi. Lu ni mel nag, jaaxal na ñu baree-bari. Ndax, ci atum 2012 ay defkati ñaawteef yuy mbuboo lislaam song réew ma. Ginnaw gi la ci Mbootaayu xeet yi dugg, jële leen fa ci atum 2013 ba noppi déggoo ak ñoom ci atum 2015 ci li fay war a saxal jàmm. Waaye loolu lépp mel na ni mujjul fenn. Ci at mii nu nekk, ci weeru Mars, 160 Pël la Dogoŋyi bὀom. Ñu ne déet-a waay, Pël yi daa di feyu, faat bakkanu 35 Dogoŋci 9elufan ci weeru Suweŋ, dolli ci 38 ba tey ci woowu weer, ci li nguuru Mali wax. Loolu lépp ci ñaari dëkk yu wute la xewe. Waaye Mbootaayu xeet yi jàpp na ne 41 Dogoŋ la ñu faat. Daw fitnaa tax Pël yeek Dogoŋ yiy gàddaay, wuti fu ñu làqu, moo xam Burkina-Faaso la walla fu ñuy wax Dinaguura. 
Mbir mii nag, am na ñu jàpp ne xare ba fi jiyaadis yi amaloon moo ko sabab. Ndax nee ñu seen njiit, Aamadu  Kufaa, ci Pël yi la doon wute ay soldaar. Pël yi nag, dañoo jàpp ne Dogoŋ yee sotba Mbootaayu xeet yi sempi ndëndu jiyaadis yi, reyaale seeni mbokki Pël yu bare. 
Ñàkk kóolute gi lal lii lépp fan la jóge ? Ndax réerook mbañante gu yàgg rekk la ? Yàlla rekk a xam. Li am ba wὀor moo di ne waasoo Afrig yi yàgg nañuy jàmmaarloo ci seen biir. Te li koy waral léeg-léeg, bu weesoo xëccoo nguur, du lenn lu dul réere mbir li ñu bokk ndax, ni ko Séex Anta Jóob di waxe, li leen boole moo ëpp doole fuuf li leen di féewale.
Leneen ub na lool boppu nit ñi ci mbir mi te mooy tekk-tekkaralu àddina sépp, li ñépp toog boobaak léegi di seetaan. Ku nee ngi xaar ba sa moroom wax ngay soog a yëkkati sa baat. Lii kañ xanaa mooy lekkante leen ba jeex tàkk, sunu yoon newu ci ! Moom daal, ku mën sa moroom dumaal. Mbete làmbu tàkkusaan ! 
Li ci gën a xëtt xol, nag, mooy yàcc-yàccaaralu njiiti réewi Afrig yi, mu mel ni waa Mali duñu seeni mbokk. Te moo ne de ñoom lañu waroon a njëkk dégg bala kenn di yëkkatiy kàddu. Fi mu ne nii bala ñoo mën a wax mbaa ñu jëf fàww ñu jot ndigal lu tukkee ci nasaraan yi. Tàmm nañu ko sax. Seen yoon newul ci dëkkandoo bi leen yittewoo waaye su daray xew ci réewi Tubaab yi ñuy daldi tàggook seen sago. Ku ko weddi fàttalikul bés ba ay saay-saay songee Saarli Ébdo, rey fay taskati-xibaar. Keroog jooju njiiti Afrig yu bare fésal nañu seen naqar, ku nekk ci ñoom di nu tanqal, naan « Je suis Charlie ». Yii njiit daal, kenn xamul lu ñu doon. Boroom kër gu ñuy dab di ko mbej sax moo leen tane.
Li am ba des daal mooy na waa Mali delloosi seen xel te xam ne ay wu waxtaan fajul, xeex du ko saafara mukk. Nde bi àddina sosoo ak léegi kenn mësul a gis xare bu jur jàmm. Moom kañ, musiba rekk lay sooke, delloo am réew ginnaaw.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Waxtaan wii, ab tekki la ñeel jotaayu laaj-tontu bu Saada Kan di amal ci tele 2Stv ñaari ayu-bés yu nekk, te mu dalaloon ci sunu werekaan bi, Bubakar Bóris Jóob keroog, altine 22eelufan, sulet 2019. 
Li ngeen ciy jàngsi mooy xaaj bu njëkk bi.
Saada Kan : Noo ngi am mbégte delsi ak yéen ci seen jotaayu waxtaan « L’entretien » bi nu leen di dégtal ñaari ayu-bés yu nekk. Tey, nag, noo ngi dalal gan gu mag, ab werekaan bu ñu ràññee ci àddina sépp, mu di ab bindkat bu yebu ci ittey réewi Afrig yi rawati-na ci lu ñeel seen daraja, di ab móolkat, taskatu xibaar, jàngalekat. Kookooy Bubakar Bóris Jóob. Moom lanu fi dalal tey, fas yéene waxtaan ak moom. Kon, Bubakar Bóris Jóob, ginnaaw bi nu la nuyoo, nu bàyyi la nga nuyoo laata nuy sóobu ci waxtaan wi.
Bubakar Bóris Jóob : Jërëjëf Saada. Maa ngi lay sant di la gërëm ci dalal biŋ ma dalal ci jotaay bii nga xam ne, xam naa ko bu baax sax. Ndaxte damay faral di ko seetaan saa yu ma ko sama jot mayee. Ndax li may toog bariwul, saa su nekk maa ngi ci roppëlaan yi. Waaye, jotaay bu ma yitteel la ; dama koy seetaan saa yu ma amee jot.
Saada Kan: waxtaan wi nag, dama koy doore ci ndokkeel la ngir yool biñ la jagleel fan yii weesu ca Etaasini.
Bubakar Bóris Jóob : Waaw. Jërëjëf. Yool bi, “Harold Ethel L. Stellfox” lañ ko dippe. Iniwérsite Dickinson bi nekk ca Pensilwani, ca réewum Amerig, moo ma ko jagleel. Ma bég ci lool sax, ànd ci ak sag bu réy. Ndax, ñi ma ci jiitu, ay bindkat yu mag a mag lañ, ma bëgg leen lool, def leen ay royukaay te daan jàng seeni téere ca ba may ndaw. Looloo ma tax a bég ci li ma jot ci yool boobu. Jëli woon naa ko. Jot naa fa amal sax aw waxtaan, jàngaale fa tuuti sama téere bi, Murambi ci nasaraan ak sax Doomi Golo ci wolof.
Saada Kan : Nga ne ma ! Ci wolof, nag…
Bubakar Bóris Jóob : Waaw, waaw. Mayoon nañ ma ko. Li ma ko dugge woon mooy baaxe am mbooloo mu déggul wolof, taaru kàllaamay Kocc ak neexaayam.
Saada Kan : Noo ngi lay sant ci sa teewaay ci waxtaan wi. Naam, ñépp a la xam. Waaye, du ñàkk mu am ñu umple ne, ca njëlbéen, jàngalekatu xeltu (philosophie) nga woon, nekkoon tamit taskatu xibaar. Nu gis ne at yii weesu yépp, yaa ngi doon jàngale, di bind, di amal i waxtaan, di wër àddina si. Jamono jii sax yaa ngi jàngale ca Niseryaa. Muy biral ne yow, jëfkat nga. Ma bëgg laa laaj, ndax du xeex bi ngay xeexal làmmiñi Afrig yi, rawati-na wolof, moo la yóbbe loolu lépp ?
Bubakar Bóris Jóob  : Waaw. Jàpp naa ne, xeex booboo sabab lépp. Te, du loo xamante ni, dafa xéy rekk sotti. Boo xoolee ba ci biir, dinga gis ne sax, jaar-jaar boobu nga tudd, fa la bépp bindkat di faral di jaar, rawati-na bindkat buy xeexal jenn itte ju ko ñor. Maanaam, dangay nekk ndaw bu gàtteñlu, bëgg lool njàngum téere yi, di jéem a topp ci tànki bindkat yu mag yi. Rax-ci-dolli, ngay bindantu ay taalif yu ndaw, ay kilib ak ay téere fent. Noonu nga koy jàppe ba xéy bés, génne ab téere. Bu ko defee, ñu jàppe la bindkat, ndax du yaa koy def sa bopp. Ndege, fàww nit ñi jàppe la bindkat nga door di ko nekk. Noonu, ay ndigaale sa diggante ak nit ñi tàmbalee juddu ; ngay tibbe ci mboolem-nawle mi di bind, di roote ci seen nekkin ak dundin ay xalaat ak i gis-gis di leen jëmmal ci say biir téere. Ñoom itam, ñuy jàng say téere di la ci laaj ngay tontu. Waaye, duñu ci yem. Ndaxte, dinañ lay faral di laaj sa xalaat ci nekkinu askan wi, xew-xewi jamono walla sax xew-xewi àddina sépp. Bu ko defee, nga sóobu ci illa ju bees : jëmmal nekkinu nit ñi, rawati-na wu doomi Afrig yi. Noonu la bindkat bi di jëflante ak askan wi. Maanaam, ci moom lay jële daa ji muy rëdde téereem yi ngir jëmmal seen nekkin, dégtal àddina sépp kàddu yiy riir ci seeni xol te seeni làmmiñ të leen a tudd.
Léegi, nag, bu ñu seetloo, xool nekkin ak dundinu doomi Afrig yi, benn njàngat lañ ciy jële : njaam gi deñagu fi. Njaam gi maam yi doon dund ca jamonoy njaam ga ak ca jamonoy nooteel ba, am na ba tey. Ba jonni-Yàlla-tey jii, mënees na ràññee màndarga yi ci réewi Afrig yi : yorin wi, nguur ak njiit yiy jaamu nootkat ba woon, toroxtaange ak tolof-tolof yi askani Afrig yi di jànkoonteel bés bu nekk.  Li ci gën a doy-waar mooy ne, Afrig rekk ngay fekk ay bindkat yuy bind ci làkk woo xam ne, seeni nawle walla ñi ëpp ci askan wa ñu bokk dégguñu ko.  Muy lu yéeme ! Lan moo leen di tax a bind ak kan lañuy bindal ? Ndax xel nangu na loolu ? Man ci sama bopp, ndànk-ndànk laa tàmbalee yeewu ci mbir mi. Te bu loolu amee, ginnaaw Yàlla, maa ngi koy sante jàmbaar ju mel ni Séex Anta Jóob, sama doomu-baay bi.  Te du man rekk, képp kuy xeexal làmmiñi Afrig yi, seeni aada ak lépp lu ñeel seen daraja, war ngaa delloo njukkal Séex Anta Jóob ndax moo sumb liggéey bi, xàllal nu yoon wi.  Ci gàttal daal, mbirum làmmiñ lu am dayo la ci sama jaar-jaar.
Saada Kan : Am na loo mës a wax, te mu soxal ma lool. Nee nga bés “nekk doomu Afrig, mook dund mbugal ñoo yem”.  Mu mel ni li wax ji wund mooy dafa jot nu xeex ngir sunu daraja. Yow miy boroom wax ji, loo ci namm dëggëntaan ?
Bubakar Bóris Jóob : Waaw. Li ma tax a wax ne, nekk doomu Afrig, mook dund mbugal ñoo yem, ñaari mbir la. Bi ci jiitu, mooy jafe-jafe ak boddikonte yi doomi Afrig yi di dund jamono jii, rawati-na boroom der yu ñuul yi. Tey, mbañeel ak tiitaange ji yeneen xeet yi ameel nit ku ñuul moo ma gën a tax di wax. Ndax, Jamono jii, ñaawalees na lépp lu aju ci nit ku ñuul walla mu ñeel ko. Moom kay, tudd Nelson Màndelaa walla Baraak Obamaa sax génnewu la ci. Feek yaa ngeek der bu ñuul, jàppees na la nib gàkk-gàkk walla tilim bees war a raxas ba mu set wecc, jële ko fi. Loolu, ñuulaayu nit ki la ñeel, muy benn. Bi ci topp, nag, doomi Afrig yi ci seen bopp la ñeel. Dafa di, cosaanoo Afrig ñenn ñi bàkkaar lañ ko jàppe. Tey, bët bu ñaaw lañuy xoole Afrig. Boo nee Afrig rekk, xel yi dem ci xareb maxejj yi (guerres civiles), coxorte, yorin wu ñaaw wi ñu yore réewi Afrig yi, cambar-cambar bi, ndóol bi ak tumurànke bi, nger mi, añs. Saa boo xamee ne, nit ku ñuul nga teg ci nekk doomu Afrig, dañuy jàpp ne warees na la jéppi, xeeb la, suufeel la.  Loolu laa tudde mbugal.
Saada Kan : Kon, Bóris, bu ñu la déggee, ngir nu mucc ci jafe-jafe yooyu, ngir nu nekk, fàww nu xam nun nooy ñan. Te loolu, mënta àntu feek geestuwunu démb, roy ci maam ya tey ndamoo sunuy moomeel. Mu mel ni looloo la tax a bind ci wolof. Rax-ci-dolli, mënees na méngale sa taxawaay ak bu Séex Anta Jóob.   Ndax danga jàpp ne, wareef la ci doomi Afrig yi ñu wéyal xeexam ak ndono li mu nu bàyyee ?
Bubakar Bóris Jóob : Waaw. Mi ngoog. Loolu kese la, du leneen. Man, dama jàpp ne ñi ëpp ci nit ñi dañu réere mbiri Séex Anta Jóob. Ndaxte, saa yuñ ko tuddee rekk, xel yépp dem ci Misra mu njëkk ma, mómi ya, piramid ya, ca wax ya mu daan wax ak li mu bind ci sunu cosaan te mu doon lu am a am solo. Xel yi dinañ dem itam ci firnde yu leer yi mu jële ci gëstoom yu xóot ya, te diy wone ne, baaxi maam yu Misra yu njëkk ya, ay nit ñu ñuul, diy doomi Afrig, ñoo ko jëmbëtoon, suuxat ko ba mu naat lool, raw ci àddina sépp jamono jooju. Toog nan fi diir bu yàgg, Séex Anta rekk a doon wax ne, Afrig a sukk jur àddina si. Bépp xeetu mbañ ak ngànt indil nañ ko ko, weddi ko ngir rekk bëgg a werante. Ñi bañoon dëgg googu, àggoon nañ ci sos ay fen yu tooy xepp ngir rekk mbañ, xeebeel ak coxorte gi ñu ameel nit ku ñuul, rawati-na doomu Afrig. Waaye, suul ker du ko teree feeñ. Tey, boroomi xam-xam yépp a bokk ànd ci waxam ja. Kenn déggatul ña ko daan weddi démb. Waaye, liggéeyu Séex Anta mëneesu ko tënk ci gëstukat bi mu doonoon. Séex Anta yemul woon rekk ci di wax ak di firndeel ne, Afrig moo sukk jur àddina si walla, sunuy maam ya woon ci Misra ay nit ñu ñuul lañu woon. Liggéey na yit lu am solo ci wàllu politig.
Bu leen fàtte ne, Séex Anta Jóob nekkoon na fi politiseŋ. Waaye, nag, wute woon na lool ak politiseŋ yi nu xam. Moom dafa xamoon ne, xeex bi mu daan xeex, mënta àntu feek nguur dugalu ci loxoom. Maanaam, fàww nga yor ndogal li ngir mën a jëmmal xalaat ak yéene yi nga am ñeel sa réew walla sax Afrig gépp. Te, bokkoon na ciy yéeneem yu rafet ya, fexe ba réewi Afrig yépp booloo doon benn. Te, nag, ak li mu doon rafet xalaat yépp, mësul a dige lu mu mënul walla lu mënta nekk. Maanaam, daawul fen di dajale ni yeneen politiseŋ yi. Muy lu am a am solo. Séex Anta dafa daan wax ne, bu réewi Afrig yi bëggee tàggook seeni jafe-jafe, fàww ñu ànd fajandoo seeni jàngoro te kenn bañ a jéem a demal boppam. Ci gis-gisam, képp ku beru ci sa wet, dinga wéet ak say jafe-jafe. Te, béy bu àndul ak i  moroomi béyam, ànd ak cere ja. Kon, Séex Anta ak ñu mel ni Sànkaraa, Kuwaame Kurumaa ñoo bokkoon benn xeex, bokk benn jubluwaay bi : afal Afrig, boole doomi Afrig yi ñu doon benn ngir Afrig naat, ay dommam tekki.
Moom, li ko wutale ak i maasam mooy itte ju mu joxoon làmmiñi Afrig yi ak liggéey bu réy a réy bi mu ci def, rawati-na làmmiñi réewum Senegaal. Wone na ne, làmmiñi Afrig yi ñoo bokk cosaan ndax ci làmmiñu Misra lañu soqeekoo. Biral na itam mbokkoo gi nekk seen diggante ci wàllu aada, muy lu am solo. Dafa di sax, téereem bu siiw boobu mu génne ci atum 1954 te mu tudde ko “Nations nègres et Cculture”, moo may fit ñenn ñi ba ñu sóobu ci xeex bi. Ndege, ci màqaama téere bi la kurélu FEANF juddoo bañ ca tegee 4 at, ca Frãs, diiwaanu Gërënoobal. Kurél gi, nag, ay boroomi daraja, ay kàngam yu ñu ràññee, ñoo ko séqoon, ñu ci deme ni Abdulaay Wàdd, Asan Silla, Séex Aliyu Ndaw, Saaliyu Kànji Masàmba Saare, Asan Ja, añs. Ku lim juum. Waaye ay boroomi dayo ñoo ci bokkoon te amal liggéey bu am solo lool sax ñeel làmmiñu wolof. Ngir fàttali, kurél googu moo fi génne woon Ijjib wolof, muy ab téere bu ñeeloon njàngum wolof. Liggéey boobu moo àgsi ba ci sunu jamonoy tey jii. Lépp li ñu jot a wax walla def ci làmmiñi réew mi, ginnaaw Yàlla, ñooñoo tax te ñoom, téere Séex Anta baa leen xamb. Moo tax nu war ko sant, sargal ko, delloo ko njukkal. Ndax wolof dafa ne, bu lëg lekkee aloom, na ko gërëme coy…
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Mamadu Jàllo :  Ndax CFA bi baax na ci njaay meek njënd mi, rawati-na bitim-réew ? 
Ndongo Sàmba Silla : Déedéet. Mësu cee baax ! CFA bi du yombalal njaay meek njënd mi. Moom kay, safaan bi la koy jural. Ndaxte, boo seetloo, bi Senegaal moomee boppam ci atum 1960 ba nëgëni-sii, li ñuy wax ci tubaab sunu “balance commerciale” dafa deme boor. Maanaam, soo méngalee li réew miy jënd ak li muy jaay bitim-réew, dangay gis ne li muy jënd moo ëpp fuuf li muy jaay. Li Frãs fuloon dayo CFA bi moo waral laago bi.  Ndege, diisaayu CFA bi moo tax liggéey ci jafe. Te, am réew, bu dee li muy jënd bitim-réew moo ëpp li mu fay jaay, day ame ay bor yu dul jeex. Loolu moo nu sonal. Booba ba léegi, bor a ngi ci sunu baat. Danoo leb a leb ba mënatunoo fey. Seŋoor ba Maki, jaare ko ci Abdu Juuf ak Ablaay Wàdd, ku dàq a leb sa moroom nga ne kii.  Wànte Maki Sàll, sunu njiitu réew mi fi ne, moo ci raw. Te nag, jàngoro, doomu-jàngoro du ko faj. CFA bi mooy laago bi, kon, féeg noo ngi koy jëfandikoo, dunu mës a jóg ci leb. Dëgg la, réew yépp ay leb, ba ci réew yi ëpp doole ci àddina si. Waaye, benn, kenn tënku leen ba duñu mën a jaay bitim-réew ; ñaar, seen woyofaayu xaalis may na leen ñu doxale noonu seen i naal. Nun nag, CFA bi mooy sunu gàllankoor. Xaalis bi dafa am doole ba tax na say njaay du jar. Kon fooy jële looy faye say bor ?
Li nga wax dox na waar, di ! 
Yaa ko gisal sa bopp. Lu ni mel, ñi féete kow te ne déjj ci donkaasi gi doŋŋ lay amal njariñ. Dinañ mën a jënd lu leen neex bitim-réew, indi ko ci réew mi, jaayaat ko nu mu leen neexe. Seen xaalis di gën a yokk ak bu Farãs, askan wi moom di wéy di ndóol. Bu lu ni mel amee, dees na joxoñ baaraamu tuuma bànk yu mag yi. Ndaxte, ñoo ko sooke. Ndekete, ñoom dañuy bañ a lebal nit ñi xaalis. Maanaam dañ leen di gàntal. Li ñu ko dugge nag, du lenn lu dul sàmm yemoo (parité) CFA bi ak Ëro bi. Njiiti bank yooyii xam nañ ne, bees lebalee xaalis liggéeykat yi, muy àntarpërënëer bi, di boroom bitig bi, walla sax bépp jaaykat, li ñuy koy jënde mooy ay jumtukaay walla dund. Jumtukaay yooyu ak dund bi, nag, bitim-réew lañu koy jënde. Te, téeméeri àntarpiriis yoo jël, 30 yi walla 40 yi bitim-réew lañuy jëggaani seen jumtukaay.
Loolu jur lan, nag, ci sunu koom-koom ?
Day nasaxal walla day wàññi xaalis bi nuy bàyyi ci bànki Frãs ba, ñu koy wax ci nasaraan “réserves”.  “Réserves” yooyu, nag, ñooy wóoral yemoo CFA ak Ëro. Looloo tax bànk yu mag yi duñ sawar ci lebal liggéeykat yi. 
Doo ma baal nga leeral fii ? Lu loolu joteek yemoo bi ?
Waaw, ngir sàmm yemoo boobu, fàww ñu dakkal bor yi walla ñu wàññi leen. Liggéeykat bu ci am wërsëg ba bànk yi lebal la, li ngay war a fey day takku lool. Ci gàttal daal, CFA bi day yokk say bor, xoj say liggéeykat, tere laa am i isin, tere laa jaay bitim-réew… As tuut li nu am ciy njuréef ak alal, tubaab yaa koy fob yóbbu seen dëkk ndax li ñu dippe “zone franc” moo leen ko may. Ndax loolu jaadu na? 
–     Déedéet kay !
–     Kon nga xam ne noo ngi ci nooteel ba léegi. Loolu yépp, nag, boo leen boolee, lenn doŋŋ lay jur : tumurànke.
– GInnaaw bi nga leeralee ni CFA bi nooteel lay biral, lan nga jàpp ne moo nu ci teree génn boobaak léegi ?
– Waaw. Laaj bu am solo nga laaj fii. May ma ma jox la benn misaal. Man, damay faral di dem bitim-réew ngir amal fa ay waxtaan ñeel CFA bi, ma ciy ànd ak gëstukati daara-yu-kowe yu mag. Waaye, saa yu ma noppee ci wax ci CFA bi, leeral jafe-jafe yi mu làmboo, tubaab yi ci seen bopp dañuy waaru ! Mbir mi da leen di jaaxal lool sax. Bu ko defee, ñu naan ma : « Déedéet kay ! Waaw yéen, lu leen tee wacc musiba bii nga xamante ne day gàllankoor seen dund ak seen yokkute ? Ana seeni àntarpërënëer ? Seen njiit yi ngeen di fal nag, lu leen dal ba ñuy seetaan lii ? Moo, ndax dungeen fippu indi saafara ci jàngoro jii ! Yéen a ngi nelaw de ! » Bu ko defee ma ni waaw, Tubaab yeey wax lii…Waaye, bu dee fii ci Afrig, walla Senegaal, saa boo waxee ci musibay CFA bi, dañu la naan : “ Waaw…dëgg la, CFA bi am na ay jafe-jafe waaye am na ay ngëneel itam…” Nga gis ne, Tubaab yi sax, nangu nañ ne CFA bi musiba la ci nun. Waaye, ñenn ci doomi Afrig yi, walla doomi Senegaal yi ci seen bopp, ñoom, jàpp nañ ne CFA bi am na njariñ. Dafa di, ñi ànd ak CFA bi, dañu dul xalaat, walla ñu bokk ci nguur gi, teewal fi Frãs mu am lu mu leen di combal. Waaye, nag, ku waxaale sa ngor, ñu jënde ko sa toroxtaange. Loolu moo nu dal. 
-Kon ci sa gis-gis Frãs a nu teg li lépp ?
– Frãs ak doomi-Afrig yi koy jàppale. Ndaxte, boo seetee, réew yi Frãs nootoon yépp, am ci ñu dul jëfandikoo CFA bi, moom seen bopp ba mu mat sëkk, te tey ñu ngi ci yoonu yokkute. Réew yooyu, bi xeex jotee, dañu jaayante ak Frãs, jàmmaarlook moom, foqati seen réew. 
-Mën nga leen a lim ?
– Réew yu jàmbaare yooyu, mënees na cee lim Alséri ak Wiyetnaam. Ñoom ñaar ñépp a xare ngir afal seen askan. Nun, nag, sunuy njiit ya woon, jarul nu leen fiy tudd, doxalewuñu woon noonu. Dañu maslaa ak Frãs, mu kootoog ñoom, lal i pexe ngir gën fee mën a toog, aakimoo sunu alal. Bi gënoon a fës ci pexe yooyu nootkat bi laloon mooy li ñu dippe woon “Accords de coopération”. Loolu li mu wund mooy, lépp lu aju woon ci moomeelu réew yi mu nootoon, ciy loxoom lay tegu. Maanaam, njaay meek njënd mi, ak lépp lu ñeel jëflante ci diggante nootaakon (colonies) yi ak bitim-réew, xaalis bi (te muy CFA bi) ak koom-koom gi. Loolu la Frãs waxoon ne bu ci sunu njiit ya woon àndee xaatim ko, mu nangu ñu moom seen réew. Sunu njiit yi nag, ñu ci ëpp Frãs lañu jànge, foofu lañ leen tàggate, daan fa liggéeye te nekkoon fa sax dipite. Moo tax ñu xaatim loraange jooju nu topp ba sunu jonni-Yàllay-tey jii. Réew mu ci mel ni Gaboŋ, lépp lu muy def, Frãs da cee ànd. « Accords de coopération » bi mu xaatimoon ñoo ko ko yóbbe.
–Ndax am na ñu fippu, ne fàww ñu dog buumu njaam gii ?
– Lii tamit laaj bu am solo la. Am na ñu yàgg a xeex CFA bi ngir jële ko fi. Axã kay ! Du léegi la ñenn ci doomi Afrig yi tàmbalee xeex CFA bi. Xeex bi démb la woon, tey door a agsi. Te loolu boo ko waxee xel war naa dem ci Séku Ture. Ndege, moom moo jëkk a bañ CFA bi, ne dee, Gine du ci bokk. Moom Séku Ture, bañkat bu mag la woon, amaana li mu doonoon ab sàndikalist moo taxoon. Ndax ku mënoon a dajale ay nit la te bare woon i pexe lool. Waaye, ak lu xel miy màcc yépp, jataŋ ak gàllankoor yu bare yi ko Frãs daan teg, moo koo taxoon a tagatémbe. Loolu rekk a teewoon Gine génn ci. Frãs da doon dugal Gine xaalis bu bon bu baree-bare ngir yàq deru Séku Ture. Am na keneen ku ñiy wax Silwanus Olimpiyóo, njiitu Tógo la woon, nekkoon layookat bu siiw. Dafa laloon ab naal ngir wutal réewum Tógo xaalisu boppam. Jotoon na cee waxtaan sax ak réew yu mag ci àddina si, niki Almaañ ak Amerig. Bi mbir mi demee bay sotti la ko Frãs sàkkal pexe, ngem Eyademaa mu rey ko. Naka noonu, Tomaas Sànkara, jàmbaaru Burkina-Faaso ba. Nu gis ne, Frãs jenn itte doŋŋ la am : ratt réewi Afrig yi ba ñu sett, jël seen alal di ko siimee cereem.Cere jooju, nag, ku ko bëgg a xajamal mu sàkkal la pexe. Waaye, nit ñit xippi nañu seeni bët.
– De4gg la, nit ñi xippi nañu seeni bët, moo waral way-moomeel yi, kujje gi ak boroom xam-xam yi takkal pot sunu njiit yi ak Frãs. Dafa mel ni gaa ñaa ngiy deeltu ginnaaw ndax ñoo ngi wax ne dañuy bàyyi CFA bi dem ci ECO bi. Loo xam ci xaalis bu bees boobu ?
– ECO bi ?Waaw. Dégg naa ñenn ñiy xeex CFA bi naan, nanu gaaw jël ECO bi, def ko sunu xaalis. Waaye, ECO bi ci lajj lay mujj. Wolof dafa ne, ku ndóbin rey sa maam, foo séenatee lu ñuul daw. Man dama jàpp ne, CFA ak ECO ñoo yem kepp, benn baaxu ci. Dama xamul lu tax rekk mënuñu lal ab naal boo xam ne, dina jur i meññent ëllëg. Te sax, lu tax nuy déglu ñi nuy gëmloo ne sunu bëggee jëm kanam fàww nu bokkak ñeneen ñi xaalis ? Loolu du dëgg. Gàtt xel doŋŋ la ak xeebaate. Fii, ku fi gëm sa bopp, takku liggéey dinga am yokkute. Damay jël misaal ci yenn réewi Ërob yoo xam ne Senegal moo leen gën a yaatu, ëpp leen alal, ëpp leen mbooloo. Tey, ñoo ngi ci naataange te dara mayu leen ko lu dul liggéey bu jaar yoon. Kon, ku nekk mën nga  liggéeyal sa réew ba mu naat. Waxuma ni booloo baaxul. Wànte, fàww ku nekk gëm sa bopp ba noppi, liggéey liggéey bu lay amal njariñ, amal njariñ ñeneen ñi. Bu ko defee, dinañu mën a saxal garabu booloo gi, di ko suuxat ba mu màgg, dëgër, law ci biir Afrig gépp.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Jamono jii nu tollu temm bari na lu ñu seetlu ci miim réew, ñeel tele yi. Waaye li ci gën a ràññeeku mooy séri yu bari yi ñuy dawal. 
Lu sabab lu ni mel nag mën nañu wax ne ciy ñaxtu la jὀge. Nde, ay at ci ginnaaw, liñ daan faral di gis moo doon séri tubaab yi. Loolu am na ñu mu neexul woon ba ñuy xultu naan yooyu séri dëppoowul ak dundinu doomi réew yi, du ci seen aada, du ci seen cosaan. Ñeneen ñi naan waaw, nun sax, lan moo nu tee fent ay séri yu dëppoo ak sunu nekkin ?
Amaana xeex boobu moo jur coppite yi am tey. Ba tax na séri yi takkarnaase nañu lool. Yi ci gën a ràññeeku nag ñooy : Pod et Marichou, Mbetteel, Maitresse d’un homme marié, Idoleak  Golden.
Naam lu rafet la ndax xaalis bu bari bi ñu daan def ci séri yi ñuy jéggaani ji am na fu mu xaj. Nde am na ñu xalaat ni dërëm bi des ci gaal gi bokk na ci liy suqali am réew. Ci misaal, Marὀodi tv, Oke Afrika añs ay bérébu liggéeyukaay lañ yoo xam ne ci jumtukaayu xarala yu yees lañu bokk te ñooy amal séri yi. Rax-ci dolli day tax ndaw ñi amul liggéey am fu ñuy dàqe seen wërsëg. Yemuñu ci loolu ndax it kër gu ci mel ni waa « A+ » day jënd séri yi di leen teg. Am na sax ñu jàpp ni jëmmal gi ñuy jëmmal séri yi dina tax nit ku ñuul gën a xam boppam.
Waaye ñépp bokkuñu gis-gis. Mu mel ni rekk daa am lu ñuulal soow mi. Waaw ! Ndax am na ñu leen di ŋàññ. Li ñu doon daw fee ba tax nit ñi daan ñaxtu, moom la nuy tàmbalee gis ci sunu séri tey yi. Ñenn ci seetaankat yi jàpp ni bu weesoo Mbetteelak  Idole,benn séri méngoowul ak jikko yi waa réew mi miin. Seetlu bii nag ci Pod et Marichouak ci Maîtresse d’un homme mariéla gën a fése. Ñaari séri yooyu bari na ñu leen rafetluwul. Lu ñu ciy gën a ñaawlu mooy yenn jataay ak yenn kàddu yi tegginewul benn yoon. Waajur yi nag nee nañ lu ni mel day yàq gone. Li ëpp ci li ñuy wone dundinu nasaraan yi la gën a jege niki jigéen ju dëkk moom kese te amul boroom-kër ak yu ni mel. Walla bu dee am na sax ñi ko fiy dund, bariwuñu. Bu ñu wonee Afrig daal, ci colin mbaa ci làkk yi la yem. Wàllum jikko moom boolewuñu ko ci. Ci lu leen di suuxal rekk lañu nekk moo xam ñu xam ko walla déet. Mu mel ni rekk li ñuy bëgg a wone ak liy feeñ dañoo safaanoo. Lii taxoon na sax ba waa Jamra di kurél giy sàmm jikko yu rafet yi ak li méngook diine fésaloon seen mer ba ni woon dañuy yóbbu waa Maîtresse d’un homme mariéci yoon ginnaaw ba ñu amalewoon 11elu  jataay ba te Mareem di ab way-jëmmal ci séri bi kàddoo woon ni : « sama lii maa ko moom te ku ma neex laa koy jox ». Waaye de, boobu pelent mujjul fenn ndax waa CNRA di kurél gi war a saytu mboolem lu aju ci wàll woowu, daanaka àndu ci woon. Moo tax it diir lañu ci teg ñu amalaat lu ni weŋŋ ca 34elujataay ba. Altine 28elu fan ci weeru me waa Jamra wutaleeti CNRA ngir ñaxtooti ne lii kat day niiru kὀkkali. Kurél gi mujjee jël ay dogal jëmale leen ci kër gii di 2STV ngir ñu xoolaat  waxtu wi ñuy teg séri bi mbaa ñu dagg yenn jataay yi. Teg ci dànkaafu waa Marodi tv. Ne lu ko moy diñañ leen sàkkal pexe.
Lii war naa tax ñiy amal séri gënatee bàyyi xel ci aadaak cosaanu réew mi te bañ a roy doxalinu nasaraan yi. Ndax toppandoo ay doxandéem amalul réew mi njariñ.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Mamadu Jàllo :  Ndongo Sàmba Silla, yow doomu-Senegaal nga, di boroom xam-xamam bu mag ci wàllu koom. Ak li ngay doon ndaw yépp, sa tur wi siiw na lool ci réew mi te saw askan naw na la. Yaa ngi liggéeye Fondation Rosa Luxemburg, ñu dénk la fa lépp lu ñeel yokkuteb Afrig sowu-jant, nga ciy gëstu. Génne nga itam ay téere yu bare te bi ci mujj, « L’arme invisible de la Françafrique. Une histoire du franc CFA », yaak ndaw su ñuy wax Fanny Pigeaud a ko bokk bind.
Moo tax ginnaaw bi ma la nuyoo, sargal la, gërëm la ci jotaay bi, ma di la ñaan nga wax jàngkati LU DEFU WAXU yi luy sa xalaat ci CFA,  ndax yaakaar nga ni CFA bi mënees na cee faj soxlay askan wi ?
Ndongo Sàmba Silla : Tontu bu gàtt bi te leer mooy : déedéet. Li ma ko tax a wax nag, du lenn lu dul ne, CFA bi ci boppam dafa làmboo ñaari laago yu mag. Te, feek tàggoowul ak laago yooyu, bépp naal walla pexe mu ñu mënti lal, dina lajj. 
Jafe-jafe bi ci jiitu mooy ne, feek CFA bi mi ngi fi, dafay mel ni nootaange jeexagu fi. Maanaam, day mel ni Farãs moo nu moom ba léegi. Ndaxte, CFA bi ci boppam, dañu ne ci Farãs la sësu, moo koy warlu (garantir), doonte ne wax jooju teguwul fenn. Looloo waral CFA bi ñu koy tëgge ak a defare Farãs, muy benn. Nga teg ci ne, 14i réew ñooy jëfandikoo CFA. Réew yooyu xaajoo ñaari pàcc : benn pàcc bi booloo ci kurélu UEMOA (kurél gi boole réewi Afrig sowu-jant) beneen bi ci kurélu CEMAC (kurél gi boole réewi diggu-Afrig). Kurél gu ci nekk am nga sa bànk bu mag : waa UEMOA ñoo ngeek BECEAO, waa CEMAC yor BEAC. Waaye, ñaari bànk yu mag yooyu, bu ci nekk danga war a jël sa xaalis bi ngay wecceek yeneen xeeti xaalisi àddina si (dolaar, ëróo, yen, añs.) xaaj ko ñaar, jox benn xaaj bi Farãs, mu téye ko. Mu mel ni, saa yoo amee téeméer, Farãs ay gàddu juróom-fukk yi. Rax-ci-dolli, bu nekk ci ñaari bànk yooyu, Farãs dafa bokk ci saa ndajem-caytu (conseil d’administration). Maanam, am na ku ko fa teewal. Te, amul benn ndogal bu ñu fa mën a jël lu dul ne Farãs da cee ànd. Njàngat lees ci mën a jële mooy ne : CFA, xaalisu Farãs la, moo ko moomal boppam.
M. J. : Ndax mën ngaa indi yeneeni firnde ci loolu ?
NSS. : Firnde yi tudd naa ci yenn léegi. Mooy bi may wax ne, ca réewum Farãs lees di tëgge CFA bi, téeméer bu nekk Farãs mooy gàddu xaaj bi def ci nafaam te yit bokk na ci ndajem-caytu ñaari bànk yu mag yii di BCEAO ak BEAC. Muy wone ni, ndogal li ci loxol Farãs la nekk. Ci misaal, bu ñu waroon a natt dayo CFA bi ñeel ëróo bi, kenn mënu cee jël ab àtte te Farãs joxewul kàddoom. Yooyu yépp di ay firnde yu leer. Waaye, nan dellu ginnaaw tuuti xool ba xam li nuy wax wér naam déet.
Ñépp a ngi fàttaliku atum 1994, bi ñuy nasaxal (dévaluer) CFA bi. Loolu, mi ngi ame woon ci coobare ak ndogalu Farãs. Ndege, Farãs, jamono yooyu, xaalis bi ñuy wax franc français (FF) la doon jëfandikoo. Bi ñu wàññee dayo CFA bi, maanaam weccitu réewi Afrig yi Farãs nootoon, dañu ko xaaj ci digg bi, fukki dërëmi CFA di tollook dërëm ci franc français. Seen njiitu jawriñ ja woon, Eduwaar Baladiir (Edouard Balladur), moo taxawoon waxal boppam ne moom kott a jël ndogal lu ni mel. Waaw, xam nga ni, ku moom dëggëntaan sa bopp, ab doxandéem, ak lu ngeen mënti séq, du sañ a taxaw naan moo wàññi sa dayob xaalis, nga ne patt-pattaaral di xullee ! Wolof dafa ne, lu ne fàŋŋ kenn du ko jeex. Moo tax ma ne, ku moom xaalis bi ngay jëfandikoo bés bu nekk moo la moom yow ci sa bopp.
M. J. : Sànq ci say wax, tudd nga ñaari jafe-jafe yi CFA bi làmboo. Mel na ni benn bi rekk nga leeral. Lan mooy ñaareelu jafe-jafe bi ?
N.S.S : Waaw. Ci gàttal, njëlbéenug jafe-jafe bi mooy ne CFA bi day biral ni nu Farãs  di noote. Ñaareelu jafe-jafe bi, nag, mi ngi aju ci wàllu koom-koom.
Ndege, CFA, bi ko Farãs di sos ci atum 1945 (26eelu fan ci weeru desàmbar), li mu ko dugge woon mooy jëfandikoo ay nooteelam ngir ñu jàppale ko ba mu mën a taxawaat, suuxat koom-koomam. Li ko waral nag, du lenn lu-dul ne, jamono jooju, Farãs ci xare bu metti la doon door a jóge (ñaareelu xareb àddina si). Xare bi metti woon lool ci moom, mu ñàkke ci alal ju bare ak ay jumtukaayi xaralaam… Réew mépp yàqu daanaka, koom-koom bi sooy, Farãs ndóolal la ko ba nga ne lii lu mu doon. Dafa di sax, jumtukaay yi mu soxla woon te ñu waroon a jóge bitim-réew, amul woon xaalis bu mu leen jënde. Ci la ay njiitam xalaat, lal pexe te du woon lenn lu-dul sàkk CFA. Ngir sàmm dayo bi mu amoon ci àddina si, Farãs dafa daldi wëlbatiku ci réewi Afrig yi mu tegoon loxo ngir tibbe ci seen alal li koy tax a noyyi, duy ci nafaam ba mu fees dell, daldi suqali koom-koomam, dekkali doole ak dayo ya mu amoon ca Ërob ak ci àddina si. Kon, CFA, xettali Farãs a ko tax a jóg.
Rax-ci-dolli, réewum Farãs dafa soxla woon ay njureef (matières premières) ngir isinam yi mën a dox. Njureef yooyu, nag, Afrig lañu nekkoon (te ba tey jii ñoo ngi fi). Kon, da leen a waroon a jëndsee Afrig. Li gën a yéeme moo di ne sonalul sax boppam di leen jënd ci nun. Defu ko ndax li ñu xam ci kuy jënd mooy nga ñëw ne lii la bëgg, waññi sa xaalisu bopp fey. Demewul noonu ndaxte CFA bi Farãs di jënde njureefi réewi Afrig yi mu nootoon, seen xaalis la, ñoo ko moom ci lu wér. Farãs indiwul dolaar, indiwul yen, walla sax beneen xaalis. Mu ngi mel ni daal, ma dénk la samay ñaar-fukki dërëm, nga delloo ma fukki dërëm yi, yeneen fukki dërëm nga tëyeleen ba noppi, wëlbatiku ñëw di ko jënde sama njaay. Ndax xaalis bi ngay jënde yaa ko moom ? Dée-déet ! Kon kay danga jël sama moomeel ñaari yoon (sama xaalis ak sama njaay). Bu ko defee, Farãs deful woon lu dul jëlsi njureefi réewi Afrig yi mu nootoon, waaye jëndu leen woon.  Ci gàttal, ngir tënk ñaareelu jafe-jafe bi, CFA day dooleel koom-koomu Farãs, di nasaxal koom-koomu réewi Afrig yi koy jëfandikoo. Li ci gën a doy waar nag, mooy ne bi ñuy sos CFA bi, moo ëppoon dayo xaalisu réewum Farãs (franc français) te loolu am na lu ci Farãs nammoon.
M. J. : Ci sa xalaat, lan la ci Farãs jublu woon ?
N.S.S : Xam nga, réew mu mel ni Garaŋ-Bërëtaañ, amoon doole lool te féete woon Farãs kow ci bépp boor, daawul doxale noonu, doonte amoon nay réew yu mu nootoon ci Afrig. Muy lu jar a bàyyi xel. Ndaxte, xaalisu Garaŋ-Bërëtaañ moo gënoon a diis bu Farãs, te réew mu naat la woon. Ñoom, njiiti Garaŋ-Bërëtaañ yi, dooleeluñu woon xaalisu réew yi ñu nootoon ba mu gën a diis seen bos. Kon, bu Farãs defee lu ni mel, am na lu mu ku dugge woon. Loolu laa lay waxsi.
Li taxoon Farãs ak i njiitam def ba CFA bi ëppoon doole ñaari yoon xaalisu Farãs du woon lenn lu dul tënk réewi Afrig yi ngir ñuy jënd ci Farãs doŋŋ, di ko jaay it moom kott. Li ko waral, mooy ne dayo boobu ñu joxoon CFA bi, ngelaw kese la woon. Te sax, looloo gënatee tax Farãs mën a jënde ci réewi Afrig yi ndax daanaka du ko dikke dara. Ci jamono yooyu, CFA bi diisoon ba nga xam ne, réew yi ko daan jëfandikoo mënuñu woon a jëflante ak yeneen réewi àddina si. Loolu bokk na ci li nasaxal sunu koom-koom, te pexem Farãs kese la.
M. J. : Ndax, laata CFA bi di am, réewi Afrig yi daan nañu séq ak yeneen réewi àddina si jënd ak jay ?
N.S.S: Waaw kay ! Bi ñaareelu xareb àddina bu mag bi jeexee, réewi Afrig yi demoon jàppale seen i nootkat, dañu cee jaare yeewu, tàmbalee dox ak seeni tànki bopp. Naka noonu, Farãs mënul woon a tere réew yi mu nootoon ñuy jaayante ak jëndanteek ci yeneen réew yi, muy yu Amerig bëj-saalum walla sax yu Aasi. Jamono jooju, tàmbali woon nañu am ay jumtukaayi xarala. Waaye, Farãs, ànd ak kiñaanam ak bëgg a ratt réewi Afrig yi, lal ay pexe ngir gàntal jëflante boobu. Ci la sose CFA bi, mu tënk sunuy réew, tee leen jëm kanam. Kon, Farãs dafa gisoon ni tegu nan ci yoonu naataange, mu daldi kootook ñenn ci njiit ya woon, daldi fatt yoon woowu…(Ñaareelu xaaj bi feek i fan)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ak lu waay mën a wax, réewum Itali yàqu na. Bi Salwini toogee ci jal bi ba tey, ñoo ngi fay bundxatal doxandéem yi, rawatina ñi ci seen der ñuul, te ñu bawoo Afrig. Muy lu mën a jur musiba ëllëg.
Lu defu waxu, walla dara du réer, waaye itam dara du làqu ba fàww ndax bés dina ñëw lépp leer nàññ. 
Wax jooju lu wér la. Ndax ni réewum Dante soppeekoo jéggi na dayo. Yow mi xamul kuy Dante, nag, may ma tuuti ma dellusi ci jaar-jaaram. Dante ab bindkat bu ñu ràññee la ci addina sépp.  Mu ngi juddu ci atum 1265 ci dëkk bu ñuy wax Firense fii ci Itali, génn addina ci atum 1321. Téereem bi gën a siiw moo di « La Divine Comédie ». Looloo tax ñuy faral di woowe Itali « dëkku Dante ».    
Waaye kat, politigu Mattewo Salwini soppi na lool xar-kanamu dëkk bi ndax moom bëggatu fee gis ay doxandéem rawatina nit ku ñuul. 
Tey, loolu lanu nar a waxtaane fii nu toog man ak sama xaritu benn-bakkan, Stefano, ak Baay Sidi, sama doomu-ndey,  ku yágg a dëkk Milaŋ, def fi 20i at ak lu topp.  
Matewo Salvini mooy jawriñ ji ñu dénk mbiri biir réew mi fii ciItali, jiite yit pàrti politig bii di La Lega.  Waaye pexeem ak i xalaatam yépp ci lenn lañu jublu te mooy xeex doxandéem yi wàlliyaansi ci réewam. Nit ñu ñuul ñi nag la singali. Ba tax nadoomi Afrig yi amuñ fi jàmm ndax ci xoqtal leen la La Legadëkke ak ñoom.  Jaratuñ fi dara. Lu waay xalaat ci lu ñaaw rekk teg leen ko. Kii di Salwini, daal, mu ngi nuy yakk guddi ak bëccëg lu mel ni xeme, askanu Itali yépp di ci dégg. Mu jaare fa may fit waa dëkkam ba ku jὀg rekk ne:  “Nit ñu ñuul ñi sácc lañu, amuñu xam-xam, dañoo xayadi, ñoo yàq Itali te ñoom sax, ni ñuy takkee sunuy jigéen day tax seen deret ak sunu deret jaxasoo te loolu dara yéesu ko ! Mu dem sax ba ku bëgg a tiital sa doom danga ko naan ‘’boo deful ndànk ma woo nit ku ñuul ki ! “ 
Ku bëgg i firnde ci li nuy wax nii, doxantul biir anternet rawatina Facebook. Bés bu Yàlla sàkk Salwini def fa ay widewo, di ci xas  doomi Afrig yi. Mu jaral ko nag fay xaalis bu bari ngir waa Facebook jàllale leen.
Yéene Matewo Salwini mooy fexe ba genn gaal gu yab ay doxandéem dootul jὀge Libi teersi Itali. Te yemul ci loolu ndax xeex na kurél yi tënkuwul ci nguur gi (ONG) ci péncum ndawi réew mi ba nga xam ni seen benn gaal ñemeetul a wallu ñiy lab ci géej gi diggante Libi ak Itali. Ndogal lu ni mel nag ay musiba rekk la jur. Ndax boobaak léegi ñiy faatu ci géej gi bari nañu lool. Te teewul bés bu nekk ay gaal yu ndaw fees dell ak i doomi Afrig teersi Lampedusa. Walla ONG yiy aar gaal yu mag yiy jòge Libi dikk ak mbooloo mu takku Kataña mbaa Lampedusaa.
 Fi ñu tollu ni politigu  Salwini xar  na réew mi ñaar: ñi ànd ak moom, ak ñi féete ci  kujje gi. Nguur gi ak kujje gi dëkke di dàggasante, xastante ak xuloo. Réewu tugal yépp di seetaan te defu ñu dara ngir aar doxandéem yi. Tugal gépp ànd bàyyi Itaali muy doxale ni mu ko neexe politigu   imigarasyoηbi.  Mbir la bu nuy nàqarlu lool.Li ci gën a yéeme, nag, mooy patt-pattaralu mbootayu xeet yi (ONU) te nu yaakaar ne moo ci waroon a njëkk wax.
Waaye lu am solo xew na ca Pari, fan yii weesu
Nu tëjeek xibaar bu am solo : démb ca Pari, péetum Frãs, Emanwel Makroŋak AŋselaaMerkel dajale nañu 14i jawriñ yi ñu dénk mbiru biir réew ci Ërób yépp ngir waxtaane imigarasyoη. Mu mel ni dañoo dégg sunuy tawat. Ndax ndaje moomu dina indiy coppite, delloosi xel yi ? Am nan ci yaakaar. Li ci teey xel rekk moo di ne li wax ciy bari yépp Salwini min ndeyu-mbill gi, dafa lànk ba tëdd ci naaj wi ne du bokk ci ndajem Pari moomu. 
Waaye ci sunu gis-gis bu gàtt, pexe mënuta ñàkk ba fàww.
Baay Njaay ak Stefano Anselmo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Doom-aadama fent na ay xeeti po yu bare. Ba ci tàggat-yaram sax, nga xam ne, ci cosaanam, yar ak wér-gi-yaram ñoo ko taxoon a jóg, nit soppi na ko, def ko liggéey ak po, di ci amal ay joŋante yu mag, àddina sépp di ko teewe. Xeeti po yooyu, nag, futbal a ci gën a siiw te yit moo ci gën a law ci àddina si. Baatu futbal, ci làkku àngale la jóge te di tekki tank (fut-) ak bal, maanaam bal bi ñuy dóore tànk. Futbal ci boppam bare nay xeet, waaye bi ci gën a fés mooy bi nga xam ne, fukk ak benni nit ñooy jàkkaarlook seen yeneeni fukk ak benni moroom, ku nekk di jéem a dugal bal bi ci kãwu keneen ki ci diirub 90 simili. Powum futbal mi ngi cosanoo ca réewum Àngalteer. Àngalteer, nag, saa boo ko waxee xel yi dem ci ñoom Bobby Charlton, Gordon Banks, Stanley Matthews, Michael Owen, Bobby Moore, Alan Shearer, Kevin Keegan ak lingeer Elisabeth II, añs. Kon, tubaab yi ñoo sos futbal ba noppi daldi ko tas ci àddina si, ñépp bëgg ko. Afrig tamit kenn demul mu des, ndax doomi Afrig yi amul ku leen gën a xër ci futbal. Waaw. 
Boo génnee ci mbedd yi dinga gis xale yiy top ci ginnaaw bal biy dóor ba ñaq tooy xepp, subaak ngoon ñu ne ci. Waxambaane yi ñoom, foo leen fekk ñoo ngiy seetaan futbal walla teg seen àttaaya di ko waxtaane. Mag ñi di waxtaan ak a fàttaliku jamonoy Sàndaark, Jaraaf, Duwaan walla Asfaa, walla sax jamonoy Bokànde ak Séex Sekk, di leen méngale ak goney léegi yi. Nawetaan moom, li mu jaral xaley koñ yi, mëneesu koo natt. Kon daal, futbal bawul kenn ci Afrig li ko dale bëj-gànnaar jàpp bëj-saalum, jóge sowu jëm penku, fépp la feebarub futbal law ; rawatina Senegaal gii, du mag du ndaw, muy góor walla jigéen. Moom kay, politig bi sax da cee rax léegi ndax dayo bi mu am.
Moo tax it, yenn saa yi, nguur gi ci lay jafandiku ngir fàtteloo askan wi jafe-jafe yi mu nekke. Ndege, ku ci sa réew di joŋante, day mel ni da ñuy raxas sam xel, nga fàtte say aajo ak say ay, sa xol ak sa xel yépp nekk ci joŋante bi. Rax-ci-dolli, futbal bi léegi liggéey la : fokat yi ñi ngi ciy am xaalis bu dul jeex, jaaykat yi noonu ba ci bérébi liggéeyukaay yu mag yaa ngi ciy defar seeni mbir. Futbal a ka bare bayre, naam ! Joŋante bu mag biy dajale ñaari at yu ne réewi Afrig yi ab firnde la ci.
Joŋante ren bi nag, ca Misra lay ame. Muy réew moo xam ni, askan wi ci nen la toog. Ndaxte njiit ma fa ne, dib Seneraal ci làrme bi, Al Sissi, jaay doole ak xoqtal nit ñi la fa nekke. Askan wi sonn lool. Ñu bare jàpp ne dafay jëfandikoo joŋante boobu ngir muur metit yi askan wiy jànkonteel jamono jii. Waaye, mel na ni pexeem moomu sooy na, ndax réewum baay Nelson Mandela daan na bërki-démb Misra jéll bu set wecc, ginnaaw bi mu ko dóoree 1-0. 
Waaye bu ñu fatte li ponkal ma woon, Mawàdd Wàdd, daan wax : “Dawuma ci ginnaaw bal, ci ginnaaw nit ñiy daw ci ginnaaw bal bi laay daw. Ndax, nit ñoonu ay xale ñoo ci ëpp, te xale yooyu ñooy ñiy jiwi ndamu askan wi ëllëg.” Yaakaru waa ju baax jooju, taxawoon démb di xeexal réewum Senegaal ak doomi Afrig yépp, te jaarale woon ko ci tàggat-yaram, mat naa bàyyi xel. Wànte, mel na ni tey bukki-njuur-sàmba yi ŋànk futbalu Afrig bokkuñu ak moom xalaat.  
Waaye, nan jàppale sunu gaynde yi nu fa teewal.
Ba négéni, gàcceeluñu nu. Ndax, dibéer jii weesu rekk lañu daan Ugàndaa 1-0, daldi jàll ci kaar de finaal yi. Waaye, nag, bumu nu tax a réere mbir jafe-jafey askan wi ak mbirum petorol bi ak gaas bi lëmbe réew mi. Wareesul a fàtte yit baykat yi, xale yiy dugg ci looco yi wutali Ërob te naan Bàrsaa walla barsàq, njàng mi, lopptaan yi, yoon wi, añs.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
“DOY NA !”, “DAFA DOY !”. Ñaari baat yii mën nañoo tënk doxu-ñaxtu bi amoon ca diiwaanu Tàmbaakundaa ak ci péeyub réew mi, gaawu bii weesu, 25eelu fan ci weeru me. Binta Kamara, 23 at, lañu xoj ba mu sedd guy. Mbir  maa ngi xewe foofu ca Tàmbaa ñetti ayu-bés ci ginnaaw, bésub gaawu, 18eelufan ci weeru me. Ki ko rey, nag, da ko doon jéem a siif, ndaw si bañ, waa ji jaay ko doole, xoj ko ba mu dee ciy loxoom. Jëf ju ñaaw jooju, siifaate beek reyaate bi, la ñaxtukat yi ne : “na fi dakk !”.
Dafa di sax, baayu Binta Kamara politiseŋ bu far ak Maki Sàll la, amaana looloo waral mbir mi gën a fés. Wànte, jamono jii ak at yii ñu weesu yépp, siifaate bi ak reyaate bi dafa takkarnaase. Ndaxte, ci benn ayu-bés gi doŋŋ rey nañu ci ñaari jigéen : kenn ki ci màrse bu Wakaam lañu fekk néewam, ñu futti ko ba mu set wecc, keneen ki Kumba Yàdd la tudd, Cees lañu ko reye gànnaaw bi ñu ko siifee ba noppi. Kurél yiy sàmm àqi jigéen ñi fii ci Senegaal nee nañu, luy jot jot na ginnaaw dee, nguur gi na jël ay ndogal ci ni mu gën a gaawe, dakkal ñaawtéef yi jigéen ñiy jànkoonteel. Ndakaaru sax, amaleesoon na fa ab doxu-ñaxtu.
Keroog, ca Péncum askan wi, “Place de la Nation” ci nasaraan, ñu bare ci doomi-réew mi taxawoon nañu fa ngir naqarlu ak kaas ñàkk kaaraange gi réew mi nekke, te mu gënatee metti ci jigéen ñi. Ci anam bu doy waar lañu fa taxawe woon. Ay kanam yu sadd di wone seen mer ak seen tiis. Ñu seel seeni kanam, péntuur ci lu nirook deret, mu ciy rogaat. Li ñu ko dugge woon, moo doon xamal ñépp ne deretu jigéen ji ñuy tuur dafa doy.
Waaye, maandu war na ku nekk ci nun. Ràcc jëmale sa kanam baaxul. Dëgg la, jigéen ñi sonn nañu wànte rey bi moom fépp la, du jigéen ñi rekk la ñuy bóom. Ndax, saa su nekk ñu dégg ne am na as ndaw su faat jëkkëram ci lu ñàkk faayda te kenn du dégg kuréli jigéen ñi wax. Bu ko defee, li ñu war a xeex dëgg mooy rey bi ci boppam. Loolu nag, yemul rekk ci teg fiy daan yu diis walla ñu def ku rey ñu rey la. Li gën mooy ñu xoolaat yarinu xale yi ca ba ñuy tuut-tànk, jàngal leen yar ak teggin, waaye jàngal leen  itam diine, ngir saxal ci seen xol ak ci seen xel ay jikko yu rafet. Ndax Wolof Njaay dafa ne, gune lawtanu yomb la, boo ko wëlbatiwul, mu law fu la neexul.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Bi Senegaal moomee boppam ba tey, bare na ay nguur yu fi jaar ak seen i  dige ñeel làmmiñi réew mi. Am na ci sax ñu fi jot a taxawal ay naal, amal i gëstu ak ay jax yu dul jeex, ngir xool naka lees mën a def ba boole sóninkeek wolof ci njàng mi. Waaye, li ko dale ci Lewópóol Sedaar Seŋoor ba ci Maki Sàll, jaare ko ci Abdu Juuf ak Abdulaay Wàdd, kenn jëmmëlu ci naal yooyu, doonte sax yéene baa ngi fi woon. Ba nëgëni-sii, làkki doxandéem yi lañuy jàng, di leen jàngale ci sunu daara yi.
Moone de, bare na ay xeltukat yu ñu ràññee yu biral ne, am réew su bëggee jëm kanam fàww mu yar askanam ca ba muy tuut-tànk, fexe ba njàngam mucc ayib. Rax-ci-dolli, njàng moomu, dees ko war a def ci làmmiñu walla ci làmmiñi askan woowu. Boroom xam-xam yi ma tudd, indi nañu ay firnde yu bare yuy wone ni xale bi, ci li mu nàmp lay gën a gaaw a mokkale li ñu koy jàngal, mu amal ko yit njariñ cig dundam. Ci misaal, ci lay gën a gaaw a mën dawal ak xayma. Te, nag, dawal ak xayma yi nga xam ni ñooy cëslaayu njàng, gone yi dañu ciy faral di lajj. Loolu rekk waroon naa tax nu jël i matuwaay ngir dugal sunuy làmmiñ ci lekkool bi.
Ay gëstukat wone nañu ci seen i ngirtey liggéey ni, 100 ndongo yoo jël ci ñetti ati lekkool yu jëkk yi, 75 yi mënuñoo dawal walla bind bu baax. Yemul foofu, ndax nee nañu ci 230 alfunniy (milyoŋi) xale yiy dal ci daara yi, du kenn ku ciy mën a dawal walla bind ci at yu njëkk yi. Kon, pexe mi mooy ku nekk di jàng ci làmmiñ wi nga nàmp. Warees na jëmmal naal yi te bañ a yem ci wax ji kese.
Li jaaxal ñépp, nag, mooy ngirte yu am solo yu tukkee ci daaray-jax yi (classes télévisuelles, testes du bilinguisme). Bir na ne ndongo yiy tàmbalee jàng ci seen làmmiñ laata ñuy jàng weneen làkk, ñooy gën a aay fuuf ñeneen ñiy tàmbalee jàng ci tubaab. Moo, kon lu nguur giy xaar ci yoonal njàngum làmmiñi réew mi ci daara yi ? Ana ban walla yan téq-téq ñoo nu tee jàngale sunuy làmmiñ ? Ndax bëgg-bëgg beek pastéef bee fi nekkul ? Walla dafa am ay réew walla ay kurél yuy gàntal naal yi ?
Mu mel ni nguur gi dese naa am pastéef ñeel njàngum làmmiñi réew mi ; waaye tamit, nootkat ba woon, Frãs, ak yenn ci kurél yiy lebal réew mi xaalis, bokk nañu ci ñiy tee naal yi àntu. Waaw. Wolof dafa ne, ku la abal i bët, fu ko neex ngay xool. Li mbir mi di tekki moo di ne ba léegi moomagunu sunu bopp. Ndaxte, bu dee amunu sax sañ-sañu taxawal xeetu njàng mi gën ci nun, méngook sunuy aada ak sunu cosaan te di nu jural yokkute, dafa fekk mënagunoo dogalal sunu bopp ci ñaari fànn yii di politig ak koom-koom. Bu fa yemoon sax mu tane, waaye doomi-réew mi ci seen bopp, ñu ci bare dañoo jàpp ni joolaa, pulaar, séeréer, wolof añs, dañ nuy delloo ginnaaw. Te, nag, ku xeeb sa cosaan ñu xeeble la ko.
Leeg-leeg danga naan Tubaab bi dafa noo jam naani ndax ni nootaangeem di wéye ba tey jii ci xel yi. Moo nu gëmloo woon ne sunuy aadaa nu tee nite te feek sànniwuñ leen ca xaj, dunu leen dab mukk, ñoom Tubaab yi. Dañu doon wax lu leen neex rekk ndax mën a kàcc weesuwul naan sunuy làmmiñ mëneesu cee sàkku xam-xam ba ciy séentu naataange ! 
Boroom xam-xam bu mel ni Séex Anta Jóob weddi na wax jooju ba noppi indi ay firnde yuy wone ni làkki doxandéem yi gënuñu benn yoon sunuy làmmiñ. Ci ginnaaw gi, am na ay gëstukat yu topp ciy tànkam, di liggéey ci nëwum làmmiñi réew mi. Ràññees na ci Aram Faal, Saŋ-Léwópóol Juuf, Mamadu Siise ak Cerno Siise. 
Waaye ba tey njaw des naw xambin.
Fi mu ne nii, amatunu jawriñ bu féetewoo lépp lu aju ci làmmiñi réew mi. Amul genn kurél guy saytu ak a yoonal nees leen war a binde. Lu neex waay mu bind ! Moo tax ñu bariy jaawatle ba léegi joŋeak « jongue », muy lu reelu lool, sax.
Misaal yi bare nañu, mëneesu fee lim lépp. Li mat a xam ba tey rekk mooy ni xamagunu sunu bopp, nattagunu sunu dayo. Looloo tax amunu benn jubluwaay. Lu nu teree dellu ci sunu cosaan, gën a fonk li nu fi Maam bàyyil ? Waaw. Soo xamatul foo jëm, tee ngaa dellu fa nga jóge ! Warees na xam ni, toppandoo duñ tax a jëm kanam ndax ni ko wolof Njaay di waxe : “Ku wacc sa and, and boo dem fekk ca boroom”. Ma jox Séex Anta Jóob mu daaneel : “làkku jaambur, lu mu neex neex, mëneesu koo macc ba ciy tàqamtiku.” Waay-waay, nanu jàngale làmmiñi Senegaal yi, muy neex gone yi ba ñuy tàqamtiku, gënatee sawar ci sàkku xam-xam, ñuy joow, jëmale gaal gi kanam !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ndekete Fàllu Siise daa bokk ca ña daamar (kamiyoŋ) ga saaraan fan yii ñu génn ca Caaroy dal seen kaw.
Aa… Ki doon dawal daamar googu de, xamul li mu def. Li mu def, mënees na koo méngale ak xosi almet sànni ko cig kàggu, téere ya ca ne, ànd ak xam-xam ya ñu ëmb, daldi lakk ñoom ñépp ba def dóom. Fàllu Siise kàggu la woon gu ëmb lu bari ñeel baati wolof ak mbaatiitu wolof. Te ni ko fentaakon bu mag boobu di wuyoo ci turu Aamadu Àmpaate Ba waxe, mu am solo lool, “Fii ci Afrig, boroom xam-xam bu làqu daa mel ne kàggu gu lakk”.
Ñaar a ma tax a fàttali loolu, tey. Benn : boroom xam-xam yi mel ne Fàllu Siise duñuy faral di móol i téere di ci dëxéñ xam-xam boobuy tax bu ñu fi jógee mu des fi ba seeni sët ak seeni sëtaat jot ci ba sax gën koo ñoŋal. Ñaareel bi moo di ne seen xam-xam du wasaaroo ndax day saf baatin ba tax ñu néew a ciy jot jaare ko ci ag tarbiya.
Bu nu boolee loolu lépp, demug Fàllu Siise gi day doon ci nun ñaari tiis. Bu njëkk bi ñeel génnug àddinaam ak anam bu metti bi mu ame. Bi ci des di xam-xam bi mu yóbbaale.
Waaye nag sant Yàlla ndax bi nuy jooy loolu ci la ma Sëriñ Jili Kebe xamal ni Fàllu jotoon naa liggéey ak benn waay ba tax lu bari ci li newoon ci moom yëbb na ko ci waay jooju. Rax-ci-dolli, waxtaan yi mu jot a séq ak ña ca kippaango bee ñu duppe Akaademi wolof ci Facebook, baati wolof yu xóot te ñu bari umple leen woon, jot na ko faa rotal.
Lee tax nu mën a jàpp ne Fàllu Siise dem na waaye demul ndax ni ko woykat bi waxe “suuf dina lekk doomu-Aadama bàyyi fa jëf”.
Xanaa rekk des di ko ñaanal Yàlla miy Boroom-Yërmaande jéggal ko te xaare ko àjjanay firdawsi ci barke turandoom Sëriñ Fàllu Mbàkke.
Bu loolu weesoo, nu def yitte ci dajale li mu nu fi bàyyil, móol ko, wasaare ko ba mottalil ko naalam wi jëm ci jëmmal làkk ak baatiitu wolof.
Seen yéenekaay LU DEFU WAXU mi ngi koy jaale njabootam gépp ak i mbokkam. Waaye, noo ngi koy jaale yit waa Senegaal gépp rawatina ñiy liggéey ci làmmiñi réew mi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Altine 6eelu fan ci weeru Me, atum 2019. Bés bi ñépp doon xaar, bésub layoo, bésub àtte, ñëw na. Li tax ñépp doon xaar bés bii, nag, du neen.
Waaw.
Kan lañu doon àtte ? Sëriñ Séex Beeco Cuun, di Xalifa di yit kilifa cantaakon yi.
‘’Bóomug Madinatul-Salaam’’, bile dàkkental la taskati xibaar yi utal mbir mi sabab layoo bu siiw bii. Juróom-ñaari at la lànket bi def, doore ko 2012 ba 2019. Ñépp a doon xaar ndogalu àttekat bii di Xaasimu Ture, mu waroon koo biral ci altine jii.
Mbir maa ngi xewe woon ca Madinatul-Salaam, 22eelu fan ci weeru awril 2012. Yéenakaay yi xéy dégtal nu xibaar bu yéeme : 19 cantaakon ñoo faat ñaar ci seeni mbokki taalibe ba noppi suul leen te kenn yégul, kenn tinul. Ñu ni déet-a-waay, gaa ñi ne Sëriñ bee leen jox ndigal.
Nee ñu, Abaabakar Jaañ ak Baara Sow, ñaari way-dëddu yi, lenn rekk a tax ñu boom leen : xérte ak mbëggeel gu jéggi dayo ñeel seen Xalifa bi. Ndax, àggoon nañu ci di ko woowe Yàlla. Loolu, nag, moo indi coow li bu ñu sukkandikoo ci xibaar yi fi jotoon a rot jamono yooyu. Coow li ne kurr ci këru Séex bi, mu yabal ay taalibeem ngir ñu génne fa Abaabakar Jaañ ak Baara Sow. Noonu, 19 cantaakon yi dem ba ci yoon wi, xeex ak Abaabakar Jaañ ak Baara Sow, daldi gor kenn ki jaasi, fetal keneen ki ba noppi gaawtu suul leen. Nee ñu sax ki ñu fetal deewagul woon bi ñu koy suul. Ginnaaw bi ñu defee seen tóoxidóoni ba noppi, dañu ko doon jéem a nëbb far Yàlla def am ku leen bett, boole leen ak sàndarm yi. Bi mbir mi siiwee ba yoon jot ci, coow li ne kurr. Ñépp di naqarlu jëf ju ñaaw jooju. Li ci gënoon a doy waar mooy li Séex Beeco Cuun – mi yilif ñi ñu bóom ak ñi leen bóom – noon, moom de, yëgul tinul.
Booba ba léegi, nag, def na juróom ñaari at, yoon di luññutu, di seet a ka seetaat ngir xam kan a def lan. Bu dee taalibe yi nga xam ne ñu ngi woon ci tëjub-négandiku, li leen yoon toppe woon mooy : bóomug njuumte bu ànd ak mbugal, làqub néew, ñàkk a siiwal rey bi, mbooloom-caay-caay, teggi yoonu suul néew ak ñoom seen. Séex Beeco Cuun, moom, lii la ko yoon toppe woon : luqnjuurug bóom, maanaam bu bóomulee it teewoon na bi ñuy fexe mbir mi. Jotoon nañoo teg loxo Sëriñ bi ak 19 taalibeem yi. Séex bi, nag, yoon da koo mayoon sañ-sañub négandiku ndax li mu tawatoon ba tax mëneesu ko woon téye ci kaso.
Nan delsi ci altine keroog jeek daan yi fa jóge.
Layookati Séex bi, nag, ñaanoon nañu àttekat bi mu fomm layoo bi, xaar ba seen kilyaan wér, mën koo teewe. Waaye kenn mayu leen loolu. Moom Séex bi, àttekat bii di Xaasimu Ture daanoon na ko fukki at yoo xam ne dina ko liggéeyal réew mi ak ndàmpaay lu tollu ci téeméeri miliyoŋ CFA yu mu war a jox, moom ak 19 taalibeem yi, njabootu way-dëddu bu ci nekk. Mbir mi indi werante, am ñu naan daan bi dafa woyof, taalibe yi naan yoon deful liggéeyam, dañoo bañ Séex bi rekk. Sëriñ Saaliyu Cuun, taawu Séex Beeco Cuun, joxoñ na baaraamu tuuma àttekat bi ak nguur gi ci boppam. Ndax, bu ñu sukkandikoo ciy kàddoom, sàmmontewuñu ak àqi Séex beek i yelleefam.
Waaye bi loolu lépp di am, Séex baa nga woon Frãs, ci benn loppitaanu Bórdo, di faju. Benn fan doŋŋ lañu ci teg, mu daldi génn àddina. Nee ñu sax yëgul daan bees ko tegoon.
Laaj bi ñépp di laaj moo di : daan bi ko àttekat bi daan, ci kan lay dellu ? Ay boroom xam-xam yu seen xel màcc ci wàllu yoon, tontu nañ ci. Nee ñu 10 at yi Séex bi waroon a liggéeyal réew mi, dañu koy teggi ndax ab néew deesu ko liggéeyloo. Waaye ndàmpaay li, ci njabootam lay dellu, ñoo koy fey. Ak lu ci mënti am, xalaat yeek gis-gis yi wute nañu. Wànte li wóor moo di ne àtte Yàllaa gën bu nit.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci gaawu bi weesu, 4eelu fan ci weeru me, la dipite yi wote sémbub àtte biy far palaasu Njiitu-jawriñ yi ci nguurug Senegaal. Ndax sémbub àtte bi jàll na ? Loolu jarul a laaj ! Ci 138 dipite yi teewoon, 124 yi wote nañu « waaw » 7 yi « déedéet ». Yeneen 7 yi des ñoom, di waa PDS, dañoo lànk ne duñu wote tey duñu wote ëllëg. Kon, Senegaal amatul Njiitu-jawriñ. Àtte bu bees bii, nag, dina indi ay coppite yu bare ci doxalinu nguur gi, waaye it dina gën a dooleel Njiitu-réew mi.
Du loo xam ni Maki Sàll ak Bun Abdalaa Jonn rekk la ñeel. Dafa dig coppite gu soxal ndeyu-àtte réew meek tëralinu politigu Senegaal ci boppam. Ndaxte, yamoo bi war ci diggante ñetti baat yi – baatu doxal bi, baatu yoon bi  ak baatu fal àtte bi – lay nasaxal, daanaka.
Li péncum réew mi dogal dina soppi 21 sàrt ci biir ndeyu-àtte mi, jox Maki Sàll wareef yi Bun Abdalaa Jonn jagoo woon. Ñenn ñi ci kujje gi nee ñu nguur gi duggewu ko dara lu dul këppeel doole. Ñeneen ñi, ñoom, jàpp nañu ne Maki day waajal xaat joŋanteb 2024.
Dëgg la sax, Njiitu-réew mee yelloo tabb ku ko neex ngir mu jiite gornmaa bi, jàppale ko ci naal yi mu lal ñeel doxalinu réew mi. Naam, Senegaal ay njiiti-jawriñ yuy jaamu soxlaam lañ fiy faral di gis. Waaye loolu warul a tax ñu ne kenn dootul jiite jawriñ yi.
Mbir mi daal, jaay doole lay gën a nirool. Ndaxte léegi moom, Maki mooy Buur di Bummi : su defulee lu ko neex, moom la neex !
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Sunu gaynde yi amagul ñaar-fukki at wone nañu njàmbaar fale ca Niseer, nga xam ne fa la réewi Afrig yi gën a xareñ ci futbal daje woon di joŋante.
Jaaraama sunu Doomi-Gaynde yi ! Ay jàmbaar dëgg lañu, ñaawuñu ci xare bi ndax ca Niseer, daje nañook ñeenti ekib, am ndam ñeenti yoon. Mali ak Ganaa lañu njëkk a gal-gal ñaari bal ci dara (2–0), duma Burkinaa Faaso duma yu metti, juróomi bal ci benn (5–1), jóge fa jaar ci kow Réewum Afrig-bëj-Saalum benn ci dara (1–0). Léegi, ñook seen doomi-ndeyi Mali yi rekk a des ci géew bi ! Ak lu mën a xew fan yiiy ñëw, gone yi def nañu lu réy. Sunu xel dal na ndax déggoo, doon benn a leen tax a yegg fiñ yegg tey, fëq caax yi juròom ñeenti yoon te benn yoon doŋŋ lañu nax seen góol. Muy firndeel itam ni ekib bi dëgëre…
Fi mu ne nii, ñu ngiy xaar Mali, waaye dara mënatuleen a tee bokk ci joŋante bu mag biy dajale réewi addina sépp, ca Poloñ ci weeri me ak suweŋ yiiy ñëw. Loolu du guléet, ndax Senegaal demoon na Nuwel-Selànd, ci atum 2015 ak itam réewum Kore Bëj-saalum ci atum 2017.
Ku xam Yuusuf Daabo miy tàggat sunu gaynde yu ndaw yi, xam ne amul tiitukay. Daanaka kóoluteem ci goney ekip bi amul àpp. Nee na Senegaal amul lu muy ragal ndax démb la tàmbalee waajal joŋanteb Niseer bi tey soog a ñëw. Loolu tekki ne liggéey bu jaar yoon a ko tax a dal xel. Te, sàllaaw, bala yàgg nun ñépp dinanu bég. Yuusu Daabo yokk na ci sax ne : « Jot nanoo am i jogaŋte yu metti, Burkinaa Faaso lanu mujjee dajeel, ñu indilnuy jafe-jafe. Waaye sunu pas-pas tax na ñu génn ci. Gëm naa ni kenn mënatunoo të, ku nu dajeel dinan la dóor ».
Li wóor ba wóor moo di ne bu Senegaal toogul ci gàngunaay bi dina ñaaw, ndax dellu ginnaaw lay gën a nirool. Ñaari yoon yi mujje yépp, doomi-gaynde yi àgg nañu ba ci njeexital li ñu daan leen. Su nu waxantee dëgg, nag, loolu mënuta wéy te ñu baree ngi koy naqarlu ba tey jii. Kon mu mel ni am ndam ci dibéer ji rekk mooy seral xol yi.
Abdulaay Seen
(Bi nu bindee li ngeen jàng ba noppi, lanu dégg xibaar bu tiis bi : Mali mujje naa dóor Senegaal 3 penalti ci 2. Kon ñu ne xalam demoon na bay neex…)
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Senegaal, jamono ji ñu tollu nii dafa mel ni nekk doomu– réew mi rekk doyatul ; fàww nga fésal wet gi nga féete, moo xam sa diine la walla sa tarixa mbaa pàrti pólitig bi nga faral ba ci sax mbootaay gi nga bokk léeg-léeg.
Waaye li ci gën a tiis, tey tiitalaate ba noppi ruslu mooy ñaawtéefi ñi ñuy tudde boroomi xam-xam. Ñenn ci ñoom a ngi taal i daay, ñi ci des di leen xamb. Ndax kilifa war naa làquy giseek i doomi-réew mi naan leen su nu jàppalewul Diw ci joŋante biy dégmal mu ñaaw ndax nook moom a bokk waaso ? Ana lu yées lii ?
Ruwàndaa bokk na tey ci réew yi ñu gën a naw ci Afrig waaye du tax kenn fàtte la fa xewoon ci atum 1994. Kodiwaar tamit, démb rekk la woon. Kon mbirum waaso ak xeet du lu ñuy kafe.
Nun waa Senegaal nag, li nuy seetaan muy raam, ci ñag bi la jëm. Te kenn ñaanu ko Yàlla. Nan bàyyee nax sunu bopp, naan bal du fi tàkk, jaasi du fi jóg ndax lii walla lee. Nanuy fàttaliku ne noo bokk ndey bokk baay tey moytu lépp lu nuy féewale. Ngalla buleen fi yee fitna ndax, kat, bu keroogee kenn du ci mucc. Du xam ngeen ni ay du yem ci boppu boroom ?
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Kañ la jigéeni Senegaal yi tàmbalee xeesal ? Fanweeri at ci ginnaaw ? Lu ko ëpp ? Gëstukati réew mi war nañoo tontu ci laaj boobu. Li ma ci xam, daal, moo di ne mu ngiy bëgg a yàgg. Mel na ni ca njëlbéen ga ñu bare dañu newoon ci seen xel : ‘’Lii de, baaxul, waaye ay feemi gone la rekk, du jikko, jamono la, léegi ñu génn ci !’’ Njuumte lu réy la woon ndax fi mu ne nii, yematul ci jigéen ñi, ay góor sax a ngi diwu… Ku sañul ni bala la yit, xalaat nga ko.
Ku weddi ne tey la Waalo gën a aay, doxantul ci mbeddi Ndakaaru yi, téen xool nataali-siiwal yiy tagg xees ak xeesal. Boo toogee sa kër tamit, taal sa tele dinga gis ñu ciy wane ndaw suy diwu, yànjal la ko ba nga ni lii lu mu doon, nataal yi di la déey musiba, naan la ‘’Nii nga war a mel !’’, walla : ‘’Nii nag la sa soxna war a mel !’’’
Wax ji moom jarul a yërëm, li xeesal tekki moo di ne am der bu ñuul gàcce la, taaruwl dara, loo gën a nirook Tubaab ñu gën laa teg nit.
Mbir mi dafa dagg xol ba noppi yéeme. Xéy-na lu ni mel mënoon nañ ko séentu feneen ci Afrig fu dul Senegaal. Liggéey bu mucc ayib bi Séex Anta Jóob def ngir weglu nit ku ñuul waroon naa tax nu àndandoo sib xeesal. Te yit, xanaa Senegaal dootul réewum ‘’Négritude’’ ? Xanaa du Seŋoor a bind ‘’Femme noire’’, taalif bi gone yiy tari subaak ngoon ?
Lii lépp a merloo woon Aysa Dem, mi ñépp xam ci farloom ñeel mbiri aada, ba mu jiite fi kàmpaañ, duppe ko ñuul kukk di fésal taaru jigéen ju ñuul ak ni nit ki waree naw boppam. Fulla ju mat sëkk la Aysa Dem wane foofu te ñu bare gërëm nañ ko ci. Waaye li gënoon xéy-na moo doon ñépp àndandook moom ci xeex boobu. Mbootayi jigéen ñi nga xam ni foo leen fekk ñu ngi ñaxtu, naan dañoo sàggane seeni yelleef, kenn waruleen woon cee jiitu. Léegi, nañu yëkkati seen kàddu, wax kilifay réew mi ñu aaye kuy def piblisite xeesal, aaye sax xeesal ci boppam.
Am nay jàngoro yoo xam ni gornmaa rekk moo leen mén a faj. Xeesal ci la bokk. Loolu la Paul Kagamé, njiitul Ruwandaa, xam ba jël ay dogal yu am solo, tere kuy dugal walla kuy defar diwu yu ni mel ca réew ma, tere yit ku ko jaay, ku ko jënd mbaa ku ko jëfandiko. Loolu lañ fa dogal te ku ko moy yoon dal ci sa kow.
Teewul doktoor yeek yeneeni boroom xam-xam war di wéy di gindi jigéen ñi, di leen yee ba ñu xam ni nit ku weex gënul nit ku ñuul. Waaye liñ naan bóli gu dog tiiñ na doktoor moo fi ne. Ndax ndaw soo laaj lu ko xiir ci xeesal mu am ci kersa, damm loos ni la lépp ak góor ñi, soo xeesul duñ la faale. Ñu ci bare leeral rekk a leen ciy dugal, ñu dem ba yëf yi ëpp leen loxo, fu ñu gis diw jënd ko, diwoo.
Moonte xam nañ xéll ni xeesal day oyofal sa der, wàññi dooleem, foo laal daj ay picc ak i rew ak i taas, soo moytuwulee jële ciy feebar yu bon niki kañseer walla taŋsiyoŋ. Doktoor yi seen xam-xam màcc ci pajum der wax nañu ba tàyyi, waaye kenn nanguwuleen a déglu. Waaw, ndax wut taar rekk jar naa ñàkk sa bàkkan ?
Ñàkkul jaaykati xeesal yeek isin yi koy defar la nguur gi ragal ba tax ko ni patt-pattaaral, di seetaan lu ñaaw lii mën a delloo réew mi ginnaaw. Am na ñu naan du loolu lépp, dafa ferekk ni sunuy njiit tal nañu leneen, nun baadolo yi amaluñ leen benn solo. Xanaa kay du loolu laa yaakaar ?
Ku xeeb sa bopp, dem sax ba xamatoo yaay kan, mënoo amal benn njariñ saw askan. Kon, nanu ci jóg gaaw : xeesal jëmul kër…
Ndey Koddu Faal
XEESAL WALLA XEEB SA BOPP ? was originally published in Defu Waxu on Medium, where people are continuing the conversation by highlighting and responding to this story.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Talaata jii weesu di 23 ci weeru awril la Mbootaayu-Xeet yi jagleel bépp teere bu doom-aadama bind ci àddina si.
Ci la EJO ak ArtXaleyi, di ñaari kurél yuy yëngu ci mbirum aadaak ladab, sargal Soxna Aram Faal Jóob mi yàgg a def liggéey bu am solo ngir ñépp jox làmmiñi réew mi seen gëdd.
Majaw Njaay mi sàkk ArtXaleyi, jiite ko, dajale nay gone laaj leen kan lañu bëgg ñu sargal ko ren jii, ñoom ñépp ñu ne : ‘’Xanaa sunu maam Aram Faal Jóob !’’
Waaye du woon guléet ndax Senegaal yàgg na delloo Aram njukkal. Ñaari at ci ginnaaw rekk la ‘’Foire du livre’’ amaloon xew-xew bu mag, jagleel ko ko. Ci la Soxna Aram woo Ndey Koddu Faal — mi bokk tey ci surnalisti LU DEFU WAXU yi — ni ko : “Doom sama, yow laa bëgg nga teewal ma ci xew-xew boobu, jël fa kàddu ci sama tur, fàttaliwaale mbooloo mi sama jaar-jaar.”
Kàddu ya Ndey Koddu yëkkati keroog ci tubaab la tekki fii ci kàllaamay Kocc mook Paap Aali Jàllo mi ngeen war a miin turam moom tamit ndax mu ngi bind saa su nekk ci yéenekaay bi ngeen janool tey di ko jàng…
Mbooloo mi, maa ngi leen di nuyu yéen ñépp, ku ci nekk ci sa tur ak sa sant…
Aram Faal Jóob…
Képp ku dégg tur wii, muy fii ci Senegaal di bitim-réew, fàww sa xel dem ci soxna su masul a tàyyee liggéeyal làmmiñi réewam, ngir suqali leen.
Doom-Aadama yu bare, ba ñu newee gone lañuy bëgg a doon lii mbaa leneen. Waaye liggéey bi ñuy mujjee def day faral di safaanook seeni bëgg-bëgg. Aram Faal Jóob mi ñépp sopp ba di ko woowe Tànta Aram, bokkul ci ñooñu.
Amal njariñ Senegaal ak Afrig, lu ko mas a soxal la te Yàlla boole na kook ñu ko ciy ñaax. Ki ci njëkk, gën cee am solo, Séex Anta Jóob la woon. Aram ci boppam moo ma ne su dul woon ndajeem ak ponkal moomu bind Nations nègres et culture, amaana mu aw weneen yoon. Nii la ma ko waxe : « Ndongo Séex Anta laa woon. Moo tax ma teel a bëgg a bey sama waar ci toolu làmmiñi réew mi. Bu dul woon loolu, jàngalekat laay doon tey.»
Maa ngi fàttaliku keroog jooju ni kanam gi tiise bi mu may nettali digganteem ak soxnay Séex Anta : « Louise-Marie Maes, sama xaritu benn bàkkan la woon. Daan nanu am ay waxtaan yu yaatu ci làmmiñal».
Aram Faal Jóob doomu-Ndar la. Fa la fekk baax. Fa la jànge ba am ñaari xaaji Bakaloryaam laata muy wutali Iniwérsite Ndakaaru, am fa lijaasa bu ñuy wax Diplôme d’études supérieures. Jóge fa nag dem mottaliji njàngam Tugal ci Iniwérsite Paris III ; fa la defe teesam sax, ci atum 1973.
Boo seetloo bu baax, dinga gis ni donte sax at ya mu def Frãs am nañ solo, li ko gënoon a ñor mooy delsi Ndakaaru liggéey ngir jëme réewam kanam. Mu yemook at yu njëkk yi Senegaal moomee boppam, Aram ñibbisi bay waaram ci ëllëgu réew mi.
Fanweeri at ci ginnaaw la tàmbale bind, ànd ceek Rosine Santos ak Jean Léonce Donneux. Ci lañu génne ca Karthala benn Dictionnaire wolof — français bu askan wiy jariñoo boobaak tey.
Wànte Aram yemu fa. Mënees naa lim ci téere yu bari yi mu bind : Grammaire fonctionnelle de la langue wolof ; tekkendoo na it ak àttekat bii di Amet Juuf Ndeyu-àtte réew mi ; beneen téere bu am solo bu mu tekki mook ndem-si-Yàlla ji Maam Yunus Jeŋ mooy Une si longue lettre bu Mariyaama Ba ñu tudde ko Bataaxal bu gudde nii. Ngërëm ñeel na tamit Aram Faal Jóob mi génneendoo ci wolof, tubaab ak àngale Baatukaayu [email protected]éef di ci tekki bépp baatu informatik. Bunu fàtte itam ni ci atum 2012 moom ak Amet Juuf ak Mamadu Njaay lëkkaloo nañu sotti ci wolof sunu Code des marchés publics duppe ko Sàrtu Jawi Nguur gi.
Li gën a tax Aram war a doon royukaay moo di ne du sonn du tàyyi. Tëju na ay ati-at di liggéey ci téere bu mu génne bu yàggul ngir fexe ba ñi déggul tubaab mën a jàng kàllamay Kocc. Téere boobu mooy Nëwu làmmiñu wolof.
Kon li ñépp di xëccoo di ko sargal, di ko delloo njukkal warul a bett kenn. Amul ku ko ko gën a yellool.
Waaye ak fi dayoom tollu yépp, Soxna si Faal tiitaruwul, réy-réyluwul. Naka jekk, Tata Aram xamul puukare. Dafa amul sax jotam, faf. Waaw, sunu lingeer bi dara mësu ko ñor lu dul sàkku ak nafar xam-xam. Waaye tamit, dafa mës a yittewoo ndono li, ba tax mu dëkk ci di tette ndaw yi.
Noonu la ko Soxna Aram Faal jàppe, ca njëlbéen ga ba nëgëni-sii. Nu gis ne kon màndargay niteef yi Soxna Aram Faal làmboo dañu di ab fànn bu réy ci jaar-jaaram ; rawatina ba muy nekk IFAN ba ni mu fay génne ci atum 2002 -moo fa jiite woon banqaasu làmmiñal bi- ak ci Kurélug wall ngir naataange Senegaal, di këru móolukaay bu siiw bi mu sos te gàttal bi ci nasaraan di joxe OSAD. Jamono jii nuy wax ak yéen, li ëpp ci téere wolof yi jot a génn ci réew mi, OSAD a leen móol. Téere yooyu, nag, ràññees na ci Aawo bi te ndem-si-Yàlla ji, Maam Yunus Jeŋ, bind ko ak tamit téere Séex Aliyun Ndaw yu takku yi, werekaanu werekaan yi ci wàllub ladab ci làmmiñu wolof.
Tey, mboolem bindkat yi ci làmmiñu wolof fésal nañu seenug mbëggeel ak fonk bi ñu fonk Soxna Aram Faal Jóob. Li ko dale ci Mamadu Jara Juuf ba ci Mamadu Njaay, jaare ko ci Daba Ñaan ak Séex Adaraame Jaxate, ñépp a ko naw. Li tax ñu naw Soxna Aram, am ci moom mbëggeel ak cofeel yu réye nii, moo ko jëfe. Waaw, te muy dëgg. Ndaxte, ku baax, ak foo fekk baax, mbaax fekk la fa nga nekk, yëkkati la ba nga sut say maas ! Soxna Aram Faal daa baax, te ci mbaaxam doŋŋ la wuufe ndaw yiy topp ciy tànkam, di leen tette, boole ci muñ ak yéwén lool ci xam-xamam ak alalam, te séentuwu ci dara. Te, nag, wolof dafa wax ne, ku dul gërëm nit, doo gërëm Yàlla. Looloo tax bindkat yooyii ñu fi jot a lim, ku ci nekk gërëm na Soxna Aram, sant ko delloo ko njukkal. Ba tax na, ku ci nekk ci ñoom, tudde na ko lu mu tuuti tuuti benn ci ay téereem, seedeel ko ci lu rafet. Waaye, bu dee seede ak wax ju rafet rekk, dees na ko bàyyee ndem-si-Yàlla-ji Maam Yunus Jeŋ. Ndax, tagg bi mu tagg Soxna Aram rekk doy na ci tagg. Li mu génn àddina tey, tax na waxam ji gënatee daw yaram. Looloo tax ma bëgg leen a dégtal baat yu neex te xóot yi mu jagleel sunu werekaan bi, te mu ubbee leen téere fent bii di Aawo bi : “Aram Faal Jóob, mu ñàkk mi kiñaan te tëlee wonu.” Waxatuñu dara, mu teg ci baat yii nga xam ne, cuq nañ man lool sax : “Yii aawo, kenn du ma leen jëkk a sant ndax kenn du ma jëkk a gore. Lingeer yi mel nii ñoo tax géwél yi naan : sonn daw, jaaxle daw, bëgg a dee daw, doo fekke dara. Waaye sonn muñ, jaaxle muñ, bëgg a dee muñ, ku muñ muuñ.”
Ginnaaw loolu, OSAD mi ngi amal liggéey bu am solo ñeel làmmiñi réew mi, rawati-na làmmiñu wolof. Ci tànk yooyu la doon dox ba tey bi muy fésal ak a wone, ci mboole mi mu dippe woon “fentakoon”, ni sunu làmmiñ yi mënees na cee fent i xalaat ak xeeti njariñ yu wute ak woy. Li mu ko dugge woon mooy wone ni sunu làmmiñ yi du woy rekk lañu ci mën a def.
Dëgg la sax, OSAD biral na ne sunu làmmiñ yi amuñu dara lu ñuy ñeewe yeneen làkk yi ci wàllu taaral. Waaye, kàggug OSAD bi nga xam ne, li ko dale atum 1995 ba léegi, dees na ci lim lu tollu ci 50 téere, yemul doŋŋ ci ladab. Ndege, OSAD mi ngi yëngu tamit ci njàngle mi ak lépp lu ko soxal : mi ngi taxawal ay naal ngir daara yi, di tàggat aji-tàggat yi. Rax-ci-dolli, OSAD mi ngi móol ay téere njàng. Téere yooyu, nag, ci mbirum wér-gi-yaram lañuy wax, ci wàllu alfaabetisaasiyoŋ ak bépp xeetu ndimbal ñeel dundinu mboolem-nawle mi. Téere yu mel ni Njàngum Wolof, Ëmbub jàmm ak Téere xayma dañuy firndeel jubluwaay boobu ak bëgg-sa-réew bi OSAD làmboo.
Nu gis ne kon, liggéey bi Soxna Aram Faal sumb ak joyyanti bi Séex Anta Jóob sumboon benn lañu. Dafa di sax, Soxna si, Séex Anta a di sëriñam. Ci njàngalem lay wéye : juboole aji-xam yeek askan wi, boole leen ñu doon benn bokk benn jëmuwaay te làkku nootkat bi bañ leen a féewale. Ngir dëggal loolu, Aram Faal yemul rekk ci di bind ay téere yu am maanaa lool ak sos genn këru móolukaay : dafa jaayante ak bakkanam tamit, bés bu nekk laa wax, nag. Te wax dëgg Yàlla, man rekk doy naa ci seede.
Waaw.
Ndaxte, man Ndey Koddu Faal mii di wax ak yéen, bés bu Yàlla sàkk ma woo ko di ko laaj ngir mu jubbanti ma, gindi ma, leeralal ma kumpa yi làmmiñu wolof àndal. Nun kat, ku nekk dafa jàpp ne peeg na wolof, fekk ne ak a bare ay fiir ! Duma leen ko nëbb, nag, saa yu ma koy woo, damay xaw a am kersa. Waaye saa bu wuyoo ak mbégte mu baat bi di àndal ngir rekk yéwénam ci xam-xam, sama xel dal, ma am fitu laaj ko ay laaj yu bare ci mbindum wolof ak pirim baat yi. Jàpp naa ne sax, deñ-kumpa gi ci man moo tax mu fonke ma ni mu ma fonke ba tax, tey jii, mu sant ma ma dégtal leen jaar-jaaram ci wàllu xam-xam ak xeex yi mu jot a xeex. Du caagéeni ne dama aay, ndax am na ci yéen ñi may déglu ñu ma gën a mën lii mu ma sant.
Yàlla na fekk ne kàddu yii ma tibbe sama biir xol, jegele nañu leen, ci xol ak ci xel, ak jëmm jii nga xam ne, bokk na ci aji-xam ak boroomi màqaama yu gën a ràññeeku ci sunu réew.
Bala may daaneel, may leen ma ma dello njukkal njabootu Tataa Aram ak i mbokkam. Ndax kat, sunuy mbokk ñooy sunuy wéeruwaay. Rax-ci-dolli, yar bi sunuy waa-jur di def ci nun moo tax nu doon li nu doon tey. Te wolof dafa ne, peccum liir bu neexee, ndeyam a téye ca mbagg ya.
Bàjjen Aram, Wolof Njaay dinay wax ne bés du mag du tuuti, boroom lay tollool. Kon, kàddu gun fi yëkkati tey jëmale ko ci yow, xeeb nanu ko, yelloo nga lu ko ëpp.
Kon, dunu def lu dul di la ñaanal gudd fan ak wér, nga yàgg fi lool di nu won yoonu yokkute. Ñaan boobu lanu lay ñaanal, ni la ko Séex Adaraame Jaxate ñaanale ci xolam, bi mu lay jagleel benn ciy téere fent yi mu bind : ‘’Yàlla na ngay Maamati-Maam’’.
NDEY KODDU FAAL
Ñi ko tekkee ci tubaab : Paap Aali Jàllo ak Ndey Koddu Faal
ARAM FAAL, SUNU SÉEX ANTA JÓOB BU JIGÉEN… was originally published in Defu Waxu on Medium, where people are continuing the conversation by highlighting and responding to this story.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Juróom-ñetteelu fan ci weeru màrs la xel yépp di dem ci jigéen ñi, ndax seen bés la. Àddina sépp a koy màggal, di ci amal ay ndaje, ay waxtaan yu yaatu waaye it di natt ba xam fu xeex bi tollu.
Lépp a ngi tàmbali ci 1917, ca Saint-Petersburg, at ma ay óbëryee yu jigéen meree, amal ab doxu-ñaxtu. Lu jiitu loolu, ci atum 1910, Clara Zetkin, doonoon jàngalekat, surnalist, politigseŋ, sooke woon na ndaje mu mag, jigéeni sosiyalist yi wuyusi ko, ñu daldi taamu 8 màrs, def ko bés bees war a siggil jigéen ñi.
Ci 1977 la Mbooloom-Xeet yi nangu loolu, dëggal ko.
Fii mu ne nii, amul benn njiitul réew mu sañ a tanqamlu jigéen ñi le 8 màrs. Niñ ko xamee, ñi ëpp ci ñoom ay góor lañu te koo ci gis mu ngi politige bés bi, di jéem a gëmloo jigéen ñi seeni tawat soxal nañ ko lool.
Ci ñoom nag, am na ci ku xamutoon caaxaan ak tappale. Kooku Thomas Sankara la woon. Demoon na ba jël ca réewum Burkinaa-Faaso dogal bu yéeme. Saa yu 8 màrs agsee, da daan sant góor ñi ñu xéy fobeere néeg yi, duggi màrse, taal añ, toppatoo xale yi, fóot yëre yi, téye kër gi daal ni ko seeni soxnay defe bés bu Yàlla sàkk. Sankara dugge wu ko woon dara lu dul fexe ba góor ñi gën a xam li jigéen ñiy daj ci seen néegu-séy, su ko defee ñu weg leen, lépp lu ñu leen daan jàppale ñu xeeb ko, gën leen a taxawu.
Jigéen, ni ko woykat biy waxe, ku ko sóoralewul, yakk ñamu-mbaam. Loolu lu am la.
Sankara amoon nay yéene yu mag ci Afrig, jaarale leen ciy xalaat yu rafet te leer nàññ, kaar. Jigéen ñépp, rawatina yu Afrig, ameel nañ ko njukkal. Waaye ginnaaw bey ci sa wewu tànk, ndax amul beneen bés bu Senegaal waroon a jagleel ay jigéenam ? Sunu réew, nun, mooy réewum ‘’Talaatay Ndeer’’. Kon mënoon nanoo bañ a jéggaani ciy Tubaab bés bu nuy sargale jigéeni Senegaal.
Am ñu ma ni : ‘’Bés boobu ban la ?’’
Maa ni leen : ‘’Nan fàttaliku.’’
Talaatay-Ndeer, 7 fan ci weeru màrs 1820 la woon, Naari Tararsaa yi song péeyum Waalo, fekkuñu fa lu dul i jigéeñ, bëgg a leen a jàpp defi leen i jaam. Ndaw su am fit suñ naan Mbarka Ja ne leen bésu dee du bésu dund, jomb nanoo nekki jaam ginnaaw Barag-Waalo, nanu dajaloo ci néegu-ñax bu mag bii, taal ko ci sunu kow. Noonu lañu ko defe keroog, di woy ci biir safara si ba sedd guyy, suuxat suufus Waalo ak seen jom ak seen ngor.
Kon waay-waay yéen sunuy njiit, buleen ragal a def 7 màrs bésu jigéeni Senegaal yi ! Defeleen ko noonu, su ëllëg saa nu àndandook ñépp bokk ci xew-xewi 8 màrs yi. Ana lu aay ci yëkkati jigéen réew mi ñaari yoon ? Te sax, bu nu waxantee dëgg, li nga dàqe kon kéwél mu jëm àll, dàqe ko béy mu jëm kër.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ci weeru féewaryee wii jàll la askanu Niseryaa doon amal woteb njiitu réewam. Ba ñu àggee ci cëpaandoo li, Muhammadu Buhari la askan wi tànn, dénkaat ko réew mi. Lu tollu ci 15 alfunniy wotekat ñoo sànnil xob ki toogoon ci jal bi 2015 ba léegi, mu jël raw-gàddu gi ci kanamu lawax bii di Atiku Abubakar.
Chinua Achebe mas naa bind cib téereem bu siiw ci atum 1983 ne liy gàllankoor Niseryaa du lenn lu dul i njiit yu matul i njiit. Jaar-jaaru Buhari firnde la ci ndaxte 36 at ci ginnaaw, laata muy falu ci yoonu demokaraasi, àndoon naak i moroomi soldaaram jiital doole, foqati nguur gi ci loxoy Shehu Shagari. Waaye, àddina sépp benn seede lañu biral ñeel Buhari te moo di ne du sàcc, àndul ak kuy sàcc walla ger te yit, nit ku dëggu la, xamul caaxaan, am fulla ju mat sëkk.
Ba muy kàmpaañ ci atum 2015, la mu gënoon a fésal, ciy digeem, moo doon jàmmaarlook tuurkati deret yii di waa Bokko Haram ak dakkal ger ci Niseryaa. Doonte sax ay yéeneem yépp àntuwuñu ci ñaari fànn yooyu, nit ñi nangul nañu ko ni def na ciy jéego yu am solo.
Waaye, nag, jot naa jànkoonteel i jafe-jafe ba mu faloo ci atum 2015. Ndaxte, njëgu petorol bi nga xam ne moo téye koom-koomu Niseryaa, dafa daanu woon bu baax, daldi nasaxal weccitu réew mi ba noppi yokk fa ndóol. Rax-ci-dolli, mbir yi àggoon na ba ci xéy jafe woon lool ci ñi ëpp ci réew mi, limu ñi amul liggéey daldi ful ñaari yoon.
Te tamit, Buhari mag la, yaram wi neexatul. Waaye, moom de, mel na ni yàkkamtiwul daraam, mi ngiy def li muy def, ànd ceek dal. Looloo waral xaley Niseryaa yi utal kob dàkkantal, di ko woowe Baba-Go-Slow. Gaa, Buhari dafa ñëw fekk ay tolof-tolof yu bari gàll koom-koomu réewam. Teewu ko fexe ba dugal xaalis bu bari ci mbay mi ak jumtukaayi xarala yi. Ger gi mu waxoon ni dina ko xeex tamit, wax-dëgg-Yàlla def na ci kemtalaayu kàttanam. Li dalul xel ciy mbiram, daal, moo di ne Buhari jikkoy soldaar la am ba tey, mënul a tàggook moom : képp ku ko déggalul, du la may jàmm.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Bamu jógee Konaakiri ba tey, seeti woon Alfa Konde, Abdulaay Wàdd, sunu Njiitu-réew ma woon, a ngi ne selaw. Wote bu 24 féewaryee bi sax, ak faluwaatu Maki Sàll bi mu jur, ba tey, yéyul yàbbi ci benn yoon. Mi ngi toog ci otelam ne tekk.
Terewul ñëpp moom lañuy déglu. Lu ni mel, Wàdd yàgg na koo am. Bu waxee, moom rekk la askan wiy dégg. Ba mu waxee ci ndoorteelu kàmpaañ bi, baatam sutoon na yu lawax ya doon xëccoo nguur gi. Ba mu toogee ba tey, cellam gaa ngiy jur coow lu bari.
Mënees na njoort ne Góorgi dafa amul la mu bëggoon. Mel na ni mi ngi doon xaar Idi ak Sonko dem lëngook moom bi leen Maki Sàll dumaa. Waxoon na leen ne : « Maki dina leen dóor te bu keroogee buleen ñëw fii di jooy ». Waaye Idi ak Sonko seetiwuñu ko. Xeexuñu itam, ni ko ñu bari ragale woon. Mu mel ne dañoo bàyyi Maki ak Yàlla, ngir wuyu wooteb jàmm bi jibe ci njiitu Murid yi.
Bu ko Idi ak Sonko seeti woon, ndax Laay Wàdd doon na sedde nii ? Ndax kon du jéem a yëngal gaal gi, ni ko woykat biy waxe ? Yàlla rekk a xam.
Li wóor daal, moo di ne Góor-gi waxul dara ci wote bi. Jaar na yoon am déet ? Ndamu Maki li lew na, am déet ? Wàdd waxul, pàrteem waxul. Ba bésu tey.
Terewul Maki Sàll tudd ko ci jàkkaarloo bi mu amal ak taskati xibaar yi altine jii nu weesu. Woo na ko, moom ak Abdu Juuf, ci waxtaan yu mu nar a amal ak làngu politig yi ci ayubés yi ñu dégmal.
Ba tey nag, Wàdd tontuwu ko. Walla boog dégguñu tontoom. Ndax, bu dee ñaar ñaa ngi diisoo ci suuf it, du bett kenn. Ku yàgg a seetlu Góor-gi, war ngaa xam ne ñàkkul lu muy làqarci ci guddi yi ñu tollu. Ndax mbiru doomam rekk la ? Mën naa am ñu xam ci dara ci fan yi ñu jëm.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Dëgg la : ràcc jëmale sa kanam baaxul waaye tey fàww LU DEFU WAXU xamle mbégteem ci ndam li Paap Aali Jàllo am fan yee nu génn ca Iniwérsite Gaston Berger bu Ndar. Paap Aali ci kër gi la bokk, ayubés bu Yàlla sàkk mu am lu mu bind ci seen yéenekaay bii di LU DEFU WAXU. Nun ñiy liggéey ak moom xam nanu ne bu ci Yàlla àndee, kenn du wax ëllëg ci yenn kàllaamay réew mi, rawatina pulaar ak wolof, te doo tudd Paap Aali Jàllo.
Àllarba jii, deesu ko fàtte. Waaw, àllarba 20eelu fan ci weeru Féewaryee, Banqaasu Làkk ak Caaday Afrig (LCA), bi nekk ci Pàccum Aada yi, Diine yi, Aar yeek Jokkalante yi, doon na dalal ab ndongoom, mu war koo jax. Xew-xew baa ngi ame ca Iniwérsite Gaston Berger bu Ndar. Ndongo li doon jébbal kàngam yi njuréefi gëstoom mooy Paap Aali Jàllo. Ci kàllaama nasaraan, xew-xew boobu dees na ko duppe “soutenance de mémoire”. Loolu, nag, mi ngi am ginnaaw bi fa Paap Aali jàngee lu tollu ci diirub juróomi at.
Liggéey bi Paap Aali doon jébbal mbooloo mi, ci turi Pulaar yi la aju. Maanaam, gëstu bi mu amal ci diirub ñaari at, li mu ko dugge woon mooy biral jëmmi turi Pulaar yi, fésal ni ñu sosoo ci kàllaama pulaar, leeral seen cosaan, ak di xamle lu tur yooyii wund. Waaye, Paap Aali yemul foofu. Ndaxte, wax na ci biir téere-tëju-diggam bi naka lees tànne tur ñeel waaso Pulaar yi, gëm-gëm yeek pexe yi ko lal ba ci ngénte nees koy amale. Xóotaayu gëstu bee waral Paap Aali dem ba wone turi yaradal yeek xeeti tur yoo xam ne, ràññee njaboot gee leen tax a jóg. Maanaam, ni xale yi di toppalante, li ko dale taw bi ba ci caat bi. Loolu fés na ci tablo bii nu jële ci téeréem bi.
Kàngam yi doon saytu liggéeyu Paap Aali bi ñeent lañu : Porfesoor Maweja Mbaya mi jiite woon àtte bi, Doktoor Mouhamedoune Abdoulaye Fall, jàngalekat ca Banqaasu LCA, Doktoor Mariama Mahamane Maїga mi doon tette ndongo li ba liggéey bi yemb, ak njiitu Banqaasu LCA bi, Doktoor Ibrahima Sarr. Moom, Doktoor Ibrahima Sarr dafa wute bés bi ndax dafa amoon ngànt. Ab tukki moo ko teree teew. Waaye, jot naa yónnee ab bataaxal, biral ci mbégteem, seedeem ñeel Paap Aali, rawatina gis-gisam ci téere-tëju-digg bu Paap Aali Jàllo.
Ci suba si, bi fukki waxtu jotee, ci la ndongoy Banqaasu LCA tàmbalee feesal “Amphi B”. Mbokki Paap Aali yeek am-di-jàmmam yi tamit kenn demul ñu des. Bi fukki waxtu tegalee fanweeri simili, la lawax bi jël kàddu gi, layal xalaat yi mu xelli ci biir téere-tëju-diggam bi ginnaaw bi ko kilifa yi mayee ñaar-fukki simili. Mu daldi nuyoo ba noppi xamal nit ñi naka la tànne bile ponk, cosaanu liggéey beek jubluwaayam. Ci nasaraan, Paap Aali mi ngi doon gëstu lees di wax “Anthroponyme Pulaar : formes et sens”.
Moom, nag, tur yi Pulaar yi moomal seen bopp rekk la jagleel liggéey bi ngir biral ni tur ci bokk-moomeelu askan la bokk. Mu tënk, wone ay masala, leeral leen ci noppi nit ñi. Waaye, bala tog nomlet, toj nen.
Benn liggéey xéyul rekk sotti. Looloo tax Paap Aali xamle yoon wi mu jaar, jafe-jafe yi mu jankoonteel ak pexe yi mu lal ba jéggi leen ngir sottal mbind mi nga xam ne, mi ngi tollu ci 159 xët. Bi mu noppee, delloo na kàddu gi Kilifë yi doon càmbar téere-tëju-diggam bi. Njiitu àtte mi, Porfesoor Mbaya gërëm ko ndax li mu fexe ba yem ci waxtu wi ñu ko mayoon.
Jàngalekati Banqaasu LCA yi, Doktoor Mariama Mahamaan Maїga, Doktoor Mouhamedoune Abdoulaye Fall ak Doktoor Ibrahima Sarr, seen seede benn la. Nee nañu dañoo mӫs di bég ci Paap Aali, ndongo lu am pastéef, bӫgg lool li muy def. Dafa mës a doon royukaay ci ay moroomi ndongoom, nekk jàngkat te ku weg ñi muy jӫflanteel la. Ñu neeti, Paap Aali bokk na ci ndongo yi gën a xereñ ci Banqaasu LCA. Terewul, àtte nañu ko àtte bi war ginnaaw bi ñu saytoo liggéey bi. Li ci jaar yoon, kilifa yi rafetlu nañu ko bu baax. Masala xibaar yi mu indi ñeel Pulaari Fuuta Tooro yeek seen làkk wii di pulaar. Rawatina bi mu nu xamalee seen i tur ak li ñu wund.
« Njuumte, nag, mënul a ñàkk ci téere-tëju-digg”. Loolu la Porfesoor Maweja Mbaya leeral laata muy jubbanti yenn njuumte yi mook Mouhamedoune Abdoulaye Fall, ak Mariama Maїga.
Kilifë yépp sampoon nañu ay laaj yu Paap Aali tontu tontu yu leer. Danuy jaaraat ci baatu Alpulaar, mu nekk baat bu siiw bu nuy dàkkantale nit ñiy làkk Pulaar. Te firi bi moo di “waxal Pulaar !”. Ci gis-gisu gëstukat bi, wareesul a woowe Pulaar yi baat boobu. Ndaxte, ab pulaar deesu ko wax “waxal pulaar” ndax moom la nàmp. Waaye baatu Alpulaar buuru Fuuta Tooro ba woon, Mànna, moo ko waxoon jëme ko ci wolof yeek yeneen waaso yi fa nekkaloon ak Pulaar. Ku ci làkk pulaar ñu woowe la “Alpulaar”, ku ko làkkul ñu rey la. Kon, baatu Alpulaar ab Ndigal la woon. Baatu “pël” yit noonu, wareesu ko jëfandikoo ngir tudd Pulaar yépp. Ndx kat, “pël” mécce la, maanaan ab sàmmkat la. Te ci biir Pulaar yi am nay nappkat, ay tëgg, ay géwél, ay uude, añs. Kon turu Pulaar moo gën jekk ci ñoom.
Jotaay bi, nag, yàggoon na ba jéggi dayo. Waaye, ba benn waxtu ci bëccëg jotee ba tegal fanweeri simili la kilifë yi daldi yégle seen àtte, jébbal ndongo li « Mention très bien ». Muy firndéel màggaayu liggéeyu Paap Aali. Ñépp ndokkale ko, ñaanal ko mu jig ko te yeneen lijaasa topp ci. Xarit yi daldi jël ay nataal ni ñu ko tàmm a defe. Ay xéewal lañu ko tëje, fa la mbooloo mi añe ba suur, naan yu sedd te neex.
Ma baamtuwaat ko, bés du mag, du tuut, boroom lay tollool, te keroog kenn werantewu ko.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ku waaruwul ci doxinu miim réew, saw doxin dina la waari ëllëg. Ku yéemuwul ci jëmu gaal gii, teeru bi dina la yéemi. Bees fobulee ci joowu yi joow ngir soppi jëmu gaal gi, nóoxóor yu ñuul yi dinañ joow yóbbu la, yaak say mbokk ak i xarit, wànteer leen ci nóoxóor yu weex yi. Su booba dinga yëngal bopp, màttu, wiccax sa baaraam naan “su ma xamoon…” Waaye, réccu day fekk jëf wees. Ndax dingeen bàyyee gaal gi nóoxóor yu ñuul yi, ñu joow jëme nu ca sëg ya ? Senegaal, seen gaal la, ñoom, am sunu gaal… ?
Senegaal mooy réewum diine joo xam ni, ngëm dëgg feeñu fi fenn. Bëccëg, ku la ci ne “Yàlla nee na…”, “Yonent bi nee na…”, “Sëñ bi nee na…” bu la fenulee ngir naxee la ko yit, guddi mi ngiy njabarlu. Te li mu koy dugge mooy liggéey nawleem, yàq diggante yi, wut alal walla nguur, walla bëgg a siiw. Senegaal mooy réewum diine joo xam ni, bés bu nekk ñu tagg Yàlla, tagg Yonent bi, sargal Mag ñu baax ñi te kenn jéemul a roy ci ñoom. Senegaal a bariy jumaa, jàkka ak i taalibe, waaye Senegaal a bariy naaféq. Senegaal a bariy xew-xewi diine ak ñiy woote jàmm, waaye Senegaal a bariy waabajiiba. Moo ! Askan wu làmboo jikkoy naaféq ak melokaanu waabajiiba ban xeetu njiit la yeyoo ? Waaw, askan wu fase ngor, gàddaay dëgg, dëddu njub, suul fullaak faayda, ban xeetu njiit la yeyoo ? Ma laajati, askan wu sol mbubbu kàkkataar, dëkke fen, wor ak sàcc yan njiit la yelloo ? Yàlla ku maandu la. Moo tax it, lu waay rendi, ci say loxo lay nàcc. Nan dem rekk…
Senegaal ngay fekk askan wu dëkke ŋàññi ay njiitam, ci diirub juróom-ñaari at, bés bu nekk ñuy xultooka ñaxtu. Waaye, bés ñëw, bésub dibéer, askan woowu tànnaat yooyii njiit, tegaat leen ci boppu gaal gi, ñuy joow, jëme gaal gi fu leen neex. Nu dem rekk…
Senegaal bokk na ci ñaar-fukk ak juróomi réew yi gën a torox ci àddina si. Dëkkuwaay bu baax amu fi, luyaas bi metti na lool, xiif ak mar ne fi ràcc di bëgg a rey askan wi, ndóol waxi noppi, ku ci feebar dee ndax ñàkk loo fajoo walla loppitaan yu rafley jumtukaay. Njàng amatu fi waxatuma laak xéy, añs. Moone de, fii ngay fekk ay njiit yiy tabax i taax yu kowee-kowe, dëkk ciy kër yu réy te rafet lool, di dawal ay oto yu yànj ba jaaxal la. Ku ci ab yoo màtt, nga jël roppëlaan, naan yaa ngay fajooji Tugal. Rax-ci-dolli, seeni doom di jànge bitim-réew, ci daara yi gën a baax te siiw, ay daara yu ndongo ya xamul naka la ñuy waxe ‘’gereew’’. Njiit yooyu, ñooy jël alalu réew mi tayle ko Tubaab yi, di pasar-pasare xaalisu askan wi, di ci gundandaat ak a ndagarwale ca Soraanoo, Garaŋ-Teyaatar, làmb ja, ci yeneeni xew walla ciy mitiŋ. Bu wote jotee, ñu jël ci as tuut, di ko jënde askan wi nga xamante ne, lu jiin Njaag a, te mooy Njaag. Waaw, ndax sagaru junni, benn piisu waks bu fuyuŋ-fayaŋ, walla saaku ceeb jar na ngay jaay sa ngor ? Nga ne ma ? Sa alal la ?
Newuma la déet de, waaye nan demati rekk…
Senegaal mooy réew moo xam ne, Njiitu-réew mi lu ko neex def. Saa bu ko neexee mu jàpp kii walla kee, dëkke fi tëj ak jaay doole guddeek bëccëg. Bu wote jotee, askan wi tànnaat ko, teg ko ci jal bi. Ngan ne ma ? Naataange la la dig ? Walla la la digati…?
Ayca nu dem rekk …
Senegaal mooy réew moo xam ne, ndaw yi amuñu liggéey. Waaye, foo leen fekk ñoo ngiy werante ciy mbir yu ñàkk faayda : film, tiyaatar walla futbal. Doo gis benn ndaw, muy góor walla jigéen, bu nangoo yedd boppam, soppi jikkoom. Janq jaa ngiy mébét doon léttkat, ñawkat, woykat walla fecckat. Ñi ci yées, dem bay cagatu naan dañuy daan seen doole. Waxambaane bi moom, di ñefe ngir doon mbër walla futbalkat. Ñi ci gën a ñàkk faayda ñoom, rusuñu doon i woykat, fecckat, tëggkati sabar wallay taasukat. Ñi ci yées, di dogaale jaamu Yàlla yi, ngir nangu seen alal. Nga ne ma ? Tëgg ak fecc ci sunu aada la bokk ? Waaw, kon daal tëgg ak fecc a nuy jëme kanam ?
Waaye baax na, nan demati rekk…
Senegaal mooy réew moo xam ne, làkku jaambur lañ fiy jàngale ak démbu doxandéem. Kenn jàngalul xale yi ngir ñu mënal seen bopp, gëm seen bopp, moom seen bopp. Waaye, dañ leen di jàngal ngir ñu doon i jaam yuy tàllal loxo. Nga ne ma ? Sunuy làmmiñ réew mënunu cee tekkee ? Yaakaaroo ne ki la wax loolu dafa laa yab ? Yaakaar nga ne teg na la nit Njaay ?
Waaye nu dox dem rekk…
Senegaal mooy réew mu bari alal te askan wi jariñoowu ko ; réew mu bariy àttekat te amul yoon ; réew mu ñépp bokk, ay sàmba-allaar aakimoo ko di ci def lu leen neex. Senegaal mooy réew mi nga xam ne, foo dem ñu ni la “waa réew moomoo neex xel ! Ñoom kay, kuy wut xalaat bu rafet, gaawal ganeji fa.” Nga ne ma ? Dëgg la ! Dëgg piir sax ! Fii daal, ku ëpp sa moroom doole wan ko ko. Moo tax it, ku yeboo jéem a muus, di jëfandikoo sam xel ngir jël sa wàll ci toŋ-toŋ bi. Loolu doŋŋ la, nag. Bu nu kenn rey ak wax ju bare. Politiseŋ yi loolu lañu nànd bu yàgg, kon lu may tere def ni ñoom ?
Léegi nag, àgg nanu.
Nanu wax ak ndaw yi. Ndax kat, ëllëg, seen ëllëg la. Ndax warees naa seetaan lii di wéy ? Senegaal, seen gaal la,ñoom, am sunu gaal ? Li wér te wóor mooy, sunu gaal gaa ngi daw ni gaalu dof ci géej gu sàmbaraax. Jot na askan wi yeewu, nangu joowu yi ngir jubbanti gaal gi. Ndax kat, gaalu dof du teer, walla bu teeree yit, teeri ci loxoy nóoxóor.
Paap Aali Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
10Dibéer yemook ñaar-fukki fan ak ñeent si weeru Féewaryee, la waa réew mi doon tànn ki leen war a jiite ba atum 2024. Waaye, dafa mel ne li mu jur ci werantee ëpp li mu jur ci jàmm ji ñu xame Senegaal. Ndaxte, woteb njiitu réew bees génn, ñaxtook fitna lañ ci gën a ràññee. Te yit, ngirte yi àttekat bii di Demba Kànji siiwal, waa kujje gi, kuréli way-moomeel yeek li ëpp ci askan wi naqarlu nañu ko ; ndax nee nañu ag càcc gu leer nàññ la. Kon, woteb ren bi, bu yéesul ci wote yi fi jot a am ba léegi, bokk na ci yi gën a taq suuf. Looloo waral lawax yi féetewoo kujje gi dàq xàjj-ak-seen, booloo doon benn niw say, lànk ne nanguwuñu ndamal Maki Sàll li. Moone de, yoon may na bépp wutaakon mu kalaame ci ndajem ndeyu àtte mi, bu gisee ni wote bi am nay jalgati yu fés. Waaye, bank nañu seeni loxo, boq golo gi, ne dee duñu dem ci kanamu Ndajem ndeyu-àtte mi di fa jooytu dara. Lees ci war a jàngate mooy ne, lawaxi kujje gi amatuñu kóolute ñeel aji-àtte yi. Naka-jekk, dañoo wone ay yooni yoon ne ñoom Maki Sàll la ñu fi nekkal ak ay bëgg-bëggam. Muy lu doy waar ci demokaraasi réew mi te jar a naqarlu. Te nag, àddina sépp a ngi nuy may nopp, ne nu jàkk di nu xool. Wax dëgg, Makeek demokaraasi, mi ngi mel ni Yàllaak yaali. Li koy firndeel mooy ne, saa yu jëlee dogal walla nu génn ciy wote, coow li da naan kurr. Lim yi tukkee ci woteb njiitu réew mi jeex, daanaka moom la ay njegeñaaleem ak i farandoom biraloon ca njëlbéen. Mu mel ni aji-àtte yi defuñu lu dul dëggal lim yooyu.
Yatma Jóob
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ñépp a ngi fàttaliku ni « Bànk Monjaal » nasaxale woon réew mi ci nguurug Abdu Juuf. Ci wàllu njàng, wér-gi-yaram ak mbir yu bari yu deme noonu, kurél googu fexe woon na ba Juuf génne ca loxoom, muy def lu ko neex.
Loolu juroon na fiy jafe-jafe yu tar. Ndax taxoon na ñu jaay waa bitim-réew bérébi liggéeyukaay yu bare. Doomi-Senegaal yu bari ñàkkoon nañu ci seen liggéey, xale yi mënatuñu woon a jàngi te feebar faju jafe woon na. Ci gàttal daal, ci lu jëm ci yokkuteg askan wi, mbir yi sooxe woon nañu bu baax. Waa “Bànk Monjaal” doon bàkke Abdu Juuf: “Ndongol Bànk Monjaal li ko gën a nangul”. Réew miy wéy ciy jafe-jafe, ñu naan nu muñleen rekk, dina baaxi ëllëg.
Waaye dara doonu ci woon dëgg. Jafe-jafe yooyu sax, bokk nañu ci li fi jële Abdu Juuf ci atum 2000. Noonu, Abdulaay Wàdd dikk, xaw a fippu ni àndut ak ñoom ci yenn gis-gis yi. Looloo mayoon nguuram sañ-sañu defar ay tali, def itam ay jéego ci njàng meek paj mi.
Loolu dafay firndeel ni Bànk Monjaal ak kurél yu mel ni moom, réew yu mag yi lañu fi nekkal, ndax ñoo leen di suuxat. Ba tax na sunu njiit yi war nañuy settantal seeni ndigal, war nañuy jiital seen njariñu askan. Noonu la ko Peresidaŋ Néeru tamit defe woon ca réewum End. Ba ko waa ‘’Bànk Monjaal’’ joxee ay tegtal, rëddal ko yoon wi mu war a jaar, daa xotti lépp ba mu ko wóore ni bu ko defee réewam dina soox, jóge fa suux.
Waaye bu dee ci sunu réew yi, fulla jooju moo fiy tumurànke léeg-léeg. Lu leen “boroom xam-xami tubaab yi” wax, ñu def ko am seew. Te moone ñooñu, seen njariñu réew rekk a leen yitteel !
Moone ba tey ‘’Bànk Monjaal’’ a ngi fi. Di digal sunu njiit yi ñuy jëfe. Moo tax tamit 59 at a ngi, ñu ne noo moom sunu bopp te mënagunoo dem fenn.
Lamin Jeŋ
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Dibéer, 24eelu fan ci weeru féewaryee, atum 2019. Bés bi ñépp doon xaar, agsi na. Bés bi taskati xibaar yi doon séenu, di ko jagleel ay xët ak i waxtaan a ngi nii. Bés bi mag ñi daan waxtaane, ndaw yi di ci werante, janq yi di ci dàggasante, waa-jur ak doom dem ba ciy meroo agsi na. Bés bi àddina doon waajal bernde bu mag, teersi na, indaale saricaam. Waaye, ba alxemes ji nu génn, sarica baa ngi woon ci loxoy Demba Kànji, àttekat bi jiite Kurelu ndajem wote bi. Bu ko neexoon mu def ko jàmm, baaxe ko réew mépp ; bu ko neexoon yit mu soppi ko safaan ba, def ko fitna. Lépp, nag, a ngi aju woon ci ni àttekat bii di Demba Kànji di séddalee saricay askan wi. Ñépp a ngi newoon tekk di ko déglu : ndax dina séddale saricay askan wi ni ko yoon bëgge ? Noo déggandoo li mu wax. Nee na tééméer bo jël, 58 yi Maki Sàll lañu sànnil xob. Ñu bare ci réew mi jàpp nañu ni du dëgg ndax li rajo yeek tele yi wax, ñépp di ci dégg, moo di ne ñaareelu sumb mënutoon a ñàkk te njiitu réew meek Idiriisa Sekk ñoo waroon a laalewaat.
Naqaru way-moomeel yi dara waralu ko lu dul yaakaar bu tas.
Ci fajar a fajar lañu jóg, wutali bérébi wotekaay yi ngir def seen warugar, ni ko maxejj bu nekk war a defe. Wote ren bi nag, mbooloo mu takku te farlu lees ci ràññee, rawatina ndaw yi. Ci xayma, téeméer boo jël ci ñi jotoon a bindu ci kayitu wote gi, juróom-benni fukk yi wéet nañu ci mbañ-gàcce gi. Nee ñu xiirte gu ndaw yi am ci bile wote, lawax bii di Usmaan Sonko moo ko waral. Ndaxte, Usmaan Sonko benn, ndaw la, ñaar dafa yeesalaat politig bi, di biral njub, gëm sa bopp ak bëgg sa réew. Ak lu ci mënti am, keroog ñépp xéy nañu, solu ba jekk, dem wote ci yar ak teggin ba 6 waxtu ci ngoon, ñu daldi tëj wotekaay yi, ngir lim xobi juróomi wutaakon yi bokkoon ci joŋante bi. Naam, amoon na ay rëq-rëq yu ndaw, waaye daal mënees na wax ne bëccëgu wote bi jaar na yoon. Bi asamaan si muuroo, nag, ci la mbir mi tàmbalee lëbëjoo, ñenn ñiy jéem a tuur lëndëm askan wi.
Bi timis ji maasee, ci la lim yu njëkk yi tàmbalee rot, ñetti wutaakoon yii di Maki Sàll, Usmaan Sonko ak Idiriisa Sekk beddeeku di wone seen doole. Xëccoo bi tar lool ci seen diggante. Ku raw fii, kee raw fee, keneen raw fale. Yeneen ñaari lawax yi ñoom, Isaa Sàll ak Madike Ñaŋ, nangu ndogal, xam ni bokkatuñu. Ku nekk ci ñoom ñaar gërëm askan week maxejj yi leen wóolu ba sànnil leen seeni kàrt ba noppi ndokkeel Usmaan Sonko ak Idiriisa Sekk. Waaye, biral nañu tamit ne, ku gën a jekku ci diggante ñaari wutaakoni kujje gi, moom lañuy jàppale ci ñaareelu sumb bi nga xamante ne, jàppees na ci njëlbéen ni mënta ñàkk. Ci jamono jooju, waa Bennoo Bokk Yaakaar ñi ngemb Maki Sàll, ñoo giy fésal seen mbégte, naan Maki jël na raw-gàddu gi, xel wareesul a xalaat ñaareelu sumb di am. Loolu nag, du mbetteel, dafa di, ku ngemb sa mbër, bu la neexee bàkku ne yaay daan doonte dara wóoru la ci. Waaye, bi njiitu jawriñ li, Muxamadun Bun Abdalaa Jonn, génnee ca RTS ak TFM wax ni Maki Sàll faluwaat na ci sumb bu njëkk bi ak 57 baat ci téeméeri falaakon yoo jël, ci la xol yi jóg, coow li ne kurr.
Ci saa si, Usmaan Sonko ak idiriisa Sekk wooteb ndaje ak taskati xibaar yi. Ñaari wutaakon yi daldi ñaawlu doxalinu njiitu jawriñ yi. Waaye, yemuñu ci, ndax ŋàññ nañu màkkaanu taskati xibaar bu Yuusu Nduur bii di iGFM ak tamit RTS, rawatina yéenekaayi réewum Farãs France 24 ak RFI. Ñu neeti, kàddu njiitu jawriñ lii di Muxamadun Bun Abdalaa Jonn ak doxalinu taskati xibaar yees jot a lim, ag càcc a lalu ci suuf, ñu bëgg a nax askan wi, jox leen ay lim yu wérul. Waaye, ñoom duñu ko nangu ; te bu ko jaree, dinañu génn ànd ak askan wi xeex, jubali Pale ngir déjjati fa Maki Sàll.
Bi dënn yi demee ba tàng la àttekat bi jiite Kurélu ndajem wote bi xéy, woo taskati xibaar yi, daldi delloo njiitu jawriñ li palaasam, xamal ñépp ne, kenn amul sañ-sañu wax ne kii falu na walla ñaareelu sumb day am lu dul Kurélu ndajem wote gi mu jiite walla Ndajem ndeyu àtte mi. Bees ko laajee nag, kañ lees war a jot ci ngirtey wote bi, dafa xaarloo askan wi ba alxames walla àjjuma jees dégmal. Loolu nag, teeyoon na xel. Ndaxte, ak xeeti jumtukaayi xarala yi fi nekk, jarul woon a joxe àpp gu ni tollu. Mbaa du njiitu réew mi daa takkaloon pot Demba Kànji ak i ñoñam ngir ñu wax ne moo jël ndam li ? Am na sax ay ndaw yuy wax ne nguur gi dafa bëgg a foqati baatu askan wi. Ba tax na, ñenn ci ñoom tàmbalee ñaxtu ca buntu RTS di kaas naan ñaareelu sumb day am ci nii mbaa ci nee. Waaye, waa Bennoo Bokk Yaakaar ñoom, ñu ngi ŋoy ci seen lim bi njiitu jawriñ yi fésaloon, naan : « wure wi dem na këŋŋ, Makee faluwaat ! » Li am ba des mooy ne, askan wi gëmmul nelawul. Bi Demba Kànji joxee dogalam ba tey, nit ña ngiy xultu tëwa ba, kujje gi woote na doxu-ñaxtu tey ci àjjuma ji, buñ jullee tàkkusaan ba noppi. Lan la ndaje moomuy jur ? Yàlla rekk a xam. May laajati : mbaa du léeb dafa tàbbi géej ? Moom daal, xalam demoon na bay neex…
Am na tamit ñu naan Maki Sàll dunguru Emmanuel Macron doŋŋ la te sax Tubaab yee ko may fitu yemale joŋante bi ci benn sumb kott. Loolu tekki ne Frãs ay ndeyu-mbill gi te xéy-na lees war a def mooy bañatee jënd lépp luy doomi-Frãs di jaay fi ci Senegaal, moo xam Auchan la, walla Orange laak Total walla ñeneen.
Àttekat bii di Demba Kànji nag, bu tasul woon yaakaaru askan wi, Senegaal du mel tey ni réew mu toog ci nen. Xéy-na am na lu ñuy yoot. Fitna du yem ci boppu boroom te bu pënd wuree, fattu bare.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Keroog, askanu Senegaal jóg na ci njekk ak teggin, daldi def li ko war ci tànneefu njiitu réew mi. Ndax, bi waxtu wi jotee, nit ñi gànnaayoo nañu seeni kàrt, ànd ak yar, dem ndànk sànnil ko wutaakon bi leen doy. Léegi nag, Maki Sàll jàllaat na waaye mbir mi dese naa leer ba tey. Yàlla na ngoru nguur geek kujje gi tollook li leen réew mi sédd.
Ci téeméeri falaakon boo jël, daanaka juróom-benni fukk yi wote nañu. Maanaam, doomi-Senegaal yi wone nañu ni mbir mi yitteel na leen lool. Te sax, bu dee wax dëgg rekk, lim bi waroon na fee gën a takku. Waaw, dafa di nag, ñu bare jotuñu ci seeni kàrt. Lu waral loolu ? Ñenn ñaa ngiy duut baaraam nguur gi, waa nguur gi ñoom di indiy lay yu dul jeex. Li am ba des daal moo di ne, ci jàmm ak salaam lees yeewoo ci dibéeru wote bi, yendu ci itam. Waaye, toqu dereet dina yàq këllu soowu. Ab njiitu jëwriñ lu muy dox di falaate te amul gëdd bi, amul sañ-sañ bi ? Bun Abdalaa Jonn mii nag, moo fi naroon a taal daay. Ndege, dafa dem ca RTS, janook askan week àddina sépp, ne Maki faluwaat na ci sumb bu njëkk bi. Coow li ne kurr, xol yi tàmbalee tàng, ñenn ñiy séentu fitna ci réew mi. Idiriisa Sekk ak Usmaan Sonko woo taskati xibaar yi ngir xamal askan wi ne kenn warul a nangu loolu, yëkkatiy kàddu jëmale leen ci waa APR, ni leen duñu nangu mukk ñuy jalgati kàrt yi ngir sàcc wote bi, jàllale Maki ci sumb bu njëkk bi.
Li waroon ñi faral njiitu réew mi mooy ñu am ngor te ànd ak dal, bañ a may kenn mu tam seen mbër dëmm, naan ni mu faluwaatee daa taq suuf. Li ñu naan ñaareelu sumb, ñu bare yakaaroon nañu ko. Te Senegaal, saa bu ñaareelu sumb masee am ci joŋante bu ni mel, ki toog ci jal bi day ñàkk. Bu ko defee, mu dem Frãs, bàyyee nook sunuy mbir, toog Wersoŋ ni Seŋoor, di jiite “Francophonie” ni Abdu Juuf mbaa jaaxaan Wersaay ni Ablaay Wàdd. Usmaan Sonko ak Idiriisa Sekk ñi nga xamante ne, kenn ci ñoom moo naroon a jàll ci waññi bu njëkk bi, li leen waroon moo di taxaw temm ngir waññ bi jaar yoon waaye ànd ceek dal te bañ a waxe xol. Ci sunu gis-gis, def nañu ko. Li leer ba leer moo di ne mu neex gornmaa bi walla mu naqadi ko, askan wi rekk ay buur. Ndaxte, saa su jaay-doole walla njuuj-njaaj àntoo, daa fekk askan wi ne yàcc-yàccaaral di seetaan.
Doomi-réew mi wote nañu, te benn a ngi nii ci jàngat yiñ ci mën a def : demokaraasi, àndul ak xiif. Ku sa biir feesul, doo ko tal…
Doomi Senegaal yi féete bitim-réew, seen doxalin ci wàllu politig wute naak doxalinu ñi nekk ci biir réew mi. Sunu mbokk yi tasaaroo ci àddina sépp, wone nañu bu baax ne Usmaan Sonko lañu wóolu. Usmaan Sonko nag, digul kenn xaalis walla ndombog-tànk. Lenn doŋŋ la dige, mooy ne : su faloo, caaxaan dina jeex ci miim réew te it, dina def kemtalaayu kàttanam ngir nu moom sunu bopp, dunde sunu ñaq, jariñoo sunu suuf.
Doomi Senegaal yi féete bitim-réew, ñi ci ëpp dañoo jàng, am xéy tey sant Yàlla, daanaka. Nit ku suur, nag, xelam day ubbeeku te xalaatam du gàtt. Leneen li mooy ne ñooñu nekk bitim-réew, nguur gi masu leen a amal njariñ, lépp lu ñu am ñoo ko liggéeyal seen bopp. Yakaaruñu diw falu jox leen ay màrse walla ndombog-tànk. Ñooñu, su ñu wéetee ci mbañ-gàcce gi, jiital Senegaal ak ëllëgam daf leen di yomb. Ñi ëpp ci ñoom dañu tàmm a gis, fa ñu dëkk, njariñu politig bu jaar ci yoon. Day tax am réew moom boppam, di xeex ger ba noppi am ay njiit yuy fullaal seen yokkuteb askan. Bu dee nag xamoo fu dul Ndumbelaan gii nga xamante ne ku ñàkkul jom, ñeme kàcc tey cuune, sa tekki ci politig dafay jafe, ñu mel ni Maam Mbay Ñaŋ, walla Farba Seŋoor mën nañ laa doy. Boo ci tegee xiif nag, ak ñàkk liggéey mbaa lijaasa, sa dara doyul, xamoo fan ngay jële depaasu ëllëg, ñu jënd laak saaku ceeb walla piisu legoos du jafe. Réew mi nag, dafa am ñu fi nekk te defuñu, 1960 ba léegi, lu dul aakimoo li ñépp bokk. Ñooñu, seen yoon newul ci Senegaal, li leen yitteel mooy naka lañuy def ba ñoom ak seeni mbokk ñuy jot ci liggéey yeek màrse yi gornmaa biy séddale. Seen gis gis soriwul, doonte sax xiifuñu te ñu ci bare dañoo jàng ba ni arr.
Am na, ci sunu mbokk yi nekk bitim-réew ku ci ne, bi ngérte yi feeñee, ñoom def nañu li leen war ; mu yokk ci ne ñi nekk Senegaal nag ñoo ci des te bu ñu dof-dofloo ba falaat Maki, buñu defati seen xel ci ku leen yónnee “Wari” walla “Western Union”. Gaa, ay kaf rekk la woon wànte mel na ni ku sa biir feesul taloo demokaraasi. Leneen lu jar a bàyyi xel, mooy doxalinu ndawi Senegaal yi jàng lekool. Ñoom it Sonko rekk a leen doy, dooleel nañ ko bu baax te li looluy biral moo di ne Senegaal tegu na ba fàww ci yoonu coppite. Su dul déwén it, ciy at yu néew lay doon. Sonko jiite xeex boobu mbaa mu bañ koo jiite, ndam li mu am ren law mbaa mu yem fi, xaley Senegaal yi seen gis gis leer na, xam nañu ne xeetu politig bi Maki taamu, su fi saxee, dees na yeewu bés, Senegaal mel ni Gaboŋ, maanaam am xéewalu petorol ba noppi jébbal ko Frãs te ku ne piip ñu ceene la tëj kaso, fàtte la fa. Ak li coow liy bare yépp, kan lañ dégg mu tudd fi Xalifa Abaabakar Sàll fan yii ñu génn ?
Mamadu Jàllo
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Senegaal wote nañu dibéer ji weesu yamook ñaar-fukki fan ak ñeent ci weeru féewaryee. Ba démb ci alxemes ji ñu ngi doon xaar njuréef ya ca tukkee te këru-àtte gi war cee àddu. Loolu jur jiixi-jaaxa ci askan wi, bawoo ci kàddu yi nguur gi ak kujje giy yëkkati, ñii naan jéll am na ci songoo bu njëkk bi, ñi ci des jàpp ne njaax dafa am, fàww ñu sëggaat bëre. Daanaka askan wi aj na noowam, di xaar aji-àttekat yi séq Ndajem ndeyu-àtte mi àddu ci mbir mi.
Waaye bu nu xoolaatee yëf yi bu baax, wote bii tiitaange gu réy moo ci tukkee war a ñeel képp ku am seetlu. Ndaxam sax de, li tiital askan wi ajuwul ci lees gën a jàpp, mu jëm ci kan la yoon di nangul ne moo jël ndam li.
Li jur tiitaange gi, war naa yóbbu fitu képp ku yittewoo bàkku réew mi : “Wenn Askan, Benn Jubluwaay, Benn Gëm-gëm”.
Su nu waxantee dëgg, ñu bare seen woteb dibéer ci waaso ak tariixa la lalu woon. Di lu kenn mënul a nàttable. Li ma yokk tiit du lenn lu dul ne sunu réewi Afrig yi dañoo des di sooxaale ab góomu judduwaale. Mu méngook ne ay réew la yoo xam ne Bokk moomeel (Nguur) dafee jiitu Bokk Xeet (Askan). Li ko waral mooy waaso yu bari yu seen jaxasoo desoon, ñu yàgg a xare ci seen biir ba noppi nasaraan yi leen nootoon ci lu jege ab xarnu boole leen ciy Bokk moomeel ca diggante atum 1885 ak 1886 ca Berleŋ, péeyub Almaañ. Moone, yooyu waaso sax de, wenn askan lañu, ni ko Séex Anta Jóob wanee. Mu ngi nuy xamal ci téereem bi mu duppe “Civilisation ou barbarie” ne “Deret jiy daw ci samay siddit njaasu deretu wolof laak ju séeréer, ju saraxolle, ju pël, añs.”. Mu tekki ne waaso ak lu ni deme, waruñu fee jur ay. Waaye itam bu nu xoolee ci taarix, ñetti xarnuy njaam, fekki benn xarnub nootaange tax nañu askani réewi Afrig yi réere mbir li leen boole def benn.
Amaana looloo waral njiiti Afrig yu njëkk yi fullaaloon bennoob réew yépp, ñuy xàccandoo di dóorandoo. Ci loolu la ku mel ni Ufuwet-Buwaañi taxawoon ca réewum Kodiwaar. Ci loolu it la Seŋoor newoon, sukkandiku ci lu mel ne kalante giy dox ci diggante yenn waaso yi, moo xam séeréer laak pël walla joolaak séeréer, mbaa kalante biy dox ci diggante Njóobeen yeek Njaayeen yi, Jaween yeek Sekkeen yeek Géyeen yi. Waaye li seen liggéey di rafet yépp teewul ba tey njaw des aw xambin. Kon, simoŋ bi war a lëkkale waaso Afrig yi ngir mu taxaw fu dëgër, dese naa wow. Ngelaw lu ñàkk solo mën naa tasaarey réewam. Ku ko weddi na ko seet ci li xewoon Kodiwaar bu yàggul rekk. Benn baat kesee ko tas tasar, muy baatub “ivoirité”. Mu nuy fàttali tamit réewum Ruwaandaa ci atum 1994.
Nan fexe boog ba li tàmbalee raam ci dibéeru 24 féewaryee 2019 bañ a yegg ci ñag bi. Nan fexe ba mucc ci li toj Kodiwaar, rajaxe Ruwaandaa.
Daawuda Géy
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
« Toj naa fii ! », « Tasaare naa fee ! », « Rajaxe naa fale ! »…
Su nu waxantee dëgg, xorom si moom la ! Moom Madike Ñaŋ, kenn ci wutaakoni yi, mooy xorom siy safal kampaañ bi ñuy waaj a jéexal.
Ci biir werante yeek, xuloo yeek, ŋàññante yeek, tamante dëmm yi, Madike moom, neex deret ba dee, ciy ree ak i kókkali, boole ciy kàddu yu rafet, lanuy jaaye sàrtu doxalinam bi mu faf tudde « Jàmm ak xéewal ».
Dal ak aafiya daal la indi ci kampaañ bi nga xam ne, boobaak léegi, ni nu ko waxe ci njélbéen gi, defante doŋŋ lees ci seetlu, defante bay dóorantey kurpeñ, di génney jaasi… Nii lañ fi woññee — walla woññeegum ? — ñaar ba ñetti doomi-Aadama yu seen bakkan rot.
Madike moom, ci jamono yii, mu ngiy toj Anternet. Mook Usmaan Sonkoo ko koy xëccoo, sax. Sonko daa aakimu, daanaka, reeso sosiyoo yi, bàyyi wujjam yépp ginnaaw ci wàll woowu. Waaye Madike Ñaŋ sorewu ko lool ndax saa yoo duggee Anternet daj ciy nataalam mbaa dégg i kàddoom. Ne ñi mën a muñ i feemam barewuñu. Moom daal day reeloo nit ñi ba seen biir di metti ! Wax ji benn la : ‘’kii daal moo neex !’’…
Waaye li am ba am, moo di ne, wutaakon bile, mu tey ko mbaa mu bañ koo tey, fexe na ba nit ñi génne seen xel ci liñ yàgg a ruumandaat : ndax, moom, jot ci réew mee ko tax a jóg walla dafa bëgg a sotle Maki Sàll ba noppiy dof-doflu, di reeloo askan wi ? Madike Ñaŋ, ndax yàqal Ablaay Wàdd ak Karim ak seen pàrti, PDS a ko tax a sàmp ndëndam ? Lu waral layookat bu siiw ni moom, amoon lool bayre, doon ku am fulla, xéy di wër réew miy wax ay waxi ku daanoo ci saret ? Xanaa kay li ko jaral a sóoru Wàdd du neen ! Ndax kat, ‘’Góor-gi’’ léppam la woon, ni sët la ko mas a jàppe, jàngal ko politig, doon njiitam.
Nu seetaanati ba xam « fu boroom wànnent di mujje ak i gëtam »
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Ëttu boole bi, genn kurél la gu boole mbooleem këri diine yi ngir saxal jàmm ci biir réew mi, rawatina ci lu ñeel politig beek diine ji. Seetlu nanu ne saa bu jamanoy fal njiitu réew jotee rekk, njaqare dafay faral di am. Li ko waral, nag, du dara lu dul ñenn ci politiseN yi dañuy jëfandikoo tarixa yi ngir beccingéel yeneen wutaakon yi ak a yëkkati seen mbër.
Fan yii yépp, ñi bokk ci Ëttu boole baa ngiy daje di waxtaan ci jafe-jafe yeek yëngu-yëngu yiy am ci antarnet beek i xeeti xaralaam yu deme ni Facebook ak WhatsApp. Kilifay Facebook yi amal nañu ag saytu, ànd ceek kàngam yi taxawal kurél gi. Weccoo nañu xalaat naka lañu war a def ba dakkal téesanteek wax ju ñaaw ci béréb yooyu.
Bi bésu pal gi desee benn ayu-bés rekk, ay ndéggat yu bari tàbbalees na leen ci antarnet bi, wesaare leen ci “Whatsapp” yi. Ay saay-saay a sooke lu ni mel, di sos ay fen yu tooy xepp, naan këru diine sàngam warul a sànnil xob wutaakon sàngam ndax bokkul ci ñoom, te gëmul seeni sëriñ. Lii moo bijji tiitaange ju réy ci waa réew mi. Diine nekk na lu man a jur xiirook ŋaayoo, te wareesul a mbubboo tarixa ngir soppi ko gànnaay, di ko xeexe ci politig bi. Yoonu tasawuf wi fi mag ñi sampoon, jàmm ak taalibe yi xamante, soppante a ko taxoon a jóg. Donte sax, politig masul a tàqalikook diine, ni seen diggante fése jamono jii dafa jéggi dayo.
Séex Tiijaan Si, doomu Abdu Asiis Si Al Amiin, njiit li nekk ci boppu kurél googu yëkkati nay kàddu ngir àrtook leeral kóllëre gi dox ci diggante Murid yeek Tiijaan yi. Wane na ne ñaari kurél yii, waxul sax bokkoo gi leen boole, waaye ñoom ñépp liggéeyal diine ak Yonent bi rekk a leen yitteel. Nee na Sëriñ Séex Tiijaan Si Al Maxtoom wax na ni su Murid yi ak Tiijaan yiy ŋaayoo dafay naqari Yonent bi ndax moo leen jaboote ñoom ñépp.
Rax-ci-dolli, wax na ne, palug njiitu réew du palu Imaam wala Xalifa, kon lees war a xool mooy jikko nit ki, jaar-jaaram, xam-xamu àddinaam ak yu ni mel. Waaye naan ci tarixa bii walla bee la bokk, ëpp naa def.
Ëttu boole baa ngi ñaan waa réew mi ñu ànd ak dal te dem sànnil xob ki leen soob, bañ cee boole wax ju bari ak xuloo. Yal na Yàlla sotti jàmm ci réew mi te ki jig Senegaal Yàlla jox ko ndam lu sedd guyy.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Waaw mbokk yi, lan la wutaakon yi naral làkki réew mi ? Man ci sama wàllu bopp, déggaguma ci lu ma doy. Ndax Wolof, Pulaar, Séeréer, Soose, Joola, Sooninke…. dañu leen di wéy di suufeel teg Frãnse mbaa Àngale ci seen kaw ? Ndax Frãnse kese mooy wéy di nekk “làmmiñ wi Repibligu Senegaal fal, di ci jaarale léppam” ? Ndax làmmiñ yi xeetoo Senegaal dinañu nekk kenu njàngale mi, li ko dale daara yu suufe yi ba ci Iniwersite yi ? Ndax seen mbind, seen xabaaruwaay, seeni téere dinañu tas ci Réew mi ? Ndax dinañu fexe ba doomi Senegaal yëpp mën bind ak jàng ci làmmiñ yi ñu nàmp ?
Làmmiñu réew mi war na ñoo dugg ak doole ci daara yi ak ci kuréli njàngum liggéey yi, ñu ciy sàkku xam-xam : xarala, ladab, xayma, mbay, napp, tabaxin, mekanig, elektoronig, tas-xibaar ak ñoom seen…Su ko defee sunu Askan, sunu Xeet ak sunu Réew dinañu def jéego gu réy ci yoonu suqaliku ba dab réew yi seen koom gën a naat ci dunya. Jamono moom-sa-Réew jot na. War nañu fullaal làmmiñi réew mi, jox leen seen cër ba mu mat sëkk, ñu doon ay jumtukaay yu tàkku ngir tinkeeku. Yaakaar naa ne “Lu Defu Waxu” war naa mën a bind bataaxal juroomi wutaakon yi laaj leen li ñu naral làmmiñi réew mi
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
b ak yu tey gis ñu woroo lool. Am na sax ci ñoom ku ne woon Ndeyu-Àtte réewum Senegaal dafa war a aaye màngaan ci politig. Yemu fa, ndax dem na ba yaramam tàng, mu yokk ci ne képp ku jóge cib pàrti, ak bu mu mënti doon, dem màngi ci nguur gi, yoon dafa war a jël sa bakkan ! Moonte ngóor si waxoon loolu, moo xéy bés ne maa tey, fekki naa Maki Sàll…
Waaye li Senegaal di miin xeeti jëf yu ñaaw yooyu yépp, teewul askan wi, rawatina ndaw yi, am mbetteel biñ déggee ne Aysata Taal Sàll màngi na moom tamit. Man mii amoon naa ci naqar lool. Mënuma woon a nangu ne “Gayndek Podoor gi”, gaynde gi ma xamaloon fulla ak faayda ju mat sëkk dina defi lu ni mel. Lu ko ci xiir ? Ñii a ngi naan dañu koo compal waaye am na ñu wedddi loolu. Xéy-na bañ cee soree gën, ndax Yàlla rekk a xam.
Li am ba des, daal, moo di ne jot na ndawi Senegaal yi taxaw temm ngir xeex ba jële fi yenn ñaawtéef yiy yàq làngu pólitig gi tey nasaxal campeefi réew mi.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Lépp lu yëngu am na lu ko yëngal. Réewum Senegaal, jamono jii mu ngi toll ci waajtaayu joŋante bi ñuy fale kiy toog ci jal bi. Këru-Àtte gi gën a kowe fésal na juróomi wutaakon yu samp seen ndënd : Maki Sàll, Isaa Sàll, Usmaan Sónko, Madike Ňaŋ ak Idiriisa Sekk. Kenn ci ñoom la xelam toogatul fan yii, taluñu lu-dul kàmpaañ bi. Lawax yaa ngi jaabante, dëkkoo-dëkk ñu dem fa, di saafonteek ñaa fay yeewoo. Ñoom ñépp a ngi biral seen gis-gis ci doxalinu nguur ba noppiy tanqal askan wi ak i dig. Waaye Wolof Njaay dinay wax ne : dige, bor la. Naka noonu, ay ndaamaar lañuy war, foo toll di leen séen ñu yëkkati seen loxo ca kow, misig biy jolli. Lu kàmpaañ bi gën a jege di gën a rëb ; li koy firndeel moo di ne ñenn ci doomi-réew mi ñàkk nañu seen bakkan keroog bay farandoo Maki Sàll ak Isaa Sàll jàmmarloo. Wutaakon yaa ngi defante ba mu saf sàpp te ñi leen di jàppale kenn demul ñu des, fu nekk ñu nga fay daje, di def seen kem-tàttan ngir seen mbër jël ndam li. Kan lay doon bu bés baa ? Tont laa ngi ci yoon wiy ñëw…
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Fan yii weesu, Marie Maurisse, ab taskatu xibaar bu fekk baax Siwis, bind na bataaxal bu jar a bàyyi xel. La muy ciy nettali mooy ñaawtéef yu këri-liggéeyukaay yu mag yiy jaay sigaret ci réewi Afrig yiy def, te sunuy gornamaa ne yàcc di leen seetan.
Tóx baaxul, loolu dëgg gu wer péŋŋ la, kenn sañu koo werante. Képp ku koy def, sa bakkan a ngi ci xott, dina la feebarloo, gàttal say fan. Teewul bitig boo dugg Senegaal mu ngay jaay sigaret ; li am ba am moo di ne nguur gee ko daganal, di ci jël moyaal. Li ñu Marie Maurisse di xamal nag, teg ko ci ay firnde yu leer nàññ, moo di ne xeetu sigaret yi ñuy jaay Afrig, ñoo yées fopp yi ñiy jaay Ërob, ca réewi Tubaab ya. Mën nan koo metitlu waaye warunoo bett ndax Afrig yàgg naa doon ‘’Mbëbësu” Ërob. Kolobaan gii, boo fa doxantoo, dinga fa fekk ay jali jali fëgg-jaay, maanaam ay yëre yuñ sol Ërob ba sànni leen ci mbalit mi. Yàggul dara, daaw-jéeg rekk, lanu dégg ni esãs ak gasuwaal bi ñuy jaay fii ci Senegaal ak ci yeneeni réewu Afrig, kenn sañu leen a jaay Fràs walla Almaañ ak ñoom seen. Lu ko waral ? Xanaa seen mbon ci wér-gi-yaramu doom-aadama.
Bi ñu siiwalee li Marie Maurisse bind, Philip Morris, këru liggéeyukaay gu mag gi ubbi fii Senegal ab isinu sigaret, daldi nay tontu. Ñaari mbir a jar a fësal ci li mu wax : bu jëkk bi moo di ne Philip Morris weddiwul ni sigaret yi muy jaay Senegaal ñoo yées yi ñuy jaay Ërob ; ñaareel bi, nag, mooy, sunu wér-gi-yaram gi ñuy fowe, nee na ci li ko nguuru Senegaal may la ko teg. Waa OMS, kurél gi ñu dénk lépp lu jëm ci wér-gi-yaram ci àddina si, firndeel nañ ni fileek 2030, limu tóxkati Afrig yi dina ful ñaari yoon. Ërob moom, tàmbalee naa xeex ak doole sigaret, ngir aar ay ndawam, fexe ba ñu bàyyee tóx. Looloo tax defarkati sigaret yu mel ni Philip Morris jàpp ne liggéey ak Afrig moo fi sës, sunu réew yi amal leen lool solo. Ci gàttal, nun nooy seeni nooy-neex, seen yoon newul ci sunu wér-gi-yaram. Bu sunuy njiit amoon fullaak faayda, yittewoo seen bànneexu askan, neneen la mbir miy deme.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Li ko dale atum 1978 ba tey jii, woteb ren bii mooy wote bu fi njëkk a am te Ablaay Wàdd sampu ci ndëndam. Walla boog, loolu la ñu bare jàpp. Ndax, man kat neneen laa gise mbir mi. Bees delloo ginnaaw, fàttaliku atum 2007, bi Ablaay Wàdd faluwaatee, war a amal ñaareelu moomeem, dafa wax wax ju am solo. Wax jooju, mi ngi ko waxe woon cim ndaje mu mu séqoon ak taskati xibaar yi. Bés boobu la leen « Góor gi » xamal ni mébétam mooy njabootam ci wàllu politig, maanaam « libéraux » yi, toog ci boppu réew mi lu mat juróom-fukki at, gën gee néew. Foofu, Seŋoor mi njabootam — « socialistes » yi — toogoon ñeent-fukki at ci jal bi, la Wàdd doon diir mbagg, ne sax fàww mu rawe ko fukki at.
Wax jooju, lu jar a bàyyi xel la.
Képp kuy jàngat géewu pólitig beek li ciy xew, war na jéem a xam ndax mébétu Góor gaa ngi ci yoonu àntu, waaw am déet. Su dee waaw la, mu seet man walla yan pexe la koy amale. Nanu leen xoolaat wote yi fi jot a am ci atum 2000 ba nëgëni-sii.
Li wolof di léebu naan, bu ndung sàqee, ndung leng, géewu pólitig bi doy na ci firnde. Ndax, 2000 ba léegi, wote njiitu réew yi fi am yépp, Ablaay Wàdd ak i « doomam » ñoo ciy xëccoo. Kon, mu mel ni làmb ji PDS ak…PDS rekk lañ koy tëggal. Nan dellu ginnaaw. Ci atum 2007 Ablaay Wàdd (PDS) moo janoo woon ak Idiriisa Sekk (mi bawoo woon PDS).
Ñu ni déet-a-waay, ci atum 2012, Ablaay Wàdd janoowaat ak Maki Sàll (moom tamit jóge woon PDS).
Bu fa yemoon mu tane, waaye ci wote ndawi pénc mii weesu, Maki Sàll fexe na ba Usmaan Tanoor Jeŋ, Mustafaa Ñas, Ndem-si-Yàlla ji Jibo Léyti Ka ak seeni farandoo, fàtte PS, làng ak moom ci biir Bennoo Bokk Yaakaar, maanaam ñëw mu boot leen. Amoon na, nag, weneen lafu PS wu lànkoon ni du ànd ak Maki Sàll ci wote yooyu, muy Xalifa Sàll (PS) ak Maalig Gàkku (AFP). Ñooñu, Ablaay Wàdd da leen bëggoon a teg ci ginnaawam, jiite ndajem làngu politig gii di Mànkoo Taxawu Senegaal. Ba ñu lànkee, ne Xalifa Sàll lañuy àndal, Ablaay dafa ne wérëñ, ber yoonam, dem ceek Maki Sàll. Fan la yëf yi mujje ? Xanaa PDS — Maki Sàll — raw, PDS — Ablaay Wàdd — topp ci !
Léegi, nag, sóobu nanu ci woteb 2019 bi ñu war a fale njiitu réew mi fiy toog ba 2024. Waaye, mel na ni dara soppeekuwu fi : na woon, fa woon. Leer na ñépp ni kenn ci ñaari doomi Ablaay Wàdd yii di Maki Sàll (APR) ak Idiriisa Sekk (Rewmi — noonu la ko Idiy binde) mooy gàddu ndam li. Kilifay PS yu mag yi ñoom, Tanoor ak Ñas, daanaka Maki modd na leen ; la ca desoon di bañ, muy Xalifa Sàll ak Gàkku mujje nañoo ànd ak PDS (Idiriisa Sekk). Kon PS moom, kenn waxaalewu ko.
Naam, ñoo ngi wax ci xale bi yëngal jamono te xew, Usmaan Sónko, li am ba des mooy : xamees na ni ku falu PDS a la fal, ndax kàrt yépp a ngi ciy loxoy Ablaay Wàdd. Jàppees na ni, ku mu àndal ci ñaari doomam yooyu di Maki Sàll ak Idiriisa Sekk, dinga jël ndam li. Looloo waral, doonte jëmmu Ablaay Wàdd bokkul ci wote bi, fi mu nekk ñépp a ngi koy déglu ba xam kan lay mujjee tàllal loxoom ngir mu sakkanal ndono li.
Ablaay Wàdd, nag, bi mu yegsee Senegaal keroog alxames 7 féewaryee bii weesu te ñépp doon ko xaarandi ba xam ku muy àndal, mënees naa jàpp ciy kàddoom ni fasul yéenee far ak kenn ci mbër yi. Mébétam mooy wote bi bañ a am. Waaye ku xam Wàdd xam ni ku tàmm a woote di xool ndey-joor la fekk booba xel maa nga jëm càmmooñ. Xanaa nu yónni yàgg rekk ba xam fu wànnent di mujj ak i gëtam. Bésu joŋante bi soreetul…9
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Bés ba ma ko déggee mu naan kilifa diine yi dañ maa ñaan ma fekki Maki, laa ni ci sama xel : Aysata mii de, xéy-na dafa paree dem ba noppiy làmbaatu ba xam nu ko askan wiy gise ëllëg. Waaye man ci sama wàllu bopp de, masuma woon a xalaat ne Aysata Taal Sàll dina mas a bokki ci ñooñu doyadi bay xéy weddi seen bopp, dem ànd ak Maki, ndax rekk bëgg a tedd. Ndekete yóo…
Dëgg la, Senegaal, danoo miin politiseŋ yiy toxu, dem tag fu seen ceeb di gën a niin ba loolu safatul kenn. Waaye ndaw sii moom, ñépp mere nañ ko. Am na sax ñu naan moo yées ci ñiy yëngu ci làngu pólitig gi.
Aysata Taal Sàll dafa am fu ko askan wi mës a teg, muy fésal li mu gëm ciy kàddu yu leer nàññ te yit daan ko jëfe. Bërki-démboo-njaay rekk la fi ne xel dajul muy ànd ak waa nguur gi. Ñépp jàpp ni waxi gor la, doonte sax néew na li ñuy gis kuy pólitig ba noppiy jiital sa ngor.
Jigéen ju mel ni moom, jekk kaar, nex i ree, ay kàddoom dëggu, soo leen déggee ñu dugg la, mu jàng ba am i lijaasa yu réy, bokk fu baax niñ ko waxe, danga war a jombal sa bopp yenn yi. Rax-ci-dolli, foo ko fekkaan mu ngiy xeex par-parloo tey sotle néew-dooley réew mi. Ku mel nii, daa sopplu te ku ko sopp wàcc nga.
Tey, bu Aysata demee ba génn ba set wecc ci li mu waxoon, mbetteel la, gàcce la. Ñu bare la mbir mi ub seen bopp, am na sax ñu dem ba yaakaar ne Aysata Sàll ñoom rekk la tooñ, tooñul keneen.
Léegi nag, ñépp a ngi ciy teg seen bët : ci jigéeni réew mépp, amu ci kenn ku yoon may mu bokk ci joŋante 2019 bii, kenn ci ñoom muccul ci ‘’parenaas’’ yi ; kon, juróom yi des ci géew bi yépp ay góor lañu. Ndax Senegaal daa pareegul fal jigéen, teg ko ci boppu réew mi ? Loolu lay nirool. Ni Aysata Taal Sàll doxale, nag, day tax ñu yeyatiñu, nun jigéen ñi. Du ñàkk ñu jàpp ne dafa dëggal kàdduy Kocc Barma yu siiw yooyu te naqadee nangu : Jigéen soppal te bul wóolu…
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Li jaaxal waa Senegaal, mooy wax-waxeet yi kilifay réew mi dëkke. Ku ci jóge ci kujje gi, dem ci nguur gi yaa ngiy xas ñaa nga àndaloon démb.
Mbir mi dafay faral di am ba kenn, ci ñaari làng yépp, muccu ci. Ñépp a ngi fàttaliku ci ndetteelu atum 2018, bi peresidaŋ Maki Sàll nee mësul a ni nañu jële wote yi ci loxoy Usmaan Ngom. Moone, ba mu ko waxee yàggul woon dara te yit moom yemul woon ci loolu, nde noon na doonte sax Séex Géy la ñuy dénk liggéey boobu, ba tey Usmaan Ngom ay wéy di doon kilifaam. Waaw lan a fi soppeeku ci diggante bi ba mënul a def lu yées li mu doon laaj ? Ci sunu gis-gis, li ko waral du dara lu moy doole ju bari ji ñu jox peresidaŋ ci sunu doxalinu réew. Te loolu du tey la tàmbali : bi digganteem ak Mamadu Ja yàqoo la Seŋoor soppi sasug njiitu réew mi, jox ko doole ju baree-bari. Kon dafa mel ni mbir mi du Wàdd, du Maki te du keneen : képp ku fanaan Màkkaanu Njiitum Réew mi genn guddi, sooy yeewu di sax i laaf.
Ba tax na, foog ñu wàññi doole joojuy tax benn doom-aadama kese yaakaar ni moo gën ñépp, lu mu xalaat mbaa lu mu xaw a xalaat sax, noonu la !
Lenn ci li waral loolu, mën nañu cee lim li wolof naan : « Ku ëmb sa sanqal, ëmb sa kersa ». Lépp luy ndombog-tànk gu kawe, njiitu réew mi moo cay tabbe. Bu ko defee, ku nekk di xaar sa wàll ci nag wi, doo bëgg a def walla nga wax peresidaŋ loo xam ni dina tax ëllëg, mu ni kii de, àndul ak man, xereñ na, gaa, waaye dara laa ko dul jox.
Ngir loolu deñ fi, foog ñu def ni yen réew yi, maanaam di amal ay joŋante diggante doomi-réew yi ngir xool kan moo war a jiite bérébi liggéeyukaay yu kawe yi. Lu ko moy peresidaŋ dafay wéy di nekk daanaka Buur ak Bummi, kenn du ko sañ ni sa bët bi suuf a ngi ci.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Làmbu démb ak ju tey jeeka wuute ! Ndege, démb, bu nawet bi wàccaan, ci lañu daan tëgg làmb. Kon, nu gis ne ci njeexitalu mbey mi la mbër yi daan joŋante, ndax beykat yi ci seen bopp a daan bëre. Seetal ma lii rekk : jàmbaari tool, jàmbaari géew… Mbër mu ci nekk teewal sab gox ginnaaw bi nga fa wonee sag njàmbaar. Dafa di, nag, gox yooyoo daan bokk aw tund.
Lees ci jubluwoon ? Xanaa fésal fit ak ngóora, jom ak ngor, ak lépp luy màndargaal waxambaane bu làmboo jikko yi ñu fi lim. Rax-ci-dolli, làmb xew-xew bu mag la woon, di tax nit ñiy booloo, di rafetal diggante mbokk yeek àndandoo yi. Kon, mënees na jàppe làmbu démb ni daara, daara ju ndaw yi daan taataan i jikko yuy jëme kanam mboolem-nawle mi.
Bu loolu weesoo, lees ci war a jànge mooy ne : démb, ñi daan tëgg làmb jeek ñi daan bëre — beykat yi — duggewuñu ko woon wut alal walla màkkaan. N1épp xam nañu ni sunu maam yi bey lañ daan dundale seen njaboot. Te saa yoo nee mbey, xel yépp dem ci fulla, xareñ ak muñ, ñuy ay tànnéef ci jikko yi. Bu nu delloo cosaan daal, góor balay sëgg bëre, fàww mu doon ab ndàndi, ñu weg ko fa mu bawoo. Wax dëgg, royukaay noonu lay mel, dangay siggil saw tund, siggil saw askan, waaye yit dangay nekk sagal say way-jur ak sa njaboot.
Ndeysaan, xalam demoon na bay neex, buum ga saay.
Ci sunu jamono tey jii, ku-yeboo ne coppite yu mag am nañ ci mbir yi. Waaw ! Te coppite yi dañoo laxasook yàqute jamono ji. Ndax, tey koo laaj ci mbër yi ndax ay way-juram àndoon nañu ci muy takk ngemb di bëre, tontu bi benn lay doon : déedéet. Léeg-léeg sax am ci ku la ne moom làmb taxoon na ñu dàq ko seen kër. Li ko waral, nag, du lenn lu-dul ne kenn du am sa doom mu doon xale nga koy xiirtal ci muy bëre walla muy fecc, bàyyi fi njàngum daara walla xarala. Du càggéeni làmb baaxul, dafa di rekk ne, anam yi ñu koy defe léegee ñaaw te safaanook jëfi gor. Tey, ku déggal say way-jur, boo newul daara ja di jàng yaa ngi ci bérébu liggéyukaay yi di jàng xarala. Të ak ñàkk dégg seeni waxi waajur a tax ñu ci bari doon ay mbër. Waaye li am ba am moo di ne jamono jee soppi nit ñi niy kàkkataar.
Moone de, mel na ni tey ña tëwoon seeni waa-jur ca njëlbéen, ñoom lañu def royukaayi ndaw yi. Ndax, ñoo fi tekki di dawal ci daamar yi fi gën a yànj, dëkk ci kër yu taaru ba dee. Ku ko weddi seet ko ci jaraaf gi nu dénk njàng meek lépp lu ci ajuy doxale ; kilifa googu, bu daara yiy ubbi, muy ànd ak kenn ci mbër yi, di wër ak moom yenn ci ay daara. Muy lu doy waar ! Teg ci tamit, nataali mbër yooyu ñoo ne fàŋŋ ci téere yi ndongo yiy jànge. Te bu jant biy so, ba gone yi wàcc, ëtti daara yi dañuy soppiku aareen, mbër yi di ci tàggatoo. Moom kay, salfaañoo dëgg la dundinu askan wile def. ! Kon léegi daal ku bëgg a tekki na fexe rekk ba am, ak noo mën a ame ?
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Nimbir yiy doxe diggante nguur geek kujje gi bi Màkki Sáll toogee ci jal bi ba tey jii, dalul xel dara. Nun ñépp a ànd ci demokaraasi, waaye ni ko peresidaŋ Sàll gise — ku am doole danga koy wone, doo maye dara, doo yërëm kenn — mën naa jur ëllëg musiba ci réew mi. Ci sama gis-gis bu gàtt, dafa war a méngook li gën ci sunuy aada. Senegaal, waxtaan ba juboo lanu xam, lu fi am solo. Su dee wote rekk, nag, kenn du ni guléet, miim réew yàgg naa tabb ay njiitam te deret du turu. Lu jar a fàttaliku la, tey jii alal ju bari feeñ na ci suuf si. Mbaa du sax petorol boobook gaas bee yóbbu fiti ñenn ñi ? Bu nu ànduleek sunu sago, am nay réew yu mag ak i boroom doole dinañ jéem a salfaañe Senegaal ngir rekk aakimu alal jooju. Nanu ci Yálla musal waaye noonu la ko gaa ñooñu tàmmee def.
Kon, li war ki Yàlla teg ci boppu réew mi, mooy xam ni nun ñépp, ba ci kujje gi sax, njabootam lañu. Su ko defee mu wuuf ñépp, bañ a tànqamlu kenn. Nay yolomal buum gi bu ko mbir yi laajee, te yit këwdiir giy bax ci kaw taal bi, na koy moytoo tëj ràpp. Li peresidaŋ Abdu Juuf bàyyiwul woon xel ci looloo taxoon ñu tëral sàrtu wote bi ñépp àndoon ci atum 1992. Dafay faral ñatabal nit ñi ba ñu sës te du yoon. Ak li muus di néew doole yépp, bu sësee songe te kuy bëgg a lab sax, soo ko tàllalee jaasi mu jàpp ci.
DIBÉERU WËLBATI | Lu Defu Waxu
Cialtine jii la njiitu réew mi doon jébbal askan wi saxaar gi ñu duppe TER. Waaye, laata looluy am, ndajem-ndeyu-àtte mi, siiwaloon na ci suba si juróomi wutaakon yi war a joŋante ci wote njiitéefu réew mi nu dégmal : Màkki Sàll (njiitu réew mi), Usmaan Sonko, Madike Ñaŋ, Isaa Sàll ak Idiriisa Sekk. Waaye, benn baat a fi lëmbe : wëlbati. Waa kujje gi naan, Màkki wëlbati na keesu réew mi, jël xaalis bu-dul jeex jagleel koog saxaar, te askan wiy jànkoonteel i jafe-jafe yu tar. Ñu neeti dafa kootoog yoon wi ngir wëlbati kàrt gi, seppi ñenn ciy naataangoom ci joŋante wote bi, Xalifa Sàll ak Karim Wàdd. Am sax ñu naan, ki tëgg làmbu dibéer bi ñu génn, te Bàlla Gay wëlbati Móodu Lóo jël ndam li, li mu ko dugge woon mooy juutal xelu nit ñi ba ñu fàtte solos bés bi.