Datasets:

master-frog

/

super-frog

like 0

ဗဟိုစာမျက်နှာ

<h1>ဝီကီပီးဒီးယားက ကြိုဆိုပါသည်။<h1> မည်သူမဆို ကြည့်ရှုပြင်ဆင်နိုင်သော အခမဲ့လွတ်လပ်စွယ်စုံကျမ်း ဖြစ်ပါသည်။ အကြောင်းအရာပေါင်း ခုကို မြန်မာဘာသာဖြင့် ဖတ်ရှုနိုင်ပါသည်။ အထူးအကြောင်းအရာ သတင်းများ ယနေ့ အထူးဓာတ်ပုံ ဝီကီပီးဒီးယားအကြောင်း ဝီကီပီးဒီးယားသည် သုံးစွဲသူများက ပူးပေါင်း၍ ရေးသားတည်းဖြတ်သော စွယ်စုံကျမ်းဖြစ်ပါသည်။ ဝီကီဟု ခေါ်သော ဝက်ဘ်ဆိုက် ပုံစံတစ်မျိုးကို အသုံးပြု၍ ပူးပေါင်းရေးသားခြင်းကို အဆင်ပြေစေရန် စီမံထားခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ သုံးစွဲသူများမှ နာရီအလိုက် ပြင်ဆင်မှုပေါင်း များစွာကို ပြုလုပ်၍ ဝီကီပီးဒီးယားကို ပို၍ကောင်းမွန်အောင် ဆောင်ရွက်နေကြပါသည်။ မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားတွင် ယူနီကုဒ် ၅.၂ စံနှုန်းကို လိုက်နာသော မည်သည့်ဖောင့်အမျိုးအစား နှင့်မဆို ဖတ်ရှုခြင်း၊ တည်းဖြတ်ခြင်းများ ပြုလုပ်နိုင်ပါသည်။ အကူအညီ ကဏ္ဍအညွှန်း ဝီကီပီးဒီးယား၏ ညီအစ်မ ပရောဂျက်များ ဝီကီပီးဒီးယား ဘာသာစကားများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%97%E1%80%9F%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%85%E1%80%AC%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%BE%E1%80%AC

အီလက်ထရွန်းနစ်

အီလက်ထရွန်းနစ်ဆိုသည်မှာ အီလက်ထရွန်များ အခြေခံကျသော နေရာမှ ပါဝင်သည့် လျှပ်စစ် စွမ်းအင် ကို မည်သို့ ထိန်းချုပ်ရမည် ဆိုသည်ကို လေ့လာသော သိပ္ပံပညာရပ် တစ်မျိုး ဖြစ်သည်။ အီလက်ထရွန်းနစ် သည် လျှပ်စစ်ပတ်လမ်းများနှင့် ၎င်းတို့ အချင်းချင်း မည်သို့ ဆက်သွယ်လုပ်ကိုင်သည် ဆိုသော နည်းပညာများကို လေ့လာသည့် ပညာ ဖြစ်သည်။ ထိုလျှပ်စစ်ပတ်လမ်းများတွင် အစွမ်းကြွ လျှပ်စစ် အစိတ်အပိုင်းများဖြစ်သော လေဟာပြွန်များ၊ ထရန်စစ်စတာများ၊ ဒိုင်အုတ်များနှင့် အိုင်စီပတ်လမ်း များ အပြင် ၎င်းတို့နှင့် ဆက်စပ်နေသော ပြုမဲ့ လျှပ်စစ် အစိတ်အပိုင်းများနှင့် ပါဝင်သည်။ ပုံမှန်အာဖြင့် အီလက်ထရွန်းနစ် ပစ္စည်းများတွင် တပိုင်းလျှပ်ကူးပစ္စည်းများ အခြေခံ အားဖြင့် ပါဝင်ပြီး သို့မဟုတ် တပိုင်းလျှပ်ကူးပစ္စည်းများသာ ပါဝင်ပြီး ပြုမဲ့ ပစ္စည်းများမှ ထောက်ပံပေးထားသည်။ ထိုသို့သော ပတ်လမ်းမျိုးကို အီလက်ထရွန်းနစ် ဆားကစ် ပတ်လမ်း ဟု ခေါ်ကြသည်။ မျဉ်းဖြောင့်မဟုတ်သော လုပ်ဆောင်ပုံ ရှိသည့် အစွမ်းကြွ အစိတ်အပိုင်းနှင့် ၎င်းတို့၏ အီလက်ထရွန်ရွေ့လျားမှုကို ထိန်းချုပ်နိုင်သော စွမ်းအားကြောင့် အားနည်းသော လွှင့်လှိုင်းများကို ချဲ့ခြင်း ပြုလုပ်နိုင်ပြီး အီလက်ထရွန်းနစ်ကို သတင်းအချက်အလက် ဆင့်တက် ပြုပြင်ခြင်းတွင် လည်းကောင်း၊ ကြေးနန်းဆက်သွယ်ရေး တွင် လည်းကောင်း၊ လွှင့်လှိုင်း ဆင့်တက်ပြုပြင်ခြင်းတွင် လည်းကောင်း အသုံးပြုကြသည်။ အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာများသည် ခလုပ်များ အဖြစ် လုပ်ဆောင်နိုင်သည့်အတွက် ဒီဂျစ်တယ်နည်းဖြင့် သတင်းအချက်အလက်များ ဆင့်တက်ပြုပြင်ခြင်းကို လုပ်ဆောင်နိုင်သည်။ ကြားဆက် နည်းပညာများဖြစ်ကြသော ဆားကစ်ပြားများ၊ အီလက်ထရွန်းနစ် ထုတ်ပိုးမှု နည်းပညာများ နှင့် အခြားသော မတူကွဲပြားသော ပုံစံများရှိသည့် ဆက်သွယ်ရေး အခြေခံ အဆောက်အအုံများက ဆားကစ်၏ လုပ်ဆောင်မှုများကို အပြည့်အဝ ဖြစ်စေပြီး ရောနှောနေသော ကိရိယာများကို ပုံမှန် အလုပ်လုပ်သည့် စနစ်တစ်ခု အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲပေးသည်။ အီလက်ထရွန်းနစ်သည် လျှပ်စစ် နှင့် လျှပ်စစ်စက်မှု သိပ္ပံနှင့် နည်းပညာတို့မှမတူ ကွဲပြားခြားနားပြီး ထိုပညာရပ်များမှာ လျှပ်စစ် ထုတ်လုပ်ခြင်း၊ ဖြန့်ဝေခြင်း၊ လွှဲပြောင်းခြင်း၊ သိုလှောင်ခြင်း နှင့် လျှပ်စစ် စွမ်းအင်ကို အခြားပုံစံရှိသော စွမ်းအပ်များမှ ဓာတ်ကြိုးများကို အသုံးပြု၍ ပြောင်းလဲခြင်း၊ မော်တာ၊ ဂျင်နရေတာ၊ ဘက်ထရီ၊ မီးခလုပ်၊ ရီလေး၊ ထရန်စဖော်မာ၊ လျှပ်ခံ နှင့် အခြားသော ပြုမဲ့ လျှပ်စစ် ပစ္စည်းများ အကြောင်းကို လေ့လာသော ပညာရပ်ဖြစ်သည်။ ထိုသို့ ကွဲပြားခြားနားမှုများသည် ၁၉၀၆ ခုနှစ် လီးဒီဖောရက်စ်မှ ထရိုင်အုတ်ကို တီထွင်ခဲ့ရာမှ စတင်ခဲ့ပြီး ထိုကိရိယာမှ စက်မှုပစ္စည်းမဟုတ်သော ကိရိယာဖြင့် အားနည်းသော ရေဒီယို နှင့် အသံ လွှင့်လှိုင်းများကို ချဲ့ခြင်း ပြုလုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၅၀ ခုနှစ်အထိ ထိုဘာသာရပ်နယ်ပယ်ကို ရေဒီယိုနည်းပညာဟု ခေါ်ဆိုခဲ့ကြပြီး အကြောင်းမှာ ၎င်း၏ အဓိက အသုံးချမှုမှာ ရေဒီယို ထုတ်လွှင့်စက်များ၊ ဖမ်းယူစက်များနှင့် လေဟာပြွန်များကို ဒီဇိုင်းထုတ်ခြင်း နှင့် သီအိုရီများသာ ဖြစ်သောကြောင့်ပင် ဖြစ်သည်။ ယနေ့ခေတ်တွင် အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာ အများစုမှာ တစ်ပိုင်းလျှပ်ကူး ပစ္စည်းများကို အသုံးပြု၍ အီလက်ထရွန်များကို ထိန်းချုပ်ကြသည်။ တစ်ပိုင်းလျှပ်ကူး ပစ္စည်းများကို လေ့လာသောပညာ နှင့် ဆက်စပ်နေသော နည်းပညာများကို စိုင်ခဲရုပ်ခြေ ရူပဗေဒပညာ၏ ဘာသာရပ်ခွဲများအဖြစ် မှတ်ယူကြပြီး အီလက်ထရွန်းနစ် ပတ်လမ်းများကို ဒီဇိုင်းပြုလုပ်ခြင်း နှင့် တည်ဆောက်ခြင်းဖြင့် လက်တွေ့ ပြဿနာများကို ဖြေရှင်းခြင်းတို့မှာ အီလက်ထရွန်းနစ် နည်းပညာ အောက်တွင် အကျုံးဝင်သည်။ ဤဆောင်းပါးသည် အီလက်ထရွန်းနစ် အား အင်ဂျင်နီယာ ဘာသာရပ် အမြင်မှ ရှုမြင်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ အီလက်ထရွန်းနစ်၏ ဘာသာရပ်ခွဲများ အီလက်ထရွန်းနစ်တွင် အောက်ပါ ဘာသာရပ်ခွဲများ ရှိသည်။ ဒီဂျစ်တယ် အီလက်ထရွန်းနစ် အင်နာလော့ အီလက်ထရွန်းနစ် မိုက်ခရို အီလက်ထရွန်းနစ် ပတ်လမ်းများ ဒီဇိုင်းပြုလုပ်ခြင်း အိုင်စီပတ်လမ်း အော့ပတို အီလက်ထရွန်းနစ် တစ်ပိုင်းလျှပ်ကူးပစ္စည်းများ အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာများ အီလက်ထရွန်းနစ်ကိရိယာများအား အမျိုးမျိုးသော အလုပ်တို့ကို ပြီးမြောက်စေရန် အတွက် အသုံးပြုသည်။ အီလက်ထရွန်းနစ်ပတ်လမ်းများအား အဓိက အသုံးချသောနေရာမှာ သတင်းအချက်အလက် များကို ထိန်းချုပ်ခြင်း၊ ပုံဖော်ခြင်း၊ ဖြန့်ဝေခြင်းနှင့် လျှပ်စစ်စွမ်းအား ဖြန့်ဝေခြင်းနှင့် ပုံစံပြောင်းလဲခြင်းတို့ အတွက်ဖြစ်သည်။ အီလက်ထရွန်းနစ် စမ်းသပ်ကိရိယာများ အမ်မီတာ (Ammeter) - (ဥပမာ ဂါဗနိုမီတာ) လျှပ်စီးအားကို တိုင်းတာသည်။ အုမ်းမီတာ (Ohmmeter) - (ဥပမာ ဝိစတုန်း ဘရစ်ချ်) ခုခံအားကို တိုင်းတာသည်။ ဗို့မီတာ (Voltmeter) - ဗို့အားကိုတိုင်းတာသည်။ မာလ်တီမီတာ (Multimeter) - အထက်ပါအရာအားလုံးကို တိုင်းတာသည်။ အော်ဆီလိုစကုပ် (Oscilloscope) - ခုခံအားမှအပ အချိန်နှင့်အမျှပြောင်းလဲနေသော အထက်ပါအရာအားလုံးကို တိုင်းတာသည်။ လောဂျစ်ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာကိရိယာ (Logic Analyzer) - ဒီဂျစ်တယ် ပတ်လမ်းများကို စမ်းသပ်ရာတွင် အသုံးပြုသည်။ ဖြာထွက်ရောင်ခြည်ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာကိရိယာ (Spectrum Analyzer)(SA) - အချက်ပြလှိုင်းများမှ ဖြာထွက်ရောင်ခြည်၏ စွမ်းအင်ကို တိုင်းတာရာတွင် အသုံးပြုသည်။ ဗက်တာခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာကိရိယာ (Vector Analyzer) (VA) - ဖြာထွက်ရောင်ခြည်ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာကိရိယာ နှင့်ပုံစံတူသည်။ သို့သော် ဗက်တာခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာကိရိယာသည် ဒီဂျစ်တယ် အချက်ပြလှိုင်းများကို ပြန်လည်ပုံဖော်ခြင်း (Demodulation) လုပ်ငန်းများကိုလည်း လုပ်ဆောင်နိုင်သည်။ အီလက်ထရိုမီတာ (Electrometer) - ဓာတ်အားကို တိုင်းတာရာတွင် အသုံးပြုသည်။ ကြိမ်နှုန်းရေတွက်စက် (Frequency Counter)- ကြိမ်နှုန်းကို တိုင်းတာရာတွင် အသုံးပြုသည်။ (Time-Domain Reflectometer)- ရှည်လျားသော ဝိုင်ယာကြိုးများ ကောင်းမွန်မှု ရှိမရှိကို တိုင်းတာရာတွင် အသုံးပြုသည်။ အီလက်ထရွန်းနစ် အစိတ်အပိုင်းများ အီလက်ထရွန်းနစ် အစိတ်အပိုင်းများ အီလက်ထရွန်းနစ်ကိရိယာများနှင့် ပတ်လမ်းများ အင်နာလော့ ပတ်လမ်းများ အင်နာလော့ ကွန်ပြူတာ (Analog Computer) အင်နာလော့ မာတီပလိုင်ယာ (Analog Multipliers) အီလက်ထရွန်းနစ် အင်ပလီဖိုင်ယာ (Electronic Amplifiers) အီလက်ထရွန်းနစ် ဖစ်တာ (Electronic Filters) အီလက်ထရွန်းနစ် အော်ဆီလေတာ (Electronic Oscillator) Phase-locked ပတ်လမ်း (Phase-locked Loops) အီလက်ထရွန်းနစ် မစ်ဆာ (Electronic Mixers) ပါဝါပြောင်းလဲခြင်း (Power Conversion) အီလက်ထရွန်းနစ် ပါဝါဆပ်ပလိုင်း (Electronic Power Supply) အင်ပီးဒင့် တွဲဖက်ကိရိယာ (Impedance Matcher) အော်ပရေရှင်နယ် အင်ပလီဖိုင်ယာ (Operational Amplifiers) ကွန်ပယ်ရေတာ (Compartors) အီလက်ထရွန်းနစ် ဆိုင်ရာ သိကောင်းစရာ အီလက်ထရွန်းနစ်ဟု ဆိုရာ၌ အီလက်ထရွန်များ၏ ပြုမူပုံ အကြောင်းကို ဆိုလိုခြင်း ဖြစ်၏။ အထူးသဖြင့် အီလက်ထရွန် များ ဖြတ်သန်းသွားရာ၌ ပြုမူပုံအကြောင်းနှင့် ထိုသို့ ပြုမူနိုင် ရန် စီမံထားသောကိရိယာ အကြောင်းတို့ ပါဝင်သည်။ ထို့ပြင် အနီအောက်ရောင်ခြည်၊ ခရမ်းလွန် ရောင်ခြည် စသည့် ဓာတ် ရောင်ခြည်များအပေါ်တွင် အခြေခံထား၍ ပြုလုပ်သောကိရိယာများ၏ အကြောင်းလည်း ပါဝင်လေသည်။ အီလက်ထရွန်သည် အလင်း၏အသွားနှုန်းအတိုင်း တစ် စက္ကန့်လျှင် ၁၈၆ဝဝဝ မိုင်ခန့် သွားနိုင်သည်။ အီလက်ထရွန်း နစ်ကိရိယာသည် ပကတိမျက်စိဖြင့် ကြည့်ရန်မတတ်နိုင်သော ရုပ်ခြည်းဖြစ်ပျက်သည့် အဖြစ် အပျက်များကို မှတ်သားကြည့်ရှု နိုင်ရုံမက၊ လူတို့၏မျက်စိဖြင့်လည်းကောင်း၊ လက်ဖြင့်လည်း ကောင်း၊ ရေတွက်၍ မရနိုင်သော အလုပ်များကို ရေတွက်ခြင်း၊ ရွေးကောက်ခြင်း စသည်တို့ကို အံ့ဩဖွယ် ရေတွက်ခြင်း၊ ရွေးကောက်နိုင်စွမ်း ရှိပေသည်။ ထိုသို့ ပြုလုပ်ရာ၌ လူထက် ပို၍ တိကျမှန်ကန်ပြီးလျှင် ပို၍ လျင်မြန်သည်ကိုလည်း တွေ့ရပေသည်။ အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာများကို စက်ရုံများတွင် အသုံး ပြုခြင်းဖြင့် လူ့မျက်စိဖြင့်လည်းကောင်း၊ လက်ဖြင့်လည်းကောင်း မမြင်နိုင် မစမ်းသပ်နို်င်သော စက်၏ချို့ယွင်းချက်များကို ချက်ချင်း သိနိုင်ပေသည်။ စက်မှုလုပ်ငန်းတွင် ဖြစ်သော အနည်းငယ် ပြောင်းလဲချက်ကလေးကိုပင် မှတ်သားယူနိုင်ပေ သည်။ မကြာသေးမီက တီထွင်လိုက်သော ဖိုတိုအီလက်ထရစ် ဆဲ(အလင်းလျှပ်စစ်အိမ်)ခေါ် အီလက်ထရွန်းနစ်ကိရိယာသည် စက်မှုလက်မှုလုပ်ငန်းတွင် အထူးအသုံးဝင်၍ အရေးပါအရာ ရောက်သော ကိရိယာဖြစ်သည်။ ဖိုတိုအီလက် ထရစ်ဆဲသည် ပုံသဏ္ဌာန်နှင့် အရွယ်အစားတို့ကို စစ်ဆေးရန်နှင့် ရေတွက်ရန်အတွက် အသုံးဝင်၏။ ဖိုတို အီလ်ထရစ်ဆဲကို ရေတွက်ရန် အတွက် အသုံးပြုပုံမှာ ထိုကိရိယာကို ရေတွက်သော မီတာနှင့် ဆက်သွယ် ပြီးနောက် ဖိုတိုအီလက်ထရစ်ဆဲ အပေါ်သို့ အလင်းတန်းကျစေသည်။ ထိုသို့ အလင်းတန်းကျနေသည့် အခါတွင် လျှပ်စစ်ဆာကစ်သည် ပွင့်၍နေသည်။ ထိုအလင်း တန်းကို ထောင့်မတ်ကျဖြတ်၍သွားသော ခါးပတ် ပေါ်တွင် သယ်ဆောင်သော ပစ္စည်းများကို ထား၏။ အလင်းတန်းသည် ခါးပတ်ပေါ်တွင် ပါလာသမျှပစ္စည်းတို့၏ အဖြတ်ကို အကြိမ် ကြိမ်ခံရသည်။ ထိုသို့ အဖြတ်ခံရတိုင်း ဖိုတိုအီလက်ထရစ်ဆဲ အပေါ်သို့ တစ်ဆက်တည်း အလင်းရောင်မကျနိုင်တော့ဘဲ ပြတ်တောင်းပြတ်တောင်းသာ ကျနိုင်ပေသည်။ ဖိုတို အီလက် ထရစ်ဆဲရှိ လျှပ်စစ်ဆာကစ်သည် အလင်းတန်း အဖြတ်ခံရတိုင်း ပိတ်၍သွားပြီးလျှင် ရေတွက်သည့် မီတာသည်လည်း ကလစ် ဟူသော အသံမြည်၍ အရေအတွက်ကို မှတ်သားလိုက်သည်။ ထိုကြောင့် ပစ္စည်း များသည် အလင်းတန်းကို ဖြတ်သွားတိုင်း ဆဲအပေါ်သို့ အရိပ်ကျကာ ဆာကစ်သည် ပိတ်သွား၍ ပစ္စည်း ၏အရေအတွက်ကို အလိုအလျောက် ရေတွက်ပြီးသား ရရှိ လေသည်။ အလင်းလျှပ်စစ်အိမ် စက်ဖြင့် အထည်ချောကိုလုပ်ရာ၌ ထိုအထည်သည် လိုအပ်သော အရွယ်အစားနှင့် ပုံသဏ္ဌာန်အရ ညီမညီ ကို စစ်ဆေးကြည့်ရှုရန် စက်ရုံများတွင် ဖိုတိုအီလက်ထရစ်ဆဲကို အသုံးပြုသည်။ ဖိုတိုအီလက်ထရစ်ဆဲသည် မျက်စိ၊ လက် တို့ဖြင့် စမ်းသပ်စစ်ဆေးကြည့်ခြင်းထက် ပို၍မှန်ကန် တိကျ သည့်အပြင်၊ မှားယွင်းသည့် နေရာကိုလည်း ချက်ချင်း သိနိုင် ပေသည်။ စက်မှုလက်မှုလုပ်ငန်းများတွင် အရေးကြီးသော ရေတွက်ခြင်းနှင့် စစ်ဆေးခြင်းလုပ်ငန်းများကို ဆောင်ရွက်ပေး နိုင်သည့် ဖိုတိုအီလက်ထရစ်ဆဲမှာ ပလာပြွန်အတွင်း၌ အီလက် ထရွန်များကို အသုံးပြုသည့်ကိရိယာဖြစ်၏။ ပလာပြွန်ထဲတွင် အီလက်ထရုတ်ကို ထည့်ထား၏။ ထိုအီလက် ထရုတ်ကို ဆီဇီယမ်ကဲ့သို့သော ပစ္စည်းမျိုးဖြင့် သုတ်လိမ်းထားသည်။ ဆီဇီယမ်သည် အလင်းရောင်ရှိလျှင် အီလက်ထရွန်များကို ထိုးထွက်သွားစေနိုင်သော သတ္တိရှိသည့်ပစ္စည်းမျိုးဖြစ်သည်။ အီလက်ထရွန်များ၏ လှုပ်ရှားမှုမှရရှိသည့် သေးငယ်သော လျှပ်စစ်ဓာတ်စီးအားကို အခြားပြွန်တစ်ခုခုတွင် အားပိုများစေရန် ပြုလုပ် ယူသည်။ ယင်းသို့ ပြုလုပ်ထားသော ဖိုတိုအီလက် ထရစ်ဆဲကို အချက်ပေးကိရိယာ အမျိုးမျိုးအဖြစ်ဖြင့် အသုံးပြု နိုင်ပေသည်။ ဆိုင်ကြီးများ၊ ဘဏ်တိုက်ကြီးများနှင့် အရေးကြီးသော နေရာများ၌ ဖိုတိုအီလက်ထရစ်ဆဲလို ခိုးသားများ၏ ဘေးမှ ကြိုတင်သိရှိကာကွယ်နိုင်ရန် လည်းကောင်း၊ အသက်အန္တရာယ် ဖြစ်စေမည့် အရာများမှ ကြိုတင် ကာကွယ်နိုင်ရန်လည်းကောင်း တပ်ဆင်ထားကြသည်။ အီလက်ထရွန်းနစ် နည်းများသည် ဆေးနှင့်ကျန်းမာရေးတို့ တွင်လည်း အသုံးဝင်၏။ ယခုခေတ် ဆရာဝန်သည် လူနာ၏ ကိုယ်တွင်းရှိ ချွတ်ယွင်းချက်များကို တွေ့ရှိနိုင်ရုံမက၊ အီလက် တြိုကာဒီယိုဂရပ် ခေါ် အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာကို အသုံး ပြုခြင်းဖြင့် နှလုံးခုန်ခြင်းကို အသေးစိတ် စစ်ဆေးနိုင်ပြီ ဖြစ်သည်။ မကြာမီ ဆေးဘက်ဌာနများတွင် အသုံးပြုလာနိုင်စရာ အကြောင်းရှိသော အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာတစ်မျိုးမှာ အီလက်တြိုအင်ဆက်ဖာလိုဂရပ် ဖြစ်သည်။ အတိုကောက် အားဖြင့် အီး၊ အီး၊ ဂျီ ဟုခေါ်၏။ ထိုအီလက်တြိုအင်ဆက်ဖာ လိုဂရပ် ကိရိယာသည် လျှပ်စစ်ဓာတ်ကို ပြန်လှန်တွန်းကန် သည့် ဦးနှောက်အား၏ ပြောင်းလဲချက်များကို မှတ်သားနိုင် သော ကိရိယာဖြစ်သည်။ အီလက်တြိုအင်ဆက်ဖာလိုဂရပ်သည် စိတ်နှင့်သက်ဆိုင်၍ ဖြစ်ပေါ်သော နှောက်ရှက်မှုများအတွက် ဦးနှောက်ကို စစ်ဆေး ရန် အသုံးဝင်၏။ ထို့ပြင် ရာဇဝတ်မှု စုံစမ်းထောက်လှမ်းရေး၌ ထွက်ဆိုချက် မှန်မမှန် ကို စစ်ဆေးရန်အတွက်လည်း အသုံးဝင် သေးသည်။ ထိုကိရိယာကို စိတ်လှုပ်ရှားမှုတိုင်း ကိရိယာ ဟုလည်း ခေါ်နိုင်သည်။ လွန်ခဲ့သော နှစ်အနည်းငယ်လောက်မှ စ၍ ကူးစက်တတ်သောရောဂါကာကွယ်သည့် နေရာတွင် အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာများကို အသုံးပြုလာနိုင်ခဲ့၏။ ထိုကိရိယာတို့ကို ကိုယ်ပေါ်ရှိ အစိတ်အပိုင်း အမျိုးမျိုးပေါ်တွင် တင်၍ အလင်းရောင်ခြည် ကျရောက်စေကာ၊ ဝေဒနာများကို ပျောက်ကင်းစေနိုင်ပေသည်။ အိမ်များတွင်လည်း ခြင်၊ ယင်နှင့် ဖုန်တို့မှ ကင်းရန်အတွက် အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာများကို အသုံးချနိုင်သည်။ အီလက် ထရွန်းနစ် ကိရိယာကို ဖုန်များကင်းစေရန်အတွက် အသုံးပြု ပုံမှာ ဤသို့ဖြစ်၏။ ဆန့်ကျင် ဘက် ဓာတ်အားရှိသော အမှုန် များသည် တစ်ခုကိုတစ်ခုဆွဲငင်သော သတ္တိရှိကြ၏။ အထူး သီးသန့် ပြုလုပ် ထားသော ပလာပြွန်အတွင်းမှ အီလက်ထရွန် တို့သည် လေထဲ၌လွင့်နေသာ ဖုန်များဆီသို့ သေးငယ်သော လျှပ်စစ် ဓာတ်အားတို့ကို သယ်ဆောင်သွားကြ၏။ တစ်နေရာ တွင် လေထဲက ဖုန်များတွင် ရှိသော လျှပ်စစ်ဓာတ်အားနှင့် ဆန့်ကျင်ဘက်ဓာတ်အားရှိသော သတ္တုပြားတစ်ခုကို တပ်ဆင် ထားသည်။ ဖုန်များရှိ ဓာတ်အားသည် သတ္တုပြားရှိဓာတ်အား၏ ဆွဲငင်မှုကို ခံရ၍ ဖုန်များသည် အောက်သို့ပြန်ကျခွင့်မရဘဲ သတ္တုပြားရှိရာသို့ ပြေးကပ်ကြသည်။ ဖုန်များကိုသာ ကင်းစင် အောင် ပြုလုပ်နိုင်သည်မဟုတ်၊ မီးဖိုခန်းမှ မလိုလားအပ်သော မီးခိုးမှိုင်းများကိုလည်း ကင်းစင်အောင် ထိုနည်းတူ ပြုလုပ်နိုင် ပေသည်။ ဖုန်စု အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာကို အိမ်နံရံ၊ သို့မဟုတ် မျက်နှာကြက်တွင် တပ်ဆင်ထားခြင်းဖြင့် ဖုန်နှင့် မီးခိုးတို့ကို စုယူ၍ ကင်းစင်သွားအောင် ပြုလုပ်နိုင်ပေသည်။ အိမ်များ၊ စက်ရုံအလုပ်ရုံများ စသည်တို့တွင် ဖုန်စု အီလက် ထရွန်းနစ်ကိရိယာကို အသုံးပြုလျှင် တံမြက်လှည်းခများ သက်သာမည့်အပြင် ဖုန်လည်း အစဉ်ကင်း၍ နေမည်ဖြစ်သည်။ ယခုခေတ်တွင် လျှပ်စစ်ဓာတ်မီးလုံးများအစား လျှပ်စစ် ဓာတ်မီးချောင်းများကို ကုန်တိုက်ကြီးများ၊ ပျော်ပွဲရုံများနှင့် ရုံးများ၊ အိမ်များတွင် သုံးနေကြပေပြီ။ ထိုဓာတ်မီးချောင်းကို ဖလူအိုရက်ဆင့် ဓာတ်မီးဟုခေါ်သည်။ ရိုးရိုးဓာတ်မီးလုံးတွင် အလင်းဖြစ်ပေါ်ပုံနှင့် ဓာတ်မီးချောင်းတွင် အလင်းဖြစ်ပေါ်ပုံမှာ မတူပေ။ ဓာတ်မီးလုံး တွင်အလင်းဖြစ်ပေါ်လာသည်မှာ ဝိုင်ယာ မျှင်ကို အလင်းရောင် ထွက်လာအောင် လျှပ်စစ်ဓာတ်ဖြင့် အပူတိုက် ပေးသောကြောင့် ဖြစ်ပေါ်သည်။ ဓာတ်မီးချောင်းတွင် အလင်းဖြစ်ပေါ်သည်မှာ ဓာတ်ရည်သုတ် အကာပေါ်တွင် အီလက်ထရွန်များကို တိုက်ခိုက်စေသောကြောင့် ဖြစ်ပေါ်သည်။ ဇင့်ဆီလီကိတ်၊ ကယ်လဆီယမ်တန်စတိတ်နှင့် ကက်ဒမီယမ် ဗိုရိတ် စသည့်ဓာတ်တို့ဖြင့် ပြွန်ကို သုတ်ထားခြင်းဖြင့် အလင်း ရောင် အမျိုးမျိုးကို ထွက်စေနိုင် လေသည်။ ဖလူအိုရက်ဆင့် ဓာတ်မီးသည် လျှပ်စစ်ဓာတ်စွမ်းအင်ကို အနည်းငယ်သာ ကုန် စေသောကြောင့် စရိတ်အကုန်အကျ အထူးသက်သာသည်။ ပြွန်၏ အလျားတစ်လျှောက်မှ တညီတညာတည်း ထွက်လာ သော အလင်းသည် အရိပ်ကို အထူးမှိန်စွာ ကျစေ၍ မျက်စိကို အေးစေသည်။ ခွဲစိတ်ကုသသည့် အခန်းများတွင် ဖလူအိုရက် ဆင့်ဓာတ်မီးလုံးကို အသုံးပြု၍ အရိပ်လုံးဝမထင်အောင် ပြုလုပ်နိုင်လေသည်။ အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာများသည် စက်မှုလက်မှုလုပ်ငန်း ဘက်တွင် အထူးအသုံးဝင်၏။ စားကုန် လုပ်ငန်းတွင် အပူ ဓာတ်ပေးရန်အတွက် အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာများကို အသုံးပြုကြသည်။ အီလက်ထရွန်း နစ် မီးဖိုတွင် သတ္တုပြား နှစ်ချပ်ရှိ၍ ထိုသတ္တုပြားတို့တွင် လိုအပ်သလောက် တုန်ကြိမ် များသော လျှပ်စစ် ဓာတ်စီးကို သွင်းထားသည်။ ထိုလျှပ်စစ် ဓာတ်စီးကို အီလက်ထရွန်းနစ်ကိရိယာဖြင့် ဖြစ်ပေါ်စေရန် ထိုကိရိယာ ဖြင့်ပင် အုပ်ထိန်းထားသည်။ ချက်ယူပုံမှာ အစာကို သတ္တုပြား နှစ်ချပ်အကြားတွင်ထားကာ ထိုအစာထဲသို့ လျှပ်စစ် ဓာတ် အပူလိုသလို သွင်းပေး၍ ချက်ယူသည်။ ထိုသို့ ချက်ယူ ခြင်းသည် အပူဓာတ်ကို ညီညာစွာ ဖြစ်စေနိုင်သည့်အပြင်၊ လိုသလို အပူဓာတ်ကို ထိန်း၍ ပေးနိုင်သဖြင့် ဟင်းအကျက်မှာ ညီညာပေသည်။ ပေါင်မုံ့၊ ကာဖီစေ့နှင့် ကကေးအိုးစေ့များကို ဖုတ်ခြင်း၊ လှော်ခြင်းပြုရန်အတွက်လည်း အီလက်ထရွန်းနစ် မီးဖိုများသည် အထူးပင် သင့်လျော်ပေသည်။ အီလက်ထရွန်းနစ်မီးဖိုတွင် လျှပ်စစ်ဓာတ်မီးဖိုထက် ပို၍ ကောင်းသော အချက်များ ရှိ၏။ ထိုအချက်များမှာ လျှပ်စစ် ဓာတ်အား အကုန်နည်းခြင်း၊ အစာကျက်လွယ်ခြင်း အစာ၏ အရသာမပျက်ဘဲ ရေငွေ့ကို ထုတ်ပစ် နိုင်ခြင်းစသည်တို့ ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အီလက်ထရွန်းနစ် မီးဖိုသည် လျှပ်စစ် ဓာတ် မီးဖိုထက် အတပ်ဆင်ရ ရှုပ်ထွေးပြီးလျှင်၊ တန်ဖိုးမှာ လည်း မနည်းလှသောကြောင့် တော်ရုံနှင့်အိမ်သုံးပစ္စည်း ဖြစ်နိုင်မည် မဟုတ်ပေ။ စက်ရုံများတွင် သတ္တုဆက်ရန်အတွက် တုန်ကြိမ်များသောလျှပ်စစ်ဓာတ်စီးကို ပေးနိုင်သည့်အီလက်ထရွန်း နစ်ဂျင်နရေ တာကို အသုံးများလာကြပေပြီ။ အီလက်ထရွန်းနစ် ဂျင်နရေ တာဖြင့် သတ္တုဆက်ရာတွင် အလဟဿ ကုန်ဆုံးသော အပူနှင့် အလင်းမှာ အလွန်နည်းပါးသည်။ သတ္တုများကို ဆက်မည့်နေရာ နှင့် တစ်လက်မဝေးသောနေရာမှ နေ၍ လက်ဖြင့်ကိုင်တွယ် ထားနိုင်ပေသည်၊ တုန်ကြိမ်များသော လျှပ်စစ်ဓာတ်စီးဖြင့် အပူကို သတ္တုအတွင်း၌ ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်၍ ထိုအပူကို နေရာ ကျဉ်းကျဉ်းတစ်နေရာတည်း၌သာ ကန့်သတ်၍ ပေးထားနိုင် ပေသည်။ တုန်ကြိမ်များသော လျှပ်စစ်ဓာတ်စီးဖြင့် အပူကို သတ္တုအတွင်းရှိ မော်လီကျူးတစ်ခုနှင့် တစ်ခုကို ထိခိုက် စေခြင်းဖြင့် အလွန်ပြင်းသော အပူကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ အီလက်ထရွန်းနစ်နည်းဖြင့် သတ္တု ဆက်ခြင်းသည် စစ်အတွင်း က လေယာဉ်ပျံ ဆောက်လုပ်ရေးတွင် အထူးအရေးပါ အရာ ရောက်ခဲ့၏။ အလွန်ပါးသော အလျူမီနီယမ် သတ္တုပြားများကို ဆက်ရာတွင် သတ္တုပြားများကို မလောင်ကျွမ်းစေပဲ ဆက်ယူ နိုင်ခဲ့လေသည်။ ပလတ်စတစ်အမျှင်များကို ဆက်သည့် အီလက် ထရွန်းနစ်ကိရိယာတစ်မျိုးလည်း ရှိသေးသည်။ ထိုကိရိယာသည် ဆက်ရာမထင်ဘဲ တသားတည်းကျအောင် ဆက်နိုင်သော ကြောင့် ဆေးတံဆေးထည့် အိတ်ကလေးများ၊ မိုးကာ အင်္ကျီ စသည့် ပလတ်စတစ်ထည်များကို ချုပ်လုပ်ရာ၌ များစွာ အသုံးဝင်လေသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်းက လျှို့ဝှက်စွာ အသုံးပြုခဲ့သော ရေဒါသည်လည်း အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာပင် ဖြစ်သည်။ နောက်ဆုံးတိုးတက်တီထွင်သော အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာ တစ်ခုမှာ အီလက်ထရွန် မိုက္ကရိုစကုပ် ဖြစ်၏။ အီလက်ထရွန် မိုက္ကရိုစကုပ်ကြောင့် ရှေးက သာမန် အနီးကြည့်မှန်ဘီလူးဖြင့် ကြည့်၍ မမြင်ရသော ပိုးမွှားနှင့် ဗက်တီးရီးယားတို့ကို ယခု အခါ မြင်လာနိုင်ပြီဖြစ်သည်။ အီလက်ထရွန် မိုက္ကရိုစကုပ်ဖြင့် ယခုအခါ အဆပေါင်း ၅ဝဝဝဝ နှင့် ၁ဝဝဝဝဝ အထိ အကြီး ချဲ့နိုင်ပြီဖြစ်၏။ အီလက်ထရွန် မိုက္ကရိုစကုပ်သည် အလင်းတန်း အစား အီလက်ထရွန်တန်းကို အသုံးပြုသည်။ မိုက္ကရိုစကုပ်မှာ ကဲ့သို့ပင် အီလက်ထရွန်တန်း များကို စုဆုံအောင်လည်း ကောင်း၊ ယိုင်သွားအောင်လည်းကောင်း ပြုလုပ်နိုင်ပေသည်။ အသုံးပြုသော မှန်ဘီလူးများမှာမူ သာမန် မိုက္ကရိုစကုပ်မှာကဲ့သို့ ဖန်မဟုတ်ပဲ၊ သံလိုက်များဖြစ်သည်။ အီလက်ထရွန်တန်းသည် ကြည့်သောအရာဝတ္ထု ပေါ်သို့ကျသောအခါ အီလက်ထရွန် အချို့သည် ရပ်နေကြပြီးလျှင်၊ အချို့ကား ဖြတ်ကျော်သွားကြ ၏။ ထိုကဲ့သို့ အရာဝတ္ထု၏ အရိပ်ထင်စေခြင်းကို သာမန် မျက်စိဖြင့် ကြည့်၍ မမြင်နိုင်ပေ။ မြင်နိုင်ရန် အီလက်ထရွန် တန်းကို ဓာတ်ရည်ဖြင့် စီမံထားသောကားချပ်ပေါ်သို့ ကျရောက် စေရ၏။ အီလက်ထရွန်တို့သည် တစ်ခုနှင့်တစ်ခု ထိခိုက်ကြရာမှ အလင်းရောင်ကို တစ်ခဏမျှ ထွက်ပေါ်လာစေ၏။ ထိုအခါ သာမန်မျက်စိဖြင့်ကြည့်လျှင် အရာဝတ္ထု၏ အရိပ်ကို မြင်နိုင်ပေ သည်။ အီလက်ထရွန် မိုက္ကရိုစကုပ် ပြုမူပုံ သဘောအတိုင်း ပြုလုပ် ထားသော အခြား အီလက်ထရွန်းနစ်ကိရိယာမှာ အီလက်ထရွန်း နစ် ဓာတ်ခွဲကိရိယာဖြစ်သည်။ ထိုကိရိယာသည် ဓာတုဗေဒ ဆရာများအား များစွာ အကူ အညီပေးနိုင်ပေသည်။ ထိုကိရိယာ ဖြင့် အလွန်ရှုပ်ထွေးစွာ ပေါင်းစပ်နေသော ဓာတ်ငွေ့များကို ခွဲ ထုတ်ယူနိုင် သည်။ ကျွမ်းကျင်သော ဓာတုဗေဒဆရာတစ်စု ဓာတ်ခွဲရာ၌ ၁၅ နာရီခန့်ကြာသော အလုပ်ကို ထိုကိရိယာက ၁၅ မိနစ်ခန့်အတွင်း ပြီးစီးအောင် လုပ်နိုင်သည်။ အီလက် ထရွန်းနစ်ဓာတ်ခွဲကိရိယာကို စပက်တြိုမီတာဟု လည်းခေါ် သည်။ အမှန်အားဖြင့် အီလက်ထရွန်းနစ် သိပ္ပံပညာရပ်သည် စက်မှုလက်မှုလုပ်ငန်းများ၊ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး လုပ်ငန်းများ၊ အိမ်မှုရေးရာလုပ်ငန်းများ၊ ကျန်းမာရေးလုပ်ငန်းများ စသည် တို့တွင် အထူးအသုံးဝင်၍ အကျိုးထူးများကို ပေးစွမ်းနိုင် သည်။ အနာဂတ်ကာလတွင် အီလက်ထရွန်းနစ်ကိရိယာ အများအပြား အသုံးချလာ နိုင်လျှင် လုပ်အား၊ အချိန်၊ ကုန်ကျ စရိတ်တို့သည် အံ့ဩဘွယ် သက်သာခွင့် ရရှိလာမည်မှာ အမှန် ပင် ဖြစ်လေသည်။ ကိုးကား နည်းပညာ အီလက်ထရွန်းနစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%AE%E1%80%9C%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%91%E1%80%9B%E1%80%BD%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%94%E1%80%85%E1%80%BA

ပထဝီဝင်

ပထဝီဝင် ဆိုသည်မှာ ကမ္ဘာမြေ နှင့်တကွသော အစိတ်အပိုင်းများ၊ ဆက်စပ် မှီတင်းသောအရာများ နှင့် သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်တို့ကို လေ့လာသော ဘာသာရပ်တခုဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာမြေ၏ အစိတ်အပိုင်း (ရူပ ပထဝီဝင်) ဆိုရာ၌ တိုက်ကြီးများ၊ ပင်လယ်၊ သမုဒ္ဒရာ၊ မြစ်၊ ချောင်းများ နှင့် တောင်များ စသည်တို့ကို ဆိုလိုသည်။ ဆက်စပ်မှီတင်းသောအရာများမှာ သက်ရှိများ ဖြစ်သော လူ တိရစ္ဆာန်များ သစ်ပင် စသည်များကို ဆိုလိုပြီး၊ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ဆိုရာတွင် မိုးလေဝသ၊ လေမုန်တိုင်းများ၊ ဒီရေ၊ ငလျင် အစရှိသော သဘာဝဘေးအန္တရာယ် အကြောင်းအရာများ ပါဝင်သည်။ ပထဝီဝင်ဘာသာရပ် ပညာရှင် တဦးသည် ပတ်ဝန်းကျင်ရှိ အရာများ၊ အကြောင်းအရာများ နှင့် ပတ်သက်၍ မည်သို့ စတင်ဖြစ်ပေါ်သည်၊ မည်သို့ ဆက်လက် ပြောင်းလဲ ဖြစ်ပေါ်သည် တို့ကို အမြဲမပြတ် လေ့လာသုံးသပ်သည်။ ပထဝီဝင်ဘာသာရပ်သည် သဘာဝသိပ္ပံ ဘာသာရပ် (Ecology)၊ နှင့် လေ့လာမှုနယ်ပယ် တူညီမှုများ ရှိသော်လည်း မတူ ကွဲပြားခြားနားသည်။ သဘာဝသိပ္ပံပညာရှင်များက အနာဂတ် ဖြစ်ရပ်များအပေါ် ခန့်မှန်း တွက်ချက်မှုများ ပြုနေစဉ်တွင် ပထဝီဝင်ပညာရှင်များက မည်သို့ စတင်ကာ မည်သို့ ပြောင်းလဲဖြစ်ပေါ်လာကြောင်းကို ဖြေရှင်းနိုင်ရန် စူးစမ်းရှာဖွေကြသည်။ သဘာဝ သိပ္ပံပညာရှင်များသည်လည်း ၎င်းတို့၏ ခန့်မှန်း တွက်ချက်မှုများအတွက် ပထဝီဝင် ပညာရှင်များကဲ့သို့ လေ့လာကြရသည်။ ပထဝီဝင် (Geography) သည် ဂရိဘာသာစကား (gêeo= Earth) + (graphein = to write) မှ ဆင်းသက်လာသော စကားဖြစ်သည်။ မြန်မာမှု ပြုထားသော ပထဝီဝင်ဆိုသည်မှာ (ပထဝီ(ပါဠိ) = မြေ သို့မဟုတ် ကမ္ဘာ) + (ဝင်= ဝံသ(ပါဠိ)=အကြောင်းအရာ) ဟူသော စကားမှ ဆင်းသက်သည်။ ပထဝီဝင်ဟူသည်မှာ ကမ္ဘာ့မြေမျက်နှာပြင်အကြောင်းကို အထူးဂရုပြု၍ လေ့လာသော သိပ္ပံပညာဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ မျက်နှာပြင်အကြောင်းကို လေ့လာရာ၌ ပထဝီပညာရှင်သည် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အရပ်ဒေသ တစ်ခုနှင့်တစ်ခု ကွဲပြားခြားနားပုံများကို စူးစမ်းရှာဖွေ၍၊ အကျိုးအကြောင်းနှင့် ရှင်းလင်းဖော်ပြသည်။ ဤကမ္ဘာ့ မျက်နှာပြင်ကို ကြည့်ရှုရာ၌ မြေပြင်တစ်ခုတည်းကို သာမက၊ ယင်းအပေါ်တွင် တည်ရှိနေသော ပါးလွှာသော လေထုနှင့် ယင်းအောက်တွင် တည်ရှိနေသော ရေထုတို့ကိုပါ ထည့်သွင်း၍ ကြည့်ရှုသည်။ ယင်းသည့် လေထု၊ မြေထု၊ ရေထုတို့ တွေ့ဆုံရာ ရပ်ဝန်းအတွင်း၌သာ သက်ရှိသက်မဲ့တို့ “ ကျွန်းကိုင်းမှီ ကိုင်းကျွန်းမှီ ” ဆိုသကဲ့သို့၊ တစ်ခုနှစ်တစ်ခု အမှီပြု လျက် ဆက်သွယ်ကာ တည်ရှိနေကြသည်။ ဤကဲ့သို့ ပုံစံ အမျိုးမျိုးဖြင့် ပေါင်းစပ် တည်ရှိနေကြခြင်းကြောင့်လည်း ကမ္ဘာမျက်နှာပြင်တွင် မြေပြင်လက္ခဏာ အမျိုးမျိုး ဖြစ်ပေါ်လာကြခြင်း ဖြစ်သည်။ ခေတ်သစ်ပထဝီဝင်၏ အဓိက ရည်ရွယ် ချက်မှာ ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင် တစ်စိတ်တစ်ဒေသတော် သို့မဟုတ် တစ်ခုလုံးတွင်သော်လည်းကောင်း ဖြစ်ပေါ်တည်ရှိနေသော အကြောင်း ချင်းရာ အမျိုးမျိုးတို့ကို စုပေါင်း လေ့လာရန်ဖြစ်သည်။ ထိုကြောင့် ပထဝီဝင်သည် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အရပ်ဒေအသီးသီးတွင် မည်ကဲ့သို့ အသွင်အပြင်ရှိသည်၊ အရပ်ဒေသ တစ်ခုနှင့်တစ်ခု မည်ကဲ့သို့ခြားနားသည်။ သို့မဟုတ် ဆင်တူသည်၊ အဘယ် ကြောင့် ဤကဲ့သို့ ဖြစ်ကြရသည် အစရှိသည်တို့ကို လေ့လာ ပေသည်။ ကမ္ဘာပေါ် သက်ရှိသက်မဲ့တို့၏ တစ်ခုနှစ်တစ်ခု ဆက်သွယ်လျက် တည်ရှိနေကြ၏။ ပုံစံပြရသော် ငါးသည် သက်ရှိသတ္တဝါ ဖြစ်သော်လည်း၊ အသက်မရှိသော ရေ၌သာ တည်နေနိုင်သည်။ ထို့အတူ အသက် ရှိသော သစ်ပင်သည် အသက်မရှိသော မြေဆီလွှာ၌သာ ကြီးပွားရှင်သန်နိုင်သည်။ ငါးကို ရေမှ ထုတ်ယူ လိုက်လျှင်သော်လည်းကောင်း၊ သစ်ပင်ကို မြေမှ ထုတ်ယူလိုက်လျှင်သော်လည်းကောင်း မကြာမီ သေကျေပျက်စီးသွားလိမ့် မည်။ ဤအကြောင်းကို ထောက်ရှုခြင်းဖြင့် သက်မဲ့တို့သည် သက်ရှိတို့အတွက် များစွာအရေးကြီးကြောင်းကို သိရှိရသည်။ သဘာဝပထဝီသည် လူနှင့်သက်ရှိသတ္တဝါတို့၏ နေထိုင် စားသောက်ရေးကို များစွာပြုပြင် ဖန်တီးပေးနိုင်သည်။ လူနှင့်သက်ရှိသတ္တဝါတို့ကလည်း မိမိတို့ကိုယ်ကို သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်အခြေအနေများနှင့် ကိုက်ညီအောင် ပြုပြင်၍ နေထိုင်လုပ်ကိုင်စားသောက်လာကြသည်။ ထိုကြောင့် ပထဝီဝင်ကို လေ့လာရာ၌ သဘာဝပထဝီနှင့် သက်ရှိတို့၏ အကြောင်းကိုသာမက၊ ယင်းတို့ တစ်ခုနှင့်တစ်ခု အပြန်အလှန် ဆက်စပ် နေပုံကိုလည်း လေ့လာရသည်။ သက်ရှိတို့သည် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အခြေအနေ၏ ပြုပြင်ဖန်တီးမှုကြောင့် ပြောင်းလဲလာကြရသည်။ ထိုနည်းအတူ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် အခြေအနေတို့သည်လည်း လူ၊ တိရစ္ဆာန်၊ သစ်ပင်တို့၏ ပြုပြင်မှုကြောင့် ပြောင်းလဲလာကြသည်။ ရှေးအခါက သက်ရှိတို့သည် သဘာဝပထဝီ၏ ပြုပြင်မှု အတိုင်း လိုက်နာခဲ့ကြရသည်။ ပုံစံအားဖြင့် ရေခဲခေတ်အတွင်း၌ ဝင်ရိုးစွန်းအရပ်မှ ဆင်းသက်လာသော ရေခဲပြင်ကြီးများ၏ ဒဏ်ကြောင့် နေရာ အများအပြား၌ သက်ရှိပေါင်းများစွာ ကွယ်ပျောက်ကုန်ကြသည်သာမက၊ လူနှင့် တိရစ္ဆာန်များစွာ တို့သည် ပူနွေးသော အီကွေတာဘက်ရှိ အရပ်တို့သို့ စုရုံးခိုလှုံခဲ့ကြရလသည်။ ထို့ပြင် ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကြောင့် လည်း သက်ရှိများ သေကျေပျက်စီးကြရလေသည်။ ပုံစံအားဖြင့် ရာသီဥတု ခြောက်သွေ့လာခြင်းကြောင့် မြောက်အမေရိကတိုက်ရှိ သက်ရှိများ အများအပြားပျက်စီးခဲ့ကြရသည်။ နိုင်းမြစ်ဝှမ်းနှင့် အိုးအေးစစ် အရပ်ကဲ့သို့ ရေကို အလွယ်တကူ ရနိုင်သော နေရာများသို့ ပြောင်းရွှေ့နေနိုင်သော လူနှင့် တိရစ္ဆာန်များ လောက်သာ အသက်ဘေးမှ လွတ်မြောက်ခဲ့ကြသည်။ မပြောင်းရွှေ့နိုင်သော သစ်ပင်များနှင့် လျင်မြန်စွာ မပြေးလွှား နိုင်သော သတ္တဝါများသည် ကမ္ဘာ့အခြေအနေလျင်မြန်စွာ ပြောင်းလဲတိုင်း ပျက်စီးကြရသည်။ အသိပညာ တိုးပွား၍ ယဉ်ကျေးလာသောအခါများ၌ပင်လျှင် လူတို့သည် သဘာဝ၏ ပြုပြင်စီမံမှုကို များစွာခံနေကြရသေး သည်။ သဘာဝအကြောင်းကို အနည်းငယ်သိနားလည်၍ ထိန်းကြပ်လာနိုင်သောအခါ ကျမှသာလျှင် လူသည် မိမိတို့ ကိုယ်ကို ပတ်ဝန်းကျင်အခြေအနေများနှင့် ဆီလျော်အောင် ပြုပြင်၍ နေထိုင်လာတတ်ကြသည်။ အီဂျစ်လူမျိုးတို့သည် ခြောက်သွေ့သော လယ်ယာများတွင် စိုက်ပျိုးလုပ်ကိုင်နိုင်ရန် အတွက် နိုင်းမြစ်မှရေကို ရေမြောင်းများဖြင့် သွယ်ယူ၍ အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ ဤသို့လျှင် လူတို့သည် မိမိတို့ကိုယ်ကို သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်နှင့် ဆီလျော်အောင် ပြုပြင်၍ နေထိုင် ကြရသောကြောင့် ကျွန်ုပ်တို့သည် သဘာဝပထဝီအကြောင်းကို မသိရှိပါက၊ လူတို့၏ နေထိုင် လုပ်ကိုင်စားသောက်ကြပုံ၊ တစ်နေရာမှ တစ်နေရာသို့ ပြောင်းရွှေ့ကြပုံ၊ တစ်ဦးနှင့် တစ်ဦး စစ်ဖြစ်ကြပုံ၊ မိတ်ဖွဲ့ကြပုံမှအစ ယင်းတို့၏ ယဉ်ကျေးမှုနှင့် လက်မှုစက်မှု လုပ်ငန်းများ တိုးတက်ဖြစ်ထွန်းလာကြပုံများကို သိနားလည်ရန် ခဲယဉ်းပေလိမ့်မည်။ ကျွန်ုပ်တို့သည် ပထဝီကိုသိပါက တစ်ခုသောဒေသ၌ တစ်ခုသော ကာလအပိုင်းအခြားအတွင်း လူတို့ မည်ကဲ့သို့ နေထိုင် လုပ်ကိုင်စားသောက်ကြသည်။ စီမံအုပ်ချုပ်ကြသည်။ စသည်တို့ကို ခန့်မှန်းကြည့်နိုင်ကြ ပေသည်။ ပုံစံအားဖြင့် နိုင်းမြစ်ဝှမ်းကဲ့သို့ ကျယ်ပြန့်သော လွင့်ပြင်၍ သူပုန်များ ခိုအောင်းရန် နေရာမရှိ ခြင်းကြောင့် လျင်မြန်စွာ ရွှေ့ပြောင်း သွားလာနိုင်သော စစ်တပ်အနည်းငယ်ဖြင့်ပင် အလွယ်တကူ ထိန်းသိမ်း စောင့်ရှောက်နိုင်မည်ဖြစ်ရာ ထိုဒေသမျိုးတွင် အာဏာရှင်စနစ်ဖြင့် အုပ်ချုပ်သော အစိုးရမျိုး ပေါ်ပေါက် ထွန်းကားနိုင်ကြောင်း ခန့်မှန်းကြည့်နိုင်ပေသည်။ ထိုနည်းတူ စွာပင် တောတောင်ထူထပ်သော ဂရိနိုင်ငံ၊ စကော့တလန်ပြည်၊ အာဖဂနိစတန်နိုင်ငံ စသည်တို့၌ နေထိုင်ကြသည့် ရှေးကျသော တောင်ပေါ်သားများအဖို့ လွတ်လပ်စွာ နေထိုင်လိုသော စိတ်ဓာတ်များ တဖွားဖွား ပေါ်ပေါက်ပွားများလာရန် အခွင့်ကောင်း ရရှိခဲ့ကြ မည်ကိုလည်း ခန့်မှန်းကြည့်နိုင်ပေ သည်။ ဤအကြောင်းများကို ထောက်ပြီးလျှင် ပထဝီဝင်သည် လူတို့၏စိတ်ဓာတ်ကို ပြုပြင်ပေးသည်ဟုကား တထစ်ကျ မယူဆထိုက်ပေ။ အကြောင်းမူကား၊ မည်သည့်နေရာ၌မဆို အာဏာရှင်စံနစ်ကို မုန်းတီးသော စိတ်ဓာတ်များ ပေါ်ပေါက် လာနိုင်သောကြောင့် ဖြစ်ပေသည်။ သို့ရာတွင် ရှေးနှစ်ပေါင်း များစွာကမူ တောင်တန်းများသည် တောင်ပေါ်သားတို့အား လွတ်လပ်စွာနှင့် ဖျတ်လတ်စွာ နေထိုင်နိုင်အောင် ဖန်တီးပေးခဲ့ ကြလေသည်။ ယခုအခါမူကား သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် အခြေအနေတို့သည် လူတို့၏ နေထိုင်လုပ်ကိုင်မှုကို ရှေးအခါ ကလောက် ပြုပြင် မပေးနိုင်ကြတော့ချေ။ အစဉ်အလာအားဖြင့် သဘာဝ အခြေအနေတို့သည် ဆိပ်ကမ်း တည်နေရာများကို သတ်မှတ် ပေးလေသည်။ သို့ရာတွင် ယခုခေတ်၌ လူတို့သည် လေယာဉ် ဆိပ်များကို မိမိတို့ အလိုရှိသောနေရာများ၌ ဆောက်လုပ်နိုင်ခဲ့ ကြပြီ။ ခြောက်သွေ့သော သဲကန္တာရအရပ်များ၌ပင်လျှင် ရေသွင်းယူ၍ စိုက်ပျိုးလုပ်ကိုင်နိုင်ခဲ့ကြပြီ။ ရာသီဥတု ကောင်းမွန်သောဒေသများ၌ အကယ်၍ မြေဆီလွှာ မကောင်း ပါက ကောင်းအောင် ပြုပြင်ပေးတတ်ကြပြီ။ သဘာဝပတ်ဝန်း ကျင်နှင့် လူတို့၏ နေထိုင်လုပ်ကိုင် စားသောက်မှုတို့သည် ယခင်ကကဲ့သို့ပင် တစ်ခုနှင့်တစ်ခုဆက်လက်၍ ဆက်စပ်တည်ရှိ နေကြသော်ငြားလည်း၊ တစ်ကြိမ်တစ်ခါက သဘာဝတရား၏ ပြုပြင်မှုကို တသွေမတိမ်းလိုက်နာခဲ့ကြရသော လူတို့သည် အသိပညာတိုးပွားလာသည်နှင့်အမျှ၊ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ကို တဖြည်းဖြည်း စိုးမိုးပြုပြင်၍ နေထိုင်လာနိုင်ခဲ့ကြလေသည်။ ဤကဲ့သို့ လူတို့က သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ကို များစွာ ပြုပြင် ပြောင်းလဲလာနိုင်ခဲ့ခြင်းကြောင့်လည်း၊ ပထဝီဝင်သည် လူတို့အဖို့ ယခင်ကလောက် အရေးမကြီးတော့ဟုထင်မြင်လာကြ လေသည်။ သဘာဝတရားကို ပြုပြင်နိုင်သော လူတို့၏ စွမ်းရည်ကို ချီးကျူးထိုက်သည်မှန်ပါ၏။ သို့ရာတွင် ငလျင်လှုပ် ခြင်း၊ မီးတောင် ပေါက်ကွဲခြင်း စသည်တို့သည် နှစ်ပေါင်း များစွာက တည်ဆောက်လာခဲ့သော အိုးအိမ်တိုက်တာများ၊ လုပ်ငန်းဆောင်တာများနှင့်တကွ လူ့အသက်ပေါင်း အများ အပြားကိုပင်လျှင် တစ်ခဏချင်း ပျက်စီးစေနိုင်ပေသည်။ ထို့ပြင် ခြောက်သွေ့သော ကန္တာရအရပ်၊ အလွန်ဧမြသော တန်ဒြာအရပ်၊ ပူအိုက်စိုစွတ်သော အီကွေတာ သစ်တော အရပ်တို့တွင် လူတို့ သည် သဘာဝအခြေအနေကို ပြုပြင်၍ နေထိုင်နိုင်ကြသည်ဟု ဆိုသော်လည်း၊ လေမရှိသော လဗိမာန်တွင်မူကား ကြာရှည်စွာ နေနိုင်မည် မဟုတ်ချေ။ ထိုကြောင့် ပတ်ဝန်းကျင် အခြေအနေ များကို လူတို့သည် မည်မျှလောက်ပင် ပြုပြင်ပြောင်းလဲနိုင်ကြ သည်ဆိုစေကာမူ၊ ပထဝီဝင်သည် လူ့လုပ်ငန်းဆောင်တာများကို အစဉ် ထာဝရ သတ်မှတ်ပေးနေပေလိမ့်ဦးမည် ဖြစ်ပေသည်။ ပထဝီဝင် ဗဟုသုတ တိုးပွားလာပုံ လူတို့ အရပ်တစ်ပါးသို့ စတင်ခရီးထွက်သည့်အချိန်မှ စ၍၊ ပထဝီဝင် ဗဟုသုတ တိုးပွားလာခဲ့သည်။ ကမ်းခြေအနီးတွင် နေထိုင်သော လူရိုင်းတို့သည် တောင်ပေါ်အရပ်သို့ သွားရောက် ၍၊ တောင်ပေါ်မုဆိုးများ ထံမှ သားရေများကို ယင်းတို့ ယူဆောင်သွားသော ဆားများဖြင့် လဲလှယ်ခဲ့ကြသည်။ ဤကဲ့သို့ သွားရောက် လည်ပတ်ခြင်းဖြင့်၊ မိမိတို့နှင့် နေပုံ ထိုင်ပုံ စရိုက် သဘာဝချင်း မတူသော သူများ၏အကြောင်းကို သိရှိလာကြသည်။ ဤနည်းဖြင့် လူတို့၏ ပထဝီဝင် ဗဟုသုတ တဖြည်းဖြည်း တိုးပွားလာခဲ့လေသည်။ ဂရိလူမျိုးတို့သည် ပထဝီဝင်ကို ပထမဆုံး စတင်လေ့လာ သူများ ဖြစ်ကြသည်။ မိမိတို့နေထိုင်သော တိုင်းပြည်အနီးရှိ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းများကို သိရှိ၍၊ မြေပုံများဖြင့် မှတ်သားခဲ့ ကြသည်။ မြေထဲပင်လယ်ကို ရွက်လှေကြီးများဖြင့် ဖြတ်သန်း၍၊ အာဖရိကတိုက် အတွင်းသို့ ကုန်းကြောင်းခရီးဖြင့် ဝင်ရောက်ခဲ့ ကြသည်။ ဂရိ ပထဝီပညာရှင် အာရတိုးစသနီးဆိုသူက ကမ္ဘာ သည် အဝန်းမိုင် ၂၅ဝဝဝဝ ရှိသည်ဟု ဘီစီ ၂၀ဝ လောက်က ပင် တွက်ချက်တင်ပြခဲ့သည်။ ထိုဂရိလူမျိုးတို့သည် အယ်လက် ဇန္ဒာဘုရင်ကြီးလက်ထက်၌ အိန္ဒိယမြောက်ပိုင်း အိန္ဒုလွင်ပြင် သို့ပင် ရောက်ရှိခဲ့ကြလေသည်။ အီဂျစ်လူမျိုးနှင့် ဖီနီရှန် လူမျိုး တို့သည် ဂရိလူမျိုးတို့ထက်အလျင် ကုန်းလမ်း၊ ရေလမ်းခရီးဖြင့် နယ်ချဲ့ခဲ့ကြသည် မှန်၏။ သို့ရာတွင် ဂရိလူမျိုးတို့ကသာ လူအများ၏ နေထိုင်လုပ်ကိုင် စားသောက်မှု ကွဲပြားခြားနား ပုံကို သိလိုကြသောကြောင့်၊ မိမိတို့ တွေ့မြင်သမျှကို ရေးယူ မှတ်သားခဲ့ကြသည်။ ဤအချက်ကြောင့်ပင် ထိုဂရိလူမျိုးတို့ကို ပထမဆုံး ပထဝီပညာရှင်များဟု ကျွန်ုပ်တို့ ခေါ်ဝေါ်ကြခြင်း ဖြစ်သည်။ ရောမလူမျိုးတို့သည် မြေပုံကို အများဆုံး စတင် အသုံးပြုကြသူများ ဖြစ်သည်။ ယင်းတို့သည် ပင်လယ်နှင့် မြို့များ၏ အကွာအဝေးကို တိုင်းတာပြီးလျှင် မြေပုံတွင် တိကျ မှန်ကန်စွာ ထည့်သွင်းပေးခဲ့ကြလေသည်။ ဂရိလူမျိုး ပထဝီပညာရှင် စတြားဗိုး (၆၄ ဘီစီ-၂၀ အေဒီ) ရေးသားခဲ့သော စာမူအားလုံးသည် ထိုအချိန် အခါက သိရှိခဲ့ သော ကမ္ဘာအကြောင်းကို ဖော်ပြထားခြင်းကြောင့် အစိုးရ အရာရှိများ၊ စစ်သေနာပတိများအတွက် များစွာ အသုံးဝင်လေ သည်။ တော်လမီ (၁၂၇-၁၅၁ အေဒီ) သည် ဂရိပထဝီဝင် ပညာရှင်များ စုပေါင်း ရေးသားခဲ့သည်။ မြေပုံများကိုလည်း လတ္တီတွဒ်၊ လောင်ဂျီတွဒ် မျဉ်းများဖြင့် ရေးဆွဲနိုင်ရန် အားထုတ်ခဲ့သည်။ ပထဝီဝင်ကိုလေ့လာရာ၌ တစ်ကမ္ဘာလုံးကို သော်လည်းကောင်း၊ တစ်စိတ်တစ်ဒေသကိုသော်လည်းကောင်း၊ ဒေသတခုခုကို သော်လည်းကောင်း ခွဲခြား၍ လေ့လာနိုင်ကြောင်းကို တော်လမီက စတင် ဖော်ပြခဲ့သည်။ ဤကဲ့သို့ ဂရိနှင့်ရောမလူမျိုးတို့ စတင်ရှာဖွေစုဆောင်းခဲ့ သော ပထဝီဝင် ဗဟုသုတများသည် အလယ်ခေတ်ဦးပိုင်း လောက်တွင် များစွာပျောက်ကွယ်ဆုံးရှုံးခဲ့ကြသည်။ ထိုအချိန် အခါ၌ အာရေဗျနှင့် အာဖရိက မြောက်ပိုင်းရှိ အာရပ်လူမျိုး တို့ကသာလျှင် ပထဝီဝင်ကို အတော်အတန် လေ့လာခဲ့ကြသည်။ အာရပ် လူမျိုး တို့သည် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ တရုတ်နိုင်ငံ၊ အာဖရိက အရှေ့ ကမ်းခြေအရပ်များကို ရောက်အောင် ကူးသန်းရောင်းဝယ် ခဲ့ကြသောကြောင့် ၁၀ ရာစုနှစ် မတိုင်မီကပင် အိန္ဒိယ သမုဒ္ဒရာနှင့် အာဖရိက အတွင်းပိုင်းအကြောင်းများကို အတော် အတန် သိရှိခဲ့ကြသည်။ ကမ္ဘာလုံးသည့်အကြောင်းကို ဂရိ လူမျိုးတို့ နည်းတူ သိရှိခဲ့ကြသည်။ အာရပ် ပထဝီပညာရှင်တို့သည် ဂရိနှင့် ရောမလူမျိုးများ ရေးသားခဲ့သော ပထဝီဝင်ကို ဆက်လက် လေ့လာပြီးလျှင်၊ မိမိတို့ ရရှိထားနှင့်သော ဗဟုသုတများနှင့် ပေါင်းစပ် လေ့လာ ကြလေသည်။ သဘာဝ ပထဝီဝင်နှင့် သမိုင်းပထဝီဝင်ကို အထူးဂရုပြု၍ လေ့လာသော်လည်း မြေပုံကို ဆွဲအတတ်ကိုမူ မကျွမ်းကျင်နိုင်ကြပေ။ ထိုအချိန်အခါမှစ၍ ဥရောပအနောက်ပိုင်းသားများ တဖြည်းဖြည်း ခရီးထွက်ခဲ့ကြသည်။ အချို့သည် ခရစ်တော် ဖွားမြင်ရာ ပါလက်စတိုင်းပြည်သို့ သွားရောက်ပြီးလျှင် မိမိ တို့၏ ခရီးစဉ်ကို မြေပုံများဖြင့် မှတ်သားထားခဲ့ကြသည်။ ၁၂၇၁ ခုနှစ်တွင် မာကိုပိုလိုသည် ကသေးခေါ် တရုတ်ပြည်သို့ ကုန်းကြောင်းခရီးဖြင့် ရောက်ရှိခဲ့သည်။ မာကိုပိုလိုအကြောင်း ရေးသားထားသော စာအုပ်တွင် မာကိုပိုလို၏ မှတ်သားလောက် သော စွန့်စားခန်းများကို အကျဉ်းသားမိတ်ဆွေတဦးက ရေးသားဖော်ပြထားလေသည်။ ဤစာအုပ်တွင် ပါရှိသော အကြောင်းအရာ အများအပြားသည် ပထဝီဝင်အကြောင်းများ ဖြစ်ခြင်းကြောင့်၊ ယင်းကို ပထဝီဝင် စာအုပ်ဟု ခေါ်ဆိုထိုက် သည်။ ၁၄ ရာစုနှစ်သို့ ရောက်သည့်တိုင်အောင်ပင် ဥရောပ တိုက်သားတို့၏ ပထဝီဝင် ဗဟုသုတသည် အလွန်နည်းသေး သည်။ ထိုအချိန်အခါအထိ ကမ္ဘာ့ရေမျက်နှာပြင်၏ ၇ ရာခိုင်နှုန်းလောက်ကိုသာ သိရှိကြ သေးသည်။ ၁၄ ရာစုနှစ်နှင့် ၁၅ ရာစုနှစ်လောက်တွင် ပေါ်တူဂီနှင့် စပိန် လူမျိုးတို့သည် သမုဒ္ဒရာကြီးများကို စတင်၍ ဖြတ်သန်း လှည့်လည်ခဲ့ကြသည်။ ဗက်စကိုဒါဂါးမသည် ၁၄၈၉ ခုနှစ်တွင် အာဖရိကတိုက်ကို ပတ်၍ အိန္ဒိယပြည်သို့ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ကိုလံဘတ်သည် အမေရိကတိုက်ကို၁၄၉၂ ခုနှစ်တွင် စတင်တွေ့ရှိလေသည်။ ထိုသူတို့ နောက်တွင် အင်္ဂလိပ်၊ ဒပ်ချ်နှင့် ပြင်သစ်လူမျိုး တို့သည် ပင်လယ်ခရီးဖြင့် စတင်နယ်ချဲ့လာခဲ့ကြသည်။ ပေါ်တူဂီလူမျိုး မာဂျဲလင်ဆိုသူသည် ကမ္ဘာကို ရေလမ်းခရီးဖြင့် လှည့်ပတ်ရန် ဦးဆောင်ထွက်ခဲ့သော်လည်း လမ်းခရီးတွင် အသတ်ခံရသည်။ များမကြာမီ အင်္ဂလိပ်လူမျိုး ဆာဖရန်းစစ်ဒရိတ်သည် ကမ္ဘာကို ရေလမ်းခရီးဖြင့် လှည့်လည် ခဲ့လေသည်။ နှစ်ပေါင်း ၁၀ဝ အတွင်း၌ပင် ဥရောပတိုက်သားတို့သည် ကျန်ရှိနေသော ကမ္ဘာ့ ရေမျက်နှာပြင် ၉၃ ရာခိုင်နှုန်းကို သိရှိလာကြလေသည်။ ဥရောပတိုက်သားတို့သည် အာရေဗျပြည်ကို ၁၉၀ဝ ပြည့်နှစ် ကျော်မှ လုံးလုံးလျားလျား သိရှိလာပြီးလျှင်၊ အာဖရိက အလယ်ပိုင်းကိုမူကား မကြာမီကမှ ကောင်းစွာ သိရှိခဲ့ကြလေသည်။ အန္တာတိကတိုက်ကြီး၏ပထဝီဝင်ကို ၁၉၄၀ ပြည့် နှစ်ကျော်မှ သိရှိခဲ့ကြသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း၌ လူသူအရောက်အပေါက်နည်းသော နေရာများ၏ ပထဝီဝင် ဗဟုသုတကိုပိုမိုသိရှိခဲ့ကြသည်။ ယခုအခါ၌မူ တောင်ကြီးများအကြားတွင် ကွယ်ပျောက်နေသော ချိုင့်ဝှမ်းများ၊ လူသူများနှင့် တကွ အလွန်ဝေးလံသော တောင်ကြီး တောကြီးများကိုပင် လေယာဉ်ပျံဖြင့် ဓာတ်ပုံရိုက်ယူ ပြီးလျှင် မြေပုံများပေါ်၌ ထင်ရှားစွာ ပြသနိုင်ပြီ ဖြစ်ခြင်းကြောင့် ပထဝီပညာရှင်တို့သည် ကမ္ဘာ့မြေပုံသစ်ကိုပင် ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့လေပြီ။ ပထဝီဝင်၏ သဘောတရား ၁၈ ရာစုနှစ်နောက်ပိုင်းသို့ မရောက်မီ ပထဝီဝင်ကို နည်း ၂ နည်းဖြင့် လေ့လာခဲ့ကြသည်။ တစ်နည်းမှာ တော်လမီ၊ မာကေတာတို့ ပြုလုပ်သကဲ့သို့ ကမ္ဘာ၏ ပုံပန်းသဏ္ဌာန်နှင့် အရွယ်ပမာဏကို လေ့လာခြင်းဖြစ်၍၊ အခြားတစ်နည်းမှာ စတြားဗိုး၊ မန်းစတာတို့ ပြုလုပ်သကဲ့သို့ တိုင်းပြည်နှင့် အရပ် ဒေသများ၏ မှတ်သား လောက်သော အကြောင်းအရာတို့ကို လေ့လာခြင်းဖြစ်သည်။ ပထမလေ့လာနည်းကို မြေပုံဆွဲ အတတ်လေ့လာသူ များက ဆက်လက် ကျင့်သုံးခဲ့ကြသည်။ ဒုတိယနည်းမှာမူကား ပထဝီဝင်၏ အဓိကလုပ်ငန်းအဖြစ်ဖြင့် ဆက်လက်တည်ရှိလာခဲ့လေသည်။ ဂျာမနီပြည်တွင် ၁၈ ရာစုနှစ်နောက်ပိုင်းလောက်၌ ပေါ်ပေါက်ခဲ့သော ဟမ်းဗို့နှင့် ရစ်တာတို့ လက်ထက်မှစ၍ ပထဝီဝင်အခြေခံသဘောတရားမှာ လုံးဝပြောင်းလဲလာခဲ့ လေသည်။ ထိုပညာရှင် ၂ ဦး လက်ထက်မှစ၍ ထွန်းကား ခဲ့သော ပထဝီဝင်၏ အဓိကရည်ရွယ်ချက်မှာ သီးခြားတည်ရှိ နေသော ဒေသများ၏ အချင်းအရာများ တစ်ခုနှင့်တစ်ခု ဆက်စပ်တည်ရှိနေကြပုံ၊ စုပေါင်းဖြစ်ပေါ်ကြပုံ၊ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ဒေသများ တစ်ခုနှင့်တစ်ခု တူညီကြပုံ၊ ကွဲပြားခြားနားကြပုံ စသည်တို့ကို အကျိုးအကြောင်းနှင့်တကွ သိရှိနားလည်အောင် လေ့လာခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုအချိန်အခါမှစ၍ ပထဝီဝင်သည် ကုလားထိုင်ပေါ်တွင်ထိုင်ကာ အထင်ဖြင့် ရော်ရမ်းမှန်းဆ၍ လေ့လာသောပညာ မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ပြင်ပတွင် တကယ်ဖြစ်ပေါ် နေသော အခြင်းအရာတို့ကို ကိုယ်တွေ့မျက်မြင် ကြည့်ရှုလေ့လာ သော ပညာတစ်ရပ်အဖြစ်ဖြင့် ထွန်းကားလာခဲ့လေသည်။ ယင်းကဲ့သို့ ကွင်းဆင်းလေ့လာချက်များကို မြေပုံတွင် မှတ်သား ထည့်သွင်းခြင်းဖြင့် ပထဝီဝင်သည် ယခင်ကထက် တိကျ မှန်ကန်လာခဲ့သည်။ ဟမ်းဗို့သည် ပထဝီဝင်ကို လေ့လာရာ၌ တွေ့ရှိရသော အခြင်းအရာများကို တခုစီခွဲခြား၍ စနစ်တကျ လေ့လာနည်းဟု ခေါ်သည်။ ရစ်တာကမူကား၊ ဒေသတခုတွင် ဖြစ်ပေါ်နေသော အချင်းအရာ များကို တသီးတခြားစီ မလေ့ လာဘဲ၊ ယင်းတို့အားလုံးကိုခြုံ၍ တခုနှင့်တခု အပြန်အလှန် ဆက်စပ်တည်ရှိနေပုံကို လေ့လာသည်။ ဤကဲ့သို့သော လေ့လာ နည်းမျိုးကို ဒေသအလိုက်လေ့လာနည်းဟု ခေါ်သည်။ စင်စစ် အားဖြင့် ထိုပညာရှင် နှစ်ဦးသည် နှစ်နည်းစလုံးဖြင့်ပင် လေ့လာခဲ့ကြပေ၏။ အထူးအလေးဂရုပြုပုံ၌သာ ကွာခြါးကြ သည်။ ခေတ်မှီ ပညာရှင်တို့ကလည်း ဤကဲ့သို့ အကြောင်း အရာအလိုက် လေ့လာနည်း၊ ဒေသအလိုက် လေ့လာနည်းဟူ၍ မခွဲခြါးဘဲ၊ ထိုနည်း ၂ မျိုးကို ပေါင်းစပ်၍ လေ့လာရန် လိုအပ် သည်ဟု အသိအမှတ်ပြုကြသည်။ ၁၉ ရာစုနှစ် အလယ်လောက်မှစ၍ကား၊ ပထဝီဝင်သည် အရပ်ဒေသများ၏အကြောင်းကို ဗဟုသုတ အဖြစ်လောက်သာ ဖော်ပြသည့် ပညာတစ်ရပ်အနေဖြင့် မတည်ရှိတော့ဘဲ၊ ဆောင်ရွက်ရန် ရည်မှန်းထားသည့် ကိစ္စတစ်ခုခုနှင့် သက်ဆိုင် သော အကြောင်းအရာများကို စံနစ်တကျ ဖွဲ့စည်းလေ့လာသော ပညာတစ်ရပ် အဖြစ်ဖြင့် ထွန်းကားလာခဲ့လေသည်။ ပထဝီဝင်ကို လူကြီးများသာမက ကလေးများပင် စိတ်ပါ ဝင်စားစွာဖြင့် လေ့လာနိုင်ကြသည်။ ဤအကြောင်းကြောင့်ပင် ပထဝီကို မူလတန်းကျောင်းများမှစ၍ တက္ကသိုလ်များအထိ ဘာသာတစ်ရပ်အဖြစ်ဖြင့် ဆက်လက် သင်ကြား လေ့လာကြ ခြင်း ဖြစ်သည်။ ပထဝီဝင် အမျိုးမျိုးရှိ၏။ မူလတန်းနှင့် မူလတန်းလွန် ကျောင်းများတွင် သင်ကြားရသော ပထဝီဝင်သည် အများ အားဖြင့် ကမ္ဘာအရပ်ရပ်၌ မြေပြင်လက္ခဏာများ မည်ကဲ့သို့ တည်ရှိကြပုံ၊ လူတို့ မည်ကဲ့သို့ နေထိုင် လုပ်ကိုင်စားသောက် ကြပုံ စသည်တို့ကို အကျိုးအကြောင်းနှင့် လေ့လာသည်။ ပိုမို အဆင့်အတန်း မြင့်လာသောအခါ ပထဝီဝင်ကို သဘာဝ ပထဝီဝင်၊ မနုဿ ပထဝီဝင်၊ စီးပွားရေးပထဝီဝင်၊ ဒေသန္တရ ပထဝီဝင် စသည်ဖြင့် ခွဲခြား၍ အသေးစိတ် လေ့လာကြသည်။ သို့ရာတွင် ယင်းတို့ အားလုံးသည် သဘာဝပထဝီနှင့် လူ၊ သစ်ပင်၊ တိရစ္ဆာန်တို့ ဆက်သွယ်တည်ရှိနေကြပုံ၊ တစ်ခုနှင့် တစ်ခု အားထားမှီခိုနေကြပုံ စသည်တို့ကို အဓိကထား၍ လေ့လာကြသည်ချည်းသာ ဖြစ်သည်။ ပထဝီဝင်၏ အစိတ်အပိုင်းများ ပထဝီဝင်သည် ကျယ်ဝန်းသော ပညာတစ်ရပ်ဖြစ်၍၊ လွယ်ကူစိမ့်သောငှါ အထက်တွင် ဖော်ပြခဲ့သည့်အတိုင်း သဘာဝ ပထဝီဝင်၊ မနုဿပထဝီဝင်စသည်ဖြင့် အစိတ် အပိုင်းများပြုလုပ်၍ ခွဲခြါးလေ့လာကြသည်။ ပုံစံအားဖြင့် သဘာဝပထဝီသည် သက်ရှိ သတ္တဝါတို့အပေါ် မည်ကဲ့သို့ ပြုပြင်နိုင်ကြောင်းကို အသေအချာကြည့်ရှု စစ်ဆေးခြင်းဖြင့် ပထဝီဝင်ကို လေ့လာကြသည်။ ဤကဲ့သို့ လေ့လာသော ပထဝီ ဝင်မျိုးကို သဘာဝ ပထဝီဝင်ဟု ခေါ်၏။ တစ်ဖန် အပြန် အလှန်အားဖြင့် သက်ရှိသတ္တဝါများနှင့် ယင်းတို့၏ အပြုအမူ များက သဘာဝပထဝီဝင်ကို မည်ကဲ့သို့ ပြုပြင်နိုင်ကြောင်းကို စူးစမ်းလေ့လာခြင်းဖြင့်လည်း ပထဝီဝင်ကို လေ့လာကြသည်။ ဤပထဝီဝင်မျိုးကို ဇီဝပထဝီဝင်ဟု ခေါ်၏။ သဘာဝပထဝီဝင် သဘာဝပထဝီဝင်ကို လေ့လာရာ၌ အချို့ပညာရှင်တို့သည် တောင်တန်းကြီး၊ ကုန်းပြင်မြင့်၊ လွင်ပြင် အစရှိသည့် ကုန်းမြေ လက္ခဏာများကို ဂရုစိုက်၍ လေ့လာကြသည်။ အချို့ကမူ သမုဒ္ဒရာကြီးများ၊ သို့မဟုတ် ရာသီဥတု၊ မိုးလေဝသ စသည် တို့ကို အသေးစိတ်၍ လေ့လာကြသည်။ အချို့ကလည်း ကမ္ဘာ ပေါ်ရှိ နေရာများကို အတိအကျမှတ်သားပြနိုင်ရန်လေ့လာကြ၏။ ယင်းသည့် အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုစီသည် သိပ္ပံပညာရပ်များ အဖြစ်ဖြင့် သီးခြားတည်ရှိနေကြခြင်းကြောင့် ယင်းတို့တွင်လည်း သီးခြားအမည်များရှိကြ၏။ ဘူမိရုပ်သွင်ပညာသည် ကုန်းမြေ သဏ္ဌာန်များကို လေ့လာသောပညာရပ်ဖြစ်သည်။ တစ်နည်း အားဖြင့် ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်အကြောင်းကို ဖော်ပြ၍၊ ယင်းတို့ စတင်ဖြစ်ပေါ်လာကြပုံ၊ ပြောင်းလဲလာခဲ့ကြပုံ စသည်တို့ကို ရှင်းလင်းဖော်ပြသော ပညာရပ်ဖြစ်သည်။ ဤအကြောင်းများကို ပေါက်မြောက်စွာ လေ့လာနိုင်ရန်အတွက် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ကျောက် များ၏အနေအထားနှင့် ဖွဲ့စည်းပုံကိုသာမက၊ မြေမျက်နှာပြင်ကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲစေနိုင်သော ဥတု ချေဖျက်ခြင်း၊ တိုက်စားခြင်း၊ အပေါ်ယံမြေလွှာလှုပ်ရှားခြင်း၊ မီးတောင်လှုပ်ရှားခြင်း စသည် တို့ကိုပါ သိနားလည်ထားရန် လိုအပ်လှပေသည်။ ဤအချက် ကြောင့်ပင် ဘူမိရုပ်သွင်ပညာသည် ဘူမိဗေဒနှင့် များစွာ ဆက်စပ်နေသည်။ ဤပညာသည် တောင်ကြီးများ မြင့်တက် လာခဲ့ကြ ပုံ၊ လေ၊ ရေစီး၊ ရေခဲမြစ် စသည်တို့၏ တိုက်စား ခြင်းကြောင့်၊ ထိုတောင်ကြီးများ တဖြည်းဖြည်း ယိုးယွင် ပျက်စီးသွားကြရပုံများကို ဖော်ပြသည်။ ထို့ပြင် မြင့်မားသော တောင်များပေါ်မှ တိုက်စားချလိုက်သော မြေသားများ နိမ့်သော အရပ်များတွင် စုပုံခြင်းဖြင့် လွင့်ပြင်များ ဖြစ်ပေါ်လာကြပုံ၊ ပင်လယ်တွင်းသို့ စီးဝင်သော မြစ်များ ရေးစီး နှေးလာပြီးလျှင် မြစ်ညာမှ ယူဆောင်လာခဲ့သော အနည်များကို မြစ်ဝ၌ စုပုံ ချထားခြင်းကြောင့် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်များဖြစ်လာကြပုံ စသည် တို့ကိုလည်း ရှင်းလင်းဖော်ပြသည်။ ဤကဲ့သို့ ကမ္ဘာ့ မျက်နှာပြင်ကို ပြောင်းလဲဖြစ်ပေါ်စေသော ဖြစ်စဉ်များကို လေ့လာခြင်းသည် ဘူမိရုပ်သွင်ပညာရှင်တို့၏ အဓိက လုပ်ငန်း ဖြစ်၏။ ဘာသာရပ်ခွဲများ ပထဝီဝင် ဘာသာရပ်တွင် ရူပ ပထဝီဝင် (Physical geography) နှင့် လူမှု ပထဝီဝင် (Human geography) ဟူ၍ ပင်မ ဘာသာရပ်ခွဲ ၂ ခု ခွဲခြားလေ့လာသည်။ ရူပ ပထဝီဝင် ရူပ ပထဝီဝင် ဘာသာရပ်သည် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ရှိ မြေမျက်နှာသွင်ပြင်၊ ရေဆင်း၊ မြေအမျိုးစား၊ ကျောက်များ၊ ရာသီဥတု စသည်တို့ကို လေ့လာသော ဘာသာရပ်ဖြစ်သည်။ လူမှု ပထဝီဝင် လူမှု ပထဝီဝင် ဘာသာရပ် လူ နှင့် လူ့ပတ်ဝန်းကျင်အကြောင်းကို လေ့လာသည်။ လူမှု ပထဝီဝင် ကို လေ့လာရာတွင် ဒေသ၊ နိုင်ငံတခု ၏ လူဦးရေ၊ ယဉ်ကျေးမှု၊ နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး … အစ ရှိသော အကြောင်းအရာများကို သာမက မြေအသုံးချမှု၊ စိုက်ပျိုးရေး၊ စက်မှုလုပ်ငန်း စသည်များကိုပါ လေ့လာသည်။ မြေပုံများ မြေပုံများသည် ပထဝီဝင် အကြောင်းအရာများကို များစွာ ဖော်ပြထားနိုင်သဖြင့် ပထဝီဝင် ပညာရှင်များသည် မြေပုံ နှင့် ပတ်သက်သော အကြောင်းအရာများကို နားလည်ရန် လိုအပ်သည်။ ပထဝီဝင် ပညာရှင်များသည် မြေပုံပေါင်းများစွာကို ရေးဆွဲ အသုံးပြုကြသည်။ မှီငြမ်းကိုးကား ပင်မ အကြောင်းအရာ ဆောင်းပါးများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%95%E1%80%91%E1%80%9D%E1%80%AE%E1%80%9D%E1%80%84%E1%80%BA

အာရှ

အာရှတိုက်သည် ကမ္ဘာပေါ်ရှိတိုက်ကြီးများတွင် အကြီးဆုံးနှင့် လူဦးရေအထူထပ်ဆုံးဖြစ်သည်။ အာရှတိုက်ကို အာဖကာယူရေး‌ရှား၏ ကုန်းမြေ အစိတ်အပိုင်းဟု ခေါ်ဆိုလေ့ရှိကြသည်။ စူးအက်တူးမြောင်း၏ ရှေ့ဘက်၊ ယူရယ်တောင်တန်းများ၏ အရှေ့ဘက်၊ ကော့ကေးဆပ်တောင်တန်း၊ ကက်စပီယန်ပင်လယ်နှင့် ပင်လယ်နက်တို့၏ အရှေ့တောင်ဘက်တွင် တည်ရှိသည်။ အာရှတိုက်သည် ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်၏ ၈.၇ ရာခိုင်နှုန်း သို့မဟုတ် ကမ္ဘာ့ကုန်းမြေဧရိယာ၏ ၂၉.၇ ရာခိုင်နှုန်းကို လွှမ်းခြုံတားသည်။ ကမ္ဘာ့လူဦးရေ၏ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းသည် အာရှတိုက်တွင် နေထိုင်ကြသည်။ အမည်မှည့်ခေါ်ခြင်း အာရှဆိုသောအမည်သည် ရှေးဟောင်းဂရိဘာသာစကားမှတဆင့် လက်တင်ဘာသာသို့ ဆင်းသက်လာပြီး ထိုမှတဖန် အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားသို့ ဆင်းသက်လာသည်။ အာရှဆိုသောအမည်အား ဘီစီ ၄၀၀ ခန့်က ဟီရိုဒိုးတပ်က အာရှမိုင်နားဟု ပထမဆုံးညွှန်းဆိုကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။ နယ်နမိတ် ဆက်စပ်မှု အာရှ၏ (ပထဝီ အနေအထားအရ ယူရေးစီယမ် ဥရောပ - အာရှ၏ ကျွန်းဆွယ်ဟု ခေါ်ဆိုနိုင်သော) ဥရောပနှင့် ထိစပ်နေသောအပိုင်းသည် ယူရယ်တောင်တန်းများ၊ ယူရယ်မြစ်၊ ကက်စပီယံပင်လယ်၊ ကော့ကေးဆပ်ပင်လယ်၊ ပင်လယ်နက်၊ အီဂျီယမ်ပင်လယ်၊ ဘော့(စ်)ပေါရပ်(စ်)ဒေသ နှင့် ဒါဒင်နယ်လီ ရေလက်ကြားတလျှောက် ဖြစ်သည်။ အာရှ၏ အာဖရိကနှင့် ထိစပ်မှုသည် မြေထဲပင်လယ်နှင့် ပင်လယ်နီကို ဆက်သွယ်ပေးသော စူးအက်တူးမြောင်းသာလျှင် ခြားသည်။ အာရှ၏အရှေ့မြောက် အစွန်တွင်ရှိသော ဆိုက်ဘေးရီးယားဆိုလျှင် မြောက်အမေရိကတိုက်နှင့် ဘာရင်းရေလက်ကြားသာ ခြားသည်။ အာရှတိုက်၏ တောင်ဘက်နယ်နမိတ်မှာ အေဒင်ပင်လယ်ကွေ့၊ အာရေဗီယမ်ပင်လယ် နှင့် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်-အရှေ့ဘက်တွင် တောင်တရုတ်ပင်လယ်၊ အရှေ့တရုတ်ပင်လယ်၊ ပင်လယ်ဝါ၊ ဂျပန်ပင်လယ်၊ အော့ခို့(စ်ထ်)ပင်လယ်နှင့် ဘာရင်း ပင်လယ်- မြောက်ဘက်နယ်နမိတ်မှာ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာတို့ ဖြစ်ကြသည်။ မြေမျက်နှာသွင်ပြင်နှင့် ပထဝီအနေအထား ဘူမိဗေဒရှုထောင့်မှ ကြည့်လျှင် အာရှတိုက်သည် သက်တမ်းရင့် မြေထုများဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ တောင်ဘက်ပိုင်းမှ အာရေဘီယမ်နှင့် အိန္ဒိယကျွန်းဆွယ် နှင့် မြောက်ဘက်ပိုင်းမှ ဆိုက်ဘေးရီးယား ကုန်းမြင့်များသည် အာရှအလယ်ပိုင်းမှ တွန့်လိပ်နေသော ကုန်းတန်းများ ခင်တန်းများကို ကာရံလျက် ရှိသည်။ အာရှတိုက်၏ အနောက်အလယ်ပိုင်းနှင့် ဆိုက်ဘေးရီးယား ဒေသအများစုကို မြောက်ဘက်မြေနိမ့်ဒေသ၊ ကျယ်ဝန်းလှသော တရုတ်ပြည် တိဘက်ဒေသကို (ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အထက် ပေ ၁၅၀၀၀ / မီတာ ၄၅၇၀ ) အလယ်ပိုင်း ကုန်းမြင့်ဒေသ၊ ယင်းကို ကမ္ဘာ့ အကြီးဆုံးတောင်တန်းများ ဖြစ်ကြသော ဟိမဝန္တာ၊ ခါရာကိုရမ်၊ ခွန်လွန်၊ သီယမ်ရှန်း နှင့် ဟိန္ဒူကွတ်(ရှ်) တို့က ဝန်းရံထားသည်။ တောင်ပိုင်း အိန္ဒိယနှင့် အာရေဘီယမ် ကျွန်းဆွယ်မှ တောင်ကြောများသည် ဂန်းဂျပ်(စ်)နှင့် တိဂရစ်-ယူဖရေးတီး(စ်) လွင်ပြင်များအထိ သွယ်တန်းမိသည်။ အာရှအရှေ့ပိုင်း မြေနိမ့်ဒေသ -တရုတ်ပြည်- တွင်လည်း တောင်ကုန်းများက အလယ်ပိုင်း ကုန်းမြင့်ဇုံအဖြစ် ပုံဖော်ပေးထားသည်။ နီပေါနိုင်ငံမှ ကမ္ဘာ့အမြင့်ဆုံး ဧ၀ရတ်တောင်ထွတ် (ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အထက် ပေ ၂၉၀၃၅/ မီတာ ၈၈၅၀) နှင့် ဂျော်ဒန်နိုင်ငံမှ ကမ္ဘာ့အနိမ့်ဆုံး ပင်လယ်သေ (ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အောက် ပေ ၁၃၁၂/ မီတာ ၄၀၀) တို့သည် အာရှတိုက်တွင်ပင် ရှိသည်။ မိခင်မြေထုမှ တိုးချဲ့ထွက်လာသော ကျွန်းဆွယ်များသည် သမုဒ္ဒရာများကို ပင်လယ်များ၊ ပင်လယ်အော်များအဖြစ် ကွဲသွားစေကုန်သည်။ ၎င်းတို့ကို မြောက်မြားလှစွာသော အာရှ၏ကျွန်းစုများက ဝန်းရံလျက် ရှိသည်။ အာရှ၏ ကမ္ဘာ့အရှည်ဆုံး စာရင်းဝင် မြစ်များသည် တောင်ကုန်းများတွင် မြစ်ဖျားခံ၍ မြေနိမ့်ပိုင်းသို့ စီးဆင်းသွားကြသည်။ ထိုမြစ်များမှာ ဆိုက်ဘေးရီးယားမှ အော့(ဘ်)အားတိ(ရှ်)၊ ယန်နီဆဲ-အာဂါနာ နှင့် လီနာ၊ အရှေ့နှင့် ရှေ့တောင်အာရှမှ အမ်မော်-အာဂန်၊ ဟွမ်ဟီး (မြစ်ဝါ)၊ ကျန်ဇီ (ယန်စီ)၊ မဲခေါင်၊ သံလွင်နှင့် ဧရာဝတီ၊ တောင်နှင့် အနောက်တောင်အာရှမှ (ဂင်္ဂါ) ဂန်းဂျပ်(စ်)-ဗြဟ္မာပူထရာ၊ အင်ဒူး(စ်) နှင့် တိဂရစ်-ယူဖရေးတီး(စ်)၊ အာရှအလယ်ပိုင်းမှ အမူဒါယာ၊ ဆီးဒါယာ၊ အီလီနှင့် တာရင်း-၎င်းမြစ်များမှရေသည် ကုန်းတွင်းပိုင်းရေကန်များတွင် ရပ်တန့်ခြင်း (သို့) သဲကန္တာရမြေထဲသို့ စိမ့်ဝင်သွားကြသည်။ အေရယ်ပင်လယ်၊ ဘေကာရေကန် နှင့် ဘာကတ်(ရှ်)ရေကန် တို့သည် ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံးစာရင်းဝင် ကန်များ ဖြစ်ကြသည်။ အာရှတိုက်၏ ရာသီဥတုမှာ အပူပြင်းဆုံး သဲကန္တာရမှ အေးခဲနေသော ရေခဲပြင်၊ မုတ်သုံမိုးကြောင့် အမြဲစိုစွတ်သော ဒေသများမှ အမြဲခြောက်သွေ့နေသော ဒေသများထိ ရာသီဥတုမျိုးစုံ တွေ့နိုင်သည်။ အာရှတိုက်ကို သိသာထင်ရှားလှသော ယဉ်ကျေးမှူ၊ စီးပွားရေး၊ နိုင်ငံရေး နှင့် ရုပ်ဝတ္ထုပစ္စည်း ဝိသေသလက္ခဏာများကို အခြေခံ၍ အပိုင်းခြောက်ပိုင်း ခွဲခြားထားသည်။ အနောက်တောင်ပိုင်း(အီရန်၊ အာရှမိုင်းနာမှ တူရကီ၊အာရေးဘီးယားကျွန်းဆွယ်၊ နှင့် မြေဆီကောင်းပြီး စိုက်ပျိုးရေးလွယ်ကူသော နိုင်ငံများ) ၏ ထင်ရှားသော လက္ခဏာများမှာ ခြောက်သွေ့သော ရာသီဥတုနှင့် ရေသွင်းစိုက်ပျိုးရေး၊ ကြီးကျယ်သော ရေနံလုပ်ငန်းနှင့် လွမ်းမိုးထားသော အစ္စလာမ်သာတို့ဖြစ်သည်။ အာရှတောင်ပိုင်း (အာဖဂန်နစ္စတန်နှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံမှ ဒေသအများစု) ကို ကြီးမားသော တောင်တန်းကြီးများက ကျန်အာရှအပိုင်းများနှင့် မတူအောင်ခွဲခြားပေးထားသည်။ အရှေ့တောင်ပိုင်း(အရှေ့တောင်အာရှ ကျွန်းဆွယ်များနှင့် မလေးကျွန်းစုများ)၏ ဝိသေသများမှာ မုတ်သုံရာသီဥတု၊ ပင်လယ်ငါးဖမ်းလုပ်ငန်း၊ ရောနှောနေသော တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယ ယဉ်ကျေးမှူများ၊ မြောက်မြားလှစွာသော လူမျိုးစုများ၊ ဘာသာစကားများ၊ နိုင်ငံရေးသမားများနှင့် ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှူများ ဖြစ်ကြသည်။ အရှေ့ပိုင်း(တရုတ်၊ မွန်ဂိုလီးယား၊ ကိုရီးယား၊ ထိုင်ဝမ်နှင့် ဂျပန် ကျွန်းများ)သည် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ အလယ်ပိုင်းလောက်တွင်ရှိပြီး ၎င်းဒေသများ၏ ယဉ်ကျေးမှူမှာ ဟွမ်ဟီးနှင့် ကျန်ဇီမြစ်ကမ်းဘေး လူနေမှူပုံစံက ကြီးစွာလွှမ်းမိုးထားသည်။ ဤအရှေ့ပိုင်းသည် အာရှတိုက်၏ စက်မှူအထွန်းကားဆုံးဒေသ ဖြစ်သည်။ ဆိုက်ဘေးရီးယားနှင့် ရုရှားအရှေ့ဖျားပိုင်း ဒေသများကိုတော့(Russian asia) ရုရှ-အာရှအပိုင်းဟု သတ်မှတ်ကြသည်။ အာရှအလယ်ပိုင်း(ယခင်ဆိုဗီယက် ပြည်ထောင်စုမှ ပြိုကွဲထွက်လာသော-ရုရှအလယ်ပိုင်း-နိုင်ငံစု)မှာ ကန္တာရဆန်ဆန်နှင့် ရေသွင်းစိုက်ပျိုးရေး၊ ရှေးကျသော ရိုးရာမွေးမြူရေးတို့သည် ထင်ရှားသော လက္ခဏာများပင် ဖြစ်နေတော့သည်။ လူဦးရေ၊ ယဉ်ကျေးမှူနှင့် စီးပွားရေး အာရှ၏ လူနေထူထပ်မှူသည် ရာသီဥတုနှင့် ရေမြေတောတောင် မြေမျက်နှာသွင်ပြင်ပေါ် မူတည်၍ ခွဲခြားနိုင်သည်။ မုတ်သုန်ရာသီဥတုနှင့် မြေဆီဩဇာ ပေါကြွယ်၀သော နုံးတင်မြေနု လွင်ပြင်များသည် လူနေအထူထပ်ဆုံး ဒေသများအဖြစ် သတ်မှတ်နိုင်သည်။ ၎င်းလွင်ပြင်များမှာ အိန္ဒိယမှ ဂန်းဂျပ်(စ်)လွင်ပြင်များ၊ တရုတ်ပြည်မှ ကျန်ဇီနှင့် မြောက်ပိုင်းလွင်ပြင်များ၊ ဂျပန်မှနုံးတင်မြေနု လွင်ပြင်ငယ်များ၊ နှင့် မီးတောင် ပေါက်ကွဲမှူကြောင့် မြေဆီလွာ ကောင်းမွန်နေသော မလေးကျွန်းစုများ ဖြစ်ကြသည်။ မြို့ပြလူနေမှူစံနစ်မှာ စက်မှူဖွံ့ဖြိုးသော ဂျပန်၊ ကိုရီးယားနှင့် ထိုင်ဝမ် တို့တွင် အများဆုံးတွေ့နိုင်သည်။ အာရှလူဦးရေ၏ သုံးပုံနှစ်ပုံခန့်မှာ မွန်ဂိုမျိုးနွယ်များ ဖြစ်ကြသည်။ ကိုးကွယ်ကြသော အဓိကဘာသာများမှာ ဟိန္ဒူဝါဒ(အိန္ဒိယ)၊ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ(သီရိလင်္ကာ၊မြန်မာ၊ထိုင်း၊ ကမ္ဘောဒီးယား၊ ဗီယက်နမ်နှင့် လော)၊ ဒလိုင်းလားမားဝါဒခေါ် တိဘက်ဗုဒ္ဓဘာသာ(မွန်ဂိုလီးယားနှင့် တရုတ် အထူးသဖြင့် တိဗက်)၊ အရှေ့အာရှ ဗုဒ္ဓဝါဒ(တရုတ်နှင့် ကိုရီးယားတွင် ကွန်ဖြူးရှပ်ဝါဒ၊ ရှာမန်ဝါဒ၊ တာအိုဝါဒ များနှင့် ရောထွေးနေပြီး ဂျပန်တွင် ကွန်ဖြူးရှပ်ဝါဒ၊ ရှင်တိုဝါဒ တို့နှင့် ရောပြွန်းနေသည်။ အစ္စလာမ်ဝါဒ(အနောက်တောင်နှင့် တောင်အာရှ၊ အာရှအနောက်အလယ်ပိုင်း၊ မလေးရှားနှင့် အင်ဒိုနီးရှား)၊ ကတ်သိုလစ်ဝါဒ(ဖိလစ်ပိုင်၊ အရှေ့တီမောနှင့် ဗီယက်နမ်) တို့ဖြစ်ကြသည်။ သစ်တောထူထပ်သော အာရှတောင်ပိုင်းနှင့် မြောက်ပိုင်းဒေသအချို့တွင် အမဲလိုက်ခြင်း၊ ငါးဖမ်းခြင်းတို့ကို အဓိက စီးပွားအဖြစ် လုပ်ကိုင်နေကြဆဲ ဖြစ်သည်။ အလယ်ပိုင်းနှင့် အနောက်တောင်ပိုင်း ဒေသများတွင် နေရာအတည်တကျ မရှိသော တောင်ယာစိုက်ပျိုးရေး လုပ်ငန်းဖြင့် အသက်မွေးသော ရွာများ ။ စက်မှူလုပ်ငန်းနှင့် ဂရုတစိုက် စပါးစိုက်ပျိုးရေးကို အာရှတိုက်တောင်ပိုင်းနှင့် အရှေ့ပိုင်းဒေသများရှိ မြစ်ကမ်း၊ ချောင်းကမ်းတစ်လျှောက် လွင်ပြင်များတွင် အတွေ့ရများသည်။ ဒေသအများ၏ ပူလွန်း အေးလွန်းသော ရာသီဥတုနှင့် မညီညာသော မြေပြင်အနေအထားများကြောင့် အာရှတိုက်၏ ၁၀% ခန့်သာ စိုက်ပျိုးရေး လုပ်ငန်းဖြင့် အသက်မွေးကြသည်။ လူဦးရေ ထူထပ်လှသော နိုင်ငံများ(တရုတ်၊ အန္ဒိယ၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်၊ အင်ဒိုနီးရှားနှင့် ဂျပန်)တွင် အစားအစာများ၏ အဓိကသီးနှံ စပါးကို ပြည်တွင်းစားသုံးမှူအတွက် စိုက်ပျိုးကြသည်။ လူဦးရေ အလွန်မများသော(ထိုင်း၊ ဗီယက်နမ်နှင့် ပါကစ္စတန်)နိုင်ငံတို့တွင် စပါးကို ပြည်တွင်း စားသုံးရန်သာမက အဓိက နိုင်ငံခြားပို့ကုန်အဖြစ် စိုက်ပျိုးကြသည်။ အာရှတိုက်၏ အခြား အဓိကသီးနှံများမှာ ဂျုံ၊ ပဲအမျိုးမျိုး၊ ကြံ၊ ဝါ၊ ဂုံလျှော်၊ ပိုးစာပင်၊ ရာဘာ၊ လ္ဘက်နှင့် အုန်း တို့ဖြစ်ကြသည်။ စိုက်ပျိုးရေးကို ပင်မစီးပွားရေးအဖြစ် လုပ်ကိုင်နေသော အာရှနိုင်ငံများတွင် လျှပ်စစ်မီး၊ ကျွမ်းကျင်လုပ်သား၊ ခေတ်မီ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး၊ ကုန်ချောပစ္စည်း ထုတ်လုပ်နိုင်မှူတို့၌ စက်မှူနိင်ငံများကဲ့သို့ပင် တိုးတက်လှသည်။ ဂျပန်၊ တရုတ်၊ ရုရှအာရှနိုင်ငံများ၊ တောင်ကိုရီးယား၊ ထိုင်ဝမ်၊ တူရကီ၊ နှင့် အစ္စရေးနိုင်ငံတို့သည် စက်မှူထွန်းကားသော နိုင်ငံများ ဖြစ်ကြသည်။ ဂျပန်နှင့် အာရှနဂါးလေးကောင် ဟုခေါ်ဆိုကြသော ထိုင်ဝမ်၊ ကိုရီးယား၊ စင်္ကာပူနှင့် ဟောင်ကောင် နိုင်ငံများသည် အာရှတိုက်မှ ထင်ရှားသော စက်မှုနိုင်ငံများ အဖြစ် ထင်ရှားသည်။ လုပ်အားခ ဈေးပေါသော ထိုင်း၊ အင်ဒိုနီးရှားနှင့် တရုတ်ပြည်တောင်ပိုင်း ဒေသများသည်လည်း ဂျပန်၏ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုဖြင့် စက်မှုနိင်ငံများ ဖြစ်လာစေဖို့ ချီတက်နေကြသည်။ ၎င်းစက်မှုနိုင်ငံများတွင် ရထားလမ်းများလည်း ကောင်းစွာတိုးတက်သည်။ ဂျပန်၊ အန္ဒိယ၊ တရုတ်နှင့် ရုရှအာရှ နိင်ငံများတွင် အလွန်ရှည်သော ရထားလမ်းများနှင့် ရထားလမ်း မိုင်ပေါင်းများစွာ ဖောက်လုပ်ထားပြီးဖြစ်သည်။ အာရှနိုင်ငံများ၏ ဝင်ငွေကို အဓိက အထောက်အကူပြုသော လုပ်ငန်းမှာ တွင်းထွက်ပစ္စည်းများ တင်ပို့ခြင်း ဖြစ်သည်။ အနောက်တောင်အာရှ၊ အလယ်အာရှနှင့် အင်ဒိုနီးရှား တို့မှ ရေနံ ; မလေးရှား၊ ထိုင်းနှင့် အင်ဒိုနီးရှားမှ သံဖြူ ; အိန္ဒိယမှ မန်းဂနိ(စ်) ;တူရကီနှင့် ဖိလစ်ပိုင်မှ ခရိုမိုက် ; တရုတ်မှ တန်စတင်၊ ကျောက်မီးသွေး၊ ဆီနှင့် ခနောက်စိမ်းတို့သည် အာရှတိုက်နိုင်ငံများ၏ ဝင်ငွေအထောက်အကူပြု ပို့ကုန်ပစ္စည်းများ ဖြစ်သည်။ နောက်ခံသမိုင်းအကျဉ်း အာရှတိုက်သည် ကမ္ဘာ့ရှေးအကျဆုံး လူနေမှုစံနစ်များ ယဉ်ကျေးမှုများ ထွန်းကားခဲ့သော အရပ်ဖြစ်သည်။ ဆူမာ၊ ဘေဘီလုံ၊ အက်စ်ဆီးရီးယား၊ မီဒီယာနှင့် ပါရှားတို့သည် အလွန်ရှေးကျသော လူနေမှုစံနစ်များ၊ ယဉ်ကျေးမှုများ ထွန်းကားခဲ့ရာ အင်ပါယာများအဖြစ် ကျော်ကြားသည်။ ၎င်းဒေသများနှင့် အနောက်တောင် အာရှတွင် အစ္စလာမ် လူနေမှုစံနစ် ထွန်းကားနေချိန် အရှေ့ဘက်တွင် အိန္ဒိယ၊ တရုတ်နှင့် ဂျပန်တို့၏ လူနေမှုပုံစံများ ပျံ့နှံ့လာပေသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် နေရာ အတည်တကျမရှိ လှည့်လည်သွားလာ နေထိုင်ကြသောဟန်၊ မွန်ဂိုနှင့် တာ့ခ် လူမျိုးစုများသည်လည်း မြောက်ပိုင်းနှင့် အလယ်ပိုင်း ဒေသများတွင် အင်ပါယာများ တည်ထောင်လာကြသည်။ ၁၃ ရာစုနှင့် ၁၄ ရာစုများတွင် ၎င်းတို့၏ စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းများ အင်အားအကောင်းဆုံး အနေအထား ရောက်ခဲ့သော်လည်း အဆုံးတွင် အနောက်သို့ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်ကြခြင်းဖြင့်ပင် အဆုံးသတ်လေသည်။ မွန်ဂိုများ တန်ခိုးကြီးထွားချိန်တွင် ဥရောပမှ ရှေးဦး ခရီးသွားများ ယင်းဒေသသို့ ရောက်ရှိခဲ့ကြသည်။ ထိုခရီးသွားများထဲတွင် အီတလီနိုင်ငံသား မာကိုပိုလိုမှာ ထင်ရှားသည်။ ၁၄၉၈ခုနှစ်၊ ပေါ်တူဂီနိုင်ငံသား စွန့်စားရှာဖွေသူ ဗာစကိုဒဂါးမား အိန္ဒိယနိုင်ငံသို့ ရေကြောင်းမှ ရောက်ရှိလာမှုသည် အာရှတိုက်တွင် ဥရောပတိုက်သားများ၏ နယ်ချဲ့မှုအစပင် ဖြစ်တော့သည်။ ၁၆၄၀ တွင် ရုရှမှ ကော့ဆက်စ်သည် ဆိုက်ဘေးရီးယားကို ကျော်ဖြတ်ပြီး ပစိဖိတ်ဒေသတိုင် အာရှမြောက်ပိုင်းကို ကျူးကျော် ဝင်ရောက်လာသည်။ ၁၇ ရာစုတွင် အင်္ဂလိပ်၊ ပြင်သစ်၊ ဒတ်ရှ်နှင့် ပေါ်တူဂီမှ ကုန်သွယ်မှုလုပ်ငန်း ကုမ္ပဏီများ အိန္ဒိယ ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက်၊ အရှေ့တောင်အာရှနှင့် တရုတ်ပြည်တို့တွင် ပြိုင်ဆိုင်မှုများ ကြီးထွားလာခဲ့ပြီး ရလဒ်မှာ အာရှမြေပေါ်တွင် ဥရောပနိုင်ငံသားများ၏ စီးပွားရေး ကြိုးကိုင်ခြယ်လှယ်မှုများ ပိုမိုများပြားလာခဲ့သည်။ အချင်းချင်း ပဋိပက္ခဖြစ်မှူများအပေါ် အကျိုးရှိရှိ အသုံးချတတ်ခြင်း၊ စက်မှုတော်လှန်ရေးမှ ရရှိလာသော နည်းပညာ အသစ်များကို အသုံးချနိုင်ခြင်း တို့မှ ရှေးဦးစွာ အိန္ဒိယနိုင်ငံဒေသအချို့၊ထို့နောက် အနောက်တောင်နှင့် အရှေ့တောင်အာရှ နိုင်ငံများ၏ နိင်ငံရေး နယ်ပယ်များတွင် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ပြီး ဥရောပသားတို့ အာဏာ ချဲ့ထွင်လာခဲ့ကြသည်။ ၎င်းတို့ဖိအားပေးမှုကြောင့် တရုတ်နှင့် ဂျပန်တို့လည်း ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းများ ဖွင့်ခဲ့ကြရသည်။ ပထမကမ္ဘာစစ်အပြီး အာရှတွင် ဥရောပသားတို့စိုးမိုးမှု လျော့ကျသွားပြီး အာရှသားတို့လည်း အမျိုးသားရေး စိတ်ဓာတ်များ နိုးကြားလာပြီး ကိုယ်ပိုင် ဆုံးဖြတ်ပိုင်ခွင့် နှင့် လွတ်လပ်ရေး ကြိုးပမ်းလှုပ်ရှားမှုများ စတင်လာကြသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်နှင့် ပဋိပက္ခများ၊ တိုက်ပွဲများအကြား အာရှသည် များစွာ အထိနာခဲ့သည်။ စစ်ပြီးနှစ်များတွင် ဖြစ်ကြသော နိုင်ငံတကာ ပဋိပက္ခများသည် စတင်သန္ဓေတည်ရာ ဥရောပမှ အာရှသို့ ကမ္ဘာစစ်နှစ်ခုလုံး၏ ဗဟိုအဖြစ် ပြောင်းလာခဲ့ကြသည်။ ကမ္ဘာစစ်များအပြီး စစ်အေးတိုက်ပွဲကာလ၊ ကိုလိုနီနိုင်ငံငယ်များ အဖြစ်မှ လွတ်မြောက်လာခဲ့ကြသော အာရှနိုင်ငံများတွင် စစ်ပွဲငယ်များ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေပြီး နိုင်ငံရေးတည်ငြိမ်မှု မရှိပေ။ ထိုစစ်ပွဲငယ်များထဲမှ အာရပ်နှင့် အစ္စရေးတိုက်ပွဲများ၊ ကိုရီးယားစစ်ပွဲ၊ ကွန်မြူနစ်အစိုးရများ ပေါ်ထွက်လာသော တရုတ်၊ ကိုရီးယားနှင့် ဗီယက်နမ် စစ်ပွဲများမှာ တင်းမာမှုအားကြီးသော စစ်ပွဲများဖြစ်သည်။ ၁၉၅၀ပြည့် နှစ်များ၌ ဥရောပသည် အာရှတွင် တရုတ်နှင့် ဆိုဗီယက်တို့လွှမ်းမိုးမှုကို တန်ပြန်ရန် ဘဂ္ဂဒတ် ပဋိညာဉ်(နောင်တွင် ဗဟိုစာချုပ်အဖွဲ့-စီတီအို)၊ အရှေ့တောင်အာရှ စာချုပ်အဖွဲ့ (ဆီးတိုး) စသော မဟာမိတ်အဖွဲ့များ ဖွဲ့စည်းခဲ့ကြပြန်သည်။ သို့သော် ၁၉၆၀တွင် တရုတ်နှင့် ဆိုဗီယက် အက်ကွဲကြောင်း ထခဲ့ပြီး ကြိုးပမ်းလာခဲ့သော ဖက်စပ် ကွန်မြူနစ်တိုက်ကြီး စီမံကိန်းအိပ်မက် ပျက်ပျယ်ခဲ့ရသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ် အပြီးတွင်လည်း အမေရိကန်၊ အင်္ဂလန်၊ ပြင်သစ်နှင့် နယ်သာလန်တို့သည် အာရှတွင် အဓိကတပ်များအဖြစ် ဆက်လက် တပ်စွဲထားကြသည်။ သို့သော် စစ်ပြီးခေတ် အိန္ဒိယ၊ ဂျပန်၊ တရုတ်၊ အင်ဒိုနီးရှားနှင့် အခြားအာရှနိုင်ငံများသည် ကမ္ဘာ့ဇာတ်ခုံပေါ်တွင် ပို၍လွတ်လပ်သော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်နိုင်ရန် ကြိုးစားလာကြသည်။ ၁၉၆၀ နှင့် ၁၉၇၀နှစ်များတွင် အင်္ဂလန်က စူးအက်တူးမြောင်း အရှေ့ဘက်ဒေသကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ဆုံးဖြတ်ချက်၊ နှင့် အမေရိကန်က ဗီယက်နမ်စစ်ပွဲတွင် အသာရနေမှုတို့သည် အနောက်တိုင်းသားများ အာရှတွင် အာဏာချိန်ခွင်လျှာ ညှိနေမှူကို မီးမောင်းထိုးပြသလို ဖြစ်နေပေသည်။ တရုတ်၏ အင်အား ကြီးထွားလာမှုနှင့် ဆိုဗီယက်၏ အာရှနိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံရေး အရှိန်မြှင့် တိုးချဲ့လာမှု(အထူးသဖြင့် အိန္ဒိယနှင့် အရှေ့အလယ်ပိုင်း အာရပ်နိုင်ငံများ)တို့သည် ဒေသတွင်း ကွန်မြူနစ်အုပ်စုနှင့် ကွန်မြူနစ်ဆန့်ကျင်သော အုပ်စုတို့အကြား ဆန့်ကျင်ဘက် အင်အားစုများ ယှဉ်ပြိုင်နေမှုဖြင့် အာရှ၏ မငြိမ်သက်မှုကို ပြသနေပြန်သည်။ အခြားသောအဖွဲ့များ၏ ၁၉၇၀-၁၉၈၀ နှစ်များ ယှဉ်ပြိုင်မှုများကလည်း မတည်ငြိမ်သော အာရှကို ပိုမိုပီပြင်အောင် သရုပ်ဖော်ပေး နေပြန်ပါသည်။ ပုံမှန်တိုးနေသော လူဦးရေတိုးနှုန်းသည် အာရှနိုင်ငံများကို ဆင်းရဲမွဲတေမှူ သက်တမ်းရှည်စေခြင်း၊ ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှု လုံလောက်စွာ မပေးနိုင်ခြင်း၊ အလုပ်လက်မဲ့ဦးရေ များပြားလာခြင်း၊ ထိုက်သင့်သော လုပ်အားခ မခံစားရခြင်း၊ သမိုင်းတလျှောက် ကြုံတွေ့လာရသော ခါးသီးမှုများကြောင့် ဒေသတွင်း နိုင်ငံအချင်းချင်း အထိမခံ သည်းခံမှုနည်းပါးခြင်း စသည့်အချက်များ ရလဒ်ဖြစ်စေသည်။ စစ်အင်အား တောင့်တင်းကြသော အီရန်၊ အီရတ်၊ ပါကစ္စတန်၊ အိန္ဒိယ၊ တရုတ်၊ ဗီယက်နမ်နှင့် အင်ဒိုနီးရှားတို့က အားနည်းသော အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများကို ကျူးကျော်ခြင်းကြောင့် ဒေသတွင်း နိုင်ငံများအကြား တိုက်ပွဲငယ်ကလေးများ အပါတ်စဉ် ဖြစ်ပွားစေသည်။ ၁၉၇၃-၁၉၇၄ နှင့် ၁၉၇၉ ခုနှစ်များတွင် အရှေ့အလယ်ပိုင်း နိုင်ငံများဦးဆောင်မှုဖြင့် ဖြစ်ပွားခဲ့သော ကမ္ဘာ့လောင်စာဆီ အကျပ်အတည်းဖြစ်မှူ၊ ဂျပန်နှင့် အာရှနဂါးများ စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းလာမှုတို့သည် စောစောပိုင်း ကမ္ဘာ့စီးပွားရေးကို စိုးမိုးထားသော အမေရိကန်နှင့် ဥရောပနိုင်ငံများကို တုန်လှုပ် ချောက်ချားစေခဲ့သည်။ ကိုယ်ပိုင်ဆုံးဖြတ်ခွင့်နှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် တောင်းဆိုလာသော လူမျိုးစုများ၊ နယ်စပ်နယ်နိမိတ် သတ်မှတ်မှု မမျှတခြင်းများကြောင့် အိန္ဒိယမှ ဒေသအချို့၊ အရှေ့အလယ်ပိုင်းနိုင်ငံများ၊ နီပေါနှင့် မြန်မာနိင်ငံတို့မှာ ဒေသတွင်း ပဋိပက္ခများ၊ ပြည်တွင်း ပဋိပက္ခများဖြင့် မအေးချမ်းခဲ့ပေ။ ၁၉၇၉ အီရန်နိုင်ငံတွင် အသစ်ပေါ်ထွက်လာသော အစ္စလာမ်မစ် အင်အားစုများ နေရာရလာပြီး အနောက်တောင်နှင့် တောင်အာရှ နိုင်ငံများမှ အစိုးရများကိုပါ ယင်းအင်အားစုများ ပျံ့နှံ့တိုးပွားလာမှုဖြင့် ခြိမ်းခြောက်နေပြန်ပါသည်။ ၁၉၉၀ အာဖဂန်နစ္စတန်တွင် ၎င်းတို့ပင် အသာရပြီး နိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၉၀ တွင် မအောင်မြင်သော အာဖဂန်နစ္စတန်ကို ကျူးကျော်မှူကြောင့် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုကြီး ပြိုကွဲခြင်းသည် စစ်အေးတိုက်ပွဲကို အငွေ့ပျံစေခဲ့ပြီး အာရှအလယ်ပိုင်းတွင် လွတ်လပ်သော နိုင်ငံတစ်စုကို မွေးဖွားပေးခဲ့သည်။ ၁၉၉၀ တွင် တရုတ်သည် စီးပွားရေး တိုးတက်မှူ အလွန် အားကောင်းလာပြီး ဖွံ့ဖြိုးဆဲ အရှေ့တောင်အာရှ နိုင်ငံများမှာမူ တိုးတက်မှု နှေးကွေးသွားသည်။ အင်ဒိုနီးရှား၏ စီးပွားပျက်ကပ်သည် ဆူဟာတိုကို ထိုင်ခုံပေါ်မှ ဖယ်ရှားခဲ့ပြီး ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံ အစပြုခဲ့သလို လွတ်လပ်ရေးနှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေး တောင်းဆိုမှုများ(အရှေ့တီမော၊ အာချဲနှင့် ပါပူဝါ) ရှိလာခဲ့သည်။ ၁၉၉၀ ၌ပင် တစ်ချိန်က အာရပ်-အစ္စရေး ပဋိပက္ခတွင် တိုက်ခဲ့ကြသူများ အကြားတွင် ငြိမ်းချမ်းရေး လုပ်ငန်းများ ပေါ်ထွန်းလာနေပေသည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံးသောတိုက် ကမ္ဘာပေါ်တွင် တိုက်ကြီးခြောက်တိုက်ရှိသည့်အနက် အကြီးဆုံး သော တိုက်လည်း ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အထူးခြားဆုံး သော တိုက်ကြီးလည်း ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ယဉ်ကျေးသော လူမျိုးတို့ ဆည်းကပ်းသည့် အယူဝါဒအားလုံး စတင်ပေါက်ဖွား ရာ ဘူမိနက်သန်မြေလည်း ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့လူမျိုးများ စတင် ပေါက်ဖွားရာ ဘူမိနက်သန်မြေလည်း ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့လူမျိုးများ စတင်ပေါက်ဖွားရာနှင့် ယဉ်ကျေးမှုတို့ စတင် ထွန်းကားရာလည်း ဖြစ်သည်။ ထိုတိုက်ကြီးကား အာရှတိုက် ဖြစ်လေသည်။ အာရှတိုက် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ယဉ်ကျေးသောလူမျိုးတို့ ဆည်းကပ်သည့်အယူဝါဒအားလုံး၏ စတင်ပေါက်ဖွားရာ ဘူမိ နက်သန်မြေကား အာရှတိုက်ဖြစ်၏။ ဤမျှသာမက အာရှတိုက် သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမြင့်ဆုံးသော တောင်ထိပ်၊ အကျယ်ဆုံး သော ကုန်းပြင်မြင့်၊ ရေမျက်နှာပြင်အောက် အနိမ့်ကျဆုံးသော ဒေသ၊ မိုးအစွတ်ဆုံး သောအရပ်၊ အခြောက်သွေ့ဆုံးသောနေရာ၊ နွေရာသီနှင့် ဆောင်းရာသီအပူချိန်ဒီဂရီ အကွာခြားဆုံးဌာန၊ လေဖိအားအနည်းဆုံးသောဒေသ စသည်တို့တည်ရာ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အထူးခြားဆုံးသောတိုက်ကြီးလည်းဖြစ်၏။ ကမ္ဘာ့ လူမျိုးများ၏ စတင်ပေါက်ဖွားရာနှင့် ယဉ်ကျေးမှုများ စတင် ပေါ်ထွန်းရာ ဌာနလည်း ဖြစ်လေသည်။ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ တိုက်ကြီးခြောက်တိုက် ရှိသည့်အနက် အကြီးဆုံးသောတိုက်လည်းဖြစ်၏။ ဥရောပတိုက်နှင့် အာဖရိကတိုက် နှစ်တိုက်ပေါင်းထက်လည်း စတုရန်းမိုင် ၆ဝဝ,ဝဝဝ ခန့် ပိုနေသေး၍ အမေရိကတိုက် နှစ်တိုက်ပေါင်း ထက်လည်း စတုရန်းမိုင် ၆ဝဝ,ဝဝဝ ခန့် ပိုနေသေးသည်။ အာရှတိုက်၏ ရာသီဥတုအကြောင်းကို ခြုံ၍ ပြောရန် အလွန်ခက်၏။ ပူသောတိုက်ကြီးဟု ပြောရမည်လည်း မလွယ်။ အေးသည်ဟုလည်း မပြောနိုင်။ မိုးအလွန်ရွာသောတိုက်ဟု ပြောရမည်ကလည်း တစ်နေ့လျှင် မိုးရေချိန် နှစ်လက်မကျော် သုံးလက်မ ရွာသောဒေသ ရှိငြားလည်း တစ်နှစ်လုံးနေ၍မှမိုး တစ်ပေါက်မျှ မမြင်ရသောဒေသလည်း ရှိနေသေး၏။ အာရှတိုက်ဟူသော အမည်သည် ဟီဗရူဘာသာမှဆင်းသက် ၍ အရှေ့၊ သို့မဟုတ် နေထွက်ရာဟုအဓိပ္ပာယ်ရ၏။ အာရှတိုက်သည် ကမ္ဘာဦးလူတို့ စတင်ပေါက်ဖွားရာဒေသဟု ခရစ်ယာန်ဓမ္မဟောင်းကျမ်း၌ ဆိုထား၏။ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒဆိုင်ရာ စာပေကျမ်းဂန်တို့၌လည်း ကမ္ဘာပျက်၍ ဦးစွာပေါ်လာသော ဌာနသည် ဇမ္ဗူဒီပါလက်ယာတောင်ကျွန်းရှိ ဘုရားပွင့်ရာမြေဟု ဆိုထားရာ ကမ္ဘာဦးအစကပင် သမိုင်းတွင် စာတင်လောက်အောင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့သော တိုက်ကြီးဟု ဆိုရပေမည်။ အာရှတိုက် အီရတ်နိုင်ငံရှိ ယူဖရေးတီးနှင့် တိုင်းဂရစ်မြစ် ဝှမ်းဒေသသည် ကမ္ဘာ့ယဉ်ကျေးမှု စတင် ထွန်းကားရာဌာန ဖြစ်၏။ ထိုဒေသတစ်ဝိုက်ရှိ တိုင်းပြည်တို့သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ယဉ်ကျေးမှုနိုးကြားထကြွခြင်း မရှိမီကပင် ယဉ်ကျေးမှုတိုးတက် လျက်ရှိသော မင်းနေပြည်တော်များ ဖြစ်ခဲ့ကြ၏။ ဆီးရီးယား နိုင်ငံတွင် ယခုထက်တိုင် ကမ္ဘာ့ယဉ်ကျေးမှု၏ သဲလွန်စ အနုပညာလက်ရာများကို အထင်အရှား တွေ့ရှိနိုင်လေသည်။ ဥရောပနှင့် အမေရိကတိုက်များရှိ လူတို့သည်ပင် အထက်ပါ ဒေသများမှ စတင်ပေါက်ဖွားလာသော လူမျိုးစု၏ အဆက် အနွယ်များ ဖြစ်လေသည်။ အစ္စလာမ်အယူဝါဒ ထွန်းကားစအခါလောက်က အာရပ်တို့သည် ဆင်စီး၊ မြင်းစီး၊ စစ်တိုက် အလွန် ကျွမ်းကျင်ရကား အာဖရိကတိုက်နှင့် စပိန်ပြည်ဘက်သို့ပင် နယ်ချဲ့လာခဲ့ရာ ဥရောတိုက်ကို အာရပ်တို့ ကြီးစိုး မည်ကဲ့သို့ ဖြစ်ခဲ့ဖူးသည်။ မွန်ဂိုလူမျိုးတို့သည် အာရပ်တို့ကြီးစိုးရာ ဗဂ္ဂဒက်နှင့် ဆီးရီးယား ကို သိမ်းပိုက်လိုက်၍သာ ဥရောပတိုက်သည် ထိုဘေးမှ သီသီကလေး လွတ်ခဲ့လေသည်။ ယင်းသို့ လွတ်ခဲ့ပြီးနောက် ဥရောပတိုက်မှ ကုန်သည်များ၊ နယ်သစ်စွန့်စားရှာဖွေသူများ၊ သာသနာပြုများ၏ ပယောဂကြောင့် အာရှတိုက်သည် ဥရောပတိုက်သား တို့၏ နယ်ချဲ့ရာမြေ ဖြစ်ခဲ့ရလေသည်။ အင်္ဂလိပ်၊ စပိန်၊ ဒပ်ချ၊ ပေါ်တူဂီလူမျိုး တို့သည် ဤသို့ဖြင့် အာရှတိုက်တွင် အင်ပါယာ ချဲ့နိုင်ခဲ့လေသည်။ ဤအချိန်မှစ၍ အနောက်တိုင်းယဉ်ကျေးမှု များသာ တဖြည်းဖြည်း ထွန်းကားလာခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် အနောက်တိုင်းသားတို့ ကြီးစိုးသည်ကို ငုံ့၍ခံမည့် လူမျိုးများ မဟုတ်သည့်အတိုင်း ၁၉၄၁ ခုနှစ်တွင် ဂျပန်နိုင်ငံက အာရှသည် အာရှလူမျိုးများအဖို့ဟူသော ကြွေးကြော်သံနှင့် ဗြိတိသျှအစရှိသော အနောက်တိုင်းသားတို့အပေါ် စစ်ကြေညာလိုက်လေသည်။ စစ်ကြေညာပြီးသည်နှင့်တစ်ပြိုင်နက် ဖိလစ်ပိုင်၊ မလေးကျွန်းဆွယ်၊ ဒပ်ချအရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစုနှင့် မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းယူပြီးလျှင် အနောက်တိုင်းသားတို့ကို နှင်ထုတ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင်ကား အားချင်းမမျှသဖြင့် လက်နက်ချ၍ ထိုနိုင်ငံများကို ပြန်အပ်ရ၏။ သို့ရာတွင် ထိုတိုင်းပြည်များကို တိုင်းရင်းသားတို့၏ နိုးကြားမှုကြောင့် နယ်ချဲ့သမားတို့သည် ရေရှည်မအုပ်စိုးနိုင်ချေ။ စစ်ပြီး၍ မကြာမြင့်မီ အသီးအသီး လွတ်လပ်ရေးများ ရရှိလျက် စီးပွားရေး၊ ပညာရေး၊ ကျန်းမာရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုများကို မြှင့်တင်လျက် ရှိကြသည်။ တည်နေရာနှင့်အကျယ်အဝန်း အာရှတိုက်သည် ကမ္ဘာမြေပြင်၏ သုံးပုံတစ်ပုံခန့် ကျယ်ဝန်း၍ စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၁၈,ဝဝဝ,ဝဝဝ ခန့်ရှိ၏။ ဒုတိယအကြီးဆုံးသော အာဖရိကတိုက်ထက်ပင် တစ်ဆခွဲမျှ ကြီးသည်။ မြောက်ဘက် အာတိတ်ဒေသမှ တောင်ဘက် အလွန်ပူပြင်းသော အီကွေတာမျဉ်းအထိ ကမ္ဘာ့အထက်ပိုင်း တစ်ပိုင်းလုံးလိုလို ပြန့်ကျယ်လေသည်။ အာရှတိုက်တွင် အပါအဝင်ဖြစ်သော အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစုအချို့မှာ အီကွေတာမျဉ်းအောက်ဘက်သို့ပင် ကျနေသေး၏။ အာရှတိုက်၏ အနောက်ဘက်၌ကား အနေအထိုင် အလုပ်အကိုင် ယဉ်ကျေးမှုစသည်တို့တွင် လုံးဝမတူတမူကွဲသော ဥရောပတိုက်မြေပြင်နှင့် ဆက်စပ်လျက် ရှိ၏။ အရှေ့ဘက်တွင် အမေရိကတိုက် အလာစကာပြည်နယ်နှင့် ၃၆ မိုင်ခန့်ကျယ်သော ဗဲရင်းရေလက်ကြားဖြင့်သာ ခြားလျက်ရှိသည်။ အနောက်တောင်ထောင့်ရှိ အာဖရိကတိုက်နှင့်မူ ဆူးအက်တူးမြောင်းမဖောက်မီက ကုန်းချင်းစပ်လျက်ရှိသည်။ သို့ရာတွင် သုံးဘက်စလုံး၌ကား ရေများဝန်းရံလျက်ရှိ၏။ မြောက်ဘက်၌ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာ၊ အရှေ့ဘက်၌ ကမ္ဘာပေါ်တွင်အကျယ်ဆုံးသော ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာနှင့် တောင်ဘက်တွင် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတို့ရှိကြသည်။ မြောက်ဘက်ရှိ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာမူကား လပေါင်းများစွာ ရေခဲနေသဖြင့် ဆိပ်ကမ်းများ၌ သင်္ဘောများ မဆိုက်ကပ်နိုင်ချေ။ အာရှတိုက် ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းသည် မိုင်ပေါင်း ၅ဝ,ဝဝဝ ခန့်ရှည်၏။ ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက် မနီးမဝေးတို့၌ ကျွန်းကလေးပေါင်းများစွာကို တွေ့နိုင်သည်။ အာရှတိုက်သည် အရှေ့အနောက်သို့ မိုင်ပေါင်း ၆,ဝဝဝ ခန့်၊ တောင် မှ မြောက်ဘက်စွန်းဖြစ်သော ချယ်လျူစကင်းအငူသည် မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းမှ ၁၂ ဒီဂရီ အတွင်း၌တည်ရှိ၍ တောင်ဘက် အဖျားဆုံးကျသည့် မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်အစွန်းဖြစ်သော ရိုမေနီးယားအငူကား အီကွေတာနှင့် ၁ ၁/၂ ဒီဂရီခန့်သာ ကွာလေသည်။ ယင်းသို့ အာရှတိုက်သည် အလွန်ကျယ်ပြန့် ကြီးကျယ် လွန်းရကား အနောက်ဘက် အိမ်နီးချင်းဖြစ်သည့် ဥရောပတိုက်ကိုပင် အချို့ပထဝီဝင်ဆရာတို့က အာရှတိုက်၏ ကျွန်းဆွယ်ဟူ၍ ထည့်သွင်းရေးသားကြသည်။ အာရှတိုက်အလယ်ပိုင်း အိန္ဒိယအနောက်မြောက်ဘက်ရှိ ကမ္ဘာ့အမိုးဟု ခေါ်ကြသော ပမီးယားတောင်ထွတ်မှ မြစ်များတောင်များသည် အရပ်ရှစ်မျက်နှာသို့ ဖြာထွက်လျက်ရှိသည်။ အရှေ့တောင်ဘက်သို့ ဖြာထွက်သွားသော တောင်တန်းကား ဟိမဝန္တာတောင်တန်းဖြစ်၏။ ( ဟိမဝန္တာတောင်တန်း-။) ပေပေါင်း ၂၉,ဝ၂၈ ပေမြင့်၍ ကမ္ဘာပေါ်၌ အမြင့်ဆုံးသော ဧဝရက်တောင်သည်လည်း ဟိမဝန္တာတောင်တန်းတွင်ပါဝင်သော တောင်ထွတ်တစ်ခုဖြစ်၏။ ( ဧဝရက်တောင်ထိပ်-။) ထိုဟိမန္တာတောင်တန်းသည် တရုတ်နိုင်ငံနှင့် မြန်မာနိုင်ငံ နယ်နမိတ်စပ်ကြားအထိ ဆင်းသွားလေသည်။ ထိုတောင်တန်းသည် ရှေးဟောင်း ဗုဒ္ဓဝင်ပုံပြင်တို့၌ အလွန်ထင်ရှား၍ လူသိများသော တောင်တန်းဖြစ်၏။ ထိုတောင်တန်းမှ မြန်မာနိုင်ငံသို့ ဖြာထွက်ခဲ့သော တောင်တန်းများသည် အနောက်ရိုးမ၊ အရှေ့ရိုးမ အမည်များဖြင့် ထင်ရှားရှိလေသည်။ ထိုတောင်တန်းသည် အလွန်မြင့်ရကား အနိမ့်ဆုံးတောင်ကြားလမ်းသည်ပင် ပေ ၁၅,ဝဝဝ မြင့်လေသည်။ ပမီးယားတောင်ထွတ်၏ အရှေ့ဘက် စူးစူးသို့ တန်းဆင်းသွားသော တောင်တန်းကား ကာရာကိုရမ် တောင်တန်းဖြစ်၏။ ထိုတောင်တန်းသည် တရုတ်နိုင်ငံဘက် အထိ တန်းဆင်းသွားရာ တရုတ်နိုင်ငံရှိ ဆင်လင်တောင်သည် ထိုတောင်တန်းမှ ဖြာထွက် သွားသော တောင်ဆက်ဖြစ်၏။ အရှေ့မြောက်ဘက်သို့ ဖြာဆင်းသွားသော တောင်တန်းသည်ကား တီယန်ရှင် တောင်တန်းဖြစ်သည်။ ဤတောင်တန်းကြီးသုံးခု သည် ပမီးယားတောင်ထွတ်မှ အရှေ့ဘက်သို့ ဖြာထွက်သော တောင်တန်းသုံးသွယ်ဖြစ်၏။ အနောက်ဘက်သို့ တန်းဆင်းသွားသော ဆူလေမန်တောင်တန်းသည် အီရန်နိုင်ငံ ကမ်းရိုးတန်းအနီးမှဖြတ်လျက် အာရှမိုင်းနားအတွင်း ထိုးဝင်သွားကာ အာမီးနီးယန်းတောင်တန်းစု ဖြစ်လာပြီးနောက် အာရှမိုင်နား တောင်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက် တန်းဆင်းသွား၏။ ( အာရှမိုင်းနား။) အနောက်ဘက်စူးစူးသို့ ဖြာထွက်သွားသော တောင်တန်းသည်ကား အီရန်နိုင်ငံမြောက်ပိုင်းနှင့် ကက်စပျန် ပင်လယ်ကို ဖြတ်လျက် အာရှမိုင်းနားမြောက်ဘက်စွန်းသို့ သွယ်တန်းသွား၏။ ( ကက်စပျန် ပင်လယ်-။) ထိုတောင်တန်းကို ဟိန္ဒုကွတ်ရှတောင်တန်းဟုခေါ်၏။ ဤသို့ အလယ်ဗဟို၌သာ အမြင့်ဆုံးဖြစ်၍ အရပ်လေး မျက်နှာသို့ တရွေ့ရွေ့နိမ့်လျှော ဆင်းသွားရကား အာရှတိုက်သည် ရေပေါ်၌ ပေါလောပေါ်နေသော လိပ် ကျောကုန်းနှင့် တူလှပေသည်။ ထိုတောင်တန်းကြီးတို့၏ကြားတွင် တည်ရှိသော တိဗက် ကုန်းပြင်မြင့်ကြီးကား ကမ္ဘာပေါ်တွင် လူနေသည့် အမြင့်ဆုံးသော ကုန်းပြင်မြင့်ဖြစ်သည်။ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်ထက် ပေပေါင်း ၁၆,၆ဝဝ မှ ၁၇,ဝဝဝ အထိ မြင့်၏။ တိဗက်ပြည်၏ အရှေ့ဘက်စွန်းတွင်လည်း ရေမျက်နှာပြင်ထက် ပေ ၉,ဝဝဝ ခန့်မြင့်သော ကိုကိုနော် ခေါ်အိုင်ပြာလည်းရှိ၏။ အာဖဂန်နစ္စတန်၊ ဗလူချိစတန်နှင့်အီရန်နိုင်ငံတို့အပါအဝင်ဖြစ်သော အီရန်ကုန်းပြင်မြင့်၊ အာရှမိုင်းနားကုန်းပြင်မြင့်၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံဒက္ခိဏ ကုန်းပြင်မြင့်တို့သည်လည်း အာရှတိုက်၏ ထင်ရှား ကျယ်ပြန့်၍ လူနေ အိမ်ခြေများသော ကုန်းပြင်မြင့်များ ဖြစ်ကြ၏။ အာရှတိုက်တွင် ကမ္ဘာ့အမိုးသာမက ကမ္ဘာ့မြေအောက်ခန်းလည်းရှိ၏။ ထိုမြေအောက်ခန်းမှာ အာရေဗျကျွန်းဆွယ်မြောက်ဘက်ရှိ ဒက်ဆီးခေါ် ပင်လယ်သေဖြစ်သည်။ ( ပင်လယ်သေ-။) ရေမျက်နှာပြင်အောက် ပေပေါင်း ၁,၂၉ဝ နိမ့်၏။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အနိမ့်ဆုံးသောဒေသဖြစ်လေသည်။ ရေမျက်နှာ ပြင်အောက် နိမ့်သော အခြားပင်လယ်တစ်ခုကား ကက်စပျန် ပင်လယ်ဖြစ်၏။ ရေမျက်နှာပြင်အောက် ၈၅ ပေ နိမ့်သည်။ ယင်းတို့ သည်ကား စင်စစ်အားဖြင့် အိုင်အကြီးစားမျိုး ဖြစ်လေ သည်။ ပမီးယားတောင်ထွတ်မှ ဖြာတန်းသွားသော တောင်တန်းများ သည် ဆီနှင်းခဲများ ဖုံးအုပ်နေသဖြင့် နွေရာသီတွင် နေပူရှိန် ကြောင့် အရည်ပျော်ကျလာပြီးလျှင် နိမ့်ရှိုင်းရာသို့ စီးဆင်းခဲ့ရာမှ မြစ်ပေါင်းများစွာ ဖြစ်ခဲ့၏။ မြောက်ဘက်သို့ စီးဆင်းသော အော့ဗမြစ်၊ ယန်နိဆေးမြစ်နှင့် လျိနာမြစ်များသည် ဆိုက်ဗီးရီးယားဒေသကိုဖြတ်၍ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာသို့ စီးဝင် သည်။ ထိုမြစ်များသည် သစ်တောများနှင့် မြက်ခင်းများကို ဖြတ်သန်း စီးဆင်းသဖြင့် ရေစီးအလွန်နှေးသည်ကတကြောင်း၊ မြောက်ပိုင်းရှိ ရေအမြဲခဲသော တန်းဒြဒေသများခံနေသည် ကတကြောင်းတို့ကြောင့် လွင်ပြင်များပေါ်တွင် ရေလျှံပြီးလျှင် ရွှံ့အိုင်ကြီးများ ဖြစ်နေလေသည်။ အရှေ့ဘက်သို့ စီးဆင်းသော မြစ်များကား အမူမြစ်၊ ယန်စီမြစ်၊ ဆီကျန်မြစ်၊ ဝှန်ဟိုမြစ် တို့ဖြစ်၏။ တောင်ဘက်သို့ စီးဆင်း သောမြစ်များကား ထိုင်း (ယိုးဒယား)နိုင်ငံ၌ မဲခေါင်မြစ်၊ မြန်မာနိုင်ငံ၌ သံလွင်မြစ်၊ ဧရာဝတီမြစ်၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံ ၌ ဂင်္ဂါမြစ်၊ ဗြဟ္မပုတြမြစ်၊ အိန္ဒုမြစ်တို့ ဖြစ်ကြ၏။ အနောက်ဘက်တွင်ကား တိုင်းဂရစ်နှင့် ယူဖရေးတီး မြစ်တို့သည် အီရတ်နိုင်ငံကိုဖြတ်လျက် ပါးရှင်း ပင်လယ်ကွေ့ထဲသို့ စီးဆင်းကြလေသည်။ ရာသီဥတုနှင့်ကောက်ပဲသီးနှံများ ဤမျှကျယ်ဝန်းသော ဒေသသည် ရာသီဥတုအားဖြင့် တစ်နေရာနှင့်တစ်နေရာ အလွန်ကွာခြားလှသည်မှာ အံ့ဩဖွယ်ရာ မဟုတ်ချေ။ အာရှတိုက်၏ လေးပုံသုံးပုံသည် သမပိုင်းတွင် ပါဝင်ပြီးလျှင် ရှစ်ပုံတစ်ပုံသည် အပူပိုင်းတွင် ပါဝင်၍ ကျန်ရှစ်ပုံတစ်ပုံကား အာတိတ်ရေခဲသော အအေးပိုင်းတွင် ပါဝင်လေ သည်။ အာတိတ် အအေးပိုင်းတွင် ပါဝင်သောဒေသများသာမက တောင်မြင့်များပေါ်တွင် တည်ရှိသောဒေသတို့သည်လည်း တစ်နှစ်ပတ်လုံး ရေခဲနေကြ၏။ လျိနာမြစ်ဝကျွန်းပေါ်အရပ်၏ ပျမ်းမျအပူဒီဂရီဖာရင်ဟိုက်သည် ၁° ဒီဂရီသာ ရှိသည်။ ဆောင်းရာသီ အပူဒီဂရီဖာရင်ဟိုက်ကား ၅၉° ဒီဂရီရှိ၍ နွေရာသီတွင် ၅၉° ဒီဂရီရှိ၏။ ယင်းမှာ နွေနှင့် ဆောင်းအပူဒီဂရီ အကွာဆုံး ဒေသ ဖြစ်လေသည်။ အာရှတိုက်၏ တစ်စိတ်တစ်ဒေသဖြစ်သော ဂျပန်ကျွန်းသည် မြောက်နှင့်တောင် အလျားလိုက် တည်ရှိ၍ မြောက်ဘက်ဆုံးအပိုင်းသည် ရေခဲ၏။ တရုတ်နိုင်ငံသည် သမပိုင်းတွင် ကျရောက်လျက် ရှိ၏။ သို့ရာတွင် အာရှ တိုက် အလယ်ပိုင်းမှ တိုက်ခတ်လာသော လေအေးကြောင့် ဆောင်းတွင်းတွင် အလွန်အေးမြသည်။ တိဗက်ပြည်သည် တောင်ကုန်းမြင့်ပေါ်တွင် တည်ရှိသဖြင့် မိုးနည်း ခြောက်သွေ့သော်လည်း အလွန်အေးလှ၏။ အီရန်နိုင်ငံကား နွေအခါ၌ ခြောက်သွေ့ပူအိုက်၍ ဆောင်းအခါ၌ အလွန်အမင်း အေးသော နိုင်ငံဖြစ်သည်။ အာရှမိုင်းနား၊ ဆီးရီးယား၊ ပယ်လက်စတိုင်၊ အာရေဗျကျွန်းဆွယ်နှင့် အာဖဂန်နစ္စတန်တို့၏ ရာသီဥတုကား အီရန်နိုင်ငံမှာကဲ့သို့ပင် အလွန်ပူသောနွေနှင့် အလွန်အေးသော ဆောင်းရာသီ ရှိ၏။ မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံနှင့် မြန်မာနိုင်ငံတို့သည်ကား မုတ်သုံရာသီဒေသများ ဖြစ်ကြ၏။ ရာသီဥတုမှာ နွေအခါ၌ ပူအိုက်၍ မိုးတွင်းတွင် စွတ်စိုပြီးလျှင် ဆောင်းတွင်း၌ အေးမြလှ၏။ ကမ္ဘာပေါ်၌ မိုးအများဆုံးရွာသော အရပ်သည်လည်း အာရှတိုက်၌ပင် ရှိလေသည်။ ထိုအရပ်မှာ တစ်နှစ်လျှင် မိုးရေချိန် လက်မ ၄ဝဝ ကျော် ရွာသွန်းသော အိန္ဒိယနိုင်ငံ အာသံပြည်နယ် ဖြစ်၏။ တစ်နှစ်ပတ်လုံး မိုးမရွာသော ဒေသလည်း ရှိသေး၏။ ထိုအရပ်တို့ကား အာရေဗျကျွန်းဆွယ် ပင်လယ်နီ ဝန်းကျင်ရှိ ခြောက်သွေ့သောဒေသ၊ အာရေဗျသဲကန္တာရ၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံသား သဲကန္တရ၊ မွန်ဂိုးလီးယား နိုင်ငံ ဂိုဗီသဲကန္တာရတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ယင်းသို့ ရာသီဥတု အခြေအနေလည်း ကွဲပြားခြားနားလှသလောက် ပေါက်ရောက် ကြသော အသီးအနှံများလည်း အတန်ပင် ကွာခြားလှလေသည်။ အာရှတိုက်၏ မြောက်ဘက်ဆုံးဒေသသည် တစ်နှစ်ပတ်လုံး ရေခဲများ ဖုံးလွှမ်းနေသဖြင့် သစ်ပင်ပန်းပင် မပေါက်ရောက်ပဲ ရေညှိပင်များသာ ပေါက်ရောက်လေသည်။ လူနေအိမ်ခြေမရှိသလောက်ပင် ဖြစ်၏။ နေထိုင်သူ အနည်းငယ်တို့မှာလည်း လယ်ယာလုပ်ကိုင် မရသဖြင့် ငါးဖမ်းခြင်း အမဲလိုက်ခြင်းတို့ဖြင့်သာ အသက်မွေး၍ အမြဲပြောင်းရွှေ့ လှည့်လည်နေတတ်၏။ မြောက်ဘက်အစွန်းဆုံး ရေခဲပြင်ရှိရာအရပ်မှ တောင်ဘက်သို့ တဖြည်းဖြည်း ဆင်းလာခဲ့သော် မြက်ခင်းများပေါက်ရောက်နေသော လွင်ပြင်ကြီးများ၊ ထင်းရူးပင်များ ပေါက်ရောက်နေသော တောင်ကုန်းတောင်တန်းများကို တွေ့နိုင်၏။ ထိုဒေသများကား ရုရှနိုင်ငံမှ ရာဇဝတ်ကောင်များကို ပို့ရာဒေသဖြစ်ခဲ့၏။ ရွှံ့နွံထူထပ်၍ တောကြီးသောကြောင့် ငှက်ဖျားရောဂါထူထပ်ကာ လမ်းပန်း အဆက်အသွယ် အလွန်ခက်ခဲ၏။ ၂ဝ ရာစုနှစ်အစက ဖောက်လုပ်ပြီးခဲ့သော ရုရှနိုင်ငံ မောစကို မြို့တော်မှ ဆိုက်ဗီးရီးယားအရှေ့ဘက်ကမ်းပေါ်ရှိ ဗလာဒီဗော့စတော့မြို့အထိ ဆက်သွယ်ထားသော ထရန် ဆိုက်ဗီးရီးယန်း မီးရထားလမ်းကြောင့် အနည်းငယ် အသွားအလာ လွယ်ကူလာလေပြီ။ ထိုသစ်တောကြီးများမှာ အရှေ့မှ အနောက် အလျားမိုင်ပေါင်း ၅,ဝဝဝ ကျော်ရှိ၍ တောင်မှမြောက်သို့ အနံမိုင်ပေါင်း ၁,ဝဝဝ မှ ၂,ဝဝဝ အထိ ကျယ်၏။ အချို့အပိုင်းကား သစ်တောထူထပ်လှသဖြင့် ပေါက်ရောက်သူ အလွန်နည်းပါး၏။ ဝက်ဝံ၊ မြေခွေး၊ ရှဉ့်စသော သားမွေးရသည့် သတ္တဝါများကို လိုက်လံဖမ်းဆီး၍ သားမွေးရောင်းသော မုဆိုးမျာသာ ရောက်ကြ၏။ သို့သော် ယခုအခါ ဆိုက်ဗီးရီးယားဒေသကို တိုးတက်ဖွံဖြိုးလာအောင် အပြင်းအထန် ဆောင်ရွက်လျက် ရှိသည်။ ထိုထူထပ်လှသော သစ်တောကြီးများမှ တောင်ဘက်သို့ တဖြည်းဖြည်းဆင်းလာသော တဖြည်းဖြည်း သစ်ပင်များပါးလာ၏။ မိုးနည်းလှသဖြင့် သစ်ပင်ကြီးများစွာ မပေါက်ဘဲ မြက်ခင်း များသာ ရှိ၏။ ခြုံပုတ် ချုံစပ်များကို ဟိုတစ်စုသည်တစ်စုသာ တွေ့ရလေသည်။ ထိုအရပ်၌ မြက်ပင်ပေါသဖြင့် ထိုအရပ်ရှိလူ တို့သည် နွားများ၊ သိုးများ မွေးမြူအသက်မွေးပြီးလျှင် ရေကြည်ရာ မြက်နုရာ လှည့်လည်နေထိုင်ကြလေသည်။ ထိုကြောင့် ထိုအရပ်မှ နွားနို့ဒိန်ခဲထောပတ်များ ထွက်၏။ ဤမြက်ခင်းကြီးသည် မန်ချူးရီးယားပြည်မှ မွန်ဂိုးလီးယားနိုင်ငံ အလယ်ပိုင်းကိုဖြတ်၍ ဆိုက်ဗီးရီးယားတောင်ပိုင်း၊ အာရှမိုင်းနားနှင့် အာရေဗျနိုင်ငံအထိ ကျယ်ဝန်း၏။ ထိုအရပ်သည် ကုန်းပြင်မြင့်လည်းဖြစ် မိုးလည်းခေါင်သောဒေသ ဖြစ်သဖြင့် ကောက်ပဲသီးနှံ စိုက်ပျိုး၍ မဖြစ်ချေ။ ထိုမြစ်ခင်းကြီး၏ တောင်ဘက်၌ကား အလွန်ခြောက်သွေ့သော သဲကန္တာရကြီးရှိ၏။ ထိုသဲကန္တာရကို ဂိုဗီ သဲကန္တာရ ဟုခေါ်၏။ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းမှ မိုင်ပေါင်း ၁,ဝဝဝ ကျော် ၁,၅ဝဝ ခန့် ဝေးရကာ ပင်လယ်မှ တိုက်ခတ်သည့် ရေခိုးရေငွေ့ ပါသော လေများသည် ထိုအပိုင်းသို့ ရောက်သောအခါ ကမ်းရိုး တန်း၌ မိုးရွာခဲ့ပြီး ဖြစ်သဖြင့် ရေခိုးရေငွေ့ အနည်းငယ်ခန့်သာ ကျန်တော့၏။ သို့ဖြစ်၍ ထိုအရပ်၌ တစ်နှစ်လျှင် မိုးရေချိန် ၁ဝ လက်မပင် ပြည့်အောင် မရွာချေ။ အနောက်တောင်ဘက်မှ လာသော ရေခိုးရေငွေ့ များစွာပါသည့် မုတ်သုံလေသည် မြင့်မားလှသော ဟိမဝန္တာတောင်တန်းကြီးက ကာဆီးနေသဖြင့် ထိုအရပ်သို့ ရေခိုးရေငွေ့ ရောက်အောင် မဆောင်နိုင်တော့ချေ။ ထိုကြောင့် ထိုအရပ်သည် ခြောက်သွေ့သော ကန္တာရကြီး ဖြစ်နေလေသည်။ သဲကန္တာရ ကြီး၏အလယ် အချို့နေရာများတွင်သာ ရေထွက်၍ သစ်ပင်များ ပေါက်နေသဖြင့် လူနေအိမ် ခြေရှိလေသည်။ ထိုလူနေအိမ်ခြေရှိသော ရပ်ကွက်ကို အိုအေဆစ်ဟုခေါ်သည်။ အထူးသဖြင့် စွံပလွံပင်များ ပေါက်သည်။ အခြားတိုင်းပြည်မှ လူတို့သည် ဆန်စပါး၊ ဂျုံတို့ကို အရေးတကြီး စိုက်ပျိုးစားသောက်ကြသကဲ့သို့ သဲကန္တာရရှိ လူတို့သည် စွံပလွံသီးကို မှီခိုအားထား စားသောက်ကြရလေသည်။ အချို့ အိုအေဆစ်တို့မှာ အလွန် ကျယ်ပြန့်သဖြင့် ဟင်းသီးဟင်းရွက်၊ ကောက်ပဲသီးနှံများကို စိုက်ပျိုးလုပ်ကိုင် စားသောက်ကြနိုင်ကြ၏။ အိန္ဒိယ၊ တရုတ်၊ ရုရှနိုင်ငံတို့မှ ကုန်သည်များ တွေ့ဆုံရောင်းချရာ မြို့ကြီးများလည်း ထိုဒေသတွင် ရှိလေသည်။ ကြေးအိုး ကြေးခွက်၊ လက်ဘက်ခြောက်၊ ပိုးထည်ချည်ထည် စသော ကုန်များကို လဲလှယ်ရောင်းချကြသည်။ ထင်ရှားသော အိုအေဆစ်မြို့ကြီးများမှာ ယတ်၊ ကက်ရှဂါး၊ ခိုတန်၊ တက်ရှကင့်၊ ဆမာကန်၊ ဗိုခါရာနှင့် ခီဗမြို့ကြီးများ ဖြစ်ကြ၏။ အာရှတိုက်ရှိ ထိုသဲကန္တာရ၏ တောင်ဘက်၌ကား တိဗက်ပြည် ရှိ၏။ ကုန်းပြင်မြင့်ဖြစ်သဖြင့် သီးပင်စားပင် အကြီးအကျယ် မစိုက်ပျိုးချေ။ ထိုပြည်၏ တောင်ဘက်သို့ သွားပါက မုတ်သုံ ဒေသများဖြစ်သည့် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ မြန်မာနိုင်ငံ၊မလ္လယုကျွန်းဆွယ်၊ ယိုးဒယားနိုင်ငံနှင့် အင်ဒိုချိုင်းနား ပြည်တို့ကို တွေ့ရ၏။ ထိုအရပ်များ၌ကား ဂုန်လျော်ပင်၊ လက်ဘက်၊ ကြက်ပေါင်စေး၊ ကာဖီပင်၊ ဘိန်းပင်၊ ဆေးပင်၊ ကျွန်းသစ်၊ ဆန်စပါး၊ အမွှေးအကြိုင်၊ ဆင်ကိုနာပင်၊ အုန်း၊ ငှက်ပျော၊ ရှောက်၊ သရက်ပင် တို့ကို များစွာ စိုက်ပျိုးကြသည်။ ဂုန်လျှော်ပင်ကို အိန္ဒိယ၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နှင့် မြန်မာနိုင်ငံတို့မှ ရရှိ၏။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အာရှ တစ်တိုက်၌သာလျှင် ထိုအပင်မျိုး ပေါက်ရောက်၏။ ဆေးပင်ကို အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ အင်ဒိုချိုင်းနားနှင့် အရှေ့ဒပ်ချ အိန္ဒိယကျွန်းစု (အင်ဒိုနီးရှား)၊ မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်၊ သီဟိုဠ်ကျွန်းတို့မှ ရသည်။ ကာဖီပင်ကို ဂျာဗား ကျွန်းနှင့် အာရေဗျကျွန်းဆွယ်တွင် စိုက်၏။ ကျွန်းသစ်ကို မြန်မာနိုင်ငံမှ များစွာရ၏။ ဆန်စပါးကို မြန်မာ၊ အိန္ဒိယ၊ တရုတ်၊ ထိုင်း၊ အင်ဒိုချိုင်းနားပြည်တို့တွင် စိုက်ပျိုးကြသည်။ လူမျိုးနှင့်ဘာသာ အာရှတိုက်လူဦးရေသည် သန်းပေါင်း တထောင့်သုံးရာကျော် (၁,၃၂၆,ဝဝဝ,ဝဝဝ) ရှိသည့်အနက် အချို့ ဒေသ၌ စတုရန်း တစ်မိုင်လျှင် လူဦးရေ ၅ဝဝ ကျော်ရှိ၍ အချို့ဒေသတွင်လူနေ အိမ်ခြေ လုံးဝမရှိသလောက် ရှားပါးသည်ကို တွေ့ရသည်။ အာရှတိုက် တောင်ဘက်နှင့် အရှေ့ဘက်တစ်လျှောက်ရှိ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်နှင့် မြစ်ဝှမ်းဒေသများတွင် လူနေအိမ်ခြေထူထပ်၍ အာရှတိုက်မြောက်ဘက်ဆုံးဒေသများ၌ကား တစ်နှစ်ပတ်လုံး ရေခဲနေသဖြင့် လူနေအိမ်ခြေဟူ၍ မရှိချေ။ အနောက်တောင် ဘက်ပိုင်းနှင့် အလယ်ပိုင်းတို့၌ကား လူနေအိမ်ခြေ ပါးလှသည်။ ကမ္ဘာ့လူဦးရေ၏ ထက်ဝက်ကျော်မျှရှိသည့် အာရှလူဦးရေတွင် လူမျိုးပေါင်းစုံလှ၏။ သို့ရာတွင် ထိုလူမျိုး တို့ကို တစ်မျိုးစီမလေ့လာပဲ သွင်ပြင်အသားအရောင် အနေအထားကို ယေဘုယျအားဖြင့် နှစ်မျိုးခွဲ၍ လေ့လာနိုင်၏။ အာရှတိုက် မြောက်ပိုင်းနှင့် အရှေ့ပိုင်းတွင် နေထိုင်သူတို့အားတစ်စု၊ အနောက်တောင်ပိုင်းတွင် နေထိုင် သူတို့အားတစ်စု ခွဲနိုင်လေ သည်။ အာရှတိုက် လူဦးရေ၏ သုံးပုံနှစ်ပုံသည် ပထမလူမျိုးစု တွင် ပါဝင် လေသည်။ ထိုလူမျိုးစု၏ သွင်ပြင်ဆင်းရောင်ကား အရပ်ပု၍ မျက်နှာပြားပြား၊ မျက်စိပေါက်ကျဉ်းကျဉ်း၊ မျက်ရစ် မထင်ရှားဘဲ ဆံပင်မှာမည်းနက်၍ ဖြောင့်စင်းသည်။ ထိုလူမျိုးစု ကို မွန်ဂိုလီယန် အဆက်အနွယ်ဟု ခေါ်ကြ၏။ အထူးသဖြင့် ဂျပန်နိုင်ငံ၊ တရုတ်နိုင်ငံ၊ မြန်မာနိုင်ငံနှင့် မလ္လာယုကျွန်းဆွယ် တို့တွင် နေထိုင်ကြသည်။ ဒုတိယ အစုကား ဥရောပတိုက်ရှိ လူမျိုးများနှင့် ပုံပန်းသဏ္ဌာန်အားဖြင့် အလွန်တူသောအာရိယန်၊ သို့မဟုတ် အင်ဒိုယူရိုပီယန်အနွယ် ဖြစ်၏။ ထိုလူမျိုးစုကား အာရှတိုက်တွင် မွန်ဂိုလီယန် အနွယ်တို့ထက် ဦးစွာနေထိုင်ခဲ့သူများ ဖြစ်၏။ သို့ရာတွင် မွန်ဂိုလီယန်လူမျိုးများ ပေါ်ပေါက် လာသောအခါ သူတို့လည်း အနောက်ဘက်ဆီသို့ ပြောင်းရွှေ့သွားရာ တဖြည်းဖြည်း ဥရောပတိုက်တွင် ထိုလူမျိုးများ စတဲချ နားနေ တော့သည်။ ကျန်ရစ်ခဲ့သော ယင်းတို့၏အဆက်အနွယ်များကား အာရှမိုင်းနား၊ အီရန်၊ အီရတ်နှင့် အိန္ဒိယ နိုင်ငံများတွင် ယခုထက်တိုင် နေထိုင်လျက်ရှိကြသည်။ ထိုလူမျိုးကား အရပ်မြင့်၍ နှာတံပေါ်၏။ ဆံပင် ကောက်၍ အသားညိုလေသည်။ ဤကား မျိုးပေါင်းစုကြီးနှစ်စုသာဖြစ်၍ ထိုနှစ်စုမှ ဖြာထွက်သော လူမျိုး ပေါင်းကား များလှဘိ၏။ ( အာရိယန်လူမျိုး။) လူမျိုးအရေအတွက် များသလောက် ကိုးကွယ်သော အယူဝါဒ၊ ပြောဆိုသောဘာသာစကားတို့လည်း များလှ၏။ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၌ပင်လျှင် ဘာသာစကားပေါင်း ၂ဝဝ ကျော်ရှိလေသည်။ အာရှတိုက်ရှိ ပြောဆိုအသုံး ပြုသော ဘာသာစကားများကို ယေဘုယျအားဖြင့် အလွယ်ဆုံးခွဲလိုက်ပါမူ အရေးပါသည့် အုပ်စုကြီးသုံးခု ရနိုင်၏။ အင်ဒို-ဥရောပ(ဝါ)အာရိယန်၊ ယူရယ်အော်လတိတ်၊ ဆိုင်နိတစ်ဟူ၍ ဖြစ်သည်။ ယေဘုယျအားဖြင့် အင်ဒို-ဥရောပအုပ်စုဝင် ဘာသာစကားများကို အာရှတိုက်အနောက်ပိုင်းတွင် ပြောဆိုသည်။ ယူရယ်အော်လတိတ် အုပ်စုဝင် ဘာသာစကားများကို အာရှတိုက်မြောက်ပိုင်းတွင် ပြောဆိုသည်။ ဆိုင်နိတစ်အုပ်စုဝင် ဘာသာ စကားများကိုမူကား အာရှတိုက်အရှေ့ပိုင်းနှင့်အရှေ့တောင်အာရှအချို့ဒေသများတွင် ပြောဆိုသည်။ ထို့ပြင် အခြေခံဘာသာစကား အုပ်စုငယ်များ လည်း ရှိသေးရာ ယင်းတို့တွင် ဆီမစ်တစ်ဘာသာစကားအုပ်စု သည် အရေးပါ၏။ ဆီမစ်တစ်အုပ်စုတွင် အနောက်တောင်အာရှ မှ အာရေဗစ်နှင့် ဟီဗရူဘာသာစကားတို့ ပါဝင်သည်။ ဒေသန္တရ ဘာသာစကား အများအပြားနှင့် သီးခြားဘာသာစကားအများ အပြားလည်း ထိုအခြေခံအုပ်စု များမှ ပေါက်ပွားလာသည်။ လူမျိုးနှင့်ဘာသာစကားသာမဟုတ် ကိုးကွယ်သော အယူဝါဒ လည်း များလှဘိ၏။ အာရှတိုက်သည် ကမ္ဘာပေါ်ရှိယဉ်ကျေး သောလူမျိုးတို့ ကိုးကွယ်သော အယူဝါဒပေါင်းစုံပေါက်ဖွားထွန်းကားရာ ဒေသလည်းဖြစ်၏။ လွန်ခဲ့သည့်နှစ်ပေါင်း ၂,၅ဝဝ ကျော်လောက်က အိန္ဒိယနိုင်ငံ၌ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ ပွင့်တော်မူ၍ ဗုဒ္ဓသာသနာတော် ကြီးထွန်းကားခဲ့သည်။ ကမ္ဘာအရပ်ရပ်ရှိ လူဦးရေသန်းပေါင်း ၃၅ဝ ကျော်တို့ သက်ဝင်ယုံကြည်သော အယူဝါဒကြီးတစ်ခုဖြစ်၏။ ဘုရားပွင့်တော်မူရာ ဖြစ်သော အိန္ဒိယနိုင်ငံ ဗုဒ္ဓဂါယာသည် ကမ္ဘာ့ဗုဒ္ဓဝါဒီ လူထု၏ အမြတ်တနိုးထားရာဒေသ ဖြစ်ခဲ့လေသည်။ ဂေါတမမြတ်စွာဘုရား ပွင့်တော်မူစဉ်အခါနှင့် မရှေးမနှောင်း အိန္ဒိယနိုင်ငံ၌ ဟိန္ဒူအယူဝါဒသည် ပေါ်ထွန်း နေလေသည်။ သင်္သကရိုက်ဘာသာဖြင့် ရေးသားခဲ့ကြသော ဗေဒကျမ်းကြီးတို့မှာ ခရစ်မပေါ်မီ နှစ်ပေါင်း ၂ဝဝဝ ခန့်က ရေးသာခဲ့သည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ ယခုအခါ ဟိန္ဒူအယူဝါဒကို အိန္ဒိယနိုင်ငံ အနှံ့အပြား၌ ကိုးကွယ်ကြသည်။ ( ဟိန္ဒူအယူဝါဒ-။) ဂျိန်းအယူဝါဒမှာ ခရစ်မပေါ်မီ အနှစ်ငါးရာကျော်က မဟာဝိရဆိုသူပုဂ္ဂိုလ်က တည်ထောင်ခဲ့ရာ ယခုအခါ အိန္ဒိယ နိုင်ငံတောင်ဘက်ပိုင်း၌ ယုံကြည်ကိုးကွယ်သူများလေသည်။ ခရစ်ယာန် အယူဝါဒသည်လည်း လွန်ခဲ့သည့် နှစ်ပေါင်း ၁,၉ဝဝ ကျော်လောက်က ပယ်လက်စတိုင် ပြည်တွင် စတင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့၏။ ပယ်လက်စတိုင်ပြည်ရှိ ဗက်သလီဟမ်မြို့မှာ ခရစ်တော် ဖွားမြင်ရာဖြစ်၍ ယခုထက်တိုင် ခရစ်ယာန်တို့ အမြတ်တနိုးထားလျက် ရှိ၏။ ( ခရစ်ယန်အယူဝါဒ-။) အစ္စလာမ်အယူဝါဒ စတင်ပေါက်ဖွားရာ အရပ်ကား အာရေဗျနိုင်ငံ မက္ကားမြို့ဖြစ်၏။ ခရစ် ၅၇၁ ခုနှစ်တွင် မက္ကားမြို့၌ တမန်တော် မို့ဟမ္မဒ်ကို ဖွားမြင်လေသည်။ ( အစ္စလာမ်အယူဝါဒ။) ( မို့ဟမ္မဒ်-။) တရုတ်နိုင်ငံ ရှန်တန် နယ် ချူးဖူးမြို့ရှိ တရုတ်ဒဿနိကဗေဒဆရာကြီး ကွန်ဖူးဇီး၏ သင်္ချိုင်းတော်သို့ ကွန်ဖူးဇီး အယူဝါဒီတို့သည် နှစ်စဉ် လာရောက်၍ အရိုအသေ ပြုကြသည့်အလေ့ပင် ရှိသေးလေသည်။ ခရစ်တော်မပေါ်မီ နှစ်ပေါင်း ခြောက်ရာခန့်အတွင်းက ပါးရင်းလူမျိုးဇိုရိုအက်စတာ စတင်ထူထောင်ခဲ့သော ဇိုရိုအက်စတာ အယူဝါဒ ရှိသေးသည်၊ ( ဇိုရိုအက်စတာ-။) ဤသို့လျှင် ကမ္ဘာ့အယူဝါဒကြီးများ ပေါက်ဖွားရာ မြေထူးမြေမြတ် ကြီး ဖြစ်ခဲ့သဖြင့်လည်း အာရှ တိုက်ရှိ လူအပေါင်းတို့သည် အယူဝါဒပေါင်းများစွာ ကိုးကွယ် လျက်ရှိ၏။ အိန္ဒိယလူမျိုးများသည် များသောအားဖြင့် ဟိန္ဒူနှင့် အစ္စလာမ်အယူဝါဒကို လက်ခံကြ၏။ အာရှတိုက်အနောက် တောင်ပိုင်းရှိ လူအားလုံးလိုလိုနှင့် မလ္လာယုကျွန်းဆွယ် အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစုရှိ လူတို့ကား အစ္စလာမ် အယူဝါဒကို ကိုးကွယ်ကြလေသည်။ သီဟိုဠ်ကျွန်း၊ မြန်မာနိုင်ငံနှင့် ယိုးဒယားနိုင်ငံတို့၌ အထူးသက်ဝင် ကိုးကွယ်သောအယူဝါဒကြီး မှာ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒဖြစ်၏။ တရုတ်နိုင်ငံ၌မူ ကွန်ဖူးဇီးနှင့် ဗုဒ္ဓအယူ ဝါဒတို့ကို အထူး သဖြင့် ယုံကြည်ကိုးကွယ်ကြလေသည်။ ထိုထင်ရှားသော အယူဝါဒကြီးများအပြင် အခြားအယူဝါဒငယ် များနှင့် နတ်ကိုးကွယ်မူများလည်း ရှိသေး၏။ သဘာဝထွက်ကုန်နှင့် အလုပ်အကိုင် အာရှတိုက်ရှိ လူဦးရေသုံးပုံနှစ်ပုံကျော်သည် လယ်ယာစိုက် ပျိုးခြင်းဖြင့် အသက်မွေးကြ၏။ အာရှတိုက် အရှေ့ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းတို့တွင် လယ်ယာစိုက်ပျိုးခြင်းကို အကြီးအကျယ် လုပ်ကိုင်သောဌာနဖြစ်၏။ ဆန်စပါးကို အများဆုံး စိုက်ပျိုး ကြလေသည်။ အချို့ဒေသများတွင် ဆန်စပါးစိုက်ပျိုးရန် ရာသီ ဥတုအားဖြင့် သင့်တော်သော်လည်း ပင်ခြေ၌ ရေမဝပ်သော ဆင်ခြေလျှောမြေဖြစ်သဖြင့် တောင်စောင်းကို လှေကားထစ်များ သဖွယ် ပြုလုပ်၍လည်းကောင်း၊ လယ်ကွက်ပတ်လည်တွင် ဆည်တမံများ ပြုလုပ်၍လည်းကောင်း စိုက်ပျိုးကြ ရ၏။ သို့ရာတွင် တောင်ပိုင်းလယ်ယာလုပ်ကိုင်သူများသည် အရှေ့ပိုင်း ရှိ လယ်သမားများလောက် လယ်မြေကို ကြံဖန်ပြုပြင်၍ လုပ်ကိုင်ရန် မလိုကြချေ။ ထိုအရပ်များမှ ဆန်စပါးအပြင် ဂျုံ၊ သကြား၊ ဝါ၊ ဂုန်လျှော်၊ သာဂူ၊ ဗာလီ၊ ပဲ အမျိုးမျိုးတို့ထွက် ၏။ တရုတ်နိုင်ငံ မန်ချူးရီးယား ပြည်နယ်ရှိ အချို့လယ်သမား တို့သည် ပိုးချည်ထွက်သော ပိုးများကို မွေးမြူရန် ပိုးစာပင် များကို စိုက်ပျိုးကြ၏။ တရုတ်နိုင်ငံကြီးကား လူဦးရေလည်း များပြား လယ်ကွက်စိုက်ခင်းကလည်း ပြည့်နှက်နေရကား မြစ်ထဲတွင်ပင် လှေဖောင်ဖွဲ့၍ နေထိုင်လျက် ရှိကြရ လေသည်။ တရုတ်နိုင်ငံ၌ ဆန်စပါးစိုက်ပျိုးခြင်း၊ ပိုးထည်ရက်လုပ်ခြင်းနှင့် ကြွေထည်ဆေးရေးလုပ်ငန်းများကို ရှေးနှစ်ပေါင်းများစွာကပင် စတင်လုပ်ကိုင်လာကြသည်။ စာပုံနှိပ်စက်၊ သံလိုက်၊ သင်္ဘော အိမ်မြေ|ာင်၊ စက္ကူနှင့် ယမ်းတို့သည် တရုတ်နိုင်ငံမှစတင်ပေါက် ဖွားလာခဲ့ရာ ယခုထက်တိုင်လည်း လုပ်ကိုင်လျက် ရှိလေသည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံ အာသံပြည်နယ်၊ သီဟိုဠ်ကျွန်းနှင့် မြန်မာနိုင်ငံ တို့တွင် ရာသီဥတုအားဖြင့်လည်း ပူအိုက်၍ မိုးများစွာရရှိရကား တောင်တန်းတောင်စောင်းတစ်လျှောက်တွင် လက်ဖက်ပင်များ အကြီးအကျယ်စိုက်ပျိုး၍ နိုင်ငံခြားသို့ပင် တင်ပို့ကြ၏။ ထို့ပြင် နှစ်ပေါင်းတစ်ထောင်ကျော် ကြာသည့်တိုင်အောင် ပိုးမထိုး ဆွေးမြေ့ မသွားသော ကျွန်းတောကြီးများနှင့် အခြားအဖိုးတန် သစ်တောကြီးများလည်း အာရှတိုက်တွင် အလွန်ပေါများ လှ၏။ မြန်မာနိုင်ငံသည် ကျွန်းသစ်အထွက် အထူးပင်ထင်ရှားလှလေ သည်။ ကမ္ဘာ့အဖိုးတန်ပစ္စည်းတစ်ခု ဖြစ်သည့် ကြက်ပေါင်စေး ပင်များလည်း အာရှတိုက် မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်မှ မြောက်မြားစွာ ထွက်လေသည်။ အာရှတိုက်မြောက်ပိုင်း မြက်ခင်းများပေါရာ အရပ်၌ကား လူတို့သည် တစ်နေရာထဲတွင် အတည်တကျ မနေကြဘဲ သိုး၊ မြင်း အစရှိသော တိရစ္ဆာန်များကို မွေးမြူ၍ လှည့်လည်နေထိုင်ကြ၏။ ထိုသားကောင်များ ရရှိလာမှ နို့အသားအရေများဖြင့်သာ မှီတင်းနေထိုင်ကြပေသည်။ ယင်းသို့ တစ်နေရာတည်း၌ မနေဘဲ လှည့်လည် သွားလာတတ်သော လူမျိုးတစ်မျိုးကို အာရေဗျနိုင်ငံ၌လည်း တွေ့ရ၏။ ထိုသူတို့ကို ဗက်ဒူးအင်လူမျိုးများဟု ခေါ်သည်။ ထိုသူတို့သည် ဆိတ်နှင့်သိုး များကို မွေးမြူ၍ ထိုတိရစ္ဆာန်တို့မှရသော အသားအရေ၊ သားမွေး တို့ကို ရောင်းချခြင်းဖြင့် ကြွယ်ဝချမ်းသာလျက်ရှိ၏။ အာရှတိုက်၏ မြောက်ဘက်ဆုံးသောဒေသကား တနှစ်ပတ်လုံး ရေခဲနေသဖြင့် လယ်ယာလုပ်ကိုင်နိုင်ခြင်းမရှိဘဲ ထိုအရပ်ရှိ လူတို့သည် အမဲလိုက်ခြင်း၊ ငါးမျှားခြင်း စသည် တို့ဖြင့်သာ အသက်မွေး၍ နေထိုင်ကြ၏။ ထိုအရပ်၌ တွေ့ရှိ သော ဝင်ရိုးစွန်းဝက်ဝံများ၊ တန်းဒြ သမင်များ၊ ပင်လယ်ဖျံ များကို ဖမ်း၍ အသားကိုစားသောက်ပြီးလျှင် အရေကို နေအိမ်နှင့် အဝတ်များအတွက် အသုံးပြု၍ အဆီကို မီးထွန်းရန် ထုတ်ယူကြ၏။ အာရှတိုက်သည် လယ်ယာလုပ်ကိုင်ခြင်း ထွန်းကားသော ဌာနသာဖြစ်၏။ စက်မှုလက်မှုလုပ်ငန်းကား ပြောပလောက် အောင် မကြီးကျယ်သေးချေ။ ထိုကြောင့် အခြားတိုင်းပြည်များ သို့ တင်ပို့ရောင်းချသော ကုန် များမှာလည်း ကုန်ကြမ်းများသာ ဖြစ်၏။ အိန္ဒိယ၊ ဂျပန်နှင့် ရုရှနိုင်ငံတို့တွင်သာ စက်ရုံကြီးများ ဖြင့် လုပ်ကိုင် ကြသည်ကို တွေ့ရသေး၏။ လွတ်လပ်သော တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံတွင် ယခုအခါ စက်ရုံကြီးများ အသင့် အတင့် ဆောက်လုပ်၍ အများအပြား ထွက်ရှိစေရန် စတင်ထုပ်လုပ်လျက်ရှိပေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၊ သီဟိုဠ်ကျွန်း (သီရိလင်္ကာနိုင်ငံ)၊ မလေးရှားနိုင်ငံ၊ ထိုင်း (ယိုးဒယား)နိုင်ငံ စသော နိုင်ငံငယ်များကား ထိုစက်မှုလက်မှု လုပ်ငန်းကို အစပျိုးရန် အားပြုဆဲ ဖြစ်လေသည်။ အာရှတိုက်သည် အခြားတိုက်ကြီးများနှင့်စာလျှင် သဘာဝ ဓာတ်သတ္တုများ အလွန်အထွက်နည်းသောတိုက် ဖြစ်၏။ အီရန်၊ အီရက်၊ အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစု(အင်ဒိုနီးရှား)နှင့် မြန်မာနိုင်ငံတို့၌ ရေနံထွက်၏။ များမကြာ သေးမီအချိန်မှစ၍ ဆအူးဒီအာရေဗျ နိုင်ငံ၊ ဗာရိန်းကျွန်း၊ကူဝိတ်နိုင်ငံ၊ ကော့တာနိုင်ငံ၊ အိုမန်နိုင်ငံ နှင့်အာရပ် စော်ဘွားနယ်ပေါင်းစုံနိုင်ငံတို့တွင် ရေနံအကြီးအကျယ် ထွက်ရှိနေလေသည်။ အိန္ဒိယ၊ မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်၊ တရုတ်နိုင်ငံမြောက်ပိုင်း၊ မန်ချူးရီးယားပြည်နယ်၊ ကိုရီးယား နိုင်ငံနှင့်ဆိုက်ဗီးရီးယားဒေသတို့၌ကား သံ အနည်းငယ် ရရှိ၏။ ကျောက်မီးသွေးကိုကား အိန္ဒိယနှင့်ဂျပန်နိုင်ငံတို့၌ အများဆုံးရရှိ လေသည်။ သို့ရာတွင် အာရှတိုက်၏တွင်းထွက်ပစ္စည်းများကား မြောက်အမေရိကတိုက်၊ ဥရောပတိုက်တို့နှင့် နှိုင်းစာလျှင် အလွန်ပင် နည်းလှပေသည်။ ပတ္တမြား၊ နီလာ၊ ကျောက်စိမ်း စသော တွင်းထွက်ရတနာများကား အာရှတိုက်တောင်ဘက် ပိုင်းရှိ တိုင်းပြည်များမှ ရရှိလေသည်။ ပတ္တမြား၊ နီလာနှင့် ကျောက်စိမ်းတို့ကို မြန်မာနိုင်ငံ၌အထူး တွေ့ရှိ ရသည်။ မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ အာရှတိုက်သည် ကုန်ရိုင်းများ၊ ကောက်ပဲ သီးနှံ၊ ကျွန်းသစ်များ ပေါများ၍ အလုပ်သမားခ သက်သာရကား အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှု ချောင်ချိလှသဖြင့် နိုင်ငံခြားတို့ လာရောက် နယ်ချဲ့ရာ ဌာနကြီးဖြစ်နေ၏၊ အာရှတိုက်တွင် ဥရောပတိုက်နိုင်ငံများမှ လာရောက်စိုးမိုးအုပ်ချုပ်သည်ကို ခံခဲ့ ရသော ပြည်ငယ်များကား အလွန်ပင် များခဲ့သည်ကို ထောက်ဆ၍ သိနိုင်လေသည်။ သို့ရာတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ သီဟိုဠ်ကျွန်း၊ ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစု၊ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ စသော လက်အောက်ခံ တိုင်းပြည်များမှ တိုင်းရင်းသားတို့၏ နိုးကြားထကြွမှု မျိုးချစ်စိတ်ထက်သန်မှုကြောင့် တစ်ပြည်ပြီး တစ်ပြည်၊ တစ်နိုင်ငံပြီး တစ်နိုင်ငံ လွတ်လပ်ရေးရရှိလာခဲ့ရာ အာရှတိုက်သည် မကြာမီကာလအတွင်း စီးပွားရေး၊ ပညာရေး၊ နိုင်ငံရေးတို့၌ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ နိုင်ငံကြီးများနှင့် ရင်ဘောင်တန်း နိုင်တော့မည်ဟု ထင်မှတ်ရပေသည်။ ပါဝင်သောနိုင်ငံများ အာရှတိုက်တွင် ပါဝင်သော နိုင်ငံများ (၅၇ နိုင်ငံ) ကူဝိတ်နိုင်ငံ၊ တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၊ မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၊ ကာတာနိုင်ငံ၊ ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံ၊ ဂျပန်နိုင်ငံ၊ ဂျော်ဒန်နိုင်ငံ၊ စင်ကာပူနိုင်ငံ၊ ဆော်ဒီအာရေဗျနိုင်ငံ၊ ဆီးရီးယားနိုင်ငံ၊ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ၊ တူရကီနိုင်ငံ၊ ယီမင်နိုင်ငံ၊ ထိုင်းနိုင်ငံ၊ နီပေါနိုင်ငံ၊ ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ၊ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၊ ဘာရိန်းနိုင်ငံ၊ ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ၊ ဘူတန်နိုင်ငံ၊ မလေးရှားနိုင်ငံ၊ မော်လဒိုက်နိုင်ငံ၊ အိုမန်နိုင်ငံ၊ မြန်မာနိုင်ငံ၊ မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံ၊ ယီမင်နိုင်ငံ၊ လာအိုနိုင်ငံ၊ လက်ဘနွန်နိုင်ငံ၊ သီရိလင်္ကာနိုင်ငံ၊ အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံ၊ အာရပ်စော်ဘွားများပြည်ထောင်စု၊ အီရတ်နိုင်ငံ၊ အီရန်နိုင်ငံ၊ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ၊ အဇ္ဇရီယယ်နိုင်ငံ၊ ရုရှားနိုင်ငံ နှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့ ဖြစ်ကြသည်။ မူလက လွတ်လပ်ခဲ့သော ကိုရီးယားနိုင်ငံသည် ၁၉၁ဝ ပြည့်နှစ်မှ ၁၉၄၅ ခုနှစ်အထိ ဂျပန်တို့ သိမ်းပိုက်ထားခြင်း ခံခဲ့ရသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီးတွင် ဆိုဗီယက်တပ်များ သိမ်းပိုက် ထားသော ၃၈ ဒီဂရီ မျဉ်းပြိုင် မြောက်ဘက်နယ်မြေသည် ၁၉၄၈ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၈ ရက်နေ့တွင်ကိုရီးယားဒီမိုကရက်တစ် သမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာသည်။ အမေရိကန်တပ်များ သိမ်းပိုက်ထားသော ၃၈ ဒီဂရီ မျဉ်းပြိုင်တောင်ဘက်နယ်မြေသည် ၁၉၄၈-ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁၅ ရက်နေ့တွင် ကိုရီးယား သမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာလေသည်။ ယခင်က ပြင်သစ် အင်ဒိုချိုင်းနားတွင် အပါအဝင်ဖြစ်ခဲ့သော ကမ္ဗောဒီးယား(ခမာ)၊ လောနှင့် ဗီယက်နမ်ပြည်သူတို့အနက် ကမ္ဗောဒီးယား(ခမာ)သည် ၁၉၄၉ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ ၈ ရက်နေ့တွင် ပြင်သစ်ပြည်ထောင်စုတွင် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံ ဖြစ်လာသည်။ ၁၉၅၄ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၉ ရက်နေ့တွင် အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၇ဝ ပြည့်နှစ် အောက်တိုဘာ ၉ ရက်နေ့တွင် ခမာသမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာ၏။ ( ကမ္ဗောဇနိုင်ငံ-။) လောနိုင်ငံသည် ၁၉၄၉ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၁၉ ရက်နေ့တွင် ပြင်သစ်တို့ အုပ်ချုပ်မှုအောက်မှ လွတ်လပ်ရေးရရှိခဲ့သည်။ ( လောနိုင်ငံ-။) ၁၉၅၄ ခုနှစ်တွင် ဗီယက်နမ်မှ ပြင်သစ်အုပ်ချုပ်ရေး ဆုတ်ခွာပြီးနောက် ၁၇ ဒီဂရီ မျဉ်းပြိုင် တောင်ပိုင်းနယ်မြေ၌ ၁၉၅၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၂၆ ရက်နေ့တွင် ဗီယက်နမ်သမ္မတနိုင်ငံ ထူထောင်ခဲ့သည်။ ဂျော်ဒန်နိုင်ငံမှာ ရှေးက တူရကီ လက်အောက်ခံ ဖြစ်ခဲ့ရာမှ ပထမကမ္ဘာစစ်အတွင်း အင်္ဂလိပ်တို့က သိမ်းပိုက် ယူခဲ့ပြီးနောက် ဗြိတိသျှဩဇာခံပြည်တစ်ခု ဖြစ်ခဲ့၏။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီး ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် လွတ်လပ်သော နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့လေသည်။ ဗြိတိသျှ ကရောင်းကိုလိုနီတစ်ခုဖြစ်ခဲ့သော စင်္ကာပူသည် ၁၉၅၆ ခုနှစ် တွင် ပြည်တွင်း ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် ရရှိလာခဲ့၍ ၁၉၆၃ ခုနှစ် တွင် မလေးရှား ပြည်ထောင်စုတွင် ပါဝင် ခဲ့သည်။ သို့သော် ၁၉၆၅ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၉ ရက်နေ့တွင်မလေးရှားပြည်ထောင်စု မှာ ခွဲထွက် ပြီးနောက် အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင်လွတ်လပ်သော ဗြိတိသျှဓနသဟာယ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ဖြစ်လာလေသည်။ ( စင်ကာပူမြို့။) ၁၉၂၆ ခုနှစ်တွင် အာရေဗျကျွန်းဆွယ် မှ နက်ဂျနိုင်ငံကို စူလတန်ဘုရင်ဖြစ်သော အစ်ဗင်ဆအူးသည် မက်ဂျနိုင်ငံကိုသိမ်းယူ၍ နက်ဂျနိုင်ငံနှင့် ပူးပေါင်းကာ နိုင်ငံ၏ဘုရင်အဖြစ် အုပ်စိုးခဲ့၏။ နောက်နှစ်တွင် ထိုနိုင်ငံ၏ လွတ်လပ်ရေးကို ဗြိတိန်နိုင်ငံက အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ ၁၉၃၂ ခုနှစ်တွင် ထိုနိုင်ငံကို ဆအူးဒီအာရေဗျနိုင်ငံဟူ၍ အမည်ပြောင်းလိုက်လေသည်။ ( ဆအူးဒီအာရေဗျနိုင်ငံ။) ၁၉၁၇ ခုနှစ်တွင် တူရကီတို့၏ အုပ်စိုးခြင်းအဆုံးသို့ ရောက်ခဲ့ပြီးမှ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်၌ ပြင်သစ်ဩဇာ လွှမ်းမိုးသော နယ်ဖြစ်လာသည့် ဆီးရီးယားနယ်သည် ၁၉၃ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ဆီးရီးယားသမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့ သည်။ သို့သော် ပြင်သစ်ဩဇာခံနိုင်ငံ ဖြစ်နေခဲ့သေး၍ ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင်မှ လွတ်လပ်သော နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့ လေသည်။ ( ဆီးရီးယားနိုင်ငံ-ရှု။) တောင်ယေမင်နိုင်ငံသည် ဗြိတိသျှတို့ အုပ်စိုးမှုအောက်၌ ၁၂၉ နှစ် နေခဲ့ရ ပြီးနောက် ၁၉၆၇ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၃ဝ ရက်နေ့ တွင် အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင်လွတ်လပ်သောနိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့ သည်။ ၁၉၇ဝ ပြည့်နှစ် နိုဝင်္ဘာလ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် ယေမင်ပြည်သူ့ဒီမို ကရက်တစ် သမ္မတနိုင်ငံ ဟူ၍ အမည်ပြောင်းလိုက်လေသည်။ ယင်း၏ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံ ဖြစ်သော ယေမင် အာရပ်သမ္မတနိုင်ငံသည် မူလက လွတ်လပ် ခဲ့၍ ၁၅၃၈ ခုနှစ်မှ ၁၆၃ဝ ပြည့်နှစ်အထိလည်းကောင်း၊ ၁၈၃၆ ခုနှစ်မှ ၁၉၁၈ ခုနှစ်အထိလည်းကောင်း တူရကီတို့ သိမ်းပိုက် ထားခြင်း ခံခဲ့ရသည်။ ယေမင်နိုင်ငံသည် ပထမကမ္ဘာစစ်အပြီး ပြန်လည် လွတ်လပ်လာ၍ ၁၉၃၄ ခုနှစ်တွင် ဆအူးဒီအာရေဗျ၊ ဗြိတိန်တို့နှင့် ချုပ်ဆိုခဲ့သော စာချုပ်အရ အချုပ်အခြာ အာဏာ ပိုင်နိုင်ငံအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခြင်း ခံခဲ့ရလေသည်။ ( အာရေဗျကျွန်းဆွယ်။) ယေမင်နိုင်ငံကဲ့သို့ပင် အာရေဗျကျွန်းဆွယ်တွင်ရှိသော ကော့တာနိုင်ငံသည် ဗြိတိသျှ အစောင့်အရှောက်ခံ နယ်မြေ အဖြစ်မှ ၁၉၇၁ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁ ရက်နေ့တွင် လုံးဝ လွတ်လပ်သောနိုင်ငံအဖြစ် ကြေညာခဲ့၏။ ထို့အတူ ဗြိတိသျှ အစောင့်အရှောက်ခံနယ် ဖြစ်ခဲ့သော ဗာရိန်းကျွန်းသည်လည်း ၁၉၇၁ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁၄ ရက်နေ့တွင် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံ တစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ အရေဗျကျွန်းဆွယ်အရှေ့တောင်ဘက် တွင်ရှိသော ထရူးရှဲစော်ဘွားနယ်များသည်လည်း ဗြိတိသျှ အစောင့်အရှောက်ခံနယ်များ ဖြစ်သည်။ ၁၉၇၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာ ၁ ရက်နေ့တွင် လွတ်လပ်ရေး ရရှိခဲ့သည်။ အာရပ်စော်ဘွားများ နယ်ပေါင်းစုနိုင်ငံဟု ပြောင်းလဲမှည့်ခေါ် ထား၏။ ယင်း၏ တောင်ဘက်ရှိ မတ်စကက်နှင့် အိုမန်နိုင်ငံသည်စူလတန် စော်ဘွား အုပ်စိုးသော သီးခြားနိုင်ငံတစ်ခု ဖြစ်သော်လည်း ဗြိတိသျှတို့၏ အစောင့်အရှောက်ခံ ဖြစ်ခဲ့၏။ ၁၉၇ဝ ပြည့်နှစ် ဇူလိုင်လ ၂၃ ရက်နေ့တွင် လက်ရှိ စူလတန်စော်ဘွား ဆာအီဗင်တိုင်မူကို တော်လှန်၍ စူလတန်ဖြစ်လာသော သားတော် ကာဗတ်ဗင် ဆာအိလက်ထက်တွင် တိုင်းပြည်၏ အမည်ကို အိုမန်ဟု ပြောင်းလိုက်သည်။ ( အာရေဗျကျွန်းဆွယ်-။) အိန္ဒိယတိုက်ငယ်တွင် ဗြိတိသျှတို့သည် နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြီးစိုးလွှမ်းမိုးလာခဲ့ရာ ယခင်က ဗြိတိသျှ အိန္ဒိယဟူ၍ပင် ခေါ်တွင်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁၅ ရက်နေ့တွင် ဗြိတိသျှတို့က လက်လွှတ်လိုက် ပြီးသော် အိန္ဒိယနှင့်ပါကစ္စတန် ဟူ၍ ဒိုမီနီယန်နိုင်ငံနှစ်ခုအဖြစ် ခွဲခြားပေးလိုက်သည်။ အိန္ဒိယ နိုင်ငံသည် ၁၉၅ဝ ပြည့်နှစ် ဇန်နဝါရီလ ၂၆ ရက်နေ့တွင် အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် ပြည်ထောင်စုသမ္မတနိုင်ငံအဖြစ် ကြေညာခဲ့သည်။ ( အိန္ဒိယပြည်ထောင်စုသမ္မတနိုင်ငံ။) ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁၄ ရက်နေ့တွင် ထွန်းပေါ် လာသည့် ဒိုမီနီယန် အဆင့်အတန်းရှိသော ပါကစ္စတန်နိုင်ငံသည် ၁၉၅၆ ခုနှစ် မတ်လ ၂၃ ရက်နေ့တွင် အစ္စလာမ်အယူဝါဒကို အခြေခံ သော ပါကစ္စတန်သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်ကြောင်း ကြေညာခဲ့လေသည်။ ( ပါကစ္စတန် နိုင်ငံ။) အိန္ဒိယတိုက်ငယ်၏ တောင်ဘက်စွန်းရှိ ရှေးကလွတ်လပ်ခဲ့ သော သီဟိုဠ်ကျွန်းသည် ပေါ်တူဂီ၊ ဒပ်ချနှင့် ဗြိတိသျှတို့ အစဉ်အဆက် ကြီးစိုးလွှမ်းမိုးခြင်းကို ခံခဲ့ရပြီးနောက် ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဖေဖောဝါရီလ ၄ ရက်နေ့ တွင် ဗြိတိသျှအစိုးရက သီဟိုဠ်ကို ဗြိတိသျှဓနသဟာယအဖွဲ့ဝင် ဒိုမီနီယန်နိုင်ငံ တစ်ခု အဖြစ် တိုးတက် သတ်မှတ်ပေးခဲ့သည်။ ၁၉၇၂ ခုနှစ် မေလ ၂၂ ရက်နေ့တွင် သီဟိုဠ်နိုင်ငံကို သမ္မတနိုင်ငံအဖြစ် ကြေညာခဲ့၍ နိုင်ငံအမည်ကိုလည်း သီရိလင်္ကာသမ္မတနိုင်ငံဟု အမည် ပြောင်းလိုက်လေသည်။ ( သီဟိုဠ်ကျွန်း-။) ပါကစ္စတန် နိုင်ငံ၏ ပြည်နယ်တစ်ခုဖြစ်သော အရှေ့ပါကစ္စတန်သည် ၁၉၇၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၃ ရက်နေ့မှ ၁၆ ရက်နေ့အထိ ဖြစ်ပွားခဲ့ သော အိန္ဒိယ-ပါကစ္စတန် စစ်ပွဲအတွင်း ဘင်္ဂလားဒေ့ရှနိုင်ငံ အဖြစ် လွတ်လပ်ရေး ရရှိခဲ့လေသည်။ ဟိမဝန္တာတောင်တန်း အရှေ့ပိုင်းတွင် တည်ရှိသော ဘူတန်နိုင်ငံသည် ဘုရင်အုပ်ချုပ် သော နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်သည်။ သို့သော် နိုင်ငံခြားရေးရာကိစ္စများ တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ညွှန်ကြားမှုကို ခံယူလေသည်။ ( ဘူတန် နိုင်ငံ-။) မြန်မာနိုင်ငံသည် ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလ ၄ ရက်နေ့တွင် လုံးဝလွပ်လပ်သော အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် သမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာသည်။ ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော်ဟု ခေါ်တွင်ခဲ့ သည်။ သို့သော် ၁၉၇၃ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁၅-၃၁ နေ့တွင် ပြည်လုံးကျွတ် ဆန္ဒခံယူပွဲကြီးဖြင့် အတည်ပြုပြဋ္ဌာန်းလိုက်သည့် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေအရ ပြည်ထောင်စုဆိုရှယ်လစ်သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်ဟူ၍ ပြောင်းလဲမှည့်ခေါ်ခဲ့လေသည်။ မော်လဒစ်ကျွန်းစုသည် မူလက သီဟိုဠ်ကျွန်း၏ ဩဇာခံ ဖြစ်ခဲ့၍ ၁၈၈၇ ခုနှစ်မှစ၍ ဗြိတိသျှတို့ အစောင့်အရှောက်ခံ နယ်ပယ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ ခုနှစ်အထိ ဗြိတိသျှ ကိုလိုနီ သီဟိုဠ်ကျွန်းကို မှီခိုခဲ့ရ၏။ ၁၉၅၆ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၂၆ ရက် နေ့တွင် ဗြိတိသျှတို့အုပ်ချုပ်မှုအောက်မှ လုံးဝလွတ်လပ်သော နိုင်ငံတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့ ပြီးလျှင် ၁၉၆၈ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ ၁၁ ရက်နေ့တွင် မော်လဒစ်သမ္မတနိုင်ငံဟူ၍ ဖြစ်လာခဲ့လေသည်။ အာရှအရှေ့မြောက်ပိုင်းတွင် တည်ရှိ၍ ယခင်က အပြင် မွန်ဂိုလီးယားဟုခေါ်ခဲ့သော မွန်ဂိုလီးယားပြည်သူ့ သမ္မတနိုင်ငံ သည် ရှေးက ဩဇာအာဏာကြီးမားသည့် နိုင်ငံကြီးတစ်ခုဖြစ်ခဲ့ ရာမှ နောင်အခါ တန်ခိုးမှေးမှိန် လာ၍ တရုတ်နိုင်ငံ၏ ဩဇာ လွှမ်းမိုးမှုအောက်တွင် ကျရောက်ခဲ့ရလေသည်။ ၁၉၁၁ ခုနှစ် တရုတ်တော်လှန်မှုကြီး ဖြစ်ပွားသောအခါ ရုရှတို့၏ အားပေး ထောက်ခံမှုဖြင့် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံအဖြစ် ကြေညာခဲ့၏။ ၁၉၂၁ ခုနှစ်တွင် မွန်ဂိုလီးယားပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံဟု ကျေညာခဲ့လေသည်။ တရုတ်နိုင်ငံကလည်း ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့ နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြီးစိုးလွှမ်းမိုးလာခဲ့သော မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်တွင် မလ္လာယုပြည်ထောင်စု ဟူ၍ ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့၏။ ထိုနောက် ၁၉၅၇ ခုနှစ်တွင် မလ္လာယုပြည်ထောင်စုသည် ဗြိတိသျှဓနသဟာယ အဖွဲ့ဝင် အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၆၃ ခုနှစ်တွင် စက်တင်ဘာလ ၁၆ ရက်နေ့မှ အစပြု၍ မလ္လာယု ပြည်ထောင်စု၊ စင်္ကာပူ၊ ဆရာဝပ်နှင့် ဆားဗား (ယခင်ဗြိတိသျှ မြောက်ဗော်နီယိုနယ်)တို့ကို စုပေါင်း၍ မလေးရှားပြည်ထောင်စု နိုင်ငံဟူ၍ ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်လိုက်သည်။ သို့သော် ၁၉၆၅ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၉ ရက်နေ့တွင် စင်ကာပူသည် မလေးရှား ပြည်ထောင်စုမှ ခွဲထွက်လိုက်လေသည်။ ( မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်-။) ယခင်က မက်ဆိုပိုတေးမီးယားဟု တွင်ခဲ့သော ယခု အီရက် နိုင်ငံ တည်ရှိရာဒေသကို တူရကီတို့ ကြီးစိုးလွှမ်းမိုးခဲ့ရာမှ ပထမ ကမ္ဘာစစ်ကြီးအပြီးတွင် ဗြိတိန်နိုင်ငံက နိုင်ငံပေါင်းချုပ် အသင်းကြီး၏ အခွင့်အမိန့်ဖြင့် အုပ်ချုပ်လာခဲ့ရသည်။ ၁၉၃၂ ခုနှစ်တွင် အီရက်နိုင်ငံကို ဘုရင်အုပ်ချုပ်သော တိုင်းပြည်တစ်ခု ဖြင့် အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ သို့သော် ၁၉၅၈ ခုနှစ်မှအစပြု၍ သမ္မတနိုင်ငံတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့လေသည်။ ( အီရတ် နိုင်ငံ။) ၁၉၄၂ ခုနှစ် မတ်လအထိ ယခု အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံဟု ခေါ် တွင်လျက်ရှိသော နိုင်ငံသည် နယ်သာလန် (ဒပ်ချ)အစိုးရပိုင် ပင်လယ်ရပ်ခြားနယ်ပယ်များ ဖြစ်ခဲ့၏။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ၁၉၄၂ ခုနှစ်မှ ၁၉၄၅ ခုနှစ်အထိ ဂျပန်တို့ ကြီးစိုးလွှမ်းမိုးခြင်း ခံခဲ့ရပြီးနောက် ဒေါက်တာဆိုကာနိုနှင့် ဒေါက်တာဟာတာတို့ ခေါင်းဆောင်ကာ တော်လှန်ပုန်ကန်ခဲ့၍ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဩဂုတ် လ ၁၇ ရက်နေ့တွင် သမ္မတနိုင်ငံအဖြစ် ကြေညာခဲ့၏။ ၁၉၄၅ ခုနှစ်မှ ၁၉၄၉ ခုနှစ်အတွင်း ဒပ်ချတို့နှင့် လွတ်လပ်ရေးအတွက် ယှဉ်ပြိုင်တိုက်ခဲ့ရာ နောက်ဆုံးကုလသမဂ္ဂ၏ ဝင်ရောက်ဖြန်ဖြေ ပေးမှုကြောင့် ထိုနှစ်(၁၉၄၉)ဒီဇင်ဘာ ၂၇ ရက်နေ့တွင် အင်ဒို နီးရှား ပြည်ထောင်စုသမ္မတနိုင်ငံ ပေါ်ပေါက်လာလေသည်။ ( အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ-။) ၁၉၄၉ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၂၉ ရက်နေ့တွင် ကျင်းပသော ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေလွှတ်တော် အစည်းအဝေးက ပယ်လက်စတိုင်းပြည်တွင် ၁၉၄၈ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁ရက်နေ့ မတိုင်မီ သီးခြားလွတ်လပ်သောနိုင်ငံ နှစ်နိုင်ငံထူထောင်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၉၄၈ ခုနှစ် မေလ ၁၄ ရက်နေ့တွင် အဇ္ဇရီရယ် သမ္မတနိုင်ငံဟူ၍ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့လေသည်။ ( အဇ္ဇရီရယ်နိုင်ငံ-။) ပထမကမ္ဘာစစ်အပြီးတွင် နိုင်ငံပေါင်းချုပ်အသင်းကြီးက ယခု လက်ဗနွန်နှင့် ဆီးရီးယားနိုင်ငံတို့ တည်ရှိရာ နယ်သစ် တို့အား ဩဇာခံနယ်ပယ်အဖြစ် အုပ်ချုပ်စေခဲ့သည်။ ပြင်သစ် တို့သည် ၁၉၂၆ ခုနှစ်တွင် ယခု လက်ဗနွန်နိုင်ငံ နယ်နမိတ်ကို သတ်မှတ်ပြီးလျှင် သမ္မတအုပ်ချုပ်ရေးစနစ် လက်ခံသည့် အခြေခံဥပဒေတစ်ရပ်ကို သတ်မှတ်ပြီးလျှင် သမ္မတအုပ်ချုပ်ရေး စနစ် လက်ခံသည့် အခြေခံဥပဒေသစ်တစ်ရပ်ကို ပေးခဲ့၍ အယူဝါဒီဆိုင်ရာအုပ်စုများဖြင့် အုပ်ချုပ်ရေးစနစ်ကိုလည်း အတည်ပြုခဲ့သည်။ ၁၉၄၁ ခုနှစ်တွင် လွတ်လပ်သည့် သမ္မတ နိုင်ငံအဖြစ် ကြေညာခဲ့လေသည်။ ( လက်ဗနွန်နိုင်ငံ။) ကျမ်းကိုး တိုက်ကြီးများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%AC%E1%80%9B%E1%80%BE

မြန်မာ့အမျိုးသားခေါင်းဆောင်များ

အောင်ဆန်း သခင်ကိုယ်တော်မှိုင်း အောင်ဆန်းစုကြည် မြန်မာ့နိုင်ငံရေးသမားများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%AC%E1%80%B7%E1%80%A1%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B8%E1%80%9E%E1%80%AC%E1%80%B8%E1%80%81%E1%80%B1%E1%80%AB%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%86%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%B8

ရူပဗေဒ

ရူပဗေဒ၏ အင်္ဂလိပ်စကားလုံး Physics သည် နှင့် phúsis "သဘာဝ" တို့မှ ဆင်းသက်လာသည်။ ရူပဗေဒသည် သဘာဝတရား၏ သိပ္ပံပညာ ဖြစ်ပြီး စကြဝဠာ၏ အခြေခံပစ္စည်းများအကြောင်း၊ ၎င်းတို့၏ တစ်ခုပေါ်တစ်ခု အားသက်ရောက်မှုနှင့် အပြန်အလှန်ဆက်နွယ်နေမှု ၎င်းတို့မှရလာသော အဆုံးသတ်ဖြစ်ပေါ်ချက်များကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းသော ဘာသာရပ်ဖြစ်သည်။ ရူပဗေဒ (Physics) သည် ဒြပ်ဝတ္တုများ နှင့် လှုပ်ရှားမှုများကို လေ့လာသော ဘာသာရပ်ဖြစ်သည်။ ရူပဗေဒသည် နေရာ နှင့် အချိန်ကိုလည်း လေ့လာသည်။ ရူပဗေဒသည် စွမ်းအင်၊ အား၊ ဝတ္တု နှင့် လျှပ်စစ်ဓာတ် ကို အသုံးပြုသည်။ ခြုံငုံပြောရလျှင် ရူပဗေဒသည် သဘာဝကို လေ့လာဆန်းစစ်မှုဖြစ်ပြီး ကျွန်ုပ်တို့၏ ပတ်ဝန်းကျင် အားလုံးကို နားလည်ရန်ပင်ဖြစ်သည်။ ရူပဗေဒဆိုသော စကားလုံးသည် ပါဠိဘာသာစကားမှ ဆင်းသက်လာခြင်းဖြစ်သည်။ (ရူပ = ရုပ်၊ ဗေဒ=ပညာ)ရုပ်ဝတ္ထုတွေအကြောင်း လေ့လာသော ပညာဟု အဓိပ္ပာယ်ဆောင်သည်။ ရူပဗေဒ၏ အဓိပ္ပာယ်ကို မြန်မာလို တိုက်ရိုက်ဖွင့်ဆိုပါက (ရူပ = ရုပ်ဝတ္တု၊ ဗေဒ = ခွဲခြမ်း စိတ်ဖြာသော ပညာ) ရုပ်ဝတ္တုများကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာ၍ လေ့လာသော ပညာရပ်ဟု ဆိုလိုသည်။ တနည်းအားဖြင့် သဘာဝသိပ္ပံပညာ ဖြစ်သည်။ တစ်နည်းမဟုတ် တစ်နည်းဖြင့် ရူပဗေဒသည် ရှေး အလွန်ကျလှပြီး နက္ခတ္တဗေဒထက်ပင် ရှေးကျပေလိမ့်မည် ဖြစ်ပြီး တစ်ခါတစ်ရံ ဖီလိုဆိုဖီ၊ ဓာတုဗေဒ တို့ အသွင်ဆောင်ကာ နောက်ပိုင်း ကာလများတွင် သင်္ချာ နှင့် ဇီဝဗေဒ တို့၏ ဂိုဏ်းကွဲ ပင် ဆောင်ပြီးနောက် ၁၆ ရာစုတွင် ရူပဗေဒသည် ခေတ်သစ် ရူပဗေဒ အဖြစ် ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပြီး ယခုတွင် ရူပဗေဒ ဘာသာရပ် အဖြစ် သီးသီးခြားခြား ကန့်သက်နိုင်သော အဆင့်ရောက်သော်လည်း အခြားဘာသာရပ်များ၏ လေ့လာမှု ကဏ္ဍနှင့်ကား ကွဲခြားရန် ခက်ခဲလှပေသေးသည်။ များသောအားဖြင့် ရူပဗေဒကို အရေးကြီးသော ဘာသာရပ် အဖြစ် သိမြင်ကြပြီး ရူပဗေဒ တိုးတက်မှုကို နည်းပညာ ပိုင်းဆိုင်ရာ တို့တွင် တိုက်ရိုက် တွေ့နိုင်သလို၊ တခါတရံ အခြား ဘာသာရပ်များသို့ ပြန့်နှံ့ရာတွင် သင်္ချာ နှင့် ဖီလိုဆိုဖီ တို့တွင်ပါ ပြန့်နှံ့သွားတက်သည်။ ဥပမာအားဖြင့် လျှပ်စစ်သံလိုက် နားလည်တိုးတက်မှုတွင် ရုပ်မြင်သံကြား၊ ကွန်ပျူတာ၊ စသည့် ပစ္စည်း ကိရိယာ များ ပေါ်ထွက်လာခဲ့သလို သာမိုဒိုင်းနမိုက် တိုးတက်မှုတွင် စက်ဆွဲယာဉ်များ ပေါ်ထွက်လာခဲ့သလို မက္ကင်းနစ် နားလည်တိုးတက်မှုတွင် ကဲကုလပ် နှင့် ကွန်တမ် ဓာတု ပေါ်ထွန်းစေခဲ့ပြီး အဏုဇီဝ တွင် သုံးသော အီလက်ထရွန် မိုက်ခရိုစကုပ် ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ ယနေ့ခေတ်တွင် ရူပဗေဒသည် အလွန်ကျယ်ပြန့်ပြီး အဆင့်မြင့်သော ဘာသာရပ် ဖြစ်ကာ လက်တွေ့ကျကျ လေ့လာရာတွင် ဂိုဏ်းကွဲ များစွာရှိသည်။ ထို့အပြင် သဘောအားဖြင့် ရူပဗေဒကို သီအိုရီ နှင့် လက်တွေ့ ဟူ၍ ကွဲနိုင်သည်။ သီအိုရီ တွင် သီအိုရီ အသစ်ရရေးကြိုးပမ်းပြီး လက်တွေ့တွင် သီအိုရီ အသစ်/အဟောင်း တို့ကို မှန်မမှန်ဆန်းစစ်သည်။ လွန်ခဲ့သော ရာစုနှစ် လေးခု လောက်ကတည်းက အလွန် တိုးတက်လာခဲ့သော်လည်း သဘာဝ ဖြစ်ရပ်များစွာကို အဖြေမပေးနိုင်သေးပဲ ရူပဗေဒသည် သွက်သွက်လက်လက် လှုပ်ရှားလျက် ရှိသည်။ အဖွင့် ကျယ်ပြန့်မှုနှင့် ရည်ရွယ်ချက် ရူပဗေဒသည် အက်တမ်အောက်သေးငယ်သော အရာဝတ္တုများမှ အကြီးမားဆုံး ဂလက်ဆီ များတွင် ဖြစ်ပေါ်သော များစွာလှသောဖြစ်ရပ်များကို ရှင်းလင်းနိုင်သည်။ သိပ္ပံနည်းကျ နည်းစဉ်များ ရူပဗေဒ ယခုအခါတွင် လူတို့သည် ညဉ့်ကို နေ့ကဲ့သို့ လင်းစေရန်၊ ခရီးဝေးကို ခရီးနီးဖြစ်စေရန်၊ အဝေးမှ လွှင့်လိုက်သော အသံကို အနီးမှ လွှင့်သကဲ့သို့ ကြားရစေရန်၊ လူ၏ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းပိုင်း ကဲ့သို့သော သာမန်မျက်စိဖြင့် မမြင်စွမ်းနိုင်သည့်နေရာများကို ကြည့်မြင်နိုင်စေရန် အစရှိသည်ဖြင့် ဆန်းသစ်သော အသိသစ် နည်းများကို အမျိုးမျိုး ကြံစည်ဖန်တီးလျက် ရှိကြပေသည်။ ရှေးအခါက ထိုကဲ့သို့သော တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုများကို မြင်ဖူးကြားဖူးဖို့ ဝေးစွ၊ အိပ်မက်ပင် မက်ဖူးကြမည် မဟုတ် ပေ။ ရူပဗေဒဟု ဆိုအပ်သော သိပ္ပံပညာရပ်ကို အပတ်တကုတ် ကြိုးပမ်းလေ့လာ လိုက်စားသည့် ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးများသာ မရှိခဲ့လျှင် ကျွန်ုပ်တို့ခေတ်သို့ ရောက်သည့်တိုင်အောင် ဤသို့ ဆန်းသစ် သော ကြံစည်တွေ့ရှိချက်များ ပေါ်ပေါက်လာနိုင်ဦးမည် မဟုတ် သေးချေ။ ရူပဗေဒဆိုသည်မှာ ဖစ်ဆစ်(Physics)ဆိုသော အင်္ဂလိပ်စကားကို ပြန်ဆိုထားသော ဝေါဟာရဖြစ်၍ ထိုစကားသည် သဘာဝဆို သည့် ဂရိစကားမှ ဆင်းသက်လာလေသည်။ မြင့်ရာမှ နိမ့်ရာသို့ ရေစီးပုံ၊ လေထဲ၌ အသံဖြတ်သန်းပုံ၊ မီးမှ အပူရှိန် ထွက်လာပုံ အကြောင်းများကို ရှေးအခါက သဘာဝသိပ္ပံအဖြစ်ဖြင့်သာ ဖြေရှင်းခဲ့ကြသည်။ တစ်ဖန် ထိုထက်တိုးတက်၍ သိလိုသူများ ပေါ်ပေါက်လာသဖြင့် ရှာကြံကြသောအခါတွင် ထိုသဘာဝ သိပ္ပံမှ နက္ခတ္တဗေဒ၊ ဘူမိဗေဒ၊ ရုက္ခဗေဒ၊ ပါဏဗေဒ စသော ပညာရပ်များ သီးခြားထွက်ပေါ်လာကြသည်။ ဓာတုဗေဒဆိုသည် မှာ ဒြပ်နှင့်သက်ဆိုင်သော ပညာရပ်ဖြစ်၍ ဒြပ်တွင် အက်တမ် များ ဖွဲ့စည်းပုံနှင့် မော်လီကျူးများ ဆက်သွယ်ပုံ၊ ပြောင်းလဲပုံ တို့ကို ဖြေရှင်းထားသော ပညာရပ်ဖြစ်သည်။ ရူပဗေဒသည် သဘာဝသိပ္ပံမှ ပေါက်ဖွားလာခဲ့၍ ရူပဗေဒပညာကို အမှီပြုနေ သော အခြားပညာရပ်များ ရှိသေးသည်။ ထိုပညာရပ်များမှာ အသံပညာ၊ အပူပညာ၊ အလင်းပညာ၊ လျှပ်စစ်ပညာ၊ သံလိုက် ဓာတ်ပညာတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ထိုမျှမကသေး ဓာတုဗေဒအရ ပြောင်းလဲမှုများကို ရူပဗေဒ အခြေခံသဘောတရားများဖြင့် ရှင်းလင်းနိုင်ရန် ဖစ်ဆစ်ကယ် ကင်မစ္စထရီ (Physical Chemistry)ခေါ် ရုပ်ပိုင်း ဓာတုဗေဒပညာရပ်များလည်း ရှိသေးသည်၊ ထို့ပြင် သက်ရှိများ၊ သက်ရှိများနှင့် သက်ဆိုင်သော ပြဿနာများကို ရှာဖွေစုံစမ်း သော ဗိုင်အိုဖစ်ဆစ်(Bio-Physics)ခေါ် ဇီဝရူပဗေဒပညာရပ်လည်း ရှိပြန်သေး သည်။ အထက်ဖော်ပြပါ ပညာရပ်များသည် တစ်ခုနှင့်တစ်ခု အလွန်နီးကပ်စွာ ဆက်သွယ်မှုရှိနေကြသည်။ ယခုကဲ့သို့ ပညာရပ်များကို နာမည်သီးခြားပေးထားခြင်းမှာ လွယ်ကူမှု အတွက်သာ ဖြစ်သည်ကို သတိပြုအပ်ပေသည်။ ယခုအခါတွင် သာမန်အရပ်သူအရပ်သားများ သုံးစွဲကြ သော စကားများနှင့် ရူပဗေဒပညာကို လိုက်စားသူများ၏ စကားများသည် ကွဲပြားကြလေသည်။ ပုံပမာ မော်တော်ကား တစ်စီး၏အသွားကို သာမန်လူများက အသွားနှုန်းဟူ၍ အသုံး ပြုလျက်ရှိကြ၏။ ရူပဗေဒပညာ လိုက်စားသူများအဖို့ဆိုလျှင် တစ်ဖက်သို့ တစ်သမတ် တည်းသွားသော အသွားကိုသာလျှင် အသွားနှုန်းဟု ခေါ်လေသည်။ ပုံပမာ မော်တော်ကားတစ်စီး သည် မြောက်အရပ်တည့်တည့်သို့ တစ်နာရီလျှင် မိုင် ၃ဝ နှုန်း ဖြင့် သွားနေသည်ဟု ဆိုလျှင် ထိုမော်တော်ကား၏ မြောက် အရပ်သွား အသွားနှုန်းမှာ တစ်နာရီလျှင် မိုင် ၃ဝ ဖြစ်၏။ သို့ရာတွင် ထိုမော်တော်ကား၏ အရှေ့နှင့် အနောက်ဘက်သို့ သွားသောနှုန်းမှာ သုညဖြစ်ရမည်။ ကမ္ဘာမြေကြီးသည် နေကို လှည့်ပတ်ရာတွင် အသွားမှန်မှန်လောက်ဖြင့် သွားနေသော်လည်း ကမ္ဘာမြေကြီး၏ အသွားနှုန်းမှာ အစဉ်သဖြင့် ပြောင်းလဲလျက် ရှိ၏။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ကမ္ဘာမြေကြီးသည် နေကို လှည့် ပတ်၍ သွားရာတွင် ဖြောင့်မတ်သော လမ်းကြောင်းအတိုင်း မသွားမူ၍ စက်ဝန်းပုံသဏ္ဌာန်လမ်းကြောင်းဖြင့် သွားနေသော ကြောင့် ဖြစ်လေသည်။ ဤအသွားနှုန်း၏ တိုးတက်ပြောင်း လဲခြင်းနှုန်းကို အရှိန်ဟု ခေါ်သည်။ အာကာသ(Space)တွင် ကမ္ဘာမြေကြီး၏ အသွားနှုန်းမှာကား တိုးလျက်ရှိသည်။ အထက် ဖော်ပြပါ မော်တော်ကား၏ အသွားနှုန်းကို တစ်နာရီ လျှင် မိုင် ၃ဝ မှ တစ်နာရီ လျှင် မိုင် ၄ဝ သို့ တိုးစေသောအခါတွင် ထိုမော်တော်ကား၏ မြောက်ဘက်သို့သွားခြင်းအရှိန်သည် အဘယ်ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်သည်ဟု ဖြေပေလိမ့်မည်။ ထိုအား ဆိုသည်မှာလည်း အထက်ဖော်ပြပါ မော်တော်ကားကို ရပ်နေ ရာမှ သွားအောင် အပြင်မှ ပြုလုပ်ပေးမှု၊ သို့မဟုတ် သွားနေ သော မော်တော်ကား၏ အသွားနှုန်းကို ပြောင်းလဲသွားအောင် အပြင်မှ ပြုလုပ်ပေးမှုပင် ဖြစ်သည်။ ဘောလုံးကို ကန်ထုတ် လိုက်သောအားကို တိုင်းလိုသောအခါ ရုတ်တရက် ထွက်သွား သော ဘောလုံး၏အရှိန်နှင့် ထိုဘောလုံး၏ အလေးထုတို့ဖြင့် တွက်ယူရလေသည်။ သာမန်လူများအဖို့ ဒြပ်ထုနှင့် အလေးချိန်သည် မထူးခြား သော်လည်း ရူပဗေဒပညာ လိုက်စားသူများ အဖို့မှာ ခြားနား လေသည်။ ရူပဗေဒပညာအရ အလေးချိန်သည် ဒြပ်ထု၏ သဘောတစ်ခုမျှသာ ဖြစ်၏။ ဒြပ်တစ်ခု၏ အလေးချိန်သည် ထိုဒြပ်အပေါ်တွင် သက်ရောက်သော မြေကြီး၏အားကို အကြောင်းပြု၍ ဖြစ်သည်။ အလေးချိန်သည် အမျိုးမျိုးသော အရာဝတ္ထုတို့၏ ဒြပ်ထုများကို နှိုင်းယှဉ်ခြင်းမျှသာ ဖြစ်၍ အလေးချိန်ပင် ပြောင်းလဲသော်လည်း ဒြပ်ထုမှာ ပြောင်းလဲခြင်း မရှိနိုင်ပေ။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ဒြပ်ထုမှာ ပြောင်းလဲခြင်း မရှိနိုင်ပေ။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ဒြပ်ထုသည် ဒြပ်တွင် ပါဝင် သောပစ္စည်း၏ အတိုင်းအဆ ပမာဏဖြစ်ခြင်းကြောင့်တည်း။ ပုံပမာ ဆယ်မိုင်မျှမြင့်သော နေရာတွင်ရှိသော အရာဝတ္ထု၏ အလေးချိန်နှင့် ကမ္ဘာမြေကြီးပေါ်တွင် ရှိသော ထိုအရာဝတ္ထု၏ အလေးချိန်သည် တူမည်မဟုတ်ချေ။ သို့ရာတွင် ထိုနေရာနှစ်ခု၌ ရှိသော ထိုအရာဝတ္ထု၏ ဒြပ်ထုသည်ကား အတူတူပင်ဖြစ်သည်။ မြင့်သောနေရာများ၌ အလေးချိန် နည်းရခြင်းမှာ အရာဝတ္ထုကို ဆွဲသော ကမ္ဘာမြေကြီး၏ ဆွဲအားသည် နည်းသွားသောကြောင့် ဖြစ်၏။ မြင့်သောနေရာ၌ အရာဝတ္ထုတစ်ခုခုပေါ်သို့ ပစ်လိုက် သောအခါ ထိမှန်သောအားသည် ပစ်သောအခါ ထိမှန်သော အားနှင့် အတူတူပင် ဖြစ်ကြောင်းကို တွေ့ကြရသည်။ ထိုသို့ ဖြစ်ရသည့်အကြောင်းမှာ ထိုအရာဝတ္ထု၏ အတွင်းရှိ ဒြပ်၏ အတိုင်းအဆ မပြောင်းလဲခြင်းကြောင့် ဖြစ်လေသည်။ အလေး ချိန်၏ ပြောင်းလဲမှုသည် ကမ္ဘာမြေကြီး၏ မျက်နှာပြင်နှင့် အနီး အဝေးပေါ်တွင် အမှီပြု၍ နေသည်။ မြေကြီးမှ အထက်သို့ တက်လေ အလေးချိန်သည်လည်း လျော့သွားလေဖြစ်၏။ ထိုနေရာထက် တိုး၍မြင့်အောင် တက်နိုင်ပါလျှင် အလေးချိန် လုံးဝမရှိသော နေရာသို့ပင် ရောက်နိုင်မည် ဖြစ်၏။ ထိုနေရာ၌ အလေးချိန် ပျောက်သွား ရခြင်းမှာ ကမ္ဘာမြေကြီး၏ ဆွဲငင်ခြင်း နှင့် နေနှင့်အခြားသောဂြိုဟ်များ၏ ဆွဲငင်ခြင်းတို့ တူညီကြ သောကြောင့် ဖြစ်လေသည်။ အင်နားရှားခေါ် သတ္တိသည် ဒြပ်ထု၏ အခြားအရေးကြီး သော သဘောတစ်ခု ဖြစ်သည်။ ဒြပ်တစ်ခု တည်ငြိမ်နေစဉ် ထိုဒြပ်ကို ရွေ့သွားအောင် ပြုလုပ်ရာ၌ တွေ့ရသည့် အခက် အခဲမှာ ထိုဒြပ်၏ အင်နားရှားကြောင့် ဖြစ်၏။ ဒြပ်တစ်ခု ရွေ့ရှားနေစဉ် ထိုဒြပ်ကို ရပ်သွားအောင် ပြုလုပ်ရာ၌ တွေ့ရ သည့် ခက်ခဲမှုမှာလည်း အင်နားရှားကြောင့်ပင် ဖြစ်သည်။ အရာဝတ္ထုတစ်ခု၏ အသွားနှုန်းကို တိုးစေ၊ လျော့စေအောင် ပြုလုပ်ရာတွင်လည်းကောင်း၊ သွားရာလမ်းကြောင်းကို ပြောင်းလဲအောင် ပြုလုပ်ရာတွင်လည်းကောင်း တွေ့ရသည့်အခက်အခဲမှာလည်း အင်နားရှား ကြောင့်ပင် ဖြစ်သည်။ အင်နားရှားကိုအောင်မြင်နိုင်ရန် အပြင်မှ စိုက်ထုတ်ရသောအား လိုလေသည်။ ဒြပ်၏ အင်နားရှားကို တိုင်းတာသောအခါ ထိုဒြပ်၏ ဒြပ်ထုဖြင့် တိုင်းတာယူရသည်။ သိပ္ပံပညာရှင်များ၏ ယူဆချက်အရ အခြင်းအရာများသည် သဘာဝအလျောက် ဖြစ်ပျက်နေသည်ဟူသော သာမန်လူများ၏ ထင်မြင်ချက်သည် မှား၏။ ထိုအခြင်းအရာများ သဘာဝ အလျောက် ဖြစ်ပျက်မှုများသည် တစ်ခုခုသော စည်းမျဉ်းအရ သာ ဖြစ်တန်ရာသည်ဟု ယူဆခဲ့ကြသည်။ ထိုကဲ့သို့ ယူဆခဲ့ကြ သည့် အတိုင်းလည်း သဘာဝအလျောက် ဖြစ်ပျက်နေသည်ဟု ထင်မှတ်မှုများကို စိတ်ရှည်စွာဖြင့် ကြံစည်ခဲ့ကြလေသည်။ လူအများ၏ လက်ခံခြင်းကို ခံရသော တွေးဆချက်မှာ ဂရက် ဗီတေးယှင်း (Gravitation)ခေါ် ဒြပ်ဆွဲငင်အား စည်းပင်ဖြစ်၏။ ထိုစည်းကို ယခုအခါ ကမ္ဘာအနှံ့အပြား၌ လက်ခံလျက်ရှိချေပြီ။ ရူပဗေဒ၏ စည်းတစ်ခုတွင် ဒြပ်တစ်ခုကို မပြောင်းလဲနိုင်ဟု ဆိုသည်။ ထိုစည်းကို ဒြပ်ထုမြဲမှုစည်းဟူ၍လည်း ခေါ်ကြ သည်။ ထိုစည်းကို ထင်ရှားစေရန်မှာ ကျောက်မီးသွေးတစ်ခဲကို မီးမရှို့မီတွင် ချိန်ထားရန်နှင့် မီးရှို့လိုက်သောအခါ အသုံးပြု ရသည့် အောက်ဆီဂျင်ဓာတ်ငွေ့၏ ဒြပ်ထုကို ချိန်ထားရန်ပင် ဖြစ်၏။ ထိုသို့ ချိန်ထားမည်ဆိုလျှင် ထိုဒြပ်ထုနှစ်ခုသည် မီးရှို့ပြီးသောအခါတွင် ဖြစ်ပေါ်လာသော ထိုကျောက်မီးသွေးပြာ ၏ ဒြပ်ထု၊ အခြားဖြစ်ပေါ်လာသောအရာဝတ္ထုများ၏ ဒြပ်ထုနှင့် လောင်ကျွမ်းရာတွင် ဖြစ်ပေါ်လာသော ဓာတ်ငွေ့အားလုံး၏ ဒြပ်ထုတို့၏ ပေါင်းခြင်းနှင့် တူသည်ကို တွေ့ရမည်ဖြစ်၏။ တနည်းဆိုလျှင် ဒြပ်ကို အဖြစ်အမျိုးမျိုးသို့ ပြောင်းလဲပေးနိုင် သော်လည်း ဒြပ်ကို မဖျက်ဆီးနိုင်ရုံမျှမက ဒြပ်၏ ဒြပ်ထုကို လည်း တိုးအောင်၊ လျော့အောင် မပြုလုပ်နိုင်ချေ။ မိုမင်တမ် (Momentum)ခေါ် အဟုန်သည် ရွေ့ရှားမှု၏ အတိုင်းအဆ ဖြစ်၏။ ရွေ့ရှားသော အရာဝတ္ထု၏ ဒြပ်ထုနှင့် ထိုအရာဝတ္ထု၏ အသွားနှုန်းတို့၏ မြှောက်ရကိန်းဖြင့် တိုင်းရ၏။ ပုံပမာ နှစ်ပေါင် လေးသော ခဲတစ်လုံးကို တစ်စက္ကန့်လျှင် ပေ ၂ဝ မျှ သွားသောနှုန်းနှင့် ပစ်လျှင် ထိုခဲ၏အဟုန်သည် ပေါင် ၂ဝ လေးသော ခဲတစ်လုံးကို နှစ်ပေရွေ့ပေးရာတွင် ဖြစ်ပေါ်သော အဟုန်နှင့် အတူတူပင် ဖြစ်သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ထိုနှစ်ခု၏ မြှောက်ရကိန်းသည် တူညီသောကြောင့်ပင်တည်း။ အဟုန်တွင် စွမ်းအင်သဘောသက်ဝင်၏။ ပုံပမာ အမြောက်အတွင်းရှိ အမြောက်ဆံသည် စွမ်းအင်ကို အသုံးမပြုလျှင် အမြောက်မှ ထွက်လာနိုင်အောင် အဟုန်ရှိမည် မဟုတ်ပေ။ ထိုထွက်လာ သော အမြောက်ဆံကို ရပ်တန့်စေရာ၌လည်း စွမ်းအင်လိုပေ သေးသည်။ နံရံ တစ်ခုကို ထိမှန်သောအခါ ထိုနံရံ ကြေပျက် သွားခြင်းသည် ထိုအမြောက်ဆံကို တားဆီးရာ၌ စွမ်းအင်လိုသည့် အကြောင်းကို ပြခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ နံရံသည် အမြောက်ဆံ၏ အဟုန်ကို ခံရသဖြင့် အဟုန်သည် ပျောက်ပျက်သွားခြင်း မရှိချေ။ ထိုအကြောင်းသည် အဟုန်၏ မြဲမှုစည်းကို သရုပ်ဖော်ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ နာရီကို သံပတ်တင်းပေးလိုက်သောအခါ နာရီသည် သွား၍ သံပတ် ပြေသွားသောအခါ ရပ်တန့်သည်ကို တွေ့ရမည်။ ထိုအခြင်း အရာသည် အသုံးကျသော စွမ်းအင်အဖြစ်ဖြင့် လွင့်ပျောက် သွားသော စည်းအရပင် ဖြစ်၏။ နာရီ၏သံပတ်ကား အလိုအလျောက် ပြန်၍မတင်းချေ။ ဒြပ်ကို ဖန်တီးခြင်းငှါသော်လည်းကောင်း၊ ဖျက်ဆီးခြင်းငှါသော်လည်းကောင်း မတတ်နိုင်သကဲ့သို့ စွမ်းအင်၏မပြောင်းမှု စည်းအရ စွမ်းအင်၏ ပမာဏသည်လည်း တည်မြဲ၏။ ပုံပမာ ကျောက်မီးသွေး တစ်ပေါင်မှ စွမ်းအင်ကို ယူပြီးလျှင် ရေတစ်ပေါင်၏ လေးပုံ တစ်ပုံကို ဆူစေသကဲ့သို့ပင် ဖြစ်၏။ ပူနေသည့်ရေ၊ ပြာနှင့် အခိုးအငွေ့များမှ ကျောက်မီးသွေးပြန်၍ဖြစ်နိုင်ရန်ကား မတတ် နိုင်ချေ။ ထို့ကြောင့် ဒြပ်၏အဖြစ် ပြောင်းလဲသကဲ့သို့ စွမ်းအင် ၏ အဖြစ်သည်လည်း ပြောင်းလဲသော်လည်း စွမ်းအင်၏ ပမာဏကား မပြောင်းလဲချေ။ ထိုစည်းနှစ်ခုကို လေ့လာကြည့် သောအခါတွင် သာမိုဒိုင်နမစ်ခေါ် ပညာရပ် ဖြစ်ပေါ်လာလေ သည်။ ထိုပညာရပ်သည် ဓာတုဗေဒပညာရှင်၊ စက်ပညာရှင်နှင့် ရူပဗေဒပညာရှင်များအဖို့ များစွာ အရေးပါအရာရောက် လေ သည်။ ရူပဗေဒသဘောအရ အားနှင့် စွမ်းအင်တို့ ဆက်စပ်လျက် ရှိသကဲ့သို့ အလုပ်နှင့် ပါဝါတို့သည်လည်း ဆက်စပ်လျက်ရှိ၏။ အရာဝတ္ထုတစ်ခုကို ရှိသမျှအား စိုက်ထုတ်၍ တွန်းသော်လည်း အကယ်၍ ထိုအရာဝတ္ထု မရွေ့လျှင် အလုပ်ပြီးမြောက်သည်ဟု မဆိုနိုင်ချေ။ တစ်ပေါင်လေးသောအရာဝတ္ထုတစ်ခုကို မြေကြီးမှ ယူပြီး လေးပေမြင့်သော စားပွဲပေါ်တွင် တင်ထားနိုင်လျှင် လေးပေပေါင်အလုပ် ပြီးမြောက်သည်ဟု ပြောနိုင်၏။ အကယ်၍ ထိုအလုပ်ကို နှစ်စက္ကန့်တွင် လုပ်လျှင် တစ်စက္ကန့်လျှင် နှစ်ပေ ပေါင် ပါဝါဖြင့် လုပ်သည်ဟု ဆိုရလေသည်။ ပါဝါဆိုသည်မှာ သတ်မှတ်ထားသော အချိန်တွင် အလုပ်ပြီးမြောက်အောင် လုပ် နိုင်သော နှုန်းကို ဆိုသည်။ စွမ်းအင်ကို လေ့လာရာတွင် အပူစွမ်းအင်၊ အလင်း စွမ်းအင်၊ လျှပ်စစ်စွမ်းအင်နှင့် ဓာတုဗေဒစွမ်းအင် စသော စွမ်းအင်များ ပါလာလေသည်။ အမျိုးမျိုးသော စွမ်းအင်များ ကိုလည်းကောင်း၊ ထိုစွမ်းအင်များနှင့် ဒြဗ်တို့ ဆက်သွယ်မှုများကိုလည်းကောင်း စုံစမ်းစစ်ဆေး ရှာဖွေကြသောအခါ ခေတ်သစ် ရူပဗေဒနှင့် အခြားပညာရပ်များ ဖြစ်ပေါ် လာသည်။ ဂျေ၊ ဂျေ၊ သွန်မဆင် ဆိုသူသည် အက်တမ်ကို ခွဲစိတ်၍ ရနိုင်ကြောင်း၊ အက်တမ်တွင် လျှပ်စစ်စွမ်းအင်များ ပါဝင်ကြောင်းကို သိမြင်၏။ ထို သိမြင်မှုသည် ခေတ်သစ်ရူပဗေဒ၏ ရှေ့ဆောင်လမ်းပြသဖွယ် ဖြစ်လေသည်။ သိပ္ပံပါရဂူကြီးများသည် ဝီလဆန်က လောက် ချိမ်းဗားဆိုသည့် အသုံးအဆောင်ဖြင့် အက်တမ်၏ လျှပ်စစ် စွမ်းအင်ရှိသော မြူမှုန်များကို မြင်နိုင်ကြပြီးလျှင် ဓာတ်ပုံပင် ရိုက်ကူးနိုင်ကြလေပြီ။ ထိုတွေ့ရှိမှု များကြောင့် အလင်းရောင်ခြည်သည် လှိုင်းသဘောမျိုး အစဉ်ရှိ၍ အီသာတွင် သွားနေ သည်ဆိုသော ယုံကြည်မှုမှာ ပျက်သွားရလေတော့သည်။ ယခုအခါ အလင်းရောင်ခြည်ကို တစ်ချိန်တည်း၌ လှိုင်းသဘော လည်းရှိ၊ မြူမှုန်သဘောလည်းရှိသော ရောင်ခြည်မျိုးဟု ယုံ ကြည်ကြပြန်လေသည်။ ဤအချက်သည် သာမန်လူများကို မဆိုထားဘိ၊ သိပ္ပံ ပညာရှင်ကြီးများကိုပင်လျှင် ရှုပ်ထွေးစေသည်။ ယခင်က စုံစမ်း ရှာဖွေ၍သိရှိခဲ့သော တိကျသေချာမှုအများပင် ယခုအခါ မတိကျ မသေချာမှုများ ဖြစ်နေသည်ကို တွေ့နေကြရပေပြီ။ ယခင်က အက်တမ်ကို မခွဲစိတ်နိုင်ဟု ယူဆခဲ့ကြ၏။ ယခုအခါ အက်တမ် ကို ခွဲစိတ်နိုင်လေပြီ။ ယခင်ပြဿနာများအတွက် တိကျသေချာ သောနည်းများပင် ယခုအခါ မသေချာသောနည်းများ ဖြစ်လာ ကြောင်းကို တွေ့နေကြရလေပြီ။ အက်တမ်၏ အစိတ်အပိုင်း များကိုပင်လျှင် အလင်း၏ လျင်မြန်ခြင်းဖြင့် အာကာသ(Space) တွင် သွားနိုင်စေသည်။ ဒြပ်ကိုလည်း အလင်း၏ လျင်မြန်ခြင်း မျိုးဖြင့် စွမ်းအင်အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲနိုင်ဟန် ရှိပြီ။ ထိုကဲ့သို့ အရာတစ်ခုမှ အရာတစ်ခုသို့ ပြောင်းလဲနိုင်ငြားသော်လည်း စကြဝဠာတွင် ထိုအရာနှစ်ခု၏ ပေါင်းခြင်းသည် အစဉ်တည်မြဲ လျက်ရှိ၏ဟု သိကြရသည်။ လျှပ်စစ်ဓာတ် ကုမ္ပဏီကြီးများက လည်း စိတ်အားထက်သန်စွာ စုံစမ်းရှာဖွေလိုသည့် ရူပဗေဒ ပညာကျော်များကို များစွာပင် လိုလားလျက် ရှိကြသည်။ အစိုးရ ဌာနများ၌လည်း ရူပဗေဒပညာရှင်များအား အလုပ်အကိုင်များ ပေးကာ ထိုပညာရပ်ကို ပြန့်ပွားအောင် အားထုတ်လျက်ရှိကြ သည်။ ရှေးအခါက အီဂျစ်နိုင်ငံရှိ အဂ္ဂိရတ်ဆရာများသည် အသက်ရှည် ရာရှည်ကြောင်းနှင့် ခန္ဓာကိုယ်ကို အစဉ် နုပျို နေစေမည့် ဆေးများကို ရှာဖွေလေ့လာခဲ့ကြ၏။ ရူပဗေဒသည် ထိုဆေးများကို မပြုလုပ်နိုင်သော်ငြားလည်း မိုက္ကရိုစကုပ် မှန် ဘီလူး အိပ်စရေးတျု၊ ရေဒီယမ် ဗုံးစသော ပစ္စည်းများကို ပြုလုပ်၍ ရနေပြီ။ ရူပဗေဒကို အသုံးတတ်လျှင် အကျိုးကျေးဇူး များကို ဖြစ်စေနိုင်သော်လည်း အသုံးမတတ်ပါက လူများ၏ အသက်အန္တရာယ်ကို များစွာ ဖြစ်စေနိုင်၏။ ထိုပညာမှ ရအပ် သော အကွာအဝေးတိုင်းကိရိယာများ၊ လျှပ်စစ်မိုတာများ၊ဝိုင်ယာ လက်များ၊ ရေငုပ်သင်္ဘောများ၊ လေယာဉ်ပျံများ၊ အက်တမ်ဗုံး များကို အသုံးပြုခဲ့ကြသဖြင့် များစွာသောလူတို့၏ အသက်များ သည် သေကျေပျက်စီးခဲ့ရလေပြီ။ လူတို့၏ သေရာသေကြောင်း ကိစ္စရပ်များ၌ ရူပဗေဒကို အသုံးမပြုလျှင် ထိုပညာရပ်သည် လူ၏နေထိုင်မှုကို သာယာ ကြည်နူး၍ နေချင်စဖွယ် ဖြစ်စေရန် ဖန်တီး၍ ပေးနေရမည် ဖြစ်၏။ မှန်များကိုလည်း ယခုအခါတွင် လိုသလို ဖန်တီးနိုင် ကြပြီဖြစ်၍ မျက်စိမှုန်သူများအဖို့ မျက်မှန်များကို အသုံးပြုနိုင် ကြပြီ ဖြစ်၏။ ဓာတ်ပုံရိုက်ကိရိယာများနှင့် ထိုကိရိယာများကို လျှပ်စစ်ဓာတ်အိုးများ တပ်၍ထားခြင်းဖြင့် စကားပြောရုပ်ရှင် များကိုပင်လျှင် ကြည့်နိုင်ကြပေပြီ။ ရူပဗေဒမှ ပေါက်ဖွားလာသော လျှပ်စစ်ဓာတ်ကို အသုံး ပြုခြင်းဖြင့် ခရီးဝေးသို့သွားရန် မလိုတော့ဘဲ သံကြိုးဖြင့်လည်းကောင်း၊ စကားပြောကြေးနန်းဖြင့်လည်းကောင်း ပြောလိုသည့်စကားကို ပြောနိုင်ပြီ ဖြစ်၏။ ထိုမျှမကသေး၊ မိုင်ပေါင်းများစွာ ဝေးကွာသော တိုင်းပြည်ကြီးများရှိ မြို့ကြီးများမှ စကားပြောသည်ကိုပင် ကြား နေကြရပေပြီ ဖြစ်၏။ ရှေးအခါက လူများသည် နေဝင်ခြင်း၊ နေထွက်ခြင်းနှင့် နေ၊ လကြတ်ခြင်းများကို မြင်ခဲ့ကြရ၏။ သို့ရာတွင် ထိုစဉ်က ထိုကဲ့သို့ ဖြစ်ပျက်ခြင်းများသည် သဘာဝ အလျောက်သာလျှင် ဖြစ်ပျက်ကြသည်ဟု များသောအားဖြင့် ယူဆခဲ့ကြသည်။ ထိုသူများအနက် အကြောင်းအကျိုးကို သုံးသပ်သည့်သူများကား ထိုကဲ့သို့ ပေါ့ပေါ့ဆဆ မယူဆကြဘဲ စည်းကမ်းတကျ မှတ်သားခဲ့ကြပြီးလျှင် ထိုကဲ့သို့ စည်းစံနစ် ကျနစွာ မှတ်သားလုပ်ကိုင်မှုမှ နက္ခတ္တဗေဒကို ပေါက်ဖွားစေခဲ့ သည်။ ထို့ပြင် လူတို့သည် မိမိတို့သုံးစွဲနေကြသော ပစ္စည်းများ ၏ ဖြစ်ပေါ်လာပုံများ၏ အကြောင်းရင်းများကို သိလိုခဲ့ကြ လေသည်။ တုတ်ချောင်းတစ်ချောင်းကို ထက်ဝက်စီ အကန့် အသတ်မရှိ စိတ်ပိုင်းနိုင်ကြပါမည်လောဆိုသည့် သိချင်မှုများ ရှိလာခဲ့ကြသည်။ ထိုကဲ့သို့သော အကြောင်းအကျိုးများကို သိချင်မှုများက ပင်လျှင် ရူပဗေဒကို ဖြစ်ပေါ်တိုးတက် ပြန့်ပွား၍ ကောင်းမွန် စေခဲ့သည်။ ဘီစီ ၄၅ဝ ပြည့်နှစ်က ခေါမသဘာဝသိပ္ပံပညာရှင် ဖြစ်သူ အင်ပယ်ဒိုကလီးက ဒြပ်တွင် မြေ၊ ရေ၊ လေ၊ မီးဟု ဆိုအပ်သော ဒြပ်စင်များ ပါဝင်မည်ဟု စ၍ ထင်မြင်ယူဆခဲ့ လေသည်။ ထိုယူဆချက်ပင်လျှင် ယခုခေတ်တွင် အက်တမ်နှင့် သက်ဆိုင်သည့်အဆို၏ အခြေခံဖြစ်လာလေသည်။ အင်ပယ်ဒို ကလီး၏ ယူဆချက်သည် အကြမ်းထည်ပင် ဖြစ်သော်လည်း အခြေခံဖြစ်သောကြောင့် လှူဆစ်ပပ်နှင့် ဒီမော့ ကရီးတပ်တို့က အချောကိုင်ကြသည်။ ထိုနောက် ရောမလင်္ကာဆရာဖြစ်သူ လူကရီးရှပ်က တစ်ဖန်အချောကိုင် ပြန်သည်။ အယ်ရစ္စတိုတယ် က ထိုယူဆချက်ကို များစွာ ဖြည့်စွက်ခဲ့လေသည်။ ထို့နောက် အားခီးမီးဒီးဆိုသည့် ကဝိကျော်ကြီးတစ်ဦးက ရေတွင်ပေါ်သည့် အရာဝတ္ထုများနှင့် နစ်သည့် အရာဝတ္ထုများကို လေ့လာရာမှ စက်ကိရိယာအတတ်ပညာနှင့်ဆိုင်သော အခြေခံ စည်းများကို စုံစမ်းရှာဖွေခဲ့သည်။ ထို့ပြင် ကုတ်၏ပြုမူပုံသဘော နှင့် ချိန်ခွင်၏ အခြေခံကိုလည်း စုံစမ်းရှာဖွေခဲ့လေသည်။ ထို ပညာရပ်သည် တဖြည်းဖြည်း တိမ်ကောခဲ့ရာ ၁၆ဝဝ ပြည့်နှစ် ခန့်ကျမှ ဒီမော့ကရီးတပ်၏ တွေးဆချက်မျှသာဖြစ်သော ဗလာ နယ်တွင် အားလုံးသောအရာဝတ္ထုများသည် တူညီသောအသွားဖြင့် အောက်သို့ ကျကြသည်ဆိုသည်ကို စမ်းသပ်ကြည့်ရှု၍ ထင်ရှား စေနိုင်ခဲ့လေသည်။ ထိုအချိန်လောက်မှစ၍ ဖရန်ဆစ်ဗေကင် ဆိုသူသည် သုတေသနလုပ်ငန်းကို ကြံဆတွေးတောမှုနှင့်သာ မတင်းတိမ်တော့ဘဲ လက်တွေ့စမ်းသပ်မှုများကိုပါ အားပေးခဲ့ လေသည်။ နယူတန်ဆိုသည့် ကဝိအကျော်တစ်ဦးသည် အရာ ဝတ္ထုများအကြားတွင် အားရှိရမည်ဟု ယူဆပြီးလျှင် စုံစမ်း ရှာဖွေခဲ့ပြီးနောက် ထိုယူဆချက်ကို အခြေခံကာ သူ၏ ကျော် စောသော ဒြပ်ဆွဲအားစည်းကို အခြေခံကာ သူ၏ ကျော်စော သော ဒြပ်ဆွဲအားစည်းကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ အလင်း၏ ဂုဏ် သတ္တိများကိုလည်း စုံစမ်းလေ့လာ ခဲ့လေသည်။ ထိုအချိန် လောက်တွင် ဝှိုင်ဂင်ဆိုသူသည် မျက်စိနှင့်ဆိုင်သော ကိရိယာ တန်ဆာများကို ဆုံးခန်းတိုင်အောင် ပြုလုပ်နိုင်ခဲ့လေသည်။ များမကြာမီ အတွင်းတွင် အမေရိကန်လူမျိုး ဗင်ဂျမင် ဖရန် ကလင်နှင့် အင်္ဂလိပ်လူမျိုး ဟင်နရီကဗင်းဒစ်တို့သည် သံလိုက် ဓာတ်၊ လျှပ်စစ်ဓာတ်တို့နှင့် စပ်လျဉ်း၍ ပထမဖြစ်ပေါ်လာ သော ယူဆချက်များပေါ်တွင် အခြေပြုကာ စုံစမ်းရှာဖွေခဲ့ကြ လေသည်။ ထိုသူများ၏ လုပ်ကိုင်ဆောင်ရွက်ချက်သည် ဂျူး၏ အပူနှင့် လျှစ်စစ်တူရည်ကို တွက်ရာတွင် အခြေခံဖြစ်လေသည်။ ထို့ပြင် ဖားရဒေးအား လျှပ်စစ်ဓာတ်ဒိုင်နမို၏ အခြေခံဖြစ်သော ညှို့မှု သဘောကို ရစေပြီးလျှင် အီသာတွင်း၌ လျှပ်စစ်ဓာတ်လှိုင်းများ ၏ သဘောကိုပါ ရစေလေသည်။ ထိုမှ ကလပ်မက်ဆွဲအား မြူများ၏လှုပ်ရှားမှုကို တွက်ချက်ရာတွင် အထောက်အပံ့ ရစေ ခဲ့သည်။ ထို့ပြင် ကလပ်မက်ဆွဲသည် ယခုအခါတွင် ဝိုင်ယာ လက်လှိုင်းများဟု ခေါ်နေကြသော အဆိုနှင့် စပ်လျဉ်း၍ လုပ် ကိုင်ဆောင်ရွက်ခဲ့သေး၏။ ထိုကိစ္စကို ဟက်ဇသည် ဆဲ့ကိုးရာစု နှစ် အတွင်းတွင် ပြည့်စုံစွာ စုံစမ်းနိုင်ခဲ့လေသည်။ နှစ်ဆယ် ရာစုနှစ်တွင် ရူပဗေဒကို လိုက်စားကြသည့် ပညာရှင်များသည် ထိုပညာရပ်၌ အဘက်ဘက်တွင် တိုးတက်၍ ကောင်းမွန်စွာ စုံစမ်းရှာဖွေနိုင်ခဲ့ကြသည်။ ၁၈၉၅ ခုနှစ်တွင် ရန့်ဂင်း၏ အိပ်စရေးကို တွေ့ရှိမှုသည် သွန်မဆင်အား အက်တမ်တွင် လျှပ်စစ်မှုန်များ ပါဝင်သည်ဆို သည့် ယုံကြည်ချက်ကို ဖြစ်စေခဲ့လေသည်။ ထိုယုံကြည်ချက်ကို လော့ရားသားဖို့နှင့် ဗိုးဆိုသူတို့က ပြန့်ပွားတိုးတက် ကောင်းမွန် စေပြီးလျှင် ယခုခေတ်တွင် ရှုပ်ထွေးလျက်ရှိသော အက်တမ် အဆောက်အဦ အဆိုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ကြလေသည်။ ဟက်ဇပြုလုပ်ဆောင်ရွက်ထားခဲ့သော ဝိုင်ယာလက်လှိုင်း များနှင့် စပ်လျဉ်းသော အကြောင်းများကို ဆာအော်လီဗာ လော့ဂျက ဝိုင်ယာလက်နှင့် အီသာအကြောင်းကို စုံစမ်းရှာဖွေ ဆောင်ရွက်စဉ် ဆက်၍ စုံစမ်းရှာဖွေ ခဲ့လေသည်။ ပလန့်ဆို သည့် ပညာရှင်တစ်ဦး၏ ဆောင်ရွက်မှုဖြစ်သော စွမ်းအင်မျိုးစုံမှ ဖြာထွက်ခြင်း၏ အခြေခံစည်းများသည် ရှေးအခါက အီသာ အကြောင်းနှင့် ထိုနောက်မှတွေ့ရှိရသော အိုင်စတိုင်း၏ ရယ်လတစ်ဗတီ အဆိုများကို ဆက်သွယ်ပေးခဲ့လေသည်။ ရူပဗေဒပညာရှင်တို့သည် အက်တမ်(အနုမြူ)၏ ဖွဲ့စည်း ပုံကို ဆက်လက်၍ သုတေသနပြုလာခဲ့ကြရာမှ အက်တမ်၏ နျူကလိယတ်ကို ခွဲစိတ်လာကြပြီးလျှင် နျူကလိယတ်ဆိုင်ရာ ရူပဗေဒဟူ၍ သီးခြားပညာရပ် တစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် ပညာရှင်အချို့က ရေဒီယိုသတ္တိ ကြွခြင်းဆိုင်ရာ သုတေသန လုပ်ငန်းများကို ဆောင်ရွက်လျက်ရှိကြသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ် (၁၉၃၉-၄၅ ခုနှစ်) ပြီးခါနီးအချိန်တွင် ကြောက်မက်ဖွယ်ကောင်းလှသော အက်တမ်ဗုံး (အနုမြူဗုံး) ပေါ်ပေါက်လာခဲ့၍ စစ်ပြီးခေတ်သို့ ရောက်သောအခါ ပညာ ရှင်တို့သည် အနုမြူအင်အားကို ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းများ၌ အသုံးချရန် အမျိုးမျိုးကြိုးစားကြံစည်လျက် ရှိသည်ကို တွေ့ရလေသည်။ ကိုးကား သိပ္ပံ ရူပဗေဒ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9B%E1%80%B0%E1%80%95%E1%80%97%E1%80%B1%E1%80%92

သမိုင်း

သမိုင်းဆိုသည်မှာ လူသားတို့၏ အတိတ်ကာလကို လေ့လာသော ဘာသာရပ်ဖြစ်သည်။ စာရေးသားခြင်းကို တီထွင်ပြီးသည့်နောက်တွင် သမိုင်းပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်ဟုလည်း ဆိုနိုင်သည်။ သမိုင်းကို ရေးသားသော ပညာရှင်များကို သမိုင်းပညာရှင်ဟု ခေါ်ဆိုလေ့ရှိကြသည်။ ၎င်းမှာ ပြန်ပြောင်းပြောဆိုချက်များကို အသုံးပြု၍ ဆက်တိုက်ဖြစ်ပျက် ခဲ့သော အဖြစ်အပျက်များကို စစ်ဆေးခြင်းနှင့် ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်း ပြုသော သုတေသန နယ်ပယ် ဖြစ်ကာ တစ်ခါတရံတွင် အကျိုးအကြောင်း ဆက်နွယ်၍ ဖြစ်ပျက်ခဲ့သော အဖြစ်အပျက်များကို ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျကျ စုံစမ်းစစ်ဆေးကာ ဆုံးဖြတ်သော ပညာရပ်ပင် ဖြစ်သည်။ သမိုင်းပညာရှင်များသည် သမိုင်း၏ သဘောသဘာဝ နှင့် အသုံးဝင်မှုတို့ကို ငြင်းခုံလေ့ ရှိကြသည်။ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်းမှ သမိုင်း သမိုင်းဟူသည်မှာ အတိတ်ကဖြစ်ရပ်များကိုလေ့လာမှတ်ကျောက်တင်ထားသောစာကိုဆိုလိုသည်။ ဘုရား၊ ဂူ၊ ကျောင်း၊ တန်ဆောင်း၊ စဆွံ၊ ဓမ္မသာလာ၊ တန်တား၊ ပုဂ္ဂိုလ်ထူး၊အကြောင်းအရာထူး စသည်တို့နှင့်စပ်လျဉ်း၍ စကားပြေဖြင့် ဖြစ်စေလင်္ကာဖြင့်ဖြစ်စေ စီကုံးရေးသားထားသည်များကိုသမိုင်းဟုခေါ်သည်။ အချို့ကလည်း သမိုင်းသည်သံပိုင်းနှင့်သဘောချင်းတူပြီးလျှင် သံပိုင်းမှသမ္ပိုင်း၊ သမိုင်းဖြစ်လာသည်ဟုဆိုကြသည်။ စကားပြေဖြင့်ရေးသားထားသော သမိုင်းများအကြောင်းကို အထူးမရေးသားတော့ဘဲ လင်္ကာစပ်ဆိုထားသောသမိုင်းရေးသားနည်းကိုဖော်ပြပေအံ့။ သမိုင်းလင်္ကာစပ်ဆိုရာ၌- လင်္ကာစပ်ဆိုနည်းများ အတိုင်းရေး သွားသည်။ အစမှာဖြစ်စေ၊ အဆုံးမှာဖြစ်စေ သမိုင်းဟူသောစကား များသောအားဖြင့်ပါရှိတတ်သည်။ ပုံစံအားဖြင့်သမိုင်းတန်ဆောင်၊ ကမ္ပည်းဆောင်အံ့၊ ဉာဏ်ရောင်ဖြန့်ချိ၊နှိုင်းချိန်ညှိလော့၊လောကီအရာ စသည်ဖြင့် သမိုင်း လင်္ကာမှန်းသိအောင် သမိုင်းဆိုသည့်ပုဒ်ကို ထည့်စပ်လေ့ရှိကြသည်။ သမိုင်းဟူသည့်ပုဒ်ကိုလင်္ကာ၏ အလယ်၌သမိုင်းမှန်းသိအောင်ထည့်သွင်းစပ်ဆိုသည်လည်းရှိသည်။ ပုံစံအားဖြင့်စစ်ကိုင်းမြို့ သမိုင်းလင်္ကာတွင် ရန်မာန်ပယ်ခိုင်း၊မြို့စစ်ကိုင်း၏၊သမိုင်းလင်္ကာ၊ ဂုဏ်ကိုးဖြာအား ဟူ၍လည်းကောင်း၊ ရှင်ပင်သက်တော်ရဘုရားသမိုင်းတွင် မင်္ဂလာ ထုံးဆောင်၊ကပ်လုံးပြောင်စိမ့်၊ အခေါင်သာနှိုင်း၊ တပေါင်လှိုင်း၍၊တိုင်းမြန်မာပြည်၊ သမိုင်းရှည်ဖြင့်၊ ငါးမည်အင်စုံ ဟူ၍လည်းကောင်း အသီးသီးစပ်ဆိုကြသည်။ အချို့သမိုင်းလင်္ကာစာကိုယ်များ၌မူ သမိုင်းဟူသောစာပုဒ်လုံးဝ မပါပဲလည်းရှိတတ်သည်။ ပုံစံအားဖြင့်ပုဂံပညာရှိမွန်း ကိုဆိုပုဂံမြို့ရှိဂူဘုရားစဉ်သမိုင်းလင်္ကာ၌မဉ္ဇူဘုန်းတော်၊ သောင်း လုံးကျော်သည်၊ ထိပ်ပေါ်အထွတ်၊ရွှေနားညွတ်လော့၊ ရိမဒ်ပေါက္ကံ၊ တမ္ပဝတီ၊ သီရိပစ္စယာ၊ ပုဏ္ဏဂါမ၊ပုဂါမမည်၊ ဤငါးပြည်၌၊ ဆက်ရှည်စံပယ်၊ ငါးဆယ်နှင့်ငါး၊ နရဖျားတို့၊တည်ထားပြုစု၊ ကောင်းမှုစေ့မျိုး၊ကြဲစိုက်ပျိုးသည်၊ ပုထိုးစေတီ၊လက်ချောင်းစီသို့ရ၍ ဤဖွယ်တည့်၊ များစွာရှိလည်း၊ တွေ့မိသ၍၊ မစုံစေ့ခဲ့၊ ဘုန်းဟေ့နတ်လူ၊ဉာဏ်တံချူဖြင့်၊ ဆွတ်ယူစိမ့်ငှာ၊ထိပ်ချာတင်ရွက်၊ သီကုံးဆက်သည်၊ရွှေခွက်သောတာရုံဘုရားဟူ၍ဖြစ်သည်။ သမိုင်းမဝင်၊ စာမတင် သမိုင်းမဝင်၊ စာမတင်၊ ရွာပင်မခေါ်ရ ဟူသော စကားတစ်ရပ် ရှိသည်။ မည်သည့်မြို့ မည်သည့်ရွာ ဖြစ်စေ သမိုင်း ခေါ် ဖြစ်စဉ်ကမူ ရှိမြဲဖြစ်သည်။ လူတို့က မသိ၍သာ မြုပ်ကွယ်နေမည်။ ဖြစ်စဉ်သမိုင်းကမူ ရွှံ့အိုင်အတွင်း၌ အနားယူနေသော ပတ္တမြား ရတနာသဖွယ် ဖြစ်ရာသည်။ သမိုင်း ဟူသော ဝေါဟာရကို မြန်မာဘာသာ စစ်စစ်ဟု ဆိုသူတို့က သမိုင်း (မိုင်း = ကြီးမား) သိဖွယ်ရာကြီး တစ်ရပ်ဟု အဓိပ္ပာယ်ဆိုသည်။ သမိုင်းဆိုလျင် သိရမည်။ သိအောင်ပြုရမည်ဟု ဆိုလိုသည်။ သမိုင်းကို ပါဠိဘာသာမှ ဆင်းသက်သည်ဟု ဆိုသူတို့က သမုတိ ဟူသော ပုဒ်မှလည်းကောင်း၊ သမ္မုတိ ဟူသော ပုဒ်မှလည်းကောင်း ဖြစ်သည်ဟု ဆို၏။ သမုတိမှ သံ - မညတေတိ၊ သမုတိ၊ သမ္မုတိမှ သမ္မနနံ-သမ္မုတိ ဟု ဝိဂြိုဟ် အသီးသီးဆိုကာ - သံပုဗ္ဗ မနဓာတ်ဖြင့် ကောင်းစွာသိခြင်းကိုချည်း ပြသည်။ သို့သော် သမိုင်းကို ပါဠိဘာသာမှ ဆင်းသက်ခြင်း မဟုတ်ဟု ယူဆကာ ပါဠိပညာရှင်များက သမုတိ၊ သမ္မုတိ များဖြင့် အဓိပ္ပာယ် မဖော်လိုကြပေ။ နာမည်ကျော် ပါဠိသက် အဘိဓာန်များကလည်း ယင်းကို လျစ်လျူရှုခဲ့ကြသည်။ သမိုင်းဟူသည် သိမှတ်ဖွယ်ရာ စာပေ, ကဗျာဖြစ်၍ မသိမဖြစ်၊ သိကိုသိရမည့်၊ မှတ်ကို မှတ်ရမည့် အကြောင်းအရာများပင် ဖြစ်သည်။ ဘုရားသမိုင်း၊ ကျောင်းသမိုင်း၊ မြို့သမိုင်း၊ ရွာသမိုင်း၊ လူ့သမိုင်း၊ အဖွဲ့အစည်းသမိုင်း၊ အသင်းအပင်းသမိုင်း၊ စာပေသမိုင်း စသည့် အဆောက်အအုံ မြို့ရွာ အရာဝတ္ထု အစုအစည်း အားလုံး၏ သိမှတ်ဖွယ်ရာ ရှေးအစူအစဉ်များပင် ဖြစ်ကြောင်း ထင်ရှားလှပါသည်။ ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံတွင် သမိုင်းဟူသည် မြန်မာစာပေ၌ အရေးကြီးသော အပိုင်းတစ်ပိုင်းအဖြစ် ပါဝင်လာရသည်။ မြန်မာစာပေအတွင်းမှ သမိုင်းဟူသည်ကို နုတ်လိုက်လျှင် လက်ကျန်အနည်းငယ်မျှသာ ကြွင်းကျန်လိမ့်မည်ဟု ယူဆရပေသည်။ သမိုင်းကိုလည်း မြန်မာစာပေမှ အဆီညှစ်၍ အနှစ်ကို ထုတ်ကာ ရွေးကောက်ရသည် ဖြစ်ရာ စာပေနှင့် သမိုင်းသည် မကင်းရာ မကင်းကြောင်းပင် ဖြစ်သည်။ သမိုင်းမဝင်၍ စာမတင်ခဲ့သလို၊ စာမတင်ခဲ့၍လည်း သမိုင်းဟူ၍ မဝင် မဖြစ်ပေါ်သည်လည်း ရှိသည်။ သမိုင်းဝင်ပါလျက် စာမတင်၍လည်း သမိုင်းအစပျောက်ကာ နောက်လူတို့ မသိမမြင်ကြရသည်ကလည်း ရှိပေသည်။ အမှန်အားဖြင့်ဆိုသော် ဤအချက်က ပို၍များ၏။ စာမတင်ခဲ့ရ၍ သမိုင်းမဖြစ်ခဲ့ရသည်မှာ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဒုနှင့်ဒေး အများအပြားဖြစ်၏။ ကိုးကား သမိုင်း ပင်မ အကြောင်းအရာ ဆောင်းပါးများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9E%E1%80%99%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8

ပုဂံခေတ်

ပုဂံခေတ်သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင်းသို့ ဗမာတိုင်းရင်းသားများ ရောက်လာပြီးနောက်တွင် တဖြည်းဖြည်းနှင့် အင်အားအကြီးဆုံး အနေအထားသို့ ရောက်ချိန်ဖြစ်ပြီး ယနေ့ မြန်မာနိုင်ငံနီးပါးမျှ ကျယ်ဝန်းသည့် ပိုင်နက်ကိုလည်း သိမ်းပိုက်အုပ်ချုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ ပျူတို့နောက်တွင် ပထမ မြန်မာနိုင်ငံတော်ကို တည်ထောင်နိုင်ခြင်းဖြစ်သည်။ ပုဂံခေတ်ကာလကို သက္ကရာဇ် ၄၀၆-ခုမှ ပင်းယမြို့တည်သည့် သက္ကရာဇ် ၆၇၄-ခုအထိ သတ်မှတ်သည်။ ကြာအိုးအံ ပုဂံတည် ဆိုရိုးစကားအရ (ကြာ = ၂ ၊ အိုး = ၁ ၊ အံ = ၁) ၂၁၁-ခုနှစ်၌ တည်ထောင်သည်။ အစဦးတွင် ဗမာလူမျိုးတို့သည် ကျောက်ဆည်ခရိုင် ဒေသများတွင် အခြေချပြီး တစ်နယ်တစ်မင်း ထူထောင်ကာ စုစည်းနေထိုင်ကြရာမှ အေဒီ ၁၀ ရာစုသို့ရောက်သည့်အခါ ပုဂံမင်းသည် အင်အားအကြီးဆုံးအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခံရကာ မင်းကြီး ဖြစ်လာသည်။ သို့သော် အစောပိုင်း ပုဂံမင်းဆက်များအကြောင်းမှာ ပါးစပ်ပြောရာဇဝင်သာရှိပြီး တိကျသည့် သမိုင်းအထောက်အထားများကိုမူ ရှာဖွေမတွေ့ရချေ။ အထောက်အထားများကို အစောဆုံး စတင်ကာတွေ့ရသည့် အနော်ရထာ မင်းလက်ထက်အရောက်တွင် ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာကို သက်ဝင်ယုံကြည်လာကြပြီး နိုင်ငံရေး ဩဇာအရလည်း အထွတ်အထိပ်သို့ရောက်လာခဲ့သည်။ ပုဂံအင်ပါယာနှင့်ခမာအင်ပါယာတို့သည် ခေတ်ပြိုင်အင်အားကြီးအင်ပါယာများဖြစ်သည်။ သို့သော် ၎င်းအလွန်တွင်နန်းတက်သည့် စောလူးမင်း၏ အရည်အချင်းညံ့ဖျင်းမှုများကြောင့် တိုင်းပြည်ပြိုကွဲလုနီးနီး အန္တရာယ်ကျရောက်ခဲ့ပြီး ၎င်းလည်း ရန်သူ့လက်ချက်ဖြင့် အနိစ္စရောက်ရသည်။ ၎င်းအလွန်တွင် နန်းစံကြသည့် ကျန်စစ်သား နှင့် အလောင်းစည်သူ မင်းများလက်ထက်တွင် တစ်ဖန်အင်အားဩဇာ ပြည့်ဝကြသော်လည်း ထိုမင်းများလွန်လျှင် ပုဂံ၏ဩဇာမှာ တစ်ဖန်ကျဆင်းသွားရပြန်သည်။ နောက်ဆုံး အေဒီ ၁၂၈၇ နရသီဟပတေ့ခေါ် တရုတ်ပြေးမင်း လက်ထက်တွင် မွန်ဂိုတို့၏ စစ်ရန်ကြောင့် ပုဂံမှာ ပျက်စီးခဲ့သည်။ မွန်ဂိုတို့ မြန်မာနိုင်ငံမှ တပ်ပြန်ရုပ်သိမ်းအပြီး နန်းတက်ကြသည့် ကျစွာ၊ စောနစ်၊ စောမွန်နစ်တို့မှာ ပုဂံမင်းဟုသာ အသိအမှတ်ပြုခံရပြီး အမှန်တကယ်တွင် ဩဇာရှိကြသည်မှာ ရှမ်းညီနောင်သုံးဦးဖြစ်သည့် အသင်္ခယာ၊ ရာဇသင်္ကြံ၊ သီဟသူ တို့ဖြစ်ကြသည်။ အချို့သမိုင်းဆရာတို့က ထိုကာလကို မြင်စိုင်းခေတ် (သို့မဟုတ်) ပထမရှမ်းခေတ် အဖြစ်လည်း သတ်မှတ်ကြသည်။ ပုဂံခေတ်ပျက်သုဉ်းရခြင်း၏ အကြောင်းအရင်းမှာ မင်းများညံ့ဖျင်းခြင်း၊ မွန်ဂိုတို့၏ ရန်စစ်ကိုခံရခြင်းအပြင် မြောက်ဘက်နှင့် အရှေ့ဘက်တစ်လွှားတို့မှ ရှမ်းလူမျိုးများ အလယ်ပိုင်းမြေပြန့်ဒေသများအတွင်းသို့ အလုံးအရင်းဖြင့် ဝင်ရောက်နေရာယူလာခြင်းတို့ကြောင့်လည်း ဖြစ်သည်ဟု သမိုင်းပညာရှင်တချို့က သုံးသပ်ကြသည်။ မင်းဆက်များ ပါးစပ်ရာဇဝင်များအရ ပုဂံမင်းဆက်သည် ပျဉ်ပြားမင်းကစခဲ့သည်၊ ၅၅ ဆက်ရှိသည်ဟု ဆိုသော်လည်းသမိုင်းမှတ်တမ်းများကို ခိုင်မာသည်ဟုယူဆရသော ကာလမှစကာ နန်းတက်သည့် ပုဂံမင်းဆက်မှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူ (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၉၆၄) ကျဉ်စိုး (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၉၈၆) စုက္ကတေး (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၉၉၂) အနော်ရထာမင်း (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ? ၁၀၄၄ - ? ၁၀၇၇) စောလူး (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၀၇၇ - ၁၀၈၄) ကျန်စစ်သား (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၀၈၄ - ၁၁၁၃) အလောင်းစည်သူ (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၀၉၂ - ၁၁၆၇) နရသူ (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၁၆၀ - ? ၁၁၆၅) နရသိင်္ခ (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၁၇၀) နရပတိစည်သူ (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၁၇၃) ထီးလိုမင်းလို (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၂၁၀) ကျစွာ (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၂၃၄) ဥဇနာ (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၂၅၀) နရသီဟပတေ့ (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၂၅၄) (တရုတ်ပြေးမင်း) ကျော်စွာ (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၂၈၇) စောနစ် (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၂၉၈) စောမွန်နစ် (နန်းတက်နှစ် အေဒီ ၁၃၂၅) ကိုးကား ပုဂံခေတ် မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမိုင်း

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%95%E1%80%AF%E1%80%82%E1%80%B6%E1%80%81%E1%80%B1%E1%80%90%E1%80%BA

တန္တရအယူဝါဒ

တန္တရအယူဝါဒ () သည် အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် ရှေးက ထွန်းကားခဲ့သည့် ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှု တစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ကန္တရစ်ကျမ်းများကို သက္ကတဘာသာနှင့် ရေးသားထားခဲ့၍ တန်ခိုးဣဋိပါဒ်နှင့် ဆိုင်သော မန္တာန်၊ မန္တရား၊ အင်းအိုင်လက်ဖွဲ့များကို အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ အနော်ရထာမင်း လက်ထက်မတိုင်မီက ပုဂံတွင် မဟာယာနဗုဒ္ဓဘာသာ ကိုးကွယ်မှု၊ အရည်းကြီးကိုးကွယ်မှု၊ နတ်ကိုးကွယ်မှုတို့အပြင် တန္တရအယူဝါဒသည်လည်း ထင်ရှားသော အယူဝါဒဖြစ်သည်။ မိမိတို့ကို အကျိုးပေးသောအရာ၊ မိမိတို့ ကြောက်ရွံ့ရသောအရာ၊ မိမိတို့ ချစ်ခင်မြတ်နိုးသောအရာ အစရှိသည်တို့ကို ကိုးကွယ်ရာအဖြစ်မှတ်ယူ ကိုးကွယ်ကြခြင်းကို တျံတြစ်အယူဝါဒ ဟုခေါ်သည်။ ဥပမာအားဖြင့် ကျားကို ကြောက်ရွံ့သောသူသည် ကျားရုပ်ကို ထုဆစ်ကိုးကွယ်လေ့ရှိသကဲ့သို့ ဟင်္သာကို ချစ်မြတ်နိုးသောသူသည် ဟင်္သာရုပ်ကို ထုဆစ်ကိုးကွယ်လေ့ရှိကြသည်။ ထို့အပြင်လူတို့သည် ၎င်းတို့အား အစာရေစာပေးသော တောတောင်တို့ကိုလည်း ကိုးကွယ်ရာအဖြစ်မှတ်ယူကိုးကွယ်လေ့ရှိကြသည်။ အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သောအခါတွင် ထိုနတ်ရုပ်အားလုံးကို ဘုရင့်အာဏာဖြင့် သိမ်းဆည်း၍ ပုဂံရှိ နတ်လှောင်ကျောင်းအတွင်း၌ ချုပ်လှောင်ထားခဲ့သည်ဟု အဆိုရှိကြသည်။ သို့သော် မြန်မာ့သမိုင်းပညာရှင် ဒေါက်တာသန်းထွန်း က အနော်ရထာသည် မည်သည့်အခါမှ အာဏာအသုံးပြု၍ သာသနာပြုခဲ့သူ မဟုတ်ဟု ဆိုခဲ့ဖူးသဖြင့် ထိုအဆိုမှန်ကန်ကြောင်းကို အတည်ပြုရန် ခဲယဉ်းသည်။ ကိုးကား ယုံကြည်မှု

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%90%E1%80%94%E1%80%B9%E1%80%90%E1%80%9B%E1%80%A1%E1%80%9A%E1%80%B0%E1%80%9D%E1%80%AB%E1%80%92

ကုန်းဘောင်ခေတ်

ကုန်းဘောင်ခေတ်သည် မြန်မာတို့၏ နောက်ဆုံးကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေးကို ရခဲ့သည့်ခေတ်နှင့် ခေတ်သစ်တစ်ခုဆီသို့ ကူးပြောင်းရန် အကောင်းဆုံး အခွင့်အရေးရခဲ့သည့်ခေတ်လည်း ဖြစ်ခဲ့သည်။ အောက်ပြည်အရပ်တွင် မွန်တို့ကို အောင်နိုင်ပြီး ပင်လယ်ထွက်ပေါက်ရရှိခဲ့ခြင်း၊ ရခိုင်ကိုသိမ်းပိုက်ပြီး အနောက်ဘက် မဏိပူရ အထိ အာဏာကြီးခြင်း (ထို့ကြောင့် အိန္ဒိယနှင့် ပိုမိုတိုးတက်သည့် သံတမန်ဆက်ဆံရေး ရနိုင်ရန် အခွင့်အရေးရှိခဲ့သည်။) တို့ကို ကောင်းစွာအသုံးမချနိုင်ခဲ့ဘဲ နန်းတွင်း အရှုပ်တော်ပုံများ၊ အာဏာလုပွဲများ၊ အာဏာသိမ်းပွဲများ အစရှိသည့် ပြဿနာများဖြင့်သာ လုံးပန်းအချိန်ကုန်ခဲ့ရသည့်အတွက် ထူးချွန်သည့် ပညာရှင်များ၊ မင်းညီမင်းသားများ(ကနောင်မင်းသား အပါအဝင်) ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ နောက်ဆုံးမင်းဖြစ်သည့် သီပေါမင်း လက်ထက်အရောက်တွင် အင်္ဂလိပ်တို့ ကိုလိုနီအတွင်း သိမ်းပိုက်သွတ်သွင်းခံခဲ့ရတော့သည်။ ဘကြီးတော်ဘုရား (၁၈၁၉-၁၈၃၇) လက်ထက်တွင် ပထမ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ် (၁၈၂၄-၁၈၂၆) ဖြစ်ပွားပြီး အာသံ၊ မဏိပူရ၊ ရခိုင်နှင့် တနင်္သာရီ တို့ကို အင်္ဂလိပ် အရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီလက်သို့ ပေးအပ်ခဲ့ရသည်။ ပထမ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ်ပွဲ တွင် စစ်သူကြီး မဟာဗန္ဓုလမှာ ထင်ရှားခဲ့သည်။ ပုဂံမင်းလက်ထက်တွင် ဒုတိယ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ် ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ဧရာဝတီ၊ ရန်ကုန် နှင့် ပဲခူးတို့ကို အင်္ဂလိပ်တို့ လက်သို့ ပေးအပ်ခဲ့ရပြီး အောက် မြန်မာနိုင်ငံ တစ်ခုလုံး ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ ဒုတိယ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ်ပွဲသည် (၃)လသာ ကြာမြင့်ခဲ့သည်။ သီပေါမင်း (၁၈၇၈-၁၈၈၅) လက်ထက်တွင် တတိယ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ် ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး မြန်မာတို့၏ အချုပ်အခြာ အာဏာ ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ သီပေါမင်းနှင့် မိသားစုများအား အင်္ဂလိပ်တို့က အိန္ဒိယသို့ ခေါ်ဆောင်သွားခဲ့သည်။ ၁၈၈၆ ဇန်နဝါရီ (၁) ရက်နေ့တွင် မြန်မာနိုင်ငံအား အိန္ဒိယ၏ပြည်နယ်တစ်ခုအနေဖြင့် ဗြိတိသျှအင်ပါယာအတွင်းသို့ သွတ်သွင်းလိုက်ကြောင်း အင်္ဂလိပ်တို့က ကြေညာခဲ့သည်။ တတိယ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ်ပွဲ ပြီးနောက် မြန်မာ့ နန်းစဉ် ရတနာနှင့် အဖိုးတန်ပစ္စည်း အများအပြား အင်္ဂလိပ်တို့ သိမ်းပိုက်ယူငင် ခဲ့ကြရာ သမိုင်းတွင် ထင်ရှားလှသည့် ပတ္တမြား ငမောက်‎လည်းပါဝင်ခဲ့ပြီး ယခုတိုင် မည်သည့်နေရာတွင် ရောက်ရှိနေမှန်း မသိရပေ။ မင်းဆက်များ ကုန်းဘောင်ခေတ်တွင် အုပ်ချုပ် မင်းပြုခဲ့သော မင်းဆက် (၁၁) ဆက်ရှိသည်။ ယင်းတို့မှာ − အလောင်းမင်းတရား (သို့) ဦးအောင်ဇေယျ (၁၇၅၂ – ၁၇၆၀) နောင်တော်ကြီးမင်း (သို့) ဒီပဲယင်းမင်း (၁၇၆ဝ– ၁၇၆၃) မြေဒူးမင်း (သို့) ဆင်ဖြူရှင်‌မင်း (၁၇၆၃ – ၁၇၇၆) စဉ့်ကူးမင်း (၁၇၇၆ – ၅ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၇၈၂) ဖောင်းကားစား မောင်မောင် (၅ – ၁၁ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၇၈၂) ဘိုးတော်ဘုရား (သို့) ဗဒုံမင်း (၁၇၈၂ – ၁၈၁၉) ဘကြီးတော်(စစ်ကိုင်းမင်း)‌ (၁၈၁၉ – ၁၈၃၇) သာယာဝတီမင်း (၁၈၃၇ – ၁၈၄၆) ပုဂံမင်း (၁၈၄၆ – ၁၈၅၃) မင်းတုန်းမင်း (၁၈၅၃ – ၁၈၇၈) သီပေါမင်း (၁၈၇၈ – ၁၈၈၅) အတိုကောက်အားဖြင့် "လောင်း၊ နောင်၊ ဆင်၊ စဉ့်၊ မောင်၊ ဘိုး၊ ဘ၊ သာ၊ ပု၊ မင်း၊ သီ" ဟူ၍ မှတ်သားကြသည်။ ကဗျာအားဖြင့် "လောင်း၊ နောင်၊ ဆင်၊ စ၊ မင်းမောင်လှ၊ ဘိုး၊ ဘ၊ သာယာဝတီ၊ ပုဂံ၊ မင်းတုန်း၊ သီပေါဆုံး ပေါင်းရုံးဆယ့်တစ်လီ" ဟူ၍ဖြစ်သည်။ ကုန်းဘောင်မင်းဆက် တေးထပ် ဦးအောင်ဇေယျ၁ အမှူးမြောက် ထူးတစ်ယောက် တင်မှု (ဦးလောက်)၂ ပ ဘုရင်တစ်ဆူ ဆင်ဖြူရှင်၃ စခန်း စဉ့်ကူးမင်း၄ ကောင်းစားမီ ဖောင်းကားညီ၅ လုတဲ့ ရွှေနန်း ဦးဝိုင်း၆ ပ၊ ပထမခေါင်ပျော် မြနောင်တော်၇ ရေဖျန်း အမရဆောင်ပေါ် ဗွေကြငှန်းမှာ လ ရွှေစာတမ်း ဖွဲ့ပြန် ကုန်းဘောင်ပျော်၈ နေလိုဝင်း ရွှေဘိုမင်းသား မြတ်ပုဂံ၉ ချမ်းအေးဖို့ ပန်းမွှေးပန် မန္တလေးစံ တောင်လက်ရုံးရယ်နှင့် မင်းတုန်းမင်း၁၀ သီပေါအရှင်၁၁ ထီးနှင့်ပလ္လင် ဆယ့်တစ်ဆက် အုပ်စိုးတင် မုဆိုးဘုရင် စခန်းမို့လေး။ အုပ်ချုပ်ရေးဌာနများ နိုင်ငံ၏ပိုင်နက် ကျယ်ဝန်းလာနှင့်အတူ အုပ်ချုပ်မှုချောမွေ့စေရန် ဌာနများ ဖွဲ့စည်းထားရှိရာ လွှတ်ရုံးငါးရပ်ဟူ၍ ထင်ရှားသည်။ ၎င်းတို့မှာ − လွှတ်တော် ဗြဲတိုက် အရှေ့ရုံး အနောက်ရုံး တရားရုံး ဟူ၍ ဖြစ်သည်။ သီပေါမင်း နန်းကျသည်အထိ ဤလွှတ်ရုံးငါးရပ်ဖြင့် နိုင်ငံကို စီမံအုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ လွှတ်တော် ဥပုသ်နေ့မှအပ ကျန်နေ့များတွင် တနေ့နှစ်ကြိမ် လွှတ်တော်ဝင်ရသည်။ တက်ရောက်ရသည့် အရာရှိကြီးများမှာ − ဝန်ကြီး ဝန်ထောက် စာရေးတော်ကြီး မြင်းစုဝန်ကြီး မြင်းစာရေးကြီး အသည်ဝန် အသည်စာရေး မြေတိုင် အမတ် နားခံတော် အမိန့်တော်ရ အမိန့်တော်ရေး အမှာတော်ရေး အသုံးစာရေး အဝေးရောက် မြန်မာသံခံ ရှမ်းသံခံ ယွန်းသံခံ ကသည်းစာပြန် တရုတ်စာပြန် သစ္စာတော်ရေး ပြော့နေရာချ သွေးသောက်ကြီး လွှတ်စောင့် သွေးသောက်ကြီး လက်နက်တိုက်ဝန် လက်နက်တိုက်စိုး ကသောင်းမြောင်တိုက်စိုး ကသောင်းမြောင်တိုက်စာရေး လက်ဆောင်ယူတိုက်စိုး လက်ဆောင်ယူတိုက်စာရေး တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ဗြဲတိုက် လွှတ်တော်မှ ပြန်ကြားသည့်စာတို့ကို သက်ဆိုင်ရာသို့ ဆက်သွင်းရန် တာဝန်ရှိသည်။ လွှတ်တော်နှင့် ရုံးတက်ချိန် အတူပင် ဖြစ်သည်။ ဗြဲတိုက်ဝင်ရသည့် အရာရှိများမှာ − အတွင်းဝန် သံတော်ဆင့် ဗြဲတိုက်သံဆင့် စာရေးတော် သံတိုက်စိုး သံတိုက်စာရေး တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ရှေ့ရုံး မြို့ဝန်က ရုံးထိုင်ကာ ရာဇဝတ်မှုများကို စစ်ဆေးသည်။ ရုံးထိုင်သည့် အရာရှိများမှာ − မြို့ဝန် ထောင်မှူး ရွှေပြည်စိုး ထောင်စချီ တံခါးဗိုလ် အပြင် မြို့ကြီးတံခါးဗိုလ် တို့ ဖြစ်ကြသည်။ နောက်ရုံး မောင်းမမိဿံများနှင့်ပတ်သက်သည့် ကိစ္စရပ်များကို စီမံအုပ်ချုပ်သည့်ရုံး ဖြစ်သည်။ ပါဝင်ရသည့် အရာရှိများမှာ − အနောက်ဝန် အနောက်ဝန်စာရေး ကတော်စာရေး နောက်ရုံးစာရေးတော် တို့ ဖြစ်ကြသည်။ တရားရုံး တရားမမှုများကို မျက်နှာစုံညီ ခေါ်ယူဖြေရှင်းသည့်ရုံး ဖြစ်သည်။ ပါဝင်ရသည့် အရာရှိတို့မှာ − တရားသူကြီး တရားနာခံ တရားစာရေး အမိန့်တော်ရ ကွမ်းဘိုးထိန်း တို့ ဖြစ်ကြသည်။ နိုင်ငံခြား ကူးသန်း ရောင်းဝယ်ရေး ကုန်းဘောင်ခေတ် နိုင်ငံခြား ကူးသန်း ရောင်းဝယ်ရေး ခရီး မည်မျှ ပေါက်ရောက် ခဲ့သည်ကို ဆန်းစစ်လျှင် ထိုခေတ် ရောင်းဝယ်ရေး အခြေအနေကို နားလည်နိုင်စရာ အကြောင်း ရှိလေသည်။ ၁၇၈၃ ခုနှစ်တွင် ရန်ကုန်သို့ ရောက်လာသော အင်္ဂလိပ် လူမျိုး တဦးက ကုန်းဘောင်ခေတ် ကူးသန်း ရောင်းဝယ်ရေးသည် ကျယ်ပြန့် ရှုပ်ထွေးခြင်း မရှိဟု မှတ်ချက် ချခဲ့သည်။ ဤဒေသတွင် အရင်းငွေ အနည်းငယ်မျှဖြင့်ပင် အရောင်းအဝယ် ပြုပါက အမြတ်အစွန်း များများရရန် လွယ်ကူသည်ဟု သူ ဧကန် သိနေဟန် တူသောကြောင့် ဖြစ်လေသည်။ ထိုခေတ်က ပြောကြ ဆိုကြသည်မှာ မည်သူမဆို အိန္ဒိယရှိ ကိုရိုမန်ဒယ် ကမ်းခြေ၌ ရွက်သင်္ဘောငယ် တစင်းကို ဝယ်ယူနိုင်သည့် အခြေရှိလျှင် ထိုသင်္ဘော၌ ဆေးရွက် အနည်းငယ်၊ ချည်ထည်နှင့် အိမ်သုံး သံထည် အချို့ကို နဂဘာရီကျွန်းသို့ တင်ဆောင် သွားနိုင်သည်။ ထို့နောက် ထိုကုန်များကို နဂဘာရီ အုန်းသီးများနှင့် လဲလှယ်၍ သင်္ဘော အပြည့်တင်ကာ ပဲခူးသို့ ယူလာနိုင်သည်။ ထိုနောက် ပဲခူးဒေသ (ရန်ကုန်ကို ဆိုလိုသည်) တွင် ကျွန်းသစ်များနှင့် တဖန် လဲလှယ်၍ ထို ကျွန်းသစ်တို့ကို ကိုရိုမန်ဒယ် ကမ်းခြေ၌ ဖြစ်စေ၊ ဘင်္ဂလား၌ ဖြစ်စေ ရောင်းချပါက၊ အမြတ်အစွန်း ကြီးစွာ ရနိုင်သည်ဟု အပြောအဆို ရှိခဲ့လေသည်။ ကျွန်းသစ်သည် စင်စစ်အားဖြင့် နိုင်ငံခြားသား ကုန်သည်များ လွန်စွာ တပ်မက် လိုလားကြသော ကုန်ပစ္စည်းပင် ဖြစ်လေသည်။ အများအားဖြင့် ကျွန်းသစ်ကို နိုင်ငံခြားသို့ ရောင်းချရာ၌ သင်္ဘော ဆောက်လုပ်ရန် အတွက် ရည်ရွယ်သည် ဖြစ်ရာ ကျွန်းသစ်များကို တဆင့် တင်ပို့ နေခြင်းဖြင့် စရိတ်စက ကုန်ကျခြင်းကို သက်သာရာ ရစေရန် ကျွန်းသစ်ထွက်သည့် နေရာ ဌာန၌ပင် သင်္ဘောများ ဆောက်လုပ်ရန် ကြိုးစားကြမည်မှာ မလွဲပေ။ ကျွန်းသစ်ကို လိုရာသို့ တင်ပို့၍ သင်္ဘော ဆောက်လုပ်သည့် စရိတ်နှင့် မြန်မာ့ ပင်လယ် ကမ်းခြေ၌ပင် သင်္ဘော ဆောက်လုပ်သည့် စရိတ်ကို ယှဉ်ကြည့်လျှင် မြန်မာ့ ကမ်းခြေ၌ ဆောက်လုပ်၍ ကုန်ကျသည့် စရိတ်က လွန်စွာ သက်သာနေသည့် အတွက် မြန်မာနိုင်ငံသို့ နိုင်ငံခြားသားများကို ဆွဲဆောင် နေသကဲ့သို့ ဖြစ်သည်။ ရန်ကုန် ဆိပ်ကမ်းတွင် သင်္ဘော တစင်း ဆောက်လုပ်၍ အစုံအလင် တပ်ဆင်ပြီးနောက် ရေချရန် အသင့်ရှိသော အခါ သင်္ဘော တစင်း၏ ကုန်ကျစရိတ်သည် တတန်လျှင် စတာလင်ပေါင် ၁၂ မှ ၁၃ အထိသာ ဖြစ်လေသည်။ ကလကတ္တားတွင် ဆောက်လုပ်လျှင် သင်္ဘောတစင်း၏ ကုန်ကျငွေသည် တတန်လျှင် ပေါင် ၁၆ မှ ၁၇ ဖြစ်၍၊ ဘုံဘေတွင် ပေါင် ၁၉ မှ ၂ဝ အထိ ကုန်ကျသည်။ မြန်မာ ဆိပ်ကမ်းတွင် သင်္ဘော ဆောက်လုပ်ရာ၌ အခက်အခဲများ ရှိသည်။ ထို အခက်အခဲများမှာ ပထမတွင် ရန်ကုန်၌ ကျွမ်းကျင်စွာ ကြီးကြပ်မည့်သူ လိုခြင်း ဖြစ်သည်။ ဒုတိယတွင် မြန်မာ့ ကမ်းခြေသို့ ရောက်လာသော ကုန်သည် များနှင့် သင်္ဘောများကို လွတ်လပ်စွာ ဆိုက်ကပ်ခွင့် ပေးသည်ဟု မြန်မာဘုရင်က အမိန့် ထုတ်ပြန် ထားသည်ဟု ဆိုသော်လည်း၊ ရန်ကုန်ရှိ မြန်မာ မင်းမှုထမ်းတို့က ကောက်ခံ စည်းကြပ်သော အခွန်ငွေသည် များပြားခြင်း ဖြစ်လေသည်။ ရန်ကုန် ဆိပ်ကမ်းတွင် သင်္ဘော ကျောက်ချ ပြီးသည်နှင့် တပြိုင်နက် သင်္ဘော၌ ပါသော သင်္ဘောသားဦးရေ၊ ပစ်ခတ် ကာကွယ်ရန် ယူဆောင်လာသည့် လက်နက်များ၊ ကုန်ထုပ်များ မည်မျှ ပါကြောင်း အစီရင် ခံရသည်။ သင်္ဘောပါ ပစ္စည်းများကို စစ်ဆေးပြီးသော အခါ၌ အားလုံးကို ကုန်လှောင်ရုံ အတွင်းသို့ ပို့ဆောင်ရသည်။ ထိုကိစ္စများ ပြီးစီးသော အခါ ဝတ္တရား အရ မြို့ဝန် ဖြစ်သူက သင်္ဘောပေါ်သို့ တက်ရောက် စစ်ဆေးသည်။ မြို့ဝန် ကြွရောက် ကြည့်ရှု ပြီးသည့်နောက် ပေးဆပ်နေကြ လက်ဆောင် ပစ္စည်းများ ဖြစ်သည့် ကြွေပန်းကန်များ၊ သကြားနှင့် လဘက်ခြောက် သေတ္တာများကို ပေးအပ်ရသည်။ ထိုနောက်မှ ရောင်းဝယ်ရေးကို စတင် လေတော့သည်။ ကုန်များကို ရောင်းဝယ်ခြင်း မပြုသေးမီ စစ်ဆေး ကြည့်ရှု၍ အခွန်တော် ကောက်ရန် ကုန်ထုတ်များကို ဖွင့်လှစ်၍ ပြရသည်။ ဘုရင်မင်းမြတ် အတွက် ၁ဝ ရာခိုင်နှုန်း ကောက်ခံ၍ စာရေးများ၊ ကုန်ရုံစောင့်များ နှင့် တံဆိပ်တော် ခပ်နှိပ်သူတို့က ၂.၅ ရာခိုင်နှုန်း အစု ခွဲယူကြသည်။ မင်းတုန်းမင်း လက်ထက် မတိုင်မီကသော် အရာရှိ အရာခံများအား လစာ မှန်မှန်ပေးသော စနစ် မရှိခဲ့သဖြင့် မြန်မာ ဆိပ်ကမ်း အရာရှိ အချို့တို့သည် ပစ္စည်း အမျိုးမျိုးကို တံစိုး လက်ဆောင် အဖြစ်ဖြင့် ယူလို ကြသည်မှာ သဘာဝပင် ဖြစ်လေသည်။ တစ်ဦး၏ ထုံးတမ်းစဉ်လာများကို တစ်ဦးက နားလည်မှု နည်းပါးသောကြောင့် ပေါ်ပေါက်ခဲ့သော အထင်လွဲမှုများမှ အပ၊ နိုင်ငံခြား ကုန်သည်များ အဖို့ ကျေနပ်လောက်ဖွယ် ရှိလေသည်။ မကြာခဏ အခက်အခဲ ပေါ်ပေါက်တတ်ခြင်းမှာ အတွေ့အကြုံ နဲသော မာလိန်မှူးနှင့် ကုန်သည်တို့သည် သင်္ဘောဆိပ် လူလိမ် လူကောက်တို့နှင့် ဆက်သွယ်၍ မိမိတို့ ကုန်ကို ရောင်းချရာ၌ ဖြစ်လေသည်။ မျက်မှောက်ခေတ် မြန်မာနိုင်ငံတွင် လုံးဝ အားကိုး အားထား ပြုနေရသော ဆန်သည် ကုန်းဘောင်ခေတ်တွင် လွန်စွာ ဈေးပေါသည့် ကုန်ဖြစ်လေသည်။ ယခုခေတ်တွင် ဆန်ဈေးသည် တတန်လျှင် ကျပ် ၆ဝဝ ရှိ၍ ထိုခေတ် အခါကသော် တတန်လျှင် ၁၄ ကျပ်သာ ရှိလေသည်။ သို့ရာတွင် ထိုခေတ်ကသော် ဆန်ကို ပြည်တွင်းသုံး အဖြစ်ဖြင့်သာ အဓိက စိုက်ပျိုးစေ၍ နိုင်ငံခြားသို့ တင်ပို့ရန် တားမြစ် ထားလေသည်။ ကျွန်းသစ် အပြင် ရန်ကုန်မှ တင်ပို့သော ကုန်းဘောင်ခေတ်ထွက် ကုန်များသည် ရေနံချောင်းမှ ထွက်သော ရေနံချေး ဖြစ်၍ တတန်လျှင် ၃ဝ ကျပ်ခန့် ပေးရသည်။ ရှားစေးကို တနှစ်လျှင် ပိဿာ ၄ဝဝ,ဝဝဝ မက တင်ပို့ ရလေသည်။ ထိုနောက် ဖာလာစေ့ကိုလည်း တင်ပို့ ရောင်းချ၍ တခါတရံ ဆင်စွယ်နှင့် ငွေသားများကို ခိုးထုတ်လေ့ ရှိသည်။ ငမန်းတောင်၊ ငှက်သို့က်၊ ချိပ်၊ ထန်းလျက်၊ ခဲ၊ သံဖြူ၊ ပယင်း၊ မဲနယ်၊ ပုရပိုက်၊ စက္ကူနက်နှင့် ထီးများကိုလည်း ရောင်းချလေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံထွက် အဖိုးတန် ကျောက်မျက် ရတနာများကို နိုင်ငံခြားသား ကုန်သည်များက အထူးသဖြင့် တပ်မက် ကြလေသည်။ ပတ္တမြားနှင့် ကျောက်စိမ်းကို လွန်စွာ လိုလားကြ သော်လည်း ဘုရင်က ကူးသန်း ရောင်းဝယ်ခြင်း မပြုရဟု တားမြစ်ထားသည်။ နိုင်ငံခြားသား ကုန်သည်များ အထူးသဖြင့် အင်္ဂလိပ် လူမျိုးများ လိုလားသော အခြား ထွက်ကုန်သည် ဝါဂွမ်း ဖြစ်လေသည်။ ဗြိတိန်နိုင်ငံရှိ လန်ကက်ရှားယား ဒေသတွင် ထူထောင် ဖွင့်လှစ်ထားသော ချည်စက်ရုံကြီးများ ကလည်း မြန်မာ့ ဝါဂွမ်းကို လွန်စွာ လိုလားကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ အလယ်ပိုင်းတွင်သာ ဝါဂွမ်းထွက်၍ တရုတ်တို့က ထွက်သမျှသော ဝါဂွမ်းကို ဝယ်ယူ ကြလေသည်။ အပြန်အလှန် အားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံက ပိုးရိုင်း၊ ပိုးထည်၊ ကတ္တီပါ၊ ရွှေခြည်ထိုး အထည်များ၊ ရွှေခြည်၊ ရွှေဆိုင်း၊ ကော်ဇော၊ ဆေး၊ ကြေးနီ၊ ရောင်စုံစက္ကူ၊ သစ်သီးခြောက်၊ လက်ဖက်ရည်အိုး၊ သံထည်နှင့် ကစားစရာ အရုပ်များကို တရုတ်တို့ထံမှ ဝယ်ယူ ကြလေသည်။ ပြင်သစ် မြန်မာ ဆက်ဆံရေး သီပေါမင်းက မစ်ရှင် အဖွဲ့ စေလွှတ်သော ကာလသည် အမေရိကန်နှင့် ဥရောပ နိုင်ငံကြီးများမှ တပါး ကျန်ရှိသော နိုင်ငံ မှန်သမျှကို ဥရောပ တိုက်သားတို့၏ နယ်ချဲ့ စားကျက် ဒေသ ဟူ၍ ယုံကြည် ယူဆနေသော ဥရောပသားတို့၏ နယ်ချဲ့ ဝါဒ ထွန်းကားနေသော ကာလနှင့် တိုက်ဆိုင် နေလေသည်။ အထူးသဖြင့် ပြင်သစ်တို့သည် နိုင်ငံ ချဲ့ထွင်ရန် လွန်စွာ စိတ်ထက်သန်လျက် ရှိကြသည်။ အဘယ်ကြောင့် ဆိုသော် ဥရောပတွင် တတိယမြောက် နပိုလီယံ၏ ဆောင်ရွက်ချက်များသည် အောင်မြင်မှု မရှိခဲ့သည့် အတွက် အာရှဘက်သို့ လှည့်၍ အာရှ နိုင်ငံများကို သိမ်းပိုက် နယ်ချဲ့ခြင်းဖြင့် ပြင်သစ်တို့၏ အသရေကို ပြန်လည် ဆယ်တင် နိုင်လိမ့်မည်ဟု ယူဆကောင်း ယူဆသောကြောင့် ဖြစ်ပေလိမ့်မည်။ ထိုအခါကသော် ပြင်သစ် နိုင်ငံခြားရေး ဝန်ကြီး ဂျူလဖေရီ၏ နယ်ချဲ့ လမ်းစဉ် အရ ပြင်သစ်တို့သည် အင်ဒိုချိုင်းနား အရေးတွင် စွက်ဖက်ခဲ့ပြီး ဖြစ်လေရာ မြန်မာနိုင်ငံတွင် စွက်ဖက်နိုင်ခွင့် ရလာလျှင် လက်လွှတ်ခံမည် မဟုတ်သည်မှာ သဘာဝ ကျလှသည်။ ပြင်သစ်နှင့် မြန်မာ ဆက်ဆံမှု လွန်စွာ ရင်းနှီးလာလျှင် အရေးအခင်းများ ပိုမို ရှုပ်ထွေး လာမည်ကို ဗြိတိသျှတို့က ကောင်းစွာ သိမြင်ပြီး ဖြစ်လေသည်။ ထို့ကြောင့် မူလ ကတည်းက အထက်အောက် မြန်မာနိုင်ငံနှင့် ပတ်သက်၍ ဗြိတိသျှတို့တွင် အထူး အခွင့်အရေးများ ရှိကြောင်းကို ဥရောပ နိုင်ငံကြီးများအား သတိ ပေးထားခဲ့သည်။ သဘောမှာ ဗြိတိသျှတို့သည် မြန်မာနိုင်ငံကို လက်ဝါးကြီး အုပ်ရန် ဆုံးဖြတ်ပြီး ဖြစ်လေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည်လည်း ဗြိတိသျှ အင်ပါယာတွင်းသို့ ကျရောက်ရန် နီးကပ်လျက် ရှိနေပေပြီ။ ပြင်သစ်တို့သည် ဗြိတိသျှတို့ကို အတိအလင်း ဆန့်ကျင်ခြင်း မပြုနိုင်ချေ။ ဖေရီသည် မြန်မာ မစ်ရှင် အဖွဲ့၏ လိုလားချက်နှင့် မည်ရွေ့ မည်မျှအထိ ပြင်သစ်က ဝင်ရောက် စွက်ဖက်နိုင်သည် ဟူသော အချက်တို့ကို လျှို့ဝှက် ထားလေသည်။ ဗြိတိသျှတို့က အဖန်တလဲလဲ အတင်းအကြပ် မေးမြန်းသည့် အခါကျမှ ဖေရီသည် မြန်မာတို့က ပြင်သစ်နှင့် စာချုပ် ချုပ်ဆိုရန် လိုလားကြောင်းကို ဖွင့်ဟ ဝန်ခံခြင်း ပြုလေသည်။ ၁၈၈၅ ခုနှစ်ဦး၌ ဖေရီသည် ဗြိတိသျှ သံအမတ်အား ပြင်သစ် မြန်မာ စာချုပ် အကယ်ပင် ချုပ်ဆိုပြီးခဲ့ကြောင်း၊ စာချုပ်သည် ကူးသန်း ရောင်းဝယ်ရေး စာချုပ် သက်သက်မျှသာ ဖြစ်၍ နိုင်ငံရေး၊ စစ်ရေး၊ လုံးဝ မပါကြောင်း ပြောဆိုသည်။ သို့ရာတွင် ထိုစာချုပ်နှင့် အတူ မြန်မာတို့ထံသို့ လျှို့ဝှက် သဝဏ်လွှာ တစောင် ပါးလိုက်သည်။ ထိုစာ၌ အကယ်၍ အင်ဒိုချိုင်းနားရှိ ပြင်သစ် စစ်အရာရှိများကို ဖြစ်နိုင်မည်ဟု ယူဆလျှင် မြန်မာတို့ထံသို့ တုံကင်းနယ် မှတဆင့် လက်နက် ခဲယမ်း မီးကျောက်များ သွင်း၍ ပေးမည်ဖြစ်ကြောင်း ပါလေသည်။ မြန်မာ ထီးနန်းသည် ပြင်သစ်တို့၏ မရောရာလှသော ကတိ စကားကို အားကိုး အားထားကြီး ပြုမိလေသည်။ ပြင်သစ်တို့သည် ထိုအချိန်က မြန်မာနိုင်ငံတွင်းသို့ ခဲယမ်းမီးကျောက် သွင်းပေးရန် အကယ်ပင် ရည်ရွယ်ကောင်း ရည်ရွယ် ခဲ့လိမ့်မည်။ သို့ရာတွင် တကြိမ်တခါမျှ မသွင်းဖြစ်ခဲ့ချေ။ ပြင်သစ် မြန်မာ စာချုပ် ချုပ်ဆိုပြီးသည်နှင့် တပြိုင်နက် ပြင်သစ်တို့၏ ကူညီမှုသည် အားကိုးလောက်ဖွယ် မရှိကြောင်း သိရတော့သည်။ ပြင်သစ်တို့ လက်နက် အားကိုးဖြင့် နယ်ချဲ့မှုသည် ပြင်သစ်နိုင်ငံ ဘဏ္ဍာရေး အရ စရိတ် ကြီးလွန်း၍ နိုင်ငံရေး အရလည်း မတတ်နိုင်သောကြောင့် ပြင်သစ်တွင် မတ်လ၌ ဖေရီသည် ရာထူးမှ လျှောကျ လေတော့သည်။ ထိုအချိန်၌ပင် ဗြိတိသျှပိုင် ဘုံဘေ ဘားမား ကုမ္ပဏီကို မြန်မာ အစိုးရက သစ်ခိုး ထုတ်သည်ဟု စွပ်စွဲ၍ ၁၈၈၅ ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လဆန်း၌ ကုမ္ပဏီကို သစ်ဖိုး စတာလင်ပေါင် ၁၄၆,၆၆၆ နှင့် မြန်မာ သစ်တော အရာရှိများအား လျော်ကြေးငွေ စတင်လင်ပေါင် ၃၃,ဝဝဝ ပေးဆပ်ရမည်ဟု ဒဏ်တပ်လိုက်သည်။ ဗြိတိသျှတို့သည် ဖေရီနှင့် မြန်မာတို့၏ လျှို့ဝှက် အစီအစဉ်ကို သိပြီး ခဲ့ပေပြီ။ မန္ဈလေးရှိ ပြင်သစ် ကောင်စစ်ဝန် ဟတ်စ်၏ ဇနီး အင်္ဂလိပ် ကပြား ဖြစ်သူသည် လျှို့ဝှက်စာ၏ မိတ္ထူကို ခိုးကာ ဗြိတိသျှ အာဏာပိုင်သို့ ပေးအပ် လိုက်လေသည်။ ဤ မိတ္ထူစာကို လက်တွင်း ရလျှင်ပင် ဗြိတိသျှ နိုင်ငံခြားရေးရုံးသည် ပြင်သစ်တို့ကို အဖန်တလဲလဲ ခြိမ်းခြောက် လေတော့သည်။ ပြင်သစ်တို့သည် အခိုက်အတန့် အားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဆက်လက် နေကြသော်လည်း ကြာရှည် ခံနိုင်ရည် မရှိသောကြောင့် မြန်မာတို့က ပြင်သစ် အကူအညီကို လွန်စွာ လိုလားနေသည့် အချိန်၌ပင် မြန်မာနိုင်ငံမှ ထွက်ခွာ သွားရ လေတော့သည်။ အင်္ဂလိပ်တို့ ဆက်ဆံမှု တင်းမာလာခြင်း တင်းမာချင်သော ဆန္ဒရှိသည့် ဗြိတိသျှတို့သည် ၁၈၇၆ ခုနှစ်၌ မန္တလေး ကိုယ်စားလှယ် ရှော ကွယ်လွန်သော အခါ ပိုမို၍ ခက်ထန်လာသည်။ ရှော၏ နေရာတွင် ကိုယ်စားလှယ်သစ် ခန့်အပ်ခြင်း မပြုတော့ချေ။ မန္တလေးရှိ ဗြိတိသျှ ကိုယ်စားလှယ်ကို မြန်မာတို့က လုပ်ကြံ သတ်ဖြတ်ရန် ကြံစည်ကြသည် ဟူသော သတင်းကို ဗြိတိသျှပိုင် အောက်မြန်မာ နိုင်ငံ၌ ပျံ့နှံ့အောင် လွှင့်ကြလေသည်။ စင်စစ်မှာ မြန်မာတို့သည် မိမိ လည်ပင်းကို မိမိ ကြိုးတပ်သည့် အမှားမျိုးကို ကျူးလွန်ရန် အိပ်မက်မျှပင် မက်ရဲကြမည် မဟုတ်ချေ။ ထိုအချိန်၌ မန္တလေးသို့ ဗြိတိသျှ ကုန်သည်များ ရောက်လာကြသော အခါ မြန်မာမင်း ကိုယ်တိုင်ပင် ကြည်ဖြူ လေးစားစွာ လက်ခံကြသည်ကို ထောက်ထားခြင်း အားဖြင့် သိနိုင်သည်။ သို့ရာတွင် ဗြိတိသျှတို့သည် မြန်မာတို့နှင့် ဆက်ဆံရန် မဖြစ်တော့ ဟူသော ဆုံးဖြတ်ချက်ကို အကောင်အထည် ဖော်ရန် စိတ်ပိုင်းဖြတ်ပြီး ဖြစ်သဖြင့် မန္တလေးရှိ ဗြိတိသျှ ကိုယ်စားလှယ် သံရုံး အရာရှိ အားလုံးကို ရွှေ့ပြောင်းရန် အမိန့် ထုတ်လိုက်လေသည်။ အောက်တိုဘာလ ရ ရက်နေ့တွင် သံရုံး အရာရှိ အားလုံးတို့သည် မန္တလေးမှ ထွက်ခွာ ကြလေသည်။ ထိုအခါမှ စ၍ ဗြိတိသျှ မြန်မာ နှစ်ဦး နှစ်ဖက် ပြေလည်စွာ ဆက်ဆံရေး အတွက် စည်းကမ်း နည်းလမ်း အတိုင်း ဆောင်ရွက်ရန်မှာ မဖြစ်နိုင်တော့ချေ။ ဥရောပသို့ မစ်ရှင် အဖွဲ့စေလွှတ်ခြင်း မြန်မာတို့နှင့် တင်းမာစွာ ဆက်ဆံမည် ဟူသော ဗြိတိသျှတို့၏ ရည်ရွယ်ချက်သည် ဥရောပ သတင်းစာများ၌ လည်းကောင်း၊ ဥရောပ ကုန်သည်တို့၏ မကျေမနပ် သံများ၌ လည်းကောင်း၊ သိသာ ထင်ရှား နေပေပြီ။ ထိုကြောင့် မြန်မာမင်းသည် အခက်အခဲ ကြုံတွေ့ နေရလေတော့သည်။ အခွန်တော်များမှာလည်း လျော့ပါး၍သာ လာရာ မန္တလေး အစိုးရသည် အစွန်အဖျား ဒေသများကို နိုင်နိုင်နင်းနင်း မအုပ်ချုပ်နိုင်ဘဲ တနေ့တခြား လက်လွှတ် ထားရဘိ သကဲ့သို့ ရှိလာလေသည်။ ထို့ပြင် မန္တလေး အစိုးရသည် ဗြိတိသျှတို့၏ ခြိမ်းခြောက်မှု များပြားလာခြင်းကို အာရုံ စိုက်နေရ သဖြင့် မိမိ၏ ပြည်တွင်းရေး ကိစ္စများကို အာရုံ စူးစိုက်ခြင်း မပြုနိုင် ရှိခဲ့ရာ တိုင်းပြည်တွင် မငြိမ်မသက် ဖြစ်၍ လာသည်။ ထိုသို့ ပြည်တွင်းရေး မငြိမ်မသက် ဖြစ်နေခြင်းသည် ဗြိတိသျှတို့၏ ခြေလှမ်းကို ရှေ့သို့ တလှမ်း တိုးစေရန် ဖန်တီးပေး သကဲ့သို့ ဖြစ်လေသည်။ အခြေအနေ တနေ့တခြား ဆိုးဝါးလာသည့် အတွက် မန္တလေး နန်းတော်သည် အကာအကွယ် အလို့ငှါ ကမ္ဘာ့ နိုင်ငံကြီးများ၏ အသိအမှတ် ပြုခြင်းကို ရယူရန် ကြိုးစား လာကြ ရလေသည်။ ၁၈၈၃ ခုနှစ်တွင် ဥရောပတိုက်သို့ တကြိမ် ထပ်မံ၍ ချစ်ကြည်ရေး မစ်ရှင် အဖွဲ့ စေလွှတ်ပြန်သည်။ ကိုးကား ကုန်းဘောင်ခေတ် မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမိုင်း

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%AF%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%98%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%81%E1%80%B1%E1%80%90%E1%80%BA

အလောင်းမင်းတရား

အလောင်းမင်းတရား (ဝါ) အလောင်းဘုရား; (၂၄ ဩဂုတ် ၁၇၁၄ - ၁၁ မေ ၁၇၆၀) ၏ အမည်ရင်းမှာ ဦးအောင်ဇေယျ ဖြစ်သည်။ ထီးနန်းမစိုးစံခင်အချိန်က မုဆိုးဖိုရွာ၏ ရွာသူကြီးဖြစ်ပြီး ကုန်းဘောင်မင်းဆက် တတိယမြန်မာဧကရာဇ်နိုင်ငံတော် ကို စည်းရုံးထူထောင်သောမင်း ဖြစ်သည်။ အလောင်းမင်းတရားသည် ရွှေဘိုမြို့မှအစပြုပြီး မြန်မာတနိုင်ငံလုံး သိမ်းပိုက်မင်းပြုခဲ့သည်။ ယခင်က ယိုးဒယားနိုင်ငံ၊ အယုဒ္ဓယကို သိမ်းယူရန်ချီတက်ခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ဘဲ အပြန်ခရီးတွင် ကျောက်ရောဂါ (သို့) ဝမ်းရောဂါဖြင့် နတ်ရွာစံကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ အလောင်းမင်းတရား ကွယ်လွန်ချိန်တွင် သားတော်ကြီး နောင်တော်ကြီးမင်းက ထီးနန်းအရိုက်အရာ ဆက်ခံခဲ့သည်။ ဦးအောင်ဇေယျကို အင်းဝမြို့ ၏ အနောက်-မြောက်ဘက် မိုင် ၅၀ ခန့်ကွာဝေးသော မုဆိုးဖိုရွာငယ်လေးတွင် ၂၄ ဩဂုတ် ၁၇၁၄ တွင် ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ သူ၏ ဘဝသည် ပထမတွင် ရိုးရိုးသာမန်အရပ်သားဘဝမှ ဇာတိရွာ၏ အကြီးအကဲဖြစ်လာပြီး ၁၇၅၂ ခုနှစ် ပဲခူး၊ နေပြည်တော်မှ မွန် များ ဗမာတို့ကို ချီတက်တိုက်ခိုက်သောအခါ သူ၏ ကျော်ကြားမှုကို အမြင့်ဆုံးသို့ရောက်စေရန် အခွင့်အရေးပေးရာ ရောက်ခဲ့သည်။ တစ်နိုင်ငံလုံး မွန်တို့ လက်အောက် ကျရောက်ပြီးနောက် ခေါင်းဆောင်များသည် သစ္စာတော်ခံ (သစ္စာရေသောက်) ခဲ့ကြသည်။ မည်သို့ပင် ဖြစ်စေ အလောင်းဘုရားသည် ပိုမို၍ လွတ်လပ်သော စိတ်ဓာတ်ဖြင့် သူ၏ရွာအား ပြန်လည် ရယူနိုင်ခဲ့သည့်အပြင် စစ်ဆင်ရေးအတွက် ဖွဲ့စည်းစေလွှတ်လိုက်သော ပဲခူးတပ်များကို အောင်မြင်စွာ တိုက်ထုတ်ချေမှုန်းခဲ့သည်။ ဤအပေါ်တွင်မူတည်၍ ထောင်ပေါင်းများစွာသော ဗမာတို့သည် သူ၏ အောင်လံတော်အောက်တွင် စုဝေးပြီး သူနှင့်အတူ အင်းဝသို့ ချီတက်ခဲ့ကြသည်။ ထိုနောက် အင်းဝအား ကျူးကျော်ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်သော လူများလက်မှ ၃ ဇန်နဝါရီ ၁၇၅၄ ခုနှစ် အချိန်တွင် ပြန်လည်ရယူခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ နှစ်ပေါင်းများစွာတိုင်အောင် သူသည် ထိုစစ်ပွဲအား တူညီသော အောင်မြင်မှုဖြင့် ဆက်လက်ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ အလောင်းမင်းတရားကြီးဦးအောင်ဇေယျကို ခမည်းတော် မင်းညိုစံနှင့် မယ်တော်မဟာဒေဝီ စောညိမ်းဦးတို့မှ သက္ကရာဇ် ၁၀၇၆-ခုနှစ်တော်သလင်းလပြည့်ကျော်(၁)ရက် သောကြာနေ့ ညဉ့် တစ်ချက်တီးကျော် ဓနသိဒ္ဓိနက္ခတ် မွန်းတည့်မတ်ချိန်တွင် ဖွားမြင်သည်။ ပျိုရွယ်စဉ်က သုံးကြိမ်တိုင်တိုင် လက်ရုံးတော်မှ မီးတောက်ခဲ့သည်။ ၁၁၁၃-ခုနှစ် မွန်တို့လက်ချက်ဖြင့် အင်းဝပြည်ကြီး ပျက်စီးသောအခါ ဇာတိ မုဆိုးဘိုရွာမှနေပြီး မွန်တို့ရန်ကို တွန်းလှန်ကာ မြို့တည်၍ ၁၁၁၄-ခုနှစ်တွင် မင်းပြုသည်။ ဘုန်းကြီးသောမင်းယောက်ျားဖြစ်သည့်အပြင် ကြံရည်ဖန်ရည်လည်း ကောင်းလှသဖြင့် အင်အားအဆမတန်များပြားသော ရန်သူ့စစ်တပ်ကြီးများကိုပင် အံ့ဩလောက်အောင် ချေဖျက်သုတ်သင် ပစ်နိုင်ခဲ့သည်။ ဘုရင့်နောင်ကဲ့သို့ပင် အလောင်းမင်းတရားက လည်း …”..စစ်တို့၏ သဘောမှာ အင်အားကြီးသည် ငယ်သည် ပဓာနမဟုတ်၊ သူရသတ္တိနှင့် စစ်ပရိယာယ် ကြွယ်၀မှုသာ ပဓာနဖြစ်သည်..” ဟူသော သဘောမျိုးကိုပင် မိန့်ကြားတော်မူခဲ့သည်။ ရန်သူအများအပြားကို သုတ်သင်ရှင်းလင်းပြီးနောက် မုဆိုးဘိုကို “ရွှေဘို”ဟု သမုတ်ကာ ထီးနန်းစိုက် တော်မူသည်။ “…. အမယ်ကြီးနှင့် ဘကြီးတား၍ လားလားမနိုင် သောကြာသားက စကားခိုင်၊ သံတိုင်ကျောက်ခဲ လူပျိုချင်းတွင် ပိုလို့ကဲ။ ပဲ နှင့် ပျောင်းကို ဟောင်းလျှင် ပစ်၍ အသစ်ရှာ အောင်ပါစေ သား သောကြာသား….” ဟူသော တဘောင်ဆန်ဆန် သီချင်းကို ပြည်သူတို့ ထပ်မနား ရွတ်ဆိုနေချိန်မှာပင် အလောင်းမင်းတရားကလည်း အောင်ပွဲများ တစ်ခုပြီးတစ်ခု ရရှိခဲ့သည်။ ရွှေဘိုမြို့တော်ကြီးမှာ အလောင်းမင်းတရား၏ ဘုန်းရိပ် ကံရိပ်အောက်တွင် သာယာစည်ကားပြီး ဘေးရန်အန္တရာယ်လည်း လုံခြံစိတ်ချရသဖြင့် ”..ဒို့မေလေး မကြေဖျက်၊ မြောက်ဘက်ကယ်တဲ့ ဟိုတခို၊ ပြေးစို့ နှစ်ကိုယ်၊ ဆိုင်းစိုစို ရန်လုံးပြိုပါတဲ့၊ ပြည့်ရွှေဘို ထိုမြို့မှာ မိုးခိုစို့လေး..” ဟူသောသီချင်းများ ပေါ်လာသည်။ အလောင်းမင်းတရားသည် ၁၁၁၇-ခုနှစ်တွင် ဒဂုံကို အောင်မြင်ပြီးနောက် ” ရန်အပေါင်းကို ကုန်စင်အောင် လုပ်ကြံတော်မူမည်”ဟု အမိန့်ရှိ၍ “ရန်ကုန်”ဟု သမုတ်တော်မူသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ရန်သူ သူပုန်များ ကုန်စင်သလောက်ရှိသွားသောအခါ ထိုခေတ်စစ်ဘုရင်ကြီးများ၏ ထုံးစံအတိုင်း ယိုးဒယားသို့ပါ ချီတက်တိုက်ခိုက်ပြန်ရာ အောင်မြင်မှုအလီလီ ရရှိတော်မူခဲ့သည်။ ၁၁၂၁-ခု၊ ဝါဆိုလဆုတ် (၁၀)ရက် ကြာသပတေးနေ့တွင် ယိုးဒယားသို့ ချီတက်တိုက်ခိုက်ရန် အလောင်းမင်းတရားသည် ကျောက်မြောင်းဆိပ်တော်မှ အောက်ပြည်သို့ စုန်တော်မူသည်။ ဝါခေါင်လဆန်း(၁၁)ရက်နေ့၌ နေပြည်တော် ရွှေဘိုမြို့ပေါ်သို့ မိုးကြိုး (၁၃)ချက် ကျသည်။ မိုးကြိုးကျရာ ဌာနများကား……….ဆင်ချည်တိုင်.မြင်း.လွှစင်.ကျုံးနင်းကြမ်း.နဘဲပင်.တမာပင်.လက်ခုပ်ပင်.ပေါက်ပန်းဖြူပင်. ညောင်ပင်.ကျောင်း.မင်းကျော်သီရိအိမ်.တပယင်းမြို့တံခါးနှင့် မြ၀တီပြအိုးတို့ဖြစ်သည်။ အလောင်းမင်းတရား ကြားသိ၍ ပညာရှိများအား ဖတ်ကြားတင်လျှောက်စေရာ စာဆိုတော်ပညာရှိ စိန္တကျော်သူက မိုးကြိုးကျခြင်းမှာ ဣဋ္ဌမင်္ဂလာများဖြစ်ကြောင်း ရတု ၆-ပုဒ်ဖြင့် မင်းတရားကြီး သဘောတော် မျှစေရန် မမှန်မကန် လျှောက်တင် လိုက်လေသည်။ စိန္တကျော်သူ၏ လျှောက်တင်ချက်ကို အဟုတ်မှတ်၍ သဘောတော်ကျကာ (ပြုသင့်သောယတြာများ မပြုဘဲ)အောက်ပြည်သို့ ဆက်လက်စုံဆင်းပြီး ယိုးဒယားကို ချီတက်တိုက်ခိုက်ရာ မအောင်မမြင်ဖြစ်ပြီးလျှင် ၁၁၂၂-ခုနှစ် ကဆုန်လဆုတ် (၁၀)ရက် တနင်္ဂနွေနေ့တွင် မုတ္တမမြို့နယ် ကင်းရွာ၌ ရုတ်တရက်ဖျားနာ၍ နတ်ရွာစံတော်မူခဲ့ရလေသည်။ (ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော် ပျက်စီးနေချိန်သည် နှစ်ပေါင်း ၁၈၀-ကျော်ကြာခဲ့သော်လည်း ဒုတိယမြန်မာ နိုင်ငံတော် ပျက်စီးချိန်ကမူ ၁-နှစ်သာကြာပြီး တတိယမြန်မာနိုင်ငံတော်ခေတ်သို့ ကူးပြောင်းရောက်ရှိခဲ့လေသည်။ အလောင်းမင်းတရားကြီး၏ စိတ်ဓာတ် ငါ၏ ရင်နှစ်သည်းချာ ချစ်လှစွာသော သားတော်ပင်ဖြစ်လင့်ကစား တိုင်းသူပြည်သားအကျိုး နိုင်ငံတော်အကျိုး သာသနာအကျိုးမဆောင်ရွက်လျှင် ငါ၏ အမျိုးနွယ်မဟုတ်၊၊ ငါ၏ ရင်နှစ်သည်းချာ သားသမီးလည်းမဟုတ်၊၊ မြန်မာနိုင်ငံ၌ပင် မွေးဖွားနေထိုင် ကြီးပြင်းလင့်ကစား ပြည်သူပြည်သားတို့၏ အကျိုးနှင့် မြန်မာနိုင်ငံ၏ အကျိုးအားမဆောင်ရွက်လျှင် မြန်မာနိုင်ငံသားမဟုတ်ပါ၊၊ အလောင်းမင်းတရားကြီး ဦးအောင်ဇေယျ၏ အမူအရာ စကားနည်း၍ ပြောသောအခါ ပီပြင်လေးနက်ပြီးလျှင် မှတ်သားဖွယ်ဖြစ်သည်။ ခန့်ငြားသောဣန္ဒြေရှိ၍၊ မျက်နှာထားမဆိုးသော်လည်း ဟက်ဟက်ပက်ပက် ရယ်ရွှင်ခြင်းမရှိ။ အလုပ်တစ်ခုကို မလုပ်မီ စဉ်းစား၍၊ လုပ်သောအခါ မအောင်မြင်သော အလုပ်မရှိခဲ့လေ။ မောဟနည်း၍ အအိပ်အနေ နည်းပြီးလျှင် အိပ်တော့မည်ဆိုသည်နှင့် တစ်ပြိုင်နက် အိပ်ပျော်၍ မှန်းထားသည်ထက် ပိုပြီးလျှင် အိပ်ပျော်လေ့မရှိတတ်။ ကြောက်ရွံ့တုန်လှုပ်ခြင်း၊ ဝမ်းနည်းခြင်း၊ ညည်းညူခြင်းမရှိ၊ ဝေဒနာအကြီးအကျယ်ကပ်ရောက်လာသောအခါ ထွက်သက်ဝင်သက်ကို သုံးသပ်လျက် ငြိမ်းချမ်းစေပြီးလျှင် ဘဝကူးတော်မူလေ၏။ အသုံးအစွဲ အလွန်ကျစ်လျစ်၏။ တစ်နေ့သ၌ မိဖုရားခေါင်ကြီးသည် ပိုးထဘီနှင့် နိုင်ငံခြားအထည်ကို ဆင်၍ အဆောင်တော်တွင် ရံရွေတော်များနှင့် နေသည်ကို တွေ့လေရာ၊ “ဩော်…ရှင်မိဖုရားအတုကို ပြည်သူပြည်သားများ တုလေလျှင် ငါ့တိုင်းပြည်သည် မကြာမီ မွဲတော့မှာပဲ”ဟု မိန့်တော်မူဖူး၏။ အပျော်အပါးနည်း၍ အလုပ်နှင့် မွေ့လျော်ခြင်းကို အလွန်နှစ်သက်၏ တစ်နေ့သ၌ မိဖုရားခေါင်းကြီးသည် အဆောင်တော်တွင် ငြိမ်းချမ်းသက်သာ ပျော်ရွှင်စွာ အဆိုတော်များနှင့် ရယ်မော် ပြောဆိုနေသည်ကို တွေ့လေရာ “ဩော်…ရှင်မင်းပုံလည်း မိဖုရားခေါင်ကြီးဖြစ်လို့၊ ဗိုင်းဝါတို့ကိုမေ့ပြီး အဆိုအကနှင့် အညီးပြေရှာရပေပေါ့၊ ဗိုင်းဝါကိုမုန်းတဲ့ မိန်းမဟာ လင်ကို မုန်းခြင်းအစစ်ပဲ ရှင်မင်းပုံရေ့၊ သည်အတုတွေကိုများ မှူးမတ်ကတော်တို့နှင့် ဆင်းရဲသူတွေ တုကြယင် ငါ့တိုင်းပြည်ဟာ နိုင်ငံခြားကို အလွန်ဆက်သရတော့မှာပေပဲ၊ အလုပ်မရှိတော့ လူတွေဟာ ပျင်းလာတတ်တယ်၊ ပျင်းလာတဲ့အခါ အကျိုးမရှိဘဲ အညောင်းကိုသာ ဖြစ်စေတတ်တဲ့ ကြွေအံပုဆစ်တို့ကို လေ့လာကစားတတ်ခြင်း၊ အပျော်အပါးလိုက်စားတတ်ခြင်းတို့ ပြုလာကြလို့ လူများဟာ ပေါ့ပျက်လာတတ်ကြတယ်။ အဲသည်လို လူပေါ့လူပျက်များ များလာလျှင် တိုင်းပြည်နိမ့်ကျတတ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် လူများဟာ အလုပ်နှင့် လက်မပြတ်ရှိသင့်ပါတယ်” ဟု မိန့်တော်မူဖူးလေ၏။ မျက်နှာတံစိုးလိုက်လေ့မရှိ။ တစ်နေ့သ၌ မိဖုရားခေါင်ကြီးက သူ့မောင်မှာ ဘာမျှအရာအထူးမရှိပါဟု ပူဆာလေရာ အလောင်းမင်းတရားကြီးလည်း ကောင်းပြီဆို၍ မယ်မင်းမောင်ကို ခေါ်ပါဆိုပြီးလျှင် နန်းတော်အောက်၌ ခွေးမွေးနေသည်၊ ခွေးဘယ်နှစ်ကောင်မွေးသလဲ ကြည့်ချေဆို၍ မိဖုရား၏မောင်လည်းသွားရောက်ကြည့်ပြီးလျှင် ခွေး ငါးကောင်မွေးကြောင်းကို လျှောက်ထား၍၊ အထီးဘယ်နှစ်ကောင် အမဘယ်နှစ်ကောင်လဲ မေးပြန်ရာ တစ်ဖန်သွားရောက်ကြည့်ပြန်၍ အထီးနှစ်ကောင်၊ အမသုံးကောင်ပါဟု လျှောက်တင်ကာ၊ ကြံဘယ်နှစ်ကောင် စုံသလဲ မေးပြန်သဖြင့် တစ်ဖန်သွားရောက် ကြည့်ဦးမည်ပြုသောအခါ နေပါစေတော့ဟု ဆိုလျက်၊ ရွှေတိုက်စိုးကို ခေါ်တော်မူပြီးလျှင် နန်းတော်အောက်မှာ ခွေးမွေးနေတယ် သွားကြည့်ချေပါဟု ခိုင်းလိုက်ပြန်ရာ ရွှေတိုက်စိုးလည်း ပုရပိုက်နှင့်သွားရောက် မှတ်သားပြီးသော် အထီးမည်မျှ၊ အမမည်မျှ၊ မည်မျှကြံစုံသည်၊ မည်မျှကြံမစုံ၊ အမွေးမည်သို့ စသည်ဖြင့် တင်လျှောက်လေ၏။ ထိုအခါမှ ရှင်မရဲ့မောင်က ခွေးငါးကောင်ကို ငါးခါသွားကြည့်နေမည့်သူဖြစ်သောကြောင့် သူနှင့်တန်ရာ နန်းတော်ထက်တွင် အေးအေးချမ်းချမ်းပဲ စားသောက်နေထိုင်ပါစေတော့ဟု အမိန့်တော်ရှိလေ၏။ ထို့ပြင် အလောင်းမင်းတရားကြီး၏ နောက်ဆုံးမှာတမ်းတွင်….“ စကားသာများနေ၍ ငါကဲ့သို့ အလုပ်မလုပ်လျှင် ငါသားတော်များပင် ဖြစ်သော်လည်း ငါ့အဆက်အနွယ်မဟုတ်။” “တန်ခိုးကြီးသော တိုင်းပြည် အမျိုးသားဖြစ်နိုင်ရန် နိုင်ငံခြားသို့ ဆက်သွယ်ကူးလူးလမ်းပေါက်၍ တိုင်းပြည်ထွက် ကုန်စည်တို့ကို တန်ဖိုးမြှင့်စေပြီးလျှင် အမျိုးသားမျး ကြွယ်ဝကုံလုံလျက် သူဌေးသကြွယ်တို့ ပေါများစေရမည်” ဟု မိန့်တော်မူခဲ့လေသည်။ အလောင်းမင်းတရားကြီး မြန်မာနိုင်ငံကြီး ဒုတိယအကြိမ်မြောက် ပျက်စီးပြိုကွဲခဲ့ရသည်ကို တတိယအကြိမ် ပြန်လည် စည်းရုံးထူထောင်ခဲ့သူမှာ အလောင်းမင်းတရားကြီး ဖြစ်သည်။ ပုဂံပြည့်ရှင် ပျူစောထီးမှသည် ၄၇ယောက်သော မင်းတို့ နောက် ဖောင်စကြာရှင်နပရတိစည်သူ၏ သမီး ကျောင်းတော်သည် နှင့် နရသိင်္ဃမင်း၏ သားတော် အနန္တသူရိယတို့ စုံဖက်ရာတွင် ဖွားမြင်သည့်သား သိဒ္ဓိကာ၊ သားဘဲကြီးရတနာ၊ သားဘဲငယ်ရတနာ၊ သားလံဘူးအန္တရသူ၊ သားပေါက် မြိုင်မင်းပုလဲ၊ သားမြေနဲ စောသိင်္ဃာ၊ သားမိုးညှင်းမင်းတရားကြီး ညီ ဝါပနော်ရထား၊ သားမြောက်ဘက် နော်ရထာ၊ သားသင်္ခယာ သားမင်း နေဝန်း၊ သားမင်းရဲထွေး၊ သားမင်းကြီးရွှေ၊ သားတုရင်ကျော်သူ ခံမင်းဖိုးခင်၊ သားမင်းစစ်နိုင်၊ သား သီရိမဟာ ဓမ္မရာဇာ၊ သား အလောင်းမင်းတရားကို ဖွားသည်။ အလောင်းမင်းတရားကြီး ကား သက္ကရာဇ် ၁ဝ၇၆ ခုနှစ် တော်သလင်းလပြည့်ကျော် တစ်ရက်သောကြာနေ့ ညဉ့်တစ်ချက်တီးကျော်တွင် မုဆိုးဘို မြို့စား သီရိမဟာဓမ္မ ရာဇာဘွဲ့ခံ မင်းညိုစံနှင့် မဟာဒေဝီ စောငြိမ်းဦးတို့၌မြင်သည့် ဒုတိယသားတော် ဖြစ်သည်။ ငယ်မည် အောင်ဇေယျတည်း။ ၁၁၁၃ ခုနှစ်တွင် ဟံသာဝတီက တိုက်ခိုက်သိမ်းယူသဖြင့် အင်းဝမပျက်မီကပင် ဦးအောင်ဇေယျသည် မုဆိုးဘိုရွာ၌ ဩဇာအာဏာရှိပြီး ဖြစ်သည်။ တန်ခိုးသတင်းထွက်ပြီးလည်း ဖြစ်သည်။ အင်းဝပျက်လျှင် မုဆိုးဘိုကို ထန်းလုံးတပ် ပတ်ဝိုက် တည်၍ အခိုင်အလုံ နေသည်။ မြင်းရည်တတ် ခြောက်ကျိပ် ရှစ်ယောက်ကိုလည်း ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ ထိုအခါ အင်းဝမှ မွန်စစ်သူကြီး ဒလပန်းက လူစေလွှတ်၍ သစ္စာပေးလာသည်။ ကွေ့ဂုဏ္ဏအိမ်ကလည်း သစ္စာပေးလာသည်။ မည်သည့်သစ္စာကိုမျှ မခံချေ။ အမှုထမ်းတို့က အင်အား မရှိသေးသည့်အတွင်း ကွေ့တို့၏သစ္စာခံပြီးလျှင် မွန်လူမျိုးတို့ပြန်သောအခါမှ ကြုံကြိုက်ရာကြံမည်ဟုလျှောက်သည်ကိုလည်း ဤသို့ပြုလျှင် သားတော်မြေးတော်အစဉ်အဆက် သစ္စာမစောင့်သောအမျိုးဟု ပြောထုံးမကြေဖြစ်လေရာသည်ဟု မိန့်တော်မူလေသည်။ မွန်လူမျိုးတို့အပြန်တွင် ဟန်လင်းမြို့တောင်က ဆီး၍ တိုက်လိုက်ရာ မွန်အမြောက်အမြား သေလေသည်။ မုဆိုးဘိုကို မွန်လူမျိုးတို့ အကြိမ်ကြိမ် ချီတက် တိုက်ခိုက်လာသည်ကိုလည်း နိုင်သည်ချည်း ဖြစ်သည်။ မင်းတရားကြီးသည် ၁၁၁၅ ခုနှစ်တွင် မုဆိုးဘိုကို ရွှေဘိုသမုတ်၍ မြို့နန်း တည်တော်မူသည်။ ထိုနှစ်တွင်ပင် ကွေ့လူမျိုးတို့ကို တိုက်ခိုက်အောင်နိုင်သည့်အပြင် အင်းဝကို သားတော်အလတ် သတိုးမင်းစော (ဆင်ဖြူရှင်မင်း) လုပ်ကြံ၍ အလွယ်တကူရသည်။ ဗန်းမော်၊ မိုးမိတ်၊ မိုးကောင်း၊ မိုးညှင်းတို့ကိုလည်း တိုက်၍ ရသည်။ ၁၁၁၆ ခုနှစ်တွင် မွန်မင်းညီတော် ဥပရာဇာ၊ စစ်သူကြီး ဒလပန်းတို့ကွပ်ကဲ၍ ကြည်းရေနှစ်ဘက် စစ်ကြီး ချီလာကာ တရုတ်မြို့တွင် မင်းတရားကြီး၏ သားတော်နှစ်ပါး တပ်ကို တိုက်၏။ တပ်တော်တို့ အပျက်နာ၍ ဆုတ်ရ၏။ ထိုနောက် မွန်တို့ အင်းဝကိုဝန်းရံလုပ်ကြံသည်။ ဒလပန်းသည် လှေတပ်ကို ကွပ်ကဲ၍ ကျောက်မြောင်းအရောက် ချီတက်သည်။ ကျောက်မြောင်းတွင် မင်းတရားကြီးနှင့် မင်းတရားကြီး၏ ညီတော်တို့ ဒလပန်း၏ လှေတပ်ပျက်၍ အပြင်းအထန် စုန်ပြေးရသည်။ ဟံသာဝတီ ဥပရာဇာလည်း အင်းဝကို ရံထားရာ အောက်သို့စုန်ဆင်းပြီးလျှင် ပြည်မြို့၌ ဒလပန်းကို အစောင့်အနေ ထားခဲ့သည်။ မွန်တို့ပျက်လျှင် ပုဂံ၊ ပုပ္ပား၊ ငသရောက်စသော တောင်ဘက်တစ်ခွင်မြို့များတွင် ခေါင်းအကြီးပြုသူတို့ သစ္စာတော်ခံကြသည်။ အောက်ပြည်တစ်လွှားတွင်လည်း အင်းဝဘုရင်ဟောင်း (ဟံသာဝတီရောက် မင်းတရားကြီး) ကို မွန်တို့ရေ၌ ဖျောက်ဖျက်ရုံ သာမက မြန်မာတို့ကို မွန်တို့သတ်ဖြတ် ညှဉ်းဆဲလွန်းသဖြင့် မြန်မာတို့စုရုံး၍ မြေလတ်တစ်လျှောက် မြို့ရွာများရှိ မွန်လူမျိုး အကြီးအကဲတို့ကို သတ်ဖြတ်ပြီးလျှင် ပြည်မြို့တွင် အခိုင်အလုံ နေကြသည်။ အလောင်းမင်းတရားကြီးသို့လည်း စစ်ကူတောင်းကြရာ မင်းတရားကြီး ကြည်းတပ် ရေတပ် ချီလာ၍တိုက်လျှင် မွန်တို့ပျက်သဖြင့် ဟံသာဝတီတိုင် ဆုတ်ရသည်။ ပြည်မြို့တွင် မွန်ရေတပ်ကို အလောင်းမင်းတရားကြီး အောင်တော်မူပြီးလျှင် ဂူထွတ်မည်သော လွန်ဆေးမြို့ကို သိမ်းသည်။ လွန်ဆေးမြို့၌ ခေတ္တစံနေစဉ် ကနောင်၊ ဟင်္သာတ၊ ဓနုဖြူ၊ မြောင်းမြ၊ ဥက္ကံ၊ သုံးဆယ်၊ လှိုင်၊ သာယာဝတီစသော ဧရာဝတီအရှေ့ဘက် အနောက်ဘက် မြို့ကြီးပြကြီး အကြီးအကဲတို့ ကျွန်တော် ခံလာကြသည်။ မွန်တို့ရန်ကို အလျင်အမြန်အောင်သည်ကိုစွဲ၍ လွန်ဆေးမြို့အား မြန်အောင်ဟု သမုတ်တော်မူသည်။ မြန်အောင်တွင်ရှိစဉ် ဟိုင်းကြီးကျွန်းရှိ အင်္ဂလိပ်တို့ကိုလည်း အမိန့်တော်နှင့် စေခေါ်တော်မူရာ အင်္ဂလိပ်တို့ အဖူးအမြော် ရောက်ကြသည်။ အင်္ဂလိပ်တို့က ဟိုင်းကြီးကျွန်းတွင် ဖွင့်လှစ်ထားသော မိမိတို့ကုန်တိုက်ကို အသိအမှတ်ပြုရန် တောင်းသည်ကိုလည်း မင်းတရားကြီးသည် အင်္ဂလိပ်တို့ထံမှ အမြောက်ယမ်း ကျည်ဆန်ကို အလိုရှိသဖြင့် အင်္ဂလိပ်တို့လိုအင်ကို လိုက်လျောဖြည့်စွမ်းလိုက်လေသည်။ သို့ရာတွင် နောင်အခါ အင်္ဂလိပ်တို့သည် မြန်မာတို့နှင့် တိုက်ခိုက်နေသော မွန်တို့ကို သေနတ်လက်နက်များ ရောင်းချကြောင်း သိသောအခါ ဟိုင်းကြီးကျွန်းရှိ အင်္ဂလိပ်စခန်းကို ပုသိမ်မြို့ဝန်အား လုံးလုံးလျားလျား သုတ်သင်ရန် ခိုင်းသဖြင့် ထိုအရပ်ရှိ အင်္ဂလိပ်အများပင် အသက်ဆုံးကြရလေသည်။ မြန်အောင်မြို့မှ ဆက်လက်စုန်ပြန်ရာ ၁၁၁၇ ခုနှစ်တွင် အလောင်းမင်းတရားကြီးသည် ဒဂုန်ကိုရ၍ မြို့သစ်တည်ပြီးလျှင် ရန်ကုန်ဟု သမုတ်တော်မူသည်။ ရန်ကုန်တွင် ဆူးလေစေတီတော်၏ အရှေ့တောင် အရပ်ဖြစ်သော မြို့ဟောင်းရာ၌ တောရှင်းကျင်းဖို့၍ သစ်တပ်မြို့ တည်သည်။ မိုးကျလျှင် ရန်ကုန်တွင် အစောင့်အနေထားခဲ့၍ ရွှေဘိုသို့ ပြန်တော်မူသည်။ ထိုနောက် ရှမ်းပြည်တစ်လွှားသို့ စေလွှတ်ခန့်ထား၍ သစ္စာတော်ပေးပြီးလျှင် မိုးစဲသည်နှင့် ရန်ကုန်တွင် မွန်တို့ထနေသည်ကို ဆင်း၍နှိမ်နင်းရာ မွန်တို့ ဆုတ်ခွာရပြန်သည်။ မွန်တို့ဘက်မှ အင်္ဂလိပ်နှင့် ပြင်သစ်တို့ ဝင်ကူကြသည်။ အလောင်းမင်းတရားကြီးသည် ရန်ကုန်မြို့တွင် သင်္ဘောများကိုလည်း ကောင်း၊ တိုက်လှေများကိုလည်းကောင်း တည်သည်။ စစ်သည်တို့ကိုလည်း ဖြည့်တင်းသည်။ ထိုနောက် ၁၁၁၈ ခုနှစ်တွင် မင်းတရားကြီးသည် သံလျင်မြို့ကို ဝန်းရံလုပ်ကြံတော်မူစေသည်။ ကိုယ်တော်တိုင်လည်း သံလျက်စွန်းသို့ သင်္ဘောဖြင့်ထွက်၍ သံလျင်တိုက်ပွဲကို အဝေးကြည့် မှန်ပြောင်းဖြင့်ကြည့်လျှက် စစ်ရေးကို မိမိကိုယ်တိုင် စီရင်လေသည်။ မွန်တို့ဘက်မှ ပြင်သစ်တို့ ကူညီတိုက်ခိုက်သဖြင့် ခြောက်လတိုင်တိုင် အဖိတ်အစင်များစွာနှင့် ခဲယဉ်းစွာ လုပ်ကြံရသည်။ နောက်ဆုံး အသေခံသူရဲကောင်း ၉၃ ယောက်ကိုရွေးချယ်၍ လက်နက်များကို သိမ်းယူသည်။ အမြောက်ကြီး ၁ဝ ကျော်၊ အမြောက်ငယ် တစ်ရာကျော်၊ သေနတ်တစ်ထောင်ကျော် ရလိုက်သည်။ မွန်တို့အား စစ်ကူလာသော ပြင်သစ်တိုက်သင်္ဘော နှစ်စင်းကိုလည်း သိမ်းယူ၍ ပြင်သစ် ကိုယ်စားလှယ် ဗူရနိုနှင့်တကွ ပြင်သစ် အကြီးအကဲတို့ကို ကွပ်မျက်တော်မူသည်။ ထိုသူတို့၏ အဆွေအမျိုးများနှင့် သန်လျင်တွင်ဖမ်းမိသော ပေါ်တူဂီ လူမျိုးတို့ကို ရွှေဘိုနယ် ဗရင်ဂျီရွာများသို့ပို၍ နေထိုင်စေသည်။ မိမိတို့ အယူဝါဒအတိုင်း ကိုးကွယ်နေထိုင်ရန်လည်း ခွင့်ပြုတော်မူသည်။ ဗရင်ဂျီ အမြောက်အမြားကိုလည်း အမြောက်တပ်သားအဖြစ် အမှုထမ်း စေသည်။ ၁၁၁၈ ခုနှစ်တွင် ဟံသာဝတီမြို့ကို မင်းတရားကြီး လုပ်ကြံသည်။ ၁၁၁၉ ခုနှစ်တွင် ဟံသာဝတီတစ်မြို့လုံးကို မင်းနှင့်တကွ ရတော်မူရာ မြို့ကိုဖျက်စေ၍ ရာမညတိုင်းအလုံးနှင့် အရှေ့တစ်လွှားမြို့စားများကို သစ္စာပေးပြီးနောက် ပဲခူးဘုရင်ကိုဆောင်ယူကာ ရွှေဘိုသို့ ပြန်တော်မူသည်။ ၁၁၂ဝ ပြည့်နှစ်တွင် မဏိပူရကသည်းပြည်ကို တိုက်ခိုက်သိမ်းယူ၍ ကသည်းအမတ် စန္ဒရော်မော်နီကို အအုပ်အချုပ် ခန့်ခဲ့သည်။ ထိုနောက် တမူးနှင့် သောင်သွပ်တွင် မြန်မာတပ်များ အစောင့်အနေထား၍ ပြန်တော်မူသည်။ မဏိပူရကို အောင်နိုင်ခြင်းအားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံသည် မဏိပူရမှ အနုပညာ၊ လက်မှုပညာ၊ အသိပညာရပ်များကို ရရှိလေသည်။ အထက်တန်းကျလှသော ရက်ကန်းပညာ၊ ပန်းတိမ်ပညာ၊ နက္ခတ်ပညာ စသော အတတ်ပညာများကိုပါ ရရှိလိုက်သည်။ ၁၁၂၁ ခုနှစ်တွင် ယိုးဒယားကျေးကျွန်တို့ ထားဝယ်မြို့ ကျေးစွန်ရွာလက်ကို ထိပါးကြောင်း ကြားတော်မူ၍ မင်းတရားကြီး ကိုယ်တော်တိုင် ထားဝယ်ကြောင်း ချီတော်မူသည်။ ချီတော်မူစဉ် မြိတ်မြို့၊ တနင်္သာရီမြို့များသို့ အလျင်သိမ်းယူသည်။ အယုဓျာမြို့သို့ရောက်လျှင် ဝန်းရံလုပ်ကြံသည်။ လုပ်ကြံစဉ် ကိုယ်တော် မကျန်းမာသည်နှင့် ပြန်လာရာ ၁၁၂၂ ခုနှစ် ကဆုန်လပြည့်ကျော် ၁၂ ရက်နေ့တွင် မုတ္တမကျေးကင်းရွာ၌ သက်တော် ၄၅ နှစ် စည်းစိမ်တော် ရှစ်နှစ်တွင် မင်းတရားကြီး နတ်ရွာစံတော်မူသည်။ မင်းတရားကြီး၏ သင်္ချိုင်းပြာသာဒ်ကို ယခု ရွှေဘိုခရိုင် ဝန်ရုံးအနီးတွင် တွေ့နိုင်သည်။ မင်းတရားကြီးကား ရဲရင့်တည်ကြည်၍ အမြော်အမြင် ရှိသည်။ သူရသတ္တိနှင့် လုပ်ရည်ကြံရည်လည်း ရှိသည်။ မွန်တို့ကို တိုက်မည်ဟု တိုင်ပင်ရာတွင် ယောက်ျားတို့မည်သည့် လုံ့လ ဝီရိယ အကြံအစည်ကို လျှော့မြဲမဟုတ်၊ လက်ရုံးနှလုံး၊ လုပ်ရည်၊ ကြံရည်မှာသာ အကြောင်းဖြစ်သည်ဟု မင်းတရားကြီးက မိန့်တော်မူသည်။ စစ်ရေးစစ်မှုတို့၌ အကြပ်အတည်း စည်းကမ်းထားသော်မူပြီးလျှင် ရန်သူတော်တို့ကို အပြင်းအထန် နှိမ်နင်းသုတ်သင်တတ်ရုံမက တိုင်းပြည် အုပ်ချုပ် ခန့်ခွဲ ဝေဖန်ရာ၌လည်း လိမ္မာတော်မူသည်။ လူတို့ အကျင့်စာရိတ္တကို ပျက်ပြားစေသည့် သေရည်သေရက်မှစ၍ မူးယစ်စသော အသောက်အစား အရှူတို့ကို ပြင်းထန်စွာ တားမြစ်ပိတ်ပင်တော်မူသည်။ လယ်ယာကိုင်းကျွန်း စပါး၊ ပြောင်း၊ ဝါများကို လုပ်ဆောင်ရိတ်သိမ်းသည့်ကာလ ကြက်သေတင်ဝက်သေတင်၍ ရိတ်သိမ်းရိုးဖြစ်သော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအယူများကိုလည်း လုံးလုံးပယ်စေကာ မြစ်တားတော်မူသည်။ လွန်ဆန်၍ ပြုကျင့်သည် ကြားတော်မူလျှင် အပြစ်အလျောက် ကွပ်မျက်တော်မူသည်။ ခိုးဝှက်လုယက်ခြင်းကိုလည်း အလားတူ တားမြစ်တော်မူလေသည်။ ဤသို့ တားမြစ်ရာ၌ အလောင်းဘုရား၏ အပြစ်ပေးပုံမှာ အတုယူဖွယ်ဖြစ်သည်။ မြို့ရွာတွင် သူခိုး သူဝှက်တို့ကြောင့် ဥစ္စာပစ္စည်း ပျောက်ခဲ့သော် ထိုမြို့ရွာကို အုပ်ချုပ်သော အကြီးအကဲတို့က ဥစ္စာပျောက်သူကို လျော်ရသည်။ ရွာနှစ်ရွာစပ်ကြားတွင် ဓားပြတိုက်ပါမူ နီးသောရွာမှ ရွာသူကြီးက လျော်ရလေသည်။ ဤသို့ ပြုလုပ်ပေးခြင်း အားဖြင့် အစိုးရ အမှုထမ်းတို့သည် မိမိတို့ တာဝန်ကို ပိုမို ဂရုစိုက် ဆောင်ရွက်လာစေရန် ဖြစ်သည်။ မိုးရှားပါးသော ရွှေဘိုနယ်တစ်ဝိုက်တွင် ပြည်သူပြည်သားတို့ စိုက်ပျိုးနိုင်ရန် မင်းတရားကြီးသည် အမြော်အမြင်ရှိစွာနှင့် မူးမြစ်ကို ဆည်တော်မူသည်။ ရွှေဘိုမြို့ကို ရေပေးနိုင်ရန်လည်း မဟာနန္ဒာကန်တော်ကြီးကို တူးဖော်စေသည်။ မင်းတရားကြီး၌ ဆွေတော်မျိုးတော်စသော အမှုထမ်းကောင်း ပေါများသည်။ မင်းဆွေမင်းမျိုး အင်းဝမှူးဟောင်း မတ်ဟောင်းများကပါ မင်းတရားကြီး ဘုန်းလက်ရုံး လုပ်ရည်ကြံရည်တို့ကို ယုံကြည်သဖြင့် အကွဲအပြားမရှိ တညီတညွတ်တည်း အမှုထမ်းကြခြင်း ဖြစ်သည်။ နှုတ်ရေး၌လည်းကောင်း၊ လက်ရေး၌လည်းကောင်း လူရည်သွားကို သိတော်မူတတ်သည်။ မှူးတော်မတ်တော် သူရဲသူခက်တို့ကို အလိုက်အထိုက် ဝေဖန်နှိုင်းချိန် ချီးမြှောက်မစ ပြုလုပ်ပေးကမ်းလေ့ရှိသည်။ ထိုကြောင့် ကြံတော်မူသမျှ အောင်မြင်၍ အပြီးသို့ ရောက်သည်ချည်း ဖြစ်သည်။ အလောင်းမင်းတရားကြီးအား ဖူးမြင်ရသော ကက်ပတိန် ဘေကာ၏ မှတ်တမ်းအရ မင်းတရားကြီး၏ အရပ်တော်သည် ငါးပေ ၁၁ လက်မခန့်ရှိ၍ ကျန်းမာသော ရုပ်လက္ခဏာရှိကြောင်း၊ သန်မာ၍ တင့်တယ်ညီညွတ်သော လုံးရပ်သဏ္ဌာန်ရှိကြောင်း၊ အသားညို၍ မျက်နှာသွယ်ကာ ကျောက်ပေါက်မာ သက်သက်ရှိကြောင်း၊ မျက်နှာထားတည်ကြည် မာတင်းကြောင်း၊ ရာဇဣန္ဒြေနှင့် ပြည့်စုံတော်မူကြောင်း ရေးသားထားလေသည်။ မင်းတရားကြီးသည် ရတနာသုံးပါးကိုလည်း ကြည်ညိုတော် မူသည်။ ရွှေဘိုမြို့တွင် မော်ဓောမြင်သာခေါ် ရွှေစေတီကြီး၊ ရွှေချက်သိုစေတီ၊ ရွှေဂူကြီးစသော စေတီပုထိုးများ၊ တကောင်းမြို့ အရပ်၌ ဇိနအောင်ချာ ရွှေဘုံသာစေတီတော်၊ တိဂုံဆံတော် ရှင်၌ စောင်းတန်းတော်၊ ဇရပ်တော်များ၊ ဟံသာဝတီ၊ ပြည်၊ အင်းဝ၊ စစ်ကိုင်းမြို့များနှင့် အကြေအညာမြစ်စဉ်တစ်လျှောက် ဘုရားပုထိုးဟောင်း နွမ်းပြိုပျက်သည်များကို ကံကျွေးလက်ခပေး၍ ပြင်ဆင်စေတော်မူသည်ကား များလှ၏။ ထို့ပြင် မဟာဒါန်ဝန်ခန့်၍ ဝိနည်းကျမ်းဂန်နှင့်အညီ မကျင့်သော ရဟန်းတို့ကို မပြတ်သုတ်သင် ရှင်းလင်းစစ်ကြောစေသည်။ သာသနာရေးဘက်၌သာမက စာပေဘက်၌လည်း မင်းတရားကြီးသည် ချီးမြှောက်တော်မူသည်။ တရားဌာန အုပ်ချုပ်မှု အတွက် အစဉ်အလာအားဖြင့် ဓမ္မသတ်ဖြတ်ထုံးကျမ်းများစွာ ရှိခဲ့ပါသော်လည်း ပါဠိဘာသာနှင့်သာ များ၍ မြန်မာဘာသာနှင့် ပြန်ဆိုရေးသားပါလည်း ပါဠိစကားလုံးများစွာ ညှပ်ထားသဖြင့် လွယ်ကူစွာ ဖတ်ရှုနိုင်ရန် မိမိ၏ စစ်သူကြီး အမတ်တစ်ဦးဖြစ်သော မဟာသီရိဥတ္တမဇေယျအား မနုကျယ် ဓမ္မသတ်ကို စီရင်စေသည်။ တရားသူကြီးလက်ဝဲ ဘိနန္ဒသူက ဓမ္မဝိနိစ္ဆယဓမ္မသတ်ကျမ်းကို စီရင်သည်။ မင်းတရားကြီးလက်ထက်ထင်ရှားသော အခြားစာဆိုတို့ကား မင်းတရားကြီး ဟံသာဝတီကို စုန်တော်မူစဉ် ကမ်းပြို၍ ဖောင်တော်ပေါ်သို့ ထန်းပင်လဲကျသည်ကို ရုတ်ခြည်း စပ်ဆို၍ သစ်သစ်မင်္ဂလာ၊ နစ်နစ်နာလော့ ချီသည့် နိမိတ်ဖတ်လင်္ကာကို ရွတ်ဆိုလျှောက်တင်သည်တွင် ထင်ရှားလာသော ရန်အောင်ဗလအမတ်၊ ကဝိ လက္ခဏာ သတ်ပုံ၊ ရတနာသိင်္ဃ ကန်တော်ဘွဲ့မင်္ဂလာရတု၊ ဧချင်း၊ လင်္ကာ စသည်တို့ကို ရေးသားသည့် စိန္တကျော်သူဘွဲ့ခံ ဦးဩ၊ အာဒါသမုခပျို့သစ်၊ သာဓိနပျို့ စသည်တို့ကို ရေးသားခဲ့သော လက်ဝဲသုန္ဒရဘွဲ့ခံ ဦမြတ်စံတို့ ဖြစ်သည်။ ကြင်ယာဖက်များ ကြင်ယာဖက်အနေဖြင့် ငယ်အမည် ခင်ယွန်းစံ အမည်ရှိ မိဖုရားခေါင်ကြီး တစ်ဦ:နှင့် ကိုယ်လုပ်တော် ခြောက်ဦး ရှိခဲ့သည်။ ခင်ယွန်းစံ မင်းတရားကြီး၏ မိဖုရားကြီးမှာ ခင်ယွန်းစံ ဖြစ်သည်။ ၁၁၁၅-ခုနှစ်တွင် မဟာမင်္ဂလာ ရတနာဓိပတိ သီရိရာဇာ စန္ဒာဒေဝီ အမည်ခံသည်။ ရတနာသိင်္ဃမြို့ အောင်မြေဘုံသာကျောင်း၊ ရတနာပူရမြို့ ဘုံသာတုလွတ်ကျောင်း တို့ ဆောက်လုပ်လှူဒါန်းသည်။ သားတော်ခုနစ်ပါး၊ သမီးတော်သုံးပါး ဖွားမြင်သည်။ သားတော်များမှာ − မောင်လောက် (သတိုးဓမ္မရာဇာဘွဲ့၊ သီရိသုဓမ္မာရာဇာဘွဲ့ခံ။ ဒီပဲယင်းမြို့၊ တောင်တွင်းကြီးမြို့၊ ငစဉ့်ကူးမြို့ သုံးမြို့စား မင်းသား နောင်တော်ကြီးမင်း)၊ မောင်ရွ (သတိုးမင်းစောဘွဲ့၊ သီရိဓမ္မရာဇဘွဲ့ခံ မြေဒူးမြို့နှင့် စလင်းမြို့စား မင်းသား ဆင်ဖြူရှင်မင်း)၊ မောင်ပိုး (အတိုးမင်းလှကျော်ဘွဲ့၊ သုသီရိဓမ္မရာဇာဘွဲ့ခံ အမြင့်မြို့နှင့် တလုပ်မြို့စား မင်းသား)၊ မောင်ဝိုင်း (သတိုးမင်းလှရွှေတောင်ဘွဲ့၊ သီရိသုဓမ္မရာဇာဘွဲ့ခံ ဗဒုံမြို့စားမင်းသား ဘိုးတော်ဘုရား)၊ မောင်စိုး (သတိုးဓမ္မရာဇာဘွဲ့ခံ မင်းလှ မင်းရဲကျော်စွာဘွဲ့ခံ ပုခန်းကြီးမြို့စားမင်းသား)၊ မောင်ဖိုးရှင် (သတိုးမင်းစော ဘွဲ့ခံ၊ မင်းလှမင်းရဲကျော်စွာဘွဲ့ခံ ပင်းတလဲ မြင်စိုင်းမြို့စား) နှင့် စည်သာမင်းသား ငယ်ကလွန်သော မင်းသားတစ်ပါးတို့ ဖြစ်သည်။ သမီးတော်များမှာ − မယ်သာ (သီရိမဟာမင်္ဂလာဒေဝီဘွဲ့ခံ ကန္နီမြို့စား)၊ မယ်မြတ်လှ (သီရိမဟာရတနာဒေဝီဘွဲ့ခံ မင်းခင်းမြို့၊ ပန်းတောင်းမြို့စား)၊ မယ်အိပ် (သီရိရတနာ မင်္ဂလာဒေဝီဘွဲ့ခံ စကုမြို့စား) တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ရှင်မင်းသူ သမီးတော် ပဒုမ္မဒေဝီကို ဖွားမြင်ပေးသည်။ ကျောက်မြောင်းကတော် သားတော် မင်းရဲဖျားကို ဖွားမြင်ပေးသည်။ စိတ္တမဟေ သားတော် မင်းရဲညွန့်ကို ဖွားမြင်ပေးသည်။ ရှင်မင်းပြေ မင်းလှစည်သူ၏ သမီးဖြစ်သည်။ ရှင်ရွှေခဲကြီး သမီးတော် မင်းရွှေမြကို ဖွားမြင်ပေးသည်။ ရှင်ရွှေငယ် သမီးတော် မင်းညိုမြကို ဖွားမြင်ပေးသည်။ ကိုးကား ပြင်ပလင့်ခ်များ Myanmar History - King Alaungpaya Alaungpaya (king of Myanmar) -- Britannica Online Encyclopedia ကုန်းဘောင်ခေတ် ကုန်းဘောင် မင်းဆက် မြန်မာ ဘုရင်များ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%9C%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%99%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%90%E1%80%9B%E1%80%AC%E1%80%B8

နောင်တော်ကြီးမင်း

နောင်တော်ကြီးမင်း(ခေါ်) ဒီပဲယင်းမင်း(ခေါ်)စစ်ကိုင်းမင်း (၁၀ ဩဂုတ် ၁၇၃၄ -၂၈ နိုဝင်ဘာ ၁၇၆၃) သည် အလောင်းမင်းတရား၏ သားတော်အကြီးဆုံးဖြစ်သည်။ အလောင်းမင်းတရားလက်ထက်တွင် အိမ်ရှေ့မင်းဖြစ်ခဲ့ပြီး အလောင်းမင်းတရားကွယ်လွန်ချိန်တွင် ထီးနန်းဆက်ခံခဲ့သည်။ မဟာနန္ဒကန်တွင်းစည်ခုံစေတီ ဒါယကာ၊ ဒုတိယစစ်ကိုင်းမြို့တည် နောင်တော်မင်းတရားကြီးသည် နန်းတက်ဘွဲ့မှာ သိရီပဝရဓမ္မရာဇာဟူသောဘွဲ့တံဆိပ် နာမံတော်ဖြင့် ၁၁၂၃-ခုနှစ် နန်းတက်သည်။ နန်းတက်စတွင် ဖခင်နှင့် ပြည်ထောင်ဘက် ရဲဘော်ကြီးဖြစ်သည့် မင်းလှနော်ရထာဘွဲ့ခံ မုဆိုးချုံဗိုလ်တွန် (ဦးတွန်)၏ ပုန်ကန်မှုကို စတင်ရင်ဆိုင်ရသည်။ ဗိုလ်တွန်က အင်းဝကို သိမ်းပိုက်ကာ အခိုင်အလုံနေသည်ကို တိုက်ခိုက်နှိမ်နှင်းရသည်။ နောက်ဆက်တွဲအဖြစ် အခြားဒေသများတွင်လည်း ပုန်ကန်မှုများဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ သို့သော် ပုန်ကန်မှုများကို ကောင်းစွာနှိမ်နှင်းနိုင်ခဲ့ပေသည်။ ၎င်းလက်ထက်တွင် စစ်ရေးအင်အားအထွတ်အထိပ်သို့ရောက်ရှိခဲ့သည်ဟု ရာဇဝင်ဆရာများဆိုကြသည်။ တရုတ်မြန်မာနယ်စပ်ရှိကျိုင်းရုံးကြီးနယ်(ယခုတရုတ်ပြည်တွင်းရှိ စစ်ဆောင်ပန္နားနယ်)သည်မြန်မာပိုင်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ကုန်းဘောင်မင်းဆက်၏ ၅ ဆက်မြောက်မင်း ဖောင်းကားစား မောင်မောင်မှာ နောင်တော်ကြီးမင်း၏ သားတော်ဖြစ်သည်။ ကုန်းဘောင်ခေတ် ကုန်းဘောင် မင်းဆက်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%94%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%90%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%BA%E1%80%80%E1%80%BC%E1%80%AE%E1%80%B8%E1%80%99%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8

ပညတ်တော်ဆယ်ပါး

ဓမ္မဟောင်းကျမ်းတွင် ရေးသားထားသော ပညတ်တော် (၁၀)ပါးကို ထွက်မြောက်ရာကျမ်း အခန်း ၂၀ တွင် ရှိသည်။ ထိုအခါ ဘုရားသခင် မိန့်တော်မူသော စကားများဟူမူကား၊ ငါသည် သင့်ကို ကျွန်ခံနေရာ အဲဂုတ္တုပြည်မှ ကယ်နှုတ်ဆောင်ယူခဲ့ပြီးသော ငါမှတပါး အခြားသောဘုရားကို မကိုးကွယ်နှင့်။ အထက်မိုးကောင်းကင်၌၊ အောက်အရပ် မြေကြီးပေါ်၌၊ မြေကြီးအောက်ရေထဲ၌ ရှိသော အရာနှင့် ပုံသဏ္ဌာန်တူအောင်၊ ရုပ်တုဆင်းတုကို ကိုယ်အဘို့မလုပ်နှင့်။ ဦးမချဝတ်မပြုနှင့်။ အကြောင်းမူကား၊ သင်၏ဘုရားသခင် ငါထာဝရဘုရားသည်၊ သင်၌အပြစ်ရှိသည် ဟု ယုံလွယ်သောဘုရား၊ ငါ့ကို မုန်းသောသူတို့၏ အမျိုးအစဉ်အဆက်၊ တတိယအဆက်၊ စတုတ္ထအဆက် တိုင်အောင်၊ အဘတို့၏ အပြစ်ကို သားတို့၌ ဆပ်ပေးစီရင်သောဘုရား၊ ငါ့ကိုချစ်၍ ငါ့ပညတ်တို့ကို ကျင့်သောသူတို့၏ အမျိုးအစဉ်အဆက် အထောင်အသောင်းတိုင်အောင်၊ ကရုဏာကို ပြသော ဘုရားဖြစ်၏။ သင်၏ဘုရားသခင် ထာဝရဘုရား၏ နာမတော်ကို မုသားနှင့်ဆိုင်၍ မမြွက်မဆိုနှင့်။ အကြောင်းမူကား၊ နာမတော်ကို မုသားနှင့်ဆိုင်၍ မြွက်ဆိုသောသူကို အပြစ်မရှိဟု ထာဝရဘုရား မှတ်တော်မမူ။ ဥပုသ်နေ့ကို သန့်ရှင်းစေခြင်းငှာ၊ ထိုနေ့ရက်ကို အောက်မေ့လော့။ ခြောက်ရက်ပတ်လုံး အလုပ်မျိုးကို ကြိုးစား၍ လုပ်ဆောင်လော့။ သတ္တမနေ့ရက်သည် သင်၏ဘုရားသခင် ထာဝရဘုရား၏ ဥပုသ်နေ့ဖြစ်၏။ ထိုနေ့၌ သင်မှစ၍ သင်၏သားသမီး၊ ကျွန်ယောက်ျား မိန်းမ၊ တိရစ္ဆာန်၊ သင်၏ တံခါးအတွင်း၌နေသော ဧည့်သည်အာဂန္တုသည် အလုပ်မလုပ်ရ။ အကြောင်းမူကား၊ ထာဝရဘုရားသည် မိုးကောင်းကင်၊ မြေကြီး၊ သမုဒ္ဒရာ၊ အရပ်ရပ်၌ရှိသမျှတို့ကို ခြောက်ရက်တွင် ဖန်ဆင်း၍ သတ္တမနေ့ရက်၌ ‍ငြိမ်ဝပ်စွာနေတော်မူ၏။ ထိုကြောင့် ထာဝရဘုရားသည် သတ္တမနေ့ရက်ကို ကောင်းကြီးပေး၍ သန့်ရှင်းစေတော်မူ၏။ သင်၏ဘုရားသခင် ထာဝရဘုရား ပေးသနားတော်မူသောပြည်၌ သင်၏အသက်တာ ရှည်မည် အကြောင်း၊ သင်၏မိဘကို ရိုသေစွာပြုလော့။ လူအသက်ကို မသတ်နှင့်။ သူ့မယားကို မပြစ်မှားနှင့်။ သူ့ဥစ္စာကို မခိုးနှင့်။ ကိုယ်နှင့်စပ်ဆိုင်သောသူတဘက်၌ မမှန်သောသက်သေကို မခံနှင့်။ ကိုယ်နှင့်စပ်ဆိုင်သောသူ၏ အိမ်ကို တပ်မက်လိုချင်သောစိတ်မရှိစေနှင့်။ ကိုယ်နှင့်စပ်ဆိုင်သောသူ၏ မယား၊ သူ၏ကျွန် ယောက်ျား မိန်းမ၊ နွား၊ မြည်းမှစ၍ ကိုယ်နှင့်စပ်ဆိုင်သောသူ၏ ဥစ္စာ တစုံတခုကိုမျှ တပ်မက်လိုချင်သောစိတ် မရှိစေနှင့်ဟု မိန့်တော်မူ၏။ ထိုအရပ်မှာ မောရှေသည် အစာကို မစား၊ ရေကို မသောက်ဘဲ။ အရက်လေးဆယ်ပတ်လုံး ထာဝရ ဘုရားအထံတော်၌ နေလေ၏။ ကျောက်ပြားပေါ်မှာ ပဋိညာဉ်စကား၊ ပညတ်တော်ဆယ်ပါးကို ရေးထားတော် မူ၏။ ပြင်ပလင့်များ Ten Commandments: Ex. 20 version (text, mp3), Deut. 5 version (text, mp3) in The Hebrew Bible in English by Jewish Publication Society, 1917 ed. ဘုရားသခင့် ပညတ်တော်ဆယ်ပါးဆိုတာ ဘာတွေလဲ ခရစ်ယာန်ဘာသာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%95%E1%80%8A%E1%80%90%E1%80%BA%E1%80%90%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%BA%E1%80%86%E1%80%9A%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%AB%E1%80%B8

မြောက်အမေရိက

မြောက် အမေရိက တိုက်သည် ကမ္ဘာ ဂြိုဟ်၏ မြောက် ဗဟိုခြမ်းတွင် တည်ရှိသည်။ မြောက်ဘက်မှ အာတိတ် သမုဒ္ဒရာ၊ အရှေ့ဘက်မှ မြောက် အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာ၊တောင်ဘက်မှ ကာရစ်ဘီ ယံပင်လယ်နှင့် အနောက်ဘက်မှ မြောက် ပစိဖိတ် သမုဒ္ဒရာ တို့က ထိုတိုက်ကို ဝန်းရံထားသည်။ ဧရိယာအကျယ်အဝန်းမှာ ၂၄၅၀၀၀၀၀စတုရန်းကီလိုမီတာ သို့မဟုတ် ၉၅၄၀၀၀၀စတုရန်းမိုင်ဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာ့မျက်မှာပြင်၏ ၄.၈ရာခိုင်နှုန်းကို လွှမ်းခြုံထားသည်။ ၂၀၀၂ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ စာရင်းအရ လူဦးရေ ၅၁၄၆၀၀၀၀၀ ကျော်ရှိည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။ အာရှတိုက်နှင့်အာဖရိကတိုက်တို့ပြီးလျှင် မြေနေရာအကျယ်ဝန်းဆုံးတိုက်ဖြစ်သည်။ ထို့ပြင်အာရှတိုက်၊ အာဖရိကတိုက်နှင့် ဥရောပတိုက်တို့ပြီးလျှင် စတုတ္ထမြောက်လူဦးရေအများဆုံးတိုက်ဖြစ်သည်။ အမည်မှည့်ခေါ်ခြင်း မြောက်အမေရိကတိုက်နှင့်တောင်အမေရိကတိုက်နှစ်ခုစလုံး၏ အမည်မှည့်ခေါ်ခြင့်အတွက် အယူအဆအမျိုးမျိုးရှိကြသည်။ ပထမတစ်မျိုးမှာ အီတလီလူမျိုးမြေပုံဆွဲဆရာ အမေရိဂိုဗက်စ်ပူချီ (Amerigo Vespucci) ကို အစွဲပြုခေါ်ဝေါ်ကြခြင်းဖြစ်သည်။ သူသည် အမေရိကသည် အရှေ့အိန္ဒိယ၏ အစိတ်အပိုင်းမဟုတ်ဘဲ ယခင်က ဥရောပသားတို့ရှာမတွေ့ခဲ့သော ကမ္ဘာသစ်ဖြစ်သည်ဟု မထမဆုံးတင်ပြခဲ့သော ဥရောပတိုက်သားဖြစ်သည်။ ဒုတိယနှင့် လက်ခံသူနည်းသည့် အယူအဆမှာ တိုက်ကြီးများသည် ဘရစ်စတိုမှ အင်္ဂလိပ်ကုန်သည် ရစ်ချက်အမေရီကီကို အစွဲပြုပြီးခေါ်ဝေါ်ခြင်း ဖြစ်သည်ဆိုသော နယူဖောင်လန်ကို ရှောတွ့ခြံသော ဂျွန်ကတ်ဘော့၏ခရီးစဉ်ကိုငွေကြေးပံ့ပိုးပေးသူဟု ယုံကြည်ရသူဖြစ်သည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်သည် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ တိုက်ကြီး ၆ တိုက်တွင် အပါအဝင်ဖြစ်၍ အနောက်ဘက် ကမ္ဘာလုံးခြမ်း ဖြစ်သောအမေရိကတိုက်၏ အထက်ပိုင်းဖြစ်သည်။ အမေရိကတိုက်သည် ရှေးအခါအက တည်းက တည်ရှိသည် ဖြစ်သော်လည်း လွန်ခဲ့သည့်နှစ်ပေါင်း ၅ဝဝ ခန့်ကမှ လူဖြူတို့တွေ့ရှိ၍ အခြေစိုက် နေထိုင်ကြသောကြောင့် အမေရိကတိုက်ကို ကမ္ဘာသစ် ဟူ၍ ခေါ်ဝေါ်ရည်ညွန်း လေ့ရှိသည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်သည် မြောက်ဘက်တွင် ကျယ်ပြန့်၍ တောင်ဘက်သို့ တဖြည်းဖြည်းကျဉ်းမြောင်း သွားသောကြောင့်ပုံသဏ္ဌာန်မှာ တြိဂံနှင့်တူသည်။ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းမှသည် အီကွေတာ အထက် ၁ဝ ဒီဂရီခန့်အထိ ကျယ်ပြန့်သည်။ မြောက်မှသည် တောင်သို့ မိုင်ပေါင်း ၄ဝဝဝ ခန့် အလျားရှိ၍ အနံမှာ အကျယ်ဆုံးနေရာတွင် မိုင် ၃၂ဝဝ ကျော်ဖြစ်၏။ ဧရိယာအကျယ်အဝန်းမှာ စတုရန်းမိုင် ၉၃၅၅ဝဝဝ ခန့် ဖြစ်၏။ အာရှတိုက်၊ အာဖရိကတိုက်တို့အောက် တတိယလိုက်သည်။ မြောက် အမေရိကတိုက်၏ အရှေ့မြောက်ဘက် အစွန်သည် ကျဉ်းမြောင်းသော ဗဲရင်း ရေလက်ကြားဖြင့်သာ အာရှတိုက်နှင့်ခြားလျက်ရှိသည်။ ဥရောပတိုက်နှင့်ကား မိုင် ၂ဝဝဝ ကျော်ဝေးကွာသည်။ အရှေ့ဘက်တွင် ပစိဖိတ် သမုဒ္ဒရာ၊ အနောက်ဘက်တွင် အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာနှင့် မြောက်ဘက်တွင် အာတိတ်သမုဒ္ဒရာတို့ဖြင့် ဝန်းရံလျက်ရှိသည်တွင် ကမ်းရိုးတလျှောက်၌လည်း ကာလီဖိုးနီးယား ပင်လယ်ကွေ့၊ မက္ကဆီကို ပင်လယ်ကွေ့၊ စိန်လောရင့် မြစ်ဝကျယ်နှင့် ဟဒ်ဆန်ပင်လယ်အော်စသော အဆီးအတားမရှိဘဲ လွယ်ကူ သည်။ ယခင်က မြောက်အမေရိကတိုက်နှင့် တောင် အမေရိကတိုက်တို့မှာ အလယ်ဗဟိုတွင် ၄၂ မိုင် ကျယ်သော ပနားမား ကျွန်းဆက်အားဖြင့် တဆက်တည်း တည်ရှိသော်လည်း ၁၉၁၄ ခုနှစ်၌ ပနားမားတူးမြောင်း ဖောက်လုပ်ပြီးစီးသည်တွင် တိုက်ကြီး ၂ တိုက်တို့မှာ တဆက်တည်း မတည်ရှိတော့ချေ။ မြောက်အမေရိကတိုက်သည် မြေပေါ်မြေအောက်သယံဇာတပစ္စည်း ပေါများကြွယ်ဝ ကုံလုံသောကြောင့် နောက်မှ တွေ့ရှိသောတိုက် ဖြစ်သော်ငြား လည်း နောက်အိပ် အလျင်ပျော် ဟူ၍ ဆိုရလောက်အောင် လျင်မြန်စွာ တိုးတက်၍ အခြား တိုက်များထက်ပင် ကြီး ပွားနေပေသည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်တွင် ပါဝင်သော နိုင်ငံတို့မှာ ကနေဒါနိုင်ငံ၊ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၊ မက္ကဆီကို နိုင်ငံ၊ ထို့ပြင် အလယ်ပိုင်းအမေရိကတိုက်တွင် ပါဝင်သော ဂွါတီမားလ၊ ဟွန်ဒူးရပ်၊ ဗြိတိသျှဟွန်ဒူးရပ်၊ အယ် ဆယ်လဗာဒေါ၊ ကောစတာရီးကား၊ နစ်ကရားဂွ၊ ပနားမားနှင့် ကျူးဗားတို့ ဖြစ်ကြသည်။ မြေမျက်နှာသွင်ပြင်အားဖြင့်သော်ကား အနောက်ဘက်တွင် ရော့ကီးတောင်တန်းကုန်းမြင့်နှင့် ကမ်းရိုးတန်းတောင်စဉ်၊ အလယ်ပိုင်းမြေပြန့်နှင့် အရှေ့ဘက်တွင် အက်ပလက်ချီယန် ကုန်းပြင်မြင့် ဟူ၍ အဓိက အပိုင်း ၃ ပိုင်းရှိသည်။ မြောက်ဘက်ဆုံးပိုင်းဖြစ်သော အလာစကာနယ်မှသည် ပနားမားကျွန်းဆွယ်တိုင် ကမ်းရိုးတန်း တစ်လျှောက် တောင်စဉ်တစ်ခု သွယ်တန်းတည်ရှိ၏။ ယင်းကို ကော်ဒီ လားရားဟူ၍လည်း ခေါ်သည်။ ကနေဒါနိုင်ငံ အနောက်မြောက်ပိုင်းတွင် ဤတောင်တန်းများသည် အရှေ့ဘက်နှင့် တောင်ဘက်သို့ဖြာ၍ သွားသည်။ အရှေ့ဘက်သို့ ဖြာသွားသည်ကား ရော့ကီးတောင်တန်းများ ဖြစ်၍ တောင်ဘက်သို့ ဆက်လက်သွယ်တန်းသွားသည်ကို ကမ်း ရိုးတန်း တောင်စဉ်များဟု ခေါ်၏။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု နယ်စပ်အလွန်တွင် ဤတောင်စဉ်များသည် ၂ ခုဖြာထွက် ပြန်၏။ တစ်ခုမှာ ကမ်းရိုးတန်း တောင်စဉ်ဟူ၍ပင် ဆက်လက်တွင်၍ အရှေ့ဘက်ဖြာထွက်လာသည့် တောင်တန်းသည် တပိုင်းတွင် ကက်စကိတ်ဟုခေါ် လျက်၊ ကာလီဖိုးနီးယားသို့ ရောက်လျှင် ဆီယယ်ရာ နီဗားဒဟု ခေါ်၏။ အလယ်နှင့် အရှေ့ပိုင်း တောင်တန်းများသည် မက္ကဆီကိုနိုင်ငံတွင်း၌ ဆီယယ်ရာ မက်ဒရီအော့ဆီဒင်တယ်နှင့် ဆီယယ်ရာ မက်ဒရီ အိုရီယင်တယ်ဟူ၍ တွင်သည်။ ဆီယယ်ရာနီဗားဒနှင့် ရော့ကီးတောင်များ အကြားဝယ် မြောက်ဘက်တွင် ကိုလမ္ဗီးယား ကုန်းပြင်မြင့်နှင့် တောင်ဘက်တွင် ကော်လိုရားဒိုး ကုန်းပြင်မြင့်ရှိသည်။ ယင်း ကုန်းပြင်မြင့် ၂ ခု အကြား၌ ဂရိတ်ဗေဆင်ခေါ် မြေနိမ့်ပိုင်းရှိသည်။ တောင်များ၏ အရှေ့ဘက်တွင် အလယ်ပိုင်း မြေပြန့်ရှိ၍ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာမှ မက္ကဆီကိုကွေ့အထိ လည်းကောင်း၊ ရော့ကီးတောင်များမှ အက်ပလက်ချီယန် တောင်အထိ လည်းကောင်း ကျယ်ပြန့်သည်။ လော်ရင်းရှန်း ကုန်းပြင်မြင့်သည် လားဗရာဒေါမှသည် ဟဒ်ဆန်အော် တောင်ပိုင်းကို ဝိုက်၍ လခြမ်းသဖွယ် တည်ရှိသည်။ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာနှင့် ဟဒ်ဆန် အော်ဖက်တွင် မြေသည် ပြန့်၍ စိမ့်မြေဖြစ်သည်။ တောင်ဘက်တွင်ကား ပရေရီ ဒေသနှင့် အိုဟိုင်းအို မြစ်ဝှမ်းဖြစ် ၏။ အက်ပလက်ချီယန် တောင်များသည် ရော့ကီးတောင် များထက် အသက်အားဖြင့် ရင့်သည်။ ယင်းတောင်စုသည် စိန်လောရင့်ကွေ့မှသည် မက္ကဆီကိုကွေ့တိုင် သွယ်တန်းလျက်ရှိ ကာ အမြင့်ဆုံး နေရာမှာ ၆ယ ၆၈၄ ပေရှိသော မစ်ချယ်တောင်ထွတ်ဖြစ်၍ မြောက်ကယ်ရိုလီးနားပြည်နယ်တွင် တည်ရှိသည်။ အရှေ့ဘက်သို့ ရောက်လျှင် ယင်းတောင် များသည် ပီးဒမွန့်ကုန်းပြင်မြင့်နှင့် ပေါင်းစပ်သွားကာ ကမ်းရိုး တန်း မြေပြန့်ဖက်သို့ နိမ့်လျှောဆင်းသွားသည်။ မက္ကဆီကို မြောက်ဘက်အလယ်ပိုင်းမှာ ကုန်းပြင်မြင့်ဖြစ်လျက် ဆီယယ်ရာမက်ဒရီတောင်စဉ် ၂ ခု အကြား၌ တည်ရှိသည်။ မက္ကဆီကိုကွေ့ တဝိုက်သည်ကား နိမ့်သော အပူပိုင်း ကမ်းရိုးတန်း မြေပြန့်ဖြစ်၏။ မက္ကဆီကိုနိုင်ငံသည် အရှေ့ဘက်သို့ ကောက်သွားသည်တွင် တစ်လျှောက်လု့း တောင်ထူထပ်သည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်၌ ထင်ရှားသော မြစ်တို့ကား မစ်စစ်စပီမြစ်နှင့် ယင်း၏ မြောက်မြားစွာသော မြစ်လက်တက်များဖြစ်သည်။ ယင်းမြစ်တို့သည် အလယ်ပိုင်း မြေပြန့်တစ်လျှောက်တွင် စီးဆင်းသည်။ မြောက်ဘက်တွင် မက္ကင်ဇီမြစ်သည် အာတိတ် သမုဒ္ဒရာတွင်းသို့ စီးဝင်သည်။ ဆက်စကက်ချီဝမ်မြစ်၊ မြစ်နီ၊ နယ်လဆင်မြစ်တို့သည် ဟဒ်ဆန်အော်တွင်းသို့ စီးဝင်၏။ ရီးအို ဂရန်ဒီသည် ကော်လိုရားဒိုးကုန်းပြင်မြင့်တစ်လျှောက် စီးဆင်းလျက် မက္ကဆီကိုနှင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတို့ကို တစိတ်တဒေသအားဖြင့် ပိုင်းခြားသည်။ မက္ကဆီကိုကွေ့တွင်းသို့ စီးဝင်သည်။ ပစိဖိတ်ကမ်းခြေတစ်လျှောက်ရှိ မြစ်များကား ကိုလမ္ဗီးယား၊ ဖရေဇာ၊ ယူးကွန်းတို့ဖြစ်ကြ သည်။ ရော့ကီးတောင်တန်း၏ အနောက်ဘက်တွင် ကော်လိုရားဒိုးမြစ် စီးဆင်းသည်။ အတ္တလန္တိတ်ဖက်၌ အရေးပါသော မြစ်များကား စိန်လောရင့်၊ ဟဒ်ဆန်၊ ဒဲလဝဲယား၊ ဆပ်စကွီဟန္နာနှင့် ပိုတိုမက်တို့ ဖြစ်သည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်သည် အခြား တိုက်များထက် အင်းအိုင် ပေါများသည်။ အကြီးဆုံးမှာ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုမြောက်ပိုင်းရှိ အိုင်ကြီး ၅ အိုင်ဖြစ်၍ စတုရန်းမိုင် ၉ဝယ ဝဝဝ မျှ ရှိသည်။ အခြား အိုင်ကြီးများမှာ လိပ် - အော့ - သဝု၊ ရေနီအိုင်၊ဝင်နီပက်အိုင်၊ စိန်ဗဲယာအိုင်၊ အက်သဗက် စကာအိုင်တို့ဖြစ်သည်။ တူးမြောင်းများပါတွက်လျှင် မြောက်အမေရိကတိုက်တွင် ရေကြောင်းအားဖြင့် နယူး အော်လီယန်း မှသည် မစ်စစ်စပီမြစ်တစ်လျှောက် အိုင်ကြီး များအထိပေါက်သည်။ ထိုနောက် စိန်လောရင့်မှ ကွီဗက်အထိ၊ ဟဒ်ဆန်မှနယူးယော့မြို့အထိ ရေကြောင်းပေါက်သည်။ ဤသို့အတွင်းပိုင်း၌ မြစ်ချောင်းခရီးပေါက်မှုကြောင့် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုနှင့် ကနေဒါနိုင်ငံတွင် စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုး တိုးတက်လေသည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်တွင် အမျိုးမျိုးသော ရာသီဥတုရှိသည်။ သို့သော် သမပိုင်းဖက်သို့ ပို၍ သက်ရောက်သည်။ မြောက်ဘက်သည် အာတိတ်ဥတုမျိုးဖြစ်သည် ။ ထိုဒေသတွင် ရေခဲပြင် ဖုံးလွှမ်း၍ နွေအခါတွင် ခဏတာမျှသာ ရေခဲအရည်ပျော်သည်။ ယင်းဒေသ၏ တောင်ဘက်မှသည် တောင်ဘက်အဖျားအထိ ဒေသတစ်လျှောက် ရာသီဥတုအမျိုးမျိုး ကွဲပြားသည်။ အတ္တလန္တိတ် ကမ်းရိုးတန်း တစ်လျှောက်သည် ပစိဖိတ် ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက်ထက် အပူအအေးပို၍ လွန်ကဲသည်။ ပစိဖိတ် ကမ်းရိုးတန်းတွင် ပိုမို၍ မိုးရွာသွန်းသည်။ မိုးရေဆောင်လာသော လေတို့သည် တောင်ကို မကျော်ဖြတ်မီ ပါသမျှရေကို သွန်သောကြောင့် တောင်၏ တစ်ဖက်တွင်ရှိသော မြောက်အမေရိကတိုက် တောင်ဘက်ပိုင်းသည် သဲကန္တာရတမျှဖြစ်၏။ အလယ်ပိုင်း မြေပြန့်နှင့် ပရေရီဒေသသည် ရာသီဥတုကို သမပေး မည့် သမုဒ္ဒရာနှင့် ဝေးသောကြောင့် တစ်ကြောင်း၊ တောင်ဘက်နှင့် မြောက်ဘက်တွင် လေပူလေအေး အတားအဆီး မရှိ တိုက်ခတ်သောကြောင့် တစ်ကြောင်း အပူအအေး လွန်ကဲသည်။ မက္ကဆီကို နိုင်ငံသည် အပူလျော့ပိုင်း ဒေသတအတွင်း သက်ရောက်၍ အလယ်ပိုင်း အမေရိက တိုက်သည်ပူပိုင်းဒေသ အတွင်း လုံးဝသက်ရောက်သည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်ရှိ တောတောင် ရေမြေတို့သည် ယင်းတိုက်ကို များစွာ အကျိုးပြုပေသည်။ မြေဆီ0x100သဇာ မှာကောင်းမွန်သောကြောင့် လူတို့သုံးစွဲသော ပစ္စည်းအားလုံး ပေးဆောင်သော မြေပဒေသာဖြစ်၏။ တောင်များမှလည်း သုံးမကုန်အောင် အရေးပါသောသယံဇာတ ပစ္စည်းများ ထွက်သည်။ သစ်တောများမှ အသုံးဝင်သော သစ်များကို ရ၍၊ ရေမှလည်း ငါးမျိုးပေါင်းစုံ ရသည်။ မြောက် အမေရိကတိုက်၏ အရှေ့ပိုင်း ဟဒ်ဆန်အော်မှသည် မက္ကဆီကိုကွေ့အထိ သစ်ပင်များ အထူးသဖြင့် ထင်းရှူးပင် အမျိုးမျိုး ပေါက်ရောက်သည်။ လွင်ပြင်နှင့် ပရေရီဒေသတွင် သစ်ပင်ဟူ၍ မရှိပေ။ မြက်များကို ခုတ်ထွင်ရှင်းလင်းပြီးလျှင် လယ်ယာစိုက်ပျိုးသည်။ အနောက်ဘက်တွင်မူ သဲကန္တာရများတွင်ကဲ့သို့ ရှားစောင်းပင်၊ ချုံဖုတ်များသာ ပေါက်ရောက်သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု အနောက်ပိုင်းနှင့် ကနေဒါနိုင်ငံတွင် ယနေ့တိုင် ထူထပ်သော တောများရှိ၍ ထင်းရှူးပင်များ အထူးတလည် ပေါက်ရောက် သည်။ လော်ရင်းရှန်း ကုန်းမြင့်၊ အက်ပလက်ချီယန်နှင့် ဂရိတ်လိတ်ဒေသများမှ ကျောက်မီးသွေး၊ သံ၊ ကြေးနီ၊ မြေစေး၊ အဆောက်အအုံအတွက် ကျောက်များထွက်သည်။ နိုဗာစကိုးရှားမှသည် တောင်ပိုင်း တစ်လျှောက် အက်ပလက်ချီယန် အထိ၊ ထို့ပြင် အနောက်ဘက်တွင် ပရေရီနှင့် လွင်ပြင်တစ်လျှောက်၌ ကျောက်မီးသွေးထွက်သည်။ အမေရိကတိုက်၏ အရှေ့ဘက်တွင် သံအမြောက်အမြား ထွက်သည်။ ဆူပီးရီးယားအိုင်တစ်ဝိုက်တွင် အဖိုး တန် သံတွင်းများရှိသည်။ နစ်ကယ်၊ နှမ်းဖတ်ကျောက်၊ စကျင်ကျောက်၊ ငွေ၊ ထုံးကျောက်နှင့် မြေစေးတို့မှာ တောင်များနှင့် ကုန်းပြင်မြင့်များ၌ ပေါများပေသည်။ ရော့ကီး တောင်တန်းဒေသဝယ် ခဲ၊ ရွှေ၊ ကျောက်မီးသွေးနှင့် အခြား သယံဇာတ ပစ္စည်းများထွက်သည်။ ကမ္ဘာသုံးရေနံအနက် မြောက်အမေရိကတိုက်မှ ၄ ပုံ ၃ ပုံ ထွက်သည်။ ထို့အပြင် မြောက်အမေရိကတိုက်ရှိ ဗီဗာဖျံ၊ အိုပေါ့ဆမ်၊ မင့် အစရှိသည့် အကောင်တို့မှ အဖိုးတန် သားမွေးများ ရရှိသည်။ သားမွေး လုပ်ငန်းကြောင့်ပင် တိုက်ကြီးအတွင်းပိုင်းကို ပိုမိုသိရှိလာကြ၏။ လူဖြူတို့သည် သားမွေး လုပ်ငန်းကို များစွာ စိတ်ဝင်စားခဲ့ကြသည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်တွင် ဦးစွာ နေထိုင်သူတို့မှာ မွန်ဂိုးလီးယန်း အနွယ်များ ဖြစ်၏။ အာရှတိုက်မှ ဗဲရင်း ရေလက်ကြားကို ဖြတ်ကူးပြီးလျှင် အလာစကာ နယ်ဖက်သို့ ဝင်လာကြပြီးသော်၊ ယခု မက္ကဆီကို နိုင်ငံ၊ အလယ်ပိုင်း အမေရိကတိုက်ရှိရာသို့ ဆင်းလာကြ၏။ ထိုဒေသ၌ ရှေးအကျဆုံး ယဉ်ကျေးမှု ထွန်းကားခဲ့သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုဖက်နှင့် ကနေဒါ နိုင်ငံရှိရာ အရပ်၌ ကျန်ရစ် သူတို့မှာ အမေရိကန် အင်ဒီးယန်း လူမျိုးနှင့် အက်စကီးမိုးလူမျိုးတို့၏ ဘိုးဘေးများပင်တည်း။ ဦးစွာ အခြေစိုက်နေထိုင်သူတို့မှာ လူဖြူများဖြစ်သော အဂ‡လိပ်၊ ပြင်သစ်၊ စပိန်လူမျိုးတို့ဖြစ်သော်လည်း အခြားဥရောပတိုက်သား အမြောက်အမြားပါ ဝင်ရောက်လာသည့်အတွက် ယခုအခါ လူမျိုးစုံပေသည်။ မက္ကဆီကိုနှင့် အမေရိကတိုက် အလယ်ပိုင်းတွင်မူ အင်ဒီးယန်းလူမျိုးနှင့် စပိန်အဆက်အနွယ်တို့ များသည်။ နီးဂရိုး လူမျိုးတို့သည် လူဖြူတို့ ရောက်ရှိလာ ပြီးသည်နှင့် မရှေးမနှောင်း ရောက်လာကြသည်မှာ ကျွန်အဖြစ် ရောက်လာကြခြင်း ဖြစ်၏။ ယင်းတို့၏ အဆက်အနွယ်တို့သည် ကျွန်အဖြစ်မှ လွတ်မြောက်ပြီးသည့်နောက် အဘက်ဘက်တွင် တိုးတက်၍၊ မြောက်အမေရိကတိုက်တွင် စာပေ၊ အနုပညာ၊ သိပ္ပံ၊ နိုင်ငံရေး၊ ကစားခုန်စား စသည်တို့ဖက်တွင် ခေါင်းဆောင်လျက်ရှိသူများအနက် နီးဂရိုး များစွာ ပါဝင်ပေသည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်ရှိ လူဦးရေမှာ ခန့်မှန်းခြေ ၂၇၃ယ ဝဝဝယ ဝဝဝ(၁၉၆၁ ခုနှစ်) ခန့် ဖြစ်သည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်ကို ဦးစွာ တွေ့ရှိသူမှာ လေ့အဲရစ်ဆန် အမှူးပြုသော ဗိုက်ကင်းတို့ ဖြစ်၏။ ၁၄၉၂ ခုနှစ်တွင် ကိုလံဗပ်က တွေ့ရှိ၍ ဤတိုက်တည်ရှိကြောင်းကို သိ ကြရသည်။ သို့သော် အမေရိဂို ဗက်စပွတ်ချီက ယင်းဒေသ အကြောင်းကို သရုပ်ဖော်ရေးသားပြီးသည့် နောက်ပိုင်းတွင်မှသာ မြောက်အမေရိကတိုက်ဟု တွင်လာသည်။ ၁၆ ရာစုနှစ်တွင် ပြင်သစ်၊ စပိန်၊ အဂ‡လိပ်၊ ဒပ်ချနှင့်ပေါ်တူဂီလူမျိုးတို့က နယ်မြေကို စူးစမ်းရှာဖွေကြသည်။ စပိန် လူမျိုးတို့က မက္ကဆီကို နိုင်ငံနှင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အနောက်ပိုင်းကိုသာ အာရုံစူးစိုက်လျက်၊ ပြင်သစ်တို့က အရှေ့မြောက်ကမ်းရိုးတန်းနှင့် စိန်လောရင့် မြစ်ဝှမ်း တစ်လျှောက်တွင် သားမွေး ကုန်ကူးကြသည်။ အဂ‡လိပ်နှင့် ဒပ်ချတို့ကမူ အတ္တလန္တိတ် ကမ်းရိုးတန်း တစ်လျှောက်ကို စူးစမ်းရှာဖွေကြသည်။ ယခုခေတ် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုဒေသတွင် အဂ‡လိပ် လူမျိုးတို့ ပထမဆုံး အခြေစိုက်ရာ နေရာမှာ ဂျိန်းစတောင်းဖြစ်၍ ၁၆ဝ၇ ခုနှစ်တွင် တည်ထောင်သည်။ နောက်တစ်နှစ်တွင် ပြင်သစ် လူမျိုးတို့က ကွီဗက်မြို့ တည်ရာတွင် မြို့ပြတည်ထောင်သည်။ ၁၆၂ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ပလင်းမတ်ကိုလိုနီကိုတည် ထောင်သည်။ ဒပ်ချနှင့် ပေါ်တူဂီ လူမျိုးတို့သည် မိမိတို့ ထူထောင်ခဲ့သော ကိုလိုနီများကို ဆုံးရှုံးသောကြောင့် အဂ‡လိပ်၊ စပိန်နှင့် ပြင်သစ်တို့သည် အာဏာရမှုအတွက် အချင်းပွားကြ ရသည်။ ၁၇၆၃ ခုနှစ်တွင် အဂ‡လိပ်တို့က ကနေဒါကို ရရှိလိုက်သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် စစ်ပွဲတွင် နိုင်ခြင်းဖြင့် လည်းကောင်း၊ ဝယ်ယူခြင်းဖြင့် လည်းကောင်း စိပိန်တို့ ပိုင်ခဲ့သည့် နယ်မြေများကို တဖြည်းဖြည်းရရှိခဲ့သည်။ မှတ်စုများ ကိုးကား ပထဝီဝင် တိုက်ကြီးများ မြောက်အမေရိကတိုက်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%A1%E1%80%99%E1%80%B1%E1%80%9B%E1%80%AD%E1%80%80

Beatitudes

ထိုလူအပေါင်းတို့ကို မြင်လျှင်၊ ကိုယ်တော်သည် တောင်ပေါ်သို့တက်၍ ထိုင်တော်မူသောအခါ၊ တပည့်တော်တို့သည် ကိုယ်တော်ရင်းသို့ ချဉ်းကပ်ကြ၏။ ၂ ထိုအခါ နှုတ်တော်ကို ဖွင့်၍ တပည့်တော်တို့အား ဆုံးမဩဝါဒပေးတော်မူသည်မှာ ၃ စိတ်နှလုံး နှိမ့်ချသောသူတို့သည် မင်္ဂလာရှိကြ၏။ အကြောင်းမူကား ကောင်းကင်နိုင်ငံတော်သည် ထိုသူတို့၏ နိုင်ငံတော် ဖြစ်၏။ ၄ စိတ်မသာ ညည်းတွားသောသူတို့သည် မင်္ဂလာရှိကြ၏။ အကြောင်းမူကား ထိုသူတို့သည် သက်သာခြင်းသို့ ရောက်ကြလတ္တံ။ ၅ စိတ်နူးညံ့သိမ်မွေ့သောသူတို့သည် မင်္ဂလာရှိကြ၏။ အကြောင်းမူကား၊ ထိုသူတို့သည် ပြည်တော်ကို အမွေခံရကြလတ္တံ။ ၆ ဖြောင့်မတ်ခြင်း ပါရမီကို ဆာခတ်ခင်မွတ်သောသူတို့သည် မင်္ဂလာရှိကြ၏။ အကြောင်းမူကား၊ ထိုသူတို့သည် ဝပြောခြင်းသို့ ရောက်ကြလတ္တံ။ ၇ သနားစုံမတ်တတ်သော သူတို့သည် မင်္ဂလာရှိကြ၏။ အကြောင်းမူကား၊ ထိုသူတို့သည် သနားစုံမတ်ခြင်းကို ခံကြလတ္တံ။ ၈ စိတ်နှလုံး ဖြူစင်သောသူတို့သည် မင်္ဂလာရှိကြ၏။ အကြောင်းမူကား၊ ထိုသူတို့သည် ဘုရားသခင်ကို မြင်ရကြလတ္တံ။ ၉ သူတစ်ပါးချင်း ခိုက်ရန်ပြုခြင်းကို ငြိမ်းစေတက်သော သူတို့သည် မင်္ဂလာရှိကြ၏။ အကြောင်းမူကား၊ ထိုသူတို့သည် ဘုရားသခင်၏ သားတော်ဟု ခေါ်ဝေါ်ခြင်းကို ခံရကြလတ္တံ။ ၁၀ ဖြောင့်မတ်ခြင်းတရားကြောင့် နှောင့်ယှက်ညှင်းဆဲခြင်းကို ခံရသောသူတို့သည် မင်္ဂလာရှိကြ၏။ အကြောင်းမူကား၊ ကောင်းကင်နိုင်ငံတော်သည် ထိုသူတို့၏ နိုင်ငံတော် ဖြစ်၏။ ၁၁ ငါ့ကြောင့် သင်တို့ကို ကဲ့ရဲ့ညှင်းဆဲ၍ မမှန်ဘဲလျက် အပြစ်တကာ တင်ကြသောအခါ၊သင်တို့သည် ၁၂ ဝမ်းမြောက်ရွှင်မြူးခြင်းရှိကြလော့။ အကြောင်းမူကား၊ ကောင်းကင်ဘုံ၌ သင်တို့၏ အကျိုးသည် ကြီးလှပေ၏။ သင်တို့ရှေ့က ပေါ်ထွန်းသော ပရောဖက်တို့ကို ထိုနည်းတူ ညှဉ်းဆဲကြပြီ။ ခရစ်ယာန်ဘာသာ

https://my.wikipedia.org/wiki/Beatitudes

Sermon on the Mount

တောင်းပေါ်ဒေသနာ ဆားနှင့်အလင်း ရှင်မဿဲ ၅း၁၃-၁၆ ၁၃သင်တို့သည် ဤလောက၏ဆားဖြစ်ကြ၏။ ဆားမူကား၊ အငန်ကင်းပျောက်လျှင် ငန်သောအရသာ ကို အဘယ်သို့ရပြန်မည်နည်း။ ပြင်သို့ပစ်လိုက်၍ကျော်နင်းခြင်းမှတပါး အဘယ်အသုံးမျှမဝင်။ ၁၄သင်တို့သည် ဤလော က၏အလင်းဖြစ်ကြ၏။ တောင်ထိပ်၌တည်သောမြို့ကိုမကွယ်နိုင်။ ၁၅ဆီမီးထွန်း၍ တောင်းဇလား အောက်၌ဖုံးထားလေ့မရှိ။ အိမ်သူအိမ်သားအပေါင်းတို့သည် အလင်းကိုရစေခြင်းငှါ ဆီမီးခုံပေါ်မှာ တင်ထားလေ့ရှိ၏။ ၁၆ထိုနည်းတူ၊ သူတပါးတို့သည် သင်တို့၏ကောင်းသောအကျင့်ကိုမြင်၍၊ ကောင်းကင်ဘုံ၌ ရှိတော်မူသော သင်တို့အဘ၏ဂုဏ်တော်ကို ချီးမွမ်းစေခြင်းငှါ၊ သူတပါးရှေ့၌သင်တို့အလင်းကိုလင်း စေကြလော့။ လူအသက်ကိုမသက်နှင့် ၂၁လူအသက်ကိုမသတ်ရ။ သတ်သောသူသည် ရုံး၌အပြစ်စီရင်ခြင်းကိုခံထိုက်ပေ၏ ဟူသောရှေး ပညတ်စကား ကိုသင်တို့ကြားရပြီ။ ၂၂ငါပညတ်သည်ကား၊ ညီအစ်ကိုကို အထောက်မတန်အမျက်ထွက်သော သူသည် ရုံး၌အပြစ် စီရင်ခြင်းကိုခံထိုက်ပေ၏။ ညီအစ်ကိုကို ကဲ့ရဲ့သောသူသည် လွှတ်တော်၌ အပြစ်စီရင်ခြင်းကိုခံထိုက်ပေ၏။ ညီအစ်ကိုကို ကျိန်ဆဲသောသူသည်ဂေဟင်္နာအရပ်၌မီးရှို့ခြင်းကိုခံထိုက်ပေ၏။ ၂၃ထိုကြောင့်သင်သည် ပူဇော်သက္ကာကို ယဇ်ပလ္လင်သို့ ဆောင်ယူခဲ့လျက် သင်၏ညီအစ်ကိုသည် သင်၌အပြစ်တင်ခွင့်တစုံတခုရှိသည်ဟု အောက်မေ့သတိ ရလျှင်၊ ယဇ်ပလ္လင်ရှေ့မှာ ပူဇော်သက္ကာကိုထား၍ သွားလော့။ ၂၄ညီအစ်ကိုနှင့်သင့်တင့်ပြီးမှ ပြန်၍ပူဇော်သက္ကာကို တင်လော့။ ၂၅တရားတွေ့ဘက်နှင့် အတူလမ်း၌သွားစဉ်တွင်ပင်၊ သူ၏စိတ်ကိုပြေစေခြင်းငှါ အလျင်အမြန်ပြုလော့။ သို့မဟုတ် တရားတွေ့ဘက်သည် တရားသူကြီး၌အပ်မည်။ တရားသူကြီးသည်လည်း လုလင်ခေါင်း၌အပ်၍ ထောင်ထဲ၌ လှောင်ထားမည်။ ၂၆လျော်ပြစ်ငွေရှိသမျှကို မလျော်မှီတိုင်အောင် ထောင်ထဲကမထွက်ရဟုငါအမှန်ဆို၏။ သူ့မယားကိုပြစ်မှားနှင့်။ လင်မယားမကွာရှင်းနှင့် ရှင်မဿဲ ၅း၂၇-၃၂ ၂၇သူ့မယားကိုမပြစ်မှားရ ဟူသောရှေးပညတ်စကားကို သင်တို့ကြားရပြီ။ ၂၈ငါ့ပညတ်သည်ကား ကိလေသာစိတ်နှင့်သူ့မယားကိုကြည့်ရှုသောသူသည် စိတ်နှလုံးထဲ၌ ထိုမိန်းမနှင့်ပြစ်မှာပြီ။ ၂၉ထိုကြောင့် လကျာ် မျက်စိဖြစ်သော်လည်း သင့်ကိုမှားယွင်းစေလျှင် ထိုမျက်စိကိုထုတ်ပစ်လော့။ တကိုယ်လုံးငရဲသို့ ချခြင်းကိုခံရသည်ထက် အဂငါ်တခုပျက်သော် သာ၍ကောင်း၏။ ၃ဝထိုနည်းတူ လကျာ်လက်ဖြစ်သော်လည်း သင့်ကိုမှားယွင်းစေလျှင်၊ ထိုလက်ကိုဖြတ်ပစ်လော့။ တကိုယ်လုံးငရဲသို့ချခြင်းကိုခံရသည်ထက် အဂငါ်တခုသာ ပျက်သော် သာ၍ကောင်း၏။ ၃၁တဖန်တုံ၊ မယားနှင့်ကွာလိုလျှင် ဖြတ်စာကို အပ်ပေးစေဟူသော ပညတ်စကားရှိပြီ။ ၃၂ငါပညတ်သည်ကား၊ မှားယွင်းခြင်းအကြောင်းမှတပါး အခြားသောအကြောင်းဖြင့်မိမိမယားနှင့် ကွာသော သူသည် မိမိမယားကိုမှားယွင်းစေ၏။ ကွာသောမိန်းမနှင့်စုံဘက်ခြင်းကိုပြုသောသူသည်လည်း သူ့မယားကို ပြစ်မှား၏။ မကျိန်ဆိုနှင့်။ ရန်သူကိုချစ်ပါ တဖန်‌တုံ၊ မဟုတ်မမှန်ဘဲလျက် ကျိန်ဆိုခြင်းစကားကို မပြုရ။ ကျိန်ဆိုခြင်းကို ပြုသည်‌အတိုင်း ထာဝရဘုရား ရှေ့တော်၌ တည်‌စေလော့ဟူသော ရှေးပညတ်‌စကားကို သင်‌တို့ကြားရပြီ။ ၃၄ငါ့ပညတ်‌သည်‌ကား၊ ကျိန်ဆိုခြင်းကို အလျင်းမပြုရ။ ကောင်းကင်‌ဘုံကို တိုင်‌တည်‌၍မကျိန်ရ။ ကောင်းကင်‌ဘုံကား ဘုရားသခင်‌၏ ပလ္လင်တော်ဖြစ်သတည်း။ ၃၅မြေကြီးကို တိုင်‌တည်‌၍မကျိန်ရ။ မြေကြီးကား ဘုရားသခင်‌၏ ခြေတော်တင်‌ရာ ခုံဖြစ်‌သတည်း။ ယေရုရှလင်မြို့ရိုးကို တိုင်‌တည်‌၍မကျိန်ရ။ မဟာမင်းကြီး၏မြို့ရိုးတော်‌ ဖြစ်သတည်း။ ၃၆ဆံခ်ရည်‌တပင်‌ကိုမ်ယ်ဟ ဖ်ရူစခေ်ရင်‌း၊ မည်‌းစခေ်ရင်‌းင‍်ဟာမတတ်‌နိုင်‌သော်‌၊ ကိုယ်‌ဦးခေါင်းကို တိုင်‌တည်‌၍ မကျိန်ရ။ ၃၇သင်‌၏စကားမှာ ဟုတ်‌သည်‌ကိုအဟုတ်‌၊ မဟုတ်‌သည်‌ကို မဟုတ်‌ ဖြစ်စေလော့။ ဤထက်‌ လည်ဝန်‌သော စကားသည်‌ မကောင်းသောအရာနှင့် စပ်‌ဆိုင်‌ပေ၏။ ၃၈သူ့မျက်စိကို ဖျက်လိုလျှင် ကိုယ်‌မျက်စိ ဖျက်ခြင်းကို ခံစေ။ သူ့သ်ဝားကိုခ်ယိုးလ်ယ်ဟင်‌ ကိုယ်‌သ်ဝားခ်ယိုးခ်ရင်‌းကို ခံစေ ဟူသော ပညတ်‌စကားကို သင်‌တို့ကြားရပြီ။ ၃၉ငါ့ပညတ်‌သည်‌ကား၊ နှောင့်ယှက်သောသူကို မဆီးမတားနှင့်။ သင်‌၏ ပါးတဘက်‌ကို သူတပါးပုတ်‌လျှင်‌ ပါးတဘက်‌ကို လှည့်၍ပေးဦးလော့။ ၄၀သင့်အင်္ကျီကို ယူလို၍ တရားတွေ့သောသူအား သင့်ဝတ်‌လုံကိုလည်း ယူစေခြင်းငှါ အခွင့်ပေးဦးလော့။ ၄၁အကြင်သူသည်‌ သင့်ကို အနိုင်ယူ၍ ခရီးတတိုင်‌သွားစေ၏။ ထိုသူန်ဟင်‌့တက်ဝ နှစ်တိုင်သွားဦးလော့။ ၄၂တောင်းသောသူအားပေးလော့။ ချေးငှားလိုသောသူကိုလည်း မငြင်းမပယ်နှင့်။ ၄၃ကိုယ်‌နှင့်စပ်‌ဆိုင်‌သောသူကို ချစ်လော့။ ရန်‌သူကို မုန်းလော့ဟူသောပညတ်‌စကားကို သင်‌တို့ကြားရပြီ။ ၄၄ငါ့ပညတ်‌သည်‌ကား၊ သင်‌တို့သည်‌ ကောင်းကင်‌ဘုံ၌ရှိတော်‌မူသော သင်‌တို့အဘ၏ သားဖ်ရစ်‌လိုသော င‍်ဟာ။ သင်‌တို့၏ရန်‌သူတို့ကို ချစ်ကြလော့။ သင်‌တို့ကို ကျိန်ဆဲသောသူတို့အား မေတ္တာပို့ကြလော့။ သင်‌တို့ကို မုန်းသောသူတို့အား က်ယေးဇူးပ်ရုက်ရလော့။ သင်‌တို့ကို နှောင့်ယှက်ညှင်းဆဲသောသူတို့အဘို့ ဘုရားသခင်‌ကို ဆုတောင်း ကြလော့။ ၄၅အကြောင်းမူကား၊ ကောင်းကင်‌ဘုံ၌ ရှိတော်‌မူသော သင်‌တို့အဘသည်‌၊ ကောင်းသောသူမကောင်းသောသူတို့အပေါ်၌ ကိုယ်‌တော်‌၏နေကို ထွက်စေတော်မူ၏။ ဖြောင့်မတ်‌သောသူ မဖြောင့်မတ်‌သောသူတို့ အပေါ်၌ မိုဃ်းကို ရွာစေတော်မူ၏။ ၄၆သင်‌တို့ကို ချစ်သောသူတို့အားသာ ခ်ယစ်‌တုံ့ပ်ရုလ်ယ်ဟင်‌ အဘယ်‌ကျေးဇူးတင်‌သနည်း။ အခ်ဝန်‌ခံသူတို့ပင်‌ ဤ မ်ယ်ဟလောက်‌ပ်ရုက်ရသည်‌ မဟုတ်‌လော။ ၄၇အဆ်ဝအေမ်ယိုးတို့အားသာ လောကဝတ်‌ပ်ရုလ်ယ်ဟင်‌ အဘယ်‌သို့ထူးမ်ရတ်‌သနည်‌း။ သာသနာပလူတို့ပင်‌ ထိုအတူ ပ်ရုက်ရသည်‌မဟုတ်‌လော။ ၄၈ထို့ကြောင့် ကောင်းကင်‌ဘုံ၌ ရှိတော်‌မူသော သင်‌တို့အဘသည်‌ စုံလင်‌တော်‌မူသည်‌နည်းတူ သင်‌တို့သည်လည်း စုံလင်ခြင်းသို့ ရောက်ကြလော့။ ဆင်းရဲသူအားပေးကမ်းပါ လူမ်ယားတို့ မ်ရင်‌စခေ်ရင်‌းင‍်ဟာ ကိုယ်‌သီလအက်ယင်‌့ကို သူ့ရ်ဟေ့မ်ဟောက်‌၌ မက်ယင်‌့မည်‌အက်ရောင်‌း သတိပ်ရုက်ရ လော့။ သို့မဟုတ်‌ ကောင်‌းကင်‌ဘုံ၌ရ်ဟိတော်‌မူသော သင်‌တို့အဘထံမ်ဟ အက်ယိုးကိုမခံမရက်ရ။ ၂ထိုက်ရောင်‌့ သင်‌သည်‌ အလ်ဟူဒာနကို ပေးသောအခာ လ်ယ်ဟို့ဝ်ဟက်‌သောသူတို့သည်‌ လူမ်ယားအခ်ယီးအမ်ဝမ်‌းကို ခံလို၍ ပ်ဝဲသဘင်‌လမ်‌းခရီး၌ မိမိတို့ရ်ဟေ့မ်ဟာ တံပိုးခရာမ်ဟုတ်‌စသေည်‌နည်‌းတူမပ်ရုန်ဟင်‌့။ ငာအမ်ဟန်‌ဆိုသည်‌ကား၊ ထိုသူတို့သည်‌ မိမိတို့အက်ယိုးကိုရက်ရပ်ရီ။ ၃သင်‌သည်‌ အလ်ဟူဒာနကိုပေးသောအခာ ပေးက်ရောင်‌းကို မထင်‌ရ်ဟားစခေ်ရင်‌းင‍်ဟာ၊ လက်‌်ယာလက်‌ပ်ရုသည်‌ အမ်ဟုကို လက်‌ဝဲလက်‌မ်ယ်ဟမသိစနေ်ဟင်‌့။ အစာရှောင်ခြင်း ၁၅သင်‌တို့သည်‌ သူတပါးတို့၏အပြစ်ကိုမလွှတ်လျှင်၊ သင်‌တို့အဘသည်‌ သင်‌တို့၏အပြစ်ကို လွှတ်တော်‌မမူ။ ၁၆သင်‌တို့သည်‌ အစာရှောင်ခြင်း အကျင့်ကို ကျင့်သောအခါ လျှို့ဝှက်သောသူတို့နည်‌းတူ မ်ယက်‌န်ဟာည်ဟိုးငယ်‌ ခ်ရင်‌းမရ်ဟိက်ရန်ဟင်‌့။ ထိုသူတို့သည်‌ မိမိတို့အစာရှောင်သည်‌ကို လူမ်ယားတို့ရ်ဟေ့မ်ဟာ ထင်‌ရ်ဟားစခေ်ရင်‌းင‍်ဟာ မိမိတို့မ်ယက်‌န်ဟာကို ဖ်ယက်‌တတ်‌က်ရ၏။ ၁၇ငါအမှန်အကန်‌ဆိုသည်‌ကား၊ ထိုသူတို့သည်‌ မိမိတို့အကျိုးကို ခံရကြ၏။ ကောင်းကင်ဘဏ္ဍာတော် သံချေး၊ ပိုးရွ မဖျက်ဆီး၍ သူခိုးထွင်းဖောက်‌ခိုးယူရာ မ်ရကေ်ရီးပော်‌မ်ဟာ ဘဏ္ဍာကို မဆည်းပူးကြနှင့်။ ၂၀သံချေး၊ ပိုးရွ မဖျက်ဆီး၍ သူခိုးမထွင်းမဖောက်‌ မခိုးမယူရာ ကောင်းကင်‌ဘုံ၌ ဘဏ္ဍာကိုဆည်းဖူးကြလော့။ ၂၁အကြောင်းမူကား၊ အကြင်အရပ်‌၌ သင်‌တို့၏ဘဏ္ဍာရှိ၏။ ထိုအရပ်‌သို့ သင်‌တို့၏ စိတ်‌နှလုံးရောက်‌တတ်‌၏။ ၂၂မျက်စိကား ကိုယ်‌၏ ဆီမီးဖြစ်၏။ ထိုက်ရောင်‌့ မ်ယက်‌စိက်ရည်‌လင်‌လ်ယ်ဟင်‌ တကိုယ်‌လုံးလင်းလိမ့်မည်‌။ ၂၃မ်ယက်‌စိမ်ရ်ဟေးရ်ဟက်‌လ်ယ်ဟင်‌ တကိုယ်‌လုံးမိုက်‌လိမ့်မည်‌။ သင်‌၏ အလင်းသော်‌ကား၊ မ်ဟောင်‌မိုက်‌ဖ်ရစ်‌လ်ယ်ဟင်‌ ထိုအမိုက်‌သည်‌ အလွန်မိုက်‌စွတကား။ ၂၄အဘယ်‌သူမျှ သခင်‌နှစ်ဦးအစေကို မခံနိုင်‌။ သခင်‌တဦးကိုမုန်း၍ တဦးကိုချစ်မည်‌။ သခင်‌တဦးကို မှီခို၍ တဦးကို မခန့်မညားပြုရမည်‌။ သင်‌တို့သည်‌ ဘုရားသခင်‌၏အစေကို၎င်း၊ လောကီစည်းစိမ်‌၏အစေကို၎င်း မခံနိုင်‌ကြ။ မစိုးရိမ်းနှင့် ထိုက်ရောင်‌့ ငာဆိုသည်‌ကား၊ အဘယ်‌သို့ စားသောက်‌ရမည်‌ဟု အသက်‌အဘို့မစိုးရိမ်‌က်ရန်ဟင်‌့။ အဘယ်‌သို့ ဝတ်‌ရမည်‌ဟု ကိုယ်‌အဘို့မစိုးရိမ်‌က်ရန်ဟင်‌့။ အစာထက်‌ အသက်‌မ်ရတ်‌သည်‌မဟုတ်‌လော။ အဝတ်‌ထက်‌ ကိုယ်‌မ်ရတ်‌ သည်‌မဟုတ်‌လော။ ၂၆မိုဃ်‌းကောင်‌းကင်‌၌ က်ယင်‌လည်‌သော င‍်ဟက်‌မ်ယားကို က်ရည်‌့ရ်ဟုဆင်‌ခ်ရင်‌က်ရလော့။ ထိုင‍်ဟက်‌တို့သည်‌ မ်ယိုးစေ့ကို မစိုက်‌မက်ရဲ၊ စပားကိုမရိတ်‌၊ က်ယီ၌မစုမသ်ဝင်‌း။ သို့သော်‌လည်‌း ကောင်‌းကင်‌ဘုံ၌ရ်ဟိတော်‌မူသော သင်‌တို့အဘသည်‌ သူတို့ကို က်ယ်ဝေးမ်ဝေးတော်‌မူ၏။ ထိုင‍်ဟက်‌တို့ထက်‌ သင်‌တို့သည်‌ အလ်ဝန်‌မ်ရတ်‌သည်‌မဟုတ်‌လော။ ၂၇အဘယ်‌သူသည်‌ စိုးရိမ်‌ခ်ရင်‌းအားဖ်ရင်‌့ မိမိအသက်‌တာကို တတောင်‌ခန်‌့မ်ယ်ဟ တိုးပ်ဝားစနေိုင်‌သနည်‌း။ ၂၈အဝတ်‌အဘို့၌ အဘယ်‌က်ရောင်‌့စိုးရိမ်‌ရသနည်‌း။ တောန်ဟင်‌းပင်‌တို့သည်‌ အဘယ်‌သို့သောအားဖ်ရင်‌့ က်ရီးပ်ဝားသည်‌ကို ဆင်‌ခ်ရင်‌အောက်‌မေ့က်ရလော့။ ထိုအပင်‌တို့သည်‌ အလုပ်‌လည်‌းမလုပ်‌၊ ခ်ယည်‌ဖ်ရစ်‌စခေ်ရင်‌းင‍်ဟာ မငင်‌မဝင်‌့။ ၂၉သို့သော်‌လည်‌း ဘုန်‌းက်ရီးသော ရ်ဟောလမုန်‌မင်‌းက်ရီး၏အဝတ်‌သည်‌ ထိုအပင်‌တပင်‌မ်ယ်ဟ၏ အဝတ်‌ကို မမ်ဟီဟု ငာဆို၏။ ၃၀ယုံက်ရည်‌အားနည်‌းသော သူတို့၊ ယနေ့ အသက်‌ရ်ဟင်‌လ်ယက်‌ နက်‌ဖ်ရန်‌ မီးဖိုထဲသို့ရောက်‌သော တောမ်ရက်‌ ပင်‌ကို ဘုရားသခင်‌သည်‌ ထိုသို့သောအဝတ်‌န်ဟင်‌့ ဖုံးလ်ဝ်ဟမ်‌းတော်‌မူလ်ယ်ဟင်‌၊ ထိုမ်ယ်ဟမက သင်‌တို့ကိုအဝတ်‌န်ဟင်‌့ ဖုံးလ်ဝ်ဟမ်‌း တော်‌မူမည်‌ မဟုတ်‌လော။ ၃၁ထိုက်ရောင်‌့ အဘယ်‌သို့ စားသောက်‌ရအံ့နည်‌း။ အဘယ်‌သို့ ဝတ်‌ရအံ့နည်‌းဟူ၍မစိုးရိမ်‌က်ရန်ဟင်‌့။ ထို အရာမ်ယားကို သာသနာပလူတို့သည်‌ ရ်ဟာဖ်ဝတေတ်‌က်ရ၏။ ၃၂ထိုအရာမ်ယားကို သင်‌တို့သည်‌ အသုံးလိုက်ရောင်‌းကို ကောင်‌းကင်‌ဘုံ၌ရ်ဟိတော်‌မူသော သင်‌တို့အဘသည်‌ သိတော်‌မူ၏။ ၃၃ဘုရားသခင်‌၏ နိုင်‌ငံတော်‌န်ဟင်‌့ဖ်ရောင်‌့မတ်‌ခ်ရင်‌းတရားတော်‌ကို ရ်ဟေ့ဦးစ်ဝာရ်ဟာက်ရလော့။ နောက်‌မ်ဟ ထိုအရာ မ်ယားကို ထပ်‌၍ပေးတော်‌မူလတံ့။ ၃၄ထို့က်ရောင်‌့ နက်‌ဖ်ရန်‌အဘို့ မစိုးရိမ်‌က်ရန်ဟင်‌့။ နက်‌ဖ်ရန်‌နေ့သည်‌ မိမိအဘို့စိုးရိမ်‌လိမ်‌့မည်‌။ ယခုနေ့၌ရ်ဟိသော မကောင်‌းမသင်‌့သောအရာသည်‌ ယခုနေ့ဘို့ လောက်‌ပေ၏။ သူတပါးကိုမစီရင်နှင့် သင်‌တို့သည်‌ စစ်ကြောဆုံးဖြတ်ခြင်းနှင့် ကင်းလွတ်ရမည် အကြောင်း သူတပါး၏ အမှု၌ စစ်‌ကြော ဆုံးဖြတ်ခြင်းကို မပြုကြနှင့်။ ၂သင်‌တို့သည်‌ အကြင်တရားအတိုင်း သူတပါးကို စီရင်‌ကြ၏။ ထိုတရားအတိုင်း စီရင်ခြင်းကို ခံရကြမည်။ အက်ရင်‌ခ်ယိန်‌၊ တင်‌းပမာဏန်ဟင်‌့ သူတစ်ပါးအား ပေး၏။ ထိုပမာဏအတိုင်း ကိုယ်‌ခံရကြမည်‌။ ၃ကိုယ်‌မျက်စိ၌ ရှိသော တံကျင်ကို မအောက်‌မေ့ဘဲ ညီအစ်‌ကိုမျက်စိ၌ ရှိသော ငြှောင့်ငယ်‌ကို အဘယ်ကြောင့် က်ရည်‌့ရ်ဟုသနည်‌း။ ၄ကိုယ်‌မျက်စိ၌ တံကျင်ရှိလျက်ပင်‌ ညီအစ်‌ကိုအား သင်‌၏မျက်စိ၌ ရှိသော ငြှောင့်ငယ်‌ကို ထုတ်‌ပါရစေ ဟု အဘယ်‌သို့ဆိုသနည်‌း။ ၅လျှို့ဝှက်သောသူ၊ ကိုယ်‌မျက်စိ၌ ရှိသော တံကျင်ကို ရှေးဦးစွာ ထုတ်‌ပစ်‌လော့။ နောက်‌မှ ညီအစ်‌ကို မျက်စိ၌ ရှိသော ငြှောင့်ငယ်‌ကို ထုတ်‌ပစ်‌ခြင်းငှါ ရ်ဟင်‌းလင်‌းစ်ဝာမ်ရင်‌လိမ်‌့မည်‌။ ၆ဖြူစင်သောအရာကို ခွေးတို့အား မပေးကြနှင့်။ ပုလဲရတနာတို့ကို ဝက်‌တို့ရှေ့မှာ မချထားကြနှင့်။ သို့ပြုလျှင် ထိုအရာတို့ကို ကျော်နင်း၍ သင်‌တို့ကိုလုယက်‌ ကိုက်‌ဖျက်ကြလိမ့်မည်‌။ တောင်းလော့၊ ရှာလော့၊ ခေါက်လော့ တောင်းကြလော့။ တောင်းလျှင်ရမည်‌။ ရှာကြလော့။ ရှာလျှင်တွေ့မည်‌။ တံခါးကို ခေါက်ကြလော့။ ခေါက်လျှင် ဖွင့်မည်‌။ ၈တောင်းသောသူမည်‌သည်‌ကား ရ၏။ ရှာသောသူလည်း တွေ့၏။ ခေါက်‌သောသူအားလည်း တံခါးကို ဖွင့်၏။ ၉သားသည်‌ မုန့်ကိုတောင်းလျှင် မိမိသားအား ကျောက်ကိုပေးမည့်သူ၊ ၁၀ငါးကို တောင်းလျှင် မြွေကို ပေးမည့်သူ တစုံတယောက်‌မျှ သင်‌တို့တွင် ရှိသလော။ ၁၁သင်‌တို့သည်‌ အဆိုးဖြစ်လျက်ပင်‌ ကိုယ်‌သားတို့အား ကောင်းသောအရာကို ပေးတတ်‌လျှင်၊ ထိုမျှမက ကောင်းကင်‌ဘုံ၌ရှိတော်‌မူသော သင်‌တို့အဘသည်‌ ဆုတောင်းသောသူတို့အား ကောင်းသောအရာကိုသာ၍ ပေးတော်‌မူမည်‌ မဟုတ်‌လော။ ၁၂သင်‌တို့သည်‌ ကိုယ်‌၌သူတပါး ပြုစေလိုသည်အတိုင်းသူတပါး၌ ပြုကြလော့။ ဤပညတ်‌ကား ပညတ္တိကျမ်း နှင့် အနာဂတ္တိကျမ်းတို့၏ အချုပ်အခြာပင်‌ ဖြစ်သတည်း။ ကျဉ်းသောတံခါးနှင့်ကျယ်သောတံခါး ကျဉ်းသော တံခါးကို ဝင်ကြလော့။ ပျက်စီးခြင်းသို့ ရောက်‌သောလမ်း နှင့် တံခါးသည်‌ ကျယ်ဝန်းသည်‌ ဖြစ်၍ ဝင်‌သောသူတို့သည်‌ များကြ၏။ ၁၄အသက်‌ရှင်ခြင်းသို့ ရောက်‌သောလမ်း နှင့် တံခါးသည်‌ အလွန် ကျဉ်းမြောင်းသည်ဖြစ်၍၊ တွေ့ဝင်‌သော သူတို့သည်‌ နည်းကြ၏။ အပင်နှင့်အသီး အတွင်း၌ ကြမ်းတမ်းသော တောခ်ဝေးဖ်ရစ်‌လ်ယက်‌ သိုးရေကို ခြုံ၍ သင်‌တို့ ရှိရာသို့လာသော မိစ္ဆာပရောဖက်‌တို့ကို သတိနှင့် ရှောင်ကြလော့။ ၁၆ထိုသူတို့၏အကျင့်ကိုထောက်‌၍ သူတို့၏သဘောကို သိကြရလိမ့်မည်‌။ ဆူးပင်‌၌ စပျစ်သီးကို ဆွတ်တတ်‌သလော။ ဆူးပင်‌၌ သင်္ဘောသဖန်းသီးကို ဆွတ်တတ်‌သလော။ ၁၇ကောင်းသောအပင်‌သည်‌ ကောင်းသောအသီး၊ မကောင်းသောအပင်‌သည်‌ မကောင်းသောအသီးကို သီးတတ်‌၏။ ၁၈ကောင်းသောအပင်‌သည်‌ မကောင်းသောအသီး၊ မကောင်းသောအပင်‌သည်‌ ကောင်းသောအသီးကို မသီးနိုင်‌။ ၁၉ကောင်းသောအသီး မသီးသောအပင်‌ရှိသမျှတို့ကို ခုတ်‌လှဲ၍ မီးထဲသို့ ချလိုက်‌တတ်‌၏။ ၂၀သို့ဖြစ်လျှင် ထိုပရောဖက်‌တို့၏ အကျင့်ကို ထောက်‌သော်‌ သူတို့၏ သဘောကို သိရကြလိမ့်မည်‌။ ၂၁သခင်‌၊ သခင်‌ဟု ငါ့ကို ခေါ်သောသူတိုင်း ကောင်းကင်‌နိုင်‌ငံတော်‌သို့ ဝင်‌ရလိမ့်မည်‌မဟုတ်‌။ ကောင်းကင်‌ဘုံ၌ ရှိတော်‌မူသော ငါ့ခမည်းတော်‌၏အလိုကို ဆောင်‌သောသူသာလျှင် ဝင်‌ရလိမ့်မည်‌။ ၂၂ထိုနေ့၌ကား၊ သခင်‌၊ သခင်‌၊ အကျွန်ုပ်တို့သည်‌ ကိုယ်‌တော်‌အခွင့်နှင့် ဆုံးမဩဝါဒပေးပါပြီ မဟုတ်‌လော။ ကိုယ်‌တော်‌အခွင့်နှင့် နတ်‌ဆိုးတို့ကို နှင်ထုတ်ပါပြီ မဟုတ်‌လော။ ကိုယ်‌တော်အခွင့်နှင့် များလှသော တန်‌ခိုးတို့ကို ပြပါပြီ မဟုတ်‌လောဟု အများသောသောသူတို့သည်‌ လ်ယ်ဟောက်‌က်ရလိမ့်မည်‌။ ၂၃ထိုသို့လ်ယ်ဟောက်‌က်ရသောအခါ သင်‌တို့ကို ငါအလျှင်းမသိ၊ အဓမ္မအမှုကို ပြုသောသူတို့၊ ငါ့ထံမှ ဖယ်ကြဟု ထိုသူတို့အား အတည်အလင်း ငါပြောမည်‌။ ပညာရှိသူနှင့်ပညာမဲ့သူအိမ်ဆောက်နည်း အကြင်သူသည်‌ ငါဟောပြောသော ဤစကားကို ကြား၍ နားထောင်‌၏။ ထိုသူသည်‌ ကျောက်ပေါ်မှာ အိမ်‌ဆောက်‌သော ပညာရှိနှင့် တူကြောင်းကို ငါပုံပြမည်‌။ ၂၅မိုဃ်းရွာ၍ ရေစီးသည်နှင့် လေလာ၍ ထိုအိမ်‌ကိုတိုက်‌သည်‌ရှိသော်‌၊ ကျောက်ပေါ်မှာ တည်‌သောကြောင့်​ မပြိုမလဲနေ၏။ ၂၆အကြင်သူသည်‌ ငါဟောပြောသော ဤစကားကိုကြား၍ နားမထောင်‌ဘဲနေ၏။ ထိုသူသည်‌ သဲပေါ်မှာ အိမ်‌ဆောက်‌သော လူမိုက်‌နှင့်တူကြောင်းကို ငါပုံပြမည်‌။ ၂၇မိုဃ်းရွာ၍ ရေစီးသည်‌နှင့် လေလာ၍ ထိုအိမ်‌ကို တိုက်‌သောအခါ၊ က်ရီးစ်ဝာသော ပြိုလဲခြင်းသို့ ရောက်လေသည်‌ဟု ဟောတော်‌မူ၏။ ၂၈ထိုဒေသနာတော်‌ကို ယေရှုဟောတော်‌မူသည်‌အဆုံး၌ ပရိသတ်‌အပေါင်းတို့သည်‌ ဆုံးမဩဝါဒပေးတော်‌မူခြင်းကို အလွန်အံ့ဩကြ၏။ ၂၉အကြောင်းမူကား၊ ကျမ်းပြုဆရာနည်းတူမဟုတ်‌၊ အစိုးရသောသူနည်းတူ ဆုံးမဩဝါဒပေးတော်‌မူ၏။ ခရစ်ယာန်ဘာသာ

https://my.wikipedia.org/wiki/Sermon%20on%20the%20Mount

Lord's Prayer

သင်သည် ဆုတောင်းပဋ္ဌာနာ ပြုသောအခါ လျှို့ဝှက်သောသူတို့နည်းတူမပြုနှင့်။ ထိုသူတို့သည် လူများ တို့ရှေ့မှာထင်ရှားစေခြင်းင‍ှာ၊ ပွဲသဘင်လမ်းဆုံလမ်းဝတို့၌ ရပ်လျက်ဆုတောင်းခြင်းင‍ှာအလိုရှိကြ၏။ ငါအမှန်ဆိုသည်ကား၊ ထိုသူတို့သည် မိမိတို့အကျိုးကိုခံရကြ၏။ သင်သည် ဆုတောင်းသောအခါ ဆိတ်ညံရာအခန်းသို့ဝင်၍ တံခါးကိုပိတ်ပြီးမှ၊ မထင်ရှားသောအရပ်၌ ရှိတော်မူသော သင်၏အဘကိုဆုတောင်းလော့။ မထင်ရှားသောအရာကို မြင်တော်မူသော သင်၏အဘသည် အကျိုးကို ထင်ရှားစွာပေးတော်မူလတ္တံ့။ သင်တို့သည် ဆုတောင်းသောအခါ သာသနာပလူနည်းတူ အချည်းနှီးသောစကားဖြင့် အထပ်ထပ် မမြွက်ကြနှင့်။ ထိုသူတို့သည် များစွာသောစကားအားဖြင့် မိမိတို့အလို ပြည့်စုံမည်ဟု ထင်မှတ်ကြ၏။ ထိုသူတို့နည်းတူမပြုကြနှင့်။ အကြောင်းမူကား၊ သင်တို့ အလိုရှိသမျှတို့ကို သင်တို့မတောင်းမှီ သင်တို့ အဘသိတော်မူ၏။ ထိုကြောင့် သင်တို့ဆုတောင်းရမည်မှာ ကောင်းကင်ဘုံ၌ရှိတော်မူသော အကျွန်ုပ်တို့အဘကိုယ်တော်၏ နာမတော်အား ရိုသေလေးမြတ်ခြင်း ရှိပါစေသော။ နိုင်ငံတော်တည်ထောင်ပါစေသော။ အလိုတော်သည် ကောင်းကင်ဘုံ၌ ပြည့်စုံသကဲ့သို့ မြေကြီးပေါ်မှာ ပြည့်စုံပါစေသော။ အသက်မွေးလောက်သောအစာကို အကျွန်ုပ်တို့အား ယနေ့ပေးသနားတော်မူပါ။ သူတပါးသည် အကျွန်ုပ်တို့ကို ပြစ်မှားသောအပြစ်များကို အကျွန်ုပ်တို့သည် လွှတ်သကဲ့သို့ အကျွန်ုပ် တို့၏အပြစ်များကို လွှတ်တော်မူပါ။ အပြစ်သွေးဆောင်ရာသို့ မလိုက်မပါစေဘဲ၊ မကောင်းသောအမှုအရာမှလည်း ကယ်နှုတ်တော်မူပါ။ အစိုးပိုင်သောအခွင့်နှင့် ဘုန်းတန်ခိုးအာနုဘော်သည် ကမ္ဘာအဆက်ဆက်ကိုယ်တော်၌ရှိပါ၏။ အာမင် ဟုဆုတောင်းကြလော့။ သင်တို့သည် သူတပါးတို့၏ အပြစ်ကိုလွှတ်လျှင်၊ ကောင်းကင်ဘုံ၌ရှိတော်မူသောသင်တို့အဘသည် သင်တို့၏အပြစ်ကို လွှတ်တော်မူမည်။ သင်တို့သည် သူတပါးတို့၏အပြစ်ကိုမလွှတ်လျှင်၊ သင်တို့အဘသည် သင်တို့၏အပြစ်ကို လွှတ်တော် မမူ။ ခရစ်ယာန်ဘာသာ

https://my.wikipedia.org/wiki/Lord%27s%20Prayer

စစ်မှန်သောယေရှုဘုရား၏အသင်းတော်

စစ်မှန်သောယေရှုဘုရား၏အသင်းတော် (True Jesus Church)သည် သီးခြားရပ်တည်သော ခရစ်ယာန်ကျောင်းတော်ဖြစ်ပြီး (တရုတ်)နိုင်ငံ ပီကင်းမြို့တွင် ၁၉၁၇-ခုနှစ်၌ စတင်တည်ထောင်သည်။ ယခုလက်ရှိတွင် နိုင်ငံပေါင်း (၄၅)နိုင်ငံ၌ အသင်းသား ၁.၅-သန်းခန့် ရှိသည်။ ဤကျောင်းတော်သည် ၂၀-ရာစု အစောပိုင်းတွင် ပေါ်ပေါက်လာသော ခရစ်ယာန်ဘာသာ ပန်တီကိုစတယ်ကျောင်းခွဲ (Pentecostal branch of Christianity) အောက်တွင် ရှိသည်။ ခရစ်စမတ်နှင့် အီစတာပွဲတော်များကို ကျင်းပလေ့မရှိပေ။ ကျောင်းတော်သည် ယေရှုသခင် ဒုတိယအကြိမ် ရှင်သန်ထမြောက်ခြင်းမတိုင်မီ နိုင်ငံအသီးသီးသို့ တရားတော်ကို ဟောကြားဖြန့်ဖြူးရန် ရည်ရွယ်သည်။ ၁၉၉၂ ခုနှစ်မှစ၍ ဝတ်ပြုရာကျောင်းတော်များသည် ရန်ကုန် (မြန်မာ)။ ယခုအခါ တောင်ဖီလာ၊ ပျဉ်ထောင်ဦး၊ ပြည်တော်သာ၊ စက္ကမရီ၊ လမ်ဇန်၊ စံမြို့၊ လက်ပံချောင်း၊ စော်ဘွားရေဆင်း၊ တီးတိန်မြို့၊ ဖလမ်း၊ နတ်ကြီးကုန်းနှင့် ရန်ကုန် ရွှေပေါက္ကံ တို့တွင်တည်ရှိသည်။ အဓိကဟောကြားချက် (၁၀)ချက် စစ်မှန်သောယေရှုဘုရား၏အသင်းတော်၏ အဓိကဟောကြားချက် (၁၀)ချက်မှာ- သန့်ရှင်းသော ဝိညာဉ်တော် "နှုတ်ဖြင့်ရွတ်ဖတ်သရဇ္ဈယ်ခြင်းဖြင့် သက်သေခံသော သန့်ရှင်းသောဝိညာဉ်တော်အား ခမ်းခမ်းနားနား ကြိုဆိုခြင်းသည် ကောင်းကင်ဘုံနိုင်ငံတော်ရှိ ကျွန်ုပ်တို့ပိုင် အမွေအနှစ်များအား စောင့်ရှောက်တော်မူခြင်း၏ ကတိဝန်ခံချက်ပင် ဖြစ်သည်။" နှစ်ခြင်းခံခြင်း "နှစ်ခြင်းမင်္ဂလာကျင်းပခြင်းသည် ဘုရားသခင်က အပြစ်များကို ခွင့်လွှတ်စေခြင်းနှင့် အသစ်တစ်ဖန် ပြန်လည်မွေးဖွားခြင်းတို့ကို ဖြစ်စေသည့် ခရစ်ယာန်ဓမ္မမင်္ဂလာ ဖြစ်သည်။ မြစ်၊ ပင်လယ်၊ ရေထွက်စမ်းချောင်း စသည်တို့ကဲ့သို့ စီးဆင်းနေသော ရေပြင်တွင် နှစ်ခြင်းမင်္ဂလာပြုခြင်းကို ကျင်းပလေ့ရှိသည်။ နှစ်ခြင်းမင်္ဂလာပြုခြင်းကိုခံယူပြီး သခင်ယေရှုခရစ်၏ အမည်နာမတော်အားဖြင့် ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင်အဖြစ် ရောက်ရှိ ခံယူကျင့်သုံးလာသည်။။ နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်ဘာသာအား ကြိုဆိုလက်ခံသူသည် သူ့မျက်နှာကို အောက်ဘက်သို့မူစေပြီး သူ့ဦးခေါင်းတစ်ခုလုံးကို ရေအောက်သို့ စုန်းစုန်းမြုပ်အောင် နှစ်ထားရမည်။" ခြေဆေးခြင်း "ခြေဆေးမင်္ဂလာပြုခြင်းသည် တစ်စုံတစ်ယောက်အား ယေရှုဘုရားသခင်နှင့် ထပ်တူ စွန့်လွှတ်ခြင်းကို ရရှိနိုင်စွမ်းသည်။ ဤမင်္ဂလာပြုခြင်း သည် တစ်ဦးတစ်ယောက်အား မေတ္တာ၊ နှိမ့်ချခြင်း၊ သည်းခံခွင့်လွှတ်ခြင်းနှင့် ဝတ်ပြုဆုတောင်းခြင်းများ ပြုလုပ်လာစေရန် နှိုးဆော်ခြင်းဖြင့်လည်း အစေခံရာရောက်သည်။ နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်ဘာသာကို တခမ်းတနား ကြိုဆိုလက်ခံထားသူတိုင်းသည် ယေရှုခရစ်တော်၏ အမည်နာမတော်ကို ခံယူပြီး သူတို့၏ ခြေထောက်များကို ဆေးကြောသန့်စင်ပြီး ဖြစ်သည်။ နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန် ဘာသာဝင်အချင်းချင်း ခြေထောက်များ ဆေးကြော သန့်စင်ခြင်းကို လျှော်ကန်သင့်မြတ်သော မည်သည့်အချိန်ကာလတွင်မဆို လက်တွေ့ ဆောင်ရွက်ကြရသည်။" ပွဲတော်မင်္ဂလာ ပွဲတော်မင်္ဂလာ သည် သခင်ယေရှု၏ ကားစင်၌ အသက်အသေခံတော်မှုခြင်းကို အထိမ်းအမှတ်ပွဲအဖြစ် ဘုရားသခင်၏ ဂုဏ်ကျေးဇူးတော် အလိုအရ ကျင်းပသည်။ သခင်ယေရှု၏ အသား၊ အသွေးကို စားယူ သောက်သုံးပြီး ကိုယ်တော်နှင့် အတူရှိနေခြင်းဖြစ်၍ နောက်ဆုံးသော ရှင်သန်ထမြောက်သည့်နေ့တွင် ထာဝရအသက်ကို ရကြမည်။ ထိုရည်ညွှန်းကျင်းပမှုကို တတ်နိုင်သမျှ မပြတ်ပြုအပ်သည်။ တစေးမရောသော ပေါင်မုန့်နှင့် စပျစ်ရည်ကိုသာ သုံးစွဲကျင်းပလေ့ရှိသည်။ ဥပုသ်နေ့ "သီတင်းပတ်တစ်ပတ်၏ သတ္တမမြောက်နေ့ (စနေနေ့) ဖြစ်သော ဥပုသ်နေ့သည် ထာဝရဘုရားသခင်၏ ကောင်းချီးမင်္ဂလာပေးခြင်းနှင့် မွန်မြတ်သန့်စင်စေခြင်းတို့ကို ခံယူရရှိသည့် မြင့်မြတ်သောနေ့တစ်နေ့ ဖြစ်သည်။ ထာဝရခိုနားရမည့်ဘဝကို ယုံကြည်မျှော်လင့်ခြင်းများ ထွက်ပေါ် လာခြင်းနှင့်အတူ ထာ၀ရဘုရားသခင်၏ ဖန်ဆင်းတော်မူခြင်းနှင့် ကယ်တင်တော်မူခြင်းတို့၏ အထိမ်းအမှတ်ပွဲအဖြစ် ဘုရားသခင်၏ ဂုဏ်ကျေးဇူးတော် အလိုအရ ကျင်းပသည့်နေ့ ဖြစ်သည်။" ယေရှုခရစ် "ယေရှုသည် ကျူးလွန်သူတို့အကယ်အပြစ်ကြောင့် လက်ဝါးကပ်တိုင်ပေါ်မှာ အသေခံပြီး တတိယမြောက်သောနေ့၌ ထမြောက်ပြီး ကောင်းကင်ကို တက်ခဲ့သည်။ ယေရှုသည် လူတို့၏ ကယ်တင်ရှင်သာလျှင်ဖြစ်၊ ကောင်းကင်နှင့် ကမ္ဘာ့၏ ဖန်ဆင်းရှင် ဖြစ်ပြီး ဘုရားအမှန်သာလျှင်ဖြစ်သည်။" သမ္မာကျမ်းစာ "ဓမ္မသစ်ကျမ်းနှင့်ဓမ္မဟောင်းကျမ်းပါတည့် ဘုရားမှုတ်သွင်းမူသော ကျမ်းတရားဓမ္မကျမ်းစာသည် ခရစ်ယာန်လူနေမှုအဆင့်အတန်းဖြစ်သည်။" ကယ်တင်ခြင်း "ထာဝရဘုရားသခင်၏ ဂုဏ်ကျေးဇူးတော်ကို ယုံကြည်ခြင်းဖြင့် ကယ်တင်ခြင်းကို ပြုစေသည်။ နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်ဘာသာကို ယုံကြည်သူများ သည် မြင့်မြတ်ခြင်းရှိစေရန်၊ ထာဝရဘုရားသခင်အား လေးစားဂုဏ်ပြုရန်နှင့် နှိမ်ချခြင်းကို ချစ်မြတ်နိုးရန် သန့်ရှင်းသောဝိညာဉ်တော်အား လုံးဝ မှီခိုအားထား ယုံကြည်ရမည်။" အသင်းတော် ရှင်သန်မြောက်တော်မူမည့်ကာလ မြင့်ြမတ်သော ဝိဉာဉ်တော်အားဖြင့် သခင်ယေရှုကိုယ်တော်တိုင် ဖြစ်တည်တော်မူသော ကျောင်းတော်သည် ဟောကြားတော်မူထားသည့်အတိုင်း ပြန်လည် တည်စေမည့်ကျောင်းတော် ဖြစ်သည်။ ရှင်ပြန်ထမြောက်ခြင်း သခင်ယေရှု၏ ဒုတိယတဖန် ကြွလာတော်မူခြင်းသည် တရားစီရင်ရန်အလို့ငှာ ကောင်းကင်ဘုံမှ ကမ္ဘာမြေသို့ ကြွချီရာ နောက်ဆုံးသောနေ့တွင် ဖြစ်လိမ့်မည်။ တရားစောင့်သူတို့သည် ထာဝရအသက်ရှင်ခြင်းကိုရမည်။ ထို့အတူ အပြစ်ရထိုက်သူတို့သည်လည်း ထာဝရ ပျက်စီးခြင်း တိုင်မည်။ ရည်ညှန်းချက်များ and Further Reading ခရစ်ယာန်ဘာသာ တရုတ်နိုင်ငံရှိ ခရစ်ယာန်ဘာသာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%85%E1%80%85%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%BE%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%9E%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%9A%E1%80%B1%E1%80%9B%E1%80%BE%E1%80%AF%E1%80%98%E1%80%AF%E1%80%9B%E1%80%AC%E1%80%B8%E1%81%8F%E1%80%A1%E1%80%9E%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%90%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%BA

ဓမ္မသစ်ကျမ်း

ဓမ္မသစ်ကျမ်း (New Testament) ၂၇ အုပ်ကို ရေးသားပြုစုသူအသီးသီးက နေရာ အချိန် တကွဲတပြားစီ ရေးသားခဲ့ကြသည်။ ဓမ္မဟောင်းကျမ်း (Old Testament) နှင့်မတူသည်မှာ ဓမ္မသစ်ကျမ်းကို အချိန်ဘောင်တစ်ခုအတွင်း၌၊ ရာစုနှစ်တစ်ခု မကျော်သော c. AD 50 မှ c. AD 125 အတွင်း ရေးခဲ့ကြခြင်းဖြစ်သည်။ အောက်ပါတို့မှာ ဓမ္မသစ်ကျမ်းစာရင်းဖြစ်သည်။ ခရစ်ယာန်ဘာသာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%93%E1%80%99%E1%80%B9%E1%80%99%E1%80%9E%E1%80%85%E1%80%BA%E1%80%80%E1%80%BB%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%B8

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု

အမေရိကန်ပြည်‌ထောင်‌စုကို ပုံမှန်အားဖြင့် United States, the U.S., the U.S.A., the States, the America စသည်ဖြင့် ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုလေ့ရှိကြကာ ဖွဲ့စည်းပုံအရ ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရက်တစ်သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ပြည်နယ်အခု ၅၀ နှင့် ပြည်ထောင်စုနယ်မြေတစ်ခု ပါဝင်သည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် မြောက်အမေရိကအလယ်ပိုင်းတွင် အဓိကတည်ရှိပြီး ထိုနေရာတွင် တဆက်တည်းဖြစ်နေသော ပြည်နယ် (၄၈)ခုနှင့် အုပ်ချုပ်ရေးဆိုင်ရာမြို့တော် ဝါရှင်တန်ဒီစီ တို့သည် ပစိဖိတ် နှင့် အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာတို့ကြားတွင် မြောက်ဘက်တွင် ကနေဒါနိုင်ငံနှင့် တောင်ဘက်တွင် မက္ကဆီကိုနိုင်ငံတို့ဖြင့် ဝိုင်းရံ၍ တည်ရှိသည်။ အလက်စကာပြည်နယ်သည် တိုက်ကြီး၏ အနောက်မြောက်ဘက်ပိုင်းတွင် တည်ရှိပြီး အရှေ့ဘက်တွင် ကနေဒါနှင့် အနောက်ဘက် ဘဲရင်းရေလက်ကြား (Bering Strait)ကို ဖြတ်၍ ရုရှားနိုင်ငံတို့ ရှိကြသည်။ ဟာဝိုင်အီပြည်နယ်သည် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာအလယ်တွင် ရှိသော ကျွန်းစုဖြစ်သည်။ အမေရိကန်သည် ကာရစ်ဘီယန် နှင့် ပစိဖိတ်ဒေသအနှံ့အပြားတို့တွင် နယ်မြေများနှင့် ကျွန်းများကိုလည်း ပိုင်ဆိုင်သည်။ အကျယ်အဝန်း စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၃.၇၉ သန်း (စတုရန်း ကီလိုမီတာ ၉.၈၃ သန်း) နှင့် လူဦးရေ သန်း ၃၀၀ ကျော်ရှိသည့်အတွက် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ကမ္ဘာပေါ်တွင် စုစုပေါင်း အကျယ်အဝန်းအားဖြင့် စတုတ္တမြောက် အကြီးဆုံးနှင့် ကုန်းမြေအကျယ်အဝန်းနှင့် လူဦးရေအားဖြင့် တတိယမြောက် အကြီးမား အများပြားဆုံး ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံအများအပြားမှ လူအများအပြား ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်ကြသဖြင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် လူမျိုးစု အများဆုံး ရောထွေးနေထိုင်ပြီး ယဉ်ကျေးမှုအစုံလင်ဆုံး နိုင်ငံများတွင် တစ်နိုင်ငံ အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်၏ စီးပွားရေးသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံး စီးပွားရေးဖြစ်ပြီး စုစုပေါင်း ပြည်တွင်းထုတ်ကုန် (GDP) အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၁၄.၃ ထရီလီယံ မျှရှိသည်။ (nominal GDP အားဖြင့် တစ်ကမ္ဘာလုံး၏ ၂၃ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်ပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံး ဝယ်ယူသည့်တန်ဖိုး၏ ၂၁ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်သည်။) အမေရိကန်သည် အတ္တလန္တိတ်ကမ်းရိုးတန်းတလျှောက်တွင်ရှိသော ဗြိတိန်နိုင်ငံ၏ ကိုလိုနီနယ်မြေ (၁၃)ခု ပူးပေါင်း၍ စတင်တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ၁၇၇၆-ခုနှစ် ဇူလိုင်လ (၄)ရက်တွင် လွတ်လပ်ရေး ကြေညာစာတမ်းကို ထုတ်ပြန်ခဲ့ပြီး ထိုစာတမ်းမှ အမေရိကန်နိုင်ငံ၏ လွတ်လပ်ရေးကို ကြေညာခဲ့ပြီး ကွန်ဖယ်ဒရေးရှင်းဟုခေါ်သည့် ပြည်နယ်များကိုပူးပေါင်းထားသော ပြည်ထောင်စုကို ဖွဲ့စည်းကြောင်း ကြေညာခဲ့သည်။ ကိုလိုနီလက်အောက်မှ လွတ်မြောက်ရေးအတွက် ပထမဆုံးစစ်ပွဲဖြစ်သော အမေရိကန်တော်လှန်ရေးစစ်အတွင်း ၌ ပုန်ကန်ထကြွသော ပြည်နယ်တို့သည် ဗြိတိန်တို့ကို ခြေမှုန်းအောင်နိုင်ခဲ့သည်။ ဖက်ဒရယ်ညီလာခံမှ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ယခုလက်ရှိ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေကို ၁၇၈၇ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၇ ရက်တွင် စတင် ကျင့်သုံးခဲ့သည်။ နောက်နှစ်များတွင် ထပ်မံအတည်ပြုချက်အရ ပြည်နယ်များကို ဗဟိုအစိုးရမှ ချုပ်ကိုင်မှု အားကောင်းသော နိုင်ငံ၏အစိတ်အပိုင်းအဖြစ် သတ်မှတ်သည်။ ပြည်သူတို့၏ အခြေခံအခွင့်အရေး အများအပြား နှင့် လွတ်လပ်မှုကို အာမခံချက်ပေးသော ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပြင်ဆင်ချက် ၁၀ ချက်ပါဝင်သည်။ အခွင့်အရေးဆိုင်ရာဥပဒေ (The Bill of Rights) ကို ၁၇၉၁ တွင် အတည်ပြုခဲ့သည်။ ၁၉ရာစုတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ပြင်သစ်၊ စပိန်၊ အင်္ဂလန်၊ မက္ကဆီကိုနှင့် ရုရှားနိုင်ငံတို့မှ နယ်မြေများကို ရယူခဲ့ပြီး တက္ကဆက်နိုင်ငံ နှင့် ဟာဝိုင်အီနိုင်ငံတို့ကို ပြည်ထောင်စု အတွင်းသို့ ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ ပြည်နယ်အခွင့်အရေးနှင့် ပတ်သက်၍ အမေရိကန် တောင်ပိုင်းနှင့် စက်မှုထွန်းကားသော အမေရိကန် မြောက်ပိုင်းတို့ အငြင်းပွားကြခြင်းနှင့် ကျွန်စနစ်ကို ချဲ့ထွင်ခြင်းတို့ကြောင့် ၁၈၆၀ နှစ်များတွင် အမေရိကန် ပြည်တွင်းစစ် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ မြောက်ပိုင်းမှ အနိုင်ရရှိခဲ့ခြင်းကြောင့် နိုင်ငံပြိုကွဲမည့်အရေးကို တားဆီးနိုင်ခဲ့ပြီး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် တရားဝင် ကျွန်စနစ်ကို ချုပ်ငြိမ်းစေခဲ့သည်။ စပိန်-အမေရိကန် စစ်ပွဲ နှင့် ပထမကမ္ဘာစစ်တို့မှ အမေရိကန်အား စစ်အင်အားကြီး နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံအဖြစ် စေခဲ့သည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီးတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် နျူးကလီးယား လက်နက်ပိုင်ဆိုင်သော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံအဖြစ် ကုလသမ္မဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီ၏ အမြဲတမ်း အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ နှင့် နေတိုးကို စတင်တည်ထောင်သည့် နိုင်ငံဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၂၀ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် စစ်အေးတိုက်ပွဲ ပြီးဆုံးသွားခြင်းက အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုအား တစ်ခုတည်းသော မဟာအင်အားကြီး နိုင်ငံတစ်ခု အဖြစ် ကျန်ရစ်ခဲ့စေသည်။ အမေရိကန်၏ စစ်သုံးစရိတ်သည် တကမ္ဘာလုံးစစ်သုံးစရိတ်၏ ၅၀ ရာခိုင်နှုန်းမျှရှိပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် စီးပွားရေး၊ နိုင်ငံရေး နှင့် ယဉ်ကျေးမှုအရ ဦးဆောင်နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ အမည်ရင်းမြစ် အနောက်ကမ္ဘာခြမ်းမှမြေကို ခေါ်ဆိုသော အမေရိကား (America) ဆိုသည့်စကားလုံးမှာ အီတလီလူမျိုး စူးစမ်းရှာဖွေသူ နှင့် မြေပုံဆွဲသူ အမေရိဂို ဗက်စပူချီ ကို အစွဲပြု၍ ၁၅၀၇ ခုနှစ်ကပင် တီထွင် အသုံးပြုခံသည် ဟု ယုံကြည်ယူဆရသည်။ နိုင်ငံ၏အမည်အပြည့်အစုံကို ၁၇၇၆ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၄ ရက်နေ့က "အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှ ကိုယ်စားလှယ်များ" က ထုတ်ပြန်ခဲ့သော လွတ်လပ်ရေးကြေညာစာတမ်းတွင် ပထမဆုံးအကြိမ် အသုံးပြုခဲ့ပြီး "အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ၁၃ ခုမှ တညီတညွတ်တည်း ထုတ်ပြန်ကြေညာချက်" ဟု ဖော်ပြခဲ့သည်။ ပထဝီဝင်၊ ရာသီဥတု နှင့် ပတ်ဝန်းကျင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ တဆက်တည်းဖြစ်နေသော ကုန်းမြေဧရိယာသည် ၁.၉ ဘီလီယံ ဧက (ဟက်တာ သန်းပေါင်း ၇၇၀) ခန့်မျှ ရှိသည်။ တဆက်တည်း တည်ရှိနေသော အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှ ကနေဒါနိုင်ငံ ခြားနားနေသော အလက်စကာပြည်နယ် မှာ ဧကပေါင်း ၃၆၅ သန်း (ဟက်တာ သန်းပေါင်း ၁၅၀) ရှိပြီး အကြီးဆုံးပြည်နယ် ဖြစ်သည်။ ပစိဖိတ် အလယ်ပိုင်းရှိ ကျွန်းစုများတွင် တည်ရှိသော ဟာဝိုင်ယီပြည်နယ် မှာ ဧကပေါင်း ၄သန်း (ဟက်တာ ၁.၆သန်း) မျှသာရှိသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် စုစုပေါင်း ဧရိယာ (မြေနှင့်ရေ နှစ်ခုပေါင်း) တတိယမြောက် သို့ စတုတ္ထမြောက် အကြီးဆုံးဖြစ်ပြီး ရုရှားနိုင်ငံ နှင့် ကနေဒါ နိုင်ငံတို့၏ နောက်မှ လိုက်ပြီး တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ နှင့် မတိမ်းမယိမ်း ရှိသည်။ ထိုသို့ အဆင့် အတိအကျ သတ်မှတ်နိုင်ခြင်း မရှိရခြင်းမှာ တရုတ်နိုင်ငံနှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံ တို့၏ အငြင်းပွားနေဆဲဖြစ်သော နယ်မြေများကို ထည့်သွင်း ရေတွက်ခြင်း ရှိမရှိ နှင့် သက်ဆိုင်ပြီး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ အရွယ်အစားကို မည်သို့ တွက်ချက်သည်နှင့်လည်း သက်ဆိုင်သည်။ စီအိုင်အေ ကမ္ဘာ့အချက်အလက်စာအုပ် (World Factbook) အရ စုစုပေါင်း အရွယ်အစားကို ၃,၇၉၄,၁၀၁ စတုရန်းမိုင် (၉,၈၂၆,၆၇၅ စတုရန်းကီလိုမီတာ)ဟု ဖော်ပြထားပြီး ကုလသမဂ္ဂ စာရင်းအင်းမှ ၃,၇၁၇,၈၁၃ စတုရန်းမိုင် ( ၉,၆၂၉,၀၉၁ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ဟု ဖော်ပြကာ ဘရစ်တန်နီကာ စွယ်စုံကျမ်းမှ ၃,၆၇၆,၄၈၆ စတုရန်းမိုင် ( ၉,၅၂၂,၀၅၅ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ဟု ဖော်ပြထားသည်။ ကုန်းမြေ ဧရိယာကိုသာလျှင် တွက်မည် ဆိုပါက အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ရုရှား နှင့် တရုတ်တို့၏ နောက် တတိယနေရာတွင် ရှိပြီး ကနေဒါနိုင်ငံ ထက် အနည်းငယ်မျှ သာလွန်သည်။ အတ္တလန္တိတ်ကမ်းရိုးတန်းမှ စတင်လာသော ကမ်းရိုးတန်းလွင်ပြင်သည် ကုန်းတွင်းပိုင်းရှိ ရွက်ကြွေတောများနှင့် ပိုင်မောင့် (Piedmont )ရှိ တောင်ကုန်းများ ဆီသို့ ဖြန့်ကျက် ဝင်ရောက်သွားသည်။ အပါလေချန် တောင်တန်းများသည် အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်းဒေသ နှင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အနောက်ဘက် အလယ်ပိုင်း ရှိ မြက်ခင်းပြင်များ၊ ရေကန်ကြီးများတို့အား ပိုင်းခြားပေးထားသည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် စတုတ္ထမြောက် အရှည်လျားဆုံး ဖြစ်သည့် မစ္စစ္စပီ-မစ်ဆိုရီမြစ်သည် မြောက်မှတောင်သို့ စီးဆင်း၍ နိုင်ငံ၏ ဗဟိုချက်မသို့ ဦးတည်သွားသည်။ ပြန့်ပြူးပြီး မြေဩဇာကောင်းမွန်သည့် ဂရိတ်ပလိန်း (Great Plains) ဒေသရှိ ပရေရီမြက်ခင်းများသည် အနောက်ဘက်သို့ ဖြန့်ကျက်သွားသည်မှာ အရှေ့တောင်ဘက်ရှိ ကုန်းမြေမြင့်ဒေသ အထိ ပင်ဖြစ်သည်။ ဂရိတ်ပလိန်း၏ အနောက်ဘက် အစွန်ရှိ ရော့ကီး တောင်တန်း သည် နိုင်ငံအတွင်း မြောက်မှတောင်သို့ ကန့်လန့်ဖြတ်တည်ရှိသည်။ ထိုတောင်တန်းများသည် ကော်လိုရာဒိုပြည်နယ်တွင် ပေ ၁၄,၀၀၀ (၄,၃၀၀ မီတာ) အထိ မြင့်သည်။ အနောက်ဘက်သို့ ဆက်သွားလျှင် ကျောက်တောင်ထူထပ်သော ဂရိတ်ဘေစင် (Great Basin) ဒေသ နှင့် မိုဟားဗီး (Mojave) သဲကန္တာရ ကဲ့သို့သော ကန္တာရများ ရှိသည်။ ဆီးရီးယား နီဗားဒါး (Sierra Nevada) နှင့် ကက်စကိတ် တောင်တန်းတို့သည် ပစိဖိတ်ကမ်းရိုးတန်းနှင့် နီးကပ်စွာ သွယ်တန်းနေကြသည်။ အလက်စကာပြည်နယ်တွင် ရှိသော မောင့်မက်ကင်လေ မှာ ၂၀၃၂၀ ပေ (၆၁၉၄ မီတာ) မြင့်ပြီး နိုင်ငံအတွင်း နှင့် မြောက်အမေရိကတွင် အမြင့်ဆုံးတောင်ဖြစ်သည်။ ရှင်သန်နေဆဲ မီးတောင်များမှာ အလက်စကာရှိ အလက်ဇန္ဒားကျွန်းများ နှင့် အာလူးရှန်(Aleutian) ကျွန်းများ တို့တွင် အများအပြား တွေ့ရပြီး ဟာဝိုင်ယီကျွန်းများတွင် မီးတောင်ကျွန်းများ ပါဝင်သည်။ ရော့ကီးတောင်တန်းများတွင် ပါဝင်ပြီး ရဲလိုးစတုန်း အမျိုးသားဥယျာဉ်၏ အောက်တွင်ရှိနေသော စူပါမီးတောင်သည် မြောက်အမေရိကတိုက်တွင် အကြီးဆုံးမီးတောင် ဖြစ်သည်။ အရွယ်အစားအားဖြင့် ကြီးမားပြီး ပထဝီ အနေအထားမျိုးစုံရှိသော အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ရာသီဥတု အမျိုးအစား အများစုကို တွေ့ရသည်။ မယ်ရီဒီယမ် ၁၀၀ ဒီဂရီ လောင်ဂျီကျုမျဉ်း၏ အရှေ့ဘက်တွင် မြောက်ဘက်ပိုင်းရှိ စိုထိုင်းသော ကွန်တီနန်တယ် ရာသီဥတုမှစ၍ တောင်ဘက်ပိုင်းရှိ စိုထိုင်းသော မုတ်သုံတစ်ပိုင်း ရာသီဥတု အထိ တွေ့ရသည်။ ဖလော်ရီဒါပြည်နယ်၏ တောင်ဘက် အစွန်အဖျား နှင့် ဟာဝိုင်ယီတို့မှာ မုတ်သုံရာသီဥတု ဖြစ်သည်။ မယ်ရီဒီယမ် ၁၀၀ ဒီဂရီမျဉ်း၏ အနောက်ဘက်ရှိ ဂရိတ်ပလိန်း လွင်ပြင်ကျယ်များမှာ တစိတ်တပိုင်း မိုးခေါင်ခြောက်သွေ့သော ရာသီဥတုမျိုး ရှိသည်။ အနောက်ဘက်ရှိ တောင်ကုန်းများမှာ ကုန်းမြင့် ရာသီဥတု ရှိသည်။ ဂရိတ်ဘေဆင် ဒေသနှင့် အနောက်တောင်ဘက်ရှိ ကန္တာရဒေသများမှာ မိုးခေါင်ခြောက်သွေ့သည်။ ကယ်လီဖိုးနီးယား ကမ်းရိုးတန်းဒေသတွင် မြေထဲပင်လယ် ရာသီဥတုရှိပြီး အော်ရီဂွန် ကမ်းရိုးတန်း ဒေသ၊ ဝါရှင်တန်ပြည်နယ် နှင့် အလက်စကာတောင်ဘက်ပိုင်းတို့တွင် သမုဒ္ဒရာ ရာသီဥတု ရှိသည်။ အလက်စကာ၏ ဒေသ အတော်များများမှာ အန္တာတိကဆန်သော ရာသီဥတု နှင့် ဝင်ရိုးစွန်း ရာသီဥတုများ ရှိကြသည်။ ပြင်းထန်သော ရာသီဥတုမှာ အထူးအဆန်း မဟုတ်ပေ။ မက္ကဆီကို ပင်လယ်ကွေ့နှင့် ထိစပ်နေသော ပြည်နည်များတွင် ဟာရီကိန်းမုန်တိုင်း မကြာခဏ တိုက်ခတ်လေ့ ရှိပြီး ကမ္ဘာပေါ်ရှိ လေဆင်နှာမောင်း အတော်များများမှာ ဤနိုင်ငံတွင် ဖြစ်ပွားလေ့ ရှိသည်။ အထူးသဖြင့် အနောက်ဘက် အလယ်ပိုင်းရှိ လေဆင်နှာမောင်း တောင်ကြား (Tornado Alley) ဟုခေါ်သော ဒေသတွင် ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ဂေဟစနစ်သည် အလွန်အမင်းကျယ်ပြော (megadiverse) သည်။ တဆက်တည်းဖြစ်နေသော အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု နှင့် အလက်စကာပြည်နယ်တို့တွင် ရေသောက်မြစ်ရှိသော အပင် (vascular plants) မျိုးကွဲပေါင်း ၁၇,၀၀၀ ခန့် ရှိသည်။ ဟာဝိုင်အီ ကျွန်းများတွင် ပန်းပွင့်သော အပင် (flowering plant) မျိုးကွဲပေါင်း ၁၈၀၀ ကျော် ရှိပြီး ၎င်းတို့ထဲမှ အနည်းငယ်ကိုသာ ကုန်းမကြီးပေါ်တွင် တွေ့ရသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် အလွန်ကျယ်ပြန့်သဖြင့် တိရစ္ဆာန်များသည် အရေအတွက် များပြား၍ အမျိုး လည်း ကွဲပြားကြ၏။ သမင်၊ ဒရယ်၊ မုစကောင်၊ ဝက်ဝံ၊ ပြောင်၊ တောင်ခြင်္သေ့၊ တောကြောင်မြီးတို၊ အမေရိကန် ကျားသစ်၊ ဝံပုလွေ၊ မြေခွေး၊ တောင်ဆိတ်၊ သိုး၊ ပရေရီခွေး၊ အမေရိကန်ဖျံ၊ ရှဉ့်၊ ယုန်၊ ပင်လယ်ဖျံ၊ ပင်လယ်လိပ်နှင့် အခြားတိရစ္ဆာန် အမျိုးပေါင်းများစွာ ရှိလေသည်။ ငှက်မျိုး ထဲမှလည်း ရစ်ပုမျိုး၊ ရိုးရိုးရစ်၊ စွန်၊ သိမ်းငှက်၊ သစ်တောက် ငှက်၊ ငှက်ပြာ၊ သပိတ်လွယ်ရင်အုပ်နီ၊ သပိတ်လွယ်၊ ကြိုးကြာ နီ၊ မြေလူးငှက်၊ မြေလူးငှက်ဝါ၊ ဝံပိုငှက် စသည်ဖြင့် အမျိုးမျိုး ရှိသည်။ နို့တိုက်သတ္တဝါ မျိုးကွဲပေါင်း ၄၀၀ ကျော်၊ ငှက်မျိုးကွဲပေါင်း ၇၅၀ ကျော်၊ တွားသွားသတ္တဝါ နှင့် ကုန်းနေရေနေ သတ္တဝါ မျိုးကွဲပေါင်း ၅၀၀ ကျော် တို့ နေထိုင်ရာ ဒေသဖြစ်သည်။ အင်းဆက် မျိုးကွဲပေါင်း ၉၁,၀၀၀ ကျော်ကို အမျိုးအစားခွဲခြား တွေ့ရှိပြီး ဖြစ်သည်။ ၁၉၇၃ ခုနှစ် မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်နိုင်သည့် သတ္တဝါများ ဥပဒေဖြင့် မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်မည်ကို စိုးရိမ်ရသည့် သတ္တဝါတို့နှင့် ၎င်းတို့နေထိုင်ကျက်စားရာ နေရာများကို ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ထားပြီး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ငါး နှင့် တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်ဌာန က စောင့်ကြပ်ကြည့်ရှုလျက် ရှိသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင် အမျိုးသားဥယျာဉ် ၅၈ ခုနှင့် ဖက်ဒရယ် အစိုးရမှ စီမံခန့်ခွဲသော အခြားဥယျာဉ်များ၊ သစ်တောများ၊ လူအရောက်ပေါက်နည်းသော နေရာများ ရာပေါင်းများစွာ ရှိသည်။ အားလုံးပေါင်းမည်ဆိုလျှင် အစိုးရသည် နိုင်ငံ မြေဧရိယာ၏ ၂၈.၈ ရာခိုင်နှုန်းကို ပိုင်ဆိုင်သည်။ ထိုနေရာ အများစုမှာ ကာကွယ် ထိန်းသိမ်းထားပြီး အချို့ကိုမူ ရေနံနှင့် သဘာဝဓာတ်ငွေ့ တူးဖော်ရန်၊ သတ္တုတူးဖော်ရန်၊ သစ်ထုတ်လုပ်ရန် နှင့် ကျွဲနွားတိရစ္ဆာန်များ မွေးမြူရန် အငှားချထားသည်။ ၂.၄ ရာခိုင်နှုန်းမှာ စစ်ရေးအတွက် အသုံးပြုသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် မြောက်သမပိုင်းဇုန်တွင် ကျရောက်နေ၍ မြောက်လတ္တီတွဒ် ၂၄ ဒီဂရီ ၂ဝ မိနစ် မှ ၄၉ ဒီဂရီ နှင့် အနောက်လောင်ဂျီတွဒ် ၆၆ ဒီဂရီ ၅၅ မိနစ် မှ ၁၂၄ ဒီဂရီ ၄၅ မိနစ် အကြားတွင် တည်ရှိသည်။ အရှေ့ဘက်သမုဒ္ဒရာမှ အနောက်ဘက်သမုဒ္ဒရာအထိ မိုင်ပေါင်း ၃၁ဝဝ ရှည်လျား၍ မြောက်မှတောင်သို့ အဝေးဆုံးနေရာမှာ မိုင်ပေါင်း ၁၇၈ဝ ရှည်လေသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်းသည် အကွေ့အကောက် ပေါများသောကြောင့် သင်္ဘောဆိပ်ကောင်း များ ရှိလေသည်။ ကမ်းရိုးတန်းသည် တောင်ဘက် ဗော့စတန် မြို့အထိ ကျောက်ဆောင်ထူထပ်၍ ဗော့စတန်မှ လွန်သွာသော် နိမ့်၍ သဲမြေများရှိရာဒေသသို့ ရောက်၏။ ဗော့စတန်မြို့မြောက် ဘက် မိန်းပြည်နယ်၌ ပင်လယ်အော်များနှင့် ရေလက်ကြား အမြောက်အမြား ရှိလေသည်။ နယူးယောက် သင်္ဘောဆိပ်သည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုအဖို့ အထူးအရေးကြီး အသုံးဝင်သော ဌာနတစ်ခုဖြစ်၏။ အနောက်ဘက်ကမ်းရိုးတန်းမှာလည်း အရှေ့ ဘက်နည်းတူ မညီညွတ်သဖြင့် သင်္ဘောဆိပ်ကောင်းများ ရှိလေ သည်။ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုနှင့် ဆန်ဒီယေးဂိုးတို့သည် နာမည်ကျော် ဆိပ်ကမ်းကောင်းများ ဖြစ်ကြ၏။ အရှေ့အတ္တလန္တိတ်ကမ်းရိုး၌ ကျွန်းစုကလေး မြောက်မြားစွာရှိသည့်အနက် ထင်ရှားသော ကျွန်းများမှာ မောင့်ဒဲဆတ်၊ နန့်တပ်ကက်၊ ဗလော့ကျွန်း၊ စတက်တင်ကျွန်းတို့ ဖြစ်လေသည်။ တောင်ဘက် ဖလော်ရီဒါ ကမ်းရိုး၌ကား ဘဟားမားနှင့် ကျူးဗားကျွန်းစုများရှိ၍ အနောက် ဘက်၌ ဆန်တာ ကက်တလီးနားနှင့် ဆန်တာ ဘာဘရာကျွန်းစု များ ရှိသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ မြေမျက်နှာပြင်မှာ သဘာဝအတိုင်း အရှေ့အတ္တလန္တိတ် ကမ်းရိုးတန်းဒေသ၊ အက်ပလက် ချီယန်တောင်တန်းဒေသ၊ ကျယ်ပြန့်သော အလယ်ပိုင်းလွင်ပြင်၊ အတွင်းကျသော ကုန်းမြင့်ပိုင်းနှင့် အနောက်ဘက် ကော်ဒီလား ရားတောင်တန်းဒေသဟူ၍ ပိုင်းခြားလျက်သား ဖြစ်နေသည်ကို တွေ့ရ၏။ အရေးအကြီးဆုံးမှာ အတ္တလန္တိတ် ကမ်းရိုးဒေသ ဖြစ်သည်။ ဤကမ်းရိုးဒေသ၏ အနောက်ဘက်၌ မြောက်ပိုင်း အယ်လဗားမားပြည်နယ်မှ ပြည်ထောင်စု၏ အရှေ့မြောက်ဘက် ထောင့်စွန်းအထိ ကျယ်ပြန့်သော အက်ပလက်ချီယန်တောင် တန်းဒေသ ရှိ၏။ ထိုဒေသ၌ ပင်လယ်နှင့် အလွန်နီးသောနေရာ များမှာ လွန်စွာအေး၏။ မြောက်ကယ်ရိုလိုင်းနားပြည်နယ်၌ ကား မာကျောသော ကျောက်တောင်ကြီးများသည် မြင့်မားစွာ တည်ရှိနေကြသည်။ မစ်ချဲ့တောင်သည် အမြင့် ပေ ၆၆၈၄ ရှိ ၏။ မြောက်ပိုင်းတွင် သလင်းကျောက်တောင် ခါးပန်းကြီးများ ဖြင့် ပိုင်းခြားထား၏။ ယင်းတို့မှာ နယူးဟမ်ရှိုင်းယာ၌ ဝှိုင် တောင်၊ မက်ဆာချူးဆက်၌ ဗတ်ရှိုင်ယာနှင့် ဗားမောင့်ရှိ ဂရင်းတောင်များ ဖြစ်ကြ၏။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အရှေ့ဘက် အက်ပလက်ချီယန် တောင်တန်းများနှင့် အနောက်ဘက် ကော်ဒီလားရားတောင် တန်းဒေသနှစ်ခုစပ်ကြား၌ ကျယ်ပြန့်ညီညာသော လွင်ပြင်ကြီး များ ရှိ၏။ မစ္စစ္စပီ၊ အိုဟိုင်းအိုး နှင့် မစ်ဇူးရီမြစ်တို့သည် လွင်ပြင်ကြီးများကို ဖြတ်၍ စီးဆင်းကြသောကြောင့် မြေဩဇာ ထက်သန် ကောင်းမွန်သဖြင့် ထိုဒေတွင် နေထိုင်ကြသော လူ များသည် လယ်ယာစိုက်ပျိုးခြင်းလုပ်ငန်းကို အဓိကထား၍ လုပ်ကိုင်ကြလေသည်။ အရှေ့ဘက်၌ ရေကောင်းစွာရ၍ မြေဩဇာကောင်းသောမြေများ၊ မြက်ခင်းပြင်ကြီးများရှိ၍ မြောက်ပိုင်း၌ ရှေးအခါက ရေခဲပြင်ကြီး တိုက်စားသွားခဲ့သော မြေဟောင်းများ ရှိလေသည်။ စစ္စကွန်းဆင်၊ မစ်ရှီဂန်နှင့်မင်နီ ဆိုးတား ပြည်နယ်များ၌ အဖိုးတန် ကြေးနီနှင့် သံတွင်းများ ရှိ၏။ တောင်ဘက်ရှိ ပရေရီ မြက်ခင်းပြင်သည် မက္ကဆီကို ပင်လယ်ကွေ့မှ အရှေ့တောင်ဘက် အတ္တလန္တိတ် ကမ်းရိုးတန်းအထိ ကျယ်ပြန့် ရှည်လျားလေသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ အနောက်ဘက် သုံးပုံတစ်ပုံမှာ ကား ယေဘုယျအားဖြင့် တောတောင် ထူထပ်၏။ ထိုဒေသမှ ရော့ကီးတောင်တန်းကြီးသည် အရှေ့ဘက် ကျယ်ပြန့်သော လွင်ပြင်ပိုင်းမှစ၍ တက်သွားရာ တောင်တန်းများ အသွယ်သွယ် ဖြာထွက်ပြီးနောက် ကော်လိုရားဒိုး ပြည်နယ်၌ အမြင့်ဆုံး ဖြစ်သွား၏။ သို့ရာတွင် ဝိုင်အိုးမင်း အလယ်ပိုင်း၌ နိမ့်ကျ သွားပြီးလျှင် တစ်ဖန် မွန်တာနာနှင့် အိုက်ဒဟိုး ပြည်နယ် များတွင် မြင့်တက်သွားပြန်လေသည်။ ထိုတောင်တန်း၏ အနောက်ဘက်၌ကား မြင့်မားသော ကုန်းပြင်မြင့်ကြီးများ ရှိ၏။ တောင်ဘက်၌ ကော်လိုရာဒို ကုန်းပြင်မြင့်ရှိ၍ ကော်လိုရာဒိုမြစ်က ဖြတ်စီးလျက်ရှိ၏။ ထိုနောက် ယူးတားပြည်နယ်ရှိ ဝေါဆက်တောင်နှင့် ကာလီဖိုးနီးယားရှိ ဆီယယ်ရာ နီဗားဒါး တောင်တို့ကြား၌လည်း ဂရိတ်ဗေဆင်အမည်ရှိ ကုန်းပြင်မြင့်ကြီး တစ်ခု ရှိ၏။ ထိုကုန်းပြင်မြင့်ကြီး၏ မြောက်ဘက်တွင် ကိုလံဘီယာ ကုန်းပြင်မြင့်ရှိ၍ ကိုလံဘီယာမြစ်လည်း ရှိ၏။ ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်တွင် မြင့်မားသော ဝှစ်တနီတောင် ရှိပြီး ဝှစ်တနီ တောင်၏ အရှေ့ဘက်၌ ဒက်ဗဲလီခေါ် သေမင်း ချိုင့်ဝှမ်းရှိ၏။ ထိုတောင်ကြား တစ်စိတ်တစ်ဒေသသည် သဲကန္တာရဖြစ်ပြီးလျှင် ကယ်လီဖိုးနီးယားအထိ ရှည်လျားလေသည်။ ဆီယယ်ရာ နီဗားတောင်တန်းသည် အနောက်မြောက်ဘက်ရှိ အော်ရီဂန်နှင့် ဝါရှင်တန် ပြည်နယ်များသို့ပင် ရောက်၍ ထိုဒေသ များ၌ ကက်စကိတ်တောင်တန်းဟု အမည်တွင်၏။ အနောက် ဘက် ကမ်းရိုးတစ်လျှောက်သို့ ကပ်လျက်တည်ရှိသော တောင် တန်းများမှာကား ကို့စရိန့်ဟု တွင်၏။ ထိုကမ်းနားတောင်တန်းများသည် ကက်စကိတ်နှင့် ဆီယယ်ရာတောင်တန်းများလောက် မမြင့်ပဲ အချို့နေရာများတွင် တောင်တန်းများသည် ပင်လယ်သို့ အရောက် နိမ့်ဆင်းသွားလေသည်။ ကက်စကိတ်တောင်နှင့် မြောက်ပိုင်း ဆီယယ်ရာတွင် မီးတောင်များရှိ၍ အချို့နေရာများတွင် မီးတောင်သေများနှင့် ချော်များဖုံးလွှမ်းထားသော နေရာအများကို တွေ့ရသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၌ ယခုတိုင် ရှိနေသေးသော မီးတောင်ရှင်တစ်ခုမှာ မြောက်ပိုင်း ကယ်လီဖိုးနီးယားရှိ လက်ဆင်မီးတောင် ဖြစ်လေသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကြီးမား ကျယ်ဝန်းသလောက် အင်း၊ အိုင်၊ စိမ့်စမ်း၊ ရေတံခွန်များ ပေါများသော နိုင်ငံဖြစ်ပေသည်။ မြောက်ပိုင်း ဝစ္စကွန်ဆင်နှင့် မင်နီဆိုးတား ပြည်နယ် များ၌ အထူးသဖြင့် အင်းအိုင်ငယ်ကလေးများ ပေါများ၏။ ပရေရီမြက်ခင်းပြင်၏ မြောက်ဘက်အစွန်၌ ထင်ရှားကျော်စောသော ဂရိတ်လိတ်ခေါ် ရေအိုင်ကြီးများရှိ၏။ ထိုရေအိုင်ကြီး များသည် အလွန်ကျယ်ဝန်း၍ ကုန်းတွင်း၌ တည်ရှိသောကြောင့် ကုန်းတွင်းပင်လယ်များဟုပင် ခေါ်နိုင်လေသည်။ ကနေဒါနိုင်ငံရှိ စိန်လော့ရင့်မြစ်သည် ထိုရေအိုင်များမှနေ၍ အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာသို့ စီးဆင်းလေသည်။ ဆူပီးရီးယားအိုင်ကြီးနှင့် ဟူရွန်အိုင်ကို ဆန်မာရေးတူးမြောင်းဖြင့် ဆက်သွယ်ထား၍ ဟူရွန်အိုင်မှ အီရီအိုင်၊ တစ်ဖန် အီရီအိုင်မှ အွန်တေးရီအိုအိုင်တို့ကို လှေ သင်္ဘောများ အသွားအလာ လွယ်ကူစေရန် တူးမြောင်းများဖြင့် ဆက်သွယ်ထားလေသည်။ နိုင်ဂါရာ ရေတံခွန်ကြီးသည် ဤအိုင်ကြီးများအနီး၌တည်ရှိ၍ ပြည်ထောင်စု၏ ကျက်သရေကိုဆောင်နေလေသည်။ အီရီအိုင်အရှေ့ဘက်စွန်းမျှ ဟဒ်ဆန်မြစ်အထိ လှေသင်္ဘောများသွားလာနိုင်ရန်အတွက် ဂီရီတူးမြောင်းကို ဖောက်လုပ်ထားသည်။ ထိုရေအိုင်ကြီးများအပြင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု မြောက်ပိုင်းတွင် ရေအိုင်ကလေး အများအပြား ရှိပေသေးသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုအတွင်း၌ ရေရှိသောဒေသများ အားလုံး၏ အကျယ်အဝန်းမှာ ၅၃ဝဝ၃ စတုရန်းမိုင် ဖြစ်လေသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် မြောက်သမပိုင်းဇုန်အတွင်း၌ တည်ရှိသော်လည်း ရာသီဥတုမှာ အပူအအေး မညီမျှချေ။ ယေဘုယျအားဖြင့် ရာသီဥတုသည် တိုင်းပြည်မြေမျက်နှာပြင်ကို လိုက်၍ ပြောင်းလဲတတ်သောကြောင့် တောတောင်ထူထပ်သော ပင်လယ်ကမ်းရိုး တောင်တန်းဒေသနှင့် ကက်စကိတ်တောင် အနောက်ဘက်တို့တွင် စိုစွတ်ထိုင်းမှိုင်းခြင်း ဖြစ်စေလေသည်။ အနောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းသည် ပစိဖိတ်ပင်လယ်လေကြောင့် အရှေ့ဘက်လောက် ရာသီဥတု မပြင်းထန်ချေ။ ဆောင်းရာသီ တွင် အလွန်အမင်း မအေးပဲ နွေရာသီ၌လည်း အလွန်အမင်း မပူချေ။ အနောက်ဘက်ဒေသ၌ ဆောင်းတွင်းမှာသာ မိုးရွာသွန်း ၍ တစ်နှစ်လုံးအတွက် ပျမ်းမျှ မိုးရေချိန်ကို ကြည့်သော် မိုး များသည်ဟု ဆိုနိုင်ပေသည်။ ရော့ကီးတောင်နှင့် ဆီယယ်ရာ နီဗား၊ စပ်ကြားရှိဒေသ၌ကား မိုးအလွန်နည်းသောကြောင့် အရှေ့တောင် ကာလီဖိုးနီးယားဘက်သို့ ရောက်သော် သဲကန္တာရ ကိုပင် တွေ့ရ၏။ အတ္တလန္တိတ်ဘက်ရှိ နယ်ပယ်များတွင်မူ နွေအခါ၌ လွန်စွာပူ၍ ဆောင်းအခါ၌ လွန်စွာအေးလေသည်။ တောင်ဘက် မက္ကဆီကို ပင်လယ်ကွေ့တစ်ဝိုက်ရှိ နယ် များ၌ နွေရာသီတွင် အလွန်ပူ၍ ဆောင်းရာသီ၌ အသင့်အတင့် အေးချမ်းကာ ရံဖန်ရံခါ ဆီးနှင်းများ သည်းထန်စွာကျ၏။ မိုး လည်း အတော်များ၏။ အလယ်ပိုင်းလွင်ပြင်များ၌ ဆောင်း ရာသီမှာ အလွန်အေး၍ တစ်ခါတစ်ရံ ဆီးနှင်းများ မုန်တိုင်းများကျ၏။ ထိုဒေသများ၌ တစ်နှစ်လုံး ရွာသောမိုး၏ ၃/၄ သည် ဧပြီနှင့် စက်တင်ဘာလ စပ်ကြား၌ ရွာသွန်းလေသည်။ နိုင်ငံတွင်း ပါဝင်သော ဒေသများ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ပြည်နယ် ၅၀ တို့ စုစည်းထားသော ဖက်ဒရယ် ပြည်ထောင်စု ဖြစ်သည်။ မူလပထမ ပြည်နယ် ၁၃ ခုမှာ ဗြိတိသျှတို့၏ အုပ်ချုပ်မှုကို တွန်းလှန်ခဲ့သော ကိုလိုနီနယ်ပယ် ၁၃ ခုမှ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံ၏ အစောပိုင်း သမိုင်းကြောင်းတွင် ပြည်နယ် ၃ ခုကို လက်ရှိပြည်နယ်များ၏ ခွဲထုတ်၍ နယ်မြေအသစ် သတ်မှတ် ပေးခဲ့သည်။ ၎င်းတို့မှာ ကင်တပ်ကီ ပြည်နယ်ကို ဗာဂျီးနီးယား ပြည်နယ်မှ ၎င်း၊ တင်နက်ဆီပြည်နယ်ကို မြောက်ကယ်ရိုလိုင်းနား ပြည်နယ်မှ ၎င်း၊ မိန်းပြည်နယ်ကို မက်ဆာချူးဆက် ပြည်နယ်မှ ၎င်း ခွဲခြားခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ အခြားသော ပြည်နယ်များမှာမူ အမေရိကန်တို့ စစ်တိုက်ခြင်း ဖြင့်၎င်း၊ ဝယ်ယူခြင်းဖြင့် ၎င်း ရရှိလာသော နယ်မြေများ ဖြစ်သည်။ ဗားမောင့် ပြည်နယ်၊ တက္ကဆပ်ပြည်နယ် နှင့် ဟာဝိုင်အီ ပြည်နယ်တို့မှာ ယခင်က သီးခြား လွတ်လပ်သော သမ္မတနိုင်ငံ များ အဖြစ် တည်ရှိခဲ့ကြပြီး အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု အတွင်းသို့ လာရောက် ပူးပေါင်းကြခြင်း ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်ပြည်တွင်းစစ် အတွင်းတွင် အနောက်ဗာဂျီးနီးယား ပြည်နယ်သည် ဗာဂျီးနီးယားမှ ပြည်နယ်တစ်ခု အဖြစ် သီးသန့် ခွဲထွက် ခဲ့သည်။ နောက်အကျဆုံး ပြည်နယ် အဖြစ် အသိအမှတ် ပြုခံရသည့် ပြည်နယ်မှာ ဟာဝိုင်အီ ပြည်နယ် ဖြစ်ပြီး ၁၉၅၉ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၂၁ ရက်တွင်မှ ပြည်နယ်အဖြစ် ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ ပြည်နယ်များတွင် ပြည်ထောင်စုမှ ခွဲထွက်ခွင့် မရှိပေ။ ပြည်နယ်များသည် အမေရိကန် ကုန်းမကြီးပေါ်တွင် နေရာ အပြည့်ယူထားသည်။ ပြည်နယ်များ အပြင် အခြားအရေးပါသော ဒေသနှစ်ခုမှာ ဝါရှင်တန် မြို့တော် တည်ရှိရာ ဖက်ဒရယ် ဒိစတြိတ် ဖြစ်သော ကိုလမ်ဘီယာ ဒိစတြိတ် နှင့် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ အတွင်းရှိ လူမနေသော်လည်း အမေရိကန် ပိုင်နက်ဖြစ်သော ပါမေရာ သန္တာကျွန်း တို့ ဖြစ်ကြသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင် အဓိက ရေခြားမြေခြား ပိုင်နက် ၅ ခုလည်း ရှိသေးသည်။ ကာရစ်ဘီယံ ပင်လယ်အတွင်းရှိ ပြူရီတို ရီကို နှင့် အမေရိကန် ဗာဂျင်အိုင်းလန်း ဒေသ၊ ပစိဖိတ် သမုဒ္ဒရာအတွင်းရှိ အမေရိကန် ဆာမိုအာ၊ ဂူအမ်ကျွန်း နှင့် မြောက်မာရီယာနာ ကျွန်းများ တို့ ဖြစ်ကြသည်။ အမေရိကန် ဆာမိုအာမှ လွဲ၍ အခြား အဓိက ပိုင်နက် ၄ ခုတွင် မွေးဖွားသူတို့သည် အမေရိကန် နိုင်ငံသား အဖြစ် အလိုအလျောက် ရရှိကြသည်။ ထိုဒေသများတွင် နေထိုင်သူတို့သည် ပြည်နယ်များတွင် နေထိုင်သူများကဲ့သို့ပင် အခွင့်အရေးများ တာဝန်များ ရှိကြသော်လည်း ဖက်ဒရယ်အစိုးရ၏ ဝင်ငွေခွန်မှ ကင်းလွတ်ခွင့် ပြုထားသည်။ သို့သော်လည်း သမ္မတ ရွေးချယ်ရာတွင် မဲပေးပိုင်ခွင့် မရှိဘဲ အောက်လွှတ်တော်တွင်လည်း မဲပေးခွင့်မရှိသည့် ကိုယ်စားလှယ်သာ တက်ရောက်ခွင့် ရသည်။ အမေရိကန်နိုင်ငံ အတွင်း၌ မှီတင်းနေထိုင်သော လူမျိုးများ မှာလည်း သမိုင်းကြောင်းအရ ကမ္ဘာအရပ်ရပ်မှ ပြောင်းရွေ့လာသော လူမျိုးများဖြစ်သည်။ ပျူရီတန်ဂိုဏ်း ဝင်တို့သည် ကိုးကွယ်မှု နှိပ်ကွက်ခြင်းများကို မခံရပ်နိုင်ကြ သဖြင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသို့ လာရောက် နေထိုင်ကြ၏။ ဒတ်ခ်ျလူမျိုးနှင့်ဆွစ်လူမျိုးတို့သည်လည်း ကုန်ရောင်းဝယ်ရေး လုပ်ငန်းကို လုပ်ကိုင်ရန်အတွက် နယူးယောက်၊ နယူးဂျာစီ အရပ်တို့၌ လာရောက်နေထိုင်ကြ၏။ စပိန်လူမျိုးတို့လည်း ရွှေငွေရှာဖွေရန် ဖလော်ရီဒါ၊ တက်ကဆပ်နှင့်ကယ်လီဖိုးနီးယား ပြည်နယ်များသို့ လာရောက်၍ အခြေစိုက် နေထိုင်ကြ၏။ ဂျာမန်၊ ဩစတြီးယန်း၊ ပိုးလူမျိုးနှင့် အိုင်ရစ်လူမျိုးတို့သည် လည်း စီးပွားရေးနှင့် နိုင်ငံရေးအကြောင်းများကြောင့် မစ္စစ္စပီမြစ်ဝှမ်းတစ်လျှောက်တွင် လာရောက်နေထိုင်ကြ၏။ ကွိတ်ကာ ဂိုဏ်းဝင်များနှင့် အယူဝါဒဆိုင်ရာ ဂျာမန် ဒုက္ခသည်များသည် ပင်ဆယ်လဗေးနီးယားပြည်နယ်ကို တည်ထောင်နေထိုင်ကြ၏။ ပစိဖိတ်ကမ်းခြေနှင့် အနီးအနားရှိ ကျွန်းစုများတွင်ကား မလေး၊ ဂျပန်နှင့် တရုတ်များရှိ၏။ ရုရှလူမျိုးတို့မှာ အလာစကာနယ် တွင် နေထိုင်ကြ၍ အီတာလျံ၊ ဂျူး၊ ဆလဗ်၊ အာမေးနီးယမ်း နှင့် ဆီးရီးယန်းတို့ကိုကား နေရာတကာ၌ တွေ့မြင်ရ၏။ အမေရိကန်၏တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများဖြစ်သော အင်ဒီးယန်း လူမျိုးများကား ကမ္ဘာအရပ်ရပ်မှ လာရောက် နေထိုင်သော လူမျိုးများကြောင့် လူမျိုးပင် ပျောက်ကွယ်လုမတတ်ဖြစ် နေတော့၏။ သို့ဖြစ်လေရာ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုကဲ့သို့ လူမျိုးစုံသောနိုင်ငံကား မရှိတော့ပြီ။ ယင်းသို့အားဖြင့် ကမ္ဘာအရပ်ရပ်မှ လူအမျိုးမျိုး လာရောက် နေထိုင်ကြရာမှ နောင်အခါအမေရိကတိုက်တွင် အင်္ဂလိပ် လက်အောက်ခံ ကိုလိုနီနယ် တစ်ဆယ့်သုံးနယ်ဟူ၍ ဖြစ်လာ၏။ ယခုအခါ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ပါဝင်သော ပြည်နယ်ပေါင်း ၅ဝ ရှိလေသည်။ ထိုပြည်နယ် များမှာ အယ်လဗားမား၊ အလာစကာ၊ အယ်ရီ ဇိုးနား၊ အာကင်ဆော၊ ကာလီဖိုးနီးယား၊ ကော်လိုရာဒိုး၊ ကွန်နက်တိကတ်၊ ဒဲလဝဲယား၊ ဖလော်ရီဒါ၊ ဂျော်ဂျီယာ၊အိုက်ဒဟိုး၊ အီလီနွိုင်၊ အင်ဒီးယားနား၊ အိုင်ယိုးဝါး၊ ကန်းဆက်၊ ကင်တပ်ကီး၊ လူဝီဇီ ယန္နား၊ မိန်း၊ မေရီလန်၊ မင်ဆချူးဆက်၊ မစ်ရှီဂန်၊ မက်နီဆိုး တား၊ မစ်စစ်စပီ၊ မိဇူးရီ၊ မွန်တာနာ၊ နီဗရက်စက၊ နီဗားဒ၊ နယူဟမ္ပရှိုင်ယာ၊ နယူးဂျာစီ၊ နယူးမက္ကဆီကို၊ နယူးယော့၊ မြောက်ကယ်ရိုလီးနား၊မြောက်ဒကိုးတား၊ အိုဟိုင်းအိုး၊ အိုကလာ ဟိုးမား၊ အော်ရီဂန်၊ ပင်ဆီလဗေးနီးယား၊ ရုတ်ကျွန်း၊ တောင် ကယ်ရိုလီးနား၊ တောင်ဒကိုး တား၊ တင်နက်ဆီ၊ တက်ဆက်၊ ယူးတား၊ ဗားမောင့်၊ ဗားဂျင်နီးယား၊ ဝါရှင်တန်၊ အနောက် ဗာဂျင်နီးယား၊ ဝစ္စကွန်းဆင်း၊ ဝိုင်အိုးမင်းနှင့် ဟာဝိုင်အီတို့ဖြစ်လေသည်။ သမိုင်း မူလ အမေရိကန်များနှင့် ဥရောပအခြေချ နေထိုင်သူများ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ကုန်းမကြီး ပေါ်နှင့် အလက်စကာတွင် ရှေးဦးအစက နေထိုင်ကြသူများမှာ အာရှမှ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၁၂,၀၀၀ နှင့် ၄၀,၀၀၀ ကြားတွင် ပြောင်းရွှေ့လာသူများဟု ယုံကြည်ကြသည်။ ကိုလံဘီယံခေတ် မတိုင်မီ မစ္စစ္စပီယန် ယဉ်ကျေးမှု ထွန်းကားချိန်တွင် အဆင့်မြင့် စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေး၊ ခမ်းနားသော ဗိသုကာပညာများ နှင့် နိုင်ငံ အဆင့်ရှိသော လူ့အဖွဲ့အစည်းများ ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ ဥရောပသားတို့ အမေရိကန်တွင် စတင်ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်ကြချိန်တွင် နဂိုမူလနေထိုင်ကြသော အမေရိကန် သန်းပေါင်းများစွာတို့မှာ ဥရောပသားတို့နှင့် ပါလာသော ကျောက်ကြီးရောဂါ စသည့် ရောဂါများကြောင့် သေဆုံးခဲ့ရသည်။ ၁၄၉၂ တွင် စပိန် ဘုရင်၏ လက်အောက်ခံ ဂျီနိုအာမြို့သား စူးစမ်းရှာဖွေသူ ခရစ်စတိုဖာ ကိုလံဘတ် သည် ကာရစ်ဘီယံ ကျွန်းအချို့သို့ ရောက်ရှိခဲ့ပြီး နဂိုမူလ နေထိုင်သူတို့နှင့် ပထမဆုံး အဆက်အဆံ ပြုခဲ့သည်။ ၁၅၁၃ ဧပြီလ ၂ ရက်တွင် အောင်နိုင်သူ ဂျွန် ပေါင့်စ် ဒီ လီယွန် (Juan Ponce de León) လာဖလော်ရီဒါ ဟု သူ အမည်ပေးခဲ့သော နေရာသို့ ရောက်ရှိခဲ့ခြင်းသည် အမေရိကန် ကုန်းမကြီးပေါ်သို့ ဥရောပသားတို့ ပထမဆုံး ရောက်ရှိခြင်း အဖြစ် မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ ထို့နောက် စပိန်လူမျိုးတို့ သည် အမေရိကန်နိုင်ငံ အနောက်တောင်ပိုင်းဒေသတွင် အခြေချ နေထိုင်ခဲ့ကြပြီး ထောင်ပေါင်များစွာတို့မှာ မက္ကဆီကိုမှ တဆင့် ပြောင်းရွှေ့ ဝင်ရောက်လာခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ပြင်သစ် သားမွေးကုန်သည်တို့သည် ကန်ကြီးများ၏ အနီးတွင် နယူးဖရန့် နယ်မြေ အဖြစ် သတ်မှတ်ကြသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ပြင်သစ်တို့သည် မက္ကဆီကို ပင်လယ်ကွေ့ အထိတိုင်အောင် အမေရိကန်မြောက်ပိုင်း၏ အတွင်းပိုင်း ဒေသ အတော်များများကို သူတို့ပိုင် နယ်မြေအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ကြသည်။ အင်္ဂလိပ်တို့၏ ပထမဦးဆုံး အောင်မြင်စွာ အခြေချ နေထိုင်ချင်းမှာ ၁၆၀၇ ခုနှစ် ဂျိမ်းစ်တောင်းတွင် ဗာဂျီးနီးယား ကိုလိုနီ ထူထောင်ခြင်းနှင့် ၁၆၂၀ ခုနှစ်တွင် ဘုရားဖူးတို့၏ ပလိုင်းမောက် ကိုလိုနီ (Pilgrims' Plymouth Colony) ကို ထူထောင်ခြင်းတို့ပင် ဖြစ်သည်။ ၁၆၂၈ ခုနှစ်တွင် မက်ဆာချူးဆက် ပင်လယ်အော် ကိုလိုနီကို အငှားချခဲ့ခြင်းကြောင့် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူ အများအပြား ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ၁၆၃၄ ခုနှစ်တွင် နယူးအင်္ဂလန်တွင် ပြူရီတန် ၁၀,၀၀၀ ကျော်တို့ အခြေချ နေထိုင်ခဲ့ကြသည်။ ၁၆၁၀ခုနှစ်များ နှောင်းပိုင်းနှင့် အမေရိကန်တော်လှန်ရေးတို့ အကြားတွင် ရာဇဝတ်သား ၅၀,၀၀၀ ခန့်ကို ဗြိတိသျှတို့၏ အမေရိကန် ကိုလိုနီနယ်မြေများသို့ သင်္ဘောဖြင့် တင်ပို့ခဲ့ကြသည်။ ၁၆၁၄ခုနှစ် အစတွင် ဒတ်ခ်ျတို့သည် ဟတ်ဒ်ဆန်မြစ်၏ အောက်ပိုင်းတလျှောက်တွင် အခြေချနေထိုင်ခဲ့ကြပြီး နယူးအမ်စတာဒမ် နှင့် မက်ဟက်တန်ကျွန်းတို့လည်း အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ ၁၆၇၄ ခုနှစ်တွင် ဒတ်ခ်ျတို့သည် သူတို့၏ အမေရိကန်နယ်မြေများကို အင်္ဂလန်သို့ လွှဲပြောင်းပေးခဲ့ကြပြီးနောက် နယူးနယ်သာလန် ဒေသကို နယူးယောက်ဟု ပြောင်းလဲအမည်ပေးခဲ့ကြသည်။ အသစ်ရွှေ့ပြောင်းလာကြသူ အထူးသဖြင့် အမေရိကန် တောင်ပိုင်းသို့ ပြောင်းရွှေ့လာသူ အတော်များများမှာ အတွေ့အကြုံမရှိသေးသော ငယ်ရွယ်သည့် အလုပ်သမားများဖြစ်ကြပြီး သူတို့သည် ၁၆၃၀ မှ ၁၆၈၀ အတွင်း ဗာဂျီးနီးယားပြည်နယ်သို့ ရွှေ့ပြောင်းလာသူများ၏ ၃ ပုံ ၂ ပုံမျှ ဖြစ်သည်။ ၁၈ ရာစု အတွင်းသို့ ရောက်သောအခါတွင် အာဖရိကမှ ရောက်ရှိလာသော ကျွန်များမှာ အလုပ်ကြမ်းများအတွက် အဓိက အရင်းအမြစ် ဖြစ်လာကြသည်။ ၁၇၂၉ ခုနှစ် ကာရိုလိုင်းနား နှစ်ပိုင်းကွဲခြင်းနှင့် ၁၇၃၂ ခုနှစ် ဂျော်ဂျီယာ ပြည်နယ်ကို ကိုလိုနီအဖြစ် ပြုလုပ်ခြင်းတို့ကြောင့် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ဖြစ်လာမည့် ဗြိတိသျှ၏ ကိုလိုနီ ၁၃ ခုကို ထူထောင်ခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။ ပြည်နယ်တိုင်းတွင် ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရ ရှိပြီး ရွေးကောက်ပွဲတွင် မည်သူမဆို ပါဝင်ယှဉ်ပြိုင် မဲပေးနိုင်ကြသည်။ ရှေးခေတ်က အင်္ဂလိပ်လူမျိုးတို့၏ ရပိုင်ခွင့် အခွင့်အရေး စသည့် လမ်းစဉ်တို့ကို လိုက်နာမှု တိုးပွား လာကြခြင်း နှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေး နှင့် ပတ်သက်သည့် စိတ်ဓာတ်များကြောင့် ရီပတ်ဘလစ်ကင် သဘောတရားကို ထောက်ခံလာကြခြင်းတို့ပင် ဖြစ်သည်။ ပြည်နယ်တိုင်းတွင် အာဖရိက ကျွန်များ ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှု ကို တရားဝင်ဖြစ်အောင် ပြုခဲ့ကြသည်။ မွေးဖွားနှုန်း များပြားလာခြင်း၊ သေဆုံးမှုနှုန်း နည်းပါးလာခြင်းနှင့် ပြောင်းရွှေ့ဝင်ရောက်သူတို့ ပုံမှန် ရှိနေခြင်းတို့ကြောင့် ကိုလိုနီများရှိ လူဦးရေမှာ အလျင်အမြန်ပင် တိုးပွားလာခဲ့သည်။ ခရစ်ယာန် ရီဗိုက်တယ်လစ်ဇ် တို့၏ ၁၇၃၀ ခုနှစ်များ နှင့် ၁၇၄၀ ခုနှစ်များ အကြား လှုပ်ရှားမှု တို့နှင့် ပထမဆုံး မဟာ နိုးကြားမှု (Great Awakening) အပြီးတွင် ဘာသာရေးနှင့် ဘာသာရေး လွတ်လပ်မှု တို့ကို စိတ်ဝင်စားမှု တိုးပွားလာခဲ့ကြသည်။ ပြင်သစ် နှင့် အင်ဒီးယန်း တို့၏ စစ်ပွဲအပြီးတွင် ဗြိတိသျှတပ်တို့သည် ကနေဒါကို ပြင်သစ်တို့ထံမှ သိမ်းယူခဲ့သော်လည်း ဖရန်ကိုဖုန်း လူမျိုးတို့သည် တောင်ဘက် ကိုလိုနီများနှင့် မတူပဲ နိုင်ငံရေးအရ တသီးတခြား ဖြစ်နေခဲ့ကြသည်။ ပြောင်းရွှေ့ခံရသော နဂိုမူလ အမေရိကန်များ (အများသိကြသည်မှာ "အမေရိကန် အင်ဒီးယန်းများ") မပါဘဲ ကိုလိုနီ ၁၃ ခုတို့၏ လူဦးရေမှာ ၁၇၇၀တွင် ၂.၆ သန်းအထိ ရှိလာခဲ့သည်။ ထိုလူဦးရေထဲမှာ ၃ ပုံ ၁ပုံမှာ ဗြိတိန်မှ ဖြစ်ပြီး အမေရိကန် ငါးယောက်လျှင် တစ်ယောက်မှာ လူမည်းကျွန်များ ဖြစ်ကြသည်။ ဗြိတိသျှ တို့၏ အခွန်ကောက်ခံမှုမှ ကင်းလွတ်ခွင့် ရသော်လည်း အမေရိကန် ကိုလိုနီတို့သည် ဂရိတ်ဗြိတိန်၏ ပါလီမန်တွင် ကိုယ်စားပြုခွင့် မရပေ။ လွတ်လပ်ရေး နှင့် နယ်မြေချဲ့ထွင်ခြင်း ၁၇၆၀ ခုနှစ်များ မှ ၁၇၇၀ခုနှစ်များ အစောပိုင်းအတွင်း အမေရိကန် ကိုလိုနီများနှင့် ဗြိတိသျှတို့အကြား တင်းမာမှုမှ တဆင့် ၁၇၇၅ မှ ၁၇၈၁ ခုနှစ် အထိကြာသော အမေရိကန် လွတ်လပ်ရေး စစ်ပွဲကို ပေါ်ပေါက်လာစေခဲ့သည်။ ၁၇၇၅ ခုနှစ် ဇွန်လ ၁၄ ရက်တွင် ဖီလာဒဲလ်ဖီးယားတွင် ကျင်းပသော ကွန်တီနန်တယ် ကွန်ဂရက်မှ ဂျော့ချ် ဝါရှင်တန်၏ အုပ်ချုပ်မှု အောက်တွင် ကွန်တီနန်တယ် စစ်တပ်ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ "လူအားလုံးကို အညီအမျှ ဖန်ဆင်းခဲ့သည်။" ဟု ကြွေးကြော်ခဲ့ကြပြီး မည်သူ့မဆို ရသင့်ရထိုက်သော အခွင့်အရေးများ ရှိသည်ဟု ဆိုကာ ကွန်ဂရက်သည် လွတ်လပ်ရေး ကြေညာစာတမ်းကို ၁၇၇၆ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၄ ရက်တွင် အတည်ပြုခဲ့သည်။ ထိုမူကြမ်း၏ အများစုကို ရေးသားသူမှာ သောမတ်စ် ဂျက်ဖာဆင် ဖြစ်သည်။ ထိုနေ့ကို နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်းတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ လွတ်လပ်ရေးနေ့ အဖြစ် ကျင်းပလျက် ရှိသည်။ ၁၇၇၇ တွင် ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်း အတွက် မူများကို ချမှတ်ခဲ့ပြီး အားနည်းသော ကွန်ဖက်ဒရယ် အစိုးရဖြင့် ၁၇၈၉ ခုနှစ် အထိ အုပ်ချုပ်ခဲ့ကြသည်။ ဗြိတိသျှတို့သည့် ပြင်သစ်နှင့် စပိန်တို့၏ အကူအညီ ရယူထားသော အမေရိကန်တပ်များကို ရှုံးနိမ့်ပြီးသည့် အခါတွင် ဂရိတ်ဗြိတိန်သည် အမေရိကန်တို့၏ လွတ်လပ်ရေး နှင့် မစ္စစ္စပီမြစ်၏ အနောက်ဘက်ခြမ်းရှိ နယ်မြေများ အပေါ်တွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏၏ အချုပ်အခြာ အာဏာ ပိုင်ဆိုင်မှု ကို အသိအမှတ် ပြုခဲ့ရသည်။ အခွန်ကောက်ခံနိုင်သည့် အာဏာပါဝင်သည့် ခိုင်မာသော အမျိုးသား အစိုးရ ဖွဲ့စည်းရန် အလိုရှိသည့် သူတို့က ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာ ညီလာခံကို ၁၇၈၇ တွင် ကျင်းပခဲ့သည်။ ၁၇၈၈ တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၏ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေကို အတည်ပြု နိုင်ခဲ့သည်။ သမ္မတနိုင်ငံ အသစ်၏ ဆီးနိတ်လွှတ်တော်၊ အောက်လွှတ်တော်တို့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး ၁၇၈၉ ခုနှစ်တွင် ဂျော့ချ် ဝါရှင်တန်က သမ္မတရာထူးကို ရယူခဲ့သည်။ ဖက်ဒရယ် အစိုးရမှ လူတစ်ဦးတစ်ယောက်ချင်းစီ၏ အခွင့်အရေးအား ကန့်သတ်ချုပ်ချယ်မှု ကို တားမြစ်ထားပြီး နှင့် ဥပဒေအရ နည်းလမ်းအမျိုးမျိုးဖြင့် အကာအကွယ် ပေးရန် အာမခံချက်ပေးထားသည့် အခွင့်အရေးများ ဆိုင်ရာ ဥပဒေ (The Bill of Rights) ကို ၁၇၉၁ ခုနှစ်တွင် ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။ ကျွန်စနစ်နှင့် ပတ်သက်သော အတွေးအခေါ်များမှာ ပြောင်းလဲလာကြသည်။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေတွင်ပါသော စာပိုဒ်တစ်ပိုဒ် အရ အာဖရိက ကျွန် ရောင်းဝယ်ရေးကို ၁၈၀၈ ခုနှစ် အထိသာ အကာအကွယ် ပေးထားသည်။ မြောက်ဘက်ပိုင်းရှိ ပြည်နယ်များက ကျွန်စနစ်ကို ၁၇၈၀ မှ ၁၈၀၄ ခုနှစ်အတွင်း ပယ်ဖျက်ခဲ့ကြသည်။ ထို့အတွက် တောင်ပိုင်းရှိ ကျွန်စနစ် ကျင့်သုံးနေသေးသော ပြည်နယ်များကို "ထူးခြားသော အဖွဲ့အစည်းများ" အဖြစ် ကြွင်းကျန်ရစ်ခဲ့စေသည်။ ၁၈၀၀ ခုနှစ်လောက်တွင် စတင်သော ဒုတိယ မဟာနိုးကြားမှု (Second Great Awakening) အရ အီဗန်ဂျယ်လစ်ကယ်လစ်ဇင် (evangelicalism) သည် ကိုယ်ဝန်ဖျက်ချမှု အပါအဝင် အမျိုးမျိုးသော လူမှုရေးဆိုင်ရာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး လှုပ်ရှားမှု တို့၏ နောက်ကွယ်မှ အားတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ အမေရိကန်တို့ အနေနှင့် အနောက်ဘက်သို့ နယ်မြေချဲ့ထွင်ရန် စိတ်အားထက်သန်ခြင်းကြောင့် အင်ဒီးယန်းစစ်ပွဲများ အချိန်ကာလ ရှည်လျားစွာ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ၁၈၀၃ခုနှစ် သမ္မတ သောမတ်စ် ဂျက်ဖာဆန်၏ လက်ထက်တွင် လူဝီစီးယားနားမှ ပြင်သစ်တို့ ပိုင်ဆိုင်သည့် နယ်မြေကို ဝယ်ယူခဲ့ခြင်းကြောင့် နိုင်ငံ၏ အရွယ်အစားမှာ နှစ်ဆ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ အမျိုးမျိုးသော မကျေနပ်မှုကြောင့် ဗြိတိန်တို့ အပေါ် ကြေညာတိုက်ခိုက်ခဲ့သော ၁၈၁၂ စစ်ပွဲတွင် မည်သူမျှ အနိုင်မရရှိခဲ့သော်လည်း အမေရိကန်တို့၏ အမျိုးသားစိတ်ဓာတ်ကို ခိုင်မာလာစေခဲ့သည်။ အမေရိကန် စစ်တပ်တို့က ဖလော်ရီဒါသို့ အကြိမ်ကြိမ် ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခြင်းကြောင့် စပိန်တို့အနေနှင့် ဖလော်ရီဒါနှင့် အခြား ပင်လယ်ကွေ့ ကမ်းရိုးတန်း နယ်မြေများကို ၁၈၁၉ ခုနှစ်တွင် လက်လွှတ်ခဲ့သည်။ နဂို နေထိုင်သော အင်ဒီးယန်းတို့ကို ဖယ်ရှားသည့် "မျက်ရည်များ၏ ခြေရာ" (Trail of Tears) ဟု ညွှန်းဆို ခေါ်ဝေါ်ကြသည့် အဖြစ်အပျက်တွင် ၁၈၃၀ ခုနှစ်တွင် အင်ဒီးယန်း ဖယ်ရှားရေး ပေါ်လစီကို အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့ကြပြီး မူလ နေထိုင်သူတို့၏ မြေများကို သိမ်းယူခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ၁၈၄၅ ခုနှစ်တွင် တက်ကဆပ် သမ္မတနိုင်ငံကို ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ အမေရိကန်တို့သည် မြောက်အမေရိကတိုက်ပေါ်တွင် နယ်မြေချဲ့ထွင်ရန် အတွက် ဖြစ်သည်ဟု ယုံကြည်သည့် အယူအဆ (Manifest Destiny) မှာ ထိုအချိန်တွင် လူကြိုက်များ ထင်ရှားခဲ့သည်။ ၁၈၄၆ခုနှစ် ဗြိတိသျှ တို့နှင့် ချုပ်ဆိုသော အော်ရီဂွန် စာချုပ်အရ အမေရိကန်တို့သည် ယနေ့ခေတ် အမေရိကန် အနောက်မြောက်ပိုင်း ဒေသကို ထိန်းချုပ်ခွင့် ရခဲ့သည်။ မက္ကဆီကန်-အမေရိကန် စစ်ပွဲတွင် အမေရိကန်တို့ အနိုင်ရခဲ့ခြင်းကြောင့် ၁၈၄၈ ခုနှစ်တွင် မက္ကဆီကန်တို့ ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ် နှင့် ယနေ့ခေတ် အနောက်တောင်ပိုင်း အမေရိကန်ဒေသတို့ကို လက်လွတ် ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ ၁၈၄၈-၄၉ ခုနှစ် ကယ်လီဖိုးနီးယားတွင် ရွှေ အလုအယက် တူးဖော်ကြခြင်း (California Gold Rush) ကြောင့် အနောက်ဘက်သို့ ရွှေ့ပြောင်းမှုများ ပိုမို ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သည်။ ရထားလမ်း အသစ်များ ဖောက်လုပ်ခြင်းကြောင့် ပြောင်းရွှေ့လိုသူတို့ အတွက် ရွှေ့ပြောင်းမှု ကို လွယ်ကူသွားစေပြီး နဂိုမူလ အမေရိကန် နေထိုင်သူတို့နှင့် ပဋိပက္ခများ ပိုမို ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ရာစုနှစ် တဝက်အတွင်းတွင် အမေရိကန် ဘိုင်ဆန် သို့ ကျွဲ အကောင်ရေ သန်း၄၀ ကျော်ကို အရေခွံရရန်၊ အစားစားရန်နှင့် ရထားလမ်းဖောက်လုပ်ရာတွင် လွယ်ကူရန် သတ်ဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုကျွဲများသည် နဂိုမူလ နေထိုင်သူ အင်ဒီးယန်းတို့၏ အဓိက ရင်းမြစ်ဖြစ်သောကြောင့် ကျွဲများ ဆုံးရှုံးခြင်းသည် မူလနေထိုင်သူတို့၏ ယဉ်ကျေးမှု ကို အကြီးအကျယ် ထိခိုက်စေခဲ့သည်။ ပြည်တွင်းစစ်နှင့် စက်မှုထွန်းကားလာခြင်း ကျွန်စနစ် ကျင့်သုံးသော ပြည်နယ်များ နှင့် ကျွန်စနစ် မရှိသော ပြည်နယ်များ အကြား တင်းမာမှုသည် ပြည်နယ် နှင့် ဖက်ဒရယ် အစိုးရ အကြား ဆက်ဆံရေး နှင့် ပတ်သက်သည့် ငြင်းခုံမှုဖြင့် ကြီးထွားလာခဲ့သည်။ ထို့အပြင် ပြည်နယ် အသစ်များ အကြားတွင် ကျွန်စနစ် ပျံ့နှံ့မှုနှင့် ပတ်သက်၍ သွေးထွက်သံယို ပြင်းထန်သော ပဋိပက္ခများ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ၁၈၆၀ ခုနှစ်တွင် ကျွန်စနစ်ကို ဆန့်ကျင်သူ အများအပြား ပါဝင်သော ရီပတ်ဘလစ်ကင် ပါတီမှ အေဘရာဟမ် လင်ကွန်း သမ္မတ အဖြစ် အရွေးချယ် ခံခဲ့ရသည်။ သူသည် သမ္မတ အဖြစ် တာဝန် မထမ်းဆောင်မီတွင် ကျွန်စနစ် ကျင့်သုံးသော ပြည်နယ် ၇ ခုက ခွဲထွက်ရန် ကြေညာခဲ့ပြီး အမေရိကား ၏ ကွန်ဖက်ဒရိတ် ပြည်နယ်များ အဖြစ် ထူထောင်ခဲ့သည်။ ဖက်ဒရယ် အစိုးရက ထိုကြေညာချက်ကို တရားမဝင်ကြောင်း သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ကွန်ဖက်ဒရိတ် ပြည်နယ်များက ဆမ်တာခံတပ်ကို တိုက်ခိုက်ရာမှ အမေရိကန် ပြည်တွင်းစစ် စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး အခြား ကျွန်စနစ် ကျင့်သုံးသော ပြည်နယ် ၄ခုက ကွန်ဖက်ဒရိတ် ပြည်နယ်များနှင့် ပူးပေါင်းခဲ့သည်။ လင်ကွန်း၏ ၁၈၆၃ ခုနှစ် ကြေညာချက်မှ ကွန်ဖက်ဒရိတ် ပြည်နယ်များ အတွင်း ရှိနေသော ကျွန်များကို လွတ်မြောက်ကြောင်း ကြေညာခဲ့သည်။ ယူနီယံ တပ်တို့မှ ၁၈၆၅ ခုနှစ် အောင်ပွဲရအပြီးတွင် အမေရိကန် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေတွင် ပြင်ဆင်ချက် ၃ ခုကို ထည့်သွင်းခဲ့ပြီး ထို့ပြင်ဆင်ချက်မှ ကျွန်ဖြစ်နေသော ၄ သန်းနီးပါးမျှ ရှိသည့် အာဖရိက-အမေရိကန်တို့ကို လွတ်လပ်သူများ အဖြစ် ကြေညာခဲ့ပြီး သူတို့အား နိုင်ငံသားများ အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ကာ မဲပေးနိုင်သော အခွင့်အရေးကို ပေးအပ်ခဲ့သည်။ စစ်ပွဲနှင့် စစ်ပွဲ၏ ဆုံးဖြတ်ချက်မှ ဖက်ဒရယ် အစိုးရ၏ အာဏာကို သိသိသာသာ မြှင့်တင်ပေးခဲ့သည်။ ထိုစစ်ပွဲသည် အမေရိကန် သမိုင်းတွင် အသေအပျောက် အများဆုံး ပဋိပက္ခ တစ်ခုဖြစ်ပြီး စစ်သား ၆၂၀,၀၀၀ ခန့် သေဆုံးခဲ့ရသည်။ စစ်ပွဲအပြီးတွင် လင်ကွန်း လုပ်ကြံခံခဲ့ရပြီးသည့်နောက် တောင်ဘက် ပြည်နယ်များကို ပြန်လည် ထည့်သွင်းဖွဲ့စည်းရေး နှင့် ပြန်လည်တည်ဆောက်ရေး အတွက် ရည်ရွယ်ချက်ထားပြီး လတ်တလော လွတ်မြောက်လာကြသော ကျွန်တို့၏ အခွင့်အရေးကို အဓိကထားသည့် ရီပတ်ဘလစ်ကင်တို့၏ ပြန်လည်တည်ဆောက်ရေး ပေါ်လစီတွင် အစွန်းရောက် သမားများ ကြီးစိုးလာခဲ့သည်။ ၁၈၇၆ ခုနှစ် သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ အပေါ် အငြင်းပွားမှု နှင့် ၁၈၇၇ ခုနှင့် ပြန်လည် ညှိနှိုင်းမှုတို့မှ ပြန်လည်တည်ဆောက်ရေးကို အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ မကြာမီတွင် ဂျင်မ်ခရိုး ဥပဒေဖြင့် အာဖရိက-အမေရိကန်တို့၏ မဲပေးပိုင်ခွင့်ကို အကာအကွယ် ပေးခဲ့သည်။ မြောက်ဘက် ဒေသတွင်မူ မြို့ပြများ ဖွံ့ဖြိုးလာခြင်းနှင့် ယခင်က မကြုံဖူးအောင် များပြားလှသော ဥရောပတောင်ပိုင်း နှင့် အရှေ့ပိုင်းမှ ရွှေ့ပြောင်းလာသူများကြောင့် နိုင်ငံ၏ စက်မှု ထွန်းကားရေးကို မြန်ဆန်စေခဲ့သည်။ ၁၉၂၉ အထိတိုင်အောင်ပင် အများအပြား ရွှေ့ပြောင်းလာကြသူများကြောင့် အလုပ်သမား ဦးရေများပြားလာပြီး အမေရိကန် ယဉ်ကျေးမှု ကို ပြောင်းလဲစေခဲ့သည်။ နိုင်ငံ၏ အခြေခံ အဆောက်အအုံများ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာမှုကလည်း စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု ကို အထောက်အကူ ပေးခဲ့သည်။ ၁၈၆၇ ခုနှစ်တွင် ရုရှားတို့ထံမှ အလက်စကာ ဒေသကို ဝယ်ယူခြင်းဖြင့် ကုန်းမကြီးအား ချဲ့ထွင်မှု ကို အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ ၁၈၉၀ ခုနှစ် ဝေါင်းဒက်နီး စမ်းချောင်းတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော အစုလိုက် အပြုံလိုက်သတ်ဖြတ်မှု (Wounded Knee Massacre) သည် အင်ဒီးယန်းတို့နှင့် စစ်ပွဲတွင် နောက်ဆုံး ပဋိပက္ခ ဖြစ်သည်။ ၁၈၉၃ ခုနှစ်တွင် ပစိဖိတ် သမုဒ္ဒရာထဲရှိ ဘုရင်နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံဖြစ်သော ဟာဝိုင်အီနိုင်ငံ၏ လက်ရှိဘုရင်စနစ်ကို ထိုဒေသတွင် နေထိုင်သူ အမေရိကန် လူမျိုးများ ဦးဆောင်သည့် အာဏာသိမ်းမှုက ဖယ်ရှားဖြစ်ခဲ့သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ဟာဝိုင်အီကျွန်းစုကို ၁၈၉၈ တွင် အမေရိကန် နိုင်ငံ အတွင်း ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ ထိုနှစ်တွင် ဖြစ်ပွားသော စပိန်-အမေရိကန် စစ်ပွဲတွင် အောင်နိုင်မှုက အမေရိကန် ကို ကမ္ဘာ့အင်အားကြီး နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်ကြောင်း ပြသခဲ့ပြီး ထိုမှ တဆင့် ပျူရီတို ရီကို၊ ဂူအမ်ကျွန်း နှင့် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတို့ကို အမေရိကန် နိုင်ငံတွင်းသို့ ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ ဖိလစ်ပိုင်သည် ရာစုနှစ် တစ်ဝက်အကြာတွင် လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့ပြီး ပျူရီတို ရီကို နှင့် ဂူအမ်ကျွန်းမှာ အမေရိကန်၏ နယ်နိမိတ်အတွင်း ဆက်လက် တည်ရှိနေဆဲ ဖြစ်သည်။ ပထမကမ္ဘာစစ်၊ ကမ္ဘာ့စီးပွားပျက်ကပ် နှင့် ဒုတိယကမ္ဘာစစ် ၁၉၁၄ ခုနှစ် ပထမကမ္ဘာစစ် ဖြစ်ပွားချိန်တွင် အမေရိကန်သည် မည်သူ့ဘက်မှ မလိုက်ခဲ့ပေ။ အမေရိကန် အများစုသည် ဗြိတိသျှနှင့် ပြင်သစ်တို့အား စာနာကြသော်လည်း အများစုမှာ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှု ကို ကန့်ကွက်ခဲ့သည်။ ၁၉၁၇ တွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် မဟာမိတ် အဖွဲ့သို ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီးနောက် ဂျာမနီပါဝင်သော ဗဟိုအင်အားကြီးနိုင်ငံများ အတွက် အရေးနိမ့်စေခဲ့သည်။ စစ်ပွဲအပြီးတွင် ဆီးနိတ်လွှတ်တော်မှ နိုင်ငံပေါင်းချုပ် အသင်းကြီး ဖွဲ့စည်းမှု ပါဝင်သော ဗာဆိုင်းစာချုပ်ကို အတည်မပြုခဲ့ပေ။ အမေရိကန်သည် တဖက်သတ်ဝါဒ (unilateralism) ကို ကျင့်သုံးခဲ့ရာမှ အထီးကျန်ဝါဒ (isolationism) ဖြစ်လုနီးပါးပင် ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၂၀ ခုနှစ်တွင် အမျိုးသမီး အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ လှုပ်ရှားမှု အောင်မြင်၍ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေတွင် အမျိုးသမီးတို့ မဲပေးပိုင်ခွင့် အတွက် ပြင်ဆင်နိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၂၀ ခုနှစ်များအတွင်း အကြီးအကျယ် ကြွယ်ဝချမ်းသာလာခြင်းသည် ၁၉၂၉ ဝေါလ်စထရိ ဈေးကွက် ပြိုလဲခြင်းနှင့် အတူ ပြီးဆုံးခဲ့ပြီး ကမ္ဘာ့စီးပွားပျက်ကပ်ကြီး ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ရသည်။ ၁၉၃၂ ခုနှစ်တွင် ဖရန်ကလင်ဒီ ရုစဗဲ့ သည် သမ္မတအဖြစ် အရွေးခံရပြီးနောက် စီးပွားရေးအပေါ်တွင် အစိုးရမှ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုကို တိုးမြှင့်သည့် ပေါ်လစီ အများအပြားကို ချမှတ်ခဲ့သည်။ ၁၉၃၀ ခုနှစ်များ အတွင်း သဲမုန်တိုင်းများတိုက်ခိုက်ခြင်းသည် လယ်ယာ လုပ်ကိုင်သည့် လူ့အဖွဲ့အစည်းများကို ချွတ်ခြုံကျသွား စေပြီး အနောက်ဘက်သို့ ရွှေ့ပြောင်းမှု အများအပြား အသစ်တဖန် ပေါ်ပေါက်ခဲ့ပြန်သည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်၏ အစောပိုင်းကာလတွင် မည်သည့်ဘက်မှ ပါဝင်ခြင်း မရှိခဲ့သော အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် နာဇီ ဂျာမနီတို့ ပိုလန်ကို ၁၉၃၉ စက်တင်ဘာလတွင် ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ပြီးနောက်တွင် မဟာမိတ် တို့ကို ၁၉၄၁ မတ်လမှစ၍ ငှားရမ်းခြင်း အစီအစဉ်ဖြင့် ပစ္စည်းများ စတင် ထောက်ပံ့ပေးခဲ့သည်။ ၁၉၄၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၇ ရက်တွင် ဂျပန်အင်ပိုင်ယာသည် ပုလဲဆိပ်ကမ်း သို့ အမှတ်မထင် ဝင်ရောက် ဗုံးကြဲတိုက်ခိုက်ရာမှ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် မဟာမိတ်များ နှင့် ပူးပေါင်းခဲ့ကာ ဝင်ရိုးတန်း အင်အားကြီးနိုင်ငံများကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်ခဲ့သည့် အပြင် အမေရိကန်ရှိ ဂျပန် ထောင်ပေါင်းများစွာကို စစ်စခန်းများသို့ ပြောင်းရွှေ့ နေရာချထားခဲ့သည်။ စစ်ပွဲတွင် ပါဝင်လာခြင်းကြောင့် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများ နှင့် ကုန်ထုတ်လုပ်မှုများ တိုးပွားလာခဲ့သည်။ စစ်အတွင်း အဓိက တိုက်ခိုက်သူများတွင် အမေရိကန် နိုင်ငံ တစ်ခုသာလျှင် ပိုမိုချမ်းသာ လာခဲ့သည်။ စစ်ကြောင့် မွဲတေမသွားဘဲ ပို၍ ချမ်းသာ လာခဲ့သည်။ ဘရက်တန် ဝုဒ် နှင့် ယော်လ်တာ တို့တွင် ပြုလုပ်သော မဟာမိတ် ညီလာခံမှ နိုင်ငံတကာ အဖွဲ့အစည်း အတွက် စနစ်အသစ်ကို အကြမ်းမျဉ်း ဆွေးနွေးခဲ့ပြီး ထိုစနစ်တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု နှင့် ဆိုဗီယက် ပြည်ထောင်စု တို့ကို ကမ္ဘာ့ အရေးအခင်းများ၏ ဗဟိုချက်မ အဖြစ်ထားရှိခဲ့သည်။ ဥရောပတွင် အောင်ပွဲများ ရရှိပြီးသည့်နောက်တွင် ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဆန်ဖရန်စစ္စကိုမြို့ တွင် နိုင်ငံတကာ ညီလာခံ တစ်ခုကို ကျင်းပခဲ့ပြီး ထိုညီလာခံမှ ကုလသမဂ္ဂ ပဋိဉာဏ် စာတမ်းကို ရေးဆွဲခဲ့ကာ ၎င်းမှာ စစ်အပြီးတွင် အသက်ဝင်လာခဲ့သည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် နျူးကလီးယား လက်နက်ကို ပထမဆုံးထုတ်လုပ်ခဲ့ပြီး ထိုဗုံးများကို ဂျပန်နိုင်ငံ ဟီရိုရှီးမား နှင့် နာဂါဆာကီမြို့တို့ ပေါ်တွင် ဩဂုတ်လတွင် ကျဲချခဲ့သည်။ ဂျပန်တို့သည် စက်တင်ဘာ ၂ ရက်နေ့တွင် လက်နက်ချခဲ့ပြီး စစ်ကြီး ပြီးဆုံးခဲ့သည်။ စစ်အေးတိုက်ပွဲ နှင့် ဆန့်ကျင်မှု နိုင်ငံရေး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု နှင့် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုတို့သည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ် အပြီးတွင် စစ်အေးတိုက်ပွဲ ကာလအတွင်း တန်ခိုးအရှိန်အဝါ အာဏာချင်း အားပြိုင်ကြသည်။ ဥရောပရှိ စစ်ရေးကိစ္စများကို နေတိုးအဖွဲ့ နှင့် ဝါဆောစာချုပ်အဖွဲ့ တို့မှ တဆင့် လွှမ်းမိုးကြပြီး ဒေသအတော်များများတွင် ကြားခံနိုင်ငံများမှတဆင့် လက်သီးပုန်းစစ်ပွဲများ ဆင်နွှဲကြသည်။ လက်ဝဲဝါဒီတို့၏ ဒေသများနှင့် ဝင်ငွေကို ပြန်လည်ခွဲရေရေး ပရော့ဂျက်များကို ဆန့်ကျင်သည့် အမေရိကန်နိုင်ငံသည် မကြာခဏဆိုသလိုပင် အာဏာရှင် အစိုးရများကို ကူညီပံ့ပိုးလေ့ ရှိသည်။ အမေရိကန် စစ်တပ်တို့သည် တရုတ်ကွန်မြူနစ်တပ်တို့ကို ၁၉၅၀-၅၃ ခုနှစ် ကိုရီးယားစစ်ပွဲ အတွင်း တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ လွှတ်တော်၏ "အမေရိကန် မဆန်မှုများကို စုံစမ်းသည့်ကော်မတီ" သည် လက်ဝဲဝါဒီတို့၏ အဖျက်အမှောင့် လုပ်ငန်းများကို စုံစမ်းစစ်ဆေးလေ့ ရှိပြီး ဆီးနိတ်လွှတ်တော်အမတ် ဂျိုးဆက် မက်ကာသီ သည် ကွန်မြူနစ် ဆန့်ကျင်ရေး လှုပ်ရှားမှုတွင် အခရာကျသူ ဖြစ်သည်။ ၁၉၆၁ ခုနှစ် ဆိုဗီယက်တို့၏ ပထမဆုံး လူသားပါဝင်သည့် အာကာသယာဉ်ကို လွှတ်တင်ပြီးနောက် အမေရိကန် သမ္မတ ဂျွန်အက်ဖ်ကနေဒီ က အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကို လပေါ်တွင် ပထမဆုံး ရောက်ရှိသူဖြစ်ရမည်ဟု ကြွေးကြော်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၉၆၉ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်တို့ လပေါ်သို့ ဆင်းသက်နိုင်ခဲ့သည်။ ကနေဒီသည် ဆိုဗီယက်တို့ နှင့် ကျူးဘားတွင် နျူးကလီးယား လက်နက်ဆိုင်ရာ တင်းမာမှု တစ်ခုလည်း ဖြစ်ခဲ့သေးသည်။ ထိုအချိန်ကာလ အတောအတွင်းတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် အရှိန်အဟုန်မပျက်သော စီးပွားရေး တိုးတက်မှု ရှိနေခဲ့သည်။ ရိုဆာပတ်ခ်၊ မာတင်လူသာကင်း ဂျူနီယာ၊ ဂျိမ်းစ်ဘီဗဲလ် စသည့် အာဖရိက- အမေရိကန်တို့သည် ပြည်သူ့ အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ လှုပ်ရှားမှုများကို ဦးဆောင်ဦးရွက် ပြုခဲ့ပြီး အသားအရောင် ခွဲခြားခြင်း နှင့် ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်း ပြဿနာများကို ထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်ခဲ့ကြသည်။ ကနေဒီ လုပ်ကြံခံရပြီးသည့်နောက် ၁၉၆၃ တွင် နောက်တက်လာသည့် သမ္မတ လင်ဒန် ဘီ ဂျွန်ဆင် လက်ထက်တွင် ၁၉၆၄ခုနှစ် ပြည်သူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ဥပဒေ၊ ၁၉၆၅ခု မဲပေးပိုင်ခွင့် ဥပဒေတို့ အတည်ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဂျွန်ဆင် နှင့် သူ့နောက်တွင် တက်လာသူ ရစ်ချက် နစ်ကဆင် တို့သည့် အရှေ့တောင်အာရှတွင် တဆင့်ခံတိုက်ခိုက်ပြီး မအောင်မြင်ခဲ့သော စစ်ပွဲဖြစ်သည့် ဗီယက်နမ် စစ်ပွဲကို ဆင်နွှဲခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် တန်ပြန်ယဉ်ကျေးမှု လှုပ်ရှားမှုများ ထွန်းကားလာပြီးနောက် စစ်ဆန့်ကျင်ရေး၊ လူမည်းမျိုးချစ်စိတ် ဆန့်ကျင်ရေး၊ လိင်မှုဆိုင်ရာ တော်လှန်မှု များကို ဆန့်ကျင်ရေး တို့ကို လုပ်ဆောင်လာခဲ့ကြသည်။ ထို့ပြင် ဘက်တီ ဖရိုင်းဒန်၊ ဂလော်ရီယာ စတိုင်းနန်း နှင့် အခြားအမျိုးသမီးများ ဦးဆောင်သည့် အမျိုးသမီး အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ လှုပ်ရှားမှုများ ပေါ်ထွက်လာပြီးနောက် အမျိုးသမီးများ အတွက် နိုင်ငံရေး၊ လူမှုရေး နှင့် စီးပွားရေး ဆိုင်ရာ ညီမျှမှု တို့ကို တောင်းဆိုခဲ့သည်။ ၁၉၇၄ ခုနှစ်တွင် ဝါးတားဂိတ် အရှုပ်တော်ပုံ ကြောင့် နစ်ကဆင်သည် ပထမဆုံးအကြိမ် နုတ်ထွက်ရသည့် သမ္မတဖြစ်လာခဲ့သည်။ တရားစီရင်မှု ကို အဟန့်အတားပြုခြင်း၊ အခွင့်အာဏာကို အလွဲသုံးစား လုပ်ခြင်းစသည့် စွပ်စွဲမှုများဖြင့် ရာထူးမှ ဖယ်ရှားခံရမည်ကို ရှောင်ရှားနိုင်ရန် အတွက် ဖြစ်သည်။ သူ့နောက်တွင် ဂဲရက်ဖို့ဒ် သမ္မတဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၇၀ ခုနှစ်များ နောက်ပိုင်းတွင် သမ္မတဖြစ်ခဲ့သော ဂျင်မီ ကာတာ၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် အမေရိကန်နိုင်ငံမှာ ငွေကြေးဖောင်းပွပြီး စီးပွားရေးကျဆင်းခြင်း နှင့် အီရန် ဓားစာခံ အဖြစ်အပျက် တို့ သည် ထင်ရှားသည်။ ၁၉၈၀ ခုနှစ်တွင် ရော်နယ် ရေဂင် အရွေးချယ်ခံရခြင်းသည် အမေရိကန် နိုင်ငံရေးအား လက်ဝဲသို့ ယိမ်းသွားစေသည့် လက္ခဏာပင် ဖြစ်သည်။ သူ၏ လက်ထက်တွင် အခွန် နှင့် နိုင်ငံ သုံးစွဲမှုဆိုင်ရာ ပြုပြင်ရေးများကို အကြီးအကျယ် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သူ ဒုတိယအကြိမ် အရွေးခံရပြီးသည့် နောက်တွင် အီရန်-ကွန်ထရာ အဖြစ်အပျက် ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုနှင့် သံတမန် ဆက်ဆံရေး သိသိသာသာ တိုးတက်မှု ရခဲ့သည်။ ထို့နောက် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု ပြိုကွဲသွားခြင်းကြောင့် စစ်အေးတိုက်ပွဲ ပြီးဆုံးခဲ့ရသည်။ လက်ရှိခေတ် သမ္မတ ဂျော့ခ် အိတ်ချ် ဒဗလျူ ဘုရှ် လက်ထက်တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ကုလသမဂ္ဂမှ တရားဝင် ခွင့်ပြုချက် ပေးထားသော ပင်လယ်ကွေ့ စစ်ပွဲ ကို ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ခေတ်သစ် အမေရိကန် သမိုင်းကြောင်းတွင် ကာလ အရှည်ကြာဆုံး စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးမှု အဖြစ် ၁၉၉၁ မတ်လမှ ၂၀၀၁ ခုနှစ် မတ်လ အထိ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး သမ္မတ ဘီလ် ကလင်တန် အုပ်ချုပ်သော ကာလအားလုံး ပါဝင်ပြီး ဒေါ့ကွန်း ဘပ်ဘယ်လ် ကဲ့သို့သော စီးပွားရေး တိုးတက်မှုများကြောင့်လည်း ဖြစ်သည်။ လိင်ကိစ္စနှင့် ပတ်သက်သော အရှုပ်အထွေးကြောင့် ၁၉၉၈ တွင် သမ္မတ ဘီလ် ကလင်တန် တရားရင်ဆိုင် ခဲ့ရသော်လည်း သမ္မတရာထူးမှ ထုတ်ပယ်ခြင်း မရှိခဲ့ပေ။ အမေရိကန် သမိုင်းတွင် အကြိတ်အနယ် နီးနီးကပ်ကပ် ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့သော ၂၀၀၀ ခုနှစ် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၏ ရလဒ်ကို အမေရိကန် တရားရုံးချုပ် မှ အဆုံးအဖြတ် ပေးခဲ့ရပြီး ဂျော့ချ် အိတ်ချ် ဒဗလျူ ဘုရှ် ၏ သား ဂျော့ချ် ဒဗလျူ ဘုရှ် သမ္မတ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၂၀၀၁ ခုနှစ် စက်တင်ဘာ ၁၁ တွင် အယ်လ်ကေးဒါး အကြမ်းဖက် သမား အဖွဲ့မှ နယူးယောက်မြို့တော် ရှိ ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေး အဆောက်အအုံ နှင့် ဝါရှင်တန်ဒီစီ အနီးရှိ ပင်တဂွန် စစ်ဌာနချုပ် တို့အား အကြမ်းဖက် တိုက်ခိုက် ခဲ့သဖြင့် ပြည်သူ ၃၀၀၀ ခန့် သေဆုံးခဲ့ရသည်။ လက်စားချေ တုံ့ပြန်မှု အနေနှင့် ဘုရှ် ဦးဆောင်သော အစိုးရအဖွဲ့သည် ကမ္ဘာတဝှမ်းလုံးတွင် အကြမ်းဖက်သမားတို့အား စစ်ကြေညာ တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ ၂၀၀၁ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် အမေရိကန် စစ်တပ်တို့သည် အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံ ကို ဝင်ရောက်စီးနင်းပြီး တာလီဘန် အစိုးရ နှင့် အယ်လ်ကေးဒါးတို့၏ လေ့ကျင့်ရေး စခန်းများကို ဖယ်ရှားပစ်ခဲ့သည်။ တာလီဘန် သူပုန် တို့က ပြောက်ကျားစနစ်ဖြင့် ဆက်လက် တိုက်ခိုက်နေကြဆဲပင် ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၂ ခုနှစ်တွင် ဘုရှ် အစိုးရသည် အငြင်းပွားစရာ ရှိသည့် အကြောင်းပြချက်များဖြင့် အီရတ်နိုင်ငံ အစိုးရကို ဖယ်ရှားနိုင်ရန် စတင်လှုံ့ဆော်ခဲ့ကြသည်။ စစ်ရေးဆိုင်ရာ ကျူးကျော်မှုအတွက် နေတိုးအဖွဲ့ ၏ထောက်ခံမှု နှင့် ကုလသမဂ္ဂ မှ တရားဝင်သဘောတူညီချက် မရသဖြင့် ဘုရှ်သည် စိတ်အားထက်သန်သော မဟာမိတ်များကို စုစည်းကာ ၂၀၀၃ ခုနှစ်တွင် မဟာမိတ်တပ် တို့သည် အီရတ်ကို ၂၀၀၃ တွင် လက်ဦးမှု ရယူ တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြကာ အာဏာရှင် ဆဒမ် ဟူစိန် ကို ဖယ်ရှားခဲ့ကြသည်။ ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ကက်ထရီနာ ဟာရီကိန်း မုန်တိုင်းသည် ပင်လယ်ကွေ့ ကမ်းရိုးတန်း (Gulf Coast) တလျှောက်ကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် တိုက်ခတ် ဖျက်စီးခဲ့ပြီး နယူးအော်လင်းပြည်နယ် ကို အကြီးအကျယ် ပျက်စီးစေခဲ့သည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ ၄ရက်တွင် ကမ္ဘာ့ စီးပွားရေး ကျဆင်းမှုများ ကြားတွင် ဘာရတ်အိုဘားမား သည် ပထမဆုံး အာဖရိကန် အမေရိကန် သမ္မတ အဖြစ် ရွေးချယ်ခံခဲ့ရသည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှု စနစ်နှင့် ငွေကြေးစနစ်ကို အကြီးအကျယ် ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ထိုနှစ်အတွင်း မက္ကဆီကို ပင်လယ်ကွေ့တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော ဒိ(ပ်) ဝါးတား ဟော်ရီဇုန် ရေနံဖိတ်စဉ်မှုသည် စစ်ပွဲမရှိသော ကာလတွင် အကြီးအကျယ်ဆုံးသော ကပ်ဘေးဆိုက်မှုပင် ဖြစ်ပေသည်။ အစိုးရ နှင့် ရွေးကောက်ပွဲ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ကျန်ရှိနေသေးသော ဖက်ဒရယ်နိုင်ငံများတွင် သက်တမ်းအရှည်ဆုံးသော နိုင်ငံဖြစ်သည်။ အင်္ဂလိပ်လက်အောက်မှ လွတ်မြောက် သည့်အချိန်ကစ၍ ဖက်ဒရယ်နိုင်ငံ အဖြစ် တည်ထောင်ထားခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေး စနစ်မှာ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ အခြေခံသော သမ္မတနိုင်ငံ နှင့် ကိုယ်စားပြု ဒီမိုကရေစီ စနစ်ဖြစ်ပြီး ထိုစနစ်၏ သဘောသဘာဝမှာ "အများစု၏ ဆုံးဖြတ်ချက်ကို ဥပဒေဖြင့် အကာကွယ် ပေးထားသည့် လူနည်းစု အခွင့်အရေးဖြင့် ပြန်လည် ထိန်းချုပ်ထားသည့်စနစ်" ဟု ဖွင့်ဆိုထားသည်။ အစိုးရကို နိုင်ငံ၏ အထွဋ်အထိပ် တရားဥပဒေ ဆိုင်ရာ စာရွက်စာတမ်းဖြစ်သော အမေရိကန် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေတွင် ပြဋ္ဌာန်းထားသည့် ပြန်လည်စောင့်ကြပ် ကြည့်ရှုစစ်ဆေးခြင်း ဖြင့် ကန့်သတ်ထိန်းချုပ်ထားသည်။ အမေရိကန် ဖက်ဒရယ် စနစ်တွင် နိုင်ငံသားတို့ကို ဖက်ဒရယ်၊ ပြည်နယ် နှင့် ဒေသဆိုင်ရာ ဆိုသော အစိုးရ အဆင့် (၃) ရပ်ဖြင့် အုပ်ချုပ်သည်။ ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရ၏ တာဝန်ကို ကောင်တီ ဆိုင်ရာ နှင့် စည်ပင်သာယာရေး ဆိုင်ရာ ဟူ၍ ပြန်လည် ခွဲဝေလေ့ ရှိသည်။ သို့သော် နေရာတိုင်းလိုလို တွင် အမှုဆောင် နှင့် ဥပဒေပြု အရာရှိများကို နယ်မြေဒေသ အတွင်းရှိ နိုင်ငံသားတို့၏ မဲဆန္ဒဖြင့် တာဝန်ခွဲဝေချထားလေ့ ရှိသည်။ ဖက်ဒရယ် အစိုးရ တွင် မည်သည့် အစုအဖွဲ့မှ ကိုယ်စားလှယ် မည်မျှ ပါဝင်ရမည် စသော ကန့်သတ်ချက်မျိုး မရှိဘဲ အောက်ခြေ အဆင့်တွင်လည်း ထိုသို့ ခွဲဝေနေရာချထားမှုမျိုး အလွန်ပင် ရှားပါးသည်။ ၁၇၈၇ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၇ ရက်နေ့က အတည်ပြုခဲ့သော ဖွဲ့စည်း အုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံဥပဒေအရ ဖက်ဒရယ် အစိုးရ တွင် အစိတ်အပိုင်း သုံးခုရှိသည်။ ဥပဒေပြုရေး။ ။ ဆီးနိတ်လွှတ်တော် (အထက်လွှတ်တော်) နှင့် အောက်လွှတ်တော် ဟု နှစ်ပိုင်းခွဲခြားထားသော အမေရိကန် ကွက်ဂရက်သည် ဖက်ဒရယ် ဥပဒေ ပြဋ္ဌာန်းခြင်း၊ စစ်ကြေညာခြင်း၊ စာချုပ်စာတမ်းများကို အတည်ပြုခြင်း စသည့် အခွင့်အာဏာများရှိသည်။ ထို့အပြင် ဘတ်ဂျက် အသုံးစရိတ် နှင့် အခွန်အတုပ်ဆိုင်ရာ အခွင့်အာဏာလည်း ရှိပြီး အစိုးရ အဖွဲ့အတွင်းရှိ တာဝန်ထမ်းဆောင်နေသူများအား အရေးပေါ်လာပါက စစ်ဆေးပြီး ရာထူးမှ ဖယ်ရှားနိုင်သော အခွင့်အာဏာလည်း ရှိသည်။ အုပ်ချုပ်ရေး ။ ။ အုပ်ချုပ်ရေးဌာနတွင် သမ္မတသည် အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် ဖြစ်၏။ သမ္မတကို လေးနှစ်တစ်ကြိမ် ရွေးကောက်တင်မြှောက် ရ၏။ နိုင်ငံ၏အခြေခံဥပဒေအရ သမ္မတအား အပ်နှင်းထား သော အာဏာများမှာ လွန်စွာပင် များပြားကျယ်ဝန်းလှပေ သည်။ သမ္မတသည် နိုင်ငံခြား တိုင်းပြည်များနှင့် စာချုပ်ချုပ် နိုင်၏။ သံအမတ်များ၊ အစိုးရ ကက်ဘိနက် အဖွဲ့ဝင် ဝန်ကြီးများ၊ ဖက်ဒရယ် ဥပဒေ နှင့် ပေါ်လစီဆိုင်ရာ စီမံခန့်ခွဲသူများကို ခန့် ထားနိုင်၏။ သို့ရာတွင်အစိုးရ ကက်ဘိနက် အဖွဲ့ဝင် ဝန်ကြီးများကို ခန့်ထားရာတွင် အထက်လွှတ် တော်၏ သဘောတူညီချက်ကို ခံယူရသည်။ အမေရိကန် သမ္မတသည် အမေရိကန် စစ်တပ်၏ စစ်ဦးစီးချုပ် ဖြစ်ပြီး အဆိုပြုလာသော ဥပဒေများကို အတည်မပြုမီတွင် ဗီတိုအာဏာသုံး၍ ပယ်ချနိုင်ခွင့် ရှိသည်။ တရားစီရင်ရေး။ ။ ပြည်ထောင်စု တရား လွှတ်တော်ချုပ်နှင့် ထိုထက်နိမ့်သော ဖက်ဒရယ် တရားရုံးများ ပါဝင်ပြီး ၎င်းတို့၏ တရားသူကြီးများကို သမ္မတက အထက်လွှတ်တော်၏ ခွင့်ပြုချက်ဖြင့် ခန့်အပ်ရသည်။ ၎င်းတို့မှ ဥပဒေများကို ဖွင့်ဆိုရှင်းလင်းရပြီး ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ နှင့် မကိုက်ညီသော တရားစီရင်မှုများကို ပယ်ဖျက်ခွင့် ရှိသည်။ အောက်လွှတ်တော်တွင် မဲပေးနိုင်သော အမတ် ၄၃၅ ဦးရှိပြီး သူတို့သည် ကွန်ဂရယ် မဲဆန္ဒနယ်ကို ၂ နှစ်သက်တမ်းဖြင့် ကိုယ်စားပြုကြသည်။ အောက်လွှတ်တော် အမတ်နေရာ အရေအတွက် ကို ပြည်နယ်အတွင်းရှိ လူဦးရေ ပေါ်တွင် မူတည်၍ ၁၀ နှစ်တစ်ကြိမ် ပြန်လည်ခွဲဝေ နေရာချထားလေ့ ရှိသည်။ ၂၀၀၀ ခုနှစ် လူဦးရေ စာရင်းအရ ပြည်နယ် ၇ ခုတွင် အနည်းဆုံး အမတ် ၁ နေရာစီသာ ရှိပြီး လူဦးရေ အများဆုံးဖြစ်သော ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်တွင် အောက်လွှတ်တော် အမတ် ၅၃ ဦး ရှိသည်။ ဆီးနိတ်လွှတ်တော်တွင် အမတ် ၁၀၀ ဦး ရှိပြီး ပြည်နယ်တစ်ခုစီ အတွက် ကိုယ်စားပြုသူ အမတ် ၂ ဦးစီ ဖြစ်ကာ ရွေးကောက်တက်မြှောက်မှု သက်တမ်းမှာ ၆ နှစ်တစ်ကြိမ်ဖြစ်သည်။ သမ္မတ ၏ ရွေးကောက်တင်မြှောက်မှု သက်တမ်းမှာ ၄ နှစ်တစ်ကြိမ်မျှ ဖြစ်ပြီး သမ္မတသည် သက်တမ်း ၂ ခုထက် ပို၍ အရွေးခံခွင့် မရှိပေ။ သမ္မတကို စုစုပေါင်း မဲအရေအတွက်ဖြင့် တိုက်ရိုက် တင်မြှောက်ခြင်း မဟုတ်ပဲ ပြည်နယ်အလိုက် အချိုးကျ ခွဲဝေထားသော အီလက်ထရိုရယ် ကောလိပ် စနစ်ဖြင့် တင်မြှောက်ခြင်း ဖြစ်သည်။ တရားရုံးချုပ်ကို အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ၏ တရားသူကြီးချုပ်က ဦးဆောင်ကာ အဖွဲ့ဝင် ၉ ဦးရှိပြီး သက်တမ်း သတ်မှတ်ထားခြင်း မရှိပေ။ ပြည်နယ်အစိုးရများ၏ ဖွဲ့စည်းပုံမှာ အကြမ်းမျဉ်းအားဖြင့် အတူတူပင် ဖြစ်သည်။ နီဘရားစကားပြည်နယ် တစ်ခုတွင်သာ အထက်လွှတ်တော် အောက်လွှတ်တော် မခွဲပဲ လွှတ်တော် တစ်ခုတည်း ရှိသည်။ ပြည်နယ်တစ်ခုစီ၏ ပြည်နယ် အုပ်ချုပ်ရေးမှူးကို ပြည်နယ်အတွင်း မဲဆန္ဒဖြင့် တိုက်ရိုက် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ကြသည်။ အချို့သော ပြည်နယ် တရားသူကြီးများနှင့် ကက်ဘိနက် အရာရှိများကို ပြည်နယ် အုပ်ချုပ်ရေးမှူးမှ တိုက်ရိုက် တာဝန်ပေး ခန့်အပ်ပြီး အချို့ကိုမူ မဲဆန္ဒစနစ်ဖြင့် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ကြသည်။ ဥပဒေနှင့် အစိုးရ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများ အားလုံးကို တရားစီရင်ရေး ဌာန မှ ပြန်လည် သုံးသပ်ရန် လိုအပ်ပြီး ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေအား ဖောက်ဖျက်ခြင်းကို တွေ့ရှိပါက ပယ်ဖျက်လေ့ ရှိသည်။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ၏ မူရင်း ရေးသားချက်များတွင် ဖက်ဒရယ် အစိုးရ၏ ဖွဲ့စည်းပုံနှင့် ပြည်နယ်တစ်ခုချင်းစီ နှင့် ဆက်စပ်မှုကို ရှင်းလင်းစွာ ဖွင့်ဆိုထားသည်။ အခန်း(၁) တွင် ဟာဘေး ကော်ပတ်စ် (habeas corpus) အရ လူတစ်ဦးတစ်ယောက်ချင်းအား တရားဥပဒေမဲ့ ဖမ်းဆီးချုပ်နှောင်ခြင်းကို အကာအကွယ် ပေးထားပြီး အခန်း (၃) တွင် ရာဇဝတ်မှုအားလုံး အတွက် တရားရုံးတွင် ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းနိုင်ခွင့် အတွက် အာမခံချက်ပေးထားသည်။ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံ ဥပဒေကို ပြင်ဆင်ရန် အတွက် ပြည်နယ်အားလုံး၏ ၄ ပုံ ၃ ပုံမှ သဘောတူညီရန် လိုအပ်သည်။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေကို ၂၇ ကြိမ်တိုင် ပြင်ဆင်ခဲ့ပြီး ပထမ ၁၀ ကြိမ်မှာ အခွင့်အရေး ဆိုင်ရာ ဥပဒေများ (Bill of Rights) ကို ပြင်ဆင်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်ပြီး ၁၄ကြိမ်မြောက် ပြင်ဆင်မှုသည် အမေရိကန် နိုင်ငံသား တစ်ဦးချင်းစီ၏ အခွင့်အရေးများ ၏ အခြေခံ အချက်အလက်များကို ပြင်ဆင်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ဖက်ဒရယ် အစိုးရ၏ အစိတ်အပိုင်း တစ်ခုစီ တစ်ခုစီ၌ ကိုယ်ပိုင်တန်ခိုးအာဏာများရှိရာ ထိုတန်ခိုး အာဏာများကို ကျန်ဌာနနှစ်ခုက ဖြည့်စွက်ခြင်း၊ ရုပ်သိမ်းခြင်း မပြုလုပ်နိုင်ချေ။ ပါတီများ၊ ခံယူချက်များ နှင့် နိုင်ငံရေး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် သမိုင်းကြောင်းတလျှောက် အချိန်ကာလ အတော်များများတွင် ပါတီနှစ်ခု ကြီးစိုးသော စနစ်ဖြင့် ရပ်တည်ခဲ့သည်။ အဆင့်အမျိုးမျိုးအတွက် ရာထူးများကို ပြည်နယ်အဆင့်မှ စီမံခန့်ခွဲသော ပဏာမ ရွေးကောက်ပွဲများကို ကျင်းပ၍ နောက်ထပ်မံ ပြုလုပ်မည့် အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲ အတွက် ပါတီ အသီးသီးမှ အမတ်လောင်းများကို ရွေးချယ်ကြသည်။ ၁၈၅၆ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲမှ စ၍ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ဩဇာရှိသော အဓိက ပါတီ ၂ ခုမှာ ၁၈၂၄ ခုနှစ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့သော ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ နှင့် ၁၈၅၄ ခုနှစ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့သော ရီပတ်ဘလစ်ကင် ပါတီ တို့ဖြစ်သည်။ ပြည်တွင်းစစ် ပြီးသည့် အချိန်မှစ၍ အခြားပါတီမှ သမ္မတလောင်း တစ်ဦးသာလျှင် ထွက်ပေါ်ခဲ့ပြီး ထိုသူမှာ ယခင် သမ္မတဟောင်း သီအိုဒိုး ရုစဗဲ့ ဖြစ်သည်။ သူသည် ၁၉၁၂ ခုနှစ်တွင် ပရိုဂရက်ဆစ် ပါတီ အတွက် ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့ပြီး မဲရာခိုင်နှုန်း ၂၀ ကျော်မျှ ရရှိခဲ့သည်။ အမေရိကန် နိုင်ငံရေးရပ်ဝန်းတွင် ရီပတ်ဘလစ်ကင် ပါတီသည် ကွန်ဆာဗေးတစ်ဖြစ်သည် သို့ လက်ယာဘက် ယိမ်းသည်ဟု ယူဆနိုင်ပြီး ဒီမိုကရက်တစ် ပါတီမှာမူ လစ်ဘရယ်ဖြစ်သည် သို့မဟုတ် လက်ဝဲဘက်ယိမ်းသည် ဟု ယူဆနိုင်သည်။ အရှေ့မြောက်ပိုင်း ရှိပြည်နယ်များ၊ အနောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်း ပြည်နယ်များ နှင့် ရေကန်ကြီးများ ရှိရာ ပြည်နယ်များမှာ အပြာရောင်ပြည်နယ်များဟု ခေါ်ပြီး လစ်ဘရယ် ဖြစ်ကြသည်။ တောင်ဘက်ရှိပြည်နယ်များ၊ ဂရိတ်ပလိန်း၏ တစိတ်တပိုင်း နှင့် ရော့ကီးတောင်တန်းပြည်နယ်များမှာမူ အနီရောင်ပြည်နယ်များဟု ခေါ်ပြီး ကွန်ဆာဗေးတစ် ဖြစ်ကြသည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရခဲ့သော ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ မှ ဘာရတ်အိုဘားမား သည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ၄၄ ယောက်မြောက် သမ္မတဖြစ်သည်။ ယခင် သမ္မတများ အားလုံးမှာ ဥရောပသားမှ ဆင်းသက်လာသူများသာ ဖြစ်ကြသည်။ ၂၀၁၀ နှစ်လယ် ရွေးကောက်ပွဲ ရလဒ်အရ ရီပတ်ဘလစ်ကင် ပါတီသည် အောက်လွှတ်တော်ကို ထိန်းချုပ်ထားပြီး ဆီးနိတ်လွှတ်တော်တွင် နေရာရလာသော်လည်း အထက်လွှတ်တော်တွင် ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီမှ အများစုဖြစ်နေသေးသည်။ ၁၁၂ ကြိမ်မြောက် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ကွန်ဂရက်တွင် ဆီးနိတ် လွှတ်တော်တွင် ဒီမိုကရက် ၅၁ ဦး၊ ဒီမိုကရက်များကို ထောက်ခံသော တစ်သီးပုဂ္ဂလ ၂ ဦး နှင့် ရီပတ်ဘလစ်ကင် ပါတီမှ ၄၇ ဦး ရှိပြီး အောက်လွှတ်တော်တွင် ရီပတ်ဘလစ်ကင် ၂၄၂ ဦး နှင့် ဒီမိုကရက် ၁၉၃ ဦး ရှိသည်။ ပြည်နယ်အုပ်ချုပ်ရေးမှူးများတွင် ရီပတ်ဘလစ်ကင် ၂၉ ဦး၊ ဒီမိုကရက် ၂၀ ဦးနှင့် တစ်သီးပုဂ္ဂလ တစ်ဦး ပါဝင်သည်။ နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေးနှင့် စစ်ရေးကိစ္စများ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာတဝှမ်းလုံးတွင် စီးပွားရေး၊နိုင်ငံရေးနှင့် စစ်ရေးဆိုင်ရာ လွှမ်းမိုးမှုရရန် ကြိုးပမ်းလေ့ ရှိသည်။ ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီ၏ အမြဲတမ်း အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး ကုလသမဂ္ဂ ဌာနချုပ်သည် နယူးယောက်မြို့တော် တွင် ရှိသည်။ ဂျီအိတ် (G8)၊ ဂျီ တွမ်တီး (G20)၊ အိုအီးစီဒီ အဖွဲ့တို့၏ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတိုင်းလိုလိုသည် ဝါရှင်တန်ဒီစီတွင် သံရုံးများ ထားရှိကြပြီး နိုင်ငံအများအပြားမှာ နိုင်ငံအနှံ့တွင် အတွင်းဝန်ရုံးများ ထားရှိကြသည်။ အလားတူပင် နိုင်ငံတိုင်းလိုလိုတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ သံရုံးများ ရှိကြသည်။ သို့သော်လည်း ကျူးဘားနိုင်ငံ၊ အီရန်နိုင်ငံ၊ မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၊ ဘူတန်နိုင်ငံ နှင့် ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံတို့သည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနှင့် တရားဝင် သံတမန် ဆက်ဆံရေး မရှိပေ။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း နှင့် အထူးသီးသန့်ဆက်ဆံရေး ရှိပြီး ကနေဒါနိုင်ငံ၊ ဩစတေးလျနိုင်ငံ၊ နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၊ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၊ ဂျပန်နိုင်ငံ၊ တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၊ အစ္စရေးနိုင်ငံနှင့် အချို့သော ဥရောပနိုင်ငံများနှင့် မဟာမိတ်ကဲ့သို့သော ဆက်ဆံရေးမျိုး ရှိသည်။ စစ်ရေးနှင့် လုံခြုံရေး ကိစ္စများအတွင် နေတိုးအဖွဲ့ဝင်များနှင့် အတူတကွ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်လေ့ ရှိသည်။ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများနှင့် အမေရိကားနိုင်ငံများ အဖွဲ့ကဲ့သို့သော အဖွဲ့များဖြင့် အတူတကွ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်လေ့ ရှိပြီး ကနေဒါ၊ မက္ကဆီကိုတို့ဖြင့် ချုပ်ဆိုထားသော မြောက်အမေရိကနိုင်ငံများ၏ လွတ်လပ်စွာ ကုန်သွယ်ခွင့် သဘောတူညီချက်ဖြင့် စီးပွားရေးအားဖြင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်လေ့ ရှိသည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် နိုင်ငံတကာ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး အစီအစဉ်တွင် စုစုပေါင်း အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂၅.၄ ဘီလီယံများ သုံးစွဲခဲ့ပြီး တကမ္ဘာလုံးတွင် အများဆုံး သုံးစွဲခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံအလိုက် စုစုပေါင်း ဝင်ငွေ အနေနှင့် ကြည့်လျှင်မူ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ထောက်ပံ့မှုမှာ ၀.၁၈ ရာခိုင်နှုန်းသာ ရှိသဖြင့် လှူဒါန်းသည့် နိုင်ငံများတွင် နံပါတ် ၂၂ နေရာတွင်သာ ရှိသည်။ အခြားတစ်ဖက်မှ ကြည့်လျှင်မူ အမေရိကန်လူမျိုးတို့၏ နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်များတွင် လှူဒါန်းမှုများမှာ အလွန်ရက်ရောသည်ကို တွေ့နိုင်သည်။ အမေရိကန်သမ္မတသည် နိုင်ငံ၏ စစ်တပ်တွင် စစ်သေနာပတိချုပ်ရာထူးကို ရယူထားပြီး ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးနှင့် စစ်ဦးစီးချုပ်အဖွဲ့ကို ခန့်အပ်ပိုင်ခွင့် ရှိသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၏ ကာကွယ်ရေး ဦးစီးဌာနမှာ လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များကို အုပ်ချုပ်ပြီး ၎င်းတို့တွင် ကြည်းတပ်၊ ရေတပ်၊ မရိန်းတပ်၊ လေတပ် တို့ ပါဝင်သည်။ ကမ်းခြေစောင့်တပ်ကို စစ်မက် ဖြစ်ပွားမနေသော အချိန်တွင် ပြည်ထဲရေး ဌာနမှ အုပ်ချုပ်ပြီး စစ်မက်ဖြစ်ပွားနေချိန်တွင် ရေတပ်မှ အုပ်ချုပ်သည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် လက်နက်ကိုင် တပ်ဖွဲ့များတွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်နေသူ ၁.၄ သန်းမျှ ရှိပြီး အရန်အင်အား နှင့် အမျိုးသားအစောင့်တပ်ဖွဲ့များကို ထည့်သွင်း ရေတွက်ပါက အားလုံးပေါင်း ၂.၃ သန်းမျှ ရှိသည်။ ကာကွယ်ရေး ဦးစီးဌာနတွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်နေသူများတွင် ကန်ထရိုက်တာများ မပါဝင်ဘဲ အရပ်သား ၇ သိန်းကျော် ရှိသည်။ စစ်မှုထမ်းရန် အတွက်မှာ မိမိဆန္ဒအလျောက်သာ ဖြစ်ပြီး စစ်ပွဲကာလ အတွင်းတွင် စစ်မှုမထမ်း မနေရ စနစ်ကို ကြိုတင်ရွေးချယ်ထားသူ များအပေါ်တွင် ပြဋ္ဌာန်းလေ့ ရှိသည်။ အမေရိကန် စစ်တပ်များကို လေတပ် အတွင်းရှိ များပြားလှစွာသော သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး လေယာဉ်များကို အသုံးပြု၍ ဖြစ်စေ၊ ရေတပ်မှ လက်ရှိသုံးစွဲနေသော လေယာဉ်တင် သင်္ဘော ၁၁ စင်း ဖြင့် ဖြစ်စေ၊ ရေတပ်၏ အတ္တလန္တိတ်နှင့် ပစိဖိတ် ဒေသရှိ သင်္ဘောများ ဖြင့် ဖြစ်စေ အလျှင်အမြန် နေရာ ချထားနိုင်သည်။ အမေရိကန် စစ်တပ်တွင် အခြေစိုက်စခန်း နှင့် နိုင်ငံခြား အခြေခံစခန်း ပေါင်း ၈၆၅ ခု ရှိပြီး နိုင်ငံပေါင်း ၂၅ နိုင်ငံတွင် တာဝန်ချထားသူပေါင်း ၁၀၀ ကျော် မျှ ရှိသည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန် စစ်တပ်၏ စုစုပေါင်း သုံးစွဲငွေမှာ ဘီလီယံ ၇၀၀ ခန့်မျှ ဖြစ်ပြီး တကမ္ဘာလုံးရှိ စစ်တပ်များ သုံးစွဲငွေ၏ ၄၃ ရာခိုင်နှုန်း မျှ ဖြစ်ပြီး အခြားနိုင်ငံကြီး ၁၄ နိုင်ငံ၏ စစ်ရေး သုံးစွဲစရိတ် ပေါင်းထားခြင်း ထက်ပင် များသည်။ ဂျီဒီပီ၏ ၄.၈ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ရှိသဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် စစ်ရေး စရိတ် အသုံးအများဆုံးသော နိုင်ငံ ၁၅ နိုင်ငံတွင် ဆော်ဒီအာရေဗျ ပြီးလျှင် ဒုတိယ နေရာမှ လိုက်သည်။ ကာကွယ်ရေး ဦးစီးဌာန၏ ၂၀၁၂ ခုနှစ် အတွက် လျာထားသော ဘတ်ဂျက်မှာ ၅၅၃ ဘီလီယံ ဒေါ်လာမျှ ဖြစ်ပြီး ၂၀၁၁ ခုနှစ် လျာထားသော ဘတ်ဂျက်ထက် ၄.၂ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ပိုမြင့်သည်။ အီရတ်နိုင်ငံနှင့် အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံ အတွင်း စစ်ရေးအရ သုံးစွဲရန် ၁၁၈ ဘီလီယံ ထပ်မံ လျာထားသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ နောက်ဆုံး တပ်ဖွဲ့မှာ အီရတ်နိုင်ငံမှ ၂၀၁၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ထွက်ခွာခဲ့သည်။ အီရတ်စစ်ပွဲတွင် အမေရိကန် တပ်သားပေါင်း ၄,၄၈၄ ဦး သေဆုံးခဲ့သည်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဧပြီလ စာရင်းအရ အာဖဂန်နစ္စတန် နိုင်ငံတွင် အမေရိကန် တပ်သားပေါင်း ၉ သောင်းခန့်မျှ တာဝန် ထမ်းဆောင်လျက် ရှိသည်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဧပြီ လအထိ အာဖဂန်နစ္စတန် စစ်ပွဲ အတွင်းတွင် အမေရိကန် စစ်သားပေါင်း ၁၉၂၄ ဦးမျှ သေဆုံးခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။ စီးပွားရေး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် များပြားလှစွာသော သဘာဝအရင်းအမြစ်များ၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ပြီးသော အခြေခံအဆောက်အအုံများ၊ မြင့်မားသော ကုန်ပစ္စည်းထုတ်လုပ်ရေးစွမ်းအား များဖြင့် မောင်းနှင်ထားသော အရင်းရှင်စီးပွားရေးစနစ် ရှိသည်။ နိုင်ငံတကာ ငွေကြေးအဖွဲ့၏ အဆိုအရ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ဂျီဒီပီ ၁၅.၁ ထရီလီယံ ဒေါ်လာမှာ ဈေးကွက် ငွေလဲလှယ်နှုန်းထားဖြင့် ကြည့်မည် ဆိုလျှင် တကမ္ဘာလုံး ထုတ်ကုန် စုစုပေါင်း၏ ၂၂ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ရှိပြီး ဝယ်ယူနိုင်စွမ်းအား ကွာခြားမှုနှုန်း (PPP) ကိုထည့်တွက်မည် ဆိုပါက တကမ္ဘာလုံး ထုတ်ကုန်၏ ၁၉ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ရှိသည်။. အခြားနိုင်ငံများနှင့် ယှဉ်လျှင် တစ်နိုင်ငံချင်းစီထက် ဂျီဒီပီ ပိုမြင့်သော်လည်း ၂၀၀၈ ခုနှစ် စာရင်းအရ PPP ကို ထည့်တွက်မည် ဆိုလျှင် ဥရောပသမဂ္ဂ၏ ဂျီဒီပီထက် ၅ ရာခိုင်နှုန်းမျှ လျော့နည်းသည်။ တကမ္ဘာလုံးတွင် လူတစ်ဦးချင်း ဂျီဒီပီ အားဖြင့် နံပါတ် ၉ နေရာတွင် လည်းကောင်း၊ PPP ကို ထည့်တွက်ထားသော ဂျီဒီပီ အနေနှင့် နံပါတ် ၆ နေရာတွင် လည်းကောင်း ရှိသည်။. အမေရိကန် ဒေါ်လာသည် တကမ္ဘာလုံးသုံးသော အဓိက အရံငွေ အမျိုးအစား ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ကုန်စည်တင်သွင်းမှု အများဆုံးသော နိုင်ငံဖြစ်ပြီး တတိယမြောက် ကုန်စည် တင်ပို့မှု အများဆုံး နိုင်ငံဖြစ်သည်။ သို့သော် လူတစ်ဦးချင်း ပို့ကုန်တင်ပို့မှုမှာမူ မများလှပေ။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၏ စုစုပေါင်း ကုန်သွယ်ရေး အရှုံးပြမှုမှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၆၃၅ ဘီလီယံမျှ ရှိသည်။ ကနေဒါနိုင်ငံ၊ တရုတ်နိုင်ငံ၊ မက္ကဆီကိုနိုင်ငံ၊ ဂျပန်နိုင်ငံ နှင့် ဂျာမနီနိုင်ငံတို့မှာ ထိပ်ဆုံး ကုန်သွယ်ဖက်များပင် ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်အတွင်း ရေနံမှာ တင်သွင်းမှု အများဆုံး ကုန်စည်ဖြစ်ပြီး သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး စက်ကိရိယာများမှ အများဆုံးသော ပို့ကုန် ဖြစ်သည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ အများပြည်သူဆိုင်ရာ အကြွေးအများဆုံး ရှိသော ကြွေးရှင်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် ပုဂ္ဂလိကလုပ်ငန်းများမှ နိုင်ငံစီးပွားရေး၏ ၈၆.၄ % အထိ ပါဝင်ခဲ့ပြီး ဖက်ဒရယ်အစိုးရ၏ လုပ်ငန်းများမှ ၄.၃ % မျှ ပါဝင်ခဲ့ကာ ပြည်နယ်နှင့် ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရများက ကျန်ရှိသော ၉.၃ % ကို ပါဝင်ခဲ့သည်။. နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးမှာ စက်မှုခေတ်လွန် အဆင့်သို့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ခဲ့ပြီး ဖြစ်၍ ဝန်ဆောင်မှု လုပ်ငန်းများမှာ ဂျီဒီပီ၏ ၆၇.၈ % ကို ပံ့ပိုးပေးထားသော်လည်း အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် စက်မှုဆိုင်ရာ အင်အားကြီးနိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ အဖြစ် ရှိနေသေးသည်။ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းများတွင် ငွေလည်ပတ်မှု အများဆုံး လုပ်ငန်းမှာ လက်လီ လက်ကား ရောင်းဝယ်ရေး လုပ်ငန်း ဖြစ်ပြီး ဝင်ငွေအများဆုံး လုပ်ငန်းမှာ ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်း ဖြစ်သည်။ ထုတ်ကုန်များတွင် ဦးဆောင်ဦးရွက် ပြုနေသည်မှာ ဓာတုဆိုင်ရာ ထုတ်ကုန်များ ဖြစ်သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် တတိယမြောက် အများဆုံး ရေနံထုတ်လုပ်သည့် နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ရေနံ တင်သွင်းမှု အများဆုံး နိုင်ငံလည်း ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် လျှပ်စစ်စွမ်းအင် နှင့် နျူးကလီယား စွမ်းအင် ထုတ်လုပ်ရာတွင် ပထမ နေရာမှ ရှိနေပြီး သဘာဝဓာတ်ငွေ့ရည်၊ ကန့်၊ ဖော့စဖိတ် နှင့် ဆား ထုတ်လုပ်ရာတွင်လည်း ပထမနေရာမှ ရှိသည်။ စိုက်ပျိုးရေး လုပ်ငန်းသည် အမေရိကန် ဂျီဒီပီ၏ ၁ ရာခိုင်နှုန်းမျှ သာ ရှိသည်။ သို့သော်လည်း အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ပြောင်းဖူး နှင့် ပဲပုတ် (soybean) ထုတ်လုပ်ရာတွင် ပထမနေရာတွင် ရှိသည်။ အမေရိကန် ကုမ္ပဏီများ ဖြစ်သည့် ကိုကာကိုလာ နှင့် မက်ဒေါ်နယ်တို့သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် လူသိအများဆုံး အမှတ် တံဆိပ် ၂ ခု ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ စာရင်းအရ အမေရိကန်နိုင်ငံတွင် အလုပ်လုပ်ကိုင်သူ ၁၅၄.၁ သန်း ရှိသည်။ အစိုးရဝန်ထမ်းပေါင်း ၂၁.၂ သန်းမျှ ရှိသဖြင့် အစိုးရသည် အကြီးဆုံးသော အလုပ်ရှင် ဖြစ်သည်။ ပုဂ္ဂလိက လုပ်ငန်းခွင်များတွင် အလုပ်သမား အများဆုံးရှိသော ကဏ္ဍများမှာ ကျန်းမာရေး နှင့် လူမှုဖူလုံရေး ကဏ္ဍတို့ ဖြစ်ပြီး အလုပ်သမား ၁၆.၄ သန်းမျှ ရှိသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုရှိ အလုပ်သမားများ၏ ၁၂ % မှာ သမဂ္ဂဝင်များ ဖြစ်ကြပြီး အနောက် ဥရောပတွင် ၃၀ % မျှ ရှိသဖြင့် အနောက်ဥရောပနိုင်ငံများလောက် သမဂ္ဂဝင်သူ မများပေ။ ကမ္ဘာ့ဘဏ်၏ အဆိုအရ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် အလုပ်သမားများကို အလုပ်ခန့်ရန် နှင့် အလုပ်ဖြုတ်ရန် အတွက် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အလွယ်ကူဆုံးသော တိုင်းပြည်ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ် စာရင်း အရ ကမ္ဘာပေါ်တွင် တတိယမြောက် အလုပ်ပေါ်မှ ပြန်ရသည့် အကျိုးအမြတ် (Productivity) အမြင့်မားဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး လူဇင်ဘတ်နိုင်ငံ နှင့် နော်ဝေနိုင်ငံတို့၏ နောက်မှ လိုက်သည်။ တစ်နာရီချင်း အလုပ်ပေါ်မှ ပြန်ရသည့် အကျိုးအမြတ် အနေဖြင့် ကြည့်ပါက စတုတ္ထနေရာတွင် ရှိပြီး ထိုနှစ်နိုင်ငံနှင့် နယ်သာလန်နိုင်ငံတို့၏ နောက်မှ လိုက်သည်။ ဥရောပနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၏ အိမ်ခွန် မြေခွန် နှင့် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းခွန်များမှာ မြင့်မားပြီး အလုပ်သမားအခွန် နှင့် စားသုံးမှု အခွန်များမှာ နည်းပါးသည်။ ဝင်ငွေနှင့် လူသားဖွံ့ဖြိုးမှု အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သန်းခေါင်စာရင်း ဌာန၏ စာရင်းအရ အခွန်မကောက်ခံရမီ အိမ်ထောင်စု တစ်ခုချင်း၏ အလယ်အလတ် ဝင်ငွေမှာ အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၄၉,၄၄၅ မျှ ဖြစ်သည်။ အာရှ-အမေရိကန် အိမ်ထောင်စုများ၏ အလယ်အလတ်ဝင်ငွေမှာ အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၆၄,၃၀၈ အထိ ရှိပြီး အာဖရိကန်-အမေရိကန် အိမ်ထောင်စုများ၏ အလယ်အလတ်ဝင်ငွေမှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၃၂,၆၀၈ မျှသာ ရှိသည်။ ဝယ်ယူနိုင်စွမ်းအား ကွာခြားမှုနှုန်းကို ထည့်သွင်းတွက်ချက်ပါက အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုရှိ အိမ်ထောင်စုတို့၏ အလယ်အလတ် ဝင်ငွေမှာ ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများမှ ချမ်းသာသော လူတန်းစားတို့၏ ဝင်ငွေနှင့် ညီမျှသည်။ ၂၀ ရာစု အလယ်ပိုင်းတွင် ဆင်းရဲမွဲတေမှုနှုန်းမှာ အလျှင်အမြန် လျော့ကျသွားခဲ့သော်လည်း ၁၉၇၀ ပြည့်နှစ်များတွင် ဆင်းရဲမွဲတေမှုနှုန်းမှာ ပြန်လည်မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်းတွင် အမေရိကန် နိုင်ငံသား၏ ၁၁% မှ ၁၅% အထိမှာ ဆင်းရဲမွဲတေမှုမျဉ်း၏ အောက်တွင် ရှိနေပြီး ၅၈.၅% သော နိုင်ငံသားတို့မှာ အသက် ၂၅ နှစ်မှ အသက် ၇၅ နှစ်အတွင်း အနည်းဆုံး ၁ နှစ်မျှ ဆင်းရဲချို့တဲ့စွာ သုံးစွဲရမှု ရှိသည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ဆင်းရဲသား အမေရိကန်နိုင်ငံသား ၄၆.၂ သန်းမျှရှိပြီး ၄ နှစ်ဆက်တိုက် မြင့်တက်လာသော အရေအတွက်ပင် ဖြစ်သည်။ ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံများထဲတွင် အစိုးရက နိုင်ငံသားတို့၏ လူမှုဖူလုံရေးကို ကြည့်ရှုစောင့်ရှောက်မှုတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် အနည်းဆုံး နိုင်ငံများတွင် ပါသည်။ ဆင်းရဲချမ်းသာ ကွာဟမှုနှင့် ဆင်းရဲမွဲတေမှုနှုန်းကို လျော့ချရာတွင် ချမ်းသာသောနိုင်ငံများထဲ၌ အလယ်ခေါင် အဆင့် ထက်ပင် နိမ့်ကျသေးသည်။သို့သော်လည်း လူမှုရေး လုပ်ငန်းများတွင် အသုံးပြုသည့် အစိုးရနှင့် ပုဂ္ဂလိကတို့၏ အသုံးစရိတ်များမှာ လူတစ်ဦးချင်းစီ အတွက် ကြည့်လျှင် မြင့်မားသည်။ အမေရိကန်၏ လူမှုဖူလုံရေး စောင့်ရှောက်မှုမှာ အသက်ကြီးသူများအတွက် ဆင်းရဲမှုကို သိသိသာသာ လျှော့ချပေးနိုင်သော်လည်း ငယ်ရွယ်သူများအတွက်မူ ထောက်ပံ့မှုမှာ အတော်ပင် နည်းသည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် စက်မှုလုပ်ငန်း တိုးတက်သော နိုင်ငံ ၂၁ နိုင်ငံရှိ ကလေးသူငယ်များ၏ ပျော်ရွှင်ကျန်းမာမှုကို ယူနီဆက်ဖ် အဖွဲ့မှ လေ့လာရာတွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် နောက်ဆုံးမှ စ၍ ရေတွက်လျှင် ဒုတိယနေရာတွင် ရှိသည်။ ၁၉၄၇ ခုနှစ် နှင့် ၁၉၇၉ ခုနှစ်ကြားတွင် အမေရိကန်ရှိ လူတန်းစား အားလုံး၏ ဝင်ငွေအစစ်အမှန်မှာ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းမျှ မြင့်တက်ခဲ့ပြီး ဆင်းရဲသော အမေရိကန်များ၏ ဝင်ငွေမှာ ချမ်းသာသော အမေရိကန်များ၏ ဝင်ငွေထက် ပို၍ လျင်မြန်စွာ မြင့်တက်ခဲ့သည်။ ထိုနောက်ပိုင်းတွင် ဝင်ငွေတိုးတက်မှုမှာ နှေးကွေးလာခဲ့ပြီး ပို၍ မညီမမျှ ဖြစ်လာခဲ့ကာ စီးပွားရေးအတွက် လုံခြုံစိတ်ချရမှုမှာ လျော့နည်းလာခဲ့သည်။ ၁၉၈၀ ခုနှစ်မှ စ၍ လူတန်းစားအားလုံး၏ မိသားစုအလိုက် ဝင်ငွေမှာ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ လင်မယား နှစ်ယောက်စလုံး အလုပ်လုပ်ကြသည့် အတွက်ကြောင့် လည်းကောင်း၊ ယောက်ျား မိန်းမ လစာ ကွာဟမှု လျော့နည်းလာသည့် အတွက်ကြောင့်လည်းကောင်း၊ အလုပ်ချိန် များပြားလာသည့် အတွက်ကြောင့် လည်းကောင်း ထိုသို့ မြင့်တက်လာခြင်း ဖြစ်ပြီး ထိပ်ဆုံးမှ အချမ်းသာဆုံးသော သူများအတွက် တိုးတက်မှု ပိုများလာခဲ့သည်။ ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ဝင်ငွေ အကောင်းဆုံး ထိပ်ဆုံး ၁% မှ ၂၁.၈% အထိသော သူများ၏ ဝင်ငွေမှာ ၁၉၈၀ ခုနှစ်နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ၂ ဆမျှ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံများတွင် ဆင်းရဲချမ်းသာ ကွာဟမှု အများဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။. အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင် ဝင်ငွေအလိုက် ကောက်ခံသော အမြတ်ခွန်စနစ် ရှိ၍ ဝင်ငွေများသူများမှ အမြတ်ခွန် ရာခိုင်နှုန်း များများ ပိုပေးရသော စနစ် ဖြစ်သည်။ ထိပ်ဆုံး ၁ ရာခိုင်နှုန်းမှာ ဖက်ဒရယ်အစိုးရ အတွက် အမြတ်ခွန် ၂၇.၆% ကို ပေးခဲ့ခြင်းဖြစ်ပြီး ထိပ်ဆုံး ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းမှ အမြတ်ခွန် ၅၄.၇ ရာခိုင်နှုန်းကို ပေးခဲ့ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။. ဝင်ငွေ အမြတ်ခွန် စသည်တို့နှင့် အလားတူပင် ချမ်းသာကြွယ်ဝမှုမှာလည်း ထိပ်ဆုံးရှိ လူတန်းစားတွင် အများဆုံးဖြစ်သည်။ အချမ်းသာဆုံးသော လူဦးရေ ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းမှာ တစ်နိုင်ငံလုံး ချမ်းသာကြွယ်ဝမှု၏ ၆၉.၈ ရာခိုင်နှုန်းကို ပိုင်ဆိုင်ကြပြီး ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံများတွင် ဒုတိယမြောက် အများဆုံးသော ဝေစုပင် ဖြစ်သည်။ အချမ်းသာဆုံးသော ၁% မှာ စုစုပေါင်း ချမ်းသာကြွယ်ဝမှု၏ ၃၃.၄% ကို ပိုင်ဆိုင်ကြသည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ကုလသမဂ္ဂ ဖွံ့ဖြိုးရေး အစီအစဉ်မှ ဆင်းရဲချမ်းသာ ကွာဟမှုနှုန်းကို ထည့်တွက်ထားသော လူသားဖွံ့ဖြိုးမှု ညွှန်းကိန်း (inequality-adjusted human development index သို့ IHDI) တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုကို တကမ္ဘာလုံးရှိ နိုင်ငံပေါင်း ၁၃၉ နိုင်ငံ အတွင်း နံပါတ် ၁၂ နေရာတွင် အဆင့်သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ဆင်းရဲချမ်းသာ ကွာဟမှုနှုန်းကို ထည့်မတွက်ထားသော လူသား ဖွံ့ဖြိုးမှု ညွှန်းကိန်း(Human Development Index သို့ HDI) ထက် ၈ နေရာမျှ အောက်ရောက်သည်။ အခြေခံ အဆောက်အအုံ သိပ္ပံနှင့် နည်းပညာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် သိပ္ပံဆိုင်ရာ သုတေသနနှင့် နည်းပညာဆိုင်ရာ ကြံဆတီထွင်မှုတို့တွင် ၁၉ ရာစု နှောင်းပိုင်းကတည်းက ခေါင်းဆောင်အဖြစ် ရှိနေသည်။ ၁၈၇၆ ခုနှစ်တွင် အလက်ဇန္ဒား ဂရေဟမ် ဘဲလ်အား အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ တယ်လီဖုန်းနှင့် ပတ်သတ်သော ပထမဆုံး မူပိုင်ခွင့်ကို ချထားပေးခဲ့သည်။ သောမတ် အက်ဒီဆင်၏ ဓာတ်ခွဲခန်းမှ ပထမဦးဆုံးသော ဓာတ်ပြားဖွင့်စက်၊ ပထမဦးဆုံး ကြာရှည်ခံ မီးလုံး၊ ပထမဆုံး အသုံးပြုနိုင်သည့် ရုပ်ရှင်ကင်မရာတို့ကို တီထွင် ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ နီကိုလာ တက်စလာမှ အေစီ လျှပ်စီးကြောင်း၊ အေစီ မော်တာနှင့် ရေဒီယိုတို့ကို ပထမဦးဆုံး တီထွင်ကြံဆခဲ့သည်။ ၂၀ ရာစု အစောပိုင်းတွင် ရမ်ဆန် အီး အိုးလ် နှင့် ဟင်နရီ ဖို့ဒ် တို့၏ မော်တော်ကား ကုမ္ပဏီမှစ၍ အလိုအလျောက် ကုန်ထုတ်လုပ်ရေး လိုင်းများ စတင်ခေတ်စားလာခဲ့သည်။ ၁၉၀၃ ခုနှစ်တွင် ရိုက်ညီနောင်မှ ပထမဆုံး ထိန်းချုပ်မောင်းနှင်နိုင်သော လေယာဉ်ကို စတင် တီထွင် ခဲ့သည်။ ၁၉၃၀ ခုနှစ်တွင် နာဇီဝါဒ ထွန်းကားလာမှုကြောင့် အဲလ်ဘတ် အိုင်းစတိုင်း၊ အန်ရစ်ကို ဖာမီ နှင့် ဂျွန် ဗွန် နျူမန် အပါအဝင် ဥရောပ သိပ္ပံပညာရှင် အတော်များများသည် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသို့ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင် လာခဲ့ကြသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း မန်ဟတ်တန် ပရော့ဂျက်မှ အဏုမြူဗုံးကို စတင်တီထွင်ခဲ့ပြီး အဏုမြူခေတ်သို့ လမ်းပြ ဝင်ရောက်လာခဲ့သည်။ အာကာသအတွင်း အပြိုင်အဆိုင် ဝင်ရောက်ရန် ကြိုးပမ်းမှုများမှ ဒုံးပျံများ၊ မက်တီးရီးယဲလ် နည်းပညာများ၊ ကွန်ပျူတာ ပညာရပ်များ အလျှင်အမြန် တိုးတက်လာခဲ့သည်။ အိုင်ဘီအမ်၊ အက်ပဲလ် ကွန်ပျူတာ နှင့် မိုက်ခရိုဆော့ဖ်တို့မှ ကွန်ပျူတာ နည်းပညာကို မွမ်းမံပြီး လူတစ်ဦးချင်းသုံး ကွန်ပျူတာများကို ထုတ်လုပ်ရောင်းချရာမှ ကွန်ပျူတာများ ခေတ်စားလာခဲ့သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုမှ အင်တာနက် နည်းပညာကို အစပျိုးသော အေပရာနက် (APRANET) နှင့် အင်တာနက် ကို တီထွင်ရာတွင် အဓိကနေရာမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ ယနေ့ခေတ်တွင် သုတေသန လုပ်ငန်းအတွက် အသုံးပြုငွေ၏ ၆၄% မှာ ပုဂ္ဂလိက လုပ်ငန်းများမှ ပံ့ပိုးခြင်း ဖြစ်သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် သိပ္ပံဆိုင်ရာ သုတေသန စာတမ်းများ ထုတ်ဝေရာတွင် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ထိပ်ဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ် ဧပြီလတွင် အမေရိကန် အိမ်ထောင်စုများ၏၆၈% သည် မြန်နှုန်းမြင့် အင်တာနက်ကို တပ်ဆင်အသုံးပြုလျက် ရှိသည်။ အမေရိကန်သည် ဗီဇအား ပြုပြင်ထားသော အစားအစာများကို အဓိက တီထွင်စိုက်ပျိုးသော နိုင်ငံဖြစ်ပြီး တကမ္ဘာလုံးရှိ ဇီဝနည်းပညာ အသုံးပြု စိုက်ပျိုးထားသော သီးနှံများ၏ တစ်ဝက်ခန့်ကို စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်သည်။ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး လူတစ်ဦးချင်း အတွက် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးတွင် မော်တော်ကားမှာ အဓိကဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အရှည်ဆုံးသော အဝေးပြေးလမ်းမ စနစ်များ တွင် တစ်ခု အပါအဝင်ဖြစ်သော လမ်းမများ အပါအဝင် ၁၃ သန်းမျှ ရှိသော လမ်းများ ဆက်သွယ်နေသော ကွန်ယက် ရှိသည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဒုတိယမြောက် အကြီးဆုံးသော မော်တော်ကား ဈေးကွက် ရှိသည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် လူတစ်ဦးချင်း အလိုက် မော်တော်ကား အစင်းရေ အများဆုံးရှိပြီး လူ ၁ ထောင်လျှင် မော်တော်ကား ၇၆၅ စီး မျှ အချိုးအစား ရှိသည်။ အိမ်သုံးကားများ၏ ၄၀% ခန့်မှာ ဗင်န်ကားများ၊ SUV များနှင့် လိုက်ထရပ်များ ဖြစ်သည်။ ပျမ်းမျှ အနေနှင့် ကြည့်ပါက အမေရိကန် တစ်ယောက်လျှင် (ယာဉ်မောင်းသူ နှင့် မမောင်းသူပါ ထည့်တွက်ထားသည်။) ကားမောင်းချိန် တစ်နေ့လျှင် ၅၅ မိနစ်မျှ ရှိပြီး ၂၉မိုင် (၄၇ ကီလိုမီတာ) မျှ သွားလာနေ ကြသည်။ အများသုံးယာဉ်များဖြင့် အလုပ်သွားကြသူများမှာ ၉ ရာခိုင်နှုန်း ရှိပြီး နိုင်ငံပေါင်း ၁၇ နိုင်ငံကို စာရင်းကောက်ရာတွင် နောက်ဆုံးနေရာမှ ဖြစ်သည်။ ရထားဖြင့် ကုန်စည်ပို့ဆောင်ခြင်းမှာ အများအပြားပင် ဖြစ်သော်လည်း ရထားဖြင့် ခရီးသွားသူ အလွန်နည်းသည်။ အမ်ထရက် (Amtrak) ဟုခေါ်သည့် တစ်နိုင်ငံလုံးရှိ မြို့များအချင်းချင်း သွားလာသည့် ခရီးသည်တင် ရထားလုပ်ငန်းမှ ၂၀၀၀ ခုနှစ်မှ ၂၀၁၀ ခုနှစ် အတွင်း ၃၇ ရာခိုင်နှုန်းမျှ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ ရထားအသေးစား (Light rail) များမှာ ယခုနှစ်များအတွင်း တိုးတက်လာခဲ့သော်လည်း အမြန်ရထားများမှာ ဥရောပထက် အဆင့်နိမ့်သည်။ စက်ဘီးဖြင့် အလုပ်သွားသူ အနည်းငယ်မျှသာ ရှိသည်။ လေကြောင်းလိုင်းများ အားလုံးမှာ ပုဂ္ဂလိကပိုင်ဖြစ်ပြီး ၁၉၇၈ ခုနှစ်မှ စတင်၍ ပုဂ္ဂလိကပိုင် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း လေဆိပ် အများစုမှာ အစိုးရပိုင် ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ခရီးသည်ပို့ဆောင်မှု အများဆုံး သော လေကြောင်းလိုင်း ၃ ခုစလုံးမှာ အမေရိကန်တွင် အခြေစိုက်ပြီး ပထမနေရာတွင် ရှိသည်မှာ ဒယ်လ်တာ လေကြောင်းလိုင်း ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အလုပ်အများဆုံးသော လေဆိပ် အခု ၃၀ တွင် အမေရိကန်မှ ၁၆ ခုပါဝင်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် အလုပ်အများဆုံး ဖြစ်သည့် ဟတ်ဖီးဂျက်ဆန် အတ္တလန္တာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ် အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ စွမ်းအင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ စွမ်းအင်ဈေးကွက်မှာ တစ်နှစ်လျှင် ၂၉,၀၀၀ တယ်ရာ ဝပ် နာရီ (terawatt hour) မျှ ရှိသည်။ လူတစ်ဦးချင်း စွမ်းအင်သုံးစွဲမှုနှုန်းမှာ တစ်နှစ်လျှင် ရေနံ ၇.၈တန် နှင့် ညီမျှပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဒသမမြောက် အများဆုံး ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၅ ခုနှစ် စာရင်းအရ စွမ်းအင် သုံးစွဲမှုမှာ ဓာတ်ဆီ ၄၀ %၊ ကျောက်မီးသွေး ၂၃ %၊ သဘာဝဓာတ်ငွေ့ ၂၂ % ဖြစ်သည်။ ကျန်ရှိနေသေးသော စွမ်းအင်များကို အဏုမြူစွမ်းအင်နှင့် တဖန်ပြန်လည်သုံးစွဲနိုင်သော စွမ်းအင် (renewable energy) အရင်းအမြစ် များမှ ရရှိသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဓာတ်ဆီ သုံးစွဲမှု အများဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ဆယ်စုနှစ်များစွာ တိုင်အောင်ပင် အခြားသော ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက အဏုမြူစွမ်းအင် သုံးစွဲမှုမှာ အလွန်နည်းပါးသည်။ အကြောင်းရင်းမှာ ၁၉၇၉ ခုနှစ်က ဖြစ်ပွားခဲ့သော ၃ မိုင်ကျွန်း နျူးကလီးယား မတော်တဆမှု အပြီးတွင် အများပြည်သူမှ အဏုမြူ စွမ်းအင် သုံးစွဲရန် မလိုလား၍ ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်အတွင်း အဏုမြူ စွမ်းအင် စက်ရုံ ဆောက်လုပ်ရန် လျှောက်ထားမှုများ ရှိခဲ့သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင် တကမ္ဘာလုံး အတိုင်းအတာနှင့် ကျောက်မီးသွေး ၂၇ % ရာခိုင်နှုန်းမျှ ရှိသည်။ ပညာရေး အမေရိကန်ရှိ အများပြည်သူဆိုင်ရာ ကျောင်းများကို ပြည်နယ်နှင့် ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရ အဖွဲ့များမှ ဖွင့်လှစ်ဆောင်ရွက်ကြပြီး ထောက်ပံ့ကြေးများကို ကန့်သတ်ခွဲဝေပေးခြင်းဖြင့် စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းများကို ချမှတ်ကြသည်။ ပြည်နယ်အများစုတွင် ကလေးများသည် ၆ နှစ် သို့ ၇ နှစ်မှစ၍ (သူငယ်တန်း နှင့် ပထမတန်း) ကျောင်းတက်ရန် လိုအပ်ပြီး ၁၈ နှစ်အထိ ကျောင်းတက်ရလေ့ ရှိသည်။ ထိုအချိန်တွင် ယေဘုယျအားဖြင့် ၁၂ တန်းသို့ ရောက်ရှိနေပြီ ဖြစ်ပြီး အထက်တန်း ပညာရေး ပြီးဆုံးပြီ ဖြစ်သည်။ အချို့သော ပြည်နယ်များတွင် ကျောင်းသားများအား ၁၆ နှစ် သို့မဟုတ် ၁၇ နှစ်တွင် ကျောင်းမှ ထွက်ခွင့် ပြုသည်။ ၁၂% မျှသော ကလေးငယ်တို့သည် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ကျောင်းများနှင့် လူမျိုးဘာသာ ခွဲခြားမှု မရှိသော ပုဂ္ဂလိကကျောင်းများတွင် ပညာသင်ကြားကြသည်။ ၂ % မျှသော ကလေးငယ်များသာ မိမိတို့ အိမ်တွင် ပညာသင်ကြားကြသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် အောင်မြင်သော အစိုးရနှင့် ပုဂ္ဂလိကပိုင် အဆင့်မြင့် ပညာသင် တက္ကသိုလ် အများအပြား ရှိသည်။ နိုင်ငံတကာတွင် ထင်ရှားသော အဆင့်သတ်မှတ်ချက်များအရ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ထိပ်ဆုံး ကျောင်း ၂၀ တွင် အမေရိကန်မှ ကောလိပ်နှင့် တက္ကသိုလ် ၁၃ ခု သို့ ၁၅ ခု ပါဝင်သည်။ ဒေသခံ ကွန်မျူနတီ ကောလိပ်များလည်း ရှိပြီး ဝင်ခွင့်ရရန် ပိုမိုလွယ်ကူ၍ ပညာသင်ကြားသည့် ကာလ ပိုမို တိုတောင်းကာ ကျောင်းလခလည်း ပို၍ ဈေးနည်းသည်။ ၂၅ နှစ်နှင့် အထက်ရှိသော အမေရိကန်နိုင်ငံသားများတွင် ၈၄.၆ ရာခိုင်နှုန်းမှာ အထက်တန်းပညာရေး အဆင့်ကို ပြီးဆုံးပြီး၊ ၅၂.၆ ရာခိုင်နှုန်းမှာ ကောလိပ်ပညာရေး ရှိကာ၊ ၂၇.၂ ရာခိုင်နှုန်းမှာ ဘွဲ့ရပြီး ၉.၆ ရာခိုင်နှုန်းမှာ ဘွဲ့လွန် ပညာရေး ရှိသည်။ အခြေခံ စာတတ်မြောက်မှုနှုန်းမှာ ၉၉ ရာခိုင်နှုန်း ဖြစ်သည်။ ကုလသမဂ္ဂမှ အမေရိကန်နိုင်ငံ၏ ပညာရေးဆိုင်ရာ ညွှန်းကိန်းကို ၀.၉၇ အဖြစ်သတ်မှတ်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် နံပါတ် ၁၂ နေရာတွင် ရှိသည်။ ကျန်းမာရေး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ လူတစ်ဦးချင်း သက်တမ်းမှာ ၇၈.၄ နှစ်ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံပေါင်း ၂၂၁ နိုင်ငံတွင် နံပါတ် ၅၀ နေရာတွင် ရှိသည်။ ၁၉၈၇ ခုနှစ်တွင် တကမ္ဘာလုံး၌ အဆင့် ၁၁ ရှိခဲ့သော်လည်း အဝလွန်နှုန်း တိုးတက်လာခြင်း နှင့် ကမ္ဘာ၏ အခြားသောနေရာများတွင် ကျန်းမာရေး တိုးတက်လာခြင်းတို့ကြောင့် အဆင့်လျော့ကျ သွားခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် အရွယ်ရောက်ပြီးသူ အားလုံး၏ ၃ပုံ ၁ပုံမှာ အဝလွန်လျက် ရှိပြီး ကျန်ရှိသူများထဲမှ ၃ ပုံ ၁ပုံမှာ ပုံမှန်ထက် ပို၍ ဝကြသည်။ ရာစုနှစ်၏ နောက်ဆုံး ၄ပုံ ၁ ပုံအတွင်း အဝလွန်နှုန်းမှာ ၂ ဆမျှ မြင့်တက်ခဲ့ပြီး စက်မှုထွန်းကားသော နိုင်ငံများတွင် အမြင့်ဆုံး ဖြစ်သည်။ ကျန်းမာရေး ဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်သူများ၏ အဆိုအရ အဝလွန်မှုနှင့် ဆက်စပ်နေသော ဆီးချိုအမျိုးအစား-၂ ဖြစ်ပွားသူမှာ အလျှင်အမြန် တိုးတက်များပြားလျက် ရှိကြောင်း သိရသည်။ မွေးကင်းစ ကလေးသူငယ် သေဆုံးမှုနှုန်းမှာ လူ ၁၀၀၀ လျှင် ၆.၀၆ ဦး ရှိသဖြင့် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုအား နိုင်ငံပေါင်း ၂၂၂ နိုင်ငံတွင် နံပါတ် ၁၇၆ နေရာ၌ ရှိနေစေပြီး အနောက်ဥရောပ နိုင်ငံအားလုံးထက် ပို၍ မြင့်မားသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ သုံးစွဲမှုနှုန်းမှာ အခြားနိုင်ငံများနှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် လူတစ်ဦးချင်း အနေနှင့် လည်းကောင်း၊ ဂျီဒီပီ၏ ရာခိုင်နှုန်းအနေနှင့် လည်းကောင်း အခြားနိုင်ငံများထက် ပို၍ မြင့်မားသည်။ ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့မှ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ကျန်းမာရေးစနစ်အား ကမ္ဘာပေါ်တွင် အလျင်မြန်ဆုံး တုံ့ပြန်နိုင်သည့် နိုင်ငံ အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ သော်လည်း အားလုံးပေါင်း အကျိုး သက်ရောက်နိုင်မှု အနေနှင့် အဆင့် ၃၇ သာလျှင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ကျန်းမာရေးနှင့်ဆိုင်သော အာမခံများကို အစိုးရနှင့် ပုဂ္ဂလိကမှ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ကြပြီး အခြားသော ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံများကဲ့သို့ အားလုံးအတွက် ကျန်းမာရေး အာမခံ ရှိသည် မဟုတ်ပေ။ ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် ပုဂ္ဂလိက အာမခံ မှ ၃၆ ရာခိုင်နှုန်းသော ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ သုံးစွဲမှုများကို ပေးချေခဲ့ပြီး၊ မိမိဘာသာ အိတ်ကပ် အတွင်းမှ စိုက်ထုတ် သုံးစွဲမှုမှာ ၁၅ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ရှိကာ၊ ဖက်ဒရယ်၊ ပြည်နယ်နှင့် ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရများမှ ၄၄ % မျှ ပေးချေခဲ့သည်။ ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ၄၆.၆ သန်း သို့မဟုတ် လူဦးရေ၏ ၁၅.၉% မျှသော အမေရိကန် ပြည်သူတို့တွင် ကျန်းမာရေး အာမခံ မရှိသဖြင့် ၂၀၀၁ ခုနှစ်နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ၅.၄သန်းမျှ ပိုများသည်။ ထိုသို့ များပြား လာရခြင်း၏ အဓိက အကြောင်းရင်းမှာ အလုပ်ရှင်များက ကျန်းမာရေး အာမခံပေးမှု လျော့နည်းလာသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ ကျန်းမာရေး အာမခံ မရှိသော ပြည်သူများနှင့် ကျန်းမာရေး အာမခံ မလုံလောက်သော ပြည်သူများနှင့် ဆိုင်သော ကိစ္စမှာ အဓိက နိုင်ငံရေး ပြဿနာ တစ်ခု ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ် လေ့လာမှု အရ ကျန်းမာရေး အာမခံ မရှိမှုကြောင့် တစ်နှစ်လျှင် သေဆုံးရသော လူပေါင်း၏ ၄၅,၀၀၀ ခန့် သေဆုံးရသည်ဟု ခန့်မှန်းကြသည်။ ၂၀၀၆ ခုနှစ်တွင် မက်ဆာချူးဆက်ပြည်နယ် မှ လူတိုင်းတွင် ကျန်းမာရေး အာမခံ ရှိစေရန် ဥပဒေပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ် အစောပိုင်း၌ ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သော ဖက်ဒရယ်အစိုးရ၏ ဥပဒေအရ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် တစ်နိုင်ငံလုံးရှိ လူတိုင်း အားလုံးနီးပါးတွင် ကျန်းမာရေး အာမခံ ရှိစေမည် ဖြစ်သည်။ ရာဇဝတ်မှုနှင့် တရားဥပဒေ စိုးမိုးရေး အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင် တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးကို ဒေသခံ ရဲအဖွဲ့များနှင့် မြို့ဝန်ဌာန (sheriff's departments) မှ ဆောင်ရွက်သည်။ ပြည်နယ်ရဲ အဖွဲ့မှာ ပိုမိုကျယ်ပြန့်သော လုပ်ငန်းဆောင်တာများကို ဆောက်ရွက်ကြသည်။ အက်ဖ်ဘီအိုင် နှင့် ယူအက်စ် မာရှယ် ဆားဗစ် ကဲ့သို့သော ဖက်ဒရယ် အေဂျင်စီများမှာ ပိုမို အထူးပြုသော တာဝန်များကို ထမ်းဆောင်ကြသည်။ ဖက်ဒရယ် အဆင့်နှင့် ပြည်နယ်များတွင် တရားရေးဌာနများသည် သာတူညီမျှ တရားစီရင်ရေး စနစ်ကို ကျင့်သုံးကြသည်။ ပြည်နယ် တရားရုံးများမှ ရာဇဝတ်မှု အများစုကို စီရင်လေ့ ရှိပြီး ဖက်ဒရယ် တရားရုံးများမှ အချို့သော အမှုအခင်း အမျိုးအစားများကို ကိုင်တွယ်ဆောင်ရွက်လေ့ ရှိသည့်အပြင် ပြည်နယ် တရားရုံးများမှ တက်လာသော အချို့သော အယူခံဝင်မှုများကို ဆောင်ရွက်ကြသည်။ မူးယစ်ဆေးဝါးကို ဖက်ဒရယ် ဥပဒေအရ တားဆီးထားသော်လည်း အချို့သော ပြည်နယ်များသည် မူးယစ်ဆေးဝါးကို တရားဝင် သုံးစွဲခွင့်ပြုသော ဥပဒေများကို ဖက်ဒရယ်စနစ်နှင့် ဆန့်ကျင်၍ ပြဋ္ဌာန်းရန် ကြိုးပမ်းလေ့ ရှိသည်။ ဆေးလိပ်သောက်နိုင်သည့် အသက် ကန့်သတ်ချက်မှာ ၁၈ နှစ်ဖြစ်ပြီး အရက်သောက်နိုင်သည့် အသက်ကန့်သတ်ချက်မှာ ၂၁ နှစ် ဖြစ်သည်။ ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံများထဲတွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ပျမ်းမျှအဆင့်ထက် ပိုသော အကြမ်းဖက် ရာဇဝတ်မှုများ ဖြစ်ပွားလေ့ ရှိပြီး သေနတ်ကိုင် အကြမ်းဖက်မှုနှင့် လူသတ်မှုများ များပြားသည်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ် စာရင်းအရ လူ ၁ သိန်းလျှင် လူသတ်မှု ၅ မှုမျှ ဖြစ်ပွားပြီး ၂၀၀၀ ခုနှစ်နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ၁၀.၄% ကျဆင်းလာခြင်း ဖြစ်သည်။ သေနတ်ကိုင်ဆောင်ခွင့် နှင့် ဆိုင်သော ကိစ္စမှာ နိုင်ငံရေးအရ အငြင်းပွားမှု များပြားသော ကိစ္စတစ်ရပ် ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် တရားဝင် မှတ်တမ်းဖြင့် အကျဉ်းချမှု အများဆုံးနိုင်ငံ နှင့် အကျဉ်းသား ဦးရေ အများဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ် အစပိုင်းတွင် အကျဉ်းကျနေသူ ၂.၃ သန်းမျှ ရှိပြီး လူ၁၀၀ လျှင် ၁ ယောက်နှုန်းထက် ပိုများသည်။ လက်ရှိနှုန်းသည် ၁၉၈၀ ခုနှစ်မှ စာရင်းနှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် ၇ ဆမျှ ပိုများသည်။ အိုအီးစီဒီ နိုင်ငံများတွင် ဒုတိယမြောက်အများဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်သော ပိုလန်နိုင်ငံနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ၃ ဆမျှ ပိုများသည်။ အာဖရိကန်-အမေရိကန်များ၏ အကျဉ်းကျမှုနှုန်းမှာ လူဖြူများထက် ၆ ဆမျှ ပိုများပြီး စပိန်အနွယ်များထက် ၃ ဆမျှ ပိုများသည်။ အကျဉ်းကျသူ ဤမျှ များပြားရခြင်းမှာ ဖက်ဒရယ် အစိုးရ၏ အမိန့်ချမှတ်မှုဆိုင်ရာ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းများနှင့် မူးယစ်ဆေးဝါးနှင့် သက်ဆိုင်သော ပေါ်လစီများကြောင့် ဖြစ်သည်။ အနောက်နိုင်ငံ အများစုတွင် သေဒဏ်ပေးခြင်းကို ဖျက်သိမ်းပြီး ဖြစ်သော်လည်း အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ပြည်နယ် ၃၄ခု တွင် အချို့သော အစိုးရ နှင့် စစ်ရေးဆိုင်ရာ ပြစ်မှုများအတွက် သေဒဏ်ပေးခြင်းကို ခွင့်ပြုထားသည်။ ၁၉၇၆ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန် တရားရုံးချုပ်မှ ၄ နှစ်ကြာမျှ ဆိုင်းငံ့ထားသော သေဒဏ်ပေးခြင်းကို ပြန်လည်ရုပ်သိမ်းပြီးနောက်တွင် လူ ၁၀၀၀ ကျော်ကို ကွပ်မျက်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ပဉ္စမမြောက် အများဆုံး သေဒဏ်ပေးမှု ရှိခဲ့ပြီး တရုတ်နိုင်ငံ၊ အီရန်နိုင်ငံ၊ မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ နှင့် ယီမင်နိုင်ငံ တို့၏ နောက်မှ လိုက်သည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် နယူးဂျာစီပြည်နယ်သည် ပထမဆုံး အနေနှင့် သေဒဏ်ပေးခြင်းကို ဥပဒေပြဋ္ဌာန်း ဖျက်သိမ်းခဲ့ပြီး ၁၉၇၆ ခုနှစ် တရားရုံးချုပ်၏ ဆုံးဖြတ်ချက်အပြီး တွင် ပထမဆုံး ဥပဒေပြဋ္ဌာန်း ဖျက်သိမ်းခဲ့သော ပြည်နယ် ဖြစ်သည်။ နယူးမက္ကဆီကိုပြည်နယ်မှ ၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် ဖျက်သိမ်းခဲ့ပြီး အီလီနွိုင်းပြည်နယ်မှ ၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် ဖျက်သိမ်းခဲ့သည်။ လူဦးရေပျံ့နှံ့ နေထိုင်မှု အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သန်းခေါင်စာရင်း ဗျူရို၏ ခန့်မှန်းမှုအရ အမေရိကန်နိုင်ငံ၏ လက်ရှိ လူဦးရေကို ၃၁၃,၅၁၂,၀၀၀ ဦး ရှိမည်ဟု ခန့်မှန်းကြပြီး တရားမဝင် ဝင်ရောက်နေထိုင်သူ ၁၁.၂ သန်းကိုပါ ထည့်တွက်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ၁၉၀၀ ပြည့်နှစ်တွင် လူဦးရေ ၇၆ သန်းမျှသာ ရှိသော်လည်း ၂၀ ရာစုအတွင်း အမေရိကန်နိုင်ငံ၏ လူဦးရေမှာ ၄ဆမျှ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် တရုတ်နိုင်ငံ နှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့ ပြီးလျှင် လူဦးရေ အများဆုံး ဖြစ်ပြီး အဓိက စက်မှုဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံများတွင် လူဦးရေ တိုးတက်မှု အမြန်ဆုံးရှိသော တစ်ခုတည်းသောနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ မွေးဖွားမှုနှုန်းမှာ လူ ၁၀၀၀ လျှင် ၁၃.၈၂ သာရှိပြီး ကမ္ဘာ့ပျမ်းမျှ မွေးဖွားမှုနှုန်း၏ အောက်တွင် ရှိသော်လည်း လူဦးရေ တိုးတက်မှုနှုန်းမှာ အကောင်းဘက်တွင် ရှိပြီး ၁% မျှ ရှိကာ အခြားသော ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံ အတော်များများထက် သိသိသာသာ ပို၍ များသည်။ ၂၀၁၁ ဘဏ္ဍာရေးနှစ် အတွင်း ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူ ၁ သန်းခန့်အား အမြဲတမ်း နေထိုင်သူ အဆင့် သတ်မှတ်ပေးခဲ့ပြီး အများစုမှာ မိသားစု ပြန်လည်ပေါင်းစည်းရေး ပေါ်လစီဖြင့် ရရှိခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ မက္ကဆီကိုနိုင်ငံသည် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူ အများဆုံး ပြောင်းရွှေ့လာရာ နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ၁၉၉၈ ခုနှစ်မှစ၍ တရုတ်နိုင်ငံ၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံ နှင့် ဖိလစ်ပိုင် နိုင်ငံတို့သည် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူ အများဆုံး လာရောက်ရာ နိုင်ငံများအဖြစ် နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်း ရှိနေခဲ့သည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် လူမျိုးပေါင်းစုံ ရှိပြီး လူဦးရေ ၁ သန်းကျော်သော မျိုးနွယ်ဆက် မတူညီသော မျိုးနွယ်စု ၃၁ ခု ရှိသည်။ လူဖြူများမှာ အများဆုံး လူမျိုးဖြစ်ပြီး ဂျာမန်အမေရိကန်များ၊ အင်္ဂလိပ် အမေရိကန်များ နှင့် အိုင်းရစ်ရှ် အမေရိကန်များ ပါဝင်သဖြင့် နိုင်ငံအတွင်း လူဦးရေ အများဆုံးသော မျိုးနွယ်ဆက် အစုအဖွဲ့ ၄ ခုမှ ၃ ခု ပါဝင်သည်။ အာဖရိကန် အမေရိကန်များမှာ နိုင်ငံအတွင်း လူဦးရေ အများဆုံးသော လူနည်းစုအဖွဲ့ဝင် လူမျိုးစု ဖြစ်ပြီး မျိုးနွယ်ဆက် အစုများတွင် တတိယမြောက် အများဆုံး အစုအဖွဲ့ ဖြစ်သည်။ အာရှ အမေရိကန်များမှာ ဒုတိယမြောက် လူဦးရေ အများဆုံးသော လူနည်းစု အဖွဲ့ဝင် လူမျိုးစုဖြစ်သည်။ အာရှ အမေရိကန်များတွင် လူဦးရေ အများဆုံး လူမျိုး ၂ ခုမှာ တရုတ်-အမေရိကန် များနှင့် ဖိလစ်ပိုင်-အမေရိကန်များ ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ် စာရင်းအရ အမေရိကန် လူဦးရေတွင် ၅.၂ သန်းမှာ အင်ဒီးယန်း လူနီများနှင့် အလက်စကာ ရှေးဦးနေထိုင်သူများမှ ဆင်းသက်လာသူများ ဖြစ်ပြီး (၂.၉ သန်းမှာ ထိုလူမျိုးစု စင်စစ်များဖြစ်သည်။) ၁.၂ သန်းသော လူဦးရေမှာ ဟာဝိုင်အီ ရှေးဦး နေထိုင်သူများနှင့် ပစိဖိတ်ကျွန်းသားများမှ ဆင်းသက်လာသူများ ဖြစ်သည်။ (၀.၅ သန်းမှာ လူမျိုးစု စင်စစ် ဖြစ်သည်။)သန်းခေါင် စာရင်းအတွင်း လူဦးရေ ၁၉ သန်းကျော်ကို အခြားလူမျိုးစုများဟု ထည့်သွင်းသတ်မှတ်ခဲ့ပြီး ထိုသူများမှာ အဓိက မျိုးနွယ်စုကြီး ငါးခု အတွင်း ထည့်သွင်းရေတွက်ခြင်း မပြုနိုင်သူများ ဖြစ်သည်။ ဟစ်စပန်းနစ် နှင့် လာတီနို အမေရိကန်များ၏ လူဦးရေ တိုးပွားမှုမှာ အဓိက လူဦးရေ ပြောင်းလဲမှု ပင် ဖြစ်သည်။ ၅၀.၅ သန်းသော အမေရိကန်များမှာ ဟစ်စပန်းနစ် မှ ဆင်းသက်လာသူများဖြစ်ပြီး သန်းခေါင်စာရင်း ဗျူရိုမှာ တူညီသော မျိုးနွယ်စု လက္ခဏာများကို ဝေမျှ ပိုင်ဆိုင် ထားကြသည်ဟု ဆိုထားသည်။ ၆၄ ရာခိုင်နှုန်းသော ဟစ်စပန်းနစ်- အမေရိကန်များမှာ မက္ကဆီကို မျိုးနွယ်ဆက်များ ဖြစ်ကြသည်။ ၂၀၀၀ ခုနှစ်မှ ၂၀၁၀ ခုနှစ်အတွင်း ဟစ်စပန်းနစ် ဦးရေမှာ ၄၃% မျှ တိုးတက်လာခဲ့ပြီး ဟစ်စပန်းနစ် မဟုတ်သော လူဦးရေမှာ ၄.၉%သာ တိုးတက်လာခဲ့သည်။ ထိုတိုးတက်မှု၏ အများစုမှာ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်လာမှုများကြောင့် ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ် စာရင်းအရ အမေရိကန် လူဦးရေ၏ ၁၂.၆ ရာခိုင်နှုန်းမှာ နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်များတွင် မွေးဖွားကြသူများ ဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့ထဲမှ ၅၄%မှာ လက်တင်အမေရိကတွင် မွေးဖွားသူများ ဖြစ်ကြသည်။ မွေးဖွားမှုနှုန်းမှာလည်း အခြား သက်ဆိုင်သော အချက်တစ်ချက်ပင် ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ် စာရင်းအရ ဟစ်စပန်းနစ် အမျိုးသမီးတစ်ဦးသည် သူမ၏ ဘဝသက်တမ်း တလျှောက်တွင် ပျမ်းမျှအားဖြင့် ကလေး ၂.၄ ဦးနှုန်း မွေးဖွားလေ့ ရှိပြီး ဟစ်စပန်းနစ် မဟုတ်သော လူမည်း အမျိုးသမီးများမှာ ၁.၈ဦးနှုန်း မွေးဖွားကာ ဟစ်စပန်းနစ် မဟုတ်သော လူဖြူ အမျိုးသမီးများမှာ ၁.၈ဦးနှုန်းသာ မွေးဖွားကြသည်။ (ပြန်လည် အစားထိုးနှုန်း ၂.၁ ဦးနှုန်း၏ အောက်တွင် ရှိသည်။) လူနည်းစု လူမျိုးစု (သန်းခေါင်စာရင်း အဖွဲ့၏ အဆိုအရ ဟစ်စပန်းနစ် မဟုတ်သူနှင့် လူဖြူမဟုတ်သော အခြားလူမျိုးစုများ) များ၏ လူဦးရေမှာ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ၃၆.၃% ရှိပြီး ကလေးသူငယ်များ၏ ၅၀% ခန့်မှာ အသက် ၁ နှစ်အောက်တွင် ရှိကာ ၂၀၄၂ ခုနှစ်တွင် လူများစု လူမျိုးစု အဖြစ် ပြောင်းလဲရောက်ရှိလာနိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။ ၈၂% သော အမေရိကန်များသည် မြို့ပြများနှင့် မြို့ပြများ၏ ဆင်ခြေဖုံးများတွင် နေထိုင်ကြပြီး ၎င်းတို့ထဲမှ တစ်ဝက်ခန့်မှာ လူဦးရေ ၅ သောင်းကျော်သော မြို့ကြီးများတွင် နေထိုင်ကြသည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် ၂၈၃ ခုမျှသော မြို့များတွင် လူဦးရေ ၁ သိန်းကျော်ရှိပြီး မြို့ကြီး ၉ ခုတွင် လူဦးရေ ၁ သန်းကျော် ရှိကာ နယူးယောက်မြို့၊လော့စ်အိန်ဂျယ်လိစ်မြို့၊ ရှီကာဂိုမြို့ နှင့် ဟူစတန်မြို့ ကဲ့သို့သော ဂလိုဘယ်လ် စီးတီး ၄မြို့တွင် လူဦးရေ ၂ သန်းကျော် ရှိသည်။ လူဦးရေ ၁ သန်း ကျော်သော မက်ထရိုပိုလစ်တန် ဒေသ ၅၂ ခု ရှိသည်။ အလျှင်အမြန် တိုးတက်နေသော မက်ထရိုဧရိယာ ၅၀ ခုတွင် ၄၇ ခုမှာ နိုင်ငံ၏ တောင်ဘက်ပိုင်းနှင့် အနောက်ဘက်ပိုင်းတွင် ရှိသည်။ ဒါးလတ်စ်မြို့၊ ဟူစတန်မြို့၊ အတ္တလန္တာမြို့ နှင့် ဖီးနစ်မြို့ ၄မြို့သည် ၂၀၀၀ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၈ ခုနှစ်အတွင်း လူဦးရေ ၁သန်းကျော်မျှ တိုးပွားလာခဲ့သည်။ ဘာသာစကား အင်္ဂလိပ်စကား သည် လူအများသုံးကြသော ဘာသာစကားဖြစ်ပြီး နိုင်ငံတော် ဘာသာစကားဟူ၍ သတ်မှတ် မထားပေ။ သို့သော်လည်း အမေရိကန်နိုင်ငံသား အဖြစ်ပြောင်းလဲသည့် ဥပဒေတွင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို စံအဖြစ် သုံးသော ဘာသာစကား အဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် လူဦးရေ သန်း ၂၃၀ သို့မဟုတ် လူဦးရေ၏ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်း အသက် ၅ နှစ်နှင့် အထက်တို့သည် အင်္ဂလိပ်ဘာသာ စကားကို အိမ်တွင် ပြောဆိုသုံးနှုန်းကြသည်။ စပိန်ဘာသာ စကားကို လူဦးရေ၏ ၁၂ ရာခိုင်နှုန်းက အိမ်တွင် သုံးကြပြီး ဒုတိယ ဘာသာစကားတွင် သင်ကြားမှု အများဆုံး ဘာသာစကား ဖြစ်သည်။ အချို့သော အမေရိကန် ဥပဒေပညာရှင်တို့က အင်္ဂလိပ်ကို နိုင်ငံတော် ဘာသာစကား အဖြစ် သတ်မှတ်ရန် ကြိုးစားမှုများ ဖြစ်ပြီး အနည်းဆုံး ပြည်နယ် ၂၈ ခုတွင် တရားဝင်ဘာသာစကား အဖြစ် သတ်မှတ်ထားပြီး ဖြစ်သည်။ ဟာဝိုင်အီ ပြည်နယ်တွင် ဟာဝိုင်အီကျွန်းသုံး ဘာသာစကားနှင့် အင်္ဂလိပ်စကား ၂ ခုစလုံးသည် ပြည်နယ်ဥပဒေ အရ တရားဝင် ဘာသာစကား ဖြစ်သည်။ တရားဝင် ဘာသာစကားဟူ၍ သတ်မှတ်ထားခြင်း မရှိသော်လည်း နယူးမက္ကဆီကိုပြည်နယ်တွင် အင်္ဂလိပ် နှင့် စပိန်ဘာသာ အသုံးပြုခြင်းကို လည်းကောင်း၊ လူဝီစီးယားနားပြည်နယ်တွင် အင်္ဂလိပ် နှင့် ပြင်သစ် ဘာသာစကား အသုံးပြုခြင်းကို လည်းကောင်း ဥပဒေအရ ခွင့်ပြုထားသည်။ ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ် ကဲ့သို့သော အချို့ပြည်နယ်များတွင် တရားရုံးသုံး စာရွက်စာတမ်းများ အပါအဝင် အချို့သော အစိုးရ ဆိုင်ရာ စာရွက်စာတမ်းများကို စပိန်ဘာသာ ဖြင့်လည်း ပြန်ဆို ထုတ်ဝေရန် ဥပဒေ ပြဋ္ဌာန်းထားသည်။ အင်္ဂလိပ်စကား မပြောသော ပြည်သူများ ရှိရာ အုပ်ချုပ်ရေး ဒေသများတွင် အစိုးရဆိုင်ရာ စာရွက်စာတမ်းများ (အထူးသဖြင့် မဲပေးခြင်းနှင့် သက်ဆိုင်သော အချက်အလက်များ) ကို ထိုဒေသရှိ လူအများပြောသော ဘာသာစကားတို့ဖြင့် ပြန်ဆို ထုတ်ဝေလေ့ ရှိသည်။ အချို့သော အမေရိကန်ပိုင်း ကျွန်းများတွင် ဒေသခံဘာသာစကားကို အင်္ဂလိပ်ဘာသာ စကားနှင့် အတူ အသိအမှတ်ပြုထားသည်။ အမေရိကန် ဆာမိုအာ နှင့် ဂူအမ်ကျွန်း တို့တွင် ဆာမိုအန် ဘာသာစကား နှင့် ချာမော်ရိုဘာသာစကားတို့ကို အသီးသီး အသိအမှတ်ပြုထားကြသည်။ မြောက်မာရီယာနာကျွန်းများတွင် ကာရိုလီနီးယန်း နှင့် ချာမိုရို ဘာသာစကားတို့ကို အသိအမှတ် ပြုထားသည်။ ပျူရီတို ရီကိုကျွန်းတွင် တရားဝင်ဘာသာစကားမှာ စပိန်ဘာသာ ဖြစ်သည်။ ကိုးကွယ်မှု အမေရိကန်နိုင်ငံသည် ဘာသာတရား နှင့် တိုက်ရိုက်ဆက်နွယ် မနေသော နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေ၏ ပထမအကြိမ် ပြင်ဆင်ချက်မှ ဘာသာရေး လွတ်လပ်ခွင့်ကို အာမခံချက်ပေးထားပြီး ဘာသာရေး ဆိုင်ရာ အစိုးရ ဖွဲ့စည်းခြင်းကို တားမြစ်ခဲ့သည်။ ၂၀၀၂ ခုနှစ် လေ့လာချက်အရ ၅၉% သော အမေရိကန်တို့မှ ဘာသာရေးသည် သူတို့ဘဝတွင် အလွန်အရေးပါသော နေရာမှ ပါဝင် ပတ်သက်နေသည်ဟု ဖြေကြားခဲ့ပြီး အခြားသော ကြွယ်ဝချမ်းသာသော နိုင်ငံများနှင့် ယှဉ်လျှင် အလွန်မြင့်မားသော နှုန်းပင် ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ် စစ်တမ်းကောက်ယူချက် တစ်ခု အရ ၇၈.၄%သော အရွယ်ရောက်ပြီးသူတို့သည် ခရစ်ယာန် ဘာသာဝင် အဖြစ် ခံယူထားကြောင်း သိရပြီး ၁၉၉၀ ခုနှစ်က ၈၆.၄% နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ကျဆင်းသွားခြင်းဟု ဆိုနိုင်သည်။ ပရိုတက်စတင့် ဂိုဏ်းဝင် ၅၁.၃% ရှိပြီး ရိုမန်ကက်သလစ်ဂိုဏ်းဝင် ၂၃.၉ ရာခိုင်နှုန်းရှိသည်။ ထိုလေ့လာမှုမှ လူဦးရေ၏ ၂၆.၃%မှာ လူဖြူ အီဗန်ဂယ်လစ် ဝါဒီ (ပရိုတက်စတင့်ဂိုဏ်းခွဲ) များ အဖြစ် သတ်မှတ်ပြီး နိုင်ငံအတွင်း လူဦးရေအများဆုံး အယူဝါဒ အဖြစ် သတ်မှတ်သည်။ အခြား လေ့လာမှု တစ်ခုမှ လူမျိုးစု အားလုံးတွင် အီဗန်ဂယ်လစ် ဝါဒီ ပေါင်း လူဦးရေ၏ ၃၀% မှ ၃၅% အထိ ရှိမည်ဟု ခန့်မှန်းသည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင် မဟုတ်သော အခြားဘာသာဝင်များမှာ ၄.၇% ရှိပြီး ၁၉၉၀ ခုနှစ် ၃.၃% မှ မြင့်တက်လာခြင်း ဖြစ်သည်။ ခရစ်ယာန် မဟုတ်သော ဘာသာတရားများထဲမှ ကိုးကွယ်မှုများသော ဘာသာများမှာ ရဟူဒီဘာသာ (၁.၇%)၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ (၀.၇%)၊ အစ္စလာမ်ဘာသာ (၀.၆%)၊ ဟိန္ဒူဘာသာ (၀.၄%) နှင့် ယူနီတေးရီးယန်း ယူနီဗာဆယ် ဝါဒီ (၀.၃%) တို့ အသီးသီး ဖြစ်ကြသည်။ ထိုစစ်တမ်းမှပင် သိရသည်မှာ ၁၆.၁% သော အမေရိကန်တို့သည် မည်သည့်ဘုရားမှ ရှိသည်ဟု မယုံကြည်သူ၊ ဘုရားမဲ့ဝါဒီ သို့မဟုတ် အရှင်းဆုံးပြောရလျှင် ဘာသာမဲ့များဟု ခံယူကြပြီး ၁၉၉၀ ခုနှစ် ၈.၂% မှ တိုးမြင့်လာခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ မိသားစု ပုံစံ ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် ၁၈နှစ်နှင့် အထက် အမေရိကန်များထဲတွင် အိမ်ထောင်ရှိသူ ၅၈%၊ အိမ်ထောင်ဖက် သေဆုံးသွားသူ ၆%၊ ကွာရှင်းပြတ်စဲထားသူ ၁၀% နှင့် တစ်ခါမျှ လက်မထပ်ရသေးသူ ၂၅% ရှိသည်။ အမျိုးသမီး အများစုသည် အိမ်ပြင်ပတွင် အလုပ်လုပ်ကြပြီး အများစုမှာ ဘွဲ့ရရှိထားသူများ ဖြစ်သည်။ လိင်တူခြင်း လက်ထပ်ခြင်းမှာ နိုင်ငံရေး အရ အငြင်းပွားစရာ ကိစ္စတစ်ရပ် ဖြစ်သည်။ အချို့သော ပြည်နယ်များတွင် လိင်တူအချင်းချင်း လက်ထပ်ခြင်း မဟုတ်သော်လည်း ဥပဒေအရ ပေါင်းစည်းနေထိုင်ခြင်း နှင့် လက်မထပ်ဘဲ အတူတကွ နေထိုင်ခြင်းတို့ကို လက်ထပ်ထိမ်းမြားခြင်းအစား ခွင့်ပြုထားသည်။ ၂၀၀၃ ခုနှစ်မှစ၍ အချို့သော ပြည်နယ်များသည် တရားစွဲဆိုမှုများနှင့် ဥပဒေပြုမှုများကြောင့် ယောက်ျားချင်း လက်ထပ်ခြင်းကို ဥပဒေနှင့် အညီ ခွင့်ပြုခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ဖက်ဒရယ် အစိုးရ နှင့် ပြည်နယ် အများစုတွင် လက်ထပ်ထိမ်းမြားခြင်းကို ယောက်ျားနှင့် မိန်းမ ပေါင်းစည်းခြင်းဟုသာ သတ်မှတ်ထားခြင်းနှင့် လိင်တူချင်း လက်ထပ်ခြင်းကို တရားဝင် တားမြစ်ထားခြင်းများ ရှိသည်။ ထိုကိစ္စနှင့် ပတ်သက်၍ လူအများစု၏ အယူအဆမှာ ၁၉၉၀ ခုနှစ်များက အများစုက ဆန့်ကျင်ကြသော်လည်း ၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် စာရင်းဇယားအရ မတင်မကျ ဖြစ်နေသော ကိစ္စအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲသွားသည်။ ဆယ်ကျော်သက်များ ကိုယ်ဝန်ရရှိမှုမှာ အမျိုးသမီး ၁၀၀၀ လျှင် ၇၉.၈ ဦးမျှ ဖြစ်ပြီး အိုအီးစီဒီ နိုင်ငံများတွင် အများဆုံး ဖြစ်သည်။ ယခင်က ကိုယ်ဝန်ဖျက်ချမှုနှင့် ပတ်သက်သော ကိစ္စကို ပြည်နယ်အလိုက် ဆုံးဖြတ်ခွင့် ပေးထားသော်လည်း ၁၉၇၃ခုနှစ် တရားရုံးချုပ်၏ ဆုံးဖြတ်ချက်မှ အစပြု၍ တစ်နိုင်ငံလုံး အတိုင်းအတာဖြင့် ခွင့်ပြုပေးခဲ့သည်။ ထိုကိစ္စမှာ အငြင်းပွားစရာ ကိစ္စတစ်ရပ် ဖြစ်နေခဲ့ပြီး နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာသည့်တိုင်အောင်ပင် အများပြည်သူ၏ အယူအဆမှာ အမျိုးမျိုး အစားစား ကွဲပြား နေခဲ့သည်။ ပြည်နယ်အများစုတွင် ကိုယ်ဝန်ဖျက်ချခြင်း အတွက် အများပြည်သူဆိုင်ရာ ထောက်ပံ့ကြေးကို တားမြစ်ထားခြင်း၊ နှောင်းမှ ဖျက်ချခြင်းကို ကန့်သတ်ထားခြင်း၊ အရွယ်မရောက်သေးသူများ အတွက် မိဘအား အသိပေးရန် လိုအပ်ခြင်း နှင့် မဖျက်ချမီ အချိန်ကာလ တစ်ခု စောင့်ဆိုင်းရန် ပြဋ္ဌာန်းထားခြင်းတို့ ရှိသည်။ ကိုယ်ဝန်ဖျက်ချမှုနှုန်းမှာ ကျဆင်းလာသော်လည်း အချိုးအစား အရ ကလေး ၁၀၀၀ လျှင် ၂၄၁ ဦး ဖျက်ချမှု ရှိနေပြီး ၁၅ နှစ်မှ ၄၄ နှစ်အတွင်း အမျိုးသမီး ၁၀၀၀ တွင် ၁၅ ဦး ဖျက်ချမှု ရှိနေသဖြင့် အခြားသော အနောက်နိုင်ငံများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက များပြားနေသေးသည်။ ယဉ်ကျေးမှု အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ယဉ်ကျေးမှုမျိုးစုံသော နိုင်ငံဖြစ်ပြီး လူမျိုးစု၊ ယဉ်ကျေးမှု၊ တန်ဖိုးထားမှု အမျိုးမျိုးအစားစားတို့ တည်ရှိရာ နိုင်ငံဖြစ်သည်။ လူနီ များနှင့် ဟာဝိုင်အီကျွန်းသားများမှ လွဲလျှင် အခြားသော အမေရိကန် အားလုံး နှင့် ၎င်းတို့၏ ဘိုးစဉ်ဘောင်ဆက်များမှာ လွန်ခဲ့သော ၅ ရာစု အတွင်းက အမေရိကန်သို့ ရွှေ့ပြောင်းလာကြခြင်း ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်၏ အဓိက ယဉ်ကျေးမှုမှာ ဥရောပမှ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူတို့ ထံမှ ဆင်းသက်လာသော အနောက်တိုင်းယဉ်ကျေးမှု ဖြစ်ပြီး အာဖရိကမှ ကျွန်များ ယူဆောင်လာသည့် ယဉ်ကျေးမှု ကဲ့သို့သော အခြားယဉ်ကျေးမှုများမှ လွှမ်းမိုးမှုများ ပါဝင်သည်။ လတ်တလော အာရှမှ ရွှေ့ပြောင်းလာသူများနှင့် အထူးသဖြင့် လက်တင်အမေရိကမှ ပြောင်းလဲလာသော သူတို့ထံမှ ယဉ်ကျေးမှုများ ထပ်မံ ရောစွက်လိုက်သဖြင့် လက်ရှိယဉ်ကျေးမှု အခြေအနေတို့ကို ဟင်းအိုးထဲတွင် ရောမွှေထားသကဲ့သို့ ရှိသော ယဉ်ကျေးမှုဟု ပုံဖော်လေ့ ရှိကြသလို ပြောင်းရွှေ့လာသူများနှင့် သူတို့၏ မျိုးဆက်များမှ ရိုးရာ ယဉ်ကျေးမှုကို ထိန်းသိမ်းကြသဖြင့် အသုပ်ပန်းကန်ကဲ့သို့ တသီးတခြား ယဉ်ကျေးမှုများ ပေါင်းစပ်နေသော ယဉ်ကျေးမှုဟုလည်း ပုံဖော်လေ့ ရှိကြသည်။ အမေရိကန် ယဉ်ကျေးမှုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် တစ်သီးတစ်သန့် အဖြစ်ဆုံး ယဉ်ကျေးမှုဟု မှတ်ယူကြသည်။ အမေရိကန် အိပ်မက် သို့မဟုတ် အမေရိကန်တို့သည် လူမှုအဆင့်အတန်း အမြင့်ဆုံး အထိ မြင့်တက်လာနိုင်သည့် အခွင့်အလမ်းရှိသည် ဟူသည့် အယူအဆမှ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်ချင်သူ အများစုကို ဆွဲဆောင်နိုင်သည်။. အဓိက ယဉ်ကျေးမှုအရ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် အဆင့်အတန်း ခွဲခြားမှု မရှိသော လူ့အဖွဲ့အစည်းအဖြစ် သတ်မှတ်သော်လည်း ပညာရှင်များက နိုင်ငံအတွင်း လူမှု အဆင့်အတန်းများ သိသိသာသာ ကွဲပြားသဖြင့် အချင်းချင်း ပေါင်းစည်းခြင်း၊ ဘာသာစကား နှင့် တန်ဖိုးထားမှု တို့အပေါ်တွင် အကျိုးသက်ရောက်မှု ရှိသည် ဆိုသည့် အချက်ကို ထုတ်နှုတ်ပြထားသည်။ အမေရိကန်၏ လူလတ်တန်းစား နှင့် ပရော်ဖက်ရှင်နယ် အဆင့်အတန်း ရှိသူများမှ ခေတ်သစ် သာတူညီမျှ အမျိုးသမီးဝါဒ၊ ပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းရေး ဝါဒ နှင့် ယဉ်ကျေးမှု အမျိုးမျိုးရှိသော ဝါဒ အစရှိသော ယနေ့လက်ရှိ လူမှုရေး လမ်းကြောင်းများကို အစပျိုးပေးခဲ့သည်။ အမေရိကန်တို့၏ မိမိဘာသာ ရှုမြင်မှု၊ လူမှုရေး အမြင် နှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ လိုအပ်ချက်များသည် ၎င်းတို့ လုပ်ကိုင်သော အလုပ်အကိုင်နှင့် မကြုံစဖူး နီးစပ်နေလေ့ ရှိသည်။ အမေရိကန်များ အနေနှင့် လူမှုစီးပွားရေး ဆိုင်ရာ အောင်မြင်မှုများကို အလွန်တန်ဖိုးထားလေ့ ရှိသော်လည်း သူလိုငါလို လူသာမန် ဖြစ်ခြင်းကို ယေဘုယျအားဖြင့် ကောင်းသည့် အချက်အဖြစ် ရှုမြင်လေ့ ရှိကြသည်။ ခေတ်စားသော မီဒီယာများ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ပထမဆုံးသော စီးပွားဖြစ် ရုပ်ရှင်ပြသမှုကို ၁၈၉၄ ခုနှစ်က နယူးယောက်မြို့တော်တွင် စတင်ခဲ့ပြီး သောမတ် အက်ဒီဆင် ၏ ကိုင်နက်တိုစကုပ် ခေါ် ရုပ်ရှင်ပြစက်ကို အသုံးပြုခြင်း ဖြစ်သည်။ နောက်တစ်နှစ်တွင် ပထမဆုံးသော ရုပ်ရှင်ပွဲကို နယူးယောက် မြို့တော်တွင်ပင် ပြသခဲ့ပြီး နောက်ထပ် ဆယ်စုနှစ်များတွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် အသံထွက် ရုပ်ရှင် ထုတ်လုပ်မှုတွင် ရှေ့ပြေးဖြစ်ခဲ့သည်။ ၂၀ ရာစုနှစ် အစောပိုင်းမှစ၍ အမေရိကန် ရုပ်ရှင်လုပ်ငန်းသည် ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ် ဟောလိဝုဒ် တွင်သာ အများအားဖြင့် အခြေပြုခဲ့သည်။ ဒါရိုက်တာ ဒီ ဒဗလျူ ဂရစ်ဖစ်သည် ရုပ်ရှင်ဆိုင်ရာ အသုံးအနှုန်းများကို တီထွင်ရာတွင် အဓိက ဖြစ်ခဲ့ပြီး အော်လ်ဆန် ဝဲလ် ရိုက်ကူးသည် စီတီဇင် ကိန်း (၁၉၄၁) ဆိုသော ရုပ်ရှင်မှာ အချိန်တိုင်းအတွက် အကောင်းဆုံး ရုပ်ရှင်ဟု မကြာခဏ ရည်ညွှန်းလေ့ ရှိကြသည်။ အမေရိကန် ရုပ်ရှင်သရုပ်ဆောင်များ ဖြစ်ကြသော ဂျွန်ဝိန်း နှင့် မာရီလင်မွန်ရိုး တို့သည် အလွန်နာမည်ကျော်ကြားသော သရုပ်ဆောင်များ ဖြစ်ခဲ့ကြပြီး ထုတ်လုပ်သူနှင့် စွန့်ဦးတီထွင်သူ တစ်ဦး ဖြစ်သည့် ဝေါ့သ် ဒစ်စနေး သည် ကာတွန်းကား နှင့် ရုပ်ရှင်ရောင်းဝယ်ရေး တွင် ဦးဆောင်ဦးရွက် ပြုသူ တစ်ဦး ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဟောလိဝုဒ်မှာ အဓိက ရုပ်ရုင် စတူဒီယိုများသည် စတားဝါး (၁၉၇၇) နှင့် တိုက်တန်းနစ် (၁၉၉၇) အစရှိသော စီးပွားရေး အရ အကျိုးအမြတ် အများဆုံး ရုပ်ရှင်များကို ထုတ်လုပ် ရိုက်ကူးခဲ့ကြပြီး ဟောလိဝုဒ်မှ ထွက်ရှိသော ရုပ်ရှင်များမှာ ကမ္ဘာ့ရုပ်ရှင်လုပ်ငန်းတွင် ယနေ့တိုင် အဓိကနေရာမှ ပါဝင်လျက် ရှိသည်။ အမေရိကန်များသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် တယ်လီဗွီးရှင်း အကြည့်ဆုံးသော လူမျိုးများ ဖြစ်ကြသည်။ တယ်လီဗွီးရှင်း ကြည့်သော အချိန်မှာ တဖြည်းဖြည်း မြင့်တက်လျက် ရှိပြီး ၂၀၀၆ ခုနှစ်တွင် ပျမ်းမျှ တစ်နေ့ ၅ နာရီနှုန်း အထိ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ တယ်လီဗွီးရှင်း လွှင့်ထုတ်သော အဓိက ကွန်ယက် ၄ ခုစလုံးမှာ စီးပွားဖြစ် ထုတ်လွှင့်မှုများ ဖြစ်ကြသည်။ အမေရိကန်တို့သည် ရေဒီယိုထုတ်လွှင့်မှုများကိုလည်း နားထောင်လေ့ ရှိပြီး အများအားဖြင့် စီးပွားဖြစ် ထုတ်လွှင့်မှုများကို နားထောင်လေ့ ရှိကာ ပျမ်းမျှအားဖြင့် တစ်နေ့လျှင် ၂ နာရီခွဲနှုန်း ဖြစ်သည်။ ဝက်ဘ်ပေါ်တယ်များနှင့် ရှာဖွေသည့် ဝက်ဘ်ဆိုက်ဒ်များမှ လွဲလျှင် ခေတ်အစားဆုံး ဝက်ဘ်ဆိုက်ဒ်များမှာ ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်၊ ယူကျု(ဘ်)၊ ဝီကီပီးဒီးယား၊ ဘလော့ဂါ၊ အီးဘေး နှင့် ခရိတ်ခ်လစ် (Craigslist) တို့ ဖြစ်ကြသည်။ စည်းချက်ကျပြီး လှပသော စာသားများပါဝင်သည့် အာဖရိကန်-အမေရိကန် ဂီတသည် အမေရိကန် ဂီတတစ်ခုလုံး အပေါ်တွင် နက်ရှိုင်းစွာ လွှမ်းမိုးမှု ရှိပြီး ဥရောပ ရိုးရာဂီတမှ ကွဲပြားခြားနား သွားစေသည်။ ဖော့ခ် ဂီတ၏ အစိတ်အပိုင်းများမှ အသုံးအနှုန်းများ ဖြစ်ပြီး ယခုအခါတွင် ခေတ်ဟောင်းဂီတဟု သိရှိနေကြသည့် ဘလူး ဂီတ စသည်တို့အား တကမ္ဘာလုံးရှိ ပရိသတ်တို့ နှစ်ခြိုက်အားပေးသော ဂီတအမျိုးအစားများ အဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့ကြသည်။ ၂၀ ရာစု အစောပိုင်းတွင် လူးဝစ် အမ်းစထရောင်း နှင့် ဒျု အယ်လင်တန် အစရှိသူတို့က ဂျက်ဇ်ဂီတ ကို တီထွင်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၂၀ ခုနှစ်များအတွင်း ကျေးလက်ဂီတကို တီထွင်ခဲ့ကြပြီး ၁၉၄၀ နှစ်များတွင် ရစ်သမ်နှင့် ဘလူး သို့ R&B ဂီတကို တီထွင်ခဲ့ကြသည်။ အဲလ်ဗစ် ပရက်စလေ နှင့် ချပ်ခ် ဘယ်ရီတို့သည် ၁၉၅၀ ခုနှစ် အလယ်ပိုင်းများ အတွင်း ရော့ခ်အင်ရိုးဂီတကို ရှေးဦးဖန်တီးခဲ့သူများတွင် ပါဝင်သည်။ ၁၉၆၀ ခုနှစ်များတွင် ဘော့ပ် ဒိုင်လန်မှ ဖော့ခ် ဂီတကို ပြန်လည်ဆန်းသစ်ရာမှ လူသိများ အထင်ရှားဆုံးသော တေးရေးဆရာ တစ်ယောက် ဖြစ်ခဲ့ပြီး ဂျိမ်းစ်ဘရောင်းမှ ဖန့်ခ်ဂီတ ဖန်တီးမှုများတွင် ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ အမေရိကန်တို့၏ လတ်တလော တီထွင်မှုများတွင် ဟစ်ဟော့ပ် ဂီတ နှင့် ဟောက်စ် ဂီတတို့ ပါဝင်သည်။ အမေရိကန် ပေါ့ပ်စတားများဖြစ်ကြသော ပရက်စလေ၊ မိုက်ကယ်လ် ဂျက်ဆင် နှင့် မက်ဒေါနား တို့သည် ကမ္ဘာကျော် အဆိုတော်များ အဖြစ် ရပ်တည်ခဲ့ကြသည်။ စာပေ၊ အတွေးအခေါ်နှင့် အနုပညာ ၁၈ ရာစုနှစ်နှင့် ၁၉ ရာစု အစောပိုင်းကာလများက အမေရိကန် အနုပညာနှင့် စာပေတို့သည် ဥရောပမှ နည်းပေး လမ်းပြမှုများကို ခံယူခဲ့ကြသည်။ နသန်နီယယ် ဟော်သွန်း၊ အက်ဒ်ဂါ အယ်လန် ပိုး နှင့် ဟင်နရီ ဒေးဗစ် သောရိုး တို့က ၁၉ ရာစု အလယ်ပိုင်းတွင် အမေရိကန် စာပေ၏ တသီးတခြား ထင်ရှားသောဟန်ကို ဖော်ထုတ်နိုင်ခဲ့ ကြသည်။ မာ့ခ်တွန်း နှင့် ကဗျာဆရာ ဝေါ့သ် ဝှစ်တ်မန်း တို့မှာ ရာစုနှစ်၏ ဒုတိယပိုင်း တစ်ဝက်တွင် အဓိက အရေးပါသော ထင်ရှားသူများ ဖြစ်ကြသည်။ အယ်မလီ ဒစ်ကင်ဆန် ကို သူမ အသက်ရှင်စဉ်ကာလက သိရှိသူ မရှိသလောက် နည်းသော်လည်း အခုအခါတွင် အမေရိကန်၏ မရှိမဖြစ် ကဗျာဆရာမ တစ်ဦး အဖြစ် အသိအမှတ် ပြုလာကြသည်။ နိုင်ငံနှင့် ဆိုင်သော အတွေ့အကြုံတို့၏ အခြေခံမြင်ကွင်းများ နှင့် ဇာတ်ကောင်စရိုက်များကို အသားပေး ရေးထားသော ဝတ္ထုများ ဖြစ်ကြသည့် ဟာမန်း မယ်လ်ဗေးလ် ၏ မော်ဘီဒစ်ခ် (၁၈၅၁)၊ မာ့ခ်တွန်း၏ ဟပ်ကယ်ဘယ်ရီ ဖင်န် ၏ စွန့်စားခန်းများ (၁၈၈၅)၊ အက်ဖ် စကော့ ဖစ်ဇ်ဂျာရဲလ် ၏ မဟာ ဂက်စဘီ (၁၉၂၅) အစရှိသော စာအုပ်တို့ကို အမေရိကန်၏ မဟာဝတ္ထုများ အဖြစ် ဂုဏ်ပြုခေါ်ဆိုနိုင်သည်။ အမေရိကန်နိုင်ငံသား ၁၂ ဦးတို့သည် စာပေဆိုင်ရာ နိုဘယ်လ်ဆုကို ရရှိခဲ့ပြီး နောက်ဆုံးရရှိခဲ့သူမှာ ၂၀၂၀ ခုနှစ်တွင် ရရှိခဲ့သော လူးဝီစ် ဂလက်ဒ် ဖြစ်သည်။ ဝီလီယမ် ဖော့သ်ကနာ နှင့် အားနတ်စ် ဟဲမင်းဝေးတို့အား မကြာခဏဆိုသလိုပင် ၂၀ ရာစု၏ လွှမ်းမိုးမှု အရှိဆုံး စာရေးဆရာများ အဖြစ် အမည်တပ် လေ့ ရှိသည်။ အနောက်တိုင်း ကောင်ဘွိုင်စာပေများနှင့် စုံထောက်ရာဇဝတ်မှုကို အခြေခံထားသော ဝတ္ထုများမှာ အမေရိကန်မှ စတင်ပေါ်ထွန်းခဲ့သည်။ ဘိ မျိုးဆက်ဟု ခေါ်သည့် စာရေးဆရာ တစ်စုက ခေတ်သစ် စာပေ အရေးအသားများကို စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့ပြီး ထိုအုပ်စုထဲတွင် ပို့စ်မော်ဒန် စာရေးဆရာများ ဖြစ်ကြသော ဂျွန်ဘာ့တ်၊ သောမတ်စ် ပင်ချွန် နှင့် ဒွန် ဒယ်လီလို စသူတို့ ပါဝင်သည်။ သော်ရိုးနှင့် ရပ်ဖ် ဝေါ်လ်ဒို အီမာဆန် တို့ ဦးဆောင်သော အမေရိကန်တွေ့ကြုံလွန်ဝါဒီ (transcendentalists) များက ပထမဆုံး အမေရိကန် အတွေးအခေါ် ဆိုင်ရာ လှုပ်ရှားမှုကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သည်။ အမေရိကန် ပြည်တွင်းစစ် အပြီးတွင် ချားလ်စ် ဆန်ဒါ ပီးယားစ် မှ စတင်ပြီး ဝီလီယမ် ဂျိမ်းစ်နှင့် ဂျွန်ဒူဝီတို့က ဆက်ခံကာ လက်တွေ့ပဓာနဝါဒ (pragmatism) ကို ဦးဆောင် ထုတ်ဖော်ခဲ့ကြသည်။ ၂၀ ရာစု အတွင်းတွင် နိုရမ် ချောင်စကီး၏ အယူဝါဒအပေါ်တွင် ဒဗလျူ ဗွီ ကွိုင်း နှင့် ရစ်ချက် ရော်တီတို့က ထပ်ဆင့်မွမ်းမံ ထားသည့် အတွေးအခေါ်များ ဖြစ်သည် ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာ အတွေးအခေါ် ပညာ (analytic philosophy) ကို အမေရိကန် ပညာရှင်တို့၏ ရှေ့မှောက်သို့ ဆောင်ယူလာခဲ့သည်။ ဂျွန်ရောလ် နှင့် ရောဘတ် နိုဇစ်ခ် တို့က နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ အတွေးအခေါ်ပညာကို ပြန်လည် အသက်သွင်းခဲ့သည်။ ရုပ်ပြအနုပညာများတွင် ဟတ်ဒ်ဆန်မြစ် အနုပညာကျောင်းသည် ဥရောပသားတို့၏ သဘာဝတ္တဗေဒ (naturalism ) ပေါ်တွင် မူတည် လှုပ်ရှားသည့် ၁၉ ရာစု အလယ်ပိုင်း လှုပ်ရှားမှု တစ်ခု ဖြစ်သည်။ သောမတ်စ် အီကင်၏ သရုပ်မှန် ပန်းချီများမှာ ယခုအခါတွင် အလွန်ထင်ရှားနေပြီ ဖြစ်သည်။ ၁၉၁၃ ခုနှစ်တွင် နယူးယောက် မြို့တွင် ပြသခဲ့သည့် အာမာရီ ပြပွဲ ဟုခေါ်သည့် ဥရောပ မော်ဒန်ပန်းချီပြပွဲမှ အများအား အံ့အား သင့်သွားစေခဲ့ပြီး အမေရိကန် ပန်းချီ၏ အခင်းအကျင်းကို ပြောင်းလဲသွားစေခဲ့သည်။ ဂျော်ဂျီယာ အို ကိဖ်၊ မားစ်ဒန် ဟတ်တလေနှင့် အခြားသူတို့သည် အသစ်အဆန်း ပုံစံအသစ်များကို စမ်းသပ်ခဲ့ကြသည်။ အရေးပါသော အနုပညာလှုပ်ရှားမှုများ ဖြစ်ကြသည့် ဂျက်ဆန် ပိုးလော့ခ် နှင့် ဝီလမ် ဒီ ကွန်းနင်း တို့၏ အက်ဘ်ဆထရက် အိတ်စပရက်ရှင်နစ်ဇင် ဝါဒ၊ အန်ဒီ ဝါဟိုး နှင့် ရွိုင်း လစ်တန်ရှတိန်းတို့၏ ပေါ့ပ်အတ် စသည်တို့သည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင်ပင် အများစု ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ မော်ဒန်ဝါဒနှင့် ပို့စ်မော်ဒန်ဝါဒ ရေစီးကြောင်းများက အမေရိကန် ဗိသုကာပညာရှင်များ ဖြစ်ကြသော ဖရန့်ခ် လွိုက် ရိုက်၊ ဖိလစ် ဂျွန်ဆင် နှင့် ဖရန့်ခ် ဂေရီ တို့အား ကျော်ကြားမှု ရရှိစေခဲ့သည်။ အမေရိကန်တွင် ပြဇာတ်နှင့် ပတ်သက်၍ အဓိက မြှင့်တင်ခဲ့သူမှာ ပြဇာတ်စီစဉ်သူ ပီ တီ ဘာနမ် ဖြစ်ပြီး ၁၈၄၁ ခုနှစ်တွင် မက်ဟက်တန် အောက်ပိုင်းတွင် ဖျော်ဖြေရေး အဆောက်အဦးများကို စတင် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ၁၈၇၀ နှောင်းပိုင်းနှစ်များမှ စ၍ ဟယ်ရီဂန် နှင့် ဟတ် တို့က ထင်ရှားသော သီချင်းဖွဲ့ ဟာသပြဇာတ်များကို ထုတ်ဖော် တင်ဆက်ခဲ့သည်။ ၂၀ ရာစုတွင် ဘရော့ဒ်ဝေး၌ ခေတ်သစ် ဂီတပုံစံများ ထွက်ပေါ်လာခဲ့ပြီး ဇာတ်ရုံမှ သီချင်းများကို ရေးသားသူ အိုက်ဗင် ဘာလင်၊ ကိုးလ် ပေါ်တာ၊ စတီဖင် ဆုံဟိမ်း တို့၏ သီချင်းများမှာ ပေါ့ပ်ဂီတ၏ စံနှုန်းများ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ပြဇာတ်ရေးဆရာ ယူဂျင်း အို နေးလ်သည် ၁၉၃၆တွင် စာပေ ဆိုင်ရာ နိုဘယ်လ်ဆုကို ရရှိခဲ့ပြီး အခြားပြဇာတ်နှင့် သက်ဆိုင်သူများထဲမှ ဆုရရှိကြသူများမှာ ပူလစ်ဇာဆု ရရှိခဲ့ကြသော တင်နက်ဆီ ဝီလီယမ်၊ အက်ဒဝပ် အယ်လ်ဘီး နှင့် အော်ဂတ်စ် ဝီလ်ဆင်တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ထိုအချိန်ထိုအခါက လူသိနည်းခဲ့သော်လည်း ၁၉၁၀ ခုနှစ်များမှ ချားလ်စ်အိုက်ဗ်၏ ရေးသားတက်ဆက်မှုများမှာ ဂန္ထဝင်ဆိုင်ရာ ဂီတတွင် အမေရိကန် တေးရေးဆရာ တစ်ယောက်၏ ပထမဆုံး အဓိက ပါဝင်ပတ်သက်မှု ပင် ဖြစ်သည်။ စမ်းသပ်တီထွင်သူများ ဖြစ်ကြသည့် ဟင်နရီ ကိုဝဲလ် နှင့် ဂျွန်ကေ့ဂျ် တို့သည် ဂန္ထဝင်ဂီတ ဆိုင်ရာ တေးသွားများ ရေးဖွဲ့မှုအတွက် တမူထူးခြားသော အမေရိကန် နည်းလမ်းဖြင့် ချည်းကပ်မှုကို ဖန်တီးခဲ့သည်။ အာရွန် ကော့ပ်လန်းနှင့် ဂျော့ရှ် ဂါ့ရှ်ဝင်တို့က ခေတ်ပေါ်ဂီတနှင့် ဂန္ထဝင်ဂီတ အရောအနှောကို ဖန်တီး ခဲ့ကြသည်။ အကဆရာများ ဖြစ်ကြသည့် အစ်ဆာဒိုရာ ဒွန်ကန် နှင့် မာသာ ဂရေဟမ် တို့သည် ခေတ်ပေါ်အကကို ကူညီ တီထွင်ခဲ့ကြပြီး ဂျော့ရှ် ဘလန်ချိုင်း နှင့် ဂျရုန်း ရော်ဘင်တို့မှာ ၂၀ ရာစု ဘဲလေး အက၏ ဦးဆောင်ဦးရွက် ပြုသူများ ဖြစ်ကြသည်။ အမေရိကန်တို့သည် ခေတ်ပေါ် အနုပညာဖြစ်သော ဓာတ်ပုံပညာတွင် အရေးပါခဲ့သည်မှာ ကြာမြင့်လှပြီ ဖြစ်သည်။ အဓိက နာမည်ကြီး ဓာတ်ပုံဆရာများတွင် အဲဖရက် စတေးဂလစ်၊ အက်ဒဝပ် စတိုင်းချန်း နှင့် အန်ဆယ် အဒမ် စသူတို့ ပါဝင်သည်။ သတင်းစာများမှ ဟာသကာတွန်းတိုများနှင့် ရုပ်ပြစာအုပ်များမှာ အမေရိကန်တို့၏ တီထွင်မှုများ ဖြစ်ကြသည်။ ရုပ်ပြများထဲတွင် ထူးခြားသော အရည်အသွေးရှိသည်ဟု စံတင်ထိုက်သည့် မဟာ သူရဲကောင်း စူပါမင်းမှာ အမေရိကန်၏ ပြယုဂ်တစ်ခုပင် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ အစားအစာ အမေရိကန်၏ အဓိကအစားအစာများမှာ အခြား အနောက်နိုင်ငံများနှင့် တူညီသည်။ ဂျုံသည် အဓိက စားသုံးသည့် သီးနှံဖြစ်သည်။ လူနီများ နှင့် အစောပိုင်း ဥရောပ အခြေချ နေထိုင်သူများ စားသုံးကြသည့် ဟင်းလျာများတွင် ကြက်ဆင်သား၊ သမင်သား၊ အာလူး၊ ကန်းစွန်းဥ၊ ပြောင်းဖူး၊ မေပယ်လ်အရည် စသည့် အဆာပလာ အမျိုးမျိုးတို့ကို ထည့်သွင်း ချက်ပြုတ်ကြသည်။ ဖြည်းဖြည်းချင်း ချက်ထားသော ဝက်သားနှင့် အမဲသား ဘာဘီကျူးများ၊ ကဏန်းကိတ်များ၊ အာလူးကြော် နှင့် ချော့ကလက် ချစ်ပ် ကွက်ကီး စသည်တို့မှာ အမေရိကန် အစားအစာ သီးသန့် ဖြစ်ကြသည်။ ဆိုးလ်ဖု ဟု ခေါ်ကြသော အာဖရိကကျွန်များ ချက်ပြုတ်လေ့ ရှိသော အစားအစာများမှာ တောင်ပိုင်းတွင် လူကြိုက်များပြီး အခြားသော ဒေသများမှ အာဖရိကန်-အမေရိကန်များ ကြားတွင် လည်း တွေ့ရလေ့ ရှိသည်။ အစားအစာ နှစ်မျိုး သုံးမျိုးကို ပေါင်းစပ်ထားသော လူဝီစီးယားနား ခရီယိုး၊ ကေဂျွန် နှင့် တက်စ်- မက်စ် စသည်တို့မှာလည်း ဆိုင်ရာ ဒေသအသီးသီး အတွင်း ထင်ရှားသည်။ အမေရိကန်၏ သွင်ပြင်လက္ခဏာ အစားအစာများဟု ခေါ်နိုင်သော ပန်းသီးမုန့်၊ ကြက်ကြော်၊ ပီဇာ၊ ဟမ်ဘာဂါ နှင့် ဟော့ဒေါ့စသည်တို့မှ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်လာသူ အမျိုးမျိုး တို့၏ ဟင်းလျာများမှ ပြောင်းလဲ ရယူထားခြင်း ဖြစ်သည်။ အာလူးကြော်၊ ဘာရီတို နှင့် တာကို အစရှိသော မက္ကဆီကန် ဟင်းလျာများ၊ ပတ်စတာ ဟင်းလျာများတို့သည် အီတလီ ဟင်းလျာများမှ ဆင်းသက်လာပြီး အများစု စားသုံးလျက် ရှိကြသည်။ အမေရိကန်များသည် ကော်ဖီကို လက်ဖက်ရည်ထက် ပို၍ ကြိုက်ကြသည်။ အမေရိကန် စားသောက်ကုန် လုပ်ငန်းရှင်၏ အရောင်းမြှင့်တင်မှုများမှ တဆင့် လိမ္မော်ရည်နှင့် နွားနို့တို့သည် နေရာတိုင်းတွင် တွေ့ရသော နံနက်စာ သောက်စရာများ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံးဖြစ်သော အမေရိကန်တို့၏ အမြန်အစားအစာ လုပ်ငန်းသည် ၁၉၃၀ ပြည့်နှစ်များတွင် ကားပေါ်မှ မဆင်းဘဲ ဝယ်ယူနိုင်သော စနစ်ကို စတင် ခဲ့သည်။ အမြန်အစားအစာများကို စားသုံးကြခြင်းသည် ကျန်းမာရေး အတွက် စိုးရိမ်စရာ တစ်ခု ဖြစ်လာစေခဲ့သည်။ ၁၉၈၀ ခုနှစ်များ နှင့် ၁၉၉၀ ခုနှစ်များတွင် အမေရိကန်တို့၏ ကယ်လိုရီ စားသုံးမှုမှာ ၂၄% မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ အမြန်အစားအစာ ဆိုင်များတွင် မကြာခဏ စားသုံးခြင်းသည် ပြည်သူ့ကျန်းမာရေး ဆိုင်ရာ အရာရှိများက "အမေရိကန်တို့၏ အဝလွန်နှုန်း ပျံနှံ့ခြင်း"ဟု ခေါ်သော ကျန်းမာရေး ပြဿနာတစ်ရပ်ကို ဖြစ်ပွားစေသည်။ အလွန်ပင် ချိုလှသော အအေးများမှ အမေရိကန်တွင် လူကြိုက်များပြီး သကြားပါသော ဖျော်ရည်များသည် အမေရိကန်တို့အတွက် ကယ်လိုရီ စားသုံးမှု၏ ၉% နှုန်းခန့်မျှ နှင့် သက်ဆိုင်သည်။ အားကစား ၁၉ရာစု နှောင်းပိုင်းမှ အစပြု၍ ဘေ့စ်ဘောလ်ကို အမျိုးသား အားကစားနည်း တစ်ရပ်အဖြစ် မှတ်ယူခဲ့သည်။ သို့သော် အချို့သော ဆန်းစစ်ချက်များအရ အမေရိကန် ဘောလုံးသည် ကြည့်ရှုသူ အများဆုံး အားကစားနည်း တစ်ရပ် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဘတ်စကက်ဘောနှင့် ရေခဲပြင် ဟော်ကီကစားနည်းတို့သည် အသင်းလိုက် အားကစားနည်းများတွင် ဦးဆောင်ဦးရွက် အားကစားနည်းများ အဖြစ် ပါဝင်သည်။ ကောလိပ်ကျောင်းများ အတွင်း ယှဉ်ပြိုင်ကစားကြသော အမေရိကန် ဘောလုံး နှင့် ဘတ်စကက်ဘော တို့သည် ပရိသတ် အများအပြားကို ဆွဲဆောင်နိုင်သည်။ လက်ဝှေ့နှင့် မြင်းပြိုင်ပွဲတို့မှာ လူအများဆုံး ကြည့်ရှုကြသည့် တစ်ဦးချင်း ကစားနည်းများ ဖြစ်ကြသည်။ သို့သော်လည်း ဂေါက်သီးကစားခြင်းနှင့် ကားပြိုင်ခြင်းတို့ကြောင့် ထိုကစားနည်းများ မှေးမှိန်လာခဲ့သည်။ ဘောလုံးကစားခြင်းကို လူငယ်များနှင့် အပျော်တမ်း အဆင့်တွင် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ကစားကြသည်။ တင်းနစ်နှင့် အခြား ပြင်ပတွင် ကစားရသော ကစားနည်း အချို့မှာလည်း လူကြိုက်များသည်။ အမေရိကန်တွင် ကစားနည်း အများစုမှာ ဥရောပကစားနည်းများမှ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ခြင်း ဖြစ်သော်လည်း ဘော်လီဘော ကစားခြင်း၊ ဘုတ်စကိတ် စီးခြင်း၊ နှင်းလျှောစီးခြင်း နှင့် ချီးယားလိဒင်း တို့မှာ အမေရိကန်တို့၏ တီထွင်မှုများ ဖြစ်ကြသည်။ ဘတ်စကတ်ဘောကို ကနေဒါနိုင်ငံဖွား ဂျိမ်းစ် နိုက်စမစ်က မက်ဆာချူးဆက်တွင် တီထွင်ခဲ့သည်။ လာခရော့စ်နှင့် ရေလွှာစီးခြင်းတို့မှာ အမေရိကန် ရှေးဦးနေထိုင်သူနှင့် ဟာဝိုင်အီ ကျွန်းသားထံမှ အနောက်တိုင်းသားများ ဆက်ခံရရှိခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ အိုလံပစ် ကစားပွဲတော် ၈ ခုကို အမေရိကန်တွင် ကျင်းပခဲ့ဖူးသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် နွေရာသီ အိုလံပစ် အားကစားပွဲတော်တွင် ဆုတံဆိပ် ၂,၃၀၁ ခု ရရှိခဲ့ဖူးပြီး အခြားတိုင်းပြည် အားလုံးထက်များသည်။ ဆောင်းရာသီ အိုလံပစ်ကစားပွဲတွင်မူ ၂၅၃ ခု ရရှိခဲ့ပြီး ဒုတိယမြောက် အများဆုံး ရရှိသော နိုင်ငံ ဖြစ်ကာ နော်ဝေနောက်မှ လိုက်သည်။ အတိုင်းအတာစနစ် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ရိုးရာတိုင်းတာမှုများကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းထားပြီး ၎င်းတို့တွင် ယခင်က ဗြိတိသျှ အင်ပီယီရယ်လ် အတိုင်းအတာများ ဖြစ်ကြသော မိုင်၊ ကိုက် နှင့် ဒီဂရီ ဖာရင်ဟိုက် စသည်တို့ ပါသည်။ အမေရိကန်၏ ထူးခြားသော အတိုင်းအတာများမှာ ဂါလန် နှင့် ပိုင့် စသော ထုထည် အတိုင်းအတာများ ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် နိုင်ငံတကာ အတိုင်းအတာ စံနှုန်း သတ်မှတ်ချက်ကို မလိုက်နာသော နိုင်ငံ ၃ နိုင်ငံ တွင် မြန်မာနိုင်ငံ၊ လိုက်ဘေးရီးယားနိုင်ငံ တို့နှင့် အတူ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ပါဝင်သည်။ သို့သော်လည်း သိပ္ပံ၊ ဆေးပညာ နှင့် အခြားသော စက်မှုဆိုင်ရာ နယ်ပယ်များတွင် မက်ထရစ်စနစ်ကို ကျယ်ပြန့်စွာ အသုံးပြုလာကြပြီ ဖြစ်သည်။ ဆက်စပ်ကြည့်ရှုရန် ရည်ညွှန်းချက်များ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု မြောက်အမေရိကတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ နေတိုး အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ အင်အားကြီး နိုင်ငံများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%99%E1%80%B1%E1%80%9B%E1%80%AD%E1%80%80%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%BC%E1%80%8A%E1%80%BA%E1%80%91%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%85%E1%80%AF

ဓမ္မဟောင်းကျမ်း

ဓမ္မဟောင်းကျမ်းဆိုသည်မှာ ခရစ်ယာန်ဘာသာတွင် ခရစ်တော်(ယေရှုခရစ်)၏ ခရစ်ယာန် ဝါဒသစ်မစတင်မှီက ရှိနှင့်ပြီးသော ကမ္ဘာဦးအစမှ အာဒံ၊ ဧဝတို့မှစကာ ဂျူးလူမျိုး တမန်တော်၊ ပရောဖတ် အသီးသီးတို့က အစဉ်တစိုက် ဟောကြားပို့ချခဲ့သည့် ဘုရားသခင်၏ ဩဝါဒများ၊ အဆုံးအမများကို မှတ်တမ်းတင်ထားသည့် ကျမ်းဖြစ်သည်။ ခရစ်ယာန်တို့အတွက် ခရစ်တော်ပေါ်ထွန်းပြီးနောက် ရှင်ပေါလု(စိန့်ပေါလ်) ဦးဆောင်ရေးသားသည့် ဓမ္မသစ်ကျမ်း ပေါ်ထွက်လာသဖြင့် ဓမ္မဟောင်းကျမ်းဟု သတ်မှတ်ခေါ်ဝေါ်ကြခြင်း ဖြစ်သည်။ ထိုကျမ်းကို ဂျူးလူမျိုးတို့က ဆက်လက်ကိုးကွယ်ကြပြီး "တိုရာ"ဟုခေါ်ကြသည်။ တနည်းအားဖြင့် ရှင်းလင်းအောင်ဆိုရလျှင် ဓမ္မဟောင်းကျမ်းမှာ ခရစ်ယာန်ဘာသာကျမ်းဖြစ်သည့် သမ္မာကျမ်းစာ၏ အရှေ့ပိုင်းသာဖြစ်သော်လည်း ဂျူးတို့၏ ဟီးဘရူးဘာသာတွင်မူ တစ်ခုတည်းသော ကိုးကွယ်ရာကျမ်းဖြစ်သည်။ ဓမ္မသစ်ကျမ်း ခရစ်ယာန်ဘာသာ ဟီးဘရူးဘာသာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%93%E1%80%99%E1%80%B9%E1%80%99%E1%80%9F%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%80%E1%80%BB%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%B8

ထူးအိမ်သင်

ထူးအိမ်သင်သည် ၁၉၈၀ ခုနှစ်လယ်များတွင် မြန်မာ့ဂီတလောက၌ ပေါ့ဂီတကို အသွင်တမျိုးဖြင့် ယူဆောင်ပေးသည့် ကျော်ကြားသော အဆိုတော် တေးရေးဆရာတစ်ယောက်ဖြစ်သည်။ အနုပညာသက်တမ်း ၁၈ နှစ်တာကာလအတွင်း တကိုယ်တော် အယ်လ်ဘမ် ၁၄ ခုထိ ထုတ်လုပ်ခဲ့ပြီး သူ၏ အနုပညာလက်ရာများသည် မြန်မာပရိသတ်များကြားတွင် ယနေ့တိုင် လွှမ်းမိုးနေဆဲဖြစ်သည်။ ကိုယ်ရေးကိုယ်တာ အဘဦးထွန်းမြင့်နှင့် အမိဒေါ်မြရင်တို့မှ ၁၉၆၃ခုနှစ် ဇူလိုင်လ(၁)ရက်နေ့တွင် ပုသိမ်မြို့၌ မွေးဖွားခဲ့သည်။ အဖေ ဗမာ၊ အမေ မွန်ဖြစ်သည်။ အမည်ရင်းမှာ ကျော်မြင့်လွင်ဖြစ်ပြီး သျှပ်၊ ဘဲဥ၊ ငှက်ကြီးစသည်ဖြင့် ချစ်စနိုးခေါ်ဝေါ်ကြသည်။ ထူးအိမ်သင်၏ဇနီးမှာ မသွယ်⁠သွယ်ထွေးဖြစ်ပြီး သူ၏တစ်ဦးတည်းသော သမီးအမည်မှာ မိကွန်ထော ဖြစ်သည်။ ပညာရေး အ.မ.က (၂၀) ပုသိမ်တွင် မူလတန်းပညာကို သင်ကြားခဲ့ပြီး အ.ထ.က (၃) ပုသိမ်မှ အထက်တန်းအောင်မြင်ခဲ့သည်။ ၁၉၇၉-၈၀ တွင် ဧရာဝတီတိုင်း ရှိ ပုသိမ်ဒေသကောလိပ် သို့တက်ရောက်ခဲ့သည်။ ၁၉၈၁ ခုနှစ်တွင် မိသားစုနှင့်အတူ မော်လမြိုင်သို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ပြီးနောက် မော်လမြိုင်တက္ကသိုလ် မှ ရုက္ခဗေဒ အထူးပြုဖြင့် သိပ္ပံဘွဲ့ရရှိခဲ့သည်။ အနုပညာလှုပ်ရှားမှု မော်လမြိုင်မြို့တွင် ဂီတဆရာ ဦးအောင်စိုး (KC Francis) ထံမှ ဂီတ သင်္ကေတနှင့် ဂီတပညာ သင်ယူခဲ့သည်။ ၁၉၈၆ ခုနှစ်တွင် နာရီပေါ်မှမျက်ရည်စက်များ စီးရီးဖြင့် ဂီတလောကသို့ စတင်ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ ထူးအိမ်သင်သည် ကိုယ်ပိုင်သံစဉ်သီချင်းအများစုကို ရေးသားသီကုံးခဲ့ပြီး ဂီတပညာရှင်တစ်ဦး ဖြစ်ရန် ကြိုးပမ်းအားထုတ်ခဲ့သည်။ ထူးအိမ်သင်၏ အခြားတစ်ကိုယ်တော် တေးစီးရီးများမှာ မှော်ဆရာအိပ်မက်၊ သက်ငြိမ်၊ အတ္တပုံဆောင်ခဲများ၊ အရင်အတိုင်း၊ စကားလုံးမရှိတဲ့ကောင်းကင်၊ မြို့ပြလရောင်တမ်းချင်း၊ ဝင်ရိုးစွန်းမီး၊ အမေ (သို့မဟုတ်) မေတ္တာတော်ဘွဲ့၊ အစိမ်းရောင်ရက်စွဲများ၊ တစ်နေ့စာအလွဲများ၊ ချစ်ခြင်းအားဖြင့် စသည်တို့ဖြစ်သည်။ ထူးအိမ်သင်သည် ကဗျာများကိုလည်း ရေးသားခဲ့သည်။ ၁၉⁠၉၁ခုနှစ်တွင်ထွက်ရှိခဲ့သည့် ရာဇဝင်များရဲ့ သတို့သမီးသီချင်းကြောင့် ပရိတ်သက်များမျက်ခုံးလှုပ်ခဲ့ရသည်။ သီချင်းသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ အဓိက ရေစီးကြောင်းဖြစ်သည့် ဧရာဝတီမြစ်ကို ဖော်ကျူးထားသော်လည်း ဒီမိုကရေစီခေါင်းဆောင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကို ရည်စူး၍ ရေးသားထားသည်ဟု အများက ထင်ကြသည်။ ထို့ကြောင့် သူ၏ ဖျော်ဖြေတင်ဆက်ရေးပွဲများကို စစ်အစိုးရမှ ပိတ်ပင်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးလှုပ်ရှားမှု ၁၉၈၈ အရေးအခင်းအပြီးတွင် မြန်မာနိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာကျောင်းသားများဒီမိုကရက်တစ်တပ်ဦး(ABSDF)၌ ပြန်ကြားရေးတာဝန်ခံအဖြစ် အဆိုတော် မွန်းအောင်‌ နှင့် အတူ ခေတ္တမျှ တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ "အရေးကြီးပြီ" ဆိုသောတိုက်ပွဲဝင်သီချင်းကို ထိုစဉ်ကရေးစပ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ထို့နောက် မြို့ပေါ်သို့ပြန်လာပြီး အနုပညာလုပ်ငန်းများကို ဆက်လက်လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ ဘဝနိဂုံး နောက်ဆုံး သီချင်းခွေအတွက် Oasis တေးသံသွင်းတွင် အသံသွင်းမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့ကာ ၁၄-၈-၂၀⁠၀၄ နံနက် ၁၁:၄၀ အသက်‌ ၄၂ နှစ်အရွယ်တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ သူ့ကိုချစ်ခင်လေးစားသော ပရိသတ်များက သူ့အတွက်အမှတ်တရအဖြစ် ဝက်ဆိုဒ်တစ်ခု ထောင်ပေးထားကြသည်။ တေးသီချင်းခွေများ ကိုးကား ပြင်ပလင့်ခ်များ မြန်မာ အမျိုးသား အဆိုတော်များ မြန်မာ တေးရေးဆရာများ မွန်လူမျိုးများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%91%E1%80%B0%E1%80%B8%E1%80%A1%E1%80%AD%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%9E%E1%80%84%E1%80%BA

ဂီယာ

ဂီယာဆိုသည်မှာ စွမ်းအင်ထုတ်လုပ်သည့်ကိရိယာ (transmission device)တစ်ခု အတွင်းတွင် ပါရှိသော ကိရိယာဖြစ်ပြီး အခြားဂီယာ သို့မဟုတ်ကိရိယာများသို့ လည်အား (rotational force) ကို လွှဲပြောင်းပေးနိုင်သည့် ပစ္စည်းဖြစ်သည်။ ဂီယာနှင့် စက်သီးတို့ ကွဲပြားခြားနားချက်မှာ ဂီယာသည် စက်ဝိုင်းပုံသဏ္ဌန်ပင် ဖြစ်သော်လည်း သူ၏ ဘီးများတွင် အခြားဂီယာ၏ စက်သွားများနှင့် အံဝင်ခွင်ကျဖြစ်နေသော စက်သွားများ ပါရှိသဖြင့် အားကို လွဲချော်မှုမရှိပဲ အပြည့်အဝလွှဲပြောင်းပေးနိုင်သည်။ ဂီယာဖြင့် တည်ဆောက် ထားသောကိရိယာများသည် သူတို့၏ တည်ဆောက်ပုံနှင့် နေရာချပုံပေါ်မူတည်၍ စွမ်းအား ထုတ်လုပ်ရာ နေရာမှ အခြားနေရာသို့ အမျိုးမျိုးသော အရှိန်၊ အားစုံတွဲ သို့မဟုတ် အရပ်မျက်နှာအဘက်ဘက်သို့ အားသက်ရောက်မှုပေးနိုင်သည်။ ဂီယာသည် ရိုးရှင်းသော်လည်း အလွန်အသုံးဝင်သည်။ များသောအားဖြင့် ဂီယာတစ်ခုကို အခြားဂီယာတစ်ခုဖြင့် ဆက်၍ သုံးလေရှိသော်လည်း အခြားစက်သွားများပါရှိသော ကိရိယာ (ဥပမာ linear moving racks သို့ ရွေ့လျားနေသော စက်သွားလမ်းများ) နှင့်လည်း ဆက်စပ်၍ သုံးနိုင်သည်။ ဂီယာ၏ စက်သွားများသည် ပွန်းပဲ့မှု၊ တုန်ခါမှု နှင့် ဆူညံမှုတို့ကို အနည်းဆုံးဖြစ်စေရန် စွမ်းအင်ကူးပြောင်းမှု (Power Transmission) ၏အကျိုးသက်ရောက်မှု (Efficiency) ကိုအများဆုံး ဖြစ်စေရန် ပုံဖော်ထားသည်။ အရွယ်အစားမတူသော ဂီယာများကို စက်မှုစွမ်းအား (Mechanical Advantage) ရရှိစေရန်အတွက် စုံတွဲအဖြစ်မကြာခဏ အသုံးပြုကြသည်။‌ ထိုသို့အသုံးပြုခြင်းအားဖြင့် မောင်းနှင်သော ဂီယာမှ အားစုံတွဲသည် မောင်းနှင်ခံရသောဂီယာ၌ ပိုမိုအားကောင်းသော်လည်း နှေးကွေးသော သို့မဟုတ် ပိုမိုမြန်ဆန်ပြီး အားနည်းသော အားစုံတွဲကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ကြီးမားသောဂီယာအား ဘီး (Wheel) ဟုခေါ်ဝေါ်ကြပြီး သေးကွေးသော ဂီယာအား ပင်နယံဟု ခေါ်ဝေါ်ကြသည်။ ထိုဖြစ်အင်သည် မော်တော်ကားများ စွမ်းအင်ထုတ်လုပ်မှု၏ အခြေခံဖြစ်ပြီး အမျိုးမျိုးသော စက်မှုစွမ်းအားတို့ကို ရွေးချယ်ခွင့်ရရှိစေသည်။ သွားဖြောင့်ဂီယာ (Spur Gear) သွားဖြောင့်ဂီယာ (Spur gears သို့ straight-cut gears) ဆိုသည်မှာ အရိုးရှင်းဆုံး ဂီယာ အမျိုးအစားတစ်ခု ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့တွင် ဒေါင်လိုက်ဖြစ်နေသော စက်သွားများ ရှိသည့် ဆလင်ဒါ သို့မဟုတ် ချပ်ဝိုင်း တစ်ခု ပါရှိသည်။ စက်သွားတစ်ခုချင်းစီ၏ အစွန်းမှာ ဖြောင့်တန်းနေပြီး လည်ပတ်မည့် ဝင်ရိုးနှင့် မျဉ်းပြိုင် ဖြစ်နေသည်။ ထိုဂီယာ အမျိုးအစားများကို တွဲဆက်နိုင်ရန် အတွက် ဝင်ရိုးများမှာ မျဉ်းပြိုင် ဖြစ်နေမှာသာ အဆင်ပြေနိုင်သည်။ သွားလိမ်ဂီယာ (Helical Gear) သွားလိမ် (Helical သို့ "dry fixed") ဂီယာသည် သွားဖြောင့် ဂီယာကို ပိုကောင်းအောင် မွမ်းမံထားခြင်း ဖြစ်သည်။ စက်သွား၏ အစွန်းများမှာ ဝင်ရိုးနှင့် အပြိုင် ဖြစ်မနေဘဲ ထောင့်တစ်ခုဖြစ်အောင် စီစဉ်ထားသည်။ သွားလိမ် ဂီယာများကို မျဉ်းပြိုင် သို့မဟုတ် ကြက်ခြေခတ် သဏ္ဌန် တပ်ဆင်နိုင်သည်။ မျဉ်းပြိုင်ဆိုသည်မှာ ဝင်ရိုးနှစ်ခု မျဉ်းပြိုင် ဖြစ်နေခြင်းကို ရည်ညွှန်းပြီး ကြက်ခြေခတ်သဏ္ဌန်တွင် ဝင်ရိုးနှစ်ခုမှာ မျဉ်းပြိုင် ဖြစ်မနေသော အခြေအနေပင် ဖြစ်သည်။ ထောင့်တစ်ခု ဖြစ်နေသော စက်သွားများသည် သွားဖြောင့်ဂီယာနှင့်ယှဉ်လျှင် ပို၍ ဖြည်းငြင်းစွာ ချိတ်ဆက်သဖြင့် သွားလိမ်ဂီယာမှာ အလုပ်လုပ်ရာတွင် ပို၍ ချောမွေ့ပြီး အသံလည်း ပို၍ တိတ်သည်။ နှစ်ထပ် သွားလိမ်ဂီယာ (Double Helical Gear) သွားစောင်းဂီယာ (Bevel gear) (Bevel Gear) ကြိုးလိမ်ဂီယာ (Worm Gear) (Worm Gear) စက်တာဂီယာ (Sector Gear) ရက်နှင့်ပင်နယံ (Rack and Pinion) ကရောင်းဂီယာ (Crown Gear) ကိုးကား ဂီယာများ စက်မှုအင်ဂျင်နီယာ ဘာသာရပ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%AE%E1%80%9A%E1%80%AC

စက်ပစ္စည်း အစိတ်အပိုင်းများ

ဂီယာ(Gear) လီဗာ (Lever) စက်သီး (Pulley) စပရင် (Spring) ခါးပတ် (Belt) ဘယ်ရင်‌ (Bearing) စက်များ စက်မှုအင်ဂျင်နီယာ ဘာသာရပ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%85%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%85%E1%80%B9%E1%80%85%E1%80%8A%E1%80%BA%E1%80%B8%20%E1%80%A1%E1%80%85%E1%80%AD%E1%80%90%E1%80%BA%E1%80%A1%E1%80%95%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%B8

ဆက်သွယ်ရေးစနစ်

ဆက်သွယ်ရေးစနစ် ဆိုသည်မှာ အချက်ပြလှိုင်း (Signals) များကို အကွာအဝေးတစ်ခုအတွင်း ဆက်သွယ်ရန် ထုတ်လွှင့်ခြင်းဖြစ်သည်။ ယနေ့ခေတ်အခါတွင် ထိုလုပ်ဆောင်မှုတွင် လျှပ်စစ်သံလိုက်လှိုင်း (Electromagnetic Waves) များကို ထုတ်လွှင့်စက် (Transmitter) မှ ထုတ်လွှင့်ခြင်း အမြဲလိုပင် ပါဝင်လေ့ရှိသော်လည်း ရှေးအခါက မီးခိုးအချက်ပြမှု၊ ဗုံဖြင့်အချက်ပြမှု၊ ပုံသဏ္ဌာန်ဖြင့်အချက်ပြမှု စသည်တို့ ပါဝင်လေ့ရှိသည်။ ယနေ့အခါတွင် ဆက်သွယ်ရေးစနစ်သည် အလွန်ကျယ်ပြန့်ပြီး ထိုစနစ်ကို ကူညီပံ့ပိုးပေးသော တယ်လီဗေးရှင်း၊ ရေဒီယိုနှင့် တယ်လီဖုန်းများကို နေရာတကာတွင် တွေ့နိုင်သည်။ ထို ကိရိယာများကို အချင်းချင်း ဆက်သွယ်ပေးသော ကွန်ယက်များသည် ကျယ်ပြန့်စွာတည်ရှိကြပြီး ကွန်ပျူတာကွန်ယက်၊ အများသုံးတယ်လီဖုန်းကွန်ယက်၊ ရေဒီယိုကွန်ယက် နှင့် တယ်လီဗေးရှင်းကွန်ယက် စသည်ဖြင့် အမျိုးအစားကွဲပြားစွာတွေ့မြင်နိုင်သည်။ ကွန်ပျုတာများ အင်တာနက်အတွင်း၌ အချင်းချင်းဆက်သွယ်ခြင်းမှာ ဆက်သွယ်ရေးစနစ်၏ ထင်ရှားသော ဥပမာတစ်ခု ဖြစ်သည်။ အမည်ရင်းမြစ် အင်္ဂလိပ် အခေါ်အဝေါ် Telecommunication ဆိုသော စကားလုံးမှာ ပြင်သစ်စကားလုံး télécommunication မှရယူထားခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုစာလုံးမှာ ဝေးကွာသောနေရာ ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသော ဂရိစာလုံး tele- (τηλε-) နှင့် ဝေမျှသုံးစွဲရန် ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသော လက်တင်စကားလုံး communicare တို့ကို ပေါင်းစပ်ထားခြင်းဖြစ်သည်။ ပြင်သစ်စာလုံး télécommunication မှာ ပြင်သစ်နိုင်ငံသား အင်ဂျင်နီယာနှင့် ဝတ္တုရေးဆရာဖြစ်သော Édouard Estaunié မှ ၁၉၀၄ ခုနှစ်တွင် စတင်သုံးစွဲခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ အဓိကသဘောတရားများ အခြေခံ အစိတ်အပိုင်းများ ဆက်သွယ်ရေးစနစ်၏ အဓိကအစိတ်အပိုင်းမှာ ၁။ အချက်အလက်များကို ရယူပြီး ထုတ်လွှင့်ချက်များအဖြစ် ပြောင်းလဲပေးသော ထုတ်လွှင့်စက်‌ (Transmitter) ၂။ ထုတ်လွှင့်ချက်များကို သယ်ဆောင်ပေးသည့် ကြားခံ ဆက်သွယ်ရေးနယ်မြေ(Transmission Medium) ၃။ ထုတ်လွှင့်ချက်များကို ဖမ်းယူပြီး အသုံးချနိုင်သည့် အချက်အလက်အဖြစ်ပြောင်းလဲပေးနိုင်သည့် လက်ခံကိရိယာ(Receiver) စသည်တို့ ဖြစ်သည်။ ဥပမာအနေနှင့် ရေဒီယိုစနစ်တွင် တွေ့ရှိနိုင်သည်။ ရေဒီယို လှိုင်းများကို ထုတ်လွှတ်ပေးသော တာဝါတိုင်မှာ ထုတ်လွှင့်စက်၊ ရေဒီယိုမှာ လက်ခံကိရိယာ ဖြစ်ပြီး ပတ်ဝန်းကျင်လေထုမှာ ကြားခံဆက်သွယ်ရေးနယ်မြေ ဖြစ်သည်။ ချန်နယ်များ ချန်နယ်ဆိုသည်မှာ အချက်အလက် (Signal) ကို သယ်ဆောင်နိုင်သည့် ရေဒီယိုလှိုင်း (Frequency) တစ်ခု သို့မဟုတ် အတွဲလိုက်ရှိသော ရေဒီယိုလှိုင်းများကိုဆိုလိုသည် သို့ဖြစ်ရာ လှိုင်းနှုန်းတစ်ခုတည်းကို တစ်လှည့်စီသုံးသည့် (Simplex) နှင့် လှိုင်းနှုန်းတစ်ခုစီကို အသွားအပြန် တစ်ပြိုင်နက်သုံးသည့် ( Duplex ) ဟူ၍ မူရင်း ၂-မျိုးရှိသည် လှိုင်းပြောင်းထုတ်လွှင့်မှုများ သမိုင်းကြောင်း အသေးစိတ်သိလိုပါက ဆက်သွယ်ရေးစနစ်၏သမိုင်းကြောင်း ကို ကြည့်ပါ။ ဆက်သွယ်ရေးစနစ်၏ အစ ဆယ်သွယ်ရေးစနစ်၏ အစမှာ မီးခိုးဖြင့် အချက်ပြမှု နှင့် ဗုံဖြင့် အချက်ပြမှုတို့ ဖြစ်သည်။ အာဖရိက ၊ နယူးဂီနီ နှင့် တောင်အမေရိကတွင် နေထိုင်သူများသည် ဗုံကို အသုံးပြု၍ အဆက်အသွယ် ပြုလုပ်ခဲ့ကြပြီး မြောက်အမေရိက နှင့် တရုတ်တွင် နေထိုင်သူများသည် မီးခိုးကို အသုံးပြု၍ အဆက်အသွယ် ပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် တွေးကြည့်ပါက အဆိုပါအချက်ပြမှုများမှာ စခန်းရှိရာ နေရာကိုသာ အချက်ပြနိုင်မည် ဟု ထင်စရာရှိသော်လည်း အမှန်တကယ်တွင် ထိုစနစ်တို့မှာ ထိုထက်မက အသုံးဝင်ခဲ့သည်။ ကြေးနန်းနှင့် တယ်လီဖုန်း ‌ကြေးနန်းသည် ‌ကြေးနန်းကြိုးတလျောက် လျှပ်စစ်ဓာတ်အားပေးပို့ခြင်းဖြင့် အနည်းငယ်မျှသောအချက်အလက်များကိုပေးပို့နိုင်သည်။ သို့ရာတွင် အသံကိုသယ်ဆောင်ရန်အတွက်မူ လိုအပ်သည့် အရည်အသွေးမပျောက်ပျက်စေရန် မိုက်ကရိုဖုန်း စပီကာတို့အပြင် ကြားခံချိတ်ဆက်မှုလည်းကောင်းမွန်ရန်လိုအပ်သည်။ သတင်းခေတ်တွင် စာသား အသံ ရုပ်ရှင်ဓာတ်ပုံ အားလုံးကို အချက်အလက် ဟုစုပေါင်းခေါ်ဆိုသည်။ ရေဒီယိုနှင့် တယ်လီဗေးရှင်း ရေဒီယိုသည် သတ်မှတ်ချယ်နယ်တွင် အများပြည်သူနားဆင်ရန် အသံလွှင့်ရုံမှအသံထုတ်လွှင့်ခြင်းဖြစ်သည်။ အသုံးပြုသည့်ချယ်နယ်ကိုလိုက်၍ အေအမ်(Amplitude Modulation -AM )တွင် လှိုင်းတို လှိုင်းလတ် စသည်ဖြင့်ခေါ်ဆိုကြသည်။ မြို့တစ်မြို့ဝန်းကျင်သာဖမ်းယူရရှိသည့် အက်ဖ်အမ်(Frequency Modulation-FM)စနစ်ကို မြို့တွင်းသွားကားများ အသေးစားရေဒီယိုများဖြင့်ဖမ်းယူကြသည်။ အချို့နိုင်ငံများတွင် အက်ဖ်အမ်(Frequency Modulation-FM)စနစ်ကို အများပြည်သူသို့အသိပေးသင့်သည့်ကိစ္စများ ပမာအားဖြင့် လမ်းပိတ်ဆို့မှုဖြစ်ပေါ်သည့် ကိစ္စများ ဆူနာမီသတိပေးခြင်း မုန်တိုင်းသတိပေးခြင်းတို့တွင်အသုံးပြုနိုင်သည်။ ရန်ကုန်မြို့တော် City FM၊ မန္တလေးမြို့တော် City FM၊ နေပြည်တော်မြန်မာ့အသံ၊ ပိတောက်မြေ တို့မှာ နားဆင်သူများပြားသည့် ပြည်တွင်းအသံလွှင့်ရုံများဖြစ်ကြသည်။ သက်ဆိုင်သောဆောင်းပါးများ ကြိုးမဲ့ဆက်သွယ်ရေး ဝန်ဆောင်မှုများစုစည်းထားသော ဒီဂျစ်တယ်ကွန်ယက်(ISDN) ကွန်ပြူတာကွန်ယက် နည်းပညာ သတင်းအချက်အလက် သီအိုရီ ဆက်သွယ်ရေး

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%86%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%9E%E1%80%BD%E1%80%9A%E1%80%BA%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%B8%E1%80%85%E1%80%94%E1%80%85%E1%80%BA

သစ်ခွ

သစ်ခွ (Orchidaceae) သည်ပန်းပွင့်သောအပင် မိသားစုများထဲတွင်အကြီးမားဆုံးနှင့် အကျယ်ပြန့်ဆုံး မိသားစုဖြစ်ပြီး မျိုးကွဲ (genera) ပေါင်း ၈၀၀ကျော်နှင့် မျိုးစိတ် (species) ပေါင်း ၁၅၀၀၀ကျော်ရှိသည်။ အချို့ကမျိုးစိတ်ပေါင်း ၃၀၀၀၀ ကျော်ရှိသည်ဟု ဆိုကြသည်။ သို့သော်ပညာရှင်အသိုင်းအဝိုင်းတွင်မျိုးခွဲစန်းဆစ်ခြင် (classification) အလွန်ပင်ကွဲပြားခြားနားလှသဖြင့် အရေအတွက်အတိအကျကို မသိရှိနိုင်ပါ။ မျိုးကွဲများကို ပြန်လည်သုံးသပ်ခြင်းမှာ လစဉ်လိုလို လုပ်ဆောင်လေ့ရှိပြီး ဂျင်နစ်တစ်သုတေသနနှင့်ဇီဝဓာတုဗေဒတို့ကို ပိုမိုအသုံးပြုလာခြင်းတို့ကြောင့် ၎င်းမှာ ပိုမိုများပြားလာသည်။ ကျားဂမုန်း (Paphiopedilum bellatulum) ‌ကျေးနှုတ် (Aerides odoratum) ဂမုန်းအင်း ဂေါ်သဇင် ဆီမီးတောက် (Haemaria constricta) ဇလဲထော် ဖယောင်းပန်း (Dendrobium callipes) ဘီလူးဂမုန်း (Paphiopedilum parishii) ရွှေတူ သဇင် (Bulbophyllum auricomum) ပန်းပျံပင်ဆင့်-မြေနှင့်ရန်ဖက် ရောင်စုံလိပ်ပြာကလေးများနှယ် အလှကြွယ်သည့် သစ်ခွပန်းများသည် ယင်းတို့၏ ထူးခြားသော သဘာဝ၊ ပုံပန်းသဏ္ဌာန်နှင့် အဆင်အသွေးတို့ကြောင့် ပန်းလောကတွင်ထင်ပေါ်ကျော်ကြားသည်။ ကမ္ဘာပေါ်၌ တန်ဖိုးအထားရဆုံး ပန်းမျိုးဖြစ်၍ နိုင်ငံကြီးများ၌ စီးပွားဖြစ် ကြီးကြီးကျယ်ကျယ် စိုက်ပျိုးကြသည်။ သစ်ခွပန်း ကမ္ဘာ့ပန်းလောကတွင် တန်ဖိုးအထားဆုံး၊ ဈေးအများဆုံး ပေးရသော ပန်းမျိုးသည်။ မြန်မာစာပေတို့၌ 'ပင်ဆင့်ပန်းပျံ'ဟု တင်စားခေါ်ဝေါ်ကြသော သစ်ခွပန်းမျိုး ဖြစ်လေသည်။ ရှေးမြန်မာမင်းများလက်ထက်က သစ်ခွပန်းတစ်မျိုးဖြစ်သော သဇင်ပန်းကို 'ပန်းများဘုရင်'ဟု ချီးကျူး ခေါ်ဝေါ်ကြပြီးလျှင် တော်ဝင်ပန်းမြတ်အဖြစ် သတ်မှတ်ထား၍ ပေါ်ဦးပေါ်ဖျား သဇင်တော်များကို ဘုရင်မင်းမြတ်ထံ ဆက်သသည့်အခါ ရွှေထိုး၍ သိုင်းနှင့် ကျိုင်းနှင့် ဝန်းရံဆက်သရလေသည်။ အနောက်နိုင်ငံများတွင် မျိုးကောင်း၍ ရှားပါးသော သစ်ခွပန်း တစ်အုံတစ်ဖွဲ့ကို ငွေပေါင်း ထောင်သောင်း ချီ၍ ပေးဝယ်ကြသည်။ ထိုနိုင်ငံများတွင် သစ်ခွပန်း လက်ဆောင်ပေးလျှင် စိန်ရွှေရတနာများ လက်ဆောင်ပေးခြင်းထက်ပင် မျက်နှာ ပွင့်လန်းပေသေးသည်။ ထိုမျှလောက် အမြတ်တနိုးထားဖွယ်ရာ၊ မက်မောကြဖွယ်ရာ ကောင်းအောင်လည်း အချို့သစ်ခွပန်းများ သည် ထူးကဲလှပ၏။ နုးညံ့သော ပွင့်ဖတ် ပွင့်ချပ်၊ သိမ်မွေ့တင့်ဆန်းသော အရောင်အသွေး၊ သင်းပျံ့ယဉ်ကျေးသောရနံ့တိုဖြင့် ဖြည့်စုံကြပေသည်။ အချို့ သစ်ခွပန်းများသည် ရောင်စုံလိပ်ပြာကလေးများနှင့် ယိုးမှားဖွယ်ရာ ပုံပန်းသဏ္ဌာန် အရောင်အသွေး လှပယဉ်ကျေး ကြပေသည်။ သစ်ခွပင်တို့သည် အောကီဒေစီအီးမျိုးရင်းတွင် ပါဝင်၍ အပင်လောက၌ မျိုးစိတ်မျိုးပြား အများဆုံးသော် အပင်မျိုးဖြစ်သည်။ သစ်ခွထက် မျိုးစိတ်ပိုများပြားသော အပင်နှစ်မျိုးသုံးမျိုးခန့်သာလျှင် အပင်လောကတွင် ရှိတော့သည်ဟု ဆိုကြသည်။ ယနေ့အထိ ကမ္ဘာပေါ်တွင် သစ်ခွမျိုးစိတ်ပေါင်း ၁၂ဝဝဝ ကျော်ခန့် ရှိနေ၍ တစ်နှစ်ထက်တစ်နှစ်လည်း တိုးတက်များပြားလျှက် ရှိလေသည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အေးလွန်းသောဒေသ၊ ပူလွန်းသောဒေသများမှလွဲလျှင် ကမ္ဘာ့အရှေ့ခြမ်း အနောက်ခြမ်း နှစ်ခြမ်းလုံး၌ပင် သစ်ခွပင်များ ပေါက်ရောက်သည်။ အပူပိုင်းဇုံနှင့် အပူလျော့ပိုင်း ဒေသများ၌ ပေါက်ရောက်သော သစ်ခွမျိုးတို့သည် 'စိမ့်ကြီးမြိုင်ကြီး၊ ရိပ်ကြီးတောတောင်၊ နေရောင်မခံ၊ ပန်းပျံပင်ဆင့်၊ မြေနှင့်ရန်ဖက်' ဟူသော စာဆိုနှင့်အညီ မြေ၌မပေါက်ဘဲ များသောအားဖြင့် အရိပ် အာဝါသကောင်းသော သစ်ပင်ကြီးငယ်တို့၏ ပင်လုံးပင်စည်နှင့် အကိုင်းအခက်များ၌ တွယ်ကပ် ပေါက်ရောက်သဖြင့် သစ်ခွဟူသော အမည်နှင့်လည်း လိုက်လျောကြပေသည်။ သမပိုင်းဒေသများတွင် မူ များသောအားဖြင့် သစ်ခွမျိုးတို့သည် ရုက္ခဗေဒအလိုအရ အပူပိုင်းဒေသပေါက် သစ်ခွများနှင့် မျိုးရင်းချင်းတူသော်လည်း မြေ၌ပေါက်ကြသည်။ အပူပိုင်းနှင့် အပူလျော့ပိုင်း ဒေသများတွင်လည်း မြေပေါက်သစ်ခွမျိုး အတော်အတန်တွေ့ရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဂမုန်း(ပမုန်း)ဟု အချို့ခေါ်ဝေါ်ကြသော အပင်အချို့သည် မြေပေါက်သစ်ခွမျိုးဝင် များဖြစ်ကြသည်။ ရုက္ခဗေဒအလိုအားဖြင့် ဆိုခဲ့သည့်အတိုင်း ပင်ကပ်သစ်ခွနှင့် မြေပေါက်သစ်ခွမျိုးတို့အပြင် သက်မဲ့ပစ္စည်းများ၌ တွယ်ကပ်ပေါက်ရောက်တတ်သော သစ်ခွမျိုးတို့လည်းရှိသေးသည်။ ထိုသစ်ခွမျိုးတို့ မှာမူ ရုက္ခဗေဒနှင့် စပ်လျဉ်းသော စူးစမ်းလေ့လာမှု ပြုရန်မှတစ်ပါး ပြောပလောက်အောင် လှပခြင်း အသုံးဝင်ခြင်းစသော ထူးခြားမှုမရှိချေ။ ပင်ကပ်သစ်ခွနှင့် မြေပေါက်သစ်ခွ နှစ်မျိုးနှစ်စားတွင်လည်း မြေပေါက်သစ်ခွမျိုးတို့သည် ပင်ကပ်သစ်ခွမျိုးတို့ကဲ့သို့ အခိုင်လိုက် အပွင့်များစွာပွင့်သော အမျိုးအစား နည်းပါးပြီးလျှင် အပွင့်သုံးပွင့်မှ လေးပွင့်ခန့်သာ ပွင့်တတ်ကြသည်။ အပွင့်နည်းသလောက် အဖူး အပွင့်ပို၍ ကြီးမားကြရာ အချို့အပွင့်များသည် လက်ဖက်ရည်ပန်းကန်လုံး ခန့် ပမာဏ ရှိကြလေသည်။ ပင်ကပ်နှင့်မြေပေါက်ဟူ၍ ခွဲခြားထားသော်လည်း ရုက္ခဗေဒအမည်ဖြင့် မျိုးခွဲ အမည်တူများရှိသည်။ အနောက်နိုင်ငံများ၌ ကျော်ကြားသော 'ဖိနပ်သစ်ခွ' အမည်ရှိ အပင်သည် မြေပေါက်သစ်ခွမျိုးဖြစ်၍ ပဖီယိုပီဒီလမ်နှင့် ဆစ်ပရီဒီယမ်မျိုးခွဲများတွင် ပါဝင်လေသည်။ သို့သော် သစ်ခွမျိုးတို့တွင် ပင်ကပ် သစ်ခွမျိုးတို့သည်သာလျှင် အဖိုးတန်၍ အရေးပါကြလေသည်။ အပင်လောကတွင် ပင်ကပ်သစ်ခွတို့၏ ဓလေ့စရိုက် သည် ပို၍စိတ်ဝင်စားဖွယ်ကောင်းသည်။ သစ်ပင်ကြီး ငယ်တို့၌ တွယ်ကပ်ပေါက်ရောက်ကြသော်လည်း ယင်းတို့သည် မိမိတို့၏ စားရေရိက္ခာ အတွက် ယင်းတို့မှီခိုရာ သစ်ပင်ကြီးငယ်တို့မှ ရယူခြင်း မပြုကြပေ။ အရွက်များရှိ အစိမ်းရောင် ဒြဗ်သည် လေထဲ၌ရှိသော ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက်ဓာတ်ကို နေရောင်ခြည် ဖြင့် ကာဗိုဟိုက်ဒရိတ်သကြား ချက်လုပ်သည်။ အခြား အာဟာရ ဓာတ်များကို သစ်ခေါက်၊ သစ်သား၊ အရွက် စသည်ကို ဆွေးမြေ့ စေသော မှိုများမှ မိမိတို့ချက်လုပ်သော ကာဗိုဟိုက်ဒရိတ်သကြားနှင့် လဲလှယ်ယူပေသည်။ သဘာဝ အလျောက် သစ်ခွအစေ့ငယ်များ ပေါက်ရောက် ကြီးထွားရာတွင်မူ ကာဗိုဟိုက်ဒရိတ် သကြားများကို မှိုများထံမှ ရယူလေသည်။ သစ်ခွပန်းတို့၏ အနေအထားသည် ထူးခြား၍ မျိုးစပ် ယှက်ပေးသော လိပ်ပြာ၊ ပိတုန်း စသည်တို့အား အကူအညီဖြစ်စေသည်။ အပွင့်တို့သည် ဝတ်ဆံ အဖို၊ အမ နှစ်မျိုးလုံးပါရှိပြီးလျှင် ယေဘုယျအားဖြင့် ပွင့်ဖတ်သုံးခု ပွင့်ချပ်သုံးခု ပါရှိသည်။ ပွင့်ဖတ်တစ်ခုသည် အခြားပွင့်ဖတ် ပွင့်ချပ်များ လှပသည်ထက် ပိုမိုလှပထူးခြားသည်။ ပုံပန်းသဏ္ဌာန်တွင်လည်းကောင်း၊ အဆင်အသွေးတွင်လည်းကောင်း ပို၍ထူးကဲ လှပပြီးလျှင် ပန်းပွင့်တစ်ခုလုံးတွင် လိပ်ပြာ၊ ပျားကောင်နှင့် ပိတုန်းတို့ကို အဆွဲဆောင်နိုင်ဆုံးသော အစိတ်အပိုင်းဖြစ်သည်။ ထိုပွင့်ဖတ်ကို 'နှုတ်ခမ်းဟု' ခေါ်သည်။ ထိုနှုတ်ခမ်း၏ ပုံသဏ္ဌာန်သည် တစ်ခါတစ်ရံ ကြိုးပြားနှင့်တူသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ အိတ်ကလေးနှင့်တူသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ ခွက်ကလေးနှင့် တူသည်။ အာကျယ်၍ အနားတွန့်များလည်း ရှိတတ်လေသည်။ ထိုအပွင့်၌ နားလာသော ပိုးကောင်များကို အပွင့်၏ အတွင်းပိုင်းရှိ ပန်းဝတ်ရည်ရှိရာသို့ ထိုပွင့်ဖတ်က လမ်းညွှန်ပြ သကဲ့သို့လည်း ရှိသည်။ ပိုးကောင်ကလေးများသည် ထိုပွင့်ဖတ်၏ အနေအထားအားဖြင့် ပန်းဝတ်ရည်ရှိရာသို့ ဝင်ရောက်ကြလေသည်။ သစ်ခွမျိုးတို့၏ ထူးခြားချက်မှာ ထောင်ပေါင်းများစွာသော ဝတ်မှုံများပါရှိသည့် ဝတ်မှုံဆဲတို့သည် တသီးတခြားစီ မရှိကြဘဲ ပူးကပ် သိပ်သည်းစွာရှိကြပြီးလျှင် အစုအခဲဖြစ်နေ၍ ယင်းကို ပိုလင်းနီးယားဟု ခေါ်သည်။ ပိုလင်းနီး ယား တို့သည် သစ်ခွအမျိုးအစားကို လိုက်၍ သစ်ခွတစ်ပွင့်လျှင် နှစ်ခုမှ ရှစ်ခုအထိ ပါရှိတတ်ရာ များသော အားဖြင့် နှစ်ခုပါလေ့ရှိ်သည်။ ယင်းတို့သည် စေးကပ်ကပ်နေသည်။ သစ်ခွပွင့်တို့၏ သဘာဝအလျောက် တည်ရှိနေသော အနေအထားကြောင့် ပျား၊ ပိတုန်းနှင့် ပိုးကောင်ငယ်တို့ ဝတ်ရည်သောက်သုံးပြီး၍ ပြန်အထွက်တွင် ပိုလင်းနီးယားတှို့နှင့် ထိခိုက်မိကာ ယင်းတို့သည် ပိုးကောင်ကလေးများတွင် ကပ်ပါ သွားလေသည်။ ထိုပိုလင်းနီးယားကပ်ပါသွားသော ပိုးကောင်ကလေးများသည် ပွင့်မှ တစ်ပွင့်၊ တစ်ပင်မှ တစ်ပင်သို့ လူးလာ ကူးသန်းကြခြင်းဖြင့် မျိုးစပ်ယှက်ခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ပိုလင်းနီးယားတွင် ဝတ်မှုံအစုအခဲ ပါဝင်သဖြင့် မျိုးစပ်ယှက်ခြင်းသည် အောင်မြင်သည်သာ ဖြစ်လေသည်။ ယင်းသို့ဖြင့် ပိုးကောင်ကလေးများ၊ လိပ်ပြာ၊ ပျားကောင်၊ ပိတုန်းစသည်တို့သည် အမှတ်မထင် သဘာဝအလျောက် မျိုးစပ်ခြင်းကို ပြုသောကြောင့် သဘာဝ မျိုးစပ် သစ်ခွများ ပေါ်ပေါက်ခဲ့လေသည်။ အပူပိုင်းဇုံဒေသ သစ်ခွမျိုးတို့သည် များသောအားဖြင့် သဘာဝမျိုးစပ်သစ်ခွများ ဖြစ်ကြသည်။ ပိုးကောင်ကလေးများနှင့် ပျားကောင်၊ ပိတုန်း စသည်တို့က သဘာဝနည်းဖြင့် မျိုးစပ်၍ သစ်ခွပန်းမျိုး တိုးပွားစေသဖြင့်သာ သစ်ခွ ပန်းမျိုးများစွာ ပွားများခဲ့သည် မဟုတ်ပေ။ ပန်းဝိဇ္ဇာ၊ ပန်းပါရဂူတို့ကလည်း သိပ္ပံနည်း အမျိုးမျိုးဖြင့် ကိတ္တိမမျိုးစပ်ခြင်းကိုဆောင်ရွက်ကြလေရာ အလွန်ဆန်းကြယ်လှပသော သစ်ခွမျိုးစိတ် မျိုးပြားတို့သည် တိုးပွားလာခဲ့လေသည်။ သစ်ခွမျိုးတို့ကို တောင်အမေရိကသစ်ခွမျိုးနှင့် အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစုသစ်ခွမျိုးဟူ၍ အုပ်စုနှစ်ခု ခွဲထားကြသည်။ ပထမ သစ်ခွမျိုးတို့သည် မြောက်အမေရိကတောင်ပိုင်း နိုင်ငံများနှင့် တောင်အမေရိက နိုင်ငံများတွင် အလေ့ကျပေါက်သည်။ တောင်အမေရိကအုပ်စုဝင် ကက်တလီယာမျိုးခွဲမှ သစ်ခွမျိုးတို့သည် လူကြိုက် အများဆုံးနှင့် အဖိုးတန်ဆုံးဖြစ်ကြသည်။ မျိုးစိတ်နှင့် မျိုးပြားလည်း အများဆုံး ဖြစ်သည်။ ထိုသစ်ခွမျိုးတို့သည် တောင်အမေရိကတိုက် နိုင်ငံများ၌ အများဆုံးပေါက်သည်။ ထို့ပြင် လီလီယာ၊ အွန်ဆစ်ယမ်၊ အိုဒွန်တိုဂလော့ဆမ်၊ မီလတိုးနီးယား အစရှိသော တောင်အမေရိက အုပ်စုဝင် နာမည်ကျော် သစ်ခွမျိုးခွဲများလည်း ရှိပေသေးသည်။ အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစု အုပ်စုဝင် သစ်ခွမျိုးတို့သည် အာရှတိုက်တောင်ပိုင်းနိုင်ငံများနှင့် ဩစတြေးလီးယားတိုက် တွင် ပေါက်ရောက်သည်။ ထိုအုပ်စုထဲတွင် ဒင်ဒရိုဗီယမ် မျိုးခွဲဝင် သစ်ခွတို့သည် အရေး အပါဆုံးဖြစ်သည်။ ထိုသစ်ခွမျိုးကို အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစု၊ အာသံပြည်နယ်၊ မြန်မာနိုင်ငံနှင့် ဩစတြေး လီးယားနိုင်ငံတို့တွင် တွေ့ရသည်။ ဖောလီနော့ပဆစ်မျိုးခွဲဝင် သစ်ခွတို့သည် အလွန်လှပ၍ ရှားပါး သဖြင့် အဖိုးတန်သည်။ လှပသောရောင်စုံငှက်ကလေးများနှင့် သဏ္ဌာန်တူသည့် အမျိုးအစားများလည်း ပါရှိသည်။ ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစု၊ မြန်မာနိုင်ငံနှင့် ယိုးဒယားနိုင်ငံတို့တွင် ပေါက်ရောက်သည်။ အရှေ့အိန္ဒိယ ကျွန်းစု သစ်ခွမျိုးဝင် အခြားမျိုးခွဲတို့မှာ ဗန်ဒါ၊ ဆင်ဗစ်ဒီယမ်၊ ဆီလော့ဂျီနီ၊ ရီနန်းသီးရာ စသည်တို့ ဖြစ်ကြလေသည်။ ကမ္ဘာတွင် ထူးဆန်းလှပသော အဖိုးတန်သစ်ခွမျိုးစုံ ရှိသော နိုင်ငံသည် မြောက်အမေရိကတိုက် တောင်ပိုင်းရှိ မက္ကဆီကိုနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ထိုနိုင်ငံ၏ တောတောင်သေလာ ရေတံခွန်စိမ့်စမ်းနှင့် လျှိုမြောင်ချောက်ကမ္ဘားကြီးများတွင် အဖိုးတန်၍ လှပသော သစ်ခွမျိုး၊ ပုံပန်းသဏ္ဌာန် ထူးထွေ ဆန်းပြားသော သစ်ခွမျိုးတို့ အရောင်အသွေးစုံ၊ မျိုးစိတ်များပြား အစုံရှိသဖြင့် သစ်ခွပန်းလောကတွင် ထိုနိုင်ငံသည် နာမည် ကြီးလှပေသည်။ အရှေ့နိုင်ငံများတွင် နာမည်ကျော် သစ်ခွပန်းများ ပေါ်ထွက်ရာတိုင်းပြည်တို့မှာ အင်ဒိုနီးရှားနှင့် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတို့ ဖြစ်ကြသည်။ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံတွင် ဗန်ဒေါင်းညီလာခံပြုလုပ်ခဲ့ သော ဗန်ဒေါင်းမြို့ အနီးရှိ ဗိုဂိုဥယျာဉ်သည် ကမ္ဘာကျော် သစ်ခွ အဆန်းအပြားများနှင့် သဘာဝသစ်ခွ အလှအပများ ပေါ်ထွက်၍ နာမည်ကျော်ကြားလှပေသည်။ ထိုဥယျာဉ်မှ နှစ်စဉ် သစ်ခွပန်းအဆန်းများကို ကိတ္တိမ မျိုးစပ် ထုတ်လုပ်ခဲ့ရာ ဗန်ဒေါင်းညီလာခံအပြီးတွင်လည်း ထိုဥယျာဉ်မှ မျိုးစပ် ထုတ်လုပ်ခဲ့သည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံနှင့် ဟဝိုင်းယန်းကျွန်းစုမှ သစ်ခွဥယျာဉ်တို့သည်လည်း ကျော်ကြားလေသည်။ သစ်ခွပန်းများသည် တန်ဖိုးရှိသဖြင့် ကမ္ဘာ့ပန်းလောကတွင် အထူးတလည် စိုက်ပျိုးပြုစုကြသည်။ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံကြီးများတွင် သစ်ခွပန်းစိုက်ပျိုးရေးကို ငွေအရင်းအနှီး သိန်းသန်းချီ၍ လုပ်ငန်းကြီး တစ်ခုအနေဖြင့် လုပ်ကိုင်ကြသည်။ သစ်ခွပန်းအမျိုးအစားအလိုက်၊ ယင်းတို့ နှစ်သက်သောရာသီဥတု၊ အပူအအေး၊ အာဟာရနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်မျိုးကို ရရှိလေအောင် ဖန်မှန်အဆောက်အအုံများ၊ အပူငွေ့ ပေးထားနိုင်သော အဆောက်အအုံများဖြင့် စံနစ်တကျ စိုက်ပျိုးထားသောကြောင့် သစ်ခွပန်းများ အစဉ်သဖြင့် ဖူးပွင့်နေသော သစ်ခွဥယျာဉ်ကြီးများကို ဖန်တီးနိုင်ကြသည်။ ထိုကြောင့် ထိုနိုင်ငံကြီး များတွင် မင်းစိုးရာဇာ သူဌေးသူကြွယ် အထက်တန်းစားများသည် ပွဲလမ်းသဘင် နေ့ကြီးရက်ကြီးများ၊ အထိမ်းအမှတ်နေ့များ၊ မွေးနေ့များတွင် အဆိုပါသစ်ခွဥယျာဉ်၊ ပန်းခြံ၊ ပန်းဆိုင်များ၌ မိမိတို့ အလိုရှိသော သစ်ပန်း သစ်ခွပင်တို့ကို အပွင့်အရောင်နှင့်တကွ ငွေကြိုတင်ပေး၍ မှာထားကြသည်။ အလိုရှိသောနေ့ရက်တွင် မှာထားသည့် သစ်ခွပန်း အရောင်အတိုင်းရရှိ၍ အဖူးအပွင့်နှင့် တကွ မှန်သေတ္တာတွင် ထည့်ပြီးလျှင် တစ်ဦးမှတစ်ဦးသို့ လက်ဆောင်ပေးနိုင်ကြလေသည်။ သစ်ခွပန်းစိုက်ပျိုးရာဌာနကြီးများတွင် ဓာတ်ခွဲရုံ ကြီးများ အကြီးအကျယ်ထားရှိပြီးလျှင် နှစ်စဉ် သစ်ခွပန်း အသစ်အဆန်း အလှအပများကို တီထွင်မျိုးစပ်ခြင်းများ ပြုလုပ်၍ ကမ္ဘာသို့ရောင်းချခဲ့ရာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ ကာလီဖိုးနီးယားပြည်နယ်ရှိ သစ်ခွဥယျာဉ်ကြီးတစ်ခုမှာ ၁၉၆၂ ခုနှစ်ထဲတွင် သစ်ခွမျိုးစပ်အဆန်း ၃ဝ ကျော် ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ ထိုကဲ့သို့ သစ်ခွစိုက်ပျိုး ပြုစုရေးကို ကြီးကြီးကျယ်ကျယ် ဆောင်ရွက်ကြသည့် နိုင်ငံများမှာ (၁) အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု (၂) ဗရာဇီ (၃) ကနေဒါ (၄)အင်္ဂလန် (၅) ဟော်လန်(နယ်သာလန်) ဗဲလဂျီယမ်(၇) ပြင်သစ်နှင့် (ဂ) ဂျာမနီတို့ဖြစ်၍ အရှေ့နိုင်ငံများတွင် (၉) အိန္ဒိယ (၁ဝ) သီဟိုဠ် (၁၁) ယိုးဒယား (၁၂) စင်္ကာပူ (၁၃) အင်ဒိုနီးရှား (၁၄) ဖိလစ်ပိုင်နှင့် (၁၅) ဩစတြေးလီးယားတို့ ဖြစ်ကြလေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအရပ်ရပ် အနယ်နယ်တို့၌ စိမ့်ကြီး မြိုင်ကြီး၊ ရိပ်ကြီးတောတောင်တို့တွင်သာမက လူနှင့်နီးစပ်သော မြေပြန့်ဒေသများ၏ သစ်တောများ၌ပင် သစ်ခွအမျိုးမျိုးတို့ သဘာဝအလျောက် ပေါက်ရောက်ကြသည်ကို တွေ့ရသည်။ သို့သော် ရှမ်းပြည်နယ်၊ ကချင်ပြည်နယ်၊ တနင်္သာရီနှင့် ရခိုင်ရိုးမစသော တောင်ကုန်းဒေသများ၌ အလွန်လှပသော သစ်ခွမျိုးများအပါအဝင် သစ်ခွမျိုးတို့ကို ပို၍ အများအပြား တွေ့ရသည်။ အထူးသဖြင့် ရှမ်းပြည်နယ်နှင့် ချင်းတွင်းမြစ်ဝှမ်း တို့တွင် သစ်ခွအလွန်ပေါ သည်။ စိုစွတ်သော ရာသီဥတု ရှိ၍ မြေပြင် အမြင့်ပေ ၄၂ဝဝ မှ ပေ ၅ဝဝဝ ရှိသော တောင်ကုန်းဒေသတို့၌ သစ်ခွများ ပိုမို ဖြစ်ထွန်းလေသည်။ သို့သော် တစ်နေရာ တစ်ဒေသတည်းတွင် သစ်ခွမျိုးတို့ အစုံအလင်ပေါက်ခြင်းကိုမူ တွေ့ရခဲပေသည်။ မေမြို့ ရုက္ခဗေဒ ဥယျာဉ် သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် သစ်ခွ အစုံဆုံး၊ အများဆုံး ဖြစ်သည်။ သစ်တောဌာနခွဲ၏ လက်အောက်ခံဖြစ်သဖြင့် ဌာနဆိုင်ရာ စုဆောင်းခြင်းတို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံသစ်ခွမျိုးစုံ ၏ စံပြဥယျာဉ်ပမာ ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ် မတိုင်မီက ထိုဥယျာဉ်တွင် မြန်မာသစ်ခွ မျိုးစိတ်ပေါင်း ၃ဝဝ နီးပါးနှင့် အပင်ပေါင်း ၄ဝဝဝ ကျော် ရှိခဲ့ဖူးလေသည်။ စစ်အတွင်းက စစ်ဘေးဒဏ်ကြောင့် ပျက်စီးခဲ့ရာ ယခု ပြန်လည်စုဆောင်း ပြုစုဆဲ ဖြစ်လေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ အရပ်ရပ်မှ ပေးပို့၍ မေမြို့ ရုက္ခဗေဒ ဥယျာဉ်၌ စုဆောင်းမိသမျှသော သစ်ခွမျိုးခွဲတို့ မှာ (၁) ဆင်ဗစ်ဒီယမ် (၂)အေးရီးဒီး (၃)ဒင်ဒရိုဗီယမ် Dendrobium (၄)ဗန်ဒါ Vanda (၅)အရွန်ဒီးနား Arundina (၆)ဗာလဗိုဖီလစ် Bulbophyllum (၇)ကာလန်းသီ Calanthe (၈)ဆီလော့ဂျီနီ (၉)ပဖီယိုပီဒီလမ် Paphiopedilum (၁ဝ)ရီနန်းသီရာ Renanthera (၁၁)သူနီးယား Thunia စသည်တို့ဖြစ်၍ မျိုးစိတ်ပေါင်း ၁ဝဝ ကျော်ခန့်ရှိလေသည်။ ယင်းတို့တွင် မြေပေါက်သစ်ခွမျိုး တို့လည်း ပါဝင်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံသို့လာရောက်၍ သစ်ခွမျိုးတို့ကို လေ့လာသုတေသနပြုခဲ့သော အင်္ဂလိပ်လူမျိုး ရုက္ခဗေဒ ပါရဂူကြီး ကင်းဒမ်ဝဒ်က မြန်မာနိုင်ငံ၌ သစ်ခွမျိုးစိတ်ပေါင်း ၁ဝဝဝ မှ ၁၅ဝဝ အထိရှိ၍ မလ္လာယု ကျွန်းဆွယ်တွင် ၈ဝဝ ခန့် ရှိသည်ဟု ဆိုလေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် သစ်ခွမျိုးတို့ ပေါလှသော်လည်း သစ်ခွပန်းစိုက်ပျိုးရေးကို လုပ်ငန်းတစ်ရပ်အနေဖြင့် စိုက်ပျိုး လုပ်ကိုင်ခြင်း နည်းပါးခဲ့သည်။ များသောအားဖြင့် မြန်မာသစ်ခွတို့သည် တစ်နှစ်တစ်ကြိမ် မျှသာ ဖူးပွင့်ကြ၍ ရာသီဥတုနှင့် ရေမြေဒေသရွေးသော သစ်ခွမျိုးတို့သာလျှင် များပြားသဖြင့် ပြုစု စိုက်ပျိုးရသည့်စရိတ်နှင့် မကာမိသည့် အကြောင်းများလည်း ပါဝင်ပေမည်ဟု ယူဆရသည်။ ထို့ပြင် သစ်ခွအရောင်းအဝယ် မဖွံ့ဖြိုးခြင်းတွင် သစ်ခွမျိုးတို့၏ ရုက္ခဗေဒအမည်တို့ကို သိရှိတတ်ကျွမ်းသူနည်းခြင်း၊ ပြည်တွင်းအရောင်းအဝယ် မရှိခြင်း၊ စိုက်ပျိုးရေး၌ ကျွမ်းကျင်မှုမရှိခြင်း၊ မျိုးစပ်ခြင်း၌ ကျွမ်းကျင်မှုမရှိခြင်း တို့လည်း ပါဝင်သည်ဟု အချို့က ထင်မြင်ကြသည်။ သို့ရာတွင် မကြာလှသေးသော နှစ်များမှ စတင်၍ မေမြို့ရှိ သစ်တောဌာနခွဲ၏ သစ်ခွဥယျာဉ်နှင့် ရန်ကုန်မြို့ မင်္ဂလာဒုံရှိ သစ်တောဌနခွဲ၏ သစ်ခွဥယျာဉ်တို့တွင် သစ်ခွအမျိုးမျိုးတို့ကို စံနစ်တကျ ပြုစုစိုက်ပျိုးကာ နိုင်ငံခြားသို့ တင်ပို့လျှက် ရှိကြလေပြီ။ ကြော့မော့ လှပယဉ်ကျေးသော သစ်ခွပန်းတို့ကို ခုံမင်မြတ်နိုး တန်ဖိုးထားကြသဖြင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သည် နှစ်စဉ် ဒေါ်လာ သောင်း သိန်းနှင့် ချီ၍ တန်ဖိုးရှိသော သစ်ခွပန်းမျိုးတို့ကို တောင်အမေရိက နိုင်ငံများမှလည်းကောင်း၊ အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစုမှလည်းကောင်း၊ ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစုမှလည်းကောင်း မှာယူတင်သွင်း ရောင်းချကြသည်။ အချို့ဥရောပနိုင်ငံများ၌ လည်း ယင်းသို့ပင် နိုင်ငံခြားမှ သစ်ခွမျိုး အဆန်းအပြား တို့ကို တန်ဖိုးငွေ အမြောက်အမြားပေး၍ တင်သွင်းကြသည်။ ယင်းသို့ တန်ဖိုးထား၍ ဈေးကောင်းရသဖြင့်လည်း သစ်ခွပန်းရှာဖွေသူတို့သည် တောနက်ရာ လျှိုမြောင်အထပ်ထပ် ကာဆီးရာ တို့သို့ ခရီးလမ်း၏ ကြမ်းတမ်းမှုကို ပမာမထား၊ သားရဲတို့၏ ဘေးအန္တရာယ်ကို မမှု၊ အဖျားအနာ ထူပြောမှုကိုလည်း မရွံ့ဘဲ သက်စွန့်ကြိုးပမ်း သစ်ခွအဆန်းကို အရှာထွက်ကြသည်။ ဗော်နီယိုကျွန်းကဲ့သို့ ဒေသမျိုးတွင် သားစားလူရိုင်းတို့၏ ဒေသသို့ပင် ချဉ်းနင်းဝင်ရောက် သစ်ခွရှာခဲ့ကြသည်။ ယင်းသို့ သစ်ခွရှာသူများကြောင့် သစ်ခွမျိုး ပြုန်းသွားမည့် အခြေမရောက်စေရန် တောင်အမေရိကတိုက် အချို့ နိုင်ငံများတွင် သစ်ခွပင်ရှာဖွေရေးကို ဥပဒေထုတ်ကာ ပိတ်ပင်ခဲ့ကြရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင်လည်း မကြာသေးမီက သစ်ခွစိုက်ပျိုးရေး ခေတ်စားလာရာ သစ်ခွပင် ရှာဖွေသူများသည် သစ်ခွတစ်ပင်ရရှိရေး အတွက် သစ်ပင်ကြီးများကို စည်းမဲ့ကမ်မဲ့ ခုတ်လှဲခြင်း၊ ယင်းတို့မလိုသော သစ်ခွပင်များကို အရမ်းမဲ့ ဖြုန်းတီးပစ်ခြင်းတို့ဖြင့် သစ်တောများကို ဖျက်ဆီးရာရောက်အောင် ပြုကြသောကြောင့် အစိုးရက သစ်ခွပင်ရှာဖွေခြင်းကို အမိန့်ထုတ် တားဆီးခဲ့ရလေသည်။ မြန်မာ အိမ်တိုင်းလိုလို၌ သစ်ခွပင် တစ်အုံစ၊ နှစ်အုံစကို သစ်တုံးတွင် ကပ်၍ အိမ်တံစက်မြိတ်တွင် ချိတ်ဆွဲ၍လည်းကောင်း၊ အိမ်အနီးအပါးရှိ သစ်ပင်တို့၌ကပ်၍လည်းကောင်း စိုက်ပျိုးကြသည်ကို အတွေ့ရများသည်။ အစိုက်များ၊ အသိများ ကြသော သစ်ခွများမှာ သဇင်(ဗာလဗိုဖီလမ်မျိုး)၊ ကြောင်မြီးတူ(ရင်ကိုစတိုင်လစ်မျိုး Rhynchostylis)၊ မိုးလုံးပြာ၊ မိုးလုံးမှိုင်း (ဗန်ဒါမျိုး)၊ ရတနာရွှေခက်(ဒင်ဒရိုဗီယမ်မျိုး)၊ ခမောက်ကြိုး(ဒင်ဒရိုဗီယမ်မျိုး)၊မောက်ခန်းဝါ(ဒင်ဒရိုဗီယမ်မျိုး)၊ ရိုးဆက်ကြီး(ဗန်ဒါမျိုး)၊ ကျားဗဟုန်း(ဂရမ်မက်ကိုဖိုင်လမ်မျိုး)၊ သစ်ခွနီ (ရီနန်းသီရာမျိုး)၊ သစ်ခွနီကလေး (အက်စကိုစင်တရမ်မျိုး)၊ ကြက်တူရွေး(အေးရီးဒီးမျိုး)၊ စာကလေး (အေးရီးဒီးမျိုး)၊ ရွှေတူငွေတူ(ဒင်ဒရိုဗီယမ်မျိုး)၊ လက်တံရှည်၊သိုမဟုတ် စလဲထော် (ဒင်ဒရိုဗီယမ်မျိုး) စသည် တို့ ဖြစ်ကြလေသည်။ သစ်ခွမျိုးတို့ကို ဥတက်များ ခွဲထုတ်၍လည်းကောင်း၊ အသီးတောင့်မှ အစေ့များကို ပျိုး၍လည်းကောင်း စိုက်ကြသည်။ အသီးတောင့်သည် ခြောက်လာသည့်အခါ အလယ်မှ သုံးမြှောင့်ကွဲ၍ ထောင်ပေါင်းများစွာသော အစေ့များ ထွက်ကျသည်။ ထိုအစေ့များသည် အလွန်သေးငယ်သဖြင့် လေထဲတွင် လွင့်ပါနိုင်ရာ ဤနည်းအားဖြင့်လည်း သစ်ခွမျိုး ပြန့်ပွားလေသည်။ များသောအားဖြင့် သစ်ခွတို့သည် သစ်ခွဟူသော အမည်နှင့် လျော်ညီစွာ သစ်ပင်များတွင် တွယ်ကပ်ပေါက် ကြသည်။ ယင်းတို့သည် တိုက်ရိုက် အလင်းရောင်ထက် ပျံ့နှံ့လာသောအလင်းရောင်ကိုကြိုက် နှစ်သက်ကြ၍ တစ်မျိုးနှင့်တစ်မျိုး ကြိုက်နှစ်သက်ပုံ ကွဲပြားသည်။ သစ်ခွနီ၊ ရိုးဆက်ကြီးတို့သည် တိုက်ရိုက်အလင်းရောင်ကို နှစ်သက်ကြ၍ သစ်ပင်ရွက်အုပ် ထိပ်ဖျား၌ ပေါက်ရောက်ကြသည်။ သရက်၊ သင်္ဘောကုက္ကို၊ ကျွန်း၊ အင်၊ သစ်ချ၊ ထင်းရူး အစရှိသည့် အပင်များ၌ တွယ်ကပ်ပေါက်ရောက်ခြင်း များပြား၍ သစ်ပင်အခေါက် ချောမွေ့ခြင်း၊ ကြမ်းတမ်းခြင်းတို့၌လည်း သစ်ခွတစ်မျိုးနှင့်တစ်မျိုး နှစ်သက်ပုံ မတူချေ။ သစ်ပင်များ၌ တွယ်ကပ်ပေါက်ရောက်ကြသော်လည်း သစ်ခွပင် အများအပြား စိုက်ပျိုးလိုသူတို့ အတွက် ပန်းအိုးများဖြင့် ထည့်၍ စိုက်ပျိုးခြင်းသည် ပို၍အဆင်ပြေသည်။ သစ်ခွပင်တို့သည် အမြစ်ကို လေတိုက်နေမှ သာလျှင် ရှင်သန်ကြီးထွား၍ ဖူးပွင့်ကြလေရာ ရေဆင်းကောင်းပြီးလျှင် အမြစ်များ လေရနိုင်စေရန် နံဘေး၌ပါ အပေါက်ပါသော ပန်းအိုးများဖြင့် စိုက်ပျိုး ကြရသည်။ အချို့သော စိုက်ပျိုးသူတို့သည် လေဝင်ပေါက် များများပါသော ဝါးခြင်း၊ သစ်သားခြင်း၊ ဝါးဗူးတောင်းများဖြင့် စိုက်ပျိုးကြလေ သည်။ ပန်းအိုးထဲ၌ ထည့်၍ စိုက်ပျိုးသည့်အခါ အမြစ်များ အိုးထဲ၌ ချောင်ချောင်ချိချိရှိ၍ လေဝင်နိုင် ရန် အိုးခြမ်းကွဲများ ခံပေးရသည်။ အချို့ကမူ အုတ်ကျိုး အပိုင်းအစများကို ထည့်ပေးကြသည်။ ထို့ပြင် အုန်းဆန်များ၊ မီးသွေးများကိုလည်း ထည့်၍ စိုက်ပျိုးကြသေးသည်။ နိုင်ငံခြား သစ်ခွဥယျာဉ်များ တွင် အော့စမန်ဒါဖန်းခေါ် ဍရင်ကောက် သစ်ပင်၏ ပင်စည်ကိုလည်း အသုံးပြုကြလေသည်။ သစ်ခွကို အစေ့စိုက်ပျိုးခြင်းသည် အထူးလုပ်ငန်း တစ်ရပ် ဖြစ်ပေသည်။ ပုလင်းထဲတွင်အေဂါခေါ် ကျောက်ကျောတမျိုး၊ သကြား၊ နိုက်တြိုဂျင်၊ ဖော့စဖောရပ်၊ ပိုတက်ဆီယမ်၊ သံ အစရှိသော အာဟာရ ဓာတ်များကို အချိုးကျထည့်၍ စိုက်ပျိုးကြရသည်။ ထိုသို့စိုက်ပျိုးခြင်းကို မှို အစရှိသော ဖျက်ဆီးတတ် သော သဘောရှိသည့် အပင်မျိုး ပုလင်းထဲမဝင်ရန် အထူးဓာတ်ခွဲခန်းများ၌ ဆောင်ရွက်ရပြီးလျှင် ပေါက်ရောက်လာသော အပင်ငယ်များ ကြီးထွားလာသည်နှင့် အမျှ အခြားပုလင်းများထဲသို့ ပြောင်းရွှေ့ စိုက်ပျိုးခြင်းကို ပြုကြရလေသည်။ သဇင်ပန်းနှင့် အချို့သစ်ခွမျိုး အနည်းငယ်မှလွဲလျှင် မြန်မာသစ်ခွတို့သည် များသော အားဖြင့် မတ်လ၊ ဧပြီလ၊ မေလတည်းဟူသော မိုးမကျမီ အချိန်များတွင်ဖူးပွင့်ကြသည်။ သို့သော် ဇူလိုင်၊ ဩဂုတ်၊ စက်တင်ဘာလများသည်မူ ကြောင်မြီးတူနှင့် စလဲထော်ဟုလည်း ခေါ်ကြသော သစ်ခွမျိုးတို့ ဒလှိုင်ဒသောအချိန် ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံခြားမျိုးစပ် သစ်ခွတို့ကား ပြုစုပျိုးထောင်မှုကိုလိုက်၍ အချိန်မရွေး ဖူးပွင့်ကြသည်။ သစ်ခွတို့သည် နုနယ်လှပစွာ ဖူးပွင့်ကြသော်လည်း အပွင့်များသည် မနွမ်းလွယ်၊ မကြေ လွယ်ဘဲ ရက်ကြာရှည် ခံလေသည်။ သစ်ခွပန်းတစ်အုံတစ်ဖွဲ့ ဖူးပွင့်လျှင်ပင် ကြည့်မဝ၊ ရှုမဆုံး ရှိကြပေရာ စိမ့်ကြီး မြိုင်ကြီးများအတွင်း၌ သစ်ခွပန်းတို့ ဖူးပွင့်ချိန်သည် ရှုမငြီး အံ့မခန်းစရာ ရှိပေလိမ့်မည်။ သစ်ခွပင်တို့ကို အပွင့်အလို့ငှာ နိုင်ငံခြားများ၌ ကြီးကြီးကျယ်ကျယ် စိုက်ပျိုးလုပ်ကိုင်ကြသည်။ သစွ်မျိုးတို့မှ ရောင်းဝယ်ဖေါက်ကားနိုင်သော ပစ္စည်းထုတ်လုပ်နိုင်သည့် အပင်မျိုးရှားပါးသည်။ ဗနီလာ သစ်ခွမျိုးခွဲဝင် ဖြစ်သော ဗနီလာပင်မှ ဗနီလာ အမွှေးရည်သည် ထိုသစ်ခွပင်၏ အသီးတောင့်မှ ထုတ်လုပ်ရရှိ၍ ရောင်းဝယ်ဖေါက်ကားနိုင်သော ကုန်ပစ္စည်းတစ်ရပ်ဖြစ်သည်။ သစ်ခွပင်မှ ထုတ်လုပ်ရရှိသော အခြား ကုန်ပစ္စည်းတစ်မျိုးမှာ ဆာလက်ခေါ် ကော်မှုန့်တစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ထိုကော်မှုန့်သည် တောင်အမေရိက သစ်ခွအုပ်စုထဲမှ အော်ကစ္စမျိုးခွဲဝင်သစ်ခွများ၊ အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစု အုပ်စုထဲမှ ယူလိုဖီးယားမျိုးခွဲဝင် သစ်ခွများ၏ အမြစ် ဥတက်များကို အခြောက်လှန်းပြီးလျှင် အမှုန့်ပြုထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ထိုအမှုန့်သည် ကော်မှုန့်၊ ပလောပီနံမှုန့်တို့ကဲ့သို့ အစားအစာများ၌လည်းကောင်း၊ ဆေးဝါးဖော်စပ် ရာ၌လည်ကောင်း ထည့်သွင်း အသုံးပြုကြလေသည်။ ကိုးကား သစ်ခွပင်များ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9E%E1%80%85%E1%80%BA%E1%80%81%E1%80%BD

တရုတ်

တရုတ် ဆိုသည်မှာ China သို့မဟုတ် Chinese ကို မြန်မာဘာသာဖြင့် ခေါ်ဆိုခြင်း ဖြစ်သည်။ တရုတ်၏အဓိပ္ပာယ်များ တရုတ်လူမျိုး တရုတ်ဘာသာ တရုတ်စာ တရုတ်သမိုင်း တရုတ်အစားအစာ တရုတ်ဟင်းလျာ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ (ထိုင်ဝမ်း) စိန့်တိုင်း - မြန်မာဘာသာ 'တရုတ်' ပေါရာဏ တရုတ်ယဉ်ကျေးမှု တရုတ်ဂီတ တရုတ်အမည် တရုတ်စာပေ တရုတ်ကဗျာ eo:Ĉino

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%90%E1%80%9B%E1%80%AF%E1%80%90%E1%80%BA

အာဖရိက

အာဖရိက သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အာရှတိုက် ပြီးလျှင် ဒုတိယမြောက် အကြီးဆုံးနှင့် ဒုတိယမြောက် လူဦးရေအများဆုံး တိုက်ကြီးဖြစ်သည်။ ကျွန်းများကိုပါ ထည့်တွက်လျှင် အကျယ်အဝန်း အားဖြင့် ၃၀.၂ သန်း စတုရန်းကီလိုမီတာ (စတုရန်းမိုင် ၁၁.၇ သန်း) မျှ ကျယ်ဝန်းပြီး ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင် စုစုပေါင်း၏ ၆ ရာခိုင်နှုန်းနှင့် ကမ္ဘာ့ကုန်းမြေ စုစုပေါင်း၏ ၂၀.၄ ရာခိုင်နှုန်းကို နေရာယူထားသည်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ် စာရင်းအရ နယ်မြေပေါင်း ၆၁ ခုတွင် လူဦးရေ ၁ ဘီလီယံမျှ ရှိပြီး ကမ္ဘာ့လူဦးရေ စုစုပေါင်း၏ ၁၄.၇၂ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ရှိသည်။ အာဖရိကတိုက်ကို မြောက်ဘက်တွင် မြေထဲပင်လယ်၊ အရှေ့မြောက်ဘက် ဆီနိုင်း ကျွန်းဆွယ် တလျှောက်တွင် ဆူးအက်တူးမြောင်း နှင့် ပင်လယ်နီ၊ အရှေ့တောင်ဘက်တွင် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ၊ အနောက်ဘက်တွင် အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာတို့က ဝန်းရံထားသည်။ အာဖရိကတိုက်တွင် အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် နိုင်ငံပေါင်း ၅၄ နိုင်ငံ ရှိပြီး မဒါဂတ်စကား နှင့် အခြား ကျွန်းများလည်း ပါဝင်သည်။ အာဖရိကတိုက်ကို သိပ္ပံပညာဆိုင်ရာ အသိုင်းအဝိုင်းက လူသားတို့ အစပြုရာ ဒေသအဖြစ် မှတ်ယူကြသည်။ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၇ သန်းခန့်က လူဝံကြီးများ နှင့် သက်ဆိုင်သော အထောက်အထားကို အာဖရိကတွင် တွေ့ရှိရပြီး လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၂ သိန်းကျော်က ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော အစောဆုံး လူသား၏ အထောက်အထားကို အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံ နေရာတွင် တွေ့ရှိရသည်။ အာဖရိကသည် အီကွေတာကို ခွလျှက် တည်ရှိပြီး ရာသီဥတု အမျိုးစုံ ရှိသည်။ မြောက်ကမ္ဘာလုံးခြမ်းရာသီဥတု မှ တောင်ကမ္ဘာလုံးခြမ်း ရာသီဥတုသို့ ဖြန့်ကျက်တည်ရှိနေသော တစ်ခုတည်းသော တိုက်ဖြစ်သည်။ အာဖရိကတိုက်၏ စီးပွားရေး တိုးတက်မှုနှုန်းမှာ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ၅ ရာခိုင်နှုန်း ဖြစ်ပြီး ၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် ၅.၅ ရာခိုင်နှုန်း ဖြစ်သည်။ အမည်မှည့်ခေါ်ခြင်း အာဖရိ (Afri ) ဆိုသည်မှာ လက်တင်ဘာသာတွင် ယခု တူနီးရှားနိုင်ငံ နေရာ မြောက်အာဖရိကတွင် နေထိုင်ခဲ့သော ကာသေ့လူမျိုးတို့ကို ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုသော အမည် ဖြစ်သည်။ ထိုအမည်ကို မြေမှုန် ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည့် ဖိုနီးရှန်း ဘာသာစကား အာဖာ (afar) နှင့် ဆက်စပ် စဉ်းစားခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း ၁၉၈၁ ခုနှစ်တွင် ဖော်ထုတ်ခဲ့သော သီအိုရီအရ ကျောက်ဂူ ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည့် မြောက်အာဖရိကသုံး ဘာဘာ ဘာသာစကား အီဖရီ (ifri ) နှင့် အီဖရန် (ifran) မှ ဆင်းသက်လာသည်ဟု ကောက်ချက်ချခဲ့ကြသည်။ ကျောက်ဂူအတွင်း နေထိုင်ကြသူတို့ကို ရည်ညွှန်းခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ သမိုင်းကြောင်း ကျောက်ခေတ်သမိုင်းကြောင်း လွန်ခဲ့သော နှစ်သန်းပေါင်း ၂၅၀ နှင့် ၆၅ သန်းကြား မီဆိုဇိုးရစ်ခေတ် ဟု ခေါ်တွင်သော အချိန်က အာဖရိကတိုက်သည် အခြားတိုက်ကြီးများနှင့် ပေါင်းစပ်လျှက် ပန်ဂီယာဟုခေါ်သည့် ဧရာမတိုက်ကြီးတစ်ခု အဖြစ် တည်ရှိနေခဲ့သည်။ ထိုအချိန်က သယ်ရိုပေါ့ဒ်၊ ပရိုဆောရိုပေါ့ဒ် အစရှိသည့် ဒိုင်နိုဆောများ ကျင်လည်ကျက်စားရာ နေရာဖြစ်ခဲ့သည်။ ထရိုင်ရပ်ဆစ်ခေတ်ဟု ခေါ်သည့် လွန်ခဲ့သော နှစ်သန်းပေါင်း ၂၅၀ နှင့် ၂၀၀ ကြားကာလ နှောင်းပိုင်းခေတ်မှ ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းများကို အာဖရိက တနံတလျားတွင် တွေ့ရသည်။ သို့သော်လည်း တောင်ဘက်တွင် မြောက်ဘက်ထက် ပို၍ တွေ့ရလေ့ ရှိသည်။ ထရိုင်ရပ်ဆစ်ခေတ်မှ ဂျူရပ်ဆစ်ခေတ် (လွန်ခဲ့သော နှစ်သန်းပေါင်း ၂၀၀ မှ နှစ်သန်းပေါင်း ၁၄၅ အတွင်း) သို့ပြောင်းလဲသော ကာလကိုမူ စေ့ငှစွာ လေ့လာခြင်း မပြုရသေးပေ။ အစောပိုင်း ဂျူရပ်ဆစ်ခေတ်တွင်လည်း ထရိုင်ရပ်ဆစ်ခေတ် နှောင်းပိုင်း ကာလကဲ့သို့ပင် ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းများကို တောင်ဘက်ပိုင်း၌ မြောက်ဘက်ပိုင်းထက် ပို၍ တွေ့ရသည်။ ဂျူရပ်ဆစ်ခေတ် အတွင်းသို့ ချင်းနင်းဝင်ရောက်လာသည်နှင့် ဆောရိုပေါ့ဒ်နှင့် အော်နီသိုပေါ့ဒ် အစရှိသော ဒိုင်နိုဆော အုပ်စုများ အာဖရိက တဝှမ်းတွင် အများအပြား ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဂျူရပ်ဆစ်ခေတ် အလယ်ပိုင်းကိုမူ အာဖရိကတွင် သေချာစွာ လေ့လာခြင်း မပြုရသေးပေ။ ဂျူရပ်ဆစ်ခေတ် နှောင်းပိုင်းကာလတွင်လည်း တန်ဇေးနီးယားရှိ တန်ဒါဂူရူး ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်း အလွှာမှ လွဲလျှင် များများစားစား ပြစရာ မရှိပေ။ ဂျူရပ်ဆစ်ခေတ် နှောင်းပိုင်းကာလရှိ တန်ဒါဂူရူး ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းမှ သက်ရှိများသည် မြောက်အမေရိက အနောက်ပိုင်း ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော အရာများနှင့် ဆင်တူလေသည်။ မီဆိုဇိုးရစ်ခေတ် အလယ် လွန်ခဲ့သော နှစ်သန်းပေါင်း ၁၅၀-၁၆၀ ခန့်တွင် မဒါဂတ်စကားကျွန်း သည် အာဖရိကတိုက်မှ ကွဲထွက်သွားခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ၎င်းသည် အိန္ဒိယတိုက်နှင့် အခြားသော ဂေါဒွာနာ တိုက်ကြီးနှင့် ဆက်စပ်လျက် ရှိနေသေးသည်။ မဒါဂတ်စကားတွင် တွေ့ရသော ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းများတွင် အဘယ်လီဆော နှင့် တိုင်တန်နီဆောတို့၏ ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းများ ပါဝင်သည်။ ခရီတေးရှပ်စ်ခေတ် အစောပိုင်း (လွန်ခဲ့သော နှစ်သန်းပေါင်း ၁၄၆ သန်းမှ သန်း ၁၀၀ အတွင်း) တွင် အိန္ဒိယ-မဒါဂတ်စကား ကုန်းမြေပြင်သည် ဂေါဒွာနာ တိုက်ကြီးမှ ကွဲထွက်သွားခဲ့သည်။ ခရီတေးရှပ်စ်ခေတ် နှောင်းပိုင်း (လွန်ခဲ့သော နှစ်သန်းပေါင်း ၁၀၀ မှ ၆၅ သန်းအတွင်း)တွင်မူ မဒါဂတ်စကားနှင့် အိန္ဒိယတို့ ကွဲထွက်သွားခဲ့ပြီး ယနေ့ခေတ် နေရာများသို့ ရွေ့လျား ရောက်ရှိခဲ့ကြသည်။ မဒါဂတ်စကားနှင့် မတူ ကွဲပြားခြားနားစွာပင် အာဖရိက ကုန်းမကြီးမှာ မီဆိုဇိုးရစ်ခေတ် တလျှောက်တွင် နေရာ ပြောင်းလဲခြင်း မရှိခဲ့ပေ။ သို့သော်လည်း ပန်ဂီယာတိုက်ကြီး ဆက်လက်ကွဲထွက်သွားသည်နှင့် အမျှ အဓိကကျသော အပြောင်းအလဲများ ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သည်။ ခရီတေးရှပ်စ်ခေတ် နှောင်းပိုင်း စသည့် အခါတွင် တောင်အမေရိကသည် အာဖရိက မှ ကွဲထွက်သွားခဲ့ပြီး အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာတောင်ပိုင်းသို့ ရွေ့လျား သွားခဲ့သည်။ ထိုအဖြစ်အပျက်က သမုဒ္ဒရာ ရေစီးကြောင်းများကို ပြောင်းလဲစေခဲ့သဖြင့် ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုကို ပြင်းထန်စွာ အပြောင်းအလဲ ဖြစ်စေခဲ့သည်။ ခရီတေးရှပ်စ်ခေတ် အတွင်းတွင် အာဖရိက၌ အာလိုဆောရပ်စ်နှင့် စပိုင်နိုဆောရပ်စ် အစရှိသော ဒိုင်နိုဆောများ အများအပြား ကျက်စားခဲ့ကြပြီး အကြီးဆုံး အသားစား ဒိုင်နိုဆောလည်း ပါဝင်သည်။ တိုင်တန်နိုဆော များမှာ ရှေးခေတ် ဂေဟစနစ်တွင် အသီးအရွက်စားသော သတ္တဝါများသာ ဖြစ်ခဲ့သည်။ ခရီတေးရှပ်စ်ခေတ်မှ ရုပ်ကြွင်းများကို တွေ့ရသော နေရာများသည် ဂျူရပ်ဆစ် ခေတ်ထက် ပို၍ များသည်။ သို့သော်လည်း ရေဒီယိုသတ္တိကြွစနစ် ဖြင့် အချိန်ကာလ အပိုင်းအခြား အတိအကျကို သိရှိနိုင်ရန် ခက်ခဲသောကြောင့် ၎င်းတို့၏ သက်တမ်း အတိအကျကို သိရှိနိုင်ရန် ခက်ခဲသည်။ မာလဝီနိုင်ငံတွင် ကွင်းဆင်း သုတေသနပြုခဲ့သော နိခါတကဗေဒပညာရှင် လူးဝစ်ဂျက်ကော့ဘ်၏ အဆိုအရ အာဖရိက ကျောက်လွှာများသည် ကွင်းဆင်းလေ့လာရန် အများအပြား လိုအပ်ပြီး အသစ်တွေ့ရှိမှုများ အများအပြား ရှိနိုင်သေးသည်ဟု ဆိုခဲ့သည်။ သမိုင်းမတင်မီခေတ် နိခါတကမနုဿဗေဒပညာရှင် (paleoanthropologist) များက အာဖရိကကို ကမ္ဘာပေါ်တွင် အစောဆုံး နေထိုင်ခဲ့သော နယ်မြေဖြစ်ပြီး လူသား ဆိုသည်မှာ အာဖရိကတိုက်တွင် စတင်ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်ဟုလည်း ယူဆထားကြသည်။. လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၇ သန်းခန့်က စပြီး လူသားတို့ နေထိုင်ခဲ့ကြောင်း အထောက်အထားများနှင့် ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းများကို ၂၀ ရာစု အလယ်ပိုင်းတွင် မနုဿဗေဒပညာရှင်တို့ တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၃.၉ သန်းမှ ၁.၄ သန်း အတွင်းတွင် အသက်ရှင် နေထိုင် ခဲ့ကြပြီး လူသားအဖြစ် ဆင့်ကဲပြောင်းလဲ ဖြစ်ပေါ်လာသည်ဟု ယူဆရသော လူဝံနှင့် တူသော သတ္တဝါတို့၏ ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်း များကိုလည်း အာဖရိကတွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။ သမိုင်းမတင်မီ ကာလ၌ အာဖရိကတွင်လည်း အခြားတိုက်ကြီးများကဲ့သို့ပင် တိုင်းပြည် နိုင်ငံဟူ၍ မရှိခဲ့ပေ။ ခွိုင် (Khoi) နှင့် ဆန် (San) အစရှိသော မုဆိုးနှင့် ရှာဖွေစုဆောင်းသူ အုပ်စုများအနေနှင့် နေထိုင်ခဲ့ကြသည်။ ဘီစီ ၁၀,၅၀၀ ခန့် ရေခဲခေတ် ပြီးဆုံးသည့် အချိန်ကာလလောက်တွင် ဆဟာရ သဲကန္တာရ နေရာသည် စိမ်းစိုပြီး မြေဩဇာကောင်းသော တောင်ကြား နေရာတစ်ခု တစ်ဖန် ဖြစ်ခဲ့ပြန်သည်။ အာဖရိကနေထိုင်သူတို့သည် အာဖရိက အတွင်းပိုင်းနှင့် ဆဟာရ တောင်ပိုင်း ကမ်းရိုးတန်း ကုန်းမြင့်များမှ ဆာဟာရ သဲကန္တာရ နေရာသို့ ပြန်လာခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း ဘီစီ ၅၀၀၀ ခန့်တွင် ဖြစ်ခဲ့သော ပူပြင်းခြောက်သွေ့သည့် ရာသီဥတုများကြောင့် ဆာဟာရ ဒေသမှာ ခြောက်သွေ့ကြမ်းတမ်းသော ဒေသအဖြစ် ပြောင်းလဲလာခဲ့သည်။ ထိုနေရာမှာ လူများသည် နိုင်းတောင်ကြား နေရာဆီသို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ကြပြီး ထိုနေရာတွင် အခြေချ နေထိုင်ခဲ့ကြသည်။ ရာသီဥတု ဆိုးရွာလာခဲ့ပြီး အာဖရိက အလယ်ပိုင်း နှင့် အရှေ့ပိုင်းတွင် သည်းထန်စွာ အမြဲရွာသွန်းလေ့ ရှိသော မိုးရွာသွန်းမှုများ လျော့နည်းလာခဲ့သည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ အာဖရိက အရှေ့ပိုင်းတွင် ပူပြင်းခြောက်သွေ့သော အနေအထားဖြစ်လာခဲ့ပြီး အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံ နေရာတွင် လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၂၀၀ အတွင်း ခြောက်သွေ့သည်ထက် ခြောက်သွေ့လာခဲ့သည်။ အာဖရိကတွင် ကျွဲနွားများကို ယဉ်ပါးအောင် ပြုလုပ်ပြီး မွေးမြူခြင်းသည် လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေး လုပ်ငန်း မစတင်မီ မုဆိုးနှင့် ရှာဖွေစုဆောင်းသူ ယဉ်ကျေးမှု ရှိစဉ်ကတည်းက လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြသည်။ ဘီစီ ၆၀၀၀ ခန့်ကပင် မြောက်အာဖရိကတွင် ကျွဲနွားတိရစ္ဆာန်များကို ယဉ်ပါးအောင် ပြုလုပ်ပြီး မွေးမြူခဲ့ကြောင်း ခန့်မှန်းကြသည်။ ဆာဟာရ-နိုင်းဒေသတွင် သတ္တဝါပေါင်း မြောက်မြားစွာကို ယဉ်ပါးအောင် ပြုလုပ်မွေးမြူခဲ့ကြသည်မှာ မြည်းနှင့် အယ်လ်ဂျီးရီးယားမှ နျူဘီးယား အထိ တွေ့ရသော ချိုလိမ်ဆိတ်အသေးစားများလည်း အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ ဘီစီ ၄၀၀၀ ခန့်တွင် ဆဟာရ ဒေသမှာ အလွန်လျင်မြန်သောနှုန်းဖြင့် ခြောက်သွေ့လာခဲ့သည်။ ထိုသို့ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကြောင့် ရေကန်များ နှင့် မြစ်များ ကျုံ့ဝင်ပြီး သဲကန္တာရ အသွင်သို့ ပြောင်းလာခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် လူတို့ အခြေချ နေထိုင်နိုင်သော နေရာ လျော့နည်းလာခဲ့ပြီး လယ်ယာစိုက်ပျိုးသည့် လူ့အဖွဲ့အစည်းများကို အနောက်အာဖရိကသို့ ပြောင်းရွှေ့စေရန် အကြောင်းအချက် တစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့လေသည်။ ဘီစီ ၁ ရာစု၌ မြောက်အာဖရိကတွင် သံထည်လုပ်ငန်း စတင်ပေါ်ထွန်းခဲ့ပြီး ဆဟာရ တစ်လျှောက် ပျံ့နှံ့စေခဲ့ကာ ဆဟာရ တောင်ပိုင်းဒေသ၏ မြောက်ဘက်အပိုင်းသို့ တိုင်အောင် ပျံ့နှံ့ခဲ့လေသည်။ ဘီစီ ၅၀၀ သို့ ရောက်သောအခါတွင် သံထည်လုပ်ငန်းသည် အနောက်အာဖရိကတွင် အများအပြား ဖြစ်လာခဲ့သည်။ သံထည်လုပ်ငန်းသည် အရှေ့နှင့် အနောက်အာဖရိက ဒေသများတွင် ကောင်းမွန်စွာဖြစ်ထွန်းလာခဲ့ပြီ ဖြစ်သော်လည်း အခြားဒေသများတွင် အေဒီ အစောပိုင်း ရာစုနှစ်များမှ စတင်ခဲ့ကြသည်။ အနောက်အာဖရိကတွင် တူးဖော်တွေ့ရှိခဲ့သော ပစ္စည်းများတွင် အီဂျစ်၊ မြောက်အာဖရိက၊ နျူဘီးယားနှင့် အီသီယိုးပီးယားတို့မှ ဘီစီ ၅၀၀ ခန့်တွင် သုံးခဲ့သော ကြေးနီပစ္စည်းများ ပါဝင်သဖြင့် ထိုအချိန်ကပင် ဆဟာရ သဲကန္တာရကို ဖြတ်၍ ကုန်သွယ်မှု ပြုနေကြပြီး ဖြစ်ကြောင်း ယူဆနိုင်သည်။ အစောပိုင်း ယဉ်ကျေးမှု လူ့အဖွဲ့အစည်းများ ဘီစီ ၃၃၀၀ ခန့်တွင် မြောက်အာဖရိကရှိ ရှေးဟောင်းအီဂျစ် ဖာရို ယဉ်ကျေးမှု လူ့အဖွဲ့အစည်းတွင် စာရေးသားမှု စတင်ခဲ့ပြီး သမိုင်းမှတ်တမ်းများ စတင်ရေးသားလာခဲ့သည်။ အီဂျစ်ပြည်သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အစောဆုံးနှင့် အရှည်ကြာဆုံး ရပ်တည်ခဲ့သော ယဉ်ကျေးမှု လူ့အဖွဲ့အစည်းဖြစ်ပြီး ဘီစီ ၃၄၃ ခုနှစ် ခန့် အထိ ဆက်လက် တည်ရှိခဲ့သည်။ အီဂျစ်တို့၏ ဩဇာလွှမ်းမိုးမှုမှာ ယနေ့ခေတ် လစ်ဗျားနိုင်ငံ၊ မြောက်ဘက်တွင် ခရိ နှင့် ကန်နန်၊ တောင်ဘက်တွင် အက်ဆုန်ပြည်နှင့် နျူဘီယာ အထိ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ အာဖရိက အနောက်မြောက် ကမ်းရိုးတန်း ကာသေ့တွင် တိုင်ရာ (ယနေ့ လက်ဘနွန်နိုင်ငံ) မှ ဖိုနီးရှား လူမျိုးတို့က သီးခြား ယဉ်ကျေးမှု လူ့အဖွဲ့အစည်း တစ်ခုကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ဖိုနီးရှားနှင့် စီးပွားရေး အဆက်အသွယ် ပြုခဲ့သည်။ ဥရောပသားတို့ အာဖရိကတွင် စူးစမ်းရှာဖွေခြင်းကို ရှေးဟောင်းဂရိ နှင့် ရောမ လူမျိုးတို့မှ စတင်ခဲ့သည်။ ဘီစီ ၃၃၂ တွင် မဟာအလက်ဇန္ဒား အား ပါရှန်းတို့ သိမ်းပိုက်ထားသော အီဂျစ်ပြည်တွင် လွတ်လပ်ရေး ဖော်ဆောင်ပေးသူ အဖြစ် ကြိုဆိုခဲ့ကြသည်။ သူသည် အီဂျစ်နိုင်ငံ တွင် အလက်ဇန္ဒရီးယားမြို့ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး သူ ကွယ်လွန်သွားပြီးနောက် တော်လေးမစ် မျိုးနွယ်စုတို့၏ ချမ်းသာကြွယ်ဝသော မြို့တော် တစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရောမအင်ပါယာမှ မြောက်အာဖရိက မြေထဲပင်လယ် ကမ်းရိုးတန်းကို အောင်မြင်ပြီးသည့် နောက်တွင် ထိုဒေသအား ရောမ စနစ်သို့ စီးပွားရေး နှင့် ယဉ်ကျေးမှုအရ သိမ်းသွင်းခဲ့သည်။ ရောမတို့သည် ကမ်းရိုးတန်း တစ်နေရာ ယနေ့ခေတ် တူနီးရှားနိုင်ငံ နေရာတွင် အခြေချခဲ့ကြသည်။ ပါလက်စတိုင်းမှ လာသော ခရစ်ယာန်ဘာသာသည် အီဂျစ်နိုင်ငံတဆင့် ဤဒေသများသို့ ပျံ့နှံ့လာခဲ့သည်။ တောင်ဘက် ရောမအင်ပိုင်ယာ၏ ပိုင်နက် အလွန် နျူဘီးယား စသည့် နေရာများသို့လည်း ပျံ့နှံသွားခဲ့ပြီး ၆ ရာစုတွင် အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံ အထိ ပျံ့နှံ့ခဲ့လေသည်။ ၇ ရာစု အစောပိုင်းတွင် အသစ်ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သော အာရပ်တို့၏ အစ္စလာမ် ဘာသာ အခြေခံသော အစိုးရ စနစ်သည် အီဂျစ်သို့ ပျံ့နှံ့ရောက်ရှိခဲ့ပြီး ထိုမှတဆင့် မြောက်အာဖရိက အထိ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ခဏအတွင်းမှာပင် ဒေသခံ ဘာဘာ အထက်တန်းလွှာ လူတန်းစား တို့သည် မွတ်ဆလင် အာရပ် မျိုးနွယ်စုတို့နှင့် ပေါင်းစည်းသွားခဲ့သည်။ ၈ ရာစု အတွင်း အွမ်မာရတ် (Ummayad) ၏ မြို့တော် ဒမားစကတ်မြို့ ကျဆုံးသည့် အခါတွင် မြေထဲပင်လယ်ရှိ အစ္စလာမ်တို့၏ ဗဟိုဌာနသည် ဆီးရီးယားမှ မြောက်အာဖရိကရှိ ကွေရာဝမ် (Qayrawan) သို့ ရွှေ့ပြောင်းသွားခဲ့သည်။ အစ္စလာမ် ဘာသာရေးစနစ် ကျင့်သုံးသော မြောက်အာဖရိကတွင် လူ အမျိုးမျိုး ရှိပြီး ဘာသာရေးပညာရှင်များ၊ ပညာတတ်များ၊ ဥပဒေပညာရှင်များ၊ အတွေးခေါ် ပညာရှင်များ ပေါ်ထွန်းခဲ့သည်။ ထိုအချိန်ကာလ အတွင်းတွင် အစ္စလာမ်ဘာသာသည် ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းများ၊ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှုများမှတဆင့် ဆဟာရ တောင်ပိုင်း အထိ ပျံ့နှံ့သွားခဲ့သည်။ ၉ ရာစုမှ ၁၈ ရာစုအတွင်း ကိုလိုနီခေတ် မတိုင်မီ အာဖရိကတွင် တိုင်းပြည်နှင့် လူမျိုးအစုအဝေးပေါင်း ၁ သောင်း ခန့်အထိ ရှိနိုင်ပြီး အမျိုးမျိုး ကွဲပြားသော နိုင်ငံရေး အဖွဲ့အစည်းများနှင့် အုပ်ချုပ်မှုများ အဖြစ် တည်ရှိကြသည်။ ထိုအထဲတွင် အာဖရိက တောင်ပိုင်းရှိ ဆန် (San) ကဲ့သို့သော မုဆိုးနှင့် ရှာဖွေစုဆောင်းသူ အုပ်စု အသေးစားများမှ စ၍ ပို၍ကြီးမားပြီး စနစ်ကျသော အာဖရိက အလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းမှ ဘန်တူ ဘာသာစကားပြောသော မိသားစု အဖွဲ့အစည်းများ၊ ပိုမို၍ စနစ်တကျ စုစည်းထားသော အာဖရိက ဦးချိုဒေသ ရှိ မျိုးနွယ်စုများ၊ ကြီးမားသော ဆာဟီလီယန် တိုင်းပြည်၊ အနောက် အာဖရိကရှိ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေး ရှိသော အာကန်၊ ရိုယူဘာ၊ အစ်ဂဘို လူမျိုးတို့၏ မြို့များ နှင့် တိုင်းပြည်များ၊ အရှေ့အာဖရိကရှိ ဆွာဟီလီ တို့၏ ကမ်းရိုးတန်း ကုန်သွယ်ရေးမြို့များ ပါဝင်သည်။ ၉ရာစုသို့ ရောက်သော အခါတွင် အစောဆုံး ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော ဟောဆာတိုင်းပြည် အပါအဝင် အခြားတိုင်းပြည်များသည် ဆဟာရတောင်ပိုင်း အနောက်ပိုင်း ဒေသမှ ဆာဗားနား မြက်ခင်းပြင် ဒေသများကိုဖြတ်၍ ဆူဒန် အလယ်ပိုင်း အထိ ချဲ့ထွင်လာခဲ့သည်။ ထိုတိုင်းပြည်များတွင် အင်အားအကြီးဆုံးမှာ ဂါနာပြည်၊ ဂေါပြည်၊ ကာနမ်-ဘော်နု အင်ပိုင်ယာ စသည်တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ဂါနာသည် ၁၁ ရာစုတွင် အင်အား ကျဆင်းလာခဲ့ပြီး မာလီ အင်ပိုင်ယာ မှ ၎င်း၏ နေရာတွင် ဆက်ခံခဲ့သည်။ မာလီအင်ပိုင်ယာမှ ၁၃ ရာစု အတွင်း ဆူဒန်အနောက်ပိုင်းဒေသများကို စုစည်းခဲ့သည်။ ကာနမ်တို့က ၁၁ ရာစုတွင် အစ္စလာမ် ဘာသာကို စတင် ကျင့်သုံးခဲ့သည်။ အနောက်အာဖရိက ကမ်းရိုးတန်းရှိ တောထူထပ်သော ဒေသများတွင် မြောက်ဘက် မွတ်ဆလင်ဒေသများ၏ လွှမ်းမိုးမှု အနည်းငယ်သာ ရှိပြီး လွတ်လပ်သော တိုင်းပြည်များ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့သည်။ အစ်ဂ်ဘို လူမျိုးတို့၏ နရီပြည်သည် ၉ ရာစုတွင် စတင် တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ပထမဆုံး ထူထောင်ခဲ့သော တိုင်းပြည်များတွင် တစ်ခု အပါအဝင် ဖြစ်သည်။ ယနေ့ခေတ် နိုင်ဂျီးရီးယားနိုင်ငံ နေရာတွင် ရှေးအကျဆုံးသော တိုင်းပြည်ဖြစ်ပြီး အက်ဇ်နရီမှ အုပ်ချုပ်မင်းလုပ်ခဲ့သည်။ အစ်ဂ်ဘိုတို့၏ တိုင်းပြည်သည် ၎င်းတို့ ဖန်တီး ထုတ်လုပ်ခဲ့သော ကြေးထည် အမျိုးမျိုးကြောင့် ထင်ရှားပြီး ၎င်းတို့ကို အစ်ဂ်ဘို အွတ်ဝူးမြို့တွင် တွေ့ရသည်။ ထိုကြေးထည်များမှ ၉ ရာစုတွင် ပြုလုပ်ခဲ့ကြောင်း အထောက်အထားများ အရ သိရသည်။ အီဖေးပြည်မှ အိုနီ ဟုခေါ်သော ဘာသာတရား ကိုင်းရှိုင်းသော ဘုရင်တစ်ယောက်က ရိုယူဘာ လူမျိုးတို့၏ တိုင်းပြည် အီဖေး (Ife) ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ အီဖေးပြည်သည် အာဖရိကတွင် အဓိက ဘာသာရေး နှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ အချက်အချာ ဌာနတစ်ခု ဖြစ်ပြီး သူ့ လက်ရာနှင့် သူ သီးသန့်ရှိနေသော ကြေးသွန်း ရုပ်တုများကြောင့် ထင်ရှားသည်။ အီဖေး၏ ပုံစံကို အတုယူ၍ အိုယိုမှ အလာဖင်က အိုယို (Oyo) တိုင်းပြည်ကို ထူထောင်ခဲ့ပြီး ရိုယူဘာ လူမျိုးများ အပြင် အခြား ရိုယူဘာ မဟုတ်သော လူမျိုးများကို အိုယိုမှ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ဒါဟိုမေး မှ ဖောင်တိုင်းပြည်သည် အိုယိုပြည်မှ အုပ်ချုပ်သော ရိုယူဘာ မဟုတ်သည့် အခြားလူမျိုးတို့၏ တိုင်းပြည်ဖြစ်သည်။ အယ်လ်မိုရာဗစ်သည် ဆာဟာရမှ ဘာဘာလူမျိုးတို့၏ ဆွေမျိုးစု တစ်ခုဖြစ်ပြီး ၁၁ ရာစု အတွင်းတွင် မြောက်အာဖရိကရှိ ဧရိယာ အတော်များများမှ အိုင်ဘေးရီးယန်း ကျွန်းဆွယ်အထိ ပျံ့နှံ့နေထိုင်ခဲ့သည်။ ဘာနု ဟီလယ် နှင့် ဘာနု မာဂီလ် တို့မှာမူ အာရပ်ကျွန်းဆွယ်မှ အာရပ် ဘယ်ဒိုရင် မျိုးနွယ်စုများ ဖြစ်ကြပြီး ၁၁ ရာစုမှ ၁၃ ရာစုအတွင်း အီဂျစ်ကို ဖြတ်၍ အနောက်သို့ ရွှေ့ပြောင်းလာခဲ့ကြခြင်း ဖြစ်သည်။ ထိုသို့ ပြောင်းရွှေ့ခြင်းကြောင့် ဘာဘာလူမျိုး နှင့် အာရပ် လူမျိုးတို့ ရောနှောသွားကြပြီး ဒေသခံများတွင် အာရပ်ယဉ်ကျေးမှုတို့ လွှမ်းမိုးခြင်း ခံရပြီး အစ္စလာမ် ဘာသာအောက်တွင် ဒေသခံ ယဉ်ကျေးမှုနှင့် အာရပ် ယဉ်ကျေးမှုတို့ ရောထွေးသွား ခဲ့သည်။ မာလီတိုင်းပြည် ပြိုကွဲသွားပြီးနောက် ဆိုနီ အလီဟု အမည်ရသော ဒေသခံ ခေါင်းဆောင် တစ်ယောက်က နိုင်ဂျာ အလယ်ပိုင်းနှင့် ဆူဒန် အနောက်ပိုင်း နေရာတွင် ဆုံဟိုင်းအင်ပိုင်ယာကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ဆဟာရကို ဖြတ်သန်းသော ကုန်သွယ်မှုကို ထိန်းချုပ်ခဲ့သည်။ ဆိုနီအလီသည် တင်ဘတ်တူ (Timbuktu) ကို ၁၄၆၈ တွင် သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး ဂျန်း(Jenne )ကို ၁၄၇၃ တွင် သိမ်းပိုက်ခဲ့ကာ ကုန်သွယ်မှုမှ ရသော အမြတ်အစွန်းများနှင့် မွတ်ဆလင် ကုန်သွယ်တို့နှင့် ပူးပေါင်းပြီး သူ၏ အစိုးရကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ သူ့ကို ဆက်ခံသူ အက်စကီယာ မိုဟာမက်က အစ္စလာမ် ဘာသာကို နိုင်ငံတော် ဘာသာ အဖြစ် သတ်မှတ်ကာ ဗလီများ တည်ဆောက်ပြီး မွတ်ဆလင် ပညာရှင်များကို ခေါ် သွင်း လာခဲ့သည်။ ၁၁ ရာစုသို့ ရောက်သောအခါတွင် ကာနို၊ ဂျီဂါဝါ၊ ကတ်စီနာ နှင့် ဂိုဘီယာ အစရှိသော ဟောဆာ တိုင်းပြည်များသည် တံတိုင်းခေတ်ထားသော မြို့များ အသွင် ပြောင်းလာခဲ့ကြပြီး ကုန်သွယ်မှုများ ပြုကာ လှည်းယာဉ်တန်းများကို ဝန်ဆောင်မှု ပေးခြင်း၊ ကုန်ပစ္စည်းများ ထုတ်လုပ်ခြင်း စသည့် အလုပ်များကိုလည်း လုပ်ကိုင်လာခဲ့ကြသည်။ ၁၅ ရာစု အထိ တိုင်အောင်ပင် ထိုနိုင်ငံငယ်ကလေးများမှာ ထိုခေတ် ထိုအခါက ဆူဒန် အင်ပိုင်ယာများ၏ တစိတ်တပိုင်းဖြစ်ခဲ့ပြီး အနောက်ဘက် ဆုံဟိုင်း အင်ပိုင်ယာ နှင့် အရှေ့ဘက်မှ ကာနန် ဘိုနို အင်ပိုင်ယာ တို့၏ ဩဇာခံ တိုင်းပြည်များ ဖြစ်ခဲ့သည်။ ကျွန်ရောင်းဝယ်မှု၏ အထွဋ်အထိပ် ကာလ အာဖရိကတွင် ကျွန်စနစ် တည်ရှိခဲ့သည်မှာ ရှေးယခင်ကတည်းက ဖြစ်သည်။ ၇ ရာစုမှ ၂၀ ရာစုအတွင်းတွင် အာရပ် ကျွန်ကုန်သွယ်ရေး လုပ်ငန်းမှတဆင့် ဆာဟာရကို ဖြတ်၍ လည်းကောင်း၊ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာကို ဖြတ်၍ လည်းကောင်း အာဖရိကမှ ကျွန်ပေါင်း ၁၈ သန်းကို ကုန်သွယ်မှု ပြုခဲ့သည်။ ၁၅ ရာစု မှ ၁၉ ရာစု အထိ နှစ် ၅၀၀ အတွင်း အတ္တလန္တိတ် ကျွန်ကုန်သွယ်ရေးလုပ်ငန်းမှ ခန့်မှန်းခြေ ကျွန်ပေါင်း ၇ သန်း မှ ၁၂ သန်း အထိကို အမေရိကားသို့ တင်ပို့ခဲ့သည်။ ၁၈၂၀ ခုနှစ်များ၌ အနောက်အာဖရိကတွင် အတ္တလန္တိတ် ကျွန်ကုန်သွယ်မှု ကျဆင်းလာသော အခါတွင် ဒေသခံ လူ့အဖွဲ့အစည်းများအတွင်း စီးပွားရေး အခြေအနေ သိသိသာသာ ပြောင်းလဲ လာခဲ့သည်။ ကျွန်ကုန်သွယ်မှု တဖြည်းဖြည်း ကျဆင်းလာရခြင်း ၏ အကြောင်းမှာ အမေရိကားမှ ကျွန်လိုအပ်မှု လျော့နည်းလာခြင်း၊ အမေရိကားနှင့် ဥရောပတွင် ကျွန်စနစ် ဖျက်သိမ်းရေး ဥပဒေများ တိုးပွားလာခြင်းနှင့် ဗြိတိသျှ တော်ဝင်ရေတပ်မှ အနောက်အာဖရိက ကမ်းရိုးတန်း အလွန်တွင် တပ်စွဲပြီး အာဖရိက နိုင်ငံများကို စီးပွားရေး လုပ်ငန်းအသစ်များ လုပ်ကိုင်ရန် အတွက် ဖိအားပေးမှု များကြောင့် ဖြစ်သည်။ ၁၈၀၈ မှ ၁၈၀၆ ခုနှစ် အတွင်းတွင် ဗြိတိသျှ အနောက် အာဖရိက တပ်မှ ကျွန်သင်္ဘောပေါင်း ၁၆၀၀ ခန့်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး သင်္ဘောများ ပေါ်ရှိ ကျွန်ပေါင်း ၁သိန်းခွဲ ကျော်ကို ပြန်လွှတ်ပေးခဲ့သည်။ ကျွန်ရောင်းဝယ်မှုကို တရားမဝင် သတ်မှတ်ရန် ဖြစ်သည့် ဗြိတိသျှတို့၏ ပဋိညာဏ်စာချုပ်ကို သဘောတူရန် ငြင်းဆန်သော အာဖရိက ခေါင်းဆောင်များကိုလည်း ထိရောက်စွာ အရေးယူခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့် လာဂို့စ်ဘုရင်အား ၁၈၅၁ ခုနှစ်တွင် အာဏာမှ ဖယ်ရှားခဲ့ခြင်းမျိုးပင် ဖြစ်သည်။ ထို့နောက် အာဖရိက အုပ်ချုပ်သူပေါင်း ၅၀ ကျော်နှင့် ကျွန်ရောင်းဝယ်မှုကို ဆန့်ကျင်သည့် ပဋိညာဏ်စာချုပ်များ ချုပ်ဆိုခဲ့သည်။ အနောက် အာဖရိကရှိ အင်အားကြီးတိုင်းပြည်များ ဖြစ်ကြသော အဆန်တီပြည်၊ ဒါဟိုမေးပြည်နှင့် အိုယို အင်ပိုင်ယာတို့သည် အပြောင်းအလဲနှင့် တပြေးညီ ဖြစ်ရန် ကွဲပြားခြားနားသော နည်းလမ်းများကို အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ အဆန်တီနှင့် ဒါဟိုမေတို့သည် ဆီအုန်း၊ ကိုကိုး၊ သစ်နှင့် ရွှေတို့ကို တရားဝင် ရောင်းဝယ်ဖောက်ကား နိုင်ရန် ကြိုးစားခဲ့ကြပြီး အနောက်အာဖရိက၏ ခေတ်သစ် ပြည်ပသို့ ကုန်တင်ပို့မှုအတွက် အခြေခံ အဆောက်အအုံကို တည်ဆောက်ခဲ့ကြသည်။ အပြောင်းအလဲနှင့် တပြေးညီ မလိုက်နိုင်သော အိုယိုအင်ပိုင်ယာမှာမူ ပြည်တွင်းစစ်များဖြင့် ပြိုကွဲခဲ့ ရသည်။ ကိုလိုနီခေတ်နှင့် အာဖရိကတဝှမ်း အပြိုင်အဆိုင်နယ်ချဲ့ကြခြင်း ၁၉ ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် ဥရောပရှိ ကိုလိုနီနယ်ချဲ့နိုင်ငံကြီးများက အာဖရိက တဝှမ်းတွင်ရှိသော နယ်မြေများကို အပြိုင်အဆိုင် နယ်ချဲ့ကြပြီး တိုက်ကြီး၏ နေရာ တော်တော်များများတွင် ခြေကုပ်ယူကြကာ ကိုလိုနီနယ်မြေ အများအပြားကို ဖော်ထုတ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုအချိန်တွင် အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံ နှင့် လိုက်ဘေးရီးယားနိုင်ငံ နှစ်နိုင်ငံသာလျှင် လွတ်လပ်သော နိုင်ငံများအဖြစ် ကျန်ရှိခဲ့ကြသည်။ အီဂျစ်နိုင်ငံ နှင့် ဆူဒန်နိုင်ငံတို့ကို ကိုလိုနီနယ်မြေများ အဖြစ် တရားဝင် သွတ်သွင်းခဲ့ခြင်း မရှိသော်လည်း ၁၈၈၂ ခုနှစ် ဗြိတိသျှတို့ ကျူးကျော်ဝင်ရောက် ပြီးချိန်တွင် အီဂျစ်နိုင်ငံသည် ဗြိတိသျှတို့၏ ထိန်းချုပ်မှု အောက်သို့ ကျရောက်ခဲ့သည်မှာ ၁၉၂၂ တိုင်အောင်ပင် ဖြစ်သည်။ ဘာလင် ကွန်ဖရင့် ၁၈၈၄-၈၅ တွင် ကျင်းပခဲ့သော ဘာလင်ကွန်ဖရင့်သည် အာဖရိက လူမျိုးစုများ၏ နိုင်ငံရေး အနာဂတ် အတွက် အရေးပါသော အဖြစ်အပျက် တစ်ခု ဖြစ်သည်။ ထိုကွန်ဖရင့်ကို ဘယ်လ်ဂျီယမ် ဘုရင် လီယိုပို ၂ မှ ဦးဆောင်ကျင်းပခဲ့ပြီး အာဖရိကရှိ နယ်မြေများကို ပိုင်ဆိုင်ကြောင်း အပြိုင်အဆိုင် ငြင်းဆိုနေကြသည့် ဥရောပနိုင်ငံကြီးများ တက်ရောက်ခဲ့ကြသည်။ ထိုကွန်ဖရင့်မှ ဥရောပနိုင်ငံကြီးများ အာဖရိကတွင် အပြိုင်အဆိုင်နယ်ချဲ့နေမှုကို ရပ်တန့်၍ မိမိတို့နှင့် သက်ဆိုင်သော အစိတ်အပိုင်းများနှင့် ဩဇာသက်ရောက်ရာ နယ်မြေများကို ခွဲခြားသတ်မှတ်ခဲ့ကြသည်။ သူတို့သည် အာဖရိကတိုက် အတွင်း သူတို့နှင့် သက်ဆိုင်သော နိုင်ငံရေးနယ်နိမိတ်များကို သတ်မှတ်ခဲ့ကြပြီး ထိုနယ်နိမိတ်များမှာ ယနေ့အထိ တည်တံ့နေခဲ့သည်။ လွတ်လပ်ရေး ကြိုးပမ်းမှုများ ဥရောပနိုင်ငံကြီးများ၏ နယ်ချဲ့အုပ်ချုပ်မှုသည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ် ပြီးသည့်တိုင်အောင် တည်ရှိခဲ့ပြီး ထိုအချိန်မှသာ ကျန်ရှိနေသော ကိုလိုနီနယ်မြေ အားလုံး တဖြည်းဖြည်းချင်းဖြင့် တစ်နိုင်ငံပြီး တစ်နိုင်ငံ လွတ်လပ်ရေး ရရှိလာခဲ့ကြသည်။ ဥရောပရှိ နိုင်ငံကြီးများသည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ် အပြီးတွင် အင်အားနည်းလာကြပြီး အာဖရိက လွတ်လပ်ရေး လှုပ်ရှားမှုသည် အရှိန်ရလာခဲ့သည်။ ၁၉၅၁ ခုနှစ်တွင် ယခင်က အီတလီ၏ ကိုလိုနီနယ်မြေဖြစ်သော လစ်ဗျားနိုင်ငံသည် လွတ်လပ်ရေး ရရှိခဲ့သည်။ ၁၉၅၆တွင် တူနီးရှားနိုင်ငံနှင့် မော်ရိုကိုနိုင်ငံ တို့သည် ပြင်သစ်မှ လွတ်လပ်ရေး ရရှိခဲ့ကြသည်။ ဂါနာနိုင်ငံ သည် နောက်တစ်နှစ် (၁၉၅၇ မတ်လ) တွင် လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့ပြီး ဆဟာရတောင်ပိုင်း နိုင်ငံများတွင် ပထမဆုံး လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ နောက်ဆယ်စုနှစ် အတွင်းတွင် အာဖရိကတိုက် တစ်ခုလုံးရှိ လွတ်လပ်ရေး မရသေးသော နိုင်ငံများ အားလုံးနီးပါး လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့ကြသည်။ ပေါ်တူဂီတို့၏ ရေမြေခြားနယ်မြေများ ဖြစ်သော ဆာဟာရတောင်ပိုင်း ရှိ အင်ဂိုလာနိုင်ငံ၊ ကိတ်ဗာဒီနိုင်ငံ၊ မိုဇမ်ဘစ်နိုင်ငံ၊ ဂင်းနီဘစ်ဆောနိုင်ငံ နှင့် ဆောင်တူမေးနှင့်ပရင်စီပီနိုင်ငံ တို့သည် ပေါ်တူဂီ၏ ပိုက်နက်အဖြစ် ၁၆ ရာစုမှ စ၍ ၁၉၇၅ အထိ တိုင်အောင် ရှိနေခဲ့သည်။ လစ်စဘွန်းတွင် စစ်တပ်မှ အာဏာသိမ်းမှု ဖြစ်ပွားပြီး အက်စ်တာဒို နိုဗို အစိုးရကို ဖြုတ်ချလိုက်ပြီးသည့် အခါတွင်မှ လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့ကြသည်။ ရိုဒီးရှားသည် ယူနိုက်တက် ကင်းဒမ်း ၏ ထိန်းချုပ်မှု အောက်မှ လွတ်မြောက်သော နိုင်ငံ ဖြစ်ကြောင်း မိမိသဘော ဖြင့် ကြေညာခဲ့သော်လည်း ၁၉၈၀ အထိ အသိအမှတ်ပြု မခံခဲ့ရပေ။ ၁၉၈၀ ပြည့်နှစ်မှသာလျှင် ဇင်ဘာဘွေနိုင်ငံ အဖြစ်ဖြင့် လွတ်လပ်ရေး ရရှိခဲ့သည်။ တောင်အာဖရိကနိုင်ငံ သည် အစောဆုံး လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့သော နိုင်ငံများတွင် တစ်နိုင်ငံ အပါအဝင် ဖြစ်သော်လည်း ထိုနိုင်ငံရှိ လူနည်းစု လူဖြူများ၏ အသားအရောင်ခွဲခြားမှု စနစ်ဖြင့် အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ရှိနေခဲ့သည်မှာ ၁၉၉၄ အထိ တိုင်အောင်ပင် ဖြစ်သည်။ ကိုလိုနီခေတ်လွန် အာဖရိက ယနေ့ခေတ်တွင် အာဖရိ၌ အချုပ်အခြာအာဏာပိုင် နိုင်ငံပေါင်း ၅၄ နိုင်ငံ ပါဝင်သည်။ အများစုမှာ ဥရောပကိုလိုနီ နယ်မြေများ ခွဲဝေစဉ်အခါက ရေးဆွဲထားခဲ့သော နယ်နိမိတ်မျဉ်းများ အတွင်းတွင် တည်ရှိနေဆဲပင် ဖြစ်သည်။ ကိုလိုနီစနစ် လွန်မြောက်ပြီးသည့် နောက်တွင် အာဖရိကနိုင်ငံများသည် မတည်ငြိမ်မှု၊ အကျင့်ပျက်ချစားမှု၊ အကြမ်းဖက်မှု၊ အာဏာရှင်စနစ် များနှင့် အမြဲမကြာခဏ ဆိုသလို ကြုံတွေ့နေရသည်။ အာဖရိကနိုင်ငံ အများစုမှာ သမ္မတနိုင်ငံများ ဖြစ်ကြပြီး သမ္မတစနစ်တစ်မျိုးမျိုးဖြင့် အုပ်ချုပ်ကြသည်။ သို့သော်လည်း နိုင်ငံအနည်းငယ်သာလျှင် ဒီမိုကရေစီ အစိုးရများကို တည်တံ့အောင် ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ကြပြီး အများစုမှာ အာဏာသိမ်းမှုများဖြင့် ဆက်တိုက် ကြုံတွေ့နေရပြီး စစ်အာဏာရှင်များ ပေါ်ထွက်နေကြသည်။ မတည်ငြိမ်မှုများ အကြီးအကျယ် ဖြစ်ပွားရခြင်း၏ အကြောင်းမှာ ခေါင်းဆောင်များ၏ လူမျိုးစု အချင်းချင်း မျက်နှာလိုက်ခြင်း နှင့် နိုင်ငံရေး ဆိုင်ရာ အကျင့်ပျက် ချစားမှုများကြောင့် ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံရေး အရ အသာစီး ရစေရန်အတွက် ခေါင်းဆောင်အများစုမှာ လူမျိုးရေးဆိုင်ရာ ပဋိပက္ခများကို မီးထိုးပေးခြင်း ဖန်တီးပေးခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်လေ့ ရှိကြသည်။ အာဖရိက နိုင်ငံ အများစုတွင် စစ်တပ်ကသာလျှင် အာဏာကို သက်ရောက်အောင် အုပ်ချုပ်နိုင်သော အဖွဲ့အဖြစ် မြင်ကြပြီး ၁၉၇၀ ခုနှစ်များ နှင့် ၁၉၈၀ ခုနှစ်များတွင် စစ်တပ်များက နိုင်ငံ အများအပြားကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၆၀ ခုနှစ်များ အစောပိုင်းမှ ၁၉၈၀ ခုနှစ်များ အတွင်းတွင် အာဖရိက၌ အာဏာသိမ်းမှု အခါ ၇၀ နှင့် သမ္မတအား လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်မှု ၁၃ ကြိမ် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ နယ်စပ်နှင့် နယ်နိမိတ် အငြင်းပွားမှုမှာလည်း အမြဲလိုလို ဖြစ်ပွားလေ့ ရှိပြီး ဥရောပနိုင်ငံများက ရေးဆွဲခဲ့သော နယ်နိမိတ်များကို နိုင်ငံများ အတွင်းတွင် လက်နက်ကိုင် တိုက်ပွဲများဖြင့် ဖြေရှင်းလေ့ ရှိကြသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနှင့် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု ကြားမှ စစ်အေးတိုက်ပွဲ နှင့် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့ ၏ ပေါ်လစီများ ကလည်း မတည်မငြိမ် ဖြစ်မှုများတွင် တခန်း တကဏ္ဍမှ ပါဝင်ကြသည်။ နိုင်ငံငယ်များသည် လွတ်လပ်ရေး ရပြီးပြီးချင်း အင်အားကြီးနိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ ဘက်မှ ရပ်တည်ရန် အားသန်ကြသည်။ မြောက်အာဖရိကမှ နိုင်ငံအများစုမှာ ဆိုဗီယက်မှ စစ်ရေးအကူအညီများ ရရှိကြပြီး အာဖရိက အလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းနိုင်ငံများမှာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သို့ ပြင်သစ် သို့မဟုတ် နှစ်နိုင်ငံစလုံးမှ အကူအညီများ ရရှိကြသည်။ ၁၉၇၀ တွင် ပဋိပက္ခများ ပိုမို တိုးပွား လာခဲ့သည်။ ထိုစဉ်က အသစ်စက်စက် လွတ်လပ်ရေးရလာသော အင်ဂိုလာနိုင်ငံ နှင့် မိုဇမ်ဘစ်နိုင်ငံ တို့သည် ဆိုဗီယက်ဘက်မှ ရပ်တည်ရန် ကြိုးစားခဲ့ပြီး အနောက်အာဖရိကနှင့် တောင်အာဖရိကတို့သည် ဆိုဗီယက်၏ လွှမ်းမိုးမှုကို တန်ပြန်ရန် သူပုန်များကို ကူညီ ထောက်ပံ့ကြသည်။ ၁၉၈၄-၈၅ ခန့်က အီသီယိုးပီးယားတွင် ဒုဗ္ဗိကန္တရကပ် ဆိုက်ခဲ့ပြီး လူသိန်းပေါင်းများစွာ အငတ်ဘေး ဆိုက်ခဲ့ရသည်။ အချို့က ဆိုဗီယက်တို့၏ မာ့က်ခ်ဝါဒ ပေါ်လစီများကြောင့် အခြေအနေမှာ ဆိုးသင့်သည်ထက် ပိုဆိုးခဲ့ရသည်ဟု ပြောကြသည်။ ခေတ်သစ် အာဖရိကအတွင် အဆိုးရွားဆုံးသော လက်နက်ကိုင်တိုက်ပွဲမှာ ဒုတိယကွန်ဂို စစ်ပွဲ ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်သို့ ရောက်သောအခါတွင် ထိုစစ်ပွဲနှင့် နောက်ဆက်တွဲ အဖြစ်များကြောင့် လူပေါင်း ၅.၄သန်းမျှ သေဆုံးခဲ့ရသည်။ ၂၀၀၃ ခုနှစ်မှ စ၍ ဒါဖာတွင် စစ်ပွဲ ဖြစ်ပွားခဲ့ရပြီး လူသားချင်း စာနာမှု ဆိုင်ရာ ကပ်ဆိုက်မှု တစ်ခုပင် ဖြစ်သည်။ အေအိုင်ဒီအက်စ် ရောဂါသည်လည်း ကိုလိုနီခေတ်လွန် အာဖရိကတွင် အရေးပါသော ပြဿနာ တစ်ခုပင် ဖြစ်သည်။ ပထဝီဝင် အာဖရိကသည် တောင်ဘက်သို့ ထိုးထွက်နေသော ကမ္ဘာ့မြေထုထည် အစုအဝေးများတွင် အကြီးဆုံးဖြစ်သည်။ ဥရောပနှင့် မြေထဲပင်လယ် ဖြင့် ခြားထားသည်။ အာရှနှင့် အရှေ့မြောက် အစွန်ဆုံးအပိုင်းတွင် စူးအက်တူးမြောင်းဖြင့် ၁၀၁မိုင်မျှ ခြားနေသည်။ ပထဝီနိုင်ငံရေးအားဖြင့် စူးအက်တူးမြောင်း အရှေ့ဘက်ရှိ အီဂျစ်နိုင်ငံ၏ ဆီနိုင်းကျွန်းဆွယ်သည် အာဖရိက၏ တစိတ်တပိုင်း အဖြစ် မှတ်ယူလေ့ ရှိကြသည်။ မြောက်ဘက်အစွန်ဆုံး တူနီးရှားနိုင်ငံရှိ ရပ်စ်ဘန်ဆပ်ကာ (Ras ben Sakka) မှ တောင်ဘက် အစွန်ဆုံး တောင်အာဖရိက၏ အာဂူဟပ်စ်အငူ အထိ မိုင် ၅၀၀၀ ခန့်မျှ ကွာဝေးသည်။ အနောက်ဘက် အစွန်ဆုံး နေရာဖြစ်သော ကိပ်ဗာဒီမှ အရှေ့ဘက် အစွန်ဆုံး ဆိုမာလီယာနိုင်ငံ၏ ရပ်စ်ဟာဖွန် အထိ မိုင်ပေါင်း ၄၆၀၀ ခန့်မျှ ရှိသည်။ ကမ်းရိုးတန်းသည် မိုင်ပေါင်း ၁သောင်း ၆ ထောင် ခန့်မျှ ရှည်လျားသည်။ ဥရောပသည် စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၄ သန်းမျှသာ ရှိပြီး အာဖရိက မြေမျက်နှာပြင်၏ သုံးပုံ ၁ပုံမျှ သာ ရှိသော်လည်း အစွန်းအထွက် အများအပြား ထိုးထွက်နေမှုကြောင့် ကမ်းရိုးတန်း မိုင်ပေါင်း ၂ သောင်း ခန့်မျှ ရှိသည်။ အာဖရိကတွင် အကြီးဆုံးနိုင်ငံမှာ အယ်လ်ဂျီးရီးယားနိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး အသေးဆုံးနိုင်ငံမှာ အရှေ့ဘက် ကမ်းရိုးတန်း ကျွန်းစုများတွင် ရှိသော ဆေးရှဲနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ကုန်းမကြီးပေါ်တွင် အသေးဆုံးနိုင်ငံမှာ ဂမ်ဘီယာနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ရှေးခေတ် ရောမသားတို့၏ အဆိုအရ အာဖရိကသည် အီဂျစ်၏ အနောက်ဘက်ကို ခေါ်ဆိုခြင်း ဖြစ်ပြီး အာရှသည် အနာတိုလီးယားနှင့် အရှေ့ဘက်ရှိ နယ်မြေများကို ခေါ်ဆိုခြင်း ဖြစ်သည်။ ပထဝီပညာရှင် တော်လေးမီ (၈၅-၁၆၅ အေဒီ) က တိုက်နှစ်ခုကြား အနားသတ်မျဉ်းကို ရေးဆွဲခဲ့ပြီး ဆူးအက်တူးမြောင်းနှင့် ပင်လယ်နီကို အာရှနှင့် အာဖရိကကြား နယ်နိမိတ်အဖြစ် သတ်မှတ် ထားခဲ့သည်။ ရာသီဥတု အာဖရိက၏ ရာသီဥတုမှာ အပူပိုင်း ရာသီဥတုမှ စ၍ အလွန်မြင့်သော ဒေသများတွင် အာတိတ်တောင်ပိုင်း ရာသီဥတုမျိုး အထိ အမျိုးမျိုးအစားစား ရှိသည်။ မြောက်ဘက်ပိုင်း တခြမ်းမှာ သဲကန္တာရ သို့မဟုတ် မိုးနည်းရေရှား ဒေသမျိုးဖြစ်သည်။ အလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းဒေသများမှာ ဆာဗားနား လွင်ပြင်များနှင့် အလွန်သိပ်သည်းသော တောအုပ် (မိုးရေတော) ဒေသများ ဖြစ်ကြသည်။ အာဖရိကသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အပူဆုံးတိုက်ဖြစ်ပြီး ခြောက်သွေ့သောမြေနှင့် သဲကန္တာရများသည် မြေမျက်နှာပြင်၏ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းကို ဖုံးလွှမ်းထားသည်။ အီကွေတာသည် အာဖရိကတိုက်ကို အလယ်တည့်တည့်မှ ဖြတ်သွားရုံမက အာဖရိကတစ်တိုက်လုံးနီးနီး အပူပိုင်းဇုန်တွင် ပါဝင်နေရာ ရာသီဥတု အလွန်ပူသည်။ အာဖရိကတိုက်၏ အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသသည် ကုန်းမြင့်ဖြစ်နေသဖြင့် အာဖရိက အခြားပိုင်းထက် ပို၍အေးသည်။ မြောက်ဘက်စွန်းနှင့် တောင် ဘက်စွန်း ဒေသများသည်လည်း သမပိုင်းဇုန်၌ ကျရောက် နေသဖြင့် ရာသီဥတုအေးသည်။ အီကွေတာမျဉ်း အလယ်မှ ဖြတ်သွားသဖြင့် အာဖရိကမြောက်ပိုင်းသည် ဆောင်းရာသီ ဖြစ်နေသည့်အခါ တောင်ပိုင်းသည် နွေရာသီဖြစ်၍ မြောက် ပိုင်း၌ နွေရာသီဖြစ်နေသည့်အခါ တောင်ပိုင်းတွင် ဆောင်းရာသီ ဖြစ်နေတတ်လေသည်။ အီကွေတာမျဉ်းတစ်လျှောက် ဒေသများ မှတစ်ပါး ကျန်ဒေသများတွင် မိုးအလွန်နည်းသည်။ အရှေ့ဘက် ကမ်းခြေတွင် မိုးပိုများ၍ အနောက်ဘက်သို့ ရောက်လေလေ မိုးပါးလေလေဖြစ်သည်။ အာဖရိကတိုက်၏ မိုးအများဆုံး ဒေသ များသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် မိုးအများဆုံးဒေသများ၌ ပါဝင်သော ဒေသအချို့ဖြစ်သည်။ အချို့ဒေသ၌ တစ်နှစ်လျှင် မိုးရေချိန် လက်မ ၁ဝဝ ခန့်ရွာ၍ အချို့ဒေသ၌ မိုးလုံးဝ မရွာချေ။ အာဖရိကတိုက်၏ လေးပုံတစ်ပုံခန့်သည် သစ်တောကြီး များနှင့် ခြုံပုတ်များ ထူထပ်စွာ ပေါက်ရောက်နေ၍ လေးပုံ တစ်ပုံခန့်သည် မြက်ခင်းဖြစ်ပြီးလျှင် လေးပုံတစ်ပုံမှာမူ စိုက်ပျိုး လုပ်ကိုင်သည့် ဒေသဖြစ်ကာ ကျန်လေးပုံတစ်ပုံမှာ သဲကန္တရ အတိ ဖြစ်သည်။ တိရစ္ဆာန်မျိုးကွဲများ အာဖရိကသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် လွတ်လပ်စွာ သွားလာလှုပ်ရှားနေသော တောရိုင်းတိရစ္ဆာန် အများဆုံး နှင့် အမျိုးအစုံဆုံး ဒေသဖြစ်သည်။ အသားစား တိရစ္ဆာန်ရိုင်းများ ဖြစ်ကြသော ခြင်္သေ့၊ ခွေးအ၊ ကျားသစ် မှ စ၍ အရွက်စားသတ္တဝါများ ဖြစ်ကြသော အာဖရိကကျွဲ၊ ဆင်၊ ကုလားအုပ်၊ သစ်ကုလားအုပ် စသည်တို့သည် အများပိုင် လွင်ပြင်များ ပေါ်တွင် လွတ်လပ်စွာ သွားလာ လှုပ်ရှားလျက် ရှိကြသည်။ ထို့ပြင် အခြားသော တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်များဖြစ်ကြသော မြွေများ နှင့် မိကျောင်းများ၊ ကုန်းနေရေနေ သတ္တဝါများလည်း ရှိသည်။ အာဖရိကသည် ရေခဲခေတ်က သတ္တဝါများ အစုလိုက် အပြုံလိုက် မျိုးသုဉ်းခြင်းတွင် အနည်းငယ်မျှသာ ထိခိုက်မှု ရှိခဲ့သည်။ ဇီဝမျိုးကွဲများ အာဖရိကတိုက်တွင် ကာကွယ်ထိန်းသိမ်းထားသော ဒေသပေါင်း ၃၀၀၀ ကျော် ရှိပြီး ထိုဒေသများတွင် အဏ္ဏဝါ ထိန်းသိမ်းမှု ဒေသ ၁၉၈ ခု၊ ဇီဝစက်ဝန်း ထိန်းသိမ်းမှုဒေသ ၅၀ခု နှင့် ညွှန်အိုင် ထိန်းသိမ်းမှု ဒေသ ၈၀ ခုတို့ ပါဝင်သည်။ တိရစ္ဆာန်တို့ ကျက်စားရာ ဒေသများ သိသိသာသာ ပျောက်ကွယ်ခြင်း၊ လူဦးရေ တိုးပွားလာခြင်း နှင့် ဥပဒေမဲ့ သတ်ဖြတ်ခြင်းတို့က အာဖရိက၏ ဇီဝ မျိုးကွဲများ တည်ရှိနေခြင်းကို လျော့ကျ စေသည်။ လူတို့၏ ဒေသချဲ့ထွင်မှု၊ ဒေသတွင်း မတည်ငြိမ်မှု နှင့် အာဖရိက နေရင်းမဟုတ်သည့် မျိုးစိတ်များကို တင်သွင်းလာမှုတို့က အာဖရိကတိုက်၏ ဇီဝမျိုးကွဲများကို ခြိမ်းခြောက် လာခဲ့သည်။ ထိုအခြေအနေများမှာ စီမံခန့်ခွဲမှု ပြဿနာများ၊ ကျွမ်းကျင်သူ မလုံလောက်ခြင်း နှင့် ရန်ပုံငွေ မလုံလောက်ခြင်းတို့ ကြောင့် ပို၍ ဆိုးရွားလာစေခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေး ယနေ့ခေတ်တွင် အာဖရိကတိုက်အတွင်းရှိ အဖွဲ့အစည်းများ နှင့် နိုင်ငံများ အချင်းချင်း ဆက်နွယ်မှု တိုးတက်လာခြင်းကို အတိုင်းသားပင် မြင်နိုင်သည်။ ဥပမာအားဖြင့် ကွန်ဂိုဒီမိုကရက်တစ်သမ္မတနိုင်ငံ (ယခင် ဇိုင်ရီနိုင်ငံ) တွင် ဖြစ်ပွားသော ပြည်တွင်းစစ်တွင် ကြွယ်ဝသော အာဖရိကနိုင်ငံ မဟုတ်သည့် နိုင်ငံများက ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခြင်း မရှိသော်လည်း အနီးအနားရှိ အာဖရိကနိုင်ငံများက ပါဝင်တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ စစ်ပွဲ စတင်ဖြစ်ပွားသော ၁၉၉၈ ခုနှစ်မှ စ၍ သေဆုံးသူပေါင်း ၅ သန်းအထိ ရှိခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။ အာဖရိက သမဂ္ဂ အာဖရိက သမဂ္ဂသည် နိုင်ငံပေါင်း ၅၄ နိုင်ငံ ပါဝင်သော အဖွဲ့အစည်းဖြစ်ပြီး မော်ရိုကိုနိုင်ငံ မှလွဲ၍ အခြား အာဖရိကနိုင်ငံ အားလုံး ပါဝင်ကြသည်။ အာဖရိက သမဂ္ဂကို ၂၀၀၁ ခုနှစ် ဇွန်လ ၂၆ ရက်နေ့တွင် အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံ၊ အာဒစ် အာဘာဘာမြို့တွင် အဖွဲ့ချုပ် အဖြစ်ထားရှိ၍ ဖွဲ့စည်း တည်ထောင် ခဲ့သည်။ တရားဝင်အားဖြင့် ၂၀၀၂ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၉ ရက်တွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး အာဖရိက ညီညွတ်ရေး အစည်းအရုံးကို ဆက်ခံဖွဲ့စည်းခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ၂၀၀၄ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၂၄ ရက်နေ့တွင် ပန် အာဖရိကန် ပါလီမန်အား တောင်အာဖရိကနိုင်ငံ မစ်ရန်းသို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သော်လည်း အာဖရိက လူနှင့် ပြည်သူ့အခွင့်အရေး ကော်မရှင်မှာ အာဒစ် အာဘာဘာတွင် ဆက်လက်တည်ရှိနေခဲ့သည်။ အာဖရိကသမဂ္ဂသည် အာဖရိက စီးပွားရေး အသိုင်းအဝိုင်းကို ပြောင်းလဲရန် ရည်ရွယ်ဖွဲ့စည်းခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ အာဖရိက သမဂ္ဂတွင်လည်း ပါလီမန် အစိုးရ ရှိပြီး ဥပဒေပြုရေး၊ တရားစီရင်ရေး နှင့် အုပ်ချုပ်ရေး ဆိုင်ရာ အစိတ်အပိုင်းများ ပါဝင်သည်။ ထိုအဖွဲ့အစည်းကို အာဖရိကသမဂ္ဂ၏ ဥက္ကဋ္ဌ က ဦးဆောင်သည်/ အာဖရိက သမဂ္ဂ၏ ဥက္ကဋ္ဌ ဖြစ်ရန် အတွက် ပန် အာဖရိက ပါလီမန် အတွင်းသို့ ရွေးချယ် တင်မြှောက်ခြင်း ခံရရန် လိုအပ်ပြီး ပါလီမန်အတွင်း အများစု၏ ထောက်ခံမှုကို ရရှိရန်လိုအပ်သည်/ အာဖရိကသမဂ္ဂ ကဲ့သို့သော နိုင်ငံရေး အဖွဲ့အစည်းများသည် အာဖရိကတိုက်အတွင်းရှိ နိုင်ငံအများစု အတွင်း ပေါင်းစပ်လုပ်ကိုင်နိုင်ရန်နှင့် ငြိမ်းချမ်းရေး ရစေရန်အတွက် မျှော်လင့်ချက် ပေးနိုင်ခြင်း ရှိသည်။ အာဖရိက၏ အချို့ အပိုင်းများတွင် အလွန်အကျွံ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုများ ရှိနေသေးသည်။ တခါတရံတွင် နိုင်ငံမှ မသိလိုက်ရဘဲ ဖြစ်သွားသော အခြေအနေမျိုး ရှိသည်။ ထိုသို့သော ဥပဒေချိုးဖောက်မှုများမှာ နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ အကြောင်းအချက်များကြောင့် ဖြစ်ပွားရခြင်း ဖြစ်ပြီး တခါတရံတွင် ပြည်တွင်းစစ်၏ ဘေးထွက် ဆိုးကျိုး အဖြစ် ပေါ်ပေါက်ရခြင်း ဖြစ်သည်။ လတ်တလောတွင် လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှု ဖြစ်ပွားသည်ဟု သတင်းရရှိသော နိုင်ငံများမှာ ကွန်ဂိုဒီမိုကရက်တစ်သမ္မတနိုင်ငံ၊ ဆီရာလီယွန်နိုင်ငံ၊ လိုက်ဘေးရီးယားနိုင်ငံ၊ ဆူဒန်နိုင်ငံ၊ ဇင်ဘာဘွေနိုင်ငံ နှင့် အိုင်ဗရီကို့စ်နိုင်ငံတို့ ဖြစ်သည်။ စီးပွားရေး အာဖရိကတွင် သဘာဝ သယံဇာတ အရင်းအမြစ်များ ပေါများစွာ ရှိသော်လည်း ကမ္ဘာပေါ်တွင် အဆင်းရဲဆုံး နှင့် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု နောက်အကျဆုံး တိုက်တစ်ခု သာ ဖြစ်လျက် ရှိသည်။ ထိုသို့ ဖြစ်ရခြင်းအတွက် အကြောင်းတရား မြောက်မြားစွာ ရှိပြီး ထို အကြောင်းများထဲတွင် သေစေလောက်သော အေအိုင်ဒီအက်စ်၊ ငှက်ဖျား အစရှိသော ရောဂါများ ပျံ့နှံ့ခြင်း၊ မကြာခဏ လူ့အခွင့်အရေး အပြင်းအထန် ချိုးဖောက်မှုများကို ပြုလေ့ ရှိသော အကျင့်ပျက် ခြစားသော အစိုးရများ ရှိနေခြင်း၊ ဗဟိုမှ စီမံခန့်ခွဲမှုများ မှားယွင်းခြင်း၊ စာမတတ်မြောက်မှု အလွန်မြင့်မားနေခြင်း၊ နိုင်ငံခြား ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများ ရှိနေခြင်း၊ ပြောက်ကျားတိုက်ခိုက်မှုမှ အစုလိုက် အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်မှု အထိ ရှိသော လူမျိုးစု ပဋိပက္ခ နှင့် စစ်ပွဲများရှိနေခြင်း စသည်တို့ ပါဝင်သည်။ ၂၀၀၃ ခုနှစ် ကုလသမဂ္ဂ၏ လူမှုဖွံ့ဖြိုးမှု အစီရင်ခံစာအရ အောက်ဆုံး ၂၅ နိုင်ငံ (၁၅၁ မှ ၁၇၅ အထိ) မှာ အာဖရိကနိုင်ငံများ ဖြစ်နေသည်။ ဆင်းရဲမွဲတေမှု၊ စာမတတ်မှု၊ အာဟာရ ချို့တဲ့မှု၊ ရေရရှိရေး နှင့် ရေပေးဝေမှု မလုံလောက်မှု တို့အပြင် ကျန်းမာရေး ချို့တဲ့မှုကလည်း အာဖရိကတိုက်တွင် နေထိုင်သော လူအများစုအား ထိခိုက် စေသည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် ကမ္ဘာ့ဘဏ်မှ ဆင်းရဲမွဲတေမှုမျဉ်း အသစ်ဖြစ်သော တစ်နေ့လျှင် ၁.၂၅ ဒေါ်လာ ဝင်ငွေ (ယခင်က ဆင်းရဲမွဲတေမှုမျဉ်းမှာ တစ်နေ့လျှင် ၁ ဒေါ်လာ ဝင်ငွေဖြစ်သည်။) ဖြင့် ကမ္ဘာ့ဆင်းရဲမွဲတေခြင်း ခန့်မှန်းချက်ကို ပြန်လည်သုံးသပ်ရာတွင် ဆာဟာရတောင်ပိုင်း လူဦးရေ၏ ၈၀.၅ ရာခိုင်နှုန်းမှာ ၂၀၀၅ ခုနှစ် စာရင်းအရ တစ်နေ့ဝင်ငွေ ၂.၅ ဒေါ်လာ အောက်တွင် နေထိုင်လျက် ရှိကြပြီး အိန္ဒိယနိုင်ငံ မှ ၈၅.၇ ရာခိုင်နှုန်း နောက်တွင် ရှိသည်။ စာရင်းဇယား အသစ်အရ ဆာဟာရတောင်ပိုင်း ဒေသသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဆင်းရဲမွဲတေမှု (တစ်နေ့လျှင် ၁.၂၅ ဒေါ်လာဝင်ငွေ) လျှော့ချရာ၌ အောင်မြင်မှု အနည်းဆုံး ဒေသဖြစ်သည်။ ၁၉၈၁ ခုနှစ်တွင် လူဦးရေ၏ ၅၀ ရာခိုင်နှုန်း (သန်း ၂၀၀ ကျော်) မှာ ဆင်းရဲမွဲတေမှု ရှိကြပြီး ၁၉၉၆ ခုနှစ်တွင် ၅၈ ရာခိုင်နှုန်းသို့ တိုးတက်လာကာ ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ၅၀ ရာခိုင်နှုန်း (သန်း ၃၈၀) သို့ ပြန်ကျသွားခဲ့သည်။ ဆာဟာရ တောင်ပိုင်းတွင် နေထိုင်သော ပျမ်းမျှ လူဆင်းရဲတစ်ဦးမှာ တစ်နေ့လျှင် ဒေါ်လာ ၇၀ ဆင့်မျှဖြင့် နေထိုင်ကြပြီး ၂၀၀၃ ခုနှစ်တွင် ရှိသော အခြေအနေမှာ ၁၉၇၃ ခုနှစ်ကထက်ပင် ဆင်းရဲသဖြင့် အချို့သော ဒေသများတွင် ဆင်းရဲမွဲတေမှု ပိုများလာသည်ဟု ညွှန်ပြနေသည်။ အချို့သော အကြောင်းအချက်များမှာ နိုင်ငံခြားကုမ္ပဏီများ နှင့် အစိုးရများဦးဆောင်သော မအောင်မြင်သည့် စီးပွားရေး တံခါးဖွင့်မှု ကို ရည်ညွှန်းနေသော်လည်း အချို့သော လေ့လာ တွေ့ရှိချက် နှင့် အစီရင်ခံစာများအရ အစိုးရများ၏ ဆိုးရွားသော စီးပွားရေး ပေါ်လစီများက အခြားပြင်ပ အကြောင်းအချက်များထက် ပိုသည်ဟု ဆိုသည်။ ၁၉၉၅ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၅ ခုနှစ် အတွင်း အာဖရိက၏ စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးမှုနှုန်းမှာ မြင့်တက်လာခဲ့ပြီး ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ပျမ်းမျှ ၅ ရာခိုင်နှုန်း ရှိသည်။ အချို့သော နိုင်ငံများမှာ စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးမှုနှုန်း ပို၍ မြင့်မားပြီး အင်ဂိုလာနိုင်ငံ၊ ဆူဒန်နိုင်ငံ နှင် အီကွေတာဂီနီ နိုင်ငံတို့မှာ မှတ်သားလောက်ဖွယ် မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ ထိုနိုင်ငံ ၃ခုမှာ ဓာတ်ဆီ ထုတ်လုပ်မှု သို့မဟုတ် ရေနံထုတ်လုပ်မှုကို လတ်တလော စတင်ခဲ့သော နိုင်ငံများ ဖြစ်သည်။ အာဖရိကတိုက်တွင် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ကိုဘော့သတ္တု ၉၀ %၊ ပလက်တီနမ် ၉၀ %၊ ရွှေ ၅၀ %၊ ခရိုမီယမ် ၉၈ %၊ တန်တလိုက် ၇၀ % ၊ မက်ဂနိစ် ၆၄% နှင့် ယူရေနီယမ် ၃ပုံ ၁ပုံ ရှိသည်ဟု ယုံကြည်ရသည်။ ကွန်ဂိုဒီမိုကရက်တစ်သမ္မတနိုင်ငံတွင် မိုဘိုင်းဖုန်း ထုတ်လုပ်ရာတွင် သန့်စင် အသုံးပြုရသော ကိုလ်တန် ၇၀% မျှ ရှိပြီး ကမ္ဘာပေါ်ရှိ စိန် ၏ ၃၀ % မျှ ရှိသည်။ ဂီနီနိုင်ငံသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဘောက်ဆိုက် တင်ပို့မှု အများဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ အာဖရိက၏ စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးမှုမှာ ကုန်ထုတ်လုပ်မှု သို့မဟုတ် စိုက်ပျိုးရေးကို အခြေမခံဘဲ ဝန်ဆောင်မှုကို အခြေခံသဖြင့် အလုပ်အကိုင် မဖန်တီးပေးသော ဆင်းရဲမွဲတေမှုကို လျှော့ချမပေးသော ဖွံ့ဖြိုးမှုပင် ဖြစ်သည်။ အမှန်တကယ်တွင် ၂၀၀၈ ကမ္ဘာ့စီးပွားပျက်ကပ်၏ ရိုက်ခတ်မှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်သော ၂၀၀၈ အစားအသောက် လုံခြုံမှု ကပ်ကြောင့် သန်း ၁၀၀ ကျော်သော လူတို့အတွက် အစားအသောက်ကို အာမခံချက် မရှိ ဖြစ်သွားစေခဲ့သည်။ လတ်တလောနှစ်များတွင် တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံက အာဖရိကနိုင်ငံများ နှင့် ပိုမိုခိုင်မာသော ဆက်ဆံမှုကို တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် တရုတ်ကုမ္ပဏီများမှ အာဖရိကတွင် အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၁ ဘီလီယံကျော်မျှ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံခဲ့သည်။ ပရော်ဖက်ဆာ ကလက်စတပ်စ် ဂျူမာ ဦးဆောင်သော ဟားဗတ်တက္ကသိုလ်မှ လေ့လာချက် တစ်ခုအရ အာဖရိကတိုက် အနေနှင့် အစားအသောက် တင်ပို့ခြင်းမှ မိမိဘာသာ လုံလောက်အောင် နေထိုင်ခြင်းသို့ ပြောင်းလဲခြင်းဖြင့် မိမိဘာသာ စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံအောင် နေထိုင်နိုင်မည်ဟု ဖော်ပြထားသည်။ အာဖရိက၏ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးမှာ လမ်းဆုံလမ်းခွတွင် ရောက်နေပြီဟု ဒေါက်တာဂျူမာက ဆိုသည်။ ဆက်လက်၍ ဒေါက်တာဂျူမာကပင် "ကျွန်တော်တို့ အနေနဲ့ အာဖရိကက ကုန်ကြမ်းတွေ တင်ပို့ပြီး အစားအသောက်တွေ တင်သွင်းရတဲ့ ပေါ်လစီတွေကို အသားပေးနေတဲ့ ရာစုနှစ်ကို အဆုံးသတ်နေပါပြီ။ အာဖရိကအနေနဲ့ ဒေသတွင်း ကုန်သွယ်ရေးနဲ့ ကုံလုံကြွယ်ဝမှု အတွက် စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေး ဆန်းသစ်မှုတွေကို စတင်ပြီး စူးစိုက်လုပ်ဆောင်နေပါပြီ။" ဟု ဆိုသည်။ အမေရိကန် သမ္မတ ဘားရက်အိုဘားမား ၂၀၁၃ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ အတွင်း အာဖရိကသို့ အလည်အပတ် လာရောက်စဉ်က အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၇ ဘီလီယံ အကုန်ခံ၍ အာဖရိက၏ အခြေခံ အဆောက်အအုံ ဖွံ့ဖြိုးမှုကို ပိုမိုလုပ်ဆောင်ရန် အစီအစဉ် နှင့် အာဖရိက နိုင်ငံ့ခေါင်းဆောင်များနှင့် ပိုမို၍ တွဲဖက် အလုပ်လုပ်ရန် အစီအစဉ်ကို ကြေညာခဲ့သည်။ အာဖရိက ကုန်သွယ်ရေး ဟုခေါ်သော အာဖရိကတိုက်အတွင်းကုန်သွယ်မှု တိုးမြှင့်ရေး နှင့် အာဖရိကတိုက်နှင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အကြား ကုန်သွယ်မှုတိုးမြှင့်ရေး အစီအစဉ်ကိုလည်း အိုဘားမားက ကြေညာခဲ့သည်။ လူဦးရေပျံ့နှံ့တည်ရှိပုံ အာဖရိကတိုက်၏ လူဦးရေမှာ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၄၀ အတွင်း အလျှင်အမြန် တိုးပွားလာခဲ့သဖြင့် လူဦးရေ အများစုမှာ ငယ်ရွယ်ကြသည်။ အချို့သော အာဖရိကနိုင်ငံများတွင် လူဦးရေ၏ တစ်ဝက်ခန့်မှာ ၂၅ နှစ်အောက် လူငယ်များ ဖြစ်ကြသည်။ အာဖရိက၏ လူဦးရေ စုစုပေါင်းမှာ ၁၉၅၀ ခုနှစ်တွင် ၂၂၁ သန်းမျှသာ ရှိခဲ့သော်လည်း ၂၀၁၃ တွင် ၁.၁ ဘီလီယံ အထိ ရှိလာခဲ့သည်။ နိုင်ဂါ-ကွန်ဂို ဘာသာစကား မိသားစု၏ တစိတ်တဒေသ ဖြစ်သော ဘန်တူ စကားပြောသော လူမျိုးမှာ အာဖရိတောင်ပိုင်း၊ အလယ်ပိုင်းနှင့် အရှေ့တောင်ပိုင်းတို့တွင် အဓိကနေထိုင်ကြသည်။ အနောက်အာဖရိကမှ ဘန်တူစကားပြောသော လူမျိုးများမှာ ဆာဟာရ တောင်ပိုင်းဒေသ အများအပြားသို့ တဖြည်းဖြည်းချင်း ပျံ့နှံ့ရောက်ရှိလာလျက် ရှိသည်။ သို့သော်လည်း တောင်ဆူဒန်နိုင်ငံ နှင့် အရှေ့အာဖရိကတို့တွင် အချို့သော နိုင်း လူမျိုးများ ရှိပြီး ဆွာဟီလီ ကမ်းရိုးတန်းတွင် ဆွာဟီလီ လူမျိုးများ ရှိကာ အာဖရိက ရှေးဦးလူမျိုးများ ဖြစ်သော ခွိုင်ဆန် (ဆန် သို့မဟုတ် ခြုံပုတ်နေလူမျိုး) နှင့် ပစ်ဂမီ လူမျိုး များကို အာဖရိက အလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းတို့တွင် အသီးသီး တွေ့ရလေ့ ရှိသည်။ ဘန်တူ စကားပြောသော အာဖရိကလူမျိုးများကို ဂါဘွန်နိုင်ငံ နှင့် ဂီနီနိုင်ငံ အီကွေတာဒေသတို့တွင်လည်း တွေ့ရလေ့ ရှိပြီး ကင်မရွန်းနိုင်ငံတောင်ပိုင်း အချို့ ဒေသများတွင်လည်း တွေ့ရသည်။ တောင်အာဖရိကရှိ ကာလာဟာရီ သဲကန္တာရတွင်မူ ခွိုင်ဆန်တို့နှင့် အမျိုးအနွယ်ချင်း နီးစပ်သော်လည်း ကွဲပြားခြားနားသော ခြုံပုတ် လူမျိုးများမှာ ကာလရှည်ကြာ နေထိုင်လာခဲ့ကြသည်။ ဆန်လူမျိုးများမှာ အခြားသော အာဖရိကရှိ လူမျိုးများနှင့် ပုံပန်းသဏ္ဌန်အားဖြင့် သိသာစွာ ကွဲပြားခြားနားပြီး အာဖရိကတွင် ရှေးဦးကပင် နေထိုင်လာခဲ့သော လူမျိုးများ ဖြစ်သည်။ ပစ်ဂမီလူမျိုးများမှာမူ အာဖရိကအလယ်ပိုင်းတွင် ဘန်တူလူမျိုးများ မတိုင်ခင်ကတည်းက ရှိခဲ့သော ရှေးဦးလူမျိုးများ ဖြစ်သည်။ အနောက်အာဖရိကရှိ လူမျိုးများမှာ နိုင်ဂါ-ကွန်ဂို ဘာသာစကားကို အသုံးပြုလေ့ ရှိကြပြီး ဘန်တူမဟုတ်သော လူမျိုးစု အနွယ်သို့သို့ လုံးဝ မဟုတ်သော်လည်း အများအားဖြင့် ဆက်နွယ်နေကြကာ နိုင်း-ဆာဟာရ ဘာသာစကားနှင့် အာဖရိက-အာရှ ဘာသာစကားပြောသော လူမျိုးများကိုလည်း တွေ့ရလေ့ ရှိသည်။ နိုင်ဂါ-ကွန်ဂို စကားပြောသော ရောယူဘာ၊ အစ်ဂဘို၊ ဖူလာနီ၊ အာကန်၊ ဝိုလော့ဖ် လူမျိုးစုများမှာ အများပြားဆုံး နှင့် ဩဇာလွှမ်းမိုးမှု အရှိဆုံး ဖြစ်သည်။ ဆာဟာရ အလယ်ပိုင်းတွင်မူ မန်ဒင်ကာ သို့မဟုတ် မန်ဒီ လူမျိုးများမှာ အထင်ရှားဆုံး ဖြစ်သည်။ ဟောဆာ စကား အပါအဝင် ချဒ် ဘာသာစကားကို အသုံးပြုသော လူမျိုးစုများကို ဆာဟာရ နှင့် အနီးဆုံးဖြစ်သော မြောက်ပိုင်းဒေသများတွင် တွေ့ရသည်။ နိုင်လို-ဆာဟာရ ဘာသာစကား ပြောကြားသော ဆောင်ဟိုင်၊ ကနူရီ နှင့် ဇာမာ လူမျိုးစုများကိုမူ အနောက်အာဖရိက အရှေ့ပိုင်း အလယ်အာဖရိက နှင့် ထိစပ်နေသော နေရာများတွင် တွေ့ရသည်။ မြောက်အာဖရိကရှိ လူမျိုးများတွင်မူ အနောက်မြောက်ဘက်တွင် ဘာဘာလူမျိုး၊ အရှေ့မြောက်ဘက်တွင် အီဂျစ်လူမျိုး နှင့် အရှေ့ဘက်တွင် နိုင်း-ဆာဟာရ စကားပြောသော လူမျိုး စသည့်ဖြင့် ရှေးဦးလူမျိုးစု ၃ မျိုးကို အဓိကတွေ့ရသည်။ ၇ ရာစုတွင် ရောက်ရှိခဲ့သော အာရပ်လူမျိုးတို့က အာရပ်ဘာသာစကား နှင့် အစ္စလာမ်ဘာသာတို့ကို မြောက်အာဖရိကနှင့် မိတ်ဆက်ခဲ့သည်။ ကာသေ့ကိုတည်ထောင်ခဲ့သော ဂျူးအနွယ်ဝင် ဖိုနီးရှား လူမျိုးများ နှင့် ဟစ်ဆော့လူမျိုးများ၊ အင်ဒို-အီရန် အနွယ်ဝင် အလန် လူမျိုးများ၊ အင်ဒို-ဥရောပ အနွယ်ဝင် ဂရိလူမျိုးများ၊ ရောမ လူမျိုးများ၊ ဗန်ဒယ် လူမျိုးများမှာလည်း မြောက်အာဖရိကတွင် အခြေချ နေထိုင်ခဲ့ကြသည်။ ဘာဘာလူမျိုးစုများမှာ ၂၁ ရာစု အထိတိုင်အောင်ပင် မော်ရိုကိုနိုင်ငံ နှင့် အယ်လ်ဂျီးရီးယား နိုင်ငံတို့တွင် အထင်အရှား ရှိသော်လည်း အရေအတွက် အားဖြင့် နည်းပါးသည်။ ဘာဘာစကားပြောသော လူမျိုးများကို တူနီးရှားနိုင်ငံ နှင့် လစ်ဗျားနိုင်ငံ အချို့ဒေသများ တွင်လည်း တွေ့ရသည်။ ဘာဘာစကားပြောသော တွားရက် လူမျိုး နှင့် အခြား ရွှေ့ပြောင်းသွားလာသော လူမျိုးများမှာ မြောက်အာဖရိကရှိ ဆာဟာရဒေသတွင် အဓိကနေထိုင်သော လူမျိုးများ ရှိသည်။ မောရစ်ရှားနားနိုင်ငံ တွင်မူ အရွယ်အစားအားဖြင့် သေးငယ်ပြီး မျိုးသုဉ်းလုနီးပါး ဖြစ်သော ဘာဘာလူမျိုးများကို မြောက်ပိုင်းတွင် တွေ့ရပြီး နိုင်ဂါ-ကွန်ဂို လူမျိုးများကို တောင်ပိုင်းတွင် တွေ့ရသော်လည်း ထိုဒေသ နှစ်ခုစလုံးတွင် အာရပ်ဘာသာစကား နှင့် အာရပ်ယဉ်ကျေးမှုမှာ အထင်အရှား လွှမ်းမိုးထားသည်။ ဆူဒန်နိုင်ငံတွင်မူ အာရပ်ဘာသာစကား နှင့် အာရပ် ယဉ်ကျေးမှု လွှမ်းမိုးသော်လည်း ယခင်က နိုင်း-ဆာဟာရ ဘာသာစကား ပြောကြားခဲ့ကြသော နျူဘီယံ၊ ဖား၊ မာဆာလစ် နှင့် ဇာဂါဝါ လူမျိုးများ နေထိုင်ကြပြီး ရာစုနှစ်ပေါင်း များစွာ အတွင်း အာရပ်ကျွန်းဆွယ်မှ ပြောင်းရွှေ့လာသူများ နှင့် ရောနှောလျက် ရှိသည်။ အီဂျစ်နိုင်ငံ နှင့် ဆူဒန်နိုင်ငံတို့တွင် အာဖရိက-အာရှ စကားပြောပြီး လှည့်လည်သွားလာလေ့ ရှိသော ဘီဂျာ လူမျိုးများကို တွေ့ရသည်။ အာဖရိက ဦးချိုဒေသတွင်မူ ဟာဘီရှာ လူမျိုးဟု စုပေါင်းခေါ်ဆိုကြသော အမ်ဟာရာလူမျိုး နှင့် တိုင်ဂရာယန်လူမျိုးများဖြစ်ကြသော အချို့သော အီသီယိုးပီးယားနှင့် အီရီထရီးယား အုပ်စုများမှာ အာဖရိက-အာရှ ဘာသာစကား မိသားစု မှ ဂျူးဘာသာစကားခွဲကို ပြောဆိုကြပြီး အိုရိုမို နှင့် ဆိုမာလီလူမျိုးများမှာ အာဖရိက-အာရှ ဘာသာစကားခွဲမှ ကူရှီတစ် ဘာသာစကားခွဲကို ပြောဆိုကြသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ် အပြီး ကိုလိုနီစနစ် ဖျက်သိမ်းခြင်း လှုပ်ရှားမှု မတိုင်ခင်က ဥရောပသားများကို အာဖရိက နေရာ အနှံ့အပြားတွင် တွေ့ရသည်။ ၁၉၆၀ ခုနှစ်များ နှင့် ၁၉၇၀ ခုနှစ်များ အတွင်း ကိုလိုနီစနစ် ဖျက်သိမ်းခြင်းကြောင့် ဥရောပ အနွယ်မှ ဆင်းသက်လာသော လူမျိုး အများစုမှာ အာဖရိကမှ အစုလိုက်အပြုံလိုက်ထွက်ခွာသွားခဲ့ပြီး အထူးသဖြင့် အယ်လ်ဂျီးရီးယားနိုင်ငံ၊ မော်ရိုကိုနိုင်ငံ (ပြင်သစ်ကိုလိုနီနေ ဥရောပသား ၁.၆သန်းကျော်) Kenya, Congo, ရိုဒီးရှားနိုင်ငံ၊ မိုဇမ်ဘစ်နိုင်ငံ နှင့် အင်ဂိုလာနိုင်ငံ တို့မှ ဖြစ်သည်။ ၁၉၇၇ ခုနှစ် အကုန်တွင် အာဖရိကတွင် နေထိုင်သော ပေါ်တူဂီလူမျိုး ၁ သန်းကျော် ပေါ်တူဂီသို့ ပြန်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း လူဖြူအာဖရိကများမှာ အာဖရိနိုင်ငံ အများအပြား အထူးသဖြင့် တောင်အာဖရိကနိုင်ငံ၊ ဇင်ဘာဘွေနိုင်ငံ၊ နမီးဘီးယားနိုင်ငံ နှင့် ရေညွန်နိုင်ငံ တို့တွင် ထင်ရှားသော လူနည်းစု အဖြစ် ကျန်ရစ်ခဲ့သည်။ လူဖြူအာဖရိက အများဆုံးရှိသော နိုင်ငံမှာ တောင်အာဖရိကနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ဒတ်ချ်အနွယ်ဝင် အာဖရိကန်နာများ၊ ဗြိတိသျှမှ ရွှေ့ပြောင်းဆင်းသက်လာသူများ နှင့် အဖြူသွေးနှောများမှာ အာဖရိကတွင် အများဆုံး ဥရောပ အနွယ်ဝင်များ ဖြစ်သည်။ ဥရောပတို့၏ ကိုလိုနီစနစ်ကြောင့် အာရှသား အများအပြားကို အာဖရိကသို့ ရောက်ရှိလာစေခဲ့ပြီး အထူးသဖြင့် အိန္ဒိယတိုက်ငယ်မှ လူများ ဗြိတိသျှကိုလိုနီများသို့ ရောက်ရှိလာခြင်း ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယ လူမျိုး အများအပြားကို တောင်အာဖရိကတွင် တွေ့ရပြီး ကင်ညာနိုင်ငံ၊ တန်ဇေးနီးယားနိုင်ငံနှင့် အခြားသော တောင်ပိုင်းနှင့် အရှေ့တောင်ပိုင်း အာဖရိကနိုင်ငံများတွင်လည်း အိန္ဒိယလူမျိုး အနည်းငယ်ကို တွေ့ရသည်။ ယူဂန်ဒါနိုင်ငံရှိ အိန္ဒိယလူမျိုး အများအပြားကို ၁၉၇၂ ခုနှစ်တွင် အာဏာရှင် အီဒီအာမင် မှ မောင်းထုတ်ခဲ့သော်လည်း အချို့မှာ ပြန်လာခဲ့ကြသည်။ အိန္ဒိယ သမုဒ္ဒရာ အတွင်းရှိ ကျွန်းများမှာ အာရှမျိုးနွယ် လူမျိုးများ နေထိုင်ကြပြီး တခါတရံတွင် အာဖရိကသားများ ဥရောပသားများ နှင့် ရောနှောနေသည်။ မာဒါဂတ်စကားနိုင်ငံရှိ မာလာဂါဆီ လူမျိုးများမှာ အော်စရိုနီးရှန်း လူမျိုး များ ဖြစ်ပြီး ကမ်းရိုးတန်းဒေသတွင် နေထိုင်ကြသူများမှာမူ ဘန်တူ၊ အာရပ်၊ အိန္ဒိယ နှင့် ဥရောပ အနွယ်ဝင်များ နှင့် ရောနှောနေသည်။ တောင်အာဖရိကတွင် ကိပ်ကာလာ (လူမျိုးနှစ်မျိုး နှင့် တိုက်နှစ်ခုထက် ပိုသော အနွယ်ဝင်) ဟုခေါ်သော မလေး နှင့် အိန္ဒိယ အနွယ်မှ ဆင်းသက်လာသူများမှာ အရေးပါသော အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်သည်။ ၂၀ ရာစု အတွင်းတွင် လူနည်းစု ဖြစ်သော်လည်း စီးပွားရေး အရ အရေးပါသော လူမျိုးစုများ ဖြစ်သည့် လက်ဘနွန်နှင့် တရုတ် လူမျိုးများမှာ အနောက်နှင့် အရှေ့အာဖရိက ရှိ ကမ်းရိုးတန်းမြို့ကြီးများတွင် အသီးသီး တိုးပွားလာခဲ့သည်။ ဘာသာစကားများ ခန့်မှန်းခြေ အများစုအရ အာဖရိကတွင် အသုံးပြုသော ဘာသာစကား တစ်ထောင်ကျော် ရှိသည်။ ( ယူနက်စကို၏ ခန့်မှန်းချက်အရ ဘာသာစကား ၂၀၀၀ ကျော် ဖြစ်သည်။) ဘာသာစကား အများစုမှာ အာဖရိကမှ မြစ်ဖျားခံသော်လည်း အချို့မှာ ဥရောပ နှင့် အာရှတွင် မြစ်ဖျားခံသည်။ အာဖရိကသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဘာသာစကား အများအပြား တတ်ကျွမ်းသူ အများဆုံး တိုက်ကြီး ဖြစ်ပြီး လူတစ်ယောက် အနေနှင့် အာဖရိက ဘာသာစကား အများအပြား အပြင် ဥရောပဘာသာစကား တစ်မျိုး သို့မဟုတ် တစ်မျိုး ထက်ပို၍ ပြောတတ်သည်မှာ မရှားပေ။ အာဖရိကတွင် ရှေးဦးအစ ကတည်းက အသုံးပြုခဲ့သော အဓိက ဘာသာစကား မိသားစု ၄ ခု ရှိသည်။ အာဖရို-အေးရှားတစ် ဘာသာစကား မိသားစုတွင် ဘာသာစကား ၂၄၀ ခန့် ပါဝင်ပြီး အာဖရိက ဦးချိုဒေသ၊ မြောက်အာဖရိက ဒေသ၊ ဆာဟဲလ်ဒေသ နှင့် အာရှ အနောက်တောင်ပိုင်း ဒေသတို့တွင် နေထိုင်သော လူဦးရေ ၂၈၅ သန်းခန့်မှ အသုံးပြုကြသည်။ နိုင်လို-ဆာဟာရ ဘာသာစကား မိသားစုတွင် ဘာသာစကား ၁၀၀ ကျော် ပါဝင်ပြီး လူဦးရေ သန်း ၃၀ ကျော် အသုံးပြုကြသည်။ နိုင်လို-ဆာဟာရ ဘာသာစကားကို ချဒ်နိုင်ငံ၊ အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံ၊ ကင်ညာနိုင်ငံ၊ နိုင်ဂျီးရီးယားနိုင်ငံ၊ ဆူဒန်နိုင်ငံ၊ တောင်ဆူဒန်နိုင်ငံ၊ ယူဂန်ဒါနိုင်ငံ နှင့် တန်ဇေးနီးယား နိုင်ငံတို့မှ လူမျိုးစုများ အသုံးပြုကြသည်။ နိုင်ဂါ-ကွန်ဂို ဘာသာစကား မိသားစုမှာ ဆာဟာရ တောင်ပိုင်းဒေသများတွင် အသုံးပြုကြပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဘာသာစကား မျိုးကွဲအများဆုံးသော ဘာသာစကားမိသားစု ဖြစ်သည်။ ခွိုင်ဆန် ဘာသာစကားတွင် ဘာသာစကား အမျိုး ၅၀ ခန့် ပါဝင်ပြီး အာဖရိကတောင်ပိုင်းရှိ လူဦးရေ ၁ သိန်း ၂ သောင်းခန့် အသုံးပြု လျက် ရှိကြသည်။ ခွိုင်ဆန် ဘာသာစကား အများအပြားမှာ ပျောက်ကွယ်လု နီးပါး ဖြစ်နေပြီ ဖြစ်သည်။ ခွိုင် နှင့် ဆန် လူမျိုးတို့သည် ထို အာဖရိက ဒေသ၏ မူလ အစနေထိုင်သော လူမျိုးများ ဖြစ်သည်။ ကိုလိုနီ စနစ် ပျက်သုဉ်းပြီးချိန်တွင် အာဖရိက နိုင်ငံတိုင်းလိုလိုပင် အာဖရိကတိုက် အပြင်ဘက်ရှိ ဘာသာစကား တစ်မျိုးမျိုးကို ရုံးသုံးဘာသာစကား အဖြစ် သတ်မှတ် သုံးစွဲကြသည်။ အချို့သော နိုင်ငံများမှာ ရှေးဦး ဘာသာစကားများ ဖြ်စသော ဆွာဟီလီ၊ ရောယူဘာ၊ အစ်ဂ်ဘို၊ ဟောဆာ အစရှိသော ဘာသာစကားများကို တရားဝင် အသိမှတ်ပြု ထားသည်။ နိုင်ငံ အများအပြားတွင် အင်္ဂလိပ် ဘာသာ နှင့် ပြင်သစ် ဘာသာစကားတို့ကို အများနှင့် ဆိုင်သော နေရာများ ဖြစ်သည့် အစိုးရ၊ စီးပွားရေး၊ ပညာရေး နှင့် ပြန်ကြားရေး တို့တွင် ဆက်သွယ်ရန် အသုံးပြုကြသည်။ အာရပ်ဘာသာစကား၊ စပိန်ဘာသာစကား၊ အာဖရိကန် ဘာသာစကား နှင့် ပေါ်တူဂီ ဘာသာစကားတို့မှာ အာဖရိကတိုက် အပြင်မှ မြစ်ဖျားခံလာသော ဘာသာစကားများ ဖြစ်သော်လည်း အာဖရိကသား သန်းပေါင်းများစွာတို့က အများနှင့် ဆိုင်သော နေရာ သို့မဟုတ် မိမိတို့ အချင်းချင်း ဆက်သွယ်ရန် အသုံးပြုလျက် ရှိကြသည်။ ယခင်က အီတလီ၏ ကိုလိုနီ ဖြစ်ခဲ့သော ဒေသများတွင် အီတလီ ဘာသာစကားကိုလည်း အသုံးပြုကြသည်။ ဂျာမနီ၏ ယခင် ပိုင်နက် ဖြစ်သော နမီးဘီးယားနိုင်ငံတွင် ဂျာမန်ဘာသာစကားကိုလည်း ပြောဆိုကြသည်။ ယဉ်ကျေးမှုများ အချို့သော အာဖရိက ရိုးရာ ယဉ်ကျေးမှု အစိတ်အပိုင်း များမှာ ယခုလတ်တလောတွင် ကျင့်သုံးမှုနည်းပြီး ကိုလိုနီခေတ်နှင့် ကိုလိုနီခေတ်လွန် အစိုးရများ၏ လျစ်လျူရှုမှု နှင့် ဖိနှိပ်မှုတို့ကြောင့် ဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း ယခုအခါတွင် အာဖရိက၏ ရိုးရာယဉ်ကျေးမှုများကို ပြန်လည်ရှာဖွေခြင်း နှင့် တန်ဖိုးထားခြင်းတို့ ဖြစ်လာစေရန် ကြိုးစားမှုများ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပြီ ဖြစ်သည်။ တောင်အာဖရိက သမ္မတဟောင်း တက်ဘို အမ်ဘပ်ကီ ဦးဆောင်သော အာဖရိက ရီနေဆွန်း လှုပ်ရှားမှု နှင့် မိုလ်ဖီ အဆန်တီ အပါအဝင် ပညာရှင် တစ်စု ဦး ဆောင်သော အာဖရိုဆန်ထရစ်ဆင် လှုပ်ရှားမှုတို့ က ထိုသို့ ဖြစ်ပေါ်လာစေရန် တွန်းအားပေးခဲ့သည်။ ထို့ပြင် ရိုးရာယုံကြည်ကိုးကွယ်မှုများကိုလည်း အသိအမှတ်ပြုလာခဲ့ပြီး ဗူဒူး အပါအဝင် အခြား ယုံကြည်မှုများကို ရာဇဝတ်မှု အဖြစ်မှ ပယ်ဖျက်ပေးခြင်းများလည်း ပါဝင်သည်။ ယခု လတ်တလော နှစ်များတွင် အာဖရိက ယဉ်ကျေးမှုသည် ကျေးလက်ဆင်းရဲမွဲတေမှု နှင့် အနည်းငယ်မျှသော စိုက်ပျိုးမှုတို့နှင့် တွဲဆက်လျက် ရှိသည်။ အနုပညာနှင့် ဗိသုကာပညာ အာဖရိက အနုပညာနှင့် ဗိသုကာပညာတို့သည် အာဖရိက ယဉ်ကျေးမှု၏ အမျိုးအမည် များပြားမှုကို ထင်ဟပ်ပြနေသည်။ အာဖရိက၏ ရှေးအကျဆုံးသော ယဉ်ကျေးမှု လက်ရာမှာ နှစ်ပေါင်း ၈၂,၀၀၀ မျှ ကြာပြီ ဖြစ်သော ပုတီးစေ့ ဖြစ်ပြီး မော်ရိုကိုနိုင်ငံ၊ တာဖိုရော့တွင် တွေ့ရှိခဲ့သည်။ အီဂျစ်နိုင်ငံ ရှိ ဂီဇာမဟာပိရမစ်ကြီး မှာ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမြင့်ဆုံး အဆောက်အဦး အဖြစ် နှစ်ပေါင်း ၄၀၀၀ ကျော် တည်ရှိခဲ့ပြီး ၁၃၀၀ ခုနှစ် လင်ကွန်း ကက်သီဒရယ် ဘုရားကျောင်း ပြီးသည့် အချိန်အထိပင် ဖြစ်သည်။ ဂရိတ်ဇင်ဘာဘွေ ဒေသရှိ ကျောက်တုံးအပျက် အစီးများမှာ ဗိသုကာပညာအတွက် မှတ်သားလောက်စရာ ဖြစ်ပြီး အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံ လာလီဘယ်လာရှိ စိန့်ဂျော့ရှ် ဘုရားကျောင်း အပါအဝင် အခြား ဘုရားကျောင်းများ၏ ခက်ခဲနက်နဲမှုလည်း ပါဝင်သည်။ ဂီတနှင့် အက အီဂျစ်သည် အာရပ်ကမ္ဘာအတွက် ယဉ်ကျေးမှု အာရုံစိုက်ရာ ဒေသ တစ်ခုဖြစ်ပြီး ဆာဟာရ တောင်ပိုင်း အထူးသဖြင့် အနောက်အာဖရိကမှ စည်းချက်များသည် အတ္တလန္တိတ် ကျွန် ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှုမှ တဆင့် ယနေ့ခေတ် ဆမ်ဘာ၊ ဘလူး၊ ဂျက်ဇ်၊ ရက်ဂေး၊ ဟစ်ဟော့ပ် နှင့် ရော့ခ်ဂီတများ အဖြစ် ပျံ့လွင့်သွားခဲ့သည်။ ၁၉၅၀ မှ ၁၉၇၀ နှစ်များ အတွင်း ထိုစတိုင်လ်များကို ပေါင်းစပ်ထားသည့် အာဖရိုဘိ နှင့် ဟိုင်းလိုက်ဖ် ဂီတတို့ လူသိများ ထင်ရှား လာခံသည်။ ယနေ့ခေတ် အာဖရိကတိုက်၏ ဂီတများတွင် တောင်အာဖရိကနိုင်ငံ၏ နက်နဲသော သီချင်းဆိုမှုများ နှင့် ကွန်ဂိုဒီမိုကရက်တစ် သမ္မတနိုင်ငံ၏ ဂီတများ အဓိက ပါဝင်သော ဆူကူ ဂီတအမျိုးအစားတို့ ပါဝင်သည်။ ရှေးယခင်ကတည်းက ရှိခဲ့သော အာဖရိက၏ ဂီတ နှင့် အကများမှာ မှတ်တမ်းမတင်ဘဲ ပါးစပ်ဖြင့်သာ လက်ဆင့်ကမ်း သယ်ဆောင်လာခဲ့ကြပြီး မြောက်အာဖရိက နှင့် တောင်အာဖရိကတို့၏ ဂီတ နှင့် အကမှာ သိသာစွာ ကွဲပြားခြားနားသည်။ မြောက်အာဖရိက ဂီတနှင့် အကတို့တွင် အာရပ်တို့၏ လွှမ်းမိုးမှုများကို တွေ့ရပြီး တောင်အာဖရိကတွင်မူ ကိုလိုနီစနစ်ကြောင့် အနောက်တိုင်း၏ လွှမ်းမိုးမှုများကို တွေ့ရသည်။ အားကစား အာဖရိက ဘောလုံး အဖွဲ့ချုပ်တွင် အာဖရိက နိုင်ငံပေါင်း ၅၃ နိုင်ငံမှ အသင်းများ ပါဝင်သည်ပြီး ကင်မရွန်း၊ နိုင်ဂျီးရီးယား၊ ဆီနီဂေါလ် နှင့် ဂါနာ နိုင်ငံတို့သည် ကမ္ဘာ့ဖလား ဘောလုံးပြိုင်ပွဲတွင် ရှုံးထွက် အဆင့်ထိ တက်လှမ်းနိုင်ခဲ့သည်။ တောင်အာဖရိကနိုင်ငံသည် ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘာ့ဖလား ဘောလုံးပြိုင်ပွဲကို အိမ်ရှင် အဖြစ် လက်ခံကျင်းပခဲ့ပြီး အာဖရိကနိုင်ငံများထဲတွင် ပထမဆုံး ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့ဘောလုံးအဖွဲ့ချုပ် (ဖီဖာ)၏ အဆင့်သတ်မှတ်ချက် အရ အီဂျစ် အသင်းမှာ အာဖရိကတွင် အကောင်းဆုံး ဘောလုံးအသင်း ဖြစ်ပြီး အာဖရိက ဖလားကို ၇ ကြိမ်တိုင် ရရှိခဲ့ကာ ၃ ကြိမ်ဆက်တိုက် ဆွတ်ခူးခြင်း စံချိန်ကိုလည်း တင်ထားခဲ့သည်။ အချို့သော အာဖရိကနိုင်ငံများတွင် ခရစ်ကက် ကစားခြင်းသည် လူကြိုက်များသည်။ တောင်အာဖရိက၊ ဇင်ဘာဘွေ နှင့် ကင်ညာနိုင်ငံတို့မှာ ခရစ်ကက် ကစားနည်းတွင် အဆင့်တစ်ခု အထိ တက်လှမ်းနိုင်ခဲ့ပြီး ထိုနိုင်ငံ ၃ ခု ပူးပေါင်း၍ ၂၀၀၃ ခုနှစ် ခရစ်ကက် ကမ္ဘာ့ဖလားကို အိမ်ရှင် အဖြစ် လက်ခံ ကျင်းပခဲ့သည်။ ခရစ်ကက် ကမ္ဘာ့ဖလားတွင် နမီးဘီးယား အသင်းလည်း ဝင်ရောက် ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့သည်။ ရပ်ဘီ ကစားနည်းမှာ တောင်အာဖရိကနိုင်ငံနှင့် နမီးဘီးယားနိုင်ငံတို့တွင် လူကြိုက်များသော ကစားနည်း ဖြစ်သည်။ ကိုးကွယ်မှု အာဖရိကတိုက်တွင် ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုပေါင်း မြောက်မြားစွာရှိပြီး အစိုးရ များ အနေနှင့် ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု ပေါင်းစုံ ရှိနေသော နေရာတွင် စာရင်းထုတ်ပြန်ရန်မှာ ထိရှလွယ်သော အကြောင်းအရာ ဖြစ်သဖြင့် ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုနှင့် ပတ်သက်သော စာရင်းအင်းမှာ ရရှိရန် ခက်ခဲသည်။ ကမ္ဘာ့ စွယ်စုံကျမ်း၏ အဆိုအရ အစ္စလာမ်ဘာသာမှာ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု အများဆုံး ပါသာ ဖြစ်ပြီး ဒုတိယအများဆုံးမှာ ခရစ်ယာန်ဘာသာ ဖြစ်သည်။ ဘရစ်တန်နီကာ စွယ်စုံကျမ်း၏ အဆိုအရ ၄၅% သော လူဦးရေမှာ ခရစ်ယာန် ဘာသာဝင် ဖြစ်ပြီး ၄၀% မှာ အစ္စလာမ် ဘာသာဝင် ဖြစ်ကာ ကျန် ၁၀% ခန့်မှာ ရိုးရာ ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှုများကို လိုက်နာကြသည်။ အာဖရိကလူနည်းစုမှာ ဟိန္ဒူဘာသာ၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ကွန်ဖြူးရှပ် ဘာသာ၊ ဘာဟိုင်း ဘာသာ နှင့် ဂျူး ဘာသာတို့ကို ကိုးကွယ်ကြသည်။ ဘာသာမဲ့ လူဦးရေ အနည်းငယ်မျှလည်း အာဖရိကတွင် ရှိသည်။ နယ်မြေနှင့် ဒေသများ အခြားကြည့်ရန် ရည်ညွှန်းချက်များ အာဖရိကတိုက် တိုက်ကြီးများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%AC%E1%80%96%E1%80%9B%E1%80%AD%E1%80%80

ဥရောပ

ဥရောပဆိုသည်မှာ ခေါ်ဝေါ်သတ်မှတ်ချက်အရ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ တိုက်ကြီး (၇) တိုက်တွင် တစ်ခုဖြစ်သည်။ ယူရေးရှား ကုန်းမြေပြင်ကြီး၏ အနောက်ဘက်ဆုံး အပိုင်းပါဝင်သည်။ ဥရောပနှင့် အာရှကို စည်းခြားထားသော နေရာများမှာ ယူရယ်တောင်တန်း နှင့် ကော့ကေးဆပ်တောင်တန်း၊ ယူရယ်မြစ်၊ ကက်စပီယံပင်လယ် နှင့် ပင်လယ်နက်၊ ပင်လယ်နက်နှင့် အေဂျင်ပင်လယ်တို့ကို ဆက်သွယ်ထားသော ရေလမ်းတို့ဖြစ်ကြသည်။ ဥရောပတိုက်သည် မြောက်ဘက်တွင် အာတိတ် သမုဒ္ဒရာနှင့် အခြားရေပြင်များက ဝိုင်းရံထားပြီး အနောက်ဘက်တွင် အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာရှိသည်။ တောင်ဘက်တွင် မြေထဲပင်လယ်ရှိပြီး အရှေ့တောင်ဘက်တွင် ပင်လယ်နက်နှင့် ၎င်းနှင့်ဆက်သွယ်ထားသော ရေလမ်းကြောင်း ရှိသည်။ ဥရောပသည် ကမ္ဘာပေါ်ရှိတိုက်ကြီးများတွင် မြေမျက်နှာပြင်အားဖြင့် ဒုတိယမြောက် အသေးဆုံးဖြစ်ပြီး ၁၀,၁၈၀,၀၀၀ စတုရန်းကီလိုမီတာ (၃,၉၃၀,၀၀၀ စတုရန်းမိုင်) သို့မဟုတ် ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်၏ ၂ရာခိုင်နှုန်း နှင့် ကမ္ဘာ့မြေမျက်နှာပြင်၏ ၆. ၈ ရာခိုင်နှုန်းကို နေရာယူထားသည်။ ဥရောပတွင် နိုင်ငံပေါင်း ၅၀ ခန့်ရှိပြီး ရုရှားနိုင်ငံသည် လူဦးရေအားဖြင့်သော်လည်းကောင်း၊ အကျယ်အဝန်းအားဖြင့်သော်လည်းကောင်း အကြီးဆုံးဖြစ်ပြီး အသေးဆုံးမှာ ဗာတီကန်စီးတီး ဖြစ်သည်။ ဥရောပသည် အာရှ နှင့် အာဖရိကပြီးလျှင် တတိယမြောက် လူဦးရေ အများဆုံးတိုက် ဖြစ်သည်။ လူဦးရေ စုစုပေါင်း ၇၃၁ သန်းရှိပြီး ကမ္ဘာ့လူဦးရေ၏ ၁၁ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ဖြစ်သည်။ ရှေးဟောင်း ဂရိနိုင်ငံသည် အနောက်တိုင်းယဉ်ကျေးမှုတို့ မြစ်ဖျားခံ မွေးဖွားရာနေရာဖြစ်သည်။ ဥရောပသည် ၁၆ ရာစု နောက်ပိုင်းမှစ၍ ကမ္ဘာ့အရေးအခင်းများတွင် အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် ကိုလိုနီစနစ်ထွန်းကားပြီး နောက်ပိုင်းတွင် ဖြစ်သည်။ ၁၆ရာစုနှင့် ၂၀ရာစု ကြားတွင် ဥရောပနိုင်ငံတို့သည် အမေရိကတိုက်များ၊ အာဖရိကတိုက်၏ အစိတ်အပိုင်း အတော်များများနှင့် အိုရှန်နီးယားရှိ ကျွန်းနိုင်ငံများကို အကြိမ်ကြိမ် သိမ်းပိုက်အုပ်ချုပ်ခဲ့ကြသည်။ ကမ္ဘာစစ်နှစ်ခုစလုံးသည် ဥရောပကို ဦးတည်ဖြစ်ပေါ်ခြင်း ဖြစ်ပြီး ၂၀ရာစု အလယ်ပိုင်းတွင် ကမ္ဘာ့အရေးအခင်းတို့တွင် ဥရောပ၏အရှိန်အဝါ လွှမ်းမိုးမှု ကျဆင်းရန်အတွက် အစပျိုးခဲ့သည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနှင့် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုတို့ ကမ္ဘာ့ဇာတ်ခုံတွင် ထင်ရှားတောက်ပလာခြင်းကြောင့်လည်း ဖြစ်သည်။ စစ်အေးတိုက်ပွဲ အတွင်းတွင် ဥရောပသည် အနောက်ဘက်တွက် နေတိုးအဖွဲ့ နှင့် အရှေ့ဘက်တွင် ဝါဆောနိုင်ငံများဟူ၍ သံတံတိုင်းခြား ကွဲပြားခဲ့သည်။ ဥရောပနိုင်ငံများ အချင်းချင်း ယှဉ်တွဲလုပ်ကိုင်ရာမှတဆင့် ဥရောပကောင်စီနှင့် ဥရောပသမဂ္ဂတို့ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပြီး ထိုအဖွဲ့အစည်း နှစ်ခုစလုံးသည် ၁၉၉၁ ခုနှစ် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု ကျဆုံးပြီးနောက် အရှေ့ဘက်သို့ တိုးချဲ့လာခဲ့ကြသည်။ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက် အမည်မှည့်ခေါ်ခြင်း ဥရောပဟု ခေါ်တွင်ပုံမှာ ဂရိဒဏ္ဍာရီတစ်ခုမှ ပါဝင်ပြီးနောက်ပိုင်းမှ အမည်တွင်ခဲ့သည်ဟု ယုံကြည်ရသည်။ သမိုင်းကြောင်း ပထဝီဝင် ရာသီဥတု ဘူမိဗေဒ ဂေဟစနစ် နိုင်ငံရေးပထဝီ ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် အလွန်အရေးပါခဲ့သည့်တိုက်ဖြစ်သည့် ဥရောပတိုက်တွင် ယဉ်ကျေးမှုသည် ဆူးမားနှင့်ဘက်ဘီလုံးယဉ်ကျေးမှု၊ နိုင်းမြစ်ဝှမ်းယဉ်ကျေးမှုတို့နောက် မရှေးမနှောင်း ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ ဥရောပတိုက်သည် ကမ္ဘာပေါ်၌ကျော်ကြားသော စာပေ၊ ဂီတ၊ အနုပညာ လက်ရာများ ပေါ်ထွန်းရာတိုက်လည်းဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာကျော် ဒဿနိကဗေဒပညာရှင်ကြီးများ၊ တီထွင်သူများသည်လည်း များသောအားဖြင့် ဥရောပတိုက်သားများဖြစ်သည်။ ‌ဥရောပတိုက် ဥရောပတိုက်သည် တိုက်ကြီးခြောက်တိုက်အနက် ဒုတိယအငယ်ဆုံးတိုက် ဖြစ်သည်။ ယင်းထက်ငယ်သောတိုက်သည် ဩစတြေးလျတိုက်တတိုက်သာရှိသည်။ သို့ရာတွင် ယင်းတိုက်သည် အခြားတိုက်များထက် ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် အလွန်အရေးပါအရာရောက်ခဲ့သောတိုက် ဖြစ်လေသည်။ ဥရောပယဉ်ကျေးမှုသည် ခရစ်မပေါ်မီနှစ်ပေါင်း ၁,၅ဝဝ ခန့်ကစခဲ့သည်။ အာရှတိုက်မှ ယူဖရေးတီးနှင့် တိုက်ဂရစ်မြစ် နှစ်မွှာအကြားရှိမြေ၌ ဆူးမားနှင့် ဘေဘီလုံယဉ်ကျေးမှု၊ အာဖရိကတိုက်မှ နိုင်းမြစ်ဝှမ်း ယဉ်ကျေးမှုတို့နောက် မရှေးမနှောင်းပင် ဥရောပယဉ်ကျေးမှုသည် အစပျိုးခဲ့သည်။ ဂရိနှင့်ရောမ ယဉ်ကျေးမှုတို့သည် ဥရောပယဉ်ကျေးမှု၏အစ ဖြစ်ကြသည်။ ဂရိ နှင့် ရောမအင်ပိုင်ယာတို့သည် အမေရိကတိုက်ကို မတွေ့မီ နှစ်ပေါင်းများစွာကပင် ထွန်းကားခဲ့လေသည်။ လွန်ခဲ့သည့် အနှစ် ၂,ဝဝဝ ကျော်က ကမ္ဘာ့သမိုင်း အဆက်ဆက်တွင် ထွန်းကားခဲ့သောမြို့ကြီးများ၊ စစ်တလင်း ဖြစ်ခဲ့သော ဒေသများကို ဥရောပတိုက်တွင် တွေ့နိုင်သည်။ ဥရောပတိုက်ရှိဒေသများသည် တစ်နေရာနှင့်တစ်နေရာ မီးရထား၊ မီးသင်္ဘော၊ လေယာဉ်ပျံ၊ မော်တော်ကားစသော သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး လမ်းများဖြင့် အချိန်အနည်းငယ်အတွင်း ခရီးပေါက်သော်လည်း တစ်နေရာနှင့်တစ်နေရာ သုံးနှုန်းပြောဆိုသောဘာသာစကား အမျိုးမျိုးကွဲပြားသည်ကို တွေ့နိုင်သည်။ ဘာသာစကားအမျိုးမျိုးကို ကြားရသကဲ့သို့ပင် ရှုမျှော်ခင်း အမျိုးမျိုး အပြောင်းအလဲကိုလည်း တွေ့နိုင်သည်။ ဥရောပတိုက်သည် ကမ္ဘာပေါ်၌ကျော်ကြားသော စာပေ၊ ဂီတ၊ အနုပညာလက်ရာများ ပေါ်ထွန်းရာ တိုက်ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာကျော် ဒဿနိကဗေဒပညာရှင်ကြီးများ၊ တီထွင်သူများသည် များသောအားဖြင့် ဥရောပတိုက်သားများဖြစ်သည်။ အနုမြူဓာတ်ကို ရှာဖွေတွေ့ရှိသည့်တိုင်အောင် အစပျိုးခဲ့သူများသည်လည်း ဥရောပသိပ္ပံပညာရှင်များပင် ဖြစ်သည်။ တည်နေရာနှင့် အကျယ်အဝန်း ဥရောပတိုက်သည် ကမ္ဘာ၏မြောက်ဘက်စွန်း၌ မြောက်လတ္တီကျု ၃၆ ဒီဂရီ မှ ၇၁ ဒီဂရီ အကြားနှင့် အနောက်လောင်ဂျီကျု ၁၀ ဒီဂရီ မှ အရှေ့လောင်ဂျီကျု ၅၇ ဒီဂရီ အကြား၌တည်ရှိသည်။ အာရှတိုက်၏ အနောက်ဘက် ကုန်းချင်းစပ်လျက် တည်နေသောကြောင့် အာရှတိုက်နှင့် ဥရောပတိုက်ကို သီးခြားတစ်တိုက်စီ မဟုတ်ဘဲ တစ်တိုက်တည်းဖြစ်သည်ဟု အချို့ကယူဆ၍ ယူရေးရှားတိုက်ဟုပင်ခေါ်ကြသည်။ အာရှတိုက်နှင့် ဥရောပတိုက်တို့၏ နယ်ခြားသည် မည်သည့်နေရာ၌ဖြစ်သည်ကို ပထဝီပညာရှင်များ အတိအကျ မဆုံးဖြတ်ရသေးသော်လည်း ကက်စပီယံပင်လယ်မှ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာသို့ ဆက်ဆွဲသောမျဉ်းကို ဥရောပတိုက်၏ အရှေ့ဘက် နယ်နိမိတ်အဖြစ် အကြမ်းအားဖြင့် မှတ်သားကြလေသည်။ ကော့ကေးဆပ်တောင်၊ ပင်လယ်နက်၊ ဒါဒနယ်ရေလက်ကြား မာမရာပင်လယ်နှင့် ဗော့စပိုရပ်ရေလက်ကြား တို့သည်လည်း ဥရောပတိုက်နှင့် အာရှတိုက်ကိုခွဲခြားထားသော တောင်ဘက်နယ်နိမိတ်များဖြစ်ကြသည်။ အချို့က ဥရောပတိုက်ကို အာရှတိုက်မှ အနောက်ဘက်သို့ ထိုးထွက်နေသော ကျွန်းဆွယ်ကြီးဟု ဆိုကြသည်။ ဥရောပတိုက်၏ အကျယ်အဝန်းမှာ ၃,၈၅ဝ,ဝဝဝ စတုရန်းမိုင်ရှိ၍ အာရှတိုက်၏ လေးပုံတစ်ပုံ ဖြစ်ပြီးလျှင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ၁၅ဆ ကျယ်ဝန်းသည်။ တောင်မှမြောက်သို့ ၂,၄ဝဝ မိုင်၊ အရှေ့မှအနောက် သို့ ၃,၂၉၃ မိုင်ကျယ်သည်။ ဥရောပတိုက်ကို မြောက်ဘက်မှ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာ၊ အနောက်ဘက်မှ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ၊ တောင်ဘက်မှ မြေထဲ ပင်လယ်တို့ ဝန်းရံလျက်ရှိသည်။ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းသည် မိုင် ၂ဝ,ဝဝဝ ခန့်ရှည်၍ အကျယ်အဝန်းနှင့်စာလျှင် ကမ်းရိုးတန်းအရှည်ဆုံးသောတိုက်ဟု ဆိုရပေမည်။ ကမ်းရိုးတန်းတစ်ခုလုံးသည်လည်း ပင်လယ်ကွေ့၊ ပင်လယ်အော်၊ မြစ်ဝကျယ်တို့ ဖြင့် အကွေ့အကောက်များ ပေါများသည်။ ပင်လယ်ကမ်းရိုး တန်းသည် အကွေ့အကောက် အလွန်များရကား ကျွန်းဆွယ်များ၊ အငူများ ဖြစ်နေသည်ကို တွေ့ရသည်။ ပင်လယ်နက်အတွင်းသို့ ထိုးထွက်နေသော ကရိုင်းမီးယားကျွန်းဆွယ်၊ မြေထဲပင်လယ်ထဲ သို့ ထိုးထွက်နေသော ဗော်လကန်ကျွန်းဆွယ်၊ အီတလီကျွန်းဆွယ်နှင့် အိုင်ဗီးရီးယန်းကျွန်းဆွယ်၊ ဗောလတစ်ပင်လယ်နှင့် မြောက်ပင်လယ်ထဲသို့ ထိုးထွက်နေသော စကန်ဒီနေဗီးယားကျွန်းဆွယ်တို့သည် ထင်ရှားသော ကျွန်းဆွယ်ကြီးများ ဖြစ်ကြသည်။ ယင်းသို့ ကုန်းတွင်းပင်လယ်များ၊ နက်ရှိုင်းသော ပင်လယ်အော်နှင့် ပင်လယ်ကွေ့များရှိသဖြင့် ဥရောပတိုက်တွင် မည်သည့်နေရာမှ ပင်လယ်နှင့် မိုင် ၁,ဝဝဝ ထက် ပိုမဝေးကြ ချေ။ ဥရောပတိုက်၏ ကမ်းရိုးလွန်ပင်လယ်၌ ကျွန်းကြီး၊ ကျွန်းကလေးပေါင်း များစွာလည်းရှိသည်။ ထင်ရှားသောကျွန်း ကြီးများမှာ နိုဗာဇင်းဗလား၊ ဂရိတ်ဗြိတိန်နှင့် အိုင်ယာလန်၊ အိုက်စလန်၊ ကော်ဆီကာ၊ ဆာဒင်နီးယား၊ စစ္စလီ၊ မော်လတာ၊ ကရိ၊ အိုင်အိုနီယန်နှင့် ဗဲလီးယားရစ်ကျွန်းတို့ ဖြစ်ကြသည်။ မြေမျက်နှာပြင် ဥရောပတိုက်၏ မြေမျက်နှာပြင်ကို အကြမ်းအားဖြင့် လေးပိုင်းပိုင်းနိုင်သည်။ (၁) ရှေးကျသော မြေသား (မြောက်ပိုင်းတွင်ရှိသည်)။ (၂) ရုရှားမြေမြင့်လွင်ပြင် (၃) ဥရောပလွင်ပြင်ကြီး (၄) တောင်ပိုင်းရှိ သက်နုတွန့်ခေါက်တောင်တို့ ဖြစ်ကြ သည်။ ရှေးကျသောမြေသား ဥရောပမြောက်ပိုင်းရှိ ဆွီဒင်၊ ဖင်လန်၊ စကော့တလန်ကုန်းမြင့်ဒေသနှင့် အိုက်စလန်ကျွန်း တို့သည် ရှေး ကျသောမြေသားများဖြစ်ကြသည်။ ယင်းဒေသတိုင်း၌ သက်ရင့် ကျောက်၊ သလင်းကျောက်များ ပါဝင်သည်။ ထိုဒေသလေးခု စလုံးသည် တစ်ချိန်ကတစ်ပြင်တည်းဖြစ်ဟန်တူသည်။ သမုဒ္ဒရာ လှိုင်းတိုက်စား၍ အချို့မြေတို့နိမ့်ကျသွားရာ ယခုအခါ ပင်လယ် ကြီးများဖြစ်နေ၍ တိုက်စားမရဘဲ ကျန်နေခဲ့သော ကုန်းမြင့် များသည် ယခုအခါ ကုန်းမြေအဖြစ် ပင်လယ်ပြင်တွင်ပေါ်နေခဲ့ဟန်တူသည်။ ရုရှားမြေမြင့်လွင်ပြင် ဥရောပတိုက်အတွင်းရှိ ရုရှားတစ်နိုင်ငံလုံး လိုလိုပင် မြေမြင့်လွင်ပြင်ကြီး ဖြစ်သည်။ အောက်ခံသက်ရင့် ကျောက်မာတို့အပေါ်၌ သဲကျောက်၊ ထုံးကျောက်စသော သက်နုမြေတို့ ဖုံးနေသည်။ ဥရောပလွင်ပြင် အဲ့လပတောင်၏ မြောက်ဘက်ဒေသ တစ်လျှောက် အင်္ဂလန်ပြည် အရှေ့တောင်ပိုင်းမှ ပြင်သစ်နိုင်ငံ အနောက်ပိုင်းနှင့် မြောက်ပိုင်း၊ ဘယ်လ်ဂျီယမ်၊ နယ်သာလန်၊ ဂျာမနီ၊ ဒိန်းမတ်နှင့် ပိုလန်နိုင်ငံတို့ကို ဖြတ်ကာ ရုရှားနိုင်ငံ ရောက်သည်အထိ ပြန့်ကျယ်သွားသည်။ ယေဘုယျအားဖြင့် လွင်ပြင်ဟုခေါ်သော်လည်း တောင်ကုန်းပေါများ၍ တစ်ခါတစ်ရံ တောင်တန်းကိုပင် တွေ့ရသေးသည်။ သို့ရာတွင် ပေ ၂,ဝဝဝ ထက်ကျော်သော တောင်ဟူ၍ရှားသည်။ ဘယ်လ်ဂျီယမ်နှင့်နယ်သာလန် မြေနိမ့်လွင်ပြင်တို့ကဲ့သို့ နေရာမျိုးသည် အလွန်နိမ့်ရကား ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အောက်ပင် နိမ့်သေးသည်။ သက်နုတွန့်ခေါက်တောင်တန်းများ ဥရောပတိုက်တောင်ပိုင်း တစ်လျှောက်လုံးလိုလိုသည် သက်နု တွန့်ခေါက် တောင်တန်းဒေသ ဖြစ်သည်။ ဥရောပတိုက် အလယ်ဗဟိုခန့်တွင်ရှိသော အယ်လ်ပ်တောင်တန်းမှ ဖြာထွက်နေသော တောင်တန်းများအပြင် စပိန်နှင့် ပြင်သစ်နိုင်ငံကြားရှိ ပီးရနီးတောင်တန်းတို့ ပါဝင်သည်။ အယ်လ်ပ်တောင်မှ အရှေ့တောင်ဘက်သို့ တောင်နှာမောင်းသဖွယ် ဖြာထွက်သောတောင်များမှာ အီတလီနိုင်ငံ၏ ကျောရိုးသဖွယ်ဖြစ်သော အက်ပနိုင်းတောင်တန်း၊ ပြင်သစ်နိုင်ငံ နီးစ်မြို့အနီးအထိ ဖြာထွက်သော မယ်ရီတိုင်း အယ်လ်ပ်တောင်တန်း၊ အီတလီနိုင်ငံ ထရီးယက်မြို့အနီးအထိ ဖြာထွက်သော ဂျူလီယန် အယ်လ်ပ်တောင်တန်း တို့ဖြစ်ကြသည်။ ဥရောပတိုက်၏အမြင့်ဆုံး တောင်ထိပ်ဖြစ်သည့် မောင့်ဗလင့်သည် အနောက်ပိုင်းရှိ အယ်လ်ပ်တောင်တန်းတွင်ရှိသည်။ ဥရောပတိုက်ရှိ မြစ်များသည် အခြားတိုက်ရှိမြစ်များ လောက် မရှည်သော်လည်း အသုံးဝင်၍ ထင်ရှားသောမြစ်များ ဖြစ်သည်။ အရှည်ဆုံးမြစ်သည် ဗော်လဂါမြစ်ဖြစ်သည်။ ဧရာ ဝတီမြစ်၏ နှစ်ဆခန့်ရှည်သည်။ ဒုတိယ အရှည်ဆုံး မြစ်မှာဒန်းညု မြစ်ဖြစ်၍ ပင်လယ်နက်ထဲသို့စီးဝင်သည်။ အခြားထင်ရှားသော မြစ်များမှာ မြေထဲပင်လယ်ထဲသို့ စီးဝင်သော အီဗရို၊ ရုန်းနှင့် ပိုးမြစ်၊ ပင်လယ်နက်ထဲသို့ စီးဝင်သော နီပါး၊ ဒနီးစတာနှင့် ဒွန်မြစ်၊ အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာ အတွင်းသို့ စီးဝင်သော ဂွါဒီ လကွီဗာ၊ ဂွါဒီယာနာ၊ တေးဂတ်နှင့် လွိုင်ယာမြစ်၊ အင်္ဂလိပ် ရေလက်ကြား ထဲသို့ စီးဝင်သော စိန်းမြစ်၊ မြောက်ပင်လယ်ထဲသို့ စီးဝင်သော ရိုင်းနှင့်အဲ့လဗမြစ်၊ ဗောလတစ်ပင်လယ်ထဲသို့စီးဝင် သော အိုဒါ၊ ဗစ္စတျူလာနှင့် ဒျူနာမြစ်၊ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာထဲ သို့စီးဝင်သော ဒွီနာမြစ်တို့ဖြစ်ကြသည်။ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ ပြင်သစ်ကမ်းခြေမှ ဖင်းလန်ကွေ့အတွင်း စီးဆင်းသော မြစ်များ သည် လွင်ပြင်ကိုဖြတ်၍ ရေစီးနှေးစွာ စီးဆင်းရကား တစ်ခု နှင့်တစ်ခု တူးမြောင်းများဖောက်ကာ ဆက်သွယ်ထားသည်။ သို့ဖြစ်ရကား ယင်းတူးမြောင်းများကြောင့် ပြင်သစ်နိုင်ငံ၌ အတ္တ လန္တိတ်သမုဒ္ဒရာနှင့် မြေထဲပင်လယ်၊ ဂျာမနီနိုင်ငံ၌ မြောက်ပင်လယ်နှင့်ဘော်လတစ်ပင်လယ်၊ မြောက်ပင်လယ်နှင့်ပင်လယ်နက်၊ ရုရှနိုင်ငံ၌ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာနှင့် ဘော်လတစ်ပင်လယ်၊ ဘော်လတစ်ပင်လယ်နှင့် ပင်လယ်နက်တို့ ဆက်မိကြသည်။ ဥရောပတိုက်တွင် မြစ်သာများသည်မဟုတ်၊ ရေအိုင် များလည်း ပေါများသည်။ အယ်လ်ပ်တောင်တန်းဒေသရှိ ရေအိုင်များသည် ရှုမျှော်ခင်းအလှကြောင့် ထင်ရှားသည်။ ကက်စပီယံပင်လယ်သည် ဥရောပတိုက်၏ အကြီးဆုံး ရေအိုင် ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် ရေအလွန်ငန်သည်။ ဥရောပတိုက်၏ အကြီးဆုံး ရေချိုအိုင်များမှာ ရုရှားနိုင်ငံထဲရှိ အိုနေဂါရေအိုင်နှင့် လဒိုဂါရေအိုင်များ၊ စကန်ဒီနေ ဗီးယားကျွန်းဆွယ်ရှိ ရေအိုင်စုများ၊ အင်္ဂလန်ပြည် ရေအိုင်ဒေသရှိ ရေအိုင်စုများဖြစ်ကြသည်။ ရာသီဥတု ဥရောပတိုက်သည် သမပိုင်းဇုန်အတွင်း လုံးဝကျရောက် နေသောတိုက် ဖြစ်သည်။ ယင်းသည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု မြောက်ပိုင်း၊ ကနေဒါနိုင်ငံတို့နှင့် လတ္တီကျုတပြေးတည်း တည် ရှိနေသော်လည်း ရာသီဥတုသည် ထိုနိုင်ငံများ၏ ရာသီဥတု ထက်ညီမျှသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ရုရှားနိုင်ငံမှတစ်ပါး ဥရောပတိုက်၏ မည်သည့်ဒေသမျှ ပင်လယ်နှင့်ဝေးသည့်ဒေသ ဟူ၍ မရှိချေ။ မြောက်အတ္တလန်တိတ် ရေပူကြောင်းခေါ် နွေးသော ရေစီးကြောင်းသည် ဥရောပအနောက်မြောက် ကမ်းခြေကိုကပ်၍ စီးသဖြင့် ယင်းဒေသသည် အအေးသက်သာသည်။ သို့ရာတွင် ဥရောပတိုက်ကို အနောက်မှအရှေ့သို့သွားလေလေ အေးလေလေ ဖြစ်သည်။ အာတိတ်စက်ဝိုင်းအတွင်း အအေးပိုင်းဇုန်၌ ကျရောက် နေသော ဥရောပမြောက်ပိုင်းဒေသကလေးသည်ပင် နွေးသော ရေစီးကြောင်းကိုဖြတ်တိုက်သည့် အနောက်လေကြောင်းကျသဖြင့် အခြားအအေးပိုင်းဇုန် ကျသော ဒေသများလောက် မအေးချေ။ ဥရောပတိုက် တောင်ဘက်ပိုင်း ဖြစ်သော မြေထဲပင်လယ် ပတ်ဝန်းကျင် ဒေသတစ်ဝိုက်သည် ဆောင်းရာသီ၌ ပူနွေးစိုစွတ်၍ နွေရာသီ၌ ပူပြင်းခြောက်သွေ့သည်။ ဥရောပတိုက် ကျန်အပိုင်း များသည် နွေရာသီ၌ မြောက်ဘက်သို့သွားလေလေ အေးလေ လေ ဖြစ်သည်။ ဥရောပအနောက်ပိုင်းနှင့် မြောက်ပိုင်းသည် တစ်နှစ်ပတ်လုံး မိုးရွာသောဒေသများဖြစ်သည်။ ယင်းဒေသများ တွင် မိုးရေချိန် တစ်နှစ်လျှင် လက်မ ၆ဝ ထက် မနည်းချေ။ တောင်ပိုင်း မြေထဲပင်လယ်တစ်ဝိုက်၌မူ ဆောင်းတွင်းတွင် မိုးရ သည်။ မိုးမရသောဒေသဟူ၍ မရှိသလောက်ဖြစ်ရကား ဥရောပ တိုက်တွင် သဲကန္တာရဒေသဟူ၍ လုံးဝမရှိချေ။ သဘာဝပေါက်ရောက်သောအပင်များ ဥရောပတိုက်ကို သဘာဝပေါက်ရောက်သော အပင် လိုက်၍ အပိုင်းကြီးငါးပိုင်း ပိုင်းနိုင်သည်။ (၁) မြောက်ဘက်ဆုံးရှိ တန်းဒေသ နော်ဝေး၊ ဆွီဒင် နှင့်ရုရှားနိုင်ငံတို့၏ မြောက်ပိုင်းတို့ ပါဝင်သည်။ ဆီးနှင်းများကျ ရောက်၍ ရေခဲဖုံးနေသဖြင့် သစ်ပင်များမပေါက်ရောက်နိုင်ဘဲ ရေညှိ ရေမှော် အနည်းငယ်သာ ပေါက်ရောက်သောဒေသ ဖြစ် သည်။ (၂) ရွက်ချွန်သစ်တောဒေသ အေးသောသမပိုင်းဒေသဖြစ်သည့် နော်ဝေး၊ ဆွီဒင်၊ ရုရှနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းတို့၌ ပါဝင်သည်။ ယင်း ဒေသတွင် ထင်းရှူးမျိုးများပါဝင်သည့် ရွက်ချွန်သစ်တောများ ပေါက်ရောက်သည်။ (၃) ရွက်ကြွေသစ်တောဒေသ နွေးသောသမပိုင်းဒေသဖြစ်သည့် ဗြိတိသျှကျွန်းစု၊ ပြင်သစ်၊ ဘယ်လ်ဂျီယမ်၊ နယ်သာလန်၊ ဒိန်းမတ်၊ ပိုလန်၊ ဂျာမနီနိုင်ငံအနောက်ပိုင်းတို့ ပါဝင်သည်။ တစ်နှစ်တစ်ကြိမ် အရွက်ကြွေသော သစ်ပင်များနှင့် သစ်မာများ ပေါက်သည်။ ယခုအခါ လူနေအိမ်ခြေ များလာသည့်အလျောက် သစ်တောများ ခုတ်ထွင်ရှင်းလင်း၍ အတော်ပင် ပါးနေလေသည်။ (၄) သမပိုင်းမြက်ခင်းဒေသ ရုရှားနိုင်ငံတောင်ပိုင်းနှင့် ဟန်ဂေရီ လွင်ပြင်တို့ပါဝင်သည်။ စတက်မြက်ခင်းပြင် ဟုလည်း ခေါ်သည်။ တွေ့ရှိရသောသားကောင်များနှင့်ဓာတ်သတ္တုများ ဥရောပတိုက်သည် အာရှ၊ အာဖရိကစသောတိုက်များ နှင့်နှိုင်းစာလျှင် သားရဲတိရစ္ဆာန်ရိုင်းများ အလွန်နည်းပါးသောတိုက် ဖြစ်သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် သစ်တောများကို ခုတ်ထွင်၍ လူနေအိမ်ခြေများဆောက်ကာ မြို့များ တည်ထောင်ထား သောကြောင့်ဖြစ်သည်။ တိရစ္ဆာန်များကို အယ်လ်ပ်တောင်သစ်တောများ၌ လည်းကောင်း၊ ပီးရနီးနှင့် ကာပေသီယန်တောင်တန်းများ၌ လည်းကောင်း၊ ဘလက်ဖောရက်သစ်တောများ၌ လည်းကောင်း တွေ့ရှိရသည်။ တွေ့ရှိရသောတိရစ္ဆာန်များမှာ တောဆိတ်၊သမင်၊ ဒရယ်၊ ဆတ်၊ ရိန်းဒီးယားသမင်၊ ဝက်ဝံ၊ ဝံပုလွေ၊ မြေခွေး၊ ဖျံ၊ တောကြောင်တို့ဖြစ်ကြသည်။ ဥရောပတိုက်သည် သတ္တုအများအပြား ထွက်သောဒေသဖြစ်သည်။ ကျောက်မီးသွေးကို နေရာအတော်များများ၌ တွေ့ရှိရသည်။ အထူးသဖြင့် ဗြိတိန်၊ စပိန်၊ ချက်ကိုစလိုဗားကီးယား၊ ဂျာမနီ၊ ရုရှနိုင်ငံတောင်ပိုင်းတို့တွင် အများအပြား တွေ့ရှိ ရသည်။ သံကို ဆွီဒင်၊ ဂရိတ်ဗြိတိန်၊ ပြင်သစ်၊ ဂျာမနီ၊ ဩစတြီးယားနှင့် ရုရှနိုင်ငံတို့တွင်လည်းကောင်း၊ သွပ်ကို ဂရိတ်ဗြိတိန်၊ အီတလီနှင့် ဂျာမနီနိုင်ငံတို့တွင်လည်းကောင်း သံဖြူကို ဂရိတ်ဗြိတိန်နိုင်ငံ၊ ချက်- ဂျာမန် နယ်နိမိတ် ဒေသတစ်လျှောက်၌ လည်းကောင်း၊ ခဲကို ဂရိဗြိတိန်၊ စပိန်၊ ချက်ကိုစလိုဗားကီးယား၊ ဂျာမနီနိုင်ငံတို့၌ လည်းကောင်း၊ ကြေးနီကို ဂရိ-ဗြိတိန်၊ ဆွီဒင်၊ ရုရှားနှင့် ဂျာမနီနိုင်ငံတို့၌ လည်းကောင်း၊ ပလက်တီနမ်၊ ရွှေနှင့်ငွေကို ယူရယ်တောင်တန်းဒေသနှင့် ကာပေသီယန်တောင်တန်းတို့၌ လည်းကောင်း၊ ပြဒါးကို စပိန်နိုင်ငံနှင့် ကယင်သီးယားပြည်နယ်တို့၌ လည်းကောင်း၊ ရေနံကို ရိုမေးနီးယား၊ ပိုလန်၊ ရုရှားနိုင်ငံတို့၌ အမြောက်အမြား၊ ဩစတြီးယား၊ ဟန်ဂေရီနိုင်ငံ များနှင့် ဟန်နိုဗာ၊ အယ်လဆက်နယ်များ၌ အသင့်အတင့်တွေ့ ရှိရသည်။ အလွန်ရှားပါးသော ရေဒီယိုသတ္တိကြွ ဒြပ်စင်များကို လည်း ဥရောပတိုက်မှ အသင့်အတင့် ရရှိလေသည်။ လူမျိုးနှင့်ကိုးကွယ်သည့်အယူဝါဒ ဥရောပတိုက်သည် အကျယ်အဝန်းအားဖြင့် ဒုတိယ အငယ်ဆုံးတိုက် ဖြစ်သော်လည်း လူဦးရေအားဖြင့်မူ ဒုတိယ အများဆုံးတိုက်ဖြစ်သည်။ ၁၉၇ဝ ပြည့်နှစ် ခန့်မှန်းခြေအရ ဥရောပတိုက်၏ လူဦးရေသည် ၄၆၆,ဝဝဝ,ဝဝဝ ဖြစ်သည်။ အာရှတိုက်တစ်တိုက်သာလျှင် ဥရောပတိုက်ထက် လူဦးရေများ လေသည်။ လူဦးရေ များသလောက်လည်း လူမျိုးပေါင်းလည်း များသည်။ ပါဝင်သည့်နိုင်ငံဦးရေထက် လူမျိုးဦးရေက များသေး သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံတွင် လူမျိုး တစ်မျိုးမကရှိသောကြောင့်ဖြစ်သည်။ ယူဂိုစလားဗီးယားတစ်နိုင်ငံထဲ၌ပင် ဆဗ်၊ ကရိုးအက်၊ ဆလိုဗင်း လူမျိုးဟူ၍ တိုင်းရင်းသား လူမျိုးသုံးမျိုးရှိသည်။ သို့ရာတွင် ဥရောပတိုက်ရှိ လူမျိုး များကို အဓိကအားဖြင့် ခြောက်စုခွဲနိုင်သည်။ (၁) ဂရိလူမျိုးစု၊ (၂) ပြင်သစ်၊ အီတာလျံ၊ စပင်းနစ်၊ ပေါ်တူဂီ၊ ရိုမေးနီးယန်း၊ ဝေါလွန်းလူမျိုးများပါဝင်သည့် လက်တင်လူမျိုးစု၊ (၃) အိုင်းရစ်၊ ဝဲ့လရှ၊ ဗြိတိန်နှင့် စကော့တလန်မြေမြင့်သားတို့ ပါဝင်သော ကဲ့လူမျိုးစု၊ (၄) အင်္ဂလိပ်၊ ဂျာမန်၊ ဒပ်ချ်၊ဖလင်းမင်း၊ ဒိန်း၊ နော်ဝေးလူမျိုး၊ ဆွိလူမျိုးများ ပါဝင်သည့် ကျူတောနစ်လူမျိုးစု၊ (၅) ရုရှ၊ ပိုး၊ ချက် ဆလိုဗက်၊ ဆလိုဗင်း၊ ကရိုးအက်နှင့် ဆဗ်လူမျိုးတို့ပါဝင်သော ဆလာဗစ်လူမျိုးစု၊ (၆)လက်၊လစ်သူယေး နီးယန်းလူမျိုးတို့ပါဝင်သော ဗောလတစ်လူမျိုးစုတို့ဖြစ်ကြသည်။ ဥရောပတိုက်၌ နေထိုင်သူများအနက် ၉၆ ရာခိုင်နှုန်း သည် ခရစ်ယာန်အယူဝါဒီများဖြစ်ကြသည်။ ယင်းတို့အနက် ၄၄ ရာခိုင်နှုန်းသည် ရိုမန်ကတ်သလစ်၊ ၂၇ ရာခိုင်နှုန်းသည် ပရို တက်စတန့်၊ ၂၅ ရာခိုင်နှုန်းသည် အောသိုဒေါ့ ဂိုဏ်းဝင်များ ဖြစ်ကြသည်။ အိုင်ယာလန်၊ ပြင်သစ်၊ စပိန်၊ ပေါ်တူဂီ၊ ဂျာမနီ အနောက်ပိုင်းနှင့်တောင်ပိုင်း၊ အီတလီ၊ ဩစတြီးယား၊ ဟန်ဂေရီ၊ ပိုလန်နိုင်ငံများ၌ ရိုမန်ကက်သလစ် ဂိုဏ်းဝင်များ၍ ဖင်း၊ အက်စတိုးနီးယန်း၊ လက်လူမျိုးများနှင့် ချက်ကိုဆလိုဗား ကီးယား၊ ဟန်ဂေရီ အချို့ဒေသတွင် နေထိုင်သူများသည် ပရို တက်စတင့် ဂိုဏ်းဝင်များ ဖြစ်ကြသည်။ အောသိုဒေါ့ဂိုဏ်းဝင် အများမှာမူ အရှေ့ပိုင်းဆလဗ်၊ ဂရိ၊ရိုမေးနီးယန်းနှင့် အခြား ဗော်လကန် လူမျိုးများ ဖြစ်ကြသည်။ ဥရောပတိုက်သားတို့ ပြောဆိုသုံးစွဲသော စကားသည် ဘာသာပေါင်း ၆ဝ ခန့် ကွဲပြားလျက်ရှိသည်။ ယင်းတို့အနက် ဥရောပမြောက်ပိုင်းတို့၌ ပြောဆိုကြသောကျူတောနစ် ဘာသာ စကား၊ ဥရောပအရှေ့ပိုင်းနှင့် အရှေ့တောင်ပိုင်း၌ ပြောဆိုကြ သော ဆလာဗိုနစ် ဘာသာစကား၊ ဥရောပတောင်ပိုင်းနှင့် အနောက်ပိုင်းတို့၌ ပြောဆိုကြသော ရိုမန်နစ်ဘာသာစကားတို့ သာ အဓိကဘာသာစကားများ ဖြစ်ကြသည်။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ စကားကို တစ်ခါတ‌လေ ကျူတောနစ်ဘာသာစကားအစစ်ဟု ဆိုကြ၍ တစ်ခါတစ်ရံ ကျူတောနစ်နှင့် ရိုမန်နစ်ဘာသာစကား နှစ်ခု ပေါင်းစပ်ထားသော ဘာသာစကားဟု ဆိုကြသည်။ ဘာသာစကားတူသော်လည်း အသံကွဲလည်းရှိသေးသည်။ ပြင်သစ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်း၌ ပြောသော ပြင်သစ်စကားနှင့် မြောက်ပိုင်း၌ ပြောသော ပြင်သစ်စကားသည် ဘာသာခြင်း တူသော်လည်း အသံချင်းကွဲလေသည်။ ဥရောပတိုက်ဒေသများများ၌ အင်္ဂလိပ်၊ ပြင်သစ်နှင့်ဂျာမန်ဘာသာစကားကို အသုံးများကြသည်။ အချို့လူတို့သည် ယင်းဘာသာစကား သုံးမျိုးစလုံးကို ပြောနိုင်ကြသည်။ အလုပ်အကိုင် ဥရောပတိုက်သည် စက်မှုလက်မှုထွန်းကားသောတိုက် ဖြစ်သဖြင့် ဥရောပတိုက်သားတို့သည်စက်မှုလက်မှုကို အဓိကထား၍ လုပ်ကိုင်ကြသည်ဟု ယူဆဖွယ်ဖြစ်သော်လည်း အမှန်အားဖြင့်မူ လယ်ယာနှင့် မွေးမြူရေးလုပ်ကိုင်သူဦးရေက စက်မှုလက်မှု လုပ်ကိုင်သူဦးရေထက် များသည်ကိုတွေ့ရသည်။ ဥရောပတိုက်သည် အခြားတိုက်များထက် ဂျုံ၊ အာလူး၊ သကြား၊ အုတ်ဂျုံတို့ ပို၍ထွက်သည်။ ဥရောပတိုက်သားများ၏ အဓိကအစားအစာမှာ ဂျုံနှင့် အာလူးဖြစ်သည်။ ယင်းတို့အပြင် ဘာလီ၊ ပြောင်း၊ မြင်းစားဂျုံ၊ သံလွင်သီး၊ စပျစ်သီးနှင့် အခြားအရည်ရွှမ်းသော အသီးအနှံများလည်း အမြောက်အမြားထွက်၍ နိုင်ငံခြားသို့ တင်ပို့ရောင်းချနိုင်သည်။ မွေးမြူရေးလုပ်ငန်းများကိုလည်း တောင်စောင်းများ၊ မြက်ခင်းများနှင့် စပိန်ကုန်းပြင်မြင့်များ၌ အများအပြားလုပ်ကိုင်ကြသည်။ ဥရောပအနောက်မြောက်ပိုင်းမှ လယ်ယာလုပ်ကိုင်သူများသည် မွေးမြူရေးလုပ်ငန်းကိုပါ ပူးတွဲလုပ်ကိုင်ကြသည်။ ဥရောပတိုက်ရှိ စက်မှုလက်မှုထွန်းကားသောနိုင်ငံများမှာ ဗြိတိသျှကျွန်းစု၊ ပြင်သစ်၊ ဂျာမနီ၊ ရုရှ၊ ဆွီဒင်၊ ဘယ်ဂျီယမ်၊ နယ်သာလန်၊ အီတလီမြောက်ပိုင်းနှင့် ချက်ကိုဆလိုဗားကီးယားနိုင်ငံတို့ဖြစ်ကြသည်။ အထူးသဖြင့် ကျောက်မီးသွေးနှင့် ရေအားလျှပ်စစ်ရရှိသော ဒေသများတွင် စက်မှုလက်မှု လုပ်ငန်းများ ထွန်းကားလေသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အထိ စက်မှုလုပ်ငန်းများသည် ဥရောပတိုက် အနောက်ဘက်ပိုင်း၌သာ ထွန်းကား၍ အရှေ့ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းသည် လယ်ယာလုပ်ငန်းကို အဓိကထား၍လုပ်ကိုင်ကြသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းတွင် ဥရောပတိုက် အရှေ့ပိုင်းဒေသများသည် ရုရှဩဇာခံဖြစ်လာသောအခါ ငါးနှစ်စီမံကိန်းများရေးဆွဲ၍ စက်မှုလုပ်ငန်းများကို အစိုးရက အုပ်ချုပ်လုပ်ကိုင်သည်မှစ၍ စက်မှုထွန်းကားသော နိုင်ငံများအဖြစ် ရောက်ရှိလာသည်။ ၁၉၆ဝ ပြည့်နှစ်သို့ ရောက်သောအခါ ဥရောပတိုက်ရှိ နိုင်ငံတိုင်း၏ စက်မှုလုပ်ငန်း ကုန်ထုတ်လုပ်အားသည် စစ်မဖြစ်မီကစံချိန်ထက် ပိုလာသည်ကို တွေ့ရသည်။ ၁၉၅၂ ခုနှစ်မှစ၍ ဥရောပရှိ ပြင်သစ်၊ အနောက်ဂျာမနီ၊ ဘယ်လဂျီယန်၊ အီတလီ၊ နယ်သာလန်နှင့် လူးဇင်းဗပ်နိုင်ငံ ခြောက်နိုင်ငံတို့သည် ပူးပေါင်း၍ ဥရောပတိုက်ကျောက်မီးသွေးနှင့် သံမဏိလုပ်ငန်းစုအဖွဲ့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ယင်းအဖွဲ့က ထိုဒေသများမှ ထွက်သော သံမဏိနှင့် ကျောက်မီးသွေး ထုတ်လုပ်ရေး၊ ရောင်းချရေးတို့ကို စီမံဆောင်ရွက်သည်။ ထိုအဖွဲ့၏ လုပ်ငန်းရည်မှန်းချက်ပန်းတိုင်ကား တစ်နှစ်လျှင် သံမဏိတန်ချိန် ၄၂,ဝဝဝ,ဝဝဝ နှင့် ကျောက်မီးသွေးတန်ချိန် ၂၅,ဝဝဝ,ဝဝဝ ထုတ်ရန်ဖြစ်သည်။ ယင်းသို့ထွက်ပါက ဆိုဗီယက်ရုရှနိုင်ငံမှထွက်သော သံမဏိတန်ချိန်ထက် တစ်နှစ်လျှင် ၁၇,ဝဝဝ,ဝဝဝတန် ပိုမည်ဖြစ်သည့်အပြင် ရူးဝါးဒေသကိုလည်း ကမ္ဘာပေါ်တွင် သံမဏိနှင့် ကျောက်မီးသွေး အထွက်ဆုံးဒေသ ဖြစ်လာစေမည်။ ဥရောပတိုက်တွင် နိုင်ငံကြီးပေါင်း ၂၇ နိုင်ငံနှင့် နိုင်ငံငယ်ကလေးပေါင်း ရှစ်နိုင်ငံပါဝင်သည်။ ဗက်တီကန်နန်းမြို့ကဲ့သို့ တစ်စတုရန်းမိုင်၏ ခြောက်ပုံတစ်ပုံကျယ်သော နိုင်ငံကလေးမှ ၁,၈ဝ၄,၅၇၉ စတုရန်းမိုင်ကျယ်သော ဆိုဗီယက်ရုရှ နိုင်ငံကြီးအထိပါဝင်သည်။ ယင်းသည့်နိုင်ငံများမှာ ချက်ကိုဆလိုဗားကီးယား၊ ဂရိ၊ ဂျာမနီနိုင်ငံ၊ စပိန်၊ စိုက်ပရပ်၊ ဆိုဗီယက်ရုရှ၊ ဆန်မာရီနို၊ ဆွီဒင်၊ ဆွစ်ဇာလန်၊ တူရကီ၊ ဒိန်းမတ်၊ နယ်သာလန်၊ နော်ဝေး၊ ပေါ်တူဂယ်၊ ပိုလန်၊ ပြင်သစ်၊ ဖင်းလန်၊ ဘူလဂေးရီးယား၊ ဘယ်လဂျီယမ်၊ ဗက်တီကန်နန်းမြို့၊ မော်လတာ၊ မိုနာကို၊ ယူဂိုစလားဗီးယား၊ ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း၊ ရူမေးနီးယား၊ လိချတင်စတိုင်း၊ လပ်ဇင် ဗူး၊ ဟန်ဂေရီ၊ အီတလီ၊ အယ်လဗေးနီးယား၊ ဩစတြီးယား၊ အင်ဒိုရာ၊ အိုက်စလန်၊ အိုင်ယာလန် တို့ဖြစ်၏။ ဥရောပတိုက် နိုင်ငံများ၏ နယ်နိမိတ်များသည် စစ်တစ်ခါဖြစ်လျှင် တစ်ခါ အပြောင်းအလဲ ဖြစ်လေ့ရှိသည်။ ဥရောပတိုက်ကို နိုင်ငံရေး၊ ဝါဒရေးများအရ အကြမ်းအားဖြင့် အပိုင်းကြီးနှစ်ပိုင်းခွဲနိုင်သည်။ ကွန်မြူနစ်အုပ်စုပိုင်းနှင့် ကွန်မြူနစ်မဟုတ်သော အုပ်စုပိုင်းတို့ ဖြစ်သည်။ ကွန်မြူနစ်အုပ်စုကို အရှေ့အုပ်စုဟုခေါ်၍ ကွန်မြူနစ် မဟုတ်သောအုပ်စုကို အနောက်အုပ်စုဟုခေါ်သည်။ အရှေ့အုပ်စု ဝင် နိုင်ငံများသည် ဗောလတစ်ပင်လယ်မှ ပင်လယ်နက်အကြား ရှိ နိုင်ငံများဖြစ်၍ များသောအားဖြင့် ရုရှဩဇာခံများဖြစ်ကြ သည်။ ယင်းတို့ကို ဝါဆောစာချုပ် အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများဟုခေါ်၍ စစ်ရေးစစ်ရာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရန်အတွက် မဟာမိတ်စာချုပ် ချုပ်ဆိုထားလေသည်။ ၁၉၄၉ ခုနှစ်မှစ၍ အညမည စီးပွားရေး ကူညီမှုကောင်စီဖွဲ့ကာ စီးပွားရေးစုစည်းဆောင်ရွက်ကြသည်။ အနောက်အုပ်စု ကလည်း ၁၉၄၅ ခုနှစ်မှစ၍ နည်းအမျိုးမျိုးဖြင့် စုစည်းကြသည်။ စစ်မှုစစ်ရာအတွက် နေတိုးဟု အတိုကောက် ခေါ်သော မြောက်အတ္တလန္တိတ်စာချုပ်အဖွဲ့ ဖွဲ့၍လည်းကောင်း၊ စီးပွားရေးအတွက် စီးပွားရေးစုပေါင်းလုပ်ကိုင်မှုနှင့် ဖွံ့ဖြိုးမှုအဖွဲ့၊ ဗဲနီလပ်ယူနီယံ၊ ဥရောပ ကျောက်မီးသွေးနှင့် သံမဏိအဖွဲ့၊ ဥရောပဘုံဈေး စသည်တို့ဖွဲ့ကြသည်။ အုပ်ချုပ်ရေးအတွက် ဥရောပပါလီမန် တည်ထောင်ရန် ဆောင်ရွက်နေခြင်းပင် ခရီး အသင့်အတင့် ရောက်လျက်ရှိသည်။ ဥရောပတိုက်တွင် ကွန်မြူနစ်အုပ်စုနှင့် ကွန်မြူနစ် ဆန့်ကျင်ရေးအုပ်စုသာ ရှိသည်မဟုတ်၊ ကြားနေနိုင်ငံများလည်း ရှိသည်။ ဆွစ်ဇာလန်၊ ဆွီဒင်၊ အိုင်ယာလန်သမ္မတနိုင်ငံ၊ဖင်လန် နိုင်ငံစသည်တို့ဖြစ်သည်။ သမိုင်း ခရစ်မပေါ်မီ နှစ်ပေါင်း ၂ဝဝဝ ကျော်ကပင် ဥရောပတိုက်တွင် ယဉ်ကျေးမှုထွန်းကားခဲ့သည်။ ဂရိကျွန်းဆွယ်တောင်ဘက် မြေထဲပင်လယ်ရှိကရိကျွန်းစုမှ ဥရောပယဉ်ကျေးမှု စတင်ခဲ့လေသည်။ ကရိကျွန်းသူ ကျွန်းသားများသည် အနီးရှိ ဂရိကျွန်းဆွယ်သို့ ရွက်သင်္ဘောများလွှင့်ကာ သွားလာရောင်းဝယ်ရာမှ ခရစ်မပေါ်မီ အနှစ် ၁ဝဝဝ လောက်တွင် ဂရိကျွန်းဆွယ်သို့ ယဉ်ကျေးမှုရောက်လာသည်။ ထိုအချိန်တွင် ဂရိကျွန်းဆွယ်သို့ အာရှတိုက်မှဘက်ဘီလုံယဉ်ကျေးမှု၊ အာဖရိကတိုက်မှအီဂျစ်ယဉ်ကျေးမှုတို့ ရောက်ရှိလာပြန်ရာ ဂရိယဉ်ကျေးမှုသည် တစ်ဟုန်တည်းတိုးတက်လာသည်။ ဘီစီ ၅ဝဝ ခန့်ရောက်သောအခါ ဂရိနိုင်ငံတွင် လူထုမဲဆန္ဒပေးပွဲများကျင်းပကာ နိုင်ငံငယ် လေးများ ထူထောင်ကြသည်။ အေသင်နိုင်ငံ၊ စပါးတားနိုင်ငံ စသည်ဖြင့် ပေါ်ပေါက်လာရာ အေသင်နိုင်ငံသည် ယဉ်ကျေးမှု ဗဟိုအချက်အချာဒေသ ဖြစ်လာသည်။ ဂရိကျွန်းဆွယ်၏အနောက်ဘက်ရှိ အီတလီကျွန်းဆွယ်၌လည်း ဘီစီ ၁ဝဝဝခန့်ကပင် ယဉ်ကျေးမှုများ ထွန်းကားလျက်ရှိသည်။ အီတလီကျွန်းဆွယ်၏ ယဉ်ကျေးမှု ဗဟိုအချက်အချာဒေသသည် ရောမမြို့ဖြစ်သည်။ ဂရိယဉ်ကျေးမှုနှင့် ရောမယဉ်ကျေးမှုသည် ခေတ်ပြိုင်လည်းဖြစ်၊ ဒေသချင်းလည်း နီးစပ်ရကား ယဉ်ကျေးမှုချင်း ကူးလူးဆက်ဆံလျက် ရှိသဖြင့် အချို့က ဂရိကို ရိုမန်ယဉ်ကျေးမှုဟုပင် ပေါင်း၍ခေါ်ကြသည်။ ရောမလူမျိုးတို့သည် အဆင့်အတန်းမြင့်လှသော ယဉ်ကျေးမှုကို ဂရိတို့ထံမှ သင်ယူကြသည်။ ထို့ကြောင့် ရောမတို့၏ အနုပညာလက်ရာများတွင် ဂရိတို့၏အနုပညာလက်ရာ အငွေ့အသက် မကင်းချေ။ ရောမတို့သည် အုပ်ချုပ်ရေး၌လည်းကောင်း၊ စစ်မက်ရေး၌လည်းကောင်း အင်အားတောင့်လာသောအခါ ရောမနိုင်ငံတော်ကို ချဲ့ထွင်၍ အင်ပိုင်ယာတည်ထောင်ကြသည်။ ရောမအင်ပိုင်ယာသည် မြေထဲပင်လယ်တစ်လျှောက် အရှေ့စွန်းမှ အနောက်စွန်းတိုင် ရောက်ရုံမက မြောက်ဘက်အင်္ဂလန်ပြည်သို့ပင်တိုင်သည်။ ရောမတို့သည် လမ်းများဖောက်လုပ်ခြင်း၊ အုပ်ချုပ်ရေးဥပဒေများ ပြဋ္ဌာန်းခြင်းတို့ ပြုကြသည်။ ရောမတို့သည် ဂရိတို့ကို အနုပညာနှင့်စာပေအရာတွင် မမီချေ။ သို့ရာ တွင် ဂရိတို့ထက် လက်တွေ့လုပ်ငန်းများ၌ သာသည်ဟု ဆိုရ ပေမည်။ စည်းရုံးရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေးတို့၌ ရောမတို့သည် အထူး ကျွမ်းကျင်သူများဖြစ်ကြသည်။ ဂရိတို့သည် အနုပညာနှင့် ဒဿနိကဗေဒတို့ကို နှစ်သက်ကြသကဲ့သို့ ရောမတို့သည် ဥပဒေပညာကို နှစ်သက်ကြသည်။ ဂျပ်စတင်းနီးယန်းမင်း လက်ထက်တွင် ရောမနိုင်ငံ၌ ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သမျှသော ဥပဒေများကိုလည်းကောင်း၊ ထုတ်ပြန်ခဲ့သမျှသော ဥပဒေများကိုလည်းကောင်း တစုတပေါင်းတည်း ပြုလေသည်။ ထိုဥပဒေစုကို ယခုအခါတွင် တစ်ကမ္ဘာလုံးရှိ နိုင်ငံအများအပြားက သုံးစွဲလိုက်နာနေကြလေသည်။ လေးရာစုနှစ်ခန့် ရောက်သောအခါ ရောမအင်ပိုင်ယာကြီးသည် အနောက်ရောမ၊ အရှေ့ရောမဟူ၍ နှစ်ခြမ်းကွဲခဲ့သည်။ ယင်းသို့ယိမ်းယိုင်စဉ် ဖရန့်၊ ဗာဂန်ဒီယန်၊ ဗင်းဒေါ၊ ဂေါလ၊ ဗီစီဂေါ့သ၊ လောင်းဗတ၊ ဆက်ဆွန်၊ အန်းဂဲစသော ဥရောပ အရိုင်းလူမျိုးများသည် ကျီးပြိုသကဲ့သို့ပြို၍ ရောမဖက်ဆီသို့ ဆင်းလာကြရာ ရောမတို့ မခုခံနိုင်တော့သဖြင့် အရိုင်းလူမျိုးများလက်သို့ လုံးဝကျရောက်သွားသည်။ အချို့လည်း ရောမယဉ်ကျေးမှု ဟူသမျှကိုဖျက်၍ တစ်ထီးတစ်နန်း ထူထောင်ကြသည်။ ရောမခေတ်သည် ခရစ်နှစ် ၄၇၂ ခုတွင် ကုန်ဆုံးသည်ဟု အချို့ကဆိုကြသည်။ သို့ရာတွင် နောက်ထပ် ပေါ်ထွန်းလာသော ဥရောပအလယ်ပိုင်းနိုင်ငံများ၏ ယဉ်ကျေးမှုကို လွှမ်းမိုးနိုင်လောက်အောင် ထင်ရှားခြင်းမရှိစေကာမူ လုံးဝမှေးမှိန်သွားခြင်းကားမရှိချေ။ ရောမခေတ်မှေးမှိန်သည့် ငါးရာစုနှစ်မှ ၁၅ ရာစုနှစ်အတွင်း အနှစ်တစ်ထောင်ကာလကို ဥရောပအလယ်ခေတ်ဟု ခေါ်သည်။ အရိုင်းလူမျိုးတို့ ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်ရာဖြစ်သောဒေသများတွင် ထီးပြိုင်နန်းပြိုင်များပေါ်လာကြသည်။ လောင်းဗတ်တို့သည် ယခုခေတ် အီတလီနိုင်ငံတည်ရာဒေသ၌ မင်းမူကြသည်။ ဖရန့်တို့သည် ယခုခေတ် ပြင်သစ်နှင့်ဂျာမနီနိုင်ငံတည်ရာဒေသ၌ မင်းမူကြသည်။ ဆက်ဆွန်နှင့် အန်းဂဲတို့သည် ယခုခေတ်ဗြိတိန် နိုင်ငံတည်ရာဒေသ၌ မင်းမူကြသည်။ သို့ရာတွင် ရောမတို့၏ ဓလေ့ထုံးစံကို ဖျက်ဆီးခြင်းမပြုဘဲ လက်ခံကြသူက လက်ခံကြ သည်။ ရောမတို့၏ လက်တင်ဘာသာနှင့် စာစကားကိုသုံးစွဲလာ ကြသည်။ ကာလကြာသော် ရောမလူမျိုးနှင့် အရိုင်းလူမျိုးတို့ သွေးနှောရောယှက်လာကြသည်။ ရောမယဉ်ကျေးမှု နေရာတွင် အုပ်ချုပ်ရေး၊ နေထိုင်စားသောက်ရေး၊ ပျော်ရွှင်ရေးစသော ဥရောပ ယဉ်ကျေးမှုအသစ် ထွန်းကားလာသည်။ ရောမနိုင်ငံ မပျက်သုဉ်းမီက ထွန်းကားစပြုလာသော ခရစ်ယာန်သာသနာသည် ရောမနိုင်ငံကြီး ပျက်သုဉ်းပြီးသော အခါ ဥရောပတိုက်တွင် ပိုမိုထွန်းကားလာသည်၊ ၆ ရာစုနှစ်ခန့် တွင် ဖရန့်လူမျိုး၊ ဗီစီဂေါ့သလူမျိုးနှင့် ဗြိတိန်ကျွန်းသားများ ခရစ်ယာန်သာသနာဝင်များ ဖြစ်လာကြသည်။ နောင်အခါတွင် ဥရောပရှိ လူမျိုးအားလုံးပင် ခရစ်ယာန်သာသနာဝင်များ ဖြစ် လာကြသည်။ ခရစ်ယာန်ဘုန်းတော်ကြီးများသည် မိမိတို့၏ ကျောင်းများ၌ ပညာသင်ပေးကြသည်။ ရှေးဟောင်းစာပေများကို ရေးမှတ်ထိန်းသိမ်းကြသည်။ ကျမ်းသစ်များကို ရေးသားပြုစုကြသည်။ မိဘမဲ့ကလေးများ၊ မစွမ်းမသန်သူများကို ကျွေးမွေး ထိန်းသိမ်းကြသည်။ လူနာများကိုလက်ခံ၍ ဆေးကုသပေးကြသည်။ ငါးရာစုနှစ်မှ တဆယ်ရာစုနှစ်အတွင်းဖြစ်သော အမှောင် ခေတ်တွင် ခရစ်ယာန်ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်းများသည် နေရောင် လရောင်ကဲ့သို့ အမှောင်ခွင်း၍ အလင်းဆောင်ကြသည်။ ရှစ်ရာစုနှစ်မှ ကိုးရာစုနှစ်အတွင်း၌ ဥရောပတိုက်တွင် ဖရန့်လူမျိုးတို့၏ဒေသသည် တန်ခိုးအကြီးဆုံးသော နိုင်ငံဖြစ်သည်။ ဖရန့်နိုင်ငံလက်အောက်သို့ ဗီစီဂေါ့သလူမျိုးများ ဗာဂန်ဒီယန်လူမျိုးများ ကျရောက်လာသည်။ ဖရန့်မင်းများအနက် ရှားလမိန်းဘုရင် (၇၆၈ -၈ဝ၄) သည် အထင်ရှားဆုံးဖြစ်သည်။ ရှားလမိန်းဘုရင် လက်ထက်တွင် လောင်းဗတ်လူမျိုးတို့သည် ပုပ်ရဟန်းမင်း၏ ရောမမြို့နှင့် အီတလီအလယ်ပိုင်းဒေသတို့သို့ ဝင်ရောက်နှောင့်ယှက်လေ့ရှိရာ ထိုလောင်းဗတ်တို့ရန်ကို ရှားလမိန်းသည် နှိမ်နင်းနိုင်လေသည်။ ထို့ပြင် အာရေဗျနိုင်ငံကို ဗဟိုပြု၍ စပိန်နိုင်ငံအထိ နယ်ချဲ့တိုက်ခိုက်လာသော မွတ်စလင်အာရပ်တို့ကိုလည်း တွန်းလှန်နိုင်လေသည်။ ( ရှားလမိန်းဘုရင်။) ရှားလမိန်းဘုရင် လက်ထက်၌ပင် မြေငှား၍ နိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်သော မြေငှားအစိုးရစံနစ်(ဝါ)ကံကျွေးချစံနစ်ပေါ်ပေါက် လာသည်။ ( ကံကျွေးချစံနစ်။) ကိုးရာစုနှစ်အတွင်း၌ ရှားလမိန်းဘုရင် ကွယ်လွန်သော အခါ နောက်ဆက်ခံသော မင်းများသည် အင်အားမရှိကြချေ။ သားတော်ကြီးသုံးပါးသည် ရှားလမိန်း၏ နိုင်ငံတော်ကို သုံးပိုင်း ခွဲ၍ ယူကြသည်။ နောင်အခါတွင် ထိုသုံးပိုင်းမှ ပြင်သစ်နိုင်ငံ ဟူ၍လည်းကောင်း ဂျာမနီနှင့်အီတလီတို့ ပူးပေါင်း၍ ရောမ သာသနာစောင့်နိုင်ငံ ဟူ၍လည်းကောင်း ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ ( ရောမသာသနာစောင့်နိုင်ငံ၊၊) ရောမနိုင်ငံပျက်သုဉ်း၍ ဗြိတိသျှကျွန်းမှ ရောမလူမျိုးတို့ ဆုတ်ခွာကြသောအခါ ဥရောပမှဆက်ဆွန်နှင့် အန်းဂဲလူမျိုးတို့ သည် ဗြိတိသျှကျွန်းသို့ လာရောက်တိုက်ခိုက်ကာ တစ်ထီး တစ်နန်းထူထောင်၍ မင်းမူကြသည်။ ကိုးရာစုနှစ်လောက်တွင် အဲလဖရက်မင်းလက်ထက်၌ ဗြိတိန်ကျွန်းသားများနှင့်ဆက်ဆွန်၊ အန်းဂဲလူမျိုးတို့သည် သွေးနှောစည်းလုံးမိ၍ အင်္ဂလန်ပြည်ဟူ၍ ဖြစ်ပေါ်လာလေသည်။ ထိုမင်းလက်ထက်တွင် ဒိန်းလူမျိုးတို့ သည် ဥရောပဘက်မှ ဗြိတိန်ကျွန်းသို့ ရောက်လာနေထိုင်ကြရာ ဒိန်းနှင့်အင်္ဂလန်ပြည်သားတို့ သွေးနှောသွားကြလေသည်။ တစ်ဖန် ၁၁ ရာစုနှစ်လောက်တွင် ဥရောပတိုက်ဘက်မှ နော်မန်လူမျိုး များသည် အင်္ဂလန်ပြည်သို့ ရောက်လာကြပြန်သည်။ နော်မန် တို့၏ခေါင်းဆောင် ဝီလျံဘုရင်သည် အင်္ဂလိပ်ဘုရင်ကို တိုက်ခိုက်ရာအောင်မြင်သဖြင့် အင်္ဂလန်ကိုလွှမ်းမိုးအုပ်ချုပ်ပြန်သည်။ ကာလကြာသော် နော်မန်လူမျိုးတို့သည် အင်္ဂလန်ပြည်သားများ နှင့် သွေးနှောသွားကြပြန်လေသည်။ ယင်းသို့ဖြင့် အင်္ဂလန်ပြည်သည် စည်းလုံးလာ၍ အင်အားတောင့်တင်းသော နိုင်ငံတနိုင်ငံ ဖြစ်လာလေသည်။ ဥရောပအလယ်ခေတ်သည် အစ္စလမ်သာသနာနှင့် ယဉ်ကျေးမှုထွန်းကားသောခေတ် ဖြစ်သည်။ ခရစ်နှစ် ၆ဝဝ ခန့် တွင် အာရေဗျနိုင်ငံ၌ တမန်တော်မို့ဟာမဒ် ပေါ်ပေါက်လာသော အခါ အစ္စလာမ်သာသနာ ထွန်းကားလာသည်။ အစ္စလာမ် သာသနာသည် အရှေ့အလယ်ပိုင်း၊ အာဖရိကမြောက်ပိုင်း တို့မှ တစ်ဆင့် ဥရောပတိုက် စပိန်နိုင်ငံအထိပြန့်ခဲ့သည်။ အစ္စလာမ် သာသနာ ပြန့်ပွားသလောက် ယဉ်ကျေးမှုလည်း ပါခဲ့သည်။ မွတ်စလင်အင်ပိုင်ယာသည် ရောမအင်ပိုင်ယာထက် ကျယ်ဝန်း သည်။ မွတ်စလင်ယဉ်ကျေးမှုကား ခရစ်နှစ် ၇ဝဝနှင့်၈ဝဝကြား၌ အထွန်းကားဆုံး ဖြစ်သည်။ ၁၁ ရာစုနှစ်ခန့်တွင် အစ္စလာမ်သာသနာဝင် ဆယ်လ ဂျွတ်တရက် တို့သည် ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင် နိုင်ငံဖြစ်သော အရှေ့ရောမနိုင်ငံကိုတိုက်ခိုက်၍ အရှေ့ရောမနိုင်ငံပိုင်သော အာရှ မိုင်းနားကျွန်းဆွယ်ကို သိမ်းပိုက်လေသည်။ ခရစ်တော်၏ သင်္ချိုင်းတော်ရာရှိသော ဂျေရုဆလင်မြို့ကို ပြန်လည်ရရှိရန် လည်းကောင်း ဥရောပနိုင်ငံများသည် တရက်တို့အား စတင် တိုက်ခိုက်ကြသည်။ ထိုစစ်ပွဲများကို ကရူးဆိတ်စစ်ပွဲများဟုခေါ် သည်။ (ကရူးဆိတ်စစ်ပွဲများ။) ၁၂ ရာစုနှစ်အတွင်း မွတ်စလင်စစ်တပ်များနှင့် ခရစ်ယာန်စစ်တပ်များသည် သွေးချောင်းစီးမျှ တိုက်ခိုက်ကြသည်။ နောက်ဆုံးတွင် ဥရောပဘုရင်များသည် အချင်းချင်း စိတ်ဝမ်းကွဲပြားကြသောကြောင့် စစ်ရှုံးကြလေသည်။ ဥရောပတိုက်သားတို့သည် စစ်ရှုံးကြ သော်လည်း အရှေ့နိုင်ငံသို့ ပေါက်ရောက်ဘူးကြပြီဖြစ်၍ အမြင်ကျယ် လာကြသည်။ သာသနာ့ဝန်ထမ်း သူရဲကောင်းများ တီထွင်ခဲ့သော စစ်လမ်းများသည် ကုန်စည်သွင်းရာ လမ်းမကြီးများ ဖြစ်လာကြသည်။ ထိုလမ်းများ တလျှောက်တွင် အရောင်းအဝယ် စည်ကားသဖြင့် မြို့ကြီးများ ထွန်းကားလာသည်။ အထူးသဖြင့် အီတလီနိုင်ငံမြောက်ပို်င်းတွင် မြို့ကြီးအများပေါ်ထွန်းလာသည်။ မြို့ကြီးများ ထွန်းကားလာသည်နှင့်အမျှ တက္ကသိုလ်များလည်း တည်ထောင်နိုင်လာသည်။ အီတလီတောင်ပိုင်းရှိ ဆလာနိုဆေးတက္ကသိုလ်၊ မြောက်ပိုင်းရှိ ဗလုံးညားတက္ကသိုလ်၊ ပြင်သစ်နိုင်ငံရှိ ပါရစ်တက္ကသိုလ်၊ အင်္ဂလန်ပြည်ရှိ အောက်စဖို့တက္ကသိုလ် တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ဂျာမနီနှင့် အီတလီတို့ ပေါင်းစပ်ထားသည့် ရောမ သာသနာစောင့် နိုင်ငံတော်သည် ဧကရာဇ်များနှင့် ပုပ်ရဟန်း များ အာဏာလုနေကြသောကြောင့် တဖြည်းဖြည်း အားနည်း လာသည်။ စစ်ပွဲကလေးများလည်း အမြဲလိုလို ဖြစ်ပွားနေလေ သည်။ ရောင်းဝယ်ရေးကြောင့် ကြီးပွားလာသော မြို့ကြီးများ သည် အချင်းချင်း ညှိနှိုင်းတိုင်ပင်လျက် သမဂ္ဂဖွဲ့စည်းထားကြ သည်။ ထိုမြို့များသည် သာသနာပိုင်နှင့် ဧကရာဇ် အာဏာလုပွဲ များတွင် မစွက်ဖက်ပဲ ရောင်းဝယ်ရေးကိုသာ ဂရုစိုက်နေကြ၏။ ဂျာမနီတောင်ပိုင်း၌ရှိသော မြို့ရွာဒေသများသည် နိုင်ငံရေးရာ ရှုပ်ထွေးလွန်းသောကြောင့် လွတ်လပ်အေးချမ်းစွာနေနိုင်ရန် သမဂ္ဂဖွဲ့စည်းပြီးလျှင် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံတစ်ခု တည်ထောင်ကြ သည်။ ယင်းနိုင်ငံကို ဆွဇ်ဇာလန်နိုင်ငံဟု ခေါ်သည်။ (ဆွဇ်ဇာလန်နိုင်ငံ)။ ဥရောပအလယ်ခေတ်သည် ၁၄ ရာစုနှစ် ကုန်ခါနီး လောက်တွင် တစ်မျိုးတစ်ဖုံ ပြောင်းလဲလာသည်။ ၁၄ ရာစုနှစ် ကုန်ခါနီးလောက်တွင် ဥရောပတိုက်သားတို့သည် ရှေးဟောင်း ဂရိစာပေနှင့်ရောမစာပေတို့ကို လေ့လာပြီးနောက် ဝေဖန်တတ်လာကြသည်။ အတွေးသစ်ကို တွေးလာကြ၍ ဉာဏ်သစ်ကို ထုတ်လာကြသည်။ ထိုသို့ အတွေးသစ်ကိုတွေး၍ ဉာဏ်သစ်ကို ထုတ်ကြသောအခါ ခေတ်ဟောင်းသမားများနှင့် အတိုက်အခံဖြစ် ကြရလေသည်။ နောက်ဆုံးတွင် ခေတ်သစ်သမားတို့အနိုင်ရကြ၍ ဥရောပတွင် ခေတ်သစ် ထွန်းကားလာရသည်။ ယင်းသို့ ထွန်း ကားလာသောခေတ်ကို ဥရောပတိုက်သမိုင်းတွင် ဉာဏ်သစ် အရေးပုံဟုခေါ်လေသည်။ ( ဉာဏ်သစ်အရေးပုံ။) အလယ်ခေတ် ယဉ်ကျေးမှု အဆောက်အအုံပေါ်တွင် အခြေပြုကာ နှောင်းခေတ် ယဉ်ကျေးမှုတို့ တစ်ဆင့်ထက်တစ်ဆင့် အသစ်အသစ် ဖွံ့ဖြိုး တိုးတက်အောင် ဆောင်ရွက်ခဲ့သောခေတ်ဖြစ်သည်။ အတွေးအခေါ်ဖက်၌လည်းကောင်း၊ အနုပညာဘက်၌လည်းကောင်း၊ စာပေဖက်၌လည်းကောင်း၊ သိပ္ပံပညာဘက်၌လည်းကောင်း အကြံသစ်များ အသစ် တီထွင်လိုသောစိတ်ဓာတ်များ ပေါ်လာကြသည်။ ဥရောပအလယ်ခေတ်က နူးညံ့သောသားရေပေါ်၌ စာရေး၍ စာအုပ်အဖြစ် ချုပ်လုပ်လာကြသည်။ ထိုစာအုပ်မျိုး တစ်အုပ်ရဖို့အတွက် အချိန်အတော်ကြာစောင့်ရရုံမက ငွေကြေး လည်း အကုန်အကျများသည်။ ဉာဏ်သစ်အရေးပုံ စတင်ပေါ် ချိန်တွင် ဂျာမနီနိုင်ငံသားဂူတင်းဗတ်သည် သစ်သားစာလုံးများ ကိုပြု၍ ပုံနှိပ်စက်ကို တီထွင်လေသည်။ နယ်သစ်များကိုလည်း စူးစမ်းရှာဖွေကြသည်။ ထိုခေတ်တွင်ပင် အာဖရိကကမ်းရိုးတန်း တစ်လျှောက်ကိုလည်းကောင်း၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံကိုလည်းကောင်း၊ အမေရိကတိုက်ကိုလည်းကောင်း ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။ ယင်းသို့ အသစ်အဆန်းများကို ရှာဖွေကြံဆတွေ့ရှိရုံသာမက သာသနာ ပြုပြင်ရေးကိုလည်း ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည်။ သာသနာပြုပြင်ရေး ခေါင်းဆောင်မှာ ဂျာမန်လူမျိုး မာတင်လူသာ ဖြစ်သည်။ (လူသာ၊မာတင်း။) ဥရောပရှိ အခြားနိုင်ငံများ၌လည်း မာတင်လူသာဆောင်ရွက်ပုံကို အားကျကြသဖြင့် ပရိုတက်စတန့်ဂိုဏ်း တည်ထောင်ကြသည်။ လူတို့ စိတ်ဓာတ်ပြောင်းလာသည်နှင့်အမျှ တိုင်းပြည်အုပ်ချုပ်ရေးလည်းပြောင်းလာလေသည်။ ဥရောပအလယ်ခေတ်က ကံကျွေးချ စံနစ်နှင့် ထိုစံနစ်အရ အုပ်ချုပ်သောအစိုးရစံနစ်သည် ကွယ်ပျောက်၍ ဘုရင့်အုပ်ချုပ်ရေးစံနစ်သည် ပို၍တန်ခိုးကြီးလာသည်။ ခရစ်နှစ် ၁၅ဝဝ ကျော်မှစ၍ စပိန်နိုင်ငံတွင် ဖိလစ် ဘုရင်သည် တန်ခိုးကြီးလာသည်။ ဖိလစ်ဘုရင်သည် ရောမ ကက်သလစ်ဂိုဏ်းဝင်ဖြစ်သဖြင့် ပရိုတက်စတန့် ဂိုဏ်းဝင်များ ဖြစ်ကြသော ပြင်သစ်၊ အင်္ဂလန်တို့နှင့် မသင့်မတင့် ဖြစ်လေ သည်။ စပိန်နိုင်ငံသည် စီးပွားရေး၊ ကုန်သွယ်ရေးတို့၌ ထို နှစ်နိုင်ငံနှင့် ပြိုင်ဘက်ဖြစ်၍ စစ်ဖြစ်ကြရသည်။ ထိုအချိန်၌ အင်္ဂလန်ပြည်တွင် ပထမ အယ်လစ်ဇဘက်ဘုရင်မ အုပ်စိုး၍ စပိန်နိုင်ငံတွင် ဖိလစ်ဘုရင် အုပ်စိုးလျက်ရှိသည်။ ထိုအခါက စပိန်ရေတပ်သည် အလွန်အင်အားကြီးမားလေသည်။ သို့ရာတွင် အင်္ဂလိပ်ရေတပ်၏ကျွမ်းကျင်မှုကြောင့် စပိန်ရေတပ်ကြီး ပျက်စီး ရလေသည်။ ထိုအခါမှစ၍ အင်္ဂလိပ်ရေတပ်သည် အင်အားကြီး မားလာလေသည်။ ဥရောပ အနောက်မြောက်ဘက်ရှိ မြေနိမ့်ဒေသများ ဖြစ်သော နယ်သာလန်နိုင်ငံများဟုခေါ်သည့် ဘယ်ဂျီယံနှင့် ဟော်လန်နိုင်ငံများကို ၁၆ ရာစုနှစ်လောက်က စပိန်ဘုရင်များ ပိုင်သည်။ သာသနာ့အရေးပုံကြီး ပေါ်ပေါက်လာသောအခါ နယ်သာလန်နိုင်ငံသည် ပရိုတက်စတန့်ဂိုဏ်းသစ်သို့ ကူးပြောင်း ကိုးကွယ်ကြသည်။ ထိုအခါ ရောမကက်သလစ်ဂိုဏ်းဝင် စပိန် ဘုရင်သည် နယ်သာလန်နိုင်ငံကို ရက်စက်စွာ နှိပ်ကွပ်သဖြင့် ထိုနိုင်ငံများကလည်း ပြန်လည်ခုခံတော်လှန်ကြသည်။ နောက်ဆုံး ၌ စပိန်အစိုးရအရေးရှုံးနိမ့်ကာ နယ်သာလန်နိုင်ငံကို လွတ်လပ် ရေးပေးရသည်။ သို့ရာတွင် နယ်သာလန်နိုင်ငံသည် အင်္ဂလန် နိုင်ငံနှင့်စစ်ဖြစ်ရာ နယ်သာလန်တို့ အရေးရှုံးနိမ့်သဖြင့် ဥရောပ တိုက်တွင် အင်္ဂလန်နှင့်ပြင်သစ်တို့သာ တန်ခိုးတက်လျက် ရှိသည်။ အင်္ဂလန်နှင့် ပြင်သစ်နိုင်ငံတို့သည် အင်အားကောင်း လာသောအခါ မသင့်မတင့်ဖြစ်ကြသည်။ ပြင်သစ်ကမ်းခြေရှိ ဖလန်းဒါးနယ်တွင် အင်္ဂလန်ပြည်ထွက် သိုးမွေးအရောင်းအဝယ် ကောင်းသဖြင့် ထိုနယ်ကို အင်္ဂလိပ်တို့က လိုချင်ကြသည်။ ဖလန်းဒါးနယ်သည် ရှေးအခါက နော်မန်ဒီနယ်စား ဘုရင်များ စိုးပိုင်ခဲ့ဘူးသောနယ်ဖြစ်လေရာ နော်မန်ဒီနယ်စား ဘုရင်အဆက် အနွယ်ဖြစ်သော အင်္ဂလိပ်ဘုရင် တတိယအက်ဒွပ်သည် ဖလန်း ဒါးနယ်ကိုရထိုက်သည်ဟု တောင်းဆို၍ ၁၃၄၆ ခုနှစ်တွင် ပြင်သစ်နိုင်ငံကို တိုက်လေသည်။ ယင်းစစ်ပွဲသည် နှစ်ပေါင်း ၁ဝဝ ကျော်ကြာသောကြောင့် နှစ်တစ်ရာစစ်ပွဲဟု ခေါ်သည်။ (နှစ်တစ်ရာစစ်ပွဲ·လည်းရှု။) နှစ်တစ်ရာစစ်ပွဲသည် ၁၄၅၃ ခုနှစ် တွင်ပြေငြိမ်းသည်။ နှစ်တစ်ရာစစ်ပွဲ ပြီးသည့်နောက် အင်္ဂလန် ပြည်တွင် လန်ကက်စတာမင်းမျိုးနှင့် ယော့မင်းမျိုးတို့ ထီးနန်း လုကြရာ စစ်ဖြစ်ပြန်သည်။ ထိုစစ်ပွဲသည် နှစ်ပေါင်းသုံးဆယ် ကြာပြီးမှ ၁၄၈၅ ခုနှစ်တွင် လန်ကက်စတာမင်းမျိုးတို့ ထီးနန်း ရကြသည်။ ပထမဘုရင်သည် သတ္တမဟင်နရီဖြစ်သည်။ ယင်း စစ်ပွဲကို နှင်းဆီစစ်ပွဲဟုခေါ်သည်။ ဥရောပတိုက်တွင် ယင်းသို့ လျှင် သာသနာရေး၊ နယ်နိမိတ်အရေး၊ ထီးနန်းအရေးတို့ဖြင့် အကြိမ်ကြိမ် စစ်ဖြစ်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၆၁၈ ခုနှစ်မှ ၁၆၄၈ ခုနှစ် အတွင်းဖြစ်ပွားသော အယူဝါဒရေးဆိုင်ရာစစ်ပွဲဖြစ်သည့် နှစ် သုံးဆယ်စစ်ပွဲကို အဆုံးသတ်သော ဝက်စဖေးလီးယားစစ်ငြိမ်းစာ ချုပ်ချုပ်ပြီးသည်မှစ၍ ဥရောပနိုင်ငံများသည် စစ်ကို ကာကွယ် ရန်ကြိုးစားကြသည်။ ( နှစ်သုံးဆယ်စစ်ပွဲ။) အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် ယင်းစစ်ပွဲကြောင့် ဂျာမနီပြည်သည် လူဦးရေတစ်ဝက်ကျော်မျှ ကုန်ခန်းရပြီးလျှင် ပြည်သူ့အိုးအိမ်ပစ္စည်း သုံးပုံနှစ်ပုံပျက်စီးခဲ့ရသည်။ စစ်ကြောင့် ပျက်စီးခဲ့ရသည့် ဂျာမနီပြည်ကို ပြန်လည်ထူထောင်ရန် အနှစ်၂ဝဝ မျှကြာသည်။ ဥရောပနိုင်ငံများသည် စစ်ကိုကာကွယ်ရန် အာဏာမဲတင်းသော စံနစ်ကိုကျင့်သုံးကြသည်။ ယင်းစနစ်သည် အနှစ် ၃ဝဝ အတွင်း ဥရောပ၌ စစ်ကိုလုံးဝမပျောက်သွားစေနိုင်သော်လည်း စစ် ကိုဝေးအောင်ကား ပြုနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၈ ရာစုနှစ်ကုန်ခါနီးတွင် ပြင်သစ်လူထုသည် လူ့ အခွင့်အရေးကို တောင်းဆိုလာကြသည်။ အခွန်တော်များကြီး လေးစွာထမ်းဆောင်ရခြင်းမှ လွတ်ကင်းရန်၊ လွတ်လပ်စွာရောင်း ဝယ်ဖောက်ကားနိုင်ရန်၊ ဥပဒေအောက်တွင် လူတန်းစားမခွဲပဲ သာတူညီမျှ အကျိုးခံစားခွင့်ရှိရန်၊ လွတ်လပ်စွာပြောဆိုခြင်း၊ လွတ်လပ်စွာယုံကြည်ကိုးကွယ်ခြင်း ပြုနိုင်ရန် တောင်းဆိုကြ သည်။ ၁၈၈၉ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိန်နိုင်ငံ၌ ယင်းအခွင့်အရေး အတွက် ပြည်တွင်းစစ် နှစ်ကြိမ်ဖြစ်ပြီးနောက် အခွင့်အရေး ဥပဒေကြမ်း အတည်ဖြစ်ကာ အထက်ပါ လူ့အခွင့်အရေးများကို ရရှိခဲ့သည်။ ( အခွင့်အရေးဥပဒေကြမ်း။) ဗြိတိန်နိုင်ငံ၌ ဘုရင်မင်းမြတ်၏ တန်ခိုးအာဏာကျဆင်း၍ တိုင်းသူပြည်သားများ၏ ဆန္ဒအရအုပ်ချုပ်သော အစိုးရစံနစ် ကျင့်သုံးခွင့်ရလာသော သတင်းသည် ဥရောပရှိအခြားနိုင်ငံ များသို့ ဂယက်ရိုက်လာလေသည်။ ဂယက်အရိုက်ဆုံးနိုင်ငံသည် ပြင်သစ်နိုင်ငံဖြစ်သည်။ လူမှုရေးမမျှတမှု၊ အုပ်ချုပ်ရေးမမျှတမှု၊ လူမှုရေးအယူအဆသစ် လှုပ်ရှားလာမှုတို့ကို ဂရုမစိုက်ပဲ အာ ဏာကိုသုံးကာ အုပ်ချုပ်ခဲ့ကြသဖြင့် ၁၇၈၉ ခုနှစ်တွင် ပြင်သစ် လူထုအုံကြွတော်လှန်ကြသည်။ ယင်းတော်လှန်မှုကြီးကို ပြင်သစ် တော်လှန်ရေးဟုခေါ်သည်။ ထိုအခါမှစ၍ ၁ဝ နှစ်မျှကာလ အတွင်း ပြင်သစ်တစ်နိုင်ငံလုံးသည် တော်လှန်ရေးစစ်မြေပြင်ဖြစ် ခဲ့ရလေသည်။ တော်လှန်ရေးပြီးဆုံး၍ ပထမ သမ္မတနိုင်ငံကို ထူထောင်ခဲ့သော်လည်း ကောင်းမွန်စွာ အုပ်ချုပ်နိုင်သော အစိုးရ မဖွဲ့နိုင်သဖြင့် နပိုလီယန်ဗိုနပတ်ခေါင်းဆောင်သော စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းလေသည်။ ( ပြင်သစ်တော်လှန်ရေး။ ) ( နပိုလီယန် ဘုရင်များ။) သို့ရာတွင် ၁၈၁၄ ခုနှစ်၌ နပိုလီယန် ထီးနန်းစွန့်လွှတ် လိုက်ရသည်။ နပိုလီယန် တန်ခိုးနိမ့်သွားသည် နှင့်တစ်ပြိုင်နက် ပြင်သစ်နိုင်ငံတော်ကြီးသည် အစိတ်စိတ် ကွဲပြိုသွားရ၏။ ၁၈၁၅ ခုနှစ်တွင် ဥရောပတိုက်တလွှားမှ ဧကရာဇ် များနှင့် မှူးကြီးမတ်ကြီးများသည် ဗီယင်းနာမြို့တွင် စုဝေးကြပြီးလျှင် ဥရောပတိုက်ကို အမျိုးမျိုးအဖုံဖုံ ပြုပြင်ဖန်တီးကြသည်။ ဗီယင်းနာအစည်းအဝေးကြီး၏ ဆုံးဖြတ်ချက်အရ ပြင်သစ်နိုင်ငံ တွင် ၁၈ ဆက်မြောက် လူဝီဘုရင် နန်းတက်ရ၏။ ဟော်လန်နှင့် ဘယ်ဂျီယံ နိုင်ငံနှစ်ခုကို ပူးပေါင်းပြီးလျှင် နယ်သာလန်နိုင်ငံဟု ထူထောင်လိုက်သည်။ ဩစတြီးယား၊ ပရပ်ရှားနှင့် ရုရှတို့က ပိုလန်နိုင်ငံကိုခွဲဝေယူကြသည်။ ဗင်းနစ် နိုင်ငံနှင့် အီတလီမြောက်ပိုင်းကို ဩစတြီးယားက ယူလိုက် သည်။ အီတလီနှင့် ပြင်သစ်နယ်အချို့ကို ပူးပေါင်းပြီးလျှင် ဆာဒင်းနီးယားနိုင်ငံဟု ထူထောင်သည်။ ဥရောပအလယ်ပိုင်း တွင်လည်း ဩစတြီးယားနှင့် ပရပ်ရှားခေါင်းဆောင်သော ဂျာ မန်နိုင်ငံငယ်များ ညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့ကြီး ထူထောင်ကြသည်။ ထို ညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့တွင် ဩစတြီးယား၊ ပရပ်ရှား၊ ဗာဗေးရီးယား၊ ဆက်ဆွန်နီ၊ ဗတ်တင်ဖတ်စသော နိုင်ငံကြီးငယ်ပေါင်း ၃၉နိုင်ငံ ပါဝင်သည့် ထိုအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံအသီးသီးမှ စေလွှတ်သော ကိုယ်စား လှယ်များ ဒိုင်းယက်လွှတ်တော်တစ်ခု ဖွဲ့စည်း၍ ညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့ ဆိုင်ရာ အရေးတို့ကိုဆွေးနွေးကြသည်။ ၁၈၃၄ ခုနှစ်တွင် ဂျာမန်နိုင်ငံညွန့်ပေါင်း အဖွဲ့အတွင်းရှိနိုင်ငံများသည် ရောင်းဝယ် ရေးနှင့်စပ်လျဉ်း၍ အကောက်တော် သမဂ္ဂတစ်ခုကို ဖွဲ့စည်းကြ ၏။ သမဂ္ဂဝင်နိုင်ငံများသည် အချင်းချင်းတင်ပို့ရောင်းချသော ကုန်စည်များပေါ်တွင် အကောက်မယူကြရချေ။ ဤသို့ဖြင့် ဂျာ မန်တို့သည် ဂျာမန်နိုင်ငံဟူသမျှ သွေးစည်းပူးပေါင်းကာ နိုင်ငံ ကြီးတစ်နိုင်ငံအဖြစ် ထွန်းကားလာစေလိုသောဆန္ဒ ပိုမိုကြီးမား လာလေသည်။ ၁၈၇၁ ခုနှစ်တွင် ဂျာမန်နိုင်ငံများ အဖွဲ့သည် ဂျာမနီနိုင်ငံကြီးအဖြစ် ရောက်ရှိလာသည်။ ၁၉ဝဝ ပြည့်နှစ်ခန့် ရောက်သောအခါ ရုရှနိုင်ငံမှအပ ဥရောပနိုင်ငံ အားလုံးလိုလိုပင် ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံဥပဒေ နှင့် အုပ်ချုပ်နေကြပြီးဖြစ်သည်။ ရုရှနိုင်ငံတွင် ၁၉ဝ၅ ခုနှစ် တော်လှန်ရေးကြီး ဖြစ်ပွားပြီးသည့်နောက်မှ အုပ်ချုပ်မှုအခြေခံ ဥပဒေ ပေါ်ပေါက်လာသည်။ ၁၈၁၅ ခုနှစ်မှ ၁၉၁၄ ခုနှစ်အတွင်း ဥရောပတိုက်တွင် အကြီးအကျယ်စစ်ဟူ၍ မပေါ်ပေါက်ခဲ့ ချေ။ ၁၉၁၄ ခုနှစ်တွင်မှ ပထမကမ္ဘာစစ်ကြီး စတင်ဖြစ်ပွား၍ ၁၉၁၈ ခုနှစ်အထိ လေးနှစ် တိုင်ကြာခဲ့သည်။ ( ကမ္ဘာစစ်၊ပထမ။) ပထမကမ္ဘာစစ် ပြီးသည့်နောက်တွင် ဥရောပနိုင်ငံများ၏ နယ်နမိတ်များကို ပြန် လည်သတ်မှတ်ပြုပြင်ခဲ့၏။ အယ်လဆက်-လိုရိန်းနယ်ကို ပြင်သစ်သို့ပြန်လည်ပေးအပ်ခဲ့၏။ ယခင်က ဂျာမနီ၊ ဩစတြီးယားနှင့် ရုရှတို့ပိုင်ဆိုင်သော နယ်မြေအချို့ကို ဖဲ့ပေးကာ ပိုလန်နိုင်ငံအသစ်ကို ဖွဲ့စည်းပေး လိုက်သည်။ ယခင်က ဩစတြီးယား နိုင်ငံတော်၏ နယ်မြေကိုလည်း ပြန်လည်ပိုင်းခြားသတ်မှတ်ကာ ဩစတြီးယားနိုင်ငံ၊ဟန်ဂေရီနိုင်င၊ံချက်ကိုဆလိုဗားကီးယားနိုင်ငံနှင့် ယူဂိုစလားဗီးယားနိုင်ငံများအဖြစ် ထူထောင်လိုက် ကြသည်။ အီတလီနှင့် ရူမေးနီးယား တို့ကလည်း နယ်မြေအချို့ ရလိုက်လေသည်။ ၁၉၁၈ ခုနှစ်မှ ၁၉၃၉ ခုနှစ်အတွင်းကာလ၌ မူ စစ်ဟူ၍မဖြစ်ပွားသော်လည်း ဥရောပနိုင်ငံများသည် အရေး ကြုံလျှင်သက်လုံကောင်းစေရန် မိမိတို့စစ်တပ်များကို လက်နက် အပြည့်အစုံတပ်ဆင် အင်အားဖြည့်ထားကြသည်။ ၁၉၃ဝ ပြည့် နှစ်တွင် စီးပွားရေးကြပ်တည်းမှုကြီး ဖြစ်ပွားလာသောအခါ လူတို့အလုပ်လက်မဲ့ဖြစ်၊ အစားဆင်းရဲ အနေဆင်းရဲ ဖြစ်လာ လေသည်။ စားဝတ်နေရေးမြင့်စေရမည်ဟူသော ခံဝန်ချက်နှင့် ဝါဒဖြန့်ကြသော ဖက်ဆစ်ပါတီနှင့် ကွန်မြူနစ်ပါတီတို့သည် ဥရောပတစ်လွှား တန်ခိုးဩဇာရှိလာကြသည်။ အီတလီ၊ ဂျာမနီ၊ စပိန် စသောနိုင်ငံတို့၌ ဖက်ဆစ်ဝါဒလွှမ်းမိုး၍ ရုရှနှင့် အနီး ဝန်းကျင်နိုင်ငံတို့၌ ကွန်မြူနစ်ဝါဒ လွှမ်းမိုးလေသည်။ ယင်းဝါဒ သမားများနှင့် ဒီမိုကရေစီဝါဒသမားများ အင်အားပြိုင်ရာမှ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီး ပေါ်ပေါက်ခဲ့ရပြန်သည်။ ဂျာမနီတွင် နာဇီ ခေါင်းဆောင် ဟစ်တလာ တန်ခိုးကြီးလာသည်နှင့်အမျှ ရှေးက ဂျာမန်နယ်ပယ်ဟောင်းများ ဖြစ်ခဲ့ဖူးသည့် ဩစတြီးယားနိုင်ငံကို လည်းကောင်း၊ ချက်ကိုဆလိုဗားကီးယား နယ်ပယ်အချို့ကို လည်းကောင်း လက်နက်အားကိုးပြု၍ ဂျာမနီနိုင်ငံတွင်းသို့သိမ်း ယူလေသည်။ တစ်ဖန် အီတလီတွင် ဖက်ဆစ်ခေါင်းဆောင် မူဆိုလီနီ တန်ခိုးကြီးလာသည်နှင့်အမျှ အာဖရိကတိုက်သို့တိုင် ကိုလိုနီနယ်ချဲ့လေသည်။ ၁၉၃၉ ခုနှစ်တွင် ဂျာမနီအာဏာရှင် ဟစ်တလာသည် ပိုလန်နိုင်ငံကို စတင်တိုက်ခိုက်သည်။ ပိုလန် ကို ဂျာမန်တို့တိုက်ခိုက်သည့်အရေး၌ မိမိတို့ကို လက်ငင်းမထိ ခိုက်သော်လည်း နောင်တစ်နေ့နေ့တွင် မိမိတို့ကိုလည်း ထိပါး လာမည်ဟုမြင်ကြသော အင်္ဂလိပ်နှင့် ပြင်သစ်တို့သည် ပိုလန် ဖက်မှဝင်၍ စစ်ကြေညာကာ ဟစ်တလာအား တိုက်လေသည်။ ဤသို့ဖြင့် ဥရောပတွင် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မီးပွား စတောက်ခဲ့လေ သည်။ ( ကမ္ဘာစစ်၊ ဒုတိယ။) ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီးတွင် ဥရောပတိုက်၌ ဖက်ဆစ်အာဏာရှင် စံနစ် ပျက်ပြုန်းခဲ့ရသည်။ စစ်ရှုံးဂျာမနီနိုင်ငံသည် နှစ်ပိုင်းကွဲ သွားခဲ့ရလေသည်။ ဥရောပတိုက်တွင် အနောက်မဟာမိတ် နိုင်ငံများကတစ်ဖက်၊ ဆိုဗီယက်နိုင်ငံကတစ်ဖက် အကျိုးစီးပွား ချင်းမတူနိုင်အောင် ဖြစ်လာရလေသည်။ ဥရောပ အရှေ့နှင့် အလယ်ပိုင်းနိုင်ငံများသည် ဆိုဗီယက်တို့နှင့် ပိုမိုနီးစပ်လာကြ သည်။ ဗော်လကန်တိုင်းပြည်များဖြစ်သော ရူမေးနီးယား၊ ဘူလ ဂေးရီးယား၊ အယ်လဗေးနီးယားနှင့် ယူဂိုစလားဗီးယား နိုင်ငံ များသည်လည်းကောင်း၊ ဥရောပအလယ်ပိုင်းနိုင်ငံများဖြစ်သည့် ပိုလန်၊ ဟန်ဂေရီနှင့် ချက်ကိုဆလိုဗားကီးယားနိုင်ငံ များသည် လည်းကောင်း ကွန်မြူနစ်နိုင်ငံများ ဖြစ်လာကြသည်။ ဥရောပအနောက်ပိုင်း၌မူ ခေါင်းဆောင်မှုသည် ဗြိတိသျှ နှင့် ပြင်သစ်နိုင်ငံတို့၏ လက်ထဲတွင်ပင်ရှိနေခဲ့သည်။ သို့သော် စစ်ပြီးခေတ်စီးပွားရေး ပြန်လည်ထူထောင်ရန်အရေးမှာ ပိုမိုကြီး မားနေရာ ယခင်ကကဲ့သို့ အဘက်ဘက်၌ တွင်ကျယ်လွှမ်းမိုးနိုင် ခြင်းကား မရှိတော့ပေ။ ဘယ်ဂျီယံ၊ နယ်သာလန်နှင့် လပ်ဇင် ဗူး သုံးနိုင်ငံသည် အချင်းချင်း စီးပွားရေးမဟာမိတ်ဖွဲ့ကာ ဗြိတိ သျှ၊ ပြင်သစ်တို့နှင့် စီးပွားရေးစာချုပ်များ ချုပ်ဆိုကြသည်။ အီတလီနိုင်ငံတွင် ဘုရင်စံနစ်အုပ်ချုပ်ရေးကို ဖြိုဖျက်၍ သမ္မတနိုင်ငံ ထူထောင်လိုက်ပြီးလျှင် အမေရိကန်အပါအဝင် အနောက်မဟာမိတ်နိုင်ငံတို့နှင့် တစ်သဘောတည်း ဆက်ဆံနေခဲ့ သည်။ နော်ဝေး၊ ဆွီဒင်နှင့် ဒိန်းမတ်နိုင်ငံတို့ကား မိမိတို့ ဘာသာ လွတ်လွတ်ကင်းကင်းနေကြလေသည်။ ဖင်လန်နိုင်ငံက မူ ဆိုဗီယက်နီုင်ငံနှင့် အနေနီးသဖြင့် ဆိုဗီယက်နိုင်ငံကို အများ ဆုံးလိုက်လျောနေရသည်။ ပေါ်တူဂီနိုင်ငံသည်လည်း အနောက် နိုင်ငံများအပေါ် အမှီသဟဲပြုနေခဲ့၏။ စပိန်နိုင်ငံကမူ ဖက်ဆစ် အုပ်ချုပ်ရေးစံနစ်ကိုပင် ဆက်လက်ကျင့်သုံးနေခဲ့လေရာ အခြား နိုင်ငံများနှင့် အဆက်ပြတ်နေလေသည်။ အချုပ်အားဖြင့်ကား ဥရောပတိုက်တွင် အနောက်မဟာမိတ်နိုင်ငံ အင်အားစုများက တစ်ဖက်၊ ကွန်မြူနစ်နိုင်ငံအင်အားစုများကတစ်ဖက် ကွဲပြားလာ ခဲ့လေသည်။ ဤသို့ဖြင့် တစ်ဖက်နှင့်တစ်ဖက် ကွဲပြား အပြန်အလှန် ဆန့်ကျင်မှုပြုလာကြရာမှအစ ဝါဒရေးရာတိုက်ပွဲများ ဆင်နွှဲလာ ကြသည်။ ယင်းသည့် ဝါဒရေးရာတိုက်ပွဲများသည် စစ်အေး တိုက်ပွဲကြီးအသွင်ဆောင်နေရာ စစ်ပြီးကာလ ပြောင်းလဲလာ သောအခြေအနေတွင် အရင်းရှင်စံနစ်၏ရှင်သန်မှုကို ဆက်လက် ကြိုးပမ်းလိုသော နိုင်ငံများကတစ်ဖက်၊ အရင်းရှင်စံနစ်ကိုဖြို ဖျက်ရန်အားထုတ်လိုသော နိုင်ငံများကတစ်ဖက် အုပ်စုဖွဲ့၍ ဝါဒ ရေးရာတိုက်ပွဲများ ဆင်နွှဲနေခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ အုပ်စုနိုင်ငံကြီးတို့သည် ထိုသို့တစ်ဖက်မှ စစ်အေးတိုက် ပွဲများကို ဆင်နွှဲနေရင်းကပင် တစ်ဖက်နှင့်တစ်ဖက် အပြန် အလှန်စိုးရွံ့မှုနှင့် သံသယဝင်လာကြပြီးလျှင် တင်ကြိုကာ အကြောင်းပြချက်များဖြင့် စစ်ရေးစာချူပ်များချုပ်ဆို၍ ထို စာချုပ်များအရ စစ်ရေးပြင်ဆင်မှုများကိုလည်း တဆက်တည်း ပင် ပြုလုပ်လာခဲ့ကြလေသည်။ ဥရောပတိုက်တွင် နာတိုးစစ်ရေးစာချုပ်နှင့် ဝါဆောစာ ချုပ်များကို ချုပ်ဆိုခဲ့သည်။ နာတိုးစစ်ရေးစာချုပ်မှာ မြောက် အတ္တလန္တိတ်လုံခြုံရေးစာချုပ်ကို ခေါ်ဆိုခြင်းဖြစ်၍ ထိုစာချုပ် အဖွဲ့ကို ဥရောပတိုက်ရှိနိုင်ငံများအား ဆိုဗီယက်နိုင်ငံက အတိ အလင်းကျူးကျော်မှုပြုလာလျှင် ကာကွယ်မှုပြုရန်အတွက် ၁၉၄၉ ခုနှစ် ဧပြီလ ၄ ရက်နေ့တွင် အနောက်နိုင်ငံများက ဖွဲ့စည်းခဲ့ ခြင်းဖြစ်သည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ ကနေဒါ၊ အိုက်စ လန်၊ နော်ဝေး၊ ဗြိတိန်၊ နယ်သာလန်၊ ဒင်းမတ်၊ ဘယ်ဂျီယံ၊ လပ်ဇင်ဗူး၊ ပေါ်တူဂီ၊ ပြင်သစ်၊ အီတလီ၊ ဂရိ၊ တူရကီနှင့် ပြည်ထောင်စုသမ္မတဂျာမနီနိုင်ငံတို့ ပါဝင်သည်။ ဆိုဗီယက်နိုင်ငံ နှင့် ဥရောပအရှေ့ပိုင်းနိုင်ငံများကလည်း အကယ်၍အနောက်အုပ် စုမှ ကျူးကျော်မှုများပြုလုပ်လာပါက လိုအပ်သော ကာကွယ်မှု များပြုလုပ်ရန် ၁၉၉၅ ခုနှစ် မေလ ၁၄ ရက်နေ့တွင် ဝါဆော စာချုပ်ကို ချုပ်ဆိုခဲ့၏။ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများမှာ အယ်လဗေးနီး ယား၊ ဘူလဂေးရီးယား၊ ချက်ကိုဆလိုဗားကီးယား၊ ဂျာမန်ဒီမိုက ရက်တစ်သမ္မတနိုင်ငံ၊ ဟန်ဂေရီ၊ ပိုလန်၊ ရူမေးနီးယားနှင့် ဆိုဗီ ယက်နိုင်ငံတို့ ဖြစ်လေသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ်၏ နောက်ပိုင်း၌ စစ်ရှုံးအရင်းရှင်နိုင်ငံ တို့၏ ပိုင်နက်နယ်ပယ်များ ပျောက်ကွယ်သွားခဲ့ရသကဲ့သို့ စစ် နိုင်သူ အရင်းရှင်နိုင်ငံများသည်လည်း မိမိတို့၏အင်ပိုင်ယာကြီး များကို ကြာရှည်တည်မြဲအောင် ဆက်လက်ထိန်းမထားနိုင်ကြ တော့ချေ။ မကြာမီအတွင်း၌ပင် ဖရိုဖရဲ ပြိုကွဲကုန်ကြရလေ သည်။ ကိုးကား ဥရောပတိုက် တိုက်ကြီးများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A5%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%95

အိုရှန်းနီးယား

အိုရှန်းနီးယား (; သို့မဟုတ် ), Oceanica ဟုလည်း ခေါ်ဆို) ဆိုသည်မှာ ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာများအတွင်းတွင် အသီးသီးပြန့်ကျဲနေသော ကျွန်းကြီးကျွန်းငယ်များ အသီးသီးဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည့် အစုအဝေးကြီးကို ဆိုလိုသည်။ ထိုထက် တိကျစွာဆိုရလျှင် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာအတွင်းတွင် ရှိသော အင်ဒိုနီးရှား နှင့် ဩစတြေးလျ နိုင်ငံများမှ တောင်အမေရိကတိုက်ကြားရှိ ကျွန်းစုနိုင်ငံများဟု သတ်မှတ်နိုင်သည်။ အမည်မှည့်ခေါ်ခြင်း ရည်ညွှန်းချက်များ အိုရှန်းနီးယား အာရှ-ပစိဖိတ် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ တိုက်ကြီးများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%9B%E1%80%BE%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%94%E1%80%AE%E1%80%B8%E1%80%9A%E1%80%AC%E1%80%B8

ကမ္ဘာမကျေ

ကမ္ဘာမကျေသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံတော်သီချင်းဖြစ်သည်။ သီချင်း၏ အစပိုင်း(ခြေဆင်း) ကို မြန်မာ့ရိုးရာသံစဉ်ဖြင့် တီးခတ်ထားခဲ့သည်။ ထို့နောက် အနောက်တိုင်းဂီတသံစဉ်သို့ ပြောင်းလဲ တီးခတ်ထားသည်ကို တွေ့ရသည်။ ဤသီချင်းစာသား၊ သံစဉ်များကို ဝိုင်အမ်ဘီ ဆရာတင်ခေါ် သခင်တင် ရေးစပ်သီကုံးထားခဲ့သည်။ ထို့နောက် ၁၉၄၇ ခုနှစ် စက်တင်ဘာ ၂၂ တွင် တိုင်းပြုပြည်ပြု လွှတ်တော် တတိယညီလာခံ ဆဋ္ဌမမြောက် အစည်းအဝေး မှ ကမ္ဘာမကျေ ကို နိုင်ငံတော်သီချင်း အဖြစ် အတည်ပြုခဲ့သည်။ ဝေါဟာရရင်းမြစ် ကမ္ဘာကျေ/ကြေ (သို့) မကျေ/မကြေ ဟူသောစကားစုကို အသုံးပြု၍ မြန်မာနိုင်ငံရှိ ကဗျာဆရာ၊ သီချင်းရေးဆရာ၊ စာရေးဆရာများက ခေတ်အဆက်ဆက်တွင် အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ မှတ်တမ်းများအရ အစောဆုံးတွေ့ရသော စကားစုမှာ ဆရာတော်ဦးဗုဓ်၏ ကဗျာသာရတ္ထသင်္ဂဟကျမ်းတွင် ရေးသားထား၍ ဤသို့နှစ်မျိုးတွေ့ရသည်။ ထို့နောက်ပိုင်း မြန်မာစာ ပညာရှင်များအဖွဲ့က ကျမ်းစာများ၊ ရေးထုံးများ၊ ရှေးဟောင်းစာပေများကို နှိုင်းယှဉ်သုံးသပ်ခဲ့ကြ၍ "ကျေ" နှင့် "ကြေ" အသုံးကို ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ ရုပ်ဝတ္ထုရှိသောအရာတစ်ခုခု မှုန့်၊ ညက်၊ ကျိုး၊ ကွဲသွားသောအခါ၌ ရရစ်ဖြင့် ကြေ ၊ ရုပ်ဝတ္ထုမဲ့ (သို့) ဒြပ်မဲ့သော အရာများ ပျောက်ပျက်သွားလျှင် ယပင့်ဖြင့် ကျေ ဟုရေးရန်ဖြစ်သည်။ မြန်မာစာအဖွဲ့က ဆရာကြီးဦးထွန်းတင့်သည် "ကမ္ဘာမကျေ" ဟုရေးသင့်ကြောင်း အကျိုးအကြောင်းပြ၍ပြောဆိုသည်။ နိုင်ငံတော်သီချင်း၌ပါရှိသော ကမ္ဘာဆိုသည်မှာ မြေကြီးကမ္ဘာကို ဆိုလိုခြင်းမဟုတ်နိုင်၊ အချိန်ကာလများ ကမ္ဘာပေါင်းများစွာကြာသော်လည်းလည်း မကျေမပျက် (မပျက်စီး) ဟုဆိုလိုဟန်တူသည်။ ထို့ကြောင့် ယပင့်ဖြင့် ရေးမှသာ သင့်တော်မည်ဟု ယူဆသည်။ ကမ္ဘာသည် အချိန်ကာလ (ဒြပ်မဲ့) သဘောကို ရည်ညွှန်းသည်ဖြစ်၍ ယပင့်ဖြင့်သာ ရေးသင့်သည်ဟု ဆိုလိုခြင်းဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း ကမ္ဘာမကျေသီချင်းသည် တို့ဗမာသီချင်းကို အပြောင်းလဲပြု၍ ရေးဖွဲ့ထားခြင်းဖြစ်ကာ တို့ဗမာသီချင်းတွင် "ကမ္ဘာမကြေ" ဟူ၍ စာရေးဆရာ(များ) ကသုံးနှုန်းထားသည်။ တို့ဗမာသီချင်းစပ်ဆိုရာ၌ အဓိကရေးဖွဲ့သူမှာ သခင်တင် (ဝိုင်အမ်ဘီ) ဖြစ်ပြီး အကြံပေးသူအချို့ရှိ၍ ထိုအထဲမှ သခင်ဘသောင်းက "ယူဇနာနှစ်သိန်းလေးသောင်းအထုရှိတဲ့ ဤကမ္ဘာမြေကြီးဟာ ကြေပျက်မသွားသမျှကာလပတ်လုံး ဗမာပြည်ဟာ ငါတို့ပိုင်တဲ့ပြည်ဖြစ်သည်" ဟူ၍ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် ဤစကားလုံးများသည် သခင်ဘသောင်း တီထွင်ခဲ့သောဝေါဟာရမဟုတ်ဘဲ အစောဆုံးတွေ့ရှိရသည့် မှတ်တမ်းအရ ဆရာတော် ဦးဗုဓ်ဖြစ်သည်။ ဆရာတော်က "ကမ္ဘာမကျေ" ဟု မူရင်း၌ သုံးစွဲထားခဲ့သည်။ လက်ရှိ၌လည်း ဤနိုင်ငံတော်သီချင်းကို "ကမ္ဘာမကျေ" ဟူသောစကားလုံးများဖြင့်သာ တရားဝင်ပြဋ္ဌာန်းထားသည်။ လက်ရှိတရားဝင် စာသား သမိုင်းဝင် စာသား ၁၉၄၇ ခုနှစ် ပထမမူကြမ်း အမျိုးသားရေး ကြိုးပမ်းစို့လေ၊ ဒို့ပြေ ဒို့မြေ၊ အရှေ့က နေဝန်းထွန်းသစ်စပုံသို့ ဒို့ဆောင်သမျှအောင်ရမည်မှာ မလွဲပေ။ ဒို့ပြေ-ဟေ့ဒိုမြေ၊ ဒို့ပြည်ထောင်စုပေ၊ ဒို့တတွေ ရဲ့ပြေ၊ ဒို့တတွေရဲ့မြေ၊ တိုင်းရင်းသားအမွေ။ 𝄆 ကမ္ဘာမကြေ၊ ဗမာပြည်၊ တို့ဘိုးဘွား အမွေစစ်မို့ ချစ်မြတ်နိုးပေ။ 𝄇 ဒါဒို့ပြေ ဒါဒို့မြေ ဒို့ကိုယ်ပိုင်မြေ၊ ဒို့ဘိုးဘွားအမွေစစ်မို့ ချစ်မြတ်နိုးပေ၊ ဒို့ပြေဒို့မြေ အကျိုးကို ကာကွယ် သယ်ပိုးမလေ၊ ဒို့ပြည်ထောင်စုအမွေ အဖိုးတန် ဤမြေ ဒို့တာဝန်ပေ။ ၁၉၄၇ ခုနှစ် တရားဝင်စာသား (၁၉၄၈-၁၉၈၉) တရားမျှတ လွတ်လပ်ခြင်းနဲ့ မသွေ၊ တို့ပြည်၊ တို့မြေ၊ များလူခပ်သိမ်း၊ ငြိမ်းချမ်းစေဖို့၊ ခွင့်တူညီမျှ၊ ဝါဒဖြူစင်တဲ့ပြည်၊ တို့ပြည်၊ တို့မြေ၊ ပြည်ထောင်စုအမွေ၊ အမြဲတည်တံ့စေ၊ အဓိဋ္ဌာန်ပြုပေ၊ ထိန်းသိမ်းစို့လေ 𝄆 ကမ္ဘာမကြေ၊ ဗမာပြည်၊ တို့ဘိုးဘွား အမွေစစ်မို့ ချစ်မြတ်နိုးပေ။ 𝄇 ပြည်ထောင်စုကို အသက်ပေးလို့ တို့ကာကွယ်မလေ၊ ဒါတို့ပြည် ဒါတို့မြေ တို့ပိုင်နက်မြေ။ တို့ပြည် တို့မြေ အကျိုးကို ညီညာစွာတို့တစ်တွေ ထမ်းဆောင်ပါစို့လေ တို့တာဝန်ပေ အဖိုးတန်မြေ။ ပြင်ဆင်မှု နိုင်ငံတော်ငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှုတည်ဆောက်ရေးအဖွဲ့ လက်ထက်တွင် နိုင်ငံတော်သီချင်းပါ "ဗမာ"ဟူသော စကားရပ်ကို "မြန်မာ"ဟူသည့် စကားရပ်ဖြင့် ပြောင်းလဲပြင်ဆင်ခဲ့သည်။ အခြားကြည့်ရန် တို့ဗမာသီချင်း မှတ်စု ကိုးကား ပြင်ပလင့်ခ်များ Szbszig - vocal version taken from Burmese Radio Programme () Yadanabon - The information website about Burma features a page about the National Anthem, with a sound file taken from the "Myanmar Radio Main Programme" Interval stored in the Interval Signals Online website. Ga Ba Majay Ba Ma Pyay (MIDI file) Sheet music (from Embassy of Burma to Washington) မြန်မာနိုင်ငံတော်အထိမ်းအမှတ်သင်္ကေတများ မြန်မာ့ဂီတ နိုင်ငံတော်သီချင်းများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%99%E1%80%B9%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%99%E1%80%80%E1%80%BB%E1%80%B1

လများ (အချိန်အတိုင်းအတာ)

လသည် ကမ္ဘာကို လှည့်ပတ်သွားလာရာမှ ကမ္ဘာမှ ကြည့် လျှင် လဆန်းတစ်ခုမှ နောက် လဆန်းတစ်ခုသို့ ရောက်အောင် ရက်ပေါင်း ၂၉ ရက် ၁၂ နာရီ၊ ၄၄ မိနစ်၊ ၂ ့၈ စက္ကန့်ကြာ ရ၍ ထိုမျှကြာသော ရက်အပိုင်းအခြားကို တစ်လဟု ခေါ်သည်။ ဤသို့ လသွားကို အစွဲပြု၍ သတ်မှတ်ထားသောကြောင့် ယင်း လကို စန္ဒရမာသဟု ခေါ်သည်။ ယင်းသည့်လပေါင်း ၁၂ လကို တစ်နှစ်ဟု သတ်မှတ်ကြသည်။ လကို သတ်မှတ်ရာ၌ အမျိုးမျိုး သတ်မှတ်ကြသည်။ လကို အလွန်ဝေးသော အခြားကြယ်တစ်ခု မှ ကြည့်ပါက လသည် ကမ္ဘာကို တစ်ပတ်ရအောင် ရက်ပေါင်း ၂၇ ရက်၊ ၇ နာရီ၊ ၄၃ မိနစ် ၁၁ ့၅ စက္ကန့်ကြာကြောင်း တွေ့ ရသည်ဟု ဆိုသည်။ ထိုမျှကြာသော တစ်လ၏ ရက်အပိုင်း အခြားသည် ကြယ်ကို အစွဲပြု၍ ခေါ်ဆို သတ်မှတ်ထားသောလ ဖြစ်သည်။ တစ်ဖန် ကမ္ဘာသည် နေကို ပတ်၍ သွားလျက်ရှိရာ တစ်ပတ်ပြည့်အောင် သွားရသော အချိန်တာကို တစ်နှစ်ဟု ခေါ်သည်။ ထိုတစ်နှစ်ကို ၁၂ ပိုင်း ပိုင်းခြား၍ တစ်ပိုင်းကို တစ်လဟု ခေါ်ပြန်ရာ ထိုတစ်လတွင် ရက်ပေါင်း ၃ဝ၊ ၁ဝ နာရီ၊ ၂၉ မိနစ်၊ ၄ စက္ကန့်ရှိလေသည်။ ယင်းသို့ နေသွားကို အစွဲပြု၍ သတ်မှတ်သောလကို သူရိယ မာသဟု ခေါ်သည်။ အထက်ပါလများအပြင် ပြက္ခဒိန်လ ဟူ၍ ရှိပြန်သည်။ ပြက္ခဒိန်လများကား နေ၊ လ၊ ကြယ် စသည့် မည်သည်ကိုမျှ အစွဲပြု၍ သတ်မှတ်ထားခြင်း မဟုတ်ဘဲ လူများက ဖန်တီး ပြုလုပ်ထားသော လများ ဖြစ်သည်။ ထိုလများသည် တစ်လ နှင့် တစ်လ ရက်ပေါင်း မတူကြဘဲ တစ်လလျှင် ၂၈ ရက်မှ ၃၁ ရက်ထိ ရှိကြ သည်။ ထိုပက္ခဒိန်လများကို အနောက် တိုင်းများတွင်သာမက၊ ကမ္ဘာ အနှံ့အပြားမှာပင် သုံးစွဲလျက် ရှိရာ ယခုအခါ ကမ္ဘာသုံးလများလောက်ပင် ဖြစ်နေပေပြီ။ ထိုလများမှာ ဇန်နဝါရီလ၊ ဖေဖော်ဝါရီလ၊ မတ်လ၊ ဧပြီလ၊ မေလ၊ ဇွန်လ၊ ဇူလိုင်လ၊ ဩဂုတ်လ၊ စက်တင်ဘာလ၊ အောက်တိုဘာလ၊ နိုဝင်ဘာလနှင့် ဒီဇင်ဘာလတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ရှေးရောမ ပြက္ခဒိန်၌ တစ်နှစ်တွင် ၁ဝ လသာ ရှိခဲ့၍ ဇန်နဝါရီ လနှင့် ဖေဖော်ဝါရီလများ မရှိချေ။ ဤလ နှစ်လကို နောက်မှ ထပ်လောင်းဖြည့်စွက်လိုက်သဖြင့် ၁၂ လ ဖြစ်လာသည်။ ထိုလ များတွင် တစ်လနှင့်တစ်လ၊ ရက်အရေအတွက်ချင်း မတူညီကြ သော်လည်း သာမန်ကိစ္စများအတွက်ဖြစ်လျှင် တစ်လကို ပျမ်းမျှ ရက် ပေါင်း ၃ဝ နှင့်ပင် တွက်ချက်လေ့ရှိကြသည်။ မြန်မာလများသည် လဆန်းတစ်ခုမှ နောက်လဆန်းတစ်ခု သို့ ရောက်သည်အထိ သတ်မှတ်ထားသော စန္ဒရမာသ လများ ဖြစ်၍ တစ်နှစ်တွင် ၁၂ လ ရှိသည်။ သာမန်အားဖြင့် ထို ၁၂ လတွင် ခြောက်လသည် ၂၉ ရက်စီ ဖြစ်၍ အခြားခြောက်လ သည် ရက် ၃ဝ စီ ဖြစ်သည်။ ဝါထပ်ရက်ငင်များလည်း ရှိ၏။ အဆိုပါ ၁၂ လကား တန်ခူး၊ ကဆုန်၊ နယုန်၊ ဝါဆို၊ ဝါခေါင်၊ တော်သလင်း၊ သီတင်းကျွတ်၊ တန်ဆောင်မုန်း၊ နတ်တော်၊ ပြာသို၊ တပို့တွဲ၊ တပေါင်းလများ ဖြစ်ကြသည်။ အင်္ဂလိပ်လများ ဇန်နဝါရီ ဖေဖော်ဝါရီ မတ် ဧပြီ မေ ဇွန် ဇူလိုင် ဩဂုတ် စက်တင်ဘာ အောက်တိုဘာ နိုဝင်ဘာ ဒီဇင်ဘာ မြန်မာလများ တန်ခူး ကဆုန် နယုန် ဝါဆို ဝါခေါင် တော်သလင်း သီတင်းကျွတ် တန်ဆောင်မုန်း နတ်တော် ပြာသို တပို့တွဲ တပေါင်း ကိုးကား ပြက္ခဒိန် အချိန်၏ ယူနစ်များ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9C%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%B8%20%28%E1%80%A1%E1%80%81%E1%80%BB%E1%80%AD%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%A1%E1%80%90%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%A1%E1%80%90%E1%80%AC%29

နေ့စွဲများ

တနင်္ဂနွေ တနင်္လာ အင်္ဂါ ဗုဒ္ဓဟူး ရာဟု ကြာသပတေး သောကြာ စနေ လများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%94%E1%80%B1%E1%80%B7%E1%80%85%E1%80%BD%E1%80%B2%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%B8

မောင်ရင်မောင်မမယ်မ (ဝတ္ထု)

မောင်ရင်မောင် မမယ်မ ဝတ္ထုသည် မြန်မာ့စာပေဂန္ထဝင်၌ ပထမဦးဆုံးသော မြန်မာ့ကာလပေါ် ဝတ္ထုဖြစ်ပြီး စာ‌ရေးဆရာကြီး ဂျိမ်းစ်လှကျော် ရေးသားခဲ့သည်။ ယင်းဝတ္ထုသည် ပြင်သစ်စာရေးဆရာကြီး အယ်လက်ဇန္ဒား ဒျူးမား ရေးသားသော ကောင့်အော့ မွန်တီကရစ္စတို (မွန်တီကရစ္စတို မြို့စားကြီး) ဝတ္ထုကိုမှီငြမ်း၍ မြန်မာတို့၏ အခြေ၊ မြန်မာတို့၏ အမြင်နှင့် ဆီလျော်အောင် ပြုပြင်ရေးသားထားသည့် ဝတ္ထုဖြစ်ပြီး ၁၉၀၄ ခုနှစ်တွင် ပထမအကြိမ် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ထိုခေတ်က မောင်ရင်မောင် မမယ်မဝတ္ထုသည် အတော်လူကြိုက်များ၍ ခေတ်စားခဲ့သေကြောင့် ချဉ်ပေါင်ရွက်သည် မောင်မှိုင်း အစရှိသည့် အခြားဝတ္ထုများလည်း အလျှိုလျှို ထွက်ပေါ်လာခဲ့သည်။ မောင်ရင်မောင် မမယ်မဝတ္ထုကို ၁၉၅၉ ခုနှစ်တွင် မန်းရာပြည့် အထိမ်းအမှတ်အဖြစ် ဂျိမ်းစ်လှကျော်၏ မြေးဖြစ်သူ ခင်ထားဦး၏ဆန္ဒဖြင့် ဒုတိယအကြိမ် ရိုက်နှိပ် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ အရေးအသား ဂျိမ်းစ်လှကျော်၏ မြန်မာစာစီကုံး ထုံးဖွဲ့မှုသည် ရိုးသားသည်။ ရှင်းသည်။ အပိုအလိုမရှိ တိကျသည်။ ပြတ်သားစွာ ဆိုသည်။ လိုရင်းကိုသာ ကွက်ကွက်ကွင်းကွင်း ဖော်ထုတ်ထားသည်။ သို့သော် မောင်ရင်မောင် မမယ်မဝတ္ထုသည် ဝါကျရှည်ကြီးများ ရေးလေ့ရှိသော ကုန်းဘောင်ခေတ် ဒုတိယပိုင်း၏ အရေးအသားမူကို ခံယူခဲ့သောခေတ်၌ ပေါ်သောစာဖြစ်သည်မှာ ထင်ရှားသည်။ ကုန်ဘောင်ခေတ် ကုန်ဆုံး၍ အနှစ် ၂၀ မျှပင် မရှိသေးသည့်အခိုက်၌ ဤဝတ္ထုကို ရေးလေသောကြောင့် ကုန်းဘောင်ခေတ် စာပေ၌ပင် အကျုံးဝင်သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။ မောင်ရင်မောင် မမယ်မဝတ္ထုသည် ထိုခေတ် ထိုကာလက မြန်မာစာပေ၏ အဆင့်အတန်းကို ဖော်ပြလျက်ရှိသော စာပေမှတ်တိုင်ကြီး တစ်ခုသာမကပဲ ယင်းခေတ်ကာလ၏ လူနေမှုကိုပါ ဖော်ထုတ်ပြသသော ခေတ်ပြကြေးမုံ တစ်ချပ်ဟုဆိုလျှင်လည်း မှားမည်မထင်ပါ။ ပထမအကြိမ် ထုတ်ဝေခဲ့သော စာအုပ်မှာ လွတ်လပ်ရေးခေတ်မှ စာအုပ်များထက် ကျနသပ်ရပ်သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။ ပုံနှိပ်စက္ကူချောဖြင့် ဂရိတ်စာလုံးစီကာ ရိုက်ထားသည်။ အတွင်းရုပ်ပုံများမှာ ပန်းချီရုပ်ပုံများ မဟုတ်ပဲ ထိုခေတ်က အင်္ဂလိပ်၊ အမေရိကန် မဂ္ဂဇင်းများတွင် ပါရှိသည့်နည်းတူ လူစင်စစ်ကို ဇာတ်ကွက်ဇာတ်လမ်းအတိုင်း သရုပ်ဆောင်စေကာ ရိုက်ကူးထားသော ဓာတ်ပုံများဖြစ်၍ ထိုဓာတ်ပုံမျိုး ၁၂ ပုံဖြင့် သရုပ်ဖော်ထားသည်။ ဂျိမ်းစ်လှကျော်၏ မောင်ရင်မောင် မမယ်မ ဝတ္ထုကို မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသန ဂျာနယ်မှ ဤသို့ဝေဖန်ခဲ့သည်။ ‘‘ ဝတ္ထုဟူသောအရာကို ခေတ်သစ် အဓိပ္ပာယ်အတိုင်း မြန်မာတို့က နားမလည်နိုင်ကြသေးသည့်အလျောက် စာရေးသူ (ဂျိမ်းစ်လှကျော်) က မောင်ရင်မောင် ထားခဲ့သော စာရွက်စာတမ်းများမှ ကောက်ယူ စီရင်ရေးသားသည်ဟုဆိုလျှင် သင့်လျော်မည်ဟု ယူဆပုံရသည်။ ဝတ္ထုဟုသာ ဆိုသည်။ ဝတ္ထုနှင့်မတူပဲ အကြောင်းအရာများ ဖော်ပြသော စာတမ်းနှင့် တူနေခေသည်။ ယင်းသို့ ဆိုရငြားလည်း ဤဝတ္ထုမှာ ပထမ မြန်မာဝတ္ထု ဖြစ်သောကြောင့် ရှေ့ဆောင်သူတို့ ရအပ်သော အခွင့်အရေး ရထိုက်သည်ဟု ဆိုရပေမည်။’’ ဇာတ်လမ်းအကျဉ်း ထိုဝတ္ထု၏ ပထမဝါကျတွင် ‘‘ဆိုလတ္တံ့သော ဝတ္ထု၌ ပါရှိသော အကြောင်းအရာ အဖြစ်အပျက်များသည် ကျွန်ုပ်တို့ မြန်မာဘုရင် သာယာဝတီ၊ ကုန်းဘောင်၊ ဟံသာဝတီ ၃ ဘွဲ့ခံ မင်းတရားကြီး ဘုရားရွှေလက်ထက်တော်ကစ၍ ပုဂံမင်းလက်ထက်တော်တိုင် မင်းနှစ်ဆက်မြောက် ထီးနန်းစိုးစံတော်မူသည့် အတွင်း အမှန်မုချ ဖြစ်ပွားသော အကြောင်းအရာများချည်း ဖြစ်သည့်အပြင်၊ ကျွန်ုပ်တို့ ဘုရားလောင်းတော် ဇနကမင်း၏နည်း၊ အတိဒုက္ခကြုံကြိုက်ရသည့်အခါတွင် လုံ့လ၊ ဝီရိယကို မလျှော့သော ယောက်ျားအင်္ဂါနှင့် ညီညွတ်စွာ ဆောင်ရွက်သည့် အကျိုးအားဖြင့် သေမည့်ဘေးမှ လွတ်ထွက်ပြီးလျှင် အချိန်သင့်တိုင် ရောက်ကာလ သူဌေးသူကြွယ်၏ ဘဝကို ရရှိရုံမက ငယ်ရွယ်စဉ်အခါက ချစ်ခင်စုံမက်ကြပြီးနောက် နှစ်ပေါင်းများစွာ ကွဲကွာနေရသူ မိန်းမနှင့် ပြန်၍ပေါင်းသင်းရသည်များကို ဗဟုသုတအရာ လိုလားသူ အမျိုးကောင်း သားသမီးတို့ သိမှတ်အပ်သည့်အတိုင်း ဖြစ်ပျက်သည့် အကြောင်းအရဪ အစီအစဉ်အလျောက်အရှည်ပြဆိုပေကုန်အံ့’’ ဟု ဖော်ပြပါရှိသည့်အတိုင်း အဓိက ဇာတ်ကောင် နှစ်ဦးဖြစ်သော မောင်ရင်မမောင်နှင့် မမယ်မတို့သည် ငယ်ရွယ်စဉ်က ချစ်ခင်စုံမက်၊ နှစ်ဖက်မိဘများ သဘောတူ လက်ထပ်မင်္ဂလာပွဲ ဆင်နွှဲပြီး၍ မကြာမတင်ပင် ကွဲကွာသွားကြပြီးလျှင် နှစ်ဦးစလုံး အတိဒုက္ခရောက်ကြပြီးနောက်တွင် မောင်ရင်မောင်သည် သူဌေးသူကြွယ်ဘဝ ရရှိ၍ နှစ်ပေါင်းများစွာ ကွဲကွာနေခဲ့ရသော ငယ်ချစ် မမယ်မနှင့် ပြန်ပေါင်းရသည့် အကြောင်းပင် ဖြစ်လေသည်။ ဆရာကြီး ဂျိမ်းစ်လှကျော်သည် ဤ ‘‘မောင်ရင်မောင် မမယ်မ’‘ ဝတ္ထုကို ‘‘ဤသူနှစ်ဦး (ကိုရင်မောင်နှင့် မမယ်မ) သည် ၆ နှစ်ကျော် ၇ နှစ်ခန့် ဒုက္ခဆင်းရဲကြီး ရောက်လျက် ကွဲ၍နေပြီးမှ တဖန်ပြန်၍ ပေါင်းမိလျှင်’‘ ဟု အဆုံးသတ်ထားပြီးနောက် ဒုတိယပိုင်းဖြစ်သော ငယ်ချစ်နှစ်ဦး ပြန်လည်ဆုံစည်းပြီးမှ မျိုမတတ် ချစ်မဝဖြစ်လျက် အမွေအနှစ်များဖြင့် ချမ်းသာစွာ နေထိုင်ကြပုံများကို အစွမ်းကုန် ရေးသားရန် စီစဉ်ပြီးလုဆဲဆဲတွင် ကွယ်လွန်သွားခဲ့သည်။ ကိုးကား မြန်မာစာပေ မြန်မာ ဝတ္ထုစာအုပ်များ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%9B%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%99%E1%80%9A%E1%80%BA%E1%80%99%20%28%E1%80%9D%E1%80%90%E1%80%B9%E1%80%91%E1%80%AF%29

ဗုဒ္ဓဘာသာ

ဗုဒ္ဓဘာသာသည် ကိုးကွယ်ရာဘာသာတရား လည်းကောင်း၊ သင်ယူလိုက်နာကျင့်ကြံရာ 'ဓမ္မ' လည်းကောင်း ဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဟောကြားခဲ့သော အယူဝါဒများ ဖြစ်၍ 'ဗုဒ္ဓဝါဒ' ဟူ၍လည်းကောင်း၊ ဗုဒ္ဓ၏သင်ကြားမှုများဟု အဓိပ္ပာယ်ရသော 'ဗုဒ္ဓသာသနာ' ဟူ၍လည်းကောင်း ခေါ်ဆိုကြသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် ဂေါတမ ဗုဒ္ဓ၏ သင်ကြားဆုံးမမှုများကို အခြေခံသည့် များစွာသော ရိုးရာဓလေ့ထုံးတမ်းများ၊ ယုံကြည်မှုများနှင့် ကိုးကွယ်မှုဆိုင်ရာများ ခြုံငုံပါဝင်သည်။ 'ဂေါတမ ဗုဒ္ဓ' အမည်တွင် 'ဂေါတမ' သည်မျိုးရိုးအမည် ဖြစ်၍ 'ဗုဒ္ဓ'သည် 'ဉာဏ်အလင်းပွင့်သူ (သစ္စာ လေးပါးကို သိမြင်သူ)' ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ ထုံးတမ်းယုံကြည်မှုအရ ဗုဒ္ဓသည် ဘီစီ ၆ ရာစုမှ ဘီစီ ၄ ရာစုအတွင်း အိန္ဒိယ တိုက်ငယ်၏ မြောက်ပိုင်းရှိ မာဂဓတိုင်းပြည်တွင် နေထိုင်သွားသည်ဟု သိရသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များသည် ဗုဒ္ဓအား သစ္စာ လေးပါးကို ကိုယ်တိုင်ထိုးထွင်းသိမြင်သူ အဖြစ်လည်းကောင်း တန်ခိုးရှင်ဘုရား အဖြစ်လည်းကောင်း အဝိဇ္ဇာနှင့် တဏှာကို ပယ်သတ်ပြီး သံသရာဒုက္ခမှ လွတ်မြောက်ဖို့အတွက် လမ်းညွှန်ပြသပေးသည့် ဉာဏ်အလင်းပွင့်သူ ဆရာသခင် အဖြစ်လည်းကောင်း မှတ်ယူကြသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များသည် သစ္စာ လေးပါးနှင့် ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်ကို သိမြင်နားလည်ခြင်းအားဖြင့် ဤသို့ ဉာဏ်အလင်းပွင့်မှုကို ရရှိနိုင်သည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာသည် (ခရစ်တော်မပေါ်မီ) ဘီစီ ၅၈၈ တွင် စတင်ပေါ်ထွန်းခဲ့သည်။ သမိုင်းပညာရှင်များသည် ဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရား ၏ မွေးဖွားချိန်အားဘီစီ ၆၂၃ သက်တမ်းသတ်မှတ်ကြသည်။ မဟာလူသားတစ်ဦး ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓသည် ကျင့်ကြံအားထုတ်ခဲ့သဖြင့် ဘီစီ ၅၈၈ တွင် အမြင့်မြတ်ဆုံးသော မြတ်စွာဘုရား ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ယနေ့ကမ္ဘာတွင် သာသနာ သက္ကရာဇ်ကို ဗုဒ္ဓ ပရိနိဗ္ဗာန် စံလွန်တော်မူသည့် ဘီစီ ၅၄၃ မှစပြီး ရေတွက်သောကြောင့်၊ ဥပမာ-ခရစ်နှစ် ၂၀၁၂ တွင်၂၅၅၅ ဗုဒ္ဓ သာသနာနှစ် (၂၀၁၂+ဘီစီ ၅၄၃=၂၅၅၅ ဗုဒ္ဓ သာသနာနှစ်) ဖြစ်နေသည်။ ထိုသို့ တွက်ချက်နည်းမှာ မမှန်ကန်ကြောင်း နှင့် ဗုဒ္ဓသာသနာနှစ်ကို မှန်ကန်စွာ တွက်ချက်လိုပါက မြတ်စွာဘုရားက ဗုဒ္ဓဝါဒ ကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သော ဘီစီ ၅၈၈ မှစပြီး ရေတွက်ရမည်ဖြစ်ကြောင်း မြန်မာ့သမိုင်းပညာရှင် ဦးမြင့်ကြွယ် (မြို့မမြင့်ကြွယ်) က မှတ်ချက်ပြုခဲ့သည်။၊ ဥပမာ-ခရစ်နှစ် ၂၀၁၂ တွင် ၂၆၀၀ ဗုဒ္ဓ သာသနာနှစ်(၂၀၁၂+ဘီစီ ၅၈၈=၂၆၀၀ ဗုဒ္ဓ သာသနာနှစ်) ဖြစ်ရပါမည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာသက်တမ်း တွက်ချက်ပုံကို မြို့မ-မြင့်ကြွယ် ရေးသားခဲ့သော "မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှု အထူးမှတ်သားဖွယ်နှင့် လူငယ်ရေးရာ မှတ်စုများစာအုပ်" တွင် မြင်တွေ့နိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ ၏ အခြေခံအုတ်မြစ်မှာ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ဟူသော ရတနာမြတ်သုံးပါးတို့ကို ယုံကြည်ကိုးကွယ်ဆည်းကပ်ခြင်းဖြစ်သည်။ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် အားလုံးသည် တိပိဋက ("ပိဋကတ်သုံးပုံ") ကို ဘုရားဟောတရားဓမ္မအဖြစ် လိုက်နာကျင့်ကြံကြပြီး မဟာယာနဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များသည် ထေဝါရဒဗုဒ္ဓဘာသာမှ လက်မခံသော မဟာယာနသုတ်ခေါ် ကျမ်းစာများကို လိုက်နာကျင့်ကြံသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာတွင်အကြောင်းအရာတစ်ခုကိုလေ့လာကျင့်ကြံရာ၌ နည်းစံနစ်ကျသည်။ သိပ္ပံနည်းကျသည်။ ဗုဒ္ဓ၏အဆုံးအမများနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာသည် သိပ္ပံနည်းကျ ဘာသာ အမှန်တရားနှင့် လက်တွေ့သဘာဝကျ သည့် ဘာသာ လည်း ဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် လူ့ကျင့် ဝတ်တရားနှင့် တိုင်းပြည်အုပ်ချုပ်မှုသဘောတရားများ၊ တပည့်တို့၏ဝတ္တရား၊ ဆရာတို့၏ဝတ္တရား၊ သားသမီးတို့၏ဝတ္တရား၊ မိဘတို့၏ဝတ္တရား၊ စသည်တို့ရှိရာ ဆရာဝတ် တွင် အတတ်လည်းသင် ပဲ့ပြင်ဆုံးမ သိပ္ပမချန် ဘေးရန်ဆီးကာ သင့်ရာအပ်ပို့ ဆရာတို့ ကျင့်ဖို့ဝတ်ငါးဖြာ ဟုပါရှိသည်။ ၃၈ဖြာသောမင်္ဂလာတရားတော်တွင်လည်း အပြစ်ကင်းသော သိပ္ပ အတတ်ပညာတို့ကိုတတ်မြောက်ခြင်းသည်လည်း မင်္ဂလာ တစ်ပါးဟု အဆိုရှိသည်။ အသုံးအနှုန်း ၁၃၀၇-ခုနှစ် စတင်ပုံနှိပ်ခဲ့သော ဦးခင်အမည်ရှိ ပုဂ္ဂိုလ်ပြုစုသည့် ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုတာဘာလဲ စာအုပ်၌ အငြိမ်းစားစာရေးပိုင်မင်း ဦးဘိုးစ ရေးသည့် စာအုပ်ဝေဖန်ချက် အခန်း၌ ဗုဒ္ဓဘာသာဟူသော စကားသည် ဘိုးတော်မင်းတရား လက်ထက်လောက်ကစ၍ လူတို့ဝေါဟာရ သုံးစွဲခဲ့သော စကားဖြစ်သည်။ ၎င်းစကားကို မသုံးစွဲမီ ဗုဒ္ဓဘာသာတရားကို သမ္မာဒိဋ္ဌိ တရားဟု ခေါ်ဝေါ်သုံးစွဲကြ၏ ဟု တွေ့ရသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဟူသော အသုံအနှုန်းသည် ပိဋကတ်စာပေတို့၌၎င်း ရှေးသာသနာဝင် ရာဇဝင်တို့၌၎င်း မတွေ့ရချေ။ နိုင်ငံခြားသာသနာပြုတို့က ခေါ်ဝေါ်ကြသဖြင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော စကားခွန်းဖြစ်ကြောင်း သိရသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဟူသော စကားခွန်းသည် ဘိုးတော်မင်းတရား လက်ထက်လောက်ကစ၍ ပေါ်ပေါက်လာသည်ဟု ဆိုရစေကာမူ လူသုံးများသည့် စကားအဖြစ်သို့ကား ထိုစဉ်က မရောက်ခဲ့ချေ ။ သက္ကရာဇ် ၁၂၄၇-ခုနှစ်မှ မြန်မာမင်းတို့ မရှိသည့်နောက် မြန်မာနိုင်ငံသို့ အင်္ဂလိပ်တို့ အုပ်စိုးသောအခါ ခရစ်ယာန် သာသနာပြုတို့ လွတ်လပ်စွာ သာသနာပြုနိုင်သည့် အချိန်မှစ၍ ဗုဒ္ဓဘာသာဟူသော စကားသည် ပိုမိုတွင်ကျယ်လာကြောင်း သိရလေသည်။ ဂိုဏ်းခွဲ နှစ်ခု ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် အဓိကအားဖြင့် ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ(ထေရ်ကြီးဝါကြီးများမှတဆင့် ဆက်ခံသည့်ဝါဒ) နှင့် မဟာယာန ဗုဒ္ဓဘာသာ(ကြီးမားသည့်ယာဉ်) ဟူ၍ ကိုင်းခွဲ နှစ်ခုရှိသည်။ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် အဓိက ရည်မှန်းချက်ပန်းတိုင်မှာ မဂ္ဂင် ရှစ်ပါးကို ကျင့်ကြံခြင်းဖြင့် ဘဝသံသရာစက်ဝန်းက လွတ်မြောက်ပြီး အပြီးသတ်အေးငြိမ်းမှု နိဗ္ဗာန်ကို ရရှိရန်ဖြစ်သည်။ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာအား သီရိလင်္ကာနှင့် အရှေ့တောင်အာရှတွင် ကျယ်ပြန့်စွာ တွေ့ရှိရသည်။ မဟာယာန ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် သန့်စင်မြေ ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ဇင် ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ နီချီးရန်း ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ရှင်ဂုံ ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် တီအန်တိုင် ဗုဒ္ဓဘာသာစသည်တို့ ပါဝင်ပြီး အရှေ့အာရှ တစ်ဝှမ်းတွင် ပျံ့နှံ့ တည်ရှိသည်။ မဟာယာနတွင် နိဗ္ဗာန်အစား ဗောဓိသတ္တ အဖြစ်မှတဆင့် သံသရာစက်ဝန်းအတွင်းနေထိုင်ပြီး အခြားသူများ ဉာဏ်အလင်းပွင့်ဖို့ရာ ကူညီပေးမည့် ဗုဒ္ဓအဖြစ်သို့ ရောက်ရှိရန် ဦးတည်သည်။ အိန္ဒိယမှ မဟာစိတ္တ၏ သင်ကြားမှုဖြစ်တဲ့ ဟိနယာန ဗုဒ္ဓဘာသာကို မဟာယာနရဲ့ အစိတ်အပိုင်းအဖြစ်လည်းကောင်း၊ တခါတရံ တတိယမြောက် ကိုင်းခွဲအဖြစ်လည်းကောင်း ရှုမြင်ကြသည်။ တိဗက် ဗုဒ္ဓဘာသာသည် ၈ ရာစုနှစ် အိန္ဒိယနိုင်ငံ ဟိနယာန ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ သင်ကြားမှုများကို ဆက်ခံပြီး ဟိမဝန္တာဒေသပတ်ဝန်းကျင်နှင့် မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံဒေသများတွင် ကျင့်သုံးကြသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ ကိုင်းခွဲများသည် နိဗ္ဗာန်သို့သွားရာ လမ်းကြောင်းများ၊ ကျမ်းစာအမျိုးမျိုးနဲ့ ကျမ်းတို့၏ အရေးပါမှုများတွင် ကွဲပြားကြသည်။ အထူးသဖြင့် ၎င်းတို့၏ ကျင့်စဉ်များသည် ကွဲပြားကြသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာသည် ဖန်ဆင်းရှင် ဘုရားကို ငြင်းပယ်ပြီး မဟာဗြဟ္မာကဲ့သို့ တန်ခိုးရှင်များအား ဖန်ဆင်းရှင်အဖြစ် အထင်မှားခြင်းသာ ဖြစ်ကြောင်း ယူဆသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာသည် ၎င်းတို့အစား ရတနာသုံးပါးဖြစ်သည့် ဗုဒ္ဓ(ဘုရား)၊ ဓမ္မ(တရား)နှင့် သံဃ(ရဟန်းအဖွဲ့အစည်း)တို့ကို အခြေခံသည်။ အစဉ်အလာအရ ရတနာသုံးပါးကို ဆည်းကပ်ခြင်းသည် ဗုဒ္ဓဘာသာ လမ်းကြောင်းအတိုင်း ကျင့်ကြံနေထိုင်မည် ဖြစ်ကြောင်း ဝန်ခံကတိပြုခြင်းပင် ဖြစ်ပြီး ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် ဖြစ်ခြင်း မဖြစ်ခြင်းကို ခွဲခြားသည့် နည်းလမ်းလည်း ဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓ၏ လမ်းစဉ်ကို လျှောက်လှမ်းစဉ်အတွင်း ကောင်းမှုပြုခြင်း၏တည်ရာ အကျင့်ဆယ်ပါး(ပုညကြိယဝတ္ထု ဆယ်ပါး) မှ အချို့ကိုဖြစ်စေ အားလုံးကို ဖြစ်စေ လိုက်နာကျင့်ကြံကြသည်။ တခါတရံတွင် ၎င်းဆယ်ပါးမှ သုံးပါးဖြစ်သည့် ဒါန၊ သီလနှင့် ဘာဝနာတို့ကို အထူးလိုက်နာ ကျင့်သုံးရန် အားပေးသည်။ အခြားသော ကျင့်ကြံမှုများမှာ ဂါထာ၊ တရားစာ ရွတ်ဖတ်လေ့လာခြင်း၊ ပညာဉာဏ်အလင်းအတွက် ကျင့်ကြံခြင်း၊ သာမန်လူနေမှုဘဝကို စွန့်ခွာ၍ ရဟန်းအဖြစ်ခံယူနေထိုင်ခြင်းနှင့် ကိုင်းခွဲများအလိုက် များစွာသော ကျင့်ကြံမှုနှင့် အလေ့အထများ ရှိသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် စုစုပေါင်း ၄၈၈ သန်းမှ ၅၃၅ သန်း ခန့်ရှိ၍ ကမ္ဘာ့အဓိကဘာသာကြီးများတွင် တစ်ခုအပါအဝင် ဖြစ်သည်။ ရှေးအကျဆုံးသော ဘာသာတရား ဗုဒ္ဓဘာသာ သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် လူဦးရေ (သန်း ၆၉၀၀) ကျော် ရှိသည့် အနက် ဗုဒ္ဓဘာသာသည် ကမ္ဘာ့လူဦးရေ (၄၈၇သန်း) အထိ ကိုးကွယ်ယုံကြည်သော ဘာသာတရား နှင့် အယူဝါဒဖြစ်သည်။ တရုတ်ပြည်သည် ကမ္ဘာ့ဗုဒ္ဓဘာသာလူဦးရေ အများဆုံးနိုင်ငံလည်းဖြစ်သည်။ တရုတ်ပြည်တွင် လူဦးရေ (သန်းပေါင်း ၁၄၀၀) ခန့်ရှိသည်။ တရုတ်ပြည်တွင် လူဦးရေ သန်းပေါင်း ၁၂၀၀ ကျော်အထိ မဟာယာန ဗုဒ္ဓဘာသာ ကိုးကွယ်ယုံကြည်သည်။ ထို့ကြောင့် မဟာယာန၊ ဇင်(Zen) နှင့် ထေရဝါရပေါင်းလျှင် ကိုးကွယ်ယုံကြည်သူ လူဦးရေအားဖြင့် သန်း ၂၀၀၀ နီးပါး ရှိပြီး ဒုတိယလူဦးရေအများဆုံး ကမ္ဘာ့ဘာသာနှင့် အကြီးထွား အမြန်ဆုံးသော ဘာသာတစ်ခုလည်း ဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် မဟာယာနနှင့် ထေရဝါဒ ဟူ၍ အဓိကဂိုဏ်းကြီးနှစ်ဂိုဏ်းရှိသည်။ ဂျပန်၏ ဇင်ဗုဒ္ဓဘာသာ ( 禪 )ရှိသည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဗုဒ္ဓဘာသာကိုးကွယ်ယုံကြည်သူ လူဦးရေအားဖြင့် ၄၈၈သန်း နီးပါး ရှိသည်။ ဟိန္ဒူဘာသာဝင် သန်း ၁ဝ၀၀ ကျော် တို့ကလည်း ဂေါတမဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား ကို ကြည်ညို လေးစားကြသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ နှင့် ဟိန္ဒူဘာသာတို့သည် “ ကျွန်းကိုင်းမှီ ကိုင်းကျွန်းမှီ ” ဆိုသကဲ့သို့၊ တစ်ဘာသာ နှင့် တစ်ဘာသာ အမှီပြု လျက် ဆက်သွယ်ကာ တည်ရှိနေကြသည်။ ဂေါတမ ဗုဒ္ဓဘုရား သည် Vishnu ဘုရားဝင်စား အဖြစ် ဗုဒ္ဓဘာသာတို့က မယုံကြည်ကြပါ။ ဟိန္ဒူဘာသာ စသော အခြားသော ဘာသာအယူဝါဒများ၊ ဖန်ဆင်းရှင် ဘုရားသခင်(God) တည်ရှိမှုကို အယုံအကြည် မရှိသူ ဘာသာမဲ့ များကပင် ဂေါတမဗုဒ္ဓ ကို တနည်းမဟုတ်တနည်းဖြင့် ကြည်ညို လေးစားကြသည်။ ဂေါတမဗုဒ္ဓဘုရား သည် လူ့သမိုင်းတွင် ဩဇာအကြီးမားဆုံးသောအမြင့်မြတ်ဆုံးသော၊ ထိပ်ဆုံး အဓိကပုဂ္ဂိုလ်ဘုရားဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ မေတ္တာ-ကရုဏာ၊ သီလ၊သမာဓိ၊ပညာ၊ သစ္စာလေးပါး၊ မဂ္ဂင် ၈ ပါး၊ အောင်ခြင်း ၈ ပါး၊ ကမ္မဋ္ဌာန်း၊ ဝိပဿနာ၊ ပိဋကတ် သုံးပုံ၊ ပါရမီဆယ်ပါး၊ ခွင့်လွှတ်ခြင်းနှင့် သည်းခံခြင်းသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင်အလွန်ကျော်ကြားလှသည်။ ဗုဒ္ဓခေတ်ပညာရေးအဆင့်အတန်းနှင့် နည်းစနစ်သည် သမိုင်းကြောင်းကိုလိုက်ပြီး ပြည်သူများ၏ ယဉ်ကျေးမှုနှင့် ပြည်သူများ၏ လိုအပ်ချက်အရ ခံယူကျင့်သုံးလိုက်နာခဲ့ကြသည့် ပညာရေးဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာတွင်ကိုယ်ကျင့်တရားနှင့် စံ များရှိသည်။ ထို့ကြောင့် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားမိန့်ကြားချမှတ်ခဲ့သော မေတ္တာ ဝါဒ + မှန်ကန်သောယုံကြည်မှု + မှန်ကန်သောအသိတရား + မှန်ကန်သောတွေးခေါ်မြော်မြင် + အမှန်တရား + မှန်ကန်သောကျင့်စဉ်တို့သည် မှန်ကန်သောငြိမ်းချမ်းရေးဝါဒ အဖြစ်အကျော်ကြားဆုံး လူသိအများဆုံးဖြစ်သည်။ လူသားတယောက် အနေဖြင့် စိတ်နှလုံးဖြူစင် ရိုးသားဖြောင့်မတ်သူ ဖြစ်လာစေရန် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား၏ တရားဓမ္မကို ကိုယ်တိုင် လေ့လာဆည်းပူးပြီး ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား၏ တရားဓမ္မ အတိုင်း တသက်တာလုံး အချိန်မလပ် ကျင့်ကြံအားထုတ် သွားသင့်ပါသည်၊၊ လူသားတယောက် အနေဖြင့် တာဝန်တရပ် ဖြစ်သည့် စားဝတ်နေရေး အတွက် သမ္မာ အာဇီဝ တည်းဟူသော မှန်ကန်သော အသက်မွေးမှုပြုနိုင်ရန် ဝိဇ္ဇာပညာနှင့်ခေတ်မှီ သိပ္ပံပညာအတတ်ပညာရပ် တို့ကိုလည်း လေ့လာသင်ယူ ဖြည့်ဆည်းသင့်ပါသည်၊၊ လောဘ၊ ဒေါသ၊ မောဟ၊ မာန၊ ဒိဋ္ဌိ(မိစ္ဆာ ဒိဋ္ဌိ)၊ သက္ကာယ ဒိဋ္ဌိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ ထိနမိဒ္ဓ၊ ဥဒ္ဓစ္စ၊ အဟိရိက၊ အနောတ္တပ္ပကိလေသာ (၁၀)ပါး တို့ကိုရှောင်ကြဉ်ရပါမည်။ အမြင့်မြတ်ဆုံး သဗ္ဗေညုတ ဉာဏ်တော်ရှင်(ဘုရား) "ဗုဒ္ဓ" အဓိပ္ပာယ်သည် "နိုးကြားလာသောတဦး" သို့မဟုတ် "ဉာဏ်အလင်းရသောတစ်ဦး" ဖြစ်သည်။ သိဒ္ဓတ္ထဂေါတမ ကို လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း၂၆၀ဝ ကျော် ဘီစီ ၆၂၃ (ကဆုန်လပြည့်)တွင် မွေးဖွားခဲ့သည်ဟု လက်ခံကြသည်။ ဗုဒ္ဓ ဆိုသည်မှာ အမှန်တကယ်အားဖြင့် ဘုရားဖြစ်ပြီးမှရရှိလာသော ဘွဲ့အမည်ပင်ဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား၏ လူဘဝမှမျိုးရိုး အမည်မှာ ဂေါတမဖြစ်၍ ကိုယ်ပိုင်အမည်မှာ သိဒ္ဓတ္ထ ကုမာရဖြစ်သည်။ အလုံးစုံသော လူနတ်တို့၏ အလိုခပ်သိမ်းကို ပြီးငြိမ်းစေတတ်သော အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ သိဒ္ဓတ္ထမင်းသားသည် ထိုခေတ်က မျိုးရိုးအားဖြင့်(Shakya ) အဆင့်မြင့်အသိုင်း အဝိုင်းမှ ဆင်းသက်လာသူဖြစ်သည်။ ထိုအချိန်သည် ခရစ်တော်မပေါ်မှီ ဘီစီ ၆၂၃ တွင် ဖြစ်သည်။ ဖခင်မှာ သာကိယမျိုးနွယ်စု၏အကြီးအကဲဖြစ်ကာ ထိုနေရာဒေသအား ကျမ်းစာများတွင်ကပိလဝတ် ( Kapilavastu) ဟုခေါ်သည်။ သုဒ္ဓေါဒနမင်းကြီး သည် ဂေါတမမြတ်စွာဘုရား၏ ဘခမည်းတော်ဖြစ်၏။ အဝန်းယူဇနာကိုးရာရှိသော မဇ္ဈိမဒေသတွင် သက္ကတိုင်း ကပိလဝတ်ပြည်ကြီးကို စိုးအုပ်ပိုင်သသောမင်းကြီး တစ်ပါးဖြစ်ပြီးလျှင် လူဝတ်ကြောင်ဘဝနှင့်ပင် ရဟန္တာ ဖြစ်၍ ပရိနိဗ္ဗာန်စံဝင်ခဲ့သောပုဂ္ဂိုလ်ထူးလည်းဖြစ်ပေသည်။ ကပိလဝတ် နှင့် အနီးအပါး၌ပင် အခြားသောမျိုးနွယ်စုအမြောက်အမြားနေထိုင်ကြသည်။ သိဒ္ဓတ္ထမင်းသား၏ မယ်တော် မဟာမာယာ သည်လည်း ကောလိယမျိုးနွယ်စု အကြီးအကဲတစ်ဦး၏ သမီးဖြစ်သည်။ မယ်တော်မာယာ(သိရီမဟာမာယာဒေဝီ)သည် သိဒ္ဓတ္ထမင်းသားအား လုမ္ဗိနီဥယျာဉ်တော်အတွင်းရှိ အင်ကြင်းပင်တစ်ပင်အောက်တွင်ဖွားမြင်တော်မူခဲ့သည်။ ထိုလုမ္ဗိနီဥယျာဉ်တော်နေရာသည် ယခုခေတ် နီပေါနိုင်ငံ တွင်တည်ရှိသည်။ ဘုရားလောင်း သိဒ္ဓတ္ထမင်းသား သည် ဖွားတော်မူပြီးနောက် အရှေ့အရပ်မှ မြောက်သို့ လှည့်တော်မူလျက် ခုနစ်ဖဝါးသွား၍ မတ်မတ်ရပ်တော်မူပြီးသော်-အဂ္ဂေါဟမသ္မိလောကဿဇေဋ္ဌောဟမသ္မိလောကဿသေဋ္ဌောဟမသ္မိလောကဿဟူသော သုံးခွန်းစကား ဆိုတော်မူသည်။ဘုရားလောင်း သိဒ္ဓတ္ထမင်းသား(ဂေါတမဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရား) က "လောကသုံးပါး ရှိရှိသမျှ လူ-နတ်-ဗြဟ္မာအားလုံးတွင် ငါသည် အမြင့်မြတ်ဆုံး သဗ္ဗေညုတဉာဏ်တော်ရှင်(ဘုရား) စင်စစ်ဖြစ်သည် ငါသည် အဓိကထိပ်ဆုံးဖြစ်သည်"The Life of Buddha: Part Two: 4. The Buddha Finds His Former Disciples ဟု မိန့်ဆိုတော်မူခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရား၏ ဂုဏ်တော်(၉)ပါးတွင် သတ္ထာဒေဝ မနုဿာနံ -နတ်၊ လူ၊ ဗြဟ္မာ၊ သတ္တဝါအားလုံးတို့၏ ဆရာသခင်ဖြစ်သည်ဟု ဂုဏ်တော် ပါရှိခဲ့သည်။ နတ်-လူ- ဗြဟ္မာ- သတ္တဝါ အားလုံးတို့၏ အမြင့်မြတ်ဆုံးဆရာသခင်(ဘုရား) ဖြစ်သည်ဟု မိန့်ဆိုတော်မူခဲ့သည်။ ၂၉ နှစ်အရွယ် (ဘီစီ ၅၉၄) ရောက်သောအခါ သူအို၊ သူနာ၊ သူသေ၊ ရဟန်း ဟူသော နိမိတ်ကြီးလေးပါးကို မြင်တော်မူသဖြင့် တောထွက်၍ ရဟန်းပြုလေသည်။ ဘုရားအလောင်းတော်သည် အလွန်ပြုနိုင်ခဲလှစွာသော ဒုက္ကရစရိယာအကျင့်ကို ရဟန်းအဖြစ်နှင့် ၆ နှစ်ပါတ်လုံးကျင့်တော်မူခဲ့သည်‌။ ထို့နောက် ဘုရားအလောင်းတော်သည် သုဇာတာ မည်သော သူ‌ဌေးသမီး လှူဒါန်းအပ်သော နို့ဃနာဆွမ်းကို အဇပါလညောင်ပင်ရင်း၌ အလှူခံဘုဉ်းပေးပြီး မဟာဗောဓိပင်သို့ကြွသွားတော်မူလေသည်။ ဘုရားအလောင်းတော်သည် သုဒ္ဓိယငစင် လှူဒါန်းအပ်သော မြက်ရှစ်ဆုပ်ကို ကြဲဖြန့်ကာ ထက်ဝယ်ဖွယ်ခွေနေတော်မူစဉ်အာနာပါန ကျင့်လေသည်။ နေမဝင်မီ ဒေဝပုတ္တမာရ် (မာရ်နတ်ရန်) ကို အောင်မြင်တော်မူ၍ ရှေးက နေခဲ့ ဖြစ်ခဲ့ဖူးသော ခန္ဓာအစဉ်ကို အောက်မေ့တတ် သိတတ်သော ပုဗ္ဗေနိဝါသနုဿတိဉာဏ်ကိုညဉ့်ဦးယံ၌ရတော်မူလေသည်။ နတ်တို့၏မျက်စိနှင့်တူသော စုတေခါနီးသော သတ္တဝါ စသည်တို့ကို မြင်တတ်သော ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ် ကိုသန်းခေါင်ယံ၌ရတော်မူလေသည်။ အာသဝေါတရားလေးပါးတို့၏ ကုန်ခြင်းကို ပြုတတ်သော အာသဝက္ခယဉာဏ်ကို မိုးသောက်ယံ၌ ရတော်မူ၍ သက်တော် ၃၅ နှစ်အရွယ် ဘီစီ ၅၈၈ မဟာသက္ကရာဇ် ၁၀၃-ခု၊ ကဆုန်လပြည့် ဗုဒ္ဓဟူးနေ့ မိုးသောက်ယံအချိန်ဝယ် လောကသုံးပါးတွင် အတုမရှိသော အမြင့်မြတ်ဆုံးသော သဗ္ဗညုတဘုရား အဖြစ်သို့ ရောက်တော်မူလေသည်။ သုံးလူ့သခင် သဗ္ဗညုဘုရားရှင်သည် ဘီစီ ၅၈၈ မှ ဘီစီ ၅၄၃ အထိ ၄၅ဝါကာလပတ်လုံး ဝေနေယျသတ္တဝါတို့အား ဓမ္မစကြာ စသည့်တ‌ရားတို့ကို ဟောပြတော်မူကာ လူ၊ နတ်၊ ဗြဟ္မာ နှင့် သတ္တဝါတို့၏ အကျိုးစီးပွားကို ဆောင်ရွက်တော်မူခဲ့လေသည်။ ၄၅-ဝါ ကာလပတ်လုံး သတ္တဝါတို့၏ အကျိုးစီးပွားကို မနားမနေဆောင်ရွက်တော်မူခဲ့သော သဗ္ဗညုမြတ်စွာဘုရားရှင်သည် သက်တော် ၈၀ အရွယ်ရောက်သောအခါ ဘီစီ ၅၄၃ မဟာသက္ကရာဇ် ၁၄၈-ခု ကဆုန်လပြည့် အင်္ဂါနေ့ဝယ် ကုသိနာရုံပြည် မလ္လာမင်းတို့၏ ဥယျာဉ်၌ ပရိနိဗ္ဗာန် ဝင်စံတော်မူလေသည်။ ငါးပါးသီလ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တို့၏ ငါးပါးသီလ ကိုယ်ကျင့်တရားသည် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ၏ ဆုံးမဩဝါဒဖြစ်၍ လူတို့ စောင့်ထိန်းအပ်သော ကိုယ်ကျင့်တရားငါးပါး ဖြစ်၏။ သီလ၏ အနက်ကို ကိုယ်၊ နှုတ်၊ စိတ်အမူအရာတို့ကို ငြိမ်သက်စွာ ထားခြင်းဟုလည်းကောင်း၊ ကုသိုလ်တရားတို့ကို ဆောင်ခြင်းဟုလည်းကောင်း ဝိသုဒ္ဓိမဂ် အဋ္ဌကထာတွင် ဖွင့်ဆိုလေသည်။ တစ်နည်းအားဖြင့် သီလသည် ဦးခေါင်းနှင့် တူသောအနက်၊ အေးမြချမ်းအေးခြင်းအနက်၊ အကုသိုလ်တို့ မဝင်လေအောင် ပိတ်ပင်တားမြစ်ခြင်းအနက်၊ ဒုစရိုက်အကျင့်ပျက်၏ အိပ်စက် ကြောင်းအနက်တို့၌ ထင်ပေသည်။ သီလ ၏အနက်မှာ အကျင့်၊ အလေ့ သဘောဟု ဖြစ်လေသည်။ ငါးပါးသီလမှာ- ၁။ ပါဏာတိပါတီဟောတိ ၂။ အဒိန္နာဒါယီဟောတိ ၃။ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရီဟောတိ ၄။ မုသာဝါဒီဟောတိ ၅။ သုရာမေရယ မဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာယီဟောတိ သရဏဂုံသုံးပါးနှင့်တကွ ငါးပါးသီလ၏ အနက်သဘောကို သိရှိပါက ပါဠိလို၎င်း၊ မြန်မာလို၎င်း၊ အချိန်အခါမရွေး ငါးပါး သီလကို ခံယူဆောက်တည်နိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဂေါတမ ၏ ဘာသာတရားကို ဘဝနေထိုင်မှုလမ်းစဉ်တစ်ရပ်အဖြစ် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်မှာ `မကောင်းမှုဟူသမျှကို ရှောင်ကြဉ်ခြင်း၊ ကုသိုလ်ကောင်းမှုများကို ပွားများအားထုတ်ပြီး ဘဝကို ပျိုးထောင်မြှင့်တင်ခြင်းနှင့် ကိလေသာ အညစ်အကြေးမှ ကင်းဝေးစေလျက် မြင့်မြတ်ဖြူစင်စေသော စိတ်နှလုံးကို အစဉ်ထိန်းသိမ်းခြင်း´ (ဓမ္မပဒ၊ ၁၈၃) ဟူ၍ဖြစ်သည်။ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာယုံကြည်ကိုးကွယ်ခြင်း+ မေတ္တာ+ မိမိကိုယ်မိမိယုံကြည်ခြင်း+ အသိဉာဏ်+ လက်တွေ့ကျင့်စဉ် ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာသည် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား + ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားဟောကြားသော “ပိဋကတ်ကျမ်းစာ”လာ အဆိုအမိန့်များ တရားတော်များ + ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား၏ သားတော် ရဟန်းသံဃာတော်များကိုသာ ယုံကြည်ကိုးကွယ်လိုက်နာ၏။ ဗုဒ္ဓ၊ ဓမ္မ၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါး ကိုသာ အသိအမှတ်ပြု ယုံကြည်ဆည်းကပ်ကိုးကွယ်၏။ ဗုဒ္ဓဘာသာ တခုတည်းကသာ ယုံကြည်ခြင်း တခုတည်းကို သာမက ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာကို လုံးဝ မှီခိုအားထားကိုးကွယ်ယုံကြည်ခြင်း မိမိကိုယ်မိမိယုံကြည်ခြင်း+မေတ္တာ-ကရုဏာ+မိမိကိုယ်မိမိအားကိုးခြင်း+ အသိဉာဏ် + လက်တွေ့ကျင့်စဉ် လမ်းစဉ်ပေါ်တွင် အဓိက အခြေခံထားသည်။ ကံ ကံ၏အကျိုး နှင့် မိမိ တို့၏ ကာယကံ(ကိုယ်ဖြင့် ပြုလုပ်မှု)၊ ဝစီကံ(နှုတ်ဖြင့် ပြောဆိုမှု)၊ မနောကံ( စိတ်ဖြင့် ကြံစည်မှု) နှင့် မိမိ တို့၏ သီလ၊သမာဓိ၊ပညာ ကို အလေးအနက် ယုံကြည်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာသည် မဂ်ဖိုလ် နိဗ္ဗာန်အကျိုး၊ တမလွန်အကျိုးများသာမက မျက်မှောက်ဘဝကြီးပွားရေးအတွက် ကျင့်ကြံရမည့် အောင်မြင်ရေး၊ စီးပွားရေး၊ ပညာရေး၊ အိမ်ထောင်ရေး၊ မိသားစုရေး၊ ပေါင်းသင်းဆက်ဆံရေးစသဖြင့် အကြောင်းအရာစုံလှ၏။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည် သူကိုယုံကြည်သူများကို၎င်း၊ မယုံကြည်သူများကို၎င်း မေတ္တာထားသော လူသတ္တဝါ တို့အား ဒုက္ခအပေါင်းမှကယ်တင်သော မေတ္တာဘုရား ဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာသည် မြန်မာ့ စွယ်စုံကျမ်းသဖွယ်ဖြစ်နေ၍ ဗုဒ္ဓဘာသာကို မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှု၏ ရေသောက်မြစ်ဟုလည်း တင်စားခေါ်ဆိုကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ တွင် ဘီစီ ၅၈၈ ကပင် စတင် ပွင့်ထွန်း ပေါ်ပေါက်ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ မြန်မာ့ဗုဒ္ဓသာသနာတော်အစ-တဖုဿနှင့် ဘလ္လိက ဟု လည်းေကာင်း၊ မြန်မာ့ဗုဒ္ဓသာသနာအစ- ရွှေတိဂုံ က ဟု လည်းကောင်း ဆိုကြသည်။ တဖုဿနှင့် ဘလ္လိက ကုန်သည်ညီနောင်တို့သည် ထူးခြားစွာ ဘုရားရှင်အား ကမ္ဘာပေါ်တွင်ပထမဆုံး ဆွမ်းကပ်ရသူ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ပထမဆုံး သရဏဂုံ တည်သူများ နှင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင်ပထမဆုံးဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ ဖြစ်ခဲ့၏။ ထို ရွှေတိဂုံစေတီတော် သည် ဂေါတမဘုရားရှင်၏ သာသနာတော်မှာ ကမ္ဘာမြေပြင်တွင် ပထမဦးဆုံးစေတီဖြစ်၏။ ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ၌“ဗုဒ္ဓသာသနာအစ- ရွှေတိဂုံက”ဟု ကဗ္ဗည်းထိုး မော်ကွန်းတင်ခဲ့ပြီ ဖြစ်သတည်း။ မြန်မာနိုင်ငံထေရဝါဒဗုဒ္ဓ သာသနာတော်အစ- ရှင်အရဟံ က ဟုလည်းကောင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံထေရဝါဒဗုဒ္ဓ နိုင်ငံတော်ဘာသာ အစ- အနော်ရထာမင်း က ဟုလည်းကောင်း မှတ်သားနိုင်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ ဗုဒ္ဓဘာသာသမိုင်း နှင့် မြန်မာ့သမိုင်းတွင် အနော်ရထာမင်းမှာ အလွန်ဩဇာကြီးခဲ့သူဖြစ်သည်။ အနော်ရထာမင်းကို အကြောင်းပြု၍ မြန်မာနိုင်ငံဗုဒ္ဓအယူဝါဒ ထွန်းကားစည်ပင်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ဘုရင်တစ်ပါးဖြစ်သောအသောကမင်း (King Asoka) သည် ခရစ်တော် မပေါ်မှီ ဘီစီ၂၆၈ တွင် အိန္ဒိယထီးနန်းကို ဆက်ခံခဲ့သည့် ဧကရာဇ် မင်းတစ်ပါးဖြစ်သည်။ စစ်ကို စွန့်ပယ်ခဲ့သော အသောကမင်းသည်ဗုဒ္ဓဘာသာကို သက်ဝင်ယုံကြည်ခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓသာသနာ ကိုလူအများသက်ဝင်ယုံကြည်လာစေရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သော ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးလည်းဖြစ်သည်။ အသောကမင်းကြီးသည် ဗုဒ္ဓ၏ဓမ္မကို မိမိ၏ဘာသာရေး ဒဿနအဖြစ် လက်ခံခဲ့ပြီးနောက် အိန္ဒိယပြည်သူပြည်သားများအား မှန်ကန်သစ္စာရှိမှု၊ သနားကြင်နာမှု၊ အကြမ်းမဖက်မှု စသည့်တရားများဖြင့် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ အသောကမင်းကို အကြောင်းပြု၍ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ ထွန်းကားစည်ပင်ကြောင်းဗုဒ္ဓဘာသာသမိုင်း တွင်ဖော်ပြထားသည်။ သမိုင်းစာမျက်နှာများတွင် ထောင်ပေါင်းများစွာရှိနေသည့် ဘုရင်၊ ဧကရာဇ်၊ မင်းညီမင်းသား များ၏အမည်နာမများကြားတွင် အာသောက၏ အမည်နာမသည် တစ်စင်းတည်းသော ကြယ်တာရာအဖြစ် ထီးထီးကြီးပင် ဝင်းလက်တောက်ပနေသည်။ အသောကမင်းတရားကြီးနှင့် အရှင်မဟာမောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿမထေရ်မြတ် တို့က ကိုးတိုင်း ကိုးဌာန ပြည်နယ်တို့သို့ ဥပသမ္ပဒကံဆောင်နိုင်စေရန် ခေါင်းဆောင်တစ်ပါးနှင့် သံဃာငါးပါးစီကို စေလွှတ်ကြွချီတော်မူကြသည်။ သီဟိုဠ် သို့ သားတော်မဟိန္ဒ နှင့် သမီးတော် သင်္ဃမိတ္တာ အား စေလွှတ်၍ ဗုဒ္ဓဂါယာ ရှိ ဗောဓိပင်မှညောင်ကိုင်းတစ်ကိုင်းအား ယူဆောင်သွားစေသည်ဟု အဆိုရှိခဲ့သည်။ သီဟိုဠ်တွင် ဗုဒ္ဓသာသနာပြန့်ပွားလာပြီး ထိုမှတဆင့် မြန်မာနိုင်ငံ ရှိ မွန်လူမျိုး များ ထံသို့ ဗုဒ္ဓသာသနာ ရောက်ရှိလာသည်ဟု ဆိုကြသောကြောင့် အသောကမင်းကြီး၏ ကျေးဇူးသည် မြန်မာနိုင်ငံ အပေါ်လည်း မကင်းခဲ့(သက်ရောက်ပေသည်) ဟုဆိုနိုင်သည်။ ဆရာတော် ဗောဓိဓမ္မသည် ဗုဒ္ဓသာသနာတော် ပြန့်ပွားရေးအတွက် အေဒီ (၅၀၀) တွင် တရုတ်ပြည် ရှောင်လင်ကျောင်းတော် သို့ ရောက်ရှိခဲ့သော အိန္ဒိယလူမျိုး တရားပြဆရာတော်ဖြစ်သည်။ မဟာယာန ဇင်ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် နာမည်ကျော်ကြား လူသိအများဆုံး ဆရာတော်ကြီးဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် မဟာယာနနှင့်ထေရဝါဒ ဟူ၍ အဓိကဂိုဏ်းကြီးနှစ်ဂိုဏ်းရှိသည်။ မဟာယာနဂိုဏ်း သည် တရုတ်၊ ထိုင်ဝမ်၊ တိဘက်၊ တောင်ကိုရီးယား၊ မြောက်ကိုရီးယား၊ မွန်ဂိုးလီးယားနိုင်ငံ၊ မလေးရှားနိုင်ငံ၊ စင်ကာပူ၊ ဘူတန်နိုင်ငံ၊ ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ၊ နှင့် ဂျပန် စသော အရှေ့အာရှတခွင်တွင် ထွန်းကားပြန့်ပွားနေပြီး ၎င်းမှတဆင့် Pure Land၊ ချန်း/စီအန်/သီအန်/ဇန်၊ နီချီရန်၊ တိဘက်တန်၊ ရှင်ဂုန်နှင့် အခြားဂိုဏ်းများထပ်မံ ကွဲပြားသွားသည်။ မဟာယာနကို မြောက်ပိုင်းဗုဒ္ဓဘာသာဟု ခေါ်သည်။ ထေရဝါဒဂိုဏ်းသည် သီဟိုဠ် မှတဆင့် မြန်မာ၊လာအို၊ ထိုင်း၊ ကမ္ဘောဒီးယား စသော အရှေ့တောင်အာရှဒေသသို့ ပြန့်ပွားသွားခြင်းဖြစ်၍ တောင်ပိုင်းဗုဒ္ဓဘာသာဟုလည်း ခေါ်ဆိုသည်။ နီပေါနိုင်ငံ တွင်လည်း ဗုဒ္ဓဘာသာ ထွန်းကားသည်။ တိဘက်ဗုဒ္ဓဘာသာကို အချို့က မဟာယန၏ ဂိုဏ်းခွဲဟု သတ်မှတ်သော်လည်း အချို့ကမူ မူလဗုဒ္ဓဘာသာ၏ တတိယမြောက် ဂိုဏ်းကြီးအဖြစ် သတ်မှတ်ကြသည်။ ထို့ပြင် ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် အခြားဂိုဏ်းခွဲငယ် အများအပြားရှိသေးသည်။ ဤသို့များရခြင်းသည် ဝါဒနှင့် ဒေသကွာဟချက်များကြောင့် ဖြစ်သည်။ ထေရဝါဒ နှင့် မဟာယာန (၁) နှစ်ဖက်လုံးက သကျမုနိ ဗုဒ္ဓ မြတ်စွာကို အမြင့်မြတ်ဆုံးသောမြတ်စွာဘုရား အဖြစ်လက်ခံကြသည်။ (၂) သစ္စာ လေးပါး တရားတော်ကို နှစ်ဖက်လုံးက အပြည့်အဝလက်ခံကြသည်။ (၃) မဂ္ဂင်ရှစ်ပါးလမ်းစဉ်သည် နှစ်ဖက်လုံး၏ တရားဖြစ်သည်။ (၄) ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ် ဒေသနာတော်သည် နှစ်ဖက်လုံးတွင် အတူတူပဲဖြစ်သည်။ (၅) ဖန်ဆင်းရှင်ကို နှစ်ဖက်လုံးတွင် လက်မခံကြပါ။ (၆) အနိစ္စ၊ ဒုက္ခ၊ အနတ္တနှင့် သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာတွေကို နှစ်ဖက်လုံးက လက်ခံကြတဲ့ အတွက် ဗုဒ္ဓရှင်တော်၏ အဓိက တရားအနှစ်တွေသည် မကွဲပြားဘူးလို့ ဆိုရပါမည်။ အနတ္တ ကို နှစ်ဖက်လုံးတွင်လက်ခံပါသည်။ မဟာယနသည် အတ္တဝါဒ မဟုတ်ပါ။ အဓိက ကွဲပြားချက်က တရားတော်တွေ ပေါ်မှာ မဟုတ်ပါ။ ဗောဓိသတ္တ လို့ ခေါ်တဲ့ ဘုရားလောင်း၊ ဘုရားကျင့်စဉ် ကျင့်သူအပေါ်မှာ ထားတဲ့ သဘောထား ဖြစ်သည်။ ထေရဝါဒက ဘုရားလောင်း ကို ပုထုဇဉ်ပဲရှိသေးလို့ မကိုးကွယ်ကြပါ။ တချို့က ဆိုပြန်သည်။ ထေရဝါဒ ဆိုတာ ရဟန္တာ ဖြစ်ဖို့ နိဗ္ဗာန်ကို မျက်မှောက်ပြုဖို့ ကျင့်တဲ့ ဝါဒဖြစ်ပြီး၊ မဟာယာန ကတော့ ဗုဒ္ဓဖြစ်မယ့် ဘုရားလောင်း ဗောဓိသတ္တကျင့်စဉ်ကို လက်ခံတဲ့ ဝါဒလို့ ဆိုကြပြန်သည်။ ထေရဝါဒ တွင် ဗောဓိသတ္တ သည် လွတ်မြောက်ရာ လမ်းကို သစ္စာတရားကို မသိသေးတဲ့ ပုထုဇဉ်မို့ မကိုးကွယ်ကြပါ။ မဟာယာန တွင် ကိုးကွယ်စရာ ဗောဓိသတ္တ တွေ များပါသည်။ ဘုရားလောင်း၊ ဘုရား၏ မိခင်၊ ဖခင်အစုံဖြစ်သည်။ မဟာယာနမှာ အရဟတ္တဖိုလ်ရပြီးသား ရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်သည် အရဟတ္တဖိုလ်ကနေ နိဗ္ဗာန်ကို မျက်မှောက်ပြုလို့ မရသေးပါ။ အရဟတ္တဖိုလ်ကနေ အနာဂမ်၊ သကဒါဂမ်၊ သောတာပန် အထိ ပြန် လျှောကျသွားပြီး ပုထုဇဉ်ပြန်ဖြစ်သွားရသည်။ ပြီးမှ ဘုရားဆုပန်ပြီး ဘုရားဖြစ်ဖို့ ပြန်ကြိုးစားကြရသည်။ ထေရဝါဒနှင့် မဟာယာန အယူအဆ လွဲနေသည်။ ဘုရားဟော မူရင်း ဝိနည်း + သုတ္တန် + အဘိဓမ္မာ များအတိုင်း (၁၀၀) ရာခိုင်နှုန်း လိုက်နာကျင့်ကြံပြီး နဲနဲမှ မပြင်တာက ထေရ ဝါဒ ဖြစ်သည်။ မူရင်းမှ ပြင်သည်က မဟာယာန ဝါဒ ဖြစ်သည်။ ထေရဝါဒက ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားမိန့်ကြားချမှတ်ခဲ့သော မူရင်း ဝိနည်း+ သုတ္တန် + အဘိဓမ္မာများ၊ သိက္ခာပုဒ်များ တရားတော်များကို နဲနဲမှ မပြင်ကြပါ။ သံသရာဝဋ်ဆင်းရဲမှလွတ်ကွင်း၍ နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာကို မျက်မှောက်ပြုရန် သတိပဋ္ဌာန်လေးပါးနှင့် မဂ္ဂင်၈ပါး သည်သာ တစ်ကြောင်းတည်းသော လမ်းစဉ် သံသရာ ဝဋ်ဆင်းရဲမှလွတ်ကွင်း၍ နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာကို မျက်မှောက်ပြုလိုသော ပုဂ္ဂိုလ်သည် သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာတည်းဟူသော သိက္ခာသုံးပါး၌ ကျင့်ကြံကြိုးကုတ် အားထုတ်ရာသည်။ ထို့ကြောင့် မြတ်စွာ ဘုရားရှင်သည် သီလ၊ သမာဓိ ပညာစ၊ ယဿဧတေသုဘာဝိတာ။ အတိက္ကမ္မမာရဓေယျံ၊ အာဓိစ္စောဝဝိရောစတိ။ ဟူ၍ ဣတိဝုတ်ပါဠိတော်၌ ဟောတော်မူသည်။ အဓိပ္ပာယ်ကား အကြင်သူသည် အဓိသီလသိက္ခာဟု ဆိုအပ်သောသီလကိုလည်းကောင်း၊ အဓိစိတ္တသိက္ခာ ဟု ဆိုအပ်သော သမာဓိကိုလည်ကောင်း၊ အဓိပညာသိက္ခာဟု ဆိုအပ်သောပညာကိုလည်းကောင်း၊ ဤသုံးပါးသောတရား တို့ကို ဆုံးခန်းတိုင်အောင် ကောင်းစွာပွားများအပ်ကုန်၏။ ယင်းသို့ပွားများသောသူသည် မာရ်မင်း၏ နိုင်ငံကိုလွန်မြောက် ၍ နေမင်းကြီးကဲ့သို့ ထွန်းလင်းတင့်တယ်၏။ ထိုသီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာသိက္ခာသုံးပါးတို့တွင် သီလဆိုသည်ကားလူတို့၌ ငါးပါး သီလ၊ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလ၊ ရှစ်ပါးသီလ၊ ဆယ်ပါးသီလတို့ပေတည်း။ ပကတိလူတို့အတွက် ငါးပါးသီလနှင့်အာဇီဝဋ္ဌမက သီလဟုဆိုအပ်သော နိစ္စ သီလသည် သီလမည်၏။ ရှစ်ပါးသီလနှင့် ဆယ်ပါးသီလသည် အမွှမ်းတင်သီလမျိုးဖြစ်သည်။ နိစ္စသီလမျိုးမဟုတ်၍ တတ်နိုင်လျှင် ဆောက်တည်အပ်၏။ ရဟန်းတို့၌ကား စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလသည် သီလမည်၏။ ဤသီလသိက္ခာပုဒ်တို့ကို ဒွါရအားဖြင့်ခြုံလိုက်သည်ရှိသော် ကိုယ်ဖြင့်မလွန် ကျူးကောင်းသော အပြစ်ဒေါသဟူသမျှသည် ကာယ ဒုစရိုက်မည်၏။ နှုတ်ဖြင့်မလွန်ကျူးအပ်၊ မလွန် ကျူးကောင်းသော အပြစ်ဒေါသဟူသမျှသည်ဝစီဒုစရိုက်မည်၏။ စိတ်ဖြင့်မလွန်ကျူးအပ်၊ မလွန်ကျူးကောင်းသောအပြစ်ဒေါသ ဟူသမျှသည် မနောဒုစရိုက်မည်၏။ ထိုကာယဒုစရိုက်၊ ဝစီဒုစရိုက်၊ မနောဒုစ ရိုက်တို့ကို မလွန်ကျူး မပြုကျင့်ဘဲ ထိမ်းသိမ်းစောင့်ရှောက်သောအားဖြင့် ကာယသုစရိုက်၊ ဝစီသုစရိုက်၊ မနောသုစရိုက် ဟူသည့် သုစရိတသီလသုံးပါးနှင့် ပြည့်စုံသောသူသည် သီလနှင့်ပြည့်စုံသောသူမည်၏။ သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာသိက္ခာသုံးပါးတို့တွင် သမာဓိ ဟူသည် ပျံ့လွင့်နေသော စိတ်ကိုမပျံ့လွင့်စေဘဲ တစ်ခုတည်းသော အာရုံ၌ ကောင်းစွာတည်ငြိမ်အောင် ပြုလုပ်ခြင်းဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ ကိုင်းရှိုင်းသူသည် ကာယဒုစရိုက်၊ ဝစီဒုစရိုက်၊ အကြံအစည်ဒုစရိုက်တို့မှ လွတ်ကင်းစင်ကြယ် ကြည်ညိုဖွယ်ရှိသော ကာယကံအမှု သမ္မာကမ္မန္တ အလုပ်မျိုးကိုသာ ပြုလုပ်မည် ဖြစ်သည်။ ဩကာသဘုရားရှိခိုးသည် ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တို့ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား (သို့မဟုတ်) ဘုန်းတော်ကြီး များအား ဝတ်ပြုရာတွင် ပထမဆုံးသော ရွတ်ဆိုသော မြန်မာဘာသာဖြင့် ဘုရားရှိခိုး ဂါဌာဖြစ်သည်။ ဩကာသ ဘုရားရှိခိုး ရည်ရွယ်ချက်မှာ မိမိအမှား များအား ဝန်ချတောင်းပန်ခြင်း နှင့် နိဗ္ဗာန် သို့ ရောက်ရန်ဆုတောင်းခြင်းဖြစ်သည်။ သံသရာ ဝဋ်ဆင်းရဲမှလွတ်ကွင်း၍ နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာကို မျက်မှောက်ပြုလိုသော ပုဂ္ဂိုလ် သည် နိဗ္ဗာန်၏ ဂုဏ်ကျေးဇူးတို့ကို သိအောင်ပြု၍ အဖန်ဖန် နှလုံးသွင်းရာ၏၊ နိဗ္ဗာန်၏ ဂုဏ်ကျေးဇူးတို့ကို သိအောင်ပြု၍ အဖန်ဖန် နှလုံးသွင်းရာ၏၊ ဆင်ခြင်အောက်မေ့ရာ၏။ ဤသို့ နိဗ္ဗာန်၏ဂုဏ်တို့ကို အသီးသီး ဆင်ခြင် အောက်မေ့သည်ရှိသော် အလွန် စိတ်ကြည်လင်၏၊ ဉာဏ်ထက်မြက်၏၊ စိတ်အေးချမ်းတည်ကြည်၏၊ ဥပစာရ ဈာန်ကိုရပြီးသည့်နောက် မဂ်ဖိုလ် အဆင့်ဆင့်ကို လွယ်လွယ်ကူကူ ထွင်းဖောက်သိမြင်နိုင်ကာ လာကဒုက္ခအားလုံးမှ လွတ်မြောက်နိုင်၏။ ဆင်ခြင်အောက်မေ့ရာ၏၊ ဤသို့ နိဗ္ဗာန်၏ဂုဏ်တို့ကို အသီးသီး ဆင်ခြင် အောက်မေ့သည်ရှိသော် အလွန် စိတ်ကြည်လင်၏၊ ဉာဏ်ကြီးထွား၏၊ စိတ်အေးချမ်းတည်ကြည်၏၊ ဥပစာရ ဈာန်ကိုရ၏။ နိဗ္ဗာန်၏ ဂုဏ်ပုဒ်များမှာ -ကံ၊စိတ်၊ဥတု၊ အာဟာရ တို့၏ ပြုပြင်စီရင် ခြင်းမှ လွတ်သော တရား၊ အလုံးစုံငြိမ်းချမ်းခြင်း၊ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှု မရှိသော အေးငြိမ်းချမ်းသာမှု၊ တဏှာမရှိခြင်း၊ တဏှာမှ ကင်းလွတ်ခြင်း၊ ဒုက္ခမှ အပြီးတိုင်လွတ်မြောက်ခြင်း၊ မွေး၊အို၊နာ၊သေ မရှိခြင်း၊ စွန့်လွတ်ခြင်း၊ လွတ်မြောက်ခြင်း၊ မကပ်ငြိခြင်း၊ ဘဝ မရှိခြင်း၊ ပူဆွေးမှု မရှိခြင်း၊ ငိုကြွေးမှုမရှိခြင်း၊သောက မရှိခြင်း၊ အညစ်အကြေး ကိလေသာ မရှိခြင်း စသည်တို့ဖြစ်သည်။ ဒုက္ခ နိရောဓ သစ္စာ၊ သုညတ၊ အမတ၊ နိဗ္ဗာန်၊ အသင်္ခတ၊ အဘူတ၊ သန္တိ၊ ခေမ စသော ဝေါဟာရ အားလုံးကို ဘာသာပြန်လျှင် လွန်စွာ များပေလိမ့်မည် ။ ထို့ကြောင့်လည်း တိုတိုရှင်းရှင်းနှင့် ထိထိမိမိ အတိအကျ နားလည်အောင် ဖော်ပြနိုင်သော ဘာသာစကားမရှိ ဟု ဆိုကြရပေသည်။ နိဗ္ဗာန်ဆိုသည်မှာ အသင်္ခတ ဓမ္မအစစ်အမှန်ဖြစ်ကြောင်း၊ အမှန်ရှိကြောင်း နှင့် နိဗ္ဗာန်ကို ရရှိရန် ပြည့်စုံသိရှိနားလည်ရန် သတိပဋ္ဌာန်လေးပါး နှင့် မဂ္ဂင် ၈ ပါး သည်သာ တစ်ကြောင်းတည်းသော လမ်းစဉ် ဖြစ်သည်။ မဂ္ဂင် ဟူသည် ကိလေသာတို့ကို ပယ်သတ်ကြောင်း၊ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော တရားစုဟု အဓိပ္ပာယ်ရရှိသည်။ အမှန်တရားနှင့် လက်တွေ့သဘာဝကျခြင်း နိဗ္ဗာန်ဟူသည် ပါဠိစာလုံး နိဗ္ဗာန ဟူသော ပုဒ်မှ လာသည်။ ငြိမ်းအေးသည် ဟု ဆိုလိုသည်။ ထို့ကြောင့် လောဘ၊ဒေါသ၊မောဟ မီးများကို ငြိမ်းသတ်နိုင်ခြင်းသည် နိဗ္ဗာန်ဖြစ်သည်။ (ရတနသုတ်တွင် တွေ့နိုင်သည်။) တဖန် နိဗ္ဗာန ဟူသော ပုဒ်သည် ပါဠိဘာသာ နိ+ ဝါန =နိ နှင့် ဝါန ကို ပေါင်းထားခြင်းဖြစ်သည်။ နိ - မရှိ၊ လွတ်မြောက်ခြင်း၊ ထွက်ခွာခြင်း ။ ဝါန - တဏှာ ။ နိဝါန = နိဗ္ဗာန = တဏှာမရှိခြင်း၊ တဏှာမှ ကင်းလွတ်ခြင်း ဖြစ်သည်။ နိဗ္ဗာန် ဆိုသည်မှာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ၏ အစွန်းစွန် ဘာသာရေးရည်မှန်းချက်ဖြစ်ပေသည်။ ဗုဒ္ဓသည် နာဗာန (ပါဠိ- နိဗ္ဗာန်) အာနာပါန တရားရှုမှတ်ခြင်း လမ်းကြောင်းကို လျှောက်လမ်းမည့် သတ္တဝါများအတွက် တစ်ဦးတည်းသော လမ်းညွှန်ပေးသူနှင့် ဆရာသခင်ဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့အား ဘာသာရေးဆိုင်ရာ နိုးကြားခြင်း ဗောဓိ ကိုရရှိရန်နှင့် အမှန်တရားနှင့် လက်တွေ့သဘာဝကျခြင်းကို ရှိသည့်အတိုင်း တွေ့မြင်ရန်အတွက် ညွှန်ပြပေးသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ စံနစ်ဖြစ်သည့် ထိုးထွင်းသိမြင်စွမ်းသောဉာဏ်နှင့် တရားထိုင်ခြင်းကျင့်စဉ်သည် စိတ်ဖြင့်အာရုံခံ၍ ယုံကြည်ရန်ဖော်ပြခြင်း မပြုနိင်ပါ။ သို့သော်၊ စိတ်၏ စစ်မှန်သောသဘာဝကို နားလည်ခြင်းဖြင့်သာ ဖော်ပြနိုင်သည်။ ၎င်းအရာကို ဗုဒ္ဓ၏အဆုံးအမများဖြင့် လမ်းညွှန်ပြသထားသော ဘာသာရေးဆိုင်ရာ လမ်းကြောင်းကို လျှောက်လမ်းခြင်းဖြင့် ကိုယ်တိုင်ကိုယ်ကျ ရှာဖွေတွေ့ရှိနိုင်သည်။ တစ်နည်းတစ်ဖုံ ပြောရလျှင် ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် တစ်ခုနောက်တစ်ခုလိုက်ပါနေသည့် စိတ်ကို ပြုစုပျိုးထောင်ခြင်း၊ ကျင့်ဝတ်များကိုတိုးတက်ကောင်းမွန်အောင် စောင့်ထိန်းခြင်းနှင့် ဉာဏ်ပညာကြီးမားခြင်းတို့ သည် အမြင့်ဆုံးပန်းတိုင်ရောက်ရှိရန်အတွက် အလိုအပ်ဆုံးလည်းဖြစ်သည်။ လောဘ-ဒေါသ-မောဟ၊ အဝိဇ္ဇာ၊ အညံ့စားဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တို့၏လက္ခဏာများ၊ အဂတိ လေးပါး၊ ဥပါဒါန်လေးပါး၊ ဒုစရိုက် ၁၀ ပါး၊ ...တို့ကိုရှောင်ကြဉ်ကြရပါမည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များသည် နိဗ္ဗာန်ကို ပိတ်ပင်ဖုံးကွယ်၍ ကန့်သတ်တတ်သော နိဝရဏတရားငါးပါး၊ ဒိဌိဖြစ်ကြောင်းရှစ်ပါး ကိုရှောင်ကြဉ်ရပါမည်။ အထက်တန်းစားဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တို့၏လက္ခဏာများ သိရှိနားလည်ရပါမည်။ သစ္စာ ၄ ပါး သစ္စာ (၄) ပါးရှိသည်။ ၁။ ဒုက္ခသစ္စာ ၂။ သမုဒယသစ္စာ ၃။ နိရောဓသစ္စာ ၄။ မဂ္ဂသစ္စာ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်ကြောင်း မဂ္ဂင် ၈ ပါး မဂ္ဂင် ဟူသည် ကိလေသာတို့ကို ပယ်သတ်ကြောင်း၊ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော တရားစုဟု အဓိပ္ပာယ်ရရှိသည်။ ၎င်းတို့မှာ ဖော်ပြလတ္တံပါအတိုင်း (၈) ပါးရှိသည်။ ၁။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ = မှန်သောအယူအမြင်၂။ သမ္မာသင်္ကပ္ပ = မှန်သောအကြံ၃။ သမ္မာဝါစာ = မှန်သောစကား၄။ သမ္မာကမ္မန္တ = မှန်သောအမှုအလုပ်၅။ သမ္မာအာဇီဝ = မှန်သောအသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှု ၆။ သမ္မာဝါယာမ = မှန်သောအားထုတ်မှု၇။ သမ္မာသတိ = မှန်သော အောက်မေ့ နှလုံးသွင်းမှု၈။ သမ္မာသမာဓိ = မှန်သော တည်ကြည် စူးစိုက်မှု မဂ္ဂင် (၈) ပါးတွင် သမ္မာဝါစာ သမ္မာကမ္မန္တနှင့် သမ္မာအာဇီဝ (၃) ပါးသည် သီလတရားစု ဖြစ်သည်။ သမ္မာဝါယာမ၊ သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ (၃) ပါးသည် သမာဓိတရားစု ဖြစ်သည်။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာသင်္ကပ္ပ (၂) ပါးသည် ပညာတရားစု ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့ ဒီမိုကရေစီ ပထမအစ၊ ဗုဒ္ဓက ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားတရားတော်များသည် လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၂၆၀၀ ကပင် လွတ်လပ်စွာ ပြောဆို ဝေဖန်ဆန်းစစ်ခွင့် ရှိသောကြောင့် ဒီမိုကရေစီပထမအစ၊ ဗုဒ္ဓကဟု ဆိုအပ်လှပေသည်။ ဒီမိုကရေစီ ဟု ဆိုရလောက်အောင်ပင် ဒီမိုကရေစီစံနှုန်း အနှစ်သာရကိုညွှန်ပြသော လမ်းညွှန်တော်မူချက်တစ်ရပ်ကို ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားက လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း(၂၆၀၀)ကျော်ကတည်းက လမ်းညွှန်တော်မူခဲ့ပေသည်။ ဒီမိုကရေစီ၏အစ၊ ပထမ ဟု အများက သက်မှတ်ထားသော ဂရိ နိုင်ငံတွင်ထိုစဉ်က ဒီမိုကရေစီ မပေါ်ထွန်းသေးပါ၊ ဆိုကရေးတီး (ဘီစီ ၄၆၉-၃၉၉)၊ မဟာအလက်ဇန္ဒား (ဘီစီ ၃၅၆-ဘီစီ၃၂၃)၊ ပလေတို(ဘီစီ ၄၂၈-၃၄၈) နှင့် အရစ္စတိုတယ် (ဘီစီ ၃၈၄-၃၂၂) တို့ မမွေးသေးပါ။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည် ကျင့်ကြံအားထုတ်ခဲ့သဖြင့် ဘီစီ ၅၈၈ ခုတွင် အမြင့်မြတ်ဆုံးသော မြတ်စွာဘုရား ဖြစ်ချိန်တွင် တရုတ်အတွေးအခေါ်ပညာရှင် ဒဿနဆရာကြီး ကွန်ဖြူးရှပ် (ဘီစီ ၅၅၁⁠-၄၇၉) မမွေးသေးပါ။ သာသနာ(၂၆၀၀) ခရီးစဉ် သမိုင်းတလျှောက် ၌ ဗုဒ္ဓသာသနာတော်သည် မှိန်ခဲ့တခါ သာ ချီတလှည့် ဖြစ်ခဲ့ရ၏။ ခေတ်အဆက်ဆက် အတွင်း ရန်သူ အပြင်ရန်သူတို့၏ တိုက်ခိုက်ထိုးနှက်ချက်များနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ အဖျက်အဆီးများဖယ်ရှား ၍ အတားအဆီးများ ကိုဖြတ်ကျော်ခဲ့ရသည်။ သာသနာ ပြင်ပ အညတိတ္တိယတို့သည် ရံခါပြင်ပမှဝါဒချင်းယှဉ်ပြိုင် တိုက် ခိုက်ခဲ့ကြ ၍ ရံခါသာသနာ အတွင်း ဝင်ကာ ပူသတ်ခဲ့ကြသည်။ ဗုဒ္ဓသာ သနာတော်သည် ရံခါ သာသနာ့ဒါယကာ ဘုရင်မင်းမြတ်တို့၏ ချီးမြှောက် ထောက်ပံမှူ ခံရ၍ ရံခါဆန်ကျင်ဘက် ဘုရင်တို့၏ ဖိနှိပ်ညှဉ်းပန်း မှူခံခဲရသည်။ ရံခါ လျစ်လျူရှူခြင်း ခံခဲ့ရ၍ ရံခါပြည်နှင်ဒဏ် ခတ်ခြင်းကိုခံခဲ့ရသည်။ တခေတ် တခါက ဗုဒ္ဓဘာသာ ကိုးကွယ်ပါ မှ ခေတ်မီသည် ဟုယူစခဲ့ကြရာမှ တဖန် တခေတ်ပြောင်းလာသောအခါ ဗုဒ္ဓဘာသာကို ခေတ်နောက်ကျ သည်ဟု ယူဆလာကြပြန်သည်။ ဘုရင် မင်းမြတ် တို့၏ ဘွဲ့တံဆိတ် နာမ ကိုပါဠိ ဘာသာ ဖြင့် ခံယူကြ၍ စကားပြောရာ၌ ပင်ပါဠိ စကားလုံး များများ ညှပ်ပြောနိုင်မှ ဂုဏ်ရှိသည်ဟု ယူဆခဲ့ကြရာမှ တဖန်အခြားခေတ်တခု၌ ပါဠိဝေါဟာရ ကို တတ်နိုင်သမျှ ရှောင်ကွင်းဖယ်ထုတ်ရန် ကြိုးပမ်းကြပြန်သည်။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ၏ သာသနာတော် သည် တခေတ်တခါက အနောက်သို့လားသော် ဂန္ဓာရ တိုင်း ခေါ် ပါကစ်စတန်ပြည်၊ အာဖဂန်နစ္စတန်ပြည်၊ ခိုတန်ခေါ်တာကစ်စတန်ပြည်နှင့် ယောနကာလောက ခေါ်သောတူရကီ၊ ဂရိ နိုင်ငံ များအထိပြန့်နှံထွန်းကားခဲ့သည်။ ဂင်္ဂါမြစ် မှ ဗော်ဂါမြစ် သို့တိုင်အောင် သာသနာ ရောင်ဝါထွန်းကားခဲ့ပေသည်။ မြောက်သို့လားသော် ဆစ်ကင်းပြည်၊ ဘူတန်ပြည်၊ တိဗက်ပြည်၊ မွန်ဂိုးလီးယားနိုင်ငံ၊ တရုတ်ပြည်၊ ဆိုဗီရက်ရုရှားနိုင်ငံ ဆိုက်ဗေရီး ယား အထိ ပြန့်နှံ ခဲ့၍ ယခုတိုင်ဆက်လက်တည်ရှိ နေဆဲဖြစ်သည်။ အရှေ့ သို့ လား သော် သု၀ဏဒီပခေါ် (အင်ဒိုနီးရှား)နှင့် သု၀ဏ္ဏဘုမ္မိ ခေါ် မြန်မာနိုင်ငံ၊ ထိုင်း၊ လာအို ကမ္ဘောဒီးယား၊ ဗီယက်နမ်၊ ကိုရီးယား၊ ဂျပန်အထိ ပြန်နှံ့၍ ယခုထိ အချိုနိုင်ငံများ ၌ သာသနာတည်ရှိနေလေသည်။ ဗုဒ္ဓသာသနာအစ ရွှေတိဂုံက ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံ တွင် ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ဟိန္ဒူဘာသာ၊ ခရစ်ယာန်ဘာသာ၊ အစ္စလာမ်ဘာသာတို့သည် လွတ်လပ်စွာ ကိုးကွယ်ခွင့်ရှိကြသည်ဟု ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေတွင် ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။ ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံအခြခံဥပဒေတွင် ဗုဒ္ဓဘာသာသည် နိုင်ငံတော်ဘာသာ ဖြစ်သည် ဟု အသိအမှတ်ပြု ပြဋ္ဌာန်းပါရှိသည်။ ဗုဒ္ဓသာသနာသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဘီစီ ၅၈၈ ကပင် စတင် ပွင့်ထွန်း ပေါ်ပေါက်ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဝင်သမိုင်းကို ပြန်ကြည့်လျှင် ဂေါတမဘုရားရှင် လက်ထက်၌ မြန်မာနိုင်ငံ တဖုဿနှင့် ဘလ္လိက ကုန်သည်ညီနောင်တို့သည် ထူးခြားစွာဗုဒ္ဓဘုရားရှင်အား ပထမဆုံး ဆွမ်းကပ်ရသူနှင့် ပထမဆုံး သရဏဂုံတည်သူများ ဖြစ်ခဲ့၏။ မြန်မာ့ဗုဒ္ဓသာသနာအစ ရွှေတိဂုံက ဖြစ်သည်။ ထို ရွှေတိဂုံစေတီတော် သည် ဂေါတမဘုရားရှင်၏ သာသနာတော်မှာ ကမ္ဘာမြေပြင်တွင် ပထမဦးဆုံးစေတီဖြစ်၏။ ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ၌“ဗုဒ္ဓသာသနာအစ- ရွှေတိဂုံက”ဟု ကဗ္ဗည်းထိုး မော်ကွန်းတင်ခဲ့ပြီ ဖြစ်သတည်း။ ကမ္ဘာ့ဗုဒ္ဓသာသနာစေတီတော်အစ-မြန်မာက ဖြစ်သတည်း။ ဗုဒ္ဓဘာသာသည် ဘီစီ ၅၈၈တွင် စတင်ပေါ်ထွန်းခဲ့သည်။ သမိုင်းပညာရှင်များသည် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား၏ မွေးဖွားချိန်အား ဘီစီ ၆၂၃ သက်တမ်းသတ်မှတ်ကြသည်။ ဗုဒ္ဓသည် မဟာလူသားတစ်ဦး ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓသည် ကျင့်ကြံအားထုတ်ခဲ့သဖြင့် ဘီစီ ၅၈၈ တွင် အမြင့်မြတ်ဆုံးသော မြတ်စွာဘုရား ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ယနေ့ကမ္ဘာတွင် သာသနာသက္ကရာဇ်ကို ဗုဒ္ဓပရိနိဗ္ဗာန် စံလွန်တော်မူသည့် ဘီစီ ၅၄၃ မှစပြီး ရေတွက်သောကြောင့် ဥပမာ-ခရစ်နှစ် ၂၀၁၂ တွင်၂၅၅၅ ဗုဒ္ဓသာသနာနှစ် ဖြစ်နေသည်။ ထိုသို့ တွက်ချက်နည်းမှာ မမှန်ကန်ကြောင်းနှင့် ဗုဒ္ဓသာသနာနှစ်ကို မှန်ကန်စွာ တွက်ချက်လိုပါက မြတ်စွာဘုရားက ဗုဒ္ဓဝါဒကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သော ဘီစီ ၅၈၈ မှစပြီး ရေတွက်ရမည်ဖြစ်ကြောင်း သီတဂူဆရာတော် ဦးဉာဏိဿရ၊ ချမ်းမြေ့ဆရာတော် အရှင်ဇနကာဘိဝံသနှင့် မြို့မ မြင့်ကြွယ် တို့က မှတ်ချက်ပြုခဲ့သည်။ ဥပမာ-ခရစ်နှစ် (၂၀၁၂ )တွင် (၂၆၀၀) ဗုဒ္ဓသာသနာနှစ်ဖြစ်ရပါမည် ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာသာသနာ သက်တမ်းမှန် သည်ရွှေတိဂုံစေတီတော် ၏ သက်တမ်းနှင့် အတူတူဖြစ်ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာသက်တမ်း တွက်ချက်ပုံကို မြို့မ-မြင့်ကြွယ် ရေးသားခဲ့သော "မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှု အထူးမှတ်သားဖွယ်နှင့် လူငယ်ရေးရာ မှတ်စုများစာအုပ်" တွင် မြင်တွေ့နိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ အခြေခံအုတ်မြစ်မှာ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ဟူသော ရတနာမြတ်သုံးပါးတို့ကို ယုံကြည်ကိုးကွယ်ဆည်းကပ်ခြင်းဖြစ်သည်။ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် အားလုံးသည် တိပိဋက ("ပိဋကတ်သုံးပုံ") ကို ဘုရားဟောတရားဓမ္မအဖြစ် (၁၀၀) ရာခိုင်နှုန်း လိုက်နာကျင့်ကြံကြပြီး မဟာယာန ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များသည် ထေဝါရဒဗုဒ္ဓဘာသာမှ လက်မခံသော မဟာယာနသုတ်ခေါ် ကျမ်းစာများကို လိုက်နာကျင့်ကြံသည်။ အပရိဟာနိယတရား သရုပ်ခုနစ်ပါး ဗုဒ္ဓ၏အပရိဟာနိယသုတ်တော်မြတ်ကြီးကို လေ့လာကြည့်လျှင် အတိတ် နှစ်(၂၆၀၀)ကျော်ကတည်းက ဟောကြားလမ်းညွှန် ပြသတော်မူခဲ့သော ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ၏ဉာဏ်တော်အမြော်အမြင်ကြီးမားပုံကို လေ့လာသုံးသပ် တွေ့ရှိနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓ၏လမ်းညွှန်တော်မူချက် အပရိဟာနိယတရား သရုပ်ခုနစ်ပါး အနှစ်ချုပ်သည်ကား- ၁။ အမြဲမပြတ် ကြိမ်ဖန်များစွာ မပြတ်မလပ် စည်းဝေးဆွေးနွေးကြခြင်း။ ၂။ အညီအညွတ် ဆွေးနွေးစည်းဝေး ညှိနှိုင်းတိုင်ပင်ကြပြီး၊ အညီအညွတ် ဆုံးဖြတ်လုပ်ဆောင် ဆောင်ရွက်ကြခြင်း။ ၃။ ရှိပြီး၊ ပြဋ္ဌာန်းပြီး ကောင်းမွန်သင့်လျော်၍၊ လက်ရှိလူနေမှုဘဝတို့နှင့် အံဝင်ခွင်ကျ ကိုက်ညီသော အစဉ်အလာကောင်း ဓမ္မသတ်ကျင့်ထုံး ဥပဒေများ၊ ဖြတ်ထုံးကျင့်ထုံး စီရင်ထုံးစီရင်နည်းလမ်းများကို ဖျက်သိမ်း ပယ်ဖျက်ခြင်းခြင်းမပြုဘဲ ဆက်လက်ပြဋ္ဌာန်း ကျင့်သုံးကာ၊ ရှိပြီးဥပဒေများအနက်မှ ဆက်လက်ပြဋ္ဌာန်း ကျင့်သုံးရန် မသင့်လျော်၊ မကောင်းမွန် မကိုက်ညီတော့သည့် တရားဥပဒေများကို အများဆန္ဒ၊ အများစည်းဝေးဆုံးဖြတ်ချက်တို့ဖြင့် ဖျက်သိမ်းရုပ်ပယ်ခြင်း။ ၄။ ဂုဏ်ဝါပညာကြီးသူ၊ လူ့ဂုဏ်သိက္ခာ၊ လူ့တန်ဖိုးကြီးမားသူများကို မြေတောင်မြှောက် ဂုဏ်ပြုပူဇော်၍၊ အကြံပြုချက် အကြံပြုစကားများကို ကြားနာခံယူခြင်း။ ၅။ ပြည်သူပြည်သားတို့၏ သားငယ်သမီးငယ်၊ ပိုင်ရာပစ္စည်းတို့ကို အကြောင်းမဲ့ အနိုင်အထက်ပြု ထိပါးသိမ်းပိုက် စော်ကားမှုမရှိစေရေး ပြည်သူ့အစိုးရက အာမခံ ကျင့်သုံးလိုက်နာ စောင့်ထိန်းခြင်း။ ၆။ နိုင်ငံ လူမျိုး ရိုးရာအစဉ်အလာ၊ ပြည်သူတို့၏ယုံကြည်မှုကို လွတ်လပ်စွာ ကိုးကွယ်ခွင့်ရှိစေခြင်း။ ၇။ ဘာသာ၊ သာသနာ ယုံကြည်မှုပေါင်းစုံတို့၏ ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်၊ ဘာသာသာသနာ့ ဝန်ထမ်းများကို လွတ်လပ်လုံခြုံမှုရှိစေခြင်းတို့ဟူ၍ ဖြစ်သည်။ ဤသည်ကား ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား ၏ ဒီမိုကရေစီလမ်းစဉ်ကြီးပင်ဖြစ်တော့သည်။ ထို့ပြင် ဗုဒ္ဓ သည် အတိတ်ဘဝ ဇာတ်နိပါတ်တော်ကို ဟောကြားတော်မူလျက်၊ ကမ္ဘာဦးက မဟာသမ္မတမင်းဘဝအကြောင်း ပြန်ပြောင်းဟောပြတော်မူကာ ကမ္ဘာဦးလူသားတို့ ဘုရားလောင်းတော် ဂုဏ်သိက္ခာပညာရှိ ပညာရှင်သူတော်ကောင်းတစ်ယောက်ကို အများသဘောတူ ဆန္ဒညီညီ စုဝေးစုံညီ၍ မင်းအဖြစ် တင်မြှောက်ခဲ့ကြပုံကို လှစ်ဟထောက်ပြတော်မူပြီး၊ အများဆန္ဒတို့ကို ကိုယ်စားပြုသော အများဝန်ဆောင်ပုဂ္ဂိုလ်များကို အများဆန္ဒအရသာ တာဝန်ပေး ရွေးကောက်တင်မြှောက်သင့်ကြပုံကိုလည်း သွယ်ဝိုက်လှစ်ဟ လမ်းညွှန်တော်မူခဲ့လေသည်။ ထို့ကြောင့် ရှေးမြန်မာဘုရင်များ အဆက်ဆက် နန်းတက်ကြချိန်တွင် အဘိသိက်ရေစင်သွန်းလောင်းသည့်အခမ်းအနားတွင် သွန်းလောင်းသူများက အရှင်မင်းမြတ်အား တင်မြှောက်ကြသည်ဟူသော ကျမ်းသစ္စာစကားဆိုခြင်းအစဉ်အလာတစ်ရပ်ကိုထည့်သွင်းခဲ့ကြခြင်း ဖြစ်ပေသည်။ အကယ်၍ မြန်မာတို့သာ ဗုဒ္ဓ၏အမြော်အမြင်တော်၊ ဆန္ဒတော်များကို တွေးခေါ်မြော်မြင် သုံးသပ်၍၊ ဗုဒ္ဓအလိုတော်ကျ၊ ဗုဒ္ဓ ဆန္ဒတော်ကျ၊ လမ်းညွှန်တော်မူချက်အရ အပြည့်အဝ ဦးစွာကျင့်သုံး၊ စွန့်ဦးတီထွင်နိုင်ခဲ့ကြမည်ဆိုလျှင် ဂရိတို့၏'ဒီမိုကရေစီ'ဟူသော စကားလုံး စကားရပ်မပေါ်မီပင် မြန်မာတို့၏ ဗုဒ္ဓစာပေ စကားလုံး'အပရိဟာနိယ'ကို ကမ္ဘာတွင် တွင်ကျယ်စွာအသုံးပြုကြပေလိမ့်မည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ ဗုဒ္ဓ ၏ အပရိဟာနိယလမ်းစဉ် အမှန်တရားတို့သည် သက်တမ်းရှည် ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် မြန်မာနိုင်ငံတော်နှင့် ယခင်ကတည်းက ရင်းနှီးကျွမ်းဝင်ခဲ့သည့် စနစ်တစ်ခုပင်ဖြစ်သည်ကိုမူ ငြင်းပယ်၍ရလိမ့်မည်မဟုတ်ချေ။ (မြတ်ဗုဒ္ဓ၏အပရိဟာနိယဒီမိုကရေစီ၊ ယောအတွင်းဝန်ဦးဘိုးလှိုင်၏ ရာဇဓမ္မသင်္ဂဟကျမ်းနှင့် ဗုဒ္ဓ၏အပရိဟာနိယသုတ္တန်တို့လည်း ကြည့်။) ကမ္ဘာ့ ဝိဇ္ဇာနှင့် သိပ္ပံပညာ တို့၏ ရှေ့ဆောင်ပထမဆရာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ် သည် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား ၏ အကြောင်း-အကျိုးသဘောတရား လမ်းညွှန်တရားတော် ဖြစ်သည်။ ရူပဗေဒပညာရှင်၊ သင်္ချာပညာရှင်၊ နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင်၊ အတွေးအခေါ်ပညာရှင် နယူတန် ၏ နိယာမ တွေ့ရှိချက်များသည် ဂေါတမ မြတ်စွာဘုရား၏ ကံ ကံ၏အကျိုး အဆုံးအမ အမှန်တရားတော် နောက် နှစ်ပေါင်း (၂၄ဝဝ) နောက်ကျပြီးမှ နယူတန် သည် ကို ရှာဖွေ ဖော်ထုတ်နိုင်ခဲ့သည်။ ဆရာကြီးအဲလ်ဘတ် အိုင်းစတိုင်း ၏ ရီလေတီဗတီ သီအိုရီ (Relativity Theory) နိယာမ တွေ့ရှိချက်များသည် ဂေါတမ မြတ်စွာဘုရား၏ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ် အကြောင်းအကျိုးသဘောတရားများ၊ ဟေတုပစ္စယော- အာရမ္မဏပစ္စယော- အဓိပတိပစ္စယော- အနန္တရပစ္စယော- သမနန္တရပစ္စယော- သဟဇာတပစ္စယော- အညမညပစ္စယော စသော ပဋ္ဌာန်း ၂၄-ကျမ်း နှင့် ကံ- ကံ၏အကျိုး အဆုံးအမ အမှန်တရားတော်၏ နောက် နှစ်ပေါင်း (၂၄ဝဝ) နောက်ကျပြီးမှ အိုင်းစတိုင်း သည် (၂၄ ပစ္စည်း ပဋ္ဌာန်း (ပဋ္ဌာန)) ၏ အခြေခံ Theory of relativity and E = mc² ကို ရှာဖွေ ဖော်ထုတ်နိုင်ခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် အကြောင်းအရာတစ်ခုကိုလေ့လာ ကျင့်ကြံရာ၌ နည်းစံနစ်ကျသည်။ သိပ္ပံနည်းကျသည်။ ဗုဒ္ဓတရားတော်များသည် အကြောင်းအကျိုး ဆက်စပ်မှုရှိခြင်း၊ ယုတ္တိနည်းကျ လက်တွေ့ကျခြင်း၊ စနစ်တကျ ဖွဲ့စည်းမှု ရှိခြင်း၊ မှန်သည်-မှားသည်၊ လုပ်သင့်သည်-မလုပ်သင့်သည်၊ အကျိုးရှိသည်-အကျိုးမဲ့သည် တို့ကို မိမိတို့ကိုယ်တိုင် ဝေဖန်စမ်းစစ် ခွင့်ရှိခြင်း၊ အချိန်မရွေး၊ နေရာမရွေး၊ လူမျိုး ဘာသာမရွေး လက်တွေ့ကျင့်ကြံပြီး အေးချမ်းမှုကို ကိုယ်တိုင်သိရှိနိုင်ခြင်း၊ အမြဲထာဝရ မှန်ကန်ခြင်း စသော အရည်အချင်းများ ပြည့်စုံသောကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာသည် ဝိဇ္ဇာပညာသိပ္ပံပညာကို ဦးဆောင်သည့်- အမှန်တရားနှင့် လက်တွေ့သဘာဝကျ သည့် ဘာသာလည်း ဖြစ်သည်။ ဓမ္မစကြာတရားတော် တွင် အစွန်းနှစ်ပါးရှောင်ခြင်း- အစွန်းရောက်မှုကို ရှောင်ခြင်း နှင့် မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ အလယ်အလတ်အမှန်လမ်းစဉ်ကသာ မှန်ကန်ကြောင်း ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကဟောကြားတော်မူခဲ့ပေသည်။ ကိုယ်တိုင်ကျင့်လျှင် ကိုယ်တိုင်သိနိုင်သော အခါမလပ် အကျိုးပေးသောကမ္ဘာ့ဦးဆောင်တရားဂုဏ်တော် ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ တရားတော် တရားဂုဏ်တော် ၆-ပါး တို့သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင်လက်တွေ့သဘာဝကျ အလွန်ကျော်ကြားလှသည်။ မှန်ကန်ကျော်ကြားလှသည်။ တရားဂုဏ်တော် ၂-၃-၄ သည် လက်တွေ့သဘာဝကျသည့်သိပ္ပံနည်းကျ တရားဂုဏ်တော်များ ဖြစ်ကြောင်း ကမ္ဘာ့သိပ္ပံပညာရှင်တို့မှတ်ချက် ပြုကြသည်။ ၂။ သန္ဒိဌိက ဂုဏ်တော် ကိုယ်တိုင်ကျင့်လျှင် ကိုယ်တိုင်သိနိုင်သော တရားဖြစ်ခြင်းဂုဏ်။ ၃။ အကာလိက ဂုဏ်တော် အခါမလပ် အကျိုးပေးခြင်း၊ တရားဖြစ်ခြင်းဂုဏ်။ မဂ်ရလျှင် ဖိုလ်ချက်ချင်း ဖြစ်ခြင်းဂုဏ်။ ၄။ ဧဟိပဿိက ဂုဏ်တော် 'လာပါ၊ ကျင့်စမ်းပါ'ဟု ရဲရဲဝံဝံ ဖိတ်ခေါ်ထိုက်ခြင်း၊ အစမ်းသပ်ခံနိုင်ခြင်းဂုဏ်။ ဂေါတမဗုဒ္ဓ ဟောကြားတော်မူခဲ့သော မင်္ဂလာတရား ၃၈-ပါး၊ အာနာပါန တရားရှုမှတ်ခြင်း၊ ဝိပဿနာ ကျင့်စဉ်၊ စာရိတ္တကျင့်ဝတ်၊ မြတ်သောအကျင့်သီလ၊ မေတ္တာ၊ မေတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာန်းစီးဖြန်းခြင်း၊ ဗောဇ္ဈင် ၇ ပါး၊ သတိပဌာန် (၄) ပါး၊ ချစ်ခင်ကြင်နာခြင်း၊ သစ္စာလေးပါး၊ မဂ္ဂင် ၈ ပါး၊ ခွင့်လွှတ်ခြင်း နှင့် သည်းခံခြင်းသည် ကမ္ဘာ့အမှန်တရားဦးဆောင်ပညာအဖြစ် ယနေ့ထက်တိုင်ကျော်ကြားလှသည်။ ဗုဒ္ဓဘုရားဟောကျမ်းဂန်များစွာမှ လောကီရေးရာများနှင့် ပတ်သက်သည့် အဆိုအမိန့်များကို ထုတ်နှုတ်၍ ထည့်သွင်းပြုစုထားသော လောကနီတိ ကျမ်းသည်ရှေးလူကြီးတွေ ထားရစ်ခဲ့သော စကားပုံများ၊ မှတ်သားလိုက်နာဖွယ် အဆိုအမိန့်များ၊ သင်ခန်းစာရယူဖွယ် ဇာတ်ကြောင်း ပုံပြင်တွေကနေ ကောင်းနိုးရာရာတွေကို စုစည်းထားတဲ့ လူမှုဆိုင်ရာ လောကနီတိကျမ်းသည် ဘာသာမရွေး၊ လူမျိုးမရွေး၊ အရွယ်သုံးပါး လိုက်နာဖွယ် ကောင်းလှပါသည်။ လောကနီတိသည် လောကအကြောင်းနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ကြီးပွားတိုးတက်စေရန် ညွှန်ကြားသော လမ်းညွှန်ကျမ်းဖြစ်သည်။ စင်စစ် ဤကျမ်းသည် လောက၌ လူသားတို့၏ အနှစ်လည်းမည်၏။ မိဘလည်းမည်၏။ ဆရာလည်းမည်၏။ အဆွေခင်ပွန်း လည်းမည်၏။ ထိုကြောင့် ဤ နီတိကျမ်းကို သင်ကြားတတ်မြောက်သော ယောက်ျားသည် အကြားအမြင်များသော၊ မြင့်မြတ် သော ပညာတတ်ယောက်ျား ဖြစ်၏။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် မြင့်မြတ်ကြည်ညိုဖွယ်ဘုရားသားတော်ရဟန်းသံဃာတော်များသည်မြန်မာနိုင်ငံတွင်အများဆုံးရှိသည် သံဃဂုဏ်တော်ကိုးပါးရှိ၏။ အဓိသီလ၊ အဓိစိတ္တ၊ အဓိပညာသိက္ခာသုံးပါးကိုကောင်းစွာကျင့်ခြင်း၊ အဓိသီလ၊ အဓိစိတ္တ၊ အဓိပညာသိက္ခာသုံးပါးကိုဖြောင့်မတ်စွာကျင့်ခြင်း၊ အဓိသီလ၊ အဓိစိတ္တ၊ အဓိပညာသိက္ခာသုံးပါးကိုသင့်လျော်စွာကျင့်ခြင်း၊ အဓိသီလ၊ အဓိစိတ္တ၊ အဓိပညာသိက္ခာသုံးပါးကိုရိုသေစွာကျင့်ခြင်း၊ ဧည့်သည်အတွက်ထားသောအလှူဝတ္ထုကို ခံယူထိုက်ခြင်း၊ လက်ဆောင်အတွက်ထားသောအလှူဝတ္ထုကို ခံယူထိုက်ခြင်း၊ တမလွန်ကျိုးအတွက်ပြုအပ်သောမြတ်သော အလှူဝတ္ထုကို ခံယူထိုက်ခြင်း၊ လူမင်း၊ နတ်မင်း၊ ဗြဟ္မာမင်းတို့လက်အုပ်ချီမိုး ရှိခိုးခြင်းကိုခံယူထိုက်ခြင်း၊ အတုမရှိမြတ်သောကောင်းမှု၏စိုက်ပျိုးရာ လယ်ယာမြေကောင်းသဖွယ်ဖြစ်ခြင်း ဟူ၍သံဃဂုဏ်တော်ကိုးပါးရှိလေသည်။ ဗုဒ္ဓဘုရား၏ သားတော် ရဟန်း သံဃာ တို့၏ သီလဂုဏ်၊ သမာဓိဂုဏ်၊ ပညာဂုဏ် နှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာရဟန်းများသင်ကြားလေ့ကျင့်ရသောသိက္ခာပုဒ်များ သည်လည်း အလွန်မြင့်မြတ်ပြည့်စုံသည်။ ကြည်ညိုဖွယ်ထင်ရှားသည်။ ရဟန်းသံဃာ ဟူသည် - တရားကို ကောင်းစွာကျင့်ခြင်း၊ မှန်စွာကျင့်ခြင်း၊ ကုသိုလ်ပြုခြင်းသည် ကောင်း၏၊ ကောင်းမှုပြုခြင်းသည် ကောင်း၏၊ မညှင်းဆဲခြင်းသည်ကောင်း၏၊ သတ္တဝါတို့ကို သနားခြင်းသည် ကောင်း၏ ဟု နှလုံးသွင်း ကျင့်နေသူ ဖြစ်သည်။ ယင်းနှစ်မျိုးတို့တွင် သောတာပတ္တိမဂ်ပုဂ္ဂိုလ်၊ သောတာပတ္တိဖိုလ်ပုဂ္ဂိုလ်တစုံ၊ သကဒါ ဂါမိမဂ်ပုဂ္ဂိုလ်၊ သကဒါဂါမိဖိုလ်ပုဂ္ဂိုလ်တစ်စုံ၊ အနာဂါမိမဂ်ပုဂ္ဂိုလ်၊ အနာဂါမိဖိုလ်ပုဂ္ဂိုလ်တစ်စုံ၊ အရဟတ္တ မဂ်ပုဂ္ဂိုလ်၊ အရဟတ္တဖိုလ်ပုဂ္ဂိုလ်တစ်စုံ၊ ဤသို့အစုံအားဖြင့်လေးစုံ၊ အရေအတွက်အားဖြင့်ရှစ်ပါး သောအရိ ယာပုဂ္ဂိုလ်အပေါင်းအစုကား ဒက္ခိနေယျသံဃာဖြစ်သည်။ အရိယသံဃာ၏အနွယ်အဆက်ဖြစ်၍ဉာတ်တစ်ကြိမ်၊ ကမ္မဝါသုံးကြိမ်၊ ဉာတ္တိစတုတ္ထကံဖြင့်ရဟန်း ဖြစ်၍နေကြသော ရဟန်းအပေါင်းအစုကားသမ္မုတိသံဃာဖြစ်သည်။ ယင်းသမ္မုတိသံဃာသည်လည်း ဝိနည်းဒေသနာတော် အရ ပြုလုပ်ဆောင်ရွက်ရသောသောဝိနည်းကံ၏အစွမ်းအားဖြင့် စတုဝဂ်သံဃာ=လေးပါးစုသံဃာ၊ ပဉ္စဝဂ် သံဃာ=ငါးပါးစုသံဃာ၊ ဒသဝဂ်သံဃာ=ဆယ်ပါးစုသံဃာ၊ ဝီသတိဝဂ် သံဃာ=နှစ်ဆယ်စုသံဃာ၊ တိရေက ဝီသတိဝဂ်သံဃာ =နှစ်ဆယ်ထက်ပိုလွန်သော အများစုသံဃာဟူ၍ငါးပါးရှိသည်။ ဤလေးပါးစုစသော သံဃာ သည်မိမိတို့နှင့်သက်ဆိုင်ရာဝိနည်းကံများကိုပြု လုပ်ဆောင်ရွက်ရသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာတွင်အကြောင်းအရာတစ်ခုကိုလေ့လာကျင့်ကြံရာ၌ နည်းစံနစ်ကျသည်။ သိပ္ပံနည်းကျသည်။ ဗုဒ္ဓ ၏အဆုံးအမများနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာသည် သိပ္ပံနည်းကျ ဘာသာ အမှန်တရားနှင့် လက်တွေ့သဘာဝကျ သည့် ဘာသာ လည်း ဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် လူ့ကျင့် ဝတ်တရားနှင့် တိုင်းပြည်အုပ်ချုပ်မှုသဘောတရားများ၊ တပည့်တို့၏ဝတ္တရား၊ ဆရာတို့၏ဝတ္တရား၊ သားသမီးတို့၏ဝတ္တရား၊ မိဘတို့၏ဝတ္တရား၊ နာယကဂုဏ် ၆-ပါး စသည်တို့ရှိရာ ဆရာဝတ် တွင် အတတ်လည်းသင် ပဲ့ပြင်ဆုံးမ သိပ္ပမချန် ဘေးရန်ဆီးကာ သင့်ရာအပ်ပို့ ဆရာတို့ ကျင့်ဖို့ဝတ်ငါးဖြာ ဟုပါရှိသည်။ (၃၈) ဖြာသောမင်္ဂလာတရားတော်တွင်လည်း အပြစ်ကင်းသော သိပ္ပ အတတ်ပညာတို့ကိုတတ်မြောက်ခြင်းသည်လည်း မင်္ဂလာ တစ်ပါးဟုအဆိုရှိသည်။ " သိပ္ပံပညာရှင်တို့၏တွေ့ရှိချက်နှင့် သာသနာပြင်ပ တရားတို့သည် အတိုင်းအတာ တစ်ခု၊ အခြေအနေ အချိန်အခါ နေရာဒေသ တစ်ခု၊ လူအုပ်စုတစ်စု အတွက် သာ မှန်ကန်သည့် အမှန်တရား သမုတိသစ္စာမျှသာ ဖြစ်ကြောင်း၊ အမြဲထာဝရ မှန်ကန်သည့် အမှန်တရား ပရမတ္တ သစ္စာ တရားမှာ မြတ်ဗုဒ္ဓ၏ တရားတော် (သိပ္ပံနည်းကျ ဗုဒ္ဓဘာသာ ) ၌ သာ တွေ့နိုင်ကြောင်း၊ ဝိဇ္ဇာ၊ သိပ္ပံပညာရှင်တို့၏ တွေ့ရှိချက်များ အပါအဝင် အယူဝါဒဆိုင်ရာ အမှန်တရား အားလုံးတို့၏ ရှေ့ပြေး ပထမ အမှန်ဆုံးတရား ဖြစ်သည်" ဟု သီတဂူဆရာတော် ဦးဉာဏိဿရ၊ ချမ်းမြေ့ဆရာတော် အရှင်ဇနကာဘိဝံသ၊ ဦးရွှေအောင်၊ နန္ဒာသိန်းဇံ၊ ဒေါက်တာ မင်းတင်မွန်၊ ဓမ္မာစရိယ ဦးဌေးလှိုင်၊ Egerton C. Baptist နှင့် မြို့မ-မြင့်ကြွယ် တို့က မှတ်ချက် ပြုကြသည်။ ဗုဒ္ဓတရားတော်များသည် သဘာဝနည်းကျအားဖြင့်လည်းကောင်း၊ ကြောင်းကျိုးဆက်စပ်ဗေဒအရလည်းကောင်း၊ သိပ္ပံနည်းကျအားဖြင့်လည်းကောင်း၊ ဆေးပညာဗေဒအရလည်းကောင်း မှန်ကန်လှပေသည်။ မိခင်ဝမ်းတွင်း သားသန္ဓေတည်ပုံကို လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း(၂၆၀ဝ)ကျော်ကတည်းက ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားက မိုက်ခရိုစကုပ်(Microscope) မပါ၊ အာထရာဆောင်း(Ultrasound) မပါ၊ ဓာတ်မှန် (X-ray) မပါ ဉာဏ်တော်ဖြင့် ထိုးထွင်းသိမြင်တော်မူ၍ ရှင်းပြတော်မူနိုင်ခဲ့ပေသည်။ ထို့ပြင် ယနေ့ခေတ် သိပ္ပံဗေဒ ကျန်းမာရေးသုတေသနများအရ သိရှိလာကြရသော စိတ်သည် ဦးနှောက်တွင် ဖြစ်ပေါ်ခြင်းမဟုတ်ဘဲ၊ နှလုံးသား၏အချိုင့်လေးတွင် ဖြစ်ပေါ်ကြောင်းကို ဗုဒ္ဓဘုရား က ဟောပြတော်မူသဖြင့် ဝါရင့်ဗုဒ္ဓဘာသာ မြန်မာများ သိရှိခဲ့ကြသည်မှာလည်း ကြာပြီဖြစ်သည်။ ခန္ဓာဗေဒ ၏ ဖြစ်စဉ်ပျက်စဉ်အကြောင်းကိုလည်း ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ မြန်မာများက ယနေ့ခေတ် ဆဲလ်များအစားထိုးဖြစ်တည်မှုအကြောင်း သိပ္ပံပညာ က မသိရသေးခင်ကပင် သိရှိခဲ့ကြပြီးဖြစ်သည်။ ခန္ဓာဗေဒကိုလည်း ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားက တရားတော်များ၌ ဟောကြားတော်မူခဲ့ပြီးဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓက ယနေ့ခေတ် သိပ္ပံပညာရှင်တို့ အဏုမြူ အက်တမ် အကြောင်း မလေ့လာမီကပင် ပရမာအဏုမြူစသည်ဖြင့် ဟောပြတော်မူခဲ့သည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ ဗုဒ္ဓဘုရား၏ တရားတော်များသည် သိပ္ပံနည်းကျ၊ ကြောင်းကျိုးဆက်စပ်ဗေဒ၊ ခန္ဓာဗေဒ၊ ဆေးပညာဗေဒစသည်တို့ဖြင့် ကိုက်ညီမှန်ကန်နေလျက်ရှိပြီး၊ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားဟောကြားတော်မူခဲ့သမျှ တရားတော်များကို ဝိဇ္ဇာ-သိပ္ပံပညာက ယနေ့ထက်တိုင် လိုက်မမီနိုင်သေးသော အနေအထားများ ရှိနေသေးသည်မှာလည်း အမှန်ပင်ဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားဟောကြားတော်မူခဲ့သမျှ တရားတော်များမှာသဘာဝတရား၏ ဖြစ်ပျက်ပြောင်းလဲမှုတို့နှင့် ထိုဖြစ်ပျက်ပြောင်းလဲမှုတို့၏အကြောင်း-အကျိုးအမှန်တို့ကို နည်းစံနစ်ကျနစွာလေ့လာအသုံးချနိုင်သောလက်တွေ့သဘာဝကျ သည့်အမှန်တရားပညာအဖြစ်ယနေ့ထက်တိုင် ကမ္ဘာ့ ဝိဇ္ဇာနှင့်သိပ္ပံပညာတို့၏ ရှေ့ဆောင် ဦးဆောင်အနေအထားတွင်ရှိသည်။ ဂေါတမ မြတ်ဗုဒ္ဓ ၏ ဗုဒ္ဓဝင် ဂေါတမ ဘုရားအလောင်းတော်သည်ဤ ဘဒ္ဒကမ္ဘာမှ ပြန်၍ ရေတွက်သည် ရှိသော် လေးသင်္ချေ နှင့် ကမ္ဘာတစ်သိန်းထက်၌ သုမေဓာရသေ့ ဖြစ်ခဲ့လေသည်။ သုမေဓာရှင်ရသေ့သည် ဒီပင်္ကရာမြတ်စွာဘုရား ခြေတော်ရင်း၌ မိမိတစ်ကိုယ်တည်း နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာကို ရယူနိုင်သော်လည်း ဩဃလေးဖြာ သံသရာ၌ နစ်မွန်းမျောပါးကုန်သော ဝေနေယျသတ္တဝါအပေါင်းတို့ကို သနားကြင်နာတော်မှုလှသဖြင့် ယူတော်မမူခဲ့ပေ။ သုမေဓာရှင်ရသေ့ဘဝမှ ဝေဿန္တရာမင်း ဘဝတိုင်အောင် မရေမတွက်နိုင်သော ဘဝများစွာတို့၌ - ရွှေ၊ ငွေ၊ ဆင်၊ မြင်း အစရှိသည်တို့ကို လှူခြင်း ဒါနပါရမီ၊ ခြေ၊ လက်၊ နား၊ နှခေါင်းအစရှိသည်တို့ကိုလှူခြင်းဒါနဥပပါရမီ မိမိအသက်ကို လှူခြင်းဒါနပရမတ္တပါရမီ အစရှိသော ပါမီသုံးဆယ်တို့ကို ဖြည့်ကျင့်တော်မူခဲ့လေသည်။ ထို့ပြင် အလွန်စွန့်နိုင်ခဲ့စွာသော - ပဒေသရာဇ်၊ ဧကရာဇ်‌၊ စကြာမင်းတို့၏ စည်းစိမ်ရတနာကို စွန့်ခြင်း ဓနပရိစ္စဂ၊ သားသမီးကို စွန့်ခြင်း ပုတ္တပရိစ္စာဂ၊ မယားကို စွန့်ခြင်း ဘရိယပရိစ္စာဂ၊ ခြေ၊ လက်၊ နား၊ နှာခေါင်း အစရှိသည့်အင်္ဂါကြီးငယ်ကို စွန့်ခြင်း အင်္ဂပရိစ္စာဂ၊ မိမိအသက်ကို စွန့်ခြင်း ဇီဝိတပရိစ္စာဂ - ဟုဆိုအပ်သော စွန့်ခြင်းကြီးငါးပါးကို ဖြည့်စွန့်တော်မူခဲ့လေသည်။ ဤသို့ ဘဝများစွာ သံသရာကာလပတ်လုံး ပါရမီတော်တို့ကို ဖြည့်ကျင့်တော်မူခဲ့ပြီးနောက် ဘုရားအလောင်းတော်သည် တုတိသာနတ်ပြည်၌ သေတကေတုမည်သော နတ်သားဖြစ်ခဲ့လေသည်၊ နတ်သားဖြစ်စဉ် စကြဝဠာတိုက်တစ်သောင်းမှ နတ်ဗြဟ္မာအပေါင်းတို့က "ဘုရာဖြစ်ချိန်တန်ပါပြီ၊ လူ့ပြည်သို့ဆင်း၍ ဘုရားဖြစ်တော်မူပါ" ဟု ဘုရားအလောင်းတော်ကိုတောင်းပန်ကြလေသည်။ သို့ဖြစ်၍ ဘုရားအလောင်းတော် သေတကေတုနတ်သားသည် - ကာလ - ဘုရားဖြစ်ရာ အချိန်ကာလ၊ ဒီပ - ဘုရားဖြစ်ရာ ကျွန်းအရပ်၊ ဒေသ - ဘုရားဖြစ်ရာ အရပ်ဒေသ၊ ကုလ - ဘုရားဖြစ်ရာ အမျိုးအနွယ်၊ မာတုအာယုပရိစ္ဆေဒ - ဘုရားအလောင်းတော်၏ မယ်တော်ဖြစ်မည့်သူ၏ သက်တမ်းအပိုင်းအခြား - ဟူသော ကြည့်ခြင်းကြီးငါးပါးတို့ကို ကြည့်ရှုတော်မူလေသည်။ ယင်းသို့ ကြည့်ရှုတော်မူပြီး နတ်အဖြစ်မှ စုတေကာ မဟာသက္ကရာဇ် ၆၇ ခု၊ဝါဆိုလပြည့် ကြာသပတေးနေ့၌ ကပိလဝတ်ပြည့်ရှင် ဘုရင် သုဒ္ဓေါဒနမင်းကြီး၏ တောင်ညာဒေဝီမိဘုရားကြီး မယ်တော်မာယာ(သိရီမဟာမာယာဒေဝီ) ဝမ်း၌ ပဋိသနန္ဓေတည်နေလေသည်။ ဘုရားအလောင်းတော်သည် ဘီစီ ၆၂၃ မဟာသက္ကရာဇ် ၆၈ ခု၊ ကဆုန်လပြည့် သောကြောနေ့ဝယ် ဒေဝဒဟပြည်နှင့် ကပိလဝတ်ပြည်၏ အကြားရှိ လုမ္ဗိနီသာမော အင်ကြင်းတော၌ မယ်တော်မာယာဝမ်းမှ မီးရှုးသန့်စင် ဖွားမြင်တော်မူလေသည်။ ဘုရားအလောင်းတော်သည် ၁၆ နှစ်အရွယ် ရောက်သောအခါ ယသောဓရာ မင်းသမီးနှင့် ထိမ်းမြားလက်ထပ်၍ မင်းစည်းစိမ်ကိုခံစားလေသည်။ ၂၉ နှစ်အရွယ် ရောက်သောအခါသူအို၊ သူနာ၊ သူသေ၊ ရဟန်း ဟူသော နိမိတ်ကြီးလေးပါးကို မြင်တော်မူသဖြင့် တောထွက်၍ ရဟန်းပြုလေသည်။ ဘုရားအလောင်းတော်သည် အလွန်ပြုနိုင်ခဲလှစွာသော ဒုက္ကရစရိယာ အကျင့်ကို ရဟန်းအဖြစ်နှင့် ၆ နှစ်ပါတ်လုံးကျင့်တော်မူခဲ့သည်‌။ ထို့နောက် ဘုရားအလောင်းတော်သည် သုဇာတာမည်သော သူ‌ဌေးသမီး လှူဒါန်းအပ်သော နို့ဃနာဆွမ်းကို အဇပါလညောင်ပင်ရင်း၌ အလှူခံဘုဉ်းပေးပြီး မဟာဗောဓိပင်သို့ကြွသွားတော်မူလေသည်။ ဘုရားအလောင်းတော်သည် သုဒ္ဓိယငစင် လှူဒါန်းအပ်သော မြက်ရှစ်ဆုပ်ကို ကြဲဖြန့် လိုက်သောအခါ ထိုခဏဝယ် မြက်ရှစ်ဆုပ်သည် မဟာဗောဓိပင်ရင်း၌ အပရာဇိတပလ္လင် ဖြစ်လာလေသည်။ (ထိုမြက်တို့သည် မြက်ရိပ်အသွင်သဏ္ဌန်ဖြင့် မတည်ကြကုန်။) ဘုရားအလောင်းတော်သည် ထိုပလ္လင်ထက်‌၌ ထက်ဝယ်ဖွယ်ခွေနေတော်မူစဉ် နေမဝင်မီ ဒေဝပုတ္တမာရ် (မာရ်နတ်ရန်) ကို အောင်မြင်တော်မူ၍ ညဉ့်ဦးယံ၌ ရှေးက နေခဲ့(ဖြစ်ခဲ့)ဖူးသော ခန္ဓာအစဉ်ကို အောက်မေ့တတ် သိတတ်သော "ပုဗ္ဗေနိဝါသနုဿတိဉာဏ်"ကိုရတော်မူလေသည်။ သန်းခေါင်ယံ၌နတ်တို့၏မျက်စိနှင့်တူသော စုတေခါနီးသော သတ္တဝါ စသည်တို့ကို မြင်တတ်သော "ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ်"ကိုရတော်မူလေသည်။ မိုးသောက်ယံ၌ အာသဝေါတရားလေးပါးတို့၏ ကုန်ခြင်းကို ပြုတတ်သော "အာသဝက္ခယဉာဏ်"ကိုရတော်မူ၍ သက်တော် ၃၅ နှစ်အရွယ် (ဘီစီ ၅၈၈) မဟာသက္ကရာဇ် ၁၀၃-ခု၊ ကဆုန်လပြည့် ဗုဒ္ဓဟူးနေ့ မိုးသောက်ယံအချိန်ဝယ် လောကသုံးပါးတွင် အတူမရှိ၊ အတုမရှိသော သဗ္ဗညုတ ဘုရား အဖြစ်သို့ ရောက်တော်မူလေသည်။ သုံးလူ့သခင်သဗ္ဗညု ဘုရားရှင်သည် ၄၅ ဝါကာလပတ်လုံး ဝေနေယျသတ္တဝါတို့အား ဓမ္မစကြာ စသည့်တ‌ရားတို့ကို ဟောပြတော်မူကာ လူ၊ နတ်၊ ဗြဟ္မာ သတ္တဝါတို့၏ အကျိုးစီးပွားကို ဆောင်ရွက်တော်မူခဲ့လေသည်။ ၄၅-ဝါ ကာလပတ်လုံး သတ္တဝါတို့၏ အကျိုးစီးပွားကို မနားမနေဆောင်ရွက်တော်မူခဲ့သော သဗ္ဗညုမြတ်စွာဘုရားရှင်သည် သက်တော် ၈၀ အရွယ်ရောက်သောအခါ (ဘီစီ ၅၄၃) မဟာသက္ကရာဇ် ၁၄၈-ခု ကဆုန်လပြည့် အင်္ဂါနေ့ဝယ် ကုသိနာရုံပြည် မလ္လာမင်းတို့၏ ဥယျာဉ်၌ ပရိနိဗ္ဗာန် စံဝင်တော်မူလေသည်။ ဗောဓိ မဇ္ဇိမပဋိပဒါ (အလယ်လမ်း) ရတနာသုံးပါး ရတနာသုံးပါးသည် ဗုဒ္ဓ၊ ဓမ္မ နှင့် သံဃာ ဖြစ်ကြသည်။ သံဃာ ဘိက္ခု၊ ရဟန်း၊ ဘုန်းကြီး (:en:Bhikkhu) ပဉ္စင်း၊ ဦးပဉ္စင်း ဘိက္ခုနီ၊ သောပ္ပယိုမ၊ သီလရှင် (:en:Bhikkhuni) ကိုရင်ရှင်သာမဏေ ပရိက္ခရာ သင်းပိုင် ဧကသီ နှစ်ထပ်သင်္ကန်း၊ ဒုကုဋ် သပိတ် ပဲခွပ်၊ သင်တုန်းဓား အပ် ခါးပန်းကြိုး ရေစစ် သီလ သီလဟူသည် ကျင့်ကြံ့ခြင်း၊ စောင့်ထိန်းခြင်းဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ သီလကို စာရိတ္တသီလ (ရှောင်သီလ) နှင့် ဝါရိတ္တသီလ (ဆောင်သီလ) ဟု နှစ်မျိုးကွဲပြားသည်။ ငါးပါးသီလ (ပဉ္စသီလ၊ နိစ္စသီလ) သီတင်းသီလ (အဌင်္ဂသီလ၊ ဥပေါသထသီလ) ကိုးပါးသီလ (နဝင်္ဂဥပေါသထသီလ) ဆယ်ပါးသီလ သမာဓိ ပညာ ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် ပညာရေး ဗုဒ္ဓဘာသာကျမ်းစာများ ဗုဒ္ဓဘာသာကျမ်းစာအများစုသည် ပါဠိသို့မဟုတ် သင်္သကရိုက်ဘာသာအသုံးပြုသည်။ တိပိဋက ဝိနည်းပိဋကတ် သုတ်ပိဋကတ် အဘိဓမ္မာပိဋကတ် ဂေါတမဗုဒ္ဓ ဇာတ်တော်များ ဇာတ်ကြီးဆယ်ဘွဲ့ ([]) တေမိယဇာတ်တော် (၅၃၈) ဇနကဇာတ်တော် (၅၃၉) သုဝဏ္ဏသာမဇာတ်တော် (၅၄၀) နေမိဇာတ်တော် (၅၄၁) မဟောသဓဇာတ်တော် (၅၄၂) ဘူရိဒတ်ဇာတ်တော် (၅၄၃) စန္ဒကုမာရဇာတ်တော် (၅၄၄) နာရဒဇာတ်တော် (၅၄၅) ဝိဓူရဇာတ်တော် (၅၄၆) ဝေဿန္တရာဇာတ်တော် (၅၄၇) ဗုဒ္ဓဘာသာအထိမ်းအမှတ်များ မဟာယာန ဗုဒ္ဓဘာသာဂိုဏ်း၏ မင်္ဂလာအထိမ်းအမှတ် ၈ မျိုးသည် ခရုသင်း ဓမ္မစကြာ Endless Knot ရွှေငါး ကြာပန်း ရတနာပန်းအိုး ထီးတော် အောင်လံ ဆက်စပ်ကြည့်ရှုရန် ဗုဒ္ဓဘာသာပွဲတော်များ ဗုဒ္ဓဘာသာ ကိုးကား ပြင်ပလင့်ခ်များ ဆရာတော်များ၏ တ‌ရားတော်များ ဆရာတော်များ၏ တ‌ရားတော်များ မဟာစည်ဆရာတော်၏ တ‌ရားတော် မိုးကုတ်ဆရာတော်ဘုရားကြီး ၏ တ‌ရားတော် သီတဂူဆရာတော် ဦးဉာဏိဿရ ၏ တ‌ရားတော်Thitagu Sayadaw U Nanissara:"The Basics for Life Satisfaction" ဆရာတော် ဦးဥတ္တမသာရ၏ တ‌ရားတော် မဟာစည်ဆရာတော်Mahasi Sayadaw Biography (Myanmar) မဟာစည်ဆရာတော်Mahasi Sayardaw - How to practice Vipassana & How to improve ကြာနီကန်ဆရာတော်၏ တ‌ရားတော် ကြာနီကန်ဆရာတော်၏ သက္ကာယ ဒိဋ္ဌိ တ‌ရားတော် 1 ကြာနီကန်ဆရာတော်၏ သက္ကာယ ဒိဋ္ဌိ တ‌ရားတော် 2 ဆရာတော်ဒေါက်တာအရှင်နန္ဒမာလာဘိဝံသ ၏ တ‌ရားတော် 1 ဆရာတော်ဒေါက်တာအရှင်နန္ဒမာလာဘိဝံသ ၏ တ‌ရားတော် 2 ဦးသုမင်္ဂလ(ဒယ်အိုးဆရာတော်) ၏ တ‌ရားတော် ဦးသုမင်္ဂလ(ဒယ်အိုးဆရာတော်) ၏ တ‌ရားတော် ဆရာတော်ဦးသုမင်္ဂလ (ဒယ်အိုးဆရာတော်) တရား ၁ ဆရာတော်ဦးသုမင်္ဂလ(ဒယ်အိုးဆရာတော်) တရား ၂ ဆရာတော်ဦးသုမင်္ဂလ တရား ၃ ဆရာတော်အရှင်ဇဝန - မေတ္တာရှင် (ရွှေပြည်သာ) ၏ တ‌ရားတော် ရွှေပါရမီတောရဆရာတော် အရှင်ဆန္ဒာဓိက ၏ တ‌ရားတော် ရွှေညဝါဆရာတော် ၏ တ‌ရားတော် ဦးဝီရသူ၏ တ‌ရားတော် ဓမ္မဒူတ အရှင်ဆေကိန္ဒ ၏ တ‌ရားတော် ဖားအောက်တောရဆရာတော် ဗုဒ္ဓဘာသာအကြောင်း ဆရာကြီး S. N. Goenka -Kathmandu Vipassana Talk Part 1 of 5 ဗုဒ္ဓဘာသာသည် ကမ္ဘာ့အကောင်းဆုံးဘာသာဖြစ်သည် Buddhism Wins Best Religion in the World Award မဂ္ဂင်ရှစ်ပါး ဗုဒ္ဓဝင် The Life of the Buddha (Whole Biography) an animation movie, Youtube 부처님일대기 ဗုဒ္ဓဝင် Biography of the Buddha for Children (Cartoon) "Superstitions" - dhamma talk by Ajahn Brahm ဗုဒ္ဓဘာသာ တ‌ရားတော် in English .. ဗုဒ္ဓဘာသာ တ‌ရားတော် in English ... ဒေါက်တာ မင်းတင်မွန် ၏ ဗုဒ္ဓဘာသာအကြောင်း Buddhism: The truly peaceful religion Buddhism and Peace သစ္စာလေးပါး မဂ္ဂင် ၈ ပါး The Four Noble Truths: the essence of Buddha's teaching Dharma Data: Tolerance Buddhism and Patience ဗုဒ္ဓဘာသာ ကမ္မဋ္ဌာန်း Introudction to Buddhist Meditation 1 of 3 ဗုဒ္ဓဘာသာ ကမ္မဋ္ဌာန်း Introudction to Buddhist Meditation 2 of 3 ဗုဒ္ဓဘာသာ ကမ္မဋ္ဌာန်း Introudction to Buddhist Meditation 3of 3 သိပ္ပံနည်းကျ ဗုဒ္ဓဘာသာအကြောင်း ဗုဒ္ဓဘာသာ E-Books . ဗုဒ္ဓဘာသာ E-Books .. ဗုဒ္ဓဘာသာ E-Books ... မြို့မ-မြင့်ကြွယ် ၏ ရွှေတိဂုံစေတီတော် မြို့မ-မြင့်ကြွယ် ၏ အမြင့်မြတ်ဆုံးသော မြတ်စွာဘုရားနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာအကြောင်း Maung Lwin - YouTube ဗုဒ္ဓဘာသာတ‌ရားတော် Access to Insight BuddhaNet Seeing Through The Net Buddhism at Open Directory Project Buddhism Potpourri Buddhist texts (English translations) DharmaNet E-Sangha Essential Theravada Buddhism in graphics Tathagatagarbha Mahayana sutras Video documentary Buddhist history in India What Buddha Taught Multi-lingual Dhamma Links MCWA_JAPAN Dhamma Download Dhamma download ဗုဒ္ဓဘာသာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%97%E1%80%AF%E1%80%92%E1%80%B9%E1%80%93%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%9E%E1%80%AC

ရဲဘော်သုံးကျိပ်

ဒို့ဗမာအစည်းအရုံးမှဦးဆောင်၍ မျိုးချစ်လူငယ်များက အင်္ဂလိပ်အစိုးရကို တော်လှန်ရန်ကြိုးစားခဲ့သည်။ ပြည်ပအကူညီယူ၍ဂျပန်၌ စစ်ပညာသင်ကြားခဲ့ကြသည်။ ထိုစစ်ပညာသင်များကို ရဲဘော်သုံးကျိပ် ဟုခေါ်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၄၀ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၈ ရက်တွင် သခင်အောင်ဆန်းနှင့် သခင်လှမြိုင် (နောင်အခါ ဗိုလ်ရန်အောင် ဟုထင်ရှားသူ) တို့ မြန်မာပြည်မှ နော်ဝေးနိုင်ငံပိုင် ဟိုင်လီအမည်ရှိ သင်္ဘောနှင့် ထွက်ခွာခဲ့ရာ တရုတ်နိုင်ငံ အမွိုင်မြို့ (ယခု Xiamen) ရှိ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာဒေသ ဖြစ်သော ကူလန်စုသို့ ရောက်သွားကြသည်။ ထိုနေရာ၌ လအနည်းငယ်မျှ သောင်တင်နေပြီး တရုတ်ကွန်မြူနစ်များနှင့် ဆက်သွယ်ရန် ကြိုးစားချက်များလည်း အောင်မြင်ခြင်းမရှိခဲ့ပါ။ တရုတ်ကွန်မြူနစ်များနှင့် အဆက်အသွယ် မလုပ်နိုင်ခဲ့သော်လည်း ဂျပန်ကိုယ်စားလှယ် တစ်ဦးက သူတို့အား ချဉ်းကပ်ပြီး ဂျပန်တပ်မတော် အရာရှိတစ်ဦးဖြစ်သူ ကာနယ်ဆူဇူကီးကေအီဂျီ နှင့် တွေ့ရန် တိုကျိုသို့ လေယာဉ်နှင့်ပို့လိုက်ပါသည်။ တိုကျိုမြို့၌ နှင့် တွေ့ဆုံ၍ မြန်မာလူငယ်များအား စစ်ပညာသင်ကြားရေးကိစ္စ ဆွေးနွေးသည်။ ထို ဗိုလ်မှူးကြီးဆူဇူကီးသည် နောင်အခါ၌ မြန်မာပြည်လွတ်လပ်ရေးကို ကူညီရန်နှင့် တရုတ်မြန်မာလမ်းမကြီးကို ပိတ်ဆို့ရန် ရည်ရွယ်ချက်များ နှင့် တည်ထောင်သော မီနာမီကီကန် လျှို့ဝှက်အသင်း၏ ခေါင်းဆောင်အဖြစ် ထင်ရှားမည့်သူဖြစ်သည်။ ၁၉၄၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် သခင်အောင်ဆန်းသည် တရုတ်သင်္ဘောသားအသွင်ဖြင့် မြန်မာပြည်သို့ ပြန်ရောက်လာလေသည်။ သူမှတဆင့် ဂျပန်တို့ကမ်းလှမ်းလိုက်သည့် သဘောတူညီချက်အရ၊ တော်လှန်ပုန်ကန်ရန် လက်နက်များနှင့် ငွေကြေး ထောက်ပံ့မည်ဟု မြန်မာတို့ကနားလည်ခဲ့၏။ ထို့အပြင် လက်ရွေးစင်လူငယ်တစု ကို စစ်သင်တန်းပေးမည်။ ထိုလူငယ်များကို မြန်မာနိုင်ငံမှ ခိုးထုတ်သွားရန် လိုပေမည်။ သခင်အောင်ဆန်း မြန်မာပြည်၌ ကြာမြင့်စွာမနေပါ။ ပထမအသုတ် အနေဖြင့် ၁၉၄၁ ခုနှစ် မတ်လ (၁၀) ရက်နေ့တွင် ဂျပန်သို့ သခင်အောင်ဆန်း၊ သခင်လှဖေ၊ သခင်ဗဂျမ်း၊ သခင်အေးမောင်၊ သမဂ္ဂကိုထွန်းရှိန် တို့နှင့်အတူ ပြန်သွားသည်။ ထို အုပ်စုမှာ ‘ရဲဘော်သုံးကျိပ်’ ၏ ရှေ့ပြေးတပ်ဦး ဖြစ်သည်။ ဒုတိယအသုတ် အနေဖြင့် ၁၉၄၁ ခုနှစ် မတ်လ(၁၃)ရက်နေ့တွင် သခင်စိုး၊ သခင်စောလွင်၊ သခင်သန်းတင်၊ ကိုရွှေ၊ သခင်တင်အေး၊ သခင်အောင်သိန်း၊ သခင်ထွန်းရွှေ တို့သည် ကိုင်ရှိုမာရူး (Kaisho Maru) သင်္ဘောဖြင့် မြန်မာပြည်မှ ထွက်ခွာသွားကြသည်။ ၎င်းတို့သည် ဧပြီ (၂၈) ရက်နေ့တွင် ဂျပန်ပြည် အိုစကာမြို့သို့ ရောက်ရှိသည်။ တတိယအသုတ် အနေဖြင့် ၁၉၄၁ ခုနှစ် မတ်လတွင် သခင်လှမောင်၊ သခင်စံမြ၊ သခင်ခင်မောင်ဦး တို့သည် ကိုင်ရှိုမာရူး (Kaisho Maru) သင်္ဘောဖြင့် မြန်မာပြည်မှ ထွက်ခွာသွားကြသည်။ ၎င်းတို့သည် မေလကုန်တွင် ဂျပန်ပြည်သို့ ရောက်ရှိသည်။ စတုတ္ထအသုတ် အနေဖြင့် ၁၉၄၁ ခုနှစ် ဇွန်လ (၈) ရက်နေ့တွင် သခင်ထွန်းအုပ်(အဖွဲ့ခေါင်းဆောင်)၊ သခင်ရှုမောင်၊ သခင်စံလှိုင်၊ သခင်ထွန်းခင်၊ ကိုလှ၊ သခင်သန်းညွန့်၊ သခင်ကျော်စိန်၊ သခင်မောင်မောင်၊ သခင်သစ်၊ သခင်ငွေ၊ သခင်ထွန်းလွင်တို့သည် ကိုင်ရှိုမာရူး (Kaisho Maru) သင်္ဘောဖြင့် မြန်မာပြည်မှ ထွက်ခွာသွားကြသည်။ (၂၄.၇.၄၁) တွင် ဂျပန်ပြည် ကျူရှုးကျွန်းရှိ `ယိုတိုဆူက´ရေတပ်စခန်းသို့ ရောက်ရှိသည်။ ထိုသို့ မြန်မာလူငယ် ၃၀ တို့သည် ဂျပန်နိုင်ငံသို့ လျှို့ဝှက်ထွက်ခွာသွားကြပြီးနောက်တွင် သခင်ထွန်းအုပ်တစ်ယောက်သာ အုပ်ချုပ်ရေး အတတ်ပညာများကို ဆည်းပူး၍ ကျန်လူငယ်များမှာ စစ်ပညာများကို သင်ယူကြသည်။ အစက ဂျပန် အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ရှိသည့် ထိုင်ဝမ်ကျွန်းတွင် အခြေချသင်တန်းတက်ကြပြီးနောက်ပိုင်းတွင် ဟိုင်နန်ကျွန်းသို့ရွေ့ပြောင်း ကြရသည်။ ထိုမှ ထိုင်းနိုင်ငံသို့ ပြောင်းရွေ့ကြကာ အင်္ဂလိပ်နယ်ချဲ့တော်လှန်ရေးကို စတင်ရန်အားထုတ်ကြသည်။ ထိုသို့ထိုင်းနိုင်ငံ ဘန်ကောက်မြို့တွင် ရှိနေစဉ် သခင်လှမောင် (ဗိုလ်ဇေယျ) က အကယ်၍ တော်လှန်ရေးလုပ်သောအခါ အမည်မှန်များအတိုင်း လုပ်ကြလျှင် မြန်မာနိုင်ငံအတွင်း ကျန်နေခဲ့ကြသည့် မိသားစုများအား အင်္ဂလိပ်တို့မှ ရန်ပြုမည်ကို စိုးရိမ်ရကြောင်း၊ ဂျပန်နာမည်များဖြင့်လည်း တော်လှန်ရေးမလုပ်လိုကြောင်း၊ ထို့ကြောင့် အမည်ဝှက်များဖြင့် လှုပ်ရှားစေလျှင် ပိုမိုကောင်းမွန်မည့်အကြောင်းကို သခင်အောင်ဆန်းအား ပြောရာ သခင်အောင်ဆန်းနှင့် ကျန်အဖွဲ့သားများအားလုံးက သဘောတူကြသည်။ သို့ဖြင့် ဘန်ကောက်မြို့၊ တနွမ်းစပ်ထုံလမ်းရှိ ဘော်နီယိုကုမ္ပဏီဝင်း အတွင်း စခန်းချ နေစဉ် ဗိုလ်ဘွဲ့အမည်များခံယူကြသည်။ ၁၉၄၁ ဒီဇင်ဘာ ၂၆ ရက်နေ့တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း နှင့် ရဲဘော်သုံးကျိပ် ဦးဆောင်သည့် ဗမာ့လွတ်လပ်ရေးတပ်မတော် (ဘီအိုင်အေ) ကိုဖွဲ့စည်းကာ ဂျပန်တပ်မတော်၏ အကူအညီဖြင့် ဗြိတိသျှနယ်ချဲ့အား မြန်မာ့မြေမှမောင်းထုတ်ခဲ့သည်။ ရဲဘော်သုံးကျိပ်ဝင်အမည်များ စဉ် | အမည် | ဗိုလ်ဘွဲ့အမည် | ဂျပန်အမည် သခင်အောင်ဆန်း = ဗိုလ်တေဇ = Omoda Monji သခင်လှဖေ = ဗိုလ်လက်ျာ = Tani Kiyoshi သခင်ရှုမောင် =ဗိုလ်နေဝင်း = Takasugi Susumu သခင်လှမောင် = ဗိုလ်ဇေယျ = Kaga Masashi ကိုထွန်းရှိန် = ဗိုလ်ရန်နိုင် = Yamashita Teruo သခင်လှမြိုင် = ဗိုလ်ရန်အောင် = Itoda Tei-ichi ကိုရွှေ = ဗိုလ်ကျော်ဇော = Taniguchi Shin-ichi သခင်စံလှိုင် = ဗိုလ်မှူးအောင် = Omura Tabashi ကိုဆောင်း = ဗိုလ်ထိန်ဝင်း = Monya Hiroshi သခင်ထွန်းရွှေ = ဗိုလ်လင်းယုန် = Utsumi Susumu သခင်အောင်သိန်း =ဗိုလ်ရဲထွဋ် = Hayashi သခင်ဗဂျမ်း = ဗိုလ်လရောင် = Baba Takeshi သခင်တင်အေး = ဗိုလ်ဘုန်းမြင့် = Chinda Seiji သခင်ထွန်းခင် = ဗိုလ်မြင့်ဆွေ = Nakamura Hitoshi သခင်သန်းတင် = ------ = Yamada သခင်ထွန်းအုပ် = ------ သခင်အောင်သန်း = ဗိုလ်စကြာ = Hirata Masao သခင်စိုး = ဗိုလ်မြင့်အောင် = Kono သခင်စံမြ = ဗိုလ်တောက်ထိန် = Nakagawa Ichiro ကိုလှ = ဗိုလ်မင်းရောင် = Ito Hitochi သခင်စောလွင် = ဗိုလ်မင်းခေါင် = Yamaoka Kiyoshi သခင်ကျော်စိန် = ဗိုလ်မိုးညို = Takahashi သခင်သစ် = ဗိုလ်စောနောင် = Osawa သခင်ခင်မောင်ဦး = ဗိုလ်တာရာ = Monya Masaru သခင်ထွန်းလွင် = ဗိုလ်ဗလ = Otani Hiroshi သခင်သန်းညွန့် = ဗိုလ်ဇင်ယော် = Okawa သခင်အေးမောင် = ဗိုလ်မိုး = Mizuno Saburo သခင်မောင်မောင် = ဗိုလ်ဉာဏ = Tsuchiya သခင်ငွေ = ဗိုလ်စောအောင် = Katsura သခင်သန်းတင် = ဗိုလ်မြဒင်(အုတ်ဖို) ကိုယ်ရေးအကျဉ်း ဘီအိုင်အေခေါ် ဗမာ့လွတ်လပ်ရေး တပ်မတော်သည် ထိုင်းနိုင်ငံမှ တစ်ဆင့် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ပြန်လည် ဝင်ရောက်လာခဲ့ရာတွင် ဂျပန်တပ်မတော်နှင့်အတူ ရဲဘော်သုံးကျိပ်ဝင်များ ဦးဆောင် ပါဝင်ခဲ့ကြသည်။ စစ်သေနာပတိဗိုလ်တေဇ ဗိုလ်တေဇခေါ် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ဘီအိုင်အေတွင် စစ်သေနာပတိ အဖြစ် ပါဝင်ခဲ့ရသူ ဖြစ်သည်။ ၁၃ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၉၁၅ တွင် နတ်မောက်မြို့၌ ရှေ့နေဦးဖာဒေါ်စုတို့က ဖွားမြင်ခဲ့သူ ဖြစ်ပြီး ၁၉ ဇူလိုင် ၁၉၄၇ ၌ လုပ်ကြံခံခဲ့ရသည်။ သခင်ထွန်းအုပ် ၇ ဒီဇင်ဘာ ၁၉၀၇ တွင် ပြည်ခရိုင်၊ သဲကုန်းမြို့နယ်၊ သိုက်တောရွာ၌ ဦးရွှေဒေါ်ရွှေသားတို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ကိုလံဘိုမြို့၊ စိန့်ဂျိုးဇက်ကောလိပ်မှ စီနီယာကင်း ဘရစ်တန်း အောင်ခဲ့ပြီး ဘီအိုင်အေ အုပ်ချုပ်ရေးဌာနချုပ် ရုံးတွင် နိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ တာဝန်ခံ ဖြစ်သည်။ ၂၃ ဇန်နဝါရီ ၁၉၇၀ တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်နေဝင်း အမည်ရင်း ကိုရှုမောင် ဖြစ်ပြီး ၆ ဇူလိုင် ၁၉၁၀ တွင် ပြည်ခရိုင်၊ ပေါင်းတလည်မြို့၌ ဦးဖိုးခ ဒေါ်မိလေးတို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ပြည်မြို့အထက်တန်းကျောင်းမှ ၁၉၂၉ တွင် ဆယ်တန်း အောင်မြင်ပြီး ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် ဥပစာသိပ္ပံ(ခ)ထိ ပညာသင်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေ ချီတက်မလာမီ ပြည်တွင်း သူပုန်တပ်ဖွဲ့ခေါင်းဆောင်အဖြစ် ဝင်ရောက်လာခဲ့သည်။ ဗိုလ်အောင်(ဗိုလ်မှူးအောင်) အမည်ရင်း ကိုစံလှိုင် ဖြစ်ပြီး ၃၀ ဩဂုတ် ၁၉၁၀ တွင် ပဲခူးတိုင်း၊ ကျောက်တံခါးမြို့၌ ဦးရွှေမှန် ဒေါ်ဖော့တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေ ဝင်ရောက်စဉ် မော်လမြိုင် စစ်ကြောင်းမှ တပ်ရင်း ၂ တပ်ရေးဗိုလ်ကြီးအဖြစ် ချီတက်လိုက်ပါခဲ့သည်။ ဗိုလ်တောက်ထိန် အမည်ရင်း ကိုစံမြ ဖြစ်ပြီး ၁၇ ဇန်နဝါရီ ၁၉၁၁ တွင် ပျဉ်းမနားမြို့၌ ဦးဘိုးအောင် ဒေါ်ရွှေမြတို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ပျဉ်းမနားမြို့ ခေမာသီဝံကျောင်းတွင် ၇ တန်းအထိ ပညာဆည်းပူးခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေ မြိတ် စစ်ကြောင်းရေကြောင်းချီတပ်မှ ချီ တက်ခဲ့ပြီး ၁၈ ဧပြီ ၁၉၉၆ တွင် ပျဉ်းမနား၌ ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်မြင့်ဆွေ အမည်ရင်း ကိုထွန်းခင် ဖြစ်ပြီး ၈ ဧပြီ ၁၉၁၁ တွင် ပြည်ခရိုင်၊ သဲကုန်းမြို့နယ်၊ သရက်တစ်ပင်ကျေးရွာ၌ ဦးဖိုးမောင် ဒေါ်ငွေဝင်းတို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ မင်းဘူး အလယ်တန်းကျောင်း မှ ရ တန်း၊ကိုလံဘိုမြို့ ဂျက်ဖနာကောလိပ် (Jaffner College) မှ ဂျူနီယာ ကင်းဘရစ်တန်းများ အောင်မြင်ခဲ့၏။ ဘီအိုင်အေ ပြည်တွင်းသူပုန်အဖြစ် ရန်ကုန်သို့ ရောက်ရှိခဲ့ပြီး ၂၃ ဇန်နဝါရီ ၁၉၇၃ တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်လရောင် အမည်ရင်း ကိုဘဂျမ်း ဖြစ်ပြီး ၂၈ မေ ၁၉၁၁ တွင် မင်းဘူးမြို့ သူဌေးကုန်းရပ်၌ ဦးသာဘွား ဒေါ်ငွေသင်တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ မင်းဘူး အထကမှ တန်းမြင့်ကျောင်းထွက်စာမေးပွဲ အောင်မြင်ခဲ့၏။ ဘီအိုင်အေ ထားဝယ်စစ် ကြောင်းတွင် စစ်လက်နက်ပစ္စည်း ထောက်ပံ့ရေးတပ်ဖွဲ့၏ တပ်မှူး ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၉ ဇူလိုင် ၁၉၆၉ တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်လက်ျာ အမည်ရင်း ကိုလှဖေ ဖြစ်ပြီး ၃၀ ဩဂုတ် ၁၉၁၁ တွင် ပျဉ်းမနားမြို့၌ ဦးစိန်သွင် ဒေါ်ကျင်မြိုင်တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ရန်ကုန်မြို့မကျောင်းမှ ဆယ်တန်းအောင်မြင်ပြီးနောက် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် ဆက်တက်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေ ထားဝယ် စစ်ကြောင်းတွင် ဒုတိယ စစ်သေနာပတိအဖြစ် လိုက်ပါခဲ့သည်။ ၂၇ နိုဝင်ဘာ ၁၉၇၈ တွင် ထိုင်းမြန်မာနယ်စပ်၌ ကျဆုံးခဲ့သည်။ ဗိုလ်ဇေယျ အမည်ရင်း ကိုလှမောင် ဖြစ်ပြီး ၁၀ ဒီဇင်ဘာ ၁၉၁၃ တွင် အလုံ(မုံရွာ) နန်းတော်ရှေ့ရွာ၌ ဦးချစ်မောင် ဒေါ်စိန်တိုင်တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ မြို့မကျောင်းတွင် ဆယ်တန်းအောင်မြင်ခဲ့ပြီးနောက် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်သို့ တက်ရောက်ခဲ့၏။ ဘီအိုင်အေ တပ်မဟာ ၁ တွင် ဗိုလ်မှူးကြီးအဖြစ် တာဝန် ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ လွတ်လပ်ရေး ရရှိပြီးနောက် တောခိုသွားရာ ၁၆ ဧပြီ ၁၉၆၈ တွင် ဗကပဌာနချုပ်ကို ဝင်ရောက် တိုက်ခိုက်စဉ် ကျဆုံးခဲ့သည်။ ဗိုလ်စောအောင် အမည်ရင်း ကိုငွေ ဖြစ်ပြီး ၂၈ မေ ၁၉၁၄ တွင် ကမာရွတ် ရှမ်းစု၌ ဦးဘိုးညွန့် ဒေါ်ရွှေမှတ် တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ရန်ကုန် ကမာရွတ်တွင် အင်္ဂလိပ်မြန်မာ ၇ တန်း အထိ ပညာသင်ယူခဲ့၏။ ဘီအိုင်အေတွင် မော်လမြိုင် စစ်ကြောင်းမှ လိုက်ပါခဲ့ပြီး ၂၆ ဖေ ဖော်ဝါရီ ၁၉၄၂ တွင် ရွှေကျင်တိုက်ပွဲ၌ ကျဆုံးခဲ့သည်။ ဗိုလ်ထိန်ဝင်း အမည်ရင်း ကိုဆောင်း ဖြစ်ပြီး ၁၇ မေ ၁၉၁၄ တွင် ရွှေကျင်မြို့၌ ဦးလွန်းမောင် ဒေါ်ဖွားတို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ညောင်လေးပင် အမျိုးသား အထက်တန်းကျောင်းတွင် ဆယ်တန်း အောင်မြင်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေတွင် ပြန်ကြားရေး အရာရှိ ဖြစ်ခဲ့ပြီး ထိုင်း နိုင်ငံ လန်ပန်းမြို့၌ ၁၉၄၅ ခု နိုဝင်ဘာလတွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်ဉာဏ အမည်ရင်း ကိုမောင်မောင် ဖြစ်ပြီး ၁၉၁၄ တွင် ဖြူးမြို့ ကျောက်တိုင်တောင် ကျေးရွာ၌ ဦးဘပု ဒေါ်မြစ်တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေ အမှတ် ၅၅ ဂျပန်တပ်မတွင် ဗိုလ်ကြီးအဖြစ် လိုက်ပါခဲ့၏။ ၄ ဧပြီ ၁၉၄၂ တွင် ဖားပွန်၌ ကျဆုံးခဲ့သည်။ ဗိုလ်စကြာ အမည်ရင်း ကိုအောင်သန်း ဖြစ်ပြီး ၁ ဇူလိုင် ၁၉၁၅ တွင် ဦးမြတ်သာ ဒေါ်သန်းတင်တို့က ရန်ကုန်တွင် ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ဒိုင်အိုစီဇင် ယောက်ျားလေးကျောင်း၊ အစိုးရအထက်တန်းကျောင်းနှင့် ဆေးပညာသင်ကျောင်းတို့၌ ပညာဆည်းပူးခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေ မော်လမြိုင် စစ်ကြောင်းတွင် လိုက်ပါခဲ့ပြီး ၆ စက်တင်ဘာ ၁၉၆၉ ၌ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်ရန်အောင် အမည်ရင်း ကိုလှမြိုင် ဖြစ်ပြီး ၂ မတ် ၁၉၆၇ တွင် လှည်းကူးမြို့နယ် ဒါးပိန်ရွာ၌ ဦးဘအောင် ဒေါ်သိန်းမြ တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ၁၉၃၅ တွင် ဆယ်တန်း အောင်မြင်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေတွင် ဒုဗိုလ်မှူးကြီး အဖြစ် တပ်မဟာ(၁)ကို ဦးစီးခဲ့ရသည်။ လွတ် လပ်ရေး ရရှိပြီးနောက် တောခိုသွားကာ ၂၆ ဒီဇင်ဘာ ၁၉၆၇ တွင် ဗကပတို့၏ လုပ်ကြံမှုကို ခံခဲ့ရသည်။ ဗိုလ်ဗလ အမည်ရင်း ကိုသန်းရင် ဖြစ်ပြီး ၁၇ မတ် ၁၉၁၇ တွင် မော်လမြိုင်ကျွန်းမြို့ ကျိုက်ပိရွာ၌ ဦးကျော်ဟန် ဒေါ်သိန်းတို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ လပွတ္တာ အထက်တန်း၌ ၇ တန်း အထိ ပညာသင်ယူခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေတွင် ထားဝယ်စစ်ကြောင်းမှ ပါဝင်ခဲ့၏။ ဗိုလ်မင်းရောင် အမည်ရင်း ကိုလှ ဖြစ်ပြီး ၂၆ စက်တင်ဘာ ၁၉၁၇ တွင် ပုဇွန်တောင် ရေကျော်ရပ်၌ ဦးဖိုးထင် ဒေါ်သင်းမြိုင်တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ကန်တော်ကလေး ဦးဖိုးအိမ် အင်္ဂလိပ်မြန်မာကျောင်းတွင် ဆယ်တန်းအထိ တက်ရောက်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေတွင် ထား ဝယ်စစ်ကြောင်းမှ ပါဝင်ပြီး ၆ နိုဝင်ဘာ ၁၉၈၈ တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်မိုးညို အမည်ရင်း ကိုကျော်စိန် ဖြစ်ပြီး ကမာရွတ်ရှမ်းစု၌ ဦးဘ ဒေါ်ငွေသင် တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ စိန်ဂျွန်းကျောင်းတွင် ဆယ်တန်းအထိ ပညာ ဆည်းပူးခဲ့၏။ ဘီအိုင်အေတွင် ပြည်တွင်းသူပုန် အဖွဲ့ဝင် ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၉ ဧပြီ ၁၉၆၀ တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်လင်းယုန် အမည်ရင်း ကိုထွန်းရွှေ ဖြစ်ပြီး ၁၉၁၇ အောက်တိုဘာတွင် ရန်ကုန်မြို့၌ ဦးအောင်သိန်း ဒေါ်ဒေါ်စိမ်းတို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေတွင် ပြည်တွင်းသူပုန် အဖွဲ့ဝင် ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၈ ဧပြီ ၁၉၇၄ တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်မြင့်အောင် အမည်ရင်း ကိုဖိုးစိုး ဖြစ်ပြီး ၁၄ နိုဝင်ဘာ ၁၉၁၇ တွင် ပန်းတောင်းမြို့ သူရဲတန်း ကျေးရွာ၌ ဦးပန်း ဒေါ်သက်ရှည်တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ အထက်တန်းအထိ ပညာသင်ဖူးသည်။ ၂၄ ဇွန် ၁၉၄၅ တွင် နတ်တလင်းမြို့၌ မိမိကိုယ်ကို သတ်သေသွားခဲ့သည်။ ဗိုလ်မိုး အမည်ရင်း ကိုမောင်မောင် ဖြစ်ပြီး ၂၁ မတ် ၁၉၁၈ တွင် ရန်ကုန်မြို့ ၌ ဦးဖိုးမှီ ဒေါ်အေးတင်တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ရန်ကုန်မြို့ အလုံကူရှင်ကျောင်း၌ ဆယ်တန်းအထိ ပညာသင်ဖူး၏။ ဘီအိုင်အေ မော်လမြိုင် စစ်ကြောင်းမှ ချီတက်ခဲ့ပြီး ၈ မတ် ၁၉၄၂ တွင် ဖူးကြီးတိုက်ပွဲ၌ ကျဆုံးခဲ့၏။ ဗိုလ်ရန်နိုင် အမည်ရင်း ကိုထွန်းရှိန် ဖြစ်ပြီး ၂ နိုဝင်ဘာ ၁၉၁၈ တွင် အောင်လံမြို့ ကမ္မလေးရွာ၌ ဦးခန့် ဒေါ်သန့်တို့ က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ပြည်မြို့ အထက်တန်းကျောင်းမှ ၁၉၃၅ တွင် ဆယ်တန်း အောင်မြင်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေတွင် မြိတ်စစ်ကြောင်းမှ ရေကြောင်း ချီခဲ့ရပြီး ရွှေတောင်တိုက်ပွဲကို ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ၂၈ ဇန်နဝါရီ ၁၉၈၉ တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်ကျော်ဇော အမည်ရင်း ကိုရွှေ ဖြစ်ပြီး ၃၀ နိုဝင်ဘာ ၁၉၁၈ တွင် သုံးဆယ်မြို့ ဆိုင်းစုကျေးရွာ၌ ဦးပန်းဒေါ်တင့်တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေတွင် မော်လမြိုင် စစ်ကြောင်းမှ ချီတက်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်ဇင်ယော် အမည်ရင်း ကိုသန်းညွန့် ဖြစ်ပြီး ၂၁ နိုဝင်ဘာ ၁၉၁၉ တွင် ရန်ကုန်တိုင်း၊ ခရမ်းမြို့နယ် အေးရွာ၌ ဦးပို ဒေါ်နှင်းမြတို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ပုဇွန်တောင် မြူနီစီပါယ် အထက်တန်းကျောင်းမှ ၉ တန်း အောင်မြင်ခဲ့၏။ ဘီအိုင်အေတွင် မော်လမြိုင် စစ်ကြောင်းမှ ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ ၃၁ ဒီဇင်ဘာ ၁၉၉၃ တွင် ကွယ်လွန်ပါသည်။ ဗိုလ်တာရာ အမည်ရင်း ကိုခင်မောင်ဦး ဖြစ်ပြီး ၁၃ ဧပြီ ၁၉၁၉ တွင် ပျဉ်းမနားမြို့၌ ဦးအကောက် ဒေါ်လွန်းတို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ပျဉ်းမနား ကေအီးအမ် (King Edward Memoral) ကျောင်းမှ ဆယ်တန်း အောင်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေတွင် ပြည်တွင်းသူပုန် အဖွဲ့ဖြင့် ဦးစွာ ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ ၆ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၉၉၃ တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်ဘုန်းမြင့် အမည်ရင်း ကိုတင်အေး ဖြစ်ပြီး ၃ ဇန်နဝါရီ ၁၉၂၀ တွင် လက်ပံတန်းမြို့၌ ဦးဘ ဒေါ်ရွှေခဲတို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ဆရာကြီး ဦးစိန်၏ မြန်မာအထက်တန်းကျောင်းမှ ၉ တန်း အောင်မြင်ခဲ့ပြီး မင်းလှမြို့ နော်မံကျောင်းမှ အလယ်တန်းဆရာဖြစ် အောင်မြင်ခဲ့၏။ ဘီအိုင်အေတွင် ဂျပန်တပ်မ ၅၅ ၏ ဆက်သွယ်ရေးအရာရှိအဖြစ် အမှုထမ်းခဲ့ရပြီး ၂၈ ဇူလိုင် ၁၉၈၉ တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ သခင်သန်းတင် ၂၇ ဩဂုတ် ၁၉၂၀ တွင် မော်လမြိုင်မြို့နယ် ညောင်ပင်ဆိပ်ရွာ၌ ဦးမောင် ဒေါ်စိုးတို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ မြဝတီကျောင်းတွင် လေးတန်းအထိ ပညာသင်ခဲ့ဖူးသည်။ ၁၉၄၁ စက်တင်ဘာတွင် တိုင်ပေစစ်ဆေးရုံ၌ ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်စောနောင် အမည်ရင်း မောင်သစ် ဖြစ်ပြီး ၂ စက်တင်ဘာ ၁၉၂၀ တွင် ကမာရွတ် ရှမ်းစု၌ ဦးဘိုးညွန့်ဒေါ်ရွှေမှတ်တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ အင်္ဂလိပ်မြန်မာ ၇ တန်း အောင်မြင်ပြီး ဘီအိုင်အေ၌ ဗိုလ်မှူးအဖြစ် ခန့်အပ်ခံခဲ့ရ၏။ ၃၀ ဇန်နဝါရီ ၁၉၇၆ တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့၏။ ဗိုလ်မင်းခေါင် အမည်ရင်း ကိုစောလွင် ဖြစ်ပြီး ၁၈ အောက်တိုဘာ ၁၉၂၀ တွင် ကြို့ပင်ကောက်မြို့၌ ဦးသောကြာ ဒေါ်ကြော့တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ကြို့ပင်ကောက် အမျိုးသားကျောင်းတွင် ပညာဆည်းပူးခဲ့သည်။ ရန်ကုန်မြို့မကျောင်းမှ ဆယ်တန်းအောင်မြင်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေတွင် မြိတ်စစ်ကြောင်းမှ ပါဝင်ခဲ့ပြီး ရေ ကြောင်းချီ စက်လှေအုပ်စုကို ဦးဆောင်ခဲ့ရသည်။ ၂၄ ဩဂုတ် ၁၉၈၃ တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်မြဒင် အမည်ရင်း ကိုသန်းတင် ဖြစ်ပြီး ၁၉၂၀ တွင် အုတ်ဖိုမြို့၌ ဦးမောင်ဖေ ဒေါ်ဖန်တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ သာယာဝတီ ဗုဒ္ဓဘာသာ အလယ်တန်းကျောင်းတွင် ၇ တန်းအထိ တက်ရောက်ခဲ့သည်။ ဘီအိုင်အေ အဝင်တွင် ထိုင်း မြန်မာနယ်စပ်၌ ငှက်ဖျားရောဂါဖြင့် ၁၉၄၂ ဇန်နဝါရီ၌ ကွယ်လွန်သွားသည်။ ဗိုလ်ရဲထွဋ် အမည်ရင်း ကိုအောင်သိန်း ဖြစ်ပြီး ၂၅ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၉၂၂ တွင် ရန်ကုန် တာမွေကလေးရပ်၌ ဦးဘိုးလွင် ဒေါ်စောရှင်တို့က ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ကန်တော်ကလေး မြူကျောင်းမှ ၁၀ တန်း အောင်ခဲ့၏။ ဘီအိုင်အေတွင် တပ်မဟာ ၃ တပ်မှူး ဖြစ်ခဲ့သည်။ မှတ်စု A. ယိုးဒယား နိုင်ငံရောက်မှ ဗမာ့တပ်မတော်ကြီးကို ဖွဲ့စည်း၍ ရဲဘော်သုံးကျိပ် တို့ က ဗိုလ် အမည်များ ခံယူကြသဖြင့် ဖော်မိုဆာ တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သော သခင်သန်းတင် တွင် ဗိုလ်အမည် မရှိပေ။ B. ဗိုလ်နာမည် မရှိသော နောက်တစ်ဦးမှာ သခင်ထွန်းအုပ် ဖြစ်ပြီး စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများတွင် မပါဝင်ဘဲ အုပ်ချုပ်ရေး ကိုသာ ဦးစီးဆောင်ရွက်မည့်သူ ဖြစ်သောကြောင့် မူရင်းနာမည် အတိုင်းသာ ရှိစေမည် ဟု ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်ဖြစ်သည်။ C. ၁၉၄၁ ဒီ ၂၅ တွင် သခင်အောင်ဆန်းသည် ယိုးဒယား နိုင်ငံ ဘန်ကောက်မြို့ သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည် နှင့် ချက်ချင်းပင် ဗမာ့လွတ်လပ်ရေးတပ်မတော် ဖွဲ့စည်းရေးအတွက် ဆွေးနွေးကြသည်။ ဘန်ကောက်မြို့တွင် နေထိုင်ကြသော မြန်မာလူမျိုးများ ဖြစ်သည့် ဦးလွန်းဖေ၊ ဦးလှဖေ၊ ဦးချစ်ဖေ၊ ဦးဘွန်လျောင် စသူ တို့ကလည်း ဝိုင်းဝန်းကူညီခဲ့ကြသည်။ D. နှစ်ဖွဲ့ကွဲနေသော တို့ဗမာအစည်းအရုံး မှ သခင်အဖွဲ့ဝင်များကို တဖွဲ့တည်း ပေါင်းစည်း၍ စည်းလုံးညီညွတ်စွာ ရှိကြရန် ဂျပန်အာဏာပိုင်များက လိုလားကြပေသည်။ အသက်စွန့်၍ တိုက်ရမည့် တိုက်ပွဲအတွက် မြန်မာလူငယ်များ စည်းလုံးညီညွတ်မှု ခိုင်မြဲရန်လည်း လိုအပ်လှသည်။ ထို့ကြောင့်ပင် ဂျပန်ခေါင်းဆောင် တို့က အစီအစဉ် တရပ်ပြုလုပ်ကြ၏။ ထိုအစီအစဉ်မှာ တိုကျိုတွင် အုပ်ချုပ်ရေး ဆိုင်ရာ ပညာရပ်များကို လေ့လာနေသော သခင်ထွန်းအုပ်အား ဟိုက်နန်တွင် စစ်ပညာများ သင်ကြားနေသည့် သခင်အောင်ဆန်း နှင့် တွေ့ဆုံ၍ သခင်လူငယ်နှစ်ဖွဲ့ စည်းလုံးညီညွတ်ရေး ဆွေးနွေးကြရန် ဖြစ်သည်။ သခင်ဗစိန် အဖွဲ့မှ ခေါင်းဆောင် သခင်ထွန်းအုပ်နှင့် သခင်ကိုယ်တော်မှိုင်း အဖွဲ့မှ ခေါင်းဆောင် သခင်အောင်ဆန်း တို့တွေ့ဆုံ၍ ညီညွတ်မှုရစေခြင်းဖြင့် မှုလက အဖွဲ့ကွဲခဲ့သည့် ဖြစ်ရပ်များကို အားလုံး မေ့လိုက်ကြရန် ဖြစ်သည်။ သခင်ထွန်းအုပ် ကို တိုကျိုမှ ထိုင်ဝမ်ကျွန်းသို့ ပို့ပေးလေသည်။ ကျွန်းတွင် သခင်အောင်ဆန်း၊ သခင်အောင်သန်း၊ သခင်လှဖေ တို့ အဆင်သင့်ရောက်နေကြသည်။ ဗိုလ်မှူးကြီး ဆူဇူကီး လည်း ရှိနေသည်။ သခင်ထွန်းအုပ် နှင့် သခင်အောင်ဆန်း၊ သခင်အောင်သန်း၊ သခင်လှဖေ တို့သည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေး အသင်းအဖွဲ့များ ၏အခြေအနေ အရပ်ရပ် ကို ၎င်း၊ ရှေ့တွင် ဆောင်ရွက်ကြရမည့် လုပ်ငန်းစဉ်များနှင့် ပတ်သက်၍၎င်း၊ အကျယ်တဝင့် ဆွေးနွေးကြပြီးလျှင်၊ မြန်မာပြည် လွတ်လပ်ရေး တိုက်ပွဲအတွက် ရဲဘော်များ သွေးစည်းညီညွတ်ကြရန် ခိုင်မာသော ဆုံးဖြတ်ချက် ကို ချမှတ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုနေ့မှ စ၍ ရှေ့သို့ခရီး တွင် သခင်နှစ်ဖွဲ့ကွဲသည် မရှိစေရ၊ အားလုံးပင် ညီရင်းအကို သို့နှယ် ချစ်ခင်စည်းလုံးစွာဖြင့် တိုက်ပွဲဝင်ကြရန် သဘောတူခဲ့ကြသည်။ ကိုးကား မြန်မာလူမျိုးများ အတ္ထုပ္ပတ္တိ‎

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9B%E1%80%B2%E1%80%98%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%BA%E1%80%9E%E1%80%AF%E1%80%B6%E1%80%B8%E1%80%80%E1%80%BB%E1%80%AD%E1%80%95%E1%80%BA

နယူးဇီလန်နိုင်ငံ

နယူးဇီလန်သည် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ၏ အနောက်တောင်ဘက်ပိုင်းတွင် ရှိသော ကျွန်းနိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး မြောက်ဘက်ကျွန်းနှင့် တောင်ဘက်ကျွန်းဟူသော ကုန်းမြေကြီး ၂ ခု နှင့် စတူးဝတ်ကျွန်း/ရာကီအူရာနှင့် ချသန်ကျွန်းများ စသည့် ကျွန်းများ အပါအဝင် ကျွန်းငယ်လေးများစွာပါဝင်သည်။ အစကနဦးနေထိုင်သူ မောင်အိုရီလူမျိုးတိုက နယူးဇီလန်ကို Aotearoa ဟု အမည်ပေးပြီး အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် ရှည်လျားသော တိမ်ဖြူများရှိသည့်မြေ ဟု ပြန်ဆိုကြသည်။ နယူးဇီလန်၏ နယ်မြေတွင် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေး ရသော်လည်း နယူးဇီလန်နှင့် လွတ်လပ်စွာပေါင်းစပ်ထားသော ကွတ်ကျွန်းများနှင့် နျူးဝေး၊ တိုကလို နှင့် အန္တာတိကရှိ နယူးဇီလန်၏ နယ်မြေအဖြစ်သတ်မှတ်ထားသော ရော့စ်လက်အောက်ခံမြေတို့ပါဝင်ကြသည်။ နယူးဇီလန်သည် ပထဝီအနေအထားအရထူးခြားသည်။ တက်စ်မန်ပင်လယ်ခြား၍ ဩစတြေးလျ၏ အရှေ့တောင်ဘက် ၂၀၀၀ ကီလိုမီတာ (၁၂၅၀ မိုင်) အကွာတွင် တည်ရှိသည်။ သူ၏ မြောက်ဘက်ရှိ အနီးဆုံးအိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများမှာ နယူးကယ်လီဒိုးနီးယား၊ ဖီဂျီ နှင့် တုံဂါတို့ဖြစ်သည်။ သူ၏ ကာလကြာရှည်စွာ အထီးကျန်ရပ်တည်ခဲ့မှုကြောင့် နယူးဇီလန်တွင် ကွဲပြားခြားနား၍ ငှက်တို့ကြီးစိုးသော တိရစ္ဆာန်မျိုးစုများရှိသော်လည်း အများစုမှာ လူတို့ရောက်ရှိ၍ လူတို့နှင့်အတူပါလာသော နို့တိုက်သတ္တဝါများ ရောက်ရှိလာပြီးသည့် နောက်တွင် မျိုးတုံးသွားခဲ့သည်။ နယူးဇီလန်တွင် နေထိုင်ကြသူအများစုမှာ ဥရောပမှ ဆင်းသက်လာသူများဖြစ်ပြီး အစကနဦးနေထိုင်သူ မောင်အိုရီ လူမျိုးတို့မှာ လူနည်းစုလူမျိုးစုများအနက် ဦးရေအများဆုံးြဖစ်သည်။ အထူးသဖြင့် မြို့ကြီးများ၌ နေထိုင်သူများတွင် မောင်အိုရီများအပြင် အာရှသားနှင့် အခြားပိုလီနီးရှန်းများမှာလည်း ထင်ရှားသော လူမျိုးစုများဖြစ်သည်။ အဲလိဇဘက် ၂ သည် နယူးဇီလန်၏ ဘုရင်မဖြစ်ပြီး နိုင်ငံ၏ အကြီးအကဲလည်းဖြစ်သည်။ သူမအား ဘက်မလိုက်သော ဘုရင်ခံချုပ်က ကိုယ်စားပြုသည်။ ဘုရင်မသည် အကြီးအကဲဖြစ်သော်လည်း တိုင်းပြည်အုပ်ချုပ်ရေးတွင် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခြင်းမရှိပေ။ ဘုရင်မသည် နိုင်ငံရေးအရ ဩဇာအာဏာမရှိပဲ သူမ၏ ရာထူးသည် ပြယုဂ်သာဖြစ်သည်။ နိုင်ငံ၏ အာဏာကို အစိုးရ၏ အကြီးအကဲဖြစ်သော ဝန်ကြီးချုပ်၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် ရှိပြီး ဒီမိုကရေစီနည်းလမ်းဖြင့် ရွေးကောက်တင်မြောက်ထားသော နယူးဇီလန်ပါလီမန်က ချုပ်ကိုင်ထားသည်။ အမည်ရင်းမြစ် သမိုင်း ပိုလီနီးရှန်း အခြေချနေထိုင်သူများ နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် နောက်အကျဆုံး လူသားတို့ ရောက်ရှိနေထိုင်သည့် ကုန်းမြေများတွင် တစ်ခု အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ ပထမဆုံး အခြေချနေထိုင်သူများဟု သိရှိရသူများမှာ အရှေ့ပိုင်းမှ ပိုလီနီးရှန်းများ ဖြစ်ပြီး သုတေသနပညာရှင် အများစုတို့၏ အဆိုအရ အေဒီ ၁၂၅၀-၁၃၀၀ ဝန်းကျင်ခန့်တွင် ကနူးလှေများဖြင့် ရောက်ရှိခဲ့သည် ဟု ဆိုကြသည်။ အချို့သော သုတေသနပညာရှင်တို့၏ အဆိုအရ အစောဆုံးရောက်ရှိနေထိုင်သူများမှာ အေဒီ ၅၀-၁၅၀ ခန့်တွင် ရောက်ရှိခဲ့ကြပြီး ထိုလူစုမှာ သေဆုံးသွားသည် သို့မဟုတ် ကျွန်းကို စွန့်ခွာသွားကြသည်ဟု ယူဆရသည်။ နောက်ထပ်ရာစုနှစ်များတွင် နောက်ဆုံးအခြေချ နေထိုင်သူများသည် ယခုအခါတွင် မောင်အိုရီဟု သိရှိကြသော ကွဲပြားခြားနားသည့် ယဉ်ကျေးမှု တစ်ခုကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ လူဦးရေကို အီဝီ(လူမျိုးစုများ) နှင့် ဟာပူ(လူမျိုးစုကွဲများ) ဟု နှစ်ပိုင်း ခွဲခြားနိုင်ပြီး ထိုနှစ်စုမှာ ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်ခြင်း၊ ပြိုင်ဆိုင်ခြင်းနှင့် တခါတရံတွင် အချင်းချင်း တိုက်ခိုက်ခြင်းများ ရှိတတ်သည်။ အချိန်ကာလ တစ်ခုတွင် မောင်အိုရီ အဖွဲ့တစ်ဖွဲ့သည် ချာသန်ကျွန်းများသို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ကြပြီး ထိုနေရာတွင် သူတို့သည် ကွဲပြားခြားနားသော မောရီ ယဉ်ကျေးမှု တစ်ခုကို ထူထောင်ခဲ့ကြသည်။ ဥရောပမှ စွန့်စားရှာဖွေသူများ နယူးဇီလန်သို့ ပထမဆုံး ရောက်ရှိသည်ဟု ယုံကြည်ရသော ဥရောပသားများမှာ ၁၆၄၂ ခုနှစ်တွင် ရောက်ရှိခဲ့သော ဒတ်ခ်ျစွန့်စားရှာဖွေသူ အေဘယ်လ် ဂျန်ဇွန်း တက်စ်မန်း နှင့် သူ၏ သင်္ဘောသားများ ဖြစ်သည်။ မောင်အိုရီတို့သည် သင်္ဘောသား ၄ ယောက်ကို သတ်ပစ်ခဲ့ကြပြီးနောက် ၁၇၆၈-၇၁ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ စွန့်စားရှာဖွေသူ ဂျိမ်းစ်ကွတ် ရောက်ရှိလာသည့် အချိန်အထိ မည်သည့် ဥရောပသားမှ လာရောက်ခြင်း မရှိတော့ပေ။ ကွတ်ခ်သည် နယူးဇီလန်ကို ၁၇၆၉ တွင် ရောက်ရှိခဲ့ပြီး ကမ်းရိုးတန်း တစ်ခုလုံးကို မြေပုံဆွဲခဲ့သည်။ ကွတ်ခ် လာရောက်ပြီးသည့် နောက်တွင် ဥရောပနှင့် မြောက်အမေရိကမှ ဝေလငါးဖမ်း သင်္ဘောများ၊ ဖျံဖမ်း သင်္ဘောများနှင့် ကုန်သွယ်ရေး သင်္ဘောမျိုးစုံတို့ လာရောက်ခဲ့ကြသည်။ သူတို့သည် ဥရောပမှ သတ္တု ပစ္စည်းကိရိယာများနှင့် လက်နက်များကို မောင်ရီတို့၏ သစ်၊ အစားအသောက်၊ လက်မှုပစ္စည်းနှင့် ရေတို့ဖြင့် လဲလှယ်ကြသည်။ ရံဖန်ရံခါ ဆိုသလိုပင် ဥရောပသားတို့သည် ပစ္စည်းပေး၍ လိင်ကိစ္စကို ရယူကြသည်။ အာလူးနှင့် ပြောင်းချောသေနတ်တို့သည် ဥရောပသားတို့ မကြာခဏ ရောက်ရှိလေ့ရှိသည့် မြောက်ဘက်ပိုင်းမှ စတင်၍ တောင်ဘက်သို့ တဖြည်းဖြည်း ပျံ့နှံ့လာခဲ့ပြီး မောင်အိုရီတို့၏ လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးနှင့် စစ်ရေးတို့ကို ပြောင်းလဲစေခဲ့သည်။ အကျိုးဆက်အနေဖြင့် ၁၈၀၁ ခုနှစ်မှ ၁၈၄၀ အတွင်းတွင် တိုက်ပွဲပေါင်း ၆၀၀ ကျော်ဖြစ်စေခဲ့သော ပြောင်းချောသေနတ် စစ်ပွဲများ ဖြစ်စေခဲ့ပြီး လူပေါင်း ၃ သိန်းမှ ၄ သိန်း အထိ သေဆုံးစေခဲ့သည်။ ၁၉ ရာစုအတွင်းတွင် စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့သော ရောဂါများမှလည်း မောင်အိုရီတို့၏ လူဦးရေကို ယခင်ထက် ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းခန့် လျော့ကျ သွားစေခဲ့သည်။ ၁၉ ရာစု အစောပိုင်းမှ အစပြု၍ ခရစ်ယာန် သာသနာပြု တို့မှာ နယူးဇီလန်တွင် စတင်၍ အခြေချခဲ့ကြသည်။ သူတို့၏ အစပထမ ဦးတည်ရာမှာ လူ့အဖွဲ့အစည်း အတွင်းရှိ အုပ်ချုပ်သူတို့ကို ဆန့်ကျင်သူများသာ ဖြစ်သော်လည်း နောက်ဆုံးတွင် မောင်အိုရီ လူဦးရေ အတော်များများကို ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ ပြောင်းလဲ နိုင်ခဲ့သည်။ ဥရောပ အခြေချ နေထိုင်သူတို့၏ ဥပဒေမဲ့မှုများနှင့် ထိုနယ်မြေအပေါ် ပြင်သစ်တို့၏ စိတ်ဝင်စားမှု ပိုလာခြင်းတို့ကြောင့် ဗြိတိသျှ အစိုးရသည် ဂျိမ်းစ်ဘတ်စ်ဘီကို ၁၈၃၂ တွင် အင်္ဂလိပ် အုပ်ချုပ်သူ အနေဖြင့် စေလွှတ်ခဲ့သည်။ သို့သော် ဘတ်စ်ဘီသည် ဥရောပ အခြေချသူတို့ အပေါ် ဥပဒေ စိုးမိုးမှု ရှိအောင် မစွမ်းဆောင်နိုင်ခဲ့ပေ။ သို့သော်လည်း ပထမဆုံးနိုင်ငံတော် အလံကို ၁၈၃၄ခုနှစ် မတ်လ ၂၀ ရက်တွင် စတင်အသုံးပြုခြင်းကို ကွပ်ကဲခဲ့သည်။ မှတ်ပုံတင်မထားသော နယူးဇီလန် သင်္ဘောကို ဩစတြေးလျတွင် အသိမ်းဆည်း ခံရပြီးနောက်တွင် ဖြစ်သည်။ ၁၈၃၅ ခုနှစ်တွင် အသေအချာ ဖွဲ့စည်းထားခြင်း မရှိသော နယူးဇီလန် လူမျိုးစုများ အစည်းအရုံးက အင်္ဂလန်နိုင်ငံ ရှိ ဝီလီယမ် ၄ ဘုရင်ကို နယူးဇီလန် လွတ်လပ်ရေး ကြေညာချက် ကို ပေးပို့ခဲ့ပြီး အကာအကွယ် ပေးရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးနှင့် အစိုးရ နယူးဇီလန်သည် စည်းမျဉ်းခံဘုရင်စံနစ်နှင့် ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီကို ကျင့်သုံးသည်။ စည်းမျဉ်းခံဆိုသော်လည်း အခြေခံဥပဒေ မပြဋ္ဌာန်းထားဘဲ ဓနသဟာဂနိုင်ငံခေါင်းဆောင် ဒုတိယမြောက်အဲလိဇဘတ်ကိုပင် နယူးဇီလန်ဘုရင်မအဖြစ် တင်မြှောက်ထားသည်။ နိုင်ငံခေါင်းဆောင်သည်လည်း သူပင်ဖြစ်သည်။ ဘုရင်မက ဘုရင်ခံချုပ်အဖြစ်နေပြီး နိုင်ငံ၏လုပ်ငန်းခွင့်အားလုံးကို ဝန်ကြီးချုပ်အား အာဏာကုန်လွှဲအပ်ထားသည်။ ဘုရင်ခံချုပ်သည် မင်းမိန့်ဖြင့် တရားမမှုများကို ပြန်လည်စစ်ဆေးစေခြင်း၊ ဝန်ကြီးများ ခန့်ခြင်း၊ သံအမတ်နှင့် အရေးပါသော အခြားအရာရှိများ နေရာပေးခြင်းကို ဆောင်ရွက်နိုင်သည်။ လုပ်လေ့လုပ်ထမရှိသော်လည်း လုပ်ပိုင်ခွင့်အနေဖြင့် ပါလီမန်အား ဖျက်သိမ်းခြင်း၊ မင်းမိန့်ဖြင့် ဥပဒေတည်စေခြင်းတို့ကို လုပ်နိုင်သေးသည်။ သို့သော် တော်ဝင်မိသားစုနှင့်ဘုရင်ခံချုပ်တို့၌ အခြေခံဥပဒေဖြင့် ထိန်းထားသေးရာ ဝန်ကြီးများ၏အကြံပေးချက်မပါဘဲ အမိန့်တည်စေရန် မလုပ်နိုင်ပြန်။ နယူးဇီလန်ပါလီမန်၌ ဥပဒေပြုအာဏာရှိပြီး ဘုရင်မကြီးနှင့် လွှတ်တက်အမတ်များပါလေသည်။ ၁၉၅၀ မတိုင်မီက အထက်လွှတ်တော်အဖြစ် ဥပဒေပြုကောင်စီရှိသေးသည်။ ထီးဆောင်းမင်းသာမက အခြားအစိုးရအဖွဲ့အစည်းများကိုပါ အာဏာသက်ရောက်စေမည့် ပါလီမန်၏အခွင့်အာဏာ လုပ်ပိုင်ခွင့်ဥပဒေကို ၁၆၈၉ တွင် အင်္ဂလန်၌ ပြဋ္ဌာန်းပြီး ယင်းကိုပင် နယူးဇီလန်၌လည်း ဥပဒေအဖြင့် ပြန်သုံးသည်။ အမတ်တို့ကို အများဆန္ဒအရ မဲကောက်တင်မြှောက်သည်။ ရွေးကောက်ခံအမတ်တို့က ဝန်ကြီးချုပ်ရွေးသည်။ ဝန်ကြီးများကိုမူ ဘုရင်ခံချုပ်က ဝန်ကြီးချုပ်၏အကြံပေးချက်အရ ခန့်သည်။ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲကို ၃ နှစ်တကြိမ် လုပ်သည်။ ၁၈၅၃ မှ ၁၉၉၃ ကာလအထိ မဲများများရသူထိုင်ခုံယူစနစ်ကို ကျင့်သုံးခဲ့သည်။ ၁၉၉၆ ရွေးကောက်ပွဲ၌ အချိုးကျကိုယ်စားပြုစနစ်ဖြင့် ပါတီအလိုက် အမတ်နေရာခွဲယူသောနည်းကို သုံးသည်။ ဤစနစ်၌ နယူးဇီလန်သားတို့က ၂ မဲပေးရသည်။ တမဲမှာ လူမျိုးစုအမတ်အတွက်ဖြစ်ပြီး နောက်တမဲမှာ ပါတီအတွက်ဖြစ်သည်။ လူမျိုးစုတို့အတွက် သီးသန့်ခွဲထားသော အမတ်နေရာ ၇၂ နေရာရှိပြီး ကျန် ၄၈ နေရာအတွက်ကို ပါတီတို့က ပြိုင်ဆိုင်ရသည်။ အောက်ထစ်အနေဖြင့် ကန့်သတ်ချက် ၂ ခုထားသည်။ ပါတီအတွက်မဲ ၅% ရသောပါတီက ပါတီအတွက်ခုံကို ယူနိုင်သည်။ လူမျိုးစုမဲအတွက် တနေရာ၊ သို့တည်းမဟုတ် တနေရာထက်ပို၍ ရထားသောပါတီသည် ပါတီအတွက်မဲ ၅% မပြည့်သော်လည်း ပါတီအတွက်ခုံများတွက် ဝေစုရနိုင်သေးသည်။ ရွေးကောက်ပွဲကို ၁၉၃၀ နှစ်များကစ၍ အမျိုးသားပါတီနှင့် အလုပ်သမားပါတီဟူသော ပါတီကြီး ၂ ခုက ကြီးစိုးထားသည်။ ၂၀၀၅ ခု၊ မတ်လမှ ၂၀၀၆ ခု၊ ဩဂုတ်လအတွင်း နယူးဇီလန်သည် အစိုးရအဖွဲ့တွင် အမျိုးသမီးအများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်လာသည်။ နိုင်ငံအကြီးအကဲ၊ ပြောရေးဆိုခွင့်ရပုဂ္ဂိုလ်၊ တရားသူကြီးချုပ်နေရာကို အမျိုးသမီးများက အစဉ်တစိုက် လက်လွှဲယူသည်။ လက်ရှိဝန်ကြီးချုပ် ဂျက်စင်ဒါအာဒန်းမှာ ၂၀၁၇ ခု၊ အောက်တိုဘာလ ၂၆ ရက်တွင် စ၍ရုံးထိုင်သည်။ ဂျက်စင်ဒါမှာ နိုင်ငံ၏ တတိယမြောက် အမျိုးသမီးဝန်ကြီးချုပ်ဖြစ်သည်။ တရားသူကြီးချုပ်ခေါင်းဆောင်သော တရားရေးစနစ်တွင် နိုင်ငံတော်တရားရုံး၊ အယူခံရုံး၊ အထက်ရုံးနှင့် လက်အောက်ရှိ တရားရုံးများ ပါဝင်သည်။ မျှတသောတရားစီရင်မှုဖြစ်စေရန် တရားသူကြီးနှင့် ရှေ့နေရှေ့ရပ်များကို နိုင်ငံရေးအရ မရွေးချယ်ပေ။ ကမ္ဘာပေါ်၌ ဥပဒေစိုးမိုးမှုရှိပြီး အတည်ငြိမ်ဆုံးနိုင်ငံအဖြစ် သတ်မှတ်ကြသည်။ ၂၀၁၇ ခုတွင် ဒီမိုကရေစီအခြေခိုင်မှုတွင် အဆင့် ၄ ချိတ်သည်။ ၂၀၁၇ ခု၊ အမေရိကန် နိုင်ငံတော်ဝန်ကြီးဌာနထုတ် လူ့အခွင့်အရေးစာတမ်းတစောင်အရ နယူးဇီလန်သည် တသီးပုဂ္ဂလတို့အခွင့်အရေးကို လေးစားသော်လည်း မာအိုရီလူမျိုးအတွက်သာ အသံထွက်ကြောင်း ဆိုထားသည်။ နိုင်ငံရေးဖြစ်စဉ်၌ လူထုပါဝင်မှုအများဆုံးဖြစ်ပြီး မကြာမီကလုပ်ခဲ့သော ရွေးကောက်ပွဲတွင် လူဦးရေ ၈၀% က မဲပေးသည်။ စီးပွားရေးပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးအဖွဲ့အစည်း (Organization of Economic Cooperation and Development) ရှိ နိုင်ငံများ၏ ပျှမ်းမျှရာနှုန်းမှာ ၆၈% သာ ရှိဖြစ်သည်။ နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေးနှင့် စစ်ရေးကိစ္စများ ပြည်နယ်များ == ပထဝီနှင့် ရာသီဥတု == စီးပွားရေး လူဦးရေပျံနှံ့ နေထိုင်မှု အယူဘာသာများ ယဉ်ကျေးမှု စာပေ မောင်အိုရီတို့မှာ ရေးသားခြင်းကို အကြံဉာဏ်ဝေမျှခြင်း၏ မှော်နှင်တံဟု မြင်သည့်အတွက် ပါးစပ်ပြော ပုံပြင်များနှင့် ကဗျာများကို မှတ်တမ်းတင် ထားရှိသည်။ သို့သော်လည်း အက္ခရာဟူ၍ မရှိ။ ပုံအဖြစ်သာ ရေးခြင်း ဖြစ်သည်။ အက္ခရာကို ဗြိတိန်မှ ၁၉ ရာစု အစောပိုင်းတွင် ရသည်။ ကမ္ဘာ့ရေးရာကိစ္စများ၏ လွှမ်းမိုးမှု ရှိသော်လည်း ၁၉၃၀ ခန့်ကပင် စာရေးဆရာများက နယူးဇီလန်အခြေပြု စာပေတို့ကို ကြံဆရေးသားနေပြီ ဖြစ်သည်။ ပထမကမ္ဘာစစ်အပြီး တက္ကသိုလ်များ ချဲ့ထွင်ရာ ဒေသတွင်းစာပေနယ်လည်း ကျယ်လာသည်။ ၁၉၅၀ ဝန်းကျင်တွင် ဒေသတွင်းပုံနှိပ်တိုက်များ ရှိလာရာ မိမိတို့စာပေကို ပိုချဲ့နိုင်လာသည်။ အားကစား ဆက်စပ်ကြည့်ရှုရန် ရည်ညှန်းချက်များ ပြည်ပဆက်သွယ်ရေး နယူးဇီလန်နိုင်ငံ ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%94%E1%80%9A%E1%80%B0%E1%80%B8%E1%80%87%E1%80%AE%E1%80%9C%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6

အစ္စလာမ်ဘာသာ

အစ္စလာမ် (အာရပ်ဘာသာဖြင့်-အလ်-အစ္စလာမ် (الإسلام‎ al-’islām )၊ အသံထွက် (အစ္စလာမ်) [ʔislæːm] (နားဆင်ရန်)[မှတ်ချက် ၁])သည် ကိုးကွယ်ယုံကြည်သူ နောက်လိုက်များက ဘုရားသခင်(အလ္လာဟ်)၏ အမိန့်တော်အဖြစ် သတ်မှတ်ထားခြင်းခံထားရသည့် ကုရ်အာန်ကျမ်းစာနှင့် အစ္စလာမ်ဘာသာ၏ နောက်ဆုံးတမန်တော်ဖြစ်သော မုဟမ္မဒ်၏ သင်ကြားပို့ချချက်များ(ဟဒီးဆ်)နှင့် အနေအထိုင်၊ အလေ့အထများ(ဆွန္နသ်)ပေါ် အခြေခံထားသော ဘုရားတစ်ဆူတည်းရှိ ဘာသာတစ်ခုဖြစ်သည်။ အစ္စလာမ်ဆိုသော စကားလုံးမှာ "ဘုရားသခင်ထံပါးတွင် ကျိုးနွံနိမ့်ချခြင်း"၊ "ငြိမ်းချမ်းမှု"၊ "ငြိမ်းချမ်းရာ လမ်းကြောင်း" ဟူ၍လည်း အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာကို လိုက်နာကိုးကွယ်သူများအား မွတ်စလင်ဟု ခေါ်သည်။ (အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်များအား မွတ်စလင်ဟု ခေါ်ဆိုသောကြောင့် မွတ်စလင်ဘာသာဟု ခေါ်ဆိုသုံးနှုံးလျှင် မှားမည်ဖြစ်သည်။) မွတ်စလင်များသည် ဘုရားသခင်အား တစ်ပါးတည်းဖြစ်ပြီး တုဖက်နှိုင်းယှဉ်စရာ မရှိဟု ယုံကြည်ကြသည်။ ထို့အပြင် ၎င်းတို့၏ ဘာသာသည် တမန်တော် အေဗရာဟင်၊ မိုးဇက်(မူဆာ)နှင့် ဂျီးဇက်(အီဆာ)တို့ မပေါ်ပေါက်မှီ ရှေးယခင် ခေတ်ကာလ များစွာကတည်းက ကမ္ဘာအနှံ့ တည်ရှိခဲ့သည့် အပြီးပြည့်စုံဆုံးသော ဘာသာဟုလည်း ယုံကြည်ကြသည်။ ကုရ်အာန်မတိုင်မှီ အခြားသော ဘုရားသခင်၏ ကျမ်းစာများဖြစ်သည့် ဇဗူရ်(Zaboor)၊ တောင်ရသ်(Torah)နှင့် သမ္မာ(Bible)ကျမ်းစာများသည် အချိန်ကာလကြာမြင့်၍ ပြောင်းလဲယိုယွင်းခဲ့ပြီး ကုရ်အာန်ကျမ်းစာသာလျှင် တစ်ခုတည်းသော ပြောင်းလဲခြင်းမရှိသည့် ဘုရားသခင်၏ နောက်ဆုံးပိတ် ကျမ်းစာဖြစ်သည်ဟုလည်း ယုံကြည်ကြသည်။ အခြားသော ဘာသာရေး စည်းမျဉ်းကျင့်ကြံမှုများမှာ ဘာသာဝင်တိုင်း မလုပ်မနေရဖြစ်သည့် အခြေခံမဏ္ဍိုင်ကြီးငါးရပ်နှင့် အစ္စလာမ်တရားဥပဒေ(ရှရီအသ်)နှင့်အညီ ကျင့်ကြံနေထိုင်ခြင်းတို့ ဖြစ်သည်။ အစ္စလာမ့်တရားဥပဒေသည် ဘဏ်လုပ်ငန်း၊ လူမူဘဝဖူလုံရေးမှအစ စစ်ရေးစစ်ရာများနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်ရေးရာအဆုံး လူ့အဖွဲ့အစည်းနှင့် လူနေမှုဘဝ ကဏ္ဍအားလုံးနီးပါးကို လွှမ်းခြုံသုံးသပ်ထားသည်။ မွတ်စလင်အများစုသည် ဆွန်နီ(Sunni) နှင့် ရှီးအာ(Shi'a)ဟူသော အဓိကဘာသာအုပ်စုခွဲကြီး နှစ်ခုအနက် တစ်ခုတွင် ပါဝင်သည်။ မွတ်စလင်ဘာသာဝင်များအနက် ၁၃ ရာခိုင်နူန်းမျှသည် ကမ္ဘာ့မွတ်စလင် အများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်သည့် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ၌၊ ၂၅ ရာခိုင်နူန်းသည် တောင်အာရှ၌၊ ၂၀ ရာခိုင်နူန်းသည် အရှေ့အလယ်ပိုင်း၌၊ ၂ ရာခိုင်နူန်းမျှသည် အာရှအလယ်ပိုင်း၌၊ ၄ ရာခိုင်နူန်းမျှသည် အရှေ့တောင်အာရှ၌၊ ၁၅ ရာခိုင်နူန်းသည် အာဖရိက ဆာဟာရဒေသများ၌ စသည်ဖြင့် အသီးသီး နေထိုင်ကြသည်။ ကမ္ဘာ့လူဦးရေ၏ ၂၈.၂၆ ရာခိုင်နူန်းဖြစ်သည့် ၂.၀၄ ဘီလီယံခန့်မျှ ကိုးကွယ်သူ နောက်လိုက်ရှိသော အစ္စလာမ်ဘာသာသည် ကမ္ဘာဒုတိယအကြီးမားဆုံးသော ဘာသာနှင့် အကြီးထွား အမြန်ဆုံးသော ဘာသာတစ်ခုလည်း ဖြစ်သည်။ အခြေခံ ယုံကြည်မှုများ ဘုရားသခင် အစ္စလာမ်ဘာသာ၏ အခြေခံသဘောတရားမှာ တောင်ဟစ်ဒ်အမည်ရ ဘုရားသခင်တစ်ဆူတည်းကိုသာ ကိုးကွယ်ခယခြင်းဖြစ်သည်။ ကုရ်အာန်၏ အခန်း (ဆူရာဟ်) ၁၂ တွင် ဘုရားသခင် က "နာကြားလော့။ ငါအရှင်သည်သာလျှင် ထာဝရတည်ရှိနေသာ၊ တုဖက်နှိုင်းယှဉ်ရာမဲ့သော တစ်ဆူတည်းသော ဘုရားသခင် ဖြစ်သည်" (၁၁၂:၁-၄) ဟု ဖော်ပြထားသည်။ မွတ်စလင်များသည် ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင်တို့၏ သုံးပါးတစ်ဆူဝါဒ(Trinity) နှင့် ဂျီးဇက်၏ ဘုရားသခင်သားတော်ဖြစ်ခြင်းကို ငြင်းပယ်ပြီး ဂျီးဇက်အား သာမန် ဘုရားသခင်၏ တမန်တော်တစ်ဦးအဖြစ်သာ လက်ခံကြသည်။ ဘုရားသခင်သည် လူသားများ၏ အသိဉာဏ်အာရုံဖြင့် နားလည်ပုံဖော်၍ မရဟုလည်း ယုံကြည်သည်။ ဘုရားသခင်အား "သနားကြင်နာတော်မူသော အရှင်" (al-rahman)၊ "ခွင့်လွှတ်တော်မူသော အရှင်"(al-rahim) အစရှိသည့် အမည်၊ဘွဲ့ဂုဏ်နာမများဖြင့် တင်စားခေါ်ဝေါ်ကြသည်။ မွတ်စလင်များသည် လူသားများ တည်ရှိနေခြင်းသည် ဘုရားသခင်အား ခယကိုးကွယ်ရန်အတွက်သာ ဖြစ်သည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ ဘုရားသခင်သည် ၎င်းတို့နှင့် ခန္ဓာကိုယ်တွင်းရှိ သွေးကြောများထက်ပင် ပို၍ နီးကပ်နေပြီး ၎င်းတို့ ဘေးဒုက္ခရောက်နေပါက တုံ့ပြန်ဖြေကြားလိမ့်မည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ မွတ်စလင်များသည် ဘုရားသခင်အား အများကိန်းမဲ့ပြီး နပုလ္လိင်ဖြစ်သည့် အလ္လာဟ်ဟူသော ဝေါဟာရဖြင့် ညွှန်းဆိုကြသည်။ အခြားသောအာရဗီအခေါအဝေါ်အရ အီလာဟွန်(ʾilāhon)ဟု သုံးနှုန်းကြသည်။ အာရဗ်မဟုတ်သော မွတ်စလင်များကမူ ဘုရားသခင်အား တန်ရီဟူ၍ တူရကီဘာသာစကားတွင်လည်းကောင်း၊ "ခိုဒါ" ဟူ၍ ပါးရှန်းဘာသာစကားတွင်လည်းကောင်း အသီးသီး သုံးနှုန်းခေါ်ဝေါ်ကြသည်။ အာရဗီဝေါဟာရ "အလ္လာဟ်"သည် "သန့်ရှင်းစင်ကြယ်သော၊ အတုမရှိသော၊ ပြိုင်ဖက်ကင်းသော" ဟူသော အနက်များပါဝင်သည်။ အင်္ဂလိပ် ဝေါဟာရ "God" နှင့် ၎င်း၏ဝေါဟာရ အနွယ်ဝင် စကားလုံးများနှင့် အဓိပ္ပာယ်ကွာခြားပါသည်။ ကိုးကွယ်ရာအရှင် ဟူသော အတိကျဆုံးသော အဓိပ္ပာယ်သတ်မှတ်ချက်ကို စူရာဟ် အိခ်လာဆ် (ကုရ်အာန်ကဏ္ဍ အမှတ် ၁၁၂)ရှိ အာယသ်တော်(၄)ခုက အတိအကျဖွင့်ဆိုထားသည်။ (၁)(အို−နဗီတမန်တော်) အသင်သည် ပြောကြားပါလေ။ ထို အလ္လာဟ်အရှင်မြတ်သည် တစ်ဆူတည်းဖြစ်တော်မူ၏။ (၂)အလ္လာဟ်အရှင်မြတ်သည် လိုလားတောင့်တခြင်း လုံးဝကင်းရှင်းတော်မူသောအရှင်၊ သူတစ်ပါးတို့၏ မှီခို အားထားရာအရှင်၊ အနှိုင်းမဲ့ထာဝရအရှင်ဖြစ်တော်မူ၏။ (၃)ထိုအလ္လာဟ်အရှင်မြတ်သည် မည်သူတစ်ဦးတစ်ယောက်ကိုမျှ မွေးဖွားတော်မူခဲ့သည် မဟုတ်ပေ။ မည်သူတစ်ဦးတစ်ယောက်၏ မွေးဖွားခြင်းကိုလည်း ခံရတော်မူသည် မဟုတ်ပေ။ (၄)ထိုမှတစ်ပါး ထိုအလ္လာဟ်အရှင်မြတ်၌ ဂုဏ်ရည်တူသူ ဟူ၍လည်း တစ်ဦးတစ်ယောက်မျှပင် မရှိပေ။ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တိုင်းသည် မည်သည့်လူသားဘုရား(အဖန်ဆင်းခံများ)ကိုမျှ ကိုးကွယ်ရာ ဖန်ဆင်းရှင်အဖြစ် လုံးဝလက်မခံကြပါ။ ကောင်းကင်တမန်များ ဘုရားသခင်၏ ကောင်းကင်တမန်တော်များအား ယုံကြည်ခြင်းသည်လည်း အစ္စလာမ်ဘာသာ၏ အ‌‌ခြေခံကျသော ယုံကြည်ချက်တစ်ခုဖြစ်သည်။ ကောင်းကင်တမန်များကို အာရဗ်ဘာသာတွင် malak ဟုခေါ်ပြီး "စကားပါးသူ"(messenger)ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ကုရ်အာန်အရမူ ကောင်းကင်တမန်များသည် free will ကို မပိုင်ဆိုင်ပဲ ဘုရားသခင်အား တသဝေမသိမ်း လိုက်နာခယ ကိုးကွယ်လေသည်။ ကောင်းကင်တမန်များ၏ တာဝန်များမှာ ဘုရားသခင်၏ အမိန့်တော်များကို ပါးခြင်း၊ ဘုရားသခင်၏ ဂုဏ်တော်များကို ရွတ်ဆိုခြင်း၊ လူသားများ၏ ကောင်းမှု၊ မကောင်းမှုများကို ရေးမှတ်ခြင်းနှင့် လူသားများ ကွယ်လွန်ချိန်တွင် အသက်ဝိညာဉ်နုတ်ခြင်း စသည်တို့ ဖြစ်သည်။ ကုရ်အာန်ထဲတွင် ကောင်းကင်တမန်များကို "အတောင်နှစ်စုံ၊ သုံးစုံ၊ လေးစုံရှိသော စေတမန်များ" ဟု ဖော်ညွှန်းထားသည်။ ကျမ်းစာများ အစ္စလာမ်ဘာသာ၏ မွန်မြတ်သော ကျမ်းစာများမှာ မွတ်စလင်အများက ဘုရားသခင်မှ လူစေတမန်တော်များအား ပို့ချပေးလိုက်သော ကျမ်းစာအုပ်များဖြစ်သည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာ၏ မွန်မြတ်သော ကျမ်းစာလေးခုမှာ ဇဗူရ်၊ တောင်ရသ်၊ အင်ဂျီလ်(သမ္မာကျမ်းစာ)နှင့် ကုရ်အာန်ကျမ်းစာတို့ဖြစ်သည်။ သို့သော်ငြားလည်း မွတ်စလင်တို့သည် ကုရ်အာန်ကျမ်းစာမှအပ အခြားသော ကျမ်းစာအုပ်များ ပြောင်းလဲပြင်ဆင်ခံခဲ့ရသည်ဟု ယုံကြည်လေသည်။ ကုရ်အာန်ကျမ်းစာသည်သာလျှင် စစ်မှန်တိကျသော ဘုရားသခင်၏ နောက်ဆုံးပိတ် ကျမ်းစာဖြစ်သည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ ဘုရားသခင်သည် ကုရ်အာန်ကျမ်းစာ စာပိုဒ်များကို မုဟမ္မဒ်ထံသို့ နတ်စေတမန်တော် ဂျီဗရာအီလ်မှတစ်ဆင့် ပို့ချပေးခဲ့သည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ ထိုစာပိုဒ်များကို မုဟမ္မဒ်သည် သူသက်ရှိထင်ရှားရှိနေစဉ် ကာလအတွင်း သူ၏ နောက်လိုက်သာဝက (ဆွာဟဗာ)များကို နှုတ်တိုက်ချပေးခဲ့သည်။ ထိုစာပိုဒ်များကို မုဟမ္မဒ် ကွယ်လွန်ပြီးနောက် ပထမခလီဖာ အဘူဘက္ကရ်က စာအုပ်အဖြစ် စုစည်းရေးမှတ်ခဲ့ပြီး တတိယခလီဖာ အွတ်စ်မန်းက စံသတ်မှတ်ပေးခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ကုရ်အာန်ကျမ်းစာတွင် ၁၁၄ ဆူရာဟ်(အခန်း)နှင့် ၆၂၃၆ အာယသ်(စာပိုဒ်) ပါရှိသည်။ ကုရ်အာန်တွင်းရှိ စာသားများမှာ တရားဥပဒေဆိုင်ရာများထက် ကိုယ်ကျင့်တရားပိုင်းဆိုင်ရာ လမ်းညွှန်ချက်များဖြစ်ပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာ၏ စည်းမျဉ်းတန်ဖိုးများ ပါဝင်သော စာအုပ်အဖြစ် သတ်မှတ်ကြလေသည်။ အစ္စလာမ်ဥပဒေ ပညာရှင်များသည် ကုရ်အာန်ကျမ်းစာကို အဓိပ္ပာယ်ကောက်ရန်နှင့် အကျယ်ဖွင့်ရန် မုဟမ္မဒ်၏ ဟောကြားပို့ချချက်များ (ဟဒီးဆ်)ကို ကိုးကားကြသည်။ ကုရ်အာန်ကျမ်းစာအား စမ်းစစ်လေ့လာ အဓိပ္ပာယ်ကောက်သော ပညာရပ်ကို တဖ်စီရ် (tafsir) ဟုခေါ်သည်။ မွတ်စလင်များအတွက် ကုရ်အာန်သည် များသောအားဖြင့် မူရင်းအာရဗ်ဘာသာ ကုရ်အာန်ကို ရည်ညွှန်းလေသည်။ မွတ်စလင်များသည် ကုရ်အာန်ကျမ်းစာသည် မူရင်းအာရဗ်ဘာသာ၌သာ ပြည့်ပြည့်စုံစုံ နားလည်နိုင်သည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ ကုရ်အာန်ဘာသာပြန်များမှာ ဘာသာစကားကွဲပြားမှုများကြောင့်သော်လည်းကောင်း၊ ဘာသာပြန်သူ၏ အားနည်းမှု အမှားအယွင်များကြောင့်သော်လည်းကောင်း၊ မူရင်းအဓိပ္ပာယ် ပေါ်လွင်အောင် ပြန်ဆိုရန် မဖြစ်နိုင်သည်များကြောင့် မပြည့်စုံ ချို့ယွင်းလျက်ရှိသည်ဟု ဆိုကြသည်။ ထိုကြောင့် ကုရ်အာန်ဘာသာပြန်များကို ကုရ်အာန်၏ ရှင်းလင်းချက်မှတ်စု (သို့) အဓိပ္ပာယ်ကောက်ချက်များ ဟူ၍သာ သတ်မှတ်ထားသည်။ နဗီတမန်တော်များ အစ္စလာမ်ဘာသာရှိ နဗီဟုခေါ်သော တမန်တော်များသည် ဘုရားသခင်က သူ၏ စေတမန်အဖြစ် ဆောင်ရွက်ရန် ရွေးချယ်ခြင်း ခံရသည့် လူသားများဖြစ်သည်။ ကုရ်အာန်၏အဆိုအရ အေဗရာဟင်နှင့် အင်မရာန်တို့မှ ဆင်းသက်လာသူများသည် ဘုရားသခင်၏ အလိုတော်များကို လူသားများထံ ဆောင်ကျဉ်းယူဆောင်ရန် ရွေးချယ်ခံရလေသည်။ ထိုတမန်များသည် တန်ခိုးပြာဋိဟာအစွမ်းများ ပြသနိုင်သော်လည်း ဘုရားမဟုတ်၊ သာမန်လူသားများသာ ဖြစ်သည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာအရ ထိုတမန်တော်များအားလုံးသည် ဘုရားသခင်၏ မိန့်ကြားချက် "ကိုးကွယ်ရာအရှင်သည် အလ္လာဟ်တစ်ပါးတည်းရှိကြောင်း နှင့် နောင်တမလွန်ဘဝတွင် စစ်ဆေးမေးမြန်းခြင်းခံရမည့်အကြောင်း"များကို လူတို့အား သတင်းပေး ဟောကြား ပို့သကြရလေသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာတွင် ခိုင်မာသောဘာသာရေးယုံကြည်ချက်အဖြစ် ပွင့်လေကုန်သော တမန်တော်များကို ယုံကြည်စေသည်။ ဤတမန်တော်များမှာ အာဒမ်(လူသားများ၏ဖခင်)၊ နူးဟ်(နော်ဧ)၊ အီဗရာဟင်မ်၊ အစ္စမာအီလ်၊အစ္စဟာက်၊ယဟ်ကူဗ်၊ မူစာ (မိုးဇက်)၊ဒါဝုဒ်၊ယဟ်ယာ၊ အီစာ(ဂျီးဇက် သခင်ယေရှု) နှင့် အခြားတမန်တော်များ ပါဝင်ကြသည်။ နောက်ဆုံးတွင်မူ ဘုရားသခင်သည် တမန်တော်မုဟမ္မဒ်အား နောက်ဆုံးပိတ်အဖြစ် ဘုရားသခင်၏ အမိန့်ဒေသနာများကို တစ်ကမ္ဘာလုံးအား ဟောကြားပို့သရန် စေလွှတ်လိုက်သည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာတွင် မုဟမ္မဒ်၏ ဘဝနေထိုင်မှုကျင့်စဉ်များကို ဆွန္နသ်ဟုခေါ်ပြီး ဟောကြားပို့ချချက်များကို ဟဒီးဆ်ဟုခေါ်သည်။ မွတ်စလင်များအတွက် နေ့စဉ်ဘဝတွင် ထိုဆွန္နသ်နှင့် ဟဒီးဆ်များကို လိုက်နာကျင့်သုံးရန် အရေးကြီးလေသည်။ ဆွန္နသ်နှင့် ဟဒီးဆ်များသည် ကုရ်အာန်ကျမ်းစာကို အဓိပ္ပာယ်ကောက်ရာတွင်လည်း အရေးကြီးသည်ဟု ယူဆကြသည်။ ကြိုတင်ပြဋ္ဌာန်းထားမှု (နဖူးစာ ခေါ် Taqdir ) အစ္စလာမ်ဘာသာတွင် ဘုရားသခင်သည် ဖြစ်ပျက်သမျှ အရာအားလုံးကို အစိုးရသိရှိလေသည်။ မွတ်စလင်များသည် ဤလောကရှိ အဆိုးအကောင်း ဖြစ်ပျက်သမျှမှန်သမျှသည် ကြိုတင်သတ်မှတ်ထားပြီး ဘုရားသခင်၏ ခွင့်ပြုချက် မရှိပဲ မဖြစ်နိုင်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာကုရ်အာန်ကျမ်းစာနှင့် တမန်တော်မြတ်မိုဟမ္မဒ်၏ဩဝါဒတော်များအရ ဤလောကရှိ အဖြစ်အပျက်များမှာ ကြိုတင်သတ်မှတ်ထားသော်လည်း လူသားများသည် အမှားနှင့်အမှန်ကို လွတ်လပ်စွာ ဆုံးဖြတ်နိုင်၍ သူ၏ လုပ်ရပ်များအပေါ် တာဝန်ရှိလေသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာအရ ဘုရားသခင်၏ ကြိုတင်ပြဋ္ဌာန်းချက်များအားလုံးသည် လောင်ဟေမဟ်ဖူဇ်ခေါ် ကျောက်ပြားပေါ်တွင် ရေးထွင်းထားလေသည်။ မွတ်စလင်လူဦးရေ ကို ရာခိုင်နှုန်းဖြင့်ဖော်ပြခြင်း နိုင်ငံပေါင်း 232 နိုင်ငံနှင့် နေရာဒေသများ အားလုံးနီးပါးပါဝင်သော 2014ခုနှစ် လူဦးရေလေ့လာမှု စစ်တမ်းတွင် အစီရင်ခံထားသည်မှာ ကမ္ဘာ့လူဦးရေ၏ 28.26 % သို့မဟုတ် 2.04 ဘီလီယံရှိ လူများသည် မွတ်စလင် များဖြစ်သည်။ ထိုအထဲတွင် 87–90% သည် ဆွန်နီများဖြစ်ပြီး၊ 10–13% သည် ရှီးအတ် များဖြစ်သည်။ ကျန်အနည်းစုသည် အခြား သောအစ္စလာမ်ဘာသာခွဲများတွင် ပါဝင်ကြသည်။ အနီးစပ်ဆုံးခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် နိုင်ငံပေါင်း 50 သည် မွတ်စလင် အများစုနေထိုင်ကြပြီး၊အာရပ် နိုင်ငံများတွင် ကမ္ဘာ့မွတ်စလင်လူဦးရေ၏ 20% ဝန်းကျင် နေထိုင်ကြသည်။ မွတ်စလင် အများစုသည် အာရှနှင့်အာဖရိကတို့တွင် နေထိုင်ကြသည်။ အနီးစပ်ဆုံးမှန်းခြေအားဖြင့် 62% သော ကမ္ဘာ့ မွတ်စလင် လူဦးရေသည် အာရှ တွင်နေထိုင်ကြပြီး၊ ထိုလူဦးရေ 683 သန်းကျော်သည် အင်ဒိုနီးရှား၊ ပါကစ္စတန်၊ အိန္ဒိယ နှင့် ဘင်္ဂလားဒေ့ချ် နိုင်ငံတို့တွင် နေထိုင်ကြသည်။ အရှေ့အလယ်ပိုင်းတွင် တူရကီနှင့် အီရန်နိုင်ငံ တို့ကဲ့သို့ အာရပ်မဟုတ်သည့်နိုင်ငံများတွင် ကြီးမားသည့် မွတ်စလင်အများစုရှိသော နိုင်ငံများဖြစ်ပြီး၊ အာဖရိကတွင် အီဂျစ်နှင့် နိုင်ဂျီးရီးယားနိုင်ငံတို့သည် မွတ်စလင်မျိုးနွယ်စုအများဆုံးရှိသည့် နိုင်ငံများဖြစ်သည်။ မကြာသေးမီက အမေရိကန်နိုင်ငံတွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိချက်များအရ၊ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံသည် တစ်ဦးချင်း မွတ်စလင်လူဦးရေ 65.3 သန်းဖြင့် အဌမမြောက်မွတ်စလင်လူဦးရေ အများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်သည်။ သို့သော်အခြားသော စာရင်းများတွင် သန်း20 သာရှိသည်ဟုပြထားသည်။ အစ္စလာမ်သည် ဥရောပတွင်ခရစ်ယာန် ပြီးလျှင်၊ ဒုတိယလူဦးရေ အများဆုံးဘာသာဖြစ်သည်။ မွတ်စလင်လူဦးရေသည် အမေရိကနိုင်ငံများနှင့် ဩစတြေးလျ နိုင်ငံတို့တွင် ခရစ်ယာန်လူဦးရေကို တစ်ဖြည်းဖြည်းချင်း အမီလိုက်နေသည်။ ဗလီများ ကျောင်းခွဲများ အစ္စလာမ်ကျောင်းများနှင့်ကျောင်းခွဲများ အစ္စလာမ်တွင် အရေအတွက်များစွာသော ဘာသာရေးနှင့် ဆိုင်ရာဘွဲ့များရှိသည်။ ဘာသာရေး ယုံကြည်မှုတွင် အားလုံးတူညီကြသော်လည်း ထင်ရှားသည့် ဘာသာရေးပညာရပ်နှင့် ဥပဒေတို့တွင်ခြားနားမှုများရှိသည်။ မူလပထမကွဲပြားနေမှုသည် ဆွန်နီနှင့် ရှီးအတ်တို့အတွင်းဖြစ်ပြီး ဆူဖစ်(Sufism) နှင့် ကွဲပြားမှုမှာ ဆူဖစ်သည် အထင် ကရကျောင်းဆိုသည်ထက် အစ္စလာမ်၏ဆန်းကြယ်သော အလှည့်အပြောင်းဟု ယေဘုယျသုံးသပ်ထားကြသည်။ နေရာ များစွာမှရရှိထားချက်အရ၊ 70% သောကမ္ဘာ့မွတ်စလင်များသည် ဆွန်နီ၊ 20% သည် ၊ ရှီးအတ်နှင့် ကျန် 10% သည် အခြားသော အမျိုးမျိုးရှိကြသည် အဖွဲ့ငယ်များနှင့် အစ္စလာမ်အခွဲများဖြစ်သည်။ ဆွန်နီအစ္စလာမ် ဆွန်နီ မွတ်စလင်များသည် အစ္စလာမ်ဘာသာတွင် အကြီးမားဆုံးအုပ်စုဖြစ်ပြီး ၊ ကမ္ဘာ မွတ်စလင်ဦးရေ ၂.၀၄ ဘီလီယံ၏ ၇၀% ရှိသည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်း တို့ကို “Ahle Sunnah Wal Jama'ah (ပြည်သူများ၏ ဥပဒေသ နှင့် အဓိက) “ ဟုအမည်တပ်သည်။ အာရပ်ဘာသာတွင် အက်စ်ဆွန်န (as-Sunnah ) ၏ အဓိပ္ပာယ်မှာ “ဥပဒေသ” သို့မဟုတ် “လမ်း” ဟု ဆိုသည်။ ဆွန်န (မိုဟာမက်ဘဝ၏ ဥပမာ)သည် ဆွန်နီအဆိုအမိန့်၏ အဓိကမဏ္ဍိုင်ကြီးဖြစ် သည်ဟု ကိုရန်နှင့် ဟာဒစ်ကျမ်းတို့တွင် မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ ဆွန်နီများသည် ပထမဆုံးသော အုပ်ချုပ်ရေး နှင့် ဘာသာရေးအဓိကခေါင်းဆောင်ကြီး (Khalifah) လေးဦးအား မိုဟာမက်အရိုက်အရာကို အမှန်အကန်ဆက်ခံသူများဖြစ်သည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ ဘုရားသခင်သည် မည်သည့်ခေါင်းဆောင်များကိုမှ မိုဟာမက်၏ ဆက်ခံသူများအဖြစ် ပြဆိုခြင်းမရှိ ခဲ့သည့်အတွက်၊ ထိုခေါင်းဆောင်များသည် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံထားခဲ့ရသူများဖြစ်မည်။ အသိအမှတ်ပြုလက်ခံထား သည် မက်ဇ်ဟဗ် (madh'habs) (အတွေးအခေါ်ကျောင်းများ) ကျောင်းလေးခုရှိသည်။ ၎င်းတို့မှာ ဟာနဖီ ၊ မာလီကိ ၊ ရှာဖီ နှင့် ဟန်ဘလီ တို့ဖြစ်သည်။ အားလုံးသော ထိုလေးခုသည် အခြား အခြားသော ခိုင်မာမှုများကို လက်ခံကြပြီး မွတ်စလင်တစ်ဦးသည် ယင်းတို့ထဲမှတစ်ခုခုကို သဘောကျနှစ်သက် သလို ရွေးချယ်နိုင်သည်။ ဆွန်နီဖြစ်သည်ဟု သုံးသပ်နိုင်သည့် အခြားသော အစ္စလာမ်ဘာသာ အခွဲငယ်များလည်းရှိသည်။ ၎င်းဘာသာအခွဲ ငယ်များသည် အများစုမှ ခွဲထွက်လာကြပြီး၊ အစ္စလာမ်မှကွဲကွာထားသည့်ဗီဒါတ်(မွန်းမံပြင်ဆင်ချက်များ)နှင့်အစွန်းရောက်နိုင်ငံရေးအမြင်များကိုသွတ်သွင်းလက်ခံသုံးစွဲလာကြသည်။ ဂိုဏ်းကွဲ ရှီအတ် ရှီအတ်သည် အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်များ၏ 15% ရှိပြီး၊ ဒုတိယအကြီးမားဆုံးသော ဂိုဏ်းခွဲဖြစ်သည်။ သူတို့ သည် အီမမ်များ၏ နိုင်ငံရေးနှင့် ဘာသာရေး ခေါင်းဆောင်မှုကို ယုံကြည်လက်ခံကြသည်။ အီမမ်သည် အလီအစ်ဗ်နိ အဗီတာလစ်ဘ် (Ali ibn Abi Talib) မှ ဆင်းသက်လာသူများဖြစ်ပြီး၊ ရှီအတ်များ၏ အဆိုအရ ၊ အီမမ်များသည် အစ်စမာ(ismah) ၏ အသိုက်အဝန်းတွင်ရှိကြသူများဖြစ်သည်။ အစ်စမာ၏ အဓိပ္ပာယ်သည် တရားတော်အနေဖြင့် မမှား မယွင်းနိုင်ခြင်းဖြစ်သည်။ ရှီအတ်တို့သည် အလီအစ်ဗ်နိ အဗီတာလစ်ဘ် (မိုဟာမက်နှင့် ဝမ်းကွဲတော်စပ်ပြီး သားမက်လည်း ဖြစ်သူ)ကို မိုဟာမက်အရိုက်အရာဆက်ခံသူအဖြစ် ယုံကြည်ကြသည်။ ရှေးယခင်မွတ်စလင်ခေါင်းဆောင်ကြီးများ၏ တရားဝင်သတ်မှတ်ခဲ့သည်များကို ငြင်းပယ်၍ အလီအစ်ဗ်နိ အဗီတာလစ်ဘ်ကို ပထမဦးဆုံးသော အီမမ် (ခေါင်းဆောင်)အဖြစ် ခေါ်ဆိုကြသည်။ ရှီအတ်အများစုအတွက် အီမမ်တစ်ဦးသည် ဘုရားသခင်၏ခန့်အပ်ထားမှုများဖြင့် အုပ်ချုပ်ပြီး၊ မွတ်စလင် များအတွင်းတွင် “လုံးဝစိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အာဏာပိုင်“ အဖြစ် စွဲကိုင်ထားပြီး ၎င်းတို့အဆိုအမိန့်နှင့် ဟောကြားသည့်တရားသည် နောက်ဆုံးဖြစ်သည်။ မှန်းခြေအားဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ရှီအတ်ဘာသာဝင်များ၏ 40% သည် အီရန်နိုင်ငံတွင် နေထိုင်ကြပြီး ကျန် အများ စုသည် အီရတ် ၊ ပါကစ္စတန်နှင့်အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့တွင်နေထိုင်သည်။ ရှီအတ်များသည် မွတ်စလင်လူဦးရေ အများ ဆုံးအဖြစ် အီရန်တွင်လူဦးရေ၏ (90–95%)၊ အီရတ်တွင် (65–70%) နှင့် အာဇန်ဘိုင်ဂျာ ၊ ဘာရိန်းနှင့်လက်ဘနွန်တို့ တွင် အများအပြားနေထိုင်ကြသည်။ ရှီအတ်အစ္စလာမ်တွင် ဂိုဏ်းခွဲများများစွာရှိသည်။ ထိုဂိုဏ်းခွဲများတွင် ဆယ့်နှစ်ပါး (iṯnāʿašariyya) ဂိုဏ်းခွဲသည် အကြီးဆုံးဖြစ်ပြီး ရှီအတ်အမှတ်သင်္ကေတအဖြစ် ရည်ညွှန်းကြသည်။ ဆယ့်နှစ်ပါးရှီအတ်များ သည် ဆွန်နီများနှင့် များစွာသော အရေးအကြီးဆုံးအပိုင်း လေ့ကျင့်မှုများတွင် တူညီကြသော်လည်း ဟာဒစ်ကျမ်းပါ အချက် အလက်များ၏ခိုင်မာမှုနှင့် အရေးပါမှုများအပေါ်တွင်မူ သဘောထားကွဲဟြးလျက်ရှိသည်။ ဆယ့်နှစ်ပါးရှီအတ်သည် ဂျာဖာရီဥပဒေ သဘောတရားဟုခေါ်သည့် တရားရေးဓလေ့ထုံးတမ်းများကို လိုက်နာကြသည်။ အခြားသော အဖွဲ့ငယ်များတွင် ပါဝင်သည့် အစ်စမေးလီ (Ismaili ) နှင့် ဇိုင်ဒီ (Zaidi) တို့သည် အရိုက်အရာဆက်ခံသူများနှင့် ဘာသာရေးယုံကြည်မှုများ ဆယ့်နှစ်ပါး ရှီအတ်များနှင့် ကွဲပြားလျက် ရှိသည်။ ဆူဖီဝါဒ တူရကီတွင် ဆူဖီရစ်ဝဲခြင်း ဆူဖီအယူဝါဒသည်အစ္စလာမ်၏ဆန်းကြယ်ခြိုးခြံသောပုံစံဖြစ်သည်။ ဘာသာ၏စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အမြင်များအပေါ် ဦးတည်ကြည့်ရှုလျှင် ဆူဖီများသည် “ထိုးထွင်းသိမြင်သောစွမ်းအားနှင့်ခံစားမှုစွမ်းအား“တို့ကို အသုံးချပြီး ၊ ဘုရားသခင်၏အတွေ့အကြုံများကို တိုက်ရိုက်ရရှိရန် ကြိုးစားကြသည်။ ဆူဖီအယူဝါဒနှင့် အစ္စလာမ်ဥပဒေတို့သည် တစ်ခုကိုတစ်ခုပြီးပြည့်စုံသည်ဆိုသော်လည်း ၊ အချို့သော မွတ်စလင်များက ဆူဖီအယူ ဝါဒသည် မမျှတသည့် ဘာသာရေးပြုပြင်မွမ်းမံမှုတစ်ခုဖြစ်သည်ဟု ဝေဖန်ပြစ်တင်ကြသည်။ များစွာသော ဆူဖီ များ၏ အဆိုအမိန့်များ သို့မဟုတ် တာရီကတ် (tariqas) များကို ဆွန်နီ သို့မဟုတ် ရှီအတ်ဟု အမျိုးအစား ခွဲခြားနိုင်သည်။ သို့သော်အချို့သော သူတို့သည် ၎င်းတို့ကိုယ်၎င်းတို့ “ဆူဖီ “ ဟု ရိုးရှင်းစွာ အမျိုးအစားခွဲ ထားသည်။ အချို့သောဆူဖီအုပ်စုများကို အစ္စလာမ်မဟုတ်သကဲ့သို့ ဖော်ပြနိုင်သည့်အချိန်မှာ ၎င်းတို့၏ သင်ကြားမှုများသည် အစ္စလာမ်ဘာသာမှ အလွန်ကွဲပြားထင်ရှားနေသည့် အချိန်တွင်ဖြစ်သည်။ ထင်ပေါ်ကျော်ကြားမြန်မာမွတ်စလင်များ ဦးရာဇတ် (မြန်မာ့အာဇာနည်ခေါင်းဆောင်) ရဲဘော်ကိုထွေး (မြန်မာ့အာဇာနည်ခေါင်းဆောင်) မဟာသရေစည်သူ ဦးဖေခင် (ပင်လုံစာချုပ်ဖြစ်မြောက်ရေးအတွက် ကြိုးပမ်းခဲ့သူ) ဆရာကြီးဦးနု (မြန်မာဘုရင် ဘိုးတော်ဘုရား (ခေါ်) ဗဒုံမင်း လက်ထက် ပညာရှိ) အလ်ဟာဂျ်မောင်လာနာ နေဇွာမွဒ္ဒင်န် (မာဟေယွလ်ဗေဒါအတ်) အဟ်မဒ်ကာစင်မ် (ပါဠိ ပါမောက္ခဆရာကြီး) ပဉ္စရူပံ ဦးခ (၁၈၈၅-၁၉၆ဝ) ဆရာချယ် (နိုင်ငံ့ဂုဏ်ရည်ဘွဲ့ ပထမဆင့်) ဦးဘကလေး (နံမည်ကြီးကာတွန်းဆရာ) ဒုတိယ ဗိုလ်မှူးကြီး ကျော်ဝင်း (လွတ်လပ်ရေးမော်ကွန်းဝင်(ပထမဆင့်)၊ နိုင်ငံ့ဂုဏ်ရည် (ပထမဆင့်)) ဗိုလ်မှူးဘရှင် (သမိုင်းပညာရှင်) ဗိုလ်မှူး ဘသော် (ခ) မောင်သော်က (စာရေးဆရာ) ပါမောက္ခချူပ် ဦးကာ (ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် ပါမောက္ခချုပ်၊ ပညာရေးဝန်ကြီး၊ ပြည်ထောင်စု ရာထူးဝန်အဖွဲ့ ဥက္ကဋ္ဌ ၁၉၆၃- ၁၉၆၈) ပါမောက္ခချုပ် ဒေါက်တာတင်မောင် (ပထမဆုံး ကွန်ပျူတာတက္ကသိုလ် ပါမောက္ခချုပ် ၁၉၈၉- ၁၉၉၄၊ မြန်မာနိုင်ငံကွန်ပျူတာအသင်းချုပ် ဥက္ကဋ္ဌ) ဦးထွန်းစိန် (ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် ကျောင်းသားများ သမဂ္ဂ၏ ဒုတိယမြောက် ဥက္ကဋ္ဌ ) ဦးကျော်ညွှန့် (အတွင်းဝန်) ဦးရာရှစ် (သခင်လှုပ်ရှားမှုတွင်ပါဝင်ခဲ့၊ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ကျောင်းသားခေါင်းဆောင်) ဦးခင်မောင်လတ်( ဦးနုအစိုးရတွင် ကတ်ဘီနက်အဖွဲ့ဝင်) ဝမ်းအိုဝမ်း ကျော်ဝင်းမောင် (လွတ်လပ်ရေး မော်ကွန်းဝင် ဒုတိယအဆင့်) ဟာဂျီမ ပျဉ်းမနားဒေါ်ပု (လူမှု ထူးချွန် ပထမဆင့်) ဦးဖိုးသာဇံ (ခ) ရှိတ်အဗ္ဗဒူရာမန် ဒဂုဏ်ပ ဦးဘတင် ကျားဘညိမ်း (လက်ဝှေ့သမား၊ စာရေးဆရာ) ဝင်းမောင် (မြူးနစ်အိုလံပစ် ဝင်ပြိုင်သော လက်ဝှေ့သမား) ဒေါ်ဝင်းမြမြ (ဒီမိုကရေစီလှုပ်ရှားသူတစ်ဦး) ဗိုလ်ကြီးအုန်းကျော်မြင့် (ဦးနေဝင်းကို လုပ်ကြံမည့် အစီအစဉ်ကို ဦးဆောင်သူ) ဆူတန်မိုဟာမတ် (ဦးနုအစိုးရ ကျန်းမာရေးဝန်ကြီး) ဦးကျော်ကျော် (မြန်မာနိုင်ငံတော်ဗဟိုဘဏ် ဥက္ကဋ္ဌ) သံအမတ်ကြီး ဦးလှမောင် ရွှေဘ (ရုပ်ရှင်သရုပ်ဆောင်) မောင်မောင်တာ (ရုပ်ရှင်သရုပ်ဆောင်) ချစ်ကောင်း (အဆိုတော်) ခင်မောင်ထူး (အဆိုတော်) သန်းဖေလေး (အဆိုတော်) ဘိုဖြူ (အဆိုတော်) ကံချွန် (ကာတွန်းဆရာ၊ပန်းချီဆရာ၊ စာရေးဆရာ) ချစ်ညို (စာရေးဆရာ) တက္ကသိုလ်နန္ဒမိတ် (စာရေးဆရာ) အခြားကြည့်ရန် အလ္လာဟ် အစ္စလာမ်ဘာသာရှိ ဘုရား၏အမည်များ မိုဟာမက် ၇၈၆ ၏ အဓိပ္ပာယ် ရည်ညွှန်းကိုးကား အစ္စလာမ်ဘာသာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%85%E1%80%B9%E1%80%85%E1%80%9C%E1%80%AC%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%9E%E1%80%AC

မြန်မာ (သံတူကြောင်းကွဲ)

မြန်မာ၏အဓိပ္ပာယ်များ မြန်မာပြည် မြန်မာဘာသာစကား မြန်မာအက္ခရာ ဗမာလူမျိုး မြန်မာနာရီ မြန်မာ့အလင်း - မြန်မာ အစိုးရပိုင် သတင်းစာ မြန်မာတိုင်း(မ်) - အင်္ဂလိပ်နှင့် မြန်မာဘာသာ အပတ်စဉ် သတင်းစာ မြန်မာ့လေကြောင်း - မြန်မာအစိုးရပိုင် လေကြောင်းပို့ဆောင်ရေး ကုမ္ပဏီ မြန်မာနိုင်ငံ၏စီးပွားရေး မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒနှင့် ဆက်ဆံရေး မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေး မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူအခွင့်အရေး မြန်မာပညာရှင်များ မြန်မာ့အမျိုးသားခေါင်းဆောင်များ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%AC%20%28%E1%80%9E%E1%80%B6%E1%80%90%E1%80%B0%E1%80%80%E1%80%BC%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%80%E1%80%BD%E1%80%B2%29

အောင်ဆန်း

ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း ()သည် မြန်မာနိုင်ငံ၏လွတ်လပ်ရေးဖခင်၊အမျိုးသားအာဇာနည်ခေါင်းဆောင်၊တော်လှန်ရေးသမား၊ မျိုးချစ်ပုဂ္ဂိုလ်၊ စစ်သေနာပတိတစ်ဦးဖြစ်သည်။ အောင်ဆန်းသည် မြန်မာသက္ကရာဇ် ၁၂၇၆-ခု၊ တပေါင်းလဆန်း (၁)ရက် (ခရစ်သက္ကရာဇ် ၁၉၁၅-ခု၊ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၃ ရက်) စနေနေ့ နံနက်လင်းအားကြီးချိန်တွင် နတ်မောက်မြို့၌ အဖရှေ့နေဦးဖာနှင့် အမိကုန်သည်ဒေါ်စုတို့မှ ဖွားမြင်သည်။ မွေးချင်း ၉ ယောက်အနက် အငယ်ဆုံး ဖြစ်သည်။ မန္တလေးမြို့တော်ရှိ မြန်မာဘုရင်အုပ်ချုပ်ရေးစနစ်ကို ပျက်သုဉ်းစေပြီး မြန်မာတစ်နိုင်ငံလုံး ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်ရေးလက်အောက်သို့ ကျဆင်းစေခဲ့သော တတိယအင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ်ပွဲအပြီး နှစ်ပေါင်း (၃၀) အကြာတွင် ဖြစ်သည်။ နတ်မောက်နယ်သူနယ်သားများသည် မြန်မာဘုရင်များ၏ အမှုကိုထမ်းဆောင်သည့် အစဉ်အလာရှိသူများဖြစ်၏။ အောင်ဆန်း၏ မိခင်မျိုးရိုးထဲတွင် ရာထူးကြီး မင်းမှုထမ်းအချို့ ပါဝင်ခဲ့သည်။ ဖခင်ဖြစ်သူ ဦးဖာ သည် လယ် သမားမျိုးရိုးမှဖြစ်ပြီး လောကီရေးရာတွင် လိမ္မာရေးခြားမရှိ၊ စကားမပြော တုံဏှိဘာဝေ နေတတ်သူတဦး ဖြစ်သည်။ ဉာဏ်ရည်ကောင်း၍ စာပေဖက်တွင် ထူးချွန်သော်လည်း စကားနည်းလွန်းသဖြင့် ဦးဖာသည် မိမိ၏ အသက်မွေးဝမ်းကြောင်းအလုပ်ဖြစ်သော ရှေ့နေအလုပ်၌ အောင်မြင်ခြင်းမရှိခဲ့ပေ။ ထို့ကြောင့် ထက်မြက်သွက် လက်လှသော မိခင်ဒေါ်စုသာလျှင် မိသားစုစားဝတ်နေရေးကို အဓိကတာဝန်ယူရသည်။ ဒေါ်စု၏ ဦးလေးတော်သူသည် ဗြိတိသျှတို့ကို ရှေးဦးစွာ တော်လှန်ဆန့်ကျင်ခဲ့သော မြန်မာအုပ်စုတစုကို ခေါင်းဆောင်ခဲ့သည်။ နောက်ဆုံး၌ ဗိုလ်လရောင် ခေါ် ဦးမင်းရောင် အား ဗြိတိသျှတို့က ဖမ်းဆီးသတ်ဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ အမည် ဇာတာတွင်ပါရှိသည့် အမည်မှာ မောင်ထိန်လင်း ဖြစ်သည်။ မိဘများက အကိုဖြစ်သူ အောင်သန်း နှင့် လိုက်ရန် အောင်ဆန်း ဟု ခေါ်ခဲ့သည်။ တို့ဗမာအစည်းအရုံးဝင်ရောက်သောအခါ သခင်အောင်ဆန်း ဖြစ်လာခဲ့သည်။ သခင်အောင်ဆန်း၏ တရုတ်အမည်မှာ ထန်လုရှို(တန်လုရှောင်)ဖြစ်ကာ၊ ဂျပန်အမည်မှာ အိုမိုဒါမွန်ဂျိ ဖြစ်သည်။ ထိုင်းနိုင်ငံ ဘန်ကောက်မြို့တွင် ရဲဘော်သုံးကျိတ်ဝင်များ ဗိုလ်အမည်ခံရာတွင် ဗိုလ်တေဇ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ တိုင်းပြည်နှင့် လူမျိုးအတွက် နိုင်ငံရေးဆောင်ရွက်ရာတွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းအမည် ဖြင့်ထင်ရှားသည်။ တော်လှန်ရေးကာလအတွင်းတွင် အသုံးပြုခဲ့သော လျှို့ဝှက်အမည်များမှာ ဦးနောင်ချို၊ မျိုးအောင် ဟူ၍ဖြစ်ပြီး၊ ထောက်လှမ်းရေးရှေ့ပြေးဖြစ်သည့် ဗိုလ်နေဝင်းနှင့် ဆက်သွယ်သော လျှို့ဝှက်အမည်မှာ ကိုစက်ဖေဖြစ်သည်။ ထို့အပြင် အရိုင်း၊ ငမိုး စသည်ဖြင့် မိတ်ဆွေ၊ သူငယ်ချင်းများက ချစ်စနိုးဖြင့် နောက်ပြောင်ခေါ်သည့် အမည်များလည်း ရှိခဲ့သည်။ လူငယ်ဘဝ ညီအကိုမောင်နှမ (၆) ဦး (ကလေးဘဝကပင် ကွယ်လွန်ကြသူများအပါအဝင်ဆိုလျှင် မွေးချင်း - ၉ ဦး) အနက် အထွေးဆုံးဖြစ်သည်။ အောင်ဆန်း၏ အကို (၃) ဦးမှာ အသက်ငယ်⁠ငယ်လေးတွင် ကျောင်းစတက်ကြ၏။ သို့သော် အောင်ဆန်းမှာမူ အမေပါ တက်မှ ကျောင်းတက်မည် ဆိုကာ ကတ်ဖဲ့နေ၏။ ဒေါ်စုသည် သားထွေးလေးကို အလွန်ညှာတာလေ့ရှိပြီး သူ့စိတ်ပါမှသာ ကျောင်းတက်ပါစေတော့ဟု အလိုလိုက်ထားခဲ့၏။ သို့ဖြင့် (၈) နှစ်သားအရွယ်ရောက်သောအခါမှ အောင်ဆန်း ကျောင်းစတက်ခဲ့သည်။ အစ်ကိုဖြစ်သူ အောင်သန်း ရှင်သာမဏေဘောင်သို့ ဝင်သောအခါ အောင်ဆန်းက သူလည်း ရှင်ပြုချင်ပါသည်ဟု ဆိုလာခဲ့သည်။ အမေက အခွင့်ကောင်းကို ချက်ချင်းယူ၍ ရှင်မပြုမီ စာရေးစာဖတ်တတ်ရန် လိုမည်ဟု ထောက်ပြခဲ့သည်။ အောင်ဆန်း၏ ပထမကျောင်းမှာ နတ်မောက် ဦးသောဘိတ ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်း ဖြစ်သည်။ လောကုတ္တရာပညာ သာမက ခေတ်သစ်ပညာရပ်အချို့ကိုပါ သင်ကြားပေးသော ထိုစဉ်အခေါ် လောကဓာတ်ကျောင်းမျိုးဖြစ်သည်။ သို့သော် နတ်မောက်ကျောင်းတွင် အင်္ဂလိပ်စာ သင်ကြားပေးခြင်းမရှိပေ။ ရေနံချောင်း အမျိုးသားကျောင်းသို့ အသက် (၁၃) နှစ်အရွယ်၌ ပြောင်းခဲ့သည်။ ရေနံချောင်းရောက်သောအခါ ကျောင်းတွင် ဆရာတစ်ဦးအဖြစ် အလုပ်လုပ်နေသော အစ်ကိုကြီး ဦးဘဝင်း၏ ထိန်းကျောင်းစောင့်ရှောက်မှုအောက်တွင် နေခဲ့ရသည်။ အသက် (၁၅) နှစ်အရွယ်၌ သတ္တမတန်းစာမေးပွဲတွင် ဗုဒ္ဓဘာသာစာသင်ကျောင်းများနှင့် အမျိုးသားကျောင်းများ၌ ပထမစွဲသူများအား ချီးမြှင့်သော ဦးရွှေဘို ရွှေတံဆိပ်နှင့် ပညာသင်ထောက်ပံ့ကြေး ဆုကို ရရှိခဲ့၏။ အမျိုးသားကျောင်းများမှာ ၁၉၂၀ ခုနှစ် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေဆန့်ကျင်သပိတ်မှ ထွက်ပေါ်လာခြင်း ဖြစ်သည်။ ထိုအက်ဥပဒေသည် အခွင့်ထူးခံ လူနည်းစုလေးကိုသာ အထက်တန်းပညာ သင်ကြားခွင့်ပေးရန် ရည်ရွယ်သည်ဟု ဆန့်ကျင်သူများကယူဆခဲ့သည်။ အမျိုးသားကျောင်း၌ နေစဉ်အတွင်း နိုင်ငံရေးလောက၌ နာမည်ကြီးသော ပုဂ္ဂိုလ်များ၏ မိန့်ခွန်းများကို စိတ်ဝင် စားခဲ့ပြီး စကားရည်လုပွဲများတွင်လည်း ပါဝင်ဆင်နွှဲခဲ့၏။ ထို့အပြင် ကျောင်းဂျာနယ် စာတည်းအဖြစ်လည်းဆောင်ရွက်ခဲ့၏။ ၁၉၃၂ ခုနှစ်တွင် တက္ကသိုလ်ဝင် စာမေးပွဲ၌ မြန်မာစာ၊ ပါဠိဘာသာဂုဏ်ထူးများဖြင့် အေ အဆင့်မှ အောင်မြင်ကာ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်သို့ ပညာဆက်သင်ရန် ရောက်ရှိသွားခဲ့သည်။ အောင်ဆန်း ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်သို့ ရောက်လာသည့်နှစ်သည်ကား ဆရာစံသူပုန်ကို ဗြိတိသျအစိုးရက ချေမှုန်း ကာ ခေါင်းဆောင်များကို သေဒဏ်ပေးခဲ့ပြီး တစ်နှစ်ကြာကာလကပင်ဖြစ်သည်။ အောင်ဆန်း တက္ကသိုလ်ရောက်စ ပထမနှစ်ပတ်တွင် ကျောင်းသားသမဂ္ဂမှ စကားရည်လုပွဲတစ်ရပ် ကျင်းပခဲ့ရာ ထိုစကားရည်လုပွဲအပြီး၌ အောင်ဆန်းသည် ပရိသတ်အကြားမှထကာ သူ့အကို အောင်သန်း တင်သွင်း သော "ဘုန်းတော်ကြီးများ နိုင်ငံရေးမလုပ်သင့်"ဟူသည့် အဆိုကို ထောက်ခံခဲ့သည်။ ကိုအောင်ဆန်း ကျောင်းသားနိုင်ငံရေးတွင် ပါဝင်မှုမှာ အစ၌ ခပ်ဖြေးဖြေး မှန်⁠မှန်သာဖြစ်သော်လည်း ၁၉၃၅ ခုနှစ်နောက်ပိုင်း၌ အရှိန်အဟုန် မြင့်မားလာ၏။ ထိုအချိန်တွင် သူသည် ကိုနု၊ ကိုလှဖေ (နောင် ဗိုလ်လင်္ကျာ)၊ ကိုသိန်းဖေ၊ ကိုကျော်ငြိမ်း၊ ကိုရာရှစ်ကဲ့သို့သော ပုဂ္ဂိုလ်များနှင့်အတူ စတင်လုပ်ကိုင်နေပြီး မြန်မာ့လွတ်လပ်ရေး လှုပ်ရှားမှုတွင် ထင်ရှားလာမည့် ထိုလူငယ်များနှင့် အောင်ဆန်းတို့ လက်တွဲကာ ကျောင်းသားများ အတော်ပင် ဂရုပြုရမည့် နိုင်ငံရေးအင်အားစုတစုဖြစ်လာအောင် စည်းရုံးခဲ့သည်။ သူ၏ ပညာရေးကို နတ်မောက်နှင့် ရေနံချောင်းတို့တွင် သင်ကြားပြီးနောက် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်တွင် ဘီအေဘွဲ့ကို အင်္ဂလိပ်စာပေ၊ ခေတ်သစ်သမိုင်း နှင့် နိုင်ငံရေးသိပ္ပံ တို့ဖြင့် ရယူခဲ့သည်။ ကိုအောင်ဆန်းတို့လူစုသည် အာဏာပိုင်အလိုတော်ရိများ လွှမ်းမိုးထားသော တက္ကသိုလ်ကျောင်းသားသမဂ္ဂကို ထိုးထွင်းဝင်ရောက်နိုင်ရန် ကြိုးပမ်းခြင်းဖြင့် စတင်လှုပ်ရှား၏။ ပထမတွင် အောင်မြင်မှုသိပ်မရှိခဲ့ပေ။ ၎င်းတို့အထဲမှ ကိုကျော်ငြိမ်းနှင့် ကိုသိန်းဖေတို့သာ သမဂ္ဂအမှုဆောင်များအဖြစ် အရွေးချယ်ခံရသည်။ ၁၉၃၅-၃၆ စာသင်နှစ်အတွင်း ကျောင်းသားသမဂ္ဂအမှုဆောင် ရွေးကောက်ပွဲတွင် အဓိကနေရာအား လုံး အမျိုးသားရေးစိတ်ဓာတ် ထက်သန်သောလူငယ်များက ရရှိသွားကြ၏။ ကိုအောင်ဆန်းသည် အမှုဆောင် အဖွဲ့ဝင်တဦးအဖြစ် အရွေးခံရပြီး သမဂ္ဂမဂ္ဂဇင်း၏ အယ်ဒီတာလည်း ဖြစ်လာသည်။ သူသည် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်၏ ကျောင်းသားသမဂ္ဂတွင် အမှုဆောင်အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် ရွေးချယ်ခြင်းခံခဲ့ရပြီး ၎င်းအဖွဲ့မှ ထုတ်ဝေသော အိုးဝေမဂ္ဂဇင်းတွင် အယ်ဒီတာအဖြစ် ပါဝင်ခဲ့သည်။ ၁၉၃၆ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ‘ငရဲ‌ခွေးကြီး လွတ်နေပြီ’ ဟူသည့် တက္ကသိုလ် အုပ်ချုပ်ရေးအရာရှိကြီးတစ်ဦးကို ရည်ညွှန်းထားသည့် ဆောင်းပါးတစ်ပုဒ်ကိုရေးသားခဲ့သည်။ ဆောင်းပါးရှင်အားဖော်ထုတ်ရန် တောင်းဆိုသည်ကို မဖော်ပြခြင်း၊ ကိုနုသည်လည်း ကျောင်းအုပ်ကြီးအား ပစ်⁠ပစ်ခါခါ ဝေ ဖန်မှုဖြင့် ကိုနု(နောင် သခင်နု) နှင့် အတူ တက္ကသိုလ်မှ ထုတ်ပယ်ခြင်းခံရသည်။ ကိုနု နှင့် ကိုအောင်ဆန်းတို့ ကျောင်းထုတ်ခံခဲ့ရသောကြောင့် ကျောင်းသားများထဲတွင် မကျေနပ်မှု၊ ဒေါသထွက်မှု ပို၍များပြားလာပြီး သပိတ်မှောက်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ သတင်းစာများနှင့်တကွ တနိုင်ငံလုံးက သပိတ်မှောက်ကျောင်းသားများကို ကြင်နာစွာ ထောက်ခံခဲ့ကြသည်။ အစိုးရအနေဖြင့်လည်း သပိတ်မှောက်သူများ၏ မကျေနပ်ချက်များကို လေးနက်စွာ မ စဉ်းစား၍ မဖြစ်တော့ပါ။ နောက်ဆုံး၌ နိုင်လူမင်းထက်ပြုတတ်သော ကျောင်းအုပ်ကြီးမှာ အငြိမ်းစားယူလိုက်ရ ၏။ တက္ကသိုလ်အက်ဥပဒေတွင် ကျောင်းသားများထည့်သွင်းလိုသော ပြင်ဆင်ချက်များကို လေ့လာရန် ကော်မ တီတရပ်ကိုလည်း ဖွဲ့စည်းလိုက်ရပြီး အရေးမပါလှသော တောင်းဆိုချက်များကိုမူ လိုက်လျောလိုက်လေသည်။ ထို့ကြောင့် သမိုင်းတွင် ကျောင်းသားသပိတ်ကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ကျောင်းထုတ်သည့် အမိန့်ကို ရုပ်သိမ်းခဲ့ရသည်။ ၁၉၃၈ ခုနှစ်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် ကျောင်းသားသမဂ္ဂ နှင့် ကျောင်းသားသပိတ် မန္တလေးသို့ ကူးဆက်ပြီး နောက်ဖွဲ့စည်းသော မြန်မာနိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ ကျောင်းသားသမဂ္ဂ နှစ်ရပ်လုံး၌ ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ်ရွေးချယ်ခြင်းခံရသည်။ ထိုနှစ်မှာပင် အစိုးရသည် သူ့အား ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေပြင်ဆင်ရေး ကော်မတီတွင် ကျောင်းသားကိုယ်စားလှယ် အဖြစ်ရွေးချယ်ခဲ့သည်။ ၁၉၃၈ ခုနှစ်တွင် သမဂ္ဂနှစ်ရပ်စလုံး၏ ဥက္ကဋ္ဌဖြစ်လာသည်။ ထိုအချိန်၌ ကိုအောင်ဆန်း တက္ကသိုလ်မှ ဝိဇ္ဇာဘွဲ့ ရပြီး၍ ဥပဒေဝိဇ္ဇာတန်းတွင် တက်ရောက်နေ၏။ ၁၉၃၈ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ကျောင်းသားနိုင်ငံရေးမှ အမျိုးသားနိုင်ငံရေးသို့ ကူးပြောင်းခဲ့သည်။ ဤအချိန်တွင် သူသည် ဗြိတိသျှဆန့်ကျင်ရေးသမားနှင့် ယုံကြည်မှုပြင်းထန်သော နယ်ချဲ့ဆန့်ကျင်ရေးသမား ဖြစ်ခဲ့သည်။ သူသည် ဒို့ဗမာအစည်းအရုံးဝင်တစ်ဦးဖြစ်လာသောအခါတွင် သခင်တစ်ဦးပါဖြစ်လာသည်။ အသင်းကြီးကို ၁၉၃၀ ခုနှစ် မေတွင် ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် အသင်းကြီး၏ အထွေထွေ အတွင်းရေးမှူးအဖြစ် ၁၉၄၀ ခုနှစ် ဩဂုတ်လအထိ ဆောင်ရွတ်ခဲ့သည်။ ဤတာဝန်ကို ထမ်းဆောင်စဉ် ၁၃၀၀ ပြည့် အရေးတော်ပုံဟု လူသိများသည့် နိုင်ငံတဝန်းသပိတ်ပွဲများကို လှုံ့ဆော်ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ထိုစဉ်ကပင် ဗမာ့ထွက်ရပ်ဂိုဏ်းကြီးအားထူထောင်ရာတွင် ပါဝင်ခဲ့ပြီး ၎င်းအဖွဲ့ကြီးမှာ ဒို့ဗမာအစည်းအရုံး၊ မြန်မာနိုင်ငံ ကျောင်းသားသမဂ္ဂ၊ နိုင်ငံရေး နိုးကြားသောရဟန်းများ၊ ဒေါက်တာဘမော်၏ ဆင်းရဲသားပါတီတို့ကို မဟာမိတ်ပြုထားခြင်းဖြစ်ပြီး သူသည် ယင်းမဟာမိတ်အဖွဲ့၏ အတွင်းရေးမှူးဖြစ်လာခဲ့သည်။သူ၏ သမိုင်းတွင် လူအများကောင်းစွာ မရှင်းလင်းသောအချက်မှာ ၁၉၃၉ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီကို ထူထောင်ခဲ့သူ အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦးနှင့် ပထမဆုံး အထွေထွေအတွင်းရေးမှူး ဖြစ်ခဲ့ကြောင်းပင် ဖြစ်သည်။ များမကြာမီတွင် သူသည့် ပြည်သူ့တော်လှန်ရေးပါတီကို ထူထောင်ရာတွင် ပါဝင်ခဲ့သည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ပြီးနောက်ပိုင်းတွင် ယင်းအဖွဲ့ကို ဆိုရှယ်လစ်ပါတီဟု ပြန်လည်အမည်ပေးခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ၁၉၄၀ ခုနှစ် မတ်လတွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ ရမ်ဂါတွင် ကျင်းပသော အိန္ဒိယ အမျိုးသားလွှတ်တော် စည်းဝေးပွဲသို့တက်ရောက်ခဲ့သည်။ သို့သော် အစိုးရသည် ဗြိတိသျှတို့ကို သခင်တို့က တော်လှန်ပုန်ကန် ကြိုးပမ်းအားထုတ်မှုဖြင့် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းအား ဖမ်းဝရမ်းထုတ်ပြန်ခဲ့ရာ သူသည် မြန်မာနိုင်ငံမှ ပြေးခဲ့ရသည်။ ပထမတွင် သူသည် တရုတ်ပြည်သို့သွား၍ ကွန်မြူနစ်တရုတ်များထံ အကူအညီတောင်းရန် ရည်ရွယ်သော်လည်း ဂျပန်စစ်တပ်မှ ပြည်သိမ်းတပ်များက သူ့အား အမွိုင်မြို့တွင် ကြားဖြတ်တားဆီးပြီး ဂျပန်ပြည်သို့သာ သွားရန် တိုက်တွန်းခဲ့လေသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်‌ကာလ ၁၉၃၉ ခုနှစ် ဥရောပတိုက်တွင် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မီး စတင်လောင်ကျွမ်းပြီး များမကြာမီ ကိုလိုနီဝါဒအခက်၊ လွတ်လပ်ရေးအချက် ဟုမြင်ကာ ထွက်ရပ်ဂိုဏ်းကြီး တည်ထောင်နိုင်ရန် သခင်အောင်ဆန်း ကူညီပေးခဲ့သည်။ ဒေါက်တာဘမော်၏ ဆင်းရဲသားပါတီ၊ ဒို့ဗမာအစည်းအရုံး၊ ကျောင်းသားများနှင့် ပုဂ္ဂလိကနိုင်ငံရေးသမားများ စုပေါင်းဖွဲ့စည်းလိုက်သော ထိုထွက်ရပ်ဂိုဏ်းကြီးသည် သခင်အောင်ဆန်း၏ တီထွင်မှုဖြစ်သည်ဟု သခင်နုက သတ်မှတ်ခဲ့၏။ ထွက်ရပ်ဂိုဏ်းကြီး ၏ ပြည်သူလူထုကို တိုက်တွန်းဆော်ဩချက်မှာ စစ်ပြီးသည်နှင့် လွတ်လပ်ရေးပေးရန်သဘောတူသော ကတိရမှသာလျှင် ဗြိတိသျှစစ်ရေးကြိုးပမ်းချက်များကို ကူညီပံ့ပိုးရမည်။ ဗြိတိသျှအစိုးရအနေနှင့် ထိုကဲ့သို့ကတိကြေညာချက်မပြုပါက စစ်ရေးကြိုးပမ်းချက်များကို အင်တိုက်အားတိုက် ဆန့်ကျင်ရမည်။ တုံ့ပြန်သည့်အနေနှင့် ဗြိတိသျှအစိုးရသည် အမျိုးသားရေးလှုပ်ရှားနေသူအများအပြားကို ဖမ်းဆီးလိုက်ပါသည်။ ၁၉၄၀ ခုနှစ် ကုန်ဆုံးချိန်၌ သခင်ခေါင်းဆောင် အမြောက်အမြားနှင့် ဒေါက်တာဘမော်တို့မှာ ထောင်ထဲရောက်နေကြပေပြီ။ သခင်အောင်ဆန်းကို ဖမ်းဆီးရန် ဝရမ်းအမိန့်ထုတ်ခဲ့သော်လည်း အချိန်မီ သတိပေးချက်ရသဖြင့် သူသည် ခြေရာဖျောက်ကာ တိမ်းရှောင်သွားနိုင်ခဲ့သည်။ ဂျပန်နှင့် ပူပေါင်းခြင်း ၁၉၄၀ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် သခင်အောင်ဆန်းနှင့် သခင်လှမြိင် (နောင်အခါ ဗိုလ်ရန်အောင်ဟုထင်ရှားသူ)တို့ မြန်မာပြည်မှ ဟိုင်လီအမည်ရှိ သင်္ဘောနှင့် ထွက်ခွာခဲ့ရာ တရုတ်နိုင်ငံ အမွိုင်မြို့ရှိ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာဒေသဖြစ်သော ကူလန်စုသို့ ရောက်သွားကြသည်။ ထိုနေရာ၌ သူတို့နှစ်ဦး လအနည်းငယ်မျှ သောင်တင်နေပြီး တ ရုတ်ကွန်မြူနစ်များနှင့် ဆက်သွယ်ရန် ကြိုးစားချက်များလည်း အောင်မြင်ခြင်းမရှိခဲ့ပါ။ တရုတ်ကွန်မြူနစ်များနှင့် အဆက်အသွယ် မလုပ်နိုင်ခဲ့သော်လည်း ဂျပန်ကိုယ်စားလှယ်တဦး သူတို့အား ချဉ်းကပ်ပြီး ဂျပန်တပ်မတော် အရာရှိတဦးဖြစ်သူ ဗိုလ်မှူးကြီးစူဇူကီကေအီဂျီ နှင့်တွေ့ရန် တိုကျိုသို့ လေယာဉ်နှင့်ပို့လိုက်ပါသည်။ ထိုဗိုလ်မှူးကြီးသည် နောင်အခါ၌ မြန်မာပြည်လွတ်လပ်ရေးကို ကူညီရန်နှင့် တရုတ်မြန်မာလမ်းမကြီးကို ပိတ်ဆို့ရန် ရည်ရွယ်ချက်များနှင့် တည်ထောင်သော မီနာမီကီကန် လျှို့ဝှက်အသင်း၏ ခေါင်းဆောင်အဖြစ် ထင်ရှားမည့်သူဖြစ်သည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း မြန်မာနိုင်ငံသို့ ပြန်လာသည်။ ဖူမီမာရိုကိုနိုး အစိုးရထံမှ လက်နက်နှင့် ငွေကြေးထောက်ပံ့မှု ကတိကဝတ်များရလာသည်။ သူသည် ရဲဘော်သုံးကျိပ်အဖွဲ့ဝင်များနှင့် အတူ စစ်သင်တန်းတက်ရောက်ရန် ဂျပန်ပြည်သို့ ခေတ္တပြန်လည် ထွက်ခွာသွားခဲ့သည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာတွင် လျှို့ဝှက်ထောက်လှမ်းရေးအဖွဲ့ မီနာမီကီးကန်း၏ အကူအညီဖြင့် မြန်မာပြည်လမ်းမကြီးအား ပိတ်ဆို့ရန်နှင့် ပြည်တွင်းရှိ အမျိုးသားပုန်ကန်ထကြွမှုအား ထောက်ပံ့ကူညီရန်အတွက် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ဗိုလ်မှူးကြီး ဆူဇူကီး၏ ဦးဆောင်မှုဖြင့် ဗမာ့လွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော်ကို ထိုင်းနိုင်ငံ ဗန်ကောက်မြို့ (ထိုအချိန်တွင် ထိုင်းနိုင်ငံမှာ ဂျပန်သိမ်းပိုက်မှု အောက်တွင် ရှိသည်) တွင် ထူထောင်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ဗိုလ်ချုပ်ရာထူးကို ရယူခဲ့ပြီး ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၄၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် သခင်အောင်ဆန်းသည် တရုတ်သင်္ဘောသားအသွင်ဖြင့် မြန်မာပြည်သို့ ပြန်ရောက်လာလေသည်။ သူမှတဆင့် ဂျပန်တို့ကမ်းလှမ်းလိုက်သည့် သဘောတူညီချက်အရ၊ တော်လှန်ပုန်ကန်ရန် လက်နက်များနှင့် ငွေကြေးထောက်ပံ့မည်ဟု မြန်မာတို့က နားလည်ခဲ့၏။ ထို့ပြင် လက်ရွေးစင်လူငယ်တစု ကို စစ်သင်တန်းပေးမည်။ ထိုလူငယ်များကို မြန်မာနိုင်ငံမှ ခိုးထုတ်သွားရန် လိုပေမည်။ သခင်အောင်ဆန်း မြန်မာပြည်၌ ကြာမြင့်စွာမနေပါ။ ဂျပန်သို့ သခင်လှဖေနှင့် အခြားလူငယ်သုံးဦးတို့နှင့်အတူ ပြန်သွားသည်။ ထို အုပ်စုမှာ ရဲဘော်သုံးကျိပ်၏ ရှေ့ပြေးတပ်ဦး ဖြစ်သည်။ ရဲဘော်သုံးကျိပ်သည် ဟိုင်နန်ကျွန်း၌ ပင်ပန်းကြီးစွာ စစ်ပညာသင်ယူရသည်။ ၎င်းတို့အနက် သခင်အောင်ဆန်း၊ သခင်လှဖေ (ဗိုလ်လင်္ကျာ)၊ သခင်အောင်သန်း(ဗိုလ်စင်္ကြာ)နှင့် သခင်ထွန်းအုပ်တို့ကို စစ်ဌာနဦးစီးကွပ်ကဲရေးနှင့် အုပ်ချုပ်ရေးတို့ကို အထူးလေ့လာရန် ရွေးချယ်လိုက်ပါသည်။ သခင်ပါတီ အုပ်စုတစုကို ကိုယ်စားပြုသော သခင်ထွန်းအုပ်အား နိုင်ငံရေးခေါင်းဆောင်တင်မြှောက်လိုက်၏။ သို့သော်လည်း သခင်အောင်ဆန်းသည် ရဲဘော်သုံးကျိပ်၏ ခေါင်းဆောင်အဖြစ် ထင်ထင်ရှားရှား ပေါ်ထွက်လာသည်။ ဗမာ့လွတ်လပ်ရေးတပ်မတော် ဖွဲ့သောအခါ၌လည်း တပ်မတော်၏ ပြိုင်ဘက်မရှိခေါင်းဆောင် ဖြစ်လာလေသည်။ ၁၉၄၁ ခုနှစ်ကုန်ပိုင်း မြန်မာပြည်တွင်းသို့ မချီတက်မီကပင် ဗမာနှင့် ဂျပန်တို့အကြား ကတောက်ကဆဖြစ်မှုများ စတင်ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ မြို့တော်ရန်ကုန်သည် ဂျပန်တို့လက်အောက်သို့ ၁၉၄၂ ခုနှစ် မတ်လတွင် ကျရောက်သွားပြီး (ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်အတွင်း မြန်မာနိုင်ငံ စစ်ဆင်ရေး၏ တစ်စိတ်တစ်ဒေသ အဖြစ်) ဂျပန်စစ်ဘက် အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့က တိုင်းပြည်ကို သိမ်းပိုက်လိုက်သည်။ ဇူလိုင်လတွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ဗမာ့လွတ်လပ်ရေးတပ်မတော်(ဘီအိုင်အေ) တပ်မတော်အား ဗမာ့ကာကွယ်ရေးတပ်မတော် (ဘီဒီအေ) အဖြစ် ပြင်ဆင်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ သူသည် အဖွဲ့၏ ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်အဖြစ် ဆက်လက်ရပ်တည်ခဲ့သော်လည်း ဤအကြိမ်တွင် ဗိုလ်မှူးကြီးအောင်ဆန်း အဖြစ်သာနေခဲ့သည်။ ၁၉၄၄ ခုနှစ် မတ်လတွင် သူ့အား ဗိုလ်ချုပ်ရာထူးသို့ ပြန်လည်ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ များမကြာမီတွင် ဂျပန်နိုင်ငံသို့ ဖိတ်ခေါ်ခြင်းခံရပြီး ဂျပန်ဧကရာဇ်မှ တက်နေဝန်းဂုဏ်ထူးဆောင် ဘွဲ့ကို ချီးမြှင့်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၃ ခုနှစ် ဩဂုတ် ၁ ရက်တွင် ဂျပန်တို့က မြန်မာနိုင်ငံအား လွတ်လပ်ရေးကြေညာပေးခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းအား စစ်ဝန်ကြီးအဖြစ် ခန့်အပ်ပြီး ၎င်း၏ တပ်မတော်ကိုလည်း ဗမာ့အမျိုးသားတပ်မတော် (ဘီအင်အေ)ဟု ပြောင်းလဲခေါ်ဝေါ်ခဲ့သည်။ သူ၏ ဂျပန်တို့နှင့် ပူးပေါင်းမှုမှာ ကြာ⁠ကြာမခံပေ။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ဂျပန်များပြောသည့် လွတ်လပ်ရေးဆိုသည်ကို သံသယဝင်လာသည်။ ဗမာလူမျိုးများအပေါ် ဆက်ဆံသည့် ဆက်ဆံရေးကိုလည်း မနှစ်မြို့ပေ။ ဂျပန်တပ်များမဝင်ရောက်မီကပင် ဖက်ဆစ်တို့၏ အန္တရာယ်ကို ကြိုတင်သတိပေးခဲ့သည့် ကွန်မြူနစ်ခေါင်းဆောင်များဖြစ်သော သခင်သန်းထွန်းနှင့် သခင်စိုးတို့၏ အကူအညီဖြင့် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ဂျပန်များအား တိုက်ထုတ်ရန် အိန္ဒိယပြည်ရှိ ဗြိတိသျှအာဏာပိုင်များနှင့် တိတ်တဆိတ် ဆက်သွယ်ခဲ့ပြီး လျှို့ဝှက်အစီအစဉ်များကို ရေးဆွဲခဲ့သည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် မတ်လ ၂၇ ရက်တွင် သူသည် ဘီအင်အေတပ်ကို ဦးဆောင်၍ ဂျပန်ကျူးကျော်သူများအား မဟာမိတ်တို့နှင့် ပူးပေါင်းကာ တိုက်ထုတ်ခဲ့လေသည်။ မတ်လ ၂၇ ရက်နေ့ကို တော်လှန်ရေးနေ့ဟု သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ နောင်တွင် စစ်အစိုးရမှ တပ်မတော်နေ့ဟု ပြောင်းလဲခေါ်တွင်ခဲ့လေသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ပြီးခေတ် ‌ဗြိတိသျှများ ပြန်လည်ဝင်ရောက်လာ၍ စစ်အုပ်ချုပ်ရေးတစ်ခုကို ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ခဲ့ပြီး နောက် ဖက်ဆစ်ဆန့်ကျင်ရေးအဖွဲ့ကို ညီညွတ်သောတပ်ပေါင်းစုအဖြစ် အသွင်ပြောင်းဖွဲ့စည်းခဲ့ရာတွင် ဘီအင်အေ၊ ကွန်မြူနစ်၊ ဆိုရှယ်လစ်များ ပါဝင်ကြပြီး ၁၉၄၄ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် ဖက်ဆစ်ဆန့်ကျင်ရေး ပြည်သူ့လွတ်လပ်ရေးအဖွဲ့ကြီး (ဖဆပလ) အဖြစ် အသစ်ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ဗမာ့အမျိုးသားတပ်မတော်ကိုလည်း မျိုးချစ် ဗမာ့တပ်မတော်အဖြစ် ပြောင်းလဲဖွဲ့စည်းခဲ့၍ ဂျပန်များကို တိုက်ထုတ်ပြီးနောက် တဖြည်း⁠ဖြည်းဖျက်သိမ်းခဲ့သည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလက သီဟိုဠ်တွင် ပြုလုပ်ခဲ့သော ကန္ဒီအစည်းအဝေးမှ သဘောတူညီချက်များအရ မျိုးချစ်ဗမာ့တပ်မတော်သားများအား ဗြိတိသျှတပ်မတော်အောက်ရှိ ဗမာ့တပ်မတော်အောက်သို့ သွတ်သွင်းယူခဲ့သည်။ စစ်ပြန်ရဲဘော်အချို့ကို ပြည်သူ့ရဲဘော်တပ်အဖြစ် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏အောက်တွင် အရန်အင်အားဖြင့် ဖွဲ့ထားပြီး လူမြင်ကွင်းတွင် စစ်ရေးလေ့ကျင့်ခဲ့ကြရာ ဗြိတိသျှအာဏာပိုင်များ၏ အစပိုင်းက မလိုက်လျောလိုမှုများကို ပြယ်စေခဲ့ဟန်တူ၏။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းအား ဗမာ့တပ်မတော်၏ ဒုတိယစစ်ဆေးရေးမှူးရာထူးကို ကမ်းလှမ်းခဲ့သော်လည်း အရပ်သားနိုင်ငံရေးသမား ဘဝကို သာ ရွှေးချယ်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၆ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလတွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ဖဆပလ အဖွဲ့၏ ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ် လွန်ခဲ့သော အောက်တိုဘာက မြန်မာပြည် အရပ်ဘက် အုပ်ချုပ်ရေးပြန်လည် ထူထောင်ပြီးနောက် ခန့်အပ်ခြင်းခံရသည်။ စက်တင်ဘာလတွင် မြန်မာနိုင်ငံ အမှုဆောင်ကောင်စီ၏ ဒုတိယ ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ် ဗြိတိသျှဘုရင်ခံအသစ် ဆာဟူးဘတ်ရန့်မှ ခန့်ထားခြင်းခံရပြီးနောက် ကာကွယ်ရေးနှင့် နိုင်ငံခြားရေးရာတို့ကို တာဝန်ပေးအပ်ခဲ့သည်။ ရန့်နှင့် မောင်ဘတ်တန်တို့သည် ယခင်ဘုရင်ခံချုပ်ဟောင်း ဆာဒေါ်မန်စမစ်နှင့် ဝင်စတန်ချာချီတို့က ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းအား သစ္စာဖောက် သူပုန်ခေါင်းဆောင်ဟု သမုတ်ခဲ့သည်ကို လက်မခံခဲ့ပေ။ ဖဆပလ အဖွဲ့တွင်လည်း ကွန်မြူနစ်များနှင့် အမျိုးသားရေးနှင့် ဆိုရှယ်လစ်ကို ဦးဆောင်သည့် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းတို့ အကြားကွဲကြရာမှ အမှုဆောင်ကောင်စီတွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း နေရာယူသည်ကို အကြောင်းပြုပြီး ဖဆပလ အဖွဲ့မှ သခင်သန်းထွန်းနှင့် ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ တို့ကို ထုတ်ပစ်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ဝန်ကြီးချုပ် လုံး⁠လုံးလျား⁠လျားဖြစ်နေပြီ ဖြစ်သော်လည်း ဗြိတိသျှ၏ ဗီတိုကျခံနိုင်လျက် ရှိသည်။ ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီ ၂၇ ရက်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့် ဗြိတိသျှ ဝန်ကြီးချုပ် ကလီမင့်အက်တလီ တို့သည် လန်ဒန်မြို့တွင် တစ်နှစ်အတွင်း မြန်မာ့လွတ်လပ်ရေးကို ပေးရမည်ဖြစ်ကြောင်း သဘောတူစာချုပ် ချုပ်ဆိုခဲ့သည်။ နယူးဒေလီမြို့၌ တစ်ထောက်ရပ်နားစဉ် သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲတွင် သူက မြန်မာတို့သည် အကြွင်းမဲ့လွတ်လပ်ရေးကို လိုလားကြောင်း၊ ဓနသဟာယ အဆင့်ကို မလိုလားကြောင်း ဤအခြေအနေကို ရရှိရန် အကြမ်းဖတ်သည့်နည်း သို့မဟုတ် မဖက်သည့်နည်း သို့မဟုတ် နှစ်နည်းစလုံးတို့ကို အသုံးပြုရန်တွန့်ဆုတ်နေမည် မဟုတ်ကြောင်းနှင့် အဆုံးသတ်တွင် သူသည် အကောင်းဆုံးဖြစ်လာရန် မျှော်လင့်ထားသော်လည်း အဆိုးဆုံးကိုလည်း ရင်ဆိုင်ရန်ပြင်ဆင်ထားကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။ အချို့က သူ့အား ကရင်လူမျိုးတို့အပေါ် ဗြိတိသျှတို့အားသစ္စာရှိမှု၊ ဂျပန်နှင့် ဘီအိုင်အေတပ်များကို ပြန်လည်တိုက်ခိုက်မှုတို့ကို အကြောင်းပြု နှိပ်ကွပ်ခဲ့ခြင်းနှင့် ပတ်သတ်၍ တာဝန်ရှိသည်ဟု ယူဆကြသည်။ ဒေါ်မန်စမစ်သည် ဖဆပလ ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့ လန်ဒန်သို့ လာရောက်ရန် ကိစ္စကို ငြင်းပယ်ခဲ့ပြီး ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းအားလည်း စစ်အတွင်းက သူကြီးတစ်ဦးအား ကွက်မျက်မှုနှင့် အရေးယူရန် ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၁၂ ရက်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ဆာမောင်ကြီး၊ ဗိုလ်မှူးအောင်၊ မြို့မ-ဦးသန်းကြွယ်၊ အခြားတိုင်းရင်းသား ခေါင်းဆောင်များနှင့် အတူ ပင်လုံညီလာခံတွင် တက်ရောက်ခဲ့ပြီး၊ စည်းလုံးညီညွတ်ရေးဖော်ဆောင်သည့် စာချုပ်လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။ ဧပြီတွင် ဖဆပလသည် တိုင်းပြုပြည်ပြု လွှတ်တော်ရွေးကောက်ပွဲကြီးတွင် နေရာ ၂၀၂ နေရာအနက် ၁၉၆ နေရာကို ရရှိ အနိုင်ယူခဲ့သည်။ ဇူလိုင်လတွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် မြန်မာနိုင်ငံ ပြန်လည်ထူထောင်ရေးအတွက် ဆွေနွေးပွဲများကို ရန်ကုန်ရှိ ဆိုရန်တာဗီလာတွင် ကျင်းပခဲ့သည်။ လွတ်လပ်ရေးမရမီ လအနည်းငယ်အလို ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၁၉ ရက်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့် အတူ သူ၏ အစ်ကို ဦးဘဝင်း အပါအဝင် အသစ်ဖွဲ့စည်းထားသော ကက်လိနက်ဝန်ကြီး ခြောက်ဦးတို့ကို လုပ်ကြံသတ်ဖြတ် ခံခဲ့ကြရသည်။ လုပ်ကြံမှုမှာ သူ၏ ပြိုင်ဘက်ဖြစ်သူ ဦးစော၏ လက်ချက်ဟု ယူဆရသော်လည်း ဦးစော၏ တရားခွင်စစ်ဆေးချက်များမှာ သံသယ ဖြစ်စရာများ တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၄ ရက်တွင် မြန်မာနိုင်ငံ လွတ်လပ်ရေးရ ရှိခဲ့သည်။ မိသားစု ၁၉၄၂ ခုနှစ် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီး တာဝန်ထမ်းဆောင်နေစဉ်တွင် ဒေါ်ခင်ကြည်နှင့် ထိမ်းမြားခဲ့သည်။ တစ်ချိန်တည်းမှာပင် ညီမဖြစ်သူက ကွန်မြူနစ် ခေါင်းဆောင်သခင် သန်းထွန်းနှင့် အကြောင်းပါခဲ့လေသည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ သမီး ဒေါ် အောင်ဆန်းစုကြည်သည် ယခုအခါ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီ အဖွဲ့ကို ခေါင်းဆောင်လျက်ရှိသည်။ သူ၏ သားတစ်ဦးဖြစ်သူ အောင်ဆန်းလင်းမှာ ၈ နှစ်သား အရွယ်တွင် ရေနစ်သေဆုံးခဲ့သည်။ အခြားသားတစ်ဦးဖြစ်သူ ဦးအောင်ဆန်းဦးမှာ အမေရိကန်နိုင်ငံတွင် အလုပ်လုပ်လျက်ရှိသည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ ဇနီးဒေါ်ခင်ကြည်သည် ၁၉၈၈ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာ ၂၇ ရက်တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် မြန်မာပြည်သူပြည်သား အများစု သက်ဝင်ယုံကြည်သည့် ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် ပတ်သက်ပြီး ၁၉၃၅ ခုနှစ် ဧပြီလထုတ် ဂန္ဓလောက မဂ္ဂဇင်းတွင် Burma and Buddhism ဟူသော ခေါင်းစဉ်နှင့် ဆောင်းပါးတပုဒ် ရေးသားခဲ့လေသည်။ အသက် (၂၀)အရွယ်က အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် ရေးသားခဲ့သည့် ထိုဆောင်းပါးထဲတွင် ဗိုလ်ချုပ်က ‘ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ အနှစ်သာရမှာ ဝေဖန်ဆန်းစစ်၍ လက်တွေ့ကျင့်သုံးနည်း ဖြစ်သည်။ ထိုနည်းမှာလည်း ကေသမုတ္တိသုတ်ခေါ် ကာလာမသုတ္တန်လာ ဂေါတမမြတ်စွာဘုရား၏ ဟောကြားချက်ဖြစ်သည်။ ထိုဟောကြား ချက်မှာ အယူဝါဒတခု၏ အမှားအမှန်ကို ဆုံးဖြတ်ရာတွင် တဆင့်ကြားမျှဖြင့်လည်း ဟုတ်ပြီ မှန်ပြီဟု လက်မခံသင့်၊ မိရိုးဖလာ အယူဝါဒဖြစ်၍လည်း လက်မခံသင့်၊ ဤအရာသည် ဤသို့ဖြစ်သကဲ့ဟူသော ကောလာဟာလဖြင့်လည်း လက်မခံသင့်၊ ကျမ်းဂန်စာပေနှင့် ညီညွတ်သည်ဆိုရုံနှင့်လည်း လက်မခံသင့်၊ မိမိတို့ ယုံကြည်ထိုက်သော ပုဂ္ဂိုလ်၏ စကားဖြစ်သည်ဟုဆိုကာ ပုဂ္ဂိုလ်စွဲဖြင့်လည်း လက်မခံသင့်၊ မိမိတို့ လေးစားသော ဆရာ၏ စကားဖြစ်သည်ဟုဆိုကာ ဆရာစွဲဖြင့်လည်း လက်မခံသင့်ဘဲ ဝေဖန်ဆန်းစစ်ကာ လက်တွေ့လုပ်ကြည့်၍ အကျိုးရှိသည့် အယူဝါဒ (ဝိဘဇ္စဝါဒ)ကိုသာ လက်ခံရမည် ဆိုသည့်အချက် ဖြစ်သည်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ အနှစ်သာရဖြစ်သော အထက်ဖော်ပြပါ ဝိဘဇ္စဝါဒကိုသုံး၍ မြန်မာနိုင်ငံ လွတ်လပ်ရေးနှင့် တိုးတက်ကြီးပွားရေးအတွက် လုပ်ဆောင်သွားကြရန်မှာ မြန်မာနိုင်ငံသားအားလုံး၏ အဓိကတာဝန် ဖြစ်သည်’ ဟူ၍ ဗုဒ္ဓဘာသာအပေါ် သူ၏ အမြင်နှင့် တိုင်းပြည်လွတ်လပ် ရေးနှင့် တိုးတက်ကြီးပွားရေးအတွက် ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ အနှစ်သာရကို လက်တွေ့ကျင့်သုံးနိုင်ကြောင်း ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျကျ ဆွေးနွေးတင်ပြထားသည်ကို တွေ့ရသည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့် အနုပညာ စာရေးဆရာကြီး ဒဂုန်တာရာက သူ၏ ‘ရုပ်ပုံလွှာ’ အဖွဲ့အနွဲ့တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းအား ‘အောင်ဆန်း (သို့မဟုတ်) အရိုင်း’ ဟူသော ခေါင်းစဉ်ဖြင့် ရေးသားခဲ့သည်ကို ဖတ်ရဖူးသည်။ ဆရာဒဂုန်တာရာက သူ၏ ရုပ်ပုံလွှာအဖွဲ့တွင် ဗိုလ်ချုပ်သည် မြန်မာပြည်လွတ်လပ်ရေး အကြောင်းကိုသာ အစဉ်အမြဲ တွေးတောနေပြီး ကျန်သည့်အရာများကို ဂရုမစိုက်ဘဲ နေတတ်ပုံ၊ လူရိုင်းတဦးနှင့် ပုံပန်းသဏ္ဌာန်တူကာ ဆက်ဆံရခက်ပြီး ဂွတီးဂွကျ နိုင်လှပုံ၊ သူ ယုံကြည်ရာကို စိုက်လိုက်မတ်တတ်နှင့် တဇွတ်ထိုး လုပ်တတ်ပုံ၊ သို့သော် သူ့တွင် အနုပညာဓာတ်ခံရှိပုံ စသည်တို့ကို ရသဟန်နှင့် လှလှပပ ခြယ်မှုန်းခဲ့လေသည်။ ထိုရုပ်ပုံလွှာ အဖွဲ့အနွဲ့ကိုဖတ်ပြီး ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းက ‘ကိုဌေးမြိုင် ပြောသလောက်လည်း ငါမရိုင်းသေးပါဘူးကွာ’ ဟု သူ၏ ကိုယ်ရံတော် ဗိုလ်ထွန်းလှကို ရယ်မောကာ ပြောခဲ့ဖူးကြောင်း ဆောင်းပါးတပုဒ်တွင် ဖတ်ရဖူးသည်။ ထို့အပြင် အလင်္ကာကျော်စွာ မြို့မငြိမ်း၏ ‘သက်ဝေ’၊ ‘ကဉ္စန’ သီချင်းများကို ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း နှစ်သက်ပုံ၊ ပင်လုံစာချုပ်အတွက် ရှမ်းပြည်သို့အသွား အင်းလေးကန်ထဲ လှေစီးနေစဉ် ‘လှေကလေးကို လှော်မည် … ဘေးမသမ်းဘဲ အေးချမ်းတော့မည် …’ ဆိုသည့် အဆိုတော် ဒိုရာသန်းအေး၏ သီချင်းအား ဗိုလ်ချုပ်ညည်းတွားပုံတို့ကို ဖတ်ရသည့်အခါ ဗိုလ်ချုပ်သည် တိုင်းပြည်လွတ်လပ်ရေးအတွက် မအားလပ်အောင် အလုပ်များနေလင့်ကစား သူ၏ ရင်ထဲ၌မူ အနုပညာဓာတ်အပြည့် ကိန်းအောင်နေကြောင်း တွေ့ရလေသည်။ ‘ဗမာအက၊ ဗမာဂီတတွေဟာ ဟိုဘက်က လှည့်လာတာတွေရှိတယ်။ ဒါတွေကို စုံစမ်းရမယ်။ အာရှတိုက်သားတွေ တဦးနဲ့တဦး ဘယ်လို ဆက်စပ်မှု ရှိတယ်ဆိုတာ လေ့လာရမယ်၊ ကျွန်တော်လည်း အနုပညာသမားပါဗျာ’ ဟူ၍လည်း ဗိုလ်ချုပ် ပြောကြားခဲ့ဖူးသည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့် ပညာ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ပညာနှင့် ပတ်သက်၍ သူမြင်သည့် အဓိပ္ပာယ်ကိုလည်း သူ၏ ကိုယ်တိုင်ရေး အတ္ထုပ္ပတ္တိတွင် ရှင်းပြခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်က "ပညာသည် စာအုပ်များထဲ၌သာ ရှိသည်မဟုတ်။ စာအုပ်များကို ကျော်၍ မြင်စွမ်းနိုင်ခြင်းကို ဆောင်နိုင်ရပေမည်။ ပညာသည် လူ၏ ရာဇဝင်ကိုသာ ပြုပြင်တိုးချဲ့ရုံသည်မဟုတ်။ လူ၏ စိတ်နေစိတ်ထား၊ အယူအဆများကိုလည်း တိုးတက်စေရမည်။ ရာဇဝင်သိရုံသာ မဟုတ်၊ ရာဇဝင်ကို ဖန်တီးနိုင်စေရမည်။ လောကဓာတ်ပညာကို သိရုံသာမဟုတ်၊ လောကဓာတ်ပညာကို တိုးချဲ့ နိုင်စေရမည်။ လောကအကြောင်းကို နားလည်စေသာမဟုတ်၊ သည့်ထက်ကောင်းသော လောကကို ဖန်ဆင်းနိုင် စေရမည်။ လှေနံဓားထစ်ဆိုသော အလုပ်၊ အပြော၊ အတွေးတို့မှာ ပညာ၏ အဓိပ္ပာယ် ဆန့်ကျင်ဘက်ပေတည်း" ဟု အမြင်ကျယ်စွာ ရှင်းပြခဲ့လေသည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့် စာပေ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် သူရိယ မဂ္ဂဇင်းတွင် "အညာသားလေး" ကလောင်နာမည်နှင့် စာရေးသားသည်။ ၁၉၄၇ခုနှစ် မေလ (၃၀)ရက်နေ့တွင် ကိုယ့်မင်းကိုယ့်ချင်းလမ်းရှိ ဖဆပလဌာနချုပ်၌ ပြုလုပ်သော သတင်းစာဆရာများ အစည်းအဝေးတွင် ဗိုလ်ချုပ်က "လွတ်လပ်ရေးရတဲ့ အချိန်အထိတော့ ကျုပ် နိုင်ငံရေး လုပ်ရအုံးမှာဘဲ၊ လွတ်လပ်ရေးရပြီးလို့ ပါတီတိုက်ပွဲတွေ ဖြစ်တဲ့အချိန်မှာ ကျုပ်က မပါချင်ဘူး။ ဘေးဖယ်နေမယ်။ သူများတွေလုပ်တာ ထိုင်ကြည့်ပြီး စာအုပ်ရေးမယ်" ဟူ၍ သူ၏ ချင်ခြင်းကို ဖွင့်ဟပြောကြားခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်သည် မကွယ်လွန်မီ အချိန်အထိ နိုင်ငံရေး၊ ပညာရေး၊ စစ်ရေး၊ လောကီရေးရာများနှင့် ပတ်သက်သည့် ဆောင်းပါးများစွာကို ရေးသားခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်ရေးသားခဲ့သည့် စာများတွင် သူ၏ တိကျရှင်းလင်း အားကောင်းသော စကားပြေ အရေးအသားနှင့် ဦးတည်ချက်ရောက်အောင် ထိ⁠ထိမိမိ ကွင်း⁠ကွင်းကွက်ကွက် ရေးသားတတ်ပုံကို အားကျအတုယူဖွယ် တွေ့ရသည်။ ဗိုလ်ချုပ်တို့ ကွယ်လွန်ပြီးနောက် ၁၉၄၉ ခုနှစ်ထုတ် အိုးဝေမဂ္ဂဇင်းတွင် ဂုဏ်ပြုဖော်ပြခဲ့သည့် ‘ဗိုလ်ချုပ်နှင့်စာပေ’ ဟူသော ဆောင်းပါးတွင် ဗိုလ်ချုပ်၏ ခေတ်မီမီ ကမ္ဘာကြည့် ကြည့်မြင်တတ်ပုံကို အထင်အရှား တွေ့ရသည်။ ဗိုလ်ချုပ်က ‘တကမ္ဘာလုံးဟာ ယခုအခါ ခေတ်ပြောင်းနေတဲ့ အချိန်အခါကြီး ဖြစ်တယ်။ ကျွန်တော်တို့လည်း ကမ္ဘာကြီးနဲ့အတူ ခေတ်နောက်မကျအောင် လိုက်ကြစို့။ ကမ္ဘာ့ဇာတ်ခုံ ကြီးမှာ ကမ္ဘာ့တေးသံလိုက်၍ ကနိုင်တဲ့ ဗမာပြည်ကြီးဖြစ်အောင် ဖန်တီးပြုပြင်ကြစို့။ ဗမာပြည်ကြီးကို လွတ်လပ်ပြီး တိုးတက်ထွန်းကားတဲ့ တိုင်းပြည်ဖြစ်အောင် ကြံဆောင် ကြိုးစားကြစို့။ ကျွန်တော်တို့အားလုံး စစ်သားရော၊ နိုင်ငံရေးသမားရော၊ စာရေးဆရာရော၊ သတင်းစာဆရာရော၊ ဗမာတမျိုးသားလုံး ယခုပြောတဲ့အတိုင်း ခေတ်ပြောင်း အလုပ်ကို တူပြိုင်ပြိုင် လုပ်ကိုင်ကြပါစို့’ ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့် နိုင်ငံရေး ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းကမူ တိုင်းပြည် တိုးတက်ထွန်းကားရေးအတွက် နိုင်ငံရေးသမားကောင်းတွေ များ⁠များရှိဖို့ လိုအပ်ပုံ၊ နိုင်ငံရေး လုပ်ဆောင်ခြင်း၏ မွန်မြတ်ပုံတို့ကို ၁၉၄ဝခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလထုတ် ဒဂုန်မဂ္ဂဇင်း၌ ဖော်ပြခဲ့သည့် ‘နိုင်ငံရေးအမျိုးမျိုး’ ဟူသည့် ဆောင်းပါးတွင် အရိပ်အမြွက် ထည့်သွင်း ရေးသားခဲ့သည်။ ထိုဆောင်းပါးတွင် ဗိုလ်ချုပ်က ‘အစိုးရဟု ဖြစ်ပေါ်လာစဉ်ကပင် လူတွေ တရားမစောင့်နိုင်၍ ဖြစ်၏။ လူတွေသာ တရားစောင့်နိုင်လျှင် အစိုးရ ရှိတော့မည်မဟုတ်။ ဤကား ဗမာ့ကျမ်းဂန်တွေ၌ပင် ရှိ၏။ လူတွေတရား မစောင့်နိုင်သည့် အကြောင်းမှာလည်း လောဘတရားကြောင့် ဖြစ်၏။ လောဘတရား ဖြစ်ခြင်းမှာလည်း ပုဂ္ဂလိက ပစ္စည်းပေါ်လာသဖြင့် ငါ့ဟာ၊ ငါ့အိမ်၊ ငါ့ခြံ စသဖြင့် ငါတည်းဟူသော သက္ကာယဒိဋ္ဌိ အရင်းခံသည့် လောဘ၊ ထိုလောဘကြောင့်ဖြစ်သော ဒေါသ၊ ထိုလောဘ ဒေါသမီးတို့ကြောင့် မောဟတည်းဟူသော မသိမလိမ္မာ မိုက်မဲမှုဖြစ်လာ၏။’ ‘ဦးဘဘေကြီး ပြောသလို ညစ်ပတ်တဲ့ အလုပ်လား ဆိုသည့် မေးခွန်းကိုလည်း ဖြေလို၏။ ဦးသိန်းမောင်ကြီးကတော့ ဝန်ခံသွားရှာပြီ။ ညစ်ပတ်တယ်တဲ့ သူတော့ မလုပ်ချင်ဟု ဖြေခဲ့ပြီ။ တေမိမင်း အားကျလို့ ထင်၏။ ယခုတော့ ဆွဲချခေါ်တဲ့ ရှေ့နေချုပ်ကြီး ဖြစ်နေတယ်။ အမှန်မှာ နိုင်ငံရေးသည် လောကီရေးပင်ဖြစ်၏။ နိုင်ငံရေးမှာ နိဗ္ဗာန်ရောက်ကြောင်း တရားမဟုတ်။ သို့သော်လည်း လောကီရှိမှလည်း လောကုတ်ရှိနိုင်၏။ လောကုတ်ရှိမှလည်း လောကီ တည်နိုင်၏။ အူမတောင့်မှ သီလစောင့်နိုင်၏။ လူတွေသည် ပြုပြင်လို့ရ၏။ ပြုပြင်လို၏။ တိုးတက်လို၏။ ဤအချက်မှာ ထင်ရှားနေပေပြီ။ စင်စစ်နိုင်ငံရေးမှာ ထိုပြုပြင် တိုးတက်လိုသည့် ပင်မတရားကြီးတရပ်ပင် ဖြစ်၏။ ထိုတရားကား လောကီနိဗ္ဗာန်ကို နောက်ဆုံးရည်မှန်းပေ၏။ ထို၌ကြောင့် အဘယ်မှာလျှင် ညစ်ပတ်ရပေမည်နည်း’ ဟု ပြတ်ပြတ်သားသား ရေးသားခဲ့သည်။ ထိုဆောင်းပါးထဲတွင် နိုင်ငံရေး လုပ်ဆောင်မှုနှင့် ပတ်သက်၍လည်း ‘မိမိကိုယ်ကို နာမည်ကြီးအောင်၊ ကြွယ်ဝအောင် လုပ်တတ်သည်မှာ နိုင်ငံရေးမဟုတ်။ တိုင်းပြည်ကောင်း အောင်လုပ်တတ်မှ နိုင်ငံရေးဖြစ်၏’ ဟု ဗိုလ်ချုပ် က သတိပေး ရေးသားခဲ့သေး၏။ ပင်လုံညီလာခံ အောင်မြင်စွာ ကျင်းပပြီးစီးခဲ့သည့် အထိမ်းအမှတ် ညစာစားပွဲတွင် ဗိုလ်ချုပ်က ‘ကျွန်တော် ဒီကို ရောက်လာတဲ့ကိစ္စ နားလည်တာ တခုရှိပါတယ်။ ဘာလဲဆိုရင် ဗမာပြည်ကြီး လွတ်လပ်စေချင်တယ်၊ ညီညွတ်စေချင်တယ်၊ ကြီးပွားစေချင်တယ် သည်ဟာပါဘဲ။ တိုင်းပြည် လွတ်လပ်အောင်၊ ညီညွတ်အောင်၊ ကြီးပွားအောင် ဘယ်လိုလုပ်ရမလဲ ဆိုတာကို လွန်ခဲ့တဲ့ (၁၀)နှစ်လောက်ကစပြီး ကြိုးစားလာပါတယ်။ နောင်လဲ ကြိုးစားပါဦးမယ်။ လုံး⁠လုံးလွတ်လပ်တဲ့ကိစ္စ ပြီးပြတ်သည်အထိ ကြိုးစားပါမယ်’ ဟု ပြောကြားခဲ့လေသည်။ ဘဝနိဂုံး ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၁၉ ရက်နေ့တွင် ရန်ကုန်မြို့ရှိ အတွင်းဝန်များရုံး၌ နိုင်ငံရေးတွင် အလွန်အရေးပါသော ခေါင်းဆောင်ကြီး များ (အာဇာနည် ကိုးဦး)တို့နှင့်အတူ လုပ်ကြံခြင်းခံခဲ့ရပြီး ကျဆုံးခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်၏ စကားများ ဗမာက တစ်မျိုး၊ ကရင်က တစ်ဖုံ၊ ရှမ်း၊ ကချင်၊ ချင်းတို့က တစ်ခြား အကွဲကွဲ အပြားပြား လုပ်နေကြရင် အကျိုးရှိမှာ မဟုတ်ဘူး။ စုပေါင်း လုပ်မှသာ အကျိုး ရှိနိုင်မယ်။ (၁၉၄၇၊ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၁ ရက်၊ ပင်လုံမိန့်ခွန်း) လူကြီးဆိုတာ အသက်ကြီးတာကို ဆိုလိုတာလား။ မဟုတ်ဘူး။ အသက်မကြီးပေမယ့် လုပ်တဲ့ အလုပ်ကြီးရင် လူကြီးပဲ။ (၁၉၄၄၊ မတ် ၁၄၊ ဗိုလ်သင်တန်း ကျောင်းဆင်းမိန့်ခွန်း) ဟေ့ ... သေလဲ ဗမာပီပီ ဇာတိမာန်နှင့် သေကြပါ .. ရန်သူကို မိမိလက်အားနေရင် လက်နှင့်ထိုး၊ ခြေအားနေရင် ခြေနဲ့ကန်ပါ ..။ နောက်ဆုံး ပါးစပ်အားနေလျှင် ပါးစပ်နှင့် ကိုက်ပြီးမှ ရဲ⁠ရဲသေပြလိုက်ကြတာပေါ့ ...။ (ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့် ရဲဘော်သုံးကျိပ်တို့ ဟေနန်ကျွန်းတွင် ဂျပန်များက စစ်ပညာသင်ပေးနေကြစဉ် ဂျပန်တို့က ၎င်းတို့အား အားလုံးဖျောက်ဖျက်မည့် အခြေအနေမျိုးကို ကြုံတွေ့နေကြရစဉ်) ရဲဘောသုံးကျိပ်ဟာ နိုင်ငံရေးအဖွဲ့ တဖွဲ့တည်း မဟုတ်ပဲ သခင်ဂိုဏ်းကြီးနှစ်ခုဖြစ်တယ်၊ အနာဂတ် လွတ်လပ်ရေးတိုက်ပွဲမှာ ဒီသုံးကျိပ် ညီညွတ်ဖို့ လိုတယ်။ ဒါမှ လူငယ်များဖြစ်တဲ့ သခင်ဂိုဏ်း နှစ်ဂိုဏ်းလုံး ညီညွတ်မယ်။ ဒါမှ လူများစုကို ကိုယ်စားပြုမဲ့လူတွေ တကယ်လဲ အလုပ်လုပ်ကြမဲ့ လူငယ်တွေ ညီညွတ်မယ်။ ဒါမှ လွတ်လပ်ရေးတိုက်ပွဲဟာ ခိုင်မာတောင့်တင်းမယ်။ စစ်ထွက်ကြတာပေါ့၊ ရှေး⁠ရှေးတုန်းက ဗမာ့တပ်တွေ စစ်ထွက်ကြတာ တနင်္သာရီကို လှေကြီးတွေနဲ့ ရေကြောင်းလွှင့်ကြတော့ တချို့က ရေကြောင်းမှားပြီး ရခိုင်ပြည်ဘက် ရောက်လိုရောက်ဖြစ်ကြတာပဲ၊ ဒါပေမဲ့ ရောက်တဲ့နေရာက ဆက်ပြီး ဖြစ်သလို လုပ်ကြတာပေါ့ ...။ (ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းတို့ ယိုးဒယားတွင် တပ်များစုကြပြီး တပ်စစ်ကြောင်း အသီးသီးထွက်ရန် စီစဉ်ကြစဉ် ဖာပွန်စစ်ကြောင်း ချီတက်ရန် တာဝန်ကျသူ ဗိုလ်ကျော်ဇောက ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းအား ကန်တော့သောအခါ) ခင်ဗျားတို့ရွှာကို ရှေးယခင်တုန်းက ယုံမိတယ်၊ ဘာ့ကြောင့်လဲဆိုတော့ ဆရာစံထတုန်းကလဲ ထထကြွကြွရှိတဲ့ ရွာတရွာလို့ အသိအမှတ်ပြုခဲ့တယ်၊ မှင်နီ အဝိုင်းခံခဲ့ရတယ်၊ ခုတော့ ကျုပ်အထင်ကြီးသလောက် မဟုတ်တာ တွေ့ရတယ် ...။ (ပဲခူးခရိုင် ဝေါအပိုင် အညာစုရွာ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း ရောက်၍၊ ရဲဘော် ၃၇ ယောက်စုရန်ပြောရာ ရပ်ရွာထဲက တုတ်တုတ်မလှုပ်ကြ၍ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းက) အမွေအနှစ်‌ စကော့ဈေးနှင့် ကော်မရှင်နာ လမ်းများကို လည်း ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းဈေးနှင့် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းလမ်းများအဖြစ် လွတ်လပ်ရေး နောက်ပိုင်းတွင် ပြောင်းလဲမှည့်ခေါ်ခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံအနှံ မြို့ကြီးပြကြီးရှိ လမ်းများ၊ ပန်းခြံများလည်း သူ့အား အမှတ်ရစေရန် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းလမ်းနှင့် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းပန်းခြံအဖြစ် မှည့်ခေါ်ကြသည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း အားအမှတ်ရမိစေမည့် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသီချင်း မှာလည်း ထင်ရှားသည်။ ရှစ်လေးလုံးအရေးတော်ပုံ အတွင်း သူ၏ ဓာတ်ပုံအား ကိုင်ဆောင်လှည့်လည်ကြသည်။ သူကွယ်လွန်စဉ်က အသက် ၃၂ သာ ရှိသေးသည်။ ရွှေတိဂုံစေတီ ခြေရင်းတွင် အာဇာနည် ဗိမာန်တစ်ခု တည်ဆောက်ထားပြီး ဇူလိုင် ၁၉ ရက်ကို အာဇာနည်နေ့ အဖြစ် နှစ်စဉ် အခမ်းအနားကျင်းပ ကြသည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ မွေးနေ့ဖြစ်သော ဖေဖော်ဝါရီ (၁၃)ရက်နေ့ကို မြန်မာနိုင်ငံကလေးများနေ့အဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည်။ ဓာတ်ပုံများ ဆက်စပ်အကြောင်းအရာများ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ် အာဇာနည်နေ့ ကိုးကား အောင်ဆန်းစုကြည် (၁၉၄၈) မြန်မာနိုင်ငံ၏ အောင်ဆန်း၊ အီဒင်ဘရာ၊ ကစ္စကဒေလ်(၁၉⁠၉၁) မာတင်စမစ် (၁၉⁠၉၁) ဘားမား-ပုန်ကန်ထကြွမှုနှင့် တိုင်းရင်းသား မျိုးနွယ်စုနိုင်ငံရေး လန်ဒန်၊ နယူးဂျာစီ၊ ဇတ်စာအုပ်များ ပင်လုံသဘောတူညီချက် ၁၉၄၇ အောင်ဆန်းအား မည်သူသတ်သနည်း၊ ဗိုလ်ချုပ်ကျော်ဇောနှင့် တွေ့ဆုံမေးမြန်းခြင်း ဧရာဝတီ (ဩဂုတ်၁၉⁠၉၇) (ဒေါက်တာလွဏ်းဆွေ) “ဝင့်ထည်” ကလောင်အမည်ဖြင့် ဖော်ပြခဲ့သည့် ဆောင်းပါး WiKiMyanmar အောင်သန်း ၏ အောင်ဆန်း ကိုမိုးသီး www.aungsan.com မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမိုင်း ရဲဘော်သုံးကျိပ် အာဇာနည်ကိုးဦး မြန်မာ့နိုင်ငံရေးသမားများ မြန်မာ အမျိုးသား စာရေးဆရာများ တို့ဗမာ အစည်းအရုံးဝင်များ မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးများ တပ်မတော် ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်များ မြန်မာ စာရေးဆရာများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%86%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%B8

မော်လမြိုင်မြို့

မော်လမြိုင်မြို့ (၊ (သတ်ပုံဟောင်း – Moulmein)) သည် မွန်ပြည်နယ်၏ မြို့တော်ဖြစ်သည်။ ရန်ကုန်မြို့မှ ကီလိုမီတာ ၃၀၀ (၁၈၅ မိုင်) ကွာဝေးပြီး သထုံမြို့မှ ၇၀ ကီလိုမီတာ အသီးသီး ကွာဝေးကြသည်။ ဤမြို့သည် သံလွင်မြစ်ဝ၏ ဝဲဖက်ကမ်းပေါ်တွင် တည်ရှိပြီး မြန်မာ့အရှေ့တောင် ဆိပ်ကမ်းမြို့တစ်ခုဖြစ်သည်။ ထို့အပြင် မြန်မာနိုင်ငံ အောက်ပိုင်းသို့ ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားရန် အဓိကနေရာကြီးဖြစ်သည်။ မော်လမြိုင်မြို့သည် ရှေးမွန်မြို့ဟောင်းကြီး တစ်မြို့ဖြစ်ခဲ့ပြီး ကိုလိုနီခေတ် မြန်မာနိုင်ငံတော်၏ ပထမဆုံး မြို့တော် လည်းဖြစ်ခဲ့သည်။ မော်လမြိုင်မြို့သည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ မြို့တော်အသစ် နေပြည်တော်မြို့ မတည်ထောင်ခင် ၂၀၀၆ ခုနှစ်ထိ မြန်မာနိုင်ငံ၏ တတိယအကြီးဆုံးမြို့ ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဝေါဟာရရင်းမြစ် မော်လမြိုင်မြို့၏ အမည်ဖြစ်ပေါ်လာပုံကို သမိုင်း၌ ဤသို့ဆိုလေသည်။ ယခင်က မော်လမြိုင်မြို့နေရာတွင် ဘုရင်တစ်ပါးအုပ်စိုးခဲ့သည်။ ထိုဘုရင်သည် သူတစ်ပါးနှင့်မတူဘဲ ပုံမှန် မျက်လုံးနှစ်လုံးအပြင် နှဖူးအလယ်တည့်⁠တည့်တွင် မျက်လုံးအပိုတစ်လုံး ရှိသည်။ ထိုမျက်လုံးတန်ခိုးနှင့် ဘုရင်ကြီးသည် သူ့တိုင်းပြည်နယ်နိမိတ်အတွင်းမှာ ဘာတွေဖြစ်နေသလဲ ဆိုတာကို အကုန်သိနေလေသည်။ တနေ့သောအခါ ယိုးဒယားရှမ်းများ စစ်မက်ပြုဖို့ရောက်လာကြသည်။ မွန်လူမျိုးများသည် ထိုင်းလူမျိုးများကို ရှမ်းဟုခေါ်ကြသည်။ ရှမ်းဘုရင်တပ်များ၏ လှုပ်ရှားမှု မှန်သမျှကို မွန်ဘုရင်က သူ့၏ မျက်လုံးတန်ခိုးဖြင့် အကုန်လုံးမြင်နေရလေတော့ ရှမ်းတို့၏ အစီအစဉ် အားလုံးကို ဖျက်ဆီးပစ်လိုက်နိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် ရှမ်းများသည် သူတို့၏ တပ်တွင်းမှာ သစ္စာဖောက် ရှိသည်ဟု ယူဆလာကြသည်။ ရှမ်းဘုရင်သည် သူ့၏ မှူးမတ်များကို မေးမြန်းသောအခါ အကြောင်းစုံကို သိရှိလာပါတော့သည်။ ရှမ်းများသည် ပြဿနာကို ဖြေရှင်းရန်အတွက် ညီလာခံကျင်းပခဲ့ကြသည်။ ထိုညီလာခံမှ နေပြီး သူတို့သည် မွန်ဘုရင်၏ တတိယမျက်လုံးကို ဖျက်စီးပစ်ဖို့အတွက် သူတို့၏ သမီးတော်ကို လက်ဆောင်ပဏ္ဍာဆက်သရန် သဘောတူညီလိုက်ကြသည်။ ရှမ်းများသည် သံအဖွဲ့စေလွှတ်ပြီး ဘုရင်မင်းကြီး၏ ဘုန်းတန်ခိုးတော်ကြောင့် သမီးတော်ကို လာရောက်ဆက်သပါကြောင်း ပြောကြားသည်။ မင်းသမီး၏ လက်ချက်ကြောင့် ဘုရင်ကြီး၏ တတိယမျက်လုံးသည် ဖျက်ဆီးခြင်းခံလိုက်ရသည်။ ထိုမျက်လုံးတစ်လုံး ပျက်သွားခြင်းကို အစွဲပြုပြီး ရှေးမွန်များက ထိုဘုရင်ကြီး အုပ်ချုပ်သောမြို့ကို မွန်ဘာသာဖြင့် မတ်မွဲလို လို့ခေါ်ဆိုကြသည်။ မတ်- ဆိုသည်မှာ မျက်လုံးဖြစ်သည်။ မွဲ-ဆိုသည်မှာ တစ်၊ လို-ဆိုသည်မှာ ပျက်စီးခြင်းဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ မတ်မွဲလို ၏ မွန်လိုအသံထွက်က မွတ်မော်လုံမ် ဖြစ်သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် အခြားသော တိုင်းရင်းသားများက တုပခေါ်ဝေါ် ပြောဆိုလာသော အခါ မတ်မွဲလို မှနေ မော်လမြိုင် ဖြစ်လာသည်။ မြတ်စွာဘုရား ပရိနိဗ္ဗာန် စံလွန်တော်မူပြီးသည်နောက် သာသနာနှစ် ၁၅၇ ခုတွင် ရှမ်းမင်းဆက် ပြတ်၍ မွန်မင်းတို့လက်ထက်သို့ကျရောက်သောအခါ ရာမညရာဇာမင်းသည် မူလမြို့တည်ရာမှ သံလွင်မြစ်၊ ဂျိုင်းမြစ်၊ အတ္တရံမြစ်နှင့် သောင်ရင်းမြစ်တို့၏ မြစ်လေးမြွာဆုံရာ ယခုမော်လမြိုင်မြို့ တည်ရှိရာသို့ ပြောင်းရွှေ့ပြီးလျှင် မြို့သစ် နန်းသစ် တည်ထောင်စိုးစံတော်မူ၏။ မြို့၏အမည်ကို ရမ္မာပူရ၊ ရမ္မာဝတီဟူ၍ပင် ဘွဲ့ချည်သတ်မှတ်တော်မူသည်။ ရာမညရာဇမင်းသည်၄ နှစ်မျှ မင်းပြုပြီးသည်နောက် သာသနာနှစ် ၁၆၁ ခုတွင် နတ်ရွာစံသည်။ ထိုအခါ သားတော်ကြီး အိမ်ရှေ့မင်းသည်မွတ်ပိရာဇဟူသော ဘွဲ့ဖြင့် ထီးနန်းဆက်ခံ စိုးစံလေသည်။ မွတ်ပိရာဇမင်း၏ မျက်မှောင် နှစ်ခုအလယ်တွင် တင့်တယ်လှပသော မှဲ့ရှင်တလုံးပါသောကြောင့် မျက်စိ သုံးလုံးထင်ရလောက်အောင် ထူးခြားတော်မူရကား မွန်ဘာသာဖြင့် မွတ်ပိရာဇာ၊ မြန်မာဘာသာဖြင့် မျက်စိသုံးလုံး ဘုရင်ဟုခေါ်တွင်သည်။ ထိုမင်းလက်ထက် မြို့ပြ စည်ပင်သာယာဝပြော၍ ထင်ရှားကျော်ကြားလာ၏။ နောင်အခါ အကြောင်းမသင့်သောကြောင့် မှဲ့ရှင်မျက်လုံး ကွယ်ပျောက်သွားရလေသည်။ ယင်းကို အစွဲပြု၍ မွတ်ပိရာဇမင်းကို မွန်ဘာသာဖြင့် မွတ်မယ်လိန်းဟုခေါ်တွင်သည်။ မျက်စိတလုံးကွယ်သောမင်းဟူ၏။ မြို့၏အမည်ကိုလည်း ရမ္မာပူရ၊ ရမ္မာဝတီမှ မွတ်မယ်လိန်းဟူ၍ပင်ခေါ်ဆိုကြသည်။ မွတ်မယ်လိန်း ခေါ်တွင်ရာမှ ကာလရှည်လျားသောအခါ မော်လမိန်း၊ ထိုမှ မော်လမြိုင် အခေါ်သို့ ပြောင်းလဲလာခဲ့လေသည်။ ဤသည့်နောက်ပိုင်းတွင် မော်လမြိုင်မြို့သည် စစ်ပွဲအမျိုးမျိုးတို့၏ဒဏ်ကြောင့် အကြိမ်ကြိမ် ပျက်စီးခဲ့သည်ဖြစ်ရာ လက်အောက်ခံမြို့ကလေးအဖြစ်သို့ ရောက်ခဲ့သည်သာ များသည်။ ရှေးမွန်တွေက မုဟ်ၜဳလီု လို့ခေါ်တယ်(မုဘီလိန်း)ပါ အဓိပ္ပာယ်က မြစ်ဝအစွန်းတွေပျက်စီးနေတဲ့နေရာပါ မြစ်ဝပျက်စီးနေတာသိချင်ရင် မုတ္တမတောင်ပေါ်ကို ကား ဆိုင်ကယ်နဲ့တက်ပြီး ကြည့်ပါက မြစ်ဝဟာ ကျယ်ပြန့်ပြီး ကျွန်းတွေကွက်ကြားဖြစ်နေတာ တွေ့ရမှာဖြစ်ပါတယ်။ ရှေးမွန်တွေဟာ လှေနဲ့ခရီးသွားရင်း ပန်းလောင်မြစ်ကို ပါင်လီု(မြစ်၀ပျက်နေသောမြစ်)ဟုလည်းခေါ်ခဲ့ကြပါတယ်။ သမိုင်းကြောင်း အေဒီ ၁၃ မှ ၁၈ ရာစု မွန်တို့၏ မဂဒူးမင်းဆက် ခေါ် (ဝါရီရူးမင်းဆက်)တွင် (၁၅) ဆက်မြောက်မင်းဖြစ်သော ဘုရင်မကြီး ရှင်စောပု ပြီးနောက် နန်းတက်သည့် ဟံသာဝတီ မွန်နိုင်ငံဘုရင် ဓမ္မစေတီမင်းကြီး သာသနာသက္ကရာဇ် ၂၀၂၃၊ ကောဇာသက္ကရာဇ် ၈၄၀၊ ခရစ်နှစ် ၁၄၇၉ ခုနှစ်တွင် ရေးထိုးခဲ့သော ကလျာဏီကျောက်စာ အရ မော်လမြိုင်မြို့သည် မုတ္တမတိုင်းဒေသအတွင်း မွန်သုံးဆယ်နှစ်မြို့၌ ပါခဲ့လေသည်။ အေဒီ ၁၈ မှ ၁၉ ရာစု ကုန်းဘောင်မင်းဆက် ထူထောင်သော အလောင်းမင်းတရား သည် ယိုးဒယား(ထိုင်း) သို့ ချီတက်တိုက်ခိုက်ပြီးနောက် ပြန်လည်ဆုတ်ခွာစဉ် မကျန်းမမာ ဖြစ်ကာ မော်လမြိုင်အနီး မုတ္တမကျေးကင်းရွာ၌ ခရစ်နှစ် ၁၇၆၀ မေ ၁၁ တွင် နတ်ပြည်စံတော်မူသဖြင့် ရွှေဘိုနေပြည်တော်သို့ တော်ဝင်တပ်တော်များ ပြန်လာခဲ့ကြသည်။ ထိုစဉ် စစ်သူကြီး ဗိုလ်ချုပ် မင်းခေါင်နော်ရထာ ခေါ် (မုဆိုးချုံ ဗိုလ်တွန်)သည် ရသမျှသော သုံ့ပန်းလူစုများနှင့် မော်လမြိုင်ကို ပြုပြင်ခဲ့လေသည်။ အလောင်းမင်းတရား၏ အရိုက်အရာကို ဆက်ခံသော နောင်တော်ကြီးမင်းက မင်းခေါင်နော်ရထာကိုပင် မြို့ပြတည်ထောင်ခြားနား၍ ပုန်ကန်သည် အထင်မှားခြင်းကို ခံခဲ့ရဖူးလေသည်။ တစ်ဖန် ပထမ အင်္ဂလိပ်- မြန်မာစစ်ပွဲတွင် စကြာဝန်ကြီးအား မော်လမြိုင်မြို့ကို ပြုပြင်ခိုင်းပြန်သည်။ တိုင်းပြည်မအေးချမ်းသဖြင့် ပြန်လည်ပျက်စီး ယိုယွင်းခဲ့ရပြန်သည်။ ကိုလိုနီခေတ် မော်လမြိုင်မြို့ (၁၈၂၄ မှ ၁၉၄၈) ခရစ်နှစ် ၁၈၂၄-ခုနှစ်တွင် စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့သော ပထမ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ်ပွဲ အပြီး ခရစ် ၁၈၂၆ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှလက်အောင်သို့ ရန္တပိုစာချုပ်အရ အောက်မြန်မာနိုင်ငံကို ပေးလိုက်ရသောအခါ မော်လမြိုင်မြို့သည် ဗြိတိသျှပိုင် အောက်မြန်မာပြည်၏ မြို့တော် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ထိုစဉ် ကုန်းဘောင်မင်းဆက် (၁၁) ဆက်တွင် သတ္တမမြောက် ဖြစ်သော မြန်မာဘုရင် ဘကြီးတော်ဘုရား၏ အထင်မှားခြင်းကို ခံရသောအတွက်ကြောင့် မွန်လူမျိုး ဒလမြို့စား (ကျော်ထင်သီဟသူဘွဲ့ခံ) စစ်ကဲကြီး မောင်​ထော်​လေး သည် အန္တရာယ်ရှောင်တိမ်းသည့်သဘောဖြင့် လှေကြီး လှေငယ်ပေါင်း ၂ဝ⁠ဝ ကျော်တွင် မွန်လူကြီး လူငယ်ပေါင်း တသောင်းကျော် ၂ သောင်းခန့်ကို တင်၍ ရေကြောင်းကူးလာရာ မော်လမြိုင်မြို့ဟောင်းသို့ ဆိုက်ရောက်လျှင် တအိမ်မျှမရှိ၊ တောခုတ်ရှင်းလင်း၍ အိမ်ရာအသီးသီး ဆောက်လုပ်နေထိုင်ကြသည်။ ထိုမှ တစတစ လူမျိုးခြားတို့နှင့် ဆက်ဆံလာခဲ့ရာမှ စည်ကားခဲ့လေသည်။ ခရစ်နှစ် ၁၈၃၆ ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထမဦးဆုံးသတင်းစာ ဖြစ်သော "မော်လမြိုင်ခရော်နီကယ် သတင်းစာ(The Maulmain Chronicle)"ကို ဗြိတိသျှတို့သည် မော်လမြိုင်၌ စတင်ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ၎င်းမော်လမြိုင်ခရော်နီကယ် သတင်းစာသည် အင်ဒိုချိုင်းနားဒေသ (အရှေ့တောင်အာရှ ကျွန်းဆွယ်ဒေသ)၏ ပထမဆုံးသတင်းစာလည်း ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်နှစ်ခြင်းကို စတင်တည်ထောင်သူ အဒိုနီရမ်ဂျပ်ဆင်(ယုဒသန်)သည် သူပြန်ဆိုသော မြန်မာ့ပထမဆုံးဓမ္မသစ်ကျမ်းကို ၁၈၃၂ ခုနှစ်တွင် မော်လမြိုင်၌ ပထမဦးဆုံးအကြိမ် ရိုက်နှိပ်ခဲ့သည်။ ၁၈၃၇ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၈ ရက်တွင် ဂျာမန်စူးစမ်းရှာဖွေသူ Johann Wilhelm Helfer မော်လမြိုင်ဆိပ်ကမ်းသို့ ဆိုက်ရောက်ခြင်းဖြင့် သူ့ကိုသမိုင်းတွင် မြန်မာနိုင်ငံသို့ရောက်ရှိသော ပထမဆုံးဂျာမန်လူမျိုး ဖြစ်လာစေခဲ့သည်။ ၁၈၅၂ ခုနှစ်တွင် ယုဒသန်၏ လက်ငုတ်ဖြစ်သော မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထမဦးဆုံး အင်္ဂလိပ်- မြန်မာအဘိဓာန်ကို ဆရာအီး၊ အေး၊ စတီဗင်က မော်လမြိုင်မြို့ အမေရိကန် သာသနာပုံနှိပ်တိုက်၌ ပထမအကြိမ် စက်တင်ပုံနှိပ် နိုင်ခဲ့လေသည်။ ခရစ်နှစ် ၁၈၂၆ မှ ၁၈၆၂ အကြားတွင်, ကိုလိုနီခေတ်မော်လမြိုင်မြို့သည် ဗြိတိသျှမြန်မာနိုင်ငံ၏ဗဟို ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဒုတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ် ပြီးနောက် ၁၈၆၂ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှတို့သည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေးမြို့တော်ကို မော်လမြိုင်မှ ရန်ကုန်သို့ တရားဝင်ပြောင်းရွေ့ခဲ့သည်။ ၁၈၇၃ ခုနှစ်တွင် ကုန်းဘောင်မင်းဆက် (၁၁) ဆက်တွင် ဒဿမ​မြောက် ဖြစ်သော မြန်မာဘုရင် မင်းတုန်းမင်း စေလွှတ်သောသံအဖွဲ့ကို ကင်းဝန်မင်းကြီးဦးကောင်း ဦးဆောင်၍ ပြင်သစ်နိုင်ငံ ပါရီမြို့တော်သို့အသွား၌ ဗြိတိသျှပိုင်မော်လမြိုင်မြို့သို့ ခေတ္တရောက်လာရာတွင် မြို့၏ရှုမျှော်ခင်းကို ခရီးစဉ် ရကန်ဖွဲ့ဆိုခဲ့လေသည်။ ခရစ်နှစ် ၁၈၇၈ ပြည့်နှစ်တွင် မင်းတုန်းမင်း နတ်ရွာစံပြီးနောက် "သီရိပုဗ္ဗာရတနာဒေဝီ"ဘွဲ့ခံ စိန်တုံးမိဖုရား သည် စုဖုရားလတ်၏ မယ်တော်ဖြစ်သော ဆင်ဖြူမရှင်၏ နန်းတွင်းလူသတ်ပွဲ အန္တရာယ်ကို ရှောင်တိမ်းသည့်သဘောဖြင့် သီပေါမင်းပိုင် အထက်မြန်မာပြည်မှ ဗြိတိသျှပိုင် အောက်မြန်မာပြည်ကို စုန်ဆင်းကာ မော်လမြိုင်မြို့ သာယာကုန်းရပ်ရှိ အိမ်တစ်လုံးတွင် ဗြိတိသျှအစိုးရကပေးသည့် ပင်စင်လစာ စားရင်း နေထိုင်ခဲ့သည်။ မော်လမြိုင်မြို့သည် ကမ္ဘာ့ဆေးပညာသမိုင်း၌ ငှက်ဖျားရောဂါကို ခြင်မှကူးစက်ကြောင်း ၁၈၉၇ခုနှစ်တွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သဖြင့် ထင်ရှားခဲ့သူ ဆေးပညာနိုဘဲလ်ဆုရ ဗြိတိသျှဆရာဝန်ကြီး ပါမောက္ခ ဆာရိုနယ်ရို့စ် ဆရာဝန်အငယ်ဘဝဖြင့် ၁၈၈၅ မေလ မှ ၁၈၈၆ မေလအထိ တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ရာ နေရာဖြစ်သည်။ စာပေ နိုဘဲလ်ဆုရ အင်္ဂလိပ် ဂန္ထဝင် ကဗျာဆရာ ရတ်ဒ်ယတ် ကစ်ပလင် သည် ၁၈၉ဝ ခုနှစ်တွင် မော်လမြိုင်မြို့သို့ ခေတ္တရောက်ရှိခဲ့ပြီး ၁၈၉၂ ခုနှစ်တွင်သူ၏ မန္တလေးအမည်ရှိ ကဗျာအဖွင့် ၌ ဤသို့ ရေးသားထားသည်။ "By the old Moulmein pagoda Lookin' lazy at the sea There's a Burma girl a-settin' and I know she thinks o' me". ထို့အပြင် ကမ္ဘာ့စာပေလောကတွင် လျှမ်း⁠လျှမ်းတောက်ကျော်ကြားခဲ့သော အင်္ဂလိပ် စာရေးဆရာ ဂျော့အိုဝယ်(George Orwell)၏ ဘိုးဘွားမိဘများ မျိုးရိုးစဉ်ဆက် အခြေချနေထိုင်ခဲ့ရာမြို့ဖြစ်ခဲ့ပြီး ဂျော့အိုဝယ် ကိုယ်တိုင်လဲ ၁၉၂၆ ခုနှစ်တွင် နေထိုင်ခဲ့သည့်မြို့ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၃၆ ခုနှစ်တွင်သူ၏ စာအုပ် Shooting an Elephant ၌ ဤသို့ရေးသားထားလေသည်။ "In Moulmein, in Lower Burma, I was hated by large numbers of people -- the only time in my life that I have been important enough for this to happen to me". ဗြိတိသျှကိုလိုနီခေတ်တွင် ဂျာမနီ၊ စီယမ်(ယခု ထိုင်းနိုင်ငံ)၊ ပါးရှား (ယခု အီရန်နိုင်ငံ)၊ ဒိန်းမတ်၊ နော်ဝေးနှင့် ဆွီဒင်နိုင်ငံတို့သည် မော်လမြိုင်၌ ကောင်စစ်ဝန်ရုံးများကို ဖွင့်လှစ်ထားရှိခဲ့ပြီး အီတလီနှင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတို့သည် မော်လမြိုင်၌ ကောင်စစ်ဝန်အေဂျင်စီများ ထားရှိခဲ့သည်။ ကိုလိုနီခေတ်တွင် မော်လမြိုင်မြို့၌ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ လူမျိုးစပ်များဖြင့် ပြည့်နှက်နေပြီး ထို အင်္ဂလိပ်နွယ်ဖွား မြန်မာအသိုင်းအဝိုင်း အများအပြား ရှိနေမှုကြောင့် အင်္ဂလန်အသေးစားလေး (Little-England) ဟုပင်ခေါ်တွင်ခဲ့သည်။ ထိုသူတို့သည် ရော်ဘာစိုက်ပျိုးရေးအတွက် မအားရအောင်ပင် ဖြစ်ခဲ့ကြသည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေ ယနေ့ခေတ်တွင်မူ ထိုသူတို့သည် မရှိသလောက်ပင် ရှားပါးသွားပြီဖြစ်သည်။ မော်လမြိုင်မြို့သည် (မြူနီစီပယ်နယ်နမိတ်နှင့် ရေဝန်ဆိပ်ကမ်းအပါအဝင်) ၂၁ စတုရန်းမိုင် ကျယ်ဝန်း၏။ မြူနီစီပယ်အဖွဲ့ကို ခရစ် ၁၈၇၄ ခုနှစ်ကစ၍ တည်ထောင်ကာ မြို့၏ စည်ပင်သာယာမှုကို စီမံအုပ်ချုပ်သည်။ မြို့၏ အရှေ့တောင်တန်းတလျှောက်တွင် ကျိုက်သလ္လံစေတီတော်၊ မဟာမြတ်မုနိဘုရား၊ ဇိနမာရ်အောင်စေတီတော်တို့ရှိကြသည်။ မြို့လယ်တွင်ကား ကျိုက်သုတ်စေတီရှိသည်။ ယင်းတောင်တန်းတလျှောက်နှင့် မြို့တွင်းမြို့ပတွင် ဘုန်းကြီးကျောင်း အများအပြား ရှိသည့်အပြင် ပရိယတ္တိစာသင်တိုက်ကြီးများလည်း ရှိသည်။ မော်လမြိုင်မြို့ တောင်ဘက် ၄ မိုင်အကွာရှိ တောင်ဝိုင်းတောင်နှင့် ရွှေနတ်တောင်ကြားတွင် မြို့သို့ရေပေးသော ကင်မွန်းချုံ ရေလှောင်ကန်ကြီးကို မြူနီစီပယ်အဖွဲ့မှ ငွေပေါင်း ၉ သိန်း ခွဲ အကုန်ခံ၍ ပြုလုပ်ခဲ့ရာ ခရစ်နှစ် ၁၉၁ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ပြီးစီးခဲ့လေသည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ မြို့သို့ ရေကောင်းရေသန့်များ ပေးသွင်းနိုင်ခဲ့သောကြောင့် နှစ်စဉ်နွေဥတုတွင် ဖြစ်တတ်သော ဝမ်းရောဂါဘေးမှ ကင်းလွတ်ကြရလေသည်။ ဗြိတိသျှအစိုးရပိုင်အထက်တန်းကျောင်း ၂ကျောင်းရှိသည့်ပြင် ရှင်မဟာဗုဒ္ဓဃောသ အမျိုးသားအထက်တန်းကျောင်း၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ အမျိုးသမီး အထက်တန်းကျောင်းနှင့် နိုင်ငံခြားသာသနာပြု အထက်တန်းကျောင်းများ အတော်များ⁠များရှိသည်။ မူလတန်းနှင့် အလယ်တန်းကျောင်းများလည်းရှိ၏။ တိုင်းမင်းကြီးရုံး၊ ခရိုင်ဝန်ရုံး၊ မြူနီစီပယ်ရုံးကြီး၊ နာရီစင်၊ အကျဉ်းထောင်၊ အမေရိကန်သာသနာပြုဆေးရုံ(Ellen Mitchell Hospital)၊ ဗြိတိသျှအစိုးရပိုင်ဆေးရုံကြီး၊ ဗဟိုစာတိုက်ကြီးနှင့် စာတိုက်ငယ်များ၊ မော်တင်လိန်းဆရာဖြစ် သင်တန်းကျောင်း၊ မျက်မမြင်ကျောင်း၊ Wellesley Bailey တည်ထောင်သော အခမဲ့ကုဋ္ဌနူနာဆေးရုံ တို့ရှိခဲ့ကြသည်။ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ် မတိုင်မီက မြန်မာ့လွတ်လပ်ရေးဖခင်ကြီး ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ဇနီး ဒေါ်ခင်ကြည်သည် စကော့လူမျိုး (စကော့တလန်လူမျိုး) အမျိုးသမီးများအုပ်ချုပ်သော မော်တင်လိန်းဆရာဖြစ် သင်တန်းကျောင်း(ABM ကျောင်း)၌ ပညာသင်ခဲ့သည်။ လက်ရှိ မော်လမြိုင်မြို့ (၁၉၄၈ မှ ယခု) ၁၉၄၈ ခုနှစ် အင်္ဂလိပ်တို့ထံမှ လွတ်လပ်ရေး ရရှိခဲ့ပြီးနောက် မော်လမြိုင်မြို့သည် မြန်မာ့အရှေ့တောင်၏ ယဉ်ကျေးမှု၊ ပညာရေး နှင့် စီးပွားရေး ဗဟိုချက်အဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိခဲ့သည်။ ၁၉၅၀ပြည့်နှစ်တွင် ကရင်သောင်းကျန်းသူတို့ သိမ်းပိုက်ထားသော မော်လမြိုင်မြို့ကို တပ်မတော် (ရေ) တပ်သားများနှင့် စစ်ရေယာဉ် (မေယု)တို့မှ ပြန်လည်ထိုးစစ်ဆင် သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၅၃ ခုနှစ်မှစတင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော မော်လမြိုင်ဥပစာကောလိပ်ကို ၁၉၆၃ ခုနှစ်မှ အစပြု၍ ဒီဂရီကောလိပ်အဖြစ် တိုးမြှင့်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၆၂ ခုနှစ် ခန့်မှန်း သန်းကောင်စာရင်းအရ လူဦးရေ ၁⁠၁၅၉၃၁ ယောက်ရှိသည်။ မော်လမြိုင်မြို့သည် အပူပိုင်းဒေသအတွင်း ကျရောက်သော်လည်း ပင်လယ်ကမ်းခြေနှင့် နီးခြင်း၊ တောင်အခံရှိခြင်း၊ မြစ်လေးမြွာတို့၏ဆုံရာ၌ တည်ထားခြင်းတို့ကြောင့် ရာသီဥတုမျှတ၍ မြေဩဇာကောင်းမွန်သည်။ နှစ်စဉ် ပျမ်းမျှ မိုးရေချိန် ၁၈၈ လက်မရှိ၍ ပျမ်းမျှအပူချိန်မှာ ဒီဂရီ ၈ဝ ခန့်ရှိသည်။ မော်လမြိုင်မြို့သည် မြို့တော်အသစ် နေပြည်တော်မြို့ မတည်ထောင်ချိန်ထိ မြန်မာနိုင်ငံ၏ တတိယအကြီးဆုံးမြို့ ဖြစ်ခဲ့သည်။ မြို့ပြ အမွေအနှစ် စောင့်ရှောက်ရေး မော်လမြိုင်ရှိ ရှေးဘာသာရေး အမွေအနှစ်အဆောက်အဦးများကို ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်သင့်သည်မှာ အမှန် ဖြစ်သလို ပျက်စီး လုနီးဖြစ်နေသော ကိုလိုနီခေတ် ဗိသုကာလက်ရာ အမွေအနှစ်များကလည်း ထူးခြားသည့် အတွက် ထိန်းသိမ်း သင့်သည်ဟု ပညာရှင်များမှ ဆိုသည်။ သို့သော်လည်း ပြည်နယ် အစိုးရနှင့် ပြည်သူများက အဆောက်အဦးဟောင်းများကို တန်ဖိုး ရှိသည် ဟု မမြင်ကြဟု ပညာရှင်များကဆိုသည်။ ရန်ကုန်မြို့ပြ အမွေအနှစ် စောင့်ရှောက်ရေးအဖွဲ့က ဦးဆောင်၍ ရန်ကုန်မြို့ရှိ ကိုလိုနီ ခေတ် ဗိသုကာ လက်ရာ အဆောက်အဦးဟောင်းများကို ဖြိုဖျက်ခံရမည့် အန္တရာယ်နှင့် ပျက်စီးပျောက်ကွယ်တော့မည့် အန္တရာယ်များမှ ကယ်ဆယ်ရန် ကြိုးစားမှုများ အောင်မြင်နေခြင်းကြောင့် မော်လမြိုင်မြို့အတွက်လည်း မျှော်လင့်ချက် ခပ်ရေးရေးတော့ ရှိနေပါသေးသည်။ ပထဝီအနေအထား မော်လမြိုင်မြို့သည် သံလွင်မြစ်ဝကျွန်းပေါ်တွင် တည်ရှိသော ဒေသတစ်ခု ဖြစ်သည်။ မြစ်ပါးစပ်တွင် ဘီလူးကျွန်းသည် သံလွင်မြစ်ကို ခွပိတ်ထားပြီး မုတ္တမပင်လယ်ကွေ့ အတွင်းသို့ စီးဝင်စေသည်။ ထိုကျွန်း၏အရှေ့မြောက်ဘက်တွင် ထင်ရှားသော ခေါင်းဆေးကျွန်းရှိလေသည်။ ပင်လယ်မှ ၂၈ မိုင်ဝေး၏။ မြို့သည် အနောက်ဘက်နှင့် မြောက်ဘက်ရှိ သံလွင်မြစ်နှင့် အတ္ထရံမြစ် ကမ်းရိုးတလျှောက်နှင့် အရှေ့ဘက် တောင်တန်းအကြားတွင် တည်ထားသောမြို့ဖြစ်ရကား အလျားရှည်၍ အနံတို၏။ မြို့၏အလျားမှာ ၇ မိုင်ခန့်ရှိ၍ တ​တောင်ဆစ်ကွေး သဏ္ဌာန်ရှိ၏။ မြို့သည် အရှေ့မှ အနောက်သို့ ဆင်ခြေလျှော ရှိပြီးလျှင် အရှေ့ဘက်တောင်တန်းတလျှောက်ပေါ်၌ စေတီများ တည်ထားသည့်ပြင် ကမ်းရိုးတလျှောက်၌လည်း သစ်ပင်အမျိုးမျိုးတို့ဖြင့် စိမ်းစိမ်းလန်းလန်း စို⁠စိုပြည်ပြည် ရှိရကား အလွန်သာယာသော ရှုမျှော်ခင်းကောင်း ဆိပ်ကမ်းမြို့တမြို့အဖြစ် ထင်ရှားကျော်ကြားသည်။ ပြည်တွင်းပြည်ပ ခရီးသည်များသည် မော်လမြိုင်သို့ မီးသင်္ဘောဖြင့်ဖြစ်စေ၊ မီးရထားဖြင့်ဖြစ်စေ လာရောက်ကြသည့်အခါ မြို့၏သာယာလှသည့် ရှုမျှော်ခင်းကို အဝေးကပင် မြင်ကြရသည်။ ထို့ကြောင့် ကင်းဝန်မင်းကြီးဦးကောင်း သည် သံအရာရှိကြီးအဖြစ်ဖြင့် ပြင်သစ်နိုင်ငံ ပါရီမြို့တော်သို့အသွား မြန်မာသက္ကရာဇ် ၁၂၃၅ ခုနှစ် တန်ခူးလ (ခရစ်နှစ် ၁၈၇၃ ခုနှစ်)၌ မော်လမြိုင်မြို့သို့ ခေတ္တရောက်လာရာတွင် မြို့၏ရှုမျှော်ခင်းကို ခရီးစဉ် ရကန်၌ ကို⁠ကိုနာဒ၊ သာစွမည်တွင်၊ စက်ယာဉ်ညင်နှင့်၊ ရေပင်လယ်ချက်၊ စခန်းသို့ထွက်ခဲ့၍၊ တရက်နှင့်တည၊ ကာလမကြာ၊ ရှုလေရာပင်၊ နတ်ရွာတပြိုင်၊ မော်လမြိုင်သို့၊ ရောက်တိုင်ဝင်ဆိုက၊ တွေ့ကြုံကြိုက်ရသည်၊ မျှော်လိုက်တိုင်း လွန်ပျိုနု၏။ဟူ၍ ဖွဲ့ဆိုခဲ့လေသည်။ လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေး မီးရထား၊ ကား မော်လမြိုင်မြို့သည် မြန်မာနိုင်ငံ အရှေ့တောင်သို့ သွားရာတွင် အဓိက မုဒ်ဝ လမ်းမကြီးပင် ဖြစ်သည်။ သံလွင်တံတားကြီးသည် မော်လမြိုင်မြို့နှင့် မုတ္တမမြို့တို့ကို ဆက်သွယ်ပေးထားသော မီးရထား၊ ကားသွားနိုင်သော တံတားကြီး တစ်ခုဖြစ်သည့်အပြင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ မီးရထားလမ်းနှင့် ကားလမ်းပါဝင်သော တံတားများတွင် အရှည်ဆုံးတံတား တစ်ခုဖြစ်သည်။ ထိုတံတားသည် ပေပေါင်း ၁၁, ၀⁠၀၀⁠ ကျော် ရှည်ပြီး နိုင်ငံ၏ အရှေ့တောင်ပိုင်းနှင့် ရန်ကုန်မြို့ကို ဆက်သွယ်ပေးထားသည်။ ထို့ပြင် မော်လမြိုင်မြို့သည် ကရင်ပြည်နယ်၏ မြို့တော် ဘားအံမြို့၊ တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၏ မြို့များဖြစ်သော မြို့တော် ထားဝယ်မြို့၊ မြိတ်မြို့များနှင့်လည်း ဆက်သွယ်ပေးထားသေးသည်။ ရှေးယခင်က ထိုမြို့များသို့သွားရန်အတွက် မုတ္တမမြို့မှ ကူးတို့လှေ၊ သင်္ဘောများကို တဆင့်စီးရပြီး ယခုအခါ ထို သံလွင်တံတားကြီးမှ မီးရထား၊ ကားဖြင့် တိုက်ရိုက် သွားလာနိုင်ပေသည်။ သံလွင်တံတားကြီးကို ၂၀⁠၀၆ ခုနှစ် ဧပြီလတွင် ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့လေသည်။ မော်လမြိုင်တောင်ဘက် ရေးမြို့အထိ ဖောက်လုပ်ထားသော မီးရထားလမ်းမှာ မိုင် ၉ဝ ရှည်၏။ မော်လမြိုင်မှ ကျိုက္ခမီမြို့သို့ သွားသော မော်တော်ကားလမ်းမှာ ၅၅ မိုင်ရှည်လျားသည်။ မော်လမြိုင်မြို့ အရှေ့တောင်ရှိ ကျိုက်မရောမြို့သို့ သွားသော မော်တော်ကားလမ်းမှာ ၁၅ မိုင်ရှည်၏။ ဘီလူးကျွန်းကို မော်လမြိုင်မြို့နှင့် ဆက်သွယ်နိုင်သော ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းတံတား (ဘီလူးကျွန်း) ကို ၂၀၁၇ မေ ၉ တွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ မော်လမြိုင်မြို့တွင်းတွင် မော်တော်ဆိုင်ကယ်နှင့် သုံးဘီးကားများကို တက္ကစီအဖြစ် အသုံးပြုရန် မှတ်ပုံတင်ထားကြသည်။ မော်လမြိုင်မြို့တွင်းတွင် မြောက်မှတောင်သို့ အများအားဖြင့် ဖြန့်ကျက်သော ဘတ်စ်ကားကွန်ရက်များဖြင့်လည်း ဝန်ဆောင်မှုပေးသည်။ ရေကြောင်း ဗြိတိသျှကိုလိုနီခေတ်တွင် မော်လမြိုင်ဆိပ်ကမ်းကို စကော့တလန်ပိုင် British-India Steam Navigation ကုမ္ပဏီနှင့် Irrawaddy Flotilla (ဧရာဝတီ ဖလော်တီလာ) ကုမ္ပဏီတို့ အပါအဝင် ဥရောပသင်္ဘောကုမ္ပဏီများက ဝန်ဆောင်မှုပေးခဲ့ကြသည်။ ထိုအခါက မော်လမြိုင်ဆိပ်ကမ်းသည် ပြည်တွင်းရေကြောင်းသွားလာရေးသာမက နိုင်ငံတကာ သင်္ဘောများအတွက်လည်း အရေးပါခဲ့သည်။ မော်လမြိုင် ဆန်စက်နှင့်လွှစက်များမှ ဆန်နှင့် ကျွန်းများကို အဆိုပါ သင်္ဘောကုမ္ပဏီများက ကမ္ဘာတစ်ဝန်းသို့ တင်ပို့ခဲ့သည်။ British-India Steam Navigation Company ၏ ခရစ်နှစ် ၁၈၈၀ခုနှစ်ထုတ် လမ်းညွှန်စာအုပ်တွင် ကာလကတ္တား - ရန်ကုန်- မော်လမြိုင် (ခရစ်နှစ် ၁၈၅၇ ခုနှစ်တွင် စတင်ပြေးဆွဲခဲ့သည်) မော်လမြိုင်-ပီနန်-မလက္ကာ-စင်္ကာပူ (ခရစ်နှစ် ၁၈၆၂ ခုနှစ်တွင် စတင်ပြေးဆွဲခဲ့သည်) မော်လမြိုင်-ပီနန်-ကိုလံဘို-ဘုံဘေလိုင်းများ ပြေးဆွဲခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြပါရှိသည်။ ထိုခေတ်က မြန်မာနိုင်ငံသို့ လာရောက်လည်ပတ်ဖူးသူ အမေရိကန်နိုင်ငံသား ပါမောက္ခစာရေးဆရာတစ်ဦး၏ မှတ်တမ်းအရ ခရစ် ၁၈၉၄ ခုနှစ်တွင် ရန်ကုန်ဘားလမ်း ဆိပ်ခံတံတားမှ မော်လမြိုင်ဆိပ်ခံတံတားသို့ ရေနွေးငွေ့သင်္ဘောပေါ်တွင် ဒုတိယတန်းစား(second class) ဖြင့်စီးနှင်းလိုက်ပါပါက ၁၀ ရူပီးနှုန်းကျသင့်ပြီး အချိန် ကိုးနာရီခန့် ကြာမြင့်သည်ဟုဆိုသည်။ ယနေ့ခေတ်တွင် ယခင်က ထင်ပေါ်ကျော်ကြားမှုထက် မော်လမြိုင်ဆိပ်ကမ်းသည် များစွာလျော့နည်းလာသော်လည်း ရေကြောင်းအခြေခံသယ်ယူပို့ဆောင်ရေးသည် မော်လမြိုင်နှင့် ၎င်းအထက်ပိုင်းမြို့များကြား ချိတ်ဆက်ရာတွင် အရေးကြီးသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်နေဆဲဖြစ်သည်။ မော်လမြိုင်ဆိပ်ကမ်းသည် လက်ရှိတွင် မြန်မာ့ဆိပ်ကမ်းအာဏာပိုင်၏ စီမံခန့်ခွဲမှုအောက်တွင်ရှိသည်။ သံလွင်မြစ်ကြီးမှာ သဲသောင်ထူထပ်သောကြောင့် ပင်လယ်ဝမှ ၂၈ မိုင်ခန့်အကွာရှိ မော်လမြိုင်မြို့အထိသာ ပင်လယ်ကူးသင်္ဘောကြီးများ ဆန်တက်သွားလာနိုင်သည်။ သို့သော် မော်လမြိုင်မြို့မှ သံလွင်မြစ်ကြောင်း၌ ၇၄ မိုင်၊ အတ္ထရံမြစ်ကြောင်း၌ ၇၃ မိုင်နှင့် ဂျိုင်းမြစ်ကြောင်း၌ ၄၂ မိုင်အထိ ပြည်တွင်းရေကြောင်း ပို့ဆောင်ရေးအဖွဲ့ပိုင် သင်္ဘောများဖြင့် သွားလာနိုင်သည်။ မော်လမြိုင်မှ ရန်ကုန်မြို့သို့ ပင်လယ်ကြောင်းဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံ ပင်လယ်ရေကြောင်းသယ်ယူပို့ဆောင်ရေး အဖွဲ့ပိုင်နှင့် နိုင်ငံခြား ကုမ္ပဏီများပိုင် ပင်လယ် ကမ်းရိုးတန်းသွား သင်္ဘောများဖြင့် တစ်ပတ်လျှင် တစ်ကြိမ်ကျ မှန်မှန် သွားလာပို့ဆောင်လျက်ရှိသည်။ ထိုကြောင့် မော်လမြိုင်မြို့သည် ပြည်တွင်းပြည်ပ ကုန်ကူးသန်း ရောင်းဝယ်ရေး၌ များစွာ စည်ပင်သည်။ လေကြောင်း မော်လမြိုင်လေဆိပ်သည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်းက ဗြိတိသျှတော်ဝင်လေတပ်ကွင်းဖြစ်ခဲ့သည်။ ၎င်းကို ဗြိတိသျှတို့သာမက မဟာမိတ် အမေရိကန် လေသရဲအဖွဲ့ဖြစ်သည့် ကျားပျံလေသရဲအဖွဲ့(Flying Tigers) တို့လည်း အသုံးပြုခဲ့သည်။ ခရစ်၁၉၄၈ ခုနှစ် မြန်မာနိုင်ငံ လွတ်လပ်ရေးရပြီးနောက် မြန်မာ့လေကြောင်းလိုင်း (Union of Burma Airways) ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး မော်လမြိုင်လေဆိပ် အပါအဝင် ပြည်တွင်းလေဆိပ်များသို့ ပြည်တွင်း ဝန်ဆောင်မှုများ စတင်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၃ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် ထိုင်းလေကြောင်းလိုင်း Nok Air Mini (နော့ လေကြောင်းလိုင်း)သည် ထိုင်းနိုင်ငံ အနောက်ပိုင်းတွင် တည်ရှိသော တာ့ခ်ခရိုင်ရှိ ထိုင်းနယ်စပ်မြို့ဖြစ်သည့် မဲဆောက်နှင့် မော်လမြိုင်ကြား ပျံသန်းမှု စတင်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ထိုင်းNok Air Mini သည် ပြေးလမ်းနှင့် အဆောက်အဦများ ညံ့ဖျင်းမှုကြောင့် ၎င်း၏ ဝန်ဆောင်မှုကို ရပ်ဆိုင်းခဲ့သည်။ မော်လမြိုင်လေဆိပ်မှ ရန်ကုန်မင်္ဂလာဒုံလေဆိပ်သို့ ပုံမှန် လေကြောင်းပျံသန်းမှု ဝန်ဆောင်မှုများလည်း ရှိသည်။ မြို့တော်မြင်ကွင်း အမွေအနှစ်အဆောက်အဦးများ ကျိုက်သံလန်စေတီ ဤဘုရားကို အေဒီ ၈၇၅ ခုနှစ်တွင် မွန်ဘုရင် မွတ်ပိရာဇာမင်း လက်ထက်တွင် စတင် တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ၎င်းကို မူလအမြင့် ၅၆ ပေမှ ၁၇ မီတာမှအမြင့် ၁၅၀ (၄၆ မီတာ) အထိ မွန်ဘုရင် ဗညားဝါရူး (ခေါ်) ဝါရီရူးမင်း (မဂဒူးမင်း) အပါအဝင် ဆက်ခံသော မွန်ဘုရင်များက ပြုပြင်တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ မော်လမြိုင်၏ ဝိသေသလက္ခဏာ ပျောက်ကွယ်မသွားစေရန် ခရစ်နှစ် ၁၈၃၁ ခုနှစ်တွင် မော်လမြိုင် စစ်ကဲ တရားသူကြီးအဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သူ စစ်ကဲ မောင်ထော်လေး သည် အများပြည်သူမှ ရရှိသောရန်ပုံငွေများဖြင့် ဘုရားကို ပြန်လည်ပြုပြင်ခဲ့သည်။ စာပေ နိုဘဲလ်ဆုရ အင်္ဂလိပ် ဂန္ထဝင် ကဗျာဆရာ ရတ်ဒ်ယတ် ကစ်ပလင် (Rudyard Kipling) သည် ၁၈၉၀ ခုနှစ်တွင်ကျော်ကြားသော“ Lookin 'lazy at the sea” ကဗျာစာကြောင်းကို ဤစေတီ၌ ရေးသားခဲ့သည်ဟု ယုံကြည်ရသည်။ ဦးဇိနစေတီ ဦးဇိနစေတီတော်သည် တောင်တန်းများပေါ်တွင် တည်ရှိသည့် အဓိကဘုရားများအနက်မှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဆံတော်များပါဝင်ပြီး ဗုဒ္ဓဘာသာကို ကာကွယ်ပေးသော ဘုရင်အသောကမင်း တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ခရစ်နှစ် ၁၈၃၈ ခုနှစ်တွင် ပြန်လည်ပြုပြင်ခဲ့သူ ရသေ့ကြီးဦးဇိနကို အစွဲပြုကာ အမည်ပေးခဲ့လေသည်။ ထိုမတိုင်မီက ဘုရားကို ကျိုက်ပဒန် (Kyaik Pa-dhan) ဘုရားဟု ခေါ်တွင်ခဲ့သည်။ စတုတ္တသမီးတော်၏ ပြာသာဒ်ဂူ သီပေါဘုရင်၏ စတုတ္ထမြောက်သမီးဖြစ်သော တော်ဝင်မင်းသမီးမြတ်ဖုရားက​လေး ၁၉၁၅ ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယမှ မြန်မာပြည်သို့ပြန်လာပြီး မော်လမြိုင်အနောက် Cantonment လမ်းရှိ ဗြိတိသျှအစိုးရက သူမအား ပေးထားသော စံအိမ်တော်ကြီးတွင် နေထိုင်ခဲ့သည်။ သူမသည် ခရစ်နှစ် ၁၉၃၆ မတ်လ ၃ ရက်နေ့တွင် မော်လမြိုင်မြို့ရှိ သူမ၏စံအိမ်တော်၌ပင် ကံတော်ကုန်ခဲ့သည်။ ဤစတုတ္တသမီးတော်၏ ပြာသာဒ်ဂူသည် မော်လမြိုင် ကျိုက်သံလန်စေတီ အနီးတွင်တည်ရှိသည်။ ယုဒသန်၏ ပထမနှစ်ခြင်းဘုရားရှိခိုးကျောင်း ဤဘုရားရှိခိုးကျောင်းသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထမဆုံး နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်ဘုရားကျောင်းဖြစ်ပြီး ခရစ်နှစ် ၁၈၂၇ တွင် ရှေးဦး ပထမဆုံး မြန်မာ - အင်္ဂလိပ်အဘိဓာန်ကို ရေးခဲ့သော အမေရိကန်လူမျိုး ခရစ်ယာန် သာသနာပြု ပုဂ္ဂိုလ် အဒိုနီရမ် ဂျပ်ဆင် (ယုဒသန်) မှတည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ၎င်းဘုရားရှိခိုးကျောင်းသည် ကမ္ဘာတစ်ဝန်း နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန် လှုပ်ရှားမှုအတွက် အရေးပါသော သမိုင်းမှတ်တိုင်တစ်ခုဖြစ်သည်။ ရှင်မဿဲ အင်္ဂလိကန် ဘုရားရှိခိုးကျောင်း ဤရှင်မဿဲ အင်္ဂလိကန်ဘုရားရှိခိုးကျောင်းသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ပထမဆုံးတည်ဆောက်ခဲ့သော အင်္ဂလိပ်အင်္ဂလီကန်ချာ့ချ် (Church of England) ဖြစ်သည်။ ၎င်းကို ခရစ်နှစ် ၁၈၃၂ ခုနှစ်တွင်တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး ၁၈၈၇ ခုနှစ်တွင် လက်ရှိလှပတင့်တယ်သော ဝိတိုရိယခေတ်ပုံစံ အဆောက်အအုံကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် လန်ဒန်မြို့မှ နာမည်ကျော်ကြားသော ဗြိတိသျှဗိသုကာပညာရှင်များဖြစ်သော James Piers St Aubyn နှင့် Henry J Wadling ၏ ဒီဇိုင်းဖြစ်ပြီး ဘုရားရှိခိုးကျောင်း အုတ်မြစ်ကျောက်ကို မြန်မာနိုင်ငံ မဟာဝန်ရှင်တော်မင်းကြီး ဆာချားလ်စ် ကရော့စ်ဝိတ်က အုတ်မြစ်ချပေးခဲ့သည်။ ဘုရားရှိခိုးကျောင်းအဆောက်အအုံသည် အုတ်နီများဖြစ်ပြီး အတွင်းပိုင်းတိုင်များ ကျောက်တုံးများဖြစ်သည်။ Dresden ရှိအင်္ဂလိပ်ဘုရားကျောင်း၏ စံနမူနာဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့စာပေလောကတွင် လျှမ်း⁠လျှမ်းတောက်ကျော်ကြားခဲ့သော အင်္ဂလိပ် စာရေးဆရာ ဂျော့ခ်ျအော်ဝဲလ်သည် ၁၉၂၆ ခုနှစ်တွင် မော်လမြိုင်ရှိ Imperial Policeman အဖြစ် ဤဘုရားရှိခိုးကျောင်းတွင် တက်ရောက်ခဲ့ပြီး ဤဘုရားရှိခိုးကျောင်းတွင် သူ့ဆွေမျိုးများ၏ ကမ္ပည်းများရှိသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ဂျပန်တို့သိမ်းပိုက်ရာတွင် ဂျပန်စစ်တပ်သည် ဤဘုရားရှိခိုးကျောင်းတွင် ဆားသိုလှောင်ထားခဲ့သည်။ ဘုရားကျောင်းသည် အသုံးပြုဆဲဖြစ်သော်လည်း ပျက်စီးယိုယွင်းနေပြီး ထိန်းသိမ်းရန် အရေးတကြီးလိုအပ်နေသည်။ ပုလိပ်မင်းကြီးရုံး ခရစ်နှစ် ၁၈၂၆ ခုနှစ်တွင် သံလွင်ပန်းခြံရှိ တောင်ပေါ်တွင် တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ လှပတင့်တယ်သည့် ဤကိုလိုနီခေတ်အဆောက်အအုံတွင် ဂျော့ခ်ျအော်ဝဲလ်သည် ၁၉၂၆ ခုနှစ်တွင် လက်ထောက်ခရိုင် ပုလိပ်မင်းကြီး (Assistant District Superintendent) အဖြစ်လုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။ မော်လမြိုင်ထောင်ဟောင်း မော်လမြိုင်ကိုလိုနီခေတ်ထောင်ကို ခရစ်နှစ် ၁၈၃၀ ပြည့်နှစ်များတွင် စတင်တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံ ကာနတကပြည်နယ်၏ မြို့တော် ဘန်ဂလိုမြို့ (ယနေ့ အိန္ဒိယဆီလီကွန်တောင်ကြား) ၏ လှပသော အခြေခံအဆောက်အအုံများစွာကို ဒီဇိုင်းရေးဆွဲမှုအတွက် ဂုဏ်ပြုခံရသည့် နာမည်ကျော် အိုင်ယာလန်လူမျိုး စစ်အင်ဂျင်နီယာ ဆာရစ်ချတ်ဟီရမ်ဆန်ကီသည် ခရစ်နှစ် ၁၈၆၀တွင် ထောင်တွင်းကြီးကြပ်သူအဖြစ် ဤထောင်တွင် အလုပ်လုပ်ခဲ့သည်။ ကမ္ဘာ့စာပေလောကတွင် လျှမ်း⁠လျှမ်းတောက်ကျော်ကြားခဲ့သော အင်္ဂလိပ် စာရေးဆရာ ဂျော့ခ်ျအော်ဝဲလ်၏ ၁၉၃၁ ခုနှစ်ထုတ် ဇာတ်လမ်းတို "A Hanging (1931)"သည် ဤထောင်ထဲမှ ဖြစ်ရပ်မှန်ကို အခြေခံထားသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ၁၉၄၂ ခုနှစ်တွင် စင်ကာပူကျဆုံးပြီးနောက် စင်ကာပူနိုင်ငံ ချန်ဂီအကျဉ်းထောင်မှ ပြောင်းရွှေ့လာသော စစ်သုံ့ပန်း မဟာမိတ်စစ်သားများကို သေမင်းတမန် ရထားလမ်း ဆောက်လုပ်ရေးသို့ မပို့မီ မော်လမြိုင်အကျဉ်းထောင်တွင် ဂျပန်စစ်တပ်မှ ထိန်းသိမ်းထားခဲ့သည်။ စိန့်ပက်ထရစ် ရိုမန်ကက်သလစ် ဘုရားရှိခိုးကျောင်း စိန့်ပက်ထရစ် ရိုမန်ကက်သလစ် ဘုရားရှိခိုးကျောင်းကို ခရစ်နှစ် ၁၈၂၉ တွင်တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ပြင်သစ်လူမျိုးတို့က ခရစ်နှစ် ၁၈၅၄ တွင် ဤချာ့ချ်၏ နာရီမျှော်စင်ကို ဆောက်လုပ်ခဲ့သည်။ ချာ့ချ်ဝင်းရှိ စိန့်ပက်ထရစ်ကျောင်းသည် ကိုလိုနီခေတ်တွင် အထက်တန်းလွှာကလေးများအတွက် ကျော်ကြားသော ဘော်ဒါကျောင်းဖြစ်သည်။ ထိုင်းနိုင်ငံ၏ ချင်းမိုင် တော်ဝင်မင်းသား Sukkasem နှင့် မွန်မိန်းကလေးတို့၏ ဝမ်းနည်းဖွယ် ချစ်ခြင်းမေတ္တာဇာတ်လမ်းသည် ခရစ်နှစ် ၁၈၉၀ ပြည့်လွန်နှစ်များတွင် ဤကျောင်း၌ဖြစ်ခဲ့သည်။ စိန်တုံးမိဖုရားကျောင်း စိန်တုံးမိဖုရားကျောင်း ခေါ် (ရတနာဘုံမြင့်ကျောင်း) သည် ကောင်းမွန်သော လက်မှုလက်ရာကြောင့် ကျော်ကြားသည်။ စုဖုရားလတ်၏ မယ်တော် ဆင်ဖြူမရှင်၏ အန္တရာယ်ကို ရှောင်တိမ်းသည့်သဘောဖြင့် သီပေါမင်းပိုင် အထက်ပြည် မန္တလေးရတနာပုံမှ စုန်ဆင်းကာ ဗြိတိသျှပိုင် အောက်ပြည်ရှိ မော်လမြိုင်မြို့တွင် နေထိုင်ခဲ့သည့် စိန်တုံးမိဖုရား၏ လမ်းညွှန်မှုဖြင့် မန္တလေးမှ ဗိသုကာပညာရှင်တို့ကို ခေါ်ယူကာ ခရစ်နှစ် ၁၈၈၆ ခုနှစ်တွင် တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ တည်ဆောက်မှု ကုန်ကျစရိတ်အားလုံးကို မော်လမြိုင်မြို့ခံ သူဌေးမ ဒေါ်ရွှေပွင့်က လှူဒါန်းခဲ့သည်။ စိန်တုံးမိဖုရားသည် မင်းတုန်းမင်း၏ မိဖုရား ၆၄ ပါးတွင် "သီရိပုဗ္ဗာရတနာဒေဝီ"ဘွဲခံ မိဖုရားတစ်ပါးဖြစ်သည်။ ဝိတိုရိယခေတ်ပုံစံ နာရီစင် ဝိတိုရိယခေတ်ပုံစံ နာရီမျှော်စင်ကို ဝိတိုရိယပန်းခြံ (Victoria Park) ခေါ် (ယခု မောရဝတီပန်းခြံ) အနီး အရှေ့ဘက်တွင် မော်လမြိုင်သားများက ဗြိတိသျှအင်ပါယာထီးနန်း၏ ဝိတိုရိယဘုရင်မကြီးပြီးနောက် နန်းတက်သည့် သတ္တမမြောက် အက်ဒဝပ်ဘုရင် အမှတ်တရအဖြစ် ခရစ်နှစ် ၁၉၁၂ ခုနှစ်တွင် စိုက်ထူခဲ့သည်။ ကျွန်းများ ဘီလူးကျွန်း ခေါင်းဆေးကျွန်း အခြား မွန်ယဉ်ကျေးမှုပြတိုက် ဖားအောက်တောရ(ပင်မ) ဇိနမာရ်အောင်စေတီ မဟာမြတ်မုနိဘုရား (မော်လမြိုင်မြို့) ဦးခန္တီဘုရား စီးပွားရေး မော်လမြိုင်မြို့သည် မန္တလေး စကား၊ ရန်ကုန် အကြွား၊ မော်လမြိုင် အစား ဟူသော မြန်မာ စကားပုံတစ်ခု အဖြစ်ကျန်ရစ်အောင်ပင် စားသောက်စရာ သီးနှံများနှင့် ဟင်းလျာများအတွက် ကျော်ကြားမှု ရှိလှသည်။ မော်လမြိုင်မြို့တွင် သစ်စက်အချို့နှင့် စပါးကြိတ်စက် လုပ်ငန်းများ၊ ကျွန်းသစ်နှင့် စပါးများအား သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးလုပ်ငန်းများအား လုပ်ကိုင်ကြသည်။ မော်လမြိုင်သည် တစ်ချိန်က အလုပ်များသော သင်္ဘောတည်ဆောက်ရေး စင်တာတစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပြီး ယခုအခါ မြန်မာနိုင်ငံ၏ အဓိက သင်္ဘောဆိပ်တစ်ခု အဖြစ်လည်း ကျန်ရှိနေသေးသည်။ ဗြိတိသျှကိုလိုနီခေတ်တွင် ဗြိတိန်သင်္ဘောလိုင်းတို့၏ သင်္ဘောအချို့ကို ဤသင်္ဘောကျင်းတွင် တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ၂၀⁠၀၉ ခုနှစ် မေလ ၂၇ ရက်နေ့တွင် မော်လမြိုင်မြို့၌ ဗုံးသုံးလုံး ပေါက်ကွဲခဲ့သော်လည်း ထိခိုက်ဒဏ်ရာ ရရှိမှုများကိုမူ အာဏာပိုင်များက ဖော်ပြခြင်း မရှိခဲ့ချေ။ ကျောထောက်နောက်ခံ နယ်များတွင် ကျွန်းသစ်၊ ဆန်စပါးနှင့် ကော်ဖတ် အမြောက်အမြား ထွက်သဖြင့် မြို့၏ ကမ်းရိုးတန်းတလျှောက်၌ သစ်စက်နှင့် ဆန်စက် အများအပြားရှိသည်။ ထိုကျွန်းသစ်၊ ဆန်စပါးနှင့် ကော်ဖတ်များကို နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်များသို့ တိုက်ရိုက်တင်ပို့ရောင်းချသည်။ ဒူးရင်းသီး၊ မင်းကွတ်သီး၊ နာနတ်သီး၊ ကြက်မောက်သီး၊ သရက်သီးတို့လည်း အမြောက်အမြား ထွက်ရာ ရန်ကုန်မြို့နှင့် အခြားမြို့များသို့ တင်ပို့ရောင်းချရသည်။ ဒေါင်းမင်းရပ် မော်လမြိုင်မြို့၏ အစည်ကားဆုံးနေရာသည် ဒေါင်းမင်းရပ် ဖြစ်သည်။ အောက်လမ်းမကြီးရှိ အမှတ် (၁) ဈေးကြီးနှင့် အထက်လမ်းမကြီးရှိ အမှတ်(၂) ဈေးကြီးကို ဒေါင်းမင်းရပ်ဈေးက ဆက်သွယ်ပေးထားသည်။ ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားကြသူများဖြင့် အထူးစည်ကားလှသည်။ ကုန်စည်ဒိုင်နှင့် အဝေးပြေးကားဂိတ်၊ မီးရထား ဘူတာရုံ၊ သင်္ဘောဆိပ်တည်ရှိခြင်းကြောင့် ဒေသခံပြည်သူများ အလုပ်အကိုင် အခွင့်အလမ်း အပြည့်အဝ ရရှိနေကြပြီဖြစ်သည်။ စက်မှုဇုန် မော်လမြိုင်မြို့တွင် စက်မှုဇုန် နှစ်ခုရှိသည်။ မော်လမြိုင်စက်မှုဇုန်အတွင်း စက်မှုလုပ်ငန်းများအဖြစ် အကြီးစား ၄၃ ခု၊ အလတ်စား ၁၃၀ ခု၊ အငယ်စား ၁၅ ခု စုစုပေါင်း ၁၈၈ ခု အား နိုင်ငံတော် အစိုးရထံတွင် မှတ်ပုံတင်ထားပြီးဖြစ်သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ် ဇွန်လကုန်အထိ ရင်းနှီးမြုပ်နှံမှု တန်ဖိုး ကျပ် ၁၉⁠၉၈.၉၆ သန်း ရှိပြီး ထုတ်လုပ်မှု တန်ဖိုး ကျပ် သန်း ၉၆၅၈.၉၆ သန်း ရှိပြီးဖြစ်သည်။ ရော်ဘာပြား ကြိတ်စက်လုပ်ငန်း၊ သံရည်ကျိုလုပ်ငန်း၊ သံအမာတင်ခြင်း လုပ်ငန်း၊ ဓာတ်မြေဩဇာ ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်း၊ ရေလုပ်ငန်းသုံး ဘော့သီးလုပ်ငန်း၊ မော်တော်ယာဉ် ထုတ်လုပ်ရေး လုပ်ငန်း စသည်တို့ကို အဓိက လုပ်ကိုင်လျက် ရှိကြသည်။ ရော်ဘာစိုက်ပျိုးရေးကို အဓိက လုပ်ကိုင်သော မြို့ဖြစ်သည့်အားလျော်စွာ ရော်ဘာစိုက်ပျိုးမှု အခြေခံလျက် ရော်ဘာလုပ်ငန်းသုံး စက်ကိရိယာများအပြင် လယ်ယာလုပ်ငန်းသုံး စက်ကိရိယာများကို လည်းကောင်း၊ စပါးခွံလောင်စာဖြင့် လျှပ်စစ်ဓာတ်အား ထုတ်ယူနိုင်သော စပါးခွံဓာတ်ငွေ့သုံး အသေးစား ဓာတ်အားပေးစက်ရုံများကို လည်းကောင်း၊ အခြားစက်မှု အထွေထွေသုံး စက်ကိရိယာများကိုလည်းကောင်း ဒေသအခြေအနေနှင့် လိုက်ဖက်ညီမည့် နည်းပညာတို့ဖြင့် ပေါင်းစပ်ဖလှယ်ကာ ထုတ်လုပ်ပေးနေလေသည်။ အသစ်ဖွင့်လှစ်လိုက်သော ကျောက်တန်းစက်မှုဇုန်တွင် သွပ်၊ဆူးကြိုး၊ ရောနှောဘိလပ်မြေ၊ အစားအသောက်နှင့်အချိုရည်ထုတ်လုပ်ရေး၊ အထည်အလိပ်၊ ရွှေသန့်စင်၊ ရေခဲစက်ရုံများ၊ ဖိနပ်ထုတ်လုပ်ရေးစက်ရုံများ၊ ပရိဘောဂလုပ်ငန်း၊ ပလပ်စတစ်လုပ်ငန်းများ၊ အေးမြသောပင်လယ်စာများ အပါအဝင် လုပ်ငန်းမျိုးစုံကို ဖွင့်လှစ်ထားသည်။ သိုလှောင်ရုံနှင့် ကားဆက်စပ်ပစ္စည်း လုပ်ငန်းများရှိကြသည်။ နယ်စပ်ဖြတ်ကျော် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတစ်ခုအနေဖြင့် မော်လမြိုင်တွင် ခေတ်မီဆန်းသစ်သော ပေါင်းစပ်စက်သုံးဓာတ်ငွေ့သုံး ဓာတ်အားပေးစက်ရုံသစ်ကို စင်ကာပူနိုင်ငံ၏ United Overseas Bank (UOB) ကျောထောက်နောက်ခံ စင်ကာပူကုမ္ပဏီ Asiatech Energy က တည်ဆောက်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ဤမော်လမြိုင်လျှပ်စစ်ဓာတ်အားပေးစက်ရုံသစ်သည် မွန်ပြည်နယ်အတွင်း နေထိုင်သူများနှင့် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများ ရေရှည်တည်တံ့ခိုင်မြဲသော ဓာတ်အားရရှိရေးကို ဆောင်ကြဉ်းပေးမည်ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၇ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ရေနံနှင့် သဘာဝဓာတ်ငွေ့လုပ်ငန်း ပိုမိုထိရောက်စေရန် မြန်မာနိုင်ငံ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုကော်မရှင် (MIC) သည် မော်လမြိုင်ဆိပ်ကမ်း အရှေ့ဘက်မြေ ၄၆ ဧကတွင် ကမ်းလွန်ထောက်ပံ့ရေးစခန်းတစ်ခု တည်ဆောက်ရန် စင်ကာပူအခြေစိုက် ကုမ္ပဏီတစ်ခုအား မြန်မာနိုင်ငံ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု ကော်မရှင် (MIC) မှ ခွင့်ပြုပေးခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်ရှိ ကမ်းလွန်ပင်လယ်ပြင်ရှိ ရေနံနှင့် သဘာဝဓာတ်ငွေ့လုပ်ငန်း လုပ်ကိုင်သူများအတွက် ကျယ်ပြန့်သော ဝန်ဆောင်မှုများကို ပေးဆောင်မည်ဖြစ်သည်။ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးဗဟို မော်လမြိုင်သည် အရှေ့တောင်အာရှ အရှေ့အနောက် စီးပွားရေးစင်္ကြံ(East–West Economic Corridor)၏ အရေးကြီးသော အစိတ်အပိုင်းဖြစ်သည်။ အရှေ့-အနောက် ကီလိုမီတာ ၁၄၅၀ ရှည်လျားသော ဤစီးပွားရေးစင်္ကြံသည် တောင်တရုတ်ပင်လယ်ရှိ ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ ဒါနန်မြို့မှ မော်လမြိုင်သို့ လာအိုနှင့် ထိုင်းနိုင်ငံတို့ကို ဖြတ်၍ ဆက်သွယ်ထားသည်။ အရှေ့-အနောက် စီးပွားရေးစင်္ကြံကို အသုံးပြုခြင်းဖြင့် ထိုင်းနိုင်ငံ ဘန်ကောက်နှင့် ရန်ကုန်အကြား ခရီးသွားလာချိန်သည် သုံးရက်သာရှိပြီး မလက္ကာရေလက်ကြားမှတဆင့် သမားရိုးကျ ရေကြောင်းကုန်စည်ပို့ဆောင်ရေးအတွက် နှစ်ပတ်မှ သုံးပတ်အထိ လိုအပ်သော ခရီးဖြစ်သည်။ ဂျပန်နိုင်ငံ၏ Nippon Express ပို့ဆောင်ရေးကုမ္ပဏီသည် ဤလမ်းကိုသုံး၍ ထိုင်းနှင့်မြန်မာကြား ကုန်းလမ်းကုန်စည်ပို့ဆောင်ရေးဝန်ဆောင်မှုကို ၂၀၁၆ ခုနှစ်တွင် စတင်ခဲ့သည်။ ယဉ်ကျေးမှု မော်လမြိုင်မြို့သည် တနင်္သာရီတိုင်းနှင့် ဆက်သွယ်ရန်အတွက် အဓိက ဒေသတစ်ခု ဖြစ်သည့်အပြင် သင်္ဘောဆိပ်နှင့် ပို့ဆောင်ရေး ဗဟိုချက်မ တစ်ခုလည်း ဖြစ်သည်။ ထိုဒေသသည် ဗုဒ္ဓဘာသာ မွန်လူမျိုးများ အဓိကနေထိုင်ရာ ဒေသ ဖြစ်သော်လည်း အမျိုးမျိုးသော ယဉ်ကျေးမှုများကို တွေ့မြင်ရသည်။ မော်လမြိုင်သည် အလွန်ရှေးကျသော ဗုဒ္ဓဘာသာ နေရာဌာန တစ်ခုဖြစ်သော်လည်း ၁၉ ရာစုနောက်ပိုင်းတွင် ဗြိတိသျှ နှင့် အမေရိကန် ခရစ်ယာန်သာသနာပြုများရောက်ရှိလာပြီး ခရစ်ယာန်ဘာသာလည်း စတင်ဝင်ရောက်လာခဲ့သည်။ ၁၈၆၀ ခုနှစ်တွင် ဒီလ ရှယ်လီ ဘရားသားစ်က ခရစ်ယာန် သာသနာပြုကျောင်းများကို တည်ဆောက်ခဲ့ကြသည်။ ထိုနောက် စိန့်ပက်ထရစ် (ယခု မော်လမြိုင် အမှတ်(၅) အခြေခံပညာအထက်တန်းကျောင်း တစ်ခုဖြစ်သော)ဘုရားရှိခိုးကျောင်းကို ဖွင်လှစ်ခဲ့သည်။ ၂၀ ရာစု အစောပိုင်း ကာလများတွင် စီးပွားရေးဆိုင်ရာ ချဲ့ထွင်မှုများဖြင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံမှ ဟိန္ဒူလူမျိုးများ ဝင်ရောက်လာခဲ့ကြသည်။ မော်လမြိုင်မြို့၏ သင်္ကြန်ရေသဘင်ပွဲတော်သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ကျော်ကြားသည်။ ပွဲတော်ရက်များတွင် အနယ်နယ်မှ လာရောက်၍ ရေသဘင်ဆင်နွဲကြသည်။ နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်း သီတင်းကျွတ်လတွင် ကျင်းပလေ့ရှိသော သံဃာ ၁ဝ⁠ဝဝ ကျော်ပါဝင်သည့် မောင်ငံဆွမ်းတော်ကြီးလောင်းပွဲသည် မော်လမြိုင်မြို့တွင် အလွန်စည်ကား၍ ထင်ရှားသော ပွဲတော်ကြီးဖြစ်သည်။ ခရစ်သက္ကရာဇ် ၁၈၄၄ (မြန်မာသက္ကရာဇ် ၁၂ဝ၄) ခုနှစ်မှ စ၍ မောင်ငံရပ်ကို အုပ်ချုပ်သော မင်းမောင်ငံက ဦးစီးပြုလုပ်ခဲ့ရာ ယနေ့တိုင် မပျက်မကွက် တည်တံ့လျက်ရှိသည်။ (မောင်ငံသည် မွန်လူမျိုးစစ်ကဲကြီး မောင်​ထော်​လေး၏ တပည့် ကင်းဝန် ဖြစ်သည်)။ မန္တလေး စကား၊ ရန်ကုန် အကြွား၊ မော်လမြိုင် အစား ဟူသော မြန်မာ စကားပုံတစ်ခု အဖြစ်ကျန်ရစ်အောင်ပင် မော်လမြိုင်သူ မော်လမြိုင်သားသည် အစားအစာကို အရသာရှိရှိ စီမံချက်ပြုတ်စားတတ်ကြသည်။ မော်လမြိုင်ရွှေရင်အေး၊ မွန်ရိုးရာ မော်လမြိုင်သင်္ကြန်ထမင်း၊ မွန်ရိုးရာ ရွဲယိုရွက် ငါးပေါင်းထုပ်၊ မွန်ရိုးရာ ရွှေကြည်မုန့်၊ မော်လမြိုင်မုန့်ဟင်းခါး ခေါ် မွန်ရိုးရာ ရေစိမ်မုန့်ဟင်းခါး(မုန့်ဟင်းခါးအစို)၊ ဒူးရင်းယို၊ မော်လမြိုင်ကြက်ကလယ်ချက်အစရှိသည်တို့သည် ကျော်ကြားသည်။ မော်လမြိုင် ကျွဲကောသီး၊ မော်လမြိုင်ဒူးရင်းသီး၊ မော်လမြိုင်မင်းကွတ်သီး အစရှိသည်တို့မှာ အရသာရှိရာတွင်ထင်ရှားသည်။ ပညာရေး အခြေခံပညာ မော်လမြိုင်မြို့တွင် အစိုးရအထက်တန်းကျောင်းပေါင်း ၁၃ ကျောင်း ရှိသည်။ ၁၈၆၀ ခုနှစ်တွင်စတင် တည်ထောင်သော စိန့်ပက်ထရစ်ကျောင်း (ယခု အမှတ်(၅) အထက်တန်းကျောင်း)၊ ၁၈၉၉ ခုနှစ်တွင်စတင် တည်ထောင်သော ရှင်မဟာဗုဒ္ဓဃောသအမျိုးသားအထက်တန်းကျောင်း (ယခု အမှတ်(၉) အထက်တန်းကျောင်း) များမှာ ထင်ရှားသည်။ အဆင့်မြင့်ပညာ မော်လမြိုင်မြို့တွင် မော်လမြိုင်တက္ကသိုလ်၊ မော်လမြိုင်ပညာရေးကောလိပ်၊ နည်းပညာတက္ကသိုလ်(မော်လမြိုင်)၊ အစိုးရစက်မှုလက်မှုသိပ္ပံ(မော်လမြိုင်)၊ သူနာပြုနှင့် သားဖွားသင်တန်းကျောင်း (မော်လမြိုင်)၊ အားကစားနှင့်ကာယပညာ သိပ္ပံ(မော်လမြိုင်) စသည်တို့ ရှိသည်။ ၁၈၆၄ ခုနှစ်၊ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ဗက်ခနဲ တက္ကသိုလ်တွင် ပညာသင်ကြားခဲ့သော နိုင်ငံခြား ပညာသင် ကျောင်းသားတစ်ဦးဖြစ်သူ မောင်ရှောလူးသည် မော်လမြိုင်မြို့တွင် မွေးဖွားသော မွန်လူမျိုး၊ မြန်မာနိုင်ငံသား တစ်ဦးဖြစ်သည်။ သူသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် မြန်မာနိုင်ငံသားများထဲမှ အနောက်တိုင်း ဆေးပညာကို အစပြုခဲ့သူဖြစ်ပြီး အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင် ပညာသင်ကြားသော ပထမဆုံး မြန်မာကျောင်းသားတစ်ဦး ဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ အရှေ့တောင်ပိုင်းအတွက် အဓိက တက္ကသိုလ်တစ်ခုဖြစ်သော မော်လမြိုင် တက္ကသိုလ် သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် တတိယမြောက် တည်ထောင်သော ဝိဇ္ဇာသိပ္ပံတက္ကသိုလ် ဖြစ်ပြီး ဝိဇ္ဇာဘွဲ့နှင့် သိပ္ပံဘွဲ့များ၊ မဟာဝိဇ္ဇာဘွဲ့များကို ချီးမြှင့်နိုင်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံအတွင်း အဏ္ဏဝါသိပ္ပံဘွဲ့ကို ချီးမြှင့်ပေးနိုင်သော တက္ကသိုလ်အချို့သာရှိရာ မော်လမြိုင်တက္ကသိုလ်သည် တစ်ခုအပါအဝင် ဖြစ်သည်။ သို့သော် ကျောင်းသားများအနေဖြင့် ဆေးပညာ သင်ယူနိုင်ရန် ရန်ကုန်မြို့သို့ သွားရောက် သင်ယူရန် လိုအပ် လေသည်။ ကျန်းမာရေး အစိုးရဆေးရုံများ မော်လမြိုင် မိခင်နှင့်ကလေးဆေးရုံကြီး (ခေါ်) အမေရိကန်ဆေးရုံကြီး (ယခင်ကိုလိုနီခေတ် Ellen Mitchell Memorial ဆေးရုံ) မော်လမြိုင် အထွေထွေရောဂါကု ဆေးရုံကြီး မော်လမြိုင် ခရစ်ယာန် အထူးအရေပြားဆေးရုံ မော်လမြိုင် တက္ကသိုလ်ဆေးရုံ မော်လမြိုင် တိုင်းရင်းဆေး ဆေးရုံ အားကစား ဆောက်သန်းမြန်မာ ယူနိုက်တက် ဘောလုံးအသင်း (Southern Myanmar United F.C) သည် မော်လမြိုင်မြို့၏ မြို့ခံအသင်းတစ်သင်း ဖြစ်သည်။ ဆောက်သမ်းမြန်မာ ယူနိုက်တက် ဘောလုံးအသင်း၏ အိမ်ကွင်းမှာ ရာမညအားကစားကွင်း ဖြစ်ပြီး မော်လမြိုင်မြို့တွင် အခြေစိုက်သည်။ ဆောက်သမ်းမြန်မာယူနိုက်တက် ဘောလုံးအသင်းသည် မြန်မာနေရှင်နယ်လိဂ်စတင် တည်ထောင်ခဲ့စဉ် ၂၀၀၉-ခုနှစ်ကတည်းက ပါဝင်ခဲ့သော အသင်းတစ်သင်းဖြစ်ပြီး ၎င်းအသင်းသည် မွန်ပြည်နယ်၊ ကရင်ပြည်နယ်၊ တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီးတို့အပါအဝင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ တောင်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းတစ်ခုလုံးကို ကိုယ်စားပြုသည်။ ညီအစ်မမြို့တော် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ အင်ဒီယားနားပြည်နယ်ရှိ ဖို့တ်ဝိန်းမြို့ နှင့် မော်လမြိုင်မြို့ တို့သည် ချစ်ကြည်ရေးမြို့တော်သဘောတူညီချက်ထူထောင် ထားရှိပြီးဖြစ်သည်။ ဓာတ်ပုံများ ကိုးကား မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့များ မွန်ပြည်နယ်ရှိ မြို့များ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%BA%E1%80%9C%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B7

မုတ္တမမြို့

မုတ္တမ သည် မြန်မာနိုင်ငံ မွန်ပြည်နယ် သထုံခရိုင်၌ တည်ရှိသော မြို့တစ်ခုဖြစ်သည်။ မွန်ပြည်နယ် မော်လမြိုင်မြို့၏ အနောက်မြောက်၊ နှစ်မိုင်နီးပါးခန့်အကွာတွင် တည်ရှိပြီး သံလွင်မြစ်ကခြားထားသော ကျေးရွာတစ်ရွာဖြစ်သည်။ မုတ္တမသည် ရှေးအခါက အလွန်ထင်ရှားကျော်စောခဲ့သော မဂဒူးမင်းဆက် (ခ)ဝါရီရူမင်းဆက်ခေါ် ဟံသာဝတီပဲခူး မင်းဆက်စတင်တည်ထောင်သူ ဗညားဝါရူး (ခေါ်) ဝါရီရူးမင်း (ခရစ်နှစ် ၁၂၅၃-၁၃၀၇)(မြန်မာသက္ကရာဇ် ၆၁၄ - ၆၆၈) အုပ်စိုးခဲ့သော မင်းနေပြည်တော် ဖြစ်ခဲ့လေသည်။ ထို့အပြင် မုတ္တမသည် မြစ်ကမ်းဒေသဖြစ်သည့်အားလျော်စွာ ပင်လယ်ကူးရွက်သင်္ဘောကြီးများ ဆိုက်ကပ်ရာ ဆိပ်ကမ်းမြို့လည်းဖြစ်ခဲ့သည်။ ဒါကြောင့် အနောက်နိုင်ငံသားတို့ ရောင်းဝယ်ဖောက်ကား ကျက်စားရာလည်း ဖြစ်ခဲ့ပေသည်။ မုတ္တမ စဉ့်အိုးကြီးများသည် ထိုင်းနိုင်ငံ၊ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၊ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ ဂျာဗားကျွန်းနှင့် ဆူမတြားကျွန်းတို့အထိ ပျံ့နှံ့ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ထိုနိုင်ငံတို့ရှိ အမျိုးသားပြတိုက်တို့တွင် မုတ္တမစဉ့်အိုးများကို ပြသထားရှိကြသည်ကို တွေ့ရသည်။ ပထဝီအနေအထား ရန်ကုန်မြို့မှ မိုင်ပေါင်း ၁၆၉ မိုင်အကွာ ရန်ကုန် - မော်လမြိုင် ကားလမ်းဘေး၌ တည်ရှိသော မြို့တစ်ခုဖြစ်သည်။ မုတ္တမမြို့တွင် နယ်မြေရဲစခန်း၊ တီလီဖုန်းအိတ်ချိန်းရုံး၊ စာတိုက်ခွဲ၊ တိုက်နယ်ဆေးရုံ၊ ကွန်ကရစ်ဇလီဖားတုံးစက်ရုံ၊ နိုင်ငံတော်အစိုးရအထက်တန်းကျောင်းနှစ်ကျောင်းရှိသည်။ မော်လမြိုင်မြို့သို့ သံလွင်တံတားမှ ဆက်သွယ်ပေးထား၍ ကုန်သွယ်စီးဆင်းမှု မြန်ဆန်လာသလို သွားလာရေးသည်လည်း ကောင်းမွန်သောမြို့တစ်ခုဖြစ်သည်။ တောင်စဉ်တောင်တန်းတို့ ပေါများသည့်အလျောက် သဘာဝတောတောင်ကောင်းမွန်သည့် မြို့တစ်ခုလည်း ဖြစ်သည်။ မုတ္တမမြို့သည် ရေအရင်းအမြစ်ကောင်းမွန်သော ဒေသလည်းဖြစ်သည်။ မုတ္တမမြို့သည် မင်းနေပြည်တော်ဖြစ်ခဲ့သည့်အလျောက် ထင်ရှားသော စေတီပုထိုးများနှင့် ရှေးဟောင်းယဉ်ကျေးမှုများ တည်ရှိနေသော ပထဝီဖြစ်သည်။ ဝေါဟာရရင်းမြစ် ရာမညတိုင်းမွန် ၃ ရပ်တွင် အထင်ရှားဆုံး ဖြစ်ခဲ့သော မုတ္တမ မဏ္ဍလဟုခေါ်သည့် မုတ္တမမြို့၏ မူလအမည်ရင်းမှာ မောတမော ဟု ရာဇာဓိရာဇ် အရေးတော်ပုံတွင် ဆိုသည်။ မော့တမော့ ဟုလည်း အချို့ ဆိုကြသည်။ ကျောက်ကို တမော့၊ ကျောက်ညွန့် ကျောက်ဖျာကို မော့တမော့၊ ကျောက်ဖျာ ကျောက်ညွန့်တွင် တည်ထားသောကြောင့် မော့တမော့မြို့ ဟု မွန်တို့ခေါ်သည်ဟု ဆိုသည်။ နောက်မှ မုတ္တမဟု တွင်သည်။ သမိုင်းကြောင်း မုတ္တမမြို့ကို လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၁,၄ဝဝ ခန့်လောက်က မွန်ဘုရင်တစ်ပါး တည်ထောင်ခဲ့ရာ၊ သက္ကရာဇ် ၄၁၈ - ၄၁၉ခုနှစ်တွင် အနော်ရထာစော တိုက်ခိုက်သိမ်းယူသည်ကစ၍ နှစ်ပေါင်း ၂ဝဝ ကျော်ကျော် မြန်မာ့လက်နက်နိုင်ငံဖြစ်ခဲ့ရသည်။ ဟံသာဝတီခေတ် နရပတိစည်သူမင်း ထားခဲ့သော မုတ္တမမြို့စား အလိမ္မာ အမတ်ကို သက္ကရာဇ် ၆၄၃ ခုနှစ်တွင် လုပ်ကြံပြီးလျှင် ဝါရီရူ (မိုပေါ်ကမင်း) အမည်ခံ၍ မဂဒူး မင်းဆက်ကို ဗညားဝါရူး (ခေါ်) ဝါရီရူးမင်းက မုတ္တမမြို့မှ စတင်တည်ထောင်သည်။ မုတ္တမ ဝါရီရူမင်းနှင့် ဟံသာဝတီ တရဖျားတို့ အချင်းချင်း သမီးပေး၍ မဟာမိတ်ဆက်ကြသည်။ ထိုနောက် တရဖျား အကောက်ကြံ၍ တိုက်လာသဖြင့် ဝါရီရူသည် တရဖျားကို တိုက်ရာ၊ တရဖျားကို လက်ရဖမ်းမိသည်။ နောက်တရဖျား မသင့်မတင့်သော အကြံအစည်ကို ကြံသည်နှင့် ကွပ်မျက်ရသည်။ ပဲခူးတွင် မြို့စားခန့်ထားလျက် မုတ္တမကနေပြီးလျှင်ရာမညတိုင်းကို ဝါရီရူမင်း အုပ်ချုပ်လေသည်။ မဂဒူးမင်းဆက်တွင် မင်းပေါင်း ၁၈ ဆက်တိတိ မင်းပြုကြသည်။ ပထမ မင်း (၇) ဆက်တိုင်မူလဖြစ်သည့် မုတ္တမမြို့တွင်သာ အစဉ်အဆက် မင်းပြုကာ ထီးနန်းစိုးစံခဲ့သော်လည်း (၈) ဆက်မြှောက်ဖြစ်သည့် ဆင်ဖြူရှင်ဗညားဦး(သုရှင်ဗညားဦး)လက်ထက်အရောက်တွင် လက်အောက်ခံမြို့စားများဖြစ်သည့် လောက်ဖျား၊ဥလို၊အဲဗြပန်ု နှင့် ဗြတ်ထဗ ညီနောင်များကပုန်ကန်သည့်အတွက် မုတ္တမမှ ဒုန်ဝန်း(ယခု ဝန်မြို့)သို့ ပြောင်းရွှေ့စိုးစံရသည်။ သို့သော် ဝန်မြို့တွင်လည်း အချိန်များစွာမကြာလိုက်ပဲ စစ်ရှုံးပြန်သဖြင့် ဟံသာဝတီ(ပဲခူးမြို့)သို့ ပြောင်းရွှေ့ရပြန်သည်။ တောင်ငူခေတ် သက္ကရာဇ် ၉ဝ၂ ခုနှစ်တွင် တပင်ရွှေထီးသည် ထိုက်ဆင် တစ်ရာ့သုံးဆယ်၊ မြင်း နှစ်ထောင့်တစ်ရာ၊ စစ်သည်သူရဲတစ်သိန်းသုံးသောင်းနှင့် မုတ္တမသို့ချီတက်သည်။ ပူတကေ(ပေါ်တူဂီ)လူမျိုး သေနတ်ကိုင် အမှုထမ်းတို့လည်းပါသည်။ မုတ္တမစား စောဗညားလည်း စစ်သူရဲပေါင်းများစွာဖြင့် မြို့ကို အလုံပြု၍ ခုခံသည်။ မုတ္တမတိုက်ပွဲသည် မြန်မာသက္ကရာဇ် ၉ဝ၂ ခုနှစ်တွင် တပင်ရွှေထီးနှင့် မုတ္တမစား စောဗညားတို့ဖက်ပြိုင် တိုက်ခိုက်သောတိုက်ပွဲဖြစ်သည်။ ကုန်းဘောင်ခေတ် အလောင်းမင်းတရား နတ်ရွာစံကြောင်း သိသောအခါ မင်းခေါင်နော်ရထာသည် မြေဒူးမင်းနှင့် စိတ်ဝမ်းကွဲလျက်ရှိသည့် အလျောက် တပ်များကိုမီအောင်မလိုက်ဘဲ တောင်ငူကြောင်းပြန် လေသည်။ မင်းခေါင်နော်ရထာသည် မြေဒူးမင်း၏ နောင်တော် (နောင်တော်ကြီး)ထံ လူလွှတ်၍ မြေဒူးမင်းသည် ဗိုလ်မှူးတပ်မှူး တို့ဖြင့် မုတ္တမ မြသိန်းတန်ဘုရားမှာ သွေးသစ္စာ စည်းကြပ် ကြောင်း၊ နောက်တပ်များကိုလည်း မျိုးရိက္ခာ မပေးမပို့စေရ၊ စစ်တောင်းမြို့သူကြီး ခေါင်းအကြီးတို့ကို ဆင့်ဆိုကြောင်း၊ ဓားတော်ယိမ်းနွဲ့ပါးကိုလည်း သိမ်းယူကြောင်း၊ ထွတ်ချာဒေဝီနှင့် လည်း အပြောအဆိုရှိကြောင်းတို့ကို လျှောက်ထား၏။ ပထမ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ် ဒုတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ် ထင်ရှားသော စေတီပုထိုးများ မြို့၏အရှေ့ဘက် သံလွင်မြစ်ကမ်းနဖူးပေါ်တွင် မြသိန်းတန်စေတီတော်တည်ရှိပြီး၊ မြို့၏အနောက်ဘက် တောင်တန်းပေါ်၌ကျိုက်ဖျင်ကူစေတီတော်၊ မြို့၏အချက်အချာအလယ်ဗဟိုတည့်တည့်၌ အောင်ချမ်းသာကြီးစေတီတော်တို့ တည်ထားကိုးကွယ်လျက်ရှိပြီး မုတ္တမတောင်ရိုးတန်းတစ်လျှောက်၌ မင်းအဆက်ဆက်တည်ထားကိုးကွယ်ခဲ့သော ဘီလူးတစ်ရာစေတီတော် (ခ) ကျိုက်ကလွန်ပွန်းစေတီတော်နှင့် ထင်ရှားသောစေတီပုထိုးများ၊ မုတ္တမမြို့၏ အဓိပတိဆရာတော်တစ်ပါးဖြစ်သည့် အောင်သိဒ္ဓိကျောင်းဆရာတော်၏ မပုပ်မသိုးသောရုပ်ကလာပ်တော်တို့ကိုလည်း ဖူးမြော်ကြည်ညိုနိုင်မှာပဲ ဖြစ်သည်။ စေတီတော်တို့၏ ဗုဒ္ဓပူဇနိယပွဲတော်တို့ကို ဆင်ယင်ကျင်းပလျက်ရှိပြီး မုတ္တမမြို့၏ အစည်ကားဆုံးဖြစ်သည့် အောင်ချမ်းသာကြီးစေတီတော်၏ ဗုဒ္ဓပူဇနိယပွဲတော်ကို နှစ်စဉ် တန်ခူးလဆန်း (၁၀) ရက်မှ လဆုတ် (၅) ရပ်နေ့အထိ ပြုလုပ်ကျင်းပလျက်ရှိသည်။ ဆက်စပ်ဖတ်ရှုရန် မုတ္တမတိုက်ပွဲ မုတ္တမစဉ့်အိုး ကိုးကား မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့များ မြန်မာနိုင်ငံရှိ ရှေးဟောင်းမြို့များ မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမိုင်း မွန်ပြည်နယ်ရှိ မြို့များ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%AF%E1%80%90%E1%80%B9%E1%80%90%E1%80%99%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B7

စိုးဝင်း၊ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး

ဗိုလ်ချုပ်ကြီးစိုးဝင်း (၁၀ မေ ၁၉၄၇ ’ ၁၂ အောက်တိုဘာ ၂၀၀၇) သည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဝန်ကြီးချုပ်ဖြစ်သည်။ သူ့အား နိုင်ငံတော် အေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ ဥက္ကဋ္ဌ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေက ၂၀၀၄ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၉ ရက်တွင် ခန့်အပ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ဥက္ကဋ္ဌ နှင့် နီးစပ်သူတစ်ဦး ဖြစ်သူဟု ဆိုကြသည်။ သူသည် သူ၏ ရှေ့မှ ဝန်ကြီးချုပ်ရာထူးယူခဲ့သူ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ခင်ညွန့်ထက်စာလျှင် နိုင်ငံရေးပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများကို တင်းခံထားမည်ဟု ယူဆထားကြသည်။ ၂၀၀၃ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလက မိန့်ခွန်းတစ်ခု၏ အဆိုအရ ‘နအဖသည် အင်အယ်လ်ဒီနှင့် စကားမပြောရုံမကပဲ မည်သည့်အခါမှလည်း အာဏာကို လွှဲပြောင်းပေးမည်မဟုတ်’ ဟုဆိုသည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့် အင်အယ်လ်ဒီအဖွဲ့ဝင်များကို တိုက်ခိုက်ခဲ့သည့် ဒီပဲယင်း သတ်ဖြတ်မှု အတွက် သူ့အား တာဝန်ရှိသူဟု စွပ်စွဲထား ကြသည်။ ၂၀၀၄ ခုနှစ်၊ အောက်တိုဘာလ ဝန်ကြီးချုပ်ရာထူးကို မခန့်မီ စိုးဝင်းအား လူသိများသည်မှာ ၁၉၈၈ ခုနှစ် အရေးတော်ပုံကာလက ဒီမိုကရေစီ တောင်းဆိုဆန္ဒပြသူများအား နှိပ်ကွပ်မှုတွင် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်တစ်ဝိုက်၌ တပ်များနေရာချထားခြင်းနှင့် ရန်ကုန်ပြည်သူ့ဆေးရုံကြီးအား ပစ်ခတ်ခြင်းတို့တွင် ကြီးကြပ်ပါဝင်ခဲ့သူဟု လူသိများသည်။ စစ်တက္ကသိုလ် အပတ်စဉ် ၁၂ ဆင်းဖြစ်ပြီး ၁၉၉၀ ခုနှစ်တွင် အနောက်မြောက်တိုင်း စစ်ဌာနချုပ် နည်းဗျူဟာ အမှတ် ၃ တွင် နည်းဗျူဟာမှူး ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၉၇ ခုနှစ်တွင် တိုင်းမှူးဖြစ်ခဲ့ပြီး စစ်အစိုးရ၏ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်လာသည်။ ၂၀၀၁ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် ရန်ကုန်စစ်ရုံးချုပ်၌ လေကြောင်းရန် ကာကွယ်ရေးဗိုလ်ချုပ်ဖြစ်လာသည်။ ၂၀၀၃ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီတွင် စစ်အစိုးရ၏ အတွင်းရေးမှူး ၂ ဖြစ်လာသည်။ ယင်းမတိုင်မီ နှစ်နှစ်က ဗိုလ်ချုပ်ကြီး တင်ဦး ရဟတ်ယာဉ် ပျက်ကျ သေဆုံးခဲ့သည်။ ပြည်ထောင်စု ကြံ့ခိုင်ရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးအသင်းတွင် ခေါင်းဆောင်ပိုင်းတာဝန်ယူထားပြီး ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး သန်းရွှေနှင့်လည်း နီးစပ်သူ ဖြစ်သည်။ သူတို့နှစ်ဦးသည် ‘တိုင်းပြုပြည်ပြု စီမံကိန်း’ များဖြစ်သော ဆည်မြောင်းတာတမံ၊ လမ်းတံတားတည်ဆောက်ရေးလုပ်ငန်းများတွင် အမြင်တူညီကြသည်။ ၂၀၀၃ ခုနှစ် မေလက ဒီပဲယင်းတွင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့် ထောက်ခံသူများအား ပြင်းထန်စွာ တိုက်ခိုက်ခဲ့မှုတွင် နောက်မှ ကြိုးကိုင်သူဟု ကျယ်ပြန့်စွာ ယူဆထားခြင်းခံရသည်။ ၎င်းနှစ်မှာပင် ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး သန်းရွှေနှင့် အတူ ဗီယက်နမ်နှင့် တရုတ်နိုင်ငံ ခရီးစဉ်များတွင် လိုက်ပါခဲ့သည်။ စက်တင်ဘာတွင် ဗိုလ်ချုပ်ကြီး စိုးဝင်းသည် နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဦးဝင်းအောင် နှင့် ဒုတိယဝန်ကြီးတို့အား ထုတ်ပစ်ခြင်းကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာကိုသာ ယုံကြည်ကိုးကွယ်ပြီး အနောက်မြောက်တိုင်း စစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူးတာဝန်ထမ်းဆောင်စဉ်က ချင်းပြည်နယ်တွင် အများစု‌ဖြစ်သော ချင်းခရစ်ယာန်များအား ဘာသာရေးဖိနှိပ်မှုများကို ကျူးလွန်ခဲ့သည်။ ယခင်လုပ်သက် ကာလမှတ်တိုင်များ စစ်ဦးစီးမှူး(ပထမတန်း)၊ အလယ်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် နည်းဗျူဟာမှူး၊ အမှတ်(၅၅)ခြေမြန်တပ်မဌာနချုပ် ဒုတိယစစ်ဆင်ရေးကွပ်ကဲရေးမှူး၊ အမှတ်(၄)စစ်ဆင်ရေးကွပ်ကဲမှုဌာနချုပ် တပ်မမှူး၊ အမှတ်(၆၆)ခြေမြန်တပ်မဌာနချုပ် တိုင်းမှူး၊ အနောက်မြောက်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ်နှင့် ဥက္ကဋ္ဌ၊ စစ်ကိုင်းတိုင်းအေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ (၁၉၉၇) လေကြောင်းရန်ကာကွယ်ရေးအရာရှိချုပ် (၂ဝဝ၁) အတွင်းရေးမှူး ၂၊ နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ (ဖေဖော်ဝါရီ ၂ဝဝ၃) အတွင်းရေးမှူး ၁၊ နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ (‌ဩဂုတ် ၂ဝဝ၃) နိုင်ငံတော်ဝန်ကြီးချုပ်၊ ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော်အစိုးရအဖွဲ့၊ (နယကအဖွဲ့ဝင်) (အောက်တိုဘာ ၂၀၀၄) ဘဝနိဂုံး ၁၂-၁ဝ-၂ဝဝ၇ တွင် လူကီးမီးယားသွေးကင်ဆာနှင့် ကွယ်လွန်သည်။ သူစင်္ကာပူဆေးရုံတက်နေစဉ် ၂ဝဝ၇ ဇန်နဝါရီလထဲ၌ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေလာကြည့်ခဲ့သည်။ ကိုးကား မြန်မာ စစ်အုပ်ချုပ်ရေးခေတ် အကြီးအကဲများ‎ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဝန်ကြီးချုပ်များ ၁၉၄၈ မွေးဖွားသူများ ၂၀၀၇ ကွယ်လွန်သူများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%85%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B8%E1%80%9D%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%81%8A%20%E1%80%97%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%9C%E1%80%BA%E1%80%81%E1%80%BB%E1%80%AF%E1%80%95%E1%80%BA%E1%80%80%E1%80%BC%E1%80%AE%E1%80%B8

မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေး

၁၉၈၈ ခုနှစ်မှ ၂၀၁၁ ခုနစ်အထိ မြန်မာနိုင်ငံသည် 'နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ'ဟု အမည်တပ်ထားသည့် စစ်အစိုးရက ထိန်းချုပ်ထားသော စစ်အာဏာရှင်အုပ်စိုးသည့် နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်သည်။ ၁၉၉ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ပြည်သူ့လွှတ်တော် ကိုယ်စားလှယ်များကို ရွေးကောက်တင်မြောက်ခဲ့သော်လည်း ယင်းကိုယ်စားလှယ်များဖြင့် ဖွဲ့စည်းသည့် အရပ်ဘက်အစိုးရ အကောင်အထည်ပေါ်လာခြင်းမရှိခဲ့ချေ။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ထပ်မံ၍ အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပကာ စစ်အစိုးရမှ ဖွဲ့စည်းထားသော အသွင်ပြောင်း 'ပြည်ထောင်စုကြံ့ခိုင်ရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးပါတီ' မှ အနိုင်ရရှိကာ ၂၀၁၁ ခုနှစ် ဧပြီလမှ စတင်ကာ (တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း) ဒီမိုကရေစီ သမ္မတနိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံအဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ်တွင် ကြားဖြတ်ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပခဲ့ကာ အတိုက်အခံပါတီအဖြစ် ရပ်တည်သော "အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်" မှ ကိုယ်စားလှယ်များ လွှတ်တော်အတွင်း စတင်ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲ ကျင်းပခဲ့ကာ 'အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်' အပြတ်အသတ်အနိုင်ရရှိခဲ့၍ အစိုးရဖွဲ့နိုင်ခဲ့ကာ ၂၀၁၆ မှ ၂၀၂၁ ဇန်နဝါရီ ၃၁ အထိ တာဝန်ယူခဲ့သည်။ ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲတွင်လည်း ထပ်မံ၍ တောင်ပြိုကမ်းပြို အနိုင်ရရှိခဲ့သော်လည်း ၂၀၂၁ ဖေဖော်ဝါရီ ၁ ၌ မြန်မာစစ်တပ်က အရပ်သားအစိုးရကို ဖယ်ရှား၍ နိုင်ငံတော်အာဏာကို သိမ်းယူခဲ့သည်။ ထို့နောက်ပိုင်းတွင် ဆန္ဒပြပွဲများစွာ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးအခြေအနေ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ၁၉ ရာစုမတိုင်မီက သက်ဦးဆံပိုင် ဘုရင်စနစ်ကျင့်သုံးခဲ့ပြီး မင်းဆက်ပေါင်းများစွာ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ၁၉ ရာစု နှောင်းပိုင်းတွင် ဗြိတိသျှတို့၏ နယ်ချဲ့ခြင်းကို ခံခဲ့ရပြီး ၁၉၄၇ ခုနှစ်ထိ ဗြိတိသျှကိုလိုနီအစိုးရ၏ လက်အောက်ခံအဖြစ် ရပ်တည်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီ ၄ ရက်တွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် ဗြိတိသျှကိုလိုနီလက်အောက်မှ လွတ်မြောက်ကာ ပါလီမန်စနစ်ကို အခြေခံသော ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံဖြစ်လာသည်။ သို့သော်လည်း ၁၉၆၂ ခုနှစ်တွင် အာဏာသိမ်းမှုတစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပြီး မြန်မာနိုင်ငံသည် ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်း ဦးဆောင်သည့် 'မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်ပါတီ' လက်အောက်တွင် ဆိုရှယ်လစ်စနစ် ကျင့်သုံးသည့် အစိုးရတစ်ရပ်ထူထောင်ရန် ကြိုစားခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် ၁၉၆၂ ခုနှစ်မှစ၍ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး အောက်တွင် ရောက်ခဲ့ရသည်။ ၁၉၉၂ ခုနှစ်မှ ၂၀၁၁ ခုနှစ်အထိ နိုင်ငံ့အကြီးအကဲမှာ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး သန်းရွှေဖြစ်ပြီး နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ၏ ဥက္ကဋ္ဌဟူသည့် ရာထူးကို ရယူထားသည်။ သူတင်မြှောက်ထားသည့် ဝန်ကြီးချုပ်မှာ ၂ဝဝ၃ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၄ ခုနှစ်ထိ ဦးခင်ညွန့်ဖြစ်ပြီး ဗိုလ်ချုပ်ကြီးစိုးဝင်းနှင့် အစားထိုးခဲ့သည်။ ဝန်ကြီးနေရာအားလုံးလိုလိုအား တပ်မတော်အရာရှိများက ရယူထားသည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် ဝန်ကြီးချုပ်နေရာကို ဗိုလ်ချုပ်ကြီးသိန်းစိန်အား ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ အမေရိကန်နှင့် ဥရောပအစိုးရများက စစ်အစိုးရအား စားသုံးသူသပိတ်နှင့်အတူ ဒဏ်ခတ်အရေးယူပိတ်ဆို့ထားသည်။ ဖရီးဘားမား မြန်မာနိုင်ငံလွတ်မြောက်ရေးအတွက် လှုပ်ရှားသူများ၏ ဖိအားပေးမှုကြောင့် ဖောက်သည်များက သပိတ်မှောက်၊ ရှယ်ယာရှင်များက ဖိအားပေးခြင်းအားဖြင့် အနောက်နိုင်ငံကော်ပိုရေးရှင်းများ မြန်မာနိုင်ငံမှတပ်ခေါက် ပြန်ကုန်ကြပြီဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုတွင်ပါသော အားနည်းချက်များကြောင့် အချို့အနောက်နိုင်ငံ ရေနံကုမ္ပဏီကြီးများ လုပ်ငန်းများ ဆက်လက်လုပ်ကိုင်လျက်ရှိပြီး အာရှစီးပွားရေးလုပ်ငန်းများကလည်း ဆက်လက်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံလျက်ရှိသည်။ အထူးသဖြင့် သဘာဝ သယံဇာတ ထုတ်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းများတွင် ဖြစ်သည်။ ဥပမာ ပြင်သစ်ရေနံကုမ္ပဏီ တိုတယ်အက်စ်အေနှင့် အမေရိကန်ရေနံ ကုမ္ပဏီချက်ဗရွန် တို့သည် ရတနာ သဘာဝ ဓာတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းကို ဆက်လက်၍ လည်ပတ်လုပ်ကိုင်ကြပြီး မြန်မာနိုင်ငံမှ ထိုင်းနိုင်ငံသို့ ဓာတ်ငွေ့တင်ပို့လျက်ရှိသည်။ တိုတယ် (ယခင် တိုတယ်ဖီနာအက်ဖ်) သည် ပြင်သစ်နှင့် ဘယ်လဂျီယန်နိုင်ငံများရှိ တရားရုံးများတွင် ဓာတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းတည်ဆောက်စဉ်က ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်ဟု ယိုးစွပ်ခံရသည့် လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖေါက်မှုများအတွက် တရားစွဲဆိုခြင်း ခံနေရသည်။ ချက်ဗရွန်မှ မဝယ်ယူမီက ယူနိုကယ်လ်ကုမ္ပဏီသည်လည်း အလားတူ တရားတဘောင် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပြီး သန်းပေါင်းရာချီ ကုန်ခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ၂ဝဝ၃ ခုနှစ် 'မြန်မာနိုင်ငံ လွတ်လပ်ရေးနှင့် ဒီမိုကရေစီ အက်ဥပဒေ' ကို ပြဋ္ဌာန်းပြီး နောက် အမေရိကန်အစိုးရသည် မြန်မာနိုင်ငံမှ အဝတ်အထည်များနှင့် ဖိနပ်များ မှာယူတင်သွင်းခြင်းကို တားမြစ်ပိတ်ပင်လိုက်သည်။ အမေရိကန်ဦးဆောင်သည့် စီးပွားရေး ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုသည် အရပ်သား ပြည်သူလူထုအား ထိခိုက်နစ်နာစေသည်ဟူသည့် ပြစ်တင်မှုများ ခံနေရသည်။ သို့သော်လည်း မြန်မာဒီမိုကရေစီ ခေါင်းဆောင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်က ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုသည် စစ်အစိုးရကို ဖိအားပေးရာရောက်သည်ဟု အစဉ်တစိုက် ထောက်ခံခဲ့သည်။ စစ်အစိုးရသည် ဆိုးရွားလှသည့် လူ့အခွင့်အရေးချိုး ဖေါက်မှုမှတ်တမ်းအတွက် အပြစ်တင်ပြောဆိုခံနေရပြီး တိုင်းပြည်အတွင်း ဖြစ်ပျက်နေသည့် လူအခွင့်အရေး အခြေအနေအပေါ် နိုင်ငံတကာ အဖွဲ့အစည်းများစွာတို့က စိုးရိမ်မကင်း ဖြစ်လျက်ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် လွတ်လပ်သည့်တရားစီရင်ရေး မရှိသည့်အပြင် စစ်အစိုးရသည် နိုင်ငံရေးအရ အတိုက်အခံပြုခြင်းကို သည်းခံခြင်းမရှိချေ။ အင်တာနက်အသုံးချမှုကိုလည်း ချုပ်ကိုင်ထားသည်။ အမေရိကန်အင်တာနက်ကုမ္ပဏီ ဖေါတီနက်မှ ဆန်ခါစစ်ထုတ်သည့် စနစ်ဖြင့် အင်တာနက်အသုံးပြုမှုကို ကန့်သတ်ထားသည်။ အီးမေးလ် ဝန်ဆောင်မှုများ၊ အခမဲ့ဝက်ဘ်လုပ်ငန်းများနှင့် နိုင်ငံရေးအရ အတိုက်အခံဘက်မှ ရပ်တည်သည့် ဒီမိုကရေစီလိုလားသော ဝက်ဘ်စာမျက်နှာများကိုလည်း ကန့်သတ်ထားသည်။ ၁၉၈၈ ခုနှစ်က စီးပွားရေးစီမံခန့်ခွဲမှု ညံ့ဖျင်းခြင်းနှင့် နိုင်ငံရေးဖိနှိပ်ချုပ်ချယ်မှုများအား ကန့်ကွက်ဆန္ဒပြမှုများကို ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်စွာ နှိပ်ကွပ်ခဲ့သည်။ ထိုနှစ် ဩဂုတ် ၈ ရက်နေ့တွင် စစ်တပ်သည် ဆန္ဒပြသူများအား ပစ်ခတ်ခဲ့ရာ ၈၈၈၈ (၈လေးလုံး) အုံကြွမှုဟု တွင်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ၁၉၈၈ ခုနှစ် ဆန္ဒပြမှုများက ၁၉၉ဝ ပြည့်နှစ်ရွေးကောက်ပွဲ ဖြစ်မြောက်ရေးအတွက် လမ်းခင်းပေးခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ရွေးကောက်ပွဲရလဒ်အား စစ်အစိုးရမှ အသိအမှတ်မပြုခဲ့ချေ။ ၁၉၉ဝ ပြည့်နှစ် ရွေးကောက်ပွဲတွင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ဦးဆောင်သည့် အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်မှ လွှတ်တော်အမတ်နေရာပေါင်း ၈၃ ရာခိုင်နှုန်းကို အနိုင်ရရှိခဲ့သော်လည်း စစ်အစိုးရက တားမြစ်ပိတ်ပင်ခဲ့သည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် မြန်မာနိုင်ငံဒီမိုကရေစီ ပြန်လည်ရရှိရေးအတွက် တိုက်ပွဲဝင်ရာတွင် ချီးကျူး ခြင်းခံရသည်။ သူမသည် ၁၉၉၁ ခုနှစ်က ငြိမ်းချမ်းရေးနိုဘယ်ဆုကို ဆွတ်ခူးခဲ့သည်။ သူမသည် နေအိမ်တွင် အကျယ်ချုပ်ဖြင့် မကြာခဏဆိုသလို ထိန်းသိမ်းခြင်း ခံနေရသည်။ မကြာသေးမီ ကာလများအတွင်းက စစ်အစိုးရသည် သူမ၏ပါတီ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် (အန်အယ်လ်ဒီ)နှင့် စေ့စပ်ဆေးနွေးရန် လိုလားမှုပြသသည်။ ၂ဝဝ၃ ခုနှစ် မေ ၃၁ ရက်က မြန်မာနိုင်ငံမြောက်ပိုင်း(ဒီပဲယင်း)တွင် သူမ၏ ယာဉ်တန်း တိုက်ခိုက်ခြင်း ခံရပြီးနောက် နေအိမ်အကျယ်ချုပ် ချထားခြင်းခံရပြန်သည်။ ၂ဝဝ၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလအကုန်တွင် နေအိမ်အကျယ်ချုပ်ချမှုကို တစ်နှစ်ထပ်မံ၍ တိုးလိုက်သည်။ ကုလသမဂ္ဂ အတွင်းရေးမှူးချုပ် ကိုဖီအာနန်က ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေထံ တိုက်ရိုက်မေတ္တာရပ်ခံပြီး အာဆီယံနိုင်ငံများမှ ဖိအားပေး သော်လည်း ၂ဝဝ၆ ခုနှစ် မေတွင် ဒေါ် အောင်ဆန်းစုကြည်၏ နေအိမ်အကျယ်ချုပ်ကို နောက်ထပ်တစ်နှစ်ထပ်မံ၍ တိုးလိုက်သည်။ စစ်အစိုးရသည် နိုင်ငံတကာမှ ဝိုင်းပယ်ထားခြင်းကို တိုး၍ခံနေရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ အခြေအနေကို ကုလသမဂ္ဂတွင် အလွတ်တန်းသဘော ဆွေးနွေးတိုင်ပင်ကြရန် ၂ဝဝ၅ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလက ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီသို့ ပထမဆုံးအကြိမ်အဖြစ် တင်သွင်းခဲ့သည်။ မြန်မာစစ်အစိုးရအား စိတ်ပျက်ကြောင်း အာဆီယံနိုင်ငံများက ပြောကြားသည်။ သို့သော်လည်း တရုတ်နှင့် ရုရှတို့က စစ်အစိုးရအား ထောက်ခံလျက်ရှိသည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံတော်ဝန်ကြီးချုပ် ဗိုလ်ချုပ်ကြီးသိန်းစိန် ဦးဆောင်ကာ 'ပြည်ထောင်စုကြံ့ခိုင်ရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးအသင်း' ကို 'ပြည်ထောင်စုကြံ့ခိုင်ရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးပါတီ' အဖြစ်ပြောင်းလဲကာ ၂၀၁၀ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲကို ကျင်းပခဲ့သည်။ 'ပြည်ထောင်စုကြံ့ခိုင်ရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးပါတီ' မှ အပြတ်အသတ် အနိုင်ရကာ ၂၀၁၁ ခုနှစ် ဧပြီ (၁) ရက်နေ့တွင် 'ပြည်ထောင်စု သမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်' အဖြစ် ဒီမိုကရေစီ အရပ်သားအစိုးရ အဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော် သမ္မတမှာ ဦးသိန်းစိန် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၂၀၁၀ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲတွင် သပိတ်မှောက်ခဲ့သော အတိုက်အခံပါတီ 'အမျိုးသားဒီမိုကရေစီ အဖွဲ့ချုပ်' ဟာ ၂၀၁၂ခုနှစ် ကြားဖြတ်ရွေးကောက်ပွဲတွင် ပါဝင်ယှဉ်ပြိုင်ကာ လွှတ်တော်များထဲသို့ စတင်ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ ဦးသိန်းစိန် ဦးဆောင်တဲ့ အစိုးရအဖွဲဟာ အပြုသဘောဆောင်တဲ့ အပြောင်းအလဲများကြောင့် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုအပါအဝင် ဥရောပနိုင်ငံများ နှင့် တခြား မြန်မာနိုင်ငံအပေါ် ပိတ်ဆို့ထားသော နိုင်ငံများမှ မြန်မာနိုင်ငံအပေါ် ပိတ်ဆို့မှုတွေကို ဖယ်ရှားပေးခဲ့သည်။ သို့သော် အပြည့်အဝ မဟုတ်ပေ။ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲ ကျင်းပကာ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် ဦးစီးသည်. 'အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်' တောင်ပြိုကမ်းပြို အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ ၂၀၁၆ ဧပြီ ၁ ရက်နေ့တွင် အစိုးရသစ် သက်တမ်းစတင်သည်။ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်မှာ သမ္မတ ဖြစ်ခွင့်မရှိသည့်အတွက် နောင်တက်လာမည့် သမ္မတအသစ်မှာ မည်သူဖြစ်မည်ဆိုတာ စောင့်ကြည့်လျက်ရှိကြသည်။ ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်ခင် သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲတွင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်မှာ မိမိမှာ သမ္မတ အထက်တွင်ရှိမည်ဖြစ်ကြောင်း သတင်းထောက်များကို ဖြေကြားခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် သူမသည် နိုင်ငံတော်၏အတိုင်ပင်ခံဖြစ်လာသည်။ အုပ်ချုပ်ရေးကဏ္ဍ နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ အဓိကရုံးတာဝန်ရှိ ပုဂ္ဂိုလ်များ စစ်အုပ်ချုပ်ရေးအတွင်း နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုး ရေးကောင်စီ ဥက္ကဋ္ဌသည် တိုင်းပြည်၏ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်ပြီး အစိုးရအဖွဲ.၏ အကြီးအကဲလည်းဖြစ်သည်။ ဤကောင်စီသည် ဝန်ကြီးချုပ်ဦးဆောင်သည့် ဝန်ကြီးအဖွဲ့ကို ကွပ်ကဲသည်။ ဝန်ကြီးဌာန (၃၂) ခု အပြင် ဝန်ကြီးချုပ်ရုံး၊ စာရင်းစစ်ချုပ်ရုံး၊ ရှေ့နေချုပ်ရုံး၊ တရားရုံးချုပ်၊ ဝန်ထမ်းရွေးချယ်လေ့ကျင့်ရေးအဖွဲ့ ကို ဖွဲ့စည်းကာ နိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၁ - ၂၀၁၆ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ ပြည်ထောင်စု အစိုးရအဖွဲ့ကို နိုင်ငံတော်သမ္မတ၊ ဒုတိယသမ္မတများ၊ ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီးများ၊ ပြည်ထောင်စုရှေ့နေချုပ်တို့ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ ဝန်ကြီးဌာန စုစုပေါင်း (၃၆) ခု ဖွဲ့စည်းထားရှိသည်။ ၂၀၁၆ မှ ယနေ့အထိ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ ပြည်ထောင်စု အစိုးရအဖွဲ့ကို နိုင်ငံတော်သမ္မတ၊ ဒုတိယသမ္မတများ၊ ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီးများ၊ ပြည်ထောင်စုရှေ့နေချုပ်တို့ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ ထို့အပြင် နိုင်ငံ​တော်၏အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ် ဟူ​သောရာထူးအသစ်ပါထည့်သွင်းဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ဦးဝင်းမြင့်တက်လာအပြီးအထိ ဝန်ကြီးဌာန (၂၄)ခုရှိသည်။၂၀၁၈ နိုဝင်ဘာလတွင်မူ ဝန်ကြီးဌာန ၂၅ခုအထိ ရှိခဲ့သည်။ ဥပဒေပြုရေးကဏ္ဍ နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ စစ်အုပ်ချုပ်ရေးလက်ထက်တွင် ဥပဒေပြုလွှတ်တော်မရှိပေ။ နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးကောင်စီမှ ဥပဒေများရေးဆွဲကာ ပြဋ္ဌာန်းသည်။ အမတ်နေရာ ၄၉၂ နေရာရှိသည့် ပြည်သူ့လွှတ်တော်ကို လေးနှစ်တစ်ကြိမ် ခေါ်ယူသည်။ ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်တွင် အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲကို ကျင်းပပေးခဲ့သော်လည်း ရွေးကောက်ပွဲရလဒ်ကို အတည်မပြုခဲ့ပေ။ ၂၀၁၁ - ၂၀၁၆ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအရ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲ ကို ၂၀၁၀ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ ၇ ရက်နေ့တွင် ကျင်းပခဲ့သည်။ ရွေးကောက်ပွဲနောက်ဆုံးရလဒ်များကို ရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင်အဖွဲ့က ၂၀၁၀ နိုဝင်ဘာ ၁၇ ရက်နေ့တွင် တရားဝင် ထုတ်ပြန်ကြေညာခဲ့သည်။ အမျိုးသားလွှတ်တော် အမျိုးသားလွှတ်တော် အမတ်နေရာ ၂၂၄ နေရာအနက် ၁၆၈ နေရာကို ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခဲ့သည်။ ပါတီအလိုက် အမတ်ဦးရေမှာ ပြည်သူ့လွှတ်တော် ပြည်သူ့လွှတ်တော် အမတ်နေရာ ၄၄၀ အနက် ၃၃၀ ကို ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခဲ့သည်။ ပါတီအလိုက် ရွေးကောက်တင်မြှောက် ခံရသည့် အမတ်ဦးရေမှာ ၂၀၁၀ ရွေးကောက်ပွဲအရ လွှတ်တော်အစည်းအဝေးများကို၂၀၁၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ (၁) ရက်နေ့တွင် စတင်ကျင်းပခဲ့သည်။ ပြည်သူ့လွှတ်တော်ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် ' သူရဦးရွှေမန်း' နှင့် အမျိုးသားလွှတ်တော် ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် 'ဦးခင်အောင်မြင့်' တို့ ခန့်အပ်ခြင်းခံခဲ့သည်။ ၂၀၁၆ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ (၃၁) ရက်နေ့တွင် သက်တမ်းကုန်ဆုံးခဲ့သည်။ ၂၀၁၆ - ယနေ့အထိ ၂၀၁၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၁၃ ရက်နေ့တွင် ပြည်ထောင်စု ရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင် က ကြေညာခဲ့သည့် ရလဒ်များအရ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်သည် ပြည်သူ့လွှတ်တော် အမတ်နေရာ ၂၃၈ နေရာ နှင့် ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော်တွင် ၃၄၈ နေရာ ရရှိခဲ့ပြီး အစိုးရဖွဲ့နိုင်ရန် လိုအပ်သော အမတ်အရေအတွက်ကို ကျော်လွန်ခဲ့သည်။ အဆိုပါရလဒ်များအရ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်အနေဖြင့် သမ္မတ တစ်ဦးကို ရွေးချယ်နိုင်ပြီ ဖြစ်သည်။ အမျိုးသားလွှတ်တော် ပြည်သူ့လွှတ်တော် ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲမှ တင်မြှောက်ခံရသော လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ်များပါဝင်သော ဒုတိယအကြိမ်လွှတ်တော်ကအစည်းအဝေးကို ၂၀၁၆ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ (၁) ရက်နေ့တွင် စတင်ခေါ်ယူကျင်းပခဲ့သည်။ ပြည်သူ့လွှတ်တော် ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် 'ဦးဝင်းမြင့်' နှင့် အမျိုးသားလွှတ်တော် ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် 'မန်းဝင်းခိုင်သန်း'တို့ခန့်အပ်ခြင်း ခံခဲ့ရသည်။ တရားစီရင်ရေးကဏ္ဍ မြန်မာနိုင်ငံ၏ တရားစီရင်ရေးကဏ္ဍမှာ အကန့်အသတ်ဖြင့် ဖြစ်သည်။ ဗြိတိသျှခေတ်က ဥပဒေများနှင့် တရားရေးစနစ်များ ဆက်လက် တည်ရှိသော်လည်း မျှတသော အများပြည်သူရှေ့တွင် တရားစီရင်ခွင့်အာမခံချက် မရှိပေ။ တရားစီရင်ခြင်းကဏ္ဍသည် အုပ်ချုပ်ရေးကဏ္ဍလက်အောက်မှ လွတ်လပ်စွာ သီးခြားရပ်တည်ခြင်းမရှိ။ မြန်မာနိုင်ငံသည် နိုင်ငံတကာခုံရုံး၏ ဩဇာသက်ရောက်မှုကို အကြွင်းမဲ့လက်မခံပါ။ ၂၀၁၁ ခုနှစ် အရပ်သားအစိုးရတက်လာပြီးနောက်ပိုင်းတွင် တရားစီရင်ရေး ဆိုင်ရာတွင်လည်း ပြောင်းလဲမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေ မြန်မာနိုင်ငံအား တိုင်း ၇ တိုင်းနှင့် ပြည်နယ် ၇ ပြည်နယ် ဟု အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေ ၁၄ ခု ခွဲခြားထားသည်။ ပြည်နယ်နှင့်တိုင်းများကို လူမျိုးနွယ်အလိုက် ခွဲခြားထားသည်။ တိုင်း ၇ တိုင်းမှာ ဧရာဝတီတိုင်း၊ ပဲခူးတိုင်း၊ မကွေးတိုင်း၊ မန္တလေးတိုင်း၊ စစ်ကိုင်းတိုင်း၊ တနင်္သာရီတိုင်း နှင့် ရန်ကုန်တိုင်းတို့ ဖြစ်ကြပြီး ပြည်နယ် ၇ ခုမှာ ချင်းပြည်နယ် ‌၊ ကချင်ပြည်နယ်၊ ကရင်ပြည်နယ် ‌၊ ကယားပြည်နယ်‌၊ မွန်ပြည်နယ်၊ ရခိုင်ပြည်နယ်နှင့် ရှမ်းပြည်နယ်တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြခံဥပဒေအရ ရှိရင်းစွဲ တိုင်း (၇) တိုင်းကို တိုင်းဒေသကြီး အဖြစ် ပြောင်းလဲခေါ်ဆိုခဲ့သည်။ ပြည်နယ် (၇) ခုကိုတော့ ပြောင်းလဲခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ ထို့ပြင် နိုင်ငံတော် သမ္မတ၏ တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ရှိသော ပြည်ထောင်စုနယ်မြေ (၁) ခု နှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ/တိုင်း စုစုပေါင်း (၆) ခု ထားရှိသည်။ တိုင်းဒေသကြီးများ ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး မကွေးတိုင်းဒေသကြီး မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး ပြည်နယ်များ ချင်းပြည်နယ် ကချင်ပြည်နယ် ကရင်ပြည်နယ် ကယားပြည်နယ် မွန်ပြည်နယ် ရခိုင်ပြည်နယ် ရှမ်းပြည်နယ် ပြည်ထောင်စုနယ်မြေ နေပြည်တော် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသများနှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်းများ စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီးအတွင်းတွင် နာဂ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ ရှမ်းပြည်နယ်အတွင်းတွင် ပလောင် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ ကိုးကန့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ ပအိုဝ်း ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ ဓနု ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ ဝ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်း မြန်မာနိုင်ငံမှ ပါဝင်သော နိုင်ငံတကာ အဖွဲ.အစည်းများ အာရှဖွံ့ဖြိုးရေးဘဏ် ADB အာဆီယံ ASEAN CCC CP United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (ESCAP) ကုလသမဂ္ဂ စားနပ်ရိက္ခာနှင့် စိုက်ပျိုးရေးအဖွဲ့ FAO G-77 အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အဏုမြူစွမ်းအင် အေဂျင်စီ IAEA International Bank for Reconstruction and Development (IBRD) အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ မြို့ပြလေကြောင်းအဖွဲ့ ICAO ICRM IDA IFAD IFC IFRCS အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့ IMF IMO Intelsta Interpol အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာအိုလံပစ်ကော်မတီ IOC ITU NAM OPCW ကုလသမဂ္ဂ-UN UNCTAD UNESCO UNIDO UPU ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ WHO WMO ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးအဖွဲ့-WTO BIMSTEC GMS(Greater Mekong Subregion) ကိုးကား မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေး

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%AC%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6%E1%81%8F%20%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%B8

နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ

နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ (နအဖ) ( (SPDC)) သည် ၂၀၁၁ခုနှစ်မတိုင်မီ အုပ်ချုပ်ခဲ့​သော မြန်မာစစ်အစိုးရ၏ အုပ်ချုပ်​ရေးအဖွဲ့အစည်းဖြစ်သည်။ နအဖ သည် ၁၉၈၈ ခုနှစ် အာဏာသိမ်း အုပ်ချုပ်​ရေးအဖွဲ့ဖြစ်​သော နိုင်ငံတော် ငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှု တည်ဆောက်ရေးအဖွဲ့ (နဝတ) ကို ​ပြောင်းလဲဖွဲ့စည်းထားခြင်းဖြစ်သည်။ နဝတသည် မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်ပါတီ (မဆလ) ၏ အခန်းကဏ္ဍကို အစားထိုးပြောင်းလဲထားပြီး၊ အပေါ်ယံကသာ အဓိကပြောင်းထားခြင်းဖြစ်သည်။ ၁၉၉၇ တွင် နဝတ ကို ဖျက်သိမ်းပြီး နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ (နအဖ) အဖြစ်ပြောင်းလဲဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ နအဖ တွင် ဌာနကြီးများနှင့် ဒေသဆိုင်ရာစစ်တိုင်းကြီးများ၏ တပ်မှူးကြီးများ ပါဝင်ကြသည်။ စစ်အာဏာပိုင်အဖွဲ့ဖြစ်​သော နအဖ၏ အဖွဲ့ဝင် ၁၁ ဦးသည် အစိုးရဝန်ကြီးများအဖွဲ့ထက် အာဏာကိုပို၍ သုံးနိုင်ခွင့်ရှိသည်။ စစ်အာဏာပိုင်အဖွဲ့၏ အချို့သောအဖွဲ့ဝင်များသည် ဝန်ကြီးများအဖွဲ့၏ ဝန်ကြီးရာထူးများကိုလည်းယူထားသည်။ အများ၏ထင်မြင်ယူဆချက်တွင် စစ်တိုင်းမှူးများသည် ၎င်းတို့၏ သက်ဆိုင်ရာ တိုင်းဒေသများတွင် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် များများစားစားရရှိခြင်းကို ပျော်ရွှင်နှစ်သက်ကြသည်။ အစိုးရသည်တစ်ပါတီစနစ်ဖြင့် အုပ်ချုပ်သော မဆလ ၏ မြန်မာ့နည်းမြန်မာ့ဟန်ဆိုရှယ်လစ်စံနစ်မှ နောက်ဆုတ်ထားသော်လည်း၊ လူ့အခွင့်အရေးချိုဖောက်မှု စွပ်စွဲချက်များ အများအပြားရှိခဲ့သည်။ သမိုင်း နဝတ ကို ဗိုလ်ချုပ်ကြီးစောမောင် (နောက်ပိုင်းတွင် ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး၊ ၁၉၉၇ ဇူလိုင်လတွင်ကွယ်လွန်) ဦးစီးသည့် မြန်မာ့လက်နက်ကိုင်တပ်များ ရှစ်လေးလုံးထကြွမှုကို နှိမ်နင်းပြီး အာဏာသိမ်းယူခဲ့သည့် ၁၉၈၈ စက်တင်ဘာလ ၈ ရက်နေ့တွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ အာဏာသိမ်းယူခဲ့သည့်နေ့တွင် နဝတ သည် အမိန့်အမှတ် ၁/၁၉၈၈ ဖြင့် တပ်မတော်မှအာဏာလွှဲပြောင်းရယူခြင်း နှင့် နဝတအဖွဲ့ ဖွဲ့စည်းကြောင်း အမိန့်ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ အမိန့်အမှတ် ၂/၁၉၈၈ ဖြင့် နဝတ သည် ၁၉၇၄ မြန်မာနိုင်ငံ ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံဥပဒေ အောက်တွင် တည်ရှိကြသော “နိုင်ငံတော်အာဏာပိုင်အဖွဲ့အစည်းများ” အားလုံးကို ဖျက်သိမ်းပစ်သည်။ ပြည်သူ့လွှတ်တော်၊ နိုင်ငံတော်ကောင်စီ၊ ဝန်ကြီးအဖွဲ့၊ ပြည်သူ့တရားသူကြီးများကောင်စီ၊ ပြည်သူ့ ဥပဒေအကျိုးဆောင်များကောင်စီ၊ ပြည်သူ့စာရင်းစစ်များကောင်စီ၊ ထိုနည်းတူစွာ ပြည်နယ်နှင့်တိုင်း၊ မြို့နယ်၊ ရပ်ကွက်နှင့်ကျေးရွာ ပြည်သူ့ကောင်စီများ ကို ဖျက်သိမ်းပစ်သည်။ နဝတ သည် ယခင်မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်ပါတီ (မဆလပါတီ)တွင် ဒုဝန်ကြီးများ၏အလုပ်တာဝန်များအစားထိုးခြင်း ကိုလည်း ရပ်ဆိုင်းသည့်အမိန့် ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ (၁၉၇၄ မြန်မာ့အခြေခံဥပဒေတွင် “ဝန်ကြီးအဖွဲ့” သည် ဝန်ကြီးများအဖွဲ့အဖြစ်ဆောင်ရွက်သော်လည်း ဒုဝန်ကြီးများကို ဝန်ကြီးအဖွဲ့၏ တရားဝင်အစိတ်အပိုင်းအဖြစ် မထားရှိခဲ့သည့်အတွက် နဝတ သည် တိကျသေချာစေရန် ယခင် မဆလ အစိုးရအတွင်းရှိ ဒုဝန်ကြီးများကို ဝန်ကြီးများနှင့်အတူထားရှိပြီး ရပ်ဆိုင်းခဲ့သည်။) အာဏာ သိမ်းသည့်နေ့တွင် ထုတ်ပြန်ခဲ့သည့် နဝတ ၏အမိန့်များကို ၁၉၈၈ စက်တင်ဘာ ၁၉ ရက်ထုတ် လုပ်သား ပြည်သူ့နေ့စဉ်သတင်းစာ တွင်တွေ့မြင်နိုင်သည်။ နဝတ ၏ပထမဦးဆုံးဥက္ကဋ္ဌသည် ဗိုလ်ချုပ်ကြီးစောမောင် ဖြစ်ပြီး၊ နောက်ပိုင်းတွင် ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး ဖြစ်လာကာ ဝန်ကြီးချုပ်လည်းဖြစ်သည်။ သူသည် ၁၉၉၂ ဧပြီလ ၂၃ ရက်နေ့တွင် ရာထူးမှဖယ်ရှားခံရပြီး၊ ထိုစဉ်ကဗိုလ်ချုပ်ကြီး နောက်ပိုင်းတွင်ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး ဖြစ်လာသည့် ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေ မှ နဝတဥက္ကဋ္ဌ နှင့် ဝန်ကြီးချုပ်ရာထူးများကို လွှဲပြောင်းရယူသွားသည်။ ၁၉၉၇ နိုဝင်ဘာလ ၁၅ ရက်နေ့တွင် နဝတ ကို ဖျက်သိမ်းပြီး နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ ဖြိုးရေးကောင်စီ အဖြစ် ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ အများအားဖြင့် သို့မဟုတ် အားလုံးမဟုတ်သော စစ်အစိုးရ၏အဖွဲ့ဝင် အများစုသည် ဖျက်သိမ်းလိုက်သည့် နဝတအဖွဲ့ ထဲမှ အဖွဲ့ဝင်များပင်ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ (၁၉၉၇ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာ) ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေ တပ်မတော်ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ် ဥက္ကဋ္ဌ ‌ ဗိုလ်ချုပ်ကြီးမောင်အေး ဒုတိယတပ်မတော်ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်၊ ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်(ကြည်း) ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌ ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးခင်ညွန့် တပ်မတော်ထောက်လှမ်းရေးညွှန်ကြားရေးမှူး၊ စစ်မဟာဗျူဟာလေ့လာရေးဌာနကြီးမှူး အတွင်းရေးမှူး(၁) ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးတင်ဦး စစ်ဆင်ရေးအထူးအဖွဲ့မှူးနှင့် စစ်ဦးစီးအရာရှိချုပ်(ကြည်း) အတွင်းရေးမှူး(၂) ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးဝင်းမြင့် စစ်ရေးချုပ် အတွင်းရေးမှူး(၃) ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးညွန့်သိန်း ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်(ရေ) အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးကျော်သန်း ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်(လေ) အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်ချုပ်ကျော်ဝင်း မြောက်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်မှူးချုပ်သီဟသူရတင်အောင်မြင့်ဦး အရှေ့မြောက်တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်မှူးချုပ်မောင်ဘို အရှေ့ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်မှူးချုပ်သိန်းစိန် တြိဂံဒေသတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်မှူးချုပ်မြင့်အောင် အရှေ့တောင်တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်မှူးချုပ်သူရသီဟသူရစစ်မောင် ကမ်းရိုးတန်းဒေသတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်ချုပ်ခင်မောင်သန်း ရန်ကုန်တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်မှူးချုပ်သူရရွှေမန်း အနောက်တောင်တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ထွေး အနောက်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်မှူးချုပ်စိုးဝင်း အနောက်မြောက်တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်ချုပ်ရဲမြင့် အလယ်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ထွေး တောင်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ (၂၀၀၂) ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေ ဥက္ကဋ္ဌ ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးမောင်အေး ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌ ဗိုလ်ချုပ်ကြီးခင်ညွန့် အတွင်းရေးမှူး(၁) ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးစိုးဝင်း အတွင်းရေးမှူး(၂) ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးသူရရွှေမန်း အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးသိန်းစိန် အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးသီဟသူရတင်အောင်မြင့်ဦး အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးရဲမြင့် အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးအောင်ထွေး အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးခင်မောင်သန်း အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးမောင်ဘို အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးကျော်ဝင်း အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးတင်အေး အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ (၂၀၀၃) ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေ ဥက္ကဋ္ဌ ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးမောင်အေး ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌ ဗိုလ်ချုပ်ကြီးခင်ညွန့် အဖွဲ့ဝင် (နိုင်ငံတော်ဝန်ကြီးချုပ်) ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးစိုးဝင်း အတွင်းရေးမှူး(၁) ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးသိန်းစိန် အတွင်းရေးမှူး(၂) ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးသူရရွှေမန်း အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးသီဟသူရတင်အောင်မြင့်ဦး အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးရဲမြင့် အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးအောင်ထွေး အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးခင်မောင်သန်း အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးမောင်ဘို အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးကျော်ဝင်း အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးတင်အေး အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ (၂၀၀၅) ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေ ဥက္ကဋ္ဌ ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးမောင်အေး ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌ ဗိုလ်ချုပ်ကြီးသူရရွှေမန်း အဖွဲ့ဝင် ဗိုလ်ချုပ်ကြီးစိုးဝင်း အဖွဲ့ဝင်(နိုင်ငံတော်ဝန်ကြီးချုပ်) ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးသိန်းစိန် အတွင်းရေးမှူး(၁) ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးသီဟသူရတင်အောင်မြင့်ဦး အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးရဲမြင့် အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးအောင်ထွေး အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးခင်မောင်သန်း အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးမောင်ဘို အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးကျော်ဝင်း အဖွဲ့ဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးတင်အေး အဖွဲ့ဝင် အစောပိုင်းကာလတွင် ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်(ရေ)၊ ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်(လေ)၊ ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးအဆင့်ပုဂ္ဂိုလ်များနှင့် တိုင်းမှူးများကို အဖွဲ့ဝင်များအဖြစ် တာဝန်ပေးအပ်ထားသော်လည်း ၂၀၀၀ ပြည့်နှစ်တွင် ကမ်းရိုးတန်းဒေသတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူး ဖြစ်လာသော ဗိုလ်မှူးချုပ်အေးကြွေ၊ ၂၀၀၁ ခုနှစ်တွင် အရှေ့တောင်တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် တိုင်းမှူးဖြစ်လာသော ဗိုလ်မှူးချုပ်မြင့်ဆွေ(ယခု ယာယီသမ္မတ ဦးမြင့်ဆွေ)တို့ နောက်ပိုင်း တိုင်းမှူးများကို နယကအဖွဲ့ဝင်များအဖြစ် တာဝန်ပေးအပ်ခြင်း မရှိတော့ပေ။ ထို့အတူ ၂၀၀၁ ခုနှစ်တွင် စစ်ဆင်ရေးအထူးအဖွဲ့မှူးများအဖြစ် တာဝန်ပေးအပ်ခြင်းခံရသော ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးများအပ နောင်ဖြစ်လာသည့် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးများသည်လည်း နယကအဖွဲ့ဝင်များ အဖြစ် တာဝန်ပေးအပ်ခြင်း မခံရတော့ပေ။ နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ (၂၀၁၀) ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေ တပ်မတော်ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ် ဥက္ကဋ္ဌ ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးမောင်အေး ဒုတိယတပ်မတော်ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်၊ ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်(ကြည်း) ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌ သူရဦးရွှေမန်း အဖွဲ့ဝင် ဦးသိန်းစိန် အဖွဲ့ဝင် (နိုင်ငံတော်ဝန်ကြီးချုပ်) ဦးတင်အေး အဖွဲ့ဝင် သီဟသူရဦးတင်အောင်မြင့်ဦး အဖွဲ့ဝင် အကြီးအကဲများ ဥက္ကဋ္ဌ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေ ( ၁၅ နိုဝင်ဘာ ၁၉၉၇ – ၃၀ မတ် ၂၀၁၁ ) ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌ ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး​မောင်​အေး (၁၅ နိုဝင်ဘာ ၁၉၉၇ - ၃၀ မတ် ၂၀၁၁) အဖွဲ့ဝင်များ အစီအစဉ်အတိုင်းမှာ- ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေ၊ ဥက္ကဋ္ဌ၊ တပ်မတော်ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးမောင်အေး၊ ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌ၊ ဒုတိယတပ်မတော်ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်၊ ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ် ကြည်း ဗိုလ်ချုပ်ကြီးသူရရွှေမန်း၊ ညှိနှိုင်းကွပ်ကဲရေးမှူး(ကြည်း၊ရေ၊လေ) ဗိုလ်ချုပ်ကြီးသိန်းစိန်၊ ဝန်ကြီးချုပ် ဗိုလ်ချုပ်ကြီးသီဟသူရတင်အောင်မြင့်ဦး၊ အတွင်းရေးမှူး ၁၊ စစ်ထောက်ချုပ် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးတင်အေး၊ ကာကွယ်ရေးပစ္စည်းထုတ်လုပ်ရေးအရာရှိချုပ် လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုများ ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့များ၊ အင်္ဂလန်နိုင်ငံ မြန်မာ့အရေးဆောင်ရွက်သူများ၊ နိုင်ငံတကာလွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်အဖွဲ့၊ လူ့အခွင့်အရေးစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ နှင့် အခြားသောအဖွဲ့များ၏ အစီရင်ခံစာများတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၌ ဖြစ်ပွားခဲ့သည့် ချိုးဖောက်မှုများကို အသေးစိတ်ဖော်ပြထားသည်တို့မှာ - လူသတ်မှု နှင့် မတရားသေဒဏ်စီရင်ခြင်းများ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်မှု နှင့် မုဒိမ်းကျင့်မှုများ ကလေးစစ်သားများစုဆောင်းမှု အတင်းအကြပ်နေရာရွှေ့ပြောင်းမှုများ အတင်းအကြပ်အလုပ်ခိုင်းစေမှုများ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းချထားမှုများ ကလေးစစ်သားများစုဆောင်းခြင်း နအဖသည် ကလေးများ- အချို့အသက် ၁၀ နှစ်အရွယ်-အား ၎င်း၏စစ်တပ်၊ တပ်မတော်တွင် အမှုထမ်း ရန်အတွက် အတင်းအကြပ်လိုက်လံစုဆောင်းနေသည့်အကြောင်းကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် အစီရင်ခံထားကြသည်။ လတ်တလောမြန်မာစစ်တပ်ထဲတွင်ကလေးစစ်သားမည်မျှရှိသည်ကိုခန့် မှန်းရန်ခက်ခဲသည်။ သို့သော်လူ့အခွင့်အရေးစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့၊ ကလေးစစ်သားများကမ္ဘာ့အစီရင်ခံစာ ၂၀၀၈ နှင့် နိုင်ငံတကာလွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်အဖွဲ့တို့၏အဆိုအရ ထောင်ဂဏန်း နီးပါး ရှိသည်။ ကလေးစစ်သားများစုဆောင်းနေခြင်းအတွက် အကြောင်းပြချက်များထဲမှတစ်ခုမှာ တစ်နိုင်ငံလုံးကို ပိတ်ဆို့ ထိမ်းချုပ်ထားနိုင်မည့် စစ်တပ်ဖြစ်ရန် စစ်သား ပို၍ များများလိုအပ်သောကြောင့်ဖြစ်သည်။ တသီးတခြား နှင့် အခွင့်ထူးခံသည့် မြန်မာစစ်ခေါင်းဆောင်များအပေါ် မြန်မာအများစု၏မနှစ်မြို့ဖွယ် ခံစားနေရမှုများကို ပြသည့်အနေဖြင့် စစ်တပ်ထဲမဝင်ကြသည့်အတွက်ကြောင့် စစ်တပ်သည် တစ်ခါတစ်ရံ တွင်ကလေးစစ်သား အတင်းအကြပ်စုဆောင်းခြင်းဘက်သို့ လွှဲပြောင်းလုပ်ဆောင်ရသည်။ ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေအတွင်းရေးမှူးချုပ်သည် ကလေးစစ်သားများစုဆောင်းခြင်း နှင့် အသုံးပြုခြင်းကို တားဆီးသည့် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာစံချိန်စံညွှန်းများကို ချိုးဖောက်သည့်အတွက် လေးကြိမ်ဆက်တိုက် အစီရင်ခံစာများတွင် နအဖ ကို နာမည်ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ ကလေးများ နှင့် လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခ၊ အတွင်းရေးမှူးချုပ်၏အစီရင်ခံစာ၊ ၂၆ အောက်တိုဘာ ၂၀၀၆ UN Doc. A/61/529 S2006/826 မြန်မာနိုင်ငံ ကလေးသူငယ်များနှင့် လက်နက်ကိုင်များ ပဋိပက္ခအပေါ် လုံခြုံရေးကောင်စီသို့တင်ပြသည့် အတွင်းရေးမှူးချုပ်၏အစီရင်ခံစာ၊ ၁၆ နိုဝင်ဘာ ၂၀၀၇၊ UN Doc. S/2007/666. လုံခြုံရေးကောင်စီသို့တင်ပြသည့် ကလေးသူငယ်များနှင့်လက်နက်ကိုင်များပဋိပက္ခအပေါ် အတွင်းရေးမှူး ချုပ်၏အစီရင်ခံစာ၊ ၂၁ ဒီဇင်ဘာ ၂၀၀၇၊ UN Doc. A/62/609-S/2007/757. မြန်မာနိုင်ငံကလေးသူငယ်များနှင့်လက်နက်ကိုင်များပဋိပက္ခအပေါ် အတွင်းရေးမှူးချုပ်၏အစီရင်ခံစာ ၁ ဇွန် ၂၀၀၉ UN Doc. S/2009/278. အတင်းအကြပ်ပြောင်းရွှေ့ခြင်း လူ့အခွင့်အရေးစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ အစီရင်ခံထားသည်မှာ ၂၀၀၈ မေ နာဂစ်မုန်တိုင်းပြီးချိန်မှစ၍ မြန်မာအာဏာပိုင်များသည် ထောင်နှင့်ချီမဟုတ်သော်လည်း ရာနှင့်ချီသောနေရာမဲ့လူများကို ကျောင်းများ၊ ဘုန်းကြီးကျောင်းများ နှင့် အများပိုင်အဆောက်အအုံများမှ ဖယ်ရှားခဲ့ပြီး၊ ထိုသူတို့ကို ဧရာဝတီမြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရှိ ပျက်စီးနေသည့် ၎င်းတို့၏ရွာများသို့ပြန်ရန် တိုက်တွန်းခဲ့သည်။ ကုလသမဂ္ဂအတွင်းရေးမှူးချုပ် ဘန်ကီမွန်းသည် ဆန္ဒခံယူပွဲကို ရက်ရွှေ့ဆိုင်းပေးရန် နှင့် လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုကယ်ဆယ်ရေး အပေါ် ၎င်းတို့၏အရင်းအမြစ်များ ချိန်ဆရန် တို့အတွက် မေတ္တာရပ်ခံတောင်းဆိုခဲ့သော်လည်း၊ အာဏာပိုင်များသည် အခြေခံဥပဒေအသစ် ဆန္ဒခံယူပွဲ မဲရုံလုပ်ရန်အတွက် အချို့သော အများပိုင်အဆောက်အအုံများ နှင့် ကျောင်းများကို ရှင်းလင်းထားခဲ့သည်။ ထိုစဉ်အခါ၌ နအဖသည် ယခင်မြို့တော်ရန်ကုန်အနီးတစ်ဝိုက်ရှိ ဒါဇင်ပေါင်းများစွာရှိသော အစိုးရလုပ်ကိုင်နေသည့် ကယ်ဆယ်ရေးရွက်ဖျင်တဲများမှ ဒုက္ခသည်များအား နှင်ထုတ်ခဲ့ကြပြီး၊ ၎င်းတို့ကြုံတွေ့နေရသည့်အခက်အခဲတို့ကို အလေးမမူတော့ပဲ မိမိတို့အိမ်သို့ ပြန်ကြရန် အမိန့်ပေးခဲ့သည်။ အတင်းအကြပ်နှင်ထုတ်ခြင်းသည် အရေးပေါ်ကယ်ဆယ်ရေးကာလ ပြီးဆုံးသွားသည်နှင့် နိုင်ငံခြားအကူအညီမလိုပဲ လေဘေးသင့်လူအများသည် ၎င်းတို့၏ဘဝများကို ၎င်းတို့ပြန်လည်တည်ဆောက်နိုင်ပြီ ဆိုသည်များကို ပြသရန် အစိုးရ၏ကြိုးပမ်းအားထုတ်မှုတစ်ပိုင်းဖြစ်သည်။ နာဂစ်မုန်တိုင်းကြောင့် အိုးအိမ်မဲ့ဖြစ်ရသူများသည် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာဥပဒေအောက်တွင် နိုင်ငံအတွင်းရွှေ့ပြောင်းရသူများဟု နားလည်သိရှိထားသည်။ နိုင်ငံအတွင်းရွှေ့ပြောင်းရခြင်းအပေါ် ကုလသမဂ္ဂလမ်းညွှန်စည်းမျဉ်းများ အောက်တွင် မြန်မာအစိုးရသည် နိုင်ငံအတွင်းရွှေ့ပြောင်းရသူများ မိမိတို့၏အိမ်သို့ ပြန်ရန် သို့မဟုတ် နေထိုင်နေကျနေရာများသို့ပြန်ရန် သို့မဟုတ် နိုင်ငံ၏အခြားသောနေရာတွင် ဆန္ဒအလျှောက် အခြေချနေထိုင်ရန် တို့အတွက် စိတ်ချလက်ချနှင့်သိက္ခာရှိရှိ ဆန္ဒအလျှောက်ဖြစ်စေရမည့် အခွင့်အရေးကို သေချာမှုဖြစ်စေရမည်။ အတင်းအကြပ်ခိုင်းစေမှုများ အဆိုးရွားဆုံး အတင်းအကြပ်ခိုင်းစေမှုအချို့ကို မြန်မာအရှေ့တောင်အရပ်မှ အစီရင်ခံခဲ့သည်။ ထိုနေရာတွင် ဒေါ်လာဘီလီယံနှင့်ချီသော ဓာတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းကို အမေရိကန် ယူနိုကယ် (UNOCAL) နှင့် ပြင်သစ် တိုတယ် (TOTAL) ရေနံကုမ္ပဏီများ ပူးပေါင်းအဖွဲ့နှင့် မြန်မာအစိုးရတို့ တည်ဆောက်ခဲ့ကြသည်။ အတင်းအကြပ်ခိုင်းစေမှုကို ခရီးသွားလုပ်ငန်းဖွံ့ဖြိုးရေးစီမံကိန်းများတွင်လည်း သုံးစွဲခဲ့သည်။ ၁၉၉၇ မတ်လ တွင် ဥရောပသမဂ္ဂသည် အတင်းအကြပ်အလုပ်ခိုင်းစေမှု နှင့် အခြားသောချိုးဖောက်မှုများ ကြီးထွားလာသည့်အတွက်ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံအား ပေးထားသည့် ကုန်သွယ်ရေးအထူးအခွင့်အရေးကို ရုပ်သိမ်းသွားခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းချထားမှု ၂၀၀၇ ဩဂုတ်လတွင် အကြီးအကျယ်ဆန္ဒပြမှုများ မစတင်ခဲ့မှီအချိန်၌ အာဏာပိုင်များသည် နိုင်ငံရေးအပေါ်အခြေပြု၍ အစိုးရနှင့်ဆန့်ကျင်သူ နာမည်ကြီးများကို ဖမ်းဆီးခဲ့ပြီး၊ ထိုသူတို့အနက်မှ များစွာသောသူများကို လများစော၍ အကျဉ်းထောင်မှ လွှတ်ပေးခဲ့သည်။ ၂၅-၂၉ စက်တင်ဘာ ဖြိုခွဲနှိမ်နင်းမှုမတိုင်မှီ ဆန္ဒပြပွဲများစီစဉ်သည်နှင့်တစ်ပြိုင်နက်တည်း အတိုက်အခံပါတီ အမျိုးသား ဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် (NLD) ၏အဖွဲ့ဝင်များကို ပိုမိုဖမ်းဆီးခဲ့ပြီး၊ ယင်းကိစ္စကို ဖြိုခွင်းနှိမ်နင်းမှုမတိုင်မှီ ကြိုတင်ရှင်းလင်းခြင်းလုပ်ရပ်အဖြစ် လူအများက ရှုမြင်ခဲ့ကြသည်။ ဖြိုခွဲနှိမ်နင်းမှုကာလအတွင်းမှာပင် လူစုလူဝေး စုရုံးမှုများ ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး အာဏာပိုင်များသည် ၂၀၀၇ တစ်လျှောက်လုံး ဆန္ဒပြသူများနှင့်ထောက်ခံသူများကို ဆက်တိုက် လိုက်လံဖမ်းဆီးခဲ့သည်။ ၃၀၀၀ နှင့် ၄၀၀၀ အကြား ကလေးသူငယ်များနှင့် ကိုယ်ဝန်ဆောင်မိခင်များအပါအဝင် နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားများကို ထိန်းသိမ်းထားခဲ့ပြီး၊ ထိုသူတို့အနက်မှ ၇၀၀ သည် နှစ်ကုန်အထိ ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခံထားရသည်ဟု ယုံကြည်ရသည်။ အနည်းဆုံးလူ ၂၀ သည် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာမျှတမှုခုံရုံးစံချိန်စံညွှန်းများနှင့် မကိုက်ညီသည့် အကြမ်းဖက်မှုနှိမ်နင်းရေးဥပဒေဖြင့် တရားစွဲဆိုပြီး စီရင်ချက်ချခဲ့သည်။ ထိန်းသိမ်းခံရသူများနှင့် ကာကွယ်ပေးသူများသည် တရားဥပဒေဆိုင်ရာအခွင့်အရေးများကို ငြင်းပယ်ခြင်းခံခဲ့ရသည်။ မြန်မာ အစိုးရအဖွဲ့ဝင်များ အစိုးရဝန်ကြီးဌာနများနှင့် အခြားအစိုးရဌာနများ ကာကွယ်ရေး ဝန်ကြီးဌာန ကျန်းမာရေး ဝန်ကြီးဌာန စီးပွားရေးနှင့် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး ဝန်ကြီးဌာန စွမ်းအင် ဝန်ကြီးဌာန ဆက်သွယ်ရေး၊ စာတိုက်နှင့် ကြေးနန်းဝန်ကြီးဌာန ဆောက်လုပ်ရေး ဝန်ကြီးဌာန နယ်စပ်ဒေသ တိုင်းရင်းသားများ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးနှင့်စည်ပင်သာယာရေး ဝန်ကြီးဌာန နိုင်ငံခြားရေး ဝန်ကြီးဌာန ပညာရေး ဝန်ကြီးဌာန ပို့ဆောင်ရေး ဝန်ကြီးဌာန ပြည်ထဲရေး ဝန်ကြီးဌာန ပြန်ကြားရေး ဝန်ကြီးဌာန ဘဏ္ဍာရေးနှင့် အခွန် ဝန်ကြီးဌာန မွေးမြူရေးနှင့် ရေလုပ်ငန်း ဝန်ကြီးဌာန ယဉ်ကျေးမှု ဝန်ကြီးဌာန ရထားပို့ဆောင်ရေး ဝန်ကြီးဌာန လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးနှင့် ဆည်မြောင်း ဝန်ကြီးဌာန လူမှုဝန်ထမ်း ကယ်ဆယ်ရေးနှင့် ပြန်လည်နေရာချထားရေး ဝန်ကြီးဌာန လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေးနှင့် ပြည်သူ့အင်အား ဝန်ကြီးဌာန သမဝါယမ ဝန်ကြီးဌာန သာသနာရေး ဝန်ကြီးဌာန သစ်တောရေးရာ ဝန်ကြီးဌာန သတ္တုတွင်း ဝန်ကြီးဌာန သိပ္ပံနှင့် နည်းပညာ ဝန်ကြီးဌာန ဟိုတယ်နှင့် ခရီးသွားလာရေးလုပ်ငန်း ဝန်ကြီးဌာန အမျိုးသားစီမံကိန်းနှင့် စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု ဝန်ကြီးဌာန အမှတ်(၁)စက်မှု ဝန်ကြီးဌာန အမှတ်(၂)စက်မှု ဝန်ကြီးဌာန အမှတ်(၁)လျှပ်စစ်စွမ်းအား ဝန်ကြီးဌာန အမှတ်(၂)လျှပ်စစ်စွမ်းအား ဝန်ကြီးဌာန အလုပ်သမား ဝန်ကြီးဌာန အားကစား ဝန်ကြီးဌာန စာရင်းစစ်ချုပ်ရုံး ရှေ့နေချုပ်ရုံး တရားရုံးချုပ် ဝန်ထမ်းရွေးချယ်လေ့ကျင့်ရေးအဖွဲ့ တို့ဖြစ်သည်။ ရည်ညွှန်းကိုးကား မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေး မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမိုင်း

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6%E1%80%90%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%BA%E1%80%A1%E1%80%B1%E1%80%B8%E1%80%81%E1%80%BB%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%9E%E1%80%AC%E1%80%9A%E1%80%AC%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%B8%E1%80%94%E1%80%BE%E1%80%84%E1%80%B7%E1%80%BA%E1%80%96%E1%80%BD%E1%80%B6%E1%80%B7%E1%80%96%E1%80%BC%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B8%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%B8%E1%80%80%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%85%E1%80%AE

ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံး နိုင်ငံ

ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံးနိုင်ငံ (အယ်‌လ်‌ဒီစီ သို့မဟုတ်‌ စတုတ္ထကမ္ဘာ့နိုင်‌ငံ) များသည် ကုလသမဂ္ဂ အဆိုအရ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေးဖွံ့ ဖြိုးတိုးတက်နှုန်းအနိမ့်ဆုံး ညွှန်းကိန်းများသာရှိပြီး ကမ္ဘာ့နိုင်ငံများအား နှိုင်းယှဉ်ပြသသည့် လူသားဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုညွှန်းကိန်း အဆင့်သတ်မှတ်ချက်တွင် အနိမ့်ဆုံး၌ရှိသောနိုင်ငံများ ဖြစ်သည်။ မှတ်ကျောက်စံနှုန်းသုံးမျိုးတွင် ဝင်ပါက တိုင်း ပြည်တစ်ပြည်ကို ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု အနိမ့်ဆုံးတိုင်း ပြည် စာရင်းဝင် အဖြစ် သတ်မှတ်သည်။ -ဝင်ငွေနိမ့်ကျခြင်း (တစ်ဦးချင်းတစ်နှစ်ဝင်ငွေအမေရိကန်ဒေါ်လာ ၇၅ဝ ထက်နည်း ခြင်း) -လူသားအရင်းအမြစ် အားနည်း ခြင်း (အာဟာရ၊ ကျန်းမာရေး၊ ပညာရေးနှင့် သက်ကြီးစာတတ်မြောက်နှုန်း) -စီးပွား ရေးအားနည်းမှု (စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်မှုမတည်ငြိမ်ခြင်း၊ ထုတ်ကုန်တင်ပို့မှုနှင့် ဝန်ဆောင်မှုတင်ပို့မှု မတည်ငြိမ်ခြင်း၊ အစဉ်အလာမဟုတ်သည့် စီးပွား ရေးလုပ်ငန်းများ၏ အရေးပါခြင်း၊ ထုတ်ကုန်ပစ္စည်းထုတ်လုပ်မှုစုစည်း ခြင်း၊ စီးပွား ရေးသေးငယ်မှုကြောင့် အဟန့်အတား ဖြစ်ခြင်း၊ သဘာဝဘေးဒဏ် ကြောင့် အိုးအိမ်စွန့်ပြေးရ သော လူဦး ရေ ရာခိုင်နှုန်း) အဆိုပါ အယ်လ်ဒီစီ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု အနိမ့်ဆုံး အဆင့်စံသတ်မှတ်ချက်ကို ကျော်လွှားနိုင်လျှင် နိုင်ငံသည် အဆင့်အတန်းတက်နိုင်သည်။ ကုလသမ ဖွံ့ဖြိုးမှု အနိမ့်ဆုံးနိုင်ငံများ၊ ကုန်းတွင်းပိတ်ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများနှင့် သေးငယ်သည့် ကျွန်းနိုင်ငံများဆိုင်ရာ မဟာမင်းကြီးရုံးက ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံးနိုင်ငံများအား ကုလသမဂ္ဂ မှ ထောက်ပံ့ခြင်း၊ အားပေးခြင်းကိစ္စများကို ကူညီဆောင်ရွက်ပေးသည်။ လက်ရှိနိုင်ငံပေါင်း ၅ဝ ခန့် ဤသတ်မှတ်ချက်စံအတွင်းဝင်သည်။ ၂ဝဝ၆ ခုနှစ် အတွက် ဖွံ့ဖြိုးမှု အနိမ့်ဆုံးနိုင်ငံမှာ အရှေ့တီမောနိုင်ငံဖြစ်သည်။ အသုံးအနှုန်းနှင့် အတိုကောက်စကားလုံးများ ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံး နိုင်ငံများကို ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများ၊ ဖွံ့ဖြိုးမှုနည်း သော နိုင်ငံများ၊ ပို၍ ဖွံ့ဖြိုးမှုနည်း သော နိုင်ငံများ တစ်နည်း 'တတိယကမ္ဘာ' နိုင်ငံများနှင့် ခွဲခြားနိုင်သည်။ ခေတ်ပြိုင်ပညာရှင်အချို.က 'တတိယကမ္ဘာ' ဟူသည့် စကားလုံးသည် ခေတ်မမီတော့ခြင်း၊ အကျုံးမဝင်တော့ဟု ဆိုသည်။ အခြား သူများကလည်း ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံးနိုင်ငံများကို 'စတုတ္ထကမ္ဘာ' ဟူသည့် ဝေါဟာရကို သုံးနှုန်း ပေလိမ့်မည်။ သို့သော်လည်း ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံး နိုင်ငံနှင့် ဖွံ့ဖြိုးမှု နည်း သော နိုင်ငံနှစ်မျိုးစလုံးကို အယ်လ်ဒီစီဟု ဖော်ပြ လေ့ရှိပြီး ကုန်းတွင်းပိတ်တိုင်း ပြည်များအား 'အယ်လ်အယ်လ်ဒီစီ' (LLDC) ဟု ပြသကြသည်။ 'ဖွံ့ဖြိုးဆဲတိုင်း ပြည်' ကို ယေဘုယျအား ဖြင့် 'ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံး' ဟူသည့် အသုံးနှုန်းထက် ပို၍နှစ်သက်ကြသည်။ အင်္ဂါရပ်များ ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံနိုင်ငံများသည် ယေဘုယျအား ဖြင့် အလွန်အကျွံဆင်းရဲခြင်းကို ခံစားရပြီး ကျယ်ပြန့်၍ လတ်တလောပဋိပက္ခ (ပြည်တွင်းစစ်သို့မဟုတ် လူမျိုး ရေး စစ်ပွဲများ)၊ နက်ရှိုင်းသည့် နိုင်ငံရေးခြစားမှုနှင့် နိုင်ငံရေးနှင့် လူမှုရေးတည်ငြိမ်မှု ကင်းမဲ့ခြင်းများကိုပါ တွေ့ရသည်။ အစိုးရမှာလည်း ဤကဲ့သို့သော တိုင်း ပြည်များတွင် ဗဟိုမှထိန်းချုပ်သောပုံစံ၊ အာဏာရှင်အပါအဝင်နှင့် စစ်ဦးစီးဝါဒ သို့မဟုတ် စောရနက္ခမင်း အုပ်ချုပ်သည့် အစိုးရမျိုး ဖြစ်နေတတ်သည်။ အယ်လ်ဒီစီနိုင်ငံအများစုမှာ ဆာဟာရအတွင်းပိုင်း အာဖရိကနိုင်ငံများတွင် တည်ရှိသည်။ ကုလသမဂ္ဂ က ၂ဝဝ၃ ခုနှစ်တွင် ပြန်လည် သုံးသပ်ရာဝယ် ကုလသမဂ္ဂ ၏ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်၌အယ်လ်ဒီစီဖြစ်ဖို့ရန် စံသတ်မှတ်ချက် သုံးချက်နှင့် ကိုက်ညီရမည်ဟု ဆိုထားသည်။ သုံးနှစ်ပျမ်းမျှ တစ်ဦးချင်း တစ်နှစ်စုစုပေါင်းဝင်ငွေ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၇၅ဝ ထက် လျော့နည်းရမည်ဖြစ်သည်။ လူဦး ရေ ၇၅သန်းနှင့်အထက် နိုင်ငံများအား ချန်လှပ် ထား လေသည်။ ကုန်သွယ်ရေးနှင့် အယ်လ်ဒီစီနိုင်ငံများ မကြာသေးမီက ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုဆိုင်ရာ ဆွေးနွေးပွဲဟု သတ်မှတ်ထားသည့် ဒဗလျူတီအို ဒိုဟာ ဆွေးနွေးပွဲများ ပျက်ပြားသွားသဖြင့် ကမ္ဘာလုံး ဆိုင်ရာ ကုန်သွယ်ရေး စည်းမျဉ်းများနှင့် အယ်လ်ဒီစီများ၏ ကိစ္စမှာ မီဒီယာသတင်း လောကနှင့် မူဝါဒဆိုင်ရာတို့၏ အာရုံစူးစိုက်မှုကို တိုး၍ရရှိလာသည်။ ဟောင်ကောင်တွင် ကျင်းပသည့် ဝန်ကြီးအဖွဲ. ဆွေး နွေးပွဲများသာ အောင်မြင်စွာ အဆုံးသတ်နိုင်ပါက အယ်လ်ဒီစီနိုင်ငံများသည် အမေရိကန် ဈေးကွက်အား ၁ဝဝ ရာခိုင်နှုန်း အကောက်ခွန်လွတ်ငြိမ်းခွင့်နှင့် ခွဲတမ်း ဝေစု ကင်းလွတ်ခွင့်တို့ ရရှိစေမည်ဟု သဘောတူကြသည်။ အင်ဂျီအိုများ၏ ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာ သုံးသပ်ချက်အရမူ အယ်လ်ဒီစီတို့ တင်ပြသည့် စာပိုဒ်တွင် ၁ဝဝ ရာခိုင်နှုန်း ပြည့်မရရှိသည့် အပြင် အယ်လ်ဒီစီနိုင်ငံများမှ လက်ရှိခံစားရရှိပြီး ဖြစ်သော အကောက်ခွန်ကင်းလွတ်ခွင့်ကိုပင် ဆုံးရှုံးနိုင်သေး ကြောင်း တွေ့ရှိရသည်။ လက်ရှိ အယ်လ်ဒီစီနို‌င်ငံများ အာရှ (၁ဝ) နိုင်ငံ -အာဖဂန်နစ္စတန် -ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် -ဘူတန် -ကမ္ဘောဒီးယား -လာအို -မောလဒိုတ် -မြန်မာ -နီပေါ -တီမောလက်စ် -ယီမင် အာဖရိက (၃၄) နိုင်ငံ -အင်ဂိုလာ -ဘီနင် -ဘာကီနာဖာဆို -ဘူရွန်ဒီ -ကိပ်ဗာဒီ -ဗဟိုအာဖရိက -ချဒ် -ကော်မိုရို့စ် -ကွန်ဂိုဒီမိုကရက်တစ်သမ္မတနိုင်ငံ -ဂျီဘူတီ -အီကွေတိုးရီးယဲလ်ဂီနီ -အီရစ်ထရီးယား -အီသီယိုပီးယား -ဇမ်ဘီယာ -ဂီနီ -ဂီနီဘစ်ဆော -လီဆိုသို -လိုက်ဘေးရီးယား -မာဒါဂါးစကား -မာလာဝီ -မာလီ -မော်ရီတေးနီးယား -မိုဇမ်ဘစ် -ဆောတိုမီနှင့် ပရင်ဆီပီ -ဆီနီဂေါ -ဆီယာရာလီယွန် -ဆိုမားလီးယား -ဆူဒန် -တိုဂို -ယူဂန်ဒါ -တန်ဇန်းနီးယား -ဇမ်ဘီယာ အိုရှင်းနီးယား (၅ နိုင်ငံ) -ကီရီဘာတီ -ဆာမိုအာ -ဆော်လမွန်ကျွန်းစု -တူဗာလူ -ဗင်နော့တူ အမေရိက (၁ နိုင်ငံ) - ဟေတီ ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံး နိုင်ငံများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%96%E1%80%BD%E1%80%B6%E1%80%B7%E1%80%96%E1%80%BC%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B8%E1%80%99%E1%80%BE%E1%80%AF%E1%80%A1%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%99%E1%80%B7%E1%80%BA%E1%80%86%E1%80%AF%E1%80%B6%E1%80%B8%20%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6

စုစုပေါင်း ပြည်တွင်းထုတ်ကုန်

ဒေသနယ်‌မြေတစ်‌ခု၏ စုစုပေါင်း ပြည်တွင်းထုတ်‌လုပ်မှု သို့မဟုတ် "ဂျီဒီပီ (gross domestic product, GDP)" ဆိုသည်‌မှာ ယင်း၏ စီးပွားရေး အဆောက်‌အအုံကြီး၏ ပမာဏအား တိုင်းတာသည့်‌ စနစ်‌တစ်‌ခုဖြစ်‌သည်။ နိုင်‌ငံတစ်‌ခု၏ 'ဂျီဒီပီ' ဟုဆိုရာတွင် တိုင်းပြည်တစ်‌ခု၏ သတ်မှတ်‌သော ကာလတစ်‌ခုအတွင်း အပြီးသတ်‌ ထုတ်‌လုပ်ပြီးသော ကုန်‌ပစ္စည်းများနှင့် ဝန်‌ဆောင်‌မှုများ အားလုံး၏ ဈေးကွက်‌တန်‌ဖိုးကို ဆိုလိုသည်။ တစ်‌နည်းအားဖြင့် အပြီးသတ်‌ပစ္စည်း ထုတ်‌လုပ်‌သည့် အဆင့်တိုင်းတွင် တန်‌ဖိုး မြင့်တက်‌အောင် ပေါင်းထည့်‌ရသော တန်‌ဖိုးနှင့် ဝန်ဆောင်‌မှု စုစုပေါင်းတို့၏ တန်‌ဖိုးကို သတ်‌မှတ်‌သည့် ကာလတစ်‌ခုအတွင်း တွက်ချက်၍ ရသော ကိန်းဂဏန်းတစ်ခုဖြစ်သည်။ ၁၉၈ဝ ပြည့်လွန်နှစ်များထိ အမေရိကန်နိုင်ငံတွင် 'ဂျီအင်ပီ' သို့မဟုတ် နိုင်ငံ၏ ထုတ်လုပ်မှု တန်ဖိုးစုစုပေါင်း အတွက် အသုံးပြုခဲ့သော ဝေါဟာရ နှစ်ခုဖြစ်သည့် 'ဂျီဒီပီ' နှင့် 'ဂျီအင်ပီ' မှာ အတူတူနီးပါး ဖြစ်သည်။ 'ဂျီဒီပီ' ကို အလွယ်ကူဆုံး ရှင်းလင်းစွာ သဘောပေါက်ရန်နှင့် တိုင်းတာရန် ချဉ်းကပ်နည်းမှာ ကုန်ကျစရိတ်ဖြင့် တွက်ချက်ခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ ဂျီဒီပီ = စားသုံးမှု+ ရင်းနှီး မြှုပ်နှံမှု+ အစိုးရအသုံးစရိတ်+ (ထုတ်ကုန်-သွင်းကုန်) 'စုစုပေါင်း' ဟု ဆိုရာတွင် မတည်ပစ္စည်း၏ အလျော့တွက်တန်ဖိုးကို ထည့်သွင်းမထားချေ။ တန်ဖိုးလျှော့ကာ အသားတင် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုကိုသုံးပြီး စုစုပေါင်း ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု မဟုတ်ခဲ့လျှင် အသားတင်ပြည်တွင်း ထုတ်လုပ်မှုဖြစ်မည်။ ဤညီမျှခြင်း၏ စားသုံးမှုနှင့် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတို့မှာ အပြီးသတ် ကုန်ပစ္စည်း နှင့် ဝန်ဆောင်မှုတို့အတွက် ကုန်ကျစရိတ် ဖြစ်လေသည်။ ညီမျှခြင်းတွင် ထုတ်ကုန် အနုတ် သွင်းကုန်ပိုင်း (တစ်စတစ်စ တိုးလာသော ထုတ်ကုန်ဟုလည်း ခေါ် လေ့ရှိ) တွင် ပြည်တွင်းထုတ်လုပ်မှုမဟုတ် (သွင်းကုန်) ဟူသည့်အပိုင်း၌ နုတ်ယူညှိချပြီး ပြည်တွင်း ထုတ်လုပ်မှု ပြည်တွင်း၌ မစားသုံး (ထုတ်ကုန်) ဘဲပြန်တင်ပို့သည့်ကိန်းတွင် ပေါင်းထည့်လိုက်ပါ။ စီးပွား ရေးပညာရှင်များ (ကိန်း ခေတ်မှစ၍) သည်အထွေထွေစားသုံးမှုကို နှစ်ပိုင်းခွဲ၍ စဉ်းစားလိုစိတ် ရှိကြသည်။ ပုဂ္ဂလိက စားသုံးမှုနှင့် ပြည်သူပိုင် ကဏ္ဍ (အစိုးရ) အသုံးစရိတ်ဟူ၍ ဖြစ်သည်။ မက်ခရို စီးပွား ရေးလေ့လာမှု ပညာတွင် စုစုပေါင်းစားသုံးမှုကို ဤသို့ သဘောတရား ရေးရာ ခွဲခြား ခြင်း၌ အကျိုး ကျေးဇူး နှစ်မျိုးမှာ- -ပုဂ္ဂလိက စားသုံးမှုသည် လူမှုဖူလုံမှု စီးပွား ရေးပညာ၏ အဓိကကျသော ဇောင်းပေးမှုဖြစ်သည်။ စီးပွားရေးတစ်ခုလုံး၏ ပုဂ္ဂလိက ရင်းနှီး မြှုပ်နှံမှုနှင့် ကုန်သွယ်ရေးကဏ္ဍတို့ကို နောက်ဆုံးတွင် (ပင်မရေစီး ကြောင်း စီးပွား ရေးပုံစံများတွင်) ရေရှည် ပုဂ္ဂလိကစားသုံးမှု တိုးလာစေရန်ဘက်သို့ ရည်ရွယ်လေ သည်။ -အတွင်းမှ ပေါ်လာသော ပုဂ္ဂလိကစားသုံးမှုမှ ဖယ်ထုတ်လိုက်လျှင် အစိုးရအသုံးစရိတ်ကို ပြင်ပသုံးစရိတ်အဖြစ် ပြနိုင်ပြီး အဓိပ္ပာယ်ရှိသည့် မက်ခရို စီးပွားရေး လေ့လာမှုဘောင်အတွင်း ကွဲပြားသည့် အစိုးရအသုံးစရိတ်အဆင့်များကို စဉ်းစား၍ ရနိုင်သည်။ ဂျီဒီပီ၏ အစိတ်‌အပိုင်းဇယား ကိန်းရှင်များ C,I,G နှင့် NX (ဂျီဒီမှာ= C+ I +G + NX အထက်ပါအတိုင်း) - C သည် ပုဂ္ဂလိက စားသုံးမှုဖြစ်သည် (သို့မဟုတ် စားသုံးသူ၏ အသုံးစရိတ်)။ ဤသည်တွင် အိမ်ထောင်စုများ၏ စရိတ်အားလုံးနီးပါး ပါဝင်ပြီး စားကုန်များ၊ ငှားရမ်းခများ၊ ဆေးကုသခများ စသည်တို့ဖြစ်ပြီး အိုးအိမ်သစ် ကုန်ကျစရိတ် မပါချေ။ - I သည် မတည်ရင်းနှီးငွေ ပါဝင်သည်။ စီးပွားရေး မတည်ရင်းနှီးငွေတွင် ဥပမာအားဖြင့် သတ္တုတွင်းသစ် ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ ဆော့ဖ်ဝဲဝယ်ယူမှု၊ စက်ရုံအတွက် စက်နှင့် စက်ပစ္စည်းဝယ်ယူမှုများ ပါဝင်သည်။ အိမ်ထောင်စုများက အိုးသစ်အိမ်သစ် ဝယ်ယူမှုများသည်လည်း ရင်းနှီး မြှုပ်နှံမှုတွင် ပါဝင်သည်။ 'ဂျီဒီပီ' ၏ ရင်းနှီး မြှုပ်နှံမှုတွင် ငွေကြေးမဟုတ်သော ဝယ်ယူမှုများဟု သေချာစွာပိုင်းခြား ဖော်ပြထားသည်။ မက်ခရိုစီးပွားရေးပညာ တွင် ငွေကြေးဆိုင်ရာ ကုန်ပစ္စည်းဝယ်ယူမှုကို စုဆောင်း ငွေအောက်တွင် ထည့်သွင်းပြီး ရင်းနှီး မြှုပ်နှံမှုအောက်တွင် မထည့်သွင်း ချေ။ (ဂျီဒီပီ ဖော်မြူလာအောက်တွင် အသုံးစရိတ် အဖြစ် တွေ့ ရသည်။) ကွဲပြား ခြားနားမှုမှာ (စာတွေ့တွင်) ရှင်းပါသည်။ ငွေကြေးကို ကုန် သို့မဟုတ် ဝန်ဆောင်မှုအဖြစ် ပြောင်းလိုက်လျှင်၊ တစ်ခုခုဖြင့် အစားထိုး ပြန် မရနိုင်လျှင် ၎င်းသည် ရင်းနှီး မြှုပ်နှံမှုအဖြစ် ယူဆသည်။ ဥပမာအား ဖြင့် ငွေချေးစာချုပ် သို့မဟုတ် ရှယ်ယာတစ်ခုဝယ်လျှင် တန်ဖိုးကို ရယူပိုင်ဆိုင်မှုမှာ အမည်ခံမျှသာဖြစ်ပြီး ဤပြောင်းလဲပေးချေခြင်းကို 'ဂျီဒီပီ' ၏ စုစုပေါင်း တန်ဖိုးထဲတွင် မထည့်သွင်းပေ။ သာမန်အားဖြင့် ဤဝယ်ယူမှုမျိုးကို ရင်းနှီး မြှုပ်နှံမှုဟုဆိုမည်ဖြစ်သည်။ စီးပွားရေးကဏ္ဍ တစ်ရပ်လုံးကို ခြုံစဉ်းစားလျှင် ဤကိစ္စများမှာ ပိုင်ဆိုင်မှု ဖလှယ်ခြင်းသက်သက် သာဖြစ်ပြီး အမှန်တကယ် စီးပွားရေး သို့မဟုတ် 'ဂျီဒီပီ'ဖော်မြူလာတွင် အကျုံးမဝင်ပေ။ - G သည် အစိုးရ၏ အပြီးသတ်ကုန်ပစ္စည်းများနှင့် ဝန်ဆောင်မှုများအပေါ်တွင် ကုန်ကျပြီး သော အသုံးစရိတ်ဖြစ်သည်။ အစိုးရဝန်ထမ်းများအတွက် ပေးရသော လစာငွေများ၊ စစ်လက်နက်ဝယ်ယူခများနှင့် အစိုးရ၏ မည်သည့်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုမဆို အကျုံးဝင်သည်။ ပြောင်းလဲပေးသွင်းရ ငွေများ ဖြစ်သည်။ လူမှုဖူလုံရေး ထောက်ပံ့ငွေ သို့မဟုတ် အလုပ်လက်မဲ့နစ်နာကြေးများ အကျုံးမဝင်ချေ။ 'ဂျီဒီပီ'တစ်ခုလုံးနှင့်ယှဉ်သော် တွေ့ ရသည့် အစိုးရအသုံးစရိတ် တစ်ခုလုံး၏ နှိုင်းယှဉ်ထုထည်မှာ အဖျားရှူးသွား ခြင်း သီအိုရီနှင့် ကိန်း၏ သဘောတရားများ စပ်ကြားတွင် အခရာကျလှသည်။ - X သည် စုစုပေါင်း ပို႔ကုန်ဖြစ်သည်။ ဂျီဒီပီသည် တိုင်း ပြည်တစ်ခု၏ ကုန်ထုတ်လုပ်မှုအားလုံး၊ နိုင်ငံခြား စားသုံးမှုအတွက် ပါဝင်သော ကုန်ထုတ်လုပ်မှုများနှင့် ဝန်ဆောင်မှုအားလုံး အပါအဝင်ကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားသည့်အတွက် ထုတ်ကုန်များကိုပါ ထည့်သွင်းထားခြင်း ဖြစ်သည်။ - M သည် စုစုပေါင်းတင်သွင်းမှုဖြစ်သည်။ သွင်းကုန်ကို နုတ်ယူရသည်။ အကြောင်းမှာ သွင်းကုန်သည် G , I သို့မဟုတ် C တို့တွင် ပါဝင်မည်ဖြစ်သဖြင့် နိုင်ငံရပ်ခြားထုတ်လုပ်မှုကို ပြည်တွင်းစားသုံးမှုအဖြစ် မရေတွက်မိစေရန် ဖြစ်သည်။ - NX သည် စီးပွား ရေးတစ်ခု၏ 'စုစုပေါင်းထုတ်ကုန်' ဖြစ်သည်။ စုစုပေါင်းထုတ်ကုန်၊ စုစုပေါင်းငွေ သွင်းကုန် ပုံသေ ဆက်စပ်မှုရှိသည်။ NX = X - M တစ်မျိုးသားလုံး၏ စာရင်းရှင်းတမ်း -ကိန်း၏ သဘောတရားများ သို့မဟုတ် လက်သစ်ဂန္ထဝင် စီးပွားရေးပညာ ကိစ္စရပ်များကို ကောင်းစွာ နားလည်သဘောပေါက်ရန် ကိန်းရှင်တစ်ခုစီ၏ ဆိုလိုရင်းကို ကောင်းစွာသိရှိရှင်းလင်းရန် လိုအပ်သည်။ ဂျီဒီပီတွင် ပါဝင်သော ကိန်းရှင်‌နမူနာများ C,I,G နှင့် NX နမူနာများ - ဧည့်သည်တိုးပြီးလာစေရန် သင်၏ ဟိုတယ်အား မွမ်းမံပြင်ဆင်ခကုန်ကျလျှင် ၎င်းသည် ပုဂ္ဂလိရင်းနှီး မြှုပ်နှံခြင်း ဖြစ်သည်။ ဤကိစ္စကို ဆောင်ရွက်ရန် ယာယီအကျိုးတူပူး ပေါင်းလုပ်ဆောင်ခဲ့လျှင် ၎င်းသည် စုဆောင်း ငွေဖြစ်သည်။ ပထမအဓိပ္ပာယ်မှာ ဂျီဒီပီကို တွက်ချက်ရာ တွင် အကျုံးဝင်သည်။ ဒုတိယအဓိပ္ပာယ်မှာ မပါဝင်ပေ။ သို့သော်လည်း ယာယီအကျိုးတူလုပ်ငန်းသည် မိမိအသုံးစရိတ်ကို တွက်ချက်ရာတွင် မွမ်းမံပြင်ဆင်စရိတ်ကို ဂျီဒီပီထဲ ထည့်သွင်းမည်ဖြစ်သည်။ အကယ်၍ ဟိုတယ်သည် သင်၏ ကိုယ်ပိုင်နေအိမ်လည်း ဖြစ်ခဲ့လျှင် မွမ်းမံပြင်ဆင်စရိတ် များမှာ စားသုံးမှုဖြစ်မည်။ သို့သော် အကယ်၍ အစိုးရဌာနတစ်ခုက ဤဟိုတယ်ကိုပင် ဝန်ထမ်းများ၏ ရုံးခန်းအဖြစ် ပြောင်းလဲသုံးခဲ့ပါလျှင် ဤမွမ်းမံ ကုန်ကျစရိတ်များသည် ပြည်သူပိုင်သုံးစွဲစရိတ် ခေါင်းစဉ်အောက် ( G ) တွင် ကျရောက်မည်ဖြစ်သည်။ မွမ်းမံပြင်ဆင်မှုတွင် နိုင်ငံခြားမှ မီးဆိုင်းတစ်ခု ဝယ်ယူတင်သွင်း ခြင်း ပါခဲ့လျှင် ယင်းဝယ်ယူမှုကို သွင်းကုန်တွင် ထည့်သွင်းရမည်။ ထိုအခါ NX တန်ဖိုးကျဆင်းသွား သော်လည်း ထိုဝယ်ယူမှုကြောင့် စုစုပေါင်းဂျီဒီပီကို ထိခိုက်ခြင်း မရှိချေ။ (ဤအချက်က ဂျီဒီပီသည် ပြည်တွင်းထုတ်လုပ်မှုကို တိုင်းတာခြင်းသာဖြစ်ပြီး စုစုပေါင်းစားသုံးမှု သို့မဟုတ် သုံးစွဲမှုကို တိုင်းတာခြင်းမဟုတ်ပေ။ သုံးစွဲမှုသည် ထုတ်လုပ်မှုကို ဖော်ပြရာတွင် အဆင်ပြေစေသော တိုင်းတာမှုသာဖြစ်သည်။) သင့်အား ဤမီးဆိုင်းကို နိုင်ငံခြားဟိုတယ်တစ်ခုတွင် ချိတ်ဆွဲရန် ထုတ်လုပ်စေခဲ့လျှင် အထက်ပါ အခြေအနေတစ်ခုလုံး ပြောင်း ပြန်ဖြစ်သွားမည်ဖြစ်ပြီး ရရှိမည့် ပေး ချေငွေမှာ NX တွင် ထည့်သွင်းရမည်ဖြစ်သည်။ (ထုတ်ကုန်အဖြစ် ခိုင်မာစွာပါဝင်သည်။) ဂျီဒီပီကို ဤနေရာတွင် ထုတ်လုပ်မှု အသုံးစရိတ်တစ်ခုအဖြစ် တွေ့ရမည်ဖြစ်သည်။ အကယ်၍ မီးဆိုင်းကို ပြည်တွင်း၌ စားသုံးသူတစ်ဦးမှ သို့မဟုတ် လုပ်ငန်းရှင်တစ်ဦးဦးမှ ဝယ်ယူခဲ့ခြင်း ဖြစ်ခဲ့လျှင် ဂျီဒီပီကိန်းဂဏန်း၏ (C သို့မဟုတ် I ) တွင် ဖော်ပြရမည်ဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း ထုတ်ကုန်အဖြစ် တင်ပို့ထားခြင်း ဖြစ်သဖြင့် ပြည်တွင်းစားသုံးမှု ကိန်းဂဏန်းအား 'အမှန်ပြရန်' ပြင်ဆင်ချက် ထုတ်ပြီး ပြည်တွင်းထုတ်လုပ်မှု အဖြစ် ပြရမည်။ (ပြည်တွင်းစုစုပေါင်း ထုတ်လုပ်မှုတန်ဖိုးမှာကဲ့သို့ ဖြစ်သည်။) ဂျီပီဝင်ငွေစာရင်း ဂျီဒီပီကို တိုင်းတာနည်း နောက်တစ်နည်းမှာ ပေးရန်ရှိဝင်ငွေ စုစုပေါင်းကို တိုင်းတာခြင်း ဖြစ်သည်။ ဤနည်းအား ဖြင့်လည်း ဂျီဒီပီ ကိန်းဂဏန်းကို ယခင်နည်းအတိုင်းပင် ရရှိနိုင်သည်။ ပုံသေနည်း ဖြင့် ချတွက်၍ရလာသော ဂျီဒီပီဝင်ငွေစာရင်း GDP ( I ) သည်- ဂျီဒီပီ= ဝန်ထမ်းအားလုံး၏ ဝင်ငွေ+စုစုပေါင်းလည်ပတ်ငွေမှပိုငွေ+စုစုပေါင်းဝင်ငွေရော+ထုတ်လုပ်စရိတ်နှင့် သွင်းကုန်အပေါ် ပံ့ပိုး ငွေနုတ်ပြီး အခွန် အတုတ်များ -ဝန်ထမ်းအားလုံး၏ ဝင်ငွေ (COE) ။ ။ ပြီးဆုံးသွား သော အလုပ်များအတွက် ပေး ချေရသော လုပ်ခစုစုပေါင်း ဤစာရင်းတွင် လုပ်အားခများ၊ လစာငွေ များနှင့်အတူ အလုပ်ရှင်မှ ထည့်ဝင်ရသည်။ လူမှုဖူလုံရေး ထည့်ဝင်ငွေနှင့် အခြားအလားတူ ငွေများပါဝင်သည်။ -စုစုပေါင်း လည်ပတ်ငွေမှ ပိုငွေ (GOS) ။ ။ မှတ်ပုံတင်ထား သော လုပ်ငန်းမှ ပိုင်ရှင်အတွက် ရရှိမည့်အမြတ်ငွေများ ဖြစ်သည်။ GOS တွက်ချက်ရန် စုစုပေါင်း ထုတ်လုပ်မှုစရိတ်မှ ကုန်ကျငွေ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းကိုသာ နုတ်ယူ တွက်ချက်ထားခြင်း ဖြစ်သော်လည်း သာမန်အားဖြင့် အမြတ်စွန်း ရရှိသည့်ငွေ ဖြစ်သည်။ -စုစုပေါင်း ဝင်ငွေရော (GMI) ။ ။ ဂျီအိုအက်စ် အတိုင်း တိုင်းတာသည်။ မှတ်ပုံမတင်ထားသော လုပ်ငန်းများအတွက်သာ ဖြစ်သည်။ ဤကိန်းဂဏန်းတွင် လုပ်ငန်းငယ်အများစု ပါဝင်သည်။ COE ၊ GOS နှင့် GMI တို့ အားလုံး၏ စုစုပေါင်းရ ငွေကို စုစုပေါင်း အခြေခံဝင်ငွေဟု ခေါ်ပြီး ဂျီဒီပီ၏ တန်ဖိုးကို အခြေခံအဆင့်တွင် တွက်ယူထား ခြင်း ဖြစ်သည်။ အခြေခံဝင်ငွေနှင့် နောက်ဆုံး ဈေးနှုန်း (အသုံးစရိတ် ကုန်ကျငွေကို တွက်သည့်နည်း) တို့၏ ခြားနား ခြင်းမှာ ထုတ်လုပ်မှုပေါ်တွင် အစိုးရမှ ကောက်ခံသည့် အခွန်အတုတ်များနှင့် ကူညီပံ့ပိုး ငွေတို့ ဖြစ်သည်။ ထုတ်လုပ်စရိတ်နှင့် သွင်းကုန်အပေါ် ပံ့ပိုး ငွေနုတ်ပြီး အခွန်အတုတ်များ ပေါင်းထည့်လိုက်လျှင် ဂျီဒီပီကို အခြေခံကုန်ကျစရိတ်တို့ GDP (I) သို့ ပြောင်းလဲပေးမည်။ နောက်ထပ် ပုံသေနည်းတစ်ခုကို ဤကဲ့သို့ ရေးနိုင်သည်။ GDP = R + I + P + SA + W R = ငှားရမ်းခ I = အတိုး ငွေ P = အမြတ် SA = စာရင်းအင်းညှိနှိုင်းမှု (ကုမ္ပဏီဝင်ငွေခွန်၊ မပေးရ သေး သော ကုမ္ပဏီအမြတ်များ) W = လုပ်အားခများ တိုင်းတာခြင်း နိုင်‌ငံတကာစံချိန်‌စံညွှန်း ဂျီဒီပီကို နိုင်ငံတကာ စံချိန်စံညွှန်းမီ တိုင်းတာနည်းကို 'အမျိုးသား ငွေစာရင်းစနစ်စာအုပ်' (၁၉၉၃) တွင် ပြုစုထားသည်။ ယင်းကို အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့၊ ဥရောပသမဂ္ဂ ၊ စီးပွားရေး ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်ရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုအဖွဲ့၊ ကုလသမဂ္ဂ နှင့် ကမ္ဘာ့ဘဏ်တို့မှ ကိုယ်စားလှယ်များ စုပေါင်း ပြုစုထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ဤစာအုပ်ကို SNA 93 ဟု ရည်ညွှန်းပြီး ယခင် ၁၉၆၈ ခုနှစ်တွင် ထုတ်ဝေခဲ့သည့် SNA 68 နှင့် ခွဲခြားသတ်မှတ်ထားသည်။ SNA 93 တွင် နိုင်ငံ့စာရင်းများအား တိုင်းတာရာတွင် လိုက်နာရမည့် ဥပဒေသများနှင့် စည်းကမ်းများကို ဖော်ပြထားသည်။ စံချိန်စံညွှန်းများကို ဒေသတစ်ခုအတွင်း ယင်းလိုအပ်ချက်အခြေအနေများ၊ ခြားနားမှုများနှင့် လိုက်လျောညီထွေ ရှိရန် ရည်ရွယ်ထားသည်။ အတိုးနှုန်း ကဏ္ဍအားလုံးတွင် ဘဏ္ဍာရေးမှလွဲ၍ အသားတင် အတိုး ပေး ချေရမှုမှာ လွှဲပြောင်း ပေးရ ငွေ ဖြစ်သည်။ ဘဏ္ဍာရေးကဏ္ဍတွင်မူ အသားတင် ပေး ချေရ သည့် အတိုး ငွေကို ထုတ်လုပ်မှုအဖြစ် လက်ခံ၍ တန်ဖိုးတက်စေသည်ဟု ယူဆကာ ဂျီဒီပီတွင် ပေါင်းထည့်သည်။ နိုင်‌ငံအလိုက် နှိုင်းယှဉ်ချင်း ဂျီဒီပီ၏ အဆင့်ကို နိုင်ငံအလိုက် ယှဉ်ကြည့်ခြင်း ပြုရာတွင် ယင်းတန်ဖိုးများကို -ငွေလဲနှုန်း ပေါက်ဈေးအတိုင်း။ ။ နိုင်ငံတကာငွေလဲနှုန်း ပေါက်ဈေး ဖြင့် တွက်ချက်ကာ -ဝယ်လိုအား အဆင့်တူ ငွေလဲနှုန်း။ ။ ဂျီဒီပီကို အမေရိကန်ဒေါ်လာနှင့် ယှဉ်လျှင် တူညီမည့် ဝယ်လိုအားသို့ ပြောင်းလဲပြီး တွက်ချက်ခြင်းတို့ဖြင့် နှိုင်းယှဉ် နိုင်သည်။ ဤနည်းနှစ်နည်းဖြင့် ယှဉ်ထိုးနှိုင်းယှဉ်လျှင် နှိုင်းရအဆင့်များ ကွဲပြား ခြားနားစွာ တွေ့ရှိရမည်။ -ကမ္ဘာ့ငွေကြေးလဲလှယ်နှုန်း ပေါက်ဈေးကို အသုံး ပြုလျှင် ကုန်ပစ္စည်းနှင့် ဝန်ဆောင်မှုတန်ဖိုးတို့ကို ပြောင်းပစ်ပြီးမှ တွက်ချက်သည်။ ၎င်းသည် တိုင်းပြည်တစ်ခု၏ နိုင်ငံတကာ ဝယ်လိုအားနှင့် နှိုင်းရ စီးပြား ရေးတောင့်တင်းမှုကိုပို၍ ထင်ဟပ်စေနိုင်သည်။ ဥပမါ ဂျီဒီပီ၏ ၁ဝ ရာခိုင်နှုန်းကို ခေတ်မီ နိုင်ငံခြား ဖြစ် လက်နက်ဝယ်ယူခဲ့ပါက ဝယ်ယူသည့်လက်နက်အရေအတွက်မှာ ငွေလဲလှယ်နှုန်း ပေါက်ဈေး ပေါ်တွင် မူတည်သည်။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် လက်နက်များမှာ နိုင်ငံတကာ ဈေးကွက်တွင် ဝယ်ယူရခြင်း ဖြစ်သည်။ (ခေတ်မီလက်နက်များအတွက် ပြည်တွင်း ပေါက်ဈေးမရှိချေ။) -ဝယ်လိုအား အဆင့်တူငွေလဲနှုန်း (ပီပီပီ) ဖြင့် တွက်ချက်သည့်နည်းတွင် စီးပြား ရေးစနစ်တစ်ခုအတွင်း ယေဘုယျ ထုတ်လုပ်သူနှင့် စားသုံးသူတို့၏ ပြည်တွင်းနှိုင်းရထိရောက်သော ဝယ်လိုအားအဆင့်တူ ငွေလဲနှုန်းကို မူတည်၍ တွက်ချက်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုနည်း သော တိုင်းပြည်များ၏ လူနေမှုအဆင့်အတန်းကို ဤတွက်ချက်နည်းက ပိုမိုပေါ်လွင်စွာ ပြသနိုင်သဖြင့် ကမ္ဘာ့ငွေကြေး ဈေးကွက်တွင် ဤနိုင်ငံများ၏ ငွေလဲနှုန်းအားနည်းချက် များကို အစားထိုး၍ အသုံး ပြုနိုင်သည်။ ပီပီပီဖြင့် ဂျီဒီပီကို ပြောင်းလဲတွက်ချက်သည့်စနစ်သည် ကုန်သွယ်ဖလှယ်ခြင်း မပြုသော ကုန်ပစ္စည်းများနှင့် ဝန်ဆောင်မှုများ အတွက် အလွန်သင့်တော်ထိရောက်သော စနစ်ဖြစ်သည်။ ဝင်ငွေမြင့်သော တိုင်းပြည်များ၏ ဂျီဒီပီကို ပီပီပီတွက်ချက်နည်းက ကမ္ဘာ့ငွေလဲနှုန်း ပေါက်ဈေးသုံး၍ တွက်ချက်နှိုင်းယှဉ်နိုင်သည့် နည်းထက် ကွာဟချက် လျော့နည်းစွာဖြင့် ပြနိုင်သည်။ ဤတွေ့ရှိချက်ကို ယင်း၏ အကျိုးသက်ရောက်မှုဟုခေါ်ဆိုသည်။ ဂျီဒီပီနှင့် လူနေမှုအဆင့်အတန်း စီးပွားရေးစနစ်တစ်ခုတွင် လူနေမှုအဆင့်အတန်းကို တစ်ဦးချင်း ဂျီဒီပီနှင့် ပြ လေ့ရှိသည်။ ဤနည်းသည် အားသာချက်များရှိသော်လည်း လူနေမှု အဆင့်အတန်းကို ဖော်ပြရာတွင် ယင်းကိုအသုံး ပြုခြင်းအပေါ် ဝေဖန်မှုများစွာ ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ တစ်ဦးချင်း ဂျီဒီပီဝင်ငွေကို လူနေမှုအဆင့်အတန်း နှိုင်းယှဉ်မှုပြုရာတွင် အသုံး ပြုခြင်း၏ အားသာချက်များမှာ ဤတိုင်းတာမှုကို မကြာခဏ ပြုလုပ်၍ ရခြင်း၊ ကျယ်ပြန့်စွာ ပြုလုပ်နိုင်ခြင်းနှင့် တစိုက်မတ်မတ် ပြုလုပ်၍ ရခြင်းများ ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံများစွာတွင် ဂျီဒီပီကိန်းဂဏန်းများကို ၃ လပတ်တကြိမ် ထုတ်ပေးခြင်း (ဤသို့ဖြင့် စီးပွား ရေးစနစ်၏ ဦးတည်ရာကို ဆောလျင်စွာ ဖော်ထုတ်သိရှိနိုင်ခြင်း)၊ ကျယ်ပြန့်စွာရရှိနိုင်သည်ဟု ဆိုရာဝယ် တိုင်းပြည်တိုင်း လိုလို၏ ဂျီဒီပီအချို.အစိတ်အပိုင်းကို သိရှိနိုင်ခြင်း (ဤသို့ဖြင့် နိုင်ငံများ၏ လူနေမှုအဆင့်အတန်းကို အကြမ်းဖျင်းနှိုင်းယှဉ်နိုင်ခြင်း၊) တစိုက်မတ်မတ်ဟု ဆိုရာတွင် ဂျီဒီပီကို အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုရာ၌ အသုံး ပြုသည့် ဘောင်စနစ်များမှာ နိုင်ငံများအတွင်း တစ်ပုံစံတည်း နှီးပြားတူညီသည်ဟု ယူဆ ထားရှိခြင်းတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ဂျီဒီပီကို အသုံး ပြုရာတွင် အဓိကအားနည်းချက်မှာ ဤကိန်းသည် တိတိကျကျ ပြောရလျှင် လူနေမှုအဆင့်အတန်းကို မဖော်ညွှန်းနိုင်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ဂျီဒီပီ၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ နိုင်ငံတစ်ခုအတွင်း စီးပြား ရေးလောက၏ သီးခြားအကန့်များအတွင်း လှုပ်ရှားမှုကို သိရှိနိုင်ရန် ဖြစ်သည်။ ဂျီဒီပီ၏ မည်သည့်အစိတ်အပိုင်းကမျှ ၎င်းသည် လူနေမှုအဆင့်အတန်းကို ပြသခြင်းမပြုချေ။ အစွန်း ရောက် ဥပမါတစ်ခုဖြင့် ပြရလျှင် တိုင်းပြည်တစ်ခုသည် မိမိ၏ထုတ်လုပ်မှု ၁ဝဝ ရာခိုင်နှုန်းကို ထုတ်ကုန်အဖြစ် တင်ပို့ခဲ့လျှင် ဂျီဒီပီမြင့်မား နေသော်လည်း လူနေမှု အဆင့်အတန်းများကမူ နိမ့်ကျနေမည်သာ ဖြစ်သည်။ ဂျီဒီပီကို ဖော်ညွှန်းရာတွင် ၎င်းသည် လူနေမှုအဆင့်အတန်းကို မှန်ကန်စွာ ပြသနိုင်ခြင်း ကြောင့် လက်ခံရခြင်း မဟုတ်ပေ။ (အခြားကက္ဍများအားလုံး တူညီနေပါက) တစ်ဦးချင်း ဂျီဒီပီတက်နေပါက လူနေမှုအဆင့်အတန်းပါ လိုက်တက်သည်ကို တွေ့ရ သောကြောင့်ဖြစ်သည်။ ဤအချက်က ဂျီဒီပီသည် လူနေမှုအဆင့်အတန်းကို တိုက်ရိုက်ပြသနိုင်ခြင်း မရှိသော်လည်း လူနေမှုအဆင့်အတန်းကို ကိုယ်စား ပြုလျက် ရှိခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ တစ်ဦးချင်းဂျီဒီပီသည် အလုပ်သမားများ၏ ကုန်ထုန်စွမ်းအားကိုလည်း ပြနိုင်သည်။ ကုန်ထုတ်စွမ်းအား မြင့်မားသည်နှင့်အမျှ အလုပ်ရှင်များသည် လုပ်အားခတိုးပေး ခြင်း ဖြင့် အလုပ်သမားများအား ထိန်းထားရသည်။ ကုန်ထုတ်စွမ်းအား ကျဆင်းလျှင် လုပ်ခကိုပါ လျှော့ပေးရသည်။ သို့မှသာလျှင် မြတ်စွန်းမည်ဖြစ်သည်။ ဂျီဒီပီကို အသုံး ပြုသည့်အပေါ် အငြင်းပွားစရာများစွာ ရှိလေသည်။ ဝေဖန်‌ချက်‌များနှင့် ကန့်သတ်‌အားနည်းချက်‌များ စီးပွားရေးစနစ်တစ်ခု၏ လှုပ်ရှားမှုကို လေ့လာရာတွင် စီးပွားရေးပညာရှင်များသည် ဂျီဒီပီကို ကျယ်ပြန့်စွာ အသုံးချကြသည်။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် ပြောင်းလဲမှုကို လျင်မြန်စွာဖော်ထုတ်၍ ရသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း လူနေမှုအဆင့်အတန်း၏ အညွှန်းအဖြစ် အသုံး ပြုရာတွင်မူကား အားနည်းချက်များရှိသည်ဟု ယူဆကြသည်။ အစားထိုး ရွေးချယ်စရာတစ်ခုမှာ ကုလသမဂ္ဂက အသုံး ပြုသော လူသားဖွံ့ဖြိုးမှု ညွှန်းကိန်း ဖြစ်သည်။ ဤညွှန်း ကိန်းတွက်ချက်ရာတွင် ဂျီဒီပီသည် အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုအဖြစ် ပါဝင်သည်။ ဂျီဒီပီကို ဝေဖန်ဆန်းစစ်ရာတွင် အောက်ပါတို့ ပါဝင်သည်။ -ဂျီဒီပီသည် မှောင်ခိုကက္ဍကို ထည့်သွင်း ခြင်း မရှိပေ။ သုံးစွဲခံရသည့် လည်ပတ်ငွေကို ရေတွက် ရာတွင် မထည့်သွင်းပေ။ တစ်ဖန် ငွေကြေးကဏ္ဍမပါသည့် စီးပွားရေးနယ်ပယ်တွင် ငွေကြေးကဏ္ဍမပါရှိမှုကြောင့် ကိန်းဂဏန်းမှားယွင်း ခြင်း သို့မဟုတ် ဂျီဒီပီကိန်းဂဏန်းများ များစွာလျော့နည်း နေခြင်းများ တွေ့ရမည်။ ဥပမာအားဖြင့် တရားမဝင် စီးပွား ရေးလုပ်ငန်းများသာ ထွန်းကားသည့် တိုင်းပြည်တွင် ဒေသ၏ စီးပွားရေးအစိတ်အပိုင်းများစွာတို့သည် လွယ်လင့်တကူ မှတ်ပုံတင်ထား ခြင်း မရှိနိုင်။ ငွေကြေးသုံးစွဲမှုထက် ဘာတာစနစ်က ပိုမိုတွင်ကျယ်မည် ဖြစ်သည်။ ဝန်ဆောင်မှုပိုင်းတွင်လည်း (ကျွန်ုပ်သင့်အိမ်ဆောက်ရာတွင် ကူညီခဲ့ပြီးပြီးဖြစ်၍ ကျွန်ုပ်အိမ်ကိုလည်း ပြန်ကူဆောက်ပေးပါစသည်ဖြင့် ဖြစ်သည်။) -ဤအဓိကကျသောစီးပွားရေးခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာမှုတွင် ပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းမှု၊ ဝမ်းစာဖူလုံရုံမျှ ထုတ်လုပ်မှုနှင့် အိမ်တွင်းမှုလုပ်ငန်းများကို လျစ်လျူရှု ထားသည်။ လက်ရှိစနစ်သည် ရေနံစိမ်းယိုဖိတ်မှု၊ စစ်မက်ဆင်နွှဲမှုများကို စီးပွားရေး တက်စေသည့် ကဏ္ဍများအဖြစ် ယူဆပြီးကလေးသူငယ်များ ထိန်းကျောင်းခြင်းနှင့် အိမ်တွင်းလုပ်ငန်းများကိုမူ တန်ဖိုးမရှိဟု ယူဆထားသည်။ နယူးဇီလန် စီးပွားရေးပညာရှင် မေရီလင်ဝဲရင်း၏ ထောက်ပြချက်အတိုင်း လုပ်ခမဲ့ ဝန်ဆောင်မှု အားလုံးကို စု၍ ဖော်ထုတ်ရလျှင် (အချို့ကိစ္စရပ်များတွင် ကယ္ြန်သဖွယ်) ဒီမိုကရေစီရှင်သန်ရေးအတွက် လိုအပ်မည့် တာဝန်ခံမှုနှင့် ထင်သာမြင်သာရှိမှုအတွက် မတရားမှုများကို ဖယ်ရှားရာတွင်တစ်စိတ်တစ်ဒေသ ထောက်ကူလိမ့်မည်။ အချိန်အတိုင်းအတာ တစ်ခုအတွင်း အောင်မြင် မှုကို တိုင်းတာလျှင် လွန်ခဲ့သည့် နှစ် ၅ဝ ကျော်က လုပ်ရသည့် အိမ်တွင်းမှုလုပ်ငန်းများသည် ယနေ့ထက် ပိုမိုသာလွန်မည်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ကာလတစ်ခု အတွင်း ဂျီဒီပီကို တိုင်းတာရာတွင် လူနေမှုစရိတ် ပုံစံနှင့် လူနေမှုစနစ် ပြောင်းလဲမှုများကိုလည်း ထည့်မတွက်နိုင်သည်ကို တွေ့ရ ပေမည်။ -လုပ်အားပေး ခြင်းများကိုလည်း အသိအမှတ် မပြုချေ။ ဥပမာ လင်းနပ်ဆော့ဖ်ဝဲ သည် ဂျီဒီပီကို မည်သို့မျှ အထောက်အကူမပြုပေ။ သို့သော် တွက်ချက်မှုများအရ စီးပွားရေး ကုမ္ပဏီတစ်ခုမှ ထုတ်လုပ်ခဲ့လျှင် ရင်းနှီးငွေ ဒေါ်လာ တစ်ဘီလီယံ ကုန်ကျမည်ဟု မှန်းဆကြသည်။ -ဂျီဒီပီတွက်ချက်သည့် နည်းများကလည်း တစ်ခုနှင့် တစ်ခု ရှုပ်ထွေး စေသည်။ နိုင်ငံနှိုင်းယှဉ်မှုများတွင် ဝယ်လိုအား အဆင့်တူငွေလဲနှုန်းကို အခြေခံသော ပီပီပီစနစ် သို့မဟုတ် လက်ရှိငွေလဲနှုန်း ပေါက်ဈေးကို အခြေခံသောစနစ်ဟူ၍ ကွဲပြားစွာသိရှိထားရမည်။ -ဂျီဒီပီသည် အသားတင် ပြောင်းလဲမှုမရှိသော ကိစ္စများနှင့် အပျက်အစီး ပြန်လည်တည်ဆောက်မှုများ ကြောင့် ကုန်ကျစရိတ်များကို ထည့်သွင်း ရေတွက်သည်။ ဥပမာ သဘာဝဘေးဒဏ်နှင့် စစ်ဘေးဒဏ်ကြောင့် ပျက်စီးမှုများကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရာတွင် စီးပွားရေး လှုပ်ရှားမှုများစွာရှိပြီး ဂျီဒီပီကို တိုး စေမည်ဖြစ်သော်လည်း စကတည်းက ဤကိစ္စများ မပေါ် ပေါက်ခဲ့ပါက အကောင်းဆုံး ဖြစ်ပေမည်။ ကျန်းမာရေးဝန်ဆောင်မှုသည်လည်း အခြားဂန္ထဝင် ဥပမာဖြစ်သည်။ လူအများ ဖျားနာကြပြီး ငွေကုန်ကြေးကျများစွာဖြင့် ကုသရပါက ဂျီဒီပီတက်လာမည်ဖြစ်သော်လည်း လိုလားအပ်သော ကိစ္စမဟုတ်ပေ။ အခြားစီးပွားရေး တိုင်းတာနည်းများ၊ လူနေမှုအဆင့်အတန်းနှင့် လိုအပ်လျှင် လိုအပ်သလို တွက်ချက်သော တစ်ဦးချင်း ဝင်ငွေတို့သည် လူတို့၏ စီးပွားရေး အကျိုးရှိရှိ အသုံးဝင်မှုကို ပိုမိုထိရောက်စွာ ဖော်ညွှန်းနိုင်ပေသည်။ -လူနေမှုအနှစ်သာရ။ ။ လူသားများ၏ စိတ်ချမ်းသာမှုကို ရုပ်ဝတ္ထုပစ္စည်းနှင့် ဝန်ဆောင်မှုတို့ကသာ ဆောင်ကြဉ်း ပေးနိုင်စွမ်း ရှိသည်မဟုတ်ပေ။ အခြားအကြောင်းအချက်များစွာ ရှိသေးသည်။ အခြားစီးပွားရေး တိုင်းတာနည်းများကလည်း လူနေမှုအဆင့်အတန်းနှင့် ဝင်ငွေတို့ကို ထည့်သွင်းစဉ်းစား ထားခြင်း မရှိပေ။ -တရားဝင် ဂျီဒီပီစာရင်းအင်းပညာရပ်တွင် ကိန်းဂဏန်းသည် အရေးပါအရာရောက်ဆုံး ဖြစ်သဖြင့် မရိုးမသား လိမ်လည်ဖော်ပြမှုပြုခြင်း အများဆုံး ရှိနိုင်သည်။ အမေရိကန်နိုင်ငံတွင် အစိုးရ၏ ဂျီဒီပီကိန်းဂဏန်းများကို လူအများ စိတ်ချမ်းသာအောင် ပြင်ဆင်ဖော်ပြတတ်သည်။ ရင်းနှီး မြှုပ်နှံငွေမရှိဘဲ စာရင်း အရ ငွေဖေါင်းပွနှုန်းကို နှိမ့်၍ပြ ခြင်းမျိုး ဖြစ်သည်။ -ကုမ္ပဏီတစ်ခုအတွင်း နိုင်ငံကျော်ဖြတ်၍ မြင့်မား သော အခွန်အတုတ်များကို တိမ်း ရှောင်ကြသဖြင့် ဂျီဒီပီကို ကမောက်ကမ ဖြစ်စေခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့် ဂျာမန် အီးဘေးကုမ္ပဏီသည် ဂျာမနီအခွန်ကို ရှောင်ရန် ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံတွင် လုပ်ငန်းလုပ်ပြီး အမေရိကန် ကုမ္ပဏီများသည် အိုင်ယာလန်နိုင်ငံတွင် ဦးပိုင်ကုမ္ပဏီများ ထူထောင်ကာ အိုင်ယာလန်မှပင် ဈေးနှုန်းချိုသာစွာ ဝယ်ယူထားသော ကုန်ပစ္စည်းများကို လက်တွေ့ တင်ပို့ခြင်းမပြုဘဲ အမြတ်တင်၍ အရောင်းပြခြင်း ဖြင့် မိမိတို့ပေးရမည့် အခွန်လျော့နည်း စေပြီး အိုင်ယာလန်ဂျီဒီပီကို တက်စေသည်။ -လူအများသည် ဈေးပေါ၍ တာရှည်မခံသော ကုန်ပစ္စည်းများကို မကြာခဏ ဝယ်ယူပြီး ဈေးကြီး၍ တာရှည်ခံသော ပစ္စည်းများကို ရံဖန်ရံခါသာ ဝယ်ယူကြသည်။ ဤနည်းဖြင့် ပထမကိစ္စတွင် ကုန်ပစ္စည်း ရောင်းရငွေ ပိုမိုများခြင်း ကြောင့် ဂျီဒီပီတက်ခြင်းမှာ ခရီးမရောက်ဘဲ အလေအလွင့်များ စေသည်။ (ဤဖြစ်ရပ်မျိုးမှာ အမြဲမဖြစ်တတ်ချေ။ တာရှည်ခံပစ္စည်းများမှာ ထုတ်လုပ်ရာတွင် တာရှည်မခံသော ကုန်ပစ္စည်းထက် ခက်ခဲပြီး စားသုံးသူသည် ရေရှည် အကိုက်ဆုံးလမ်းကို ရွေးမည်ဖြစ်သည်။ ဖက်ရှင်နှင့် နည်းပညာမြင့်သော ကုန်ပစ္စည်းများတွင် တိုတောင်း သော ကာလအတွင်း အသစ်အဆန်းများ မကြာခဏ ပြောင်းလဲခြင်းသည် စားသုံးသူ၏ ကျေနပ်ရောင့်ရဲမှုကို ပိုမိုဖြစ်စေနိုင်သည်။) -တိုင်းပြည်တစ်ပြည်သည် ငွေမသုံးစွဲဘဲ နိုင်ငံခြားတွင် ရင်းနှီး မြှုပ်နှံလျှင် ငွေချေး၍ သုံးစွဲသော တိုင်းပြည်ထက် မိမိ၏ ဂျီဒီပီကိန်းများ လျော့နည်းမည်။ ထို့ကြောင့် စုပုံလာသည့် စုဆောင်း ငွေနှင့် ကြွေးမြီများကို ငွေကြေးပိုင်းမှ ဆက်တိုက်လိုက်နိုင်လျှင် ထည့်သွင်းစဉ်းစားခြင်း မပြုလုပ်တော့ပေ။ -ဂျီဒီပီသည် စီးပွားရေးတိုးတက်နှုန်း ထိန်းထားနိုင်ခြင်းကို မတိုင်းတာနိုင်ချေ။ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံသည် သယံဇာတများကို အလွန်အကျွံထုတ်ခြင်း သို့မဟုတ် ရင်းနှီး မြှုပ်နှံမှု လွဲမှား နေရာချထား ခြင်းများ ကြောင့် မြင့်မား သော ဂျီဒီပီကို အခိုက်အတံ့ ရရှိနိုင်ပေမည်။ ဥပမာအား ဖြင့် နော်ရူးကျွန်းနိုင်ငံသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမြင့်မားဆုံး တစ်ဦးချင်း ဂျီဒီပီပိုင်ဆိုင်သူများအဖြစ် မိမိ၏ ဖေါ့စဖိတ်သတ္တုသိုက်ကြောင့် ရရှိခဲ့သော်လည်း ၁၉၈၉ မှစ၍ ယင်းသတ္တုသိုက် ကုန်ဆုံးသွားသဖြင့် လူနေမှုအဆင့်မှာ များစွာနိမ့်ကျခဲ့ရသည်။ ရေနံကျွယ်ဝသော နိုင်ငံများသည် စက်မှု လုပ်ငန်းများ မထူထောင်ဘဲ ဂျီဒီပီမြင့်မားစွာ ထိန်းထားနိုင်မည် ဖြစ်သော်လည်း ဤအခြေအနေကို ရေနံကုန်ခန်းသွားပြီး နောက်ပိုင်း ထိန်းထားနိုင်မည် မဟုတ်ပေ။ စီးပွားရေးပူဖေါင်း၊ အိမ်ရာ ဆောက်လုပ်ရေးပူဖေါင်း သို့မဟုတ် စတော့ရှယ်ယာပူဖေါင်းနှင့် ပုဂ္ဂလိက ငွေစုဆောင်းနှုန်း နိမ့်ကျနေခြင်းများသည် အပေါ်ယံအား ဖြင့် စားသုံးမှု မြင့်မား စေ သည်။ အနာဂတ်ကို ပေါင်နှံထား ခြင်း ကြောင့် တိုးတက်နှုန်း မြန်ဆန်သည်ဟု ထင်ရတတ်သည်။ ပတ်ဝန်းကျင် ပျက်စီးယိုယွင်းမှုကို လျစ်လျူရှုခြင်းသည် နဂို အခြေအနေပြန်ရောက်စေရန် ကယ်တင်စရိတ်များ ကြီးမား စေတတ်သည်။ ဂျီဒီပီသည် ဤကဲ့သို့ ကိစ္စများကို ထည့်သွင်း မစဉ်းစားချေ။ -အမှန်တကယ်ရောင်းရ ငွေကို တိုင်းတာရာတွင် ဂျီဒီပီသည် ပေးလိုက်ရမည့် ငွေနှင့် ပြန်ရမည့် ပုဂ္ဂလဓိဋ္ဌာန်ကျသော တန်ဖိုးတို့၏ ခြားနား ချက်ကို ထိမိစွာ မဖော်ညွှန်းနိုင်ပေ။ ထို့ကြောင့် ၎င်းသည် ပျမ်းမျှအသုံးတည့်မှုကို လျှော့ပြနိုင်ချေရှိသည်။ -နှစ်စဉ်အမှန်တကယ် ဂျီဒီပီ တိုးတက်နှုန်းကို တွက်ရာတွင် 'ဂျီဒီပီစားကိန်း' ကိုသုံး၍ ညှိရသည်။ ဤချိန်ညှိခြင်း ကြောင့် ထုတ်လုပ်ပစ္စည်းတို့.ဓမ္မဓိဋ္ဌာန် ကျသော အရည်အသွေးများကို အချိန်တစ်ခုအတွင်း လျှော့ပြရာ ရောက်စေသည်။ (စားကိန်းသည် တိကျသော ပုဂ္ဂလဓိဋ္ဌာန် အတွေ့အကြုံများကို တိုင်းတာရာတွင် အခြေခံသည်။ ယင်းမှာ ၁၉၈ဝ ဦးပိုင်းကစပြီး ကွန်ပျူတာ၏ ထက်မြက်သော စွမ်းပကား ဖြင့် စားသုံးသူများ ရရှိသည့် အကျိုး ကျေးဇူးကို တိုင်းတာခြင်း ဖြစ်သည်။) ထို့ကြောင့် ဂျီဒီပီ ကိန်းဂဏန်းသည် နည်းပညာတိုးတက်မှုကြောင့် ရရှိမည့် အမှန်တကယ် လူနေမှုမြင့်မားလာမည့် ကိစ္စကို လျှော့ပြထား ခြင်းမျိုး ရှိနိုင်သည်။ -ဂျီဒီပီသည် ဆင်းရဲချမ်းသာ ကွာဟချက်ကို ထင်ဟပ်ဖော်ပြမထား ပေ။ ဂျီဒီပီ၏ ကန့်သတ်ချက် (သို့မဟုတ် အနည်းငယ်ကွာခြားသည့် ဂျီအင်ပီ) ကို ပုဂ္ဂိုလ်နှစ်ဦးက ဝေဖန်ထားသည်။ ရောဘတ်ကင်နေဒီ ၏အဆိုအရ- ဂျီအင်ပီတွင် လေထုညစ်ညမ်းမှု စရိတ်များ၊ စီးကရက်ကြော်ငြာခများနှင့် ကားလမ်း ပေါ်တွင် ယာဉ်တိုက်မှု ရှင်းလင်းစရိတ်များ ထည့်သွင်းထားသည်။ တံခါးခတ်ရန် သုံးသည့် အထူးစီမံ ထုတ်လုပ်ထားသည့် သော့များနှင့် ဤသော့များကို ချိုးဖွင့်သူများကို ထိန်းချုပ်ရာတွင် ကုန်ကျမည့် အကျဉ်း ထောင်စရိတ် များပါဝင်သည်။ ဂျီအင်ပီတွင် ရက်ဝုဒ်အပင်ကြီးများအား ခုတ်လှဲဖျက်ဆီးပစ်ခများ၊ ဆူပီရီးယား ရေအိုင်အား တိမ်ကောစေရန် ပြုလုပ်သည့် စရိတ်များပါဝင် သည်။ မီး လောင်ဗုံး၊ ဒုံးကျည်နှင့် အဏုမြူထိပ်ဖူးဗုံး ထုတ်လုပ်မှုတိုးလျှင် ဂျီအင်ပီပါ တိုးသည်။ သို့သော်လည်း မိမိ၏မိသားစုကျန်းမာသဖြင့် ရရှိသည့် အကျိုး ကျေးဇူး၊ သူတို့၏ ပညာရေးမှ ရရှိမည့်အမြတ်၊ ကစား ပျော်ရွှင်၍ ရရှိလာမည့် အကျိုးများကို ထည့်မတွက်ထား ချေ။ စက်ရုံများ၊ လမ်းများ လုံခြုံစိတ်ချရမှု၏ အကျိုး ကျေးဇူးများ မပါဝင်ချေ။ ကဗျာတစ်ပုဒ်၏ အလှ၊ အိမ်ထောင်တစ်စုသာယာမှု၏ တန်ဖိုး သို့မဟုတ် လူထုစကားရည်လုပွဲများ၏ အကျိုး၊ လူကြီးလူကောင်းဝန်ထမ်း ကောင်းများ၏ တန်ဖိုးစသည်များလည်း ထည့်သွင်းတွက်ချက်ထား ခြင်း မရှိချေ။ လူဖြစ်ရကျိုးနပ်စေသည့် ကိစ္စများမှ လွဲ၍ အားလုံးကို ထည့်သွင်းတွက်ချက်ထားသည်။ ဒုတိယ ဝေဖန်သူ ဆိုင်မွန်ကုဇ်နက်သည် ဂျီဒီပီကို တီထွင်သူဖြစ်ပြီး ၁၉၃၄ ခုနှစ် အမေရိကန် လွှတ်တော်သို့ ပထမဦးဆုံးအကြိမ် အစီရင်ခံစာ တင်သွင်း ချိန်က ပြောခဲ့သည်မှာတိုင်း ပညာတစ်ခု၏ စည်ပင်ဝပြောမှုသည် အမျိုးသားဝင်ငွေကို တိုင်းတာရုံနှင့် မသိရှိနိုင်ပေ။ ဂျီဒီပီ တက်နေချိန်တွင် အမေရိကန်နိုင်ငံ ကျနေရသည်။ အရေအတွက်နှင့် အရည်အချင်း၊ ကုန်ကျစရိတ်ငွေနှင့် အကျိုးအမြတ်၊ ရေရှည်နှင့် ရေတိုကာလစသည်တို့ ခြားနားမှုကို ကောင်းစွာနားလည်သဘောပေါက် ဖို့ လိုအပ်ပေသည်။ တိုးတက်မှုပန်းတိုင် ဆိုရာတွင် မည်သည့်ပန်းတိုင်၊ မည်သည့်အတွက်ကြောင့် စသည်တို့ကို ကွဲပြားစွာ သိရှိရမည်။ အချို့စီးပွားရေး ပညာရှင်များသည် ဂျီဒီပီ၏ အထက်ပါ ဝေဖန်မှုများ ကြောင့် အခြားတစ်ခုဖြင့် အစားထိုးရန် ကြိုးစားအားထုတ်ကြသည်။ ယင်းမှာ အမှန်တကယ် တိုးတက်နှုန်း ညွှန်းကိန်း (ဂျီပီအိုင်) ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံများစွာသည် တစ်နိုင်ငံလုံး၏ ပိုင်ဆိုင်မှုအားလုံးကို ပေါင်းထည့်ပြီး အမျိုးသားဓန ဆိုသည်ကို တွက်ချက်သည်။ သို့သော်လည်း ဤကိန်းဂဏန်းက နောင်ကာလတွင် ပေါ် ပေါက်မည့် ပတ်ဝန်းကျင် ယိုယွင်းပျက်စီးမှု၊ အိမ်ရာဈေးကွက်ပူဖေါင်း များနှင့် ကြွေးမြီများကို ထည့်သွင်းမပြသနိုင်ချေ။ ဘူတန်ကဲ့သို့သော နိုင်ငံက လူနေမှုအဆင့်အတန်းကို စုစုပေါင်းအမျိုးသား ပျော်ရွှင်မှုနှင့် တိုင်းတာရန် လိုလားအဆိုပြုသည်။ (ဘူတန်နိုင်ငံသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အပျော်ရွှင်ဆုံးသော နိုင်ငံဖြစ်သည်ဟု ကြွေးကြော်ထားသည်။) စီးပွားရေး ဘောဂဗေဒ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%85%E1%80%AF%E1%80%85%E1%80%AF%E1%80%95%E1%80%B1%E1%80%AB%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%20%E1%80%95%E1%80%BC%E1%80%8A%E1%80%BA%E1%80%90%E1%80%BD%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%91%E1%80%AF%E1%80%90%E1%80%BA%E1%80%80%E1%80%AF%E1%80%94%E1%80%BA

မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေး

မြန်မာနိုင်ငံသည်ယခင်က ပြင်ပနိုင်ငံများနှင့် အဆက်အသွယ် နည်းပါးခြင်းကြောင့် နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးမှာ ကောင်းကောင်းမွန်မွန်မရှိခဲ့ပေ။ ၂၀၁၂ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးကို စတင်နိုင်ခဲ့သော်လည်း ၂၀၁၇ တွင် ရိုဟင်ဂျာပြဿနာရပ်များကြောင့် အဆင်မပြေဖြစ်လာခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများနှင့် တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံတို့နှင့် ဆက်ဆံရေးကောင်းမွန်လျက်ရှိသည်။ နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒ မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒသည် လွတ်လပ်၍တက်ကြွသော ဘက်မလိုက်သည့်မူဝါဒ (Independent, Active and Non-aligned policy) ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတကာပဋိပက္ခ နယ်နိမိတ်ညှိနှိုင်း ရေးနှင့်ပတ်သက်၍ ထိုင်းနိုင်ငံနှင့် ကြိုကြားကြိုကြားပြဿနာများရှိသည်။ မူးယစ်ဆေးဝါး မြန်မာနိုင်ငံသည် အာဖဂန်နစ္စတန်ပြီးလျှင် တရားမဝင် ဘိန်းထုတ်လုပ်မှု အမြင့်ဆုံး ဖြစ်သည်။ (၁၉၉၉ ခုနှစ်ထုတ်လုပ်မှုမှာ ၁ဝ၉ဝ မက်ထရစ်တန်၊ ၃၈ ရာခိုင်နှုန်း လျော့ကျခြင်း ဖြစ်သည်။ မိုး ခေါင်၍ ၁၉၉၉ ခုနှစ်တွင် စိုက်ပျိုး မြေ ၈၉၅ စတုနရန်းကီလိုမီတာ၊ ၁၉၉၈ ခုနှစ်ထက် ၃၁ ရာခိုင်နှုန်း လျော့ကျ။) ၁၉၉၆ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီက ခွန်ဆာ၏ မိူင်းတိုင်းတပ် အလင်းဝင်လာခြင်းကို မြန်မာအစိုးရ မူးယစ်ဆေးဝါးတိုက်ဖျက်ရေး အောင်ပွဲအဖြစ် ကြေညာသော်လည်း အစိုးရဘက်က နိုင်ငံရေးဇွဲမရှိခြင်း၊ မူးယစ်ဂိုဏ်းများအား ယှဉ်ပြိုင်တိုက်ခိုက်နိုင်စွမ်းများမရှိခြင်း၊ ငွေမဲ ခဝါချမှုကို လျစ်လျူရှုထားခြင်းများကြောင့် မူးယစ်ဆေးဝါးတိုက်ဖျက် ချေမှုန်း ရေးအားထုတ်မှု တစ်ခုလုံးကို အဟန့်အတားဆက်ဖြစ်နေစေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် ဒေသတွင်း မက်တာဖီတမင်း အဓိကထုတ်လုပ်ရာ ပင်ရင်း ဖြစ်လာသည်။ ငွေကြေးနှင့် လူအားအရင်းအမြစ် ချို့တဲ့မှုကလည်း ဘိန်းတိုက်ဖျက်မှုကို အား လျော့စေသည်။ ဘိန်းစိုက်ပျိုးသူတောင်သူများမှာလည်း ဆင်းရဲနွမ်းပါးမှု၏ စံနှုန်း၏ အောက်တွင် ရပ်တည်နေကြသည်။ အရှေ့တောင်အာရှ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ မြန်မာနိုင်ငံသည် အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ပြီး အာဆီယံ +၃ ၏ အစိတ်အပိုင်းလည်း ဖြစ်၊ အရှေ့အာရှထိပ်‌သီးအဖွဲ့၏အစိတ်အပိုင်း လည်း ဖြစ်သည်။ အာဆီယံအဖွဲ့အတွင်း မြန်မာပါဝင်မှုက အဖွဲ့၏ အပြုသဘောဆောင်သောမူကို စမ်းသပ်အကဲဖြတ်ရာ ရောက်သော်လည်း အဖွဲ့အစည်း အား ကသိကအောက်ဖြစ်စေခဲ့သည်။ ဤသို့ဖြစ်ရသည်မှာ မြန်မာ၏ လူ့အခွင့်အရေး မှတ်တမ်းနှင့် ဒီမိုကရေစီ ဆိတ်သုဉ်း ခြင်းတို့ကြောင့် ဖြစ်သည်။ အခြားအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ၏ စိုးရိမ်မကင်း ဖြစ်မှုကြောင့် ၂ဝဝ၆ ခုနှစ်အတွက် မိမိအလှည့်ရောက်ရှိမည့် ဥက္ကဋ္ဌနေရာကို စွန့်လွှတ်ခဲ့သည်။ တရုတ်နိုင်ငံနှင့်ဆက်ဆံရေး တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံနှင့် မြန်မာဆက်ဆံရေးမှာ ၁၉၈ဝ ပြည့်လွန်နှောင်းပိုင်းအထိ မကောင်းခဲ့ချေ။ ပုန်ကန်ထကြွနေသော ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီအား ထောက်ပံ့နေခြင်းကို တရုတ်က ၁၉၈၆ ခုနှစ်တွင် ရုပ်သိမ်းလိုက်သည်။ သို့သော်လည်း ၁၉၅ဝ အစပိုင်းအထိ တရုတ်မြန်မာဆက်ဆံရေးမှာ ချဉ်ခါးတူး ဆက်ဆံရေးမျိုး ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဦးသန့်နှင့် ဦးနုတို့သည် ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီတွင် တရုတ်အမြဲတမ်း အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ရေးအတွက် တိုက်ပွဲဝင်ကြ သော်လည်း တိဗက် ဝင်သိမ်းမှုကိုမူ ရှုတ်ချကြသည်။ ဗြိတိသျှတို့ မြန်မာနိုင်ငံကို မသိမ်းပိုက်မီ ရှေးပဝေသဏီကတည်းက မြန်မာနှင့်တရုတ်တို့တွင် နယ်နိမိတ်အငြင်းပွားမှုများစွာ ရှိခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးအကြိမ် နယ်နိမိတ် အငြင်းပွားမှုမှာ ၁၉၅၆ ခုနှစ်က ဖြစ်ခဲ့ပြီး တရုတ်ပြည်သူ့လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်က မြန်မာနိုင်ငံ မြောက်ပိုင်းကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သော်လည်း တွန်းလှန်ခဲ့သည်။ ၁၉၆ဝ ပြည့်နှစ်တွင် နယ်နိမိတ်သဘောတူစာချုပ်ကို ချုပ်ဆိုနိုင်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၆ဝ ပြည့်လွန်နှစ်နှောင်းပိုင်းက ဆန်စပါးမအောင်သည့်ကိစ္စကို ဗိုလ်ချုပ်ကြီးနေဝင်းက တရုတ်ကြောင့်ဟု ဝါဒဖြန့်ခြင်းနှင့် တိုင်းရင်းတရုတ်ကျောင်းသားများက ဥက္ကဋ္ဌမော်စီတုံး၏ စာအုပ်နီကလေးများကို ကိုင်ကာ ထောက်ခံအားပေးခြင်းများ ကြောင့် တရုတ်ဗမာ အရေးအခင်း ဖြစ်ပွားသည်။ တရုတ်သည် မြန်မာအား မာန်မဲ ကြိမ်း မောင်း၍ စကားစစ်ထိုး ခဲ့သော်လည်း အခြားအရေးယူမှုများ မပြုခဲ့ချေ။ တရုတ်ဆန့်ကျင်ရေးအဓိကရုဏ်းများ ၁၉၇ဝ နှစ်ဦးပိုင်းများအထိ ဆက်၍ ဖြစ်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ၁၉၈၆ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းတွင် တရုတ်သည် ဘက်ပြောင်းလိုက်သည်။ စစ်အစိုးရအား စစ်လက်နက်အများစု ပံ့ပိုး ပေးခဲ့သည်။ အပြန်အလှန်အဖြစ် မြန်မာဈေးကွက်အား ပိုမိုထိုး ဖောက်ခွင့် ရခဲ့ပြီး ကပ္ပလီပင်လယ်ပြင်ရှိ ကိုကိုးကျွန်းတွင် ရေတပ်စခန်း ထားရှိသည်ဟူ၍ ကောလာဟလများ ပေါ်ထွက်ခဲ့သည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် ကိုကိုးကျွန်းတွင် ထောက်လှမ်းရေး သတင်းယူခွင့်အပြင် ဒုံးကျည်နှင့် အာကာသဒုံးလွှတ်လှုပ်ရှားမှုသာမက အိန္ဒိယရေတပ်၏ လှုပ်ရှားမှုများပါ စနည်းနာခွင့် ရယူခဲ့သည်ဟု ယူဆကြသည်။ တရုတ်ပြည်မှ လက်နက်ထောက်ပံ့မှုကြောင့် တိုင်းရင်းသား သောင်းကျန်းသူများက တရုတ်နိုင်ငံကို သွယ်ဝိုက်အားကိုး နေရမှုများ ရပ်တန့်သွားပြီး အစိုးရက အားသာမှုရရှိခဲ့သည်။ လက်ရှိစစ်အစိုးရ၏ စစ်အင်အား မြင့်မားမှုမှာ ဤတရုတ်နိုင်ငံအား အဓိကအားထားရာမှ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံနှင့်ဆက်ဆံရေး မြန်မာသည် တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ (ထိုင်ဝမ်) အား တရားဝင်အသိအမှတ် မပြုသော်လည်း နှစ်နိုင်ငံအကြား အခြားသောဆက်ဆံမှုမှာများလှသည်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ် ဇွန်လတွင် မြန်မာနိုင်ငံမှ ကုန်သည်ကြီးများ အသင်းချုပ်သည် ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံခြား ကုန်သွယ်ရေး အဖွဲ့နှင့် ကုန်သွယ်ရေး နယ်ပယ်တွင် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရန် နားလည်မှု စာချွန်လွှာကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။ ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံသားများစွာသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများစွာ ပိုင်ဆိုင်ပြီး ရန်ကုန်ကဲ့သို့သော မြို့ကြီးများရှိ တရုတ်အဖွဲ့အစည်းများသည်လည်း တရုတ်ပြည်မကြီးထက် ထိုင်ဝမ်နှင့်ပိုမိုနီးစပ်ကြသည်‌။ အိန္ဒိယနှင့်ဆက်ဆံရေး မြန်မာအပေါ် တရုတ်ဩဇာလွှမ်းမိုးမှု၊ အိန္ဒိယ-မြန်မာနယ်စပ်တစ်လျှောက် နယ်စပ်ခိုအောင်း ခြင်းနှင့် လက်နက်မှောင်ခိုများ ကြောင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံ သည်လည်း မြန်မာအစိုးရနှင့် ဆက်ဆံရေးကို ပြန်လည်ဖာထေးလျက်ရှိသည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ခေါင်သီသည့် အရှေ့မြောက်ပြည်နယ်များသည် တရုတ်နှင့် ကုန်သွယ်ရေးပွင့်နေသည်။ မန္တလေးသို့ ဆက်သွယ်ရန် လမ်းမတစ်ခုအပြင် များစွာသောစီးပွားရေး သဘောတူညီမှုများကို သဘောတူချုပ်ဆိုခဲ့သည်။ ထို့ပြင် မြန်မာဆိပ်ကမ်းများကိုလည်း လမ်းဖွင့်ပေးခဲ့သည်။ ယခင် အိန္ဒိယကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးနှင့် မြန်မာကို ဝေဖန်သူ ဂေျာ့ဖာနန်ဒက်က ဘီဘီစီနှင့် တွေ့ဆုံမေး မြန်းခန်းတွင် ကိုကိုးကျွန်းသည် အိန္ဒိယပိုင်ဖြစ်ပြီး နေရူးက မြန်မာအား လက်ဆောင်အဖြစ် ပေးလိုက်ခြင်း ဖြစ်သည်ဟု (အံ့ဩစရာ မဟုတ်သော် လည်း) ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခဲ့သည်။ ကိုကိုးကျွန်းသည် အိန္ဒိယပိုင် နီကိုဗါကျွန်းမှ ၁၈ ကီလိုမီတာ ဝေးကွာသည်။ မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ် လမ်းစဉ် မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်ပါတီသည် ၁၉၆၂ ခုနှစ်မှ ၁၉၈၈ ခုနှစ်အထိ နိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်ခဲ့သော ဗိုလ်ချုနေဝင်း၏ လမ်းစဉ်ဖြစ်သည်။ ယင်း လမ်းစဉ်တွင် ဆိုရှယ်လစ်ဝါဒသည် စံပြဝါဒဖြစ်သည်။ ပြည်သူပိုင် စက်မှုလုပ်ငန်း စသည်ပါဝင်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း အများလက်ခံထား သော မူဝါဒမဟုတ် သည်များလည်း ပါဝင်သည်။ ၎င်းတို့တွင် ပြင်းထန်သော အထီးကျန်ဝါဒ၊ နိုင်ငံခြားသားများအား နှင်ထုတ်ခြင်း၊ ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွားများအား ဟန့်တားခြင်း၊ စီးပွားရေးပိတ်ဆို့ခြင်း၊ လူနည်းစုဝင်များအား ဖိနှိပ်ခြင်းနှင့် အာဏာရှင်နိုင်ငံတည်ဆောက်ခြင်းတို့ ပါဝင်သည်။ နေဝင်း၏ လမ်းစဉ်တွင် ကိုးကွယ်ယုံ ကြည်‌မှုစစ်စစ်က လူများ လောဘနည်း စေရန် တိုက်တွန်းသည်။ လက်တွေ့တွင်မူ ဤလမ်းစဉ်သည် နိုင်ငံတော်က ကမကထပြုသည့် ဗုဒ္ဓဘာသာကို ပုံစံ ချခြင်း ဖြစ်ပြီး အစပိုင်းက ကိုးကွယ်မှုအားလုံးအား အခွင့်အရေး ပေးထားသည်။ မည်သည့်ဘာသာတစ်ခုကိုမျှ ဦးစားမပေးဟုဆိုသည်။ နေဝင်းသည် ဂဏန်း ဗေဒင်ပေါ်တွင် မှီခိုသည်။ သို့သော် ဤသည်မှာ တရားဝင်မဟုတ်ချေ။ လမ်းစဉ်သည် မြန်မာနိုင်ငံအတွက် အကြီးကျယ်ဆိုးကျိုး ဖြစ်စေခဲ့သည်။ ဆယ်စုနှစ်နှစ်ခုနေါက်ပိုင်းတွင် ဤစနစ်သည် ပြဿနာတက်နေသော် လည်း ငွေကြေးအရ တည်ငြိမ်သည့် အခြေအနေမှ ဆိုးရွားပြီး စီးပွားရေးချွတ်ခြုံကျသည့် အခြေအနေသို့ တွန်းပို့ခဲ့သည်။ ငွေကြေးစနစ်ကို ၉ ဂဏန်းအပေါ် တည်စေ သည့် စနစ်ကို ကျင့်သုံးပြီး နောက် စစ်တပ်က ပုန်ကန်ခဲ့သည်။ ဤကိစ္စက အာဏာရှင်ဆန်သော 'မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်' ကို နောက်ထပ် အာဏာရှင် ဆန်သော စနစ်သစ်တစ်ခုဖြင့် အစားထိုးလိုက်ပြန်သည်။ မှောင်ခိုဈေးကွက် မှောင်ခိုဈေးကွက် သို့မဟုတ် တရားမဝင် မြေအောက် ဈေးကွက်သည် တရားမဝင်သော စီးပွားရေးဖလှယ်မှုများ၊ ကုန်ပစ္စည်းနှင့် ဝန်ဆောင်မှုများကို တရားမဝင်ဘဲ ရောင်းဝယ် ဖောက်ကား ခြင်းများ ပါဝင်သည့်စနစ်ဖြစ်သည်။ ကုန်ပစ္စည်းများမှာ တရားမဝင် ရောင်းချခြင်းမျိုး (ဥပမာ၊ လက်နက် သို့မဟုတ် မူးယစ်ဆေးဝါး) ဖြစ်သည်။ ပစ္စည်းများမှာ တရားဝင်ပစ္စည်း ဖြစ်သော်လည်း အခွန်ဘဏ္ဍာတိမ်း ရှောင်လိုခြင်း သို့မဟုတ် လိုင်စင်ပါမစ် မရှိခြင်း ဥပမာ စီးကရက် သို့မဟုတ် မှတ်ပုံမတင်ထား သည့် လက်နက်များလည်းပါသည်။ ဤသို့ခေါ်တွင်ရခြင်းမှာ 'မှောင်ခိုဈေးကွက်' သို့မဟုတ် 'မှောင်ခိုစီးပွားရေး စနစ်' မှာ ဥပဒေ ပြင်ပတွင်သာ ရပ်တည်လျက်ရှိပြီး အမှောင်ထဲတွင်သာ တည်ရှိသည်။ ဥပဒေ၏ မြင်ကွင်းတွင်မရှိချေ။ မှောင်ခိုဈေးကွက်သည် အစိုးရက ထုတ်လုပ်မှုနှင့် ဝန်ဆောင်မှုများအား ကန့်သတ်ချုပ်ချယ်ခြင်းများ ပြုသည့်အခါတွင် ပေါ် ပေါက်လာလေ့ ရှိသည်။ ဤဈေးကွက်ပုံစံမျိုးသည် နိုင်ငံတော်မှ ထိန်းချုပ်မှု တင်းကျပ်သည့် အခါမျိုး၊ တစ်ခုခုကို တား မြစ်ပိတ်ပင်ထားသည့်ကာလ သို့မဟုတ် ခွဲတမ်း စနစ် ကျင့်သုံးသည့်ကာလတွင်ဖြစ်ပေါ်သည်။ သို့သော်လည်း မှောင်ခိုစီးပွားရေးစနစ်သည် လူအများသိရှိသည့် စီးပွားရေးစနစ်တိုင်းတွင် ရှိနေသည်။ သံတမန် ဆက်ဆံရေး မြန်မာနိုင်ငံ နှင့် သံတမန် အဆက်အသွယ်ရှိသော နိုင်ငံများ စာရင်း ကိုးကား

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%AC%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6%E1%81%8F%20%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6%E1%80%90%E1%80%80%E1%80%AC%E1%80%86%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%86%E1%80%B6%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%B8

မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူအခွင့်အရေး

မြန်မာနိုင်ငံ၏ စစ်အစိုးရအုပ်ချုပ်မှုသည် ယေဘုယျအားဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အဆိုးဝါးဆုံး နှင့် အချုပ်ချယ်ဆုံး အစိုးရတစ်ခုအဖြစ် တကမ္ဘာလုံးမှ လက်ခံထားကြသည်။ နိုင်ငံတကာ မိသားစု နှင့် လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့အစည်းများမှလည်း မြန်မာနိုင်ငံကို စဉ်ဆက်မပျက် စိုးရိမ်ကြောင့်ကြခဲ့ကြသည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် လွတ်လပ်မှု ၂ဝဝ၄ ခေါ်သည့် လွတ်လပ်ခွင့် အိမ်၏ အစီရင်ခံစာတွင် 'စစ်အစိုးရသည် အမိန့်ဒီကရီအရ အုပ်ချုပ်ပျီးတရားစီရင်ရေးကို ကြိုးကိုင်ခြင်း၊ အခြေခံအခွင့်အရေးများကို ဖိနှိပ်ချုပ်ချယ်ခြင်း၊ လူ.အခွင့်အရေးများကို အတားအဆီးမဲ့ ချိုး ဖေါက်ခြင်းတို့ကို ကျူးလွန်လျက် ရှိသည်။ 'တပ်မတော် အရာရှိများသည် ဝန်ကြီး နေရာများကို ရယူထား ကြသည်။ ဝန်ကြီးဌာနအားလုံးတွင် လက်ရှိနှင့် အငြိမ်းစား တပ်မတော် အရာရှိကြီးများက ထိပ်ပိုင်း ဝန်ကြီး နေရာများကို ရယူထား ကြသည်။ အထက်ပိုင်းရာထူးများနှင့် အောက်ခြေရာထူးများတွင် တရားဝင်လာဘ်စား ခြစါးမှုမှာ ကျယ်ပြန့် စွာတွေ့ရှိရသည်' ဟု ဖော်ပြထားသည်။ ၂ဝဝ၄ ခုနှစ်က လူ.အခွင့်အရေး စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ.၏ အာရှဆိုင်ရာ ဒါရိုက်တာ ဘရက်အဒမ်၏ မိန့်ခွန်းတစ်ခုတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူ.အခွင့်အရေး မှာ များစွာမှ ဆိုးဆိုးရွားရွား အခြေအနေတွင် ရှိနေကြောင်း ဖော်ပြပြီး 'မြန်မာနိုင်ငံသည် ကျောင်းသုံး ပြဋ္ဌာန်းစာအုပ်ပါ ရဲဖြင့် အကြွင်းမဲ့ အာဏာသုံး၍ အုပ်ချုပ်သော နိုင်ငံအဖြစ် ဖော်ပြထားသည်။ အစိုးရ သတင်း ပေးနှင့် သူလျှိုများသည် နေရာတကာတွင် ရှိသည်။ သာမန် မြန်မာပြည်သူတစ်ဦးသည် နိုင်ငံခြါးသားများနှင့် အပေါ်ယံမျှသာ ပြောဆိုရဲကြသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ခေါ်ယူမေး မြန်းစစ်ဆေးခံရမှာကိုလည်း ကောင်း၊ ထို့ထက်ပိုဆိုး သော အဖြစ် ရင်ဆိုင်ရမှာကိုလည်း ကောင်း ကြောက်ကြသည်။ လွတ်လပ်စွာ ပြောဆိုခွင့်၊ စုဝေးခွင့်နှင့် အသင်းအပင်း ဖွဲ.ခွင့်များ မရှိပေ'။ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးလွတ်လပ်မှု အဓမ္မလုပ်အား ပေး ခြင်း နိုင်ငံတကာ လွတ်လပ်သည့် အလုပ်သမားများ၏ သမဂ္ဂများအဖွဲ.၏ အဆိုအရ စစ်အစိုးရသည် ထောင်ပေါင်းများစွာသော ယောက်ျား၊ မိန်းမ၊ ကလေးများနှင့် သက်ကြီးရွယ်အိုများအား မိမိတို့ဆန္ဒမပါဘဲ လုပ်အား ပေး စေသည်။ ငြင်းဆန်သူများသည် ညှင်းပန်းနှိပ်စက်ခြင်း၊ မုဒိမ်းကျင့် ခြင်းနှင့်သတ်ဖြတ်ခြင်းများ ခံရသည်။ နိုင်ငံတကာ အလုပ်သမားသမဂ္ဂ ကြီးက ၁၉၆ဝ ပြည့်လွန်နှစ်များမှစ၍ အခမဲ့ လုပ်အား ပေးခိုင်းသည့် အလေ့အထရပ်တန့်ပစ်ရန် ဆက်တိုက်ပန်ကြားခဲ့ သည်။ ၂ဝဝဝ ပြည့်နှစ် ဇွန်တွင် အိုင်အယ်လ်အို အစည်းအဝေးကြီးက စစ်အစိုးရအား အဓမ္မလုပ်အား ပေးမှု အထောက်အကူမဖြစ်စေရန် စစ်အစိုးရနှင့် အဆက်အသွယ်များ ရပ်တန့်ကြရန် ဆုံး ဖြတ်ချက်ချမှတ်ခဲ့သည်။ လွတ်လပ်စွာပြောဆိုခွင့်နှင့် နိုင်ငံရေးလွတ်လပ်ခွင့် ၂ဝဝ၄ ခုနှစ်က နိုင်ငံတကာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်၏ အစီရင်ခံစာတွင် ၁၉၈၉ နှင့် ၂ဝဝ၄ ခုနှစ်အတွင်း နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသား ၁၃ဝဝ ကျော် ထဲတွင် အပါအဝင်ဖြစ်သည့် လူ ၂ဝဝ ကျော်သည် တရားမျှတမှုမရှိဘဲ ရုံးတင်စစ်ဆေးပြီး ထောင်ချခံရသည်ဟု ဖော်ပြပါရှိသည်။ အကျဉ်းသားများအနက် အမျိုးသား ဒီမိုကရေစီအဖွဲ.ချုပ်၏ ခေါင်း ဆောင်များ ဖြစ်ကြသည့် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့် ဦးတင်ဦးတို့သည် 'နိုင်ငံတကာဥပဒေအရ ပြစ်မှုဟုမယူဆသည့် ငြိမ်းချမ်းစွာ လုပ်ဆောင်ချက်များအတွက် သူတို့၏ လွတ်လပ်ခွင့်များကို ငြင်းပယ်ခံထားရသည်' ဟူ၍ ဖော်ပြသည်။ ဖရီးဒမ်း ဟောက်စ် အစီရင်ခံစာက ဆက်လက်၍ ပြည်သူများ၏ ပိုင်နက်အိုးအိမ်များကို စိတ်ထင်တိုင်းရှာဖေွ မေွှနှောက်ခြင်း၊ စာတိုက်မှ စာများကို ဖေါက် ဖတ်ခြင်း၊ တယ်လီဖုန်း စကား ပြောသည်ကို ခိုးနါး ထောင်ခြင်း၊ တယ်လီဖုန်း၊ ဖက်စ်စက်၊ ကွန်ပျူတာစက်များ၊ မိုဒမ်များနှင့် ဆော့ဖ်ဝဲများ ပိုင်ဆိုင်မှု တို့ကို ပြစ်ဒဏ်ချမှတ်ခြင်းများ ပြုလုပ်သည်။ နိုင်ငံတော်မှ ကြီး ကြပ်သော ညှင်းပန်းနှိပ်စက်မှုနှင့် မုဒိမ်းမှု ၂ဝဝ၂ ခုနှစ်က ရှမ်းလူ့အခွင့်အရေး ဖောင်ဒေးရှင်းနှင့် ရှမ်းအမျိုးသမီးများလှုပ်ရှားမှု ကွန်ရက်တို့၏ အစီရင်ခံစာဖြစ်သည့် မုဒိမ်းကျင့်ခွင့်လိုင်စင် အစီရင်ခံစာတွင် ရှမ်း ပြည်တွင် ၁၉၉၆ နှင့် ၂ဝဝ၁ ခုနှစ်များအကြား မြန်မာတပ်သားများက အမျိုးသမီးနှင့် မိန်းကလေး ၆၂၅ ယောက်အပေါ် ကျူးလွန် ခဲ့သော မုဒိမ်းမှုနှင့် အခြားလိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုပေါင်း ၁၇၃ မှုအား အသေးစိတ်ဖော်ထုတ်ထားသည်။ စာတမ်း ပြုစုသူများက ဤအရေအတွက်သည် အဖြစ်မှန်ထက် လျော့နည်းစရာသာ ရှိသည်ဟု ဆိုသည်။ အစီရင်ခံစာအရ 'မြန်မာ့တပ်မတော်သည် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများအား ကြောက်ရွံ့ချောက်ချားစေပြီး ဖိနှိပ်သိမ်းသွင်းရန် မိမိ၏စစ်သားများအား စနစ်တကျနှင့် ကျယ်ပြန့်စွာ လွတ်လွပ်လပ်လပ် မုဒိမ်းကျင့်သည်ကို ခွင့်ပြုထား ခြင်း ဖြစ်သည်' ဟု ဖော်ပြ အစီရင်ခံစာက ပုံဖော်သည်မှာ လိင်ဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုသည် ကြမ်း ကြုတ်ရက်စက်သည့် စစ်ရာဇဝတ်ဖြစ်ပြီးလူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ရာဇဝတ်ပြစ်မှု ကျူးလွန်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ထိုရာဇဝတ်မှုများ ရှမ်း ပြည်နယ်တွင် တကယ်ဖြစ်ခဲ့ပြီး ဆက်၍လည်း ဖြစ်နေကြောင်း အစီရင်ခံစာက ဖော်ပြထားသည်။ အစီရင်ခံစာက ရှမ်း ပြည်တွင် အရပ်သား ပြည်သူများအပေါ် တွင်လိင်ဆိုင်ရာရက်စက်ကြမ်း ကြုတ်မှုကို 'စစ်လက်နက်တစ်ခုသဖွယ်' အသုံး ပြုမှုကို တရားဝင်လျစ်လျူရှုထား ကြောင်း သာဓကများ ဖော်ပြထားသည်။ ဆက်လက်၍ အစီရင်ခံစာက ၂၅ ရာခိုင်နှုန်း သော မုဒိမ်းမှုများတွင် သေကျေမှုရှိပြီး ဒေသခံများ မြင်ရစေရန် အလောင်းများအား တမင် ပြသထားသည်။ ၆၁ ရာခိုင်နှုန်း သော ဖြစ်ရပ်များတွင် တပ်မတော်စခန်းများအတွင်း အုပ်စုဖြင့် ကျူးလွန်ကြပြီး အချို့ကိစ္စများတွင် အမျိုးသမီးများအား ၄ လခန့်ထိန်းသိမ်းကာ ထပ်ခါတလဲလဲ မုဒိမ်းကျင့်ခြင်းကို ပြုလုပ်ကြသည်။ ၂ဝဝ၃ ခုနှစ် 'လုံခြုံသောနေရာမရှိ၊ ဗမါ့တပ်မတော်နှင့် တိုင်းရင်းသူအမျိုးသမီးများအား မုဒိမ်းကျင့်ခြင်း' ဟူသည့် ဒုက္ခသည် နိုင်ငံတကာအဖွဲ.၏ အစီရင်ခံစာက မုဒိမ်းကျင့်ခြင်းကို မြန်မာတပ်မတော်က လူနည်းစု တိုင်းရင်းသားငါးမျိုးမှ အမျိုးသမီးများအပေါ် ကျယ်ပြန့်စွာ ကျင့်သုံး သည်ကို တွေ့ရှိရကြောင်း မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့ဖြစ်သည့် နိုင်ငံတကာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်က နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားအပါအဝင် အကျဉ်းကျများအား ညှင်းပန်းနှိပ်စက် ခြင်းကိစ္စများကိုပါ အစီရင်ခံထားသည်။ ၂၀၂၁ ခုနှစ် စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းမှုဖြစ်စဉ်တွင်မူ ငြိမ်းချမ်းစွာ ဆန္ဒပြခဲ့သူများကို ရက်စက်စွာ နှိမ်နင်းခဲ့မှုကြောင့် ၂၀၂၂ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၂၁ ရက်နေ့တွင် အမေရိကန်နှင့် ဩစတြေးလျနိုင်ငံက မြန်မာနိုင်ငံသို့ ခရီးသွားရန် မသင့်ဟု ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ ကလေးများအခွင့်အရေး လူ့အခွင့်အရေး စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့၏ အဆိုအရ စစ်တပ်ထဲသို့ ကလေးများ ဝင်စေခြင်းနှင့် ပြန်ပေးဆွဲခြင်းများသည် အဆန်းတကြယ် မဟုတ်တော့ပေ။ နိုင်ငံ၏ တပ်ဖွဲဝင် ၃၅ဝ,ဝဝဝ မှ ၄ဝဝ,ဝဝဝ အနက်မှ ခန့်မှန်း ခြေ ၇ဝ,ဝဝဝ ခန့်မှာ ကလေးစစ်သားများ ဖြစ်သည်။ ကလေး လုပ်အား ပေးခိုင်း စေခြင်း သတင်းများလည်း ထွက်ပေါ်လျက်ရှိသည်။ ကလေးစစ်သားများ တပ်မတော်တွင်သာမက မြန်မာအစိုးရဆန့်ကျင်ရေး လက်နက်ကိုင်လှုပ်ရှားမှုများတွင် ကလေးစစ်သားများသည် အရေးပါသော နေရာမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ ကလေးများအား စစ်တပ်တွင်းသို့ ဒေါ်လာ ၄၀ ခန့်နှင့် ဆန်တစ်အိတ် သို့မဟုတ် ဆီတစ်ပုံးဖြင့် ရောင်းချခံနေရကြောင်း ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဇွန်လတွင် The Independent က ဖော်ပြခဲ့သည်။ ကလေးများနှင့် လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခများဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂအထူးကိုယ်စားလှယ်ဖြစ်သူ Radhika Coomaraswamy သည် ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဇူလိုင် ၅ ရက်နေ့တွင် မြန်မာအစိုးရနှင့် တွေ့ဆုံခဲ့ကာ ပြောင်းလဲရေးအတွက် အချက်ပြမှုအဖြစ် ဆောင်ရွက်ရန်လုပ်ငန်းစဉ်ကို အစိုးရမှ လက်မှတ်ရေးထိုးနိုင်လိမ့်မည်ဟု မျှော်လင့်ကြောင်း ပြောဆိုခဲ့သည်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် တပ်မတော်သည် ကလေးစစ်သား ၄၂ ဦးကို ပြန်လည်လွှတ်ပေးခဲ့ပြီး အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အလုပ်သမားအဖွဲ့သည် အစိုးရကိုယ်စားလှယ်များ တွေ့ဆုံဆွေးနွေးခဲ့ကြသလို ကချင်လွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော်နှင့်လည်း တွေ့ဆုံခဲ့ကာ ကလေးစစ်သားများ ထပ်မံလွှတ်ပေးနိုင်ရန် ဆွေးနွေးခဲ့ကြသည်။ အမေရိကန် ကိုယ်စားလှယ် ဆမန်သာ ပါဝါ သည် ၂၀၁၂ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် အစိုးရနှင့် တွေ့ဆုံပြီး ကလေးစစ်သားများအရေးကို အရေးပေးဆွေးနွေးခဲ့သော်လည်း အစိုးရ၏ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး လုပ်ငန်းစဉ်များအပေါ် မှတ်ချက် မပေးခဲ့ပေ။ ၂၀၁၂ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းတွင် ကလေးများအား စစ်တပ်ထဲသို့ ဝင်စေခြင်းနှင့် ပြန်ပေးဆွဲခြင်းများလည်းမရှိတော့ပဲ အသက်၁၈နှစ်မပြည့်သေးသော သူများကိုမိဘထံသို့ ပြန်လည်အပ်နှံကာ အခြေခံပညာနှင့် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းပညာရပ်များကို သင်ကြားစေသည်။ ကိုးကား

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%AC%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6%E1%81%8F%20%E1%80%9C%E1%80%B0%E1%80%A1%E1%80%81%E1%80%BD%E1%80%84%E1%80%B7%E1%80%BA%E1%80%A1%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%B8

မြန်မာနိုင်ငံ၏ အမည်များ

မြန်မာနိုင်ငံကိုမြန်မာဘာသာတွင် "မြန်မာ" သို့မဟုတ် "ဗမာ" ဟူ၍ ခေါ်ဆိုကြပြီး အင်္ဂလိပ်ဘာသာတွင် "Burma" (ဘားမား) သို့မဟုတ် "Myanmar" ဟု ခေါ်ဆိုကြသည်။ ၁၉၈၉ တွင် နိုင်ငံတော်ငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှုတည်ဆောက်ရေးအဖွဲ့သည် အင်္ဂလိပ်အမည် "Union of Burma" မှ "Union of Myanmar" သို့ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ထိုသို့ပြောင်းလဲလိုက်မှုအပေါ် အငြင်းပွားမှုများရှိနေသည်။ မြန်မာဘာသာ မြန်မာဘာသာစကားတွင် မြန်မာနိုင်ငံကို စာပေသုံးအရ "မြန်မာ" ဟုခေါ်ဆိုပြီး စကားအသုံးတွင် "ဗမာ" ဟုခေါ်ဆိုသည်။ မြန်မာအဘိဓာန်တွင် 'မြန်မာ' ကို "မြန်မာနိုင်ငံတွင် အစဉ်အဆက်နေထိုင်ခဲ့ကြသော တိုင်းရင်းသားများကို ခြုံခေါ်သောအမည်" ဟုဖွင့်ဆိုထားပြီး 'ဗမာ' ကို "တိဗက်–မြန်မာအုပ်စုဝင် ဘာသာစကားတစ်မျိုးကိုပြောသော မြန်မာတိုင်းရင်းသားတစ်မျိုး" ဟုဖွင့်ဆိုထားသည်။ ထိုစာလုံးနှစ်လုံးစလုံးသည် မြန်မာနိုင်ငံရှိ လူအများစုတိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်စုကို ခေါ်ဝေါ်သည့်အမည်မှ ဆင်းသက်လာကြသည်။ ဗမာ "ဗမာ" အခေါ်အဝေါ်သည် "မြန်မာ" အခေါ်အဝေါ်မှ ဆင့်ပွားဖြစ်ပေါ်လာသည်။ ဘာသာဗေဒပညာရှင်များကလည်း "ဗမာ" သည် "မြန်မာ"၏အသံကို ပြောင်းဖတ်ရာမှ ဖြစ်ပေါ်လာသည်ဟု သုံးသပ်ကြသည်။ ၁၉၃၀ တွင်ပေါ်ပေါက်လာသော တို့ဗမာအစည်းအရုံး၏ ကြေညာချက်တွင်အောက်ပါအတိုင်း ဖော်ပြထားသည်။ တို့ဗမာအစည်းအရုံးအသင်းကြီး လူသိများလာသည်နှင့်အမျှ "ဗမာ" အသုံးအနှုန်းလည်း တွင်ကျယ်လာခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့်ပင် ထိုခေတ်ကာလက ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သော ဗမာနိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ ကျောင်းသားသမဂ္ဂများ အဖွဲ့ချုပ်၊ ဗမာပြည် ကွန်မြူနစ်ပါတီ စသောအဖွဲ့အစည်းမျာသည် "ဗမာ"ကိုအသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကာလတွင် ဂျပန်တို့သည် မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် ဗမာနိုင်ငံတော်အမည်ဖြင့် လွတ်လပ်ရေးပေးခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ တွင် တရားဝင် "မြန်မာ"အမည်ဖြင့် လွတ်လပ်ရေးရရှိခဲ့သော်လည်း "ဗမာ"အမည်ကို ဆက်လက်သုံးစွဲမှုများရှိခဲ့သည်။ မြန်မာဘာသာသို့ ဘာသာပြန်စာအုပ်အချို့များတွင်လည်း "ဗမာပြည်"/"ဗမာနိုင်ငံ" ဟုပြန်ဆိုထားသည်ကိုတွေ့ရသည်။ ၁၉၈၉ မတိုင်ခင်အထိ နိုင်ငံတော်သီချင်း၌ "ကမ္ဘာမကြေ ဗမာပြည်" ဟူ၍သီဆိုခဲ့ကြသည်။ မြန်မာ အေဒီ ၉ ရာစုခန့်တွင် ရှေးမြန်မာများသည် ဧရာဝတီမြစ်အလယ်ပိုင်းသို့ ရွှေ့ပြောင်းလာခဲ့ကြပြီး ပုဂံပြည်ကိုတည်ထောင်ခဲ့ကြပြီး မိမိကိုယ်ကိုယ် မရမ္မဟုခေါ်ဆိုခဲ့ကြသည်။ "မြန်မာ"၏ အစောဆုံးအထောက်အထားမှာ ၁၁ဝ၂ ခုနှစ်တွင်ရေးထိုးခဲ့သော မွန်ကျောက်စာတစ်ချပ်တွင် နိုင်ငံအမည်ကို "မရမာ၊ မိုင်းရ်မာ" (Mirma/Mranma) စာလုံးပေါင်းထားသည်။ ၁၁၉ဝ ခုနှစ်က ရေးထိုးခဲ့သည့် မြန်မာကျောက်စာ မှတ်တမ်းတွင်လည်း နိုင်ငံအမည်ကို "မရန်မာ"ဟု ရေးထိုးခဲ့သည်။ မသိင်္ဂီ၏ဖော်ပြချက်အရ "မြန်မာ"၏ ပထမဆုံးအသုံးအနှုန်းမှာ ထီးလိုမင်းလို (နားတောင်းများမင်း) လက်ထက် သက္ကရာဇ် ၅၉၇ (အေဒီ ၁၂၃၅) တွင် ရေးထိုးခဲ့သော ကျောက်စာတစ်ချပ်၌တွေ့ရပြီး "မြန်မာပြည်" ဟုရေးထိုးထားသည်။ ထိုကျောက်စာသည် "ရတနာကုန်ထမ်းကျောက်စာ" ဟုအမည်ရ၍ ရှေးဟောင်းသုတေသနဦးစီးဌာနသည် ကျောက်စာအမှတ် ၄၃ ဟုနံပါတ်စဉ်တပ်ထားသည်။ ကုန်းဘောင်ခေတ်က မင်းတုန်းမင်းသည်လည်း မိမိကိုယ်ကိုယ် မြန်မာလူမျိုးတို့၏ဘုရင် ဟူ၍ရည်ညွှန်းခဲ့သည်။ ထိုအချိန်ကမြန်မာဘုရင်တို့သည် အခြာတိုင်းရင်းသားဒေသများအထိပါ အုပ်ချုပ်နိုင်လာပြီးဖြစ်သည်။ ရှေးယခင်က "မြန်မာ"၏ ရရစ်ကို လျှာလိပ်သံဖြင့်ဖတ်သည်။ ခေတ်ကာလကြာလာသည်နှင့်အမျှ ထိုလျှာလိပ်သံမှာလည်း ပျောက်ကွယ်သွားပြီး ယခု"ယ"အသံဖြစ်လာသည်။ ၁၉၄၈ တွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် "ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံ" ဟူသောတရားဝင်အမည်ဖြင့် လွတ်လပ်ရေးရရှိခဲ့သည်။ ထိုနှစ်ကပြဋ္ဌာန်းခဲ့သော နိုင်ငံသားဥပဒေအရ "မြန်မာ"သည် မြန်မာနိုင်ငံသားကိုသာမက လူများစု"မြန်မာတိုင်းရင်းသား" ကိုလည်းရည်ညွှန်းသည်။ ၁၉၇၃ တွင် ရေးဆွဲခဲ့သော စကားရပ်များ အနက်အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုရေးဥပဒေနှင့် ၁၉၈၂ တွင် အသစ်ရေးဆွဲခဲ့သော နိုင်ငံသားဥပဒေတို့တွင် "မြန်မာလူမျိုး"ကို "ဗမာလူမျိုး"ဟု ပြောင်းလဲသတ်မှတ်ခဲ့သည်။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ လွတ်လပ်ရေးရရှိချိန်က အင်္ဂလိပ်လိုရွေးချယ်ခဲ့သည့်အမည်သည် Burma ဖြစ်သည်။ ဤအမည်သည် မြန်မာနိုင်ငံကို အနောက်တိုင်းသားများတွေ့ရှိစဉ်က စတင်အသုံးပြုသောအမည်လည်းဖြစ်သည်။ ဤအမည်မှာ ပေါ်တူဂီဘာသာ "Birmânia" ထံမှ လာပြီး ၁၈ ရာစုနှစ်တွင် အင်္ဂလိပ်များက ထိုစကားလုံးကို မွေးစားခြင်းဖြစ်သည်ဟု ယူဆကြသည်။ ထိုပေါ်တူဂီအမည်သည်လည်း အိန္ဒိယဘာသာ၏ မြန်မာနိုင်ငံကိုခေါ်သည့် အခေါ်အဝေါ်မှ ထပ်ဆင့်ရယူထားသည် ဟူ၍လည်းဆိုကြပြန်သည်။ ရှေးအခါက အင်္ဂလိပ်ဘာသာတွင် မြန်မာနိုင်ငံကို ခေါ်ဝေါ်သည့်အမည်များမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်ကြသည်။ Bermah (၁၈ ရာစု၏ အစောဆုံးသော ဥရောပမြေပုံများ) Birmah (ချားစ် သော်မဆင်၏ မြေပုံ၊ ၁၈၂၇) Brama (သောမတ်စ် ကစ်ရှင်၏ မြေပုံ၊ ၁၇၈၇) Burmah (ဆယ်မျူအယ် ဒွန်း၏ မြေပုံ၊ ၁၇၈၇) Burma (ကီး ဂျွန်ဆင်၏ မြေပုံ၊ ၁၈၀၃) Burmah (ယူဂျင်း ဝီလီယမ်စ်၏ မြေပုံ၊ ၁၈၈၃) Burma (The Times သတင်းစာရှိ စာလုံးပေါင်း) နောက်ပိုင်းတွင် "Burma" စာလုံးပေါင်းသည် စံဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ တွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် "Union of Burma" ဟူသော တရားဝင်အမည်ဖြင့် လွတ်လပ်ရေးရရှိခဲ့သည်။ ထို့အပြင် ၁၉၇၄ ခုနှစ်တွင်လည်း တရားဝင်အမည်ကို "Socialist Republic of the Union of Burma" ဟူ၍လည်းထက်မံပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ၁၉၈၉ ခုနှစ်က မြန်မာစစ်အစိုးရသည် နေရာဒေသများ၏ အင်္ဂလိပ်အမည်များကို ပြန်လည်ပြောင်းလဲရန် ကော်မရှင်တစ်ခုဖွဲ့ခဲ့သည်။ ကော်မရှင်၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ ၁၉ ရာစုက ဗြိတိသျှကိုလိုနီအာဏာပိုင်များက သုံးစွဲခဲ့သည့် မြန်မာနိုင်ငံရှိနေရာဒေသများ၏ အင်္ဂလိပ်စာလုံးပေါင်းများအား မြန်မာအသံထွက်နှင့် ပိုမိုနီးစပ်စေရန် ဖြစ်သည်။ သာဓကအားဖြင့် "Rangoon" ကို "Yangon" ဟု ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ နိုင်ငံ၏အမည်ကိုမူ "Burma" အား "Myanmar" ဖြင့် အစားထိုးရန် ကော်မရှင်က ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ ပထမအကြောင်းမှာ Burma ၏ မြန်မာဘာသာပြန်မှာ "မြန်မာ"ပင်ဖြစ်ပြီး ကော်မရှင်၏ရည်ရွယ်ချက်မှာ အင်္ဂလိပ်အမည်နာမများကို မြန်မာအသံထွက်များဖြင့် ညှိနှိုင်းရန်ဖြစ်သည်။ ဒုတိယအချက်မှာ ၁၉၈၂ မြန်မာနိုင်ငံသား ဥပဒေတွင် ယခင်က "မြန်မာ"ဟုခေါ်သော လူဦးရေအများဆုံးလူမျိုးစုကို "ဗမာ" ဟုပြောင်းလဲထားသည်။ ဤသည်ကိုထောက်၍ "မြန်မာ" သည် နိုင်ငံအတွင်းရှိ တိုင်ရင်းသားများအားလုံးကို ရည်ညွှန်းကြောင်း စစ်အစိုးရကထောက်ပြခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးအချက်မှာ Burma သည် "ဗမာ" အခေါ်အဝေါ်နှင့် ပို၍နီးစပ်ကြောင်း စစ်အစိုးရကဆိုသည်။ "Myanmar" ဟူသောသတ်ပုံကို "Myanma" ဟူ၍ရေးလျင်လည်းရနိုင်သည်။ သို့သော် "Myanma" ကို "မြန်မာ့" ဟုဖတ်နိုင်သဖြင့် ထိုကော်ရှင်သည် သံရှည်ဖြစ်ကြောင်းသိသာစေရန် "r" ကို ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ သို့သော် ထိုလုပ်ပြုလုပ်ခြင်းကို "r" အသံမဖတ်သော အင်္ဂလိပ်စကားပြောသူများသာ နားလည်နိုင်၍ အမေရိကန်ကဲ့သို့ "r" အသံဖတ်သော အင်္ဂလိပ်စကားပြောသူများက နားလည်သဘောပေါက်မည်မဟုတ်ပေ။ အငြင်းပွားမှု မြန်မာဘာသာစကားတွင် ၁၉၃ဝ ဝန်းကျင်ကတည်းက နိုင်ငံ၏အမည်နှင့်ပက်သက်၍ အငြင်ပွားမှုများရှိခဲ့သည်။ ၁၉၈၉ ခုနှစ်က စစ်အစိုးရ၏ဆုံးဖြတ်မှုသည် ထိုအငြင်းပွားမှုကို အင်္ဂလိပ်ဘာသာသို့ ကူးစက်လာသည်။ စစ်အစိုးရအနေဖြင့် "မြန်မာ"သည် "ဗမာ"ထက်စာလျှင် လူနည်းစုများကို ပိုမိုခြုံငုံသည်ဟု အကြောင်းပြခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း မြန်မာဘာသာတွင် "မြန်မာ"သည် "ဗမာ"ထက်ပို၍ စာစကားဆန်ခြင်းသာလျှင် ဖြစ်သည်။ ထိုသို့လူနည်းစုများကို ပို၍ခြုံငုံသည်ဟု ပြောလင့်ကစား အတိုက်အခံများနှင့် လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့များက ဤအင်္ဂလိပ်လို "Myanmar" သည် မြန်မာနိုင်ငံရှိ တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုများအား စော်ကားရာရောက်စေသည်ဟု ဆိုကြသည်။ ဗမာစကားကို မပြောတတ်ကြသော တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုများသည် အင်္ဂလိပ်လို "Burma" အခေါ်အဝေါ်ကို နားယဉ်နေကြပြီးဖြစ်သည်။ ထိုသို့ပြောင်းလဲလိုက်ခြင်းသည် ဗမာလူမျိုးတို့က တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုများအား ကြီးစိုးလိုခြင်းကို ရောင်ပြန်‌ဟပ်လျက်ရှိသည်ဟု ရှုမြင်သုံးသပ်ကြသည်။ စစ်အစိုးရသည်နိုင်ငံအမည်ကို မြန်မာလိုပြောင်းခြင်းမဟုတ်ဘဲ အင်္ဂလိပ်လိုသာ ပြောင်းလဲခြင်းဖြစ်သည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် ပထမပိုင်းတွင် "Myanmar" ဟူသောဝေါဟာရက လူနည်းစုများအားလုံးအား ခြုံငုံစေသည်ဟူသည့် စစ်အစိုးရ၏ ဟန်ဆောင်ကာကွယ်ပြောဆိုခြင်းကို ဆန့်ကျင်ခဲ့သည်။ အတိုက်အခံများသည် မြန်မာစကားအားဖြင့် "မြန်မာ"ဟု ရေးသားသုံးစွဲခြင်းကို မဆန့်ကျင်ခဲ့ကြသော်လည်း အင်္ဂလိပ်လို "Myanmar" ဟု ရေးသားသုံးနှုန်းခြင်းကိုမူ ဆန့်ကျင်ကြသည်။ မည်သည့်အတိုက်အခံကမျှ အရပ်သုံးဖြစ်သည့် "ဗမာ"ဆိုသည့်ဝေါဟာရကို မြန်မာနိုင်ငံ၏ တရားဝင်အမည်အဖြစ် ထောက်ခံခြင်းမပြုပေ။ ဘာသာဗေဒနည်းအရ ဝေဖန်မှုများလည်းရှိခဲ့သည်။ ၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့သောကော်မရှင်တွင် ဘာသာဗေဒပညာရှင် လေးဦးသာပါဝင်ပြီး အများစုမှာ ဘာသာဗေဒကိုနားမလည်သော အရပ်သားနှင့် စစ်ဘက်မှ ပုဂ္ဂိုလ်များသာ ပါဝင်ခဲ့ကြသည်။ ထို့ကြောင့် ထိုအမည်သစ်များသည် ဘာသာဗေဒနည်းအရ ယုံကြည်ရမှုကင်းမဲ့နေသည့်အပြင် မေးခွန်းထုတ်ဖွယ်လည်း‌ဖြစ်နေပါသည်။ အမည်အသုံးပြုခြင်း ၁၉၈၉ ခုနှစ်က အင်္ဂလိပ်အမည် ပြောင်းလဲမှုအပြီးတွင် အင်္ဂလိပ်စကားပြောသောသူတို့သည် အမည်ဟောင်းရောအမည်အသစ်ပါ နှစ်မျိုးလုံးသုံးစွဲကြသည်။ ပြည်သူလူထု၏ ဆန္ဒကိုမခံယူဘဲ နိုင်ငံအမည်ပြောင်းလဲလိုက်ခြင်းသည် မေးခွန်းထုတ်ဖွယ်ကောင်းသောကြောင့် အမည်ဟောင်းများကို ဆက်လက်အသုံးပြုမှုလည်းရှိသည်။ အမည်သစ် "Myanmar" ကို ကုလသမဂ္ဂက အသိအမှတ်ပြု၍ အမည်ပြောင်းကြောင်း ကြေညာချက်အပြီး ငါးရက်အတွင်း အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများလည်း ထိုအမည်သစ်ကို သုံးနှုန်းသင့်‌ကြောင်း တိုက်တွန်းခဲ့သည်။ အမေရိကန်နိုင်ငံသည်မူ မြန်မာနိုင်ငံကို "Burma" ဟူ၍သာ ဆက်လက်ခေါ်ဝေါ်သုံးစွဲသည်။ အမေရိကန်အစိုးရသည် မြန်မာ့ပြည်တွင်းရှိ ဒီမိုကရေစီလှုပ်ရှားမှုများအား တစိုက်မတ်မတ် ထောက်ခံအားပေးသောအားဖြင့် အသုံးပြုသည်ဟုဆိုသည်။ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ကျင်းပခဲ့သော ၂ဝဝ၅ ခုနှစ် အာဆီယံထိပ်သီးဆွေးနွေးပွဲတွင် နအဖ စစ်အစိုးရ၏ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဦးဉာဏ်‌ဝင်းက စစ်အစိုးရသည် လွန်ခဲ့သည့် ၁ဝ နှစ်ကျော်ကာလက မိမိတို့၏နိုင်ငံအား Burma မှ Myanmar သို့ အစားထိုးပြောင်းလဲပြီဖြစ်ကြောင်း အမေရိကန်အစိုးရ၏ "Burma" ကို ဆက်လက်သုံးစွဲမှုအပေါ် မကျေမနပ်ပြောကြားခဲ့သည်။ ၂၀၁၂ နိုဝင်ဘာ ၂၉ တွင် အမေရိကန်သမ္မတ ဘာရက် အိုဘားမားနှင့် နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဟီလာရီ ကလင်တန်တို့သည် မြန်မာနိုင်ငံသို့ အလည်လာစဉ်က "Burma" ရော "Myanmar" ပါ နှစ်မျိုးလုံးသုံးစွဲခဲ့သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်မှစ၍ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံရေးသမားများသည် "Myanmar" အခေါ်အဝေါ်ကို စတင်သုံးစွဲလာခဲ့ကြသည်။ အာဆီယံအသင်းနှင့် တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ၊ အိန္ဒိယ၊ ဂျပန်၊ ဂျာမနီ၊ ဩစတြေးလျ၊ ကနေဒါနှင့် ရုရှားအစိုးရများက "Myanmar" ကို တရားဝင်အမည်အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုသည်။ သတင်းမီဒီယာလောက၌လည်း မတူညီသောအသုံးပြုမှုများရှိသည်။ CNN၊ New York Times၊ Reutersစသော အမေရိကန်အခြေစိုက် သတင်းဌာနများသည် "Myanmar" ကို အသုံးပြုကြသော်လည်း အချို့ဌာနများသည် "Burma" ကိုသာဆက်လက်သုံးစွဲသည်။ ဘီဘီစီသတင်းဌာနသည် ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် Burma မှ Myanmar သို့ ပြောင်းလဲသုံးစွဲခဲ့သည်။ အချို့သတင်းဌာနများသည် "Myanmar, also known as Burma" ဟူသောစကားရပ်ဖြင့် သုံးစွဲလျက်ရှိသည်။ သမိုင်းပညာရှင်များသည် ၁၉၈၈ မတိုင်မီကာလများအတွက် "Burma" ဟုသုံးပြီး ၁၉၈၈ အလွန်ကာလများအတွက် "Myanmar" ဟုအသုံးပြုခြင်းသည် အကောင်းဆုံးသော ချဉ်းကပ်မှုဖြစ်သည်ဟု သုံးသပ်ကြသည်။ ဤကိစ္စနှင့်ပက်သက်၍ ၂၀၁၆ ခုနှစ်၌ နိုင်ငံတော်အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်လာသော ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် ဖွဲ့စည်ပုံအခြေခံဥပဒေတွင် နိုင်ငံကိုမည်သို့ခေါ်ဝေါ်ရမည်ဖြစ်ကြောင်း အတိအလင်းဖော်ပြထားခြင်းမရှိသောကြောင့် "Burma" နှင့် "Myanmar" နှစ်မျိုးလုံးအသုံးပြုလို့ရကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။ နာမဝိသေသန စစ်အစိုးရသည် "Myanmar" ၏ နာမဝိသေသနအဖြစ် "Myanma" (မြန်မာ့) ဟုပြဋ္ဌာန်းထားသည်။ သို့သော်အများစုက "Burmese" ကိုသာဆက်လက်သုံးစွဲကြသည်။ မြန်မာဘာသာစကားကို "Myanmar language" ဟူ၍တရားဝင်ဖော်ပြထားသော်လည်း နိုင်ငံရပ်ခြားများ၌ "Burmese language" ဟူ၍သာအသိများကြသည်။ အချို့သည်လည်း အင်္ဂလိပ်ဆန်ဆန် "Myanmarese" သို့မဟုတ် "Myanmese" ဟူ၍သုံးနှုန်းကြသည်။ "Burman" (ဘားမန်း) ဟူသောစကားလုံးရှိသော်လည်း ထိုစကားလုံးသည် ယေဘုယျအားဖြင့် လူများစုဗမာများကိုသာ ရည်ညွှန်းလေ့ရှိသည်။ "Burmese" သည်လည်း မြန်မာနိုင်ငံသားကို ခြုံငုံ၍ရည်ညွှန်းသည်။ အခြားဘာသာစကားများ အာသံဘာသာတွင် အာဟုမ်ပြည် (Ahom kingdom) ၏ ဘုရင်သုကဖာမင်း (Sukaphaa) သည် မြန်မာပြည်ကို စတင်တွေ့ရှိစဉ်က মান দেশ Man Dex ("မန်းနိုင်ငံ") ဟူ၍ခေါ်ဆိုသည်။ အာသံပြည်ကို မြန်မာတို့ကျူးကျော်သည့်ကာလများကို মানৰ দিন (မန်းတို့၏နေ့ရက်များ) ဟုခေါ်ဆိုကြသည်။ တရုတ်ဘာသာတွင် မြန်မာအမည်ကို ပထမဆုံး‌တွေ့ရှိမှုမှာ ၁၂၇၃ တွင်ဖြစ်ပြီး 緬 (အသံထွက် မြန်) ဟူ၍ရေးထားသည်။ ယခုတွင် မြန်မာကို 緬甸 (အသံထွက်မြန်တျန့်) ဟူ၍ ရေးလျက်ရှိသည်။ ဗီယက်နမ်ဘာသာတွင်လည်း Miến Điện ဟူ၍ရေးပြီး ထိုတရုတ်ခေါ်အဝေါ်မှ ဆင်းသက်လာသည်။ ဂျပန်ဘာသာတွင် မြန်မာ (+ミャンマー) ဟူ၍ ခေါ်ဆိုကြသော်လည်း ဘီရုမာ (ビルマ) ဟူ၍လည်း ထည့်ရေးကြသည်။ ဘီရုမာ သည် အပြောတွင်များ၍ မြန်မာ သည် အရေးတွင်များသည်။ ဗမာစောင်းရုပ်ရှင် (Biruma no tategoto) တွင် ဘီရုမာဟူသော အမည်သည် စာဖတ်သူတို့အား စိတ်ခံစားမှုပေးစွမ်းနိုင်သည် ဟူ၍ယုံကြည်ကြသည် အိန္ဒိယဘာသာတွင်မူ မြန်မာကို Brahmadesh (ဗြဟ္မာတိုင်း) ဟူ၍ ခေါ်ဆိုကြသည်။ စပိန်ဘာသာနှင့် အီတလီဘာသာတို့တွင် "Birmania" (ဘိရမာ့နီးယား) ဟူ၍လည်းကောင်း၊ ပေါ်တူဂီဘာသာတွင် "Birmânia" ဟူ၍လည်းကောင်း၊ ပြင်သစ်ဘာသာတွင် "Birmanie" (ဗိဟမနီ) ဟူ၍လည်းကောင်း အသီးသီးသုံးစွဲကြသည်။ အခြားကြည့်ရန် မြန်မာနာမည် ကိုးကား မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမိုင်း မြန်မာနိုင်ငံ နိုင်ငံအမည် ရင်းမြစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%AC%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6%E1%81%8F%20%E1%80%A1%E1%80%99%E1%80%8A%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%B8

တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ

တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ (တရုတ် - (Simplified Chinese - 中华人民共和国); (Traditional Chinese - 中華人民共和國)၊ ဖျင်းယင်း - Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó) သည် အရှေ့အာရှ၏ အကြီးဆုံးနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာ့တတိယအကြီးဆုံးနိုင်ငံဖြစ်သည်။ တရုတ်ပြည်သည် လူဦးရေ သန်း ၁၄၀၀ ရှိပြီး လူဦးရေ အများဆုံးနိုင်ငံလည်းဖြစ်သည်။ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီ Communist Party of China (CPC) မှ အုပ်ချုပ်သည်။ ပြည်နယ်ပေါင်း (၂၂)ခု၊ ကိုယ်ပိုင် အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ ဒေသ(၅)ခု၊ မြူနီစီပါယ် အုပ်ချုပ်ရေးမြို့တော် (၄)ခု (ပေကျင်း၊ ထျန်းကျင်း၊ ရှန်ဟိုင်း၊ ချုံချင့်) နှင့် အထူးအုပ်ချုပ်ရေးဒေသ (၂)ခု (ဟောင်ကောင်နှင့် မကာအို)တို့ ပေါ်တွင် တရားဥပဒေ စိုးမိုးအုပ်ချုပ်ထားနိုင်သည်။ မြို့တော်မှာ ပေကျင်း ဖြစ်သည်။ ဧရိယာ စတုရန်းကီလိုမီတာပေါင်း (၉.၆)သန်း (စတုရန်းမိုင်ပေါင်း - (၃.၇)သန်း) ကျယ်ဝန်းသည်။ မြေမျက်နှာသွင်ပြင်မှာ ပုံစံအမျိုးမျိုး ကွဲပြားနေသည်။ သစ်တောများလည်းရှိသလို သဲကန္တာရများ (ဂိုဘီ သဲကန္တာရ၊ တပ်ခ်လာမာကန် သဲကန္တာရ) များလည်း ရှိသည်။ ဗီယက်နမ်၊ လာအို၊ မြန်မာနိုင်ငံတို့နှင့်နီးသော ဒေသများတွင် နွေးသမပိုင်း သစ်တောများ ဖုံးလွှမ်းလျက်ရှိသည်။ နိုင်ငံ၏အနောက်ပိုင်းတွင် တောင်တန်းများ၊ ကုန်းပြင်မြင့်များရှိပြီး၊ ဟိမဝန္တာ တောင်တန်းနှင့် ထျန်းရှန်းတောင်တန်းတို့သည် အိန္ဒိယနှင့် ဗဟိုအာရှဒေသတို့နှင့် နယ်ခြားအဖြစ် သဘာဝအရ တည်ရှိနေသည်။ နိုင်ငံအရှေ့ပိုင်းသည် ပင်လယ်ကမ်းနားဘက်ဆီသို့ မြေပြင်နိမ့်ဆင်းသွားသည်။ ကမ်းရိုးတန်း အလျား ၁၄,၅၀၀ ကီလိုမီတာ (မိုင် ၉၀၀၀) ရှည်လျားသည်။ အရှေ့တရုတ်ပင်လယ်၊ တောင်တရုတ်ပင်လယ်တို့ ရှိသည်။ တရုတ်ရှေးဟောင်း ယဉ်ကျေးမှုသည် မြစ်ဝါမြစ်ဝှမ်းဒေသမှ တရုတ်ပြည်မြောက်ပိုင်းတခွင်တွင် စတင်ပေါ်ထွန်းလာခဲ့သည်။ နှစ်ပေါင်း (၆၀၀၀) ကျော်မျှ သက်ဦးဆံပိုင် ဘုရင်စနစ်ဖြင့် နိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်လာခဲ့သည်။ မင်းဆက်ပေါင်း မြောက်မြားစွာရှိသည်။ ပထမဆုံးမင်းဆက်မှာ ဘီစီ ၂၀၀၀ ခန့်က တည်ထောင်ခဲ့သော ရှမင်းဆက် (Xia Dynasty) ဖြစ်သော်လည်း ဘီစီ ၂၂၁ ခုနှစ် ချင်မင်းဆက် (Qin Dynasty) နှောင်းပိုင်းကာလကျမှသာ နိုင်ငံကို တစည်းတလုံးတည်း ဖြစ်အောင် စည်းရုံးသိမ်းသွင်း နိုင်ခဲ့သည်။ ထို့နောက်တွင်မွန်ဂိုတို့၏သိမ်းပိုက်ခြင်းကိုခံရသည်။ မွန်ဂိုတို့အားတွန်းလှန်ပြီးနောက် မင်မင်းဆက်ကိုတည်ထောင်သည်။ ထို့နောက်မန်ချူးတို့ကသိမ်းပိုက်ပြီး ချင်းမင်းဆက် (Qing Dynasty) ကိုတည်ထောင်သည်။ ၁၉၁၁ ခုနှစ်တွင် တရုတ်အမျိုးသားရေးပါတီ (Kuomintang (KMT)) မှ တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံကို တည်ထောင်လိုက်ချိန်မှစ၍ ဘုရင်စနစ်ချုပ်ငြိမ်းခဲ့သည်။ ၂၀ရာစု၏ ပထမထက်ဝက်ကာလများအတွင်း တရုတ်ပြည်သည် စည်းလုံးညီညွတ်မှုမရှိပဲ ပြည်တွင်းစစ်များ ဖြစ်ပွားလျက်ရှိနေခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးအင်အားစု (၂)ခု ဖြစ်ကြသော ကူမင်တန်နှင့် ကွန်မြူနစ် (the Kuomintang and the communists) တို့၏ ကာလရှည်ကြာ စစ်ပွဲများသည် ၁၉၄၉ခုနှစ်ကျမှသာ အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ ကွန်မြူနစ်တို့ အောင်ပွဲရသောကြောင့် တရုတ်ပြည်သူ့ သမ္မတနိုင်ငံအဖြစ် တည်ထောင်ပြီး တရုတ်ပြည်မကြီးကို အုပ်ချုပ်သည်။ စစ်ရှုံးသော ကူမင်တန်တို့သည် ထိုင်ဝမ်ကျွန်းသို့ ထွက်ပြေးပြီး ထိုင်ပေမြို့ကို မြို့တော်အဖြစ် သတ်မှတ်ကာ တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိနေသည်။ တရုတ်ပြည်နှင့် ထိုင်ဝမ်တို့သည် ယခုအချိန်တိုင်အောင် နိုင်ငံရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေးအရ အငြင်းပွားလျက် ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။ တရုတ်ပြည်မကြီးဘက်မှ ထိုင်ဝမ်အား ပြည်နယ်တစ်ခုအဖြစ် ထည့်သွင်းသတ်မှတ်ထားသော်လည်း ထိုင်ဝမ်ဘက်မှ လက်မခံပေ။ ၁၉၇၈ ခုနှစ်တွင် အစပြုခဲ့သော ဈေးကွက်စီးပွားရေးစနစ်အရ စီးပွားရေး ပြုပြင်ပြောင်းလဲ မှုများ ပြုလုပ်လာသဖြင့် အလျင်မြန်ဆုံးနှုန်းဖြင့် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက် လာခဲ့သည်။ ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး ပို့ကုန်တင်ပို့သူနှင့် ဒုတိယအကြီးဆုံး သွင်းကုန် တင်သွင်းသူ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဂျီဒီပီအရ ကမ္ဘာ့ဒုတိယ စီးပွားရေး အင်အားကြီးနိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီတွင် အမြဲတမ်းအဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးအဖွဲ့ (WTO) ၊ အေးပက် (APEC) နှင့် ဂျီ-၂၀ (G20) တို့တွင် အဖွဲ့ဝင် ဖြစ်သည်။ နူကလီးယားလက်နက်များကို ပိုင်ဆိုင်ပြီး ကမ္ဘာ့ အင်အား အကြီးဆုံး စစ်တပ်နှင့် စစ်ရေး အသုံးစရိတ်မှာ ဒုတိယအများဆုံး ဖြစ်သည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် နိုင်ငံရေး ပညာရှင်များ၊ စစ်ရေး ပညာရှင်များ၊ စီးပွားရေး ပညာရှင်များနှင့် သိပ္ပံပညာရှင်များ များစွာပေါ်ထွန်းရာ တိုင်းပြည်ဖြစ်သည်။ အမည်ရင်းမြစ် စိန့်တိုင်း တချို့မြန်မာတွေ တရုတ်နိုင်ငံကို ဂန္ဓာလရာဇ် လို့လည်း ခေါ်ကြတယ်။ စိန့်တိုင်း လို့ လည်းခေါ်တယ်။ စိန့်တိုင်းဆိုတာ စိနရဌ ဆိုတဲ့ စကားလုံးက ဆင်းသက်တယ်။ အခုထိ စွဲစွဲမြဲမြဲခေါ်ကြတာကတော့ တရုတ်လို့ပဲ ခေါ်ကြတယ်။ ဥရောပကတော့ တရုတ်ကို ချိုင်းနား  လို့ ခေါ်တယ်။ ချိုင်းနားလို့ ခေါ်တာ စိန (စိန့်) လို့ ခေါ်တာနဲ့ အတူတူပဲ။ ချိုင်းနား ဆိုတာကို ချင်မင်းဆက် (ဘီစီ ၂၂၁ - ဘီစီ ၂၀၇) ကတည်းက ဖြစ်တယ်။ တရုတ်တွေက သူတို့ နိုင်ငံကို သူတို့ မဇ္ဈိမဒေသ လို့ အဓိပ္ပာယ်ထွက်တဲ့ တရုတ်စကား လုံးတစ်ခုနဲ့ ခေါ်တယ်။ စာ - ၄၂၀ / မြန်မာ့ စွယ်စုံကျမ်း အတွဲ (၄) သမိုင်းသုတေသနသမားတို့က မြစ်ဝါမြစ်ဝှမ်းလွင်ပြင်ဒေသမှာ လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်ပေါင်း ၅၀၀၀ ကျော်ကတည်းက နေထိုင်လာကြတယ်လို့ ယူဆကြတယ်။ ဒါပေမယ့် တရုတ်တွေရဲ့ မော်ကွန်းတင် သမိုင်းမှာကျတော့ ဘီစီ ၂၀၀ လောက်က စတယ်လို့ တွေ့ရပြန်တယ်။ တရုတ်တွေရဲ့ အစဟာ မြစ်ဝါမြစ်ဝှမ်းလွင်ပြင်လို့ ဆိုလို့ရတယ်။ ဒါပေမယ့် တရုတ်လူမျိုး တွေ ဘယ်လို ဘယ်ပုံ ဖြစ်လာတယ်၊ ဘယ်လို စတင်နေထိုင်ကြသလဲဆိုတာကိုတော့ သမိုင်းအထောက်အထား ခိုင်ခိုင်မာမာ မတွေ့ရပါဘူး။ ခေတ်ဟောင်းသမိုင်းမှာ တရုတ် တွေနေတဲ့ဒေသတွေဆီ အခြား ဘယ်လူမျိုးကမှ ကျူးကျော်နေထိုင်တယ်ဆိုတာလည်း အထင်အရှား မတွေ့ရပါဘူး။ တရုတ်လူမျိုးတွေရဲ့မူလ အစဆိုတဲ့ ကောက်ချက်အတွက် အရေးကြီးတဲ့ အထောက် အထား တစ်ခု ရှိတယ်။ တရုတ်ပြည် မြောက်ပိုင်း အော်ဒိုစ်  ဒေသမှာ ချောင်းသာသာ မြစ်ငယ် အိုင်ငယ်တွေ ရှိတယ်။ အဲ့ဒီမှာ ရှေးဟောင်း အမဲလိုက် လက်နက်တွေတွေ့ရ တယ်။ ဒီသမိုင်းပစ္စည်းတွေအရ ဘီစီ ၅၀,၀၀၀ လောက်က ပေါ်ခဲ့တဲ့ ကျောက်ကြမ်း ခေတ် ကတည်းက တရုတ်မျိုးနွယ်စုတွေ ရှိနေပြီလို့ ယူဆရတယ်။ အဲ့ဒီကျောက်ခေတ်က လူတွေဟာ တရုတ်ပြည်မြောက်ပိုင်း မွန်ဂိုလီးယားနယ်နဲ့ မန်ချူး ရီးယားနယ်တွေမှာ နေထိုင်တယ်လို့ ယူဆရတယ်။ ဒီလူတွေဟာလည်း ဥရောပအလယ် ပိုင်းက လူမျိုးစုတွေကနေ ဆင်းသက်တယ်လို့ ယူဆရတဲ့ အထောက်အထားတွေတော့ မတွေ့ရဘူး။ ပြောချင်တာက ဥရောပနဲ့ တရုတ်တွေဟာ အဆက်အစပ် မရှိဘူး။ လူတွေ ရဲ့ ပုံသဏ္ဌာန်တွေကအစ ဥရောပတွေနဲ့ တရုတ်တွေ မတူကြဘူး။ တရုတ်မှာ ဘီစီ ၂၅,၀၀၀ လောက်က မွန်ဂိုလီးယားမဟုတ်ဘူးလို့ယူဆရတဲ့ လူအရိုးတွေ တွေ့ဖူးပါ တယ်။ ဒီလူအရိုးတွေဟာ ကိုရီးယားနဲ့ဂျပန်ကျွန်းမြောက်ပိုင်းမှာ အခုထိနေထိုင်စေဆဲ ဖြစ်တဲ့ အိုင်နု  လူမျိုးတွေနဲ့ နီးစပ်တယ်။ ဒါပေမယ့် ဒါကိုလည်း ဘယ်သူမှာ ခြေခြေမြစ် မြစ် ပြောနိုင်တဲ့ အနေအထား မရှိကြဘူး။ သမိုင်းအစ ရောမခေတ် မတိုင်မီ နှစ်ပေါင်း ၁၅၀၀၊ ခရစ်တော် မပေါ်မီ နှစ်ပေါင်း ၂၁၀၀ လောက် ကတည်းက တရုတ်မှာ ခိုင်မာတဲ့ လူနေမှု စနစ်ရှိခဲ့တယ်။ ဘီစီ ၇၀၀ မတိုင်မီကာလက အဖြစ်အပျက်တွေကို အသေအချာ မသိရပေမယ့် ဘီစီ ၇၀၀ ကစပြီး တရုတ်ပြည် အကြောင်းကို အသေအချာ သိနိုင်တဲ့ အထောက်အထားတွေ တွေ့ခဲ့တယ်။ ဘီစီ ၂၅၀၀ လောက်က တရုတ်မှာ တရုတ်လူမျိုးတွေနဲ့ ပက်သက်တဲ့ ကျောက်ကြမ်း ခေတ် ကျောက်ချောခေတ် အထောက်အထားတွေကို တွေ့ရတယ်။ တွေ့ရတဲ့ ဒေသ တွေက ဟိုပေ ၊ ရှန်တန်  နှင့် မန်ချူးရီးယားတောင်ပိုင်းတွေမှာ တွေ့ရတယ်။ နောက် ပိုင်း မွန်ဂိုလီးယားအတွင်းပိုင်း ဂျေဟိုး  ဒေသမှာလည်း တွေ့ရတယ်။ တရုတ်ပြည် မြောက်ပိုင်း ရှန်ဆီ  နဲ့ ကန်စု  ဒေသတို့မှာလည်း တွေ့ရတယ်။ အနောက်ဘက် တောင်ကုန်းဒေသတွေ နဲ့ တရုတ်ပြည် တောင်ပိုင်းဒေသတွေဖြစ်တဲ့ လီယို  ၊ ယို  ၊ တိုင်  ၊ ယူအိ  စတဲ့ ဒေသတွေမှာလည်း တွေ့ရတယ်။ တရုတ်လို့ပြောရင် သူတို့ရဲ့ အဦးအစဟာ မြစ်ဝါမြစ်က စတယ်။ မြစ်ဝါမြစ်က တရုတ် တွေရဲ့ ပင်မရေသောက်မြစ်လို့ပြောလို့ရမယ်။ ဘယ်လူမျိုးတွေရဲ့ ယဉ်ကျေးမှုကိုပဲ ကြည့်ကြည့် မြစ်တွေ၊ ချောင်းတွေတဲ့ နီးတဲ့နေရာတွေမှာ ယဉ်ကျေးမှုတွေ ထွန်းကား စည်ပင်တဲ့ သဘောရှိတယ်။ မြစ်ဝါမြစ်ဟာ ရေစီးကြမ်းတယ်။ မိုးကြီးရင် ရေလွှမ်းတယ်။ ရေလွှမ်းပြီးရင် နှုံးအနယ်အနှစ်တွေ ကျန်ခဲ့တယ်။ အဲ့ဒီလို နှုံးတွေ ကျန်ခဲ့တဲ့မြေဟာ စိုက်ပျိုးမြေအတွက် သိပ်ကောင်းတဲ့ မြေဖြစ်တယ်။ တရုတ်တွေဟာ မြစ်ဝါမြစ်ကို အမှီပြုပြီး စိုက်ပျိုးရေး၊ မွေးမြူရေးကို တွင်တွင်ကျယ်ကျယ် လုပ်လာကြတယ်။ စိုက်ပျိုးရေး၊ မွေးမြူရေးဖြစ်ထွန်းလာတာနဲ့အမျှ လူမျိုးရဲ့ယဉ်ကျေးမှု အဆင့်အတန်းမြင်လာတယ်။ ကျယ်ပြန့်လာတယ်။ အဲ့ဒီ့ခေတ် ယဉ်ကျေးမှုကို လန်ရှန်  လို့ခေါ်တယ်။ ဒီယဉ်ကျေးမှုကနေ ဆက်စပ်ပြီး ဖြစ်လာတဲ့ မျိုးနွယ်တွေဟာ တရုတ် သမိုင်းရဲ့ ပထမ နန်းဆက် ဖြစ်လာတယ်။ အုပ်ချုပ်ရေး သဘော တရုတ်လူ့အဖွဲ့အစည်းဟာ မိသားစုအပေါ်မှာ အခြေပြုတယ်။ တရုတ် တွေးခေါ်ရှင် ကွန်ဖြူးရှပ်ရဲ့ စကားကို ကြည့်ရင် ဒီအချက်ကို မီးမောင်းထိုးပြတာနဲ့ အတူတူပါပဲ။ ကွန်ဖြူးရှပ်က ပြောတယ်။ “မိသားစုဆိုတာ နိုင်ငံတော်ရဲ့ အခြေခံယူနစ်ပဲ”  တဲ့။ ဒီလို ပဲ တရုတ် လူ့အဖွဲ့အစည်းမှာ မိဘရဲ့ဩဇာကို နာခံရတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းပုံစံက စခဲ့ တယ်လို့ ပြောလို့ရမယ်။ ကိုယ့်ဒေသ၊ ကိုယ့်ဓလေ့ ထုံးစံကို လိုက်နာကျင့်သုံးကြတဲ့ သဘောကို တွေ့ရတယ်။ တရုတ်ဘုရင်တွေရဲ့ အုပ်ချုပ်ပုံက အိန္ဒိယရဲ့ ဟိန္ဒူမင်းတွေရဲ့ အုပ်ချုပ်ပုံနဲ့ ဆင်တယ်။ အိန္ဒိယရဲ့ ရှေးအကျဆုံး လူမျိုးက ဟိန္ဒူတွေပဲ။ ဟိန္ဒူဆိုတာ အိန္ဒုမြစ်ဝှမ်းလွင်ပြင်မှာ အခြေချနေထိုင်တဲ့ လူမျိုးတွေ။ ဒီကနေ တစ်ဆင့် အိန္ဒိယဆိုတာ ဖြစ်လာတာ။ တရုတ် တွေဟာ အိန္ဒိယသမိုင်းယဉ်ကျေးမှုတွေနဲ့ ယှဉ်တွဲနေတယ်လို့တော့ ယူဆလို့ရတယ်။ နယ်မြေချင်းလည်း ဆက်စပ်လို့ ဖြစ်မယ်။ တရုတ်ဘုရင်တွေရဲ့ အုပ်ချုပ်ပုံက ဘာသာရေးနဲ့ နိုင်ငံရေးကို တစ်သီးခြားစီ ထားတယ်။ တရုတ်ဘုရင်ဆိုတာ၊ ဘုရားလည်း မဟုတ်ဘူး။ ဘုရားရဲ့ ကိုယ်စားလှယ်လည်း မဟုတ် ဘူး။ ဘုရားရဲ့ သားတော်လည်း မဟုတ်ဘူး။ တိုင်းသူပြည်သားတွေရဲ့ အကျိုးစီးပွားကို ဆောင် ရွက်ဖို့ တာဝန်ပေးထားခံရသူသာ ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုတယ်။ ဒါ့ကြောင့် ရှေးဟောင်း အိန္ဒိယနိုင်ငံရဲ့ အုပ်ချုပ်ပုံ မျိုးနဲ့ တူတယ်လို့ ပြောတာ ဖြစ်ပါတယ်။ နယ်မြေ တရုတ်ပြည်က၊ ဗြိတိန်ထက် အဆ ၄၀ ကျယ်တဲ့ နယ်မြေရှိတယ်။ တရုတ်ပြည်ရဲ့ အနောက်ပိုင်းမှာ၊ တောင်တန်းနဲ့ သဲကန္တာရတွေ နယ်မြေတွေရှိတယ်။ တရုတ်ပြည်ရဲ့ အရှေ့ပိုင်းက၊ မြစ်ဝှမ်းဒေသတွေဖြစ်တယ်။ မြေပြန့်တွေများတယ်။ အရှေ့ပိုင်း မြေပြန့် မြစ်ဝှမ်းတွေမှာ တရုတ်တွေ အများ ဆုံးနေထိုင်တယ်။ တရုတ်မှာ၊ မြေပြန့်နဲ့ မြစ်ဝှမ်းတွေ က သိပ်အရေးပါတယ်။ မြစ်ဝါမြစ်ဝှမ်းလွင်ပြင်က သမိုင်းမှာ အရေးပါတဲ့ မြစ်ကြီးဖြစ် တယ်။ မြစ်ဝါ မြစ်ဝှမ်းကို မူတည်ပြီး တရုတ် ယဉ်ကျေးမှုတွေ ထွန်းကားဖြစ်တည်လာ တယ်လို့တောင် ပြောလို့ရတယ်။ မြစ်ဝါမြစ်ဝှမ်းက၊ ရှေ့ပိုင်း တရုတ်ဧကရာဇ်တို့ရဲ့ ဗဟို အချက်အချာဌာနဖြစ်တယ်။ ယန်စီမြစ်က၊ ကီလိုမီတာ ၁၈၀၀ သွားလာနိုင်တယ်။ ပင်လယ်နဲ့ တရုတ်အလယ်ပိုင်းဒေသတွေကို ယန်စီမြစ်က ဆက်သွယ်ပေးတယ်။ လူဦးရေ တရုတ်ပြည်ရဲ့ လူဦးရေ ၉၄ ရာခိုင်နှုန်းက ဟန်လူမျိုးတွေ ဖြစ်တယ်။ မွန်ဂိုလီးယားနဲ့တိဗက်တွေ၊ အခြားလူနည်းစုတွေက တောင်တန်းဒေသတွေမှာနေကြတယ်။ တရုတ်ရဲ့ စုစုပေါင်း လူဦးရေက ကမ္ဘာ့လူဦးရေရဲ့လေးပုံ တစ်ပုံရှိတယ်။ တရုတ်နိုင်ငံ၏ သမိုင်း သမိုင်း နိုင်ငံရေးနှင့် အစိုးရ နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေးနှင့် စစ်ရေးကိစ္စများ ယခုအခါ တရုတ်နိုင်ငံသည် စီးပွားရေးအင်အားတောင့်တင်းလာသောကြောင့် စစ်ရေးလည်းတိုးချဲ့လာသည်။ အိမ်နီးချင်းအရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများ၊ အရှေ့အာရှနိုင်ငံများဖြစ်သော ကိုရီးယား ၊ ဂျပန်၊ ထိုင်ဝမ်တို့ကစိုးရိမ်လာကြသည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် တောင်တရုတ်ပင်လယ် ခေါ် (အနောက်ဖိလစ်ပိုင်ပင်လယ်)ရှိ စပရက်စ်လေကျွန်းများပိုင်ဆိုင်မှုကိစ္စနှင့်ပတ်သက်၍လည်းအရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများဖြစ်သည့် ဖိလစ်ပိုင်၊ ဘရူနိုင်း၊ အင်ဒိုနီးရှား၊ ဗီယက်နမ်၊ ထိုင်ဝမ်တို့နှင့်အငြင်းပွားလျက်ရှိသည်။ ၎င်းကျွန်းများတွင် ရေနံစိမ်းသိုက်များရှိနိုင်ရာ စက်မှုထွန်းကားလာသဖြင့် စွမ်းအင်လိုအပ်ချက်ကြီးမားလာသောတရုတ်နိင်ငံအနေဖြင့် မျက်စိကျနေသည်။ ထို့ကြောင့် အငြင်းပွားနိုင်ငံများစစ်အင်အားပြသလေ့ရှိသည်။ တရုတ်သည် ဂျပန်နိုင်ငံနှင့်လည်း ဒိုင်အိုယုကျွန်းများပိုင်ဆိုင်မှုနှင်ပတ်သက်၍အငြင်းပွားလျက်ရှိသည်။ တရုတ်ရေတပ်မတော်သည် ရုရှားနိုင်ငံမှ လေယာဉ်တင်သင်္ဘောဟောင်းတစ်စီးအားဝယ်ယူပြီး ပြန်လည်ပြင်ဆင်ကာအသုံးပြုလျက်ရှိသည်။ တရုတ်တို့၏ဒုံးပျံစနစ်မှာလည်းလျင်မြန်စွာတိုးတက်လျက်ရှိသည်။ ကမ္ဘာပတ်လမ်းကြောင်းပေါ်ရှိ ဂြိုဟ်တုဟောင်းတစ်လုံးအား ဒုံးပျံဖြင့်ပစ်ချပြီး မိမိအင်အားကိုပြသခဲ့သည်။ နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးအနေဖြင့် စီးပွားရေးဖွံဖြိုးတိုးတက်လာသည်နှင့်အမျှ စက်သုံးဆီလိုအပ်ချက်ကြီးမားလာရာ အာဖရိကစသောနိုင်ငံများနှင့်ရင်းနီးအောင်ဆက်ဆံပြီး ရေနံဝယ်ယူနိုင်ရန်ကြိုးပမ်းလျက်ရှိသည်။ ထို့ပြင်အဆိုပါနိုင်ငံများရှိ ရေနံနှင့်သဘာဝဓာတ်ငွေ့လုပ်ငန်းများတွင် ရင်းနှီးမြုပ်နှံရန်ကြိုးပမ်းလျက်ရှိသည်။ အိမ်နီးချင်းမြန်မာနိုင်ငံမှ သဘာဝဓာတ်ငွေ့ကိုဝယ်ယူလျက်ရှိပြီး အဆိုပါလုပ်ငန်းများတွင်လည်း ငွေကြေးပမာဏမြောက်မြားစွာရင်းနှီးမြုပ်နှံထားသည်။ မြန်မာနိုင်ငံနှင့်အာဖရိကမှရေနံနှင့်သဘာဝဓာတ်ငွေ့များကို ဘင်္ဂလားပင်လယ်မှမြန်မာနိုင်ငံကိုဖြတ်သန်း၍ တရုတ်နိုင်ငံအထိ ပိုက်လိုင်းသွယ်တန်းခြင်းဖြင့်ခရီးလမ်းရှည်လျားပြီး ပင်လယ်ဓားပြပေါသောမလက္ကာရေလက်ကြားကို ရှောင်ကွင်းနိုင်မည်ဖြစ်သည်။ ပိုက်လိုင်းနှင့်အပြိုင်ရထားလမ်း၊ ကားလမ်းများကိုတည်ဆောက်ခြင်းဖြင့် ယူနန်ပြည်နယ်အတွက်ပင်လယ်ထွက်ရရှိပြီး တရုတ်ကုန်စည်များကို အာဖရိကနှင့်အရှေ့အလယ်ပိုင်းဈေးကွက်သို့ ခရီးလမ်းကြောင်းတိုတိုဖြင့်ပို့ဆောင်နိုင်မည်ဖြစ်သည်။ ထို့ပြင်တရုတ်နိုင်ငံသည် မြန်မာနိုင်ငံနှင့်လာအိုနိုင်ငံများရှိ ရေအားလျှပ်စစ်နှင့်ကျောက်မီးသွေးသုံးလျှပ်စစ်ဓာတ်အားပေးစက်ရုံများတွင် ရင်းနှီးမြုပ်နှံလျက်ရှိသည်။ သို့ဖြင့်တရုတ်နိုင်ငံနှင့် လာအို၊ မြန်မာအစရှိသည့်အိမ်နီးချင်းနိင်ငံများနှင့်ဆက်ဆံရေးကောင်းမွန်လျက်ရှိသည်။ အုပ်ချုပ်မှု နယ်မြေဒေသ ပြည်မကြီး Mainland China ပြည်မကြီးဟု ဘာသာပြန်နိုင်သော တရုတ်ဝေါဟာရ နှစ်ခုရှိသည်။ Dàlù (大陆; 大陸) 'တိုက်ကြီး' ဟု အဓိပ္ပာယ်ရပြီး ဟောင်ကောင်နှင့် မကာအိုတို့ ပါဝင်သည်။ Nèidì (内地; 內地) - 'ကုန်းတွင်း' သို့မဟုတ် 'အတွင်းကုန်းမြေ' ဟု အဓိပ္ပာယ်ရပြီး ဟောင်ကောင်နှင့် မကာအိုတို့ မပါဝင်ပေ။ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံတွင် ထိုင်ဝမ် အပါအဝင် ပြည်နယ် (၂၃)ခုဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ ထိုင်ဝမ်ကိုမူ တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံက အုပ်ချုပ်သည်။ ထိုင်ဝမ်အုပ်ချုပ်ရေးနှင့်ပတ်သက်၍ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံနှင့် ထိုင်ဝမ်တို့ကြားအငြင်းပွားနေဆဲဖြစ်သည်။ ပြည်နယ် Provinces|省 အန်းဟွေးပြည်နယ်|Anhui|安徽 ဖူကျန့်ပြည်နယ်|Fujian|福建 ကန်းစုပြည်နယ်|Gansu|甘肃 ကွမ်တုန်းပြည်နယ်|Guangdong|广东 ကွေ့ကျိုး ပြည်နယ်|Guizhou|贵州 ဟိုင်နန် ပြည်နယ်|Hainan|海南 ဟဲပေပြည်နယ်|Hebei|河北 ဟေးလုံကျန်း ပြည်နယ်| Heilongjiang| 黑龙江 ဟဲနန် ပြည်နယ် |Henan| 河南 ဟူပေပြည်နယ်| Hubei| 湖北 ဟူနန်ပြည်နယ်| Hunan| 湖南 ကျန်းစူး ပြည်နယ် |Jiangsu| 江苏 ကျန်းရှီး ပြည်နယ် |Jiangxi| 江西 ကျိလင် ပြည်နယ် |Jilin| 吉林 လျောင်းနင် ပြည်နယ် |Liaoning| 辽宁 ချင်းဟိုင် ပြည်နယ် |Qinghai| 青海 ရှန်ရှီး ပြည်နယ်||Shaanxi||陕西 ရှန်းတုန်း ပြည်နယ်| Shandong| 山东 ရှန်းရှီး ပြည်နယ်| Shanxi| 山西 စစ်ချွမ်း ပြည်နယ်| Sichuan| 四川 ယူနန်ပြည်နယ်| Yunnan| 云南 ကျဲ့ကျန်း ပြည်နယ်| Zhejiang| 浙江 ထိုင်ဝမ် ပြည်နယ်| Taiwan|台湾 (ၽROC မှအုပ်ချုပ်သည်။) ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ Autonomous regions (自治区) ကွမ်ရှီး ကျွမ်းလူမျိုးကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ| Guangxi| 广西壮族自治区 အတွင်းမွန်ဂိုလီးယား မွန်ဂိုလူမျိုးကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ Inner Mongolia| 内蒙古自治区 နိင်ရှ ဟွေးလူမျိုးကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ| Ningxia| 宁夏回族自治区 ရှင်းကျန်း ဝေးဝူအာရ် လူမျိုးကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ| Xinjiang| 新疆维吾尔自治区 တိဘက်လူမျိုးကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ| Tibet| 西藏自治区 မြူနီစီပါယ်အုပ်ချုပ်ရေးမြို့ Municipalities (直辖市) ပေကျင်း မြို့- Beijing (北京市) ချုံချင့် မြို့- Chongqing (重庆市) ရှန်ဟိုင်း မြို့- Shanghai (上海市) ထျန်းကျင်း မြို့- Tianjin (天津市) အထူးအုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ Special Administrative Regions (特别行政区) ဟောင်ကောင်အထူးအုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ Hong Kong (香港特別行政區) (တရုတ်အသံထွက်မှာ ရှန်းကန်ဖြစ်သည်။) မကာအိုအထူးအုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ Macau (澳門特別行政區) (တရုတ်အသံထွက်မှာ အောက်မင်ဖြစ်သည်။) ပထဝီနှင့် ရာသီဥတု တရုတ်နိုင်ငံ၏ရာသီဥတု တရုတ်နိုင်ငံတွင် ခြောက်သွေ့ရာသီနှင့် စိုစွတ်သောမုတ်သုံရာသီတို့က လွှမ်းမိုးထားသော ရာသီဥတုရှိပြီး ဆောင်းနှင့် နွေရာသီတွင် အပူချိန်ကွာခြားမှုကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်းဖြစ်စေသည်။ ဆောင်းရာသီတွင်၊ လတ္တီကျုမြင့်သောဒေသများမှလာသော မြောက်လေသည် အေးပြီးခြောက်သွေ့သည်။ နွေရာသီတွင်၊ လတ္တီကျုအောက်ပိုင်းရှိ ပင်လယ်ပြင်မှ တောင်ပိုင်းလေများသည် ပူနွေးပြီး စိုစွတ်နေပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် တောင်ကုန်း၊တောင်တန်းနှင့်ကုန်းမြင့် တွေပေါများပါတယ်။အဆိုပါတောင်ကုန်း၊တောင်တန်း၊ကုန်းမြင့်များဟာ အရှေ့အနောက်သွယ်တန်းလျက်ရှိပြီး အများအားဖြင့် ပေ၁၆၀၀၀ ကျော်မြင့်ပါတယ်။ဟွမ်ဟွာ၊ချန်ကျန်၊ယှီကျန်(စီကျန်)မြစ်တို့ဟာ ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာထဲစီးဝင်ပြီး နုကျန်းမြစ်ခေါ်သံလွင်မြစ်ကတော့အရှေ့တောင်အာရှထဲစီးဝင်ပါတယ်။ မုတ်သုံတော၊ရွက်ပြတ်ရောနှောတော၊ထင်းရှူးတောတွေပေါက်ပါတယ်။ စီးပွားရေး တရုတ်နိုင်ငံ၏ စိုက်ပျိုးရေး ၁၉၄၉ ခုနှစ်က တရုတ်နိုင်ငံ၏ ရိက္ခာသီးနှံ ထုတ်လုပ်မှုမှာ တန်ချိန် ၁၁၃.၁၈ သန်း၊ ဝါ ထုတ်လုပ်မှု ၄၄၄၀၀၀ တန် ရှိပြီး စိုက်ပျိုးရေးအခြေခံမှာလည်း တည်ငြိမ်မှုမရှိ ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၅၀ နှင့် ၁၉၅၃ ခုနှစ်များအတွင်းတွင် တရုတ်အစိုးရသည် ကျေးလက်ဒေသ မြေယာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးကို ကျယ်ပြန့်စွာ ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ‌မြေယာမဲ့နှင့် မြေယာအနည်း ငယ်သာရှိသူ လယ်သမားများကို စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်မှုတွင် စိတ်ပါဝင်စားလာစေရန် ‌မြေယာများ ခွဲဝေပေးခဲ့သည်။ ပထမ ၅ နှစ်စီမံကိန်းကာလ (၁၉၅၃-၁၉၅၇)အတွင်းတွင် လယ်ယာ ကုန်ထုတ်လုပ်မှု စုစုပေါင်းတန်ဘိုးသည် တစ်နှစ်ပျမ်းမျှ ၄.၅ ရာခိုင်နှုန်း တိုးတက်ခဲ့သည်။ တရုတ်စိုက်ပျိုးရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု၏ ပထမဆုံးသော ရွှေခေတ်ကာလ ဖြစ်သည်။ ၁၉၅၈ ခုနှစ်မှ ၁၉၇၈ ခုနှစ်ထိ ကာလအတွင်း စိုက်ပျိုးရေးတိုးတက်မှုမှာ နှေးကွေးနေခဲ့သည်။ ဤကာလအတွင်း တရုတ်နိုင်ငံသည် ဗဟိုမှ ချုပ်ကိုင်သည့် တပြေးညီ စီမံခန့်ခွဲမှု၏ ထိရောက်မှုကို အလေးပေးသည့် သမဝါယမနှင့် ပြည်သူ့ကွန်မြူးစနစ်များကို ကျင့်သုံးခဲ့သည်။ သို့သော် ကုန်ထုတ်အရင်းအမြစ်များ အသုံးချမှု၊ စံနစ်တကျ ခွဲဝေမှုတို့တွင် အကျိုး သက်ရောက်မှုများ နည်းပါးခဲ့သည်။ အကျိုးဆက်အားဖြင့် တောင်သူလယ်သမားတို့၏ စိတ်ပါဝင်စားမှု လျော့ပါးစေခဲ့သည်။ ဤကာလအတွင်း စုစုပေါင်းလယ်ယာကုန်ထုတ်လုပ်မှုသည် ပျမ်းမျှအားဖြင့် နှစ်စဉ် တစ်နှစ် ၂.၃ ရာခိုင်နှုန်းသာ တိုးတက်ခဲ့သည်။ ၁၉၇၈ ခုနှစ်၌ အိမ်ထောင်စုအလိုက် တာဝန်ခံသည့် ကန်ထရိုက်စံနစ်ကို ကျင့်သုံးခဲ့သည်။ ဤစံနစ်မှာ ကုန်ထုတ်လုပ်မှု ဦးမော့ရေးကို ချိတ်ဆက်ထားပြီး ပြည်သူ့ကွန်မြူးစံနစ်ကို စတင်ဖျက်သိမ်းကာ နိုင်ငံပိုင်အာဏာရှိအဖွဲ့အစည်းများနှင့် စီးပွားရေးအဖွဲ့အစည်းများ အကြား ဆက်စပ်ပတ်သက်နေမှုကို အဆုံးသတ်လိုက်သည်။ လယ်သမားများသို့ လယ်ယာမြေကို ခွဲဝေချထားခြင်းကို ကန်ထရိုက်ချုပ်ဆိုသည့် စံနစ်သို့ ပြောင်းလဲပြီး တောင်သူလယ်သမားတို့၏ ကုန်ထုတ်လုပ်မှုတွင် စိတ်ပါဝင်စားလာစေရန် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ၁၉၈၅ ခုနှစ်တွင် ဒုတိယအကြိမ် ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့ရာ စိုက်ပျိုးရေး ထွက်ကုန်များ ဝယ်ယူရောင်းချခြင်းကို နိုင်ငံတော်ကသာ လက်ဝါးကြီးအုပ် ဆောင်ရွက်သည့် စံနစ်ကို ဖယ်ရှားပစ်လိုက်ပြီး ကန်ထရိုက်စာချုပ်အရ ဝယ်ယူသည့်စံနစ်သို့ ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ဤသို့ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုကြောင့် ဈေးကွက်သည်သာ စိုက်ပျိုးရေးထုတ်ကုန်များ၏ ရောင်းလိုအားနှင့် ဝယ်လိုအားကို ထိန်းညှိပေးရာ၊ ကုန်ထုတ်အရင်းအမြစ်များကို ခွဲဝေပေးရာ အဓိကအခန်းကဏ္ဍ ဖြစ်လာသည်။ တောင်သူလယ်သမားတို့၏ တီထွင်ဖန်တီးနိုင်မှု၊ ကုန်ထုတ်တိုးရေး စိတ်ဝင်စားမှုကို ဖြစ်လာစေခဲ့သည်။ ထွက်ကုန်ပစ္စည်းများ ထုတ်လုပ်မှု၊ စီးဆင်း လည်ပတ်မှုတို့သည် မမျှော်မှန်းနိုင်သော အရွယ်အစား၊ နှုန်းထားဖြင့် တိုးတက်လာခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် ၁၀ နှစ်တာမျှ လိုအပ်သလို ချိန်ကိုက်ညှိနှိုင်းမှုများဖြင့် ကျေးလက်ဒေသတွင် စက်မှုလုပ်ငန်းများ ထူထောင်မှုများ တစ်နေ့တစ်ခြား တိုးတက်အောင် ဆောင်ရွက်ခဲ့ရာ အခြေခံပင်မစီးပွားရေးကဏ္ဍများမှာ သိသိသာသာ ကျဆင်းလာခဲ့ပြီး ဒုတိယ တတိယအဆင့် စက်မှုစီးပွားရေးကဏ္ဍများက မြင့်မားလာခဲ့သည်။ ပင်မစီးပွားရေးတွင် လယ်ယာကဏ္ဍ၏ ပါဝင်မှုအချိုးအဆမှာလည်း သိသာစွာ ကျဆင်းလာခဲ့ပြီး တိရစ္ဆာန်မွေးမြူရေးနှင့် ငါးလုပ်ငန်းကဏ္ဍမှာ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ စိုက်ပျိုးရေးထုတ်ကုန်များအနေဖြင့် ရိက္ခာသီးနှံ ထုတ်လုပ်မှုများ ကျဆင်းပြီး ဝင်ငွေရရန်စိုက်သည့် သီးနှံများ တိုးတက်လာသည်။ ဆက်လက်၍ ဒုတိယအဆင့် စက်မှုလုပ်ငန်းများ ကျဆင်းလာပြီး တတိယအဆင့် စက်မှုလုပ်ငန်းများ ထွက်ပေါ်လာသည်။ ၂၁ နှစ်တာကာလအတွင်း တရုတ်နိုင်ငံ၏ လယ်ယာထွက်ကုန် စုစုပေါင်းတန်ဘိုး တိုးတက်မှုနှုန်းမှာ တစ်နှစ်ပျမ်းမျှ ၆.၅ ရာခိုင်နှုန်း တိုးတက်ခဲ့သည်။ တိုးတက်မှုနှုန်းအမြင့်ဆုံး ၁၂.၃ ရာခိုင်နှုန်းကို ၁၉၈၄ ခုနှစ်တွင် ရောက်ရှိခဲ့ရာ ထိုစဉ်က တကမ္ဘာလုံး ပျမ်းမျှတိုးတက်မှုနှုန်းထက် ကျော်လွန်ခဲ့သည်။ ၁၉၉၉ ခုနှစ်တွင် တရုတ်လယ်ယာကဏ္ဍ တိုးတက်မှုမှာ ဘက်ပေါင်းစုံမှ တိုးတက်မှုဖြစ်ခဲ့သည်။ ရိက္ခာသီးနှံ၊ ဝါနှင့် ဆီထွက်သီးနှံများ တန်ချိန် ၅၀၈.၃၉ သန်း၊ ၃.၈၃ သန်းနှင့် ၂၆.၀၁၂ သန်း အသီးသီး ထွက်ရှိခဲ့သည်။ ၁၉၇၈ ခုနှစ်ကထက် ၆၆.၇၊ ၇၆.၇ နှင့် ၄၀၀ ရာခိုင်နှုန်းထိ တိုးတက်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ အသားထုတ်လုပ်မှု တန်ချိန် ၅၉.၆၁ သန်းရှိရာ ၁၉၇၈ ခုနှစ်ကထက် ၇ ဆ တိုးတက်ခဲ့သည်။ ရေထွက်ပစ္စည်းများ ထုတ်လုပ်မှုတွင်လည်း တန်ချိန် ၄၁.၂၂၄ သန်းထိ၊ ၁၉၇၈ ခုနှစ်ထက် ၈. ၈ ဆ တိုးတက်ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ ဤသို့ဖြင့် အဓိကလယ်ယာထွက်ကုန်များ မလုံလောက်မှုကို နောက်ဆုံးတွင် ကျော်လွှားနိုင်ခဲ့သည်။ ယခုအခါ လူတစ်ဦးကျ အသား၊ ဥ နှင့် နို့ ထုတ်လုပ်မှုမှာ ၅၀၊ ၁၇၊ ၆.၆ ကီလိုဂရမ် ဖြစ်ရာ ကမ္ဘာ့ပျမ်းမျှ ထုတ်လုပ်မှုကို ကျော်လွန်တော့မည်ဖြစ်သည်။ နှစ်ပေါင်းရာနှင့်ချီ၍ တရုတ်တောင်သူလယ်သမားတို့အား ပြဿနာပေးခဲ့သော ရိက္ခာပြတ်လပ်မှုကို နောက်ဆုံး၌ ဖြေရှင်းနိုင်ခဲ့ပြီဖြစ်သည်။ မြို့နယ်စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများ ပေါ်ထွန်းလာခြင်းသည် လယ်ယာစီးပွားဘဝ ဘက်စုံဖွံ့ဖြိုး တိုးတက်ရေးကို မြှင့်တင်ပေးလိုက်သည်။ ၁၉၈၇ ခုနှစ်တွင် မြို့နယ်စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများ၏ ကုန်ထုတ်လုပ်မှုတန်ဘိုးစုစုပေါင်းသည် လယ်ယာကုန်ထုတ်လုပ်မှုထက် သာလွန်ခဲ့သည်။ ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်တွင် ယင်းမြို့နယ်စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများ၏ ပြည်ပတင်ပို့မှုမှ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၃ ဘီလီယံရရှိခဲ့သည်။ ဤသည်မှာ ပြည်ပတင်ပို့မှုမှ ရရှိသော နိုင်ငံခြားငွေစုစုပေါင်း၏ ၂၃.၈ ရာခိုင်နှုန်းမျှရှိသည်။ ထောင်နှင့်ချီသော မြို့များသည် ကျေးလက်နှင့်မြို့ပြကွာဟမှု ပပျောက်ရေး၊ ကျေးလက်နှင့် မြို့ပြပေါင်းစပ်ရေး တို့အတွက် အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်လျက် ရှိသည်။ တောင်သူလယ်သမားများ၏ တစ်ဦးကျဝင်ငွေအနေဖြင့် ၁၉၇၈ ခုနှစ်က ၁၃၄ ယွမ်သာရှိရာမှ ၁၉၉၉ ခုနှစ်တွင် ၂၂၁၀ ယွမ်အထိ တိုးတက်လာခဲ့သည်။ စီးပွားရေးဖွံဖြိုးတိုးတက်လာသည်နှင့်အမျှ စက်သုံးဆီလိုအပ်ချက်ကြီးမားလာရာ အာဖရိကစသောနိုင်ငံများနှင့်ရင်းနီးအောင်ဆက်ဆံပြီး ရေနံဝယ်ယူနိုင်ရန်ကြိုးပမ်းလျက်ရှိသည်။ တရုတ်နိုင်ငံသစ်တောထွက်ပစ္စည်းတွေဟာ ကျွန်းသစ်၊တတိုင်းမွှေး၊ပေ၊ထန်း၊ သမပိုင်းရွက်ပြတ်သစ်မာနှင့် ထင်းရှူး တွေကိုရရှိပါတယ်။ဘစ်ကျူမင်ကျောက်မီးသွေး ရရှိပြီး အဖြိုက်နက်အများဆုံးထွက်ရှိရာဒေသဖြစ်ပါတယ်။အခြားသော ကြေးနီ၊ ဘောာက်ဆိုက်၊ ခဲ၊ သွပ်၊ ခနောက်စိမ်း၊ ဖော့စဖာရပ်၊ ကန့် ၊ ဂျစ်ပ်ဆင် များလည်းထွက်ရှိပါတယ်။ လူဦးရေနှင့်လူမျိုးများ ၂၀၁၀ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လစာရင်းအရ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံတွင် လူဦးရေစုစုပေါင်း ၁,၄၃၈,၆၁၂,၉၆၈ ဦးရှိသည်။ အဆိုပါလူဦးရေစုစုပေါင်း၏ ၂၁% (male 145,461,833; female 128,445,739) သည် အသက် (၁၄)နှစ်အောက်ဖြစ်ပြီး၊ ၇၁% (male 482,439,115; female 455,960,489) သည် အသက်(၁၅)နှစ်မှ (၆၄)နှစ်အတွင်းဖြစ်သည်။ စုစုပေါင်းလူဦးရေ၏ ၈%ဖြစ်သော (male 48,562,635; female 53,103,902) သည် အသက်(၆၅)နှစ်အထက် ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၆ခုနှစ်စာရင်းအရ လူဦးရေတိုးပွားနှုန်းမှာ ၀.၆%သာရှိသည်။ တရားဝင်အသိအမှတ်ပြုထားသောတိုင်းရင်းသားလူမျိုး (၅၆)မျိုးရှိသည်။ ဟ်လူမျိုး(ခေါ်) တရုတ်လူမျိုး မှာ စုစုပေါင်းလူဦးရေ၏ ၉၁.၉%ရှိသည်။ အခြားသော တိုင်းရင်းသားများအနက် လူဦးရေများပြားသောတိုင်းရင်းသားလူမျိုးများမှာ ကျွမ်းလူမျိုး(Zhuang - ၁၆သန်း), မန်ချူးလူမျိုး (Manchu - ၁၀သန်း)၊ ဟွေးလူမျိုး (Hui - ၉သန်း)၊ မြောင်လူမျိုး (Miao - ၈သန်း)၊ ဝေးဝူးအာရ်လူမျိုး (Uyghur - ၇သန်း)၊ ယီလူမျိုး (Yi - ၇သန်း)၊ ထူကျားလူမျိုး(Tujia - ၅.၇၅သန်း)၊ မွန်ဂိုလူမျိုး (Mongols - ၅သန်း)၊ တိဘက်လူမျိုး (Tibetans - ၅သန်း)၊ ပုယီးလူမျိုး (Buyei - ၃သန်း) နှင့် ကိုရီးယားလူမျိုး (Koreans -၂သန်း) တို့ဖြစ်သည်။ လွန်ခဲ့သောဆယ်စုနှစ်များအတွင်း တရုတ်မြို့ကြီးများတွင် နှစ်စဉ် လူဦးရေတိုးနှုန်း (၁၀%) ရှိခဲ့သည်။ ၁၉၇၈မှ ၂၀၀၉အတွင်း မြို့ပြနေလူဦးရေမှာ ၁၇.၄%မှ ၄၆.၈%အထိ တိုးပွားခဲ့သည်။ သန်းပေါင်း(၁၅၀)မှ သန်းပေါင်း(၂၀၀)ကြားမျှသော အချိန်ပိုင်းအလုပ်သမားများသည် မြို့ကြီးများတွင်အလုပ်လုပ်လျှက် ကျေးလက်သို့လည်း ပြန်လည်နေထိုင်ကြသည်။ လူဦးရေ တစ်သန်းကျော်သော မြို့ကြီးပေါင်းများစွာရှိပြီး ကမ္ဘာ့အဆင့်မီမြို့များမှာ ပေကျင်း၊ ရှန်ဟိုင်း နှင့် ဟောင်ကောင် တို့ဖြစ်သည်။ မြို့ကြီးများ ၂၀၀၈ခုနှစ် ခန့်မှန်းလူဦးရေစာရင်း ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု တရုတ်ပြည်သည်ကမ္ဘာ့ဗုဒ္ဓဘာသာလူဦးရေ အများဆုံး နိုင်ငံလည်းဖြစ်သည်။ တရုတ်ပြည်တွင် လူဦးရေ သန်းပေါင်း ၂၀၀ ခန့်အထိ မဟာယာန ဗုဒ္ဓဘာသာကိုးကွယ်ယုံကြည်သည်။ အနည်းငယ်သာ ခရစ်ယာန်နှင့်အစ္စလာမ်ဘာသာတို့ကိုကိုးကွယ်ကြသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာကိုးကွယ်သူများကို ပန်းသေးဟုခေါ်သည်။ ကွန်ဖြူးရှပ်ကိုးကွယ်သူအနည်းငယ်လည်းရှိသည်။ အားကစား တရုတ်နိုင်ငံသည် အားကစားလောကတွင်လည်းအောင်မြင်လျက်ရှိသည်။ ရေကူး၊ အလေးမ၊ တင်းနစ်၊ လက်ဝှေ့၊ စကိတ်၊ ကျွမ်းဘား၊ ဘတ်စကက်ဘော၊ ဘောလီဘောစသည်တို့တွင် ထိပ်တန်းမှပြေးလျက်ရှိပြီး အချို့မှာကမ္ဘာ့စံချိန်တင်ထားသည်များလည်းရှိသည်။ ဘောလုံးအားကစားတွင်မူ များစွာအားနည်းသေးသည်ကိုတွေ့ရသည်။ မှတ်စု ကျမ်းကိုး ပြင်ပလင့်ခ်များ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ ကွန်မြူနစ် နိုင်ငံများ ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ အာရှတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%90%E1%80%9B%E1%80%AF%E1%80%90%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%BC%E1%80%8A%E1%80%BA%E1%80%9E%E1%80%B0%E1%80%B7%E1%80%9E%E1%80%99%E1%80%B9%E1%80%99%E1%80%90%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6

ကောသလမင်း အိပ်မက် (၁၆)ချက်

ကောသလမင်း အိပ်မက်(၁၆)ချက် သည်ကား မြတ်စွာဘုရား သက်တော်ထင်ရှား ရှိစဉ်က ကောသလမင်းကြီး မြင်မက်သော အိပ်မက်ဖြစ်သည်။ ထို အိပ်မက်ကို မိဖုရားကြီးအား ပြောပြရာ မိဖုရားကြီး တိုက်တွန်းချက်အရ ကောသလမင်းသည် မြတ်စွာဘုရားထံသို့ အိပ်မက်အကြောင်း သွားရောက်လျှောက်ထားလေသည်။ ထိုအခါ မြတ်စွာဘုရားသည် အနာဂတံဉာဏ်တော်ဖြင့် ဆင်ခြင်၍ နောင်အနာဂတ်ခေတ်တွင် ဖြစ်ပျက်မည့် အကျိုးအပြစ်တို့ကို အစဉ်အတိုင်း ဟောကြား နှစ်သိမ့်တော်မူခဲ့သည်။ ပထမ အိပ်မက် ကောသလမင်း အိပ်မက်(၁)]] (၁) အရပ်လေးမျက်နှာမှ လေးကောင်သော နွားလား ဥသဘတို့သည် လာလတ်၍ မင်းရင်ပြင်၌ ဝှေ့မည်ဟု တွန်မြည် ကြုံးဝါးလျက် မဝှေ့ပဲသာလျှင် ဖဲလေကုန်သည်ဟု မြင်မက်ပါသည်။နောင်အခါ တရားမစောင့်သော မင်းတို့ လက်ထက်၌ အရပ်လေးမျက်နှာမှ မိုးတို့သည် ရွာအံသကဲ့သို့ ထစ်ကြိုးလျက် မရွာပဲသာလျှင် ပျောက်ပျက် ကုန်လတ္တံ့။ ထိုအခါ ကောက်ပဲသီးနှံတို့ ပျက်ဆီး၍ လူတို့၌ အစာရေစာ ရှားပါး ငတ်မွတ်ခြင်း ဖြစ်လတ္တံ့။ စာချိုး နွားနက် လေးခု ဝှေ့မှုဟန်ပြင်၊ မဝှေ့ကြဘဲ ရှောင်လွှဲသည်မြင်၊ အရှေ့၊ အနောက်၊ တောင်၊ မြောက် မိုးဆင်၊ ခြိမ်းသံပေး မိုးဝေးလွင့် ပျောက်စင်။ ဒုတိယ အိပ်မက် (၂) နုနယ်သေးငယ်စွာသော အပင်တို့သည် ပွင့်ကြ၊ သီးကြသည်ကို မြင်မက်ပါသည်။နောင်အခါ ဆုတ်ယုတ်သောကာလ လူတို့ သက်တမ်းတိုသော ကာလ၌ ယောက်ျား မိန်းမတို့သည် ထက်သန် ပြင်းသော ရာဂ ရှိကုန်သည် ဖြစ်၍ ငယ်ရွယ်စဉ် အခါ၌ပင် အိမ်ထောင်ပြုခြင်း၊ သားမွေးခြင်း တို့ကို ပြုကုန်လတ္တံ့။ စာချိုး မြေက မကြွ ငယ်လှသစ်ပင်၊ ဖူးငုံရင့်ပြီး ပွင့်သီးတွေမြင်၊ အရွယ်မမျှ ပျိုမ မယ်ခင်၊ သမီးသား လင်ထား အိမ်ထောင်ချင်။ တတိယ အိပ်မက် (၃) နွားမကြီးတို့သည် မိမိတို့ မွေးစဖြစ်သော နွားမငယ်တို့၏ နို့ကို စို့သည်ဟု မြင်မက်ပါသည်။နောင်အခါ ကြီးသောသူတို့အား အရိုအသေပြုခြင်း ပျောက်ကွယ်သော ကာလ၌ အမိအဖ၊ ယောက္ခမ စသူတို့သည် ကိုးကွယ်ရာ မရှိကုန်သည် ဖြစ်သဖြင့် မိမိတို့၏ သားသမီး သားမက် ချွေးမ စသူတို့ထံ၌ ကပ်ရပ်၍ ငြိုငြင် ညှိုးငယ်စွာ အသက်မွေးရကုန်လတ္တံ့။ စာချိုး ယနေ့ဖွားစ နွားမနို့သာ၊ မိခင်နွားကြီး စို့ပြီး နေရှာ၊ သမီးနှင့် သား စီးပွားဆိုင်ရာ၊ မိနှင့်ဘ ကျွေးမှ စားရမှာ။ စတုတ္ထ အိပ်မက် (၄) လှည်းတို့၌ ဝန်ကို ဆောင်နိုင်သော နွားကြီးတို့ကို မကမူ၍ နွားငယ်တို့ကိုသာ ကစေကုန်၏။ နွားငယ်တို့လည်း ဝန်ကို မနိုင်၍ လှည်းတို့ကိုလည်း ဆွဲခြင်းငှာ မတတ်နိုင်သည်ကို မြင်မက်ပါသည်။နောင် တရားမစောင့်သော မင်းတို့ လက်ထက်၌ အသက်ကြီး ဝါကြီး ပညာရှိကုန်သော သူတို့အား အမတ်၊ တရားသူကြီး စသော ရာထူးစည်းစိမ်တို့၌ မခန့်ထားမူ၍ အသက်၊ ဝါ၊ ပညာ ငယ်ကုန်သော လူငယ်တို့အားသာ ခန့်ထားကြလတ္တံ့။ ထိုအခါ အခွင့်အရေးမသိ၊ မတော် မမှန်ဖြစ်၍ အမှု မပြီး၊ အကျိုးမပြီး ရှိသောအခါ လူငယ်တို့သည် မိမိတို့၏ ရာထူး စည်းစိမ်ကို စွန့်ကြလတ္တံ့။ လူကြီးတို့သည်လည်း ငါတို့မှာ ပြင်ပကသာ ဖြစ်၏ဟု လျစ်လျှူပြု၍ နေကြလကုန်လတ္တံ့။ သို့ဖြစ်၍ တရားမစောင့် အမှုမပြီးကြသည်နှင့် မင်းနှင့်တကွ တိုင်းပြည်ပါ ဆုတ်ယုတ် ပျက်ဆီးကြလတ္တံ့။ စာချိုး နွားကြီးမကြိုက် ဝင်တိုက်နွားငယ်၊ မရုန်းနိုင်ဘဲ ဝပ်လဲနေတယ်၊ ကြီးသူဖယ်ရှား မြှောက်စားလူငယ်၊ တိုင်းပြည်ရေး ရှုပ်ထွေး ပွေတော့မယ်။ ပဉ္စမ အိပ်မက် (၅) ခံတွင်း နှစ်ခုရှိသော မြင်းသည် ကျွေးလာသော မုယောစပါး စသည်တို့ကို ခံတွင်းနှစ်ခုဖြင့်ပင် စားသည်ဟု မြင်မက်ပါသည်။နောင် တရားမစောင့်သော မင်းတို့လက်ထက်၌ တရားမစောင့်သော တရားသူကြီးတို့သည် နှစ်ဖက်သော အမှုသည်တို့မှ ပေးသော တံစိုးလက်ဆောင်တို့ကို စား၍ အမှုတို့ကို မမှန်မကန် ဆုံးဖြတ်ကြကုန်လတ္တံ့။ စာချိုး ခံတွင်းနှစ်ခွ မြင်းလှ ရာဇာ၊ ကျွေးကျွေးသမျှ မဝနိုင်ပါ၊ မှူးမတ်မင်းစိုး လာဘ်ထိုးသူရှာ၊ နှစ်ဖက်စား တရားစီရင်မှာ။ ဆဋ္ဌမ အိပ်မက် (၆) အဖိုးတစ်သိန်း ထိုက်သော ရွှေခွက်ကို မြေခွေးဖိုအား ကျင်ငယ်စွန့်ရန် ပေး၏။ မြေခွေးလည်း ထိုရွှေခွက်၌ ကျင်ငယ်စွန့်သည်ဟု မြင်မက်ပါသည်။နောင် တရားမစောင့်သော မင်းတို့ လက်ထက်၌ အမျိုးမြတ်သော သူတို့သည် အချီးအမြှောက် မခံရ၊ ဆင်းရဲကြ၍ အမျိုးယုတ်သော သူတို့ အစိုးတရ ကြွယ်ဝ ချမ်းသာကြလတ္တံ့။ ထိုအခါ အမျိုးမြတ်တို့ အသက် မွေးခြင်းငှာ မတတ်နိုင်ကုန်သည် ဖြစ်၍ မိမိတို့ သမီးတို့ကို အမျိုးယုတ်တို့အား ပေး၍ အသက်မွေး ကြကုန်လတ္တံ့။ စာချိုး ခွေးအိုထံဆက် ရွှေခွက်သိန်းတန်၊ ကျင်ငယ်အမြဲ ခွက်ထဲ စွန့်ပြန်၊ မျိုးမြတ်သမီး ပစ္စည်းမက်ဟန်၊ အမျိုးယုတ် လင်လုပ် ပေါင်းဆက်ဆံ။ သတ္တမ အိပ်မက် (၇) တစ်ယောက်သော ယောက်ျားသည် အင်းပျဉ်၌ ထိုင်လျက် လွန်ကို ကျစ်၍ ခြေရင်း၌ ထား၏။ ထို အင်းပျဉ်အောက်၌ရှိသော ဆာလောင်သော မြေခွေးမသည် ထိုယောက်ျား မသိစဉ်လျှင် ထိုလွန်ကို စား၏ ဟု မြင်မက်ပါသည်။နောင်အခါ မိန်းမတို့သည် အစားအသောက်၊ အဝတ်၊ အနေအထိုင် စသည်တို့၌ လော်လည်ခြင်း ရှိ၍ မိမိတို့ လင်ယောက်ျားသည် ဆင်းရဲငြိုငြင်စွာ ရှာဖွေ စုဆောင်းအပ်သော ဥစ္စာ ပစ္စည်းတို့ကို အဝတ်အစား၊ အစားအသောက် တို့၌ လည်းကောင်း၊ သောက်စား ကစားခြင်းတို့၌ လည်းကောင်း၊ အပျော်အပါးတို့၌ လည်းကောင်း၊ သဘောက် လင်ငယ်ထားခြင်း တို့၌ လည်းကောင်း အရမ်းမဲ့လျှင် ဖြုန်းတီးလေလတ္တံ့။ ခွေးမသည် မသိစဉ် စားသကဲ့သို့ အိမ်သူ မိန်းမတို့သည် ဤသို့ တိတ်တဆိတ် ဖြုန်းတီး ခိုးစားကြလတ္တံ့။ စာချိုး ရှေ့ကကျစ်ချ လွန်စကြိုးကို၊ ခွေးမ ခိုးစား ကိုက်ဝါးကာ မျို၊ လင်ကြီးပစ္စည်း သိမ်းဆည်းမသို၊ လင်မြှောင်အား မယားလောကွတ်ပို။ အဋ္ဌမ အိပ်မက် (၈) ရေမရှိသော အိုးတို့ဖြင့် ခြံရံအပ်သော ရေပြည့်အိုးကြီး တစ်လုံးကို မြင်ရ၏။ လူတို့သည် အရပ် (၈)မျက်နှာမှ ရေကို ယူလာကြ၍ ထိုရေပြည့်အိုးကြီး အတွင်းသို့သာလျှင် လောင်းထည့် ကြ၏။ လောင်းထည့်သော ရေတို့သည် ပြည့်လျှံ၍ ကျကုန်၏။ ဤသို့လျှင် အဖန် တလဲလဲ ရေပြည့်အိုးသို့သာ လောင်းလျှက် ရေမရှိသော အခြံအရံ အိုးတို့ အတွင်းသို့ကား မည်သူမျှ မလောင်း မထည့်ပဲ နေသည်ကို မြင်မက်ပါသည်။နောင်အခါ မကောင်းသော မင်းတို့ လက်ထက်၌ မင်းနှင့်တကွ လူတို့ တရားပျက်ကွက်၊ ဩဇာညံ့ဖျင်း၊ ဆင်းရဲခြင်းသို့ ရောက်ကြကုန်လတ္တံ့။ ထိုအခါ မင်းအစိုးရတို့သည် ဆင်းရဲသားတို့အား မင်း၏ အကျိုးစီးပွား အတွက်ကိုသာ လုပ်ကိုင်စေအံ့။ ဆောင်ရွက် စေအံ့။ ထမ်းရွက်စေအံ့။ သို့ဖြစ်ရကား မင်းတို့၌သာ ပြည့်စုံ အကျိုးခံစားကြရ၍ ဆင်းရဲသားတို့မှာ ရေမရှိသော အိုးတို့ပမာ တစုံတရာ မရှိ ငတ်မွတ် ခေါင်းပါးခြင်းသို့ ရောက်ကုန်လတ္တံ့။ စာချိုး အိုးငယ်ချည်းနှီး အိုးကြီးရေလျှံ အိုးကြီးကိုပဲ ရေဆွဲလောင်းပြန်၊ ဆင်းရဲသူများ ဝတ်စားမကျန်၊ အခွန်တွက် နှိပ်စက် ငွေတောင်းခံ။ နဝမ အိပ်မက် (၉) နက်ရှိုင်း ကျယ်ဝန်းသော ရေကန်ကြီး တစ်ခုတွင် သတ္တဝါတို့ ဆင်း၍ ရေသောက်ကြ၏။ ကန်၏ အလယ် ရေနက်ရာ၌ ရေသည် နောက်၍ ကန်နားဝန်းကျင် ရေတိမ်ရာ သတ္တဝါတို့ နင်းရာ၌ ရေသည် ကြည်လင်၏ဟု မြင်မက်ပါသည်။နောင်အခါ တရားမစောင့်သော မင်းတို့သည် မတရား အုပ်စိုးခြင်း၊ တံစိုးစားခြင်း၊ လော်လည်ခြင်း၊ သနားညှာတာ ကရုဏာ မဲ့ခြင်း၊ ကြမ်းကြုတ် ရက်စက်ခြင်းတို့ ရှိလျှက် လူတို့အပေါ်၌ အထူးထူး အပြားပြားသော အချင်းအရာဖြင့် အခွန်အတုတ်တို့ကို ခွဲခန့် ကောက်ယူလတ္တံ့။ ထိုအခါ လူတို့မှာ တစ်စုံတစ်ရာ မပေးဆောင်နိုင် ပင်ပန်းဆင်းရဲလျက် မြို့ကြီးရပ်ကြီးတို့၌ မနေနိုင်ပဲ ရပ်စွန် ပြည်နားသို့ သွားရောက်နေကြရသည် ဖြစ်လတ္တံ့။ ကန်အလယ်တွင်နောက်၍ ကန်ဘေးတွင် ကြည်သကဲ့သို့ မြို့လယ်ရွာလယ်၌ တိတ်ဆိတ်၍ ရပ်စွန်ပြည်နား၌ လူစည်ကားလတ္တံ့။ စာချိုး ကြာမျိုးငါးဝ ပွင့်ကြရေကန်၊ ရေလယ်နောက်လျက် ကမ်းဘက်ကြည်ပြန်၊ မြို့တွင်းပွေရှုပ် ခွန်တုတ်ကောက်ခံ၊ မြို့ပြင်ထွက် ပြည့်နှက်စည်ကားရန်။ ဒသမ အိပ်မက် *(၁၀) တစ်လုံးတည်းသော အိုးဖြင့် တချိန်တည်းချက်သော ထမင်းသည် အချို့ပျော့၏၊ အချို့ မနပ်၊ အချို့နပ်၏။ ဤသို့ မြင်မက်ပါသည်။နောင် တရား မစောင့်သော မင်းတို့ လက်ထက်၌ မိုးကွက်ကြား ရွာလတ္တံ့။ ထိုအခါ အချို့နေရာ၌ မိုးရွာလွန်း၍ ကောက်ပဲသီးနှံ ပျက်အံ။ အချို့နေရာ၌ မရွာ၍ ပျက်အံ။ အချို့နေရာ တွင်ကား မိုးမှန်၍ ကောင်းအံ။ ဤသို့လျှင် ထမင်းအိုးတွင် မြင်သော ထမင်းကဲ့သို့ ကောက်ပဲသီးနှံ သုံးထွေပြားလတ္တံ့။ စာချိုး တစ်အိုးတည်းချက် အကျက်မညီ၊ ထမင်းမာဆတ် ပျော့နပ် သုံးလီ၊ မင်းနှင့်လူများ တရားမမှီ၊ မိုးသုံးစား ကွက်ကြားရွာချမည်။ ဧကဒသမ အိပ်မက် (၁၁) အဖိုးတသိန်းထိုက်သော စန္ဒကူးနှစ်ကို ရက်တက်ပုပ်ရည်ဖြင့် ရောင်းစားသည်ကို မြင်မက်ပါသည်။နောင်အခါ ငါဘုရား၏ သာသနာတော် ဆုတ်ယုတ်သော ကာလတွင် လော်လည်၍ လာဘ်လာဘကို မက်မော ကုန်သော ရဟန်းအလဇ္ဇီ လူအလဇ္ဇီတို့သည် ဆွမ်း၊ ဆေး၊ ကျောင်း၊ သင်္ကန်း ဥစ္စာပစ္စည်း စသည် တို့ကို အလိုရှိကုန်သည် ဖြစ်၍ လမ်းခရီးဆုံ၊ အိမ်ဝ၊ အိမ်ကြို အိမ်ကြားတို့၌ ငါဘုရား၏ တရားတော်ကို ဟောကြားလတ္တံ့။ နိဗ္ဗာန် အလို့ငှာ ဟောတော် မူအပ်သော အလွန် မွန်မြတ်သော တရားတော်ကို တပဲ၊ တမူး၊ တကျပ် စသည်တို့ အကျိုးငှာ ရောင်းစား ဟောပြော ကြသည် ဖြစ်၍ တသိန်းထိုက်သော စန္ဒာကူးနှစ်ကို ယက်တက်ပုပ်ရည်ဖြင့် ရောင်းစား သကဲ့သို့ ဖြစ်ကုန်လတ္တံ့။ စာချိုး မွှေးထုံနံ့ကြူး စန္ဒကူးသိန်းတန်၊ ပုန်းရည်နှင့်လဲ သုံးစွဲခါပြန်၊ အလဇ္ဇီများ တရားဖိုးတန်၊ ငွေနှင့် လဲ အမြဲဟောမည်မှန်။ ဒွါဒသ အိပ်မက် (၁၂) ဘူးတောင်းတို့သည် ရေ၌ နစ်သည်ဟု မြင်မက်ပါသည်။နောင်အခါ တရား မစောင့်သော မင်းတို့ လက်ထက်၌ အမျိုးယုတ်သော သူတို့ကိုသာ ရာထူး စည်းစိမ် ပေးသည် ဖြစ်၍ အမျိုးယုတ်တို့ တန်ခိုး အာဏာ ကြီးမား ထင်ပေါ် အရာရာတွင် တွင်ကျယ်လျက် ၎င်းတို့ စကားသာလျှင် ဘူးတောင်း နစ်သကဲသို့ နစ်၍ တည်ကုန်လတ္တံ့။ စာချိုး သံကြေးမပေါင်း ဘူးပေါင်းဘူးအုံ၊ ရေတွင်စုပ်စုပ် နစ်မြုပ်လုံးစုံ၊ ပညာရှိများ စကားဥဿုံ၊ ပြောသမျှ လောက မသုံးကုန်။ တေရသမ အိပ်မက် (၁၃) ကျောက်ဖျာကြီး ရေတွင်ပေါ်သည်ဟု မြင်မက်ပါသည်။နောင်အခါ တရား မစောင့်သော မင်းတို့ လက်ထက်၌ တော်မှန် လိမ္မာ ပညာရှိသော သူတို့၏ စကားသည် မည်သည့် အရာ၌ မဆို လေးသော ကျောက်ဖျာ ရေတွင် ပေါ်သကဲ့သို့ နစ်တည် ခြင်းမရှိ၊ မခိုင်မမြဲ ရှိကြကုန် လတ္တံ့။ စာချိုး အိမ်လုံး တောင်လုံး ကျောက်တုံးကျောက်ဖျာ၊ ရေမှဘွားဘွား ထင်ရှားပေါ်လာ၊ ရဟန်းရှင်ဆိုး လူဆိုးများသာ၊ ဂုဏ်ရောင်တိုး တန်ခိုးပေါ်ထွက်သာ။ စုဒ္ဒသမ အိပ်မက် (၁၄) ဖားငယ်မ တို့သည် ကြီးစွာသော မြွေဟောက်ကြီးများကို စားမြိုသည်ဟု မြင်မက်ပါသည်။နောင်အခါ လူတို့သည် ပြင်းသော ရာဂ ရှိကုန်သည် ဖြစ်၍ ကိလေသာ အလိုသို့ လိုက်လျက် ငယ်ရွယ်ကုန်သော မယားတို့၏ အလိုသို့ လုံးဝ လိုက်ကြကုန် လတ္တံ့။ အလုပ်အကိုင်မှု၊ ဥစ္စာ ပစ္စည်းမှု၊ ကျေးကျွန်မှု၊ စီမံခန့်ခွဲမှု စသော အရပ်ရပ်တို့၌ လင်ပေါ်တွင် လွှမ်းမိုး အုပ်စိုးခြင်းကို ပြုကြမည် ဖြစ်ရကား ဖားငယ်မသည် အဆိပ်လျင်သော မြွေကို စားမျိုသကဲ့သို့ ဖြစ်ကုန်လတ္တံ့။ စာချိုး အဆိပ်ပြင်းတောက် မြွေဟောက်ကြီးကို၊ ဖားငယ်မများ ကိုက်ဝါးကာမျို၊ ကညာယူထား သက်ကြားဖိုးအို၊ မယားဆဲ အမြဲအော်ငေါက်ဆို။ ပန္နရသမ အိပ်မက် (၁၅) မည်းနက် ရုပ်သွင်၊ အဆင်း ဆိုးဝါးသော ကျီးတို့ကို ရွှေ၏ အဆင်းနှင့် တူသော ရွှေဟင်္သာ တို့က ခြံရံ နေကြသည်ကို မြင်မက်ပါသည်။နောင်အခါ အားနည်းသော မင်းတို့ လက်ထက်၌ ထိုမင်းတို့သည် ဆင်စီး မြင်းစီး စသော အတတ်တို့၌ မလိမ္မာ၍ စစ်ထိုးခြင်း၌ မရဲရင့်ဘဲ ဖြစ်ကြကုန်လတ္တံ့။ ထိုအခါ တိုင်းပြည် နိုင်ငံ ဆုံးရှုံးမည်ကို စိုး၍ တူသော ဇာတ်ရှိသော သူကောင်းသား တို့အား အစိုးရခြင်းကို မပေးမူ၍ မိမိတို့ထံ၌ ခစား ကြကုန်သော အမျိုး ယုတ်သော ကျေးကျွန်တို့အားသာ ပေးကုန်လတ္တံ့။ သို့ဖြစ်၍ အမျိုးကောင်းသားတို့ ကိုးကွယ်ရာ မရှိပဲ အစိုးရခြင်း၌ တည်ကုန်သော အမျိုးယုတ်တို့ထံ၌ ခစားကြကုန် လတ္တံ့။ စာချိုး အဆင်းမည်းနက် ကျီးငှက်ထံမှာ၊ ရွှေဟင်္သာများ ခစားနေပါ၊ ပညာသီလ ပြည့်ဝသူဟာ၊ သူယုတ်အား ဝပ်တွားနေရမှာ။ သောဠသမ အိပ်မက် (၁၆) ဆိတ်တို့သည် ကျားသစ်ကို သတ်စားကြသဖြင့် ကျားသစ်တို့သည် ကြောက်လန့်လျက် ဆိတ်တို့ကို အဝေးမှ မြင်လျှင်ပင် တောချုံရှိရာသို့ ပြေးကြသည်ကို မြင်မက်ပါသည်။''' နောင်အခါ တရား မစောင့်သော မင်းတို့ လက်ထက်၌ အမျိုးယုတ်သော သူတို့ အစိုးရ ကုန်သည် ဖြစ်၍ အမျိုးမြတ်သူတို့ မထင်ရှား ဖြစ်လတ္တံ့။ အမျိုးယုတ် သူတို့မှာ မင်းကျွမ်းဝင်သည် ဖြစ်၍ တရားရုံးတို့၌ ဩဇာအာဏာ လွှမ်းမိုးလျက် အမျိုးမြတ်သူတို့၏ ဘိုးဘပိုင် လယ်မြေ ဥစ္စာ အရပ်ရပ်တို့ကို ငါတို့ လယ်မြေဥစ္စာ ဖြစ်သည်ဟု သိမ်းယူကြ၍ တရားတဘောင် ဖြစ်လျှင် တန်ခိုးမဲ့သူတို့အား ဖိနှိပ်ပုတ်ခတ် ခြိမ်းခြောက် နှင်ထုတ်လျက် အနိုင်ကျင့် ကြကုန်လတ္တံ့။ ထိုအခါ အမျိုးမြတ်သူတို့ ကြောက်လန့် စက်ဆုတ်ကုန်သည် ဖြစ်၍ လယ်ယာ ဥစ္စာတို့ကို ပေးအပ်ကုန်လျက် အိမ်သို့ပြန်၍ အိပ်နေကြကုန်အံ။ ထိုမှ တပါးလည်း အကျင့်သီလရှိသော ရဟန်းတို့သည် အကျင့်သီလမဲ့သော ရဟန်းတို့က ချုပ်ချယ် ဖိနှိပ်ကြလေသဖြင့် တောသို့ ပြေးဝင် ပုန်းအောင်း ကြကုန်လတ္တံ့။ ဤသို့လျှင် အမျိုးကောင်း၊ သူတော်ကောင်း တို့လည်း လွတ်ရာ ကျွတ်ရာ တောတောတောင်တောင် တို့ကို ပြေးပုန်း ကြကုန်လတ္တံ့။ စာချိုး ဆိတ်ကိုမြင်ငြား ကြောက်အား ပြင်းထန်၊ ခြင်္သေ့၊ သစ်၊ ကျား ခုန်လွှား ပြေးပြန်၊ သူယုတ်မာများ ထောင်လွှားနိုင်ငံ၊ သူတော်ကောင်း ပုန်းအောင်း တောမြိုင်ယံ။။ ကိုးကား ဗုဒ္ဓဘာသာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%9E%E1%80%9C%E1%80%99%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%20%E1%80%A1%E1%80%AD%E1%80%95%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%80%E1%80%BA%20%28%E1%81%81%E1%81%86%29%E1%80%81%E1%80%BB%E1%80%80%E1%80%BA

မျက်နှာ

မျက်နှာသည် ခေါင်း၏အရှေ့။ မျက်နှာမှာဆံ၊ နဖူး၊ မျက်စိ၊ နှာ၊ နား၊ ပါး၊ ပါးစပ်၊ နှုတ်ခမ်း၊ အပေါ်နှုတ်ခမ်း အထက်မှ အချိုင့် (philtrum)၊ သွား၊ အရေပြား၊ မေးစေ့ပါရှိသည်။ မျက်နှာပေးနှင့် မျက်ရိပ်မျက်ခြည် အတွက် သုံးသည်။

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%BE%E1%80%AC

ငါး (တိရစ္ဆာန်)

'ငါး သည် ရေတွင် နေထိုင်သော တိရစ္ဆာန်တစ်မျိုးဖြစ်ပြီး လေထုထဲရှိ အောက်ဆီဂျင်အစား ရေထဲမှ အောက်ဆီဂျင်ကို ပါးဟက် (ရေထဲတွင် အသက်ရှူနိုင်သော အင်္ဂါတစ်မျိုး) များကို သုံး၍ ရှူလေ့ရှိသည်။ ငါးအမျိုးအစားအမြောက်အမြားရှိသည်။ ငါးများတွင် ပုံမှန်အားဖြင့် အကြေးခွံ နှင့် ဆူးတောင်များ ရှိတတ်သည်။ ရေကန်များ မြစ်ချောင်းများတွင် နေထိုင်သော ရေချိုငါးများ ရှိသကဲ့သို့ သမုဒ္ဒရာ ဆားငန်ရေတွင် နေထိုင်သော ပင်လယ်ငါးများလည်း ရှိသည်။ အချို့သော ငါးများသည် ၁ စင်တီမီတာ အရှည်ပင်မရှိပေ။ အကြီးဆုံးငါးမှာ ဝေလငါးမန်း (whale shark) ဖြစ်ပြီး ၁၅ မီတာရှည်ကာ ၁၅ တန်လေးသည်။ လူနှင့်ငါးများ လူတို့သည် ငါးအမျိုးမျိုးကို စားသုံးကြသည်။ လူတို့အများဆုံး စားသုံးလေ့ရှိကြသော ငါးများမှာ carp၊ ကော့ဒငါး (cod)၊ ဟဲရင်းငါး (herring)၊ perch၊ ငါးသေတ္တာငါး (sardines)၊ sturgeon၊ တီလားပီးယား (tilapia)၊ trout၊ tuna နှင့် အခြားငါးအမျိုးမျိုးတို့ဖြစ်ကြသည်။ အချို့သောသူတို့သည် ငါးကို အလှမွေးတိရစ္ဆာန်အဖြစ်မွေးကြသည်။ အလှမွေးငါးများတွင် ရွှေငါး(Goldfish) နှင့် တိုက်ငါး(Siamese Fighting Fish) တို့မှာ ထင်ရှားသည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် လူတို့က ငါးများကို အများသုံးကန်များတွင် အလှ နှင့် စိတ်နှလုံးအေးချမ်းစရာ အဖြစ် မွေးမြူကြသည်။ ကျောရိုးရှိ သတ္တဝါများ ငါးများမည်ကဲ့သို့ အသက်ရှူကြသနည်း။ မည်ကဲ့သို့ အစာစားကြသနည်း။ အသံကို ကြားနိုင်သလော။ အနံ့ကို ခံနိုင်သလော။ ငါးများတွင် ရန်သူကို တိုက်ဖျက်ရန် မည်ကဲ့သို့ လက်နက်များ ရှိပါသနည်း။ ယင်းအချက်အလက်များအပြင် ငါးနှင့်စပ်လျဉ်း၍ အခြားမှတ်သားဖွယ်ရာ ဗဟုသုတကိုလည်း ဤအကြောင်းရပ် တွင် ဖော်ပြထားသည်။ ငါး ရေနေသတ္တဝါ အများအပြားရှိသည့်အနက် ငါးသည်‌ရေ၌ နေသားအကျဆုံးသော ရေနေသတ္တဝါ ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာတွင် ရေနေသတ္တဝါသည် ကုန်းသတ္တဝါထက် ဦးစွာပေါ်လာခဲ့သဖြင့် ငါးသည် လူထက် အလျင်ကျသော ရေသတ္တဝါတစ်မျိုး ဖြစ်သည်ဟု ဆိုသည်။ ငါးတို့၏ ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းများကို ကျောရိုးရှိ ကုန်းသတ္တဝါများမပေါ်မီ ရှေးနှစ်ပေါင်း အသိန်းအသန်းကဖြစ်သော ကျောက်ထပ်များတွင် တွေ့ရှိရသည်။ ငါးသည် ကမ္ဘာအရပ်ရပ်ရှိ ပင်လယ်၊ မြစ်၊ ချောင်း၊ အင်း၊ အိုင်များတွင် အမျိုးအစား မြောက်မြားစွာပင် ရှိသော်လည်း တိရစ္ဆာန်လောက တစ်ခုလုံးတွင်ရှိသော တိရစ္ဆာန်ဦးရေနှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် ငါးဦးရေမှာ မပြောပလောက်ချေ။ ငါး၏ ပုံပန်းသည် ရေတွင်ကျက်စားနိုင်ရော သဘာဝက အကောင်းဆုံး ဖန်တီးပေးထားသော ပုံပန်းဖြစ်ပေသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ငါး၏ ပုံပန်းသည် ရေတွင် သွားလာလျက်ရှိသော လှေသဖွယ် ရှည်လျားသေးသွယ်ပြီး ဦးပိုင်းသည် ချွန်လျက်ရှိသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ ငါးသည် နို့တိုက်သတ္တဝါ များကဲ့သို့ သွေးပူသတ္တဝါမဟုတ်။ သွေးအေးသတ္တဝါ ဖြစ်သည်။ ပါးဟက်များဖြင့် အသက်ရှူကြ၍ အမြီး၊ ဆူးတောင်များဖြင့် လိုရာသို့ သွားလာနိုင်ကြပေသည်။ ဆူးတောင်များကို အရိုးများက ဖဲထီးတံသဖွယ် အောက်ကပင့်မထား၏။ လည်ပင်းဟူ၍လည်း သီးသန့်မရှိချေ။ တက်မသဖွယ် ပြားချပ်နေသော အမြီးက လိုရာသို့ သွားလာနိုင်ရန် မတ်ပေးသည်။ များသောအားဖြင့် ငါးသည် မိမိလောက် အားမရှိသော သတ္တဝါကလေးများကို စားသောက်ခြင်းဖြင့် အသက်ရှင်သည်။ ရေသတ္တဝါကလေးများကို ဖမ်းယူနိုင်ရန်လည်းကောင်း၊ ငါးကြီးများ၏ ခံတွင်းမှ ရှောင်ကွင်း လွတ်မြောက်နိုင်ရန်လည်းကောင်း၊ လျင်မြန်ဖို့ လိုသဖြင့် ငါး၏ ခန္ဓာကိုယ်သည် ပါးပါးလျားလျား ရှိရသည်။ မြေပြင်တွင် နေကြသော ငါးမျိုးများလည်း ရှိသေးသည်။ ထိုငါးမျိုး၏ ပုံသဏ္ဌာန်သည် အချို့၌ လုံး၍နေသည်ကိုတွေ့ရသည်။ အချို့ငါးများမှာ ချောမွတ်သော အရေပြားများဖြင့်လည်းကောင်း၊ အချို့ တွင်မူ မာကျောသော အရေပြားများဖြင့်လည်းကောင်း ဖုံးလျက်ရှိကြသည်။ ငါး၏ အရိုးစုစနစ်သည် မှတ်သားဖွယ် ကောင်းလှသည်။ ကျောရိုးအဆက်သည် ချောင်နေသဖြင့် ယင်းကို အလိုရှိသလို လှည့်ပတ် တွန့်လိမ်၍ ရပေသည်။ အမြီးနှင့် ဆူးတောင်တို့၏ လှုပ်ရှားမှုကို ကြွက်သားများက ထိန်းထား၏။ ငါး၏ထူးဆန်းသည့် အင်္ဂါတစ်ခုမှာ ငါးစည်ဖောင်းခေါ်သော လေအိတ်ဖြစ်သည်။ ထိုလေအိတ်ရှိခြင်း၏ အကြောင်းရင်းကို ယခုတိုင် တပ်အပ်သေချာစွာ မသိနိုင်သေးချေ။ ငါး၏ ကိုယ်ခန္ဓာကို ချိန်သားတကျရှိစေရန် စီစဉ်ပေးသော အင်္ဂါအစိတ်အပိုင်း ဖြစ်သည်ဟူ၍သာ ယူဆရသည်။ အဆုတ်ပါသောငါးသည် လေအိတ်ကို အဆုတ်သဖွယ်လည်းအသုံးပြုတတ်ပေသည်။ ငါးတွင် နှလုံးမှ သွေးများကို ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းသို့ ပျံ့နှံ့စေခြင်း၌ အမြင့်တန်းစား သတ္တဝါများမှာကဲ့သို့ပင် ဖြစ်သည်။ ရေထဲရှိ အောက်စီဂျင်၏ အစွမ်းဖြင့် သွေးကို ပါးဟက်အတွင်းတွင် သန့်စင်စေသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ ရေသည် ညစ်ပတ်၍နေတတ်ရာ ထိုအခါ၌ ငါးသည် ရေမျက်နှာပြင်ပေါ်သို့ တက်လာကာ လေကို အားရစွာရှူသည်။ သို့ရာတွင် ငါး၏ ကိုယ်အင်္ဂါစိတ်အပိုင်းများသည် ရေထဲရှိ အောက်ဆီဂျင်ကို လွယ်ကူစွာ မယူနိုင်ကြချေ။ ငါးသည် ရေကို ပါးစပ်အတွင်းသို့ သွင်းယူလိုက်ပြီးနောက် ပါးဟက်များမှ ထုတ်လိုက်ခြင်းဖြင့်အောက်ဆီဂျင်ကို ရနိုင်ကြပေသည်။ ငါးကို အကြမ်းအားဖြင့် ရေချိုငါးနှင့် ရေငန် သို့မဟုတ် ပင်လယ်ငါးဟု နှစ်မျိုးခွဲခြားနိုင်၏။ ငါးမှန်လျှင် ဟင်းသီးဟင်းရွက်စားဟူ၍ မရှိလှချေ။ အသားစားသာ များသည်။ အချို့ငါးများသည် မိမိတို့နေထိုင်ရာ ပတ်ဝန်းကျင် အရောင်များနှင့် လိုက်အောင် မိမိတို့၏ အရောင်ကို ပြောင်းလဲပေးတတ်သည်။ ထိုကြောင့် ရန်သူများက ရုတ်တရက်မမြင်နိုင်၍ အသက်ဘေးမှ ချမ်းသာရာ ရကြလေသည်။ ငါးတို့သည် အများအားဖြင့် ဥများကို ဥပြီးနောက် ပစ်ထားတတ်ကြသည်။ သို့ရာတွင် မိမိဥများကို အသက်နှင့်လဲ၍ ကာကွယ်စောင့်ရှောက်တတ်သော ငါးမျိုးအချို့လည်း ရှိသေးကြောင်းကို လေ့လာသိရှိရပေသည်။ ငါးများတွင် အမြင့်တန်းစား သတ္တဝါများမှာကဲ့သို့ မျက်နှာ၊ ပါးစပ်၊ နှာခေါင်း၊ မျက်စိ စသည်တို့ပါရှိကြသည်။ မျက်ခွံများ မရှိသဖြင့် ငါးတို့သည် ဘေးဖက်သို့ ကျယ်ကျယ်ဝန်းဝန်း မြင်နိုင်ကြပေသည်။ သို့ရာတွင် အလွန်ဝေးသောအရပ်များသို့ကား ထွင်းဖောက်၍ မမြင်နိုင်ကြချေ။ ရေနက်သော ပင်လယ်များရှိ ငါးတို့တွင် အလွန်သေးငယ်သော မျက်လုံးများ ရှိကြ၏။ ငါးတွင် အနံ့ကိုကောင်းစွာ ခံစားနိုင်သော သတ္တိမရှိကြောင်းကို တွေ့ရသည်။ နှာခေါင်းဖြင့် အနံ့ခံနိုင်သည် မှန်သော်လည်း အာရုံကို ကောင်းစွာမသိနိုင်ချေ။ ငါး၌ အခြားတိရစ္ဆာန်များကဲ့သို့ လှုပ်ရှားနိုင်သော လျှာမျိုးမရှိ။ လျှာသည် ထူ၍ ကြမ်းတမ်း၏။ တစ်ခါတစ်ရံ အစာကို ထက်ပိုင်းပိုင်း၍ စားလေ့ ရှိသည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် မိနေသောသားကောင်သည် အဆမတန် ကြီးထွားနေလျှင် ယင်းကို တစ်ခါတည်းပင် မျိုချတတ် လေသည်။ နားဖြင့် အာရုံကို ကောင်းစွာ မခံစားနိုင်သော်လည်း အတွေ့အာရုံမှာမူ လွန်စွာကောင်းပေသည်။ ငါးတို့၏ ပါးစပ်သည် တစ်ကောင်နှင့်တစ်ကောင် မတူချေ။ အချို့ငါးတို့တွင် ပါးစပ်သည် ပါးဟက်တစ်ခုနှင့် တစ်ခုကြားတွင် ကန့်လန့်ဖြတ်လျက် ရှိတတ်သည်။ အချို့ငါးများတွင် ပါးစပ်များသည် အလွန်သေးငယ်ပြီး ဝိုင်းနေတတ်သည်။ အချို့ ငါးများ ပါးစပ်သည် နှုတ်သီးရှည်ကြီးကဲ့သို့ ဖြစ်နေတတ်သည်။ ပါးစပ်သည် ငါးတစ်မျိုးနှင့်တစ်မျိုးမှာ မတူသကဲ့သို့ မေးရိုးသည်လည်း တစ်မျိုးနှင့်တစ်မျိုးမှာ မတူချေ။ အချို့ငါးမျိုးရှိ မေးရိုး များသည် ဆန့်ထုတ်နိုင်သော အကြောမျှင်များဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသဖြင့် မိမိထက်ကြီးမားသော ငါးများကိုပင် မျိုနိုင်ကြသည်။ အချို့ငါးမျိုး၏ မေးရိုးသည် ပြွန်သဖွယ်ဖြစ်နေသဖြင့် အစာကို မျိုချနိုင်သည်မှာ အံ့ဩစရာပင်ဖြစ်သည်။ အထူးသဖြင့် ရေနက်သော ပင်လယ်များ၌နေသော ငါးများသည် မေးရိုးကို အဆမတန် ဆန့်ထုတ်နိုင်ကြသည်။ ငါးများ၏အသွေးအရောင်သည် ပတ်ဝန်းကျင်၏ အရောင်နှင့် လိုက်အောင် ပြောင်းလဲတတ်ကြောင်း ဆိုခဲ့ပြီဖြစ်သည်။ ပူအိုက်သော ဒေသများတွင် တောက်ပြောင်သော ပင်လယ်ရေညှိပင် များပေါက်ရာ ထိုအရပ်ရှိ ငါးများ၌လည်း တောက်ပြောင်သော အရောင်များရှိကြသည်။ သမုဒ္ဒရာရှိ ငါးတို့သည် ကျောက်မီးသွေးတမျှ မည်းနက်ကြပေသည်။ ရေနက်ရာ၌နေသော 'ပင်လယ် တံငါ'ခေါ် ငါးတို့တွင် ထွန်းလင်းသောအရောင်များ ထူးဆန်းစွာ ရှိသည်။ ထိုငါးတို့သည် မိမိတို့ထံမှထွက်သော အလင်းရောင်ကို အသုံးပြုကာ အခြားငါးများကို ဖမ်းယူစားသောက်ကြသည်။ များသောအားဖြင့် ငါးသည် အသားစား သတ္တဝါများ ဖြစ်သော်လည်း အချို့ငါးများမှာ ရေတွင်ပေါက်သော အပင်ကလေးများကို စားတတ်ကြသည်။ ငါးကြီးများက ငါးကလေးများကို စား၍ ငါးကလေးများကတစ်ဖန် ငါးဥများနှင့် ရေသတ္တဝါ ကလေးများကို စားသောက်ကြသည်။ ငါးတစ်မျိုးတစ်မျိုးသည် တစ်ရာသီတွင် ဥပေါင်း ၅ဝဝဝဝဝဝ မှ ၉ဝဝဝဝဝဝ အထိ ဥတတ်သဖြင့် ထိုငါးဥများမှ အောင်မြင်စွာ ပေါက်လာကြမည်ဆိုလျှင် ရေလောကကြီး တစ်ခုလုံးတွင် ငါးများဖြင့် ပြည့်ကျပ်နေပေလိမ့်မည်။ သို့ရာတွင် ဥဘဝ၌လည်းကောင်း၊ ငါးပေါက်စဘဝ၌လည်းကောင်း၊ ငါးကြီးများ၏ ရန်ကြောင့် ပျက်စီး ဆုံးပါးခြင်း ရှိသဖြင့် ဥပေါင်း ၉ဝဝဝဝဝဝ ဥပါမှ တစ်ကောင်တစ်လေသာ အဖတ်တင်သည်။ ငါးအမျိုးမျိုးရှိသဖြင့် ငါးများ၏ အကျင့်သည်လည်း အမျိုးမျိုး ရှိကြသည်။ အချို့ငါးများသည် ရာသီအလိုက် ပင်လယ်ကို စွန့်ကာ မြစ်ချောင်းများကို ဆန်တက်ပြီး ဥများကို အုတတ်ကြ၏။ အချို့ငါးများသည် ငါးကလေးများကို အကောင်လိုက် မွေးတတ်ကြသည်။ ထိုငါးပေါက်စကလေးများသည် အများအားဖြင့် အမိ၊ အဘ ဖြစ်သော ငါးကြီးများနှင့် ပုံပန်းတူ၏။ ကိုယ်အရွယ်နှင့် အချိုးအစား၌သာလျှင် ကွာခြားကြသည်။ အချို့ငါးများမှာ အံ့ဩဖွယ်ပင် အသက်ရှည်ရှည် နေနိုင်ကြသည်။ သို့ရာတွင် အချို့ငါးမျိုးသည် ဥအုပြီးနောက်မကြာမီအတွင်း သေကုန်ကြသည်။ ငါးသည် ရေသတ္တဝါဖြစ်၍ လေထဲတွင် ကြာရှည်ထားလျှင် သေတတ်၏။ ညစ်ပတ်နေသောရေထဲတွင်လည်း ကြာရှည် အသက်မရှင်တတ်ချေ။ သို့ရာတွင် လေထဲတွင် အတန်ကြာအောင် အသက်ရှူနေနိုင်သော ငါးမျိုးလည်း ရှိသေးသည်။ ထိုငါးမျိုး၌ အဆုတ်ရှိသည်။ ယင်းတို့သည် ရေအတော်အတန် ခန်းခြောက်နေသော ရွှံ့ထဲတွင် တာရှည်နေနိုင်သည်ကို တွေ့ရပေသည်။ ဆောင်းရာသီတွင် ရေခဲထဲ၌မြုပ်၍ နွေဦးချိန်တွင် ရေခဲအရည်ပျော်သောအခါ အသက်ရှင်လျက် ပြန်ထွက်လာသော ငါးမျိုးလည်း ရှိသေးသည်။ ဟင်းသီးဟင်းရွက်စား ငါးများသည် ပါးစပ်ကျဉ်း၍ သွားလာရာတွင်လည်း မဖျတ်လတ်ကြချေ။ အသားစားငါးများသည် အများအားဖြင့် ပါးစပ်ကျယ်၍ အသွားမြန်သည်။ ငါးအမျိုးပေါင်း ၁၃ဝဝဝ ကျော်ခန့်ရှိသည်။ ထိုမျှ များပြားသော ငါးမျိုးတို့တွင် ပုံအမျိုးမျိုး၊ အရောင်မျိုးမျိုး၊ အကျင့် မျိုးမျိုး ရှိကြသည်။ အချို့ငါးမျိုးသည် မြွေကဲ့သို့ ရှည်လျားလျား ဖြစ်သည်။ အချို့သည် ပုဝိုင်းဝိုင်းဖြစ်၍ အချို့ငါးမျိုးတွင် နှုတ်သီးချွန် များရှိကြသည်။ ငါးပျံခေါ် ငါးမျိုးသည် လေထဲတွင် ကိုက် ၂ဝဝ မျှအထိ ပျံသန်းသွားနိုင်ပေသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ ပင်လယ်ကူး သင်္ဘောကြီးများ၏ ကုန်းပတ်ပေါ်သို့ပင် ရောက်အောင် ပျံနိုင်သည်။ ထိုငါးမျိုးကဲ့သို့ အံ့ဖွယ်ကောင်းသော ငါးတစ်မျိုးမှာ သစ်ပင်တက်နိုင်သည့် ငါးမျိုးဖြစ်၍ အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် အတွေ့ရများသည်။ ထိုငါးမျိုးသည် ရေအိုင်၌ ရေခန်းခြောက်လာလျှင် နေရာသစ်ရှာဖွေရန် ကုန်းပေါ်သို့တက်၍ ခရီးသွားတတ်သည်။ ခရီးသွားရာတွင် ညနှင့်နံနက်စောစော၌သာ သွားတတ်သည်။ ခရီးလမ်းတွင် သစ်ပင်များနှင့် ဆိုင်မိလျှင် နောက်ဆုတ်လေ့မရှိ။ သစ်ပင်ပေါ်သို့ တက်သွားတတ်သည်။ ညနှင့် နံနက်၌သာ ခရီးသွားလာခြင်းမှာ ထိုအချိန်များ၌ နှင်းကျသဖြင့် မြေကြီးမှာ အတန်ငယ် စိုစွတ်နေတတ်သောကြောင့်ပင် ဖြစ်လေသည်။ ထိုမျှ များပြားသော ငါးမျိုးများတွင် မိမိတို့ကိုယ်ကို ကာကွယ်ရန်လည်းကောင်း၊ ရန်သူကို တိုက်ဖျက်ရန်လည်းကောင်း လက်နက်သဖွယ်ပါရှိသော ငါးမျိုးများကို တွေ့ရပေသည်။ ထိုငါးမျိုးများအနက် အချို့တွင် အလွန်ထက်သော သွားစွယ်များရှိ၍ အချို့တွင် နှုတ်သီးချွန်ကြီးများရှိကြသည်။ လျှပ်စစ်ဓာတ်ကို လွှတ်နိုင်သည့် ငါးမျိုးလည်း ရှိသည်။ အပြင်းထန်ဆုံး လွှတ်နိုင်သည့်ငါးများကို ဘရာဇီးနိုင်ငံရှိ မြစ်ချောင်းများနှင့် တောင်အမေရိကတိုက်ရှိ တိုင်းပြည်များတွင် အတွေ့ရများသည်။ အချို့ငါးများ၏ ကိုယ်ထည်တစ်ခုလုံးတွင် ဆူးများရှိသဖြင့် ရန်သူများ၏ ဘေးရန်ကို ကာကွယ်နိုင်ကြပေသည်။ ငါးများတွင် ပေါ်လွင်သော အရောင်အမျိုးမျိုး ရှိသည်။ ဗက်တာဖလိုင်းငါးခေါ် ငါးတစ်မျိုး၌ အနက်နှင့် အဝါရောင်များ ရှိ၏။ မြေထဲပင်လယ်ကမ်းခြေနှင့် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ၌ တွေ့ရသော ပဲရော့ငါးခေါ် ငါးမျိုးတွင် အနီ၊ အစိမ်း၊ ခရမ်းရောင်များ ရှိသည်။ ငါးမျိုးပေါင်း မြောက်မြားစွာတွင် အိမ်၌ အလှမွေးသော ရွှေငါးငွေငါးများလည်း ပါဝင်လေသည်။ ငါးသည် အခြားတိရစ္ဆာန်များနည်းတူ သွားလာလှုပ်ရှားနေကြသော်လည်း အခြားတိရစ္ဆာန်များကဲ့သို့ အသံမပြုနိုင်ချေ။ သို့ရာတွင် ငါးများမှ ထူခြားသော အသံတစ်မျိုးကို ကြားရတတ်သည်။ ထိုအသံမှာ အခြားတိရစ္ဆာန်များ၌ ဖြစ်ပေါ်သော အသံမျိုးကဲ့သို့ မဟုတ်ဘဲ သွားတိုနှစ်ချောင်းကို တစ်ခုနှင့်တစ်ခု မတော်တဆကြိတ်မိခြင်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော အသံဟုဆိုသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ၌ သီချင်းဆိုသံကဲ့သို့ အသံမျိုးကိုလည်း ကြားရတတ်သည်။ ထိုအသံမျိုးသည် ဝမ်းတွင်းရှိ လေအိတ်မှ ဖြစ်ပေါ်လာသည်ဟု သိပ္ပံပညာရှင်အချို့က ယူဆကြသည်။ အသီးအနှံတို့မှလွဲလျှင် လူတို့၏ အဓိက အစားအစာမှာ ငါးဖြစ်သည်။ ငါး၏အသားတွင် ကျွန်ုပ်တို့ ကိုယ်ခန္ဓာအတွက် လိုအပ်သော ပရိုတင်း၊ အဆီ၊ တွင်းထွက်ဓာတ်၊ ဗီတာမင်တို့ ပေါများစွာ ပါရှိသည်။ ကျွန်ုပ်တို့ သုံးစွဲနေသော ဗီတာမင်အေနှင့် ဗီတာမင် ဒီသည် ငါးအသည်းမှရသော အဆီကို ဖော်စပ်ယူသော ပစ္စည်းများဖြစ်သည်။ ငါးသည် ဘေးပြုတတ်သော ပိုးကောင်များကို ဖျက်ဆီးပစ်ခြင်းဖြင့် လူတို့အတွက် အသုံးဝင်သေးသည်။ အထူးသဖြင့် ငါးသည် ခြင်ကို အဖျက်ဆီးနိုင်ဆုံးဖြစ်သည်။ ငှက်ဖျားရောဂါ၊ အဝါဖျားရောဂါတို့ကို ကူးစက်ပြန့်ပွားစေတတ်သော ခြင်တို့၏ အကြီးဆုံးရန်သူမှာ ငါးပင်ဖြစ်သည်။ ကိုးကား ငါးဖမ်းခြင်း ပင်လယ်အစားအစာ ကျောရိုးရှိသတ္တဝါများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%84%E1%80%AB%E1%80%B8%20%28%E1%80%90%E1%80%AD%E1%80%9B%E1%80%85%E1%80%B9%E1%80%86%E1%80%AC%E1%80%94%E1%80%BA%29

က

က (ကကြီး / ka.gji: / ) သည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ သုံးဆယ့်သုံးလုံးအနက် ပထမဆုံး ဗျည်းအက္ခရာဖြစ်သည်။ ကချင် ကချင်ပြည်နယ် ကချင်လူမျိုး ကဆုန် ကန် (ဗေဒင်) ကပ်ကလူ ကမ္ဘာဂြိုဟ် ကမ္ဘာမကြေ ကမ္ဘာ့အံ့ဖွယ်များ ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံ ကယားပြည်နယ်‌ ကယားလူမျိုး ကရကဋ် (ဗေဒင်) ကရင် ကရင်ပြည်နယ် ကရင်လူမျိုး ကရဝိက် ကလယ် ကသာ ကိန္နရာ ကိန္နရီ ကိန်း ကိမိလဗေဒ ကိုငွေထွန်း ကိုလော့စီယမ် ကုန်းဘောင်ခေတ် ကုရ်အာန် ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေညီလာခံ ကုလသမဂ္ဂလုံခြုံရေးကောင်စီ ကုလားအုတ် ကုံ (ဗေဒင်) ကူး ကောသလမင်း အိပ်မက် ၁၆ ချက် ကော့သောင်းမြို့ ကဲကုလ ကျား ကျားသစ် ကျိုင်းတုံမြို့ ကျီး ကျောက်ခေတ် ကျော်သူ ကျေး ကျွဲ ကျွဲနှာခေါင်းချိတ် ကြက် ကြက်တူရွေး ကြာ ကြာညို ကြာနီ ကြာဖြူ ကြာသပတေး ကြာသပတေးဂြိုဟ် ကြာသပတေး ကြိုးမဲ့ဆက်သွယ်ရေး ကြောင် ကြောင်ကတိုး ကြံ့ ကြံ့သူတော် ကြွက် ကြွက်စုတ် ကွန်ပျူတာပညာရှင်အသင်း ကွန်ပျူတာလုပ်ငန်းရှင်အသင်း ကွန်ပြူတာ ကွန်ပြူတာကွန်ယက် နည်းပညာ က - အစု ကကုသန်ဘုရား ကကူရံငါး ကကြီးအက္ခရာ ကကြိုးတီးလုံး ကကြိုးတန်ဆာ ကခုန်- ကချလာ ကချေသည် ကချော်ကချွတ် ကချင်ပြည်နယ် ကစားခုန်စား ကစားဒိုင် ကစီရည် ကစော့ပင် ကစော်ဖတ် ကစော်ရည် ကစဉ့်ကရဲ ကစဉ့်ကလျား ကစိန်းကဝါး ကဆုန်ပေါက်- ကဆုန်လ ကညင်ပင် ကညစ် ကညွတ်ပင် ကဏန်း(သတ္တဝါ) ကဏန်းမြင်း ကတညုတတရား ကတိ ကတိကဝတ် ကတောကမျော (ကသောကမျော) ကတော့ (ဆီ...) ကတော် (မင်း...၊ စိုး...) ကတိုးကောင် ကတောက်ကဆတ် ကတောက်ကတက် ကတောက်စပ်ပင် ကတောက်ပင် ကတိုက်က္မရိုက် ကတောင်ချောက်ချား ကတည်းက (သွား...) ကတတ်ငန်းပင် ကတုတ်ကျင်း ကတုတ်ရင်တား ကတုန်ကယင် ကတုန်းကတိုက် ကတမ်းကရမ်း ကတိမ်းကပါး ကတိမ်းကယိမ်း ကတုံကနက်ပင် ကတွတ်ပေါက် ကတွတ်ပင် (သတွတ်ပင်) ကတွတ်မုန့် ကထိန်ပွဲ ကဒတ်ပင် ကဒတ်မုန့် ကနကုတ်မြွေ ကနစိုထင်း ကနစိုးပင် ကနဖော့ပင် ကနားဖျင်း ကနုကမာ ကနုတံ ကနက္ကဒဏ်ထီး ကနုတ်ပန်း ကနွဲ့ကလျ ကပိလဝတ်ပြည် ကပိုကရို ကပေါက်ကရောက် ကပေါက်ချိကပေါက်ချာ ကပေါက်တိကပေါက်ချာ ကပိုင် (ထိုင်စရာ) ကပိုင်ပင် ကပျာကယာ ကပျာကသီ ကပျစ်ကညစ် ကပြားအမျိုးသား ကပြက်ကချော် ကပြင် (အိမ်...) ကပြောင်းကပြန် ကဖျက်ယဖျက် ကဗျာလင်္ကာ ကဗွီးပင် ကဘီလူးငါး ကဘုန်းသားခ္မရု ကမကထ ကမချင်္သမရိုး ကမာကျီစပါး ကမူအစွန်း ကမူးကတူး ကမူးရှူးထိုး ကမောက်ကမ ကမန်းကတန်း ကမျောသောပါး ကမျဉ်းနီ ကမျဉ်းနံ့သာ ကမြော့- ကမြင်းကြောထ- ကယားပြည်နယ် ကယီ- ကယုကယ ကယုကယင် ကယောပင် ကယောက်ကယက် ကယောင်ကတမ်း ကယောင်ကယင် ကယောင်ချောက်ချား ကရကဋ်ရာသီ ကရကတ်ငှက် ကရကွက်ငှက် ထိုင်မသိမ်းအကျ ရှေ့တွဲ ကရမက်နံ့သာ ကရဝေးပင် ကရဝိက်ငှက် ကရဝိက်ဖောင် ကရာတေး ကရား (ရေ...) ကရားရေပိတ်စကား ကရိကထ ကရုဏာ ကရေကရာမုန့် ကရောသောပါး ကရော်ကမည် ကရက် (ရွှေရည်ချိန်) ကရင်ပြည်နယ် ကရင်ဝါး ကရင်ဩသံ ကရောင်းတီးလုံး ကရိုဏ် (ရေစစ်) ကရိုဏ်း (သဒ္ဒါသုံး၊ ဗေဒင်သုံး) ကရိန်းစက် ကရုန်းကရင်း ကရွတ်ကင်းလျှောက် ကရွတ်ခွေ ကလတက် ကလနား ကလနံ ကလမောင်း (ချိန်ခွင်တစ်မျိုး) ကလိထိုး- ကလိယုဂ်ခေတ် ကလီစာ ကလေကချေ ကလေးသူငယ် ကလဲ့ကျ- ကလဲ့စားချေ- ကလော်တံ ကလော်တုတ်- ကလက်သိမ်ပင် ကလောင်တံ ကလိုင် (ခေါင်းလောင်းငယ်) ကလိုင် (တွင်းခေါင်း) ကလိုင် (ထန်းသမားသုံး) ကလိုင်သုတ်- ကလန်ကဆန် ကလန်ကလား ကလန်သံပျင် ကလိန်းကလက် ကလပ်ကြီးကြိုးသီချင်း ကလပ်ခွက် ကလာပ် (အစု၊ ဆေး၊ သဒ္ဒါကျမ်း) ကလာပ်စည်း ကလိမ်ကျ- ကလိမ်ချုံ ကလိမ်ပင် ကလယ်ကလယ် (မျက်လုံး...) ကလျော့ကလျည်း ကလွန်တောင်ခရု ကသမြင်ငါး ကသိကအောက် ကသီကရီ ကသောကမျော (ကတောကမျော) ကသောက်ကရောက် ကသိုဏ်း ကသုတ်ကပျာ ကသုတ်ကရက် (ကသုတ်ကသက်) ကသုတ်ကရုတ် ကသုတ်ကသက် (ကသုတ်ကရက်) ကသယ်ပင် ကသယ်မှုန့် ကိုးကား မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80

ခ

ခ (ခခွေး) သည် ဒုတိယမြောက် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ ခညောင်း - ခညွတ် - ခဏချင်း ခဏတစ်ဖြုတ် ခဏပန်း ခနဲ (ဝင်း ~၊ ထိန် ~) ခနဲ့တဲ့တဲ့ ခနော်ခနဲ့ ခနောက်စိမ်း ခနောင်းခနဲ့ပင် ခနပ် (အိုးလက်ရိုက်) ခနွှဲ ခပေါင်းရေကြည်ပင် ခမည်းခမက် ခမည်းပေး- ခမည်းဖခင် ခမန်း (လုနီးနီး) ခမျာ ခယ - ခယဝယ ( ~ လုပ် -) ခယောင်းတော ခရာ - ခရာ (တူရိယာ) ခရာစောက်အင်း ခရာတုတ် - ခရာတွတ် - ခရာပင် ခရီးကျုံ့ ခရီးကြုံ - ခရီးပန်း - ခရုစုတ်ငှက် ခရုတုတ်ငှက် ခရုပတ်ဗွေ ခရူပင် ခရေစေ့တွင်းကျ ခရေပင် ခရော်ခရွတ် ခရိုး (ခြံစည်းရိုး) ခရင်းကောင် ခရိုင် (ထီး ~) ခရိုင်ဝန် ခရား ကရား ခရင်း ခက်ရင်း ခရစ်ယာန် ခရမ်းကစော့ပင် ခရမ်းကြွပ်ပင် ခရမ်းခေါင်းပင် ခရမ်းချဉ်ပင် ခရမ်းစပ်ပင် ခရမ်းပိပင် ခရမ်းပင် ခရမ်းပိမ့်(လိမ္မော်) ခရမ်းရောင် ခရွတ်ခရော် ခလေး ကလေး ခလောက်ဆန် - ခလောက်ဆွဲ (အိမ် ~) ခလုတ် (မီး ~) ခလုတ်ဆူးငြောင့် ခလုတ်တံသင်း ခလယ်ကောင် ခဝါသည် ခအုံးပင် ခါ ခါ (သွား ~ စ၊ သွား ~ နီး၊ သွား ~ မှ) ခါချ - ခါချဉ်ထုပ် ခါချဉ်အုံ ခါတော်မီ ခါတင်က ခါတိန်ညင် ခါလီ (~ ဆွဲ၊ ~ ပြန် -) ခါလည်ခါကျူး ဆတ်ဆတ်ခါ - ၊ ဆန်ကောဆန်ခါ၊ တလင်းချေးခါ - ၊ တစ်ခါတလေ၊ ပစ်ပစ်ခါခါ၊ ပျိုးချေးခါ - ၊ ပြောင်တလင်းခါ - ၊ ဖြူခါစင် - ၊ ဖြူခါပြာခါကျ - ၊ လှုပ်ခါ - ၊ အခါမလင့်မီ၊ အချိန်အခါ။ ခါး ခါးကျဉ် - (ခါးသေး - ) ခါးကြိုးတန်ဆာ ခါးကြောင်ရုပ် ခါးခါးသီးသီး ခါးချစ် - (တူးချစ် - ) ခါးချည့် - ခါးချပ်ဝတ် - ခါးစည်းရင်ကျယ် - ခါးစည်း ခါးဆီးပတ်မြီ ခါးတောင်းကျိုက် - ခါးထစ်ခွင် - ခါးပတ် ခါးပန်းကြိုး ခါးပန်းသတ် - ခါးပုံစ ခါးဖုမုန်လာပင် ခါးဖန့်ဖန့် ခါးမျက် - ခါးရန်းကြိုး ခါးလှည့်လက်ဖွဲ့ ခါးသေးရင်ချီ ကြက်ဟင်းခါးသီး၊ ငှက်ခါး၊ တူးတူးခါးခါး၊ မုန့်ဟင်းခါး မုန့်ဟင်းငါး။ ခု ခုခံ - ခုတင်က ခုတင်ခု ခုတင်ညောင်စောင်း ခုတင်တုန်းက ခုတုံး ခုနက ခုနတုန်းက ခုနစ်ခု ခုနစ်စဉ်ကြယ် ခုနစ်လံရေ ခုနစ်သံချီ ခုနှစ်သက္ကရာဇ် ခုနှိမ် - ခုလတ် (အလယ်အလတ်) (လမ်း ~) ခိုးလို့ခုလု၊ စိတ်ခု - ၊ တစ်စုံတစ်ခု၊ ယခု။ ခူ ခူဆံပင် ခူဆန် (ရက်ကန်း ~) ခူသံ (လှည်းဖနောင့်သံ) ခူး ခူးခပ် - ခူးဆွတ် - တန်ခူးလ။ ခဲ ခဲ - (ရေ ~ -) ခဲ - (သွား ~ ၊ လာ ~ ၊ လုပ် ~) ခဲကတ် - ခဲတံ ခဲတစ်ပစ်ဝေး - ဂဲတစ်ပစ်ဝေး ခဲပုပ် ခဲဖိုးငွေ ခဲဖျက် ခဲဖွယ်စားဖွယ် ခဲဖွယ်ဘောဇဉ် ခဲယဉ်း - ခဲယမ်းမီးကျောက် ခဲရာခဲဆစ် ခဲလံကျည်တောက် ခဲလံချောင်း ခဲတံချောင်း ကိုက်ခဲ - ၊ ကျောက်ခဲ (မြေခဲ၊ ရွှံ့ခဲ)၊ ခက်ခဲ - ၊ နေကျောက်ခဲ၊ မိုက်ခဲ၊ ရေခဲ၊ လိပ်ခဲတည်းလည်း၊ အုံခဲ - ။ ခေါ ခေါပုတ် ခေါပန်းတောင်း ခေါပျဉ်မုန့် ခေါ် ခေါ် ခေါ်ဗုံ ဆင့်ခေါ် - ၊ ဖိတ်ခေါ်၊ တစ်ခေါ်၊ မေးထူးခေါ်ပြော၊ အခေါ်အဝေါ်၊ အော်ခေါ် - ။ ခံ ခံကတုတ် ခံစား စံစား - ခံစစ် (တိုက်စစ် ~) ခံစပ်ပင် ခံတက်ပင် ခံတောင်း ခံတပ် ခံတွင်း ခံနိုင်ရည်ရှိ - ခံပင် ခံပြင်း - ခံဝန်ချက် ခုခံ - ၊ ချက်လှည့်ခံ - ၊ ခြင်းခံတန်း၊ ချွေးခံအင်္ကျီ၊ ငုံ့ခံ - ၊ ငှက်ချေးခံ၊ စစ်ခံစစ်ထိုး၊ ဆေးလိပ်အစီခံ၊ ဆိုးမျိုးခံ - ၊ ဆက်ခံ - ၊ ဆုတ်ခံခံ - ၊ ဆိပ်ခံသမ္ဗန်၊ ဆွမ်းခံပြန်ချိန်၊ ဇိမ်ခံပစ္စည်း၊ ညီလာခံ၊ ညှော်ခံဆေး၊ တရားခံပြေး၊ တင်းခံ - ၊ တစ်ဆင့်ခံ၊ တောင့်ခံ - ၊ ထောက်ခံ - ၊ ထွေးခံ၊ ဒကာခံ - ၊ ဒိုင်ခံ - ၊ ဒဏ်ခံရ - ၊ ဒုံးခံ - ၊ ဓားစာခံ၊ နာခံမှတ်သား - ၊ နားတော်ခံ၊ နေဆာခံ - ၊ နောက်ယောင်ခံ - ၊ နည်းနာခံ - ၊ ပဉ္ဇင်းခံရှင်ပြု - ၊ ပတ္တာခံ - ၊ ပွတ်ခံ - ၊ မီးခံအုတ်၊ မင်ခံစက္ကူ၊ မျက်ရည်ခံမှဲ့၊ မြေခံရက်၊ မြင်းခံ၊ ရမန်ခံ - ၊ ရေခံတည် (ကျောက်ပျဉ် ~ )၊ လည်စင်းခံ - ၊ ဝန်ခံ - ၊ အနွံအတာခံ - ၊ အာခံ - ၊ အာမဘန္တေခံ - ၊ ဧည့်ထောက်ခံ - ၊ အိမ်လက်ခံတိုင်၊ ဥုံခံ - ၊ အောက်ခံ၊ အောက်ခံအင်္ကျီ။ ခံ့ ခံ့ကျန်း- ခံ့ညား - (တည်တံ့ - ၊ ခမ်းနား -) ခံ့ထည် - ခိုင်ခံ့ - ၊ အခံ့ချုပ်စာအုပ်၊ အခံ့သား။ ခို ခို (တိရစ္ဆာန်) ခိုကတ် - (အလုပ် ~ -) ခိုကပ် - (သူတစ်ပါးထံ ~ နေ -) ခိုဂျာ ခိုဒါအရှင်မြတ် ခိုနန်းချိုး ခိုမြီးချ - ခိုလှုံ - ကြာခို - ၊ တည်းခို - ။ ခိုး ခိုးကြောင်ခိုးဝှက် ခိုးထုပ်ခိုးထည် ခိုးသားဓားပြ မီးခိုး၊ အခိုးအငွေ့။ ခက် ခက်ခဲ - ခက်တရော် (ကိုယ်လက် ~ ရှိ -) ခက်ထန် - ခက်မငါးဖြာ ခက်ရင်းခွ နာကျင်ခဲခက် - ၊ သစ်ရွက်သစ်ခက်၊ အခက်အလက်၊ ခေါက် ခေါက်ချိုးစောင် ခေါက်ဆွဲကြော် ခေါက်တုံ့ခေါက်ပြန် ခေါက်တုံ့ချည် - ခေါက်တွန့် ခေါက်ပြန်ကြေး ခေါက်မုန့် ခေါက်ရိုးကျိုး - တုံးခေါက် - ၊ သစ်ခေါက်၊ အခေါက်ရေ၊ အသားခေါက်။ ခိုက် ခိုက် (သွား ~ ၊ လာ ~) ခိုက်ခိုက်တုန် - ခိုက်မိ - ခိုက်ရန်ဒေါသ ထိခိုက် - ၊ အခိုက်အတန့်၊ ခင် ခင်တုရင် ခင်တိတ်လှည်း ခင်တန်း ခင်ထိတ်ငှက် ခင်ပုပ်ငှက် ခင်ပုပ်စင် (လှေ ~) ခင်ပုပ်ပင် ခင်ပွန်း ခင်ပွန်းပစ် ခင်ဗျား ခင်မင် - ချစ်ခင် - ၊ ချည်ခင် - ၊ ယခင်၊ သခင်။ ခင်း ခင်းကျင်း - ခင်းနှီး စစ်ခင်း - ၊ နံနက်ခင်း၊ ယာခင်း၊ အခင်း။ ခေါင် ခေါင်ချုပ် - ခေါင်စည်းကြောင်း ခေါင်ညွန့် ခေါင်တိုင် (အိမ် ~) ခေါင်မိုး ခေါင်ရေ (ဒီရေ) ခေါင်ရည် ခေါင်ရန်းပင် ခေါင်လျောက် ခေါင်သူကြီး ခေါင်အုပ် မိုးခေါင် - ၊ လွင်တီးခေါင်၊ ဝေးလံခေါင်ဖျား၊ သန်းခေါင်ယံ၊ အလယ်ခေါင်၊ အာခေါင်။ ခေါင့် ခေါင့် (ဖြစ် ~ ဖြစ်ခဲ) ခေါင်း ခေါင်း (ဦး ~) ခေါင်းကျိန်း - ခေါင်းခု ခေါင်းခဲ - ခေါင်းချင်းရိုက် - ခေါင်းစီးစာကြောင်း ခေါင်းစဉ် ခေါင်းစည်းကြိုး ခေါင်းဆောင် ခေါင်းဆတ် - ခေါင်းညိတ် - ခေါင်းညိမ့် ခေါင်းတိုင် (မီးခိုး ~) ခေါင်းတည် - ခေါင်းတပ် - ခေါင်းတုံး (ဦးပြည်း) ခေါင်းနားပန်းကြီး - ခေါင်းပါး - ခေါင်းပေါင်း ခေါင်းပိတ် (ဝါးလုံး ~) ခေါင်းပန်းလှန် - ခေါင်းပုံဖြတ် - ခေါင်းဖြီးသည့်ဘီး ခေါင်းမာ - ခေါင်းမြီးခြုံ - ခေါင်းရိတ် - ခေါင်းရွတ်ဗျပ်ထိုး - ခေါင်းရှုပ် - ခေါင်းလောင်း ခေါင်းလျှော်ရည် ခေါင်းအုံ - ခေါင်းအုံးစွပ် တောခေါင်း၊ လူသေအခေါင်း၊ လိပ်ခေါင်းရောဂါ၊ ဝမ်းခေါင်း၊ အခေါင်းပေါက်၊ ဦးခေါင်း အုတ်ခေါင်း ။ ခိုင် ခိုင်ကျည် - ခိုင်ကြေး ခိုင်ခံ့ - ခိုင်နှုန်း ခိုင်မာ - ခိုင်လုံ - ပန်းခိုင်၊ မေးခိုင်ရောဂါ၊ ရခိုင်မုန့်တီ၊ ရာခိုင်နှုန်း၊ ဝမ်းခိုင် - ။ ခိုင်း ခိုင်း ခိုင်းနှိုင်း - ခိုင်းဖတ် အခိုင်းအစေ။ ခတ် ခတ် - (ကျွဲ ~ -) ခတ် - (ပုတ် ~ -) ခတ် - (မျက်စဉ်း ~ -၊ ဆား ~ -) ခတ် - (လှော် ~ -) ခတ် - (သော့ ~ -) ခတ်ကွင်း ခတ်ခုံ (လှေ ~) ခတ်ချိုပင် ခတ္တာပန်း ခတ္တိယ ခတ်နှိပ် - (တံဆိပ် ~ -) ခတ်ပုတ် - ခတ်လှေ ကြခတ်ဝါး၊ ကြက်ခြေခတ်၊ ခြင်းရိုင်ခတ် - ၊ ဆားခတ် - ၊ ဆေးခတ် - ၊ တူရိယာလက်ခတ်၊ တံဆိပ်ခတ်နှိပ် - ၊ တောက်တက်ခတ် - ၊ တိုက်ခတ် - ၊ ထူးခတ် - ၊ ဒဏ်ခတ် - ၊ နက္ခတ်၊ ပိုင်းတန်းခတ် - ၊ ပစ်ခတ် - ၊ ပစ်စလက်ခတ်၊ ပိတ်သင်းခတ်ပင်၊ ပျာယာခတ် - ၊ ဘူးလည်သီးခတ်ချည် - ၊ ဘောက်ဘက်ခတ် - ၊ ဘောင်ခတ် - ၊ ဘွာခတ် - ၊ မီးခတ်ကျောက်၊ မောင်းကြေးနင်းခတ် - ၊ မျက်စဉ်းခတ် - ၊ မျက်တောင်ခတ် - ၊ မျက်နှာကဲခတ် - ၊ မျဉ်းခတ် - ၊ ယောက်ယက်ခတ် - ၊ ယပ်ခတ် - ၊ ရက်ကန်းလက်ခတ်၊ ရိုက်ခတ် - ၊ ရင်ခတ်ပင်၊ ရုတ်ရက်ခတ် - ၊ ရုန်းရင်းဆန်ခတ်၊ ရှုပ်ယှက်ခတ် - ၊ ရွှေမျက်ပါးခတ် - ၊ လူးလာဆန်ခတ်၊ လက်ခမောင်းခတ် - ၊ လက်ထိပ်ခတ် - ၊ လက်ပမ်းပေါက်ခတ် - ၊ လုံးကြီးတင်ဆန်ခတ်၊ သံခြေချင်းခတ် - ၊ အိုးတန်ဆန်ခတ်စကား၊ အန်ခတ် - ။ ခုတ် ခုတ် - (စက် ~ -) ခုတ် - (ဓားဖြင့် ~ -) ခုတ်ချိုင် - ခုတ်စဉ်း - ခုတ်ဖြတ် - ခုတ်လှဲ - ဂျပ်ခုတ်စောင်၊ စက်ခုတ် - ၊ တွင်ခုတ် - ၊ ထိုးခုတ် - ၊ ဓားခုတ်ကောင်၊ ဓားလွယ်ခုတ်၊ သောင်ခုတ်သင်္ဘော၊ သစ်ခုတ်ကျားစီး၊ သစ်ခုတ်သမား။ ခေတ် ခေတ်ကာလ ခေတ်စမ်းစာပေ ခေတ်ဆန် - ခေတ္တခဏ ခေတ်တိမ် - ခေတ်မီ - ကျောက်ခေတ်၊ သူ့ခေတ်သူ့ခါ။ ခန် ခန်တမာ ခန္တီတရား ခန္ဓာကိုယ် ခန္ဓာငါးပါး ခန္ဓာဝန် ဓမ္မခန်၊ သရက္ခန်ပင်။ ခန့် ခန့်ခွဲ - (စီမံ ~ -) ခန့်ညား - (ကြောက်ရွံ့ - ၊ ရိုသေ -) ခန့်တိုင်းကုံ - ခန့်တွက် - ခန့်မှန်း - ခန့်မှန်းခြေ ခန့်အပ် - ငါးနှစ်ခန့်၊ စီမံခန့်ခွဲ - ၊ ပမာမခန့်၊ မခိုးမခန့်၊ မခန့်တရန့်၊ မလေးမခန့်၊ အခန့်သင့် - ။ ခန်း ခန်း (အ ~) ခန်းခြောက် - ခန်းဆီး ခန်းတောက်ပင် ခန်းမ ခမ်းမ ခန်းဝါ ခန်းဝင်ဥစ္စာ ကုန်ခန်း - ၊ ကိန်းခန်း၊ ချွဲခန်းသလိပ်၊ စခန်း၊ စံခန်း၊ စေးမခန်းပင်၊ စက်ခန်း၊ စမ္မခန်း (ဗေဒင်သုံး)၊ ဆုံးခန်းတိုင်ရောက် - ၊ တိုက်ခန်း၊ တိုင်းခန်းလှည့်လည် - ၊ တစ်ခန်းရပ်ပြဇာတ်၊ တစ်နေကုန် တစ်နေခန်း၊ ဓာတ်ခွဲခန်း၊ နှာရောင်ခန်း၊ ပြခန်း၊ မီးစာကုန် ဆီခန်း၊ လေ့ကျင့်ခန်း၊ လင်ခန်းမယားခန်း၊ သေခန်းရှင်ခန်း၊ သင်ခန်းစာ၊ အခန်းခမ်းအနား၊ အံ့မခန်း။ ခုန် ခုန်ကျိခုန်ကျော် ခုန်ပေါက်ပြေးလွှား - ခုန်ပျံ - ခုန်လွှား - ဆွေ့ဆွေ့ခုန် - ၊ တစ်ဆွေ့ခုန် မြားဆိပ်၊ ပြေးခုန်ပစ်၊ ဖားခုန်ဖားဆင်း (မညီမညွတ်)၊ ဖန်ခုန်ကစား - ၊ မြူးခုန် - ၊ ရင်ခုန်သံ၊ လှပ်လှပ်ခုန် - ၊ အမြင့်ခုန် - ။ ခပ် ခပ် - (တစ်ဖက်ကမ်း ~ -) ခပ် - (ရေ ~ -) ခပ် ( ~ နည်းနည်း၊ ~ များများ) ခပ်ချို (ယောက်ချို) ခပ်တန်းတန်း ခပ်ထတ်ထတ် (မပျော့မမာ) ခပ်ပြာ ခပ်မဆိတ် ခပ်ယူ - ခပ်သိမ်း ခပ်သွတ် တစ်ဖက်ကမ်းခပ် - ၊ ထုတ်ချင်းခပ် - ၊ ပျားပန်းခပ် - ၊ ဖိုးမီသိန်းခပ် - ၊ မြက်သီးခပ် - ၊ ရေခပ် - ၊ ရွှေကျင်ခပ်ပဝါ၊ လူခပ်သိမ်း၊ အချင်းခပ်သိမ်း။ ခုပ် ခုပ် - (ကြောင် ~ -) ခုပ် - (ဇယ် ~ -) ခုပ် - (အစား ~ -) ခုပ်ခုပ်မက်မက် စားမာန်ခုပ် - ၊ ဇယ်ခုပ် - ၊ လက်ခုပ်ပင်၊ လက်ခုပ်လက်ဝါး၊ လျင်ခုပ်၊ ဝါးလက်ခုပ်။ ခမ်း ခမ်းကြီးနားကြီး ခမ်းနား - ကျောင်းသင်္ခမ်း၊ တခမ်းတနား၊ နှုတ်ခမ်း၊ မျက်ခမ်းစပ်ရောဂါ၊ မင်းခမ်းမင်းနား၊ အခမ်းအနား။ ခုံ ခုံ (ထိုင် ~) ခုံညင်းဒိုး ခုံညင်းပင် ခုံတမင် ခုံတိုင် ခုံတန်းလျား ခုံဖိနပ် ခုံမင် - ခုံရုံး ခုံလောက် ခုံသမာဓိ ခုံသမတ် ကမ်းခုံ၊ ချားခုံ (ရက်ကန်းသုံး)၊ ချစ်ခုံ (ရက်ကန်းသုံး)၊ ခြေခုံလက်ခုံ၊ ငြင်းခုံ - ၊ စည်းခုံစေတီ၊ ဆီးခုံ၊ ဇာတ်ခုံ၊ တံခါးခုံ၊ တွင်ခုံ၊ တွန်းခုံ၊ ထိုင်ခုံ၊ ထစ်ခုံ၊ ပန်းတည်ခုံ၊ ပျဉ်ခုံ၊ ပွတ်ခုံ၊ ဖားခုံညင်း၊ ဖိုခုံလောက်၊ မီးပွတ်ခုံ၊ မျောက်ခုံညင်းပင်၊ မြင်းခုံ (ထိုင်ခုံရှည်)၊ မြင်းခုံတိုင်၊ မှောက်ခုံအိပ် - ၊ မှန်တင်ခုံ၊ လှေကားခုံ၊ သောင်ခုံ၊ သန်လျက်ခုံ၊ အနုညာတခုံ၊ အပ်ချုပ်ခုံ၊ အုတ်ခုံ။ ခုံး ခုံး (သပ်စီ ~ ၊ တိုးစီ ~) ခုံးကျော်တံတား ခုံးကောင် ခုံးတံတား ခုံးမျက်စ မျက်ခုံးမွှေး။ ချ ချ - (ကျအောင် ~ -) ချရားပင် ချရားပွင့်ဆံထုံး ချရားသီး (စေတီ ~ ) ချလန် (ငွေသွင်း ~ ) ကချလာ၊ ကမချသင်ပုန်းကြီး၊ ကိုယ်အန်းချ - ၊ ကြွေးဆယ်မြီချ - ၊ ချပါတီ၊ ချရားပင်၊ ချရားပွင့်ဆံထုံး၊ ချီတုံချတုံ၊ ချောက်ချ - ၊ ချုံးပွဲချငို - ၊ ငိုချင်းချ - ၊ ငွေသွင်းချလန်၊ စတည်းချ - ၊ စာချ - ၊ စေတီချရားသီး၊ စိတ်နှလုံး တုံးတုံးချ - ၊ ဆံချ - ၊ ဆံမြိတ်ချ - ၊ ဆံအိတ်ချ ၊ ဆန်ခါချ - ၊ ဆွဲကြိုးချ - ၊ ဇယားချ - ၊ ဇောက်ချလုပ် - ၊ တထစ်ချ၊ ဓားမဦးချမြေ၊ နားချ - ၊ နှိမ့်ချ - ၊ ဖားလျားချ - ၊ ဖောက်သည်ချ - ၊ ဖြတ်စာချ - ၊ ဖွင့်ချ - ၊ မုချဆတ်ဆတ်၊ မောင်းချဓား၊ မျောက်မြီးချ - (ခါးတောင်းကျိုက် -)၊ မျဉ်းချ - ၊ မြီချမြီဆယ်၊ မှိုင်တွေချ - ၊ မှတ်ချက်ချ - ၊ မှန်စီရွှေချ၊ ရတုအချီအချ၊ ရှုတ်ချ - ၊ ရွှေပိန်းချ - ၊ ဝက်သစ်ချပင်၊ ဝိုက်ချမောက်ချ၊ ဝန်ချ - ၊ သက်ကြီးခေါင်းချအချိန်၊ သတ္တုချ - ၊ သန်ချဆေး၊ ဟီးချ - ၊ ဟိန်းချ - ၊ အပုပ်ချ - ၊ ဧကန်မုချ၊ အုန်းလေးဖျက်ချ - ၊ အိပ်မွေ့ချ - ။ ချာ ချာ - (ညံ့ဖျင်း -) ချာတူးလံ - ချာတိတ် ချာရစ် ချာလပတ်လည် - ကပေါက်ချိ ကပေါက်ချာ၊ ကပေါက်တိ ကပေါက်ချာ၊ ကံချာကစား - ၊ ကွန်ချာ၊ ကွန်ချာဖူး၊ ချက်ချာ - ၊ ချူချာ - ၊ ဂဏန်းသင်္ချာ၊ စေ့စပ်သေချာ၊ စုတ်ချာ - ၊ ဆွေမျိုးရင်းချာ၊ တပ်အပ်သေချာ၊ ထိပ်ချာ၊ ဒေါင်ချာစိုင်း - ၊ ဒေါင်ချာလည် - ၊ နုံချာ - ၊ ပတ်ချာလည် - ၊ ဖက်သချာနာ၊ ဖျင်းချာ - ၊ ဗရချာ၊ ဗွေချာ၊ မာချာ - ၊ ယောင်ချာချာ၊ ယောင်တိယောင်ချာ၊ ရူးချာချာ၊ လုံးချာလိုက် - ၊ သဝေချာလည် - ၊ သေချာဂန၊ သည်းချာ၊ သွက်ချာပါဒရောဂါ၊ သွက်ချာလည် - ၊ အချက်အချာ၊ အူချာပေါက် - ။ ချား ချား ( ~ ၊ ရဟတ်) ချားခုံ (ရက်ကန်းသုံး) ချားပုတ် - ချောက်ချား - ၊ ပန်းထိမ်လက်ချား၊ ဖရင်းချားသီချင်း၊ လက်ပုတ်ချား၊ သွေးလေချောက်ချား - ။ ချိ ချိ - (များပြား -) ချောင်ချိ -၊ ဖြန့်ချိ - ၊ မခံချိမခံသာ၊ မချိတရိ၊ မချိတင်ကဲ၊ မချိမဆံ့၊ မချိသွားဖြဲ၊ သက်သာချောင်ချိ - ၊ အချိ (ပေါ) ။ ချီ ချီ (ပွဲတစ် ~) ချီကောက်ပေး - ချီကြွ - ချီတုံချတုံ ချီပိုး - ချီပင့် - ချီမ - စစ်ချီ - ၊ တစ်ချီတစ်မောင်း၊ ပါချီပါချဲ့၊ ပန်းချီ၊ မြှောက်ချီ၊ အချီအချ။ ချီး ချီး (ဗိသုကာသုံး) ချီးကျူး - ချီးမွမ်း - ချီးမြှောက် - ချီးမြှင့် - ချီးအံ့ - ကောင်းချီးစကား၊ ချောက်ချီးချောက်ချက်၊ အံ့ချီး - ။ ချူ ချူ - (သစ်သီး ~ -၊ ဝမ်း ~ -) ချူချာ - ချူစား - (ဘန်း) ချူပုံး (ဝမ်း ~) ချူလုံး (နွား ~) ချူသံပါအောင်ညည်း - ချူး မန်ချူး သံတူ ခြူး ကိုလည်းကြည့် ချေ ချေ (မှဲ့) ချေ - (သင်ပုန်း ~ -) ချေ (သတ္တဝါ) ချေချွတ် - ချေငံ - ချေဆိုချက် ချေဆတ် - ချေပ - ချေဖျက် - ချေမှုန်း - ချေသငယ် ကချေသည်၊ ကလဲ့စားချေ - ၊ ကလေကချေ၊ ကတ္တရသင်္ချေပင်၊ ကျိန်းချေ - ၊ ခွင်းချေ - ၊ ငွေချေ - ၊ စကားအချေအတင်ပြော - ၊ ထုချေလွှာ၊ နှာချေ - ၊ ပေးချေ - ၊ ဘဲစားဘဲချေ၊ မဟုတ်ချေ၊ မျက်နှာချေမှုန့်၊ ယတြာချေ - ၊ ရှမ်းချေချေ - ၊ လက်စားချေ - ၊ သင်ပုန်းချေ - ၊ အကြောင်းကြားချေ၊ အချေအတင်၊ အသင်္ချေယ၊ အိုရချေသေး။ ချေး ချေး (မစင်) ချေးကုန်း - ချေးငှား - ချေးတုတ်ခနောင်း ချေးပင်ကလောပင် ချေးယိုအိမ် နှာချေး၊ မျက်ချေး၊ သချေး၊ အချေးစပ် - ။ ချဲ ချဲ - (ကျဲအောင် ~ -) ချဲ့ ချဲ့ - (ကျယ်အောင် ~ -) ချဲ့ထွင် - နယ်ချဲ့လက်ပါးစေ၊ ပါချီပါချဲ့၊ အချုံ့အချဲ့။ ချော ချော - ( ~ - ၊ လှ -) ချောကလက် ချောကျိကျိ ချောစာ ချောဆွဲ - ချောထောက် - ချောထုပ် ချောပို့ - ချောပစ် - ချောမိ - (ဘန်း) ချောမြေ့ - ချောမွေ့ - ချောမွတ် - လူချော၊ အမြန်ချောပို့။ ချော့ ချော့မြှူ - ကလေးချော့တေး။ ချော် ချော် - (လွဲ ~ -) ချော်ချွတ် - ချော်ရည် ချော်လဲ - ချို ချို (ဦး ~) ချိုကုပ် ချိုကျိုးနားရွက်ပဲ့ ချိုကြွ - ချိုချဉ် ချိုစောင်း ချိုဆိမ့် - ချိုတည်လူး ချိုထား - ချိုပျပျ ချိုပြုံး - ချိုမြမြ ချိုမြက် - ချိုမြိန် - ချိုသာ - ချိုအီ - ချိုအေး - ဈေးချို၊ မချိုမချဉ်မျက်နှာ၊ မျက်နှာချိုသွေး - ၊ အချိုအချဉ်။ ချို့ ချို့ - (နှစ် ~ - ၊ ရက် ~ -) ချို့ငဲ့ - ချို့တဲ့ - ချို့ယွင်း - (ချို့တဲ့မှားယွင်း - ) အချို့တဝက်။ ချိုး ချိုး - (ကျိုးအောင် ~ -) ချိုး (ငှက်) ချိုး (ထမင်း ~ ) ချိုးကူ - ချိုးကပ် - ချိုးခြေရာမြက် ချိုးစာကောက်မြက် ချိုးနှိမ် - ချိုးပိန်တူးငှက် ချိုးဖျက် - ချိုးမှုတ် - ချိုးရေသုံးရေ ချိုးလင်းပြာ ချိုးလည်ပြောက် ချိုးသိမ်းငှက် ဂရို့ချိုး - ၊ စာချိုး - ၊ ငရဲချိုး၊ ဆေးထမင်းချိုး၊ တစ်ချိုးတည်း (တစ်ပုံစံတည်း)၊ တစ်ဆစ်ချိုးလမ်း၊ ဒွေးချိုး၊ မျောက်ချိုးဝါး၊ မှိုချိုးမျှစ်ချိုး၊ ရေချိုး - ၊ လေးချိုး၊ သစ်စိမ်းချိုးချိုး - ၊ အချိုးကျ။ ချက် ချက် - (ထမင်း ~ -) ချက် (ကိုယ်ခန္ဓာ ~) ချက် (တံခါး ~) ချက်ကလိချိုင်း ချက်ကျလက်ကျ ချက်ကောင်းမိ - ချက်ကျောက် ချက်ကြိုး ချက်ကြွေ - ချက်ချာ - ချက်ချက်မြည် - ချက်ချင်းပြီး ချက်စေ့လက်စေ့ ချက်ဆေး ချက်တစ်ဖြုတ် ချက်ထိုး - (တံခါး ~ -) ချက်ထိုး - (စစ်တုရင်ကစား -) ချက်ပြုတ် - ချက်ဗွေ ချက်မြှုပ်အရပ် ချက်လက်မှတ် ချက်လှည့်ခံ - တစ်ချက်ခုတ် နှစ်ချက်ပြတ်၊ လုပ်ဆောင်ချက်။ ချောက် ချောက်ကမ်းပါး ချောက်ချ - ချောက်ချား - ချောက်ချီးချောက်ချက် ချောက်တွန်း - ကတောင်ချောက်ချား၊ ကယောင်ချောက်ချား၊ ချောက်ချီးချောက်ချက်၊ တုန်လှုပ်ချောက်ချား - ၊ ထောင်ချောက်၊ ထုတ်ချောက်၊ ပလီစိချောက်ချက်၊ ပိဋကသုံးပုံ ချောက်ချားနိုင် - ၊ မြောင်ချောက်ကြား၊ ဝှန်ချောက် - (ပေါ) ၊ သွေးလေချောက်ချား - ၊ ဧကန်ထုတ်ချောက်။ ချင် ချင် - (စား ~ -) ချင်ချင်မာ - ချင်ချင်မြည် - ချင်ခြင်းဖြစ် - ချင်တိုင်း (ဖြစ် ~ ဖြစ် -) ချင်ရဲပြေ - ချင်ရွေးပင် လိုချင် - ၊ သေချင်ပက်ကျိ၊ သွားချင်လာချင် - ၊ အိပ်ချင်မူးတူး။ ချင့် ချင့် - (ခန့်မှန်း -) ချင့်ချိန် - ချင့်မြော် - ချင့်မှန်း - ချင့်ဝန် မချင့်မရဲ။ ချင်း ချင်း (တစ်ယောက် ~) ချင်း (နေ့ ~ ည ~) ချင်း (သင်း) ချင်းခြောက် ဂျင်းခြောက် ချင်းစောင် ချင်းစိမ်းတက် ချင်းတ (အကြောင်း ~) ချင်းနင်း - ( ~ ထိုးဖောက် -) ချင်းပင် ဂျင်းပင် ချင်းပြည်နယ် ချင်းယားပင် ချင်းသုပ် ဂျင်းသုပ် ကျွဲအချင်း၊ ချက်ချင်းပြီး၊ ခြေချင်းဝတ်၊ ငါးမြစ်ချင်း၊ ငိုချင်းချ - ၊ စုံတွဲသီချင်း၊ စက်ဝိုင်းအချင်း၊ ဆွေမျိုးသားချင်း၊ ညတွင်းချင်း၊ တစ်ခဏချင်း၊ တစ်မုဟုတ်ချင်း၊ တစ်ယောက်ချင်း၊ ထည်ချင်းလဲ - ၊ ထုတ်ချင်းခပ် - ၊ ဒုံးချင်း၊ နေ့ချင်းညချင်း၊ နိုင်းချင်း၊ နှစ်ချင်းပေါက် - ၊ ပွဲချင်းပြီး - ၊ ဗြုန်းချင်းဒိုင်းချင်း၊ ဘေးချင်းတိုက်၊ မကုန်မချင်း၊ မင်းချင်း၊ မျက်နှာချင်းဆိုင်၊ မြစ်ချင်းပြီးဆေး၊ မွေးချင်းပေါက်ဖော်၊ ရေချင်းယားပင်၊ ရောက်လျှင်ရောက်ချင်း၊ လတ်တလောချင်း၊ လုံးချင်းဝတ္ထု၊ လွှာချင်းစောင်၊ သီချင်း၊ သူငယ်ချင်း၊ သံခြေချင်းခတ် - ၊ သွေးချင်းသားချင်း၊ အကြောင်းချင်းတ၊ အချင်းကြီး အချင်းငယ်၊ အချင်းချင်း၊ အချင်းခပ်သိမ်း၊ အချင်းများ - ၊ အချင်းဝက်၊ အချင်းအတ၊ အရည်အချင်း၊ အဲချင်း၊ အောက်ချင်းငှက်၊ အောက်ချင်းစာပင်၊ အိုင်ချင်း။ ချောင် ချောင် - (မကျပ်) ချောင်ကုပ်နေ - ချောင်ကြိုချောင်ကြား ချောင်ချိ - ချောင်လည် - သက်သာချောင်ချိရေး၊ အချောင်ရ - ၊ အာချောင် - (ဘန်း) ။ ချောင်း ချောင်း - (သူခိုး ~ -) ချောင်းကတ် - ချောင်းကြားပင် ချောင်းကြိုမြောင်းကြား ချောင်းကြည့် - ချောင်းခေါင်း ချောင်းခြောက်ဆိုး - ချောင်းစလုတ် ချောင်းဆိုးရောဂါ ချောင်းနပန်း ချောင်းနောင်း - ချောင်းမြောင်း - ချောင်းရံ ချောင်းရိုးမြောင်းရိုး ချောင်းဟန့် - ချုံးချုံးကျချောင်း၊ စမ်းချောင်း၊ တစ်ချောင်းပုဒ်၊ တုတ်ချောင်း၊ ပြွန်ချောင်း၊ လည်ချောင်း၊ သူခိုးချောင်း - ၊ အချောင်းလိုက်။ ချိုင် ချိုင် - (အကိုင်း ~ -) ချိုင်ချ - ချိုင့် ချိုင့် (ထမင်း ~) ချိုင့် (နိမ့်ရာ ~) ချိုင့် (လှောင် ~) ချိုင့်ခွက် - ချိုင့်ဝှမ်း - တစ်ဆင့်ချိုင့်၊ ပိန့်ချိုင့် - ။ ချိုင်း ချိုင်းကလိ ချိုင်းကြား ချိုင်းထောက်ခွ ချိုင်းမွေး ချစ် ချစ် - (ခါး ~ -၊ တူး ~ -) ချစ်ကြိုက် - ချစ်ကြင် - ချစ်ကြည် - ချစ်ကျွမ်းဝင် - ချစ်ခုံ (ရက်ကန်းသုံး) ချစ်ချစ်တောက်ပူ - ချစ်တီး ခါးချစ် - ၊ တူးချစ် - ၊ မျိုးချစ်စိတ်၊ မျက်ချစ်ဆေး။ ချဉ် ချဉ်စုတ်စုတ် ချဉ်ပေါင်လက်ခြားပင် ချဉ်ပစ်ပင် ချဉ်ပြွတ်ပင် ချဉ်ဖတ် ချဉ်ဖြုံ့ဖြုံ့ ချဉ်ဖြုံးဖြုံး ချဉ်ယုတ်ပင် ချဉ်ရည်ဟင်း ငါးချဉ်၊ စိတ်ချဉ်ပေါက် - ၊ ဆောက်ချဉ်ပင်၊ ညောင်ချဉ်ပင်၊ ဒိန်ချဉ်၊ ဓားလှီးချဉ် (ပုစွန်ချဉ်)၊ ပဲတီချဉ်၊ ပန်းချဉ်ပေါင်၊ ဘွဲ့ချဉ်ပင်၊ မက်လင်ချဉ် လျက်ဆား၊ မှော်ချဉ်ပင်၊ မှိုချဉ်ပင်၊ မျှစ်ချဉ်၊ လေချဉ်တက် - ၊ လက်လုပ်ချဉ်၊ ဝါးရောက်ချဉ်၊ အူချဉ်အူသိမ်။ ချဉ်း ချဉ်း - (ကျဉ်းအောင် ~ -) ချဉ်းကပ် - ချဉ်းနင်းဝင်ရောက် - ချည် ချည်(သွား ~ လာ ~) ချည်ခင်စွပ်ငှက် ချည်ခင်ဝတ်ငှက် ချည်ငင် - ချည်ငင့် - ချည်တုပ် - ချည်မျှင် ချည်ဝင်အူပေါက် ချည်သေ့ - (ရက်ကန်းသုံး) ကန်ကြိုးဆက်ချည် - ၊ ကျော့ချည် - ၊ ကြာချည် ကြာမျှင်၊ ကြက်ချေးစုချည် - ၊ ကွင်းလျှောချည် - ၊ ခောက်တုံ့ချည် - ၊ ချည်တုပ် - ၊ နန်းချည်၊ ပရိတ်ချည်၊ ပါချည်ပါချဲ့၊ ဖောက်ချည်တိုင်ချည်၊ ဖွဲ့ချည် - ၊ ဘူးလည်သီးခတ်ချည် - ၊ ဘန်ချည်ကြိုး၊ မာဆရိုက်ချည်၊ မင်းကိုချည် (မှန်ကူချည်)၊ မိန်းမချည်ချည် - ၊ မြိတ်စာချည်၊ မှန်ကူချည် (မင်းကိုချည်)၊ ယောလုံချည်၊ ရှာချည်ဖျင်၊ ရှုံ့ချည်နှပ်ချည်၊ ရွှေချည်ထိုးအထည်၊ ဝါချည်၊ သွားချည်လာချည်၊ အောက်ချည် (မင်းကိုချည်)၊ အပ်ချည်လုံး။ ချည့် ချည့် - (အားနည်း -) ချည့်ချည့်ပါးပါး ချည့်နဲ့ - စားရချည့်သေးရဲ့။ ချည်း ချည်း (လက် ~ သက်သက်) ထက်ချည်း၊ အချည်းစည်း၊ အချည်းနှီး။ ချိတ် ချိတ် (ငါးမျှား ~ ၊ အင်္ကျီ ~) ချိတ်ကုန်တိုက်ကုန် ချိတ်ဆက် ချိတ်ဆွဲ - ချိတ်တိတ်တိတ်ပြော - ချွန်းချိတ် - ၊ ငါးမျှားချိတ်၊ ငါးသံချိတ်၊ စောင်းချိတ်ပြော - ၊ ဋသန်လျင်းချိတ်၊ တွယ်ချိတ်၊ ပါးချိတ်ရိုး၊ ပုစွန်ဖော့ချိတ်၊ ပဲ့ချိတ်စက်၊ ဘေးချိတ်ထား - ၊ မီးကပ်မီးချိတ်၊ မျက်စောင်းချိတ် - ၊ လွန်းပြန်လက်ချိတ်ပုဆိုး၊ လှိုင်းချိတ်အဆင်၊ အချိတ်ပုဆိုး၊ အင်္ကျီချိတ်။ ချုတ် ချုတ်ချုတ်မြည် - ချန် ချန် - (ကျန်အောင် ~ -) ချန်ခြွင်း - ချန်လှပ် - တစ်ရက်ချန်၊ ထိမ်ချန် - ။ ချိန် ချိန် - ( ~ ရွယ် -) ချိန်ခွင်ပေါင် ချိန်ခွင်လျှာ ချိန်စက် - ချိန်ဆ - ချိန်ထုပ် (ဗိသုကာသုံး) ချိန်ဝန် ချိန်သီး မိုးရေချိန်၊ သီးချိန်တန်သီး၊ အချိန်ကာလ၊ အပူချိန်။ ချိန်း ချိန်း - (တွေ့ဆုံရန် ~ -) ချိန်းချက် - ချုန်း ချုန်း - (မိုး ~ -) ချုန်းချုန်း (မြည်သံ) ချပ် ချပ် - (ကြားတွင်ညှပ် -) ချပ် - (ပြား ~ -) ချပ်ကြား ချပ်ကြောင်း (လှည်းလမ်း ~) ချပ်ခဲ - ချပ်ချပ်ရပ်ရပ် ချပ်ထူ ချပ်ပြား ချပ်ဘီး ချပ်မြောင် ချပ်ဝတ်တန်ဆာ ချိပ် ချိပ် (နီညိုရောင်) ချိပ်တံဆိပ် ချိပ်တောင့် ချိပ်ပိတ်စာအိတ် ချိပ်သင်ဖြူးပင် ချိပ်သတ်ပင် ကောက်ညှင်းငချိပ်၊ ဆီးချိပ်ပင်၊ ညိုချိပ်ချိပ်၊ နီချိပ် - ၊ နက်ချိပ် - ၊ မည်းချိပ်ချိပ်။ ချုပ် ချုပ် - (မိုး ~ -) ချုပ် - (အပ် ~ -) ချုပ်ကိုင် - ချုပ်ခုံ ချုပ်ချယ် - (ဟန့်တားပိတ်ပင် -) ချုပ်ငြိမ်း - ချုပ်စပ် (အထည် ~) ချုပ်ဆေး ချုပ်တည်း - ချုပ်ထိန်း - ချုပ်ပျောက် - ချုပ်ရိုးကြောင်း ကန့်ချုပ်ပင်၊ ခြေချုပ်မိ - ၊ ဂိုဏ်းချုပ်၊ ငါးရိုးချုပ်၊ စာချုပ်စာတမ်း၊ စာချုပ်ပေတည်း၊ စာရင်းချုပ် - ၊ စုတေချုပ် - ၊ စက်ချုပ် - ၊ စိတ်ချုပ် - ၊ ဆီးချုပ် - ၊ ဇီဝိန်ချုပ် - ၊ ဇက်ချုပ် - ၊ ဈေးချုပ်ထည်၊ ဌာနချုပ်၊ ထောင်ကြီးချုပ်၊ ထိန်းချုပ် - ၊ ဓာတ်ချုပ် - ၊ နိဂုံးချုပ် - ၊ ပသျှူးချုပ်၊ ပိုက်ချုပ် - ၊ ပေါင်းချုပ် - ၊ ဖမ်းချုပ် - ၊ ဗိုလ်ချုပ်၊ မိုးချုပ် - ၊ ရက်ချုပ်၊ ရွာနီးချုပ်စပ်၊ လေချုပ် - ၊ ဝက်ချုပ်နာ၊ ဝက်သိုးချုပ်၊ ဝိုင်းကြီးချုပ်၊ ဝန်ကြီးချုပ်၊ အကျဉ်းချုပ် - ၊ အချုပ်အခြာ၊ အထည်ချုပ်စပ်၊ အပ်ချုပ်ခုံ၊ အုပ်ချုပ် - ။ ချမ်း ချမ်းငြိမ်း ချမ်းစိမ့်စိမ့် ချမ်းတုန် - ချမ်းမြေ့ - ချမ်းသာ - ချမ်းသောင့်ချမ်းသာ ချမ်းအေး - ကျေချမ်း - ၊ ကျောချမ်း - ၊ ငြိမ်းချမ်း - ၊ ညနေချမ်း၊ ရေချမ်းစင်၊ အေးချမ်း - ၊ အိမ်လုံးချမ်းသာပင်၊ စောင်ချမ်းပင်။ ချိမ့် ချိမ့်မည် (လာ ~) ချုံ ချုံ (တော ~) ချုံတိုးဗျိုင်း ချုံပိတ်ပေါင်း ချုံပုတ် ချုံပုတ်ပေါင်း ကလိမ်ချုံ၊ စေးချုံ၊ ဆူးချုံ၊ တောချုံ။ ချုံ့ ချုံ့ - (ကျုံ့အောင် ~ -) ချုံ့ချဉ်း - ချုံ့ယုံ့ - (ချုံ့ -) အကျဉ်းချုံ့ - ၊ အချုံ့အချဲ့။ ချုံး ချုံး - (ပိန် ~ -) ချုံးကျ - ချုံးချုံးကျချောင်း ချုံးပွဲချငို - ချယ် ချယ်ဂါရီ ချယ်ရီပန်း ကာချယ်ဆွဲ၊ ချုပ်ချယ် - (ဟန့်တားပိတ်ပင် - )၊ ရွေးချယ် - ။ ခြ ခြကောင် ခြခြ ခြကုန်းတောင်ပို့ ခြခုံးကောင် (ခြပုန်းကောင်) ခြပုန်းကောင် (ခြခုံးကောင်) ခြသံ ခြာ ခြာ (တစ်ရက် ~ ၊ နှစ်ရက် ~) ခြာ - (အကြားလပ် ~ ) ရက်ခြာဖျား၊ ဒေါက်ခြာ၊ အချုပ်အခြာ။ ခြား ခြား - (ကွဲပြား -) ခြားကန်သင်း ခြားနားချက် ခြားသန့် - ခွဲခြား - ၊ တခြား၊ တခြားတစ်ပါး၊ တသီးတခြား၊ တစ်နေ့တခြား၊ ထူးခြား - ၊ ပိုင်းခြင်း - ၊ လူမျိုးခြား၊ လက်ခြားရွက်၊ လက်တစ်လုံးခြားလိမ် - ၊ လိမ္မာရေးခြား၊ သီးခြား။ ခြီး ခြီး (ခရီး) ခြူး ခြူး (သတ္တဝါ) ခြူးပန်းခြူးနွယ် စိန်ခြူးကြာညောင်၊ ခြေ ခြေ - (ကြေအောင် ~ -) ခြေကုန်လက်ပန်းကျ - ခြေကုပ်စခန်း ခြေကျင်လျှောက် - ခြေကျဉ် - ခြေခုံလက်ခုံ ခြေချင်းဝတ် ခြေချောင်းလက်ချောင်း ခြေချုပ်မိ - ခြေခြေမြစ်မြစ် ခြေချွတ်လက်ချွတ် ခြေစုံရပ် - ခြေစွပ် ခြေဆံလက်ဆံ ခြေဆုပ်လက်နယ် ခြေထောက် ခြေပစ်လက်ပစ် ခြေပုန်းခုတ် - ခြေပွတ်တိုင်လည် - ခြေဖဝါးလက်ဖဝါး ခြေမျက် - ခြေမျက်စိ ခြေမွှ - ခြေလျင်တပ် ခြေလွန်လက်လွန် ခြေသပွတ်လိုက် - ခြေသလုံး ခြေသည်လက်သည် ခြေသည်သူရဲ ခြေသည်းလက်သည်း ခြေသုတ်ဖုံ ခြေသိမ်းခေါင်းပိုက် ခြေအိတ် ကင်းခြေများ၊ ကြက်ခြေခတ် - ၊ ကြက်ခြေနီအသင်း၊ ချိုးခြေရာမြက်၊ ခွေးခြေ (ခုံ)၊ ဂျင်ခြေလည် - ၊ စားခြေ၊ ဆင်ခြေကန် - ၊ ဆင်ခြေဆင်လက်၊ ဆင်ခြေဖုံးဒေသ၊ ဆင်ခြေလျှောမြေ၊ တိုင်းခြေပြည်မြစ်၊ တိမ်ခြေ၊ တွက်ခြေကိုက် - ၊ ဒေါင်းခြေပင်၊ ပုစွန်ခြေကြွေပင်၊ ပိုင်းခြေ၊ ပြောခြေပြောလက်၊ ဖဝါးခြေထပ်၊ ဗိုလ်ခြေ၊ ဗြူးခြေထောက်ပင်၊ မြူခြေ၊ မှန်းခြေ၊ မြှောက်ခြေ၊ လူခြေတိတ် - ၊ လက်ဆံခြေဆံ၊ လက်ဆိပ်ခြေဆိပ်၊ လက်တံခြေတံ၊ လက်ထိတ်ခြေထိတ်၊ သံခြေချင်းခတ် - ၊ သည်းခြေ၊ အမှတ်သည်းခြေ၊ အောက်ခြေလွတ် - ၊ အောက်ခြေသိမ်း၊ အိမ်ခြေရာခြေ။ ခြံ ခြံ (ဥယျာဉ်) ခြံရံ - ခြိုးခြံ၊ စည်းခြံ၊ ဒေါင်းခြံ၊ ပေါင်ခြံ၊ ပတ်ခြံ - ၊ ပန်းခြံ၊ ဝက်ခြံတင်းတိပ်၊ ဝက်ခြံလှည်း၊ ဝင်းခြံ၊ ဥယျာဉ်ခြံမြေ။ ခြိုး ခြိုးခြံ - ခြောက် ခြောက် - (ကြောက်အောင် ~ -) ခြောက်ကပ် - ခြောက်ခန်း - ခြောက်ဂဏန်း ခြောက်စထောင်လှည်း ခြောက်ပေါက်သီချင်း ခြောက်ပြစ်ကင်း - ခြောက်လုံးပတ် ခြောက်လုံးပြူး ခြောက်လှန့် - ခြောက်သယောင်း - ခြောက်သွေ့ - ကုန်ခြောက်ဆိုင်၊ ခန်းခြောက် - ၊ ချင်းခြောက်၊ ချောင်းခြောက်ဆိုး - ၊ ခြောက်သယောင်း - ၊ ခြိမ်းခြောက် - ၊ ငါးခြောက်၊ စာခြောက်ရုပ်၊ ဆေးခြောက်၊ ညှိုးခြောက် - ၊ တောခြောက် - ၊ ထုံးခြောက်ရောင်၊ ဒိုးခြောက် (ငါးခြောက်)၊ ဒုံးခြောက် (ပုစွန်ခြောက်)၊ ပတ်ခြောက် က - ၊ ပန်းခြောက်၊ ပိန်ခြောက် - ၊ ပျင်းခြောက်ခြောက်၊ မြစ်ခြောက်နာ၊ မွဲခြောက်ခြောက်၊ မှဲ့ခြောက်၊ မြွေစိမ်းမြီးခြောက်၊ လေးလုံးခြောက်ဖက်၊ လက်ဖက်ခြောက်၊ ဝဲခြောက်နာ၊ သွေ့ခြောက် - ၊ အခြောက်တိုက်၊ အာရုံခြောက်ပါး၊ အုန်းသီးဆန်ခြောက်။ ခြိုက် ခြိုက် - ( ~ ဟောက် - ) ခြိုက်ခနဲ ခြိုက်ခြိုက်မြိုက်မြိုက် ခြိုက်မြိုက် - ခြိုက်ဟောက် - နှစ်ခြိုက် - ။ ခြင် ခြင် - (စပါး ~ -) ခြင်ကောင် ခြင်ခံတန်း ခြင်ဆီ ခြင်ညှပ် ခြင်ထောင် ခြင်ပိတ်တန်း ခြင်ပုန်း ခြင်ယပ် ခြင်္သေ့ ခြင်္သေ့လည်ပြန် ခွက်ခြင်ရောင်း - ၊ စပါးခြင် - ၊ ဆင်ခြင် - ၊ ဆင်ခြင်တုံတရား၊ အကြောအခြင်၊ အခြင်ရနယ်၊ အိမ်မိုးခြင်တင်။ ခြင်း ခြင်း (ဖြစ် ~၊ ပျက် ~) ခြင်းကြား ခြင်းခတ် - ခြင်းခြင်းနီ - ခြင်းတောင်း ခြင်းရာ (အကြောင်း ~) ခြင်းရိုင်ခတ် - ခြင်းလုံး ချင်ခြင်းဖြစ် - ၊ ဆွဲခြင်း၊ နှစ်ခြင်းခရစ်တော်၊ ပျောက်ခြင်းမလှပျောက် - ၊ ဖောခြင်းသောခြင်း၊ ဖြစ်ခြင်းပျက်ခြင်း၊ မျက်ကွယ်ခြင်းတောင်း၊ မြစ်ခြင်းလုံး (ဘူးမျှော)၊ သေခြင်းဆိုး၊ အကြောင်းခြင်းရာ၊ အခြင်းအရာ။ ခြောင်း ခြောင်းခြောင်း (ဒေါသအမျက် ~ ထွက် -) ရိုက်ခြောင်း - ၊ အငွေ့ခြောင်းခြောင်းထွက် - ။ ခြစ် ခြစ် - (ရေး ~ -) ခြစ်ကုတ် - ခြစ်ခြစ်ကုတ်ကုတ် (ခြိုးခြိုးခြံခြံ) ခြစ်ခြစ်ခြုတ်ခြုတ် ခြစ်သား (လက်သမားသုံး) ဇွန်းခြစ်အုန်းသီး၊ ထွန်ခြစ်၊ မီးခြစ်ဆံ၊ ရေခဲခြစ်၊ ရေးခြစ် - ၊ အာခေါင်ခြစ် အော် - ၊ အုန်းခြစ် ခြည် ခြည် (ရောင် ~ ) ခြည် (လက်စွပ်တစ် ~ ) ခြည် (အရိပ်အ ~ ) ကြာခြည်ရန် (နန်းသုံးအကာအရံ)၊ စောင်းပါးရိပ်ခြည်၊ စစ်ရိပ်စစ်ခြည်၊ ဆံခြည်ထွေး၊ ဆံခြည်မျှင်၊ တိမ်ခြည်၊ နာရီဆံခြည်၊ နေခြည်၊ မျက်ခြည်ပြတ် - ၊ မျက်ရိပ် မျက်ခြည်၊ မြူခြည်၊ ရောင်ခြည်၊ လက်စွပ်တစ်ခြည်၊ လင်းရောင်ခြည်၊ လျှပ်ခြည်၊ သွေးခြည်ဥ၊ အကွင်းအခြည်၊ အရိပ်အခြည်၊ အုန်းဆံခြည်ထွေး။ ခြည်း ဆတ်ခြည်း၊ ဖြုတ်ခြည်း၊ ရုတ်ခြည်း၊ သုတ်ခြည်း၊ သွတ်ခြည်း။ ခြုတ် ခြုတ်ခြုတ်ထိ ခြုတ်ခြယ် - (ရန်ရှာ - ) ခြစ်ခြစ်ခြုတ်ခြုတ်။ ခြုပ် ခြုပ် (ပ ~) ခြမ်း ခြမ်း - (ခွဲ ~ - ၊ ထက် ~ ခွဲ -) ကြိမ်ခြမ်းတံစဉ်း၊ ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာ - ၊ တစ်ခြမ်းပဲ့၊ ထက်ခြမ်းကွဲ - ၊ ပေါက်ခြမ်း၊ ပွတ်ခြမ်းပွတ်လုံး၊ လခြမ်း၊ ဝါးခြမ်း၊ ဝေခြမ်း - ၊ ဝယ်ခြမ်း - ၊ အိုးခြမ်းကွဲ၊ အိုးစောင်ခြမ်း။ ခြိမ့် ခြိမ့်ခြိမ့်မွမ်း - ခြိမ့်ခြိမ့်သဲသဲ ခြိမ့်အုန်း - ဆိုင်းတခြိမ့်ခြိမ့်တီး - ၊ ပွဲတခြိမ့်ခြိမ့်ခံ - ။ ခြိမ်း ခြိမ်း - (မိုး ~ -) ခြိမ်းခြောက် - ခြိမ်းနွှံ - ခြိမ်းမဲ - ခြိမ်းမောင်း - ထစ်ခြိမ်း - ၊ မိုးခြိမ်း - ၊ ရိုက်ခြိမ်း - ။ ခြုံ ခြုံ - (လွှမ်း ~ - ) ခြုံငုံမိ - ခြုံထည် ခြုံပြော - ခြုံရုံ - ခေါင်းမြီးခြုံ - ၊ ချွတ်ခြုံကျ - ၊ စောင်ခြုံ - ၊ ပိုက်ခြုံ - ၊ မုန့်သိုင်းခြုံ၊ လုံခြုံ - ၊ လွှမ်းခြုံ - ၊ ဝိုက်ခြုံ - ၊ ဝန်းခြုံ - ။ ခြယ် ခြယ် - (ဆေး ~ -) ခြယ်စီ - ခြယ်နားကပ် ခြယ်မှုန်း - ခြယ်လှယ် - ခြယ်သ - ခြုတ်ခြယ် - (ရန်ရှာ - )၊ စီခြယ် - ၊ စိန်ခြယ်ပန်း၊ ဆေးခြယ် - ၊ ဇဝါရေးခြယ် - ၊ မျက်နှာခြယ်မှုန့်။ ခွ ခွ(ကဏန်းလက်မ၊ လေးတစ်မျိုး) ခွကျ - ခွကြား ခွကြမ်းစပါး ခွဆုံ ခွတိုးစပါး ခွတိုက် - ခွတုတ် ကျော်ခွ - ၊ လေးခွ၊ လမ်းခွလမ်းဆုံ၊ သစ်ခွ။ ခွာ ခွာချ - ခွာညိုပန်း ခွာပြာပန်း ခွာရာတိုင်း - (ဘန်း) ခွာရည်စီး - ခွာလိပ် - ခွာသဇင် (နွားပြေးပုံ) ကပ်ခွာ၊ ခပ်ခွာခွာနေ - ၊ ဆုတ်ခွာ - ၊ ထွက်ခွာ - ၊ နွားခွာ၊ မြင်းခွာရွက်။ ခွေ ခွေ (လှိမ့်ကစားရသည့် ~ ) ခွေခွေလေး ကွေး - ခွေညွတ် - ခွေနုံး - ခွေယိုင် - ခွေလိပ် - ခွေလိမ် - ဗီဒီယိုခွေ၊ မုန့်ခွေ၊ အခွေ။ ခွေ့ ခွေ့ - (သဘော ~ -) ချိုနှင့်ခွေ့ - ခွေး ခွေးကတက် ခွေးခြေ (ခုံ) ခွေးစပ်ကောင် ခွေးတရော်ပင် ခွေးတောက်ပင် ခွေးတောက်သိမ်ပင် ခွေးပုပ်ကောင် ခွေးမြီးပုတ်ပင် ခွေးမြီးမြက်ပင် ခွေးရူးပြန် - ခွေးလှေးကြမ်းပိုး ခွေးလှေးပျား ခွေးလှေးယားပင် ခွေးလျှာငါး ခွေးသားအုပ်မ ခွေးသေးပန်းပင် ခွေးသွားစိပ် ခွေးအာကပ်ကောက်ညှင်း ခွေးအန်ဖတ်မြက် ခွဲ ခွဲခန့် - ခွဲခြား - ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာ - ခွဲစိတ် - ခွဲတမ်း ခွဲထားသတ်ပုံ ခွဲထုတ် - ခွဲဖောက် - ရင်ခွဲရုံ၊ အုန်းသီးခွဲကစားနည်း (ဖဲ)။ ခွံ ခွံ (အပေါ် ~ ၊ အရေ ~ ) ခွံနီစပါး ခွံပြောင်းပင် ခွံဖုံး ခွံဝါကောက်ညှင်း စပါးခွံ၊ ဇယ်ခွံ - ၊ ပဲကြီးခွံတွန့် - ၊ မျက်ခွံ၊ ရွှေပုစွန်ခွံ၊ လက်သည်းခွံ၊ သံပရာခွံဦးထုပ်၊ အခွံ ခွာ - ၊ အခွံ ချွတ် - ၊ အခွံအခေါက်၊ အပော်ခွံ၊ အရေခွံ၊ ဦးခွံ၊ အင်္ကျီလည်ခွံ၊ အုန်းခွံရောင်။ ခွံ့ ခွံ့ - (အစာ ~ -) ဇက်ခွံ့ - ခွက် ခွက်ကြုတ် ခွက်ကွန်းစား ခွက်ချင်းပြီး ခွက်ခြင်ရောင်း - ခွက်ခွက်လန် (~ အောင်ရှုံး -) ခွက်ထိုးခွက်လန်(~ ရယ် -) ခွက်ယောက် ခြင်ခွက်၊ ဆီမီးခွက်၊ ဖဲခွက်စား၊ မျက်ခွက်၊ သောက်ရေခွက်၊ အခွက်ပြောင် - (ဘန်း) ။ ခွင် ခွင်ကျ - ခွင်ပျောက် - ခွင်ဖန် - ခွင်ရာ (ကစားစည်းဝိုင်း) ခွင်ရှာ - ခွင်လုံးကျွတ် - ချိန်ခွင်၊ ခြေခွင် - ၊ တရားခွင်၊ အလုပ်ခွင်။ ခွင့် ခွင့်တင် - ခွင့်တောင်း - ခွင့်ပြု - ခွင့်ရက်ရှည် ခွင့်လွှတ် - ဖျားနာခွင့်၊ သွားလာခွင့်၊ အခွင့်အရေး။ ခွင်း ခွင်းချေ - (သဒ္ဒါသုံး) ပစ်ခွင်း - ။ ခွတ် သခွတ်ပင် ခွန် ခွန်သေခွန်ရှင် ခွန်အား ကိုင်းခွန်၊ ကြယ်တံခွန်၊ ငါးတံခွန်၊ စံငှားခွန်၊ တံခွန်ကုက္ကား၊ မြေခွန်၊ ရေတံခွန်၊ လေတံခွန်၊ လက်ခွန်ယာနက်၊ သစ်ခုတ်သည့်ခွန်၊ အခွန်အတုတ်၊ အားခွန်ဗလ၊ အာသွန်ခွန်စိုက်။ ခွန့် စခွန့်တီး - ပက်ခွန့်။ ခွန်း ခွန်း (စကား ~ ) ခွန်းကြီးခွန်းငယ် ခွန်းတုံ့ပြန် - ခွန်းထောက်သဖြန် မေးခွန်း။ ခွပ် ခွပ် - (ကြက် ~ -) ခွပ်လက် (ကြက် ~ ) ကြက်ဆုတ်ခွပ်ပစ်၊ ပဲခွပ်၊ လှိုင်းကြက်ခွပ်။ ချွေ ချွေတာရေး ချွေး ချွေးကန် - ချွေးခံအင်္ကျီ ချွေးငုပ် - ချွေးတပြိုက်ပြိုက် ချွေးတပ်ဆွဲ - ချွေးထုတ်ဆေး ချွေးဒီးဒီးကျ - ချွေးနှဲစာ ချွေးပြန် - ချွေးမ ချွေးသံ ချွေးသိပ် - နဖူးကချွေး ခြေမကျ၊ ချွဲ ချွဲကျိကျိ ချွဲကျပ် - ချွဲခန်းသလိပ် ချွဲပျစ် - ချွဲဟက် - ချွံ ချွံချွံ (မြည်သံ) ချွံချွံပြေး - ချွံချွံရက်ရက် မိုးကြိုးချွံ - ၊ ရွပ်ရွပ်ချွံချွံ။ ချွင် ချွင်ချွင်(မြည်သံ) ချွတ် ချွတ်- (ကျွတ်အောင် ~ -) ချွတ်ချော် - ချွတ်ခြုံကျ - ချွတ်ချွတ် (မြည်သံ) ချွတ်စွပ်တူ - ချွတ်နင်း - ချွတ်ယွင်း - ချွတ်လား ချွတ်လွဲ - (မှားယွင်း -) ချွတ်လွှဲ - (ပယောဂကု -) ဆွဲချွတ် - ၊ မဥမချွတ်။ ချွန် ချွန် - (အဖျား ~ -) ချွန်ထက် - ကိုယ်ထူးကိုယ်ချွန်၊ စာချွန်၊ စုလစ်မွမ်းချွန်၊ ထူးချွန် - ၊ မှိုချွန်ပင်၊ လူရည်ချွန်၊ လေချွန် - ၊ ဝါးချွန်၊ အဖျားချွန် - ၊ အချွန်နဲ့မ - ။ ချွန်း ချွန်း ချွန်း - (အဖျား ~ -) ချွန်း (ဆင်) ချွန်းချက် ချွန်းချိတ် - ချွန်းတောင်းလက်နက် ချွန်းသတ် - ချွန်းအုပ် - စုတ်ချွန်းချွန်း။ ခြွ ခြွ - (ကြွအောင် ~ -) ခြွေ ခြွေ - (ကြွေအောင် ~ -) ခြွေချ - ခြွေဆွတ် - ခြွေရံသင်းပင်း ခြွေရွေ - ဆွတ်ခြွေ - ၊ တောင်းဆုခြွေ - ၊ မိန့်ခွန်းခြွေ - ၊ အခြွေအရံ။ ခြွင်း ခြွင်း - (ကြွင်းအောင် ~ -) ခြွင်းချက် ခြွင်းချန် - ကိုးကား မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%81

စ

စ (အသံထွက် စလုံး)သည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် ဆဋ္ဌမမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%85

ဆ

ဆ (အသံထွက် ဆလိမ်)သည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် သတ္တမမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%86

ဇ

ဇ (အသံထွက် ဇကွဲ)သည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် အဋ္ဌမမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%87

ည

ညသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် ဒသမမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%8A

တ

တ (အသံထွက် တဝမ်းပူ) သည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် တစ်ဆယ့်ခြောက်လုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%90

ထ

ထ သည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် တစ်ဆယ့်ခုနစ်လုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ ထ - ထဘီ၊ ထမနဲ၊ ထမင်းကြမ်း ၊ထမင်းချိုး၊ ထမင်းဆုပ်ပင်၊ ထမင်းရည်၊ ထမင်းလုတ်၊ ထမင်းဦးပေါင်း၊ ထမုန်၊ ထရံအကာ ထာ - ထာဝစဉ်၊ ထာဝရ ထား - ထားဝယ်ဆောင်၊ ထားဝယ်မှိုင်းပင် ထိ - ထိကရုံးပင် ထီ - ထီပေါက်စဉ် ထီး - ထီး၊ ထီးချက်စောင့်နတ်သမီး၊ ထီးချက်တော်၊ ထီးတည်း(တစ်ယောက်...)၊ ထီးထီးကြီး၊ ထီးရံနန်းရံ(စော်ဘွားစော်ကန်)၊ ထီးရန်နန်းရန်(အိမ်ရှေ့မင်း)၊ ထီးအုံ ထု - ထုချေလွှာ၊ ထုထည်၊ ထုပိကာ(ပြာသာဒ်အထွတ်)၊ ထုပိတ်(လှေကား အစိတ်အပိုင်း)၊ ထုသားပေသားရ ထူ - ထူထပ်၊ ထူပါရုံစေတီ၊ ထူပိန်းပိန်း၊ ထူပြော-(ရောဂါ...-)၊ ထူလပိန်း၊ ထူလပျစ်၊ ထူလအန်း ထူး - ထူးခတ်၊ ထူးခြား၊ ထူးချွန်၊ ထူးဆန်း၊ ထူးပြား၊ ထူးပွတ်(ဆင်...)၊ ထူးမြတ် ထဲ - ထဲ(အ...မှာ) ထော - ထောပေးထောပတ်၊ ထောမနာ၊ ထောလပတ်ပင် ထော် - ထော်ပည်ပင်၊ ထော်ပန်၊ ထော်မိုင်းထော်ကန်၊ ထော်လော်ကန့်လန့် ထံ - ထံတျာ၊ ထံဒျန့်၊ ထံသို့ ထို - ထိုရွေ့ထိုမျှ ထိုး - ထိုးကျင့်၊ ထိုးကြိတ်၊ ထိုးခုတ်၊ ထိုးဆွပ်၊ ထိုးထိုးထုတ်ထုတ်အသံ၊ ထိုးမုန့်၊ ထိုးသုတ် ထက် - ထက်ကြပ်မကွာ၊ ထက်ခြမ်းခွဲ၊ ထက်မြက်၊ ထက်ဝက်ခွဲ၊ ထက်ဝန်းကျင်၊ ထက်ဝယ်ဖွဲ့ခွေ၊ ထက်သန် ထောက် - ထောက်ကြံ့ပင်၊ ထောက်ခံ၊ ထောက်ချင့်၊ ထောက်ပံ့၊ ထောက်ရှာပင်၊ ထောက်လှမ်း ထိုက် - ထိုက်တန် ထင် - ထင်ကြေးပေး၊ ထင်မြင်ချက်၊ ထင်မှတ်၊ ထင်ယောင်ထင်မှား၊ ထင်ရှား၊ ထင်ရှားပင်၊ ထင်ဟပ် ထင်း - ထင်းရှူးပင် ထောင် - ထောင်ကြီးချုပ်၊ ထောင်ချောက်၊ ထောင်တန်းအချုပ်၊ ထောင်ဒဏ်၊ ထောင်ပုံရာပုံ၊ ထောင်မတ်၊ ထောင်လှန့် ထောင့် - ထောင့်ကြီးအုပ်(လယ်ထွန်နည်း)၊ ထောင့်တန်းဆွဲ၊ ထောင့်ဖြတ်၊ ထောင့်မကျိုး၊ ထောင့်မှန်၊ ထောင့်သန်းနာ၊ ထောင့်အရပ် ထောင်း - ထောင်းထောင်းကြေ၊ ထောင်းဖွပ် ထိုင် - ထိုင်ခုံ၊ ထိုင်မသိမ်းအင်္ကျီ ထိုင်း - ထိုင်းမျဉ်း၊ ထိုင်းမှိုင်း ထစ် - ထစ်(လှေကား...)၊ ထစ်ကြူးမြည်၊ ထစ်ကြိုး၊ ထစ်ခုံ၊ ထစ်ချုန်း၊ ထစ်ခြိမ်း၊ ထစ်အုန်း ထည် - ထည်ကြီးပျက်၊ ထည်ချင်းလဲ၊ ထည်စွပ်ထည်လဲ၊ ထည်ထည်ဝါဝါ၊ ထည်လဲဝတ် ထည့် - ထည့်သွင်း ထတ် - ထတ်ထတ်ပျောင်းပျောင်း ထိတ် - ထိတ်ခတ်၊ ထိတ်တုံး၊ ထိတ်ထိတ်ကြဲ၊ ထိတ်ထိတ်ပျာပျာ၊ ထိတ်လန့် ထုတ် - ထုတ်-(အပြင်...-)၊ ထုတ်ချောက်၊ ထုတ်ချင်းခပ်၊ ထုတ်ဆောင်ပြ၊ ထုတ်ထုတ်(မြည်သံ)၊ ထုတ်နုတ်၊ ထုတ်ပယ်၊ ထုတ်ပြန်ကြေညာ၊ ထုတ်ဖော်၊ ထုတ်လုပ် ထန် - ထန်-(ခက်...-)၊ ထန်ထန်မာမာ၊ ထန်ပြင်း ထန့် - ထန့်ထန့် ထန်း - ထန်းကျင့်နွယ်ပင်၊ ထန်းကြောဖျာ၊ ထန်းခေါက်ဖာ၊ ထန်းစေ့မှုတ်၊ ထန်းစေ့မှုတ်ငှက်၊ ထန်းစေ့မှုတ်ပျား၊ ထန်းစစ်၊ ထန်းဆင့်ပင်၊ ထန်းတစ်ရင်းတက်၊ ထန်းပလပ်ပြား၊ ထန်းပင်၊ ထန်းပပ်၊ ထန်းရည်၊ ထန်းလျက် ထိန် - ထိန်ညီး၊ ထိန်ထိန်တောက်၊ ထိန်လျှပ်၊ ထိန်ဝင်း ထိန့် - ထိန့်ထိန့်ကျော်၊ ထိန့်ထိန့်ရိုက် ထိန်း - ထိန်းကျောင်း၊ ထိန်းကြပ်၊ ထိန်းကွပ်၊ ထိန်းချုပ်၊ ထိန်းထိန်း(မြည်သံ)၊ ထိန်းသိမ်း၊ ထိန်းအုပ် ထပ် - ထပ်ကျော့၊ ထပ်ချောဖွပ်၊ ထပ်ဆင့်၊ ထပ်တလဲလဲ၊ ထပ်တူထပ်မျှ၊ ထပ်တစ်ရာပင်၊ ထပ်တစ်ရာမုန့်၊ ထပ်တွန့်၊ ထပ်မံ ထိပ် - ထိပ်(ဦး...)၊ ထိပ်ကပ်နာ၊ ထိပ်ခေါင်၊ ထိပ်ချာ၊ ထိပ်စွန်၊ ထိပ်ဆံကြိုး၊ ထိပ်တန်း၊ ထိပ်ပေါက်သရက်ပင်၊ ထိပ်ဖျား၊ ထိပ်သီး ထုပ် - ထုပ်-(ဖက်ဖြင့်...-)၊ ထုပ်စွပ်လျောက်စွပ်၊ ထုပ်ဆီးတိုး၊ ထုပ်ဆီးတမ်းကစား၊ ထုပ်တိုး၊ ထုပ်ပိုး၊ ထုပ်ပြန်လျောက်ပြန်၊ ထုပ်လျောက်ဒိုင်းမြား ထမ်း - ထမ်းစင်၊ ထမ်းပိုး၊ ထမ်းပိုးကျည်း၊ ထမ်းပိုးတက်၊ ထမ်းပိုးထမ်းညီမျှ၊ ထမ်းပိုးလှင်ကန်၊ ထမ်းရွက် ထိမ် - ထိမ်-(အမှုကို...-)၊ ထိမ်ချန်၊ ထိမ်ပင်၊ ထိမ်မြူး၊ ထိမ်မြှုပ်၊ ထိမ်ဝှက် - ထိမ်း - ထိမ်းမြား- ထုံ - ထုံ-(ဝါသနာ...-)၊ ထုံကျဉ်၊ ထုံကြိုင်၊ ထုံဆေး၊ ထုံတေတေ၊ ထုံထိုင်း၊ ထုံနာနာ၊ ထုံပေပေ၊ ထုံမွမ်း၊ ထုံမွှေး၊ ထုံသင်း ထုံ့ - ထုံ့ပိုင်းကြိုးကြား ထုံး - ထုံး(ကွမ်းစား...)၊ ထုံးကြက်တက်ရည်၊ ထုံးခြောက်ရောင်၊ ထုံးစံ၊ ထုံးတမ်း၊ ထုံးနည်း၊ ထုံးပုံ၊ ထုံးဖွဲ့၊ ထုံးဘူး၊ ထုံးမီစံကျ၊ ထုံးမြိတ်၊ ထုံးအိုင် ထယ် - ထယ်ဒူး(လယ်ယာသုံး)၊ ထယ်ရေးညက် ထေရ် - ထေရ်ကြီးဝါကြီး ထွာ - ထွာဆိုင် ထွား - ထွားကျိုင်း၊ ထွားညံ့၊ ထွားမွတ် ထွေ - ထွေဆန်း၊ ထွေထွေလည်လည်၊ ထွေပစ်၊ ထွေပြား၊ ထွေလီကာလီ ထွေး - ထွေးခံ၊ ထွေးယှက်၊ ထွေးရောယှက်တင်၊ ထွေးလေး၊ ထွေးလုံးရစ်ပတ် ထွက် - ထွက်စံ၊ ထွက်မြောက်၊ ထွက်ရပ်လမ်း ထွင် - ထွင်ခုတ်၊ ထွင်နုတ် ထွတ် - ထွတ်ထွတ်နုနု၊ ထွတ်မြင်းနာ၊ ထွတ်မြတ်၊ ထွတ်ရရွတ်၊ ထွတ်အိုင်းနာ ထွန် - ထွန်-(လယ်...-)၊ ထွန်ကျစ်စာ၊ ထွန်ချေးခဲ၊ ထွန်ခြစ်၊ ထွန်စိပ်တုံး၊ ထွန်ညှင်းကွင်း၊ ထွန်တုံးပိတ်၊ ထွန်သန်လှည်းသန် ထွန့် - ထွန့်ထွန့်လူး- ထွန်း - ထွန်း-(ဖြစ်...-)၊ ထွန်းကား၊ ထွန်းညှိ-(မီး...-)၊ ထွန်းထိန်၊ ထွန်းပေါက်၊ ထွန်းပြောင် မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%91

ဓ

ဓသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် တစ်ဆယ့်ကိုးလုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%93

န

န (အသံထွက် နငယ်)သည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် နှစ်ဆယ်လုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%94

ပ

ပ (အသံထွက် ပစောက်) သည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် နှစ်ဆယ့်တစ်လုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ ပင့်ကူ ၊ ပျား ၊ ပုရစ် ၊ ပိုးကောင် ၊ ပုရွက်ဆိတ် ၊ ပိုးဖလံ၊ ပိုးလောက်လန်း၊ ပုလဲ၊ ပလုပ်တုတ်၊ ပါးကွက်၊ ပုဝါ၊ ပခုံး၊ ပရိသတ်၊ ပုလွေ၊ ပြောင်းဖူး၊ ပေတံ၊ ပုစဉ်း၊ ပုစဉ်းရင်ကွဲ၊

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%95

ဖ

ဖသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် နှစ်ဆယ့်နှစ်လုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ {.ปang-stub}}

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%96

ဘ

ဘသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် နှစ်ဆယ့်လေးလုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%98

မ

မသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် နှစ်ဆယ့်ငါးလုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99

ယ

ယသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် နှစ်ဆယ့်ခြောက်လုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9A

ရ

ရသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် နှစ်ဆယ့်ခုနစ်လုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9B

လ

လသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် နှစ်ဆယ့်ရှစ်လုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9C

ဝ

ဝသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် နှစ်ဆယ့်ကိုးလုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9D

သ

သသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် သုံးဆယ်လုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9E

အ

အသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် နောက်ဆုံးဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ အချို့သော ဂုဏ်ရည်ပြနာမဝိသေသနများရှေ့တွင် အ ထည့်၍ စိတ္တဇနာမ်အဖြစ် ပြောင်းလဲ သုံးစွဲသည်။ ဥပမာ ( အပူ၊ အချို စသည်) ပါဋ္ဌိ ဘာသာစကား မှ မြန်မာဘာသာစကားသို့မွေးစားထားသော စကားလုံးများတွင် ' အ' သည် အငြင်းသဘောကိုဆောင်သည် မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1

ဂ

ဂ (အသံထွက် ဂငယ်) သည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ သုံးဆယ့်သုံးလုံးအနက် တတိယမြောက် ဗျည်းအက္ခရာဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ ဂဃနဏ ဂဏန်း ဂနာမငြိမ် ဂယက်ထ ဂရုစိုက် ဂရန်​​​​မြေ ဂဝံ​​​​ကျောက် ဂ​ဟေ ဂဠုန် ဂါထာ ဂါဝန် ဂါဝါရပြု ဂီတ ဂီတာ ဂီယာ ဂူ​ ​ဂေဇတ် ​ဂေဟာ ​ဂေါတမ ​ဂေါပက ​ဂေါ်ဒန်​ကျောက် ​ဂေါ်ပြား ​ဂေါ်ဖီထုပ် ​ဂေါ်ရခါး ဂို​ထောင် ဂိုး ​ဂေါက်သီး ဂုဏ် ဂိုဏ်း ဂါတ်တဲ ဂိတ် ဂန္ဓမာ ဂန္ထဝင် ဂုန်နီအိတ် ဂျာကင် ဂျာစီ ဂျာနယ် ဂျီဩ​မေတြီ ဂျူဂျစ်ဆု ဂျူဒို ဂျူရီလူကြီး ဂျူးလူမျိုး ဂျိုကာ ဂျက်​လေယာဉ် ဂျင် ဂျစ်ကား ဂျုံ ဂြိုဟ် ဂွမ်း

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82

င

င သည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် ပဉ္စမမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ ငှက်၊ ငှက်ပျောသီး၊ ငုံး ၊ ငုံးဥ၊ ငရုပ်သီး၊ ငရုပ်ဆုံ၊ ငရုပ်ကျည်ပွေ့၊ ငါး၊ ငှက်ကုလားအုပ်၊ ငရုပ်ကောင်း၊ ငါ ၊ ငါးဖယ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%84

မောင်

မောင်သည် မြန်မာလူငယ်အမည် ရှေ့တွင် အသုံးပြုသော စကားလုံး တစ်မျိုး (မြန်မာတို့သည် စကားပြော ယဉ်ကျေးစေရန်အတွက် အမည်ရှေ့၌ အခြားစကားလုံးများလည်း ထည့်သုံးသေးသည်) ဖြစ်သည်။ လူတစ်ဦးတစ်ယောက်၏ အမည် အဖြစ်လည်း သုံးသည်။ မောင်ဟူသော စကားလုံးသည် အဓိပ္ပာယ်အမျိုးမျိုး ရှိသည်။ ဤနေရာတွင် အမည်အသုံးပြုပုံကို ရှင်းပြမည်ဖြစ်သည်။ လူငယ်များအား ချစ်ခင်လေးစားသော အားဖြင့် အမည်၏ရှေ့၌ မောင်ဟူ၍တပ်ကာခေါ်ဆိုကြသည်။ ဥပမာအနေဖြင့် လူငယ်ကလေး၏ အမည်သည် ရဲသွင်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် မောင်တပ်၍ ခေါ်ဆိုသောအခါ မောင်ရဲသွင် ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် ချစ်သူမိန်းကလေးများ၊ အိမ်ထောင်ရှင်မများက ၎င်းတို့ချစ်သော ချစ်သူယောက်ျားလေး(သို့မဟုတ်) လင်တော်မောင်အား မောင် ဟူ၍ ချစ်စနိုးခေါ်ဝေါ်ကြသေးသည်။ အင်္ဂလိပ်လူမျိုးတို့၏ အမည်ရှေ့၌ Mr. ၊ Mrs စသော စကားလုံးများကဲ့သို့ ပင်ဖြစ်သည်။ သို့သော် မြန်မာစကားသည်ကား ပို၍ပင် အမျိုးများသေးသည်။ ( Maung is a young man Burmese Name, likes Mr.And than, it is one of the worlds in Burmese Language,that can be use to polite. ) ဆက်လက်ဖတ်ရှုရန် ကိုကို ညီညီ မြန်မာဝေါဟာရများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA

မိခင်

မိခင် သည် ကလေးတစ်ယောက်၏ အမေ မိဘဖြစ်သည်။ မိခင်ကို "တစ်စုံတစ်ယောက်" အားဂရုတစိုက် စောင့်ရှောက်သူ ဟူ၍လည်းပြန်ဆိုနိုင်သည်။ မိသားစု

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%AD%E1%80%81%E1%80%84%E1%80%BA

ဒေါ်

ဒေါ်သည် မြန်မာအမျိုးသမီးအမည်ရှေ့မှ လေးစားသမှုဖြင့် တပ်၍ခေါ်သော အမည်ဖြစ်သည်။ အင်္ဂလိပ်ဓလေ့တွင် မစ္စက် (Mrs) နှင့် အဓိပ္ပာယ်တူသည်။ မြန်မာ့ ယဉ်ကျေးမှု

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%92%E1%80%B1%E1%80%AB%E1%80%BA

ဗ

ဗသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် နှစ်ဆယ့်သုံးလုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%97

ဂျပန်ဘာသာစကား

ဂျပန်ဘာသာစကား(နိဟွန်း-ဂို "Nihon-go" သို့ နစ်ပွန်ဂေါ့ "Nippon-go")(日本語) သည် အရှေ့အာရှရှိ ကျွန်းနိုင်ငံတစ်နိုင်ငံဖြစ်သည့် ဂျပန်နိုင်ငံတွင် ရေးသားပြောဆို အသုံးပြုသော ဘာသာစကားတစ်ခုဖြစ်သည်။ တူညီသောဘာသာစကားမိသားစုမှ ဆင်းသက်လာသည့် တားကစ်ချ်၊ မွန်ဂိုလီယမ်း နှင့် ဂျပန်ဘာသာစကားတို့၏ မူလရင်းမြစ်ဖြစ်သည် အော်တာအစ်ဘာသာစကားဖြစ်သည်ဟု သီအိုရီအရ သိရှိရသည်။ ဂျပန်နိုင်ငံနှင့် ပတ်သက်သည့် အစောဆုံး မှတ်တမ်းကို တရုတ်လူမျိုးတို့၏ စာရွက်စာတမ်းများမှ တဆင့် တွေ့ရသည်။ ထိုမှတ်တမ်းများထဲမှ တစ်ခု၏ အဆိုအရ ဂျပန်တွင် အလွန်သေးငယ်သော နိုင်ငံပေါင်း မြောက်မြားစွာ ရှိပြီး စစ်ပွဲများ မကြာခဏ ဖြစ်ပွားလေ့ ရှိကာ နောက်ဆုံးတွင် ဘုရင်မ အုပ်ချုပ်ပြီး ခိုင်မာတောင့်တင်းသော နိုင်ငံ တစ်ခုအဖြစ်သို့ ရောက်ရှိလာခဲ့၍ ငြိမ်းချမ်းရေး ရခဲ့သည် ဟု ဆိုသည်။ ဂျပန်တို့သည် ၅ရာစု နှင့် ၆ရာစု လွန်ပြီးနောက်တွင် သူတို့ဘာသာ စတင်၍ သမိုင်းရေးသားလာခဲ့ကြသည်။ ကိုရီးယား နှင့် တရုတ်နိုင်ငံမှ လူတို့က ဂျပန်တို့အား တရုတ်စာရေးနည်း စနစ်ကို သင်ကြားပေးခဲ့ကြသည်။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားတွင် စကားလုံးများ၏ အစီအစဉ်သည်အလွန်အရေးပါသည်။ ဥပမာအနေဖြင့် "Is it?" နှင့် "It is" ဝါကျ၏ အဓိပ္ပာယ်သည် ကွဲပြားခြားနားသည်။ ဂျပန်ဘာသာစကားတွင် စကားလုံး၏နောက်ဆုံးတွင် ထပ်မံပေါင်းထည့်ခြင်း သို့မဟုတ် ပြောင်းလဲခြင်းဖြင့် များပြားလှသော ထိုကွဲပြားမှုများကို ပြုလုပ်ကြသည်။ ထို့ကြောင့် ဂျပန်စကားလုံးများတွင် ကိုယ်ခန္ဓာ(Body)ဟုခေါ်သည့် တိုင်(stem) ရှိပြီး အစိတ်အပိုင်းများပေါင်းထည့်ခြင်း(နောက်ဆက်တွဲများ-suffix)ရှိသည်။ နောက်ဆက်တွဲအားပြောင်းလဲပေးခြင်းဖြင့် စကားလုံး၏အဓိပ္ပာယ်ကို ပြောင်းလဲနိုင်သည်။ ဂျပန်ဘာသာစကားတွင် သရ အက္ခရာ ၅မျိုး(a,i,u,e,o)ရှိပြီး တစ်မျိုးစီတွင် အတိုအရှည်မတူသည့် အသံနှစ်မျိုးရှိသည်။ ၎င်းတို့မှာ ah, ee, oo, eh, နှင့် o တို့ဖြစ်ကြသည်။ ထိုသို့ သရအက္ခရာ၏အရှည်ကို ပြောင်းလဲခြင်းဖြင့် စကားလုံး၏ အဓိပ္ပာယ်အား ပြောင်းလဲစေနိုင်သည်:ojisan (おじさん, ဦးလေး) and ojiisan (おじいさん, အဘိုး)။ ထို့အပြင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာရှိ "L" နှင့်တူသည့် အသံထွက်တစ်မျိုး ရှိသည့်အပြင် ယင်းသည် အင်္ဂလိပ်အက္ခရာ "R" အသံထွက်နှင့် တူနေပြန်သည်။ ထို့ကြောင့် ယင်းစကားလုံးအသံထွက်သည် ဂျပန်လူမျိုးအများစုအား အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားလေ့လာရာတွင် "L" and "R" အသံထွက်ခက်ခဲစေသည့် အကြောင်းအချက်တစ်ခုဖြစ်သည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် အင်္ဂလိပ်ဘာသာတွင် မရှိသော အသံထွက်တစ်ခုဖြစ်သည့် Tsu (つ) ဆိုသည့်စကားသည် ဂျပန်ဘာသာတွင်ရှိသည်။ ၎င်းအသံထွက်အား "tsunami" (つなみ) ဟူသည့် စကားလုံးတွင် တွေ့ရနိုင်ပြီး ၎င်းစကားလုံးမှာ ထူးခြားသည့်ရာသီ သို့မဟုတ် မြေငလျင်ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော ကြီးမားသည့် ပင်လယ်လှိုင်းကြီးများအားရည်ညွှန်းသည့် ဂျပန်စကားလုံး ဖြစ်သည်။ ဂျပန်ဘာသာစကားတွင် ကြိယာသည် ဝါကျတစ်ခု၏ နောက်ဆုံးတွင်သာ ရှိပြီး ကတ္တား (ပြုလုပ်သူ) သည် အစတွင်ရှိသည်ကို တွေ့ရသည်။ များစွာသော ဝါကျများတွင် ကတ္တားမရှိချေ။ နားထောင်သူသည် ဝါကျတွင် ပါဝင်သည့် ကြိယာပုံစံနှင့် စကားအရှေ့အနောက် အစီအစဉ်ကို စဉ်းစားသုံးသပ်ကာ မည့်သည်အရာသည် ကတ္တား( ပြုလုပ်သူ)ဖြစ်သည်ဟု ခန့်မှန်းနိုင်သည်။ ဂျပန်အခေါ် နိဟွန်းသည် ဂျပန်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ဂျပန်ဘာသာစကားကို နိဟွန်ဂေါ့ (日本語) ဟု ခေါ်ကြသည်။ ဂေါ့ ၏ အဓိပ္ပာယ်မှာ ဘာသာစကားဖြစ်သည်။ နိဟွန်းဆိုသည့်စကားလုံးအား ပုံမှန်စကားလုံးအဖြစ်အသုံးပြုနေချိန်၌ တစ်ခါတရံတွင် နိပွန်ဆိုသည့် စကားလုံးနှင့် နိပွန်ဂေါ့ဆိုသည့် စကားလုံးတို့ကို အသုံးပြုကြပြီး ယင်းစကားနှစ်လုံးအား မျိုးချစ်စိတ်ပိုရှိသည်ဟု တွေးထင်ကြသည်။ ခန်ဂျီစကားလုံး၏ ထူးခြားသော လက္ခဏာများ အဓိပ္ပာယ်မှာ "နေအမျိုးအနွယ်" ဟူ၍ ဖြစ်သည်။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် ဂျပန်နိုင်ငံသည်အရှေ့ဘက်အစွန်းပိုင်းတွင်ရှိပြီး နေသည် ဂျပန်နိုင်ငံတည်ရှိရာဘက်မှ ထွက်လာခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။ ထိုအကြောင်းကြောင့်ပင် ဂျပန်နိုင်ငံအား "နေထွက်ရာ တိုင်းပြည် (Land of the Rising Sun)"ဟု ခေါ်ကြခြင်းဖြစ်သည်။ ဗျည်းသရအက္ခရာများ ဂျပန်စာသင်ပုန်းကြီးကို ဂျပန်ဘာသာအားဖြင့် ဂေါ်ဂျူးအွန်း( Gojuu-on )ဟု ခေါ်ကာ အသံပေါင်း ၅၀ ဟု ဆိုလိုသည်။ မြန်မာ၌ ဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးကဲ့သို့ဖြစ်သည်။ ဝေါဟာရမိတ်ဆက် သဒ္ဒါမိတ်ဆက် မြန်မာသဒ္ဒါနှင့် အချို့သော နေရာမှလွဲ၍ အလွန်ဆင်တူသည်။ မြန်မာ၌ ကတ္တား၊ ကံ၊ ကြိယာနောက်ဆက် ရှိသလို ဂျပန်ဘာသာ၌လည်း နောက်ဆက်ရှိသည်။ ပိုများ၍ အတန်ငယ် ရှုပ်ထွေးသည်သာ ရှိလေသည်။ နာမဝိသေသန(ကေးယောရှိ) ၂ မျိုးရှိသည်။ ၎င်းတို့မှာ အိဖြင့်ဆုံးသော နာမဝိသေသန(အိကေးယောရှိ)နှင့် နဖြင့်ဆုံးသော နာမဝိသေသန(နကေးယောရှိ)တို့ဖြစ်ကြသည်။ ဥပမာ- ပိုင်ဆိုင်မှုကို ပြလိုသောအခါ နော့/နို့(no)ကို ခံသုံးရသည်။ ဥပမာ - ခါ့နို့ဂျော့ နော့ ဟွန်း(Kanojo no hon) = သူမ ၏ စာအုပ်။ ကိုးကား ဂျပန်ဘာသာစကား ဂျပန်စာပေ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%95%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%9E%E1%80%AC%E1%80%85%E1%80%80%E1%80%AC%E1%80%B8

ဂဏန်း

ဂဏန်း သို့မဟုတ် နံပါတ် သင်္ချာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%8F%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%B8

ဝန်ကြီးချုပ်

ဝန်ကြီးချုပ်သည် ပါလီမန် ဒီမိုကရေစီ စနစ် ကျင့်သုံးသည့် နိုင်ငံများတွင် အစိုးရ အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့တွင် ရာထူးအမြင့်ဆုံး ဝန်ကြီးဖြစ်သည်။ စနစ်အတော်များများတွင် ဝန်ကြီးချုပ်သည် ဝန်ကြီးအဖွဲ့ရှိ အခြားဝန်ကြီးများကို ရွေးချယ်နိုင်သလို ရာထူးမှ ဖယ်ရှားနိုင်သည်။ အစိုးရအတွင်း ဝန်ကြီးများအား ဌာနတစ်ခုမှ အခြားဌာနသို့လည်း ပြောင်းရွှေ့ခန့်အပ်နိုင်သည်။ စနစ်အများစုတွင် ဝန်ကြီးချုပ်သည် ဝန်ကြီးအဖွဲ့၏ သဘာပတိ သို့မဟုတ် ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် တာဝန်ယူသည်။ သမ္မတနှင့် ဝန်ကြီးချုပ် ပူးတွဲအုပ်ချုပ်သည့် နိုင်ငံများတွင်မူ ဝန်ကြီးချုပ်သည် နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲက ချမှတ်ထားသော မူဝါဒများ၊ လမ်းစဉ်များအား အကောင်အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်ရသည့် အရာရှိဖြစ်သည်။ ဝန်ကြီးချုပ်များ အစိုးရ အကြီးအကဲများ အခွင့်အာဏာ ရာထူးများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9D%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%80%E1%80%BC%E1%80%AE%E1%80%B8%E1%80%81%E1%80%BB%E1%80%AF%E1%80%95%E1%80%BA

ဌာနေ

ဌာနေ (ဇာတိမြေ) ဆိုသည်မှာ တစ်စုံတစ်ဦး၏ မွေးဖွားရာ နေရာ၊ မွေးရပ်နေရာ ဖြစ်သည်။ ယင်းနေရာကို ပုဂ္ဂိုလ်၏ အမည်၊ မွေးရက်တို့နှင့် တကွ တရားဝင် စာရွက်စာတမ်းများတွင် တွဲဖက် အသုံးပြုလေ့ရှိသည်။

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%8C%E1%80%AC%E1%80%94%E1%80%B1

ဓူဝံကြယ်

ဓူဝံကြယ် () ကို အယ်လ်ဖာ ယူမီ (α UMi)၊ အယ်လ်ဖာ အာဆာမိုင်နောရစ် (α Ursae Minoris) စသော အမည်များဖြင့် ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုကြပြီး အများအားဖြင့် မြောက်ဘက်ကြယ် (Northern Star) သို့ ဝင်ရိုးစွန်းကြယ်(Pole Star) စသည့် အမည်များဖြင့် လူသိများကာ တစ်ခါတစ်ရံတွင် လမ်းပြကြယ် (Lodestar) ဟုလည်း ခေါ်ဆိုကြသည်။ ဓူဝံကြယ်သည် အာရှာ မိုင်နာ (Ursa Minor) ကြယ်အစုအဝေးတွင် အတောက်ပဆုံးကြယ်ဖြစ်သည်။ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကောင်းကင်နှင့် အနီးစပ်ဆုံးကြယ်ဖြစ်ပြီး လက်ရှိ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကြယ်အဖြစ် သတ်မှတ်ကြသည်။ ဓူဝံကြယ် ကို မြောက်အရပ်ညွန်ပြရာ ကြယ်ဟု အများသိကြသော ခုနှစ်စင်ကြယ် အသေး၏ အတောက်ပဆုံး ကြယ်ဖြစ်သည်။ ၎င်း ဓူဝံကြယ်သည် ကမ္ဘာ၏ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်း တွင် တည်ရှိပြီး မြောက်အရပ်ကို အမြဲ ညွန်ပြပေးသည်။ ဓူဝံကြယ်သည် ကမ္ဘာမှ အလင်းနှစ် ၄၃၀ ခန့်ကွာဝေးသည်။ ၎င်းသည် ကြယ်တစ်ခုတည်းမဟုတ်ပဲ ကြယ်စု ဖြစ်သည်။ ၎င်းတွင် နေဒြပ်ထု ၏ခြောက်ဆ ရှိသော F7 အလင်းရောင် အဆင့်ရှိ α UMi A ကြယ်သည် supergiant တစ်ခုဖြစ်သည်။ ကြယ်ငယ်နှစ်ခုမှာ နေထုထည်၏ ၁.၅ ဆရှိ သော α UMi B နှင့် α UMi Ab တို့ဖြစ်ကြသည်။ ထို့အပြင် ခွဲထွက်နေသော UMi C နှင့် UMi D လည်းပါရှိသည်။ မကြာသေးမှီကမှ လေ့လာတွေ့ရှိချက်အရ ဓူဝံကြယ်သည် A နှင့်F ကြယ်အမျိုးအစားရှိ မပီပြင်သော open cluster အနွယ်ဝင်ဖြစ်သည်။ ကိုးကား ကြယ်သုံးလုံး စနစ်များ အာရှာ မိုင်နာ (ကြယ်စုတန်း)

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%93%E1%80%B0%E1%80%9D%E1%80%B6%E1%80%80%E1%80%BC%E1%80%9A%E1%80%BA

မြန်မာနိုင်ငံ

မြန်မာနိုင်ငံ ( သို့မဟုတ် Burma)၊ တရားဝင်အားဖြင့် ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော် (Republic of the Union of Myanmar) သည် အရှေ့တောင်အာရှရှိ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံဖြစ်သည်။ အနောက်နှင့် အနောက်မြောက်ဘက်တွင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ အရှေ့မြောက်ဘက်တွင် တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ၊ ‌အရှေ့နှင့် အရှေ့တောင်ဘက်တွင် လာအိုနိုင်ငံ၊ ထိုင်းနိုင်ငံတို့နှင့် နယ်နမိတ်ချင်းထိစပ်ပြီး တောင်ဘက်နှင့် အနောက်တောင်ဘက်တွင် ကပ္ပလီပင်လယ်နှင့် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်တို့ တည်ရှိသည်။ နိုင်ငံ၏မြို့တော်မှာ နေပြည်တော်မြို့ဖြစ်ပြီး အကြီးဆုံးမြို့မှာ ရန်ကုန်မြို့ဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံရှိအစောဆုံးသော အခြေချမှုများသည် ပျူမြို့ပြနိုင်ငံများနှင့် မွန်ဘုရင့်နိုင်ငံများ၌ဖြစ်ကြသည်။ အေဒီ ၉ရာစုခန့်တွင် မြန်မာလူမျိုးတို့သည် ဧရာဝတီမြစ်အနီး၌ ပုဂံပြည်ကိုတည်ထောင်ခဲ့ကြရာ မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှု၊ မြန်မာဘာသာစကားစသည်တို့ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော် ပုဂံပြည်သည် မွန်ဂိုကျူးကျော်စစ်ကြောင့် ကျဆုံးခဲ့ရသည်။ ၁၆ ရာစု‌တွင် ဒုတိယမြန်မာနိုင်ငံတော် တောင်ငူအင်ပါယာပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပြီး အရှေ့တောင်အာရှသမိုင်း၏ အကြီးဆုံးအင်ပါယာအဖြစ် ခေတ္တရပ်တည်နိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉ ရာစုတွင် တတိယမြန်မာနိုင်ငံတော် ကုန်းဘောင်အင်ပါယာသည် မျက်မှောက်ခေတ် မြန်မာနိုင်ငံ၏ဒေသများကိုပါမက အာသံနှင့် မဏိပူရဒေသများကိုပါ အုပ်ချုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှအင်ပါယာသည် မြန်မာနိုင်ငံကို ကျူးကျော်စစ်များဆင်နွှဲပြီး သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း၌ မြန်မာနိုင်ငံကို ဂျပန်တို့ကခေတ္တသိမ်းပိုက်ထားခဲ့ပြီး မဟာမိတ်နိုင်ငံတို့က ပြန်လည်သိမ်းယူခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် ဗြိတိသျှတို့ထံမှ လွတ်လပ်ရေးကိုရရှိခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် အရှေ့အာရှ ထိပ်သီးအစည်းအဝေး၊ ဘက်မလိုက်လှုပ်ရှားမှု၊ အာဆီယံ၊ ဘင်းမ်စတက်စသည်တို့၏ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံဖြစ်သည်။ ဗြိတိသျှအင်ပါယာလက်အောက်သို့ ကျရောက်ခဲ့ဖူးသော်လည်း ဓနသဟာယနိုင်ငံများ၏ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံမဟုတ်ပေ။ သဘာဝသံယံဇာတကြွယ်ဝသော နိုင်ငံဖြစ်သည်သာမက နေရောင်ခြည်စွမ်းအင်အသုံးချရန်အတွက် အလားအလာကောင်းမွန်သည်။ နိုင်ငံ၏စီးပွားရေးအများစုကို မြန်မာစစ်တပ်နှင့် ၎င်း၏ခရိုနီများကချုပ်ကိုင်ထားသဖြင့် စီးပွားရေးမညီမမျှမှုများပြားသည်။ ဝေါဟာရဗေဒ ၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် စစ်အစိုးရက အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် (‌Burma) ဘားမားကို မြန်မာဟု ပြောင်းလဲရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ခြင်းသည် အငြင်းပွားစရာ ဖြစ်ခဲ့သည် ။ ယေဘုယျအားဖြင့် မြန်မာသည် ၁၃၅မျိုးသော တိုင်းရင်းသားအားလုံး ကို ကိုယ်စားပြု၍ ဗမာ သည် ယင်း ၁၃၅ မျိုး အနက်မှ ဗမာလူမျိုးစု ကိုသာ ကိုယ်စားပြုသည်။ ဤအမည်နာမကို လွန်ခဲ့သည့် ၁၂ ရာစုခန့်ကတည်းက သုံးစွဲလာခဲ့ကြသည် ။ ဗမာမှာ လူများစုဗမာမျိုးနွယ်စု၏ ခေါ်ရာတွင် တရားဝင်ခေါ်သော အသုံးဖြစ်သည်။ အင်္ဂလိပ်လက်အောက်ကျရောက်ခဲ့စဉ်က ဗမာကို အင်္ဂလိပ်အခေါ် ဘားမား (Burma) ဟုသုံးခဲ့ကြသည်။ စစ်အစိုးရက 'မြန်မာ'သည် 'ဗမာ'ထက် လူနည်းစုများအား ပိုမိုခြုံငုံမိသည့် အချက်ကို ရောင်ပြန်ဟပ်စေလို၍ ဖြစ်သည်။ သမိုင်းကြောင်းအရ မြန်မာတစ်နိုင်ငံလုံးနှင့် သက်ဆိုင်သော အမည်နာမ မရှိခဲ့ချေ။ လက်ရှိအနေ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဗြိတိသျှကိုလိုနီအာဏာပိုင်များမှ ရှေးခေတ်ဗမာပြည်၏ အစိတ်အပိုင်း မည်သည့်အခါကမျှ မဖြစ်ခဲ့ဖူးသော အစွန်အဖျားဒေသ(ဗမာစကားမသုံးသော လူမျိုးများ နေထိုင်ရာဒေသ) များကိုထည့်သွင်းပြီး ဖန်တီးထားသောနယ်မြေဖြစ်သည် ။ အနောက်နိုင်ငံများက စစ်အစိုးရကို လက်မခံသည့်အတွက် အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် နိုင်ငံအမည်အား တရားဝင်ပြောင်းလဲရန် လုပ်ပိုင်ခွင့်မရှိဟု ယူဆကြသည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်းတို့သည် မြန်မာဘာသာဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံဟု လက်ခံသုံးစွဲသော်လည်း အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် ဘားမားဟု ဆက်လက်သုံးစွဲလျက်ရှိသည်။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် သုံးနှုန်းသည့်အခါ သုံးစွဲသူအလိုက် "ဘားမား"သို့မဟုတ် "မြန်မာ"ကို ရွေးချယ်သုံးစွဲကြပြီး နည်းပညာအားဖြင့် အပြန်အလှန် ဖလှယ်သုံးစွဲနိုင်သော စကားလုံးများ ဖြစ်ကြသည်။ နိုင်ငံပြင်ပ သတင်းဌာနကြီးများ ဖြစ်သည့် ဘီ⁠ဘီစီ (BBC)၊ ဝေါလ်စထရိဂျာနယ် (Wall Street Journal) နှင့် ဖိုင်နင်းရှယ်တိုင်မ်း (Financial Times) တို့အပြင် အမေရိကန်နှင့် ဂရိတ်ဗြိတိန်အစိုးရများကပါ မြန်မာနိုင်ငံကို ဘားမားဟု ဆက်လက်ခေါ်ဝေါ်လျက်ရှိပြီး စီအင်အင် (CNN)၊ အီကော်နော်မစ် (The Economist)၊ နှင့် နယူးယောက်တိုင်မ်း (New York Times) တို့ကမူ မြန်မာဟူသည့် အသုံးအနှုန်းကို တိုင်းပြည်အဖြစ်လည်း ‌‌ကောင်း၊ ဘားမီစ်ဟူသည့် စကားလုံးကို နာမဝိသေသနအဖြစ်လည်းကောင်း လက်ခံကျင့်သုံးနေပြီဖြစ်သည်။ ဂရိတ်ဗြိတိန်၊ ကနေဒါနိုင်ငံ၊ ဩစတြေးလျနှင့် အမေရိကအစိုးရများသည် ဘားမား (Burma) ကို ဆက်လက်အသုံးပြုကြသည်။ သို့သော် ဥရောပသမဂ္ဂသည် ဘားမား/မြန်မာ (Burma/Myanmar) နှစ်မျိုးလုံးကို တွဲသုံးသည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် မြန်မာဟု မသုံးဘဲ ၎င်းတို့ထုံးတမ်းအခေါ်အဝေါ်အတိုင်း မြန်တျန့် (缅甸) ဟုသုံးသည်။ ဂျပန်နိုင်ငံသည် မြန်မာနိုင်ငံအား မြန်မာ (ミャンマー) ဟုခေါ်သော်လည်း မြန်မာလူမျိုးများအား ဘားမိစ် (Burmese) (ビルマ人) ဟု ဆက်လက်သုံးစွဲသည်။ ပြင်သစ်နိုင်ငံသည် အခြားနိုင်ငံအများစုကဲ့သို့ပင် ယခင်သုံးစွဲနေကျ ဘာသာပြန်ကိုသုံးပြီး မြန်မာပြည်ကို ဗိရ်မနီ (Birmanie) ဟုခေါ်ကြသည်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ် အစိုးရအသစ်တက်လာပြီး နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာန ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီး ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်က ပြည်တွင်းအခြေစိုက် နိုင်ငံခြား သံရုံးအသီးသီးမှ သံအမတ်ကြီးများ၊ စစ်သံမှူးများ နှင့် ကောင်စစ်ဝန်များကို နေပြည်တော်တွင် တွေ့ဆုံကာ မြန်မာ ဟုခေါ်ခေါ် ဗမာ ဟုခေါ်ခေါ် အရေးမကြီးကြောင်း ပြောဆိုခဲ့သည်။ သမိုင်း လူသားတို့အစပြုရာ လူသားတို့၏ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် အတွင်း လူသားဖြစ်လာမည့်လူတူ ပရိုင်းမိတ်များကို ဂန့်ဂေါမြို့နယ် ကျောမြို့ အနီး ပုံတောင် ပုံညာ တောင်တန်းများ တွင် စတင်တွေ့ရှိရာမှ မြန်မာနိုင်ငံ အခြားဒေသများတွင်ပါ ထပ်မံ တွေ့ရှိလာကြရခြင်းကြောင့် ကမ္ဘာတွင် လူသားတို့ စတင်ပေါ်ပေါက်လာသည်မှာ မြန်မာနိုင်ငံနေရာမှ ဖြစ်သည်ကို အခိုင်အမာ သိရှိကြပြီးဖြစ်သည်။ နှစ်သန်း လေးဆယ် သက်တမ်းရှိ လူတူပရိုင်းမိတ်တို့ တွေ့ရှိမှုကြောင့် လူတူပရိုင်းမိတ်မှ တဆင့်ဖြစ်ပေါ် တိုးတက်လာသည့် ကမ္ဘာတွင် အစောဆုံးသော ရှေးဦးလူသား မျိုးနွယ်တို့သည်လည်း မြန်မာနိုင်ငံတွင် နေထိုင်ခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။ ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံတွင် လူသားတို့ စတင် အချေခြ နေထိုင်နေခဲ့သည်မှာ နှစ်ပေါင်း သန်းချီရှိနေပြီဟု ဆိုနိုင်သည်။ ခေတ်ဦး လူတူပရိုင်းမိတ် များ တွေ့ရှိမှုနှင့် ဆက်စပ် စဉ်းစားနိုင်သည်မှ ကျောက်ခေတ် ဂူနံရံပန်းချီလက်ရာများ ရှိရာ ရှမ်းပြည်နယ် ရွာငံမြို့နယ်ရှိ ပြဒါးလင်းလိုဏ်ဂူအမှတ် (၁) နှင့် အမှတ် (၂)၊ ကမ်းပါးနီလိုဏ်ဂူ၊ ဖယ်ခုံမြို့နယ်ရှိ လွယ်ဝန်းဂူ၊ ကျောက်ခေတ်လက်နက်ပစ္စည်းများ တွေ့ရှိရာ တောင်ကြီး အေးသာယာရှိ မုံတဝလိုဏ်ဂူ နှင့် ကလောမြို့နယ် မြင်းမထိ လိုဏ်ဂူ စသည့် အထောက်အထားများ ဖြစ်သည်။ အဆိုပါ ကျောက်ခေတ် အထောက်အထားများကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံတွင် နေထိုင်သူများသည် လူသားအဆင့် မရောက်မီ ပရိုင်းမိတ်အဆင့်မှာပင် မြန်မာနိုင်ငံတွင် နေထိုင်ခဲ့ကြပြီး ကမ္ဘာ့ ပထမဆုံး လူသားများအဖြစ် တိုးတက်ရောက်ရှိလာကာ ကျောက်ခေတ်၊ ကြေးခေတ်၊ ပျူခေတ်၊ ပုဂံခေတ် စသည်ဖြင့် ခေတ်အဆက်ဆက် နေထိုင်ခဲ့ကြကြောင်း အခိုင်အမာ ကောက်ချက်ချနိုင်သည်။ ထိုင်းနိုင်ငံအတွင်းမှ မွန်လူမျိုးများသည် မြန်မာနိုင်ငံ အောက်ပိုင်းဒေသများသို့ ရွှေ့ပြောင်းခဲ့ကြသူများ ဖြစ်သည်ဟု ယူဆကြပြီး ဘီစီ ၉၀၀ ခန့် တွင် မြန်မာနိုင်ငံတောင်ပိုင်းပင်လယ်နှင့် နီးရာ၊ မူလ နေထိုင်သူ မြန်မာလူမျိုးများ နည်းပါးရာ နေရာများတွင် ဝင်ရောက်နေထိုင်ကြသည်ဟု ယူဆရသည်။ မွန်လူမျိုးများသည်လည်း အခြားသော အရှေ့တောင်အာရှဒေသတွင်း လူမျိုးများနည်းတူ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာကို အစောဆုံး ကိုးကွယ်ယုံကြည်ကြသည့် လူမျိုးဖြစ်သည်ဟုယူဆရသည်။ ပျူခေတ် (ဘီစီ ၂၀၀၀ - အေဒီ ၇ ရာစု) ပျူခေတ်တွင် ဧရာဝတီမြစ်ဝှမ်းတလျှောက် ပျူခေတ်မြို့ပြ၊ တိုင်းနိုင်ငံများကို ထူထောင်ခဲ့ကြသည်။ အင်အားအတောင့်တင်းဆုံးပျူခေတ်နိုင်ငံာ်မှာ သရေခေတ္တရာဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယနှင့် တရုတ်နိုင်ငံအကြား ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းပေါ်တွင် တည်ရှိသည်။ ပျူလူမျိုးများသည် ၆၅၆ ခုနှစ်ခန့်တွင် တစုံတခုသော အကြောင်းကြောင့် သရေခေတ္တရာကို စွန့်ခွာပြီး မြောက်ဘက်သို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ကြကာ ပုဂံဒေသတွင် မြို့ပြများ ထူထောင်ခဲ့ကြသည်။ ပုဂံခေတ် (၁၀၄၄-၁၂၈၇) ပျူ မြို့ပြများမှ ရွှေ့ပြောင်းလာသူများ နှင့် မြန်မာလူမျိုးများသည် ၇ ရာစုနှစ်ခန့်မှစ၍ ပုဂံဒေသ အနီးတဝိုက်တွင် အခြေချခဲ့ကြပြီး အေဒီ ၈၄၉ ခုနှစ်ခန့်တွင် ပုဂံကို အခြေပြု၍ အင်အားတောင့်တင်းသည့် မင်းနေပြည်တော်တစ်ခုကို ထူထောင်ခဲ့ကြသည်။ အနော်ရထာမင်းတရားကြီး (၁၀၄၄ - ၁၀၇၇) နန်းတက်ခဲ့သည့်ကာလက ဗမာလူမျိုးများ၏ ဩဇာမှာ ယနေ့မြန်မာနိုင်ငံတစ်လွှားသက်ရောက်လွှမ်းမိုးခဲ့သည်။ ၁⁠၁၀၀-ခုနှစ်တွင်မူ အရှေ့တောင်အာရှတိုက်၏ ဒေသအတော်များ⁠များကို ပုဂံမင်းနေပြည်တော်မှ ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ ယင်းကို အများက ပထမမြန်မာအင်ပါယာအဖြစ်လက်ခံကြသည်။ ၁၂၀၀ ခုနှစ်အနှောင်းပိုင်းကာလတွင် ကူဗလိုင်ခန် ဦးဆောင်သော မွန်ဂိုတို့က ပုဂံနေပြည်တော်အား သိမ်းပိုက်ခဲ့ကြသည်။ ထီးပြိုင်နန်းပြိုင်ခေတ် (၁၂၈၇-၁၅၃၁) သို့သော် ၁၃၆၄ ခုနှစ်တွင် မြန်မာများသည် အင်းဝဒေသတွင် မိမိတို့၏ မင်းနေပြည်တော်ကို တည်ထောင်ခဲ့ကြပြီး မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှု၏ ရွှေရောင်လွှမ်းသော ခေတ်တစ်ခုကို ထူထောင်နိုင်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ၁၅၂၇ ခုနှစ်တွင် ရှမ်းများက အင်းဝကို ဖျက်ဆီးပစ်ခဲ့ကြသည်။ တစ်ချိန်တည်းတွင် မွန်တို့သည် ပဲခူးကို အခြေပြုပြီးအဓိကကျသော ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးနှင့် ဘာသာရေး ဗဟိုအချက်အချာအဖြစ် ပြန်လည်ရပ်တည်ခဲ့သည်။ တောင်ငူခေတ် (၁၅၃၁-၁၇၅၂) အင်းဝမှ ထွက်‌ပြေးခဲ့ကြသော ဗမာများသည် ၁၅၃၁ ခုနှစ်တွင် တောင်ငူ၌ တောင်ငူမင်းနေပြည်တော်ကို တပင်ရွှေထီးလက်အောက်တွင် ထူထောင်ခဲ့ကြသည်။ သူသည် မြန်မာနိုင်ငံကို စည်းရုံးပြီး ဒုတိယမြန်မာအင်ပါယာကို ထူထောင်ခဲ့သည်။ အရှေ့တောင်အာရှတွင် ဥရောပတိုက်သားများ၏ လွှမ်းမိုးမှုကြောင့် တောင်ငူမင်းနေပြည်တော်သည်လည်းကူးသန်း ရောင်းဝယ်ရေး ဗဟိုချက်အချာဖြစ်လာသည်။ ဘုရင့်နောင် မင်းတရားကြီးသည် မဏိပူရ၊ ဇင်းမယ်နှင့် အယုဓျာတို့အား သိမ်းသွင်း၍ နိုင်ငံတော်ကြီးအား ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း အတွင်းပုန်ကန်မှုများနှင့် သိမ်းပိုက်နယ်‌မြေများကို ထိန်းချုပ်နိုင်ရန် လိုအပ်သော ဘုရင်မြစ်များ ချို့တဲ့မှုကြောင့်တောင်ငူနေပြည်တော်ကျဆုံးခဲ့ရသည်။ ပေါ်တူဂီများအား တိုက်ထုတ်ခဲ့သော အနောက်ဘက်လွန်မင်းတရားကြီးသည် ၁၆၁၃ ခုနှစ်တွင် မင်းဆက်သစ်တစ်ခုကို အင်းဝတွင် ထူထောင်ခဲ့သည်။ ၁၇၅၂ ခုနှစ်တွင် ပြင်သစ်တို့၏ အကူအညီဖြင့် ထကြွပုန်ကန်သော မွန်တို့ကြောင့်နေပြည်တော်ကျဆုံးခဲ့သည်။ ကုန်းဘောင်ခေတ် (၁၇၅၂-၁၈⁠၈၅) ၁၇၅၂ ခုနှစ်တွင် အလောင်းဘုရားသည် ကုန်းဘောင်မင်းဆက်ကို ထူထောင်ပြီး တတိယမြန်မာအင်ပါယာကြီးကို တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ၁၇၆၇ ခုနှစ်တွင် မြေဒူးမင်းတရားကြီးက အယုဓျာနိုင်ငံအား သိမ်းပိုက်အောင်မြင်ခဲ့ပြီး မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှုက ထိုင်းယဉ်ကျေးမှုအပေါ်အတော်လွှမ်းမိုးစေခဲ့သည်။ တရုတ်ပြည် ချင်မင်းဆက်သည် မြန်မာတို့၏ ကြီးထွားလာသော အင်အားကို စိုးရိမ်းသဖြင့်မြန်မာကို ၁၇၆၅ ၁၇၆၉ ခုနှစ်ကာလတွင်း တရုတ် - မြန်မာ စစ်ပွဲများလေးကြိမ်တိတိသိမ်းပိုက်ရန်ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ နောက်မင်းဆက်များက အယုဓျာအား စွန့်လွှတ်ခဲ့ရသော်လည်း ရခိုင်နှင့် တနင်္သာရီတို့ကို ရရှိခဲ့သည်။ ၁၈၂၄ ခုနှစ်ဘကြီးတော်မင်းတရားလက်ထက်တွင် စစ်သူကြီးမဟာဗန္ဓုလသည် အိန္ဒိယနိုင်ငံရှိဗြိတိသျှတို့၏ နယ်‌‌မြေနှင့် ထိစပ်နေသော အာသံပြည်နယ်ကို သိမ်းပိုက်ရာမှ စစ်မီးပွားခဲ့သည်။ ပထမ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ်ပွဲကို ၁၈၂၆ ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းမြင်းခြံမြို့ ရန္တပိုရွာတွင် စာချုပ်ချုပ်၍ ငြိမ်းစေခဲ့ပြီး ကမ်းရိုးတန်းဒေသများဖြစ်သည့်ရခိုင်နှင့် တနင်္သာရီဒေသများကို စွန့်လွှတ်ခဲ့ရသည်။ ၁၈၅၂ ခုနှစ်တွင် သာယာဝတီမင်းတရားကြီးသည် နယ်စပ်ပြဿနာများမှ ပေါ်ပေါက်လာသည့် အခင်းများမှ အင်္ဂလိပ်အရာရှိများအားဖမ်းဆီးခဲ့သည်ကို အကြောင်း ပြုပြီးဒုတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲဖန်တီးခဲ့ကြသည်။ ဤတစ်ကြိမ်တွင် အင်္ဂလိပ်တို့သည် ကျန်ရှိနေသေးသည့် ကမ်းရိုးတန်းဒေသများဖြစ်သည့် ဧရာဝတီ၊ ရန်ကုန်နှင့် ပဲခူးတို့အား သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ၁၈⁠၈၅ ခုနှစ်တွင် မြန်မာကောက်တော်များသည် ဘုရင့်အမိန့်တော်အရ တာဝန်ဝတ္တရားများ ဆောင်ရွက်ရာမှ ဘုံဘေ-ဘားမားသစ်ကုမ္ပဏီသည် သစ်များကို တရားမဝင်ခုတ်လှဲပြီး အခွန်တိမ်း ရှောင်ရန် ဝှက်ထားသည်ကို စစ်ဆေးတွေ့ရှိခဲ့သည်။ သီပေါမင်းသည် ကုမ္ပဏီအားဒဏ်ရိုက်အရေးယူခဲ့သည် ကို ဗြိတိသျှတို့ဘက်မှ ကျန်ရှိနေသေးသည့် မြန်မာနိုင်ငံအား သိမ်းပိုက်ရန် အခွင့်အရေးအဖြစ် ယူဆခဲ့ပြီး ၁၈⁠၈၅ ခုနှစ်နိုဝင်ဘာတွင် ရက်သတ္တ နှစ်ပတ်တည်းနှင့် တတိယ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ်ပွဲကို ဆင်နွှဲခဲ့လေသည်။ သီပေါမင်းတရားကြီးနှင့် တကွ တော်ဝင်မိသားစုဝင်များအား ဖမ်းဆီးခဲ့ပြီး မဒြစ်သို့ ပြည်နှင် ဒဏ်ပေးခဲ့၍ နောက်ဆုံးတွင် ရတနာဂီရိသို့ ပို့ဆောင်ခဲ့ကြသည်။ ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်ရေး (၁၈⁠၈၆-၁၉၄၈) မြန်မာနိုင်ငံသည် ၁၈⁠၈၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာကုန်ပိုင်းတွင် ဗြိတိသျှအိန္ဒိယ၏ လက်အောက်ခံဒေသတစ်ခုအဖြစ် ကျရောက်သွားခဲ့ပြီး ၁၈⁠၈၆ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီ ၁ရက်နေ့တွင် ဝိတိုရိယဘုရင်မကြီးအား နှစ်သစ်ကူးလက်ဆောင်အဖြစ် ဆက်သခဲ့ကြသည်။ ၁၉၃၇ ခုနှစ် ဧပြီ ၁ ရက်တွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် သီးခြားအုပ်ချုပ်နယ်မြေဖြစ်လာပြီး အိန္ဒယနိုင်ငံနှင့် ခွဲခဲ့သည်။ တိုင်းပြည်အတွင်းခွဲရေးတွဲရေး အရေးအခင်းကြောင့် ပေါ်ပေါက်လာသော အက်ကွဲကြောင်းသည် လွတ်လပ်ရေးရပြီး နောက်ပိုင်းဆက်ဖြစ်လာသည့် ပြည်တွင်းဆူပူသောင်းကျန်းမှုများ၏ မြစ်ဖျားခံရာအဖြစ် တွေ့ရှိရမည်ဖြစ်သည်။ ၁၉၄၀ ခုနှစ်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းဦးဆောင်သည့် ရဲဘော်သုံးကျိပ်အဖွဲ့ဝင်တို့သည် ဗမာ့လွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော် (ဘီအိုင်အေ) ကို တည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။ ရဲဘော်သုံးကျိပ်သည် ဂျပန်နိုင်ငံတွင် စစ်သင်တန်းများတက်ရောက်ခဲ့ကြသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကာလ မြန်မာနိုင်ငံသည် အရှေ့တောင်အာရှစစ်မျက်နှာတွင် အရေးပါသည့် အခန်းကမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ စစ်ပွဲ၏ ကနဦးပိုင်း မြန်မာပြည်စစ်ဆင်ရေးတွင် ဂျပန်ဦးဆောင်မှုသည် အောင်မြင်မှုများ ရရှိခဲ့ပြီး ဗြိတိသျှများအား မြန်မာပြည်အနှံ့မှ တိုက်ထုတ်နိုင်ခဲ့သည်။ သို့သော်မဟာမိတ်များက ပြန်လည်တုံ့ပြန်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဇူလိုင်တွင် မဟာမိတ်များက ပြန်လည်သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။ မြန်မာတို့သည် နှစ်ဘက်စလုံးမှ ပါဝင်ခဲ့ကြသည်။ မြန်မာများသည် အစပိုင်းတွင် ဂျပန်တို့ဘက်မှ ပါဝင်ခဲ့ကြသော်လည်း မြန်မာအချို့တို့သည် ၁၉၄၁-၁၉၄၂ ခုနှစ်များတွင် အင်္ဂလိပ်တို့ဘက်မှ ပါဝင်တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၄၃ ခုနှစ်တွင် ချင်းတပ်နှင့် ကချင်တပ်များကို ဗြိတိသျှတို့ ထိန်းချုပ်သည့် နယ်စပ်ဒေသများတွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့ကြသည်။ ဗမာ့သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်းများသည် ၁၉၄၃-၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အော့်ဝင်းဂိတ်၏ လက်အောက်၌ ချင်းဒစ်တပ်ဖွဲ့များအဖြစ်ပါဝင်တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် အမေရိကန်များကန်-ကချင်အထူးတပ်များအားဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး မဟာမိတ်တို့အောက်တွင် ပါဝင်တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ အခြားများစွာသော တပ်ဖွဲ့များမှာ ဗြိတိသျှအထူးစစ်ဆင်ရေးအဖွဲ့များ အောက်တွင် ပါဝင်ခဲ့ကြသည်။ ဗမာ့လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်သည် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် ရခိုင်အမျိုးသားတပ်မတော်နှင့် အတူဂျပန်တို့ဘက်မှ ပါဝင်၍ ၁၉၄၂-၁၉၄၄ ခုနှစ်များတွင် ပါဝင်တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့ကြပြီး ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဂျပန်တို့အား ပြန်လှန်တွန်းလှန်ခဲ့ကြလေသည်။ ၁၉၄၇ ခုနှစ်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ကြားဖြတ်အစိုးရအဖွဲ့၊ မြန်မာနိုင်ငံအမှုဆောင်ကောင်စီအဖွဲ့၏ ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌဖြစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၁၂ ရက်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ဆာမောင်ကြီး၊ ဗိုလ်မှူးအောင်၊ မြို့မ-ဦးသန်းကြွယ်၊ အခြားတိုင်းရင်းသား ခေါင်းဆောင်များနှင့် အတူပင်လုံညီလာခံ တွင် တက်ရောက်ခဲ့ပြီး၊ စည်းလုံးညီညွတ်ရေးဖော်ဆောင်သည့် စာချုပ်လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။ သို့သော် ၁၉၄၇ ဇူလိုင်တွင် နိုင်ငံရေးပြိုင်ဘက်များက ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့်တကွ အစိုးရအဖွဲ့ဝင်အချို့ကို လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ ဒီမိုကရက်တစ်သမ္မတနိုင်ငံ (၁၉၄၈-၁၉၆၂) ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီ ၄ ရက်တွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် ပထမဦးဆုံး သမ္မတ အဖြစ် စဝ်ရွှေသိုက် နှင့် ပထမဦးဆုံး ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနု တို့ တာဝန်ယူခဲ့သော လွတ်လပ်သည့် သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်သော ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံအဖြစ် ရပ်တည်ခဲ့လေသည်။ အခြားဗြိတိသျှကိုလိုနီနိုင်ငံများနှင့် မတူညီဘဲဓနသဟာယအဖွဲ့ဝင်အဖြစ်မပါဝင်ခဲ့ချေ။ အထက်လွှတ်တော်နှင့် လူမျိုးစုလွှတ်တော်နှစ်ရပ် ပါဝင်သော ပါလီမန်စနစ်ကို ကျင့်သုံးခဲ့သည်။ ယနေ့မြင်တွေ့ရသော မြန်မာနိုင်ငံသည် အောက်မြန်မာနိုင်ငံနှင့် အထက်မြန်မာနိုင်ငံတို့ ပါဝင်သည့်မြန်မာပြည်မနှင့် ဗြိတိသျှတို့သီးခြားအုပ်ချုပ်ခဲ့သည့် နယ်ခြားဒေသတို့ကို ပူးပေါင်း၍ ဖွဲ့စည်းထားပြီး ပင်လုံစာချုပ်အရဖြစ်လာသော နယ်မြေအဖြစ်ဇစ်မြစ်လိုက်၍ ရလေသည်။ ၁၉၆၁ ခုနှစ်တွင် ထိုစဉ်က မြန်မာနိုင်ငံ၏ ကုလသမဂ္ဂ အမြဲတမ်းကိုယ်စားလှယ်အဖြစ်နှင့် ယခင်ဝန်ကြီးပေး ခဲ့ဘူးသည့် ဦးသန့်သည် ကုလသမဂ္ဂ၏ အထွေထွေ အတွင်းရေးမှူးချုပ်အဖြစ် အရွေးချယ်ခံခဲ့ရသည်။ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး (၁၉၆၂-၂၀၁၁) နိုင်ငံကို ၂၆ နှစ်တိုင်⁠တိုင်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည့် နေဝင်း ဦးဆောင်သော စစ်အစိုးရက အာဏာသိမ်းယူသည့် ၁၉၆၂ ခုနှစ်တွင် ဒီမိုကရေစီအုပ်ချုပ်ရေးစနစ်ရပ်စဲသွားပြီး မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်စနစ်လမ်းစဉ်ကို စတင်ခဲ့သည်။ ၁၉၇၄ ခုနှစ်တွင် ဦးသန့်၏ ဈာပနအခမ်းအနားမှ စတင်၍ အစိုးရဆန့်ကျင်ရေး ဆန္ဒပြမှုနှင့်အတူ သွေးထွက်သံယိုမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ၁၉၈၈ ခုနှစ် ရှစ်လေးလုံးအရေးတော်ပုံ (၈⁠၈၈၈) တွင် တော်လှန်ရေးတစ်ရပ်၏ ဖြစ်လုဆဲ⁠ဆဲအခြေအနေသို့ ရောက်ရှိသွားခဲ့သည်။ တန်ပြန်အနေနှင့် ဗိုလ်ချုပ်စောမောင်မှ အာဏာသိမ်းယူခဲ့သည်။ ၎င်းက နိုင်ငံတော်ငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှုတည်ဆောက်ရေးအဖွဲ့ (နဝတ) ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် ဆန္ဒပြပွဲများ ဖြစ်ပွားပြီး စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ဥပဒေကို ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။ ပြည်သူ့ကိုယ်စားလှယ်များအား ရွေးချယ်တင်မြောက်မည့် စီမံချက်များကို ၁၉၈၉ ခုနှစ် မေ ၃၁ တွင် အပြီးသတ် ရေးဆွဲခဲ့ကြသည်။ ၁၉၉ဝ ခုနှစ် မေတွင် လွတ်လပ်သော ရွေးကောက်တင်မြောက်ပွဲကို နှစ် ၃၀ အတွင်းပထမဦးဆုံးအကြိမ်အဖြစ် ကျင်းပခဲ့ကြသည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၏ အမျိုးသား ဒီမိုကရေစီ အဖွဲ့ချုပ်ပါတီမှ စုစုပေါင်း အမတ်နေရာ ၄၈၉ အနက် ၄၀၉ နေရာကို အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ သို့သော်နဝတအစိုးရမှ ရွေးကောက်ပွဲ ရလဒ်များကို ငြင်းပယ်ခဲ့ပြီး ဆင်းပေးရန်ငြင်းဆိုခဲ့သည်။ နဝတအဖွဲ့သည် အင်္ဂလိပ်အခေါ် ဘားမား (Burma) အားမြန်မာ (Myanmar) ဟု ၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် ပြောင်းလဲသတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ၁၉⁠၉၁ ခုနှစ်မှစ၍ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေက ဦးဆောင်ခဲ့ပြီး တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးရယူခဲ့သည်။ ၁၉⁠၉၂ ခုနှစ်တွင် နဝတအဖွဲ့သည် ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ အ‌ခြေခံဥပဒေသစ် ရေးဆွဲရန် ဖော်ထုတ်ခဲ့ပြီး အမျိုးသားညီလာခံတစ်ရပ်ကို ၁၉⁠၉၃ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၉ ရက်နေ့တွင် စတင်ခဲ့သည်။ ၁၉၉၇ ခုနှစ်တွင် နဝတကို နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ (နအဖ) ဟုပြင်ဆင်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ၁၉⁠၉၇ ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံအား အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများအဖွဲ့မှ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံအဖြစ် ဝင်ရောက်ခွင့်ပြုခဲ့သည်။ အမျိုးသားညီလာခံသည် ဆက်လက် ကျင်းပလိုက် ရပ်နားလိုက်ဖြင့် စခန်းသွားခဲ့သည်။ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် အပါအဝင် နိုင်ငံရေးပါတီများစွာတို့မှာ ညီလာခံတွင် ပါဝင်ခြင်းမရှိဘဲ တိုးတက်မှုမှာလည်း မရှိသလောက်ဖြစ်သည်။ ၂၀⁠၀၆ ခုနှစ် မတ် ၁၇ ရက်တွင် နအဖ စစ်အစိုးရသည် မြို့တော်ကို ပျဉ်းမနားအနီးရှိ ဒေသသို့ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ကာ မင်းတို့၏ တည်နေရာ 'နေပြည်တော်' ဟုတရားဝင်‌ကြေညာခဲ့သည်။ ၂၀၀၆ ခုနှစ် စက်တင်ဘာတွင် အမေရိကန်ဦးဆောင်သည့် မြန်မာနိုင်ငံအရေးအား ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီအာဂျင်ဒါတွင် ထည့်သွင်းရေးကြိုးပမ်းမှုအောင်မြင်ခဲ့ပြီး လုံခြုံရေး ကောင်စီတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုများကို မည်သို့အရေးယူဆောင်ရွက်မည်ကို တရားဝင်ဆွေးနွေးရန် လမ်းစပေါ်ပေါက်ပြီဖြစ်သည်။ ၂ဝဝ၆ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာတွင် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာအလုပ်သမားအဖွဲ့ချုပ် မှ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဆက်တိုက်ကျူးလွန်ဖောက်ဖျက်နေသည့် စစ်တပ်မှ အဓမ္မလုပ်အား ပေးခိုင်းမှုများအား အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာတရားရုံးချုပ်တွင် တိုင်တန်းအရေးယူနိုင်ရန် ကြေညာခဲ့သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လ ၁၃ ရက်နေ့တွင် စစ်အစိုးရက ရွေးကောက်ပွဲကို ၂၀၁၀ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလ (၇) ရက်နေ့တွင် ကျင်းပမည်ဟု ကြေညာသည်။ မြို့တော်များစာရင်း သရေခေတ္တရာ အေဒီ ၃ ရာစု-အေဒီ ၉ ရာစု ပုဂံ ၁ဝ၄၄–၁၂၈၇ စစ်ကိုင်းမြို့ ၁၃၁၅–၁၃၆၄၊ ၁၇၆ဝ–၁၇၆၄ အင်းဝမြို့ ၁၃၆၄–၁၇၅ဝ၊ ၁၇၆၄–၁၇၈၁ ပြည် ၁၄၈၅–၁၅၄၂၊ ၁၅၄၂–၁၆၀၈ တောင်ငူမြို့ ၁၄၈၅–၁၆၁၀ ရွှေဘိုမြို့ ၁၇၅ဝ–၁၇၅၃ ရန်ကုန်မြို့‌ ၁၈၆၂–၂ဝ⁠ဝ၆ အမရပူရမြို့ ၁၇၈၂–၁၈၂၃၊ ၁၈၄၁–၁၈၅၇ မင်းကွန်းမြို့ ၁၈၅၇–၁၈၆၁ မန္တလေးမြို့ ၁၈၆၁–၁၈⁠၈၆ နေပြည်တော် ၂ဝ⁠ဝ၆ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၁၉ ရက် ပထဝီဝင် မြောက်ဘက်တွင် တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ၊ အရှေ့ဘက်တွင် လာအိုနိုင်ငံ၊ အရှေ့တောင်ဘက်တွင် ထိုင်းနိုင်ငံ၊ အနောက်ဘက်တွင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ၊ အနောက်မြောက်အရပ်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ တောင်ဘက်တွင် ကပ္ပလီပင်လယ်နှင့် အနောက်တောင်ဘက်တွင် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်တို့ဖြင့် ထိစပ်လျက်ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံနယ်နိမိတ်၏ သုံးပုံတစ်ပုံ ၁၉၃ဝ ကီလိုမီတာ (၁⁠၁၉၉ မိုင်) မှာ တစ်ဆက်တစ်စပ်တည်းသော ကမ်းရိုးတန်းအဖြစ် တွေ့ရှိနိုင်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများတွင် မြေဧရိယာအားဖြင့် ဒုတိယအကြီးဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမှတ်စဉ် ၄၀ မြောက် မြေဧရိယာအကြီးဆုံး နိုင်ငံဖြစ်သည်။ ခေတ်သစ်ကာလအချိန်များတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ကွဲပြားခြားနားသော လူဦးရေမှ ယင်း၏ နိုင်ငံရေး၊ သမိုင်းကြောင်းနှင့် လူသားရင်းမြစ်များအား အဓိကအခန်းကဏ္ဍများမှ ဖော်ဆောင်လျက်ရှိသည်။ ၁၉⁠၉၂ ခုနှစ်က အာဏာရယူခဲ့သော ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး သန်းရွှေ ဦးဆောင်သည့် နိုင်ငံတော် အေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ရှိနေခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ ခုနှစ်အထိ ဗြိတိသျှအင်ပါယာ အောက်တွင် ရပ်တည်ခဲ့သော မြန်မာနိုင်ငံသည် ယနေ့အချိန်အထိ လူမျိုးရေးတင်းမာမှုနှင့် အာဏာသိမ်းရန် ကြိုးစားအားထုတ်မှုများကို ဆက်လက်ရင်ဆိုင်ရလျက်ရှိသည်။ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများ၏ လွှမ်းမိုးမှု နက်ရှိုင်းစွာခံနေရသည့် နိုင်ငံ၏ ယဉ်ကျေးမှုတွင် ထူးခြားသည့် ဗုဒ္ဓယဉ်ကျေးမှုနှင့် တိုင်းရင်သားဓလေ့များ ရောနှောလျက်ရှိသည်။ တည်နေရာ ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော်သည် အာရှတိုက် အရှေ့တောင်ပိုင်းတွင်တည်ရှိပြီး မြောက်လတ္တီတွဒ် ၉ ဒီဂရီ ၃၂ မိနစ်မှ ၂၈ ဒီဂရီ ၃၁ မိနစ်အထိနှင့် အရှေ့လောင်ဂျီတွဒ် ၉၂ ဒီဂရီ ၁ဝ မိနစ်မှ ၁ဝ၁ ဒီဂရီ ၁၁ မိနစ်အထိ ကျယ်ဝန်းသည်။ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများအဖြစ် မြောက်ဘက်နှင့် အရှေ့မြောက်ဘက်တွင် တရုတ်နိုင်ငံ၊ အရှေ့ဘက်နှင့် အရှေ့တောင်ဘက်တွင် လာအိုနိုင်ငံနှင့် ထိုင်းနိုင်ငံ၊ အနောက်ဘက်တွင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့နှင့် ဆက်စပ်လျက်ရှိပြီး တောင်ဘက်တွင် ကပ္ပလီပင်လယ်နှင့် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော် တည်ရှိသည်။ ရန်ကုန်မြို့တော်ကို အရှေ့လောင်ဂျီတွဒ် ၉၆ ဒီဂရီ ၁၃ မိနစ် မျဉ်းကြောင်းနှင့် မြောက်လတ္တီတွဒ် ၁၆ ဒီဂရီ ၄၅ မိနစ်မျဉ်းကြောင်းတို့ ဖြတ်သန်းသွားကြသည်။ အရှေ့လောင်ဂျီတွဒ် ၉၇ ဒီဂရီ မိနစ် ၃ဝ မျဉ်းကို မြန်မာစံတော်ချိန်မျဉ်းအဖြစ် သတ်မှတ်ထားရာ မြန်မာစံတော်ချိန်သည် ဂရင်းနစ်စံတော်ချိန်ထက် ၆ နာရီ မိနစ် ၃ဝ စောသည်။ အကျယ်အဝန်း မြန်မာနိုင်ငံ၏ အကျယ်အဝန်းမှာ ၂၆၁,၂⁠၂၈ စတုရန်းမိုင် (၆၇၆,၅၇၈ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ရှိသည်။ အရှေ့တောင်အာရှတိုက်တွင် ဒုတိယအကြီးဆုံးဖြစ်ပြီး မြေပြင်တဆက်တည်းအကျယ်အဝန်းအရဆိုလျှင် အကြီးဆုံးဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာတွင် (ဇန်ဘီယာပြီးလျှင်) ၄၀ ခုမြောက် အကြီးဆုံးတိုင်းပြည်ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်နိုင်ငံရှိ တက္ကဆက်ပြည်နယ်ထက် အနည်းငယ်သေးပြီး အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံထက် အနည်းငယ်ကြီးမားသည်။ အရှေ့နှင့်အနောက် ၅၈၂ မိုင် (၉၃၆ ကီလိုမီတာ) ကျယ်ဝန်းပြီး တောင်နှင့်မြောက် ၁,၂၇၅ မိုင် (၂,ဝ၅၁ ကီလိုမီတာ) ရှည်လျားသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ နယ်နိမိတ်အရှည်သည် မိုင်ပေါင်း ၅,၂ဝဝ ခန့်ရှိပြီး အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများနှင့်မိုင်ပေါင်း ၃,၈ဝ၈ မိုင် ဆက်စပ်လျက်ရှိရာတရုတ်မြန်မာ နယ်စပ်မှာ အရှည်လျားဆုံးဖြစ်ပြီး ၂၁၈၅ ကီလိုမီတာ (၁,၃၅၇ မိုင်)၊ မြန်မာ-ထိုင်း ၁,၃၁၄ မိုင်၊ မြန်မာအိန္ဒိယ ၈၅၇ မိုင်၊ မြန်မာ-ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ၁၅၂ မိုင်နှင့် မြန်မာ-လာအို ၁၂၈ မိုင် အသီးသီး ရှိကြသည်။ ရေမိုင်နယ်နိမိတ်မှာ နတ်မြစ်ဝမှ ကော့သောင်းအထိ အလျား ၁,၃၈၅ မိုင်ခန့်ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ တောင်ဘက်နှင့် အနောက်တောင်ဘက်တွင် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်နှင့် ကပ္ပလီပင်လယ်တို့ တည်ရှိကာ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းမှာ ၁၉၃ဝ ကီလိုမီတာ (၁⁠၁၉၉ မိုင်) ရှည်လျားသည်။ ကမ်းရိုးတန်း၏အလျားမှာ နိုင်ငံပတ်ပတ်လည် နယ်နိမိတ်တစ်ခုလုံး၏ သုံးပုံတစ်ပုံရှိသည်။ မြေမျက်နှာသွင်ပြင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ မြေမျက်နှာသွင်ပြင်ကို အကြမ်းအားဖြင့် အနောက်ဘက်တောင်တန်းကြီးများဒေသ၊ အလယ်ပိုင်း မြေနိမ့်မြစ်ဝှမ်း လွင်ပြင်ဒေသ၊ အရှေ့ဘက်ကုန်းမြင့်ဒေသဟူ၍ သုံးပိုင်းပိုင်းခြားနိုင်သည်။ ဟိမဝန္တာတောင်တန်းသည် မြန်မာနိုင်ငံနှင့်ဆက်စပ်နေပြီး အနောက်ရိုးမတောင်တန်းအဖြစ် တောင်ဘက်သို့ သွယ်တန်းလျက်ရှိသည်။ အနောက်ရိုးမတောင်တန်းဒေသ၏ မြန်မာနိုင်ငံမြောက်စွန်းတွင်ရှိသော ခါကာဘိုရာဇီတောင်မှာ ၅၈⁠၈၁ မီတာ (၁၉၂၉၅ ပေ) မြင့်၍ မြန်မာနိုင်ငံတွင် အမြင့်ဆုံးတောင်ထိပ်ဖြစ်သည်။ စာရာမေတိတောင်ထိပ်သည် ၁၂၅⁠၅၃ ပေမြင့်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဟိမဝန္တာတောင်မကြီး၏ မြောက်မှ တောင်သို့ ဖြာဆင်းလာသော တောင်တန်းကြီးသုံးခုရှိရာယင်းတို့မှာ ရခိုင်ရိုးမ၊ ပဲခူးရိုးမနှင့် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်တို့ဖြစ်ကြလေသည်။ အနောက်ရိုးမတောင်တန်းကြီးသည် အိန္ဒိယနိုင်ငံနှင့် မြန်မာနိုင်ငံတို့ကို တံတိုင်းသဖွယ် ကာဆီးထားလျက်ရှိသည်။ အလယ်ပိုင်းမြစ်ဝှမ်း မြေနိမ့်လွင်ပြင်ဒေသများတွင် ဧရာဝတီမြစ်ဝှမ်းဒေသသည် အကျယ်ဆုံးဖြစ်၍ ပထမပိုင်းကို မြစ်ဖျားမှ မန္တလေးမြို့အထိ၊ ဒုတိယပိုင်းကို မန္တလေးမှ ပြည်မြို့အထိ၊ တတိယပိုင်းကို ပြည်မြို့မှ မြစ်ဝအထိ ပိုင်းခြားလေ့လာတွေ့ရှိနိုင်သည်။ အလယ်ပိုင်းမြစ်ဝှမ်း မြေနိမ့်လွင်ပြင်ဒေသတွင် စစ်တောင်းမြစ်ဝှမ်းဒေသနှင့် ချင်းတွင်းမြစ်ဝှမ်းဒေသတို့လည်း ပါဝင်သည်။ အလယ်ပိုင်းမြစ်ဝှမ်းမြေနိမ့်ဒေသ၌ ဇီးဖြူတောင်တန်း၊ မင်းဝံတောင်တန်း၊ မှန်ကင်းတောင်တန်းနှင့် ဂန့်ဂေါတောင်တန်းစသည့် တောင်တန်းငယ်များ တည်ရှိသည်။ ထိုဒေသ၌ ပဲခူးရိုးမတောင်တန်းသည် မြောက်မှတောင်သို့ တွန့်ခေါက်သွယ်တန်းလျက် ရှိသည်။ အရှေ့ဘက် ကုန်းမြင့်ဒေသမှာ ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်ဒေသဖြစ်၍ ပျမ်းမျှ ပေပေါင်း ၃ဝ⁠ဝဝ မှ ၄ဝ⁠ဝဝ အထိ မြင့်သည်။ ကုန်းပြင်မြင့်ဆိုသော်လည်း ညီညာနေခြင်းမဟုတ်ဘဲ မြင့်မောက်သော တောင်တန်းကြီးများရှိပြီး သံလွင်မြစ်သည် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်ဒေသမှ တနင်္သာရီကမ်းမြောင်မြောက်ပိုင်း မြေညီလွင်ပြင်သို့ စီးဆင်းသည်။ ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်၌ မြစ်ဖျားခံသော ရွှေလီ၊ မြစ်ငယ်၊ ဇော်ဂျီနှင့် ပန်းလောင်မြစ်တို့သည် ဧရာဝတီမြစ်ထဲသို့ စီးဝင်ကြသည်။ ဧရာဝတီမြစ်သည် မြန်မာ့ အရှည်ဆုံးမြစ်ဖြစ်ပြီး ၂၁၇ဝ ကီလိုမီတာ (၁၃၄၈ မိုင်‌) နီးပါးရှည်လျားပြီး မုတ္တမပင်လယ်ကွေ့အတွင်းသို့ စီးဝင်သွားသည်။ တောင်စဉ်တောင်တန်းကြီးအကြားတွင် မြေဩဇာကောင်းမွန်သော လွင်ပြင်ကျယ်ကြီးများ တည်ရှိလေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူဦးရေအများစုမှာ ရခိုင်ရိုးမတောင်တန်းနှင့် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်ကြားတွင် ရှိသည့် ဧရာဝတီမြစ်ဝှမ်းဒေသတလျှောက် နေထိုင်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးတိုးတက်မှုနှုန်းနှေးကွေးခြင်းသည် ၎င်း၏ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်နှင့် ဂေဟစနစ်တို့အား ထိန်းသိမ်းပေးရာရောက်ခဲ့သည်။ သစ်တောအုပ်ကြီးများ ထူထပ်သိပ်သည်းသည့် အမြဲစိမ်းသစ်တောများနှင့် ကျွန်းတောကြီးများသည် အောက်မြန်မာနိုင်ငံ၏ ၄၉ ရာခိုင်နှုန်း ‌ကျော်သော ဧရိယာကို ဖုံးလွှမ်းလျက်ရှိသည်။ ဤဒေသတွင် အလေ့ကျပေါက်ရောက်သော အပင်များတွင် ကြက်ပေါင်စေးပင်၊ ရှားပင်၊ ပျဉ်းကတိုးပင်၊ လမုတော၊ အုန်းပင်နှင့် ကွမ်းသီးပင်များ ပါဝင်လေသည်။ မြောက်ဘက်ကုန်းမြင့်ဒေသများတွင် ဝက်သစ်ချပင်၊ ထင်းရှူးပင်၊ ဇလပ်ပင်မျိုးစုံတို့ပေါက်ရောက်ကြသည်။ ကမ်းရိုးတန်း တစ်လျှောက်တွင်လည်း အပူပိုင်းဒေသသစ်သီးဝလံမျိုးစုံပေါက်ရောက်ကြသည်။ မိုးနည်းရပ်ဝန်းဒေသတွင်မူ အပင်များမှာ ကြဲပြီးလှီကြသည်။ သားရဲတိရစ္ဆာန်များ တောင်တွင်းသားရဲတိရစ္ဆာန်များအနက် ကျားနှင့် ကျားသစ်တို့သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် တွေ့ရတတ်လေ့ရှိသည်။ အထက်မြန်မာနိုင်ငံတွင် ကြံ့၊ ကျွဲရိုင်း၊ တောဝက်၊ သမင်၊ ဒရယ်နှင့် ဆင်များကို တွေ့နိုင်ပြီး ဆင်များကို ယဉ်အောင်မွေးယူ၍ သစ်လုပ်ငန်းများတွင် ခိုင်းစေအသုံးချကြသည်။ သေးငယ်သော နို့တိုက်သတ္တဝါများမှာလည်း ပေါများလှပြီး မျောက်လွှဲကျော်နှင့် မျောက်များမှအစ ရှူးပျံနှင့် ကြံ့သူတော်များအဆုံး တွေ့မြင်ရသည်။ ငှက်မျိုးစုစုပေါင်း ၈၀⁠၀ ကျော်ခန့်တွင် ကြက်တူရွေး၊ ရစ်၊ ဥဒေါင်း၊ ကျီးကန်း၊ ငဟစ်နှင့် စပါးခင်းငှက်များ ပါဝင်သည်။ တွားသွားသတ္တဝါတွင်မူ မိချောင်း၊ တောက်တဲ့၊ ‌မြွေဟောက်၊ စပါးကြီးမြွေနှင့် လိပ်တို့ကို ပါတွေ့ရှိနိုင်သည်။ ရေချိုငါးမျိုးစုပေါင်း ရာနှင့်ချီ၍ တွေ့မြင်ရပြီး လွန်စွာမှ ပေါများကာ အရေးပါသည့် အစာအဟာရ ရင်းမြစ်လည်း ဖြစ်သည်။ ရာသီဥတု မြန်မာနိုင်ငံသည် များသောအားဖြင့် ဥတ္တရယဉ်စွန်းတန်းနှင့် အီကွေတာအကြားတွင် ကျရောက်တည်ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် အာရှဒေသ၏ မှတ်သုံရပ်ဝန်းဒေသတွင် ကျရောက်ပြီး ၎င်း၏ ကမ်းရိုးတန်းဒေသများရရှိသော မိုးရေချိန်မှာ နှစ်စဉ် ၅ဝ⁠ဝဝ မမ (၁၉၇ လက်မ) ရှိသည်။ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသတွင် နှစ်စဉ်မိုးရေချိန်မှာ ၂၅ဝဝ မမ (၉၈ လက်မ) ဖြစ်ပြီး၊ မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းတွင် တည်ရှိသော မိုးနည်းရပ်ဝန်းဒေသတွင် နှစ်စဉ်မိုးရေချိန် ၁၀⁠၀၀ မမ (၃၉ လက်မ) ထက်နည်းလေသည်။ မြောက်ဘက်ဒေသများသည် အအေးဆုံးဖြစ်ပြီး ပျမ်းမျှအပူအချိန် ၂၁ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ် (၇၀ ဒီဂရီ ဖာရင်ဟိုက်) ရှိလေသည်။ ကမ်းရိုးတန်းနှင့် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသများ၏ ပျမ်းမျှအပူချိန်မှာ ၃၂ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ် (၉ဝ ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက်) ရှိလေသည်။ အကြမ်းအားဖြင့် နွေ၊ မိုး၊ ဆောင်း ဟူ၍ သုံးရာသီ ပိုင်းခြားထားသည်။ မတ်လမှ မေလလယ်အထိ နွေဥတု၊ မေလလယ်မှ အောက်တိုဘာလကုန်အထိ မိုးဥတုနှင့် နိုဝင်ဘာလမှ ဖေဖော်ဝါရီလကုန်အထိ ဆောင်းဥတုဟု သတ်မှတ်သည်။ ယေဘုယျအားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံသည် အပူပိုင်းမုတ်သုံရာသီဥတု ရှိသော်လည်း မြေမျက်နှာပြင်အနေအထား ကွဲပြားခြားနားမှုကြောင့် တစ်နေရာနှင့်တစ်နေရာ ရာသီဥတု ကွဲပြားသွားသည်။ ဥပမာအားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းတွင် တစ်နှစ်လျှင် စုစုပေါင်း မိုးရေချိန်လက်မ ၄ဝ အောက်သာရရှိပြီး ရခိုင်ကမ်းရိုးတန်းနှင့် တနင်္သာရီကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက်တွင် တစ်နှစ်လျှင် မိုးရေချိန် လက်မ ၂ဝဝ ခန့်ရရှိသည်။ နွေဥတုဖြစ်သော မတ်လနှင့်ဧပြီလများတွင် မြန်မာနိုင်ငံ အလယ်ပိုင်းဒေသ၌ ပျမ်းမျှအမြင့်ဆုံး အပူချိန်မှာ ၁⁠၁ဝ ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက် (၄၃ ဒသမ ၃ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ်) အထက်ဖြစ်၍ မြန်မာနိုင်ငံမြောက်ပိုင်းတွင် ၉၇ ဒီဂရီ ဖာရင်ဟိုက် (၃၆ ဒသမ ၁ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ်) ခန့်နှင့် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်တွင် ၈၅ မှ ၉၅ ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက် (စင်တီဂရိတ် ၂၉ ဒသမ ၄ နှင့် ၃၅ ဒီဂရီ) အတွင်းရှိသည်။ မြို့များ၏ တည်နေရာနှင့် မြေမျက်နှာပြင် အနိမ့်အမြင့်ကိုလိုက်၍ အပူချိန်ကွာခြားသည်။ အပူချိန်မြင့်လွန်းခြင်း၊ နိမ့်ကျလွန်းခြင်းများ မရှိပေ။ တိုက်ခတ်သော လေကြောင်းနှင့် လေဖိအားအခြေအနေများကြောင့် မိုးရွာသွန်းမှုဖြစ်ပေါ်စေသည်။ အချို့နှစ်များတွင် မုန်တိုင်းပြင်းထန်စွာ ကျရောက်သဖြင့် ကမ်းရိုးတန်းဒေသများတွင် ရံဖန်ရံခါမုန်တိုင်းဒဏ်ခံရသည်။ မြန်မာ့သမိုင်းတစ်လျှောက် မြန်မာနိုင်ငံတွင်ပေါ်ပေါက်ကြုံတွေ့ခဲ့ရသော သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များတွင် အဆိုးရွား၊ အကြမ်းတမ်းဆုံးသော နာဂစ်ဆိုင်ကလုန်းမုန်တိုင်းဒဏ်ကို မြန်မာနိုင်ငံသည် ၂ဝ⁠ဝ၈ ခုနှစ် မေလ ၂ရက်နေ့၌ ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။ ရာသီဥတုမှန်ကန်မျှတမှုကို အထောက်အကူပြုစေရန်အတွက် မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းဒေသ စိမ်းလန်းစိုပြည်ရေးလုပ်ငန်းများကို နိုင်ငံတော်က ဦးစားပေး အကောင်အထည်ဖော်လျက်ရှိသည်။ တိုင်းဒေသကြီးနှင့်ပြည်နယ်များ မြန်မာနိုင်ငံသည် ပြည်နယ် ခုနှစ်ပြည်နယ်နှင့် တိုင်းဒေသကြီး ခုနှစ်တိုင်းတို့ဖြင့် ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ထားသည်။ တိုင်းဒေသကြီးများတွင် ဗမာများ အဓိကနေထိုင်ကြပြီး ပြည်နယ်များတွင် မျိုးနွယ်စုတိုင်းရင်သားများ နေထိုင်ကြသည်။ အုပ်ချုပ်ရေးအရမြို့နယ်၊ ရပ်ကွက်နှင့် ကျေးရွာများအဖြစ် ထပ်မံခွဲထားသည်။ အဓိကမြို့ကြီးများ အားခရိုင်နှင့် မြို့နယ်များအဖြစ် ထပ်မံခွဲထားသည်။ တိုင်းဒေသကြီးများ ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး မကွေးတိုင်းဒေသကြီး မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး ပြည်နယ်များ ကချင်ပြည်နယ် ကယားပြည်နယ်‌ ကရင်ပြည်နယ် ချင်းပြည်နယ် မွန်ပြည်နယ် ရခိုင်ပြည်နယ် ရှမ်းပြည်နယ် တိုင်းဒေသကြီး၊ ပြည်နယ်၊ ခရိုင်၊ မြို့နယ်စသည်တို့ ခွဲခြားထားပုံ နိုင်ငံရေးနှင့် အစိုးရ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ မြန်မာနိုင်ငံသည် ပြည်ထောင်စု သီးခြားလွှတ်တော် သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်သည်။ ၂၀၂၁ ဖေဖော်ဝါရီလတွင် တပ်မတော်ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ် ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး မင်းအောင်လှိုင်သည် ၂၀၂၀ ခုနှစ်ရွေးကောက်ပွဲ၌ မဲစာရင်းမသမာမှုများရှိသည်ဟု စွပ်စွဲခဲ့ရာနိုင်ငံတော်အာဏာကို သိမ်းယူခဲ့သည်။ ဒုတိယသမ္မတဦးမြင့်ဆွေကို ယာယီသမ္မတအဖြစ်ထားရှိခဲ့ပြီး ၂၀၂၁ ဩဂုတ်တွင် မိမိကိုယ်ကို ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ထိုသို့အာဏာသိမ်း၍ ဖွဲ့စည်းထားသောစစ်အစိုးရကို ဆန့်ကျင်ရန်အတွက် ရွေးကောက်ပွဲတွင် ရွေးကောက်ခံခဲ့ရသော လွှတ်တော်အမတ်များနှင့် တိုင်းရင်းသားအဖွဲ့များက အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရကို စင်ပြိုင်အစိုးရအဖြစ် ဖွဲ့စည်းခဲ့ကြသည်။ အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရတွင် နိုင်ငံတော်သမ္မတ ဦးဝင်းမြင့်၊ ဒုတိယသမ္မတ ဒူဝါလရှီးလ၊ နိုင်ငံတော်၏ အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ် အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့် ဝန်ကြီးချုပ် မန်းဝင်းခိုင်သန်းတို့က ဦးဆောင်လျက်ရှိကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကို စစ်ခေါင်းဆောင်များက ရေးဆွဲခဲ့သည့်အလျောက် ဥပဒေပြုလွှတ်တော်နေရာများ၏ ၂၅ ရာခိုင်နှုန်းကိုသာမက အခြားအရေးပါသည့် ဌာနနေရာများကိုလည်း တပ်မတော်ကရယူထားသည်။ နိုင်ငံရေးယဉ်ကျေးမှု မြန်မာနိုင်ငံတွင် အဓိကပါတီကြီးများမှာ အမျိုးသား ဒီမိုကရေစီ အဖွဲ့ချုပ်နှင့် ရှမ်းအမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် တို့ဖြစ်ကြသည်။ ယင်းတို့၏လှုပ်ရှားမှုများကိုမူ စစ်တပ်မှ တင်းကျပ်စွာ ချုပ်ကိုင်ထားသည်။ အခြား တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုများအား ကိုယ်စားပြုသော ပါတီငယ်များလည်းရှိသည်။ နိုင်ငံရေး အတိုက်အခံပြုလုပ်ခြင်းကို ခွင့်ပြုခြင်းမရှိသလောက်ဖြစ်ပြီး ပါတီများစွာမှာ တရားမဝင်အသင်း အဖြစ်ကြေညာထားခြင်ခံရသည်။ လူ့အခွင့်အရေးစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ (Human Rights Watch) နှင့် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာရေး အဖွဲ့ (Amnesty International) အပါအဝင် အချို့အဖွဲ့အစည်းများ၏ အဆိုအ‌ရ စစ်အစိုးရ၏ လူ့အခွင့်အရေးမှတ်တမ်းများမှာ လွန်စွာဆိုးဝါးကြောင်းသိရှိရသည်။ လွတ်လပ်သည့် တရားစီရင်ခွင့်မရှိသည့်အပြင် စစ်အစိုးရအား ဆန့်ကျင်သည့် နိုင်ငံရေးအတိုက်အခံမှန်သမျှအားလည်း ခွင့်မပြုချေ။ အင်တာနက်အသုံးအပြုမှုမှာလည်း များစွာကန့်သတ်ထားပြီး ပြည်သူများဝင်ရောက်ကြည့်ရှု နိုင်သည့် ဝက်ဘ်စာမျက်နှာများ အထူးသဖြင့် နိုင်ငံရေးအတိုက်အခံနှင့် ဒီမိုကရေစီအရေး ဝက်ဘ်စာမျက်နှာများအား ပြည်သူတို့ ဝင်‌ရောက်ကြည့်ရှုနိုင်မှုကို ကန့်သတ်ချုပ်ချယ်ထားသည်။ အဓမ္မလုပ်အားပေးစေမှု၊ လူကုန်ကူးခြင်းနှင့် ကလေးအလုပ်သမားကိစ္စများမှာ နေ့စဉ်ဖြစ်ပျက်လျက်ရှိပြီး နိုင်ငံရေးဆန့်ကျင်မှုမှန်သမျှကို ခွင့်မပြုချေ။ ၁၉၈၈ ခုနှစ်တွင် တပ်မတော်သည် စီးပွားရေးချွတ်ခြုံကျမှုနှင့် နိုင်ငံရေးဖိနှိပ်မှုများအား ဆန္ဒပြသည်ကို ရက်စက်ကြမ်း ကြုတ်စွာ နှိမ်နင်းခဲ့သည်။ ၁၉၈၈ ခုနှစ် ဩဂုတ် ၈ ရက်၊ ရှစ်လေးလုံးအရေးတော်ပုံဟု လူသိများသည့်နေ့တွင် ဆန္ဒပြသူပြည်သူများအား ပစ်ခတ်ခဲ့သည်။ သို့သော် ယင်းဆန္ဒပြမှုများက ၁၉၉၀ ပြည့်ရွေးကောက်ပွဲများအား လမ်းပွင့်စေခဲ့သည်။ ရလဒ်များကိုမူ စစ်အစိုးရက အသိအမှတ်မပြုခဲ့ချေ။ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်သည် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၏ ဦးဆောင်မှုဖြင့် မဲအားလုံး၏ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းနှင့် လွှတ်တော်အမတ်နေရာ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော်အား နှစ်သုံးဆယ်အတွင်း ပထမဆုံးအကြိမ်ကျင်းပခဲ့သည့် ၁၉⁠၉၀ ပြည့်နှစ် ရွေးချယ်တင်‌မြောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဒီမိုကရေစီစနစ် ပြန်လည်ထွန်းကားရေး ဆောင်ရွက်ချက်များကြောင့် နိုင်ငံတကာ၏ အားပေးထောက်ခံမှုကို ရရှိခဲ့ပြီး ၁၉⁠၉၁ ခုနှစ်တွင် နိုဘယ်ငြိမ်းချမ်းရေးဆုကို ဆွတ်ခူးခဲ့သည်။ သူမသည် အကြိမ်ပေါင်းများစွာ နေအိမ်တွင် အကျယ်ချုပ်ကျခံခဲ့ရသည်။ ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေအတွင်းရေးမှူးချုပ် ကိုဖီအန်နန်မှ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေထံ တိုက်ရိုက် တောင်းဆိုခြင်းပြုခဲ့သော်လည်း ၂၀⁠၀၆ ခုနှစ် မေ ၂၇ ရက်တွင် စစ်အစိုးရက ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အား အိမ်တွင်းအကျယ်ချုပ်ခြင်းကို နောက်တစ်နှစ်ထပ်မံတိုးလိုက်သည်။ ၁၉၇၅ခုနှစ်နိုင်ငံကာကွယ်ရေးဥပဒေအရ နိုင်ငံတော်၏ တရားဝင်လုပ်ပိုင်ခွင့်ဖြင့် ခွင့်ပြုထားခြင်းကိုကျင့်သုံးခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ စစ်အစိုးရသည် နိုင်ငံတကာ မျက်နှာစာတွင် ဝိုင်းပယ်ခြင်းတိုးမြင့်၍ခံနေရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ လက်ရှိအ‌ခြေအနေကို ၂၀⁠၀၆-ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ပထမဆုံးအကြိမ်ကုလသမဂ္ဂတွင် အလွတ်သဘောဆွေးနွေးရန်တင်သွင်းခဲ့ကြသည်။ ၂ဝ⁠ဝ၆-ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် လုံခြုံရေးကောင်စီဝင် ၁၅ နိုင်ငံအနက် ၁၀ နိုင်ငံတို့က မြန်မာပြည်အရေးကို ကောင်စီ၏ တရားဝင်အဂျင်ဒါတွင် လက်ခံရန်ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ အာဆီယံသည်လည်း မြန်မာအစိုးရနှင့် ပတ်သက်၍ များစွာစိတ်အနှောင့်ယှက်ဖြစ်ခဲ့ရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဒီမိုကရေစီကိစ္စကို ကိုင်တွယ်ဆုံးဖြတ်ရန် အာဆီယံနိုင်ငံရေး ပါလီမန်တွင်း ကော်မတီတစ်ရပ်ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့ကြသည်။ တရုတ်နိုင်ငံကဲ့သို့သော အဓိကနိုင်ငံကြီးက ထောက်ခံအားပေးနေသ၍ မြန်မာနိုင်ငံတွင် သိသာထင်ရှားသော ပြောင်းလဲမှုဖြစ်ပေါ်ရန် အလားအလာနည်းပါးလျက်ရှိသည်။ နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေးနှင့်စစ်ရေးကိစ္စများ မြန်မာနိုင်ငံ၏ အထူးသဖြင့် အနောက်နိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံရေးမှာ တင်းမာလျက်ရှိသော အခြေအနေမှ ယခု ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံ အဖြစ် ဒီမိုကရေစီစနစ်သို့ အသွင်ကူးပြောင်း လာသောအခါ ယခင်ကထက် ဆက်ဆံရေး အဆင်ပြေလာပြီဖြစ်သည်။ အမေရိကန်နိုင်ငံသည် မြန်မာနိုင်ငံအား ကျယ်ပြန့်သော ပိတ်ဆို့ဒဏ်ခတ်မှုများကို ၁၉၈၈ ခုနှစ်အရေးတော်ပုံအပြီးနှင့် ၁၉⁠၉၀ ပြည့်ရွေးကောင်ပွဲများအပြီးတွင် ကျင့်သုံးခဲ့သော်လည်း ယခုအခါ ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုများကို ဖြေလျှော့လာနေပြီဖြစ်သည်။ အလားတူပင် ဥရောပသမဂ္ဂ (အီးယူ) သည်လည်း ပိတ်ဆို့မှုတွင် လက်နက်ရောင်းချခြင်း ပိတ်ဆို့မှု၊ ကုန်သွယ်မှုဆိုင်ရာ အခွင့်အရေးပိတ်ဆို့မှုနှင့် အတူလူသားချင်းစာနာ ထောင်ထားမှုကူညီပံ့ပိုးမှုမှ လွဲ၍ အခြားကူညီထောက်ပံ့မှုအားလုံးကို ပိတ်ဆို့ထားရှိခဲ့သော်လည်း ယခုအခါ လက်နက်ရောင်းချခြင်းမှလွဲ၍ အခြားပိတ်ဆို့မှု အများအပြားကို ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့ပြီဖြစ်သည်။ အမေရိကန်နှင့် ဥရောပအစိုးရတို့၏ ပိတ်ဆို့မှုများ၊ သပိတ်မှောက်မှုနှင့် မြန်မာဒီမိုကရေစီအရေးလှုပ်ရှားမှုများအား ပံ့ပိုးပေးကြသည့်အဖွဲ့များ၏ တိုက်ရိုက်ဖိအားပေးမှုများကြောင့် အမေရိကန်နှင့် ဥရောပကုမ္ပဏီများ မြန်မာနိုင်ငံမှ ထွက်ခွာသွားခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ဟာကွက် ပျော့ကွက်များ ကြောင့် အနောက်နိုင်ငံ ကုမ္ပဏီအချို့ ကျန်ရှိသေးလျက်ရှိသည်။ သို့သော် အာရှကုမ္ပဏီများကမူ သဘာဝသယံဇာတထုတ်လုပ်မှုလုပ်ငန်းများတွင် ရင်းနှီးမြှပ်နှံမူအသစ်များပါ ထပ်ပံတိုးချဲ့ကြပြီး ဆက်လက်၍ လုပ်ငန်းများလုပ်ကိုင်ကြရန် သာမန်အားဖြင့် ဆန္ဒရှိကြဆဲဖြစ်သည်။ ပြင်သစ်ရေနံကုမ္ပဏီတိုတယ်သည် မြန်မာနိုင်ငံအား အားယူမှ ပိတ်ဆို့သည့်ကြားထဲက မြန်မာပြည်နှင့် ထိုင်းနိုင်ငံကို သွယ်တန်းထားသော ရတနာဓာတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းကို အောင်မြင်စွာ လည်ပတ်စေနိုင်ခဲ့သည်။ တိုတယ်ကုမ္ပဏီသည် ယခုအခါတွင် ဘယ်လ်ဂျီယံနှင့် ပြင်သစ်နိုင်ငံတရားရုံးများတွင် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ရတနာဓာတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းတည်ဆောက်စဉ်အခါက မြန်မာအရပ်သားများအား အဓမ္မအသုံးချခဲ့သည်ကို မသိကျိုးကျွန် ပြုလုပ်ခဲ့မှုများ ကြောင့် အမှုရင်ဆိုင်ရလျက်ရှိသည်။ နားလည်တတ်သူများက ပိုက်လိုင်းတစ်လျှောက်ကျူးလွန်ခဲ့သော လူ့အခွင့်အရေးချိုး ဖောက်မှုများသည် တပ်မတော်မှ လုပ်ငန်းအကောင်အထည်ဖော်ရာတွင် ကူညီပံ့ပိုးခဲ့ပြီး တိုတယ်ကုမ္ပဏီနှင့် ယင်း၏ လုပ်ငန်း ဆောင်ရွက်ရာတွင် အမေရိကန်အကျိုးတူလုပ်ငန်း ဆောင်ရွက်ဘက် ချက်ဗရွန်ကုမ္ပဏီတို့၌ တိုက်ရိုက်တာဝန်ရှိသည်ဟု ဆိုသည်။ ချယ်ဗရွန်မှ မဝယ်ယူမီ ရှေ့က ယူနိုကယ်ကုမ္ပဏီသည်လည်း ဒေါ်လာ သန်းနှင့် ချီ၍လျော်ကြေးပေးခဲ့ရပြီး ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်ဦးဆောင်သည့် ဒဏ်ခတ်အရေးယူမှုများသည် စစ်ခေါင်းဆောင်များနှင့် အရပ်သားများ မည်သူ့အား ထိခိုက်သည် ဆိုသည်မှာ အငြင်းပွားစရာမလိုပဲ ထင်သာမြင်သာရှိလှသည်။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုကြောင့် ယခင်စစ်ခေါင်းဆောင်များမှာ ထိခိုက်မှုမရှိသည့်အပြင် ချမ်းသာမြဲဖြစ်ပြီး၊ ပိတ်ဆို့ အရေးယူမှုကြောင့် မြန်မာပြည်သူလူထုကြီးသာ ဆင်းရဲကျပ်တည်းလျက်ရှိပြီး အလုပ်အကိုင်နှင့် လခကောင်း⁠ကောင်းရသော ပြည်ပနိုင်ငံများသို့သာ သွားရောက်အလုပ်လုပ်ကိုင်လျက်ရှိကြသည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ် ဒီမိုကရေစီ အရပ်သားအစိုးရတက်လာပြီးနောက်ပိုင်း နိုင်ငံတကာ ဆက်ဆံရေးပိုမိုကောင်းမွန်လာခဲ့သည်။ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် ပထမဦးဆုံး အာဆီယံ ဥက္ကဋ္ဌ ရာထူးကို လွှဲယူနိုင်ခဲ့ပြီး ၂၀၁၄ ခုနှစ် မေလနှင့် နိုဝင်ဘာလများတွင် အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေးပွဲများကို အောင်မြင်စွာ အိမ်ရှင်နိုင်ငံအဖြစ် လက်ခံကျင်းပနိုင်ခဲ့သည်။ စစ်တပ် မြန်မာစစ်တပ်ကို တပ်မတော်ဟု သိရှိကြပြီး မြန်မာ့ကြည်းတပ်တွင် စစ်သည်အင်အား ၄၉၂,၀⁠၀၀ ကျော်ရှိသည်‌။ မြန်မာတပ်မတော်တွင် တပ်မတော် (ကြည်း)၊ တပ်မတော် (ရေ)၊ တပ်မတော် (လေ) တပ်ဖွဲ့များပါဝင်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် ၎င်း၏ တပ်သားအရေအတွက်အရ ကမ္ဘာ့အဆင့် ၁၂ တွင် ရှိသည်။ စစ်တပ်သည် တိုင်းပြည်တွင် အထူးပင် အ‌ရှိန်အဝါကြီးမားသည်‌။ နိုင်ငံတော်၏ ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာန၊ ပြည်ထဲရေး ဝန်ကြီးဌာန နှင့် နယ်စပ်ရေးရာ ဝန်ကြီးဌာန တို့ကို တပ်မတော် ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ် မှ ခန့်ထားရသည်။ မြန်မာ့စစ်အသုံးစရိတ်မှာ ၂၀၁၂−၂၀၁၃ ဘဏ္ဍာရေးနှစ်အတွက် ၁၄.၄ ရာခိုင်နှုန်း ဖြစ်သည်။ စီးပွားရေး မြန်မာနိုင်ငံသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အဆင်းရဲဆုံးနိုင်ငံများစာရင်းဝင် နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်သည်။ ဆယ်စုနှစ်များစွာစီးပွားဆုတ်ယုတ်မှု၊ စီမံခန့်ခွဲမှု မှားယွင်းခြင်းနှင့် စီးပွားရေးအရ၊ နိုင်ငံရေးအရ တားဆီးပိတ်ဆို့မှုဒဏ် ခံနေရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဂျီဒီပီတိုးတက်နှုန်း (GDP) မှာ နှစ်စဉ် ၂.၉ ရာခိုင်းနှုန်းသာရှိသည်။ မဟာမဲခေါင်မြစ်ဝှမ်း ဒေသခွဲနိုင်ငံများတွင် တိုးတက်မှု အနိမ့်ဆုံးဖြစ်သည်။ ၁၉၄၈ ခုနှစ်တွင် ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီအစိုးရကို ဖွဲ့စည်းပြီးနောက်ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနုသည် မြန်မာနိုင်ငံကို သာယာဝပြောသည့် ပြည်တော်သာနိုင်ငံတော်အဖြစ် ထူထောင်ရန် အားထုတ်ခဲ့သည်။ ဦးနု အစိုးရသည် နှစ်⁠နှစ်တာ စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးမှုစီမံကိန်းကို ချမှတ်ဆောင်ရွက်ခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ချေ။ ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်းဦးဆောင်သည့် စစ်အစိုးရက ၁၉၆၂ ခုနှစ်တွင် အာဏာသိမ်းယူအပြီးတွင် မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်စနစ်ကို အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့သည်။ လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးလုပ်ငန်းမှလွဲ၍ စက်မှုလက်မှုကဏ္ဍအားလုံးကို ပြည်သူပိုင်သိမ်းခဲ့သည်။ ၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် အစိုးရသည် စီးပွားရေးချုပ်ကိုင်မှုများကို ‌လျှော့ချခဲ့သည်။ ပုဂ္ဂလိကပိုင် လုပ်ငန်းများအား အတင့်အသင့် တိုးချဲ့ခွင့်၊ နိုင်ငံခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု ခွင့်ပြုခဲ့သောကြောင့် နိုင်ငံအတွက် လိုအပ်နေသည့် နိုင်ငံခြားဝင်ငွေများ ရရှိခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း အမြတ်စွန်းများသော ကျောက်မျက်ရတနာ၊ ရေနံနှင့် သစ်လုပ်ငန်းကိုမူ ဆက်လက်၍ တင်းကျပ်စွာ ထိန်းချုပ်ထားဆဲဖြစ်သည်။ နိုင်ငံခြားကုမ္ပဏီများမှာ မြန်မာ့သယံဇာတများအားထုတ်လုပ်နိုင်ရန် အစိုးရနှင့် အကျိုးတူဖက်စပ်လုပ်ငန်းများ ထူထောင်ကာဝင်ရောက်နေရာယူကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် ၁၉၈၇ ခုနှစ်တွင် ဖွံ့ဖြိုးမှုအနည်းဆုံးတိုင်းပြည်များစာရင်းတွင် ထည့်သွင်းခြင်းခံခဲ့ရသည်။ ၁၉၉၂ ခုနှစ်မှစ၍ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေ နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲဖြစ်လာပြီး နောက်တွင် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွားလုပ်ငန်းကို အားပေးခဲ့သည်။ သို့သော်နှစ်စဉ်ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသည် သွားရောက်လည်ပတ်မှုမှာ ဦးရေ ၇၅ဝ,ဝ⁠ဝဝ ပင် မပြည့်ပါ။ မကြာမီနှစ်များက တရုတ်နှင့်အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့သည် စီးပွားရေးအကျိုးအတွက်ငှာ စစ်အစိုးရနှင့်ဆက်နွယ်မှုများကို အားဖြည့်ရန်ကြိုးပမ်းခဲ့ကြသည်။ သို့သော် အမေရိကန်၊ အီးယူနှင့် ကနေဒါနိုင်ငံတို့က ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုနှင့် ကုန်သွယ်ရေးပိတ်ပင်မှုများကို ချမှတ်လာကြသည်။ အဓိကနိုင်ငံခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှာ တရုတ်၊ စင်ကာပူ၊ တောင်ကိုရီးယား၊ အိန္ဒိယနှင့် ထိုင်းတို့မှဖြစ်သည်။ ဗြိတိသျှကိုလိုနီခေတ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် အရှေ့တောင်အာရှတွင် အချမ်းသာဆုံးနိုင်ငံဖြစ်ခဲ့သည်။။ ထစ်ချိန်က မြန်မာနိုင်ငံသည် ကမ္ဘာတွင် ဆန်တင်ပို့မှု အများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်ခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့ အုပ်ချုပ်စဉ်အခါက ရေနံကို ဘီအိုစီကုမ္ပဏီမှတစ်ဆင့် တင်ပို့ရောင်းချခဲ့သည်။ မြန်မာပြည်အနေနှင့် လူအားအရင်းအမြစ်နှင့် သဘာဝသယံဇာတများကိုပါ ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သည်။ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ကျွန်းသစ် ၇၀ ရာခိုင်နှုန်းကို မြန်မာနိုင်ငံမှ ထုတ်လုပ်ခဲ့ပြီး မြန်မာနိုင်ငံတွင် စာတတ်မြောက်သည့် လူဦးရေမှာလည်း မြင့်မားလှသည်။ ထိုအချိန်က မြန်မာနိုင်ငံသည် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုလမ်းကြောင်းသို့ အရှိန်အဟုန်ဖြင့် ဦးတည်လျှောက်လှမ်းလျက်ရှိခဲ့သည်ဟု အများက ယုံကြည်လက်ခံခဲ့ကြသည်။ ယနေ့မြန်မာနိုင်ငံသည် အခြေခံ အဆောက်အအုံ လုံလောက်မှု မရှိသေးပေ။ ကုန်စည်များကို ဧရာဝတီမြစ်ကြောင်းတစ်လျှောက်နှင့် ထိုင်း-မြန်မာနယ်စပ်မှတစ်ဆင့် ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားကြပြီး နယ်စပ်လမ်းကြောင်းမှပင် တရားမဝင်မူးယစ်ဆေးဝါးများအား ပြည်ပသို့ မှောင်ခိုတင်ပို့ကြသည်။ ရထားသံလမ်းများမှာလည်း ဟောင်းနွမ်း၊ ဆွေးမြေ့လျက်ရှိပြီး ၁၉⁠၉၀ ခုနှစ်တွင် စတင်တည်ဆောက်ခဲ့ချိန်မှစ၍ မွန်းမံပြင်တင်မှု မရှိသလောက်ပင် ဖြစ်သည်။ အဝေးပြေးလမ်းမကြီးများမှာလည်း မြို့ကြီးများမှလွဲ၍ သေချာခင်းထားခြင်းမရှိချေ။ ရန်ကုန်အပါအဝင် နိုင်ငံတစ်ဝန်းလုံးတွင် လျှပ်စစ်မီး ပြတ်တောက်လျက်ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် ကမ္ဘာတွင် ဘိန်းထုတ်လုပ်မှု ဒုတိယအမြင့်ဆုံး နိုင်ငံဖြစ်ပြီး၊ ကမ္ဘာ့ထုတ်လုပ်မှု၏ ၈ ရာခိုင်နှုန်းမှာ မြန်မာနိုင်ငံမှဖြစ်ပြီး အမ်ဖက်တမင်း စိတ်ကြွဆေးပြား အပါအဝင်မူးယစ်ဆေးဝါးအဓိက မြစ်ဖျားခံရာလည်း ဖြစ်သည်။ အခြားစီးပွားရေးလုပ်ငန်းများတွင် လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေး ထွက်ကုန်ပစ္စည်းများ၊ ယက္ကန်းနှင့် အထည်အလိပ်၊ သစ်ထုတ်လုပ်ရေး၊ ဆောက်လုပ်ရေးပစ္စည်းများ၊ ကျောက်မျက်ရတနာနှင့် သတ္တုတူးဖော်ရေး၊ ရေနံနှင့် သဘာဝဓာတ်ငွေ့လုပ်ငန်းများ ပါဝင်သည်။ စိုက်ပျိုးရေး အဓိကကျသော စိုက်ပျိုးရေးထွက်ကုန်မှာ ဆန်စပါး ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံ၏ စိုက်ပျိုးမြေစုစုပေါင်း၏ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းခန့်တွင် စိုက်ပျိုးသည်။ ဆန်စပါးသည် စုစုပေါင်းသီးနှံထုတ်လုပ်မှု အလေးချိန်အားဖြင့် ၉၇ ရာခိုင်နှုန်းခန့်ရှိသည်။ ၁၉၆၆ နှင့် ၁၉⁠၉၇ ခုနှစ်အတွင်း အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဆန်စပါးသုတေသနဌာနနှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုအရ ခေတ်မီဆန်မျိုးရင်းပေါင်း ၅၂ မျိုးအား ဖြန့်ဖြူးခဲ့သည်။ ဤသို့ဖြင့် ဆန်စပါးထုတ်လုပ်မှုကို ၁၉၈၇ ခုနှစ်တွင် တန်ချိန် ၁၄ သန်းနှင့် ၁၉⁠၉၆ ခုနှစ်တွင် ခေတ်မီမျိုးစပါးများကို နိုင်ငံ၏ ထက်ဝက်ရှိ လယ်ကွင်းများစီသို့ ဖြန့်ကျက်စိုက်ပျိုးနိုင်ခဲ့ပြီး ရေသွင်းစိုက်ပျိုးမြေ၏ ၉၈ ရာခိုင်နှုန်းထိစိုက်ပျိုးနိုင်ခဲ့သည်။ မြန်မာ့စီးပွားရေးကဏ္ဍတွင် ခေတ်မှီနည်းပညာ ကျွမ်းကျင်သူ ပညာတတ်လုပ်သားအင်အားချို့တဲ့ခြင်းမှာ ကြီးထွားလျက်ရှိသည့် ပြဿနာတစ်ရပ်ဖြစ်သည်။ လူမှုပထဝီဝင် လူဦးရေပျံ့နှံ့နေထိုင်မှု ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်အတွင်း တိုင်းရင်းသားလူမျိုးပေါင်း ၁၃၅ မျိုးကျော်နေထိုင်ပြီး အဓိကအားဖြင့် ကချင်၊ ကယား၊ ကရင်၊ ချင်း၊ ဗမာ၊ မွန်၊ ရခိုင်နှင့်ရှမ်းစသည့် မျိုးနွယ်စုများ မှီတင်းနေထိုင်ကြသည်။ ၁၉⁠၉၈-၉⁠၉ခုနှစ်စာရင်းများအရ လူဦးရေ ၄၇ ဒသမ ၂၅ သန်းရှိပြီး လူဦးရေတိုးနှုန်းမှာ ၁ ဒသမ ၈၄ ရာခိုင်နှုန်း ဖြစ်သည်။ ၁-၁ဝ–၂ဝ၁ဝ ရက်နေ့ရှိ ခန့်မှန်းလူဦးရေမှာ ၅၉ ဒသမ ၇၈ သန်းရှိသည်။ အမျိုးသားဦးရေ ၂၉ ဒသမ ၇၂ သန်းနှင့် အမျိုးသမီးဦးရေ ၃ဝ ဒသမ ဝ၆ သန်းရှိသည်။ ၂၀၁၄ ခုနှစ် လူဦးရေနှင့် အိမ်အကြောင်းအရာ သန်းခေါင်စာရင်းအရ လူဦးရေ ၅၁,၄၈၆,၂၅၃ ယောက် ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ လူဦးရေ၏ (၃၉.၈) ရာခိုင်နှုန်းသည် အသက် (၁၅) နှစ်မှ (၃၅) နှစ် အရွယ် လူငယ်များ ဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူဦးရေသည် သန်း ၄၀ မှ ၅၅ သန်းခန့်ရှိသည်‌။ လက်ရှိလူဦးရေစစ်တမ်းမှာ ခန့်မှန်းခြေမျှသာဖြစ်သည်။ အဘယ်ကြောင့် ဆိုသော် စစ်အစိုးရ၏ ပြည်ထဲရေးနှင့် သာသနာရေး ဝန်ကြီးဌာနမှ ၁၉၈၃ ခုနှစ်တွင် ကောက်ယူခဲ့သည့် မပြီးပြည့်စုံသော စစ်တမ်းပေါ်တွင် အခြေခံထားသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ ၁၉၃ဝ ခုနှစ်မှစ၍ တိကျခိုင်လုံသော ပြည်လုံးကျွတ်စစ်တမ်း ကောက်ယူခဲ့ခြင်း မရှိချေ။ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ရွှေ့ပြောင်းအလုပ်သမား ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းမှာ မြန်မာနိုင်ငံမှဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူဦးရေသိပ်သည်းနှုန်းမှာ တစ်စတုရန်းကီလိုမီတာလျှင် ၇၅ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်ပြီး အရှေ့တောင်အာရှတွင် လူဦးရေထူထပ်မှု အနည်းဆုံးနိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယမြန်မာနယ်စပ်၊ ဘင်္ဂလားဒေရှ်မြန်မာနယ်စပ်နှင့် ထိုင်းမြန်မာနယ်စပ်များတစ်လျှောက်တွင် ဒုက္ခသည်စခန်းများရှိနေပြီး ထောင်ပေါင်းများစွာမှာလည်း မလေးရှားနိုင်ငံတွင် ရှိလေသည်။ လျှော့⁠လျှော့ပေါ့ပေါ့ တွက်သည်ဆိုဦးတော့၊ တိုင်းတစ်ပါးရောက် မြန်မာဒုက္ခသည်ဦးရေ ၂၉၅,၈ဝ⁠ဝ ကျော်ရှိနိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းရပြီး အများစုမှာ ကရင်နှင့် ကရင်နီများဖြစ်ကြလေသည်။ မျိုးနွယ်စုများ မြန်မာနိုင်ငံရှိ လူမျိုးနွယ်စုများမှာ များစွာကွဲပြားခြားနားကြသည်။ အစိုးရက လူမျိုးပေါင်း ၁၃၅ မျိုးအား တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုထားသော်လည်း လက်တွေ့မှာမူ အနည်းဆုံး ၁၀၈ မျိုးရှိနိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။ ဗမာလူမျိုး သည် လူဦးရေ၏ ၆၈ ရာခိုင်နှုန်းရှိသည်။ ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းသည် ရှမ်းလူမျိုး ဖြစ်ပြီ၊ ကရင်လူမျိုး သည် ၇ ရာခိုင်နှုန်းရှိသည်။ ရခိုင်လူမျိုး သည် ၄ ရာခိုင်နှုန်းရှိသည်။ ပင်လယ်ရပ်ခြား တရုတ်လူမျိုးမှာ ၃ ရာခိုင်နှုန်းနီးပါးရှိသည်။ မွန်လူမျိုးများမှာ ၂ ရာခိုင်နှုန်းရှိသည်‌။ ကျန်မျိုးနွယ်စုများမှာ ကချင်၊ ချင်း၊ အိန္ဒိယနွယ်ဖွားနှင့် အခြားသော လူနည်းစု အုပ်စုများဖြစ်ကြသည်။ ဘာသာစကားများ မြန်မာနိုင်ငံတွင် အဓိကအားဖြင့် ဘာသာစကားအုပ်စုကြီး လေးမျိုးရှိသည်။ ၎င်းတို့မှာ တရုတ်-တိဗက်၊ ဩစတြိုနီးရှန်း၊ တိုင်းကဒိုင်နှင့် အင်ဒို-ဥရောပတို့ဖြစ်ကြသည်‌။ တရုတ်-တိဗက်သည် အကျယ်ပြန့်ဆုံးအသုံးပြုသော ဘာသာစကားဖြစ်သည်။ ယင်းတွင် ဗမာ၊ ကရင်၊ ကချင်၊ ချင်းနှင့် တရုတ်ဘာသာများ ပါဝင်သည်။ တိုင်-ကဒိုင်ဘာသာတွင် အဓိကမှာ ရှမ်းဘာသာဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် အဓိကပြောဆိုသည့် ဩစတြိုနီးရှန်းစကားမှာ မွန်ဘာသာဖြစ်သည်။ အဓိကကျသော အင်ဒို-ဥရောပဘာသာစကားနှစ်မျိုးမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာ စာပေသုံးပါဠိဘာသာနှင့် အင်္ဂလိပ်ဘာသာတို့ဖြစ်သည်။ မြန်မာဘာသာစကားသည် ဗမာတို့၏ မိခင်ဘာသာစကားနှင့် ရုံးသုံးဘာသာစကားများ ဖြစ်ပြီး တိဗက်နှင့် တရုတ်ဘာသာစကားများနှင့်လည်း နီးစပ်လေသည်။ ဗျည်းအက္ခရာ ရေးသားပုံစနစ်မှာ လခြမ်းပုံနှင့် စက်ဝိုင်းပုံများကို အခြေထားသော မွန်အက္ခရာစနစ်မှ ဆင်းသက်လာသည်။ မြန်မာအက္ခရာအရေးအသားတွင် မွန်ပုံစံကို အခြေခံထားပြီး မွန်အက္ခရာစနစ်သည် ၇၀၀ ပြည့်နှစ်က တောင်ပိုင်းဗြဟ္မိအက္ခရာစနစ်ပေါ်တွင် အခြေခံထားလေသည်။ ရှေးအကျဆုံးမြန်မာအရေးအသားကို လွန်ခဲ့သည့် နှစ် ၁၀⁠၀၀ ကျော်လောက်က တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ဤအရေးအသားစနစ်ကို ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ၏ ကျမ်းဂံများ ရေးသားရာတွင် သုံးသည်။ ပါဠိစာပေရေးသားရာတွင်လည်း အသုံးပြုသည်။ ရှမ်း၊ ကရင်နှင့် ကယားစာပေများ ရေးသားရာတွင်လည်း မြန်မာအက္ခရာများနှင့်အတူ သီးခြားတီထွင်ထားသော ဗျည်းအက္ခရာများ၊ အသံထွက်ပြ သင်္ကေတများကိုလည်း အသုံးပြုထားသည်။ မြန်မာစကားသည် အရိုအသေပြုသုံးနှုန်းခြင်းနှင့် အသက်အရွယ်အလိုက်‌ပြောဆိုသုံးနှုန်းရခြင်းများပါဝင်သည်။ မြန်မာလူမှုရေးစနစ်သည် ပညာရေးကိုအလေးပေးသည်။ ကျေးရွာများတွင် လောကီပညာများကို ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်းများ၌ သင်ယူကြရသည်။ နိုင်ငံတော်က ဖွင့်လှစ်သည့် အစိုးရ ကျောင်းများက အလယ်တန်းများနှင့် အထက်တန်းပညာများအား တာဝန်ယူသင်ကြားပေးသည်။ ပညာရေး ယူနက်စ်ကို (UNESCO) စာရင်းအင်းဌာန၏ ထုတ်ပြန်ချက်အရ မြန်မာနိုင်ငံ၏ တရားဝင်စာတတ်မြောက်နှုန်းမှာ ၂၀⁠၀၀ ပြည့်နှစ်က ၈၉.၉ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် သမိုင်းအစဉ်အဆက်ကတည်းက စာတတ်မြောက်နှုန်း မြင့်မားခဲ့သည်။ သို့သော် ကုလသမဂ္ဂ၏ ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံးနိုင်ငံစာရင်းဝင်နိုင်ပြီး ကူညီထောက်ပံ့မှုများ ရရှိနိုင်ရန်အတွက် ဆိုရှယ်လစ်ပါတီအစိုးရက ၁၉၈၇ ခုနှစ် စာတတ်မြောက်နှုန်းကို ၇၈.၆ ရာခိုင်နှုန်းမှ ၁၈.၇ ရာခိုင်နှုန်းသို့ လျှော့ချခဲ့သည်။ သို့သော်အမေရိကန်အစိုးရ၏ နိုင်ငံခြားရေးဌာနကမူ အလုပ်ဖြစ်ရန် စာတတ်မြောက်နှုန်းကို ၃၀ ရာခိုင်နှုန်းဟု ခန့်မှန်းထားသည်။ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု မြန်မာနိုင်ငံတွင် ထွန်းကားသော ဗုဒ္ဓဘာသာမှာထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာသည် နိုင်ငံတော်ဘာသာ ဖြစ်သည် ။ စစ်အစိုးရ၏ ထုတ်ပြန်ချက်အရ ၈၉ ရာခိုင်နှုန်းသော လူဦးရေက ကိုးကွယ်ယုံကြည်ကြပြီး အထူးသဖြင့် ဗမာ၊ ရခိုင်၊ ရှမ်း၊ ကရင်၊ မွန်နှင့် တရုတ်လူမျိုးအများစုဖြစ်ကြသည်။ ခရစ်ယာန်ဘာသာကို ၄ ရာခိုင်နှုန်းသော လူဦးရေက ကိုးကွယ်ပြီး အထူးသဖြင့် ကချင်၊ ချင်းနှင့် ကရင်အပြင် သာသနာပြုလုပ်ငန်းများ ထွန်းကားခဲ့သည့် ဒေသအသီးသီးရှိ ဥရောပ-အာရှမျိုးနွယ်စုများဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင်များအနက် ငါးပုံလေးပုံမှာ ပရိုတက်စတင့်များ (Protestants) ဖြစ်ကြပြီး အဓိကအားဖြင့် မြန်မာနှစ်ခြင်းကွန်ဗင်ရှင်းအသင်းဝင် နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်များ ဖြစ်ကြသည်။ ကျန်သူများမှာ ရိုမန်ကက်သလစ်ဘာသာဝင် (Roman Catholics) များဖြစ်ကြသည်။ လူဦးရေ၏ ၄ ရာခိုင်နှုန်းမှာ အစ္စလာမ်ဘာသာ ကို ကိုးကွယ်ကြပြီး အများစုမှာ ဆူနီများဖြစ်သည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တို့တွင် အိန္ဒိယတိုင်းရင်းသား၊ အိန္ဒိယ-မြန်မာ၊ ပါရှန်း၊ အာရပ်နှင့် ပန်းသေးများ ပါဝင်ကြသည်။ ဟိန္ဒူဘာသာကို ကိုးကွယ်သူ အနည်းငယ်မျှသာ ရှိသည်။ ၁၉၆၁ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၂၉ ရက်တွင် ပါလီမန်သည် ဗုဒ္ဓဘာသာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာ အဖြစ်ကြေညာခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် လွတ်လပ်စွာ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု အပြည့်အဝရှိပြီး ခြားနားသော ဘာသာအယူဝါဒများ လွတ်လပ်စွာရှင်သန်ထွန်းကားနိုင်မှုသည် ရှေးအစဉ်အဆက်ကပင် တည်ရှိခဲ့သော အစဉ်အလာဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ဘာသာရေး အဆောက်အအုံများ၊ ဘာသာအယူဂိုဏ်းကွဲများ၊ ဘာသာရေးပွဲလမ်းများ၊ အခမ်းအနားများကို စည်ကားသိုက်မြိုက်စွာ ကျင်းပပြုလုပ်နိုင်ကြသည်။ ဘာသာဝင်အမျိုးအစားအားဖြင့် ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာဝင်မှာ လူဦးရေ၏ ၈၉ ဒသမ ၃ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်၍ အများစု ဖြစ်သော်လည်း အခြားဘာသာဝင်များလည်း လွတ်လပ်စွာ ကိုးကွယ်ခွင့်ရှိကြသည်။ ယင်းတို့တွင်ခရစ်ယာန် ဘာသာဝင် ၅ ဒသမ ဝ၆ ရာခိုင်နှုန်း၊ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် ၃ ဒသမ ၈ ရာခိုင်နှုန်း၊ ဟိန္ဒူ ဘာသာကိုးကွယ်သူ ဝ ဒသမ ၅ ရာခိုင်နှုန်း၊ နတ်ကိုးကွယ်သူ ဝ ဒသမ ၂ ရာခိုင်နှုန်း ရှိကြသည်။ ယဉ်ကျေးမှု မြန်မာနိုင်ငံတွင် ကွဲပြားခြားနားသည့် ဒေသခံရိုးရာယဉ်ကျေးမှုများစွာ ရှိသော်လည်း အဓိကပင်တိုင်မှာ ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် ဗမာယဉ်ကျေးမှုသာဖြစ်သည်‌။ ဗမာ့ယဉ်ကျေးမှုသည်လည်း အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံ၏ယဉ်ကျေးမှုများက လွှမ်းမိုး လေသည်။ ဤသည်ကို ယင်း၏ဘာသာစကား၊ အစားအသောက်၊ ဂီတ၊ ပန်တျာနှင့် ပြဇာတ်တို့က သက်သေထူလျက်ရှိသည် ။ အနုပညာတွင် အထူးသဖြင့် စာပေကို မြန်မာ့ဟန်ဝင်နေသော ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာက လွှမ်းမိုးလျက်ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ မော်ကွန်းတစ်ရပ်အဖြစ် ယူဆထားသော ရာမဇာတ်တော်ကြီး မှာ ရမ္မာရန မူရင်းမှ ကူးယူထားခြင်းဖြစ်ပြီး ထိုင်း၊ မွန်၊ အိန္ဒိယမူများ လွှမ်းမိုးခြင်းကို ကောင်းစွာခံထားရသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် နတ်ကိုးကွယ်မှုတို့ ရောထွေးလျက်ရှိပြီး နတ်ကိုးကွယ်မှုတွင် ၃၇ မင်းအနက် တစ်ပါးပါးကို ခမ်းနားကြီးကျယ်စွာ ပူဇော်ပသကြလေ့ရှိသည်။ ရိုးရာဓလေ့ထွန်းကားသော မြန်မာ့ရွာတစ်ရွာတွင် ရွာဦးဘုန်းကြီးကျောင်းမှာ ကျေးရွာယဉ်းကျေးမှုဘဝ၏ ဗဟိုချက်ဖြစ်သည်။ ဘုန်းတော်ကြီးများအား ဘာသာဝင်များက ရိုသေလေးစားပြီး ပစ္စည်းလေးပါးကို ထောက်ပံ့ကြသည်။ အရွယ်ရောက်လာသည့်ယောက်ျားကလေးတစ်ယောက်၏ ဘဝတွင် ရှင်ပြုမင်္ဂလာမှာ အလွန်အရေးပါသည့် အခမ်းအနားတစ်ခုဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာမိသားစုတိုင်းမှ ယောက်ျားကလေး မှန်သမျှသည် အသက် ၂၀ မတိုင်မီ ကိုရင်အဖြစ်ကိုလည်းကောင်း၊ အသက် ၂၀ ပြည့်လျှင် ရဟန်းအဖြစ်ကိုလည်းကောင်း ခံယူကြရသည်။ ရဟန်းအဖြစ် အနည်းဆုံး တစ်ပတ်ခန့်ကြာမြင့်လေ့ရှိတတ်သည်။ မိန်းကလေးများမှာမူ နားထွင်းနားသခြင်း မင်္ဂလာကို ခံယူကြရသည်။ မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှုကို အဓိကမြင်တွေ့ရသည့် နေရာမှာ ကျေးရွာများတွင် နှစ်လုံးပေါက်ကျင်းပလေ့ရှိသည့် ဘုရားပွဲများတွင်ဖြစ်သည် ရွာများတွင် ရွာစောင့်နတ်များရှိကြပြီး မြန်မာ့လူနေမှုဘဝတွင် အယူသည်းခြင်းနှင့် ပိတ်ပင်တားမြစ်ခြင်းများမှာလည်း မနည်းပေ။ ဗြိတိသျှကိုလိုနီအုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှုအတွင်းသို့ အနောက်တိုင်းဓလေ့များ စတင်ဝင်ရောက်လာခဲ့သည်။ မြန်မာ့ပညာရေးစနစ်ကို ဗြိတိသျှ ပုံစံအတိုင်း ပုံတူကူးယူထားသည်။ ရန်ကုန်ကဲ့သို့သော မြို့များတွင် ကိုလိုနီပိုင်ဗိသုကာပုံစံများ လွှမ်းမိုးနေသည်ကိုတွှေ့ရှိရသည်။ တိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်စုများအနက် ခရစ်ယာန်ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှုကို အရှေ့တောင်ဒေသရှိ ကရင်များတွင်လည်းကောင်း၊ မြောက်ဘက်အရပ်နှင့် အနောက်မြောက်ဒေသ၌ ကချင်နှင့် ချင်းတိုင်းရင်းသားများတွင်လည်းကောင်း မြင်တွေ့နိုင်သည်။ အစားအစာ မြန်မာ့အစားအစာတွင် တရုတ်၊ အိန္ဒိယ၊ ထိုင်းနှင့် အခြားလူမျိုးစုများ၏ လွှမ်းမိုးမှုကို တွေ့ရှိနိုင်သည်။ ဆန်မှာ မြန်မာ၏ အဓိကအစားအစာဖြစ်သည်။ ခေါက်ဆွဲနှင့် ပေါင်မုန့်တို့ကိုလည်း စားသောက်သည်။ ဗမာ့အစားအစာတွင် မပါမဖြစ်သည်မှာ ငါး၊ ပုစွန်၊ ငါးပိငံပြာရည်နှင့် ဝက်သား၊ ဆိတ်သားများ ဖြစ်သည်။ အမဲသားကိုမူ တချို့က ရှောင်ကြသည်။ ဟင်းချက်ရာတွင် မဆလာနှင့် ငရုတ်သီးတို့ကို အသုံးပြုသည်။ မြန်မာ့အမျိုးသား အစားအစာဟုကျယ်ပျံ့စွာ ယူဆထားသည့် မုန့်ဟင်းခါးချက်ရာတွင် ငါးခူဟင်းရည်တွင် ကုလားပဲမှုန့်၊ ဆန်ကြာဆံနှင့် ငံပြာရည်များ ရော၍ ချက်ကြသည်။ အပူပိုင်း အသီးအနှံများကို အချိုပွဲအဖြစ် တည်ခင်းသည်။ မြို့ကြီးပြကြီးများတွင် ရှမ်းစာ၊ တရုတ်စာနှင့် အိန္ဒိယအစားအစာများကိုပါ စုံလင်စွာ ရရှိနိုင်သည်။ တေးဂီတ မြန်မာ့တေးဂီတကို ပတ်ဝိုင်း၊ ကြေးဝိုင်း၊ ပတ္တလားနှင့် လေမှုတ်တူရိယာများဖြစ်သည့် နှဲ၊ နှဲကြီး၊ ပလွေ၊ ဝါးလက်ခုပ်နှင့် ကြိုးတတ်တူရိယာများအား ဆိုင်းဝိုင်းခေါ် သံစုံတီးဝိုင်းဖွဲ့၍ တီးခတ်ကြသည်။ မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှုတွင် လှေပုံသဏ္ဌာန် ကိုယ်ထည်တွင် ပိုးကြိုးသွယ်တန်းထားပြီး လည်တိုင်တွင် မှန်စီရွှေချထားသော စောင်းကောက်မှာ နှစ်ပေါင်းများစွာကတည်းကပင် ရှိခဲ့သည်။ ၁၉၅၀ ပြည့်လွန်နှစ်မှစ၍ မြို့ကြီးပြကြီးများတွင် အနောက်တိုင်းတေးဂီတများ စတင်ရေပန်းစားလာသည်။ ရုပ်ရှင် အနောက်နိုင်ငံများ၌ ရုပ်ရှင်လုပ်ငန်းပေါ်ပေါက်လာပြီးနောက် အနှစ်လေးဆယ်ခန့် အကြာတွင်မှ မြန်မာရုပ်ရှင် လုပ်ငန်းကို စတင်ပျိုးထောင်ခဲ့ရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံရှိ ပရိသတ်ရှေ့မှောက်တွင် ပထမဆုံးတင်ဆက်သော ဦးထွန်းရှိန်၏ ဈာပနသတင်းကားနှစ်ပိုင်းသည် ပထမမြန်မာရုပ်ရှင် ဖြစ်သည်ဟု ဆိုရပေမည်။ ပထမဆုံး ဇာတ်လမ်းနှင့်ဇာတ်ကားမှာ မေတ္တာ နှင့် သူရာရုပ်ရှင်ဇာတ်ကားဖြစ်ပြီး ပထမဦးဆုံးသော အသံတိတ် ရုပ်ရှင်ဇာတ်ကားလည်း ဖြစ်သည်။ ပထမဆုံး မြန်မာအသံထွက် ဇာတ်ကားမှာ ငွေပေးလို့မရ ဖြစ်သည်။ ထိုကားကို ၁၉၃၂ ခုနှစ်တွင် ပြသခဲ့သည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီးအတွင်းက စစ်ရေးကြောင့်လည်းကောင်း၊ ဖလင်လိပ်နှင့် ရုပ်ရှင်ကရိယာ ရှားပါးမှု တို့ကြောင့်လည်းကောင်း ရုပ်ရှင်ရိုက်ကူးခြင်း လုံးဝမပြုနိုင်ခဲ့ပေ။ ၈၈၈၈ အရေးအခင်း ပြီးနောက်တွင် ရုပ်ရှင်လုပ်ငန်းကို အစိုးရမှ အများဆုံးထိန်းချုပ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးလှုပ်ရှားမှုတွင် ပါဝင်ခဲ့သူများအား ရုပ်ရှင်ပါဝင်ရိုက်ကူးမှုကို တားမြစ်ခဲ့သည်။ ရုပ်ရှင်ဆင်ဆာကို တင်းကြပ်ခဲ့သလို ရုပ်ရှင်ထူးချွန်ဆုပေးအပ်ရာတွင်လည်း ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတကာ အညွှန်းကိန်းများ စာနယ်ဇင်း လွတ်လပ်ခွင့် အညွှန်းကိန်း ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာ နိုင်ငံ၏ ၂၀၂၀ စာနယ်ဇင်း လွတ်လပ်ခွင့် အညွှန်းကိန်းမှာ နယ်စည်း မခြား သတင်းထောက်များ အဖွဲ့ (R. S. F)၏ ထုတ်ပြန်ချက် အရ နိုင်ငံပေါင်း (၁၈၀)အနက်တွင် အဆင့် (၁၃၉) ရှိသည်။ R. S. F ၏ အဆိုရ ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာ နိုင်ငံ၏ စာနယ်ဇင်း ကဏ္ဍတွင် သတင်းများ ကိုယ်တိုင် ကန့်သတ်မှု (Self - Censorship) ရှိနေသည်ဟု ဆိုသည်။ ၂၀၁၃ ခုနှစ် -နိုင်ငံပေါင်း (၁၈၀) အနက် အဆင့် (၁၅၁) ၂၀၁၇ ခုနှစ် - နိုင်ငံပေါင်း (၁၈၀) အနက် အဆင့် (၁၃၁) ၂၀၁၈ ခုနှစ် - နိုင်ငံပေါင်း (၁၈၀) အနက် အဆင့် (၁၃၇) ၂၀၁၉ ခုနှစ် - နိုင်ငံပေါင်း (၁၈၀) အနက် အဆင့် (၁၃၈) ရည်ညွှန်းချက်များ ပြင်ပလင့်ခ်များ အစိုးရ နိုင်ငံတော်သမ္မတရုံး ပြန်ကြားရေးဝန်ကြီးဌာန နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာန အထွေထွေ မဇ္ဈိမသတင်း အွန်လိုင်းမြန်မာစာကြည့်တိုက် အမေရိက မြန်မာသံရုံး အမေရိကန်သံရုံး၊ မြန်မာနိုင်ငံ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံရေးသမားများ - မြန်မာ မြန်မာနိုင်ငံ အာဆီယံအသင်းဝင်နိုင်ငံများ ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ အရှေ့တောင်အာရှရှိ နိုင်ငံများ ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံး နိုင်ငံများ သမ္မတနိုင်ငံများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%AC%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6

ပြင်သစ်နိုင်ငံ

ပြင်သစ် ( ) (တရားဝင်အမည်အားဖြင့် ပြင်သစ်သမ္မတနိုင်ငံ)သည် အနောက်ဥရောပရှိ ပြင်သစ် မက်ထရိုပိုလစ်တန် ဒေသနှင့် အခြား ပင်လယ်ရပ်ခြား ပိုင်နက်ဒေသများ ပါဝင်သော နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ပြင်သစ် မက်ထရိုပိုလစ်တန် ဒေသသည် မြေထဲပင်လယ်မှ အင်္ဂလိပ်ရေလက်ကြားနှင့် မြောက်ဘက်ပင်လယ်ထိလည်းကောင်း၊ ရိုင်းမြစ်မှ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာထိလည်းကောင်း ကျယ်ပြန့်သည်။ အရှေ့မြောက်ဘက်တွင် ဘယ်လ်ဂျီယမ်နိုင်ငံ၊ လူဇင်ဘတ်နိုင်ငံနှင့် ဂျာမနီနိုင်ငံ၊ အရှေ့ဘက်တွင် ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံနှင့် အီတလီနိုင်ငံ၊ တောင်ဘက်တွင် အင်ဒိုရာနိုင်ငံနှင့် စပိန်နိုင်ငံတို့နှင့် နယ်နမိတ်ချင်း ထိစပ်နေသည်။ အနောက်မြောက်ဘက်တွင် အင်္ဂလိပ်ရေလက်ကြားခြားလျက် ဗြိတိန်နိုင်ငံ တည်ရှိသည်။ ပြင်သစ်လူမျိုးများက ဆဋ္ဌဂံပုံသဏ္ဌန်ရှိသော ပြင်သစ်မက်ထရိုပိုလစ်တန်ဒေသကို L’Hexagone (The “Hexagon” (သို့) ဆဋ္ဌဂံ) ဟု တခါတရံ ရည်ညွှန်း ခေါ်ဝေါ်ကြသည်။ နိုင်ငံ၏ (ပင်လယ်ခြားဒေသ ၅ ခု အပါအဝင်) ဒေသ ၁၈ ခုကို တစ်ခုတည်း ပေါင်းလိုက်လျှင် ၆၄၃,၈၀၁ စတုရန်းကီလိုမီတာ (၂၄၈,၅၃၇ စတုရန်းမိုင်) ရှိပြီး စုစုပေါင်း လူဦးရေသည် ၂၀၁၉ ခု၊ ဇူလိုင်လစာရင်းအရ ၆၇.၀၃ သန်း ရှိသည်။ ပြင်သစ်နိုင်ငံသည် ဗဟိုအစိုးရမှ ချုပ်ကိုင်ပြီး သမ္မတနှင့် ဝန်ကြီးချုပ်တို့ နှစ်ဦးစလုံး အာဏာရှိသော သမ္မတနိုင်ငံစနစ်ကို ကျင့်သုံးသည်။ မြို့တော်သည် ပါရီမြို့ဖြစ်ပြီး၊ နိုင်ငံ၏ အကြီးဆုံးနှင့် ပင်မယဉ်ကျေးမှုနှင့် စီးပွားရေးဗဟိုလည်း ဖြစ်သည်။ သံခေတ်က လက်ရှိ ပြင်သစ်မက်ထရိုပိုလစ်တန်ဒေသသည် အင်ဒို-ဥရောပ ဆဲတစ်အနွယ်ဝင် ဂါး (Gaul) လူမျိုးများ အခြေချနေထိုင်ရာ ဖြစ်ခဲ့၏။ ရောမတို့သည် ထိုဒေသအား ဘီစီ ၅၁ ခုနှစ်တွင် တိုင်းပြည်ပြုခဲ့ကြသည်မှာ ၄၇၆ ခုနှစ်တွင် ဂျာမန်-ပြင်သစ်နွယ်ဖွားများ ရောက်လာကာ ဖရန်ရှားဘုရင့်နိုင်ငံတော် (Kingdom of Francia) မတည်ထောင်ခင်ထိ ဖြစ်သည်။ ၈၄၃ ခုနှစ်တွင် ချုပ်ဆိုသော ဗာဒန်စာချုပ် (Treaty of Verdun) သည် ဖရန်ရှားနိုင်ငံကို အရှေ့ဖရန်ရှား၊ အလယ်ဖရန်ရှားနှင့် အနောက်ဖရန်ရှားဟူ၍ သုံးပိုင်း ကွဲသွားစေသည်။ ၉၈၇ ခုနှစ်တွင် ပြင်သစ်ဘုရင့်နိုင်ငံတော် (Kingdom of France) ဖြစ်လာသည့် အနောက်ဖရန်ရှားသည် နှစ်တရာစစ်ပွဲ (၁၃၃၇-၁၄၅၃) တွင် အောင်ပွဲရလိုက်ရာမှ အလယ်ခေတ် နှောင်းပိုင်းတွင် ဥရောပ၌ တန်ခိုးထွားလာသည်။ ယဉ်ကျေးမှုထွန်းကားသည့် ရီနေးဆန်းခေတ်တွင် ပြင်သစ်ယဉ်ကျေးမှုများ တခေတ်ဆန်းလာလျက်၊ ကက်သလစ်နှင့် ပြင်သစ်ပရိုတက်စတင့် (Huguenot) တို့၏ ဘာသာရေးစစ်ပွဲများ အတွင်းမှာပင် ကမ္ဘာတစ်လွှား ကိုလိုနီ အင်ပါယာများ တည်ထောင်လာကြသည်။ ၁၇ရာစု ၁၄ ယောက်မြောက် လူးဝစ်ဘုရင်လက်ထက်တွင် ပြင်သစ်သည် ဥရောပ၏ ယဉ်ကျေးမှု၊ နိုင်ငံရေးနှင့် စစ်ရေးအာဏာတို့ကို ကြီးစိုးထားနိုင်၏။ ၁၈ရာစု နှောင်းပိုင်း၌ ဘုရင်စနစ်ကို ဖြုတ်ချရန် ပြင်သစ်တော်လှန်ရေးဆင်နွှဲခဲ့ကြခြင်းကြောင့် ခေတ်သစ်သမိုင်းတွင် အစောဆုံးသမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာပြီး ယနေ့ခေတ် နိုင်ငံ၏ စံနမူနာအဖြစ် ဖော်ပြခံရသည့် လူသားနှင့် ပြည်သူတို့ အခွင့်အရေး ကြေညာချက်(Declaration of the Rights of Man and of the Citizens) မူကြမ်း ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည်။ ၁၉ရာစုတွင် နပိုလီယံ အာဏာရလာပြီး ပထမပြင်သစ် အင်ပါယာကို တည်ထောင်သည်။ နောက်ဆက်တွဲ နပိုလီယံ စစ်ပွဲ (Napoleonic War) (၁၈၀၃-၁၈၁၅)များသည် ပင်မဥရောပတိုက် (Continental Europe) ကြီး ဖြစ်လာစေသည်။ နပိုလီယံ၏ ပြင်သစ်အင်ပါယာ ပြိုကွဲပြီးနောက် ၁၈၇၀ခုနှစ်တွင် ပေါ်ပေါက်လာသော တတိယပြင်သစ် သမ္မတနိုင်ငံတော်သည် အထွတ်အထိပ်ရောက်သော်ငြား အစိုးရအဆက်ဆက်မှာ အုတ်အော်သောင်းနင်းပင် ဆက်ခံကြရသည်။ ပြင်သစ်သည် ပထမကမ္ဘာစစ်တွင် အဓိကပါဝင်သူ ဖြစ်ခဲ့ပြီး အောင်ပွဲခံနိုင်ခဲ့ကာ၊ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်တွင်လည်း မဟာမိတ်ဘက်တော်သား ဖြစ်ခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် ၁၉၄၀ခုနှစ်တွင် မဟာမိတ်များ၏ သိမ်းပိုက်ခြင်းခံရသည်။ ၁၉၄၄ခုနှစ်တွင် လွတ်မြောက်လာပြီးနောက် စတုတ္တသမ္မတနိုင်ငံတော် တည်ထောင်ပြီးနောက် အယ်ဂျီးရီးယားစစ်ပွဲ ဖြစ်ပွားသည်။ Charles de Gaulle ဦးဆောင်ပြီး ၁၉၅၈တွင် ပဉ္စမပြင်သစ်သမ္မတနိုင်ငံ တည်ထောင်ကာ ယနေ့ ပြင်သစ်သမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာသည်။ အယ်ဂျီးရီးယားနှင့် ကိုလိုနီနိုင်ငံ အားလုံးနီးပါး ၁၉၆၀ခုနှစ်များတွင် လွတ်လပ်ရေးရလာကြသော်လည်း၊ ၎င်းတို့သည် ပြင်သစ်နှင့် စီးပွားရေး၊ စစ်ရေးများတွင် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်လျက် ရှိကြသေးသည်။ ပြင်သစ်နိုင်ငံသည် ဝိဇ္ဇာ၊သိပ္ပံနှင့် အတွေးအခေါ် ပညာရပ်နယ်ပယ်များတွင် ကမ္ဘာ့ဗဟိုဌာနအဖြစ် ကာလရှည်ကြာ တည်ရှိခဲ့သည်။ ယူနက်စကို ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်ဒေသများ ကမ္ဘာပေါ်တွင် စတုတ္ထအများဆုံး ပိုင်ဆိုင်သည်။ နှစ်စဉ် နိုင်ငံခြားသား ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွား ၈၃သန်းဝန်းကျင် လာရောက်လည်ပတ်ရာ ဖြစ်သည်။ ပြင်သစ်နိုင်ငံသည် ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံဖြစ်ကာ GDPစစ်တမ်းများအရ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ခြောက်နိုင်ငံမြောက် အချမ်းသာဆုံးဖြစ်ပြီး စွမ်းအင်ဝယ်ယူမှုတွင် ဒသမမြောက် အများဆုံးဖြစ်သည်။ စုစုပေါင်း အိမ်ထောင်စု ချမ်းသာမှုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် နံပါတ်၄ချိတ်သည်။ ပြင်သစ်နိုင်ငံသည် နိုင်ငံတကာဆိုင်ရာ ပညာရေး၊ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှု၊ လူမှုဘဝမျှော်မှန်းချက်နှင့် လူသားများဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးတွင် တစ်ဖက်တစ်လမ်းမှ ပါဝင်ဆောင်ရွက်သည်။ ပြင်သစ်နိုင်ငံသည် ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီ အမြဲတမ်းအဖွဲ့ဝင်ဖြစ်၍ ဗီတိုအာဏာသုံးနိုင်ကာ၊ နျူကလီးယား တရားဝင်ပိုင်ဆိုင်ခြင်းကြောင့် ကမ္ဘာ့အရေးကိစ္စများတွင် အင်အားကြီးနိုင်ငံအဖြစ် မှတ်ယူနိုင်သည်။ ဥရောပသမဂ္ဂ(EU)နှင့် ဥရောပဘုံဈေးကွက်(Eurozone)တွင် ထိပ်တန်းဦးဆောင်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး၊ ထိပ်သီးအင်အားကြီး(၇)နိုင်ငံအဖွဲ့(G7)၊ မြောက်အတ္တလန်တိတ်စာချုပ်အဖွဲ့(NATO)၊ စီးပွားရေး ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးအဖွဲ့(OECD)၊ ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးအဖွဲ့(WTO)နှင့် ပြင်သစ်စကားပြောနိုင်ငံများအဖွဲ့(La Francophonie)တို့၏ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်သည်။ အမည်ရင်းမြစ် ပြင်သစ်လူမျိုးများက မိမိကိုယ်မိမိ ဖရန်စစ် (française) ဟု ခေါ်ကြသည်။ ထိုအသံကို မြန်မာတို့နားနှင့် ကိုက်ညီအောင် အသံဖလှယ်၊မြန်မာမှုပြုကြရာမှ ဖရန်စစ်မှ ပရန်သစ်၊ ပြန်သစ်၊ ပြင်သစ်ဟူ၍ ဖြစ်လာသည်ဟု ပညာရှင်များက ယူဆကြသည်။ သို့ရာတွင် အသံတစ်ခု၏ မူလရင်းမြစ်ကို အတိအကျ မှန်ကန်အောင် နောက်ကြောင်းလိုက်၍ မရနိုင်ပါ။ သမိုင်: သမိုင်းမတိုင်မီ (ဘီစီ ၆ ရာစုမတိုင်မီ) လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း ၁.၈ သန်းခန့်မှ ယနေ့ခေတ် ပြင်သစ်နိုင်ငံဖြစ်လာသည့် လူ့ဘဝ၏ သက်တမ်းအရင့်ဆုံး သဲလွန်စဖြစ်သည်။ နှစ်ပေါင်းထောင်နှင့်ချီအောင် လူသားတို့သည်ရေခဲမြစ်ခေတ်ဟု သတ်မှတ်ထားသော ကြမ်းတမ်းသော ရာသီဥတုပြောင်းလဲခြင်းနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ အစောပိုင်း (ဟုမ်းမနစ်) hominids များသည် ခြေသလုံးသားမုဆိုးစုကို ဦး‌ဆာင်ခဲ့သည်။ ပြင်သစ်တွင် အကျော်ကြားဆုံးနှင့်အကောင်းဆုံး ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ထားသည့် ဘီစီ ၁၈,၀၀၀ ခန့်က Lascaux အပါအဝင်၊ Palaeo-lithic အထက်ပိုင်းမှ အလှဆင်ထားသောဂူများစွာရှိသည်။ နောက်ဆုံးရေခဲမြစ်ခေတ် (ဘီစီ ၁၀,၀၀၀) အဆုံးတွင်ရာသီဥတုသည်ပိုမိုနုပျိုလာသည်။ ဘီစီ ၇၀၀၀ ခန့်မှအနောက်ဥရောပ၏ဤအစိတ်အပိုင်းသည်နီပိုလစ်ခေတ်သို့ ဝင်ရောက်လာပြီး နေထိုင်သူများသည် ရုံးထိုင်အလုပ်သမား ဖြစ်လာသည်။ ၄ထောင်စုနှစ် နှင့် ၃ထောင်စုနှစ်အကြားတွင် လူဦးရေနှင့်စိုက်ပျိုးရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာပြီး၊ သတ္တုတူးဖော်ရေးသည် ၃ ထောင်စုနှစ်အကုန်ပိုင်းတွင်စတင်ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ ပြင်သစ်နိုင်ငံသည် ကျောက်ခောတ်‌သစ် ကာလမှ ဧရာမကျောက်တုနေးများဖြင့်တည် ဆောက်ထား‌သော‌ နေရာများစွာရှိသည်။ ၎င်းတွင် အလွန်ထူထပ်သော (ကားနက်ခ်)Carnac ကျောက်တုံးများ (ဘီစီ ၃၃၀၀ ခန့်) ရှိသည်။ ရှေးဟောင်းပစ္စည်း (ဘီစီ ၆ ရာစုမှအေဒီ ၅ ရာစု) ဘီစီ ၆၀၀ တွင် (ပိုစီယာ)Phocaea မှ (အိုင်ယွန်နီယမ် ဂရိ)Ionian Greek များသည်မြေထဲပင်လယ်ကမ်းခြေတွင် မက်ဆီလီယာ (မျက်မှောက်ခေတ် မာဆေး) ကိုလိုနီနယ်မြေကိုတည်ထောင်ခဲ့သည်။  ၎င်းသည် ပြင်သစ်နိုင်ငံ၏ သက်တမ်းအရင့်ဆုံးမြို့ဖြစ်သည်။ တစ်ချိန်တည်းမှာပင် ဂဲလ်ဆဲလ်တစ် လူမျိုးအချို့သည် ပြင်သစ်အရှေ့ပိုင်းနှင့် မြောက်ပိုင်းဒေသများသို့ ထိုးဖောက်ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး ဘီစီ ၅ ရာစုမှ ၃ ရာစုအတွင်း အခြားနိုင်ငံများသို့ တဖြည်းဖြည်းပျံ့နှံ့သွားခဲ့သည်။ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ၊ ပဲရနီးစ် နှင့် မြေထဲပင်လယ်အကြားရှိ ဆဲလ်တစ် အခြေချနေထိုင်ရာ နယ်မြေများနှင့်သက်ဆိုင်သည်။ ခေတ်သစ်ပြင်သစ်၏ နယ်နိမိတ်များသည် အကြမ်းအားဖြင့် ဆဲလ်တစ်များနေထိုင်သော ရှေးဟောင်းဂေါလ်နှင့်ကိုက်ညီသည်။ ထိုစဉ်က ‌ဂေါလ်သည် သာယာဝပြောသော တိုင်းပြည်ဖြစ်ပြီး တောင်ဘက်စွန်းမှာဂရိနှင့်ရောမယဉ်ကျေးမှု၊ စီးပွားရေးဩဇာလွှမ်းမိုးမှုများစွာရှိခဲ့သည်။ ဘီစီ ၃၉၀ ခန့်တွင် ဂဲလ်လက်ခ်မင်းသား ဘရဲနစ် နှင့်သူ၏စစ်တပ်များသည် အဲလ်ပ် မှတစ်ဆင့် အီတလီသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ အလီယာတိုက်ပွဲတွင် ရောမတို့ကိုအနိုင်ယူပြီးရောမမြို့ကို ဝိုင်းရံပိတ်ဆို့ခဲ့သည်။ ဂဲလ်လက်ခ် ၏ကျူးကျော်မှုသည် ရောမမြို့ကို အားနည်းသွားစေပြီး၊ ဂေါလ်သည် ဘီစီ ၃၄၅အထိ ရောမနှင့် တရားဝင်ငြိမ်းချမ်းရေးစာချုပ် မချုပ်ဆိုခင်အထိ ဒေသကိုဆက်လက်နှောင့်ယှက်ခဲ့သည်။ သို့သော်ရောမနှင့် ဂေါလ် များသည်နောက်ရာစုနှစ်များအတွင်း ရန်သူအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိပြီး ဂေါလ်သည် အီတလီ၌ ဆက်လက်၍ ခြိမ်းခြောက်မှုတစ်ခုဖြစ်လိမ့်မည်။ ဘီစီ ၁၂၅ ခုနှစ်ခန့်တွင်‌ ဂေါလ်၏တောင်ဘက် Provincia Nostra ("Our Province") ဟုခေါ်သော ယင်းဒေသကို ရောမတို့ကသိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ဂျူးလီယက်ဆီဇာသည် ‌ဂေါလ်၏ကျန်အပိုင်းများကိုသိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး ၅၂ဘီစီ တွင် ဂဲလ်လက်ခ် မင်းသား ဗက်ဆင်ဂျဲတရက်စ် ၏ပုန်ကန်မှုကိုကျော်လွှားနိုင်ခဲ့သည်။ ပလူးတာရက်ခ် နှင့်ပညာရှင် ဘရန်ဒန် ဝုဒ် တို့၏ရေးသားချက်များအရ ဂဲလ်လက်ခ်စစ်ပွဲတွင် အနိုင်ရခဲ့သည့်မြို့ကြီး ၈၀၀၊ လူမျိုးစု ၃၀၀၊ လူတစ်သန်းကိုကျွန်အဖြစ်ရောင်းစားပြီး၊ သုံးသန်းမှာစစ်ပွဲတွင်သေဆုံးခဲ့သည်။ ဂါလ၏ကျန်အပိုင်းမျ ားကိုသိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီးဘီစီ ၅၂ တွင် Gallic မင်းသား Vercingetorix ၏ပုန်ကန်မှုကိုကျော်လွှားနိုင် သမိုင်းမတိုင်မီ (ဘီစီ ၆ ရာစုမတိုင်မီ) လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း ၁.၈ သန်းခန့်မှ ယနေ့ခေတ် ပြင်သစ်နိုင်ငံဖြစ်လာသည့် လူ့ဘဝ၏ သက်တမ်းအရင့်ဆုံး သဲလွန်စဖြစ်သည်။ နှစ်ပေါင်းထောင်နှင့်ချီအောင် လူသားတို့သည်ရေခဲမြစ်ခေတ်ဟု သတ်မှတ်ထားသော ကြမ်းတမ်းသော ရာသီဥတုပြောင်းလဲခြင်းနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ အစောပိုင်း (ဟုမ်းမနစ်) hominids များသည် ခြေသလုံးသားမုဆိုးစုကို ဦး‌ဆာင်ခဲ့သည်။ ပြင်သစ်တွင် အကျော်ကြားဆုံးနှင့်အကောင်းဆုံး ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ထားသည့် ဘီစီ ၁၈,၀၀၀ ခန့်က Lascaux အပါအဝင်၊ Palaeolithic အထက်ပိုင်းမှ အလှဆင်ထားသောဂူများစွာရှိသည်။ နောက်ဆုံးရေခဲမြစ်ခေတ် (ဘီစီ ၁၀,၀၀၀) အဆုံးတွင်ရာသီဥတုသည်ပိုမိုနုပျိုလာသည်။ ဘီစီ ၇၀၀၀ ခန့်မှအနောက်ဥရောပ၏ဤအစိတ်အပိုင်းသည်နီပိုလစ်ခေတ်သို့ ဝင်ရောက်လာပြီး နေထိုင်သူများသည် ရုံးထိုင်အလုပ်သမား ဖြစ်လာသည်။ ၄ထောင်စုနှစ် နှင့် ၃ထောင်စုနှစ်အကြားတွင် လူဦးရေနှင့်စိုက်ပျိုးရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာပြီး၊ သတ္တုတူးဖော်ရေးသည် ၃ ထောင်စုနှစ်အကုန်ပိုင်းတွင်စတင်ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ ပြင်သစ်နိုင်ငံသည် ကျောက်ခောတ်‌သစ် ကာလမှ ဧရာမကျောက်တုနေးများဖြင့်တည် ဆောက်ထား‌သော‌ နေရာများစွာရှိသည်။ ၎င်းတွင် အလွန်ထူထပ်သော (ကားနက်ခ်)Carnac ကျောက်တုံးများ (ဘီစီ ၃၃၀၀ ခန့်) ရှိသည်။ ရှေးဟောင်းပစ္စည်း (ဘီစီ ၆ ရာစုမှအေဒီ ၅ ရာစု) ဘီစီ ၆၀၀ တွင် (ပိုစီယာ)Phocaea မှ (အိုင်ယွန်နီယမ် ဂရိ)Ionian Greek များသည်မြေထဲပင်လယ်ကမ်းခြေတွင် မက်ဆီလီယာ (မျက်မှောက်ခေတ် မာဆေး) ကိုလိုနီနယ်မြေကိုတည်ထောင်ခဲ့သည်။  ၎င်းသည် ပြင်သစ်နိုင်ငံ၏ သက်တမ်းအရင့်ဆုံးမြို့ဖြစ်သည်။ တစ်ချိန်တည်းမှာပင် ဂဲလ်ဆဲလ်တစ် လူမျိုးအချို့သည် ပြင်သစ်အရှေ့ပိုင်းနှင့် မြောက်ပိုင်းဒေသများသို့ ထိုးဖောက်ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး ဘီစီ ၅ ရာစုမှ ၃ ရာစုအတွင်း အခြားနိုင်ငံများသို့ တဖြည်းဖြည်းပျံ့နှံ့သွားခဲ့သည်။ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ၊ ပဲရနီးစ် နှင့် မြေထဲပင်လယ်အကြားရှိ ဆဲလ်တစ် အခြေချနေထိုင်ရာ နယ်မြေများနှင့်သက်ဆိုင်သည်။ ခေတ်သစ်ပြင်သစ်၏ နယ်နိမိတ်များသည် အကြမ်းအားဖြင့် ဆဲလ်တစ်များနေထိုင်သော ရှေးဟောင်းဂေါလ်နှင့်ကိုက်ညီသည်။ ထိုစဉ်က ‌ဂေါလ်သည် သာယာဝပြောသော တိုင်းပြည်ဖြစ်ပြီး တောင်ဘက်စွန်းမှာဂရိနှင့်ရောမယဉ်ကျေးမှု၊ စီးပွားရေးဩဇာလွှမ်းမိုးမှုများစွာရှိခဲ့သည်။ ဘီစီ ၃၉၀ ခန့်တွင် ဂဲလ်လက်ခ်မင်းသား ဘရဲနစ် နှင့်သူ၏စစ်တပ်များသည် အဲလ်ပ် မှတစ်ဆင့် အီတလီသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ အလီယာတိုက်ပွဲတွင် ရောမတို့ကိုအနိုင်ယူပြီးရောမမြို့ကို ဝိုင်းရံပိတ်ဆို့ခဲ့သည်။ ဂဲလ်လက်ခ် ၏ကျူးကျော်မှုသည် ရောမမြို့ကို အားနည်းသွားစေပြီး၊ ဂေါလ်သည် ဘီစီ ၃၄၅အထိ ရောမနှင့် တရားဝင်ငြိမ်းချမ်းရေးစာချုပ် မချုပ်ဆိုခင်အထိ ဒေသကိုဆက်လက်နှောင့်ယှက်ခဲ့သည်။ သို့သော်ရောမနှင့် ဂေါလ် များသည်နောက်ရာစုနှစ်များအတွင်း ရန်သူအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိပြီး ဂေါလ်သည် အီတလီ၌ ဆက်လက်၍ ခြိမ်းခြောက်မှုတစ်ခုဖြစ်လိမ့်မည်။ ဘီစီ ၁၂၅ ခုနှစ်ခန့်တွင်‌ ဂေါလ်၏တောင်ဘက် Provincia Nostra ("Our Province") ဟုခေါ်သော ယင်းဒေသကို ရောမတို့ကသိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ဂျူးလီယက်ဆီဇာသည် ‌ဂေါလ်၏ကျန်အပိုင်းများကိုသိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး ၅၂ဘီစီ တွင် ဂဲလ်လက်ခ် မင်းသား ဗက်ဆင်ဂျဲတရက်စ် ၏ပုန်ကန်မှုကိုကျော်လွှားနိုင်ခဲ့သည်။ ပလူးတာရက်ခ် နှင့်ပညာရှင် ဘရန်ဒန် ဝုဒ် တို့၏ရေးသားချက်များအရ ဂဲလ်လက်ခ်စစ်ပွဲတွင် အနိုင်ရခဲ့သည့်မြို့ကြီး ၈၀၀၊ လူမျိုးစု ၃၀၀၊ လူတစ်သန်းကိုကျွန်အဖြစ်ရောင်းစားပြီး၊ သုံးသန်းမှာစစ်ပွဲတွင်သေဆုံးခဲ့သည်။ ဂါလ၏ကျန်အပိုင်းမျ ားကိုသိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီးဘီစီ ၅၂ တွင် Gallic မင်းသား Vercingetorix ၏ပုန်ကန်မှုကိုကျော်လွှားနိုင်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးနှင့် အစိုးရok နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေးနှင့် စစ်ရေးကိစ္စများ ပြည်နယ်များ ရာသီဥတု စီးပွားရေး လူဦးရေပျံနှင့် နေထိုင်မှု အယူဘာသာများ ပြင်သစ်နိုင်ငံသည် ဘာသာရေးနှင့် စပ်နွှယ်ခြင်းမရှိသည့် နိုင်ငံ (secular country)ဖြစ်ပြီး ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံအခြေခံဥပဒေအရ လွတ်လပ်စွာကိုးကွယ်ခွင့် ပေးထားသည်။ ပြင်သစ် ဘာသာရေး မူဝါဒသည် “laïcité” ဟူသော ပြည်သူတို့အား ဘာသာတရားနှင့် စပ်နွှယ်ခြင်းမရှိစေသည့်၊ အစိုးရနှင့် ဘာသာရေးကျောင်းတို့ကို ကြပ်မတ်စွာ ခွဲခြားထားသည့် အယူအဆအပေါ် အခြေခံထားသည်။ ယဉ်ကျေးမှု အားကစား ဆက်စပ်ကြည့်ရှုရန် အောက်ခြေမှတ်စုများ ရည်ညှန်းချက်များ ပြည်ပဆက်သွယ်ရေး ဥရောပ သမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံများ နေတိုး အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%95%E1%80%BC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%9E%E1%80%85%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6

ပါရီမြို့

ပါရီမြို့ (ပြင်သစ်: Paris)သည်ပြင်သစ်နိုင်ငံ၏ မြို့တော်နှင့် အကြီးဆုံးမြို့ ဖြစ်သည်။ မြို့၏ဧရိယာသည် ၁၀၅ စတုရန်းကီလိုမီတာ ရှိပြီး လူဦးရေမှာ ၂၁.၅ သန်း ခန့်ရှိသည်။ စဲ(န်)မြစ်သည် ပါရီ၏မြို့ဟောင်းဧရိယာကို ပိုင်းဖြတ်ပြီး ၂ ပိုင်း (ဘယ်ကမ်းနှင့် ညာကမ်း) ခွဲထားသည်။ ပါရီသည် ပြင်သစ်၏ စီးပွားရေး၊ နိုင်ငံရေး နှင့် လူမှုရေး ဗဟိုဖြစ်သည်။ ပါရီတွင် ပြတိုက်များနှင့် သမိုင်းဝင် အဆောက်အဦးများရှိသည်။ ပါရီသည် လမ်းပန်း ဆက်သွယ်ရေး ဗဟိုဖြစ်သော မြို့ဖြစ်ပြီး မြေအောက်ရထားလမ်းစနစ်( subway system)၊ လေဆိပ်များ နှင့် ဘူတာရုံများရှိသည်။ မက်ထရိုသည် ၁၉၀၀ ခုနှစ်တွင် ဆောက်လုပ်ပြီးစီးကာ ၂၀၀ ကီလိုမီတာ ခန့်ရှည်သည်။ ပါရီတွင် လူမျိုးအများအပြား နေထိုင်သည်။ လူဦးရေ၏ ၂၀% သည် ပြင်သစ်နိုင်ငံပြင်ပမှ လာရောက် အခြေချသူများဖြစ်သည်။ နာမည် အကျော်ကြားဆုံး အဆောက်အဦးများမှာ အီဖယ်လ် မျှော်စင် လိုဗာပြတိုက်၊ နှင့် အခ်ဒယ်ထရီအောင့် (Arc de Triomphe) ဖြစ်သည်။ ကိုးကား ပြင်သစ်နိုင်ငံရှိ မြို့များ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%95%E1%80%AB%E1%80%9B%E1%80%AE%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B7

၂၀၀၀

ဇန်နဝါရီလ (၁) ရက်။ ဖေဖော်ဝါရီလ (၁) ရက်။ မတ်လ (၁၈) ရက်။ အိုင်ယာလန်နိုင်ငံ ဒဗ္ဗလင်မြို့တွင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အား ဒဗ္ဗလင်မြို့ တော် လွတ်လပ်ရေးဆုကို ဂုဏ်ပြုချီးမြှင့်ခဲ့သည်။ ဧပြီလ (၁) ရက်။ မေလ (၁) ရက်။ ဇွန်လ (၁) ရက်။ ဇူလိုင်လ (၁) ရက်။ ဩဂုတ်လ စက်တင်ဘာလ (၁) ရက်မှ ၁၄ ထိ။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အား ဒုတိယအကြိမ် နေအိမ်အကျယ်ချုပ် ဖမ်းဆီးခဲ့ပြန်သည်။ (၂၂) ရက်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အားရန်ကုန်ဘူတာကြီးမှ အဓမ္မနေအိမ်သို့ပြန်ပို့ပြီး တတိယအကြိမ် နေအိမ်အကျယ်ချုပ် ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခဲ့သည်။ အောက်တိုဘာလ (၁) ရက်။ နိုဝင်ဘာလ (၁) ရက်။ ဒီဇင်ဘာလ (၁) ရက်။ ၂၀၀၀ ၂၀၀၀ ဆယ်စုနှစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%81%82%E1%81%80%E1%81%80%E1%81%80

၂၀၀၁

၂၀၀၁ ခုနှစ် မှတ်တမ်း ဇန်နဝါရီလ (၁) ရက်။ ဖေဖော်ဝါရီလ (၂၂) ရက်။ အသည်းနွမ်းခေါ်သံ(ခ)ရဝေရဝေ၊မင်းသားလေးလိုလွမ်းပြမယ်၊နှစ်ပါးသွားလေးကချင်ပြီ၊သူများနဲ့ညားတဲ့ငါ့ရည်းစား၊အချစ်ရှေ့နေ စသည့်သီချင်းများစွာဖြင့် အောင်မြင်မှုရရှိခဲ့သော တေးရေး၊တေးဆို မင်းအောင် အသက်(၄၄)နှစ်အရွယ်တွင် ကွယ်လွန်။ မတ်လ (၁၀) ရက်။ အဆိုတော်၊သရုပ်ဆောင် နှင့် ဒါရိုက်တာ သန်းဖေလေး ကွယ်လွန်။ ဧပြီလ (၁) ရက်။ မေလ (၁) ရက်။ ဇွန်လ (၁) ရက်။ ဇူလိုင်လ (၁ဝ) ရက်။ တေးရေး၊တေးဆို၊သရုပ်ဆောင် လွှမ်းမိုး အသက်(၄၇)နှစ် ကားအက်ဆီးဒင့်ဖြစ်ကာ ရုတ်တရက်ကွယ်လွန်။ ဩဂုတ်လ (၁) ရက်။ စက်တင်ဘာလ (၁) ရက်။ အောက်တိုဘာလ (၁) ရက်။ နိုဝင်ဘာလ (၁) ရက်။ ဒီဇင်ဘာလ (၁) ရက်။ ၂၀၀၁ ၂၀၀၀ ဆယ်စုနှစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%81%82%E1%81%80%E1%81%80%E1%81%81

၂၀၀၂

ဇန်နဝါရီလ (၁) ရက်။ ဖေဖော်ဝါရီလ (၁) ရက်။ မတ်လ (၁) ရက်။ ဧပြီလ (၁) ရက်။ မေလ (၆) ရက်။ ကုလသမဂ္ဂ၏ လျှို့ဝှက်ယုံကြည်မှု ညှိနှိုင်းချက်အရ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် အား နအဖအစိုးရက နေအိမ်အကျယ်ချုပ်မှ ပြန်လည်လွှတ်ပေးခဲ့။ ဇွန်လ (၁) ရက်။ ဇူလိုင်လ (၁) ရက်။ ဩဂုတ်လ (၁) ရက်။ စက်တင်ဘာလ (၁) ရက်။ အောက်တိုဘာလ (၁) ရက်။ နိုဝင်ဘာလ (၂၁) ရက်။ ပန်းချီဆရာစံတိုးသည် ညနေ ၃:၄၅ တွင် ရန်ကုန်မြို့ ပြည်သူ့ ဆေးရုံကြီးမှာ ကွယ်လွန် အနိစ္စ ရောက်ခဲ့သည်။ ဒီဇင်ဘာလ (၁) ရက်။ နံနက် ၇ နာရီတွင် ဦးနေဝင်းကွယ်လွန်သွားခဲ့သည်။ ၂၀၀၂ ၂၀၀၀ ဆယ်စုနှစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%81%82%E1%81%80%E1%81%80%E1%81%82

၂၀၀၃

ဇန်နဝါရီလ (၁) ရက်။ ဖေဖော်ဝါရီလ (၁) ရက်။ မတ်လ (၁) ရက်။ ဧပြီလ (၁) ရက်။ မေလ (၃၀) ရက်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၏ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်စည်းရုံးရေးခရီးစဉ်အတွင်း စစ်ကိုင်းတိုင်း၊ရွှေဘိုခရိုင်၊ဒီပဲယင်းမြို့နယ်အရောက်တွင် ကြံ့ဖွတ်စွမ်းအားရှင်များမှ အင်အားအလုံးအရင်းဖြင့် ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်မှုဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ဤဖြစ်စဉ်တွင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် နှင့် အဖွဲ့ချုပ်ဒုဥက္ကဋ္ဌ ဦးတင်ဦးတို့ အသက်ဘေးမှလွတ်မြောက်ခဲ့သော်လည်း လိုက်ပါလာသူများထဲမှ ၇၀ ကျော်မှာ သေဆုံး၊ဒဏ်ရာရမှုများ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ဇွန်လ (၁) ရက်။ ဇူလိုင်လ (၁) ရက်။ ဩဂုတ်လ (၃၀) ရက်။ နိုင်ငံတော်ရှေ့ဆက်သွားမည့် မူဝါဒလမ်းစဉ် (၇) ရပ်ကို ကြေညာသည်။ စက်တင်ဘာလ (၁) ရက်။ အောက်တိုဘာလ (၁) ရက်။ နိုဝင်ဘာလ (၁) ရက်။ ဒီဇင်ဘာလ (၁) ရက်။ ၂၀၀၃ ၂၀၀၀ ဆယ်စုနှစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%81%82%E1%81%80%E1%81%80%E1%81%83

၂၀၀၄

ဇန်နဝါရီလ (၁) ရက်။ ဖေဖော်ဝါရီလ (၁) ရက်။ မတ်လ (၁) ရက်။ ဧပြီလ (၁) ရက်။ မေလ (၁၇) ရက်။ ၁၉၉၆ ခုနှစ်၌ ယာယီအားဖြင့် ဆိုင်းငံ့ထားခဲ့သော အမျိုးသားညီလာခံကို ပြန်လည်ကျင်းပ။ ဇွန်လ (၁) ရက်။ ဇူလိုင်လ (၁) ရက်။ ဩဂုတ်လ (၁၄) ရက်။ တေးရေး၊တေးဆို ထူးအိမ်သင် ကွယ်လွန်။ စက်တင်ဘာလ (၁) ရက်။ အောက်တိုဘာလ (၂၂) ရက်။ အမျိုးသားထောက်လှန်းရေးအဖွဲ့ကို ဖျက်သိမ်းကြောင်း နိုင်ငံပိုင်သတင်းစာများမှ ထုတ်ပြန်ကြေညာ။ နိုဝင်ဘာလ (၁) ရက်။ ဒီဇင်ဘာလ (၁) ရက်။ ၂၀၀၄ ၂၀၀၀ ဆယ်စုနှစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%81%82%E1%81%80%E1%81%80%E1%81%84

၂၀၀၅

ဇန်နဝါရီလ (၁) ရက်။ ဖေဖော်ဝါရီလ (၁) ရက်။ မတ်လ (၁) ရက်။ ဧပြီလ (၁) ရက်။ မေလ (၇) ရက်။ ရန်ကုန်မြို့၏ အချက်အချာကျသောသုံးနေရာဖြစ်သည့် မင်္ဂလာတောင်ညွန့်မြို့နယ်ရှိ ရန်ကုန်ကုန်သွယ်မှုဗဟိုဌာန၊မရမ်းကုန်းမြို့နယ်ရှိ စီးတီးမတ်စင်တာနှင့် မြေနီကုန်းလမ်းဆုံရှိ ဒဂုံစင်တာတို့တွင် ဗုံးပေါက်ကွဲမှုဖြစ်ပွားခဲ့ရာ လူ ၁၁ ဦးသေဆုံးပြီး ၁၆၂ ဦးဒဏ်ရာရရှိခဲ့သည်။ ဇွန်လ (၁) ရက်။ ဇူလိုင်လ (၁) ရက်။ ဩဂုတ်လ (၁) ရက်။ စက်တင်ဘာလ (၁) ရက်။ အောက်တိုဘာလ (၁) ရက်။ နိုဝင်ဘာလ (၁) ရက်။ ဒီဇင်ဘာလ (၇) ရက်။ ဒီဇင်ဘာလ (၇) ရက်နေ့ ဗုဒ္ဓဟူးနေ့မနက် ၁၁ နာရီ မိနစ် ၃၀တွင် အသက် (၉၅) နှစ်ရှိပြီဖြစ်သည့် စာရေးဆရာ၊ဒါရ​ိုက်တာ ဦးသုခ ရန်ကုန် အမှတ်(၂)စစ်ဆေးရုံ၌ ကွယ်လွန်။ ၂၀၀၅ ၂၀၀၀ ဆယ်စုနှစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%81%82%E1%81%80%E1%81%80%E1%81%85

၂၀၀၆

၂၀၀၆ ခုနှစ် မှတ်တမ်း ဇန်နဝါရီလ (၁) ရက်။ ဖေဖော်ဝါရီလ (၁) ရက်။ မတ်လ (၁) ရက်။ ဧပြီလ (၂၆) ရက်။ စာရေးဆရာ၊ အယ်ဒီတာ၊ ရုပ်ရှင် သရုပ်ဆောင် အောင်ပြည့် (ဦးခင်မောင်မြင့်) ညနေ ၆ နာရီခန့် ကွယ်လွန်။ မေလ (၁) ရက်။ ဇွန်လ (၁) ရက်။ ဇူလိုင်လ (၁) ရက်။ ဩဂုတ်လ (၁) ရက်။ စက်တင်ဘာလ (၁) ရက်။ အောက်တိုဘာလ (၂) ရက်။ နိုင်ငံတော် အေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ (နအဖ) စစ်အစိုးရက ရေအရင်းအမြစ်ထိန်းသိမ်းမှုနှင့် မြစ်များဆိုင်ရာ ဥပဒေကို ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။ နိုဝင်ဘာလ (၁) ရက်။ ဒီဇင်ဘာလ (၁) ရက်။ ၂၀၀၆ ၂၀၀၀ ဆယ်စုနှစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%81%82%E1%81%80%E1%81%80%E1%81%86

၂၀၀၇

ဇန်နဝါရီလ (၁) ရက်။ ဖေဖော်ဝါရီလ (၁) ရက်။ မတ်လ (၁) ရက်။ ဧပြီလ (၂၆) ရက်။ ကိုရီးယား ဒီမိုကရက်တစ် ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ(မြောက်ကိုရီးယား)နှင့် မြန်မာ နှစ်နိုင်ငံ သံတမန်အဆက်အသွယ် ပြန်လည်ထူထောင်ခဲ့သည်။ မေလ (၁) ရက်။ ဇွန်လ (၁) ရက်။ ဇူလိုင်လ (၁၁) ရက်။ သရုပ်ဆောင် အကယ်ဒမီ ဒွေး ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ဩဂုတ်လ (၅) ရက်။ စာရေးဆရာတာရာမင်းဝေသည် မွန်းလွဲ ၁၂ နာရီ ၄ဝ တွင် မြောက်ဥက္ကလာပ ဆေးရုံကြီးတွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ (၁၅) ရက်။ ရွှေဝါရောင်တော်လှန်ရေး စတင်ဖြစ်ပွားသည်။ စက်တင်ဘာလ (၃) ရက်။ အမျိုးသားညီလာခံ ကျင်းပပြီးစီးခဲ့သည်။ (၁၈) ရက်။ ရန်ကုန်မြို့တွင် သံဃာတော်များ စတင်စီတန်းလှည့်လည်ခဲ့သည်။ ကနဦး​ပိုင်းတွင် ကြွေးကြော်သံများမပါရ၊ဒို့အရေးမအော်ရ၊နိုင်ငံရေးဆိုင်းဘုတ်များနှင့်အလံများကိုင်ဆောင်ခြင်းမပြုရဆိုသည့် ကန့်သတ်ချက်များရှိခဲ့သော်လည်း ဝန်းရံအားပေးသူများ၏ တောင်းပန်လျှောက်ထားမှုကြောင့် ဖြေလျှော့ပေးခဲ့သည်။ (၂၂) ရက်။ ကံဆောင်သပိတ်မှောက်သံဃာတော်များနှင့် ဆန္ဒပြကျောင်းသားပြည်သူများ ရန်ကုန်မြို့၊တက္ကသိုလ်ရိပ်သာလမ်းရှိ အိမ်အမှတ်(၅၄) ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် ၏နေအိမ်သို့သွားရောက်ခွင့်ရခဲ့သည်။ ထိုတစ်ရက်သာ အတားအဆီးများကိုဖယ်ရှားခဲ့ပြီး နောက်ရက်များတွင် ယခင်အတိုင်း လုံခြုံရေးအတားအဆီးများ ပြန်လည်ချထားခဲ့သည်။ (၂၅) ရက်။ အစိုးရမှ လူငါးဦးထက်​စုဝေးခြင်းမပြုရ အမိန့်ထုတ်ပြန်သည်။ စစ်သားများတင်ဆောင်လာသည့် စစ်ထရပ်ကားများ ရန်ကုန်မြို့အနှံ့ စတင်ရောက်ရှိလာသည်။ (၂၆) ရက်။ ရွှေတိဂုံစေတီတော် အရှေ့ဘက်မုခ် ကြေးသွန်းဘုရားအနီးတွင် ကံဆောင်သပိတ်မှောက်သံဃာတော်များနှင့် ဝန်းရံကြသောကျောင်းသားပြည်သူများ စုဝေးနေစဉ် လာရောက်တားဆီးသည့်ရဲတပ်ဖွဲ့များနှင့် ထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်မှုဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ နှစ်ဦးနှစ်ဖက်ညှိနှိုင်းသော်လည်းမအောင်မြင်ဘဲ ရှေ့ဆုံးမှချီတက်သူ သက်တော်(၂၆)နှစ်ရှိ ဦးဃောသိတ၏ ဦးခေါင်းတော်အား နံပါတ်တုတ်ဖြင့်ရ​ိုက်လိုက်ရာမှစကာ ရိုက်နှက်ဖြိုခွင်းဖမ်းဆီးမှုများဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ရဲတပ်ဖွဲ့များဘက်မှ မျက်ရည်ယိုဗုံးများအသုံးပြုခဲ့သည်။ ဖမ်းဆီးရမိသူများကို ဒိုင်နာကားများပေါ်သို့တင်ဆောင်ကြပြီး အဖမ်းမခံနိုင်သူတချို့က ရဲများအလစ်တွင် ကားပေါ်မှဆင်း၍ထွက်ပြေးကြသည်။ တချို့သောသံဃာတော်များနှင့်ပြည်သူများက ရဲများ​ကို ခဲများဖြင့်ပစ်ပေါက်၍ ခုခံခဲ့ကြသည်။ လွတ်မြောက်လာသောသံဃာတော်တချို့နှ​င့်ကျောင်းသားပြည်သူများက ဗဟန်းမြို့နယ်၊ရွှေဂုံတိုင်လမ်းမတွင် ပြန်လည်စုဝေးကာ ဆူးလေဘုရားလမ်းသို့ချီတက်သပိတ်မှောက်ခဲ့ကြသည်။ ဆန္ဒ​ပြသံဃာထုများနှင့်လူအုပ်ကြီးများ မရောက်ရှိသေးခင်မှာပင် ဆူးလေဘုရားလမ်းကိုပိတ်ဆို့ထာ​းကြသော စစ်သားများက မိုးပေါ်သို့သေနတ်ပစ်ဖောက်ခဲ့ကြသည်။ ယင်းနေ့ ညပိုင်းတွင် အစိုးရဘက်မှ ည ၉ နာရီမှ မနက် ၅ နာရီအထိ လမ်းပေါ်မထွက်ရ(ညမထွက်ရ)အမိန့်ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ (၂၇) ရက်။ မနက် ၁၂ နာရီ ၁၀မိနစ်အချိန်တွင် စစ်သားများ၊စွမ်းအားရှင်များ၊ရဲတပ်​ဖွဲ့ဝင်များက တောင်ဥက္ကလာပမြို့နယ်ရှိ ငွေကြာရံကျောင်းတိုက်ကို ဝင်ရောက်စီးနင်းမှုဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ သံဃာတော်အပါး ၁၅၀ ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရသည်။ ယင်းနေ့ နေ့လယ်ပိုင်းတွင် ထောင်နှ​​င့်သောင်းနှင့်ချီသောလူအုပ်ကြီးက ဆူးလေဘုရားလမ်းတွင်စုဝေး၍ဆန္ဒပြကြသည်။ ထိုဆန္ဒပြမှုကြီးကို စစ်တပ်၊ရဲနှင့်စွမ်းအားရှင် သုံးဖွဲ့ပေါင်း၍ ပစ်ခတ်ဖြိုခွင်းခဲ့ရာ ဂျပန်လူမျိုးသတင်းထောက် ခန်ဂျီနာဂါအိ(Kenji Nagai) အပါအဝင် လူ ၄၀ ကျော်သေဆုံးခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် တာမွေမြို့နယ် အမှတ်(၃)အခြေခံပညာအထက်တန်းကျောင်းရှေ့တွင် စုဝေးလာကြသော ဆန္ဒပြကျောင်းသားပြည်သူများကို စစ်ထရပ်ကားများကပိတ်ဆို့က​ာပစ်ခ​တ်ဖြိုခွင်းဖမ်းဆီးမှုဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ပန်းဆိုးတန်းခုံးကျော်တံတားပေါ်မှဆန္ဒပြလူအုပ်ကြီးသည်လည်း ပစ်ခတ်ဖြိုခွင်းခြင်းခံခဲ့ရသည်။ ဆူး​ေလဖြိုခွင်းမှုတွင်ဖမ်းဆီးရမိသူများကို မြို့တော်ခန်းမ၌ထိန်းသိမ်းထားရှိပြီး တာမွေဖြိုခွင်းမှုတွင်ဖမ်းဆီးရမိသူများကိုကျိုက္ကဆံကွင်း၌ထိန်းသိမ်းထားရှိခဲ့သည်။ (၂၈) ရက်။ ဆန္ဒပြမှုများ အနည်းငယ်ကျဲသွားသည်။ အနော်ရထာလမ်းမပေါ်မှဆန္ဒပြပွဲ ပစ်ခတ်ဖြိုခွင်းခံရသည်။ ပန်းဆိုးတန်းလမ်းမပေါ်တွင် လူ ၂၀၀ ကျော်က စစ်တပ်၊ရဲ၊စွမ်းအားရှင်များကို လှောင်ပြောင်သရော်ကာဆန္ဒပြခဲ့ကြသည်။(၂၇)ရက်နေ့ဖြိုခွင်းမှုတွင် ဖမ်းဆီးရမိသူများကို အင်းစိန်မြို့နယ်ရှိ အစိုးရစက်မှုလက်မှုသိပ္ပံကျောင်း(GTI)သို့​ေပြာင်းရွှေ့ထိန်းသိမ်းထားရှိခဲ့သည်။ (၂၉) ရက်။ ကုလသမဂ္ဂလုံခြုံရေးကောင်စီ၏ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာအထူးကိုယ်စားလှယ် မစ္စတာ အီဘရာဟင် ဂမ်ဘာရီ​ မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ဆူးလေဘုရားလမ်းရှိ ကုန်သည်ကြီးများဟိုတယ်ရှေ့တွင် ဆန္ဒပြမှုအနည်းင​ယ်ဖြစ်ပွားခဲ့သော်လည်း အကြမ်းဖက်ဖြိုခွင်းခံရမှုဖြင့်သာ အဆုံးသတ်ခဲ့ရသည်။ (၃၀) ရက်။ စစ်တပ်၊ရဲနှင့်စွမ်းအားရှင် သုံးဖွဲ့ပေါင်းကာ ရန်ကုန်မြို့အနှံ့ ပုန်းအောင်းတိမ်းရှောင်နေကြသူများကို ပိုက်စိပ်တိုက်လိုက်လံရှာဖွေဖမ်းဆီးမှုများပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။ အောက်တိုဘာလ (၁၈) ရက်။ အဖွဲ့ဝင် (၅၄) ဦးပါဝင်သော နိုင်ငံတော်ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေမူကြမ်း(၂ဝဝ၈) ရေးဆွဲရေး ကော်မရှင်ကို ဖွဲ့စည်းပေးခဲ့သည်။ နိုဝင်ဘာလ (၁) ရက်။ ဒီဇင်ဘာလ (၁) ရက်။ ၂၀၀၇ ၂၀၀၀ ဆယ်စုနှစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%81%82%E1%81%80%E1%81%80%E1%81%87

၂၀၀၈

ဇန်နဝါရီလ (၁) ရက်။ ဖေဖော်ဝါရီလ (၁၉) ရက်။ ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေမူကြမ်း(၂ဝဝ၈) ကို ရေးဆွဲပြီးစီးခဲ့သည်။ မတ်လ (၁၀) ရက်။ တေးသံရှင် စိုင်းထီးဆိုင် ကွယ်လွန်။ ဧပြီလ (၇) ရက်။ စာရေးဆရာမကြီး လူထုဒေါ်အမာ ကွယ်လွန်။ (၇) ရက်။ စာရေးဆရာကြီး ပခုက္ကူ ဦးအုံးဖေ ကွယ်လွန်။ မေလ (၂)-(၃) ရက်။ ဧရာဝတီတိုင်း နှင့် ရန်ကုန်တိုင်းတို့တွင် နာဂစ် ဆိုင်ကလုန်းမုန်တိုင်းတိုက်ခတ်ခြင်းခံရပြီး လူရာနှင့်ချီ သေဆုံးကာ ထောင်နှင့်ချီ အိုးမဲ့အိမ်မဲ့ဖြစ်ခဲ့ရသည်။ (၁၀) ရက်။ ပြည်လုံးကျွတ်ဆန္ဒခံယူပွဲကို မြန်မာတစ်နိုင်ငံလုံးတွင် မြို့နယ် ၂၇၈ မြို့နယ်၌ ကျင်းပခဲ့သည်။ (နာဂစ်မုန်တိုင်းသင့်ခဲ့သည့် ကျန် ၄၇ မြို့နယ်ကို၂၄-၅-၂ဝဝ၈ ရက်တွင် ကျင်းပခဲ့သည်။) (၁၇) ရက်။ ဆန်တန်ချိန် ၁၅၀၀ အား ကိုရီးယားဒီမိုကရက်တစ် ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ (မြောက်ကိုရီးယား)သို့ ကူညီပေးပို့ခဲ့ပြီး၊ ဆန်တန်ချိန်တစ်သောင်းကိုလည်း ရောင်းချခဲ့ရာ အကြိမ်များခွဲ၍ ရေကြောင်း ခရီးဖြင့် ပေးပို့စေခဲ့သည်။ (၂၉) ရက်။ မဲဆန္ဒရှင်ပြည်သူ ၉၂ ဒသမ ၄၈ ရာခိုင်နှုန်းက ထောက်ခံမဲပေးခဲ့သော ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေမူကြမ်း(၂ဝဝ၈) ကို အတည်ပြုပြဋ္ဌာန်းလိုက်ကြောင်း ကြေညာသည်။ ဇွန်လ (၁) ရက်။ ဇူလိုင်လ (၁) ရက်။ ဩဂုတ်လ (၁) ရက်။ စာရေးဆရာ၊ ဗေဒင်ဆရာကြီး မင်းသိင်္ခ ကွယ်လွန်။ စက်တင်ဘာလ (၁) ရက်။ အောက်တိုဘာလ (၁) ရက်။ နိုဝင်ဘာလ (၂၂) ရက်။ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး သူရရွှေမန်းသည် တရုတ်နိုင်ငံမှ တဆင့် မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၊ ပြုံယမ်းမြို့တော် သို့ ၇ ရက်ကြာ လျှို့ဝှက်ခရီး သွားရောက်ခဲ့ဟု သတင်းများထွက်။ ဒီဇင်ဘာလ (၁) ရက်။ ၂၀၀၈ ၂၀၀၀ ဆယ်စုနှစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%81%82%E1%81%80%E1%81%80%E1%81%88

၂၀၀၉

ဇန်နဝါရီလ (၁) ရက်။ ဖေဖော်ဝါရီလ (၁) ရက်။ မတ်လ (၁) ရက်။ ဧပြီလ (၁) ရက်။ မေလ (၁၆) ရက်။ မြန်မာ့ဘောလုံး အသင်းပြိုင်ပွဲကို ဆုကြေးစားစနစ် (ပရော်ဖက်ရှင်နယ်)သို့ စတင်ပြောင်းလဲ။ ဇွန်လ (၂) ရက်။ သတင်းစာဆရာကြီး မောင်ဆုရှင် ကွယ်လွန်။ (၁၉) ရက်။ ကာတွန်းဆရာကြီး ဦးဖေသိန်း ကွယ်လွန်။ ဇူလိုင်လ (၁) ရက်။ ဩဂုတ်လ (၁၂) ရက်။ စွယ်စုံရ မင်းသားကြီး ဇော်ဝမ်းသည် အသည်းရောဂါနှင့် အင်းစိန်မြို့နယ် သီရိစန္ဒာဆေးခန်းတွင် ကွယ်လွန်သွားလေသည်။ စက်တင်ဘာလ (၁) ရက်။ အောက်တိုဘာလ (၁) ရက်။ မြန်မာနိုင်ငံ ဗဟိုဘဏ်မှ ငါးထောင်တန် ငွေစက္ကူ စတင်ထုတ်။ (၂) ရက်။ စာရေးဆရာ၊ ကဗျာဆရာကြီး ဒေါက်တာ ထီလာစစ်သူ ကွယ်လွန်။ (၂၄) ရက်။ စာရေးဆရာ နီကိုရဲ ကွယ်လွန်။ နိုဝင်ဘာလ (၁) ရက်။ ဒီဇင်ဘာလ (၁၅) ရက်။ စာရေးဆရာကြီး အီကြာကွေး ကွယ်လွန်။ ၂၀၀၉ ၂၀၀၀ ဆယ်စုနှစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%81%82%E1%81%80%E1%81%80%E1%81%89

၂၀၁၀

ဇန်နဝါရီလ (၁) ရက်။ ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာနမှ ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးမြင့်ဆွေသည် ရန်ကုန်မြို့ သန့်ရှင်းသာယာလှပရေးနှင့် အဆင့်မြှင့်တင်ရေးဦးစီးကော်မတီ အစည်းအဝေး(၁/၂၀၁၀)သို့ တက်ရောက်အမှာစကားပြောကြားသည်။ (၂) ရက်။ မြန်မာနိုင်ငံ ငါးလုပ်ငန်းအဖွဲ့ချုပ်ရုံး၌ ကျင်းပသော ယင်း၏နှစ်ပတ်လည်အစည်းအဝေးနှင့် မြန်မာ့ရေထွက်ပစ္စည်းဈေးပွဲတော် (၂၀၀၉-၂၀၁၀) ဖွင့်ပွဲအခမ်းအနားသို့ ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာနမှ ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီးမြင့်ဆွေ တက်ရောက်အမှာစကား ပြောကြားသည်။ (၃) ရက်။ အယ်လ်ခိုင်ဒါလက်ခွဲ အကြမ်းဖက်အဖွဲ့၏ ခြိမ်းခြောက်မှုခံရပြီးနောက် ယီမင်နိုင်ငံရှိ ပြင်သစ်သံရုံးကို ပိတ်လိုက်ကြောင်း ပါရီရှိ ပြင်သစ်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာန၏ကြေညာချက်ကို ဆင်ဟွာသတင်းဌာနက ဖော်ပြသည်။ (၄) ရက်။ ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော် နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီဥက္ကဋ္ဌ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေက ၂၀၁၀ ပြည့်နှစ် (၆၂) နှစ်မြောက် လွတ်လပ်ရေးနေ့ အခမ်းအနားသို့ သဝဏ်လွှာပေးပို့ရာတွင် နိုင်ငံတော်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံ ဥပဒေသစ်ကို ပြည်သူတို့၏တစ်ခဲနက်ထောက်ခံမှုဖြင့် အတည်ပြု ပေးခဲ့ပြီး ယခုနှစ်တွင် ရွေးကောက်ပွဲများကို စနစ်တကျကျင်းပရေးအတွက် စီမံဆောင်ရွက်လျက်ရှိကြောင်း၊ နိုင်ငံတော်ရှေ့ဆက်သွားမည့် မူဝါဒလမ်းစဉ်အောင်မြင်ရေးအတွက် တိုင်းရင်းသားအားလုံး ပြည်ထောင်စုစိတ်ဓာတ်၊ မျိုးချစ်စိတ်ဓာတ်အပြည့်အဝဖြင့် ပူးပေါင်းပါဝင် ဆောင်ရွက်ကြရန်ဖြစ်ကြောင်းထည့်သွင်းဖော်ပြထားသည်။ (၅) ရက်။ သတ္တုတွင်းဝန်ကြီးဌာန အမှတ် (၂) သတ္တုတွင်းလုပ်ငန်းနှင့် DELCOကုမ္ပဏီလီမိ တက်တို့က ကံပေါက်သတ္တုတွင်း၏ ထုတ်လုပ်မှုအပေါ်ခွေဲဝ ခံစားသည့်စနစ်ဖြင့်သဘောတူစာချုပ် ချုပ်ဆိုသည့် အခမ်းအနားကို နေပြည်တော်ရှိ သတ္တုတွင်းဝန်ကြီးဌာန အစည်းအဝေးခန်းမ၌ကျင်းပသည်။ (၇) ရက်။ စစ်အစိုးရ၏ လျှို့ဝှက်သတင်းများ ပေါက်ကြားမှုကြောင့် စစ်တပ်အရာရှိဟောင်း ဗိုလ်မှူးဝင်းနိုင်ကျော်ကို အင်းစိန်ထောင်တွင် သေဒဏ်နှင့် ထောင်ဒဏ် အနှစ်၂၀ ချမှတ်ခဲ့သည်။ ရန်ကုန်မြို့ တပ်မတော် ဆေးတက္ကသိုလ် စစ်ရေးပြကွင်း၌ကျင်းပသော တပ်မတော်သူနာပြုနှင့် ဆေးဘက်ပညာတက္ကသိုလ်၊ သင်တန်း အမှတ်စဉ်(၇) သင်တန်းဆင်းဂုဏ်ပြု စစ်ရေးပြအခမ်းအနားသို့ ဒုတိယတပ်မတော်ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ် (ကြည်း) ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးမောင်အေး တက်ရောက်မိန့်ခွန်းပြောကြားသည်။ (၁၂) ရက်။ ဟေတီနိုင်ငံ၌ ရစ်ချ်တာ စကေး ၇.၀ ရှိ အင်အားပြင်း ငလျင်လှုပ်ရာအသေအပျောက်နှင့် အပျက်အစီးများစွာရှိကြောင်း နိုင်ငံတကာသတင်းဌာနများက ထုတ်လွှင့်သည်။ ဖေဖော်ဝါရီလ (၁) ရက်။ မတ်လ (၈) ရက်။ ပြည်ထောင်စုရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်ဥပဒေ၊ နိုင်ငံရေးပါတီများ မှတ်ပုံတင်ခြင်းဥပဒေ၊ ပြည်သူ့လွှတ်တော်ရွေးကောက်ပွဲဥပဒေ၊ အမျိုးသားလွှတ်တော်ရွေးကောက်ပွဲဥပဒေ၊ တိုင်းဒေသကြီးလွှတ်တော်/ပြည်နယ်လွှတ်တော်ဥပဒေများ ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။ (၁၁) ရက်။ အဖွဲ့ဝင် (၁၈) ဦးပါဝင်သည့် ပြည်ထောင်စုရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်ကို ဖွဲ့စည်းသည်။ ဧပြီလ (၂၄) ရက်။ စာရေးဆရာ သာဂဒိုး ကွယ်လွန်။ မေလ (၁၆) ရက်။ စာရေးဆရာ၊ အဆိုတော်၊ ရုပ်ရှင်သရုပ်ဆောင် အကယ်ဒမီ သုမောင် ကွယ်လွန်။ (၂၄) ရက်။ ရန်ကုန်မြို့၊ မင်္ဂလာဈေး မီးလောင်သည်။ ဇွန်လ (၁၁) ရက်။ ပုဂ္ဂလိကပိုင် လောင်စာဆီဆိုင်များ ရန်ကုန်တွင် ယနေ့ စတင်ရောင်းချသည်။ ဇူလိုင်လ (၁) ရက်။ ဩဂုတ်လ (၁၁) ရက်။ လွှတ်တော်အသီးသီးအတွက် ပါတီစုံဒီမိုကရေစီ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲ ကျင်းပမည့်ရက်ကို ထုတ်ပြန်ကြေညာခဲ့သည်။ (၁၇) ရက်။ သတင်းစာဆရာ သခင်အုန်းမြင့် ကွယ်လွန်။ စက်တင်ဘာလ (၂၃) ရက်။ စာရေးဆရာ မိုးဟိန်း(သားဂျာနယ်ကျော်) ကွယ်လွန်။ အောက်တိုဘာလ (၂) ရက်။ ရုပ်ရှင်သရုပ်ဆောင် ဒေါ်တင်တင်လှ ကွယ်လွန်။ (၂၁) ရက်။ ညနေ ၃-နာရီ မြန်မာနိုင်ငံ လွတ်လပ်ရေးရပြီးနောက် ၂၀၀၈-ခုနှစ် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ တတိယမြောက် အလံအား စတင် ပြောင်းလဲ။ နိုဝင်ဘာလ (၄) ရက်။ နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေး နှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေး ကောင်စီ ဥက္ကဋ္ဌသန်းရွှေ လက်မှတ်ရေးထိုးထုတ်ပြန်ခဲ့သော ဥပဒေအမိန့်များမှာ ၁၉၄၈ ခုနှစ် လက်နက်ကိုင်တပ်ပေါင်းစုံ (ပြောင်းရွှေ့ရေး) အက်ဥပဒေ၊ ပြင်ဆင်သည့်ဥပ​ဒေ တပ်မတော်အက်ဥပဒေ (၁၉၅၉ ခုနှစ်) ပြင်ဆင်သည့်ဥပဒေ တပ်မတော်ဆိုင်ရာ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး အသုံးပြုခြင်းဥပဒေ၊ တပ်မြို့စည်ပင်သာယာရေးဥပဒေ၊ နိုင်ငံတော်ကာကွယ်ရေး အဆောက်အအုံနှင့် လုပ်ငန်းများဥပဒေ၊ ပြည်သူ့စစ်မှုထမ်းဥပဒေ၊ ရေယာဉ်များ လက်နက်တပ် ဆင်မှုတားမြစ်ရေးဥပဒေ အရန်တပ်ဖွဲ့ဥပဒေ (၅) ရက်။ စာရေးဆရာ၊ ဒါရိုက်တာ တင်သန်းဦး ကွယ်လွန်။ (၇) ရက်။ ပါတီစုံဒီမိုကရေစီ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲကျင်းပသည်။ (၁၃) ရက်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် နေအိမ်အကျယ်ချုပ်မှ ပြန်လည် လွတ်မြောက်။ ဒီဇင်ဘာလ (၁) ရက်။ ၂၀၁၀ ၂၀၁၀ ဆယ်စုနှစ်

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%81%82%E1%81%80%E1%81%81%E1%81%80

ဟ

ဟသည် မြန်မာဗျည်းအက္ခရာ ၃၃ လုံးအနက် သုံးဆယ့်တစ်လုံးမြောက် ဗျည်းအက္ခရာ ဖြစ်သည်။ မြန်မာအက္ခရာ

https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9F