Datasets:

DebasishDhal99

/

IAST-corpus

like 0

୨୮୭ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୮୭

287 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 287

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AE%E0%AD%AD

୨୮୭

୨୮୮ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୮୮

288 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 288

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AE%E0%AD%AE

୨୮୮

୨୮୯ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୮୯

289 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 289

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AE%E0%AD%AF

୨୮୯

୨୯୦ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୯୦

290 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 290

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AF%E0%AD%A6

୨୯୦

୨୯୧ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୯୧

291 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 291

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AF%E0%AD%A7

୨୯୧

୨୯୨ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୯୨

292 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 292

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AF%E0%AD%A8

୨୯୨

୨୯୩ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୯୩

293 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 293

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AF%E0%AD%A9

୨୯୩

୨୯୪ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୯୪

294 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 294

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AF%E0%AD%AA

୨୯୪

୨୯୫ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୯୫

295 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 295

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AF%E0%AD%AB

୨୯୫

୨୯୬ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୯୬

296 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 296

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AF%E0%AD%AC

୨୯୬

୨୯୭ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୯୭

297 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 297

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AF%E0%AD%AD

୨୯୭

୨୯୮ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୯୮

298 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 298

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AF%E0%AD%AE

୨୯୮

୨୯୯ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୯୯

299 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 299

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%AF%E0%AD%AF

୨୯୯

୩୦୦ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୦୦

300 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 300

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A6%E0%AD%A6

୩୦୦

୩୦୧ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୦୧

301 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 301

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A6%E0%AD%A7

୩୦୧

୩୦୨ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୦୨

302 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 302

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A6%E0%AD%A8

୩୦୨

୩୦୩ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୦୩

303 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 303

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A6%E0%AD%A9

୩୦୩

୩୦୪ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୦୪

304 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 304

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A6%E0%AD%AA

୩୦୪

୩୦୫ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୦୫

305 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 305

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A6%E0%AD%AB

୩୦୫

୩୦୬ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୦୬

306 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 306

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A6%E0%AD%AC

୩୦୬

୩୦୭ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୦୭

307 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 307

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A6%E0%AD%AD

୩୦୭

୩୦୮ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୦୮

308 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 308

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A6%E0%AD%AE

୩୦୮

୩୦୯ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୦୯

309 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 309

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A6%E0%AD%AF

୩୦୯

୩୧୦ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୧୦

310 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 310

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A7%E0%AD%A6

୩୧୦

୩୧୧ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୧୧

311 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 311

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A7%E0%AD%A7

୩୧୧

୩୧୨ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୧୨

312 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 312

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A7%E0%AD%A8

୩୧୨

୩୧୩ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୧୩

313 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 313

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A7%E0%AD%A9

୩୧୩

୩୧୪ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୧୪

314 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 314

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A7%E0%AD%AA

୩୧୪

୩୧୫ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୧୫

315 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 315

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A7%E0%AD%AB

୩୧୫

୩୧୬ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୧୬

316 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 316

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A7%E0%AD%AC

୩୧୬

୩୧୭ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୧୭

317 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 317

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A7%E0%AD%AD

୩୧୭

୩୧୮ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୧୮

318 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 318

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A7%E0%AD%AE

୩୧୮

୩୧୯ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୧୯

319 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 319

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A7%E0%AD%AF

୩୧୯

୩୨୦ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୨୦

320 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 320

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A8%E0%AD%A6

୩୨୦

୩୨୧ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୨୧

321 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 321

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A8%E0%AD%A7

୩୨୧

୩୨୨ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୨୨

322 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 322

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A8%E0%AD%A8

୩୨୨

୩୨୩ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୨୩

323 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 323

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A8%E0%AD%A9

୩୨୩

୩୨୪ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୨୪

324 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 324

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A8%E0%AD%AA

୩୨୪

୩୨୫ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୨୫

325 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 325

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A8%E0%AD%AB

୩୨୫

୩୨୬ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୨୬

326 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 326

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A8%E0%AD%AC

୩୨୬

୩୨୭ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୨୭

327 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 327

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A8%E0%AD%AD

୩୨୭

୩୨୮ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୨୮

328 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 328

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A8%E0%AD%AE

୩୨୮

୩୨୯ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୨୯

329 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 329

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A8%E0%AD%AF

୩୨୯

୩୩୦ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୩୦

330 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 330

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A9%E0%AD%A6

୩୩୦

୩୩୧ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୩୧

331 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 331

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A9%E0%AD%A7

୩୩୧

୩୩୨ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୩୨

332 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 332

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A9%E0%AD%A8

୩୩୨

୩୩୩ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୩୩

333 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 333

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A9%E0%AD%A9

୩୩୩

୩୩୪ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୩୪

334 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 334

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A9%E0%AD%AA

୩୩୪

୩୩୫ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୩୫

335 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 335

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A9%E0%AD%AB

୩୩୫

୩୩୬ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୩୬

336 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 336

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A9%E0%AD%AC

୩୩୬

୩୩୭ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୩୭

337 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 337

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A9%E0%AD%AD

୩୩୭

୩୩୮ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୩୮

338 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 338

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A9%E0%AD%AE

୩୩୮

୩୩୯ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୩୯

339 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 339

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%A9%E0%AD%AF

୩୩୯

୩୪୦ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୪୦

340 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 340

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%AA%E0%AD%A6

୩୪୦

୩୪୧ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୪୧

341 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 341

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%AA%E0%AD%A7

୩୪୧

୩୪୨ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୪୨

342 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 342

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%AA%E0%AD%A8

୩୪୨

୩୪୩ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ | ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୩୪୩

343 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe | ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 343

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A9%E0%AD%AA%E0%AD%A9

୩୪୩

ଓଡ଼ିଶା ( ) ଭାରତର ପୂର୍ବ ଉପକୂଳରେ ଥିବା ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ରାଜ୍ୟ । ଏହାର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବରେ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ଉତ୍ତରରେ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ, ପଶ୍ଚିମ ଓ ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମରେ ଛତିଶଗଡ଼, ଦକ୍ଷିଣ ଓ ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମରେ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ଆୟତନ ଓ ଜନସଂଖ୍ୟା ହିସାବରେ ଯଥାକ୍ରମେ ଅଷ୍ଟମ ଓ ଏକାଦଶ ରାଜ୍ୟ । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ରାଜ୍ୟର ସରକାରୀ ଭାଷା । ୨୦୦୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରାୟ ୩୩.୨ ନିୟୁତ ଲୋକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଏହା ପ୍ରାଚୀନ କଳିଙ୍ଗ ଓ ଉତ୍କଳର ଆଧୁନିକ ନାମ । ଓଡ଼ିଶା ୧ ଅପ୍ରେଲ ୧୯୩୬ରେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଦେଶ ଭାବରେ ନବଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ସ୍ମୃତିରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ୧ ଅପ୍ରେଲକୁ ଓଡ଼ିଶା ଦିବସ ବା ଉତ୍କଳ ଦିବସ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ । ଭୁବନେଶ୍ୱର ଏହି ରାଜ୍ୟର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ସହର ଏବଂ ରାଜଧାନୀ । ଅଷ୍ଟମ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି କଟକ ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ ରହିବା ପରେ ୧୩ ଅପ୍ରେଲ ୧୯୪୮ରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ ଓଡ଼ିଶାର ନୂତନ ରାଜଧାନୀ ଭାବେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । ପୃଥିବୀର ଦୀର୍ଘତମ ନଦୀବନ୍ଧ ହୀରାକୁଦ ଏହି ରାଜ୍ୟର ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାଛଡ଼ା ଓଡ଼ିଶାରେ ଅନେକ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳୀ ରହିଛି । ପୁରୀ, କୋଣାର୍କ ଓ ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଐତିହ୍ୟସ୍ଥଳୀକୁ ପୂର୍ବ ଭାରତର ସୁବର୍ଣ୍ଣ ତ୍ରିଭୁଜ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ପୁରୀର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଏହାର ରଥଯାତ୍ରା ବିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ । ପୁରୀର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, କୋଣାର୍କର ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର, ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର, ଖଣ୍ଡଗିରି ଓ ଉଦୟଗିରି ଗୁମ୍ଫା, ସମ୍ରାଟ ଖାରବେଳଙ୍କ ଶିଳାଲେଖ, ଧଉଳିଗିରି, ଜଉଗଡ଼ଠାରେ ଅଶୋକଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶିଳାଲେଖ ଏବଂ କଟକର ବାରବାଟି ଦୁର୍ଗ, ଆଠମଲ୍ଲିକ ର  ଦେଉଳଝରୀ ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ରାଜ୍ୟରେ ଥିବା ମୁଖ୍ୟ ଐତିହାସିକ କିର୍ତ୍ତୀ । ବାଲେଶ୍ୱରର ଚାନ୍ଦିପୁରଠାରେ ଭାରତର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବିଭାଗଦ୍ୱାରା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଘାଟି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି । ଓଡ଼ିଶାରେ ପୁରୀ, କୋଣାର୍କର ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା, ଗଞ୍ଜାମର ଗୋପାଳପୁର ଓ ବାଲେଶ୍ୱରର ଚାନ୍ଦିପୁର ଓ ତାଳସାରିଠାରେ ବେଳାଭୂମିମାନ ରହିଛି । ଇତିହାସ ନାମକରଣ ଓଡ଼ିଶା ଶବ୍ଦଟି ମୂଳ ଶବ୍ଦ ଓର/ଉର ବା ଓଡ୍ର, ଉଡ୍ର ଦେଶରୁ, ସୁମେରୀୟ, ଓଡ୍ର ବିଷୟ ଆଦି ପୁରାତନ ନାମରୁ ଆସିଅଛି । ଏହାର ପ୍ରମାଣ ଆକାରରେ ସବୁଠାରୁ ପୁରାତନ ଲେଖ 'ଉତ୍ତର ତୋଷାଳି' ଅନ୍ତର୍ଗତ ଓଡ଼ିଶାର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ସୋରଠାରୁ ମିଳିଥିବା ତମ୍ବାପଟାରେ ଓଡ୍ର ବିଷୟର ସୂଚନା ମିଳିଛି । ପାଳି ଓ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଲୋକଙ୍କୁ ଯଥାକ୍ରମେ 'ଓଡ଼କ' ଓ 'ଓଡ୍ର' ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଛି । ପୁରାତନ ଲେଖକ ଓ ଗବେଷକ ପ୍ଲିନି ଦି ଏଲ୍ଡର ଓ ଟଲେମି ଓଡ୍ର ଜଣଙ୍କୁ 'ଓରେଟସ' ବୋଲି ନାମିତ କରିଛନ୍ତି । ନାମ ବଦଳ ଇଂରାଜୀ ଓ ହିନ୍ଦୀରେ "ଓଡ଼ିଶା" ଓ "ଓଡ଼ିଆ"କୁ Orissa ଓ Oriya ତଥା उड़ीसा ଓ उड़ीआ ଭାବେ ସମ୍ବିଧାନରେ ତଥା ସାଧାରଣରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିଲା । ୨୦୦୮ ମସିହା ଜୁନ ୯ରେ ପ୍ରଥମେ ରାଜ୍ୟ କ୍ୟାବିନେଟରେ ଓଡ଼ିଶା ଓ ଓଡ଼ିଆକୁ ଇଂରାଜୀରେ Orissa ଓ Oriya ବଦଳରେ Odisha ଓ Odia ତଥା ହିନ୍ଦୀରେ उड़ीसा ଓ उड़ीआ ବଦଳରେ ओड़िशा ଓ ओड़ीआ ଲେଖିବା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରାଯାଇଥିଲା । ୨୦୦୮ ଅଗଷ୍ଟରେ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନ ସଭାରେ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ଆସିଥିଲା ଓ ବହୁମତରେ ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା । ପରେ ନୂଆ ଲୋକ ସଭା ଗଠନ ପରେ ଏହାକୁ ବିଧାନ ସଭାରେ ଆଉଥରେ ଆଗତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ସଂଶୋଧିତ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ୨୦୧୦ ବଜେଟ ଅଧିବେଶନରେ ଲୋକ ସଭାରେ ଆଗତ କରାଯାଇଥିଲା । ୨୦୧୦ ଶୀତକାଳୀନ ଅଧିବେଶନରେ ପ୍ରଥମ ଦିନ (ଅକ୍ଟୋବର ୯, ୨୦୧୦)ରେ ସ୍ୱରାଷ୍ଟ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀ ପି. ଚିଦମ୍ବରମ ଏହାକୁ ଲୋକ ସଭାରେ ଆଗତ କରିଥିଲେ । ପରେ ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ପଠାଯାଇଥିଲା ଯାହା ୨୦୧୧ମସିହା ୪ ନଭେମ୍ବରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରି ଓଡ଼ିଶା (ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ) ଅଧିନିୟମ, ୨୦୧୧ ନାମରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଛି । ସଂକ୍ଷେପରେ ବୈଦିକ ଓଡ଼ିଶା - କୃଷ୍ଣ ଯଜୁର୍ବେଦ ବୌଧାୟନ କଳ୍ପସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ (ଖ୍ରୀ.ପୂ. ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀ), ବୈଦିକ ସଭ୍ୟତା ବାହାରେ କଳିଙ୍ଗ ଥିଲା ଭିନ୍ନ ଏକ ସଭ୍ୟତା (ନା ଆର୍ଯ୍ୟ ନା ଦ୍ରାବିଡ଼) ପୌରାଣିକ ଓଡ଼ିଶା - ମହାଭାରତ ଅନୁସାରେ, କଳିଙ୍ଗ କୌରବଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଯୁଦ୍ଧ ଲଢ଼ିଥିଲା । କିମ୍ବଦନ୍ତୀରେ ଓଡ଼ିଶା - ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଚଳିତ ଲୋକକଥା ଅନୁସାରେ ଏଠି କଳା ଓ ବାଣିଜ୍ୟର ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲା । ଶ୍ରୀଲଙ୍କା (ସିଂହଳ), ଜାଭା, ସୁମାତ୍ରା, ବାଲି, ମିଆଁମାର (ବ୍ରହ୍ମଦେଶ), ଥାଇଲାଣ୍ଡ (ସାମ), କାମ୍ବୋଡ଼ିଆ, ଭିଏତନାମ (ଅନାମ), ଚୀନ, ଜାପାନ, କୋରିଆ (କୁକୁଟ), ମେକ୍ସିକୋ (ମକ୍କସିଖ), ଇଜିପ୍ଟ (ମିସର), ଆରବ (ସିମିଳି), ଇରାକ (ବାବିଲନ) ପ୍ରଭୃତି ସ୍ଥାନରେ କଳିଙ୍ଗ ସହ ନିର୍ମାଣ-କଳା ଓ ବାଣିଜ୍ୟ-ସଂସ୍କୃତି-ଇତିହାସ ଆଦି ସମ୍ବନ୍ଧ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଏଠାରେ ସମ୍ଭବତଃ ଲୋକତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା । ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୩୬୦-୨୬୦ - ନନ୍ଦ-ସାମ୍ରାଜ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ବଡ଼ ଭାଗ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୨୬୧ - ପୃଥିବୀ ବିଖ୍ୟାତ କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧ ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୧ମ ଶତାବ୍ଦୀ - ଚେଦୀ ରାଜବଂଶର ସମ୍ରାଟ ମହାମେଘବାହାନ ଐର ଖାରବେଳଙ୍କ ରାଜତ୍ୱ, କଳିଙ୍ଗର ପରିସୀମା ଆଗଙ୍ଗା-କାବେରୀ, ତଥା ପଶ୍ଚିମ ଓ ମଧ୍ୟ ଭାରତକୁ ବିସ୍ତାରିତ । ଜୈନ ଧର୍ମର ପ୍ରସାର । ୩ୟ-ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀ - ଗୁପ୍ତ-ରାଜବଂଶ, ହର୍ଷବର୍ଦ୍ଧନ, ଦ୍ୱିତୀୟ ପୁଲକେଶୀ, ମାଠର, ଭୌମକର ଇତ୍ୟାଦି ବିଭିନ୍ନ ରାଜାଙ୍କ ଶାସନାଧୀନ ୭୯୫ ଖ୍ରୀ. - କେଶରୀ ରାଜବଂଶ । ଯଯାତି କେଶରୀ କଳିଙ୍ଗ, କୋଶଳ ଓ ଉତ୍କଳକୁ ଏକତ୍ର କଲେ । ଯାଜପୁରରେ ରାଜଧାନୀ ସ୍ଥାପନ । ୧୦୭୮-୧୪୩୪ ଖ୍ରୀ. - ଗଙ୍ଗ ରାଜବଂଶ । ଅନନ୍ତବର୍ମା ଚୋଳଗଙ୍ଗ ଦେବଙ୍କ ରାଜତ୍ୱ ପ୍ରାରମ୍ଭ । ୧୦୭୮-୧୧୫୦ ଖ୍ରୀ. - ଚୋଳଗଙ୍ଗ ଦେବଙ୍କ ରାଜୁତି । ପୁରୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ନବୀକରଣ ପ୍ରାରମ୍ଭ । କଟକ ହେଲା ନୂଆ ରାଜଧାନୀ (ପ୍ରାୟ ୧୧୭୦ ଖ୍ରୀ.) । ୧୧୭୦-୧୧୯୮ ଖ୍ରୀ. - ଦ୍ୱିତୀୟ ଅନଙ୍ଗଭୀମଦେବ । ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସମାପ୍ତ । ୧୨୨୯ ଖ୍ରୀ. - ତୃତୀୟ ଅନଙ୍ଗଭୀମଦେବଙ୍କଦ୍ୱାରା ବାରବାଟି ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମିତ । ୧୨୩୮-୧୨୬୪ ଖ୍ରୀ. - ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହଦେବ । କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ-ମନ୍ଦିର ନିର୍ମିତ । ୧୪୩୫-୧୫୪୧ ଖ୍ରୀ. - ଗଜପତି ରାଜବଂଶ । ଆଗଙ୍ଗା-ଗୋଦାବରୀ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ । ୧୪୩୫-୧୪୬୬ ଖ୍ରୀ. - (ନବକୋଟି କର୍ଣ୍ଣାଟ ଉତ୍କଳ ବର୍ଗେଶ୍ୱର) କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବ । ୧୪୯୭-୧୫୪୧ ଖ୍ରୀ. - ରାଜା ପୁରୁଷୋତ୍ତମଦେବ ଓ ତାଙ୍କପରେ ପ୍ରତାପରୂଦ୍ରଦେବ । ୧୫୬୮ ଖ୍ରୀ. - ଓଡ଼ିଶାର ଶେଷ ସ୍ୱାଧୀନ ହିନ୍ଦୁ ଶାସକ ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବ ପରାସ୍ତ । ବଙ୍ଗର ମୁସଲିମ ଶାସକ ସୁଲେମାନ କରାଣୀ ତଥା ତାଙ୍କ ସେନାପତି 'କଳାପାହାଡ଼'ଦ୍ୱାରା ଓଡ଼ିଶା ଅଧିକୃତ । ୧୫୭୬ ଖ୍ରୀ. - ମୋଗଲମାନଙ୍କର ଓଡ଼ିଶା ଅଧିକାର । ୧୭୫୧ ଖ୍ରୀ. - ମରହଟ୍ଟାମାନଙ୍କର ଓଡ଼ିଶା ଅଧିକାର । ୧୮୦୩ ଖ୍ରୀ. - ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କର ଓଡ଼ିଶା ଅଧିକାର(ଏହା ବ୍ରିଟିଶ ଅଧିକୃତ ଶେଷ ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ) । ୧୯୧୨ ଖ୍ରୀ. - ବିହାର-ଓଡ଼ିଶା ବଙ୍ଗରୁ ଅଲଗା ପ୍ରାନ୍ତ ଭାବେ ଗଠିତ । ୧୯୩୬ ଖ୍ରୀ. - ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରାନ୍ତ ଗଠିତ । ଭାଷା ଭିତ୍ତିରେ ଗଠିତ ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ । ୧୯୪୮ ଖ୍ରୀ. - ଭୁବନେଶ୍ୱର ନୂତନ ରାଜଧାନୀ (ଅପ୍ରେଲ ୧୩) । ୧୯୫୦ ଖ୍ରୀ. - ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତରେ ଏକ ରାଜ୍ୟ ଭାବେ ଓଡ଼ିଶା ମାନ୍ୟତା-ପ୍ରାପ୍ତ । ୭ ମ ଶତାବ୍ଦୀ ୭ ମ ଶତାବ୍ଦୀ କାଳରେ ଓଡ଼ିଶାର ନିଜର ଶାସକମାନେ ସ୍ୱାଧୀନ ଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ଗଙ୍ଗ ବଂଶର ରାଜାମାନେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଶାସନ କରୁଥିଲେ, ୭୯୫ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ୨ୟ ଯଯାତି (ମହାସିବ ଗୁପ୍ତ) ସିଂହାସନ ଆରୋହଣ କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସରେ ଏହାକୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଯୁଗ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ସେ ସମ୍ରାଟ ଖାରବେଳଦେଇ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ କଳିଙ୍ଗ, କାରଗୋଡ଼ା, ଉତ୍କଳ ଓ କୋଶଳ ଏହି ଚାରିଗୋଟି ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ମିଶାଇ ବିଶାଳ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଗଠନ କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଏହି ରାଜବଂଶର ଶାସନ ଖ୍ରୀ. ୩୫୦ରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସୋମ ବଂଶର ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଥିଲା । ଏହି ରାଜ୍ୟକୁ ନେଇ ଗଠିତ ବିଶାଳ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅନେକ ଜାତି ଓ ଉପଜାତିରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏକ ବିଶେଷ ବଣିକ ଜାତି ଜନ୍ମ ହେଲା ଓ ସେମାନେ ସାଧବ ଭାବରେ ପରିଚିତ ହେଲେ । ଏପରିକି ପ୍ରଥମ ଜନ୍ମଜୟ ମହାଭବ ଗୁପ୍ତ ଗୁପ୍ତ (ଖ୍ରୀ. ୮୮୨-୯୨୨)ଙ୍କ ସୋନପୁର ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଚୁର ବଣିକ ସଙ୍ଘ ଥିବାର ପ୍ରମାଣ ମିଳିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ୮ ଶତାବ୍ଦୀରେ ପ୍ରଚୁର ସମ୍ବଳ ଯୋଗୁଁ ଏହି ବାହାର ବାଣିଜ୍ୟ ଲୋପ ପାଇଗଲା । ବୈଶ୍ୟ, ଶୂଦ୍ର ଜାତିର ଲୋକମାନେ ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ତ-ବାଣିଜ୍ୟରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲେ । ସେମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କଠାରୁ କୃଷିଜାତ ସାମଗ୍ରୀ ଆଣି ପେସାଗତ ବେପାରୀଙ୍କୁ କୃଷିଜାତ ଓ ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯୋଗାଇବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ଏହି କିଣା-ବିକାର ମୁଖ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ ଥିଲା ସୁନା, ରୂପା, ମୁଦ୍ରା ଓ କଉଡ଼ି । ଏହି ସମୟରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର କୂଳରେ ଚରିତ୍ରପୁର ନାମକ ବନ୍ଦର ଖୁବ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଥିଲ । ଏହି ବନ୍ଦରଟି ଦେଇ ଚୀନ, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା, ଜାଭା ଆଦି ସହ କଳିଙ୍ଗର ବେପାର ବଣିଜ ଚାଲୁଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାରେ ଗଙ୍ଗବଂଶ ୧୪୩୪ ଯାଏଁ ଥିଲା । ତାହା ପରେ କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବ, ପ୍ରତାପରୁଦ୍ରଦେବ, ଗୋବିନ୍ଦ ବିଦ୍ୟାଧର, ମୁକୁନ୍ଦ ହରିଚନ୍ଦନ ଓଡ଼ିଶାର ଶାସକ ଥିଲେ । ଆଫଗାନ ଓ ମୋଗଲ ଶାସନ ପରେ ଓଡ଼ିଶା ଆଫଗାନମାନଙ୍କ ହାତକୁ ଆସିଲା ଓ ୧୫୬୮ରେ ଓଡ଼ିଶା ମୋଗଲମାନଙ୍କ ଶାସନାଧୀନ ହେଲା । ଏହି ସମୟରେ ୧୭୫୫ ଖ୍ରୀ. ବେଳକୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅତ୍ୟାଚାର, ଲୁଣ୍ଠନ, ଅରାଜକତା ଆଦି ବହୁ ମାତ୍ରାରେ ବ୍ୟାପୀ ଯାଇଥିଲା । ୧୮୦୩ରେ ଇଂରେଜମାନେ ଓଡ଼ିଶା ଅଧିକାର କଲେ । 1817 ଖ୍ରୀ.ରେ ପାଇକମାନେ ଇଂରେଜ ବିରୋଧରେ ଲଢ଼େଇ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଇଂରେଜମାନେ ନିର୍ମମ ଭାବରେ ଏହି ବିଦ୍ରୋହକୁ ଦମନ କରିଥିଲେ । ୧୮୧୭ରେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ରାଜା ମୁକୁନ୍ଦଦେବ ବନ୍ଦୀ ବେଳେ ମୃତୁ ବରଣ କଲେ । ଯଦିଓ ୧୬ଶ ଓ ୧୭ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଓଡ଼ିଶାର ବାହାର-ବାଣିଜ୍ୟ ଉନ୍ନତି ସାଧନ କରିଥିଲା, ତଥାପି କେଇ ବର୍ଷର ରାଜନୀତିକ ଅସ୍ଥିରତା ସକାଶେ ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରଗତି ବାଧା ପାଇଥିଲା । ଇଂରେଜ ଶାସନ ୧୮୦୩ ବେଳକୁ ଇଂରେଜମାନେ ଓଡ଼ିଶା ଅଧିକାର କଲାବେଳକୁ ଓଡ଼ିଶାର ଏହି ଅର୍ଥନୀତିର ଅଧପତନ ଚରମ ସୀମାରେ ପହଞ୍ଚି ଥିଲା । ଇଂରେଜମାନେ ବନିକ ଥିଲେ, ତେଣୁ ଓଡ଼ିଶାକୁ ସେମାନେ ନିଜର କର ଆଦାୟର ମୁଖ୍ୟ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରି ୧୮୦୫ ମସିହା ବେଳକୁ ରେଗୁଲେସନ ଆକ୍ଟ (Regulation Act) ଓ ୧୮୦୮ରେ ଭୂରାଜସ୍ୱ ବନ୍ଦୋବସ୍ତ ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲେ । ୧୮୨୫ ବେଳକୁ ଏକାଧିକ ବନ୍ଦୋବସ୍ତ ପ୍ରଚଳନ ଫଳରେ ଓଡ଼ିଶା ଶିଳ୍ପ ଓ ବାଣିଜ୍ୟର ଧ୍ୱଂସ ସାଧନ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଏଠାରୁ ବିଲାତକୁ କଞ୍ଚାମାଲ ନେଇ ସେଠାରୁ ଓଡ଼ିଶାକୁ କଳ କବଜା ଆମଦାନୀ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ଏଠି ସହିତ ଲବଣ କର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଉପରେ ଲାଗୁ କରାଯାଇଥିଲା ଯାହା ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୀତିର ମେରୁଦଣ୍ଡ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇଥିଲା । ଇଂରେଜ ଅମଳରେ ସମଗ୍ର ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ମାରୁଆଡ଼ି ଓ ଗୁଜରାଟୀ ବେପାରୀ ଗୋଷ୍ଠୀର ଅଭୂଦୟ ହୋଇଥିଲା । ସେମାନେ ବିଶେଷ କରି ବଙ୍ଗାଳୀ ଓକିଲ ଓ ଅନ୍ୟ ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀଙ୍କ ପ୍ରରୋଚନାରେ ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରୁ କଞ୍ଚାମାଲ ସଂଗ୍ରହ କରି ଓଡ଼ିଶାର ଅର୍ଥନୀତିର ବଜାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିଲେ । ଏଥିରେ ବିଦେଶୀମାନେ ହିଁ ଲାଭବାନ ହେଉଥିଲେ । ନଅଙ୍କ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଓଡ଼ିଶାର ଅର୍ଥନୀତି, ସାମାଜିକ ବିଧିବ୍ୟବସ୍ଥା, ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ୱାସର ଅଧପତନ ଘଟାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟିତ ଇଂରେଜ କମ୍ପାନୀ ସରକାର ୧୮୬୬ରେ ନଅଙ୍କ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ । ଯାହାଫଳରେ ଓଡ଼ିଶାର ଦୁଇତୃତୀୟାଂଶ ଲୋକ ଖାଇବାକୁ ନ ପାଇ ପୋକମାଛି ପରି ମରିଗଲେ କିମ୍ବା କଲିକତାରେ ବିକ୍ରି ହେଲେ । ଜିଲ୍ଲା ଓଡ଼ିଶାରେ ୩୦ଟି ଜିଲ୍ଲା ଅଛି --- ଅନୁଗୋଳ, ବୌଦ୍ଧ, ଭଦ୍ରକ, ବଲାଙ୍ଗୀର, ବରଗଡ଼, ବାଲେଶ୍ୱର, କଟକ, ଦେବଗଡ଼, ଢେଙ୍କାନାଳ, ଗଞ୍ଜାମ, ଗଜପତି, ଝାରସୁଗୁଡ଼ା, ଯାଜପୁର, ଜଗତସିଂହପୁର, ଖୋର୍ଦ୍ଧା , କେନ୍ଦୁଝର, କଳାହାଣ୍ଡି, କନ୍ଧମାଳ, କୋରାପୁଟ, କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା, ମାଲକାନଗିରି, ମୟୂରଭଞ୍ଜ, ନବରଙ୍ଗପୁର, ନୂଆପଡ଼ା, ନୟାଗଡ଼, ପୁରୀ, ରାୟଗଡା, ସମ୍ବଲପୁର, ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର, ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ । ପ୍ରତି ଜିଲ୍ଲାର ଶାସନମୁଖ୍ୟଙ୍କୁ ଜିଲ୍ଲାପାଳ କୁହାଯାଏ । ଜିଲ୍ଲାପାଳ, ଭାରତୀୟ ପ୍ରଶାସନିକ ସେବା ଅଥବା ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଶାସନିକ ସେବା ମାଧ୍ୟମରେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଆନ୍ତି । ଶାସନକଳର ସୁବିଧା ପାଇଁ ପ୍ରତିଟି ଜିଲ୍ଲାକୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଉପଖଣ୍ଡ (ସବ-ଡିଭିଜନ)ରେ, ପୁଣି, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପଖଣ୍ଡକୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ବ୍ଲକରେ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ଲକକୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ପଞ୍ଚାୟତରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଓଡ଼ିଶାର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ସହର ଭୁବନେଶ୍ୱର ଏହାର ରାଜଧାନୀ । ଅନ୍ୟ ମୁଖ୍ୟ ସହରମାନେ ହେଲେ କଟକ, ବ୍ରହ୍ମପୁର, ରାଉରକେଲା, ସମ୍ବଲପୁର, ବାଲେଶ୍ୱର, ବାରିପଦା, ବଲାଙ୍ଗୀର ଇତ୍ୟାଦି । ଭୌଗୋଳିକ ସ୍ଥିତି ଓଡ଼ିଶା ଭାରତର ପୂର୍ବ ଉପକୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ (୧୫୫୭୦୭ ବର୍ଗ କି. ମି) । ଏହାର ଦକ୍ଷିଣରେ ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ, ପଶ୍ଚିମରେ ଛତିଶଗଡ଼, ଉତ୍ତରରେ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ଓ ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗ ଏବଂ ପୂର୍ବରେ ବଙ୍ଗୋପ ସାଗର ରହିଛି । ମନ୍ଦିରମାଳିନୀ ନଗରୀ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ । ଓଡ଼ିଶାର ପୁରାତନ ରାଜଧାନୀ କଟକ, ଭୁବନେଶ୍ୱରରୁ ମାତ୍ର ୨୯ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ଦୁଇ ସହରର କ୍ରମାଗତ ବିସ୍ତାର ଓ ଉତ୍ତମ ସଡ଼କ ଯୋଗାଯୋଗ କାରଣରୁ ଏହି ଦୁଇ ସହର ଦ୍ୱୈତ ନଗରୀ ନାମରେ ବିଖ୍ୟାତ । ପୁରୀ, ଯାହାକି ଏକ ବିଶ୍ୱବିଖ୍ୟାତ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମପୀଠ, ଏଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୬୦ କି.ମି. ଦୂରରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଉପକୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । ହିନ୍ଦୁଙ୍କ ଚାରିଧାମ ମଧ୍ୟରୁ ଏହା ଅନ୍ୟତମ । ଏହା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା ଲାଗି ବିଶ୍ୱବିଖ୍ୟାତ । ରାଜ୍ୟର ପଶ୍ଚିମ ଓ ଉତ୍ତରାଂଶ ଛୋଟନାଗପୁର ମାଳଭୂମିର ଅଂଶବିଶେଷ । ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳ ଏବଂ ମହାନଦୀ, ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଓ ବୈତରଣୀ ନଦୀ ପ୍ରଭୃତିର ମୁହାଣରେ ଉର୍ବର ପଟୁମୃତ୍ତିକା ଯୁକ୍ତ ସମତଳ ଭୂମି ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ସମତଳ ଭୂମିରେ ମୂଖ୍ୟତଃ ଧାନଚାଷ କରାଯାଏ । ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାୟ ୩୪% ଭୂମି ଅରଣ୍ୟ ଆଚ୍ଛାଦିତ, କିନ୍ତୁ ବିଭିନ୍ନ କାରଣମାନଙ୍କ ହେତୁ ଏହା କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ହ୍ରାସ ପା‍ଇ ଚାଲିଛି । ଓଡ଼ିଶାରେ ଅନେକ ଅଭୟାରଣ୍ୟମାନ ରହିଛି । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଶିମିଳିପାଳ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ବ୍ୟାଘ୍ର ସଂରକ୍ଷଣ କେନ୍ଦ୍ର ଭାବେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ବ୍ୟାଘ୍ର ବ୍ୟତୀତ ଝରଣା ଓ ସବୁଜିମା ପୂର୍ଣ୍ଣ ଏହି ଜଙ୍ଗଲରେ ହାତୀ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଶୁପକ୍ଷୀ ବାସ କରନ୍ତି । ଭିତରକନିକା ଅଭୟାରଣ୍ୟ ୧୯୭୫ରୁ ଘଡ଼ିଆଳ କୁମ୍ଭୀରମାନଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଯୋଗାଇ ଆସୁଛି । ଗହୀରମଥା, ଦେବୀ ନଦୀ ଏବଂ ଋଷିକୁଲ୍ୟା ନଦୀ ମୁହାଣକୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଲକ୍ଷାଧିକ ସଂଖ୍ୟାରେ ଅଲିଭ ରିଡ଼ଲେ କଇଁଛ ଅଣ୍ଡା ଦେବାପାଇଁ ଆସନ୍ତି । ମହାନଦୀର ଦକ୍ଷିଣ ମୁହାଣରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଉପକୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ହ୍ରଦ ଚିଲିକା ହେଉଛି ଏସିଆ ମହାଦେଶର ସର୍ବବୃହତ୍ ଲବଣାକ୍ତ ହ୍ରଦ । ଏହାକୁ ପକ୍ଷୀ ଅଭୟାରଣ୍ୟ ଭାବରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି । ଏଠାରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ପ୍ରାୟ ୧୬୦ ପ୍ରଜାତିର ସ୍ଥାନୀୟ ଓ ପ୍ରବାସୀ ପକ୍ଷୀଙ୍କ ସମାଗମ ହୋ‍ଇଥାଏ । ଚିଲିକାରେ ଏକ ନୌ-ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ କେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପର୍ବତ ଶୃଙ୍ଗ ହେଉଛି ଦେଓମାଳୀ (୧୬୭୨ ମି.) ଯାହାକି ଦକ୍ଷିଣ ଓଡ଼ିଶାର କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏବଂ ଚନ୍ଦ୍ରଗିରି-ପଟ୍ଟାଙ୍ଗୀ ପର୍ବତମାଳାର ଅନ୍ତର୍ଗତ । ଏହା ମଧ୍ୟ ପୂର୍ବଘାଟ ପର୍ବତମାଳାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶୃଙ୍ଗ । ଅବସ୍ଥିତି: ୧୮°୪୦'୩"ଉ ୮୨°୫୮'୫୯"ପୂ । ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଓଡ଼ିଶାରେ ମୋଟ ୩୪୭ଟି ପର୍ଯ୍ୟଟନସ୍ଥଳୀ ରହିଛି । ନନ୍ଦନ କାନନ, ଚିଲିକା, ପୁରୀ, ଧଉଳି ଗିରି, ଖଣ୍ଡଗିରି, କୋଣାର୍କ, କାକଟପୁର, ଅସ୍ତରଙ୍ଗ, ରାମଚଣ୍ଡୀ, ନିମାପଡ଼ା, ବାରବାଟୀ, ଖଣ୍ଡାଧାର, ଗୁପ୍ତେଶ୍ୱର, ଦୁଡୁମା,ଘଟଗାଁ, ଶିମିଳିପାଳ, ଗହୀରମଥା, ଭିତରକନିକା, କପିଳାସ, ରତ୍ନଗିରି, ମଣିକ, ଲିଙ୍ଗରାଜ, ଗୋପାଳପୁର, ଦେଓମାଳି, ହରିଶଙ୍କର, ସମେଲସ୍ୱରୀ, ହୀରାକୁଦ, ଫୁଲ ଝରଣ, ନାରୟଣୀ, ଚାନ୍ଦିପୁର, ଭଟ୍ଟାରିକା, ଥେରୁବାଲି, ବେଦବ୍ୟାସ, ସାତକୋଶିଆ, ଟିକରପଡ଼ା, ସାତପଡ଼ା, ଅଲାରନାଥ, ତପ୍ତପାଣି, ତାରାତାରିଣୀ, ଚନ୍ଦକା, ଧବଳେଶ୍ୱର ଆଦି ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟଟନସ୍ଥଳୀ । ଓଡ଼ିଶା ଏହାର ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପୃଥିବୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଓଡ଼ିଶାର ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ ଆର୍ଯ୍ୟ ସଂପ୍ରଦାୟର ଏବଂ ଏଗୁଡିକ ସଂପ୍ରଦାୟର ଅନୁସାରେ ଦେଖିବାକୁ ଅଲଗା ଅଲଗା ପ୍ରକାରର । ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିରର ଉଚ୍ଚତା 180-ଫୁଟ ଏବଂ ପୁରୀର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ଉଚ୍ଚତା 214-ଫୁଟ, ଯାହାକି ଓଡ଼ିଶାର ସବୁଠୁ ଉଚ୍ଚତମ ମନ୍ଦିର । ଠିକ ସେହିପରି କୋଣାର୍କର ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ପୃଥିବୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ବୌଦ୍ଧ ଏବଂ ଜୈନ ମନ୍ଦିର ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଖଣ୍ଡଗିରି ଏବଂ ଉଦୟଗିରି ନାମକ ଦୁଇଟି ଗୁମ୍ଫା ରହିଛି । ଯାହାକି ପୁରାତନ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ମୂକସାକ୍ଷୀ । ଠିକ ସେହି ପରି ଧଉଳିଗିରିଠାରେ ଥିବା ବିଶାଳ ବୌଦ୍ଧ ମୂର୍ତି ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରିଥାଏ । ଠିକ ସେହି ପରି ଓଡ଼ିଶାର ଟିକରପଡା ଘଡ଼ିଆଳ କୁମ୍ଭୀର ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଜନଗଣନା ୨୦୧୧ ମସିହା ଭାରତର ଜନଗଣନା ଅନୁଯାଇ ଓଡ଼ିଶାର ସମୁଦାୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୪୧,୯୪୭,୩୫୮, ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ୨୧,୨୦୧,୬୭୮ (୫୦.୫୪%)ଜଣ ପୁରୁଷ ଓ ୨୦,୭୪୫,୬୮୦ (୪୯.୪୬) ଜଣ ମହିଳା, ଏବଂ ପ୍ରତି ୧୦୦୦ ପୁରୁଷରେ ୯୭୮ ଜଣ ମହିଳା ଅଛନ୍ତି । ୨୦୦୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ତୁଳନାରେ ୨୦୧୧ରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୩.୯୭% ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି । ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାଭାଷୀ ଲୋକ ଏଠାରେ ବାସ କରନ୍ତି ଓ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଏହି ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ଭାଷା ରୂପେ ପରିଚିତ ଏବଂ ଏହି ରାଜ୍ୟର ୮୨ ପ୍ରତିଶତ ଲୋକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ନିଜର ମାତୃଭାଷା ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଏହି ରାଜ୍ୟର କେତେକ ଆଦିବାସୀ ଜନଜାତି ମଧ୍ୟରୁ ସାନ୍ତାଳ, ବଣ୍ଡା , ମୁଣ୍ଡା, ଓରାମ ଓ ମହାଲି ପ୍ରମୁଖ । ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ରଜ୍ୟର ସାକ୍ଷରତା ହାର ୭୩.୪୫% ଏବଂ ୮୨.୪% ପୁରୁଷ ଓ ୬୪.୩୬ ମହିଳା ସାକ୍ଷର ଅଟନ୍ତି । ପ୍ରଶାସନ ଓ ରାଜନୀତି ଭାରତରେ ସମସ୍ତ ରାଜ୍ଯରେ ସାର୍ବଜନୀନ ମତାଧିକାର ଆଧାରରେ ସଂସଦୀୟ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସରକାର ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି । ଓଡ଼ିଶାର ରାଜନୀତିରେ ସକ୍ରିୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ, ବିଜୁ ଜନତା ଦଳ, ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟି । ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ଯ ସଭା ନିର୍ବାଚନ, ୨୦୧୯ ପରେ, ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ବିଜେଡି ଷଷ୍ଠ ଥର ପାଇଁ କ୍ରମିକ ଭାବରେ କ୍ଷମତାରେ ରହିଲା । ୨୦୦୦ ମସିହାରୁ ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକ ଓଡ଼ିଶାର ୧୪ତମ ମୁଖ୍ଯମନ୍ତ୍ରୀ ହେଲେ । ଅର୍ଥନୀତି ମାକ୍ରୋ-ଅର୍ଥନୈତିକ ଧାରା ଓଡ଼ିଶା ନିରନ୍ତର ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଛି । ରାଜ୍ୟର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦରେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କାର୍ଯ୍ୟାନ୍ୱୟନ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ରିପୋର୍ଟ କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ଜାତୀୟ ହାରାହାରିରୁ ଅଧିକ । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ସହରୀ ବିକାଶ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ନିକଟରେ ସ୍ମାର୍ଟ ସିଟି ଭାବେ ବିକଶିତ ହେବାକୁ ଚୟନ ହୋଇଥିବା 20ଟି ସହରର ନାମ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି । ରାଜ୍ୟ ରାଜଧାନୀ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଜାନୁଆରୀ 2016ରେ ଜାରି ଥିବା ସ୍ମାର୍ଟ ସିଟି ତାଲିକାରେ ପ୍ରଥମ ସହର, ଯାହା ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଏକ ଗୃହପାଳିତ ପଶୁ ପ୍ରକଳ୍ପ । ଏହି ଘୋଷଣାରେ ବିକାଶ ପାଇଁ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ୫୦୮.୦୨ ବିଲିୟନ ଟଙ୍କା ମଞ୍ଜୁରି ଥିଲା । ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଚୁର ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ଏବଂ ଏକ ବୃହତ ଉପକୂଳ ଅଛି | ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ସହିତ ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକାରୀଙ୍କ ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶା ସର୍ବାଧିକ ପସନ୍ଦଯୋଗ୍ୟ ସ୍ଥାନ ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଛି। ଏଥିରେ ଭାରତର ଏକ କୋଇଲାର ଏକ ପଞ୍ଚମାଂଶ, ଏହାର ଏକ ଚତୁର୍ଥାଂଶ ଲୁହାପଥର, ବକ୍ସାଇଟ୍ ଭଣ୍ଡାରର ଏକ ତୃତୀୟାଂଶ ଏବଂ କ୍ରୋମାଇଟ୍ ରହିଛି | ଜର୍ମାନୀର ସହଯୋଗରେ ନିର୍ମିତ ଭାରତର ପବ୍ଲିକ୍ ସେକ୍ଟରରେ ରାଉରକେଲା ଷ୍ଟିଲ୍ ପ୍ଲାଣ୍ଟ ଥିଲା | ଆର୍ସେଲର-ମିତ୍ତଲ ୧୦ ବିଲିୟନ ଡଲାରର ଅନ୍ୟ ଏକ ମେଗା ଇସ୍ପାତ ପ୍ରକଳ୍ପରେ ବିନିଯୋଗ କରିବାକୁ ଯୋଜନା ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି। Russian ଷର ପ୍ରମୁଖ ମ୍ୟାଗ୍ନିଟୋଗୋରସ୍କ୍ ଆଇରନ୍ ଆଣ୍ଡ ଷ୍ଟିଲ୍ କମ୍ପାନୀ (MMK) ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାରେ ୧୦ଟି MT ଷ୍ଟିଲ୍ ପ୍ଲାଣ୍ଟ ସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଯୋଜନା କରିଛି। ବୃନ୍ଦାବଲ ଓଡ଼ିଶାର ଖୋଲା କାଷ୍ଟ କୋଇଲା ଖଣିର ଏକ ପ୍ରମୁଖ କ୍ଷେତ୍ର | ଆଲୁମିନିୟମ, କୋଇଲା ଭିତ୍ତିକ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ କେନ୍ଦ୍ର, ପେଟ୍ରୋକେମିକାଲ୍ସ ଏବଂ ସୂଚନା ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାରେ ରାଜ୍ୟ ଅଦୃଶ୍ୟ ପରିମାଣର ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କରୁଛି। ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନରେ ରିଲାଏନ୍ସ ପାୱାର୍ (ଅନିଲ ଅମ୍ବାନୀ ଗ୍ରୁପ୍) ଝାରସୁଗୁଡା ଜିଲ୍ଲାର ହିରମାଠାରେ ୧୩ ବିଲିୟନ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାରର ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ ସହିତ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବବୃହତ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରୁଛି। ୨୦୦୯ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶା କର୍ପୋରେଟ ନିବେଶ ଉପରେ ଆସୋକମ୍ (ASSOCHAM) ଇନଭେଷ୍ଟମେଣ୍ଟ ମିଟର (AIM) ଅଧ୍ୟୟନର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଅନୁଯାୟୀ ଗୁଜରାଟ ସହିତ ପ୍ରଥମ ଏବଂ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ତୃତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ଥିଲା | ଦେଶରେ ମୋଟ ବିନିଯୋଗରେ ଓଡ଼ିଶାର ଅଂଶ ୧୨.୬ ପ୍ରତିଶତ ଥିଲା। ଏହା ମୂଲ୍ୟର ନିବେଶ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କଲା | ଗତ ବର୍ଷରେ ୨,୦୦,୮୪୬ କୋଟି | ଇସ୍ପାତ ଏବଂ ଶକ୍ତି ସେହି କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ ଥିଲା ଯାହା ରାଜ୍ୟରେ ସର୍ବାଧିକ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କରିଥିଲା। ସଂସ୍କୃତି କ୍ରୀଡ଼ା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ମେଳା ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣି ଓଡ଼ିଶାର ପର୍ବ ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀମାନେଦ୍ୱାରା ବିଭିନ୍ନ ପର୍ବପର୍ବାଣି ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାରେ "ବାର ମାସରେ ତେର ପର୍ବ" ପାଳନ ହୁଏ ବୋଲି ପ୍ରବାଦ ରହିଛି । ପ୍ରମୁଖ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବ ମଧ୍ୟରେ ରଥଯାତ୍ରା, ରଜ, ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଓ ଅନେକ ଓଷା-ବ୍ରତ ସମେତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପର୍ବପର୍ବାଣି, ଇସଲାମ ପର୍ବପର୍ବାଣି ମଧ୍ୟରେ ଇଦ ଉଲ-ଫିତର ଓ ମହରମ, ଖୀଷ୍ଟିଆନ ପର୍ବପର୍ବାଣି ମଧ୍ୟରେ ବଡ଼ ଦିନ, ଇଷ୍ଟର ଓ ନବବର୍ଷ, ବୌଦ୍ଧ ପର୍ବପର୍ବାଣି ମଧ୍ୟରେ ବୁଦ୍ଧ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଆଦିବାସୀ ଜନଜାତି ଭିତରେ ସାନ୍ତାଳୀ ଜନଜାତିର ସୋହରାଇ, ମାଘେ ପରବ (ହୋ ଜନଜାତିଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ପାଳିତ), ବାହା ପରବ (ବା ହୋ ଜନଜାତିର ବା' ପରବ) ଆଦି ଅନ୍ୟତମ | ବାଲୁକା କଳା ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ତଟବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଥାନରେ ବିକଶିତ ବାଲିରେ ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରି କଳା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ଆଧୁନିକ କଳା ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଓଡ଼ିଶାର ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ମଧ୍ୟରେ ପିତ୍ତଳ, ସୁନା-ରୂପାର ତାରକସି କାମ, ଟେରାକୋଟା କଳା ଏବଂ ଚାନ୍ଦୁଆ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ପିତ୍ତଳ ଏବଂ ବେଲ ଧାତୁ ସାମଗ୍ରୀ ପିତ୍ତଳ ଏବଂ ବେଲମେଟାଲ୍ ବାସନ, ପିତ୍ତଳ ଚାନ୍ଦ ଏବଂ ହାଣ୍ଡି ଉପରେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଖୋଦନ ଓଡ଼ିଶା କଳାର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିଗ | ଧାତୁରେ ନିର୍ମିତ କଳାକୃତି ମଧ୍ୟରେ ପିତ୍ତଳ କାର୍ଯ ଦେବତାମାନଙ୍କର ପୂଜା ସମୟରେ ଦୀପ ଏବଂ ଦୀପଦାନୀରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ | ପିତ୍ତଳରୁ ନିର୍ମିତ ଚାଉଳ ମାପିବା ପାତ୍ରଗୁଡିକ ଅନେକ ଘରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେବା ବ୍ୟତୀତ ପିତ୍ତଳ ହାତୀ-ଘୋଡ଼ା ଆଦି ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା । ବେଟେଲ-ଚେୟାର ପାଇଁ ପିତ୍ତଳର ପାତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଉଭୟ ଉପଯୋଗୀ ଏବଂ ଅଳଙ୍କାର ପାଇଁ ଡିଜାଇନ୍ ହୋଇଛି | ପିତ୍ତଳ ଏବଂ ଘଣ୍ଟି ଧାତୁରେ ନିର୍ମିତ ଘରୋଇ ସାମଗ୍ରୀ ଏବଂ ବାସନଗୁଡିକ ଅଛି ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତି ଏବଂ ଆକାରର | ଓଡ଼ିଶାର ପିତ୍ତଳ ସାମଗ୍ରୀ କାରିଗରମାନଙ୍କର ଉଚ୍ଚ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ନୂତନତ୍ୱ ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କର ଚମତ୍କାରତାକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ | ସିଲଭର ୱେୟାର ଏବଂ ଫିଲିଗ୍ରି କାମ ଓଡ଼ିଶାର ସିଲଭରୱେର୍ ବହୁତ ଜଣାଶୁଣା | ତାଙ୍କର ଫିଲିଗ୍ରି କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଭାରତର ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ କ୍ୱଚିତ୍ ଦେଖାଯାଉଥିବା କଳାତ୍ମକ ଉତ୍କର୍ଷର ଅନନ୍ୟ ଉଦାହରଣ | ରୂପା ତାରଗୁଡ଼ିକ, ଅତ୍ୟନ୍ତ ସୂକ୍ଷ୍ମ, ଜଟିଳ ଡିଜାଇନ୍ରେ ଆକୃତିର | ପଶୁ ଏବଂ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ଫର୍ମ, ଭର୍ମିଲିୟନ୍ ରିସେପ୍ଟେକଲ୍ ପରି ଦୈନିକ ବ୍ୟବହାରର ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ରୂପା ତାରରେ ନିର୍ମିତ - ଫିଲିଗ୍ରି ଅଳଙ୍କାର, ବିଶେଷତ ବ୍ରୋଚ୍ ଏବଂ କାନଫୁଲ ଭାରତୀୟ ମହିଳାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବହୁତ ଲୋକପ୍ରିୟ | ସିଲିଗ୍ରି କାମ ପାଇଁ କଟକ ବିଶ୍ୱ ପ୍ରସିଦ୍ଧ | ମହାଭାରତର ଦୃଶ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ବେଳେବେଳେ ରୂପାରେ ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ ବିଶେଷ ଆଗ୍ରହରେ ରୂପାଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ଭଗବାନ କୃଷ୍ଣଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ଅର୍ଜୁନ ରଥ | ଜଣେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗେ ଯେ ରଥ ଚକଗୁଡିକର ମିନିଟ୍ ସବିଶେଷ କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ କଶଳ ଦେଖ | ରଥର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, ଘୋଡ଼ାମାନଙ୍କର ଗର୍ବିତ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଏବଂ ସତ୍ୟ-ହାଇ-ଆକୃତି, ସମସ୍ତେ ରୂପା କଳା ପ୍ରଭାବର ଅତ୍ୟଧିକ ମହିମା ପାଇଁ ସହଯୋଗ କରନ୍ତି | ଟେରାକୋଟା ଏବଂ କୁମ୍ଭାର ଓଡ଼ିଶାର କୁମ୍ଭକାରମାନେ ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେବାକୁ ମାଟିପାତ୍ର ତିଆରି କରନ୍ତି | ସେଗୁଡିକ ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତି ଏବଂ ଆକାରରେ ନିର୍ମିତ ଏବଂ ମାଛ ଏବଂ ଫୁଲର ମୋଟିଫ୍ ଏବଂ ଜ୍ୟାମିତିକ ଡିଜାଇନ୍ ସହିତ ସୁସଜ୍ଜିତ | ଧାର୍ମିକ ସମୟରେ ସ୍ଥାନୀୟ ଚାହିଦା ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ଟେରାକୋଟାରେ ଘୋଡ଼ା ଏବଂ ହାତୀ ତିଆରି କରାଯାଏ | ରୋଗ ଏବଂ ବିପଦରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ଏମାନଙ୍କୁ ଗ୍ରାମ-ଦେବୀ (ଗ୍ରାମ-ଦେବତା)କୁ ଦିଆଯାଏ | ଆକାରରେ ସେମାନେ ଛଅ ଇଞ୍ଚରୁ ତିନି ଫୁଟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ | କୁମ୍ଭାର ମାଟି ଖେଳନା ଏବଂ ମଣିଷର ସରଳ ଏବଂ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଚିତ୍ର ମଧ୍ୟ ତିଆରି କରେ | ସେମାନେ ବାସ୍ତବ ଜୀବନ ଜୀବମାନଙ୍କର ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ବିଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡିକ ଧରିଥାନ୍ତି | ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ୟାନରେ ଟେରାକୋଟା ଖେଳନା ତିଆରି କରାଯାଏ | ଖେଳନାଗୁଡିକ ଡିଜାଇନ୍ରେ ସରଳ ଏବଂ ସେମାନେ ଉତ୍ପାଦିତ ସ୍ଥାନର ଗୁଣ ବହନ କରନ୍ତି | ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଘାସ ଏବଂ କେନ୍ କାମ କରେ ଟୋକେଇ, ହାତ ପ୍ରଶଂସକ ଏବଂ ଟେବୁଲ୍ ମ୍ୟାଟ୍ ମହିଳା ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଘାସରୁ ବୁଣା ହୋଇଛି | ଫ୍ଲୋର-ମ୍ୟାଟ୍ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଘାସରୁ ବୁଣାଯାଏ ଯାହା ଏକ ସ୍ଥାନୀୟ ଉତ୍ପାଦ , ଆଜି ଏହି ସାମଗ୍ରୀର ଚାହିଦା ବଢିଛି ଏବଂ ଏହା ସେମାନଙ୍କର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, ଉପଯୋଗିତା ଏବଂ ସ୍ଥାୟୀ ଗୁଣର ପ୍ରମାଣ କରେ | ଟୋକେଇ ଏବଂ ଅନେକ ଆସବାବପତ୍ର ବୁଣିବା ପାଇଁ କେନ୍ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ | ପ୍ରୟୋଗ କାର୍ଯ୍ୟ ପିପଲିରେ ଟେଲର୍ମାନେ ଆପ୍ଲିକ୍ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡିକ ଏକଜେକ୍ୟୁଟ୍ କରନ୍ତି, ଯାହା ବହୁତ ଚାହିଦା | ପର୍ବପର୍ବାଣିରେ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଆପ୍ଲିକ୍ କାର୍ଯ୍ୟର ବିଶାଳ ଆକାରର ଛତା ଉତ୍ପାଦିତ ହୁଏ | ବିସ୍ତାରିତ ଲନରେ ବଗିଚା ଛତା ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ, ସେମାନେ ଯେ କୌଣସି ସମାବେଶକୁ ଅନୁଗ୍ରହ ଏବଂ ରଙ୍ଗ ଋଣ ଦିଅନ୍ତି | ହୃଦୟ ଆକୃତିର ପ୍ରଶଂସକ, ବଡ଼ ଏବଂ ସ୍ମା କ୍ୟୋପି ଏବଂ କାନ୍ଥ ଝୁଲିବା ମଧ୍ୟ ଆପ୍ଲିକ୍ କାମରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ | ଟେଲର୍ମାନେ ପ୍ରାଣୀ, ପକ୍ଷୀ, ଫୁଲର ଚିତ୍ର ଏବଂ ଜ୍ୟାମିତିକ ଆକୃତିର ସମୃଦ୍ଧ ରଙ୍ଗର କପଡ଼ାରୁ କାଟି ଦିଅନ୍ତି ଏବଂ ଏଗୁଡିକ ଅନ୍ୟ ଏକ କପଡ଼ା ଉପରେ ସମାନ୍ତରାଳ ଭାବରେ ସଜାଯାଇ ଏକ ଆଖିଦୃଶିଆ ଡିଜାଇନ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ପାଇଁ ସିଲେଇ କରାଯାଏ | ହଳଦିଆ, ଧଳା, ସବୁଜ, ନୀଳ, ନାଲି ଏବଂ କଳା ରଙ୍ଗର ସମୃଦ୍ଧ ସ୍ପ୍ଲାସ୍ ଦର୍ଶକଙ୍କ ଆଖିକୁ ଚମକାଇଥାଏ ଏବଂ ଉତ୍ସବର ମନୋବଳ ସ୍ଥିର କରିଥାଏ | ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତି ଏବଂ ଆକାରର ବ୍ୟାଗଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଆପ୍ଲିକ୍ ମୋଟିଫ୍ ସହିତ ତିଆରି | ଧାର୍ମିକ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ରଙ୍ଗ ଦେବା ପାଇଁ ଆପଲିକ୍ ଚାରିସ୍ (ଛତା) ଏବଂ “ତରସା” (ହୃଦୟ ଆକୃତିର କାଠ ଗଠନଗୁଡ଼ିକ ଆପ୍ଲିକ୍ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ଏବଂ ପିକ୍ ଉପରେ ସମର୍ଥିତ) ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ | ବଡ଼ ଆପ୍ଲିକ୍ କାନୋପି ବିବାହ ଉତ୍ସବର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ | ମନ୍ଦିରଗୁଡିକରେ, କାଦୁଅଗୁଡିକ ଦେବତାମାନଙ୍କ ଉପରେ ଝୁଲାଯାଇଥାଏ ଯାହା ସେମାନଙ୍କୁ ମଇଳା ପଡ଼ିବାଠାରୁ ରକ୍ଷା କରିଥାଏ | ଶୃଙ୍ଗ କାର୍ଯ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏପରି କାରିଗର ଅଛନ୍ତି ଯେଉଁମାନେ ଗୋରୁର ଶିଙ୍ଗରୁ କମ୍ବି, ଫୁଲ ଭେଜ୍ ଏବଂ କଲମ ଷ୍ଟାଣ୍ଡ ପରି ଦୈନିକ ବ୍ୟବହାରର ପ୍ରବନ୍ଧ ଯୋଗାଇବାରେ ଚତୁର ଅଟନ୍ତି | ଶିଙ୍ଗଟି ସୁଗମ ହୋଇ ପଲିସ୍ ହୋଇଛି, ଏବଂ ତା’ପରେ ବିଭିନ୍ନ କରମ୍ସରେ ଆକୃତିର | ଶୃଙ୍ଗରେ ନିର୍ମିତ କ୍ରେନ୍, ଲବଷ୍ଟର, ବିଛା ଏବଂ ପକ୍ଷୀମାନେ ଏକ ସୁନ୍ଦରତାରେ ସମାପ୍ତ | ସେମାନଙ୍କର ଭୂପୃଷ୍ଠ ଏକ ଗାଢା ସୋବର ଫିଙ୍ଗିଦିଏ ଏବଂ ସମସ୍ତ କଳା ପ୍ରେମୀଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରେ | ଶାଢ଼ୀ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କପଡ଼ା ବୋଧହୁଏ ଓଡ଼ିଶାର ହସ୍ତତନ୍ତର ସବୁଠାରୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ଆଇଟମ୍ ହ୍ୟାଣ୍ଡଲୁମ୍ ସାରୀ ପ୍ରଦାନ କରେ | ସାସ୍କେସ୍ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ୱାଦ ଏବଂ ପକେଟକୁ ଅନୁକୂଳ କରିବା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଡିଜାଇନ୍ ଏବଂ ରଙ୍ଗରେ ଆସିଥାଏ | ସାଧାରଣତ ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ଘରୋଇ କିମ୍ବା କର୍ପୋରେଟ୍ ସେକ୍ଟରରେ ଲୁମ୍ ଉପରେ ସାରି ବୁଣନ୍ତି | ସମ୍ବଲପୁରୀ ସୂତା ସାରିର ଏକ ସୁଗମ ସମାପ୍ତି ଏବଂ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମୂଳ ସୀମା ଏବଂ ପାଲୁ ଅଛି | ମାଛ, ଶଙ୍ଖ ସେଲ ଏବଂ ଫୁଲର ମୋଟିଫ୍ କପଡ଼ାରେ ବୁଣା ହୋଇଛି | ବେଳେବେଳେ ସୀମା ଏବଂ ପାଲୁକୁ ସଜାଇବା ପାଇଁ ପଶୁ ମୋଟିଫ୍ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ | ସ୍ଥାନୀୟ କଞ୍ଚାମାଲରୁ ଗ୍ରାମ କାରିଗରମାନେ ରେଶମ ସାନ୍ସ ମଧ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି | ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟା ସାରିଗୁଡିକର ବିସ୍ତୃତ ଡିଜାଇନ୍ ଏବଂ ଏକ ଚମକ ଅଛି ଯାହା ଆକର୍ଷଣୀୟ | ବାପ୍ଟା ସାରିରେ ସୂତା ଏବଂ ରେଶମ ସୂତା ଅଛି | ବର୍ହମ୍ପୋରି ପାଟା ସାରିକୁ ଓଡ଼ିଆ ଏବଂ ଆଧୁନିକ ମହିଳାମାନେ ପିନ୍ଧନ୍ତି | ସାରିଗୁଡିକ ଯେଉଁଠାରେ ଉତ୍ପାଦିତ ହୁଏ, ବ୍ୟବହୃତ କଙ୍କାଳର ଗୁଣ ଏବଂ ସେଥିରେ ବୁଣା ହୋଇଥିବା ଡିଜାଇନ୍ଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରକୃତି ନାମରେ ନାମିତ | ହାତ ବୁଣା ବେଡସିଟ୍, ବେଡ୍ କଭର, ଟେବୁଲ୍ କପଡ଼ା, ପରଦା ଏବଂ ଓଡ଼ିଶାର ପୋଷାକ ସାମଗ୍ରୀ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ସମାନ | ପଥର ଏବଂ କାଠ ଖୋଦନ ପଥର ଖୋଦନ ହେଉଛି ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପୁରୁଣା ଶିଳ୍ପ। କାରିଗରମାନଙ୍କ ବଂଶଧର ଯେଉଁମାନେ ଏକଦା ମନ୍ଦିର ଭବନରେ ଉତ୍କର୍ଷର ଚମତ୍କାର ଉଚ୍ଚତାକୁ ମାପଚୁପ କରିଥିଲେ, ସେମାନେ ପଥର ଖୋଦନ କରିବାର ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଶିଳ୍ପ ମାଧ୍ୟମରେ ମୂର୍ତ୍ତି ପରମ୍ପରାକୁ ଜୀବନ୍ତ ରଖିଛନ୍ତି | ଖୋଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ମନ୍ଦିରର ପ୍ରତିକୃତି, ଦେବତା ଏବଂ ଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି, କୋଣାର୍କ ଚକ ଏବଂ ଘୋଡ଼ା, ଏବଂ ଅଳସ କନ୍ୟା (ସାଧୁ ଝିଅ) ସାଲାଭଞ୍ଜିକା (ସାଲ ଶାଖା ଉପରେ ଝୁଲୁଥିବା ମହିଳା), ସୁରସୁଣ୍ଡାରୀ (ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ), ଲେଖିକା ( ଲେଡି ଏକ ଚିଠି ଲେଖିବା), ଇତ୍ୟାଦି ଯାହା ଘର ସାଜସଜ୍ଜାର ଲୋକପ୍ରିୟ ଆଇଟମ୍ | ଓଡ଼ିଶାର କାଠ ଖୋଦନ ପ୍ରାୟ ସମାନ ଭାବରେ ଲୋକପ୍ରିୟ | ସେମାନେ ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟଗୁଡିକର କଳାକୃତିଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଅଟନ୍ତି ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେମାନେ ସାଧା ଏବଂ ଚମତ୍କାର ପଲିସ୍ ସହିତ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ଉପରେ କୌଣସି ରଙ୍ଗ କିମ୍ବା ଆବରଣ ବିନା ଲେକ୍ କାମ କରନ୍ତି | ପାର୍ଟ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅନେକ ହସ୍ତତନ୍ତ ସାମଗ୍ରୀ ଅଛି ଯେପରିକି କାଗଜ ମାଞ୍ଚ, ସୋଲା ପିଥ୍ କାମ, ଲଙ୍କ | କାର୍ଯ୍ୟ, ଜାରୀ କାମ, ଗ୍ଲାସ୍ ବିଡି, କପଡ଼ା ଗାର୍ଲେଣ୍ଡ୍, କ୍ୟାମ୍ପୋର ଗାର୍ଲେଣ୍ଡ, ଜଟ କାର୍ପେଟ, ରଶ୍ ସାଥୀ, ଏବଂ ସର୍ବୋପରି, ପୁରୀ ଏବଂ ଗୋପାଳପୁରରେ ସମୁଦ୍ର ସେଲ କାର୍ଯ୍ୟ | ଆଧାର Adhara crad ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ସାଇଟ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ଓଡ଼ିଶା

oḍa଼iśā ( ) bhāratara pūrba upakūḻare thibā eka praśāsanika rājẏa | ehāra uttara-pūrbare paścimabaṅga, uttarare jhāḍa଼khaṇḍa, paścima o uttara-paścimare chatiśagaḍa଼, dakṣiṇa o dakṣiṇa-paścimare āndhrapradeśa abasthita | ehā āẏatana o janasaṃkhẏā hisābare yathākrame aṣṭama o ekādaśa rājẏa | oḍa଼iā bhāṣā rājẏara sarakārī bhāṣā | 2001 janagaṇanā anusāre rājẏara prāẏa 33.2 niẏuta loka oḍa଼iā bhāṣā bẏabahāra karanti | ehā prācīna kaḻiṅga o utkaḻara ādhunika nāma | oḍa଼iśā 1 aprela 1936re eka sୱtantra pradeśa bhābare nabagaṭhita hoithilā | sehi smṛtire pratibarṣa 1 aprelaku oḍa଼iśā dibasa bā utkaḻa dibasa bhābare pāḻana karāyāithāe | bhubaneśୱra ehi rājẏara sabuṭhāru baḍa଼ sahara ebaṃ rājadhānī | aṣṭama śatābdīru adhika samaẏa dhari kaṭaka oḍa଼iśāra rājadhānī rahibā pare 13 aprela 1948re bhubaneśୱraku oḍa଼iśāra nūtana rājadhānī bhābe ghoṣaṇā karāyāithilā | pṛthibīra dīrghatama nadībandha hīrākuda ehi rājẏara sambalapura jillāre abasthita | ehāchaḍa଼ā oḍa଼iśāre aneka paryẏaṭana sthaḻī rahichi | purī, koṇārka o bhubaneśୱrara aitihẏasthaḻīku pūrba bhāratara subarṇṇa tribhuja boli kuhāyāe | purīra jagannātha mandira ebaṃ ehāra rathayātrā biśୱprasiddha | purīra jagannātha mandira, koṇārkara sūryẏa mandira, bhubaneśୱrara liṅgarāja mandira, khaṇḍagiri o udaẏagiri gumphā, samrāṭa khārabeḻaṅka śiḻālekha, dhauḻigiri, jaugaḍa଼ṭhāre aśokaṅka prasiddha śiḻālekha ebaṃ kaṭakara bārabāṭi durga, āṭhamallika ra  deuḻajharī itẏādi ehi rājẏare thibā mukhẏa aitihāsika kirttī | bāleśୱrara cāndipuraṭhāre bhāratara pratirakṣā bibhāgadୱārā kṣepaṇāstra ghāṭi pratiṣṭhā karāyāichi | oḍa଼iśāre purī, koṇārkara candrabhāgā, gañjāmara gopāḻapura o bāleśୱrara cāndipura o tāḻasāriṭhāre beḻābhūmimāna rahichi | itihāsa nāmakaraṇa oḍa଼iśā śabdaṭi mūḻa śabda ora/ura bā oḍra, uḍra deśaru, sumerīẏa, oḍra biṣaẏa ādi purātana nāmaru āsiachi | ehāra pramāṇa ākārare sabuṭhāru purātana lekha 'uttara toṣāḻi' antargata oḍa଼iśāra bāleśୱra jillāra soraṭhāru miḻithibā tambāpaṭāre oḍra biṣaẏara sūcanā miḻichi | pāḻi o saṃskṛta sāhitẏare oḍa଼iā lokaṅku yathākrame 'oḍa଼ka' o 'oḍra' nāmare nāmita karāyāichi | purātana lekhaka o gabeṣaka plini di elḍara o ṭalemi oḍra jaṇaṅku 'oreṭasa' boli nāmita karichanti | nāma badaḻa iṃrājī o hindīre "oḍa଼iśā" o "oḍa଼iā"ku Orissa o Oriya tathā उड़ीसा o उड़ीआ bhābe sambidhānare tathā sādhāraṇare bẏabahāra karāyāuthilā | 2008 masihā juna 9re prathame rājẏa kẏābineṭare oḍa଼iśā o oḍa଼iāku iṃrājīre Orissa o Oriya badaḻare Odisha o Odia tathā hindīre उड़ीसा o उड़ीआ badaḻare ओड़िशा o ओड़ीआ lekhibā pāi~ prastāba āgata karāyāithilā | 2008 agaṣṭare rājẏa bidhāna sabhāre ehi prastāba āsithilā o bahumatare ehāku grahaṇa karāyāithilā | pare nūā loka sabhā gaṭhana pare ehāku bidhāna sabhāre āuthare āgata karāyāithilā | ehi saṃśodhita prastābaku 2010 bajeṭa adhibeśanare loka sabhāre āgata karāyāithilā | 2010 śītakāḻīna adhibeśanare prathama dina (akṭobara 9, 2010)re sୱrāṣṭra mantrī pi. cidambarama ehāku loka sabhāre āgata karithile | pare ehā rāṣṭrapatiṅka anumodana pāi~ paṭhāyāithilā yāhā 2011masihā 4 nabhembarare rāṣṭrapatiṅka anumodana lābha kari oḍa଼iśā (nāma paribarttana) adhiniẏama, 2011 nāmare kāryẏakārī hoichi | saṃkṣepare baidika oḍa଼iśā - kṛṣṇa yajurbeda baudhāẏana kaḻpasūtra anusāre (khrī.pū. ṣaṣṭha śatābdī), baidika sabhẏatā bāhāre kaḻiṅga thilā bhinna eka sabhẏatā (nā āryẏa nā drābiḍa଼) paurāṇika oḍa଼iśā - mahābhārata anusāre, kaḻiṅga kaurabaṅka pakṣaru yuddha laḍha଼ithilā | kimbadantīre oḍa଼iśā - oḍa଼iśāre pracaḻita lokakathā anusāre eṭhi kaḻā o bāṇijẏara saṃskṛti prabhāba bistāra karithilā | śrīlaṅkā (siṃhaḻa), jābhā, sumātrā, bāli, miā~māra (brahmadeśa), thāilāṇḍa (sāma), kāmboḍa଼iā, bhietanāma (anāma), cīna, jāpāna, koriā (kukuṭa), meksiko (makkasikha), ijipṭa (misara), āraba (simiḻi), irāka (bābilana) prabhṛti sthānare kaḻiṅga saha nirmāṇa-kaḻā o bāṇijẏa-saṃskṛti-itihāsa ādi sambandha dekhibāku miḻithāe | eṭhāre sambhabataḥ lokatantra pracaḻita thilā | khrī.pū. 360-260 - nanda-sāmrājẏare oḍa଼iśāra eka baḍa଼ bhāga antarbhukta | khrī.pū. 261 - pṛthibī bikhẏāta kaḻiṅga yuddha khrī.pū. 1ma śatābdī - cedī rājabaṃśara samrāṭa mahāmeghabāhāna aira khārabeḻaṅka rājatୱ, kaḻiṅgara parisīmā āgaṅgā-kāberī, tathā paścima o madhẏa bhārataku bistārita | jaina dharmara prasāra | 3ẏa-ṣaṣṭha śatābdī - gupta-rājabaṃśa, harṣabarddhana, dୱitīẏa pulakeśī, māṭhara, bhaumakara itẏādi bibhinna rājāṅka śāsanādhīna 795 khrī. - keśarī rājabaṃśa | yayāti keśarī kaḻiṅga, kośaḻa o utkaḻaku ekatra kale | yājapurare rājadhānī sthāpana | 1078-1434 khrī. - gaṅga rājabaṃśa | anantabarmā coḻagaṅga debaṅka rājatୱ prārambha | 1078-1150 khrī. - coḻagaṅga debaṅka rājuti | purī śrījagannātha mandira nabīkaraṇa prārambha | kaṭaka helā nūā rājadhānī (prāẏa 1170 khrī.) | 1170-1198 khrī. - dୱitīẏa anaṅgabhīmadeba | jagannātha mandirara nirmāṇa kāryẏa samāpta | 1229 khrī. - tṛtīẏa anaṅgabhīmadebaṅkadୱārā bārabāṭi durga nirmita | 1238-1264 khrī. - lāṅguḻā narasiṃhadeba | koṇārka sūryẏa-mandira nirmita | 1435-1541 khrī. - gajapati rājabaṃśa | āgaṅgā-godābarī sāmrājẏa | 1435-1466 khrī. - (nabakoṭi karṇṇāṭa utkaḻa bargeśୱra) kapiḻendradeba | 1497-1541 khrī. - rājā puruṣottamadeba o tāṅkapare pratāparūdradeba | 1568 khrī. - oḍa଼iśāra śeṣa sୱādhīna hindu śāsaka mukunda deba parāsta | baṅgara musalima śāsaka sulemāna karāṇī tathā tāṅka senāpati 'kaḻāpāhāḍa଼'dୱārā oḍa଼iśā adhikṛta | 1576 khrī. - mogalamānaṅkara oḍa଼iśā adhikāra | 1751 khrī. - marahaṭṭāmānaṅkara oḍa଼iśā adhikāra | 1803 khrī. - briṭiśamānaṅkara oḍa଼iśā adhikāra(ehā briṭiśa adhikṛta śeṣa bhāratīẏa rājẏa) | 1912 khrī. - bihāra-oḍa଼iśā baṅgaru alagā prānta bhābe gaṭhita | 1936 khrī. - sୱtantra oḍa଼iśā prānta gaṭhita | bhāṣā bhittire gaṭhita prathama bhāratīẏa rājẏa | 1948 khrī. - bhubaneśୱra nūtana rājadhānī (aprela 13) | 1950 khrī. - sୱādhīna bhāratare eka rājẏa bhābe oḍa଼iśā mānẏatā-prāpta | 7 ma śatābdī 7 ma śatābdī kāḻare oḍa଼iśāra nijara śāsakamāne sୱādhīna thile | setebeḻe gaṅga baṃśara rājāmāne oḍa଼iśāre śāsana karuthile, 795 khrīṣṭābdare 2ẏa yayāti (mahāsiba gupta) siṃhāsana ārohaṇa karithile | oḍa଼iśā itihāsare ehāku subarṇṇa yuga boli kuhāyāithāe | se samrāṭa khārabeḻadei anuprāṇita hoi kaḻiṅga, kāragoḍa଼ā, utkaḻa o kośaḻa ehi cārigoṭi bhūkhaṇḍaku miśāi biśāḻa sāmrājẏa gaṭhana karithile | oḍa଼iśāre ehi rājabaṃśara śāsana khrī. 350ru ārambha kari soma baṃśara śeṣa paryẏanta thilā | ehi rājẏaku nei gaṭhita biśāḻa oḍa଼iśāre aneka jāti o upajātire bibhājita hoithibāru eka biśeṣa baṇika jāti janma helā o semāne sādhaba bhābare paricita hele | epariki prathama janmajaẏa mahābhaba gupta gupta (khrī. 882-922)ṅka sonapura añcaḻare pracura baṇika saṅgha thibāra pramāṇa miḻithāe | kintu 8 śatābdīre pracura sambaḻa yogu~ ehi bāhāra bāṇijẏa lopa pāigalā | baiśẏa, śūdra jātira lokamāne rājẏara anta-bāṇijẏare mukhẏa bhūmikā grahaṇa karuthile | semāne cāṣīmānaṅkaṭhāru kṛṣijāta sāmagrī āṇi pesāgata bepārīṅku kṛṣijāta o śiḻpajāta drabẏa yogāibāre sāhāyẏa karuthile | ehi kiṇā-bikāra mukhẏa mādhẏama thilā sunā, rūpā, mudrā o kauḍa଼i | ehi samaẏare baṅgopasāgara kūḻare caritrapura nāmaka bandara khuba prasiddhi lābha karithila | ehi bandaraṭi dei cīna, śrīlaṅkā, jābhā ādi saha kaḻiṅgara bepāra baṇija cāluthilā | oḍa଼iśāre gaṅgabaṃśa 1434 yāe~ thilā | tāhā pare kapiḻendradeba, pratāparudradeba, gobinda bidẏādhara, mukunda haricandana oḍa଼iśāra śāsaka thile | āphagāna o mogala śāsana pare oḍa଼iśā āphagānamānaṅka hātaku āsilā o 1568re oḍa଼iśā mogalamānaṅka śāsanādhīna helā | ehi samaẏare 1755 khrī. beḻaku oḍa଼iśāre atẏācāra, luṇṭhana, arājakatā ādi bahu mātrāre bẏāpī yāithilā | 1803re iṃrejamāne oḍa଼iśā adhikāra kale | 1817 khrī.re pāikamāne iṃreja birodhare laḍha଼ei ārambha kale | iṃrejamāne nirmama bhābare ehi bidrohaku damana karithile | 1817re khorddhā rājā mukundadeba bandī beḻe mṛtu baraṇa kale | yadio 16śa o 17śa śatābdīre oḍa଼iśāra bāhāra-bāṇijẏa unnati sādhana karithilā, tathāpi kei barṣara rājanītika asthiratā sakāśe arthanītira pragati bādhā pāithilā | iṃreja śāsana 1803 beḻaku iṃrejamāne oḍa଼iśā adhikāra kalābeḻaku oḍa଼iśāra ehi arthanītira adhapatana carama sīmāre pahañci thilā | iṃrejamāne banika thile, teṇu oḍa଼iśāku semāne nijara kara ādāẏara mukhẏa bhābare grahaṇa kari 1805 masihā beḻaku regulesana ākṭa (Regulation Act) o 1808re bhūrājasୱ bandobasta pracaḻana karithile | 1825 beḻaku ekādhika bandobasta pracaḻana phaḻare oḍa଼iśā śiḻpa o bāṇijẏara dhୱṃsa sādhana lakṣẏare eṭhāru bilātaku kañcāmāla nei seṭhāru oḍa଼iśāku kaḻa kabajā āmadānī bāṇijẏa kārabāra ārambha karāyāithilā | eṭhi sahita labaṇa kara janasādhāraṇaṅka upare lāgu karāyāithilā yāhā oḍa଼iśāra sāmājika o arthanītira merudaṇḍa bhāṅgi deithilā | iṃreja amaḻare samagra bhāratīẏa upamahādeśare māruāḍa଼i o gujarāṭī bepārī goṣṭhīra abhūdaẏa hoithilā | semāne biśeṣa kari baṅgāḻī okila o anẏa buddhijībīṅka prarocanāre oḍa଼iśāra bibhinna sthānaru kañcāmāla saṃgraha kari oḍa଼iśāra arthanītira bajāraku niẏantraṇa karuthile | ethire bideśīmāne hi~ lābhabāna heuthile | naaṅka durbhikṣa oḍa଼iśāra arthanīti, sāmājika bidhibẏabasthā, dhārmika biśୱāsara adhapatana ghaṭāibāku ceṣṭita iṃreja kampānī sarakāra 1866re naaṅka durbhikṣa sṛṣṭi karithile | yāhāphaḻare oḍa଼iśāra duitṛtīẏāṃśa loka khāibāku na pāi pokamāchi pari marigale kimbā kalikatāre bikri hele | jillā oḍa଼iśāre 30ṭi jillā achi --- anugoḻa, bauddha, bhadraka, balāṅgīra, baragaḍa଼, bāleśୱra, kaṭaka, debagaḍa଼, ḍheṅkānāḻa, gañjāma, gajapati, jhārasuguḍa଼ā, yājapura, jagatasiṃhapura, khorddhā , kendujhara, kaḻāhāṇḍi, kandhamāḻa, korāpuṭa, kendrāpaḍa଼ā, mālakānagiri, maẏūrabhañja, nabaraṅgapura, nūāpaḍa଼ā, naẏāgaḍa଼, purī, rāẏagaḍā, sambalapura, subarṇṇapura, sundaragaḍa଼ | prati jillāra śāsanamukhẏaṅku jillāpāḻa kuhāyāe | jillāpāḻa, bhāratīẏa praśāsanika sebā athabā oḍa଼iśā praśāsanika sebā mādhẏamare niyukti pāānti | śāsanakaḻara subidhā pāi~ pratiṭi jillāku keteguḍa଼ie upakhaṇḍa (saba-ḍibhijana)re, puṇi, pratẏeka upakhaṇḍaku keteguḍa଼ie blakare ebaṃ pratẏeka blakaku keteguḍa଼ie pañcāẏatare bibhakta karāyāichi | oḍa଼iśāra sabuṭhu baḍa଼ sahara bhubaneśୱra ehāra rājadhānī | anẏa mukhẏa saharamāne hele kaṭaka, brahmapura, rāurakelā, sambalapura, bāleśୱra, bāripadā, balāṅgīra itẏādi | bhaugoḻika sthiti oḍa଼iśā bhāratara pūrba upakūḻare abasthita (155707 barga ki. mi) | ehāra dakṣiṇare āndhra pradeśa, paścimare chatiśagaḍa଼, uttarare jhāḍa଼khaṇḍa o paścima baṅga ebaṃ pūrbare baṅgopa sāgara rahichi | mandiramāḻinī nagarī bhubaneśୱra oḍa଼iśāra rājadhānī | oḍa଼iśāra purātana rājadhānī kaṭaka, bhubaneśୱraru mātra 29 ki.mi. dūrare abasthita | ehi dui saharara kramāgata bistāra o uttama saḍa଼ka yogāyoga kāraṇaru ehi dui sahara dୱaita nagarī nāmare bikhẏāta | purī, yāhāki eka biśୱbikhẏāta hindu dharmapīṭha, eṭhāru prāẏa 60 ki.mi. dūrare baṅgopasāgara upakūḻare abasthita | hinduṅka cāridhāma madhẏaru ehā anẏatama | ehā madhẏa prabhu jagannāthaṅka rathayātrā lāgi biśୱbikhẏāta | rājẏara paścima o uttarāṃśa choṭanāgapura māḻabhūmira aṃśabiśeṣa | upakūḻabarttī añcaḻa ebaṃ mahānadī, brāhmaṇī o baitaraṇī nadī prabhṛtira muhāṇare urbara paṭumṛttikā yukta samataḻa bhūmi dekhāyāe | ehi samataḻa bhūmire mūkhẏataḥ dhānacāṣa karāyāe | oḍa଼iśāra prāẏa 34% bhūmi araṇẏa ācchādita, kintu bibhinna kāraṇamānaṅka hetu ehā kramāgata bhābe hrāsa pā‍i cālichi | oḍa଼iśāre aneka abhaẏāraṇẏamāna rahichi | ethimadhẏaru śimiḻipāḻa jātīẏa udẏāna bẏāghra saṃrakṣaṇa kendra bhābe prasiddha | bẏāghra bẏatīta jharaṇā o sabujimā pūrṇṇa ehi jaṅgalare hātī o anẏānẏa paśupakṣī bāsa karanti | bhitarakanikā abhaẏāraṇẏa 1975ru ghaḍa଼iāḻa kumbhīramānaṅku surakṣā yogāi āsuchi | gahīramathā, debī nadī ebaṃ ṛṣikulẏā nadī muhāṇaku pratibarṣa lakṣādhika saṃkhẏāre alibha riḍa଼le kai~cha aṇḍā debāpāi~ āsanti | mahānadīra dakṣiṇa muhāṇare baṅgopasāgara upakūḻare abasthita hrada cilikā heuchi esiā mahādeśara sarbabṛhat labaṇākta hrada | ehāku pakṣī abhaẏāraṇẏa bhābare ghoṣaṇā karāyāichi | eṭhāre pratibarṣa prāẏa 160 prajātira sthānīẏa o prabāsī pakṣīṅka samāgama ho‍ithāe | cilikāre eka nau-praśikṣaṇa kendra madhẏa rahichi | oḍa଼iśāra sarbocca parbata śṛṅga heuchi deomāḻī (1672 mi.) yāhāki dakṣiṇa oḍa଼iśāra korāpuṭa jillāre abasthita ebaṃ candragiri-paṭṭāṅgī parbatamāḻāra antargata | ehā madhẏa pūrbaghāṭa parbatamāḻāra sarbocca śṛṅga | abasthiti: 18°40'3"u 82°58'59"pū | paryẏaṭana oḍa଼iśāre moṭa 347ṭi paryẏaṭanasthaḻī rahichi | nandana kānana, cilikā, purī, dhauḻi giri, khaṇḍagiri, koṇārka, kākaṭapura, astaraṅga, rāmacaṇḍī, nimāpaḍa଼ā, bārabāṭī, khaṇḍādhāra, gupteśୱra, duḍumā,ghaṭagā~, śimiḻipāḻa, gahīramathā, bhitarakanikā, kapiḻāsa, ratnagiri, maṇika, liṅgarāja, gopāḻapura, deomāḻi, hariśaṅkara, samelasୱrī, hīrākuda, phula jharaṇa, nāraẏaṇī, cāndipura, bhaṭṭārikā, therubāli, bedabẏāsa, sātakośiā, ṭikarapaḍa଼ā, sātapaḍa଼ā, alāranātha, taptapāṇi, tārātāriṇī, candakā, dhabaḻeśୱra ādi oḍa଼iśāra mukhẏa paryẏaṭanasthaḻī | oḍa଼iśā ehāra mandiramānaṅka pāi~ pṛthibī prasiddha | oḍa଼iśāra mandiraguḍa଼ika āryẏa saṃpradāẏara ebaṃ eguḍika saṃpradāẏara anusāre dekhibāku alagā alagā prakārara | bhubaneśୱrara liṅgarāja mandirara uccatā 180-phuṭa ebaṃ purīra jagannātha mandirara uccatā 214-phuṭa, yāhāki oḍa଼iśāra sabuṭhu uccatama mandira | ṭhika sehipari koṇārkara sūryẏa mandira pṛthibī prasiddha | bauddha ebaṃ jaina mandira mānaṅka pāi~ madhẏa oḍa଼iśā prasiddha | bhubaneśୱrare khaṇḍagiri ebaṃ udaẏagiri nāmaka duiṭi gumphā rahichi | yāhāki purātana bauddha dharmara mūkasākṣī | ṭhika sehi pari dhauḻigiriṭhāre thibā biśāḻa bauddha mūrti paryẏaṭakaṅku ākarṣita karithāe | ṭhika sehi pari oḍa଼iśāra ṭikarapaḍā ghaḍa଼iāḻa kumbhīra pāi~ prasiddha | janagaṇanā 2011 masihā bhāratara janagaṇanā anuyāi oḍa଼iśāra samudāẏa janasaṃkhẏā 41,947,358, sethimadhẏaru 21,201,678 (50.54%)jaṇa puruṣa o 20,745,680 (49.46) jaṇa mahiḻā, ebaṃ prati 1000 puruṣare 978 jaṇa mahiḻā achanti | 2001 masihā janagaṇanā tuḻanāre 2011re janasaṃkhẏā 13.97% bṛddhi hoichi | sabuṭhāru adhika oḍa଼iā bhāṣābhāṣī loka eṭhāre bāsa karanti o oḍa଼iā bhāṣā ehi rājẏara mukhẏa bhāṣā rūpe paricita ebaṃ ehi rājẏara 82 pratiśata loka oḍa଼iā bhāṣāku nijara mātṛbhāṣā rūpe bẏabahāra karanti | ehi rājẏara keteka ādibāsī janajāti madhẏaru sāntāḻa, baṇḍā , muṇḍā, orāma o mahāli pramukha | 2011 masihā janagaṇanā anuyāẏī ehi rajẏara sākṣaratā hāra 73.45% ebaṃ 82.4% puruṣa o 64.36 mahiḻā sākṣara aṭanti | praśāsana o rājanīti bhāratare samasta rājyare sārbajanīna matādhikāra ādhārare saṃsadīẏa gaṇatāntrika sarakāra sthāpana karāyāichi | oḍa଼iśāra rājanītire sakriẏa rājanaitika daḻaguḍa଼ika hele, biju janatā daḻa, bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresa ebaṃ bhāratīẏa janatā pārṭi | oḍa଼iśā rājya sabhā nirbācana, 2019 pare, nabīna paṭṭanāẏakaṅka netṛtbare bijeḍi ṣaṣṭha thara pāi~ kramika bhābare kṣamatāre rahilā | 2000 masihāru nabīna paṭṭanāẏaka oḍa଼iśāra 14tama mukhyamantrī hele | arthanīti mākro-arthanaitika dhārā oḍa଼iśā nirantara ārthika abhibṛddhira sammukhīna heuchi | rājẏara moṭa gharoi utpādare prabhābaśāḻī abhibṛddhi parisaṃkhẏāna ebaṃ kāryẏakrama kāryẏānୱẏana mantraṇāḻaẏa riporṭa karichanti | oḍa଼iśāra abhibṛddhi hāra jātīẏa hārāhāriru adhika | kendra sarakāraṅka saharī bikāśa mantraṇāḻaẏa nikaṭare smārṭa siṭi bhābe bikaśita hebāku caẏana hoithibā 20ṭi saharara nāma ghoṣaṇā karichanti | rājẏa rājadhānī bhubaneśୱra jānuārī 2016re jāri thibā smārṭa siṭi tālikāre prathama sahara, yāhā bhārata sarakāraṅka eka gṛhapāḻita paśu prakaḻpa | ehi ghoṣaṇāre bikāśa pāi~ pāñca barṣa madhẏare 508.02 biliẏana ṭaṅkā mañjuri thilā | śiḻpa bikāśa oḍa଼iśāre pracura prākṛtika sampada ebaṃ eka bṛhata upakūḻa achi | puñji biniyoga prastāba sahita bideśī puñji nibeśakārīṅka pāi~ oḍa଼iśā sarbādhika pasandayogẏa sthāna bhābare ubhā hoichi| ethire bhāratara eka koilāra eka pañcamāṃśa, ehāra eka caturthāṃśa luhāpathara, baksāiṭ bhaṇḍārara eka tṛtīẏāṃśa ebaṃ kromāiṭ rahichi | jarmānīra sahayogare nirmita bhāratara pablik sekṭarare rāurakelā ṣṭil plāṇṭa thilā | ārselara-mittala 10 biliẏana ḍalārara anẏa eka megā ispāta prakaḻpare biniyoga karibāku yojanā ghoṣaṇā karichanti| Russian ṣara pramukha mẏāgniṭogorask āiran āṇḍa ṣṭil kampānī (MMK) madhẏa oḍa଼iśāre 10ṭi MT ṣṭil plāṇṭa sthāpana karibāku yojanā karichi| bṛndābala oḍa଼iśāra kholā kāṣṭa koilā khaṇira eka pramukha kṣetra | āluminiẏama, koilā bhittika bidẏut utpādana kendra, peṭrokemikālsa ebaṃ sūcanā prayuktibidẏāre rājẏa adṛśẏa parimāṇara puñji biniyoga karuchi| bidẏut utpādanare rilāensa pāୱār (anila ambānī grup) jhārasuguḍā jillāra hiramāṭhāre 13 biliẏana āmerikīẏa ḍalārara puñji biniyoga sahita biśୱra sarbabṛhata bidẏut utpādana kendra sthāpana karuchi| 2009 masihāre oḍa଼iśā karporeṭa nibeśa upare āsokam (ASSOCHAM) inabheṣṭameṇṭa miṭara (AIM) adhẏaẏanara biśḻeṣaṇa anuyāẏī gujarāṭa sahita prathama ebaṃ āndhrapradeśa tṛtīẏa sthānare thilā | deśare moṭa biniyogare oḍa଼iśāra aṃśa 12.6 pratiśata thilā| ehā mūlẏara nibeśa prastāba grahaṇa kalā | gata barṣare 2,00,846 koṭi | ispāta ebaṃ śakti sehi kṣetraguḍika madhẏare thilā yāhā rājẏare sarbādhika puñji biniyoga karithilā| saṃskṛti krīḍa଼ā paryẏaṭana meḻā o parbaparbāṇi oḍa଼iśāra parba oḍa଼iśāra bibhinna dharmābalambīmānedୱārā bibhinna parbaparbāṇi pāḻana karithānti | oḍa଼iśāre "bāra māsare tera parba" pāḻana hue boli prabāda rahichi | pramukha hindu parba madhẏare rathayātrā, raja, paṇā saṃkrānti o aneka oṣā-brata sameta anẏānẏa parbaparbāṇi, isalāma parbaparbāṇi madhẏare ida ula-phitara o maharama, khīṣṭiāna parbaparbāṇi madhẏare baḍa଼ dina, iṣṭara o nababarṣa, bauddha parbaparbāṇi madhẏare buddha pūrṇṇimā ādi anẏatama | oḍa଼iśāra bibhinna ādibāsī janajāti bhitare sāntāḻī janajātira soharāi, māghe paraba (ho janajātidୱārā madhẏa pāḻita), bāhā paraba (bā ho janajātira bā' paraba) ādi anẏatama | bālukā kaḻā oḍa଼iśāra purīru ārambha hoi rājẏara anẏānẏa taṭabarttī sthānare bikaśita bālire mūrtti tiāri kaḻā oḍa଼iśāra eka ādhunika kaḻā madhẏaru anẏatama | hastaśiḻpa oḍa଼iśāra hastaśiḻpa madhẏare pittaḻa, sunā-rūpāra tārakasi kāma, ṭerākoṭā kaḻā ebaṃ cānduā ādi anẏatama | pittaḻa ebaṃ bela dhātu sāmagrī pittaḻa ebaṃ belameṭāl bāsana, pittaḻa cānda ebaṃ hāṇḍi upare sūkṣma khodana oḍa଼iśā kaḻāra eka gurutୱpūrṇṇa diga | dhāture nirmita kaḻākṛti madhẏare pittaḻa kārya debatāmānaṅkara pūjā samaẏare dīpa ebaṃ dīpadānīre dekhibāku miḻithāe | pittaḻaru nirmita cāuḻa māpibā pātraguḍika aneka ghare bẏabahṛta hebā bẏatīta pittaḻa hātī-ghoḍa଼ā ādi madhẏa jaṇāśuṇā | beṭela-ceẏāra pāi~ pittaḻara pātraguḍa଼ika ubhaẏa upayogī ebaṃ aḻaṅkāra pāi~ ḍijāin hoichi | pittaḻa ebaṃ ghaṇṭi dhāture nirmita gharoi sāmagrī ebaṃ bāsanaguḍika achi ebaṃ seguḍa଼ika bibhinna ākṛti ebaṃ ākārara | oḍa଼iśāra pittaḻa sāmagrī kārigaramānaṅkara ucca kārukāryẏa ebaṃ nūtanatୱ pāi~ semānaṅkara camatkāratāku prakāśa karithāe | silabhara ୱeẏāra ebaṃ philigri kāma oḍa଼iśāra silabharaୱer bahuta jaṇāśuṇā | tāṅkara philigri kāryẏaguḍa଼ika bhāratara anẏa kauṇasi sthānare kୱcit dekhāyāuthibā kaḻātmaka utkarṣara ananẏa udāharaṇa | rūpā tāraguḍa଼ika, atẏanta sūkṣma, jaṭiḻa ḍijāinre ākṛtira | paśu ebaṃ pakṣīmānaṅkara pharma, bharmiliẏan risepṭekal pari dainika bẏabahārara prabandhaguḍa଼ika madhẏa rūpā tārare nirmita - philigri aḻaṅkāra, biśeṣata broc ebaṃ kānaphula bhāratīẏa mahiḻāmānaṅka madhẏare bahuta lokapriẏa | siligri kāma pāi~ kaṭaka biśୱ prasiddha | mahābhāratara dṛśẏaguḍa଼ika beḻebeḻe rūpāre citrita hoithāe biśeṣa āgrahare rūpādୱārā nirmita bhagabāna kṛṣṇaṅkadୱārā paricāḻita arjuna ratha | jaṇe āścaryẏa lāge ye ratha cakaguḍikara miniṭ sabiśeṣa kāryẏa sahita kaśaḻa dekha | rathara saundaryẏa, ghoḍa଼āmānaṅkara garbita ābhimukhẏa ebaṃ satẏa-hāi-ākṛti, samaste rūpā kaḻā prabhābara atẏadhika mahimā pāi~ sahayoga karanti | ṭerākoṭā ebaṃ kumbhāra oḍa଼iśāra kumbhakāramāne bibhinna dhārmika ebaṃ sāmājika kāryẏare bẏabahṛta hebāku māṭipātra tiāri karanti | seguḍika bibhinna ākṛti ebaṃ ākārare nirmita ebaṃ mācha ebaṃ phulara moṭiph ebaṃ jẏāmitika ḍijāin sahita susajjita | dhārmika samaẏare sthānīẏa cāhidā pūraṇa karibā pāi~ ṭerākoṭāre ghoḍa଼ā ebaṃ hātī tiāri karāyāe | roga ebaṃ bipadaru rakṣā pāibā pāi~ emānaṅku grāma-debī (grāma-debatā)ku diāyāe | ākārare semāne chaa iñcaru tini phuṭa paryẏanta | kumbhāra māṭi kheḻanā ebaṃ maṇiṣara saraḻa ebaṃ ākarṣaṇīẏa citra madhẏa tiāri kare | semāne bāstaba jībana jībamānaṅkara atẏābaśẏaka biśiṣṭẏaguḍika dharithānti | oḍa଼iśāra pratẏeka pẏānare ṭerākoṭā kheḻanā tiāri karāyāe | kheḻanāguḍika ḍijāinre saraḻa ebaṃ semāne utpādita sthānara guṇa bahana karanti | subarṇṇa ghāsa ebaṃ ken kāma kare ṭokei, hāta praśaṃsaka ebaṃ ṭebul mẏāṭ mahiḻā lokamānaṅkadୱārā subarṇṇa ghāsaru buṇā hoichi | phlora-mẏāṭguḍa଼ika madhẏa subarṇṇa ghāsaru buṇāyāe yāhā eka sthānīẏa utpāda , āji ehi sāmagrīra cāhidā baḍhichi ebaṃ ehā semānaṅkara saundaryẏa, upayogitā ebaṃ sthāẏī guṇara pramāṇa kare | ṭokei ebaṃ aneka āsabābapatra buṇibā pāi~ ken bẏabahṛta hue | praẏoga kāryẏa pipalire ṭelarmāne āplik kāryẏaguḍika ekajekẏuṭ karanti, yāhā bahuta cāhidā | parbaparbāṇire bẏabahāra pāi~ āplik kāryẏara biśāḻa ākārara chatā utpādita hue | bistārita lanare bagicā chatā bhābare madhẏa bẏabahṛta hue, semāne ye kauṇasi samābeśaku anugraha ebaṃ raṅga ṛṇa dianti | hṛdaẏa ākṛtira praśaṃsaka, baḍa଼ ebaṃ smā kẏopi ebaṃ kāntha jhulibā madhẏa āplik kāmaru prastuta | ṭelarmāne prāṇī, pakṣī, phulara citra ebaṃ jẏāmitika ākṛtira samṛddha raṅgara kapaḍa଼āru kāṭi dianti ebaṃ eguḍika anẏa eka kapaḍa଼ā upare samāntarāḻa bhābare sajāyāi eka ākhidṛśiā ḍijāin prastuta karibā pāi~ silei karāyāe | haḻadiā, dhaḻā, sabuja, nīḻa, nāli ebaṃ kaḻā raṅgara samṛddha splās darśakaṅka ākhiku camakāithāe ebaṃ utsabara manobaḻa sthira karithāe | bibhinna ākṛti ebaṃ ākārara bẏāgaguḍa଼ika madhẏa āplik moṭiph sahita tiāri | dhārmika śobhāyātrāre raṅga debā pāi~ āpalik cāris (chatā) ebaṃ “tarasā” (hṛdaẏa ākṛtira kāṭha gaṭhanaguḍa଼ika āplik kāryẏare ācchādita ebaṃ pik upare samarthita) bẏabahṛta hue | baḍa଼ āplik kānopi bibāha utsabara eka abicchedẏa aṅga | mandiraguḍikare, kāduaguḍika debatāmānaṅka upare jhulāyāithāe yāhā semānaṅku maiḻā paḍa଼ibāṭhāru rakṣā karithāe | śṛṅga kāryẏa oḍa଼iśāre epari kārigara achanti yeu~māne gorura śiṅgaru kambi, phula bhej ebaṃ kalama ṣṭāṇḍa pari dainika bẏabahārara prabandha yogāibāre catura aṭanti | śiṅgaṭi sugama hoi palis hoichi, ebaṃ tā’pare bibhinna karamsare ākṛtira | śṛṅgare nirmita kren, labaṣṭara, bichā ebaṃ pakṣīmāne eka sundaratāre samāpta | semānaṅkara bhūpṛṣṭha eka gāḍhā sobara phiṅgidie ebaṃ samasta kaḻā premīṅka dṛṣṭi ākarṣaṇa kare | śāḍha଼ī ebaṃ anẏānẏa kapaḍa଼ā bodhahue oḍa଼iśāra hastatantara sabuṭhāru lokapriẏa āiṭam hẏāṇḍalum sārī pradāna kare | sāskes pratẏeka sୱāda ebaṃ pakeṭaku anukūḻa karibā pāi~ bibhinna ḍijāin ebaṃ raṅgare āsithāe | sādhāraṇata sambalapura jillāra grāmabāsīmāne gharoi kimbā karporeṭ sekṭarare lum upare sāri buṇanti | sambalapurī sūtā sārira eka sugama samāpti ebaṃ eka sୱtantra mūḻa sīmā ebaṃ pālu achi | mācha, śaṅkha sela ebaṃ phulara moṭiph kapaḍa଼āre buṇā hoichi | beḻebeḻe sīmā ebaṃ pāluku sajāibā pāi~ paśu moṭiph madhẏa bẏabahṛta hue | sthānīẏa kañcāmālaru grāma kārigaramāne reśama sānsa madhẏa prastuta karanti | khaṇḍuā pāṭā sāriguḍikara bistṛta ḍijāin ebaṃ eka camaka achi yāhā ākarṣaṇīẏa | bāpṭā sārire sūtā ebaṃ reśama sūtā achi | barhampori pāṭā sāriku oḍa଼iā ebaṃ ādhunika mahiḻāmāne pindhanti | sāriguḍika yeu~ṭhāre utpādita hue, bẏabahṛta kaṅkāḻara guṇa ebaṃ sethire buṇā hoithibā ḍijāinguḍa଼ikara prakṛti nāmare nāmita | hāta buṇā beḍasiṭ, beḍ kabhara, ṭebul kapaḍa଼ā, paradā ebaṃ oḍa଼iśāra poṣāka sāmagrī samagra deśare samāna | pathara ebaṃ kāṭha khodana pathara khodana heuchi oḍa଼iśāra eka puruṇā śiḻpa| kārigaramānaṅka baṃśadhara yeu~māne ekadā mandira bhabanare utkarṣara camatkāra uccatāku māpacupa karithile, semāne pathara khodana karibāra baṃśānukramika śiḻpa mādhẏamare mūrtti paramparāku jībanta rakhichanti | khodita drabẏare mandirara pratikṛti, debatā ebaṃ debīṅka pratimūrtti, koṇārka caka ebaṃ ghoḍa଼ā, ebaṃ aḻasa kanẏā (sādhu jhia) sālābhañjikā (sāla śākhā upare jhuluthibā mahiḻā), surasuṇḍārī (sୱrgīẏa saundaryẏa), lekhikā ( leḍi eka ciṭhi lekhibā), itẏādi yāhā ghara sājasajjāra lokapriẏa āiṭam | oḍa଼iśāra kāṭha khodana prāẏa samāna bhābare lokapriẏa | semāne anẏa rājẏaguḍikara kaḻākṛtiṭhāru bhinna aṭanti yeparyẏanta semāne sādhā ebaṃ camatkāra palis sahita ujjୱḻa aṭanti ebaṃ semānaṅka upare kauṇasi raṅga kimbā ābaraṇa binā lek kāma karanti | pārṭa oḍa଼iśāre aneka hastatanta sāmagrī achi yepariki kāgaja māñca, solā pith kāma, laṅka | kāryẏa, jārī kāma, glās biḍi, kapaḍa଼ā gārleṇḍ, kẏāmpora gārleṇḍa, jaṭa kārpeṭa, raś sāthī, ebaṃ sarbopari, purī ebaṃ gopāḻapurare samudra sela kāryẏa | ādhāra Adhara crad adhika tathẏa oḍa଼iśā sarakāraṅka sāiṭa bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa oḍa଼iśā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%B6%E0%AC%BE

ଓଡ଼ିଶା

ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୦୦୮

ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 2008

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%A6%E0%AD%A6%E0%AD%AE

୨୦୦୮

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଲିଖିତ ସାହିତ୍ୟର ନାନା ବିଭବକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଇତିହାସ ସୁଦୂର ଅତୀତରେ ଲିପିର ଅଭାବ ହେତୁ ମୁଖସ୍ଥ କରିବା ଥିଲା ସାହିତ୍ୟକୁ ବଞ୍ଚାଇ ରଖିବାର ଏକ ମାତ୍ର ଉପାୟ । ତେଣୁ ମନେ ରଖିବାର ସୁବିଧା ନିମନ୍ତେସବୁ କଥାକୁ ପଦ୍ୟର ରୂପ ଦେବା ଦରକାର ଥିଲା । ଗଣିତ ବିଦ୍ୟା, ଆକାଶ ବିଦ୍ୟା, ଏପରିକି ମାଛ ମାରିବା, ପାଗ ଜାଣିବା ଆଦିକୁ ନେଇ ପଦ୍ୟସବୁ ରଚା ଯାଇଥିଲା । ଓଡ଼ିଆରେ ଅନେକ ପୁରାତନ ରଚନା ଯେମିତିକି ଲୀଳାବତୀ ସୂତ୍ର, ଡାକଋଷି ବଚନ, ଖନା ବଚନ ଓ ଗଣିତର ବିଭିନ୍ନ ସୂତ୍ର ଲୋକଗୀତରେ ଅଛି । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଇତିହାସ ଚର୍ଯା ଗୀତିରୁ ଆରମ୍ଭ ବୋଲି ପ୍ରମାଣ ମିଳିଅଛି । ଏହା ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜନ୍ମ ସମୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ସେହି କାଳରୁ ବୁଦ୍ଧଙ୍କର ଜନ୍ମଜାତକ (ବୁଦ୍ଧଜାତକ), ବାଣୀ ତ୍ରିପିଟକ ଭାବରେ ଓ ବୌଦ୍ଧ ସାଧୁ ସନ୍ଥମାନଙ୍କ ଲେଖା ଚର୍ଯ୍ୟଗୀତିକା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଆରମ୍ଭ । ଏହା ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଭକ୍ତିଯୁଗ ସମୟରେ ଏହା ଖୁବ ଉନ୍ନତ ହୋଇଥିଲା । ପରେ ରୀତିଯୁଗ ଓ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । କେତେକ ସ୍ଥଳରେ ଉତ୍ତର ଆଧୁନିକ ସାହିତ୍ୟର ଉକ୍ତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ବିଭାଗୀକରଣ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ସମୟକାଳକୁ ବିଭିନ୍ନ ଯୁଗ ଅନୁସାରେ ବଣ୍ଟାଯାଇଥାଏ, ସେସବୁ ହେଲା: ଚର୍ଯା ଯୁଗ, ସାରଳା ଯୁଗ, ପଞ୍ଚସଖା ଯୁଗ, ରୀତି ଯୁଗ, ରାଧାନାଥ ଯୁଗ, ସତ୍ୟବାଦୀ ଯୁଗ, ପ୍ରଗତି ଯୁଗ, ସବୁଜ ଯୁଗ ଓ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରର ଯୁଗ । କିନ୍ତୁ ଭାଷାବିତମାନଙ୍କର ଏହି ସମୟକ୍ରମ ଅନୁସାରେ ଆମେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ଭାଗ କଲେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ବିକାଶର ସଠିକ ଚିତ୍ର ପାଇ ପାରିବା ନାହିଁ | ବୁଝିବାର ସୁବିଧା ନିମନ୍ତେ ଆମ ସାହିତ୍ୟକୁ ଦୁଇଟି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରା ଯାଇଛି । କଥିତ ସାହିତ୍ୟ ଓ ଲିଖିତ ସାହିତ୍ୟ । କଥିତ ସାହିତ୍ୟ ସାଧାରଣ ଲୋକ ମୁଖରେ ପ୍ରଚଳିତ କଥା, କବିତା ଆଦିକୁ ବୁଝାଏ । ସାଧାରଣ ଲୋକେ ନିଜର ଆନନ୍ଦ, ବିଷାଦ, ଆଶା, ଆକାଂକ୍ଷାକୁ ଗୀତ ଓ ଗପ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥାନ୍ତି । ଗାଁ ଗହଳରେ ଅନେକ ଭାବପ୍ରବଣ ଲୋକ ମୁହେଁ ମୁହେଁ ଗୀତ ବାନ୍ଧି ଦେଇଥାନ୍ତି । ସେ ଗୀତ ଅନ୍ୟମାନେ ଶୁଣନ୍ତି ଓ ମନେ ରଖିଥାନ୍ତି । ଏମିତି ପିଢ଼ି ପରେ ପିଢ଼ି ସେହି ଗୀତ, ଢଗ ଢମାଳି, ପ୍ରବଚନ ଆଦି କାନରୁ କାନକୁ ଯାଏ ଓ ପୁରୁଷ ପୁରୁଷ ଯାଏଁ ସେସବୁ ଲୋକକୁ ଗାଇ ବୁଲୁଥାନ୍ତି । ଏହି କଥିତ ସାହିତ୍ୟର ଲେଖକ କିଏ, ତାହା ଆକଳନ କରିବା ଅସମ୍ଭବ । ହେଲେ ସେଥିରେ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କର ଜୀବନ ଛବି ଅଙ୍କାଯାଇଥାଏ ଓ ସାଧାରଣ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥାଏ । ଏସବୁର ମୂଲ୍ୟ ସାହିତ୍ୟ ଓ ଭାଷା ପାଇଁ ଖୁବ ବେଶୀ । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ କାନ୍ଦଣା, ଓଷାଗୀତ, ଦୋଳିଗୀତ, ଶଗଡ଼ିଆ ଗୀତ, ଚଷା ଗୀତ, ନାଉରିଆ ଗୀତ ଆଦି ରହିଛି । *ଲଇଖଣ: ଲକ୍ଷ୍ମଣ, ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ଓଷାବ୍ରତ ଆଦିରେ ଗାନ କରାହେବା ଲାଗି ମଧ୍ୟ ଅନେକ ଗୀତ ରହିଛି । ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ କରମା ଗୀତ, ପାଲା ଓ ଦାସକାଠିଆ ସଙ୍ଗୀତ, ବାଲେଶ୍ୱରର ଚଢ଼େଇଆ ସଙ୍ଗୀତ ଆଦିସବୁ ଏହି ଶ୍ରେଣୀର । ଗୀତ ପରି କଥା ଓ କାହାଣୀ ବି ଲୋକମୁଖରେ ଚଳୁଅଛି । ସେସବୁକୁ ଲୋକ କଥା କୁହାଯାଏ । ଭୁତ, ପ୍ରେତ, ଦେବତା, ଅସୁର, ଅସୁରୁଣୀ, ରଜାପୁଅ, ସାଧବପୁଅ, ପଶୁପକ୍ଷୀ, ଗାଈଆଳ, ଚଷା, ବିଧବା ଏ ସଭିଙ୍କୁ ନେଇ ଅନେକ ପଲ୍ଲୀ ଗୀତ ଓ କଥା ତିଆରି ହୋଇଛି । ସେହିପରି ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାରେ ସମ୍ବଲପୁରୀ, କଳାହାଣ୍ଡିର ଦେଶିଆ ଓଡ଼ିଆ, ବାଲେଶ୍ୱର, ଭଦ୍ରକ, ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଆଦି ଉତ୍ତର ଓଡ଼ିଶାର ଜିଲାରେ କଥିତ ବାଲେଶ୍ୱରୀ ଓଡ଼ିଆ ତଥା ଦକ୍ଷିଣ ଓଡ଼ିଶାର ଗଞ୍ଜାମ, ଗଜପତି ଆଦିରେ କଥିତ ଭାଷା ଗଞ୍ଜାମି ଓଡ଼ିଆରେ ଅନେକ ଲୋକ କଥା ଓ ଲୋକଗୀତ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ପରିପୁଷ୍ଟ କରିଅଛି । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ଭାରତର ଆଞ୍ଚଳିକ ଭାଷାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଶାର ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହୃତ । ଓଡ଼ିଶା ଭାରତର ପୂର୍ବାଭାଗରେ ଅଛି । ହେଲେ ତା ବାଦେ ଓଡ଼ିଶାକୁ ବେଢ଼ିରହିଥିବା ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ, ଛତିଶଗଡ଼, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ଆଉ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ଏହି ଚାରୋଟି ସୀମାନ୍ତରାଜ୍ୟର ଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାଭାସୀ ଲୋକେ ଓଡ଼ିଆରେ କଥା କହନ୍ତି ଆଉ ଏସବୁ ଭାଷାରେ ଓଡ଼ିଆରେ ପ୍ରଭାବ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏହାକୁ ଛାଡ଼ି ଭାରତର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରେ, ଏବଂ ବିଦେଶରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା, କାନାଡ଼ା, ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ଏବଂ ଇଉରୋପ ପ୍ରଭୃତି ପାଶ୍ଚତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ମଧ୍ୟ ବେଶ କିଛି ଓଡ଼ିଆ ଅଧିବାସୀ ଓଡ଼ିଆକୁ ବିଦେଶରେ ବି ଖ୍ୟାତ କରାଇଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୧୨୦୦ରୁ ଏହାର ଆଧୁନିକ ରୂପ ଧାରଣ କରିଛି । ଏହି ସମୟରୁ ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ୟ ଯଥା କୋଇଲି, ଚଉତିଶା ଇତ୍ୟାଦିର ରଚନା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ସାରଳା ଦାସ ଓଡ଼ିଆରେ ମହାଭାରତ ରଚନା କରିଥିଲେ । ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶରୁ ଷୋଡଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କବିମାନେ ସଂସ୍କୃତରୁ ବିଭିନ୍ନ ପୁରାଣର ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ କରିଥିଲେ । ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରୁ କାବ୍ୟ କବିତାର ଲୋକପ୍ରିୟତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ସପ୍ତଦଶରୁ ଉନ୍ନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଯାଏଁ ଓଡ଼ିଶାର କବିବୃନ୍ଦ ବିଭିନ୍ନ ଛନ୍ଦ, ରାଗ ଓ ତାଳରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାବ୍ୟ, କବିତା, ଭଜନ, ଜଣାଣ, ଛାନ୍ଦ, ଚଉପଦୀ ଇତ୍ୟାଦି ରଚନା କରି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଉନ୍ନତିର ଚରମ ସୀମାରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲା । ଉନ୍ନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପରଠାରୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର କ୍ରମନ୍ୱୟ ପ୍ରଗତି ଘଟିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ଭାରତର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆଞ୍ଚଳିକ ଭାଷାର ପ୍ରଗତି ତୁଳନାରେ ଗୌଣ । ୮ମ-୯ମ ଶତାବ୍ଦୀ ଚର୍ଯା/ ଚରିଜାଗିତି ଯୁଗ ବା ସିଦ୍ଧ ସାହିତ୍ୟ ଯୁଗ ଓ ନାଥ ସାହିତ୍ୟ ଭାରତର ସବୁଠୁ ପୁରୁଣା ଭାଷା ପାଳିରୁ ଓଡ଼ିଆର ତିଆରି । ୨୦୦୦ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ଆଗରୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜନ୍ମ, ଧର୍ମପ୍ରଚାର ଓ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ବିକାଶ କାଳରେ ପାଳି ଭାଷା ହିଁ ଥିଲା ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ତିଆରିର ମୂଳଦୁଆ ଯାହାକି ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ମୂଳଦୁଆ । ଓଡ଼ିଶା ଏବଂ ଏହାର ସୀମାନ୍ତ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରୁ ସଂଗୃହୀତ ତାମ୍ରଫଳକ ଏବଂ ପଥରରେ ଖୋଦିତ ଲେଖାମାନଙ୍କରୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୭୦୦ରୁ ୧୦୦୦ ଶତାବ୍ଦୀ ମଧ୍ୟରେ ଉକ୍ତ ଭାଷାର ପ୍ରଚଳନ ଥିବାର ସ୍ୱଷ୍ଟ ପ୍ରମାଣ ମିଳିଛି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ନେପାଳରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥିବା ବୌଦ୍ଧଧର୍ମୀ ଚର୍ଯାପଦମାନଙ୍କ ପଦ୍ୟରଚନାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଏହି ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଆଦ୍ୟାବସ୍ଥାର ପରିଚୟ ମିଳିଅଛି । ଆଦିଯୁଗରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଏବେକାର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ପରି ନଥିଲା । ଅଷ୍ଟମ-ନବମ ଶତାବ୍ଦୀର ଓଡ଼ିଆ ପାଳି ଭାଷାର ଅନୁରୂପ ଥିଲା । ସେତେବେଳେ ଆର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କ ଓଡ଼ିଶା ଆଗମନ ହେତୁ ଅନେକ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ ସଂସ୍କୃତ ଦେଇ ପ୍ରଭାବିତ ହେଲା ଓ ଶବ୍ଦ ଗଢଣରେ ବଦଳ ଆସିଲା । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଶବ୍ଦସବୁ କ୍ରମେ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷା ଭଣ୍ଡାରକୁ ଉନ୍ନତ କରିଛି । ସେତେବେଳର ଓଡ଼ିଶା ବା କଳିଙ୍ଗ ଭୂଖଣ୍ଡ ଭିତରେ ଆଜିର ଓଡ଼ିଶା, ବଙ୍ଗଳା, ବିହାର ଓ ଆସାମ ଆଦି ଥିଲା, ତେଣୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଏସବୁ ଅଞ୍ଚଳର ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟକୁ ବହୁ ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା । ଏହି କାଳର ପାଳି ଭାଷାକୁ କେହି ସାନ୍ଧ୍ୟ ଭାଷା କହିଥାନ୍ତି । ଏଥିରେ ଲିଖିତ ଗୀତିକବିତା କେତେକ ମିଳିଅଛି ଯାହାକୁ ଚର୍ଯାଗୀତି ବା ଚର୍ଯାଗୀତିକା କୁହାଯାଏ । ବୌଦ୍ଧ ସିଦ୍ଧ କବିମାନେ ଏସବୁର ରଚନା କରିଥିଲେ । ଏଗୁଡ଼ିକ ଆକାରରେ ଖୁବ ଛୋଟ । କାହ୍ନୁ ପା, ଲୁଇ ପା, ସବରି ପା, ହାଡି ପା, କୁକୁରି ପା ଏହି କାଳର କବି । ଧନାଶ୍ରୀ, ରାମକେରି, ମାଳଶ୍ରୀ, ବରାଡ଼ି ଆଦି ରାଗରେ ଏସବୁ ଲେଖା । ଏସବୁ ଭଲ ଭାବରେ ବୋଲାଯାଇପାରେ ଓ ନିତାନ୍ତ ସରଳ ଓ ମୌଳିକ ଭାଷାରେ ଲିଖିତ । ଏହି କବିତା ଗୁଡ଼ିକରେ ଶବର, ଶବରୁଣୀ, ଜହ୍ନାକ୍ଷେତ, କପାବୁଣିବା, ସୁନା, ବେଙ୍ଗ ଆଦିର ରୂପକ ବା ପ୍ରତୀକ ଛବି ରହିଛି । ଏହି ଚର୍ଯାଗୀତି ବା ଚରିଜାଗିତିସବୁ ଓଡ଼ିଆ, ବଙ୍ଗଳା, ଅସିମିଆ ଓ ମୈଥିଳି ସାହିତ୍ୟର ଆଦିରୂପ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହି ଯୁଗକୁ ସିଦ୍ଧସାହିତ୍ୟର ଯୁଗ ବା ଚରିଜାଗିତିର ଯୁଗ କୁହାଯାଏ । ୧୨ଶ ଓ ୧୩ଶ ଶତାବ୍ଦୀ ୧୨ଶ ଓ ୧୩ଶ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଏହି ସିଦ୍ଧସାହିତ୍ୟର ବିକାଶ କିଛି ହୋଇଥିଲା । ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟରେ ଅନେକ ଚଉତିଶା ରଚିତ ହୋଇଥିଲା । ଏଯାବତ ଏହାର ସମ୍ଭାର କଳନା କରାଯାଇପାରିନାହିଁ । ଏଥିରୁ ଓଡ଼ିଆ ଗୀତିସାହିତ୍ୟ ଓ ଛାନ୍ଦ ସାହିତ୍ୟର ଉଦ୍ଭବ ହୋଇଛି । ଚଉତିଶା ରଚନା ଏକ ଆଳଙ୍କରିକ ରଚନା । କଠାରୁ କ୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୩୪ଟି ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ଆଦିକ୍ରମରେ ରଚିତ ହୋଇଥିବା କବିତା ଚଉତିଶା ନାମରେ ନାମିତ । କେହି କେହି ଓଡ଼ିଆ କବି ଓଲଟ ଚଉତିଶା ମଧ୍ୟ ରଚନା କରିଥିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଏହା କ୍ଷରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ କରେ ଶେଷ ହୋଇଥାଏ । ଅନ୍ଧକବି ଭୀମ ଭୋଇ ଏହି ପରି କେତେକଚଉତିଶ ରଚନା କରିଥିଲେ । ପ୍ରାଚୀ ସମିତି ପ୍ରକାଶିତ ଚଉତିଶା ମଧୁଚକ୍ରରେ ଏହି ପରି କେତେ ଗୋଟି ଚଉତିଶା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ବହୁ ଚଉତିଶା ଏଯାବତ ପ୍ରକାଶ ଲାଭ କରିନଥିବାରୁ ଏସବୁ କାଳ ନିରୂପଣ କରାଯାଇପାରିନାହିଁ । ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଅନେକ ଚଉତିଶା ଲୋକପ୍ରିୟତା ହାସଲ କରିଥିଲା । ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କଳସା ଚଉତିଶା, କୋଇଲି ଚଉତିଶା ଆଦି ପ୍ରଧାନ । ପ୍ରାଚୀ ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟମାନଙ୍କରେ ବିଭିନ୍ନ କବିତାର ବାଣୀ ବା ବୃତ୍ତର ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି । ଯେପରି ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ, ମୁନିବାର ବାଣୀ ଆଦି, କିନ୍ତୁ ଏହିସବୁ ରଚନା ଆଜି ଯାଏଁ ମିଳିନାହିଁ । ଏହି ଚଉତିଶାମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ୧୦୦୦ରୁ ଅଧିକ ହେବ । ଓଡ଼ିଆ ଚଉତିଶା ଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଭାବରେ ବିଭକ୍ତ । ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ସନ୍ଦେଶମୂଳକ ଚଉତିଶା ଓଡ଼ିଆରେ ଅନେକ ଦୂତ ବା ସନ୍ଦେଶମୂଳକ ସାହିତ୍ୟ ରଚିତ ହୋଇଥିଲା । କୋଇଲି ଚଉତିଶା, କାଦମ୍ବିନୀ ଚଉତିଶା ଓ ଚିଟାଉ ଚଉତିଶା (ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ) ଆଦି ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଧାନ । ଜଣାଣ ବା ସ୍ତୁତିମୂଳକ ଚଉତିଶା ଓଡ଼ିଆରେ ବହୁ ପୁରୁଣା ଜଣାଣ ରହିଛି ଯାହା ଆଧାରରେ ଏବେ ମଧ୍ୟ କବିମାନେ ଜଣାଣ ରଚୁଆଛନ୍ତି । ଏହି ଜଣାଣ ଏବଂ ଚଉତିଶା ମଧ୍ୟରେ ଜଗବନ୍ଧୁ ଜଣାଣ (ସାଧୁ), ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଜଣାଣ (ଭୋବନି), ସର୍ପ ଜଣାଣ (କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ବଳଦେବ ରଥ) ଓ ଆର୍ତ୍ତତ୍ରାଣ ଚଉତିଶା (ଭକ୍ତକବି ଦୀନକୃଷ୍ଣ) ଆଦି ପ୍ରମୁଖ ଅଟେ । ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ଜଣାଣ ଓ ଚଉତିଶା ଉଭୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଛି । ମିଳନ ଓ ବିରହମୂଳକ ଚଉତିଶା ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ମିଳନ ଓ ବିରହମୂଳକ ଅନେକ ଚଉତିଶା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଏଥିରେ ସମ୍ଭୋଗ ଓ ବିପ୍ରଲମ୍ଭ ଶୃଙ୍ଗାରର ବର୍ଣ୍ଣନା ଦେଖାଯାଇଥାଏ । କାବ୍ୟଯୁଗରେ ଏହି ପରି ଅନେକ ଚଉତିଶା ଲେଖାଯାଇଥିଲା । ରାଧାକୃଷ୍ଣ ମିଳନ ଚଉତିଶା (ସୁଦର୍ଶନ ପଟ୍ଟନାଏକ), ରାଧାବିରହ ଚଉତିଶା (କେଶବ), ଶୀତବିଚ୍ଛେଦ ଚଉତିଶା (ପରମାନନ୍ଦ), ଅନୁରାଗ ରତ୍ନାକର ଚଉତିଶା (ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ), ପ୍ରେମଚିନ୍ତାମଣି (ସଦାନନ୍ଦ କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମା), ମଥୁରା ବିଜେ ଚଉତିଶା (ଗୋପୀନାଥ), କୃଷ୍ଣବିରହ ଚଉତିଶା (ଗୋପଜୀବନ) ଓ ଗୋକୁଳ ନରେନ୍ଦ୍ରଙ୍କର କୃଷ୍ଣବିରହ ଚଉତିଶା ଏହି ଶ୍ରେଣୀର । ବର୍ଣ୍ଣନାମୂଳକ ଚଉତିଶା ଏହି ପୌରାଣିକ ଚଉତିଶା ଗୁଡ଼ିକରେ ନାନାଦି ପୌରାଣିକ ଓ ବାସ୍ତବ ଘଟଣାର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଥାଏ । ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଶିଶୁ ଶ୍ୟାମଙ୍କର କୁସୁମିତ ଚୂତ କୁଞ୍ଜ ଚଉତିଶା, ନରସିଂହ ସେଣଙ୍କର କୁସୁମ ସମୟ କାଳେ (ଇନ୍ଦୁମତୀ ସ୍ୱୟମ୍ବର ବର୍ଣ୍ଣନା), ଦନାଇ ଦାସ (ଜନାର୍ଦନ ଦାସ)ଙ୍କର କାଳୀୟ ଦଳନ ଚଉତିଶା ଓ ଦ୍ୱିଜ ଶ୍ରୀଧରଙ୍କର ଗୁଣ୍ଡିଚାବିଜେ ଚଉତିଶା ଆଦି ପ୍ରଧାନ । ଆଳଙ୍କାରିକ ଚଉତିଶା ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଅନେକ ଅଳଙ୍କାରିକ ତଥା କାବ୍ୟତତ୍ତ୍ୱ ନାନାଦି ବିଷୟକୁ ନେଇ ଚଉତିଶା ଲେଖାଯାଇଅଛି । ନାରାୟଣଙ୍କ ଲିଖିତ ଚଉତିଶାମାଳାରେ ନାରୀମାନଙ୍କର ନାନା ବିଭାଗରେ ସ୍ୱାଧିନଭର୍ତ୍ତୃକା, ବାସକସଜ୍ଜା, କଳହାନ୍ତରିତା ଓ ଅଭିସାରିକା ଆଦି ନାୟିକାମାନଙ୍କ କଥା ବଖଣାଯାଇଅଛି । ଲୋକନାଥ ଦାସଙ୍କ ଛନ୍ଦ ଶ୍ଲେଷ ଯମକ ଚିନ୍ତାମଣି ଓ ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜଙ୍କ ଯମକରାଜ ଚଉତିଶା ଏହି ଶ୍ରେଣୀର । ଶ୍ଳୋକ ବା ବିଳାପମୂଳକ ଚଉତିଶା ଏହି ପ୍ରକାରର ଚଉତିଶାର ସଂଖ୍ୟା ଅନେକ । ଏହିସବୁ କରୁଣ ରସ ପ୍ରଧାନ ଓ ଓଡ଼ିଶାର ଗାଉଁଲି ଜୀବନ ଓ ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରଧାନ ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରଧାନ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଅଛି । କବି ରଘୁନାଥଙ୍କର କୌଶଲ୍ୟା ବିଳାପ ଚଉତିଶା, ହଋମାତଙ୍କର କାନ୍ଦି କହେ ନନ୍ଦରାଣୀ ଓ ମୁକୁନ୍ଦ ରଚିତ କରେ କୋଦଣ୍ଡ ଚଉତିଶା ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ରଚନା ଅଟେ । ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନମୂଳକ ଚଉତିଶା ଓଡ଼ିଶାରେ ଜ୍ଞାନମିଶ୍ର ସନ୍ଥକବିମାନେ ଅନେକ ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନ ମୂଳକ ଚଉତିଶା ଲେଖିଯାଇଅଛନ୍ତି । ଗାଁ ଗହଳିରେ ଅତି ସାଧାରଣ ସ୍ତରରେ ଶରୀର ଭେଦ ବା ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନମୂଳକ ଚଉତିଶାଗୁଡ଼ିକ ଭଜନ ମାଧ୍ୟମରେ ଗୀତ ଓ ଆଲୋଚିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହିସବୁ ଚଉତିଶା ଶରୀର ଭେଦ ଚଉତିଶା ନାମରେ କଥିତ । ଶିଶୁବେଦ ଚଉତିଶା (ଅଜଣା କବି), ଦ୍ୱରିକ ଦାସଙ୍କ ବାଳବୋଲି ଚଉତିଶା ଓ ମରୁଆ ଫୁଲ ଚଉତିଶା, ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କ କମଳ କେଶର ଚଉତିଶା, ହଋଦାସଙ୍କର ଗୋପୀଜ୍ଞାନ ଚଉତିଶା, ନନ୍ଦା ଅରକ୍ଷିତଙ୍କର ରସବ୍ରହ୍ମ ଚଉତିଶା, ପରସୁରମ ଦାସଙ୍କର କହୁଅଛି ମୁଁ ଯେ ମନକୁ ଆଦି ଚଉତିଶା ଏହି ଶ୍ରେଣୀର । ବୈରାଗମୂଳକ ଚଉତିଶା ନଶ୍ୱରତା ଓ ବୈରାଗ ପରାୟଣତାକୁ ନେଇ ପ୍ରାଚୀନ ସାହିତ୍ୟରେ ଅନେକ ଛୋଟ ବଡ଼ କବିତା ରଚିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହିପ୍ରକାର ଚଉତିଶା ଭିତରୁ ଭକ୍ତଚରଣ ଦାସଙ୍କ ମନବୋଧ ଚଉତିଶା ପ୍ରଧାନ । ହରିଦାସଙ୍କର କହିଲି ମତେ ନ ବୁଝିଲୁ ମାନଦୀ ଏହି ଶ୍ରେଣୀର । ଏହିସବୁ ପ୍ରଧାନ ବିଭାଗକୁ ଛାଡ଼ି ଆହୁରି ଅନେକ ବିଷୟରେ ଅନେକ ବିଷୟରେ ଚଉତିଶା ଲେଖାଯାଇଛି । ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ଗଣିତଶାସ୍ତ୍ରରେ ଅନେକ ଗଣିତସୂତ୍ର, ଜ୍ୟୋତିଷ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଅନେକ ଗଣନା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବର୍ଣ୍ଣନା, କାମଶାସ୍ତ୍ର, ବୈଦ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରରେ ଅନେକ ବିଷୟ ଚଉତିଶା ଭାବରେ ଲେଖାଯାଇଥିଲା । ଏହା ଛଡ଼ା ଶାଶୁବୋହୁ ଛଟା ଓ ଉପଦେଶମୂଳକ ଅନେକ ଚଉତିଶା ରଚିତ ହୋଇଥିଲା । ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଚଉତିଶାକୁ ପୁରୋଭାଗରେ ରଖାଯାଇଥାଏ । ଏହା ଏକ ବିଶାଳ ଗୀତିସାହିତ୍ୟ ଅଟେ । ଚଉତିଶାର ସମକକ୍ଷ ସାହିତ୍ୟ ହେଉଛି ଚଉପଦୀ । ରଚନା ଶୈଳୀ କଠାରୁ କ୍ଷ ଯାଏଁ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣରେ ଚଉତିଶା ରଚିତ ହୋଇଥାଏ । ଚଉତିଶାର ଗୋଟିଏ ପଦ ବା ଗୋଟିଏ ପାଦରେ ଆଦି ବର୍ଣ୍ଣ ଗୋଟିଏ କ୍ରମରେ କଠାରୁ କ୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣମାଳାରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ତେବେ କେତେକ ଜାଗାରେ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ବେଳେ ବେଳେ ଖ ବଦଳରେ କ୍ଷ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥିବାର ନଜିର ମିଳିଥାଏ । ସେହିପରି ଙ ଓ ଣ ବଦଳରେ ନ, ଛ ବଦଳରେ କ୍ଷ, ଖ, ଞ ବଦଳରେ ଛ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ । ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ଚଉତିଶାରେଜ, ଯ ପୁଣି ସ, ଶ, ଷ ବ୍ୟବହାରରେ କିଛି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତା ନଥାଏ । କବିମାନେ ନିଜ ମନ ମୁତାବକ ତିନିଗୋଟି ସ ଓ ଦୁଇଗୋଟି ଜର ବ୍ୟବହାର କରିଥାନ୍ତି । ଯେପରି- ଖଳ ଲୋକଙ୍କର ବୋଲି ଧଇଲେ ମୁରାରିକ୍ଷଣକ ଭାବ ତାଙ୍କର ମୁରୁଛି ନପାରି (କୃଷ୍ଣକଳା ଚଉତିଶା) ୧୫ଶ ଶତାବ୍ଦୀ ସାରଳା ଯୁଗ ପଦ୍ୟ ସାହିତ୍ୟ ୧୫ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଜଗତସିଂହପୁରର ଝଙ୍କଡ଼ଠାରେ ସାରଳା ଦାସ ଜନ୍ମିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ମୂଳ ନାମ ଥିଲା ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱର ପରିଡ଼ା । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ଯଶୋବନ୍ତ ଥିଲାବୋଲି ଜଣାଯାଏ। ତାଙ୍କ ଭାଇଙ୍କ ନାମ ପର୍ଶୁରାମ ପରିଡ଼ା ଥିବାଜଣାଯାଏ। ସେ ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗାର ନାବିକ ଥିଲେ। ସାରଳା ଦାସ ଚଣ୍ଡୀଙ୍କର ଜଣେ ଭକ୍ତ ଥିଲେ, ତାଙ୍କ କୃପାରୁ ସେ ସାହିତ୍ୟ ସର୍ଜନା କରିବାର କ୍ଷମତା ଲଭିଥିଲେ ବୋଲି ଲୋକ ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି । ସେ ତାଳପତ୍ର ପୋଥିରେ ୧୮ ଖଣ୍ଡ ମହାଭାରତ ଲେଖିଥିଲେ । ଏହା ଦାଣ୍ଡିବୃତ୍ତରେ ଲେଖା । ଏଥିରେ କେବଳ ପୁରାଣ ବଖାଣ ନାହିଁ, ବରଂ ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ, ଭୂଗୋଳ, ଲୋକକଥା ଓ ସାଧାରଣ ଜନଜୀବନର ଛବି ରହିଛି । ତାଙ୍କ ରଚିତ ବିଲଙ୍କା ରାମାୟଣ, ଚଣ୍ଡୀପୁରାଣ ଓ ସପ୍ତକାଣ୍ଡ ରାମାୟଣ ଗ୍ରନ୍ଥ ଏହି ଯୁଗର କିଛି କଳାଜୟୀ ସୃଷ୍ଟି ସମ୍ପଦ । ସେ ଚଣ୍ଡୀପୁରାଣରେ ନିଜର ରଚନା ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ଦେଇଛନ୍ତି ।- " ପ୍ରଥମେ ଶ୍ରୀ ରାମାୟଣ ଦ୍ୱିତୀଏ ଭାରତ ତୃତୀୟେ ଲିଖନ କଲି ଶିରୀ ଭାଗବତ" ଗଦ୍ୟ ସାହିତ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ଗଦ୍ୟ ରଚନାରେ ନାରାୟଣାନନ୍ଦ ଅବଧୂତ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ରଚିତ ରୁଦ୍ର ସୁଧାନିଧି ଏକ ଅମୂଲ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥ । ଖୁବ ଛୋଟ ଛୋଟ ବାକ୍ୟରେ ଏହା ଲେଖାଯାଇଛି । ଏହାର ଗଦ୍ୟ ରଚନା ଭଙ୍ଗୀରେ ପଦ୍ୟ ମାଧୁରୀ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ବତ୍ସା ଦାସଙ୍କ କଳସା ଚଉତିଶା ଓ ମାର୍କଣ୍ଡ ଦାସଙ୍କ କେଶବ କୋଇଲି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଦୁଇଟି ପ୍ରାଚୀନ ରଚନା । ଚଉତିଶା ଓ କୋଇଲି ରଚନା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ଅତି ଉନ୍ନତ କରିଛି । ପଞ୍ଚ ସଖା ଯୁଗ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କ ଓଡ଼ିଆ ଭାଗବତ, ବଳରାମଙ୍କ ଜଗମୋହନ ରାମାୟଣ, ଅଚ୍ୟୁତାନନ୍ଦଙ୍କ ହରିବଂଶ ଓ ମାଳିକା ଏହି ଯୁଗର କେତୋଟି ଅମୂଲ୍ୟ ରଚନା । ପଞ୍ଚସଖାଙ୍କ ପରେ ଖଡ଼ିଆଳର ଚୈତନ୍ୟ ଦାସଙ୍କ ରଚନା ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ଉନ୍ନତ କରିଛି । ଏହି କାଳରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ପ୍ରଥମ ଜୀବନୀ ଲେଖକ ଦିବାକର ଦାସଙ୍କ ଦେଇ ଲେଖାଯାଇଥିଲା । ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପରମ ଭକ୍ତ ସାଲବେଗଙ୍କ ଭକ୍ତି ରଚନା ମଧ୍ୟ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ । ୧୬ଶ-୧୭ଶ ଶତାବ୍ଦୀ ୧୬ଶ-୧୭ଶ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ଅନେକ କିଛି ପଦ୍ୟ ରଚନା କରାଯାଇଥିଲା । ସୋମନାଥ ବ୍ରତକଥା, ମାଦଳା ପାଞ୍ଜି ଏହି ସମୟରେ ଲେଖାହେବା ଅନୁମାନ କରାଯାଇଥାଏ । ରୀତି ଯୁଗ ପଞ୍ଚସଖାଙ୍କ ଯୁଗ ଥିଲା ପୁରାଣ ଓ ଭକ୍ତିଯୁଗ । ଏହି ଯୁଗ ପରେ ଆସିଲା କାବ୍ୟ ଯୁଗ, ଯହିଁରେ ଆଳଙ୍କରିକତାର ବିଶେଷ ପ୍ରଭାବ ଦେଖାଯାଏ । ଅର୍ଜୁନ ଦାସ, ଦେବଦୁର୍ଲଭ ଦାସ, ନରସିଂହ ସେଣ, ପାର୍ଥ ଶ୍ରୀଚନ୍ଦନ ପ୍ରତାପରାୟ, ବିଷ୍ଣୁ ଦାସ, ଧନଞ୍ଜୟ, ରଘୁନାଥ ହରିଚନ୍ଦନ, ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ, ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ, ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାର, ବ୍ରଜନାଥ ବଡ଼ଜେନା ଓ ଯଦୁମଣି ପ୍ରମୁଖ ଏହି କାଳର କବି । ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜଙ୍କ ରଚିତ ବୈଦେହୀଶ ବିଳାସ, ଲାବଣ୍ୟବତୀ, କୋଟି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ସୁନ୍ଦରୀଏହି ଯୁଗର କିଛି ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ରଚନା । ଦୀନକୃଷ୍ଣଙ୍କ ରସକଲ୍ଲୋକ ଓ ରସବିନୋଦ ଓ ଅଭିମନ୍ୟୁଙ୍କ ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି ଏହି ଯୁଗର ଆଉ କିଛି କାଳଜୟୀ ରଚନା । ଏହି ଯୁଗର କବିମାନଙ୍କ ରଚନା ସଙ୍ଗିତିକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବେଶ ଜନପ୍ରିୟ ଥିଲା । ଏହି ଯୁଗର ଶେଷ ଆଡ଼କୁ କବି ବ୍ରଜନାଥ ବଡ଼ଜେନା ସମର ତରଙ୍ଗ, ଅମ୍ବିକା ବିଳାସ କାବ୍ୟ ଓ କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ବଳଦେବ ରଥ କିଶୋରଚନ୍ଦ୍ରାନନ ଚମ୍ପୂ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରକଳା କାବ୍ୟ ଲେଖିଥିଲେ । ବ୍ରଜନାଥ ବଡ଼ଜେନାଙ୍କ ଚତୁର ବିନୋଦ ନାମକ ଏକ ଗଦ୍ୟ ରଚନା କରିଥିଲେ । ବନମାଳୀ ଦାସ, ଗୋପାଳକୃଷ୍ଣ ପଟ୍ଟନାୟକ, ଗୌରଚରଣ ପ୍ରମୁଖ ଗୀତିକାରମାନେ ଏହି କାଳରେ ଅନେକ ଗୀତୀ କବିତା ଓ କାବ୍ୟ ରଚିଯାଇଛନ୍ତି । ଭୀମଭୋଇଙ୍କ ଭଜନରେ ଭକ୍ତି ଓ ବିଶ୍ୱମାନବବାଦ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ରାଧାନାଥ ଯୁଗ ଉପକ୍ରମ ପଶ୍ଚ।ତ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଓ ସଭ୍ୟତାର ସମ୍ପର୍କରୁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଆଧୁନିକତାର ଅଭୁ୍ଦୟ ଘଟିଥିଲା । ଖ୍ରୀ.୧୮୦୩ରେ ଓଡ଼ିଶା ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଅଧୀନକୁ ଏବଂ ଏହି ସମୟରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଇଂରେଜମ।ନେ ସେମାନଂକ ଧର୍ମ, ଭାଷା, ସଭ୍ୟତା, ଶିକ୍ଷା, ଦୀକ୍ଷା ଓ ଆଚାର-ବ୍ୟବହାର ହାର ମାନ ଏ ଦେଶରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଫଳରେ କାଳ କ୍ରମେ ଏ ଦେଶ ଲୋକମାନଙ୍କର ରୁଚି ପରିବର୍ତିତ ଓ ସେମାନେ ପ୍ରାଚୀନ ସାହିତ୍ୟର ଗତାନୁଗତିକତାକୁ ପରିହାର କରି ଆଧୁନିକତାକୁ ବରଣ କଲେ । ଅତଏବ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରା ଚ୍ୟ-ପ।ଶ୍ଚ।ତ୍ୟ ସଂଘର୍ଷରୁ ଘଟିଛି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଏହି ସଂଘର୍ଷର ସୂତ୍ରପାତ "କମ୍ପାନୀ ସରକାର"ଙ୍କ ଅମଳରୁହିଁ ଘଟିଥିଲା ଓ ଏହା ସମୟକ୍ରମେ ଏ ଦେଶର ସମାଜ,ଧର୍ମ-ଧାରଣା, ସଭ୍ୟତା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ସର୍ବୋପରି ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ଅନୁଭୂତିପୂର୍ବ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥିଲା । ଏ ସଂଘର୍ଷ ଏ ଦେଶରେ ଖ୍ରୀ.୧୮୦୩ରୁ ୧୮୭୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲାଗିରହିଥିଲା ଓ ପରିମାଣରେ ସମାଜ ଓ ସଂ।ସ୍କୃତିକ ଚେତନାରେ ଯେପରି ସାହିତ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ସେହିପରି ଆଧୁନିକାତର ଉନଂମେଷ ଘଟାଇ ଥିଲା । ଏହି ସଂଘର୍ଷରେ ସାହିତ୍ୟରେ ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଧାରା ସେହି ଏକା ଦିନରେ ତିରେ।ହିତ ହୋଇ ଯାଇ ନଥିଲା, ସେହିପରି ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ସୃଷ୍ଟି ଇତିହାସ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିନ୍ଦୁରୁ ସାହସ। ଜନ୍ମ ଲାଭ ହେ।ଇନଥିଲା । ଏ ସଂଘର୍ଷର ଇତିହାସ ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ଦୃଷ୍ଟି ଦୀର୍ଘକଳାବ୍ୟାପୀ ଓ କୌତୂହଳୋଦୀପକ ।ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ସୃଷ୍ଟିର ପୃଷ୍ଠ ଭାଗରେ ଯେଉଁସବୁ ସାହିତ୍ୟିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ, ସ।ମାଜିକ, ରାଜନୀତିକ ଘଟଣାବଳୀ ସକ୍ରିୟ ହୋଇ ଉଠିଥିଲା,ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ସେସବୁ ଘଟଣାବଳୀର ଉପସ୍ଥାପନଦ୍ୱାରା ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ସୃଷ୍ଟି । ଓଡ଼ିଶାରେ ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷାର ବିସ୍ତାର - ଓଡ଼ିଶାରେ ମିସନାରୀମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଯେତେବେଳେ ସକ୍ରିୟ ହୋଇ ଉଠିଥିଲା, ସେତେବେଳେ ଆଧୁନିକଧରଣର ବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହୋଇପଡିଥିଲା । ସେହିମାନଙ୍କର ପ୍ରଚେଷ୍ଠାରେ ପ୍ରଥମେ କଟକରେ ଆଧୁନିକ ସ୍କୁଲ ଖ୍ରୀ.୧୮୨୨ରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେଲା । କମ୍ପାନୀ ସରକାରଙ୍କ ନୂତନ ଶିକ୍ଷାନୀତି ଫଳରେ ଖ୍ରୀ.୧୮୩୫ରେ ମିସନାରୀମାନଙ୍କ ପୁରୀ ଇଂରାଜୀ ସ୍କୁଲ ଖ୍ରୀ.୧୮୪୧ରେ କଟକ ଇଂରାଜୀ ସ୍କୁଲ ଓ ଅନ୍ୟ ୮ଟି ସ୍ଥାନରେ ଇଂରାଜୀ ସ୍କୁଲ ମାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେଲା । ଦେଶୀୟ ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡିକରେ ଏ ଦେଶର ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ପଶ୍ଚ।ତ୍ୟ ଜ୍ଞାନ-ବିଜ୍ଞାନ ସହିତ ପରିଚିତ କରାଇ ଏ ଦେଶ ଜନସଧାରଣଙ୍କ ପାରମ୍ପରିକ ରୁଚିବୋଧକୁ ବଦଳାଇଦେବା ଓ ଏ ଦେଶ ଲୋକଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୂତ୍ରପାତ କରିବା ଏ ଶିକ୍ଷାର ଥିଲା ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ମିସନାରୀମାନେ ଖ୍ରୀ.୧୮୨୨ରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଥମ ଇଂରାଜୀ ୪ଟି ସ୍କୁଲ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଅର୍ଥାଭାବ ହେତୁ ତାହା ବେଶି ଦିନ ଚଳାଇ ପାରି ନଥିଲେ । ତେଣୁ ଖ୍ରୀ.୧୮୪୧ରେ କମ୍ପାନୀ ସରକାର ଏହି ସ୍କୁଲର ପରିଚାଳନାଭାର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଏହି ବିଦ୍ୟାଳୟଟି କାଳକ୍ରମେ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଧାନ ଶିକ୍ଷାକେନ୍ଦ୍ର ହୋଇଉଠିଥିଲା । ପ୍ରଥମେ ହାଇସ୍କୁଲ ଓ ପରେ ଏଠାରେ ଖ୍ରୀ.୧୮୬୮ ଏଫ.ଏ ଶ୍ରେଣୀ ଖୋଲାଯାଇଥିଲା । ଏଥିରେ ଖ୍ରୀ.୧୮୭୬ ବି.ଏ ଶ୍ରେଣୀ ଖୋଲାହେବା ପରେ କଲେଜ ଓ ସ୍କୁଲ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ ହୋଇପଡିଲେ । ଏହି କଲେଜହିଁ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷାର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରଧାନ କେନ୍ଦ୍ର "ରେଭେନ୍ସା କଲେଜ" । ଖ୍ରୀ.୧୮୫୩ ବେଳକୁ ପୁରୀ ଓ ବାଲେଶ୍ୱରରେ ଉଚ୍ଚ ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେଲା । ସେତେବେଳେ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀ,ଖୋର୍ଦ୍ଧା,ବାଲେଶ୍ୱର,ରେମୁଣା,ଭଦ୍ରକ, କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା,ମହାଙ୍ଗା,ହରିହରପୁର ପ୍ରଭୃତି ସ୍ଥାନରେ ୮ଟି ଭର୍ଣ୍ଣ।କୁଲ।ର ସ୍କୁଲ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଗଲା। ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ମଧ୍ୟ ଖ୍ରୀ.୧୮୫୦ଠାରୁ ୧୮୬୦ ମଧ୍ୟରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ ଓ ପାଦ୍ରୀ ଓ କମ୍ପାନୀ ସରକାରଙ୍କ ପରିଚାଳନାରେ ପ୍ରାୟ ୨୦ଟି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ ଭର୍ଣ୍ଣ।କୁଲ।ର ସ୍କୁଲ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେଲା। । ସମୟକ୍ରମେ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକ।ରୀ ସ୍କୁଲସଂଖ୍ୟା ଖ୍ରୀ.୧୮୭୦ ବେଳକୁ ପ୍ରାୟ ୧୦୦ ପାଖାପାଖି ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଏଥିରୁ ମାତ୍ର ୧୪ଟି ଥିଲା ଇଁରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ବାକିସବୁ ଭର୍ଣ୍ଣାକୁଲାର ସ୍କୁଲ । ସତ୍ୟବାଦୀ ଯୁଗ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ହରିହର, ପଣ୍ଡିତ କୃପାସିନ୍ଧୁ ପ୍ରମୁଖ ସତ୍ୟବାଦୀ ଗୋଷ୍ଠୀର ରଚନାରେ ଆମ ଦେଶର ଚଳଣି ଜାତୀୟତାବାଦର ସ୍ୱର ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଏହି କାଳରେ ଇତିହାସ, ସମାଲୋଚନା ସାହିତ୍ୟର ସାହିତ୍ୟ ଲେଖାଗଲା । ଗୋଦାବରୀଶ ମହାପାତ୍ର, କାନ୍ତକବି ଲକ୍ଷ୍ମୀକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ର, ପଦ୍ମଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ ପ୍ରଭୃତି ସ୍ରଷ୍ଟାମାନେ ଏହି କାଳରେ ଲେଖନୀ ଚାଳନା କରିଥିଲେ । ଗୋଦାବରୀଶଙ୍କ ନିଆଁଖୁଣ୍ଟା ପତ୍ରିକା ଓଡ଼ିଶାରେ ବେଶ ପଠନଯୋଗୀ ଓ ଜନପ୍ରିୟ ହୋଇପାରିଥିଲା । ସେକାଳର ସରକାରଙ୍କ ଦୋଷ ତ୍ରୁଟିସବୁକୁ ପଦାରେ ପକାଇଦେବାରେ ଓ ଇଂରେଜ ସରକାର ବିରୋଧରେ ଜାତୀୟତାବାଦର ଉନ୍ମେଷ ପାଇଁ ଏହି ସମୟର ରଚନାସବୁ ବାଟ କଢ଼ାଇଥିଲା । ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ, ନୀଳକଣ୍ଠ ଦାସ ଏହି ଯୁଗର ଅନ୍ୟତମ ବିଶିଷ୍ଟ ଲେଖକ ଥିଲେ । ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସଙ୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ସମାଜ ଖବରକାଗଜ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଖବରକାଗଜ ଭାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ୧୯୨୧ରୁ ୧୯୩୫ ସବୁଜ ଧାରା ବା ସବୁଜ ଯୁଗ ୧୯୨୧ରୁ ୧୯୩୫ ଭିତରେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଏକ ନୂଆ ଧାରାର ସନ୍ଧାନ ମିଳିଥାଏ । ଏହି କାଳରେ ଅନ୍ନଦା ଶଙ୍କର ରାୟ, ବୈକୁଣ୍ଠନାଥ ପଟ୍ଟନାୟକ, କାଳିନ୍ଦୀ ଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀ ପ୍ରମୁଖ ସବୁଜ ଗୋଷ୍ଠୀର କବିମାନେ ଯେଉଁ କବିତା ସାହିତ୍ୟ ରଚନା କରିଯାଇଥିଲେ ତାହାକୁ ସବୁଜ ଧାରା କୁହାଯାଇଥାଏ । କାଳିନ୍ଦୀ ଚରଣଙ୍କ ମାଟିର ମଣିଷ ଏକ ଅମଳିନ କୃତି । ଏହି ସମୟରେ ନଅଜଣ ଲେଖକଙ୍କ ଦେଇ ଲେଖା ବାସନ୍ତି ଉପନ୍ୟାସ ଏକ ସାହିତ୍ୟରେ ଏକ ନୂତନ ପରୀକ୍ଷା । ଏହି ସମୟର ସମକାଳୀନ କବି ଓ ଲେଖକମାନେ ହେଲେ କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀ ସାବତ, ମାୟାଧର ମାନସିଂହ ଓ ସଚି ରାଉତରାୟ । କବି ମାନସିଂହ ଜଣେ ଶିକ୍ଷାବିତ୍, କବି ଓ ସମାଲୋଚକ ଭାବରେ ଅନେକ ବହୁମୂଲ୍ୟ ରଚନା ରଚି ଯାଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ରଚିତ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଇତିହାସ ଏକ ଗବେଷଣାଭିତ୍ତିକ ନିବନ୍ଧ । ଜ୍ଞାନପୀଠ ପୁରସ୍କାରରେ ସମ୍ମାନିତ ସଚି ରାଉତରାୟ ସାହିତ୍ୟରେ ମୁକ୍ତଛନ୍ଦ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଆଧୁନିକ କବିତାରେ ଏକ ନୂଆଯୁଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଯାଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ବାଜି ରାଉତ କବିତା ପାଇଁ ସେ ବିଶ୍ୱବିଦିତ । ଏହି ସମୟର ଗାଥା କବି ହେଲେ ରାଧାମୋହନ ଗଡ଼ନାୟକ ଓ କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ତ୍ରିପାଠୀ । ସ୍ୱାଧୀନତା ପରର ସାହିତ୍ୟ ଆଧୁନିକ କଥା ସାହିତ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତିଙ୍କୁ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଗଦ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ଜନକ ବୋଲି ଧରାଯାଇଥାଏ । ତାଙ୍କ ରଚିତ ରେବତୀ ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପର ମାନ୍ୟତା ଲାଭକରିଥାଏ । ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତିଙ୍କ ପରି ଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରହରାଜଙ୍କଦ୍ୱାରା ସରଳ ଓ ବୋଧ୍ୟ ଭାଷାରେ ରଚିତ ନନାଙ୍କ ବସ୍ତାନି, ଭଗବତ ଟୁଙ୍ଗିରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଆମ ଗାଁର ହାଲଚାଲ ଆଦି କାହାଣୀ ଓ ପ୍ରବନ୍ଧ ପୋଥି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ଉନ୍ନତ କରିଛି । ଗଳ୍ପ ଉପନ୍ୟାସ ଉମେଶ ଚନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଲିଖିତ ପଦ୍ମମାଳି ଥିଲା ପ୍ରଥମ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ । ଅକ୍ଟୋବର ୧୮୮୮ରେ ଏହା କଟକ ପ୍ରିଣ୍ଟିଂ କମ୍ପାନୀଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ପଦ୍ମମାଳି ପ୍ରକାଶିତ ହେବାର ପ୍ରାୟ ଦଶବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ରାମଶଙ୍କର ରାୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ଐତିହାସିକ ପଟ୍ଟଭୂମି ଉପରେ ଲିଖିତ ଉପନ୍ୟାସ 'ସୌଦାମିନୀ', ୧୮୭୮ ମସିହାରେ ‘ଉତ୍କଳ ମଧୂପ’ ପତ୍ରିକାରେ ଧାରବାହିକ ଭାବେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ପ୍ରାୟ ୩୦ ଥର ଛପାଯିବା ପରେ ୧୮୮୦ ମସିହାରେ ପତ୍ରିକାଟିର ପ୍ରକାଶନ ବନ୍ଦ ହୋଇଯିବାରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ପ୍ରକାଶ ପାଇପାରିନଥିଲା । ପରେ ସେ ଏହାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିନଥିଲେ ଓ ୧୯୩୦ରେ ପ୍ରକାଶିତ ରାମଶଙ୍କର ଗ୍ରନ୍ଥାବଳିରେ ମଧ୍ୟ ଏହା ସ୍ଥାନ ପାଇନଥିଲା । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତିଙ୍କ ମାମୁଁ, ଲଛମା, ଛ ମାଣ ଆଠ ଗୁଣ୍ଠ ଆଦି ଉପନ୍ୟାସ ପ୍ରମୁଖ । ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତିଙ୍କ କାଳରେ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ଅନେକ ଉନ୍ନତ ହୋଇଛି । ତାଙ୍କ ରଚିତ ଦାଦିବୁଢ଼ା (୧୯୪୪), ପରଜା (୧୯୪୫), ଅମୃତର ସନ୍ତାନ (୧୯୪୭), ହରିଜନ (୧୯୪୮) ଆଦି ପ୍ରମୁଖ ଉପନ୍ୟାସ । ମାଟିମଟାଳ (୧୯୬୪ରେ ଲେଖା) ପାଇଁ ସେ ୧୯୭୩ରେ ଜ୍ଞାନପୀଠ ପୁରସ୍କାରରେ ସମ୍ମାନିତ । ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସକୁ କାହ୍ନୁଚରଣ ମହାନ୍ତି, ସୁରେନ୍ଦ୍ର ମହାନ୍ତି, ପ୍ରତିଭା ରାୟ, ସଚି ରାଉତରାୟ,ମନୋଜ ଦାସ, ରାମଚନ୍ଦ୍ର ବେହେରା, ଶାନ୍ତନୁ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ, ବିଭୂତି ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ଉପନ୍ୟାସସବୁ ବହୁ ଭାବରେ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କରିଛନ୍ତି । କବିତା ଆଧୁନିକ କବିତା ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମାୟାଧର ମାନସିଂହ, ସଚି ରାଉତରାୟ, ସୀତାକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ର, ରମାକାନ୍ତ ରଥ, ଦୀପକ ମିଶ୍ର, ରାଜେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ପଣ୍ଡା, ବ୍ରଜନାଥ ରଥ, ସୌଭାଗ୍ୟ କୁମାର ମିଶ୍ର ଆଦିଙ୍କ ରଚନାବଳି ବିଶେଷ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି । କବିତା ପାଇଁ ବିଶେଷ ଅବଦାନ ନିମନ୍ତେ କବି ସୀତାକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ରଙ୍କୁ ଜ୍ଞାନପୀଠ ପୁରସ୍କାରରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଅଛି । ନାଟକ ଜଗନମୋହ‌ନ ଲାଲଙ୍କ ରଚିତ ବାବାଜୀ (୧୮୭୭) ଥିଲା ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ନାଟକ । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ କାଳିଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ, ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ର, ପ୍ରାଣବନ୍ଧୁ କର , ଗୋପାଳ ଛୋଟରାୟ, ମନୋରଞ୍ଜନ ଦାସ, ବିଶ୍ୱଜିତ ଦାସ ଓ ବିଜୟ ମିଶ୍ରଙ୍କ ନାଟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବଦାନ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ । ବେତାର ନାଟକ ଭାରତରେ ୧୯୨୭ ମସିହାରେ ବେତାର କେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରଥମେ ସ୍ଥାପନ ହେଲା । ବେତାର ନାଟକ ପାଇଁ କୌଣସି ନାଟକ ରଚିତ ହେଉନଥିଲା ତେଣୁ ମଞ୍ଚ ନାଟକକୁ ରେଡ଼ିଓ ମାଧ୍ୟମରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଖକୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ପହଞ୍ଚାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରାଗଲା । ଯାହା ଆଜି ବେତାର ନାଟକ ସାଜି "ଦୂରଦର୍ଶନରେ ପ୍ରସାର" ନିମନ୍ତେ ପ୍ରକାଶିତ ହେଉଛି ଯାହା ଶବ୍ଦ ଓ ଗୀତ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରସାରିତ ହୁଏ ଏଠି ଦୃଶ୍ୟମାନ କରିହୁଏ ନାହିଁ । ବିଶେଷ କରି ଗୋପାଳ ଛୋଟରାୟ,କାଳୀଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟଙ୍କ,ଉଦୟନାଥ ମିଶ୍ର,ଙ୍କ ପରି ଅନେକ ନାଟ୍ୟକାରଙ୍କ ନାଟକ ବେତାର ନାଟକରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଲା । ବିଶେଷ କରି ଗୋପାଳ ଛୋଟରାୟ ଅନ୍ୟତମ । ମଞ୍ଚ ନାଟକ ଯାତ୍ରା ନାଟକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନାଟକ ଓଡ଼ିଆରେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଶିଳ୍ପ ଆରମ୍ଭ ହେବ ପରେ ପରେ ଅନେକ ପ୍ରଥିତଯଶା କଥାକାରଙ୍କ ଉପନ୍ୟାସ ଓ ନାଟକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ସ୍ଥାନ ପାଇବା ଆରମ୍ଭ କଲା । କାଳିନ୍ଦୀ ଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀଙ୍କ ମାଟିର ମଣିଷ ପରି କାଳଜୟୀ ଉପନ୍ୟାସସବୁ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପରଦାରେ ସିନେମା ରୂପ ନେଲା । ବିଭୂତି ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ବଧୂ ନିରୁପମା ଏଥି ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ସଫଳ ରୂପାନ୍ତରିତ ନାଟକ । ବିଶିଷ୍ଟ ନାଟ୍ୟକାର ମନୋରଞ୍ଜନ ଦାସଙ୍କ ଅନେକ ଏକାଙ୍କିକା ଓ ନାଟକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ରୂପ ନେଇଛି । ବିଶିଷ୍ଟ ନାଟ୍ୟକାର ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଭାଇଭାଉଜ, ଘରସଂସାର ମଞ୍ଚ ନାଟକ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଜଗତରେ ବେଶ୍‌ ଆଦୃତ ହୋଇଥିଲା। କିଛି ଜଣାଶୁଣା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନାଟ୍ୟକାରଙ୍କ ଭିତରେ ଡ।. ସୁବୋଧ ପଟ୍ଟନାୟକ ଅନ୍ୟତମ । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ନାରୀ ସ୍ୱର ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଓଡ଼ିଆ ଭ୍ରମଣ ସାହିତ୍ୟର ଶୁଭାରମ୍ଭ ହୋଇଥିବାର ଲକ୍ଷ କରାଯାଏ । ଗୋବିନ୍ଦ ରଥ ପ୍ରଥମେ ଭ୍ରମଣ ଜନିତ ସ୍ୱ-ଅନୁଭୂତିକୁ ଦୁଇଗୋଟି ପୁସ୍ତକରେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଯାଇଛନ୍ତି । ଗୋବିନ୍ଦ ରଥଙ୍କର "କଟକ ଦର୍ଶନ"ଏବଂ "କଲିକତା ବର୍ଣ୍ଣନ"(୧୮୭୫) ଦୁଇଗୋଟି ଭ୍ରମଣ ସାହିତ୍ୟ । ଫକୀରମୋହନ ସେନାପତି "ଉତ୍କଳ ଭ୍ରମଣଂ" କାବ୍ୟରେ ଉତ୍କଳର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ୧୮୯୬ ମସିହାରେ ଶଶୀଭୂଷଣ ରାୟ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତ ଭ୍ରମଣାନୁଭୂତିକୁ ନେଇ "ଦାକ୍ଷିଣାତ୍ୟଭ୍ରମଣ" ରଚନା କରିଥିଲେ । ଂ ହାସ୍ୟରସ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଆଦିକାଳରୁ ପଦ୍ୟ ଓ ଗଦ୍ୟରେ ହାସରସ ରହିଥିଲେ ହେଁ କେବଳ ହାସରସକୁ ନେଇ ଲେଖା ସାହିତ୍ୟ ବିଶେଷ କରି ଫତୁରାନନ୍ଦଙ୍କ କାଳରେ ବିକାଶ ଲାଭ କରିଛି । ସେହିପରି ଫକିର ମୋହନ ସେନାପତିଙ୍କ ପେଟେଣ୍ଟ ମେଡିସିନ ଭଳି ଗପ ଓ ମାମୁଁ, ଲଛମା, ଛ ମାଣ ଆଠଗୁଣ୍ଠ ପରି ଉପନ୍ୟାସରେ ହାସ୍ୟରସର ବହୁଳତା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଗୋଦାବରୀଶଙ୍କ ସମ୍ପାଦିତ ନିଆଁଖୁଣ୍ଟା ପତ୍ରିକା ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଶାରେ ରମ୍ୟରଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ଇଂରେଜ ସରକାରର ଦୋଷ ଦୁର୍ବଳତାକୁ ପଦରେ ପକାଇବାରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ମଧ୍ୟ ତେଜିଥିଲା । ଗୋପାଳ ଛୋଟରାୟଙ୍କ ଅନେକ ନାଟକ, ଚୌଧୁରୀ ହେମକାନ୍ତ ମିଶ୍ରଙ୍କ ରମ୍ୟ ରଚନା ବ୍ୟଙ୍ଗ ସାହିତ୍ୟରେ ଅନେକ ନୂଆ ଫରଦ ଯୋଡ଼ିଛନ୍ତି । ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ବ୍ୟଙ୍ଗ ଲେଖକ ଗନ୍ତାୟତ ଶିବ ପ୍ରସାଦ, ରାଧୁ ମିଶ୍ର, ଜ୍ଞାନ ହୋତା, ଶ୍ରୀ ସତ୍ୟାନାଶ, ଡ. କୁଳାଙ୍ଗାର ପ୍ରମୁଖଙ୍କ ବ୍ୟଙ୍ଗ ରଚନା ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ । ବିଜ୍ଞାନ କାହାଣୀ ବିଜ୍ଞାନ କାହାଣୀ ବିଜ୍ଞାନଭିତ୍ତିକ ଓ କଳ୍ପିତ କାହାଣୀ, ଗପ ବା ଉପନ୍ୟାସକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏଥିରେ ବିଜ୍ଞାନ ଓ କାରିଗରୀ ବିଜ୍ଞାନର ବିଷୟ, ଭବିଷ୍ୟତର ଆଧାରରେ କଳ୍ପନା ପ୍ରସୂତ ଆଦିଭୌତିକ ଘଟଣା, ପୃଥିବୀ ବାହାରେ ଜୀବନ ଓ ଜୀବମାନଙ୍କ ଅଦ୍ଭୁତ କାହାଣୀ ଆଦି ସ୍ଥାନ ପାଇଥାଏ । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଅନେକ ଜଣାଶୁଣା ବିଜ୍ଞାନ କାହାଣୀ ଲେଖାଯାଇଅଛି । କେତେଜଣ ଜଣାଶୁଣା ବିଜ୍ଞାନ କାହାଣୀ ଲେଖକଙ୍କ ଭିତରେ ଗୋକୁଳାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ର, ଜଗନ୍ନାଥ ମହାନ୍ତି, ରମେଶ ଚନ୍ଦ୍ର ପରିଡା, ମାୟାଧାର ସ୍ୱାଇଁ, ହିମାଂଶୁ ଶେଖର ଫତେସିଂହ, ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ସ୍ୱାଇଁ, ଦେବକାନ୍ତ ମିଶ୍ର, ବସନ୍ତ କୁମାର ଦାସ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ଅଭିଧାନ ଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରହରାଜଙ୍କ ରଚିତ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୋଷ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ବୃହତ୍ତମ ଅଭିଧାନ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଅନେକ ଅଭିଧାନ ପୋଥିର ରଚନା ମଧ୍ୟ କରାଯାଇଛି । ବ୍ୟାକରଣ ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାକରଣ ବହିଗୁଡ଼ିକ ଭିତରେ ସର୍ବସାର ବ୍ୟାକରଣ ପ୍ରଧାନ । ଏଯାଏଁ ଅନେକ ବ୍ୟାକରଣ ପୁସ୍ତକ ରଚାଯାଇଥିଲେ ବି ଅଧିକାଂଶ ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାକରଣ ଛାୟାରେ ଲେଖାଯାଇଅଛି ଯାହା ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ଓଡ଼ିଆର ପରିପ୍ରକାଶ ନିମନ୍ତେ ଉପଯୁକ୍ତ ନୁହେଁ । ସଂସ୍କୃତର ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ଏକ ଭିନ୍ନ ଭୌଗଳିକ ଅବସ୍ଥାନରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ବିକାଶ ଘଟିଥିବାରୁ ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ ବିଭବ, ଭାଷା ସଂଯୋଜନା ତଥା ବ୍ୟାକରଣର ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାକରଣ ରଚନା ଏଯାବତ କରାଯାଇନାହିଁ । ଟୀକା ଆଧାର ମହାନ୍ତି ଡ. ବଂଶୀଧର. ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଇତିହାସ (ପ୍ରଥମଭାଗ). (୧୯୭୦) Mansingha,Mayadhar (1962) History of Oriya literature Sahitya Akademi, New Delhi Sahoo,Krushna Charan (2004) Odia Lekhaka Paricaya Odisa Sahitya Ekademi, Bhubaneswar, , Myers,Carol Fairbanks (1976) Women in Literature: Criticism of the Seventies Scarecrow Press, Inc. Metuchen, "The History of Orissa: An Introduction"Pages from the history of India and the sub-continent:SOUTH ASIAN HISTORY Sahoo, Dr. Basanta Kishore Sahoo (1995) Who's who in Oriya Children's - Literature, Vol.I&II Mayur Publication and RIOCL, ବାହାର ଆଧାର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଇତିହାସ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଭାଷା ସାହିତ୍ୟ

oḍa଼iā sāhitẏa oḍa଼iā bhāṣāre likhita sāhitẏara nānā bibhabaku bujhāithāe | itihāsa sudūra atītare lipira abhāba hetu mukhastha karibā thilā sāhitẏaku bañcāi rakhibāra eka mātra upāẏa | teṇu mane rakhibāra subidhā nimantesabu kathāku padẏara rūpa debā darakāra thilā | gaṇita bidẏā, ākāśa bidẏā, epariki mācha māribā, pāga jāṇibā ādiku nei padẏasabu racā yāithilā | oḍa଼iāre aneka purātana racanā yemitiki līḻābatī sūtra, ḍākaṛṣi bacana, khanā bacana o gaṇitara bibhinna sūtra lokagītare achi | oḍa଼iā sāhitẏara itihāsa caryā gītiru ārambha boli pramāṇa miḻiachi | ehā buddhaṅka janma samaẏare sṛṣṭi hoithilā | sehi kāḻaru buddhaṅkara janmajātaka (buddhajātaka), bāṇī tripiṭaka bhābare o bauddha sādhu santhamānaṅka lekhā caryẏagītikā oḍa଼iā sāhitẏara ārambha | ehā parabarttī kāḻare bhaktiyuga samaẏare ehā khuba unnata hoithilā | pare rītiyuga o ādhunika oḍa଼iā sāhitẏara ārambha hoithilā | keteka sthaḻare uttara ādhunika sāhitẏara ukti dekhibāku miḻithāe | bibhāgīkaraṇa oḍa଼iā sāhitẏara samaẏakāḻaku bibhinna yuga anusāre baṇṭāyāithāe, sesabu helā: caryā yuga, sāraḻā yuga, pañcasakhā yuga, rīti yuga, rādhānātha yuga, satẏabādī yuga, pragati yuga, sabuja yuga o sୱādhīnatā parara yuga | kintu bhāṣābitamānaṅkara ehi samaẏakrama anusāre āme oḍa଼iā sāhitẏaku bhāga kale oḍa଼iā sāhitẏara bikāśara saṭhika citra pāi pāribā nāhi~ | bujhibāra subidhā nimante āma sāhitẏaku duiṭi bhāgare bibhakta karā yāichi | kathita sāhitẏa o likhita sāhitẏa | kathita sāhitẏa sādhāraṇa loka mukhare pracaḻita kathā, kabitā ādiku bujhāe | sādhāraṇa loke nijara ānanda, biṣāda, āśā, ākāṃkṣāku gīta o gapa mādhẏamare prakāśa karithānti | gā~ gahaḻare aneka bhābaprabaṇa loka muhe~ muhe~ gīta bāndhi deithānti | se gīta anẏamāne śuṇanti o mane rakhithānti | emiti piḍha଼i pare piḍha଼i sehi gīta, ḍhaga ḍhamāḻi, prabacana ādi kānaru kānaku yāe o puruṣa puruṣa yāe~ sesabu lokaku gāi buluthānti | ehi kathita sāhitẏara lekhaka kie, tāhā ākaḻana karibā asambhaba | hele sethire sādhāraṇa lokaṅkara jībana chabi aṅkāyāithāe o sādhāraṇa bhāṣāre prakāśita hoithāe | esabura mūlẏa sāhitẏa o bhāṣā pāi~ khuba beśī | oḍa଼iā sāhitẏare kāndaṇā, oṣāgīta, doḻigīta, śagaḍa଼iā gīta, caṣā gīta, nāuriā gīta ādi rahichi | *laikhaṇa: lakṣmaṇa, purātana oḍa଼iā oṣābrata ādire gāna karāhebā lāgi madhẏa aneka gīta rahichi | ādibāsīmānaṅka karamā gīta, pālā o dāsakāṭhiā saṅgīta, bāleśୱrara caḍha଼eiā saṅgīta ādisabu ehi śreṇīra | gīta pari kathā o kāhāṇī bi lokamukhare caḻuachi | sesabuku loka kathā kuhāyāe | bhuta, preta, debatā, asura, asuruṇī, rajāpua, sādhabapua, paśupakṣī, gāīāḻa, caṣā, bidhabā e sabhiṅku nei aneka pallī gīta o kathā tiāri hoichi | sehipari paścima oḍa଼iśāre sambalapurī, kaḻāhāṇḍira deśiā oḍa଼iā, bāleśୱra, bhadraka, maẏūrabhañja ādi uttara oḍa଼iśāra jilāre kathita bāleśୱrī oḍa଼iā tathā dakṣiṇa oḍa଼iśāra gañjāma, gajapati ādire kathita bhāṣā gañjāmi oḍa଼iāre aneka loka kathā o lokagīta oḍa଼iā sāhitẏaku paripuṣṭa kariachi | oḍa଼iā bhāṣā o sāhitẏa oḍa଼iā bhāratara āñcaḻika bhāṣāmānaṅka madhẏare anẏatama | ehā mukhẏataḥ oḍa଼iśāra adhibāsīmānaṅkadୱārā bẏabahṛta | oḍa଼iśā bhāratara pūrbābhāgare achi | hele tā bāde oḍa଼iśāku beḍha଼irahithibā āndhra pradeśa, chatiśagaḍa଼, jhāḍa଼khaṇḍa āu paścimabaṅga ehi cāroṭi sīmāntarājẏara bhāṣāre madhẏa oḍa଼iā bhāṣābhāsī loke oḍa଼iāre kathā kahanti āu esabu bhāṣāre oḍa଼iāre prabhāba dekhibāku miḻe | ehāku chāḍa଼i bhāratara anẏānẏa rājẏamānaṅkare, ebaṃ bideśare mukhẏataḥ yuktarāṣṭra āmerikā, kānāḍa଼ā, aṣṭreliā ebaṃ iuropa prabhṛti pāścatẏa deśamānaṅkare madhẏa beśa kichi oḍa଼iā adhibāsī oḍa଼iāku bideśare bi khẏāta karāichanti | oḍa଼iā bhāṣā khrīṣṭābda 1200ru ehāra ādhunika rūpa dhāraṇa karichi | ehi samaẏaru bibhinna padẏa yathā koili, cautiśā itẏādira racanā ārambha hoithilā | caturddaśa śatābdīre sāraḻā dāsa oḍa଼iāre mahābhārata racanā karithile | caturddaśaru ṣoḍaśa śatābdī paryẏanta kabimāne saṃskṛtaru bibhinna purāṇara oḍa଼iā anubāda karithile | saptadaśa śatābdīru kābẏa kabitāra lokapriẏatā bṛddhi pāithilā | saptadaśaru unnabiṃśa śatābdī yāe~ oḍa଼iśāra kabibṛnda bibhinna chanda, rāga o tāḻare bhinna bhinna kābẏa, kabitā, bhajana, jaṇāṇa, chānda, caupadī itẏādi racanā kari oḍa଼iā bhāṣāku samṛddha karithile | ehi samaẏare oḍa଼iā bhāṣā unnatira carama sīmāre pahañcithilā | unnabiṃśa śatābdī paraṭhāru oḍa଼iā bhāṣāra kramanୱẏa pragati ghaṭithile madhẏa ehā bhāratara anẏānẏa āñcaḻika bhāṣāra pragati tuḻanāre gauṇa | 8ma-9ma śatābdī caryā/ carijāgiti yuga bā siddha sāhitẏa yuga o nātha sāhitẏa bhāratara sabuṭhu puruṇā bhāṣā pāḻiru oḍa଼iāra tiāri | 2000 barṣaru adhika āgaru oḍa଼iśāre buddhaṅka janma, dharmapracāra o bauddha dharmara bikāśa kāḻare pāḻi bhāṣā hi~ thilā oḍa଼iā bhāṣā tiārira mūḻaduā yāhāki ādhunika oḍa଼iā bhāṣāra mūḻaduā | oḍa଼iśā ebaṃ ehāra sīmānta rājẏamānaṅkara bibhinna añcaḻaru saṃgṛhīta tāmraphaḻaka ebaṃ patharare khodita lekhāmānaṅkaru khrīṣṭābda 700ru 1000 śatābdī madhẏare ukta bhāṣāra pracaḻana thibāra sୱṣṭa pramāṇa miḻichi | ehā bẏatīta nepāḻaru saṃgraha karāyāithibā bauddhadharmī caryāpadamānaṅka padẏaracanāguḍa଼ika madhẏaru ehi samaẏare oḍa଼iā bhāṣāra ādẏābasthāra paricaẏa miḻiachi | ādiyugare oḍa଼iā bhāṣā ebekāra oḍa଼iā bhāṣā pari nathilā | aṣṭama-nabama śatābdīra oḍa଼iā pāḻi bhāṣāra anurūpa thilā | setebeḻe āryẏamānaṅka oḍa଼iśā āgamana hetu aneka oḍa଼iā śabda saṃskṛta dei prabhābita helā o śabda gaḍhaṇare badaḻa āsilā | ehi paribarttita śabdasabu krame saṃskṛta bhāṣā bhaṇḍāraku unnata karichi | setebeḻara oḍa଼iśā bā kaḻiṅga bhūkhaṇḍa bhitare ājira oḍa଼iśā, baṅgaḻā, bihāra o āsāma ādi thilā, teṇu oḍa଼iā bhāṣā esabu añcaḻara bhāṣā o sāhitẏaku bahu bhābare prabhābita karithilā | ehi kāḻara pāḻi bhāṣāku kehi sāndhẏa bhāṣā kahithānti | ethire likhita gītikabitā keteka miḻiachi yāhāku caryāgīti bā caryāgītikā kuhāyāe | bauddha siddha kabimāne esabura racanā karithile | eguḍa଼ika ākārare khuba choṭa | kāhnu pā, lui pā, sabari pā, hāḍi pā, kukuri pā ehi kāḻara kabi | dhanāśrī, rāmakeri, māḻaśrī, barāḍa଼i ādi rāgare esabu lekhā | esabu bhala bhābare bolāyāipāre o nitānta saraḻa o mauḻika bhāṣāre likhita | ehi kabitā guḍa଼ikare śabara, śabaruṇī, jahnākṣeta, kapābuṇibā, sunā, beṅga ādira rūpaka bā pratīka chabi rahichi | ehi caryāgīti bā carijāgitisabu oḍa଼iā, baṅgaḻā, asimiā o maithiḻi sāhitẏara ādirūpa boli kuhāyāe | ehi yugaku siddhasāhitẏara yuga bā carijāgitira yuga kuhāyāe | 12śa o 13śa śatābdī 12śa o 13śa śatābdī beḻaku oḍa଼iā sāhitẏare ehi siddhasāhitẏara bikāśa kichi hoithilā | purātana oḍa଼iā bhāṣā o sāhitẏare aneka cautiśā racita hoithilā | eyābata ehāra sambhāra kaḻanā karāyāipārināhi~ | ethiru oḍa଼iā gītisāhitẏa o chānda sāhitẏara udbhaba hoichi | cautiśā racanā eka āḻaṅkarika racanā | kaṭhāru kṣa paryẏanta 34ṭi bẏañjana barṇṇara ādikramare racita hoithibā kabitā cautiśā nāmare nāmita | kehi kehi oḍa଼iā kabi olaṭa cautiśā madhẏa racanā karithibāra dekhibāku miḻithāe | ehā kṣaru ārambha hoi kare śeṣa hoithāe | andhakabi bhīma bhoi ehi pari ketekacautiśa racanā karithile | prācī samiti prakāśita cautiśā madhucakrare ehi pari kete goṭi cautiśā dekhibāku miḻithāe | bahu cautiśā eyābata prakāśa lābha karinathibāru esabu kāḻa nirūpaṇa karāyāipārināhi~ | purātana oḍa଼iā sāhitẏare aneka cautiśā lokapriẏatā hāsala karithilā | emānaṅka madhẏare kaḻasā cautiśā, koili cautiśā ādi pradhāna | prācī oḍa଼iā kābẏamānaṅkare bibhinna kabitāra bāṇī bā bṛttara barṇṇanā rahichi | yepari āṣāḍha଼ śukḻa, munibāra bāṇī ādi, kintu ehisabu racanā āji yāe~ miḻināhi~ | ehi cautiśāmānaṅkara saṃkhẏā 1000ru adhika heba | oḍa଼iā cautiśā guḍa଼ika nimnokta bhābare bibhakta | śreṇībibhāga sandeśamūḻaka cautiśā oḍa଼iāre aneka dūta bā sandeśamūḻaka sāhitẏa racita hoithilā | koili cautiśā, kādambinī cautiśā o ciṭāu cautiśā (upendra bhañja) ādi ethimadhẏaru pradhāna | jaṇāṇa bā stutimūḻaka cautiśā oḍa଼iāre bahu puruṇā jaṇāṇa rahichi yāhā ādhārare ebe madhẏa kabimāne jaṇāṇa racuāchanti | ehi jaṇāṇa ebaṃ cautiśā madhẏare jagabandhu jaṇāṇa (sādhu), rāmacandra jaṇāṇa (bhobani), sarpa jaṇāṇa (kabisūryẏa baḻadeba ratha) o ārttatrāṇa cautiśā (bhaktakabi dīnakṛṣṇa) ādi pramukha aṭe | ullekhayogẏa ye jaṇāṇa o cautiśā ubhaẏare yatheṣṭa pārthakẏa rahichi | miḻana o birahamūḻaka cautiśā purātana oḍa଼iā sāhitẏare miḻana o birahamūḻaka aneka cautiśā dekhibāku miḻithāe | ethire sambhoga o bipralambha śṛṅgārara barṇṇanā dekhāyāithāe | kābẏayugare ehi pari aneka cautiśā lekhāyāithilā | rādhākṛṣṇa miḻana cautiśā (sudarśana paṭṭanāeka), rādhābiraha cautiśā (keśaba), śītabiccheda cautiśā (paramānanda), anurāga ratnākara cautiśā (dīnakṛṣṇa dāsa), premacintāmaṇi (sadānanda kabisūryẏa brahmā), mathurā bije cautiśā (gopīnātha), kṛṣṇabiraha cautiśā (gopajībana) o gokuḻa narendraṅkara kṛṣṇabiraha cautiśā ehi śreṇīra | barṇṇanāmūḻaka cautiśā ehi paurāṇika cautiśā guḍa଼ikare nānādi paurāṇika o bāstaba ghaṭaṇāra barṇṇanā karāyāithāe | purātana oḍa଼iā sāhitẏare śiśu śẏāmaṅkara kusumita cūta kuñja cautiśā, narasiṃha seṇaṅkara kusuma samaẏa kāḻe (indumatī sୱẏambara barṇṇanā), danāi dāsa (janārdana dāsa)ṅkara kāḻīẏa daḻana cautiśā o dୱija śrīdharaṅkara guṇḍicābije cautiśā ādi pradhāna | āḻaṅkārika cautiśā purātana oḍa଼iā sāhitẏare aneka aḻaṅkārika tathā kābẏatattୱ nānādi biṣaẏaku nei cautiśā lekhāyāiachi | nārāẏaṇaṅka likhita cautiśāmāḻāre nārīmānaṅkara nānā bibhāgare sୱādhinabharttṛkā, bāsakasajjā, kaḻahāntaritā o abhisārikā ādi nāẏikāmānaṅka kathā bakhaṇāyāiachi | lokanātha dāsaṅka chanda śleṣa yamaka cintāmaṇi o upendra bhañjaṅka yamakarāja cautiśā ehi śreṇīra | śḻoka bā biḻāpamūḻaka cautiśā ehi prakārara cautiśāra saṃkhẏā aneka | ehisabu karuṇa rasa pradhāna o oḍa଼iśāra gāu~li jībana o sāhitẏare pradhāna sāhitẏare pradhāna sthāna adhikāra kariachi | kabi raghunāthaṅkara kauśalẏā biḻāpa cautiśā, haṛmātaṅkara kāndi kahe nandarāṇī o mukunda racita kare kodaṇḍa cautiśā ehi śreṇīra racanā aṭe | brahmajñānamūḻaka cautiśā oḍa଼iśāre jñānamiśra santhakabimāne aneka brahmajñāna mūḻaka cautiśā lekhiyāiachanti | gā~ gahaḻire ati sādhāraṇa starare śarīra bheda bā brahmajñānamūḻaka cautiśāguḍa଼ika bhajana mādhẏamare gīta o ālocita hoithāe | ehisabu cautiśā śarīra bheda cautiśā nāmare kathita | śiśubeda cautiśā (ajaṇā kabi), dୱrika dāsaṅka bāḻaboli cautiśā o maruā phula cautiśā, jagannātha dāsaṅka kamaḻa keśara cautiśā, haṛdāsaṅkara gopījñāna cautiśā, nandā arakṣitaṅkara rasabrahma cautiśā, parasurama dāsaṅkara kahuachi mu~ ye manaku ādi cautiśā ehi śreṇīra | bairāgamūḻaka cautiśā naśୱratā o bairāga parāẏaṇatāku nei prācīna sāhitẏare aneka choṭa baḍa଼ kabitā racita hoithilā | ehiprakāra cautiśā bhitaru bhaktacaraṇa dāsaṅka manabodha cautiśā pradhāna | haridāsaṅkara kahili mate na bujhilu mānadī ehi śreṇīra | ehisabu pradhāna bibhāgaku chāḍa଼i āhuri aneka biṣaẏare aneka biṣaẏare cautiśā lekhāyāichi | purātana oḍa଼iā gaṇitaśāstrare aneka gaṇitasūtra, jẏotiṣa śāstrare aneka gaṇanā sambandhīẏa barṇṇanā, kāmaśāstra, baidẏaśāstrare aneka biṣaẏa cautiśā bhābare lekhāyāithilā | ehā chaḍa଼ā śāśubohu chaṭā o upadeśamūḻaka aneka cautiśā racita hoithilā | purātana oḍa଼iā sāhitẏare cautiśāku purobhāgare rakhāyāithāe | ehā eka biśāḻa gītisāhitẏa aṭe | cautiśāra samakakṣa sāhitẏa heuchi caupadī | racanā śaiḻī kaṭhāru kṣa yāe~ bẏañjana barṇṇare cautiśā racita hoithāe | cautiśāra goṭie pada bā goṭie pādare ādi barṇṇa goṭie kramare kaṭhāru kṣa paryẏanta barṇṇamāḻāre ābaddha hoithāe | tebe keteka jāgāre bẏatikrama madhẏa dekhibāku miḻithāe | beḻe beḻe kha badaḻare kṣa bẏabahāra hoithibāra najira miḻithāe | sehipari ṅa o ṇa badaḻare na, cha badaḻare kṣa, kha, ña badaḻare cha bẏabahāra hoithāe | purātana oḍa଼iā cautiśāreja, ya puṇi sa, śa, ṣa bẏabahārare kichi nirddiṣṭatā nathāe | kabimāne nija mana mutābaka tinigoṭi sa o duigoṭi jara bẏabahāra karithānti | yepari- khaḻa lokaṅkara boli dhaile murārikṣaṇaka bhāba tāṅkara muruchi napāri (kṛṣṇakaḻā cautiśā) 15śa śatābdī sāraḻā yuga padẏa sāhitẏa 15śa śatābdīre jagatasiṃhapurara jhaṅkaḍa଼ṭhāre sāraḻā dāsa janmithile | tāṅka mūḻa nāma thilā siddheśୱra pariḍa଼ā | tāṅka pitāṅka nāma yaśobanta thilāboli jaṇāyāe| tāṅka bhāiṅka nāma parśurāma pariḍa଼ā thibājaṇāyāe| se candrabhāgāra nābika thile| sāraḻā dāsa caṇḍīṅkara jaṇe bhakta thile, tāṅka kṛpāru se sāhitẏa sarjanā karibāra kṣamatā labhithile boli loka biśୱāsa rahichi | se tāḻapatra pothire 18 khaṇḍa mahābhārata lekhithile | ehā dāṇḍibṛttare lekhā | ethire kebaḻa purāṇa bakhāṇa nāhi~, baraṃ oḍa଼iśāra itihāsa, bhūgoḻa, lokakathā o sādhāraṇa janajībanara chabi rahichi | tāṅka racita bilaṅkā rāmāẏaṇa, caṇḍīpurāṇa o saptakāṇḍa rāmāẏaṇa grantha ehi yugara kichi kaḻājaẏī sṛṣṭi sampada | se caṇḍīpurāṇare nijara racanā samparkare sūcanā deichanti |- " prathame śrī rāmāẏaṇa dୱitīe bhārata tṛtīẏe likhana kali śirī bhāgabata" gadẏa sāhitẏa oḍa଼iā gadẏa racanāre nārāẏaṇānanda abadhūta sୱāmīṅka racita rudra sudhānidhi eka amūlẏa grantha | khuba choṭa choṭa bākẏare ehā lekhāyāichi | ehāra gadẏa racanā bhaṅgīre padẏa mādhurī dekhibāku miḻithāe | batsā dāsaṅka kaḻasā cautiśā o mārkaṇḍa dāsaṅka keśaba koili oḍa଼iā sāhitẏara duiṭi prācīna racanā | cautiśā o koili racanā oḍa଼iā sāhitẏaku ati unnata karichi | pañca sakhā yuga jagannātha dāsaṅka oḍa଼iā bhāgabata, baḻarāmaṅka jagamohana rāmāẏaṇa, acẏutānandaṅka haribaṃśa o māḻikā ehi yugara ketoṭi amūlẏa racanā | pañcasakhāṅka pare khaḍa଼iāḻara caitanẏa dāsaṅka racanā madhẏa oḍa଼iā sāhitẏaku unnata karichi | ehi kāḻare oḍa଼iā bhāṣāre prathama jībanī lekhaka dibākara dāsaṅka dei lekhāyāithilā | śrī jagannāthaṅka parama bhakta sālabegaṅka bhakti racanā madhẏa agragaṇẏa | 16śa-17śa śatābdī 16śa-17śa śatābdī beḻaku aneka kichi padẏa racanā karāyāithilā | somanātha bratakathā, mādaḻā pāñji ehi samaẏare lekhāhebā anumāna karāyāithāe | rīti yuga pañcasakhāṅka yuga thilā purāṇa o bhaktiyuga | ehi yuga pare āsilā kābẏa yuga, yahi~re āḻaṅkarikatāra biśeṣa prabhāba dekhāyāe | arjuna dāsa, debadurlabha dāsa, narasiṃha seṇa, pārtha śrīcandana pratāparāẏa, biṣṇu dāsa, dhanañjaẏa, raghunātha haricandana, upendra bhañja, dīnakṛṣṇa dāsa, abhimanẏu sāmantasiṃhāra, brajanātha baḍa଼jenā o yadumaṇi pramukha ehi kāḻara kabi | upendra bhañjaṅka racita baidehīśa biḻāsa, lābaṇẏabatī, koṭi brahmāṇḍa sundarīehi yugara kichi utkṛṣṭa racanā | dīnakṛṣṇaṅka rasakalloka o rasabinoda o abhimanẏuṅka bidagdha cintāmaṇi ehi yugara āu kichi kāḻajaẏī racanā | ehi yugara kabimānaṅka racanā saṅgitikatā dṛṣṭiru beśa janapriẏa thilā | ehi yugara śeṣa āḍa଼ku kabi brajanātha baḍa଼jenā samara taraṅga, ambikā biḻāsa kābẏa o kabisūryẏa baḻadeba ratha kiśoracandrānana campū o candrakaḻā kābẏa lekhithile | brajanātha baḍa଼jenāṅka catura binoda nāmaka eka gadẏa racanā karithile | banamāḻī dāsa, gopāḻakṛṣṇa paṭṭanāẏaka, gauracaraṇa pramukha gītikāramāne ehi kāḻare aneka gītī kabitā o kābẏa raciyāichanti | bhīmabhoiṅka bhajanare bhakti o biśୱmānababāda dekhāyāithāe | rādhānātha yuga upakrama paśca|tẏa śikṣā o sabhẏatāra samparkaru oḍa଼iā sāhitẏare ādhunikatāra abhudaẏa ghaṭithilā | khrī.1803re oḍa଼iśā iṃrejamānaṅka adhīnaku ebaṃ ehi samaẏaru dhīre dhīre iṃrejama|ne semānaṃka dharma, bhāṣā, sabhẏatā, śikṣā, dīkṣā o ācāra-bẏabahāra hāra māna e deśare prabarttana karibāku lāgile | phaḻare kāḻa krame e deśa lokamānaṅkara ruci paribartita o semāne prācīna sāhitẏara gatānugatikatāku parihāra kari ādhunikatāku baraṇa kale | ataeba oḍa଼iā sāhitẏare ādhunika yugara sṛṣṭi prā cẏa-pa|śca|tẏa saṃgharṣaru ghaṭichi boli kuhāyāe | oḍa଼iśāre ehi saṃgharṣara sūtrapāta "kampānī sarakāra"ṅka amaḻaruhi~ ghaṭithilā o ehā samaẏakrame e deśara samāja,dharma-dhāraṇā, sabhẏatā, saṃskṛti o sarbopari sāhitẏa kṣetrare eka anubhūtipūrba paribarttana āṇithilā | e saṃgharṣa e deśare khrī.1803ru 1870 paryẏanta lāgirahithilā o parimāṇare samāja o saṃ|skṛtika cetanāre yepari sāhitẏare madhẏa sehipari ādhunikātara unaṃmeṣa ghaṭāi thilā | ehi saṃgharṣare sāhitẏare pūrbabarttī dhārā sehi ekā dinare tire|hita hoi yāi nathilā, sehipari ādhunika yugara sṛṣṭi itihāsa kauṇasi eka nirddiṣṭa binduru sāhasa| janma lābha he|inathilā | e saṃgharṣara itihāsa teṇu goṭie dṛṣṭi dīrghakaḻābẏāpī o kautūhaḻodīpaka |oḍa଼iā sāhitẏara ādhunika yugara sṛṣṭira pṛṣṭha bhāgare yeu~sabu sāhitẏika, sāṃskṛtika, sa|mājika, rājanītika ghaṭaṇābaḻī sakriẏa hoi uṭhithilā,paryẏāẏakrame sesabu ghaṭaṇābaḻīra upasthāpanadୱārā ādhunika yugara sṛṣṭi | oḍa଼iśāre ādhunika śikṣāra bistāra - oḍa଼iśāre misanārīmānaṅkara kāryẏakaḻāpa yetebeḻe sakriẏa hoi uṭhithilā, setebeḻe ādhunikadharaṇara bidẏāḻaẏa pratiṣṭhā semānaṅkara prathama lakṣẏa hoipaḍithilā | sehimānaṅkara praceṣṭhāre prathame kaṭakare ādhunika skula khrī.1822re pratiṣṭhā helā | kampānī sarakāraṅka nūtana śikṣānīti phaḻare khrī.1835re misanārīmānaṅka purī iṃrājī skula khrī.1841re kaṭaka iṃrājī skula o anẏa 8ṭi sthānare iṃrājī skula māna pratiṣṭhā helā | deśīẏa bidẏāḻaẏaguḍikare e deśara chātramānaṅku paśca|tẏa jñāna-bijñāna sahita paricita karāi e deśa janasadhāraṇaṅka pāramparika rucibodhaku badaḻāidebā o e deśa lokaṅka dṛṣṭikoṇare paribarttana sūtrapāta karibā e śikṣāra thilā mūḻa lakṣẏa | misanārīmāne khrī.1822re oḍa଼iśāre prathama iṃrājī 4ṭi skula pratiṣṭhā karithile madhẏa arthābhāba hetu tāhā beśi dina caḻāi pāri nathile | teṇu khrī.1841re kampānī sarakāra ehi skulara paricāḻanābhāra grahaṇa karithile | ehi bidẏāḻaẏaṭi kāḻakrame oḍa଼iśāra pradhāna śikṣākendra hoiuṭhithilā | prathame hāiskula o pare eṭhāre khrī.1868 epha.e śreṇī kholāyāithilā | ethire khrī.1876 bi.e śreṇī kholāhebā pare kaleja o skula parasparaṭhāru pṛthaka hoipaḍile | ehi kalejahi~ biśୱbidẏāḻaẏa śikṣāra anẏatama pradhāna kendra "rebhensā kaleja" | khrī.1853 beḻaku purī o bāleśୱrare ucca iṃrājī bidẏāḻaẏa pratiṣṭhā helā | setebeḻe oḍa଼iśāra purī,khorddhā,bāleśୱra,remuṇā,bhadraka, kendrāpaḍa଼ā,mahāṅgā,hariharapura prabhṛti sthānare 8ṭi bharṇṇa|kula|ra skula pratiṣṭhā karāgalā| oḍa଼iśāra anẏa añcaḻare madhẏa khrī.1850ṭhāru 1860 madhẏare khrīṣṭiāna o pādrī o kampānī sarakāraṅka paricāḻanāre prāẏa 20ṭi paryẏan bharṇṇa|kula|ra skula pratiṣṭhā helā| | samaẏakrame sarakārī o besaraka|rī skulasaṃkhẏā khrī.1870 beḻaku prāẏa 100 pākhāpākhi hoiyāithilā | ethiru mātra 14ṭi thilā i~rājī bidẏāḻaẏa o bākisabu bharṇṇākulāra skula | satẏabādī yuga ācāryẏa harihara, paṇḍita kṛpāsindhu pramukha satẏabādī goṣṭhīra racanāre āma deśara caḻaṇi jātīẏatābādara sୱra dekhibāku miḻithāe | ehi kāḻare itihāsa, samālocanā sāhitẏara sāhitẏa lekhāgalā | godābarīśa mahāpātra, kāntakabi lakṣmīkānta mahāpātra, padmacaraṇa paṭṭanāẏaka prabhṛti sraṣṭāmāne ehi kāḻare lekhanī cāḻanā karithile | godābarīśaṅka niā~khuṇṭā patrikā oḍa଼iśāre beśa paṭhanayogī o janapriẏa hoipārithilā | sekāḻara sarakāraṅka doṣa truṭisabuku padāre pakāidebāre o iṃreja sarakāra birodhare jātīẏatābādara unmeṣa pāi~ ehi samaẏara racanāsabu bāṭa kaḍha଼āithilā | paṇḍita gopabandhu dāsa, nīḻakaṇṭha dāsa ehi yugara anẏatama biśiṣṭa lekhaka thile | gopabandhu dāsaṅka pratiṣṭhita samāja khabarakāgaja oḍa଼iśāra eka pramukha khabarakāgaja bhābare pratiṣṭhita | 1921ru 1935 sabuja dhārā bā sabuja yuga 1921ru 1935 bhitare oḍa଼iā sāhitẏare eka nūā dhārāra sandhāna miḻithāe | ehi kāḻare annadā śaṅkara rāẏa, baikuṇṭhanātha paṭṭanāẏaka, kāḻindī caraṇa pāṇigrāhī pramukha sabuja goṣṭhīra kabimāne yeu~ kabitā sāhitẏa racanā kariyāithile tāhāku sabuja dhārā kuhāyāithāe | kāḻindī caraṇaṅka māṭira maṇiṣa eka amaḻina kṛti | ehi samaẏare naajaṇa lekhakaṅka dei lekhā bāsanti upanẏāsa eka sāhitẏare eka nūtana parīkṣā | ehi samaẏara samakāḻīna kabi o lekhakamāne hele kuntaḻā kumārī sābata, māẏādhara mānasiṃha o saci rāutarāẏa | kabi mānasiṃha jaṇe śikṣābit, kabi o samālocaka bhābare aneka bahumūlẏa racanā raci yāichanti | tāṅka racita oḍa଼iā sāhitẏara itihāsa eka gabeṣaṇābhittika nibandha | jñānapīṭha puraskārare sammānita saci rāutarāẏa sāhitẏare muktachanda praẏoga kari ādhunika kabitāre eka nūāyuga sṛṣṭi kariyāichanti | tāṅkara bāji rāuta kabitā pāi~ se biśୱbidita | ehi samaẏara gāthā kabi hele rādhāmohana gaḍa଼nāẏaka o kṛṣṇacandra tripāṭhī | sୱādhīnatā parara sāhitẏa ādhunika kathā sāhitẏa oḍa଼iā bhāṣāre phakīra mohana senāpatiṅku ādhunika oḍa଼iā gadẏa sāhitẏara janaka boli dharāyāithāe | tāṅka racita rebatī prathama oḍa଼iā kṣudragaḻpara mānẏatā lābhakarithāe | phakīra mohana senāpatiṅka pari gopāḻa candra praharājaṅkadୱārā saraḻa o bodhẏa bhāṣāre racita nanāṅka bastāni, bhagabata ṭuṅgire sandhẏā āma gā~ra hālacāla ādi kāhāṇī o prabandha pothi oḍa଼iā sāhitẏaku unnata karichi | gaḻpa upanẏāsa umeśa candra sarakāraṅka likhita padmamāḻi thilā prathama sampūrṇṇa oḍa଼iā upanẏāsa | akṭobara 1888re ehā kaṭaka priṇṭiṃ kampānīdୱārā prakāśita hoithilā | padmamāḻi prakāśita hebāra prāẏa daśabarṣa pūrbaru rāmaśaṅkara rāẏaṅkadୱārā aitihāsika paṭṭabhūmi upare likhita upanẏāsa 'saudāminī', 1878 masihāre ‘utkaḻa madhūpa’ patrikāre dhārabāhika bhābe prakāśa pāithilā | prāẏa 30 thara chapāyibā pare 1880 masihāre patrikāṭira prakāśana banda hoiyibāru sampūrṇṇa bhābe prakāśa pāipārinathilā | pare se ehāku sampūrṇṇa karinathile o 1930re prakāśita rāmaśaṅkara granthābaḻire madhẏa ehā sthāna pāinathilā | oḍa଼iā sāhitẏare phakīra mohana senāpatiṅka māmu~, lachamā, cha māṇa āṭha guṇṭha ādi upanẏāsa pramukha | gopīnātha mahāntiṅka kāḻare oḍa଼iā upanẏāsa aneka unnata hoichi | tāṅka racita dādibuḍha଼ā (1944), parajā (1945), amṛtara santāna (1947), harijana (1948) ādi pramukha upanẏāsa | māṭimaṭāḻa (1964re lekhā) pāi~ se 1973re jñānapīṭha puraskārare sammānita | oḍa଼iā upanẏāsaku kāhnucaraṇa mahānti, surendra mahānti, pratibhā rāẏa, saci rāutarāẏa,manoja dāsa, rāmacandra beherā, śāntanu ācāryẏa, bibhūti paṭṭanāẏakaṅka upanẏāsasabu bahu bhābare utkṛṣṭa karichanti | kabitā ādhunika kabitā sāhitẏa kṣetrare māẏādhara mānasiṃha, saci rāutarāẏa, sītākānta mahāpātra, ramākānta ratha, dīpaka miśra, rājendra kiśora paṇḍā, brajanātha ratha, saubhāgẏa kumāra miśra ādiṅka racanābaḻi biśeṣa prabhābita karichi | kabitā pāi~ biśeṣa abadāna nimante kabi sītākānta mahāpātraṅku jñānapīṭha puraskārare sammānita karāyāiachi | nāṭaka jaganamoha‌na lālaṅka racita bābājī (1877) thilā prathama oḍa଼iā nāṭaka | oḍa଼iā sāhitẏaku kāḻicaraṇa paṭṭanāẏaka, rāmacandra miśra, prāṇabandhu kara , gopāḻa choṭarāẏa, manorañjana dāsa, biśୱjita dāsa o bijaẏa miśraṅka nāṭaka kṣetrare abadāna abismaraṇīẏa | betāra nāṭaka bhāratare 1927 masihāre betāra kendra prathame sthāpana helā | betāra nāṭaka pāi~ kauṇasi nāṭaka racita heunathilā teṇu mañca nāṭakaku reḍa଼io mādhẏamare lokamānaṅka pākhaku dhīre dhīre pahañcāibāku ceṣṭā karāgalā | yāhā āji betāra nāṭaka sāji "dūradarśanare prasāra" nimante prakāśita heuchi yāhā śabda o gīta mādhẏamare prasārita hue eṭhi dṛśẏamāna karihue nāhi~ | biśeṣa kari gopāḻa choṭarāẏa,kāḻīcaraṇa paṭṭanāẏaṅka,udaẏanātha miśra,ṅka pari aneka nāṭẏakāraṅka nāṭaka betāra nāṭakare sthāna pāilā | biśeṣa kari gopāḻa choṭarāẏa anẏatama | mañca nāṭaka yātrā nāṭaka caḻaccitra nāṭaka oḍa଼iāre caḻaccitra śiḻpa ārambha heba pare pare aneka prathitayaśā kathākāraṅka upanẏāsa o nāṭaka caḻaccitrare sthāna pāibā ārambha kalā | kāḻindī caraṇa pāṇigrāhīṅka māṭira maṇiṣa pari kāḻajaẏī upanẏāsasabu caḻaccitra paradāre sinemā rūpa nelā | bibhūti paṭṭanāẏakaṅka badhū nirupamā ethi madhẏaru eka saphaḻa rūpāntarita nāṭaka | biśiṣṭa nāṭẏakāra manorañjana dāsaṅka aneka ekāṅkikā o nāṭaka caḻaccitrara rūpa neichi | biśiṣṭa nāṭẏakāra rāmacandra miśraṅka bhāibhāuja, gharasaṃsāra mañca nāṭaka oḍa଼iā caḻaccitra jagatare beś‌ ādṛta hoithilā| kichi jaṇāśuṇā caḻaccitra nāṭẏakāraṅka bhitare ḍa|. subodha paṭṭanāẏaka anẏatama | oḍa଼iā sāhitẏare nārī sୱra bhramaṇa kāhāṇī ūnabiṃśa śatābdīre oḍa଼iā bhramaṇa sāhitẏara śubhārambha hoithibāra lakṣa karāyāe | gobinda ratha prathame bhramaṇa janita sୱ-anubhūtiku duigoṭi pustakare lipibaddha kariyāichanti | gobinda rathaṅkara "kaṭaka darśana"ebaṃ "kalikatā barṇṇana"(1875) duigoṭi bhramaṇa sāhitẏa | phakīramohana senāpati "utkaḻa bhramaṇaṃ" kābẏare utkaḻara bibhinna sthānara barṇṇanā karichanti | 1896 masihāre śaśībhūṣaṇa rāẏa dakṣiṇa bhārata bhramaṇānubhūtiku nei "dākṣiṇātẏabhramaṇa" racanā karithile | ṃ hāsẏarasa oḍa଼iā sāhitẏare ādikāḻaru padẏa o gadẏare hāsarasa rahithile he~ kebaḻa hāsarasaku nei lekhā sāhitẏa biśeṣa kari phaturānandaṅka kāḻare bikāśa lābha karichi | sehipari phakira mohana senāpatiṅka peṭeṇṭa meḍisina bhaḻi gapa o māmu~, lachamā, cha māṇa āṭhaguṇṭha pari upanẏāsare hāsẏarasara bahuḻatā dekhibāku miḻithāe | godābarīśaṅka sampādita niā~khuṇṭā patrikā samagra oḍa଼iśāre ramẏaracanā mādhẏamare iṃreja sarakārara doṣa durbaḻatāku padare pakāibāre sୱādhīnatā āndoḻanaku madhẏa tejithilā | gopāḻa choṭarāẏaṅka aneka nāṭaka, caudhurī hemakānta miśraṅka ramẏa racanā bẏaṅga sāhitẏare aneka nūā pharada yoḍa଼ichanti | ādhunika yugara bẏaṅga lekhaka gantāẏata śiba prasāda, rādhu miśra, jñāna hotā, śrī satẏānāśa, ḍa. kuḻāṅgāra pramukhaṅka bẏaṅga racanā ullekhayogẏa | bijñāna kāhāṇī bijñāna kāhāṇī bijñānabhittika o kaḻpita kāhāṇī, gapa bā upanẏāsaku bujhāithāe | ethire bijñāna o kārigarī bijñānara biṣaẏa, bhabiṣẏatara ādhārare kaḻpanā prasūta ādibhautika ghaṭaṇā, pṛthibī bāhāre jībana o jībamānaṅka adbhuta kāhāṇī ādi sthāna pāithāe | oḍa଼iā bhāṣāre aneka jaṇāśuṇā bijñāna kāhāṇī lekhāyāiachi | ketejaṇa jaṇāśuṇā bijñāna kāhāṇī lekhakaṅka bhitare gokuḻānanda mahāpātra, jagannātha mahānti, rameśa candra pariḍā, māẏādhāra sୱāi~, himāṃśu śekhara phatesiṃha, nitẏānanda sୱāi~, debakānta miśra, basanta kumāra dāsa ādi anẏatama | abhidhāna gopāḻa candra praharājaṅka racita pūrṇṇacandra oḍa଼iā bhāṣākoṣa oḍa଼iā bhāṣāra bṛhattama abhidhāna | ehā bẏatīta aneka abhidhāna pothira racanā madhẏa karāyāichi | bẏākaraṇa oḍa଼iā bẏākaraṇa bahiguḍa଼ika bhitare sarbasāra bẏākaraṇa pradhāna | eyāe~ aneka bẏākaraṇa pustaka racāyāithile bi adhikāṃśa saṃskṛta bẏākaraṇa chāẏāre lekhāyāiachi yāhā pūrṇṇāṅga oḍa଼iāra pariprakāśa nimante upayukta nuhe~ | saṃskṛtara bahu pūrbaru eka bhinna bhaugaḻika abasthānare oḍa଼iā bhāṣāra bikāśa ghaṭithibāru purātana oḍa଼iā śabda bibhaba, bhāṣā saṃyojanā tathā bẏākaraṇara niẏama anusāre oḍa଼iā bẏākaraṇa racanā eyābata karāyāināhi~ | ṭīkā ādhāra mahānti ḍa. baṃśīdhara. oḍa଼iā sāhitẏara itihāsa (prathamabhāga). (1970) Mansingha,Mayadhar (1962) History of Oriya literature Sahitya Akademi, New Delhi Sahoo,Krushna Charan (2004) Odia Lekhaka Paricaya Odisa Sahitya Ekademi, Bhubaneswar, , Myers,Carol Fairbanks (1976) Women in Literature: Criticism of the Seventies Scarecrow Press, Inc. Metuchen, "The History of Orissa: An Introduction"Pages from the history of India and the sub-continent:SOUTH ASIAN HISTORY Sahoo, Dr. Basanta Kishore Sahoo (1995) Who's who in Oriya Children's - Literature, Vol.I&II Mayur Publication and RIOCL, bāhāra ādhāra oḍa଼iā bhāṣāra itihāsa oḍa଼iā bhāṣā bhāṣā sāhitẏa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%B8%E0%AC%BE%E0%AC%B9%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AD%9F

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ

ସରୋଜିନୀ ସାହୁ ଜଣେ (ଜନ୍ମ ୧୯୫୬) ଭାରତୀୟ ଓଡ଼ିଆ-ଭାଷୀ ଔପନ୍ୟାସିକା, ଗାଳ୍ପିକା, କବି, ପ୍ରାବନ୍ଧିକା । ତାଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ କୃତି ପାଇଁ ସେ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମି ପୁରସ୍କାରରେ ସମ୍ମାନିତା । ସେ ଜଣେ ଭାରତୀୟ ନାରୀବାଦୀ ଲେଖିକା ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା ଓ ଇଂରାଜୀ ଖବରକାଗଜ ଦି ନିଉ ଇଣ୍ଡିଆନ ଏକ୍ସପ୍ରେସର ନିୟମିତ ପ୍ରାବନ୍ଧିକା ଓ ଚେନ୍ନାଇରେ ଥିବା ଇଂରାଜୀ ପତ୍ରିକା ଇଣ୍ଡିଆନ ଏଜର ସହ-ସମ୍ପାଦିକା । ସେ କିଣ୍ଡଲେ ପତ୍ରିକାଦ୍ୱାରାଭାରତର ୨୫ ଜଣ ଅସାଧାରଣ ନାରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ଭାବେ ନିର୍ବାଚିତା । ପରିବାର ତାଙ୍କର ପିତାଙ୍କ ନାମ ଇଶ୍ୱର ଚନ୍ଦ୍ର ସାହୁ ଓ ମାତାଙ୍କ ନାମ ନଳିନୀ ଦେବୀ । ସେ ତାଙ୍କ ପିତାମାତାଙ୍କର ଦ୍ୱିତୀୟ ଝିଅ । ସେ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖକ ଜଗଦୀଶ ମହାନ୍ତିଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଜଣେ ପୁଅ ଓ ଜଣେ ଝିଅ ଅଛନ୍ତି । ରଚନାବଳୀ କ୍ଷୁଦ୍ର ଗଳ୍ପ ଓଡ଼ିଆ ସୁଖର ମୁହାଁମୁହିଁ (୧୯୮୧) ନିଜ ଗହୀରରେ ନିଜେ (୧୯୮୯) ଅମୃତର ପ୍ରତିକ୍ଷାରେ (୧୯୯୨) ଚଉକାଠ (୧୯୯୪) ତରଳି ଯାଉଥିବା ଦୁର୍ଗ (୧୯୯୫) ଦେଶାନ୍ତରି (୧୯୯୯) ଦୁଃଖ ଅପ୍ରମିତ (୨୦୦୬) ସୃଜନୀ ସରୋଜିନୀ (୨୦୦୮) ଇଂରାଜୀ Sarojini Sahoo Stories (୨୦୦୬) Waiting for Manna (୨୦୦୮) ହିନ୍ଦୀ ରେପ ତଥା ଅନ୍ୟ କାହାନିଆଁ (୨୦୧୦) ସମ୍ମାନ ଓ ପୁରସ୍କାର ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୯୩ ଝଙ୍କାର ପୁରସ୍କାର (କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ), ୧୯୯୩ (ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତି ପ୍ରଦତ୍ତ) ଫକୀର ମୋହନ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ସମ୍ମାନ, ୨୦୧୬ (ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜ ପ୍ରଦତ୍ତ) ଭୁବନେଶ୍ୱର ପୁସ୍ତକମେଳା ପୁରସ୍କାର, ୧୯୯୩ ଅଖିଳ କଥା ସମ୍ମାନ, ୨୦୧୯ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପୁରସ୍କାର, ୧୯୮୧,୧୯୯୩ ଲାଡ଼ଲି ମେଡ଼ିଆ ଆୱାର୍ଡ଼, ୨୦୧୧ ଆଧାର ୧୯୫୬ ଜନ୍ମ ଜୀବିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଝଙ୍କାର ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ ଗାଳ୍ପିକ

sarojinī sāhu jaṇe (janma 1956) bhāratīẏa oḍa଼iā-bhāṣī aupanẏāsikā, gāḻpikā, kabi, prābandhikā | tāṅkara sāhitẏa kṛti pāi~ se oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemi puraskārare sammānitā | se jaṇe bhāratīẏa nārībādī lekhikā bhābare jaṇāśuṇā o iṃrājī khabarakāgaja di niu iṇḍiāna eksapresara niẏamita prābandhikā o cennāire thibā iṃrājī patrikā iṇḍiāna ejara saha-sampādikā | se kiṇḍale patrikādୱārābhāratara 25 jaṇa asādhāraṇa nārīṅka madhẏaru jaṇe bhābe nirbācitā | paribāra tāṅkara pitāṅka nāma iśୱra candra sāhu o mātāṅka nāma naḻinī debī | se tāṅka pitāmātāṅkara dୱitīẏa jhia | se oḍa଼iā lekhaka jagadīśa mahāntiṅku bibāha karithile | tāṅkara jaṇe pua o jaṇe jhia achanti | racanābaḻī kṣudra gaḻpa oḍa଼iā sukhara muhā~muhi~ (1981) nija gahīrare nije (1989) amṛtara pratikṣāre (1992) caukāṭha (1994) taraḻi yāuthibā durga (1995) deśāntari (1999) duḥkha apramita (2006) sṛjanī sarojinī (2008) iṃrājī Sarojini Sahoo Stories (2006) Waiting for Manna (2008) hindī repa tathā anẏa kāhāniā~ (2010) sammāna o puraskāra oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra, 1993 jhaṅkāra puraskāra (kṣudragaḻpa), 1993 (prajātantra pracāra samiti pradatta) phakīra mohana kṣudragaḻpa sammāna, 2016 (utkaḻa sāhitẏa samāja pradatta) bhubaneśୱra pustakameḻā puraskāra, 1993 akhiḻa kathā sammāna, 2019 prajātantra puraskāra, 1981,1993 lāḍa଼li meḍa଼iā āୱārḍa଼, 2011 ādhāra 1956 janma jībita bẏakti oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita jhaṅkāra puraskāra sammānita oḍa଼iā gāḻpika

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%B0%E0%AD%8B%E0%AC%9C%E0%AC%BF%E0%AC%A8%E0%AD%80%20%E0%AC%B8%E0%AC%BE%E0%AC%B9%E0%AD%81

ସରୋଜିନୀ ସାହୁ

ରାଧାନାଥ ରାୟ (୧୮୪୮-୧୯୦୮) ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ସ୍ରଷ୍ଟା ଭାବରେ ସମ୍ମାନିତ । ସେ ତାଙ୍କର କାବ୍ୟକବିତା ରଚନା ନିମନ୍ତେ କବିବର ଉପାଧିରେ ଭୂଷିତ । ଜୀବନ କାଳ ଓଡ଼ିଶାର ବାଲେଶ୍ବର ଜିଲ୍ଲାର ସୋର ଅନ୍ତର୍ଗତ କେଦାରପୁର ଗ୍ରାମରେ ୨୮ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୮୪୮ (ଆଶ୍ୱିନ ପନ୍ଦରଦିନ, ୧୭୭୧ ଶକାବ୍ଦ) ତାରିଖରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ସୁନ୍ଦରନାରାୟଣ ରାୟ ଓ ତାରିଣୀ ଦାସୀଙ୍କର ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ସନ୍ତାନ ଥିଲେ । ସୁନ୍ଦରନାରାୟଣ ଥିଲେ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତୀୟ କାୟସ୍ଥ ଓ ତାଙ୍କ ପୂର୍ବପୁରୁଷ ମେଦିନୀପୁର ଅନ୍ତର୍ଗତ ରାଧାନଗର ଗ୍ରାମରୁ ଆସିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ବଂଶଗତ ଉପାଧି ଥିଲା 'ଦେ' । ସୁନ୍ଦରନାରାୟଣ ବାଲେଶ୍ୱର କଲେକ୍ଟୋରେଟ୍‌ରେ ସଦର କାନୁନଗୋ ଥିଲେ। ଅତି ଶୈଶବରୁ ତାଙ୍କର ମାତୃବିୟୋଗ ଘଟିଥିଲା । ସେ ଶୈଶବରୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ରୋଗପ୍ରବଣ ଥିଲେ, ତେଣୁ ପଠଦ୍ଦଶାରେ ତାଙ୍କର ବହୁ ସମୟ ରୋଗରେ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିଲା । ସେ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାସ୍କୁଲରୁ ପ୍ରବେଶିକା ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ, ସେସମୟରେ କଟକର ଉଚ୍ଚତର ଶିକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ କଲେଜ୍ ନଥିବାରୁ, କଲିକତାକୁ ଏଫ୍. ଏ. ପଢ଼ିବାକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟହାନି ଘଟିବାରୁ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦେଇ ତାଙ୍କୁ ଶୀଘ୍ର ସେଠାରୁ ଫେରିଆସିବାକୁ ହେଲା । କିଛିଦିନ ପରେ ସେ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲରେ ମାସିକ ୩ ଟଙ୍କା ବେତନରେ ତୃତୀୟ ଶିକ୍ଷକ ପଦରେ ନିୟୁକ୍ତ ହେଲେ । କଲେଜରେ ପଢ଼ିବା ସୁବିଧା ଆଉ ନଘଟିବାରୁ ସେ ନିଜ ଯତ୍ନରେ ଘରେ ପାଠ ପଢ଼ି ଏଫ୍.ଏ. ପାସ୍ କରିଥିଲେ ଓ ବି.ଏ. ପରୀକ୍ଷାରେ ସମସ୍ତ ପାଠ୍ୟ ନିଜ ଉଦ୍ୟମରେ ଘରେ ପଢ଼ିଥିଲେ । ତତ୍କାଳୀନ ବିଖ୍ୟାତ ପଣ୍ଡିତ ସଦାଶିବ ନନ୍ଦଙ୍କ ପାଖରେ ରାଧାନାଥ, ଫକୀରମୋହନଙ୍କ ସହିତ ସଂସ୍କୃତ କାବ୍ୟ ନାଟକାଦି ଅଧ୍ୟୟନ କରି ସେଥିରେ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଅର୍ଜ୍ଜନ କରିଥିଲେ । ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲରେ ରାଧାନାଥ ୫ ବର୍ଷକାଳ ଚାକିରୀ କରିଥିଲେ ଓ ଏହି ସମୟରେ ରେମୁଣା ଗ୍ରାମର ଆଦିତ୍ୟ ବଂଶର ଚନ୍ଦ୍ରମୋହନ ଆଦିତ୍ୟଙ୍କ କନ୍ୟା ପରଶମଣିଙ୍କ ସହିତ ରାଧାନାଥଙ୍କ ବିବାହ ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ପରେ ସେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶିକ୍ଷକ ପଦରେ ପୁରୀଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲକୁ ବଦଳି ହେଲେ ଓ ସେଠାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ତାଙ୍କର ଛାତ୍ର ଥିଲେ । ପୁରୀରୁ ସେବାଙ୍କୁଡ଼ାକୁ ବଦଳି ହେଲେ ଓ ସେଠାରୁ ୧୮୭୬ରେ ସ୍କୁଲ ବିଭାଗୀୟ ଡ଼େପୁଟି ଇନ୍ସପେକ୍ଟର୍ ପଦରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାକୁ ଫେରି ଆସିଲେ । ରାଧାନାଥ ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟସେବାର ଓ ଉତ୍କଳର ଶିକ୍ଷା ବିସ୍ତାର ପ୍ରତି ସ୍ପୃହାର ପୁରସ୍କାରସ୍ୱରୂପ ଗଭର୍ଣ୍ଣମେଣ୍ଟ୍ ତାଙ୍କୁ ରାୟ ବାହାଦୁର ଉପାଧିରେ ଭୂଷିତ କରିଥିଲେ । ଗଡ଼ଜାତ ଭ୍ରମଣରୁ ଫେରି ଜ୍ୱର ରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇ ସେ ୧୯୦୮ ସାଲ ଅପ୍ରେଲ ମାସ ୧୭ ତାରିଖରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରିଥିଲେ । ରଚନାବଳୀ ରାଧାନାଥ ଉତ୍କଳକୁ ଜନ୍ମଭୂମି ଓ ଓଡ଼ିଆଭାଷାକୁ ମାତୃଭାଷା ମଣୁ ଥିଲେ । ସେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଲେଖିବା ପୂର୍ବରୁ ବଙ୍ଗଳା ଭାଷାରେ କବିତା ଲେଖୁଥିଲେ । ବଙ୍ଗଳା ସାହିତ୍ୟିକ ଭୂଦେବ ମୁଖପାଧ୍ୟାୟଙ୍କ ପ୍ରରୋଚନାରେ ସେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଲେଖିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସେ ସର୍ବଦା ମସିଣାରେ ବସି ଏକ ବାକ୍ସ ଉପରେ ଲେଖୁଥିଲେ । ଉତ୍କଳର ଦର୍ଶନୀୟ ହ୍ରଦ, ପୁଷ୍କରିଣୀ, ପର୍ବତ, ନିର୍ଝର, ନଦୀ, ବନ, ଗ୍ରାମ. ଉଦ୍ୟାନ, ବୃକ୍ଷ, ଲତା, ଆଦି ପ୍ରାକୃତିକ ଦୃଶ୍ୟ ଓ ଐତିହାସିକ ବିଷୟକୁ ସେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରି ଯାଇଅଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଖଣ୍ଡିଏ ଗଦ୍ୟ ଉପନ୍ୟାସ (ଇତାଲୀୟ ଯୁବା) ଓ ବିବେକୀ ନାମକ ପ୍ରବନ୍ଧ ଏବଂ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ଛଡ଼ା ଆଉ ସବୁ ରଚନା ପଦ୍ୟ । ୧୮୭୩ରେ ପ୍ରକାଶିତ ବିବେକୀ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ସୃଷ୍ଟି । କାବ୍ୟ କେଦାରଗୌରୀ (୧୮୮୫) ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା (୧୮୮୬) ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ (୧୮୮୭) ଉଷା (୧୮୮୮) ପାର୍ବତୀ (୧୮୯୦) ଚିଲିକା (୧୮୯୧) ମହାଯାତ୍ରା (୧୮୯୧-୯୨) ଦରବାର (୧୮୯୭) କବିତା ତୁଳସୀ ସ୍ତବକ (୧୮୯୪) ଯଯାତିକେଶରୀ (୧୮୯୪) ଉର୍ବଶୀ (୧୮୯୫) ଦଶରଥ ବିୟୋଗ (୧୯୦୧) ଭାରତ ଗୀତିକା (୧୯୦୩) ଧବଳେଶ୍ୱର ସ୍ତୋତ୍ରମ(୧୯୦୩) ସାବିତ୍ରୀ ଚରିତ୍ର (୧୯୦୬) ତିନିବନ୍ଧୁ (୧୮୯୮) ବନ୍ଦନା (୧୯୧୧) ନିବେଦନ (୧୯୧୧) ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର (୧୯୧୧) ଶ୍ମଶାନ ଦୃଶ୍ୟ (୧୯୦୪) ଏକାଗ୍ରତା। (୧୯୦୪) ଦୁର୍ଯ୍ୟେଧନର ରକ୍ତନଦୀ ସନ୍ତରଣ(୧୯୦୫) ଚିଲିକାରେ ସାୟନ୍ତନ ଦୃଶ୍ୟ ରାଧାନାଥ ରାୟଙ୍କ ରଚନା ବଳୀର ପରିଚୟ ବିବେକୀ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଲିଖିତ ପ୍ରଥମ ପ୍ରବନ୍ଧଟି ହେଉଛି ବିବେକୀ। ଏହା ରାଧାନାଥ ରାୟଙ୍କ ଏକ ଦୀର୍ଘ ପ୍ରବନ୍ଧ କୃତି । ରାଧାନାଥଙ୍କ ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଗଦ୍ୟ ରଚନାର ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଉଦାହରଣ ହୋଉଛି "ବିବେକୀ"।କବିଙ୍କର ମୌଳିକ ଭାବ ଓ ଦାର୍ଶନିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି।ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟରେ ଏହା ଏକ ଗୌରବମୟ ସୃଷ୍ଟି ଭାବରେ ପରିଚିତ । ରାଧାନାଥ ରାୟଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱର ସମ୍ପର୍କରେ ଏହା ଧାରଣାପ୍ରଦାନ କରେ। ଇତାଲୀୟଯୁବା କବିଙ୍କର 'ଇତାଲୀୟଯୁବା' ହେଉଛି ଏକ ବିଦେଶୀ ଗଳ୍ପର ରୂପାନ୍ତର । ରାଧାନାଥ ରାୟଙ୍କ ଗଦ୍ୟ ରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ଏକ ଅମଳିନ ସୃଷ୍ଟି ।ଏହା ୧୮୭୩ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମେ 'ଉତ୍କଳଦର୍ପଣ' ପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା। ଓଡ଼ିଆ ଗଦ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଏହା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା। ଏହା ଏକ ପ୍ରେମ ମୂଳକ ଗଳ୍ପ। ଏଥିରେ ଏକ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ପ୍ରଣୟ କାହାଣୀ ରୂପ ପାଇଛି। ରାଧାନାଥ ରାୟ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟଦ୍ୱାରା ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ ଏହା ରଚନା କରିଥିଲେ ।ତାଙ୍କର ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରୀତି ଏଥିରେ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ । କେଦାରଗୌରୀ ରାଧାନାଥ ପ୍ରାଚ୍ୟ-ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସମନ୍ୱୟମୂଳକ ଯେଉଁ ଛଅଗୋଟିକାବ୍ୟ ରଚନା କରିଥିଲେ, ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ କେଦାରଗୌରୀ ହେଉଛି ଅନ୍ୟତମ ।ପ୍ରାଚ୍ୟ-ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର କଳାଗତ ସୁଷମାର ଏହା ମହିମାମଣ୍ଡିତ ହୋଇଛି । ରାଧାନାଥ ରାୟ ଗ୍ରୀକ କବି ଓଭିଡ଼ଙ୍କର ମେଟାମରଫସିସ୍ କାବ୍ୟର ଗୋଟିଏ ଗଳ୍ପ "The Legend Of Thisbe Of Babylon" ଅବଲମ୍ବନରେ ରଚିତ ସେକ୍ସପିଅରଙ୍କ"Mid Summer Night's Dream"ନାଟକ "Pvramus And Thisbe" ଅବଲମ୍ବନରେ ଏହା ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟର କଥା ବସ୍ତୁକୁ ସେ ଓଡ଼ିଶାର କେଦାର ଗୌରୀଚରିତ୍ର ସହିତ ସାମିଲ କରି କାବ୍ୟକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦନ କରିପାରିଛନ୍ତି । ଭୁବନେଶ୍ୱରର କେଦାରଗୌରୀ ଉପାଖ୍ୟାନ ଏଥିରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି । ଏହା ଏକ ଛୋଟକାବ୍ୟ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏଥିରୁ ରାଧାନାଥ ରାୟଙ୍କ କବି ପ୍ରତିଭ।ର ଯଥାର୍ଥ ପରିଚୟ ମିଳିଥାଏ । "ଧନ୍ୟ ସେ ପ୍ରୀତିକି ମରଣ ଭୀତିକି ପ୍ରୀତି ଯେ ପାରଇ ଜିଣି, ଶିରୀଷ ମୃଦୁଳା ଲବଣୀ ପିତୁଳା ପ୍ରୀତି କଲା ସାହସିନୀ " ରଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥମାନ ସଂସ୍କୃତ ମେଘଦୂତର ପଦ୍ଯାନୁବାଦ ସ୍କୁଲ ପାଠ୍ଯ କବିତାବଳୀ ପାର୍ବତୀ (ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ) ମହାଯାତ୍ରା ଦରବାର ଚିଲିକା ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା ଉଷା ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ ଉତ୍କଳର ପ୍ରାକୃତିକ ଦୃଶ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା ତାଙ୍କୁ ଅମର କରିବ ତାଙ୍କ ରଚନାର ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ, ପଦଲାଳିତ୍ୟ, ସାରଲ୍ୟ ଓ ସୁରୁଚି ପାଠକମାନକୁ ମୁଗ୍ଧ କରେ ଚରିତ୍ରଚିତ୍ରଣରେ ସେ କୃତିତ୍ୱ ଲାଭ କରି ଥିଲେ । ସଂସ୍କୃତ ଓ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ତାଙ୍କର ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଥିଲା ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଶ୍ରୀ ଶଶି ଭୂଷଣ ପିତାଙ୍କ ଗ୍ରନ୍ଥାବଳୀ ପ୍ରକାଶ କରିଅଛନ୍ତି ଓ ତାଙ୍କ ମଧ୍ୟମ ଜାମାତା ଶ୍ରୀ ଦୁର୍ଗାଚରଣ ରାୟ ତାଙ୍କ ଜୀବନୀ ସଂକଳିତ କରି ଶୀଘ୍ର ତାହା ମୁଦ୍ରିତ ହେବା କଳ୍ପନା କରୁଅଛନ୍ତି । କାଳାନୁକ୍ରମିକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଜୀବନପଞ୍ଜି ୧୮୪୮ - ଜନ୍ମ ୧୮୫୨ - ଭାଇ ଯଦୁନାଥଙ୍କ ଜନ୍ମ ; ଯଦୁନାଥ, ରାଧାନାଥଙ୍କ ଏକ ମାତ୍ର ସହୋଦର ଥିଲେ ୧୮୫୩ - ମାତା ତାରିଣୀ ଦାସୀଙ୍କ ପରଲୋକ ୧୮୫୪ - ସୁନ୍ଦରନାରାୟଣଙ୍କ ରୂପଦାସୀଙ୍କୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିବାହ ୧୮୫୬ - ସୋରଠାରେ ନୂଆକରି ତିଆରି ହୋଇଥିବା ଭର୍ଣ୍ଣାକୁଲାର ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ରାଧାନାଥଙ୍କ ପ୍ରବେଶ ୧୮୫୭ - ରାଧାନାଥ କାଶରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ; ଚିକିତ୍ସା ପାଇଁ ସୁନ୍ଦରନାରାୟଣ ତାଙ୍କୁ ବାଲେଶ୍ୱର ନେଇଆସିଲେ ୧୮୫୮ - ରାଧାନାଥଙ୍କ ବାଲେଶ୍ୱର ହାଇସ୍କୁଲରେ (ଫେବୃଆରୀ) ଷଷ୍ଠ ଶ୍ରେଣୀର ଛାତ୍ର ଭାବେ ଯୋଗଦାନ; ଜଣେ ମୁସଲମାନ ଆଖୁଁଜିଙ୍କଠାରୁ ପାର୍ସି ଓ ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଶିକ୍ଷା; ଏହି ବର୍ଷ ସ୍ୱଳ୍ପକାଳ ପାଇଁ ଗୌରୀଶଙ୍କର ରାୟ ତାଙ୍କ ଶିକ୍ଷକ ଥିଲେ ୧୮୬୪ - କଲିକତା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀରେ ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଚଉଦ ଟଙ୍କା ସରକାରୀ ବୃତ୍ତି ଲାଭ (ଜାନୁଆରୀ); ପ୍ରେସିଡେନ୍ସି କଲେଜରେ ଅଧ୍ୟୟନ ଲାଗି କଲିକତା ଗଲେ କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥାଭାବ, ରୋଗଜନିତ ପୀଡ଼ା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାରଣରୁ ଫେରିଆସିଲେ; ୧-ମଇରେ, ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲରେ ତୃତୀୟ ଶିକ୍ଷକ ରୂପେ ୩୦ ଟଙ୍କା ବେତନରେ ଯୋଗଦାନ ଓ ୨୬-ଜୁନରେ ସେହି ପଦବୀରେ ସ୍ଥାୟୀ ହେଲେ ୧୮୬୫-୬୬ - ସେ ସମୟରେ ଫକୀରମୋହନ ବାଲେଶ୍ୱର ମିଶନ ସ୍କୁଲର ହେଡ଼ମାଷ୍ଟର ଥିଲେ ; ମଧୁସୂଦନ ଦାସ, ରାଧାନାଥଙ୍କ ସହକର୍ମୀ ଥିଲେ ; ତେଣୁ ସେ ଉଭୟଙ୍କ ସହ ଘନିଷ୍ଟ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଥିଲେ ୧୮୬୬ - ଉତ୍କଳ ଦୀପିକା ସାପ୍ତାହିକ ସମ୍ବାଦ ପତ୍ରର ପ୍ରକାଶ; ନଅଙ୍କ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ୧୮୬୮ - ବୋଧଦାୟିନୀ ଓ ବାଲେଶ୍ୱର ସମ୍ବାଦବାହିକାର ପ୍ରକାଶ; ରାଧାନାଥଙ୍କ ମେଘଦୂତର କେତେକାଂଶ ବୋଧଦାୟିନୀରେ ପ୍ରକାଶିତ ୧୮୬୯ - ଓଡ଼ିଶାର ବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୁଡିକରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ପଢ଼ା ହେବା ପାଇଁ ସରକାରୀ ଆଦେଶ; ଘୋରାଇ ପରୀକ୍ଷାର୍ଥୀ ଭାବରେ ରାଧାନାଥ ଏଲ.ଏ. (ଏଫ୍.ଏ) ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ପଦୋନ୍ନତି ପାଇ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶିକ୍ଷକ ଭାବେ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲରେ ଯୋଗଦାନ (ଜାନୁଆରୀ); ସେତେବେଳେ ସେଠାରେ ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀ (ଏକାଦଶ ବର୍ଷ ଶ୍ରେଣୀ)ର ଛାତ୍ର ୧୮୭୦ - ପରଶମଣିଙ୍କ ସହ ରାଧାନାଥଙ୍କ ବିବାହ (ରାଧାନାଥଙ୍କ ଶ୍ୱଶୁର ଚନ୍ଦ୍ରମୋହନ ଆଦିତ୍ୟ ରେମୁଣା ନିବାସୀ ଥିଲେ) ୧୮୭୨ - ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲରୁ ବଦଳି ହୋଇ ବାଙ୍କୁଡା ସ୍କୁଲରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶିକ୍ଷକ ରୂପେ ଯୋଗଦାନ (ଜାନୁଆରୀ ୧୦); ପଦୋନ୍ନତି ଲାଭକରି ତୃତୀୟ ଶ୍ରେଣୀର ଡେପୁଟି ଇନ୍‌ସ୍‌ପେକ୍ଟର ଭାବେ ଯୋଗଦାନ (ଜୁନ ୨୬); ନିଜ ପୁରୁଣା ଛାତ୍ର ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ସେତେବେଳେ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲରେ ଶିକ୍ଷକ ଥିବାରୁ ପୁଣି ଘନିଷ୍ଠତା ବଢିଲା ୧୮୭୩ - କୁମାର ବୈକୁଣ୍ଠନାଥ ଦେଙ୍କଦ୍ୱାରା 'ଉତ୍କଳ-ଦର୍ପଣ' ପତ୍ରିକାର ପ୍ରକାଶ (ଜାନୁୟାରୀ) ରାଧାନାଥଙ୍କ ପିତା ସୁନ୍ଦରନାରାୟଣଙ୍କ ବିସୂଚିକା ରୋଗରେ ଦେହାନ୍ତ (ଜୁଲାଇ ୨୧) ୧୮୭୬ - ଜ୍ୟେଷ୍ଠପୁତ୍ର ଶଶିଭୂଷଣଙ୍କ ଜନ୍ମ ୧୮୭୭ - ରାଧାନାଥ, ଜଏଣ୍ଟ ଇନ୍‌ସ୍‌ପେକ୍ଟର ପଦବୀକୁ ଉନ୍ନୀତ ୧୮୭୮ - କନିଷ୍ଠପୁତ୍ର ରଜନୀଭୂଷଣଙ୍କ ଜନ୍ମ ୧୮୮୦ - ରାଧାନାଥଙ୍କ ଏକ ମାତ୍ର ଭଗିନୀ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମୟୀଙ୍କର କଉପୁରର ଜମିଦାର ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ ରାୟଙ୍କ ସହ ବିବାହ ୧୯୦୮: ମୃତ୍ୟୁ ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର ୧୮୪୮ ଜନ୍ମ ୧୯୦୮ ମୃତ୍ୟୁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟିକ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ ବଛା ଲେଖା ଓଡ଼ିଆ ଲୋକ

rādhānātha rāẏa (1848-1908) oḍa଼iā sāhitẏara ādhunika yugara sraṣṭā bhābare sammānita | se tāṅkara kābẏakabitā racanā nimante kabibara upādhire bhūṣita | jībana kāḻa oḍa଼iśāra bāleśbara jillāra sora antargata kedārapura grāmare 28 sepṭembara 1848 (āśୱina pandaradina, 1771 śakābda) tārikhare janma grahaṇa karithile | se sundaranārāẏaṇa rāẏa o tāriṇī dāsīṅkara jẏeṣṭha santāna thile | sundaranārāẏaṇa thile dakṣiṇa bhāratīẏa kāẏastha o tāṅka pūrbapuruṣa medinīpura antargata rādhānagara grāmaru āsithile | tāṅkara baṃśagata upādhi thilā 'de' | sundaranārāẏaṇa bāleśୱra kalekṭoreṭ‌re sadara kānunago thile| ati śaiśabaru tāṅkara mātṛbiẏoga ghaṭithilā | se śaiśabaru atẏanta rogaprabaṇa thile, teṇu paṭhaddaśāre tāṅkara bahu samaẏa rogare naṣṭa hoithilā | se bāleśୱra jillāskularu prabeśikā parīkṣāre uttīrṇṇa hoi, sesamaẏare kaṭakara uccatara śikṣā nimante kalej nathibāru, kalikatāku eph. e. paḍha଼ibāku gale | seṭhāre sୱāsthẏahāni ghaṭibāru uccaśikṣāku jaḻāñjaḻi dei tāṅku śīghra seṭhāru pheriāsibāku helā | kichidina pare se bāleśୱra jillā skulare māsika 3 ṭaṅkā betanare tṛtīẏa śikṣaka padare niẏukta hele | kalejare paḍha଼ibā subidhā āu naghaṭibāru se nija yatnare ghare pāṭha paḍha଼i eph.e. pās karithile o bi.e. parīkṣāre samasta pāṭhẏa nija udẏamare ghare paḍha଼ithile | tatkāḻīna bikhẏāta paṇḍita sadāśiba nandaṅka pākhare rādhānātha, phakīramohanaṅka sahita saṃskṛta kābẏa nāṭakādi adhẏaẏana kari sethire pāṇḍitẏa arjjana karithile | bāleśୱra jillā skulare rādhānātha 5 barṣakāḻa cākirī karithile o ehi samaẏare remuṇā grāmara āditẏa baṃśara candramohana āditẏaṅka kanẏā paraśamaṇiṅka sahita rādhānāthaṅka bibāha sampanna hoithilā | ehā pare se dୱitīẏa śikṣaka padare purījillā skulaku badaḻi hele o seṭhāre bhaktakabi madhusūdana rāo tāṅkara chātra thile | purīru sebāṅkuḍa଼āku badaḻi hele o seṭhāru 1876re skula bibhāgīẏa ḍa଼epuṭi insapekṭar padare bāleśୱra jillāku pheri āsile | rādhānātha tāṅka sāhitẏasebāra o utkaḻara śikṣā bistāra prati spṛhāra puraskārasୱrūpa gabharṇṇameṇṭ tāṅku rāẏa bāhādura upādhire bhūṣita karithile | gaḍa଼jāta bhramaṇaru pheri jୱra rogare ākrānta hoi se 1908 sāla aprela māsa 17 tārikhare mṛtẏu baraṇa karithile | racanābaḻī rādhānātha utkaḻaku janmabhūmi o oḍa଼iābhāṣāku mātṛbhāṣā maṇu thile | se oḍa଼iā bhāṣāre lekhibā pūrbaru baṅgaḻā bhāṣāre kabitā lekhuthile | baṅgaḻā sāhitẏika bhūdeba mukhapādhẏāẏaṅka prarocanāre se oḍa଼iā bhāṣāre lekhibā ārambha karithile | se sarbadā masiṇāre basi eka bāksa upare lekhuthile | utkaḻara darśanīẏa hrada, puṣkariṇī, parbata, nirjhara, nadī, bana, grāma. udẏāna, bṛkṣa, latā, ādi prākṛtika dṛśẏa o aitihāsika biṣaẏaku se lipibaddha kari yāiachanti | tāṅkara khaṇḍie gadẏa upanẏāsa (itālīẏa yubā) o bibekī nāmaka prabandha ebaṃ keteguḍa଼ie pāṭhẏa pustaka chaḍa଼ā āu sabu racanā padẏa | 1873re prakāśita bibekī tāṅkara prathama oḍa଼iā sṛṣṭi | kābẏa kedāragaurī (1885) candrabhāgā (1886) nandikeśୱrī (1887) uṣā (1888) pārbatī (1890) cilikā (1891) mahāyātrā (1891-92) darabāra (1897) kabitā tuḻasī stabaka (1894) yayātikeśarī (1894) urbaśī (1895) daśaratha biẏoga (1901) bhārata gītikā (1903) dhabaḻeśୱra stotrama(1903) sābitrī caritra (1906) tinibandhu (1898) bandanā (1911) nibedana (1911) pratāparudra (1911) śmaśāna dṛśẏa (1904) ekāgratā| (1904) duryẏedhanara raktanadī santaraṇa(1905) cilikāre sāẏantana dṛśẏa rādhānātha rāẏaṅka racanā baḻīra paricaẏa bibekī oḍa଼iā bhāṣāre likhita prathama prabandhaṭi heuchi bibekī| ehā rādhānātha rāẏaṅka eka dīrgha prabandha kṛti | rādhānāthaṅka prakṛṣṭa gadẏa racanāra śaktiśāḻī udāharaṇa houchi "bibekī"|kabiṅkara mauḻika bhāba o dārśanika cintādhārā ehi prabandhare prakāśa pāichi|oḍa଼iā prabandha sāhitẏare ehā eka gaurabamaẏa sṛṣṭi bhābare paricita | rādhānātha rāẏaṅka bẏaktitୱra samparkare ehā dhāraṇāpradāna kare| itālīẏayubā kabiṅkara 'itālīẏayubā' heuchi eka bideśī gaḻpara rūpāntara | rādhānātha rāẏaṅka gadẏa racanā kṣetrare ehā eka amaḻina sṛṣṭi |ehā 1873 masihāre prathame 'utkaḻadarpaṇa' patrikāre prakāśa pāithilā| oḍa଼iā gadẏa sāhitẏara prārambhika paryẏāẏare ehā sṛṣṭi hoithilā| ehā eka prema mūḻaka gaḻpa| ethire eka pāścātẏa praṇaẏa kāhāṇī rūpa pāichi| rādhānātha rāẏa pāścātẏa sāhitẏadୱārā anuprāṇita hoi ehā racanā karithile |tāṅkara pāścātẏa sāhitẏa prīti ethire suspaṣṭa | kedāragaurī rādhānātha prācẏa-pāścātẏa samanୱẏamūḻaka yeu~ chaagoṭikābẏa racanā karithile, tanmadhẏaru kedāragaurī heuchi anẏatama |prācẏa-pāścātẏa sāhitẏara kaḻāgata suṣamāra ehā mahimāmaṇḍita hoichi | rādhānātha rāẏa grīka kabi obhiḍa଼ṅkara meṭāmaraphasis kābẏara goṭie gaḻpa "The Legend Of Thisbe Of Babylon" abalambanare racita seksapiaraṅka"Mid Summer Night's Dream"nāṭaka "Pvramus And Thisbe" abalambanare ehā racanā karichanti | pāścātẏara kathā bastuku se oḍa଼iśāra kedāra gaurīcaritra sahita sāmila kari kābẏaka saundaryẏa pratipādana karipārichanti | bhubaneśୱrara kedāragaurī upākhẏāna ethire prakāśa pāichi | ehā eka choṭakābẏa hele madhẏa ethiru rādhānātha rāẏaṅka kabi pratibha|ra yathārtha paricaẏa miḻithāe | "dhanẏa se prītiki maraṇa bhītiki prīti ye pārai jiṇi, śirīṣa mṛduḻā labaṇī pituḻā prīti kalā sāhasinī " racita granthamāna saṃskṛta meghadūtara padyānubāda skula pāṭhya kabitābaḻī pārbatī (asampūrṇṇa) mahāyātrā darabāra cilikā candrabhāgā uṣā nandikeśୱrī utkaḻara prākṛtika dṛśẏa barṇṇanā tāṅku amara kariba tāṅka racanāra mādhuryẏa, padalāḻitẏa, sāralẏa o suruci pāṭhakamānaku mugdha kare caritracitraṇare se kṛtitୱ lābha kari thile | saṃskṛta o iṃrājī sāhitẏare tāṅkara pāṇḍitẏa thilā tāṅka putra śrī śaśi bhūṣaṇa pitāṅka granthābaḻī prakāśa kariachanti o tāṅka madhẏama jāmātā śrī durgācaraṇa rāẏa tāṅka jībanī saṃkaḻita kari śīghra tāhā mudrita hebā kaḻpanā karuachanti | kāḻānukramika saṃkṣipta jībanapañji 1848 - janma 1852 - bhāi yadunāthaṅka janma ; yadunātha, rādhānāthaṅka eka mātra sahodara thile 1853 - mātā tāriṇī dāsīṅka paraloka 1854 - sundaranārāẏaṇaṅka rūpadāsīṅku dୱitīẏa bibāha 1856 - soraṭhāre nūākari tiāri hoithibā bharṇṇākulāra bidẏāḻaẏare rādhānāthaṅka prabeśa 1857 - rādhānātha kāśarogare ākrānta ; cikitsā pāi~ sundaranārāẏaṇa tāṅku bāleśୱra neiāsile 1858 - rādhānāthaṅka bāleśୱra hāiskulare (phebṛārī) ṣaṣṭha śreṇīra chātra bhābe yogadāna; jaṇe musalamāna ākhu~jiṅkaṭhāru pārsi o urddu śikṣā; ehi barṣa sୱḻpakāḻa pāi~ gaurīśaṅkara rāẏa tāṅka śikṣaka thile 1864 - kalikatā biśୱbidẏāḻaẏaru prathama śreṇīre eṇṭrānsa parīkṣāre uttīrṇṇa hoi cauda ṭaṅkā sarakārī bṛtti lābha (jānuārī); presiḍensi kalejare adhẏaẏana lāgi kalikatā gale kintu arthābhāba, rogajanita pīḍa଼ā o anẏānẏa kāraṇaru pheriāsile; 1-maire, bāleśୱra jillā skulare tṛtīẏa śikṣaka rūpe 30 ṭaṅkā betanare yogadāna o 26-junare sehi padabīre sthāẏī hele 1865-66 - se samaẏare phakīramohana bāleśୱra miśana skulara heḍa଼māṣṭara thile ; madhusūdana dāsa, rādhānāthaṅka sahakarmī thile ; teṇu se ubhaẏaṅka saha ghaniṣṭa saṃsparśare āsithile 1866 - utkaḻa dīpikā sāptāhika sambāda patrara prakāśa; naaṅka durbhikṣa 1868 - bodhadāẏinī o bāleśୱra sambādabāhikāra prakāśa; rādhānāthaṅka meghadūtara ketekāṃśa bodhadāẏinīre prakāśita 1869 - oḍa଼iśāra bidẏāḻaẏa guḍikare oḍa଼iā bhāṣā o sāhitẏa paḍha଼ā hebā pāi~ sarakārī ādeśa; ghorāi parīkṣārthī bhābare rādhānātha ela.e. (eph.e) parīkṣāre uttīrṇṇa padonnati pāi dୱitīẏa śikṣaka bhābe purī jillā skulare yogadāna (jānuārī); setebeḻe seṭhāre madhusūdana rāo prathama śreṇī (ekādaśa barṣa śreṇī)ra chātra 1870 - paraśamaṇiṅka saha rādhānāthaṅka bibāha (rādhānāthaṅka śୱśura candramohana āditẏa remuṇā nibāsī thile) 1872 - purī jillā skularu badaḻi hoi bāṅkuḍā skulare dୱitīẏa śikṣaka rūpe yogadāna (jānuārī 10); padonnati lābhakari tṛtīẏa śreṇīra ḍepuṭi in‌s‌pekṭara bhābe yogadāna (juna 26); nija puruṇā chātra madhusūdana rāo setebeḻe bāleśୱra jillā skulare śikṣaka thibāru puṇi ghaniṣṭhatā baḍhilā 1873 - kumāra baikuṇṭhanātha deṅkadୱārā 'utkaḻa-darpaṇa' patrikāra prakāśa (jānuẏārī) rādhānāthaṅka pitā sundaranārāẏaṇaṅka bisūcikā rogare dehānta (julāi 21) 1876 - jẏeṣṭhaputra śaśibhūṣaṇaṅka janma 1877 - rādhānātha, jaeṇṭa in‌s‌pekṭara padabīku unnīta 1878 - kaniṣṭhaputra rajanībhūṣaṇaṅka janma 1880 - rādhānāthaṅka eka mātra bhaginī sୱrṇṇamaẏīṅkara kaupurara jamidāra gobindaballabha rāẏaṅka saha bibāha 1908: mṛtẏu ādhāra bāhāra ādhāra 1848 janma 1908 mṛtẏu oḍa଼iā sāhitẏika bāleśୱra jillāra loka bachā lekhā oḍa଼iā loka

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%A7%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%A5%20%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AD%9F

ରାଧାନାଥ ରାୟ

ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି (୧୩ ଜାନୁଆରୀ ୧୮୪୩ – ୧୪ ଜୁନ ୧୯୧୮) ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖକ ଓ ତତ୍କାଳୀନ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଅଧୀନରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଜଣେ ଦେୱାନ ଥିଲେ । ସେ ଥିଲେ ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ଆଧୁନିକ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ରେବତୀର ଲେଖକ । ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି, ଉତ୍କଳ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ, ଉତ୍କଳମଣି ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ, କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ, ସ୍ୱଭାବ କବି ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେରଙ୍କ ସହ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନର ପୁରୋଧା ଭାବରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ବିଦେଶୀମାନଙ୍କ କବଳରୁ ବଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ ଲଢିଥିଲେ । ବ୍ୟାସକବି ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର କଥା ସମ୍ରାଟ ଭାବରେ ପରିଚିତ । ଜୀବନ କାଳ ପିଲାବେଳ ୧୩ ଜାନୁଆରୀ ୧୮୪୩ରେ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ମଲ୍ଲିକାଶପୁର ଗାଆଁର ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଚରଣ ସେନାପତି ଓ ତୁଳସୀ ଦେବୀ ସେନାପତିଙ୍କ ଔରସରୁ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ଏକ ବର୍ଷ ପାଞ୍ଚ ମାସ ବୟସ ବେଳେ ତାଙ୍କ ପିତା ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଚରଣ ସେନାପତିଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଲା । ଏହାର ମାତ୍ର ୧୪ ମାସ ପରେ ତାଙ୍କ ମାତା ତୁଳସୀ ଦେବୀ ମଧ୍ୟ ଈହଧାମ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ । ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ତାଙ୍କର ଲାଳନପାଳନ ଭାର ତାଙ୍କର ଜେଜେମା ସମ୍ଭାଳିଥିଲେ । ଫକୀରମୋହନଙ୍କ ପ୍ରକୃତ ନାମ ଥିଲା ବ୍ରଜମୋହନ । ବାଲ୍ୟକାଳରେ ସେ ପ୍ରାୟତଃ ଅସୁସ୍ଥ ରହୁଥିବାରୁ ତାଙ୍କ ଜେଜେ ତାଙ୍କୁ ଫକୀରମାନଙ୍କ ପାଖକୁ ନେଇଯାଉଥିଲେ । ସେହି ଫକୀରମାନଙ୍କ ସମ୍ମାନାର୍ଥେ ତାଙ୍କ ଜେଜେମା’ ତାଙ୍କ ନାଁ ବଦଳାଇ କରିଦେଲେ ଫକୀରମୋହନ । ଫକୀରମୋହନଙ୍କର ଦାଦା ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ସେନାପତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଇର୍ଷାପରାୟଣୀ ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ । ସେ ଫକୀରମୋହନଙ୍କୁ ପାଠ ପଢ଼ିବାର ଅନୁମତି ଦେଉ ନ ଥିଲେ । ଫକୀରମୋହନ ବାଲ୍ୟକାଳରେ ସବୁବେଳେ ଅସୁସ୍ଥ ରହୁଥିବାରୁ, ସେ ୯ବର୍ଷ ବୟସରେ ଫଳା ଶିଖିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ପାଠ ପଢ଼ି ପଇସା ଦେବାର କ୍ଷମତା ନ ଥିବାରୁ ସେ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ଘରେ କାମ କରି ପଢ଼ୁଥିଲେ । ବିଦ୍ୟା ଆହରାଣ କରିବାରେ ସେ କେବେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ନ ଥିଲେ । ଯେତେ ବିଦ୍ୟା ଅଧ୍ୟୟନ କଲେ ବି ସେ ଆହୁରି ଆଧିକ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାରେ ଲାଗୁଥିଲେ । ନିଜ ମାତୃଭାଷାରେ ଜ୍ଞାନ‌କୋଷ ଭରିବା ସ‌ହିତ ସେ ପାର୍ସୀ ଭାଷା ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷା କରିଥିଲେ । ପିଲାଦିନେ ସେ ଶ୍ରମିକ ଭାବରେ ବାଲେଶ୍ୱରରେ ଥିବା ବନ୍ଦରରେ ମଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ସେଠାରେ ସେ ବଙ୍ଗାଳୀ ଓ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷା ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷା କରିଥିଲେ । ମା‍ଇନର ପାଶ୍ କଲା ପରେ ସେ ବାଲେଶ୍ୱରର ବାରବାଟୀ ସ୍କୁଲରେ ବିଦ୍ୟାଧ୍ୟୟନ ଜାରି ରଖିଥିଲେ । ସେଠାରେ ସେ ଇତିହାସ, ଭୂଗୋଳ ଏବଂ ଗଣିତ ଶିକ୍ଷା କରୁଥିଲେ । ସେ ନିଜର ପାରଦର୍ଶିତା ଯୋଗୁଁ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିଥିଲେ । ତେବେ ଆର୍ଥିକ ଦୁରବସ୍ଥା ଯୋଗୁଁ ବିଦ୍ୟାଳୟର ମାସିକ ଖର୍ଚ୍ଚ ୨୫ ପଇସା ଦେଇ ନ ପାରି ତାଙ୍କୁ ପାଠପଢ଼ା ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା ଏବଂ ସେହି ବାରବାଟୀ ସ୍କୁଲରେ ତାଙ୍କୁ ମାସିକ ୨.୫୦ ଟଙ୍କା ଦରମାରେ ଶିକ୍ଷକ ଚାକିରୀ କରିବାକୁ ହୋ‍ଇଥିଲା । ସେଠାରେ ସେ ଇତିହାସ, ଭୂଗୋଳ ଏବଂ ଗଣିତରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲେ । ଏହି ସବୁ ବିଷୟରେ ସେ ନିଜେ ନିଜର ଜ୍ଞାନ‌କୁ ପ୍ରଗାଢ଼ କରିପାରିଥିଲେ । ବାଲେଶ୍ୱର କଲେକ୍ଟରେଟ୍‌ରେ କିଛି କାଳ ପାଇଁ ସେ କିରାଣୀ ଚାକିରି କରିଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ସେ ବାଲେଶ୍ୱର ମିଶନ ସ୍କୁଲରେ ୧୮୭୧ ଯାଏଁ ଶିକ୍ଷକତା କରିଥିଲେ । ଫକୀରମୋହନ ନିଜ ପରିଶ୍ରମ ବଳରେ ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷା କରିଥିଲେ । ଆରବିଆନ ନାଇଟସ୍, ରବିନସନ କୃଷେ, ଇଂରାଜୀ ବାଇବେଲ ଭଳି କିଛି ଇଂରାଜୀ ବ‌ହି ପଢ଼ିବା ବେଳେ ସେ ଇଂରାଜୀ ଅଭିଧାନର ସାହାଯ୍ୟ ନେଇଥିଲେ । ଯଦିଓ ଫକୀରମୋହନ ୨୩ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ପ୍ରକୃତିଦତ୍ତ ଦକ୍ଷତା ପାଇଁ ସେ ବିଦେଶୀମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିପାରିଥିଲେ । ଉତ୍ତର ଜୀବନ ଶିକ୍ଷକତା କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସେ ଓଡ଼ିଆ, ଇଂରାଜୀ, ସଂସ୍କୃତ ଓ ବଙ୍ଗାଳୀ ଆଦି ଭାଷାରେ ଦକ୍ଷତା ହାସଲ କରିଥିଲେ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଆଲୋଚନାମାନଙ୍କରେ ଭାଗ ନେଇ ବାଲେଶ୍ୱରର ବୁଦ୍ଧିଜୀବି ମହଲରେ ନିଜର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ବାରବାଟୀ ସ୍କୁଲରୁ ନିଜର ଶିକ୍ଷକତା ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିବା ଫକୀରମୋହନ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀଆନ ମିଶନ ସ୍କୁଲର ପ୍ରଧାନଶିକ୍ଷକ ରୂପେ ନିଜୁକ୍ତି ପାଇଥିଲେ । ସେହି ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଛାତ୍ରମାନେ ସମସ୍ତ ପାଠ ବଙ୍ଗଳାରେ ପଢ଼ୁଥିଲେ, ତେଣୁ ସେ ଓଡ଼ିଆରେ ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟରେ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକମାନ ରଚନା କରଥିଲେ । ଜଣେ ଗର୍ବିତ ଓଡ଼ିଆ ଭାବରେ ସେ ଓଡ଼ିଆରେ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକ ସବୁକୁ ଅନୁବାଦ କରି ଓଡ଼ିଶାର ଏବଂ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ସମ୍ମାନ ବ‌ହୁତ ଉପରକୁ କରିଦେଇଥିଲେ । ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀଆନ ମିଶନ ସ୍କୁଲରେ ସେ ୧୮୭୧ ଯାଏ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଆସିଥିଲେ । ଏହି ସୂତ୍ରରେ ତାଙ୍କର ପରିଚୟ ହୁଏ ବାଲେଶ୍ୱରର ତତ୍କାଳୀନ କଲେକ୍ଟର ଜନ୍ ବିମ୍ସଙ୍କ ସହ । ’ସୁନା ଚିହ୍ନେ ବଣିଆ, ଗୁଣ ଚିହ୍ନେ ଗୁଣିଆ’ ପରି ବିମ୍ସ ସାହେବ ଯିଏ ନିଜେ ଜଣେ ପଣ୍ଡିତ ଥିଲେ, ଫକୀରମୋହନଙ୍କ ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟକୁ ଚିହ୍ନିପାରିଥିଲେ । ଏହି କାଳରେ ବିମ୍ସ ସାହେବ ବିଭିନ୍ନ ଭାରତୀୟ ଭାଷାର ତୁଳନାତ୍ମକ ବ୍ୟାକରଣ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରୁଥିଲେ । ସେ ଫକୀରମୋହନଙ୍କଠାରୁ ଏଥିଲାଗି ଓଡ଼ିଆ ଶିକ୍ଷା କରିଥିଲେ । ଫକୀରମୋହନଙ୍କ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟରେ ପ୍ରଭାବିତ ବିମ୍ସ ସାହେବ ତାଙ୍କୁ ନୀଳଗିରିର ଦେୱାନ ପଦ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଲାଗି ଆଗ୍ରହ କଲେ । ଫକୀରମୋହନ ମଧ୍ୟ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କଲେ । ତାଙ୍କର ମାସିକ ଦରମା ରହିଲା ୧୦୦୦ ଟଙ୍କା । ଏହା ପରେ ସେ ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କରେ ଦେୱାନ ଦାୟିତ୍ୱ ତୁଲାଇଥିଲେ । ୧୮୭୧ରୁ ୧୮୭୫ ଯାଏଁ ନୀଳଗିରିରେ, ୧୮୭୬-୭୭ ଯାଏଁ ଡମପଡାରେ, ୧୮୭୭-୮୩ ଯାଏଁ ଢେଙ୍କାନାଳରେ, ୧୮୮୪-୮୬ ଯାଏଁ ଦଶପଲ୍ଲାରେ, ୧୮୮୬-୮୭ ଯାଏଁ ପାଲଲହଡ଼ାରେ, ୧୮୮୭-୯୨ ଯାଏଁ କେଉଁଝରରେ ଓ ୧୮୮୪-୮୬ ଯାଏଁ ପୁନର୍ବାର ଡମପଡାରେ ସେ ଏହି ଦାୟିତ୍ୱ ତୁଲାଇଥିଲେ । ୧୮୯୬ରୁ ୧୯୦୫ ଯାଏଁ ସେ କଟକରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିଲେ ଓ ବିଭିନ୍ନ ସାହିତ୍ୟିକ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଏତଦ୍ ପରେ ସେ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବାଲେଶ୍ୱରରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିଲେ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନ ଫକୀରମୋହନ ୧୮୫୬ରେ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପ୍ରଥମ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନାମ ଲୀଳା ଦେବୀ ଥିଲା । ତାଙ୍କ ପ୍ରଥମ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ସେ ୧୮୭୧ରେ କୃଷ୍ଣା କୁମାରୀଙ୍କୁ ପୁନର୍ବାର ବିବାହ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ପୁତ୍ରର ୧୮୭୭ରେ ଛ’ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା । ୧୮୮୧ରେ ତାଙ୍କର ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଔରସରୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ପୁତ୍ର ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ତାଙ୍କର ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ୧୮୯୪ରେ ହ‌ଇଜାରେ ପରଲୋକଗାମୀ ହୋ‍ଇଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ନିଜ ପୁତ୍ର ସହ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ମନାନ୍ତର ଘଟିଥିଲା । ଏହିପରି ତାଙ୍କର ପାରିବାରିକ ଜୀବନ ନିତାନ୍ତ କଷ୍ଟଦାୟକ ଓ ଦୁର୍ଘଟଣାପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା । ସାହିତ୍ୟ ସର୍ଜନା ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗ ଯଥା ଅନୁବାଦ ସାହିତ୍ୟ (ସଂସ୍କୃତରୁ), କାବ୍ୟ-କବିତା ଇତ୍ୟାଦିରେ ସେ ସାହିତ୍ୟ ସୃଜନ କରିଥିଲେ ହେଁ ସେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟର ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ରୂପେ ସୁପରିଚିତ । ୧୮୯୭ରୁ ୧୯୧୫ ମଧ୍ୟରେ ରଚିତ ତାଙ୍କର ଚାରୋଟି ଉପନ୍ୟାସ - ’ଛ’ ମାଣ ଆଠ ଗୁଣ୍ଠ’, ’ମାମୁଁ’, ’ପ୍ରାୟଶ୍ଚିତ’ ଓ ’ଲଛମା’ ତତ୍କାଳୀନ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଓ ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ ଅବସ୍ଥାର ନିଚ୍ଛକ ଦର୍ପଣ । ଛ’ ମାଣ ଆଠ ଗୁଣ୍ଠ ଉପନ୍ୟାସରେ ଜମିଦାରମାନଙ୍କ ଦେଇ ଗରିବ ଚାଷୀମାନଙ୍କର ଶୋଷଣର କାହାଣୀ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋ‍ଇଛି । ଓଡ଼ିଆର ପ୍ରଥମ ଆତ୍ମଜୀବନୀର ମଧ୍ୟ ସେ ଥିଲେ ରଚୟିତା । ଏହାର ନାମ ଥିଲା ’ଆତ୍ମ ଜୀବନ ଚରିତ’ । କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ଫକୀରମୋହନ ସେନାପତି ଓଡ଼ିଆ ଗଳ୍ପ ସାହିତ୍ୟର ଜନକ । ଫକୀରମୋହନ ତାଙ୍କ ଜୀବନର ଶେଷ ୨୧ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଗଳ୍ପ ଏବଂ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ୧୮୬୦ରେ ଫକୀରମୋହନଙ୍କ ରଚିତ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ’ଲଛମନିଆ’, ତାଙ୍କରିଦ୍ୱାରା ସମ୍ପାଦିତ ଓ ବାଲେଶ୍ୱରରୁ ପ୍ରକାଶିତ ବୋଧଦାୟିନୀ ପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋ‍ଇଥିଲା । ତେବେ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟବଶତଃ ତାଙ୍କର ଆତ୍ମଜୀବନୀରେ ଏହା ବିଷୟରେ ସାମନ୍ୟ ଟିକିଏ ବର୍ଣ୍ଣନା ବ୍ୟତୀତ ଏହି ଗଳ୍ପର ସ୍ରୋତ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଖିଅ ମିଳେନାହିଁ, ନଚେତ୍ ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷରେ ଏହି ସାହିତ୍ୟିକ ବିଭାଗର ସ୍ରଷ୍ଟା ରୂପେ ସେ ବିବେଚିତ ହୋ‍ଇଥା’ନ୍ତେ । ୧୮୯୮ରେ ତାଙ୍କ ରଚିତ ’ରେବତୀ’ ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ଗଳ୍ପର ମାନ୍ୟତା ପାଏ । ’ରେବତୀ’ ଗଳ୍ପଟିରେ ଗୋଟିଏ ଛୋଟ ଝିଅର ପାଠ ପଢିବାର ଉତ୍ସାହ ଓ ଏଥିରେ ତା’ର ଅନ୍ତରାୟ ସାଜୁଥିବା ପାରମ୍ପରିକ ଅନ୍ଧବିଶ୍ୱାସପୂର୍ଣ୍ଣ ଗ୍ରାମୀଣ ସମାଜର ଚିତ୍ରଣ କରାଯାଇଛି । ପରେ ଯେବେ ଗାଁରେ ମହାମାରୀ ବ୍ୟାପିଛି ଏଥିପାଇଁ ତା’ର ଅଧ୍ୟୟନକୁ ଦାୟୀ କରାଯାଇଛି । ଫକୀରମୋହନଙ୍କ ରଚିତ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପଗୁଡିକ : ରେବତୀ (୧୮୯୮) ବାଲେଶ୍ୱର ପଙ୍ଗାଲୁଣ (୧୯୦୭) ବାଲେଶ୍ୱର ରାହାଜାନୀ (୧୯୦୭) ମୌନାମୌନୀ (୧୯୦୭) ପୁନର୍ମୂଷିକଭବ (୧୯୦୯) ଡାକମୁନିସୀ (୧୯୧୨) କାଳିକାପ୍ରସାଦ ଗୋରାପ (୧୯୧୩) କମଳାପ୍ରସାଦ ଗୋରାପ (୧୯୧୩) ଧୂଳିଆ ବାବା (୧୯୧୩) ପେଟେଣ୍ଟ ମେଡିସିନ (୧୯୧୩) ସୁନାବୋହୂ (୧୯୧୩) ବିରେଇ ବିଶାଳ (୧୯୧୩) ରାଣ୍ଡିପୁଅ ଅନନ୍ତା (୧୯୧୩) ବଗଲାବଗୁଲୀ (୧୯୧୪) ସଭ୍ୟ ଜମିଦାର (୧୯୧୪) ଅଜାନାତି କଥା (୧୯୧୫) ମାଧମହାନ୍ତିଙ୍କ କନ୍ୟାସୁନା (୧୯୧୫) ଅଧର୍ମ ବିତ୍ତ (୧୯୧୫) ପାଠୋଈ ବୋହୂ (୧୯୧୫) ଗାରୁଡିମନ୍ତ୍ର (୧୯୧୬) କବିତା ଫକୀରମୋହନଙ୍କ ପ୍ରଥମ କବିତା ସଙ୍କଳନ ’ଉତ୍କଳ ଭ୍ରମଣ' ୧୮୯୨ରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା। ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଦ୍ୟ କୃତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ’ପୁଷ୍ପମାଳା’, ’ଉପହାର’, ’ପୂଜା ଫୁଲ’, ’ପ୍ରାର୍ଥନା’, 'ଅବସର ବାସରେ' ଓ ’ଧୂଳି’ ପ୍ରଧାନ । ନିଜସ୍ୱ କୃତି ବ୍ୟତୀତ ସେ ମଧ୍ୟ ସଂସ୍କୃତ ’ମହାଭାରତ’ ଓ ’ରାମାୟଣ’କୁ ଓଡ଼ିଆରେ ଅନୁବାଦ କରିଥିଲେ । ଏ ଦୁଇଟିଯାକ ଆକ୍ଷରିକ ଅନୁବାଦ ନୁହେଁ ବରଂ ଭାବାନୁବାଦ । ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସ୍ତ୍ରୀ ରୋଗଶଯ୍ୟାରେ ଥିବାବେଳେ ରାମାୟଣ ଓ ମହାଭାରତକୁ ଓଡ଼ିଆରେ ଶୁଣିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିବାରୁ ସେ ଏହି ଅନୁବାଦ ଦ୍ୱୟ କରିଥିଲେ । ତେବେ ତାଙ୍କର ଏହି ରଚନା ଦ୍ୱୟ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଥିବାରୁ ତାଙ୍କର ଏହି ମହତ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଲାଗି ତାଙ୍କୁ ବ୍ୟାସକବିର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯା‍ଇଛି । ତତ୍କାଳୀନ ବାମଣ୍ଡାର ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ସେ ମଧ୍ୟ "ସରସ୍ୱତୀ" ଉପାଧିରେ ଭୂଷିତ ହୋ‍ଇଥିଲେ । ପତ୍ରପତ୍ରିକା ଓ ସଙ୍ଗଠନ ୧୮୬୮ରେ ନିଜସ୍ୱ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ବଳରେ ସେ ବାଲେଶ୍ୱରରେ ’ଉତ୍କଳ ପ୍ରେସ’ ନାମରେ ଏକ ଛାପାଖାନା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲେ, ଯାହା ହେଉଛି ଓଡ଼ିଶାର ଦ୍ୱିତୀୟ ଛାପାଖାନା । ଏହିଠାରୁ ସେ ଓଡ଼ିଆରେ ବିଭିନ୍ନ ପତ୍ରିକା ଓ ସମ୍ବାଦପତ୍ରମାନ ସମ୍ପାଦନା ଓ ପ୍ରକାଶନ କଲେ । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ "ବୋଧଦାୟିନୀ", "ନବସମ୍ବାଦ" ଓ "ସମ୍ବାଦ ବାହିକା" ଆଦି ପ୍ରଧାନ । ପ୍ରଥମାବସ୍ଥାରେ ସେ ପ୍ରକାଶକ, ଲେଖକ, ସମ୍ପାଦକ, ମୁଦ୍ରଣକାରୀ, ବଣ୍ଟନ‌କାରୀ ଏବଂ ମାଲିକ ଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସେ ରାଧାନାଥ ରାୟ ଏବଂ ମଧୁସୂଦନ ରାଓଙ୍କୁ ନିଜର ସ‌ହକର୍ମୀ ଭାବରେ ନେଇଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନେ ବୋଧଦାୟିନୀ ପାଇଁ ଗଳ୍ପ ଲେଖୁଥିଲେ । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଉନ୍ନତି ଓ ପ୍ରଚାର ନିମନ୍ତେ ସେ ୧୮୬୭ରେ "ଉତ୍କଳ ଭାଷା ଉନ୍ନତି ବିଧାନି ସଭା" ନାମକ ଏକ ସଙ୍ଗଠନ ଗଢ଼ିଥିଲେ । ’ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜର’ ୧୯୧୨ ଓ ୧୯୧୭ର ବାର୍ଷିକ ସଭାରେ ସେ ସଭାପତି ଦାୟିତ୍ୱ ତୁଲାଇଥିଲେ । ୧୯୧୫ ମସିହାରେ ଫକୀରମୋହନ ସତ୍ୟବାଦୀ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ପରିଭ୍ରମଣରେ ଯାଇଥିଲେ ଏବଂ ସେଠାରେ ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ ଦେଖି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଖୁସି ହୋଇଥିଲେ । ଆଧାର ଏକା ଧାରାରେ ସେ ଥିଲେ ବ୍ୟାସକବି, କଥାସମ୍ରାଟ ଏବଂ ସରସ୍ବତୀ ଫକୀରମୋହନ == ବାହାର ଆଧାର == ୧୮୪୩ ଜନ୍ମ ୧୯୧୮ ମୃତ୍ୟୁ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖକ ଓଡ଼ିଆ କବି ଔପନ୍ୟାସିକ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ

phakīra mohana senāpati (13 jānuārī 1843 – 14 juna 1918) jaṇe oḍa଼iā lekhaka o tatkāḻīna iṣṭa iṇḍiā kampānī adhīnare kāryẏarata jaṇe deୱāna thile | se thile prathama oḍa଼iā ādhunika kṣudragaḻpa rebatīra lekhaka | phakīra mohana senāpati, utkaḻa gauraba madhusūdana dāsa, utkaḻamaṇi paṇḍita gopabandhu dāsa, kabibara rādhānātha rāẏa, sୱbhāba kabi gaṅgādhara meheraṅka saha oḍa଼iā bhāṣā āndoḻanara purodhā bhābare oḍa଼iā bhāṣāku bideśīmānaṅka kabaḻaru bañcāibā pāi~ laḍhithile | bẏāsakabi phakīra mohana senāpati oḍa଼iā sāhitẏara kathā samrāṭa bhābare paricita | jībana kāḻa pilābeḻa 13 jānuārī 1843re makara saṃkrānti dina bāleśୱra jillāra mallikāśapura gāā~ra lakṣmaṇa caraṇa senāpati o tuḻasī debī senāpatiṅka aurasaru janmagrahaṇa karithile | tāṅku eka barṣa pāñca māsa baẏasa beḻe tāṅka pitā lakṣmaṇa caraṇa senāpatiṅkara mṛtẏu ghaṭilā | ehāra mātra 14 māsa pare tāṅka mātā tuḻasī debī madhẏa īhadhāma tẏāga karithile | bālẏakāḻaru tāṅkara lāḻanapāḻana bhāra tāṅkara jejemā sambhāḻithile | phakīramohanaṅka prakṛta nāma thilā brajamohana | bālẏakāḻare se prāẏataḥ asustha rahuthibāru tāṅka jeje tāṅku phakīramānaṅka pākhaku neiyāuthile | sehi phakīramānaṅka sammānārthe tāṅka jejemā’ tāṅka nā~ badaḻāi karidele phakīramohana | phakīramohanaṅkara dādā puruṣottama senāpati atẏanta irṣāparāẏaṇī bẏakti thile | se phakīramohanaṅku pāṭha paḍha଼ibāra anumati deu na thile | phakīramohana bālẏakāḻare sabubeḻe asustha rahuthibāru, se 9barṣa baẏasare phaḻā śikhibā ārambha karithile | pāṭha paḍha଼i paisā debāra kṣamatā na thibāru se śikṣakaṅka ghare kāma kari paḍha଼uthile | bidẏā āharāṇa karibāre se kebe santuṣṭa na thile | yete bidẏā adhẏaẏana kale bi se āhuri ādhika jñāna prāpta karibāre lāguthile | nija mātṛbhāṣāre jñāna‌koṣa bharibā sa‌hita se pārsī bhāṣā madhẏa śikṣā karithile | pilādine se śramika bhābare bāleśୱrare thibā bandarare madhẏa kāryẏa karuthile ebaṃ seṭhāre se baṅgāḻī o saṃskṛta bhāṣā madhẏa śikṣā karithile | mā‍inara pāś kalā pare se bāleśୱrara bārabāṭī skulare bidẏādhẏaẏana jāri rakhithile | seṭhāre se itihāsa, bhūgoḻa ebaṃ gaṇita śikṣā karuthile | se nijara pāradarśitā yogu~ śikṣakamānaṅkara dṛṣṭi ākarṣaṇa karithile | tebe ārthika durabasthā yogu~ bidẏāḻaẏara māsika kharcca 25 paisā dei na pāri tāṅku pāṭhapaḍha଼ā tẏāga karibāku paḍa଼ithilā ebaṃ sehi bārabāṭī skulare tāṅku māsika 2.50 ṭaṅkā daramāre śikṣaka cākirī karibāku ho‍ithilā | seṭhāre se itihāsa, bhūgoḻa ebaṃ gaṇitare śikṣādāna ārambha karidele | ehi sabu biṣaẏare se nije nijara jñāna‌ku pragāḍha଼ karipārithile | bāleśୱra kalekṭareṭ‌re kichi kāḻa pāi~ se kirāṇī cākiri karithile | parabarttī kāḻare se bāleśୱra miśana skulare 1871 yāe~ śikṣakatā karithile | phakīramohana nija pariśrama baḻare iṃrājī śikṣā karithile | ārabiāna nāiṭas, rabinasana kṛṣe, iṃrājī bāibela bhaḻi kichi iṃrājī ba‌hi paḍha଼ibā beḻe se iṃrājī abhidhānara sāhāyẏa neithile | yadio phakīramohana 23 barṣa baẏasare iṃrājī śikṣā ārambha karithile, kintu tāṅkara prakṛtidatta dakṣatā pāi~ se bideśīmānaṅkara madhẏa dṛṣṭi ākarṣaṇa karipārithile | uttara jībana śikṣakatā karibā saṅge saṅge se oḍa଼iā, iṃrājī, saṃskṛta o baṅgāḻī ādi bhāṣāre dakṣatā hāsala karithile o bibhinna ālocanāmānaṅkare bhāga nei bāleśୱrara buddhijībi mahalare nijara sୱtantra sthāna pratiṣṭhā karithile | bārabāṭī skularu nijara śikṣakatā jībana ārambha karithibā phakīramohana parabarttī samaẏare khrīṣṭīāna miśana skulara pradhānaśikṣaka rūpe nijukti pāithile | sehi samaẏare oḍa଼iā chātramāne samasta pāṭha baṅgaḻāre paḍha଼uthile, teṇu se oḍa଼iāre bibhinna biṣaẏare pāṭhẏapustakamāna racanā karathile | jaṇe garbita oḍa଼iā bhābare se oḍa଼iāre pāṭhẏapustaka sabuku anubāda kari oḍa଼iśāra ebaṃ oḍa଼iā bhāṣāra sammāna ba‌huta uparaku karideithile | khrīṣṭīāna miśana skulare se 1871 yāe kāryẏa kariāsithile | ehi sūtrare tāṅkara paricaẏa hue bāleśୱrara tatkāḻīna kalekṭara jan bimsaṅka saha | ’sunā cihne baṇiā, guṇa cihne guṇiā’ pari bimsa sāheba yie nije jaṇe paṇḍita thile, phakīramohanaṅka antarnihita pāṇḍitẏaku cihnipārithile | ehi kāḻare bimsa sāheba bibhinna bhāratīẏa bhāṣāra tuḻanātmaka bẏākaraṇa upare goṭie pustaka racanā karuthile | se phakīramohanaṅkaṭhāru ethilāgi oḍa଼iā śikṣā karithile | phakīramohanaṅka pāṇḍitẏare prabhābita bimsa sāheba tāṅku nīḻagirira deୱāna pada grahaṇa karibā lāgi āgraha kale | phakīramohana madhẏa ehi prastāba grahaṇa kale | tāṅkara māsika daramā rahilā 1000 ṭaṅkā | ehā pare se oḍa଼iśāra bibhinna sthānamānaṅkare deୱāna dāẏitୱ tulāithile | 1871ru 1875 yāe~ nīḻagirire, 1876-77 yāe~ ḍamapaḍāre, 1877-83 yāe~ ḍheṅkānāḻare, 1884-86 yāe~ daśapallāre, 1886-87 yāe~ pālalahaḍa଼āre, 1887-92 yāe~ keu~jharare o 1884-86 yāe~ punarbāra ḍamapaḍāre se ehi dāẏitୱ tulāithile | 1896ru 1905 yāe~ se kaṭakare abasthāna karithile o bibhinna sāhitẏika anuṣṭhānamānaṅkare aṃśagrahaṇa karithile | etad pare se mṛtẏu paryẏanta bāleśୱrare abasthāna karithile | bẏaktigata jībana phakīramohana 1856re bibāha karithile | tāṅka prathama strīṅka nāma līḻā debī thilā | tāṅka prathama strīṅka mṛtẏu pare se 1871re kṛṣṇā kumārīṅku punarbāra bibāha karithile | tāṅkara prathama putrara 1877re cha’ barṣa baẏasare akāḻa mṛtẏu ghaṭithilā | 1881re tāṅkara dୱitīẏa strīṅka aurasaru dୱitīẏa putra janmagrahaṇa karithilā | tāṅkara dୱitīẏa strī madhẏa 1894re ha‌ijāre paralokagāmī ho‍ithile | parabarttī kāḻare nija putra saha madhẏa tāṅkara manāntara ghaṭithilā | ehipari tāṅkara pāribārika jībana nitānta kaṣṭadāẏaka o durghaṭaṇāpūrṇṇa thilā | sāhitẏa sarjanā upanẏāsa sāhitẏara bibhinna bibhāga yathā anubāda sāhitẏa (saṃskṛtaru), kābẏa-kabitā itẏādire se sāhitẏa sṛjana karithile he~ se mukhẏataḥ oḍa଼iā upanẏāsa sāhitẏara sṛṣṭikarttā rūpe suparicita | 1897ru 1915 madhẏare racita tāṅkara cāroṭi upanẏāsa - ’cha’ māṇa āṭha guṇṭha’, ’māmu~’, ’prāẏaścita’ o ’lachamā’ tatkāḻīna aṣṭādaśa o ūnabiṃśa śatābdīra oḍa଼iśāra sāmājika abasthāra nicchaka darpaṇa | cha’ māṇa āṭha guṇṭha upanẏāsare jamidāramānaṅka dei gariba cāṣīmānaṅkara śoṣaṇara kāhāṇī barṇṇita ho‍ichi | oḍa଼iāra prathama ātmajībanīra madhẏa se thile racaẏitā | ehāra nāma thilā ’ātma jībana carita’ | kṣudragaḻpa phakīramohana senāpati oḍa଼iā gaḻpa sāhitẏara janaka | phakīramohana tāṅka jībanara śeṣa 21 barṣa madhẏare gaḻpa ebaṃ upanẏāsa racanā karichanti | 1860re phakīramohanaṅka racita kṣudragaḻpa ’lachamaniā’, tāṅkaridୱārā sampādita o bāleśୱraru prakāśita bodhadāẏinī patrikāre prakāśita ho‍ithilā | tebe durbhāgẏabaśataḥ tāṅkara ātmajībanīre ehā biṣaẏare sāmanẏa ṭikie barṇṇanā bẏatīta ehi gaḻpara srota sambandhare anẏa kauṇasi khia miḻenāhi~, nacet samagra bhāratabarṣare ehi sāhitẏika bibhāgara sraṣṭā rūpe se bibecita ho‍ithā’nte | 1898re tāṅka racita ’rebatī’ utkaḻa sāhitẏa patrikāre prakāśita hoithilā prathama oḍa଼iā gaḻpara mānẏatā pāe | ’rebatī’ gaḻpaṭire goṭie choṭa jhiara pāṭha paḍhibāra utsāha o ethire tā’ra antarāẏa sājuthibā pāramparika andhabiśୱāsapūrṇṇa grāmīṇa samājara citraṇa karāyāichi | pare yebe gā~re mahāmārī bẏāpichi ethipāi~ tā’ra adhẏaẏanaku dāẏī karāyāichi | phakīramohanaṅka racita kṣudragaḻpaguḍika : rebatī (1898) bāleśୱra paṅgāluṇa (1907) bāleśୱra rāhājānī (1907) maunāmaunī (1907) punarmūṣikabhaba (1909) ḍākamunisī (1912) kāḻikāprasāda gorāpa (1913) kamaḻāprasāda gorāpa (1913) dhūḻiā bābā (1913) peṭeṇṭa meḍisina (1913) sunābohū (1913) birei biśāḻa (1913) rāṇḍipua anantā (1913) bagalābagulī (1914) sabhẏa jamidāra (1914) ajānāti kathā (1915) mādhamahāntiṅka kanẏāsunā (1915) adharma bitta (1915) pāṭhoī bohū (1915) gāruḍimantra (1916) kabitā phakīramohanaṅka prathama kabitā saṅkaḻana ’utkaḻa bhramaṇa' 1892re prakāśa pāithilā| tāṅkara anẏānẏa padẏa kṛtimānaṅka madhẏare ’puṣpamāḻā’, ’upahāra’, ’pūjā phula’, ’prārthanā’, 'abasara bāsare' o ’dhūḻi’ pradhāna | nijasୱ kṛti bẏatīta se madhẏa saṃskṛta ’mahābhārata’ o ’rāmāẏaṇa’ku oḍa଼iāre anubāda karithile | e duiṭiyāka ākṣarika anubāda nuhe~ baraṃ bhābānubāda | tāṅkara prathama strī rogaśayẏāre thibābeḻe rāmāẏaṇa o mahābhārataku oḍa଼iāre śuṇibāku icchā karibāru se ehi anubāda dୱẏa karithile | tebe tāṅkara ehi racanā dୱẏa oḍa଼iā sāhitẏaku samṛddha karithibāru tāṅkara ehi mahata praceṣṭā lāgi tāṅku bẏāsakabira ākhẏā diāyā‍ichi | tatkāḻīna bāmaṇḍāra rājāṅkadୱārā se madhẏa "sarasୱtī" upādhire bhūṣita ho‍ithile | patrapatrikā o saṅgaṭhana 1868re nijasୱ praceṣṭā baḻare se bāleśୱrare ’utkaḻa presa’ nāmare eka chāpākhānā pratiṣṭhā kale, yāhā heuchi oḍa଼iśāra dୱitīẏa chāpākhānā | ehiṭhāru se oḍa଼iāre bibhinna patrikā o sambādapatramāna sampādanā o prakāśana kale | ethimadhẏaru "bodhadāẏinī", "nabasambāda" o "sambāda bāhikā" ādi pradhāna | prathamābasthāre se prakāśaka, lekhaka, sampādaka, mudraṇakārī, baṇṭana‌kārī ebaṃ mālika thile | parabarttī samaẏare se rādhānātha rāẏa ebaṃ madhusūdana rāoṅku nijara sa‌hakarmī bhābare neithile ebaṃ semāne bodhadāẏinī pāi~ gaḻpa lekhuthile | oḍa଼iā bhāṣāra unnati o pracāra nimante se 1867re "utkaḻa bhāṣā unnati bidhāni sabhā" nāmaka eka saṅgaṭhana gaḍha଼ithile | ’utkaḻa sāhitẏa samājara’ 1912 o 1917ra bārṣika sabhāre se sabhāpati dāẏitୱ tulāithile | 1915 masihāre phakīramohana satẏabādī bidẏāḻaẏaku paribhramaṇare yāithile ebaṃ seṭhāre utkaḻamaṇi gopabandhu dāsaṅkara kāryẏa dekhi atẏanta khusi hoithile | ādhāra ekā dhārāre se thile bẏāsakabi, kathāsamrāṭa ebaṃ sarasbatī phakīramohana == bāhāra ādhāra == 1843 janma 1918 mṛtẏu oḍa଼iā lekhaka oḍa଼iā kabi aupanẏāsika bāleśୱra jillāra loka

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AB%E0%AC%95%E0%AD%80%E0%AC%B0%20%E0%AC%AE%E0%AD%8B%E0%AC%B9%E0%AC%A8%20%E0%AC%B8%E0%AD%87%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%AA%E0%AC%A4%E0%AC%BF

ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି

ସନ୍ଥକବି ଭୀମ ଭୋଇ ଭୀମ ଭୋଇ (୧୮୫୦-୧୮୯୫ ) ରେଢ଼ାଖୋଲର ମଧୁପୁର ଗ୍ରାମରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।ଭୀମ ଭୋଇ ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ କବି ଓ ମହିମା ଧର୍ମର ପ୍ରଚାରକ ଥିଲେ । ତାଙ୍କର ରଚନା ଗୁଡ଼ିକରେ ମାନବ ଧର୍ମ, ଦର୍ଶନ, ଜୀବନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ଧାରାକୁ ଖୁବ ସରଳ ଓ ସାବଲୀଳ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଅଛି । ସେ "ସନ୍ଥ କବି" ଭାବରେ ପରିଚିତ ଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଖ୍ୟାତନାମା କବିତାବଳୀ ମଧ୍ୟରେ "ମୋ ଜୀବନ ପଛେ ନର୍କେ ପଡ଼ିଥାଉ" କବିତା ଅନ୍ୟତମ । ତାଙ୍କ ସମସାମୟିକମାନଙ୍କ କବିତାସବୁ ତରୁଣ ପ୍ରଣୟ, ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନା, ଯୁଦ୍ଧଚର୍ଚ୍ଚା ଆଦି ବିଷୟରେ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ସେ ତତ୍କାଳୀନ ସମଜରେ ପ୍ରଚଳିତ ଜାତିପ୍ରଥା, ଉଚ୍ଚନୀଚ ଓ ଛୁଆଁଅଛୁଆଁ ଭେଦଭାବ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧର୍ମାନ୍ଧ କୁସଂସ୍କାରର ପ୍ରଚଳନ ବିରୋଧରେ ଏବଂ ସାମାଜିକ ସମତା ସ୍ଥାପନ ନିମନ୍ତେ ସେ ଶହଶହ ଛାନ୍ଦ, ଚଉପଦୀ ଓ ଚଉତିଶା ରଚନା କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଚିତ ବହିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ "ସ୍ତୁତିଚିନ୍ତାମଣି", "ହଲିଆ ଗୀତ", "ଡାଲଖାଈ", "ରସରକେଲି", "ଜାଇଫୁଲ", "ବ୍ରହ୍ମ ନିରୂପଣ ଗୀତା", "ଆଦିଅନ୍ତ ଗୀତା", "ଅଷ୍ଟକ ବିହାରୀ ଗୀତା", "ନିର୍ବେଦ ସାଧନା", "ଶ୍ରୁତିନିଷେଧ ଗୀତା", "ମନୁସଭାମଣ୍ଡଳ", "ଗୃହଧର୍ମ" ଓ "ମହିମାବିନୋଦ" । ତାଙ୍କର ରଚନାସମୂହ ଲୋକମୁଖରେ ଓ ପୋଥି ରୂପରେ ମଧ୍ୟ ଗାଦିରେ ସୁରକ୍ଷିତ । ତାଙ୍କ ରଚିତ ବହିଗୁଡ଼ିକ ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଛପାଯାଇଥିଲା । ସାମାଜିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେତୁ ତାଙ୍କ ରଚିତ ଗୀତକୁ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକେ ସାପକାମୁଡ଼ା, ଡାଆଣୀ ବା ଭୂତପ୍ରେତ ଗ୍ରାସରୁ ଆରୋଗ୍ୟ ଲାଗି ମନ୍ତ୍ର ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା । ଜୀବନୀ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ ଭୀମ ଭୋଇଙ୍କ ଜନ୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିବରଣୀ।। ସ୍ତୁତି ଚିନ୍ତା ମଣିର ନମ୍ବର 22 ବୋଲିରେ ଭୀମ ଭୋଇ ସ୍ୱଲିଖିତ '' ''ଜନନି ଉଦର୍ ଗୋପ ମଧୁପୁର ପାସାରି ନ ଯାଏ ଚିତ୍ତୁ ମତୃଗର୍ଭେଗତେ ପାଠ ପଢ଼ୁଥିଲି ଟିକେ ଟିକେ ଅଛି ହେତୁ। '' ୧୮୫୦ ମସିହାରେ ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାର ରେଢ଼ାଖୋଲର ମଧୁପୁର ଗ୍ରାମରେରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ।। ତାଙ୍କ ସ୍ୱଲିଖିତ "ସ୍ତୁତି ଚିନ୍ତାମଣି"ରେ ୨୨ତମ ବୋଲିରେ ଏ ବାବଦରେ ସେ ଲେଖିଛନ୍ତି । କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ସେ ଜନ୍ମାନ୍ଧ ଓ ଆଉ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ସେ ବସନ୍ତ ରୋଗରେ ପୀଡ଼ିତ ହୋଇ ବାଲ୍ୟାବସ୍ଥାରେ ନିଜର ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ହରାଇଥିଲେ । ତେବେ ଜନଶ୍ରୁତି ଏ ଉଭୟ ଆଲେଖ ରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ନିଜ ରଚନାରେ ସେ ନିଜକୁ ଅନ୍ଧ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିନାହାନ୍ତି । ତତ୍କାଳୀନ ରେଢ଼ାଖୋଲ ରାଜ୍ୟର ରାଜା ଜାତି ଭେଦ ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ଦଳିତ ଓ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ପ୍ରତି କଠୋର ଭେଦଭାବ ଯୋଗୁ ଭୀମ ଭୋଇଙ୍କ ପରିବାରକୁ ଦେଶାନ୍ତର କରିବା ପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଇଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପରିବାର ଘରଲୋକେ ଦେଶାନ୍ତର ହେବା ଭୟରେ ନିଜକୁ ଗୋପନ ରଖିଥିଲେ । ମଧୁପୁର ଗ୍ରାମରେ ସେ ୧୦ ବର୍ଷ ଅତିବାହିତ କରିଥିଲେ । ପରେ ଅନ୍ୟ ଗ୍ରାମକୁ ଯାଇ ଭିକ୍ଷା ବୃତ୍ତି ଓ ଗୋରୁ ଗାଈମାନଙ୍କୁ ସେବା କରି ନିଜ ପେଟ ପ୍ରତିପୋଷଣ କରୁଥିଲେ । ପରିବାର ସେ ସୁମେଧା ନାମ୍ନୀ ଜଣେ ମହିଳାଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ ବୋଲି କେତେକ ରଚନାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ । ୧୮୯୨ ମସିହାରେ ଏହି ଦମ୍ପତ୍ତିଙ୍କର ଝିଅଟିଏ ଓ ପୁଅଟିଏ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ । ସୁମେଧା ଥିଲେ ମଢ଼ି ଗ୍ରାମର ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣା ଏବଂ ଗୌନ୍ତିଆ ମୋହନ ଦାସଙ୍କ ଝିଅ । ସେ ସ୍ଥାନୀୟା ମୋହିନୀ, ସରସ୍ୱତୀ ଓ ସୁବର୍ଣ୍ଣାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ବିବାହ କରିଥିଲେ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ବର୍ତ୍ତମାନର ପରିବାର କହିଲେ 2ଟି ଭାଇ ଯଥା ।। ମିଲ୍ଲ ଭୋଇ , ଏକାଦୋଷୀ ଭୋଇ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଜନଶ୍ରୁତି ଅନୁସାରେ ଭୀମ ଭୋଇ ପିଲା ବେଳେ କାକଣପଡ଼ାର ଚୈତନ୍ୟ ପ୍ରଧାନ ନାମକ ଜଣକ ଘରେ ଗାଈ ଜଗୁଥିଲେ । ଗାଈ ଚରାଉ ଥିବା ବେଳେ ଦିନେ ଅଜାଣତରେ କନ୍ଦରା ଗାଁରେ ଥିବା ଏକ ପରିତ୍ୟକ୍ତ କୂଅରେ ଖସିପଡ଼ିଥିଲେ । ସେଠାରୁ ଉଦ୍ଧାର କରିବାପାଇଁ ସେ ଡାକ ପକାଇଥିଲେ ଓ ଲୋକେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ । ତେବେ ତାଙ୍କୁ ଯିଏ କୂଅରେ ପକାଇଛି ସେ ନିଜେ ଆସି ନ ଉଠାଇଲେ ଆଉ କାହା ସାହାଯ୍ୟ ନେଇ ଉଠିବେ ନାହିଁ ବୋଲି କହିଥିଲେ । ଶେଷରେ ଜଣେ ମହିମା ଗୋସାଇଁ ସେଠାରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଥିଲେ ଯେ ସେ ତାଙ୍କ ବିଚାରକୁ ଜନସାଧାରଣରେ ପ୍ରଚାର କରିବେ । ସେ ବାଳକ ଭୀମଭୋଇଙ୍କୁ କବିତ୍ୱ-ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ମହିମା ଧର୍ମ ତାଙ୍କର ଭଜନ, ଜଣାଣ ଓ ଗୀତ ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ମହିମା ଧର୍ମର ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ । ସମକାଳରେ ମହିମାଧର୍ମ ସଂକ୍ରାନ୍ତରେ କୌଣସି ପ୍ରାମାଣିକ ଗ୍ରଛ ନାହିଁ । ତାଙ୍କ ନିଜ ରଚନା ଅନୁଯାୟୀ ଜଣେ ଅଲେଖ ମହିମା ଗୋସାଇଁ ତାଙ୍କୁ ମହିମା ଧର୍ମ ବା ଅଲେଖ ଧର୍ମର ପ୍ରଚାର କରିବାପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଇଥିଲେ । ମହିମା ଗୋସାଇଁଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ ସେ କଳାହାଣ୍ଡି ଜିଲ୍ଲାସ୍ଥିତ ଖଲିଆପାଲିଠାରେ ସତ୍ୟ ମହିମା ଧର୍ମର ବିକାଶରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ନିଭାଇଥିଲେ । କେତେକ ଗବେଷକଙ୍କ ମତରେ ସେ ପ୍ରଥମେ ଏକ କୂଅରେ ପଡ଼ିଯାଇଥିବା ବେଳେ ମହିମା ଗୋସାଇଁଙ୍କ ବାବଦରେ ଅବଗତ ହୋଇଥିଲେ । ଅନ୍ୟ କେତେକଙ୍କ ମତରେ ତରୁଣ ବୟସରେ ସେ କୌଣସି ସୂତ୍ରରୁ ମହିମା ଗୋସାଇଁଙ୍କ ବାବଦରେ ଅବଗତ ହୋଇ ମାଳବିହାରପୁର ଅଥବା ଖୁଣ୍ଟୁଣିରେ ତାଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରିଥିଲେ । ତାହାରେ ତାଙ୍କଠାରୁ ଦୀକ୍ଷିତ ହୋଇ ନିଜ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଫେରିଥିଲେ । ସେ ନିଜ କବି ପ୍ରତିଭାକୁ ମହିମା ଗୋସାଇଁଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଓ ବିଚାର ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର କରିଥିଲେ । ସିଦ୍ଧିଲାଭ ପରେ ୧୮୬୬ ମସିହା ବେଳକୁ ସେ ମହିମା ଗୋସାଇଁଙ୍କ ବିଚାର ପ୍ରଚାର ପାଇଁ ଜନପଦରୁ ଜନପଦ ଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭକରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ସାଙ୍ଗଠନିକ ଶକ୍ତି ପ୍ରଥମେ ରେଢ଼ାଖୋଲର ରାଜା ଗୌରଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଅହଂକାରର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିଲା । ଜଣେ କନ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତି ସମାଜରେ ଆଦର ଓ ସମ୍ମାନ ପାଇବା ଦେଖି ରାଜା ତାଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କରିଥିଲେ । ବ୍ରାହ୍ମଣ ଓ କ୍ଷତ୍ରିୟମାନଙ୍କ ପ୍ରରୋଚନାରେ ରାଜା ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ମଧ୍ୟ ଆଦେଶ ଦେଇଥିଲେ । ସେ ରେଢ଼ାଖୋଲ ତ୍ୟାଗ କରି ଗୁଲୁଣ୍ଡା ଓ ଭୁର୍ଷାପାଲିରେ କିଛି ବର୍ଷର ରହଣି ପରେ ପ୍ରାୟ ୧୮୭୭ ବେଳକୁ ସୋନପୁର ରାଜ୍ୟର ଖଲିଆପାଲିରେ ଆଶ୍ରମ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟରେ ତାଙ୍କୁ ସୋନପୁରର ତତ୍କାଳୀନ ରାଜା, ଗୌନ୍ତିଆ ତଥା ଅନ୍ୟ ଭକ୍ତମାନେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଦାନ ସୂତ୍ରରେ ଆଶ୍ରମକୁ ପ୍ରାୟ ୬୦ ଏକର ଜମି ମଧ୍ୟ ମିଳିଥିଲା । ସୋନପୁରର ରାଜା ନୀଳଧର ସିଂହଦେଓ ତାଙ୍କ ଲୋକପ୍ରିୟତା ଓ ସାମାଜିକ ପ୍ରତିପତ୍ତି ଦେଖି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇ ପବିତ୍ରତା ପରୀକ୍ଷା ପାଇଁ ଭୀମଭୋଇଙ୍କୁ ଅଗ୍ନି-ପ୍ରବେଶ ପରି ଅମାନବୀୟ ଆଦେଶ ଦେଇଥିବା ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ତେବେ ଲୋକଶ୍ରୁତି ଅନୁସାରେ ଅଗ୍ନିପରୀକ୍ଷାର ପୂର୍ବ ଦିନ ଏକ କୀଟ-ଦଂଶନଜନିତ ଜ୍ୱରରେ ରାଜାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା । ରଚନାବଳୀ ଭୀମ ଭୋଇ ନିଜ ରଚନାରେ ସମାଜରେ ଉଚ୍ଚନୀଚ ଭେଦଭାବ, ଦଳିତ ଓ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ତଥାକଥିତ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ଲୋକଙ୍କ ପ୍ରତାଡ଼ନା ତଥା ବିଭିନ୍ନ କୁସଂସ୍କାର ବିରୋଧରେ ତଥା ମହିମା ଧର୍ମର ବିଚାରକୁ ପ୍ରଚାର କରିଛନ୍ତି । ସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିରକ୍ଷର ଥିବା ଯୋଗୁଁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କବିମାନଙ୍କ ରଚନା ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରିନଥିଲା । ସ୍ତୁତିଚିନ୍ତାମଣି ହଲିଆ ଗୀତ ଡାଲଖାଈ ରସରକେଲି ଜାଇଫୁଲ ବ୍ରହ୍ମ ନିରୂପଣ ଗୀତା ଆଦିଅନ୍ତ ଗୀତା ଅଷ୍ଟକ ବିହାରୀ ଗୀତା ନିର୍ବେଦ ସାଧନା ଶ୍ରୁତିନିଷେଧ ଗୀତା ମନୁସଭାମଣ୍ଡଳ ଗୃହଧର୍ମ ମହିମାବିନୋଦ ଟୀକା ଅଧିକ ପଠନ Bannerjee, Ishita and Johannes Beltz 2008 (eds.), Popular Religion and Ascetic Practices. New studies on Mahima Dharma, New Delhi: Manohar Publishers. Bäumer, Bettina and Johannes Beltz 2010 (eds.), Verses from the Void: Mystic poetry of an Oriya saint, New Delhi: Manohar Publishers. Beltz, Johannes. 2003. “Bhima Bhoi: The making of a modern saint”, A. Copley (ed.) Hindu Nationalism and Religious Reform Movements, New Delhi: OUP, pp. 230–253. Bhima Bhoi. 1992. Bhaktakavi Bhimabhoi Granthavali. Edited by Karunakar Sahu and published by Vidhyadhar Sahu. Cuttack: Dharmagrantha Store. Mahapatra, Sitakant. 1983. Bhima Bhoi. New Delhi: Sahitya Akademi (Makers of Indian Literature). ୧୮୫୦ ଜନ୍ମ ୧୮୯୫ ମୃତ୍ୟୁ ସନ୍ଥକବି ସତ୍ୟ ମହିମା ଧର୍ମ

santhakabi bhīma bhoi bhīma bhoi (1850-1895 ) reḍha଼ākholara madhupura grāmare janma grahaṇa karithile |bhīma bhoi jaṇe oḍa଼iā kabi o mahimā dharmara pracāraka thile | tāṅkara racanā guḍa଼ikare mānaba dharma, darśana, jībana o kāryẏa dhārāku khuba saraḻa o sābalīḻa bhābare barṇṇanā karāyāiachi | se "santha kabi" bhābare paricita thile | tāṅkara khẏātanāmā kabitābaḻī madhẏare "mo jībana pache narke paḍa଼ithāu" kabitā anẏatama | tāṅka samasāmaẏikamānaṅka kabitāsabu taruṇa praṇaẏa, prakṛti barṇṇanā, yuddhacarccā ādi biṣaẏare hoithibā beḻe se tatkāḻīna samajare pracaḻita jātiprathā, uccanīca o chuā~achuā~ bhedabhāba o anẏānẏa dharmāndha kusaṃskārara pracaḻana birodhare ebaṃ sāmājika samatā sthāpana nimante se śahaśaha chānda, caupadī o cautiśā racanā karithile | tāṅkadୱārā racita bahiguḍa଼ika madhẏare "stuticintāmaṇi", "haliā gīta", "ḍālakhāī", "rasarakeli", "jāiphula", "brahma nirūpaṇa gītā", "ādianta gītā", "aṣṭaka bihārī gītā", "nirbeda sādhanā", "śrutiniṣedha gītā", "manusabhāmaṇḍaḻa", "gṛhadharma" o "mahimābinoda" | tāṅkara racanāsamūha lokamukhare o pothi rūpare madhẏa gādire surakṣita | tāṅka racita bahiguḍa଼ika biṃśa śatābdīre chapāyāithilā | sāmājika pratiṣṭhā hetu tāṅka racita gītaku sthānīẏa loke sāpakāmuḍa଼ā, ḍāāṇī bā bhūtapreta grāsaru ārogẏa lāgi mantra bhābare madhẏa praẏoga karibā madhẏa pracaḻita thilā | jībanī prārambhika jībana bhīma bhoiṅka janma sambandhare sampūrṇṇa bibaraṇī|| stuti cintā maṇira nambara 22 bolire bhīma bhoi sୱlikhita '' ''janani udar gopa madhupura pāsāri na yāe cittu matṛgarbhegate pāṭha paḍha଼uthili ṭike ṭike achi hetu| '' 1850 masihāre sambalapura jillāra reḍha଼ākholara madhupura grāmarere janma grahaṇa karithile|| tāṅka sୱlikhita "stuti cintāmaṇi"re 22tama bolire e bābadare se lekhichanti | keteka sthānare se janmāndha o āu keteka sthānare se basanta rogare pīḍa଼ita hoi bālẏābasthāre nijara dṛṣṭiśakti harāithile | tebe janaśruti e ubhaẏa ālekha rahithile madhẏa se nija racanāre se nijaku andha boli ghoṣaṇā karināhānti | tatkāḻīna reḍha଼ākhola rājẏara rājā jāti bheda o brāhmaṇamānaṅkara daḻita o ādibāsīmānaṅka prati kaṭhora bhedabhāba yogu bhīma bhoiṅka paribāraku deśāntara karibā pāi~ ādeśa deithile | tāṅka paribāra gharaloke deśāntara hebā bhaẏare nijaku gopana rakhithile | madhupura grāmare se 10 barṣa atibāhita karithile | pare anẏa grāmaku yāi bhikṣā bṛtti o goru gāīmānaṅku sebā kari nija peṭa pratipoṣaṇa karuthile | paribāra se sumedhā nāmnī jaṇe mahiḻāṅku bibāha karithile boli keteka racanāre barṇṇita | 1892 masihāre ehi dampattiṅkara jhiaṭie o puaṭie janma hoithile | sumedhā thile maḍha଼i grāmara annapūrṇṇā ebaṃ gauntiā mohana dāsaṅka jhia | se sthānīẏā mohinī, sarasୱtī o subarṇṇāṅku madhẏa bibāha karithile boli ullekha rahichi | barttamānara paribāra kahile 2ṭi bhāi yathā || milla bhoi , ekādoṣī bhoi kimbadantī janaśruti anusāre bhīma bhoi pilā beḻe kākaṇapaḍa଼āra caitanẏa pradhāna nāmaka jaṇaka ghare gāī jaguthile | gāī carāu thibā beḻe dine ajāṇatare kandarā gā~re thibā eka paritẏakta kūare khasipaḍa଼ithile | seṭhāru uddhāra karibāpāi~ se ḍāka pakāithile o loke pahañcithile | tebe tāṅku yie kūare pakāichi se nije āsi na uṭhāile āu kāhā sāhāyẏa nei uṭhibe nāhi~ boli kahithile | śeṣare jaṇe mahimā gosāi~ seṭhāre pahañcithile ebaṃ tāṅku pratiśruti deithile ye se tāṅka bicāraku janasādhāraṇare pracāra karibe | se bāḻaka bhīmabhoiṅku kabitୱ-śakti madhẏa pradāna karithile | mahimā dharma tāṅkara bhajana, jaṇāṇa o gīta mādhẏamare se mahimā dharmara pracāra karithile | samakāḻare mahimādharma saṃkrāntare kauṇasi prāmāṇika gracha nāhi~ | tāṅka nija racanā anuyāẏī jaṇe alekha mahimā gosāi~ tāṅku mahimā dharma bā alekha dharmara pracāra karibāpāi~ ādeśa deithile | mahimā gosāi~ṅkadୱārā anuprāṇita hoi se kaḻāhāṇḍi jillāsthita khaliāpāliṭhāre satẏa mahimā dharmara bikāśare mukhẏa bhūmikā nibhāithile | keteka gabeṣakaṅka matare se prathame eka kūare paḍa଼iyāithibā beḻe mahimā gosāi~ṅka bābadare abagata hoithile | anẏa ketekaṅka matare taruṇa baẏasare se kauṇasi sūtraru mahimā gosāi~ṅka bābadare abagata hoi māḻabihārapura athabā khuṇṭuṇire tāṅku sākṣāta karithile | tāhāre tāṅkaṭhāru dīkṣita hoi nija añcaḻaku pherithile | se nija kabi pratibhāku mahimā gosāi~ṅka bẏaktitୱ o bicāra pracāra o prasāra karithile | siddhilābha pare 1866 masihā beḻaku se mahimā gosāi~ṅka bicāra pracāra pāi~ janapadaru janapada yātrā ārambhakarithile | tāṅka sāṅgaṭhanika śakti prathame reḍha଼ākholara rājā gauracandraṅka ahaṃkārara sammukhīna hoithilā | jaṇe kandha bẏakti samājare ādara o sammāna pāibā dekhi rājā tāṅku bandī karithile | brāhmaṇa o kṣatriẏamānaṅka prarocanāre rājā tāṅku rājẏa tẏāga karibāku madhẏa ādeśa deithile | se reḍha଼ākhola tẏāga kari guluṇḍā o bhurṣāpālire kichi barṣara rahaṇi pare prāẏa 1877 beḻaku sonapura rājẏara khaliāpālire āśrama pratiṣṭhā karithile | ehi kāryẏare tāṅku sonapurara tatkāḻīna rājā, gauntiā tathā anẏa bhaktamāne sāhāyẏa karithile | dāna sūtrare āśramaku prāẏa 60 ekara jami madhẏa miḻithilā | sonapurara rājā nīḻadhara siṃhadeo tāṅka lokapriẏatā o sāmājika pratipatti dekhi pratikriẏāśīḻa hoi pabitratā parīkṣā pāi~ bhīmabhoiṅku agni-prabeśa pari amānabīẏa ādeśa deithibā ullekha rahichi | tebe lokaśruti anusāre agniparīkṣāra pūrba dina eka kīṭa-daṃśanajanita jୱrare rājāṅkara mṛtẏu ghaṭithilā | racanābaḻī bhīma bhoi nija racanāre samājare uccanīca bhedabhāba, daḻita o ādibāsīmānaṅka upare tathākathita ucca jātira lokaṅka pratāḍa଼nā tathā bibhinna kusaṃskāra birodhare tathā mahimā dharmara bicāraku pracāra karichanti | se sampūrṇṇa nirakṣara thibā yogu~ anẏānẏa kabimānaṅka racanā tāṅku prabhābita karipārinathilā | stuticintāmaṇi haliā gīta ḍālakhāī rasarakeli jāiphula brahma nirūpaṇa gītā ādianta gītā aṣṭaka bihārī gītā nirbeda sādhanā śrutiniṣedha gītā manusabhāmaṇḍaḻa gṛhadharma mahimābinoda ṭīkā adhika paṭhana Bannerjee, Ishita and Johannes Beltz 2008 (eds.), Popular Religion and Ascetic Practices. New studies on Mahima Dharma, New Delhi: Manohar Publishers. Bäumer, Bettina and Johannes Beltz 2010 (eds.), Verses from the Void: Mystic poetry of an Oriya saint, New Delhi: Manohar Publishers. Beltz, Johannes. 2003. “Bhima Bhoi: The making of a modern saint”, A. Copley (ed.) Hindu Nationalism and Religious Reform Movements, New Delhi: OUP, pp. 230–253. Bhima Bhoi. 1992. Bhaktakavi Bhimabhoi Granthavali. Edited by Karunakar Sahu and published by Vidhyadhar Sahu. Cuttack: Dharmagrantha Store. Mahapatra, Sitakant. 1983. Bhima Bhoi. New Delhi: Sahitya Akademi (Makers of Indian Literature). 1850 janma 1895 mṛtẏu santhakabi satẏa mahimā dharma

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AD%E0%AD%80%E0%AC%AE%20%E0%AC%AD%E0%AD%8B%E0%AC%87

ଭୀମ ଭୋଇ

ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ରାଉତରାୟ (୧୩ ମଇ ୧୯୧୬ - ୨୧ ଅଗଷ୍ଟ ୨୦୦୪) ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ କବି, ଗାଳ୍ପିକ ଓ ଔପନ୍ୟାସିକ ଥିଲେ । 'ମାଟିର ଦ୍ରୋଣ', 'କବିଗୁରୁ', 'ମାଟିର ମହାକବି', 'ସମୟର ସଭାକବି' ପ୍ରଭୃତି ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରଦ୍ଧାନାମରେ ସେ ନାମିତ । ସେ ପ୍ରାୟ ୭୫ବର୍ଷ ଧରି ସାହିତ୍ୟ ରଚନା କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ରଚନାସମୂହ ମୁଖ୍ୟତଃ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ, ଫାସିବାଦ ଓ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ବିରୋଧରେ । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ "ଅତ୍ୟାଧୁନିକତା"ର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନର ଶ୍ରେୟ ସଚ୍ଚି ରାଉତରାୟଙ୍କୁ ଦିଆଯାଏ । ଓଡ଼ିଆ ଓ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ସେ ଚାଳିଶରୁ ଅଧିକ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଲେଖାଲେଖି ପାଇଁ ୧୯୮୬ରେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ଜ୍ଞାନପୀଠ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ । ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ ରାଉତରାୟ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଜିଲ୍ଲାର ଗୁରୁଜଙ୍ଗଠାରେ ୧୩ ମଇ ୧୯୧୬ରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଚାଟଶାଳୀରେ ପଢ଼ିବା କାଳରେ ସେ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ବି ଝାସ ଦେଇଥିଲେ । ଫିରିଙ୍ଗି ସରକାର ବିରୋଧରେ ଲଢି, ସେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ବିତାଡିତ ହୋଇଥିଲେ ଓ ତାପରେ ତାଙ୍କର ପିଲାବେଳ କଟିଥିଲା ବଙ୍ଗପ୍ରଦେଶରେ । ଏଗାର ବର୍ଷ ବୟସରୁ ରାଉତରାଏ କବିତା ଲେଖା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସ୍ୱାଧୀନଚେତା ଲେଖା ପାଇଁ ତାଙ୍କର ଦୁଇଟି କବିତା ୧୯୩୯ରେ 'ରକ୍ତଶିଖା'ଓ ୧୯୪୩ରେ 'ଉଠ ଜାଗ ଭୋକବନ୍ଦୀ'କୁ ଫିରିଙ୍ଗିମାନେ ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିବାରୁ ରୋକି ଦେଇଥିଲେ ।' '୧୯୩୮ରେ ତାଙ୍କର କାବ୍ୟ 'ବାଜି ରାଉତ'କୁ ୧୯୪୨ରେ କବି ହରୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଚାଟାର୍ଜୀ ଇଂରାଜୀରେ 'ନାଉରିଆ ପିଲା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କବିତା' ମର୍ମରେ ଅନୁବାଦ କରିଥିଲେ । ଏହାର ପ୍ରକାଶନ ପରେ ସଚ୍ଚି ରାଉତରାୟ ଭାରତର ଜଣେ ଜଣାଶୁଣା କବି ଭାବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲେ । ରାଜନୈତିକ ଚରମପନ୍ଥୀ ଥିବାରୁ ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ତତକାଳୀନ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ପ୍ରାଣକୃଷ୍ଣ ପରିଜା, ରାଉତରାୟଙ୍କୁ ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ଶିକ୍ଷାଲାଭରୁ ବଞ୍ଚିତ କରିଥିଲେ । ଗୋଳାପଲିର ଜଣେ ତେଲୁଗୁ ରାଜଜେମାଙ୍କୁ ସେ ବିଭା ହୋଇଥିଲେ । ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ, ଛାତ୍ର ଓ କୃଷକ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଭାଗନେଇ ସେ ଦୁଇଥର କାରାବରଣ କରିଥିଲେ । ସେ କଟକଠାରେ ୨୧ ଅଗଷ୍ଟ ୨୦୦୪ରେ ଦେହତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ । ରଚନାବଳୀ ୧୯୨୮ ମସିହାରେ ୧୫ ବୟସରୁ ସଚ୍ଚି ରାଉତରାୟଙ୍କ କବିତା ରଚନାର ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ୧୭ ବର୍ଷ ବୟସରେ 'ନବୀନ' ପତ୍ରିକାରେ 'ଭଗବାନ ଅଛ କାହିଁ' ପ୍ରଥମ ପ୍ରକାଶିତ କବିତାରେ ସାମ୍ୟବାଦୀ ବୈପ୍ଲବିକ ମାର୍କ୍ସୀୟ ଚେତନା ରହିଥିଲା । ଏହି କବିତାଟି ପରେ ଅଭିଯାନ କବିତା ଗ୍ରନ୍ଥରେ ସଂକଳିତ ହୋଇଛି । କବିତାର ଏକ ନୂତନ ଛନ୍ଦର ଐତିହାସିକ ପ୍ରୟୋଗ ସମ୍ପର୍କରେ 'ପାଂଡୁଲିପି (ପାଣ୍ଡୁଲିପି) କବିତା ଗ୍ରନ୍ଥର 'ନାନ୍ଦୀମୂଖୀ'ରେ ସେ ବିସ୍ତୃତ ଭାବେ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି । ୧୯୪୩ରେ କବିଙ୍କ "ବାଜି ରାଉତ" କବିତା ମାଟି ମା ପାଇଁ ଜୀବନ ଦେବାକୁ ଅନେକ ଲୋକଙ୍କୁ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଠେଲି ଦେଇଥିଲା । "ବାଜି ରାଉତ" ଏକ ନାଉରିଆ ପିଲାର ମାଟି ମା ପାଇଁ ବଳିଦାନର କଥା କହେ, ଯିଏ ନିଜ ଜୀବନକୁ ପଛରେ ପକାଇ ଫିରିଙ୍ଗିସେନାକୁ ମହାନଦୀ ପାରି ହେବାକୁ ଦେଇନଥିଲା । 'ପାଣ୍ଡୁଲିପି' ଓ 'ବାଜି ରାଉତ'ରେ ତାଙ୍କର ବିଦ୍ରୋହୀ ସ୍ୱର ଆହୁରି ଶାଣିତ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରତୀକ ଓ ଚିତ୍ରକଳ୍ପ ପ୍ରୟୋଗରେ କବି ପ୍ରୟୋଗିକ ନୂତନତା ଓ ଅପାରମ୍ପରିକ କଳାତ୍ମକ ବୌଦ୍ଧକତା ଓଡ଼ିଆ କବିତାକୁ ଏକ ଭିନ୍ନ ବ୍ୟଞ୍ଜନାତ୍ମକତାର ସ୍ୱାଦରେ ସମୃଦ୍ଧ କରିଛି । କବିଙ୍କର କୋଡ଼ିଏ ସରିକି କବିତା ସଙ୍କଳନ ବାହାରିସାରିଛି । 'ଛୋଟ ମୋର ଗାଁଟି'ର ଭଙ୍ଗା ଡିହଠୁ ଦଙ୍ଗାବିଧ୍ୱସ୍ତ ନୂଆଖାଲିର ନକ୍ସା ବେଶ୍ ନିଖୁଣ ଭାବରେ ଫୁଟି ଉଠିଛି ତାଙ୍କ କବିତା ନଖଦର୍ପଣରେ - ଫୁଟି ଉଠିଛି ସମୟର ମୁହଁ - ରୂପ ରୂପାନ୍ତର ରଙ୍ଗବଦଳ । ଯେଉଁଠି 'ଅଳକା ସାନ୍ୟାଲ'ର ଶେଷ ପଂକ୍ତି ସରିଛି ସେଇଠୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି - 'ପ୍ରତିମା ନାୟକ'ର ବାସ୍ତବ ଜୀବନ ଯୁଦ୍ଧ । ତାଙ୍କର ପଲ୍ଲୀଶ୍ରୀ, ଗାଉଁଲି ଜୀବନର କଥା କହେ । ପ୍ରତିମା ନାୟକ ଏକ ସହରିଆ ଝିଅର ବେଦନାଭରା ଜୀବନର ଗଳ୍ପ କହେ । ଲୋକଙ୍କର ଲେଖାଳି ଭାବେ ଜଣାଶୁଣା ଓଡ଼ିଆ ଲେଖାଳିମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ସଚ୍ଚି ରାଉତରାଏ ହେଉଛନ୍ତି ଜଣେ । ଧର୍ମକୁ ନେଇ ବି ସଚ୍ଚି ରାଉତରାୟ କେତୋଟି କବିତା ଲେଖିଛନ୍ତି । ବହୁ କାବ୍ୟ କବିତା ଇଂରାଜୀ, ହିନ୍ଦୀ, ତେଲୁଗୁ, ଓ ପଞ୍ଜାବୀ ଭାଷାରେ ଅନୁବାଦ ହୋଇ ଜାତୀୟ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ପ୍ରଶଂସିତ ହୋଇଛି । ଏକଦା ଛାତ୍ର ଆନ୍ଦୋଳନ ସମରେ ରେଭେନ୍ସା କଲେଜର ଛାତ୍ର ପ୍ରଦୀପ୍ତ ମିଶ୍ରଙ୍କ ନିଧନଜନିତ ସେ ଯେପରି ଲେଖିଥିଲେ 'ଚିରପ୍ରଦୀପ୍ତ', ସେହିପରି ଏକ ନୂତନ ଦେଶର ଗର୍ଭଯନ୍ତ୍ରଣାକୁ ନେଇ ୧୯୭୧ରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ବାଂଲାଦେଶ ମୁକ୍ତି ସଂଗ୍ରାମରେ ଆତ୍ମାହୁତି ଦେଇଥିବା ଛାତ୍ରୀ ରୋଶନାରା ପାଇଁ ରଚନା କରିଥିଲେ ତାଙ୍କର ଚିରଅମର ପଂକ୍ତିମାଳା - 'ମୁଁ ତା'ର ଶବକୁ ଧରି କାନ୍ଧେ ମୋର, କରୁଅଛି ବିଶ୍ୱ ପ୍ରଦକ୍ଷଣ !' ଜୀବଦ୍ଦଶାରେ କବି ରାଉତରାୟ ବାଂଲାଦେଶକୁ ଜଣେ ସାରସ୍ୱତ ରାଷ୍ଟ୍ରଦୂତ ଭାବରେ ଯାଇ ରୋଶନରା ସମ୍ପର୍କିତ ଏ କବିତାକୁ ପାଠ କରୁଥିବା ବେଳେ ପାଇଥିଲେ ପ୍ରଚୁର ଖ୍ୟାତି । ସଚ୍ଚି ରାଉତରାୟଙ୍କ ରଚିତ "ଭାତ" କବିତାରୁ ପଦେ : ସଚ୍ଚି ରାଉତରାୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ୩୧ ଖଣ୍ଡ ପୁସ୍ତକ ଯଥା ଖଣ୍ଡକାବ୍ୟ, କବିତା, ଗଳ୍ପ, ଉପନ୍ୟାସ, ସମାଲୋଚନା, ଆଲୋଚନା, ଏବଂ ଆତ୍ମଚରିତ ଦେଶବାସୀଙ୍କୁଭେଟି ଦେଇଛନ୍ତି ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା : କବିତା ଗ୍ରନ୍ଥ ପାଥେୟ - ୧୯୩୧ (ପ୍ରଥମ କବିତା ଗ୍ରନ୍ଥ) ଛୋଟ ମୋର ଗାଁଟି ପୂର୍ଣିମା -୧୯୩୩ ଅଭିଯାନ - ୧୯୩୮ (୧୯୪୮ ) ପଲ୍ଲୀଶ୍ରୀ - ୧୯୪୧ (୧୯୪୦ ) ବାଜି ରାଉତ - ୧୯୪୧ ପାଣ୍ଡୁଲିପି - ୧୯୪୭ ଅଭିଜ୍ଞାନ - ହସନ୍ତ - ୧୯୪୮ ଭାନୁମତୀର ଦେଶ - ୧୯୪୯ ରକ୍ତଶିଖା - ୧୯୪୯ ସ୍ୱାଗତ - ୧୯୫୮ କବିତା ୧୯୬୨ - ୧୯୬୨ କବିତା ୧୯୬୯- ୧୯୬୯ କବିତା ୧୯୭୧ - ୧୯୭୧ କବିତା ୧୯୭୪ -୧୯୭୪ କବିତା ୧୯୮୩ -୧୯୮୩ କବିତା ୧୯୮୫ -୧୯୮୫ କବିତା ୧୯୮୭ -୧୯୮୭ କବିତା ୧୯୯୦ -୧୯୯୦ କବିତା ୨୦୦୩-୨୦୦୩ କ୍ଷୁଦ୍ର ଗଳ୍ପ ମଶାଣିର ଫୁଲ ମଲା କଈଁ ଆଙ୍ଗୁଠି ମାଟିର ତେଜ ହାଟର କାହାଣୀ ମାଙ୍କଡ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗଳ୍ପ ରାଜା ପୁଅ ଛାଇ -୧୯୪୮ ନୂତନ ଗଳ୍ପ -୧୯୯୦ ହାତ ଉପନ୍ୟାସ ଚିତ୍ରଗ୍ରୀବ - ୧୯୩୫ (ଏକ ନାୟିକାବିହୀନ ଉପନ୍ୟାସ ଏବଂ ଏଥିରେ ବିଶେଷ କରି ମାର୍କ୍ସବାଦର ସେ ବିଶ୍ଲେଷଣ କରିଛନ୍ତି) ତଳେ ମାଟି ଉପରେ ଆକାଶ ସାଗର ତଳର ଢେଉ ସମାଲୋଚନା ସାହିତ୍ୟରେ ମୂଲ୍ୟବୋଧ -୧୯୭୪ ସାହିତ୍ୟ ବିଚାର ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧ -୧୯୮୩ ଆଧୁନିକ ସାହିତ୍ୟର କେତୋଟି ଦିଗ -୧୯୮୩ ଆଲୋଚନା ଜୟଦେବ ଓ ରାମାୟଣ ବନାମ ମହାଭାରତ ଆତ୍ମଚରିତ ଉତ୍ତରକକ୍ଷ (ପ୍ରଥମ ଭାଗ) ଆତ୍ମଚରିତ -୧୯୯୮ ଉତ୍ତରକକ୍ଷ (ଦ୍ୱିତୀୟ ଭାଗ) ଆତ୍ମଚରିତ - ୨୦୦୦ ସମ୍ପାଦନା ଦିଗନ୍ତ ପତ୍ରିକା ସମ୍ମାନ ଓ ପୁରସ୍କାର ପଦ୍ମଶ୍ରୀ, ୧୯୬୨ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୬୩ (କବିତା-୧୯୬୨ ପାଇଁ ) ଉତ୍କଳ ରତ୍ନ ସମ୍ମାନ, ୧୯୯୪ (ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜ ପ୍ରଦତ୍ତ ସମ୍ମାନ) ସୋଭିଏତ ଲ୍ୟାଣ୍ଡ ନେହେରୁ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୬୫ ଜ୍ଞାନପୀଠ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୮୬ ସାହିତ୍ୟ ଭାରତୀ ସମ୍ମାନ, ୧୯୯୬ ସମ୍ମାନନୀୟ ଡକ୍ଟରେଟ - ୧୯୯୮ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ବେବସାଇଟର କବିତା ବିଭାଗ ଓଡ଼ିଶା ଡାଏରୀ: ସଚି ରାଉତରାୟ ୧୯୧୬ ଜନ୍ମ ୨୦୦୪ ମୃତ୍ୟୁ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ସମ୍ମାନିତ ଜ୍ଞାନପୀଠ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟିକ ପ୍ରଥମ; ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୦୧୧ ଉତ୍କଳ ରତ୍ନ ସମ୍ମାନିତ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ଫେଲୋସିପ ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ କବି ଓଡ଼ିଆ ଲେଖକ

saccidānanda rāutarāẏa (13 mai 1916 - 21 agaṣṭa 2004) jaṇe oḍa଼iā kabi, gāḻpika o aupanẏāsika thile | 'māṭira droṇa', 'kabiguru', 'māṭira mahākabi', 'samaẏara sabhākabi' prabhṛti bibhinna śraddhānāmare se nāmita | se prāẏa 75barṣa dhari sāhitẏa racanā karithile | tāṅka racanāsamūha mukhẏataḥ sāmrājẏabāda, phāsibāda o biśୱyuddha birodhare | oḍa଼iā sāhitẏare "atẏādhunikatā"ra prabarttanara śreẏa sacci rāutarāẏaṅku diāyāe | oḍa଼iā o iṃrājī bhāṣāre se cāḻiśaru adhika pustaka racanā karichanti | tāṅkara lekhālekhi pāi~ 1986re bhārata sarakāraṅkaṭhāru jñānapīṭha puraskāra pāithile | prārambhika jībana rāutarāẏa khorddhā jillāra gurujaṅgaṭhāre 13 mai 1916re janmagrahaṇa karithile | cāṭaśāḻīre paḍha଼ibā kāḻare se sୱādhīnatā āndoḻanare bi jhāsa deithile | phiriṅgi sarakāra birodhare laḍhi, se khorddhā ucca bidẏāḻaẏaru bitāḍita hoithile o tāpare tāṅkara pilābeḻa kaṭithilā baṅgapradeśare | egāra barṣa baẏasaru rāutarāe kabitā lekhā ārambha karithile | sୱādhīnacetā lekhā pāi~ tāṅkara duiṭi kabitā 1939re 'raktaśikhā'o 1943re 'uṭha jāga bhokabandī'ku phiriṅgimāne lokaṅka pākhare pahañcibāru roki deithile |' '1938re tāṅkara kābẏa 'bāji rāuta'ku 1942re kabi harīndranātha cāṭārjī iṃrājīre 'nāuriā pilā o anẏānẏa kabitā' marmare anubāda karithile | ehāra prakāśana pare sacci rāutarāẏa bhāratara jaṇe jaṇāśuṇā kabi bhābe pratiṣṭhita hoithile | rājanaitika caramapanthī thibāru rebhensā mahābidẏāḻaẏara tatakāḻīna adhẏakṣa prāṇakṛṣṇa parijā, rāutarāẏaṅku rebhensā mahābidẏāḻaẏare snātakottara śikṣālābharu bañcita karithile | goḻāpalira jaṇe telugu rājajemāṅku se bibhā hoithile | sୱādhīnatā āndoḻana, chātra o kṛṣaka āndoḻanare bhāganei se duithara kārābaraṇa karithile | se kaṭakaṭhāre 21 agaṣṭa 2004re dehatẏāga karithile | racanābaḻī 1928 masihāre 15 baẏasaru sacci rāutarāẏaṅka kabitā racanāra ārambha karithile | mātra 17 barṣa baẏasare 'nabīna' patrikāre 'bhagabāna acha kāhi~' prathama prakāśita kabitāre sāmẏabādī baiplabika mārksīẏa cetanā rahithilā | ehi kabitāṭi pare abhiyāna kabitā granthare saṃkaḻita hoichi | kabitāra eka nūtana chandara aitihāsika praẏoga samparkare 'pāṃḍulipi (pāṇḍulipi) kabitā granthara 'nāndīmūkhī're se bistṛta bhābe ālocanā karichanti | 1943re kabiṅka "bāji rāuta" kabitā māṭi mā pāi~ jībana debāku aneka lokaṅku sୱādhīnatā āndoḻanaku ṭheli deithilā | "bāji rāuta" eka nāuriā pilāra māṭi mā pāi~ baḻidānara kathā kahe, yie nija jībanaku pachare pakāi phiriṅgisenāku mahānadī pāri hebāku deinathilā | 'pāṇḍulipi' o 'bāji rāuta're tāṅkara bidrohī sୱra āhuri śāṇita karichanti | pratīka o citrakaḻpa praẏogare kabi praẏogika nūtanatā o apāramparika kaḻātmaka bauddhakatā oḍa଼iā kabitāku eka bhinna bẏañjanātmakatāra sୱādare samṛddha karichi | kabiṅkara koḍa଼ie sariki kabitā saṅkaḻana bāhārisārichi | 'choṭa mora gā~ṭi'ra bhaṅgā ḍihaṭhu daṅgābidhୱsta nūākhālira naksā beś nikhuṇa bhābare phuṭi uṭhichi tāṅka kabitā nakhadarpaṇare - phuṭi uṭhichi samaẏara muha~ - rūpa rūpāntara raṅgabadaḻa | yeu~ṭhi 'aḻakā sānẏāla'ra śeṣa paṃkti sarichi seiṭhu ārambha hoichi - 'pratimā nāẏaka'ra bāstaba jībana yuddha | tāṅkara pallīśrī, gāu~li jībanara kathā kahe | pratimā nāẏaka eka sahariā jhiara bedanābharā jībanara gaḻpa kahe | lokaṅkara lekhāḻi bhābe jaṇāśuṇā oḍa଼iā lekhāḻimānaṅka bhitaru sacci rāutarāe heuchanti jaṇe | dharmaku nei bi sacci rāutarāẏa ketoṭi kabitā lekhichanti | bahu kābẏa kabitā iṃrājī, hindī, telugu, o pañjābī bhāṣāre anubāda hoi jātīẏa antarjātīẏa starare praśaṃsita hoichi | ekadā chātra āndoḻana samare rebhensā kalejara chātra pradīpta miśraṅka nidhanajanita se yepari lekhithile 'cirapradīpta', sehipari eka nūtana deśara garbhayantraṇāku nei 1971re ārambha hoithibā bāṃlādeśa mukti saṃgrāmare ātmāhuti deithibā chātrī rośanārā pāi~ racanā karithile tāṅkara ciraamara paṃktimāḻā - 'mu~ tā'ra śabaku dhari kāndhe mora, karuachi biśୱ pradakṣaṇa !' jībaddaśāre kabi rāutarāẏa bāṃlādeśaku jaṇe sārasୱta rāṣṭradūta bhābare yāi rośanarā samparkita e kabitāku pāṭha karuthibā beḻe pāithile pracura khẏāti | sacci rāutarāẏaṅka racita "bhāta" kabitāru pade : sacci rāutarāẏaṅkadୱārā prakāśita 31 khaṇḍa pustaka yathā khaṇḍakābẏa, kabitā, gaḻpa, upanẏāsa, samālocanā, ālocanā, ebaṃ ātmacarita deśabāsīṅkubheṭi deichanti seguḍa଼ika helā : kabitā grantha pātheẏa - 1931 (prathama kabitā grantha) choṭa mora gā~ṭi pūrṇimā -1933 abhiyāna - 1938 (1948 ) pallīśrī - 1941 (1940 ) bāji rāuta - 1941 pāṇḍulipi - 1947 abhijñāna - hasanta - 1948 bhānumatīra deśa - 1949 raktaśikhā - 1949 sୱāgata - 1958 kabitā 1962 - 1962 kabitā 1969- 1969 kabitā 1971 - 1971 kabitā 1974 -1974 kabitā 1983 -1983 kabitā 1985 -1985 kabitā 1987 -1987 kabitā 1990 -1990 kabitā 2003-2003 kṣudra gaḻpa maśāṇira phula malā kaī~ āṅguṭhi māṭira teja hāṭara kāhāṇī māṅkaḍa o anẏānẏa gaḻpa rājā pua chāi -1948 nūtana gaḻpa -1990 hāta upanẏāsa citragrība - 1935 (eka nāẏikābihīna upanẏāsa ebaṃ ethire biśeṣa kari mārksabādara se biśleṣaṇa karichanti) taḻe māṭi upare ākāśa sāgara taḻara ḍheu samālocanā sāhitẏare mūlẏabodha -1974 sāhitẏa bicāra o mūlẏabodha -1983 ādhunika sāhitẏara ketoṭi diga -1983 ālocanā jaẏadeba o rāmāẏaṇa banāma mahābhārata ātmacarita uttarakakṣa (prathama bhāga) ātmacarita -1998 uttarakakṣa (dୱitīẏa bhāga) ātmacarita - 2000 sampādanā diganta patrikā sammāna o puraskāra padmaśrī, 1962 kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra, 1963 (kabitā-1962 pāi~ ) utkaḻa ratna sammāna, 1994 (utkaḻa sāhitẏa samāja pradatta sammāna) sobhieta lẏāṇḍa neheru puraskāra, 1965 jñānapīṭha puraskāra, 1986 sāhitẏa bhāratī sammāna, 1996 sammānanīẏa ḍakṭareṭa - 1998 ādhāra adhika tathẏa oḍa଼iśā sarakāraṅka bebasāiṭara kabitā bibhāga oḍa଼iśā ḍāerī: saci rāutarāẏa 1916 janma 2004 mṛtẏu padmaśrī sammānita jñānapīṭha puraskāra sammānita kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita oḍa଼iā sāhitẏika prathama; mārcca 2011 utkaḻa ratna sammānita kendra sāhitẏa ekāḍemī phelosipa sammānita oḍa଼iā kabi oḍa଼iā lekhaka

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%9A%E0%AD%8D%E0%AC%9A%E0%AC%BF%E0%AC%A6%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%20%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%89%E0%AC%A4%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AD%9F

ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ରାଉତରାୟ

ଗୁରୁ ପ୍ରସାଦ ମହାନ୍ତି (୧୬ ଜୁଲାଇ ୧୯୨୪ - ୨୬ ଅଗଷ୍ଟ ୨୦୦୪) ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ କବି ଥିଲେ । ତାଙ୍କର କେତେକ ଜଣାଶୁଣା କବିତା ସଂକଳନ ଭିତରୁ ନୂତନ କବିତା (୧୯୫୫), ସମୁଦ୍ର ସ୍ନାନ (୧୯୭୦) ଓ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଅଭିସାର (୧୯୮୮) ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ୧୯୭୩ରେ ତାଙ୍କୁ ସମୁଦ୍ର ସ୍ନାନ କବିତା ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ଜୀବନୀ ଗୁରୁ ପ୍ରସାଦ ମହାନ୍ତି ୧୯୨୪ ଜୁଲାଇ ୧୬ (ଗୁରୁ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା) ଦିନ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ନାଗବଳିଠାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ଜଣାଶୁଣା ଲେଖକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ପୁତୁରା । ରଚନାବଳୀ ଗୁରୁ ପ୍ରସାଦ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ରଚନା ଇଂରାଜୀ କବି ଟି.ଏସ୍. ଇଲିଅଟ୍‌ଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅନେକାଂଶରେ ପ୍ରଭାବିତ । କବିତା ସଂକଳନ ନୂତନ କବିତା (୧୯୫୫) ଅଳକା ସାନ୍ୟାଲ ସମୁଦ୍ର ସ୍ନାନ (୧୯୭୦) କାଳପୁରୁଷ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଅଭିସାର (୧୯୮୮) ଅକ୍ରୁର ଉବାଚ କବିତା ସମଗ୍ର(୧୯୯୫) ଆଧାର ୧୯୨୪ ଜନ୍ମ ୨୦୦୪ ମୃତ୍ୟୁ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟିକ ଓଡ଼ିଆ କବି

guru prasāda mahānti (16 julāi 1924 - 26 agaṣṭa 2004) jaṇe oḍa଼iā kabi thile | tāṅkara keteka jaṇāśuṇā kabitā saṃkaḻana bhitaru nūtana kabitā (1955), samudra snāna (1970) o āścaryẏa abhisāra (1988) ādi anẏatama | 1973re tāṅku samudra snāna kabitā pāi~ kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra jībanī guru prasāda mahānti 1924 julāi 16 (guru pūrṇṇimā) dina kaṭaka jillāra nāgabaḻiṭhāre janmagrahaṇa karithile | se jaṇāśuṇā lekhaka gopīnātha mahāntiṅka puturā | racanābaḻī guru prasāda mahāntiṅka racanā iṃrājī kabi ṭi.es. iliaṭ‌ṅkadୱārā anekāṃśare prabhābita | kabitā saṃkaḻana nūtana kabitā (1955) aḻakā sānẏāla samudra snāna (1970) kāḻapuruṣa āścaryẏa abhisāra (1988) akrura ubāca kabitā samagra(1995) ādhāra 1924 janma 2004 mṛtẏu kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita oḍa଼iā sāhitẏika oḍa଼iā kabi

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%97%E0%AD%81%E0%AC%B0%E0%AD%81%20%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%B8%E0%AC%BE%E0%AC%A6%20%E0%AC%AE%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AC%BF

ଗୁରୁ ପ୍ରସାଦ ମହାନ୍ତି

ଭାନୁଜୀ ରାଓ (୦୩ ନଭେମ୍ବର ୧୯୨୬ - ୧୫ ନଭେମ୍ବର ୨୦୦୧) ଜଣେ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାରପ୍ରାପ୍ତ ଓଡ଼ିଆ କବି ଥିଲେ । ସେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓଙ୍କର ନାତି ଥିଲେ । ଜୀବନୀ ଭାନୁଜୀ ରାଓ, ୧୯୨୬ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୩ ତାରିଖରେ କଟକର କାଳି ଗଳିରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ଆଜୀବନ ଅବିବାହିତ ଥିଲେ । ଶିକ୍ଷକତା ଓ ସାମ୍ବାଦିକତାକୁ ସେ ବୃତ୍ତି ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ୧୯୫୮-୬୦ ଯାଏଁ, ସେ ମାତୃଭୂମି ଓ ୧୯୬୦-୬୯ ଯାଏଁ କଳିଙ୍ଗରେ ସାମ୍ବାଦିକତା କରିଥିଲେ । ମସୂରୀସ୍ଥିତ ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରଶାସନିକ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ସେ ସତର ବର୍ଷ ଧରି, ଭାଷା ଶିକ୍ଷକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା ଭାନୁଜୀଙ୍କ ଓଡ଼ିଆ କବିତାକୁ ୧୯୫୫ ମସିହା ବେଳେକୁ ଆଗମନ ହୁଏ । ତାଙ୍କ ଲେଖା ଗୁଡିକରେ ସଙ୍ଗୀତ ଓ ପ୍ରକୃତିର ଭାଷା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ମଧୁସୂଦନ ରାଓଙ୍କ ଭଳି, ଭାନୁଜୀଙ୍କର କବିତାରେ ଶାଣିତ, ଶୃଙ୍ଗଳିତ ଓ ସୁନ୍ଦର ଭାବ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ସେ ଆଧୁନିକ ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟାର ଜଟିଳ ରୂପକୁ କବିତାରେ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି । ଚିତ୍ରକଳ୍ପ ଓ ଭାଷା ପ୍ରୟୋଗରେ ତାଙ୍କର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତା ରହିଥିଲା । ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ କବିତାଟି ଗୁରୁପ୍ରସାଦ ମହାନ୍ତିଙ୍କ "ନୂତନ କବିତା" (୧୯୫୫) ସଂକଳନରେ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଥିଲା । ରଚନାବଳୀ ନଇ ଆରପାରି ବିସାଦ ଏକ ଋତୁ ଚନ୍ଦନ ବନରେ ଏକା ରକ୍ତ ମାଂସର କବିତା ଶବ୍ଦ ସଙ୍ଗେ ଶୃଙ୍ଗାର ଏକା ଏବଂ ଏକା ଏକା ହଳଦୀ ପତ୍ରର ବାସ୍ନା ଜହ୍ନର ରକ୍ତ ଧଳା 'ନୂତନ କବିତା'(୧୯୫୫)ରେ ଭାନୁଜୀଙ୍କର 'କାଠଯୋଡି' କବିତା ସ୍ଥାନ ପାଇଥିଲା । 'କାଠଯୋଡି' କବିତାରୁ କିୟଦଂଶ ଏଠାରେ ଉଦ୍ଧାର କରାଗଲା- "କାଠଯୋଡି ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖେ, କାଶଫୁଲ ଧୋବଲା ବାଲିରେ-ଅଗଣିତ ନକ୍ଷତ୍ରର ଛାଇ, ବସନ୍ତରେ ସବୁଜ ଚଡେଇ, ସନ୍ଧ୍ୟା ଆସେ-କାଠଯୋଡି କଥା କହେ, ବାଲି ଆଉ ନକ୍ଷତ୍ରର କଥା । ଛାୟାଚ୍ଛନ୍ନ ପୃଥିବୀର ବ୍ୟସ୍ତ ଆଉ ବିବଣ୍ଣ`ଉଦରୁ, ରେଲପୋଲ ପାରି ହୋଇ ଜହ୍ନ ଉଠେ କମଳା ରଙ୍ଗର ।": ସମ୍ମାନ ଓ ପୁରସ୍କାର କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୮୯ (ନଇ ଆରପାରି ପାଇଁ) ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୯୬ (ଚନ୍ଦନ ବନରେ ଏକା କବିତା ପାଇଁ) । ଆଧାର ୧୯୨୬ ଜନ୍ମ ୨୦୦୧ ମୃତ୍ୟୁ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟିକ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟିକ ଓଡ଼ିଆ କବି

bhānujī rāo (03 nabhembara 1926 - 15 nabhembara 2001) jaṇe kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāraprāpta oḍa଼iā kabi thile | se bhaktakabi madhusūdana rāoṅkara nāti thile | jībanī bhānujī rāo, 1926 masihā nabhembara 3 tārikhare kaṭakara kāḻi gaḻire janma grahaṇa karithile | se ājībana abibāhita thile | śikṣakatā o sāmbādikatāku se bṛtti bhābare grahaṇa karithile | 1958-60 yāe~, se mātṛbhūmi o 1960-69 yāe~ kaḻiṅgare sāmbādikatā karithile | masūrīsthita lāla bāhādūra śāstrī praśāsanika bidẏāḻaẏare se satara barṣa dhari, bhāṣā śikṣaka bhābare kāryẏa karithile | sāhitẏa sādhanā bhānujīṅka oḍa଼iā kabitāku 1955 masihā beḻeku āgamana hue | tāṅka lekhā guḍikare saṅgīta o prakṛtira bhāṣā dekhibāku miḻe | madhusūdana rāoṅka bhaḻi, bhānujīṅkara kabitāre śāṇita, śṛṅgaḻita o sundara bhāba dekhibāku miḻe | se ādhunika jībanacaryẏāra jaṭiḻa rūpaku kabitāre darśāichanti | citrakaḻpa o bhāṣā praẏogare tāṅkara sୱtantratā rahithilā | tāṅkara prathama kabitāṭi guruprasāda mahāntiṅka "nūtana kabitā" (1955) saṃkaḻanare sthānita hoithilā | racanābaḻī nai ārapāri bisāda eka ṛtu candana banare ekā rakta māṃsara kabitā śabda saṅge śṛṅgāra ekā ebaṃ ekā ekā haḻadī patrara bāsnā jahnara rakta dhaḻā 'nūtana kabitā'(1955)re bhānujīṅkara 'kāṭhayoḍi' kabitā sthāna pāithilā | 'kāṭhayoḍi' kabitāru kiẏadaṃśa eṭhāre uddhāra karāgalā- "kāṭhayoḍi sୱpna dekhe, kāśaphula dhobalā bālire-agaṇita nakṣatrara chāi, basantare sabuja caḍei, sandhẏā āse-kāṭhayoḍi kathā kahe, bāli āu nakṣatrara kathā | chāẏācchanna pṛthibīra bẏasta āu bibaṇṇa`udaru, relapola pāri hoi jahna uṭhe kamaḻā raṅgara |": sammāna o puraskāra kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra, 1989 (nai ārapāri pāi~) oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra, 1996 (candana banare ekā kabitā pāi~) | ādhāra 1926 janma 2001 mṛtẏu kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita oḍa଼iā sāhitẏika oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita oḍa଼iā sāhitẏika oḍa଼iā kabi

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AD%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AD%81%E0%AC%9C%E0%AD%80%20%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%93

ଭାନୁଜୀ ରାଓ

ଜଗଦୀଶ ମହାନ୍ତି (୧୭ ଫେବୃଆରୀ ୧୯୫୧ - ୨୯ ଡିସେମ୍ବର ୨୦୧୩) ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖକ, ଓଡ଼ିଆ ଗଳ୍ପରେ ନୂଆ ଧାରାର ଆବାହକ ଭାବରେ ସେ ପରିଚିତ ଥିଲେ। ପରିବାର ସେ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖିକା ସରୋଜିନୀ ସାହୁଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଜଣେ ପୁଅ ଓ ଜଣେ ଝିଅ ଅଛନ୍ତି । ସାହିତ୍ୟ ସର୍ଜନା ଉପନ୍ୟାସ କନିଷ୍କ କନିଷ୍କ ନିଜ ନିଜ ପାନିପଥ ଉତ୍ତରାଧିକାର ଦୁର୍ଦ୍ଦିନ ଅଦୃଶ୍ୟ ସକାଳ କ୍ଷୁଦ୍ର ଗଳ୍ପ ଏକାକୀ ଅଶ୍ୱରୋହୀ ଦକ୍ଷିଣ ଦୁଆରୀ ଘର ଇର୍ଷା ଏକ ଋତୁ ଆଲବମ ଦିପହର ଦେଖିନଥିବା ଲୋକଟିଏ ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରେ ଏକା ମେଫେଷ୍ଟୋଫେଲେସ-ର ପୃଥିବୀ ନିଆଁ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗଳ୍ପ ସୁନା ଇଲିସି ସୁନ୍ଦରତମ ପାପ ସତୁରୀର ଜଗଦୀଶ ବୀଜ ବୃକ୍ଷ ଛାୟା ପୁରସ୍କାର ଓ ସମ୍ମାନ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର (୧୯୯୦)- କନିଷ୍କ କନିଷ୍କ ଝଙ୍କାର ପୁରସ୍କାର (କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ), ୧୯୮୫ (ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତି ପ୍ରଦତ୍ତ) ଶାରଳା ପୁରସ୍କାର (୨୦୦୩), ବହି- ସୁନା ଇଲିସି ବିଜୟକୃଷ୍ଣ ମହାନ୍ତି ଗଳ୍ପ ସମ୍ମାନ, ୨୦୧୦ (ଭୁବନେଶ୍ୱର ପୁସ୍ତକମେଳା ପୁରସ୍କାର) ଫକୀର ମୋହନ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ସମ୍ମାନ, ୨୦୦୨ (ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜ ପ୍ରଦତ୍ତ) ଧରିତ୍ରୀ ପୁରସ୍କାର ଆଧାର ୧୯୫୧ ଜନ୍ମ ୨୦୧୩ ମୃତ୍ୟୁ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଶାରଳା ପୁରସ୍କାର ବିଜେତା ଝଙ୍କାର ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ ଔପନ୍ୟାସିକ ଓଡ଼ିଆ ଗାଳ୍ପିକ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ

jagadīśa mahānti (17 phebṛārī 1951 - 29 ḍisembara 2013) jaṇe oḍa଼iā lekhaka, oḍa଼iā gaḻpare nūā dhārāra ābāhaka bhābare se paricita thile| paribāra se oḍa଼iā lekhikā sarojinī sāhuṅku bibāha karithile | tāṅkara jaṇe pua o jaṇe jhia achanti | sāhitẏa sarjanā upanẏāsa kaniṣka kaniṣka nija nija pānipatha uttarādhikāra durddina adṛśẏa sakāḻa kṣudra gaḻpa ekākī aśୱrohī dakṣiṇa duārī ghara irṣā eka ṛtu ālabama dipahara dekhinathibā lokaṭie yuddhakṣetre ekā mepheṣṭophelesa-ra pṛthibī niā~ o anẏānẏa gaḻpa sunā ilisi sundaratama pāpa saturīra jagadīśa bīja bṛkṣa chāẏā puraskāra o sammāna oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra (1990)- kaniṣka kaniṣka jhaṅkāra puraskāra (kṣudragaḻpa), 1985 (prajātantra pracāra samiti pradatta) śāraḻā puraskāra (2003), bahi- sunā ilisi bijaẏakṛṣṇa mahānti gaḻpa sammāna, 2010 (bhubaneśୱra pustakameḻā puraskāra) phakīra mohana kṣudragaḻpa sammāna, 2002 (utkaḻa sāhitẏa samāja pradatta) dharitrī puraskāra ādhāra 1951 janma 2013 mṛtẏu oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita śāraḻā puraskāra bijetā jhaṅkāra puraskāra sammānita oḍa଼iā aupanẏāsika oḍa଼iā gāḻpika maẏūrabhañja jillāra loka

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9C%E0%AC%97%E0%AC%A6%E0%AD%80%E0%AC%B6%20%E0%AC%AE%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AC%BF

ଜଗଦୀଶ ମହାନ୍ତି

ରମାକାନ୍ତ ରଥ (ଜନ୍ମ ୧୩ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୩୪) ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଜଣେ ଆଧୁନିକ କବି । ସେ କଟକଠାରେ ୧୯୩୪ରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ । ସେ ଇଂରାଜୀରେ ରେଭେନ୍ସା କଲେଜରୁ ଏମ.ଏ. କରିବା ପରେ ୧୯୫୭ରେ ଭାରତୀୟ ପ୍ରଶାସନିକ ସେବାରେ ୧୯୯୨ରେ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟ ସଚିବ ଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ତାଙ୍କର ସାତଟି କବିତା ସଂକଳନ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା – କେତେ ଦିନର (୧୯୬୨), ସନ୍ଦିଗ୍ଧ ମୃଗୟା (୧୯୭୧), ସପ୍ତମ ରତୁ (୧୯୭୭), ସଚିତ୍ର ଅନ୍ଧାର (୧୯୮୨), ଶ୍ରୀରାଧା (୧୯୮୫) ଏବଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠ କବିତା (୧୯୯୨) । ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ୧୯୭୮ ମସିହାରେ ତାଙ୍କ କବିତା ସଂକଳନ "ସପ୍ତମ ଋତୁ" ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ପୁରସ୍କୃତ କରିଥିଲା । ୧୯୮୪ରେ ସଚିତ୍ର ଅନ୍ଧାର ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଶାରଳା ପୁରସ୍କାର ମିଳିଥିଲା । ୧୯୯୨ ମସିହାପାଇଁ ସେ ସରସ୍ୱତୀ ସମ୍ମାନରେ ସମ୍ମାନୀତ । ଏହି କାବ୍ୟଗ୍ରନ୍ଥ ଇଂରାଜୀ ଓ ଆଠଟି ଭାରତୀୟ ଭାଷାରେ ଅନୁଦିତ । ପଦାଧିକାରୀ ୧୯୫୭ରୁ ସେ ଭାରତୀୟ ପ୍ରଶାସନିକ ସେବାରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ଓ ସଚିବ ଭାବରେ ଅନେକ ବର୍ଷ କାମ ତୁଲାଇଥିଲେ । ୧୯୯୩-୧୯୯୮ ଯାଏଁ ସେ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀର ଉପ-ସଭାପତି ଓ ୧୯୯୮-୨୦୦୩ ଯାଏଁ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ, ଦିଲ୍ଲୀର ସଭାପତି ଭାବରେ କାମ ତୁଲାଇଥିଲେ । ଫେବୃଆରୀ ୨୦୦୯ରେ ସେ ଫେଲୋସିପ ସମ୍ମାନ ଲାଭ କରିଥିଲେ । ଏହି ସମ୍ମାନ ଲାଭ କରିବାରେ ସେ ହେଉଛନ୍ତି ୩ୟ ଓଡ଼ିଆ । ସାହିତ୍ୟ ସର୍ଜନା ରମାକାନ୍ତ ରଥଙ୍କ ଲେଖାରେ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଓ ଆଦିଭୌତିକ କଳ୍ପନାର ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଯାଏ । ଏହା ତାଙ୍କର ରାଧାଙ୍କୁ ନେଇ ଲେଖା ଶ୍ରୀରାଧା ଓ ସପ୍ତମ ଋତୁରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । କବିତା "କେତେ ଦିନର" (୧୯୬୨) "ଅନେକ କୋଠରୀ" (୧୯୬୭) "ସନ୍ଧିଗ୍ଧ ମୃଗୟା" (୧୯୭୧) "ସପ୍ତମ ଋତୁ" (୧୯୭୭) "ସଚିତ୍ର ଅନ୍ଧାର" (୧୯୮୨) "ସୀମାନ୍ତ ବାସ" "ଫେରି ଚାହିଁଲେ" "ସବୁଦିନେ ସେପାଖେ" "ସରଳ ହୃଦଗଣିତ" "ଜାହାଜ ଆସିବ ଓ ଆଉ କେତୋଟି" ଧର୍ମପଦର ଆତ୍ମହତ୍ୟା (କବିତା) ଲମ୍ବା କବିତା ଶ୍ରୀରାଧା (୧୯୮୪) ଶ୍ରୀ ପଳାତକ (୧୯୯୭) ପୁରସ୍କାର ଓ ସମ୍ମାନ ପଦ୍ମ ଭୂଷଣ, ୨୦୦୬ ଅତିବଡ଼ୀ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ସମ୍ମାନ, ୨୦୧୮ ସରସ୍ୱତୀ ସମ୍ମାନ- ଶ୍ରୀରାଧା, ୧୯୯୨ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର - ସପ୍ତମ ଋତୁ, ୧୯୭୮ ବିଷୁବ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୯୧ ଶାରଳା ପୁରସ୍କାର, ୧୯୮୪ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତି ଝଙ୍କାର ପୁରସ୍କାର (କବିତା), ୧୯୭୦ ସାରଳା ସମ୍ମାନ, ୨୦୧୧ ସାହିତ୍ୟ ଭାରତୀ ସମ୍ମାନ, ୨୦୦୬ କଳିଙ୍ଗ ରତ୍ନ, ୨୦୦୯ ଉତ୍କଳ ରତ୍ନ, ୨୦୧୭ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ "Ramakant Rath - Oriya Poet: The South Asian Literary Recordings Project (Library of Congress New Delhi Office)" ୧୯୩୪ ଜନ୍ମ ଜୀବିତ ବ୍ୟକ୍ତି ପଦ୍ମ ଭୂଷଣ ସମ୍ମାନିତ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟିକ ବିଷୁବ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଝଙ୍କାର ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଉତ୍କଳ ରତ୍ନ ସମ୍ମାନିତ ଶାରଳା ପୁରସ୍କାର ବିଜେତା କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ଫେଲୋସିପ ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ କବି କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ ସାରଳା ସମ୍ମାନ ସମ୍ମାନିତ ଗଙ୍ଗାଧର ଜାତୀୟ ସମ୍ମାନ ସମ୍ମାନିତ

ramākānta ratha (janma 13 ḍisembara 1934) oḍa଼iā sāhitẏara jaṇe ādhunika kabi | se kaṭakaṭhāre 1934re janma neithile | se iṃrājīre rebhensā kalejaru ema.e. karibā pare 1957re bhāratīẏa praśāsanika sebāre 1992re abasara grahaṇa karibā pūrbaru oḍa଼iśāra mukhẏa saciba thile | ehi samaẏare tāṅkara sātaṭi kabitā saṃkaḻana prakāśa pāithilā – kete dinara (1962), sandigdha mṛgaẏā (1971), saptama ratu (1977), sacitra andhāra (1982), śrīrādhā (1985) ebaṃ śreṣṭha kabitā (1992) | sāhitẏa ekāḍemī 1978 masihāre tāṅka kabitā saṃkaḻana "saptama ṛtu" pāi~ tāṅku puraskṛta karithilā | 1984re sacitra andhāra pāi~ tāṅku śāraḻā puraskāra miḻithilā | 1992 masihāpāi~ se sarasୱtī sammānare sammānīta | ehi kābẏagrantha iṃrājī o āṭhaṭi bhāratīẏa bhāṣāre anudita | padādhikārī 1957ru se bhāratīẏa praśāsanika sebāre yoga deithile o saciba bhābare aneka barṣa kāma tulāithile | 1993-1998 yāe~ se kendra sāhitẏa ekāḍemīra upa-sabhāpati o 1998-2003 yāe~ kendra sāhitẏa ekāḍemī, dillīra sabhāpati bhābare kāma tulāithile | phebṛārī 2009re se phelosipa sammāna lābha karithile | ehi sammāna lābha karibāre se heuchanti 3ẏa oḍa଼iā | sāhitẏa sarjanā ramākānta rathaṅka lekhāre ādhẏātmika o ādibhautika kaḻpanāra bẏabahāra dekhāyāe | ehā tāṅkara rādhāṅku nei lekhā śrīrādhā o saptama ṛture dekhibāku miḻithāe | kabitā "kete dinara" (1962) "aneka koṭharī" (1967) "sandhigdha mṛgaẏā" (1971) "saptama ṛtu" (1977) "sacitra andhāra" (1982) "sīmānta bāsa" "pheri cāhi~le" "sabudine sepākhe" "saraḻa hṛdagaṇita" "jāhāja āsiba o āu ketoṭi" dharmapadara ātmahatẏā (kabitā) lambā kabitā śrīrādhā (1984) śrī paḻātaka (1997) puraskāra o sammāna padma bhūṣaṇa, 2006 atibaḍa଼ī jagannātha dāsa sammāna, 2018 sarasୱtī sammāna- śrīrādhā, 1992 kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra - saptama ṛtu, 1978 biṣuba puraskāra, 1991 śāraḻā puraskāra, 1984 prajātantra pracāra samiti jhaṅkāra puraskāra (kabitā), 1970 sāraḻā sammāna, 2011 sāhitẏa bhāratī sammāna, 2006 kaḻiṅga ratna, 2009 utkaḻa ratna, 2017 ādhāra adhika tathẏa "Ramakant Rath - Oriya Poet: The South Asian Literary Recordings Project (Library of Congress New Delhi Office)" 1934 janma jībita bẏakti padma bhūṣaṇa sammānita kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita oḍa଼iā sāhitẏika biṣuba puraskāra sammānita jhaṅkāra puraskāra sammānita utkaḻa ratna sammānita śāraḻā puraskāra bijetā kendra sāhitẏa ekāḍemī phelosipa sammānita oḍa଼iā kabi kaṭaka jillāra loka sāraḻā sammāna sammānita gaṅgādhara jātīẏa sammāna sammānita

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%AE%E0%AC%BE%E0%AC%95%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A4%20%E0%AC%B0%E0%AC%A5

ରମାକାନ୍ତ ରଥ

ମଧୁସୂଦନ ଦାସ (ମଧୁବାବୁ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣା) (୨୮ ଅପ୍ରେଲ ୧୮୪୮- ୪ ଫେବୃଆରୀ ୧୯୩୪) ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ, ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନର ମୁଖ୍ୟ ପୁରୋଧା ଓ ଲେଖକ ଓ କବି ଥିଲେ । ସେ ଥିଲେ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ବାରିଷ୍ଟର, ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ଗ୍ରାଜୁଏଟ, ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ଏମ.ଏ., ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ବିଲାତ ଯାତ୍ରୀ, ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ଏଲ.ଏଲ.ବି., ପ୍ରଥମ ବିହାର-ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭା ସଦସ୍ୟ, ପ୍ରଥମ ମନ୍ତ୍ରୀ, ପ୍ରଥମ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ବେସରକାରୀ ସଦସ୍ୟ ଏବଂ ଭାଇସରାୟଙ୍କ ପରିଷଦର ପ୍ରଥମ ସଦସ୍ୟ । ଓଡ଼ିଶାର ବିଚ୍ଛିନ୍ନାଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ସେ ସାରାଜୀବନ ସଂଗ୍ରାମ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଫଳରେ ୧୯୩୬ ମସିହା ଅପ୍ରେଲ ୧ ତାରିଖରେ ଭାଷା ଭିତ୍ତିରେ ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ ଭାବେ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାର ମୋଚିମାନଙ୍କୁ ଚାକିରି ଯୋଗାଇ ଦେବା ପାଇଁ ତଥା ଚମଡ଼ାଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ଉତ୍କଳ ଟ୍ୟାନେରି ଏବଂ ଓ କଟକର ସୁନା-ରୂପାର ତାରକସି କାମ ପାଇଁ ସେ ଉତ୍କଳ ଆର୍ଟ ୱାର୍କସର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଏତଦ୍ ବ୍ୟତୀତ ଓଡ଼ିଶାର ସ୍କୁଲ ପାପେପୁସ୍ତକରେ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ବିଦ୍ୟା ଅଧ୍ୟନରେ ମନୋନିବେଶ କରି ଭବିଷ୍ୟତରେ ମଧୁବାବୁଙ୍କ ଭଳି ଆଦର୍ଶ ସ୍ଥାନୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି ହେବା ପାଇଁ ଓ ଦେଶର ସେବା କରିବା ପାଇଁ ଆହ୍ମାନ ଦିଆଯାଇ ଲେଖାଯାଇଛି- "ପାଠ ପଢ଼ିବି ଓକିଲ ହେବି ମଧୁବାବୁ ସଙ୍ଗେ ଲଢିବି। ଜାତି ଡାକ ଶୁଣି ଛାତିଫୁଲେଇ ମୁଁ କାଳିଆ ଘୋଡାରେ ଚଢିବି।" ଉତ୍କଳୀୟ ସ୍ୱାଭିମାନର ପ୍ରତୀକ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଯଥାର୍ଥରେ ଫକୀର ମୋହନ ଲେଖିଥିଲେ - "ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ ମଧୁସୂଦନ ଉତ୍କଳ ମାତାର ଯୋଗ୍ୟ ସନ୍ତାନ ଦେଲ ଉତ୍କଳଙ୍କୁ ନବ ଜୀବନ ଶିଖାଇଲ ଲୋକେ ଜାତି ବନ୍ଦନ!" ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କର ପରିବାର ମଧୁସୂଦନ ଦାସ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ସତ୍ୟଭାମାପୁରରେ ୨୮ ଅପ୍ରେଲ ୧୮୪୮ରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପିତା ଚୌଧୁରୀ ରଘୁନାଥ ଦାସ ଓ ମାତା ପାର୍ବତୀ ଦେବୀଙ୍କ ପୁଅ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ପ୍ରଥମ ନାମ ଥିଲା ଚୌଧୁରୀ ଗୋବିନ୍ଦ ବଲ୍ଲଭ ଦାସ । ପରେ ତାଙ୍କ ବାପା, ମାଆ ତାଙ୍କ ନାମକୁ ବଦଳାଇ ମଧୁସୂଦନ ରଖିଥିଲେ । ସେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିବା ପରେ ସାମାଜିକ ଚଳଣି ଅନୁସାରେ ତାଙ୍କ ପିତା ତାଙ୍କ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ତୁଟାଇ ଦେଇଥିଲେ । ଏଣୁ ସେ ଗାଁ ବାହାରେ କୋଠିଟିଏ ଗଢ଼ାଇ ସେଠାରେ ବସବାସ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କ ମା' ପାର୍ବତୀ ଦେବୀ ତାଙ୍କ ପାଖକୁ ସକାଳେ ଓ ସଞ୍ଜରେ ଦେଖାକରି ସେକାଳର ଚଳଣି ଅନୁସାରେ ଗାଁ ମୁଣ୍ଡରେ ଥିବା ରସକୁଣ୍ଡ ପୋଖରୀରେ ଗାଧୋଇ ଘରକୁ ଆସୁଥିଲେ । ସତ୍ୟଭାମାପୁରଠାରେ ଥିବା ତାଙ୍କ ଏନ୍ତୁଡ଼ିଶାଳକୁ ଇନଟାକ ତରଫରୁ ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରି ତାକୁ ମୂଳ ଢାଞ୍ଚାରେ ଆଉଥରେ ତିଆରି କରାଯାଇଛି । ବାବର୍ଚ୍ଚିଖାନା ମଧୁବାବୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ ହେଲା ପରେ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ମୁସଲମାନ ରାନ୍ଧୁଣିଆ ଜଣେ ତାଙ୍କ କୋଠିରେ ରାନ୍ଧୁଥିଲେ । ଏହି ଘରର ନାମ ବାବର୍ଚ୍ଚିଖାନା । ଶିକ୍ଷା ତାଙ୍କର ପାଠପଢ଼ା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ସତ୍ୟଭାମାପୁରର ଗାଁ ଚାଟଶାଳୀରୁ ମାଟିବଂଶ ଅବଧାନଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ । ଚାଟଶାଳୀ ପଢ଼ା ଶେଷ କରି ୧୩ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ କଟକ ଗଲେ ଓ ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ନାମ ଲେଖାଇଲେ । ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପାଠ ପଢିବା ପାଇଁ ତାଙ୍କ ପିତାମହୀ(ଆଇ) ଘୋର ଆପତ୍ତି କରିଥିଲେ।ତାଙ୍କର ଆଶଙ୍କା ଥିଲା ଯେ,ସେ ଇଂରାଜୀ ପଢିଲେ ‘କିରସ୍ତାନ ବା ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ’ ହୋଇଯିବ। ୧୮୬୪ରେ ମଧୁସୂଦନ ଅନ୍ୟ ଚାରିଜଣଙ୍କ ସହ କଟକ ସ୍କୁଲରୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀରେ ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ପାସ କରିଥିଲେ (ଆଜି ଏହାକୁ ହାଇସ୍କୁଲ ସାର୍ଟିଫିକେଟ ପରୀକ୍ଷା କୁହାଯାଉଅଛି) । ସ୍କୁଲରେ ପଢିବା ସମୟରେ କେତେକ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତାଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରେ ଗୋଛାଏ ବାଳର ଗଣ୍ଠିଥିଲା। ଦିନେ ଜଣେ ସହପାଠୀ ସେହି ଚୁଟିଟି କୌଶଳରେ କାଟି ପକାଇଲେ। ତାଙ୍କର ସେତେବେଳର ପୋଷାକ ମଧ୍ୟ ଅଦ୍ଭୁତ ଥିଲା, ନାଲି କନାରେ ତୁଳା ପଶି ଗୋଟାଏ ମିରଜେଇ କୁର୍ତ୍ତା;ସେଥିରେ ବୋତାମ ଲାଗୁ ନ ଥିଲା।କୁର୍ତ୍ତା ଦୁଇପଟେ କନାଧଡି ବା ସୂତାରେ ବନ୍ଧା ହୋଇଥାଏ। ଏହାପରେ ସେ ବାଲେଶ୍ୱରରେ କିରାଣି ଚାକିରିଟିଏ କଲେ । କିଛି ପଇସା ସଞ୍ଚୟ କରି ସେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ଚାନ୍ଦବାଲି ଦେଇ ଧୂଆଁକଳ ଚାଳିତ ନାଆରେ କଲିକତା ଯାତ୍ରା କଲେ। ୧୮୭୦ରେ ସେ ବି.ଏ. ପରୀକ୍ଷାରେ କୃତକାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ । ସେତେବେଳେ କଲିକତା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ବି.ଏ. ପରୀକ୍ଷାର୍ଥୀମାନଙ୍କ ସଂସ୍କୃତ ପରୀକ୍ଷାର ଉତ୍ତର ନିଜ ମାତୃଭାଷରେ ଲେଖିବା ନିୟମ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ପରୀକ୍ଷକ ବଙ୍ଗଳା ଛଡ଼ା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଭାଷା ଜାଣି ନଥିବାରୁ ବଙ୍ଗଳା ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଲିପିରେ ସଂସ୍କୃତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ଲେଖିବାକୁ ଅନୁମତି ମିଳୁନଥିଲା । ମଧୁବାବୁ ନିଜ ମାତୃଭାଷା ଓଡ଼ିଆରେ ସଂସ୍କୃତର ଉତ୍ତର ଲେଖିବାପାଇଁ ଜିଦ ଧରି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ସିଣ୍ଡିକେଟ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଜଣାଇଲେ । ସେଠାରୁ କୌଣସି ସୁଫଳ ନ ମିଳିବାରୁ ସେ ତତ୍କାଳୀନ ବଙ୍ଗ-ବିହାର-ଓଡ଼ିଶାର ଲ୍ୟୁଟନାଣ୍ଟ ଗଭର୍ଣ୍ଣର ସାର ଉଇଲିଅମ ଗ୍ରେଙ୍କ ନିକଟକୁ ଏକ ଟେଲିଗ୍ରାମ ପ୍ରେରଣ କରିବାପରେ ଗ୍ରେଙ୍କ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ପରେ ସେ ଓଡ଼ିଆରେ ନିଜର ଉତ୍ତର ଲେଖିଥିଲେ । ଅଧ୍ୟାପନା କଲିକତାରେ ଅମ୍ବିକା ପ୍ରସାଦ ହାଜିରା ନାମକ ବଙ୍ଗୀୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ ପାଦ୍ରୀଙ୍କ ସହିତ ସେ ପରିଚିତ ହେଲେ । ଅମ୍ବିକା ପ୍ରସାଦ ମଧୁସୂଦନଙ୍କର ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ଦେଖି ତାଙ୍କୁ ଏ ଦିଗରେ ସାହାଯ୍ୟ କଲେ । ସେଠାରେ ମଧୁବାବୁ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ଏମ୍.ଏ. ପାସ କଲାପରେ କଲିକତାରେ କେତେକ ସ୍କୁଲରେ ଶିକ୍ଷକତା କଲେ । ତତ୍କାଳିନ କଲିକତାରେ କଲେଜ ପାଠ ପଢ଼ିବା ନିମନ୍ତେ ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ପରୀକ୍ଷା ପାସ କରିବା ଦରକାର ପଡୁଥିଲା । ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ପରୀକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ଏକ ଛାତ୍ର ସହାୟକ ପୁସ୍ତକ ‘ମଡେଲ କୋଶ୍ଚିନ୍ସ’ ରଚନା କରିଥିଲେ । ଗଣିତ ଓ ଭୂଗୋଳରେ ତାଙ୍କର ଭଲ ଦଖଲ ଥିଲା । ନିଜର ଗୁଣ ଓ କର୍ମନିଷ୍ଠା ବଳରେ ସେ କଲିକତାର ଶ୍ରୀରାମପୁର କଲେଜରେ ଅଧ୍ୟାପକ ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ ହେଲେ । ଛାତ୍ର ଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କର ଅତି ପ୍ରିୟ ମଧୁବାବୁ ଇତି ମଧ୍ୟରେ କଲିକତା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ବି.ଏଲ୍. ପାସ କରି ସାରିଥିଲେ । ନିଜ ପେଟପାଟଣା ପାଇଁ ଅନେକ ଓଡ଼ିଆ କଲିକତାରେ ଚାକିରି କରୁଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷାଗତ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ମଧୁବାବୁ କଲିକତାରେ ନୈଶ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନା କରାଇଥିଲେ । ଓକିଲାତି ଓକିଲ ହେବାପରେ ମଧୁବାବୁ ପ୍ରଥମେ ଚବିଶ ପ୍ରଗଣା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଆଲିପୁର କୋର୍ଟରେ ଓକିଲାତି ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ପରେ ସେ କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟରେ ବାରିଷ୍ଟର ଜେଟି ଉଡ୍ରଫଙ୍କ ସହଯୋଗୀ ଭାବେ ଓକିଲାତି କରିଥିଲେ । ୧୨ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୮୮୧ରେ କଲିକତାରୁ ଫେରି ସେ କଟକରେ ଓକିଲାତି କଲେ । ଓକିଲ ମହଲରେ ପ୍ରଥମେ ତାଙ୍କୁ ଅନେକ ପରିହାସର ସାମନା କରିବାକୁ ହୋଇଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଖଣ୍ଡପଡ଼ା ରାଜାଙ୍କ ମୋକଦ୍ଦମା, କେନ୍ଦୁଝରା ରାଜାଙ୍କ ମୋକଦ୍ଦମା, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପରିଚାଳନା ବିବାଦ ଭଳି କେତେକ ଜଟିଳ ମୋକଦ୍ଦମାରେ ନିଜର ଦକ୍ଷତାର ପରିଚୟ ଦେଇ ସେ ନିଜକୁ କଟକ ଓକିଲମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରମାଣିତ କରି ପାରିଥିଲେ । ଉତ୍କଳର ଗଜପତି ଦିବ୍ୟସିଂହ ଦେବ, ସାଧୁ ଶିବାଦାସ'ଙ୍କ ହତ୍ୟା ଅଭିଯୋଗରେ ଅଭିଯୁକ୍ତ ହୋଇ ନିର୍ବାସନ ଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଜଗନ୍ନାଥ ଜେନାମଣି (ପରେ ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବ ଭାବେ ପରିଚିତ) ନାବାଳକ ଥିବାରୁ ମନ୍ଦିର ପରିଚାଳନାରେ ତୃଟି ଦର୍ଶାଇ, ମନ୍ଦିରର ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ପରିଚାଳନା ଭାର କାଢି ନେବା ନିମନ୍ତେ ଏକ ଦେବାନୀ ମୋକଦ୍ଦମା ଦାଏର କରିଥିଲେ । ମଧୁବାବୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଜେନାମଣିଙ୍କ ମାତାତାମହୀ ସୂର୍ଯ୍ୟମଣୀ ପାଟ ମହାଦେଇଙ୍କ ତରଫରୁ ପ୍ରତିବାଦୀ ଭାବରେ, ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ଧର୍ମରେ ଅଯଥା ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରୁଛନ୍ତି ବୋଲି ମୋକଦ୍ଦମା ଲଢ଼ି ଜୟ ଲାଭ କରିଥିଲେ । ସେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମରେ ଦୀକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହି ମୋକଦ୍ଦମାଟି ବିନା ପାରିଶ୍ରମିକରେ ଲଢ଼ିଥିଲେ । ରାଜନୀତି ୬ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୨୧ ମସିହାରେ ମଧୁବାବୁ ବିହାର ଓଡ଼ିଶାର ମନ୍ତ୍ରୀରୂପେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ମାସିକ ବେତନ ମିଳୁଥିଲା । ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ଦରମା ନେଇ କାମ କଲେ ଲୋକଙ୍କୁ ନିରପେକ୍ଷ ସେବା ଦେବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ବୋଲି ଯୁକ୍ତି କରି ସେ ଅବୈତନିକ ମନ୍ତ୍ରୀପଦ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖିଥିଲେ । ସରକାର ଏଥିରେ ରାଜି ନ ହେବାରୁ ୯ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୨୩ରେ ସେ ମନ୍ତ୍ରୀ ପଦରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ । ଶିଳ୍ପର ଉନ୍ନତି କଟକର ସୁନାରୂପାର ତାରକସି କାମ ପାଇଁ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ନିଜ ବାସଘରେ ଏକ କର୍ମଶାଳାର ଆୟୋଜନ କରି କାରିଗରମାନଙ୍କୁ ତାଲିମ ପ୍ରଦାନ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଇଥିଲେ । ଏଥି ସହିତ ସୁନା, ରୂପା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କଞ୍ଚାମାଲ କିଣିବା ଲାଗି ସେ କାରିଗରମାନଙ୍କୁ ପଇସା ମଧ୍ୟ ଦେଉଥିଲେ । ବିକ୍ରି ହେଉ କି ନ ହେଉ ସେମାନଙ୍କ କାମ ନିମନ୍ତେ ସେ ଦୈନିକ ବେତନ ଦେଉଥିଲେ । ଲଣ୍ଡନ ଯାଇଥିବା ବେଳେ ସେ ସେଠାରେ ଏହିସବୁ କାମର ଏକ ପ୍ରଦର୍ଶନୀର ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ । କଟକରେ ସେ ଉତ୍କଳ ଟ୍ୟାନେରୀ ନାମକ ଜୋତା କାରଖାନା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଖରାପ ହୋଇଯାଉଥିବା ଜୋତାଗୁଡ଼ିକୁ ବଜାରକୁ ନ ଛାଡ଼ି ତାକୁ ପୋଡ଼ି ପକାଉଥିଲେ । ଏହା ଫଳରେ ଉତ୍କଳ ଟ୍ୟାନେରୀ ବହୁ କ୍ଷତି ସହିଥିଲା । ସାହିତ୍ୟ ରଚନା ଜଣେ ଲେଖକ ଓ କବି ଭାବରେ ସେ ଅନେକ ଦେଶାତ୍ମବୋଧକ ଲେଖା ଲେଖିଛନ୍ତି । ସେ ଓଡ଼ିଆ ଓ ଇଂରାଜୀରେ ଅନେକ ଉପାଦେୟ ଲେଖା ଲେଖିଯାଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର କେତୋଟି ଜଣାଶୁଣା ଲେଖା ହେଉଛି, "ଉତ୍କଳ ସନ୍ତାନ", "ଜାତି ଇତିହାସ", "ଜ୍ଞାନୀର ଉକ୍ତି", "ଜାତୀୟ ଗୀତିକା" । ସେ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ, ଇଂରାଜୀ ଓ ବଙ୍ଗଳାରେ ଜଣେ ସୁବକ୍ତା ଥିଲେ । ସମାଜ ସଂସ୍କାର ସତୀ ଚଉରା ନିଜ ପଣ ଜେଜେମା କୃଷ୍ଣାଦେଈ ପତି ସୁଦର୍ଶନଙ୍କ ଚିତାନଳରେ ଝାସ ଦେଇ ସତୀ ହେବା ଘଟଣାରେ ମର୍ମାହତ ହୋଇ ସତୀ ଚଉରା ଗଢ଼ାଇଥିଲେ । ଅଧୁନା ଏହା ଅବହେଳିତ ହୋଇ ଜଣଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମାଲିକାନାରେ ରହିଛି । ଏଠାରେ ଥିବା ପିଣ୍ଡି ମାଟିରେ ମିଶିଗଲାଣି । ଲିଭିଗଲା ମହାଦୀପ ଉତ୍କଳର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମନରୁଲିଭି ନ ଥାଏ ଭୂମିକମ୍ପର ପ୍ରଭାବ । ଏତେବେଳେ ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜ 'ସମାଜ'ରୁ ଖବର ପଢ଼ି ଆତଙ୍କିତ ହୋଇ ଉଠିଲେ ସଭିଏଁ । ସେହି ମହାଦ୍ରୁମ ଉତ୍କଳର ବରପୁତ୍ର ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ବର୍ତ୍ତମାନ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ । ତାଙ୍କ ଅନ୍ତନଳୀରେ ଘା' ହୋଇଥିବାରୁ ଜୀବନ ମରଣ ସହ ସଂଗ୍ରାମ କରୁଛନ୍ତି । ଏହା ପରେ ପରେ ତାଙ୍କର ଜୀବନ ଦୀପ ଧୀରେ ଧୀରେ ନିର୍ବାପିତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା ।୧୯୩୪ ମସିହା 6ଫବୃୟାରୀ ମାସ ୪ ତାରିଖ ରାତି ୧.୨୦ ମିନଟ ସମୟରେ ତାଙ୍କ ଆତ୍ମ। ମର ଶରୀର ତ୍ୟାଗ କରି ଅମରପୁର ବାହୁଡ଼ିଲା । ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ http://orissa.gov.in/e-magazine/Orissareview/2009/April-May/engpdf/4-7.pdf ୧୮୪୮ ଜନ୍ମ ୧୯୩୪ ମୃତ୍ୟୁ ଓଡ଼ିଆ କବି ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ ବଛା ଲେଖା

madhusūdana dāsa (madhubābu nāmare madhẏa jaṇā) (28 aprela 1848- 4 phebṛārī 1934) jaṇe oḍa଼iā sୱādhīnatā saṃgrāmī, oḍa଼iā bhāṣā āndoḻanara mukhẏa purodhā o lekhaka o kabi thile | se thile oḍa଼iśāra prathama bāriṣṭara, prathama oḍa଼iā grājueṭa, prathama oḍa଼iā ema.e., prathama oḍa଼iā bilāta yātrī, oḍa଼iśāra prathama ela.ela.bi., prathama bihāra-oḍa଼iśā bidhāna sabhā sadasẏa, prathama mantrī, prathama jillā pariṣada besarakārī sadasẏa ebaṃ bhāisarāẏaṅka pariṣadara prathama sadasẏa | oḍa଼iśāra bicchinnāñcaḻara ekatrīkaraṇa pāi~ se sārājībana saṃgrāma karithile | tāṅkara praceṣṭā phaḻare 1936 masihā aprela 1 tārikhare bhāṣā bhittire prathama bhāratīẏa rājẏa bhābe oḍa଼iśāra pratiṣṭhā hoithilā | oḍa଼iśāra mocimānaṅku cākiri yogāi debā pāi~ tathā camaḍa଼āśiḻpara bikāśa nimante utkaḻa ṭẏāneri ebaṃ o kaṭakara sunā-rūpāra tārakasi kāma pāi~ se utkaḻa ārṭa ୱārkasara pratiṣṭhā karithile | etad bẏatīta oḍa଼iśāra skula pāpepustakare chātramānaṅku bidẏā adhẏanare manonibeśa kari bhabiṣẏatare madhubābuṅka bhaḻi ādarśa sthānīẏa bẏakti hebā pāi~ o deśara sebā karibā pāi~ āhmāna diāyāi lekhāyāichi- "pāṭha paḍha଼ibi okila hebi madhubābu saṅge laḍhibi| jāti ḍāka śuṇi chātiphulei mu~ kāḻiā ghoḍāre caḍhibi|" utkaḻīẏa sୱābhimānara pratīka madhusūdana dāsaṅku lakṣẏa kari yathārthare phakīra mohana lekhithile - "dhanẏa dhanẏa dhanẏa madhusūdana utkaḻa mātāra yogẏa santāna dela utkaḻaṅku naba jībana śikhāila loke jāti bandana!" prārambhika jībana madhusūdana dāsaṅkara paribāra madhusūdana dāsa kaṭaka jillāra satẏabhāmāpurare 28 aprela 1848re janmagrahaṇa karithile | pitā caudhurī raghunātha dāsa o mātā pārbatī debīṅka pua madhusūdanaṅka prathama nāma thilā caudhurī gobinda ballabha dāsa | pare tāṅka bāpā, māā tāṅka nāmaku badaḻāi madhusūdana rakhithile | se khrīṣṭiāna dharma grahaṇa karibā pare sāmājika caḻaṇi anusāre tāṅka pitā tāṅka saha sambandha tuṭāi deithile | eṇu se gā~ bāhāre koṭhiṭie gaḍha଼āi seṭhāre basabāsa karuthile | tāṅka mā' pārbatī debī tāṅka pākhaku sakāḻe o sañjare dekhākari sekāḻara caḻaṇi anusāre gā~ muṇḍare thibā rasakuṇḍa pokharīre gādhoi gharaku āsuthile | satẏabhāmāpuraṭhāre thibā tāṅka entuḍa଼iśāḻaku inaṭāka tarapharu punaruddhāra kari tāku mūḻa ḍhāñcāre āuthare tiāri karāyāichi | bābarccikhānā madhubābu khrīṣṭiāna helā pare tāṅka pāi~ musalamāna rāndhuṇiā jaṇe tāṅka koṭhire rāndhuthile | ehi gharara nāma bābarccikhānā | śikṣā tāṅkara pāṭhapaḍha଼ā ārambha hoithilā satẏabhāmāpurara gā~ cāṭaśāḻīru māṭibaṃśa abadhānaṅka tattୱābadhānare | cāṭaśāḻī paḍha଼ā śeṣa kari 13 barṣa baẏasare se kaṭaka gale o iṃrājī bidẏāḻaẏare nāma lekhāile | iṃrājī bidẏāḻaẏare pāṭha paḍhibā pāi~ tāṅka pitāmahī(āi) ghora āpatti karithile|tāṅkara āśaṅkā thilā ye,se iṃrājī paḍhile ‘kirastāna bā khrīṣṭiāna’ hoiyiba| 1864re madhusūdana anẏa cārijaṇaṅka saha kaṭaka skularu dୱitīẏa śreṇīre eṇṭrānsa pāsa karithile (āji ehāku hāiskula sārṭiphikeṭa parīkṣā kuhāyāuachi) | skulare paḍhibā samaẏare keteka barṣa paryẏanta tāṅka muṇḍare gochāe bāḻara gaṇṭhithilā| dine jaṇe sahapāṭhī sehi cuṭiṭi kauśaḻare kāṭi pakāile| tāṅkara setebeḻara poṣāka madhẏa adbhuta thilā, nāli kanāre tuḻā paśi goṭāe mirajei kurttā;sethire botāma lāgu na thilā|kurttā duipaṭe kanādhaḍi bā sūtāre bandhā hoithāe| ehāpare se bāleśୱrare kirāṇi cākiriṭie kale | kichi paisā sañcaẏa kari se uccaśikṣā nimitta cāndabāli dei dhūā~kaḻa cāḻita nāāre kalikatā yātrā kale| 1870re se bi.e. parīkṣāre kṛtakāryẏa hoithile | setebeḻe kalikatā biśୱbidẏāḻaẏare bi.e. parīkṣārthīmānaṅka saṃskṛta parīkṣāra uttara nija mātṛbhāṣare lekhibā niẏama thilā, kintu parīkṣaka baṅgaḻā chaḍa଼ā anẏa kauṇasi bhāṣā jāṇi nathibāru baṅgaḻā bẏatīta anẏa kauṇasi lipire saṃskṛta praśnottara lekhibāku anumati miḻunathilā | madhubābu nija mātṛbhāṣā oḍa଼iāre saṃskṛtara uttara lekhibāpāi~ jida dhari biśୱbidẏāḻaẏara siṇḍikeṭa sadasẏamānaṅku jaṇāile | seṭhāru kauṇasi suphaḻa na miḻibāru se tatkāḻīna baṅga-bihāra-oḍa଼iśāra lẏuṭanāṇṭa gabharṇṇara sāra uiliama greṅka nikaṭaku eka ṭeligrāma preraṇa karibāpare greṅka hastakṣepa pare se oḍa଼iāre nijara uttara lekhithile | adhẏāpanā kalikatāre ambikā prasāda hājirā nāmaka baṅgīẏa khrīṣṭiẏāna pādrīṅka sahita se paricita hele | ambikā prasāda madhusūdanaṅkara uccaśikṣāprati āgraha dekhi tāṅku e digare sāhāyẏa kale | seṭhāre madhubābu iṃrājī sāhitẏare em.e. pāsa kalāpare kalikatāre keteka skulare śikṣakatā kale | tatkāḻina kalikatāre kaleja pāṭha paḍha଼ibā nimante eṇṭrānsa parīkṣā pāsa karibā darakāra paḍuthilā | eṇṭrānsa parīkṣā nimante eka chātra sahāẏaka pustaka ‘maḍela kościnsa’ racanā karithile | gaṇita o bhūgoḻare tāṅkara bhala dakhala thilā | nijara guṇa o karmaniṣṭhā baḻare se kalikatāra śrīrāmapura kalejare adhẏāpaka bhābare niyukta hele | chātra chātrīmānaṅkara ati priẏa madhubābu iti madhẏare kalikatā biśୱbidẏāḻaẏaru bi.el. pāsa kari sārithile | nija peṭapāṭaṇā pāi~ aneka oḍa଼iā kalikatāre cākiri karuthile | semānaṅkara śikṣāgata unnati pāi~ madhubābu kalikatāre naiśa bidẏāḻaẏa sthāpanā karāithile | okilāti okila hebāpare madhubābu prathame cabiśa pragaṇā antargata ālipura korṭare okilāti ārambha karithile | pare se kalikatā hāikorṭare bāriṣṭara jeṭi uḍraphaṅka sahayogī bhābe okilāti karithile | 12 sepṭembara 1881re kalikatāru pheri se kaṭakare okilāti kale | okila mahalare prathame tāṅku aneka parihāsara sāmanā karibāku hoithile | kintu khaṇḍapaḍa଼ā rājāṅka mokaddamā, kendujharā rājāṅka mokaddamā, śrīmandira paricāḻanā bibāda bhaḻi keteka jaṭiḻa mokaddamāre nijara dakṣatāra paricaẏa dei se nijaku kaṭaka okilamānaṅka bhitare śreṣṭha pramāṇita kari pārithile | utkaḻara gajapati dibẏasiṃha deba, sādhu śibādāsa'ṅka hatẏā abhiyogare abhiyukta hoi nirbāsana daṇḍare daṇḍita hoithile | tāṅka putra jagannātha jenāmaṇi (pare mukunda deba bhābe paricita) nābāḻaka thibāru mandira paricāḻanāre tṛṭi darśāi, mandirara baṃśānukramika paricāḻanā bhāra kāḍhi nebā nimante eka debānī mokaddamā dāera karithile | madhubābu jagannātha jenāmaṇiṅka mātātāmahī sūryẏamaṇī pāṭa mahādeiṅka tarapharu pratibādī bhābare, briṭiśa sarakāra dharmare ayathā hastakṣepa karuchanti boli mokaddamā laḍha଼i jaẏa lābha karithile | se khrīṣṭadharmare dīkṣita hoithile madhẏa ehi mokaddamāṭi binā pāriśramikare laḍha଼ithile | rājanīti 6 jānuārī 1921 masihāre madhubābu bihāra oḍa଼iśāra mantrīrūpe niyukti pāithile | setebeḻe mantrīmānaṅku māsika betana miḻuthilā | iṃreja sarakāraṅkaṭhāru daramā nei kāma kale lokaṅku nirapekṣa sebā debā sambhaba nuhe~ boli yukti kari se abaitanika mantrīpada pāi~ prastāba rakhithile | sarakāra ethire rāji na hebāru 9 mārcca 1923re se mantrī padaru istaphā deithile | śiḻpara unnati kaṭakara sunārūpāra tārakasi kāma pāi~ madhusūdana dāsa nija bāsaghare eka karmaśāḻāra āẏojana kari kārigaramānaṅku tālima pradāna karibāra bẏabasthā karāithile | ethi sahita sunā, rūpā o anẏānẏa kañcāmāla kiṇibā lāgi se kārigaramānaṅku paisā madhẏa deuthile | bikri heu ki na heu semānaṅka kāma nimante se dainika betana deuthile | laṇḍana yāithibā beḻe se seṭhāre ehisabu kāmara eka pradarśanīra āẏojana karithile | kaṭakare se utkaḻa ṭẏānerī nāmaka jotā kārakhānā pratiṣṭhā karithile | kharāpa hoiyāuthibā jotāguḍa଼iku bajāraku na chāḍa଼i tāku poḍa଼i pakāuthile | ehā phaḻare utkaḻa ṭẏānerī bahu kṣati sahithilā | sāhitẏa racanā jaṇe lekhaka o kabi bhābare se aneka deśātmabodhaka lekhā lekhichanti | se oḍa଼iā o iṃrājīre aneka upādeẏa lekhā lekhiyāichanti | tāṅkara ketoṭi jaṇāśuṇā lekhā heuchi, "utkaḻa santāna", "jāti itihāsa", "jñānīra ukti", "jātīẏa gītikā" | se madhẏa oḍa଼iā, iṃrājī o baṅgaḻāre jaṇe subaktā thile | samāja saṃskāra satī caurā nija paṇa jejemā kṛṣṇādeī pati sudarśanaṅka citānaḻare jhāsa dei satī hebā ghaṭaṇāre marmāhata hoi satī caurā gaḍha଼āithile | adhunā ehā abaheḻita hoi jaṇaṅka bẏaktigata mālikānāre rahichi | eṭhāre thibā piṇḍi māṭire miśigalāṇi | libhigalā mahādīpa utkaḻara janasādhāraṇaṅka manarulibhi na thāe bhūmikampara prabhāba | etebeḻe dainika khabarakāgaja 'samāja'ru khabara paḍha଼i ātaṅkita hoi uṭhile sabhie~ | sehi mahādruma utkaḻara baraputra madhusūdana dāsa barttamāna rogākrānta | tāṅka antanaḻīre ghā' hoithibāru jībana maraṇa saha saṃgrāma karuchanti | ehā pare pare tāṅkara jībana dīpa dhīre dhīre nirbāpita hebāku lāgilā |1934 masihā 6phabṛẏārī māsa 4 tārikha rāti 1.20 minaṭa samaẏare tāṅka ātma| mara śarīra tẏāga kari amarapura bāhuḍa଼ilā | ādhāra bāhāra liṅka http://orissa.gov.in/e-magazine/Orissareview/2009/April-May/engpdf/4-7.pdf 1848 janma 1934 mṛtẏu oḍa଼iā kabi oḍa଼iśāra sୱādhīnatā saṃgrāmī kaṭaka jillāra loka bachā lekhā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%A7%E0%AD%81%E0%AC%B8%E0%AD%82%E0%AC%A6%E0%AC%A8%20%E0%AC%A6%E0%AC%BE%E0%AC%B8

ମଧୁସୂଦନ ଦାସ

ଓଡ଼ିଆ (ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ Odia /əˈdiːə/ or Oriya /ɒˈriːə/,) ଏକ ଭାରତୀୟ ଭାଷା ଯାହା ଏକ ଇଣ୍ଡୋ-ଇଉରୋପୀୟ ଭାଷାଗୋଷ୍ଠୀ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଇଣ୍ଡୋ-ଆର୍ଯ୍ୟ ଭାଷା । ଏହା ଭାରତ ଦେଶର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶରେ ସର୍ବାଧିକ ବ୍ୟବ‌ହାର କରାଯାଉଥିବା ମୁଖ୍ୟ ସ୍ଥାନୀୟ ଭାଷା ଯାହା 91.85 % ଲୋକ ବ୍ୟବ‌ହର କରନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶା ସମେତ ଏହା ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗ, ଛତିଶଗଡ଼, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ, ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ ଓ ଗୁଜରାଟ (ମୂଳତଃ ସୁରଟ)ରେ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ସରକାରୀ ଭାଷା । ଏହା ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ସ୍ୱିକୃତୀପ୍ରାପ୍ତ ୨୨ଟି ଭାଷା ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଓ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡର ୨ୟ ପ୍ରଶାସନିକ ଭାଷା । ଓଡ଼ିଆ ଷଷ୍ଠ ଭାରତୀୟ ଭାଷା ଭାବରେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓ ଅନ୍ୟ ଭାଷାଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ନ‌ ଥିବା ଭାଷା ଭାବରେ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଭାଷାର ମାନ୍ୟତା ପାଇଛି । ଓଡ଼ିଆ କଥିତ ଅଞ୍ଚଳ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓଡ଼ିଶାର ପାଖାପାଖି ଅନେକ ରାଜ୍ୟରେ କୁହାଯାଏ । ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ମେଦିନୀପୁର ସମେତ ଆହୁରି ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳ, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡର ସିଂହଭୂମି ଜିଲ୍ଲା, ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶର ଶ୍ରୀକାକୁଲମ, ବିଜୟନଗର ଓ ବିଶାଖାପଟନମ ଜିଲ୍ଲା, ଛତିଶଗଡ଼ର ପୂର୍ବ ଜିଲ୍ଲା ଓ ନାଗପୁର ଅଞ୍ଚଳରେ ବହୁଳ ଭାବରେ କୁହାଯାଏ । ଗୁଜରାଟର ସୁରଟ ଭାରତର ଦ୍ୱିତୀୟ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ବହୁଳ ଅଞ୍ଚଳ । ଏହାଛଡା ବେଙ୍ଗାଳୁରୁ, ହାଇଦ୍ରାବାଦ, ପଣ୍ଡିଚେରୀ, ଚେନ୍ନାଇ, ଗୋଆ, ମୁମ୍ବାଇ, ଜାମସେଦପୁର, ବରୋଦା, ରାୟପୁର, ଅହମଦାବାଦ, ଦିଲ୍ଲୀ, କଲିକତା, ଖଡ଼ଗପୁର, ଗୁଆହାଟୀ, ପୁନେ ଓ ସିଲଭାସା ଆଦି ସହରରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାଭାଷୀ ଲୋକ ଦେଖାଯାନ୍ତି । ଉତ୍ସ ଓଡ଼ିଆଭାଷାର ମୂଳ ଉତ୍ସ ହେଉଛି ଗୁମ୍ଫାଲେଖ। ୨୦ହଜାର ବର୍ଷ ତଳେ କଳାହାଣ୍ଡିର ଗୁଡହାଣ୍ଡିରୁ ମିଳିଥିବା ଚିତ୍ର, ନୂଆପଡାର ଯୋଗୀମଠରୁ ୧୦ହଜାର ବର୍ଷ ତଳର ମିଳିଥିବା ଚିତ୍ରଲିପି ଓ ଝାରୁସୁଗୁଡାର ବିକ୍ରମଖୋଲରୁ ମିଳିଥିବା ୩୫୦୦ବର୍ଷ ତଳ ଗୁମ୍ଫାଲିପି ହେଉଛି ଓଡ଼ିଆଭାଷାର ମୂଳ ଆଧାର। ଯୋଗୀମଠର ଚିତ୍ରଲିପିରେ ନାଲଙ୍ଗୀ ରଙ୍ଗରେ ଲିଖିତ “ଠ” ଲିପି ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଓଡ଼ିଆ ସମେତ ସମସ୍ତ ଭାରତୀୟ ଲିପିମାଳାରେ ଅବିକଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ। ଇତିହାସ ଓଡ଼ିଆ ଏକ ଭାରତୀୟ ଭାଷା । ମୂଳ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ପାଲି ଓ ଔଡ୍ରୀ ପ୍ରାକୃତରୁ ସିଧା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଭାଷା ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ପ୍ରମାଣ ଦିଅନ୍ତି, ଏହି ଭାଷା ଭାରତରରେ ୨,୫୦୦ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ବର୍ଷ ଆଗରୁ କୁହାଯାଉଥିଲା ଓ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ତିପିଟକ ଓ ଜୈନ ଧର୍ମଗ୍ରନ୍ଥର ମୂଳ ଭାଷା ଥିଲା । । ଓଡ଼ିଆ ବାକି ଭାରତୀୟ ଭାଷାମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଖୁବ କମ ପାରସୀ ଓ ଆରବୀ ଭାଷାଦ୍ୱାରା ପ୍ରାଭାବିତ । ଇଂଲଣ୍ଡର କୁଇନଟେସେନସିଆଲଙ୍କ ଭାଷା ବିଭାଗର ମତରେ ଧଉଳିଠାରୁ ମିଳିଥିବା ଅଶୋକଙ୍କ ସମୟର ଶିଳାଲେଖ, ଜଉଗଡ଼ର ଶିଳାଲେଖ ଆଉ ଖାରବେଳଙ୍କ ବେଳରେ ତିଆରି ଖଣ୍ଡଗିରି ଓ ହାତୀଗୁମ୍ଫାର ଶିଳାଲେଖ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ମୂଳ ଇତିହାସ ଉପରେ ସୂଚନା ଦିଏ। ହାତିଗୁମ୍ଫାର ଶିଳାଲେଖରୁ ଜଣା ଯାଏ ଯେ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ମୂଳ ପାଳି ଭାଷାରୁ । ହାତିଗୁମ୍ଫାର ଶିଳାଲେଖରେ ଲେଖା ଭାଷା ହେଉଛି ପାଳି ଆଉ ଲିପି ହେଉଛି ବ୍ରାହ୍ମୀ, ତେବେ ଏହି ଶିଳାଲେଖ ହିଁ ପ୍ରମାଣ କରିଦିଏ ଯେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଅନ୍ୟ ଭାଷାଠାରୁ ପୁରାତନ। ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାର ପ୍ରଭାବରେ ପୁରୁଣା ପାଳି ଭାଷାରେ ଅନେକ ଜାଗାରେ ଶବ୍ଦ ସବୁ ବଦଳି ଯାଇଛି । ତେବେ ଓଡ଼ିଆରେ ବିଦେଶୀ ଭାଷାର ପ୍ରଭାବ ଖୁବ କମ ଦେଖାଯାଏ ଯାହାକି ଅନ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଭାଷାଠାରୁ ଖୁବ ଗୌଣ । ପ୍ରଫେସର ଓଲଡେନବର୍ଗଙ୍କ ମତରେ ପାଳି ଭାଷା ହିଁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ମୂଳ । ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର ୭ମ ଶତାବ୍ଦୀର ତାଳପତ୍ରରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ବିଶେଷକରି ନେପାଳ ରାଜଦରବାରରୁ ସଂଗୃହୀତ ବୌଦ୍ଧ ଆଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଚିତ ଚର୍ଯ୍ୟାସାହିତ୍ୟ ହେଉଛି ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦାବଳୀର ଗନ୍ତାଘର। ସେହିପରି ଭଦ୍ରକରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ମହାରାଜ ଗଣଙ୍କ ୯ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଲିଖିତ ଶିଳାଲେଖରେ 'ଦେବ କହି ଭକତି କରୁଣ ବୋଲନ୍ତି ଭୋ କୁମାର ଶେଣ' ହେଉଛି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ରଚିତ ସ୍ୱୟଂସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ। ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ କୁମ୍ଭାର /kumbha:rɔ/ର ବ୍ୟବହାର ତମ୍ବାପଟାରେ ଲେଖାଥିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ସେମିତି ୯୯୧ ସନର ଲେଖ ଓ ୭୧୫ ସନର ଲେଖରେ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ ଭିତୁରୁ /bhituru/ ଆଉ ପନ୍ଦର /pɔndɔrɔ/ ପ୍ରଭୃତିର ବ୍ୟବହାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ମାନ୍ୟତା ୨୦ ଫେବୃଆରୀ ୨୦୧୪ ତାରିଖ ଦିନ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟତାର ମାନ୍ୟତା ଦେଇଥିଲେ ଓ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୧ତାରିଖ ଦିନ, ଏ ନେଇ ଗାଜେଟ ନୋଟିଫିକେସନ ଜାରି କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ମାନ୍ୟତା ପାଇବାରେ ଓଡ଼ିଆ ହେଲା ଷଷ୍ଠ ଭାଷା । ଏହା ପୂର୍ବରୁ ତାମିଲ, ସଂସ୍କୃତ, ତେଲୁଗୁ, କନ୍ନଡ ଓ ମାଲାୟାଲମକୁ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଭାଷା ମାନ୍ୟତା ମିଳିସାରିଛି। କେନ୍ଦ୍ର କ୍ୟାବିନେଟ୍ ଫେବୃଆରୀ ୨୦ ତାରିଖରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନପାଇଁ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଲେ । ୨୦୧୩ ମସିହା ଜୁଲାଇ ୨୩ ତାରିଖରେ ଭାଷାବିଶେଷଜ୍ଞ କମିଟି ଓଡ଼ିଆକୁ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କୁ ସୁପାରିଶ କରିଥିଲେ। ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଭାଷା ହେବା ଫଳରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅବଦାନ ସକାଶେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଆଠଟି ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରାଯିବ। ଏହାଛଡା ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ପାଇଁ ଏକ ସେଣ୍ଟର ଅଫ୍ ଏକ୍ସଲେନ୍ସ ସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ମିଳିବ। କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକରେ ଓଡ଼ିଆ ଶିକ୍ଷାବିତମାନେ ନିଯୁକ୍ତିର ସୁଯୋଗ ପାଇପାରିବେ। ୨୦୧୪ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୧ତାରିଖ ଦିନ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟତାର ମାନ୍ୟତାପାଇଁ ରାଜପତ୍ର ବିଜ୍ଞପ୍ତି ଜାରି କରାଯାଇଥିବାରୁ, ୨୦୧୫ ମସିହାରୁ ଏହି ଦିନଟିକୁ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଦିବସ ରୂପେ ପାଳନ କରିବାପାଇଁ ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ନିଷ୍ପତି ନେଇଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଆ କଥନ କହୁଥିବା ଲୋକସଂଖ୍ୟା: ୩,୩୦,୧୭,୪୪୬ (୨୦୦୧) ୩,୭୫,୨୧,୩୨୪ (୨୦୧୧) କୁହାଯାଉଥିବା ସ୍ଥାନ: ଓଡ଼ିଶା (ଭାରତ) ଓଡ଼ିଆ ଲିପି ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ଓଡ଼ିଆ ବର୍ତ୍ତମାନ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଯୋଗେ ଓଡ଼ିଆ ଟାଇପ କରିବା ସହଜ ହୋଇଯାଇଛି । କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଟାଇପ କରିବାପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟାରେ ବିଭିନ୍ନ ଆପ୍ଲିକେସନ ଉପଲବ୍ଧ । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଲିପି, ଆକୃତି ଆଦି ପୂର୍ବରୁ ଥିବା ବେଳେ ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟଦ୍ୱାରା ଇଣ୍ଡିକ ଇନ୍ପୁଟ ଭାରତୀୟ ଭାଷାରେ ଉପଲବ୍ଧ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଓଡ଼ିଆ ଲିପିରେ ସହଜରେ ଯେ କୌଣଶି ଆପ୍ଲିକେସନରେ ଓଡ଼ିଆରେ ଟାଇପ କରାଯାଇ ପାରୁଛି। ଏହା ଭିନ୍ନ ୱେବରେ ଅନେକ ପରିମାଣରେ ଓଡ଼ିଆ ଅଭିଧାନ, ଇଂରେଜୀରୁ ଓଡ଼ିଆକୁ ଅନୁବାଦ କରିବା ପାଇଁ ବହୁତ ସୁବିଧା ପ୍ରଦାନ କରୁଛି .। ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ସରକାରୀକରଣ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାରେ 1954 ମସିହା ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ସରକାରୀ ସ୍ତରରେ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଆଇନ ହେଇଥିଲା । । ଏହା ଅନୁସାରେ ସରକାରୀ ସ୍ତରରେ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ଓଡ଼ିଆରେ ହେବାପାଇଁ ସ୍ଥିରୀକୃତ ହୋଇଥିଲା । ମାତ୍ର ଉଦ୍ୟମର ଅଭାବ ଓ ଓଡ଼ିଆ ଟାଇପ ରାଇଟରରେ ଓଡ଼ିଆ ଟାଇପ କରିବାର ଅସୁବିଧାଗତ କାରଣରୁ ଏହା ବାସ୍ତବିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇ ପାରିନଥିଲା । ତେବେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସରକାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ପୁନର୍ବାର ତାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ଦୃଢ଼ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇ ତାହାକୁ ଲାଗୁ କରାଯାଇଛି । । ଏଥିପାଇଁ ରାଜ୍ୟର ଭାଷା ସଚେତନ ନାଗରିକମାନେ ମଧ୍ୟ ବହୁ ବାର ଦାବି କରିଆସିଛନ୍ତି । ଇଉନିକୋଡ଼ରେ ଓଡ଼ିଆ ଓଡ଼ିଆର ଇଉନିକୋଡ଼ ଲିପି ଏହିପରି - U+0B00 ଉଦାହରଣ: U+0B7F । ଧୂଷର ଜାଗାସବୁ ଦିଆଯାଇନଥିବା କୋଡ଼ପାଇଁ । ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ ORB-TTGarima ଓଡ଼ିଆ ଅନଲାଇନ କନଭର୍ଟର ଓଡ଼ିଆ-ଇଂରାଜୀ ଶବଦକୋଷ (ଗୁଗଲ ବୁକ୍‌ସ; ଆର.ଜେ. ଗୁଣ୍ଡି) ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଭାରତର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଭାଷା

oḍa଼iā (iṃrājī bhāṣāre Odia /əˈdiːə/ or Oriya /ɒˈriːə/,) eka bhāratīẏa bhāṣā yāhā eka iṇḍo-iuropīẏa bhāṣāgoṣṭhī antargata iṇḍo-āryẏa bhāṣā | ehā bhārata deśara oḍa଼iśā pradeśare sarbādhika bẏaba‌hāra karāyāuthibā mukhẏa sthānīẏa bhāṣā yāhā 91.85 % loka bẏaba‌hara karanti | oḍa଼iśā sameta ehā paścima baṅga, chatiśagaḍa଼, jhāḍa଼khaṇḍa, āndhra pradeśa o gujarāṭa (mūḻataḥ suraṭa)re kuhāyāithāe | ehā oḍa଼iśāra sarakārī bhāṣā | ehā bhāratara sambidhāna sୱikṛtīprāpta 22ṭi bhāṣā madhẏaru goṭie o jhāḍa଼khaṇḍara 2ẏa praśāsanika bhāṣā | oḍa଼iā ṣaṣṭha bhāratīẏa bhāṣā bhābare eka sୱtantra o anẏa bhāṣādୱārā prabhābita hoi na‌ thibā bhāṣā bhābare śāstrīẏa bhāṣāra mānẏatā pāichi | oḍa଼iā kathita añcaḻa oḍa଼iā bhāṣā oḍa଼iśāra pākhāpākhi aneka rājẏare kuhāyāe | paścimabaṅgara medinīpura sameta āhuri aneka añcaḻa, jhāḍa଼khaṇḍara siṃhabhūmi jillā, āndhra pradeśara śrīkākulama, bijaẏanagara o biśākhāpaṭanama jillā, chatiśagaḍa଼ra pūrba jillā o nāgapura añcaḻare bahuḻa bhābare kuhāyāe | gujarāṭara suraṭa bhāratara dୱitīẏa oḍa଼iā bhāṣā bahuḻa añcaḻa | ehāchaḍā beṅgāḻuru, hāidrābāda, paṇḍicerī, cennāi, goā, mumbāi, jāmasedapura, barodā, rāẏapura, ahamadābāda, dillī, kalikatā, khaḍa଼gapura, guāhāṭī, pune o silabhāsā ādi saharare oḍa଼iā bhāṣābhāṣī loka dekhāyānti | utsa oḍa଼iābhāṣāra mūḻa utsa heuchi gumphālekha| 20hajāra barṣa taḻe kaḻāhāṇḍira guḍahāṇḍiru miḻithibā citra, nūāpaḍāra yogīmaṭharu 10hajāra barṣa taḻara miḻithibā citralipi o jhārusuguḍāra bikramakholaru miḻithibā 3500barṣa taḻa gumphālipi heuchi oḍa଼iābhāṣāra mūḻa ādhāra| yogīmaṭhara citralipire nālaṅgī raṅgare likhita “ṭha” lipi āji paryẏanta oḍa଼iā sameta samasta bhāratīẏa lipimāḻāre abikaḻa bhābare bẏabahṛta| itihāsa oḍa଼iā eka bhāratīẏa bhāṣā | mūḻa oḍa଼iā bhāṣā pāli o auḍrī prākṛtaru sidhā sṛṣṭi hoithibā bhāṣā bijñānīmāne pramāṇa dianti, ehi bhāṣā bhāratarare 2,500 barṣaru adhika barṣa āgaru kuhāyāuthilā o bauddha dharmara tipiṭaka o jaina dharmagranthara mūḻa bhāṣā thilā | | oḍa଼iā bāki bhāratīẏa bhāṣāmānaṅka tuḻanāre khuba kama pārasī o ārabī bhāṣādୱārā prābhābita | iṃlaṇḍara kuinaṭesenasiālaṅka bhāṣā bibhāgara matare dhauḻiṭhāru miḻithibā aśokaṅka samaẏara śiḻālekha, jaugaḍa଼ra śiḻālekha āu khārabeḻaṅka beḻare tiāri khaṇḍagiri o hātīgumphāra śiḻālekha oḍa଼iā bhāṣāra mūḻa itihāsa upare sūcanā die| hātigumphāra śiḻālekharu jaṇā yāe ye ādhunika oḍa଼iā bhāṣāra mūḻa pāḻi bhāṣāru | hātigumphāra śiḻālekhare lekhā bhāṣā heuchi pāḻi āu lipi heuchi brāhmī, tebe ehi śiḻālekha hi~ pramāṇa karidie ye oḍa଼iā bhāṣā anẏa bhāṣāṭhāru purātana| saṃskṛta bhāṣāra prabhābare puruṇā pāḻi bhāṣāre aneka jāgāre śabda sabu badaḻi yāichi | tebe oḍa଼iāre bideśī bhāṣāra prabhāba khuba kama dekhāyāe yāhāki anẏa bhāratīẏa bhāṣāṭhāru khuba gauṇa | praphesara olaḍenabargaṅka matare pāḻi bhāṣā hi~ oḍa଼iā bhāṣāra mūḻa | oḍa଼iā śabdara bẏabahāra 7ma śatābdīra tāḻapatrare dekhibāku miḻe| biśeṣakari nepāḻa rājadarabāraru saṃgṛhīta bauddha ācāryẏaṅkadୱārā racita caryẏāsāhitẏa heuchi prācīna oḍa଼iā śabdābaḻīra gantāghara| sehipari bhadrakaru prāpta mahārāja gaṇaṅka 9ma śatābdīre likhita śiḻālekhare 'deba kahi bhakati karuṇa bolanti bho kumāra śeṇa' heuchi oḍa଼iā bhāṣāre racita sୱẏaṃsaṃpūrṇṇa oḍa଼iā śabda| oḍa଼iā śabda kumbhāra /kumbha:rɔ/ra bẏabahāra tambāpaṭāre lekhāthibāra dekhibāku miḻe | semiti 991 sanara lekha o 715 sanara lekhare oḍa଼iā śabda bhituru /bhituru/ āu pandara /pɔndɔrɔ/ prabhṛtira bẏabahāra dekhibāku miḻe| śāstrīẏa mānẏatā 20 phebṛārī 2014 tārikha dina kendra sarakāra oḍa଼iā bhāṣāku śāstrīẏatāra mānẏatā deithile o mārcca 11tārikha dina, e nei gājeṭa noṭiphikesana jāri karāyāithilā | ehi mānẏatā pāibāre oḍa଼iā helā ṣaṣṭha bhāṣā | ehā pūrbaru tāmila, saṃskṛta, telugu, kannaḍa o mālāẏālamaku śāstrīẏa bhāṣā mānẏatā miḻisārichi| kendra kẏābineṭ phebṛārī 20 tārikhare oḍa଼iā bhāṣāku śāstrīẏa mānẏatā pradānapāi~ cūḍa଼ānta niṣpatti nele | 2013 masihā julāi 23 tārikhare bhāṣābiśeṣajña kamiṭi oḍa଼iāku śāstrīẏa mānẏatā pradānapāi~ kendra sarakāraṅku supāriśa karithile| śāstrīẏa bhāṣā hebā phaḻare oḍa଼iā bhāṣāre ullekhanīẏa abadāna sakāśe pratibarṣa āṭhaṭi antarjātīẏa puraskāra pradāna karāyiba| ehāchaḍā oḍa଼iā bhāṣā pāi~ eka seṇṭara aph eksalensa sthāpana karibāku suyoga miḻiba| kendrīẏa biśୱbidẏāḻaẏaguḍa଼ikare oḍa଼iā śikṣābitamāne niyuktira suyoga pāipāribe| 2014 masihā mārcca 11tārikha dina oḍa଼iā bhāṣāku śāstrīẏatāra mānẏatāpāi~ rājapatra bijñapti jāri karāyāithibāru, 2015 masihāru ehi dinaṭiku śāstrīẏa oḍa଼iā bhāṣā dibasa rūpe pāḻana karibāpāi~ oḍa଼iśā sarakāra niṣpati neichanti | oḍa଼iā kathana kahuthibā lokasaṃkhẏā: 3,30,17,446 (2001) 3,75,21,324 (2011) kuhāyāuthibā sthāna: oḍa଼iśā (bhārata) oḍa଼iā lipi sୱrabarṇṇa kampẏuṭarare oḍa଼iā barttamāna kampẏuṭara yoge oḍa଼iā ṭāipa karibā sahaja hoiyāichi | kampẏuṭarare oḍa଼iā bhāṣā ṭāipa karibāpāi~ yatheṣṭa saṃkhẏāre bibhinna āplikesana upalabdha | sethimadhẏaru lipi, ākṛti ādi pūrbaru thibā beḻe māikrosaphṭadୱārā iṇḍika inpuṭa bhāratīẏa bhāṣāre upalabdha, yāhādୱārā oḍa଼iā lipire sahajare ye kauṇaśi āplikesanare oḍa଼iāre ṭāipa karāyāi pāruchi| ehā bhinna ୱebare aneka parimāṇare oḍa଼iā abhidhāna, iṃrejīru oḍa଼iāku anubāda karibā pāi~ bahuta subidhā pradāna karuchi .| oḍa଼iā bhāṣāra sarakārīkaraṇa oḍa଼iśā bidhāna sabhāre 1954 masihā oḍa଼iā bhāṣāra sarakārī starare bẏabahāra pāi~ āina heithilā | | ehā anusāre sarakārī starare samasta kāryẏa oḍa଼iāre hebāpāi~ sthirīkṛta hoithilā | mātra udẏamara abhāba o oḍa଼iā ṭāipa rāiṭarare oḍa଼iā ṭāipa karibāra asubidhāgata kāraṇaru ehā bāstabika kṣetrare kāryẏakārī hoi pārinathilā | tebe barttamāna sarakāraṅkadୱārā punarbāra tāku kāryẏakārī karibāku dṛḍha଼ niṣpatti niāyāi tāhāku lāgu karāyāichi | | ethipāi~ rājẏara bhāṣā sacetana nāgarikamāne madhẏa bahu bāra dābi kariāsichanti | iunikoḍa଼re oḍa଼iā oḍa଼iāra iunikoḍa଼ lipi ehipari - U+0B00 udāharaṇa: U+0B7F | dhūṣara jāgāsabu diāyāinathibā koḍa଼pāi~ | ādhāra bāhāra liṅka ORB-TTGarima oḍa଼iā analāina kanabharṭara oḍa଼iā-iṃrājī śabadakoṣa (gugala buk‌sa; āra.je. guṇḍi) oḍa଼iā bhāṣā bhāratara sāmbidhānika bhāṣā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%AD%E0%AC%BE%E0%AC%B7%E0%AC%BE

ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା

ପାଲି ଭାଷା ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଆଗରୁ ଥିବା ଗୋଟିଏ ପୁରୁଣା ଭାଷା । ଏହି ଭାଷାରୁ ଓଡ଼ିଆ, ବଙ୍ଗଳା, ଅସମୀୟା ଓ ଆହୁରି ଢେରେ ଭାରତୀୟ ଭାଷା, ନେପାଳୀ ଭାଷା, ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆର ଅନେକ ଭାଷା (ବାଲିନିଜ୍ ଆଦି Balenese ଭାଷାମାନେ ତିଆରି ହୋଇଛନ୍ତି । ଏହି ଭାଷାରେ 'ଶ'/'ଷ' ବଦଳରେ କେବଳ 'ସ' ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଅନାନ୍ୟ ଭାଷା ଭଳି ଏହି ଭାଷାରେ ଯୁକ୍ତାକ୍ଷର (ଯୁକ୍ତାକ୍ଷର/ Conjunctant) ନାହିଁ । ସେ କାଳରେ ବ୍ରାହ୍ମୀ (ବ୍ରାହ୍ମୀ/ Brahmi) ଲିପିରେ ଲେଖାଯାଉଥିଲା ଏ ଭାଷା । ବଉଧ ଧର୍ମ ଭାଷା ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପି

pāli bhāṣā oḍa଼iā bhāṣā āgaru thibā goṭie puruṇā bhāṣā | ehi bhāṣāru oḍa଼iā, baṅgaḻā, asamīẏā o āhuri ḍhere bhāratīẏa bhāṣā, nepāḻī bhāṣā, dakṣiṇa esiāra aneka bhāṣā (bālinij ādi Balenese bhāṣāmāne tiāri hoichanti | ehi bhāṣāre 'śa'/'ṣa' badaḻare kebaḻa 'sa' bẏabahāra karāyāe | anānẏa bhāṣā bhaḻi ehi bhāṣāre yuktākṣara (yuktākṣara/ Conjunctant) nāhi~ | se kāḻare brāhmī (brāhmī/ Brahmi) lipire lekhāyāuthilā e bhāṣā | baudha dharma bhāṣā brāhmī lipi

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AC%BE%E0%AC%B3%E0%AC%BF%20%E0%AC%AD%E0%AC%BE%E0%AC%B7%E0%AC%BE

ପାଳି ଭାଷା

କଟକ, କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ନ‌ଗର ଓ ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବପୁରାତନ ନ‌ଗର । କଟକର ସୁନା, ରୂପା ଓ ହାତୀଦାନ୍ତର ତାରକସି କାମ ସହ ଏହାର ସୂତା ଓ ରେଶମ ଲୁଗା ଶିଳ୍ପ ଏହାକୁ ଏକ ନିଆରା ମାନ୍ୟତା ଦେଇଛି । ୯୮୯ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଗଠିତ ତଥା ରାଜଧାନୀ ଭାବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ଏହି ସହର ଭୁବନେଶ୍ୱର, ପୁରୀ ଓ କୋଣାର୍କର ପାଖାପାଖି ଅଛି । ୧୯୭୨ରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ ଘୋଷିତ ହେବା ଆଗରୁ, ପ୍ରାୟ ନ‍ଅ ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି କଟକ ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ ରହି ଆସିଥିଲା । କଟକ ଓ ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ ମିଳିତ ଭାବେ ଓଡ଼ିଶାର ଯମଜ ସହର ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଇତିହାସ କଟକର ମୂଳ ଇତିହାସ କେଶରୀ ବଂଶ ସହ ଜଡ଼ିତ । କେଶରୀ ବଂଶର ରାଜା ନୃପ କେଶରୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ୯୮୯ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଏକ ସେନା ଛାଉଣି ଭାବରେ କଟକର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋ‍ଇଥିଲା । ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିରୁ ଏହାର ପ୍ରମାଣ ମିଳିଥାଏ । ସନ ୧୦୦୬ରେ ରାଜା ମର୍କତ କେଶରୀଙ୍କ ଶାସନ କାଳରେ ମହାନଦୀ ଉପରେ ପଥର ବନ୍ଧ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା, ଆଉ ଲୋକଙ୍କୁ ବନ୍ୟା ଦାଉରୁ ବଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ ଏହି ପଥରବନ୍ଧ ତିଆରି ପଛରେ ଥିଲେ ସେକାଳର କୁଶଳୀ ବିନ୍ଧାଣି ବାଇଧର ମୁଣ୍ଡି (ଲୋକତୁଣ୍ଡରେ ବାଇମୁଣ୍ଡି ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା) । କେଶରୀ ବଂଶ ପରେ କଟକ ୧୨୧୧ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଗଙ୍ଗ ବଂଶଜ ଅନଙ୍ଗଭୀମଦେବଙ୍କ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ରୂପେ ରହିଥିଲା । ଗଙ୍ଗ ବଂଶ ପରେ କ୍ଷମତାରେ ଥିବା ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶଜ ଗଜପତି ରାଜା (୧୪୩୫-୧୫୪୧ ଖ୍ରୀ.ଅ.)ମାନେ ମଧ୍ୟ କଟକକୁ ନିଜ ରାଜଧାନୀର ମାନ୍ୟତା ଦେଇଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାର ଶେଷ ହିନ୍ଦୁ ରାଜା ମୁକୁନ୍ଦଦେବଙ୍କ ଅନ୍ତେ କଟକ ମୁସଲିମ ଓ ମୋଗଲମାନଙ୍କ ଅକ୍ତିଆରକୁ ‍ଆସିଥିଲା । ଅଠର ଦଶକର ମଝି ଆଡକୁ, ପ୍ରାୟ ୧୭୫୦ ବେଳକୁ କଟକ ମରହଟାମାନଙ୍କ ଅଧୀନକୁ ଆସିଲା । ନାଗପୁରର ମରହଟ୍ଟା ଏବଂ କୋଲକାତା (ତତ୍କାଳୀନ କଲିକତା)ର ଇଂରେଜ ବଣିକମାନଙ୍କ ସହ ଗମନାଗମନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ ଲାଗି ଉତ୍ତମ ସ୍ଥାନରେ କଟକ ଅବସ୍ଥିତ ହୋ‍ଇଥିବାରୁ ଏହି ସମୟରେ କଟକର ବାଣିଜ୍ୟିକ ପ୍ରତିପତ୍ତି ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା । ୧୮୦୩ରେ ଇଂରେଜମାନେ କଟକକୁ ଦଖଲ କଲେ ଏବଂ ୧୮୧୬ରେ ଏହାକୁ ଓଡ଼ିଶା ଡିଭିଜନ୍‍ର ରାଜଧାନୀ ଘୋଷିତ କରାଗଲା । ଯଦିଓ ସ୍ୱାଧୀନତାର ୨୪ବର୍ଷ ପରେ ୧୯୭୨ରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀରେ ପରିଣତ ହେଲା ତଥାପି ଶାସନତନ୍ତ୍ରରେ ଏଯାବତ୍ କଟକ ନିଜର ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପତିଆରା ବଜାୟ ରଖିଛି । କଟକ ଇତିହାସର ମୂକସାକ୍ଷୀ ରୂପେ ଓଡ଼ିଶା ବିଦିତ ପୁରାତନ ବାରବାଟି ଦୁର୍ଗ ଏଯାବତ୍ ସଗର୍ବେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ । ଏହି ଦୁର୍ଗର ସମୀପରେ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ସୁବିଧାସୁଯୋଗ ଯୁକ୍ତ ବାରବାଟି ଷ୍ଟାଡିଅମ ରହିଛି । ଅନେକ ଜାତୀୟ ଏବଂ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମ୍ୟାଚ୍‍ମାନ ଏହି ଷ୍ଟାଡିୟମରେ ଖେଳାଯାଇସାରିଛି । ନିକଟ ଅତୀତରେ ଦିବାରାତ୍ରି ଖେଳମାନଙ୍କ ଲାଗି ଏଠାରେ ଫ୍ଲଡ୍ ଲାଇଟ୍ ମଧ୍ୟ ଖଞ୍ଜା ଯାଇଛି । ଲୋକମୁଖରେ କଟକ ’ବାଉନ ବଜାର ତେପନ ଗଳି’ର ସହର ରୂପେ ମଧ୍ୟ ସୁବିଖ୍ୟାତ । ସହରଠାରୁ ୧୪ କି.ମି. ଦୂରରେ ବାରବାଟିଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ପରମହଂସନାଥ ମନ୍ଦିର କଟକର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ମନ୍ଦିର । ଏତଦବ୍ୟତୀତ କଟକ ଚଣ୍ଡୀ ମନ୍ଦିର ଓ ଭଟ୍ଟାରିକା ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ କଟକର ଶୋଭା ବୃଦ୍ଧି କରୁଛନ୍ତି । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧର୍ମପୀଠଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ମୁସଲମାନଙ୍କ ’କଦ୍ଦମ୍ ରସୁଲ୍’ ଓ ଶିଖ ଧର୍ମର ’ଗୁରୁଦ୍ୱାରା ଦାତନ ସାହେବ’ ଅନ୍ୟତମ । ଏହା ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ କଦମ ରସୁଲର ମନିଷୀ ମହମ୍ମଦଙ୍କ ପଦଚିହ୍ନ ରହିଛି । ସେହିପରି ଶିଖ ବିଶ୍ୱାସାନୁଯାୟୀ ଶିଖଙ୍କ ପ୍ରଥମ ଧର୍ମଗୁରୁ, ଶ୍ରୀ ଗୁରୁ ନାନକ ଦେବ ନିଜର ପୁରୀ ଯାତ୍ରା କାଳରେ ଏଠାରେ କିଛି ସମୟ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦାନ୍ତକାଠି ରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହେବା ପରେ ତାଙ୍କରିଦ୍ୱାରା ରୋପିତ ଏକ ବୃକ୍ଷ ଏଠାରେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଦାନ୍ତକାଠି ଅନୁସାରେ ଏହାର ନାମ ଗୁରୁଦ୍ୱାରା ଦାତନ ସାହିବ । ଭୂଗୋଳ କଟକର ଭୌଗୋଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ହେଉଛି ୨୦.୫ ଉ. ୮୫.୮୩ ପୂ. ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନରୁ ଏହାର ହାରାହାରି ଉଚ୍ଚତା ୩୭ ମିଟର (୧୨୧ ଫୁଟ୍) । କଟକ ଉତ୍ତରରେ ମହାନଦୀ ଓ ଦକ୍ଷିଣରେ କାଠଯୋଡ଼ି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ତ୍ରିକୋଣଭୂମିରେ ଅବସ୍ଥିତ । କଟକର ଜଳବାୟୁ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଦିନେ ଉଷ୍ମ ଓ ଆର୍ଦ୍ର ଏବଂ ଶୀତ ଦିନେ ଶୀତଳ ଓ ଶୁଷ୍କ । ସହରରେ ଅନୁଭୂତ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ତାପମାତ୍ରା ୫୦ ସେ. ହୋ‍ଇଥିବା ବେଳେ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ୧୦ ସେ. । ଗ୍ରୀଷ୍ମର ପ୍ରଭାବ ମାର୍ଚ୍ଚ ଶେଷରୁ ଜୁନ୍ ମଧ୍ୟଭାଗ ଯାଏଁ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ । ଜୁନ୍ ମଧ୍ୟଭାଗରୁ ବର୍ଷାଋତୁର ଆରମ୍ଭ । ସେପ୍‍ଟେମ୍ବରରୁ ଅକ୍ଟୋବର ମଧ୍ୟଭାଗ ଯାଏଁ ସର୍ବାଧିକ ବୃଷ୍ଟିପାତ ହୋ‍ଇଥାଏ । କଟକର ବାର୍ଷିକ ହାରାହାରି ବୃଷ୍ଟିପାତ ୧୪୪.୩୯ ସେ.ମି. । ଶୀତଋତୁ ନଭେମ୍ବରରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋ‍ଇ ଜାନୁଆରୀ ଆରମ୍ଭ ଯାଏଁ ରହିଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ଶୀତଳ ଉତ୍ତରା ପବନ ବହିବା ସହିତ ଶୀଘ୍ର (୫.୩୦ ଘଟିକା) ସନ୍ଧ୍ୟା ହୋ‍ଇଯାଉଥିବାରୁ ଲମ୍ବା ଓ ଥଣ୍ଡା ରାତି ଅନୁଭୂତ ହୁଏ । ଜାନୁଆରୀ ମଧ୍ୟରୁ ମାର୍ଚ୍ଚ ମଧ୍ୟଭାଗ ଯାଏଁ ବସନ୍ତ ଋତୁର ପ୍ରଭାବ ଦେଖାଯାଏ ଓ ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବୋଚ୍ଚ ୩୩.୪ ସେ.ରୁ ୨୨.୨ ସେ. ମଧ୍ୟରେ ରହେ । କଟକ ଭ୍ରମଣ ଲାଗି ଏହା ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସମୟ । ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ କଟକର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୬,୦୬,୦୦୭ । କଟକର ହାରାହାରି ସାକ୍ଷରତା ହାର ୯୧.୧୭% । ପାଣିପାଗ କଳା ଓ ଚଳଣି ତାରକସି କଟକ ସୁନା ଓ ରୂପାର ତାରକସି କଳା ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା । ଏଠାକାର ସ୍ଥାନୀୟ କାରିଗରମାନେ ସାଧବମାନଙ୍କ ଅମଳରୁ ପାଖାପାଖି ୫୦୦ ବର୍ଷ ଧରି ଏହି କଳାକୁ ଜୀବିତ ରଖିଛନ୍ତି । ଅତୀତରେ ଓଡ଼ିଶାର ନଦୀ ଓ ସମୁଦ୍ର ପଥରେ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆର ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେଶସମୂହ ସହ ବେପାର ବଣିଜ କାରବାର ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶାର ସାଧବମାନେ ଏହି ସୁନା ରୂପାର ଅଳଙ୍କାର ନେଇ କଳିଙ୍ଗରୁ ଯାଉଥିଲେ । ଖାଦ୍ୟପେୟ ଦହିବରା-ଆଳୁଦମ ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ଓଡ଼ିଆ ଖାଦ୍ୟ ଯାହା ଦହିବରାକୁ ଆଳୁଦମ ଓ ଘୁଗୁନି ସହିତ ମିଶାଇ ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ । କଟକ ସହର ଦହିବରା-ଆଳୁଦମ ପାଇଁ ଖ୍ୟାତିଲାଭ କରିଛି । ଏହା ଏକ ଜଳଖିଆ ଭାବରେଓ ଅନେକ ବିବାହ ତଥା ପୂଜା ପାର୍ବଣ ଓ ଉତ୍ସବରେ ମଧ୍ୟ ଏହା ପରଷାଯାଇଥାଏ । କଟକର ବିକଳାନନ୍ଦ କର (ଜଣାଶୁଣା ନାମ ବିକଳ କର) ଓ ଅନେକ ଜଣାଶୁଣା ମିଠା କାରିଗର ରସଗୋଲା ଓ ନାନାଦି ଓଡ଼ିଆ ମିଠାକୁ ଦେଶ ବିଦେଶରେ ଲୋକପ୍ରିୟ କରାଇବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଛନ୍ତି । ପର୍ବପର୍ବାଣି ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତି ଅନୁଯାୟୀ କଟକରେ ମଧ୍ୟ ବାର ମାସରେ ତେର ପର୍ବ ପାଳିତ ହୁଏ । ତେବେ ଯେଉଁ ପର୍ବଗୁଡିକ ଲାଗି କଟକ ଦୂରଦୂରାନ୍ତରୁ ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରିଥାଏ ସେଗୁଡିକ ହେଲା ଦଶହରା ଓ ବାଲିଯାତ୍ରା । ଦଶହରାରେ ଶକ୍ତି ରୂପିଣୀ ଦେବୀ ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ପୂଜା କରାଯାଏ । ଦେବୀଙ୍କ ମହିଷମର୍ଦ୍ଦିନୀ ରୂପର ମୃଣ୍ମୟ ପ୍ରତିମାକୁ ନେଇ ସହରସାରା ଅନେକ ମେଢ ତିଆରି ହୋ‍ଇଥାଏ । ଦଶହରାର ଆଡ଼ମ୍ବର ବ୍ୟତୀତ କଟକ ମଧ୍ୟ ଚାନ୍ଦି ମେଢ଼ ଲାଗି ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହି ଚାନ୍ଦି ମେଢ଼ରେ ବିପୁଳ ପରିମାଣର ସୁନା ଓ ରୂପା ବ୍ୟବହୃତ ହୋ‍ଇଥାଏ । ଏହି ମେଢ଼ଗୁଡିକ ତାରକସି କାମର ଅନନ୍ୟ ନମୁନା । ପୂର୍ବ କାଳରେ ଜାଭା, ବାଳି, ସୁମାତ୍ରା ଆଦି ସ୍ଥାନମାନଙ୍କୁ ବୋ‍ଇତ ନେଇ ବେପାର କରିବାକୁ ଯାଉଥିବା ସାଧବପୁଅମାନଙ୍କ ସ୍ମୃତିକୁ ଉଜ୍ଜୀବିତ ରଖିବା ଲାଗି ବାଲିଯାତ୍ରାର ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ । ନଭେମ୍ବର ମାସରେ ଆୟୋଜିତ ହେଉଥିବା ବାଲିଯାତ୍ରା ଦେଖିବା ଲାଗି ଏବଂ ବେପାର କରିବା ଲାଗି ଏହି ସମୟରେ କଟକରେ ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଥାନରୁ ଆସି ଲୋକେ ଭିଡ ଜମାନ୍ତି । ସେହିପରି ଜାନୁଆରୀରେ ପାଳିତ ହେଉଥିବା ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ରଙ୍ଗବେରଙ୍ଗର ଗୁଡିରେ ଭରିଯାଇଥିବା ଆକାଶ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସୁନ୍ଦର ଦିଶେ । ଏହାଛଡା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବପର୍ବାଣି ମଧ୍ୟ କଟକରେ ବେଶ୍ ଆଡ଼ମ୍ବର ସହ ପାଳିତ ହୁଏ । ହିନ୍ଦୁଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ କଟକରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ମୁସଲମାନ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ, ଶିଖ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀମାନେ ମଧ୍ୟ ନିଜ ନିଜ ଧାର୍ମିକ ପର୍ବ ପାଳନ କରନ୍ତି, ଏଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ଇଦୁଲ ଫିତର, ଇଦୁଲ ଜୁହା, ବଡ଼଼ଦିନ ଆଦି ପ୍ରଧାନ । ଧାର୍ମିକ ପର୍ବ ବ୍ୟତୀତ ସମସ୍ତ ଜାତୀୟ ପର୍ବ ଯଥା ସ୍ୱାଧୀନତା ଦିବସ, ଗଣତନ୍ତ୍ର ଦିବସ ଆଦିକୁ ମଧ୍ୟ କଟକବାସୀ ବେଶ୍ ନିଷ୍ଠା ସହକାରେ ପାଳନ କରନ୍ତି । ନାଗରିକ ପ୍ରଶାସନ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରାତନ ରାଜଧାନୀ କଟକ ରାଜନୀତି ଓ ପ୍ରଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱ ପୂର୍ଣ। ଭାରତର ସଂସଦରେ କଟକ ଲୋକ ସଭା ସିଟ ଏହି ସହର ତଥା ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରେ। ଶ୍ରୀ ଭର୍ତୁହରି ମହତାବ (ବିଜୁ ଜନତା ଦଳ) କଟକର ସାଂସଦ ଅଟନ୍ତି। ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାରେ କଟକ ନଗର ୩ଟି ସିଟରେ ଯଥା ବାରବାଟି-କଟକ, ଚୌଦ୍ୱାର-କଟକ ଓ କଟକ ସଦରରେ ଭାଗ କରା ଯାଇଛି । ଚଳିତ ବିଧାନ ସଭାରେ ଏହି ୩ଟି ଯାକ ସିଟରେ ବିଜୁ ଜନତା ଦଳର ବିଧାୟକମାନେ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରୁଛନ୍ତି। ସେମାନେ ହେଲେ ବାରବାଟି କଟକ- ଶ୍ରୀ ମହମ୍ମଦ ମୋକିମ୍, ଚୌଦ୍ୱାର କଟକ - ଶ୍ରୀ ସୌଭିକ ବିଶ୍ୱାଳ ଓ କଟକ ସଦର- ଶ୍ରୀ ଚନ୍ଦ୍ର ସାରଥୀ ବେହେରା। ନଗରର ପରିମଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା କଟକ ମହାନଗର ନିଗମ ଉପରେ ନ୍ୟାସ୍ତ। ଭୁବନେଶ୍ୱର ପରେ କଟକ ଓଡ଼ିଶାର ଦ୍ୱିତୀୟ ମହାନଗର ନିଗମ ବା ମୁନିସିପାଲ କର୍ପୋରେଶନ। ଏହି ନିଗମ ଅଧୀନରେ କଟକ ୫୪ଟି ୱାର୍ଡ ବା ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଛି। ସମ୍ପ୍ରତି ଶ୍ରୀ ସୁଭାଷ ସିଂ(ବିଜୁ ଜନତା ଦଳ) କଟକର ନଗରପାଳ ଅଟନ୍ତି। କଟକ ନଗରର ଆଇନ ଓ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏବେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଓ କଟକ ପୁଲିସ କମିସନରେଟ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ। ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ପୁଲିସ କମିସନର ଉଭୟ କଟକ ଓ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଆଇନ ଓ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରକ୍ଷା କରିଥାନ୍ତି। ଅଧୁନା କଟକ ନଗରରେ ୨୦ଟି ପୁଲିସ ଥାନା ଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା କ୍ୟାଣ୍ଟନମେଣ୍ଟ, ବିଡ଼ାନାସି, ମର୍କତନଗର, ଲାଲବାଗ, ପୁରିଘାଟ, ମଧୁପାଟଣା, ଚାଉଳିଆଗଞ୍ଜ, ମାଲଗୋଦାମ, ମଙ୍ଗଳାବାଗ,ଦରଘାବଜାର, ମହିଳା ଥାନା, ଚୌଦ୍ୱାର, ଜଗତପୁର, ବିଦ୍ୟୁତ (ବିଶେଷ), ସଦର, ବାରଙ୍ଗ, ବାଦାମବାଡି, କନ୍ଦରପୁର, ଟ୍ରାଫିକ, ଟ୍ରାଫିକ (ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ଫୁଲନଖରା)। ଅର୍ଥନୀତି ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି କଟକ ଓଡ଼ିଶାର ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରାଣ କେନ୍ଦ୍ର ଭାବେ ଗଣ ଯାଏ। ପୂର୍ବକାଳରେ କଳିଙ୍ଗ ଦେଶର ସାଧବପୁଅମାନେ ଏହି କଟକ ଯୋବ୍ରା ମହାନଦୀ ଦେଇ ଜଳପଥ ଦେଇ ନୌବାଣିଜ୍ୟ କରୁଥିଲେ। ସେହି କାଳରୁ କଟକ ବାଣିଜ୍ୟର ପେଣ୍ଠସ୍ଥଳ ରହି ଆସିଛି। ଏହି ନୌବାଣିଜ୍ୟର ଆଉ ଏକ ପ୍ରମାଣ ହେଲା କଟକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବାର୍ଷିକ ବାଲିଯାତ୍ରା ଯାହା ଏହି ସୁଦୂର ପ୍ରଦେଶରୁ ଅଣାଯାଇଥିବା ନାନାଦି ଦ୍ରବ୍ୟର ବିକ୍ରୀବଟା ପାଇଁ ପ୍ରତି ବର୍ଷ କାର୍ତିକପୂର୍ଣମୀଠାରୁ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇ ଆସୁଛି।ସମ୍ପ୍ରତି ଯୋବ୍ରା ବାଟଦେଇ ଏଇ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ଆଉ ହେଉନାହିଁ କିନ୍ତୁ ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ବାଣିଜ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ଭାବେ କଟକର ଖ୍ଯାତି ଆଜି ବି ଅଛି। ବାଣିଜ୍ୟ କଟକର ୫୨ ବଜାର , ୫୩ ଗଳିରେ ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟ, ଲୁଗାପଟା,ଔଷଧ, ସୁନା ରୂପ ଅଳଙ୍କାର,ଯାନ୍ତ୍ରିକ କଳ , ଈଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ ଆଦିର ବହୁ ଅଧିକୃତ ବିକ୍ରେତା ଓ ଥୋକ ବେପାରୀ ଆଛନ୍ତି। ଉପକୂଳ ଓଡ଼ିଶା ତଥା ସାରା ରାଜ୍ୟର ଛୋଟ ଦୋକାନୀମାନେ କଟକ ଆସି ଏହି ବଡ଼ ବେପାରୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଜିନିଷ ପତ୍ର କିଣି ନେଇଥାନ୍ତି। ପୁରୁଷ ପୁରୁଷ ଧରି ମୁଖ୍ୟତ ମାରୱାଡି, ସିନ୍ଧି, ଗୁଜରାଟୀମାନେ ଏହି ସବୁ ବଡ଼ ବ୍ୟବସାୟ ଚଳଉଛନ୍ତି। କଟକର କିଛି ମୁଖ୍ୟ ବଜାର ଓର ଏହାର ବିଶେଷତା ହେଲା ଚୌଧୁରୀ ବଜାର - ଲୁଗାପଟା , ଅଳଙ୍କାର ଯାଉଁଳିଆ ପଟ୍ଟି- ଲୁଗାପଟା ହରିପୂର ରୋଡ - ଲୁଗାପଟା ବାଲୁ ବଜାର- ବହି ପତ୍ର ପ୍ରକାଶନ ସଂସ୍ଥା, ଅଳଙ୍କାର ନିମଚଉଡି- ଅଳଙ୍କାର ମାଲଗୋଦାମ- ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟ, ମସଲା ଛତ୍ରବଜାର - ପନୀ ପରିବା କଲେଜ ଛକ- ଈଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ , ଘର ତିଆରି ସାମଗ୍ରୀ, ଔଷଧ ରାଣୀହାଟ-ମଙ୍ଗଳବାଗ- ଲୁଗାପଟା, ଔଷଧ ଓ ଭେଷଜ ଉପକରଣ ବକ୍ସିବଜାର- ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଉପକରଣ, ନୂଆ ମଟର ଗାଡି ଓ ମଟର ଗାଡି ଜନ୍ତ୍ରପାତି ଉଦ୍ୟୋଗ କଟକ ଉପକଣ୍ଠ ଚୌଦ୍ୱାର ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୁଣା ଔଦ୍ୟୋଗିକ ପେଣ୍ଠ ଥିଲା। ଏହିଠାରେ ସ୍ୱର୍ଗତ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଓଡ଼ିଶା ଲୁଗାକଳ (ଓ. ଟି. ଏମ.)ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ଦୀର୍ଘ ସମୟଧରି ଏହି ଲୁଗାକଳଟି ଉନ୍ନତମାନର ବୟନ ସାମଗ୍ରୀ ଉତ୍ପାଦନ କରି ଦେଶ ବିଦେଶରେ ନା କରିଥିଲା। ଓ. ଟି. ଏମ. ବ୍ୟତୀତ ଚୌଦ୍ୱାରଠାରେ ,ବାଲାରପୁର କାଗଜକଳ,ଲିବ୍ରା କାର୍ପେଟ, କଳିଙ୍ଗ ଟିୟୁବ ଆଦି କାରଖାନା ମଧ୍ୟ ଥିଲା ଯାହା ଏବେ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଛି। ଅଧୁନା ଇମ୍ଫାର ଫେରୋକ୍ରୋମ କାରଖାନା ଚୌଦ୍ୱାର ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳର ସଫଳ ଉଦ୍ୟୋଗ ଭାବେ ଚାଲୁ ଅଛି। କଟକ ନଗରର ଅନ୍ୟ ଔଦ୍ୟୋଗିକ ପେଣ୍ଠଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ଜଗତପୁର ଓ ଖପୁରିଆ। ଉଭୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ମୁଖ୍ୟତ ଲଘୁ ବା କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପ ସଂସ୍ଥାମାନେ କାମ କରନ୍ତି। ଏହି ଦୁଇଟି ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବା କିଛି ପ୍ରମୁଖ ଉଦୟାଗ ହେଲା ଓଡ଼ିଶା ଗଭର୍ନମେନ୍ଟ ପ୍ରେସ- ସରକାରୀ ଛାପାକଳ ଓମ ଅୟେଲ ଆଣ୍ଡ ଫ୍ଲୋର ମିଲ- ରୁଚି ବ୍ରାଣ୍ଡର ମସଲା ଓ ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ତୃପ୍ତି ଡ୍ରିଂକ୍ସ , ଏସ . ଏମ. ଭି. ଜଇପୁରିଆ ବେଭେରେଜ- ପେପ୍ସି ବଟଲିଂ ପ୍ଳାଣ୍ଟ ଉପଲବ୍ଧ ସେବା କଟକରେ ଭାରତୀୟ ଡାକବିଭାଗ ବ୍ୟତୀତ ଅନେକ ଘରୋ‍ଇ କୋରିୟର ସଂସ୍ଥାମାନ ରହିଛନ୍ତି । ଚିଠିରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଟେଲିଗ୍ରାଫ୍ ଆଦି ସୁବିଧା ସହଜରେ ଉପଲବ୍ଧ । ସରକାରଙ୍କ ପରିଚାଳିତ ଭାରତ ସଞ୍ଚାର ନିଗମ ଛଡା ଏୟାର୍‍ଟେଲ, ଏୟାର୍‍ସେଲ୍, ରିଲାଏନ୍ସ, ଟାଟା ଇଣ୍ଡିକମ୍ ଓ ଭୋଡାଫୋନ୍ ପରି ଜାତୀୟ ସଞ୍ଚାର ସଂସ୍ଥାଗୁଡିକଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଏଠାରେ ଉଭୟ ଲ୍ୟାଣ୍ଡଲାଇନ ଓ ମୋବାଇଲ୍ ସେବା ଉପଲବ୍ଧ । ଭାରତ ସଞ୍ଚାର ନିଗମ ଓ ଓର୍‍ଟେଲ୍ ଆଦି ସଂସ୍ଥା ବ୍ରଡ୍‍ବ୍ୟାଣ୍ଡ ଇଣ୍ଟରନେଟ ସେବା ଯୋଗାଇ ଦେଉଛନ୍ତି । କଟକର ପ୍ରମୁଖ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ବାରବାଟି ଷ୍ଟାଡିଅମ ଅନ୍ୟତମ, ଯାହାକି ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ରିକେଟ ମ୍ୟାଚ୍‍ମାନଙ୍କ ଲାଗି ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ । କଟକର ବିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ ରୂପା ତାରକସି କାମ ଲାଗି ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ରୌପ୍ୟ ସହର ନାମରେ ଆଖ୍ୟାୟିତ କରଯାଇଛି । ଏତଦ୍‍ବ୍ୟତୀତ ଏଠାର ହାତୀଦାନ୍ତର କାମ ମଧ୍ୟ ବେଶ୍ ଚମତ୍କାର । ବାରବାଟି ଷ୍ଟାଡିଅମ ନିକଟରେ ଐତିହାସିକ ବାରବାଟି ଦୁର୍ଗର ଭଗ୍ନାବଶେଷ ରହିଛି । ଦୁର୍ଗର ପ୍ରବେଶଦ୍ୱାର ଏଯାବତ୍ ସୁରକ୍ଷିତ ରହିଛି । ବିଗତ କିଛି ସମୟ ଧରି ଭାରତୀୟ ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ବିଭାଗ (Archaeological Survey of India)ଦ୍ୱାରା ଉତ୍‍ଖନନ କାର୍ଯ୍ୟ ଚାଲୁ ରହିଛି । କଟକର ଚୌଦ୍ୱାରଠାରେ ଦେଶର ସର୍ବବୃହତ୍ ଫେରୋ ଆଲୟ ଉତ୍ପାଦକ ଇମ୍ଫା (IMFA-Indian Metals & Ferro Alloys)ର କାରଖାନା ରହିଛି । ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ସ୍ୱାଧୀନତା ସମୟରୁ କଟକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ରହି ଆସିଛି। ମହନଦୀ କୂଳରେ ଥିବା ଶ୍ରୀ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ଭେଷଜ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ଡାକ୍ତରଖାନା ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବ ପୁରାତନ ଓ ସର୍ବବୃହତ ଅଟେ। ସାରା ଉପକୂଳ ଓଡ଼ିଶା ତଥା ସୁଦୂର ପଶ୍ଚିମ ବଂଗର ଲୋକମାନେ ବି ଏହି ଡାକ୍ତରଖାନା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାନ୍ତି। ପୁର ପଲ୍ଲୀରେ ଏହା ବଡ଼ ଡାକ୍ତରଖାନା ଭାବେ ପରିଚିତ। ଏଠାରେ ବହୁ ବିଭାଗରେ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଓ ବିଶେଷ ସେବା ଉପଲବ୍ଧ ଆଛି। ବଡ଼ ଡାକ୍ତରଖାନା ଛଡା କଟକ ସହରରେ ଆହୁରି ବହୁତ ବିଶେଷ ଚିକିତ୍ସା କେନ୍ଦ୍ରମାନ ଆଛି। ସରଦାର ବଲ୍ଲଭଭାଇ ପଟେଲ ଶିଶୁରୋଗ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ସଂସ୍ଥାନ (ଶିଶୁଭବନ) ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ହରିହର ଆଞ୍ଚଳିକ କର୍କଟ କେନ୍ଦ୍ର, କଟକ ସିଟି ହସ୍ପିଟାଲ (ଜିଲ୍ଲା ମୁଖ୍ୟ ଚିକିତ୍ସାଳୟ) କୁଷ୍ଠ ସେବାଶ୍ରମ ଓ ଚିକିତ୍ସାଳୟ ବେସରକାରୀ ଜେ.ପି.ଏମ. ରୋଟାରୀ ଚକ୍ଷୁ ଚିକିତ୍ସାଳୟ ଅଶ୍ୱିନୀ ଚିକିତ୍ସାଳୟ ଶାନ୍ତି ମେମୋରିଆଲ ଚିକିତ୍ସାଳୟ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଓଡ଼ିଶା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଆକାଶବାଣୀ କଟକ ଓଡ଼ିଶା ଲୋକସେବା ଆୟୋଗ ଓଡ଼ିଶା ପୁଲିସ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଓଡ଼ିଶା ରାଜସ୍ୱ ପରିଷଦ ମାଧ୍ୟମିକ ଶିକ୍ଷା ପରିଷଦ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରୀ ପ୍ରେସ ଶିକ୍ଷା ଓ ଗବେଷଣା * ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ଶିକ୍ଷା ପରିଷଦ ରେଭେନ୍ସା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ କଟକରେ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ନାନା ଶୈ‍କ୍ଷିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଯଥା ରେଭେନ୍ସା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ରହିଛି । ଦେଶକୁ ଆନେକ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀ ଓ ପ୍ରଶାସକ ଦେଇଥିବା ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ (ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ) କଟକର ଏକ ଅନନ୍ୟ ଅଙ୍ଗ । ନୋବେଲ୍ ପୁରସ୍କାର ବିଜେତା ବୈଜ୍ଞାନିକ ସାର୍ ସି ଭି ରମଣ ଏଠାରେ କିଛି କାଳ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଏଦଦ୍‍ବ୍ୟତୀତ ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ଓ ବିଶିଷ୍ଟ ନେତା ସୁବାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷଙ୍କ ବାଲ୍ୟକାଳ କଟକରେ ହିଁ ଅତିବାହିତ ହୋ‍ଇଥିଲା । ସେ ଷଷ୍ଠ ଶ୍ରେଣୀ ଯାଏଁ ଏକ ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟ (ବର୍ତ୍ତମାନର ଷ୍ଟୁଆର୍ଟ୍ ସ୍କୁଲ)ରେ ଅଧ୍ୟୟନ କଲାପରେ ରେଭେନ୍ସା କଲିଜିଏଟ୍ ସ୍କୁଲରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥିଲେ । ଜାତୀୟ ଆଇନ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ (ଓଡ଼ିଶା) ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ *ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଧାନ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର, ବିଦ୍ୟାଧରପୁର କଟକର ସମୀପବର୍ତ୍ତୀ ବିଦ୍ୟାଧରପୁରରେ ଅବସ୍ଥିତ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଧାନ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର (Central Rice Research Institute) ସମଗ୍ର ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଧାନ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର । ବିମାନ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର , ଚରବାଟିଆ ସହର ଉତ୍ତର ଆଡକୁ ଚାରବାଟିଆଠାରେ ବିମାନ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର ସହିତ ସେନାବାହିନୀର ଏକ ବିମାନବନ୍ଦର ରହିଛି । ଏହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦାୟିତ୍ୱ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଗୁଇନ୍ଦା ସଂସ୍ଥା RAW (Research and Analysis Wing) ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ । *ଉଚ୍ଚ ଶିକ୍ଷା ଶ୍ରୀ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ଭେଷଜ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ସରଦାର ବଲ୍ଲଭଭାଇ ପଟେଲ ଶିଶୁରୋଗ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ସଂସ୍ଥାନ ମଧୁସୂଦନ ଆଇନ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଭୁବନାନନ୍ଦ ଓଡ଼ିଶା ସ୍କୁଲ ଅଫ ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଫିଲ୍ମ ଓ ଟିଭି ସଂସ୍ଥାନ ଅଜୟ ବିନୟ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ପିଲୁ ମୋଦି ସ୍ଥାପତ୍ୟ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ * ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଶୈଳବାଳା ମହିଳା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଷ୍ଟୁଆର୍ଟ ବିଜ୍ଞାନ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଜାତୀୟ କବି ବୀରକିଶୋର ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ * ବିଦ୍ୟାଳୟ କଟକ ସହରରେ ଉଭୟ ଓଡ଼ିଆ ଓ ଈଂରାଜୀ ମାଧ୍ୟମର ବିଦ୍ୟାଳୟ ମାନ ରହିଛି। କଟକର ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ ପୁରାତନ ଓ ପ୍ରାୟତ ସମସ୍ତଙ୍କ କିଛି ନ କିଛି ଗୌରବମୟ ଈତିହାସ ରହିଛି। ଷ୍ଟୁଆର୍ଟ ବିଦ୍ୟାଳୟ ରେଭେନ୍‌ସା କଲିଜିଏଟ ସ୍କୁଲ ମାଧ୍ୟମିକ ଶିକ୍ଷା ପରିଷଦ ବିଦ୍ୟାଳୟ, କଟକ,ସେକେଣ୍ଡାରି ବୋର୍ଡ଼ ହାଇସ୍କୁଲ ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ ସଡକପଥରେ କଟକ, କୋଲକାତା ଓ ଚେନ୍ନାଇକୁ ସଂଯୋଗ କରୁଥିବା ୫ ନଂ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ସହ ଉତ୍ତମ ଭାବେ ସଂଯୁକ୍ତ. ରାଜ୍ୟର ପମୁଖ ବାଣିଜ୍ୟିକ କେନ୍ଦ୍ର ହୋ‍ଇଥିବାରୁ ଏହା ମଧ୍ୟ ରେଳପଥଦ୍ୱାରା ଉତ୍ତମ ରୂପେ ସଂଯୁକ୍ତ । ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ ପରି ଏହା ମଧ୍ୟ ରେଳବାଇର ପୂର୍ବତଟ ରେଳବାଇ ଅନ୍ତର୍ଗତ । ଓଡ଼ିଶାର ଏକମାତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ସିଭିଲ୍ ବିମାନବନ୍ଦର, ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ବିମାନ ବନ୍ଦର, କଟକଠାରୁ ମାତ୍ର ୨୮ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ବସ୍ ଯୋଗଯୋଗ ହିସାବରେ କଟକର ବାଦାମବାଡ଼ି ବସ ଟର୍ମିନସ୍ ଓଡ଼ିଶାରେ ସର୍ବବୃହତ୍ । ପ୍ରତିଦିନ ଏଠାରୁ ଶହଶହ ବସ ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଯାତାୟତ କରେ । ଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ଅଗମ୍ୟ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କ ଲାଗି ବସ ପରିବହନ ହିଁ ଏକମାତ୍ର ଉପାୟ । କଟକରେ ଜଳ ପରିବହନର ବିଶେଷ ଚାହିଦା ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମାଛ ଧରିବା ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ନୌପରିବହନ ଲାଗି ଛୋଟ ଛୋଟ ଡଙ୍ଗାମାନ ମହାନଦୀ ଓ କାଠଯୋଡ଼ିରେ ଚଳାଚଳ କରନ୍ତି । ଇଂରେଜ ଅମଳରେ ତାଳଦଣ୍ଡା କେନାଲ ବ୍ୟାପାରିକ ନୌପରିବହନର ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ପନ୍ଥା ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲେ ହେଁ ଅଧୁନା ଉନ୍ନତ ଟ୍ରକ ପରିବହନର ପ୍ରଚଳନ ହେତୁ ଏହାର ଆଉ ଚାହିଦା ନାହିଁ । ଏହାଛଡା କଟକର ଚାରବାଟିଆଠାରେ ଭାରତୀୟ ବାୟୁସେନାର ଏକ ବିମାନ ବନ୍ଦର ରହିଛି । କ୍ରୀଡ଼ା ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି କଟକ କ୍ରୀଡ଼ା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରଧାନ କେନ୍ଦ୍ର ଭାବେ ରହିଆସିଛି। ଓଡ଼ିଶା ଓଲିମ୍ପିକ ସଂଘ, ଓଡ଼ିଶା କ୍ରିକେଟ ସଂଘ ଆଦି ୩୦ରୁ ଅଧିକ ରାଜ୍ୟ ସ୍ତରୀୟ କ୍ରୀଡ଼ା ମହାସଂଘର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ କଟକ ନଗରରେ ଅବସ୍ଥିତ। କଟକରେ ଥିବା ବାରବାଟି ଷ୍ଟାଡିଅମ ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ଏକମାତ୍ର ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ରିକେଟ ପଡ଼ିଆ। ଏଠାରେ କ୍ରିକେଟ ବିଶ୍ୱକପ ସହ ପ୍ରାୟ ୧୬ଟି ଅନ୍ତର୍ଜାତିକ ଏକଦିବାସୀୟ ଓ ୨ଟି ଟେଷ୍ଟ ମ୍ୟାଚ ଖେଳାଯାଇଛି। ଏହି ପଡ଼ିଆରେ କ୍ରିକେଟ ସହ ଜାତୀୟ ଓ ରାଜ୍ୟ ଫୁଟବଲ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। କଟକରେ କ୍ରିକେଟ, ଫୁଟବଲ ଛଡା ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ବହୁଖେଳର ବିକାଶ ଲାଗି ବହୁ କ୍ରୀଡାଙ୍ଗନ ଗଢ଼ା ଯାଇଛି । ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ଜବାହରଲାଲ ନେହରୂ ଇଣ୍ଡୋର ଷ୍ଟାଡିୟମ ଅନ୍ୟତମ। ଏଠାରେ ବ୍ୟାଡମିଣ୍ଟନ, ଭଲି ବଲ ପରି କ୍ରୀଡାର ସୁବିଧା ଅଛି। କଟକରେ ଥିବା କ୍ରୀଡା ସୁବିଧା ବାରବାଟି ଷ୍ଟାଡିଅମ - କ୍ରିକେଟ, ଫୁଟବଲ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସ୍ଥଳ ଜବାହରଲାଲ ନେହରୂ ଇଣ୍ଡୋର ଷ୍ଟାଡିୟମ- ବ୍ଯାଡମିନ୍ଟନ, ଭଲି ବଲ, ଜିମ୍ନାଷ୍ଟିକ୍ସ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସ୍ଥଳ ଭୁବନାନନ୍ଦ ଓଡ଼ିଶା ସ୍କୁଲ ଅଫ ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ପଡ଼ିଆ- କ୍ରିକେଟ, ଫୁଟବଲ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସ୍ଥଳ ଭାରତୀୟ କ୍ରୀଡା ପ୍ରାଧିକରଣ, କ୍ରୀଡା ଛାତ୍ରାବାସ,ବାରବାଟୀ ଷ୍ଟାଡିୟମ- ଫୁଟବଲ, ହକି, ଜିମ୍ନାଷ୍ଟିକ୍ସ ତାଲିମ ଭାରତୀୟ କ୍ରୀଡା ପ୍ରାଧିକରଣ, ଜଳକ୍ରୀଡା ପରିସର, ଜଗତପୁର - ନୌକାଚାଳନା ତାଲିମ ଛବି ସଂକଳନ ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ ଧବଳେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ବାରବାଟି ଦୁର୍ଗ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଚଣ୍ଡୀ ମନ୍ଦିର ଗଡ଼ଗଡ଼ିଆ ମନ୍ଦିର ନରାଜ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଉଦ୍ୟାନ ଜୋବ୍ରା ପାର୍କ ଖାନ ନଗର ପାର୍କ ଡିଅର ପାର୍କ ଜୋବ୍ରା ପୋଲ ମହାନଦୀ ପୋଲ ଜୋବ୍ରା ମରିଟାଇମ ମ୍ୟୁଜିଅମ ଗୋରା କବର ଦେଓଝର ଆଧାର ତାରକସି କାମ ଓଡ଼ିଶାର ଗାଆଁ ଓ ସହର କଟକ ଜିଲ୍ଲା

kaṭaka, kaṭaka jillāra eka mukhẏa na‌gara o oḍa଼iśāra sarbapurātana na‌gara | kaṭakara sunā, rūpā o hātīdāntara tārakasi kāma saha ehāra sūtā o reśama lugā śiḻpa ehāku eka niārā mānẏatā deichi | 989 khrī.a.re gaṭhita tathā rājadhānī bhābe pratiṣṭhita | ehi sahara bhubaneśୱra, purī o koṇārkara pākhāpākhi achi | 1972re bhubaneśୱra oḍa଼iśāra rājadhānī ghoṣita hebā āgaru, prāẏa na‍a śatābdī dhari kaṭaka oḍa଼iśāra rājadhānī rahi āsithilā | kaṭaka o bhubaneśୱraku miḻita bhābe oḍa଼iśāra yamaja sahara boli madhẏa kuhāyāe | itihāsa kaṭakara mūḻa itihāsa keśarī baṃśa saha jaḍa଼ita | keśarī baṃśara rājā nṛpa keśarīṅkadୱārā 989 khrī.a.re eka senā chāuṇi bhābare kaṭakara pratiṣṭhā ho‍ithilā | purī jagannātha mandirara mādaḻā pāñjiru ehāra pramāṇa miḻithāe | sana 1006re rājā markata keśarīṅka śāsana kāḻare mahānadī upare pathara bandha tiāri hoithilā, āu lokaṅku banẏā dāuru bañcāibā pāi~ ehi patharabandha tiāri pachare thile sekāḻara kuśaḻī bindhāṇi bāidhara muṇḍi (lokatuṇḍare bāimuṇḍi nāmare jaṇāśuṇā) | keśarī baṃśa pare kaṭaka 1211 khrī.a.re gaṅga baṃśaja anaṅgabhīmadebaṅka sāmrājẏara rājadhānī rūpe rahithilā | gaṅga baṃśa pare kṣamatāre thibā sūryẏabaṃśaja gajapati rājā (1435-1541 khrī.a.)māne madhẏa kaṭakaku nija rājadhānīra mānẏatā deithile | oḍa଼iśāra śeṣa hindu rājā mukundadebaṅka ante kaṭaka musalima o mogalamānaṅka aktiāraku ‍āsithilā | aṭhara daśakara majhi āḍaku, prāẏa 1750 beḻaku kaṭaka marahaṭāmānaṅka adhīnaku āsilā | nāgapurara marahaṭṭā ebaṃ kolakātā (tatkāḻīna kalikatā)ra iṃreja baṇikamānaṅka saha gamanāgamana o yogāyoga lāgi uttama sthānare kaṭaka abasthita ho‍ithibāru ehi samaẏare kaṭakara bāṇijẏika pratipatti bṛddhi pāilā | 1803re iṃrejamāne kaṭakaku dakhala kale ebaṃ 1816re ehāku oḍa଼iśā ḍibhijan‍ra rājadhānī ghoṣita karāgalā | yadio sୱādhīnatāra 24barṣa pare 1972re bhubaneśୱra oḍa଼iśāra rājadhānīre pariṇata helā tathāpi śāsanatantrare eyābat kaṭaka nijara eka sୱtantra patiārā bajāẏa rakhichi | kaṭaka itihāsara mūkasākṣī rūpe oḍa଼iśā bidita purātana bārabāṭi durga eyābat sagarbe daṇḍāẏamāna | ehi durgara samīpare atẏādhunika subidhāsuyoga yukta bārabāṭi ṣṭāḍiama rahichi | aneka jātīẏa ebaṃ antarjātīẏa mẏāc‍māna ehi ṣṭāḍiẏamare kheḻāyāisārichi | nikaṭa atītare dibārātri kheḻamānaṅka lāgi eṭhāre phlaḍ lāiṭ madhẏa khañjā yāichi | lokamukhare kaṭaka ’bāuna bajāra tepana gaḻi’ra sahara rūpe madhẏa subikhẏāta | saharaṭhāru 14 ki.mi. dūrare bārabāṭiṭhāre abasthita paramahaṃsanātha mandira kaṭakara sarbocca mandira | etadabẏatīta kaṭaka caṇḍī mandira o bhaṭṭārikā mandira madhẏa kaṭakara śobhā bṛddhi karuchanti | anẏānẏa dharmapīṭhaṅka madhẏaru musalamānaṅka ’kaddam rasul’ o śikha dharmara ’gurudୱārā dātana sāheba’ anẏatama | ehā biśୱāsa karāyāe ye kadama rasulara maniṣī mahammadaṅka padacihna rahichi | sehipari śikha biśୱāsānuyāẏī śikhaṅka prathama dharmaguru, śrī guru nānaka deba nijara purī yātrā kāḻare eṭhāre kichi samaẏa abasthāna karithile o tāṅkadୱārā dāntakāṭhi rūpe bẏabahṛta hebā pare tāṅkaridୱārā ropita eka bṛkṣa eṭhāre ebe madhẏa rahichi | dāntakāṭhi anusāre ehāra nāma gurudୱārā dātana sāhiba | bhūgoḻa kaṭakara bhaugoḻika abasthiti heuchi 20.5 u. 85.83 pū. samudra pattanaru ehāra hārāhāri uccatā 37 miṭara (121 phuṭ) | kaṭaka uttarare mahānadī o dakṣiṇare kāṭhayoḍa଼i madhẏare thibā trikoṇabhūmire abasthita | kaṭakara jaḻabāẏu grīṣma dine uṣma o ārdra ebaṃ śīta dine śītaḻa o śuṣka | saharare anubhūta sarbocca tāpamātrā 50 se. ho‍ithibā beḻe sarbanimna tāpamātrā 10 se. | grīṣmara prabhāba mārcca śeṣaru jun madhẏabhāga yāe~ anubhūta hue | jun madhẏabhāgaru barṣāṛtura ārambha | sep‍ṭembararu akṭobara madhẏabhāga yāe~ sarbādhika bṛṣṭipāta ho‍ithāe | kaṭakara bārṣika hārāhāri bṛṣṭipāta 144.39 se.mi. | śītaṛtu nabhembararu ārambha ho‍i jānuārī ārambha yāe~ rahithāe | ehi samaẏare śītaḻa uttarā pabana bahibā sahita śīghra (5.30 ghaṭikā) sandhẏā ho‍iyāuthibāru lambā o thaṇḍā rāti anubhūta hue | jānuārī madhẏaru mārcca madhẏabhāga yāe~ basanta ṛtura prabhāba dekhāyāe o tāpamātrā sarbocca 33.4 se.ru 22.2 se. madhẏare rahe | kaṭaka bhramaṇa lāgi ehā sarbotkṛṣṭa samaẏa | 2011 janagaṇanā anuyāẏī kaṭakara moṭa janasaṃkhẏā 6,06,007 | kaṭakara hārāhāri sākṣaratā hāra 91.17% | pāṇipāga kaḻā o caḻaṇi tārakasi kaṭaka sunā o rūpāra tārakasi kaḻā pāi~ jaṇāśuṇā | eṭhākāra sthānīẏa kārigaramāne sādhabamānaṅka amaḻaru pākhāpākhi 500 barṣa dhari ehi kaḻāku jībita rakhichanti | atītare oḍa଼iśāra nadī o samudra pathare dakṣiṇa esiāra iṇḍonesiā o anẏānẏa deśasamūha saha bepāra baṇija kārabāra pāi~ oḍa଼iśāra sādhabamāne ehi sunā rūpāra aḻaṅkāra nei kaḻiṅgaru yāuthile | khādẏapeẏa dahibarā-āḻudama eka pārampārika oḍa଼iā khādẏa yāhā dahibarāku āḻudama o ghuguni sahita miśāi tiāri karāyāithāe | kaṭaka sahara dahibarā-āḻudama pāi~ khẏātilābha karichi | ehā eka jaḻakhiā bhābareo aneka bibāha tathā pūjā pārbaṇa o utsabare madhẏa ehā paraṣāyāithāe | kaṭakara bikaḻānanda kara (jaṇāśuṇā nāma bikaḻa kara) o aneka jaṇāśuṇā miṭhā kārigara rasagolā o nānādi oḍa଼iā miṭhāku deśa bideśare lokapriẏa karāibāre sāhāyẏa karichanti | parbaparbāṇi oḍa଼iā saṃskṛti anuyāẏī kaṭakare madhẏa bāra māsare tera parba pāḻita hue | tebe yeu~ parbaguḍika lāgi kaṭaka dūradūrāntaru paryẏaṭakamānaṅku ākarṣita karithāe seguḍika helā daśaharā o bāliyātrā | daśaharāre śakti rūpiṇī debī durgāṅka pūjā karāyāe | debīṅka mahiṣamarddinī rūpara mṛṇmaẏa pratimāku nei saharasārā aneka meḍha tiāri ho‍ithāe | daśaharāra āḍa଼mbara bẏatīta kaṭaka madhẏa cāndi meḍha଼ lāgi prasiddha | ehi cāndi meḍha଼re bipuḻa parimāṇara sunā o rūpā bẏabahṛta ho‍ithāe | ehi meḍha଼guḍika tārakasi kāmara ananẏa namunā | pūrba kāḻare jābhā, bāḻi, sumātrā ādi sthānamānaṅku bo‍ita nei bepāra karibāku yāuthibā sādhabapuamānaṅka smṛtiku ujjībita rakhibā lāgi bāliyātrāra āẏojana karāyāe | nabhembara māsare āẏojita heuthibā bāliyātrā dekhibā lāgi ebaṃ bepāra karibā lāgi ehi samaẏare kaṭakare oḍa଼iśāra anẏānẏa sthānaru āsi loke bhiḍa jamānti | sehipari jānuārīre pāḻita heuthibā makara saṃkrāntire raṅgaberaṅgara guḍire bhariyāithibā ākāśa atẏanta sundara diśe | ehāchaḍā anẏānẏa hindu parbaparbāṇi madhẏa kaṭakare beś āḍa଼mbara saha pāḻita hue | hinduṅka bẏatīta kaṭakare basabāsa karuthibā musalamāna, khrīṣṭiāna, śikha o anẏānẏa dharmābalambīmāne madhẏa nija nija dhārmika parba pāḻana karanti, eguḍika madhẏaru idula phitara, idula juhā, baḍa଼଼dina ādi pradhāna | dhārmika parba bẏatīta samasta jātīẏa parba yathā sୱādhīnatā dibasa, gaṇatantra dibasa ādiku madhẏa kaṭakabāsī beś niṣṭhā sahakāre pāḻana karanti | nāgarika praśāsana oḍa଼iśāra purātana rājadhānī kaṭaka rājanīti o praśāsana kṣetrare madhẏa gurutୱ pūrṇa| bhāratara saṃsadare kaṭaka loka sabhā siṭa ehi sahara tathā jillāra pratinidhitୱ kare| śrī bhartuhari mahatāba (biju janatā daḻa) kaṭakara sāṃsada aṭanti| oḍa଼iśā bidhāna sabhāre kaṭaka nagara 3ṭi siṭare yathā bārabāṭi-kaṭaka, caudୱāra-kaṭaka o kaṭaka sadarare bhāga karā yāichi | caḻita bidhāna sabhāre ehi 3ṭi yāka siṭare biju janatā daḻara bidhāẏakamāne pratinidhitୱ karuchanti| semāne hele bārabāṭi kaṭaka- śrī mahammada mokim, caudୱāra kaṭaka - śrī saubhika biśୱāḻa o kaṭaka sadara- śrī candra sārathī beherā| nagarara parimaḻa bẏabasthā kaṭaka mahānagara nigama upare nẏāsta| bhubaneśୱra pare kaṭaka oḍa଼iśāra dୱitīẏa mahānagara nigama bā munisipāla karporeśana| ehi nigama adhīnare kaṭaka 54ṭi ୱārḍa bā bhāgare bibhakta hoichi| samprati śrī subhāṣa siṃ(biju janatā daḻa) kaṭakara nagarapāḻa aṭanti| kaṭaka nagarara āina o bẏabasthā ebe bhubaneśୱra o kaṭaka pulisa kamisanareṭa upare nẏasta| ehāra mukhẏa pulisa kamisanara ubhaẏa kaṭaka o bhubaneśୱra āina o bẏabasthā rakṣā karithānti| adhunā kaṭaka nagarare 20ṭi pulisa thānā achi | seguḍa଼ika helā kẏāṇṭanameṇṭa, biḍa଼ānāsi, markatanagara, lālabāga, purighāṭa, madhupāṭaṇā, cāuḻiāgañja, mālagodāma, maṅgaḻābāga,daraghābajāra, mahiḻā thānā, caudୱāra, jagatapura, bidẏuta (biśeṣa), sadara, bāraṅga, bādāmabāḍi, kandarapura, ṭrāphika, ṭrāphika (jātīẏa rājapatha phulanakharā)| arthanīti barṣa barṣa dhari kaṭaka oḍa଼iśāra arthanaitika prāṇa kendra bhābe gaṇa yāe| pūrbakāḻare kaḻiṅga deśara sādhabapuamāne ehi kaṭaka yobrā mahānadī dei jaḻapatha dei naubāṇijẏa karuthile| sehi kāḻaru kaṭaka bāṇijẏara peṇṭhasthaḻa rahi āsichi| ehi naubāṇijẏara āu eka pramāṇa helā kaṭaka prasiddha bārṣika bāliyātrā yāhā ehi sudūra pradeśaru aṇāyāithibā nānādi drabẏara bikrībaṭā pāi~ prati barṣa kārtikapūrṇamīṭhāru anuṣṭhita hoi āsuchi|samprati yobrā bāṭadei ei naubāṇijẏa āu heunāhi~ kintu rājẏara mukhẏa bāṇijẏa kendra bhābe kaṭakara khyāti āji bi achi| bāṇijẏa kaṭakara 52 bajāra , 53 gaḻire khādẏa śasẏa, lugāpaṭā,auṣadha, sunā rūpa aḻaṅkāra,yāntrika kaḻa , īlekṭronika ādira bahu adhikṛta bikretā o thoka bepārī āchanti| upakūḻa oḍa଼iśā tathā sārā rājẏara choṭa dokānīmāne kaṭaka āsi ehi baḍa଼ bepārīmānaṅkaṭhāru jiniṣa patra kiṇi neithānti| puruṣa puruṣa dhari mukhẏata māraୱāḍi, sindhi, gujarāṭīmāne ehi sabu baḍa଼ bẏabasāẏa caḻauchanti| kaṭakara kichi mukhẏa bajāra ora ehāra biśeṣatā helā caudhurī bajāra - lugāpaṭā , aḻaṅkāra yāu~ḻiā paṭṭi- lugāpaṭā haripūra roḍa - lugāpaṭā bālu bajāra- bahi patra prakāśana saṃsthā, aḻaṅkāra nimacauḍi- aḻaṅkāra mālagodāma- khādẏa śasẏa, masalā chatrabajāra - panī paribā kaleja chaka- īlekṭronika , ghara tiāri sāmagrī, auṣadha rāṇīhāṭa-maṅgaḻabāga- lugāpaṭā, auṣadha o bheṣaja upakaraṇa baksibajāra- baidẏutika upakaraṇa, nūā maṭara gāḍi o maṭara gāḍi jantrapāti udẏoga kaṭaka upakaṇṭha caudୱāra oḍa଼iśāra puruṇā audẏogika peṇṭha thilā| ehiṭhāre sୱrgata biju paṭṭanāẏaka oḍa଼iśā lugākaḻa (o. ṭi. ema.)sthāpana karithile| dīrgha samaẏadhari ehi lugākaḻaṭi unnatamānara baẏana sāmagrī utpādana kari deśa bideśare nā karithilā| o. ṭi. ema. bẏatīta caudୱāraṭhāre ,bālārapura kāgajakaḻa,librā kārpeṭa, kaḻiṅga ṭiẏuba ādi kārakhānā madhẏa thilā yāhā ebe banda hoiyāichi| adhunā imphāra pherokroma kārakhānā caudୱāra śiḻpāñcaḻara saphaḻa udẏoga bhābe cālu achi| kaṭaka nagarara anẏa audẏogika peṇṭhaguḍa଼ika helā jagatapura o khapuriā| ubhaẏa añcaḻare mukhẏata laghu bā kṣudra śiḻpa saṃsthāmāne kāma karanti| ehi duiṭi añcaḻare thibā kichi pramukha udaẏāga helā oḍa଼iśā gabharnamenṭa presa- sarakārī chāpākaḻa oma aẏela āṇḍa phlora mila- ruci brāṇḍara masalā o khādẏa sāmagrī tṛpti ḍriṃksa , esa . ema. bhi. jaipuriā bebhereja- pepsi baṭaliṃ pḻāṇṭa upalabdha sebā kaṭakare bhāratīẏa ḍākabibhāga bẏatīta aneka gharo‍i koriẏara saṃsthāmāna rahichanti | ciṭhiru ārambha kari ṭeligrāph ādi subidhā sahajare upalabdha | sarakāraṅka paricāḻita bhārata sañcāra nigama chaḍā eẏār‍ṭela, eẏār‍sel, rilāensa, ṭāṭā iṇḍikam o bhoḍāphon pari jātīẏa sañcāra saṃsthāguḍikaṅka pakṣaru eṭhāre ubhaẏa lẏāṇḍalāina o mobāil sebā upalabdha | bhārata sañcāra nigama o or‍ṭel ādi saṃsthā braḍ‍bẏāṇḍa iṇṭaraneṭa sebā yogāi deuchanti | kaṭakara pramukha anuṣṭhānamānaṅka madhẏaru bārabāṭi ṣṭāḍiama anẏatama, yāhāki antarjātīẏa krikeṭa mẏāc‍mānaṅka lāgi suprasiddha | kaṭakara biśୱprasiddha rūpā tārakasi kāma lāgi ehāku madhẏa raupẏa sahara nāmare ākhẏāẏita karayāichi | etad‍bẏatīta eṭhāra hātīdāntara kāma madhẏa beś camatkāra | bārabāṭi ṣṭāḍiama nikaṭare aitihāsika bārabāṭi durgara bhagnābaśeṣa rahichi | durgara prabeśadୱāra eyābat surakṣita rahichi | bigata kichi samaẏa dhari bhāratīẏa pratnatāttୱika bibhāga (Archaeological Survey of India)dୱārā ut‍khanana kāryẏa cālu rahichi | kaṭakara caudୱāraṭhāre deśara sarbabṛhat phero ālaẏa utpādaka imphā (IMFA-Indian Metals & Ferro Alloys)ra kārakhānā rahichi | sୱāsthẏa sebā sୱādhīnatā samaẏaru kaṭaka sୱāsthẏa sebā kṣetrare oḍa଼iśāra mukhẏa kendra rahi āsichi| mahanadī kūḻare thibā śrī rāmacandra bhañja bheṣaja mahābidẏāḻaẏa o ḍāktarakhānā oḍa଼iśāra sarba purātana o sarbabṛhata aṭe| sārā upakūḻa oḍa଼iśā tathā sudūra paścima baṃgara lokamāne bi ehi ḍāktarakhānā upare nirbhara karithānti| pura pallīre ehā baḍa଼ ḍāktarakhānā bhābe paricita| eṭhāre bahu bibhāgare atẏādhunika yantrapāti o biśeṣa sebā upalabdha āchi| baḍa଼ ḍāktarakhānā chaḍā kaṭaka saharare āhuri bahuta biśeṣa cikitsā kendramāna āchi| saradāra ballabhabhāi paṭela śiśuroga snātakottara saṃsthāna (śiśubhabana) ācāryẏa harihara āñcaḻika karkaṭa kendra, kaṭaka siṭi haspiṭāla (jillā mukhẏa cikitsāḻaẏa) kuṣṭha sebāśrama o cikitsāḻaẏa besarakārī je.pi.ema. roṭārī cakṣu cikitsāḻaẏa aśୱinī cikitsāḻaẏa śānti memoriāla cikitsāḻaẏa gurutୱpūrṇṇa kāryẏāḻaẏa oḍa଼iśā ucca nẏāẏāḻaẏa ākāśabāṇī kaṭaka oḍa଼iśā lokasebā āẏoga oḍa଼iśā pulisa mukhẏa kāryẏāḻaẏa oḍa଼iśā rājasୱ pariṣada mādhẏamika śikṣā pariṣada oḍa଼iśā sarakārī presa śikṣā o gabeṣaṇā * biśୱbidẏāḻaẏa o śikṣā pariṣada rebhensā biśୱbidẏāḻaẏa kaṭakare jātīẏa starare pratiṣṭhita nānā śai‍kṣika anuṣṭhāna yathā rebhensā biśୱbidẏāḻaẏa rahichi | deśaku āneka uccakoṭīra buddhijībī o praśāsaka deithibā rebhensā mahābidẏāḻaẏa (barttamāna biśୱbidẏāḻaẏa) kaṭakara eka ananẏa aṅga | nobel puraskāra bijetā baijñānika sār si bhi ramaṇa eṭhāre kichi kāḻa kāryẏa karithile | edad‍bẏatīta bhāratara sୱādhīnatā saṃgrāmīmānaṅka madhẏaru anẏatama o biśiṣṭa netā subāṣa candra boṣaṅka bālẏakāḻa kaṭakare hi~ atibāhita ho‍ithilā | se ṣaṣṭha śreṇī yāe~ eka iṃrājī bidẏāḻaẏa (barttamānara ṣṭuārṭ skula)re adhẏaẏana kalāpare rebhensā kalijieṭ skulare adhẏaẏana karithile | jātīẏa āina biśୱbidẏāḻaẏa (oḍa଼iśā) śrī śrī biśୱbidẏāḻaẏa *gabeṣaṇā kendra kendrīẏa dhāna gabeṣaṇā kendra, bidẏādharapura kaṭakara samīpabarttī bidẏādharapurare abasthita kendrīẏa dhāna gabeṣaṇā kendra (Central Rice Research Institute) samagra dakṣiṇa esiāra eka pradhāna dhāna gabeṣaṇā kendra | bimāna gabeṣaṇā kendra , carabāṭiā sahara uttara āḍaku cārabāṭiāṭhāre bimāna gabeṣaṇā kendra sahita senābāhinīra eka bimānabandara rahichi | ehāra niẏantraṇa dāẏitୱ bhārata sarakāraṅka guindā saṃsthā RAW (Research and Analysis Wing) upare nẏasta | *ucca śikṣā śrī rāmacandra bhañja bheṣaja mahābidẏāḻaẏa saradāra ballabhabhāi paṭela śiśuroga snātakottara saṃsthāna madhusūdana āina mahābidẏāḻaẏa bhubanānanda oḍa଼iśā skula apha iñjiniẏariṃ biju paṭṭanāẏaka philma o ṭibhi saṃsthāna ajaẏa binaẏa yāntrika mahābidẏāḻaẏa pilu modi sthāpatẏa mahābidẏāḻaẏa * mahābidẏāḻaẏa śaiḻabāḻā mahiḻā mahābidẏāḻaẏa ṣṭuārṭa bijñāna mahābidẏāḻaẏa jātīẏa kabi bīrakiśora mahābidẏāḻaẏa khrīṣṭa mahābidẏāḻaẏa * bidẏāḻaẏa kaṭaka saharare ubhaẏa oḍa଼iā o īṃrājī mādhẏamara bidẏāḻaẏa māna rahichi| kaṭakara bidẏāḻaẏaguḍa଼ika purātana o prāẏata samastaṅka kichi na kichi gaurabamaẏa ītihāsa rahichi| ṣṭuārṭa bidẏāḻaẏa rebhen‌sā kalijieṭa skula mādhẏamika śikṣā pariṣada bidẏāḻaẏa, kaṭaka,sekeṇḍāri borḍa଼ hāiskula paribahana o yogāyoga saḍakapathare kaṭaka, kolakātā o cennāiku saṃyoga karuthibā 5 naṃ jātīẏa rājapatha saha uttama bhābe saṃyukta. rājẏara pamukha bāṇijẏika kendra ho‍ithibāru ehā madhẏa reḻapathadୱārā uttama rūpe saṃyukta | oḍa଼iśāra anẏa añcaḻa pari ehā madhẏa reḻabāira pūrbataṭa reḻabāi antargata | oḍa଼iśāra ekamātra kāryẏakṣama sibhil bimānabandara, biju paṭṭanāẏaka bimāna bandara, kaṭakaṭhāru mātra 28 ki.mi. dūrare abasthita | bas yogayoga hisābare kaṭakara bādāmabāḍa଼i basa ṭarminas oḍa଼iśāre sarbabṛhat | pratidina eṭhāru śahaśaha basa oḍa଼iśāra bibhinna añcaḻaku yātāẏata kare | dūrabarttī agamẏa sthānamānaṅka lāgi basa paribahana hi~ ekamātra upāẏa | kaṭakare jaḻa paribahanara biśeṣa cāhidā nathile madhẏa mācha dharibā o āñcaḻika nauparibahana lāgi choṭa choṭa ḍaṅgāmāna mahānadī o kāṭhayoḍa଼ire caḻācaḻa karanti | iṃreja amaḻare tāḻadaṇḍā kenāla bẏāpārika nauparibahanara utkṛṣṭa panthā bibecita heuthile he~ adhunā unnata ṭraka paribahanara pracaḻana hetu ehāra āu cāhidā nāhi~ | ehāchaḍā kaṭakara cārabāṭiāṭhāre bhāratīẏa bāẏusenāra eka bimāna bandara rahichi | krīḍa଼ā barṣa barṣa dhari kaṭaka krīḍa଼ā kṣetrare oḍa଼iśāra eka pradhāna kendra bhābe rahiāsichi| oḍa଼iśā olimpika saṃgha, oḍa଼iśā krikeṭa saṃgha ādi 30ru adhika rājẏa starīẏa krīḍa଼ā mahāsaṃghara mukhẏa kāryẏāḻaẏa kaṭaka nagarare abasthita| kaṭakare thibā bārabāṭi ṣṭāḍiama oḍa଼iśāre thibā ekamātra āntarjātīẏa krikeṭa paḍa଼iā| eṭhāre krikeṭa biśୱkapa saha prāẏa 16ṭi antarjātika ekadibāsīẏa o 2ṭi ṭeṣṭa mẏāca kheḻāyāichi| ehi paḍa଼iāre krikeṭa saha jātīẏa o rājẏa phuṭabala pratiyogitā madhẏa hoithāe| kaṭakare krikeṭa, phuṭabala chaḍā āhuri madhẏa bahukheḻara bikāśa lāgi bahu krīḍāṅgana gaḍha଼ā yāichi | sethi madhẏaru jabāharalāla neharū iṇḍora ṣṭāḍiẏama anẏatama| eṭhāre bẏāḍamiṇṭana, bhali bala pari krīḍāra subidhā achi| kaṭakare thibā krīḍā subidhā bārabāṭi ṣṭāḍiama - krikeṭa, phuṭabala pratiyogitā sthaḻa jabāharalāla neharū iṇḍora ṣṭāḍiẏama- byāḍaminṭana, bhali bala, jimnāṣṭiksa pratiyogitā sthaḻa bhubanānanda oḍa଼iśā skula apha iñjiniẏariṃ paḍa଼iā- krikeṭa, phuṭabala pratiyogitā sthaḻa bhāratīẏa krīḍā prādhikaraṇa, krīḍā chātrābāsa,bārabāṭī ṣṭāḍiẏama- phuṭabala, haki, jimnāṣṭiksa tālima bhāratīẏa krīḍā prādhikaraṇa, jaḻakrīḍā parisara, jagatapura - naukācāḻanā tālima chabi saṃkaḻana darśanīẏa sthāna dhabaḻeśୱra mandira bārabāṭi durga siddheśୱra mandira jagannātha mandira caṇḍī mandira gaḍa଼gaḍa଼iā mandira narāja biju paṭṭanāẏaka udẏāna jobrā pārka khāna nagara pārka ḍiara pārka jobrā pola mahānadī pola jobrā mariṭāima mẏujiama gorā kabara deojhara ādhāra tārakasi kāma oḍa଼iśāra gāā~ o sahara kaṭaka jillā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AC%9F%E0%AC%95

କଟକ

ଭାରତରତ୍ନ - ଭାରତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ବେସାମରିକ ସମ୍ମାନ । ୧୯୫୪ରେ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ, ପଦ୍ମଭୂଷଣ ଓ ପଦ୍ମ ବିଭୂଷଣ ଉପାଧି ସହ ଏହି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନାଗରିକ ସମ୍ମାନ ଭାରତରତ୍ନ ପ୍ରଦାନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଯେକୌଣସି ଜାତି, ବୃତ୍ତି (ଜୀବନ ସହ ଜଡ଼ିତ ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମହାନ ଅବଦାନ), ପାହ୍ୟା କିମ୍ବା ଲିଙ୍ଗର ବ୍ୟକ୍ତି ଏହି ସମ୍ମାନ ପାଇବାକୁ ଯୋଗ୍ୟ ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ଭାରତରତ୍ନ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଧାନ ମନ୍ତ୍ରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିକଟରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିବା ବିଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ନାମ ସୁପାରିଶ କରିଥାନ୍ତି । ପ୍ରତିବର୍ଷ ଅତିବେଶିରେ ୩ଜଣଙ୍କୁ ଭାରତରତ୍ନ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ସମ୍ମାନ ସ୍ୱରୂପ ଏକ ପ୍ରଶଂସାପତ୍ର ଏବଂ ପଦକ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିଜେ ଏହି ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି । ଅଦ୍ୟାବଧି ୪୧ଜଣ ପ୍ରମୁଖ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଭାରତରତ୍ନ ସମ୍ମାନରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇସାରିଛି । ୩୫ମିଲିମିଟର ବେଧ ବିଶିଷ୍ଟ ପତ୍ରଆକୃତି ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣପଦକଟିର ଗୋଟିଏ ପାଖ ଓସ୍ତପତ୍ରରେ ଅଙ୍କିତ ସୂର୍ଯ୍ୟଚିତ୍ରଓ ତା’ତଳକୁ ଦେବନାଗରୀ ଲିପିରେ ଭାରତରତ୍ନ ଲେଖାଯାଇଥିଲା ବେଳେ ଅନ୍ୟ ପାଖଟିରେ ଭାରତର ଜାତୀୟ ପ୍ରତୀକ ଶୋଭା ପାଇଥାଏ । ୫୧ ମିଲିମିଟର ଓସାର ବିଶିଷ୍ଟ ଧଳାଫିତାରେ ଏହାକୁ ମନୋନୀତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ବେକରେ ଝୁଲାଇ ସମ୍ମାନିତ କରାଯିବାର ବିଧି ରହିଛି । ଆରମ୍ଭ ହେବା ସମୟରେ ମରଣୋତ୍ତର ଭାବେ ଏହାକୁ ଦିଆ ନ ଯିବାକୁ ସ୍ଥିର କରାଯାଇଥିଲେ ହେଁ ପରେ ଏଥିରେ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇ ମରଣୋତ୍ତର ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଏହା ପ୍ରଦାନ କରାଯିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଥିଲା । ଭାରତର ଏହି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସମ୍ମାନ କେବଳ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବାକୁ ଲିଖିତ ନିୟମ ନ ଥିବାରୁ ଖାନ ଅବଦୁଲ ଗଫର ଖାଁ (୧୯୮୭), ମଦର ଟେରେସା (୧୯୮୦) ଏବଂ ନେଲସନ ମଣ୍ଡେଲା (୧୯୯୦)ଙ୍କୁ ଏହି ସମ୍ମାନରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଛି । ୧୯୯୨ରେ ସୁଭାସ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷଙ୍କୁ ମରଣୋତ୍ତର ଭାବେ ଭାରତରତ୍ନ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବାକୁ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା, ମାତ୍ର ତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ସମ୍ପର୍କରେ କୌଣସି ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ନଥିବାରୁ ଏହି ଘୋଷଣାକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିନିଆଯାଇଥିଲା । ସେହି ପରି ବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ତଥା ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଶିକ୍ଷାମନ୍ତ୍ରୀ ଆବୁଲ କାଲାମ ଆଜାଦଙ୍କୁ ଯେତେବେଳେ ଭାରତରତ୍ନ ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ମନୋନିତ କରାଗଲା, ସେତେବେଳେ ସେ ଭାରତରତ୍ନ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଚୟନମଣ୍ଡଳୀରେ ସଦସ୍ୟ ଥିବା ଯୋଗୁଁ ଏହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଥିଲେ । ପରେ ତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ୧୯୯୨ ମସିହାରେ ତାଙ୍କୁ ମରଣୋତ୍ତର ଭାବେ ଏହି ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା । ଭାରତ ରତ୍ନ ବିଜେତାଙ୍କ ତାଲିକା ବାହାର ଲିଙ୍କ ଭାରତ ରତ୍ନ ସମ୍ମାନ ଭାରତୀୟ ପୁରସ୍କାର ତାଲିକା

bhārataratna - bhāratara sarbocca besāmarika sammāna | 1954re padmaśrī, padmabhūṣaṇa o padma bibhūṣaṇa upādhi saha ehi sarbocca nāgarika sammāna bhārataratna pradāna ārambha hoithilā | yekauṇasi jāti, bṛtti (jībana saha jaḍa଼ita sabu kṣetrare mahāna abadāna), pāhẏā kimbā liṅgara bẏakti ehi sammāna pāibāku yogẏa bibecita hoithāānti | bhārataratna nimante pradhāna mantrī rāṣṭrapatiṅka nikaṭare ullekhanīẏa kāryẏa karithibā biśiṣṭa bẏaktiṅka nāma supāriśa karithānti | pratibarṣa atibeśire 3jaṇaṅku bhārataratna pradāna karāyibāra bẏabasthā rahichi | sammāna sୱrūpa eka praśaṃsāpatra ebaṃ padaka pradāna karāyāe | rāṣṭrapati nije ehi sammāna pradāna karanti | adẏābadhi 41jaṇa pramukha bẏaktiṅku bhārataratna sammānare sammānita karāyāisārichi | 35milimiṭara bedha biśiṣṭa patraākṛti sୱrṇṇapadakaṭira goṭie pākha ostapatrare aṅkita sūryẏacitrao tā’taḻaku debanāgarī lipire bhārataratna lekhāyāithilā beḻe anẏa pākhaṭire bhāratara jātīẏa pratīka śobhā pāithāe | 51 milimiṭara osāra biśiṣṭa dhaḻāphitāre ehāku manonīta bẏaktiṅka bekare jhulāi sammānita karāyibāra bidhi rahichi | ārambha hebā samaẏare maraṇottara bhābe ehāku diā na yibāku sthira karāyāithile he~ pare ethire saṃśodhana karāyāi maraṇottara bẏaktibiśeṣaṅku madhẏa ehā pradāna karāyibāku niṣpatti niāyāithilā | bhāratara ehi sarbocca sammāna kebaḻa bhāratīẏaṅku pradāna karāyibāku likhita niẏama na thibāru khāna abadula gaphara khā~ (1987), madara ṭeresā (1980) ebaṃ nelasana maṇḍelā (1990)ṅku ehi sammānare sammānita karāyāichi | 1992re subhāsa candra boṣaṅku maraṇottara bhābe bhārataratna pradāna karāyibāku ghoṣaṇā karāyāithilā, mātra tāṅka mṛtẏu samparkare kauṇasi prāmāṇika tathẏa nathibāru ehi ghoṣaṇāku pratẏāhāra kariniāyāithilā | sehi pari biśiṣṭa sୱādhīnatā saṃgrāmī tathā bhāratara prathama śikṣāmantrī ābula kālāma ājādaṅku yetebeḻe bhārataratna pradāna pāi~ manonita karāgalā, setebeḻe se bhārataratna pāi~ uddiṣṭa caẏanamaṇḍaḻīre sadasẏa thibā yogu~ ehāku pratẏākhẏāna karithile | pare tāṅka mṛtẏu pare 1992 masihāre tāṅku maraṇottara bhābe ehi sammāna pradāna karāyāithilā | bhārata ratna bijetāṅka tālikā bāhāra liṅka bhārata ratna sammāna bhāratīẏa puraskāra tālikā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AD%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AC%A4%20%E0%AC%B0%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%A8

ଭାରତ ରତ୍ନ

ନନ୍ଦିତା ଦାସ ଜଣେ ଜଣାଶୁଣା ଭାରତୀୟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଅଭିନେତ୍ରୀ ହେବା ସହିତ ନିଜ ସମାଜସେବା ଓ ଲେଖାଲେଖି ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ । ସେ ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ଅଭିନେତ୍ରୀ, ଯିଏ କି "ଇଣ୍ଟରନ୍ୟାସନାଲ ଓମେନ୍ସ ଫୋରମ"ର ହଲ ଅଫ ଫେମରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଥିଲେ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନ ପିତା ଚିତ୍ରକର ଯତୀନ ଦାସ ଓ ମାତା ଲେଖିକା ବର୍ଷା ଦାସଙ୍କ ଝିଅ ନନ୍ଦିତା, ୧୯୬୯ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୭ ତାରିଖରେ ମୁମ୍ବାଇଠାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ତାଙ୍କ ପରିବାର ଦିଲ୍ଲୀକୁ ଚାଲିଆସିଥିଲେ । ସେଠାରେ, ସେ ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ମିରନ୍ଦା ହାଉସରେ ପାଠ ପଢ଼ିଥିଲେ । ସେ ଭୂଗୋଳରେ ସ୍ନାତକ ଓ ସମାଜସେବାରେ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ଡିଗ୍ରୀ ହାସଲ କରିଛନ୍ତି । ନନ୍ଦିତା ୨୦୦୨ରେ ସୌମ୍ୟ ସେନଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ ଓ ୨୦୦୯ରେ ତାଙ୍କର ବିବାହ ବିଚ୍ଛେଦ ଘଟିଥିଲା । ୨୦୧୦ ମସିହାରେ ସେ ମୁମ୍ବାଇର ଉଦ୍ୟୋଗପତି ସୁବୋଧ ମସ୍କୋରାଙ୍କୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଏକ ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନ ଅଛି । ୨୦୧୭ରେ ସୁବୋଧଙ୍କ ସ‌ହ ତାଙ୍କର ବିବାହ ବିଚ୍ଛେଦ ଘଟିଥିଲା । ବୃତ୍ତିଗତ ଜୀବନ ଜନନାଟ୍ୟ ମଞ୍ଚରୁ, ନନ୍ଦିତା ନିଜର ଅଭିନୟ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସେ ଓଡ଼ିଆ, ହିନ୍ଦୀ ଓ ଇଂରାଜୀ ସମେତ ଦଶଟି ଭାରତୀୟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିଛନ୍ତି । ୧୯୯୮ ମସିହାର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଆର୍ଥ ପାଇଁ, ସେ ଫିଲ୍ମଫେୟାର "ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନବାଗତ ଅଭିନେତ୍ରୀ ପୁରସ୍କାର" ଲାଭ କରିଥିଲେ । ଏହ ପରେ, ସେ ପ୍ରାୟ ୩୦ଟି ହିନ୍ଦୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିସାରିଛନ୍ତି । ୨୦୦୮ ମସିହାରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର "ଫିରାକ"ଦ୍ୱାରା ସେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାରେ ପାଦ ଦେଇଛନ୍ତି । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରକୁ ମଧ୍ୟ ଫିଲ୍ମଫେୟାର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପୁରସ୍କାର ମିଳିଥିଲା । ୨୦୦୯ ମସିହାରେ, ସେ "ଭାରତୀୟ ଶିଶୁ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସୋସାଇଟି"ର ଅଧ୍ୟକ୍ଷା ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅବଦାନ ଅଭିନୟ ଆଇ ଆମ (୨୦୧୧: ଇଂରାଜୀ, ହିନ୍ଦୀ, ବଙ୍ଗଳା) ରାମଚନ୍ଦ ପାକିସ୍ତାନୀ (୨୦୦୮: ଉର୍ଦ୍ଦୁ) ବିଫୋର ଦି ରେନସ (୨୦୦୮: ଇଂରାଜୀ, ମାଲାୟଲମ) ବିଶ୍ୱପ୍ରକାଶ (୧୯୯୯: ଓଡ଼ିଆ) ଆର୍ଥ(୧୯୯୮: ହିନ୍ଦୀ) ଫାୟାର(୧୯୯୬: ହିନ୍ଦୀ) ପରିଣତି (୧୯୮୯: ଓଡ଼ିଆ) ନିର୍ଦ୍ଦେଶନା ଫିରାକ (୨୨୦୮: ହିନ୍ଦୀ, ଉର୍ଦ୍ଦୁ, ଗୁଜରାଟୀ) ପୁରସ୍କାର ଓ ସମ୍ମାନ ଫିଲ୍ମଫେୟାର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନବାଗତ ଅଭିନେତ୍ରୀ ପୁରସ୍କାର(ଆର୍ଥ) - ୨୦୦୦ ଇଣ୍ଟରନ୍ୟାସନାଲ ଓମେନ୍ସ ଫୋରମର ହଲ ଅଫ ଫେମରେ ସ୍ଥାନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Interview 2003 Nandita Das @ SPICE EVERYONE campaign of Save the Children India ଭାରତୀୟ ସିନେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଓଲିଉଡ଼ ଓଡ଼ିଆ ସିନେ ଅଭିନେତ୍ରୀ ଜୀବିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକ ବୃତ୍ତି ଅନୁସାରେ ଓଡ଼ିଆ ଲୋକ ୧୯୬୯ ଜନ୍ମ ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ଅଭିନେତ୍ରୀ

nanditā dāsa jaṇe jaṇāśuṇā bhāratīẏa caḻaccitra abhinetrī hebā sahita nija samājasebā o lekhālekhi pāi~ madhẏa paricita | se prathama bhāratīẏa abhinetrī, yie ki "iṇṭaranẏāsanāla omensa phorama"ra hala apha phemare sthāna pāithile | bẏaktigata jībana pitā citrakara yatīna dāsa o mātā lekhikā barṣā dāsaṅka jhia nanditā, 1969 masihā nabhembara 7 tārikhare mumbāiṭhāre janmagrahaṇa karithile | parabarttī samaẏare tāṅka paribāra dillīku cāliāsithile | seṭhāre, se sarddāra paṭela biśୱbidẏāḻaẏa o mirandā hāusare pāṭha paḍha଼ithile | se bhūgoḻare snātaka o samājasebāre snātakottara ḍigrī hāsala karichanti | nanditā 2002re saumẏa senaṅku bibāha karithile o 2009re tāṅkara bibāha biccheda ghaṭithilā | 2010 masihāre se mumbāira udẏogapati subodha maskorāṅku dୱitīẏa bibāha karithile | tāṅkara eka putra santāna achi | 2017re subodhaṅka sa‌ha tāṅkara bibāha biccheda ghaṭithilā | bṛttigata jībana jananāṭẏa mañcaru, nanditā nijara abhinaẏa jībana ārambha karithile | se oḍa଼iā, hindī o iṃrājī sameta daśaṭi bhāratīẏa caḻaccitrare abhinaẏa karichanti | 1998 masihāra caḻaccitra ārtha pāi~, se philmapheẏāra "śreṣṭha nabāgata abhinetrī puraskāra" lābha karithile | eha pare, se prāẏa 30ṭi hindī caḻaccitrare abhinaẏa karisārichanti | 2008 masihāre prastuta caḻaccitra "phirāka"dୱārā se nirddeśanāre pāda deichanti | ehi caḻaccitraku madhẏa philmapheẏāra sୱtantra puraskāra miḻithilā | 2009 masihāre, se "bhāratīẏa śiśu caḻaccitra sosāiṭi"ra adhẏakṣā bhābare kāryẏa karithile | caḻaccitrare abadāna abhinaẏa āi āma (2011: iṃrājī, hindī, baṅgaḻā) rāmacanda pākistānī (2008: urddu) biphora di renasa (2008: iṃrājī, mālāẏalama) biśୱprakāśa (1999: oḍa଼iā) ārtha(1998: hindī) phāẏāra(1996: hindī) pariṇati (1989: oḍa଼iā) nirddeśanā phirāka (2208: hindī, urddu, gujarāṭī) puraskāra o sammāna philmapheẏāra śreṣṭha nabāgata abhinetrī puraskāra(ārtha) - 2000 iṇṭaranẏāsanāla omensa phoramara hala apha phemare sthāna ādhāra adhika tathẏa Interview 2003 Nandita Das @ SPICE EVERYONE campaign of Save the Children India bhāratīẏa sine nirddeśaka oliuḍa଼ oḍa଼iā sine abhinetrī jībita bẏakti oḍa଼iśāra loka bṛtti anusāre oḍa଼iā loka 1969 janma oḍa଼iā kathācitra abhinetrī

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A8%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AC%BE%20%E0%AC%A6%E0%AC%BE%E0%AC%B8

ନନ୍ଦିତା ଦାସ

ବାଘ ବା ବ୍ୟାଘ୍ର (ଈଂରାଜୀରେ Tiger, ସାନ୍ତାଳୀରେ ᱛᱟᱹᱨᱩᱵ, ସମ୍ବଲପୁରୀରେ ବାଘ୍, ହିନ୍ଦୀରେ बाघ, ଜୀବବିଜ୍ଞାନ ନାମ Panthera tigris) ବିରାଡି ପ୍ରଜାତିର ସର୍ବବୃହତ ଜୀବପ୍ରଜାତି । ଏହାର ଈଷତ୍ ହଳଦିିଆ ବା କମଳା ରଙ୍ଗର ଚମଡ଼ାରେ କଳା ରଙ୍ଗର ପଟା ପଟା ଦାଗ ଥାଏ ଓ ପେଟଟି ଧଳା ରଙ୍ଗର ହୋଇଥାଏ । ବାଘ, ସିଂହ, କଲରାପତରିଆ ବାଘ, ଜାଗୁଆର ଓ ହିମ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ଇତ୍ୟାଦି ଜୀବ ପାନ୍ଥେରା ପ୍ରଜାତି ଭାବେ ପରିଗଣିତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ବାଘ ନିଜ ପରିବାସର ଖାଦ୍ୟଶୃଙ୍ଖଳର ସର୍ବୋଚ୍ଚତମ ମାଂସାସୀ ଜୀବ । ଗୋରୁ ଓ ହରିଣ ପ୍ରଭୃତି ତୃଣଭୋଜୀ ପ୍ରାଣୀ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଶିକାର । ବାଘମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକାକୀ ଜୀବନଯାପନ କରନ୍ତି, କେବଳ କେତେକ ପରିସ୍ଥିତିରେ କିଛି ବାଘମାନଙ୍କୁ ଏକାଠି ମିଳିମିଶି ରହୁଥିବା ଦେଖାଯାଏ । ବାଘମାନେ ସାଧାରଣତଃ ନିଜର ଏକ ଶିକାର କ୍ଷେତ୍ର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରି ତାହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତି । ଶିକାରର ଚାହିଦା ମେଣ୍ଟାଇ ପାରୁଥିବା ଏକ ବିରାଟ ଅଞ୍ଚଳକୁ ସାଧାରଣତଃ ବାଘମାନେ ନିଜର ପରିବାସ ବା ଶିକାର କ୍ଷେତ୍ର ରୂପେ ଚୟନ କରିଥାନ୍ତି । ଅନେକ କାରଣରୁ ପୃଥିବୀର କେତେକ ଦେଶରେ ମନୁଷ୍ୟ ଓ ବାଘ ମୁହାଁମୁହିଁ ହେବା ଭଳି ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ନିଜ ଦେହର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସୁନ୍ଦର ରଙ୍ଗ ତଥା ଜଙ୍ଗଲରେ ନିଜର ଅଦ୍ଭୁତପୂର୍ବ ରାଜକୀୟ ଠାଣି ପାଇଁ ପ୍ରକୃତିପ୍ରେମୀ ଓ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ମହଲରେ ବାଘ ଖୁବ୍ ଲୋକପ୍ରିୟ । ପ୍ରାଚୀନ ପୌରାଣିକ କଥା, ଲୋକକଥା ଇତ୍ୟାଦିରେ ବାଘଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତି ଦେଖାଯାଇପାରିବ ଓ ଆଧୁନିକ ସମୟରେ କଥାଚିତ୍ର, ବୃତ୍ତଚିତ୍ର, ସାହିତ୍ୟ, ପତାକା, ରାଜ ସଙ୍କେତ ଓ କ୍ରୀଡ଼ା ମାସ୍କଟ୍ ଭାବେ ବାଘମାନଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ବାଘ ହେଉଛି ଭାରତ, ବଙ୍ଗଳାଦେଶ, ମାଲେସିଆ ଓ ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆ ପ୍ରଭୃତି ଦେଶର ଜାତୀୟ ପଶୁ । ନାମକରଣର ଇତିହାସ ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ଟାଇଗ୍ରିସ୍ (tigris)ରୁ ପ୍ରାଚୀନ ଫରାସୀ ଶବ୍ଦ ଟିଗ୍ରେ (tigre)ର ସୃଷ୍ଟି ଓ ପୁଣି ଏହି ଫରାସୀ ଶବ୍ଦରୁ ପୁରାତନ ଈଂରାଜୀ ଶବ୍ଦ ଟାଇଗ୍ରାସ୍ (tigras) ଓ ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ଈଂରାଜୀ ଶବ୍ଦ ଟାଇଗର୍ (tigre)ର ସୃଷ୍ଟି । ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ τίγρις (ଟାଇଗ୍ରିସ୍)ରୁ ଏହି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦଟିର ମୂଳ କେଉଁଠାରୁ ତାହା ଅଜଣା, ତେବେ ଏହି ଶବ୍ଦଟି ବାଘ କିମ୍ବା "ଟାଇଗ୍ରିସ୍ ନଦୀ"କୁ ବୁଝାଇବା ପରି ମନେ ହୁଏ । ଆଉ ଏକ ମତାନୁସାରେ ପାରସୀ ଶବ୍ଦ ଟିଗ୍ରା - tigra ବା ଅୱେସ୍ତୀୟ ଭାଷାର ଶବ୍ଦ ତିଗ୍ରି - tigrhi ଏହି ଜୀବର ଈଂରାଜୀ ନାମର ମୂଳ ଶବ୍ଦ ହୋଇପାରେ । ପାରସୀ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ମୁନିଆ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଅୱେସ୍ତୀୟ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ତୀର । ବାଘ ସହ ଏହି ସବୁ ଶବ୍ଦର ସମ୍ପର୍କ ବିଷୟରେ ସବିଶେଷ ପ୍ରମାଣ ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବାଘର ଲମ୍ଫର ବେଗ ବା ଶାରୀରିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ଏଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିବ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ଜୀବ ପରିବାରର "ପାନ୍ଥେରା" ନାମର ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରାଚୀନ ଫରାସୀ ଶବ୍ଦ ପାଣ୍ଟେରେ, ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ପାନ୍ଥେରା କିମ୍ବା ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ପ୍ୟାନ୍ଥର୍‍ରୁ ହୋଇଥାଇପାରେ । ଏହି ସବୁ ଶବ୍ଦର ତତ୍କାଳୀନ ଅର୍ଥ ହେଲା – ହଳଦିଆ ପଶୁ । ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରୀକ୍ କାଳରେ ପଣ୍ଡ୍ର ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଏକ ଶବ୍ଦ ରହିଥିଲା ଯାହା ଧଳା-ହଳଦିଆ ମିଶା ରଙ୍ଗକୁ ବୁଝାଉଥିଲା । ପଣ୍ଡ୍ର ଶବ୍ଦଟି ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ ପୁଣ୍ଡରୀକରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ସମ୍ଭବପର । ପୁଣ୍ଡରୀକ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଲା ବାଘ । (ତେବେ ପୁଣ୍ଡରୀକ ଶବ୍ଦର ଅନେକ ଅର୍ଥ ରହିଛି ।) ଗ୍ରୀକ୍ ଲୋକକଥା ଅନୁସାରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ମତ ଯେ ପ୍ୟାନ୍ଥର୍ ଶବ୍ଦ ପ୍ୟାନ୍ (ଅର୍ଥାତ୍ - ସମସ୍ତ) ଓ ଥେର୍ (ଅର୍ଥାତ୍ - ପଶୁ)ର ମିଶ୍ରଣରୁ ସୃଷ୍ଟ ତାହା ବିଭ୍ରାନ୍ତିକର । ସଂସ୍କୃତରେ ବି+ଆ+ଘ୍ରା (ଧାତୁ)ରୁ ବ୍ୟାଘ୍ର ଶବ୍ଦର ସୃଷ୍ଟି । ଏହି ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଲା – ଗନ୍ଧ ଗ୍ରହଣ କରିବା ବା ଭକ୍ଷଣ କରିବା । ବ୍ୟାଘ୍ର ଶବ୍ଦର ଅପଭ୍ରଂଶ ହୋଇ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଭାଷାରେ ପ୍ରଚଳିତ "ବାଘ" ଶବ୍ଦର ସୃଷ୍ଟି । ବର୍ଗୀକରଣ ୧୭୫୮ ମସିହାରେ କାର୍ଲ୍ ଲିନାୟସ୍ ନିଜ ପୁସ୍ତକ ସିଷ୍ଟମା ନାଚୁରେ - Systema Naturaeରେ ବାଘ ବିଷୟରେ ବିବରଣୀ ପ୍ରଦାନ କରି ତାହାକୁ ଫେଲିସ୍ ଟାଇଗ୍ରିସ୍ ବୋଲି ଜୀବବିଜ୍ଞାନ ନାମକରଣ କରିଥିଲେ । ୧୯୨୯ ମସିହାରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଜୀବ ବର୍ଗୀକରଣ ବିଶେଷଜ୍ଞ ରେଜିନାଲ୍ଡ ଇନ୍ନେସ୍ ପୋକକ୍ ବାଘକୁ ପ୍ୟାନ୍ଥେରା ପ୍ରଜାତିରେ ସଂସ୍ଥାପିତ କରି ତାହାକୁ ପାନ୍ଥେରା ଟାଇଗ୍ରିସ୍ ବୋଲି ନାମିତ କରିଥିଲେ । ବିବର୍ତ୍ତନ ପାନ୍ଥେରା ବଂଶର ସିଂହ, କଲରାପତରିଆ ବାଘ ଓ ଜାଗୁଆର୍ ବାଘମାନଙ୍କ ନିକଟତମ ସମ୍ପର୍କୀୟ । ଜିନ୍‍ଗତ ବିଶ୍ଳେଷଣରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ପାଖାପାଖି ୨୮.୮ ଲକ୍ଷ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ବାଘ ଓ ହିମ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କ ବିବର୍ତ୍ତନ ଧାରା ପାନ୍ଥେରା ପ୍ରଜାତିର ଅନ୍ୟ ଜୀବଙ୍କ ବିବର୍ତ୍ତନ ଧାରାଠାରୁ ବଦଳି ଗଲା । ତେଣୁ ସିଂହ, କଲରାପତରିଆ ବାଘ ଓ ଜାଗୁଆର୍ ପ୍ରାୟ ଏକା ବିବର୍ତ୍ତନ ଧାରାରେ ଯାଇଥିବା ବେଳେ ବାଘ ଓ ହିମ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ପରସ୍ପରର ନିକଟତର । ଫାଇଲୋଗ୍ରାଫିକ୍ ଗବେଷଣାରୁ ଜଣାପଡ଼ିଛି ଯେ ୭୨୦୦୦-୧୦୮୦୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଦେଖାଯାଉଥିବା ସମସ୍ତ ବାଘ ଉପପ୍ରଜାତିର ପୂର୍ବପୁରୁଷ ବୋଲାଉଥିବା ବାଘ ପ୍ରଜାତିର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ଲଂଗ୍‍ଡାନ୍ ବାଘ ବା ପାନ୍ଥେରା ଡାନ୍‍ସ୍କିର ଜୀବାଶ୍ମ ଅବଶେଷ ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମ ଚୀନର ଗାନ୍ସୁ ପ୍ରଗଣାରେ ମିଳିଥିଲା । ପ୍ରାୟ ୨୦ ଲକ୍ଷ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ପ୍ଲାଇଷ୍ଟୋସିନ୍ ଯୁଗର ଆରମ୍ଭ ସମୟରେ ଏହି ବାଘ ପ୍ରଜାତି ବିଚରଣ କରୁଥିଲା । ଏହାର ଆକାର ପ୍ରାୟ ଜାଗୁଆର୍ ପରି ଥିଲା ଓ କିନ୍ତୁ ଏହାର ଛାଲର ଦାଗ ଭିନ୍ନ ଥିଲା । ଲଂଗ୍‍ଡାନ୍ ବାଘ ଆଧୁନିକ ବାଘର ଆଦିମ ପ୍ରଜାତି ଓ ଦୁଇ ପ୍ରଜାତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଥାଇପାରେ । ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମ ଚୀନରୁ ଏହି ବାଘ ବଂଶର ଉଦ୍ଭବ ହୋଇଥିବ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । କ୍ରମଶଃ ବାଘ ହରିଣ ଓ ବନ୍ୟଗୋରୁ ପ୍ରଜାତିର ଶିକାର କରି ଖାଇଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କ ଆକାରରେ ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲା । ପ୍ଲାଇଷ୍ଟୋସିନ୍ ଯୁଗର ଆରମ୍ଭରେ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଏସିଆରେ ବାଘର ଏହି ଆକାର ସମ୍ପର୍କୀୟ ବିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ମହାବଳ ବାଘ ବ୍ୟାଘ୍ର ପରିଯୋଜନା ଜିମ୍ କର୍ବେଟ୍ ବାନ୍ଧବଗଡ଼ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ରନ୍ଥାମ୍ବୋର୍ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ଆଧାର A to Z Essays : Essay on Tiger ପୁସ୍ତକ ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର Species portrait Tiger; IUCN/SSC Cat Specialist Group Biodiversity Heritage Library bibliography for Panthera tigris Tiger Stamps: Tiger images on postage stamps from many different countries Year of the tiger. Video collection on occasion of the Year of the Tiger, 2010. BBC. Video clips. BBC archive on Wildlife Finder. "Is this the last chance to save the tiger?". 19 November 2010. By Pralad Yonzon. The Kathmandu Post. . 1 March 2010. By Andrew Marshall. TIME Magazine "India's tiger population increases by 30% in past three years; country now has 2,226 tigers". 20 January 2015. By Vishwa Mohan. Times of India. Retrieved 17 July 2016. ବଡ଼ ବିଡ଼ାଳ ଭାରତର ଜାତୀୟ ପ୍ରତୀକ

bāgha bā bẏāghra (īṃrājīre Tiger, sāntāḻīre ᱛᱟᱹᱨᱩᱵ, sambalapurīre bāgh, hindīre बाघ, jībabijñāna nāma Panthera tigris) birāḍi prajātira sarbabṛhata jībaprajāti | ehāra īṣat haḻadiiā bā kamaḻā raṅgara camaḍa଼āre kaḻā raṅgara paṭā paṭā dāga thāe o peṭaṭi dhaḻā raṅgara hoithāe | bāgha, siṃha, kalarāpatariā bāgha, jāguāra o hima kalarāpatriā bāgha itẏādi jība pāntherā prajāti bhābe parigaṇita hoithānti | bāgha nija paribāsara khādẏaśṛṅkhaḻara sarboccatama māṃsāsī jība | goru o hariṇa prabhṛti tṛṇabhojī prāṇī ehāra mukhẏa śikāra | bāghamāne mukhẏataḥ ekākī jībanayāpana karanti, kebaḻa keteka paristhitire kichi bāghamānaṅku ekāṭhi miḻimiśi rahuthibā dekhāyāe | bāghamāne sādhāraṇataḥ nijara eka śikāra kṣetra nirddhāraṇa kari tāhāra niẏantraṇa karanti | śikārara cāhidā meṇṭāi pāruthibā eka birāṭa añcaḻaku sādhāraṇataḥ bāghamāne nijara paribāsa bā śikāra kṣetra rūpe caẏana karithānti | aneka kāraṇaru pṛthibīra keteka deśare manuṣẏa o bāgha muhā~muhi~ hebā bhaḻi paristhiti sṛṣṭi hoithāe | nija dehara sୱtantra sundara raṅga tathā jaṅgalare nijara adbhutapūrba rājakīẏa ṭhāṇi pāi~ prakṛtipremī o paryẏaṭakaṅka mahalare bāgha khub lokapriẏa | prācīna paurāṇika kathā, lokakathā itẏādire bāghaṅka upasthiti dekhāyāipāriba o ādhunika samaẏare kathācitra, bṛttacitra, sāhitẏa, patākā, rāja saṅketa o krīḍa଼ā māskaṭ bhābe bāghamānaṅku dekhibāku miḻe | bāgha heuchi bhārata, baṅgaḻādeśa, mālesiā o dakṣiṇa koriā prabhṛti deśara jātīẏa paśu | nāmakaraṇara itihāsa lāṭin śabda ṭāigris (tigris)ru prācīna pharāsī śabda ṭigre (tigre)ra sṛṣṭi o puṇi ehi pharāsī śabdaru purātana īṃrājī śabda ṭāigrās (tigras) o madhẏayugīẏa īṃrājī śabda ṭāigar (tigre)ra sṛṣṭi | prācīna grīk śabda τίγρις (ṭāigris)ru ehi lāṭin śabdara sṛṣṭi hoithilā | grīk śabdaṭira mūḻa keu~ṭhāru tāhā ajaṇā, tebe ehi śabdaṭi bāgha kimbā "ṭāigris nadī"ku bujhāibā pari mane hue | āu eka matānusāre pārasī śabda ṭigrā - tigra bā aୱestīẏa bhāṣāra śabda tigri - tigrhi ehi jībara īṃrājī nāmara mūḻa śabda hoipāre | pārasī śabdara artha muniā hoithibā beḻe aୱestīẏa śabdara artha heuchi tīra | bāgha saha ehi sabu śabdara samparka biṣaẏare sabiśeṣa pramāṇa nathile madhẏa bāghara lamphara bega bā śārīrika baiśiṣṭẏa yogu~ eguḍa଼ika bẏabahāra karāyāithiba boli anumāna karāyāe | jība paribārara "pāntherā" nāmara sṛṣṭi prācīna pharāsī śabda pāṇṭere, lāṭin śabda pāntherā kimbā prācīna grīk śabda pẏānthar‍ru hoithāipāre | ehi sabu śabdara tatkāḻīna artha helā – haḻadiā paśu | prācīna grīk kāḻare paṇḍra boli madhẏa eka śabda rahithilā yāhā dhaḻā-haḻadiā miśā raṅgaku bujhāuthilā | paṇḍra śabdaṭi saṃskṛta śabda puṇḍarīkaru sṛṣṭi hoithibā sambhabapara | puṇḍarīka śabdara artha helā bāgha | (tebe puṇḍarīka śabdara aneka artha rahichi |) grīk lokakathā anusāre upasthāpita mata ye pẏānthar śabda pẏān (arthāt - samasta) o ther (arthāt - paśu)ra miśraṇaru sṛṣṭa tāhā bibhrāntikara | saṃskṛtare bi+ā+ghrā (dhātu)ru bẏāghra śabdara sṛṣṭi | ehi śabdara artha helā – gandha grahaṇa karibā bā bhakṣaṇa karibā | bẏāghra śabdara apabhraṃśa hoi anẏānẏa bhāratīẏa bhāṣāre pracaḻita "bāgha" śabdara sṛṣṭi | bargīkaraṇa 1758 masihāre kārl lināẏas nija pustaka siṣṭamā nācure - Systema Naturaere bāgha biṣaẏare bibaraṇī pradāna kari tāhāku phelis ṭāigris boli jībabijñāna nāmakaraṇa karithile | 1929 masihāre briṭiś jība bargīkaraṇa biśeṣajña rejinālḍa innes pokak bāghaku pẏāntherā prajātire saṃsthāpita kari tāhāku pāntherā ṭāigris boli nāmita karithile | bibarttana pāntherā baṃśara siṃha, kalarāpatariā bāgha o jāguār bāghamānaṅka nikaṭatama samparkīẏa | jin‍gata biśḻeṣaṇaru jaṇāyāe ye pākhāpākhi 28.8 lakṣa barṣa pūrbe bāgha o hima kalarāpatriā bāghaṅka bibarttana dhārā pāntherā prajātira anẏa jībaṅka bibarttana dhārāṭhāru badaḻi galā | teṇu siṃha, kalarāpatariā bāgha o jāguār prāẏa ekā bibarttana dhārāre yāithibā beḻe bāgha o hima kalarāpatriā bāgha parasparara nikaṭatara | phāilogrāphik gabeṣaṇāru jaṇāpaḍa଼ichi ye 72000-108000 barṣa pūrbe barttamāna dekhāyāuthibā samasta bāgha upaprajātira pūrbapuruṣa bolāuthibā bāgha prajātira sṛṣṭi hoithilā | laṃg‍ḍān bāgha bā pāntherā ḍān‍skira jībāśma abaśeṣa uttara-paścima cīnara gānsu pragaṇāre miḻithilā | prāẏa 20 lakṣa barṣa pūrbe plāiṣṭosin yugara ārambha samaẏare ehi bāgha prajāti bicaraṇa karuthilā | ehāra ākāra prāẏa jāguār pari thilā o kintu ehāra chālara dāga bhinna thilā | laṃg‍ḍān bāgha ādhunika bāghara ādima prajāti o dui prajātiṅka madhẏare aneka sāmañjasẏa thāipāre | uttara-paścima cīnaru ehi bāgha baṃśara udbhaba hoithiba boli anumāna karāyāe | kramaśaḥ bāgha hariṇa o banẏagoru prajātira śikāra kari khāile o semānaṅka ākārare madhẏa bṛddhi ghaṭilā | plāiṣṭosin yugara ārambhare dakṣiṇa-pūrba esiāre bāghara ehi ākāra samparkīẏa bibarttana ghaṭithibā anumāna karāyāe | āhuri dekhantu mahābaḻa bāgha bẏāghra pariyojanā jim karbeṭ bāndhabagaḍa଼ jātīẏa udẏāna kalarāpatariā bāgha ranthāmbor jātīẏa udẏāna ādhāra A to Z Essays : Essay on Tiger pustaka ādhāra bāhāra ādhāra Species portrait Tiger; IUCN/SSC Cat Specialist Group Biodiversity Heritage Library bibliography for Panthera tigris Tiger Stamps: Tiger images on postage stamps from many different countries Year of the tiger. Video collection on occasion of the Year of the Tiger, 2010. BBC. Video clips. BBC archive on Wildlife Finder. "Is this the last chance to save the tiger?". 19 November 2010. By Pralad Yonzon. The Kathmandu Post. . 1 March 2010. By Andrew Marshall. TIME Magazine "India's tiger population increases by 30% in past three years; country now has 2,226 tigers". 20 January 2015. By Vishwa Mohan. Times of India. Retrieved 17 July 2016. baḍa଼ biḍa଼āḻa bhāratara jātīẏa pratīka

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%98

ବାଘ

"ସତ୍ୱ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଗିର୍ଜା ଘର" ଗୋଟିଏ ସ୍ୱାଧୀନ ଗିର୍ଜା ଘର, ୧୯୧୭ ମସିହାରେ ସଙ୍ଘାଇ,ଚୀନଠାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା | ବର୍ତ୍ତମାନ ୪୮ ଦେଶ ଓ ୬ ମହାଦେଶରେ ଏହାର ୨.୫ ନିଯୁତରୁ ଅଧିକ ସଦସ୍ୟ ଅଛନ୍ତି । ଗିର୍ଜା ଘରଟି ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଧର୍ମ ବିରୋଧୀ/protestant ଶାଖା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଯାହାକି ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ନଜରକୁ ଅସିଥିଲା । ୧୯୩୨ ମସିହାରେ ଗିର୍ଜା ଘରଟିର ଶାଖା ଭାରତରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ସେମାନେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଧର୍ମ ବାଣୀ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶରେ ପ୍ରଚାର କରିବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖିଛନ୍ତି ଯାହା ସେମାନେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଙ୍କ ଦ୍ୱିତୀୟ ପର ଅବତାର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲୁ ରଖିବେ । ବିଶ୍ୱାସ ଗିର୍ଜା ଘରର ଦଶଟି ବାଣୀ ଓ ବିଶ୍ୱାସ ହେଲା : ପବିତ୍ର ଆତ୍ମା ପୁଜା ଅର୍ଚନା ପାଦ ଧୋଇବା : "ପାଦ ଧୋଇବା ଜଣକୁ ସୁଯୋଗ ଦିଏ ପ୍ରଭୁ ଯୀଶୁଖ୍ରୀଷ୍ଟଙ୍କ ଏକ ଅଙ୍ଗ ହେବାରେ । ଜଣକୁ ଏହା ପ୍ରତିକ୍ଷଣେ ଚେତେଉଥାଏ ଯେ ସେ ସର୍ବଦା ପ୍ରେମ,ସ୍ୱର୍ଗୀୟ,ବିନମ୍ରତା,ଦାନ ଓ ସେବା ଆଦି ଗୁଣର ଅଧିକାରୀ ହେବା ଉଚିତ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ,ଯେଉଁମାନେ ଜଳ କ୍ରିୟାରେ ଭାଗନେଇଛନ୍ତି ସେମାନେ ନିଶ୍ଚିତଭାବେ ଯୀଶୁଖ୍ରୀଷ୍ଟଙ୍କ ନାମରେ ପାଦ ଧୋଇବା ଉଚିତ । ଯେବେବି ଉଚିତ ମନେହେବ,ସେତେବେଳେ ପରସ୍ପରର ପାଦ ଧୋଇବା ଅଭ୍ୟାସ କରିବା ଉଚିତ ।" ପବିତୃ ବାଣୀ ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ପବିତ୍ର ଦିନ : "ସପ୍ତାହର ସପ୍ତମ ଦିନ ଅର୍ଥାତ ଶନିବାର ଏକ ପବିତ୍ର ଦିବସ ।ଏହି ଦିନ ଜୀବନରେ ଆସିବାକୁ ଥିବା ସନାତନ ଶାନ୍ତିର ଆଶାରେ,ଭଗବତକୃପାନୁସାରେ ତାଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ଓ ବିନାଶକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବା ଉଚିତ ।" ଯୀଶୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ବାଇବେଲ ମୋକ୍ଷ ଗିର୍ଜା ଘର ଅନ୍ତିମ ବିଚାର ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ TJC Evangelical site TJC International Assembly TJC Hong Kong TJC United Kingdom The TJC United States General Assembly TJC West Malaysia TJC Sabah TJC Chicago, IL, USA TJC Hillsborough, NJ, USA TJC Elizabeth, NJ, USA TJC Elizabeth, NJ, USA - Listen to recorded and live sermons ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଧର୍ମ

"satୱ khrīṣṭa girjā ghara" goṭie sୱādhīna girjā ghara, 1917 masihāre saṅghāi,cīnaṭhāre pratiṣṭhā hoithilā | barttamāna 48 deśa o 6 mahādeśare ehāra 2.5 niyutaru adhika sadasẏa achanti | girjā gharaṭi khrīṣṭa dharma birodhī/protestant śākhā antarbhukta yāhāki biṃśa śatābdī prārambhare najaraku asithilā | 1932 masihāre girjā gharaṭira śākhā bhāratare pratiṣṭhita hoithilā | semāne khrīṣṭa dharma bāṇī pratẏeka deśare pracāra karibāku lakṣẏa rakhichanti yāhā semāne khrīṣṭaṅka dୱitīẏa para abatāra paryẏanta cālu rakhibe | biśୱāsa girjā gharara daśaṭi bāṇī o biśୱāsa helā : pabitra ātmā pujā arcanā pāda dhoibā : "pāda dhoibā jaṇaku suyoga die prabhu yīśukhrīṣṭaṅka eka aṅga hebāre | jaṇaku ehā pratikṣaṇe ceteuthāe ye se sarbadā prema,sୱrgīẏa,binamratā,dāna o sebā ādi guṇara adhikārī hebā ucita | pratẏeka maṇiṣa,yeu~māne jaḻa kriẏāre bhāganeichanti semāne niścitabhābe yīśukhrīṣṭaṅka nāmare pāda dhoibā ucita | yebebi ucita maneheba,setebeḻe parasparara pāda dhoibā abhẏāsa karibā ucita |" pabitṛ bāṇī ādāna pradāna pabitra dina : "saptāhara saptama dina arthāta śanibāra eka pabitra dibasa |ehi dina jībanare āsibāku thibā sanātana śāntira āśāre,bhagabatakṛpānusāre tāṅka sṛṣṭi o bināśaku anudhẏāna karibā ucita |" yīśu khrīṣṭa bāibela mokṣa girjā ghara antima bicāra ādhāra bāhāra tathẏa TJC Evangelical site TJC International Assembly TJC Hong Kong TJC United Kingdom The TJC United States General Assembly TJC West Malaysia TJC Sabah TJC Chicago, IL, USA TJC Hillsborough, NJ, USA TJC Elizabeth, NJ, USA TJC Elizabeth, NJ, USA - Listen to recorded and live sermons khrīṣṭa dharma

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AD%9F%20%E0%AC%96%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AD%80%E0%AC%B7%E0%AD%8D%E0%AC%9F%20%E0%AC%97%E0%AC%BF%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%9C%E0%AC%BE%20%E0%AC%98%E0%AC%B0

ସତ୍ୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଗିର୍ଜା ଘର

କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଶାସନିକ ସହର । ଇତିହାସ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ସମୟରେ ୧୦ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୮୬୯ରେ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ପୌରପାଳିକା ଗଠିତ ହେଇଥିଲା । ଇତିହାସ-କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲା ଐତିହ୍ୟ ବିମଣ୍ଡିତ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲା ବା ପ୍ରାଚୀନ ତୁଳସୀକ୍ଷେତ୍ରର ଇତିହାସ ଯେପରି ଘଟଣାବହୁଳ, ସେହିପରି ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ । ଏହି ମାଟିର ପରମ ଆରାଧ୍ୟ ଦେବତା ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ସିଦ୍ଧ ବଳଦେବଙ୍କ ‘କନ୍ଦରାସୁର ଉପାଖ୍ୟାନଙ୍କୁ ନେଇ ଏହାର ନାମ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ହୋଇଥିବାର ପୌରାଣିକ ତଥ୍ୟକୁ ବାଦ ଦେଲାପରେ ଅନେକ ପଲ୍ଲୀ ବା ଗ୍ରାମର ମଧ୍ୟସ୍ଥଳ ଭାବରେ ଏହାକୁ ପୂର୍ବେ ‘କେନ୍ଦ୍ରପଲ୍ଲୀ’ କୁହାଯାଉଥିବାର ଐତିହାସିକ ପ୍ରମାଣନୁଯାୟୀ ଏହାକୁ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା କୁହାଯାଇଥାଏ ବୋଲି ବିଜ୍ଞ ଓ ଗବେଷକମାନେ ମତ ପୋଷଣ କରିଥାଆନ୍ତି । ଶ୍ରୀ ବଳଦେବ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ବାଦ ଦେଲାପରେ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଥିଲା ପ୍ରାଚୀନ ନୌବାଣିଜ୍ୟର ଗନ୍ତାଘର । କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଅନ୍ତର୍ଗତ ତତ୍କାଳୀନ କନିକା ରାଜ୍ୟର ‘ମାଈପୁର’ ବା ସାଂପ୍ରତିକ ‘ମୟୁରୀ ଗାଁକୁ ଐତିହାସିକ ଟଲେମୀ ‘ମୟୀଡ଼େରା’ ବନ୍ଦର ଭାବରେ ଚିତ୍ରଣ କରି ଅଛନ୍ତି । ଏହି କନିକାରେ ପୁରାତନକାଳରେ ‘ହୀରା’ ମିଳୁଥିବାର ପ୍ରମାଣ ମଧ୍ୟ ଉକ୍ତ ବିବରଣୀରୁ ମିଳିଥାଏ । ଏହାଛଡା ପୂର୍ବଦିଗ ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଜମ୍ବୁ ଦୀପ, କଳଦୀପ (କୋକିଳଦୀପ) ବା ସାତଭାୟା ଥିଲା ସେ ସମୟର ମୁଖ୍ୟ ବାଣିଜ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ବା ବନ୍ଦର । ଏହି ସାତଭାୟାର ବାଣିଜ୍ୟକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ‘ତଅପୋଇ’ କାହାଣୀ । ନୌବାଣିଜ୍ୟର କେନ୍ଦ୍ର ଭାବରେ ପଟ୍ଟାମୁଣ୍ଡାଇ (ପଟ୍ଟାମୁଣ୍ଡାଇ), ବୋଇତରକୁଦ (ବୋଇତାଳପାଟ – ଉତିକଣ), ଚାନ୍ଦୋଳ ଓ ଗରାପୁର ଆଦି ସ୍ଥାନର ନାମ ଇତିହାସ ପୃଷ୍ଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ।ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଇଂରେଜ ସରକାରଦ୍ୱାରା ୧୮୨୬ ଖ୍ରୀ॰ଅ ମେ ମାସ ୨୪ ତାରିଖରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା ପ୍ରଥମ ବତୀଘର ଓ ଫଲ୍ସ ପଏଣ୍ଟ ବନ୍ଦର । ୧୮୬୯ ମସିହା ମେ ୨୬ ତାରିଖରେ ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବପ୍ରଥମ ନୌଚାଳନାକ୍ଷମ ‘କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା କେନାଲ’ ଖୋଲାଯାଇ ଏହି ବନ୍ଦର ସହିତ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ବନ୍ଦର ନିକଟସ୍ଥ ଜମ୍ବୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ ୧୮୬୧ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଥମ ଡାକଘର । ପ୍ରାଚୀନ କେନ୍ଦ୍ରପଡ଼ାରେ ଥିଲା ତିନିଗୋଟି ରାଜ୍ୟ ଯଥା – କୁଜଙ୍ଗ, ଆଳି ଓ କନିକା । କୁଜଙ୍ଗ ରାଜବଂଶରେ ଷଣ୍ଢବଂଶୀୟ,ଆଳି ରାଜବଂଶରେ ଦେବବଂଶୀୟ ଓ କନିକା ରାଜବଂଶରେ ଭଞ୍ଜ ବଂଶୀୟ ନରପତିମାନେ ଶାସନ କରୁଥିଲେ । କନିକା ରାଜବଂଶର ଅପରାଜୟ ସ୍ୱାଧୀନଚେତା ରାଜା ବଳଭଦ୍ରଭଞ୍ଜ ଓ କୁଜଙ୍ଗର ଦୁର୍ଦାନ୍ତ ଷଣ୍ଢ ରାଜା ଚନ୍ଦ୍ରଧ୍ୱଜଷଣ୍ଢ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ମିଳିତ ଭାବେ ହରିଶପୁର ରାଜା ନୀଳକଣ୍ଠ ମଙ୍ଗରାଜଙ୍କ ସହ ହାତ ମିଳେଇ ଇଂରେଜ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଂଗ୍ରାମ କରିଥିଲେ । ଆଳି ରାଜା ନୀଳକଣ୍ଠ ଦେବଙ୍କଦ୍ୱାରା ବର୍ତ୍ତମାନର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଆଳି ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ବରାହଜିଉଙ୍କ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିବା ସମୟରେ କନିକା ରାଜା ବଳଭଦ୍ରଭଞ୍ଜ ରିଘାଗଡର ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ବଳଦେବଜୀଉଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଓ କେରଡାଗଡର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ ଏହି କେରଡାଗଡରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ ଦୁଇ ମହାନ ସନ୍ଥ ନାମାଚାର୍ଯା ବାୟାବାବା ଓ ଶୂନ୍ୟବାଦୀ ପୁରୁଷ କ୍ଷେତ୍ରବାସୀ ବାବା, କୁଜଙ୍ଗ ନରେଶ ଅନନ୍ତ ନରେନ୍ଦ୍ର ସାମନ୍ତ କୁଜଙ୍ଗର ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ଉନ୍ନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସ ପୃଷ୍ଠାରେ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଅଛି । ଓଡ଼ିଶାରେ ସଂଗଠିତ ନଅଙ୍କ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ସମୟରେ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ାର ଖ୍ୟାତନାମା ଜମିଦାର ରାଧାଶ୍ୟାମ ନରେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଅକୁଣ୍ଠ ଚିତ୍ତ ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଶା ଲୋକଙ୍କୁ ଯେପରି ଭାବରେ ବୀନା ମୂଲ୍ୟରେ କ୍ଷ୍ଯୁଦାର୍ତ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମାସ ମାସ ଧରି ଆହାର ଯୋଗେଇ ଥିଲେ, ତାହା ସବୁଦିନ ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିବ । ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯାଜପୁର ପାଇଁ ରାଧାଶ୍ୟାମ ନରେନ୍ଦ୍ର ୭୫ ହଜାର ମହଣ ଧାନ ବୀନା ମୂଲ୍ୟରେ, ଆଦି ନେତା ବିଚିତ୍ରାନନ୍ଦ ଦାସଙ୍କ ଅନୁରୋଧରେ ଦାନ କରିଥିଲେ । ଏଥିପାଇଁ ଦିଲ୍ଲୀ ଦରବାର ଓ କଟକରେ ଉପସ୍ଥିତ ସମସ୍ତ ରାଜାମାନଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ରାଧାଶ୍ୟାମ ନରେନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ରାଧାଶ୍ୟାମ ନରେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ପିଉସା ଥିଲେ ବିଦଗ୍ଧ କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତରାୟ । ସେ ୧୭୮୫ ମସିହାରେ ରାଧାଶ୍ୟାମ ନରେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ପିଉସୀ ବା ସଦାଶିବ ଜାଣ। (ନରେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ପିତା) ଓ ଭଗ୍ନୀ ବିମଳା ଦେବୀଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ରାଧାଶ୍ୟାମ ନରେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଜ୍ୟଷ୍ଠା ଭଗ୍ନୀ ସୁଲକ୍ଷଣାଙ୍କୁ କୁଜଙ୍ଗ ଷଣ୍ଢ ରାଜା ଚନ୍ଦ୍ରଧ୍ୱଜ ଷଣ୍ଢ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ଏହି ଚନ୍ଦ୍ରଧ୍ୱଜ ଷଣ୍ଢଙ୍କର ନାତି ଜଗନ୍ନାଥ ବୀରବରଙ୍କ ପୋଷ୍ୟ ପୁତ୍ର ଥିଲେ କୁଜଙ୍ଗ ଗାନ୍ଧୀ ନାରାୟଣ ବୀରବର ସାମନ୍ତ । ରାଧାଶ୍ୟାମ ନରେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଜମିଦାରୀ ମଧ୍ୟରେ ରହିଥିଲେ ଲଳିତଗିରି, ଉଦୟଗିରି ଓ ରତ୍ନଗିରି । ଏହି ଅଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକ ତତ୍କାଳୀନ ‘ଅଳତୀ ପ୍ରଗଣା’ ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ରାଧାଶ୍ୟାମ ନରେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ତାଙ୍କ ଜମିଦାରୀ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରୁ ଓଳାସୁଣୀ ପାହାଡକୁ ସାଧୁ ଅରଖିତଙ୍କୁ ଦାନକରି ତାଙ୍କ ନାମରେ ଉଇଲ କରିନେଇଥିଲେ । ନରେନ୍ଦ୍ର କନିକା ରାଜା ବିନାୟକଭଞ୍ଜଙ୍କ ମୁରବୀ ଭାବରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ ହୋଇ କନିକା ରାଜା ବଂଶକୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଉନ୍ନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ, ଯେଉଁ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ବଙ୍ଗବାସୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରାକବଳିତ,ସେହି ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ପାଥେୟ କରି ବଡ଼କୋଠା ମଧ୍ୟସ୍ଥ ରଙ୍ଗ ମହଲରେ ଓଡ଼ିଆ ସଂଗୀତର ଆସର ତୋଳୁଥିଲେ – ସଙ୍ଗୀତଗୁରୁ ଗୋକୁଳ ଚନ୍ଦ୍ର ଶ୍ରୀଚନ୍ଦନ । ଏଠାରେ ସମ୍ମିଳିତ ହେଉଥିଲେ ଭାରତର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ, ବଡ଼ ଗୋଲମ ଅଲ୍ଲୀ, ରୋସ୍ନାରା ବେଗମ, ହାଫିଜ ଅଲ୍ଲୀ ଖାଁ, ରାୟଚାନ୍ଦ ବରାଳ ଇତ୍ୟାଦି । ଏହି ଆସର ସହିତ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ବାଣୀକଣ୍ଠ ନିମାଇ ହରିଚନ୍ଦନ ଓ ସଙ୍ଗୀତ ସୁଧାକର ବାଳକୃଷ୍ଣ ଦାସ । ୧୮୯୯ ମସିହାରେ ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ ସଙ୍ଗୀତ ଗୁରୁ ଗୋକୁଳ ଚନ୍ଦ୍ର ଶ୍ରୀଚନ୍ଦନ ରେକର୍ଡିଂ କରିଥିଲେ ଓଡ଼ିଆ ସଙ୍ଗୀତ ‘ସଜନିରେ …. ସଜନି ‘ବାଣୀକଣ୍ଠ ଥିଲେ ଗୋକୁଳ ଚନ୍ଦ୍ର ଶ୍ରୀଚନ୍ଦନଙ୍କ ପୁତୁରା ଓ ବୃନ୍ଦାବନ ହରିଚନ୍ଦନଙ୍କ ପୁତ୍ର ଓ ପୁରୀ ବାଳକଟୀ ଗ୍ରାମର ବାଳକୃଷ୍ଣ ଦାସ ଥିଲେ ଗୋକୁଳ ଶ୍ରୀଚନ୍ଦଙ୍କର ଶିଷ୍ୟ ।ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଇତିହାସ ପୃଷ୍ଠାରେ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଅଛି । ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ କେନ୍ଦ୍ରପାଡ଼ାର ବରେଣ୍ୟ ନେତା ଯଦୁମଣି ମଙ୍ଗରାଜ ,ନାରାୟଣ ବୀରବର ସାମନ୍ତ,ପୀତାମ୍ବର ଜଗଦେବ ,ଆଶାଦୁଲ୍ଲା,ଅମର ଚାଟାର୍ଜୀ,ଆଳିର ଗାନ୍ଧୀ ସହଦେବ ପ୍ରଧାନ ଆଦି ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଏମାନଙ୍କ ଆହ୍ୱାନରେ ଗାନ୍ଧୀଜୀ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ାକୁ ପଦଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ ।ହରିଜନ ପଦଯାତ୍ରା ବେଳେ ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ନାରୀମାନେ ମଧ୍ୟ ଏଥିରେ ଭାଗନେଇଥିଲେ । ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜିଲ୍ଲା ତୁଳନାରେ ଅନେକ ଆଗରେ ରହିଛି । ୧୮୪୪ ମସିହାରେ ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ ଓଡ଼ିଶାର (କଟକ ସହର ନୁହେଁ) ହରିପୂର,ରେମୁଣା,କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ାରେ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ।୧୮୬୩ ମସିହାରେ ଏହି ବିଦ୍ୟାଳୟ ମଧ୍ୟ ଇଂରାଜୀ ଓ ୧୮୮୩ ମସିହାରେ ତତ୍କାଳୀନ ଏସଡିଓ କୀର୍ତିଗୋବିନ୍ଦ ଗୁପ୍ତଙ୍କଦ୍ୱାରା ଉଚ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲା ।ବିଶିଷ୍ଟ ଶିକ୍ଷାବିତ ଜାମାଲଉଦ୍ଦୀନ ଓ ପଲ୍ଲୀକବି ନନ୍ଦକିଶୋର ବଳ ଏହି ବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରାକ୍ତନ ଛାତ୍ର ଥିଲେ।ଏହାପରେ ୧୮୯୩ ମସିହାରେ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ସହରରେ ନାରୀଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ଫ୍ରେଜର ବାଳିକା ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା । ୧୮୯୩ ମସିହାରେ ,ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ାରେ ଏକ ସର୍ବସାଧାରଣ ପାଠାଗାର ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା,ଏହାର ନାମ ତତ୍କାଳୀନ ଥିଲା ‘ନରେନ୍ଦ୍ର ପାଠାଗାର’ ମାତ୍ର ମହାରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ଜନ୍ମ ଜୟନ୍ତୀରେଏହାର ନାମ ‘ଡାଏମଣ୍ଡଯୁବଲୀ ଲାଇବ୍ରେରୀ’ ହୋଇଥିଲା । ସ୍ୱାୟତ ଶାସନ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ାରେ ତା ୧୦.୦୩.୧୮୬୯ ମସିହାରେ ମୁନିସିପାଲିଟି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ପୌରସଂସ୍ଥା ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବପ୍ରଚୀନ ଓ ସର୍ବପ୍ରଥମ ପୌରସଂସ୍ଥା ଭାବରେ ନମିତା ହୋଇଛି । କଟକ ଗେଜେଟିୟରରେ ଏ ସମ୍ପର୍କରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି। ଭୌଗଳିକ ସ୍ଥିତି ୧୦.୮୬ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ବ୍ୟାପ୍ତ ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ୨୧ଟି ୱାର୍ଡ଼କୁ ନେଇ ଗଠିତ । ମୁଖ୍ୟ ନଦୀ ମହାନଦୀର ଏକ ଶାଖା ନଇ ଲୁଣା ନଦୀ,ଗୋବରୀ ନଦୀ, କେନ୍ଦ୍ରପଡା ଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଛି । ଯୋଗାଯୋଗ ଓ ପରିବହନ କେନ୍ଦ୍ରପଡ଼ା ସହରଟି ରାଜଧାନୀ ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୧୨୦ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ପାଖାପାଖି ରେଳ ଷ୍ଟେସନ ହେଉଛି କଟକ ଓ ରାହାମ । ଭୁବନେଶ୍ୱର ଅଂତଃର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦରଠାରୁ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ମାତ୍ର ୩ ଘଣ୍ଟାର ଯାତ୍ରା। ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ପରମ୍ପରା କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜା ଓ ରସାବଳିପୋଟଳି ପିଠା ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶାରେ ଜଣାଶୁଣା । ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ ବଳଦେବଜୀଉ ମନ୍ଦିର [ ବତୀଘର ] [ ଭିତରକନିକା ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ] [ ଗହିରମଥା ସାମୁଦ୍ରିକ ଅଭୟାରଣ୍ୟ ] [ ସଖୀବଟ ] [ କୁଦାନଗରି ] [ ଅନ୍ଧବର ] [ ବରାହଜୀଉ ମନ୍ଦିର ] ଆଧାର କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାର ଗାଆଁ ଓ ସହର

kendrāpaḍa଼ā kendrāpaḍa଼ā jillāra mukhẏa praśāsanika sahara | itihāsa briṭiśa śāsana samaẏare 10 mārcca 1869re kendrāpaḍa଼ā paurapāḻikā gaṭhita heithilā | itihāsa-kendrāpaḍa଼ā jillā aitihẏa bimaṇḍita kendrāpaḍa଼ā jillā bā prācīna tuḻasīkṣetrara itihāsa yepari ghaṭaṇābahuḻa, sehipari sudūraprasārī | ehi māṭira parama ārādhẏa debatā śrī śrī siddha baḻadebaṅka ‘kandarāsura upākhẏānaṅku nei ehāra nāma kendrāpaḍa଼ā hoithibāra paurāṇika tathẏaku bāda delāpare aneka pallī bā grāmara madhẏasthaḻa bhābare ehāku pūrbe ‘kendrapallī’ kuhāyāuthibāra aitihāsika pramāṇanuyāẏī ehāku kendrāpaḍa଼ā kuhāyāithāe boli bijña o gabeṣakamāne mata poṣaṇa karithāānti | śrī baḻadeba mahāprabhuṅku bāda delāpare kendrāpaḍa଼ā thilā prācīna naubāṇijẏara gantāghara | kendrāpaḍa଼ā antargata tatkāḻīna kanikā rājẏara ‘māīpura’ bā sāṃpratika ‘maẏurī gā~ku aitihāsika ṭalemī ‘maẏīḍa଼erā’ bandara bhābare citraṇa kari achanti | ehi kanikāre purātanakāḻare ‘hīrā’ miḻuthibāra pramāṇa madhẏa ukta bibaraṇīru miḻithāe | ehāchaḍā pūrbadiga samudra upakūḻare abasthita jambu dīpa, kaḻadīpa (kokiḻadīpa) bā sātabhāẏā thilā se samaẏara mukhẏa bāṇijẏakendra bā bandara | ehi sātabhāẏāra bāṇijẏaku kendra kari sṛṣṭi hoichi ‘taapoi’ kāhāṇī | naubāṇijẏara kendra bhābare paṭṭāmuṇḍāi (paṭṭāmuṇḍāi), boitarakuda (boitāḻapāṭa – utikaṇa), cāndoḻa o garāpura ādi sthānara nāma itihāsa pṛṣṭhāre ullekhayogẏa|parabarttī samaẏare iṃreja sarakāradୱārā 1826 khrī॰a me māsa 24 tārikhare pratiṣṭhā hoithilā prathama batīghara o phalsa paeṇṭa bandara | 1869 masihā me 26 tārikhare oḍa଼iśāra sarbaprathama naucāḻanākṣama ‘kendrāpaḍa଼ā kenāla’ kholāyāi ehi bandara sahita saṃyoga karāyāithilā | ehi bandara nikaṭastha jambu añcaḻare sarakāra pratiṣṭhā karithile 1861 masihāre oḍa଼iśāre prathama ḍākaghara | prācīna kendrapaḍa଼āre thilā tinigoṭi rājẏa yathā – kujaṅga, āḻi o kanikā | kujaṅga rājabaṃśare ṣaṇḍhabaṃśīẏa,āḻi rājabaṃśare debabaṃśīẏa o kanikā rājabaṃśare bhañja baṃśīẏa narapatimāne śāsana karuthile | kanikā rājabaṃśara aparājaẏa sୱādhīnacetā rājā baḻabhadrabhañja o kujaṅgara durdānta ṣaṇḍha rājā candradhୱjaṣaṇḍha sarbaprathame miḻita bhābe hariśapura rājā nīḻakaṇṭha maṅgarājaṅka saha hāta miḻei iṃreja biruddhare saṃgrāma karithile | āḻi rājā nīḻakaṇṭha debaṅkadୱārā barttamānara prasiddha āḻi śrī śrī barāhajiuṅka mandira nirmita hoithibā samaẏare kanikā rājā baḻabhadrabhañja righāgaḍara śrī śrī baḻadebajīuṅka mandira o keraḍāgaḍara jagannātha mandira nirmāṇa karithile ehi keraḍāgaḍare janma neithile dui mahāna santha nāmācāryā bāẏābābā o śūnẏabādī puruṣa kṣetrabāsī bābā, kujaṅga nareśa ananta narendra sāmanta kujaṅgara śrī jagannātha mandira nirmāṇa karithile | unnabiṃśa śatābdīra oḍa଼iśā itihāsa pṛṣṭhāre kendrāpaḍa଼ā sୱtantra sthāna adhikāra kariachi | oḍa଼iśāre saṃgaṭhita naaṅka durbhikṣa samaẏare kendrāpaḍa଼āra khẏātanāmā jamidāra rādhāśẏāma narendraṅka akuṇṭha citta samagra oḍa଼iśā lokaṅku yepari bhābare bīnā mūlẏare kṣyudārta lokamānaṅku māsa māsa dhari āhāra yogei thile, tāhā sabudina pāi~ oḍa଼iśā itihāsare lipibaddha hoi rahiba | ullekha achi yājapura pāi~ rādhāśẏāma narendra 75 hajāra mahaṇa dhāna bīnā mūlẏare, ādi netā bicitrānanda dāsaṅka anurodhare dāna karithile | ethipāi~ dillī darabāra o kaṭakare upasthita samasta rājāmānaṅka sammukhare rādhāśẏāma narendraṅku sammānita karāyāithilā | ehi rādhāśẏāma narendraṅka piusā thile bidagdha kabi abhimanẏu sāmantarāẏa | se 1785 masihāre rādhāśẏāma narendraṅka piusī bā sadāśiba jāṇa| (narendraṅka pitā) o bhagnī bimaḻā debīṅku bibāha karithile | rādhāśẏāma narendraṅka jẏaṣṭhā bhagnī sulakṣaṇāṅku kujaṅga ṣaṇḍha rājā candradhୱja ṣaṇḍha bibāha karithile | ehi candradhୱja ṣaṇḍhaṅkara nāti jagannātha bīrabaraṅka poṣẏa putra thile kujaṅga gāndhī nārāẏaṇa bīrabara sāmanta | rādhāśẏāma narendraṅka jamidārī madhẏare rahithile laḻitagiri, udaẏagiri o ratnagiri | ehi añcaḻaguḍa଼ika tatkāḻīna ‘aḻatī pragaṇā’ bhukta hoithilā | rādhāśẏāma narendraṅka tāṅka jamidārī añcaḻa madhẏaru oḻāsuṇī pāhāḍaku sādhu arakhitaṅku dānakari tāṅka nāmare uila karineithile | narendra kanikā rājā bināẏakabhañjaṅka murabī bhābare adhiṣṭhita hoi kanikā rājā baṃśaku surakṣā pradāna karithile | unnabiṃśa śatābdīre, yeu~ samaẏare oḍa଼iā bhāṣā baṅgabāsīṅka dୱārākabaḻita,sehi samaẏare oḍa଼iā bhāṣāku pātheẏa kari baḍa଼koṭhā madhẏastha raṅga mahalare oḍa଼iā saṃgītara āsara toḻuthile – saṅgītaguru gokuḻa candra śrīcandana | eṭhāre sammiḻita heuthile bhāratara śreṣṭha saṅgītajña, baḍa଼ golama allī, rosnārā begama, hāphija allī khā~, rāẏacānda barāḻa itẏādi | ehi āsara sahita parabarttī samaẏare sampṛkta hoithile padmaśrī bāṇīkaṇṭha nimāi haricandana o saṅgīta sudhākara bāḻakṛṣṇa dāsa | 1899 masihāre sarba prathame saṅgīta guru gokuḻa candra śrīcandana rekarḍiṃ karithile oḍa଼iā saṅgīta ‘sajanire …. sajani ‘bāṇīkaṇṭha thile gokuḻa candra śrīcandanaṅka puturā o bṛndābana haricandanaṅka putra o purī bāḻakaṭī grāmara bāḻakṛṣṇa dāsa thile gokuḻa śrīcandaṅkara śiṣẏa |biṃśa śatābdīra itihāsa pṛṣṭhāre kendrāpaḍa଼ā sୱtantra sthāna adhikāra kariachi | bhāratīẏa sୱādhīnatā saṃgrāmare kendrapāḍa଼āra bareṇẏa netā yadumaṇi maṅgarāja ,nārāẏaṇa bīrabara sāmanta,pītāmbara jagadeba ,āśādullā,amara cāṭārjī,āḻira gāndhī sahadeba pradhāna ādi mukhẏa bhūmikā grahaṇa karithile| emānaṅka āhୱānare gāndhījī kendrāpaḍa଼āku padayātrā karithile |harijana padayātrā beḻe bahu saṃkhẏaka nārīmāne madhẏa ethire bhāganeithile | śikṣā kṣetrare kendrāpaḍa଼ā anẏānẏa jillā tuḻanāre aneka āgare rahichi | 1844 masihāre sarba prathame oḍa଼iśāra (kaṭaka sahara nuhe~) haripūra,remuṇā,kendrāpaḍa଼āre prāthamika bidẏāḻaẏa sthāpita hoithilā |1863 masihāre ehi bidẏāḻaẏa madhẏa iṃrājī o 1883 masihāre tatkāḻīna esaḍio kīrtigobinda guptaṅkadୱārā uca bidẏāḻaẏare paricita hoithilā |biśiṣṭa śikṣābita jāmālauddīna o pallīkabi nandakiśora baḻa ehi bidẏāḻaẏara prāktana chātra thile|ehāpare 1893 masihāre kendrāpaḍa଼ā saharare nārīśikṣāra prasāra pāi~ phrejara bāḻikā bidẏāḻaẏa sthāpita hoithilā | 1893 masihāre ,sarba prathame kendrāpaḍa଼āre eka sarbasādhāraṇa pāṭhāgāra sthāpita hoithilā,ehāra nāma tatkāḻīna thilā ‘narendra pāṭhāgāra’ mātra mahārāṇī bhikṭoriāṅka janma jaẏantīreehāra nāma ‘ḍāemaṇḍayubalī lāibrerī’ hoithilā | sୱāẏata śāsana prasaṅgare sarbaprathame kendrāpaḍa଼āre tā 10.03.1869 masihāre munisipāliṭi sthāpita hoithilā | ehi paurasaṃsthā oḍa଼iśāra sarbapracīna o sarbaprathama paurasaṃsthā bhābare namitā hoichi | kaṭaka gejeṭiẏarare e samparkare ullekha rahichi| bhaugaḻika sthiti 10.86 barga kilomiṭara bẏāpta ehi añcaḻa 21ṭi ୱārḍa଼ku nei gaṭhita | mukhẏa nadī mahānadīra eka śākhā nai luṇā nadī,gobarī nadī, kendrapaḍā dei prabāhita hoichi | yogāyoga o paribahana kendrapaḍa଼ā saharaṭi rājadhānī bhubaneśୱraṭhāru prāẏa 120 ki.mi. dūrare abasthita | pākhāpākhi reḻa ṣṭesana heuchi kaṭaka o rāhāma | bhubaneśୱra aṃtaḥrjātīẏa bimāna bandaraṭhāru kendrāpaḍa଼ā mātra 3 ghaṇṭāra yātrā| saṃskṛti ebaṃ paramparā kendrāpaḍa଼ā lakṣmī pūjā o rasābaḻipoṭaḻi piṭhā pāi~ oḍa଼iśāre jaṇāśuṇā | darśanīẏa sthāna baḻadebajīu mandira [ batīghara ] [ bhitarakanikā jātīẏa udẏāna ] [ gahiramathā sāmudrika abhaẏāraṇẏa ] [ sakhībaṭa ] [ kudānagari ] [ andhabara ] [ barāhajīu mandira ] ādhāra kendrāpaḍa଼ā jillāra gāā~ o sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AD%87%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%AA%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BE

କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା

ରଥଯାତ୍ରା (ରଥ, ଘୋଷଯାତ୍ରା ଓ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣା) ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀଠାରେ ପାଳିତ ଓ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଏକ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବ । ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟ ଯାତ୍ରା ରୂପେ ପୁରୀର ରଥଯାତ୍ରା ସର୍ବପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହା ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ପାଳିତ ଦ୍ୱାଦଶ ଯାତ୍ରାର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଧାନ । ଏହି ଯାତ୍ରା ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱିତୀୟା ତିଥି ଦିନ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଯାତ୍ରା ଘୋଷ ଯାତ୍ରା, ମହାବେଦୀ ମହୋତ୍ସବ, ପତିତପାବନ ଯାତ୍ରା, ଉତ୍ତରାଭିମୁଖୀ ଯାତ୍ରା, ନବଦିନାତ୍ମିକା ଯାତ୍ରା, ଦଶାବତାର ଯାତ୍ରା, ଗୁଣ୍ଡିଚା ମହୋତ୍ସବ ଓ ଆଡ଼ପ ଯାତ୍ରା ନାମରେ ବିଭିନ୍ନ ଶାସ୍ତ୍ର, ପୁରାଣ ଓ ଲୋକ କଥାରେ ଅଭିହିତ । ପୁରୀ ବ୍ୟତୀତ ରଥଯାତ୍ରା ପ୍ରାୟ ୬୦ରୁ ଅଧିକ ସ୍ଥାନରେ ପାଳିତ ହେଉଛି । ବିଭିନ୍ନ ମତରେ ରଥଯାତ୍ରାର ୮ଟି ଅଙ୍ଗ ରହିଛି, ଯାହାକୁ ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗ ବିଧି କୁହାଯାଏ । ୧. ସ୍ନାନ ଉତ୍ସବ, ୨. ଅନବସର, ୩. ନବଯୌବନ ଦର୍ଶନ ଓ ନେତ୍ରୋତ୍ସବ, ୪. ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା, ୫. ହେରାପଞ୍ଚମୀ, ୬. ଆଡ଼ପ ପର୍ବ, ୭. ବାହୁଡ଼ା ଯାତ୍ରା ଓ ୮. ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ । ପୁନଶ୍ଚ ରଥଯାତ୍ରା ୫ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ। ଯଥା ୧. ଅନ୍ତର୍ବେଦୀ, ୨. ମହାବେଦୀ ମହୋତ୍ସବ, ୩. ଆଡ଼ପ ଉତ୍ସବ, ୪. ଦକ୍ଷିଣାମୁଖୀ ଉତ୍ସବ ଓ ୫. ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ । ଏହାକୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ପଞ୍ଚକ କୁହଯାଏ । ରଥଯାତ୍ରା ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ ବୋଲି ଗବେଷକମାନେ ମତ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଋଗ୍ବେଦ ଓ ଅଥର୍ବ ବେଦ ଇତ୍ୟାଦିରେ ରଥ ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ ଦେଖାଯାଏ । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଶତପଥ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଆଭାସ ମିଳିଥାଏ । ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶତାଦ୍ଦୀରୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ପ୍ରଥମ ଶତାଦ୍ଦୀ ମଧ୍ୟରେ ଖୋଦିତ ହୋଇଥିବା କେତେକ ପ୍ରାଚୀନ ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରାର ସମ୍ୟକ୍ ନିଦର୍ଶନ ମିଳିଥାଏ । ତେଣୁ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ପରିକଳ୍ପନା ହେଉଛି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ରସ୍ଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା। ଯେଉଁ ସବୁ ରଥଯାତ୍ରାର ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇଛି ସେଥି ମଧ୍ୟରେ ପୁରୀର ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା ହେଉଛି ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଜନାଦୃତ ଓ ପ୍ରସାରିତ । କେତେକ ଗବେଷକ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା ବୌଦ୍ଧ ପରମ୍ପରାରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ବୋଲି ଅନୁମାନ କରନ୍ତି । କାରଣ ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ପଞ୍ଚମ ଶତାଦ୍ଦୀର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଚୀନ ପରିବ୍ରାଜକ ଫାହିୟାନ୍ ଖୋଟାନରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ରଥଯାତ୍ରାର ଯେଉଁ ବିବରଣୀ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଛନ୍ତି, ତାହା ଆଜିସୁଦ୍ଧା ପ୍ରଚଳିତ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସ୍ନାନଯାତ୍ରା ଓ ରଥଯାତ୍ରା ସହ ମେଳ ଖାଉଛି । ରଥ‌ଯାତ୍ରା ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ଘୋଷଯାତ୍ରା: ବିଶ୍ୱର ମଙ୍ଗଳ ଘୋଷଣା କରୁଥିବାରୁ ବା ନ‌ନ୍ଦିଘୋଷ ରଥରେ ବସି ଯାତ୍ରା କରୁଥିବାରୁ ଘୋଷଯାତ୍ରା । ଆଡ଼ପମଣ୍ଡପ ଯାତ୍ରା: ଗୁଣ୍ଡିଚା ମଣ୍ଡପରେ ଥିବା ଆଡ଼ପମଣ୍ଡପରେ ବିଜେ କରୁଥିବାରୁ ଆଡ଼ପମଣ୍ଡପ ଯାତ୍ରା । ଜନ୍ମ‌ବେଦୀ ବା ଅନ୍ତର୍ବେଦୀ ଯାତ୍ରା: ପ୍ରଭୁଙ୍କର ଜନ୍ମ ବେଦୀ ଆଡ଼ପମଣ୍ଡପଠାରେ ହୋଇଥିବାରୁ ଜନ୍ମ‌ବେଦୀ ବା ଅନ୍ତର୍ବେଦୀ ଯାତ୍ରା । ଦଶାବତାର ଯାତ୍ରା: ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ଦଶ ଅବତାର ବେଶ ହେଉଥିବାରୁ ଦଶାବତାର ଯାତ୍ରା । ପତିତପାବନ ଯାତ୍ରା: ପତିତମାନଙ୍କୁ ଉଦ୍ଧାର କରିବାକୁ ଏହି ଯାତ୍ରା ହେଉଥିବାରୁ ପତିତପାବନ ଯାତ୍ରା । ନବଦିନାତ୍ମକ ଯାତ୍ରା: ଏହି ଯାତ୍ରା ଯିବା ଆସିବା ଓ ରହଣୀକୁ ମିଶେଇ ୯ ଦିନ ହେଉଥିବାରୁ ନବଦିନାତ୍ମକ ଯାତ୍ରା । ଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା: ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରକୁ ଯାତ୍ରା କରୁଥିବାରୁ ଏହା ଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା । ପ୍ରାଚୀନତା ଓ ଇତିହାସ ହରିହର କାନୁନଗୋଙ୍କ ମତରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା ଏକ ବୌଦ୍ଧ ଅନୁଷ୍ଠାନ । ସିଂହଳରେ ଯେଉଁ ରଥଯାତ୍ରା ପାଳିତ ହୁଏ, ସେଥିରେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଦନ୍ତକୁ ବୈଶାଖ ଶୁକ୍ଳ ତ୍ରୟୋଦଶୀ ଦିନ ବାହାର କରି ହାତୀ ଉପରେ ଥୋଇ ମହା ସମାରୋହରେ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ନିଆଯାଏ ଓ ନଗରର ରାଜମାର୍ଗ ମାନ ବୁଲାଇ ସେହି ଦନ୍ତକୁ ଶେଷରେ ଏକ ମଣ୍ଡପରେ ସ୍ଥାପନ କରାହୁଏ। ସେଠାରେ ଛଅଦିନ ରହିବା ପରେ ପୁଣି ଦନ୍ତ ମନ୍ଦିରକୁ ଫେରି ଆସେ । ପୁରୀରେ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱିତୀୟା ଦିନ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁ କାଷ୍ଠ ନିର୍ମିତ ରଥରେ ବାହାରି ଶୀକ୍ଷେତ୍ରର ବଡ଼ଦାଣ୍ଡ ଅତିକ୍ରମ କରି ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରଠାରେ ପହଞ୍ଚନ୍ତି ଏବଂ ସେଠାରେ ୭ଦିନ ରହି ପୁଣି ଶୁକ୍ଳ ଦଶମୀ ଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରକୁ ବାହୁଡା ବିଜେରେ ଫେରିଥାନ୍ତି । ପୁରାତତ୍ତ୍ୱବିତ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଲାଲ ମିତ୍ରଙ୍କ ମତନୁଯାୟୀ ପୁରୀର ରଥଯାତ୍ରା ବୁଦ୍ଧଦେବଙ୍କ ଜନ୍ମୋତ୍ସବ ପାଳନର ସ୍ମୃତି ମାତ୍ର। ଷୋଡ଼ଶ ଶତାଦ୍ଦୀରେ ରଚିତ ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିରେ ପୁରୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରାର ବର୍ଣ୍ଣନା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏଥିରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ, ବୀର ନରସିଂହ ଦେବ ରାଜା ରାଜ୍ୟ କଲେ। ଏ ରାଜା ବାଙ୍କୀ ମୁହାଣ ପୋତାଇଲେ । ଛଅ ରଥ ହେଉଥିଲା, ରାଜା ତାହା ପୋତାଇ ତିନି ରଥ କରାଇଲେ । ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘର ଦେଉଳ କାଠ ମଣ୍ଡପ ହୋଇଥିଲା, ତାହା ପଥର ମଣ୍ଡପ କଲେ । ଏ ଦୁଇ ପାଖେ ବଳଗଣ୍ଡି କଲେ । କେହି ଜଣେ ଗବେଷକ ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହ ଦେବଙ୍କ ପରବର୍ତ୍ତୀ ରାଜା ଭାନୁଦେବଙ୍କ (ଖ୍ରୀ.ଅ ୧୨୬୪-୧୨୭୮)ଙ୍କ ସମୟରେ ଛଅ ରଥ ପରିବର୍ତ୍ତେ ତିନି ରଥ ହେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଥିଲା ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ଛଅ ରଥ କେବେଠାରୁ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଚଳିତ ହେଲା, ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିରୁ କୈଣସି ତଥ୍ୟ ମିଳୁନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ତ୍ରୟୋଦଶ ଶତାଦ୍ଦୀ ପୂର୍ବରୁ ପୁରୀରେ ରଥ ଯାତ୍ରା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଥିବାର ପ୍ରମାଣ ମିଳୁଛି। ତ୍ରୟୋଦଶ ଶତାଦ୍ଦୀ ପୂର୍ବରୁ ରଚିତ ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣ ଉତ୍କଳ ଖଣ୍ଡର ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ମାହାତ୍ମ୍ୟରେ ରଥଯାତ୍ରାର ସବିଶେଷ ବିବରଣୀ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି। ଖ୍ରୀ.ଅ ଅଷ୍ଟମ ବା ନବମ ଶତାଦ୍ଦୀରେ ସୋମବଂଶୀ ରାଜା ଯଯାତି କେଶରୀଙ୍କ ସମୟରେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଥିବା ବିଷୟ ଭିକାରୀ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ୧୮୫୯ ସାଲରେ ରଚିତ ରଥ ଚକଡା ପୋଥିରୁ ଉଦ୍ଧାର କରି ଗବେଷକ ସଦାଶିବ ରଥଶର୍ମା ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ରଥ ଚକଡା ପାଣ୍ଡୁଲିପିଟି ପୁରୀ ବାସେଳି ସାହିର ତତକାଳୀନ ରଥ ଅମୀନ ଓ ରଥକାର ଫକୀର ମହାପାତ୍ରଙ୍କଠାରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ଓ ପୁରୀ ବଡ଼ ଓଡ଼ିଆ ମଠରେ ତାହା ସୁରକ୍ଷିତ ଥିଲା ବୋଲି ରଥଶର୍ମା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି। ଯଯାତିଙ୍କ ବେଳେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ଉଚ୍ଚତା ମାତ୍ର ୪୮ ହାତ ଥିଲା। ଠାକୁରେ ୨ହାତ ୧୦ଆଙ୍ଗୁଳର ଥିଲେ ଓ ରଥମାନ ୧୮ ହାତ ଉଚ୍ଚ ଥିଲା । ତିନି ରଥ ବୋଧେ ସମାନ ଥିଲା। ରଥ ଛଅ ଗୋଟି ହେଉଥିଲା । ବଳଗଣ୍ଡି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତିନିରଥ ଯାଉଥିଲା । ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ପାଟଣାରେ ତିନିରଥ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଉଥିଲା। ଏହା ଚାରି ଚକିଆ ଶଗଡି ସଦୃଶ୍ୟ ହେଉଥିଲା । ଏହି ତିନିଗୋଟି ରଥ ମାଳିନୀ ବା ବଡ଼ ନଈର ଉତ୍ତର ଭୂମିରେ ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପ ବା ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରକୁ ଯାଉଥିଲା । ସିଂହଦ୍ୱାରଠାରୁ ବଳଗଣ୍ଡି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଉଥିବା ରଥ ଷୋହଳ ଚକିଆ , ଚଉଦ ଚକିଆ ଓ ବାର ଚକିଆ। ରଥ ଉପରେ ସୁନାର ତିନିବେଣ୍ଟିଆ ଧ୍ୱଜ କଳସ ଲାଗୁଥିଲା। କନକ ମୁଣ୍ଡାଇରେ ରତ୍ନ ଚାନ୍ଦୁଆ ଟଣା ହେଉଥିଲା। ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଛୋଟ ରଥରେ ବଜନ୍ତରି, ରଥ ଘଣ୍ଟୁଆ, ବାଦ୍ୟକାରମାନେ ଯାଉଥିଲେ ଆଗେ ଆଗେ। ପଛରେ ତିନି ରଥକୁ ଟାଣୁଥିଲେ ଭକତମାନେ । ରଥରେ ଚାଉଳ, ନଡିଆ ଖଣ୍ଡ ପଡି ଭୋଗ ଲାଗୁଥିଲା । ତାହା ଅଳ୍ପ ସଂଖ୍ୟକ ସମବେତ ଭକ୍ତଗଣଙ୍କୁ ବଣ୍ଟନ କରାଯାଉଥିଲା । ବଳଗଣ୍ଡିଠାରେ ରଥ ପହଞ୍ଚିଲେ ଦୋଳଚାପରେ ନଈ ପାରି ହୋଇ ଅର ପଟକୁ ଠାକୁରମାନେ ବିଜେ କରି ଚାରି ଚକିଆ ଶଗଡି ରଥରେ ବସି ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ବେଢାକୁ ଯାଆନ୍ତି । ସାତ ଦିନ ପରେ ନବଦିନ ଯାତ୍ରା ସମାପ୍ତ କରି ବାହୁଡା ଯାତ୍ରା ହେଉଥିଲା। ପ୍ରାବନ୍ଧକ ଡକ୍ଟର ହରିହର କାନୁନଗୋଙ୍କ ମତରେ ଯଯାତିଙ୍କ ସମୟରେ ହୋଇଥିବା ଘଟଣାଟି ବିଶ୍ୱାସଯୋଗ୍ୟ ମନେହୁଏ। ସମ୍ଭବତଃ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ୩୮ହାତର ଏକ ପଟୋଳରେ ସ୍ଥାପନା କଲା ବେଳେ ପୂର୍ବରୁ ଅନୁସୃତ ରଥଯାତ୍ରା ପରମ୍ପରାର ପ୍ରଭାବରେ ଯଯାତି ଏହି ରଥଯାତ୍ରାର ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାଦ୍ଦୀରେ ୧୦୦ ହାତର କିମ୍ବା ୧୨୫ ହାତର ବଡ଼ ଦେଉଳ ନିର୍ମାଣ ସମାପ୍ତି ଓ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ବିଜେ ତୃତୀୟ ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବ (ଖ୍ରୀ.ଅ.୧୨୧୧-୧୨୩୮)ଙ୍କ ସମୟ ହୋଇଥିବାରୁ ସେହି ବର୍ଷଠାରୁ ପୂର୍ବ ସ୍ମୃତିକୁ ମନେ ରଖିବା ପାଇଁ ବଡ଼ ଦେଉଳରୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରକୁ ଦିଅଁଙ୍କର ରଥଯାତ୍ରା ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖୀରେ ହୋଇଥିବା ସମ୍ଭବପର । ଯଯାତିଙ୍କ ସମୟରେ ବଡ଼ ଦାଣ୍ଡର ବଳଗଣ୍ଡିଠାରେ ମାଳିନୀ ନଦୀ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥିବାରୁ ଛଅ ରଥ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଉଥିଲା ଏବଂ ବୀର ନରସିଂହ ଦେବ ଓରଫ ପ୍ରଥମ ଭାନୁଦେବ (ଖ୍ରୀ.ଅ.୧୨୬୪-୧୨୭୮) କିମ୍ବା ଦ୍ୱିତୀୟ ନରସିଂହ ଦେବ (ଖ୍ରୀ.ଅ ୧୨୭୮-୧୩୦୭)ଙ୍କ ସମୟରେ ଏହି ମାଳିନୀ ନଦୀ (ଶରଧାବାଲି)କୁ ପୋତି ଦେବା ଫଳରେ ଛଅ ରଥ ପରିବର୍ତ୍ତେ ତିନି ରଥ ତିନି ରଥ ନିର୍ମିତ ହୋଇ ଆସୁଅଛି। ଅପରପକ୍ଷରେ ଗବେଷକ ଡଃ ନୀଳକଣ୍ଠ ମିଶ୍ର ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ, ଖ୍ରୀ.ଅ ୧୨୭୦ରେ ମାଧବାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ଆଗମନ କାଳରେ ଏକ ଯାତ୍ରାରେ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ରଥ ବ୍ୟବହାର ଶାସ୍ତ୍ର ବିରୋଧୀ ବୋଲି ମତ ଦେଇ ମାଳିନୀ ନଦୀ ପୋତି ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ମାତ୍ର ତିନି ଗୋଟି ରଥରେ ରଥଯାତ୍ରା ସମ୍ପାଦନ କରିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ । ତେଣୁ ଗଙ୍ଗ ସମ୍ରାଟ ଅନଙ୍ଗ ଭୀମ ଦେବଙ୍କ ପୁତ୍ର ପ୍ରଥମ ଭାନୁଦେବ (୧୨୬୪-୧୨୮୭ ଏ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ । ମାଳିନୀ ବା ଶରଧା ନଦୀ ପୋତା ହେଲା ପରେ ଏହା ବଡ଼ ଦାଣ୍ଡରେ ପରିଣତ ହେଲା । ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ନବମ ଶତାଦ୍ଦୀର କବି ମୁରାରୀ ମିଶ୍ର ସ୍ୱୀୟ ସୃଷ୍ଟିରେ ରଥଯାତ୍ରା ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ବୋଲି କେତେକ ଅଲୋଚକ ମତପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା କାଳରେ ମୁରାରୀ ମିଶ୍ରଙ୍କ ରଚିତ ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ ସଂସ୍କୃତ ନାଟକ ଅନର୍ଘ ରାଘବ ସମେତ ବହୁ ସଂସ୍କୃତ କାବ୍ୟ ଭକ୍ତମାନଙ୍କର ଚିତ୍ତ ବିନୋଦନ ପାଇଁ ଅଭିନୀତ ହେଉଥିବାରୁ ସୂଚନା ତାଙ୍କ ରଚନାରୁ ମିଳିଥାଏ । କବି ମୁରାରୀ ମିଶ୍ରଙ୍କ ରଚନାରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଭାଗବତଃ ପୁରୁଷୋତ୍ତମସ୍ୟ ଯାତ୍ରାୟା ମୁପସ୍ଥାନୀୟା ସଭାସଦଃ। ଏଠାରେ ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମ ବା ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଯେଉଁ ଯାତ୍ରାର ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି, ତାହା ଆଲୋଚକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଥଯାତ୍ରା ରୂପେ ଗୃହୀତ ହୋଇଛି। ମାତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣିତ ଯାତ୍ରାର କାଳ ନିରୂପିତ ହୋଇନଥିବାରୁ ଏହାକୁ ରଥଯାତ୍ରା ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାରେ ମତଦ୍ୱୈଧ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ବିଶିଷ୍ଟ ଐତିହାସିକ ଡକ୍ଟର ସତ୍ୟନାରାୟଣ ରାଜଗୁରୁ ୧୨୨୩ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦର ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ରଥଯାତ୍ରା ପ୍ରଚଳନ କଥା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ରାଜଗୁରୁଙ୍କ ମତରେ ୧୨୨୩ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ପରେ କୈଣସି ସମୟରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ଦାରୁ ନିର୍ମିତ ହେବାରେ ଓ ଆଦିବାସୀ ଦଇତାମାନେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସେବକ ରୂପେ ନିଯୁକ୍ତି ହେବାର ରଥଯାତ୍ରାର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି। ପୌରାଣିକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ତଥା ପୌରାଣିକ ଆଖ୍ୟାୟିକା ଅନୁଯାୟୀ, ଜାରା ଶବର ଶରରେ ପ୍ରାଣ ଛାଡ଼ିଲେ ଦ୍ୱାରକାଧିପତି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ । ଶେଷତମ ଆତ୍ମୀୟ ଭାବରେ ପାଣ୍ଡବଗଣ ସଖା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଶରୀରକୁ ଦାହ କରିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟାକରି ବିଫଳ ହେଲେ, କାରଣ ଅଗ୍ନିର ଦାହିକା ଶକ୍ତି ନିକଟରେ ପୂର୍ଣ୍ଣବ୍ରହ୍ମ ସ୍ୱରୂପ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଶରୀରକୁ ପଞ୍ଚଭୂତରେ ବିଲୀନ କରିବାର ସାମର୍ଥ୍ୟ ନ ଥିଲା । ଶୂନ୍ୟବାଣୀ ହେଲା- କୃଷ୍ଣଙ୍କର ନାଭିକମଳ ଅଗ୍ନିରେ ଭସ୍ମ ହେବନାହିଁ, ତୁମେମାନେ ତାହାକୁ ମହୋଦଧିରେ ବିସର୍ଜନ କରିଦିଅ ପାଣ୍ଡବମାନେ ତାହାହିଁ କଲେ। ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଅର୍ଦ୍ଧଦଗ୍ଧ ପିଣ୍ଡ ଦାରୁରୂପରେ ବାଙ୍କୀ ମୁହାଣରେ ଆବିର୍ଭାବ ହେଲା । ସମୁଦ୍ରରେ ଭାସୁଥିବା ସେହି ଦାରୁକୁ ଆଣି ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ରଖିଥିଲେ । ସ୍ୱୟଂ ମହାପ୍ରଭୁ ଜଣେ ବୃଦ୍ଧ ବେଶରେ ଆସି ସେହି ଦାରୁରେ ମୂର୍ତ୍ତି ପ୍ରସ୍ତୁତ କଲେ। ସର୍ତ୍ତ ଥିଲା ମୂର୍ତ୍ତି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନହେବା ଯାଏ ଦ୍ୱାର ଖୋଲାଯିବ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ପନ୍ଦର ଦିନ ପରେ ଦ୍ୱାର ଖୋଲାଗଲା ମୂର୍ତ୍ତିନିର୍ମାଣ କରୁଥିବା ବୃଦ୍ଧ ଉଭାନ ହୋଇଗଲେ । କେବଳ ଅଧାଗଢା ମୂର୍ତ୍ତି ରହିଗଲା ଅଧାଗଢ଼ା ମୂର୍ତ୍ତିକୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଗଲା । ସେହି ସମୟରେ ମହାପ୍ରଭୁ କହିଥିଲେ : ହେ ରାଜା, ବର୍ଷକୁ ଥରେ ଜନ୍ମଭୂମିକୁ ଆଣିବ। ସେଥିପାଇଁ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ଗୁଣ୍ଡିଚାଘରକୁ ବୁଲି ଯାଆନ୍ତି ଓ ବାହୁଡ଼ନ୍ତି। ବିଭିନ୍ନ ପୁରାଣରେ ଘୋଷଯାତ୍ରା ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ଧାମରେ ପାଳିତ ହେଉଥିବା ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରାର ମହିମା ତଥା ପାଳନ ବିଧିର ବିସ୍ତୃତ ବର୍ଣ୍ଣନା ବିଭିନ୍ନ ପୁରାଣ ଓ ଉପପୁରାଣମାନଙ୍କରେ ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇଛି। ବିଶେଷ ଭାବେ ବ୍ରହ୍ମ ପୁରାଣ, ନାରଦ ପୁରାଣ, ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟ, କପିଳ ସଂହିତା, ଜଗନ୍ନାଥ ପୁରାଣ, ଯାତ୍ରା ଭାଗବତ, ପଦ୍ମ ପୁରାଣ, ଚୈତନ୍ୟ ଚରିତାମୃତ, ବାମଦେବ ସଂହିତା, ଶାରଦା ପୁରାଣ ପ୍ରଭୃତି ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ପାଳିତ ମୁଖ୍ୟ ଯାତ୍ରା ମଧ୍ୟରେ ରଥଯାତ୍ରା ଅନ୍ୟତମ । ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଦ୍ୱାଦଶ ଯାତ୍ରା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଯେଉଁ ଶ୍ଳୋକଟି ସର୍ବ ମୁଖ ନିଃସୃତ, ତାହା ହେଉଛି - ମଞ୍ଚ ସ୍ନାନଂ ରଥବରଗତିଃ ଶାୟନଂ ଚାୟନେ ଦ୍ୱେ ପାର୍ଶ୍ୱ ବୃତ୍ତିଃ ଶୟନ ନିବୃତ୍ତି ପାବୃତ୍ତୈ ପୁଷ୍ୟପୂଜା ଦୋଳଯାତ୍ରା ଦମନକମହୋତାକ୍ଷ ପୂଜା ତୃତୀୟା ଚୈକଂ ଯାତ୍ରା ବିଧନିଗଦିତା ଦ୍ୱାଦଶୈତା ନରେନ୍ଦ୍ର । ମହାପ୍ରଭୁମାନଙ୍କର ଦ୍ୱାଦଶ ଯାତ୍ରା ମଧ୍ୟରୁ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ବା ମହାବେଦୀ ମହୋତ୍ସବ ହିଁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବୋଲି ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣର ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ମାହାତ୍ମ୍ୟରେ କୁହାଯାଇଛି। ଏପରିକି ଏହି ମହାବେଦୀ ମହୋତ୍ସବକୁ ନିର୍ମଳ ମନରେ ଯେଉଁ ଭକ୍ତ ଦର୍ଶନ କରେ ତାର ଶତକୋଟି ଜନ୍ମର ପାପରାଶି କ୍ଷଣକେ ନଷ୍ଟ ହୁଏ। ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ଉତ୍ସବମୁଖର ଏହି ଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା କେବଳ ଓଡ଼ିଶା କାହିକିଁ ବିଶ୍ୱର ଏକ ସହସ୍ର ଅଶ୍ୱମେଧ ଯଜ୍ଞର ଫଳ ମିଳିଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ତେଣୁ ପୁରାଣମାନଙ୍କରେ କୁହାଯାଇଛି - ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଦଶବର୍ଷ ଦର୍ଶନ କଲେ ଯାହା ଫଳ ମିଳେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଏକ ଦିବସ ଦର୍ଶନରେ ସେତିକି ଫଳ ଲାଭ ହୁଏ। ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣ ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଉତ୍କଳ ଖଣ୍ଡର ୩୩ଶ ଅଧ୍ୟାୟଠାରୁ ୩୫ଶ ଅଧ୍ୟାୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ପାଳିତ ମହାପ୍ରଭୁମାନଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରାର ସବିଶେଷ ବିବରଣି ରହିଛି। ନିମ୍ନରେ ସେହି ବିବରଣୀର ସାରମର୍ମ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି - ବୈଶାଖ ଶୁକ୍ଳ ତୃତୀୟା ରୋହିଣୀ ନକ୍ଷତ୍ର ଦିନ ରାଜା ସଂକଳ୍ପ କରିବେ। ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ବରଣ କରିବେ । କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷ ଅବିଦିତ ଜଣେ ବା ତିନିଜଣ ସୂତ୍ରଧରଙ୍କୁ ବନକୁ ଯିବାପାଇଁ ବସନ, ଭୂଷଣ ଦେଇ ବରଣ କରିବେ। ଯେଉଁ ବନରେ ଅତ୍ୟୁତ୍ତମ ତରୁ ବିଦ୍ୟାମାନ ସେଠାକୁ ଯାଇ ରାଜା ମନ୍ତ୍ର ଉଚ୍ଚାରଣ କରି ଅଗ୍ନି ସ୍ଥାପନ କରିବେ। ଆଜ୍ୟଧାରଯୁକ୍ତ ଅଷ୍ଟୋତ୍ତର ଶତ ଆହୁତି ଦେବେ। ପ୍ରତି ବୃକ୍ଷ ମୂଳରେ ଆଜ୍ୟଧାରା ଦେବେ। ଦିଗପାଳମାନଙ୍କୁ ଯଥାବିଧି ବଳି ଦେବେ। କ୍ଷେତ୍ରପାଳମାନଙ୍କୁ ପଶୁବଳି ଦେବେ। ବୃକ୍ଷର ପ୍ରୀତି ପାଇଁ ଶ୍ହେ ଦୁଗ୍ଧାନ୍ନ ଆହୁତି ଦେବେ । ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ପତଗଧ୍ୱଜ ଭଗବାନଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନକରି କୁଠାରଧରି ମନ୍ତ୍ର ଉଚ୍ଚାରଣ କରି ବୃକ୍ଷର ମୂଳକୁ ଅଳ୍ପ ଅଳ୍ପ କରି କାଟିବେ। ସେଠାରେ ମଙ୍ଗଳଧ୍ୱନି କରାଇବେ । ସୂତ୍ରଧରଙ୍କୁ ଗଛକାଟି କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିଯୁକ୍ତ କରି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ୱଗୃହକୁ ଫେରିବେ । ଯଦି ରଥ ନିର୍ମାଣ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ୱଗୃହ ନିକଟରେ ମିଳିବ ତାହା ହେଲେ ବିଧାନ ଅନୁସାରେ କାଷ୍ଠ ସଂସ୍କାର କରିବେ । ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ - ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥ ଚକ ସଂଖ୍ୟା ୧୬ (ଷୋହଳ), ବେଦୀ ଉପରୁ ରଥର ଉଚ୍ଚତା ୨୩ (ତେଇଶି) ହାତ, ଚାରୋଟି ତୋରଣ ହେବ । ଗରୁଡଧ୍ୱଜ ରକ୍ତ ଚନ୍ଦନ କାଠରେ ହେବ। ବଳଦେବଙ୍କ ରଥର ୧୪ (ଚଉଦ)ଟି ଚକ, ବେଦୀ ଉପରୁ ରଥର ଉଚ୍ଚତା ୨୨ (ବାଇଶ) ହାତ। ସୁଭଦ୍ରା ଦେବୀଙ୍କ ରଥର ଚକ ସଂଖ୍ୟା ୧୨(ବାର), ବେଦୀ ଉପରୁ ଉଚ୍ଚତା ୨୧ (ଏକୋଇଶ) ହାତ। ଏହି ରଥଯାତ୍ରାକୁ ନବଦିନାତ୍ମକ ଯାତ୍ରା କୁହାଯାଏ। ଏହାର ତିନୋଟି ଅଙ୍ଗ । ପ୍ରଥମ ଅଙ୍ଗ -ପୂର୍ବ ଯାତ୍ରା, ଦ୍ୱିତୀୟ ଯାତ୍ରା- ଗୁଣ୍ଡିଚା ମଣ୍ଡପରେ ଅବସ୍ଥାନ ବା ଆଡ଼ପ, ତୃତୀୟ ଅଙ୍ଗ- ବାହୁଡା ଯାତ୍ରା। ଠାକୁରମାନେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମଣ୍ଡପ ଉପରେ ଥିବା ସମୟରେ ବନ ଜାଗରଣ ବ୍ରତ ପାଳନ କଲେ ମହାପୁଣ୍ୟ ହୁଏ। ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱିତୀୟା ଦିନ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ସରୋବରରେ ସ୍ନାନକରି ନୃସିଂହଙ୍କଠାରେ ସଂକଳ୍ପ ବ୍ରତ ଆରମ୍ଭ କଲେ ମହାପୂଣ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। ଏହାକୁ ମହାବେଦୀ ମହୋତ୍ସବ ବ୍ରତ କୁହାଯାଏ। ଅଷ୍ଟମ ଦିବସରେ ବ୍ରତ ଶେଷ ହୁଏ। ମହାବେଦୀରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଅବସ୍ଥିତିକୁ ମହାବେଦୀ ଯୋଗ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଅତି ପବିତ୍ର ସମୟ । ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ପଞ୍ଚମୀ ତିଥି, ମଘା ନକ୍ଷତ୍ର, ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମହା ସମାଗମ ଏ ତିନି ମହାବେଦୀ ଯୋଗର ତ୍ରିପାଦ ସ୍ୱରୂପ। ଏହା ସହିତ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ସରୋବର ମିଳିତ ହେଲେ ଚତୁସ୍ପାଦ ଯୋଗ ହୁଏ। ଏହା ପୂର୍ଣ୍ଣଯୋଗ ଏବଂ ପିତୃମାନଙ୍କର ମୁକ୍ତିପଦ। ଚୈତନ୍ୟ ଚରିତାମୃତ ଚୈତନ୍ୟ ଚରିତାମୃତ ଗ୍ରନ୍ଥର ରଚୟିତା କବିରାଜ କୃଷ୍ଣ ଦାସ ଉକ୍ତ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ପାଳିତ ରଥଯାତ୍ରାର ଯେଉଁ ବିବରଣ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି, ତାହା ଦୀର୍ଘ ପାଞ୍ଚ ଶହ ବର୍ଷ ପୂର୍ବର ଅଟେ। ସେ ଚୈତନ୍ୟଙ୍କ ଶିଷ୍ୟ ରଘୁନାଥ ଦାସ ଗୋସ୍ୱାମୀଙ୍କ ଶିଷ୍ୟ ଥିଲେ । ଚୈତନ୍ୟ ଚରିତାମୃତ ଗ୍ରନ୍ଥରୁ ଜଣାଯାଏ, ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ ତାଙ୍କ ପାର୍ଷଦମାନଙ୍କ ସହିତ ରଥଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ମାର୍ଜନା କରୁଥିଲେ। ସେମାନେ ଛୋଟ ବଡ଼ ମନ୍ଦିର ମାର୍ଜନା ଓ ଶୋଧନ ତଥା ଶେଷରେ ଜଗମୋହନ ପରିଷ୍କାର କରୁଥିଲେ । ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଗେଲ କରିତେ ମାର୍ଜନା । ପ୍ରଥମେ ମାର୍ଜନୀ ଲୱା କରିଲ ଶୋଧନ । ଛୋଟ ବଡ଼ ମନ୍ଦିର କୈଲ ମାର୍ଜନା ଶୋଧନ। ପାଛେ ତୈଛେ ଶୋଧିଲ ଶ୍ରୀଜଗମୋହନ । ପୁନଶ୍ଚ ଉକ୍ତ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ହୋଇଥିବା ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁଯାୟୀ , ସେ ସମୟରେ ରଥର ସାଜସଜ୍ଜା ଉତ୍ତମମାନର ଥିଲା। ଏହା ଦର୍ଶନ କରି ସମସ୍ତେ ବିସ୍ମୟ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ। ରଥ ସଦ୍ୟ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଛାଉଣୀ ହେବା ଭଳି ପ୍ରତୀୟମାନ ହେଉଥିଲା ଓ ଏହା ସୁମେରୁ ପର୍ବତ ସଦୃଶ ଅତି ଉଚ୍ଚ ଥିଲା। ରଥଗୁଡିକ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଦର୍ପଣ ଓ ଶହ ଶହ ଚାମରଦ୍ୱାରା ସଜ୍ଜିତ ହେଉଥିଲା। ରଥ ଉପରେ ସୁନ୍ଦର ଚାନ୍ଦୁଆ ଟଣା ହେଉଥିଲା ଏବଂ ଅଗ୍ର ଭାଗରେ ଅତି ସୁନ୍ଦର ପତକା ଶୋଭା ପାଉଥିଲା। ରଥଗୁଡିକ ମଧ୍ୟ ପାଟବସ୍ତ୍ର ଏବଂ ନାନା ପ୍ରକାର ଚିତ୍ରଦ୍ୱାରା ସୁଜ୍ଜିତ ହେଉଥିଲା। ଘଣ୍ଟା, ଘଣ୍ଟି, କିଙ୍କିଣୀ ପ୍ରଭୃତି ବିବିଧ ବାଦ୍ୟ ମଧ୍ୟ ବାଜୁଥିଲା। ସେତେବେଳେ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ଦଇତାମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ହେଉଥିଲା। ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାହକ ଦଇତାମାନେ ମତ୍ତହସ୍ତୀ ତୁଲ୍ୟ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଥିଲେ । ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ପହଣ୍ଡି ସ୍ଥାନଠାରୁ ରଥ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁଳା ନିର୍ମିତ ଉଚ୍ଚାଗଦି ବା ତୁଳୀ ବିଛାଇ ଦିଆଯାଉଥିଲା ଏବଂ ଦଇତାମାନେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଗଦିରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଗଦିକୁ ବହନ କରି ନେଇଯାଉଥିଲେ, ଏହି ସମୟରେ କେତେକ ତୁଳା ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ହୋଇ ଛିଡି଼ ଯାଉଥିଲା ଏବଂ ତୁଳା ସବୁ ଆକାଶରେ ଉଡୁଥିଲା ଓ ଗଦି ଫାଟିବା ସମୟରେ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିଲା। ଉଚ୍ଚ ଦୃଢ଼ ତୁଲୀ ସବ ପାତି ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ । ଏକ ତୁଲୀ ହୈତେ ତ୍ୱରାୟ ଆର ତୁଲୀତେ ଆନେ । ପ୍ରଭୁ ପଦାଘାତେ ତୁଲୀ ହୟ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ । ତୁଲୀ ସବ ଉଡି଼ ଯାୟ ଶବ୍ଦ ହୟ ପ୍ରଚଣ୍ଡ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଗଜପତି ମହାରାଜ ରଥ ଉପରେ ଛେରାପହଁରା କଲା ପରି ସେତେବେଳେ ହେଉନଥିଲା। ରାଜା ରଥ ତଳେ ପଥରେ ଛେରା ପହଁରା କରୁଥିଲେ । ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ଦେବ ନିଜେ ସୁନା ଛାଉଣୀଦ୍ୱାରା ପଥ ପରିଷ୍କାର କରୁଥିଲେ, ରାଜା ପଥ ମଧ୍ୟରେ ସୁଗନ୍ଧି ଚନ୍ଦନ ଜଳ ସିଞ୍ଚନ କରୁଥିଲେ । ସେ ସମୟରେ ରଥଟଣାରେ ଗୌଡ଼ ନାମକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ନିଯୁକ୍ତ ହେଉଥିଲେ । ତାଙ୍କ ସହିତ ହସ୍ତୀମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ରଥଟଣା କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲଗାଯାଉଥିଲା । ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ ସେତେବେଳେ ରଥ ଆଗରେ ଭାବ ବିହ୍ୱଳିତ ନୃତ୍ୟ ଓ ସଂକୀର୍ତ୍ତନ କରୁଥିଲେ । ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ ଏକ ସଙ୍ଗେ ସାତଟି ଦଳରେ ନୃତ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ତତ୍କାଳୀନ ସମୟରେ ବଳଗଣ୍ଡିଠାରେ ରଥ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ରହିବାର ପ୍ରଥା ଥିଲା । ସେହି ସ୍ଥାନରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନିକଟରେ ବିପୁଳ ପରିମାଣର ଭୋଗ ଲାଗିବାର ନିୟମ ବା ଚଳଣି ମଧ୍ୟ ଥିଲା । ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟରେ ଘୋଷଯାତ୍ରା ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟ ର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁଯାୟୀ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆବିର୍ଭାବ ପରେ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ସେହି ମନ୍ଦିରକୁ ପ୍ରଜପିତା ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ପାଇଁ ବ୍ରହ୍ମଲୋକ ଯାଇଥିଲେ । ସେଠାରୁ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କୁ ନେଇ ଆସିଥିଲେ । ବ୍ରହ୍ମା ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନଙ୍କ ସହ ଶଙ୍ଖନିଧି ଓ ପଦ୍ମନିଧିଙ୍କୁ ପଠାଇଥିଲେ । ନାରଦ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଦୁଇ ଦେବଦୂତଙ୍କ ସହ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପଣି ରଥ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା । ନାରଦଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ମତେ ଶଙ୍ଖନିଧି ଓ ପଦ୍ମନିଧି ରଥ ନିର୍ମାଣ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସେଥିପାଇଁ ମନ୍ଦିର ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରେ ଯେଉଁଠି ସଂସାରର ଆନନ୍ଦବର୍ଦ୍ଧକ ମହାପ୍ରଭୁ ଲୋକନାଥ ବିରାଜମାନ କରିଛନ୍ତି,ସେଠାରେ ଶଙ୍ଖନିଧି ଓ ପଦ୍ମନିଧି ଗୋଟିଏ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣପୁରୀ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ସେହିଠାରେ ଦୁଇ ସ୍ୱର୍ଗଦୂତ ରଥ ନିର୍ମାଣ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟ ୫ମ ଅଧ୍ୟାୟ ୨୯ ଶ୍ଳୋକ 'ସମ୍ଭାରାନ ରୁଚିରାନ କୃତ୍ୱା ରଥତ୍ରୟମତଃ ପରମ୍ । ନାନାଳଙ୍କାର ସଂଯୁକ୍ତଂ ଦିବ୍ୟାମ୍ବର ସୁମଣ୍ଡିତମ୍' ଅର୍ଥାତ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣପୁରୀରେ ଦେବଦୂତ ଦ୍ୱୟ ନାନା ରୁଚିର ଅଳଙ୍କାର ମାନ ସଂଯୁକ୍ତ କରି ରଥ ତିନୋଟି ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ ।ନାରଦ କହିବା ଅନୁସାରେ ସେହିରଥ ତିନୋଟିକୁ ସୁନ୍ଦର ଓ ନରମ ବସ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ସଜାଇଥିଲେ । ସେଥିରେ ନାନା ରତ୍ନ ଏବଂ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଅଳଙ୍କାର ମାନ ଲଗାଇଥିଲେ । 'ନିର୍ମମେ ନାରଦୋକ୍ତୋ ତଚ୍ଚକ୍ରୈଃ ସଂଯୁକ୍ତମାୟସୈଃ । ନାନାରତ୍ନସମୁଲ୍ଲାସଂ ହୈମଂ ଚାରୁତରଂ ଦ୍ୱିଜାଃ' ରଥର ଚକ ଗୁଡ଼ିକ ଲୁହାରେ ତିଆରି କରିଥିଲେ । ରଥଚକର ଅରଗୁଡ଼ିକ ସୁନାରେତିଆରି କରିଥିଲେ । ସୁନା ଚକ ବେଶ ଆକର୍ଷକ ଥିଲା । ରଥ କେବଳ ରତ୍ନ ଏବଂ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଅଳଙ୍କାର ମାନ ଲଗାଯାଇନଥିଲା , ଏହାର ଚାରିପଟେ ନାନା ଅବତାରମାନଙ୍କରେ ପ୍ରକଟିତ ହୋଇଥିବା ଭଗବାନଙ୍କର ଲୀଳା ଚିତ୍ରିତ କରାଇ ଚଳନ୍ତି ପ୍ରତିମା ତିଆରି ହୋଇଥିଲା । ସେଗୁଡିକୁ ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବାଦେବୀ ଭାବେ ସଂଯୋଗ କରି ସାରଥି ବସାଇଥିଲେ । ସୁନାରେ ଘୋଡ଼ା ନିର୍ମାଣ କରି ରଥରେ ସଂଯୋଗ କଲେ । ଦେଖିଲା ମାତ୍ରକେ ଦର୍ପ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ ଆକୃତିର ଦୁଇଟି ନିଧି ସେହି ରଥରେ ମଣ୍ଡିତ କଲେ । ତିନି ଲୋକ ସ୍ୱର୍ଗ, ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ଓ ପାତାଳରେ ସୁଖ ବୃଦ୍ଧି କରିପାରୁଥିବା ଭଳି ତିନୋଟି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ରଥ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥିଲା । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥ ହେଉଛି "ଗରୁଡ ଧ୍ୱଜ" ଜଗତଜନନୀ ମା' ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ସୁବର୍ଣ୍ଣମୟ ରଥର ନାମ "ପଦ୍ମ ଧ୍ୱଜ" ବଡ଼ ଠାକୁର ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ରଥର ନାମ "ତାଳ ଧ୍ୱଜ" ରଥ ତିନୋଟି ନିର୍ମାଣ ହେବ ପରେ ତାକୁ ଅଧିକ ଆକର୍ଷଣୀୟ କରିବା ପାଇଁ ସେଥିରେ ତୋରଣ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଧାରଣର ପତାକା ସଂଯୋଗ କରାଯାଇଥିଲା । ନାନା ଶୁଭଗୁଣରେ ଅନ୍ୱିତ, ନବଜଳଧର ପରି ସୁନ୍ଦର ସମସ୍ତଙ୍କ ଦର୍ଶନାନନ୍ଦଦାୟୀ ଅତି ସୁସଜ୍ଜିତ ତିନି ରଥକୁ ଦେଖି ସମସ୍ତେ ଚକିତ ହୋଇଥିଲେ । ଏହା ପରେ ରଥ ତିନୋଟିକୁ ବିଧିବଦ୍ଧ ଭାବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା । ଏହା ପରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଚତୁର୍ଦ୍ଧାବିଗ୍ରହଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା । ହିନ୍ଦୁ ଜ୍ୟୋତିଷ ମତେ ହିନ୍ଦୁ ଜ୍ୟୋତିଷିକ ତତ୍ତ୍ୱରେ ଗ୍ରହଜଗତ ନଅଗୋଟି ଗ୍ରହଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ, ଯଥା- ରବି, ଚନ୍ଦ୍ର, ମଙ୍ଗଳ, ବୁଧ, ବୃହସ୍ପତି, ଶୁକ୍ର, ଶନି, ରାହୁ ଓ କେତୁ । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଘୋଷଯାତ୍ରା ମଧ୍ୟ ଜ୍ୟୋତିଷିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ଆଷାଢ଼ ମାସର ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ଦ୍ୱିତୀୟା ତିଥିରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ନିଜର ବଡ଼ଭାଇ ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର ଓ ଭଉଣୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ସହ ରଥାରୁଢ଼ ହୋଇ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଛାଡ଼ି ଘୋଶଯାତ୍ରାରେ ନବଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଆନ୍ତି । ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ତୃତୀୟାଠାରୁ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ନବମୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି ଏବଂ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦଶମୀ ତିଥିରେ ପହଣ୍ଡି ହୋଇ ରଥ ଚଢ଼ି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରନ୍ତି । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନବଦିନ ବ୍ୟାପୀ ଘୋଷଯାତ୍ରାସହ ନବଗ୍ରହଙ୍କ ଘନିଷ୍ଟ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଏହି ନବଦିନ ଯାତ୍ରା ସପ୍ତାହର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବାରକୁ ଆବୃତ୍ତ କରିଥାଏ । ସପ୍ତାହକର ସାତଦିନ ଗ୍ରହମଣ୍ଡଳର ଗ୍ରହମାନଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ । ରବିଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ରବିବାର, ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସୋମବାର, ମଙ୍ଗଳଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ମଙ୍ଗଳବାର, ବୁଧଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବୁଧବାର, ଦେବଗୁରୁ ବୃହସ୍ପତିଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଗୁରୁବାର, ଶୁକ୍ରଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଶୁକ୍ରବାର ଓ ଶନିଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଶନିବାର । କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ଦୁଇଗ୍ରହ, ଯଥା ରାହୁ ଓ କେତୁ ଛାୟାଗ୍ରହ ହେତୁ ଏମାନଙ୍କର କୌଣସି ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବାର ନାହିଁ । ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ସାତଦିନ ରହନ୍ତି ଏବଂ ସପ୍ତାହର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବାରକୁ ଆବୃତ୍ତ କରନ୍ତି । ଆଷାଢ଼ ମାସର ତୃତୀୟା ତିଥି ଯେଉଁଦିନ ପଡ଼ିବ ସେହିଦିନ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ସେହିବାରର ପ୍ରତୀକଗ୍ରହ ରୂପେ ପୁଜା ପାଆନ୍ତି । ମନେକର ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱିତୀୟା ତିଥି ଘୋଷଯାତ୍ରା ଦିନ ରବିବାର ହେଲେ ତୃତୀୟା ସୋମବାର ହେବ ଏବଂ ତୃତୀୟାଠାରୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଆଗାମୀ ରବିବାର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସପ୍ତାହ ବ୍ୟାପୀ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗ୍ରହଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ସେହି ଗ୍ରହଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ ଭାବରେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି । ସୋମବାର ଦିନ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ, ମଙ୍ଗଳବାର ଦିନ ମଙ୍ଗଳଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ, ବୁଧବାର ଦିନ ବୁଧଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ, ଗୁରୁବାର ଦିନ ବୃହସ୍ପତିଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ, ଶୁକ୍ରବାର ଦିନ ଶୁକ୍ରଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ, ଶନିବାର ଦିନ ଶନିଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ ଓ ରବିବାର ଦିନ ରବିଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ ଭାବରେ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ରାହୁ ଓ କେତୁ ଏ ଦୁଇ ଗ୍ରହଙ୍କ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବାର ନଥିବା ହେତୁ ପ୍ରଥମ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘୋଷଯାତ୍ରା ଓ ଶେଷ ବାହୁଡ଼ା ଏ ଦୁଇ ଦିବସକୁ ରାହୁ ଓ କେତୁଙ୍କ ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୋଲି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାହୁଏ । ଏକସପ୍ତାହ ବ୍ୟାପି ଗୁଣ୍ଡିଚାରେ ରହଣୀ କାଳ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ରବିଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସପ୍ତଗ୍ରହକୁ ସୂଚେଇଲା ଭଳି ଦୁଇ ଯାତ୍ରାକୁ ସାଙ୍କେତିକ ଭାବରେ ରାହୁ ଓ କେତୁଙ୍କୁ ସୂଚାଇ ନବଦିନ ବ୍ୟାପି ଯାତ୍ରା ନବଗ୍ରହକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କରେ । ରଥ ନିର୍ମାଣର ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ପଦ୍ଧତି ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷରେ ଦେବତାମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଯେତେ ପ୍ରକାରର ରଥ ବ୍ୟବହାରରେ ଆସୁଛି, ତାହା ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ତିନି ରଥ ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ ଅତୀବ ରହସ୍ୟମୟ । ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ ସମୟରୁ ରଥତ୍ରୟର ନିର୍ମାଣ ପଦ୍ଧତି ଶିଳ୍ପଶାସ୍ତ୍ରନୁମୋଦିତ। ରଥ ନିର୍ମାଣ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମାନସାର ସଂଗ୍ରହାଦି ଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କରେ ସବିଶେଷ ବିଧି ବିଧାନ ରହିଛି। ଶିଳ୍ପସାର ସଂଗ୍ରହ ପୋଥିରେ ୨ୟ ଖଣ୍ଡରେ ରଥର ମୂଳରୁ ଚୂଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୋଟ ୨୭ ଭାଗ କରାଯାଇଛି। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାଗକୁ ଚଉଠା ଓ ଚଉଠା ଦେଢ଼ ଭାଗକୁ ଅଙ୍ଗୁଳ ବା କଳା କୁହାଯାଏ। ରଥର ତଳ ଚକଡାର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ୨୭ ଚଉଠା। ଏହି ଚକଡାକୁ ୯ ଭାଗ କରି ୧୦ ଧାରଣା ପକାଯାଏ। ପ୍ରଥମ ୬ ଧାରଣାର ଲମ୍ବ ୨୭ ଚଉଠା, ୨ୟ ଧାରଣାର ଲମ୍ବ ୨୧ ଚଉଠା ଓ ୩ୟ ଧାରଣାର ଲମ୍ବ ୧୫ ଚଉଠା। ମୁହାଣର ଲମ୍ବ ୧୫ ଚଉଠା,କୁଡୁକାର ଲମ୍ବ ଧାରଣ ମହଲାକୁ ୩ ଚଉଠା, ଏପରି ଚାରି କୋଣରେ ୮ କୁଡୁକା ଦେବ। ବଡ଼ ଦୁଇ ଅଖ ଲମ୍ବ ୩୦ ଚଉଠା, ଛୋଟ ଦୁଇ ଅଖ ଲମ୍ବ ୨୪ ଚଉଠା। ଏହି ଏକ ଚଉଠାକୁ ୧୨ ଭାଗ କରାଯାଏ। ୧୭ ଚଉଠ ୮ ଅଙ୍ଗୁଳରେ ବଡ଼ ଅଖ ଦୁଇ ଗୋଟି ପୁଡା ଡାଇ ହାଣିବ। ଗୁଳିର ଉଚ୍ଚ ୫ ଚଉଠ ୮ ଅଙ୍ଗୁଳ ଗୁଳି ବହଳ ଛାଡି ଛାଡି ଅଖରେ କାନ କିଳା ବିନ୍ଧ କରିବ । ମୁହାଣକୁ ଗୁଳି ନିଶ୍ୱାସ ୮ ଅଙ୍ଗୁଳ ଛାଡି ଧାରଣାରେ ଅଖର କାବିଳା କଣ୍ଟା ବିନ୍ଧ କରିବ । ମୁହାଣ ମଝାଲକୁ ୮ ଚଉଠ ୪ ଅଙ୍ଗୁଳ ଛାଡି ବଡ଼ ଅଖ କାବିଳା ବିନ୍ଧ ଧାରଣାରେ କରିବେ । ୧୦ ବାହି ପ୍ରକାରେ ଗୋଜଫୁଲି କରି ଜଳନ୍ତରିଆ ଖୋଜ ବିନ୍ଧ କରିବ । ଧାରଣା ବାହି ଉପରେ ଜିଆ ୮ ଚଉଠରେ ନାଇକା ବିନ୍ଧ କରିବ। ନାଇକା ପାଖ ଜଳନ୍ତରିଆ ଖିଜ ୪ ଚଉଠ ୧୨ଅଙ୍ଗୁଳ ଉଚ୍ଚ ଖୁସି କରିବ । ଏଥି ଉପରେ ଛନ୍ଦା ପକାଇବ। ଚକଡା ଚାରିପାଖ ଧାରଣାକୁ ଛନ୍ଦାକୁ ଟୀକା କରିବ। ଧାରଣା ଉପରଠାରୁ ଜିଆ ମିଶି ନାଇକା ୧୪ ଚଉଠ ରଖି ଖୁସି କରିବ। ସିଂହାସନର ଉଚ୍ଚ ୧୨ ଅଙ୍ଗୁଳ କରିବ। ଜିଆ ବହଳ ୧୨ ଆଙ୍ଗୁଳ କରିବ। ଓସାର ୧ ଚଉଠା ନାଇକା ଉପରେ ୮ଚଉଠାଇ ଚଉତାଳ କରିବ। ପ୍ରଥମେ ଭୂଇଁ ଲଦିବ। ଭୂଇଁ ବହଳ ୫ ଅଙ୍ଗୁଳ ଫୁଲିଠାରୁ ଭୂଇଁ ଅଁଳା, ୨ ଚଉଠ ୪ ଅଙ୍ଗୁଳ। ଭୂଇଁ ମଝାଲ ସୂତାଠାରୁ ୨ ଅଙ୍ଗୁଳ ରଖି ଗୈ ହାଣିବ। ପାଖୁଡା ୩ ଚଉଠ ୪ ଅଙ୍ଗୁଳ, କୋଣ ପାଖୁଡା ୧ ଚଉଠ ୪ ଅଙ୍ଗୁଳ, ଫୁଲିଠାରୁ ୧ ଚଉଠ ଲେଖା ଛାଡି ଦୁଇ ପାଖୁଡା ବସାଇବ। ଏହି ପରି ଚାରିପାଖେ ୧୬ ଗୋଟି ପାଖୁଡା ମାରିବ। ଫୁଲିଠାରୁ ୧ ଚଉଠ ୨ ଅଙ୍ଗୁଳ ଲେଖାରେ ହଂସପାଦି ପକାଇ ୧ ଚଉଠ ଉଚ୍ଚରେ ଚଢ଼େଇ ଖୋଜ ବସାଇବ। ଏଥି ଉପରେ ପାଖୁଡା ହଂସ ପାଦି ମାରିବ। ଚାରି ପାଖେ ହାରାମାଳି ମାରିବ। ଏଥି ଉପରେ ୬ ଚଉଠରେ ବିନ୍ଧ କରି ୮ ଅଙ୍ଗୁଳ ଛାଡି ଓରା ପକାଇବ। ଏହ ପରେ ୨ୟ ଭୂଇଁ, ୨ୟ ପାଖୁଡା ମାରିବ। ଏପରି ଚାରିଦିଗେ ୧୨ ପାଖୁଡା ମାରିବ। ତୃତୀୟ ପୁର ଭୂଇଁ ଚଉତାଳ ୬ ଚଉଠରେ ବସିବ। ପ୍ରଥମେ ପଟଳ ଲମ୍ବ ୮ ଚଉଠ,ରାହା କାଟଣ ଶେଷଠାରୁ ୧୪ ଅଙ୍ଗୁଳ ଉଚ୍ଚ, ୨ୟ ରାହା ମଧ୍ୟ ୧୨ ଅଙ୍ଗୁଳ ଉଚ୍ଚରେ କାଟଣ ହେବ। ଏହି ପରି ଚାରିପାଖ ପଟଳ କରିବ। ପ୍ରଥମ ସାତପୁର ପଟଳ ଉଚ୍ଚ ୨ ଚଉଠ, ସାତପୁରରେ କୋଣ ଓରା ପକାଇ ପଟଳ ଲଦିବ। ପଟଳ ଭୂଇଁ ଉପରଠାରୁ ବଡ଼ ଖୋଜ ମଧ୍ୟ ଚୌତାଳରେ ୨ ଚଉଠ ୧୨ ଅଙ୍ଗୁଳ ରଖି ବସାଇବ। ଏଥି ଉପରେ ପାରାଭାଡି ଭୂଇଁ ୩ ଚଉଠ ୮ଅଙ୍ଗୁଳରେ ଚଉତାଳ କରି ବସାଇବ। ପ୍ରଥମ ସାତପୁର ପଟଳ ଉପରେ ପଟଳ ଭୂଇଁ ଲଦା ହେବ। ୨ୟ ରାହା ୨ ଅଙ୍ଗୁଳ ଲେଖାରେ ପୁରକୁ ପୁର ସାତପୁର କାଟିବ। ୨ୟ ସାତପୁର ପଟଳ ୨ ଚଉଠ କରିବ। ଏଥି ଉପରେ ୧ ଚଉଠ ଉପରେ ମାଙ୍କଡ଼/ଛନ୍ଦା ଦୁଇଗୋଟି ଚଉତାଳ କରି ପକାଇବ। ଦଧିନଉତି ୨ ଚଉଠ ଉଚ୍ଚରେ ମାଙ୍କଡ଼ଛନ୍ଦା ଉପରେ କଳସ ଚକ୍ର ପତାକା ହେବ । କଳଶା ଶିଖାଠାରୁ ପାରାଭାଡି ଭୂଇଁ ତଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦଖିନଉତି ଖୋଜ ହେବ। ରଥପାଦ ଦେଶରୁ ଶୀର୍ଷଦେଶ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଥିବା ଅଂଶଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଚକ, ଦଣ୍ଡିଆ,ଅର,ବାଙ୍କି ହଂସପଟା,କଣି,ଶଙ୍ଖଦ୍ୱାର,ଜାଲି,ଗାଈପଟା,ସିଂହାସନ,କନକ ମୁଣ୍ଡେଇ, ଭୂମି,ଷୋଳ ନାହକ,ମଗରଦଣ୍ଡା, ବସନ୍ତ,ଦୁଆରଘୋଡ଼ା, ସାରଥୀ ପୀଡ଼,କୁମ୍ଭପଟି,ରାହୁପଟି,ଆଠ ନାହାକା, ପୀଢ଼,ଋଷିପଟା,ଦଣ୍ଡା, ପାରାଭାଡି,ଖପୁରୀ,ପାଦ, ଓଲଟ ଶୁଆ,ଦଧିନଉତି,କଣ୍ଠି,ଦଣ୍ଡ,ଚକ୍ର ଓ କେତନ । ଶିଳ୍ପ ଶାସ୍ତ୍ରାନୁଯାୟୀ ରଥର ଅଙ୍ଗ ଗୁଡିକୁ ସାଧାରଣତଃ ୧୩ଟି ମୂଖ୍ୟ ଅଙ୍ଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାୟାଇଛି। ଯଥା- (୧) ଚକ୍ରପୀଠ, (୨) ଅରଦଣ୍ଡା,(୩)ଗଗରା,(୪) ମୂଳନାଭ,(୫) ବରାଣ୍ଡି,(୬) ହଂସପଟା, (୭) ରଥଗର୍ଭ,(୮) ପାରାଭାଡି,(୯) କଳସ ପୀଠ, (୧୦) ଦଧିନଉତି, (୧୧) କର୍ଣ୍ଣଅଳା,(୧୨) ଧାତୁ କଳସ ଓ (୧୩) ଆୟୁଧ ଧ୍ୱଜା। ରଥ ନିର୍ମାଣର ପୃଷ୍ଠଭୂମି ପରମ୍ପରା ଅନୁସାରେ ପୁରୀରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ନୂଆ କାଠରେ ରଥ ତିଆରି କରାଯାଏ । ରଥଯାତ୍ରା ପରେ ରଥଗୁଡ଼ିକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇ, କାଠଗୁଡ଼ିକୁ ମନ୍ଦିର ରୋଷଘରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିଲା, ୨୦୧୨ ମସିହାଠାରୁ ରଥର କିଛି ଅଂଶକୁ ବିକ୍ରି କରାଯାଉଛି । ସାମ୍ୟ ମୈତ୍ରୀର ପ୍ରତୀକ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁ ଯେଉଁ ରଥରେ ବିରାଜମାନ କରି ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରକୁ ନବ ଦିନ ଯାତ୍ରା କରନ୍ତି, ସେ ରଥର ନାମ ନନ୍ଦିଘୋଷ। ସେହି ପରି ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ରଥର ନାମ ତାଳଧ୍ୱଜ ଓ ଶ୍ରୀସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ରଥର ନାମ ଦେବଦଳନ, ଦର୍ପଦଳନ ବା ପଦ୍ମଧ୍ୱଜ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ପର୍ଷ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀନଅର ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ ରଥଖଳାରେ ନୂତନ ଭାବେ ତୋନୋଟି ରଥ ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ। ଏ ବାବଦରେ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ତଥା ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରଶାସନ, ବିଧି ବିଭାଗ, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ, ପୋଲିସ ପ୍ରଶାସନ ଓ ପୌର ପ୍ରଶାସନ ତରଫରୁ ମିଳିତ ଭାବେ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ। ରଥ ନିର୍ମାଣ ତଥା ରଥଯାତ୍ରାର ପ୍ରଥମ ଶୁଭାରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ସରସ୍ୱତୀ ପୂଜା ଶ୍ରୀପଞ୍ଚମୀ ତିଥିଠାରୁ। କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତିଥିରେ ତିନି ରଥମାନଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟର ଶୁଭାରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ। ଯଥା - ଶ୍ରୀପଞ୍ଚମୀ ଦିନ ରଥକାଠ ପୁରୀରେ ପହଞ୍ଚିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଅନୁକୂଳ ନୀତି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ସମ୍ମୁଖରେ ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀରାମ ନବମୀ ଦିନ ରଥକାଠ ଚିରା କାର୍ଯ୍ୟର ଅନୁକୂଳ ମନୋନୀତ କରତ କଳରେ ହୋଇଥାଏ। ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଦିନ ତିନି ରଥ ଶୁଭାରମ୍ଭ କାର୍ଯ୍ୟର ଅନୁକୂଳ ହୋଇଥାଏ। ଉକ୍ତଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ସମ୍ମୁଖରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପୁରୋହିତ, ରାଜଗୁରୁ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶୋତ୍ରୀୟ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଥ ନିର୍ମାଣ ଉପଲକ୍ଷେ ଶୁଭାରମ୍ଭ କାର୍ଯ୍ୟ ଯଜ୍ଞ ଓ ଆନୁସଙ୍ଗିକ ପୂଜା, ନୀତି ଇତ୍ୟାଦି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପୂଜାପଣ୍ଡା ତିନି ରଥ ନିର୍ମାଣର ଅନୁକୂଳ ନିମନ୍ତେ ଅଜ୍ଞାମାଳ ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି। ଏଠାରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ମହାରଣା, ରୂପକାର , ଭୋଇ ଇତ୍ୟାଦି ସେବକମାନେ ଶାଢ଼ୀ ବନ୍ଧାଇଥାନ୍ତି। ଏହା ପରେ ନୃସିଂହ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଦିନ ଗୁଜ ଅନୁକୂଳ, ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ଭଉଁରୀ ଦିନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରଥର ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ଚକ ଡେରା ହୋଇଥାଏ ଓ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରୁ ଆଜ୍ଞାମାଳ ଆସି ଏହା ଉପରେ ଲାଗି କରାଯାଇଥାଏ। ଦେବସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ପ୍ରତି ରଥର ଚାରିନାହାକା ଡେରା ଅନୁକୂଳ ଓ ନେତ୍ରୋତ୍ସବ ଦିନ (ରଥଯାତ୍ରା ପୂର୍ବ ଦିନ) ଅପରାହ୍ନ ସୁଦ୍ଧା ତିନିଟି ଯାକ ରଥ ସୁସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ଶ୍ରୀନଅରସ୍ଥିତ ରଥଖଳାରୁ ଟଣା ହୋଇ ସିଂହଦ୍ୱାର ସମ୍ମୁଖରେ ରଖାଯାଏ। ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ ସମୟରୁ ମହାପ୍ରଭୁମାନଙ୍କର ରଥ ନିର୍ମାଣ ନିମନ୍ତେ ନୟାଗଡ଼, ଖୋର୍ଦ୍ଧା, ଦଶପଲ୍ଲା, ରଣପୁର ଇତ୍ୟାଦି ଜଙ୍ଗଲରୁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ କାଠ ନଦୀ ମାଧ୍ୟମରେ ପୁରୀକୁ ଆସୁଥିଲା। ଏହି କାଠସବୁ ନଦୀରେ ଭେଳା କରି ଅଣାଯାଉଥିଲା। ପୁରୀଠାରୁ ୧୦କି.ମି ଦୂର ମାଳତିପାଟପୁର ନିକଟସ୍ଥ କାଠ ପୋଲଠାରୁ ଏହି କାଠଗୁଡିକ ଶଗଡ଼ରେ ବୁହା ଯାଉଥିଲା। ପୁରୀରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କେତେକ ମଠ ରଥକାଠ ବୁହାଯିବା ପାଇଁ ଶଗଡ଼ମାନ ଯୋଗାଉଥିଲେ। ଏହି ପରମ୍ପରା ବହୁ ବର୍ଷ ଧରି ଲୁପ୍ତ ହୋଇଯାଇଅଛି। ସମ୍ପ୍ରତି ପରିବହନ ମାର୍ଗର ସୁବିଧା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଟ୍ରକ ଯୋଗେ ଏହି କାଠ ଆସି ପୁରୀ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡ ତଥା ରଥଖଳାଠାରେ ରଖାଯାଉଛି। ରଥ ସଂହିତା ଅନୁଯାୟୀ ତିନୋଟି ରଥ ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ୧୧୩୯ଟି କାଠ ଆସିଥାଏ। ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଜଙ୍ଗଲ ବିଭାଗ ଉପରିବର୍ଣ୍ଣିତ କାଠ ଯୋଗାଇ ଆସୁଛନ୍ତି। ନୟାଗଡ଼ ଓ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଡିଭିଜନର ଅରଣ୍ୟ ଅଧିକାରୀମାନେ ୮୬୨ଟି ଖଣ୍ଡ ଅସନ, ଧଉରା ଓ ଫାସୀ ଇତ୍ୟାଦି କାଠ ପଠାଇଥାନ୍ତି। ଏଥି ମଧରୁ ୭୨ ଖଣ୍ଡ ଫାସୀ ଅଟେ। ଏତଦବ୍ୟତୀତ ରଣପୁର ଜଙ୍ଗଲରୁ ୨୭୪ ଖଣ୍ଡ କଞ୍ଚାକାଠ ଓ ତିନୋଟି ଶିମୁଳି କାଠ ଆସିଥାଏ। ତିନି ରଥ ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟର ଅନୁକୁଳ ପବିତ୍ର ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ତିଥିରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବା ସହିତ ତତ୍ ପରଦିନଠାରୁ ନିର୍ମାଣ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ନେତ୍ରୋତ୍ସବ ଦିନ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲିଥାଏ। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ମହାରଣା, ଭୋଇ,ରୂପକାର,ଦରଜି,କମାର ପ୍ରମୁଖ ସେବକମାନେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥାନ୍ତି। ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ସମୁଦାୟ ୬୦ଜଣ ମହାରଣା, ୭୫ଜଣ ଭୋଇ, ୧୫ କମାର,୧୫ରୁ୨୦ ଚିତ୍ରକର,୭/୮ଜଣ ଦରଜି, ୧୫ଜଣ ରୂପକାର ସେବକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ମହାପ୍ରଭୁମାନଙ୍କ ବ୍ୟବହୃତ ତିନି ଗୋଟି ରଥର ଗଠନ ପଦ୍ଧତି ଶିଳ୍ପଶାସ୍ତ୍ରାନୁମୋଦିତ। ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଉଚ୍ଚତା ଓ ମାପ ଅନୁସାରେ ଏହି ରଥତ୍ରୟର ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ ପ୍ରତି ରଥରେ ୪ଟି ଲେଖାଏଁ ଅଶ୍ୱ, ଗୋଟିଏ ସାରଥୀ, ଦୁଇଟି ଶୁଆ, ରଥବାଡ଼, ୯ଟି ଲେଖାଏଁ ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବତା ଖଞ୍ଜା ଯାଇଥାଏ। ସୂଚନାଯୋଗ୍ଯ ଯେ, କେବଳ ନବକଳେବର ବର୍ଷ ନୂତନ ଭାବେ ସାରଥୀ,ଅଶ୍ୱ, ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବତା, ଠେକରା ବାଡ଼, ରଥବ୍ରେକ,ହଂସପଟା ଓ କନ୍ୟାପଟା ଇତ୍ୟାଦି ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥାଏ। ଏଥି ନିମନ୍ତେ ଶାଳ, ଗମ୍ଭାରୀ ଇତ୍ୟାଦି କାଠ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଜଙ୍ଗଲ ବିଭାଗ ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି। ତିନିରଥ ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରାୟ ୧୪ ଜଣ ଦରଜୀ ସେବକଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତିଥିରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ରଥ ମଣ୍ଡିଣି କନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇ ତିନି ରଥରେ ସୁସଜ୍ଜିତ କରାଯାଏ। ପୂର୍ବେ ଓ.ଟି.ଏମ୍ ମିଲରୁ ଆସୁଥିବା ଏହି କନା ମୂଖ୍ୟତଃ ନଲି,ହଳଦିଆ,ନେଳି ଓ କଳା ରଙ୍ଗର ଅଟେ। ପ୍ରାୟ ଏକ ହଜାର ମିଟରରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ କନା ତିନି ରଥର ମଣ୍ଡଣି,ଘେର,ଚାନ୍ଦୁଆ ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ। ସମ୍ପ୍ରତି କିଛି ବର୍ଷ ଧରି ରଥ ନିମିତ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ କନା ବମ୍ବେର ପ୍ରସିଦ୍ଧ କପଡ଼ା କମ୍ପାନୀ ସେଞ୍ଚୁରୀ ମିଲରୁ ଆସୁଅଛି। ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥ ପାଇଁ ନାଲି ଓ ହଳଦିଆ କନା, ତାଳଧ୍ୱଜ ରଥ ପାଇଁ ନାଲି ଓ ନେଳି କନା ଓ ଦର୍ପଦଳନ ରଥ ପାଇଁ ନାଲି ଓ କଳା କନା ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ। ନନ୍ଦିଘୋଷ,ତାଳଧ୍ୱଜ ଓ ଦର୍ପଦଳନ (ଦେବଦଳନ) ରଥରେ ଯଥାକ୍ରମେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର ଓ ଶ୍ରୀସୁଭଦ୍ରା ଏବଂ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ତିନୋଟି ସୁସଜ୍ଜିତ ରଥରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି। ୬ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତାର ୧୬ ଚକ ବିଶିଷ୍ଟ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ପ୍ରସ୍ଥ ୩୪ ଫୁଟ ୬ ଇଞ୍ଚ ଲେଖାଏଁ ଓ ଉଚ୍ଚତା ୪୬ ଫୁଟ ଇଞ୍ଚ । ତାଳଧ୍ୱଜ ରଥର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ପ୍ରସ୍ଥ ୩୩ ଫୁଟ ଲେଖାଏଁ ଓ ଉଚ୍ଚତା ୪୫ ଫୁଟ । ଏଥିରେ ୬ ଫୁଟ ୬ ଇଞ୍ଚ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ୧୪ ଚକ ଲାଗିଥାଏ। ସେହି ପରି ଦର୍ପଦଳନ ବା ଦେବଦଳନ ରଥ ଚକର ଉଚ୍ଚତା ୬ ଫୁଟ ୮ ଇଞ୍ଚ ଏବଂ ୧୨ ଚକ ଏହି ରଥରେ ଲାଗିଥାଏ। ରଥର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ପ୍ରସ୍ଥ ୩୧ ଫୁଟ ୬ ଇଞ୍ଚ ଲେଖାଏଁ । ଉଚ୍ଚତା ଯଥାକ୍ରମେ ୪୫ ଫୁଟ ୬ ଇଞ୍ଚ, ୪୫ ଫୁଟ ଓ ୪୪ ଫୁଟ୍ ୬ ଇଞ୍ଚ ଅଟେ । ରଥଯାତ୍ରା ପର୍ବ ଶେଷ ହେବା ପରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ରଥ ଗୁଡିକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯାଏ। କେବଳ ସାରଥୀ,ଘୋଡ଼ା, ପାର୍ଶ୍ୱଦେବତା, ସଖୀ, ପିତଳର କଦଳୀ ଗଛ, ମଗର ଓ ରଥବାଡ଼ ଇତ୍ୟାଦି ସାଇତି ରଖାଯାଏ। ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ୧୯୯୯ ମସିହାଠାରୁ ରଥଟଣା ସମୟରେ ତିନୋଟି ରଥର ବ୍ରେକକୁ ପକାଇବା ଓ ଉଠାଇବା ପାଇଁ ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ତରଫରୁ ପୁଲି ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି। ବିଭିନ୍ନ ତିଥିରେ ରଥ ନିର୍ମାଣର ବିଧି ପ୍ରତିବର୍ଷ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ରଥଯାତ୍ରା ଉପଲକ୍ଷେ ତିନୋଟି ରଥ ପରମ୍ପରା ପ୍ରକାରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇ ଆସୁଅଛି। ରଥକାଠ ପହଞ୍ଚିବାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ରଥଟଣା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତିଥିରେ ହୋଇଥାଏ। ରଥକାଠ ପୁରୀରେ ପହଞ୍ଚିବା (ରଥଖଳାରେ ଅନୁକୂଳ ପୂଜା) - ଶ୍ରୀପଞ୍ଚମୀ କାଠଚିରା - ଶ୍ରୀରାମ ନବମୀ ରଥନିର୍ମାଣ ଅନୁକୂଳ - ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଗୁଜ ଅନୁକୂଳ - ନୃସିଂହ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଚକ ତିଆରି ହୋଇ ଦିଅଁଙ୍କ ଆଜ୍ଞାମାଳ ଲାଗି (ଅନ୍ତତଃ ୬ଟି ଚକ) - ଭଉଁରୀ ଦିନ ଚାରି ନାହକ ଡେରା ଅନୁକୂଳ - ଦେବସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ରଥଖଳାରୁ ସିଂହଦ୍ୱାର ଯାଏଁ ରଥଟଣା - ନେତ୍ରୋତ୍ସବ (ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ପୂର୍ବଦିନ) ରଥତ୍ରୟର ଏହି ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ପୁରୀ ପୂର୍ତ୍ତ ବିଭାଗର ଏକଜିକ୍ୟୁଟିଭ ଇଞ୍ଜିନିୟର ଏବଂ ବିଶେଷଜ୍ଞ କମିଟି ତଦାରଖ କରିଥାନ୍ତି। ରଥଟଣା ପୂର୍ବରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ପୂର୍ବ ପ୍ରଥା ଅନୁଯାୟୀ ଟ.୫୦/- ଫିସ ଟ୍ରେଜେରୀ ଚାଲାଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଦାଖଲ କରି ରଥ ଚାଲିବା ଉପଯୁକ୍ତ ବୋଲି ପୂର୍ତ୍ତ ବିଭାଗରୁ ଏକ ସାର୍ଟିଫିକେଟ ହାସଲ କରିଥାନ୍ତି। ରଥ ନିର୍ମାଣରେ ସେବମାନଙ୍କ ଭୂମିକା ବଢ଼େଇ ମହାରଣା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପିର ୧୦୫ ନମ୍ବର ସେବାରେ ବଢ଼େଇ ମହାରଣାମାନଙ୍କ ସମ୍ପର୍କେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି। ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୁତାର, ତଳି ମହାରଣା, ମହାରଣା, ରଥ ଅମିନ ଭାବରେ ରଥ ନିର୍ମାଣରେ ସଂମ୍ପୃକ୍ତ ରହି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି। ରଥ ନିର୍ମାଣ ଅନୁକୂଳଠାରୁ ବାହୁଡା ଯାତ୍ରା ଶେଷ ଯାଏଁ ମହାରଣା ସେବକମାନେ ରଥ ନିର୍ମାଣ, ରଥଟଣା ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିଯୋଜିତ ରହିଥାନ୍ତି। ୩୪ଗୋଟି ଅଙ୍ଗ ବିଶିଷ୍ଟ ତିନୋଟି ରଥର ନିର୍ମାଣ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରଥରେ ଜଣେ ଲେଖାଏଁ ମୂଖ୍ୟ ମହାରଣାଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଜଣେ ଲେଖାଏଁ ସୁତାର ମହାରଣା, ତଳି ମହାରଣା ନିୟୋଜିତ ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି। ଏତଦବ୍ୟତୀତ ରଥ କାଠର ମାପଚୁପ ଦେଖିବା ପାଇଁ ଜଣେ ରଥ ଅମୀନ ମଧ୍ୟ ରହନ୍ତି। ଓଝା ମହାରଣା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପିର ସେବା ନଂ ୧୦୧ରେ ଓଝା ମହାରଣା ସେବା ବିଷୟ ଉଲେଖ ରହିଛି। ସମ୍ପ୍ରତି ମାତ୍ର ଚାରି ଘର ଏହି ଓଝା ମହାରଣା ସେବା ନିର୍ବାହ କରୁଛନ୍ତି। ତିନି ରଥ ବାଡ଼ଗ୍ରାହୀ ଭାବେ ଯଥାକ୍ରମେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥ ପାଇଁ ପଥୁରିଆ ସାହିର ଦାଶରଥି ମହାରଣା, ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ରଥ ପାଇଁ ପଥୁରିଆ ସହିର କାଶିନାଥ ମହାରଣା, କୁନିଆ ମହାରଣା ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ରଥର ବାଡ଼ଗ୍ରାହୀ ଭାବେ କ୍ଷୀରୋଦ ମହରଣା (ଧାନକୁଟି ସାହି, ପୁରୀ) ଓଝା ମହାରଣା ସେବା କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଜଣାଯାଏ। ପ୍ରତି ବର୍ଷ ରଥ ନିର୍ମାଣ ସମୟରେ ତିନି ରଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ଲୁହାକଣ୍ଟା, ବଳା,ପନ୍ଦାରି ଯୋଗାଇବା ବ୍ୟତୀତ ରଥଯାତ୍ରା ପୂର୍ବ ଦିନ ରଥ ଖଳାରୁ ସିଂହଦ୍ୱାରକୁ ରଥ ବିଜେ କରିବା ସମୟରେ ରଥ ଉପରେ ଏହି ସେବକ ଚାନ୍ଦୁଆ ବାନ୍ଧିଥାନ୍ତି। ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟାଠାରୁ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଓଝା ମହାରଣା ସେବକମାନେ ଶାଢ଼ୀ଼ ବନ୍ଧାଇ ଏବଂ ପ୍ରଶାସନ ପକ୍ଷରୁ ପ୍ରଦତ୍ତ ମହାପ୍ରସାଦ ଓ ନଡ଼ିଆ ଗ୍ରହଣ କରି ଦୋଳବେଦୀଠାରେ ଶାଳ ଅନୁକୂଳ କରିଥାନ୍ତି। ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଦିନ ରଥ ନିର୍ମାଣର ଅନୁକୂଳ ସମୟରେ ଏହି ସେବକ ତିନୋଟି ଟାଙ୍ଗିଆ ମଧ୍ୟ ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି। ଏହାର ଦୁଇ ତିନିଦିନ ପରେ ଦୋଳବେଦୀଠାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଭଉଁରୀ ଦିନ ପନ୍ଦାରି, ଜୋକିଆ, ହୁକର ମଧ୍ୟ ଅନୁକୂଳ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ଦୋଳବେଦୀ କୁଞ୍ଜ ଭିତରେ ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରତି ଦିନ ମୋଟ ୧୮ ଜଣ ଓଝା ମହାରଣା ଓ ତାଙ୍କୁ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟରେ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଶ୍ରମିକ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥାଏ। ନିଜ ନିଜ ରଥର ବାଡ଼ଗ୍ରାହୀ ଓଝା ମହାରଣାମାନଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ପ୍ରତି ଚକ ପାଇଁ ଅରକଣ୍ଟା ୩୨ଟା, ପନ୍ଦାରି ୨ଟା ଓ ୨ଟି ଲେଖାଏଁ ବଳା ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇ ରଥଖଳାକୁ ଯୋଗାଯାଇଥାଏ। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ପକ୍ଷରୁ ପ୍ରଦତ୍ତ ଲୁହା ରଡ଼୍ ଓ ପ୍ଲେଟରେ ଓଝା ମହାରଣା ସେବକମାନେ ପ୍ରତିରଥର ଅଖ ଓ ଦଣ୍ଡାରେ କଣ୍ଡା ଲଗାଯିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଯଥାକ୍ରମେ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥ ପାଇଁ ୧୦ ଗଣ୍ଡା, ତାଳଧ୍ୱଜ ରଥ ପାଇଁ ୯ ଗଣ୍ଡା ୨ଟା ଓ ଦେବଦଳ୍ନ ରଥ ପାଇଁ ୭ ଗଣ୍ଡା ୨ଟା ବିଡିଆ କଣ୍ଟା ଶାଳ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାନ୍ତି। ଏତଦବ୍ୟତୀତ ପାରାଭାଡ଼ି ନିର୍ମାଣ ସମୟରେ ପୋଟଳ ଉପରେ ବାଗିଆ ବାଡେଇଥାନ୍ତି। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଲୁହାରେ ନିର୍ମିତ କଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ତାଗକଣ୍ଟା, ତାର ପରିଚ୍ଛା କଣ୍ଟା, ଦୁଆର ବେଢା଼ କଣ୍ଟା, ବେଢା଼ କଣ୍ଟା, ଜଙ୍ଘା ଓ ନାରାଜ କଣ୍ଟା, ଗୋଡି଼ଛାଲ ଇତ୍ୟାଦି ବିଭିନ୍ନ କିସମର କଣ୍ଟା ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଶୈଳୀରେ ଓଝା ମହାରଣାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରତି ବର୍ଷ ପ୍ରଶାସନ ପକ୍ଷରୁ ଓଝା ମହାରଣାଙ୍କୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣର ଅର୍ଥ ପାରିଶ୍ରମିକ ରୂପେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ। ରଥଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଯଦି ଚକ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମରାମତି କାର୍ଯ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକ ପଡେ, ଓଝା ମହାରଣା ମନେ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଲୁହା କଣ୍ଟା ଓ କ୍ଲାମ୍ପ ଇତ୍ୟାଦି ଜରୁରୀକାଳୀନ ଭାବେ ନିର୍ମିତ କରି ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି। ଏତଦବ୍ୟତୀତ ଅଣସର ସମୟରେ ଅଣସର ଗୃହକୁ ଯିବା ନିମନ୍ତେ ସହସ୍ର (ଲୁହାରେ ନିର୍ମିତ ଏକ ଅସ୍ତ୍ର) ନିର୍ମିତ କରି ପତନି ଶାଢ଼ୀ଼ରେ ବାନ୍ଧି ଦଇତାପତିଙ୍କ ଜିମାରେ ଦେଇଥାନ୍ତି। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ହେଲା ବେଳେ ଓଝା ମହରଣାମାନେ ହବିଷାନ୍ନ କରି ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିୟମ ନିଷ୍ଠାର ସହିତ ରହିଥାନ୍ତି। ସମ୍ପ୍ରତି ଓଝା ମହାରଣାଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ଶାଳ ଦୋଳବେଦୀ କୁଞ୍ଜଠାରେ ହେଇଥିବା ଜଣାଯାଏ। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସେବକ ରଥ ଭୋଇ :ସେବା ନଂ ୯୭ରେ ରଥ ଭୋଇ ସେବା ସମ୍ପର୍କରେ ସବିଶେଷ ବିବରଣୀ ଲିପିବଦ୍ଧ ରହିଛି। ରଥ କାମରେ ଯେତେ ମୁଲିଆ ଦରକାର ହୁଏ ଏ ସର୍ଦ୍ଦାର ଭୋଇମାନେ ନିଜେ କାମ କରନ୍ତି ଓ ଅନ୍ୟ ମୁଲିଆ ଲଗାଇ କାମ କରାନ୍ତି। ରଥଖଳାର ଛାମୁଣ୍ଡିଆ ତିଆରି କରିବା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରଥ କାଠ ବୋହିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ରଥ ନିର୍ମାଣ ଓ ରଥଟଣାରେ ସକ୍ରିୟ ଅଂଶ କରିଥାନ୍ତି। ଦରଜୀ ସେବା : ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପିର ୯୫ ନଂ ସେବାରେ ଦରଜୀ ସେବକଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ବିବରଣ ରହିଛି। ରଥର ମଣ୍ଡଣି, ଚାନ୍ଦୁଆ ଇତ୍ର୍ୟାଦି ସିଲାଇ କାର୍ଯ୍ୟ ଦରଜୀ ସେବକମାନେ କରିଥାନ୍ତି। ତାମରା ବିଶୋଇ : (ସେବା ନଂ ୯୦) ଉକ୍ତ ସେବକ ରଥଯାତ୍ରା ଓ ବାହୁଡ଼ା ଯାତ୍ରା ବିଧି ଅନୁସାରେ ତାମ୍ରପଟା ଇତ୍ୟାଦି ତିଆରି କରି ବାହୁଟ ଓ ସେନାପଟାରେ ତାମରା ଦିଅନ୍ତି। କରତିଆ: (ସେବା ନଂ ୯୧) ରଥ ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ତୁମ୍ବ କାଟିବା ଓ ରଥର କାଠ ପଟା କାମ କରିଥାନ୍ତି। ଏ ସେବକ ନିଜେ କରତି କାମ କରନ୍ତି ଓ ଅନ୍ୟ କରତିଆକୁ କାମ କରିବାକୁ ଯୋଗାଇ ଦିଅନ୍ତି। ରୂପକାର: (ସେବା ନଂ ୮୮) ରଥ ନିର୍ମାଣରେ ଯେତେ ରୂପ କାର୍ଯ୍ୟ ପଡେ, ଏହି ସେବକ ତାହା କରିଥାନ୍ତି। ଏପରିକି ନବକଳେବର ବର୍ଷମାନଙ୍କରେ ସାରଥୀ, ସଖୀ, ଓଲଟ ଶୁଆ, କଳସ ଓ ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବତା ନିର୍ମାଣ ଏହି ସେବକଙ୍କଦ୍ୱାରା ତିଆରି ହୋଇଥାଏ। ରଥଟଣା ପୂର୍ବରୁ ଘୋଡ଼ା ବନ୍ଧା କାର୍ଯ୍ୟ ଏହି ସେବକଙ୍କର ଅଟେ। ଚିତ୍ରକାର : (ସେବା ନଂ ୮୭) ଏହି ସେବକ ରଥବାଡ଼, ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବଦେବୀ, ଓଲଟ ଶୁଆ, କଳସ ଓ ରଥରେ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଚିତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି। ତିନି ରଥର ବିଶେଷତା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ତରଫରୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ତିନିଗୋଟି ରଥ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶିଳ୍ପ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ପଦ୍ଧତିରେ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଉଥିଲେ ହେଁ ପ୍ରତି ରଥରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ ହେଉଥିବା ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବତାଙ୍କର ନିର୍ମାଣ ହୋଇନଥାଏ। କେବଳ ନବକଳେବର ବର୍ଷମାନଙ୍କରେ ରୂପକାର ସେବକମାନେ ନିମ୍ବ କାଠରେ ମୋଟ ୨୭ ଗୋଟି ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବଦେବୀଙ୍କର ବିଗ୍ରହ ନିର୍ମାଣ କରିଥାନ୍ତି। ପ୍ରତିବର୍ଷ ରଥଯାତ୍ରାର ଅଳ୍ପ ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ଚିତ୍ରକାର ସେବକମାନେ ଏହି ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡିକୁ ରଙ୍ଗ କରିଥାନ୍ତି। ଆବଶ୍ୟକ ପଡିଲେ ରୂପକାର ସେବକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଏହାର ମରାମତି କାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। ରଥଯାତ୍ରାର ଦୁଇ ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରତି ରଥରେ ନଅ ମୂର୍ତ୍ତି ଲେଖାଏଁ ପାର୍ଶ୍ୱଦେବତାଙ୍କୁ ଅଧିଷ୍ଠିତ କରାଯାଇଥାଏ। ନନ୍ଦିଘୋଷ 'ନନ୍ଦିଘୋଷ' ବା 'ଗରୁଡ଼ଧ୍ୱଜ' ବା 'କପିଳଧ୍ୱଜ' ରଥରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସହ ମଦନମୋହନ ବିଜେ କରନ୍ତି । ମୋଟ ୭୪୨ଖଣ୍ଡ କାଠରେ ତିଆରି ଏହି ରଥର ଉଚ୍ଚତା ୪୫ଫୁଟ ୬ ଇଞ୍ଚ ଅଟେ । ଏହି ରଥରେ ୧୬ଟି ଚକ (ବିଷ୍ଣୁସିଦ୍ଧ, ବିଭୂତି, ଅଣିମା, ପ୍ରଜ୍ଞା, ଧୀ, ଜ୍ଞାନ, ପ୍ରେମ, ଆଶକ୍ତ, ରତି, କେଳି, ସତ୍ୟ, ସୁଷ୍ୱସ୍ତି, ଜାଗୃତି, ତୁରୀୟ, ଆମ, ନିର୍ବାଣ) ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଚକର ଉଚ୍ଚତା ୬ ଫୁଟ । ସାରଥି: ଦାରୁକ । ରଥର ଦଉଡ଼ି: ଶଙ୍ଖଚୂଡ଼ । ପରମ୍ପରା ମୁତାବକ ଧଳାରଙ୍ଗର ଚାରୋଟି ଘୋଡ଼ା (ଶଙ୍ଖ, ବଳାହକ, ଶ୍ୱେତ ଓ ହରିଦ୍ୱାଶ) ସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ । ଏହାର ପତାକା ଗରୁଡ଼ ଚିହ୍ନାଙ୍କିତ । ଧ୍ୱଜପମୂର୍ତ୍ତି: ପଞ୍ଚମୁଖୀ ହନୁମାନ । ନାଲି ଓ ହଳଦିଆ ରଙ୍ଗର କପଡ଼ାରେ ରଥାବରଣ କରାଯାଏ । ନନ୍ଦିଘୋଷରେ ହରିହର, ପଣ୍ଡୁ ନୃସିଂହ, ଗିରିଧର, ଷଡ଼ଭୁଜ ଚିନ୍ତାମଣି କୃଷ୍ଣ, ଚତୁର୍ଭୁଜ ନାରାୟଣ, ସପ୍ତଫେଣ ସର୍ପରେ ଆସୀନ ମଧୁସୂଦନ ବା ବିଷ୍ଣୁ, ଲକ୍ଷ୍ମଣ, ପଞ୍ଚମୁଖୀ ମହାବୀର ପାର୍ଶ୍ୱଦେବ/ଦେବୀ ଭାବେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥାନ୍ତି । ତାଳଧ୍ୱଜ 'ତାଳଧ୍ୱଜ' ବା 'ଲଙ୍ଗଳ ଧ୍ୱଜ' ରଥରେ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ସହ ରାମକୃଷ୍ଣ ବିଜେ କରନ୍ତି। ମୋଟ ୭୩୧ଖଣ୍ଡ କାଠରେ ତିଆରି ଏହି ରଥର ଉଚ୍ଚତା ୪୫ଫୁଟ ଅଟେ । ଏହି ରଥରେ ୧୪ଟି ଚକ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଚକର ଉଚ୍ଚତା ୬ ଫୁଟ ୬ ଇଞ୍ଚ। ଦଧିନଉତି: ହିରଣ୍ମୟୀ ସାରଥି: ମାତଳୀ । ରଥର ଦଉଡ଼ି: ବାସୁକୀ । ପରମ୍ପରା ମୁତାବକ କଳା ରଙ୍ଗର ଚାରୋଟି ଘୋଡ଼ା ଘୋଡ଼ା (ତୀବ୍ର, ଘୋର, ଦୀର୍ଘଶ୍ରମ ଏବଂ ସ୍ବର୍ଣ୍ଣନାଭ) ବା (ସ୍ଥିରା, ଧୃତି, ସ୍ଥିତି ଏବଂ ପ୍ରଜ୍ଞା) ବା (ଶଙ୍ଖ,ସୁଚ଼ିତ୍ର, ଅଙ୍ଗଦ ଏବଂ ମେଘନାଦ) ସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ । ଧ୍ୱଜପମୂର୍ତ୍ତି: ଲକ୍ଷ୍ମୀନୃସିଂହ । ନାଲି ଓ ସବୁଜ ରଙ୍ଗର କପଡ଼ାରେ ରଥାବରଣ କରାଯାଏ । ତାଳଧ୍ୱଜ ରଥରେ ମହାଦେବ, ବାଇଶିଭୁଜ ନୃସିଂହ, ବଳରାମ, ନୃତ୍ୟ ଗଣପତି, ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କୁ ବହନ କରିଥିବା ଅଙ୍ଗଦ, ନାଟାମ୍ବର (ବୃଷଭ ଉପରେ ନୃତ୍ୟରତ ଶିବ), କାର୍ତ୍ତିକେଶ୍ୱର, ମଧୁକୈଟବଙ୍କ ସହ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଯୁଦ୍ଧ, ଅନନ୍ତବାସୁଦେବ ପାର୍ଶ୍ୱବଦେବ/ଦେବୀ ଭାବେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥାନ୍ତି । ଦର୍ପଦଳନ 'ଦର୍ପଦଳନ' ବା 'ପଦ୍ମଧ୍ୱଜ' ବା 'ଦେବଦଳନ' ରଥରେ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ସହ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ବିଜେ କରନ୍ତି । ମୋଟ ୭୧୧ଖଣ୍ଡ କାଠରେ ତିଆରି ଏହି ରଥର ଉଚ୍ଚତା ୪୪ଫୁଟ ୬ ଇଞ୍ଚ ଅଟେ । ଏହି ରଥରେ ୧୨ଟି ଚକ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଚକର ଉଚ୍ଚତା ୬ ଫୁଟ ୮ ଇଞ୍ଚ । ସାରଥି: ଅର୍ଜୁନ । ରଥର ଦଉଡ଼ି: ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ୍ଣଚୂଡ଼ । ଧ୍ୱଜପମୂର୍ତ୍ତି: ଜୟଦୁର୍ଗା । ପରମ୍ପରା ମୁତାବକ ନାଲି ଚାରୋଟି ଘୋଡ଼ା (ରୋଚିକା, ମୋଚିକା, ଜିତା, ଅପରାଜିତା) ସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ । ନାଲି ଓ କଳା ରଙ୍ଗର କପଡ଼ାରେ ରଥାବରଣ କରାଯାଏ । ଦର୍ପଦଳନରେ ବିମଳା, ମଙ୍ଗଳା, ବାରାହୀ, ଭଦ୍ରକାଳୀ(ଶବରୂଢ଼ା ଚତୁର୍ଭୁଜା), ବନଦୁର୍ଗା ବା କଣ୍ଟକାଢ଼ି, କାତ୍ୟାୟନୀ (ଅଷ୍ଟଭୁଜା ଦୁର୍ଗା), ହରଚଣ୍ଡୀ, ରାମଚଣ୍ଡୀ (ଅଷ୍ଟଭୁଜା ଓ ବାମହାତ କାଣି ଆଙ୍ଗୁଠିକୁ ପାଟିରେ ଚୁଚୁମିଛନ୍ତି), ଅଘୋରା ପାର୍ଶ୍ୱଦେବ/ଦେବୀ ଭାବେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥାନ୍ତି । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥର ୧୬ ଚକ ଷୋଳକଳାର, ବଳଭଦ୍ରଙ୍କର ୧୪ ଚକ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ମନ୍ୱନ୍ତରର ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ୧୨ ଚକ ବାରମାସର ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିଥାଏ । ତିନି ରଥର ଦଧିନଉତି : ହିରଣ୍ୟଗର୍ଭ, ହିରଣ୍ମୟୀ, ଭୁବନକୋଷ । ଏହି ତିନି ଦଧିନଉତି ଉପରେ ମୋଟ ୯ଟି ପିତଳ କଳସ (ନଭ, ଆକାଶ, ବ୍ୟୋମ, ପରା, ଅପରା, ବୈଖାରୀ, ଚନ୍ଦ୍ର, ସୂର୍ଯ୍ୟ, ବିଦ୍ୟୁତ) ସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ । ରଥ ଯାତ୍ରାର କେତେକ ବିଶେଷ ନୀତି ନବ ଯୌବନ ଦର୍ଶନ (ନେତ୍ରୋତ୍ସବ) : ଚକା ଅପସର, ମଙ୍ଗଳ ଆରତି, ମଇଲମ, ଅବକାଶ, ଦଶ ଅବତାର ଦିଅଁ ବାହୁଡା଼ ବିଜେ, ତାଟି ଫିଟିବା, ପରିମାଣିକ ଦର୍ଶନ, ସର୍ବ ସାଧାରଣ ଦର୍ଶନ, ଦଇତାପତି ସର୍ବାଙ୍ଗ, ବନ୍ଦାପନ, ରୋଷ ହୋମ, ରାଜନୀତି, ଯାତ୍ରାଙ୍ଗୀ, ମହାସ୍ନାନ, ଘଣ୍ଟଛତା ସର୍ବାଙ୍ଗ, ସୂର୍ଯ୍ୟପୂଜା, ଦ୍ୱାରପାଳ ପୂଜା, ବେଶ ଶେଷ, ଗୋପାଳବଲ୍ଲଭ ଓ ଘଣ୍ଟଛତା, ସକାଳ ଧୂପ (କେବଳ କୋଠ ଭୋଗ), ଭୋଗ ମଣ୍ଡପ ଆରମ୍ଭ, ରଥ ଆଜ୍ଞାମାଳ ବିଜେ, ଭୋଗ ମଣ୍ଡପ ପୂଜା ଶେଷ, ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ (କେବଳ କୋଠ ଭୋଗ), ଅଙ୍କୁରାରୋପଣ ଓ ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ୩ୟ ଭୋଗ ମଣ୍ଡପ, ଚନ୍ଦନ ଲାଗି, ବଡ଼ସିଂହାର ବେଶ, ବଡ଼ସିଂହାର ଭୋଗ,ପହୁଡ଼ ଆଳତି, ଶ୍ରୀମୁଖ ଖଣ୍ଡୁଆ, ବାହୁଟ କଣ୍ଟ (ଗୁପ୍ତ ନୀତି), ସେନାପଟା ଲାଗି (ଗୁପ୍ତ ନୀତି) । ସୂଚନାଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ଯେଉଁ ବର୍ଷ ଉଭା ପଡିଥାଏ, ଉକ୍ତ ଦିନ ରଥଖଳାରୁ ତିନି ରଥ ଟଣାଯାଇ ସିଂହଦ୍ୱାରକୁ ଅଣାଯାଇଥାଏ। ସାଧାରଣତଃ ଉକ୍ତ ଦିନ ପ୍ରତ୍ୟୁଷ ୫ଟା ୩୦ମିଠାରୁ ତତପର ଦିନ ଭୋର ୫ ଘଟିକା ମଧ୍ୟରେ ଏହି ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ସମାହିତ ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା (ରଥଯାତ୍ରା) : ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି, ମଇଲମ, ତଡ଼ପ ଲାଗି, ରୋଷ ହୋମ, ଅବକାଶ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ପୂଜା, ଦ୍ୱାରପାଳ ପୂଜା, ବେଶ ଶେଷ, ବଲ୍ଲଭ ଓ ସକାଳ ଧୂପ, ରଥ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣ, ପହଣ୍ଡି ଆରମ୍ଭ, ପହଣ୍ଡି ଶେଷ, ମଦନମୋହନ, ରାମ , କୃଷ୍ଣ ବିଜେ, ଚିତା ଲାଗି, ଛେରା ପହଁରା, ଚାରମାଳ ଫିଟା ଓ ଘୋଡ଼ା଼ ସାରଥୀ ଲାଗିବା ଓ ରଥଟଣା ଆରମ୍ଭ । ସନ୍ଧ୍ୟା ଦର୍ଶନ : ଦ୍ୱାର ଫିଟା,ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି , ମଇଲମ ଓ ତଡ଼ପ ଲାଗି, ଅବକାଶ,ରୋଷ ହୋମ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ପୂଜା, ଦ୍ୱାରପାଳ ପୂଜା, ବେଶ ଶେଷ, ଗୋପାଳ ବଲ୍ଲଭ, ସକାଳ ଧୂପ, , ଭୋଗ ମଣ୍ଡପ, ଯାତ୍ରାଙ୍ଗୀ ମହାସ୍ନାନ, ସର୍ବାଙ୍ଗ, ନୂଆଲାଗି ଲାଗି ବେଶ, ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ, ୨ୟ ଭୋଗ ମଣ୍ଡପ, ମଇଲମ ଓ ବେଶ, ପହୁଡ଼ ଆଳତି, ଶ୍ରୀମୁଖ ଖଣ୍ଟୁଆ, ବାହୁଟ କଣ୍ଟ, ଚାର ବନ୍ଧା, କୁସୁମି ଲାଗି, ସନ୍ଧ୍ୟା ଆଳତି, ସନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପ (କେବଳ କୋଠ ଭୋଗ), ୩ୟ ଭୋଗ ମଣ୍ଡପ, ରାହସକୁ ଦିଅଁ ବିଜେ, ମଇଲମ, ଚନ୍ଦନ ଲାଗି, ବଡ଼ସିଂହାର ବେଶ, ବଡ଼ ସିଂହାର ଭୋଗ । ବାହୁଡା ଯାତ୍ରା : ନବଯୌବନ ଦର୍ଶନ ଦେବସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ରାତ୍ରରେ ସ୍ନାନ ବେଦୀରୁ ପହଣ୍ଡି ବିଜେରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଭିତର କାଠ ନିକଟସ୍ଥ ଅଣସର ପିଣ୍ଡିରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନ କରିଥାନ୍ତି। ଅଣସର ତାଟି ସମ୍ମୁଖରେ ତିନୋଟି ପଟି ଚିତ୍ର ପ୍ରତିମା ରହିଥାଏ। ଏହି ପଟି ଠାକୁର ମଧ୍ୟରେ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ବାସୁଦେବ, ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ନାରାୟଣ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ପଟି ଦିଅଁ ଦଶାବତାର ଠାକୁର ରୂପେ ପରିଚିତ । ସୂଚନାଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ବାସୁଦେବଙ୍କ ଚିତ୍ର ସମ୍ମୁଖରେ ଦୋଳଗୋବିନ୍ଦ, ରାମ ଓ ନୃସିଂହ ବିରାଜମାନ କରିଥିବା ବେଳେ ଭୁବନେଶ୍ୱରୀଙ୍କ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଭୂଦେବୀ ଓ ଶ୍ରୀଦେବୀ ଏବଂ ନାରାୟଣଙ୍କ ଚିତ୍ର ସମ୍ମୁଖରେ ମଦନମୋହନ ଓ କୃଷ୍ଣ ବିଗ୍ରହମାନେ ଖଟ ଉପରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାନ୍ତି। କୁହାଯାଏ ଯେ, ଏହି ସମୟରେ ଠାକୁରମାନେ ଜ୍ୱର ରୋଗରେ ପୀଡି଼ତ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ବୈଦ୍ୟ ସେବକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ଦଶମୂଳ ପାଚକ (ମୋଦକ) ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଭୋଗ କରାଯିବା ପରେ ଜ୍ୱର ରୋଗ ଭଲ ହୋଇଥାଏ। ବାସ୍ତବିକ ଏହି ଅଣସର ସମୟରେ ପତି ମହାପାତ୍ର ଓ ଦଇତାପତି ସେବକମାନେ ଠାକୁରମାନଙ୍କର ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୋପନୀୟ ନୀତିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି। ଏହି ସମୟରେ ଅଣସର ପଣା, ଘଣାଲାଗି, ଖଳି ଲାଗି, ଚକା ଅପସର ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗୁପ୍ତ ନୀତିମାନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଦୀର୍ଘ ପନ୍ଦର ଦିନର ଅନବସର ପରେ ନବଯୌବନ ଦିନ ଚତୁର୍ଦ୍ଧା ମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କ ଦର୍ଶନ ମିଳିଥାଏ। ସେଦିନ ପ୍ରଭାତରେ ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି, ଅବକାଶ ଓ ବେଶ ଇତ୍ୟାଦି୮ ନୀତି ବଢ଼ିବା ପରେ ଦଶାବତାର ପଟି ଦିଅଁମାନଙ୍କର ବାହୁଡା ବିଜେ ହୋଇଥାଏ। ତତ୍ପରେ କୋଠ ସୁଆଁସିଆମାନେ ଅଣସର ଗୃହ ତାଟି ଖୋଲିଥାନ୍ତି। ଠାକୁରମାନେ ଚକା ଉପରେ ବିରାଜମାନ କରିଥିବା ସମ୍ମୁଖସ୍ଥାନ ପାଣିରେ ଭଲ ଭାବରେ ଧୁଆଯିବା ପରେ ନବଯୌବନ ଦର୍ଶନ ନିମିତ୍ତ ପରିମାଣିକ ଟିକେଟ କିଣିଥିବା ଦର୍ଶନାର୍ଥୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ଜଗମୋହନ ଭିତରକୁ ଛଡା଼ ଯାଇଥାଏ। ପ୍ରାୟ ଏକ ଘଣ୍ଟା ଧରି ପରିମାଣିକ ଦର୍ଶନ ଚାଲିବା ପରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ସାହାଣ ମେଲା ଦର୍ଶନ ହୋଇଥାଏ। ଉକ୍ତ ଦିନ ଠାକୁରମାନଙ୍କର କେତେକ ବିଶେଷ ନୀତି ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚାର ଠିକ ପୂର୍ବ ଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସଦର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ ରଥଖଳାଠାରେ ଥିବା ତିନିରଥ ସୁସଜ୍ଜିତ ପୂର୍ବକ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଆଜ୍ଞାମାଳ ଆସି ଲାଗି ହେବା ପରେ ରଥଗୁଡି଼କ ଅପରାହ୍ନରେ ଟଣା ହୋଇ ସିଂହଦ୍ୱାରଠାରେ ରଖାଯାଇଥାଏ। ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ରଥଖଳାର ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରଥମେ ଜଗନ୍ନାଥ, ସୁଭଦ୍ରା ଓ ଶେଷରେ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ରଥ ଟଣା ହୋଇଥାଏ। ନେତ୍ରୋତ୍ସବ ଦିନ ବିଳମ୍ବିତ ରାତ୍ରରେ ଅଣସର ପିଣ୍ଡିରେ ବିରାଜମାନ କରିଥିବା ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ କେତେକ ଗୁପ୍ତ ନୀତି ଯଥା ବାହୁଟକଣ୍ଟ, ସେନାପଟା, ଶୁକ୍ଳ ସଜ ଲାଗି ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷ ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଦିନ ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ଠାକୁରମାନଙ୍କର ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି, ମଇଲମ, ଅବକାଶ, ରୋଷ ହୋମ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ପୂଜା, ଦ୍ୱାରପାଲ ପୂଜା, ବେଶ ଇତ୍ୟାଦି ନୀତି ଉକ୍ତ ଦିନର ପାଳିଆ ସେବକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସମାପିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହାପରେ ଏକାଠି ଗୋପାଳବଲ୍ଲଭ ଓ ସକାଳ ଧୂପ ( ଖେଚେଡି଼ ଭୋଗ) ପୂଜା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଅପରପକ୍ଷରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପୁରୋହିତ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶୋତ୍ରୀୟ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଥ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। ତତ୍ପରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ମନମୁଗ୍ଧକର ପହଣ୍ଡି ନୀତି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ବିଜେ କାହାଳି ବାଜି ମଙ୍ଗଳାପର୍ଣ ନୀତି ବଢ଼ି଼ଥାଏ। ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ପ୍ରଥମେ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ, ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର, ଶ୍ରୀସୁଭଦ୍ରା ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଧାଡି ପହଣ୍ଡିରେ ବିଜେ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଜଗମୋହନଠାରେ ଘଣ୍ଟ , ପକାଉଜ ଇତ୍ୟାଦି ବାଦ୍ୟ ବାଜିଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ମଠର ମଠାଧୀଶ, ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷମାନେ ଚାମର, ଆଲଟ ସେବା କରିବା ସହିତ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ପହଣ୍ଡି ଦେଖିବା ନିମନ୍ତେ ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ପକ୍ଷରୁ ପହଣ୍ଡି ଦର୍ଶନ ଟିକେଟ ବିକ୍ରୟ କରାଯାଇ ଦର୍ଶନାର୍ଥୀମାନଙ୍କୁ ମନ୍ଦିର ପରିସରକୁ ଆସିବା ନିମନ୍ତେ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ। ଠାକୁରମାନେ ଜଗମୋହନର ସାତ ପାହଚ ଉପରେ ପହଞ୍ଚିବା କ୍ଷଣି ରାଘବ ଦାସ ମଠ ପ୍ରଦତ୍ତ ଟାହିୟା ଶ୍ରୀମସ୍ତକରେ ଲଗାଯାଇଥାଏ। ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ବେହେରା ଖୁଣ୍ଟିଆ ମଣିମା ଡା଼କ ଦେଇଥାନ୍ତି। ସମଗ୍ର ବଡ଼ ଦେଉଳ ଓ ସିଂହଦ୍ୱାର ଅଞ୍ଚଳ ହୁଳହୁଳି, ହରିବୋଲ, ଜୟ ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ଦେବ ଧ୍ୱନି ଶବ୍ଦରେ ପ୍ରକମ୍ପିତ ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନେ ରଥାରୁଢ଼ ହେବାପରେ ପୁଷ୍ପାଳକ ମହାଜନମାନେ ଶ୍ରୀମଦନମୋହନଙ୍କୁ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥରେ ଏବଂ ରାମ, କୃଷ୍ଣ ବିଗ୍ରହଙ୍କୁ ତାଳଧ୍ୱଜ ରଥ ଉପରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ କରାଇଥାନ୍ତି। ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଘସା (ତେଲିଙ୍ଗି) ଓ କାହାଳି ବାଦ୍ୟ ସହ ବଣିଆ ସେବକମାନଙ୍କଠାରୁ ସୋଲ ଚିତା ତିନୋଟି ଅଣାଯାଇ ସିଂହଦ୍ୱାର ସଂଲଗ୍ନ ଛାଉଣୀ ମଠରେ ରଖାଯାଇଥାଏ। ରଥ ଉପରେ ରୁନ୍ଧା, ଫୁଲମାଳ, ବେଶ, ଶୋଲ ଚିତା ଲାଗି ଇତ୍ୟାଦି ନୀତି ବଢ଼ିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୀଠର ଜଗଦଗୁରୁ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ତିନି ରଥ ଉପରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିଥାନ୍ତି। ଏହା ପରେ ପାରମ୍ପାରିକ ନୀତିରେ ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଛେରାପହଁରା ନୀତି ସମାହିତ ହୋଇଥାଏ। ଏଥି ପୂର୍ବରୁ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ନୀତି ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଥିବା ଦୈନନ୍ଦିନ ସାଜ ବସ୍ତ୍ର ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନିତ୍ୟ ବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟ ଜିନିଷ ଥିବା ସିନ୍ଦୁକକୁ କୋଠ ସୁଆଁସିଆ ସେବକମାନେ ରଥ ଉପରେ ଆଣି ରଖିଥାନ୍ତି। ଛେରା ପହଁରା ନୀତି ଶେଷ ହେବା ପରେ ରଥରେ ସାରଥୀଙ୍କୁ ଅଧିଷ୍ଠିତ କରାଯାଏ। ରଥରୁ ଚାରମାଳ ଖୋଲାଯିବା ପରେ ଘୋଡ଼ା଼ ବନ୍ଧାଯାଏ। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସରିବା ପରେ ରଥରେ ଦଉଡି଼ ଲଗାଯାଇ ରଥଟଣା ହୋଇଥାଏ। ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେଉଁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଏହି ପହଣ୍ଡି ବିଜୟ ହୋଇଛି, ତାହା ଏବେ ମଧ୍ୟ ଅଜ୍ଞାତ ରହିଛି । ପହଣ୍ଡି ଶବ୍ଦଟି ସଂସ୍କୃତରେ ପାଦହୁଣ୍ଡନ ବା ପାଦ ହୁଣ୍ଡ ଶବ୍ଦରୁ ସୃଷ୍ଟି। ପାହୁଣ୍ଡ ପାହୁଣ୍ଡ ହୋଇ ଚାଲିବାକୁ ବା ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ପାଦ ପକାଇ ଚାଲିବାକୁ ପହଣ୍ଡି କୁହାଯାଏ। କେତେକ ଗବେଷକଙ୍କ ମତରେ ଏହା ପାହୁଣ୍ଡ ଶବ୍ଦର ଅପଭ୍ରଂଶ । ସମ୍ଭବତଃ ସ୍ନାନ ଓ ରଥଯାତ୍ରାର ଆରମ୍ଭ କାଳରୁ ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ନୀତି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇ ଆସୁଅଛି। ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଦୁଇଟି ମୂଖ୍ୟ ଯାତ୍ରା ଯଥା ସ୍ନାନ ଓ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରାରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଓ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରୁ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନେ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି। ଏହି ଦୁଇ ଯାତ୍ରାରେ ସର୍ବ ମୋଟ ଛଅ ଥର ପହଣ୍ଡି ହୋଇଥାଏ। ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ୧- ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ରତ୍ନ ସିଂହାସନରୁ ସ୍ନାନ ଯାତ୍ରା ପାଇଁ ଆନନ୍ଦ ବଜାରରେ ଥିବା ସ୍ନାନ ମଣ୍ଡପକୁ ବିଜେ, ୨- ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ବା ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ବିଳମ୍ବିତ ରାତ୍ରରେ ସ୍ନାନ ମଣ୍ଡପରୁ ଅଣସର ପିଣ୍ଡିକୁ ବିଜେ, ୩ - ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଦିନ ଅଣସର ପିଣ୍ଡିରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସିଂହଦ୍ୱାରଠାରେ ଥିବା ତିନି ରଥକୁ ବିଜେ, ୪ - ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ସମ୍ମୁଖରେ ଥିବା ରଥ ଉପରୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘର ସିଂହାସନକୁ ବିଜେ, ୫ - ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରା ଦିନ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରଠାରୁ ତିନି ରଥକୁ ବାହୁଡା଼ ବିଜେ ଏବଂ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜୟ ଦିନ ସିଂହଦ୍ୱାରଠାରେ ଥିବା ତିନି ରଥ ଉପରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରସ୍ଥ ରତ୍ନ ସିଂହାସନକୁ ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି। ମହାପ୍ରଭୁମାନଙ୍କର ଏହି ଛଅଗୋଟି ପହଣ୍ଡି ମଧ୍ୟରୁ ତିନି ଥର ଗୋଟି ପହଣ୍ଡି ଓ ତିନି ଥର ଧାଡି଼ ପହଣ୍ଡି ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ସମସ୍ତ ବିଜେ ସମୟର ଧାଡି଼ ପହଣ୍ଡି ଓ ବାହୁଡା଼ ବିଜେଗୁଡିକ ସମୟରେ ଗୋଟି ପହଣ୍ଡି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଗୋଟି ପହଣ୍ଡିରେ ଏକ ମୂର୍ତ୍ତି ଠାକୁର ବିଜେ ହୋଇ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ଅନ୍ୟ ବିଗ୍ରହଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ। କିନ୍ତୁନ୍ ଧାଡି଼ ପହଣ୍ଡିରେ ଠାକୁରମାନେ ଜଣକ ପରେ ଜଣେ ଏକକାଳୀନ ବିଜେ କରନ୍ତି। ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଏହି ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ସମୟରେ ଓ ପୂର୍ବରୁ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତି ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ। ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ରତ୍ନ ସିଂହାସନରେ ମହାପ୍ରଭୁମାନଙ୍କର କେବଳ ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣ କରାଯାଇ ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ଓ ପରେ ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା, ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅଛି ଯେ - ସୁଦର୍ଶନଂ ପୁରସ୍କୃତ୍ୟ ବଳଭଦ୍ରଂ ତତଃ ପରମ୍ ସୁଭଦ୍ରା ଚ ତତୋ ନୀତ୍ୱା ଜଗଦୀଶ ସୁରେଶ୍ୱରମ୍ । ସୁଦର୍ଶନ ଓ ସୁଭଦ୍ରା ଦଇତାପତିମାନଙ୍କ ହସ୍ତ ଓ ସ୍କନ୍ଧାବଲମ୍ବନ ପୂର୍ବକ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ହୋଇ ରଥାରୋହଣ କରିଥିବା ବେଳେ ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କୁ ଦଇତାପତି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସେବକମାନେ ପାଟ ଡୋରିରେ ବା ରଜ୍ଜୁଦ୍ୱାରା ଆକର୍ଷଣ କରି ଧିରେ ଧିରେ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ କରାଇଥାନ୍ତି। ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ପୂର୍ବରୁ ତିନି ବାଡ଼ରେ ଯଥାକ୍ରମେ ପୂଜାପଣ୍ଡା ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାଡ଼ରେ, ମୁଦିରଥ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ଓ ପତି ମହାପାତ୍ର ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣ କରିଥାନ୍ତି। ଗରାବଡ଼ୁ ସେବକ ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣର ସମସ୍ତ ଜିନିଷମାନ ନୀତି ସମ୍ପୃକ୍ତ ସେବକଙ୍କ ହାତକୁ ବଢ଼ାଇଥାନ୍ତି। ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣ ସମୟରେ ସୁଦ୍ଧ ସୁଆର ଓ ଭଣ୍ଡାର ମେକାପ ମଧ୍ୟ ସେଠାରେ ଉପସ୍ଥିତ ଥାଇ ଉକ୍ତ ନୀତିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି। ବାଡ଼ଗ୍ରାହୀ ଦଇତାପତି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସେବକମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହି ସମୟରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହିଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କୁ ପାଟ ଅଗଣା, ଆନନ୍ଦ ବଜାର, ଭିତର ସିଂହଦ୍ୱାର, ବାଇଶିପାହାଚ, ସିଂହଦ୍ୱାର, ଗୁମୁଟି, ଅରୁଣସ୍ତମ୍ଭ ଦେଇ ରଥ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିଆଯାଇଥାଏ । ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ପବିତ୍ର ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ସମୟରେ ପ୍ରଥମେ ବିଜେ କାହାଳି ବାଜିବା ପରେ ଘଣ୍ଟୁଆ , କାହାଳିଆ, ବଜନ୍ତରୀ, ଓଲାର, ଛତାର ପ୍ରମୁଖ ସେବକମାନଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଘଣ୍ଟ ଓ ବାଦ୍ୟ ଆଦି ତାଳ ସହକାରେ ବଜେ । ଭକ୍ତ ତଥା ଦର୍ଶନାର୍ଥୀମାନେ ଏହି ସମୟରେ ପୁଷ୍ପବର୍ଷଣ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ହରିବୋଲ ଓ ହୁଳହୁଳିର ପବିତ୍ର ଧ୍ୱନିରେ ସମଗ୍ର ପରିବେଶକୁ ଆନନ୍ଦିତ ମୁଖରିତ କରିଥାନ୍ତି। ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ପଣ୍ଡା, ପୁଷ୍ପାଳକ ଓ ଅନ୍ୟନ୍ୟ ସେବକମାନେ ଡୋରି ଧରିଥାନ୍ତି। ଛାମୁ ଖୁଣ୍ଟିଆ, ବେହେରା ଖୁଣ୍ଟିଆ, ସେବକ ପହଣ୍ଡି ତଥା ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଆଗରେ ବେତ ଧରି ମଣିମା, ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗକୁ ସାବଧାନ ବୋଲି ଉଚ୍ଚାରଣ କରି ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଆଗେ ଆଗେ ଯୋଡି଼ ବେତ ବାଡେଇ ବାଡେଅ ଚାଲିଥାନ୍ତି। ଏହି ପବିତ୍ର ପହଣ୍ଡି ବିଜେରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ସେବକମାନେ କେତେକ ନିଷ୍ଠାପରତା ଅବଲମ୍ବନ କରିଥାନ୍ତି, ଯଥା ନିଶ ରଖିବେ ନାହିଁ, ଅଶୌଚ ହୋଇ କିମ୍ବା ସାର୍ଟ ପ୍ୟାଣ୍ଟ ପିନ୍ଧି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ନୀତିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ସାତ ପାହାଚ ଉପରକୁ ପରମ୍ପରା କ୍ରମେ ବିଜେ ହୋଇ ଆସିବା କ୍ଷଣି ରାଘବଦାସ ମଠ ପକ୍ଷରୁ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇଥିବା ସୋଲ, ଜରି, ତୁଳସୀ, ଫୁଲ ଓ ବାଉଁଶ ପାତିଆରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ ଟାହିୟା ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଶ୍ରୀମସ୍ତକରେ ଲାଗି କରାଯାଏ ଓ ଏହି ସମୟରେ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମଠମାନଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ପନ୍ତି ଭୋଗ ତଥା ଚାମର, ଆଲଟ ସେବା କରାଯାଏ। ଘଣ୍ଟୁଆ ସେବକମାନେ ତାଳରେ ଘଣ୍ଟବଜାଇବା ସହିତ ପଖାଉଜ ବାଦ୍ୟ ଓ ଆଗେ ଆଗେ ଗୋଟିପୁଅ ନୃତ୍ୟ ତଥା ଉପସ୍ଥିତ ଜନତାଙ୍କ ହରିବୋଲ, ହୁଳହୁଳି ଶବ୍ଦରେ ସମଗ୍ର ପରିବେଶ ପ୍ରକମ୍ପିତ ହୋଇ ଉଠେ। ରଥଯାତ୍ରା ଦିନ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି , ଅବକାଶ, ଖେଚେଡି଼ ଭୋଗ (ସକାଳ ଧୂପ), ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣ ଇତ୍ୟାଦି ନୀତି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ସମୟରେ ମହାପ୍ରଭୁମାନେ ଅଣସର ପିଣ୍ଡି ବା ଭିତର କାଠ ନିକଟରେ ଚକା ଉପରେ ଉପବେଶନ କରିଥାନ୍ତି। ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ସମୟରେ ଭିତର ବେଢା଼ ଓ ଆନନ୍ଦ ବଜାର ମଧ୍ୟ ଦେଇ ବାଇଶି ପାହାଚ ଉପରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମଠ, ସେବାୟତ ଓ ନିଯୋଗମାନଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ପଣା ଓ ପନ୍ତୀ ଭୋଗ ଇତ୍ୟାଦି କରାଯାଇଥାଏ। ସୁଦର୍ଶନ, ସୁଭଦ୍ରା, ବଳଭଦ୍ର ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ଯଥାକ୍ରମେ ଦେବଦଳନ, ତାଳଧ୍ୱଜ, ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥ ଉପରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାନ୍ତି। ପହଣ୍ଡି ଶେଷ ହେବାପରେ ପୁଷ୍ପାଳକ ମହାଜନମାନେ ମଦନମୋହନଙ୍କୁ ଜଗନ୍ନାଥ ରଥରେ ଓ ରାମକୃଷ୍ଣ ବିଗ୍ରହ ଦ୍ୱୟଙ୍କୁ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ରଥରେ ବିଜେ କରାଇଥାନ୍ତି। ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ଠାକୁରମାନଙ୍କ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ଓ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରକୁ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରଥମେ ମଦନମୋହନ ଓ ରାମକୃଷ୍ଣ ବିଗ୍ରହଙ୍କୁ ବିଜେ କରାଯାଏ। ରଥ ଉପରୁ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ରଥ ଉପରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କ କେତେକ ବିଶେଷ ନୀତି ମୁଦିରସ୍ତ, ପତିମହାପାତ୍ର ସେବକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ। ବହୁଡା ବିଜେ ସମୟରେ ପତି ମହାପାତ୍ର ସେବକଙ୍କଦ୍ୱାରା ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କୁ ଘଷା, ଧଣ୍ଡି, ବିଡି଼ଆ ଆଦି ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ। ଏତଦବ୍ୟତୀତ ବାହୁଡା଼ ଦିନ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଠାକୁରମାନେ ପହଣ୍ଡି ବିଜେରେ ଭିତର ବେଢାରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ମୁକ୍ତି ମଣ୍ଡପ ପକ୍ଷରୁ ଏକ ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ ଓ ରାଘବ ଦାସ ମଠ ପ୍ରଦତ୍ତ ଫୁଲ ଟାହିୟା ଲାଗି ହୋଇଥାଏ। ମହାପ୍ରଭୁମାନଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ପୂର୍ବରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର କୋଠ ସୁଆଁସିଆ ସେବକମାନେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ରତ୍ନ ସିଂହାସନ ଏବଂ ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରସ୍ଥ ରତ୍ନ ସିଂହାସନଠାରେ ଚାରମାଳ ବାନ୍ଧିଥାନ୍ତି। ସିଂହସନରୁ ନେହି ଚାରମାଳ ଉପରେ ଠାକୁରମାନେ ଧିରେ ଧିରେ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି। ଏଠାରେ ମଧ୍ୟ ପତିମହାପାତ୍ର ଓ ମୁଦିରଥ ସେବକଙ୍କ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ନୀତିର ଆବଶ୍ୟକ ପଡିଥାଏ। ଦଇତାପତି, ପୂଜପଣ୍ଡା, ମହାସୁଆର, ପ୍ରତିହାରୀ ପ୍ରମୁଖ ସେବକମାନେ ମୁଖ୍ୟ ବିଗ୍ରହଙ୍କ ସ୍କନ୍ଧ, ଶ୍ରୀମସ୍ତକ, ଶ୍ରୀଭୂଜ ତଳେ ରହିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପାଟ ଡୋରିରେ ଆଗ ଓ ପଛରେ ରହି ଧିରେ ଧିରେ ପହଣ୍ଦି ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ସୁଦର୍ଶନ ଓ ସୁଭଦ୍ରା ଦେବୀଙ୍କୁ ଦଇତାପତି ସେବକମାନେ ହସ୍ତ ଓ ସ୍କନ୍ଧରେ ବହନକରି ବିଜେ କରାଇଥାନ୍ତି। ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ପୂର୍ବରୁ ଚାରିବାଡ଼ର ବାଡ଼ଗ୍ରାହୀ ଦଇତା ସେବକମାନେ ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇଥାନ୍ତି ଓ ପହଣ୍ଡି ସହ ତତପୂର୍ବ ନୀତିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଏହି ପହଣ୍ଡି ବିଜେରୁ ଉତ୍କଳୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ମହାନତାର ପରିଚୟ ମିଳେ। ତାହା ଯେପରି ବିଶେଷତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସେପରି ଭାବଦ୍ୟୋତକ । ଏପରିକି ଅତୀତରେ ବହୁ ଭକ୍ତ, କବିଗଣ ଠାକୁରର ଏହି ପବିତ୍ର ପହଣ୍ଡି ଦର୍ଶନ ପୂର୍ବକ ଭାବ ବିହ୍ୱଳିତ ହୋଇ ଅନେକ ଜଣାଣ,ଭଜନ, ସ୍ତୋତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ରଚନା କରି ନିଜକୁ ପ୍ରଭୁପାଦ ତଳେ ସମର୍ପି ଦେଇଛନ୍ତି। ଛେରାପହଁରା ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଓ ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରାର ଅନ୍ୟତମ ମୂଖ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ ହେଉଛି ପୁରୀ ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ତିନି ରଥ ଉପରେ ଛେରାପହଁରା ସେବା। ଏହି ଛେରାପହଁରା ନୀତିକୁ ଦେଖିବା ଲାଗି ଉଭୟ ସିଂହଦ୍ୱାର ଓ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରଠାରେ ଲକ୍ଷାଧିକ ଭକ୍ତ ତଥା ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସମାଗମ ହୋଇଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରନ୍ଥ, କାବ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦିରେ ଛେରା ପହଁରା ନୀତି ଯେଉଁ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି, ତାହା ଦୀର୍ଘ ଏକ ଶହ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ସେପରି ଭାବରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉନଥିବା ଜଣାଯାଏ । କେତେକ ଐତିହାସିକ, ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଏବଂ ଗବେଷକମାନଙ୍କ ମତରେ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀ ରାଜା କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ସମୟରେ ଏହି ଛେରା ପହଁରା ନୀତି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ଆଜକୁ ପ୍ରାୟ ୫୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଗଜପତି ମହାରାଜା ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ରାଜତ୍ୱ କାଳରେ ପୁରୀ ଗଣାମଲ୍ଲ ସାହି ନିବାସୀ ତତ୍କାଳୀନ ଦେଉଳକରଣ ସେବକ ଗୋବିନ୍ଦ ପଟ୍ଟନାୟକ (ସାନ୍ତରା) କୁଞ୍ଜ ମଠରେ ଦୀକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରି ଗୋବିନ୍ଦ ଦାସ ବାବାଜୀ ନାମରେ ପରିଚିତ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ୧୪୫୬ ଶକାବ୍ଦରେ ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ ଚକଡା଼ ପୋଥି ରଚନା ଶେଷ କରି ତାହା ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ଦେବଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରିଥିଲେ। ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ନୃପଣି ମାର୍ଜନୀ ଧରିଣ ଛତା ତଳୁ ପହଁରିଲେ ପଥ ନୃପରାଣ ତାର ଭାବ ଦେଖି ଗୋରା ବୋଲେ ଆଣ୍ଟ କରି ଯେ ନୋହେ ରାଜନ କୃଷ୍ଣ ପାର୍ଶ୍ୱଦ କିଶୋରୀ ଧନ୍ୟ ରାଜା ମାର୍ଜନୀର କରେ ସେବା କରେ ଯେ ଜଗତେ ନାହିଁ କାହିଁ ଅଛି ନୀଳାଚଳେ। ଏଠାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଥିବା ଛତାତଳ ଅର୍ଥ ସିଂହଦ୍ୱାରଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ବଡ଼ଛତା ମଠଠାରୁ ରଥ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଏପରିକି ଚୈତନ୍ୟ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ତିରୋଧାନର ୮୦ବର୍ଷ ପରେ କୃଷ୍ଣ ଦାସ କବିରାଜ ଗୋସ୍ୱମୀଙ୍କ ପ୍ରଣୀତ ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ ଚରିତାମୃତ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଛେରା ପହଁରା ସମ୍ପର୍କରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ, ତବେ ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର କରେ ଆପନ ସେବନ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ମାର୍ଜନୀ ଲେୟା କରେ ପଥ ସମ୍ମାର୍ଜନ ଚନ୍ଦନ ଜଳେତେ କରେନ ପଥ ନିଷିଞ୍ଚବେ ତୁଚ୍ଛ ସେବା କରେ ବୈସେ ରାଜ ସିଂହାସନେ ଉତ୍ତମ ହେୟା ରାଜା କରେ ତୁଚ୍ଛ ସେବନ । ପଥ କହିଲେ ରାସ୍ତାକୁ ବୁଝାଯାଉଅଛି। ସୁତରାଂ ସେହି ସମୟରେ ଠାକୁରମାନେ ପହଣ୍ଡି ହୋଇ ଆସୁଥିବା ରାସ୍ତାକୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ମାର୍ଜନୀରେ ଗଜପତିମାନେ ସଫାକରି ଭକ୍ତିଭାବର ପରିଚୟ ଦେଉଥିଲେ। ଇଂରେଜ ପ୍ରଶାସକ ଜନ୍ ବିମସ୍ (୧୮୬୯-୧୮୭୭)ଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଚିତ Memories of a Bengal Civilian ପୁସ୍ତକର ୩୨୩ ପୃଷ୍ଠାର ଶେଷଭାଗରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ xxxଜଗନ୍ନାଥ ରଥରେ ବସିଯିବାର ବଡ଼ ଉତ୍ସବ ଦିନ ରାଜା ମନ୍ଦିର ଆଗରେ ଥିବା ପାହାଚକୁ ସୁନାର ପହଁରାରେ ଓଳାନ୍ତିxxx। ଏଥିରୁ ଅନୁମିତ ହୁଏ ଯେ, ଗଜପତି ଦିବ୍ୟସିଂହ ଦେବଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ବେଳେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଆଗରେ ପାହଚ ଓ ରାସ୍ତକୁ ସୁନା ଖଡି଼କାରେ ଓଳାଇବା ବିଧି ବଳବତ୍ତର ଥିଲା। ମାତ୍ର ତାଙ୍କ ରୁଗ୍ଣ ପୁତ୍ର ରାଜା ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବଙ୍କ ସମୟରେ ରଥ ଉପରର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ୱ ଛେରା ପହଁରାର ନୂତନ ବିଧି ବିଧାନ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଏହି ପ୍ରଥା ଅଦ୍ୟାବଧି ଅନୁସୃତ ହୋଇ ଆସୁଅଛି। ଛେରା ଓ ପହଁରା ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦର ସମ୍ମିଶ୍ରଣରେ ଛେରା ପହଁରାର ସୃଷ୍ଟି। ଛେରା ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ତରତଳା , ଯାହାକି ବହଳିଆ ଘୋରା ଚନ୍ଦନକୁ ବୁଝାଏ। ପହଁରା ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଓଳାଇବା । ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ଛେରା ପହଁରା ନୀତି ମଧ୍ୟରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦର୍ଶନ,ରାଜନୀତି, ବନ୍ଦାପନା, କର୍ପୂର ବର୍ତ୍ତକ, ଚାମର, ଆଲଟ ସେବା, ପୟମାଳା ଗ୍ରହଣ ଆଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ତିନି ରଥ ଉପରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହହମାନଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ହୋଇ ରଥାରୁଢ଼ ହେବାପରେ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନୀତି ଯଥା ମଦନମୋହନ, ରାମ, କୃଷ୍ଣ ବିଜେ , ସୋଲ, ଚିତା ଲାଗି ରୁନ୍ଧା ଇତ୍ୟାଦି ନୀତି ବଢ଼ିବା ପରେ ମୁଖ୍ୟ ବିଗ୍ରହଙ୍କ ମଇଲମ ଓ ମାଳଫୁଲ ଲାଗି ହୋଇଥାଏ। ଏହାପରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ତରଫରୁ ଜନୈକ ପଦାଧିକାରୀ, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର କମାଣ୍ଡର, ଆବଶ୍ୟକ ସଂଖ୍ୟକ ପୋଲିସ ଶ୍ରୀନଅର ନିକଟକୁ ଯାଇ ବିଧିବଦ୍ଧ ଭାବରେ ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କୁ ଛେରା ପହଁରା ସେବା କରିବା ପାଇଁ ଖବର ପଠାଇଥାନ୍ତି। ଖବର ପାଇ ଗଜପତି ମହାରାଜ ପାରମ୍ପାରିକ ପୋଷାକ ପରିଧାନ କରି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରାଜକୀୟ ବେଶରେ ଆସିଥାନ୍ତି । ଉକ୍ତଦିନ ଛେରା ପହଁରା ନୀତି ସରିବା ଯାଏଁ ଗଜପତି ମହାରାଜା ଉପବାସ ରହିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଶ୍ରୀନଅରର ଅଧିଷ୍ଠାତ୍ରୀ ଦେବୀ କନକ ଦୁର୍ଗା ଠାକୁରାଣୀଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଶ୍ରୀନଅର ଅଗଣାରେ ରଖାଯାଇଥିବା ହାତୀଦନ୍ତ ଓ ରୌପ୍ୟ ନିର୍ମିତ ତାମଯାନ (ମେହେନା)ରେ ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି। ସର୍ବପ୍ରଥମେ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ରଥରେ ଛେରା ପହଁରା କରନ୍ତି। ପ୍ରଥମେ ଗରାବଡ଼ୁ ସେବକଙ୍କଠାରୁ ହାତୁଆଣି (ରାଜାଙ୍କ ହାତକୁ ଉକ୍ତ ସେବକ ପାଣି ବଢ଼ାଇଥାନ୍ତି) ନେଇ ଗଜପତି ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି। ସୁନା କର୍ପୂର ଆଳତିରେ କର୍ପୂର ବସାଇ ଭଣ୍ଡାର ମେକପ ରାଜାଙ୍କ ହସ୍ତକୁ ବଢ଼ାଇଥାନ୍ତି। ରାଜା ଠାକୁରଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଆରତି କରି ସୁନା ଚାମର ଆଲଟ ସେବା କରିଥାନ୍ତି। ତତ୍ପରେ ରଥ ଉପରେ ସିଂହାସନ ତଳକୁ ଓହ୍ଲାଇଥାନ୍ତି। ପୂର୍ବରୁ ଦୟଣାମାଳି ଦେଇଥିବା ଶୁକ୍ଳ ଫୁଲ ଭଣ୍ଡାର ମେକାପ ପୂଜା ପିଙ୍ଗଣରେ ଧରିଥାଏ। ଏହି ସମୟରେ ରାଜଗୁରୁ ମୁଦୁଲି ସେବକଙ୍କଠାରୁ ସୁନା ଖଡି଼କା ଆଣି ସଂସ୍କାର କରି ଗଜପତିଙ୍କ ହାତକୁ ବଢ଼ାଇଥାନ୍ତି। ଭଣ୍ଡାର ମେକପ ରଥର ଚାରି ପାଖରେ ବୁଲି ଶୁକ୍ଳ ଫୁଲ ଆଗରେ ପକାଉଥିବେ ଓ ଗଜପତି ମହାରାଜା ସୁନା ଖଡିକା ଧରି ରଥ ଚାରି ପାଖେ ପହଁରିଥାନ୍ତି। ଏହା ପରେ ଘଟୁଆରୀ ପ୍ରଦତ୍ତ ରୂପା ପିଙ୍ଗଣରେ ଥିବା ଚନ୍ଦନ ପାଣିକୁ ରାଜଗୁରୁ ସଂସ୍କାର କରିବାପରେ ଭଣ୍ଡାର ମେକପ ଗଜପତିଙ୍କ ହସ୍ତକୁ ବଢ଼ାଇଥାନ୍ତି। ତତ୍ପରେ ଗଜପତି ଚନ୍ଦନପାଣି ରଥ ଚାରିପଟରେ ଛିଞ୍ଚିଥାନ୍ତି। ଏହି କ୍ରମରେ ବଳଭଦ୍ର, ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ରଥ ଉପରେ ଛେରା ପହଁରା ସରିଥାଏ। ଛେରା ପହଁରା ନୀତି ସରିବା ପରେ ତାମଯାନରେ ଗଜପତି ମହାରାଜା ପଟୁଆର ସହ ଶ୍ରୀନଅର ଅଭିମୁଖେ ଯାତ୍ରା କରିଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପି ତଥା ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଉକ୍ତ ସେବା ମୁଦିରଥ ସେବକ କରିଥାନ୍ତି। ଏପରିକି ଅତୀତରେ ବହୁବର୍ଷ ଧରି ମୁଦିରଥ ସେବକ ଛେରା ପହଁରା ସେବା କରିଥିବାର ପ୍ରମାଣ ରହିଛି। ରଥ ଚକଡା଼ରେ ଛେରା ପହଁରା ସମ୍ପର୍କୀୟ ଏକ ବିବରଣୀ ମିଳୁଅଛି। ଯଥା : ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ର ଦେବ ମୋଗଲ ହେବାରୁ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ବଡ଼ଜେନା ରାଉତ ରାଜୁତିରେ ମୁନିମ୍ ଖାଁ ଡରରେ ପାଲରେ ପଡି ମୋଗଲ ବୋଲାଇଲେ । ଶକବତ୍ସରେ ୧୫୦୮ରେ ରଥଯାତ୍ରାରେ ରାଜାଥାଇ ମୁଗଲ ହୋଇଯିବାରୁ ଛେରା ପହଁରା କରିବା ନୋହିଲା ମୁଦିରଥ (ମୁଦ୍ର ହସ୍ତ) ଶାଢ଼ୀ଼ ନଥିବାରୁ ଛେରା ପହଁରା ଦାମୋଦର ଚମ୍ପତିରାୟ ଛେରା ପହଁରା କରିବା କଥା ଉଠିଲା । ମାତ୍ର ପରିଶେଷରେ ଭିତରଚ୍ଛ ନାରୟଣ ମହାପାତ୍ର ଛେରା ପହଁରା କଲେ। ଅତୀତରେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ପାଳିତ ରଥଯାତ୍ରାରେ ଗଜପତି ମହାରାଜାମାନେ ଛେରା ପହଁରା ନିମିତ୍ତ ବହୁ ଆଡ଼ମ୍ବରପୂର୍ଣ୍ଣ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ବାହାରୁଥିଲେ । ପୂର୍ବେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ତଥା ପୁରୀ ଗଜପତି ମହାରାଜାମାନେ ଏକାଧିକ ହସ୍ତୀ ଗୃହପାଳିତ ପଶୁ ରୂପେ ପାଳନ କରୁଥିଲେ। ରଥଯାତ୍ରା ଅବସରରେ ଗଜପତି ମହାରାଜାମାନେ ରଥରେ ଛେରା ପହଁରା ସେବା କରିବା ସମୟରେ ସୁସଜ୍ଜିତ ହସ୍ତୀ ମଧ୍ୟ ଶୋଭାଯାତ୍ରାର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ରହୁଥିଲେ, ଯାହାକି ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନମୁଗ୍ଧକର ଦୃଶ୍ୟ ଅଟେ। ପୂର୍ବ ପରମ୍ପରାକୁ ରକ୍ଷାକରି ପୁରୀ ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିପାଳିତ ପ୍ରାୟ ଚାରି ପାଞ୍ଚଗୋଟି ହସ୍ତୀ ମଧ୍ୟରୁ କ୍ରମେ କ୍ରମେ କ୍ଷୟହୋଇ ଶେଷକୁ ମାତ୍ର ଦୁଇଗୋଟି ହସ୍ତୀ ଥିଲେ । ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଗଙ୍ଗାରାମ ନାମକ ଏକ ହସ୍ତୀକୁ ଗଜପତି ମହାରାଜ ବୀରକିଶୋର ଦେବ (ଖ୍ରୀ.ଅ. ୧୯୫୬-୧୯୭୦)ଙ୍କ ସମୟରେ ମସ୍ତିଷ୍କ ବିକୃତି ଯୋଗୁଁ ମାରି ଦିଆଯାଇଥିଲା ଏବଂ ମୋତି ନାମକ ଶେଷ ହସ୍ତୀଟିର ଏକ ଆକସ୍ମିକ ଦୁର୍ଘଟଣା ବଶତଃ ୧୯୭୭ ମସିହାରେ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଅପରପକ୍ଷରେ ହସ୍ତୀ ପାଳନ ବହୁ ବ୍ୟୟ ସାପେକ୍ଷ ହେଉଥିବାରୁ ଗଜପତିଙ୍କ ବଂଶରେ ହସ୍ତୀ ପାଳନ ପରମ୍ପରାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣଛେଦ ପଡିଲା । ବିଗତ କିଛିଦିନ ଧରି ରଥଯାତ୍ରା ଓ ବାହୁଡା ଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଛେରା ପହଁରା ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଅନୁମତି କ୍ରମେ ନନ୍ଦନକାନନରୁ ଏକ ହସ୍ତୀ ଅଣାଯାଉଥିଲା। କିନ୍ତୁ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ନନ୍ଦନକାନନ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ଆଉ ହସ୍ତୀ ଯୋଗାଉ ନାହାନ୍ତି। ୨୦୦୧ ଏବଂ ୨୦୦୨ ମସିହାରେ ବାରଣାସୀର ଜୈନକ ହାତୀ ବ୍ୟବସାୟୀ ଦୁଇଟି ହସ୍ତୀକୁ ପୁରୀକୁ ଆଣି ରଥଯାତ୍ରାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରି ଫେରି ଯାଉଥିବା ଜଣାଯାଏ। ସମ୍ପ୍ରତି କେତେକ ଅସୁବିଧା କାରଣବଶତଃ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ଧରି ଛେରା ପହଁରା ନିମିତ୍ତ ହସ୍ତୀ ଯୋଗଦାନ କରୁନାହାନ୍ତି। ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ବର୍ତ୍ତମାନର ପୁରୀ ଗଜପତି ମହାରାଜା ରଥଯାତ୍ରା ଓ ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରା ବ୍ୟତୀତ ଦୋଳବେଦୀରେ , ସ୍ନାନବେଦୀରେ ଓ ଚାପ ଉପରେ ଛେରା ପହଁରା ସେବା କରିଥିବା ଜଣାଯାଏ। ରଥଟଣା ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ତିନି ରଥ ଉପରେ ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ଛେରା ପହଁରା ନୀତି ସରିବା ପରେ ରଥରୁ ଚାରମାର (ତାଳ ଓ ନଡିଆ ଗଛ କାଠରେ ଚାରମାର ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ) ଭୋଇ ସେବକମାନଙ୍କ ସହାୟତାରେ ଖୋଲା ଯାଇଥାଏ। ତତ୍ପରେ ସାରଥୀ ଓ ଅଶ୍ୱଙ୍କୁ ଆରୋହଣ ପୂର୍ବକୁ ରୂପକାର ସେବକମାନେ ଅଶ୍ୱମାନଙ୍କୁ ରଥ ଦଉଡି଼ଦ୍ୱାରା ବାନ୍ଧିଥାନ୍ତି। ଏହା ପରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ ରଥ ଦଉଡ଼ିକୁ ରଥରେ ଲଗାଯାଇଥାଏ। ପ୍ରତି ରଥରେ ୪ଟି ଲେଖାଏଁ ଦଉଡି଼ ବନ୍ଧା ଯାଇଥାଏ। ରଥ ଟଣାର ଅନ୍ୟତମ ଆକର୍ଷଣ ହେଉଛି ରଥ ଦଉଡି଼ । ଏହି ପବିତ୍ର ଦଉଡ଼ିକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ରଥ ଟାଣି ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତ ନିଜକୁ ଧନ୍ୟ ମଣିଥାନ୍ତି। ଗତ କିଛି ବର୍ଷ ଧରି ଏହି ଦଉଡ଼ି ରାଜ୍ୟ କେରଳ କଏର ନିଗମରୁ ଆଣାଯାଉଅଛି। ପୂର୍ବରୁ କଲିକତା କଏର ବୋର୍ଡ଼ ଏହି ଦଉଡି ଯୋଗାଉଥିଲା। ଦଉଡ଼ିର ମାପ ଓ ସଂଖ୍ୟା ନିମ୍ନରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି। ୮ ଇଞ୍ଚ ଗୋଲାଇ ବିଶିଷ୍ଟ ୨୨୦ ଫୁଟ୍ ଲମ୍ବର ୧୨ ଗୋଟି ଦଉଡ଼ି ତିନି ରଥ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ପଡିଥାଏ। ୩ ଇଞ୍ଚ ଗୋଲାଇ ବିଶିଷ୍ଟ ୪୫୦ ଫୁଟ୍ ଲମ୍ବର ୩ଟି ଦଉଡି ରଥ ଘେର ପାଇଁ ଦରକାର ହୋଇଥାଏ। ୨୨୦ ଫୁଟ୍ ଲମ୍ବର ଏକଗୋଟି ଦଉଡି ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ରଖାଯାଇଥାଏ ବୋଲି ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ସୂତ୍ରରୁ ପ୍ରକାଶ । ସର୍ବପ୍ରଥମେ ବଳଭଦ୍ର ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ତାଳଧ୍ୱଜ ରଥ ଟଣାଯାଏ । ସମତାଳରେ ଉଭୟ ଭଟିମୁଣ୍ଡା ଓ ପୁରୀ ଘଣ୍ଟୁଆମାନେ ଏହି ସମୟରେ ଘଣ୍ଟ ବଜାଇଥାନ୍ତି। ଡାହୁକ ରଥ ଉପରେ ଠିଆ ହୋଇ ଯୋଡ଼ି ଲମ୍ବା ବେତ ଧରି ରଥ ବୋଲି ଗୀତ ଗାଇ ଭକ୍ତଜନଙ୍କୁ ଆମୋଦିତ କରିଥାନ୍ତି । ସର୍ବ ଧର୍ମ ନିର୍ବିଶେଷରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁ ଭକ୍ତ ରଥ ଦଉଡ଼ି ଧାରଣ ପୂର୍ବକ ଆନନ୍ଦ ମନରେ ରଥକୁ ଟାଣିଥାନ୍ତି । ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ହରିବୋଲ, ହୁଳହୁଳି, ସଂକୀର୍ତ୍ତନ ଇତ୍ୟାଦିରେ ସମଗ୍ର ବଡ଼ଦାଣ୍ଡ ଏକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ତାଳଧ୍ୱଜ ରଥ ପରେ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ଦେବଦଳନ ଓ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥ ଟଣା ଯାଇଥାଏ। ଏହି ରଥ ଟଣା ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ମଠ, ଜାଗା, ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ତରଫରୁ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ୱର କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଏଥି ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରୀନଅର ଓ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସଦର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ଅବସ୍ଥିତ ମାଉସୀ ମା’ ମନ୍ଦିରଠାରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ପୋଡ଼ ପିଠା ଭୋଗ ଲାଗିଥାଏ । ପ୍ରତି ରଥ ଉପରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପୋଲିସ କର୍ମଚାରୀ (ବରକନ୍ଦାଜ) ଏକ ନାଲି ରଙ୍ଗର ପତାକା ଧରି ରଥଟଣା ସମୟରେ ଭକ୍ତମାନଙ୍କୁ ଦିଗ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେବା ସହିତ ରଥ ଘେର ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ ସରକାରୀ ପୋଲିସ ବିଗୁଲ ଓ ନାଲି ରଙ୍ଗର ଏକ ପତାକା ଧରି ରଥଟଣାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ସାହାହର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ଯଦି ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ରଥ ତିନିଟି ଯାକ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରଠାରେ ପହଞ୍ଚି ନ ପାରେ, ତେବେ ତହିଁ‌ପର ଦିନ ସକାଳେ ଏହି ରଥଟଣା ହୋଇ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରଠାରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ । ଯାତ୍ରାରେ ମଠମାନଙ୍କ ଭୂମିକା ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ଅଧିକାଂଶ ରୀତିନୀତି ଓ ଯାନିଯାତ୍ରାଦି ସହିତ ମଠମାନଙ୍କର ସମ୍ପର୍କ ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ରହି ଆସିଛି। ସମ୍ପ୍ରତି ସେହି ପରମ୍ପରା କେତେକାଂଶ ଲୋପ ପାଇ ଯାଇଥିଲେ ହେଁ, କେତେକ ରୀତିନିତି, ବେଶ, ଯାନିଯାତ୍ରାଦି ସହ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମଠମାନଙ୍କର ସମ୍ପର୍କ ଏବେ ବି ଅକ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ ରହିଛି। ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ମଠମାନଙ୍କ ସହିତ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସେବା ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି। ଏଥି ନିମନ୍ତେ ବହୁ ବଦାନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ମଠ ମାରଫତରେ ହଜାର ହଜାର ଏକ ଭୂ-ସମ୍ପତି ତଥା ଅମୃତ ମଣୋହି ସମ୍ପତ୍ତି ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଦୈନନ୍ଦିନ ସେବା ବିଧାନର ସୁପରିଚାଳନା ନିମନ୍ତେ ଖଞ୍ଜିଥିଲେ। ମୂଖ୍ୟତଃ ବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଅମୃତ ମୋଣହି ଭୋଗଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ବେଶ ଓ ନୀତି ସମୟରେ ପୁଷ୍ପହାର, ପଦକ, ସୋଲ ତଥା ଜରି ଜମ୍ବୁରାରେ ନିର୍ମିତ ବେଶ ସାମଗ୍ରୀ ଯଥା (ହାତୀ ବେଶ, ପଦ୍ମ ବେଶ, ନବାଙ୍କ ବେଶ) ତ୍ରିମୁଣ୍ଡି ଚାନ୍ଦୁଆ, କନକ ମୁଣ୍ଡି ମରାମତି କରିବା, ରତ୍ନ ସିଂହାସନ ମାର୍ଜନା କରିବା, ଅଣସର ତାଟି ଓ ଚକଟା ଭୋଗ ଯୋଗାଇବା, ମଶାଲ ଜାଳିବା, ଚନ୍ଦନ କାଠ ଓ ରାଶି ତେଲ ଯୋଗାଇବା, ଠାକୁରଙ୍କ ସମସ୍ତ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ସମୟରେ ସୋଲ, ବାଉଁଶ ପାଲିଆ ଓ ଫୁଲ ତୁଳସୀଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ଟାହିୟା ପଠାଇବା, ଅଣସର ଓ ଅଧର ପଣା ଯୋଗାଇବା, ଦୈନନ୍ଦିନ ବଲ୍ଲଭ ଭୋଗ, ମହନ ଭୋଗ, ବାଲ ଭୋଗ, ଖଟଣି ମହାପ୍ରସାଦ, ଯାନିଯାତ୍ରା ଇତ୍ୟାଦିରେ ପନ୍ତି ଭୋଗ କରିବା, ଚାମର , ଆଲଟ ସେବା ଓ ସଂକୀର୍ତ୍ତନ କରିବା, ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି ଓ ପହୁଡ଼ ଆଳତିରେ ଭଜନ କୀର୍ତ୍ତନ, ପହଣ୍ଡି ବିଜେର ଡୋରୀ ପଠାଇବା, ମାଳଚୂଳ ଯୋଗାଇବା ସହିତ ଶହ ଶହ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ରଥ ଦଉଡି଼, ରଥକାଠ ବୁହା ହେବା ସମୟରେ ଶଗଡ଼ ଯୋଗାଇବା ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଠାକୁରମାନଙ୍କ କୋଠ ଭୋଗ ସାମଗ୍ରୀ ତଦାରଖ ଇତ୍ୟାଦି ସେବାମାନ ରହିଥିଲା। ଏହିପରି ଏହି ସେବା ନିର୍ବାହ ନିମନ୍ତେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ମଠର ମହନ୍ତମାନଙ୍କୁ ତତ୍କାଳୀନ ରାଜା ମହାରାଜାମାନେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସରଘର, ରୋଷରେ ଚୁଲା, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ମହନ୍ତାଇ ଶାଢ଼ୀ଼ ବନ୍ଧାଇବା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରଦାନ କରିଥିବାର ବହୁତ ପ୍ରମାଣ ରହିଛି। ସମ୍ପ୍ରତି ଏହି ସେବାରୁ ଅଳ୍ପ ସଂଖ୍ୟକ ମଠ ବିଚ୍ୟୁତ ହୋଇ ଯାଇଥିଲେ ହେଁ, ଏବେବି ଅନ୍ୟ କେତେକ ମଠ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ସେବାପୁଜା, ଯାନିଯାତ୍ରା ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ରହି ଆସୁଅଛନ୍ତି। ବିଶେଷକରି ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ରଥ ଓ ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରାରେ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମଠମାନଙ୍କର ସେବା ଓ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯୋଗାଣ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ରାଘବ ଦାସ ମଠ ରଥଯାତ୍ରାର ଅୟମାରମ୍ଭ ପୂର୍ବରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଅଣସର ପିଣ୍ଡିରେ ଗୋଟିଏ କାଠର କନକମୁଣ୍ଡି ଓ ପ୍ରଭା ଏହି ମଠ ଯୋଗାଇଥାଏ। ଅଣସର ବିଧି ସମୟରେ ରାଘବ ଦାସ ମଠ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପଣା ଓ ଚକଟା ଭୋଗ, (ଧୁଆ ମୁଗ, ପଣସ) ଓ ଖଞ୍ଜା ମୁତାବକ ସାତ ସେର ରାଶି ତେଲ ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି। ଖଳିଲାଗି ଏକାଦଶୀ ଦିନ ବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ସର୍ବାଙ୍ଗ ନିମନ୍ତେ ୭ କିଲୋଗ୍ରାମ ଚନ୍ଦନକାଠ, କର୍ପୂର, କେଶର ଏବଂ ଭିତର ପନ୍ତି ଭୋଗ ଇନିଷାତ୍ ମାନ ମଠ ତରଫରୁ ଯୋଗାଇଯାଇଥାଏ। ଏତଦ୍ ବ୍ୟତୀତ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ହାତ ତନ୍ତ ବୁଣା ଲୁଗା ଏକ ଗଜ ଓସାର, ଷୋହଳ ହାତ ଲମ୍ବର ୨୪ଟି ଏବଂ ଏକୋଇଶି ହାତ ଲମ୍ବ ୨ଟି ବନ୍ଧା ଯାଇ ଏକଗୋଟି ଲେଖାଏଁ ମୋଟ ୨୭ ଗୋଟି ଗଡା଼ ଲୁଗା ମନ୍ଦିର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ କିମ୍ବା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରସ୍ଥ ଗାରଦଠାରେ ଉକ୍ତ ମଠ ଦାଖଲ କରିଥାନ୍ତି। ନବଯୌବନ ଦର୍ଶନ ଦିନ ଅଣସର ତାଟି ଖୋଲିବା ପରେ ମଠର କର୍ମଚାରୀମାନେ ଉକ୍ତ ତାଟିକୁ ପ୍ରାପ୍ୟ ସ୍ୱରୂପ ମଠକୁ ଆଣିଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ପୂର୍ବ ଦିନ ମଠ ତରଫରୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ପହଣ୍ଡିରେ ଆବଶ୍ୟକ ଦୁଇ ଗୋଟି ବିଜେ ତୁଳୀ ଦିଆଯାଏ। ଏତଦ୍ ବ୍ୟତୀତ ସେନାପଟା ଲାଗି ନୀତି ପାଇଁ ମଠ ଶୁକ୍ଳ ସଜ ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଦିନ ରଥକୁ ବିଜେ କରିବା ସମୟରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ସାତ ପାହାଚଠାରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନେ ଶ୍ରୀମସ୍ତକରେ ଯେଉଁ ଟାହିୟା ଧାରଣ କରିଥାନ୍ତି, ତାହା ରାଘବ ଦସ ମଠ ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି। ବାଉଁଶ ପାତିଆ , ସୋଲ, ବିଭିନ୍ନ ପୁଷ୍ପ, ତୁଳସୀ , ଦୁବ ଇତ୍ୟାଦି ସାମଗ୍ରୀରେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ ୪ ଗୋଟି ବଡ଼ ଟାହିୟା ମଠ ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଦିନ ସକାଳ ଧୂପରେ ମଠର ଖେଚୁଡି଼ ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ରଥ ଉପର ଠାକୁରମାନେ ବିରାଜିତ ହେବା ପରେ ବାଲିଆ ମୌଜାରୁ ଆସିଥିବା ତୁଳସୀ ଚୂଳମାଳ ଇତ୍ୟାଦି ବିଗ୍ରହମାନଙ୍କୁ ଲାଗି କରାଯାଇଥାଏ। ରଥ ଚାଲିବା ସମୟରେ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡସ୍ଥ ନରେନ୍ଦ୍ର ମହଲାଠାରେ ପନ୍ତିଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ମଠ ସୂତ୍ରରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଥିବା କୂଅ ସଫାଇ କାମ ଏହି ମଠଦ୍ୱାରା ଅତୀତରେ କରାଯାଉଥିଲା। ବିଗ୍ରହମାନେ ରଥ ଉପରୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରର ସିଂହାସନକୁ ବିଜେ କରିବା ସମୟରେ ମଠ ତରଫରୁ ଟାହିୟା ଓ ପନ୍ତି ଭୋଗ କରାଯାଇଥାଏ। ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରର ଉକ୍ତ ୯ ଦିନ ନିମନ୍ତେ ଅସ୍ଥାୟୀ ଚାଳି ଘର ମଠଦ୍ୱାରା ତିଆରି ହୋଇଥାଏ। ଏଥିପାଇଁ ମନ୍ଦିର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ତରଫରୁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ। ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘର ପନ୍ତି ଭୋଗ ପିଠା ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର କୋଠ ଭୋଗ ରୋଷରେ କୋଠଭୋଗ ମହାସୁଆରମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ସେହି ପନ୍ତିଭୋଗ ମଠର ଖଞ୍ଜାଥିବା ମନ୍ଦିରର ମହସୁଆର ମୁହଁରେ ତୁଣ୍ଡି ବାନ୍ଧି ଛେକ ନିଅନ୍ତି ଓ ପନ୍ତି ବାଢ଼ନ୍ତି। ଏହି ଭୋଗ ଶେଷ ହେବା ପରେ ବିଭିନ୍ନ ନିଯୋଗ, ସେବାୟତ, ଶ୍ରୀନଅର, ମଠ ସେବାୟତ ତଥା କର୍ମଚାରୀଙ୍କୁ ବିତରଣ କରାଯାଇଥାଏ। ଏପରିକି ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଥିବା କୋଠ ଭୋଗ ରୋଷ ଚୁଲିରେ ପିଠା ତିଆରି ହେବା ପରମ୍ପରା ରାଘବ ଦାସ ମଠ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୈଣସି ମଠର ନାହିଁ । ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ରଥ ରଥ ଉପରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ସୁନାବେଶ ଅବକାଶରେ ମଠ ପକ୍ଷରୁ ପୁରି, ସୋଲା,ମହନ ଭୋଗ ଇତ୍ୟାଦି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଦ୍ୱାଦଶୀ ଦିନ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ମଠ ତରଫରୁ ତିନି ରଥରେ ତିନି ହାଣ୍ଡି ଅଧର ପଣା ଭୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ତ୍ରୋୟଦଶୀ ଦିନ ବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ମଠରୁ ସମସ୍ତ ପହଣ୍ଡି ବିଜେରେ ଆସୁଥିବା ଟାହିୟା ତୁଳନାରେ ସାମାନ୍ୟ ବଡ଼ ଆକାରର ଟାହିୟା ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଏ। ଉକ୍ତଦିନ ରାତିରେ ଜଗମୋହନରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ନାରାୟଣ ଗଇଁଠାଳ ଫିଟିବା ସମୟରେ ଭିତରେ ମଠ ପକ୍ଷରୁ ରସଗୋଲା ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ମଠ ରଥଯାତ୍ରା ଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ବାଇଶି ପାହାଚ ସଲଗ୍ନ କାଶୀ ବିଶ୍ୱନାଥ ମନ୍ଦିର ନିକଟସ୍ଥ ମଠର ସରଘର (ପ୍ଳଟ ନଂ ୧୬୫)ଠାରେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ମଠ ପକ୍ଷରୁ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ସେହିପରି ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ଓ ବାହୁଡା଼ ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ରଥଯାତ୍ରା ଦିନ ଠାକୁରମାନେ ରଥାରୂଢ଼ ହେବା ପରେ ମଠର ମଠାଧୀଶ ଜଗତ୍ ଗୁରୁ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ରଥ ଉପରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଦର୍ଶନ କରିଥାନ୍ତି। ଶଙ୍କରାନନ୍ଦ ମଠ ରଥଯାତ୍ରା ଓ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ମଠ ତରଫରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଭିତର ବେଢା଼ରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପନ୍ତି ଭୋଗ କରାଯାଇଥାଏ। ସେହିପରି ବାହୁଡା଼ ଦିନ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରର ନାକଚଣା ଦ୍ୱାରଠାରେ ମଠ ପକ୍ଷରୁ ୪ଟି ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଜଗନ୍ନାଥବଲ୍ଲଭ ମଠ ରଥଯାତ୍ରା ଓ ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଜଗନ୍ନାଥବଲ୍ଲଭ ମଠ ତରଫରୁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ସର୍ବମୋଟ ୨୩ ଗୋଟି ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରାଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଭିତରେ ୪ଟି, ରଥ ଚାଲିବା ସମୟରେ ମଠର ବିଜେସ୍ଥଳୀଠାରେ ୩ଟି, ଠାକୁରମାନେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରବେଶ କରିବା ସମୟରେ ୪ଟି, ହେରାପଞ୍ଚମୀ ଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀ ରଥ ଭାଙ୍ଗୀ ବାହୁଡା଼ ବିଜେ କରିବା ସମୟରେ ମଠର ବିଜେସ୍ଥଳୀଠାରେ ଗୋଟିଏ, ବାହୁଡା଼ ଦିନ ମଠ ବିଜେ ସ୍ଥଳୀଠାରେ ୩ଟି ଓ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ପରିସରରେ ୪ଟି ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ ରଥ ଉପରକୁ ମଠ ତରଫରୁ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଲାଗି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ମାଳ, ଚୂଳ ଇତ୍ୟାଦି ପଠାଯାଇଥାଏ। ଜଟିଆ ବାବାଜୀ (ସମାଧୀ ଆଶ୍ରମ) ମଠ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ତରଫରୁ ବାରଣାସୀସ୍ଥ ଶ୍ରୀ ବିଜୟକୃଷ୍ଣ ମଠର ସଭାପତିଙ୍କ ନିକଟକୁ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ନୀତି ପାଇଁ ୪ଟି ବିଜେ ଡୋରି ଯୋଗାଇବା ପାଇଁ ପତ୍ର ଲେଖା ଯାଇଥାଏ। ଉକ୍ତ ମଠ ପୁରୀର ଜଟିଆ ବାବା ମଠ ଜରିଆରେ ୨ଟି ବିଜେ ଡୋରି ପ୍ରତିବର୍ଷ ରଥଯାତ୍ରା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି। ବଡ଼ ଓଡ଼ିଆ ମଠ ରାଘବ ଦାସ ମଠ ଭଳି ବଡ଼ ଓଡ଼ିଆ ମଠ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପବିତ୍ର ରଥଯାତ୍ରାରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ଜଡି଼ତ ରହିଥାନ୍ତି। ଅଣସର ବିଧି ସମୟରେ ବଡ଼ ଓଡ଼ିଆ ମଠ ତରଫରୁ ଚକଟା ଭୋଗ ଓ ଅଣସର ପାଞ୍ଚମୀ ବା ଫୁଲୁରି ଲାଗି ନୀତି ପାଇଁ ୨ଟି କୁଡୁଆରେ ୫ ସେର ରାଶି ତେଲ ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି। ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପି ଅନୁଯାୟୀ ନେତ୍ରୋତ୍ସବ ଦିନ ବଡ଼ ଓଡ଼ିଆ ମଠ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ଶାଢ଼ୀ଼ ବନ୍ଧାକୁ ବାର ଲାଗି ଶାଢ଼ୀ଼ (ପାଟ ବସ୍ତ୍ର) ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ତରଫରୁ ପ୍ରଦାନ କରାୟାଇଥାଏ। ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରଠାରେ ପନ୍ତି ଚାଳି କରିବା ପାଇଁ ଏହି ମଠକୁ ମନ୍ଦିର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ତରଫରୁଅନୁମତି ଦିଆଯାଏ। ଧୂଳିଆ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଦିନ ଆଡ଼ପ ବିଜେ ସମୟରେ ଓ ବାହୁଡା଼ଯାତ୍ରା ଦିନ ଏହି ମଠ ତରଫରୁ ପନ୍ତିଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ଷଷ୍ଠୀ ଦିନ ସର୍ବାଙ୍ଗ ନୀତି ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଚନ୍ଦନ ଇତ୍ୟାଦି ସାମଗ୍ରୀ ବଡ଼ ଓଡ଼ିଆ ମଠ ଯୋଗାଇଥାଏ। ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱାଦଶୀ ତିଥିରେ ରଥ ଉପରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଥିବା ଅଧରପଣା ସମଗ୍ରୀ ଏହି ମଠ ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି। ପରମ୍ପରା ପ୍ରକାରେ ଓଡ଼ିଆ ମଠ ରତ୍ନସିଂହାସନ ଉପରେ ବନ୍ଧା ହେବା ପାଇଁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ନୂତନ ଭାବେ ତ୍ରିମୁଣ୍ଡି ଚାନ୍ଦୁଆ ଓ ଚକା ଅପସର ନୀତି ପାଇଁ ପାଟ କନା ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି। କନକମୁଣ୍ଡି ମରାମତି କରିବା କାର୍ଯ୍ୟ ଏହି ମଠର ଦାୟିତ୍ୱ ଅଟେ। ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ଦିନ ମଠ ତରଫରୁ ରତ୍ନସିଂହାସନ ମାର୍ଜନା କରାଯାଏ ଓ ନୀଳଚକ୍ରରେ ନୂତନ ଧ୍ୱଜା ବନ୍ଧାଯାଏ। ଛାଉଣୀ ମଠ ରଥଯାତ୍ରା ଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ବଣିଆ ସେବକମାନଙ୍କ ଘରୁ ସୋଲ ଚିତା ଅଣାଯାଇ ଏହି ମଠର ବିଜେସ୍ଥଳୀଠାରେ ରଖାଯାଇଥାଏ। ଠାକୁରମାନେ ରଥାରୂଢ଼ ହେବାପରେ ଏହି ସୋଲ ଚିତା ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ଲଗାଯାଇଥାଏ। ରଥଯାତ୍ରା, ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରା ଓ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ଦିନ ଏହି ମଠର ବିଜେସ୍ଥଳୀଠାରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ପନ୍ତି ଭୋଗ କରାଯାଇଥାଏ। ମହୀପ୍ରକାଶ ମଠ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପିର ଉଲ୍ଲେଖ ପ୍ରକାରେ ଅଣସର ସମୟରେ ଏହି ମଠ ମଇଲମ ଓ ଚକଡା଼ ଭୋଗ ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀରାମ ଦାସ (ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ୱ) ମଠ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା, ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରା ଓ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ଦିନ ଉକ୍ତ ମଠ ତରଫରୁ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ତଥା ରଥ ଚାଲିବା ସମୟରେ ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ମଠ ତତଫରୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରଠାରେ ପନ୍ତି ଚାଳି ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥାଏ। ରଥଯାତ୍ରାରେ ଉକ୍ତ ମଠର ମହନ୍ତ ଚାମର ଓ ଆଲଟ ସେବା କରିବାର ଅଧିକାର ରହିଛି। ଏମାର ମଠ ପୁରୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଏମାର ମଠ ତରଫରୁ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା, ଆଡ଼ପ ବିଜେ, ହେରା ପଞ୍ଚମୀ, ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ଦିନମାନଙ୍କରେ ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଅଣସର ସମୟରେ ମଠ ପକ୍ଷରୁ ଚକଟା ଭୋଗ କରାଯାଇଥାଏ। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ତରଫରୁ ଏହି ମଠକୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରଠାରେ ସାମୟିକ ଭାବେ ପନ୍ତି ଚାଳି ନିର୍ମାଣ କରିବା ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇଥାଏ। ଏହି ମଠର ମହନ୍ତ ରଥଯାତ୍ରା ଓ ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଚାମର ଓ ଆଲଟ ସେବା କରିବାର ଅଧିକାର ରହିଛି। ନେବଳ ଦାସ ମଠ ଏହି ମଠ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ପନ୍ତି ଚାଳି କରିବା ପାଇଁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରୁ ଅନୁମତି ପାଇଥାନ୍ତି। ଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ପରଦିନ ଅର୍ଥାତ ଆଡ଼ପ ବିଜେ ଦିନ ଏହିଠାରେ ମଠ ତରଫରୁ ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଗଙ୍ଗାମାତା ମଠ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରକୁ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଆଡ଼ପ ବିଜେ ସମୟରେ ଓ ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରା ଦିନ ଉକ୍ତ ମଠ ତରଫରୁ ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଅନ୍ୟ ମଠ ଭଳି ଏ ମଠକୁ ମଧ୍ୟ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ପନ୍ତି ଚାଳି କରିବା ପାଇଁ ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ତରଫରୁ ଅନୁମତି ଦିଆୟାଇଥାଏ। ଉପରବର୍ଣ୍ଣିତ ମଠମାନଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଥିବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମଠମଧ୍ୟରେ ସାନଛତା ମଠ, ସଂକ୍ରାନ୍ତି ମଠ, ତ୍ରିମାଳ ମଠ, ରେବସା ମଠ, ଉତ୍ତରପାର୍ଶ୍ୱ ମଠ, କେନ୍ଦୁଝର ମଠ, ସୁନାର ଗୌରାଙ୍ଗ ମଠ, ଘୁମୁସର ମଠ, ଲବଣିଖିଆ ମଠ, ରାଧାବଲ୍ଲଭ ମଠ, ମଙ୍ଗୁ ମଠ, ଆଉଲା ମଠ, ଗୋପାଳ ତୀର୍ଥ ମଠ ତରଫରୁ ପରମ୍ପରା ତଥା ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପି ଉଲ୍ଲେଖ ପ୍ରକାରେ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ଆଡ଼ପ ବିଜେ, ହେରା ପଞ୍ଚମୀ, ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରା, ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ତିଥିମାନଙ୍କରେ ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ପୂର୍ବେ ଶିବତୀର୍ଥ ମଠ ତରଫରୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ନାରୟଣ ଭେଟ ସମୟରେ (ଚାହାଣୀ ମଣ୍ଡପଠାରେ) ପନ୍ତି ଭୋଗ ହେଉଥିଲା। ଅନେକ ଦିନରୁ ଉକ୍ତ ମଠଟି ଲୋପ ପାଇଯିବାରୁ ଏହି ପନ୍ତି ଭୋଗ ମଧ୍ୟ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଛି। ଏତଦ୍ ବ୍ୟତୀତ ରଥଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ପନ୍ତି ତାଲିକାରେ ଜିୟର ସ୍ୱାମୀ ମଠ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ନ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରୁ ରଥତ୍ରୟ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରି ସିଂହଦ୍ୱାରଠାରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ମଠ ତରଫରୁ ବହୁ ଅର୍ଥ ଖର୍ଚ୍ଚ କରାଯାଇ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ସୁମିଷ୍ଟ ସ୍ୱାଦିଷ୍ଟ ପିଷ୍ଟକ ରଥ ଉପରେ ବିରାଜିତ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ପୂଜାପଣ୍ଡା ସେବକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନୈବେଦ୍ୟ କରାୟାଇଥାଏ। ରଥଯାତ୍ରା ଉତ୍ସବ ଅବସରରେ ବିଭିନ୍ନ ମଠ ତରଫରୁ ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯୋଗାଣ, ପନ୍ତି ଭୋଗ, ମଠାଧୀଶମାନଙ୍କ ଉପଚାର ଚାମର ଓ ଆଲଟ ସେବା କରିବା ବିଷୟ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପିର ୧୧୯ ନମ୍ବର ତାଲିକାରେ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନିକ ସେବା ତଥା ଉପସ୍ୱତରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି। ଧୂଳିଆ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଓ କାଦୁଆ ଗୁଣ୍ଡିଚା ସାଧରଣତଃ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ପର ଦିନକୁ ଧୂଳିଆ ଗୁଣ୍ଡିଚା କୁହାଯାଏ । ରଥଯାତ୍ରା ସମ୍ପର୍କରେ ମିଳୁଥିବା ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରନ୍ଥ, କାବ୍ୟ, କବିତାରୁ ଧୂଳିଆ ଗୁଣ୍ଡିଚା ବିଷୟରେ କୈଣସି ଉଲ୍ଲେଖ ଥିବାର ଦୃଷ୍ଟିକୁ ଆସୁନାହିଁ । ଆଜକୁ ପ୍ରାୟ ୧୫୦ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଉତ୍କଳ ଦୀପିକା ସମ୍ବାଦ ପତ୍ରରୁ ମିଳୁଥିବା ସୂଚନା ଅନୁଯାୟୀ ସେତେବେଳେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରଠାରୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ରଥ ପହଞ୍ଚିବାକୁ ପ୍ରାୟ ତିନି ଚାରି ଦିନ ସମୟ ଲାଗି ଯାଉଥିଲା । ସେ ସମୟରେ ପଶ୍ଚିମା ଓ ବଙ୍ଗୀୟ ଯାତ୍ରୀମାନେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ପର ଦିନ ତିନି ରଥ ଟାଣିବାର ସୁଯୋଗ ପାଉଥିଲେ । ଏହି ଦିନର ଯାତ୍ରା ଧୂଳିଆ ଗୁଣ୍ଡିଚା ନାମରେ ପରିଚିତ ହେଉଥିଲା। ଅଦ୍ୟାବଧି ସ୍ଥାନୀୟ ଅଧିବାସୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ପର ଦିନର ରଥଟଣା ଓ ଯାତ୍ରାକୁ ଧୂଳିଆ ଗୁଣ୍ଡିଚା ନାମରେ କୁହାଯାଇଥାଏ। ଅନ୍ୟ କେତେକଙ୍କ ମତରେ ପୂର୍ବେ ଯେଉଁ ବର୍ଷ ରଥଯାତ୍ରା ଦିନ ପ୍ରବଳ ଖରା ହୋଇ ରାସ୍ତାରେ ଧୂଳି ଉଡି଼ଥାଏ, ସେହି ଦିନର ଯାତ୍ରାକୁ ଧୂଳିଆ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଓ ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ରଥଯାତ୍ରା ଦିନ ପ୍ରବଳ ବର୍ଷା ହୋଇ ରାସ୍ତା କାଦୁଅ ହେଲେ ସେଦିନର ଯାତ୍ରାକୁ କାଦୁଆ ଗୁଣ୍ଡିଚା ନାମରେ କଥିତ ହୋଇଥାଏ। ରଥ ଭୋଗ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନେ ରଥ ଉପରେ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିବା ସମୟରେ ଅନ୍ନ ଭୋଗ ନ ହୋଇ କେବଳ ଶୁଖିଲା ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଗୋପାଳବଲ୍ଲବଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସମସ୍ତ ଧୂପ, ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ, ସନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପ ଓ ବଡ଼ ସିଂହାର ଧୂପରେ ମୂଖ୍ୟତଃ ବଲ୍ଲଭ ଖଇ, କୋରା, ଶର୍କରା ଜାତୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଭୋଗ ହୁଏ । ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଆକାରର ରଥ କୋରା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ରଥ ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ରହି ନୀତି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ଏହି ଭୋଗ କରାଯାଏ। ମହାସୁଆରମାନେ ଭୋଗ ଆଣି ରଥ ଉପରେ ପନ୍ତିରେ ବାଢ଼ନ୍ତି । ପୂଜାପଣ୍ଡାମାନେ ପଞ୍ଚୋପଚାରରେ ଏହି ଧୂପ ପୂଜାଗୁଡି଼କୁ ସମାପନ କରିଥାନ୍ତି । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପିରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ, ରଥ ଉପରେ ପୂର୍ବରୁ ହେଉଥିବା ଭୋଗଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ବଡ଼ ସାନ ମନୋହର- ୧୬ ମୂର୍ତ୍ତି, ପଶୁପାଳନ କାକର - ୯ ମୂର୍ତ୍ତି, ତାଟ ବାବଦ ନାଡି- ୮ ମୂର୍ତ୍ତି, ଗଜା ବଡ଼ ସାନ - ୪ ମୂର୍ତ୍ତି, ଟାକୁଆ - ୨ ମୂର୍ତ୍ତି, ଫେଣି- ୧ ମୂର୍ତ୍ତି, କକରା - ୧୨ ମୂର୍ତ୍ତି,ଡାଳିମ୍ବ- ୩୦ ମୂର୍ତ୍ତି, ଟାକୁଆ ସାନ ସରା- ୪ ମୂର୍ତ୍ତି, ଗଜା- ୧୫ ମୂର୍ତ୍ତି, ସୁଆର ନଡୁ- ୧୪ ମୂର୍ତ୍ତି ଓ କାକରା - ୫ ମୂର୍ତ୍ତି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏତଦ୍ ବ୍ୟତୀତ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଦିନ ରଥ ଉପରେ ଘଣ୍ଟ ଛତା ଅଧିକ ଭୋଗ ମଧ୍ୟରେ କୋରା - ୭୪ ମୂର୍ତ୍ତି, ଖଇ- ୨୧ ଓଳି, ବଡ଼ କାକରା- ୪୮ ମୂର୍ତ୍ତି, ଉଠା କାକର -୨୬ ମୂର୍ତ୍ତି, ମହା ପ୍ରଶସ୍ତ ମନହର - ୮ମୂର୍ତ୍ତି, ବଡ଼ ଅମାଲୁ- ୩୦ମୂର୍ତ୍ତି, ସାନ ଅମାଲୁ- ୬୧ ମୂର୍ତ୍ତି, , ଝଡେଇ ନେଦା - ୧ ତାଡ଼, ମାଣ୍ଡୁଅ - ୨୭ ମୂର୍ତ୍ତି, ଟାକୁଆ - ୨୨ ମୂର୍ତ୍ତି, ଟାକୁଆ ବଡ଼ସେରା - ୪ ମୂର୍ତ୍ତି, ରଥ ମନହର- ୨୬ ମୂର୍ତ୍ତି, ମରିଚ ନଡୁ-୧୦୪ ମୂର୍ତ୍ତି ଉଲ୍ଲେଖ ଥିବା ଜଣାଯାଏ। ଅନେକ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ଏପରିକି ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପି ପ୍ରଣୀତ ହେବା ଆଗରୁ ଉପରୋକ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ ରଥ ଉପରେ ଭୋଗ ହେଉନାହିଁ। ସମ୍ପ୍ରତି ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଓ ଧାର୍ଯ୍ୟ ପରିମାଣର ରଥ କୋରା, ବଲ୍ଲଭ ଖଇ, ଗଜାମୁଗ, ପାତି ନଡିଆ, ବିଭିନ୍ନ ଫଳ, ଶଙ୍ଖାକୃତି ଶାକର ଇତ୍ୟାଦି ଭୋଗ ରଥରେ ଠାକୁରଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ନୈବେଦ୍ୟ ହେଉଛି। ହେରା ପଞ୍ଚମୀ ରଥଯାତ୍ରା ପାଳନ ଅବସରରେ ହେରା ପଞ୍ଚମୀ ଉତ୍ସବ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରସଙ୍ଗ। ସାଧାଣତଃ ରଥଯାତ୍ରାଠାରୁ ପଞ୍ଚମୀ ଦିବସରେ ଅର୍ଥାତ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଷଷ୍ଠୀ ଦିନ ହେରା ପଞ୍ଚମୀ ଉତ୍ସବ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ। ଯାତ୍ରା ଭାଗବତରେ କୁହାଯାଇଛି - ତତୋ ଗୁଣ୍ଡିଚାନନ୍ତରଂ ପଞ୍ଚମ ଦିବସେ ହେରା ପଞ୍ଚମୀ ଭବତି । ତେବେ ହେରା ପଞ୍ଚମୀ ନୀତି ସମ୍ପର୍କରେ ବାମଦେବ ସଂହିତରେ ବିଶେଷ ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା ହୋଇଥିବା ଜଣାଯାଏ । ପୁରୀ ଓଡ଼ିଆ ମଠରେ ସଂରକ୍ଷିଣ ରଥ "ଚକଡ଼ା ପୋଥି"ର ବର୍ଣ୍ଣନାନୁଯାୟୀ: ହେରା ପଞ୍ଚମୀ ଯାତ୍ରା ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ସୁନ୍ଦର ଜନଶୃତି ବା ଆଖ୍ୟୟିକା ରହିଛି। ତାହା ହେଲା, ଜଗନ୍ନାଥ ତାଙ୍କର ଭ୍ରାତା ଓ ଭଗିନୀଙ୍କ ସହ ରଥରେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରକୁ ଯାତ୍ରା କରିବା ଫଳରେ ପତି ବିରହ ବିଧୁରା ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀ ସ୍ୱକୀୟ ବିରହ ବ୍ୟଥା ଭଗିନୀକଳ୍ପା ବିମଳାଦେବୀଙ୍କ ପାଖରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ପ୍ରତିକାରର ପରାମର୍ଶ ଚାହିଁଥିଲେ। ଏହି ବିଷୟ ବାମଦେବ ସଂହିତାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ହୋଇଛି। ବିମଳାଦେବୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ସାନ୍ତ୍ୱାନା ବାକ୍ୟରେ ବୁଝାଇ କହିଥିଲେ ଯେ, ସ୍ୱାମୀ ଯଦି କେବେ ବିବେକ ଶୂନ୍ୟ ହୋଇ ଅକରଣୀୟକୁ କରଣୀୟ ବୋଲି ମନେ କରନ୍ତି, ତେବେ ତାଙ୍କୁ ଉଚ୍ଚାଟିତ କରିବାକୁ ପଡିଥାଏ। ତେଣୁ ତୁମ ମୋହଚୂର୍ଣ୍ଣ ନେଇ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାତ୍ରା କରିବା ଉଚିତ୍ । ଏହି ମରାମର୍ଶ ଦେବାରୁ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚାର ପଞ୍ଚମ ଦିବସରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଇଥିଲେ । ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରୁ ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କର ଦର୍ଶନ ନିମନ୍ତେ ଗୁପ୍ତରେ ଯାଇ ଏକାନ୍ତରେ ଦର୍ଶନ କରି ମୋହାଞ୍ଜନରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ମୁଗ୍ଧ କରିଥିବାରୁ ପରେ ପ୍ରତ୍ୟାଗମନ ପାଇଁ ରଥ ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖ କରାଯିବା ନିମନ୍ତେ ଆଦେଶ ଦିଆଗଲା । ଯାହା ଫଳରେ କି ହେରା ପଞ୍ଚମୀର ପ୍ରରଦିନ ପ୍ରଭୁଙ୍କର ଆଜ୍ଞାମାଳ ଦିଆଯାଇ ରଥ ଦକ୍ଷିଣମୋଡ଼ ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପିରେ ହୋଇଥିବା ଉଲ୍ଲେଖ ପ୍ରକାରେ ହେରା ପଞ୍ଚମୀ ଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଭଣ୍ଡାର ଘରେ ବିଜେ ହୋଇଥିବା ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀଙ୍କୁ ପାଳିଆ ମହାଜନ ସେବକମାନେ ମାଜଣା କରନ୍ତି। ଏହା ପରେ ବନକ ଲାଗି, ପାଟ ଶାଢ଼ୀ଼, ଅଳାଙ୍କାର ଇତ୍ୟାଦି ଲାଗି ହୋଇ ବେଶ ବଢ଼ିବା ପରେ ପୂଜାପଣ୍ଡା ସେବକଙ୍କଦ୍ୱାରା ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ତତ୍ପରେ ବଟବୃକ୍ଷ ତଳେ ରହିଥିବା ବିମାନକୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି। ବିମାନବଡ଼ୁ ସେବକମାନେ ବିମାନକୁ ଧାରଣ କରି ଘଣ୍ଟ, କାହାଳି, ଛତା ସହ ସିଂହଦ୍ୱାର ଦେଇ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ନେଇ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘର ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ରଥ ପାଶରେ ରଖିଥାନ୍ତି। ଏଠାରେ ପତିମହାପାତ୍ର ପ୍ରସାଦ ଲାଗି, ବନ୍ଦାପନା, ଚାମର ଆଲଟ,ଘସା ବିଡିଆ ଓ ହଦି ପଟି ମଣୋହି କରନ୍ତି। ଏ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ ସରି ଶାଢ଼ୀ଼ ଲାଗି ହୋଇ ଆଳତି ବଢ଼ିଥାଏ। ଆଳତି ପରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ପଞ୍ଚାମୃତ ମହାସ୍ନାନ ଓ ତିନି ବାଡ଼ରେ ସର୍ବାଙ୍ଗ ହୋଇ ବେଶ ବଢେ। ତତ୍ପରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପ ଉଠି ପୂଜା ବସିଥିବା ସମୟେ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ରଥ ପାଖରେ ନୀତି ବଢ଼ାଇ ଜଗମୋହନର ଜୟବିଜୟ ଦ୍ୱାରଠାକୁ ଆସିଥାନ୍ତି। ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗରୁ ଆଜ୍ଞାମାଳ ଆସି ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ଦିଆଯିବା ପରେ ପୂଜା ବଢ଼ି ଧୂପ ଦୀପ ଦିଆଯାଇ ଟେରା ପଡେ । ଏହା ପରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ବିମାନ ଜଗମୋହନରୁ ନାକଚଣା ଦୁଆର ପାଖରେ ରହିଥାଏ। ସେଠାରେ ଭିତରଚ୍ଛ ମହାପାତ୍ର ଗରାବଡ଼ୁ ସେବକଙ୍କଠାରୁ ହାତୁଆଣି ନେଇ ବନ୍ଦାପନା ଓ ଦହି ପଟି ମଣୋହି କରନ୍ତି। ଉପରୋକ୍ତ ନୀତି ଶେଷ ହେବାପରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ବିମାନ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥ ପାଖକୁ ନିଆଯାଇ ରଥ କାଠ ଖଣ୍ଡିଏ ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯିବା ପରେ ହେରା ଗୋହିରୀ ସାହି ବାଟେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ବଡ଼ ଦେଉଳକୁ ବାହୁଡା଼ ବିଜେରେ ଅଣାଯାଏ। ଉଭୟ ଆସିବା ଓ ବାହୁଡା଼ ବିଜେ ସମୟରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ମଠ, ସେବକ, ଜାଗା, ଆଖଡା଼ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ତରଫରୁ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡ, ହେରାଗୋହିରୀ ସାହି ଓ ମଠ ବିଜେ ସ୍ଥଳୀଠାରେ ପନ୍ତି ଭୋଗ କରାଯାଇଥାଏ। ଦକ୍ଷିଣ ମୋଡ଼ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ହେରା ପଞ୍ଚମୀ ପରଦିନ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ସକାଳ ଧୂପ ନୀତି ଶେଷ ହେବା ପରେ ତିନି ଠାକୁରଙ୍କ ଆଜ୍ଞାମାଳକୁ ତିନି ଜଣ ପାଳିଆ ପୂଜା ପଣ୍ଡା ହସ୍ତରେ ଧାରଣ କରି ଘଣ୍ଟ, ଛତା ଓ କାହଳି ସହ ତିନି ରଥକୁ ଉକ୍ତ ଆଜ୍ଞାମାଳ ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି। ଏହା ପରେ ତିନି ରଥର ଦକ୍ଷିଣ ମୋଡ଼ ହୋଇଥାଏ। ରଥତ୍ରୟ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରର ସିଂହଦ୍ୱାରଠାରେ ଥାଏ। ପ୍ରଚଳିତ ପ୍ରଥାନୁଯାୟୀ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ରଥ ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ ଟଣା ହୋଇଥାଏ। ତତ୍ପରେ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ତାଳଧ୍ୱଜ ଓ ଶେଷରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥ ଟଣା ଯାଇ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରର ନାକଚଣା ଦ୍ୱାର ସମ୍ମୁଖରେ ରଖାଯାଇଥାଏ। ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ମନ୍ଦିର ଅଧିକାରୀ, କର୍ମଚାରୀ, ରଥ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଦଳ ଓ ସରକାରୀ ପୋଲିସ ଏହି ରଥକୁ ଟାଣିଥାନ୍ତି। ପୂର୍ବେ କଳା ବେଠିଆ (ଶ୍ରମିକ) ଓ ହସ୍ତୀମାନଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ ରଥର ଦକ୍ଷିଣ ମୋଡ଼ ହେଉଥିଲା । ଏହି ରଥଟଣାର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ହେଲା ଯେ ରଥର ଉଭୟ ସମ୍ମୁଖ ଓ ପଶ୍ଚାତ୍ ଭାଗରେ ଦଉଡି ସଂଯୋଗ ହେଉଥିଲା। ଗୋଟିଏ ରଥଟଣା ହେବା ବେଳେ ରଥକୁ କିଛି ଦୂର ଆଗକୁ ଓ ପୁନଶ୍ଚ ପଛକୁ ଏହିପରି ବାରମ୍ବାର ଟଣାଯାଇ ଧିରେ ଧିରେ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରର ସିଂହଦ୍ୱାରଠାରୁ ଅପରପାର୍ଶ୍ୱରେ ଥିବା ନାକଚଣା ଦ୍ୱାର ସମ୍ମୁଖରେ ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖରେ ଯଥାସମ୍ଭବ ସମାନ ଭାବେ ରଖାଯାଇଥାଏ। ସାଧରଣତଃ ରଥର ଦକ୍ଷିଣ ମୋଡ଼ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଦୁଇଦିନ ଧରି ଚାଲିଥାଏ। କିନ୍ତୁ କେତେ ବର୍ଷ ଏକ ଦିନରେ ଦକ୍ଷିଣ ମୋଡ଼ ହୋଇଥିବାର ପ୍ରମାଣ ରହିଛି। ସୂଚନାଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ଦକ୍ଷିଣ ମୋଡ଼ ସମୟରେ ରଥ ଉପରେ ଘଣ୍ଟୁଆ ଘଣ୍ଟ ବଜାଇବା ସହିତ ଡାକୁଆ ରଥ ଉପରେ ଠିଆ ହୋଇ ରଥ ଗୀତ ବୋଇଥାନ୍ତି। ଭୋଇ ଓ ମହାରଣାମାନେ ରଥଟଣାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି। ୧୯୮୫-୮୬ ମସିହା ପୂର୍ବରୁ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରଠାରୁ ବଡ଼ଶଙ୍ଖପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାସ୍ତାର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ୱ ଅଞ୍ଚଳ ନିମ୍ନ ଥିଲା। ପ୍ରାୟ ୨-୩ ଫୁଟ୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳ ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଜମି ରହୁଥିଲା । ସେତେବେଳେ ରଥର ଦକ୍ଷିଣ ମୋଡ଼ ବହୁ କଷ୍ଟରେ କରାଯାଉଥିଲା । ସନ୍ଧ୍ୟା ଦର୍ଶନ ପବିତ୍ର ଘୋଷଯାତ୍ରା ଅବସରରେ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନେ ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଏକ ସପ୍ତାହ ବ୍ୟାପୀ ଅବସ୍ଥାନ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପ କୁହାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ପୁରାଣମାନଙ୍କରେ ଏହି ମଣ୍ଡପକୁ ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପ ବୋଲିଉ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାନଯାଇ ଯଜ୍ଞବେଦୀ ଓ ମହାବେଦୀ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି। ଯଥା : ଯଜ୍ଞ ବେଦୀରିୟଁ ବୋଷ୍ଣୋ ଜନ୍ମଭୂମିସ୍ତବ ପ୍ରଭୋ ପୂର୍ବ ତ୍ୱୟା ଭଗବତା ସପ୍ତାହ ମଣ୍ଡପୋତ୍ତମେ ତିଷ୍ଠେୟୁ ରିତ୍ୟାଜ୍ଞା ଦତ୍ତ ତତୋ ଯାହି ଜଗତ୍ପତେ, (ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟ, ପ୍ରଥମ ଅଧ୍ୟାୟ) ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟାଡ଼ମ୍ବର ଯିତ୍ର୍ ମାହାବିଦ୍ୟାଂ ମହାତ୍ରତୋଃ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବୋ ମହେଶସ୍ୟ ଯତ୍ରାର୍ଭୁଦ୍ଦାରୁ ବର୍ଷ୍ମତାଃ । ( ସ୍କନ୍ଧ, ବୈଷ୍ଣବ ଖଣ୍ଡ, ୩୩ ଅଧ୍ୟାୟ) ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଏହି ମଣ୍ଡପରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କର ସାଟୋପସ୍ଥିତି ଦେଖି ଏହି ମଣ୍ଡପକୁ ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପ କୁହାଯାଇଛି ବୋଲି ପଣ୍ଡିତ ହରିହର ମହାପାତ୍ର ମତ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପରେ ଅବସ୍ଥାନ ସମୟରେ ଦର୍ଶନାର୍ଥୀ ତଥା ହକ୍ତ ସମାଜ ସେଠାରେ ସ୍ମବେତ ହେବା ପୂର୍ବକ ବ୍ରତ ପାଳନ, ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ସ୍ନାନ ଓ ତ୍ରିକାଳ ଦର୍ଶନର ପ୍ରଶସ୍ତି ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସନ୍ଧ୍ୟା ବା ରାତ୍ରିକାଳୀନ ଦର୍ଶନରେ ମହାପୂଣ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ପୁରାଣ ଓ ଶାସ୍ତ୍ରମାନଙ୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି। ଯଥା : ଦିବତଦ୍ ଦର୍ଶନଂ ପୁଣ୍ୟଂ ରାତ୍ରୌ ଦଶଗୁଣଂ ଭବେତ୍ ସପ୍ତାହଂ ଯୋ ନରୋନାରୀ ନ ସା ପ୍ରାକୃତ ମାନୁଷୀ । (ସ୍କନ୍ଧ/୩୪ ଅଧ୍ୟାୟ) ଅତ୍ର ସ୍ଥଳେ ନକ୍ତକାଳେ ଯେ ପଶ୍ୟନ୍ତି ସୁପ୍ପୂଜିତାନ୍ ବୈକୁଣ୍ଠ ଭ୍ୱନେ ନିତ୍ୟ୍ଂ ତେ ବସନ୍ତି ନ ସଂଶୟଃ । (ବାମଦେବ ସଂହିତା, ୧୭ ଅଧ୍ୟାୟ) ବିଭିନ୍ନ ଶାସ୍ତ୍ରାନୁଯାୟୀ ନବମୀ ଦିନ ମହାବେଦୀ ବା ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ସନ୍ଧ୍ୟା ଦର୍ଶନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପୁଣ୍ୟଦାୟକ ଅଟେ। ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ଯେ, ନୀଳାଚଳରେ ଦଶ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତ୍ରିକାଳ ପୂଜା କାଳରେ ଭକ୍ତ ସାବଧାନ ଭାବେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଦର୍ଶନରେ ଯେଉଁ ଫଳ ପାଏ , ସେହି ଫଳ ମହାବେଦୀ ବା ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପରେ ଗୋଟିଏ ଦିନର ଦର୍ଶନରେ ମିଳେ । ବିଶେଷତଃ ଏକ ଦିନର ରାତ୍ରିକାଳୀନ ଦର୍ଶନରେ ଉକ୍ତ ଫଳ ଦଶଗୁଣ ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ ହୋଇଥାଏ। ସେହି ପରି ଜନସାଧାରଣରେ ବହୁ ପ୍ରଚାରିତ ନୀଳାଦ୍ରୌ ଶତବର୍ଷାଣି ଆଡ଼ପେ ମଣ୍ଡପେ ଦିନେ ଉକ୍ତିକୁ ସ୍ମରଣ କରି ସନ୍ଧ୍ୟା ଦର୍ଶନ ଦିନ ଭକ୍ତମାନଙ୍କର ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ , ଦୀପ ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳନ , ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ମହାପ୍ରସାଦ ସେବନରେ ଅପ୍ୟାୟିତ କରିଥିବା ଜଣାଯାଏ। ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ବାହୁଡା଼ ପୂର୍ବ ଦିନର ସନ୍ଧ୍ୟା ଦର୍ଶନ ବହୁ ପୁରାତନ ସମୟରୁ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇ ଆସୁଅଛି। ଉକ୍ତ ନବମୀ ତିଥିରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଅନ୍ତିମ ଦର୍ଶନ ସନ୍ଧ୍ୟା ଦର୍ଶନ ରୂପେ ପାଳିତ ହେଉଅଛି। ମୋଟ ଉପରେ ଏଠାରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଅନ୍ତିମ ବୋଲି ବୁଝିବାକୁ ହେବ । ଉକ୍ତଦିନ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ବଡ଼ ସିଂହାର ନୀତି ସରିବା ପରେ ଶ୍ରୀମୁଖରେ ଖଣ୍ଡୁଆ ପକାଯାଇ ପୁଷ୍ପାଳକମାନେ ବାହାରକୁ ଆସିଥାନ୍ତି। ଏହା ପରେ କୋଠ ସୁଆଁସିଆ ସିଂହାସନଠାରେ ଚାରମାଳ ବନ୍ଧା କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଦଇତାପତିମାନେ ଗୁପ୍ତ ନୀତି ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାନ୍ତି। ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରା ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଫେରନ୍ତା ରଥଯାତ୍ରାକୁ ବାହୁଡା଼ ବା ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖୀ ଯାତ୍ରା କୁହାଯାଏ। ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣର ଉତ୍କଳ ଖଣ୍ଡରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି - ଅର୍ଥାତ ନବମ ଦିବସରେ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ରଥରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ କରାଇବେ। ଉକ୍ତ ଦିନ ପ୍ରାତଃ କାଳ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସମୃଦ୍ଧିବାନ୍ ଅଟେ । ସେଦିନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ପାଲିତ ଦକ୍ଷିଣାମୁଖୀ ଯାତ୍ରା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁର୍ଲଭ । ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଯାତ୍ରାକୁ ତିନୋଟି ଅଙ୍ଗ ରୂପେ ଧରାଯାଇଛି। ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ରଥଯାତ୍ରା ଗୋଟିଏ ଅଙ୍ଗ, ଗୁଣ୍ଡିଚା ମଣ୍ଡପରେ ବାସ ଦ୍ୱିତୀୟ ଅଙ୍ଗ ଏବଂ ବାହୁଡା଼ ୟାତ୍ରା ପୂର୍ବକ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ବାହୁଡା଼ ବିଜେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୃତୀୟ ଅଙ୍ଗ । ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ବର୍ଣ୍ଣନାନୁସାରେ ରଥଯାତ୍ରା ସମୟରେ ପ୍ରଭୁମାନେ ଉତ୍ତରାଭିମୁଖି ହୋଇ ଯାତ୍ରା କରୁଥିବା ସମୟରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କଲେ ଯେଉଁ ଫଳ ମିଳେ, ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରାରେ ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖ ହୋଇ ଯାତ୍ରା କରୁଥିବା ବେଳେ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କଲେ ଠିକ୍ ସେହିପରି ଫଳ ମିଳିଥାଏ। ଏପରିକି ଭକ୍ତମାନେ ଏହି ଦୁର୍ଲଭ ଦର୍ଶନରେ ଅଶ୍ୱମେଧ ଯଜ୍ଞର ଫଳ ଲାଭ କରି ଅନ୍ତକାଳରେ ବୈକୁଣ୍ଠ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋଇଥାନ୍ତି ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ନବମୀ ଦିନ ରାତିରେ ବଡ଼ସିଂହାର , ପହୁଡ଼ ଆଳତି ସରିବା ପରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଶ୍ରୀମୁଖରେ ଖଣ୍ଡୁଆ ପକାଇ ପୁଷ୍ପାଳକମାନେ ଗମ୍ଭୀରାରୁ ବାହାରି ଆସିଥାନ୍ତି। ଏହା ପରେ ଦଇତାପତିମାନେ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗୁପ୍ତସେବା କରିବା ସହିତ କୋଠ ସୁଆଁସିଆମାନେ ସିଂହାସନକୁ ଲଗାଇ ଚାରମାଳ ବାନ୍ଧିଥାନ୍ତି। ରାଘବ ଦାସ ମଠ ଦେଇଥିବା ଶୁକ୍ଳ ସଜକୁ ଦଇତା ସେବକମାନେ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ଲାଗି କରାଇଥାନ୍ତି। ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରା ଦିନ ସକାଳ ସମୟରେ ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି, ଅବକାଶ ଇତ୍ୟାଦି ନୀତି ଭିତରଚ୍ଛ ମହାପାତ୍ର ଓ ପାଳିଆ ପୁଷ୍ପାଳକମାନେ ବଢ଼ାଇବା ପରେ ଗୋପାଳ ବଲ୍ଲଭ ଓ ସକାଳ ଧୂପ ପୂଜାପଣ୍ଡା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନୀତି ସମ୍ପୃକ୍ତ ସେବକମାନଙ୍କ ସାହାର୍ୟ୍ୟରେ ପୂଜା ସମାପନ ହୋଇଥାଏ। ଏହା ପରେ ଦଇତାପତିମାନେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କର ସେନାପଟା ଲାଗି (ଗୁପ୍ତ ନୀତି) କରିଥାନ୍ତି । ଉକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷ ହେବାପରେ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଦିନ ପରି ପୂଜାପଣ୍ଡା, ପତିମହାପାତ୍ର ଓ ମୁଦିରସ୍ତ ସେବକଙ୍କଦ୍ୱାରା ତିନିବାଡ଼ରେ ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣ ହୋଇଥାଏ। ତତ୍ପରେ ମୁଦିରସ୍ତ ଡୋରଲାଗି ଓ ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ନୀତି ସମାପନ କରିବା ପରେ ବିଜେ କାହାଳୀ ବାଜେ ଓ ଠାକୁରମାନଙ୍କର ବାହୁଡା଼ ପହଣ୍ଡି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନେ ଜଗମୋହନ ଦୁଆର ପାଖେ ପହଞ୍ଚିବା କ୍ଷଣି ରାଘବ ଦାସ ମଠ ପ୍ରଦତ୍ତ ଟାହିୟା ଶ୍ରୀମସ୍ତକରେ ଲାଗି କରାଯିବା ସହିତ, ପତି ମହାପାତ୍ର ପ୍ରସାଦ ଲାଗି, ବନ୍ଦାପନା, କର୍ପୂର ଆଳତି, ସାତବତୀ , ସଞ୍ଜ କାହାଳି ଓ ଘସା, ବିଡ଼ିଆ ମଣୋହି କରିଥାନ୍ତି। ଏହି ସମୟରେ ପୁଷ୍ପାଳକ ମହାଜନମାନେ ତୁଳି ଲାଗି ବଢ଼ାଇଥାନ୍ତି। ଏହି ନୀତି ପରେ ଠାକୁରମାନେ ଧାଡ଼ି ପହଣ୍ଡିରେ ସ୍ୱ ସ୍ୱ ରଥକୁ ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି। ସମସ୍ତ ବିଗ୍ରହ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ହୋଇ ରଥାରୂଢ଼ ହେବାପରେ ରୁନ୍ଧା କାର୍ଯ୍ୟ ବଢ଼ିଥାଏ। ଠାକୁରମାନଙ୍କ ବାହୁଡା଼ ପହଣ୍ଡି ଓ ରଥଟଣା ସମୟରେ ହେଉଥିବା ପନ୍ତି ତାଲିକା ନିମ୍ନରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି। ୧.ଗୋପୀନାଥ ପୂଜାପଣ୍ଡା, ୨.ଗୁଣ୍ଡିଚାଘର ମୁକ୍ତି ମଣ୍ଡପ, ୩. ଗୋପାଳ ତୀର୍ଥ ମଠ, ୪. ଶ୍ରୀରାମ ଦାସ ମଠ, ୫.ସରକାରୀ (ରାଘବ ଦାସ), ୬. ଓଡ଼ିଆ ମଠ, ୭.ଜଗନ୍ନାଥ ବଲ୍ଲଭ, ୮.ଗଙ୍ଗାମାତା ମଠ, ୯.ଉତ୍ତର ପାର୍ଶ୍ୱ ମଠ, ୧୦.ସଂକ୍ରାନ୍ତି ମଠ, ୧୧.ରାଧା ବଲ୍ଲଭ, ୧୨.ବିଶୁନି ଜାଗା, ୧୩.ଇନ୍ଦ୍ରାସ୍ୱାମୀ, ୧୪.ଲୋକନି ବାବୁ, ୧୫.ମାଳି ଜେଗା, ୧୬.(କ) ବିମ୍ବଳା ବାବୁ ଓ (ଖ) ସୁନାର ଗୌରାଙ୍ଗ ମଠ ୧୭. ଭାରତୀ କୋଠା, ୧୮.ଜଗନ୍ନାଥ ମିଶ୍ର, ୧୯.ନିମି ଆଖେଡା଼ ,୨୦.ମଣ୍ଡଳ କୋଠା, ୨୧.ଜଗନ୍ନାଥ ବଲ୍ଲଭ ମଠ ପରିସର, ୨୨.ଭିଙ୍ଗାରପୁର, ୨୩. କେନ୍ଦୁଝର କୋଠି, ୨୪.ଅଦ୍ୱୈତ ପ୍ରସାଦ, ୨୫. ନୀଳମଣି ବ୍ରହ୍ମା, ୨୬.ଗଙ୍ଗାଧର ମହାପାତ୍ର, ୨୭. ସାଗର ହରି ପ୍ରତିହାରୀ, ୨୮. ମରିଚ କୋଟ, ୨୯. ବଳରାମ କୋଟ, ୩୦. ଶ୍ରୀରାମ ଦାସ ଠାକୁରମାନେ ରଥାରୂଢ଼ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ମହାରଣା , ଦରଜୀ ସେବକ, କୋଠ ସୁଆଁସିଆ ପ୍ରଭୃତି ସେବକ ତିନି ରଥର ଆବଶ୍ୟକୀୟ ମରାମତି କାର୍ଯ୍ୟ ପୂର୍ବଦିନରୁ କରି ଦେଇଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ପକ୍ଷରୁ ପଦାଧିକାରୀ ଛେରା ପହଁରା ନିମିତ୍ତ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରଠାରୁ ଶ୍ରୀନଅର ଅଭିମୁଖେ ଯାଇଥାନ୍ତି। ସେହି ଦିନ ଗଜପତି ବଡ଼ଶଙ୍ଖଠାରୁ ହସ୍ତୀ, ଛତି, କାହାଳୀ ସହ ବର୍ଣ୍ଣାଢ୍ୟ଼ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ତାମଯାନ୍ରେ ବସି ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘର ନାକଚଣା ଦ୍ୱାରଠାରେ ରହିଥିବା ରଥ ନିକଟକୁ ଆସିଥାନ୍ତି। ସେଠାରେ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଦିନ ପରି ତିନି ରଥରେ ଛେରା ପହଁରା କରିଥାନ୍ତି। ଛେରା ପହଁରା ନୀତି ସରିବା ପରେ ଭୋଇ ସେବକମାନେ ରଥରୁ ଚାରମାଳ ଖୋଲିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ରୂପକାର ସେବକମାନେ ରଥରେ ଘୋଡ଼ା଼ ବାନ୍ଧିଥାନ୍ତି। ମହାରଣା ଓ ଭୋଇ ସେବକମନେ ଅରଥ ଦଉଡି ଲଗାଇବା ପରେ ରଥ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଦଳଙ୍କ ପରାମର୍ଶରେ ରଥଟଣା ହୋଇଥାଏ। ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରା ଦେବୀଙ୍କ ରଥଟଣା ହୋଇ ସିଂହଦ୍ୱାରକୁ ଆସିଥାଏ। ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ ଭେଟ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ରଥ ମରିଚିକୋଟ ନିକଟସ୍ଥ ଶ୍ରୀନଅରଠାରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ନାରାୟଣ ଭେଟ ନୀତି ହୋଇଥାଏ । ମହାଜନ ସେବକମାନେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀଙ୍କୁ ପାଟବସ୍ତ୍ର, ମାଳଫୁଲ, ଅଳଙ୍କାରରେ ବେଶ କରାଇ ସାତ ପାହଚ ଦ୍ୱାରଠାରେ ଥିବା ପାଲିଙ୍କିରେ ବିଜେ କରାନ୍ତି। ପାଲିଙ୍କି ଆନନ୍ଦବଜାରସ୍ଥିତ ଚାହାଣୀ ମଣ୍ଡପକୁ ନିଆଯାଏ। ଚାହାଣୀ ମଣ୍ଡପରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ବିଜେ ହୋଇବା ପରେ ଉକ୍ତ ପାଲିଙ୍କି ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥରେ ବିରାଜମାନ କରିଥିବା ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚନ୍ତି। ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ସେହି ସମୟରେ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ରଥ ସମ୍ମୁଖରେ ରଥ ଘେର ପକାଯାଇଥାଏ। ଶ୍ରୀନଅର ସିଂହଦ୍ୱାରରେ ଗଜପତି ମହାରାଜା ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଦହିପଟି ମଣୋହି ପରେ ଗଜପତିଙ୍କ ହସ୍ତରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଦେବୀ ବିଜେ ହୋଇ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସହିତ ଭେଟ ହୁଅନ୍ତି। ତତ୍ପରେ ରଥ ପ୍ରଦକ୍ଷିଣ ଓ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆଜ୍ଞାମାଳ ପାଇ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ବାହୁଡା଼ ବିଜେ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଶ୍ରୀନଅରଠାରୁ ନନ୍ଦିଘୋଷ ଟଣା ଯାଇ ସିଂହଦ୍ୱାରଠାରେ ରଖାଯାଇଥାଏ। ଏହି ନୀତିରେ ଭିତରଚ୍ଛ, ପତି ମହାପାତ୍ର, ଗରାବଡ଼ୁ, ବିମାନବଡ଼ୁ, ମହାଜନ, ବଜନ୍ତରୀ ପ୍ରମୁଖ ସେବକମାନେ ଉପସ୍ଥିତ ରହିଥାନ୍ତି। ରଥ ଉପରେ ସୁନାବେଶ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ବେଶ ମଧ୍ୟରେ ସୁନା ବେଶ ଅନ୍ୟତମ, ଯାହାକି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉପଭୋଗ୍ୟ ଓ ଆକର୍ଷଣୀୟ । ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ସକଳ ବେଶରେ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଲାବଣ୍ୟ ପ୍ରକଟିତ ହେଉଥିବା ସ୍ଥଳେ, କେବଳ ସୁନା ବେଶରେ ଐଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରାବଲ୍ୟ ପରିସ୍ଫୁଟ ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରସ୍ଥ ରତ୍ନସିଂହାସନ ଉପରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନେ ବିଭିନ୍ନ ତିଥିରେ ଯଥା : କାର୍ତ୍ତିକ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା, କୁମାର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା, ଦୋଳ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା, ଦଶହରା ପ୍ରଭୃତି ଦିବସମାନଙ୍କରେ ରାଜବେଶ, ରାଜା ରାଜେଶ୍ୱର ଇତ୍ୟାଦି ସୁନାବେଶରେ ସଜ୍ଜିତ ହେଉଥିଲେ ହେଁ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ରଥଯାତ୍ରାର ଅନ୍ତିମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଅର୍ଥାତ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଲ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ସିଂହଦ୍ୱାରଠାରେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ଥିବା ତ୍ରିରଥ ଉପରେ ଆକର୍ଷଣୀୟ ସୁନାବେଶ ହୋଇ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଦର୍ଶନ ଦେଇଥାନ୍ତି । ଏହି ସୁନାବେଶ ପ୍ରଚଳନର ଇତିହାସ ସମ୍ପର୍କରେ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ପରମାରାଧ୍ୟ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଦେବତା ରୂପେ ସ୍ୱୀକାର କରି ଏ ରାଜ୍ୟର ରାଜା ମହାରାଜାମାନେ ସ୍ୱୟଂ ରାଉତ ବା ଆଦେଶ ବାହକ ରୂପେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ସେବା ନିର୍ବାହ କରିଥିବା ପ୍ରମାଣ ଶିଳାଲେଖରୁ ମିଳୁଅଛି। ତୃତୀୟ ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବ (୧୨୧୧-୧୨୩୮) ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଉତ୍କଳର ପ୍ରକୃତ ରାଜା ଓ ନିଜକୁ ତାଙ୍କର ଜନୈକ ଅକିଞ୍ଚନ ସେବକ ଭାବେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ। ପରେ ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଭାବେ ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହ ଦେବ (୧୨୩୮- ୧୨୬୬) ମଧ୍ୟ ନିଜକୁ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ପୁତ୍ର ଭାବେ ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ। ଭାନୁଦେବ ତୃତୀୟ (୧୩୦୮-୧୩୨୮) ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ରାଜାଧିରାଜ ରୂପେ ସ୍ୱୀକାର କରି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ନାମରେ ଅଙ୍କ ଗଣନା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀ ରାଜା କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ (୧୪୩୫-୧୪୬୬) ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଜାତୀୟ ଦେବତା ରୂପେ ପ୍ରଚାରିତ କରି ନିଜକୁ ତାଙ୍କର ସେବକ ଭାବେ ସ୍ୱୀକାର କରିଥିଲେ । ଏପରିକି ଅନଙ୍ଗଭୀନ ଦେବ ଓ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଓଡ଼ିଶାର ରାଜା ରୂପେ ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ ପୂର୍ବକ ଉଭୟ ଦୁଇବର୍ଷ ଧରି ଅଭିଷେକ ହୋଇନଥିଲେ । କେତେକ ଗବେଷକଙ୍କ ମତରେ ରଥ ଉପରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଏହି ବେଶର ନାମ ବଡ଼ ବଢା଼ଉ ବେଶ । ବଡ଼ତଢାଉ ବେଶ ମତରେ କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ୧୪୬୦ରେ ଦକ୍ଷିଣ ବିଜୟରୁ ଫେରିବା ବେଳେ ୧୬ଟି ହାତୀ ପିଠିରେ ବୋଝେଇ ସୁନାଅଳଙ୍କାର ଆଣିଥିଲେ ı ଏହାକୁ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ କରିଥିବା ନେଇ ଜୟବିଜୟ ଦ୍ୱାରସ୍ଥିତ ଶିଳାଲେଖରେ ସୂଚନା ରହିଛି । ଅଳଙ୍କାର ସମ୍ପର୍କରେ ରାଜା ବଡ଼ତଢାଉଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ନେଇଥିଲେ । ରତ୍ନବେଦିରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ବେଶକୁ ସବୁବର୍ଗରେ ଭକ୍ତ ଦର୍ଶନ କରି ପାରୁନାହାନ୍ତି ତେଣୁ ରଥ ଉପରେ ସବୁବର୍ଗର ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ସୁନାବେଶ କରେଇବାକୁ ବଡ଼ତଢାଉ ରାଜାଙ୍କୁ ବିନତି କରିଥିଲେ । ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖୀ ଯାତ୍ରାରେ ତିନି ରଥ ସିଂହଦ୍ୱାରରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ବଡ଼ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ରଥ ଉପରେ ସୁନାବେଶ କରିବାକୁ ରାଜା ଅନୁମତି ଦେଇଥିଲେ । ପ୍ରତିବର୍ଷ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ ଶେଷ ହେବା ପରେ ରଥ ଉପରେ ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କର ସୁନା ବେଶ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ସୁନା ବେଶ ସାମଗ୍ରୀ ଭଣ୍ଡାର ଘରୁ ପାଳିଆ ମେକାପ, ଖୁଣ୍ଟିଆ ସେବକ, ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ, ପୋଲିସ, ମନ୍ଦିର ଅଧିକାରୀ ତଥା ଗାରଦ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କ ସହାୟତାରେ ତିନି ରଥ ଉପରକୁ ଆସିଥାଏ। ପାଳିଆ ପୁଷ୍ପାଳକ, ଦଇତାପତି, ଖୁଣ୍ଟିଆ ମେକାପ, ତଳୁଚ୍ଛ, ଭିତରଚ୍ଛ ପ୍ରଭୃତି ସେବକମାନେ ଉପସ୍ଥିତ ରହି ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ସୁନାବେଶ କରିଥାନ୍ତି। ରଥ ଉପରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନୀତି ଶୟନ ଏକାଦଶୀ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ରଥ ଉପରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କର ସମସ୍ତ ଏକାଦଶୀ ନୀତି ଅନ୍ୟ ଏକଦଶୀ ନୀତି ପରି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଉକ୍ତଦିନ ବିଳମ୍ବିତ ରାତ୍ରରେ ସୁନାବେଶ ଓଲାଗି ହେବାପରେ ମଇଲମ, ବଡ଼ସିଂହାର ବେଶ ଓ ବଡ଼ସିଂହାର ଭୋଗ ହୋଇ ମହାସ୍ନାନ, ପୂଜା ଠା' ହେଲା ପରେ ଭଣ୍ଡାର ଘରୁ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ୍ଣର ଶୟନ ଠାକୁର ତିନି ମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କୁ ବିଜେ କରାଇଥାନ୍ତି। ତିନିଜଣ ପୂଜାପଣ୍ଡା ଏହି ଶୟନ ଠାକୁରଙ୍କୁ ତିନି ରଥ ଉପରକୁ ବିଜେ କରି ଯଥା ବଳଭଦ୍ର ରଥରେ ବାସୁଦେବ, ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ରଥରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ଏବଂ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥରେ ଶ୍ରୀନାରାୟଣଙ୍କୁ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗକୁ ଲାଗି କରାଇବା ପରେ ରଥ ଉପରେ ମହାସ୍ନାନ ନୀତି ବଢ଼ାଇଥାନ୍ତି। ଏହାପରେ ସର୍ବାଙ୍ଗ ଲାଗି, ନୂଆ ପତନି ଲୁଗା ଲାଗି ଓ ମାଳଫୁଲ ଲାଗି ହୋଇଥାଏ। ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ବଡ଼ସିଂହାର ସରିବା ପରେ ଅଧିକା ଭୋଗ ହେଲେ ଏହାକୁ ବଲ୍ଲଭ ବଡ଼ସିଂହାର ଭୋଗ କହନ୍ତି। ତିନିଜଣ ପୂଜାପଣ୍ଡା ଷୋଡ଼ଶ ଉପଚାରରେ ଏହି ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି। ଏହାପରେ କର୍ପୂର ଆଳତି ବଢ଼ି ତିନିଜଣ ପୂଜାପଣ୍ଡା ତିନି ରଥକୁ ବିଜେ ହୋଇଥିବା ଶୟନ ଠାକୁରଙ୍କୁ ହାତରେ ଧରି ମନ୍ଦିରର ଭଣ୍ଡାର ଦୁଆରଠାରୁ ନେଇଥାନ୍ତି। ସେଠାରେ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଶୟନ ନୀତି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ବିଶେଷ ନୀତିରେ ଭଣ୍ଡାର ମେକାପ , ପାଳିଅ ପଢିଆରି, ଚଳୁଚ୍ଛ ମହାପାତ୍ର, ପ୍ରଧାନୀ , ଘଣ୍ଟୁଆ , ଛତାର, ପୂଜପଣ୍ଡା, କାହାଳିଆ, କୋଠ ସୁଆଁସିଆ, ତାଟ ଦରଜି, ମୁଦିରସ୍ତ, ତଢା଼ଉ କରଣ ପ୍ରମୁଖ ସେବକ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି। ଅଧର ପଣା ବାହୁଡା଼ ଯାତ୍ରା ପରେ ସିଂହଦ୍ୱାରଠାରେ ତିନି ରଥ ଉପରେ ସୁନାବେଶ ଓ ତତ୍ ପରଦିନ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଅଧର ପଣା ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ରଥାରୂଢ଼ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଅଧର ଉଚ୍ଚ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ ମାଟି ହାଣ୍ଡିରେ ହେଉଥିବା ପଣା ଭୋଗକୁ ଅଧର ପଣା' କୁହାଯାଏ। ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପି ଅନୁଯାୟୀ ବାହୁଡା଼ ଦଶମୀ ଦିନ ରଥ ସିଂହଦ୍ୱାର ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ଅଧର ପଣା ଭୋଗ ହେବା କଥା । କିନ୍ତୁ ସମୟ ଅଭାବରୁ ଏହା ଏକାଦଶୀ ଦିନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରକୃତ ପକ୍ଷେ ଏହା ଏକାଦଶୀ ଦିନ ମଧ୍ୟ ହୋଇ ନ ପାରି ଦ୍ୱାଦଶୀ ତିଥିରେ ଏହି ଅଧର ପଣା ଭୋଗ କରାଯାଉଛି। ଗବେଷକ ଡଃ ସୁରେନ୍ଦ୍ର କୁମାର ମିଶ୍ର ଓଡ଼ିଆ ମଠରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ସନନ୍ଦକୁ ଆଧାର କରି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ, ପୂର୍ବେ ବାହୁଡା଼ ଦଶମୀ ଦିନ ତିନି ହାଣ୍ଡି, ଏକାଦଶୀରେ ତିନି ହାଣ୍ଡି ଓ ଦ୍ୱାଦଶୀ ଦିନ ତିନି ହାଣ୍ଡି ଏହିପରି ନଅ ହାଣ୍ଡି ଅଧର ପଣା ଓ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ରଥରେ ରାମ , କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଇଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ୨ ହାଣ୍ଡି (ସାନ) ଓ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥରେ ମଦନମୋହନ ଠାକୁରଙ୍କ ନିମିତ୍ତ ୧ ହାଣ୍ଡି (ସାନ) କ୍ରମରେ ମୋଟ ୧୨ଟି ହାଣ୍ଡି ଅଧର ପଣା ଭୋଗ ହେଉଥିଲା। ସମ୍ପ୍ରତି ତିନି ରଥ ପାଇଁ ଦ୍ୱାଦଶୀ ଦିନ ମୋଟ ୯ ହାଣ୍ଡି ଅଧର ପଣା ଭୋଗ ହେଉଅଛି। ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ରଥ ଉପରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ ଶେଷ ହେବା ପରେ ଅଧର ପଣା ପ୍ରସ୍ତୁତି ଓ ନୀତି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ। ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ , ରାଘବ ଦାସ ଓ ବଡ଼ ଓଡ଼ିଆ ମଠ ପ୍ରଦତ୍ତ ଛାଚି, ସର, କଦଳୀ , ଛେନା, ଗୋଲମରିଚ ଗୁଣ୍ଡ, କର୍ପୂର, ଜାଇଫଳ ଇତ୍ୟାଦି ପଣା ଦ୍ରବ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ପାଳିଆ ମହାସୁଆର ରଥ ଉପରେ ରଖିଥାନ୍ତି। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଠାକୁରଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ରଥ ଉପରେ ଭୋଗ ହେଉଥିବା ସ୍ଥାନରେ ମହାପ୍ରଭୁମାନଙ୍କର ଶ୍ରୀଅଧର ଉଚ୍ଚ ଥିବା ତୁମ୍ବ ଆକୃତି ଭଳି ମାଟିର ତିନୋଟି ହାଣ୍ଡି ରଖାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ହାଣ୍ଡି ସମାନ ମାପର ହୋଇ ନଥାଏ। ପୂର୍ବରୁ ପାଣିଆ ଆପଟ ସେବକମାନେ ସିଂହଦ୍ୱାର ଛାଉଣୀ ମଠ ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ କୂପରୁ ଗରାମାନଙ୍କରେ ଜଳ କାଢି ରଥ ଉପରକୁ ବୋହି ନେଇ ବଡ଼ ପିତଳ ହଣ୍ଡାମାନଙ୍କରେ ରଖିଥାନ୍ତି । ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ପୂର୍ବେ ଅଧର ପଣା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଜଳ ରାଧାବଲ୍ଲଭ ମଠ କୂପରେ ଆସୁଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସିଂହଦ୍ୱାରା ସମ୍ମୁଖ କୂପରୁ ଏହି ଜଳ ଅଣାଯାଉଛି। ଜଳବୁହା ବେଳେ ମନ୍ଦିର ଚର୍ଚ୍ଚା ଓ ବରକନ୍ଦାଜ କର୍ମଚାରୀମାନେ ଆଗରେ ଗୁଆ ଖୋଳପା ଧରି ଲୋକଙ୍କୁ ଆଡେଇଥାନ୍ତି, ଯେପରିକି କେହି ଜଳକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ଅଧରପଣା ଭୋଗ ପୂରରୁ ମହାସୁଆରମାନେ ଥାଇ ଭିତରଚ୍ଛ, ତଳୁଚ୍ଛ ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ରଥରେ ପାଳିଆ ପୁଷ୍ପାଳକ ଅଧର ଆଗରେ ଖଣ୍ଡେ ନୂଆ ଗାମୁଛା ଟେରା ଧରିଥାନ୍ତି। ଅଧରପଣା ହାଣ୍ଡି ଉପରେ ଖଣ୍ଡେ ଲେଖାଏଁ ଧଳା କରିକା (ଜାଲିକନା) ପକାଯାଏ। ଜଳ ଛଣା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏହା ପକାଯାଏ ବୋଲି କଥିତ ରହିଛି। ମହାସୁଆରମାନେ ପ୍ରତି ରଥରେ ଅଧର ହାଣ୍ଡିରେ ପଣା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାନ୍ତି। ଏହାପରେ ପତ୍ରିବଡ଼ୁ, ସୁଆରବଡ଼ୁ ଓ ଗରାବଡ଼ୁ ପାଳିଆ ସେବକ ତିନି ରଥରେ ପୂଜା ଠା' କରନ୍ତି। ତତ୍ ପରେ ପାଳିଆ ପୂଜା ପଣ୍ଡା ପଞ୍ଚୋପଚାରରେ ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି। ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ସୁନାବେଶ ଓ ଅଧରପଣାର ପରଦିନ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନେ ଗୋଟି ପହଣ୍ଡିରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ବିଜେ କରି ରତ୍ନ ସିଂହାସନାଧିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଯଦି ଓ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି ଦ୍ୱାଦଶୀ ଦିନମହାପ୍ରଭୁ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ କରନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତ ପକ୍ଷେ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ସୁନାବେଶ, ଦ୍ୱାଦଶୀରେ ଅଧରପଣା ଓ ତ୍ରୋୟଦଶୀ ତିଥିରେ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ପରମ୍ପରା ଦୀର୍ଘ ଅନେକ ବର୍ଷ ଧରି ଅନୁସୃତ ହୋଇ ଆସୁଅଛି। ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ପୂର୍ବରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ଦଇତାପତି ନିଯୋଗ ସହ ଏ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇ ପହଣ୍ଡି ହୋଇଥାଏ । ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ଦିନ ରଥ ଉପରେ ଠାକୁରମାଙ୍କର ସନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପ ନୀତି ସରିବା ପରେ ପ୍ରତି ରଥରେ ଚାରମାଳ ବନ୍ଧା ଯାଇଥାଏ। ଏହାପରେ ଦର୍ଶବ ନିମିତ୍ତ କିଛି ସମୟ ଭକ୍ତମାନଙ୍କୁ ରଥ ଉପରୁ ଛଡା ଯାଇଥାଏ। ପ୍ରଥମେ ବିଜେ କାହାଳି ବାଜିବା ପରେ ବନ୍ଦାପନା ଓ ଡୋରି ଲାଗି ନୀତି ହୋଇଥାଏ। ପୁଷ୍ପାଳକ ମହାଜନମାନେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ମଦନମୋହନ ଓ ରାମକୃଷ୍ଣ ବିଗ୍ରହଙ୍କୁ ହସ୍ତରେ ଧରି ଦକ୍ଷିଣି ଘରକୁ ବିଜେ କରାଇଥାନ୍ତି। ତତ୍ପରେ ଗୋଟି ପହଣ୍ଡି କ୍ରମରେ ସୁଦର୍ଶନ , ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ହୋଇ ଗମ୍ଭୀରାକୁ ବିଜେ କରାଯାଏ। ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ପୂର୍ବରୁ ରତ୍ନସିଂହାସନ ତ୍ରିମୁଣ୍ଡିରେ ଚାନ୍ଦୁଆ ବନ୍ଧାଯାଏ ଓ ଅଖଣ୍ଡ ବଇଠା ବସେ। ଠାକୁରମାନେ ପହଣ୍ଡିରେ ଆସିବାବେଳେ ମନ୍ଦିର ପରିସରସ୍ଥ ଶୁଆଶାରୀ ଦେଉଳଠାରେ ପ୍ରସାଦ ଲାଗି, ଘସା, ବିଡିଆ ମଣୋହି ଓ ବନ୍ଦାପନା ନୀତି ବଢ଼ିଥାଏ। ଜଗମୋହନଠାରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ନୀତି ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ। ସୂଚନାଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରଠାରେ ରଥ ଉପରୁ ଠାକୁରମାନେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘର ରତ୍ନସିଂହାସନକୁ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ କରିବା ସମୟରେ ରଥ ଉପରେ ଯେଉଁ ପ୍ରକାର ନୀତି ଅନୁସୃତ ହୋଇଥାଏ, ଠିକ୍ ସେହିପରି ସିଂହଦ୍ୱାରଠାରେ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ପହଣ୍ଡିରେ ସମ ନୀତି ପାଳିତ ହୁଏ। ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ କରି ଚାର ଉପରକୁ ଆସିଲେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀ ଭେଟ ମଣ୍ଡପକୁ ଆସିଥାନ୍ତି। ଉଭୟ ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀ ପରସ୍ପରକୁ ଭେଟ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଏହାପରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ତରଫରୁ ଭିତରଚ୍ଛ ବନ୍ଦାପନା ନୀତି ବଢ଼ାଇଥାନ୍ତି । ଏହି ସମୟରେ ପରମ୍ପର ଅନୁଯାୟୀ ମହାପ୍ରଭୁ ସିଂହଦ୍ୱାର ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିବା ବେଳେ ସାମୟିକ ଭାବେ ଦ୍ୱାର ବନ୍ଦ ରହିଥାଏ ଓ କିଛି କ୍ଷଣ ପରେ ଦ୍ୱାର ଖୋଲିଯାଏ । ପୁନଶ୍ଚ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାର ନିକତରେ ବିଜେ କରିବା ସମୟରେ ଉକ୍ତ ଦ୍ୱାର ଭିତର ପଟୁ ବନ୍ଦ କରାଯାଇଥାଏ। ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ତରଫରୁ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାରର ଭିତର ପଟେ ଜନୈକ ଦେବଦାସୀ ଏବଂ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ତରଫରୁ ଜଣେ ଦଇତାପତି ଦ୍ୱାରର ଅପରପାର୍ଶ୍ୱରେ ରହିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲୋକ ପରମ୍ପରାଗତ ବଚନିକା ପରେ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାର ଫିଟିଥାଏ। ମହାପ୍ରଭୁ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ବିଜେରେ ଭିତର କାଠ ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ ଭଣ୍ଡାର ଘରଠାରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ଗଇଁଠାଳ (ଋକ୍ମିଣୀ ବିବାହ କାଳର) ଫିଟେ ଓ ବନ୍ଦାପନା , ରସ ଗୋଲା ଭୋଗ ଇତ୍ୟାଦି ଭିତରଚ୍ଛ ମହାପାତ୍ରଙ୍କଦ୍ୱାରା ସମାହିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହା ପରେ ଘସା, ବିଡିଆ ମଣୋହି ସରିଲେ ମହାପ୍ରଭୁ ରତ୍ନସିଂହାସନକୁ ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି। ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ଏହି ଗୋଟିଏ ଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଭିତରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ରସଗୋଲା ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଭିତରଚ୍ଛ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ଗୃହରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶୁଦ୍ଧ ପୂତ ଭାବରେ ଏହି ରସଗୋଲା ତିଆରି ହୋଇଥାଏ। କଥିତ ଅଛି ଯେ, ମହାପ୍ରଭୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀଦେବୀଙ୍କୁ ରସଗୋଲା ଖୁଆଇ ତାଙ୍କର ମନୋରଞ୍ଜନ କରିଥିଲେ । ଅତୀତର ରଥଯାତ୍ରା ୧୯୯୯ ମସିହା ରଥଯାତ୍ରା ସାଧାରଣତଃ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ରଥଯାତ୍ରା ରୂପେ ବିଦିତ । ଏହା ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସରେ ଏକ ନୂତନ ଅଧ୍ୟାୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ସାରା ଭାରତ ବର୍ଷର ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତ ତଥା ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ ମହାପ୍ରଭୁମାନଙ୍କ ରଥଟଣା, ସମୟାନୁସାରେ ନୀତି ସମ୍ପାଦନ, ସର୍ବୋପରି ଜଳ, ବିଦ୍ୟୁତ, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ପରିମଳ ଓ ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା ଇତ୍ୟାଦିର ଆୟୋଜନ ସୂଚାରରୂପେ ସମାହିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଗଭୀର ସନ୍ତୋଷ ଲାଭ କରିଥିଲେ । ଏପରିକି ଭାବବିହ୍ୱଳ ହୋଇ ସ୍ୱଂୟ ଗଜପତି ମହାରାଜା କହିଥିଲେ : ସ୍ୱଂୟ ଜଗନ୍ନାଥ ହିଁ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ରଥଯାତ୍ରାକୁ ପରିଚାଳନା କରିଥିଲେ। ବିଶେଷ କରି ଠାକୁରଙ୍କ କରୁଣାରୁ ଉଭୟ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଓ ବାହୁଡା ଯାତ୍ରାରେ ନୀତି ପାଳନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତତ୍ପରତା ଏବଂ ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ତିନି ରଥ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ପହଞ୍ଚିବା ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଘଟଣା ଥିଲା । ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଭିନ୍ନ ପରମ୍ପରା ବାଲିଅନ୍ତା ବ୍ଲକ ଅଧିନସ୍ଥ କକକରୁଦ୍ରପୁରସ୍ଥିତ ପତିତପାବନଦେବଙ୍କ ବାହୁଡ଼ା ଯାତ୍ରା ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ପୁରୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାହୁଡ଼ା ଯାତ୍ରାର ଠିକ ପରଦିନ ଅର୍ଥାତ ଦ୍ୱାଦଶୀ ଦିନ ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଦିନ ପୁରୀ ପରି ଏକା ଦିନରେ ରଥଯାତ୍ରା ହୋଇଥାଏ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁଯାୟୀ ପୁରୀ ଏମାର ମଠର ମହନ୍ତ ସେବାୟତ ବର୍ଗ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାହୁଡ଼ା ଯାତ ଓ ସୁନାବେଶ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବା ପରେ ଏଠାକୁ ଆସି ବାହୁଡ଼ା ଯାତ୍ରା କରୁଥିଲେ । ସେବେଠାରୁ ଏହି ପରମ୍ପରା ଚାଲି ଆସୁଛି । ବିଶ୍ୱର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ରଥଯାତ୍ରା ସମ୍ବଲପୁର ସମ୍ବଲପୁରରେ ଶୈବ, ଶାକ୍ତ, ଏବଂ ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମର ସମନ୍ୱୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏଠାକାର ସବୁ ଗ୍ରାମରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏଠାରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଆରାଧ୍ୟ ଦେବତା ଭାବେ ପୂଜା କରାଯାଏ । ଏଠାରେ ପାଳନ କରାଯାଉଥିବା ରଥଯାତ୍ରାରେ ସାମାନ୍ୟ ଭିନ୍ନ ପରମ୍ପରା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ସମ୍ବଲପୁର ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେଲାପରେ ୧୫୪୯ରେ ଚୌହାନ ଶାସକମାନେ ଏହାକୁ ରାଜଧାନୀ କରିଥିଲେ । ୧୮୪୯ ମସିହା ବେଳକୁ ରାଜାମାନେ ଏଠାରେ ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଇଥିଲେ । ତୃତୀୟ ରଜା ବଳଭଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ସମୟରେ ମହାନଦୀ ଖାଡ଼ି ଝାଡ଼ୁଆପଡ଼ା ଏବଂ ବ୍ରହ୍ମପୁରା ଦେଉଳ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ।ଏହି ଦେଉଳରେ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରା ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ଦେଉଳ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପରଠୁ ରଥଯାତ୍ରା ପରମ୍ପରା ଏଠାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ସମ୍ବଲପୁର ସହରରେ ଥିବା ୨୭ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରୁ ୨୫ଟିରେ ରଥଯାତ୍ରା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଛି । ଝାଡ଼ୁଆପଡ଼ା, ବ୍ରହ୍ମପୁରା, ମହାନ୍ତିପଡ଼ା, ଦଧିବମାନ, କୁଞ୍ଜେଲପଡ଼ାର ହୋତାପଡ଼ା, ହାଟ ପଡ଼ାର ସତ୍ୟବାଦୀ, ଦଳେଇପଡ଼ାର ମଦନମୋହନ, ଲିଆଖାଇ, ଯଜ୍ଞ ବରାହ, ଗୁରୁପଡ଼ାର ଟିମନୀ, ବାଲିବନ୍ଧର କୋଠା ମହାପ୍ରଭୁ, ମୁଦୀପଡ଼ାର ଜଗନ୍ନାଥ, ମଠପାଲିର ରାଣୀମଠ, ଭାତରାର ରାମଜୀ ମଠ, ଧନୁପାଲିର ଗୋପାଳଜୀ, କ୍ଷେତରାଜପୁର, ବଡ଼ବଜାର, ବାଲିବନ୍ଧର ରଘୁନାଥଜୀଉ,ସାକ୍ଷୀପଡ଼ାର ରାଧାମଦନଗୋପାଳ ମନ୍ଦିରରେ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସମେତ ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରା ଏକାଠି ପୂଜା ପାଆନ୍ତି । ପଚାଶ ଦଶକ ବେଳକୁ ହୀରାକୁଦ ନଦୀବନ୍ଧ ତିଆରି ଲାଗି କିଛି ମନ୍ଦିର ବୁଡ଼ିଗଲା । ସେ ଭିତରୁ ସହର ବୁଢ଼ାରଜାରେ ବସ୍ତି ଆରମ୍ଭ କରିଥିବା ଉଦବୁସ୍ତ ପରିବାରମାନେ ସେମାନଙ୍କ ବାପା ଅଜାଙ୍କ ପତରା ଗାଁରୁ ୩ବିଗ୍ରହ ଆଣି କରି ରଥଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ।ରଥଯାତ୍ରାଦିନ ରଥଗୁଡ଼ିକ ପଛକୁ ପଛ ହୋଇ ଯାତ୍ରା କରନ୍ତି। ତେଣୁ ଲୋକମୁଖରେ ଅଛି: ବରହମପୁରାର ନାକେ ଚନ୍ଦନ, ତାପଛକୁ ଦଧିବମାନ ଦଧିବମାନ ଖାଇଲେ ପେଡ଼ା, ତା ପଛକୁ ହୋତାପଡ଼ା ହୋତାପଡ଼ା ଚକ ଗରଜି, ତା ପଛକୁ ସତ୍ୟବାଦୀ ସତ୍ୟବାଦୀ ହେଲେ ମଉନ, ତା ପଛକୁ ମଦନମୋହନ ମଦନମୋହନ ହେଲେ ବାଈ, ତା ପଛକୁ ଲିଆଖାଇ ଲିଆଖାଇ ଖାଇଲେ ଲିଆ, ତା ପଛକୁ ବୁଢ଼ା ବରିହା ବରିହା ବୁଢ଼ା ଖାଇଲେ ମୁଢ଼ି, ତା ପଛକୁ ଟିମିନି ଗୁଡ଼ି କୁଠା ମହାପୁରୁର ଏଡ଼େ ଗଣ୍ଡି, ସେ ନାଇଁ ଯାଏ ବିନାଖଣ୍ଡି । ରଥଯାତ୍ରାର ନଅ ଦିନ ଜଗନ୍ନାଥ ନଅଟି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବେଶରେ ସଜେଇ ହୁଅନ୍ତି । ଶେଷ ଦିନରେ ବରହମପୁରା ମନ୍ଦିରର ମହାପୁରୁ ରାଜ୍ୟ ଅଭିଷେକ ଅବତାରରେ ଧାରଣ କରନ୍ତି । ତାଙ୍କୁ ୧୦୮ ପ୍ରକାର ଅଳଙ୍କାରରେ ବେଶ ଲାଗି ହୁଏ । ମନ୍ଦିରରେ ଗମ୍ଭୀରା ଭିତରକୁ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ କଲାବେଳେ ବଚନିକା ପାଠ କରାଯାଏ । ରଥଛୁଆଁ / ରଥଛିଆଁ ବିଶ୍ୱାସ ସମ୍ବଲପୁରରେ ରଥଛିଆଁ ଗୋଟିଏ ଅଲଗା ଓ ନିଆରା ପରମ୍ପରା । ଜନମ ହେଲା ଛୁଆକୁ ଭାତ ଖୁଆ ହେଲା ପରଠୁ ଦେଉଳ ପ୍ରବେଶ ବିଧି ଅଛି । ଏହା ଆଗରୁ ରଥଛିଆଁ ବିଧି ଅଛି । ରଥଯାତ୍ରା ବେଳେ ଛୁଆମାନଙ୍କୁ ନୂଆ କନା ନୂଆ ଜାମା ପିନ୍ଧାଇ ରଥାଋଢ଼ ବିଗ୍ରହଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରାଯାଏ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଛୁଆର ଭବିଷ୍ୟତ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ହେବାର ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ସେଥିପାଇଁ ମା ବାପାମାନେ ଛୁଆକୁ ରଥଛିଆଁ କରେଇଥାଆନ୍ତି । ଫୋଟ ଗେଲେରି ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Ratha Jatra Festival Lord Jagannath Rath Jatra Rath Jatra festival Ratha Jatra PURI Ratha Jatra UK Ratha-Jatra (Festival of India) in Toronto Facts on Rath Jatra Ratha Jatra in Antwerp, Belgium LordJagannath Rath Jatra, Puri, Orissa - Information and Video Three Chariots of Ratha Jatra, Puri, Odisha ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବ ଜଗନ୍ନାଥ ଧର୍ମର ପର୍ବ ଓଡ଼ିଶା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଓଡ଼ିଶାର ପର୍ବ ପର୍ବାଣି ଭାରତର ପର୍ବ ପର୍ବାଣି ବଛା ଲେଖା ଜଗନ୍ନାଥ ରଥଯାତ୍ରା ୨୦୧୬ ରଥଯାତ୍ରା ଗଣସମ୍ପାଦନାରେ ଗଢ଼ା ବା ଉନ୍ନତ କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରସଙ୍ଗମାନ

rathayātrā (ratha, ghoṣayātrā o śrīguṇḍicā nāmare madhẏa jaṇā) oḍa଼iśāra purīṭhāre pāḻita o jagannāthaṅka saha sambandhita eka hindu parba | oḍa଼iśāra mukhẏa yātrā rūpe purīra rathayātrā sarbaprasiddha | ehā jagannātha mandirare pāḻita dୱādaśa yātrāra madhẏare pradhāna | ehi yātrā āṣāḍha଼ śukḻa dୱitīẏā tithi dina pāḻita hoithāe | ehi yātrā ghoṣa yātrā, mahābedī mahotsaba, patitapābana yātrā, uttarābhimukhī yātrā, nabadinātmikā yātrā, daśābatāra yātrā, guṇḍicā mahotsaba o āḍa଼pa yātrā nāmare bibhinna śāstra, purāṇa o loka kathāre abhihita | purī bẏatīta rathayātrā prāẏa 60ru adhika sthānare pāḻita heuchi | bibhinna matare rathayātrāra 8ṭi aṅga rahichi, yāhāku aṣṭāṅga bidhi kuhāyāe | 1. snāna utsaba, 2. anabasara, 3. nabayaubana darśana o netrotsaba, 4. śrīguṇḍicā, 5. herāpañcamī, 6. āḍa଼pa parba, 7. bāhuḍa଼ā yātrā o 8. nīḻādri bije | punaśca rathayātrā 5 bhāgare bibhakta| yathā 1. antarbedī, 2. mahābedī mahotsaba, 3. āḍa଼pa utsaba, 4. dakṣiṇāmukhī utsaba o 5. nīḻādri bije | ehāku guṇḍicā pañcaka kuhayāe | rathayātrā bahu prācīna boli gabeṣakamāne mata pradāna karichanti | ṛgbeda o atharba beda itẏādire ratha śabdara praẏoga dekhāyāe | parabarttī kāḻare śatapatha brāhmaṇa granthare madhẏa ehāra ābhāsa miḻithāe | khrīṣṭapūrba dୱitīẏa śatāddīru khrīṣṭapūrba prathama śatāddī madhẏare khodita hoithibā keteka prācīna bhāskaryẏaku anudhẏāna kale sūryẏaṅka rathayātrāra samẏak nidarśana miḻithāe | teṇu sūryẏaṅka rathayātrāra parabarttī parikaḻpanā heuchi puruṣottama kṣetrastha mahāprabhuṅka rathayātrā| yeu~ sabu rathayātrāra ullekha hoichi sethi madhẏare purīra śrījagannāthaṅka rathayātrā heuchi sabuṭhāru adhika janādṛta o prasārita | keteka gabeṣaka śrījagannāthaṅka rathayātrā bauddha paramparāru sṛṣṭi hoichi boli anumāna karanti | kāraṇa khrīṣṭīẏa pañcama śatāddīra prārambhare cīna paribrājaka phāhiẏān khoṭānare anuṣṭhita rathayātrāra yeu~ bibaraṇī lipibaddha karichanti, tāhā ājisuddhā pracaḻita jagannāthaṅka snānayātrā o rathayātrā saha meḻa khāuchi | ratha‌yātrā pratiśabda ghoṣayātrā: biśୱra maṅgaḻa ghoṣaṇā karuthibāru bā na‌ndighoṣa rathare basi yātrā karuthibāru ghoṣayātrā | āḍa଼pamaṇḍapa yātrā: guṇḍicā maṇḍapare thibā āḍa଼pamaṇḍapare bije karuthibāru āḍa଼pamaṇḍapa yātrā | janma‌bedī bā antarbedī yātrā: prabhuṅkara janma bedī āḍa଼pamaṇḍapaṭhāre hoithibāru janma‌bedī bā antarbedī yātrā | daśābatāra yātrā: guṇḍicā ghare daśa abatāra beśa heuthibāru daśābatāra yātrā | patitapābana yātrā: patitamānaṅku uddhāra karibāku ehi yātrā heuthibāru patitapābana yātrā | nabadinātmaka yātrā: ehi yātrā yibā āsibā o rahaṇīku miśei 9 dina heuthibāru nabadinātmaka yātrā | guṇḍicā yātrā: guṇḍicā gharaku yātrā karuthibāru ehā guṇḍicā yātrā | prācīnatā o itihāsa harihara kānunagoṅka matare jagannāthaṅka rathayātrā eka bauddha anuṣṭhāna | siṃhaḻare yeu~ rathayātrā pāḻita hue, sethire buddhaṅka dantaku baiśākha śukḻa traẏodaśī dina bāhāra kari hātī upare thoi mahā samārohare śobhāyātrāre niāyāe o nagarara rājamārga māna bulāi sehi dantaku śeṣare eka maṇḍapare sthāpana karāhue| seṭhāre chaadina rahibā pare puṇi danta mandiraku pheri āse | purīre āṣāḍha଼ śukḻa dୱitīẏā dina jagannātha mahāprabhu kāṣṭha nirmita rathare bāhāri śīkṣetrara baḍa଼dāṇḍa atikrama kari guṇḍicā mandiraṭhāre pahañcanti ebaṃ seṭhāre 7dina rahi puṇi śukḻa daśamī dina śrīmandiraraku bāhuḍā bijere pherithānti | purātattୱbita rājendra lāla mitraṅka matanuyāẏī purīra rathayātrā buddhadebaṅka janmotsaba pāḻanara smṛti mātra| ṣoḍa଼śa śatāddīre racita mādaḻā pāñjire purī śrījagannāthaṅka rathayātrāra barṇṇanā dekhibāku miḻe | ethire ullekha achi ye, bīra narasiṃha deba rājā rājẏa kale| e rājā bāṅkī muhāṇa potāile | chaa ratha heuthilā, rājā tāhā potāi tini ratha karāile | guṇḍicā ghara deuḻa kāṭha maṇḍapa hoithilā, tāhā pathara maṇḍapa kale | e dui pākhe baḻagaṇḍi kale | kehi jaṇe gabeṣaka lāṅguḻā narasiṃha debaṅka parabarttī rājā bhānudebaṅka (khrī.a 1264-1278)ṅka samaẏare chaa ratha paribartte tini ratha hebāra bẏabasthā hoithilā boli ullekha karichanti | ehi chaa ratha kebeṭhāru śrīkṣetrare pracaḻita helā, se samparkare mādaḻā pāñjiru kaiṇasi tathẏa miḻunāhi~ | kintu traẏodaśa śatāddī pūrbaru purīre ratha yātrā anuṣṭhita heuthibāra pramāṇa miḻuchi| traẏodaśa śatāddī pūrbaru racita skandha purāṇa utkaḻa khaṇḍara puruṣottama māhātmẏare rathayātrāra sabiśeṣa bibaraṇī barṇṇanā rahichi| khrī.a aṣṭama bā nabama śatāddīre somabaṃśī rājā yayāti keśarīṅka samaẏare śrīkṣetrare jagannāthaṅka rathayātrā anuṣṭhita heuthibā biṣaẏa bhikārī paṭṭanāẏakaṅka 1859 sālare racita ratha cakaḍā pothiru uddhāra kari gabeṣaka sadāśiba rathaśarmā prakāśa karichanti | ehi ratha cakaḍā pāṇḍulipiṭi purī bāseḻi sāhira tatakāḻīna ratha amīna o rathakāra phakīra mahāpātraṅkaṭhāru prāpta o purī baḍa଼ oḍa଼iā maṭhare tāhā surakṣita thilā boli rathaśarmā ullekha karichanti| yayātiṅka beḻe jagannātha mandirara uccatā mātra 48 hāta thilā| ṭhākure 2hāta 10āṅguḻara thile o rathamāna 18 hāta ucca thilā | tini ratha bodhe samāna thilā| ratha chaa goṭi heuthilā | baḻagaṇḍi paryẏanta tiniratha yāuthilā | indradẏumna pāṭaṇāre tiniratha nirmāṇa karāyāuthilā| ehā cāri cakiā śagaḍi sadṛśẏa heuthilā | ehi tinigoṭi ratha māḻinī bā baḍa଼ naīra uttara bhūmire āḍa଼pa maṇḍapa bā guṇḍicā gharaku yāuthilā | siṃhadୱāraṭhāru baḻagaṇḍi paryẏanta yāuthibā ratha ṣohaḻa cakiā , cauda cakiā o bāra cakiā| ratha upare sunāra tinibeṇṭiā dhୱja kaḻasa lāguthilā| kanaka muṇḍāire ratna cānduā ṭaṇā heuthilā| anẏa goṭie choṭa rathare bajantari, ratha ghaṇṭuā, bādẏakāramāne yāuthile āge āge| pachare tini rathaku ṭāṇuthile bhakatamāne | rathare cāuḻa, naḍiā khaṇḍa paḍi bhoga lāguthilā | tāhā aḻpa saṃkhẏaka samabeta bhaktagaṇaṅku baṇṭana karāyāuthilā | baḻagaṇḍiṭhāre ratha pahañcile doḻacāpare naī pāri hoi ara paṭaku ṭhākuramāne bije kari cāri cakiā śagaḍi rathare basi guṇḍicā mandira beḍhāku yāānti | sāta dina pare nabadina yātrā samāpta kari bāhuḍā yātrā heuthilā| prābandhaka ḍakṭara harihara kānunagoṅka matare yayātiṅka samaẏare hoithibā ghaṭaṇāṭi biśୱāsayogẏa manehue| sambhabataḥ jagannāthaṅku 38hātara eka paṭoḻare sthāpanā kalā beḻe pūrbaru anusṛta rathayātrā paramparāra prabhābare yayāti ehi rathayātrāra pracaḻana karithile | parabarttī dୱādaśa śatāddīre 100 hātara kimbā 125 hātara baḍa଼ deuḻa nirmāṇa samāpti o ṭhākuramānaṅka bije tṛtīẏa anaṅgabhīma deba (khrī.a.1211-1238)ṅka samaẏa hoithibāru sehi barṣaṭhāru pūrba smṛtiku mane rakhibā pāi~ baḍa଼ deuḻaru guṇḍicā gharaku dia~ṅkara rathayātrā dakṣiṇābhimukhīre hoithibā sambhabapara | yayātiṅka samaẏare baḍa଼ dāṇḍara baḻagaṇḍiṭhāre māḻinī nadī prabāhita heuthibāru chaa ratha nirmāṇa karāyāuthilā ebaṃ bīra narasiṃha deba orapha prathama bhānudeba (khrī.a.1264-1278) kimbā dୱitīẏa narasiṃha deba (khrī.a 1278-1307)ṅka samaẏare ehi māḻinī nadī (śaradhābāli)ku poti debā phaḻare chaa ratha paribartte tini ratha tini ratha nirmita hoi āsuachi| aparapakṣare gabeṣaka ḍaḥ nīḻakaṇṭha miśra ullekha karichanti ye, khrī.a 1270re mādhabācāryẏaṅka śrīkṣetra āgamana kāḻare eka yātrāre dui prakāra ratha bẏabahāra śāstra birodhī boli mata dei māḻinī nadī poti baḍa଼dāṇḍare mātra tini goṭi rathare rathayātrā sampādana karibāku parāmarśa deithile | teṇu gaṅga samrāṭa anaṅga bhīma debaṅka putra prathama bhānudeba (1264-1287 e bẏabasthā karithile | māḻinī bā śaradhā nadī potā helā pare ehā baḍa଼ dāṇḍare pariṇata helā | khrīṣṭīẏa nabama śatāddīra kabi murārī miśra sୱīẏa sṛṣṭire rathayātrā samparkare sūcanā pradāna karichanti boli keteka alocaka matapoṣaṇa karichanti | śrībigrahamānaṅka rathayātrā kāḻare murārī miśraṅka racita suprasiddha saṃskṛta nāṭaka anargha rāghaba sameta bahu saṃskṛta kābẏa bhaktamānaṅkara citta binodana pāi~ abhinīta heuthibāru sūcanā tāṅka racanāru miḻithāe | kabi murārī miśraṅka racanāru jaṇāyāe ye, bhāgabataḥ puruṣottamasẏa yātrāẏā mupasthānīẏā sabhāsadaḥ| eṭhāre śrīpuruṣottama bā śrījagannāthaṅka yeu~ yātrāra nāma ullekha karichanti, tāhā ālocakamānaṅkadୱārā rathayātrā rūpe gṛhīta hoichi| mātra barṇṇita yātrāra kāḻa nirūpita hoinathibāru ehāku rathayātrā bhābare grahaṇa karibāre matadୱaidha parilakṣita hoithāe | biśiṣṭa aitihāsika ḍakṭara satẏanārāẏaṇa rājaguru 1223 khrīṣṭābdara parabarttī kāḻare rathayātrā pracaḻana kathā ullekha karichanti | rājaguruṅka matare 1223 khrīṣṭābda pare kaiṇasi samaẏare śrījagannāthaṅka bigraha dāru nirmita hebāre o ādibāsī daitāmāne śrījagannāthaṅka sebaka rūpe niyukti hebāra rathayātrāra sṛṣṭi hoichi| paurāṇika kimbadantī tathā paurāṇika ākhẏāẏikā anuyāẏī, jārā śabara śarare prāṇa chāḍa଼ile dୱārakādhipati śrīkṛṣṇa | śeṣatama ātmīẏa bhābare pāṇḍabagaṇa sakhā śrīkṛṣṇaṅka śarīraku dāha karibā pāi~ ceṣṭākari biphaḻa hele, kāraṇa agnira dāhikā śakti nikaṭare pūrṇṇabrahma sୱrūpa śrīkṛṣṇaṅka śarīraku pañcabhūtare bilīna karibāra sāmarthẏa na thilā | śūnẏabāṇī helā- kṛṣṇaṅkara nābhikamaḻa agnire bhasma hebanāhi~, tumemāne tāhāku mahodadhire bisarjana karidia pāṇḍabamāne tāhāhi~ kale| śrīkṛṣṇaṅkara arddhadagdha piṇḍa dārurūpare bāṅkī muhāṇare ābirbhāba helā | samudrare bhāsuthibā sehi dāruku āṇi rājā indradẏumna śrīguṇḍicā mandirare rakhithile | sୱẏaṃ mahāprabhu jaṇe bṛddha beśare āsi sehi dārure mūrtti prastuta kale| sartta thilā mūrtti sampūrṇṇa nahebā yāe dୱāra kholāyiba nāhi~ | mātra pandara dina pare dୱāra kholāgalā mūrttinirmāṇa karuthibā bṛddha ubhāna hoigale | kebaḻa adhāgaḍhā mūrtti rahigalā adhāgaḍha଼ā mūrttiku śrīmandirare pratiṣṭhā karāgalā | sehi samaẏare mahāprabhu kahithile : he rājā, barṣaku thare janmabhūmiku āṇiba| sethipāi~ śrījīumāne guṇḍicāgharaku buli yāānti o bāhuḍa଼nti| bibhinna purāṇare ghoṣayātrā śrīkṣetra dhāmare pāḻita heuthibā śrīguṇḍicā yātrāra mahimā tathā pāḻana bidhira bistṛta barṇṇanā bibhinna purāṇa o upapurāṇamānaṅkare ullekha hoichi| biśeṣa bhābe brahma purāṇa, nārada purāṇa, nīḻādri mahodaẏa, kapiḻa saṃhitā, jagannātha purāṇa, yātrā bhāgabata, padma purāṇa, caitanẏa caritāmṛta, bāmadeba saṃhitā, śāradā purāṇa prabhṛti ullekhayogẏa| śrīmandirare pāḻita mukhẏa yātrā madhẏare rathayātrā anẏatama | prasiddha dୱādaśa yātrā sambandhare yeu~ śḻokaṭi sarba mukha niḥsṛta, tāhā heuchi - mañca snānaṃ rathabaragatiḥ śāẏanaṃ cāẏane dୱe pārśୱ bṛttiḥ śaẏana nibṛtti pābṛttai puṣẏapūjā doḻayātrā damanakamahotākṣa pūjā tṛtīẏā caikaṃ yātrā bidhanigaditā dୱādaśaitā narendra | mahāprabhumānaṅkara dୱādaśa yātrā madhẏaru śrīguṇḍicā yātrā bā mahābedī mahotsaba hi~ śreṣṭha boli skandha purāṇara puruṣottama māhātmẏare kuhāyāichi| epariki ehi mahābedī mahotsabaku nirmaḻa manare yeu~ bhakta darśana kare tāra śatakoṭi janmara pāparāśi kṣaṇake naṣṭa hue| śrījagannāthaṅkara utsabamukhara ehi guṇḍicā yātrā kebaḻa oḍa଼iśā kāhiki~ biśୱra eka sahasra aśୱmedha yajñara phaḻa miḻithāe boli biśୱāsa karāyāe | teṇu purāṇamānaṅkare kuhāyāichi - śrīmandirare daśabarṣa darśana kale yāhā phaḻa miḻe guṇḍicā mandirare eka dibasa darśanare setiki phaḻa lābha hue| skandha purāṇa skandha purāṇa antargata utkaḻa khaṇḍara 33śa adhẏāẏaṭhāru 35śa adhẏāẏa paryẏanta śrīkṣetrare pāḻita mahāprabhumānaṅka rathayātrāra sabiśeṣa bibaraṇi rahichi| nimnare sehi bibaraṇīra sāramarma ullekha karāyāichi - baiśākha śukḻa tṛtīẏā rohiṇī nakṣatra dina rājā saṃkaḻpa karibe| ācāryẏa baraṇa karibe | kāryẏadakṣa abidita jaṇe bā tinijaṇa sūtradharaṅku banaku yibāpāi~ basana, bhūṣaṇa dei baraṇa karibe| yeu~ banare atẏuttama taru bidẏāmāna seṭhāku yāi rājā mantra uccāraṇa kari agni sthāpana karibe| ājẏadhārayukta aṣṭottara śata āhuti debe| prati bṛkṣa mūḻare ājẏadhārā debe| digapāḻamānaṅku yathābidhi baḻi debe| kṣetrapāḻamānaṅku paśubaḻi debe| bṛkṣara prīti pāi~ śhe dugdhānna āhuti debe | ācāryẏa patagadhୱja bhagabānaṅku dhẏānakari kuṭhāradhari mantra uccāraṇa kari bṛkṣara mūḻaku aḻpa aḻpa kari kāṭibe| seṭhāre maṅgaḻadhୱni karāibe | sūtradharaṅku gachakāṭi kāryẏare niyukta kari ācāryẏa sୱgṛhaku pheribe | yadi ratha nirmāṇa upayukta sୱgṛha nikaṭare miḻiba tāhā hele bidhāna anusāre kāṣṭha saṃskāra karibe | skandha purāṇa anusāre - jagannāthaṅka ratha caka saṃkhẏā 16 (ṣohaḻa), bedī uparu rathara uccatā 23 (teiśi) hāta, cāroṭi toraṇa heba | garuḍadhୱja rakta candana kāṭhare heba| baḻadebaṅka rathara 14 (cauda)ṭi caka, bedī uparu rathara uccatā 22 (bāiśa) hāta| subhadrā debīṅka rathara caka saṃkhẏā 12(bāra), bedī uparu uccatā 21 (ekoiśa) hāta| ehi rathayātrāku nabadinātmaka yātrā kuhāyāe| ehāra tinoṭi aṅga | prathama aṅga -pūrba yātrā, dୱitīẏa yātrā- guṇḍicā maṇḍapare abasthāna bā āḍa଼pa, tṛtīẏa aṅga- bāhuḍā yātrā| ṭhākuramāne guṇḍicā maṇḍapa upare thibā samaẏare bana jāgaraṇa brata pāḻana kale mahāpuṇẏa hue| śukḻa dୱitīẏā dina indradẏumna sarobarare snānakari nṛsiṃhaṅkaṭhāre saṃkaḻpa brata ārambha kale mahāpūṇẏa hoithāe| ehāku mahābedī mahotsaba brata kuhāyāe| aṣṭama dibasare brata śeṣa hue| mahābedīre śrījagannāthaṅka abasthitiku mahābedī yoga kuhāyāe | ehā ati pabitra samaẏa | āṣāḍha଼ śukḻa pañcamī tithi, maghā nakṣatra, jagannāthaṅka mahā samāgama e tini mahābedī yogara tripāda sୱrūpa| ehā sahita indradẏumna sarobara miḻita hele catuspāda yoga hue| ehā pūrṇṇayoga ebaṃ pitṛmānaṅkara muktipada| caitanẏa caritāmṛta caitanẏa caritāmṛta granthara racaẏitā kabirāja kṛṣṇa dāsa ukta granthare śrīkṣetrare pāḻita rathayātrāra yeu~ bibaraṇa pradāna karichanti, tāhā dīrgha pāñca śaha barṣa pūrbara aṭe| se caitanẏaṅka śiṣẏa raghunātha dāsa gosୱāmīṅka śiṣẏa thile | caitanẏa caritāmṛta grantharu jaṇāyāe, śrīcaitanẏa tāṅka pārṣadamānaṅka sahita rathayātrā samaẏare guṇḍicā mandira mārjanā karuthile| semāne choṭa baḍa଼ mandira mārjanā o śodhana tathā śeṣare jagamohana pariṣkāra karuthile | guṇḍicā mandirare gela karite mārjanā | prathame mārjanī laୱā karila śodhana | choṭa baḍa଼ mandira kaila mārjanā śodhana| pāche taiche śodhila śrījagamohana | punaśca ukta granthare hoithibā barṇṇanā anuyāẏī , se samaẏare rathara sājasajjā uttamamānara thilā| ehā darśana kari samaste bismaẏa prakāśa karuthile| ratha sadẏa subarṇṇa chāuṇī hebā bhaḻi pratīẏamāna heuthilā o ehā sumeru parbata sadṛśa ati ucca thilā| rathaguḍika ujjୱḻa darpaṇa o śaha śaha cāmaradୱārā sajjita heuthilā| ratha upare sundara cānduā ṭaṇā heuthilā ebaṃ agra bhāgare ati sundara patakā śobhā pāuthilā| rathaguḍika madhẏa pāṭabastra ebaṃ nānā prakāra citradୱārā sujjita heuthilā| ghaṇṭā, ghaṇṭi, kiṅkiṇī prabhṛti bibidha bādẏa madhẏa bājuthilā| setebeḻe ṭhākuramānaṅka pahaṇḍi daitāmānaṅkadୱārā heuthilā| śrījagannāthaṅka bāhaka daitāmāne mattahastī tulẏa śaktiśāḻī thile | pahaṇḍi samaẏare pahaṇḍi sthānaṭhāru ratha paryẏanta tuḻā nirmita uccāgadi bā tuḻī bichāi diāyāuthilā ebaṃ daitāmāne śrījagannāthaṅku goṭie gadiru anẏa eka gadiku bahana kari neiyāuthile, ehi samaẏare keteka tuḻā khaṇḍa khaṇḍa hoi chiḍi଼ yāuthilā ebaṃ tuḻā sabu ākāśare uḍuthilā o gadi phāṭibā samaẏare pracaṇḍa śabda sṛṣṭi heuthilā| ucca dṛḍha଼ tulī saba pāti sthāne sthāne | eka tulī haite tୱrāẏa āra tulīte āne | prabhu padāghāte tulī haẏa khaṇḍa khaṇḍa | tulī saba uḍi଼ yāẏa śabda haẏa pracaṇḍa | barttamāna gajapati mahārāja ratha upare cherāpaha~rā kalā pari setebeḻe heunathilā| rājā ratha taḻe pathare cherā paha~rā karuthile | pratāparudra deba nije sunā chāuṇīdୱārā patha pariṣkāra karuthile, rājā patha madhẏare sugandhi candana jaḻa siñcana karuthile | se samaẏare rathaṭaṇāre gauḍa଼ nāmaka sampradāẏa niyukta heuthile | tāṅka sahita hastīmānaṅku madhẏa rathaṭaṇā kāryẏare lagāyāuthilā | śrīcaitanẏa setebeḻe ratha āgare bhāba bihୱḻita nṛtẏa o saṃkīrttana karuthile | śrīcaitanẏa eka saṅge sātaṭi daḻare nṛtẏa karuthile | tatkāḻīna samaẏare baḻagaṇḍiṭhāre ratha dīrgha samaẏa rahibāra prathā thilā | sehi sthānare jagannāthaṅka nikaṭare bipuḻa parimāṇara bhoga lāgibāra niẏama bā caḻaṇi madhẏa thilā | nīḻādri mahodaẏare ghoṣayātrā nīḻādri mahodaẏa ra barṇṇanā anuyāẏī mahāprabhuṅka ābirbhāba pare tāṅka pāi~ rājā indradẏumna mandira nirmāṇa karithile | sehi mandiraku prajapitā brahmāṅkadୱārā pratiṣṭhā karibā pāi~ brahmaloka yāithile | seṭhāru brahmāṅku nei āsithile | brahmā rājā indradẏumnaṅka saha śaṅkhanidhi o padmanidhiṅku paṭhāithile | nārada ebaṃ anẏa dui debadūtaṅka saha indradẏumna śrīkṣetrare pahañcibā pare mahāprabhuṅka paṇi ratha nirmāṇa karāyāithilā | nāradaṅka nirddeśa mate śaṅkhanidhi o padmanidhi ratha nirmāṇa ārambha karithile | sethipāi~ mandira paścima digare yeu~ṭhi saṃsārara ānandabarddhaka mahāprabhu lokanātha birājamāna karichanti,seṭhāre śaṅkhanidhi o padmanidhi goṭie sୱrṇṇapurī nirmāṇa karithile | sehiṭhāre dui sୱrgadūta ratha nirmāṇa ārambha karithile | nīḻādri mahodaẏa 5ma adhẏāẏa 29 śḻoka 'sambhārāna rucirāna kṛtୱā rathatraẏamataḥ param | nānāḻaṅkāra saṃyuktaṃ dibẏāmbara sumaṇḍitam' arthāta sୱrṇṇapurīre debadūta dୱẏa nānā rucira aḻaṅkāra māna saṃyukta kari ratha tinoṭi nirmāṇa karithile |nārada kahibā anusāre sehiratha tinoṭiku sundara o narama bastradୱārā sajāithile | sethire nānā ratna ebaṃ sୱrṇṇa aḻaṅkāra māna lagāithile | 'nirmame nāradokto taccakraiḥ saṃyuktamāẏasaiḥ | nānāratnasamullāsaṃ haimaṃ cārutaraṃ dୱijāḥ' rathara caka guḍa଼ika luhāre tiāri karithile | rathacakara araguḍa଼ika sunāretiāri karithile | sunā caka beśa ākarṣaka thilā | ratha kebaḻa ratna ebaṃ sୱrṇṇa aḻaṅkāra māna lagāyāinathilā , ehāra cāripaṭe nānā abatāramānaṅkare prakaṭita hoithibā bhagabānaṅkara līḻā citrita karāi caḻanti pratimā tiāri hoithilā | seguḍiku pārśୱ debādebī bhābe saṃyoga kari sārathi basāithile | sunāre ghoḍa଼ā nirmāṇa kari rathare saṃyoga kale | dekhilā mātrake darpa prakāśa karuthibā samujjୱḻa ākṛtira duiṭi nidhi sehi rathare maṇḍita kale | tini loka sୱrga, marttẏa o pātāḻare sukha bṛddhi karipāruthibā bhaḻi tinoṭi āścaryẏajanaka ratha prastuta karāyāithilā | sethimadhẏaru mahāprabhu śrījagannāthaṅka ratha heuchi "garuḍa dhୱja" jagatajananī mā' subhadrāṅka subarṇṇamaẏa rathara nāma "padma dhୱja" baḍa଼ ṭhākura śrībaḻabhadraṅka rathara nāma "tāḻa dhୱja" ratha tinoṭi nirmāṇa heba pare tāku adhika ākarṣaṇīẏa karibā pāi~ sethire toraṇa o bibhinna dhāraṇara patākā saṃyoga karāyāithilā | nānā śubhaguṇare anୱita, nabajaḻadhara pari sundara samastaṅka darśanānandadāẏī ati susajjita tini rathaku dekhi samaste cakita hoithile | ehā pare ratha tinoṭiku bidhibaddha bhābe pratiṣṭhā karāyāithilā | ehā pare ārambha hoithilā caturddhābigrahaṅka rathayātrā | hindu jẏotiṣa mate hindu jẏotiṣika tattୱre grahajagata naagoṭi grahaṅku nei gaṭhita, yathā- rabi, candra, maṅgaḻa, budha, bṛhaspati, śukra, śani, rāhu o ketu | śrījagannāthaṅka ghoṣayātrā madhẏa jẏotiṣika dṛṣṭikoṇaru gurutୱpūrṇṇa | āṣāḍha଼ māsara śukḻapakṣa dୱitīẏā tithire śrījagannātha nijara baḍa଼bhāi śrībaḻabhadra o bhauṇī subhadrāṅka saha rathāruḍha଼ hoi śrīmandira chāḍa଼i ghośayātrāre nabadina paryẏanta guṇḍicā mandiraku yāānti | āṣāḍha଼ śukḻa tṛtīẏāṭhāru āṣāḍha଼ śukḻa nabamī paryẏanta guṇḍicā mandirare pūjā pāānti ebaṃ āṣāḍha଼ śukḻa daśamī tithire pahaṇḍi hoi ratha caḍha଼i śrīmandiraku pratẏābarttana karanti | śrījagannāthaṅka nabadina bẏāpī ghoṣayātrāsaha nabagrahaṅka ghaniṣṭa samparka rahichi | śrījagannāthaṅka ehi nabadina yātrā saptāhara pratẏeka bāraku ābṛtta karithāe | saptāhakara sātadina grahamaṇḍaḻara grahamānaṅka nāmare nāmita | rabiṅka uddeśẏare rabibāra, candraṅka uddeśẏare somabāra, maṅgaḻaṅka uddeśẏare maṅgaḻabāra, budhaṅka uddeśẏare budhabāra, debaguru bṛhaspatiṅka uddeśẏare gurubāra, śukraṅka uddeśẏare śukrabāra o śaniṅka uddeśẏare śanibāra | kintu anẏa duigraha, yathā rāhu o ketu chāẏāgraha hetu emānaṅkara kauṇasi sୱtantra bāra nāhi~ | guṇḍicā mandirare śrījagannātha sātadina rahanti ebaṃ saptāhara pratẏeka bāraku ābṛtta karanti | āṣāḍha଼ māsara tṛtīẏā tithi yeu~dina paḍa଼iba sehidina śrījagannātha sehibārara pratīkagraha rūpe pujā pāānti | manekara āṣāḍha଼ śukḻa dୱitīẏā tithi ghoṣayātrā dina rabibāra hele tṛtīẏā somabāra heba ebaṃ tṛtīẏāṭhāru śrījagannātha āgāmī rabibāra paryẏanta saptāha bẏāpī pratẏeka grahaṅka nirddhiṣṭa sehi grahaṅka sୱrūpa bhābare guṇḍicā mandirare pūjā pāānti | somabāra dina candraṅka sୱrūpa, maṅgaḻabāra dina maṅgaḻaṅka sୱrūpa, budhabāra dina budhaṅka sୱrūpa, gurubāra dina bṛhaspatiṅka sୱrūpa, śukrabāra dina śukraṅka sୱrūpa, śanibāra dina śaniṅka sୱrūpa o rabibāra dina rabiṅka sୱrūpa bhābare pūjā pāānti | kintu rāhu o ketu e dui grahaṅka sୱtantra bāra nathibā hetu prathama guṇḍicā ghoṣayātrā o śeṣa bāhuḍa଼ā e dui dibasaku rāhu o ketuṅka pāi~ nirddiṣṭa boli nirṇṇaẏa karāhue | ekasaptāha bẏāpi guṇḍicāre rahaṇī kāḻa candraṅkaṭhāru ārambha kari rabiṅka paryẏanta saptagrahaku sūceilā bhaḻi dui yātrāku sāṅketika bhābare rāhu o ketuṅku sūcāi nabadina bẏāpi yātrā nabagrahaku sampūrṇṇa kare | ratha nirmāṇara śāstrīẏa paddhati samagra bhāratabarṣare debatāmānaṅka nimante yete prakārara ratha bẏabahārare āsuchi, tāhā madhẏare śrīkṣetrara tini ratha nirmāṇa śaiḻī atība rahasẏamaẏa | bahu prācīna samaẏaru rathatraẏara nirmāṇa paddhati śiḻpaśāstranumodita| ratha nirmāṇa sambandhare mānasāra saṃgrahādi granthamānaṅkare sabiśeṣa bidhi bidhāna rahichi| śiḻpasāra saṃgraha pothire 2ẏa khaṇḍare rathara mūḻaru cūḻa paryẏanta moṭa 27 bhāga karāyāichi| pratẏeka bhāgaku cauṭhā o cauṭhā deḍha଼ bhāgaku aṅguḻa bā kaḻā kuhāyāe| rathara taḻa cakaḍāra dairghẏa 27 cauṭhā| ehi cakaḍāku 9 bhāga kari 10 dhāraṇā pakāyāe| prathama 6 dhāraṇāra lamba 27 cauṭhā, 2ẏa dhāraṇāra lamba 21 cauṭhā o 3ẏa dhāraṇāra lamba 15 cauṭhā| muhāṇara lamba 15 cauṭhā,kuḍukāra lamba dhāraṇa mahalāku 3 cauṭhā, epari cāri koṇare 8 kuḍukā deba| baḍa଼ dui akha lamba 30 cauṭhā, choṭa dui akha lamba 24 cauṭhā| ehi eka cauṭhāku 12 bhāga karāyāe| 17 cauṭha 8 aṅguḻare baḍa଼ akha dui goṭi puḍā ḍāi hāṇiba| guḻira ucca 5 cauṭha 8 aṅguḻa guḻi bahaḻa chāḍi chāḍi akhare kāna kiḻā bindha kariba | muhāṇaku guḻi niśୱāsa 8 aṅguḻa chāḍi dhāraṇāre akhara kābiḻā kaṇṭā bindha kariba | muhāṇa majhālaku 8 cauṭha 4 aṅguḻa chāḍi baḍa଼ akha kābiḻā bindha dhāraṇāre karibe | 10 bāhi prakāre gojaphuli kari jaḻantariā khoja bindha kariba | dhāraṇā bāhi upare jiā 8 cauṭhare nāikā bindha kariba| nāikā pākha jaḻantariā khija 4 cauṭha 12aṅguḻa ucca khusi kariba | ethi upare chandā pakāiba| cakaḍā cāripākha dhāraṇāku chandāku ṭīkā kariba| dhāraṇā uparaṭhāru jiā miśi nāikā 14 cauṭha rakhi khusi kariba| siṃhāsanara ucca 12 aṅguḻa kariba| jiā bahaḻa 12 āṅguḻa kariba| osāra 1 cauṭhā nāikā upare 8cauṭhāi cautāḻa kariba| prathame bhūi~ ladiba| bhūi~ bahaḻa 5 aṅguḻa phuliṭhāru bhūi~ a~ḻā, 2 cauṭha 4 aṅguḻa| bhūi~ majhāla sūtāṭhāru 2 aṅguḻa rakhi gai hāṇiba| pākhuḍā 3 cauṭha 4 aṅguḻa, koṇa pākhuḍā 1 cauṭha 4 aṅguḻa, phuliṭhāru 1 cauṭha lekhā chāḍi dui pākhuḍā basāiba| ehi pari cāripākhe 16 goṭi pākhuḍā māriba| phuliṭhāru 1 cauṭha 2 aṅguḻa lekhāre haṃsapādi pakāi 1 cauṭha uccare caḍha଼ei khoja basāiba| ethi upare pākhuḍā haṃsa pādi māriba| cāri pākhe hārāmāḻi māriba| ethi upare 6 cauṭhare bindha kari 8 aṅguḻa chāḍi orā pakāiba| eha pare 2ẏa bhūi~, 2ẏa pākhuḍā māriba| epari cāridige 12 pākhuḍā māriba| tṛtīẏa pura bhūi~ cautāḻa 6 cauṭhare basiba| prathame paṭaḻa lamba 8 cauṭha,rāhā kāṭaṇa śeṣaṭhāru 14 aṅguḻa ucca, 2ẏa rāhā madhẏa 12 aṅguḻa uccare kāṭaṇa heba| ehi pari cāripākha paṭaḻa kariba| prathama sātapura paṭaḻa ucca 2 cauṭha, sātapurare koṇa orā pakāi paṭaḻa ladiba| paṭaḻa bhūi~ uparaṭhāru baḍa଼ khoja madhẏa cautāḻare 2 cauṭha 12 aṅguḻa rakhi basāiba| ethi upare pārābhāḍi bhūi~ 3 cauṭha 8aṅguḻare cautāḻa kari basāiba| prathama sātapura paṭaḻa upare paṭaḻa bhūi~ ladā heba| 2ẏa rāhā 2 aṅguḻa lekhāre puraku pura sātapura kāṭiba| 2ẏa sātapura paṭaḻa 2 cauṭha kariba| ethi upare 1 cauṭha upare māṅkaḍa଼/chandā duigoṭi cautāḻa kari pakāiba| dadhinauti 2 cauṭha uccare māṅkaḍa଼chandā upare kaḻasa cakra patākā heba | kaḻaśā śikhāṭhāru pārābhāḍi bhūi~ taḻa paryẏanta dakhinauti khoja heba| rathapāda deśaru śīrṣadeśa paryẏanta thibā aṃśaguḍa଼ika madhẏare caka, daṇḍiā,ara,bāṅki haṃsapaṭā,kaṇi,śaṅkhadୱāra,jāli,gāīpaṭā,siṃhāsana,kanaka muṇḍei, bhūmi,ṣoḻa nāhaka,magaradaṇḍā, basanta,duāraghoḍa଼ā, sārathī pīḍa଼,kumbhapaṭi,rāhupaṭi,āṭha nāhākā, pīḍha଼,ṛṣipaṭā,daṇḍā, pārābhāḍi,khapurī,pāda, olaṭa śuā,dadhinauti,kaṇṭhi,daṇḍa,cakra o ketana | śiḻpa śāstrānuyāẏī rathara aṅga guḍiku sādhāraṇataḥ 13ṭi mūkhẏa aṅgare bibhakta karāẏāichi| yathā- (1) cakrapīṭha, (2) aradaṇḍā,(3)gagarā,(4) mūḻanābha,(5) barāṇḍi,(6) haṃsapaṭā, (7) rathagarbha,(8) pārābhāḍi,(9) kaḻasa pīṭha, (10) dadhinauti, (11) karṇṇaaḻā,(12) dhātu kaḻasa o (13) āẏudha dhୱjā| ratha nirmāṇara pṛṣṭhabhūmi paramparā anusāre purīre pratibarṣa sampurṇṇa bhābe nūā kāṭhare ratha tiāri karāyāe | rathayātrā pare rathaguḍa଼iku bhāṅgi dei, kāṭhaguḍa଼iku mandira roṣaghare bẏabahāra karāyāuthilā, 2012 masihāṭhāru rathara kichi aṃśaku bikri karāyāuchi | sāmẏa maitrīra pratīka śrījagannātha mahāprabhu yeu~ rathare birājamāna kari śrīguṇḍicā mandiraku naba dina yātrā karanti, se rathara nāma nandighoṣa| sehi pari śrībaḻabhadraṅka rathara nāma tāḻadhୱja o śrīsubhadrāṅka rathara nāma debadaḻana, darpadaḻana bā padmadhୱja| pratẏeka parṣa paramparā anuyāẏī śrīnaara sammukhastha rathakhaḻāre nūtana bhābe tonoṭi ratha nirmāṇa kāryẏa ārambha hoithāe| e bābadare bibhinna kāryẏa rājẏa tathā jillā praśāsana, bidhi bibhāga, śrīmandira praśāsana, polisa praśāsana o paura praśāsana tarapharu miḻita bhābe sampādita hoithāe| ratha nirmāṇa tathā rathayātrāra prathama śubhārambha hoithāe sarasୱtī pūjā śrīpañcamī tithiṭhāru| keteka nirddiṣṭa tithire tini rathamānaṅkara nirddiṣṭa kāryẏara śubhārambha hoithāe| yathā - śrīpañcamī dina rathakāṭha purīre pahañcibā saṅge saṅge anukūḻa nīti śrīmandira kāryẏāḻaẏa sammukhare hoithāe| śrīrāma nabamī dina rathakāṭha cirā kāryẏara anukūḻa manonīta karata kaḻare hoithāe| akṣaẏa tṛtīẏā dina tini ratha śubhārambha kāryẏara anukūḻa hoithāe| uktadina śrīmandira kāryẏāḻaẏa sammukhare śrīmandira purohita, rājaguru o anẏānẏa śotrīẏa brāhmaṇamānaṅkadୱārā ratha nirmāṇa upalakṣe śubhārambha kāryẏa yajña o ānusaṅgika pūjā, nīti itẏādi anuṣṭhita hebā saṅge saṅge pūjāpaṇḍā tini ratha nirmāṇara anukūḻa nimante ajñāmāḻa pradāna karithānti| eṭhāre biśୱkarmā mahāraṇā, rūpakāra , bhoi itẏādi sebakamāne śāḍha଼ī bandhāithānti| ehā pare nṛsiṃha caturddaśī dina guja anukūḻa, śrīkṣetra bhau~rī dina pratẏeka rathara duiṭi lekhāe~ caka ḍerā hoithāe o śrīmandiraru ājñāmāḻa āsi ehā upare lāgi karāyāithāe| debasnāna pūrṇṇimā dina prati rathara cārināhākā ḍerā anukūḻa o netrotsaba dina (rathayātrā pūrba dina) aparāhna suddhā tiniṭi yāka ratha susajjita hoi śrīnaarasthita rathakhaḻāru ṭaṇā hoi siṃhadୱāra sammukhare rakhāyāe| bahu prācīna samaẏaru mahāprabhumānaṅkara ratha nirmāṇa nimante naẏāgaḍa଼, khorddhā, daśapallā, raṇapura itẏādi jaṅgalaru ābaśẏakīẏa kāṭha nadī mādhẏamare purīku āsuthilā| ehi kāṭhasabu nadīre bheḻā kari aṇāyāuthilā| purīṭhāru 10ki.mi dūra māḻatipāṭapura nikaṭastha kāṭha polaṭhāru ehi kāṭhaguḍika śagaḍa଼re buhā yāuthilā| purīre pratiṣṭhita keteka maṭha rathakāṭha buhāyibā pāi~ śagaḍa଼māna yogāuthile| ehi paramparā bahu barṣa dhari lupta hoiyāiachi| samprati paribahana mārgara subidhā dṛṣṭiru ṭraka yoge ehi kāṭha āsi purī baḍa଼dāṇḍa tathā rathakhaḻāṭhāre rakhāyāuchi| ratha saṃhitā anuyāẏī tinoṭi ratha nirmāṇa pāi~ 1139ṭi kāṭha āsithāe| rājẏa sarakāraṅka jaṅgala bibhāga uparibarṇṇita kāṭha yogāi āsuchanti| naẏāgaḍa଼ o khorddhā ḍibhijanara araṇẏa adhikārīmāne 862ṭi khaṇḍa asana, dhaurā o phāsī itẏādi kāṭha paṭhāithānti| ethi madharu 72 khaṇḍa phāsī aṭe| etadabẏatīta raṇapura jaṅgalaru 274 khaṇḍa kañcākāṭha o tinoṭi śimuḻi kāṭha āsithāe| tini ratha nirmāṇa kāryẏara anukuḻa pabitra akṣaẏa tṛtīẏā tithire anuṣṭhita hebā sahita tat paradinaṭhāru nirmāṇa ārambha hoi netrotsaba dina madhẏāhna paryẏanta cālithāe| śrīmandirara sୱttୱlipire antarbhukta biśୱkarmā mahāraṇā, bhoi,rūpakāra,daraji,kamāra pramukha sebakamāne ehi kāryẏare niẏojita hoithānti| tanmadhẏaru samudāẏa 60jaṇa mahāraṇā, 75jaṇa bhoi, 15 kamāra,15ru20 citrakara,7/8jaṇa daraji, 15jaṇa rūpakāra sebaka antarbhukta | mahāprabhumānaṅka bẏabahṛta tini goṭi rathara gaṭhana paddhati śiḻpaśāstrānumodita| paramparā anuyāẏī eka nirddhiṣṭa uccatā o māpa anusāre ehi rathatraẏara nirmāṇa karāyāithāe| ehā bẏatīta prati rathare 4ṭi lekhāe~ aśୱ, goṭie sārathī, duiṭi śuā, rathabāḍa଼, 9ṭi lekhāe~ pārśୱ debatā khañjā yāithāe| sūcanāyogya ye, kebaḻa nabakaḻebara barṣa nūtana bhābe sārathī,aśୱ, pārśୱ debatā, ṭhekarā bāḍa଼, rathabreka,haṃsapaṭā o kanẏāpaṭā itẏādi nirmāṇa karāyāithāe| ethi nimante śāḻa, gambhārī itẏādi kāṭha sୱtantra bhābe jaṅgala bibhāga yogāithānti| tiniratha nirmāṇa kāryẏa śeṣa hebā pūrbaru prāẏa 14 jaṇa darajī sebakaṅkadୱārā nirddiṣṭa tithire ārambha hoi ratha maṇḍiṇi kanā prastuta karāyāi tini rathare susajjita karāyāe| pūrbe o.ṭi.em milaru āsuthibā ehi kanā mūkhẏataḥ nali,haḻadiā,neḻi o kaḻā raṅgara aṭe| prāẏa eka hajāra miṭararu urddha kanā tini rathara maṇḍaṇi,ghera,cānduā nimante ābaśẏaka hoithāe| samprati kichi barṣa dhari ratha nimitta ābaśẏaka kanā bambera prasiddha kapaḍa଼ā kampānī señcurī milaru āsuachi| paramparā anuyāẏī nandighoṣa ratha pāi~ nāli o haḻadiā kanā, tāḻadhୱja ratha pāi~ nāli o neḻi kanā o darpadaḻana ratha pāi~ nāli o kaḻā kanā bẏabahāra hoithāe| nandighoṣa,tāḻadhୱja o darpadaḻana (debadaḻana) rathare yathākrame śrījagannātha, śrībaḻabhadra o śrīsubhadrā ebaṃ śrīsudarśana tinoṭi susajjita rathare adhiṣṭhita hoithāānti| 6phuṭ uccatāra 16 caka biśiṣṭa nandighoṣa rathara dairghẏa prastha 34 phuṭa 6 iñca lekhāe~ o uccatā 46 phuṭa iñca | tāḻadhୱja rathara dairghẏa prastha 33 phuṭa lekhāe~ o uccatā 45 phuṭa | ethire 6 phuṭa 6 iñca uccatā biśiṣṭa 14 caka lāgithāe| sehi pari darpadaḻana bā debadaḻana ratha cakara uccatā 6 phuṭa 8 iñca ebaṃ 12 caka ehi rathare lāgithāe| rathara dairghẏa prastha 31 phuṭa 6 iñca lekhāe~ | uccatā yathākrame 45 phuṭa 6 iñca, 45 phuṭa o 44 phuṭ 6 iñca aṭe | rathayātrā parba śeṣa hebā pare pratibarṣa ratha guḍiku bhāṅgi diāyāe| kebaḻa sārathī,ghoḍa଼ā, pārśୱdebatā, sakhī, pitaḻara kadaḻī gacha, magara o rathabāḍa଼ itẏādi sāiti rakhāyāe| ullekhayogẏa ye, 1999 masihāṭhāru rathaṭaṇā samaẏare tinoṭi rathara brekaku pakāibā o uṭhāibā pāi~ mandira praśāsana tarapharu puli bẏabasthā pracaḻana karāyāichi| bibhinna tithire ratha nirmāṇara bidhi pratibarṣa śrījagannātha mahāprabhuṅka prasiddha rathayātrā upalakṣe tinoṭi ratha paramparā prakāre nirmita hoi āsuachi| rathakāṭha pahañcibāṭhāru ārambha kari rathaṭaṇā paryẏanta sabu kāryẏa eka nirddiṣṭa tithire hoithāe| rathakāṭha purīre pahañcibā (rathakhaḻāre anukūḻa pūjā) - śrīpañcamī kāṭhacirā - śrīrāma nabamī rathanirmāṇa anukūḻa - akṣaẏa tṛtīẏā guja anukūḻa - nṛsiṃha caturddaśī caka tiāri hoi dia~ṅka ājñāmāḻa lāgi (antataḥ 6ṭi caka) - bhau~rī dina cāri nāhaka ḍerā anukūḻa - debasnāna pūrṇṇimā rathakhaḻāru siṃhadୱāra yāe~ rathaṭaṇā - netrotsaba (śrīguṇḍicā pūrbadina) rathatraẏara ehi nirmāṇa kāryẏaku purī pūrtta bibhāgara ekajikẏuṭibha iñjiniẏara ebaṃ biśeṣajña kamiṭi tadārakha karithānti| rathaṭaṇā pūrbaru śrīmandira praśāsana pūrba prathā anuyāẏī ṭa.50/- phisa ṭrejerī cālāṇa mādhẏamare dākhala kari ratha cālibā upayukta boli pūrtta bibhāgaru eka sārṭiphikeṭa hāsala karithānti| ratha nirmāṇare sebamānaṅka bhūmikā baḍha଼ei mahāraṇā śrīmandira sୱttୱlipira 105 nambara sebāre baḍha଼ei mahāraṇāmānaṅka samparke ullekha rahichi| emānaṅka madhẏare sutāra, taḻi mahāraṇā, mahāraṇā, ratha amina bhābare ratha nirmāṇare saṃmpṛkta rahi kāryẏa karithānti| ratha nirmāṇa anukūḻaṭhāru bāhuḍā yātrā śeṣa yāe~ mahāraṇā sebakamāne ratha nirmāṇa, rathaṭaṇā itẏādi kāryẏare niyojita rahithānti| 34goṭi aṅga biśiṣṭa tinoṭi rathara nirmāṇa nimante pratẏeka rathare jaṇe lekhāe~ mūkhẏa mahāraṇāṅka tattୱābadhānare jaṇe lekhāe~ sutāra mahāraṇā, taḻi mahāraṇā niẏojita hoi kāryẏa karithānti| etadabẏatīta ratha kāṭhara māpacupa dekhibā pāi~ jaṇe ratha amīna madhẏa rahanti| ojhā mahāraṇā śrīmandira sୱttୱlipira sebā naṃ 101re ojhā mahāraṇā sebā biṣaẏa ulekha rahichi| samprati mātra cāri ghara ehi ojhā mahāraṇā sebā nirbāha karuchanti| tini ratha bāḍa଼grāhī bhābe yathākrame jagannāthaṅka ratha pāi~ pathuriā sāhira dāśarathi mahāraṇā, baḻabhadraṅka ratha pāi~ pathuriā sahira kāśinātha mahāraṇā, kuniā mahāraṇā o subhadrāṅka rathara bāḍa଼grāhī bhābe kṣīroda maharaṇā (dhānakuṭi sāhi, purī) ojhā mahāraṇā sebā kāryẏa karuthibā jaṇāyāe| prati barṣa ratha nirmāṇa samaẏare tini rathare bẏabahṛta heuthibā samasta luhākaṇṭā, baḻā,pandāri yogāibā bẏatīta rathayātrā pūrba dina ratha khaḻāru siṃhadୱāraku ratha bije karibā samaẏare ratha upare ehi sebaka cānduā bāndhithānti| akṣaẏa tṛtīẏāṭhāru paramparā anuyāẏī ojhā mahāraṇā sebakamāne śāḍha଼ī଼ bandhāi ebaṃ praśāsana pakṣaru pradatta mahāprasāda o naḍa଼iā grahaṇa kari doḻabedīṭhāre śāḻa anukūḻa karithānti| akṣaẏa tṛtīẏā dina ratha nirmāṇara anukūḻa samaẏare ehi sebaka tinoṭi ṭāṅgiā madhẏa yogāithānti| ehāra dui tinidina pare doḻabedīṭhāre kāryẏa ārambha hoi bhau~rī dina pandāri, jokiā, hukara madhẏa anukūḻa karāyāithāe| ehi sabu kāryẏa doḻabedī kuñja bhitare hoithāe| prati dina moṭa 18 jaṇa ojhā mahāraṇā o tāṅku ehi kāryẏare sāhāyẏa karuthibā śramika niẏojita hoithāe| nija nija rathara bāḍa଼grāhī ojhā mahāraṇāmānaṅka tattୱābadhānare prati caka pāi~ arakaṇṭā 32ṭā, pandāri 2ṭā o 2ṭi lekhāe~ baḻā nirmāṇa karāyāi rathakhaḻāku yogāyāithāe| śrīmandira praśāsana pakṣaru pradatta luhā raḍa଼ o pleṭare ojhā mahāraṇā sebakamāne pratirathara akha o daṇḍāre kaṇḍā lagāyibā uddeśẏare yathākrame nandighoṣa ratha pāi~ 10 gaṇḍā, tāḻadhୱja ratha pāi~ 9 gaṇḍā 2ṭā o debadaḻna ratha pāi~ 7 gaṇḍā 2ṭā biḍiā kaṇṭā śāḻa prastuta karithānti| etadabẏatīta pārābhāḍa଼i nirmāṇa samaẏare poṭaḻa upare bāgiā bāḍeithānti| anẏānẏa luhāre nirmita kaṇṭā madhẏare tāgakaṇṭā, tāra paricchā kaṇṭā, duāra beḍhā଼ kaṇṭā, beḍhā଼ kaṇṭā, jaṅghā o nārāja kaṇṭā, goḍi଼chāla itẏādi bibhinna kisamara kaṇṭā eka sୱtantra śaiḻīre ojhā mahāraṇāṅkadୱārā nirmita hoithāe| prati barṣa praśāsana pakṣaru ojhā mahāraṇāṅku eka nirddiṣṭa parimāṇara artha pāriśramika rūpe pradāna karāyāithāe| rathayātrā samaẏare yadi caka kimbā anẏānẏa marāmati kāryẏa ābaśẏaka paḍe, ojhā mahāraṇā mane ābaśẏakīẏa luhā kaṇṭā o klāmpa itẏādi jarurīkāḻīna bhābe nirmita kari yogāithānti| etadabẏatīta aṇasara samaẏare aṇasara gṛhaku yibā nimante sahasra (luhāre nirmita eka astra) nirmita kari patani śāḍha଼ī଼re bāndhi daitāpatiṅka jimāre deithānti| ehi kāryẏa helā beḻe ojhā maharaṇāmāne habiṣānna kari atẏanta niẏama niṣṭhāra sahita rahithānti| samprati ojhā mahāraṇāṅkadୱārā prastuta śāḻa doḻabedī kuñjaṭhāre heithibā jaṇāyāe| anẏānẏa sebaka ratha bhoi :sebā naṃ 97re ratha bhoi sebā samparkare sabiśeṣa bibaraṇī lipibaddha rahichi| ratha kāmare yete muliā darakāra hue e sarddāra bhoimāne nije kāma karanti o anẏa muliā lagāi kāma karānti| rathakhaḻāra chāmuṇḍiā tiāri karibā o anẏānẏa ratha kāṭha bohibā saṅge saṅge ratha nirmāṇa o rathaṭaṇāre sakriẏa aṃśa karithānti| darajī sebā : sୱttୱlipira 95 naṃ sebāre darajī sebakaṅka kāryẏa samparkare bibaraṇa rahichi| rathara maṇḍaṇi, cānduā itrẏādi silāi kāryẏa darajī sebakamāne karithānti| tāmarā biśoi : (sebā naṃ 90) ukta sebaka rathayātrā o bāhuḍa଼ā yātrā bidhi anusāre tāmrapaṭā itẏādi tiāri kari bāhuṭa o senāpaṭāre tāmarā dianti| karatiā: (sebā naṃ 91) ratha nirmāṇa pāi~ tumba kāṭibā o rathara kāṭha paṭā kāma karithānti| e sebaka nije karati kāma karanti o anẏa karatiāku kāma karibāku yogāi dianti| rūpakāra: (sebā naṃ 88) ratha nirmāṇare yete rūpa kāryẏa paḍe, ehi sebaka tāhā karithānti| epariki nabakaḻebara barṣamānaṅkare sārathī, sakhī, olaṭa śuā, kaḻasa o pārśୱ debatā nirmāṇa ehi sebakaṅkadୱārā tiāri hoithāe| rathaṭaṇā pūrbaru ghoḍa଼ā bandhā kāryẏa ehi sebakaṅkara aṭe| citrakāra : (sebā naṃ 87) ehi sebaka rathabāḍa଼, pārśୱ debadebī, olaṭa śuā, kaḻasa o rathare paramparā anuyāẏī anẏānẏa samasta citra kāryẏa karithānti| tini rathara biśeṣatā śrīmandira praśāsana tarapharu pratibarṣa tinigoṭi ratha sampūrṇṇa śiḻpa śāstrīẏa paddhatire nirmāṇa karāyāuthile he~ prati rathare adhiṣṭhita heuthibā pārśୱ debatāṅkara nirmāṇa hoinathāe| kebaḻa nabakaḻebara barṣamānaṅkare rūpakāra sebakamāne nimba kāṭhare moṭa 27 goṭi pārśୱ debadebīṅkara bigraha nirmāṇa karithānti| pratibarṣa rathayātrāra aḻpa dina pūrbaru citrakāra sebakamāne ehi mūrttiguḍiku raṅga karithānti| ābaśẏaka paḍile rūpakāra sebakamānaṅkadୱārā ehāra marāmati kāryẏa hoithāe| rathayātrāra dui dina pūrbaru prati rathare naa mūrtti lekhāe~ pārśୱdebatāṅku adhiṣṭhita karāyāithāe| nandighoṣa 'nandighoṣa' bā 'garuḍa଼dhୱja' bā 'kapiḻadhୱja' rathare jagannāthaṅka saha madanamohana bije karanti | moṭa 742khaṇḍa kāṭhare tiāri ehi rathara uccatā 45phuṭa 6 iñca aṭe | ehi rathare 16ṭi caka (biṣṇusiddha, bibhūti, aṇimā, prajñā, dhī, jñāna, prema, āśakta, rati, keḻi, satẏa, suṣୱsti, jāgṛti, turīẏa, āma, nirbāṇa) saṃyukta hoithāe | pratẏeka cakara uccatā 6 phuṭa | sārathi: dāruka | rathara dauḍa଼i: śaṅkhacūḍa଼ | paramparā mutābaka dhaḻāraṅgara cāroṭi ghoḍa଼ā (śaṅkha, baḻāhaka, śୱeta o haridୱāśa) sthāpana karāyāe | ehāra patākā garuḍa଼ cihnāṅkita | dhୱjapamūrtti: pañcamukhī hanumāna | nāli o haḻadiā raṅgara kapaḍa଼āre rathābaraṇa karāyāe | nandighoṣare harihara, paṇḍu nṛsiṃha, giridhara, ṣaḍa଼bhuja cintāmaṇi kṛṣṇa, caturbhuja nārāẏaṇa, saptapheṇa sarpare āsīna madhusūdana bā biṣṇu, lakṣmaṇa, pañcamukhī mahābīra pārśୱdeba/debī bhābe abasthāna karithānti | tāḻadhୱja 'tāḻadhୱja' bā 'laṅgaḻa dhୱja' rathare baḻabhadraṅka saha rāmakṛṣṇa bije karanti| moṭa 731khaṇḍa kāṭhare tiāri ehi rathara uccatā 45phuṭa aṭe | ehi rathare 14ṭi caka saṃyukta hoithāe | pratẏeka cakara uccatā 6 phuṭa 6 iñca| dadhinauti: hiraṇmaẏī sārathi: mātaḻī | rathara dauḍa଼i: bāsukī | paramparā mutābaka kaḻā raṅgara cāroṭi ghoḍa଼ā ghoḍa଼ā (tībra, ghora, dīrghaśrama ebaṃ sbarṇṇanābha) bā (sthirā, dhṛti, sthiti ebaṃ prajñā) bā (śaṅkha,suca଼itra, aṅgada ebaṃ meghanāda) sthāpana karāyāe | dhୱjapamūrtti: lakṣmīnṛsiṃha | nāli o sabuja raṅgara kapaḍa଼āre rathābaraṇa karāyāe | tāḻadhୱja rathare mahādeba, bāiśibhuja nṛsiṃha, baḻarāma, nṛtẏa gaṇapati, lakṣmaṇaṅku bahana karithibā aṅgada, nāṭāmbara (bṛṣabha upare nṛtẏarata śiba), kārttikeśୱra, madhukaiṭabaṅka saha biṣṇuṅka yuddha, anantabāsudeba pārśୱbadeba/debī bhābe abasthāna karithānti | darpadaḻana 'darpadaḻana' bā 'padmadhୱja' bā 'debadaḻana' rathare subhadrāṅka saha śrīsudarśana bije karanti | moṭa 711khaṇḍa kāṭhare tiāri ehi rathara uccatā 44phuṭa 6 iñca aṭe | ehi rathare 12ṭi caka saṃyukta hoithāe | pratẏeka cakara uccatā 6 phuṭa 8 iñca | sārathi: arjuna | rathara dauḍa଼i: sୱrṇṇṇacūḍa଼ | dhୱjapamūrtti: jaẏadurgā | paramparā mutābaka nāli cāroṭi ghoḍa଼ā (rocikā, mocikā, jitā, aparājitā) sthāpana karāyāe | nāli o kaḻā raṅgara kapaḍa଼āre rathābaraṇa karāyāe | darpadaḻanare bimaḻā, maṅgaḻā, bārāhī, bhadrakāḻī(śabarūḍha଼ā caturbhujā), banadurgā bā kaṇṭakāḍha଼i, kātẏāẏanī (aṣṭabhujā durgā), haracaṇḍī, rāmacaṇḍī (aṣṭabhujā o bāmahāta kāṇi āṅguṭhiku pāṭire cucumichanti), aghorā pārśୱdeba/debī bhābe abasthāna karithānti | śrījagannāthaṅka rathara 16 caka ṣoḻakaḻāra, baḻabhadraṅkara 14 caka caturddaśa manୱntarara o subhadrāṅka 12 caka bāramāsara dṛṣṭi ākarṣaṇa karithāe | tini rathara dadhinauti : hiraṇẏagarbha, hiraṇmaẏī, bhubanakoṣa | ehi tini dadhinauti upare moṭa 9ṭi pitaḻa kaḻasa (nabha, ākāśa, bẏoma, parā, aparā, baikhārī, candra, sūryẏa, bidẏuta) sthāpana karāyāe | ratha yātrāra keteka biśeṣa nīti naba yaubana darśana (netrotsaba) : cakā apasara, maṅgaḻa ārati, mailama, abakāśa, daśa abatāra dia~ bāhuḍā଼ bije, tāṭi phiṭibā, parimāṇika darśana, sarba sādhāraṇa darśana, daitāpati sarbāṅga, bandāpana, roṣa homa, rājanīti, yātrāṅgī, mahāsnāna, ghaṇṭachatā sarbāṅga, sūryẏapūjā, dୱārapāḻa pūjā, beśa śeṣa, gopāḻaballabha o ghaṇṭachatā, sakāḻa dhūpa (kebaḻa koṭha bhoga), bhoga maṇḍapa ārambha, ratha ājñāmāḻa bije, bhoga maṇḍapa pūjā śeṣa, madhẏāhna dhūpa (kebaḻa koṭha bhoga), aṅkurāropaṇa o ābaśẏaka hele 3ẏa bhoga maṇḍapa, candana lāgi, baḍa଼siṃhāra beśa, baḍa଼siṃhāra bhoga,pahuḍa଼ āḻati, śrīmukha khaṇḍuā, bāhuṭa kaṇṭa (gupta nīti), senāpaṭā lāgi (gupta nīti) | sūcanāyogẏa ye, yeu~ barṣa ubhā paḍithāe, ukta dina rathakhaḻāru tini ratha ṭaṇāyāi siṃhadୱāraku aṇāyāithāe| sādhāraṇataḥ ukta dina pratẏuṣa 5ṭā 30miṭhāru tatapara dina bhora 5 ghaṭikā madhẏare ehi nītiguḍa଼ika samāhita hoithāe| śrīguṇḍicā (rathayātrā) : maṅgaḻa āḻati, mailama, taḍa଼pa lāgi, roṣa homa, abakāśa, sūryẏa pūjā, dୱārapāḻa pūjā, beśa śeṣa, ballabha o sakāḻa dhūpa, ratha pratiṣṭhā maṅgaḻārpaṇa, pahaṇḍi ārambha, pahaṇḍi śeṣa, madanamohana, rāma , kṛṣṇa bije, citā lāgi, cherā paha~rā, cāramāḻa phiṭā o ghoḍa଼ā଼ sārathī lāgibā o rathaṭaṇā ārambha | sandhẏā darśana : dୱāra phiṭā,maṅgaḻa āḻati , mailama o taḍa଼pa lāgi, abakāśa,roṣa homa, sūryẏa pūjā, dୱārapāḻa pūjā, beśa śeṣa, gopāḻa ballabha, sakāḻa dhūpa, , bhoga maṇḍapa, yātrāṅgī mahāsnāna, sarbāṅga, nūālāgi lāgi beśa, madhẏāhna dhūpa, 2ẏa bhoga maṇḍapa, mailama o beśa, pahuḍa଼ āḻati, śrīmukha khaṇṭuā, bāhuṭa kaṇṭa, cāra bandhā, kusumi lāgi, sandhẏā āḻati, sandhẏā dhūpa (kebaḻa koṭha bhoga), 3ẏa bhoga maṇḍapa, rāhasaku dia~ bije, mailama, candana lāgi, baḍa଼siṃhāra beśa, baḍa଼ siṃhāra bhoga | bāhuḍā yātrā : nabayaubana darśana debasnāna pūrṇṇimā rātrare snāna bedīru pahaṇḍi bijere śrīmandira bhitara kāṭha nikaṭastha aṇasara piṇḍire śrībigrahamāna karithānti| aṇasara tāṭi sammukhare tinoṭi paṭi citra pratimā rahithāe| ehi paṭi ṭhākura madhẏare baḻabhadraṅka bāḍa଼re bāsudeba, subhadrāṅka bāḍa଼re bhubaneśୱrī o śrījagannāthaṅka bāḍa଼re nārāẏaṇa antarbhukta| paramparā anuyāẏī ehi paṭi dia~ daśābatāra ṭhākura rūpe paricita | sūcanāyogẏa ye, bāsudebaṅka citra sammukhare doḻagobinda, rāma o nṛsiṃha birājamāna karithibā beḻe bhubaneśୱrīṅka pārśୱre bhūdebī o śrīdebī ebaṃ nārāẏaṇaṅka citra sammukhare madanamohana o kṛṣṇa bigrahamāne khaṭa upare adhiṣṭhita hoithānti| kuhāyāe ye, ehi samaẏare ṭhākuramāne jୱra rogare pīḍi଼ta hoithānti| śrīmandirara baidẏa sebakamānaṅkadୱārā prastuta daśamūḻa pācaka (modaka) mahāprabhuṅku bhoga karāyibā pare jୱra roga bhala hoithāe| bāstabika ehi aṇasara samaẏare pati mahāpātra o daitāpati sebakamāne ṭhākuramānaṅkara atẏanta gopanīẏa nītire aṃśagrahaṇa karithānti| ehi samaẏare aṇasara paṇā, ghaṇālāgi, khaḻi lāgi, cakā apasara o anẏānẏa gupta nītimāna anuṣṭhita hoithāe| dīrgha pandara dinara anabasara pare nabayaubana dina caturddhā mūrttiṅka darśana miḻithāe| sedina prabhātare maṅgaḻa āḻati, abakāśa o beśa itẏādi8 nīti baḍha଼ibā pare daśābatāra paṭi dia~mānaṅkara bāhuḍā bije hoithāe| tatpare koṭha suā~siāmāne aṇasara gṛha tāṭi kholithānti| ṭhākuramāne cakā upare birājamāna karithibā sammukhasthāna pāṇire bhala bhābare dhuāyibā pare nabayaubana darśana nimitta parimāṇika ṭikeṭa kiṇithibā darśanārthīmānaṅku prathame jagamohana bhitaraku chaḍā଼ yāithāe| prāẏa eka ghaṇṭā dhari parimāṇika darśana cālibā pare janasādhāraṇaṅka nimante sāhāṇa melā darśana hoithāe| ukta dina ṭhākuramānaṅkara keteka biśeṣa nīti hoithāe| śrīguṇḍicā śrīguṇḍicāra ṭhika pūrba dina śrīmandira sadara kāryẏāḻaẏa sammukhastha rathakhaḻāṭhāre thibā tiniratha susajjita pūrbaka śrībigrahamānaṅka ājñāmāḻa āsi lāgi hebā pare rathaguḍi଼ka aparāhnare ṭaṇā hoi siṃhadୱāraṭhāre rakhāyāithāe| ullekhayogẏa ye, rathakhaḻāra paramparā anuyāẏī prathame jagannātha, subhadrā o śeṣare baḻabhadraṅka ratha ṭaṇā hoithāe| netrotsaba dina biḻambita rātrare aṇasara piṇḍire birājamāna karithibā śrībigrahamānaṅka keteka gupta nīti yathā bāhuṭakaṇṭa, senāpaṭā, śukḻa saja lāgi itẏādi kāryẏa śeṣa hoithāe| śrīguṇḍicā dina pratẏuṣaru ṭhākuramānaṅkara maṅgaḻa āḻati, mailama, abakāśa, roṣa homa, sūryẏa pūjā, dୱārapāla pūjā, beśa itẏādi nīti ukta dinara pāḻiā sebakamānaṅkadୱārā samāpita hoithāe| ehāpare ekāṭhi gopāḻaballabha o sakāḻa dhūpa ( kheceḍi଼ bhoga) pūjā anuṣṭhita hoithāe| aparapakṣare śrīmandira purohita o anẏānẏa śotrīẏa brāhmaṇamānaṅkadୱārā ratha pratiṣṭhā kāryẏa hoithāe| tatpare ṭhākuramānaṅka manamugdhakara pahaṇḍi nīti anuṣṭhita hebā pūrbaru bije kāhāḻi bāji maṅgaḻāparṇa nīti baḍha଼i଼thāe| pahaṇḍi samaẏare prathame śrīsudarśana, śrībaḻabhadra, śrīsubhadrā o śrījagannātha dhāḍi pahaṇḍire bije hoithānti| jagamohanaṭhāre ghaṇṭa , pakāuja itẏādi bādẏa bājithāe| bibhinna maṭhara maṭhādhīśa, bẏaktibiśeṣamāne cāmara, ālaṭa sebā karibā sahita keteka nirddiṣṭa sthānare panti bhoga hoithāe| pahaṇḍi dekhibā nimante mandira praśāsana pakṣaru pahaṇḍi darśana ṭikeṭa bikraẏa karāyāi darśanārthīmānaṅku mandira parisaraku āsibā nimante anumati pradāna karāyāithāe| ṭhākuramāne jagamohanara sāta pāhaca upare pahañcibā kṣaṇi rāghaba dāsa maṭha pradatta ṭāhiẏā śrīmastakare lagāyāithāe| pahaṇḍi samaẏare beherā khuṇṭiā maṇimā ḍā଼ka deithānti| samagra baḍa଼ deuḻa o siṃhadୱāra añcaḻa huḻahuḻi, haribola, jaẏa jagannātha o deba dhୱni śabdare prakampita hoithāe| śrībigrahamāne rathāruḍha଼ hebāpare puṣpāḻaka mahājanamāne śrīmadanamohanaṅku nandighoṣa rathare ebaṃ rāma, kṛṣṇa bigrahaṅku tāḻadhୱja ratha upare adhiṣṭhita karāithānti| paramparā anuyāẏī śrīmandirara ghasā (teliṅgi) o kāhāḻi bādẏa saha baṇiā sebakamānaṅkaṭhāru sola citā tinoṭi aṇāyāi siṃhadୱāra saṃlagna chāuṇī maṭhare rakhāyāithāe| ratha upare rundhā, phulamāḻa, beśa, śola citā lāgi itẏādi nīti baḍha଼ibā saṅge saṅge gobarddhana pīṭhara jagadaguru śaṅkarācāryẏa tini ratha upare śrībigrahamānaṅku darśana karithānti| ehā pare pārampārika nītire gajapati mahārājāṅkadୱārā cherāpaha~rā nīti samāhita hoithāe| ethi pūrbaru śrībigrahamānaṅka nīti pāi~ ābaśẏaka thibā dainandina sāja bastra o anẏānẏa nitẏa bẏabahāryẏa jiniṣa thibā sindukaku koṭha suā~siā sebakamāne ratha upare āṇi rakhithānti| cherā paha~rā nīti śeṣa hebā pare rathare sārathīṅku adhiṣṭhita karāyāe| ratharu cāramāḻa kholāyibā pare ghoḍa଼ā଼ bandhāyāe| ehi kāryẏakrama saribā pare rathare dauḍi଼ lagāyāi rathaṭaṇā hoithāe| pahaṇḍi bije puruṣottama kṣetrare keu~ prācīna kāḻaru śrībigrahamānaṅkara ehi pahaṇḍi bijaẏa hoichi, tāhā ebe madhẏa ajñāta rahichi | pahaṇḍi śabdaṭi saṃskṛtare pādahuṇḍana bā pāda huṇḍa śabdaru sṛṣṭi| pāhuṇḍa pāhuṇḍa hoi cālibāku bā ākṣarika arthare goṭie goṭie pāda pakāi cālibāku pahaṇḍi kuhāyāe| keteka gabeṣakaṅka matare ehā pāhuṇḍa śabdara apabhraṃśa | sambhabataḥ snāna o rathayātrāra ārambha kāḻaru śrīpuruṣottama kṣetrare adhiṣṭhita caturddhāmūrttiṅka pahaṇḍi bije nīti anuṣṭhita hoi āsuachi| śrījagannātha mahāprabhuṅka duiṭi mūkhẏa yātrā yathā snāna o śrīguṇḍicā yātrāre śrīmandira o śrīguṇḍicā mandiraru śrībigrahamāne pahaṇḍi bije karithānti| ehi dui yātrāre sarba moṭa chaa thara pahaṇḍi hoithāe| tanmadhẏaru 1- jẏeṣṭha pūrṇṇimā dina ratna siṃhāsanaru snāna yātrā pāi~ ānanda bajārare thibā snāna maṇḍapaku bije, 2- snāna pūrṇṇimā bā jẏeṣṭha pūrṇṇimā dina biḻambita rātrare snāna maṇḍaparu aṇasara piṇḍiku bije, 3 - śrīguṇḍicā dina aṇasara piṇḍiru śrīmandira siṃhadୱāraṭhāre thibā tini rathaku bije, 4 - guṇḍicā mandira sammukhare thibā ratha uparu guṇḍicā ghara siṃhāsanaku bije, 5 - bāhuḍā଼ yātrā dina guṇḍicā gharaṭhāru tini rathaku bāhuḍā଼ bije ebaṃ nīḻādri bijaẏa dina siṃhadୱāraṭhāre thibā tini ratha uparu śrīmandirastha ratna siṃhāsanaku bije karithānti| mahāprabhumānaṅkara ehi chaagoṭi pahaṇḍi madhẏaru tini thara goṭi pahaṇḍi o tini thara dhāḍi଼ pahaṇḍi hoithāe| śrībigrahamānaṅka samasta bije samaẏara dhāḍi଼ pahaṇḍi o bāhuḍā଼ bijeguḍika samaẏare goṭi pahaṇḍi anuṣṭhita hoithāe| goṭi pahaṇḍire eka mūrtti ṭhākura bije hoi uddiṣṭa sthānare pahañcibā pare anẏa bigrahaṅka pahaṇḍi ārambha hoithāe| kintun dhāḍi଼ pahaṇḍire ṭhākuramāne jaṇaka pare jaṇe ekakāḻīna bije karanti| śrībigrahamānaṅka ehi pahaṇḍi bije samaẏare o pūrbaru keteka nirddiṣṭa nīti sampanna hoithāe| jẏeṣṭha pūrṇṇimā dina pratẏuṣaru ratna siṃhāsanare mahāprabhumānaṅkara kebaḻa maṅgaḻārpaṇa karāyāi sarba prathame śrīsudarśana o pare baḻabhadra, subhadrā, jagannāthaṅka pahaṇḍi bije hoithāe| teṇu nīḻādri mahodaẏare barṇṇita achi ye - sudarśanaṃ puraskṛtẏa baḻabhadraṃ tataḥ param subhadrā ca tato nītୱā jagadīśa sureśୱram | sudarśana o subhadrā daitāpatimānaṅka hasta o skandhābalambana pūrbaka pahaṇḍi bije hoi rathārohaṇa karithibā beḻe jagannātha o baḻabhadraṅku daitāpati o anẏānẏa sebakamāne pāṭa ḍorire bā rajjudୱārā ākarṣaṇa kari dhire dhire pahaṇḍi bije karāithānti| pahaṇḍi bije pūrbaru tini bāḍa଼re yathākrame pūjāpaṇḍā jagannāthaṅka bāḍa଼re, mudiratha baḻabhadraṅka bāḍa଼re o pati mahāpātra subhadrāṅka bāḍa଼re maṅgaḻārpaṇa karithānti| garābaḍa଼u sebaka maṅgaḻārpaṇara samasta jiniṣamāna nīti sampṛkta sebakaṅka hātaku baḍha଼āithānti| maṅgaḻārpaṇa samaẏare suddha suāra o bhaṇḍāra mekāpa madhẏa seṭhāre upasthita thāi ukta nītire aṃśagrahaṇa karithānti| bāḍa଼grāhī daitāpati o anẏānẏa sebakamāne madhẏa ehi samaẏare upasthita rahithānti| śrījīumānaṅku pāṭa agaṇā, ānanda bajāra, bhitara siṃhadୱāra, bāiśipāhāca, siṃhadୱāra, gumuṭi, aruṇastambha dei ratha paryẏanta niāyāithāe | śrībigrahamānaṅka pabitra pahaṇḍi bije samaẏare prathame bije kāhāḻi bājibā pare ghaṇṭuā , kāhāḻiā, bajantarī, olāra, chatāra pramukha sebakamānaṅka upasthitire ghaṇṭa o bādẏa ādi tāḻa sahakāre baje | bhakta tathā darśanārthīmāne ehi samaẏare puṣpabarṣaṇa karibā saṅge saṅge haribola o huḻahuḻira pabitra dhୱnire samagra paribeśaku ānandita mukharita karithānti| pahaṇḍi samaẏare paṇḍā, puṣpāḻaka o anẏanẏa sebakamāne ḍori dharithānti| chāmu khuṇṭiā, beherā khuṇṭiā, sebaka pahaṇḍi tathā ṭhākuramānaṅka āgare beta dhari maṇimā, śrīaṅgaku sābadhāna boli uccāraṇa kari ṭhākuramānaṅka āge āge yoḍi଼ beta bāḍei bāḍea cālithānti| ehi pabitra pahaṇḍi bijere aṃśagrahaṇa karuthibā sebakamāne keteka niṣṭhāparatā abalambana karithānti, yathā niśa rakhibe nāhi~, aśauca hoi kimbā sārṭa pẏāṇṭa pindhi mahāprabhuṅka pahaṇḍi nītire aṃśagrahaṇa karipāribe nāhi~ | caturddhāmūrtti sāta pāhāca uparaku paramparā krame bije hoi āsibā kṣaṇi rāghabadāsa maṭha pakṣaru yogāi diāyāithibā sola, jari, tuḻasī, phula o bāu~śa pātiāre sୱtantra śaiḻīre nirmita ṭāhiẏā ṭhākuramānaṅka śrīmastakare lāgi karāyāe o ehi samaẏare keteka nirddiṣṭa maṭhamānaṅka pakṣaru panti bhoga tathā cāmara, ālaṭa sebā karāyāe| ghaṇṭuā sebakamāne tāḻare ghaṇṭabajāibā sahita pakhāuja bādẏa o āge āge goṭipua nṛtẏa tathā upasthita janatāṅka haribola, huḻahuḻi śabdare samagra paribeśa prakampita hoi uṭhe| rathayātrā dina ṭhākuramānaṅka maṅgaḻa āḻati , abakāśa, kheceḍi଼ bhoga (sakāḻa dhūpa), maṅgaḻārpaṇa itẏādi nīti anuṣṭhita hoithāe| ehi samaẏare mahāprabhumāne aṇasara piṇḍi bā bhitara kāṭha nikaṭare cakā upare upabeśana karithānti| pahaṇḍi bije samaẏare bhitara beḍhā଼ o ānanda bajāra madhẏa dei bāiśi pāhāca upare ṭhākuramānaṅka uddeśẏare keteka nirddiṣṭa maṭha, sebāẏata o niyogamānaṅka pakṣaru paṇā o pantī bhoga itẏādi karāyāithāe| sudarśana, subhadrā, baḻabhadra o jagannātha yathākrame debadaḻana, tāḻadhୱja, nandighoṣa ratha upare adhiṣṭhita hoithānti| pahaṇḍi śeṣa hebāpare puṣpāḻaka mahājanamāne madanamohanaṅku jagannātha rathare o rāmakṛṣṇa bigraha dୱẏaṅku baḻabhadraṅka rathare bije karāithānti| eṭhāre ullekhayogẏa ye, ṭhākuramānaṅka nīḻādri bijere śrīmandiraku o guṇḍicā gharaku pahaṇḍi bije karibā pūrbaru prathame madanamohana o rāmakṛṣṇa bigrahaṅku bije karāyāe| ratha uparu pahaṇḍi bije karibā pūrbaru ratha upare ṭhākuramānaṅka keteka biśeṣa nīti mudirasta, patimahāpātra sebakamānaṅkadୱārā sampādita hoithāe| bahuḍā bije samaẏare pati mahāpātra sebakaṅkadୱārā śrībigrahamānaṅku ghaṣā, dhaṇḍi, biḍi଼ā ādi arpaṇa karāyāe| etadabẏatīta bāhuḍā଼ dina guṇḍicā mandirare ṭhākuramāne pahaṇḍi bijere bhitara beḍhāre pahañcibā pare mukti maṇḍapa pakṣaru eka panti bhoga hoithāe o rāghaba dāsa maṭha pradatta phula ṭāhiẏā lāgi hoithāe| mahāprabhumānaṅka pahaṇḍi pūrbaru śrīmandirara koṭha suā~siā sebakamāne guṇḍicā mandira ratna siṃhāsana ebaṃ snāna pūrṇṇimāre śrīmandirastha ratna siṃhāsanaṭhāre cāramāḻa bāndhithānti| siṃhasanaru nehi cāramāḻa upare ṭhākuramāne dhire dhire pahaṇḍi bije karithānti| eṭhāre madhẏa patimahāpātra o mudiratha sebakaṅka sୱtantra nītira ābaśẏaka paḍithāe| daitāpati, pūjapaṇḍā, mahāsuāra, pratihārī pramukha sebakamāne mukhẏa bigrahaṅka skandha, śrīmastaka, śrībhūja taḻe rahibā saṅge saṅge pāṭa ḍorire āga o pachare rahi dhire dhire pahaṇdi bije karithānti| kintu sudarśana o subhadrā debīṅku daitāpati sebakamāne hasta o skandhare bahanakari bije karāithānti| pahaṇḍi bije pūrbaru cāribāḍa଼ra bāḍa଼grāhī daitā sebakamāne upasthita hoithānti o pahaṇḍi saha tatapūrba nītire aṃśagrahaṇa karithānti| śrībigrahamānaṅka ehi pahaṇḍi bijeru utkaḻīẏa saṃskṛtira mahānatāra paricaẏa miḻe| tāhā yepari biśeṣatୱpūrṇṇa separi bhābadẏotaka | epariki atītare bahu bhakta, kabigaṇa ṭhākurara ehi pabitra pahaṇḍi darśana pūrbaka bhāba bihୱḻita hoi aneka jaṇāṇa,bhajana, stotra itẏādi racanā kari nijaku prabhupāda taḻe samarpi deichanti| cherāpaha~rā śrīguṇḍicā o bāhuḍā଼ yātrāra anẏatama mūkhẏa ākarṣaṇa heuchi purī gajapati mahārājāṅka tini ratha upare cherāpaha~rā sebā| ehi cherāpaha~rā nītiku dekhibā lāgi ubhaẏa siṃhadୱāra o guṇḍicā mandiraṭhāre lakṣādhika bhakta tathā janasādhāraṇaṅka samāgama hoithāe| bibhinna prācīna grantha, kābẏa itẏādire cherā paha~rā nīti yeu~ bhābare barṇṇita hoichi, tāhā dīrgha eka śaha barṣa madhẏare separi bhābare anuṣṭhita heunathibā jaṇāyāe | keteka aitihāsika, prābandhika ebaṃ gabeṣakamānaṅka matare sūryẏabaṃśī rājā kapiḻendra debaṅka samaẏare ehi cherā paha~rā nīti ārambha hoithilā| ājaku prāẏa 500 barṣa pūrbe gajapati mahārājā pratāparudra debaṅka rājatୱ kāḻare purī gaṇāmalla sāhi nibāsī tatkāḻīna deuḻakaraṇa sebaka gobinda paṭṭanāẏaka (sāntarā) kuñja maṭhare dīkṣā grahaṇa kari gobinda dāsa bābājī nāmare paricita hebā saṅge saṅge 1456 śakābdare śrīcaitanẏa cakaḍā଼ pothi racanā śeṣa kari tāhā pratāparudra debaṅku arpaṇa karithile| pratāparudra nṛpaṇi mārjanī dhariṇa chatā taḻu paha~rile patha nṛparāṇa tāra bhāba dekhi gorā bole āṇṭa kari ye nohe rājana kṛṣṇa pārśୱda kiśorī dhanẏa rājā mārjanīra kare sebā kare ye jagate nāhi~ kāhi~ achi nīḻācaḻe| eṭhāre barṇṇita hoithibā chatātaḻa artha siṃhadୱāraṭhāre abasthita baḍa଼chatā maṭhaṭhāru ratha paryẏanta | epariki caitanẏa mahāprabhuṅka tirodhānara 80barṣa pare kṛṣṇa dāsa kabirāja gosୱmīṅka praṇīta śrīcaitanẏa caritāmṛta granthare cherā paha~rā samparkare ullekha achi ye, tabe pratāparudra kare āpana sebana subarṇṇa mārjanī leẏā kare patha sammārjana candana jaḻete karena patha niṣiñcabe tuccha sebā kare baise rāja siṃhāsane uttama heẏā rājā kare tuccha sebana | patha kahile rāstāku bujhāyāuachi| sutarāṃ sehi samaẏare ṭhākuramāne pahaṇḍi hoi āsuthibā rāstāku subarṇṇa mārjanīre gajapatimāne saphākari bhaktibhābara paricaẏa deuthile| iṃreja praśāsaka jan bimas (1869-1877)ṅkadୱārā racita Memories of a Bengal Civilian pustakara 323 pṛṣṭhāra śeṣabhāgare barṇṇita tathẏa anuyāẏī xxxjagannātha rathare basiyibāra baḍa଼ utsaba dina rājā mandira āgare thibā pāhācaku sunāra paha~rāre oḻāntixxx| ethiru anumita hue ye, gajapati dibẏasiṃha debaṅka paryẏanta ṭhākuramānaṅka pahaṇḍi beḻe śrīmandira āgare pāhaca o rāstaku sunā khaḍi଼kāre oḻāibā bidhi baḻabattara thilā| mātra tāṅka rugṇa putra rājā mukunda debaṅka samaẏare ratha uparara catuḥpārśୱ cherā paha~rāra nūtana bidhi bidhāna hoithilā ebaṃ ehi prathā adẏābadhi anusṛta hoi āsuachi| cherā o paha~rā duiṭi śabdara sammiśraṇare cherā paha~rāra sṛṣṭi| cherā śabdara artha tarataḻā , yāhāki bahaḻiā ghorā candanaku bujhāe| paha~rā śabdara artha oḻāibā | gajapati mahārājāṅka cherā paha~rā nīti madhẏare mukhẏataḥ darśana,rājanīti, bandāpanā, karpūra barttaka, cāmara, ālaṭa sebā, paẏamāḻā grahaṇa ādi antarbhukta| tini ratha upare śrībigrahahamānaṅka pahaṇḍi bije hoi rathāruḍha଼ hebāpare ebaṃ anẏānẏa nīti yathā madanamohana, rāma, kṛṣṇa bije , sola, citā lāgi rundhā itẏādi nīti baḍha଼ibā pare mukhẏa bigrahaṅka mailama o māḻaphula lāgi hoithāe| ehāpare śrīmandira praśāsana tarapharu janaika padādhikārī, śrīmandira kamāṇḍara, ābaśẏaka saṃkhẏaka polisa śrīnaara nikaṭaku yāi bidhibaddha bhābare gajapati mahārājāṅku cherā paha~rā sebā karibā pāi~ khabara paṭhāithānti| khabara pāi gajapati mahārāja pārampārika poṣāka paridhāna kari sampūrṇṇa rājakīẏa beśare āsithānti | uktadina cherā paha~rā nīti saribā yāe~ gajapati mahārājā upabāsa rahibā saṅge saṅge śrīnaarara adhiṣṭhātrī debī kanaka durgā ṭhākurāṇīṅku praṇāma kari śrīnaara agaṇāre rakhāyāithibā hātīdanta o raupẏa nirmita tāmayāna (mehenā)re bije karithānti| sarbaprathame baḻabhadraṅka rathare cherā paha~rā karanti| prathame garābaḍa଼u sebakaṅkaṭhāru hātuāṇi (rājāṅka hātaku ukta sebaka pāṇi baḍha଼āithānti) nei gajapati puṣpāñjaḻi pradāna karithānti| sunā karpūra āḻatire karpūra basāi bhaṇḍāra mekapa rājāṅka hastaku baḍha଼āithānti| rājā ṭhākuraṅka sammukhare ārati kari sunā cāmara ālaṭa sebā karithānti| tatpare ratha upare siṃhāsana taḻaku ohlāithānti| pūrbaru daẏaṇāmāḻi deithibā śukḻa phula bhaṇḍāra mekāpa pūjā piṅgaṇare dharithāe| ehi samaẏare rājaguru muduli sebakaṅkaṭhāru sunā khaḍi଼kā āṇi saṃskāra kari gajapatiṅka hātaku baḍha଼āithānti| bhaṇḍāra mekapa rathara cāri pākhare buli śukḻa phula āgare pakāuthibe o gajapati mahārājā sunā khaḍikā dhari ratha cāri pākhe paha~rithānti| ehā pare ghaṭuārī pradatta rūpā piṅgaṇare thibā candana pāṇiku rājaguru saṃskāra karibāpare bhaṇḍāra mekapa gajapatiṅka hastaku baḍha଼āithānti| tatpare gajapati candanapāṇi ratha cāripaṭare chiñcithānti| ehi kramare baḻabhadra, jagannātha o subhadrāṅka ratha upare cherā paha~rā sarithāe| cherā paha~rā nīti saribā pare tāmayānare gajapati mahārājā paṭuāra saha śrīnaara abhimukhe yātrā karithānti| śrīmandira sୱttୱlipi tathā paramparā anuyāẏī gajapati mahārājāṅka anupasthitire ukta sebā mudiratha sebaka karithānti| epariki atītare bahubarṣa dhari mudiratha sebaka cherā paha~rā sebā karithibāra pramāṇa rahichi| ratha cakaḍā଼re cherā paha~rā samparkīẏa eka bibaraṇī miḻuachi| yathā : śrīrāmacandra deba mogala hebāru rāmacandra baḍa଼jenā rāuta rājutire munim khā~ ḍarare pālare paḍi mogala bolāile | śakabatsare 1508re rathayātrāre rājāthāi mugala hoiyibāru cherā paha~rā karibā nohilā mudiratha (mudra hasta) śāḍha଼ī଼ nathibāru cherā paha~rā dāmodara campatirāẏa cherā paha~rā karibā kathā uṭhilā | mātra pariśeṣare bhitaraccha nāraẏaṇa mahāpātra cherā paha~rā kale| atītare śrīkṣetrare pāḻita rathayātrāre gajapati mahārājāmāne cherā paha~rā nimitta bahu āḍa଼mbarapūrṇṇa śobhāyātrāre bāhāruthile | pūrbe khorddhā tathā purī gajapati mahārājāmāne ekādhika hastī gṛhapāḻita paśu rūpe pāḻana karuthile| rathayātrā abasarare gajapati mahārājāmāne rathare cherā paha~rā sebā karibā samaẏare susajjita hastī madhẏa śobhāyātrāra agrabhāgare rahuthile, yāhāki atẏanta manamugdhakara dṛśẏa aṭe| pūrba paramparāku rakṣākari purī gajapati mahārājāṅkadୱārā pratipāḻita prāẏa cāri pāñcagoṭi hastī madhẏaru krame krame kṣaẏahoi śeṣaku mātra duigoṭi hastī thile | tanmadhẏaru gaṅgārāma nāmaka eka hastīku gajapati mahārāja bīrakiśora deba (khrī.a. 1956-1970)ṅka samaẏare mastiṣka bikṛti yogu~ māri diāyāithilā ebaṃ moti nāmaka śeṣa hastīṭira eka ākasmika durghaṭaṇā baśataḥ 1977 masihāre mṛtẏu hoiyāithilā | aparapakṣare hastī pāḻana bahu bẏaẏa sāpekṣa heuthibāru gajapatiṅka baṃśare hastī pāḻana paramparāre pūrṇṇacheda paḍilā | bigata kichidina dhari rathayātrā o bāhuḍā yātrā samaẏare cherā paha~rā śobhāyātrāre rājẏa sarakāraṅka anumati krame nandanakānanaru eka hastī aṇāyāuthilā| kintu keteka nirddiṣṭa kāraṇa yogu~ nandanakānana karttṛpakṣa āu hastī yogāu nāhānti| 2001 ebaṃ 2002 masihāre bāraṇāsīra jainaka hātī bẏabasāẏī duiṭi hastīku purīku āṇi rathayātrāre aṃśagrahaṇa kari pheri yāuthibā jaṇāyāe| samprati keteka asubidhā kāraṇabaśataḥ pāñca barṣa dhari cherā paha~rā nimitta hastī yogadāna karunāhānti| ullekhayogẏa ye, barttamānara purī gajapati mahārājā rathayātrā o bāhuḍā଼ yātrā bẏatīta doḻabedīre , snānabedīre o cāpa upare cherā paha~rā sebā karithibā jaṇāyāe| rathaṭaṇā paramparā anuyāẏī tini ratha upare gajapati mahārājāṅka cherā paha~rā nīti saribā pare ratharu cāramāra (tāḻa o naḍiā gacha kāṭhare cāramāra prastuta hoithāe ) bhoi sebakamānaṅka sahāẏatāre kholā yāithāe| tatpare sārathī o aśୱṅku ārohaṇa pūrbaku rūpakāra sebakamāne aśୱmānaṅku ratha dauḍi଼dୱārā bāndhithānti| ehā pare sୱtantra śaiḻīre nirmita ratha dauḍa଼iku rathare lagāyāithāe| prati rathare 4ṭi lekhāe~ dauḍi଼ bandhā yāithāe| ratha ṭaṇāra anẏatama ākarṣaṇa heuchi ratha dauḍi଼ | ehi pabitra dauḍa଼iku sparśa karibā saṅge saṅge ratha ṭāṇi lakṣa lakṣa bhakta nijaku dhanẏa maṇithānti| gata kichi barṣa dhari ehi dauḍa଼i rājẏa keraḻa kaera nigamaru āṇāyāuachi| pūrbaru kalikatā kaera borḍa଼ ehi dauḍi yogāuthilā| dauḍa଼ira māpa o saṃkhẏā nimnare ullekha karāyāichi| 8 iñca golāi biśiṣṭa 220 phuṭ lambara 12 goṭi dauḍa଼i tini ratha pāi~ ābaśẏaka paḍithāe| 3 iñca golāi biśiṣṭa 450 phuṭ lambara 3ṭi dauḍi ratha ghera pāi~ darakāra hoithāe| 220 phuṭ lambara ekagoṭi dauḍi jarurī ābaśẏakatā pāi~ saṃrakṣita rakhāyāithāe boli mandira praśāsana sūtraru prakāśa | sarbaprathame baḻabhadra mahāprabhuṅka tāḻadhୱja ratha ṭaṇāyāe | samatāḻare ubhaẏa bhaṭimuṇḍā o purī ghaṇṭuāmāne ehi samaẏare ghaṇṭa bajāithānti| ḍāhuka ratha upare ṭhiā hoi yoḍa଼i lambā beta dhari ratha boli gīta gāi bhaktajanaṅku āmodita karithānti | sarba dharma nirbiśeṣare lakṣa lakṣa śraddhāḻu bhakta ratha dauḍa଼i dhāraṇa pūrbaka ānanda manare rathaku ṭāṇithānti | bhaktamānaṅka haribola, huḻahuḻi, saṃkīrttana itẏādire samagra baḍa଼dāṇḍa eka ādhẏātmika paribeśa sṛṣṭi hoithāe| tāḻadhୱja ratha pare debī subhadrāṅka debadaḻana o jagannāthaṅka nandighoṣa ratha ṭaṇā yāithāe| ehi ratha ṭaṇā samaẏare bibhinna maṭha, jāgā, anuṣṭhāna o bẏaktibiśeṣaṅka tarapharu ṭhākuramānaṅka uddeśẏare baḍa଼dāṇḍara ubhaẏa pārśୱra keteka nirddiṣṭa sthānare panti bhoga hoithāe| ethi madhẏare śrīnaara o śrīmandira sadara kāryẏāḻaẏa madhẏa antarbhukta | paramparā anuyāẏī baḍa଼dāṇḍare abasthita māusī mā’ mandiraṭhāre ṭhākuramānaṅku poḍa଼ piṭhā bhoga lāgithāe | prati ratha upare śrīmandira polisa karmacārī (barakandāja) eka nāli raṅgara patākā dhari rathaṭaṇā samaẏare bhaktamānaṅku diga nirddeśa debā sahita ratha ghera madhẏare jaṇe sarakārī polisa bigula o nāli raṅgara eka patākā dhari rathaṭaṇāra niẏantraṇare sāhāharyẏa karithānti | yadi goṭie dinare ratha tiniṭi yāka guṇḍicā mandiraṭhāre pahañci na pāre, tebe tahi~‌para dina sakāḻe ehi rathaṭaṇā hoi guṇḍicā mandiraṭhāre pahañcithāe | yātrāre maṭhamānaṅka bhūmikā jagannātha mandirara adhikāṃśa rītinīti o yāniyātrādi sahita maṭhamānaṅkara samparka bahu prācīna kāḻaru rahi āsichi| samprati sehi paramparā ketekāṃśa lopa pāi yāithile he~, keteka rītiniti, beśa, yāniyātrādi saha nirddiṣṭa maṭhamānaṅkara samparka ebe bi akṣurṇṇa rahichi| śrīkṣetrare thibā bibhinna sampradāẏara maṭhamānaṅka sahita śrīmandirare bibhinna prakāra sebā samparka rahichi| ethi nimante bahu badānẏa bẏaktibiśeṣa maṭha māraphatare hajāra hajāra eka bhū-sampati tathā amṛta maṇohi sampatti jagannāthaṅka dainandina sebā bidhānara suparicāḻanā nimante khañjithile| mūkhẏataḥ bigrahamānaṅka amṛta moṇahi bhogaṭhāru ārambha kari jagannāthaṅka bibhinna beśa o nīti samaẏare puṣpahāra, padaka, sola tathā jari jamburāre nirmita beśa sāmagrī yathā (hātī beśa, padma beśa, nabāṅka beśa) trimuṇḍi cānduā, kanaka muṇḍi marāmati karibā, ratna siṃhāsana mārjanā karibā, aṇasara tāṭi o cakaṭā bhoga yogāibā, maśāla jāḻibā, candana kāṭha o rāśi tela yogāibā, ṭhākuraṅka samasta pahaṇḍi bije samaẏare sola, bāu~śa pāliā o phula tuḻasīdୱārā nirmita ṭāhiẏā paṭhāibā, aṇasara o adhara paṇā yogāibā, dainandina ballabha bhoga, mahana bhoga, bāla bhoga, khaṭaṇi mahāprasāda, yāniyātrā itẏādire panti bhoga karibā, cāmara , ālaṭa sebā o saṃkīrttana karibā, maṅgaḻa āḻati o pahuḍa଼ āḻatire bhajana kīrttana, pahaṇḍi bijera ḍorī paṭhāibā, māḻacūḻa yogāibā sahita śaha śaha barṣa pūrbe ratha dauḍi଼, rathakāṭha buhā hebā samaẏare śagaḍa଼ yogāibā ebaṃ pratẏeka ṭhākuramānaṅka koṭha bhoga sāmagrī tadārakha itẏādi sebāmāna rahithilā| ehipari ehi sebā nirbāha nimante sampṛkta maṭhara mahantamānaṅku tatkāḻīna rājā mahārājāmāne śrīmandira saraghara, roṣare culā, śrīmandiraku mahantāi śāḍha଼ī଼ bandhāibā itẏādi pradāna karithibāra bahuta pramāṇa rahichi| samprati ehi sebāru aḻpa saṃkhẏaka maṭha bicẏuta hoi yāithile he~, ebebi anẏa keteka maṭha śrīmandirara sebāpujā, yāniyātrā sahita saṃśḻiṣṭa rahi āsuachanti| biśeṣakari jagannātha mahāprabhuṅkara ratha o bāhuḍā଼ yātrāre keteka nirddiṣṭa maṭhamānaṅkara sebā o drabẏa yogāṇa atẏanta gurutୱpūrṇṇa | rāghaba dāsa maṭha rathayātrāra aẏamārambha pūrbaru śrīmandirara aṇasara piṇḍire goṭie kāṭhara kanakamuṇḍi o prabhā ehi maṭha yogāithāe| aṇasara bidhi samaẏare rāghaba dāsa maṭha ṭhākuramānaṅka uddeśẏare paṇā o cakaṭā bhoga, (dhuā muga, paṇasa) o khañjā mutābaka sāta sera rāśi tela yogāithānti| khaḻilāgi ekādaśī dina bigrahamānaṅka sarbāṅga nimante 7 kilogrāma candanakāṭha, karpūra, keśara ebaṃ bhitara panti bhoga iniṣāt māna maṭha tarapharu yogāiyāithāe| etad bẏatīta ṭhākuramānaṅka nimante hāta tanta buṇā lugā eka gaja osāra, ṣohaḻa hāta lambara 24ṭi ebaṃ ekoiśi hāta lamba 2ṭi bandhā yāi ekagoṭi lekhāe~ moṭa 27 goṭi gaḍā଼ lugā mandira kāryẏāḻaẏa kimbā śrīmandirastha gāradaṭhāre ukta maṭha dākhala karithānti| nabayaubana darśana dina aṇasara tāṭi kholibā pare maṭhara karmacārīmāne ukta tāṭiku prāpẏa sୱrūpa maṭhaku āṇithānti| śrīguṇḍicā pūrba dina maṭha tarapharu jagannātha o baḻabhadraṅka pahaṇḍire ābaśẏaka dui goṭi bije tuḻī diāyāe| etad bẏatīta senāpaṭā lāgi nīti pāi~ maṭha śukḻa saja yogāithānti| śrīguṇḍicā dina rathaku bije karibā samaẏare śrīmandirara sāta pāhācaṭhāre śrībigrahamāne śrīmastakare yeu~ ṭāhiẏā dhāraṇa karithānti, tāhā rāghaba dasa maṭha yogāithānti| bāu~śa pātiā , sola, bibhinna puṣpa, tuḻasī , duba itẏādi sāmagrīre eka sୱtantra śaiḻīre nirmita 4 goṭi baḍa଼ ṭāhiẏā maṭha yogāithānti| śrīguṇḍicā dina sakāḻa dhūpare maṭhara khecuḍi଼ bhoga hoithāe| ratha upara ṭhākuramāne birājita hebā pare bāliā maujāru āsithibā tuḻasī cūḻamāḻa itẏādi bigrahamānaṅku lāgi karāyāithāe| ratha cālibā samaẏare baḍa଼dāṇḍastha narendra mahalāṭhāre pantibhoga hoithāe| maṭha sūtraru jaṇāyāe ye, śrīguṇḍicā mandirare thibā kūa saphāi kāma ehi maṭhadୱārā atītare karāyāuthilā| bigrahamāne ratha uparu guṇḍicā mandirara siṃhāsanaku bije karibā samaẏare maṭha tarapharu ṭāhiẏā o panti bhoga karāyāithāe| guṇḍicā mandirara ukta 9 dina nimante asthāẏī cāḻi ghara maṭhadୱārā tiāri hoithāe| ethipāi~ mandira kāryẏāḻaẏa tarapharu ābaśẏakīẏa anumati pradāna karāyāithāe| ullekhayogẏa ye, guṇḍicā ghara panti bhoga piṭhā guṇḍicā mandira koṭha bhoga roṣare koṭhabhoga mahāsuāramānaṅkadୱārā prastuta hoithāe ebaṃ sehi pantibhoga maṭhara khañjāthibā mandirara mahasuāra muha~re tuṇḍi bāndhi cheka nianti o panti bāḍha଼nti| ehi bhoga śeṣa hebā pare bibhinna niyoga, sebāẏata, śrīnaara, maṭha sebāẏata tathā karmacārīṅku bitaraṇa karāyāithāe| epariki guṇḍicā mandirare thibā koṭha bhoga roṣa culire piṭhā tiāri hebā paramparā rāghaba dāsa maṭha bẏatīta anẏa kaiṇasi maṭhara nāhi~ | āṣāḍha଼ śukḻa ekādaśī dina ratha ratha upare ṭhākuramānaṅka prasiddha sunābeśa abakāśare maṭha pakṣaru puri, solā,mahana bhoga itẏādi bhoga hoithāe| dୱādaśī dina ṭhākuramānaṅka uddeśẏare maṭha tarapharu tini rathare tini hāṇḍi adhara paṇā bhoga karāyāithāe | troẏadaśī dina bigrahamānaṅka nīḻādri bije pahaṇḍi samaẏare maṭharu samasta pahaṇḍi bijere āsuthibā ṭāhiẏā tuḻanāre sāmānẏa baḍa଼ ākārara ṭāhiẏā yogāi diāyāe| uktadina rātire jagamohanare lakṣmī nārāẏaṇa gai~ṭhāḻa phiṭibā samaẏare bhitare maṭha pakṣaru rasagolā bhoga hoithāe| gobarddhana maṭha rathayātrā dina śrīmandirara bāiśi pāhāca salagna kāśī biśୱnātha mandira nikaṭastha maṭhara saraghara (pḻaṭa naṃ 165)ṭhāre gobarddhana maṭha pakṣaru śrībigrahamānaṅka pahaṇḍi samaẏare panti bhoga hoithāe| sehipari guṇḍicā mandira o bāhuḍā଼ pahaṇḍi samaẏare madhẏa panti bhoga hoithāe| rathayātrā dina ṭhākuramāne rathārūḍha଼ hebā pare maṭhara maṭhādhīśa jagat guru śaṅkarācāryẏa paramparā anuyāẏī ratha upare śrībigrahamānaṅka darśana karithānti| śaṅkarānanda maṭha rathayātrā o nīḻādri bije pahaṇḍi samaẏare maṭha tarapharu śrīmandirara bhitara beḍhā଼re ṭhākuramānaṅka uddeśẏare panti bhoga karāyāithāe| sehipari bāhuḍā଼ dina śrīguṇḍicā mandirara nākacaṇā dୱāraṭhāre maṭha pakṣaru 4ṭi panti bhoga hoithāe| jagannāthaballabha maṭha rathayātrā o bāhuḍā଼ yātrā samaẏare jagannāthaballabha maṭha tarapharu bibhinna sthānare sarbamoṭa 23 goṭi panti bhoga hoithāe| tanmadhẏare śrīguṇḍicā yātrādina śrīmandira bhitare 4ṭi, ratha cālibā samaẏare maṭhara bijesthaḻīṭhāre 3ṭi, ṭhākuramāne guṇḍicā mandirare prabeśa karibā samaẏare 4ṭi, herāpañcamī dina śrīmandiraru lakṣmī ṭhākurāṇī ratha bhāṅgī bāhuḍā଼ bije karibā samaẏare maṭhara bijesthaḻīṭhāre goṭie, bāhuḍā଼ dina maṭha bije sthaḻīṭhāre 3ṭi o nīḻādri bije dina śrīmandirara parisarare 4ṭi panti bhoga hoithāe| ehā bẏatīta ratha uparaku maṭha tarapharu ṭhākuramānaṅka lāgi uddeśẏare māḻa, cūḻa itẏādi paṭhāyāithāe| jaṭiā bābājī (samādhī āśrama) maṭha pratẏeka barṣa śrīmandira kāryẏāḻaẏa tarapharu bāraṇāsīstha śrī bijaẏakṛṣṇa maṭhara sabhāpatiṅka nikaṭaku ṭhākuramānaṅka pahaṇḍi nīti pāi~ 4ṭi bije ḍori yogāibā pāi~ patra lekhā yāithāe| ukta maṭha purīra jaṭiā bābā maṭha jariāre 2ṭi bije ḍori pratibarṣa rathayātrā pūrbaru pradāna karithānti| baḍa଼ oḍa଼iā maṭha rāghaba dāsa maṭha bhaḻi baḍa଼ oḍa଼iā maṭha jagannātha mahāprabhuṅka pabitra rathayātrāre pratẏakṣa bhābe jaḍi଼ta rahithānti| aṇasara bidhi samaẏare baḍa଼ oḍa଼iā maṭha tarapharu cakaṭā bhoga o aṇasara pāñcamī bā phuluri lāgi nīti pāi~ 2ṭi kuḍuāre 5 sera rāśi tela yogāithānti| sୱttୱlipi anuyāẏī netrotsaba dina baḍa଼ oḍa଼iā maṭha adhikārīṅka śāḍha଼ī଼ bandhāku bāra lāgi śāḍha଼ī଼ (pāṭa bastra) mandira praśāsana tarapharu pradāna karāẏāithāe| paramparā anuyāẏī guṇḍicā gharaṭhāre panti cāḻi karibā pāi~ ehi maṭhaku mandira kāryẏāḻaẏa tarapharuanumati diāyāe| dhūḻiā guṇḍicā dina āḍa଼pa bije samaẏare o bāhuḍā଼yātrā dina ehi maṭha tarapharu pantibhoga hoithāe| guṇḍicā ghare ṣaṣṭhī dina sarbāṅga nīti nimante ābaśẏakīẏa candana itẏādi sāmagrī baḍa଼ oḍa଼iā maṭha yogāithāe| āṣāḍha଼ śukḻa dୱādaśī tithire ratha upare anuṣṭhita heuthibā adharapaṇā samagrī ehi maṭha yogāithānti| paramparā prakāre oḍa଼iā maṭha ratnasiṃhāsana upare bandhā hebā pāi~ pratibarṣa nūtana bhābe trimuṇḍi cānduā o cakā apasara nīti pāi~ pāṭa kanā yogāithānti| kanakamuṇḍi marāmati karibā kāryẏa ehi maṭhara dāẏitୱ aṭe| nīḻādri bije dina maṭha tarapharu ratnasiṃhāsana mārjanā karāyāe o nīḻacakrare nūtana dhୱjā bandhāyāe| chāuṇī maṭha rathayātrā dina śrīmandirara baṇiā sebakamānaṅka gharu sola citā aṇāyāi ehi maṭhara bijesthaḻīṭhāre rakhāyāithāe| ṭhākuramāne rathārūḍha଼ hebāpare ehi sola citā śrībigrahamānaṅka mastakare lagāyāithāe| rathayātrā, bāhuḍā଼ yātrā o nīḻādri bije dina ehi maṭhara bijesthaḻīṭhāre ṭhākuramānaṅka pahaṇḍi samaẏare panti bhoga karāyāithāe| mahīprakāśa maṭha śrīmandira sୱttୱlipira ullekha prakāre aṇasara samaẏare ehi maṭha mailama o cakaḍā଼ bhoga yogāithānti| śrīrāma dāsa (dakṣiṇa pārśୱ) maṭha śrīguṇḍicā yātrā, bāhuḍā଼ yātrā o nīḻādri bije dina ukta maṭha tarapharu śrībigrahamānaṅka pahaṇḍi tathā ratha cālibā samaẏare panti bhoga hoithāe| ehi maṭha tatapharu guṇḍicā gharaṭhāre panti cāḻi nirmāṇa karāyāithāe| rathayātrāre ukta maṭhara mahanta cāmara o ālaṭa sebā karibāra adhikāra rahichi| emāra maṭha purī prasiddha emāra maṭha tarapharu jagannātha mahāprabhuṅka rathayātrā, āḍa଼pa bije, herā pañcamī, nīḻādri bije dinamānaṅkare panti bhoga hoithāe| aṇasara samaẏare maṭha pakṣaru cakaṭā bhoga karāyāithāe| śrīmandira praśāsana tarapharu ehi maṭhaku guṇḍicā mandiraṭhāre sāmaẏika bhābe panti cāḻi nirmāṇa karibā pāi~ anumati diāyāithāe| ehi maṭhara mahanta rathayātrā o bāhuḍā଼ yātrā samaẏare cāmara o ālaṭa sebā karibāra adhikāra rahichi| nebaḻa dāsa maṭha ehi maṭha guṇḍicā ghare panti cāḻi karibā pāi~ śrīmandiraru anumati pāithānti| guṇḍicā yātrā paradina arthāta āḍa଼pa bije dina ehiṭhāre maṭha tarapharu panti bhoga hoithāe| gaṅgāmātā maṭha guṇḍicā gharaku ṭhākuramānaṅka āḍa଼pa bije samaẏare o bāhuḍā଼ yātrā dina ukta maṭha tarapharu panti bhoga hoithāe| anẏa maṭha bhaḻi e maṭhaku madhẏa guṇḍicā ghare panti cāḻi karibā pāi~ mandira praśāsana tarapharu anumati diāẏāithāe| uparabarṇṇita maṭhamānaṅka bẏatīta śrīkṣetrare pratiṣṭhita thibā anẏānẏa maṭhamadhẏare sānachatā maṭha, saṃkrānti maṭha, trimāḻa maṭha, rebasā maṭha, uttarapārśୱ maṭha, kendujhara maṭha, sunāra gaurāṅga maṭha, ghumusara maṭha, labaṇikhiā maṭha, rādhāballabha maṭha, maṅgu maṭha, āulā maṭha, gopāḻa tīrtha maṭha tarapharu paramparā tathā sୱttୱlipi ullekha prakāre śrīguṇḍicā yātrā āḍa଼pa bije, herā pañcamī, bāhuḍā଼ yātrā, nīḻādri bije tithimānaṅkare panti bhoga hoithāe| eṭhāre ullekha yogẏa ye, pūrbe śibatīrtha maṭha tarapharu guṇḍicā yātrā o lakṣmī nāraẏaṇa bheṭa samaẏare (cāhāṇī maṇḍapaṭhāre) panti bhoga heuthilā| aneka dinaru ukta maṭhaṭi lopa pāiyibāru ehi panti bhoga madhẏa banda hoiyāichi| etad bẏatīta rathayātrā samaẏare anuṣṭhita panti tālikāre jiẏara sୱāmī maṭha antarbhukta na hoithile madhẏa guṇḍicā mandiraru rathatraẏa pratẏābarttana kari siṃhadୱāraṭhāre pahañcibā pare ekādaśī dina maṭha tarapharu bahu artha kharcca karāyāi bibhinna prakārara sumiṣṭa sୱādiṣṭa piṣṭaka ratha upare birājita ṭhākuramānaṅku pūjāpaṇḍā sebakamānaṅkadୱārā naibedẏa karāẏāithāe| rathayātrā utsaba abasarare bibhinna maṭha tarapharu bibhinna drabẏa yogāṇa, panti bhoga, maṭhādhīśamānaṅka upacāra cāmara o ālaṭa sebā karibā biṣaẏa jagannātha mandira sୱttୱlipira 119 nambara tālikāre thibā bẏaktigata o anuṣṭhānika sebā tathā upasୱtare ullekha rahichi| dhūḻiā guṇḍicā o kāduā guṇḍicā sādharaṇataḥ śrīguṇḍicā para dinaku dhūḻiā guṇḍicā kuhāyāe | rathayātrā samparkare miḻuthibā prācīna grantha, kābẏa, kabitāru dhūḻiā guṇḍicā biṣaẏare kaiṇasi ullekha thibāra dṛṣṭiku āsunāhi~ | ājaku prāẏa 150barṣa pūrbe utkaḻa dīpikā sambāda patraru miḻuthibā sūcanā anuyāẏī setebeḻe śrīmandiraṭhāru guṇḍicā mandira nikaṭare ratha pahañcibāku prāẏa tini cāri dina samaẏa lāgi yāuthilā | se samaẏare paścimā o baṅgīẏa yātrīmāne guṇḍicā para dina tini ratha ṭāṇibāra suyoga pāuthile | ehi dinara yātrā dhūḻiā guṇḍicā nāmare paricita heuthilā| adẏābadhi sthānīẏa adhibāsīṅka madhẏare guṇḍicā para dinara rathaṭaṇā o yātrāku dhūḻiā guṇḍicā nāmare kuhāyāithāe| anẏa ketekaṅka matare pūrbe yeu~ barṣa rathayātrā dina prabaḻa kharā hoi rāstāre dhūḻi uḍi଼thāe, sehi dinara yātrāku dhūḻiā guṇḍicā o anẏa pakṣare rathayātrā dina prabaḻa barṣā hoi rāstā kādua hele sedinara yātrāku kāduā guṇḍicā nāmare kathita hoithāe| ratha bhoga śrībigrahamāne ratha upare abasthāna karuthibā samaẏare anna bhoga na hoi kebaḻa śukhilā bhoga hoithāe| gopāḻaballabaṭhāru ārambha kari samasta dhūpa, madhẏāhna dhūpa, sandhẏā dhūpa o baḍa଼ siṃhāra dhūpare mūkhẏataḥ ballabha khai, korā, śarkarā jātīẏa drabẏa bhoga hue | sୱtantra ākārara ratha korā śrīmandirare nirmita hoi baḍa଼dāṇḍare ratha yeu~ sthānare rahi nīti ārambha hoithāe, seṭhāre ehi bhoga karāyāe| mahāsuāramāne bhoga āṇi ratha upare pantire bāḍha଼nti | pūjāpaṇḍāmāne pañcopacārare ehi dhūpa pūjāguḍi଼ku samāpana karithānti | śrīmandira sୱttୱlipire ullekha achi ye, ratha upare pūrbaru heuthibā bhogaguḍa଼ika madhẏare baḍa଼ sāna manohara- 16 mūrtti, paśupāḻana kākara - 9 mūrtti, tāṭa bābada nāḍi- 8 mūrtti, gajā baḍa଼ sāna - 4 mūrtti, ṭākuā - 2 mūrtti, pheṇi- 1 mūrtti, kakarā - 12 mūrtti,ḍāḻimba- 30 mūrtti, ṭākuā sāna sarā- 4 mūrtti, gajā- 15 mūrtti, suāra naḍu- 14 mūrtti o kākarā - 5 mūrtti antarbhukta | etad bẏatīta śrīguṇḍicā dina ratha upare ghaṇṭa chatā adhika bhoga madhẏare korā - 74 mūrtti, khai- 21 oḻi, baḍa଼ kākarā- 48 mūrtti, uṭhā kākara -26 mūrtti, mahā praśasta manahara - 8mūrtti, baḍa଼ amālu- 30mūrtti, sāna amālu- 61 mūrtti, , jhaḍei nedā - 1 tāḍa଼, māṇḍua - 27 mūrtti, ṭākuā - 22 mūrtti, ṭākuā baḍa଼serā - 4 mūrtti, ratha manahara- 26 mūrtti, marica naḍu-104 mūrtti ullekha thibā jaṇāyāe| aneka barṣa pūrbaru epariki sୱttୱlipi praṇīta hebā āgaru uparokta barṇṇita bhoga drabẏa ratha upare bhoga heunāhi~| samprati paramparā anuyāẏī bibhinna prakārara o dhāryẏa parimāṇara ratha korā, ballabha khai, gajāmuga, pāti naḍiā, bibhinna phaḻa, śaṅkhākṛti śākara itẏādi bhoga rathare ṭhākuraṅka uddeśẏare naibedẏa heuchi| herā pañcamī rathayātrā pāḻana abasarare herā pañcamī utsaba eka gurutୱpūrṇṇa prasaṅga| sādhāṇataḥ rathayātrāṭhāru pañcamī dibasare arthāta āṣāḍha଼ śukḻa ṣaṣṭhī dina herā pañcamī utsaba pāḻita hoithāe| yātrā bhāgabatare kuhāyāichi - tato guṇḍicānantaraṃ pañcama dibase herā pañcamī bhabati | tebe herā pañcamī nīti samparkare bāmadeba saṃhitare biśeṣa bhābe barṇṇanā hoithibā jaṇāyāe | purī oḍa଼iā maṭhare saṃrakṣiṇa ratha "cakaḍa଼ā pothi"ra barṇṇanānuyāẏī: herā pañcamī yātrā samparkare eka sundara janaśṛti bā ākhẏaẏikā rahichi| tāhā helā, jagannātha tāṅkara bhrātā o bhaginīṅka saha rathare guṇḍicā gharaku yātrā karibā phaḻare pati biraha bidhurā lakṣmī ṭhākurāṇī sୱkīẏa biraha bẏathā bhaginīkaḻpā bimaḻādebīṅka pākhare barṇṇanā kari pratikārara parāmarśa cāhi~thile| ehi biṣaẏa bāmadeba saṃhitāre barṇṇanā hoichi| bimaḻādebī lakṣmīṅku sāntୱānā bākẏare bujhāi kahithile ye, sୱāmī yadi kebe bibeka śūnẏa hoi akaraṇīẏaku karaṇīẏa boli mane karanti, tebe tāṅku uccāṭita karibāku paḍithāe| teṇu tuma mohacūrṇṇa nei sୱāmīṅka nikaṭaku yātrā karibā ucit | ehi marāmarśa debāru śrīguṇḍicāra pañcama dibasare lakṣmī ṭhākurāṇī guṇḍicā mandiraku yāithile | lakṣmī śrīmandiraru śrījīuṅkara darśana nimante guptare yāi ekāntare darśana kari mohāñjanare prabhuṅku mugdha karithibāru pare pratẏāgamana pāi~ ratha dakṣiṇābhimukha karāyibā nimante ādeśa diāgalā | yāhā phaḻare ki herā pañcamīra praradina prabhuṅkara ājñāmāḻa diāyāi ratha dakṣiṇamoḍa଼ hoithāe| śrījagannātha mandirara sୱttୱlipire hoithibā ullekha prakāre herā pañcamī dina śrīmandirara bhaṇḍāra ghare bije hoithibā lakṣmī ṭhākurāṇīṅku pāḻiā mahājana sebakamāne mājaṇā karanti| ehā pare banaka lāgi, pāṭa śāḍha଼ī଼, aḻāṅkāra itẏādi lāgi hoi beśa baḍha଼ibā pare pūjāpaṇḍā sebakaṅkadୱārā panti bhoga hoithāe| tatpare baṭabṛkṣa taḻe rahithibā bimānaku lakṣmī bije karithānti| bimānabaḍa଼u sebakamāne bimānaku dhāraṇa kari ghaṇṭa, kāhāḻi, chatā saha siṃhadୱāra dei baḍa଼dāṇḍare nei guṇḍicā ghara sammukhastha jagannātha mahāprabhuṅka ratha pāśare rakhithānti| eṭhāre patimahāpātra prasāda lāgi, bandāpanā, cāmara ālaṭa,ghasā biḍiā o hadi paṭi maṇohi karanti| e samaẏa madhẏare guṇḍicā ghare ṭhākuramānaṅkara madhẏāhna dhūpa sari śāḍha଼ī଼ lāgi hoi āḻati baḍha଼ithāe| āḻati pare jagannātha mahāprabhuṅka bāḍa଼re pañcāmṛta mahāsnāna o tini bāḍa଼re sarbāṅga hoi beśa baḍhe| tatpare sandhẏā dhūpa uṭhi pūjā basithibā samaẏe mahālakṣmī ratha pākhare nīti baḍha଼āi jagamohanara jaẏabijaẏa dୱāraṭhāku āsithānti| jagannāthaṅka śrīaṅgaru ājñāmāḻa āsi lakṣmīṅku diāyibā pare pūjā baḍha଼i dhūpa dīpa diāyāi ṭerā paḍe | ehā pare lakṣmīṅka bimāna jagamohanaru nākacaṇā duāra pākhare rahithāe| seṭhāre bhitaraccha mahāpātra garābaḍa଼u sebakaṅkaṭhāru hātuāṇi nei bandāpanā o dahi paṭi maṇohi karanti| uparokta nīti śeṣa hebāpare lakṣmīṅka bimāna jagannāthaṅka ratha pākhaku niāyāi ratha kāṭha khaṇḍie bhāṅgi diāyibā pare herā gohirī sāhi bāṭe lakṣmīṅku baḍa଼ deuḻaku bāhuḍā଼ bijere aṇāyāe| ubhaẏa āsibā o bāhuḍā଼ bije samaẏare lakṣmī ṭhākurāṇīṅka uddeśẏare bibhinna maṭha, sebaka, jāgā, ākhaḍā଼ anuṣṭhāna o bẏaktibiśeṣaṅka tarapharu baḍa଼dāṇḍa, herāgohirī sāhi o maṭha bije sthaḻīṭhāre panti bhoga karāyāithāe| dakṣiṇa moḍa଼ paramparā anuyāẏī herā pañcamī paradina guṇḍicā mandirare sakāḻa dhūpa nīti śeṣa hebā pare tini ṭhākuraṅka ājñāmāḻaku tini jaṇa pāḻiā pūjā paṇḍā hastare dhāraṇa kari ghaṇṭa, chatā o kāhaḻi saha tini rathaku ukta ājñāmāḻa pradāna karithānti| ehā pare tini rathara dakṣiṇa moḍa଼ hoithāe| rathatraẏa guṇḍicā mandirara siṃhadୱāraṭhāre thāe| pracaḻita prathānuyāẏī debī subhadrāṅka ratha sarba prathame ṭaṇā hoithāe| tatpare baḻabhadraṅka tāḻadhୱja o śeṣare jagannāthaṅka nandighoṣa ratha ṭaṇā yāi śrīguṇḍicā mandirara nākacaṇā dୱāra sammukhare rakhāyāithāe| ullekhayogẏa ye, mandira adhikārī, karmacārī, ratha nirddeśaka daḻa o sarakārī polisa ehi rathaku ṭāṇithānti| pūrbe kaḻā beṭhiā (śramika) o hastīmānaṅka sāhāyẏare rathara dakṣiṇa moḍa଼ heuthilā | ehi rathaṭaṇāra tātparyẏa helā ye rathara ubhaẏa sammukha o paścāt bhāgare dauḍi saṃyoga heuthilā| goṭie rathaṭaṇā hebā beḻe rathaku kichi dūra āgaku o punaśca pachaku ehipari bārambāra ṭaṇāyāi dhire dhire śrīguṇḍicā mandirara siṃhadୱāraṭhāru aparapārśୱre thibā nākacaṇā dୱāra sammukhare dakṣiṇābhimukhare yathāsambhaba samāna bhābe rakhāyāithāe| sādharaṇataḥ rathara dakṣiṇa moḍa଼ kāryẏakrama duidina dhari cālithāe| kintu kete barṣa eka dinare dakṣiṇa moḍa଼ hoithibāra pramāṇa rahichi| sūcanāyogẏa ye, dakṣiṇa moḍa଼ samaẏare ratha upare ghaṇṭuā ghaṇṭa bajāibā sahita ḍākuā ratha upare ṭhiā hoi ratha gīta boithānti| bhoi o mahāraṇāmāne rathaṭaṇāre sāhāyẏa karithānti| 1985-86 masihā pūrbaru śrīguṇḍicā mandiraṭhāru baḍa଼śaṅkhaparyẏanta rāstāra ubhaẏa pārśୱ añcaḻa nimna thilā| prāẏa 2-3 phuṭ paryẏanta jaḻa ubhaẏa pārśୱre jami rahuthilā | setebeḻe rathara dakṣiṇa moḍa଼ bahu kaṣṭare karāyāuthilā | sandhẏā darśana pabitra ghoṣayātrā abasarare śrīguṇḍicā mandirare śrībigrahamāne yeu~ sthānare eka saptāha bẏāpī abasthāna karanti, tāhāku āḍa଼pa maṇḍapa kuhāyāe | kintu purāṇamānaṅkare ehi maṇḍapaku āḍa଼pa maṇḍapa boliu barṇṇanā karānayāi yajñabedī o mahābedī boli ullekha karāyāichi| yathā : yajña bedīriẏa~ boṣṇo janmabhūmistaba prabho pūrba tୱẏā bhagabatā saptāha maṇḍapottame tiṣṭheẏu ritẏājñā datta tato yāhi jagatpate, (nīḻādri mahodaẏa, prathama adhẏāẏa) trailokẏāḍa଼mbara yitr māhābidẏāṃ mahātratoḥ prādurbhābo maheśasẏa yatrārbhuddāru barṣmatāḥ | ( skandha, baiṣṇaba khaṇḍa, 33 adhẏāẏa) parabarttī kāḻare ehi maṇḍapare śrībigrahamānaṅkara sāṭopasthiti dekhi ehi maṇḍapaku āḍa଼pa maṇḍapa kuhāyāichi boli paṇḍita harihara mahāpātra mata prakāśa karichanti| śrībigrahamānaṅkara āḍa଼pa maṇḍapare abasthāna samaẏare darśanārthī tathā hakta samāja seṭhāre smabeta hebā pūrbaka brata pāḻana, indradẏumna puṣkariṇīre snāna o trikāḻa darśanara praśasti thile madhẏa sandhẏā bā rātrikāḻīna darśanare mahāpūṇẏa hoithāe boli purāṇa o śāstramānaṅkare barṇṇanā rahichi| yathā : dibatad darśanaṃ puṇẏaṃ rātrau daśaguṇaṃ bhabet saptāhaṃ yo naronārī na sā prākṛta mānuṣī | (skandha/34 adhẏāẏa) atra sthaḻe naktakāḻe ye paśẏanti suppūjitān baikuṇṭha bhୱne nitẏṃ te basanti na saṃśaẏaḥ | (bāmadeba saṃhitā, 17 adhẏāẏa) bibhinna śāstrānuyāẏī nabamī dina mahābedī bā āḍa଼pa maṇḍapare śrībigrahamānaṅka sandhẏā darśana atẏanta puṇẏadāẏaka aṭe| nīḻādri mahodaẏare barṇṇita hoichi ye, nīḻācaḻare daśa barṣa paryẏanta trikāḻa pūjā kāḻare bhakta sābadhāna bhābe śrībigrahamānaṅkara darśanare yeu~ phaḻa pāe , sehi phaḻa mahābedī bā āḍa଼pa maṇḍapare goṭie dinara darśanare miḻe | biśeṣataḥ eka dinara rātrikāḻīna darśanare ukta phaḻa daśaguṇa paribarddhita hoithāe| sehi pari janasādhāraṇare bahu pracārita nīḻādrau śatabarṣāṇi āḍa଼pe maṇḍape dine uktiku smaraṇa kari sandhẏā darśana dina bhaktamānaṅkara śrīguṇḍicā mandirare śrībigrahamānaṅku darśana , dīpa prajjୱḻana , brāhmaṇamānaṅku mahāprasāda sebanare apẏāẏita karithibā jaṇāyāe| śrīguṇḍicā mandirare bāhuḍā଼ pūrba dinara sandhẏā darśana bahu purātana samaẏaru pracaḻita hoi āsuachi| ukta nabamī tithire śrībigrahamānaṅkara antima darśana sandhẏā darśana rūpe pāḻita heuachi| moṭa upare eṭhāre sandhẏā śabdara artha antima boli bujhibāku heba | uktadina ṭhākuramānaṅka baḍa଼ siṃhāra nīti saribā pare śrīmukhare khaṇḍuā pakāyāi puṣpāḻakamāne bāhāraku āsithānti| ehā pare koṭha suā~siā siṃhāsanaṭhāre cāramāḻa bandhā kāryẏa karibā saṅge saṅge daitāpatimāne gupta nīti pāi~ prastuta hoithānti| bāhuḍā଼ yātrā śrībigrahamānaṅkara pherantā rathayātrāku bāhuḍā଼ bā dakṣiṇābhimukhī yātrā kuhāyāe| skandha purāṇara utkaḻa khaṇḍare ullekha achi - arthāta nabama dibasare debatāmānaṅku rathare adhiṣṭhita karāibe| ukta dina prātaḥ kāḻa atẏanta samṛddhibān aṭe | sedina biṣṇuṅkara pālita dakṣiṇāmukhī yātrā atẏanta durlabha | sampūrṇṇa yātrāku tinoṭi aṅga rūpe dharāyāichi| ethimadhẏaru rathayātrā goṭie aṅga, guṇḍicā maṇḍapare bāsa dୱitīẏa aṅga ebaṃ bāhuḍā଼ ẏātrā pūrbaka śrīmandiraku bāhuḍā଼ bije paryẏanta tṛtīẏa aṅga | śāstrīẏa barṇṇanānusāre rathayātrā samaẏare prabhumāne uttarābhimukhi hoi yātrā karuthibā samaẏare semānaṅku darśana kale yeu~ phaḻa miḻe, bāhuḍā଼ yātrāre dakṣiṇābhimukha hoi yātrā karuthibā beḻe ṭhākuramānaṅku darśana kale ṭhik sehipari phaḻa miḻithāe| epariki bhaktamāne ehi durlabha darśanare aśୱmedha yajñara phaḻa lābha kari antakāḻare baikuṇṭha prāpti hoithānti boli biśୱāsa karāyāe | nabamī dina rātire baḍa଼siṃhāra , pahuḍa଼ āḻati saribā pare śrībigrahamānaṅka śrīmukhare khaṇḍuā pakāi puṣpāḻakamāne gambhīrāru bāhāri āsithānti| ehā pare daitāpatimāne ṭhākuramānaṅka anẏānẏa guptasebā karibā sahita koṭha suā~siāmāne siṃhāsanaku lagāi cāramāḻa bāndhithānti| rāghaba dāsa maṭha deithibā śukḻa sajaku daitā sebakamāne ṭhākuramānaṅku lāgi karāithānti| bāhuḍā଼ yātrā dina sakāḻa samaẏare maṅgaḻa āḻati, abakāśa itẏādi nīti bhitaraccha mahāpātra o pāḻiā puṣpāḻakamāne baḍha଼āibā pare gopāḻa ballabha o sakāḻa dhūpa pūjāpaṇḍā o anẏānẏa nīti sampṛkta sebakamānaṅka sāhārẏẏare pūjā samāpana hoithāe| ehā pare daitāpatimāne śrībigrahamānaṅkara senāpaṭā lāgi (gupta nīti) karithānti | ukta kāryẏa śeṣa hebāpare śrīguṇḍicā dina pari pūjāpaṇḍā, patimahāpātra o mudirasta sebakaṅkadୱārā tinibāḍa଼re maṅgaḻārpaṇa hoithāe| tatpare mudirasta ḍoralāgi o puṣpāñjaḻi nīti samāpana karibā pare bije kāhāḻī bāje o ṭhākuramānaṅkara bāhuḍā଼ pahaṇḍi ārambha hoithāe| śrībigrahamāne jagamohana duāra pākhe pahañcibā kṣaṇi rāghaba dāsa maṭha pradatta ṭāhiẏā śrīmastakare lāgi karāyibā sahita, pati mahāpātra prasāda lāgi, bandāpanā, karpūra āḻati, sātabatī , sañja kāhāḻi o ghasā, biḍa଼iā maṇohi karithānti| ehi samaẏare puṣpāḻaka mahājanamāne tuḻi lāgi baḍha଼āithānti| ehi nīti pare ṭhākuramāne dhāḍa଼i pahaṇḍire sୱ sୱ rathaku bije karithānti| samasta bigraha pahaṇḍi bije hoi rathārūḍha଼ hebāpare rundhā kāryẏa baḍha଼ithāe| ṭhākuramānaṅka bāhuḍā଼ pahaṇḍi o rathaṭaṇā samaẏare heuthibā panti tālikā nimnare ullekha karāyāichi| 1.gopīnātha pūjāpaṇḍā, 2.guṇḍicāghara mukti maṇḍapa, 3. gopāḻa tīrtha maṭha, 4. śrīrāma dāsa maṭha, 5.sarakārī (rāghaba dāsa), 6. oḍa଼iā maṭha, 7.jagannātha ballabha, 8.gaṅgāmātā maṭha, 9.uttara pārśୱ maṭha, 10.saṃkrānti maṭha, 11.rādhā ballabha, 12.biśuni jāgā, 13.indrāsୱāmī, 14.lokani bābu, 15.māḻi jegā, 16.(ka) bimbaḻā bābu o (kha) sunāra gaurāṅga maṭha 17. bhāratī koṭhā, 18.jagannātha miśra, 19.nimi ākheḍā଼ ,20.maṇḍaḻa koṭhā, 21.jagannātha ballabha maṭha parisara, 22.bhiṅgārapura, 23. kendujhara koṭhi, 24.adୱaita prasāda, 25. nīḻamaṇi brahmā, 26.gaṅgādhara mahāpātra, 27. sāgara hari pratihārī, 28. marica koṭa, 29. baḻarāma koṭa, 30. śrīrāma dāsa ṭhākuramāne rathārūḍha଼ hebā pūrbaru biśୱkarmā mahāraṇā , darajī sebaka, koṭha suā~siā prabhṛti sebaka tini rathara ābaśẏakīẏa marāmati kāryẏa pūrbadinaru kari deithānti| śrīmandira praśāsana pakṣaru padādhikārī cherā paha~rā nimitta guṇḍicā mandiraṭhāru śrīnaara abhimukhe yāithānti| sehi dina gajapati baḍa଼śaṅkhaṭhāru hastī, chati, kāhāḻī saha barṇṇāḍhẏa଼ śobhāyātrāre tāmayānre basi guṇḍicā ghara nākacaṇā dୱāraṭhāre rahithibā ratha nikaṭaku āsithānti| seṭhāre śrīguṇḍicā dina pari tini rathare cherā paha~rā karithānti| cherā paha~rā nīti saribā pare bhoi sebakamāne ratharu cāramāḻa kholibā saṅge saṅge rūpakāra sebakamāne rathare ghoḍa଼ā଼ bāndhithānti| mahāraṇā o bhoi sebakamane aratha dauḍi lagāibā pare ratha nirddeśaka daḻaṅka parāmarśare rathaṭaṇā hoithāe| baḻabhadra o subhadrā debīṅka rathaṭaṇā hoi siṃhadୱāraku āsithāe| lakṣmīnārāẏaṇa bheṭa jagannātha mahāprabhuṅka ratha maricikoṭa nikaṭastha śrīnaaraṭhāre pahañcibā pare lakṣmī nārāẏaṇa bheṭa nīti hoithāe | mahājana sebakamāne lakṣmī ṭhākurāṇīṅku pāṭabastra, māḻaphula, aḻaṅkārare beśa karāi sāta pāhaca dୱāraṭhāre thibā pāliṅkire bije karānti| pāliṅki ānandabajārasthita cāhāṇī maṇḍapaku niāyāe| cāhāṇī maṇḍapare lakṣmī bije hoibā pare ukta pāliṅki nandighoṣa rathare birājamāna karithibā jagannāthaṅka ratha nikaṭare pahañcanti| paramparā anuyāẏī sehi samaẏare baḻabhadraṅka ratha sammukhare ratha ghera pakāyāithāe| śrīnaara siṃhadୱārare gajapati mahārājā upasthita hoithānti| dahipaṭi maṇohi pare gajapatiṅka hastare lakṣmī debī bije hoi jagannāthaṅka sahita bheṭa huanti| tatpare ratha pradakṣiṇa o mahāprabhuṅka ājñāmāḻa pāi lakṣmī ṭhākurāṇī śrīmandiraku bāhuḍā଼ bije karibā saṅge saṅge śrīnaaraṭhāru nandighoṣa ṭaṇā yāi siṃhadୱāraṭhāre rakhāyāithāe| ehi nītire bhitaraccha, pati mahāpātra, garābaḍa଼u, bimānabaḍa଼u, mahājana, bajantarī pramukha sebakamāne upasthita rahithānti| ratha upare sunābeśa śrījagannātha mahāprabhuṅka bibhinna beśa madhẏare sunā beśa anẏatama, yāhāki atẏanta upabhogẏa o ākarṣaṇīẏa | mahāprabhuṅka sakaḻa beśare mādhuryẏa lābaṇẏa prakaṭita heuthibā sthaḻe, kebaḻa sunā beśare aiśୱryẏa prābalẏa parisphuṭa hoithāe| śrīmandirastha ratnasiṃhāsana upare śrībigrahamāne bibhinna tithire yathā : kārttika pūrṇṇimā, kumāra pūrṇṇimā, doḻa pūrṇṇimā, daśaharā prabhṛti dibasamānaṅkare rājabeśa, rājā rājeśୱra itẏādi sunābeśare sajjita heuthile he~ śrīguṇḍicā rathayātrāra antima paryẏāẏare arthāta āṣāḍha଼ śukla ekādaśī dina siṃhadୱāraṭhāre daṇḍāẏamāna thibā triratha upare ākarṣaṇīẏa sunābeśa hoi lakṣa lakṣa bhaktaṅka sammukhare darśana deithānti | ehi sunābeśa pracaḻanara itihāsa samparkare jaṇāyāe ye, oḍa଼iā jātira paramārādhẏa śrījagannāthaṅku rāṣṭra debatā rūpe sୱīkāra kari e rājẏara rājā mahārājāmāne sୱẏaṃ rāuta bā ādeśa bāhaka rūpe mahāprabhuṅka sebā nirbāha karithibā pramāṇa śiḻālekharu miḻuachi| tṛtīẏa anaṅgabhīma deba (1211-1238) jagannāthaṅku utkaḻara prakṛta rājā o nijaku tāṅkara janaika akiñcana sebaka bhābe sarbaprathame ghoṣaṇā karithile| pare tāṅka putra bhābe lāṅguḻā narasiṃha deba (1238- 1266) madhẏa nijaku puruṣottama putra bhābe abhihita karithile| bhānudeba tṛtīẏa (1308-1328) jagannāthaṅku rājādhirāja rūpe sୱīkāra kari mahāprabhuṅka nāmare aṅka gaṇanā ārambha karithile | sūryẏabaṃśī rājā kapiḻendra deba (1435-1466) jagannāthaṅku jātīẏa debatā rūpe pracārita kari nijaku tāṅkara sebaka bhābe sୱīkāra karithile | epariki anaṅgabhīna deba o puruṣottama deba jagannāthaṅku oḍa଼iśāra rājā rūpe mānẏatā pradāna pūrbaka ubhaẏa duibarṣa dhari abhiṣeka hoinathile | keteka gabeṣakaṅka matare ratha upare ṭhākuramānaṅka ehi beśara nāma baḍa଼ baḍhā଼u beśa | baḍa଼taḍhāu beśa matare kapiḻendra deba 1460re dakṣiṇa bijaẏaru pheribā beḻe 16ṭi hātī piṭhire bojhei sunāaḻaṅkāra āṇithile ı ehāku mahāprabhuṅku samarpaṇa karithibā nei jaẏabijaẏa dୱārasthita śiḻālekhare sūcanā rahichi | aḻaṅkāra samparkare rājā baḍa଼taḍhāuṅka parāmarśa neithile | ratnabedire mahāprabhuṅka bibhinna beśaku sabubargare bhakta darśana kari pārunāhānti teṇu ratha upare sabubargara darśana pāi~ mahāprabhuṅka sunābeśa kareibāku baḍa଼taḍhāu rājāṅku binati karithile | dakṣiṇābhimukhī yātrāre tini ratha siṃhadୱārare pahañcibā pare baḍa଼ ekādaśī dina ratha upare sunābeśa karibāku rājā anumati deithile | pratibarṣa āṣāḍha଼ śukḻa ekādaśī dina madhẏāhna dhūpa śeṣa hebā pare ratha upare caturddhāmūrttiṅkara sunā beśa anuṣṭhita hoithāe| ehi sunā beśa sāmagrī bhaṇḍāra gharu pāḻiā mekāpa, khuṇṭiā sebaka, mājiṣṭreṭa, polisa, mandira adhikārī tathā gārada karmacārīmānaṅka sahāẏatāre tini ratha uparaku āsithāe| pāḻiā puṣpāḻaka, daitāpati, khuṇṭiā mekāpa, taḻuccha, bhitaraccha prabhṛti sebakamāne upasthita rahi śrībigrahamānaṅka sunābeśa karithānti| ratha upare anẏānẏa nīti śaẏana ekādaśī āṣāḍha଼ śukḻa ekādaśī dina ratha upare ṭhākuramānaṅkara samasta ekādaśī nīti anẏa ekadaśī nīti pari anuṣṭhita hoithāe| uktadina biḻambita rātrare sunābeśa olāgi hebāpare mailama, baḍa଼siṃhāra beśa o baḍa଼siṃhāra bhoga hoi mahāsnāna, pūjā ṭhā' helā pare bhaṇḍāra gharu sୱrṇṇṇara śaẏana ṭhākura tini mūrttiṅku bije karāithānti| tinijaṇa pūjāpaṇḍā ehi śaẏana ṭhākuraṅku tini ratha uparaku bije kari yathā baḻabhadra rathare bāsudeba, debī subhadrāṅka rathare bhubaneśୱrī ebaṃ jagannāthaṅka rathare śrīnārāẏaṇaṅku śrībigrahamānaṅka śrīaṅgaku lāgi karāibā pare ratha upare mahāsnāna nīti baḍha଼āithānti| ehāpare sarbāṅga lāgi, nūā patani lugā lāgi o māḻaphula lāgi hoithāe| ullekhayogẏa ye, baḍa଼siṃhāra saribā pare adhikā bhoga hele ehāku ballabha baḍa଼siṃhāra bhoga kahanti| tinijaṇa pūjāpaṇḍā ṣoḍa଼śa upacārare ehi pūjā karithānti| ehāpare karpūra āḻati baḍha଼i tinijaṇa pūjāpaṇḍā tini rathaku bije hoithibā śaẏana ṭhākuraṅku hātare dhari mandirara bhaṇḍāra duāraṭhāru neithānti| seṭhāre paramparā anuyāẏī śaẏana nīti anuṣṭhita hoithāe| ehi biśeṣa nītire bhaṇḍāra mekāpa , pāḻia paḍhiāri, caḻuccha mahāpātra, pradhānī , ghaṇṭuā , chatāra, pūjapaṇḍā, kāhāḻiā, koṭha suā~siā, tāṭa daraji, mudirasta, taḍhā଼u karaṇa pramukha sebaka aṃśa grahaṇa karithānti| adhara paṇā bāhuḍā଼ yātrā pare siṃhadୱāraṭhāre tini ratha upare sunābeśa o tat paradina ṭhākuramānaṅka uddeśẏare adhara paṇā bhoga hoithāe| rathārūḍha଼ ṭhākuramānaṅka adhara ucca paryẏanta eka sୱtantra śaiḻīre nirmita māṭi hāṇḍire heuthibā paṇā bhogaku adhara paṇā' kuhāyāe| sୱttୱlipi anuyāẏī bāhuḍā଼ daśamī dina ratha siṃhadୱāra nikaṭare pahañcibā pare adhara paṇā bhoga hebā kathā | kintu samaẏa abhābaru ehā ekādaśī dina anuṣṭhita hoithāe| prakṛta pakṣe ehā ekādaśī dina madhẏa hoi na pāri dୱādaśī tithire ehi adhara paṇā bhoga karāyāuchi| gabeṣaka ḍaḥ surendra kumāra miśra oḍa଼iā maṭharu prāpta sanandaku ādhāra kari ullekha karichanti ye, pūrbe bāhuḍā଼ daśamī dina tini hāṇḍi, ekādaśīre tini hāṇḍi o dୱādaśī dina tini hāṇḍi ehipari naa hāṇḍi adhara paṇā o baḻabhadraṅka rathare rāma , kṛṣṇaṅka iddeśẏare 2 hāṇḍi (sāna) o jagannāthaṅka rathare madanamohana ṭhākuraṅka nimitta 1 hāṇḍi (sāna) kramare moṭa 12ṭi hāṇḍi adhara paṇā bhoga heuthilā| samprati tini ratha pāi~ dୱādaśī dina moṭa 9 hāṇḍi adhara paṇā bhoga heuachi| āṣāḍha଼ śukḻa ekādaśī dina ratha upare ṭhākuramānaṅka madhẏāhna dhūpa śeṣa hebā pare adhara paṇā prastuti o nīti ārambha hoithāe| mandira praśāsana , rāghaba dāsa o baḍa଼ oḍa଼iā maṭha pradatta chāci, sara, kadaḻī , chenā, golamarica guṇḍa, karpūra, jāiphaḻa itẏādi paṇā drabẏa sāmagrī pāḻiā mahāsuāra ratha upare rakhithānti| pratẏeka ṭhākuraṅka sammukhare ratha upare bhoga heuthibā sthānare mahāprabhumānaṅkara śrīadhara ucca thibā tumba ākṛti bhaḻi māṭira tinoṭi hāṇḍi rakhāyāe | kintu pratẏeka hāṇḍi samāna māpara hoi nathāe| pūrbaru pāṇiā āpaṭa sebakamāne siṃhadୱāra chāuṇī maṭha sammukhastha kūparu garāmānaṅkare jaḻa kāḍhi ratha uparaku bohi nei baḍa଼ pitaḻa haṇḍāmānaṅkare rakhithānti | ullekhayogẏa ye, pūrbe adhara paṇā pāi~ ābaśẏaka jaḻa rādhāballabha maṭha kūpare āsuthilā | parabarttī samaẏare siṃhadୱārā sammukha kūparu ehi jaḻa aṇāyāuchi| jaḻabuhā beḻe mandira carccā o barakandāja karmacārīmāne āgare guā khoḻapā dhari lokaṅku āḍeithānti, yepariki kehi jaḻaku sparśa karipāribe nāhi~ | adharapaṇā bhoga pūraru mahāsuāramāne thāi bhitaraccha, taḻuccha o subhadrāṅka rathare pāḻiā puṣpāḻaka adhara āgare khaṇḍe nūā gāmuchā ṭerā dharithānti| adharapaṇā hāṇḍi upare khaṇḍe lekhāe~ dhaḻā karikā (jālikanā) pakāyāe| jaḻa chaṇā uddeśẏare ehā pakāyāe boli kathita rahichi| mahāsuāramāne prati rathare adhara hāṇḍire paṇā prastuta karithānti| ehāpare patribaḍa଼u, suārabaḍa଼u o garābaḍa଼u pāḻiā sebaka tini rathare pūjā ṭhā' karanti| tat pare pāḻiā pūjā paṇḍā pañcopacārare pūjā karithānti| nīḻādri bije paramparā anuyāẏī ṭhākuramānaṅka sunābeśa o adharapaṇāra paradina śrībigrahamāne goṭi pahaṇḍire śrīmandiraku bije kari ratna siṃhāsanādhiṣṭhita hoithānti| śāstrare yadi o ullekha rahichi dୱādaśī dinamahāprabhu nīḻādri bije karanti, kintu prakṛta pakṣe ekādaśī dina sunābeśa, dୱādaśīre adharapaṇā o troẏadaśī tithire nīḻādri bije hoithāe| ehi paramparā dīrgha aneka barṣa dhari anusṛta hoi āsuachi| nīḻādri bije pahaṇḍi bije pūrbaru śrīmandira praśāsana daitāpati niyoga saha e sambandhare ālocanā karāyāi pahaṇḍi hoithāe | nīḻādri bije dina ratha upare ṭhākuramāṅkara sandhẏā dhūpa nīti saribā pare prati rathare cāramāḻa bandhā yāithāe| ehāpare darśaba nimitta kichi samaẏa bhaktamānaṅku ratha uparu chaḍā yāithāe| prathame bije kāhāḻi bājibā pare bandāpanā o ḍori lāgi nīti hoithāe| puṣpāḻaka mahājanamāne sarbaprathame madanamohana o rāmakṛṣṇa bigrahaṅku hastare dhari dakṣiṇi gharaku bije karāithānti| tatpare goṭi pahaṇḍi kramare sudarśana , baḻabhadra, subhadrāṅka pahaṇḍi hoi gambhīrāku bije karāyāe| pahaṇḍi bije pūrbaru ratnasiṃhāsana trimuṇḍire cānduā bandhāyāe o akhaṇḍa baiṭhā base| ṭhākuramāne pahaṇḍire āsibābeḻe mandira parisarastha śuāśārī deuḻaṭhāre prasāda lāgi, ghasā, biḍiā maṇohi o bandāpanā nīti baḍha଼ithāe| jagamohanaṭhāre madhẏa ehi nīti pāḻita hoithāe| sūcanāyogẏa ye, guṇḍicā mandiraṭhāre ratha uparu ṭhākuramāne guṇḍicā ghara ratnasiṃhāsanaku pahaṇḍi bije karibā samaẏare ratha upare yeu~ prakāra nīti anusṛta hoithāe, ṭhik sehipari siṃhadୱāraṭhāre nīḻādri bije pahaṇḍire sama nīti pāḻita hue| jagannātha mahāprabhu pahaṇḍi bije kari cāra uparaku āsile lakṣmī ṭhākurāṇī bheṭa maṇḍapaku āsithānti| ubhaẏa jagannātha o lakṣmī ṭhākurāṇī parasparaku bheṭa hoithānti| ehāpare lakṣmīṅka tarapharu bhitaraccha bandāpanā nīti baḍha଼āithānti | ehi samaẏare parampara anuyāẏī mahāprabhu siṃhadୱāra nikaṭare pahañcibā beḻe sāmaẏika bhābe dୱāra banda rahithāe o kichi kṣaṇa pare dୱāra kholiyāe | punaśca jagannātha mahāprabhu jaẏa bijaẏa dୱāra nikatare bije karibā samaẏare ukta dୱāra bhitara paṭu banda karāyāithāe| lakṣmī ṭhākurāṇīṅka tarapharu jaẏa bijaẏa dୱārara bhitara paṭe janaika debadāsī ebaṃ mahāprabhuṅka tarapharu jaṇe daitāpati dୱārara aparapārśୱre rahibā saṅge saṅge ubhaẏaṅka madhẏare loka paramparāgata bacanikā pare jaẏa bijaẏa dୱāra phiṭithāe| mahāprabhu pahaṇḍi bije bijere bhitara kāṭha sammukhastha bhaṇḍāra gharaṭhāre pahañcibā pare gai~ṭhāḻa (ṛkmiṇī bibāha kāḻara) phiṭe o bandāpanā , rasa golā bhoga itẏādi bhitaraccha mahāpātraṅkadୱārā samāhita hoithāe| ehā pare ghasā, biḍiā maṇohi sarile mahāprabhu ratnasiṃhāsanaku bije karithānti| eṭhāre ullekhayogẏa ye, ehi goṭie dina śrīmandira bhitare jagannātha mahāprabhuṅka rasagolā bhoga hoithāe| bhitaraccha mahāpātraṅka nijasୱ gṛhare atẏanta śuddha pūta bhābare ehi rasagolā tiāri hoithāe| kathita achi ye, mahāprabhu lakṣmīdebīṅku rasagolā khuāi tāṅkara manorañjana karithile | atītara rathayātrā 1999 masihā rathayātrā sādhāraṇataḥ śatābdīra śeṣa rathayātrā rūpe bidita | ehā oḍa଼iśā itihāsare eka nūtana adhẏāẏa sṛṣṭi karithilā| sārā bhārata barṣara lakṣa lakṣa bhakta tathā tīrthayātrī mahāprabhumānaṅka rathaṭaṇā, samaẏānusāre nīti sampādana, sarbopari jaḻa, bidẏuta, sୱāsthẏa, parimaḻa o āina śṛṅkhaḻā itẏādira āẏojana sūcārarūpe samāhita hoithibāru gabhīra santoṣa lābha karithile | epariki bhābabihୱḻa hoi sୱṃẏa gajapati mahārājā kahithile : sୱṃẏa jagannātha hi~ śatābdīra śeṣa rathayātrāku paricāḻanā karithile| biśeṣa kari ṭhākuraṅka karuṇāru ubhaẏa śrīguṇḍicā o bāhuḍā yātrāre nīti pāḻana kṣetrare tatparatā ebaṃ goṭie dinare tini ratha śrīguṇḍicā mandirare pahañcibā ullekhayogẏa ghaṭaṇā thilā | bibhinna sthānare bhinna paramparā bāliantā blaka adhinastha kakakarudrapurasthita patitapābanadebaṅka bāhuḍa଼ā yātrā sୱtantra bhābe anuṣṭhita hoithāe | ehā purī śrījagannāthaṅka bāhuḍa଼ā yātrāra ṭhika paradina arthāta dୱādaśī dina hoithāe | śrīguṇḍicā dina purī pari ekā dinare rathayātrā hoithāe | kimbadantī anuyāẏī purī emāra maṭhara mahanta sebāẏata barga jagannāthaṅka bāhuḍa଼ā yāta o sunābeśa sampūrṇṇa hebā pare eṭhāku āsi bāhuḍa଼ā yātrā karuthile | sebeṭhāru ehi paramparā cāli āsuchi | biśୱra bibhinna sthānare rathayātrā sambalapura sambalapurare śaiba, śākta, ebaṃ baiṣṇaba dharmara samanୱẏa dekhibāku miḻe | eṭhākāra sabu grāmare jagannātha mandira dekhibāku miḻe | eṭhāre jagannāthaṅku ārādhẏa debatā bhābe pūjā karāyāe | eṭhāre pāḻana karāyāuthibā rathayātrāre sāmānẏa bhinna paramparā dekhibāku miḻe | sambalapura rājẏa pratiṣṭhā helāpare 1549re cauhāna śāsakamāne ehāku rājadhānī karithile | 1849 masihā beḻaku rājāmāne eṭhāre mandira pratiṣṭhā karāithile | tṛtīẏa rajā baḻabhadra debaṅka samaẏare mahānadī khāḍa଼i jhāḍa଼uāpaḍa଼ā ebaṃ brahmapurā deuḻa tiāri hoithilā |ehi deuḻare jagannātha, baḻabhadra o subhadrā pūjā pāuchanti | deuḻa pratiṣṭhā paraṭhu rathayātrā paramparā eṭhāre ārambha hoithilā | sambalapura saharare thibā 27 jagannātha mandiraru 25ṭire rathayātrā anuṣṭhita heuchi | jhāḍa଼uāpaḍa଼ā, brahmapurā, mahāntipaḍa଼ā, dadhibamāna, kuñjelapaḍa଼āra hotāpaḍa଼ā, hāṭa paḍa଼āra satẏabādī, daḻeipaḍa଼āra madanamohana, liākhāi, yajña barāha, gurupaḍa଼āra ṭimanī, bālibandhara koṭhā mahāprabhu, mudīpaḍa଼āra jagannātha, maṭhapālira rāṇīmaṭha, bhātarāra rāmajī maṭha, dhanupālira gopāḻajī, kṣetarājapura, baḍa଼bajāra, bālibandhara raghunāthajīu,sākṣīpaḍa଼āra rādhāmadanagopāḻa mandirare śrī jagannātha pūjā pāānti | emānaṅka madhẏaru aneka sthānare jagannāthaṅka sameta baḻabhadra o subhadrā ekāṭhi pūjā pāānti | pacāśa daśaka beḻaku hīrākuda nadībandha tiāri lāgi kichi mandira buḍa଼igalā | se bhitaru sahara buḍha଼ārajāre basti ārambha karithibā udabusta paribāramāne semānaṅka bāpā ajāṅka patarā gā~ru 3bigraha āṇi kari rathayātrā ārambha karithile |rathayātrādina rathaguḍa଼ika pachaku pacha hoi yātrā karanti| teṇu lokamukhare achi: barahamapurāra nāke candana, tāpachaku dadhibamāna dadhibamāna khāile peḍa଼ā, tā pachaku hotāpaḍa଼ā hotāpaḍa଼ā caka garaji, tā pachaku satẏabādī satẏabādī hele mauna, tā pachaku madanamohana madanamohana hele bāī, tā pachaku liākhāi liākhāi khāile liā, tā pachaku buḍha଼ā barihā barihā buḍha଼ā khāile muḍha଼i, tā pachaku ṭimini guḍa଼i kuṭhā mahāpurura eḍa଼e gaṇḍi, se nāi~ yāe binākhaṇḍi | rathayātrāra naa dina jagannātha naaṭi bhinna bhinna beśare sajei huanti | śeṣa dinare barahamapurā mandirara mahāpuru rājẏa abhiṣeka abatārare dhāraṇa karanti | tāṅku 108 prakāra aḻaṅkārare beśa lāgi hue | mandirare gambhīrā bhitaraku pahaṇḍi bije kalābeḻe bacanikā pāṭha karāyāe | rathachuā~ / rathachiā~ biśୱāsa sambalapurare rathachiā~ goṭie alagā o niārā paramparā | janama helā chuāku bhāta khuā helā paraṭhu deuḻa prabeśa bidhi achi | ehā āgaru rathachiā~ bidhi achi | rathayātrā beḻe chuāmānaṅku nūā kanā nūā jāmā pindhāi rathāṛḍha଼ bigrahaṅku darśana karāyāe | ehādୱārā chuāra bhabiṣẏata ujjୱḻa hebāra biśୱāsa karāyāe | sethipāi~ mā bāpāmāne chuāku rathachiā~ kareithāānti | phoṭa geleri ādhāra adhika tathẏa Ratha Jatra Festival Lord Jagannath Rath Jatra Rath Jatra festival Ratha Jatra PURI Ratha Jatra UK Ratha-Jatra (Festival of India) in Toronto Facts on Rath Jatra Ratha Jatra in Antwerp, Belgium LordJagannath Rath Jatra, Puri, Orissa - Information and Video Three Chariots of Ratha Jatra, Puri, Odisha hindu parba jagannātha dharmara parba oḍa଼iśā paryẏaṭana oḍa଼iśāra parba parbāṇi bhāratara parba parbāṇi bachā lekhā jagannātha rathayātrā 2016 rathayātrā gaṇasampādanāre gaḍha଼ā bā unnata karāyāithibā prasaṅgamāna

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%A5%E0%AC%AF%E0%AC%BE%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BE

ରଥଯାତ୍ରା

ଯାଜପୁର ନଦୀରେ ଭରା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ସହର । ଏହାର ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲା ଅଛି । ଯାଜପୁରଠାରେ ଥିବା ବିରଜା ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବତ୍ର ପରିଚିତ, ଯାଜପୁରକୁ ସେଇଥିପାଇଁ ବିରଜା କ୍ଷେତ୍ର ବୋଲି କୁହାଯାଏ । କେଶରୀ ରାଜାଙ୍କ ଶାସନ କାଳରେ ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ ଥିଲା, କାଳକ୍ରମେ କଟକକୁ ଉଠିଗଲା ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ । "ଯାଜପୁର" ଶବ୍ଦର ବ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଛି ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ "ୟାଜ୍" ଅର୍ଥାତ୍ ୟଜ୍ଞ କରିବା ରୁ, ବା ଏହା ଯାଗୟଜ୍ଞ କରିବାକୁ ବୁଝାଏ । ଏଠାରେ ଯଯାତି କେଶରୀ ଦଶଟି ଅଶ୍ୱମେଧ ଯଜ୍ଞ କରାଇଥିଲେ ଏବଂ କାନ୍ୟକୁବ୍ଜରୁ ୧୦,୦୦୦ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅଣାଇଥିଲେ ତଥା ଓଡ଼ିଶାରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଜାଗା ଜମି ଦେଇ ଶାସନ ଦାନ କରିଥିଲେ । ତେଣୁ ଏହି ସ୍ଥାନକୁ ଯାଜପୁର, ଯାଜନଗର, ୟଜ୍ଞପୁର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଇତିହାସ ଓଡ଼ିଶାରେ ଯାଜପୁର ସହରଟି ବହୁ ପୁରାକାଳରୁ ବିରଜା ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ବିରଜାକ୍ଷେତ୍ର ନାମରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଛି। ଏହି ସହରଟି ପବିତ୍ର ବୈତରଣୀ ନଦୀ କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । ବିରଜା ଯାଜପୁରର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶକ୍ତିପୀଠ ତଥା ଅଧିଷ୍ଠାତ୍ରୀ ଦେବୀ। ଏଠରେ ବହୁ ପୁର୍ବରୁ ଭୌମବଂଶୀୟ ରାଜାମାନେ ରାଜୁତି କରୂଥିଲେ । ଦଶମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଭୌମରାଜତ୍ୱପରେ କେଶରୀ ବଂଶର ରାଜା ଯଯାତୀ କେଶରୀ ଏଠରେ ରାଜଧାନୀ ସ୍ଥାପନକରି କିଛି ବର୍ଷ ରାଜତ୍ୱ କଲେ ସେହି କେଶରୀ ବଂଶର ରାଜା ଯଯାତୀ କେଶରୀ ଯାଜପୁରରେ ଅନେକ ଦେବଦେବୀ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ସେହି ସମୟରେ ଅନେକ କିର୍ତ୍ତୀ ଏଠରେ ଅଦ୍ୟାବଧି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ରାଜା ଯଯାତି କେଶରୀଙ୍କ ରାଜତ୍ୱ ସମୟରେ ଯାଜପୁର ସହର ନିକଟରେ ଥିବା ପବିତ୍ର ବୈତରଣୀ ନଦୀ କୂଳରେ ସେ ଦଶାଶ୍ୱମେଧ ଯଞ୍ଜ କରାଇଥିଲେ। । କେଶରୀ ରାଜାଙ୍କ ଶାସନ କାଳରେ ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ ଥିଲା, କାଳକ୍ରମେ କଟକକୁ ଉଠିଗଲା ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ । "ଯାଜପୁର" ଶବ୍ଦର ବ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଛି ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ "ୟାଜ୍" ଅର୍ଥାତ ୟଜ୍ଞ କରିବାରୁ, ବା ଏହା ଯାଗୟଜ୍ଞ କରିବାକୁ ବୁଝାଏ । ଏଠାରେ ଯଯାତି କେଶରୀ ଦଶଟି ଅଶ୍ୱମେଧ ଯାଗ କରାଇଥିଲେ ଏବଂ କାନ୍ୟକୁବ୍ଜରୁ ୧୦,୦୦୦ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅଣାଇଥିଲେ ତଥା ଓଡ଼ିଶାରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଜାଗା ଜମି ଦେଇ ଶାସନ ଦାନ କରିଥିଲେ । ତେଣୁ ଏହି ସ୍ଥାନକୁ ଯାଜପୁର, ଯାଜନଗର, ୟଜ୍ଞପୁର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ସେହି ଦିନଠାରୁ ସେହି ଯଞ୍ଜସ୍ଥାନ ଦଶାଶ୍ୱମେଧ ଘାଟ ନାମରେ ପରିଚିତ ଯଯାତୀ କେଶରୀ ରାଜତ୍ୱ ସମୟରେ ଯାଜପୁରକୁ ଯଯାତିନଗର ବୋଲି ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଯାଜପୁର ଅଞ୍ଚଳରେ ଅନେକ ବୌଦ୍ଧକିର୍ତ୍ତୀ ଓ ବୌଦ୍ଧ ପୀଠ ରହିଛି । ସେ ସବୁ ମଧ୍ୟରେ ରତ୍ନଗିରି ଓ ଉଦୟଗିରି ପ୍ରଧାନ। ଏସବୁ ସ୍ଥାନରେ ବୌଦ୍ଧପୀଠ ଓ ବୌଦ୍ଧ ବିହାରମାନ ଥିଲା। ଆମ ଓଡ଼ିଶାରେ ଇଂରେଜ ଶାସନ ସମୟରେ ୧୮୫୯ ମସିହାରେ ଯାଜପୁରକୁ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ଗୋଟିଏ ସବ୍ଡିଭିଜନ କରାଯାଇଥିଲା । ରାଜନୀତି ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ ଲଳିତଗିରି ରତ୍ନଗିରି ଉଦୟଗିରି ବିରଜା ମନ୍ଦିର ଚଣ୍ଡୀଖୋଲ ମହାବିନାୟକ ମନ୍ଦିର ବ୍ୟାସ ସରୋବର ଗ୍ରହରାଜ ଶନିଶ୍ଚର ମନ୍ଦିର,ବ୍ୟାସନଗର ଅଶୋକଝର ବାବା ଚନ୍ଦନେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର,ଡିହକୁରାଂଶ ଗୋଖନେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଆଧାର ଯାଜପୁର ଜିଲ୍ଲା

yājapura nadīre bharā oḍa଼iśāra eka sahara | ehāra uttara digare bhadraka jillā achi | yājapuraṭhāre thibā birajā mandira oḍa଼iśāra sarbatra paricita, yājapuraku seithipāi~ birajā kṣetra boli kuhāyāe | keśarī rājāṅka śāsana kāḻare ehā oḍa଼iśāra rājadhānī thilā, kāḻakrame kaṭakaku uṭhigalā oḍa଼iśāra rājadhānī | "yājapura" śabdara bẏutpatti hoichi saṃskṛta śabda "ẏāj" arthāt ẏajña karibā ru, bā ehā yāgaẏajña karibāku bujhāe | eṭhāre yayāti keśarī daśaṭi aśୱmedha yajña karāithile ebaṃ kānẏakubjaru 10,000 brāhmaṇa aṇāithile tathā oḍa଼iśāre semānaṅku jāgā jami dei śāsana dāna karithile | teṇu ehi sthānaku yājapura, yājanagara, ẏajñapura madhẏa kuhāyāe | itihāsa oḍa଼iśāre yājapura saharaṭi bahu purākāḻaru birajā ṭhākurāṇīṅka nāmānusāre birajākṣetra nāmare prasiddhi lābha karichi| ehi saharaṭi pabitra baitaraṇī nadī kūḻare abasthita | birajā yājapurara prasiddha śaktipīṭha tathā adhiṣṭhātrī debī| eṭhare bahu purbaru bhaumabaṃśīẏa rājāmāne rājuti karūthile | daśama śatābdīre bhaumarājatୱpare keśarī baṃśara rājā yayātī keśarī eṭhare rājadhānī sthāpanakari kichi barṣa rājatୱ kale sehi keśarī baṃśara rājā yayātī keśarī yājapurare aneka debadebī mandira nirmāṇa karithile | sehi samaẏare aneka kirttī eṭhare adẏābadhi dekhibāku miḻithāe| rājā yayāti keśarīṅka rājatୱ samaẏare yājapura sahara nikaṭare thibā pabitra baitaraṇī nadī kūḻare se daśāśୱmedha yañja karāithile| | keśarī rājāṅka śāsana kāḻare ehā oḍa଼iśāra rājadhānī thilā, kāḻakrame kaṭakaku uṭhigalā oḍa଼iśāra rājadhānī | "yājapura" śabdara bẏutpatti hoichi saṃskṛta śabda "ẏāj" arthāta ẏajña karibāru, bā ehā yāgaẏajña karibāku bujhāe | eṭhāre yayāti keśarī daśaṭi aśୱmedha yāga karāithile ebaṃ kānẏakubjaru 10,000 brāhmaṇa aṇāithile tathā oḍa଼iśāre semānaṅku jāgā jami dei śāsana dāna karithile | teṇu ehi sthānaku yājapura, yājanagara, ẏajñapura madhẏa kuhāyāe | teṇu sehi dinaṭhāru sehi yañjasthāna daśāśୱmedha ghāṭa nāmare paricita yayātī keśarī rājatୱ samaẏare yājapuraku yayātinagara boli ākhẏā diāyāithilā | yājapura añcaḻare aneka bauddhakirttī o bauddha pīṭha rahichi | se sabu madhẏare ratnagiri o udaẏagiri pradhāna| esabu sthānare bauddhapīṭha o bauddha bihāramāna thilā| āma oḍa଼iśāre iṃreja śāsana samaẏare 1859 masihāre yājapuraku kaṭaka jillāra goṭie sabḍibhijana karāyāithilā | rājanīti darśanīẏa sthāna laḻitagiri ratnagiri udaẏagiri birajā mandira caṇḍīkhola mahābināẏaka mandira bẏāsa sarobara graharāja śaniścara mandira,bẏāsanagara aśokajhara bābā candaneśୱra mandira,ḍihakurāṃśa gokhaneśୱra mandira ādhāra yājapura jillā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AF%E0%AC%BE%E0%AC%9C%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%B0

ଯାଜପୁର

ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଅତି ପ୍ରାଚୀନ । ଅଠରଶହ ବର୍ଷ ତଳର ବିଭାଷ ଓଡ୍ର ଭାରତର ମୂଳ ଭାଷା ସଂସ୍କୃତ, ପ୍ରାକୃତ ଭାଷା ପାଲି ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ରୂପ ଧାରଣ କରିଛି । ଏହି ଭାଷାର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ତଥା ଉତ୍ଥାନ ସକାଶେ ଓଡ଼ିଶାର ଅସଂଖ୍ୟ ଜନସାଧାରଣ ଏବଂ ଏହାର ସମସ୍ତ କବି ଓ ଲେଖକଙ୍କ ଅବଦାନ ଯେ ଅତୁଳନୀୟ ଏକଥା ଉଲ୍ଲେଖ କରିବା ଅନାବଶ୍ୟକ । ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ଦ୍ୱାଦଶ ମସିହା ବେଳକୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଏହାର ଆଧୁନିକ ରୂପ ଧାରଣ କରିଥିଲା । ଏହାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ, ଓଡ଼ିଶାର ଅଧିବାସୀ ଓ ସେମାନଙ୍କର ରୀତି, ନୀତି, ଚାଲି, ଚଳଣ ଉପରେ ଯେଉଁ କବିମାନଙ୍କର ରଚନା ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲା । ଅଧିକାଂଶ ରଚୟିତାଙ୍କ ନାମ ତଥା ରଚନା, କାଳର ଅକାଳ ଗର୍ଭରେ ଲୀନ ହୋଇଯାଇଛି । ଯେଉଁ କେତେକଙ୍କ ରଚନା ସଂରକ୍ଷିତ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଲୋକପ୍ରିୟ କବି ଓ ଲେଖକଙ୍କୁ ଛାଡିଦେଲେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ରଚନା ଉପର ଯଥେଷ୍ଟ ଗବେଷଣା ମଧ୍ୟ ହୋଇନାହିଁ । ଏଠାରେ କେତେକ ଲୋକପ୍ରିୟ କବି ଓ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ରଚନା ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି । ଆହୁରି ତଳେ ବିସ୍ତୃତ ଭାବରେ ଓଡ଼ିଆ କବିଙ୍କ ସୂଚୀ ଦିଆଯାଇଛି । ପ୍ରସିଦ୍ଧ କବି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ତାଲିକା ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Odia Poets & their creations ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ତାଲିକା

oḍa଼iā bhāṣā o sāhitẏa ati prācīna | aṭharaśaha barṣa taḻara bibhāṣa oḍra bhāratara mūḻa bhāṣā saṃskṛta, prākṛta bhāṣā pāli itẏādira prabhābare paribarttita hoi ādhunika oḍa଼iā bhāṣāra rūpa dhāraṇa karichi | ehi bhāṣāra abhẏudaẏa tathā utthāna sakāśe oḍa଼iśāra asaṃkhẏa janasādhāraṇa ebaṃ ehāra samasta kabi o lekhakaṅka abadāna ye atuḻanīẏa ekathā ullekha karibā anābaśẏaka | khrīṣṭābda dୱādaśa masihā beḻaku oḍa଼iā bhāṣā ehāra ādhunika rūpa dhāraṇa karithilā | ehāra parabarttī samaẏare oḍa଼iā sāhitẏa, oḍa଼iśāra adhibāsī o semānaṅkara rīti, nīti, cāli, caḻaṇa upare yeu~ kabimānaṅkara racanā gabhīra prabhāba bistāra karithilā | adhikāṃśa racaẏitāṅka nāma tathā racanā, kāḻara akāḻa garbhare līna hoiyāichi | yeu~ ketekaṅka racanā saṃrakṣita semānaṅka madhẏaru atẏanta lokapriẏa kabi o lekhakaṅku chāḍidele anẏamānaṅka racanā upara yatheṣṭa gabeṣaṇā madhẏa hoināhi~ | eṭhāre keteka lokapriẏa kabi o semānaṅkara pradhāna racanā biṣaẏare ālocanā karāyāichi | āhuri taḻe bistṛta bhābare oḍa଼iā kabiṅka sūcī diāyāichi | prasiddha kabi sampūrṇṇa tālikā ādhāra adhika tathẏa Odia Poets & their creations oḍa଼iā sāhitẏa tālikā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%95%E0%AC%AC%E0%AC%BF%20%E0%AC%AE%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%95%E0%AC%B0%20%E0%AC%A4%E0%AC%BE%E0%AC%B2%E0%AC%BF%E0%AC%95%E0%AC%BE

ଓଡ଼ିଆ କବି ମାନଙ୍କର ତାଲିକା

ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ବା ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ପାଞ୍ଜି ବା ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ ପାଞ୍ଜି, ବିଶ୍ୱ ସାରା ଚଳୁଥିବା ଏକ ସାମାଜିକ ପାଞ୍ଜି । ଏହା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ଏକ ମାନକ ପାଞ୍ଜି ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଆଧାର ପାଞ୍ଜି

gregori pāñji bā pāścātẏa pāñji bā khrīṣṭiāna pāñji, biśୱ sārā caḻuthibā eka sāmājika pāñji | ehā samagra biśୱre eka mānaka pāñji bhābare grahaṇa karāyāithāe | ādhāra pāñji

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%97%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AD%87%E0%AC%97%E0%AD%8B%E0%AC%B0%E0%AC%BF%20%E0%AC%AA%E0%AC%BE%E0%AC%9E%E0%AD%8D%E0%AC%9C%E0%AC%BF

ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି

ବୌଦ୍ଧ ବୋଧହୁଏ: ବୌଦ୍ଧ ବାଦ ବା ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧ ବୌଦ୍ଧଗଡ଼, ବୌଦ୍ଧ ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ସହର (ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଷଦ) । ବୌଦ୍ଧ (ବିଧାନ ସଭା ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀ)

bauddha bodhahue: bauddha bāda bā bauddha dharma gautama buddha bauddhagaḍa଼, bauddha jillāra eka sahara (bijñāpita añcaḻa pariṣada) | bauddha (bidhāna sabhā nirbācana maṇḍaḻī)

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AD%8C%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AC%A7

ବୌଦ୍ଧ

ରାମକୃଷ୍ଣ ନନ୍ଦ (୨୫ ଫେବୃଆରୀ ୧୯୦୬ - ୨୮ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୯୪) ଜଣେ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାରପ୍ରାପ୍ତ ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟକ ଓ ଗୀତିକାର । ସେ ଛାପାଖାନା ଓ ମୁଦ୍ରଣାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି, ବହୁ ଓଡ଼ିଆ ପୁସ୍ତକ ଓ ପତ୍ରିକା ପ୍ରକାଶନା କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ରଚିତ ଆହେ ଦୟାମୟ ବିଶ୍ୱ ବିହାରୀ ଓଡ଼ିଶାର ବହୁ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପ୍ରାର୍ଥନା ଭାବରେ ଗାନ କରାଯାଏ । ଜୀବନକାଳ ରାମକୃଷ୍ଣ , ୧୯୦୬ ମସିହା ଫେବୃଆରୀ ୨୫ତାରିଖରେ କଟକ ଗୋବିନ୍ଦପୁର ଅନ୍ତ୍ରର୍ଗତ ବାଇରୋଇଠାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପରିବାରର ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥା ଭଲ ନଥିଲା । ସେଥିଯୋଗୁ, ରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ପାଠ ପଢ଼ିବା ଛାଡ଼ି ଚାକିରି କରିବାକୁ ପଡିଥିଲା । ମାଟ୍ରିକ ପାସ କରିବା ଆଗରୁ ତାଙ୍କର ବାହାଘର ହୋଇ ଯାଇଥିଲା । ବିବାହ ପରେ ଚାକିରି ଛାଡ଼ି, ପୁଣି ପାଠ ପଢ଼ିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ପାଠ ପଢ଼ିଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଅଭାବ ଅନଟନ ଯୋଗୁ ସମାପ୍ତ କରି ପାରିନଥିଲେ । ସାହିତ୍ୟ ସର୍ଜନା ୧୯୪୬ ମସିହାରେ, ରାମକୃଷ୍ଣ କଟକ ତଳ ତେଲେଙ୍ଗା ବଜାରରେ ଜାଗା କିଣି ଘର ତିଆରି କରିଥିଲେ ଓ ସେଠାରେ "ପାରିଜାତ" ଛାପାଖାନା ବସେଇଥିଲେ । ଏହା ଏକ ବିବାଦିୟ ପରିସ୍ଥିତିରେ ବନ୍ଦ ହୋଇଥିଲା ଓ ତା ପରେ ରାମକୃଷ୍ଣ "ସଂସାର ପ୍ରେସ" ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ । ୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଏହି ପ୍ରେସରୁ "ସଂସାର" ପତ୍ରିକା ପ୍ରକାଶନ ଆରମ୍ଭ କରାଗଲା । ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକର ଜାତୀୟ କରଣ ପୂର୍ବରୁ, ସେ ବହୁ ପୁସ୍ତକ ଛାପିଥିଲେ । ୧୯୩୩ ମସିହାରେ ବାରିପଦାରେ ଶିକ୍ଷକତା କରୁଥିବା ସମୟରେ, ସେ "ଆହେ ଦୟାମୟ ବିଶ୍ୱ ବିହାରୀ" ରଚନା କରିଥିଲେ । ରଚନାବଳୀ ୧୯୩୦ – ତୁଳସୀଦାସ ୧୯୩୧ – ତୁଳସୀଦାସ ଦୋହାବଳୀ ୧୯୩୩ – ପ୍ରତିଧ୍ୱନୀ ୧୯୩୪ – ୩୭ – ସାହିତ୍ୟ ସୋପାନ (ପାଠ ବହି) ୧୯୩୮ – ସାହିତ୍ୟ ବୋଧ (ପାଠ ବହି) ୧୯୪୦ – ରଚନା ଦର୍ପଣ (ପାଠ ବହି) ୧୯୪୪ – ୪୫ – ପାଠ ସୋପାନ (ପାଠ ବହି) ୧୯୩୬–୪୬ – ସଂଗ୍ରାମ ଓ ସାଧନା (ଭାଗ ୧ ଓ ୨) ୧୯୪୮ – ଡନ କ୍ୱିକ୍ସୋଟ (ଅନୁବାଦ) ୧୯୪୯ – ବିଜ୍ଞାନ କୁହୁକ ୧୯୬୨ – ବିଶ୍ୱ ପରିଚୟ (ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୋଷ) ୧୯୬୯ – ଜୀବନ ତରଙ୍ଗ ୧୯୭୫ – ଝୁମୁକା ୧୯୭୭–୮୪ – ଛଅଟି ଗଛ ଶୃଙ୍ଖଳା (ଅଠର ଫୁଲ, କୋଡିଏ ଫୁଲ, ବାଇଶି ଫୁଲ, ତେଇଶି ଫୁଲ, ଚବିଶି ଫୁଲ, ସୁବର୍ଣ୍ଣ ସେଉ, ମରଣ ଦୋଳି, ସାଗର କନ୍ୟା) ୧୯୮୨ – ଓଡ଼ିଆ ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟ ଓ ସଙ୍ଗୀତ ସଙ୍କଳନ ୧୯୮୨ – ପ୍ରକୃତିର ଗଳ୍ପପୁରୀ ୧୯୮୨ – ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ (ଅନୁବାଦ) ୧୯୮୩ – ଆମ ବଣ ଜଙ୍ଗଲ କଥା (ଅନୁବାଦ) ୧୯୮୩ – ଆମ ଶରୀର (ଅନୁବାଦ) ୧୯୮୪ – ସୁନା ପାହାଚ ୧୯୮୪ – ଆମ ଜାତୀୟ ପଶୁ, ଜାତୀୟ ପକ୍ଷୀ ୧୯୮୫ – ଆମ ଜାତୀୟ ପତାକା ଓ ଜାତୀୟ ସଂଗୀତ, ଜାତୀୟ ପୁଷ୍ପ ଓ ଜାତୀୟ ପ୍ରତୀକ ୧୯୮୬ – ଜୀବନ ରହସ୍ୟ ୧୯୮୮ – ରତ୍ନ ପାଖୁଡ଼ା (ଭାଗ ୧ ଓ ୨) ୧୯୮୯ – ସତର ଫୁଲ ୧୯୮୯ – ଅଦେଖା ବଣର ଫୁଲ ୧୯୮୯ – ପଞ୍ଚତନ୍ତ୍ର କାହାଣୀ (ଭାଗ ୧, ୨ ଓ ୩) ୧୯୯୨ – ଲେଖନୀର ପାଠଶାଳା ୧୯୯୩ – ଭାବି ଦେଖନ୍ତୁ ୧୯୯୪ – ଟୁଣଟୁଣିର ବହି ୧୯୯୪ – ବିଶ୍ୱ ପରିଚୟ ସମ୍ମାନ ଓ ପୁରସ୍କାର ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୭୭ - (ଝୁମୁକା ପାଇଁ) ଆଧାର ୧୯୦୬ ଜନ୍ମ ୧୯୯୪ ମୃତ୍ୟୁ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟିକ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ

rāmakṛṣṇa nanda (25 phebṛārī 1906 - 28 sepṭembara 1994) jaṇe oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāraprāpta śiśu sāhitẏaka o gītikāra | se chāpākhānā o mudraṇāḻaẏa pratiṣṭhā kari, bahu oḍa଼iā pustaka o patrikā prakāśanā karithile | tāṅka racita āhe daẏāmaẏa biśୱ bihārī oḍa଼iśāra bahu bidẏāḻaẏare prārthanā bhābare gāna karāyāe | jībanakāḻa rāmakṛṣṇa , 1906 masihā phebṛārī 25tārikhare kaṭaka gobindapura antrargata bāiroiṭhāre janmagrahaṇa karithile | paribārara ārthika abasthā bhala nathilā | sethiyogu, rāmakṛṣṇaṅku pāṭha paḍha଼ibā chāḍa଼i cākiri karibāku paḍithilā | māṭrika pāsa karibā āgaru tāṅkara bāhāghara hoi yāithilā | bibāha pare cākiri chāḍa଼i, puṇi pāṭha paḍha଼ibā ārambha karithile | snātakottara pāṭha paḍha଼ithile suddhā abhāba anaṭana yogu samāpta kari pārinathile | sāhitẏa sarjanā 1946 masihāre, rāmakṛṣṇa kaṭaka taḻa teleṅgā bajārare jāgā kiṇi ghara tiāri karithile o seṭhāre "pārijāta" chāpākhānā baseithile | ehā eka bibādiẏa paristhitire banda hoithilā o tā pare rāmakṛṣṇa "saṃsāra presa" sthāpanā karithile | 1951 masihāre ehi presaru "saṃsāra" patrikā prakāśana ārambha karāgalā | pāṭhẏa pustakara jātīẏa karaṇa pūrbaru, se bahu pustaka chāpithile | 1933 masihāre bāripadāre śikṣakatā karuthibā samaẏare, se "āhe daẏāmaẏa biśୱ bihārī" racanā karithile | racanābaḻī 1930 – tuḻasīdāsa 1931 – tuḻasīdāsa dohābaḻī 1933 – pratidhୱnī 1934 – 37 – sāhitẏa sopāna (pāṭha bahi) 1938 – sāhitẏa bodha (pāṭha bahi) 1940 – racanā darpaṇa (pāṭha bahi) 1944 – 45 – pāṭha sopāna (pāṭha bahi) 1936–46 – saṃgrāma o sādhanā (bhāga 1 o 2) 1948 – ḍana kୱiksoṭa (anubāda) 1949 – bijñāna kuhuka 1962 – biśୱ paricaẏa (oḍa଼iā bhāṣākoṣa) 1969 – jībana taraṅga 1975 – jhumukā 1977–84 – chaaṭi gacha śṛṅkhaḻā (aṭhara phula, koḍie phula, bāiśi phula, teiśi phula, cabiśi phula, subarṇṇa seu, maraṇa doḻi, sāgara kanẏā) 1982 – oḍa଼iā śiśu sāhitẏa o saṅgīta saṅkaḻana 1982 – prakṛtira gaḻpapurī 1982 – indradhanu (anubāda) 1983 – āma baṇa jaṅgala kathā (anubāda) 1983 – āma śarīra (anubāda) 1984 – sunā pāhāca 1984 – āma jātīẏa paśu, jātīẏa pakṣī 1985 – āma jātīẏa patākā o jātīẏa saṃgīta, jātīẏa puṣpa o jātīẏa pratīka 1986 – jībana rahasẏa 1988 – ratna pākhuḍa଼ā (bhāga 1 o 2) 1989 – satara phula 1989 – adekhā baṇara phula 1989 – pañcatantra kāhāṇī (bhāga 1, 2 o 3) 1992 – lekhanīra pāṭhaśāḻā 1993 – bhābi dekhantu 1994 – ṭuṇaṭuṇira bahi 1994 – biśୱ paricaẏa sammāna o puraskāra oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra, 1977 - (jhumukā pāi~) ādhāra 1906 janma 1994 mṛtẏu oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita oḍa଼iā śiśu sāhitẏika kaṭaka jillāra loka

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%AE%E0%AC%95%E0%AD%83%E0%AC%B7%E0%AD%8D%E0%AC%A3%20%E0%AC%A8%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6

ରାମକୃଷ୍ଣ ନନ୍ଦ

ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ, (ଅରୁଣ ବା ସକାଳର କିରଣଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ପର୍ବତର ଦେଶ), ଭାରତର ଉତ୍ତରପୂର୍ବରେସ୍ଥିତ ଏକ ରାଜ୍ଯ ଅଟେ । ଏହାର ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗରେ ଆସାମ ଓ ନାଗାଲାଣ୍ଡ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ପଶ୍ଚିମରେ ଭୂଟାନ ଏବଂ ପୂର୍ବରେ ବ୍ରହ୍ମଦେଶ ସହ ଅନ୍ତର୍ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସୀମା ବଣ୍ଟନ କରିଛି, ଏବଂ ଉତ୍ତରରେ ଚୀନ ସହ ମ୍ୟାକମୋହନ ରେଖାଦ୍ୱାରା ଏକ ବିବାଦିତ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରୁଅଛି । ଏହା ଚୀନର ତିବ୍ବତ ସହ ୧୧୨୯ କିମିର ଏକ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରୁଅଛି । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପ୍ରାକ୍-ଇତିହାସ ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ରହୁଥିବା ପ୍ରାୟ ୧.୫ ନିୟୁତ ଲୋକ ତାନି ଜାତିର ପାଞ୍ଚ କୁଳ (ନ୍ୟିଶୀ, ଆଦୀ, ଗାଲୋ, ଆପାତାନୀ ଓ ତାଗୀନ)ର ସଦସ୍ଯ ଅଟନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କୁ ଆବୋତାନିମାନଙ୍କର ବଂଶଜ ବୋଲି ବିବେଚିତ କରାଯାଇଛି । ତାନିମାନେ ତିବ୍ବତକୁ ମାଂସ ଓ ତୁଳା ବଦଳରେ ଖଡ୍ଗ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧାତବ ପଦାର୍ଥ ରପ୍ତାନୀ କରୁଥିଲେ । ତେଣୁ ତିବ୍ବତର ପ୍ରାଚୀନ ପାଠାଗାରଗୁଡ଼ିକରେ ଏମାନଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି । ତିବ୍ବତୀୟମାନେ ଏମାନଙ୍କୁ ଲୋଭା ବୋଲି କହୁଥିଲେ; ଲୋ ଅର୍ଥାତ୍ ଦକ୍ଷିଣ ଏବଂ ଭା ଅର୍ଥାତ୍ ଲୋକ । ଏମାନଙ୍କ ଛଡା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ତିବ୍ବତ-ବ୍ରହ୍ମୀୟ ଗୋଷ୍ଠୀମାନ ଏହି ରାଜ୍ଯର କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ରହୁଛନ୍ତି, ଯଥା - ମିଶ୍ମିସ, ଚୁଟିଆ, ନୋକ୍ତେ, ତାଙ୍ଗ୍ସା ତଥା ୱାଞ୍ଚୋ ଇତ୍ୟାଦି । ପ୍ରଶାସନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Tourism in Arunachal Pradesh (Official) Arunachal Pradesh Territorial Dispute between India and China , Inventory of Conflict and Environment reviewNE - all things North East India STD Codes of Arunachal Pradesh ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ

aruṇācaḻa pradeśa, (aruṇa bā sakāḻara kiraṇadୱārā prakāśita parbatara deśa), bhāratara uttarapūrbaresthita eka rājya aṭe | ehāra dakṣiṇa digare āsāma o nāgālāṇḍa abasthita | ehā paścimare bhūṭāna ebaṃ pūrbare brahmadeśa saha antarrāṣṭrīẏa sīmā baṇṭana karichi, ebaṃ uttarare cīna saha mẏākamohana rekhādୱārā eka bibādita sīmā nirddhāraṇa karuachi | ehā cīnara tibbata saha 1129 kimira eka sīmā nirddhāraṇa karuachi | bhūgoḻa itihāsa prāk-itihāsa aruṇācaḻa pradeśara rahuthibā prāẏa 1.5 niẏuta loka tāni jātira pāñca kuḻa (nẏiśī, ādī, gālo, āpātānī o tāgīna)ra sadasya aṭanti | emānaṅku ābotānimānaṅkara baṃśaja boli bibecita karāyāichi | tānimāne tibbataku māṃsa o tuḻā badaḻare khaḍga o anẏānẏa dhātaba padārtha raptānī karuthile | teṇu tibbatara prācīna pāṭhāgāraguḍa଼ikare emānaṅka barṇṇanā rahichi | tibbatīẏamāne emānaṅku lobhā boli kahuthile; lo arthāt dakṣiṇa ebaṃ bhā arthāt loka | emānaṅka chaḍā anẏānẏa tibbata-brahmīẏa goṣṭhīmāna ehi rājyara keteka añcaḻare rahuchanti, yathā - miśmisa, cuṭiā, nokte, tāṅgsā tathā ୱāñco itẏādi | praśāsana ādhāra adhika tathẏa Tourism in Arunachal Pradesh (Official) Arunachal Pradesh Territorial Dispute between India and China , Inventory of Conflict and Environment reviewNE - all things North East India STD Codes of Arunachal Pradesh bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa aruṇācaḻa pradeśa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%85%E0%AC%B0%E0%AD%81%E0%AC%A3%E0%AC%BE%E0%AC%9A%E0%AC%B3%20%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%A6%E0%AD%87%E0%AC%B6

ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ

ଆସାମ ହେଉଛି ଉତ୍ତର-ପୁର୍ବ ଭାରତର ଏକ ରାଜ୍ୟ । ଏହାର ରାଜଧାନୀ ଦିସପୁର । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଆସାମର ରାଜ୍ୟିକ ଭାଷା ହେଳା ଅସମୀୟା । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Assam Tourism (Official) ଆସାମ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

āsāma heuchi uttara-purba bhāratara eka rājẏa | ehāra rājadhānī disapura | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā āsāmara rājẏika bhāṣā heḻā asamīẏā | ādhāra adhika tathẏa Assam Tourism (Official) āsāma bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%86%E0%AC%B8%E0%AC%BE%E0%AC%AE

ଆସାମ

ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ, ଭାରତର ଏକ ରାଜ୍ୟ । ଅମରାବତି ଏହାର ରାଜଧାନୀ। ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପ୍ରଶାସନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ STD Codes of Andhra Pradesh ସରକାରୀ Andhra Pradesh Government Website Department of Tourism, Government of Andhra Pradesh ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ

āndhra pradeśa, bhāratara eka rājẏa | amarābati ehāra rājadhānī| bhūgoḻa itihāsa praśāsana ādhāra adhika tathẏa STD Codes of Andhra Pradesh sarakārī Andhra Pradesh Government Website Department of Tourism, Government of Andhra Pradesh bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa āndhra pradeśa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%86%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A7%E0%AD%8D%E0%AC%B0%20%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%A6%E0%AD%87%E0%AC%B6

ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ

ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡ ଭାରତର ଏକ ରାଜ୍ୟ । ଡେରାଡୁନ ଏହାର ରାଜଧାନୀ ଓ ସର୍ବବୃହତ ସହର । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ସରକାରୀ Official web-site of Uttarakhand Government ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

uttarākhaṇḍa bhāratara eka rājẏa | ḍerāḍuna ehāra rājadhānī o sarbabṛhata sahara | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa sarakārī Official web-site of Uttarakhand Government anẏānẏa uttarākhaṇḍa bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%89%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%96%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1

ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡ

ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ ଭାରତର ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ରାଜ୍ୟ । ଲକ୍ଷ୍ନୌ ସହର ଏହାର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Government Uttar Pradesh Government Website Department of Tourism, Government of Uttar Pradesh Other Uttar Pradesh Districts ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

uttara pradeśa bhāratara uttara digare abasthita eka rājẏa | lakṣnau sahara ehāra rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa Government Uttar Pradesh Government Website Department of Tourism, Government of Uttar Pradesh Other Uttar Pradesh Districts uttara pradeśa bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%89%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AC%B0%20%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%A6%E0%AD%87%E0%AC%B6

ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ

କେରଳ (ମାଲାୟଲମ: കേരളം, केरळम्) ଭାରତର ଦକ୍ଷିଣ ପ୍ରାନ୍ତରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାର ରାଜଧାନୀ ତିରୁବନନ୍ତପୁରମ୍ (ଥିରୁଅନନ୍ତପୁରମ) । ମଲାୟଲମ୍ (മലയാളം, मलयाळम्) ଏହି ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ଭାଷା । ଏହା ୧୯୫୬ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୧ ତାରିଖ ଦିନ ରାଜ୍ୟର ମନ୍ୟତା ପ୍ରାପ୍ତ କଲା । ଏଠାରେ ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନମାନେ ମଧ୍ୟ ବହୁଳ ସଙ୍ଖ୍ୟାରେ ବସବାସ କରନ୍ତି । ଭାରତର ଦକ୍ଷଣ - ପଶ୍ଚିମ ସୀମାରେ ଆରବ ସାଗର ଓ ସହାଦ୍ରି ପର୍ବତ ଶୃଙ୍ଖଳାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଚିତାକର୍ଶକ ଭୂଭାଗ ଅବସ୍ଥିତ ଯାହାକୁ କେରଳ କୁହାଯାଏ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Government Official entry portal of the Government of Kerala Department of Tourism, Government of Kerala Directorate of Census Operations of Kerala କେରଳ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

keraḻa (mālāẏalama: കേരളം, केरळम्) bhāratara dakṣiṇa prāntare abasthita | ehāra rājadhānī tirubanantapuram (thiruanantapurama) | malāẏalam (മലയാളം, मलयाळम्) ehi rājẏara mukhẏa bhāṣā | ehā 1956 masihā nabhembara 1 tārikha dina rājẏara manẏatā prāpta kalā | eṭhāre hindu o musalamānamānaṅka bẏatīta khrīṣṭiānamāne madhẏa bahuḻa saṅkhẏāre basabāsa karanti | bhāratara dakṣaṇa - paścima sīmāre āraba sāgara o sahādri parbata śṛṅkhaḻāmānaṅka madhẏare eka citākarśaka bhūbhāga abasthita yāhāku keraḻa kuhāyāe | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa Government Official entry portal of the Government of Kerala Department of Tourism, Government of Kerala Directorate of Census Operations of Kerala keraḻa bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AD%87%E0%AC%B0%E0%AC%B3

କେରଳ

କର୍ଣ୍ଣାଟକ (କନ୍ନଡ: ಕರ್ನಾಟಕ) ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମ ଭାରତର ଏକ ରାଜ୍ୟ । ୧୯୫୬ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୧ ତାରିଖରେ ରାଜ୍ୟ ପୁନର୍ଗଠନ ଆଇନ ବଳରେ ଏହି ରାଜ୍ୟ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହାର ପୂର୍ବ ନାମ ମହୀଶୂର ଥିଲା । ୧୯୭୩ ମସିହାରେ ଏହାର ନୂତନ ନାମକରଣ ହେଲା କର୍ଣ୍ଣାଟକ । କର୍ଣ୍ଣାଟକର ପଶ୍ଚିମରେ ଆରବ ସାଗର, ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମରେ ଗୋଆ, ଉତ୍ତରରେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର, ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବରେ ତେଲେଙ୍ଗାନା, ପୂର୍ବରେ ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ, ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବରେ ତାମିଲନାଡ଼ୁ ଓ ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମରେ କେରଳ ଅବସ୍ଥିତ । ରାଜ୍ୟର ମୋଟ ଆୟତନ ୧,୯୧,୭୯୧ ବର୍ଗକିଲୋମିଟର ଓ ଭାରତର ମୋଟ ଆୟତନର ୫.୮୩ ପ୍ରତିଶତ । ଏହି ରାଜ୍ୟର ଜିଲ୍ଲା ସଂଖ୍ୟା ୩୦ ଓ ସରକାରୀ ଭାଷା କନ୍ନଡ଼ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ କନ୍ନଡ଼ ହେଉଛି ଏହାର ମାତୃଭାଷା । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Official website of the Government of Karnataka କର୍ଣ୍ଣାଟକ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

karṇṇāṭaka (kannaḍa: ಕರ್ನಾಟಕ) dakṣiṇa-paścima bhāratara eka rājẏa | 1956 masihā nabhembara 1 tārikhare rājẏa punargaṭhana āina baḻare ehi rājẏa sthāpita hoithilā | ehāra pūrba nāma mahīśūra thilā | 1973 masihāre ehāra nūtana nāmakaraṇa helā karṇṇāṭaka | karṇṇāṭakara paścimare āraba sāgara, uttara-paścimare goā, uttarare mahārāṣṭra, uttara-pūrbare teleṅgānā, pūrbare āndhra pradeśa, dakṣiṇa-pūrbare tāmilanāḍa଼u o dakṣiṇa-paścimare keraḻa abasthita | rājẏara moṭa āẏatana 1,91,791 bargakilomiṭara o bhāratara moṭa āẏatanara 5.83 pratiśata | ehi rājẏara jillā saṃkhẏā 30 o sarakārī bhāṣā kannaḍa଼ | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa kannaḍa଼ heuchi ehāra mātṛbhāṣā | ādhāra adhika tathẏa Official website of the Government of Karnataka karṇṇāṭaka bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A3%E0%AC%BE%E0%AC%9F%E0%AC%95

କର୍ଣ୍ଣାଟକ

ଗୁଜରାଟ (   ) ଭାରତର ପଶ୍ଚିମ ଓ ଦକ୍ଷିଣପଶ୍ଚିମରେ ଥିବା ଏକ ରାଜ୍ୟ । ଏହାର ସମୁଦ୍ରତଟ ଓ ତାହାର ଅଧିକାଂଶ ଭାଗ କାଠିଆୱାଡ଼ ଉପଦ୍ୱୀପରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଗୁଜରାଟର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୬୦ ମିଲିଅନ । ଭାରତର ପଶ୍ଚିମରେ ଥିବା ଗୁଜରାଟର ପଶ୍ଚିମରେ ଆରବ ସାଗର ଉତ୍ତରରେ ସିନ୍ଧ (ପାକିସ୍ତାନ), ଉତ୍ତରପୂର୍ବରେ ରାଜସ୍ଥାନ, ପୂର୍ବରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦେଶ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବରେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ରାଜ୍ୟ ତଥା ଡାମନ ଓ ଡିଉ ଏବଂ ଦାଦ୍ରା ଓ ନଗର ହବେଳୀ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ରହିଛି । ଗୁଜରାଟର ରାଜଧାନୀ ଗାନ୍ଧୀନଗର । ଅମଦାବାଦ ଗୁଜରାଟର ଏକମାତ୍ର ମହାନଗରୀ । ଗୁଜରାଟ ରାଜ୍ୟର ନାମ "ଗୁଜ୍ଜର"ରୁ ଆସିଛି । ଭାରତରେ ଗୁଜରାଟୀଭାଷୀ ଲୋକ ଦେଶର ଆଦିମ ଅଧିବାସୀ । ଗୁଜରାଟର ଅର୍ଥନୀତି ଭାରତର ମୋଟ ତୃତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ରାଜସ୍ୱ ଅର୍ଥନୀତି ଯାହାର ମୋଟ ଘରୋଇ ପଣ୍ୟ ଏବଂ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଜିଡିପି । ପ୍ରାଚୀନ ସିନ୍ଧୁ ଉପତ୍ୟକାର କିଛି ସ୍ଥାନ ଏହି ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଯଥା ଲୋଥାଲ, ଧୋଲବୀର, ଏବଂ ଗୋଲା ଧୋରୋ । ଲୋଥାଲ ବିଶ୍ୱର ପ୍ରଥମ ବନ୍ଦର ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ମୌର୍ଯ୍ୟ ଓ ଗୁପ୍ତ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ଏବଂ ଶାକ୍ୟ ରାଜବଂଶର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ପଶ୍ଚିମ ଶତ୍ରପଙ୍କଦ୍ୱାରା ବନ୍ଦର ଓ ବାଣିଜ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ଭାବେ ବ୍ୟବହୃତ ଭରୁଚ ଏବଂ ଖମ୍ବାଟ ହେଲେ ଗୁଜରାଟର ମୁଖ୍ୟ ଉପକୂଳୀୟ ସହର । ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ ବିହାର ଓ ନାଗାଲାଣ୍ଡଭଳି ଗୁଜରାଟରେ ମଧ୍ୟ ମଦ୍ୟବିକ୍ରି ନିଷେଧ । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ସରକାରୀ Gujarat Government Website Department of Tourism, Government of Gujarat Vibrant Gujarat Website ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗୁଜରାଟ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

gujarāṭa (   ) bhāratara paścima o dakṣiṇapaścimare thibā eka rājẏa | ehāra samudrataṭa o tāhāra adhikāṃśa bhāga kāṭhiāୱāḍa଼ upadୱīpare abasthita | gujarāṭara moṭa janasaṃkhẏā 60 miliana | bhāratara paścimare thibā gujarāṭara paścimare āraba sāgara uttarare sindha (pākistāna), uttarapūrbare rājasthāna, pūrbare madhẏa pradeśa ebaṃ dakṣiṇa pūrbare mahārāṣṭra rājẏa tathā ḍāmana o ḍiu ebaṃ dādrā o nagara habeḻī kendraśāsita añcaḻa rahichi | gujarāṭara rājadhānī gāndhīnagara | amadābāda gujarāṭara ekamātra mahānagarī | gujarāṭa rājẏara nāma "gujjara"ru āsichi | bhāratare gujarāṭībhāṣī loka deśara ādima adhibāsī | gujarāṭara arthanīti bhāratara moṭa tṛtīẏa bṛhattama rājasୱ arthanīti yāhāra moṭa gharoi paṇẏa ebaṃ muṇḍapichā jiḍipi | prācīna sindhu upatẏakāra kichi sthāna ehi rājẏara antarbhukta yathā lothāla, dholabīra, ebaṃ golā dhoro | lothāla biśୱra prathama bandara boli biśୱāsa karāyāe | mauryẏa o gupta sāmrājẏara ebaṃ śākẏa rājabaṃśara uttarādhikārī paścima śatrapaṅkadୱārā bandara o bāṇijẏa kendra bhābe bẏabahṛta bharuca ebaṃ khambāṭa hele gujarāṭara mukhẏa upakūḻīẏa sahara | bhāratīẏa rājẏa bihāra o nāgālāṇḍabhaḻi gujarāṭare madhẏa madẏabikri niṣedha | ādhāra adhika tathẏa sarakārī Gujarat Government Website Department of Tourism, Government of Gujarat Vibrant Gujarat Website anẏānẏa gujarāṭa bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%97%E0%AD%81%E0%AC%9C%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%9F

ଗୁଜରାଟ

'ଗୋଆ' ଭାରତର ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ରାଜ୍ୟ । କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ହିସାବରେ ଏହା ଭାରତର କ୍ଷୁଦ୍ରତମ ତଥା ଜନସଂଖ୍ୟା ହିସାବରେ ଏହା ଭାରତର ଚତୁର୍ଥ କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଜ୍ୟ । ଆରବ ସାଗର କୁଳରେ ଥିବା ଏହି ରାଜ୍ୟକୁ ଉତ୍ତରଦିଗରେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର, ପୂର୍ବ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗରେ କର୍ଣ୍ଣାଟକ ଘେରି ରହିଛି । ଗୋଆ ଭାରତର ସବୁଠାରୁ ଧନୀ ରାଜ୍ୟ । ଏହାର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (ଜି. ଡ଼ି. ପି.) ଦେଶର ଜି. ଡ଼ି. ପି.ର ଅଢେଇଗୁଣ ଅଧିକ। । ୧୧ଶ ବିତ୍ତ କମିଶନ ଗୋଆକୁ ଭିତ୍ତିଭୂମି ପାଇଁ ସବୁଠୁ ଭଲ ରାଜ୍ୟ ଭାବେ ଗଣନା କରିଛନ୍ତି । ପାନାଜି ବା ପାଞ୍ଜିମ ଗୋଆର ରାଜଧାନୀ ଆଟେ । ପ୍ରାୟ ୪୫୦ବର୍ଷ ଧରି ଗୋଆ ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ କଲୋନୀ ରହି ଆସିଥିଲା । ୧୯୬୧ ମସିହାରେ ଏହା ଭାରତବର୍ଷ ସାଙ୍ଗରେ ଯୋଗ କରାଗଲା । ଗୋଆ ରାଜ୍ୟ ଏହାର ବେଳାଭୂମି, ବିଶ୍ୱବିଖ୍ୟାତ ଗୀର୍ଜାଘର, ଭରପୁର ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ ଓ ସବୁଜ ପଶ୍ଚିମଘାଟ ପର୍ବତ ମାଳା ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଅଟେ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଗୋଆର ଇତିହାସ ୨୦,୦୦୦ରୁ ୩୦,୦୦୦ ବର୍ଷ ପୁରୁଣା । ଏହି ପଥର ଖୋଦେଇ ଭାରତରେ ପ୍ରାଚୀନ ମାନବ ସଭ୍ୟତାର ଚିହ୍ନ ବହନ କରେ । ଉପର ପାଲିଓଲିଥିକ କିମ୍ବା ମେସୋଲିଥିକ ପଥର ଖୋଦେଇ ଚିତ୍ର, ଉସ୍‌ଗାଲିମାଲ୍‌ଠାରେ କୁଶାବତୀ ନଦୀ ତଟରେ ମିଳିଥିଲା । ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Government of Goa official website Resources on Goa, India Environment Portal ଗୋଆ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

'goā' bhāratara dakṣiṇa-paścimare abasthita eka rājẏa | kṣetraphaḻa hisābare ehā bhāratara kṣudratama tathā janasaṃkhẏā hisābare ehā bhāratara caturtha kṣudra rājẏa | āraba sāgara kuḻare thibā ehi rājẏaku uttaradigare mahārāṣṭra, pūrba o dakṣiṇa digare karṇṇāṭaka gheri rahichi | goā bhāratara sabuṭhāru dhanī rājẏa | ehāra moṭa gharoi utpāda (ji. ḍa଼i. pi.) deśara ji. ḍa଼i. pi.ra aḍheiguṇa adhika| | 11śa bitta kamiśana goāku bhittibhūmi pāi~ sabuṭhu bhala rājẏa bhābe gaṇanā karichanti | pānāji bā pāñjima goāra rājadhānī āṭe | prāẏa 450barṣa dhari goā parttugīja kalonī rahi āsithilā | 1961 masihāre ehā bhāratabarṣa sāṅgare yoga karāgalā | goā rājẏa ehāra beḻābhūmi, biśୱbikhẏāta gīrjāghara, bharapura khaṇija padārtha o sabuja paścimaghāṭa parbata māḻā pāi~ prasiddha aṭe | bhūgoḻa itihāsa goāra itihāsa 20,000ru 30,000 barṣa puruṇā | ehi pathara khodei bhāratare prācīna mānaba sabhẏatāra cihna bahana kare | upara pāliolithika kimbā mesolithika pathara khodei citra, us‌gālimāl‌ṭhāre kuśābatī nadī taṭare miḻithilā | bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa Government of Goa official website Resources on Goa, India Environment Portal goā bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%97%E0%AD%8B%E0%AC%86

ଗୋଆ

ଛତିଶଗଡ଼, ଭାରତର ଏକ ରାଜ୍ୟ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ About Chhattisgarh Chhattisgarh District Maps Chhattisgarh Live Tourism Website of Chhattisgarh Chhattisgarh News Video Chhattisgarhi Film Music Chhattisgarhi Recipes/Food/Cuisine ଛତିଶଗଡ଼ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

chatiśagaḍa଼, bhāratara eka rājẏa | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa About Chhattisgarh Chhattisgarh District Maps Chhattisgarh Live Tourism Website of Chhattisgarh Chhattisgarh News Video Chhattisgarhi Film Music Chhattisgarhi Recipes/Food/Cuisine chatiśagaḍa଼ bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9B%E0%AC%A4%E0%AC%BF%E0%AC%B6%E0%AC%97%E0%AC%A1%E0%AC%BC

ଛତିଶଗଡ଼

ଜମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ୧୯୫୨ ମସିହାରୁ ୨୦୧୯ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତଦ୍ୱାରା ଶାସିତ, ବୃହତ କାଶ୍ମୀର ଅଞ୍ଚଳର ଦକ୍ଷିଣ ଓ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଭାଗରେ ଥିବା ଏବଂ ମଧ୍ୟ ବିଶ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଭାରତ, ପାକିସ୍ତାନ ଓ ଚୀନ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦର ବିଷୟ ଥିବା ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ଅଞ୍ଚଳ ଥିଲା । ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Government of Jammu and Kashmir, India Letter of Baroness Nicholson which refers to the 1909 map of Kashmir Excerpts of telegram dated 26 October 1947 from Jawaharlal Nehru to the British Prime Minister, Clement Attlee EU passes Emma Nicholson's Kashmir report with an overwhelming Majority ଜମ୍ମୁ ଓ କଶ୍ମୀର ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

jammu o kāśmīra 1952 masihāru 2019 paryẏanta bhāratadୱārā śāsita, bṛhata kāśmīra añcaḻara dakṣiṇa o dakṣiṇa-pūrba bhāgare thibā ebaṃ madhẏa biśa śatābdīru ārambha hoithibā bhārata, pākistāna o cīna madhẏare bibādara biṣaẏa thibā eka praśāsanika añcaḻa thilā | itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Government of Jammu and Kashmir, India Letter of Baroness Nicholson which refers to the 1909 map of Kashmir Excerpts of telegram dated 26 October 1947 from Jawaharlal Nehru to the British Prime Minister, Clement Attlee EU passes Emma Nicholson's Kashmir report with an overwhelming Majority jammu o kaśmīra bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9C%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%AE%E0%AD%81%20%E0%AC%93%20%E0%AC%95%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AC%AE%E0%AD%80%E0%AC%B0

ଜମ୍ମୁ ଓ କଶ୍ମୀର

ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ (ଅର୍ଥାତ୍ 'ଜଙ୍ଗଲର ଭୂମି') ହେଉଛି ପୂର୍ବ ଭାରତର ଏକ ରାଜ୍ୟ। ଏହି ରାଜ୍ୟଟି ୨୦୦୦ ମସିହାରେ ବିହାର ରାଜ୍ୟରୁ ଅଲଗା ହୋଇ ଏକ ସତନ୍ତ୍ର ରାଜ୍ୟରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି। ଏହାର ସୀମା ଉତ୍ତରରେ ବିହାର, ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମରେ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ, ପଶ୍ଚିମରେ ଛତିଶଗଡ଼, ଦକ୍ଷିଣରେ ଓଡ଼ିଶା ଏବଂ ପୂର୍ବରେ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ସହିତ ରାଜ୍ୟ ସୀମା ଲାଗି ରହିଛି। ଏହାର କ୍ଷେତ୍ର ୭୯୭୧୦ କିମି² (୩୦,୭୭୮ ବର୍ଗ ମାଇଲ) । କ୍ଷେତ୍ର ଅନୁଯାୟୀ ଏହା ୧୫ ତମ ବୃହତ୍ତମ ରାଜ୍ୟ ଏବଂ ଜନସଂଖ୍ୟା ଅନୁଯାୟୀ ୧୪ ତମ ବୃହତ୍ତମ ରାଜ୍ୟ । ହିନ୍ଦୀ ହେଉଛି ରାଜ୍ୟର ସରକାରୀ ଭାଷା। ରାଞ୍ଚି ସହର ହେଉଛି ଏହାର ରାଜଧାନୀ ଏବଂ ଡୁମ୍କା ଏହାର ଉପ-ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ୭,୯୭୦,୦୦୦ ହେକ୍ଟରର ଏକ ଭୌଗଳିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଆବଦ୍ଧ କରିଛି। ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡର ଅଧିକାଂଶ ଅଂଶ ଛୋଟା ନାଗପୁର ମାଳଭୂମିରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଅନେକ ନଦୀ ଛୋଟା ନାଗପୁର ମାଳଭୂମି ଦେଇ ଯାଇଅଛି, ଯଥା; ଦାମୋଦର, ଉତ୍ତର କୋଏଲ, ବାରକର, ଦକ୍ଷିଣ କୋଏଲ, ସଙ୍କ ଏବଂ ସୁବର୍ଣ୍ଣରେଖା ନଦୀ। ଏହି ନଦୀଗୁଡ଼ିକର ଉଚ୍ଚ ଜଳରାଶି ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାପିଛି। ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡର ଅଧିକାଂଶ ଅଂଶ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଜଙ୍ଗଲରେ ଆବଦ୍ଧ, ଯାହାକି ବନ୍ୟପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେଇ ଆସୁଛି। ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ରାଜ୍ୟର ଲୋକ ସରକାରୀ ଭାଷା ହିନ୍ଦୀ ବ୍ୟତୀତ ବିଭିନ୍ନ ଆଞ୍ଚଳିକ ଭାଷା ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି। ନାଗପୁରୀ, ଖୋର୍ଥା, କୁର୍ମାଲି, ମାଗାହି ଆଦି ମୁଖ୍ୟ ଭାଷା ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଅଙ୍ଗିକା, ବଙ୍ଗାଳୀ, ଭୋଜପୁରୀ, ଭୁମିଜ, ହୋ, ଖରିଆ, କୁରୁଖ, ଖୋର୍ଧା, କୁର୍ମାଲି, ମାଗାହି, ମୈଥିଳୀ, ମୁଣ୍ଡାରୀ, ନାଗପୁରୀ, ଓଡ଼ିଆ, ସାନ୍ତାଳୀ ଏବଂ ଉର୍ଦ୍ଦୁକୁ ସରକାର ଦ୍ୱିତୀୟ ଭାଷା ରୂପେ ମାନ୍ୟତା ଦିଆଯାଇଛି। ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Jharkhand State Government Official website Jharkhand-Chamber (Business Unlimited) SAMVAD Nagpuri Tube —A collection of Nagpuri (Jharkhandi) Songs ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

jhāḍa଼khaṇḍa (arthāt 'jaṅgalara bhūmi') heuchi pūrba bhāratara eka rājẏa| ehi rājẏaṭi 2000 masihāre bihāra rājẏaru alagā hoi eka satantra rājẏare pariṇata hoichi| ehāra sīmā uttarare bihāra, uttara-paścimare uttarapradeśa, paścimare chatiśagaḍa଼, dakṣiṇare oḍa଼iśā ebaṃ pūrbare paścimabaṅga sahita rājẏa sīmā lāgi rahichi| ehāra kṣetra 79710 kimi² (30,778 barga māila) | kṣetra anuyāẏī ehā 15 tama bṛhattama rājẏa ebaṃ janasaṃkhẏā anuyāẏī 14 tama bṛhattama rājẏa | hindī heuchi rājẏara sarakārī bhāṣā| rāñci sahara heuchi ehāra rājadhānī ebaṃ ḍumkā ehāra upa-rājadhānī | bhūgoḻa jhāḍa଼khaṇḍa 7,970,000 hekṭarara eka bhaugaḻika kṣetraku ābaddha karichi| jhāḍa଼khaṇḍara adhikāṃśa aṃśa choṭā nāgapura māḻabhūmire abasthita| aneka nadī choṭā nāgapura māḻabhūmi dei yāiachi, yathā; dāmodara, uttara koela, bārakara, dakṣiṇa koela, saṅka ebaṃ subarṇṇarekhā nadī| ehi nadīguḍa଼ikara ucca jaḻarāśi jhāḍa଼khaṇḍa rājẏa madhẏare bẏāpichi| jhāḍa଼khaṇḍara adhikāṃśa aṃśa ebe madhẏa jaṅgalare ābaddha, yāhāki banẏaprāṇīṅku surakṣā dei āsuchi| itihāsa bhāṣā o sāhitẏa jhāḍa଼khaṇḍa rājẏara loka sarakārī bhāṣā hindī bẏatīta bibhinna āñcaḻika bhāṣā madhẏa bẏabahāra karanti| nāgapurī, khorthā, kurmāli, māgāhi ādi mukhẏa bhāṣā hoithibā beḻe aṅgikā, baṅgāḻī, bhojapurī, bhumija, ho, khariā, kurukha, khordhā, kurmāli, māgāhi, maithiḻī, muṇḍārī, nāgapurī, oḍa଼iā, sāntāḻī ebaṃ urdduku sarakāra dୱitīẏa bhāṣā rūpe mānẏatā diāyāichi| ādhāra adhika tathẏa Jharkhand State Government Official website Jharkhand-Chamber (Business Unlimited) SAMVAD Nagpuri Tube —A collection of Nagpuri (Jharkhandi) Songs jhāḍa଼khaṇḍa bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9D%E0%AC%BE%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%96%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1

ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ

ତାମିଲନାଡୁ, ଭାରତର ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ରାଜ୍ୟ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ସରକାରୀ Tamil Nadu Government Website Department of Tourism, Government of Tamil Nadu ତାମିଲନାଡୁ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

tāmilanāḍu, bhāratara eka praśāsanika rājẏa | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa sarakārī Tamil Nadu Government Website Department of Tourism, Government of Tamil Nadu tāmilanāḍu bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A4%E0%AC%BE%E0%AC%AE%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%A1%E0%AD%81

ତାମିଲନାଡୁ

ତ୍ରିପୁରା ଭାରତର ଏକ ରାଜ୍ୟ । ଭୂଗୋଳ fgguhjgg ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ତ୍ରିପୁରା ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

tripurā bhāratara eka rājẏa | bhūgoḻa fgguhjgg itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa tripurā bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BF%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%B0%E0%AC%BE

ତ୍ରିପୁରା

ନାଗାଲାଣ୍ଡ, ଭାରତର ଉତ୍ତରପୂର୍ବରେସ୍ଥିତ ଏକ ରାଜ୍ୟ । ଏହାର ଉତ୍ତରରେ ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ, ପଶ୍ଚିମରେ ଆସାମ, ଦକ୍ଷିଣରେ ମଣିପୁର ଏବଂ ପୂର୍ବରେ ମିଆଁମାରର ସାଗାଇଂ ଅଞ୍ଚଳ ଅବସ୍ଥିତ । ନାଗାଲାଣ୍ଡର ରାଜଧାନୀ କୋହିମା ଏବଂ୦ଟ ଏହାର ବୃହତ୍ତମ ସହର ଦିମାପୁର । ଏହାର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ୧୬,୫୭୯ ବର୍ଗ କିମି ଏବଂ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୯,୮୦,୬୦୨ (୨୦୧୧ ଜନଗଣନା, ଭାରତ ଅନୁସାରେ) । ୧୯୬୩ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ମାସ ପ୍ରଥମ ଦିବସରେ ନାଗାଲାଣ୍ଡ, ଭାରତର ୧୬ତମ ରାଜ୍ଯରେ ପରିଣତ ହେଲା । ୧୯୫୦ ମସିହାରୁ ରାଜ୍ୟରେ ବିଦ୍ରୋହ ଏବଂ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କଳହ ଦେଖାଦେଇଛି । ହିଂସା ଓ ଅସୁରକ୍ଷାର ବାତାବରଣ ନାଗାଲାଣ୍ଡର ଅର୍ଥନୀତିର ବିକାଶରେ ବାଧା ଉତ୍ପନ୍ନ କରିଛି । ରାଜ୍ଯ ଅର୍ଥନୀତିର ୭୦ ଭାଗ କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ପରିବେଷ୍ଟିତ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସବୁ ହେଲା - ବାନିକୀ, ପର୍ଯ୍ୟଟନ, ବୀମା, ଅଚଳ ସମ୍ପତ୍ତି ଏବଂ ବିବିଧ କୁଟୀର ଶୀଳ୍ପ । ଇତିହାସ ପ୍ରାଚୀନତା ନାଗାମାନଙ୍କର ପ୍ରଚୀନ ଇତିହାସ ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ ମିଳିପାରି ନାହିଁ । ବିଭିନ୍ନ ଜାତିଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଉତ୍ତରପୂର୍ବ ଭାରତକୁ ପ୍ରବ୍ରଜନ କରି ନିଜ ନିଜର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପର୍ବତ, ଗ୍ରାମ ଅଧିକାର ସ୍ଥାପନ କଲେ । ତାଙ୍କର ଉତ୍ପତ୍ତିର କୌଣସି ଠୋସ ପ୍ରମାଣ ନାହିଁ । ସେମାନେ ହୁଏତ ଉତ୍ତରୀୟ ମଙ୍ଗୋଲିଆ ଅଞ୍ଚଳ କିମ୍ବା ଦକ୍ଷିଣପୂର୍ବ ଏସିଆ କିମ୍ବା ଦକ୍ଷିଣପଶ୍ଚିମ ଚୀନଠାରୁ ଆସିଥାଇପାରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ମୂଳ, ପୂର୍ବ ଭାରତରେ ଥାଇପାରେ ବୋଲି କେତେକ ସୂଚନା ମିଳିଛି । ଐତିହାସିକ ତଥ୍ୟାନୁସାରେ, ବର୍ତ୍ତମାନର ନାଗାମାନେ ୧୨୨୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଆହମୀଆମାନଙ୍କ ଆଗମନର ବହୁପୂର୍ବରୁ ଆସିସାରିଥିଲେ । ଭୂଗୋଳ ନାଗାଲାଣ୍ଡ ଏକ ପାର୍ବତ୍ୟାଞ୍ଚଳ । ନାଗା ପାହାଡ଼ମାନ ଆସାମର ବ୍ରହ୍ମପୂତ୍ର ଉପତ୍ୟକାରୁ ୨୦୦୦ ଫୁଟ୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉଚ୍ଚ ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣପୂର୍ବ ଆଡକୁ ଆହୁରି ୬୦୦୦ ଫୁଟ୍ ଅଧିକ ଉଚ୍ଚ ଥାଇପାରନ୍ତି । ସରମତି ପର୍ବତ, ୧୨,୬୦୨ ଫୁଟ୍ ସହ ରାଜ୍ଯର ଉଚ୍ଚତମ ପର୍ବତଶୃଙ୍ଗ ; ଏହିଠାରେ ନାଗା ପାହାଡ଼ମାନ ପାତ୍କାଇ ପର୍ବତମାଳା ସହ ମିଶିଛି ଏବଂ ମିଆଁମାର ସହ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରୁଅଛି । ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ State Portal of the Government of Nagaland Department of IT & Technical Education Department of Forest, Ecology, Environment and Wildlife Department of Horticulture Nagaland - Journey Through The Choir Of Clouds (Documentary) Naga people social media site A photojournalist in Nagaland ନାଗାଲାଣ୍ଡ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

nāgālāṇḍa, bhāratara uttarapūrbaresthita eka rājẏa | ehāra uttarare aruṇācaḻa pradeśa, paścimare āsāma, dakṣiṇare maṇipura ebaṃ pūrbare miā~mārara sāgāiṃ añcaḻa abasthita | nāgālāṇḍara rājadhānī kohimā ebaṃ0ṭa ehāra bṛhattama sahara dimāpura | ehāra kṣetraphaḻa 16,579 barga kimi ebaṃ janasaṃkhẏā 19,80,602 (2011 janagaṇanā, bhārata anusāre) | 1963 masihā ḍisembara māsa prathama dibasare nāgālāṇḍa, bhāratara 16tama rājyare pariṇata helā | 1950 masihāru rājẏare bidroha ebaṃ antarjātīẏa kaḻaha dekhādeichi | hiṃsā o asurakṣāra bātābaraṇa nāgālāṇḍara arthanītira bikāśare bādhā utpanna karichi | rājya arthanītira 70 bhāga kṛṣikāryẏa upare paribeṣṭita | anẏānẏa gurutbapūrṇṇa kāryẏa sabu helā - bānikī, paryẏaṭana, bīmā, acaḻa sampatti ebaṃ bibidha kuṭīra śīḻpa | itihāsa prācīnatā nāgāmānaṅkara pracīna itihāsa spaṣṭarūpe miḻipāri nāhi~ | bibhinna jātiguḍa଼ika bibhinna samaẏare uttarapūrba bhārataku prabrajana kari nija nijara sୱtantra parbata, grāma adhikāra sthāpana kale | tāṅkara utpattira kauṇasi ṭhosa pramāṇa nāhi~ | semāne hueta uttarīẏa maṅgoliā añcaḻa kimbā dakṣiṇapūrba esiā kimbā dakṣiṇapaścima cīnaṭhāru āsithāipāranti | kintu tāṅkara mūḻa, pūrba bhāratare thāipāre boli keteka sūcanā miḻichi | aitihāsika tathẏānusāre, barttamānara nāgāmāne 1228 khrīṣṭābdare āhamīāmānaṅka āgamanara bahupūrbaru āsisārithile | bhūgoḻa nāgālāṇḍa eka pārbatẏāñcaḻa | nāgā pāhāḍa଼māna āsāmara brahmapūtra upatẏakāru 2000 phuṭ paryẏanta ucca aṭanti ebaṃ dakṣiṇapūrba āḍaku āhuri 6000 phuṭ adhika ucca thāipāranti | saramati parbata, 12,602 phuṭ saha rājyara uccatama parbataśṛṅga ; ehiṭhāre nāgā pāhāḍa଼māna pātkāi parbatamāḻā saha miśichi ebaṃ miā~māra saha sīmā nirddhāraṇa karuachi | bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa State Portal of the Government of Nagaland Department of IT & Technical Education Department of Forest, Ecology, Environment and Wildlife Department of Horticulture Nagaland - Journey Through The Choir Of Clouds (Documentary) Naga people social media site A photojournalist in Nagaland nāgālāṇḍa bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%97%E0%AC%BE%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E0%AD%9F%E0%AC%BE%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1

ନାଗାଲ୍ୟାଣ୍ଡ

ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗ, (ବଙ୍ଗଳା: পশ্চিমবঙ্গ) ଭାରତର ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ରାଜ୍ୟ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ସରକାରୀ Official West Bengal Government Web Portal Department of Tourism, Government of West Bengal Directorate of Commercial Taxes, Government of West Bengal West Bengal Information Commission ଅନ୍ୟାନ୍ୟ West Bengal Encyclopædia Britannica entry ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

paścima baṅga, (baṅgaḻā: পশ্চিমবঙ্গ) bhāratara eka praśāsanika rājẏa | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa sarakārī Official West Bengal Government Web Portal Department of Tourism, Government of West Bengal Directorate of Commercial Taxes, Government of West Bengal West Bengal Information Commission anẏānẏa West Bengal Encyclopædia Britannica entry paścima baṅga bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AC%9A%E0%AC%BF%E0%AC%AE%20%E0%AC%AC%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97

ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗ