Datasets:

guipenedo
/

udhr

Dataset card Viewer Files Files and versions Community

Split (1)

train · 456 rows

text stringlengths 134 26.7k	lang_key stringlengths 3 13	lang_name stringlengths 2 51	iso639-3 stringlengths 3 3	iso15924 stringclasses 42 values	bcp47 stringlengths 2 11
DECLARATION UNIVERSAL DEL DERECTOS HUMAN PREAMBULO Considerante que le recognoscentia del dignitate inherente a tote le membros del familia human e de lor derectos equal e inalienabile constitue le fundamento del libertate, del justitia e del pace in le mundo, Considerante que le ignorantia e le disprecio del derectos human ha resultate in actos de barbaria que ultragia le conscientia del humanitate, e que le advenimento de un mundo in le qual le esseres human essera libere de parlar e de creder, liberate del terror e del miseria, ha essite proclamate como le plus alte aspiration del homine, Considerante que il es essential que le derectos human es protegite per medio de un regime de derecto, a fin que le homine non es compellite al ultime recurso del rebellion contra le tyrannia e le oppression, Considerante que il es essential promover le disveloppamento de relationes amical inter le nationes, Considerante que in le Charta le populos del Nationes Unite ha reaffirmate lor fide in le derectos human fundamental, in le dignitate e in le valor del persona human, in le equalitate del derectos del homines e del feminas, e que illos se ha declarate resolute a promover le progresso social e a instaurar melior conditiones de vita in un libertate plus grande, Considerante que le Statos Membros ha promittite de assecurar, in cooperation con le Organisation del Nationes Unite, le respecto universal e effective al derectos human e libertates fundamental, Considerante que un conception commun de iste derectos e libertates es del plus grande importantia pro le plen realisation de iste promissa, Le Assemblea General Proclama le presente Declaration Universal del Derectos Human como le ideal commun a attinger per tote le populos e nationes, a fin que tote le individuos e tote le organos del societate, habente iste Declaration constantemente in mente, se effortia, per le inseniamento e per le education, a disveloppar le respecto a iste derectos e libertates e a promover, per mesuras progressive de character national e international, lor recognoscentia e lor application universal e effective tanto inter le populos del Statos Membros mesme como inter los del territorios sub lor jurisdiction. Articulo 1 Tote le esseres human nasce libere e equal in dignitate e in derectos. Illes es dotate de ration e de conscientia e debe ager le unes verso le alteres in un spirito de fraternitate. Articulo 2 Tote esser human ha tote le derectos e tote le libertates proclamate in iste Declaration, sin alicun distinction de racia, de color, de sexo, de lingua, de religion, de opinion politic o de altere opinion, de origine national o social, de position economic, de nascentia o de qualcunque altere position. In plus, il non essera facite alicun distinction fundate super le statuto politic, juridic o international del pais o del territorio al qual un persona pertine, tanto si il se tracta de un pais independente como de un territorio sub tutela, non autonome o submittite a qualcunque altere limitation de soveranitate. Articulo 3 Tote individuo ha le derecto al vita, al libertate e al securitate de su persona. Articulo 4 Necuno essera submittite a sclavitude o servitude; le sclavitude e le traffico de sclavos es interdicte in tote su formas. Articulo 5 Necuno essera submittite ni a torturas ni a penas o tractamentos cruel, inhuman o degradante. Articulo 6 Tote esser human ha le derecto al recognoscentia de su personalitate juridic in omne locos. Articulo 7 Totes es equal ante le lege e ha, sin distinction, le derecto a equal protection del lege. Totes ha le derecto a equal protection contra tote discrimination que infringe iste Declaration e contra tote provocation a un tal discrimination. Articulo 8 Tote persona ha le derecto a un recurso effective ante le tribunales national competente contra le actos que viola su derectos fundamental recognoscite per le constitution e per le lege. Articulo 9 Necuno pote esser arbitrarimente arrestate, detenite o exilate. Articulo 10 Tote persona ha le derecto, in plen equalitate, a esser audite equitabile- e publicamente per un tribunal independente e impartial, pro le determination de su derectos e obligationes e de qualcunque accusation de crimine contra ille. Articulo 11 Tote persona accusate de un delicto ha le derecto de esser presumite innocente usque al momento quando su culpabilitate habera essite legalmente establite in un processo public e in le qual il habera essite assecurate tote le garantia necessari pro su defensa. Necuno essera condemnate pro actiones e omissiones que, al momento quando illos ha essite committite, non esseva actos delictuose secundo le derecto national o international. Idem, il essera infligite nulle pena plus forte que illo que esseva applicabile al momento quando le acto delictuose ha essite committite. Articulo 12 Necuno essera le objecto de ingerentias arbitrari in su vita private, su familia, su domicilio o su correspondentia, ni de attaccos a su honor o a su reputation. Tote persona ha le derecto al protection del lege contra tal ingerentias o attaccos. Articulo 13 Tote persona ha le derecto de circular liberemente e de eliger su residentia in le territorio de un Stato. Tote persona ha le derecto de quitar qualcunque pais, incluse le sue, e de retornar a su pais. Articulo 14 In caso de persecution, tote persona ha le derecto de cercar asylo e de beneficiar del asylo in altere paises. Iste derecto non pote esser invocate in le caso de persecutiones originate de crimines non-politic o de actos contrari al scopos e principios del Nationes Unite. Articulo 15 Tote persona ha le derecto a un nationalitate. Necuno pote esser private arbitrarimente de su nationalitate, ni del derecto de cambiar de nationalitate. Articulo 16 Le homines e le feminas, a partir del etate nubile, ha le derecto, sin alicun restriction quanto al racia, al nationalitate o al religion, de maritar se e de fundar un familia. Illes habera derectos equal quanto al maritage, durante le maritage e in caso de dissolution del maritage. Solo con le libere e plen consentimento del futur sposos, le maritage pote esser contrahite. Le familia es le elemento natural e fundamental del societate e ha le derecto al protection del societate e del Stato. Articulo 17 Tote persona ha le derecto al proprietate, individual- e collectivemente. Necuno essera private arbitrarimente de su proprietate. Articulo 18 Tote persona ha le derecto al libertate de pensamento, de conscientia e de religion; iste derecto include le libertate de cambiar de religion o de conviction, assi como le libertate de manifestar su religion o su conviction, sol o in communitate con alteres e in publico o privatemente, per le inseniamento, le practica, le culto e le observantia del ritos. Articulo 19 Tote persona ha le derecto al libertate de opinion e de expression, lo que implica le derecto de non esser molestate a causa de su opinion, le derecto de investigar e reciper informationes e opiniones, e le derecto de diffunder los, sin limitation de frontieras, per qualcunque medio de expression. Articulo 20 Tote persona ha le derecto al libertate de reunion e de association pacific. Necuno pote esser obligate a pertiner a un association. Articulo 21 Tote persona ha le derecto de participar in le governamento de su pais, eligite directemente o per medio de representantes liberemente. Tote persona ha le derecto de acceder, in conditiones de equalitate, al functiones public de su pais. Le voluntate del populo es le base del autoritate del poter public; iste voluntate debe exprimer se mediante electiones authentic, que debe occurrer periodicamente, per suffragio universal e equal, e per voto secrete o per altere procedimento equivalente que garantia le libertate del voto. Articulo 22 Tote persona, como membro del societate, ha le derecto al securitate social, e a obtener, mediante effortio national e cooperation international, le satisfaction del derectos economic, social e cultural, indispensabile a su dignitate e al libere disveloppamento de su personalitate, in accordo con le organisation e le ressources de cata stato. Articulo 23 Tote persona ha le derecto al travalio, al libere election de su travalio, a conditiones juste e favorabile de su travalio e al protection contra le disoccupation. Tote persona ha le derecto, sin alicun discrimination, a un salario equal pro un travalio equal. Tote persona qui travalia, ha le derecto a un remuneration juste e favorabile, que assecura a ille, assi como a su familia, un existentia conforme al dignitate human, e que essera completate, si necessari, per altere medios de protection social. Tote persona ha le derecto de fundar syndicatos con alteres e de affiliar se a syndicatos pro le defensa de su interesses. Articulo 24 Tote persona ha le derecto al reposo e al tempore libere, a un limitation rationabile del duration de travalio e a vacantias pagate periodic. Articulo 25 Tote persona ha le derecto a un nivello de vita sufficiente pro le sanitate e benesser de ille ipse e de su familia, que include le mangiar, le vestir, le habitar, le assistentia medic e le servicios social necessari; ille ha derecto al securitate in caso de disoccupation, de maladia, de invaliditate, de viduitate, de vetulessa o in altere casos de perdita de su medios de subsistentia causate per circumstantias independente de su voluntate. Le maternitate e le infantia ha le derecto a adjuta e assistentia special. Tote le infantes, nascite in le maritage o nascite foras del maritage, ha le derecto a equal protection social. Articulo 26 Tote persona ha le derecto al education. Le education debe esser gratuite, al minus pro le instruction elementari e fundamental. Le instruction elementari essera obligatori. Le instruction technic e professional debe esser generalisate; le accesso al studios superior essera equal pro totes, in function del meritos respective. Le education debe visar al plen disveloppamento del personalitate human e al reinfortiamento del respecto al derectos human e al libertates fundamental. Illo debe favorisar le comprehension, le tolerantia e le amicitate inter tote le nationes e tote le gruppos ethnic e religiose, assi como le disveloppamento del activitates del Nationes Unite pro le mantenentia del pace. Le genitores ha le derecto preferente de seliger le typo de education pro lor infantes. Articulo 27 Tote persona ha le derecto de prender parte liberemente in le vita cultural del communitate, de fruer del artes e de participar in le progresso scientific e in le beneficios que resulta de illo. Tote persona ha le derecto al protection del interesses moral e material, resultante de qualcunque production scientific, litterari o artistic del qual ille es le autor. Articulo 28 Tote persona ha le derecto al establimento de un ordine social e international in le qual le derectos e libertates proclamate in iste Declaration pote esser plenmente realisate. Articulo 29 Tote persona ha deberes verso le communitate in le qual solo le libere e plen disveloppamento de su personalitate es possibile. In le exercitio de su derectos e libertates tote persona essera solmente submittite al limitationes establite per le lege con le unic fin de assecurar le recognoscentia e le respecto del derectos e libertates del alteres e a fin de satisfacer le juste exigentias del moral, del ordine public e del benesser general in un societate democratic. Iste derectos e libertates non potera, in necun caso, esser exercite in opposition al scopos e al principios del Nationes Unite. Articulo 30 Nulle disposition del presente Declaration pote esser interpretate como implicante pro un stato, pro un gruppamento o pro un individuo un qualcunque derecto de livrar se a activitates e de realisar actos visante al destruction del derectos e libertates proclamate in iste Declaration. Texto in interlingua Texto approbate per le Union Mundial pro Interlingua (U.M.I.) Steenen Camer 4, 3721 NC Bilthoven, Nederland Adresse electronic: secretario.general@interlingua.com	ina	Interlingua	ina	Latn	ia
Xiboho xa Tifanelo ta Ximunhu ta Hinkwavo Manghenelo Tanihileswi ku tekeriwaka enhlokweni xindzhuti xa ntumbuluko na tifanelo leti nga susekiki eka munhu un’wana na un’wana leswi ku nga swona tshaku kumbe masungulo ya ntshuxeko, vululami na ku rhula emisaveni, Tanihileswi ku nga ni ku honisiwaka na ku nyadziwa ka tifanelo ta ximunhu leswi tiseke mitirho ya tihanyi leyi onheke miehleketo ya rixaka ra vanhu emikarhini leyi ehansi ka misava, laha vanhu va faneleke ku tiphina hi ntshuxeko wo vulavula leswi va swi lavaka na ripfumelo leri va tihlawulelaka rona na ntshuxeko wo kala ku chavisetiwa ni wa swinavelo swi twarisiwile tanihi xinavelo lexikulukumba ngopfu eka xitshungu, Tanihileswi swi nga swa nkoka loko munhu a nga heteleli a sindzisiwile hi xiyimo ku va a hlawula ku pfukela mfumo wa tihanyi na ntshikelelo, kambe tifanelo ta ximunhu ti fanele ku sirheleriwa hi mfumo wa xinawu, Tanihileswi swi nga swa nkoka ku tlakuseta nhluvuko wa vuxaka bya vunghana exikarhi ka matiko, Tanihileswi vanhu va Nhlangano wa Matiko ya Misava va tiyisileke ntshembo wa wona eka tifanelo ta nkoka ta ximunhu eka Ntsombano (Charter), ni le ka xindzhuti na xidlamela xa munhu ni tifanelo to ringana ta vavasati ni vavanuna naswona va tinyiketile ku tlakuseta nhluvuko wa swa mahanyelo ni mahanyelo yo antswa eka ntshuxeko lowukulu swonghasi, Tanihileswi Matikoswirho va tiboheke ku fikelela, va ri eka ntirhisano na Nhlangano wa Matiko ya Misava, ntlakuseto wa nhlonipho kumbe nxiximo wa hinkwavo ni ku tekeriwa enhlokweni ka tifanelo ta ximunhu na mitshunxeko ya nkoka ya masungulo, Tanihileswi ku twisisa ka mani na mani ka tifanelo leti na mitshunxeko ya nkoka ya masungulo swi nga ni nkoka wukulu ku tlurisa leswaku ku tiboha loku ku fikeleleka, Hikokwalaho ka sweswo, sweswi Nhlengeletanonkulu Yi paluxa Xiboho xa Tifanelo ta Ximunhu ta Hinkwavo lexi Tanihi xipimelo xa mani na mani lexi fikelelekaka xa vanhu hinkwavo na matiko hinkwawo, leswaku eku heteleleni munhu un’wana na un’wana na xirho xin’wana na xin’wana xa muganga, hi ku mandzela enhlokweni Xiboho lexi, xi ta ringeta hi ku dyondzisa na dyondzo ku tlakuseta nxiximo wa tifanelo leti na mitshunxeko na hi maendlelo ya nga ni mbuyelo, etikweni ni le handle ka matiko hi xikongomelo xo fikelela ku tekeriwa enhlokweni no lemukiwa leswi hetisekeke, exikarhi ka Matikoswirho hi xiviri ni le xikarhi ka vanhu lava nga le hansi ka mfumo wa vona. Xiphemu xa 1 Vanhu hinkwavo va tswariwa va tshunxekile naswona va ringanile eka tifanelo na xindzhuti. Va havaxerile miehleketo na tshiriti kumbe ku tiva xo biha ni xta kahle nakambe va fanele va kombana moya wa vukwavo. Xiphemu xa 2 Un’wana na un’wana u ni fanelo yo kuma tifanelo na mitshunxeko leswi boxiweke eka Xiboho lexi, ehandle ka xihlawuhlawu xa muxaka wihi na wihi, ku va ku ri hi rixaka, muhlovo, rimbewu, ririmi, ripfumelo, swa tipolitiki kumbe mavonelo man’ wana, swa tiko kumbe ntumbuluko wa mahanyelo, tinhundzu, ku tswariwa kumbe swiyimo swin’wana. Tlhandlakambirhi, a ku na ku hlawula loku nga endliwaka mayelana ni swa mfumo wa tiko, swa vuavanyisi kumbe swa xiyimo xa matiko ya le handle kumbe muganga lowu munhu a humaka eka wona, ku nga va ku ri leri tshunxekeke, na vutisthembi, leri nga tifumiki kumbe swirhalanganyi swin’wana swa vutifumi. Xiphemu xa 3 Un’wana na un’wana u na fanelo yo hanya, ntshuxeko na nsirhelelo wa vumunhu. Xiphemu xa 4 A ku na munhu la faneleke ku endliwa hlonga kumbe ku nghenisiwa evukhumbini, vukhumbi na ku xavisiwa ka mahlonga swa arisiwa eka xivumbeko xin’wana na xin’wana. Xiphemu xa 5 A ku hambi na un’we la faneleke ku ku xanisiwa kumbe ku khomiwa hi ndlela ya tihanyi kumbe ku khomiwa hi ndlela leyi chichaka xindzhuti kumbe nxupulo. Xiphemu xa 6 Un’wana na un’wana u na fanelo yo tekeriwa enhlokweni tanihi munhu kun’wana na kun’wana ehansi ka nawu. Xiphemu xa 7 Vanhu hinkwavo va ringana ehansi ka nawu naswona va ni fanelo yo ringana yo sirheleriwa hi nawu ehandle ka xihlawuhlawu. Hinkwavo va ni fanelo yo sirheleriwa leswi ringaneke eka xihlawuhlawu xin’wana na xin’wana lexi kavanyetaka Xiboho lexi na le ka nhlohlotelo wun’wana na wun’wana lowu nga tisaka xihlawuhlawu xa muxaka lowu. Xiphemu xa 8 Un’wana na un’wana u na fanelo yo kuma xitshunxo eka huvo ya tiko leyi nga ni vuswikoti ehenhla ka timhaka leti onhaka tifanelo ta nkoka leti a nyikiweke tona hi vumbiwa kumbe nawu. Xiphemu xa 9 A ku na munhu la faneleke ku bohiwa mihulahula, ku pfaleriwa kumbe ku ya evuchavelahwahwa. Xiphemu xa 10 Un’wana na un’wana u na fanelo yo avanyisiwa leswi ringaneke hi tihuvo leti tiyimeleke naswona leto ka mboyamelotlhelo rin’we eka ku fikelela tifanelo ta yena ni leswi yena a bohekaka ku swi endla kumbe nadzu wihi na wihi wa vugevenga lowu a hehliwaka hawona. Xiphemu xa 11 Munhu un’wana na un’wana loyi a hehliwaka hi nandzu wo karhi u ni fanelo yo voniwa a nga ri na nandzu ku kala ku van a vumbhoni lebyi tiyisaka nandzu lowu mayelana ni nawu ehubyeni ya xitshungu laha na yena a ri ni marito yo tisirhelela hawona. A ku na munhu la nga voniwaka nandzu lowu lavaka nxupulo hi ku languta migingiriko yin’wana na yin’wana kumbe ku tluletiwa ko karhi loku nga humelerisiki nandzu lowu lavaka nxupulo ehansi ka nawu wa tiko kumbe wa misava, hi nkarhi lowu wu endliweke hawona. Nakambe a ku na nxupulo wun’wana lowu tikaka ku tlula xigwevo lexi a xi yelana ni nandzu wa kona hi nkarhi lowu nandzu lowu lavaka nxupulo wu vangiweke hawona. Xiphemu xa 12 A ku na munhu loyi a nga ta khomiwa hi ndlela yo kavanyeta xihundla xa yena, ndyangu , muti kumbe mimbulavurisano ya yena, hambi ku ri ku nyefula kumbe ku yeyisa xichavo ni xindzhuti xa yena. Un’wana na un’wana u ni fanelo yo sirheleriwa hi nawu eka ngheneleriwa kumbe ku hlaseriwa. Xiphemu xa 13 Un’wana na un’wana u ni fanelo ya ntshuxeko wa ku fambafamba ni ku tshama kumbe ku aka lomu a lavaka kona xikulu ku ri eka mindzilikano ya tiko rin’wana na rin’wana. Un’wana na un’wana u na fanelo yo siya tiko rin’wana na rin’wana, ku katsa ni ra yena, ivi a ta tlhela a vuya etikweni ra yena. Xiphemu xa 14 Un’wana na un’wana u ni fanelo yo lava no tiphina hi vuchavelahwahwa eka matiko man’wana loko a baleka ku xanisiwa. Fanelo leyi a yi nge tirhi eka maxaniseko lama nga le rivaleni leswaku a hi ya milandzu ya swa tipolitiki kumbe migingiriko yin’wana leyi hambanaka ni swikongomelo na misinya ya maendlelo ya Nhlangano wa Matiko ya Misava. Xiphemu xa 15 Un’wana na un’wana u na fanelo ya ku va ni vuakatiko. A ku na munhu loyi a nga ta arisiwa vuakatiko bya yena kumbe ku aleriwa ku byi cinca. Xiphemu xa 16 Vavanuna ni vavasati lava kuleke a va na xirhalanganyi xo tanihi hi rixaka, vuakatiko kumbe ripfumelo lexi nga va sivelaka, hisweswo va ni fanelo yo tekana ivi va tisungulela muti wa vona. Va ni tifanelo to ringana to tekana, tifanelo exikarhi ka vukati ni ku hela ka byona. Vukati byi ta ngheniwa ntsena hi vatekani lava tshunxekeke xikan’we ni lava tinyikeleke va ri lava a va swi languterile swo va nsati na nuna. Ndyangu i xiphemu xa ntumbuluko xa muganga lexi nga ni vun’we naswona xi fanele ku sirheleriwa hi muganga xikan’we na tiko. Xiphemu xa 17 Un’wana na un’wana u na fanelo yo va na nhundzu a ri yexe kumbe a ri na van’wana. A ku na munhu loyi a nga tsimbisiwaka ku va na nhundzu mihulahula. Xiphemu xa 18 Un’wana na un’wana u na fanelo ya ntshuxeko wa miehleketo, vutivi byo hlawula xa kahle ni xo biha na ripfumelo; fanelo leyi yi katsa ntshuxeko wo cinca vukhongeri kumbe ripfumelo, na ntshuxeko, laha a nga vaka a ri yexe kumbe na van’wana emugangeni na le ka xitshungu kumbe xihundleni, ku vonakalisa ripfumelo kumbe vukhongeri bya yena eku dyondziseni, eku endleni, eku khongeleni ni le ku byi xiximeni kumbe ku byi lemuka. Xiphemu 19 Un’wana na un’wana u na fanelo ya ntshuxeko eka mavonelo ni mavulavulelo; fanelo leyi yi katsa ntshuxeko wo veka mavonelo ehandle ko kavanyetiwa na ku lava, ku amukela na ku hundzisa mahungu ni miehleketo hi ndlela yihi na yihi ya vuhangalasamahungu ehandle ka mindzilikano. Xiphemu xa 20 Un’wana na un’wana u na fanelo ya ntshuxeko wo hlengeletano no endla xinakulobye kumbe ku dyetana ni van’wana hi ku rhula. A kun a munhu loyi a nga ta sindzisiwa ku va xirho xa ntlawa wo karhi. Xiphemu xa 21 Munhu un’wana na un’wana u na fanelo yo nghenelela eka migingiriko ya hulumende ya tiko ra yena, hi xiviri kumbe hi ku hlawula vayimeleri hi ndlela yo tshunxeka. Un’wana na un’wana u na fanelo yo fikelela mitirho ya xitshungu etikweni ra yena. Ku rhandza ka vanhu hi kona ku nga phuphu ya matimba ya mfumo; ku rhandza ka vona loku ku ta kombisiwa eka nhlawulo wa ntiyiso wa mikarhi leyi vekiweke lowu nga ta va wa mani na mani naswona wu ri na ndzingano wa mathomo laha munhu a hlawulaka a ri exihundleni kumbe hi tindlela tin’wana to ringana na tona to tshunxeka. Xiphemu xa 22 Un’wana na un’wana tanihi xirho xa muganga, u na fanelo ya nsirhelelo wa mahanyelo naswona u fanerile hi swa ikhonomi, mahanyelo, tifanelo ta swa ndhavuko leti bohaka eka xidlamela na nhluvuko wo tshunxeka wa vumunhu bya yena leswi a swi kumaka hi matshalatshala ya tiko ni ku dyetana ka matiko ya le handle nakambe swi ri mayelana ni vandla ni swipfuno swa tiko rin’wana na rin’wana. Xiphemu xa 23 Un’wana na un’wana u na fanelo yo tirha, ya nhlawulo wo tshunxeka wa ntirho, swiyimo swa ntirho leswi nga ni vululami leswi tsakisaka xikan’we ni nsirhelelo eka pfumaleko wa ntirho. Un’wana na un’wana ehandle ka xihlawuhlawu, u na fanelo yo kuma muholo wo ringana ni van’wana wa ntirho wo ringana. Un’wana na un’wana loyi a tirhaka u ni fanelo ya muholo lowu tsakisaka lowu endlaka leswaku yena ni ndyangu wa yena va hanya hi ndlela leyi nga ni xindzhuti xa vumunhu, naswona wu tatiseriwa hi loko swi koteka hi tindlela tin’wana ta nsirhelelo wa swa mahanyelo. Xiphemu xa 24 Un’wana na un’wana u na fanelo yo wisa no hungasa, ku katsa ni nkarhi wo twala lowu pimiweke wa ku tirha xikan’we ni masiku yo wisa lama hakeriwaka. Xiphemu xa 25 Un’wana na un’wana u na fanelo yo kuma mahanyelo yo enela lama nga ni rihanyu ra kahle ra yena ni ndyangu wa yena, leswi katsaka swiambalo, swakudya, vutshamo, vutshunguri bya kahle, na vukorhokeri bya mahanyelo byo fanela na fanelo ya nsirhelelo loko wo tshuka a nga ha tirhi, ku vabya, ku lamala, ku loveriwa, ku dyuhala kumbe ku khosahala kumbe ku pfumala swin’wana leswi pfunaka ku hanya eka swiyimo swin’wana leswi a nga kotiki ku swi lawula. Vumanana na vun’wana byi fanele ku nyikiwa mpfuno no khomiwa kahle. Vana hinkwavo, lava tswaleriweke evukatini bya mucato kumbe ehandle ka byona, na vona va ta tiphina hi nsirhelelo wa swa mahanyelo wo fana ni wa van’wana. [?] Xiphemu xa 26 Un’wana na un’wana u na fanelo ya dyondzo. Dyondzo yi ta va ya mahala, ngopfungopfu eka tintangha ta le hansi ni le ta masungulo. Dyondzo ya le hansihansi yi ta sindzisiwa vanhu kunene. Dyondzo ya swa vutshila ni yo ku dyondzela mitirho yi fanele ku kumeka naswona dyondzo ya le henhla kumbe ya tikholichi yi ta kumeka hi ku ringana eka hinkwavo ku karhi ku langutiwa vuswikoti bya vona. Dyondzo yi ta kongomisiwa eka nhluvuko lowu heleleke wa vumunhu na ku tiyisa nxiximo wa tifanelo ta ximunhu na mitshunxeko ya nkoka. Yi ta tlakuseta ku twisisa, ku amukelana, vunghana, exxikarhi ka matiko hinkwawo, tinxaka kumbe mitlawa ya vapfumeri, nakambe yi ta ndlandlamuxa migingiriko ya Nhlangano wa Matiko ya Misava hi xikongomelo xo tisa ku rhula. Vatswari va ni fanelo yo hlawula muxaka wa dyondzo leyi va lavaka leswaku yi nyikiwa vana va vona. Xiphemu xa 27 Un’wana na un’wana u na fanelo yo nghenelela hi ku tshunxeka eka vutomi bya ndhavuko wa muganga, ku tiphina hi vutshila kumbe mitlangu na ku phakelana na van’wana swa ndlandlamuko wa sayense ni mbuyelo wa swona. Munhu un’wana na un’wana u na fanelo yo sirhelela mitirho ya yena ya sayense, matsalwa kumbe vutshila, ku ri leyi a yi tsakelaka naswona a ri yena mutumbuluxi wa yona. Xiphemu xa 28 Un’wana na un’wana u na fanelo yo nghenelela eka swa mahanyelo ya muganga ni swa matiko ya le handle laha tifanelo na mithsunxeko leswi simekiweke eka Xiboho lexi swi nga ta kumeka swi karhi swi fikeleleka leswi heleleke. Xiphemu xa 29 Un’wana na un’wana u na ntirho wo karhi emugangeni laha vumunhu bya yena byi kotaka ku hluvuka leswi hetisekeke xikan’we no va lebyo tshunxeka. Eku tirhiseni ka tifanelo ni mitshunxeko ya yena, un’wana na un’wana u ta lawuriwa hi swipimelo swo karhi leswi boxiweke hi nawu hi xikongomelo xo tekela enhlokweni na ku xixima tifanelo na mitshunxeko ya van’wana xikan’we no fikelela swilaveko swa vululami swa matikhomelo lamanene, ntshamiseko wa xitshungu ni mahanyelo ya vanhu hi ku angarhela emugangeni wa mafumelo yo tshunxeka ya vanyingi. [?] Xiphemu xa 30 A ku na hambi na xin’we eka Xiboho lexi lexi nga hlamuseriwaka wonge xi vula kumbe ku kongoma eka tiko ro karhi, ntlawa kumbe munhu wo karhi ku nyika fanelo yo nghenelela eka migingiriko yin’wana na yin’wana kumbe ku endla nghingiriko wo karhi lowu nga ni xikongomelo xo mbundzuxa fanelo yin’wana na yin’wana na mitshunxeko leyi xaxametiweke eka xiboho lexi.	tso_ZW	Tsonga (Zimbabwe)	tso	Latn	ts
L-ISTQARRIJA UNIVERSALI DWAR IL-JEDDIJIET TAL-BNIEDEM Kwalunkwe referenza għall-maskil, f’din l-Istqarrija qed tirreferi wkoll għall-femminil. DAĦLA Billi l-għarfien tad-dinjità proprja tal-membri kollha tal-familja umana u tad-drittijiet tagħhom ugwali li ma jistgħux jitteħdulhom hu s-sies tal-ħelsien, tal-ħaqq u tal-paċi fid-dinja, Billi t-tkasbir u ż-żebliħ tal-jeddijiet tal-bniedem ġabu magħhom għemejjel kiefra li weġġgħu l-kuxjenza tal-umanità, u l-miġja ta’ dinja fejn il-bnedmin ikunu ħielsa li jitkellmu u jemmnu, meħlusa mill-biża’ u mill-miżerja, kienet proklamata bħala l-ogħla xewqa tal-bniedem, Billi hu essenzjali li l-jeddijiet tal-bniedem ikunu mħarsa bil-ħakma tal-liġi biex il-bniedem ma jkunx imġiegħel, fl-aħħar mill-aħħar, li jqum kontra t-tirannija u l-moħqrija, Billi hu essenzjali li jkun imħeġġeġ l-iżvilupp ta’ relazzjonijiet ta’ ħbieb bejn il-ġnus, Billi fl-Istatut il-popli tal-Ġnus Magħquda xandru mill-ġdid il-fidi tagħhom fil-jeddijiet fondamentali tal-bniedem, fid-dinjità u s-siwi tal-persuna umana, fil-jeddijiet ugwali tar-rġiel u tan-nisa, u qatgħuha li jġibu ’l quddiem il-progress soċjali u joħolqu kondizzjonijiet aħjar tal-ħajja f’libertà akbar, Billi l-Istati Membri wiegħdu biex, flimken mal-Organizzazzjoni tal-Ġnus Magħquda, jiżguraw ir-rispett universali u effettiv tal-jeddijiet tal-bniedem u tal-libertajiet fondamentali, Billi fehma komuni ta’ dawn il-jeddijiet u l-libertajiet hi tal-akbar importanza għat-twettiq sħiħ ta’ din il-wegħda, Għaldaqstant, l-ASSEMBLEA ĠENERALI xxandar DIN L-ISTQARRIJA UNIVERALI DWAR IL-JEDDIJIET TAL-BNIEDEM bħala għan komuni biex jintlaħaq mill-popli u mill-ġnus kollha, ħalli kull bniedem u kull organu tas-soċjetà, billi jżommu dejjem quddiemhom din l-istqarrija, iħabirku biex bit-tagħlim u bl-edukazzjoni jġibu ’l quddiem ir-rispett għal dawn il-jeddijiet u l-libertajiet u biex jiżgurawlhom, b’miżuri progressivi nazzjonali u internazzjonali, l-għarfien u l-ħarsien universali u effettiv, kemm fost il-popli tal-Istati Membri nfushom, kif ukoll fost dawk tal-artijiet taħt il-ġuriżdizzjoni tagħhom. L-Artiklu 1. Il-bnedmin kollha jitwieldu ħielsa u ugwali fid-dinjità u d-drittijiet. Huma mogħnija bir-raġuni u bil-kuxjenza u għandhom iġibu ruħhom ma’ xulxin bi spirtu ta’ aħwa. L-Artiklu 2. Kulħadd hu intitolat għal dawn il-jeddijiet u l-libertajiet imxandra f’din l-Istqarrija, bla ebda għażla, bħal ta’ razza, lewn, sess, ilsien, reliġjon, opinjoni politika jew kull opinjoni oħra, oriġini nazzjonali jew soċjali, proprjetà, twelid jew kull qagħda oħra. Mhux biss, iżda l-ebda għażla m’għandha ssir fuq bażi tal-qagħda politika, ġuridika jew internazzjonali tal-pajjiż jew territorju li minnu tiġi l-persuna, kemm jekk tkun indipendenti, kemm jekk tkun fdata lil xi pajjiż ieħor, kemm jekk ma jkollhiex gvern tagħha kif ukoll jekk ikollha xi limiti oħra fis-sovranità tagħha. L-Artiklu 3. Kull bniedem għandu l-jedd għall-ħajja, għall-ħelsien u għas-sigurtà tal-persuna tiegħu. L-Artiklu 4. Ħadd m’għandu jinżamm ilsir jew fi stat li jixbah lil dak ta’ lsir. L-iskjavitù u n-negozju tal-ilsiera fl-għamliet kollha tagħhom m’għandhomx jitħallew isiru. L-Artiklu 5. Ħadd m’għandu jingħata tortura jew kastig jew trattament aħrax, li ma jixraqx lill-bniedem jew li jbaxxih. L-Artiklu 6. Kulħadd għandu l-jedd li jintgħaraf kullimkien bħala persuna quddiem il-liġi. L-Artiklu 7. Kulħadd huwa ndaqs quddiem il-liġi u għandu l-jedd, bla ebda għażla, għal protezzjoni ugwali mil-liġi. Kulħadd għandu l-jedd għal protezzjoni ndaqs kontra kull għażla li tikser din l-Istqarrija u kontra kull provokazzjoni għal għażla bħal din. L-Artiklu 8. Kulħadd għandu l-jedd quddiem it-tribunali nazzjonali kompetenti għal rimedji effettivi kontra l-ksur tal-jeddijiet fondamentali li lilu huma magħrufa mill-kostituzzjoni jew mil-liġi. L-Artiklu 9. Ħadd m’għandu jitħalla jkun imħarrek, miżmum il-ħabs jew itturufnat għalxejn b’xejn. L-Artiklu 10. Kulħadd għandu l-jedd b’ugwaljanza sħiħa li jkun mismugħ bil-ħaqq u fil-pubbliku minn tribunal indipendenti u imparzjali, li jiddeċiedi l-jeddijiet u d-dmirijiet tiegħu jew xi akkuża kriminali kontrieh. L-Artiklu 11. Kull min hu mixli bi ħtija li jistħoqqilha kastig għandu l-jedd li jkun meqjus bla ħtija sakemm il-ħtija tiegħu tkun pprovata skont il-liġi fi proċess pubbliku li fih ikollu l-garanziji kollha meħtieġa biex jiddefendi ruħu. Ħadd m’għandu jkun ikkundannat minħabba għemil jew tħollija ta’ għemil, li fiż-żmien meta twettqu ma kinux ħtijiet li jistħoqqilhom kastig skont il-liġi nazzjonali jew internazzjonali. Lanqas m’għandu jingħata kastig ikbar minn dak li kien jingħata meta twettqet il-ħtija. L-Artiklu 12. Ħadd m’għandu jkollu għalxejn b’xejn indħil fil-ħajja privata tiegħu, fil-familja tiegħu, f’daru jew fl-ittri tiegħu, u lanqas m’għandu jbati minn attakki fuq l-unur u l-fama tiegħu. Kulħadd għandu l-jedd għall-protezzjoni mil-liġi kontra kull indħil jew attakki bħal dawn. L-Artiklu 13. Kulħadd għandu l-jedd li jmur bil-libertà minn imkien għal ieħor u li jagħżel fejn joqgħod ’il ġewwa mill-fruntieri ta’ kull Stat. Kulħadd għandu l-jedd li jħalli pajjiż, ukoll dak tiegħu, u li jerġa’ lura fih. L-Artiklu 14. Kulħadd għandu l-jedd li jfittex u jgawdi f’pajjiżi oħra l-kenn mill-persekuzzjoni. Dan il-jedd ma jistax jintuża fil-każ ta’ persekuzzjonijiet fondati tassew fuq ħtija kontra l-liġi komuni jew fuq għemejjel kontra l-għanijiet u l-prinċipji tal-Ġnus Magħquda. L-Artiklu 15. Kulħadd għandu l-jedd għan-nazzjonalità. Ħadd m’għandu jkun imċaħħad għalxejn b’xejn min-nazzjonalità tiegħu, lanqas mid-dritt li jbiddilha. L-Artiklu 16. L-irġiel u n-nisa li għandom l-età tagħhom taż-żwieġ, għandhom il-jedd jiżżewġu u jwaqqfu familja mingħajr xkiel minħabba r-razza, in-nazzjonalità jew ir-reliġjon tagħhom. Huma għandhom jeddijiet indaqs għaż-żwieġ, matul iż-żwieġ u meta dan jinħall. Iż-żwieġ m’għandux isir mingħajr il-ftehim ħieles u sħiħ taż-żewġ għarajjes. Il-familja hi l-element naturali u fondamentali tas-soċjetà u għandha l-jedd għall-protezzjoni mis-soċjetà u mill-Istat. L-Artiklu 17. Kulħadd għandu l-jedd għall-proprjetà, kemm tiegħu waħdu kif ukoll bi sħab m’oħrajn. Ħadd m’għandu għalxejn b’xejn ikun imċaħħad minn ġidu. L-Artiklu 18. Kulħadd għandu l-jedd għal-libertà tal-ħsieb, tal-kuxjenza u tar-reliġjon; dan il-jedd iħaddan il-libertà li wieħed ibiddel ir-reliġjon jew il-konvinzjoni tiegħu u li jkun ħieles, kemm waħdu jew m’oħrajn, fil-beraħ jew fil-privat, jistqarr ir-reliġjon jew il-konvinzjoni tiegħu fit-tagħlim, fl-għemejjel, fil-qima u fil-ħarsien tiegħu. L-Artiklu 19. Kulħadd għandu l-jedd għal-libertà li jżomm l-opinjoni tiegħu u li jfissirha; dan iħaddan il-jedd li wieħed iżomm opinjonijiet mingħajr indħil u li jkun jista’ jfittex jirċievi u jgħaddi tagħrif u ideat bil-mezzi li jidhirlu, irrispettivament mill-fruntieri. L-Artiklu 20. Kulħadd għandu l-jedd għal-libertà li jiltaqa’ u jissieħeb ma’ oħrajn fil-paċi. Ħadd m’għandu jkun imġiegħel li jissieħeb f’xi għaqda. L-Artiklu 21. Kulħadd għandu l-jedd li jieħu sehem fil-gvern ta’ pajjiżu, direttament jew permezz ta’ rappreżentanti magħżula bil-libertà. Kulħadd għandu l-jedd ugwali li jidħol għas-servizzi pubbliċi ta’ pajjiżu. Ir-rieda tal-poplu għandha tkun is-sies tal-awtorità tal-gvern; din ir-rieda għandha tintwera f’elezzjonijiet ġenwini li għandhom isiru minn żmien għal żmien li fihom jivvota kulħadd b’vot indaqs u sigriet jew inkella skont proċeduri bħalhom li jiżguraw il-libertà tal-vot. L-Artiklu 22. Kulħadd, bħala membru tas-soċjetà, għandu l-jedd għas-sigurtà soċjali u għandu l-jedd li jissodisfa, permezz tal-isforz nazzjonali u l-koperazzjoni internazzjonali u skont l-organizzazzjoni u r-riżorsi ta’ kull Stat, il-jeddijiet ekonomiċi, soċjali u kulturali li mingħajrhom ma jistax iżomm id-dinjità tiegħu u jiżviluppa bil-libertà l-personalità tiegħu. L-Artiklu 23. Kulħadd għandu l-jedd għax-xoghol, għall-għażla ħielsa tal-impjieg, għal kondizzjonijiet ta’ xogħol ġusti u favorevoli u għall-protezzjoni mill-qgħad. Kulħadd, bla ebda għażla, għandu l-jedd għal ħlas indaqs għal xoghol indaqs. Kull min jaħdem għandu l-jedd għal ħlas ġust u favorevoli li jiżgura lilu u lill-familja tiegħu għajxien li jixraq lid-dinjità umana, u li jkun miżjud, jekk jeħtieġ, minn kull mezz ieħor ta’ protezzjoni soċjali. Kulħadd għandu l-jedd jifforma trade unions u jissieħeb fihom għall-protezzjoni tal-interessi tiegħu. L-Artiklu 24. Kulħadd għandu l-jedd għall-mistrieħ u għall-btajjel, kif ukoll għal limitazzjoni ta’ ħin raġjonevoli ta’ xogħol u għal vaganzi perjodiċi mħallsin. L-Artiklu 25. Kulħadd għandu l-jedd għal livell ta’ ħajja suffiċjenti biex jiżguralu saħħtu, għajxien tajjeb għalih u għall-familja tiegħu, speċjalment f’dak li hu ikel, ilbies, dar, kura medika kif ukoll servizzi soċjali meħtieġa; għandu wkoll il-jedd għas-sigurtà f’każ ta’ qgħad, mard, mankament, irmulija, xjuħija u fil-każi l-oħra meta minħabba ċirkostanzi li ma jkollux kontroll fuqhom jitlef il-mezzi tal-għajxien. L-ommijiet u t-tfal għandhom il-jedd għall-kura u għal għajnuna speċjali. It-tfal kollha, kemm jekk twieldu fiż-żwieġ u kemm barra minnu, għandhom igawdu l-istess protezzjoni speċjali. L-Artiklu 26. Kulħadd għandu l-jedd għall-edukazzjoni. L-edukazzjoni għandha tkun b’xejn, għall-inqas fil-gradi elementari u fondamentali tagħha. L-edukazzjoni elementari għandha tkun obbligatorja. L-edukazzjoni teknika u professjonali għandu jkun jista’ jagħmel użu minnha kulħadd; l-edukazzjoni universitarja għandha tkun miftuħa b’mod ugwali għal dawk kollha li jistħoqqilhom. L-edukazzjoni għandu jkollha bħala għan l-iżvilupp sħiħ tal-personalità umana u li ssaħħaħ ir-rispett għall-jeddijiet u għal-libertajiet fondamentali tal-bniedem. Għandha tħeġġeġ il-ftehim, it-tolleranza u l-ħbiberija fost in-nazzjonijiet, ir-razez jew il-gruppi reliġjużi kolha u għandha tmexxi ’l quddiem il-ħidmiet tal-Ġnus Magħquda għaż-żamma tal-paċi. Il-ġenituri għandhom l-ewwel jedd li jagħżlu l-għamla ta’ edukazzjoni li tingħata ’l uliedhom. L-Artiklu 27. Kulħadd għandu l-jedd li jieħu sehem bil-libertà fil-ħajja kulturali tal-komunità, li jgawdi l-arti u li jaqsam fil-progress xjentifiku u fil-ġid li jġib miegħu dan il-jedd. Kulħadd għandu l-jedd li jkollu l-protezzjoni għall-interessi morali u materjali tiegħu meta jkun l-awtur ta’ produzzjoni xjentifika, letterarja jew artistika. L-Artiklu 28. Kulħadd hu intitolat għal ordni soċjali u internazzjonali li fih il-jeddijiet u l-libertajiet imxandra f’din l-Istqarrija jkunu jistgħu jitwettqu tassew. L-Artiklu 29. Kulħadd għandu dmirijiet lejn il-komunità li fiha biss jista’ jwettaq l-iżvilupp ħieles u sħiħ tal-personalità tiegħu. Fit-tħaddim tal-jeddijiet u tal-libertajiet tiegħu, kull wieħed għandu jkollu biss dawk il-limitazzjonijiet li jiġu mil-liġi, li għandha biss bħala għan li tiżgura l-għarfien u r-rispett għall-jeddijiet u l-libertajiet tal-oħrajn u li tissodisfa dak li ġustament jitolbu l-morali, l-ordni pubbliku u l-ġid komuni f’soċjetà demokratika. Dawn il-jeddijiet u l-libertajiet ma jistgħu fl-ebda każ jitħaddmu kontra l-għanijiet u l-prinċipji tal-Ġnus Magħquda. L-Artiklu 30. Xejn f’din l-Istqarrija ma jista’ jkun mifhum li jagħti lil xi Stat, għaqda jew persuna l-jedd li tagħmel xi ħidma jew li twettaq xi għemil bil-għan li teqred xi jeddijiet jew libertajiet li huma mxandra hawnhekk.	mlt	Maltese	mlt	Latn	mt
NSA‘ NGA NJÚ TE PA MFÉÉ KÊT MÚN NYÜTU NJÚE ME SHÚKÉT Lo’ te ka kúmshe nga wûme, yúe a njit ne gú púen te ngúet púen nyütu pua pa mféé kêr’ap ngúenengúe sebe, pe na yire mbe map(ureyúe’ne) kú ghét ngam pua sappé ne fúeshe te njú na, lo’ te ka fét kwen pua tâne pa mféé kêt mún nyütu kpa’ nkiére gû ngétne nga pâre yúe a mfiébe Wupme pa te njú na, pua ka tuo tuo njú mfé ira yúe púen nyütu ntuo pe ne kú shúkét pua kú wûshe te túm túme puô pua ngúe’, shi na mbe pô yi nsa’ me pum yu sha’ múm nyütu na, Lo’ te ka a nta’ mi pa mféékêt mún nyütu kpa’ mbe yu shî te nsa’ngu mféékêt me shi’ mi a me yétne yi njit mún nyütu me ndînî ne pi’ tu te nsa’kpen pua yit mún te ngu na, Lo’ te ka a ntá suo nshi’ shâne sun ma fâne túm túm ma, Lo’ te ka, te mâ kèn, túm túm te nda shut ngu ngu mbône kpa’ mbit nféére pemtú yap te map map mféékêt mún nyütu, lo’te wûme pua nga’két mbe mún nyütu, te ngúenengúe pa mféékêt pemba pua pemgbié mbi pit nsa’ ndîshut te yi ndùere tam kut te wume la’ pua yi mféére fuomkét fuomkét mmanjé wume te ndà lône kú ghét ngam ma. Lo’ te ka gû nsa’ ngu ngu kpa’ nsèn te pamme mbuo pua nda nshùt ngumbône, yi mbe ngum nshin pa mféékêt mún nyütu pua map map kú ghét ngam ma, Lo’ te ka yi nyéte mbuomshe shire shire pa mféékêt pua pa kú ghékét ngam pe na pô nga ngûre te yi ngûre yire yi gbèt kèn nsebe na, Puomshe Mbadem mún nâ tupshe yire yi nsa’ nga njú, ti pa mféékêt mún nyütu, po yúe wupme ndi nshur’úe a nta’mi gû túm túm pua ngu ngu yétne yi ngum pô nshin na, me shi’mi gû púen ne gû pe kpúére pûen te la’, yúe pe nshüshü’ yire yi nsa’ ngam me wupme na, pe ne ma’si’ te yu lére puo kúú wupme, a yétne fa pé, lo’te ndi ngam membéte, túm te ngu ngu pua fâne ngu ngu, lo’ te kúmshe pua shétte te ngétne nga mbône mún nsebe ngúe ngúe me rü pa te ngu ngu nda shút puonepuo pua fâne nsié ngu ngu shúe pe nsa’na. Pum mgbetî 1 Pe nâ mvé gú puen nyütu pô te mbe kú ghét ngam pua ngúenengúe mbe te wûme nsebe pua pa mféékêt. Pen â ntúm te mbe kú rem ngam pua fabshe ngam, a nshi njîr’ap ne yi nshâne ngétne nga shap pô te wupme pontâ. Mgbetî mbète 2 Nshié mún yétne yi ngét kú ṅwet te gû pa mféékêt pua kú ghét ngam túm te yire yi nsa’ nga njú, shi mshié nsènte me túm, me ngup, me sù, me shùket, me nga nyinyi, me nda ntaṅ, ké mo’ nshié wupme túm lo’te la’ ké lo’ te fâne púen’e, lo’ te nkap, lo’ te vé ké lo’ te mo’ nshié mbe. Mo’nké nshié nsènte ntap ndo’ tèr’i mo’ ngâ shi te mgbète ntaṅ, mgbète kèn ké mgbète fâne túm túm ngu ké sâ ngu múm nyütu, pa yúe yire ngu ké sâ ngu mbe ne shûtu na, nshin nsa’ mo’ ngu na, shi pe ne kú ghét ngam ké mbe pô ne pâshe shútu na. Mgbètî mbète 3 Nshié mún nyütu ghét mféé kêt wume, mféé kêt kú ghét ngam pua mféé kêt tènntúúm wume te mbe mi. Mgbètî mbète 4 Mo’ nshié mún ntap ndo’ pe’i mkpèn ké te mbe fa’kpèn ne, me nga kâ kpèn pua ntèn kpèn ka kpa’ njié kèn te gû mbe map mentèn na. Mgbètî mbète 5 Mo’ nshié múm nyütu ntap ndo’ pi’ kwete’i ngúe’ menduwan. Mgbètî mbète 6 Nshié mún ghét mféé kêt wûme ntu nté ni pue nkèn te gû li’ mentèn. Mgbètî mbète 7 Gû púen kpa’ na mbe pô ngúe ngúe mesù kèn mbi pit ngékét mféé kêt shi nsènte mbe te ka kèn ntúe’she wap ngúenengúe na. Gû yap ghékét ngúenengúe mféé kêt ntúe’she me shi’ yi nkú’ ranami yúe a nte pe nsùene yire nsa’ ngam ma, mo’ nké yétne yi nèn nshié rône yúe a nsüshe rane-mi na. Mgbètî mbète 8 Nshié mún pua ne mféé kêt yi mfa ṅwer’i tu gû nda sa’ ngu yúe a yétne yi mfèr’i te map map pa mféé kêr’i túm te mâ kèn ké kèn ngu. Mgbètî mbète 9 Nshié mún mâ njetne’ i yi mbe yu vé te kû tú mo’ mún, ké yi mshüshü’ i, ké yi ntûme’i te ngu. Mgbètî mbète 10 Nshié mún nyütu ghét mféé kêt, ngúenengúe nsebe, ne ka pe njetne yi nju’ mbie’ne sa’ shi me ndô ngúere te nda sa’ shûtu shi nga rane-mi ntúúm ṅa yùe pe ntuo li sa, tupshe pa mféé kêr’i pua kêr’i na, ké yi ntupshe mgbú sa’ shi yúe a ntuo suo’i ne sa’ na. Mgbètî mbète 11 Nshié mún’úe pe nsôme’i na, pum na mbe ndi’ pô ngâ gbú sa’, kúka kèn ki’re nguo kwete mgbú sa’ shi te nda sa’, me ndô ngúere, ṅa yúe loya njétne yi mfèr’i pôkéri na. Pe ntap ndo’ suo’i sa’ ndun nshié mún, lo’ te ngékét pua shu shi ghet ké shu shi rié, fú’ yié ka a ndi’ pô fubkèn túm te kèn ngu ke’ ken njú mansié. Mo’ nké shi pe mbi’ ndo’ njap nsuo sa’ ndun mún à rét nja’ yúe a pembi té mbe yi mgbète te fú’ fubkén na. Mgbètî mbète 12 Nshié mún yié ndi’ yúe pe ndo’ mbe mbib’i ne yi lo’ nyî te nga wumeshi yi’she, pa nshut nda’i, li’ shu’i ké lérewa shi, shi ṅúshe ntu nté mi pua ngétne nga shi yi mbôkét. Nshié mún nyütu ghét mféé kêt túe’she lo’ puo kén meshi’ yi nkü yúe pe mbe mbib’i ké yi mbe ṅùshe’ i ne. Mgbètî mbète 13 Nshié mún nyütu ghét mféé kêt ghét kú yi nkétne ne yi nsho’ li’ shu’i (nka’shi) te nshié ngu. Nshié mún nyütu ghét mféé kêt yi ntúm nshié ngu, mbû ngu’i, mbit nkù njétne yi mbùtne ntúúm. Mgbètî mbète 14 Te ka pe mbe nta’ vé mún na, mbû i ghét mféé kêt yi nta’ li’ kebkebe mbit, nkú kwete li’ kebkebe te shimo’ ngu. Yire yi mféé kêt ndi’ yu rié te pa vévé yúe mún ghét püü ngûre na, ké te ngétne nga yúe a ndi’ yùni pua nsa’ nga njú mansié na. Mgbètî mbète 15 Nshié mún nyütu ghét mféé kêt yi mbe ntúmsié ndî la’. A ndi yétni ne yúe pe nkuot ntúmsié la’ puo mún, ké yúe pe nkuot mféé kêt yi kupshe ntúmsié la’pue’i nâ. Mgbètî mbète 16 Lo’ te lúm li,membâ po memgbié nghétkét mféé kêt yi ndâme mbit njétne yi nsèn ngùet mún, shi tié nto’ne nga túm, nga la’ púen ké nga nyinyi púen ne. Pe ghét két na mféé kêt te lam pô ngùenengùe, lo’ te wume lam pua fú’ yié ka pe ṅo lam ma. Kutlam shu na pô te ndî nshut pua pééme pè’ghâ yi ndâme. Ngúet mún pua nki map mbadem mún lo’ fem nshin mo’nké mbi ghét mféé kêt kwete shi lo’ puo mbadem mún pua nsa’ngu. Mgbètî mbète 17 Nshié mún, yi’she ké me rü pùen ne, ghét mféé kêt ghét kû yi yúm. Pe mâ njétnî yi nvé mún nkuot kû yu’i. Mgbètî mbète 18 Nshié mún nyütu ghét mféé kêt kú rem ngam, yi, ne nga nyinyi; yire yi ntupshe yi ngét kú kupshe nga nyinyi ké ghét kú ghét nga nyinyi yi’she ké te puomshe me ndôngúere ké me lúemshe, lo’ te yu lére, gû ngéri, fa ngûre ne nyinyi pua ghét gû mgbète ntuot nga nyinyi. Mgbètî mbète 19 Nshié mún pua ne mféé kêt ghét kú ghét wupme ne yi nshúkére, yire yi ntupshe mféé kêt yi mbe shi yétne yi kwete nkamkét ngam me shi’ gû wupme shi ne mféé kêt yi njétne yi nta’ yi nkwete mbit nsam gû pesa’kúe pua wupme te nshié manjé yi nsâme. Mgbètî mbète 20 Nshié mún pua ne mféé kêt ghét kú ghét puomshe ne ghét nda nshút puomshe te fùeshe. Pe fa pe yié yîri mún i pe mún nda puomshe. Mgbètî mbète 21 Nshié mún ghét mféé kêt yi nshâre tésù te pesa’kúe npa ngu’i, ké me mún nténe, ké njem púenpúe pe sha’ sh sh na. Nshié mún ghét mféé kêt yi ngét ntu nté te nsa’ngu’i lo’te ngúenengúe mbgète kèn yi kwete. Kû ntú pa te ngu pe na yire mbe meyùe’ne (to’she) ne pâwa nsa’ngu. Yire yi kû ntúúm pe nâ yitkéri te nshôshî pô lo’ te shisho’ nzènkét te gû pe rap fù’, ṅère nshié mún sho’ yi ngúengúe yié momap, me lúem ké yúe pe nsho ’mo’ nza féénî shi yît mún mbe na. Mgbètî mbète 22 Nshié mún, me rü lala pa te ngu, ghét mféé kêt yi mbe ne tèn ntúúm wume mb ne mún. A nâ tèt ngâ shi lo’te yi kwete lúúm ntúúm pa mféé kêt shüshü’ mbèt pam, fâne púen te la’ ne nga yi ntuet púen yúe a nkpa’she njit te nga wûme shi na, pua nga lúere púnte ntu nté mi na, lo’ te ma’si’ ngu pua shâne wume ngu ngu, mbe njùe’ne te nga yi nsh she ne nga mbètpam nshié ngu. Mgbètî mbète 23 Nshié mún nyütu ghét mféé kêt fa’, kú sho’ fa’ shi, lo’te mgbéte fa’ yùe a pua yi ghapshe ngúe ngúe ne shîre lem túúm pua yi nèn manjé ne nga shu ndem na. Gú pùen ghétkét mféé kêt ngúenengúe péé te ngúenengúe fa’ shi rane mi mbe. Nshié ngâ fa’ ghét mféé kêt péé a pe yétni mbit mbe yi shîre ntúúm mbe nshâre’i pua ngùr’i te wume yúe a yùne pua wûme ndun mún nyütu na, nzîshîpe yi mbe nsham pa mebú’re te shimo’mmanjé yiéka a ntâne na. Nshié mún ghét mféé kêt yi njùp nda nshùt tùe’she séé mbétpam pua shimo’ pùen mbi pit njétne yi nyi te shire shúe nda shùt meshi’ tùe’she séé shi. Mgbètî mbète 24 Nshié mún ghét mféé kêt gbùne ṅwet pua pa fône fú’ndem ntamme pékét mgbète fú’ fa’ne ngab ngab’úe a pua yi péé te pe rap fú’ na. Mgbètî mbète 25 Nshié mún pua ne mféé kêt kwete ntu nté wume njétne a pe yi fú’she njap ṅwet, nshu mbôkér’i ne shi ngúer’i, ntamme meshi’ njùpayù, ma’shùe’, nda nshu, yüre shi, lâne pe fa’ fèt pùen te la’, yùe pe ghét shèt nga shi na I ghét mféé kêt puo-ghâme nsa’ngu me yúe i mbe shi fa’ na te ya na, ne kúlúemshe na, te küü na, te réne na ké te shi mo’ mbe yúe kú wume sié puo’i, lo’te nkamkét ngam’úe a ndi’ te kû ntú’i na. Nda vé pua pon kpa’she ngét mféé kêt yi nkwete ghâme ne mfère yúe a pua shéttî na. Gû pon, mbû pon njem nâ ngum nshin ngúenengúe túe’she pa te la’. Mgbètî mbète 26 Nshié mún nyütu ghét mféé kêt yu lére (kúú wupme). A nâ njit mi kúú wupme pe pô ndem ndem, nkúeshî yétne yi mbe yu lére me njiéshî (pum yu lére) yúe a pua meyùe’ne mbit mbe nkparé’na. Njiéshe yu lére pua pô yitkéri. Yu lére ntu mbue ne yi yi fa’ nâ njit mi pe sâm. mbe njit yúp ndalérewa ngutngûre me nsa’ne ne púen me mfù’ kú ngur’ap. A nâ njit mi yu lére pe nshééne runkét fú’she ntu nté mún nyütu ne suo kù yi mfa puô pa mféé kêt mún nyütu ne mkpara’ fône kú ghét ngam. A nâ njit lúere nju’ngam mümshe ne sun me fâne ngu ngu ne gú lap lap túm túm ké nga nyinyi, shi lâne tamkut te ngétne nga nda shút ngu ngu mbône, meshi’ shüshü’ fùeshe. Pa mvévé, te fakú, ghétkét mféé kêt yi nsho’ nga yu lére yùe pe yétne yi mfa ne pon pap na. Mgbètî mbète 27 Nshié mún ghét mféé kêt yi ngum fúeshî tu wume ntuot mbône mún, yi nséé te pa ghére ntu mbue ne yi ndù’nga wuo nkú sú te yi yu ghére pua ngambôkér’i. Nshié mún ghét mféé kêt yi kwete tùe’she te séé nga ntuot pua mbètpam tùm te yu fù’she yi yi yu ghére, yi yi yu tùete ke yi yi yu ghére ntu mbue yúe i ghét na. Mgbètî mbète 28 Nshié mún ghét mféé kèr’ùe a mbe nsa’ lo’ te fâne púen pua ngu ngu, mgbète kèn küka pa mféé kêt pua kú ghétkét ngam te yire yi nsa’ nga njú njetne yi mbe wumkéri ntúúm na. Mgbètî mbète 29 mún nyütu ghét kup kup mfa mfe ndun mbône mún ṅa yúe a li mî fône pua runkét tamkut te ntu nté mi yétne yi mbe na. Te rûne pa mféé kèr’i pua lúúm ntúúm te kwete kú ghétkét nga shi, nshié mún nâ mkpem ṅwor’i te ndùt ndùt kén meshi’ wûme pua fa puô pa mféé kêt pua kú ghét ngam ne montâ a lo’ mfa pû ne ndû nga kúú wupme ngambôkét, mgbète nga nsa’ngu ne nshubôkét mbadem mún te ngu shûtu. A mâ njétni mi shire pa mféé kêt pua kú ghét ngam lo’ mbe mfa’ne pua gû pa sha’ne gû mgbète nsa’ ngam nda shùt ngu ngu mbône. Mgbètî mbète 30 Mo’ nshié me yúe’ne lo’ te yire yi nsa’ ngam mâ njetni suo kú nshié nsa’ ngu, lap lap pùen ké ndî mún ne, ne yi ngét nshié mféé kêt te ghét pesa’kúe yúe pe fa a nyé’re pa mféé kêt puo kú ghétkét ngam’ùe pe ntanke ntúúm ma.	bax	Bamun	bax	Latn	bax
Danezana gerdûnî ya mafên mirov Dîbaçe Herwekî nasîna weqara pêgirê hemû endamên malbata mirovî û mafên wan ên wekhev û (jênager) bingehe azadî, dad û aşitiya cihanê pêk tîne, Herwekî nenasîn û piçûkdîtina mafên mirov rê dan barbar ku wijdana mirovhiyê didin isyanê û avakirina cihaneke ku tê de ewê heyinên mirovî di peyivîn û bawerkirinê de serbest bin, ji xof û belengaziyê rizgar bin wek xweziya bilindtirîn a mirov hate îlan kirin, Herweki bingehî ye ku mafên mirov ji alî rejîmeke hiqûqî bên parastin ji bo ku mirov mecbûr nemîne, wek çara dawîn, li dijî zorkarî û zulmê rabe, Herkekî teşwîqa pêşvebirina peywendiyên dostaniyê di navbera neteweyan de bingehî ye, Herwekî gelên Neteweyen Yekbûyî di Destûrê de ji nû ve baweriya xwe ya bi mafên bingehî yên mirov, di nav weqar û rûmeta kesê mirovî de û di wekheviya mafên mêr û jinan de, dane zanîn û diyar kirin ku ew biryardar in ku arîkarî bidin pêşveçûna çivakî û bicihkirina mecalên çêtir ên jiyanê di nav serbestiyeke mestir de, Herwekî dewletên endam qewl dane, ku bi hevkariya Teşkîlata Neteweyên Yekbûyî, riayeta gerdûnî û fiîlî ya mafên mirovî û azadiyên bingehî ewle bikin, Herwekî têgihiştineke hevbeş a van maf û azadiyan ji bo bi temamî bicîhanîna vê teahudê ji giringiya bilindtirîn e, Civîna Gelemperî vê Danezana Gerdûnî ya Mafên Mirovî wekî îdeala hevbeş a ku hemû gel û hemû netewe dixwazin bighênê ji bo ku hemû kes û hemû organên civakê, ev Danezan timî di bîr de, bi hînkirin û hêvotinê bixebitin ku riayeta van maf û azadiyan pêşve bibin û bi tedbîrên berebereyî yên neteweyî û navneteweyî, nasîn û bicihanîna gerdûnî û fiîlî yên wan him di nav gelên dewletên endam bi xwe him di nav yên erdên ku li jêr hukmê wan de ne ewle bikin. Bend 1 Hemû mirov azad û di weqar û mafan de wekhev tên dinyayê. Ew xwedî hiş û şuûr in û divê li hember hev bi zihniyeteke bratiyê bilivin. Bend 2 Heryek, bê tu cihêyî, nemaze ya nijad, reng, zayend (cisn), ziman, ol, ramana siyasî an her ramana din, eslê neteweyî an civakî, serwet, zayîn an her rewşeke din, xwediyê hemû maf û hemû azadiyên ku di vê Danezanê de hatine daxuyankirî ye. Bi serde, ewê tu cihêyî neyê kirin ji ber statuya siyasî, hiqûqî an navneteweyî ya welat an erdê ku kesek jê tê, heke ev welat an erd serbixwe, li jêr dest, ne xweser (otonom) an li jêr her tahdîda din a serweriyê be an na. Bend 3 Herkes xwedî mafê jiyan, azadî û ewleyiya şexsê xwe ye. Bend 4 Ewê tukes di koletî an bindestiyê de neyê girtin; koletî û bazirganiya koleyan bi hemû teşeyên xwe ve qedexe ne. Bend 5 Ewê tukes nebe tabiê şkence an ceza û muameleyên hov, namirovî an xirabker. Bend 6 Herkes xwediyê mafê nasîna li hemû ciyan a şexsiyeta xwe ya hiqûyî ye. Bend 7 Hemû mirov li ber qanûnan wekhev in û bê ciheyî xwediyê mafê parastineke wekhev a qanûn in. Hemû mirov li hemberî her cihêtiya ku vê Danezanê ihlal dike û li hemberî her navtêdana cihêtiyeke wilo xwediyê mafê parastineke wekhev in. Bend 8 Herkes maf heye ku li hemberî kirinên ku mafên bingehî yên ku qanûna bingehî an qanûn jê re dinasin ihlal dikin, serî li mehkemeyên neteweyî yên selahiyetdar bixe. Bend 9 Tukes nikare bi awayekî kêfî bê girtin, hebs an sirgûn kirin. Bend 10 Herkes, di wekheviyeke temamî de, maf heye ku doza wî li ber mehkemeyeke serbixwe û bê alî bi awayekî adil û eşkere bê bihîstin ji bo diyarkirina maf û wacibên wî û ya her tawana curmî li dijî wî. Bend 11 Her kesê ku bi kirineke curmî tê tawanbar kirin bêrî tê hesibîn ta ku sûcê wî di mehkemeyek eşkere, ku hemû garantiyên ji bo parastina wî pêwist ewle kiribe, bi awayekî qanûnî were îsbat kirin. Tukes nayê ceza kirin ji ber kirin an nekirinên ku di gava pêkhatina xwe de li gora qanûna neteweyî an navneteweyî ne sûc bûne. Bend 12 Nabe ku tukes bibe amanca têkilbûnên kêfî yên nav jiyana wî ya arizî, malbata wî, mala wî an nameyên wî, an ziyangihandina şeref û şana wî. Herkes xwediyê mafê parastina qanûn e li hemberî têkilbûn û ziyangihanên wilo. Bend 13 Mafê her kesî heye ku di nav tixûbên dewletekê de bi serbestî hatûçûnê bike û cihê mayîna xwe bibijêre. Herkes maf heye ku ji her welatî, yê wî bi xwe jî tê de, derkeve û vegere welatê xwe. Bend 14 Herkes maf heye ji ber zordestiyê li welatên din daxwaza penahê bike û bibe penabêr. Ev maf nikare bê xwastin ji bo taqîbatên bi rastî ji ber sûceke adî an ji ber kirinên dijî amanc û bingehên Neteweyên Yekbûyî. Bend 15 Herkes maf heye bibe xwediyê netewahiyekê (miliyetekê). Tukes nikare bi awayekî kêfî ne ji netewahiya xwe ne jî ji mafê netewahî guhartinê bête bêpar kirin. Bend 16 Ji temenê (emrê) balixiyê pê ve, mêr û jin, bê tu tahdîdên ji ber nijad, netewahî an olê, maf hene ku hev mehr bikin û malbatek deynin. Li hemberî zewacê, di domahiyê zewacê û di dema berdanê de ew xwedî mafên wekhev in. Mehr tenê bi erêkirina serbest û temamî ya jin û mêr dikare bête birrîn. Malbat hêmana xwezayî û bingehî ya civakê ye û xwedî maf e ku ji alî civak û dewletê ve bête parastin. Bend 17 Herkes maf heye ku bi serê xwe an tevî kesên din bibe xwedî mulk. Tukes nikare bi awayekî kêfî ji mulkê xwe bête bêpar kirin. Bend 18 Herkes mafê azadiya fikr, wijdan û olê heye; azadiya ol an bawerî guhartin û azadiya ol û baweriya xwe bi tenê an bi hev re him eşkere him arizî, bi hînkirin, emel, îbadet û bicihanîna ayînan nîşandanê jî di nav vî mafî de ne. Bend 19 Herkes mafê azadiya fikr û îfade heye; mafê ji ber ramanên xwe nehatin êşandin û herweha mafê bêî nasîna tu sînoran û bi her cure navgînan li agahdariyan û fikran gerîn, wan bi dest xistin û îfade û belavkirin dikevin nav vî mafî. Bend 20 Herkes mafê azadiya aramane civîn û komelê danînê heye. Tukes nikare bête mecbûr kirin ku bibe endamê komeleyekê. Bend 21 Mafê her kesî heye ku rasterast an jî bi riya nemînendeyên xwe yên bi serbestî helbijartî di hukûmeta welatê xwe de beşdar bibe. Herkes maf heye ku di mercên wekheviyê de ji xizmetên giştî yên welatê xwe kelk (istifade) bigire. Viyana (îradeya) gel bingehê otorîteya hukûmetê ye; divê ku ev viyan xwe di helbijartinên durust ên ku di demên dewrî de, bi raya gerdûnî, wekhev û dengdana dizî an li gora awayeke hevrûmet a ku azadiya dengdanê ewle bike, xwe diyar ke. Bend 22 Herkes, wekî endamê civakî, mafê ewleyiya sosyal heye; Ew mafdar e ku bi riya xebata neteweyî û hevkariya navneteweyî û li gora tenzîm û hatiniyên her dewletê, doza bidestxistina mafên aborî, civakî û çandî yên ku jo bo weqara wî û geşbûna serbest a şexsiyeta wî ferz in, bike. Bend 23 Herkes mafê xebatê, serbest bijartina xebata xwe, şertên adil û musaîd ên xebatê û parastina li dijî bêkariyê heye. Herkes, bêî tu cihêyî, maf heye ku ji bo xebateke wekhev heqek wekhev bistîne. Herkesê ku dixebite mafê meaşek adil û têrker ê ku dikaribe ji wî û ji malbata wî re jiyaneke şayanê weqara mirovî ewle bike û heke pêwîst be bi îmkanên din ên parastina sosyal bê temam kirin, heye. Herkes maf heye ku ji bo parastina menfaetên xwe sendîka deyne û bikeve nav sendîkan. Bend 24 Herkes mafê bihndan (istirahet) û demên serbest û nemaze tahdîdeke maqûl a dema xebatê û tatîlên dewrî yên bi meaş heye. Bend 25 Herkes mafê sewiyeke jiyanê ku têra ewlekirina saxî û rehetiya wî û ya malbata wî bike heye, nemaze ji bo xwarin, lixwekirin, mal, lênerîna tibbî, wisa jî ji bo xizmetên sosyal ên pêwîst û mafê ewleyiyê di rewşa bêkarî, nexweşî, seqetî, bîtî, pîrî an di rewşên din ên windakirina îmkanên xwe yên jiyanê ji ber sedemên dervavî viyana wî. Dêyîtî û zarotî mafên arîkarî û lênêrîneke taybetî hene. Hemû zaro, çi yên di zewacê de bûyi çi yên dervayî zewacê, xwediyên eynî parastineke civakî ne. Bend 26 Herkes mafê hînbûnê heye. Divê ku hînbûn belaş be, qet nebe hînbûna destpêkî û bingehî. Divê ku hînbûna teknîk û meslekî bi firehî belav be û xwendina bilind bi wekheviyeke temamî ji hemû kesan re, li gora şehrezayiya wan, vekirî be. Divê ku hînkirin geşkirina temamî ya şexsiyeta mirovî û xurtkirina siyaseta mafên mirovî û azadiyên bingehî amanc bigre. Divê ku ew arîkarî bide têgihîştin, musameha û dostaniya nav hemû netewe û hemû komên nijadî an olî, wisa jî pêşveçûna çalakiyên Neteweyên Yekbûyî ji bo xwedîkirina aşîtiyê. Dê û bav xwediyê mafê pêşîkî ê bijartina cureyê hînbûna zarokên xwe ne. Bend 27 Herkes mafê bi serbestî beşdarbûna jiyana çandî ya civakê, ji huneran kelkgirtinê û beşdarbûna pêşveçûna zanistî û encamên wê heye. Herkes mafê parastina menfaetên manewî û maddî yên ku ji ber berhema zanistî, edebî û hunerî ya ku ew bi xwe çêkerê wê ye heye. Bend 28 Mafê her kesî yê ji bo nîzameke civakî û navneteweyî ya wisan heye ku maf û azadiyên di vê Danezanê de berpêşkirî bikaribin tê de bi temamî bêne cih. Bend 29 Herkes erk (wezîfe) hene li hember civakê, ya ku tenê tê de geşbûna serbest û temamî ya şexsiyeta wî mimkin e. Di bikaranîna maf û azadiyên xwe de heryek tenê bi hukmên ku qanûn tenê ji bo ewlekirina nasîn û qedrê maf û azadiyên kesên din û ji bo bicihanîna xwastiniyên rast ên exlaq, pergala giştî û refeha gelemper di civakeke demokratîk de daniye, tê tahdîd kirin. Ev maf û azadî, di tu rewşê de, nikarin li dijî amanc û bingehên Neteweyên Yekbûyî bên bi kar anîn. Bend 30 Tu hukmekî vê Danezanê nikare bê tefsîr kirin wekî ku tu maf dide dewletekê, komekê û kesekî ji bo kirina karekî an pêkanîna kirinekî ku rakirina maf û azadiyên ku tê de hatine berpêş kirin amanc bigre.	ckb	Kurdish, Central	ckb	Latn	ckb-Latn
اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب دهم دسمبر ۱۹۴۸ میلادی از جانب مجمع عمومی سازمان ملل مقدمه از آنجا که شناسائی حیثیت ذاتی کلیهٔ اعضای خانواده بشری و حقوق یکسان و انتقال ناپذیر آنان اساس آزادی و عدالت و صلح را در جهان تشکیل میدهد، از آنجا که عدم شناسائی و تحقیر حقوق بشر منجر به اعمال وحشیانه‌یی گردیده است که روح بشریت را به عصیان واداشته و ظهور دنیایی که در آن افراد بشر در بیان و عقیده آزاد و از ترس و فقر فارغ باشند بعنوان بالاترین آمال بشر اعلام شده است، از آنجا که اساساً حقوق انسانی را باید با اجرای قانون حمایت کرد تا بشر به عنوان آخرین علاج به قیام بر ضد ظلم و فشار مجبور نگردد، از آنجا که اساساً لازم است توسعه روابط دوستانه بین ملل را مورد تشویق قرار داد، از آنجا که مردم ملل متحد باور خود را بحقوق اساسی بشر و مقام و ارزش فرد انسانی و تساوی حقوق مرد و زن مجدداً در منشور اعلام کرده‌اند و تصمیم راسخ گرفته‌اند که به پیشرفت اجتماعی کمک کنند و در محیط آزاد وضع زندگی بهتری بوجود آورند، از آنجا که دول عضو متعهد شده‌اند که احترام جهانی و رعایت واقعی حقوق بشر و آزادیهای اساسی را با همکاری سازمان ملل متحد تأمین کنند، از آنجا که حسن تفاهم مشترک نسبت به این حقوق و آزادیها برای اجرای کامل این تعهد کمال اهمیت را دارد، مجمع عمومی، این اعلامیه جهانی حقوق بشر را آرمان مشترکی برای تمام مردم و کلیه ملل اعلام میکند تا جمیع افراد و همه ارکان اجتماع این اعلامیه را پیوسته مد نظر داشته باشند و تلاش کنند که بوسیلهٔ تعلیم و تربیت احترام این حقوق و آزادیها گسترش یابد و با تدابیر تدریجی ملی و بین‌المللی، شناسایی و اجرای واقعی و حیاتی آنها چه در میان خود ملل عضو و چه در بین مردم کشورهائی که در قلمرو آنها میباشند، تأمین گردد. ماده اول: تمام افراد بشر آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ حیثیت و حقوق با هم برابرند. همه دارای عقل و وجدان هستند و باید نسبت به یکدیگر با روح برادری رفتار کنند. ماده دوم: ۱ ‐ هر کس میتواند بدون هیچگونه تمایز مخصوصاً از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، عقیده سیاسی یا هر عقیدهٔ دیگر و همچنین ملیت، وضع اجتماعی، ثروت، ولادت یا هر موقعیت دیگر، از تمام حقوق و کلیهٔ آزادیهایی که در اعلامیه حاضر ذکر شده است، بهره‌مند گردد. ۲ ‐ بعلاوه هیچ تبعیضی بعمل نخواهد آمد که مبتنی بر وضع سیاسی، اداری و قضائی یا بین‌المللی کشور یا سرزمینی باشد که شخص به آن تعلق دارد، خواه این کشور مستقل، تحت قیومیت یا غیر خودمختار بوده یا حاکمیت آن به شکلی محدود شده باشد. ماده سوم: هر کس حق زندگی، آزادی و امنیت شخصی دارد. ماده چهارم: هیچکسی را نمیتوان در بردگی نگه داشت و دادوستد بردگان به هر شکلی که باشد، ممنوع است. ماده پنجم: هیچکسی را نمیتوان زیر شکنجه، مجازات یا رفتاری قرار داد که ظالمانه، بر خلاف انسانیت و شئون بشری یا اهانت‌آمیز باشد. ماده ششم: هر کس حق دارد که شخصیت حقوقی او در همه‌جا بعنوان یک انسان در مقابل قانون شناخته شود. ماده هفتم: همه در برابر قانون مساوی استند و حق دارند بدون تبعیض و مساویانه از حمایت قانون برخوردار شوند. همه حق دارند در مقابل هر تبعیضی که ناقض اعلامیه حاضر باشد و در برابر هر تحریکی که برای چنین تبعیضی به عمل آید، به گونه مساوی از حمایت قانون بهره‌مند شوند. ماده هشتم: در برابر اعمالی که حقوق اساسی هر فرد را مورد تجاوز قرار دهد و آن حقوق به وسیله قانون اساسی یا قانون دیگری برای او شناخته شده باشد، هر کس حق رجوع موثر به محاکم ملی صالحه دارد. ماده نهم: هیچکسی نباید خودسرانه توقیف، حبس یا تبعید بشود. ماده دهم: هر کس با مساوات کامل حق دارد که دعوایش به وسیله دادگاه مستقل و بیطرف، منصفانه و علناً رسیدگی شود و چنین دادگاهی درباره حقوق و الزامات او یا هر اتهام جزایی که به او توجه پیدا کرده باشد، تصمیم بگیرد. ماده یازدهم: هر کس که به جرمی متهم شده باشد، بی‌گناه شمرده خواهد شد، تا وقتیکه در جریان یک دعوای عمومی که در آن کلیه تضمین‌های لازم برای دفاع او تأمین شده باشد، تقصیر او قانوناً محرز گردد. هیچکس برای انجام یا عدم انجام عملی که در موقع ارتکاب آن عمل به موجب حقوق ملی یا بین‌المللی جرم شناخته نشود، محکوم نخواهد شد. به همین طریق هیچ مجازاتی شدیدتر از آنچه که در موقع ارتکاب جرم به آن تعلق میگرفت درباره کسی اعمال نخواهد شد. ماده دوازدهم: هیچکسی در زندگی خصوصی، امور خانوادگی، اقامتگاه و یا مکاتبات خود نباید مورد مداخله‌های خودسرانه واقع شود و شرافت و اسم و رسمش نباید مورد حمله قرار گیرد. هر کس حق دارد که در برابر اینگونه مداخلات و حملات مورد حمایت قانون قرار گیرد. ماده سیزدهم: هر کس حق دارد که در داخل هر کشوری آزادانه عبور و مرور کند و محل اقامت خود را انتخاب نماید. هر کس حق دارد هر کشوری و از جمله کشور خود را ترک کند و یا به کشور خود باز گردد. ماده چهاردهم: هر کس حق دارد در برابر تعقیب، شکنجه و آزار پناهگاهی جستجو کند و در کشورهای دیگر پناه اختیار نماید. در موردی که تعقیب واقعاً مبتنی بر جرم عمومی و غیرسیاسی یا رفتارهائی مخالف با اصول و مقاصد ملل متحد باشد، نمیتوان از این حق استفاده نمود. ماده پانزدهم: هر کس حق دارد که دارای تابعیت باشد. هیچکسی را نمی‌توان خودسرانه از تابعیت خود یا از حق تغییر تابعیت محروم کرد. ماده شانزدهم: هر زن و مرد بالغی حق دارند بدون هیچگونه محدودیت از نظر نژاد، ملیت، تابعیت یا مذهب با همدیگر ازدواج کنند و تشکیل خانواده دهند. در تمام مدت زناشویی و هنگام انحلال آن، زن و شوهر در کلیه امور مربوط به ازدواج، دارای حقوق مساوی استند. ازدواج باید با رضایت کامل و آزادانهٔ زن و مرد واقع شود. خانواده رکن طبیعی و اساسی اجتماعی است و حق دارد از حمایت جامعه و دولت بهره‌مند شود. ماده هفدهم: هر شخص منفرداً یا بطور اجتماعی حق مالکیت دارد. هیچکس را نمیتوان از حق مالکیت محدود نمود. ماده هژدهم: هر کس حق دارد که از آزادی فکر، وجدان و مذهب بهره‌مند شود. این حق متضمن آزادی تغییر مذهب یا عقیده و همچنین متضمن آزادی اظهار عقیده و ایمان است و نیز شامل تعلیمات مذهبی و اجرای مراسم دینی میباشد. هر کس میتواند از این حقوق تنها یا همگانی با دیگران، به طور خصوصی یا بطور عمومی برخوردار باشد. ماده نوزدهم: هر کس حق آزادی عقیده و بیان دارد و حق مزبور شامل آنست که از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و در کسب اطلاعات و افکار و در اخذ و انتشار آن به تمام وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی آزاد باشد. ماده بیستم: هر کس حق دارد آزادانه مجامع و جمعیت‌های مسالمت‌آمیز تشکیل دهد. هیچکس را نمیتوان مجبور به شرکت در اجتماع کرد. ماده بیست و یکم: هر کس حق دارد در ادارهٔ امور عمومی کشور خود، خواه مستقیماً و یا خواه به وساطت نماینده‌گانی که آزادانه انتخاب شده باشند شرکت جوید. هر کس حق دارد با تساوی شرایط، به مشاغل عمومی کشور خود نایل آید. اساس و منشأ قدرت حکومت، ارادهٔ مردم است، این اراده باید بوسیله انتخاباتی ابراز گردد که از روی صداقت و بطور ادواری صورت پذیرد. انتخابات باید عمومی و با رعایت مساوات باشد و با رأی پنهانی یا طریقه همانند آن انجام گیرد که آزادی رأی را تأمین نماید. ماده بیست و دوم: هر کس به عنوان عضو اجتماع حق امنیت اجتماعی دارد و مجاز است به وسیله مساعی ملی و همکاری بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را که لازمهٔ مقام و نمود آزادانه شخصیت او است با رعایت تشکیلات و منابع هر کشور به دست آورد. ماده بیست و سوم: هر کس حق دارد کار کند، کار خود را آزادانه انتخاب نماید، شرایط منصفانه و رضایت بخشی برای کار خواستار باشد و در برابر بیکاری مورد حمایت قرار گیرد. همه حق دارند که بدون هیچ تبعیضی در مقابل کار مساوی، اجرت مساوی دریافت دارند. هر کس که کار میکند مستحق مزد منصفانه و رضایت بخشی میشود که زندگی او و خانواده‌اش را موافق شئون انسانی تأمین کند و آن را در صورت لزوم با هر نوع وسایل دیگر حمایت اجتماعی تکمیل نماید. هر کس حق دارد که برای دفاع از منافع خود با دیگران اتحادیه تشکیل دهد و در اتحادیه‌ها نیز شرکت کند. ماده بیست و چهارم: هر کس حق استراحت، فراغت و تفریح دارد و به خصوص به محدودیت معقول ساعات کار و مرخصی‌های ادواری مستحق اخذ حقوق است. ماده بیست و پنجم: هر کس حق دارد که سطح زندگانی، سلامتی و رفاه خود و خانواده‌اش را از حیث خوراک و مسکن و مراقبتهای طبی و خدمات لازم اجتماعی تأمین کند و همچنین حق دارد که در مواقع بیکاری، بیماری، نقص اعضاء، بیوه شدن، پیری و یا در تمام موارد دیگری که به علل خارج از اردهٔ انسان وسائل امرار معاش از دست رفته باشد از شرایط آبرومندانه زندگی برخوردار شود. مادران و کودکان حق دارند که از کمک و مراقبت مخصوصی بهره‌مند شوند. کودکان (چه بر اثر ازدواج و چه بدون ازدواج بدنیا آمده باشند) حق دارند که همه از یک نوع حمایت اجتماعی برخوردار شوند. ماده بیست و ششم: هر کس حق دارد که از آموزش و پرورش بهره‌مند شود. آموزش و پرورش لااقل تا حدودی که مربوط بتعلیمات ابتدایی و اساسی است باید مجانی باشد. آموزش ابتدایی اجباری است. آموزش حرفه‌یی باید در شرایط تساوی کامل به روی همه باز باشد، تا همه بنا به استعداد خود بتوانند از آن بهره‌مند گردند. آموزش و پرورش باید طوری هدایت شود که شخصیت انسانی هر کس را به حد کمال رشد آن برساند و احترام حقوق و آزادیهای بشر را تقویت کند. آموزش و پرورش باید حسن تفاهم، گذشت و احترام عقاید مخالف و دوستی بین تمام ملل و جمعیتهای نژادی یا مذهبی و همچنین گسترش فعالیتهای ملل متحد را در راه حفظ صلح تسهیل نماید. پدر و مادر در انتخاب نوع آموزش و پرورش فرزندان خود نسبت به دیگران اولویت دارند. ماده بیست و هفتم: هر کس حق دارد آزادانه در زندگی فرهنگی اجتماعی شرکت کند، از فنون و هنرها بهره‌مند گردد و در پیشرفت علمی و فواید آن سهیم باشد. هر کس حق دارد از حمایت منافع معنوی و مادی آثار علمی، فرهنگی یا هنری خود برخوردار شود. ماده بیست و هشتم: هر کس حق دارد برقراری نظمی را بخواهد که از لحاظ اجتماعی و بین‌المللی حقوق و آزادی‌هایی را که درین اعلامیه ذکر گردیده است تأمین کند و آنها را به مورد عمل گذارد. ماده بیست و نهم: هر کس در مقابل آن جامعه‌یی وظیفه دارد که رشد آزاد و کامل شخصیت او را میسر سازد. هر کس در اجرای حقوق و استفاده از آزادیهای خود فقط تابع محدودیتهایی است که بوسیلهٔ قانون منحصراً به منظور تأمین شناسایی و مراعات حقوق و آزادیهای دیگران و برای رعایت مقتضیات صحیح اخلاقی و نظم عمومی و رفاه همگانی در شرایط یک جامعه دموکراتیک وضع گردیده است. این حقوق و آزادیها در هیچ موردی نمی‌تواند بر خلاف مقاصد و اصول ملل متحد اجرا گردد. ماده سی‌ام: هیچیک از مقررات اعلامیه حاضر نباید طوری تفسیر شود که متضمن حقی برای دولتی یا جمعیتی یا فردی باشد که بخ موجب آن بتواند هر یک از حقوق و آزادیهای مندرج در این اعلامیه را از بین ببرد و یا در آن راه فعالیتی بنماید.	pes_2	Dari	prs	Arab	fa-AF
Decleraziun universala dals drets umans Preambul da la decleraziun Considerond cha la recugnuschentscha da la dignità da tuot ils commembers da la famiglia umana e da lur drets eguals ed inalienabels fuorma il fundamaint da la libertà, da la güstia e da la pasch i’l muond; considerond cha la scugnuschentscha ed il spredsch dals drets umans han manà ad acts da barbaria chi offendan la conscienza da l’umanità e cha la creaziun d’ün muond, i’l qual ils umans han la libertà da discuorrer e da crajer, libers da terrur e miseria, es gnüda proclamada sco l’aspiraziun suprema da l’uman; considerond chi’d es essenzial da proteger ils drets umans cun ledschas, per cha l’uman nu saja sforzà d’applichar sco ultim mez la revolta cunter la tirannia e l’oppressiun; considerond chi’d es essenzial da promouver las relaziuns amicablas tanter las naziuns; considerond cha’ls pövels da las Naziuns Unidas han proclamà danouvmaing i’l statut lur cretta i’ls drets fundamentals da l’uman, illa dignità ed illa valur da la persuna umana, ill’egualità dals drets dad hom e duonna, e ch’els s’han declerats decis da promouver il progress social e d’instituir megldras cundiziuns da viver in üna libertà plü vasta; considerond cha’ls stadis commembers s’han obliats d’asgürar, in cooperaziun cull’Organisaziun da las Naziuns Unidas, il respet universal ed effectiv dals drets umans e da las libertads fundamentalas; considerond ch’üna concepziun cumünaivla da quists drets e da quistas libertads es d’importanza suprema per ademplir plainamaing quist ingaschamaint, proclamescha l’Assemblea generala la preschainta decleraziun universala dals drets umans sco ideal ch’id es da ragiundscher cumünaivelmaing da tuot ils pövels e da tuot las naziuns, per cha tuot ils umans e tuot ils organs da la società tegnan adüna preschainta quista decleraziun, ed as staintan da promouver ill’instrucziun ed ill’educaziun il respet da quists drets e da quistas libertads e da garantir a quels, cun masüras progressivas sün plan naziunal ed internaziunal, recugnuschentscha ed applicaziun universala ed effectiva, tant tanter las populaziuns dals stadis commembers svess sco tanter ils territoris suottamiss a lur giurisdicziun. Art. 1: Tuot ils umans naschan libers ed eguals in dignità ed in drets. Els sun dotats cun radschun e conscienza e dessan agir ün invers l’oter in ün spiert da fraternità. Art. 2: Mincha persuna po far valair tuot ils drets e tuot las libertads proclamats illa Decleraziun preschainta sainza distincziun, particularmaing da razza, da culur, da gener, da religiun, d’opiniun politica o otra, d’origin naziunal o social, da possess, da naschentscha o d’otras circunstanzas. Plünavant nu vain fatta ingüna disctincziun fundada sül status politic, giuridic o internaziunal dals pajais o dal territori, dal qual deriva üna persuna, cha quist pajais o territori saja independent, suot tutela, na-autonom opür suottamiss ad ün’otra limitaziun da la suveranità. Art. 3: Mincha uman ha il dret da vita, da libertà e da sgürezza da la persuna. Art. 4: Ingün nu das-cha gnir tgnü in sclavaria o in servitüd, la sclavaria ed il commerzi da sclavs sun scumandats in tuot lur fuormas. Art. 5: Ingün nu das-cha gnir suottamiss a la tortura, ne a painas, ne a trattamaints crudels, inumans o degradants. Art. 6: Mincha uman ha il dret da gnir recugnuschü dapertuot sco persunalità giuridica. Art. 7: Tuot ils umans sun eguals davant la ledscha ed han sainza distincziun il dret da protecziun eguala cunter tuotta discriminaziun chi violess la Decleraziun preschainta e cunter tuotta provocaziun e d’üna tala discriminaziun. Art. 8: Mincha persuna ha il dret da protecziun legala davant las giurisdicziuns naziunalas cumpetentas cunter acts chi violeschan ils drets fundamentals garantits illa constituziun o illa ledscha. Art. 9: Ingün nu da-scha gnir arrestà, detegnü o exilià arbitrariamaing. Art. 10: Mincha persuna ha il dret, in cumplaina egualità, cha seis cas gnia trattà güstamaing e publicamaing d’ün tribunal independent ed imparzial chi decida davart seis drets e seis obligs o davart la validità da tuotta achüsa penala drizzada cunter ella. Art 11: Mincha persuna achüsada d’ün act punibel es innozainta fin al mumaint cha sia cuolpa es cumprovada legalmaing in ün process public, ingio cha tuot las garanzias necessarias per sia defaisa tilla sun gnüdas asgüradas. Ingün nu vain cundannà per acziuns o omissiuns chi nu valaivan al mumaint cha l’act punibel es gnü commiss. Art. 12: Ingün nu das-cha dvantar l’object d’intervenziuns arbitrarias in sia vita privata, sia famiglia, seis domicil o sia correspondenza, ne d’attachas cunter sia onur e sia reputaziun. Mincha uman ha il dret da protecziun legala cunter talas intervernziuns o talas attachas. Art. 13: Mincha persuna ha il dret da circular libramaing e da tscherner seis domicil a l’intern d’ün stadi. Mincha persuna ha il dret da bandunar mincha pajais, eir seis agen, e da tuornar in seis pajaias. Art. 14: In cas da persecuziun ha mincha persuna il dret da tscherchar asil e da surgnir asil in oters pajais. Quist dret nu po gnir invochà in cas da persecuziun pervi da delicts na-politics o pervi d’acziuns chi cuntrafan a las miras ed als principis da las Naziuns Unidas. Art. 15: Mincha uman ha il dret d’üna naziunalità. Ingün nu das-cha gnir privà arbitrariamaing da sia naziunalità o dal dret da müdar naziunalità. Art 16: Hom e duonna cun età adequata han il dret da maridar e da fundar üna famiglia sainza restricziuns a reguard la razza, la naziunalità o la religiun. Els han ils medems drets a reguard il matrimoni, dürant il matrimoni e pro sia dissoluziun. Il matrimoni po gnir conclus unicamaing cun l’acconsientimaint liber e cumplain dals conjugals futurs. La famiglia es l’elemaint natüral e fundamental da la società e sto gnir protetta da la società e dal stadi. Art. 17: Mincha persuna ha il dret d’avair üna proprietà aigna o cumünaivla cun oters. Ingün nu das-cha gnir privà arbitrariamaing da sia proprietà. Art. 18: Mincha persuna ha, sco commembra da la società, il dret da sgürezza sociala; ella po prentender d’obtgnair ils drets economics, socials e culturals indispensabels per sia dignità e per il svilup liber da sia persunalità, quai tras sforzs interns dal stadi sco eir illa cooperaziun internaziunala, resguardolnd l’organisaziun e las resursas da mincha pajais. Art. 19: Mincha persuna ha il dret e la libertà d’opiniun e d’expressiun, quai chi cumpiglia il dret da nu gnir molestà pervi da l’aigna oopiniun sco eir il dret da tscherchar, retschaiver, derasar, sainza resguardar cunfins, las infuormaziuns e las ideas cun tuot ils mezs d’expressiun. Art. 20: Mincha persuna ha il dret da la libertà da reuniun e d’associaziun paschaivla. Ingün nu das-cha gnir oblià da far part d’ün’associaziun. Art. 21: Mincha persuna ha il dret da partecipar al guvern da l’agen pajais, directamaing o cun l’intermediaziun da rapreschantants elets libramaing. Mincha persuna ha, a cundiziuns egualas, il dret d’access a las funcziuns publicas da seis agen pajais. La voluntà dal pövel es il fundamaint da l’autorità da las pussanzas publicas, quista vountà dess s’exprimer in elecziuns periodicas ed onestas cun dret d’elecziun general ed egual in votaziun secreta o tenor üna procedura equivalenta chi garantischa la libertà da vuschar. Art. 22: Mincha persuna ha sco commembra da la società il dret da sgürezza sociala; ella po pretender d’obtgnair ils drets economics, socials e culturals indispensabels per sia dignità e per il svilup liber da sia persunalità, quai tras sforzs interns dal stadi ed in cooperaziun internaziunala, resguardond l’organisaziun e las resursas da mincha pajais. Art. 23: Mincha persuna ha il dret da lavur, da la libra tscherna da sia lavur, da cundziuns da lavur güstas e cunvgnaintas e da la protecziun cunter dischoccupaziun. Tuots han il dret, sainza discriminaziun, d’üna salari egual per lavur eguala. Chi chi lavura, ha il dret d’üna remuneraziun güsta e commensurada chi asgüra ad el ed a sai famiglia ün’existenza cuonfuorma a la dignità umana e chi vain cumplettada, scha necessari, cun oters mezs da protecziun sociala. Mincha persuna ha il dret da fundar sindicats insembel cun oters e da s’affiliar a sindicats per defender seis interess. Art. 24: Mincha persuna ha il dret da repos, particularmaing d’üna limitaziun radschunaivla dal temp da lavur, e da vacanzas periodicas pajadas. Art. 25: Mincha uman ha il dret d’ün standard da vita sufficziaint per asgürar la sandà ed il bainesser da sai svess e da sia famiglia. Quai pertocca particularmaing l’alimentaziun, la büschmainta, l’abitaziun, la chüra medicinala sco eir ils sevezzans socials necessaris. El ha il dret da sgürezza in cas da dischoccupaziun, da malatia, d’invalidità, da guaivdanza, da vegldüna o in oters cas da perdita da mezs subsistenzials tras circunstanzas independentas da sia voluntà. Mamma ed uffant han il dret d’agüd e d’assistenza speciala. Tuot ils uffants, ch’els sajan nats i’l matrimoni o dadour il matrimoni, giodan la medema protecziun sociala. Art. 26: Mincha persuna ha il dret d’instrucziun. L’instrucziun sto esser gratuita, almain quai chi pertocca l’instrucziun elementara e fundamentala. L’instrucziun elementara es obligatorica. L’instrucziun tecnica e professiunala sto esser accessibla a tuots; l’access als stüdis superiurs sto esser liber a tuots in cumplaina egualità tenor lur merits. l’instrucziun sto avair in mira il svilup cumplain da la persunalità umana e rinforzar il respet dals drets umans e da las libertatds fundamentalas. Ella dess promover l’incletta, la toleranza e l’amicizia tanter tuot las naziuns e tuot las gruppas da razza o da religiun, sco eir sustgnair las activitads da las Naziuns Unidas a favur dal mantegnimaint da la pasch. Ils genituors han, cun priorità, il dret da tscherner il gener d’instrucziun per lur uffants. Art. 27: Mincha uman ha il dret da tour part libramaing a la vita culturala da la cumünanza, da giodair las arts e da participar al progress scientific ed als benefizis chi resultan da quel. Mincha uman ha il dret da protecziun dals interess morals e materials derivants da tuotta producziun scientifica, litterara o artistica, da la quala el es l’autur. Art. 28: Mincha persuna ha il dret chi regna i’l chomp internaziunal ün uorden, i’l qual ils drets e las libertads manzunadas illa preschainta Decleraziun possan ragiundscher ün effet cumplain. Art. 29: Mincha uman ha dovairs invers la cumünanza, illa quala suletta es pussibel il svilup liber e cumplain da sia persunalità. Illa realisaziun dals dets e da las libertads es mincha uman suottamiss unicamaing a las limitas stabilitas tras la ledscha per sgürar la recugnuschentscha ed il respet dals drets e da las libertads dals oters e per satisfar a las exigenzas da la morala, da l’uorden public e dal bainesser general in üna società democratica. Quists drets e quistas libertads nu das-chan in ningün cas gnir realisats cunter las miras ed ils principis da las Naziuns Unidas. Art. 30: Ingüna disposiziun da la preschainta Decleraziun nu das-cha gnir interpretada uschè ch’ün stadi, üna gruppa o üna persuna haja il dret da sviluppar ün’actività o d’accumplir ün act chi ha in mira la violaziun dals drets e da las libertads manzunats in quista Decleraziun.	roh_vallader	Romansch (Vallader)	roh	Latn	rm-vallader
Insan Hakların Cümlä Deklaratiyası Kabledildi hem bildirildi 217 A (III) Birleşmiş Milletlär Kurulun Genel Asambleyasının kararınnan 1948 yılda dekabrinin onunda Respublika Moldovadakı Insan hakları merkezi Basılêr Birleşmiş Milletlär Kurulun Moldovadakı İlerlemä Programasının Yardımınnan Preambula ESABA ALARAK, ani insan aylesi azaların kişilik saygılıı, onnarın birtakım hem ayırılmaz hakların tannıması serbestliin, dooruluun hem ömür-dünnää usluluun temelidir; hem ESABA ALARAK, ani insan haklarına gösterilän saygısızlıktan hem aşaalıktan kaynaklanan yabannık darıldêêr insannıın üzünü, hem ani ölä bir dünnää kurulması, nerdä insannarda olacek söz hem düşünmak serbestlii hem olmayacek korku hem sıkıntı, insannarın bir üüsek isteyişi gibi bildirildi; hem ESABA ALARAK, ani insan hakları lääzım korunsun kanon kuvedinnän, ani olmasın ölä, açan insan, bitki çözüm gibi, zorbalaa hem baskıya karşı istar-istemäz kalêr yapsın kalkıntı; hem ESABA ALARAK, ani lääzım halklar arasında dostluk baalantıların ilerlemesinä yardımcı olmaa; hem ESABA ALARAK, ani Birleşmiş Milletlär halkları kendi Ustavında tekrarladılar inandıklannı insannarın temel haklarına, insan kişiliin onuruna hem kıymetinähem da adamnarlan karıların bırtakım haklarına hem karar aldılar sotial ilerlemesina yardımcı olmaa hem taa bol serbestliktäyaşamak koşullannı iileştirmää; hem ESABA ALARAK, ani aza devletlär söz verdilär, Birleşmiş Milletlär Kurulunnan birliktä, cümlä insan hakların hem temel serbestliklerin saygılanmasına yardımcı olmaa; hem ESABA ALARAK, ani bu haklar hem serbestliklär tabeetin universal annaşılması bu baalantıyı bütünnä tamannamak içik pek maanalıdır, GENEL ASAMBLEYA bildirer bu Insan Hakların Cümlä Deklaraţlyasını ölä bir problema gibi, angısını lääzım özensinnär çözmää hepsi halklar hem devletlär, aniki herbir insan hem cümlenin herbir organı, dayma göz altında tutarak bu Deklaraţiyayı savaşsınnar aydınnatmaklan hem üüretmäklän yardım etmaä bu hakların hem serbestliklerin saygılanmasına naţional hem halklararası progresiv işlärlän onnarın tanıttırılmasına hem tamannanmasına nicä Kurula girän devletlerin halkları arasında, ölä da o halklar arasında, angıları bulunrlar o devletlerin kanonnarı altında olan topraklarda. Yazı 1 Insannar hepsi duuêrlar serbest hem birtakım kendi kıymetindä hem haklarında. Onnara verilmiş akıl hem üz da läazım biri-birinä davransınnar kardaşlık ruhuna uygun. Yazı 2 Herbir insanda lääzım olsun hepsi bu Deklaraţiyada bildirilän haklar hem serbestliklär, hiçbir ayırıntısız soy, deri rengi, adam hem karı, dil, din, politika yada başka inandıkları, mülk, insan boyu eki başka durum bakımından. Bundan başka diil lääzım yapılsın hiçbir ayırıntı devletin ya insanın yaşadıı topraan politika statusuna görä, bakmayarak o toprak serbest mi, bakımnı mı, kendibaşına kullanmayan mı osa suverenıtetindä başka türlü sınırlamalı mı. Yazı 3 Herbir insanın yaşamak, serbestlik hem kışiliinä dokunmamak hakı var. Yazı 4 Kimsey diil lääzım tutulsun esirliktä ya serbestsiz durumda; esirlik hem esir satılması hiçbirtürlü kabledilmeer. Yazı 5 Kimsey diil lääzım zeetlensin, zorlaştırılsın yada cezalandırılsın zulumca eki insan şanını aşaalayan davranışlan. Yazı 6 Herbir insanın, nerdä da o bulunsa, var hakı daava subyektı olarak tanınmaa. Yazı 7 Herbir insan kanona karşı denk hem herkezin, bir ayırıntısız, var birtakım hakı kanonnan korunmalı olmaa. Hepsi insannarın birtakım hakı var bu Deklaraţiyayı bozan diskriminaţiyadan hem bölä diskriminaţiya fitlemesindän korunmalı olmaa. Yazı 8 Herbir msanııı hakı var legal millet daavalarından haklarını efekivli geeri almaa, eer kostituţiya ya kanon tarafından ona verilän haklar korunmazsalar. Yazı 9 Kimsey yok nasıl zakonsuz zorlan kapansın, tutulsun yada erindän kaldırılsın. Yazı 10 Herbir insanın haklarını hem borçlarını belirtmäk için hem ona çıkarılan kabaatlamanın sebepli olup-olmadıını göstermäk için var hakı, cümlä birtakımnık temelindä, ıstemäa onun daavası bakılsın açık hem dooruluk kurallarına uygun olarak baalı olmayan hem tarafsız olan sudta. Yazı 11 Herbir kabaatlı bulunan insanın hakı var kabaatlı sayılmamaa, eer onun kabaatı zakona görä açık araştırmaklan ortaya çıkarılmadıysa hem ona hertürlü korunma kolaylıı verilmediysä. Kimsey yok nasıl cezalandırılsın ölä bir cürüm (zakona uymayan iş) yapması içiıı yada yapmaması için, eer yapıldıı zamanda o cürüm naţional zakonnarına görä hem halklararası haka görä cezalanan kabaat sayılmadıysa. Hem yok nasıl kabaatlıya verilsin taa aar ceza, nekadar vardı nasıl verilsin o vakıtta, açan cürüm yapılmış. Yazı 12 Kimseyin yok nasıl kanonsuz karışılsın kendi kişi hem aylä yaşamasına, kanonsuz dokunulsun onun eviııä, onun Yazışma saklılıına yada onun kıymetinä hem adına. Herbir insanın var hakı kanonnan korunmalı olmaa bölä karışmalardan eki bölä dokunmalardan. Yazı 13 Herbir insanın var hakı serbest er diiştirmää hem herbir devletin sınırlarında kendisinä oturmak eri ayırmaa. Herbir insanın var hakı çıkmaa memlekettän, bu sırada kendi memleketindän da, hem dönmää memleketinä. Yazı 14 Herbir insanın var hakı sıkıştırmalardan başka memleketlerdä koruntu aaramaa hem o koruntuyu kullanmaa. Bu hak yok nasıl kullanılsın, eer sıkıştırma yapılırsa gerçektän politikaya baalı olmayan bir kabaat için yada Birleşmiş Milletlär kurulun neetlerinä hem prinţiplerinä karşı gidän işlär için. Yazı 15 Herbir insanın var vatandaşlık hakı. Kimseydän yok nasıl kanonsuz alınsız onun vatandaşlıı yada onun hakl kendi vatandaşlıını diiştirmää. Yazı 16 1.Yaşlarını dolduran adamnarın hem karıların var hakı, hiçbir sınırlamasız soy, milletlik ya din üzerinä, evlenip aylä kumıaa. Onnarın hakları birtakım evlenirkän, evlenmektä bulunarkan hem ayırılarkan. Evleıımäk olabilir sade karşılıklı iki tarafın bütün serbestliinnän hem kayıllıınnan. Aylä— cümlenin bir natural hem ana kısımı hem onun var hakı cümlä hem devlet tarafından korulu olmaa. Yazı 17 Herbir insanın var hakı mal saabisi olmaa tek başına yada başkasınnan birliktä. Kimseyin elindän zakonsuz mal diil lääzım alınsın. Yazı 18 Herbir msanın var serbestli düşünmäk, üz hem din hakı; bu haka girer serbestlik diiştirmää kendi diııini ya inandıklarını hem tutmaa kendi dinini ya inandıklarını tek başına ekİ başkasınnan birliktä, halka açık üürenmää, duva etmää hem din ritual adetlerini kullanmaa. Yazı 19 Herbir insanın var hakı serbestli fikirlerinä hem onnarın serbestli açıklamasına; bu haka girer serbestlik engelsiz kendi fikirlerinä uymaa hem serbestlik aaramaa, kabletmää hem daatmaa bilgi hem fıkir hertürlü hem devlet sınırlarına baalı olmayarak. Yazı 20 Herbir insanın var hakı uslu toplantı hem kuruluş serbestliinä. Kimseyi yok nasıl zorlaştırmaa girsiıı nesoy-sa kurııluşa (asotiatieyä). Yazı 21 Herbir insanın var hakı pay almaa kendi devletin kullanmasında doorudan yada seçilmiş vatandaşlann aracılıınnan. Herbir insanın var birtakım hakı kendi memleketindä devlet izmetinä giräbilmää. Halkın isteyişi lääzım olsun önderlik kuvedin temeli; bu isteyiş laazım belli edilsin periodik hem falş olmayan seçimnerdä, angıları lääzım yapılsınnar universal hem birtakım seçim hakınnan, saklı kiyat atmaklan yada başka denk maanalı, kiyat atmanın serbestliini koruyan formalarlan. Yazı 22 Herbır insanın, cümlä azası olduu için, hakı var sotial yardımına hem onun saygılıın yardımnı olması için hem kişiliin serbestli ilerlemesi için lääzım olan ekonomika, soţial hem kultura hakların gerçekleştirmesinä national yardımnarı hem milletlärarası işbirlii yolunnan hem herbir devletin yapılışına hem kaynaklarına uygun olarak. Yazı 23 Herbir insanın var hakı çalışmaa, serbestli iş ayırmaa, dooru hem uygun iş kolaylıklarında çalışmaa hem işsizliktän korunmalı olmaa. Herbir insanın var hakı hiçbir ayırıntısız birtakım iş için birtakım ödek kabletmää. Herbir çalışan insanın var hakı almaa dooru hem kanaatlı ödek, angısı eter insanca yaşamaa ona hem onun aylesinä hem angısına, lääzım olduynan, eklener başka sotial yardımnarı. Herbir insanın var hakı kurmaa profesıonal birlikleri hem girmää profesional birliklerinä kendi intereslerini korumaa deyni. Yazı 24 Herbir insanın var hakı dinnenmä hem boş vakıda, bu arada çalışma günün akıllıca sınırlanmasına hem periodik ödekli izinina (otpuskaya). Yazı 25 Herbir ınsanın var hakı ölä yaşamak uuruna, bu sıraya girer imeesi, giyimi, evi, saalık bakımı hem lääzım olan soţial izmetleri, angısı lääzım olêr korumaa saalıını hem varlıını, kendisinin hem aylesinin, hem hakı yardımsız kalmamaa işsizlik, hastalık, sakatlık, ihtärlık yada başka olabilirli durumda, açan o kendisinä baalı olmayan sebeplär üzerinä geçinmesi için kaynaksız kalabilir. Analık hem uşaklık vererlär bir ayırı bakım hem yardım hakı. Hepsi uşaklar, duuan evliliktä ya evlilik dışında, lääzım kabletsinnär birtakım sotial yardımı. Yazı 26 Herbir insanın var üürenmäk hakı. En az başlantı hem genel üürenmäk lääzım olsunnar ödeksiz. Başlantı üürenmäk lääzım olsun hepsi için. Tehnika hem zanaat üürenmesi için yol lääzım açık olsun herkezinä, üüsek üürenmäk tä lääzım hepsi için birtakım açık olsun herkezin becerdimä görä. Üürenmäk lääzım ön versin insan kişiliin dolu ilerlemesmä hem da insan hakların hem temel serbestliklerin taa büük saygılanmasına. Üürenmäk lääzım yardım etsin karşılıklı annaşmak, saburluk hem dostluk olsım hepsi miiletlär, soy hem din grupaların arasında hem yardım etsin Birleşmiş Kurulun barış koruma çalışmalarına. Ana-bobanın var üstün hakı kendi küçük yaşlı uşaklarına üürenmäk forması ayırmaa. Yazı 27 Herbir insanın var hakı serbestli pay almaa cümlenin kultura yaşamasında, hoşlanmaa incä zanaatlan, pay almaa bilim ilerlemesindä hem faydalanmaa onun hayırlarınnan. Herbir insanın var hakı korunsun onun moral hem material interesleri, kaynaklanan oııun yaptıı bilim, lıteratura ya artistik yaratmalarından. Yazı 28 Herbir insanın var hakı ölä bir soţial hem halklararası düzenä, aııgısında bütün haklar hem serbestliklär, sıralanan bu Deklaraţiyada, gerçek olabileceklär. Yazı 29 Herbir insanın cümlä karşısında borçları var, sade cümledä olur gerçeklensin kişiliin serbest hem bütün ilerlemesi. Haklarını hem serbestliklerini gerçekleştirärkän herbir insana sade ölä sınırlama yapılabilinir, angısı kanona göra uygıılanmış saade neetlän gerçekleştirmää aalemin haklarının hem serbestliklerinin tanınmasını hem saygılanmasını hem da demokratik toplumunda dooru moral ısteklerinä, cümlä düzeninä hem cümlä yaşamak bolluuna uygun olması için. Bu hakların hem serbestliklerin gerçekleştirilmesi hiçbirtürlü diil lääzım aykırı gitsin Birleşmiş Milletlär Kurulun neetlerinä hem prinţiplerinä. Yazı 30 Bu Deklaraţiyada bişey yok nasıl yorumnansın osoy, sansın bir devletä, kişi grupasına yada ayırı kişilerä veriler hak ölä bir çalışmada bulunmaa, angısı önnendiriler bu Deklaraţiyada sıralanan hakları hem serbestlikleri yok etmää.	gag	Gagauz	gag	Latn	gag
Mɛ tɔnun asaria yen adunia nɔɔsiabu Garin tore Nde mɛ̀ ba doke mà tɔmbu kpuron bɛɛrɛ ka ben asaria nɛrabu sɔɔra tii mɔru ka gem wɛɛbu ka sere si na ta tasa anduniaɔ, Nde mɛ̀ dunia sɔɔ tɔmba ǹ ki bu tɔ nun asaria ka yɛru sariru dooru doke sere ba n ye tusa n dera daa kam ya dabia ma ya duniagibu daakari seeya. Yen sɔna yé tɔnu kanamɔ n kpuro kere yera ù wa u n tii mɔ kpa ù gere yè u bwisika, u tamaa doke kpa ù narùrabu ka yaaru biru ko, Nde mɛ̀ yè ya kere yera tem mi ba wooda swii bu tɔnum asaria nɔni doke, n wa tirasi yu ku wii deema ù ka tii yina yen sɔ ba wii yoru diisiamɔ ka ba wii takaasi mɔ̀, Nde mɛ̀ yè ya kere yera bu nɔɔsina ka bu bɔrɔnu dam kɛ tem baa, Nde mɛ̀ tire te sɔɔ tem tɔm bè ba. Waa ONUN yigbɛru sɔɔ ba tɔnun asarian tii, win girima ka win bɛɛrɛ, tɔn durɔ ka tɔn kurɔn nɛrabu (goo kun goo kere) kpam naanɛ kua. Ma ba yii bu (swaa kpee) ko nɛ tɔmbun waaru ta koo ka sosi, kpa bu waaru gɔsia doonɔɔrugiru mi tii mɔra kon kpa, Nde mɛ̀ tem ka tem mɛ̀ mu, yigbɛru duuwa mɛ ka ONU ba mua bu ko mɛ̀ ba koo ko bu ka tɔnun asaria ka win tii mɔrun tii tii girima doke, Yè ya kere yera suam tem (tia) mɛ̀ tɔnun asaria ka win tii mɔrun swaa sɔɔ, n wa mɛ̀ ba yii ba nɛ ba koo ko bu yè ko mam mam. Mɛnnɔ bɔkɔ ge, ga yɔrasia ga nɛ: mɛ tɔnun asaria yen andunia nɔɔsia bi bu saawa, gaa ni bweseru baatere ka tem baamɛre mu kasu mu naa, n wa tɔmbu kpuro, sɔm ko yenu ka yigbɛnu kpuro, bà n tɔnun asaria nɔɔsia bi bwisika bu asaria girima dokebu ka tii mɔru wuu swaa daasia ka keu sɔɔsibu ka sere bwisi sosibu. Kpa bu ko mɛ̀ ba koo ko n wa kpurɛ kpurɛ ba aweren temɔ, bu girima doke bi ka tii mɔɔ te sua, kpa bu ka sɔm buru ko wuu si su waa yigbɛ te sɔɔn tɔmbun tii ka tem mɛ̀ ba mɔ min tɔmbu sɔɔ. Damba 1 Ba tɔmbu kpuro marawa ba tii mɔ, ba nɛ, girima ka saria sɔɔ. Ba ra bwisiku, ba dasabu mɔ, ma n weene ba n waasinɛ mɛrobisiru sɔɔ. Damba 2 Baawere ko kpi u sariaba ka tii mɔɔ ni ba kpara min baruka digoo kun tuko, bwesera, wasin gɔna, durɔwa, kurɔwa, politikin beragia, n kun mɛ bwisikunu gana. Yen biru, n ǹ koorɔ bu tem ka tem wunana politiki ka wooda swaa sɔɔ. Kà da tem min di tɔnu yarima, mu tii mɔnu mua, mu ǹ muɛ ro. Damba 3 Tɔnu baawere u waarun saria mɔ ka tii mɔru, ka sere mɛ ba koo wii yina. Damba 4 Ba ǹ goo yoru muamɔ, bu sere wii dendi. Ba yoru diisiabu ka yoru muaba yina. Damba 5 Ba ǹ goo takaasi mɔ̀, ba ǹ ma goo nɔni swaaru sɔɔsinɔ, bu sere goo nuku kɔsuru, ka sanani ka ma sere yè n ǹ weenɛ bu tɔn wundeko ni kuaa siimaa ko. Damba 6 Baawere asaria mɔ yan kpuro bu wii tuburi ù n siribun tɔnu. Damba 7 Tɔmbu kpuro ba nɛwa woodan bera (swaa sɔɔ) n maa weenɛ tii yina bi ba ko ka be yina, bun saa tia bu ku goo suu wuna, n da ma ba saria ye sara, bu ka wa bu be taki di ka bu be nɔɔ kuuri be kpuro wooda ya ko be ganɛ. Damba 8 Tɔnu baawere u saria mɔ ù win tem siru ye fɛagiru faaba kana ma ba wi toraa swɛɛ yi sɔɔ wooda ya wi nɔɔ ka. Damba 9 N ǹ korɔ bu tɔnu yɔrasia, bu wii nua n kun mɛ bu wii tem yara. Damba 10 Tɔnu baawere u saria mɔ, naa nɛbu wɔlluyee, ù win mem gere bu nɔɔ dee dee samaan nɔni, kpa siri yeru te ta ǹ gɔnnu ka yaa murenamɔ, tu wunana ù n gem mɔ, yè n win baa ka win tirasi, tora te ba ma wi waasi tà ǹ gem, sirikobu bu asaria ko. Damba 11 Tɔnu wi ba toraru waasi, ma ba ǹ gina ten see da nɔma tura, yen yɛro kun gina gɛɛ mɔ. Bà n koo wi siria n saria mɔ u goo kasu wi u koo ka wii yina. N ǹ weenɛ bu tɔnu taarɛ wɛ yèn sɔ u gaanu kua n kun mɛ yèn sɔ u gaanu duari ni nu ǹ waa toraru ka asarian swaa sɔɔ, sanamɛ u ni kua Yen biru, n ǹ weenɛ bu yɛro taarɛ wɛ ya n kpaaru kere nde yè ba ko raa wii wɛ saa ye u tora. Damba 12 Tɔnun waarun gari, win yɛnu win nɔɔsina ka win berusebu ya ǹ goo wa. Mɛna maa n ǹ weenɛ bu tɔnu bɛɛrɛ biasia kam sɔɔ. N weenɛ asaria yu ka tɔnu yina ka kookoo si sa sia mi. Damba 13 Tɔnu baawere u saria mɔ ù da mi u ki, kpa ù win yɛnu bani win temɔ. Tɔnu baawere u saria mɔ ù tem gam n di see, ka da win tin tem, u koo ma kpi ù wure ù wuraa mi. Damba 14 Bà n tɔnu takaasi mɔ̀, u saria mɔ ù waayeru kasu tem gam gia, kpa ù tem min baruka di. Ba ǹ kpɛ bu asaria ye gbiisia ma ba seeda kua ba wa mà u torawa. N ǹ maa koorɔ bu asaria ye gbiisia ma win kookoosu kun saa dee dee n de mɛ yigbɛ baka te ONU ya yii. Damba 15 Tɔnu baawaren sariawa u n saa tem gam tɔnu. Ba ǹ goo yinarimɔ u n saa tem gam tɔnu, bu sere wii yinari ù tem swɛyna. Damba 16 Saa tɔnu saa gaa tura, ba ǹ bweseru garu, tem gam tɔndu, gusu nɔ saaru garu suu wunɛ, tɔn kurɔ ka tɔn durɔ ba saria mɔ bu suana kpa bu bibu ma. Ben saria ya nɛ wa suanaan swaa sɔɔ. Be ba ki bu suana sere bu gina nɔɔsina n kun tirasi. Sa seewa sa tɔnun bweseru deemawa tem mi, bwese tera ta gbiiya n ma weenɛ bu ka tè yina. Damba 17 Baawere, a, wi turowaa a be dabinaa, u kon win baa mɔwa. Ba ǹ kpɛ bu tɔnu win gaanu wɔrari ka dam. Damba 18 Tɔnu baawere u ayeru mɔ: ù bwisiku nde mɛ u ki, u n dasabu mɔ, kpa ù gusunɔ sa; aye te ta dera u koo kpi ù gusunɔ saaru garu deri ù garu swii, nde mɛ u koo kpi ù gusunɔ saa wi turo, n kun mɛ sannu sannu, samaan wuswaaɔ n kun mɛ win beraɔ nde mɛ u ki. Damba 19 Tɔnu baawere u saria mɔ ù gere mɛ u wa, u kun nande, kpa ù gari ka dabaaru yè u nua tem pusi mɛ u kpia ka mi u ki. Damba 20 Tɔnu baawere saria mɔ ù mɛnnɔ ka yigbɛru kó ta kun naanaanu ganu mɔ. 2. Ba ǹ goo tirasi mɔ̀ ù yigbɛru garu du. Damba 21 Tɔnu baawere u saria mɔ ù win tem tɔmbun wunanɔsu sɔɔ du ù n ki win tii tii, n kun mɛ ù sɔmɔbu gabu wuba bé u ki bu wi wunana. Tɔnu baawere koo kpi ù samaa sɔmburu (bature sɔmburu) ko, nde mɛ ba yen kpuna yii. Mɛ samaa ya yii mi sɔɔra tem dam mu tasa. Swaa ye sɔɔ ba ko n da tɛtɛ to, taki sari, sanam ka sanam, tɔmbu kpuron nɔni biru n kun mɛ bɔkusaɔ, bu ku goo tirasi ko u ka goo tɛtɛ toowa. Damba 22 Tɔnu baawere u saria mɔ u nɔm kɛru wa, mi win baa ya waa kpuro. Ka win tem kookari, ka mi nɔɔsina yè ya waa ka tem tukun dam, n wa win waaru tan girima mɔ. Damba 23 Tɔnu baawere u saria mɔ ù sɔm buru ko, ù gɔsi te u ki, ka ten yè ta mɔ n koo ka wi naawa kɛru wa sɔmburu tà n ra yɔra gasɔ. Tɔmbu kpuro, ba kɔsia teeru mɔ bu mua saa ba ka sɔm bwese te eru mɔ́ Wi u sɔmburu mɔ̀ kpuro u saria mɔ ù kɔriaru mua mɛ n weenɛ, sere tu wi win yɛnugibu turi mɛ ba kon ka waaru dimɔ dee dee, n koo koora buka be yina. Tɔnu baawere u saria mɔ wi ka gabu bu sɔm kowobun yigbɛ te ta ra ka be yinɛ swii, kpa bu kpan yigbɛ mɛrosu sɔɔ du si su ko nda ka be sunɛ. Damba 24 Tɔnu baawere u saria mɔ ù wɛra, u dwee, ù sɔmburu ko u ku saka sarasia, kpa ù wɛraru ka kɔsiaru giru mau sanam ka sanam. Damba 25 Tɔnu baawere u saria mɔ ù waaru diisina mɛ u koo ka win bwaa dobu, win bwɛ, ka win yenugibugia nɔɔri, nde dianun bera, yanu waayeru, dokotoro tim. Win sɔmburu tà n yɔra, ù n bara ù n yɛmɔ kua, ka sere yè u mɔ yà n buera n kun ka win gɔru kiru, u saria mɔ nɔm kɛrun yigbɛru tu wii dera. Yɔɔniru ka biru ta saria mɔ bu te nɔɔri gem gem. Kurɔ wi na ka kurɔ kpaaru mɔ win bibu, ka wi na ǹ ka kurɔ kpaaru mɔ n bibu, be kpurɔ somi tee tera ba ko be ko. Damba 26 Tɔnu baawere weenɛ ù keu ko. Keu ya weenɛ bu ye ko n kun ka gobi, n ǹ man kere keu dii piibinugia. Kei dii piibinunkeu ya saa tirasi. Keu nɔman sɔm mɛɛribu gia ka gbankɔkɔ sɔm mɛɛeribugia n weenɛ bu n saa tɔmbu kpurongia, saa ba ka yen saka tura. Yè tɔnu kasu keu sɔɔ yera bwɛɛ dora, n wa tɔnum asaria ka win tiin mɔrun nɔni dokebu bu dam sosi. Keu ya weenɛ yu somi mɛ nɔɔsina, suuru, ka kiru ta kon ka waa tem kpuro, bwese wuunu kpuro n kun mɛ gusunɔ saarugibun mi. Kpa yu kpam yigbɛ baka te ba soka ONU somi ten wɔri sɔɔ mɛ̀ ta koo ka sina sɛɛru swii andunia sɔɔ. Biin tundo ka biin mɛro ba ayeru mɔ bu ben bibu keu doke swaa yè ba ki sɔɔ. Damba 27 Tɔnu baawere koo kpi, dwee bi tɔmba mɔ̀ ù bi du ma u ki, kpa ù bin baruba di. Tɔnu baawere koo kpi ù kasoo sɔɔ du kpa ù yen arufaani di. N weenɛ su ka tabu yari, n wa wi u kasoo mɔ̀ (gaanun gɔsiabun bera, tire yoran beran) ù yen arufaani di. Damba 28 Tɔnu baawere u saria mɔ ù ko mɛ u koo ko, tɔmbu sɔɔ ka tem tukumɔ, baayere ya n ka nɔɔ nɛ saria ka tii mɔɔ tèn gari ba kpara mi sɔɔ kpa tɔmbu ka yè sɔmburu ko. Damba 29 Tɔnu, tirasi, sɔmbura, wi yiiye ù samaa kua domi mi sɔɔra u ko win baayere siisia mɛ u ki. Tɔnu à n asaria ka tii mɔru mɔ a n maa winsingia geriti, a n tii yɛ n wa goo ù ku ka googia mɛnna kpa wuu gu ka sina sɛɛ. Ba nɛ mi be tɔnun ayera yɔra, mi n dia googiru ta torua. Saria be ka tii mɔɔ te, ye kpuro, ba ǹ ka yo sɔmburu mɔ̀ bunanam. Nde mɛ yigbɛ bakate ONU ya yii mɛsuma ba koo sua. Damba 30 Yè ka yè ba yii tɔnun asarian bera mi baasi, kpunaa gaa ka kookoosu gasu maa sari, si ba koo tusia nɛnɛm, tem gam, bu ka saria ka tii mɔɔ te ba kpara mi kpeera - sia pai.	bba	Baatonum	bba	Latn	bba
Iyen Emwen Etin ne O Kheke Omwan na ya wewe Vbe Uhunmwun oto-agbon hia Emwen okaro Vbe ikpede nogie-igbe, vbe uki nogiweva vbe ukpo 1948, Iko asikoko oghe Akugbe Uhunmwun Evbo hia, na ye Iyen emwen oghe etin ne o kheke ne omwanagbon gha mween, wewe; a gben emwen na hia ladian vbe ipapa ebe ne o lele ona. Vbe iyeke ona, Iko Asikoko na da tie uhunmwun evbo hia ni re emeba ne iran ye emwen na wewe, ne iran taen ye ehe na, gha na mie onren ne iran tiere,rhan oto ere katekate vbe owa ebe kevbe owa iruemwin ovbehe hia, vbe na gbe awawe ye etin domwande uhunmwun evbo ra ikinkin evbo A bie emwan hia umwon-mwen bie etin nai setin ye ero gbe re kevbe ayan-egbe-omwan. Avbe Akugbe Uhunmwun Evbo rrie egbe yo kankankan ne iran ya ru asa kevbe ugue ye etin ne o kheke domwande-omwan. Ebe iruemwin ne Akugbe Uhunmwun Evbo gben o re o rhie amwentin yan ne emwan ughughan hia neo rre agbon naa, vbe uwu ezi etin emwin ne o kheke ne omwan kevbe uyi oghe omwan. Vbe uwe Amuso Iyen emwen etin ne o kheke ne omwanikomwan, Uhunmwun Evbo hia Nikugbe khare vbe na i na gbe awawe yo we etin nii ne o kheke omwan ikomwan umwon-mwen ne o ne domwande oghoe. Etin emwi ne o kheke na, oghue iran khin. Etin na hia khekue Okere ne uwe ren iran. Ru Iyobo ne u ya ton iran mu gbe ukhunmwun, kevbe ne ugha re ugbe rue kevbe ne emwanike-emwan hia. Ne o karo vbe uhunmwun emwen Vbene a na mie wee ayere ero wee etin ne o kheke emwan hia fere oro re eyato oghe arhiegbe, emwanta kevbe ofunmwengbe vbe agbon. Vbene a na mie wee etin emwin ne o kheke ne omwan ne a ma ka yo, ne o si uyinmwen obuluku-obuluza, ne o rhu emwan aro ekhoe, kevbe agbon node ne emwan nagbon gha na ghao rhie orhienrhien arriegbe ne omwan ya ta emwen ne o ho ne o ta vbe uwu amuentinyan kevbe arhiegbe hin obo ohan ke aimwen rre, ne a ya wewe zeevbe ida-eho oghe emwan kekan hia, Vbene a ne mie wee emwin ne o kere ne o wee na ghe ye atua tua emwan, ne iran ghe ya gha gbodan ghe uyinmwen ne o wegbe kevbe oderhu emwan ne i mween ase serrio wee ne ilele, oghe uhi ru gue etin omwan ne o khekee, Vbene a na mie wee okere na ru alaghodaro oghe ayin-kugbe vbe ose vbe adese uhunmwun evbo hia, Vbene a na mie wee Akugbe Uhunmwun Evbo hia tae guobo vbe Ebe Emwanmwan Emwe Iruemwin ne iran gben wee iran mween amuentin yan etin nii ne o kheke omwan we ne ikpia kevbe ikhuo gha re umwonmwen vbe ilele etin ne o kheke iran, kevbe ikhua gha re umwonmwen vbe ilele etin ne o kheke iran, kevbe wee iran vbe muegbe ne iran ya ru alaghodaro ne o nase ye aro oghe omwan vbe uwu ayan-egbe-omwan ne o kpolo se, Vbene a mie, wee otu arrioba hia yanren ne iran ya ku iro-kugbe yaba Akugbe Uhunmwun Evbo hia, ne atonmu gha re uyi kevbe agbarokoto ne a rhie ne etin emwin ne o kheke ne emwan vbe uwu arriegbe, Vbene a mie wee agbon hia renren wee etin nii hia ne o kheke ne omwan gha mween kevbe arriegbe oro re emwin ne o kpolo se kpataki na ya ru amuse ye eyan na, Rhunmwunda ona, nia IKO OKULUGBE Da kha wee IYEN EMWEN NA RRANREN OGHE ETIN HIA NE O KHEKE NE EMWAN GHA MWEEN Ze vbe uhunmwun emwi kpataki ne emwan hia, ke uhunmwun evbo hia mie, vbe iyeke ona wee domwande omwan, ke domwande otu vbe uwu evbo, ghi gha ka iyen emwen oghe etin nii ye ekhoe, ne iran hia vbodekode ya gha ma emwan emwin, na mie ehe na mie wee aru alaghodaro ye emwen na hia, okade-okade, vbe uwu Uhunmwun Evbo Kevbe adese okpevbo, na mie wee iran mween atamu ayerero kevbe agbaro-koto vbe ebu emwan arrioba hia kevbe ebu emwan ne o rre ikinkin ni ne rre ototo arrioba. Emwen Nokaro. Emwan ne agbon hia ne a biere, a bie iran noyan-egbe iran kevbe wee, umwon-mwen o ree etin hia ne o kheke iran khin. A ye ewaen kevbe ekhoe ne o maa wu iran, ne iran gha yin da egbe vbe orhion oghe eten-okpa. Emwen nogieva Dowande –omwan ore o mween etin ne o khekee kevbe a yaan-egbe omwan ovbehe. Iyen emwen na, vbe ne alughaen ke-alughaen i na rro, ne o dekaen ovbi evbo ne omwan khin, omwan fuofua ra okhui-khui okpia ra okhuo, ra ovbi evbo na ze, ugamwen, otu aze, ra otu eghaevbo, uhunmwun evbo ra oto evbo ne omwan ke rre, ukhu ne omwan mween, ubiemwe, ra emwin ovbehe hia. Levba-sevba, alughaen-ke alughaen ni khian gha rro vbekpa otu aze ne omwan ye, ototo evbo ne omwan ke rre, ra arrioba evbo ne o yaan egbe ere, arrioba edayi ra arrioba ne i mween ekhae ne egbe ere, ra evbo ne o rre ototo arrioba ovbehe. Emwen nogieha Domwande-omwan mween etin ne o ya gha rro, ne o gbare ne o yaan egbe ere ke ugue omwan. Emwen Nogiene Ai khian mu omwaikomwan ovien, ra ne o gha ga vbe uwu ovien; ovien kevbe eki ovien ore awa-abore rua vbe ode hia fere. Emwen Nogie-Isen. Ai khian ye etin mu omwankomwan gba na rii ore oya ne uden ne evbi; ra na ya oya ne o ma ke na ya ne omwan ne agbon re. Emwen Nogie-ehan. Domwande-omwan mween etin na ya ye ero vbe odaro uhi vbe eheikeihe ne o rhirhi gha ye. Emwen Nogie-ihinron Umwonmwen ore emwan hia khin vbe odaro uhi,kevbe wee iran vbe mween oghae umwonmwen vbe uwu agbaroghe oghe uhi vbe na i na ru ne eso aghi se esu rae. Emwan hia ore o kheke na ya ru asa umwonmwen gue hin na ya ru ne eso rae ne o rra uhi iyen emwen etin ne o kheke omwan na, kevbe emwikemwin ne o gha si omwan la okpa emwen nii. Emwen Nogie-erenren. Domwande-omwan mween etin vbe uwu atamu na ya gualo adolo vbe obo iko ezo nosekpe, vbe emwen ra uhi oghe eyoto etin na rhie ne vbe uwu ebe uhi. Emwen Nogie-ihinrin Ai khian de obo mu omwanikomwan, na ya etin mu ren khui, ra ne mu ren ye ewedo, ra na khu ere hin oto evbo ere rre. Emwen Nogie-igbe Domwande-omwan mween oghae umwonmwen ne o ya ye owa ezo na danmwen eho ezo ere vbene o kheke,vbe iko ekhaemwen ne o ta emwata, vbe a gha gualo oto emwin ne o ru, kevbe uhi ne o rra re. Emwen Nogie-oworo 1.Domwande-omwan ne a tie ere ezo wee o rra uhi emwin eso, o kheke ne wee na ye aro oma rrie abe ghe ere rhinrin ate do mien wee a lele uhi gui ezo nii vbe idagbo vbe uwu owa ezo; kevbe we emwanmwan rro na ya mudia ne ne o gui ezo nii. Aikhian mu omwaikomwan wee o rriabe rhunmwunda o ru emwin eso rria abakunu eso, ne o ma se na bu abe orukho gbe omwan ba, vbe ilele uhi oghe uhunmwun evbo, vbe eghe ne o rra uhi nii. Ai khian vbe bu abe irra uhi ne o kpolo gbe ne o ma kheke gbe omwan; sokpan na ye omwan abe ne o kheke vbe eghe ne o na rra uhi nii bu-ohien. Emwen Nogie-Iweva Ai khian mu omwanikomwan mudia vbe ne i na mween oto ere, na gha ta etafia emwin ekhokho ere, ye egbee ere, owa ere, ra ebe na gben gie ere, ra na vbe la uwu igbodan sa orho ye uyi ere kevbe ihe ukpo ere. Domwande-omwan mween etin oghae na ya rhie asa kevbe ugue uhi ne vbobo iran ni ta etafia, ra ni gbe odan ghe omwan. Emwen Nogie- Iwera 1.Domwande-omwan mween etin ne o gha ya gha rro zee vbe ne o yaan-egbe ere, ne o ya gha khian yo khian ree, kevbe etin ne o ya gha mween ehe ne o dia, vbe uwu odin oghe uhunmwun evboi ke uhunmwun evbo. Domwande-omwan mween etin ne o gha ya kpa vbe evbo-ike-evbo ne o rhirhi gha ye, ke evbo ere, gha rrie evbo ovbehe; kevbe ne o ya vbe werriegbe gha dee evbo ere Emwen Nogie-Iwene 1.Domwande-omwan mween etin vbe evbo ovbehe ne o ye, ne o ya gualo ugue ne egbe ere, hin obo ukpokpo kevbe oyanghan. Etin na i ra setin mien yi vbe ekpa ezo na tiere, ne o ma kaen irra uhi iwina otu aze, ra ne etin na mien yi, vbe uyinmwen ne o ma la uro emwanmwan iruemwin oghe Akugbe Uhunmwun Evbo hia. Emwen Nogie-Ekesugie 1.Domwande-omwa mween etin ne o gha ya gha re ovbievbo okpa. Ai khian lo etin ne o ma ke yan omwan ikomwan ya kha wee e ghi re ovbi evbo ne o wee iren khin; ra na vbe kha wee e i mween etin ne o ya fi ovbi evbo ne o wee iren khin werrie. Emwen Nogie-Eneirrovbugie 1.Ikpia-oba kevbe ikhuo-oba hia mween etin ne iran ya ye oronmwen, ne iran suen egbee oghe iran, vbe na i na mu idogban-dogban ne o kaen ehe na ke rre, ovbi evbo ne a khin, ra ugamwen na ye, gue iran ode. Iran mween etin umwon-mwen vbe oronmwen rre. Iran te la oronmwen, a ghi mien wee okpia nii kevbe okhuo nii kue yo esese ne iran ronmwen egbe. Egbee o re eyoto otu vbe uwu evbo, ne iran ye; kevbe wee o kheke ne evbo kevbe arrioba gha re ugue ne iran. Emwen Nogie-Ehairrovbugie 1.Domwande-omwan mween etin ne o ya yaan awa, yaan oto kevbe emwin ukhu ere hia, kevbe wee, iren kevbe emwan ovbehe setin koko yaan ren kugbe. Ai khian loo etin ikpanro ne o ma kheke ya mien omwanikomwan emwin enren (owa, oto, ukhu ere hia), na kha wee ei ghi re oghoe. Emwen Nogie-Evairrovbugie Domwande-omwan nween etin ne o gha rroo vbe ne o yaan egbe ere vbe rro, kevbe ugamwen; O mween etin oghe a yaan egbe omwan, etin ne o setin ya fi ugamwen ra iyayi ere werrie; kevbe ode ne oya ga werrie, iren okpa ra ke iren ke ivbi otu ovbehe de bare ru afiwerrie nii vbe ekhokho ra vbe azagba; ne o rhiema ode ne o ya ga, ra ode iyayi na ma emwin la, na ru emwin la na ru ugamwen la, kevbe igbaro koto. Emwen Nogie-Okpairrovbugie Domwande-omwan o re o mween etin a yaan egbe omwan ne o ya ze iro ekhoe ere kevbe emwen obo re; o mween etin ne o ya ta emwen ne o kore ekhoe rre vbe ne ai na ta etafia ye ore kevbe wee oghi gualo emwin ne o ho oghi mie onren oghi vbe ta emwin ne o ha ne o ta ma agbon, la uwu ehe ughughan na la na gue agbon guan, vbe ne i na mwen idobo. Emwen Nogie-ugie 1.Domwande-omwan re o mween etin a yaan gbe omwan oghe arukhuerre vbe uwu asikoko kevbe akoko rroo. Ai khian ye etin mu omwanikomwan ne o debaa otu okpa. Emwen Nogie-Okpayanugie 1.Domwande-omwan o re o mween etin ne o ya gha mween oghae vbe arrioba evbo ere le uwu aze emwan ni mien-guan. Domwande-omwan o re o mween etin umwon-mwen ne o ya gha re okpa vbe iwinna arrioba evbo ere. Aho oghe emwan hia o re o khian gha re eyoto oghe etin arrioba; aho naa o re o khian gha rhiema vbe eghe-keghe aze ne o la uhen ne o gha rre ne emwan hia na mween obo, kevbe we, oghi gha re aze ne a ru vbe ekhokho ra emwanmwan aze ovbehe na ru la urro. Emwen Nogie-Evayanugie Domwande-omwan zee vbe okpa vbe emwan evbo, o kheke ne o gha re na ru asa gue, kevbe wee ovbe mween oghae vbe uwu akugbe uhunmwan evbo, vbene obo oghe domwande arrioba see na ya ru emwin hia ne o kheke nee, nei mwen amaru ne o miehe na gha re ne o ghae, ne o gha mween alaghodaro vbe orhion. Emwen Nogie-Ehayanugie 1.Domwande-omwan mween etin ne o ya winna, ra etin ne o ya ze aro iwinna ne o gha winna, ne o mween igiode emwanmwan iwinna, ne o gha fu ere egbe rre, kevbe ne o gha rrie ugue ere vbe obo ai mwen iwinna. Domwande-omwan o re o kheke na hae osa umwonmwen na, ye umwonmwen ne iran winnae, vbe nai na ze na gha ghae na, kevbe nai ghae na. Domwande-omwan ne o winnaen, o kere ne o mien igho ne o khekee ye iwinna ne o winnaen, ne o gha so re ya gbaro ghe egbe ere o re ne o miehe na gha mween ado-gbano vbe arroo, kevbe ne o gha mween ode ovbehe ne o gha ya mien iyobo, deghe o kheke. Domwande-omwan mween etin ne o ya deba otu oseghe emwan iwinna, ne o mien ehe na gha mween asa gue iwinna ere. Emwen Nogie-Eneyanugie Domwande-omwan mween etin ne o ya hewe, deba omwan eghe iwinna kevbe eghe irhiede na hae osa yi. Emwen Nogie-Ekesogban 1.Domwande-omwan mween etin ne o gha ya gha rro vbe isoken, ne o gha rre egberanmwen, ofunmwegbe ne iren kevbe igie-owa ere, deba evbare, ukpon, owa na gha dia, kevbe ukhunmwun na ya gbaro ghe egbe, kevbe ugamwen ovbehe hia ne o kheke, ke emwin ne o gha ye egbe ko degha mien wee eghi mween iwinna, egbe ma rraan ren, setin ghi ru emwin rhokpa, okhionmaen ra emwin ovbehe na ya yin, nei ghi mwen ne obo iren ma se. O kere ne iye-omo-kevbe omo gha mween ode kpataki na gha ya gha gbaro ghe iran kevbe na ya ru iyobo ne iran. Emo hia fere na bie vbe oronmwen ra na ma bie uwu oronmwen, khian gha mween orhienrhien ugue okpa ne o kheke na emo hia vbene alughaen i na rro. Emwen Nogie-Eneirrovbogban 1.O kere ne domwande-omwan rue ebe. O kheke ne a mien wee ai ze igho ye iruemwin, agha rre mien wee owa iruemwin ne o koto see o re ai hae osa ye o. Emo hia fere, o re a khian yi uhi ere na we ne iran ye owa iruemwin ebe ne o ke oto. A gha kie owa ebe iruemwin ifuero ye oto, kevbe we a gha vbe kie owa iruemwin ne o yo see ye oto ne emo ni ruemwin ebe iran see omwan na ya rhie omwan obo. A khian mien wee a dia iruemwin ye ode ne o gha na rrie alaghodaro ne o gbae ne omwan, kevbe ne o ya uyi na rrie ne etin omwan wegbe kevbe ne ayanegbe omwan hia. Iruemwin ghi vbe fon irenmwin mu, a kue ne a gha yin kugbe vbe ose vbe adese uhunmwun evbo hia ke otu ugamwen. Osa ughughan, oghi vbe ru iyobo ne Akugbe Uhunmwun Evbo hia ne iran ya da emwanmwan iwinna ofunmwegbe yi ese. Evbi-bie emo mween etin ne iran ya ze aro iruemwin ne a gha rhie ne ivbi iran. Emwen Nogie-Ehairrovbogban Domwande-omwan mween etin ne o ya mween oghae vbe emwin-arre oghe evbo ne o ye, ne o rrie orhienrhien iwinna ifuezo, kevbe ne o vbe ghae vbe emwin alaghodaro ifuero ke o maa ne o ladian vbo. Domwande-omwan o re o mween etin na mien wee a ru asa kevbe ugue ne emwin ifuero ne o ru ra ebe ne o gben ladian. Emwen Nogie-Evairrovbogban O kheke domwande-omwan ne o gha mween oghae vbe emwanmwan oghe uhunmwun evbo na na gbenne iyen emwin ne o kaen etin ne omwan mween kevbe orhiegbe. Emwen Nogie-Okpairrovbogban Domwande-omwan o re o mween iwinna ne o ru ne evbo ne o ye ne o na yan uho wan ladian. Vbe omwan a gha loo etin ne ore oghoe kevbe ayaan-egbe-omwan ren, emwin ne ilele uhi khara okpa kekan o re o khian na gha gbe uhunmwun koto, rhunmwunda na mien wee a rrie ogho kevbe uyi ne etin kevbe ayaanegbe omwan oghe omwan ovbehe, na mien wee uyinmwen ne o gbae, a ru henne-henne kevbe omaa oghe evbo nii. Ai khian gha loo etin na kevbe ayaan-agbe omwan na vbe ode ne ogha na gbe odan ye emwanmwan iruemwin oghe Akugbe Uhunmwun Evbo hia. Emwen Nogie-ogban Emwin okpa i rro vbe uwu Iyen Emwen emwi na rhaan na ne o rhie etin ne arriobaikarrioba otuikotu omwaikomwan ne o ya ru emwikemwin ne o gha si ofuan ne etin kevbe ayaan-egbe omwan na mwanmwan ye uwu ere.	bin	Edo	bin	Latn	bin
Më 10 dhjetor të vitit 1948, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara nxori dhe shpalli Deklaratën e Përgjithshme mbi të Drejtat e Njeriut, tekstin e plotë të së cilës po e botojme në faqet që vijojnë. Mbas këtij akti historik, Asambleja ftoi të gjitha shtetet anëtare që ta shpallin tekstin e Deklaratës dhe të përpiqen që të përhapet, paraqitet, lexohet dhe të shpjegohet, sidomos në shkolla dhe institucione të tjera edukuese, në të gjitha vendet dhe shtetet pa marrë parasysh statusin e tyre politik. Teksti zyrtar i Deklaratës mund të gjindet në gjashtë gjuhë zyrtare të Kombeve të Bashkuara: angleze, frënge, kineze, ruse, spanjolle dhe arabe. DEKLARATA E PERGJITHSHME MBI TE DREJTAT E NJERIUT HYRJE Mbasi njohja e dinjitetit të lindur të të drejtave të barabarta dhe të patjetërsueshme të të gjithë anëtarëve të familjes njerëzore është themeli i lirisë, drejtësisë dhe paqes në botë; mbasi mosrespektimi dhe përbuzja e të drejtave të njeriut ka çuar drejt akteve barbare, të cilat kanë ofenduar ndërgjegjen e njerëzimit, dhe mbasi krijimi i botës në të cilën njerëzit do të gëzojnë lirinë e fjalës, të besimit dhe lirinë nga frika e skamja është proklamuar si dëshira më e lartë e çdo njeriu; mbasi është e nevojshme që të drejtat e njeriut të mbrohen me dispozita juridike, kështu që njeriu të mos jetë i shtrënguar që në pikën e fundit t'i përvishet kryengritjes kundër tiranisë dhe shtypjes; mbasi është e nevojshme që të nxitet zhvillimi i marrëdhënieve miqësore midis kombeve; mbasi popujt e Kombeve të Bashkuara vërtetuan përsëri në Kartë besimin e tyre në të drejtat themelore të njeriut, në dinjitetin dhe vlerën e personit të njeriut dhe barazinë midis burrave dhe grave dhe mbasi vendosën që të nxitin përparimin shoqëror dhe të përmirësojnë nivelin e jetës në liri të plotë; mbasi shtetet anëtare u detyruan që, në bashkëpunim me Kombet e Bashkuara, të sigurojnë respektimin e përgjithshëm dhe zbatimin e të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore; mbasi kuptimi i përbashkët i këtyre të drejtave dhe lirive është më i rëndësishëm për realizimin e plotë të këtij detyrimi; ASAMBLEJA E PERGJITHSHME shpall Këtë DEKLARATE TE PERGJITHSHME MBI TE DREJTAT E NJERIUT si ideal të përgjithshëm të cilin duhet ta arrijnë të gjithë popujt dhe të gjitha kombet, në mënyrë që çdo njeri dhe çdo organizëm shoqëror, duke pasur parasysh gjithmonë këtë Deklaratë, të përpiqet që, me anë të mësimit dhe edukimit, të ndihmonte në respektimin e këtyre të drejtave dhe lirive dhe që, me anë të masave progresive kombëtare dhe ndërkombëtare, të sigurohej njohja dhe zbatimi i tyre i përgjithshëm dhe i vërtetë, si midis popujve të vetë shteteve anëtare, ashtu edhe midis popujve të atyre territoreve që janë nën administrimin e tyre. Neni 1. Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta. Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri tjetrit me frymë vëllazërimi. Neni 2. Secili gëzon të gjitha të drejtat dhe liritë e parashtruara në këtë Deklaratë pa kurrfarë kufizimesh përsa i përket racës, ngjyrës, gjinisë, gjuhës, besimit fetar, mendimit politik ose tjetër, origjinës kombëtare a shoqërore, pasurisë, lindjes ose tjetër. Asnjë dallim nuk do të bëhet në bazë të statusit politik, juridik ose ndërkombëtar të shtetit ose vendit të cilit i përket çdo njeri, qoftë kur shteti ose vendi është i pavarur, qoftë nën kujdestari, qoftë jo vetëqeverisës ose që gjindet në çfarëdo kushtesh të tjera të kufizimit të sovranitetit. Neni 3. Gjithkush ka të drejtë të jetojë, të jetë i lirë dhe të ketë sigurimin vetjak. Neni 4. Asnjeri nuk duhet të mbahet si skllav ose çifçi; skllavëria dhe tregtia e skllevërve janë të ndaluara në të gjitha format. Neni 5. Asnjeri nuk duhet t'i nënshtrohet mundimit, veprimit ose dënimit të egër, jonjerëzor ose poshtërues. Neni 6. Gjithkush ka të drejtë që t'i njihet kudo personaliteti juridik. Neni 7. Të gjithë janë të barabartë para ligjit dhe kanë të drejtë pa asnjë diskriminim të mbrohen barabar nga ligji. Të gjithë kanë të drejtën për t'u mbrojtur barabar kundër çdo diskriminimi që cënon këtë Deklaratë, si dhe kundër çdo nxitje për një diskriminim të tillë. Neni 8. Gjithkush ka të drejtë për mjete juridike të frytshme para gjykatave kompetente kombëtare për veprimet me të cilat shkelen të drejtat themelore të garantuara nga kushtetuta ose ligjet. Neni 9. Asnjeri nuk duhet t'i nënshtrohet arbitrarisht arrestimit, ndalimit ose internimit. Neni 10. Gjithkush gëzon njëlloj të drejtën për një proces gjyqësor objektiv e publik para një gjykate të pavarur e të paanshme, në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të veta dhe për vendimin mbi çfarëdo lloj akuze penale. Neni 11. Kushdo që është i akuzuar për një vepër penale ka të drejtë të konsiderohet i pafajshëm deri sa të vërtetohet fajsia në bazë të ligjit dhe në një proces publik në të cilin ka pasur të gjitha garancitë e duhura për mbrojtjen e vet. Asnjeri nuk duhet të dënohet për veprime ose mosveprime të cilat nuk përbëjnë një vepër penale, sipas ligjeve kombëtare dhe ndërkombëtare, në kohën kur janë kryer. Gjithashtu nuk mund të vendoset një dënim më i rëndë nga ai që ka qenë zbatuar në kohën kur është kryer vepra penale. Neni 12. Asnjeri nuk duhet t'i nënshtrohet ndërhyrjes arbitrare në jetën, familjen, banesën ose korrespondencën vetjake, si dhe sulmeve kundër nderit dhe prestigjit personal. Gjithkush ka të drejtën të mbrohet nga ligji kundër ndërhyrjeve ose sulmeve të tilla. Neni 13. Gjithkush ka të drejtën e lirisë së qarkullimit dhe banimit brenda kufijve të çdo shteti. Gjithkush ka të drejtë të largohet nga cilido vend qoftë, përfshirë këtu edhe të vetin, si dhe të kthehet në vendin e vet. Neni 14. Gjithkush ka të drejtë të kërkojë dhe gëzoje në vende të tjera azil nga ndjekjet. Këtë të drejtë nuk mund ta gëzojë askush në rast se ndiqet për krime jopolitike ose për vepra në kundërshtim me qëllimet dhe parimet e Kombeve të Bashkuara. Neni 15. Gjithkush ka të drejtën e një shtetësie. Asnjeri nuk duhet të privohet arbitrarisht nga shtetësia e tij si dhe as nga e drejta që të ndërrojë shtetësinë. Neni 16. Burrat dhe gratë në moshë të pjekur kanë të drejtë të lidhin martesë dhe formojnë familje, pa kurrfarë kufizimi për sa i përket racës, shtetësisë ose besimit. Ata kanë të drejta të barabarta si në rastin e lidhjes së martesës, gjatë martesës si dhe në rast shkurorëzimi. Martesa duhet të lidhet vetëm me pëlqimin plotësisht të lirë të personave që do të martohen. Familja është bërthama e natyrshme dhe themelore e shoqërisë dhe ka të drejtën e mbrojtjes nga shoqëria dhe shteti. Neni 17. Gjithkush ka të drejtën të ketë pasuri, si vetëm ashtu edhe në bashkësi me të tjerët. Asnjeri nuk duhet të privohet arbitrarisht nga pasuria e tij. Neni 18. Gjithkush ka të drejtën e lirisë së mendimit, ndërgjegjes dhe besimit; kjo e drejtë përfshin lirinë e ndryshimit të besimit ose bindjeve dhe lirinë që njeriu, qoftë vetë ose në bashkësi me të tjerët, të shfaqë publikisht ose privatisht, besimin ose bindjen e vet me anë të dhënies së mësimeve, kryerjes së kultit dhe ceremonive fetare. Neni 19. Gjithkush ka të drejtën e lirisë së mendimit dhe të shprehjes; kjo e drejtë përfshin lirinë e mendimit pa ndërhyrje, si dhe lirinë e kërkimit, marrjes dhe njoftimit të informacionit dhe ideve me çfarëdo mjeti qoftë, pa marrë parasysh kufijtë. Neni 20. Gjithkush ka të drejtën e lirisë së mbledhjes dhe bashkimit paqësor. Asnjeri nuk duhet të detyrohet të bëjë pjesë në ndonjë bashkim. Neni 21. Gjithkush ka të drejtë të marrë pjesë në qeverisjen e vendit të vet, drejtpërdrejt ose me anë të përfaqsuesve të zgjedhur lirisht. Gjithkush ka njëlloj të drejtë të hyjë në shërbimet publike në vendin e vet. Vullneti i popullit është baza e pushtetit shtetëror; ky vullnet duhet të shprehet në zgjedhje periodike dhe të lira të cilat duhet të jenë të përgjithshme dhe votimi i barabartë, si dhe me votim të fshehtë ose sipas procedurës përkatëse të votimit të lirë. Neni 22. Si anëtar i shoqërisë, gjithkush ka të drejtën e sigurimit shoqëror dhe realizimit të të drejtave ekonomike, sociale, kulturore të domosdoshme për dinjitetin e vet dhe për zhvillimin e lirë të personalitetit, me ndihmën e shtetit dhe bashkëpunimit ndërkombëtar dhe në përputhje me organizimin dhe mundësitë e çdo shteti. Neni 23. Gjithkush ka të drejtën për punë, të zgjedhë lirisht profesionin, të ketë kushte të favorshme pune dhe të jetë i mbrojtur nga papunësia. Gjithkush, pa kurrfarë diskriminimi, ka të drejtë që për punë të njëjtë të marrë rrogë të njëjtë. Gjithkush që punon ka të drejtën për një shpërblim të drejtë dhe favorshëm, në mënyrë që t'i sigurojë atij dhe familjes së tij një jetë që i përgjigjet dinjitetit njerëzor dhe, në qoftë se do të jetë e nevojshme ky shpërblim të plotësohet edhe me mjete të tjera të sigurimit shoqëror. Gjithkush ka të drejtë të formojë sindikatë and të bëjë pjesë në të për mbrojtjen e interesave të veta. Neni 24. Gjithkush ka të drejtë për pushim dhe kohë të lirë, duke përfshirë kufizimin e arsyeshëm të orarit të punës dhe pushimin e paguar periodik. Neni 25. Gjithkush ka të drejtë për një nivel jetese të mjaftueshëm i cili t'i përgjigjet shëndetit dhe jetës së përshtatshme si të atij personalisht, ashtu edhe të familjes së tij, duke përfshirë ushqimin, veshmbathjen, banesën, kujdesin mjeksor dhe shërbimet e nevojshme sociale, si edhe të drejtën për të qenë i siguruar në rast sëmundjeje, papunësie, vejanie, pleqërie dhe raste të tjera të humbjeve të mjeteve për jetesë për shkak të rrethanave të pavarura nga vullneti i tij. Nënat dhe fëmijët kanë nevojë për kujdes dhe ndihmë të posaçme. Të gjithë fëmijët, të lindur brenda ose jashtë martese, gëzojnë të njëjtat mbrojtje sociale. Neni 26. Gjithkush ka të drejtën e shkollimit. Arsimi duhet të jetë falas, të paktën në shkollat fillore dhe të ulta. Arsimi fillor është i detyrueshëm. Arsimi teknik dhe profesional duhet të zgjerohet e arsimi i lartë duhet t'u bëhet i mundshëm të gjithëve në bazë të aftësisë. Arsimi duhet të drejtohet nga zhvillimi i plotë i personalitetit të njeriut dhe nga forcimi i respektimit të të drejtave të njeriut dhe lirive themelore. Ai duhet të nxisë kuptimin, tolerancën dhe miqësinë midis të gjithë popujve, grupeve të racave dhe besimeve, si dhe veprimtarinë e Kombeve të Bashkuara për ruajtjen e paqes. Të drejtën për të zgjedhur llojin e arsimit për fëmijët e tyre e kanë në rradhë të parë prindërit. Neni 27. Gjithkush ka të drejtë të marrë pjesë lirisht në jetën kulturore të bashkësisë, të gëzojë artet dhe të përfitojë nga përparimi shkencor dhe dobitë e tij. Gjithkush ka të drejtë të mbrojë interesat morale dhe materiale, që rrjedhin nga çdo krijimtari shkencore, letrare dhe artistike, autor i të cilave është ai vetë. Neni 28. Gjithkush ka të drejtë për një rend shoqëror dhe ndërkombëtar në të cilin mund të realizohen plotësisht të drejtat dhe liritë e shpallura në këtë Deklaratë. Neni 29. Gjithkush ka detyrime vetëm ndaj asaj bashkësie në të cilën është i mundur zhvillimi i lirë dhe i plotë i personalitetit të tij. Në ushtrimin e të drejtave dhe lirive të veta, gjithkush do t'u nënshtrohet vetëm atyre kufizimeve të cilat janë parashikuar me ligj, ekskluzivisht me qëllim që të sigurohet njohja dhe respektimi i nevojshëm i të drejtave dhe lirive të të tjerëve e që të plotësohen kërkesat e drejta të moralit, rendit publik dhe mirëqenies së përgjithshme në shoqërinë demokratike. Këto të drejta dhe liri nuk mund të zbatohen në asnjë rast kundër qëllimeve dhe parimeve të Kombeve të Bashkuara. Neni 30. Asgjë në këtë Deklaratë nuk mund të interpretohet si e drejtë e një shteti, grupi apo personi për të kryer çfarëdo veprimtarie ose për të bërë një akt drejtuar kundër çdo të drejte ose lirie të shpallur në këtë Deklaratë.	als	Albanian, Tosk	als	Latn	als
OMUSHANGWA GWAAYEHE GUUTHEMBA WOMUNTU Oohaputetekeli Uuna mpoka pwa taambwa ko esimano lyomuntu pavalo nuuthikepamwe osho wo uuthemba wopaumwene waantu ayehe yomezimo lyuuntu ogwo omukanka gwemanguluko, uuyuki nombili muuyuni. Uuna mpoka uuthemba womuntu inaau simanekwa nowa dhinika e tau tanaukile monkalo yuupwidhi mboka tau yono po eiuvo lyuuntu nonkalo moka aantu taa ka nyanyukilwa nokukala ye na emanguluko lyokupopya neitaalo osho wo emanguluko kuutile nokoompumbwe ongoshilalakanenwa sha simana shaantu ayehe. Uuna mpoka sha pumbiwa opo omuntu kaa thiminikwe a hogolole ongonkatu yahugunina opo a ninge oshipotha mokukondjitha uuhepeki nethiminiko, opo uuthemba wuuntu wu gamenwe pampango. Uuna mpoka sha pumbiwa okuhumitha komeho ekoko Iyekwatathano Iyopankalathano ewanawa pokati kiigwana. Uuna aantu yIigwanahangano mEkotampango yu ulika einekelo Iyawo muuthemba womuntu, mondilo nomondjundo yuuntu womuntu nuuthikepamwe wuuthemba waakiintu naalumentu noya tokola okuhumitha komeho eputuko Iyopankalathano osho wo omuthika omwaanawa gwonkalamwenyo memanguluko Iya andjagana. Uuna Iilyo yIilongo ya uvuneka kutya oya adha mekwatathano nIigwanahangano ehumithokomeho Iyaayehe Iyuuthemba womuntu osho wo ekota Iyemanguluko. Uuna mpoka pe na euvoko Iyuuthemba mbuka nemanguluko nena osha simana noonkondo nosho egwanitho Iyeuvaneko. Onkene Omutumba gwAayehe gwligwanahangano ogwa tokola Omushangwa nguka gwAayehe gUuthemba wOmuntu gu kale omuthika tagu lalakanenwa kaantu ayehe monkalathano ayihe, mokudhimbulukwa aluhe Omushangwa nguka nokulalakanena okulonga nokuputudha opo ku simanekwe uuthemba nemanguluko moonkatu dha huma komeho, dhopashigwana nodhomuuyuni opo ku shilipalekwe nokutulwe miilonga mokati kaantu ylilongo mbyoka yi li iilyo osho wo maantu yiilongo yilwe kohi yomapangelo gawo. Okatopolwa 1 Aantu ayehe oya valwa ye na emanguluko noye na ondilo yi thike pamwe osho wo uuthemba. Oye na omaipulo goondunge neiuvo onkene naa kalathane mombepo yuumwainathana. Okatopolwa 2 Omuntu kehe oku na omauthemba nemanguluko ndyoka Iya tumbulwa mOmushangwa nguka nopwaa na ondjoolola yasha ngashi omuhoko, olwaala, uundume, elaka, elongelokalunga, opolotika nenge omadhiladhilo galwe gopashigwana nenge gopankalathano, geliko, gevalo nenge gomuthika monkalathano. Ishewe itaku ningwa ondjoolola yopapolitika, yepangelo ndyoka tali mu pangele nenge omuthika gwe gwopaigwana nenge pehala Iyanakukala, ngele oku li kuye mwene, metonatelo Iya gulwe iti ipangele nenge e li pehala a ngambekelwa po. Okatopolwa 3 Omuntu kehe oku na uuthemba womwenyo, emanguluko negameno Iyuuntu. Okatopolwa 4 Kape na nando omuntu e na okuningwa omupika nenge a kale muupika; uupika nelanditho Iyaapika olya keelelwa pamikalo adhihe. Okatopolwa 5 Hamuntu ta hepekwa nenge omahepeko gontumba geshundulo omawinayi. Okatopolwa 6 Omuntu kehe oku na uuthemba wokutaambwa ko kehe mpoka ongomuntu komeho goveta. Okatopolwa 7 Aantu ayehe oye thike pamwe komeho goveta noye na okugamenwa shi thike pamwe nopwaa na okatongo koveta. Ayehe oye thike pamwe mokugamenwa kokatongo kehe hoka taka yono Omushangwahokololo nguka osho wo omahongaidho kehe gokatongo. Okatopolwa 8 Omuntu kehe oku na uuthemba wokugwanithilwa po (remedy) kohofa yi na edhina ewanawa uuna uuthemba we mboka wu li mekotampango nenge moveta tau yonwa. Okatopolwa 9 Hamuntu ta kwatwa owala nenge te edhililwa nenge ta yi muupongekwa pwaa na omatompelo. Okatopolwa 10 Omuntu kehe oku na uuthemba wuuthikepamwe wokupulakenwa montaneho kohofa yaana mbinga, mokuutha uuthemba we niinakugwanithwa ye nosho wo omapangulo agehe tage mu ningilwa. Okatopolwa 11 Kehe gumwe ta pewa ombedhi omolweyono oku na uuthemba okutalika ko ongomukeenandjo sigo uuna ndoka sha monika kutya olcu na ondjo paveta nopapangulo lyomontaneho mpoka e na eethelo lyomakwatho agehe goku mu gamena. Kape na nando omuntu e na okweedhililwa pwaa na etompelo lyopaveta yomoshilongo nenge yopaigwana, pethimbo ndyoka eyono Iya ningwa. No itaaku gandjwa wo egeelo li vule eyono. Okatopolwa 12 Inashi pitikwa okwiidhopa miinima yopaumwene, yomezimo, yomegumbo nenge yomoontumwafo, nenge okushundula edhina Iye. Omuntu kehe oku na uuthemba wokugamenwa koveta komaidhopo mo nenge omahindo ga tya ngaaka. Okatopolwa 13 Omuntu kehe oku na uuthemba wemanguluko Iyokweenda nokukala meni lyoongamba dhoshilongo shoka e li. Omuntu kehe oku na uuthemba wokuthiga po oshilongo kehe, mwa kwatelelwa she, nokugalukila koshilongo she. Okatopolwa 14 Omuntu kehe oku na uuthemba wokukonga nokweedhililwa moshilongo shilwe opo kaa hepekwe. Uuthemba mbuka inau dhimbulukiwa uuna omuntu ta pewa egeelo kaali na sha neyono Iyopapolitika nenge keyon'o Iyaa na sha nelalakano nomakankameno gIigwanahangano. Okatopolwa 15 Omuntu kehe oku na uuthemba wuukwashigwana. Kape na nando omuntu e na okutindilwa uukwashilongo we nenge okulundulula uukwashigwana we. Okatopolwa 16 Aalumentu naakiintu yomimvo dha gwana po, nopwaa na engambeko omolwomalwaala gawo, uukwamuhoko nenge elongelokalunga oye na uuthemba wokuhokana nokuninga egumbo. Oye na uuthemba wuuthikepamwe uuna taa yi moondjokana, uuna ye li mo nuuna tayi teka po. Ondjokana otayi ningwa ashike nezimino Iya manguluka nolyuudha Iyaaihomboli. Ezimo (fimily) olyo oshinima shesiku kehe shomonkalathano noshi na uuthemba wokugamenwa konkalathano nepangelo. Okatopolwa 17 Omuntu kehe oku na uuthemba wokukala neliko Iye mwene osho wo okukala mokati kayalwe. Hamuntu ta kuthwa eliko Iye. Okatopolwa 18 Omuntu kehe oku na uuthemba wemanguluko Iyomadhiladhilo neiuvo osho wo elongelokalunga; uuthemba mbuka owa kwatelela mo emanguluko Iyokulundulula elongelokalunga nenge eitaalo, osho wo emanguluko paumwene nenge pangundu nayalwe montaneho nenge paumwene okuholola eitaalo lye pakulonga, pakutula miiloga nenge okuninga elongelokalunga. Okatopolwa 19 Omuntu kehe oku na uuthemba womadhiladhilo noku ga popya mo; uuthemba mbuka owa kwatelela mo emanguluko okukala nomadhiladhilo gontumba nopwaa na etompakanitho, osho wo okupewa nokugandja uuyelele nomadhiladhilo tadhi ziilile miikundaneki yoludhi kehe. Okatopolwa 20 Omuntu kehe oku na uuthemba wokuninga iigongi mombili nekwatathano naantu. Hamuntu ta thiminikwa opo a ye mehangano Iyontumba. Okatopolwa 21 Omuntu kehe oku na uuthemba wokulonga mepangelo lyoshilongo shawo, paukililo nenge pahololo Iya manguluka. Omuntu kehe oku na uuthemba wokukwathela shi thike pamwe komayakulo gepangelo gomoshilongo she. Ehalo Iyaantu olyo tali kala omukanka gwepangelo Iyepangelo; ndika ota li ulikwa pokathimbo nokathimbo mehogololo Iyoshili ndyoka Iyaayehe tali ningwa paumbapila womeholamo nenge pamukalo gwa faathana gwa manguluka. Okatopolwa 22 Omuntu kehe, oku na uuthemba womafutilo ngele okwa kulupa nenge a mona oshiponga moshilongo she nenge paigwana shi na sha nehangano nenge noonza dhoshilongo, nekonomi, nonkalathano nomithigululwakalo mboka itaa vulu okukala kee wu na omolwondilo ye nekoko Iye Iya manguluka Iyuuntu we. Okatopolwa 23 Omuntu kehe oku na uuthemba wokulonga, okukonga iilonga memanguluko, okukala monkalo ombwanawa yomiilonga negameno kokwaakala niilonga. Omuntu kehe, pwaa na ondjoolola, oku na uuthemba wokufutwa shi thike pamwe pailonga yi thike pamwe. Omuntu kehe ngoka ha longo okuna uuthemba wohufutwa pauyuuki opo a vule okwiihupitha ye mwene negumbo Iye ngashi omuntu e na okukala nokugwedhelwa ko ongegameno Iyomonkalathano. Omuntu kehe oku na uuthemba wokutota nokuninga oshilyo shehangano Iyaaniilonga opo a gamene uuwanawa we. Okatopolwa 24 Omuntu kehe oku na uuthemba wokuvululukwa, osho wo okulonga ootundi dha yeleka nokukala e na omafudho ye ta futwa. Okatopolwa 25 Omuntu kehe oku na uuthemba womuthika omwaanawa gwonkalamwenyo gwa yeleka uukolele nonkalo ombwanawa ye mwene noyaanegumbo Iye, mwa kwatelelwa iikulya, iizalomwa, egumbo nesiloshimpwiyu Iyopaunamiti osho wo omakwatho galwe gopankalathano, osho wo uuthemba wokufutilwa uuna kee na iilonga, ta alukwa, a lemana, a silwa, a kulupa nenge kee na we ompito yo- kwiihupitha. Oomeme nuunona oye na uuthemba wokusilwa oshimpwiyu. Aanona ayehe, kutya oya valwa kondje yondjokana, oye na okusilwa oshimpwiyu shi thike pamwe. Okatopolwa 26 Omuntu kehe oku na uuthemba wokulongwa. Elongo nali kale andola itaa li futilwa poongundu dhopetameko. Elongo Iyopetameko ota li kala tali dhengele. Elongo Iyuungomba nolyeithano naga kale ge egulukila ayehe nelongo wo Iyopombanda nali kale wo Iye egulukila ayehe shi nasha nomuthika. Elongo ota li kala li na elalakano Iyekoko Iyuuntu wu udha nokukoleka esimaneko Iyuuthemba womuntu nemanguluko. Ota li ka humitha komeho etseyathano. eidhidhimikilathano nuukuuume pokati kiigwana, omihoko nenge oongundu dhomalongelokalunga. Ota dhl ka humitha ko wo iilonga yIigwanahangano yokukaleka po ombili. Aakuluntu oye na uuthemba wokuhogolola oludhi Iwelongo ndyoka ya hala li gandjwe kaanona yawo. Okatopolwa 27 Omuntu kehe oku na uuthemba pamanguluko okwiitula miinima yomithigululwakalo yomomudhingoloko gwe, okunyanyukilwa iilonga yuunongo nokupaathana owino wuunongononi nuuwanawa wawo. Omuntu kehe oku na uuthemba wokugamenwa keihumbato osho wo naashoka a ninga ye mwene kutya nee oshopaunongononi, shopaunamambo nenge pailonga yiikaha uuna oye e li po omuningi nenge omushangi. Okatopolwa 28 Omuntu kehe oku na uuthemba welandulathano Iyopankalathano nolyomuuyuni moka uuthemba nemanguluko ndyoka Iya popiwa mOmushangwa nguka li na okugwanithwa. Okatopolwa 29 Omuntu kehe oku na iinakugwanithwa monkalo moka e li mo moka awike uuntu we tau vulu okukoka memanguluko nomegwaneno. Mokulongitha uuthemba we nemanguluko, omuntu kehe oku na okukala e na oongamba ngashi tadhi uthwa koveta opo ku gamenwe nokusimanekwe uuthemba nemanguluko Iya yalwe osho wo ku gwanithwe oompumbwe, elandulathano nonkalonawa yomonkalathano yuudemokoli. Uuthemba mbuka nemanguluko inau tulwa miilonga kondje yelalakano nomakankameno gIigwanahangano. Okatopolwa 30 Inaku tolokwa nando sha meuvathano ndika kutya otashi gandja uuthemba kOshilongo kehe, ogundu yaantu okugandja uuthemba washa okwiitula miinima yi na elalakano Iyokuteya po uuthemba washa nemanguluko ndyoka Iya popiwa muka.	ndo	Ndonga	ndo	Latn	ng
دۇنيا كىشىلىك ھوقۇقى خىتابنامىسى سۆز بېشى ئىنسانلار ئائىلىسىنىڭ بارلىق ئەزالىرنىڭ ئۆزىگە خاس ئىززەت-ھۆرمىتىنى شۇنىڭدەك ئۇلارنىڭ باراۋەر ۋە تەۋرەنمەس ھوقۇقىنى ئەتراپ قىلىشنىڭ دۇنياۋى ئەركىنلىك، ھەققانىيەت ۋە تىنچلىقنىڭ ئاساسى ئىكەنلىكى، كىشىلىك ھوقۇقىغا ئېتىبارسىز قاراش ۋە ھاقارەت كەلتۈرۈش ئەۋج ئېلىپ كىشىلەرنىڭ ۋىجدانىنى بولغايدىغان ياۋۇز زوراۋانلىققا ئايلانغانلىقى، ھەممە ئادەم سۆز ئەركىنلىكى ۋە ئېتىقاد ئەركىنلىكىدىن بەھرىمەن بولىدىغان ھەمدە ۋەھىمە ۋە نامراتلىقتىن خالىي بولىدىغان دۇنيانىڭ يېتىپ كېلىشى ئاددىي خەلقنىڭ ئالىي ئارزۇسى دەپ ئېلان قىلىنغانلىقى، ئىنسانلانىڭ ئىلاجىسىزلىقتىن زوراۋانلىق ۋە زۇلۇم ئۈستىدە ئىسيان كۆتۈرىمىز دەپ تەۋەككۇلىگە ھەرىكەت قىلىپ يۇرمەسلىكى ئۈچۈن، كىشىلىك ھوقۇقىنى قانۇن ئارقىلىق ئىدارە قىلىش يولى بىلەن قوغداش زۆرۈر بولغانلىقى، دۆلەتلەر ئارا دوستلۇق مۈناسىۋىتىنىڭ تەرەققىياتىنى ئالغا سۈرۇش زۆرۈرلۇكى، بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلارتىغا ئەزا دۆلەتلەر خەلقىنىڭ بىرلەشكەن دۆلەتلەر خارتىيىسىدە ئۆزلىنىڭ ئاساسي كىشىلىك ھوقۇقى، ئىسانىي ئىززەت-ھۆرمىتى ۋە قەدىر-قىممىتى شۇنىڭدەك ئەر-ئاياللارنىڭ باراۋەرلىك ھوقۇقى توغرىسىدىكى ئەرقىدىسىنى قايتا تەكىلتىگەنلىكى ھەمدە بىر قەدەر چوڭ ئەركىنلىك ئاساسىدا جەمئىيەتنىڭ يۇكسىلىشى ۋە تۇرمۇش دەرىجىسىنىڭ ياخسىلىنىشىنى ئالغا سۈرۈشكە بەل باغلىغانلىقى. ئەزا دۆلەتلەرنىڭ بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى بىلەن ھەمكارلىشىپ، كىشىلىك ھوقۇقى ۋە ئاساسىي ئەركىنلىكنىڭ ئومۇميۇزلۇك ھۆرمەتلىنىشى ۋە ئەمەلگە قويۇلۇشىنى ئالغا سۈرۈش يولىدا قەتئىي ئىرادىگە كەلگەنلىكى، ئاشۇ ھوقۇق ۋە ئەركىنلىكنى ئومۇميۇزلۇك چۇشىنىشنىڭ شۇ قەتئىي ئىرادىنىڭ تولۇق ئەمەلگە ئاشۇرۇلۇشىغا مۇھىم تەسىر كۆرسىتىدىغانلىقى، كۆزدە تۇتۇلغاچقا، ھازىر يىغىن، بارلىق خەلق ۋە بارلىق دۆلەت تىرىشىپ ئەمەلگە ئاشۇرىدىغان ئورتاق ئۆلچەم سۈپىتىدە مۇشۇ دۇنيا كىشىلىك ھوقۇقى خىتابنامىسىنى ئېلان قىلىدۇ. ھەر بىر ئادەم ۋە ئىجتىمائىي ئاپپاراتنىڭ مۇشۇ خىتابنامىنى ھەر دائىم ئەستە چىڭ ساقلاپ، تەلىم ۋە تەربىيە ئارقىلىق ھوقۇق ۋە ئەركىنلىكنىڭ ھۆرمەتلىنىشنى تىرىشىپ الغا سۈرۈشى ھەمدە دۆلەتلەرنىڭ ۋە خەلقئارانىڭ تەدرىجىي ئىلگىرىلەش تەدبىرلىرى ئارقىلىق ئاشۇ ھوقۇق ۋە ئەركىنلىكنىڭ ئەزا دۆلەتلەرنىڭ ئۆزىدىكى خەلق ئارىسىدا شۇنىڭدەك شۇ دۆلەتلەرنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىدىكى زېمىنىدا ياشايدىغان خەلق ئارىسىدا ئومۇميۈزلۈك ۋە ئۇنۇملۇك ئەتىراپ قىلىنىشى ۋە ئەمەلگە قويۇلۇشىنى ئۇمىد قىلىدۇ: 1 ماددا ھەممە ئادەم زانىدىنلا ئەركىن، ئىززەت-ھۆرمەت ۋە ھوقۇقتا باپباراۋەر بولۇپ تۇغۇلغان. ئۇلار ئەقىلغە ۋە ۋىجدانغا ئىگە ھەمدە بىر-بىرىگە قېرىنداشلىق مۇناسىۋىتىگە خاس روھ بىلەن موئامىلە قىلىشى كېرەك. 2 ماددا ھەممە ئادەم مۇشۇ خىتابنامىدە قەيت قىلىنغان بارلىق ھوقۇق ۋە ئەركىنلىكتىن بەھرىمەن بولۇش سالاھىيىتىگە ئىگە. ئۇلار ئىرقى، رەڭگى، جىنسى، تىلى، دىنى، سىياسىي قارىشى ياكى باشقا قارىشى، دۆلەت تەۋەلىكى ياكى ئىجتىمائىي كېلىپ چىقىشى، مۈلكى، تۇغۇلۇشى ياكى باشقا سالاھىيىتى جەھەتتىن قىلچە پەرقلەنمەيدۇ. ئۇنىڭ ئۇستىگە ھەممە ئادەم ئوزى تەۋە دۆلەت ياكى زېمىننىڭ سياسىي، مەمۇرىي لاكى خەلقئارا ئورنىنىڭ ئوخشاش بولماسلىقى بىلەن پەرقلەنمەيدۇ. بۇ زېمىننىڭ مۇستەقىل زېمىن، ۋاكالىتەن باشقۇرۇلۇۋاتقان زېمىن، ئاپتونومىيىسىز زېمىن ياكى باشقا ھەرقانداق ىگىلىك ھوقۇقىغا چەك قويۇلغان ھالەتتىكى زېمىن بولۇشىدىن قەتئىينەزەر. 3 ماددا ھەممە ئادەم ھاياتلىقتىن، ئەركىنلىكتىن ۋە جىسمانىي بىخەتەرلىكتىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق. 4 ماددا ھەرقانداق ئادەمنى قۇل قىلىشقا ياكى قۇل قاتارىدا ئىشلىتىشكە بولمايدۇ. ھەرقاندقاق شەكىلدىكى قۇللۇق توزۇمنىمۇ، قۇللارنى ئېلىپ-سېتىشنىمۇ مەنئى قىلىش كېرەك. 5 ماددا ھەرقانداق ئادامنى رەھىمسىزلىك بىلەن قىيناشقا ياكى ۋەھشىي، ئىنسانىيەتسىز ياكى جاقارەت خاراكتېرلىك مۇئامىلىگە ياكى جازاغا دۇچار قىلىشقا بولمايدۇ. 6 ماددا ھەممە ئادەم ھەرقانداق جايدا قانۇن ئالدىدىكى كىشىلىك ئىززىتىنى ئېتىراپ قىلدۇرۇشقا ھوقۇقلۇق. 7 ماددا ھەممە ئادەم قانۇن ئالدىدا بابباراۋەر ھەمدە قىلچە كەمسىتىلمەي، قانۇننىڭ باراۋەر قوغدىشىدىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق. ھەممە ئادەم مۇشۇ خىتابنامىگە خىلاپ ھەرقانداق كەمسىتىشتىن ۋە مۇشۇنداق كەمسىتىشكە تۇرتكە بولىدىغان قىلمىشنىڭ زىيانكەشلىكدىن ساقلىنىش ۈچۈن، باراۋەر قوغداشتىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق. 8 ماددا ھەرقانداق ئادەم ئوزىنىڭ ئاساسىي قانۇن ياكى قانۇنلار بەخش ئەتكەن اساسىي ھوقۇقى زىيانكەشلىككە ئۇچرىغاندا، لاياقەتلىك دۆلەت سوتى ئارقىلىق بۇنداق زىيانكەشلىك ھەرىكىتىدىن ئۇنۇملۇك قۇتۇلۇپ قېلىشقا ھوقۇقلۇق. 9 ماددا ھەرقانداق ئادەمنى ھەرقانداق شەكىلدە قولغا ئېلىشقا، نەزەر بەنت قىلىشقا ياكى سۈرگۈن قىلىشقا بولمايدۇ. 10 ماددا ھەممە ئادەم مۇستەقىل ھەم خالىس سوتنىڭ ئادىل ۋە ئوچۇق سوراق قىلىشى بىلەن ئۆزىنىڭ ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتىنى مۇئەييەنلەشتۇرۇشكە ھەمدە ئۆزىگە قويۇلغان ھەرقانداق جىنايى ئەيىبنى ئېنىقلىۋېلىشقا پۈتۈنلەي ھوقۇقلۇق. 11 ماددا جىنايى ئىشلار بىلەن ئرز قىلىنغانلىكى ادەم ئقلاش جەھەتتە لازىملىق بارلىق كاپالەتكە ئېرىشكەن ئاشكارا سوتتا جىنايىتى بارلىى قانۇن بويىچە دەلىللەنگىچە گۇناھسىز دەپ قارىلىشقا ھوقۇقلۇق. ھەرقانداق ئادەمنىڭ ھەرقانداق قىلمىشى ياكى قىلمىشسىزلىقى سادىر بولغان ۋاقتىدا دۆلەت قانۇنى ياكى خەلقئارا قانۇن بويىچە جىنايى ئىشلار جىنايىتىنى شەكىللەندۇرمىكەن بولسا، جىنايى ئىشلار جىنايىتىنى ئۆتكۈزگەن دەپ ھۆكۈم چىقىرىشقا بولمايدۇ. جىنايى جازا جىنايەت ئۆتكۈزگەندە تەتبىق قىلىندىغان قانۇندىكى بەلگىلىمىلەردىكىدىن ئېغىرلىتىۋېتىلسە بولمايدۇ. 12 ماددا ھەرقانداق ئادەمنىڭ خۇسۇسىي تۇرمۇشىغا، ئاىلىسىگە، تۇرالغۇ جايىغۇ ۋە خەت-ئالاقىسىگە خالىغانچە ئارىلىشىۋېلىشقا بولمايدۇ. ئۇنىڭ شەنى ۋە شۆھرىتىگە ھۇجۇم قىلىشقا بولمايدۇ. بۇنداق ئارىلىشىشتىن ياكى ھۇجۇمدىن ساقلىنىش ئۈچۈن، ھەممە ئادەم قانۇننىڭ قوغدىشىدىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق. 13 ماددا ھەممە ئادەم ھەرقايسى دۆلەتلەرنىڭ زېمىنىدا ئەركىن كوچۇشكە ۋە ئولتۇراقلىشىشقا ھوقۇقلۇق. ھەممە ئادەم ھەرقانداق دۆلەتتىن كېتىشكە، جوملىدىن ئۆز دۆلىتىدىن كېتىشكە ھوقۇقلۇق ھەمدە ئۆزىنىڭ دۆلىتىگە قايتىپ كېلىشكە ھوقۇقلۇق. 14 ماددا ھەممە ئادەم زىيانكەشلىكتىن ساقلىنىش ئۈچۈن، باشقا دۆلەتلەردە پاناھ تىلەشكە ۋە پاناھلىنىشقا ھوقۇقلۇق. ھەقىقەتەن غەيرىي سىياسىي جىنايەت ياكى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ اساسىي مەقسىتى ۋە پرىنسىپىغا خىلاپ قىلىش بىلەن ئەيىبلەنگەن ئەھۋال استىدا، بۇنداق ھوقۇقتىن پايدىلىنىشقا بولمايدۇ. 15 ماددا ھەممە ئادەم دۆلەت تەۋەلىكىدىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق. ھەرقانداق ئادەمنى دۆلەت تەۋەلىكىدىن خالىغانچە مەھرۇم قىلىشقا بولمايدۇ. ۇنىڭ دۆلەت تەۋەلىكىنى ئۆزگەرتىش ھوقۇقىنى ئىنكار قىلىشقىمۇ بولمايدۇ. 16 ماددا ياش قورامىغا يەتكەن ئەر-ئاياللار ئىرق. دۆلەت تەۋەلىكى ۋە دىن جەھەتتىن ھەرقاندقا چەكلىمىگە ئۇچرىماي، تويلىشىشقا ۋە ئۆي تۇتۇشقا ھوقۇقلۇق. ئۇلار نىكاھ جەھەتتە، توي قىلغان مەزگىلدە ۋە نىكاھ توختىمى بىكار قىلىنغاندا، باراۋەر ھوقۇققا ئىگە بولۇشى كېرەك. ئەر تەرەپ بىلەن ئايال تەرەپنىڭ ئىختىيار قىلىشى ۋە تامامەن ماقۇل بولۇشى ئارقىسىدىلا توي قىلىشقا بولىدۇ. ئائىلە تەبىئىي ۋە ئاساسىي ئىجتىمائىي بىرلىك، ئو جەمئىيەت ۋە دۆلەت تەرپىدىن قوغدىلىشقا تېگىشلىڭ. 17 ماددا ھەممە ئادەمنىڭ مۈلۈككە ئوڭچە ئىگىدارلىق قىلىش ھوقۇقى شۇنىڭدەك باشقىلار بىلەن شېرىكلىشىپ ئىگىدارلىق قىلىش ھوقۇقى بولۇشى كېرەك. ھەرقانداق ئادەمنى مال-مۈلكىدىن خالىغانچە مەھرۇم قىلىشقا بولمادۇ. 18 ماددا ھەممە ئادەم ئىدىيىۋى، ۋىجدانىي ۋە دىنىي ئەركىنلىك ھوقۇقىغق ئىگە: بۇ ھوقۇق شۇ ئادەمنىڭ ئۆزىنىڭ دىنىنى ياكى ئېتىقادىنى ئۆزگەرتىش ئەركىنلىكىنى شۇنىڭدەك ئۆزىنىڭ دىنى ياكى ئېتىقادىنى دىنىي ئېقىدە، ئەمەلىيەت، ناماز-ئىبادەت ۋە ئەمرىمەرۇپ ئارقىلىق يالغۇز ياكى ئۆم، ئاشكارا ياكى مەخپىي ئىپادىلەش ئەركىنلىكىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. 19 ماددا ھەممە ئادەم ئۆز تەشەببۇسىنى بىلدۈرۈش ۋە پىكىر بايان قىلىش ئەركىنلىكىدىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق؛ بۇ ھوقۇق مۇداخىلىگە ئۇچرىماي ئۆز تەشەببۇسىنى ساقلاپ قېلىش ئەركىنلىكىنى ۋە ئۇچۇر ھەم پىكىرلەرنى ھەرقانداق ۋاسىتە ئارقىلىق ۋە دۆلەت ئايرىمىسىغا قارىماي ئىزدەش، قوبۇل قىلىش ۋە تارقىتىش ئەركىنلىكىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. 20 ماددا ھەممە ئادەم تىنچ يول بىلەن يىغىن ئۆتكۈزۈش ۋە تەشكىلانلار ئۇيۇشۇش ئەركىنلىكىدىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق. ھەرقانداق ئادەمنى مەلۇم بىر تەشكىلاتنىڭ تەۋەلىكىگە ئۆتۈشكە زورلاشقا بولمايدۇ. 21 ماددا ھەممە ئادەم دۆلەتنى ئىدارە قىلىشقا ئۆزى بىۋاستە قاتنىشىش ياكى ئۆزى ئەركىن تاللىغان ۋەكىلى ئارقىلىق قاتنىشىش ھوقۇقىغا ئىگە. ھەممە ئادەم ئۆز دۆلىتىنىڭ ھۆكۈمەت ئىشلىرىغا باراۋەر پۇرسەت بىلەن قاتنىشىش ھوقۇقىغا ئىگە. خەلقنىڭ ئىرادىسى ھۆكۈمەت ھوقۇقىنىڭ ئاساسى: بو ئىرادە قەرەللىك ۋە ھەقىقىي سايلام بىلەن ئىپادىلىنىشى كېرەك. سايلام ئومۇميۈلۈك ۋە باراۋەر ئاۋاز بېرىش ھوقۇقىغا ئاساسلىنىشى ھەمدە يوشۇرۇن ئاۋاز بېرىش ياكى ئوبدانلا ئەركىن ئاۋاز بېرىش بويىچە ئەلىپ بېرىلىشى كېرەك. 22 ماددا ھەر بىر ئادەم جەمئىيەتنىڭ بىر ئازاسى بولۇش سۈپىتى بىلەن، ئىجتىمائىي كاپالەتتىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق ھەمدە ئۆزىنىڭ شەخسىي ئىززەت-ھۆرمىتى ۋە كىشىلىك غۇرۇرىنىڭ ئەركىن راۋاجلىنىشى ئۈچۈن زۆرۈر بولغان ئىقتىسادىي، ىجتىمائىي جەھەتتىكى ۋە مەدەنىيەت جەھەتتىكى ھەر خىل ھوقۇقلاردىن بەھرىمەن بولۇشنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشقا ھوقۇقلۇق. بۇ ئەمەلگە ئاشۇرۇش دۆلەتنىڭ تىرىشچانلىقى ۋە خەلقئىارا ھەمكارلىق ئارقىلىق ھەمدە ھەرقايىسى دۆلەتلەرنىڭ تەشكىلاتى ۋە بايلىق ئەھۋالى بويىچە بولىدۇ. 23 ماددا ھەممە ئادەم ئىشلەشكە، ئەركىن كەسىپ تاللاشقا، ئادىل ۋە مۇۋابىق خىزمەت شارائىتىدىن بەھرىمەن بولۇشقا ھەمدە ئىشسىز قېلىشتىن ساقلىنىش كاپالىتىدىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق. ھەممە ئادەم ھەرقانداق شەكىلدە كەمسىتىلمەي، ئوخشاش ئىش ئۈچۈن ئوخشاش ھەق ئېلىش ھوقۇقىغا ئىگە. ئىشلىگەن ئادەمنىڭ ھەر بىرى ئادىل ۋە مۇۋاپىق ھەقتىن بەھرىمەن بولۇشقا، ئۆزىنىڭ ۋە ئائىلە تاۋابىئاتىنىڭ ئىنسانىي ىززەت-ھۆرمەتكە لايىق تۇرمۇش شارائىتىغا ئىگە بولۇشىنى كاپالەتكە ئىگە قىلىشقا، زۆرۈر تېپىلغاندا. ئۇنىڭغا باشقا ئىجتىمائىيى كاپالەتنى قوشۇمچە قىلىشقا ھوقۇقلۇق. ھەممە ئادەم ئۆزىنىڭ مەنپەئىتىنى قوغداش ئۈچۈن، ئىشچىلار ئۇيۇشمۇسىنى تەشكىللەش ۋە ئۇنىڭغا قاتنىشىش ھوقۇقىغا ئىگە. 24 ماددا ھەممە ئادەم دەم ئېلىش ۋە بىكار يۈرۈش ھوقۇقىدىن، جۇملىدىن ئىش ۋاقتىنىڭ چېكىنى ئەقىلگە مۇۋاپىقلاشتۇرۇش ھەمدە قەرەللىك، مائاشلىق دەم ئېلىش ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ. 25 ماددا ھەممە ئادەم ئۆزىنىڭ ۋە ئائىلە تاۋابىئاتىنىڭ سالامەتلىكى ۋە پاراۋانلىقىنى كاپالەتكە ئىگە قىلىش ئۈچۈن زۆرۈر بولغان تۇرمۇش سەۋىيىسىدىن، جۇملىدىن يېمەكلىك، كىيىم-بېچەك، تۇراغۇ ئۆي، داۋالىنىشتىن ۋە زۆرۈر ئىجتىمائىي مۇلازىمەتچىلىكتىن بەھرىمەن بولۇش ھوقۇقىغا ئىگە: ىشسىز قالغاندا، كېسەل بولۇپ قالغاندا، مەجرۇھ بولۇپ قالغاندا، تۇل قالغاندا، قېرىغاندا ياكى تىزگىنلىگىلى بولمادىغان باشقا ئەھۋال بىلەن تىرىكچىلىك ئىقتىدارىنى يوقاتقاندا، كاپالەتتىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق. ئانىلار ۋە بالىلار ئالاھىدە ئېتىباردىن ۋە ياردەمدىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق. بارلىق بالىلار نىكاھلىق ياكى نىكاھسىز تۇغۇلغانلىقىغا قارىماي، ئوخشاش ئىجتىمائىي مۇھاپىزەتتىن بەھرىمەن بولۇشقا تېگىشلىك. 26 ماددا ھەمە ئادەم بىلىم ئېلىش ھوقۇقىغا ئىگە. بىلىم ئېلىش ھەقسىز بولۇشى كېرەك. ھېچ بولمىغاندا، باشلانغۇچ ۋە ئاساسىي باسقۇچتا شۇنداق بولۇشى كېرەك. باشلانغۇچ مائارىپ مەجبۇرىيەت خاراكتېرىدا بولۇشى كېرەك. تېخنىكا مائارىپى ۋە كەسپىي مائارىپى ئومۇميۈزلۈك تەسىس قىلىش كېرەك. ئالىي مائارىپنىڭ ئىشىكىنى نەتىجىگە قاراپ بارلىق كىشىلەرگە تەڭ ئېچىۋېتىش كېرەك. مائارىپنىڭ مەقسىتى ئادمنىڭ خاسلىقىنى بولۇق يېتىلدۈرۈش ھەمدە كىشىلىك ھوقۇقى ۋە ئاساسىي ئەركىنلىككە بولغان ھۆرمەتنى كۈچەيتىش. مائارىپ ھەرقايسى دۆلەتلەر، ئىرقلار، ياكى ھەرقايسى دىنىي گۇرۇھلار ئارا چۇشىنىشنى، يول قويۇشنى ۋە دوستلۇقنى ئىلگىرى سۈرۈشى ھەمدە بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ تىنچلىقنى قوغداش يولىدىكى تۇرلۇك پائالىيەتلىرنى ئالغا سۈرۈشى كېرەك. ئاتا-ئانىلار پەرزەنتلىرىنىڭ ئېلىشقا تېگىشلىك بىلىم تۇرلىرىنى ئاۋۋال تاللاش ھوقۇقىغا ىگە. 27 ماددا ھەممە ئادەم جەمئىيەتنىڭ مەدەنىي تورمۇشىغا ئەركىن قاتنىشىپ، سەنئەتتىن بەھرىمەن بولۇشقا ھەمدە ئىلىم-پەن تەرەققىياتىدىن ۋە ئۇنىڭدىن ھاسىل بولغان پاراۋانلىقتىن تەڭ بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلەق. ھەممە ئادەم ئۆزى ئىجاد قىلغان ئىلمىي، بەدىئىي ئەسەرلەردىن ۋە گۇزەل سەنئەت ئەسەرلىرىدىن ھاسىل بولغان مەنىۋى ۋە ماددىي مەنپەت مۇناسىۋىتى بىلەن، قوغىلىش ھوقۇقىغا ئىگە. 28 ماددا ھەممە ئادەم مۇشۇ خىتابنامىدە قەيت قىلىنغان ھوقۇق ۋە ئەركىنلىكنىڭ تولۇق رېئاللىشىشىغا ئىمكان بېرىدىغان بىر خىل ئىجتىمائىي ۋە خەلقئارا تەرتىپنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق. 29 ماددا ھەممە ئادەم جەمئىيەت ئالدىدا مەجبۇرىيەتنى ئۈستىگە ئالغان بولىدۇ. چۇنكى، ئۇلارنىڭ خاسلىقى خەمئىيەت ئىچىدىلا ئەركىن ۋە تولۇق راۋاج تاپلايدۇ. ھەممە ئادەم ئۆزىنىڭ ھوقۇقى ۋە ئەركىنلىكىنى يۈرگۈزگەندە، قانۇندا بەلگىلەنگەن چەكلىمىگىلا ئۇچرايدۇ. بۇنداق چەكلىمىنى بەلگىلەشتىكى بىردىنبىر مەقسەت باشقىلارنىڭ ھوقۇقى ۋە ئەركىنلىكىنىڭ تېگىشلىك دەرىجىدە ئېتىراپ قىلىنىشى ۋە ھۆرمەت قىلىنىشىغا كاپالەتلىك قىلىش ھەمدە دېموكراتىك جەمئىيەتتە ئەخلاق. جامائەت تەرتىپى ۋە ئومۇمىي پاراۋانلىقنىڭ ئورۇنلۇق ئېھتىياجىغا لايقلىشىش. ئاشۇ ھوقۇق ۋە ئەركىنلىكلەرنى يۈرگۈزگەندە، ھەرقانداق ئەھۋالدا بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتنىڭ ئاساسىي مەقسىتى ۋە پرىنسىپىغا خىلاپلىق قىلىشقا بولمايدۇ. 30 ماددا بۇ خىتابنامىنىڭ ھەرقانداق بىر ماددىسىنى ھەرقانداق دۆلەت، گۇرۇھ ياكى شەخس مۇشۇ خىتابنامىدە قەيت قىلىنغان ھەرقانداق ھوقۇق ۋە ئەركىنلىكنى بۇزۇش مەقسىتىدىكى پائالىيەت ياكى ھەرىكەتلەرنى ئېلىپ بېرىشقا ھوقۇقلۇق دەپ سۇكۇت قىلىدىغان مەنىدە چۇشەندۇرۇشكە بولمايدۇ.	uig_arab	Uyghur (Arabic)	uig	Arab	ug-Arab
Chunka punchaw diciembre killapim 1948 watapi Hukllawasqa Nacionkuna huñunakuspanku allinmi nirqaku hinaspam reqsichirqaku runakunapa lliw derechonkunata, chaymi kay librochapi tukuy nisqanku kachkan. Chay hatun huñunakuypim rimanakurgaku lliw Runakunapa Derechonkuna sapakama nacionkunapi reqsichisqa, yachachisqa hinaspa leesqa kananpaq, reqsichisqamá kanan tukuy rikchaq yachay wasikunapipas, chaynataqa rurana chay nacionkunapa mana imayna kasqantapas qawaspam. HUKLLAWASQA NACIONKUNAPA REQSICHISQAN LLAPA RUNAKUNAPA DERECHONKUNA Qallariynin QAWARISUNYA: Libre kawsakuywan kay pachapi tukuy imapi hawka kawsakuyqa sumaq sapichasqam kachkan kaykunapi: Lliw runakunaqa mamanchikpa wachakuwasqanchikmantapunim mana pipapas usuchisqan allin qawasqa hinaspa igual derechoyoq kananchik. QAWARISUNYA: Runakunam tukuy mana allin ruwaykunaman chayarunku, runapa derechonkunata mana sumaqta reqsispanku otaq yachachkaspankupas chaykunata mana kaqpaqpas hapispanku, lliw runakunam munanchik hamuq punchawkunapi allin kawsakuyta; tukuy manchakuykuna hinaspa muchuyllapi wakcha kaykuna chinkaruptinqa lliw runakunam mana manchakuspaña rimarisun imam umanchikpi kaqta, mana manchakuspataqmi chaskisun imam yachay munasqanchiktapas. QAWARISUNYA: Kananmi Runakunapa Derechon waqaychaq munayniyoq kamachikuykuna, chay kamachikuykunam mana pimanpas sayapakuspa yanapanan derechon valechiy munaq sarutyasqa hinaspa usuchisqa runakunata. QAWARISUNYA: Kay pachapi nacionkuna amistadta armanankupaqmi sonqonchikpi munaypaq-munananchik hinaspam chay munayta cheqechinanchik. QAWARISUNYA: Huñunasqaman perteneceq nacionkunam kay qellqapi cheqapyachirqaku Iliw runakunapa derechonpi creesqankuta hinaspam rimanakurqaku runakunaqa qari kaspapas otaq warmi kaspapas igual derechoyoqkama kasqan reqsichiyta. Tukuy chaykunata sumaqta yachaykuspaqa libre kawsakuyninchikpa kallpanchasqanmi aswan sumaqtaraq llamkasunchik llaqtanchik hatunyananpaq. QAWARISUNYA: Huñunasqaman perteneceq nacionkunam rimanakurunku lliw runakunapa derechonchikqa hinaspa libre kayninchikqa llapallanpa allin chaskisqan kananpaq. QAWARISU NYA: Runakunapa derechonchikwan libre kayninchik allin reqsisqa kaspaqa cheqapmi kanqa. HATUN HUÑUNAKUYPI RUNAKUNAPA DERECHON REQSICHISQA KASQANMANTA Hatun rimanakuyman lliw nacionkunamanta hamuqkunam kay qellqapi reqsichinku lliw mundontin runakunapa derechonkunata, chaynapi runakuna maypiña yachaspapas kay qeliqata qawaspanku respetayta hinaspa libre kawsakuyta yachanankupaq; atisqankuman hinam wakinkunamanpas reqsichinqaku tukuy kaykuna cheqappuni kananpaq; kaykunataqa ruwanqaku hukllawasqaman perteneceq nacionkunapi kawsaqkunam otaq kay nacionkunapa amparonpi kaqkunam. PUNTA KAQ (1) Lliw runakunam nacesqanchikmantapacha libre kanchik, lliw derechonchikpipas iguallataqmi kanchik. Yuyayniyoq kasqanchikraykum hawkalla aylluntin hina kawsayta debenchik llapa runakunawan. ISKAY KAQ (2) Kay qellqapi tarikuq derechonchikmanta yachachikuykunaqa lliwchanchikpaqmi, manam imananchu huk runapa imayrikuq kayninpas nitaq qari warmi kayninpas nitaq imayna rimasqanpas nitaq ima diospi creesqanpas, manam imananchu imayna formapi gobierno kananpaq piensasqankunapas nitaq maylawmanta kasqanpas nitaq wakcha-apu kasqanpas nitaq imaynaña kasqanpas. Lliw nacionkunam libre kaspapas otaq mana libre kaspapas imaymana rikchaq gobiernoyoq kanchik, wakinñataqmi huk nacionkunaman hapipasqa kanku, ichaqa imaynaña kaspapas manam hukmanpaq qawasqachu kananchik. KIMSA KAQ (3) Lliw runakunam derechoyoq kanchik kawsananchikpaq libre kananchikpaq hinaspa waqaychasqa kananchikpaq. TAWA KAQ (4) Manam pipas usurpasqa sirvienteqa kachwanchu, tukuy formapi prohibisqam runakunata dueñochakuruspa sirvichikuyqa hinaspa runa rantinakuyqa. PICHQA KAQ (5) Manam pipas imaymana ñakariykunaman churasqaqa kachwanchu, manataqmi runa kayninchikta penqayman churaykuspa castigasqaqa kachwanchu. SOQTA KAQ (6) Lliw runakunam maypiña tarikuspapas derechoyoq kanchik ima juiciopipas valechikunanchikpaq. QANCHIS KAQ (7) Lliw runakunam derechoyoq kanchik igualkama leypapas chaskisqan kananchikpaq, leyqa mana pimanpas sayapakuspanmi amparawananchik. Kantaqmi derechonchik kay yachachikuykunata mana kasukuspa contranchikpi sayariy munaqkunamanta. Derechoyoqtaqmi kanchik kay yachachikuykuna qonqayta pantaypi kaptin leypa waqaychasqan kananchikpaqpas. PUSAQ KAQ (8) Lliw runakunam derechoyoq kanchik justiciapi uyarisqa kaspanchik amparachikunanchikpaq, leyman hina derechonchikpa contranpi ruwaqkunamantam waqaychasqa kananchik. ISQON KAQ (9) Faltanta mana sumaqta yachachkaspaqa manam pipas detenesqaqa, presochasqaqa nitaq hukláw nacionman qarqosqaqa kanmanchu. CHUNKA KAQ (10) Lliw runakunam igual kasqanchikrayku mana sayapakuq justiciawan uyarichikunanchikpaq derechoyoq kanchik, derechoyoqmi kanchik juiciopi ima deberninchikpas otaq derechonchikpas yachananchikpaq. Imamanta tumpasqa karuspapas yachananchikpaqmi sumaqta qawachiwananchik. CHUNKA HUKNIYOQ (11) LIiw runakunam ima huchamanta tumpasqa kaspanchikpas inocente kasqanchik valechikunanchikpaq derechoyoq kanchik, leyman hina juiciopi huchayoq kasqanchikta tarinankukama. Chay juiciopipas kanmi derechonchik garantiata chaskispanchik cheqaptapuni difiendesqa kananchikpaq. Huk runapa imapas ruwarusqanmantaqa manam sentenciaruspanku castiganmankuchu sichum chay ruwasqan punchawkunapi manaraq ley lloqsispa delito kasqanta qawachichkaptinqa. Castigasqaqa kanqa chay hucha ruwasqan punchawkunapi leyman hina castigokunallawanmi. CHUNKA ISKAYNIYOQ (12) Manam pipas yanqapas yanqaqa chaqwanmanchu vidanchiktaqa nitaq ayllunchikkunapatapas, manam yanqapuniqa yaykukuykunmanchu wasinchikmanpas, manataqmi cartanchiktapas yanqaqa pipas Ieekurunmanchu. Lliwmi derechoyoq kanchik kaykunamanta leywan amparachikunanchikpaq. CHUNKA KIMSAYOQ (13) Lliw runakunam maypipas purinanchikpaq derechoyoq kanchik, derechoyoqtaqmi kanchik nacionninchikpiqa maypi wasichakunapaqpas. Lliw runakunapam derecho kapuwanchik kikin nacionninchikmanta otaq maylaw nacionmantapas lloqsinanchikpaq hinaspa kikin nacionninchikman kutimunanchikpaq. CHUNKA TAWAYOQ (14) Sichum huk runa persiguisqa kanman nacionninpa gobiernon hina mana piensasqanrayku, hinaspaqa payqa derechoyoqmi huklaw nacionman ayqekuspa amparasqa kananpaq. Nacionninpi cheqap hucha rurarusqanmanta justiciapa qatikachasqan runaqa manam runakunapa derechonman hapipakunmanchu huklaw nacionman ayqekuspa chaypiña libre kawsakunanpaq. CHUNKA PICHQAYOQ (15) Sapakama runakunam derechoyoq kanchik huk nacionman pertenecenanchikpaq. Kay derechonchiktaqa manam pipas yanqamantaqa qechuwachwanchu. Kantaqmi derechonchik nacionmanta cambiakuyta munaptinchik mana pipas harkakuwananchikpaq. CHUNKA SOQTAYOQ (16) Qaripas warmipas casarakuy tiempoman chayaruptinchikqa kanñam derechonchik casarakuspanchik familiayoq kananchikpaq, manam imananchu ima castamantam otaq maylawmantam kayninchikpas, qaripas warmipas igual derechoyoqmi kanchik casado kayninchikpi allin kawsakunanchikpaq chaynataq rakinakunanchikpaqpas. Qaripas warmipas mana munaspaqa manam casarakuchwanchu. Tayta-mamam llapa familiantin estadopa waqaychasqan kananchikpaq derechoyoq kanchik, ñoqanchikqariki nacionta wiñachiq huk hatun ayllum kanchik. CHUNKA QANCHISNIYOQ (17) Lliwmi derechoyoq kanchik sapallanchikpas otaq iskay kimsa runakunawan kuskapas kapuqniyoq kananchikpaq. Manam kapuqninchiktaqa yanqaqa pipas qechuwachwanchu. CHUNKA PUSAQNIYOQ (18) Lliw runakunam derechoyoq kanchik imayna formapipas piensananchikpaq, conciencianchikman hina kawsakunanchikpaq hinaspa ima diospi creenanchikpaqpas. Kay derechonchikman hinaqa librem kanchik ima religiontapas chaskinanchikpaq hinaspa imayna formapipas creesqanchikta ruwananchikpaq. Sapallanchikpipas otaq huk huñunakuypipas ruwachwanmi chay creesqanchiktaqa hinaspapas yachachichwanmi wasinchikpi otaq maypipas. CHUNKA ISQONNIYOQ (19) Lliw runakunam imayna piensasqanchiktapas rimarinanchikpaq derechoyoq kanchik, erechoyoqtaqmi kanchik mana pipa harkakusqan chaykunata willakunanchikpaqpas, chaskichwantaqmi hukkunapa piensasqantapas. ISKAY CHUNKA (20) Kanmi derechonchik huñunakunapaq chaynataq ima huñunakuyta hawkalla hatarichinapaqpas. Manam pipas obligasqaqa kachwanchu ima huñunakuymanpas mana munastin pertenecenanchikpaqqa. ISKAY CHUNKA HUKNIYOQ (21) Lliw runakunam derechoyoq kanchik nacionninchikpa gobiernonpi servikunanchikpaq, chaytaqa rurachwanmi kikinchikpunipas otaq munasqanchikta akllaspapas. Lliw runakunam igual derechoyoq kanchik gobiernonchikpa atiendenan wasikunaman yaykuspa chaypi atiendechikunanchikpaq. Gobiernopa atiyninqa kachkan lliw llaqtakuna munaspanchik chay autoridadta qoptillanchikmi, chay munasqanchiktam reqsichinchik librepuni votaspanchik; chay vototam ruwayta debenchik mana pipa yachasqanta chaynapi munasqanchikpaq votananchikpaq. ISKAY CHUNKA ISKAYNIYOQ (22) Llapallan runakunam derechoyoq kanchik educacionpi, kupuqninchikpi hinaspa imayna kawsayninchikpipas amparasqa kananchikpaq chaynapi tukuy allin kayman chayananchikpaq. Chay seguridadtam chaskinchik kaykunawan: Gobiernom organizasqa kaspan ñoqanchikpaq atisqanta ruranan imakunam nacionninchikpi kaqkunawan, allinninchikpaqmi ruranan kallpanman hina otaq huklaw nacionkunapa yanapasqanpas. ISKAY CHUNKA KIMSAYOQ (23) LIiw runakunam munasqanchikpi iiamkananchikpaq derechoyoq kanchik, derechoyoqtaqmi kanchik mana ilamkayniyoqkunapas llarnkayta maskaspa tarinanchikpaq, manam pipas munarispanqa qarqowachwanchu llamkayninchikmantaqa. LIiw runakunam derechoyoq kanchik mana ima sayapakuykunawan trabajonchikman hina pago chaskinanchikpaq. Lliw runakunam derechoyoq kanchik sasapas facilpas iiarnkasqanchikman hina pagonchik chaskinanchikpaq, chaynapi allin kawsakuyman hina familiantin allin kawsananchikpaq; mana chayqa chaskinam yanapakuyta chaypaq hina hatarichisqa yanapakuqkunamanta. Lliw runakunam derechoyoq kanchik lamkaq-masinchikkunaWan grupota formaspa otaq chayna grupokunaman pertenecespa derechonchik vechikunanchikpaq. ISKAY CHUNKA TAWAYOQ (24) Lliw runakunam derechoyoq kanchik samananchikpaq hinaspa samarispa asirikunanchikpaq, derechoyoqtaqmi kanchik atisqanchikman hinalla sapa punchaw llamkananchikpaqpas hinaspa vacacionalninchik chaskinanchikpaqpas. ISKAY CHUNKA PICHQAYOQ (25) Lliw runakunam derechoyoq kanchik allin kawsayta tarispa familiantin allin mikusqa, allin pachasqa hinaspa sano kawsakunapaq. Derechoyoqtaqmi kanchik amparasqa kananchikpaq, invalido kaspapas, viudo otaq viuda kaspapas, machu otaq paya kaspapas; derechoyoqtaqmi kanchik trabajota mana tarispapas otaq qonqayta ima mantenikunanchikpaq kaqta pierderuspapas amparasqa kananchikpaq. Wiksayoq warmikunapas chaynataq warmachakunapas derechoyoqmi kanku allin mantienesqa kanankupaq. Casadómanta otaq mana casadomanta kaspapas lliw warmachakunaqa igual derechoyoqmi kanku amparasqa kanankupaq. ISKAY CHUNKA SOQTAYOQ (26) Lliw runakunam derechoyoq kanchik educasqa kananchikpaq. Mana qollqellapaqmi primariaqa chaymi obligatorio primariayoqllapas lliw kanankupaq. Allin notanchikman hinaqa lliwmi mastaraq educakuchwanchik chaynapi imam munasqanchikman chayananchikpaq. Educacionpa rurunqa kanan runakunapa allin kawsakuyninmi hinaspa lliw derechonkuna sumaq reqsiymi chaynapi libre kaynin allin respetasqa kananpaq. Hawkalla kaspanchikmi comprendenakunanchik huklaw nacionkunawan, wakin castakunawan hinaspa ima diospi creeqkunawanpas. Huñunasqa nacionkunatapas yanapananchikmi tukuy kay pachapi hawka kawsakuy kananpaq. Tayta-mamakunaqa derechoyoqmi kanchik imayna educacionta familianchik chaskinanpaqpas. ISKAY CHUNKA QANCHISNIYOQ (27) LIiw runakunam derechoyoq kanchik maymi yachasqanchikpi ima ruray kaptinpas yanapakunanchikpaq. Yanapakuchwanmi tukuy imapi llaqtanchik sumaqílataña wiñananpaq hinaspapas derechoyoqmi kanchik chay llaqtapa imapas qowasqanchikta chaskikunapaq. Sichum umallanchikmanta imapas valorniyoq kaqta horqoruchwan otaq pipapas manaraq rurasqanta imatapas chayraq ruwaruchwan, hinaspaqa derechoyoqmi kanchik chay paqarichisqanchikkunapa valorniyoq kasqanta amparachinanchikpaq. ISKAY CHUNKA PUSAQNIYOQ (28) Derechoyoqmi kanchik nacionninchikpi hinaspa lIiw nacionkunapipas runakunapa derechon valechiq organizacion kananpaq, chaynapi kay tukuy qawasqanchik derechonchik hinaspa libre kasqanchik haypananchikpaq. ISKAY CHUNKA ISQONNIYOQ (29) Lliw runakunam llaqtanchikpi qespinchik, chayraykum llaqtanchikpaq deberniyoq kanchik. Derechonchik otaq libre kayninchik valechikunanchikmantaqa leyllam harkakuwachwan, chaynaqa kanman wakinpa derechonkuna otaq libre kayninku mana usurpasqa kananpaqmi, chaynapi chaqwakuna mana kananpaq. Chaynapitaq lliw runakunaqa sapakama kikin nacionninchikpi hawkalla kawsakunanchikpaq. Kay lliw derechonchikqa otaq libre kayninchikqa manam valechisqaqa kanmanchu, sichum imayna formapipas hukllawasqa nacionkunapa munasqanpa contranpi kaspaqa. KIMSA CHUNKA (30) Kay qelíqapa nisqankunaman hapipakuspaqa manam pipas otaq gobiernopas imatapas ruwanmanchu, derechonchikta hinaspa libre kayninchikta usurpanankupaqa.	quy	Quechua, Ayacucho	quy	Latn	quy
Declaraziùn universala digls dretgs humans Preambla da la declaraziùn Cunsiderànt ca la racunaschientscha da la dignitad da tut igls members da la famiglia humana a da lur dretgs eguals a nunmidevels furma igl fundamaint da la libertad, da la gisteia a da la pasch segl mund; cunsiderànt ca la scanuschientscha ad igl spretsch digls dretgs humans ân mano ad acts da barbareia c’ofendan la cunzienzia da la humanitad a ca la creaziùn d’egn mund, an igl qual igls humans ân la libertad da discurer a da crer libers da terur a da miseria, e vagnida proclamada sco l’aspiraziùn suprema digl human; cunsiderànt c’igl e essenzial da proteger igls dretgs humans cun leschas par c’igl carstgàn segi betga sfurzo d’aplitgear sco davos mied la revolta ancùnter la tiraneia a l’opressiùn; cunsiderànt c’igl e essenzial da promover las relaziùns amitgevlas trànter las naziùns; cunsiderànt c’igls pievels da las Naziùns Unidas ân proclamo danovameing an igl statut lur cardientscha an igls dretgs fundamentals digl carstgàn, an la dignitad ad an la valeta da la parsùna humana, an l’egualitad digls dretgs dad um a duna, a c’els ân sadeclaro dezisiv da favurisar igl progress sozial a d’instituir miglras cundiziùns da viver an egna libertad ple vasta; cunsiderànt c’igls stadis comembers ân s’obligo da sirar, an cooperaziùn cun l’Organisaziùn da las Naziùns Unidas, igl respect universal ad efectiv digls dretgs humans a da las libertads fundamentalas; cunsiderànt c’egna conzepziùn comunabla da quels dretgs a da quellas libertads e d’impurtànza suprema par ademplir cumplagnameing que angaschamaint, proclamescha la Redunànza generala la preschainta declaraziùn universala digls dretgs humans sco ideal c’e da cuntànscher cuminevlameing da tut igls pievels a da tut las naziùns, par ca tut igls carstgàns a tut igls organs da la sozietad vegian adigna preschaint quella Declaraziùn, a sastaintian da promover an l’instrucziùn ad an l’educaziùn igl respect da quels dretgs a da quellas libertads a da sirar a quels cun masiras progressivas sen plàn naziunal ad internaziunal racunaschientscha ad aplicaziùn universala ad efectiva, tànt trànter las populaziùns digls stadis comembers sezs sco trànter igls teritoris sutamess a lur giurisdicziùn. Art. 1: Tut igls humans neschan libers ad eguals an dignitad ad an dretgs. Els en dotos cun raschùn a cunzienzia a den agir egn anviers l’oter an spiert da fraternitad. Art. 2: Mintga parsùna po far valer tut igls dretgs a tut las libertads proclamos an la Declaraziùn preschainta sainza distincziùn, particularmeing da raza, da calur, da gener, da religiùn, d’opiniùn politica near otra, d’origin naziunal near sozial, da possess, da naschientscha near d’otras zircumstànzas. Plenavànt vean i fatg nigna distincziùn fundada segl statut politic, giuridic near internaziunal digls pajis near da teritori, da quel egna parsùna dariva, ca que pajis segi independent, sut vujeada, nun-autonom near sutamess ad egn’otra limitaziùn da suveranitad. Art. 3: Mintga human â igl dretg da veta, da libertad a da sirtad da la parsùna. Art. 4: Nign dastga vagnir tanieu an sclavareia near an fameglia; la sclavareia ad igl comerzi da sclavs en scumandos an tut las furmas. Art. 5: Nign dastga vagnir sutamess a la tortura, near a pagnas near a tractamaints crudevels, inhumans near degradànts. Art. 6: Mintga human â igl dretg da vagnir rancanuschieu dapertut sco parsunalitad giuridica. Art. 7: Tut igls humans en eguals avànt la lescha ad ân sainza distincziùn igl dretg da protecziùn eguala ancùnter tuta discriminaziùn ca violass la Declaraziùn preschainta ad ancùnter tuta provocaziùn ad egna tala discriminaziùn. Art. 8: Mintga parsùna â igl dretg da protecziùn legala avànt las giurisdicziùns naziunalas competentas ancùnter acts ca violeschan igls dretgs fundamentals garantieus an la constituziùn near an la lescha. Art. 9: Nign dastga vagnir aresto, mess an arest near exiliieu arbitrariameing. Art. 10: Mintga parsùna â igl dretg, an egualitad cumplagna, ca sieus cass vigni tracto gestameing a publicameing d’egn tribunal independent a nunpartaschànt, igl qual dazeda davart seas dretgs a sias obligaziùns near davart la valevladad da tuta tgisa penala drizada ancùnter ella. Art. 11: Mintga parsùna tgisada d’egn act castievel e inozainta antocen ca sia cualpa e cumprovada legalmeing an egn prozess public, noua ca tut las garanzeias nezessarias par la sia defensiùn en vagnidas siradas ad ella. Nign vean santanztgieu par acziùns near omissiùns ca valevan agl mumaint c’ellas en vagnidas cumessas betg sco act castievel tanor igl dretg naziunal ad internaziunal. Mademameing dastga la pagna betg easser ple grànda ca quella aplitgevla agl mumaint c’igl act castievel e vagnieu cumess. Art. 12: Nign dastga davantar gl’object d’intervenziùns arbitrarias an sia veta privata, sia famiglia, sieus domizil near sia coraspundenza, near d’atatgas ancùnter sia anur a sia reputaziùn. Mintga human â igl dretg da protecziùn legala ancùnter talas intervenziùns near talas atatgas. Art. 13: Mintga parsùna â igl dretg da zircular librameing a d’eliger igl sieus domizil an gl’intern d’egn stadi. Mintga parsùna â igl dretg da bandunar mintga pajis, ear igl sieus agen, a da returnar agl sieus pajis. Art. 14: An cass da persecuziùn â mintga parsùna igl dretg d’ancurir asil a da survagnir asil an oters pajis. Que dretg po betg easser invoco an cass da persecuziùn parve da delicts nunpolitics near parve d’acziùns ca cunterfan a las fegnamiras ad agls prinzips da las Naziùns Unidas. Art. 15: Mintga human â igl dretg d’egna naziunalitad. Nign dastga vagnir privo arbitrariameing da la sia naziunalitad near digl dretg da midar naziunalitad. Art. 16: Um a duna cun vigliadetgna adatada ân igl dretg da maridar a da fundar egna famiglia sainza restricziùns partutgànt la raza, la naziunalitad near la religiùn. Els ân igls madems dretgs arisguard la maridaglia, durànt la letg a tier igl sieus divorzi. La maridaglia po easser conclus suletameing cugl cunsantimaint liber a cumplagn digls cunsorts futurs. La famiglia e gl’elemaint natiral a fundamental da la sozietad a sto vagnir protegieu da la sozietad a digl stadi. Art. 17: Mintga parsùna â igl dretg da ver egna proprietad atgna near cuminevla cun oters. Nign dastga vagnir privo arbitrariameing da la sia proprietad. Art. 18: Mintga parsùna â igl dretg da la libertad da patratg, da cunzienzia a da religiùn; que dretg cuntean la libertad da midar religiùn near parschuasiùn sco ear da manifestar l’atgna religiùn near l’atgna parschuasiùn sulet near an cuminànza, publicameing near privat, an l’instrucziùn, an la pratga, an igl cult ad an l’execuziùn da rituals. Art. 19: Mintga parsùna â igl dretg da la libertad d’opiniùn a d’expressiùn, tge ca cuntean igl dretg da betg vagnir mulasto parve da l’atgna opiniùn sco ear igl dretg d’ancurir, ratschever, darasar, sainza risguardar cunfegns, las infurmaziùns a las ideias cun tut igls mieds d’expressiùn. Art. 20: Mintga parsùna â igl dretg da la libertad da reuniùn a d’assoziaziùn paschevla. Nign dastga vagnir obligo da far part d’egna assoziaziùn. Art. 21: Mintga parsùna â igl dretg da partizipar an la regenza digl agen pajis, directameing near cun l’intermediaziùn da repraschantànts elegieus librameing. Mintga parsùna â sut cundiziùns egualas igl dretg d’aczess a las funcziùns publicas digl sieus agen pajis. La voluntad digl pievel e igl fundamaint da l’autoritad da las pussànzas publicas; quella voluntad de s’exprimer an elecziùns periodicas ad onestas cun dretg d’elecziùn general ad egual an votaziùn sacreta near tanor egna prozedura equivalenta ca garantescha la libertad da votar. Art. 22: Mintga parsùna â sco comembra da la sozietad igl dretg da sirtad soziala; ella po pretender d’obtaner igls dretgs economics, sozials a culturals indispensabels par la sia dignitad a par igl svilup liber da la sia parsunalitad, quegl tras sforzs interns digl stadi ad an la cooperaziùn internaziunala, risguardànt l’organisaziùn a las resursas da mintga pajis. Art. 23: Mintga parsùna â igl dretg da lavur, da tschearna libra da la sia lavur, da cundiziùns da lavur gestas a cunvagnaintas a da la protecziùn ancùnter dischocupaziùn. Tuts ân igl dretg, sainza discriminaziùn, d’egn salari egual par lavur eguala. Tgi ca lavura â igl dretg d’egna remuneraziùn gesta a comensurada ca sirescha ad el ad a la sia famiglia egn’existenza cunforma a la dignitad humana a ca vean cumpletada, scha nezessari, cun oters mieds da protecziùn sozials. Mintga parsùna â igl dretg da fundar anzemel cun oters sindicats a da s’assoziear a sindicats par defender igls seas interess. Art. 24: Mintga parsùna â igl dretg da repos, particularmeing d’egna limitaziùn raschunevla digl tains da lavur, a da vacànzas periodicas pajeadas. Art. 25: Mintga human â igl dretg d’egn standard da viver sufiziaint par sirar la sanadad ad igl bagneasser da sasez a da la sia famiglia. Quegl cuntean particularmeing l’alimentaziùn, la vastgadira, l’abitaziùn, la tgira medizinala sco ear igls survetschs sozials nezessaris. El â igl dretg da sirtad an cass da dischocupaziùn, da malzogna, d’invaliditad, da vieuvànza, da vigliadetgna near an oters cass da spearsa da mieds da substànza tras zircumstànzas independentas da la sia voluntad. Mama ad unfànt ân igl dretg d’agid a d’assistenza speziala. Tut igls unfànts, sch’els segian naschieus an la letg near ordainfer la letg, giodan la madema protecziùn soziala. Art. 26: Mintga parsùna â igl dretg d’instrucziùn. L’instrucziùn sto easser gratuita, seglmains quegl ca cuntean l’instrucziùn elementara a fundamentala. L’instrucziùn elementara e obligatorica. L’instrucziùn tecnica a professiunala sto easser aczessibla a tuts; l’aczess agls studis superiurs sto easser liber a tuts an cumplagna egualitad tanor lur marets. L’instrucziùn de ver an mira igl svilup cumplagn da la parsunalitad humana a rinforzar igl respect digls dretgs humans a da las libertads fundamentalas. Ella de promover la capientscha, la tolerànza a l’amizezia trànter tut las naziùns a tut las grupas da raza near da religiùn sco ear sustaner las activitads da las Naziùns Unidas par igl mantegnamaint da la pasch. Igls geniturs ân da prioritad igl dretg d’eliger igl gener da l’instrucziùn par lur unfànts. Art. 27: Mintga human â igl dretg da prender part librameing a la veta culturala da la cuminànza, da giuder igls arts a da partizipar agl progress szientific ad agls benefezis ca resulteschan da quel. Mintga human â igl dretg da protecziùn digls interess morals a materials darivànts da tuta producziùn szientifica, literara near artistica, da la quala el e gl’autur. Art. 28: Mintga parsùna â igl dretg c’i regia segl tgomp sozial a segl tgomp internaziunal egn urden, an igl qual igls dretgs a las libertads manzunadas an la preschainta Declaraziùn possian cuntànscher egn efect cumplagn. Art. 29: Mintga human â duers anviers la cuminànza, an la quala suleta e pussevla igl svilup liber a cumplagn da la sia parsunalitad. An la realisaziùn digls dretgs a da las libertads e mintga human sutamess suletameing a las limitas stabilisadas tras la lescha par sirar la racunaschientscha ad igl respect digls dretgs a da las libertads digls oters a par satisfar a las pratensiùns da la morala, digl urden public a digl bagneasser general an egna sozietad democratica. Quels dretgs a quellas libertads dastgan an nign cass vagnir realisos ancùnter las fegnamiras ad igls prinzipis da las Naziùns Unidas. Art. 30: Nigna disposiziùn da la preschainta Declaraziùn dastga vagnir interpretada ascheia c’egn stadi, egna grupa near egna parsùna vegi igl dretg da svilupar egn’activitad near d’ademplir egn act c’â an mira la destrucziùn digls dretgs a da las libertads manzunos an quella Declaraziùn.	roh_sutsilv	Romansch (Sutsilvan)	roh	Latn	rm-sutsilv
માનવ અધિકારોની વિશ્વવ્યાપી ઘોષણા પ્રારુતાવિક કેમ કે માનવકુટુંબના દરેક સભ્યની પરંપરા-પ્રાપ્ત પ્રતિષ્ઠાને અને સમાન અને અસંકામ્ય અધિકારોને માન્યતા આપવી એ જગતની સ્વતંત્રતા, ન્યાય અને શાંતિનો પાયા છે, કેમ કે માનવ અધિકારોની ઉપેક્ષા અને અપમાન કરવાથી એવાં જંગલી કત્યો પરિણમ્યાં છે કે જેણે માનવજાતના અંતઃકરણમાં બળવો જગવ્યો છે અને સામાન્ય લોકોની ઊંચામાં ઊંચી મહત્ત્વાકાંક્ષા તરીકે એવી દુનિયાના આગમનની જાહેરાત કરવામાં આવી છે, જેમાં માનવો વાણી અને વિચારની સ્વતંત્રતા ભોગવશે અને ભય તથા અછતમાંથી મુકિત મેળવશે, કેમ કે જો માણસને આખરી ઉપાય તરીકે જુલમ અને અત્યાચાર સામે બળવો પોકારવાનો આશ્રય લેવાનું દબાણ કરાવવું ન હોય તો કાયદાની સત્તા દ્વારા માનવ અધિકારોને રક્ષણ આપવું જોઇએ, કેમ કે રાષ્ટ્રો વચ્ચે મૈત્રીસંબંધોનો વિકાસ બઢાવવાનું જરૂરી છે, કેમ કે સંયુકત રાષ્ટ્રોના લોકોએ ખતપત્રમાં મૂળભૂત માનવ અધિકારોમાં માનવીની પ્રતિષ્ઠા અને મૂલ્યમાં અને સ્રીપુરુષોના સમાન અધિકારોમાં તેમની શ્રદ્ધા પુનઃ સ્થાપિત કરી છે અને વિશાળતર સ્વાતંત્ર્યમાં સામાજિક પ્રગતિ અને ઉચ્ચ જીવનધોરણ બઢાવવાનો નિશ્ચય કર્યો છે, કેમ કે સભ્ય રાજ્યોએ સંયુકત રાષ્ટ્રોના સહકારમાં માનવ અધિકારોના અને મૂળભૂત સ્વતંત્રતાઓના વિશ્વવ્યાપી માનમાં વૃદ્ધિ કરવાની અને તેનું પાલન કરવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી છે, કેમ કે આ પ્રતિજ્ઞાની સંપૂર્ણ સિદ્ધિ માટે આવા અધિકારો અને સ્વતંત્રતાઓની સામાન્ય સમજણ હોવી એ ખૂબ જ મહત્ત્વનું છે, એટલે હવે, સામાન્ય સભા સર્વ ભોકો અને રાષ્ટ્રો માટે સિદ્ધિના સામાન્ય ધોરણ તરીકે માનવ અધિકારોની આ વિશ્વવ્યાપી ઘોષણાની એવા હેતુથી જાહેરાત કરે છે, કે દરેક વ્યક્તિ અને સમાજનું દરેક અંગ, આ ઘોષણાને સતત ધ્યાનમાં રાખીને ઉપદેશ અને શિક્ષણ દ્વારા આ અધિકારો અને સ્વતંત્રતાઓ માટે માનની લાગણી પ્રગટઃવવા અને રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રગતિશીલ ઉપાયો દ્વારા, સભ્ય રાજ્યોના લોકોમાં તેમજ તેમની હકુમત હેઠળના પ્રદેશોમાંના લોકોમાં તેનો સર્વસામાન્ય અને અસરકારક સ્વીકાર અને પાલન કરાવવા માટે પ્રયત્ન કરશે. અનુચ્છેદ ૧: પ્રતિષ્ઠા અને અધિકારોની દૃષ્ટિએ સર્વ માનવો જન્મથી સ્વતંત્ર અને સમાન હોય છે. તેમનામાં વિચારશક્તિ અને અંતઃકરણ હોય છે અને તેમણે પરસ્પર બંધુત્વની ભાવનાથી વર્તવું જોઇએ. અનુચ્છેદ ૨: દરેક વ્યક્તિને જાતિ, રંગ, લિંગ, ભાષા, ધર્મે, રાજકીય અથવા બીજા અભિપ્રાય, રાષ્ટ્રીય અથવા સામાજિક ઉદ્ભવસ્થાન, મિલકત, જન્મ અથવા મોભા જેવા કોઇપણ જાતના ભેદભાવ વગર આ ધોષણામાં રજૂ કરવામાં આવેલા સધળા અધિકારો અને સ્વતંત્રતા ભોગવવાનો હક્ક છે. વધુમાં કોઇપણ વ્યક્તિ તે સ્વતંત્ર, ટ્રસ્ટ હેઠળના સ્વશાસન હેઠળ ન હોય તેવા અથવા સાર્વભામત્વની બીજી કોઇપણ મર્યાદા હેઠળ આવેલા દેશ અથવા પ્રદેશની હોય તો પણ રાજકીય, હફમવવિષયક અથવા આંતરરાષ્ટ્રીય મોભાના ધોરણે તેની સાથે કોઇપણ ભેદભાવ રાખવામાં આવશે નહિ. અનુચ્છેદ ૩: દરેક વ્યક્તિને જીવવાનો, સ્વતંત્રતાનો અને સ્વરક્ષણનો અધિકાર છે. અનુચ્છેદ ૪: કોઇને પણ ગુલામી અથવા પરાધીન દશામાં રાખવામાં આવશે નહિ; દરેક પ્રકારની ગુલામી અને ગુલામોના વેપાર પર પ્રતિબંધ મૃકવામાં આવશે. અનુચ્છેદ ૫: કોઇપણ વ્યક્તિની ઉપર જુલમ ગુજારવામાં આવશે નહિ અથવા તેની સાથે ધાતકી, અમાનુષી અથવા હલકા પ્રકારનો વર્તાવ રાખવામાં આવશે નહિ અથવા તેવા પ્રકારની શિક્ષા કરવામાં આવશે નહિ. અનુચ્છેદ ૬: દરેક વ્યક્તિને દરેક હેકાણે કાયદાની સમક્ષ માનવ તરીકે સ્વીકાર કરાવવાનો અધિકાર છે. અનુચ્છેદ ૭: કાયદા સમક્ષ સર્વ માણસો સમાન છે અને કોઇપણ જાતના ભેદભાવ વગર કાયદાનું રક્ષણ સમાન ધોરણે મેળવવાને હક્કદાર છે. આ ધોષણાનો ભંગકરીને કોઇપણ જાતના ભેદભાવ સામે અને આવા ભેદભાવ જગાવવામાં, કોઇપણ જાતની ઉશ્કેરણી કરવા સામે સમાન રક્ષણ મેળવવાનો સર્વને હક્ક છે. અનુચ્છેદ ૮: દરેક વ્યક્તિને સંવિધાન અથવા કાયદા દ્વારા તેને મળેલા મૂળભૂત અધિકારોનો ભંગ કરતા કૃત્યો માટે સક્ષમ રાષ્ટ્રીય ન્યાયાધિકરણ દ્વારા અસરકારક ઉપાયો લેવાનો હક્ક છે. અનુચ્છેદ ૯: કોઇપણ વ્યક્તિને આપખુદ રીતે ગિરફતાર કરવામાં, અટકઃયતમાં રાખવામાં અથવા દેશનિકાલ કરવામાં આવશે નહિ. અનુચ્છેદ ૧૦: દરેક વ્યક્તિને પોતાના અધિકારો અને બંધનોના અને તેની વિરુદ્ધ કોઇપણ ફોજદારી આરોપના નિર્ણયમાં કોઇ સ્વતંત્ર અને નિષ્પક્ષ ન્યાયાધિકરણ દ્વારા વ્યાજબી અને જાહેર સુનાવણી કરાવવાનો સંપૂર્ણ સમાન ધોરણે અધિકાર છે. અનુચ્છેદ ૧૧: જેની ઉપર ફોજદારી ગુનાનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો હોય તેવી દરેક વ્યક્તિને ગુનાની જાહેર તપાસણી વખતે તેના બચાવ માટે સધળી જરૂરી બાંયધરીઓ આપવામાં આવી હોય છે. કાયદા પ્રમાણે ગુનેગાર સાબીત થાય ત્યાં સુંધી પોતાને નિર્દોષ માનવાનો અધિકાર છે. કોઇપણ વ્યક્તિ, કોઇપણ કૃત્ય અથવા કસૂર જે વખતે કરી હોય અથવા થઇ હોય તે વખતે રાષ્ટ્રીય અથવા આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા હેઠળ તે કૃત્ય અથવા કસૂર ફોજદારી ગુનો ગણાતો ન હોય તો તે કારણે કોઇપણ ફોજદારી ગુના માટે તે ગુનેગાર ગણાશે નહિ તેમજ તેને તે ફોઝદારી ગુનો થયો હોય તે વખતે લાગુ પડતી હોય તેવી શિક્ષા કરતાં વધુ ભારે શિક્ષા પણ કરવામાં આવશે નહિ. અનુચ્છેદ ૧૨: કોઇપણ વ્યક્તિના એકાન્ત, કુટુંબ, ઘર અથવા પત્રવ્યવહારમાં આપખુદીપણે દખલગીરી કરવામાં આવશે નહિ તેમજ તેના માન અને પ્રતિષ્ઠા પર આક્રમણ કરવા દેવામાં આવશે નહિ. આવી દખલગીરી અથવા આક્રમણ સામે કાયદાનું રક્ષણ માગવાનો દરેકને અધિકાર છે. અનુચ્છેદ ૧૩: દરેક વ્યક્તિને દરેક રાજ્યની હદની અંદર સ્વતંત્ર રીતે હરવાફરવા અને વસવાનો અધિકાર છે. દરેક વ્યક્તિને પોતાનો તેમજ બીજો કોઇ પણ દેશ છોડી જવાનો અને પોતાના દેશમાં પાછા ફરવાનો અધિકાર છે. અનુચ્છેદ ૧૪: દરેક વ્યક્તિને જુલ્મમાંથી છટકીને બીજા દેશોમાં આશ્રય લેવાનો, ભોગવવાનો અધિકાર છે. પરંતુ બીનરાજકીય ગુનાઓમાંથી અથવા સંયુકત રાષ્ટ્રોના હેતુઓ અને સિદ્ધાન્તોની વિરુદ્ધ હોય તેવાં કૃત્યોમાંથી ખરેખર ઉપસ્થિત થતા દાવાઓના કિસ્સામાં આવા અધિકારની માંગણી કરવી નહિ. અનુચ્છેદ ૧૫: દરેક વ્યક્તિને રાષ્ટ્રીયતાનો અધિકાર છે. કોઇપણ વ્યક્તિ પાસેથી આપખુદી રીતે તેની રાષ્ટ્રીયતાનો હક્ક ઝૂંટવી લેવામાં આવશે નહિ અથવા તેની રાષ્ટ્રીયતામાં ફેરફાર કરવાના હક્કથી તેને વંચિત રાખવામાં આવશે નહિ. અનુચ્છેદ ૧૬: જાતિ, રાષ્ટ્રીયતા કે ધર્મને લગતી કોઇપણ મર્યાદા વિના પુખ્ત વયના સ્ત્રીપુરુષોને લગ્ન કરવાનો અને કુટુંબ રચવાનો અધિકાર છે. લગ્ન વિશે, લગ્ન દરમિયાન અને જુદા પડતી વખતે તેઓ સમાન હક્કના અધિકારી છે. લગ્ન કરવાની ઇચ્છા રાખતા વરવહુની સ્વતંત્ર અને સંપૂર્ણ સંમતિથી જ લગ્ન કરવામાં આવશે. કુટુંબ એ સમાજનું સ્વાભાવિક અને મૂળભૂત સમૂહ એકમ છે અને સમાજ તેમજ રાજ્ય દ્વારા રક્ષણનું અધિકારી છે. અનુચ્છેદ ૧૭: દરેક વ્યક્તિને એકલા તેમજ બીજાની સાથે મિલકત રાખવાનો અધિકાર છે. કોઇપણ વ્યક્તિ પાસેથી તેની મિલકત આપખુદી રીતે ઝૂંટવી લેવામાં આવશે નહિ. અનુચ્છેદ ૧૮: દરેક વ્યક્તિને વિચાર, અંતઃ કરણુ અને ધર્મની સ્વતંત્રતાનો અધિકાર છે. આ અધિકારમાં તેનાં ધર્મ અથવા મઃન્યતામાં ફેરફાર કરવાની સ્વતંત્રતા અને પોતાના ધર્મ અથવા માન્યતાને શિક્ષણ, વ્યવહાર, ભક્તિ અને પાલન દ્વારા એકલાં અથવા બીજાઓની સાથે અને જાહેરમાં અથવા ખાનગીમાં પ્રગટ કરવાની સ્વતંત્રતાનો પણ સમાવેશ થાય છે. અનુચ્છેદ ૧૯: દરેક વ્યક્તિને અભિપ્રાય અને ઉચ્ચારણની સ્વતંત્રતાનો અધિકાર છે. આ અધિકારમાં દખલગીરી વિના અભિપ્રાયો ધરાવવાની સ્વતંત્રતા અને કોઇપણ માધ્યમ અને સરહદોથી પર માહિતી અને વિચારોની શોધ કરવાની, તેને પ્રાપ્ત કરવાની અને આઘન કરવાની સ્વતંત્રતાનો સમાવેશ થાય છે. અનુચ્છેદ ૨૦: દરેક વ્યક્તિને શાન્ત સભા અને મંડળી રચવાની સ્વતંત્રતાનો અધિકાર છે. કોઇપણ વ્યક્તિ પર અમુક મંડળીના સભ્ય યવાની ફરજ પાડી શકાય નહિ. અનુચ્છેદ ૨૧: દરેક વ્યક્તિને સીધી રીતે અથવા તો સ્વતંત્ર રીતે ચૂંટેલા પ્રતિનિધિઓ દ્વારા પોતાના દેશાની સરકારમાં ભાગલેવાનો અધિકાર છે. દરેક વ્યક્તિને પોતાના દેશાની જાહેર નોકરીઓમાં સમાન પ્રવેશનો અધિકાર છે. જનતાની ઇચ્છા એ સરકારની સત્તાની ભૂમિકા રહેશે. આ ઇચ્છા સર્વમાન્ય અને સમાન મતાધિકાર અને ગુપ્ત મતદાન અથવા એવી સમાન સ્વતંત્ર મતદાન પદ્ધતિઓ વડે કરવામાં આવતી નિયતકાલિક અને શુદ્ધ ન્યૂંટણીઓ દ્વારા વ્યકત યશે. અનુચ્છેદ ૨૨: સમાજના દરેક સભ્ય તરીકે દરેક વ્યક્તિને સામાજિક સલામતીનો અધિકાર છે અને પોતાની પ્રતિષ્ઠા અને પોતાના વ્યક્તિત્વના સ્વતંત્ર વિકાસને માટે અનિવાર્ય એવા આર્થિક, સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક અધિકારો, રાષ્ટ્રીય પરિશ્રમ અને આંતરરાષ્ટ્રીય સહકાર દ્વારા અને દરેક રાજ્યના સંચાલન અને સમૃદ્ધિ અનુસાર પ્રાપ્ત કરવાની તે અધિકારી છે. અનુચ્છેદ ૨૩: દરેક વ્યક્તિને કામ કરવાનો, નોકરીની સ્વતંત્ર પસંદગીનો, કામની ન્યાયી અને ફાયદાકારક શરતો અને બેકારીની સામે રક્ષણ મેળવવાનો અધિકાર છે. દરેક વ્યક્તિને કોઇપણ પ્રકારના ભેદભાવ વિના સમાન કાર્ય માટે સમાન પગાર મેળવવાનો અધિકાર છે. કામ કરનાર દરેક વ્યક્તિને તેના પોતાના અને તેના કુટુંબના માનવ પ્રતિષ્ઠાને લાયક અસ્તિત્વની ખાતરી આપતો ન્યાયી અને ફાયદાકારક બદલો મેળવવાનો અને જરૂર જણાય તો સામાજિક રક્ષણના બીજાં સાધનો મેળવવાનો અધિકાર છે. દરેક વ્યક્તિને પોતાના હિતોના રક્ષણને માટે ટ્રેડ યુનિયનો રચવાનો કે તમા જોડાવાનો અધિકાર છે. અનુચ્છેદ ૨૪: દરેક વ્યક્તિને કામના કલાકોની વ્યાજબી મર્યાદા અને પગાર સાથેની સામયિક રજાઓ સહિત આરામ અને કુરસદનો અધિકાર છે. અનુચ્છેદ ૨૫: દરેક વ્યક્તિને તેના પોતાના અને તેના કુટુંબની તંદુરસ્તી અને સુખને માટે આવશ્યક ખોરાક, કપડાંલત્તા, મકાન અને દાકતરી સંભાળ અને જરૂરી સામાજિક સેવાઓ સહિત જીવનધોરણનો અધિકાર છે અને બેકારી, માંદગી, અશકિત, વિધવાવસ્થા, વૃદ્ધાવસ્થા અથવા તેના કાખૂ બહારતા સંજેગોમાં આજીવિકાના અભાવ પ્રસગે તેને સલામતી મેળવવાનો અધિકાર છે. માતૃત્વ અને બાળપણ ખાસ સંભાળ અને મદદના અધિકારી છે. લગ્ન કે લગ્નની બહાર જન્મેલાં બધાં બાળકો એકજ પ્રકારનું સામાજિક રક્ષણ મોગવશે. અનુચ્છેદ ૨૬: દરેક વ્યક્તિને શિક્ષણનો અધિકાર છે. ઓછામાં ઓછું પ્રાથમિક અને પાયાના તબક્કાઓમાં શિક્ષણ મફત રહેશે. પ્રાથમિક શિક્ષણ ફરજિયાત રહેશે. વિશેષ વિઘાવિષયક અને વ્યવસાયી શિક્ષણ સામાન્યતઃ ઉપલબ્ધ રહેશે અને યોગ્યતાના ધોરણ પર ઉચ્ચ શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરવાનો સર્વને સમાન અધિકાર રહેશે. માનવવ્યક્તિત્વના સંપૂર્ણ વિકાસ અને માનવહક્કો અને મૂળભૂત સ્વતંત્રતાઓ પ્રત્યેના માનને દઢિભૂત કરવા તરફ શિક્ષણનું લક્ષ રાખવામાં આવશે. બધાં રાષ્ટ્રો, જાતિ અથવા ધાર્મિક સમૂહો વચ્ચે તે સમજ, સહિષ્ણુતા અને મૈત્રી બઢાવશે અને શાંતિની જાળવણી માટેની સંયુકત રાષ્ટ્રોની પ્રવૃત્તિઓને આગળ ધપાવશે. પોતાનાં બાળકોને કયા પ્રકારનું શિક્ષણ આપવું તે પસંદ કરવાનો પ્રથમ અધિકાર માબાપોને રહેશે. અનુચ્છેદ ૨૭: કોમના સાંસ્કૃતિક જીવનમાં છૂટથી ભાગ લેવાનો, કલાઓનો આનંદ માણવાનો અને વૈજ્ઞાનિક પ્રગતિ અને તેના લાભોમાં ભાગીદાર થવાનો દરેક વ્યક્તિને અધિકાર છે. વૈજ્ઞાનિક, સાહિત્યિક અથવા કલાત્મક સર્જન જેનાં તે પોતે કર્તા હોય તેમાંથી ઊભાં થતાં નૈતિક અને ભૌતિક હિતોના રક્ષણ માટેનો દરેક વ્યક્તિનો અધિકાર છે. અનુચ્છેદ ૨૮: આ ઘોષણામાં રજૂ કરવામાં આવેલા અધિકારો અને સ્વતંત્રતાઓ જેમાં સંપૂર્ણતયા સિદ્ધ થઇ શકે તેવી સામાજિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યવસ્થા માટે દરેક વ્યક્તિ અધિકારી છે. અનુચ્છેદ ૨૯: જે કોમમાં જ તેના વ્યક્તિનો સ્વતંત્ર અને સંપૂર્ણ વિકાસ શકય છે તે તે કોમ પ્રત્યે દરેક વ્યક્તિને ફરજે બજાવવાની હોય છે. દરેક વ્યક્તિ પોતાના અધિકારો અને સ્વતંત્રતાઓના અમલની બાબતમાં તે માત્ર બીજાઓના અધિકારો અને સ્વતંત્રતાઓના યોગ્ય સ્વીકાર અને સન્માનની સલામતીના હેતુ માટે અને લોકશાહી સમાજમાં નીતિ, જાહેર વ્યવસ્થા અને સામાન્ય સુખ માટેની વ્યાજબી જરૂરિયાતો પૂરી પાડવાના હેતુ માટે કાયદાએ નકકી કરેલી એવી મર્યાદાઓને આધીન રહેશે. કોઇપણ પ્રસંગે આ અધિકારો અને સ્વતંત્રતાઓ સંયુકત રાષ્ટ્રના હેતુઓ અને સિદ્ધાંતોની વિરુદ્ધ અમલમાં મૂકી શકાશે નહિ. અનુચ્છેદ ૩૦: આ ઘોષણામાં રજૂ થપેલા કોઇપણ અધિકારો અને સ્વતંત્રતાઓનો નાશ કરવા માટેની કોઇ પ્રવૃત્તિમાં રોકાવાનો અથવા કોઇ કાર્ય કરવાનો કોઇ રાજ્ય, સમૃહ કે વ્યક્તિને અધિકાર પ્રાપ્ત થાય છે એવો કોઇપણ અર્થ આ ઘોષણાનો કરવાનો નથી.	guj	Gujarati	guj	Gujr	gu
Ovegarataca 10 de diciembre 1948, icapiocajiaca oshequini caquintepae poneaguetanquitsica maasano quepatsipaequi. Icantajitiri "La Asamblea General de las Naciones Unidas". Iriojiaqueate capiocajianquitsi itigancanepae imajirotejia iriatimpa. Ivetsatacojiacaroqueate tioncanentsipae tioncanquitsica acaniqui paperiqui. Icanque ocameetsataque antajiaquero maasano ocatica itioncacotaqueca. Tee oncameetsateji inchoocataque tsaneapi tsatacaj ironeca. Aisa icanque ocameetsataque antioncajiaqueneri maasanovio caquintepae iguenquetsatsarequi iriatimpa intsaj iaquenij i te. Ocameetsataque avaraaquero quereocagueti ichoocajiguigueti caquinte ontaniqui iquintenipaequi, shicoipaequi, querocagueti. Ocameetsataquequeate antsatacaajiaqueri maasano agonoropae cantaguetanquitsica ocaniqui tioncanentsiqui, intsamajajiaqueronijite. QUERO ANCOTAVACAAJIAQUEMPANI MAASANO CAQUINTE ANCHOOCMIAQUENIJI CAMEETSA Jero oca iroqueti anquenqueajiaque: Ariqueate aquejetavacaajiaca maasano. Anintajiaque anchoocajiaque cameetsa. Tee oncameetsateji iromperanajiacaji itsipapae, tee oncameetsatej iramataviij iacaj i, tee oncameetsatej i iraacaantsiitacaj i, tee oncameetsatej i irashimirintaj iacaj i. Aatogueti itsatiro maasano caquinte ocatica tioncanquitsica, aato achoocajigui cameetsa. Atsajiaque caaviji ocameetsamajaque ancavintsaajiaqueri itsipapae caquintepae. Irooquea cotanquitsi chooca atsipetacaaj iacarica i tsipapae. Teequeate oncameetsateji. Tee amejiguemparoji yantajiguica iriatimpa. Tee anintaj igueji inchoocaque catsimatashitacaj ineca arigueti anquenquetsajiaquero quejetaroca aninque antsavetacotanqueri Aapani Irioshi. Tee oncameetsateji irinijashinaj icaji. Ocameetsataque anquemisantajiaquero taaca opajitapae anintajiaqueca. Tee anintajigue inchoocaque catsimatimentacajironeca, iroguenti anintajiaque anchoocaque cameetsa, aatoquea ashoshoguitetimentiro taacaopajitapae. Aisa anintajiaque onchoocaguetaque ashecapae, avatsacaropae, maasano, aatonijite ashimampoancajiga. Atsajiaquequeate aisa ocameetsataque impigamentajiacaji irira majirontaguetatsica aisa coareta, maasano. Teequeate oncameetsateji incatsimatashicaji. Aisa arica incatsimatashij iacaj i itsipapae, ocameetsataque iramicaj iamaj irote, aatoquea yoguishinej iri catsimajiacajinemeca, mana irogameetsantavaqueri, aatoniji maasano acatsimatavacaga. Atsajiaquequea aisa ocameetsataque incavintsajavacaajiaquempa maasano caquinteguetatsica. Ariqueate aquejetavacaajiaca: chooca cameetsaguetatsica anintajiaqueca. Irootaquequea acapiocantajiacaca ocaniqui, aquenaguepojaque maasano guinteninintsipaequi. Icameetsajiaque maasano caquinte: tee oncameetsateji anaaqueri, tee oncameetsateji ashirontimentempari. Choocaqueate amejigaca aisaquea anintajiaqueca maasano: shirampari, manquigarentsi, maasano. Anintajiaque anchoocajiaque cameetsa onchoocaguetanaquenijite anintaguequeca. Aroguentiqueate itigancanejia agonoropae ontaniqui aguintenipaequi, acoraquepinijiaque acaniqui atsatacaavacaajica. Atsipajiacaca Naciones Unidas, maasano anintajiaque aguishinejajiaqueri maasano caquintepae icoacocaca aisa aguishineavacaajiaquempa cameetsaguetatsica amejiacaca. Tee oncameetsateji amperanajiguemparigueti itsipa. Ariqueate ocameetsataque antioncajiaqueneri maasano caquintepae ocatica anejaguequeca cameetsa. Ocameetsataque irimajiaquero maasano caquinte: tee oncameetsateji inchoocate tsaneaquemparineca. Irootaquequeate notioncantajiacaroca naatimpavio ASAMBLEA GENERAL ocatica cantajiacajineca: "Quero Ancotavacaajiaquempani Maasano Caquinte Anchoocajiaqueniji Cameetsa" Choocaquea noncamantajiaquerica maasano caquintepae, querocagueti ichoocajiguigueti aisa querocagueti ocantagueta iguenquetsatsare iriatimpa. Ocameetsataque inquenquejaquero maasano caquinte ocatica notioncaqueca, incavintsajantajiaquemparica itsipapae. Aisaquea ocameetsataque antsatacaajiaqueri maasano caquintepae, querocagueti ichoocaguetigueti. Antsajiaqueca 1 Aquejetavacaajiaca maasano caquinte. Chooca aquenquejantaca maasano, chooca amejigaca, atsajiaque taaca opajitapae ocameetsataque antajiguica. Tee oncameetsateji iromperaperanajicaji, tee oncameetsateji irogashinoncajajiacaji. Jero cameetsatatsica aavacaj aiaquempa. Antsajiaqueca 2 Anintajiaque intsajiaquero maasano caquinte ocatica cameetsaguetatsica ationcacotaqueca. Tee oncameetsatej intsaneacotaquemparo. Aritari aquejetavacaajiaca, aato acantimentiri itsipapae: "Aato noguishinejimpi aviatimpa. Picantashitatiaca tee nogonorontempij i, ocantashitatiaca pitsino, aviatimpa manquigarentsi, ocantashitatiaca piguenquetsatsare, ocantashitatiaca piquemisanqueca, piponeacaquea otsipapaequi quepatsi, tee pashintajarantempaji, tee pimaj irontempaj i, tee pincameetsateji". Tee oncameetsatej i ancanquegueti ocaticapae, iroguenti ocameetsataque anquejetavacajaiaquempa maasano. Aisati, querocagueti aponeaca, querocagueti icocani imaj irontacagueti amaj irojiate, querocagueti ococani icantacaantaqueca aato itsaneacotapitsaj itaj iro oca tioncacotanquitsica. Arigueti irimajirontaquempa poneanquitsica jmm aisa iricatica choocatimocajica aato itsaneacotapitsatajiro ocatica. Antsajiaqueca 3 Tee oncameetsateji irimetojajitaji, tee oncameetsateji iroguiaashijitacaji, tee oncameetsateji irantsipetacaashijitacaji. Antsajiaqueca 4 Tee oncameetsateji irinoshicajitajeri caquinte romperanajiaquempariqueate incatsiquetacaantajiaquemparicate. Tee oncameetsateji incatsiquetacaaqueri teeca irininteji incatsiquete. Ocameetsataque irovegarajiqueri maasano catsiquetimotantatsica. Antsajiaqueca 5 Tee oncameetsateji inquemacatsicatacajaiqueri caquinte, aato aquejetacagari caarica caquintetatsi. Tee oncameetsatej i irishimampojancacajaiquempari, tee oncameetsateji impashiventacajaiquempari. Antsajiaqueca 6 Caquintetari anajiaque, aquejetavacaajiaca. Tee oncameetsateji incantajiacaji majirontatsica gobierno, coareta aisa joese: "Tee aviro caquinte. Tee pinquejetenaji naatimpa". Antsajiaqueca 7 Arimaja aquejetavacaajiaca. Ocameetsataque incavintsaj ajiacaj i maasano itigancanepae gobierno majirontatsica anquejetantajiaquemparica maasano itsipapae. Itioncacaanqueca majirontatsica amitacoj iacaj aatimpajia maasano. Tee oncameetsateji incantajiacajigueti, "Tee pincameetsateji aviatimpa tee pinquejetenaji". Antsajiaqueca 8 Chooca itioncacaanqueca majirojiatsica anquemisanqueca. Iroquetica pariacaroca opajita "constitución". Onchoocavetaquempa otsipapae "ley" aato avishiro "constitución". Maasano caquintej ia iraavej aque iraventaquemparo leyepae aisa "constitución". Inchoocaquegueti nintatsineca intsaneapitsacajiro, cameetsaquea incantacoventajiacajiqueate irira majirontaguetatsica. Tee oncameetsateji iroguishinejaqueri atsipetacaaj iacaj ineca. Antsajiaqueca 9 Teegueti onchoocateji antaqueca tee oncameetsateji iraashitanacaji coareta, tee oncameetsateji iroguiaashij itacaji. Aisa tee oncameetsateji iraashiitanacaji otsipaqui quepatsi. Antsajiaqueca l0 Choocagueti cantanquitsineca ochoocati caarica cameetsaguetatsica antaqueca, ocameetsataque inchoocate caarica catsimataj ineca, incoacotacaantaj iacaj i. Irira caarica catsimatatsi iriotaquequea iriomajaia icantajitica irira cantacovencajineca. Incoacocajigueti aato yaaveji apaniro irisenacaquempa, inquemavaqueronijite taaca nintanquitsine. Antsajiaqueca 11 Arigueti inchoocate caquinte intsavetacocaji incante: "Chooca yantaqueca poguijagueri", irooqueate cotanquitsi tee oncameetsatej i incantsitaquempagueti maj irontatsica: "Arimaja, chooca yantaqueca". Iroquetita incoacomaj acaj inquemisancaji aatimpa aisa itsipavio intsamaj atantaj iavaquempaca quero ococani maasano. Ocameetsataque intsajiaqueroqueate maasano agonoropae, aatonij ite yatsipetacaashitaji. Arigueti onchoocaque antaguetica caarica icantacoti amajirote, iroompaquea incancajigueti amajirQtepae tee oncameetsatej i ocatica antaguetaqueca, irooqueate cotanquitsi tee oncameetsateji incatsimatimencaj iro ocatica antsitacaca coramani. Pamenero, coramani antaquero tequerotagueti intioncacaanteroji. Ari oquejetaca, arigueti irogaaquero ovegaratagueti teegueti inquemisantaji teroj i tioncacotanquitsica "ley", aato ogaga coramanitica iroquetica yantaque tequerotagueti irogagueroji. Antsajiaqueca 12 Tee oncameetsateji irasereashijitacajigueti aatimpa aisa arijanitepaejaniqui, aisaquea tee oncameetsatej inquijashijipojemparogueti atsovironaquite irasereapojacaji. Tee oncameetsatej irampatsajavantashijitemparo antioncagueteca, aisa aato iticaacoj itiro. Aato acantacotashitaritsi itsipa, ishirontimentashijitaritsi. Ocameetsataque irivetsatacoventacaji irira amajirotepae, aisa onchoocataque tioncarentsi "ley" pigamencajineca. Antsajiaqueca 13 Cameetsavaeque anquenaguetanaque querocagueti ontaniqui aguepatsitequi. Tee oncameetsateji intsaneapitsaj icajiro. Aninquegueti oanaque otsipapaequi quepatsi, tee oncameetsateji inticaavaquempa amajirotepae. Aisaqueate aninquegueti ancoraquetajegueti ampiajegueti aguepatsitequi tee oncameetsateji intsaneapitsatajiro amaj irote. Antsajiaqueca 14 Ariguetiquea incatsimatashijiacaji agonoropae aatimpa ontaniqui aguepatsitequi ocameetsamajataque incavintsajaj iavacaj iqueate itsipapae caquinte ontaniqui iguepatsitequi iriatimpa. Irooqueate cotanquitsi arigueti antaquero caarica cameetsatatsica aguepatsitequi, aato aj iquej incavintsajaj iavacaj i itsipapae caquinte. Antsajiaqueca 15 Ocameetsataque agonorontaj iaquempari maasano savicajiatsica aguepatsitequi. Tee oncameetsateji incantashij itacaj i amaj irotepae: "Tee aviatimpa nogonorontempiji". Aisa tee oncameetsateji incancaj i: "Aato noguishinej impitsi pigonoronquempari itsipapae caquinte". Antsajiaqueca 16 Arigueti inquenquevaritapojaquegueti shirampari aisa manquigarentsi, iraavejaque irague aisaquea ocameetsaque inchoocataque irijanitepae. Tee oncameetsatej i incantajiqueri: "Tee pigonorontenaj i, aato paguitsi; ocantashita piquemisanqueca: aato paguitsi". Iroguenti manquigarentsi onquej etaquempari shirampari, aavejaque oncanqueri shirampari oninquegueti agueri; aisa arigue ti aaqueri onquejetaquempari aisa aavejaque oncanque oninquegueti ompishoncanajeri. Teegueti irininque shirampari irague aisa teegueti oninque manquigarentsi ague, tee oncameetsateji iromperanajiquempari iraavacaajiaquempa. Caaviji ocameetsamajati antsipajiaquempari arijanite aisa aguempeane, quisho oavacaaquempa quempeji. Amitacotavacaaquempa aatoniji atij aitavacaaj iga, ari inquejetaquempa iriatimpa majirontatsica iramitacoj iacaj aatoniji atijaitavacaga. Antsajiaqueca 17 Ocameetsataque irashintaguetaquempa maasano caquinte. Ocameetsaque irashintaquempa apaniropae aisa irininquegueti intsipajiaquempari itsipapae irashintajiaquemparo maasano. Tee oncameetsateji iraapitsatashitaquempari intati irajaararo. Antsajiaqueca 18 Ocameetsataque anquenquejero taaca opajitapae anintaj iaqueca aisa ocameetsataque antsarovenquempari Aapani Irioshi arigueti aninque. Tee oncameetsateji incatsimatimencajiro amajirote. Aninquegueti ancantashitatijajero aguemisanqueca, aisa ocameetsataque aato icantimentantiro. Ocameetsataque amajiaquero apaniro, aisa ocameetsaque antsipajiaquempari maasano agonoropae, aavejanquemparoca. Ocameetsaque antsatacaajiaqueri itsipapae, aisa antaquero inintacaacajica atsaroventajiacaca. Antsajiaqueca 19 Ocameetsataque anquenquejero taaca opajitapae anintaguequeca aisa ancamanqueri itsipapae; tee oncameetsateji incatsimatimencajiro aato yasereimentajiro taacaopajitapae anquenquejaque. Ocameetsataque antsatacaajiaqueri aisa choocajiatsica otsipapaequi quepatsi. Antsajiaqueca 20 Ocameetsataque ancapiocajiaquempa antsatacaavacaaj iaquempa. Tee oncameetsatej i incantimencajiro. Cotanquitsi aato iro acapiocashitimentari caquinte agashinoncaaqueri. Aatogueti ininti itsipa intsipatacaji aato aaveji asereguiri, aato amperatari. Antsajiaqueca 21 Ocameetsataque ancamanqueri amajirote taacaopaj itapae anintaj iaqueca irantaj jaqueca. Iroguenti ancamantamajaqueri aatimpa: teegueti anejeri aatimpa, ancoguiaqueri agonoro antigaranqueri incamantaj iaqueri iriatimpa. Chooca oshequi yantajiaqueca irira majirontatsica aisa itigarancanejia yamitacojiacajigueti. Ocameetsataque iramitacoj iacaji maasano, aquejetavacaaj iacatari. Tee oncameetsateji irimajirontashitaquempa amajirotepae, iroguenti ocameetsataque ancoguiaj iaqueri amajirontajiaquempaca. Maasano ancojaiaque avotataqueri. Ocameetsataque irishinejiacaji ampijitapiniquero ancanque quericaca aninqueca irimajirontacojiacaji. Ocameetsataque antioncaquero, tee oncameetsateji intsaque majirontatsica quericaca caarica nintatsi irimajirontempa aatonij i icatsimatiritsi. Antsajiaqueca 22 Ocameetsaque incavintsajavacaajiaquempa maasano choocaj iatsica iguinteniqui aisa otsipapaequi guinteninintsi, tee oncameetsateji irishimampoj ancaj iaquempa aparopae. Chooca acoacoj iacaca: asheca, ajaararo; anintaj iaque agonoropae ancavintsajaiaqueri; anintaj iaque aisa amaguetaquero amejigaca. Tee oncameetsateji intsaneapitsatajiro. Antsajiaqueca 23 Ocameetsataque onchoocaque querocagueti ancatsiquequeca iroca otsipa antaguequeca ocancaniqueate amanantanquemparoca acoacoguetacaca. Ocameetsataque ancoguiaquero aatimpa querocaca antapiniqueca, tee oncameetsateji incamancaji itsipapae taaca opajita antaguetaque. Iriraquea camanquerica catsiquej iatsica aato yatsipetacaashitari cameetsaniji irantajiaque. Irininquegueti itsipa onchoocaque irantane, ora cotanquitsi aatogueti ochoocati irantane, cameetsa iramiqueri itsipapae. Arigueti anquejetaquempari itsipapae ancatsiquejiaque, ocameetsataque irimoflcaraqueri quenapapana irovegarajiacajica. Arigueti ancatsiquete cameetsataque irovegaramajacaji irira acatsiquetaqueneca aatoniji atsipetashita intati aisa aatoniji yatsipejiaro itase arijanitepae jero aisa aguempeane. Ancatsiquevetaquempa cotanquitsi aatogueti imoncaratari quenanpapana arijanitepae cameetsa itsipa iramicaji. Incatsiquetacajaiacajigueti itsipa aato iticacagaji arigueti aninte ancapiocavacaajiaquempa cameetsaniji ancantajiaque irovegaramajaiacaji, irogueti ancantajiaque, "Nomagorejaquiteta tampatica", iroca otsipa ancantaj iaque. Antsajiaqueca 24 Ocameetsataque iroguishinejajiacaji catsiquetacaacajica amagorejajiaque. Tee oncameetsateji incatsiquetacaapinijiacaji ancantacoguitempani savincaguiteriqui. Cameetsa iroguishinejajiacaji amagorejajiaque apaniropae savincaguiteri, fiesta, aisa irovegarajiacaji oquejetaca acatsiquejiaque. Antsajiaqueca 25 Maasano anintajiaque asheca, avatsacaro, atsovironaquite aisa aavintarontsi. Arigueti ancatsiqueteneri itsipa ocameetsataque irovegaratacaji quenapapana avegaratantaquemparoca maasano acoacojiacaca aisa ocoacocaca aguempeane aisa arijanitepae. Aisa teegueti amatajeroji ancatsiquete, aisa arigueti anquenquevaritanaje ocameetsataque onchoocaque acoacojiacaca. Aisa ocameetsataque onchoocaque ocoacoj iacaca ora metoj acoro. Ocameetsataque ancavintsajamajaiaquero manquigarentsi choocatatsica orijanite aisa ancavintsajamaj aiaqueri chaajaniquiripae, maasano. Ari anquejetacaajiaquempari ancavintsajaqueri chaajaniquiripae jocacori, ari anquejetacaaj iaquempari itsipapae teeca irojocacojiguete. Antsajiaqueca 26 Ocameetsataque onchoocaque shicoi intsatacaantajitaquemparica maasano caquintepae. Arigueti inquijaque primariaqui, tee oncameetsateji irovegaraquero inquijantaquempaca shicoiqui. Ocameetsataque aisa intigarancaqueri inquijaque, tee oncameetesateji irisotogue irosati interoncanaquero primaria. Ocameetsataque onchoocaque otsipapae shicoi intsatantaquempaca agonoropae mecanica, agropecoaria, taacaopajitapae. Ocameetsataque onchoocate alsa Universidad inquijantempaca tsamajaqueroca tioncanentsi. Arica irovegaraquero iriatimpa irira quijajiatsica. Ocameetsataque ogamejiaqueri quijajiatsica shicoi intsatantaquempa quero incoquempa inchoocatantajiaquempaca cameetsa, incavintsajantajiaquemparica itsipapae aisa iriguishinejantaj iaquemparica itsipapae inchoocaque cameetsa. Caaviji ocameetsataque ancavintsaj aj iaqueri itsipapae, aavacajajiaquempa. Aato acatsimatashitaritsi coraquej iatsica otsipaqui quepatsi vetsatantaguetaroca otsipapae quenquetsatsarentsi. Aisa aato acatsimatashiguetari cantashitatiatsica itsinoqui, aisa irira caarica quejejiacajica iquemisanque. Ocameetsataque amitacoj iaqueri maasano caquinte, aavacaj aj iaquempa, anchoocajiaque cameetsa. Irira ashintarica irijanitepae iriotaque cantanquitsineca querocagueti intigancaqueri irijanitepae inquij antempaca shicoi. Antsajiaqueca 27 Cameetsataque irininquegueti caquinte intsipaj iaquempari igonorovio iramashaij iaque, irogueti intsamaroj iaque, irogueti irisoncataque, irogueti igantaguere, taacaopajitapae incantacoque. Tee oncameetsatej i intsaneapitsajitempari itsipa taaca coraquetanquitsine. Qcameetsavaeque irishinevenquemparo taacaopajitapae yantagueque iguinteniqui qu¿jecaroca shicoi interoncaquerogueti ipeacaacaca. Arigueti impeacaguemparo agonoropae taacaopaj itapae, aisa arigueti intioncaquero taacaopajitapae, iriotaquetarite ashintaroca. Irininquegueti, ocameetsataque irovegaratsiiqueri; tee oncameetsatej i incoshij iqueri. Antsajiaqueca 28 Ocameetsaque iroguishinejajiacaj iro amajirotepae ocatica ationcacotaqueca; tee oncameetsateji intsaneapitsacaj iro. Antsajiaqueca 29 Arigueti aninque anchoocajigue cameetsa, aato acantashitapinitari itsipapae incavintsajaj iacaj i aisa iramitacojiacaji. Iroguenti ocameetsataque ancavintsajaigueri iriatimpa, amitacojiaqueri. Anquejetacaaquemparoguetj ari anchoocaj iaque cameetsa. Ocameetsamajataque majirontatsica iramenamajatero querocaca cantanquitsica tioncacotanquitsica "ley", irootaquequea impampiatanaque. Irootaquequeate anchoocatantajiaquempaca cameetsa aatoniji asereavacajajaja acaniqui aguintenijiaqui aisa apaniropae guinteninintsi querocagueti incoguiajiaque imaj irote. Ocameetsamajataque ampampiatero ocatica tioncacorentsi ocanqueca, aatoquea yogaashitaro acantajiaqueca. Ocameetsataque maasano ocatica aguishinejajiaqueri itsipapae, irooqueate cotanquitsi tee oncameetsateji iranquero caarica anintacajajiguiri maasano acapiocaventajiacaca. Antsajiaqueca 30 Ocameetsataque amoncarajiaquero maasano ationcajiaqueca ocatica. Tee oncameetsateji intsaneapitsacajiro amajirotepae aisa agonoropae. Ocameetsataque aguishinejajiaqueri maasano caquinte inchoocajiaque cameetsa.	cot	Caquinte	cot	Latn	cot
АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫНЫҢ ЖАЛПЫҒА БІРДЕЙ ДЕКЛАРАЦИЯСЫ ПРЕАМБУЛА Адам баласы үйелменінің барлық мүшелеріне тән қадір‐қасиетін, құқықтарының теңдігі мен тартып алынбайтындығын тану, бостандық пен әділдіктің және жалпыға бірдей бейбітшіліктің негізі болып табылатынына назар аудара отырып, адам құқықтарына деген елемеушілік, менсінбеушілік адам баласы арының зығырданын қайнататын тағылық жағдайға әкеліп соғатынына және дүние жүзі адамдары сөз бен наным‐сенім бостандықтарына ие болып, үрей мен мұқтаждықтан ада бола алатын ортаны құру – адам баласының жоғары мәртебелі ұмтылысы деп жарияланғанына назар аудара отырып, адам баласы зорлық‐зомбылық пен қанауға қарсы көтеріліске мәжбүр болатын жағдайды тудырмау үшін, адам құқықтары заң билігімен қорғалуы керек екеніне назар аудара отырып, халықтар арасында достық қарым‐қатынастың дамуына жәрдемдесу керек екеніне назар аудара отырып, БіріккенҰлттар елдері өз Жарғысында негізгі адам құқықтарына, жеке адам басының қадір‐қасиеті мен құндылығына және ерлер мен әйелдердің теңдігіне сенімдерін растап, әлеуметтік прогресс пен адамға ылайық өмір сүру деңгейін, нақтыланған бостандықтардан тыс, кең ауқымды бостандықтарды арттыруға жәрдемдесу керек деген шешімге келгендеріне назар аудара отырып, мүше‐мемлекеттер Біріккен Ұлттар Ұйымымен ынтықтамаса отырып, адам құқықтары мен негізгі бостандықтары жалпыға бірдей құрметтеліп сақталуына ықпал жасауға міндеттенгендеріне назар аудара отырып, осы міндеттемелерді толыққанды жүзеге асыру жолында осы құқықтар мен бостандықтардың мән‐мағынасы мен ерекшелітктерін ұғынып түсінудің маңызы зор екендігіне назар аудара отырып, БАС АССАМБЛЕЯ, Адам құқықтарының жалпыға бірдей Декларациясын бүкіл халықтар мен мемлекеттердің ұмтылыстары арқылы әр адаммен қатар, қоғамның әр органы осы декларацияны үнемі жадында тұтып, білім беру және ағарту жұмыстары арқылы осы құқықтар мен бостандықтарды қадір тұтуға ықпал жасап, үлттық халықаралық шаралар арқылы Ұйымның мүше‐мемлекеттерінің халықтарымен қоса, олардың юрисдикциясына қарасты территорялардың халықтары арасында да, жалпыға бірдей тиімді түрде танылып, жүзеге асырылуы үшін алға қойылған мақсат ретінде жария етіп отыр. 1 бап Барлық адамдар тумысынан азат және қадір‐қасиеті мен кұқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл‐парасат, ар‐ождан берілген, сондықтан олар бір‐бірімен туыстық, бауырмалдық қарым‐қатынас жасаулары тиіс. 2 бап Әр адам, нәсіліне, түр‐түсіне, жынысына. тіліне, дініне, саяси немесе басқа да наным‐сенімдеріне, ұлттық, немесе әлеуметтік тегіне, мүліктік. тектік‐топтық, немесе басқа да жағдаяттарға қарамастан осы Декларацияда жарияланған барлық құқықтар мен бостандықтарға алаланбай, бірдей тең ие болуы тиіс. Сонымен қатар, ешкім де өзі тұратын елінің, не болмаса территорияның саяси, құқықтық, немесе халықаралық мәртебесінің негізі бойынша, және де ол территория тәуелсіз, әлде біреудің қарамағында, әлде өзін‐өзі басқарушы емес, немесе оның егемендігі әртүрлі нысанда шектеулі болған күннің өзінде де, алаланбауы тиіс. 3 бап Әр адам өмір сүруге, бостандықта болуға және оның жеке басына қол сұғылмауына құқылы. 4 бап Ешкім де құлдықта немесе кіріптарлықта ұсталуы тиіс емес. Құлдық пен құл саудасына, қандай түрде болса да, тыйым салынады. 5 бап Ешкім де азапталуға немесе қадір‐қасиетін қорлайтындай адамшылыққа жатпайтын қатыгездік жолмен жәбірленуге, немесе жазалануға тиіс емес. 6 бап Әр адам қай жерде жүрсе де, құқықтық субъектісі ретінде танылуына құқылы. 7 бап Заң алдында жұрттың бәрі тең және де заң арқылы алаланбай, бірдей тең қорғалуға құқылы. Барлық адам осы Декларацияның ережелерін бұзатын кемсітуден және кемсітуге арандатушылықтың барлық түрінен тең қорғалуға құқылы. 8 бап Әр адам, конституциямен, немесе заңмен берілген негізгі құқықтары бұзылған жағдайда, құқығын құзыретті ұлттық сот арқылы тиімді түрде қалпына келтіруге құқылы. 9 бап Ешкім де негізсіз тұтқындалуға, қамауда ұсталуға немесе қуғынға ұшыратылуға тиіс емес. 10 бап Әр адам, өзінің құқықтары мен міндеттерін анықтап, өзіне тағылған қылмыстық айыптаудың негізділігін белгілеу үшін, ісі толық теңдік негізінде, әділеттік талаптарға сай, тәуелсіз және әділ сот арқылы ашық қаралуына құқығы бар. 11 бап Қылмыс жасады деп айыпталған әр адам, қорғану құқығы қамтамасыздандырылып, заңды және ашық сот талқылауы оның кінәсін толық анықтағанға дейін, кінәсіз деп есептелуге құқығы бар. Ешкім де жасаған әрекеті немесе әрекетсіздігі негізінде, егер ол әрекеті ұлттық заңдар мен халықаралық құкық бойынша қылмыс болып саналмаса, жауапқа тартылмайды. Сонымен қатар қылмыс үшін берілген жаза, қылмыс жасалған кезде заңмен көзделген жазадан ауыр болмауға тиіс. 12 бап Әр адам жеке және отбасылық өміріне өзгелердің өз бетінше араласуынан, озбырлық жасап баспанасына, хат жазысып‐алысу құпиясына қол сұғуынан, ар‐намысы мен абырой беделіне нұқсан келтіруінен қорғалуға құқығы бар. 13 бап Әр адамның әр мемлекеттің ішінде жүріп‐тұруына және өз қалауынша тұратын мекен‐жайды таңдауына құқығы бар. Әр адам кез‐келген елден, соның ішінде өзінің туған елінен, басқа елге қоныс аударуға және өз еліне қайтып оралуға құқылы. 14 бап Әр адамның қуғынға ұшыраған жағдайда, басқа елдерден баспана іздеп және сол баспананы пайдалануға кұқығы бар. Бұл құқық шынтуатында саяси емес қылмыстың негізінде, немесе Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары мен қағидаларына қайшы келетін әрекеттері үшін қуғындалғандарға жүрмейді. 15 бап Әр адамның азаматтыққа құқығы бар. Ешкімді де азаматтығынан немесе азаматтығын өзгерту құқығынан еріксіз айыруға болмайды. 16 бап Кәмелеттік жасқа толған ерлер мен әйелдер өздерінің нәсіліне, ұлтына, дініне қарамастан некеге тұрып, отбасын құруға құқылы. Олар некеге тұрған, некеде болған және ажырасқан кезде бірдей кұқықтарды пайдаланады. Неке, тек екі жақтың өзара еркін және толық келісімі бойынша ғана қиылады. Отабасы қоғамның табиғи және негізгі ұясы болып табылады, және қоғам мен мемлекет тарапынан қорғалуға кұқылы. 17 бап. Әр адамның дүние мүлікті жеке өзі, немесе басқалармен бірлесіп иемденуге құқығы бар. Ешкім де өз мүлкінен еріксіз айрылмауға тиіс. 18 бап Әр адам ой‐пікір, ар‐ождан және дін бостандығына құқығы бар; бұл құқық өз дінін немесе наным‐сенімін өзгерту еркіндігін, өз дінін, наным‐сенімін жеке өзі, немесе басқа адамдармен бірігіп тұтып, жария түрде, немесе жеке жолмен уағыздау, құдайға құлшылық ету, діни салт‐жораларын орындау бостандығын да қамтыйды. 19 бап Әр адам наным‐сенім бостандығына және өз көзқарасын еркін білдіруіне құқығы бар; бұл құқық өз наным‐сенімін кедергісіз ұстану еркіндігін және мемлекеттік шекаралар тәртібіне тәуелді болып қалмай, ақпараттар мен идеяларды еркін іздеп, кез‐келген құралдар арқылы тарату бостандығын да қамтыйды. 20 бап Әр адамның бейбіт жиналыстар және ассоциацияаларды құру бостандығына құқығы бар. Ешкімді де белгілі бір ассоциацияға зорлықпен кіргізуге болмайды. 21 бап Әр адамның, өз елін басқару ісіне тікелей өзі, немесе ерікті түрде сайланған өкілдері арқылы қатысуға құқығы бар. Әр адам өз елінде мемлекеттік қызметке тең дәрежеде қол жеткізуге құқылы. Халықтың еркі үкімет билігінің негізі болуы тиіс; бұл ерік мерзімді және бұрмаланбаған сайлау арқылы жүзеге асырылуы тиіс . Сайлау жалпыға бірдей тең сайлау құқығы негізінде, жасырын дауыс беру жолымен, немесе осы сияқты сайлау бостандығын қамтамасыз ететін басқа да, осы мәндес әдістер арқылы өткізілүі тиіс. 22 бап Әр адам, қоғам мүшесі ретінде, әлеуметтік жағынан қамсыздандырылуына және оның қадір‐қасиеті қолдау табуына, жеке басы еркін кемелденуіне қажетті экономикалық, әлеуметтік және мәдени салалар бойынша құқықтары әрбір мемлекеттің құрылымы мен рессурстарына сай, ұлттық ыкпал және халыкаралық ынтымақтастық арқылы жүзеге асырылуына құқыгы бар. 23 бап Әр адамның еңбек етуге, жұмыс түрін еркін таңдауға, әділ және қолайлы еңбек жағдайына, жұмыссыздықтан қорғалуына құқығы бар. Әр адамның құндылығы тең еңбегі үшін, нендей бір кемсітусіз, тең еңбек ақы алуына құқығы бар. Жұмыс істеп жүрген әр адам өзінің және отбасының ылайықты өмір сүруін қамтамасыз ететіндей әділ және қанағаттанарлық, және, қажет болған кезде, басқа әлеуметтік қамсыздандыру құралдары арқылы толықтырылып отыратын, сый‐сияпатқа құқылы. Әр адам кәсіподақтарын құруға және өз мүдделерін қорғау үшін, кәсіподақтарына кіруге құқылы. 24 бап Әр адам тынығуға және мәдени демалуға, оның ішінде ақылға қонымды шектеулі жұмыс күніне және мерзімді ақылы демалысқа, кұқылы. 25 бап Әр адам өзінің және отбасы мүшелерінің ден‐саулығын әл‐ауқатын қамтамасыз ететіндей, тамақты, киімді, баспананы, медициналық күтімді қамтыйтын өмір сүру деңгейіне құқылы және де жұмыссыз қалған күнде, науқас болған кезде, мүгедек болып қалған, жесір болып қалған күнде, қартайған шақта, немесе өзіне байланысты емес басқа да себептермен тіршілік ету мүмкіншілігінен айырылып қалған жағдайда қамсыздандырылуына құқылы. Ана және нәресте болу жағдайы айрықша қамқорлық пен көмек алуға кұқық береді. Балалардың бәрі, некелі немесе некесіз туған, бірдей әлеуметтік қорғауды пайдаланады. 26 бап Әр адамның білім алуға кұқығы бар. Білім беру, ең болмағанда бастауыш және жалпы білім, тегін болуы тиіс. Бастауыш білім баршаға міндетті болуы тиіс. Техникалық және кәсіптік білім көпшіліктің қолы жетерліктей болуы тиіс және жоғары білім де, әркімнің қабілетіне қарай көпшіліктің қолы жетерліктей болуы тиіс. Білім беру адамның жеке басының толық кемелденуіне және кұқықтары мен негізгі бостандықтарына деген құрметті арттыруға бағытталуы тиіс. Білім беру барлық ұлттар, нәсілдік және діни топтары арасында түсіністік, шыдамдылық пен достық қарым‐қатынас орнатуға ықпал жасап және Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілікті қуаттау жолындағы жұмысына ыкпал жасап, дем беруі тиіс. Ата‐аналардың өздерінің жас балаларына білім беру түрін таңдауда құқығы басымды 27 бап Әр адам қоғамның мәдени өміріне еркін қатысуға, өнерден рахат‐ләззат алуға, ғылыми прогресске ат салысуға әрі оның игілігін пайдалануға құқылы. Әр адам өзі автор болып табылатын ғылыми еңбегінің, әдеби немесе көркем шығармаларының нәтижесінде туындайтын рухани және материалды мүдделерін қорғауға құқылы. 28 бап Әр адам осы декларацияда баянды етілген кұқықтар мен бостандықтарды толық жүзеге асыра алатын әлеуметтік және халықаралық тәртіпке құқылы. 29 бап Әр адамның, адам баласының еркін және толық кемелденуіне мүмкіншілік беретін қоғам алдында міндеттері бар. Өзінің құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруда әр адам тек басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын тиісті түрде тану және құрметтеу мақсаты көзделген жағдайда ғана және демократиялық қоғамдағы моральдің, қоғамдық тәртіп пен игіліктің әділетті талаптарын қанағаттандыру мақсаты көзделген жағдайда ғана, заңмен белгіленген шектеуге ұшырауы тиіс. Осы бостандықтар мен құқықтарды жүзеге асырылуы Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары мен қағидаларына қайшы келмеуі тиіс. 30 бап Осы Декларациядағы ешбір қағида қасыбір мемлекетке, адамдар тобына немесе жеке адамдарға аталмыш Декларацияда баянды етілген құқықтар мен бостандықтарды жоятын қызметпен айналысу немесе іс‐әрекет жасау құқығын береді деп пайымдалуы тиіс емес.	kaz	Kazakh	kaz	Cyrl	kk
TOTIHITAWË THAMOTIMA THE Ã PREÁMBULO Enaha thë puhi taeo kuaai, wã rëamai thë, peheti he usukuwë thë, wã toprao thë kãi, hei thë pë nohi taemopou piyëkou, ĩhĩ thë pë nohi ĩhĩpimopouha totihitawë thamotima thë hami he usukuwë thë pë nohi taeayou totihitaopë, Enaha thë puhi taeo kuaai, totihitawë thamotima thëni thë taimi ha, thë pë kãi shomiaprai ha, hei wãrĩtiwë thamotima thë kipi thaprarema. Komi pëmaki rë kui pëmaki kiriihou mai, pëmaki kãi no preaai mai pëmaki përihou piyëkopë, pëmaki ã topraopë, pëhetiapramotima thë pë hami. Enaha thë puhi taeo kuaai, totihitawë thamotima thë rë wã nosie huamotima thëni thë nohi thapopë, komi urihitheri thë pë no yuayou maõpë, Enaha thë puhi taeo kuaai, thë pë përihiwë rë piyëkëi thë pë puhi taamayõpë thë pë rĩmimayõpë, Enaha thë puhi taeo kuaai, komi urihitheri ONU thë ha thë pehetiapraihe, totihithawë thamotima thë hami, suwë wãro pei pëmaki no rẽ kui thë pë no ã hẽ usukuwë, kama pëni thë ã wawemarẽmahẽ thë pë puhi rë taamaĩwẽĩ, Enaha thë puhi taeo kuaai, komi urihitheri pë rë kui ONU thë iha thë pë ã wawëtokema totihitawë thë ã nosi riã ha poheni, Enaha thë puhi taeo kuaai, thë pë ã rẽ wawëtokenowẽĩ thë pëni thë ã hĩrĩapehe thë ã nosi kãi popehe Ĩhĩ thë no ã ha TOTIHITAWË THAMOTIMA THË Ã wëyëi piyëkouhe. Hetipëtëwë 1 Kõmi thë pë rë përiprawë rë piyëkëi, he usukuwë thë pë keprou ai thë ã rëamaihã no ã heparohowë, totihitawë thë pë riã rẽ thaiwehei hami, thë pë puhi tao kãi përihiwëha, thë pë puhi kãi katehewëha hawë kama thë pë mashi shĩro përihimopë. Hetipëtëwë 2 Kõmi thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë , thë ã rë maiha thë pë përiprawë, wã katehano thëni thë wãhã no wayoano, suwë, wãro, pei kahi, thë pë rë reahumouwẽĩ, napë thë ã, no matohipi, no preaarewë, thë pë rë kepronowẽĩ hami, ai thë pë sho, shomi urihitheri himayõumahẽĩ. Kõmi thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë , thë ã rë maiha thë pë përiprawë, ma kui ai thë pëni thë pë urihipi rëpoumakuhei thë pë riã përio toprao he yatio. Hetipëtëwë 3 Yãmi kõmi thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë thë pë rë përiaiwei thë pë kuprawë, ai thë ã rëamai, peheti thë pë rë përiaiwei. Hetipëtëwë 4 Ai thë pë iha horemou wamaki no ohotamopi mai, horemou ohotamomamotima thë thamai puhiomi he parohowë. Hetipëtëwë 5 Thë pë shëmou taomi, thë pë wãhã kãi wãrĩhĩthomamou taomi, thë pë shëmou wãrĩtiai taomi. Hetipëtëwë 6 Thë pë përiprawë rë piyëkëi thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë, thë pë nohi riã hatukëmopou piyëkou. Hetipëtëwë 7 Wã nosie huamotima a hami, komi hititiwë thë pë he usukuwë, thë pë nohi kãi thapou piyëkou. Hei wã katehano thë rë kui thëni, hititiwë wã nosie huamatima ani wãrĩhĩtho thamotima thë hami, thë pë he komi rupou piyëkou; wãrĩhĩto thamotima thë hami thë pë no yuo maõpë. Hetipëtëwë 8 Komi hititiwë thë pë rë kui, thë pë payeriopë nohi thaporewë pata pëni, pë nohi rẽ hatukëawei kama urihithëri thë pëni , totihitawë thamotima thë wãrĩhĩtho thai maõpehe. Hetipëtëwë 9 Enaha pëtawë thë pë huëamou taomi, thë pë kãi õkamopou taomi ai thë urihi hami thë pë shimamou ayao taomi. Hetipëtëwë 10 Komi hititiwë thë pë ihami, totihitawë thamotima thë kuprawë, thë pë he pruka usukuwë, nohi thaporewë pata pë mithari hami, thë a riã hai thë a riã ha hĩrĩãmoni thë rë thanowẽĩ thë hami thë wãhã no wëyëihe tëhë, thë no ã he riã ha ruoni. Hetipëtëwë 11 Hititiwë thë pë rë kui thë pëni ai thë ma thamonomai thë pë wãhãno wëyëihe tëhë thë pehetiaprai haia maheĩha thë shurukuamou haio taomi. Nohi thaporewë pata pëni thë pehetiaprai haia maheĩha pë noa napëmou taomi. Thë pë wãhãno wëyëyono ma mai, thë pë wãhãno wëyëyou, enaha thë thamou taomi. Hapa hote wãrĩtĩwë thë ani hei tëhë thë wãrĩtĩwë he parohowë thë thamou taomi. Hetipëtëwë 12 Ai thë puhi pëtouha ayaroni , thë pë yahipi hami, thë he haprou ayou taomi, therihë pë ihami kãi, õniõni a shimaihe tëhë thë kãi mii pario ayao taomihe, komi thë pë mithari ha wa thë wãhãno wëyëi ayao taomi. Ĩhĩ thë pë hami totihitawë thamotima thë rë kui wã nosie huamotima thëni thë pë nohi thapou piyëkou. Hetipëtëwë 13 Hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë, ai thë ã rëamaihã thë pë riã huu piyëkou, wa thë nohi rë përipouwei thë urihi ha thë pë kãi riã shaponomou. Hititiwë thë pë ihami totitihitawë thamotima thë kuprawë ĩhĩ thë no ãhã thë pë rë përihiwë rë piyëkëi thë pë urihipi hami, thë pë kãi riã huu, thë pë urihipi nohi kãi rë përiprai, thë pë urihipi nohi kãi riã kõõ mi yapao. Hetipëtëwë 14 Ai thë yapëkamahe tëhë, kõmi hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë thë pë rë hithëpraamaiwẽĩ a urihi ha, ĩhĩ ã hã thë pë ã riã toprao, shomi thë pë urihipi hami kãi. Hei a hami totihitawë thamotima thë rë kui thë wãhã pomou taomi thë kãi puhipramou taomi, wã nosie huamotima nohi thaporewë pëni thë pë huëmamaihẽ tëhë peheti kõmi yapëkamotima thë pë hami pei thë hapa rë hupëtarenowẽheĩ thë pëni kãi. Hetipëtëwë 15 Hititiwë thë pë ihami totitihitawë thamotima thë kuprawë, kama urihi theri thë pë wãhã hirou katitou. Thë puhi pëtouha ayaroni kama urihitheri thë rë kui thë mapramai ayao taomi, totihitawë thamotima thëni hawë kama e thë wãhã riã hiroprou kuo. Hetipëtëwë 16 Wãrõ, suwë pë sho, kama huya thë pë riã rẽ toayouwei hami totihitawë thamotima thë kuprawë ai thë ã rëo taomi. Ai thë ã rëamaihã suwë , wãro pë sho thë pë riã toayou, kama theri thë pë wãhã hirou, reahumotima kama urihithëri, ĩhĩ thë pëni totihitawë thamotima thë hami thë pë ã rëo taomi, kama thë pë mashi riã kuprou. Shoati totihitawë thamotima thë ha thë pë ã riã toprao, thë pë toayou pario tëhë, thë pë ã toprao rë kuonowẽĩ naha, thë ã riã toprao kuo shoao. Kama këkipi rë puhiyouwei, peheti këkipi riã toayou. Kama thë pë mashi shĩroni pë shapono praukamaihẽ ĩhĩ thë no ãhã totihitawë thamotima thë rë kui, kama urihitheri thëni thë nohi thapouhe, kama thë pë shaponopi kãini. Hetipëtëwë 17 Hititiwë thë pë rë kui thë pë matohipi riã kuo, totihitawë thamotima thë ha, thë pë rë perihii hami kama thë pë urihipi riã rii kuomopotayou. Pei thë puhi pëtouha ayaroni thë pë matohipi riã rëmaimihe thë pë rë perihii hami urihi ã kãi rëmai taomihe. Hetipëtëwë 18 Hititiwë thë pë rë kui ai thë ã rëamaihã totihitawë thamotima thë ha thë pë puhi tao kãi riã përio, reahumotima thë hami, thë pë puhi katehewëha; totihitawë thamotima thë ha thë ã kãi koyokoa reahumotima wa thë riã rë hemihipraiwei, ai thë ã rëamaihã thë riã owëmamou komi thë pë mithari ha thë kãi riã owëmaihe, thë pë hirayou tëhë, thë pë owëmayõũ tëhë, peheti thë ã huamou sharirou ha. Hetipëtëwë 19 Ai thë ã rëamaihã hititiwë thë pë rë kui yãmi thë pë puhi riã piyëkou, thë wãhãno riã rë wayoaiwehei; ĩhã thë ã kãi koyokoa thë ã hai tëhë thë ã nohi wãrimopou taomi, ma kui yaniki thë riã wãrimou kuaahërii, thë ã ríã opisi tëamou kuaaherii, thë ã riã wëyëmou piyëkou wãnoshimamotima thë pë hami. Hetipëtëwë 20 Hititiwë thë pë ihami totihitawe thamotima thë kuprawë ai thë ã rëamaihã thë pë ã riã wayou kãi yototai thë pë riã rë thaiwehei thë pë wãhãno wayoaihe ha. Ai thëni yototamotima thë hami thë shimai ayao taomi. Hetipëtëwë 21 Hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë patamorẽwẽ thë pë rë kui thë pë ã wayou kãi riã roaai narẽõ kama peni a pata rë thanowẽhẽi pë mithari ha kãi. Hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë kama thë pë rë përiprai hami thë ohotepi rë shatiprai, thë pë riã ohotamou toaai. Patamorẽwẽ thë pë rë kui, thë pë shaponopi kãi rë përiowei thë pë iha thë pë patamou. Ei thë rë kui thë pë shaponopi kãi rë përiowei thë peni thë pë wãhãno ha wayoaheni thë yaiaprai shoaohe yaiamotima thë kuo tëhë thë pë yaiamou hãthõõ. Hetipëtëwë 22 Hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë kama thë pë rë përiprai hami pata thë pëni thë pë nohi kãi hatukepopehe, ai urihitheri thë pë patani thë pë nohi kãi hatukëpopehë, thë pë puhi topramapopehe, ĩhĩ thë nohi yaimopou thë pë puhi wetinahamou maõpë, peheti thë pë përihopë. Hetipëtëwë 23 Hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë, thë pë urihipi riã hupëo, ai thë ã rëamaihã thë ohote hurimopë, thë prewë thaporaheni, pata thëni ohotamorẽwẽ thë pë rë kui thë pë nohi pëyëpou thë pë ohote kuo maõ tëhë. Hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë, thë pë ohotamou he usukuwë rë kurenaha thë pë no kãi kõõ he usukuopë. Hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë he husukuwë thë pë no kõõ, thë pë puhi kãi owëhëo, kama pë shĩro rë kui e pë puhi kãi përio mi hetuopë e thëki peheriproimiha pë kãi rẽ përioweini ai e thëki he riã tikëai e thëki he usukuopë. Hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë, sindicato thë pë riã thayou, thë pëhe rumopopë. Hetipëtëwë 24 Hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë, thë pë washimi horuu yãnikio pariopë, thë pë riã huu toatarou, toprao thë pë kãi rẽ ohotamonowẽĩ thë no kãi ríã kõãmamou thë ma yãnikia parirani. Hetipëtëwë 25 Hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë, thë pë riã përio toprao kama theri thë pë shĩro sho, nii pë hami, yahi pë sho, thë pë kãi temio topraopë, thë pë kãi titihopë , thë pë nohi kãi rẽ yaimopouwei thë pë sho. Enaha hititiwë thë pë pehi totihitawë thamotima thë ha thë kua thë pë rë ohotamoumai, pë rë shawarapiwei, thë pë no rë huwëmai, thë pë he rë paharaprai, thë pë rë wãrõ rẽ patai, thë pë suwe kãi rẽ patai, ai thë pë wãrĩtiwe kãini thë pë pehetipopehe. Suwë shipënapi thë pë rë kui, ihiru, marãnapi, suwëhëri marãnapi thë pë komi sho, totihitawë thamotima thëni, thë pë nohi thamopou topraopë. Hititiwë ihiru hĩĩpi kua pë rë keprouwei, pë hĩĩpi ma kua mai pë kãi rẽ keprouwei, totihitawë thamotima thë kuprawë peheti pë nohi kãi thaprawë. Hetipëtëwë26 Hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë, thë pë kãi hirayopë. Hiramotima thë pë rë kui, nomraiha thë pë hiramou pariopë. Hiramou pariotima thë hami thë pë ihirupi shimio he parohoopë. Hiramou pariotima thë nohã hami ĩha hititiwë thë pë õnimou taai he parohoopë; õnimou pata thë rë kui hititiwë thë pë pehi ma kui thë pë puhi moyãwei rë thë pë pehi shĩro kuopë. Hiramotima pë hami, puhi tao thë pë kupropë ĩhĩ thë no ãhã totihitawë thamotima thë pë nohi asipopehe ai the ã rëamai thë sho; thë pë rë përiprawë piyëkëi thë pëni, thë pë nohi kãi rë yaipouwehei thë pë hami, thë pë no ĩhĩpipopehe, thë pë kãi puhipoyopë, O.N.U. thëni thë thamai rë puhiiwei thë ã riã praukamai ha piyëkoni, thë pë ã riã topramapou ha totihioni. Pë nĩĩ, pë hĩĩ thë pëni e thë hiramai shi rë topraowehei e thë hiramai puhipehe. Hetipëtëwë 27 Komi hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë, thë pë rë përihii thë pëni thë pë rë tai rë piyëkouwehei thë pë hami ai thë ã rëamaihã, thë pë no riã taayou, thë pë a kãi riã toprao, matohi pë rë thanowẽhẽĩ pë hami, ĩhĩ thë pë matohi ha thë pë ã riã toprarou. Hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë , thë pë nohi thaopë, kama thë pëni thë pë rë thaiwehei thë pë hami, thë kãi rẽ õnimaiwẽhẽĩ thë pë hami, noshiharirawë thë pë kãi rẽ kopemaiwẽhẽĩ hami kãi. Hetipëtëwë 28 Komi hititiwë thë pë ihami totihitawë thamotima thë kuprawë ai thë pëni thë ã rë thaiwehei, thë ã nosi popehe. Hetipëtëwë 29 Komi hititiwë thë pëni ohote thë huripehe kama thë pë shaponopi hami, ĩhĩ pë shapono hami toprao thë pë parahërii. Totihitawë thamotima thë hami thë pë rë wapëoheriiwei ai thë pë ihami totihitawë thamotima thë pë kãi kuprawë, ĩhĩ ei thëni thë nohi hatukëmapou totihitawë thamotima thë rë kui ai thë ã reamai thë sho. Mihi totihitawë thamotima thë hami peheti thë pë kuaahërii, yaiamotima thë hami thë pë rë patamou thë kuo tëhë. Hei totihitawë thamotima thë rë kui ai thë ã kua mai thë pë sho O.N.U. thë rë kuuwei thë ã nohi wãrĩpou taomi. Hetipëtëwë30 Thë pë rë përihouwei thë pëni, yototarewë pëni , ai yãmi thëni wa katehano thëni totihitawë thamotima thë wãhã no wëyëi ha ai thëni thë wãhã nohi taeai taomi, thë wãhã kãi hemihiprai ayao taomi.	guu	Yanomamö	guu	Latn	guu
Sakabeh manusa, gubragna ka alam dunya teh bari nampa hak-hak anu sarua jeung mutlak, kalawan dibarung ku ayana kabebasan anu fundamental. Perserikatan Bangsa-Bangsa boga komitmen pikeun nanjeurkeun jeung nangtayungan hak-hak asasi manusa sakumna. Ieu komitmen teh awalna lahir dina Piagem Perserikatan Bangsa-Bangsa anu ngeceskeun kayakinan sakumna bangsa di ieu dunya kana ayana hak-hak asasi manusa anu fundamental dina martabat katut ajen kamanusaan. Dina Pernyataan Umum ngeunaan Hak-Hak Asasi Manusa, Perserikatan Bangsa-Bangsa nerangkeun kalawan eces ngeunaan hak-hak anu geus jadi milikna saban jalma sacara adil. Eta hak-hak teh saestuna pisan bogana saderek. Eta hak - hak teh saestuna pisan mangrupa hak saderek. Atuh ku kituna, saderek kedah wanoh kana hak-hak saderek teh. Heg jalankeun eta hak-hak teh boh keur diri urang pribadi boh pikeun sasama. PERNYATAAN UMUM NGEUNAAN HAK - HAK ASASI MANUSA Mukadimah Dumasar ku ayana timbangan yen pangakuan kana ayana martabat alamiah katut hak-hak anu sarua ti sakumna anggota kulawarga manusa nu dasarna kamerdikaan, kaadilan jeung perdamaian di dunya. Ku ayana timbangan yen ngalelewodehkeun katut nganggap enteng kana hak-hak manusa teh geus nyiptakeun polah - polah bengis anu nimbulkeun kaceuceub kana nurani manusa tur ngawangun hiji dunya tempat manusa ngasaan nikmatna kabebasan nyarita jeung ngagem agama sarta bebas tina kasieun jeung katuna, geus ditembrakkeun salaku cita-cita luhung ti rahayat biasa. Ku ayana timbangan yen hak-hak manusa teh perlu ditangtayungan ku aturan hukum sangkan ulah milih cara anu kapaksa dina ngalawan nu lalim jeung anu resep ngajajah. Ku ayana timbangan yen dina ngabina hubungan duduluran di antara nagara-nagara perlu dironjatkeun. Ku ayana timbangan yen bangsa-bangsa ti Perserikatan Bangsa-Bangsa dina Piagem Perserikatan Bangsa-Bangsa geus ngeceskeun deui ayana kapercayaan kana hak-hak dasar manusa katut hak-hak anu sajajar boh keur lalaki boh keur awewe, jeung geus mutuskeun rek ngarojong kamajuan sosial jeung taraf hirup anu leuwih hade dina kamerdikaan nu leuwih jembar. Ku ayana timbangan yen nagara-nagara anggota geus guyub pikeun ngahontal kamajuan nu mangrupa pangajen jeung rasa hormat sacara umum kana hak-hak asasi manusa sarta kana kabebasan - kabebasan anu asasi, ku jalan gawebabarengan jeung Perserikatan Bangsa-Bangsa. Ku ayana timbangan yen janji ayana paham anu sarua ngeunaan hak-hak jeung kabebasan-kabebasan teh kacida pentingna pikeun dilaksanakeun kalawan daria, atuh ku kituna. MAJELIS UMUM ku jalan ieu ngaproklamasikeun PERNYATAAN UMUM NGEUNAAN HAK - HAK ASASI MANUSA Salaku standar umum hiji-hijina pikeun ngahasilkeun sakumna bangsa katut sakumna nagara, kalawan tujuanana malar saban jalma jeung saban badan-badan masarakat, mun inget kana ieu pernyataan rek satekah polah mere pangaweruh malar bisa ngajenan kana hak-hak jeung kabebasan ku tindakan-tindakan anu progresif boh sacara nasional boh sacara internasional sifatna, ngajamin ayana pangakuan jeung pangajen anu universal jeung efektif, ti sakumna bangsa nagara anggota sorangan, boh ti bangsa-bangsa anu aya di wilayah kawasan hukum luar ti eta. PASAL 1 Sakumna jalma gubrag ka alam dunya teh sifatna merdika jeung boga martabat katut hak-hak anu sarua . Maranehna dibere akal jeung hate nurani, campur-gaul jeung sasamana aya dina sumanget duduluran. PASAL 2 Saban jalma boga hak kana sakumna hak jeung kabebasan anu dicatetkeun dina ieu pernyataan bari teu diiwalkeun, saperti perbedaan ras, warna kulit, jenis kelamin, basa, agama, pulitik atawa pandangan sejen, asal usul kabangsaan atawa kamasarakatan, hak milik, kalahiran atawa kadudukan sejen. Saterusna, moal dibeda-bedakeun ngeunaan kadudukan pulitik, hukum, atawa kadudukan internasional ti nagara atawa daerah mana-manana, naha eta jalma teh datang ti nagara nu geus merdika, atawa ti nagara anu bentukna wilayah-wilayah perwalian, jajahan atawa anu aya dina handapeun kadaulatan nagara sejen. PASAL 3 Sakumna jalma, saha bae, boga hak kana kahirupanana, kabebasanana sarta kasalamatenana. PASAL 4 Sing saha bae, teu meunang diperbudak atawa dibujangkeun; perbudakan atawa perdagangan budak nu kumaha bae rupana kudu dihulag. PASAL 5 Sing saha bae teu meunang nandangan panyiksa atawa kakejeman, atawa narima hukuman anu jauh tina rasrasan atawa nampa panghina. PASAL 6 Sing saha bae nampa pangaku nu sarua di hareupeun hukum, di mana bae ayana. PASAL 7 Sing saha bae, boga kadudukan sajajar di hareupeun hukum jeung ngabogaan hak dina narima panangtayungan hukum bari teu diwilah-wilah. Sakumna jalma boga hak anu sarua dina narima panangtayungan tina polah-polah anu sok ngawilah-wilah anu patukang-tonggong jeung ieu pernyataan, katut tina sagala rupa hasudan anu deukeut-deukeut kana polah diskriminasi. PASAL 8 Sing saha bae, sacara mandiri boga hak dina mulangkeun deui ngaran hade ti pangadilan nasional anu boga urusan dina nguruskeun tindakan-tindakan nu ngarempak hak-hak fundamental anu dibikeun ka manehna ku undang-undang dasar atawa hukum. PASAL 9 Sing saha bae teu meunang ditewak, ditahan atawa dibuang bari sawenang-wenang. PASAL 10 Sing saha bae, sacara gembleng, boga hak nampa kaadilan ti pangadilan sacara adil jeung nembrak jeung henteu mihak, dina netepkeun hak jeung kawajiban-kawajibanana sarta tina saban tungtutan pidana anu ditibankeunana. PASAL 11 Sing saha bae anu unggah balewatangan ku sabab disangka ngarempak hukum, ulah waka dianggap salah, satungtung ku pangadilan anu terbuka acan dibuktikeun kasalahanana. Manehna boga jaminan anu diperlukeun dina pembelaanana. Sing saha bae teu meunang disalahkeun geus ngarempak hukum dumeh polahna anu lalawora satungtung henteu ngarempak hukum dumasar kana undang-undang nasional boh kana undang-undang internasional waktu eta polah dipigawe. Pon kitu deui, dipahing nibankeun hukuman leuwih beurat ti batan hukuman anu geus sakuduna ditibankeun dumasar kana polahna tea. PASAL 12 Sing saha bae teu meunang diganggu sacara sawenang-wenang kana urusan pribadina, kulawargana, rumah-tanggana atawa mun manehna ngayakeun hubungan surat-sinurat ; pon kitu deui dipahing ngaganggu kana kahormatan sarta ngaruksak ngaran manehna. Sakumna jalma boga hak narima panangtayungan hukum tina gangguan jeung polah-polah sarupa kitu. PASAL 13 Sing saha bae boga hak kana kabebasan, boh anu kumelendang boh anu cicing dina wates-wates saban nagara. Sing saha bae boga hak pikeun ninggalkeun nagara mana bae, kaasup nagarana sorangan, jeung boga hak pikeun balik deui ka nagarana sorangan. PASAL 14 Sing saha bae boga hak neangan suaka (panyalindungan) di nagri sejen pikeun neangan katengtreman jeung katingtriman katut panangtayungan dirina ti pihak-pihak sejen anu ngudag-ngudag manehna. Tapi ieu hal teh henteu lumaku pikeun kasus jalma anu diudag-udag alatan polah-polah kajahatan (pidana) anu taya patula-patalina jeung pulitik atawa alatan polah-polah anu tojaiah jeung tujuan katut dasar Perserikatan Bangsa-Bangsa. PASAL 15 Sing saha bae boga hak dina nangtukeun kawarga-nagaraanana. Sing saha bae kawarganagaraanana teu bisa dicabut sacara samena-mena, atawa ditolak hakna dina ngaganti kawarga-nagaraanana. PASAL 16 Lalaki jeung awewe anu geus dewasa, kalawan teu diwatesan kabangsaanana, kawarganagaraanana atawa agamana, boga hak pikeun rarumah - tangga jeung ngawangun kahirupan rumahtanggana. Maranehna boga hak anu sarua dina perkawinan, dina mangsana rarumah-tangga jeung dina mangsa pipirakan. Eta perkawinan ngan ukur bisa dilaksanakeun dumasar kana pilihan bebas turta hasil tina babadamian eta calon ewe-salaki. Kulawarga teh hiji kesatuan nu alamiah tur fundamental masarakat, atuh ku kituna boga hak dina narima panangtayungan boh ti masarakat sabudeureunana boh ti nagara. PASAL 17 Sing saha bae boga hak ngukumpul harta, boh sosoranganan boh babarengan jeung batur. Sing saha bae teu meunang dirampas hartana kalawan samena-mena. PASAL 18 Sing saha bae boga hak dina kabebasan mikir, hate nurani jeung agama; dina hal ieu oge aya kabebasan ganti agama atawa kapercayaan, katut kabebasan dina nembongkeun agama jeung kapercayaanana ku jalan ngajarkeun, milampah, ibadah jeung taat kana agama atawa kapercayaanana, boh sosoranganan boh jeung batur, naha di hareupeun umum atawa rerencepan. PASAL 19 Sing saha bae boga hak dina ngaluarkeun pamanggih; ieu kaasup kabebasan dina boga pamanggih bari henteu diganggu deungeun, kaasup dina neanganana, narima atawa nepikeun informasi tina hasil mikirna ngaliwatan media naon bae kalawan henteu kawatesan ku wilayah. PASAL 20 Sing saha bae boga hak kana kabebasan ririungan nyieun serikat tanpa kekerasan. Sing saha bae teu meunang dipaksa asup kana hiji beungkeutan. PASAL 21 Sing saha bae boga hak ilubiung kana pamarentahan nagarana, boh sacara langsung boh ngaliwatan wakil-wakilna anu dipilih sacara bebas. Sing saha bae boga lolongkrang anu sarua pikeun diangkat dina jabatan pamarentahan di nagarana. Kereteg rahayat kudu jadi dasar kakawasaan pamarentah; ieu kereteg teh kudu dinyatakeun dina wangun pilihan umum anu dilaksanakeun sacara berkala jeung murni, kalawan hak pilihna sacara umum tur sajajar, kalawan ngayakeun pungutan sora sacara rusiah atawa ku ngagunakeun prosedur sejen anu pokona mah bisa ngajamin kabebasan dina ngasongkeun sora. PASAL 22 Sing saha bae salaku anggota masarakat boga hak dina narima jaminan sosial, sarta hak-hak ekonomi, sosial jeung budaya anu kacida dipikabutuhna pikeun nanjeurkeun martabat jeung tumuwuhna pribadi anu bebas, ngaliwatan usaha-usaha nasional katut gawe babarengan internasional anu luyu jeung anu diatur sarta jeung sumber daya saban nagara. PASAL 23 Sing saha bae boga hak kana rupa-rupa pagawean, boga hak milih jenis pagawean, boga hak narima pasaratan pagawean anu adil jeung nguntungkeun sarta boga hak narima panangtayungan dimana ngaligeuh teu digawe. Sing saha bae bari teu diwilah-wilah, boga hak narima upah anu sarua ladang digawe anu sarua. Sing saha bae anu boga pagawean, boga hak narima upah anu adil jeung nguntungkeun, anu sakirana bisa mere jaminan kana kahirupan anu minuhan ajen martabat, boh keur dirina boh keur kulawargana, jeung lamun perlu ditambahan ku panangtayungan sosial sejenna. Sing saha bae boga hak ngadegkeun jeung asup kana sarikat-sarikat pagawe pikeun nangtayungan kapentinganana. PASAL 24 Sing saha bae boga hak pikeun reureuh jeung libur, kaasup boga hak nampa jam gawe anu ngawates tur merenah, boga pere anu mayeng bari angger narima upah. PASAL 25 Sing saha bae boga hak kana taraf hirup anu merenah pikeun kasehatan jeung kasejahteraan dirina katut kulawargana, kaasup boga hak narima pangan, pakean, imah jeung miara kasehatan sarta pangladen sosial anu diperlukeun, oge boga hak kana jaminan saupamana ngaligeuh, gering, jadi tanpa-daksa, jadi randa, geus kolot atawa kaayaan sejen anu ngabalukarkeun pangasilan ngurangan luareun wates kamampuhanana. Awewe jeung anak-anakna boga hak narima bantuan istimewa. Sakumna turunan, boh anu lahir sacara sah boh anu diluar pernikahan, kudu narima panangtayungan sosial anu sarua. PASAL 26 Sing saha bae boga hak nampa atikan. Atikan teh kudu garatis, sakurang-kurangna pikeun tingkat sakola rendah jeung pendidikan dasar. Pendidikan rendah kudu diwajibkeun. Pendidikan teknik jeung jurusan sacara umum kudu terbuka pikeun sing saha bae, ari pendidikan tinggi kudu bisa diabusan ku saban jalma dumasar kumaha pantesna. Atikan kudu ditujulkeun pikeun ngamekarkeun kamampuh pribadi sajembar-jembarna sarta ngandelan rasa ajen kana hak-hak asasi manusa jeung kabebasan fundamental. Pendidikan kudu bisa ningkatkeun rasa saling pengertian, toleransi jeung duduluran di sasama bangsa, kelompok ras atawa agama sarta kudu bisa ngamajukeun kagiatan Perserikatan Bangsa-Bangsa dina ngamumule perdamaian. Kolot boga hak utama dina milih-milih jenis pendidikan anu baris dibikeun ka anak-anakna. PASAL 27 Sing saha bae boga hak pikeun ilubiung dina kabudayaan masarakat sacara bebas pikeun neuleuman kasenian jeung milu ngararasakeun majuna sarta mangpaatna elmu pangaweruh. Sing sah bae boga hak pikeun narima panangtayungan kana kauntungan moril atawa materil anu ditarima tina hasil karya ilmiah, sastra atawa kasenian anu diciptakeunana. PASAL 28 Sing saha bae boga hak kana tatanan nasional jeung internasional. Eta hak jeung kabebasan anu aya dina ieu pernyataan teh bisa dilaksanakeun sacara jembar. PASAL 29 Sing saha bae boga kawajiban di masarakat tempat dimana manehna bisa ngamekarkeun kapribadian kalawan bebas. Dina ngajalankeun hak jeung kawajibanana, saban jalma kudu taat kana watesan-watesan anu geus ditetepkeun ku undang-undang anu tujuanana ukur pikeun ngajamin pangakuan sarta mere pangajen anu merenah kana hak jeung kabebasan balarea jeung pikeun minuhan pasaratan anu adil dina kasusilaan, katartiban jeung kasejahteraan umum di masarakat anu demokratis. Hak jeung kabebasan ieu teh, sanajan kumaha bae oge dipahing ulah henteu dilaksanakeun, angot bari patukang-tonggong jeung tujuan sarta prinsip-prinsip Perserikatan Bangsa-Bangsa mah. PASAL 30 Tina ieu Pernyataan, hiji oge ulah ditafsirkeun saolah-olah mere nanaon ka hiji nagara, kelompok atawa pribadi anu mangrupa hak, pikeun kalibet atawa nyieun polah anu tujuanana rek ngaruksak kana hak-hak jeung kabebasan anu kacatet dina Pernyataan.	sun	Sunda	sun	Latn	su
LAPAN RUNAKUNA IMANAWPA RISPITASH KAYÄNANPAQ KASHQANKUNA KAYNAW NIRMI QALAYKUN [Preamble] Lapan runakunapis libri kananpaq, jusayuqkunata kastigakänanpaq y iusaynaqkunata mana kastigaypa y piwanpis mana pelyaypa kushish kay pasachaw kawayqa kanqa ali; runakuna imanawpis kashqanta mana qechuymi y lapan runakuna yarpashqankunatapis mana michashqa kananpaq; Runakuna rispitash kayänanpaq kashqanta mana reqiypami y reqiykarpis iarukuyashqanta kanan yarparkushqaqa seqaypa ajanaypaq kaptinmi kanan lapan runakunapis alichaw kananta munayashpämi kaykunata wilakuyä. Lapan runakunapis ali kawakuyman chaykur; mansakuypita y pishëpakuypita librash karqa, munashqannawmj lapantapis parlakuyanqa y munashqanmanmj krigikuyanqa; Lapan kaykunatamj rurakänan, runakuna shumaq rispitash kayänanpaq. Saynawpaqa runakuna manami yarpäyanqasu imaykanawpapis awturdäkunapa kontran sharkuyta y tukuynawpa nakasikuqkunata elaqäsiyta; Saynawmi ali kanman lapan nasyunkuna shumaq wilanakur tukuynawpa jukninwan jukninwan yanapänakur aruyaptin; Askaq nasyunkunapita runakuna shuntakaykärir, rasunpaypa alimi niyashpan yärakuyan, runakuna rispitash kayänanpaq niyashqan qelqaraykaqman. Kay qelqaraykaqchawqa kaykan runakuna rasunpa rispitash kananpaq, lapan runakunapis mana jarukushqa kayänanpaq, warmipis olqupis rispitash kayänanpaq. Saynawpami rasunpa kaykuna rurakänanpaq wilanakuyashkä lapan markakuna y nasyunkuna ali kayman chäyänanpaq, lapan runakunapis ali kawayänanpaq, saynaw kashqanta musyar runakuna librina kar shumaqna kawakuyanqa; Kaychaq lapan runa qotukaqkuna awniyashqa lapan kaykunata rurananpaq, askaq nasyunkunawan wilanakur yanapänakuypa lapan runakuna rispitashqa kayananpaq. Runakuna lapan rispitash karqa rasunpaypami y librimi kakuyanqa ali kaqkunataqa rurayanqa munayashqannaw, y; Lapansikunapis juk yarpayla, kay runakuna rispitash kayänanpaq, pipis mana jarukushqa y Iibri kakuyänanpaq yarpashqaqa seqay alimi kanqa; saynaw rurashun nishqansikuna lapan rurakänanpaq. ALI YARPAY KAPTIN KAYKUNATAMI WILAKUYAN KAY PASACHAW LAPAN RUNAKUNA RISPITASH KAYÄNANPAQ NIYASHQAN Lapan markakunapis, nasyunkunapis juk yarpayla yawayänanpaqmi lakipakuyänan imaykanawpapis. Saynawpaqa lapan runakunapis y mandaq awturdäkunapis, kay wilakuyashqäman yarpakushla kayashpanqa, shumaq juknaw alitana rurayanman yachasiyashpan y yachakuyashpan. Saynawpami mansapakuypa rurayänan, runakunata mana jarukuypa rispitana kashqanta y libri kashqankunata, Saynawpaqa yarpänansj lapan nasyunninsik y juklä nasyunkuna ali kawayman chananpaqmi. Kaykunataqa musyayänan y lapan runapis nishqannaw rasunpaypa rurayänan, lapan qotukaq runakunapa markankuna, nasyunninkun y wakinkaq kay nasyunpa ruñnkunachaw kaykaq markakunapis. NISFIQAN JUK (1) Lapan runakunapis yurikuyan librimi y wakinkaqkunanaw rispitashqa, mana jarukushqa kayänanpaq. Saynawmi runakunaqa yuriyan shumaq yarpayyuq, alitapis mana alitapis reqiykar y seqay kuyapäkuyyuq. Saymi runakuna ali kawakuyänan jukninwan jukninwanpis. NISHQAN ISHKAY (2) Lapan runakuna rispitashqa y mana jarukushqami kayänan y ali kananpaq wilakuyashqächaw nishqannaw librimi kayänanpis. Manami chikish kanansu juk kasta kashqanpita yana o yuraq kashqanpita, warmi ni olqu kashqanpita, imanawkaq parlayta parlaq kashqanpita, imamanpis krigishqanpita, Saypis manami bäjuman churashqa kanqasu mayqan alikaq o mana alikaq niyänansu, runakuna markakunata mandananpaq askaq shuntakaykuptin, runakuna mana jarukush kananpaq alita ruraqkunata o lapan nasyun runakunapaq o mayninpapis markankunapa siñalninkuna rurinchaw juk runa mandaq kaptin. Saynaw kanman juk nasyun marka, pipis mana mandash kaptinpis y markakunapa siñalninkuna surinchaw shumaq imanawpapis rurayta mana kamäpakuq kayaptin o kikinkuna mana mandar juk mandash karpis o juk marka seqaypa mandar imaykapitapis michashqa imanawpis nishqanchaw kanansu manami. NISHQAN KIMSA (3) Lapan runakunapis shumaq rispitashqami kawakuyänan, librimi imaykapitapis kakuyänan y imapis päsananta awturdäkuna rispitasinan ali kakuyänanpaq. NISHQAN CHUSKU (4) Manami pipis ashmayman churashqa kanansu ni pipa tukuy rurayninkunapaq kanmansu. Ashmaykaq y ashmayta saray; runakuna imanaw rurananpaq kaqkunachawqa pasaypami michar kundinan lapankunatapis y tukuynawpa ashmay saraqkunatapis. NISHQAN PISQA (5) Manami pipis fiyupa nakasishqa ni lakipaypaq o munashqannaw nakasishqa, runa kashqankunata mana kuyapaypa tukuyta nishqa kanansu. NISIlQAN SOQTA (6) Lapan runakunami maysaychawpis seqaypa rispitashqa kanan y runa kaynintapis saynaw rispitasikunan, pipis mana jarukunanpaq. NISHQAN QANCHIS (7) Runakuna imatapis rurananpaq kashqankunachawqa lapansipis iwalmi kansi. Saynawmi pitapis ali kashqanta ni mana ali kashqanta mana akraypa, runakuna rurananpaq kashqanwan sapakuyänan tukuypita. Lapan runakunami iwal rispitasikuyänan, wakin runakuna jamurpar jarukur ushayänanpita y manakaqkunata parlarkur, kay runa rispitash kananpaq wilakuyashqäkunapjta kontran parlar puriqkunapita y luta jarukur ushash kananpita. NISHQAN PUWAQ (8) Lapan runakunapis kejakuyänanmj, jatusaq kay nasyunchaw kaq awturdäkunaman, runa rispitash kananpaq kashqankunata pipis jarukur ushaptin, awturdäkunapis sapänanmi, imanaw runakuna rurananpaq kashqanchaw parlashqannaw saypaqmi qelqaraykan, saywan pipis sapakuyänanpaq. NISHQAN ESQUN (9) Manami mayqan runatapis luta la sarir kalapósuman apar wechqaräsinansu, ni markanpita jukläman jitar ushashqaqa kanansu. NISHQAN CHUNKA (10) Lapan runakunami rasunpaypa Iapanpis iwal kayayninpa, aska runakunapa puntanchaw wiyashqa kanan jusan o mana jusan kaptinpis y juk awturdäta wilapänan. Kay awturdäqa manami mayqanpaqpis faburnin sharkunansu lutalaqa, jukninpaq jukninpaqpis. Saynawpami musyanqa mayqankaq ali rispitash kananpaqpis y imanaw rurananpaqpis. Saynawpami musyanqa mayqan jusayuq kashqanta y mayqan jusaynaq kashqantapis. Niykurnami isanqa imanawpis ruranqa wechqananpaq o mana wechqananpaqpis. NISHQAN CHUNKA JUK (11) Ima jusanpitapis mayqan runa kejashqa karpis, manaraq rasunpaypa jusan kashqanta musyakashqanyaqqa imaykanawpapis rispitasikunanmi jusaynaqlaraq kashqanta. Saynaw rispitasikunan lapan runapa nawpanchaw rasunpa mana jusan kashqanta y runa kashqanta mana jarukuyänanpaq. Manami pipis kondinashqa kanansu imatapis mana rurash kaykaptinqa o imatapis ruraykashqanta jinan öra mana taripash kaptinqa; imanawmi nin runakuna rispitash kananpaq wilakuyashqankuna, kay nasyunpaq y juklä nasyunkunapaq saychaw nishqannaw. Jusankunapita kastigashqa kananpaq kaqkunapita mastaqa manami nakasir kastigakänansu jusan kaptinpis. NISHQAN CHUNKA ISHKAY (12) Manami mayqan runatapis pipis lutaqa imatapis rimapänansu shuyni kawakuqtaqa, kastankunatapis, wayinkunata o paypa kaqtaqa imantapis; imanaw ali o mana ali kakuptinpis, runa kayninta chikipänansu. Lapan runakunami sapakunan, runakuna imanawpis rurananpaq kaykashqanchaw qelqaraykaqwan, tukuynawpa imaykatapis manakaqpita rimapänanpita. NISHQAN CHUNKA KIMSA (13) Lapan runakunapis librimi purikuyänan maysaypapis. Saynawmi may nasyunchawpis rurakunan wayinkunata saychaw täkunanpaq. Lapan runakunapis yarquyänanmi may nasyunpitapis, kikinpa nasyunninpita juk nasyunman y niykurpis saynawmi kutikunan nasyunninman. NISHQAN CHUNKA CHUSKU (14) Mayqan runatapis wakinkaqkuna imapitapis qatikachaptinqa kikin ashinan maychawpis ali täkunanpaq. Saynawpami kushish täkunqa mayqan nasyunchaw karpis. Kay wilakuyashqäkunaqa manami pasaypapis joqarishqasu kanqa mana alita ruraqkuna, alichaw yarqunanpaqqa ni noqakuna askaq wi!anakurkur "ali kananpaq" nir wilakuyashqäpa kontran yarpaqkunatapis manami yanapanqasu. NISHQAN CHUNKA PISQA (15) Lapan runakunapis kayanan juk nasyunchaw yurishqalami. Manami mayqan runatapis lutaqa michänansu pipis nasyunninpita ni juk!ä nasyuriman aywaykur täkunantapis manami michashqa kanansu. NISHQAN CHUNKA SOQTA (16) Olqupis warmipis tyempunman charnaqa, pipis mana michashqami kasarakuyänan. Manami michashqa kayänansu juk kolur qarankuna kayninpa, juklä nasyun kayninpa, imanawpis krigiq kashqanpita. Lapanpis kasarar shuynina täkuyänan wayita ruraykur, shumaq täyänan lapanpis rispitanakur kasaraykärirqa. Saynaw kayänan imayyaqpis kasarashqa karqa y rakikarpis saynawmi iwalpura imatapis rakipänakunan. Warmi olqupis rasunpaypa munanakur imayyaqpis kasarar täyänanpaq awninakush kaqkunami kasarayänanqa. Juk ayllumi kikinkaq umanqa y seqay alikaqqa lapan marka kananpaqpis. Saymi lapan markakunapi rispitasinan ayllukuna mana jarukush kananpaq y nasyun mandaqkunapis rispitasiyänan. NISHQAN CHUNKA QANCHIS (17) Lapan runakunapami wayinkuna y chakrankuna kanan, juk runalapapis kanmanmi y askaq qorikash runakunapis saräyänanmi. Wayinkunapita y chakrankunapita manami pipis qarqushqa kayänansu. NISHQAN CHUNKA PUWAQ (18) Lapan runakunapis librimi yarpachakuyänan, kuyapäkuyninpis ali o mana alipis kakunan y munashqanman imamanpis krigikunman. Saynawmi munarqa trukasinan jukman krigishqanpita jukkaqmanpis. Imamanpis krigirqa wakinkaq runakunatapis wilapänan y parlanan krigishqanpaq. Parlayänanmi juk juklapis o askaqpis, askaq runakuna wiyananchawpis o shuyni wayinkunalachawpis, yachasiyashpan, wakinpis rurananpaq, alikaqta rurar y lapantapis shumaq ruraypa. NISHQAN CHUNKA ESQUN (19) Lapan runakunapis yarpäyashqannawmi parlayänan y rimakuyänan imanaw ali y mana ali kashqantapis. Saynawmi imanirpis parlaptin pipis rimanansu ni qayapar ajanäsinansu imapaqpis rimakushqanpita. Wiyashqankunatapis rasunpa kashqanta shumaq mayapakunan, tukuy wilakuykunatapis chaskinanmi y chaskinan wakinkaqkuna imanaw yarpäyashqankunatawan. Saynaw wiyashqanta, chaskishqanta y yarpashqankunata lapan runakunata musyasinan munayashqannaw imaykatapis mana michashqa lapannawpa imawanpis runata wiyasina y mayasina kaqkunawanqa. NISHQAN ISHKAY CHUNKA (20) Lapan runakunapis librimi yorikäkuyänan y askaqpis shuntakäkuyänanmi imatapis alikaqkunata rurayänanpaq pipis mana michashqa. Mana munaykaqtaqa manami pitapis shuntakäyashqanchaw kananpaq apayänansu. NISHQAN ISHKAY CHUNKA JUK (21) Lapan runakunapis nasyunninchaw mandaq kayman char yanapänakuyänanmi, kikinkuna karpis o alinninta y yachaqninta shumaq akraykärirpis mandaq kananpaq churakuyänan librimi. Lapan runakunapis iwalmi ima kaymanpis chäyanan, nasyunninkunachaw ima kaymanpis chäyänan, nasyunninkunachaw ima awturdäpis kayänan y ima aruymanpis yaykuyänan wakinkaqkunanaw. Markachaw pipis awturdä mandaq kananpaq, lapan runakunami awniyänan ali kashqanta. Lapan runakuna pipis awturdä kananpaq awniyashqantaqa musyakanqa bötuwanmi, kikinkuna churakuyanqa pi kananpaqpis. Saynaw rurayanqa bötu kashqan örala, lapanmi bötayänan pakaylapa, pipis manami michänansu ni juklaylapaq jitananpaq parlapänansu, lapanpis iwalmi rurayänan. Librimi pipaq karpis jitakuyänan bötunkunachaw. NISHQAN ISHKAY CHUNKA ISHKAY (22) Lapan runakunapis, marka runa kayninpa y juk markachaw taq kayninpa, lapan awturdäkuna markachaw rispitasinan pipis mana jarukunanpaq y ali kawakuyänanpaq. Saynawpami shumaq kawananpaq tarinqa lapan nasyunchaw kaq runakuna lakipakuyninpa y wakinkaq nasyunkunawanpis yanapänakuypa, wakin shuyni qorikaq runakunawan y nasyunchaw mandaq runakuna churakushqan y rurayashqankunawan. Saynawpami lapan runakunata imanpis mikunanpaq o rantinanpaq pishipakuptin qonqa, lapan markakunapaqpis y imata yachakuyänanpaqpis kanqa gastunkuna, kaykunami mana pishiypa kanan lapan runakunapaq, shumaq rispitash runa kayänanpaq. Y saynawmi runakunapis lakipakuyänan kikinkunapa jamulankunapita ali runa kayänanpaq. NISHQAN ISHKAY CHUNKA KIMSA (23) Lapan runakunapami ima aruylankunapis kanan; kikinkunami ima aruychaw aruyänanpaqpis akrakuyänan, aruyninkuna alimi kanan, imaykanpaqpis aypäpakunanpaq y arunanpaq tupuylami kanan y runakunaqa manami aruyniynaq kayänansu. Lapan runakunapis ali kashqanta ni mana ali kashqanta mana rikapaypami aruyashqankunapita chaskiyänan qellayta y lapan aruqkaqkunaqa iwal, saynawla chaskiyänan. Lapan runakunapis aruqkaqkunaqa iwal shumaq ali pägashqami kayänan imata munashqankunatapis rantiyänanpaq aypaq. Saynaw qellayta chaskir lapan kastankunata wayinchaw kaqkuna shumaq kushishqa kawakuyanqa, lapan runakunapis alila kawananpaq kashqannaw. Saychawpis pishipakuptinmi isanqa imaykanawpapis wakinkaq awturdäkuna waksakunata yanapaqkuna aypasipänan pishipakushqalanmanna. Lapan runakunapis ali yarpashqankunawan say shuyni alita yarpaqkuna rurayänanmi qotukaykur. Saynaw shuyni kaqkunaqa ali yarpayninkunawan rispitasikur pipis kikinpaq kaqkunata o lapan runapaq kaqkunata mana jarukuyänanpaq kashqanta rispitasikuyänanpaq. NISHOAN ISHKAY CHUNKA CHUSKU (24) Lapan runakunapis j amayänanmi aruyninkunapita, aruynin mana kashqan öraqa imatapis munashqantami rurakuyänan, aruyänan shumaq öralawanmi. Manami aläpaqa aruyänansu aruyänanpaq kashqan örapita mastaqa y saynawmi aruyninpita watasarkur jamananpaq yarquptinqa saypita pägunta chaskiyänan. NISHQAN ISHKAY CHUNKA PISQA (25) Lapan runakunami shumaq ali kawaychaw kayänan, saynawmi lapan kastankunapis shumaq kawakuyänan, kwerpunkunapis mana qeshyaypa, lapan imaykakunachawpis alila. Mas aliran kanan yali mikuyänanpaq mikuykunachaw, mödanankunachaw, ali wayichaw täyaptin, ima qeshya sariptinpis jampikuqkuna jampiyaptin y lapan imaykakunawanpis runakunata shumaq yanapänanpaq kaqkunawan yanapäyaptin. Elaqpita imachawpis mana aruq runa kaptinqa o aruyniynaq kaptinqa, shuynimi saynawkunata yanapänanpaq kaqchaw kayänan Iapanpis, tukuy qeshyayuqkuna, ima ruraytapis mana pwe'diqkuna, kanmanmi (wishtukuna o ushukuna), biyúdayashkuna chakwan o awkin karpis y lapan runakuna imaykanawpa aruytapis o makinta y chakinta o wakinkaqkunata kikinkuna mana munaykäyaptin imapis päsaptin arunanpaq kaqkunata oqraqkunami kanan shumaq shuyni yanapashqa. Lapan wamrayuq warmikunapis y akapa wamrakunapis shumaq imaykapitapis kuydashqami kayänan y paykunataqa shuynimi yachaqkuna rikayänan mana kachaypa. Lapan wamrakuna juk mama taytalapita yuriqpis o jukchaw wachapakush o sure"pakush kayninpa yurishkunapis iwal rikashqami y kuydashqami kayänan. NISHQAN ISHKAY CHUNKA SOQTA (26) Lapan runakunami eskwëlachaw yachakuyänan. Lapanpis yachakuyänan debaldilami, punta yachaykunata alinninkaqta y runata imachawpis yanapänanpaq kaqkunalatapis yachakuyänanmi. Alinninkaq yachaytaqa lapan runakunami yachakuyänan jukpis mana yachakuypaqa manami kanansu. Juknawkaq imatapis y imapaqpis yachakuykunami isanqa mas aja yachakuymanna yaykuyänan. Mas sinchikaq aja yachakuykunamanqa yaykuyanqa lapan runakunapis iwalmi y saynawpami ima kayänanpaqpis yarquyanqa yachayashqanpita. Eskwe"lakunachaw o wakinkaqkunachaw yachakushqankunawanmi lapan runakunapis ali yachaq kayman chäyanqa. Saynawpami runakuna rispitash kananpaq kaqkunata rurar mas yanapänan wakinkuna rurayänanpaqpis y runakuna libri kayänanpaq mayqankaqkuna mas alinnin kashqantapis yachasir reqisinan y musyasinan. Runakuna yachaq kayaptinqa manami ajanasu kanqa lapanta shumaq tantiyayänanpaqpis, imatapis ali shonqulanwan shuyaränanpaqpis y lapan nasyunkunawanpis ali alila juknin jukninpis kayänanpaq, tukuyniraq y lapan kasta runakuna o imamanpis krigiqkuna musyayänanpaqpis. Lapanpis saynaw ali kayaptinqa aska nasyunpita shuntakaykur runakuna rispitash kananpaq kashqanta wilakuqkunatami mas yanapanqa y alikaqkunata imatapis rurayanqa lapan markakuna jatunyänanpaq y saynawpami lapan kushish kawayänanpaq lakipakuyanqa paykunapis. Mayqan runakunapis munashqankaqtami akrakuyänan maychaw y imanawkaq eskwe"Iaman wamran yachakunanpaq churananpaqpis. NISHQAN ISHKAY CHUNKA QANCHIS (27) Lapan runakunapis mana michasqami markakuna ima fVestata ruraptinpis saychaw ruräsinan, ima tushukunata o wakinkaqkunata rikäkur y ima yachaykunatapis shumaq ali kananpaq yanapänakunan, alita rurayta munarqa imatapis rurasun kikinpa jamulanpita imatapis yarqapakurqa. Lapan runakunami rispitasikunan pipis jarukuyänanpita y imankuna kaptinpis saynawmi kikinpa kaqkunataqa shumaq saräkunan pipis mana qechushqa, kakusun ali yachayninwan tarishqankuna, imatapis qelqashqankunata o imakunatapis yachayninwan rurashqankunapis y kikin ruraqkaq kayninpa. NISHQAN ISHKAY CHUNKA PUWAQ (28) Lapan runakunami markankunachaw shumaq yarpayninwan ali täyänan, nasyunninchaw o wakinkaq nasyunkunachawpis kay runakuna rispitashqa y mana jarukushqa kananpaq wilakuyashqä maysaychawpis rasunpaypa rurakänanpaq. NISHQAN ISHKAY CHUNKA ESQUN (29) Lapan runakunami tashqan markakunachaw imatapis rurayanan, say markachaw täyayninpami libri imaykanaw kananpaqpis y ali runa kayman chänanyaqpis yachakuyash tukuy ruraykunata. Shumaq rispitashqa kaykäyashpan y tukuy imakunatapis libri rurakuykäyarpis, imanaw runakuna rurananpaq qelqaraykashqantami isanqa mansakuyänan y say nishqanpitami isanqa pipis päsasiyänansu. SaVnaw mansapakuypa kayanqa wakinkaq runakunapis rikärishqa, rispitashqa, mana jarukushqa y Iibri Iapanpis iwal kayänan kashqami. Saynawpaqa lapanpis alita rurar y runakunapis rispitash kananpaq kashqannaw karqa kushishmi kawayanqa, wakinkaq marka runakunapis y lapan markakuna alila shumaq kawakuyanqa. Lapan runakuna rispitash y libri kakuyänanpaq wilakuyashqäta manami ni pipis juknawpaqa ni kontranqa sharkuyänansu ni rurayänansu lapan nasyunkunapita qorikaykur ali yarpaykunawan y ali kananpaq rurayashqäkunataqa. NISHQAN KIMSA CHUNKA (30) Kay wilakuyashqäkunachaw manami juknawpaqa tantiyayänansu; manami mayqan nasyunpa mandaqninta, shuntakash askaq runakunata ni juk runalata imanawpapis rurayänanpaq o wakinta elaqäsir qalaykuyänansu ni mayqan kaqlatapis, runakuna rispitash y libri kakuyänanpaq kay qelqaraykaqchaw wilakuyashqäta.	qvh	Quechua, Huamalíes-Dos de Mayo Huánuco	qvh	Latn	qvh
OPĆA DEKLARACIJA O PRAVIMA ĆOVJEKA UVOD Budući da su priznavanje uroćenog dostojanstva i jednakih i neotućivih prava svih ćlanova ljudske obitelji temelj slobode, pravde i mira u svijetu, Budući da su nepoštovanje i preziranje prava ćovjeka imali za posljedicu akte, koji su grubo vrijećali savjest ćovjećanstva i budući da je stvaranje svijeta u kojem će ljudska bića ućivati slobodu govora i vjerovanja i slobodu od straha i nestašice bilo proglašeno kao najviša tećnja obićnih ljudi, Budući da je bitno da prava ćovjeka budu zaštićena vladavinom prava, kako ćovjek ne bi bio primoran da kao za posljednjim sredstvom posegne za pobunom protiv tiranije i ugnjetavanja, Budući da je bitno da se unaprećuje razvoj prijateljskih odnosa izmeću naroda; Budući da su narodi Ujedinjenih naroda ponovno potvrdili u Povelji svoju vjeru u osnovna prava ćovjeka , u dostojanstvo i vrijednost ćovjekove osobe i ravnopravnost muškaraca i ćena i budući da su odlućili unaprećivati društveni napredak i bolji ćivotni standard u široj slobodi, Budući da su se drćave ćlanice obvezale da u suradnji s Ujedinjenim narodima postignu unaprećenje općeg poštovanja ćovjekovih prava i osnovnih sloboda i njihovo odrćavanje, Budući da je zajednićko razumijevanje tih prava i sloboda od najveće vaćnosti za puno ostvarenje te obveze, OPĆA SKUPŠTINA proglašava OVU OPćU DEKLARACIJU O PRAVIMA ćOVJEKA kao zajednićko mjerilo postignuća za sve narode i sve drćave radi toga da bi svaki pojedinac i svaki organ društva, imajući Deklaraciju stalno na umu, tećili da ućenjem i odgojem pridonesu poštovanju tih prava i sloboda i da bi naprednim nacionalnim i mećunarodnim mjerama osigurali njihovo opće i djelotvorno priznanje i odrćavanje, kako meću narodima samih drćava ćlanica, tako i meću narodima onih podrućja koja su pod njihovom sudbenošću. ĆLANAK 1. Sva ljudska bića raćaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima. Ona su obdarena razumom i sviješću i treba da jedno prema drugome postupaju u duhu bratstva. ĆLANAK 2. Svakome su dostupna sva prava i slobode navedene u ovoj Deklaraciji bez razlike bilo koje vrste, kao što su rasa, boja, spol, jezik,vjera,politićko ili drugo mišljenje, nacionalno ili društveno porijeklo, imovina, roćenje ili drugi pravni poloćaj. Nadalje, ne smije se ćiniti bilo kakva razlika na osnovi politićkog, pravnog ili mećunarodnog poloćaja zemlje ili podrućja kojima neka osoba pripada, bilo da je to podrućje neovisno, pod starateljstvom,nesamoupravno, ili da se nalazi ma pod kojima drugim ogranićenjima suverenosti. ĆLANAK 3. Svatko ima pravo na ćivot, slobodu i osobnu sigurnost. ĆLANAK 4. Nitko ne smije biti drćan u ropstvu ili ropskom odnosu; ropstvo i trgovina robljem zabranjuju se u svim svojim oblicima. ĆLANAK 5. Nitko ne smije biti podvrgnut mućenju ili okrutnom,nećovjećnom ili ponićavajućem postupku ili kaćnjavanju. ĆLANAK 6. Svatko ima pravo da se svagdje pred zakonom priznaje kao osoba. ĆLANAK 7. Svi su pred zakonom jednaki i imaju pravo, bez ikakve diskriminacije, na jednaku zaštitu zakona. Svi imaju pravo na jednaku zaštitu protiv bilo kakve diskrimininacije kojom se krši ova Deklaracija i protiv svakog poticanja na takvu diskriminaciju. ĆLANAK 8. Svatko ima pravo na djelotvorna pravna sredstva putem nadlećnih nacionalnih sudova zbog djela kojima se krše osnovna prava koja mu pripadaju temeljem ustava i zakona. ĆLANAK 9. Nitko ne smije biti podvrgnut samovoljnom uhićenju, zatvoru ili izgonu. ĆLANAK 10. Svatko ima pravo da ga u punoj jednakosti pošteno i javno sasluša neovisan i nepristran sud radi utvrćivanja njegovih prava i obveza i bilo kakve kaznene optućbe protiv njega. ĆLANAK 11. Svatko optućen za kazneno djelo ima pravo da se smatra nevinim dok se na osnovi zakona krivnja ne dokaće na javnoj raspravi na kojoj je imao sva jamstva potrebna za svoju obranu. Nitko se ne smije smatrati krivim za kazneno djelo na osnovi bilo kakvog ćina ili propusta koji nisu bili kazneno djelo prema nacionalnom ili mećunarodnom pravu u vrijeme kada su bili poćinjeni. Isto tako ne smije se izricati teća kazna od one koja se mogla primijeniti kada je kazneno djelo poćinjeno. ĆLANAK 12. Nitko ne smije biti izvrgnut samovoljnom miješanju u svoj privatni ćivot, obitelj, dom ili dopisivanje, niti napadajima na svoju ćast i ugled. Svatko ima pravo na zaštitu zakona protiv takvog miješanja ili napada. ĆLANAK 13. Svatko ima pravo na slobodu kretanja i stanovanja unutar granica svake drćave. Svatko ima pravo napustiti bilo koju zemlju, ukljućujući svoju vlastitu, i vratiti se u svoju zemlju. ĆLANAK 14. Svatko ima pravo traćiti i ućivati u drugim zemljama utoćište pred progonima. Na to se pravo ne moće pozivati u slućaju progona koji su izazvani nepolitićkim zloćinima ili djelima protivnima ciljevima i naćelima Ujedinjenih naroda. ĆLANAK 15. Svatko ima pravo na drćavljanstvo. Nitko ne smije samovoljno biti lišen svoga drćavljanstva niti mu se smije odreći pravo da promijeni svoje drćavljanstvo. ĆLANAK 16. Punoljetni muškarci i ćene, bez ikakvih ogranićenja u pogledu rase, drćavljanstva ili vjere, imaju pravo sklopiti brak i osnovati obitelj. Oni su ravnopravni prilikom sklapanja braka, za vrijeme njegova trajanja i prilikom njegova razvoda. Brak se sklapa samo uz slobodan i potpun pristanak onih koji namjeravaju stupiti u brak. Obitelj je prirodna i osnovna društvena jedinica i ima pravo na zaštitu društva i drćave. ĆLANAK 17. Svatko ima pravo da sam posjeduje imovinu, a isto tako da je posjeduje u zajednici s drugima. Nitko ne smije samovoljno biti lišen svoje imovine. ĆLANAK 18. Svatko ima pravo na slobodu misli, savjesti i vjere; to pravo ukljućuje slobodu da promijeni svoju vjeru ili vjerovanje i slobodu da, bilo pojedinaćno ili zajedno s drugima, javno ili privatno, oćituje vjeru ili vjerovanje ućenjem, praktićnim vršenjem, obredima i odrćavanjem. ĆLANAK 19. Svatko ima pravo na slobodu mišljenja i izraćavanja; ovo pravo ukljućuje slobodu mišljenja, bez tućeg miješanja, a isto tako i traćenje, primanje i priopćavanje obavijesti i ideja bilo kojim sredstvima i bez obzira na granice. ĆLANAK 20. Svatko ima pravo na slobodu mirnog okupljanja i udrućivanja. Nitko ne moće biti primoran pripadati nekom udrućenju. ĆLANAK 21. Svatko ima pravo sudjelovati u upravi svoje zemlje, neposredno ili preko slobodno izabranih predstavnika. Svatko ima pravo na jednak pristup javnim slućbama u svojoj zemlji. Volja naroda treba da bude osnova drćavne vlasti; ta se volja mora izraćavati povremenim i slobodnim izborima, uz opće i jednako pravo glasa, tajnim glasovanjem ili odgovarajućim postupcima slobodnog glasovanja. ĆLANAK 22. Svatko, kao ćlan društva, ima pravo na socijalno osiguranje i pravo ostvarivati gospodarska, socijalna i kulturna prava potrebna za svoje dostojanstvo i za razvoj svoje osobnosti putem drćavne pomoći i mećunarodne suradnje, a u skladu s organizacijom i sredstvima svake drćave. ĆLANAK 23. Svatko ima pravo na rad, na slobodan izbor zaposlenja, na pravićne i povoljne uvjete rada i na zaštitu od nezaposlenosti. Svatko bez razlike ima pravo na jednaku plaću za jednaki rad. Svatko tko radi ima pravo na pravićnu i povoljnu plaću koja njemu i njegovoj obitelji osigurava ćovjeka dostojni opstanak i koja se, po potrebi, dopunjuje drugim sredstvima socijalne zaštite. Svatko ima pravo radi zaštite svojih interesa osnivati sindikate i stupati u njih. ĆLANAK 24. Svatko ima pravo na odmor i dokolicu, ukljućujući razumno ogranićenje radnih sati i periodićne plaćene dopuste. ĆLANAK 25. Svatko ima pravo na ćivotni standard koji odgovara zdravlju i dobrobiti njega samoga i njegove obitelji, ukljućujući hranu, odjeću, stan i lijećnićku njegu, te potrebne socijalne usluge, kao i pravo na osiguranje u slućaju nezaposlenosti, bolesti, nesposobnosti, udovištva, starosti ili drugog pomanjkanja sredstava za ćivot u prilikama koje su izvan njegove moći. Majka i dijete imaju pravo na posebnu skrb i pomoć. Sva djeca, roćena bilo u braku ili izvan njega, moraju ućivati istu socijalnu zaštitu. ĆLANAK 26. Svatko ima pravo na obrazovanje. Obrazovanje mora biti besplatno, bar u osnovnim i nićim stupnjevima. Osnovno obrazovanje mora biti obvezatno. Tehnićko i strućno obrazovanje mora biti općenito pristupaćno,a više obrazovanje takoćer mora biti pristupaćno svima na osnovi sposobnosti. Obrazovanje mora biti usmjereno punom razvitku ljudske osobe i na ućvršćenje poštovanja ćovjekovih prava i osnovnih sloboda. Ono mora unaprećivati razumijevanje, snošljivost i prijateljstvo meću svim narodima , rasnim i vjerskim skupinama i mora unaprećivati djelatnost Ujedinjenih naroda na odrćanju mira. Roditelji imaju prvenstveno pravo birati vrstu obrazovanja za svoju djecu. ĆLANAK 27. Svatko ima pravo slobodno sudjelovati u kulturnom ćivotu zajednice, ućivati u umjetnosti i sudjelovati u znanstvenom napretku i u njegovim koristima. Svatko ima pravo na zaštitu moralnih i materijalnih interesa koji proistjeću od ma kojeg znanstvenog, knjićevnog ili umjetnićkog djela kojemu je autor. ĆLANAK 28. Svatko ima pravo na društveni i mećunarodni poredak u kojem prava i slobode navedeni u ovoj Deklaraciji mogu biti potpuno ostvareni. ĆLANAK 29. Svatko ima obveze prema zajednici iz koje je jedino moguće slobodno i puno razvijanje njegove osobnosti. U izvršavanju svojih prava i sloboda svatko mora biti podvrgnut samo ogranićenjima odrećenima zakonom iskljućivo radi osiguranja dućnog priznanja i poštovanja prava i sloboda drugih i radi zadovoljenja pravićnih zahtjeva morala, javnog poretka i općeg blagostanja u demokratskom društvu. Ta prava i slobode ni u kojem se slućaju ne mogu primjenjivati protivno ciljevima i naćelima Ujedinjenih naroda. ĆLANAK 30. Ništa se u ovoj Deklaraciji ne moće tumaćiti kao pravo ma koje drćave, skupine ili osobe da sudjeluje bilo u kojoj djelatnosti ili da ćini bilo kakvu radnju usmjerenu uništenju bilo kojih ovdje navedenih prava i sloboda.	hrv	Croatian	hrv	Latn	hr
ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՀԱՄԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՀՌՉԱԿԱԳԻՐ ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱԶԳԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ Հասարակական տեղեկատվության բաժին Մարդու իրավունքները հրապարակված Միավորված ազգերի կազմակերպության Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում 1948 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Միավորված ազգերի կազմակերպության Ընդհանուր Ժողովն ընդունեց ու ազդարարեց Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը, որի ամբողջական տեքստն ամփոփված է գրքույկի հաջորդ էջերում։ Պատմական նշանակություն ունեցող այս որոշումն ընդունելուց հետո Ժողովը բոլոր անդամ պետություններին կոչ արեց հրապարակել Հռչակագրի տեքստը և անել ամեն ինչ փաստաթղթի «տարածման, հրապարակման ու մեկնաբանման համար, գլխավորապես դպրոցներում և այլ ուսումնական հաստատություններում, առանց երկրների կամ տարածքների քաղաքական կարգավիճակի տարբերակման։ Խավիեր Պերես դե Կուելյար ԳԼԽԱՎՈՐ ՔԱՐՏՈՒՂԱՐ Բոլոր մարդիկ ծնվում են հավասար ու անօտարելի իրավունքներով և հիմնական ազատություններով։ Միավորված ազգերը պարտավորություն է ստանձնել պահպանել, խրախուսել ու պաշտպանել յուրաքանչյուր անհատի մարդու իրավունքները։ Այս պարտավորությունը բխում է Միավորված ազգերի կանոնադրությունից, որը վերահաստատում է աշխարհի ժողովուրդների հավատը մարդու հիմնական իրավունքների, անձի արժանապատվության ու արժեքի նկատմամբ։ Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում Միավորված ազգերի կազմակերպությունը պարզ ու հասկանալի ձևով ներկայացրել է այն իրավունքները, որոնք հավասարապես պատկանում են յուրաքանչյուր մարդու։ Այս իրավունքները պատկանում են ձեզ։ Սրանք ձեր իրավունքներն են։ Ծանոթացեք դրանց։ Աջակցեք այդ իրավունքներին, պաշտպանեք դրանք հանուն ձեզ և ձեր եղբայրակիցների։ ՆԵՐԱԾԱԿԱՆ Քանզի մարդկային ընտանիքի բոլոր անդամներին ներհատուկ արժանապատվությունը և հավասար ու անօտարելի իրավունքները աշխարհի ազատության, արդարության ու խաղաղության հիմքն են․ Քանզի մարդու իրավունքների նկատմամբ քամահրանքն ու արհամարհանքը հանգեցրել են մարդկության խիղճը խռոված բարբարոսական գործողությունների, և քանի որ այնպիսի աշխարհի ստեղծումը, ուր մարդիկ կվայելեն խոսքի ու համոզմունքների ազատություն և զերծ կլինեն վախից ու կարիքից հռչակվել է որպես մարդկանց բարձրագույն ձգտում․ Քանզի անհրաժեշտ է, որպեսզի մարդը, որպես մի վերջին միջոցի, չդիմի ապստամբության ընդդեմ բռնության ու ճնշման, օրենքի իշխանությամբ պաշտպանել մարդու իրավունքները․ Քանզի անհրաժեշտ է նպաստել ազգերի միջև բարեկամական հարաբերությունների զարգացմանը․ Քանզի Միավորված ազգերի ժողովուրդները կանոնադրության մեջ վերահավաստել են իրենց հավատը մարդու հիմնական իրավունքների, անձի արժանապատվության ու արժեքի, տղամարդու ու կնոջ հավասար իրավունքների նկատմամբ և որոշել են ավելի մեծ ազատության պայմաններում նպաստել սոցիալական առաջընթացին ու կյանքի պայմանների բարելավմանը․ Քանզի անդամ պետությունները պարտավորվել են Միավորված ազգերի հետ համագործակցությամբ հասնել մարդու իրավունքների ու հիմնական ազատությունների նկատմամբ համընդհանուր հարգանքի ու դրանց պահպանման․ Քանզի այս իրավունքների ու ազատությունների համընդհանուր ըմբռնումը կարևորագույն նշանակություն ունի այս պարտավորության լիարժեք իրագործման համար․ ԳԼԽԱՎՈՐ ԱՍԱՄԲԼԵԱՆ ազդարարում է այս ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՀԱՄԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՀՌՉԱԿԱԳԻՐԸ որպես առաջադրանք բոլոր ժողովուրդներին ու ազգերին, որպեսզի յուրաքանչյուր անհատ և հասարակության յուրաքանչյուր մարմին, մտքում մշտապես ունենալով այս Հռչակագիրը, ձգտի ուսուցման ու կրթության միջոցով նպաստել այս իրավունքների ու ազատությունների նկատմամբ հարգալից վերաբերմունքին և ազգային ու միջազգային առաջադիմական միջոցառումներով ապահովել դրանց համընդհանուր արդյունավետ ճանաչումն ու պահպանումը թե անդամ պետությունների ժողովուրդների և թե դրանց իրավասու տարածքների ժողովուրդների կողմից։ Հոդված 1 Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ ու հավասար իրենց արժանապատվությամբ ու իրավունքներով։ Նրանք ունեն բանականություն ու խիղճ և միմյանց պետք է եղբայրաբար վերաբերվեն։ Հոդված 2 Ամեն ոք ունի այս Հռչակագրում բերված բոլոր իրավունքներն ու ազատությունները առանց որևէ խտրության՝ հիմնված ցեղային, մաշկի գույնի, սեռի, լեզվի, կրոնի, քաղաքական կամ այլ համոզմունքների, ազգային կամ սոցիալական ծագման, ունեցվածքի, դասային պատկանելության կամ որևէ այլ կարգավիճակի վրա։ Ավելին, ոչ մի խտրականություն չպետք է լինի հիմնված երկրի կամ տարածքի, քաղաքական, իրավական, կամ միջազգային կարգավիճակի վրա, լինի դա անկախ, խնամարկյալ, ոչինքնակառավարվող կամ ինքնիշխանության որևէ այլ սահմանափակումով պետական կազմավորում, որին պատկանում է մարդը։ Հոդված 3 Յուրաքանչյուր ոք ունի ապրելու, ազատության ու անձի անձեռնմխելիության իրավունք։ Հոդված 4 Ոչ ոք չպետք է լինի ստրկության կամ անազատ վիճակում․ պետք է արգելվեն ստրկատիրության ու ստրուկների առուծախի բոլոր ձևերը։ Հոդված 5 Ոչ ոք չպետք է ենթարկվի կտտանքների, դաժան, անմարդկային կամ ստորացուցիչ վերաբերմունքի կամ պատժի։ Հոդված 6 Ամեն ոք, ուր էլ որ լինի, իրավունք ունի ճանաչվել որպես իրավասուբյեկտ։ Հոդված 7 Բոլորը հավասար են օրենքի առջև և, առանց որևէ խտրականության, ունեն օրենքով հավասար պաշտպանվելու իրավունք։ Բոլորը ունեն հավասար պաշտպանության իրավունք՝ ընդդեմ ցանկացած խտրականության, որով խախտվում է այս Հռչակագիրը, և ընդդեմ նման խտրականության մղող ցանկացած սադրանքի։ Հոդված 8 Ամեն ոք ունի ազգային լիազոր դատարանների միջոցով իր իրավունքների արդյունավետ վերականգնման իրավունք, եթե խախտվում են սահմանադրությամբ կամ օրենքով սահմանված նրա հիմնական իրավունքները։ Հոդված 9 Ոչ ոք չի կարող ենթարկվել կամայական կալանքի, բանտարկության կամ արտաքսման։ Հոդված 10 Ամեն ոք իր իրավունքների ու պարտականությունների սահմանման համար և իր դեմ ցանկացած քրեական մեղադրանքի դեպքում, լիակատար հավասարության հիման վրա, իրավունք ունի, որ իր գործը արդարացի ու հրապարակայնորեն լսվի անկախ ու անկողմնապահ դատարանի կողմից։ Հոդված 11 Հանցագործության համար մեղադրվող յուրաքանչյուր մարդ իրավունք ունի անմեղ համարվել քանի դեռ նրա մեղքը չի ապացուցված օրենքով նախատեսված հրապարակային դատաքննությամբ, որի ժամանակ ապահովվեն նրա պաշտպանության համար բոլոր անհրաժեշտ երաշխիքները։ Ոչ ոք չի կարող դատապարտվել որպես հանցագործ որևիցէ արարքի կամ բացթողման համար, որը կատարվել է այնպիսի ժամանակ, երբ այն ազգային կամ միջազգային օրենքով հանցագործություն չի համարվել։ Չի կարող սահմանվել նաև ավելի ծանր պատիժ, քան այն, որը կիրառվում էր հանցագործության կատարման ժամանակ։ Հոդված 12 Ոչ ոք չի կարող ենթարկվել կամայական միջամտության իր անձնական ու ընտանեկան կյանքի նկատմամբ, իր տան, թղթակցության և կամ իր պատվի ու համբավի դեմ կամայական ոտնձգության։ Ամեն ոք ունի օրենքով պաշտպանվելու իրավունք ընդդեմ նման միջամտության կամ ոտնձգության։ Հոդված 13 Ամեն ոք ունի տեղաշարժվելու և բնակության վայր ընտրելւու ազատության իրավունք յուրաքանչյուր պետության սահմաններում։ Ամեն ոք ունի ցանկացած երկրից, այդ թվում իր երկրից հեռանալու և իր երկիր վերադառնալու իրավունք։ Հոդված 14 Ամեն ոք իրավունք ունի այլ երկրներում հետապնդումից ապաստան որոնել և ապաստանից օգտվել։ Այս իրավունքը չի կարող գործադրվել այնպիսի ոչ-քաղաքական հանցագործությունների կամ արարքների համար հարուցված հետապնդությունների դեպքում, որոնք հակասում են Միավորված ազգերի նպատակներին ու սկզբունքներին։ Հոդված 15 Ամեն ոք ունի քաղաքացիության իրավունք։ Ոչ ոք չի կարող կամայականորեն զրկվել իր քաղաքացիությունից կամ քաղաքացիությունը փոխելու իրավունքից։ Հոդված 16 Չափահաս տղամարդիկ ու կանայք, առանց որևէ ցեղային, ազգային կամ կրոնական սահմանափակման, իրավունք ունեն ամուսնանալ և ընտանիք հիմնել։ Նրանք հավասար իրավունքներ ունեն ամուսնանալիս, ամուսնության ընթացքում և ամուսնալուծության ժամանակ։ Ամուսնությունը կարող է կայանալ միայն ամուսնացող կողմերի լիարժեք ու ազատ համաձայնության դեպքում։ Ընտանիքը հասարակության բնական ու հիմնական բջիջն է և պաշտպանվելու իրավունք ունի հասարակության ու պետության կողմից։ Հոդված 17 Ամեն ոք ունի սեփականություն ունենալու իրավունք՝ ինչպես մենակ, այնպես էլ ուրիշների հետ միասին։ Ոչ ոք չի կարող կամայականորեն զրկվել իր սեփականությունից։ Հոդված 18 Յուրաքանչյուր ոք ունի մտքի, խղճի ու դավանանքի ազատության իրավունք․ այս իրավունքը ներառնում է իր դավանանքը կամ համոզմունքները փոխելու ազատություն և իր դավանանքին կամհամոզմունքներին հետևելու ազատություն, մենակ կամ ուրիշների հետ համատեղ, հրապարակայնորեն կամ գաղտնի՝ քարոզի, ժամերգության, կրոնական ու ծիսական արարողությունների ձևով։ Հոդված 19 Ամեն ոք ունի համոզմունքներ ունենալու և արտահայտվելու իրավունք․ այս իրավունքը ներառնում է համոզմունքներին անարգել հավատարիմ մնալու և տեղեկություններ ու գաղափարներ որոնելու, ստանալու ու տարածելու ազատություն, լրատվության ցանկացած միջոցներով, անկախ պետական սահմաններից։ Հոդված 20 Յուրաքանչյուր ոք ունի խաղաղ հավաքների ու միություններ կազմելու իրավունք։ Ոչ ոք չի կարող հարկադրաբար անդամակցվել որևէ միության։ Հոդված 21 Յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի մասնակցել իր երկրի կառավարմանը՝ անմիջաբար կամ ազատ ընտրված ներկայացուցիչների միջոցով։ Յուրաքանչյուր ոք իր երկրում ունի պետական ծառայություն կատարելու հավասար իրավունք։ Ժողովրդի կամքը պետք է լինի կառավարության իրավազորության հիմքը․ այս կամքի արտահայտությունը պետք է լինեն պարբերական ու անեղծ ընտրությունները, որոնք պետք է իրագործվեն համընդհանուր ու հավասար ընտրական իրավունքի հիման վրա, գաղտնի քվեարկության կամ համարժեք ազատ ընտրական ընթացակարգերի միջոցով։ Հոդված 22 Յուրաքանչյուր ոք, որպես հասարակության անդամ, սոցիալական ապահովության իրավունք ունի, օգտվում է իր արժանապատվության և իր անձի ազատ զարգացման համար անհրաժեշտ տնտեսական, սոցիալական ու մշակութային իրավունքներից ազգային ջանքերի ու միջազգային համագործակցության միջոցով, յուրաքանչյուր պետության կառուցվածքին ու ռեսուրսներին համապատասխան։ Հոդված 23 Յուրաքանչյուր ոք ունի աշխատանքի, աշխատանքի ազատ ընտրության, արդարացի ու նպաստավոր աշատանքային պայմանների և գործազրկությունից պաշտպանվելու իրավունք։ Յուրաքանչյուր ոք, առանց որևիցէ խտրականության, ունի հավասար աշխատանքի դիմաց հավասար վարձատրության իրավունք։ Յուրաքանչյուր ոք ունի արդարացի ու համապատասխան վարձատրության իրավունք, որով ապահովվի մարդկային արժանապատվությանը վայել իր ու իր ընտանիքը գոյությունը, իսկ անհրաժեշտության դեպքում լրացվի սոցիալական ապավության այլ միջոցներով։ Յուրաքանչյուր ոք ունի իր շահերը պաշտպանելու համարար հեստակցական միություններ ստեղծելու և դրանց անդամակցելու իրավունք։ Հոդված 24 Յուրաքանչյուր ոք ունի հանգստի ու ժամանցի, այդ թվում՝ աշխատանքային ժամերի չափավոր սահմանափակման և պարբերական վճարովի արձակուրդների իրավունք։ Հոդված 25 Յուրաքանչյուր ոք ունի կենսամակարդակի իրավունք, որը իր և իր ընտանիքի համար ապահովի առողջություն ու բարեկեցություն, այդ թվում՝ սնունդ, հագուստ, բնակարան ու բժշկական սպասարկում, անհրաժեշտ սոցիալական ծառայություններ և ապահովագրության իրավունք գործազրկության, հիվանդության, հաշմանդամության, այրիության, ծերության և այն դեպքերում, երբ գոյության միջոցների ձեռքբերումը չի պայմանավորված իրենից կախված հանգամանքներով։ Մայրերն ու մանուկներն ունեն հատուկ հոգածության ու օժանդակության իրավունք։ Բոլոր երեխաները՝ ծնված ամուսնությունից կամ արտաամուսնական կապերից, օգտվում են նույն սոցիալական պաշտպանությունից։ Հոդված 26 Յուրաքանչյուր ոք ունի կրթության իրավունք։ Կրթությունը, առնվազան տարրական ու հանրակրթական փուլերում, պետք է լինի անվճար։ Տարրական կրթությունը պետք է լինի պարտադիր։ Տեխնիկական ու մասնագիտական կրթությունը լինելու է ընդհանուրի համար մատչելի, իսկ բարձրագույն կրթությունը՝ բոլորի համար հավասարապես մատչելի, հիմնված ընդունակությունների վրա։ Կրթությունը պետք է նպատակաուղղված լինի անձի լիարժեք զարգացմանը և մարդու իրավունքների ու հիմնական ազատությունների նկատմամբ հարգանքի ամրապնդմանը։ Այն պետք է նպաստի բոլոր ազգերի, ցեղային կամ կրոնական խմբերի միջև փոխըմբռնմանը, հանդուրժողականությանն ու բարեկամությանը և էլ ավելի նպաստի Միավորված ազգերի խաղաղապահպան գործունեությանը։ Ծնողներն ունեն իրենց երեխաներին տրվող կրթության տեսակի ընտրության առաջնային իրավունք։ Հոդված 27 Յուրաքանչյուր ոք ունի իր համայնքի մշակութային կյանքին ազատորեն մասնակցելու, արվեստը դրվատելու, գիտական առաջընթացին մասնակցելու և դրա բարիքներից օգտվելու իրավունք։ Յուրաքանչյուր ոք պաշտպանության իրավունք ունի իր բարոյական ու նյութական շահերի համար, որոնք արդյունք են իր իսկ հեղինակած գիտական, գրական կամ գեղարվեստական ցանկացած աշխատանքի։ Հոդված 28 Յուրաքանչյուր ոք ունի սոցիալական ու միջազգային կարգուկանոնի իրավունք, որի դեպքում լիովին իրագործելի են այս Հռչակագրում շարադրված իրավունքներն ու ազատությունները։ Հոդված 29 Յուրաքանչյուր ոք պարտականություններ ունի համանյքի նկատմամբ, ուր և միայն հնարավոր է իր անձի ազատ ու լիարժեք զարգացումը։ Իր իրավունքներն ու ազատություններն իրականացնելիս, յուրաքանչուր ոք պետք է ենթակա լինի միմիայն այնպիսի սահմանափակումների, որոնք օրենքով սահմանված են ուրիշների իրավունքների ու ազատությունների համար պատշաճ ճանաչում ու հարգանք ապահովելու և բարոյականության, հասարակական կարգուկանոնի ու ընդհանուր բարեկեցության արդարացի պահանջները ժողովրդավարական հասարակարգում բավարարելու համար։ Այս իրավունքների ու ազատությունների իրականացումը ոչ մի դեպքում չպետք է հակասի Միացյալ ազգերի նպատակներին ու սկզբունքներին։ Հոդված 30 Այս Հռչակագրում ոչ մի բան չի կարող մեկնաբանվել որպես որևէ իրավունքի տրամադրում որևիցէ պետության, մարդկանց խմբի կամ առանձին անձանց զբաղվելու մի որևէ գործունեությամբ կամ արարքով, որոնք ուղղված լինեն Հռչկագրում շարադրվածա զատությունների ու իրավունքների ոչնչացմանը։	hye	Armenian	hye	Armn	hy
Katika Disemba 10, 1948, Baraza kuu la Umoja wa Mataifa lilikubali na kutangaza Taarifa ya Ulimwengu juu ya Haki za Binadamu. Maelezo kamili ya Taarifa hiyo yamepigwa chapa katika kurasa zifuatazo. Baada ya kutangaza taarifa hii ya maana Baraza Kuu lilizisihi nchi zote zilizo Wanachama wa Umoja wa Mataifa zitangaze na "zifanye ienezwe ionyeshwe, isomwe na ielezwe mashuleni na katika vyuo vinginevyo bila kujali siasa ya nchi yo yote." UMOJA WA MATAIFA OFISI YA IDARA YA HABARI TAARIFA YA ULIMWENGU JUU YA HAKI ZA BINADAMU UTANGULIZI Kwa kuwa kukiri heshima ya asili na haki sawa kwa binadamu wote ndio msingi wa uhuru, haki na amani duniani, Kwa kuwa kutojali na kudharau haki za binadamu kumeletea vitendo vya kishenzi ambavyo vimeharibu dhamiri ya binadamu na kwa sababu taarifa ya ulimwengu ambayo itawafanya binadamu wafurahie uhuru wao wa kusema, kusadiki na wa kutoogopa cho chote imekwisha kutangazwa kwamba ndio hamu kuu ya watu wote, Kwa kuwa ni lazima, ili mtu asishurutizwe kuomba msaada kutokana na maasi ya kupinga dhuluma na uonevu, kwamba haki za binadamu ziwe chini ya ulinzi wa sheria, Kwa kuwa ni lazima kabisa kuendeleza uhusiano wa kirafiki kati ya mataifa, Kwa kuwa watu wa Umoja wa Mataifa wamethibitisha tena katika Mkataba wao imani yao katika haki za asili, heshima na thamani ya binadamu na katika usawa wa haki kwa wanaume na wanawake, na kwa sababu wamekata shauri la kuendeleza mambo ya starehe na hali bora za maisha ya watu kwa kuwa na uhuru zaidi, Kwa kuwa Nchi zilizo Wanachama zimeahidi, kwa kushirikiana na Umoja wa Mataifa, kukuza na kuheshimu haki za binadamu na uhuru wake wa asili, Kwa kuwa kuzitambua haki hizi na uhuru huu ni jambo la maana sana kua kutimiza ahadi hiyo, Kwa hiyo basi, BARAZA KUU linatangaza TAARIFA HII YA ULIMWENGU JUU YA HAKI ZA BINADAMU kama ndio nguzo ya juhudi kwa watu wa mataifa yote ambayo hatimaye kila mtu na kila jamii ya watu - kwa kushikilia daima Taarifa hiyo - watajitahidi kufundisha jinsi ya kukuza heshima ya haki hizo na uhuru huo. Na mataifa yote yatajitahidi kuzifanya haki hizo zifahamike miongoni mwa Nchi zilizo Wanachama na miongoni mwa watu zinaowatawala. Kifungu cha 1. Watu wote wamezaliwa huru, hadhi na haki zao ni sawa. Wote wamejaliwa akili na dhamiri, hivyo yapasa watendeane kindugu. Kifungu cha 2. Kila mtu anastahili kuwa na haki zote na uhuru wote ambao umeelezwa katika Taarifa hii bila ubaguzi wo wote. Yaani bila kubaguana kwa rangi, taifa, wanaume kwa wanawake, dini, siasa, fikara, asili ya taifa la mtu, mali, kwa kizazi au kwa hali nyingine yo yote. Juu ya hayo usifanye ubaguzi kwa kutegemea siasa, utawala au kwa kutegemea uhusiano wa nchi fulani na mataifa mengine au nchi ya asili ya mtu, haidhuru nchi hiyo iwe inayojitawala, ya udhamini, isiyojitawala au inayotawaliwa na nchi nyingine kwa hali ya namna yo yote. Kifungu cha 3. Kila mtu ana haki ya kuishi, haki ya uhuru, na haki ya kulindwa nafsi yake. Kifungu cha 4. Mtu ye yote asifanywe mtumwa au mtwana; utumwa na biashara yake ni marufuku kwa kila hali. Kifungu cha 5. Mtu ye yote asiteswe, asiadhibiwe, asidharauliwe au kutendewa kinyama au kikatili. Kifungu cha 6. Mbele ya sheria kila mtu ana haki ya kutambulika kama mtu. Kufungu cha 7. Mbele ya sheria watu wote ni sawa na wanastahili haki sawa za kulindwa. Wote wana haki sawa ya kulindwa kutokana na ubaguzi wo wote unaoweza kuvunja Taarifa hii na mambo yo yote yanayoweza kuleta ubaguzi kama huo. Kifungu cha 8. Kila mtu ana haki ya kutetewa na baraza la hukumu kwa makosa ya kuvunjiwa haki zake za asili anazostahili kwa mujibu wa kanuni na sheria. Kifungu cha 9. Mtu ye yote asikamatwe, asifungiwe au kuhamishwa kutoka nchi yake bila sheria. Kifungu cha 10 Kila mtu ana haki kamili ya kuhukumiwa vyema hadharani na baraza la hukumu lililo huru na lisilo na upendeleo katika kutoa uamuzi wa haki zake na wajibu wake na wa makosa yo yote yanayomhusu. Kifungu cha 11. Kila mtu anaeshtakiwa kwa kosa la kuvunja sheria ana haki ya kuangaliwa kama si mkosefu mpaka imethibitishwe kwa sheria, kwa kuhukumiwa hadharani, kwamba ana hatia. Mtu ye yote asitiwe hatiani kwa tendo lo lote au jambo lo lote ambalo halikupinga sheria ya taifa au ya kati ya mataifa wakati alipolitenda. Wala asipewe adhabu kali zaidi kuliko ile iliyokuwamo katika sheria wakati alipofanya kosa. Kifungu cha 12. Kila mtu asiingiliwe bila sheria katika mambo yake ya faragha, ya jamaa yake, ya nyumbani mwake au ya barua zake. Wala asivunjiwe heshima na sifa yake. Kila mmoja ana haki ya kulindwa na sheria kutokana na pingamizi au mambo kama hayo. Kifungu cha 13. Kila mtu ana haki ya kwenda mahali anapotaka na kuishi katika kila nchi. Kila mmoja ana haki ya kuhama kutoka nchi yo yote, hata nchi yake mwenyewe, na ana haki ya kurejea katika nchi yake. Kifungu cha 14. Kila mtu ana haki ya kukimbilia na kustarehe katika nchi nyingine kwa ajili ya kuepukana na udhalimu. Haki hii haiwezi kuombwa kwa udhalimu ambao hautokani na makosa ya mambo ya siasa au na makosa ya maazimio na kanuni za Umoja wa Mataifa. Kifungu cha 15. Kila mtu ana haki ya utaifa. Mtu ye yote asinyang'anywe utaifa wake bila sheria wala asinyimwe haki ya kujibadili taifa lake kama akitaka. Kifungu cha 16. Watu wazima, wanaume kwa wanawake wana haki ya kuoana na kuunda jamaa bila kizuio cho chote kwa sababu ya rangi, taifa au dini. Wana haki sawa za ndoa wakati wa maisha yao ya ndoa na wakati wa kutenguka ndoa. Ndoa inaweza kufungwa tu kwa hiari na mapatano kamili kati ya hao wanaotaka kuoana. Jamaa ni kiungo cha asili cha jamii ya watu, na inastahili kulindwa na watu pamoja na Serikali. Kifungu cha 17. Kila mtu ana haki ya kuwa na mali yake binafsi au kwa kushirikiana na watu wengine. Mtu asinyang'anywe mali yake bila sheria. Kifungu cha 18. Kila mtu ana haki ya uhuru wa mawazo, dhamira na dini; haki hii inahusu pia uhuru wa kubadili dini yake au imani, na uhuru wa kubainisha hadharani au faraghani-akiwa peke yake au na watu wengine-dini yake kwa kufundisha, kwa vitendo, kuabudu na kwa kuadhimisha. Kifungu cha 19. Kila mmoja ana haki ya uhuru wa kutoa na kueleza maoni yake; haki hii inahusu pia uhuru wa kushikilia maoni yake bila kuingiliwa kati, na uhuru wa kutafuta na kutoa habari na maoni kwa njia yo yote bila kujali mipaka. Kifungu cha 20. Kila mtu anayo haki ya kushiriki katika mkutano na chama kwa hali ya amani. Mtu ye yote asilazimishwe kuwa manachama wa chama fulani. Kifungu cha 21. Kila mmoja anayo haki ya kushiriki katika Serikali ya nchi yake yeye mwenyewe binafsi au kwa njia ya mjumbe aliemchagua kwa hiari yake. Kila mmoja anayo haki sawa ya kufanya kazi katika Serikali; matakwa hayo huonyeshwa katika uchaguzi halisi unaofanywa muda baada ya muda ambao kila mtu hupiga kura na ambao hufanywa kwa kura ya siri na kila mtu kwa hiari yake. Matakwa ya watu ndiyo yatakuwa msingi wa utawala wa serikali; hali hii itajidhihirisha kwenye chaguzi za haki kwa watu wote na ambazo zinafanyika kwa siri au namna nyingine ambayo itahakikisha uchagazi kuwa huru. Kifungu cha 22 Kila mtu, kama raia, anayo haki ya kutunzwa na anastahili kupata hali zinazotokana na uchumi, starehe na utamaduni-ambazo ni za lazima kwa hali bora na maendeleo ya nafsi yake- kwa njia ya juhudi ya taifa na ushirikiano kati ya mataifa na kwa mujibu wa utaratibu na utajiri wa kila nchi. Kifungu ch 23. Kila mtu ana haki ya kufanya kazi, ya kuchagua kazi aipendayo, ya kuchagua kazi yenye masharti mazuri na ana haki ya kulindwa asikose kazi. Kila mtu ana haki ya kupata mshahara sawa na wengine wenye kazi ya namna moja bila ubaguzi. Kila mfanya kazi anayo haki ya kupata mshahara wa kufaa na unaopendeza utakao mwezesha yeye mwenyewe pamoja na jamaa yake kuishi katika hali bora, na ahifadhiwe-ikiwa lazima- maisha yake kwa njia nyingine. Kila mtu anayo haki ya kuunda au kujiunga na chama cho chote cha wafanya kazi kwa ajili ya kulinda haki zake za kazi. Kifungu cha 24 Kila mtu ana haki ya kupumzika na kufanya kazi kwa kiasi cha saa zinazostahili. Pia ana haki ya kupata likizo, kwa vipindi, na kupokea mshahara kama vile angekuwa kazini. Kifungu cha 25. Kila mtu anayo haki ya kupata hali bora ya maisha yeye mwenyewe pamoja na jamaa yake na kupata chakula, mavazi, nyumba, matibabu na hifadhi za lazima kwa maisha yake. Pia ana haki ya kutunzwa wakati wa kazi, wakati wa ugonjwa, wa kutojiweza, ujane, uzee au anapokosa ridhiki yake kwa kutoweza kujisaidia. Akina mama na watoto wanastahili kutunzwa na kupewa msaada maalum. Watoto wote- wawe wamezaliwa katika hali ya ndoa ama hapana- lazima watunzwe vyema. Kifungu cha 26. Kila mtu ana haki ya kuelimishwa. Elimu yapasa itolewe bure hasa ile ya madarasa ya chini. Elimu ya masarasa ya chini ihudhuriwe kwa lazima. Elimu ya ufundi na ustadi iwe wazi kwa wote. Na elimu ya juu iwe wazi kwa wote kwa kutegemea sifa ya mtu. Elimu itolewe kwa madhumuni ya kuendeleza barabara hali ya binadamu, na kwa shabaha ya kukuza haki za binadamu na uhuru wake wa asili. Elimu ni wajibu ikuze hali ya kueleana, kuvumiliana na ya urafiki kati ya mataifa na kati ya watu wa rangi na dini mbali-mbali. Kadhalika ni wajibu iendeleze shughuli za Umoja wa Mataifa za kudumisha amani. Ni haki ya wazazi kuchagua aina ya elimu ya kufunzwa watoto wao. Kifungu cha 27. Kila mtu anayo haki ya kushiriki katika maisha ya utamaduni ya jamii yo yote, na ana haki ya kufurahia ustadi wa kazi na kushiriki katika maendeleo ya mambo ya sayansi na faida zinazotokana nayo. Kila mtu ana haki ya kulindwa kwa kila hali kutokana na mambo ya sayansi aliyoandika, aliyochora au aliyogundua. Kifungu cha 28. Ni haki kila mtu alindwe na taratibu au kanuni za jamii na zinazohusu mataifa mbalimbali ambazo ndani yake uhuru na haki zilizoelezwa katika Taarifa hii zinaweza kuhifadhiwa barabara. Kifungu cha 29. Kila mtu ana wajibu kwa watu wa jamii yo yote ambao kati yao tu ndio yanaweza kupatikana maendeleo kamili ya hali bora ya maisha yake. Katika kutumia haki na uhuru wake, kila mtu itambidi kufuata kanuni zile tu zilizowekwa na sheria kwa ajili ya kulinda heshima inayotakiwa juu ya haki na uhuru wa watu wengine, na kwa ajili ya kuhifadhi kanuni za haki, usalama na hali njema ya maisha katika jamii ya kidemokrasi. Uhuru huu na haki hizi kamwe visitumiwe kinyume cha maazimio na kanuni za Umoja wa Mataifa. Kifungu cha 30. Hakuna maneno yo yote katika Taarifa hii yanayoweza kubashiriwa kwamba yanaruhusu nchi yo yote, kikundi cha watu au mtu fulani kufanya au kushughulika na jambo lo lote ambalo nia yake ni kuharibu uhuru haki zilizoelezwa humu.	swh	Swahili	swh	Latn	sw
ᨠᨲᩥᨠᩣᩅᩤ᩵ᨯ᩠ᩅ᩠ᨿᩢᨾᨶᩩᩔᨩᩣ᩠ᨲ ᨣᩴᩣᨷᩕᩣᩁ᩠ᨾᩫ ᩉᩨ᩶ᨾᩦᨠᩣ᩠ᩁᨿ᩠ᩋᨾᩁᩢ᩠ᨷᨶᩢ᩠ᨷᨳᩨᨪ᩠ᨦᩨ᩵ᨠ᩠ᨶᩢᩓᩢᨠ᩠ᨶᩢ ᩓᩢᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢ ᨯᩰ᩠ᨿᩉᩨ᩶ᩉ᩠ᨾᩪ᩵ᨻᩦ᩵ᨶ᩠ᩋᩢᨦᨶᩱᩉᩳᩁᩮ᩠ᨶᩨᨯᩴ᩠ᨿᨠ᩠ᨶᩢ ᨸᩮ᩠ᨶᩉᩖᩢᨠᨣᩮᩢᩢᩣᩉᩮ᩠ᨦᩢᩢᩣᩉᩯ᩠ᨦ᩵ᨻ᩠ᨦᩈᩁᨽᩣ᩠ᨷ ᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨿᩩᨲᩥᨵᨾ᩠ᨾ᩼ ᩓᩢᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨠ᩠ᨯᩢᨿᩮ᩠ᨶᨡ᩠ᩋᨦᩃᩰ᩠ᨠ ᨯᩰ᩠ᨿᨷᩢᨯᩱᩢᨯᩪᨣᩯ᩠ᩅᩁᨲᩳ᩵ᨠ᩠ᨶᩢᩓᩢᨠ᩠ᨶᩢ ᩋ᩠ᨶᩢᨧᩢᩉᩮ᩠ᨯᩉᩨ᩶ᨷ᩠ᨦᩢᨠᩮ᩠ᨯᩨᨠᩣ᩠ᩁᩉᩮ᩠ᨯᩋ᩠ᨶᩢᨸ᩵ᩣᨳᩮ᩠ᨶᩨ᩵ᨲᩳ᩵ᨠ᩠ᨶᩢ ᩓᩢᩃ᩠ᩅ᩵ᨦᩃᩢᩴᩣᨾᨶᩮᩣᨵᨾ᩠ᨾ᩼ᨡ᩠ᩋᨦᨾᨶᩩᩔᨩᩣ᩠ᨲᨴᩦ᩵ᩁᩢᩣ᩠ᨿᩁᩯ᩠ᨦ ᨧ᩠ᨦᩥ᩵ᨯᩱᩢᨷᩕᨠᩣ᩠ᩈᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨲ᩠ᨦᩢᩢᨧᩱᩈᩪᨦᩈᩩᨯ ᨡ᩠ᩋᨦᨾᨶᩩᩔᨩᩣ᩠ᨲᩱᩅᩢᩅᩤ᩵ ᨲ᩠ᩋᩢᨦᨠᩣ᩠ᩁᩉᩨ᩶ᨾᨶᩩᩔ᩼ᩀᩪ᩵ᨶᩱᩃᩰ᩠ᨠ ᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿᨾᩦᨻ᩠ᨦᩈᩁᨽᩣ᩠ᨷᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᩋᩪᩢ ᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨩᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᨳᩨ ᩓᩢᩁ᩠ᩋᨯᨻ᩠ᨶᩫ᩶ᨧᩣ᩠ᨠᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨠ᩠ᩅᩫ ᩓᩢᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨷᩕᨧᩱ᩠ᨿᨻ᩠ᨶᩨ᩶ᨮᩣ᩠ᨶᩋ᩠ᨶᩢᨧᩴᩣᨸᩮ᩠ᨶᨠᩯ᩵ᨾᨶᩩᩔᨩᩣ᩠ᨲ ᨪ᩠ᨦᩨ᩵ᨸᩮ᩠ᨶᩈ᩠ᨦᩥ᩵ᨴᩦ᩵ᨣ᩠ᩅᩁᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷ ᩓᩢᨣᩩᩢᨾᨡ᩠ᩅᩣ᩠ᨦᩁ᩠ᨠᩢᩈᩣᨲᩣ᩠ᨾᨡᩳ᩶ᨠ᩠ᨭᩫᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿ ᨻᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᨷᩢᨤᩱ᩵ᩉᩨ᩶ᨲ᩠ᨠᩫᩀᩪ᩵ᨶᩱᨲᩱᩢᨷ᩠ᨦᩢᨣᩢ᩠ᨷᨡ᩠ᩋᨦᨤ᩠ᨶᩫᩁᩢᩣ᩠ᨿᨾᩮ᩠ᨠᩨᩃᩮ᩠ᨦᩨ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᨲᩮ᩠ᨠᨲᩮ᩠ᨦᨧᩣ᩠ᨠᨡᩮᩢᩣ ᨧ᩠ᨦᩥ᩵ᨯᩱᩢᨾᩦᨤ᩠ᨶᩫᨾᩮ᩠ᨦᩨᨶᩱᩈᩉᨷᨩᩣᨩᩣ᩠ᨲ ᨯᩱᩢᨲ᩠ᨠᩫᩃ᩠ᨦᩫᩉ᩠ᨾᩢᩢᩁᨠᩯ᩠ᨶ᩵ᩅᩱᩢᨶᩱᨠ᩠ᨭᩫᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿ ᩅᩤ᩵ᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᩋ᩠ᨶᩢᨸᩮ᩠ᨶᩉᩮ᩠ᨦᩢᩢᩣᨣᩮᩢᩢᩣᨡ᩠ᩋᨦᨾᨶᩩᩔᨩᩣ᩠ᨲ ᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨶᩢ᩠ᨷᨳᩨᨠ᩠ᨶᩢ ᩉ᩠ᨶᩢᨣᩤ᩵ᨡ᩠ᨶᩢᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨸᩮ᩠ᨶᨾᨶᩩᩔ᩼ᩉᩮ᩠ᨾᩨᩁᨠ᩠ᨶᩢ ᩓᩢᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢᨴ᩠ᨦᩢᨩᩣ᩠ᨿᩓᩢᨿ᩠ᨦᩥ ᩓᩢᨿ᩠ᨦᩢᨯᩱᩢᨲ᩠ᨠᩫᨠ᩠ᨶᩢᩅᩤ᩵ ᨧᩢᨯᩱᩢᨣᩴᩣᨳᩯ᩠ᨾᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨡ᩠ᨶᩨ᩶ᩉᩱ᩠ᨿ᩵ᨴᩤ᩠ᨦᩈ᩠ᨦᩢᨣ᩠ᨾᩫ ᩓᩢᨻ᩠ᨶᩨ᩶ᨮᩣ᩠ᨶᩉᩯ᩠ᨦ᩵ᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨸᩮ᩠ᨶᩀᩪ᩵ᨴᩦ᩵ᨯᩦ ᨡ᩠ᨶᩨ᩶ᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿᨾᩦᨻ᩠ᨦᩈᩁᨽᩣ᩠ᨷ ᨠ᩠ᩅᩢᩣ᩠ᨦᩋ᩠ᩋᨠᨻᩱᨿ᩠ᨦᩥ᩵ᨡ᩠ᨶᩨ᩶ ᨯᩰ᩠ᨿᨾᩦᨹᩪᩢᨡᩮᩢᩢᩣᩁ᩠ᩅ᩵ᨾᩉᩖᩣ᩠ᨿᪧᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᨯᩱᩢᨸ᩠ᨶᩢᨣᩴᩣᩉ᩠ᨾᩢᩢᩁᨠᩯ᩠ᨶ᩵ᩅᩤ᩵ ᨧᩢᨩᩭ᩵ᨠ᩠ᨶᩢᩉᩮ᩠ᨯᩉᩨ᩶ᨳ᩠ᨦᩨᨴᩦ᩵ᨻᩳᨯᩱᩢᨣᩢᩴᩣᨳᩯ᩠ᨾᨶᩢ᩠ᨷᨳᩨᩓᩢ ᨷᨭᩥᨷ᩠ᨲᩢᨲᩳ᩵ᨾᨶᩩᩔᨩᩣ᩠ᨲᨴ᩠ᨦᩢᨾ᩠ᩅᩁᨯᩱᩢ ᨯᩰ᩠ᨿᩁ᩠ᩅ᩵ᨾᨾᩨᨠᩢ᩠ᨷᩈᩉᨷᨩᩣᨩᩣ᩠ᨲ ᨻᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᩉᩨ᩶ᨡᩮᩢᩢᩣᨧᩱᩁ᩠ᩅ᩵ᨾᨠ᩠ᨶᩢᨶᩱᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᩓᩢᨻ᩠ᨦᩈᩁᨽᩣ᩠ᨷ ᩋ᩠ᨶᩢᨶᩦ᩶ᨸᩮ᩠ᨶᩈ᩠ᨦᩥ᩵ᩈ᩵ᩴᩣᨤᩢ᩠ᨬ ᨻᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᨧᩢᩉᩮ᩠ᨯᩉᩨ᩶ᨠᨲᩥᨠᩣᩋ᩠ᨶᩢᨶᩦ᩶ᨸᩮ᩠ᨶᨴᩦ᩵ᨷ᩠ᩅᩫᩁᨾ᩠ᩅᩁ ᨨ᩠ᨶᩢᨶ᩠ᨶᩢᩢ ᨠᩣᩃᨷ᩠ᨯᩢᨶᩦ᩶ ᨸᩣ᩠ᨦᨻᩕ᩠ᩋᩢᨾᨠᩩᨾᨠ᩠ᨶᩢᨧ᩠ᨦᩥ᩵ᨷᩕᨠᩣ᩠ᩈᩅᩤ᩵ ᨠᨲᩥᨠᩣᩅᩤ᩵ᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿᨾᨶᩩᩔᨩᩣ᩠ᨲᨶᩦ᩶ ᨸᩮ᩠ᨶᨾᩣᨲᩕᨮᩣ᩠ᨶᩉᩯ᩠ᨦ᩵ᨠᩣ᩠ᩁᩀᩪ᩵ᩁ᩠ᩅ᩵ᨾᨠ᩠ᨶᩢ ᨡ᩠ᩋᨦᨤ᩠ᨶᩫᨾᩮ᩠ᨦᩨᩓᩢᨡ᩠ᩋᨦᨤ᩠ᨶᩫᨶᩱᩃᩰ᩠ᨠ ᨻᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᨴᩦ᩵ᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿᨸᩣ᩠ᨿᨯ᩠ᨦᩢ᩵ᨠ᩵ᩣ᩠ᩅᩓ᩠ᩅᩢ ᨷᩩᨣ᩠ᨣᩃᩥᨠᩓᩢᩉ᩠ᨾᩪ᩵ᨩᩩᨾᨴᩤ᩠ᨦᩈ᩠ᨦᩢᨣ᩠ᨾᩫᨴᩩᨠᪧᩋ᩠ᨶᩢ ᩉᩨ᩶ᨯᩱᩢᨣ᩠ᨯᩧᨳ᩠ᨦᩨᨿ᩠ᨦᩢᨡᩳ᩶ᨶᩦ᩶ᩀ᩵ᩣᩉᩨ᩶ᨡᩣ᩠ᨯ ᨧᩢᨯᩱᩢᨡ᩠ᨯᩢᨧᩱᨷ᩠ᩋᨠᩈ᩠ᩋᩁᩓᩢᩈ᩠ᨠᩧᩈᩣ ᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨧᩢᨸ᩠ᨶᩢᩁᩯ᩠ᨦ ᨠᩣ᩠ᩁᨶᩢ᩠ᨷᨳᩨᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᩓᩢᨻ᩠ᨦᩈᩁᨽᩣ᩠ᨷᨩᩮ᩠ᩋᩨᨶᩦ᩶ ᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿᨠᩣ᩠ᩁᨧᩁᩮᩨ᩠ᨬᨠᩢᩣ᩠ᩅᩉ᩠ᨶᩢᩣᨴ᩠ᨦᩢᨶᩱᨾᩮ᩠ᨦᩨᩓᩢᨶ᩠ᩋᨠᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨿ᩠ᩋᨾᩁᩢ᩠ᨷᩓᩢᨷᨭᩥᨷ᩠ᨲᩥᨲᩣ᩠ᨾ ᨯᩰ᩠ᨿᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢ ᨯᩰ᩠ᨿᩉᩨᩢᩉᩮ᩠ᨯᨴᩯᩢᪧᩅᩤ᩵ᪧ ᨴ᩠ᨦᩨᨶᩱᩈ᩠ᩅ᩵ᩁᨡ᩠ᩋᨦᨤ᩠ᨶᩫᩉ᩠ᨾᩪ᩵ᨩᩩᨾᨯᩴ᩠ᨿᨠ᩠ᨶᩢ ᩓᩢᩉ᩠ᨾᩪ᩵ᨩᩩᨾᨡ᩠ᩋᨦᨤ᩠ᨶᩫᨶᩱᨯ᩠ᨶᩥᨯᩯ᩠ᨶᩋ᩠ᨶᩢᩀᩪ᩵ᨲᩱᩢᩋᩴᩣᨶᩣ᩠ᨧᨡ᩠ᩋᨦᩁ᩠ᨮᩢᨶ᩠ᨶᩢᩢᪧ ᨡᩳ᩶ 1 ᨾᨶᩩᩔ᩼ᨴ᩠ᨦᩢᩉᩖᩣ᩠ᨿᨠᩮ᩠ᨯᩨᨾᩣᨾᩦᨻ᩠ᨦᩈᩁᩓᩢᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢ ᨶᩱᨠᩥᨲ᩠ᨲᩥᩈ᩠ᨠᩢ ᩓᩢᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥ ᨲ᩵ᩣ᩠ᨦᨣᩳ᩶ᨣᩢᨾᩦᨾᨶᩮᩣᨵᨾ᩠ᨾ᩼ᩓᩢ ᨣ᩠ᩅᩁᨷᨭᩥᨷ᩠ᨲᩢᨲᩳ᩵ᨠ᩠ᨶᩢᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢ ᨡᩳ᩶ 2 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᩓᩢᨻ᩠ᨦᩈᩁᨽᩣ᩠ᨷ ᨲᩣ᩠ᨾᨴᩦ᩵ᨯᩱᩢᨠ᩵ᩣ᩠ᩅᩅᩱᩢᨶᩱᨡᩳ᩶ᨠᨲᩥᨠᩣᩋ᩠ᨶᩢᨶᩦ᩶ ᨯᩰ᩠ᨿᨷᩢᨯᩱᩢᨲᩯ᩠ᨠᨲ᩵ᩣ᩠ᨦᨠ᩠ᨶᩢ ᨷᩢᩅᩤ᩵ᩋ᩠ᨶᩢᨯᩱ ᩉᩮ᩠ᨾᩨᩁᩅᩤ᩵ ᨩᩮ᩠ᩋᩨ᩶ᨩᩣ᩠ᨲ ᨹ᩠ᩅᩥ ᨻ᩠ᨿᨯ ᨽᩣᩈᩣ ᩈᩣᩈᨶᩣ ᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨣ᩠ᨯᩧᩉ᩠ᨶᩢᨴᩤ᩠ᨦᨠᩣ᩠ᩁᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᩉᩕᩨᨴᩤ᩠ᨦᩋ᩠ᨶᩨ᩵ᪧ ᨩᩣ᩠ᨲᨩᩮ᩠ᩋᩨ᩶ ᩈ᩠ᨦᩢᨣ᩠ᨾᩫ ᩈᩫ᩠ᨾᨷ᩠ᨲᩢ ᨩᩣ᩠ᨲᨠᩮ᩠ᨯᩨ ᩉᩕᩨᩈᨳᩣᨶᩋ᩠ᨶᩨ᩵ᪧ ᨳᩯ᩠ᨦᩢᨷᩕᨠᩣ᩠ᩁᩉ᩠ᨶᩧ᩵ᨦ ᨷᩢᨾᩦᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨲᩯ᩠ᨠᨲ᩵ᩣ᩠ᨦᨠ᩠ᨶᩢ ᨷᩢᩅᩤ᩵ᨴᩤ᩠ᨦᨠᩣ᩠ᩁᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᨠᩣ᩠ᩁᩈᩣ᩠ᩁᨠᩣ᩠ᩁᩃᩩᨾ ᨠᩣ᩠ᨦᨲ᩵ᩣ᩠ᨦᨷᩤ᩠ᨶᩢᨲ᩵ᩣ᩠ᨦᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᩉᩕᩨᨠᩣ᩠ᩁᨶᩱᨯ᩠ᨶᩥᨯᩯ᩠ᨶᨴᩦ᩵ᨤ᩠ᨶᩫᩋᩣᩈᩱ᩠ᨿᩀᩪ᩵ ᨷᩢᩅᩤ᩵ᨯ᩠ᨶᩥᨯᩯ᩠ᨶᨶᩦ᩶ᨧᩢᨸᩮ᩠ᨶᩑᨠᩁᩣ᩠ᨩ ᩀᩪ᩵ᨶᩱᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨸ᩠ᨠᩫᨣᩕ᩠ᩋᨦᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᩉᩕᩨᩀᩪ᩵ᨲᩱᩢᩋᩴᩣᨶᩣ᩠ᨧᨲ᩠ᨶᩫᨯᩱᪧᨴ᩠ᨦᩢᩈᩢ᩠ᨿᨦ ᨡᩳ᩶ 3 ᨤ᩠ᨶᩫᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨸᩮ᩠ᨶᩀᩪ᩵ᨡ᩠ᩋᨦᨩᩦᩅ᩠ᨲᩥ ᨾᩦᩈᩮᩁᩦᨽᩣ᩠ᨷ ᩓᩢᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᩉ᩠ᨾᩢᩢᩁᨠᩯ᩠ᨶ᩵ᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᨡᩳ᩶ 4 ᨤ᩠ᨶᩫᨹᩪᩢᨯᩱᪧ ᨧᩢᨳᩪᨠᩉᩮ᩠ᨯᩉᩮ᩠ᨾᩨᩁᨸᩮ᩠ᨶᨡᩢᩣ ᨡᩣ᩠ᨿᨸᩮ᩠ᨶᨯ᩠ᨦᩢ᩵ᨡᩢᩣᨩᩱᩢ ᨣᩤᩢᨡᩣ᩠ᨿᨤ᩠ᨶᩫᨸᩮ᩠ᨶᨡᩢᩣ ᩉᩢᩣ᩠ᨾᨴᩩᨠᪧᩀ᩵ᩣ᩠ᨦ ᨡᩳ᩶ 5 ᨤ᩠ᨶᩫᨯᩱᩢᨧᩢᨳᩪᨠᨡ᩠ᨶᩣ᩠ᨷᨣᩣ᩠ᨷᨣᩯ᩠ᨶᩢ ᨷᩢᨣᩢᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨠᩣ᩠ᩁᩃ᩠ᨦᩫᨴᩰ᩠ᩈ ᨹ᩠ᨯᩥᨾᨶᩩᩔᨵᨾ᩠ᨾ᩼ᨲ᩵ᩴᩣᨩᩢᩣ ᨷᩢᨯᩱᩢ ᨡᩳ᩶ 6 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨧᩢᨯᩱᩢᨿ᩠ᩋᨾᩁᩢ᩠ᨷᩓᩢᨶᩢ᩠ᨷᨳᩨᨠ᩠ᨶᩢ ᩅᩤ᩵ᨸᩮ᩠ᨶᨤ᩠ᨶᩫᩉᩮ᩠ᨾᩨᩁᨠ᩠ᨶᩢᨲᩣ᩠ᨾᨠ᩠ᨭᩫᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿᨴᩩᨠᪧᨴᩦ᩵ ᨡᩳ᩶ 7 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢᨲᩣ᩠ᨾᨠ᩠ᨭᩫᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿ ᩓᩢᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨠᩣ᩠ᩁᨣᩩᩢᨾᨡ᩠ᩅᩣ᩠ᨦᩁ᩠ᨠᩢᩈᩣ ᨲᩣ᩠ᨾᨠ᩠ᨭᩫᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢ ᨷᩕᩣᩈᨧᩣ᩠ᨠᩈᩮᨿ᩠ᨦᩢᨠᩣ᩠ᩁᩃᩮ᩠ᨠᩨᨷᨭᩥᨷ᩠ᨲᩥᨲᩳ᩵ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᩃ᩠ᩅ᩵ᨦᩃᩢᩴᩣᨡᩳ᩶ᨠᨲᩥᨠᩣ ᨷᩢᨣᩢᨠᩣ᩠ᩁᩈ᩠ᨶᩫᩈᩳ᩵ᩉᩨ᩶ᨠᩮ᩠ᨯᩨᨠᩣ᩠ᩁᩃᩮ᩠ᨠᩨᨷᨭᩥᨷ᩠ᨲᩢ ᨡᩳ᩶ 8 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᨯᩱᩢᨠᩣ᩠ᩁᩁ᩠ᨠᩢᨧᩣ᩠ᨠᩈᩣ᩠ᩁᨡ᩠ᩋᨦᩁ᩠ᨮᩢ ᨧᩣ᩠ᨠᨠᩣ᩠ᩁᩋ᩠ᨶᩢᨯᩱᩢᨳᩪᨠᩃ᩠ᩅ᩵ᨦᩃᩢᩴᩣ ᨲᩣ᩠ᨾᨴᩦ᩵ᨲ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᨴ᩠ᨵᩥᨲᩣ᩠ᨾᨠ᩠ᨭᩫᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿᨸᩮ᩠ᨦᩨᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᨡᩳ᩶ 9 ᨤ᩠ᨶᩫᨹᩪᩢᨯᩱᩢᨧᩢᨳᩪᨠᨿᩢ᩠ᨷ ᨡ᩠ᨦᩢᨤ᩠ᩋᨠ ᩉᩕᩨᩃᩨ᩠ᨷᩉ᩠ᨶᩦᩈᩮ ᨯᩰ᩠ᨿᨷᩢᨾᩦᩉᩮ᩠ᨲᩩᨧᩴᩣᨸᩮ᩠ᨶᨷᩢᨯᩱᩢ ᨡᩳ᩶ 10 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᨴ᩠ᨵᩥᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢᨲᩮ᩠ᨾᨴᩦ᩵ ᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨴᩦ᩵ᨧᩢᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨠᩣ᩠ᩁᨻᩥᨧᩣᩁᨱᩣᨴᩦ᩵ᨸᩮ᩠ᨶᨵᨾ᩠ᨾ᩼ ᩓᩢᨸ᩠ᨯᩨᨹᩮᩨ᩠ᨿᨧᩣ᩠ᨠᩈᩣ᩠ᩃᩋ᩠ᨶᩢᨾᩦᨻ᩠ᨦᩈᩁᩓᩢᨴ᩠ᨿ᩵ᨦᨵᨾ᩠ᨾ᩼ ᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨠ᩵ᩴᩣᩉ᩠ᨶᩫᨯᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᩓᩢᩉ᩠ᨶᩢᩣᨴᩦ᩵ᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᩉᩮ᩠ᨯᨹ᩠ᨯᩥᩁᩢᩣ᩠ᨿᩁᩯ᩠ᨦᨴᩩᨠᩋ᩠ᨶᩢ ᨴᩦ᩵ᨲ᩠ᨶᩫᨳᩪᨠᨠ᩵ᩣ᩠ᩅᩉᩣ ᨡᩳ᩶ 11 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨴᩦ᩵ᨳᩪᨠᨠ᩵ᩣ᩠ᩅᩉᩣᩅᩤ᩵ ᩉᩮ᩠ᨯᨹ᩠ᨯᩥᨠ᩠ᨭᩫᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿᩁᩢᩣ᩠ᨿᩁᩯ᩠ᨦ ᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨠᩣ᩠ᩁᩈᨶ᩠ᨶᩥᨮᩣ᩠ᨶᩅᩱᩢᨠ᩠ᩋ᩵ᩁᩅᩤ᩵ ᨸᩮ᩠ᨶᨹᩪᩢᨷᩢᨯᩱᩢᩉᩮ᩠ᨯᨯ᩠ᨦᩢ᩵ᨶ᩠ᨶᩢᩢ ᨲᩕᩣ᩠ᨷᨲᩳ᩵ᨴᩮᩢᩢᩣᨳ᩠ᨦᩨᨻᩳᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨠᩣ᩠ᩁᨠ᩠ᩅᨯᩈ᩠ᩋᨷᨲᩣ᩠ᨾᨠ᩠ᨭᩫᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿ ᩓᩢᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨠᩣ᩠ᩁᨸ᩠ᨯᩨᨹᩮᩨ᩠ᨿ ᩓᩢᨲ᩠ᨶᩫᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨡ᩵ᩣ᩠ᨾᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨲᩳ᩵ᩈᩪᩢᨠᩢ᩠ᨷᨣᨯᩦ ᨧᩢᨳᩨᨤ᩠ᨶᩫᨯᩱᩅᩤ᩵ ᨾᩦᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨹ᩠ᨯᩥᩁᩢᩣ᩠ᨿᩁᩯ᩠ᨦ ᩋ᩠ᨶᩢᨠᩮ᩠ᨯᩨᨧᩣ᩠ᨠᨠᩣ᩠ᩁᩉᩮ᩠ᨯ ᨠᩣ᩠ᩁᩃᩅᩮ᩠ᨶᩢᨯᩱᪧ ᩋ᩠ᨶᩢᨷᩢᨯᩱᩢᨧ᩠ᨯᩢᨸᩮ᩠ᨶᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨹ᩠ᨯᩥᩁᩢᩣ᩠ᨿᩁᩯ᩠ᨦ ᨲᩣ᩠ᨾᨠ᩠ᨭᩫᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿᩉᩯ᩠ᨦ᩵ᨩᩣ᩠ᨲ ᨷᩢᨣᩢᨠ᩠ᨭᩫᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿᩁᩉ᩠ᩅ᩵ᩣ᩠ᨦᨷᩕᨴᩮ᩠ᩈ ᨶᩱᨠᩣᩃᨾᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᩉᩮ᩠ᨯᨶ᩠ᨶᩢᩢᨷᩢᨯᩱᩢ ᩓᩢᨧᩢᩃ᩠ᨦᩫᨴᩰ᩠ᩈᩋ᩠ᨶᩢᩉ᩠ᨶᩢᨠ ᩉᩮᩖᩨᩋᨴᩦ᩵ᨩᩱᩢᩀᩪ᩵ᨾᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᩉᩮ᩠ᨯᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨹ᩠ᨯᩥᨶ᩠ᨶᩢᩢ ᨷᩢᨯᩱᩢ ᨡᩳ᩶ 12 ᨹᩪᩢᩱᨯᨧᩢᩃ᩠ᩅ᩵ᨦᩃᩢᩴᩣᨡᩮᩢᩢᩣᨻᩱᨯᩰ᩠ᨿᨷᩢᨾᩦᩉᩮ᩠ᨲᩩᨷᩢᨯᩱᩢ ᨴ᩠ᨦᩨᨶᩱᩉᩳᩁᩮ᩠ᨶᩨ ᩈᨳᩣ᩠ᨶᨴᩦ᩵ᩀᩪ᩵ ᩉᩕᩨᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᩈᩨ᩵ᩈᩣ᩠ᩁ ᨷᩢᨣᩢᨧᩢᨳᩪᨠᨯᩪᨣᩯ᩠ᩅᩁᨶᩱᨶᩣᨾᨩᩨ᩵ᩈ᩠ᨿᨦ ᨿᩫ᩠ᩈᩈ᩠ᨠᩢᨷᩢᨯᩱᩢ ᨴᩩᨠᨹᩪᩢᨾᩦᨴ᩠ᨵᩥ ᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨠᩣ᩠ᩁᨣᩩᩢᨾᨡ᩠ᩅᩣ᩠ᨦᨧᩣ᩠ᨠᨠ᩠ᨭᩫᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿᩃ᩠ᩅ᩵ᨦᩃᩢᩴᩣ ᨯᩪᩯᨣ᩠ᩅᩁ ᨯ᩠ᨦᩢ᩵ᨠ᩵ᩣ᩠ᩅᩅᩱᩢᨶ᩠ᨶᩢᩢ ᨡᩳ᩶ 13 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᩈᩮᩁᩦ ᩉᩯ᩠ᨦ᩵ᨠᩣ᩠ᩁᨴ᩠ᩅᩢᨦᩉ᩠ᨶᩧᨦᨶᩱᨳᩈᩣ᩠ᨶᨴᩦ᩵ᩀᩪ᩵ ᨻᩣ᩠ᨿᨶᩱᨡᩮ᩠ᨲᨡ᩠ᩋᨦᨾᩮ᩠ᨦᩨᨶ᩠ᨶᩢᩢᪧ ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᩋ᩠ᩋᨠᨶ᩠ᩋᨠᨷᩕᨴᩮ᩠ᩈᩱᨯᩢ ᩁ᩠ᩅᨾᨻᩱᨳ᩠ᨦᩨᨷᩕᨴᩮ᩠ᩈᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᩅᩫᨠᩮᩢ᩵ᩣ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᨻ᩠ᩋᨠᨤ᩠ᨶᩨᨾᩣᨿ᩠ᨦᩢᨷᩕᨴᩮ᩠ᩈᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᨡᩳ᩶ 14 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᩈᩯ᩠ᩅᨦᩉᩣ ᩓᩢᨿ᩠ᨦᩢᩢᩋᩣᩈᩱ᩠ᨿᨶᩱᨷᩕᨴᩮ᩠ᩈᩋ᩠ᨶᩨ᩵ ᨻᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᩉ᩠ᨶᩦᨽᩱ᩠ᨿᨧᩣ᩠ᨠᨠᩣ᩠ᩁᨲᩮ᩠ᨠᨲᩮ᩠ᨦ ᨠᩣ᩠ᩁᨥᩢᩣ ᨠᩣ᩠ᩁᩉᩯ᩠ᨾ ᨧᩢᩋᩢᩣ᩠ᨦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨷᩢᨯᩱᩢ ᨶᩱᩁᩮ᩠ᨦᩨ᩵ᨴᩦ᩵ᨠᩮ᩠ᨯᩨᨸᩮ᩠ᨶᩋᨾᩩ ᩋ᩠ᨶᩢᨷᩢᨣ᩠ᩋᩢᨦᨠ᩵ᩣ᩠ᨿᨠᩢ᩠ᨷᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿᨠᩣ᩠ᩁᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᨷᩢᨣᩢ ᩋ᩠ᨶᩢᨡ᩠ᨯᩢᨠᩢ᩠ᨷᨡᩳ᩶ᩋᩢᩣ᩠ᨦᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿ ᩓᩢ ᩉᩖᩢᨠᨠᩣ᩠ᩁᨡ᩠ᩋᨦᩈᩉᨷᨩᩣᨩᩣ᩠ᨲ ᨡᩳ᩶ 15 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨳᩨᨠᩣ᩠ᩁᩁ᩠ᩅ᩵ᨾᨩᩣ᩠ᨲ ᨤ᩠ᨶᩫᨯᩱᨧᩢᨳᩪᨠᨲ᩠ᨯᩢᩈᩮᨧᩣ᩠ᨠᨠᩣ᩠ᩁᩁ᩠ᩅ᩵ᨾᨩᩣ᩠ᨲ ᨯᩰ᩠ᨿᨷᩢᨾᩦᩉᩮ᩠ᨲᩩᨷᩢᨯᩱᩢ ᨷᩢᨣᩢᨳᩪᨠᨡ᩠ᨯᩢᩉᩢᩣ᩠ᨾᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥ ᨧᩣ᩠ᨠᨠᩣ᩠ᩁᨸ᩠᩵ᨿᩁᨠᩣ᩠ᩁᩁ᩠ᩅ᩵ᨾᨩᩣ᩠ᨲᨷᩢᨯᩱᩢ ᨡᩳ᩶ 16 ᨩᩣ᩠ᨿᩓᩢᨿ᩠ᨦᩥ ᨴᩦ᩵ᨾᩦᩋᩣᨿᩩᨲᩮ᩠ᨾᨳ᩠ᩅᩢᩁᨷᩁᩥᨷᩩᨱ᩠ᨱᩣᩓ᩠ᩅᩢ ᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᩅᩥᩅᩤᩉᨠ᩠ᨶᩥᨡᩯ᩠ᨠ ᩓᩢᨲᩯ᩵ᨲ᩠ᨦᩢᩢᩉ᩠ᨶᩢᩣᩁᩮ᩠ᨶᩨ ᨯᩰ᩠ᨿᨷᩕᩣᩈᨧᩣ᩠ᨠᩈᩮᨿ᩠ᨦᩢᨡᩳ᩶ᩉᩢᩣ᩠ᨾᨯᩱᪧ ᩋ᩠ᨶᩢᨣ᩠ᩋᩢᨦᨠ᩵ᩣ᩠ᨿᨠᩢ᩠ᨷᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿ ᨩᩮ᩠ᩋᩨ᩶ᨩᩣ᩠ᨲ ᩁ᩠ᩅ᩵ᨾᨩᩣ᩠ᨲ ᩈᩣᩈᨶᩣ ᨲ᩵ᩣ᩠ᨦᨣᩢᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᩅᩥᩅᩤᩉ ᩁᩉ᩠ᩅ᩵ᩣ᩠ᨦᨠᩣ᩠ᩁᩅᩥᩅᩤᩉ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᨡᩣ᩠ᨯᨧᩣ᩠ᨠᨠᩣ᩠ᩁᩅᩥᩅᩤᩉ ᨠᩣ᩠ᩁᩅᩥᩅᩤᩉ ᨧᩢᩉᩮ᩠ᨯᨯᩱᩢᨣᩢᨾᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᨾᩦᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨻᩕ᩠ᩋᩢᨾᨿ᩠ᩋᨾ ᨯᩰ᩠ᨿᨻ᩠ᨦᩈᩁᨲᩮ᩠ᨾᨴᩦ᩵ ᨡ᩠ᩋᨦᨹᩪᩢᨴᩦ᩵ᨾᩦᨧᩮᨲᨶᩣᨤᩱ᩵ᩅᩥᩅᩤᩉ ᨠᩣ᩠ᩁᩁᩮ᩠ᨶᩨᨸᩮ᩠ᨶᩉᩖᩢᨠᨵᨾ᩠ᨾᨩᩣ᩠ᨲ ᩓᩢᩉᩖᩢᨠᨣᩮᩢᩢᩣᨡ᩠ᩋᨦᨡ᩠ᩋᨦᩈ᩠ᨦᩫᨣ᩠ᨾᩫ ᩓᩢᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷ ᨠᩣ᩠ᩁᨣᩩᩢᨾᨡ᩠ᩅᩣ᩠ᨦᨧᩣ᩠ᨠᩈ᩠ᨦᩢᨣ᩠ᨾᩫᩓᩢᨷᩤ᩠ᨶᩢᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᨡᩳ᩶ 17 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨸᩮ᩠ᨶᨧᩮᩢᩢᩣᨡ᩠ᩋᨦᩈ᩠ᨾᩫᨷ᩠ᨲᩢ ᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿᨲ᩠ᨶᩫᨣᩭᨯᩴ᩠ᨿ ᩓᩢᩀ᩵ᩣ᩠ᨦᨯᩴ᩠ᨿᨠ᩠ᨶᩢᨠᩢ᩠ᨷᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿᨹᩪᩢᩋ᩠ᨶᩨ᩵ ᨹᩪᩢᨧᩢᨳᩪᨠᨴ᩠ᨿᨦᩈ᩠ᨾᩫᨷ᩠ᨲᩢᨯᩰ᩠ᨿᨷᩢᨾᩦᩉᩮ᩠ᨲᩩᨧᩴᩣᨸᩮ᩠ᨶᨷᩢᨯᩱᩢ ᨡᩳ᩶ 18 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥ ᨶᩱᨻ᩠ᨦᩈᩁᨡ᩠ᩋᨦᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨤ᩠ᨯᩥᨲᩣ᩠ᨾᨾᨶᩮᩣᩉ᩠ᩅᩫᨧᩱ ᩓᩢ ᩈᩣᩈᨶᩣ ᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩦ᩶ᩁ᩠ᩅᨾᨻᩱᨳ᩠ᨦᩨ ᨠᩣ᩠ᩁᨸ᩠᩵ᨿᩁᩈᩣᩈᨶᩣ ᨷᩢᨣᩢᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨩᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᨳᩨᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᨯᩰ᩠ᨿᨠᩣ᩠ᩁᩈ᩠ᩋᩁ ᨠᩣ᩠ᩁᨷᨭᩥᨷ᩠ᨲᩢ ᩈᨠ᩠ᨠᩁᨷᩪᨩᩣ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᩉᩮ᩠ᨯᨻᩥᨵᩦᨠᨾ᩠ᨾ᩼ ᨷᩢᩅᩤ᩵ᨣᩭᨯᩴ᩠ᨿᩉᩕᩨᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᩉᩮ᩠ᨯᩁ᩠ᩅ᩵ᨾᨠᩢ᩠ᨷᨹᩪᩢᩋ᩠ᨶᩨ᩵ ᩈᩣᨵᩤᩁᨱᨴ᩠ᩅᩫ᩵ᨻᩱ ᨷᩢᨣᩢᩈ᩠ᩅ᩵ᩁᨲ᩠ᩅᩫᨣᩭᨯᩴ᩠ᨿ ᨡᩳ᩶ 19 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩱᨻ᩠ᨦᩈᩁ ᩉᩯ᩠ᨦ᩵ᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨣ᩠ᨯᩧᩉ᩠ᨶᩢᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᩈ᩵ᩴᩣᨯᩯ᩠ᨦᩋ᩠ᩋᨠ ᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩦ᩶ᩁ᩠ᩅᨾᨻᩱᨳ᩠ᨦᩨ ᨠᩣ᩠ᩁᨴᩦ᩵ᨧᩢᨿ᩠ᩋᨾᩁᩢ᩠ᨷᨳᩨᩐᩢᩣᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᩉ᩠ᨶᩢ ᨯᩰ᩠ᨿᨷᩕᩣᩈᨧᩣ᩠ᨠᩈᩮᨿ᩠ᨦᩢ ᨠᩣ᩠ᩁᨠᩯ᩠ᨯᨠ᩠ᨦᩢᩢᨴᩦ᩵ᨧᩢᩈᩯ᩠ᩅᨦᩉᩣ ᩓᩢᩁᩢ᩠ᨷᨡ᩵ᩣ᩠ᩅᩈᩣ᩠ᩁᩓᩢᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨣ᩠ᨯᩧᩉ᩠ᨶᩢ ᨯᩰ᩠ᨿᩅᩥᨵᩦᨯᩱᪧ ᨯᩰ᩠ᨿᨷᩢᩅᩮ᩠ᨶᩈᩮᨿ᩠ᨦᩢᨡᩮ᩠ᨲᨯᩯ᩠ᨶ ᨡᩳ᩶ 20 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩱᨻ᩠ᨦᩈᩁ ᩉᩯ᩠ᨦ᩵ᨠᩣ᩠ᩁᨻᩕ᩠ᩋᩢᨾᨷᩕᨪᩩᨾᩓᩢᨲ᩠ᨦᩢᩢᨾᩩᨠᨩᩩᨾᨯᩰ᩠ᨿᩈᨶ᩠ᨲᩥ ᨹᩪᩢᨯᩱᨧᩢᨳᩪᨠᨷ᩠ᨦᩢᨣᩢ᩠ᨷᩉᩨ᩶ᨡᩮᩢᩢᩣᨾᩩᨠᨩᩩᨾᨯᩱᨾᩩᨠᨩᩩᨾᩉ᩠ᨶᩧ᩵ᨦᨷᩢᨯᩱᩢ ᨡᩳ᩶ 21 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᨯᩱᩢᨾᩦᩈ᩠ᩅ᩵ᩁᨯᩱᩢᩈ᩠ᩅ᩵ᩁᨸᩮ᩠ᨶ ᨶᩱᩁᨭᩛᨷᩣ᩠ᩃᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᨧᩢᨸᩮ᩠ᨶᨯᩰ᩠ᨿᨪᩨ᩵ ᨷᩢᨣᩢᨯᩰ᩠ᨿᨹ᩵ᩣ᩠ᨶᨠᩣ᩠ᩁᩃᩮ᩠ᨠᩨᨴᩯ᩠ᨶᨯᩱᩢ ᨯᩰ᩠ᨿᨻ᩠ᨦᩈᩁ ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᨡᩮᩢᩢᩣᨳ᩠ᨦᩨ ᨠᩣ᩠ᩁᨩ᩵ᩭᨳᩯ᩠ᨾᨴ᩠ᩅᩫ᩵ᨻᩱ ᨶᩱᨷᩤ᩠ᨶᩢᨾᩮ᩠ᨦᩨᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫᨯᩱᩢ ᨯᩰ᩠ᨿᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢ ᨡᩳ᩶ᨻᩕ᩠ᩋᩢᨾᨧᩱᨡ᩠ᩋᨦᨤ᩠ᨶᩫᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᨲ᩠ᩋᩢᨦᩉᩨ᩶ᨸᩮ᩠ᨶᩁᩣ᩠ᨠᩉᩮ᩠ᨦᩢᩢᩣᨡ᩠ᩋᨦᨷᩤ᩠ᨶᩢᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᨡᩳ᩶ᨻᩕ᩠ᩋᩢᨾᨧᩱᨠ᩠ᨶᩢᨶᩦ᩶ ᨧᩢᨯᩱᩢᩈ᩵ᩴᩣᨯᩯ᩠ᨦᩋ᩠ᩋᨠ ᨹ᩵ᩣ᩠ᨶᨠᩣ᩠ᩁᩃᩮ᩠ᨠᩨᨲ᩠ᨦᩢᩢᨲᩣ᩠ᨾᨴᩦ᩵ᨠ᩵ᩴᩣᩉ᩠ᨶᩫᨯᩅᩮᩃᩣᩅᩱᩢ ᨯᩰ᩠ᨿᨠᩣ᩠ᩁᩋᩣᩈᩱ᩠ᨿᨠᩣ᩠ᩁᩋ᩠ᩋᨠᩈ᩠ᨿᨦ ᨠᩣ᩠ᩁᩃ᩠ᨦᩫᨤᨶᩯ᩠ᨶ ᨯᩰ᩠ᨿᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢ ᨡᩳ᩶ 22 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫ ᨶᩱᨮᩣᨶᨴᩦ᩵ᨸᩮ᩠ᨶᩈ᩠ᩅ᩵ᩁᩉ᩠ᨶᩧ᩵ᨦᨡ᩠ᩋᨦᩈ᩠ᨦᩢᨣ᩠ᨾᩫ ᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᩉ᩠ᨾᩢᩢᩁᨠᩯ᩠ᨶ᩵ᨴᩤ᩠ᨦᩈ᩠ᨦᩫᨣ᩠ᨾᩫ ᩓᩢᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨡᩮᩢᩢᩣᨳ᩠ᨦᩨᨮᩣᨶᨴᩤ᩠ᨦᨠᩣ᩠ᩁᨣᩤᩢᨡᩣ᩠ᨿ ᩓᩢᨴᩤ᩠ᨦᩅᨯ᩠ᨰᨶᨵᨾ᩠ᨾ᩼ ᩋ᩠ᨶᩢᨧᩴᩣᨸᩮ᩠ᨶᩈ᩵ᩴᩣᩁᩢ᩠ᨷᨶᩣᨾᨩᩨ᩵ᩈ᩠ᨿᨦᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᨷᩩᨣ᩠ᨣᩃᩥᨠᨽᩣᩅᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᨯᩱᩢᨯᩰ᩠ᨿᨻ᩠ᨦᩈᩁ ᨻᩕ᩠ᩋᩢᨾᨠ᩠ᨶᩢᨶᩦ᩶ ᨯᩰ᩠ᨿᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨡ᩠ᨯᩢᨧᩱᨡ᩠ᩋᨦᨩᩣ᩠ᨲ ᩓᩢ ᨠᩣ᩠ᩁᩁ᩠ᩅ᩵ᨾᨾᩨᨠ᩠ᨶᩢᩁᩉ᩠ᩅ᩵ᩣ᩠ᨦᨷᩕᨴᩮ᩠ᩈ ᩓᩢᨲᩣ᩠ᨾᨮᩣᨶᨡ᩠ᩋᨦᨤ᩠ᩅᩫᨡ᩠ᩋᨦᨶᩱᨲᩯ᩵ᩃᩡᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᨡᩳ᩶ 23 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩱᩅ᩠ᨿᨠᨠᩣ᩠ᩁ ᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᩃᩮ᩠ᨠᩨᩉᩮ᩠ᨯᨠᩣ᩠ᩁᨯᩱᩢᨯᩰ᩠ᨿᨻ᩠ᨦᩈᩁ ᨲᩣ᩠ᨾᨡᩳ᩶ᨠᨲᩥᨠᩣᩋ᩠ᨶᩢᨿᩩᨲᩥᨵᨾ᩠ᨾ᩼ ᩋ᩠ᨶᩢᨸᩮ᩠ᨶᨷᩕᨿᩰᨩ᩠ᨶ᩼ᨲᩳ᩵ᩅ᩠ᨿᨠᨠᩣ᩠ᩁ ᩓᩢᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨣᩩᩢᨾᨡ᩠ᩅᩣ᩠ᨦᨲᩳ᩵ᨠᩣ᩠ᩁᨴᩦ᩵ᨷᩢᨾᩦᩅ᩠ᨿᨠᨠᩣ᩠ᩁ ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨣᩤ᩵ᨧᩢᩣ᩠ᨦᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢ ᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᩋ᩠ᨶᩢᩉᩮ᩠ᨾᩨᩨᩁᨠ᩠ᨶᩢ ᨯᩰ᩠ᨿᨷᩢᨾᩦᨠᩣ᩠ᩁᩃᩮ᩠ᨠᩨᨷᨭᩥᨷ᩠ᨲᩢᨲᩯ᩵ᨷᩕᨠᩣ᩠ᩁᨯᩱ ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨴᩦ᩵ᩉᩮ᩠ᨯᨠᩣ᩠ᩁ ᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨣᩤ᩵ᨧᩢᩣ᩠ᨦᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿᨿᩩᨲᩥᨵᨾ᩠ᨾ᩼ᩓᩢᨸᩮ᩠ᨶᨷᩕᨿᩰᨩ᩠ᨶ᩼ ᨴᩦ᩵ᨧᩢᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨡ᩵ᩣ᩠ᨾᨠᩯ᩵ᨲ᩠ᨶᩫᨲ᩠ᩅᩫᩓᩢᩉ᩠ᨶᩢᩣᩁᩮ᩠ᨶᩨ ᩋ᩠ᨶᩢᨸᩮ᩠ᨶᩈ᩠ᨦᩥ᩵ᨠ᩠ᨦᩨ᩵ᨣ᩠ᩅᩁᨠᩯ᩵ᨩᩨ᩵ᩈ᩠ᨿᨦᨡ᩠ᩋᨦᨾᨶᩩᩔ᩼ ᩓᩢᨣ᩠ᨶᩢᩉᩣ᩠ᨠᨧᩴᩣᨸᩮ᩠ᨶ ᨣᩢᨧᩢᨲ᩠ᩋᩢᨦᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨠᩣ᩠ᩁᨣᩩᩢᨾᨡ᩠ᩅᩣ᩠ᨦᩋ᩠ᨶᩨ᩵ᪧᨴᩤ᩠ᨦᩈ᩠ᨦᩫᨣ᩠ᨾᩫ ᨲᩮ᩠ᨾᩨ᩵ᨳᩯ᩠ᨾᨳᩯ᩠ᨦᩢ ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᨠᩳ᩵ᨲ᩠ᨦᩢᩢᩓᩢᨡᩮᩢᩢᩣᩁ᩠ᩅ᩵ᨾ ᨾᩩᨠᨩᩩᨾᨤ᩠ᨶᩫᩉᩮ᩠ᨯᨠᩣ᩠ᩁ ᨻᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᨧᩢᨯᩱᩢᨣᩩᩢᨾᨡ᩠ᩅᩣ᩠ᨦᩈ᩠ᩅ᩵ᩁᨯᩱᩢᩈ᩠ᩅ᩵ᩁᨸᩮ᩠ᨶᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᨡᩳ᩶ 24 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨿ᩠ᨦᩢᩢᨪᩮᩢᩣ ᩅᩮᩃᩣᨸᩮᩢ᩵ᩣᨠᩣ᩠ᩁ ᩁ᩠ᩅᨾᨴ᩠ᨦᩨᨠᩣ᩠ᩁᨧ᩵ᩴᩣᨠ᩠ᨯᩢᩅᩮᩃᩣᨠᩣ᩠ᩁ ᨲᩣ᩠ᨾᩈ᩠ᨾᩫᨣ᩠ᩅᩁ ᩓᩢᩅ᩠ᨶᩢᩉ᩠ᨿᩩᨯᨠᩣ᩠ᩁᨸᩮ᩠ᨶᩅ᩠ᩅ᩵ᨦᨸᩮ᩠ᨶᨣᩕᩣ᩠ᩅ ᨯᩰ᩠ᨿᨿ᩠ᨦᩢᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨣᩤ᩵ᨧᩢᩣ᩠ᨦ ᨡᩳ᩶ 25 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩱᨾᩣᨲᩕᨮᩣ᩠ᨶᨠᩣ᩠ᩁᨸᩮ᩠ᨶᩀᩪ᩵ ᩋ᩠ᨶᩢᨠ᩠ᨦᩨ᩵ᨣ᩠ᩅᩁ ᩈ᩵ᩴᩣᩁᩢ᩠ᨷᨻᩣ᩠ᨿᩀᩪ᩵ᨯᩦ ᩓᩢ ᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨸᩮ᩠ᨶᩀᩪ᩵ᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫᩓᩢᩉ᩠ᨶᩢᩣᩁᩮ᩠ᨶᩨ ᩁ᩠ᩅᨾᨳ᩠ᨦᩨᩋᩣᩉᩣ᩠ᩁ ᨣᩕᩮ᩠ᨦᩨ᩵ᨶᩩ᩵ᨦᩉ᩠ᨿᩢ᩠ᩋᨦ ᨴᩦ᩵ᩀᩪ᩵ᩋᩣᩈᩱ᩠ᨿ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᩁ᩠ᨠᩢᩈᩣᨻᩣ᩠ᨿᩉ᩠ᨾᩳᨿᩣ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨣᩢᩴᩣᨳᩯ᩠ᨾᨴᩤ᩠ᨦᩈ᩠ᨦᩢᨣ᩠ᨾᩫᨴᩦ᩵ᨧᩴᩣᨸᩮ᩠ᨶ ᩓᩢᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᩉ᩠ᨾᩢᩢᩁᨠᩯ᩵ ᨿᩣ᩠ᨾᨸᩮᩢ᩵ᩣᨠᩣ᩠ᩁ ᨧᩮ᩠ᨷᨡᩱᩢ ᨸᩮ᩠ᨶᩉ᩠ᨾᩢᩣ᩠ᨿ ᨳᩮᩢᩢᩣᨠᩯ᩵ ᨷᩢᨾᩦᩉ᩠ᨶᩢᩣᨠᩣ᩠ᩁᩋ᩠ᨶᩨ᩵ ᩋ᩠ᨶᩢᩉᩮ᩠ᨶᩨᩋᩈᩮᩋᩴᩣᨶᩣ᩠ᨧᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᨾᩯ᩵ᩓᩢᩃᩪᨠ ᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨠᩣ᩠ᩁᨯᩪᩃᩯᩁ᩠ᨠᩢᩈᩣ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᨩ᩵ᩭᩉᩮᩖᩨᩋᨸᩮ᩠ᨶᨻᩥᩈᩮ᩠ᩈ ᩃᩪᨠᨴ᩠ᨦᩢᩉᩖᩣ᩠ᨿ ᨷᩢᩅᩤ᩵ᨧᩢᨠᩮ᩠ᨯᩨᩉᩱ᩠ᨾ᩵ ᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨲᩯ᩠ᨦ᩵ᨦᩣ᩠ᨶᩉᩕᩨᨷᩢᨣᩢᨲᩣ᩠ᨾ ᨧᩢᨲ᩠ᩋᩢᨦᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨠᩣ᩠ᩁᨣᩩᩢᨾᨡ᩠ᩅᩣ᩠ᨦ ᨧᩣ᩠ᨠᩈ᩠ᨦᩢᨣ᩠ᨾᩫᩉᩮ᩠ᨾᩨᩁᨠ᩠ᨶᩢ ᨡᩳ᩶ 26 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᩈ᩠ᨠᩧᩈᩣ ᨠᩣ᩠ᩁᩈ᩠ᨠᩧᩈᩣᨧᩢᨯᩱᩢᩉᩨ᩶ᨼᩁᩦ ᨴᩦ᩵ᨠᩮ᩵ᨣᩢᨶᩱᨩ᩠ᨶᩢᩢᩉᩮ᩠ᨦᩢᩢᩣ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᩈ᩠ᨠᩧᩈᩣᨩ᩠ᨶᩢᩢᨾᩪᩃ ᨠᩣ᩠ᩁᩈ᩠ᨠᩧᩈᩣᨩ᩠ᨶᩢᩢᨾᩪᩃ ᨧᩢᨯᩱᩢᨸᩮ᩠ᨶᨠᩣ᩠ᩁᨷ᩠ᨦᩢᨣᩢ᩠ᨷ ᨠᩣ᩠ᩁᩈ᩠ᨠᩧᩈᩣᩅᩥᨩᩣᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᩁᩪᩢᩓᩢᩅᩥᨩᩣᩃᩢ᩠ᨿᨦᨲ᩠ᩅᩫ ᨧᩢᨯᩱᩢᨸ᩠ᨯᩨᨠ᩠ᩅᩢᩣ᩠ᨦᨯᩰ᩠ᨿᨴ᩠ᩅᩫ᩵ᨻᩱ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᩈ᩠ᨠᩧᩈᩣᨩ᩠ᨶᩢᩢᩈᩪᨦᨡ᩠ᨶᩨ᩶ᨻᩱ ᨧᩢᨯᩱᩢᨸ᩠ᨯᩨᩈ᩵ᩴᩣᩁᩢ᩠ᨷᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨡᩮᩢᩢᩣᩈ᩠ᨠᩧᩈᩣᨯᩱᩢ ᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢ ᨲᩣ᩠ᨾᨮᩣᨶᩉᩯ᩵ᨩ᩠ᨶᩢᩢᨠᩣ᩠ᩁᩈ᩠ᨠᩧᩈᩣ ᨠᩣ᩠ᩁᩈ᩠ᨠᩧᩈᩣᨧᩢᨯᩱᩢᩉᩨ᩶ᨸᩮ᩠ᨶᨻᩱᨴᩤ᩠ᨦ ᩅᨯ᩠ᨰᨶᩣᨠᩣ᩠ᩁᨸᩮ᩠ᨶᩀᩪ᩵ᨡ᩠ᩋᨦᨾᨶᩩᩔ᩼ᩀ᩵ᩣ᩠ᨦᨲᩮ᩠ᨾᨴᩦ᩵ ᩓᩢᨿ᩠ᨦᩢᨤᩮᩢᩣᩁᩫ᩠ᨷᨲᩳ᩵ᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨾᨶᩩᩔᨩᩣ᩠ᨲ ᩓᩢᨻ᩠ᨦᩈᩁᨽᩣ᩠ᨷ ᩉᩖᩢᨠᨠᩣ᩠ᩁᩉᩨ᩶ᩉ᩠ᨾᩢᩢᩁᨠᩯ᩠ᨶ᩵ᩉᩯ᩠ᨶᩢᩁᨡᩯ᩠ᨦ ᨧᩢᨯᩱᩢᨸ᩠ᨶᩢᩁᩯ᩠ᨦ ᩉᩨ᩶ᨾᩦᨡᨶ᩠ᨲᩥᨵᨾ᩠ᨾ᩼ ᨷᩢᨣᩢᩈᩣᩈᨶᩣ ᩓᩢᨸᩮ᩠ᨶᨾ᩠ᨲᩥᨾᩱᨲᩕᩦᨲᩳ᩵ ᨾᨶᩩᩔᨩᩣ᩠ᨲ ᨩᩮ᩠ᩋᩨ᩶ᨩᩣ᩠ᨲ ᩈᩣᩈᨶᩣ ᩓᩢᨧᩢᨯᩱᩢᨸ᩠ᨶᩢᩁᩯ᩠ᨦᩉ᩠ᨶᩢᩣᨠᩣ᩠ᩁᨡ᩠ᩋᨦᩈᩉᨷᨩᩣᨩᩣ᩠ᨲ ᨻᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᩁ᩠ᨠᩢᩈᩣᩅᩱᩢᨪ᩠ᨦᩨ᩵ᩈᨶ᩠ᨲᩥᩈᩩᨡ ᨷᩥᨲᩣᨾᩣᨯᩣ ᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨧ᩠ᨯᩢᩃᩮ᩠ᨠᩨᨠᩣ᩠ᩁᩈ᩠ᨠᩧᩈᩣᨷᩮ᩠ᨦᩨ᩶ᨲ᩠ᨶᩫᩢ ᩉᩨᩢᨠᩯ᩵ᩃᩪᨠᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᨡᩳ᩶ 27 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᨡᩮᩢᩢᩣᩁ᩠ᩅ᩵ᨾ ᨶᩱᨴᩤ᩠ᨦᩅᨯ᩠ᨰᨶᨵᨾ᩠ᨾ᩼ᨡ᩠ᩋᨦᨷᨩᩣᨣ᩠ᨾᩫᨯᩰ᩠ᨿᨻ᩠ᨦᩈᩁ ᩋ᩠ᨶᩢᨧᩢᨾ᩠ᩅ᩵ᩁᨿᩮ᩠ᨾᩨᨧᩱ ᨶᩱᨴᩤ᩠ᨦᩈᩥᩃᨷᩓᩢ ᨴᩦ᩵ᨧᩢᨾᩦᩈ᩠ᩅ᩵ᩁᨶᩱᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨧᩁᩮᩨ᩠ᨬ ᩓᩢᨣᩩᨱᨷᩕᨿᩰᨩ᩠ᨶ᩼ᨴᩤ᩠ᨦ ᩅᩥᨴ᩠ᨿᩣᩈᩣ᩠ᩈᨲᩕ᩼ ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨴᩦ᩵ᨧᩢᨯᩱᩢᩁᩢ᩠ᨷᨠᩣ᩠ᩁᨣᩩᩢᨾᨡ᩠ᩅᩣ᩠ᨦ ᩈ᩠ᩅ᩵ᩁᨯᩱᩢᩈ᩠ᩅ᩵ᩁᨸᩮ᩠ᨶᨴᩤ᩠ᨦᩈᩦᩃᨵᨾ᩠ᨾ᩼ ᩓᩢᨴᩤ᩠ᨦᩅᨲ᩠ᨳᩩ ᩋ᩠ᨶᩢᨸᩮ᩠ᨶᨸᩮ᩠ᨶᨹᩫ᩠ᩃᨾᩣᨧᩣ᩠ᨠ ᨠᩣ᩠ᩁᨲᩯ᩠ᨦ᩵ᩈᩢᩣ᩠ᨦᨯᩱ ᨴᩤ᩠ᨦᩅᩥᨴ᩠ᨿᩣᩈᩣ᩠ᩈᨲᩕ᩼ ᨠᩣ᩠ᩁᨲᩯ᩠ᨦ᩵ᨲᩯ᩠ᨾᩢ ᩓᩢᨴᩤ᩠ᨦᩈᩥᩃᨷ ᩋ᩠ᨶᩢᨲ᩠ᨶᩫᨸᩮ᩠ᨶᨹᩪᩢᨸ᩠ᩋᨦᩋ᩠ᩋᨠ ᨡᩳ᩶ 28 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨶᩱᩁᨷ᩠ᨿᨷᨴᩤ᩠ᨦᩈ᩠ᨦᩢᨣ᩠ᨾᩫ ᩓᩢᩁᩉ᩠ᩅ᩵ᩣ᩠ᨦᨷᩕᨴᩮ᩠ᩈ ᩋ᩠ᨶᩢᨧᩢᨸᩮ᩠ᨶᨴᩤ᩠ᨦᩉᩨ᩶ᩈ᩵ᩴᩣᩁᩮ᩠ᨧᨹᩫ᩠ᩃᨲᩮ᩠ᨾᨴᩦ᩵ ᨲᩣ᩠ᨾᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᩓᩢᨻ᩠ᨦᩈᩁ ᨯ᩠ᨦᩢ᩵ᨴᩦ᩵ᨠ᩵ᩴᩣᩉ᩠ᨶᩫᨯᩅᩱᩢᨶᩱᨠᨲᩥᨠᩣᩋ᩠ᨶᩢᨶᩦ᩶ ᨡᩳ᩶ 29 ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨾᩦᩉ᩠ᨶᩢᩣᨴᩦ᩵ᨲᩳ᩵ᨷᨩᩣᨣ᩠ᨾᩫ ᨯᩢ᩠ᩅ᩠ᨿᨠᩣ᩠ᩁᩅᨯ᩠ᨰᨶᩣᨷᩩᨣ᩠ᨣᩃᩥᨠᨽᩣ᩠ᨷᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᨯᩰ᩠ᨿᨻ᩠ᨦᩈᩁᨲᩮ᩠ᨾᨴᩦ᩵ ᨧᩢᩉᩮ᩠ᨯᨯᩱᩢᨣᩢᨲᩯ᩵ᨶᩱᨷᨩᩣᨣ᩠ᨾᩫᨴᩮᩢ᩵ᩣᨶ᩠ᨶᩢᩢ ᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨩᩱᩢᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᩓᩢᨻ᩠ᨦᩈᩁᨽᩣ᩠ᨷᨡ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ ᨴᩩᨠᨤ᩠ᨶᩫᨲ᩠ᩋᩢᨦᩀᩪ᩵ᨶᩱᨡᩳ᩶ᩁᨷ᩠ᨿᨷ ᨲᩣ᩠ᨾᨴᩦ᩵ᨯᩱᩢᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿᩅᩱᩢᨶᩱᨠ᩠ᨭᩫᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿᨴᩮᩢ᩵ᩣᨶ᩠ᨶᩢᩢ ᨻᩮ᩠ᩋᩨ᩵ᨷᩕᨿᩰᨩ᩠ᨶ᩼ ᩓᩢᨧᩢᨯᩱᩢᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨶᩢ᩠ᨷᨳᩨ ᩓᩢᨤᩮᩢᩣᩁᩫ᩠ᨷᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᩈᩮᩁᩦᨽᩣ᩠ᨷᨡ᩠ᩋᨦᨹᩪᩢᩋ᩠ᨶᩨ᩵ᨲᩣ᩠ᨾᩈ᩠ᨾᩫᨣ᩠ᩅᩁ ᩓᩢᨴᩦ᩵ᨧᩢᨯᩱᩢᨳᩫ᩠ᨷᨠᩢ᩠ᨷᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᨲ᩠ᩋᩢᨦᨠᩣ᩠ᩁᩋ᩠ᨶᩢᨹ᩠ᨿ᩵ᨦᨻ᩠ᨿᨦᨠ᩠ᨶᩢᩉᩯ᩠ᨦ᩵ᩈᩦᩃᨵᨾ᩠ᨾ᩼ ᨣ᩠ᩅᩣ᩠ᨾᩈ᩠ᨦᩫᨷᩁ᩠ᨿᨷᩁᩢᩭ ᨡ᩠ᩋᨦᨤ᩠ᨶᩫᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᩓᩢᨠᩣ᩠ᩁᨩ᩵ᩭᨳᩯ᩠ᨾᨶᩱᩈ᩠ᨦᩢᨣ᩠ᨾᩫᨷᨩᩣᨵᩥᨷᨲᩱ᩠ᨿ ᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᩓᩢᨻ᩠ᨦᩈᩁᨽᩣ᩠ᨷᨩᩮ᩠ᩋᩨᨶᩦ᩶ ᨧᩢᨩᩱᩢᨡ᩠ᨯᩢᨲᩳ᩵ᨡᩳ᩶ᩋᩢᩣ᩠ᨦᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿ ᩓᩢᩉᩖᩢᨠᨠᨠᩣ᩠ᩁ ᨡ᩠ᩋᨦᩈᩉᨷᨩᩣᨩᩣ᩠ᨲᨷᩢᨯᩱᩢ ᨷᩢᩅᩤ᩵ᩁᩮ᩠ᨦᩨ᩵ᨯᩱᪧᨣᩢᨲᩣ᩠ᨾ ᨡᩳ᩶ 30 ᨷᩢᨾᩦᨷ᩠ᨴᩫᨯᩱᨶᩱᨷᨭᩥᨬ᩠ᨬᩣᨶᩦ᩶ ᩋ᩠ᨶᩢᩉᩨ᩶ᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᨯᩱᪧ ᨠᩯ᩵ᨷᩤ᩠ᨶᩢᨾᩮ᩠ᨦᩨ ᩉ᩠ᨾᩪ᩵ᨤ᩠ᨶᩫ ᩉᩕᩨ ᩈ᩠ᩅ᩵ᩁᨲ᩠ᩅᩫ ᨶᩱᨠᩣ᩠ᩁᨴᩦ᩵ᨧᩢᩉᩮ᩠ᨯᨠᩣ᩠ᩁᨯᩱᪧ ᨷᩢᨣᩢᨸ᩠ᩋᨦᨠᩣ᩠ᩁᨯᩱᪧ ᩋ᩠ᨶᩢᨸᩮ᩠ᨶᨠᩣ᩠ᩁᨾᩢᩣ᩠ᨦᩈᩮᨿ᩠ᨦᩢᩈᩥᨴ᩠ᨵᩥᩓᩢᩈᩮᩁᩦᨽᩣ᩠ᨷ ᨲᩣ᩠ᨾᨯ᩠ᨦᩢ᩵ᨴᩦ᩵ᩉ᩠ᨾᩣ᩠ᨿᩅᩱᩢᨶᩦ᩶	kkh_lana	Khün	kkh	Lana	kkh-Lana
ЗАГАЛЬНА ДЕКЛАРАЦІЯ ПРАВ ЛЮДИНІ ПРЕАМБУЛА Беручи до уваги, що визнання гідності, яка властива всім членам людської сім'ї, і рівних та невід'ємних їх прав є основою свободі, справедливості та загального миру; і беручи до уваги, що зневажання і нехтування правами людини призвели до варварських актів, які обурюють совість людства, і що створення такого світу, в якому люди будуть мати свободу слова і переконань і будуть вільні від страху і нужди, проголошено як високе прагнення людей; і беручи до уваги, що необхідно, щоб права людини охоронялися силою закону з метою забезпечення того, щоб людина не була змушена вдаватися як до останнього засобу до повстання проти тиранії і гноблення; і беручи до уваги, що необхідно сприяти розвиткові дружніх відносин між народами; і беручи до уваги, що народи Об'єднаних Націй підтвердили в Статуті свою віру в основні права людини, в гідність і цінність людської особи і в рівноправність чоловіків і жінок та вирішили сприяти соціальному прогресові і поліпшенню умов життя при більшій свободі; і беручи до уваги. що держави‐члени зобов'язались сприяти у співробітництві з Організацією Об'єднаних Націй загальній повазі і додержанню прав людини і основних свобод; і беручи до уваги, що загальне розуміння характеру цих прав і свобод має величезне значення для повного виконання цього зобов'язання, ГЕНЕРАЛЬНА АСАМБЛЕЯ проголошує цю Загальну Декларацію Прав Людини як завдання, до виконання якого повинні прагнути всі народи і всі держави з тим, щоб кожна людина і кожний орган суспільства, завжди маючи на увазі цю Декларацію, прагнули шляхом освіти сприяти поважанню цих прав і свобод і забезпеченню, шляхом національних і міжнародних прогресивних заходів, загального і ефективного визнання і здійснення їх як серед народів держав ‐ членів Організації, так і серед народів територій, що перебувають під їх юрисдикцією. Стаття 1. Всі люди народжуються вільними і рівними у своїй гідності та правах. Вони наділені розумом і совістю і повинні діяти у відношенні один до одного в дусі братерства. Стаття 2. Кожна людина повинна мати всі права і всі свободи, проголошені цією Декларацією, незалежно від раси, кольору шкіри, статі, мови, релігії, політичних або інших переконань, національного чи соціального походження, майнового, станового або іншого становища. Крім того, не повинно проводитися ніякого розрізнення на основі політичного, правового або міжнародного статусу країни або території, до якої людина належить, незалежно від того, чи є ця територія незалежною, підопічною, несамоврядованою або як‐небудь інакше обмеженою у своєму суверенітеті. таття 3. Кожна людина має право на життя, на свободу і на особисту недоторканність. Стаття 4. Ніхто не повинен бути в рабстві або у підневільному стані; рабство і работоргівля забороняються в усіх їх видах. Стаття 5. Ніхто не повинен зазнавати тортур, або жорстокого, нелюдського, або такого, що принижує його гідність, поводження і покарання. Стаття 6. Кожна людина, де б вона не перебувала, має право на визнання її правосуб'єктності. Стаття 7. Всі люди рівні перед законом і мають право, без будь‐якої різниці, на рівний їх захист законом. Усі люди мають право на рівний захист від якої б то не було дискримінації, що порушує цю Декларацію, і від якого б то не було підбурювання до такої дискримінації. Стаття 8. Кожна людина має право на ефективне поновлення у правах компетентними національними судами в разі порушення її основних прав, наданих їй конституцією або законом. Стаття 9. Ніхто не може зазнавати безпідставного арешту, затримання або вигнання. Стаття 10. Кожна людина, для визначення її прав і обов'язків і для встановлення обґрунтованості пред'явленого їй кримінального обвинувачення, має право, на основі повної рівності, на те, щоб її справа була розглянута прилюдно і з додержанням усіх вимог справедливості незалежним і безстороннім судом. Стаття 11. Кожна людина обвинувачена у вчиненні злочину, має право вважатися невинною доти, поки її винність не буде встановлена в законному порядку шляхом прилюдного судового розгляду, при якому їй забезпечують усі можливості для захисту. Ніхто не може бути засуджений за злочин на підставі вчинення будь‐якого діяння або за бездіяльність, які під час їх вчинення не становили злочину за національними законами або за міжнародним правом. Не може також накладатись покарання тяжче від того, яке могло бути застосоване на час вчинення злочину. Стаття 12. Ніхто не може зазнавати безпідставного втручання у його особисте і сімейне життя, безпідставного посягання на недоторканність його житла, таємницю його кореспонденції або на його честь і репутацію. Кожна людина має право на захист закону від такого втручання або таких посягань. Стаття 13. Кожна людина має право вільно пересуватися і обирати собі місце проживання у межах кожної держави. Кожна людина має право покинути будь‐яку країну, включаючи й свою власну, і повертатись у свою країну. Стаття 14. Кожна людина має право шукати притулку від переслідувань в інших країнах і користуватися цим притулком. Це право не може бути використане в разі переслідування, яке в дійсності ґрунтується на вчиненні неполітичного злочину, або діяння, що суперечить цілям і принципам Організації Об'єднаних Націй. Стаття 15. Кожна людина має право на громадянство. Ніхто не може бути безпідставно позбавлений громадянства або права змінити своє громадянство. Стаття 16. Чоловіки і жінки, які досягли повноліття, мають право без будь‐яких обмежень за ознакою раси, національності або релігії одружуватися і засновувати сім'ю. Вони користуються однаковими правами щодо одруження під час шлюбу та під час його розірвання. Шлюб може укладатися тільки при вільній і повній згоді сторін, що одружуються. Сім'я є природним і основним осередком суспільства і має право на захист з боку суспільства та держави. Стаття 17. Кожна людина має право володіти майном як одноособово, так і разом з іншими. Ніхто не може бути безпідставно позбавлений свого майна. Стаття 18. Кожна людина має право на свободу думки, совісті і релігії; це право включає свободу змінювати свою релігію або переконання і свободу сповідувати свою релігію або переконання як одноособово, так і разом з іншими, прилюдним або приватним порядком в ученні, богослужінні і виконанні релігійних та ритуальних обрядів. Стаття 19. Кожна людина має право на свободу переконань і на вільне їх виявлення; це право включає свободу безперешкодно дотримуватися своїх переконань та свободу шукати, одержувати і поширювати інформацію та ідеї будь‐якими засобами і незалежно від державних кордонів. Стаття 20. Кожна людина має право на свободу мирних зборів і асоціацій. Ніхто не може бути примушений вступати до будь‐якої асоціації. Стаття 21. Кожна людина має право брати участь в управлінні своєю країною безпосередньо або через вільно обраних представників. Кожна людина має право рівного доступу до державної служби в своїй країні. Воля народу повинна бути основою влади уряду; ця воля повинна виявлятися у періодичних і нефальсифікованих виборах, які повинні провадитись при загальному і рівному виборчому праві шляхом таємного голосування або ж через інші рівнозначні форми, що забезпечують свободу голосування. Стаття 22. Кожна людина, як член суспільства, має право на соціальне забезпечення і на здійснення необхідних для підтримання її гідності і для вільного розвитку її особи прав у економічній. Соціальній і культурній галузях за допомогою національних зусиль і міжнародного співробітництва та відповідно до структури і ресурсів кожної держави. Стаття 23. Кожна людина має право на працю, на вільний вибір роботи, на справедливі і сприятливі умови праці та на захист від безробіття. Кожна людина, без будь‐якої дискримінації, має право на рівну оплату за рівну працю. Кожний працюючий має право на справедливу і задовільну винагороду, яка забезпечує гідне людини існування, її самої та її сім'ї, і яка в разі необхідності доповнюється іншими засобами соціального забезпечення. Кожна людина має право створювати професійні спілки і входити до професійних спілок для захисту своїх інтересів. Стаття 24. Кожна людина має право на відпочинок і дозвілля, включаючи право на розумне обмеження робочого дня та на оплачувану періодичну відпустку. Стаття 25. Кожна людина має право на такий життєвий рівень, включаючи їжу, житло, медичний догляд та необхідне соціальне обслуговування, який є необхідним для підтримання здоров'я і добробуту її самої та її сім'ї, і право на забезпечення в разі безробіття, хвороби, інвалідності, вдівства, старості чи іншого випадку втрати засобів до існування через незалежні від неї обставини. Материнство і дитинство дають право на особливе піклування і допомогу. Всі діти, народжені у шлюбі або поза шлюбом, повинні користуватися однаковим соціальним захистом. Стаття 26. Кожна людина має право на освіту. Освіта повинна бути безплатною, хоча б початкова і загальна. Початкова освіта повинна бути обов'язковою. Технічна і професійна освіта повинна бути загальнодоступною, а вища освіта повинна бути однаково доступною для всіх на основі здібностей кожного. Освіта повинна бути спрямована на повний розвиток людської особи і збільшення поваги до прав людини і основних свобод. Освіта повинна сприяти взаєморозумінню, терпимості і дружбі між усіма народами, расовими, або релігійними групами і повинна сприяти діяльності Організації Об'єднаних Націй по підтриманню миру. Батьки мають право пріоритету у виборі виду освіти для своїх малолітніх дітей. Стаття 27. Кожна людина має право вільно брати участь у культурному житті суспільства, втішатися мистецтвом, брати участь у науковому прогресі і користуватися його благами. Кожна людина має право на захист її моральних і матеріальних інтересів, що є результатом наукових, літературних або художніх праць, автором яких вона є. Стаття 28. Кожна людина має право на соціальний і міжнародний порядок, при якому права і свободи, викладені в цій Декларації, можуть бути повністю здійснені. Стаття 29. Кожна людина має обов'язки перед суспільством, у якому тільки й можливий вільний і повний розвиток її особи. При здійсненні своїх прав і свобод кожна людина повинна зазнавати тільки таких обмежень, які встановлені законом виключно з метою забезпечення належного визнання і поваги прав і свобод інших та забезпечення справедливих вимог моралі, громадського порядку і загального добробуту в демократичному суспільстві. Здійснення цих прав і свобод ні в якому разі не повинно суперечити цілям і принципам Організації Об'єднаних Націй. Стаття 30. Ніщо у цій Декларації не може бути витлумачено як надання будь‐якій державі, групі осіб або окремим особам права займатися будь‐якою діяльністю або вчиняти дії, спрямовані на знищення прав і свобод, викладених у цій Декларації.	ukr	Ukrainian	ukr	Cyrl	uk
Tɛnki Tɛnki Wi de tɛl tɛnk to Yunaytɛd Neshɔn Ay Kɔmishɔna fɔ Yuman Rayt fɔ we dɛm pe fɔ dis wok ya. Di Nashɔnal Kɔmishɔn fɔ Dɛmokrasi ɛn Yuman Rayt na dɛm put dis Dɛklareshɔn na wi yon Sa Lon languej dɛm. Wi de tɛl plɛnti tɛnki to di posin we tɔn di inglish languej to krio, di wan we hɛp fɔ chɛk di wok ɛn di man we drɔ dɛm pikchɔ, Adams, Bangura, ɛn Miss Patience Bɔknɔr we tayp Di Stetmɛnt Bɔt Di Rayt Dɛn We ɔlman na Di Wɔl Fɔ Gɛt Wetin Kam Bifo (Introdɔkshɔn) Soso we if wi sabi ɛn gri se if ɔlman gɛt insɛf yon rɛspɛkt, i ikwal ɛn gɛt di sem rayt lɛk ɛni ɔda pɔsin ɔloba di wɔl, dɛn di wanol wɔ1 sɛf go gɛt fridɔm, jɔstis ɛn pis; as tiŋ dɛn we wikɛd pasmak dɔn apin bikɔs pipul dɛm nɔ wan fɔ gri se ɔlman ikwal. Di tiŋ we di kɔmɔn man want pas ɔltin na di wɔl tide na fɔ mek ɛvribɔdi ebul fɔ se wetin i fil, ɔ tink bay aw tiŋ de bi, fɔ biliv wetin i want fɔ biliv ɛn gɛt bɛnifit frɔm ɔl wetin i nid, wit kolat. If man fɔ liv wit kolat ɛn nɔ gɛt fɔ de fɛt fɔ in yon yon rayt, dɛn i impɔtant fɔ mek di lɔ protɛkt da rayt de; Na semweso i gud fɔ lɛ kolat ɛn frɛnship de bitwin neshɔn ɛn neshɔn dɛn. We di Yunaytɛd Neshɔn dɛn sɛf si dis nain mek dɛn put am tranga wan na dɛn chata se ɔl mɔtalman ɔlsay na di wɔl ikwal, dɛn gɛt dɛnsɛf sɛf yon rɛspɛkt we nɔbɔdi nɔ fɔ fɔmful wit. Wɛda dɛn na man ɔ uman, diffrɛns nɔ fɔ de, ɛn di Yunaytɛd Neshɔn dɔ mekop dɛn maynd fɔ mek ɔlman liv with kolat ɛn rɛspɛkt usay i de ɛn gɛt itwal chans fɔ du wetin dɛn sabi fɔ du. Na semweso di mɛmba kɔntri dɛn na di Yunaytɛd Neshɔn dɔn gri fɔ jɔynan ɛn mek shɔ se dɛn go gɛt fridɔm, jɔstis ɛn pis sote go. Fɔ mek dis wanwɔd ol wata ɔloba di wɔl, ɛvribɔdi fɔɔndastand wetin dɛn rayt ɛn dɛn fridɔm, jɔstis ɛn pis yaso min. so, lɛ wi si, Di Jɛnɛral Asɛmbli dɔn tɔk naw se, Dis stetmɛnt bɔt di rayt we ɔlman ɔlsay na di wɔl fɔ gɛt, fɔ bi sem fɔɔl kanaba pipul dɛn na ɔl di kɔntri dɛn ɛn dat ɛvribɔdi ɛn patikla di wan dɛn we gɛt pawa, fɔ mek shɔ se dnsɛf ɛn dɛn dɛnlan am, dɛn sabi am ɛn de fala wetin i se so dat ɔLoba di wɔl pipul dɛn go gɛt fridɔm, jɔstis ɛn pis. Atikul Wan ɛvribɔdi bɔn fri ɛn gɛt in yon rayt, nɔn wan nɔ pas in kɔmpin. Wi ɔl ebul fɔ tink ɛn fɛnɔt wetin rayt ɛn rɔŋ pantap dat wi fɔ sabi aw fɔ liv lɛk wan big famili. Atikul Tu ɛvribɔdi fɔ gɛt di sem rayt ɛn fridom we dis stetmɛnt tɔk bɔt, nɔ mata wɛda in na wetman ɔ blakman, man ɔ uman, bukman ɔ yu nɔ sabi rid ɛn rayt, poman ɔ mɔniman, kristiɛn ɔ muslim. Pantap dat, di kɔntri we di pɔsin bɔn sɛf nɔ fɔ bi baria na in we. I fɔ gɛt ikwal rayt lɛk ɛni ɔda pɔsin na di bɛst divɛlop kɔntri na di wɔl. Atikul Tri Evribɔdi fɔ ebul fɔ liv in layf, fɔ fil fri ɛn fɔ fil sɛf se nɔbɔdi ɔ natin nɔ go denja in layf. Atikul Fo Nɔbɔdi nɔ fɔ mek in kɔmpin in slev – dis, ɔɛnitiŋ sɛf we fiba am fɔ tap. Atikul Fayv Nɔbɔdi nɔ fɔ mek in kɔmpin sɔfa bita wikɛd pen na bɔdi ɔ shem sote i lɔs da in yon yon rɛspɛkt. Atikul Siks ɛvribɔdi gɛt rayt fɔ mek pipul dɛn rɛspɛkt am as mɔtalman ɛnisay na di wɔl ɛn, sɛf, fɔ mek di lɔɛp am gɛt dis rɛspɛkt. Atikul Sɛvin ɛvribɔdi ikwal ɛn di lɔ fɔ ebul protɛkt ɛniwan wantɛm we ɔda pipul dɛn na trit wan du am wetin in mɔtalman rayt nɔ gri fɔɔ if bad pipul se ɔda wan agens am. Atikul Et ɛvribɔdi we tink se dɛn dɔn go agens in rayt we dis stetmɛnt tɔk bɔt, fɔ ebul gɛt ɔl di ɛp we i nid frɔm ɛni kotos we gɛt pawa na in kɔntri. Atikul Nayn Nɔbɔdi nɔ fɔ arɛst, jel ɔ drɛb ɛni pɔsin kɔmɔt na in yon kɔntri jɛs bikɛs i fil fɔ du so. Atikul Tɛn ɛnibɔdi we dɛn arɛst fɔ tiŋ we i du agens di lɔ, fɔ gɛt ful protɛkshɔn frɔm Lɔya dɛn we go tinap fɔ am na kotos. Atikul Ilɛvin ɛnibɔdi we dɛn kɛr go kot fɔ tiŋ we dɛn se i du agens di lɔ fɔ gɛt di rayt fɔ se in nɔ du da tiŋ de ɛn di kot fɔ biliv am. I go lɛf wit di kot naw fɔ pruv se i du am na pɔblik trayal usay insɛf go gɛt in yon Lɔya dɛn we go fɛt in kes fɔ am. Nɔbɔdi nɔ fɔ pas jɔjmɛnt se pɔsin gilti ɔ ipɔnish da pɔsin de fɔ lɛk big ɔfens we pas wetin i du ɛ sɛf, we nɔtɔɔfɛns insay in yon kɔntri ɔɔda kɔntri dɛn na di wɔl. Atikul Twelv Nɔbɔdi nɔ gɛt rayt fɔ intafia as i lɛk wit ɔda pɔsin in kolat, in fambul, in om ɛn in lɛta dɛn we ɔda pipul rayt to am, ɔ ivin tray fɔ pwɛl in gudnɛm ɔ in rɛspɛkt. Di lɔ fɔ protɛkt ɛvribɔdi fɔ dɛn kanaba molɛsteshɔn yaso. Atikul Tɔtin ɛvribɔdi gɛt rayt fɔ go ɛnisay ɛn tap ɛnisay na ɛni pan di kɔntri dɛn we de na di Yunaytɛd Neshɔn; pantap dat, i fri fɔ kɔmɔt na in kɔntri ɔɛniwan pan di kɔntri dɛn na di Yunaytɛd Neshɔn ɛn tɔn bak kam na in yon kɔntri we i pliz. [Missing?] Atikul Fɔtin ɛnibɔdi we tink se in layf de pan denja gɛt di rayt fɔ aks mek dɛn alaw am, ɛn in fɔ gɛt da pamishɔn de fɔ tap na ɛni ɔda kɔntri na di wɔl. Bɔt, if di rizin we mek da pɔsin de wan kɔmɔt na in kɔntri go tap ɔdasay nɔ gɛt natin fɔ du with pɔlitiks, ɔ na tiŋ we di Yunaytɛd Neshɔn stetmɛnt de agens, dɛn i nɔ go gɛt da rayt de. [Missing?] Atikul Fiftin ɛvribɔdi gɛt rayt fɔ gɛt wan kɔntri we i go kɔl in yon. Nɔbɔdi nɔ gɛt rayt, jɛs bikɔs i fil so, fɔ, mek sɔmbɔdi nɔ ebul fɔ kɔl in kɔntri in yon igen, ɛn, pantap dat, nɔbɔdi nɔ gɛt da pawa de fɔ tap ɛnibɔdi we want fɔ chenj di kɔntri we i go kɔl in yon. Atikul Sikstin ɛNi man ɛn uman we dɔn ɔfej, no mata if dɛn tu nɔ to di sem trayb, kɔla ɔ rilijɔn, gɛt di rayt fɔ mared, bɔn pikin ɛn bigin dɛn yon famili. Dɛn fɔ gɛt di sem rayt as maredman ɛn mareduman, ivin if di mared brok sɛf. Fɔ mek di mared gɛt minin, di man ɛn di uman fɔ no plen wan wetin dɛn de du ɛn dɛn fɔ gri fɔ bi man ɛn wɛf. [Missing?] Atikul Sɛvintin ɛvibɔdi gɛt rayt fɔ gɛt prɔpati fɔ insɛf ɔ fɔ jɔyn wit ɔda pipul dɛn ɛn gɛt di prɔpati. Nɔbɔdi nɔ fɔ tek ɛni pɔsin in yon prɔpati kɔmɔt na in an we i jɛs fil nɔmɔ fɔ du so. Atikul Etin ɛvibɔdi gɛt rayt fɔ tink aw i want, fil aw i want bɔt ɛnitin we de apin ɛnisay, ɛn jɔyn ɛni grup ɔ chɔch ɔɛni ɔda Gɔd wok fɔ prez Gɔd di we i fil, igen sɛf, i fri fɔ chenj in grup ɔ chɔch ɛn ivin di we aw i fil bɔt Gɔd; pantap dat, i fri fɔ wɔship in wangren ɔ wit ɔda pipul dɛn na pɔblik ɔ prayvet. Atikul Nayntin ɛvribɔdi gɛt rayt fɔ tink wetin i fil ɛn fɔ se wetin i fil. Dis min igen se nɔbɔdi nɔ fɔ ambɔgin ɛni ɔda pɔsin bikɔs ɔf wetin i fil ɔ biliv. I gɛt di raty fɔ sho, tɔk bɔt, fala ɔ ivin tich wetin i biliv to ɔda pɔsin dɛn, ilɛk usay ɔ uskayn we i pas di wɔd. Atikul Twenti ɛvribɔdi fri fɔ bi mɛmba ɔf ɛni grup we i chuz wans nɔmɔ den nɔ de du ɛnitiŋ de fɔ briŋ ambɔg ɔ trɔbul na di kɔntri. Nɔbɔdi nɔ fɔ fos ɛni pɔsin fɔ jɔny ɛni grup we i nɔ want fɔ jɔyn. Atikul Twenti Wan ɛvribɔdi gɛt rayt fɔ du wetin i ebul du fɔɛp di gɔvamɛnt ɔf in kɔntri. I kin du dis if i wok wit di gɔvamɛnt ɔ if i vot fɔ pipul dɛn we go wok wit di gɔvamɛnt. ɛvribɔdi gɛt di sem rayt fɔ yuz ɔl gɔvamɛnt prɔpati we de fɔ di pɔblik. Wetin di pipul dɛn want nain di gɔvamɛnt fɔ du. Di pipul dɛn go sho wetin dɛn want we dɛn wan we dɔn big du fɔ vot go vot na jɛnaral ilɛkshɔn frɔm tɛm to tɛm. Nɔbɔdi nɔ fɔ fos dɛn, nɔbɔdi nɔ fɔ tap dɛn fɔ fri fɔ vot usay nɔbɔdi nɔ go si dɛn, ɛn fɔ udat dɛn want. Atikul Twenti Tu ɛvribɔdi gɛt rayt fɔɛkspɛkt in kɔntri fɔ protɛkt am ɛn gi am chans fɔ divɛlɔp insɛf ɛnisay ɛn bi sɔmbdi wit rɛspɛkt ɛn we go ebul insɛf pan wok ɔ biznɛs ɔ stɔdi te in kɔntri kin si am as wan pɔsin we fɔ abop pan. Atikul Twenti Tri ɛvribɔdi gɛt rayt fɔ wok, fɔ du di wok we i lɛk ɛn fɔ gɛt gud pe fɔ di wok we i de du. ɛvribɔdi fɔ gɛt di sem pe fɔ di sem wok. ɛvribɔdi we de wok gɛt rayt fɔ gɛt di kayn pe we go mek in ɛn in famili ebul fɔ liv lɛk nɔmal mɔtalman dɛn, ɛn if i posibul sɛf, dɛn kin gɛt ɔda kayn ɛp fɔ mek layf bɛtɛ fɔ dɛn. ɛvribɔdi gɛt rayt fɔ fɔrm tred Yuniɔn ɔ jɔyn an as wokman ɔ wokuman fɔ mek nɔbɔdi nɔ tinap pan dɛn rayt na di wokples. Atikul Twenti Fɔ ɛvribɔdi gɛt rayt fɔ rɛst ɛn rilaks in bɔdi, insay dat, dɛn fɔ rɛst afta dɛn dɔn wok dɔn ɛvride. Pantap dat, dɛn fɔ gɛt tɛm we dɛn go go ɔlide (ɛvri ia liv) ɛn gɛt dɛn pe fɔ da liv tɛm de. Atikul Twenti Fayv ɛvibɔdi gɛt rayt fɔ liv di kaynaba layf we go mek in ɛn in famili dɛn nɔ sik, i fɔ ebul gɛt tin fɔ it, klos, os, mɛrɛsin ɛn i fɔ ebul abop se if tiŋ bad fɔ am na layf, lɛkɛ i sik, in patna ɔ pikin sik, i lɛf wok, day mit am ɔ i kam ol tumɔs, i go gɛt ɛp frɔm di gɔvamɛnt. Lili pikin ɛn mami we gɛt pikin gɛt rayt fɔ gɛt spɛshal ɛp ɛn dis ɛp nɔ fɔ difrɛn ivin if nɔtɔ di maredwɛf bɛn di pikin. Maredwɛf pikin ɛn switat pikin fɔ gɛt di sem tritmɛnt ɛn bɛnifit ɔlsay. Atikul Twenti Siks ɛvribɔdi gɛt rayt fɔ gɛt ɛdyukeshɔn; ɛlimɛntri ɛn praymari fɔ bi fri, ɛn ɛlimɛntri ɛn praymari ɛdyukeshɔn fɔ bi bay fos, bay kɔmpɛl. ɛnibɔdi we want, kin gɛt di kayn ɛdukeshɔn we go tren am fɔ spɛshal jab dɛn. Yunivasiti ɛdyukeshɔn go de fɔɛnibɔdi we want am, ɛn we fit fɔ gɛt am. ɛdyukeshɔn go tren di lana fɔ gro fɔ rɛspɛkt di rayt ɛn fridɔm we ɔda pipul dɛn gɛt. I go mek pipul dɛn ebul fɔ liv togɛda nɔ mata wɛda dɛn de na di sem kɔntri ɔ sɔm bi frɔm ɔda kɔntri, wɛda dɛn gɛt di sem kɔla ɔ dɛn ivin jɔyn di sem rilijɔn; dis go ɛp mek di Yunaytɛd Neshɔn dɛn wok fɔ gɛt pis ɛn kolat ɔlsay na di wɔl izi. Na di mami ɛn di dadi fɔ disayd uskayn ɛdyukeshɔn dɛn pikin fɔ gɛt; if dɛn nɔ ebul ɔ dɛn nɔ de, dɛn, ɔda pɔsin kin du am. Atikul Twenti Sevin ɛvribɔdi gɛt rayt fɔ tek pat pan ɔl dɛn kaynaba aktiviti we blant in kɔntri lɛkɛ di siŋɛn dans, di dresin ɛn di pichɔ drɔin dɛn we de sho tiŋ dɛn bɔt in kɔntri. I gɛt di rayt igen sɛf fɔ tek pat ɛn bɛnifit frɔm di gud tiŋs dɛn we sayɛns dɔn briŋ kam na in kɔntri. ɛvribɔdi gɛt rayt fɔ kip ɛn ɛnjɔy as in yon ɛnitin we insɛf fɛnɔt, du ɔ rayt insay sayɛens, raytin drama ple aktiŋ. Atikul Twenti Et ɛvribɔdi gɛt rayt fɔ bɛnifit frɔm grup we gɛt pawa ɔlɔba di wɔl fɔ mek shɔ se ɛvribɔdi go ɛnjɔy dɛn rayt ɛn fridɔm dɛn we dis stetmɛnt tɔk bɔt. Atikul Twenti Nayn ɛvribɔdi gɛt in yon wok we in fɔ du na in sosayti fɔ mek shɔ se i go liv api ɛn ful layf insay de. We pɔsin de tray fɔɛnjɔy in rayt dɛn ɛn in fridɔm dɛn na sosayti, i fɔ mɛmba se di lɔ de fɔ mek shɔ se i mɛmba se ɔda pɔsin dɛnsɛf gɛt dɛn yon rayt ɛn fridɔm we i fɔ rɛspɛkt so dat ɔda ɛn kolat go de ɔlɔbɔt (ɔlsay). Dɛn rayt ɛn fridɔm dɛn ya we de na dis stetmɛnt we kɔmɔt na Yunaytɛd Neshɔn na fɔ mek pipul dɛn gɛt pis ɛn kolat na dɛn kɔntri. Nɔbɔdi nɔ fɔ tray fɔ mek pipul dɛn fɔ gɛt ɔda tiŋ pas dat. Atikul Tati Natin nɔ de insay pan dɛn stetmɛnt yaso we min bad fɔɛni pɔsin ɔ grup ɔf pɔsin insay ɛni kɔntri so, mek nɔbɔdi nɔ fil dat.	kri	Krio	kri	Latn	kri
ꕺꖃ ꘈꗢ ꗪ ꗪꕯ ꗛꕆꗔꕯ ꕒꕌ ꕎ ꔳꕯ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꕞ ꗋꖺꕒꕌ ꕞ ꖏꕎ ꖦꖕꕰ ꗝꘈꔳꘂ ꖸ ꖴꗷ ꕢꕌ ꖏ ꖷ ꖸ ꕮ ꕉ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꕞ ꗋꖺꕒꕌ ꕞ ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꕚꕌ ꘈ ꕉ ꗪ ꗃꕯ ꖕꕯꔤꗳ ꔢꗔꗢ ꕞ ꖴꘋꗒ ꕪ ꔞꘋ ꕒꕌ ꗏ ꕎ ꖦꖕꕰ ꗝꘈꔳꘂ ꖸ ꖴꗷ ꕢꕌ ꖏ ꖷ ꖸ ꕮ ꕉ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꕞ ꗋꖺꕒꕌ ꕞ ꔖꔜ ꖏꕎꔀ ꖴꗷꗡ ꕪꘋ ꖷ ꗞꔧ ꕀꔤ ꔻꔤ ꔤ ꗃꗡ ꖸꕊ ꗪꗡ ꔻꔤꘂ ꕮ, ꘃꖷ ꕉ ꗋꘋ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ, ꔧ ꘃꖷ ꗞꗢ ꗬꗡ ꗏ ꕪꘋꔕ ꖷ ꕉ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꗞꗢ ꕚ ꗋꖺꕒꕌ ꖷ ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꕉ ꗃꕎ ꕉ ꕸꖃ (ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꕉ ꕮ ꕒꔤꕩ ꕉ ꕞ), ꕉ ꕎ ꔳꕩ ꖃꘋ ꖨꕮꕊ ꖏ ꖴꕮ ꕪ ꕞ ꖏꕎ, ꔧ ꕃ ꔳ ꕚꘋꔕꔀ, ꔧ ꖴꗷ ꕢꕮ ꕞ ꖏꕎ ꖦꖕꕰꕊ ꕮ, ꕪꘋ ꖷ ꗞ ꕮ ꗛꖺ ꔧ ꕒꕌ ꕪ ꗞ ꖸꕊ ꗋꖺꕰꕊ ꖸ ꕮ, ꗋꖺꕰꕊ ꗷꔤ ꖷ ꖸ ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꕮ ꕒꔤꕩ ꕉꖸ ꕞ, ꕉꕡ ꔳ ꕢꖝ ꖏ ꔉꔀ ꕧꕌꕩ ꕰꕊꕮ ꖸꕊ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꖸ ꕘꕞ ꔬꕩ ꕉꖸ ꖴꘋꗒ ꕃꔤꘂ ꖸ ꗏ, ꔧ ꘃꖷ ꕢꕌꕮꔧ ꗬ ꗦ ꖦꖕꕰ ꘈꗢ ꕮ ꕒ ꕡ ꖷ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꖸ ꖴꘋ ꕉꖸ ꕚꕌ ꗉꕎ ꖏ ꖸ ꗏ, ꔧ ꘃꖷ ꕉꖸ ꖴꕮ ꕔꕢꘋ ꖏꔤ ꔳ, ꕉꖷ ꕉꖸ ꕮ ꔳ ꕆꔧꕰꕊ ꗪ ꔌꘋ ꕴꕱ ꗏ, ꖴꗷ ꕞ ꗓꖺꕮ ꗦ ꘃ ꖏ ꖸ ꘈ ꗞ ꕮꕀꔤꔒꔀ ꖸ ꕘꕞꕌ ꖸ ꗓꔒ ꗪ ꕉꖸ ꕞ ꕼꘋ, ꕪꘋ ꖷ ꕉ ꗪ ꗪꗡꕯ ꘃꖷ ꗞ ꔇꔀ ꕘꕌꕰꕊ ꗞ ꕮ ꕍꔷ ꕉꔤ ꕿ ꕉ ꗉ ꘃ ꕉ ꖴꘋ ꕃꕞ ꖷ ꗏꖺ ꔬꕩꕌ ꕉ ꔳꕩ ꘃꖷ ꕉꔤ ꔳꔷꘋ ꗓ ꕮꕨ ꕧ ꕰꕊꕮ ꕧꕌ, ꘃ ꕉ ꗪ ꗪꗡꕯ ꘃꖷ ꕢꕎꕌ ꘊꔤꔒ ꖸꔧ ꔳ ꕉꖸꔧ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꖸꕊ ꗋꖺꕰꕊ ꖸ ꖴꕮ ꗱꗡ, ꗋꖺꕰꕊ ꗷꔤ ꖷ ꖸ ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꗞ ꖸ ꕮꕒꔤꕩ ꕉꖸ ꕞ, ꕪꘋ ꖷ ꕉ ꗪ ꗪꗡꕯ ꘃꖷ ꗞꔧ ꗛꘋ ꗓ ꔺꕩꗞꕧ ꗪꗡꕯ ꗛꖺ ꕸꖃ ꖴꘋ ꖸ ꗳꕮꕊ ꗏ, ꕪꘋ ꖷ ꖕꕯꔤꗳ ꔢꗔꘋ ꗞꗢ ꖸꕊ ꕢꕌꔳꘂ ꘀꗡꕩ ꗏ ꕉꕌ ꕞ ꔷꔤ ꕉꖸꕊ ꕔꕢꘋꗣ ꕮ ꔖꔜ ꗋꖺꕰꕊ ꘈꗢꖸ ꖸ ꗏ ꕉꕜꕮ ꔔ ꘋ ꖸꕊ ꖏꕎ, ꗪꗡ ꔻꔤ ꗪ ꖏꖃꕩꕌ ꖷ ꗪ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꕞ ꖏꕎ, ꔧ ꘃꖷ ꗋꖺꕰꕊ ꗏꗒꗡ ꕎ ꗪ ꕪꔤꘂ ꖸ ꗪ ꖷꖬꘂ ꖸꕊ ꖏꕎ, ꕉꖷ ꕉ ꗪ ꕉꖸ ꗏ ꕉꖸꔧ ꗛꘋ ꗓ ꕚꕌꕧꕌ ꗛꖺ ꗞꗢ ꖸ ꔱꕩ ꗃꗡ ꖸꕊ ꖏꕎ, ꕉꖸ ꕩꕌꖸꕊ ꖦꖕꕰꕊ ꗏ ꔳꘂ ꗪꗡꕯ ꔧ ꕘꕞ ꗃꘋ ꖨꕮ ꕚꘋꔕ ꗏ, ꕪꘋ ꖷ ꕸꖃ ꖴꘋ ꖷ ꖸ ꗪ ꖴꗷ ꗏꗒ ꘈꗢ ꗏ, ꕉꕡ ꕉꖸ ꕎꕬ ꔇꔀ ꕉꖸꔧ ꗓ ꘃ ꖕꕯꔤꗳ ꔢꗔꘋꗣ ꗱ ꕉꖸꔧ ꖏ ꘈꗢꖸ ꖸ ꕚꕌꘂ, ꕉꖸꔧ ꗓ ꕉ ꗏ ꘃꖷ ꗪꗡ ꔻꔤꘂ ꗬꗡꔤ ꔇꔀ ꖏꔀ ꖸ ꗏ ꕉ ꕞ ꗓꗷ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꖸꕊ ꗋꕰꕊ ꗪ ꕉꖸꕊ ꕮꕨ ꔔꘋꕧꕌ ꕞ ꖏꕎ, ꕪꘋ ꖷ ꖏ ꔋꘋ ꔋꘋꗣ ꔳꕩ ꘃꖷ ꗞꗢ ꗬꗡꔤ ꗋꖺꕰꕊ ꘈꗢꖸ ꖸ ꔧ ꖴꕮ ꕪꕌ ꖸ ꕧ ꔛ ꘃꖷ ꕉꖸ ꖴꘋ ꕞꔦꔤ ꘈꗢꖸ ꖸ ꗬꗡ ꕚꕌꘂꕌ, ꖏꖷ ꗦ, ꕸꖃ ꖴꘋ ꕞꖇꘋꗣ, ꗪ ꕉ ꕮꕯ ꗞꗢ ꗬꗡ ꕩꕌ ꗓ ꘃ ꖏ ꘈꗢ ꖷ ꖸ ꖦꖕꕰꕊ ꗝꘈꔳꘂ (ꕮꕨꕧꕌ) ꖸ ꖴꗷ ꕢꕌ ꕉꖸ ꕮ ꕉ ꕞ ꗓꔒ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꕞ ꗋꖺꕰꕊ ꖸ ꕞ, ꕉꔤ ꔳ ꖏ ꕚꕌꘂ ꕃꔤ ꗏꗒꗡ ꖏ ꗞꗢ ꖸ ꗬꗡ ꔧ ꕸꖃꔀ ꖸ ꗬꗡ ꕞ ꖏꕎ, ꘃꖷ ꕉ ꕞꕒꘋꗣ ꗏ ꗞ ꗏꗒ ꔰ ꔧ ꕪꘋ ꔰ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꖸ ꗳ, ꕎꕌꔳ ꖷ ꕉꖸꔧ ꖏꕎꔀ ꖴꗷ ꘈꗢꖸ ꖸ ꗓꕎ ꖤꘋ ꗞ ꖸ ꖴꘋꗒ, ꕉꖸ ꕩꕌ ꔬꕩꕌ ꕉꖸ ꔵ ꕞ ꕉꖸꔧ ꗛꘋ ꗓ ꗋꖺꕰꕊ ꘈꗢꖸ ꖸ ꗪ ꖴꕮ ꕪ ꘈꗢꖸ ꖸ ꗛꖺ, ꗷꔤ ꖷ ꕉꖸꔧ ꗞ ꖸ ꕪꕌ ꕉꖸꔧ ꗞ ꖸ ꗓꕎ ꕃꕞ ꕮ, ꕉꖷ ꕉꖸꔧ ꕚꕌ ꕧꕌ ꗏꖺ ꖏ ꘈꗢꖸ ꖸ ꗏ ꗞꗢ ꖸ ꗳ ꕸꖃ ꖴꘋꗣ ꖸ ꗳꕮꕊ ꗏ, ꔧ ꗦ ꗞꗢ ꘃꖷ ꖸꔧ ꔳꕩ ꖨꕮꕊ ꖸ ꕮ ꕉꖸꕊ ꕃꔳꘂ ꗛꖺ. ꕢꕎꕌ ꔖꔜꕯꕊ (1) ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꖸ ꔰ ꗋꘋ ꕮꕨ ꔔꘋ ꖸ ꕎ ꕉꖸꕊ ꕴꖃ ꕃꔤꘂ ꗱ, ꕉꖷ ꗪꗡ ꔻꔤ ꗏꗒꗡ ꕎ ꗪ ꕉꖸꕊ ꖏꕎ. ꕉꕡ ꖏ ꗳꕮꕊ ꗏ ꕪ ꗓ ꕉꖷ ꕉꖸ ꕘꕞ ꗪ. ꖏꖷ ꕉꖸꔧ ꖏ ꖸ ꕚꕌꘂ ꗷꔤ ꕞ ꘃꖷ ꘉꔧ ꗠꖻ ꕞ ꖴꘋ ꔳꕩ ꕉꖸ ꗳ. ꕢꕎꕌ ꗱꕞꕯꕊ (2) ꗞ ꗏꗒ ꔰ ꕚ ꖷ ꗋꖺꕒꕌ ꖸ ꔰ ꕞ ꕺꖃ ꘈꗢ ꗏ ꗷꔤ ꕞ ꘃꖷ ꗞ ꗏ ꗓꖺ ꔰ ꔇꔀ ꕉ ꕮ, ꕉꔤ ꔳ ꗞ ꔱꔤꕮ ꖏ ꖺ ꗞ ꗬꔤꕮ ꖺ ꗞ ꕺꖃ ꕮꔧ ꕮꔕ, ꕉꔤ ꔳ ꖷꖬ ꖏ ꖺ ꕪꔤ, ꕉꔤ ꕢ ꔽꔤ ꕮ ꖺ ꔵꘉ, ꖺ ꕐꕌꔳ, ꖺ ꖏ ꘀꗫ ꕃꔤ ꖺ ꗞꗢ ꗃꕎ ꕸꖃ ꖷ ꗏ ꖺ ꗞ ꖷ ꖸ ꗏ, ꕉꔤ ꔳ ꔻꔤ ꗞꖻ ꖏ ꖺ ꔌꘋ ꕴꕱ ꗞꖻ, ꕉꔤ ꕢ ꕴꖃ ꕃꔤ ꕮ ꔧ ꖏ ꕮꔕ ꗷꔤ ꔰ. ꕉꔤ ꕒꕢ ꕉ ꔫꔤ ꕞ, ꗞ ꕮ ꗞ ꖸ ꗏ ꗓꖺ ꕮꕨ ꔻꔤ ꖏ ꗱ, ꖺ ꕢꕎꕌ ꖏ ꖴꕮ ꖺ ꗷꔤ ꖷ ꖦꖕꕰꕊ ꗪ ꗞꗢ ꕞ ꕴꖃ ꕸꖃꔀ ꗱ ꗡꕯ, ꖺ ꕐꕌꔳ ꖷ ꗏ ꗞꗢ ꗃꕎ, ꕉꔤ ꔳ ꕸꖃ ꖴꘋ ꖏ, ꔧ ꗨꗡ ꕉꕌ ꕸꖃꔀ ꗪ ꕸꖃ ꕮꔕ ꗛꖺ, ꔧ ꗨꗡ ꕉꕌ ꕸꖃꔀ ꗪ ꖴꗷ ꕢꕮ ꕒꕩ ꗏ ꖺ ꗷꔤ ꕮꔕ ꔰ ꕞ. ꕢꕎꕌ ꕢꕔꕯꕊ (3) ꗞ ꔰ ꕚ ꖷ ꕉ ꔱꕩ ꗃꗡ ꕞ, ꗞ ꔰ ꔇꔀ ꕉ ꗃ ꗛꖺ ꗘꘋꕧ ꗏ ꕉꖷ ꗞ ꔰ ꖴꘋ ꕃꕞ ꗏꖺꕎ ꕉ ꕩꕌ ꕎꕬ ꖴꕮ ꗱꗡ. ꕢꕎꕌ ꕯꕊꕇꕯꕊ (4) ꗞ-ꕴ-ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꔬꕩꕌ ꕉ ꗃ ꕮ ꗘꘋꕧ ꖺ ꗃꔤꔔꘋꕧ ꗏ. ꕕ ꖷ ꗞ ꖸꔧ ꕸꖃ ꔉꕖ ꗘꘋ ꖏ ꔧ ꗘꘋ ꕪ ꖏ ꗷꔤꘂ ꔰ ꕧꕌ. ꕢꕎꕌ ꖇꕱꖨꕯꕊ (5) ꗞ-ꕴ-ꗞ ꕮ ꕌꕯ , ꕘꕞ ꗏ ꕚꕌ, ꖺ ꖬꘂ ꔉꔀ ꕚꕌꘂ ꕉ ꗃ ꕞ, ꖺ ꖏ ꕚꕌꘂ ꕃꔤ ꗷꔤ ꖷꔧ ꕉ ꗃꗡ ꕞ ꕮꕨ ꔔꔒꘋꕧꕌ ꕮ ꕀꔤ. ꕉꖷ ꗞ ꕮ ꕉ ꗃ ꕧꕬꕚ. ꕢꕎꕌ ꖇꘋꗏꗒꕯꕊ (6) ꕕ ꖷ ꗞ ꖸꔧ ꕀꔤ ꔻꔤ ꗞ ꔰ ꕞ ꕉꕜꕮ ꔔꘋꕧꕌ ꕮ ꕪꘋ ꔰ ꕢꕎꕌ ꕧꕌ. ꕢꕎꕌ ꖇꘋꗱꕞꕯꕊ (7) ꗞꗢ ꖸ ꔰ ꗏ ꕪꘋꔕ ꖷ ꕢꕎꕌ ꕧꕌ ꕉꖷ ꕕ ꖷ ꕢꕎꕌ ꕩꕌꖸ ꔰ ꖴꕮ ꗱꗡ ꕪꘋꔕ ꘃꖷ ꗞ ꗏ ꗓꖺ ꔰ ꕮ ꔳ ꖏ ꔫꔤ ꗏ. ꕕ ꖷ ꕢꕎꕌꔤ ꗞꗢ ꔰ ꖴꕮ ꗱꗡ ꕪꘋꔕ ꗷꔤ ꖷ ꕺꖃ ꘈꗢ ꕞꕌ ꗉ ꕉ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꗞ ꗏ ꗓꖺ ꖏ ꗏꗒ ꗨꗡ ꕞ, ꕉꖷ ꗞ ꖸ ꕮ ꕉꖸ ꗃ ꖸ ꖴꘋꗒ ꕧꕌꕩꕌ ꕃꕞ ꗷꔤ ꔫꔤ ꗱ. ꕢꕎꕌ ꖇꘋꕢꕔꕯꕊ (8) ꗞ ꔰ ꕞ ꗋꖺꕰꕊ ꖷ ꘃꖷ ꕢꕎꕌ ꕃꔳ ꕢ ꗞꖻ ꕚꘋꔕ ꖸꔧ ꕉꕌ ꖏꔀ ꗏ ꗱꗡ ꕎꕌꔳ ꖷ ꔰ ꗞ ꕞ ꕉꕌ ꗋꖺꕒꕌ ꖃꘋꔕꔀ ꕉ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꕢꕎꕌ ꔖꔜꕯ ꖷ ꖸ ꕸꖃꔀ ꕞꕌꖸ ꕢ ꗞ ꔰ ꕞ ꖴꕮ ꗱꗡ ꖏꕎ. ꕢꕎꕌ ꖇꘋꕯꕊꕇꕯꕊ (9) ꗞ-ꕴ-ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꗏꖺ ꘃ ꕪꕌꕮꕊ ꕉ ꕩꕌ ꗃ ꔬꕩ ꕉ ꕩꕌ ꔻꔤ ꕪꘋ ꗏꗒ ꖺ ꕉ ꕩꕌ ꕮ ꕉꔤ ꕚꕌ ꖸꖕ ꔱꕩ ꗏ. ꕢꕎꕌ ꕚꘋꕯꕊ (10) ꗞ ꔰ ꕞ ꗋꖺꕰꕊ ꖷ ꘃꖷ ꕉꔤ ꗃꕎꘋ ꕢꕎꕌ ꕧꕌ ꕒꔤ ꗏ ꕉꖸ ꕩꕌ ꕞꕌ ꕞꘋ ꕃꔳ ꕢ ꗞꖻ ꕚꘋꔕ ꖸ ꕧꕌ, ꕉ ꗷꔤ ꖷ ꖸ ꕚ ꔰ ꔇꔀ ꖏ ꔫꔤ ꗏ, ꘃꖷ ꕉ ꕩꕌ ꗋꖺꕒꕌ ꗱꗡ ꕉ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꔉꔀ ꕧꕌꕩ ꖷ ꔰ ꗞ ꖸ ꕩꕌ ꗓꕎ ꕉ ꕞ. ꕢꕎꕌ ꕚꘋ ꗏꗒꕯꕊ (11) ꕉꕡ ꕧꕌꕩꕌ ꕒ ꗓꔒ ꗞ ꔰ ꕞ, ꗞ ꖸ ꕮ ꕉ ꕔ ꗱꗡ ꕉ ꗏ ꕉꔤ ꕿ ꕉ ꗏ ꕉꖸꔧ ꕔ ꗱ ꗓꖺ ꕮ ꕢꕎꕌ ꗱ ꕉꖷ ꕉꖸꕩꕌ ꗱꗡ ꘃ ꕉ ꕔ ꖷ. ꘃ ꕔ ꗱ ꗓꖺ ꔫꔤ ꗏ, ꕉꖸꔧ ꕃꕞꕌ ꗬꗡ ꔇꔀ ꕉ ꔝ ꘃꖷ ꕉ ꕩꕌ ꕎꕬ ꖴꕮ ꕔꔤ. ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꗞ ꔬꕩꕌ ꕧꕌꕩꕌ ꕒ ꕞ ꖏꕎ ꕞꕮꕚꘋ ꕉ ꕮ ꖏ ꕮ ꗦ ꕉ ꘃꖷ ꕸꖃꔀ ꖺ ꖦꖕꕰꕊ ꘃ ꗬꗡ ꕩꕌ ꔞꔀ ꕧꕌꕩꕌ ꕒ ꕒꕡ ꖷ ꖏ ꔫꔤ ꕚꕌꘂꕌ. ꕉꖷ ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꕧꕬꕚ ꕘꕌꕰꕊꔒ ꕢꕌ ꗞ ꕮ ꕧꕌꕩꕌ ꕞ ꖏꕎ ꕉꔤ ꕿ ꔇꔀ ꕉ ꘃꖷ ꕢꕎꕌ ꕞꕌ ꕀꕩ ꕧꕌꕩꕌ ꔫꔤ ꕞ ꖏꕎ ꕎꕌꔳ ꖷ ꖏ ꔫꔤ ꕚꕌꘂꕩ. ꕢꕎꕌ ꕚꘋ ꗱꕞꕯꕊ (12) ꗞ ꔇꔀ ꔱꔷ ꗏꖺ ꘃ ꗞ ꕚ ꖏ ꗏ, ꖺ ꗞ ꕚ ꖴꖕꘂ ꗏ ꖏ ꗏ, ꖺ ꗞ ꕚ ꔞꘋ ꖝ ꗏ ꖏ ꗏ. ꕉꖷ ꗞ ꕮ ꗓ ꔎꘋ ꕉ ꗃꗡ ꕚ ꗪꗡ ꔻꔤꘂ ꕞ ꕉꖷ ꗞ ꕮ ꕉ ꗃ ꕮ ꕧꕴ. ꕢꕎꕌ ꕮꔧ ꕕ ꖷ ꕉꔤ ꗞꗢ ꗬꗡ ꖸꕊ ꗋꖺꕰꕊ ꖴꕮ ꗱꗡ ꕸꖃ ꔱꔷ ꖏ ꗏ ꖺ ꕞꔎ ꕔꕴ ꗷꔤ ꔫꖸ ꖸ ꕸꖃ. ꕢꕎꕌ ꕚꘋ ꕢꕔꕯꕊ (13) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꘃꖷ ꕉꔤ ꕚꕌ ꕪꘋ ꖷ ꔰ ꕉ ꕴꕱꕎ ꕉꖷ ꕉꔤ ꔻꔤꕯꕊ ꔬ ꕪꘋ ꖷ ꔰ ꕉ ꕴꕱꕎ ꕸꖃꔀ ꖝ ꗏ. ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꘃꖷ ꕉꔤ ꕸꖃ ꔰ ꗏ ꕿ ꕉꔤ ꕒꕢ ꕉ ꕧ ꕸꖃꔀ ꕞ, ꕉꖷ ꕉ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꔧ ꕉ ꕴꕱꕎ ꕉꔤ ꘀꗡ ꕉ ꕧ ꕸꖃꔀ ꗏ. ꕢꕎꕌ ꕚꘋ ꕯꕊꕇꕯꕊ (14) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉꔤ ꕃꕞ ꗏꖺ ꘃꖷ ꕉꔤ ꕚꕌ ꕸꖃ ꕮꔕ ꗏ ꖸꖕ ꔱꕩ ꗏ ꕉꔤ ꕧꕬꕚ ꕔꕌꔀ. ꗞ ꕮꔧ ꕕ ꕮꕊ ꕉꔤ ꕿ ꖤꕢ ꘃ ꗋꖺꕰꕊ ꘈꗢ ꕞ ꖏꕎ ꔧ ꕕ ꖷ ꕉꔤ ꕧꕬꕚ ꔬꕩ ꔉꔀ ꕧꕌꕩ ꕮꔕ ꕞ ꖏꕎ ꕉꔤ ꗉ ꖺ ꗝꘈꔳ ꔳ ꕮꕨ ꖏ ꕮ, ꔉꔀ ꕧꕌꕩ ꗷꔤ ꖷ ꖸ ꗪ ꗓꖺ ꔎꘋꖕꕯꔧꗳ ꔢꗔꘋꗣ ꕞ ꕋꔧꕃꔤꘂ ꗪ ꕉꕌ ꖏ ꘀꗫ ꕃꔤꘂ ꕞ. ꕢꕎꕌ ꕚꘋ ꖇꕱꖨꕯꕊ (15) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꘃꖷ ꕉ ꕧ ꕸꖃꔤ ꔳ. ꗞ ꔰ ꔇꔀ ꖴꘋ ꗏꖺ ꘃ ꗞ ꕮ ꕒꔤꕩ ꕉ ꕧ ꕸꖃꔀ ꕮ ꕉꖷ ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꗏꖺ ꘃ ꕸꖃ ꔉꕖꕌ ꗞ ꕧꕌ ꔧ ꕉ ꕴꕱꕎ ꕉ ꕩꕌ ꕧ ꕸꖃ ꕸꖃꔀ ꗏ ꕘꕞꘋ. ꕢꕎꕌ ꕚꘋ ꖇꘋꗏꗒꕯꕊ (16) ꖷꖬ ꖴꘋꔕ ꗪ ꕪꔤ ꖴꘋꔕ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꔧ ꕉꖸ ꕴꕱꕎ ꕉꖸꔧ ꔳ ꔻꔤ ꗠꖻꕧ ꕮ, ꕉꔤ ꔳ ꗨꗡ ꔧ ꕉꖸ ꕮ ꔳ ꕺꖃ ꗏꗒꗡ ꕎ ꖏ ꖺ ꔧ ꗨꗡ ꕉꖸ ꗃꕎ ꕸꖃ ꕮꔕ ꖸ ꗏ ꕎ, ꖺ ꔵꘉ ꕮꔕ ꖸ ꗏ. ꗋꖺꕰꕊ ꗏꗒꗡ ꕎ ꗪ ꕉꖸꕊ ꖏꕎ ꕉ ꘃꖷ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꔻꔤ ꗠꖻꕧ ꕞ ꕪꔤ ꗪ ꖷꖬ ꗳ ꔧ ꕎꕌꔳ ꖷ ꗨꗡ ꕉꖸ ꗳꔤ ꔳꕩ ꕪꕯ. ꔻꔤ ꗠꖻꕧꔤ ꔳ ꖷꖬ ꗪ ꕪꔤ ꗳ ꕎꕌꔳ ꖷ ꗏꖺ ꗞ ꗱꕞ ꔫꖸ ꖸ ꖴꗷ ꕢꕌ ꕉ ꕮ ꔻꔤ ꗠꖻꕧ ꕞ ꖏꕎ, ꕉꖷ ꗞ ꖸ ꕎ ꕮ ꕘꕌꕰ ꕉꖸ ꕮ. ꖴꖕꕧꕌ ꖸ ꕎ ꔳꕩ ꗏꗆꗡ ꔖꔜꕯꕊ ꖸ ꖏ ꔒꔟꕩꕌ ꖸ ꕮ ꕉꖷ ꕕ ꖷ ꔒꔟꕩꕌ ꖸ ꕩꕌꖸ ꖴꕮ ꗱꗡ. ꕢꕎꕌ ꕚꘋ ꖇꘋꗱꕞꕯꕊ (17) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊ ꖷ ꘃꖷ ꕉ ꕸꖃ ꖏꔤ ꔳ ꕉ ꕎꕬ ꖴꘋ ꕮ ꔧ ꘃꖷ ꕉ ꗪ ꗞ ꖸꔧ ꕒꕢ ꖏ ꕮ. ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꗏꖺ ꘃ ꗞ ꕗꕯꕊ ꕉ ꕸꖃ ꗏ ꔌꘋ ꕮ. ꕢꕎꕌ ꕚꘋ ꖇꘋꕢꕔꕯꕊ (18) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉꔤ ꖴꘋꗒ ꕃꔤ ꕮ ꕉ ꕎꕬ ꕞ ꖏꕎ, ꕉ ꕘꕞꕌ ꕩꕌ ꘈꔧ ꕉꖷ ꕉꔤ ꔳ ꕉ ꕘꕞꕮꔧ ꔵꘉꗢ ꗏ. ꕉꕌ ꗋꖺꕰꕊ ꘈꗢ ꗪ ꕉ ꗉꕯ ꘃ ꕉ ꖴꘋ ꔵꘉ ꗏ ꕘꕞꘋꕡ, ꔧ ꕉ ꕢꕌ ꖏ ꖷ ꕞ, ꕉꖷ ꖏ ꔇꔀ ꕉ ꕮꔧ ꔧ ꕉ ꗏꔇꘋ ꖺ ꕉ ꗪ ꗞ ꖸ ꗻꗡꕩꕌ ꕮ ꕉꖸ ꕒꕒꔤ ꖺ ꕒꔤ ꗏ ꕉ ꕩꕌꖸꕊ ꔵꘉꗢ ꕧ ꕀꕩ ꖺ ꕉ ꕢꕌ ꖏ ꖷ ꕞ. ꕉ ꖴꘋ ꕪꕌ ꘃ ꔇꔀꕩ, ꕉ ꖴꘋ ꖏ ꕚꕌꘂ ꕃꔤ ꕧ ꕀꕩꕉꕌ, ꕉ ꖴꘋ ꕪꘋꕓ ꖢꔒꕩ ꕉꖷ ꕉꔤ ꔵꘉ ꖏ ꕮ. ꕢꕎꕌ ꕚꘋ ꖇꘋꕯꕊꕇꕯꕊ (19) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉꔤ ꖏ ꘀꗫ ꗷꔤ ꖷ ꕉ ꕴꕱꕎ ꕉꖷ ꕉ ꕩꕌ ꕚꕌ ꗉ ꖏ ꗏ; ꕉꖷ ꗋꖺꕰꕊ ꘈꗢ ꗱ, ꕉ ꖴꘋ ꗞ ꖸ ꗻꗡꕩꕌ ꕮ ꖴꘋꗒ ꕪ ꔇꔀ ꖏꕎ ꕉꖷ ꗞ ꖷ ꕚ ꔇꔀ ꖏ ꔫꔤ ꗏ ꕉ ꕮ ꘃ ꖸ. ꕉꖷ ꕉ ꖴꘋ ꕀꔤ ꕮ ꗓ ꗏꖺꕎ, ꕉꔤ ꕀꔤ ꕮ ꗓ ꔬꕩ, ꕉꖷ ꕉꔤ ꕀꔤ ꕮ ꗓ ꗪ ꘈꔧ ꔇꔀ ꕃꕞ ꗷꔤ ꔰ ꗱ ꕉꖷ ꗞ ꕮ ꕸꖃ ꔉꕖ ꕉ ꕧꕌ. ꕢꕎꕌ ꗞ ꕒꘋꔕꕯꕊ (20) ꗞ ꖸ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉꖸꔧ ꗻꗡꕩꕌ ꕮ ꕉꖷ ꕉꖸ ꗏꔤ ꕒꕢ ꖴꗷ ꕢꕮ ꗏ. ꗞ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꕮꕊ ꕉꔤ ꕿ ꕘꕌꕰ ꗞ ꕮ ꘃꖷ ꕉꔤ ꔳ ꖴꗷ ꗏꗒ ꕞ ꖏꕎ. ꕢꕎꕌ ꗞ ꕒꘋꔕ ꕉ ꗛꖺ ꗏꗒꕯꕊ (21) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉ ꕚꔤ ꔳ ꗝꘈꔳꘂ ꗏ ꕉ ꕧ ꕸꖃꔀ ꗏ ꕉ ꕎꕬ ꖝꖕꕯꕊ ꗱ ꖺ ꕉꕌ ꗸꔪꗽꘉꔎ ꗱ, ꕉ ꗷꔤ ꖷ ꕉꖸ ꖝꖕꕯꕊ ꖸ ꗪꗡ ꕞ ꕸꖃ ꗓ ꕉ ꕞ ꕾꔳ ꗏ. ꗞꗢ ꗬꗡ ꗏ ꕪꘋꔕ ꖷ ꗝꘈꗢ ꗓ ꘃꕯꕊ. ꗞ ꕮ ꔳꘂ ꕉ ꗃ ꕧꕌ. ꕕ ꖷ ꗝꘈꔳꘂꔤ ꕚꕌꘂ ꗞꗢ ꖸ ꕘꕞ ꕮꔧꘊ ꕎ ꗱ, ꕉꖷ ꕕ ꖷ ꕉꖸ ꕘꕞ ꕮꔧꘊ ꕧꔤ ꕀꕩ ꕾꔳ ꖸ ꗏ ꕎ, ꕉꖸ ꕢꔒ ꗪ ꕎꕌꔳ ꗏꔤ ꖸ ꗳꕮꕊ ꗏ. ꕉꖷ ꕾꔳ ꗷꔤ ꔫꔤ ꗏ, ꗞ ꗏꗒ ꔰ ꗋꘋ ꕾꔳ ꗏꗒ ꕎ, ꕉꖷ ꕾꔳꘂꔤ ꘃ ꖡꖫ ꗏ ꕎ ꖺ ꗷꔤ ꖷ ꗠꖻꕮ ꕪꕘ ꔇꔀ ꔳ ꕉ ꗏ. ꕢꕎꕌ ꗞ ꕒꘋꔕ ꕉ ꗛꖺ ꗱꕞꕯꕊ (22) ꗞ ꔰ ꕸꖃꔀ ꗏ, ꕕ ꖷ ꕒꕢ ꕢꕯꕈꕰꔒꔤ ꔳ ꕉꕌ ꖏꕎ ꕉꕌ ꗞ ꕒꕧ ꕎꕌꔳꘂ ꗪ ꗋꖺ ꕎꕌꔳ ꕞ ꖏꕎ. ꕉꖷ ꕕ ꖷ ꕃꕞꔤ ꔳ ꘃ ꖷ ꕉ ꕸꖃꔤ ꖴꘋ ꖏ ꖸ ꕮꔧ ꕸꖃꔀ ꕞ ꕒꕢꕌ ꗱ ꖺ ꕸꖃ ꖴꘋ ꕮꔕꔀ ꖸ ꗳꕮꕊ ꗏ ꕒꕢꕌ ꗱ ꔧ ꗷꔤ ꖷ ꕸꖃ ꗏꗒ ꔰ ꕩꕌ ꗪꗡ ꕯꕧꕌ ꖸ ꖴꘋ ꔻꔤꕩ ꘃꖷ ꗋꖺꕰꕊ ꗷꔤ ꖷ ꖸ ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꗞ ꖸ ꕮ ꕒꔤꕩ ꕉꖸ ꕞ, ꕉꖸꔧ ꔳ ꗞꗢ ꖸ ꕸꖃ ꕮ ꕉꖸꕊ ꗪꗡ ꔻ ꔤꘂ ꕞ ꖏꕎ ꔧ ꘃꖷ ꕉꖸ ꖴꘋ ꕚꕌ ꕧꕌ ꗱꗡꕩ ꕉꖸꕊ ꗪ ꕃꔤꘂ ꖸ ꗏ. ꕉꖸ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꔱꕩ ꗃꗡ ꕞ ꕔꔤꘂ ꖸ ꕞ, ꔧ ꖏꔀ ꘃꖷ ꖸ ꔳꕩ ꕒꕢꕮ ꖏ ꖸ ꖏ ꔱꕩ ꗃꗡ ꕞ ꖏꕎ, ꔧ ꕞꕡ ꖏ. ꕢꕎꕌ ꗞ ꕒꘋꔕ ꕉ ꗛꖺ ꕢꕔꕯꕊ (23) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉꔤ ꗓ ꘃ, ꕉ ꕩꕌ ꕘꕞ ꕮꔧ ꗓꗡ ꘃ, ꕉꖷ ꕉꕌ ꗓ ꘃꗡ ꗪ ꕉꕌ ꗓ ꘃꕯꕊꔧ ꔳ ꗪꗡꕯ ꔱꕩ ꗃꗡ ꕞ ꖏꕎ, ꕉꖷ ꕕ ꖷ ꕢꕎꕌ ꕩꕌ ꖴꕮ ꗱꗡ ꕉ ꕮ ꔳ ꗓ ꘃ ꕴꕱ ꗏ. ꗞꗢ ꖸ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉꖸꔧ ꕐꕌꕎ ꗏꗒꗡ ꗱꗡ ꗓ ꘃ ꗏꗒ ꕞ ꖏꕎ ꕉꖷ ꗞ ꗏ ꗓꖺ ꔰ ꕮ ꔳ ꕉ ꗏ. ꗞ ꖷ ꔰꔤ ꗓ ꘃ, ꕉ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉꔤ ꕐꕌꕎ ꕚꘋꔕ ꗪ ꕉ ꕯꕘ ꗪꔒ ꗱꗡ ꕉ ꗷꔤ ꖷ ꕉ ꗪ ꕉꕌ ꖴꖕꘂ ꗏ ꗞꗢ ꖸ ꖴꘋ ꔱꕩ ꗃꗡ ꗏ ꔳꕩꕌ ꕞ ꗚ ꕉꕜꕮ ꔔꘋ ꖸ, ꕉꖷ ꔧ ꕉ ꕔꔤꘂ ꗪ, ꕉꖸꔧ ꕒꕢ ꕮꔕ ꗱ, ꕉ ꘃ ꖷ ꖴꘋ ꕉꖸ ꕒꕢꕌ ꗋꖺ ꕒꕡꕌ ꖸ. ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉꔤ ꗞ ꖸ ꗻꗡꕩꕌ ꕮ ꕉꖷ ꕉꔤ ꔳ ꗓ ꘃ ꖴꗷ ꗏꗒ ꖸ ꗏ ꘃꖷ ꕉ ꖴꘋ ꕉꕌ ꗋꖺꕰꕊ ꖴꕮ ꔳꔷꘋ ꘃꕩ. ꕢꕎꕌ ꗞ ꕒꘋꔕ ꕉ ꗛꖺ ꕯꕊꕇꕯꕊ (24) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉꔤ ꔱꕩ ꗃ ꗓ ꘃꗡ ꗏ, ꖺ ꕎꕌꔳꔤ ꔳ ꕉ ꔝ ꕉꔤ ꔱꕩ ꗃꗡ ꕞ ꕔꔤ ꕢ ꖏ ꖸ ꕮ. ꕉꖷ ꕉꕌ ꗓ ꘃ ꕎꕌꔳꘂ ꗱ ꕮ ꕧꘋꕨꕌ, ꕉꖷ ꗓ ꘃ ꔎꔒ ꕒ ꖸꔧ ꔳ ꕒꕡ ꖷ ꖸ ꕉꔤ ꕐꕌꕎ ꗱꗡ ꔎꔒꔀ ꕞ ꖏꕎ ꗪꖷꗨꗡ ꕉꔤ ꔱꕩ ꗃꕎ ꗓ ꘃꗡ ꗏ. ꕢꕎꕌ ꗞ ꕒꘋꔕ ꕉ ꗛꖺ ꖇꕱꖨꕯꕊ (25) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉ ꕩꕌ ꖦꖕꕰꕊ ꗏ ꔳꘂ ꗷꔤ ꖷ ꕉ ꖴꘋ ꗪꘋꕡ ꗞ ꔰ ꕮ, ꕉ ꕞ ꗓꔒ ꕺꖃ ꗏ ꔳꘂ ꕞ, ꔧ ꔱꕩ ꕞ ꔳ ꗪꗡꕯꕊ ꕉ ꗪꗡ ꕞ ꖏꕎ ꔧ ꕉꕌ ꖴꖕꘂ ꗏ ꗞꗢ ꖸ, ꕉꔤ ꕢ ꗏꘋ ꔌꘋ ꕮ, ꔧ ꕃꔷ ꔌꘋ ꗪ ꕿꕯꕊ, ꔧ ꘀꕇ ꔞꘋ ꖏ ꖸ ꕞ, ꔧ ꗦ ꖏꔀ ꕮꔕꔀ ꘃ ꖷ ꖸ ꖴꘋ ꔱꕩ ꗃꗡ ꕔꔤ ꕢꕌ, ꔧ ꕒꕢ ꗓ ꘃ ꕴꕱ ꕒꕡ, ꔧ ꕃꕩ ꕢ ꕒꕡ, ꔧ ꕮꕖ ꕒꕡ, ꔧ ꔽꕩꕴ ꖷꖬꘂ ꕞ ꕒꕢ, ꔧ ꗞ ꕒꕧ ꕎꕌꔳ ꖺ ꕎꕌꔳ ꖷ ꗞꗢ ꕸꖃ ꔇꔀ ꖴꘋ ꗏ ꔱꕩ ꗃ ꖏꔀ ꖸ ꕮꔧ ꖏ ꖸꕊ ꔻꔤ ꕃꔤꘂ ꗱ. ꕕ ꖷ ꕒꕢꔤ ꔳ ꕷꔻꘂ ꖸ ꗪ ꔔꘋ ꘈꗻꗡ ꖸꕊ ꖏꕎ ꕉꖷ ꗞ ꖸꔧ ꕉꖸꕊ ꕔꔤꘂ ꖸ ꗏ ꗱꗡ. ꔔꘋꗣ ꖸ ꔰ ꕉꖸꕊ ꗓꕯꕊ ꗪ ꗏꗒ, ꕉꔤ ꔳ ꕉ ꘃ ꖷ ꕉꖸ ꕮꕊ ꕴꖃ ꖷꖬ ꕔꕴꔒꔀ ꗱ ꖺ ꖷꖬ ꕔꕴꔒꔀ ꕚ ꔔꘋꗣ, ꕕ ꖷ ꕉꖸ ꔰꔤ ꕒꕢ ꗏꗒꗡ ꕎ ꗱꗡ. ꕢꕎꕌ ꗞ ꕒꘋꔕ ꕉ ꗛꖺ ꖇꘋꗏꗒꕯꕊ (26) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꘃꖷ ꕉꔤ ꕪꕌ ꘃ. ꗞ ꖸ ꕮ ꔌꘋ ꔇꔀ ꕪꕌ ꘃ ꖏꕎ, ꕪ ꕪ ꔟꔀ ꕪꕌ ꘃ ꕔꕌ ꗓ ꕺꖃꔀ ꖸ ꗏ ꔧ ꔖꔜ ꕪꕌ ꘃꗡ ꖸ. ꕉꔤ ꔳ ꕕ ꖏ ꘃꖷ ꗞ ꔰꔤ ꕪꕌ ꘃ ꕔꕌ ꗓ ꕺꖃꔀ ꖸ ꕒꘋ. ꕪꕌ ꘃ ꗬꗷꕩꕌꔒꔀ ꖸ ꔧ ꗓ ꘃ ꕪꕌ ꕮꕊ ꘃꔤ ꔳ ꗞꗢ ꗬꗡ ꕞ ꖏꕎ. ꕉꖷ ꕺꖃ ꖴꘋ ꔳꘂ ꕪꕌ ꘃꗡ ꖸꔧ ꔳ ꗞꗢ ꖸꕊ ꖏꕎ, ꕉꖸꕊꖸ ꖷ ꖸ ꕮꔧ ꕈꕰꔒꔤ ꔳꕩ ꕉꕌ ꖏꕎ. ꕪꕌ ꘃꗡ ꖸꔧ ꔳ ꗷꔤ ꕞ ꘃꖷ ꗞꗢ ꖸ ꗬꗡ ꖴꘋ ꕔꔤ ꕢ ꗱꗡꕩ ꕉꖸꕊ ꗪ ꕃꔤꘂ ꖸ ꗏ ꔧ ꘃꖷ ꗞ ꘃꗺ ꖸ ꗏ ꗬꗷꕩꔒꔤ ꖴꘋ ꔳꕩ ꕉꖷ ꗞ ꖸꔧ ꕒꕌ ꗓ ꕉꖸ ꗃꗡ ꖸꕊ ꗋꖺꕰꕊ ꖸ ꗪ ꕉꖸꕊ ꖴꕮ ꕪꕌ ꖸ ꕮ, ꕉ ꘃ ꖷ ꖸ ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꗞ ꕮꕒꔤꕩ ꕉꖸ ꕞ. ꕉꔤ ꕯꕊ ꖴꗷ ꕢꕮ ꕞ ꔧ ꗷꔤ ꖷ ꗞ ꖸꔧ ꕸꖃ ꔻꔤꕩ ꕉꖸ ꗠꖻ ꖸ ꗛꖺ ꕉꖷ ꕉꖸꔧ ꔳ ꔺꕩꗞꕧ ꗏ ꕸꖃꔀ ꖸ ꔰ ꗳ, ꕉꔤ ꔳ ꗞ ꔱꔤꕮ ꖸ ꗪ ꗞ ꗬꔤꕮ ꖸ ꖏ, ꕉꔤ ꔳ ꔵꘉ ꗻꗡꔒ ꕮ ꖸ ꖏ, ꕉꖷ ꕉꖸꔧ ꖕꕯꔤꗳ ꔢꗔꘋꗣ ꕞ ꗓ ꘃꗡ ꗘꗒꕎ ꕧꕌ ꘃꖷ ꗞ ꖸꔧ ꕿ ꔬꕩ ꗏ ꖴꗷ ꕢꕮ ꕮ. ꕴꖃ ꗞꗢ ꖸ ꕎ ꕚ ꖷ ꔖꔜ ꗋꖺꕰꕊ ꕞ ꕉꖸ ꕩꕌ ꕀꕩ ꕪꕌ ꘃ ꖷ ꕉꖸ ꕴꕱꕎ ꕉꖸꕊ ꔔꘋꗣ ꖸ ꕩꕌ ꗱꗡ. ꕢꕎꕌ ꗞ ꕒꘋꔕ ꕉ ꗛꖺ ꖇꘋꗱꕞꕯꕊ (27) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉꔤ ꔱꔷ ꕞꕡ ꖏ ꖸ ꗏ ꔒꔟꕩꕌ ꖸ ꕮ ꔧ ꕉ ꕴꕱꕎ, ꕉꖷ ꕉꔤ ꕘꕞ ꕢ ꖏ ꘆꗦꗡ ꖸ ꕮ ꕉꖷ ꕉꔤ ꕒꕢ ꕶꕱ ꖏꔀ ꕞ ꕯꕘꕌ ꗪ ꕉꕌ ꕚꕌ ꕧꕌ ꖸ ꕮ. ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉ ꕩꕌ ꔳꘋ ꗪꗡꕯꕊ ꗪ ꕉꕌ ꗪꗡꕯꕧꕌ ꖸ ꖴꕮ ꗱꗡ, ꔧ ꕉ ꕸꖃ ꕔꕌ ꗪ ꖏꔀ ꘃ ꖷ ꔳꕩ ꕉ ꕚ ꖏ ꗪꔤꕮꕊ ꕉꕌ ꖏ ꕯꕮ ꗃ ꕪꘋꗒ ꖺ ꕉꕌ ꘆꗦꗡ ꕯꕮ ꕮ. ꕢꕎꕌ ꗞ ꕒꘋꔕ ꕉ ꗛꖺ ꖇꘋꕢꕔꕯꕊ (28) ꗞ ꔰ ꗋꖺꕰꕊꔒ ꖷ ꕉꔤ ꔳ ꖴꗷ ꕢꕮ ꗏ ꕉ ꗃꗡ ꖸ ꕞ ꔧ ꕸꖃ ꖴꘋꗣ ꖸ ꕮ ꗷꔤ ꕞ ꘃꖷ ꗋꖺꕰꕊ ꗪ ꖴꕮ ꕪ ꖷ ꖸ ꕮꕞꘋꔕ ꗪ ꕺ ꖃ ꘈꗢ ꗏ, ꕉꖸ ꖴꘋ ꔳꕩ ꗞ ꖸꕊ ꖏꕎ ꗯꗷꘋ. ꕢꕎꕌ ꗞ ꕒꘋꔕ ꕉ ꗛꖺ ꖇꘋꕯꕊꕇꕯꕊ (29) ꗞ ꔰ ꕚ ꕮ ꖏ ꗪ ꔻꔤ ꗠꖻꕧꕌ ꗏ, ꕪꘋ ꖷ ꗏꔇꘋ ꕉꕌ ꗪ ꕃꔤꘂ ꖴꘋ ꕔꔤ ꕢꕌ ꗬꗡ ꗱꗡꕩ ꕔꕡ. ꘃꖷ ꗞ ꔰ ꕩꕌ ꗋꖺꕰꕊ ꗪ ꕉꕌ ꖴꕮ ꕪꕌ ꘃ ꕔꔤ ꗏ, ꗞ ꔰ ꕞ ꕞꕊꕯꕊ ꔳꕩ ꕪꘋ ꖷ ꕢꕎꕌ ꕞꕌ ꕀꕩ, ꘃꖷ ꗏꖺ ꗞ ꖸ ꖴꘋ ꕀꔤ ꔻꔤꕩ ꕉꖷ ꕉꖸꔧ ꗪꗡ ꔻꔤ ꔇꔀ ꕉꖸ ꗃꗡ ꖸ ꕚ ꗋꖺꕰꕊ ꖸ ꗪ ꕉꖸꕊ ꖴꕮ ꕪꕌ ꔝ, ꔧ ꘃꖷ ꕉꖸ ꖴꘋ ꕮꕊꘃ ꕀꕩꕌ, ꔧ ꖏ ꖷ ꖸ ꖴꘋ ꕉ ꕮꕊ ꗏꗆꗡꔤ ꔳ ꖴꗷ ꕢꕮ ꗏ ꔧ ꘃꖷ ꕉꖸꔧ ꖏ ꖸ ꕚꕌꘂ ꕞꕌꕃꔤꕪ ꗷꔤ ꖷ ꕕ ꖷ ꕉꔤ ꔳ ꕪꘋ ꗷꔤ ꖷ ꗋꖺꕰꕊ ꗏꗒꗡ ꕎ ꗪ ꗞꗢ ꔰ ꕞ ꖏꕎ. ꗞ ꔇꔀ ꖴꘋ ꕩ ꗋꖺꕰꕊ ꖸ ꗪ ꕩ ꖴꕮ ꕪꕌ ꖸ ꕚꕌꘂꕌ ꗷꔤ ꕞ ꕉ ꘃ ꖷ ꗪ ꕗ ꗷꔤ ꖷ ꕉ ꖕꕯꔧꗳ ꔢꗔꖻꗢ ꕞ ꕋꔧꕃꔤꘂ ꗪ ꕉꕌ ꖏ ꘀꗫ ꕃꔤꘂ ꗏ. ꕢꕎꕌ ꗞ ꕒꘋꔕ ꕉ ꗛꖺ ꕚꘋꕯꕊ (30) ꗞ ꕮ ꖏꕎꔀ ꖴꗷ ꗏꗒ ꗨꗡ ꕘꕢꔤ ꕺꖃ ꘈꗢ ꗏ ꗷꔤ ꕞ ꕉ ꘃꖷ ꖴꘋ ꕧ ꕀꕩ ꕮꕊ ꘃ ꕸꖃ ꖴꘋ ꔰ, ꖺ ꗞ ꖸ ꖺ ꗞ ꖴꘋ ꖏꕚꕌꘂ ꕃꔤ ꖸ ꔬꕩꕌ ꕉ ꘃꖷ ꖸ ꖴꘋ ꕯꕊ ꖏ ꗏ ꕧꕴ ꕞ ꕉꖷ ꕉꔤ ꗓ ꔎꘋ ꗋꖺꕰꕊ ꖸ ꗪ ꖴꕮ ꕪ ꖷ ꖸ ꗪ ꕮꕞꘋꔕ ꗪ ꕺꖃ ꘈꗢꗏ.	vai	Vai	vai	Vaii	vai
KA JINGPYNBNA-ÏAR SATLAK ÏA KI HOK LONGBRIEW MANBRIEW Ba la pynbna bad pynjari da ka Dorbar Bah ka Synjuk Ki katkum ka Rai 217A (III) ha ka 10 Tarik Nohprah 1948, ha Paris, France. PHYLLAW PONGSHAI Kumba ka jingithuh ïa ka kyrdan long tynrai bad ïa ki marryngkat bad bashongkhien jong baroh ki dkhot longïing u dei ka tlong jong ka jinglaitluid, ka jingbishar hok, bad ka jingsuk shisnieh pyrthei, Kumba ka jingibeiñ bad jingbymsuidkhai ïa ki hok longbriew manbriew la pynkha ïa ki kam riewkhlaw kiba la pynkhih win ïa ka jingïatiplem u bynriew, bad ka jingkylla ka pyrthei ha kaba u khun bynriew un leh kmen laitluid ha ka kren ka khana bad jingngeit bad jinglaitluid na ka tieng ka syier bad ka kyrduh la pynbna kum ka jingangnud ba ha khlieh tam jong u luk u lak, Kumba ka long kaba donkam ba ïa u/ka briew ym dei ban pynbor ban shim ki lynti, kum ka khen khatduh, da ka jingïaleh pyrshah ïa ka jingbanbeiñ bad jingsynshar runar, ba ïa ki hok longbriew manbriew dei ban ïada da ka aiñ ka kanun, Kumba ka long kaba donkam ban kyntiew ïa ka jingroi ka jingïadei lok para ri, Kumba ki briew jong ka Synjuk Ki Ri ha ka Kyrmit ki la pynskhem ia la ka jingngeit ha ki tynrai ki hok longbriew manbriew, ha ka kyrdan bad dor longbriew bad ha ki hok marryngkat la kynthei ne shynrang bad la kut jingmut ban pyntei pynsan ïa ka imlang sahlang bad ïa ka kyrdan jingim ba khambha ha ka jinglaitluid ba khamïar, Kumba ki Ri-Long-Dkhot ki la smai ban kynjoh, da ka jingbynrap lang bad ka Synjuk Ki Ri, sha ka jingkyntiew ïa ka jingïaburom salonsar bad ka jingpeitngor ban pyntrei kam ïa ki hok longbriew manbriew bad ki jinglaitluid ba tynrai, Kumba ka jingsngewthuh-ïar ïa kine ki hok bad ki jinglaitluid ka dei ka jingdonkam ba khraw eh na ka bynta ban pyn pura ïa kane ka jingsmai. Namarkata, Mynta, Ka Dorbar Bah, Ka la pynbna bad pynjari ïa kane ka Jingpynbna-ïar Satlak Ïa Ki Hok Longbriew Manbriew kum ka jingthew ba biang pylla lang ïa baroh ki bynriew bad baroh ki ri, ba kumta man la u/ka briew bad man ki kynhun jong ka imlang sahlang, da kaba ïai tyngkai khop ïa kane ka Jingpynbna-ïar, kin ïaleh da kaba hikai bad pynnang pynstad ban kyntiew irat ïa ka jingburom ïa kine ki hok bad ki jinglaitluid bad da ki lad pynsan, la shi Hima ne para Hima, ban pynïoh ïa ka jingtyngkai bad jingithuh salonsar ba seisoh, hapdeng ki briew jong ki Ri-Long-Dkhot hi bad hapdeng ki briew jong ki Ilaka synshar jong ki hi. Jinis 1 Ïa ki bynriew baroh la kha laitluid bad ki ïaryngkat ha ka burom bad ki hok. Ha ki la bsiap da ka bor pyrkhat bad ka jingïatiplem bad ha ka mynsiem jingsngew shipara ki dei ban ïatrei bynrap lang. Jinis 2 Uwei pa kawei ki don ïa baroh ki hok kynti bad jinglaitluid ba la mang ha kane ka Jingpynbna-ïar, khlem jingpynïapher eiei, kum ka jaitbynriew, ka rong ka sniehdoh, kynthei ne shynrang, ka ktien ka thylliej, ka niam ka rukom, ka saiñ pyrthei ne ka mut ka khan, ka thymmei ri ne ka imlang sahlang, ka jingdon jingem, ka jingkha ne kano kano ka jinglong. Shuh shuh, ka jingpynïapher ïa ki briew kam dei ban long halor ka nongrim ka jinglong ka saiñ pyrthei, ka jylli synshar khadar jong ka ri kaba ki briew ki long trai, la ka long ka ri kaba laitluid, kaba shaniah ha kiwei, ka bym synshar hi lane kaba hap ha u pud u sam jong ka jingsynshar ba ha khlieh duh jong kawei pat ka ri. Jinis 3 Uwei pa kawei ki don ka hok ban im, ban ioh laitluid bad ban ïoh jingïada. Jinis 4 Ym don uwei ne kawei ki ban shah teh mraw ne long mraw hano hano; la khang pyrshah ïa ka jinglongmraw bad ka jingkhaïi mraw la ki dei ha kano kano ka dur ne rukom. Jinis 5Ym don uwei ne kawei kiba lah ban shah thom sha ka saja, ne ban shah lehbeiñ bymkheiñ briew ne shah pynhiar dor ïa ka kyrdan longbriew manbriew ne jingpynshitom. Jinis 6 Uwei pa kawei ki don ka hok ban ïoh ïa ka jingithuh hakhmat ka aiñ ha man ki jaka. Jinis 7 Baroh ki long marryngkat ha khmat ka aiñ bad ki don ka hok ba khlem da ñiew shiliang khmat ha ka ban ïoh ïa ki jingïada ba markumjuh hakhmat ka aiñ. Baroh ki don ka hok ban ïoh jingïada ba markumjuh pyrshah ïa kano kano ka jingleh shiliang ha ka jingpynkheiñ ïa kane ka Jingpynbna-ïar lane pyrshah ïa kano kano ka jingkynshoit ïa kita ki jingleh shiliang. Jinis 8 Uwei pa kawei ki don ka hok sha ka jingmaramot ne ka jingpynbha ba seisoh da ka Kashari ne ki tnad Sorkar ri ba la ai bor bad ba laitluid na ka bynta ki kam be-aiñ pyrshah ïa ki hok tynrai ba la pynkhamti da ka riti synshar ne da ka aiñ hi. Jinis 9 Ym don uwei ne kawei ki ban shah kem, shah set slung ne shah pynryngkangpar be-aiñ. Jinis 10 Uwei pa kawei ki don hok marbiang pura ïa ka jingpynsngew paidbah bahok da ka Kashari ne ki tnad Sorkar ri ba laitluid, ha kaba rai kut ïa ki hok bad jingteh ka aiñ bad ïa kano kano ka jingkynnoh bymman pyrshah ïa u/ka. Jinis 11 Uwei pa kawei ba la shah mudui ha ka jingleh be-aiñ ki don ka hok ban shah ñiew kum kiba lui lui tad haduh ba la pynshisha ïa ka pap katkum ka aiñ bishar paidbah bad hadien ba ki la ïoh lut ïa ki lad jingïada ba tikna ban ïada ïalade. Ym don uwei ne kawei ki ban shah pynrem bymman ha kano kano ka kam be-aiñ tang namar ka jingleh ne jingbymleh kaba ym ïahap kum ka kam be-aiñ, katkum ka aiñ jong ka ri ne ka aiñ shityllup, ha ka por ba la leh ïa ka. Lymne ban daiñ ka kuna ba kham khia ban ïa kaba dei ban daiñ mynba ïa ka kam be-aiñ la leh. Jinis 12 Ym don uwei ne kawei ki ban shah tuklar ne shah mushlia be-aiñ halor ka kam shimet, ka longïing longsem ne ka jingïadei; lymne ban ktah matïong pyrshah ïa ka burom jong ki. Uwei pa kawei ki don ka hok ban ïoh ïa ka jingïada halor kita ki jingtuklar ne jingleh jubor. Jinis 13 Uwei pa kawei ki don ka hok ba laitluid ha ka ïaid ka ïeng bad ka shong ka sah hapoh u pud u sam jong man la ka Ri. Uwei pa kawei ki don ka hok ban mih na kano kano ka ri, kynthup na la ri hi, bad ban wan phai pat sha la ka ri. Jinis 14 Uwei pa kawei ki don ka hok ban wad jaka sah bad ban leh kmen ha kiwei pat ki ri ban riehtngen bad ban ïoh jingïada na ka jingshah pynshitom be-aiñ. Ïa kane ka hok ym lah ban khyllie ha ka jingïadei ka jingtian bishar ba la mih na ki kam be-aiñ ki bym ïasnoh bad ka saiñ pyrthei lane na ki kam ba pyrshah ïa ki jingthmu bad nongrim jong ka Synjuk Ki Ri . Jinis 15 Uwei pa kawei ki don ïa ka hok jong ka jinglong trai shnong. Ym don uwei ne kawei ki ban shah pynduh jubor ïa la ka hok jong ka jinglong trai shnong lymne ban shah kyntait ïa ka hok ban kylla ïa la ka jinglong trai shnong. Jinis 16 Ki Shynrang bad kynthei ba la kot rta, khlem da buh pud kum ka kheiñ jaitbynriew, jinglong trai shnong ne niam, ki don ka hok ban ïa poikha bad ban seng ïa la ka longïing. Ki don ka hok ba marryngkat ha ka poikha, ka shongkha, bad ha ka jingpynwai noh ïa ka. Ka Jingïapoikha ka dei ban long tang da ka jingmynjur ba pura bad ba laitluid jong ki shijur. Ka longïing ka dei ka jnit kynhun ba tynrai bad manbriew jong ka imlang sahlang bad ka don ïa ka hok ban ïoh jingïada na ka imlang sahlang bad na ka Ri. Jinis 17 Uwei pa kawei ki don ka hok ban long trai halor ki jingdon jingem shimet bad kumjuh ruh kum ka kynhun bad kiwei pat. Ym don uwei ne kawei ki ban shah pynduh hok be-aiñ ïa ka jingdon jingem jong ki. Jinis 18 Uwei pa kawei ki don ka hok ba laitluid ha ka pyrkhat pyrdaiñ, ka jingïatiplem bad ka niam; kane ka hok ka kynthup ïa ka jinglaitluid ban kylla niam ne jingngeit, la ka dei ha la marwei hi ne ha ka kynhun bad kiwei, haba paw ne barieh, ban phla ïa ka niam ne jingngeit ha kaba hikai, leh ne trei da ka kam, mane blei bad leh niam. Jinis 19 Uwei pa kawei ki don ka hok ba laitluid ban pyni nia bad pynpaw nia; kane ka hok ka kynthup ïa ka jinglaitluid ban pynïeng nia khlem da shah mushlïa bad ban wad, pdiang bad ai jingtip bad jingmut lyngba ki lad pathai khubor khlem da kheiñ eh ïa ki khappud. Jinis 20 Uwei pa kawei ki don ka hok ba laitluid ban ïalum jingïalang ne ïasnohkti ha kano kano ka lympung ha ka nongrim ba jai jai bad da ka basuk basaiñ. Ym don uwei ne kawei ki ban shah pynbor ban long dkhot ha kano kano ka seng. Jinis 21 Uwei pa kawei ki don ka hok ban ïa don bynta ha ka riti synshar jong ka ri, la marmet hi ne lyngba ki nongmihkhmat ba la jied laitluid. Uwei pa kawei ki don ka hok ban ïoh kabu katjuh ha kaba shakri paidbah ïa la ka ri. Ka mon u paidbah ka dei ka nongrim jong ka bor synshar sorkar; ïa kane ka mon lah ban pynpaw na ki por sha ki por ha ki ilekshon ba shisha ba la pynlong da jingjied paidbah salonsar ha ka rukom ba la buhrieh ne da kiwei pat ki rukom jied kiba ïa ryngkat dor bad kiba laitluid. Jinis 22 Uwei pa kawei, kum ki dkhot ka imlang sahlang, ki don ka hok ban ïoh ïa ka jingshongshngaiñ ha ka imlang sahlang bad ki don ruh ïa ka hok, lyngba ki bor ri bad jingïasynrop ki ri katkum ka jingsaiñdur bad ka jingdon jingem jong man kawei pa kawei ka Ri, halor ka ïoh ka kot, ka imlang sahlang, ki riti-dustur kiba ym lah ban pynïakhlad na ka burom bad ka jingsan laitluid ka longbriew manbriew jong ki. Jinis 23 Uwei pa kawei ki don ka hok ban trei ne bylla, ban jied laitluid ïa ka jingtrei ne jingbylla, ban ïoh ïa ka rukom long jong ka jingtrei katkum ka jingsngewbit jong ki bad ka jingïada na ka jingsah khlem kam. Uwei pa kawei, khlem jingpynïapher, ki don ka hok ban ïoh ïa ka bainong marryngkat katkum ka kam ba marryngkat. Uwei pa kawei kiba trei ki don ka hok ïa ka jingsiew kaba ïahap dor bad babit babiang ban pynskhem ïalade bad ka ïing ka sem ïa ka jingim ba ïahap dur bad ka kyrdan briew, bad bynrap de, lada donkam, da kiwei ki lad jingïada jong ka imlang sahlang. Uwei pa kawei ki don ka hok ban seng bad long dkhot ha ki Seng Nongtrei na ka bynta ki jingïada ïa ki jingbha jong ki. Jinis 24 Uwei pa kawei ki don ka hok ban ïoh shongthait bad pynbyrngia, da kaba kynthup ïa ki kynta treikam ba shongnia ryngkat ka bainong ha ki sngi shuti hateng hateng. Jinis 25 Uwei pa kawei ki don ka hok sha ka nisan jingim ba biangthew na ka bynta ka bha ka miat shimet bad ka longïing jong ki hi, kynthup ka bam ka dih, ka kup ka sem, ka ïingshong ïingsah, ka koit ka khiah, bad ki kam imlang sahlang badonkam, bad ki hok sha ka jingshongshngaiñ ha ki khen jingduhkam, jingpang, jinganna, jinglong riewkynthei, jingnoh tymmen, lane jingduna kamai kajih ha ki khep bym lah kot bor shuh. Ka jinglongkmie bad jinglong khyllung ki don ka hok ban ïoh ïa ka jingïarap bad jingsumar-sukher bakyrpang. Baroh ki khynnah, la ki dei kiba la kha na ka jingïashong kurim ba long aiñ ne ka jingshong kurim shabar jong ka aiñ, ki don ka hok ban ïoh ïa kajuh ka jingïada ha ka imlang sahlang. Jinis 26 Uwei pa kawei ki don ka hok ban ïoh ïa ka jingnang jingstad. Ka jingnang jingstad ka dei ban long khlem jingsiew la kumno kumno ha ki kyrdan pule ba dang shu sdang bad ba tynrai. Ka Jingpule ba sdang ka dei ban long kaba kongsan tam. Ïa ka jingpule laiñ ne ka jingpule ba dei ïa ka jingtrei jingktah da ki buit stad dei ban pynïoh paidbah, bad ïa ka jingpule kham shajrong dei ban ai lad marryngkat halor ka nongrim ka jingshonghok. Ka jingnang jingstad ka dei ban kdew sha ka jingpynsan pynpura ïa ka maiñ longbriew manbriew bad sha ka ban pynkhlaiñ ïa ka jingburom ïa ka hok longbriew manbriew bad jinglaitluid tynrai. Ka dei ban kyntiew ïa ka jingshemphang, jingïaishah bad jingïalong lok para hima sima, ki kynhun niam ne jaitbynriew, bad ban pynïaid shaphrang shuh shuh ïa ki kam ka Synjuk Ki Ri ban pynneh ïa ka suk ka saiñ. Ki kmie ki kpa ki don ka hok ba hakhmat eh ban jied ïa ka jait jingpule kaba ki lah ban ai ha la ki khun ki kti. Jinis 27 Uwei pa kawei ki don ka hok laitluid ban ïashim bynta ha ki kam kolshor jong ka jaitbynriew, ban lehkmen ha ki sap ki phong bad bhah bynta lang ha ka jingmanroi ka saïan lem ki jingmyntoi jong ka. Uwei pa kawei ki don ka hok ban ïada ïa ki snap jinglong babha bad ba kynja met kiba mih na ki soh ka saïan, ka thoh ka tar, ne ka buit-thaw ïa kiba ma ki hi ki long ki nongthaw. Jinis 28 Uwei pa kawei ki don ka bhah ban pynneh pynsah ïa ka suk ka sain jong ka imlang sahlang ha shityllup ka pyrthei ha kaba ïa ki hok bad ki jinglaitluid ba shynna yn lah ban pynurlong pura katkum ba la buh ha kane ka Jingpynbna-ïar. Jinis 29 Uwei pa kawei, ki don ki deiti sha ka jaitbynriew bad dei tang ha ka hi ba ka jingpynroi laitluid bad pynpura ïa ka maiñ longbriew manbriew ka long ba lah ban long. Ha ka jingpyntrei kam ïa ki hok bad ki jinglaitluid, uwei pa kawei kin hap ban pyndem tang ha kito ki pud ba la rai da ka aiñ thik na ka bynta ban pynïoh ïa ka jingithuh bad ban burom ïa ki hok bad ki jinglaitluid jong kiwei pat bad ha ka ban pynïoh ïa ki jingdonkam ba dei hok jong ka jingïaid beit ïaid ryntih, ka suk ka sain bad ka jingmanbha kyllum ha ka imlang sahlang ha ka synshar paidbah. Ïa kine ki hok bad ki jinglaitluid yn ym lah ban pyndonkam da kumwei pat ka ban long marpyrshah ïa ki jingthmu bad nongrim ka Synjuk Ki Ri. Jinis 30 Ym don kano kano ha kane ka Jingpynbna-ïar ba lah ban batai da kumwei pat kum ban ïalam bakla ïa kano kano ka Ri, ki kynhun ki riewshimet halor kano kano hok ban ïateh ha kino kino ki ban leh, ban pynjot ne pynduh pyndam ïa ki hok bad ki jinglaitluid kiba la buh ha Ka.	kha	Khasi	kha	Latn	kha
Упкатңи илэл Буга̄ду бидерӣтын гӯнмувнэ, гавча̄ резолюцият Генеральнай Ассамблеян 217 A (III) откӣ дягӣ тырганӣдук 1948 анңанӣду Элэкэс дукувнадук Эрэвэр ичэтчэнэ, упкатту илэлду са̄рӣча̄н бисин, нуңарңитын тэгэ̄̄р ты нмукитын, тэдетын, аяра̄лдынтын; эрэвэр ичэтчэнэ, сэлдэн, алтыссадян ичэтмэин илэ тэденду эмэврэ эрупчулвэ о̄ нилва, авгул упкатва илэлвэ, бидерӣлвэ Буга дуннэдут, тыкунңӣвкэ̄̄ндерэ, о̄ вканми аяра̄лды̄̄нма, эмаду илэл тэдевэ турэ̄̄нмэ, дялдалва, дёгордук, ңэ̄лэвсидук ты̄нмукит бидеңэ̄тын, тар илэл турэ̄нтын со̄ һэгды; эрэвэр ичэтчэнэ, гэлэвкэ̄, илэ тэдевэтын законит дысутчэдэ̄̄н, илэ эдэ̄н илми һ уски болгӣчанду, кэсэгивунду; эрэвэр ичэтчэнэ, Объединеннаил Нациял тэгэ̄лтын Уставду мэ̄нңи тэдедерӣвэт дукура, илэтыкин һэгдывэ̄н, со̄ткувэ̄н, бэел, асӣл-да урэ̄тывэ̄тын гӯнэ, илгэ̄рэ-дэ бэлэгэ̄ми социальнай прогрессту, аятмарит о̄ми илэл бидэ̄вэтын; эрэвэр ичэтчэнэ, государствал – членил Объединеннай Нациял Органицациянун бэлэгэ̄р һавалилды̄дэ̄вэр, упкатту аявривэн, илэ тэдевэн, ты̄нмувэн гэлэ̄вдерэ; эрэвэр ичэтчэнэ, упкат тэгэ̄л илэл тэдентын тылдеривэтэн эр ганава дярин со̄ һ эгды бисин. Генеральный Ассамблея эр упкатңи илэл Бугаду бидерӣтэн гундерэн о̄мачин дярин, экунтыки упкат государствал авадытыкин тэгэ̄л, о̄дяңа̄ ңитын, авадытыкин илэ, авадытыкин общества органин, эр Декларациява дявучадяна, элэдэдэ̄тын аяврит, упкат илэл, упкат тэгэ̄л прогрессивнай һава дяритын. Умукэ̄гӣ статьян Упкат илэл ты̄нмукирди, урэ̄лди мэ̄нңи са̄рича̄ди балдыдяра. Нуңартын дялитви, һалдяндыви биси, мэмэгӣлвэр аяралды̄дяна тэдет о̄мамачитын. Ге̄ статьян Илэтыкин упкачин тынмукитыт, тэдери бисимэчин, о̄н эр Декларацияду дукувча, гӯнмувча, эвунтыки-вэл, ңитки-вэл, эма дэрэн, һуңту итын, бэе-вэл, асӣ-вэл, турэ̄н-мэл, Бугатки ичэдэн, бай-вэл, дядаң-мэл, һэгдыкэ̄тчэрӣ-вэл – упкат тар илэл урэ̄т биси. Илэл урэ̄т-тэ упкат Бургадут, эмаду дуннэду-вэл бидерӣл, авады-вэл суверенитет бисиндун. Илӣ статьян Илэтыкин индэ̄ви, мэ̄нңи илэчэврэви тэдет бимэчин. Дыгӣ статьян Ңи-вэл болгичавдяна эден бидеми; болгичан, болгичан униекит-да̄ итымнадяран. Тунңӣ статьян Ңи-вэл кэсэгӣчивунду, са̄рича̄нинду эвки бидемэчин. Нюңӣ статьян Илэтыкин, иду-вэл нуңан биденэ, тэдет бидемэчин. Нады̄ статьян Упкат илэл иты дюлэдун урэ̄тчэрэ, умунтэгир дысучинди биси. Упкат илэл дысучинмэ, эр Декларация дукувнаду, дявучадяра, ңи-вэл супкумэчин эдан. Дяпкӣ статьян Илэтыкин һэгдыгу уңкилды̄мэткӣтылду тэдэт аюсмачин, о̄кин нуңанңи итылван сукчадяңа̄тын. Егӣ статьян Ңи-вэл дявамачин, турӣнмумачин, эрэ̄смэчин эсин о̄да. Дягӣ статьян Илэтыкин, о̄кин нуңанман сэлэ̄деңэ̄тын, тэдевэ гэлэ̄ктэлдеңэ̄н, нуңанңи о̄мачин тэдэмэт, тоңнот судту ичэвкэ̄нмэчин. Дян умукэ̄гӣ статьян Илэтыкин, эрӯ о̄мачинду сэлэ̄врэкин, эрӯн эвки гӯниврэ эрдэлэ̄н, о̄кин законит тэдевкэ̄ндеңэ̄н, тар-да дысучинма бӯдеңэ̄тын. Ңи-вэл эрӯ о̄на дярин эден сот сэлэ̄мэчин биси, тар илэвэ эси уңкилдырэ һ эгдытмэрит, суд дэсутчэңэн. Дян ге̄ статьян Ңи-вэл, илэ индун, нуңанңи дю̄ган бинидун эвки камнӣка̄тчэрэ, дю̄лан, дукумачиндун, итыдун эвки ӣрэ, таңна. Тар эрӯдук илэтыкин дысумачин. Дян илӣ статьян Илэтыкин авадытыкин государстваду бимчэ̄, гиркумчэ̄. Илэтыкин авадытыкин государстводук сурумчэ̄, тартыки эмэмчэ̄-дэ̄. Дян дыгӣ статьян Илэтыкин эрӯ асактандук мэ̄нду дю̄ви бакамачин ге̄л дуннэлду, таду-да бимчэ̄. Эр илэ тэден эвки о̄мачин биси, о̄кин илэ тэдет эрӯе о̄ран. Илэ тэдет-та эруе о̄ ран, эма Объединеннай Нациял Организацияңитын принципил гуннэвэтын. Дян тунңӣ статьян Илэтыкин гражданствоват тэдет бимчэ̄. Ңи-вэл мэ̄нңи гражданствови эсин а̄чин о̄ми, һуңтуңми-гу. Дян нюңӣ статьян Дян дяпкун анңанӣлва иста, тэдэт асӣчӣ, эдычӣ о̄мачир. Бэе асӣ̄чӣ, асӣ – эдычӣ, аяралдына мэ̄н мэ̄нми, о̄мачир. Дю̄ган – общество ячейкан, государство тарива дысучимачин. Дян нады̄ статьян Илэтыкин идэгэви, авдуви тэдет умукин-гу, һуңтулнун-гу мэнңӣмэдемэчин. Ңи-вэл илэдук идэгэен, авдуян тэдэт а̄чина эвки ты̄рэ. Дян дяпкӣ статьян Илэтыкин дялдана, һалдяна, бугатки мургунэ тэдет бивки; тар тэденди илэ һ уңту бугатки мургунэ дюгэлдывдеңэ̄; мэ̄нэкэ̄н-гу, гелнун-гу илэлнун, делӯмнэкэ̄ н-ңу, тоңнот-ку бугатки мургумчэ̄н. Дян егӣ статьян Илэтыкин тэдэт мэ̄нңи дялдатчэриви, гӯннэтынми бивки; тар тэден илэду бӯ дерэн гэлэ̄ктэдеми, гадями, са̄вкандями улгуври, дялдалви авадытыкирди о̄наяди ӣду-вэл биденэ. Дюр дя̄рӣ статьян Илэтакин эси кусимудерилдула сугланилдула, умунупкитылдула тэдет гиркумачин. Ңи-вэл авады-вал умунупкиттула эңэсит эвки ӣвувра. Дюр дяр умукэ̄гӣ статьян Илтыкин нуңнӣтчэдэ̄ви мэ̄нңи дуннэтви тэдет о̄мачин, мэ̄нэкэ̄н-ңу, синмавчагу илэл бэлэгэ̄дин. Илэтыкин мэ̄нңи Дуннэдуви государственнай службатки урэ̄т ӣвун бимчэ̄. Тэгэ̄ о̄мудярӣван – правительства эңэсӣн; тар о̄мудярӣн тэдемэмэлду сӣ нманду бакамачин; упкатңи, урэ̄тңи-да сӣнмакӣтту тэден о̄мачин тар синманду. Дюр дяр ге̄ статьян Илэтыкин, о̄н общества илэн, социальнай обеспечениевэ гамча̄, тарит илэ са̄рича̄ нин экономическайду, социальнайду, культурнайду-да һанилду гэлэ̄вдяри бимчэ̄. Международнай сотрудничество бэлэгэдин, государствотыкин дёкиндядин. Дюр дяр илӣ статьян Илэтыкин һавави тэдэт гамча̄, һава тэдемэвэ сӣнманман, тоңно, аямама итыл һава дярин, һавая а̄чиндук дысучинма бимчэ̄. Илэтыкин урэ̄т һава дярин, урэ̄т һава таманин дярин тэдэт гамча̄. Һавамнӣтыкин тоңноё, һэгдые, аямая тамана тэдет гамча̄, тарит нуңанңи дюганин аяма бини о̄мачин, һа̄вувдерилди ге̄лди тамавурди-да. Илтыкин һавады умунупинми итывдяңамачин, мэ̄нэкэ̄н-дэ̄ таргачирдула умунипиндула мэ̄нңи дӣвэ̄ри дысучин дярин ӣвмачин. Дюр дяр дыгӣ статьян Илэтыкин дэрумкичэ̄нма тэдет бимчэ̄, иргэчивэ камничивунма һавады тырганӣ я-да, тамавдяри дэрумкичэ̄нмэ-дэ̄. Дюр дяр тунңӣ статьян Илэтыкин таргачина биния: дебгэ̄е, тэтые, дю̄я, аитъя, һуңтуе-дэ̄ аяя тэдет бимчэ̄, экудыл илэду, нуңанңи дю̄ганду-да̄ гэлэ̄вдери. Окин илэ һавая а̄чин о̄дян, энӯлдян, асӣя-гу, эды̄я-гу сокордён, сагдандян, һуңту эрӯ-гу о̄дян, тэ̄ли илэ тэдет дысутчэмэчин. Энин бинэ, куңака̄н бинэ тэдет бэлэнэ гэлэ̄дерэ. Упкат куңака̄р, амӣчӣ бинэл, амӣна а̄чир бинэл, социальнай дысучина бимчэл. Дюр дяр нюңӣ статьян Илэтыкин татыга̄на тэдет гамча. Татыга̄н тамана а̄чин бимчэ̄ – нонопты, дулугу. Нонопты татыга̄н упкатту о̄̄ңат. Техническайды, профессиональнайды тамага̄н упкатту иеэлду ӣвун бимчэ̄, һэгдытку татыга̄н-да савка илэлду. Илэду татыган һэгдые, са̄рича̄нэ будерэн; тылинэ, маңӣчана, аяралдына-да̄ авадытыкир тэгэ̄л сигдылэ̄дутын. Татыган Объединеннаил Нация Организациядутын аяралдыл дярин тэдет бэлэгэ̄мэчин. Амтыл мэ̄нңи һутэлду татыганматын синмами тэдет бэлэмэчир. Дюр дяр нады̄ статьян Илэтыкин культурнай биниду бисимэчин, искусствово аявдяна, научнай прогрессту участвойдяна, таридук аяя гадяна. Илэтыкин мэ̄нңи научнай-гу, литературнай-гу, художественнай-гу һавави тэдет дысумачин. Дюр дяр дяпкӣ статьян Илэтыкин социальнай, международнай-да итылва тэдет бимчэ̄, туги о̄дяна илэ тэден, ты̄нмукитын эр Декларация дукувнал о̄мачир. Дюр дяр егӣ статьян Илтыкин о̄мачинди общество дярин бисин, эмаду нуңан аямамат һэгдындерэн. Илэ тэден, ты̄нмукитын тэ̄ли, камнӣчивдяңа о̄кин һуңту илэл тэдетын, ты̄ нмукитын, итыду дукувнал, болгитчамэчин. Эр илэ тэден, ты̄нмукитын о̄мачир Объединеннай Нациял Организациятын эдеңэ̄тын һускӣ гӯндеми. Илан дяри статьян Экун-мал эр Декларацияду эвки эсин тэдет таңивра, дялданэ – он эмаду-вал государстводу, умукэн-ну илэду һавалми-гу, оми-гу таргачир омачилва, эмал илэл тэделвэтын, тынмукилвэтын ачинңими, эр Декларация дукувналватын.	evn	Evenki	evn	Cyrl	evn
Edeklarasau ya molumwenku ya Edireito sa Mutthu Etthariheliwe Kulaleiya n’Assembleya Geral Nlamulo 217A (III) ya 20 ya Dezembro ya 1948. WOPAJERANI Okhala wira osaamiha n’edignidade ya kunla pinatamu n’editeito sawe soolikana ni sakhwawe eri variyari wa eliberdade, wa esaria ni murettele mulumwenkuni; Okhala wira ohisuwela n’ohisamiha edireito sa mutthu sinniiriha itthu sonanara n’ekiiso ya olumwenku onkhala awe pinatamu moota ontthuna awe, ehihasiwaka ni mutthu mukhwawe walaa ni osikhini, pihimmwe okhala etthu yulupale enlompwawe mutthu; Okhala wi itthu yulupale okhaviherya edireito sa mutthu variyari v’regime ya edireito, ohitthyawele ekhotto wi akhume opuro onihosiwawe; Okhala wi v’alupale okhaviherya makhalelo amurettele ni ilapo sikina; Okhala wi Mupapheloni Ipovo sa Nações Unidas Sihimmwe wiwelela edireito sa mutthu, edignidade ni evalor ya pinatamu. Epaphelo yela en’himya edireito sikhaleke soolikala alopwana n’athiyana ni alipiheraka okhavihera makhalelo oorera, variyari v’eliberdade s’elapo soothene; Okhala wi ilapo soothene sikhanle membro sa Nações Unidas sohiwanana olalea, sikhaviheranaka ni Nações Unidas, ottitthimiha vinjene sa edireito ya mutthu n’eliberdade sawe; Okhala wi moota onsuwelehu edireito n’eliberdade iya etthu yuplupale wira naakhule saana epaphelo yasinanrehu; Assembleia Geral Assembleia Geral enalalea ephaphelo ela sa edireto ya mutthu, wi t’etthu yorera ottharerela wakunla elapo, n’atthu othene akhalanne varohoni itthu ya sihiimwe mpapheloni mu, asomihe ni apheele winnuwiha mattitthimihelo sa edireito ni eliberdade iya, ni alalee okhuma mulaponiwaya, mpaka ilapo sokhopela, wi sisuweliye ni sittharereliye wakunla elapo. ARTIKU 1 Atthu othene aniyaria oolikana ni owilamula moota ontthunaya okhala, variyari v’edignidade ni edireito. Akhalanne esaria ni otthokelela, ahaana akhalasaka othene saya vamurettele. ARTIKU 2 Atthu othene poti othyawelela edireito n’eliberdade silempwe mupapheloni mu ahithanliaka yakhala wira atthu ooripa walaa oottela, nnakhala muthiyana walaa mulopwana, opuro onkhala’we, oninlompa’we muluku, epoliitika entthara’we, muthajiri walaa musikhini. Nenna vaa, khavo onrowa othanliwa mwaha wa epoliitika entthara’we, elapo awe, walaa nttetthe oyariwa’we, okhalana ni wihikhalana elapo yupum’we omantariwa n’atthu ookhopela. ARTIKU 3 Wakunla pinatamu ohaana edireito ya ekumi, eliberdade ni wakiha erutthu awe. ARTIKU 4 Khavo onrowa okhalihiwa epottha, makhalelo ya epottha, ni moota owakaliha epottha atthu enakhottihiya. ARTIKU 5 Khavo onrowa ohoosiwa, nnakhala okhalihiwa moota wonanara. ARTIKU 6 Wakunla mutthu ohaana edireito yosaamihia makhalelo awe wakunla opuro onkhala’we. ARTIKU 7 Atthu othene t’olikana variyari va elei, n’atthu othene attitthimihiweke n’elei. Atthu othene ahaana akhaviheriwaka, mwaha wale ahin’tthuna ottitthimiha edeklarasau ila. ARTIKU 8 Wakunla mutthu ohaana edireito yotthyawelela elei ya elapo enkhalawe wi akihiwe yakhala wira edireito sawe silempwe mwa elei yelapo awe kisettin’he saana. ARTIKU 9 Khavo onrowa otthukiwa ni womoliwa mulaponimwawe, yihiwen’he saana etthu etthenka’we. ARTIKU 10 Wakunla mutthu ohaana edireito ntoko atthu akina, wi etthu etthenka’we enalamuliwa mwa otribunal, moota ansuwelaya atthu othene, van’himwaya edever ni edireito sawe, ni mulattu otthukeliwawe. ARTIKU 11 Wakunla mutthu onihim’mwa wi oottheka, onkhalihiya wira khivo yin’ryawe mpaka anamulamula mulattu woneshesha etthu yin’ryawe, ehilialaka okarantiri eproseso ya edefesa sawe. Khavo onrowa otthukeliwa etthu ehikhalale mulattu mwa elapo enkhala’we nnakhala ilapo sa okhopela. Nenna va, khavo onrowa winnuwiheriwa epena’we khuvikana ele yahimmwa okathi otthenk’awe. ARTIKU 12 Khavo onrowa ovehiwa okomantheene owan’nhawe, n’amusi awe, otthukuliwa iwarakha sawe, nnakhala wihisamihiya moota onkhala’we. Elei yohaana omwakiha mutthu onrowa ovehiwa moota yola. ARTIKU 13 Wakunla mutthu ohaana edireito yothanla opuro onphela’we okhala, n’hina mwa Estado eri awe. Wakunla mutthu ohaana edireito yothama elapo eri awe, poti okhala elapo awe, ni edireito yotthikela mulaponi mwawe. ARTIKU 14 Wakunla mutthu onoomoliwa n’autoridade ohaana edireito yoveka ni okhala ilapo sa okhopela. Edireito ela kahi ya’tthu yinre etthu yonanara variyari v’elei yelapo enkhalaya, nnakhala mwamakhalelo a Nações Unidas. ARTIKU 15 Wakunla mutthu ohaana edireito yokhalana enacionalidade. Khavo mutthu onrowa okhottihiwa enacionalidade awe ehinre etthu yonanara, nnakhala oveka enacionalidade ekina. ARTIKU 16 Mulopwana ni muthiyana yennuwakaru ahaana edireto yothelana, akhale ottela ni nooriipa, mutthu a mulaponi ni a elapo yokhopela, walaa akhalee s’egreja soovirikana. Okhuma okatthi onthelanaya, mpaka vammwalanaya, edireito saya ti soolikana. Atthu anthelana, ooweeli ahaana atthunaka wi athelane. Etthoko t’etthu yulupale mulaponi, nenna vaa, yohaana edireito y’eproteção ni okhaviheriwa n’Estado. ARTIKU 17 Wakunla mutthu mekhawe, walaa n’akhwawe ohaana edireito yokhalana etthu awe. Khavo onrowa okhottihiwa etthu yawawe. ARTIKU 18 Wakunla mutthu ohaana edireito yotthokelela etthu entthuna awe, ya makhalelo ni moota oninlopawe muluku. Edireito ela en’himya wira mutthu ula poti ohiya egreja eri awe khukela entthuna awe, nnakhala moota ontthokekelawe, mekhawe walaa onari n’akhwawe, asomihaka walaa amulonpaka muluku. ARTIKU 19 Wakunla mutthu ohaana edireito y’ohimya enimmwa m’muru mwawe, ehopipihiwaka ekiiso sa itthu sin’himyawe, ni opheela wakhela ni olalea nuulumo nawe, mulaponimwawe ni ilapo sokhopela. ARTIKU 20 Wakunla mutthu ohaana edireito yothukumana vamurettele n’atthu akhwawe . Khavo onkelihiya va muthukumano ehitthunale mwanene. ARTIKU 21 Wakunla mutthu ohaana edireito yon’holela nakoso okhanle a publico yelapo awe, waala onthanla mutthu onrowa omuholela onpheela wi athanliwe. Wakunla mutthu ohaana edireito, ni moota wolikana n’atthu akina, itthu siniria s’atthu othene a mulaponi mwawe. Evontade ya epovo t’enilamula moota oniholela elapo atthu athanliwe. Yaala aniholela, athanliweke va mpantta wamuthanlo, onrowa atthu othene arina edireito yothanla, khiyathanla moota ontthunaya yihoniheraka mutthu oninthanlaya. ARTIKU 22 Wakunla mutthu okhala wi membro a esociedade, ohaana edireito yokhaviheriwa n’estado, n’oveka edireito sawe silempwe muleini siniholela elapo awe ni elapo sokhopela, nenna va, itthu iya siveka awe sikhaleke simphwanhanea mulaponi mwawe. ARTIKU 23 Wakunla mutthu ohaana edireito yophwanha muteko, n’othanla muteko ola moota wolikana n’akhwawe, ni okhaviheriwa ahikhalane muteko. Atthu othene ahaana edireito yowakhela moota onakhela akhwaya anivarana aya muteko mmosa. Onivara muteko ohaana edireito yowakhela saana, wi akhale n’amusi awe variyari v’edignidade ya mutthu, n’okhaviheriwa ahikhale saana. Wakunla mutthu ohaana edireito yothukumana n’akhwawe khiyapaka esindicato, ni wilepiha mwa mathukumano akina wira alipihere edireito sawe. ARTIKU 24 Wakunla mutthu ohaana edireito yomumula, n’okathi wamuteko ohivirikanihe elei, ni edireito yokhalana ifeeria soolinva. ARTIKU 25 Wakunla mutthu ohaana edireito sa itthu wi akhale saana n’amusi awe ( ekuwo, yoja, enupa,…) ni ekumi, okhaviheriya ahikhalane muteko, awereyaka, apahun’we, onakhweliye an’yawe walaa amwara awe, onoluvanle ni sinamwirenle itthu sothakhala. Muthiyana orupanle nuule oyanre naanano ohaana edireito yokhaviheriwa saana. Ana othene ayariwe variyari va mulopwana ni muthiyana ahithelanne arina edireito solikana ni sa anamwane akina. ARTIKU 26 Wakunla mutthu ohaana edireito yosoma. Osoma ohaana okhalaka wihinlivia mpaka omaliha myakha sopajera onisuthiya olepa n’osoma. Myakha sopajera iya atthu othene ahaana yilepihaka nnakhala vahasivelaka. Sihaana sipankaka esikola sinjene sinakumiha mateekniko. Esikola yulupale yesomi, ehaana otthukuliwa wi atthu othene akeleke moota wolikana, ale othene aniweryasa. Esikola ekhale opuro oninnuwiha muru ni murima wa mutthu, eninnuwiha edireito n’eliberdade sa mutthu. Esikola ela ehaana yinnuwihaka moota onimoona’hu pinatamu m’khwahu variyari vamurettele n’atthu othene, niphelaka wi ninnuwihe miteko sa Nações Unidas. Asipapa ahaana edireito yopajera othanla moota ontthuna’ya onsomiha mwanaya. ARTIKU 27 Wakunla mutthu ohaana edireito yotthuna okela mwaneene mmitekoni sinvariya mmwannhawe, ni wakhela itthu sinkhumelela mmitekoni sinvara’we. Atthu othene ahaana edireito yoprotejeria itthu sothene sinvaraya s’osuela waya wa osomi. ARTIKU 28 Wakunla mutthu ohaana edireito yokhavihera, wi edireito n’eliberdade silempwe muwarakhani mu sihikelihiwe iphiro sonanara. ARTIKU 29 Pinatamu ohaana idevere mulaponi mwawe, sinrowa omwinnuwiha ni moota anaweha’we atthu akhwawe. Ottharihela idireito n’eliberdade silempwe mu, khavo onrowa ovariwa wi alalee edireito ni eliberdade s’atthu akina, wi esariya ni makhalelo a murettele yonaneye mulaponi variyari v’edomocracia. Edireito n’eliberdade iya sihiraneye sivirikanihaka elei sin’holela makhalelo a Nações Unidas. ARTIKU 30 Khanivo nlamulo na edeklarasau ila ninrowa otthariheleliwa, n’estado, mathukumano a’tthu, walaa mutthu, epankaka etthu enrowa ovirikaniha idireito ni eliberdade silempwe mu.	vmw	Makhuwa	vmw	Latn	vmw
POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA Trzecia Sesja Ogólnego Zgromadzenia ONZ, obradująca w Paryżu, uchwaliła 10 grudnia 1948 roku jednomyślnie Powszechną Deklarację Praw Człowieka. Dokument ten stanowi niewątpliwie jedno z największych i najtrwalszych osiągnięć ONZ. Przetłumaczona na większość języków świata Powszechna Deklaracja Praw Człowieka zbiera oraz porządkuje osiągnięcia i postulaty człowieka, który od wielu setek lat toczy nie skończoną jeszcze walkę o swoją wolność i swoją godność. Preambuła ZWAŻYWSZY, że uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju świata, ZWAŻYWSZY, że nieposzanowanie i nieprzestrzeganie praw człowieka doprowadziło do aktów barbarzyństwa, które wstrząsnęły sumieniem ludzkości, i że ogłoszono uroczyście jako najwznioślejszy cel ludzkości dążenie do zbudowania takiego świata, w którym ludzie korzystać będą z wolności słowa i przekonań oraz z wolności od strachu i nędzy, ZWAŻYWSZY, że konieczne jest zawarowanie praw człowieka przepisami prawa, aby nie musiał - doprowadzony do ostateczności - uciekać się do buntu przeciw tyranii i uciskowi, ZWAŻYWSZY, że konieczne jest popieranie rozwoju przyjaznych stosunków między narodami, ZWAŻYWSZY, że Narody Zjednoczone przywróciły swą wiarę w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość jednostki oraz w równouprawnienie mężczyzn i kobiet, oraz wyraziły swe zdecydowanie popierania postępu społecznego i poprawy warunków życia w większej wolności, ZWAŻYWSZY, że Państwa Członkowskie podjęły się we współpracy z Organizacją Narodów Zjednoczonych zapewnić powszechne poszanowanie i przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności, ZWAŻYWSZY, że jednakowe rozumienie tych praw i wolności ma olbrzymie znaczenie dla ich pełnej realizacji, PRZETO ZGROMADZENIE OGÓLNE Ogłasza Uroczyście niniejszą Powszechną Deklarację Praw Człowieka jako wspólny najwyższy cel wszystkich ludów i wszystkich narodów, aby wszyscy ludzie i wszystkie organy społeczeństwa - mając stale w pamięci niniejszą Deklarację - dążyły w drodze nauczania i wychowywania do rozwijania poszanowania tych praw i wolności i aby zapewniły za pomocą postępowych środków o zasięgu krajowym i międzynarodowym powszechne i skuteczne uznanie i stosowanie tej Deklaracji zarówno wśród narodów Państw Członkowskich, jak i wśród narodów zamieszkujących obszary podległe ich władzy. Artykuł 1 Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa. Artykuł 2 Każdy człowiek posiada wszystkie prawa i wolności zawarte w niniejszej Deklaracji bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, koloru, płci, języka, wyznania, poglądów politycznych i innych, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu. Nie wolno ponadto czynić żadnej różnicy w zależności od sytuacji politycznej, prawnej lub międzynarodowej kraju lub obszaru, do którego dana osoba przynależy, bez względu na to, czy dany kraj lub obszar jest niepodległy, czy też podlega systemowi powiernictwa, nie rządzi się samodzielnie lub jest w jakikolwiek sposób ograniczony w swej niepodległości. Artykuł 3 Każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swej osoby. Artykuł 4 Nie wolno nikogo czynić niewolnikiem ani nakładać na nikogo służebności; niewolnictwo i handel niewolnikami są zakazane we wszystkich swych postaciach. Artykuł 5 Nie wolno nikogo torturować ani karać lub traktować w sposób okrutny, nieludzki lub poniżający. Artykuł 6 Każdy człowiek ma prawo do uznawania wszędzie jego osobowości prawnej. Artykuł 7 Wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo, bez jakiejkolwiek różnicy, do jednakowej ochrony prawnej. Wszyscy mają prawo do jednakowej ochrony przed jakąkolwiek dyskryminacją, będącą pogwałceniem niniejszej Deklaracji, i przed jakimkolwiek narażeniem na taką dyskryminację. Artykuł 8 Każdy człowiek ma prawo do skutecznego odwoływania się do kompetentnych sądów krajowych przeciw czynom stanowiącym pogwałcenie podstawowych praw przyznanych mu przez konstytucję lub przez prawo. Artykuł 9 Nikogo nie wolno samowolnie aresztować, zatrzymać lub wygnać z kraju. Artykuł 10 Każdy człowiek ma na warunkach całkowitej równości prawo, aby przy rozstrzyganiu o jego prawach i zobowiązaniach lub o zasadności wysuwanego przeciw niemu oskarżenia o popełnienie przestępstwa być słuchanym sprawiedliwie i publicznie przez niezależny i bezstronny sąd. Artykuł 11 Każdy człowiek oskarżony o popełnienie przestępstwa ma prawo, aby uznawano go za niewinnego dopóty, dopóki nie udowodni mu się winy zgodnie z prawem podczas publicznego procesu, w którym zapewniono mu wszystkie konieczne środki obrony. Nikt nie może być skazany za przestępstwo z powodu działania lub zaniechania nie stanowiącego w chwili jego dokonania przestępstwa według prawa krajowego lub międzynarodowego. Nie wolno także wymierzać kary wyższej niż ta, która była przewidziana w chwili popełnienia przestępstwa. Artykuł 12 Nie wolno ingerować samowolnie w czyjekolwiek życie prywatne, rodzinne, domowe, ani w jego korespondencję, ani też uwłaczać jego honorowi lub dobremu imieniu. Każdy człowiek ma prawo do ochrony prawnej przeciwko takiej ingerencji lub uwłaczaniu. Artykuł 13 Każdy człowiek ma prawo swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach każdego Państwa. Każdy człowiek ma prawo opuścić jakikolwiek kraj, włączając w to swój własny, i powrócić do swego kraju. Artykuł 14 Każdy człowiek ma prawo ubiegać się o azyl i korzystać z niego w innym kraju w razie prześladowania. Nie można powoływać się na to prawo w przypadku ścigania wszczętego rzeczywiście z powodu popełnienia przestępstwa pospolitego lub czynu sprzecznego z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych. Artykuł 15 Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa. Nie wolno nikogo pozbawiać samowolnie obywatelstwa ani nikomu odmawiać prawa do zmiany obywatelstwa. Artykuł 16 Mężczyźni i kobiety bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, narodowości lub wyznania mają prawo po osiągnięciu pełnoletności do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny. Mają oni równe prawa w odniesieniu do zawierania małżeństwa, podczas jego trwania i po jego ustaniu. Małżeństwo może być zawarte jedynie za swobodnie wyrażoną pełną zgodą przyszłych małżonków. Rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i Państwa. Artykuł 17 Każdy człowiek, zarówno sam jak i wespół z innymi, ma prawo do posiadania własności. Nie wolno nikogo samowolnie pozbawiać jego własności. Artykuł 18 Każdy człowiek ma prawo wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje swobodę zmiany wyznania lub wiary oraz swobodę głoszenia swego wyznania lub wiary bądź indywidualnie, bądź wespół z innymi ludźmi, publicznie i prywatnie, poprzez nauczanie, praktykowanie, uprawianie kultu i przestrzeganie obyczajów. Artykuł 19 Każdy człowiek ma prawo wolności opinii i wyrażania jej; prawo to obejmuje swobodę posiadania niezależnej opinii, poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i poglądów wszelkimi środkami, bez względu na granice. Artykuł 20 Każdy człowiek ma prawo spokojnego zgromadzania i stowarzyszania się. Nikogo nie można zmuszać do należenia do jakiegoś stowarzyszenia. Artykuł 21 Każdy człowiek ma prawo do uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bezpośrednio lub poprzez swobodnie wybranych przedstawicieli. Każdy człowiek ma prawo równego dostępu do służby publicznej w swym kraju. Wola ludu jest podstawą władzy rządu; wola ta wyraża się w przeprowadzanych okresowo rzetelnych wyborach, opartych na zasadzie powszechności, równości i tajności, lub na innej równorzędnej procedurze, zapewniającej wolność wyborów. Artykuł 22 Każdy człowiek ma jako członek społeczeństwa prawo do ubezpieczeń społecznych; ma również prawo do urzeczywistniania - poprzez wysiłek narodowy i współpracę międzynarodową oraz zgodnie z organizacją i zasobami każdego Państwa - swych praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, niezbędnych dla jego godności i swobodnego rozwoju jego osobowości. Artykuł 23 Każdy człowiek ma prawo do pracy, do swobodnego wyboru pracy, do odpowiednich i zadowalających warunków pracy oraz do ochrony przed bezrobociem. Każdy człowiek, bez względu na jakiekolwiek różnice, ma prawo do równej płacy za równą pracę. Każdy pracujący ma prawo do odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jemu i jego rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej i uzupełnianego w razie potrzeby innymi środkami pomocy społecznej. Każdy człowiek ma prawo do tworzenia związków zawodowych i do przystępowania do związków zawodowych dla ochrony swych interesów. Artykuł 24 Każdy człowiek ma prawo do urlopu i wypoczynku, włączając w to rozsądne ograniczenie godzin pracy i okresowe płatne urlopy. Artykuł 25 Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne, oraz prawo do ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w inny sposób od niego niezależny. Matka i dziecko mają prawo do specjalnej opieki i pomocy. Wszystkie dzieci, zarówno małżeńskie jak i pozamałżeńskie, korzystają z jednakowej ochrony społecznej. Artykuł 26 Każdy człowiek ma prawo do nauki. Nauka jest bezpłatna, przynajmniej na stopniu podstawowym. Nauka podstawowa jest obowiązkowa. Oświata techniczna i zawodowa jest powszechnie dostępna, a studia wyższe są dostępne dla wszystkich na zasadzie równości w zależności od zalet osobistych. Celem nauczania jest pełny rozwój osobowości ludzkiej i ugruntowanie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. Krzewi ono zrozumienie, tolerancję i przyjaźń między wszystkimi narodami, grupami rasowymi lub religijnymi; popiera działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych zmierzającą do utrzymania pokoju. Rodzice mają prawo pierwszeństwa w wyborze nauczania, które ma być dane ich dzieciom. Artykuł 27 Każdy człowiek ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw. Każdy człowiek ma prawo do ochrony moralnych i materialnych korzyści wynikających z jakiejkolwiek jego działalności naukowej, literackiej lub artystycznej. Artykuł 28 Każdy człowiek ma prawo do takiego porządku społecznego i międzynarodowego, w którym prawa i wolności zawarte w niniejszej Deklaracji byłyby w pełni realizowane. Artykuł 29 Każdy człowiek ma obowiązki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój jego osobowości. W korzystaniu ze swych praw i wolności każdy człowiek podlega jedynie takim ograniczeniom, które są ustalone przez prawo wyłącznie w celu zapewnienia odpowiedniego uznania i poszanowania praw i wolności innych i w celu uczynienia zadość słusznym wymogom moralności, porządku publicznego i powszechnego dobrobytu demokratycznego społeczeństwa. Z niniejszych praw i wolności nie wolno w żadnym przypadku korzystać w sposób sprzeczny z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych. Artykuł 30 Żadnego z postanowień niniejszej Deklaracji nie można rozumieć jako udzielającego jakiemukolwiek Państwu, grupie lub osobie jakiegokolwiek prawa do podejmowania działalności lub wydawania aktów zmierzających do obalenia któregokolwiek z praw i wolności zawartych w niniejszej Deklaracji.	pol	Polish	pol	Latn	pl
TOKSAVE LONG OL RAITS BILONG OL MANMERI LONG OLGETA HAP BILONG DISPELA GIRAUN AS BILONG TOKTOK Long luksave olsem olgeta manmeri mas igat respek, na olgeta manmeri long dispela graun igat wankain raits long bihainim laik bilong ol, long gat lo na oda na gat gutpela sindaun. Long ol hap nambaut taim manmeri i no luksave long raits bilong ol narapela manmeri, dispela tingting we ol manmeri mas gat fridom long toktok, gat fridom blong igat bilip, fridom long noken poret na fridom long laikim ol kainkain samting. Dispela em i bikpela samting bilong olgeta manmeri. Long wanem em i gutpela stret, sapos man i no inap hariapim narapela long halivim em, olsem laspela samting, long i go egensim man o meri igat olgeta pawa insait long kantri na husat i save lukautim ol pipol bilong em long nogut pasin tasol, na dispela raits blong ol manmeri em lo bai lukautim na banisim. Long wanem, em i gutpela stret long strongim pasin bilong kamapim gutpela sindaun namel long ol kantri. Long tingting bilong ol manmeri we i memba bilong Yunaited Nesens insait long Jata, strongim gen bilop bilong ol long raits bilong manmeri, long soim respek, na long soim olsem wanwan man na wanwan merigat raits, na bai ol i strong long kamapim gutpela sindaun long ples bilong ol, na kamapim gutpela laip long laik bilong ol wanwan yet. We wanwan memba kantri bin tok long kamapim, wantaim Yunaited Nesens, pasin bilong respektim na lukautim raits na fridom bilong manmeri. Long dispela, olgeta manmeri mas save long raits na fridoms em i wanpela bikpela samting tru bilong wanwan manmeri. Nau, Olsem na Jenerol Assembli Tokaut long dispela toksave long raits bilong manmeri long olgeta hap bilong dispela giraun. Long kamapim wanpela wei bilong olgeta manmeri na olgeta kantri, na olgeta wanwan manmeri, na olgeta samting I save mekim kamap komuniti, tingim dispela toksave, ol I mas skulim ol man meri bilong strongim, insait long wanwan kantri na tu long ol narapela kantri. Atikel 1 Yumi olgeta mama karim umi long stap fri na wankain long wei yumi lukim i gutpela na strepela tru. Uumi olgeta igat ting ting bilong wanem samting I rait na rong na mipela olgeta I mas mekim gutpela pasin long ol narapela long tingting bilong brata susa. Atikel 2 Yumi manmeri igat olgeta raits na fridom i stap long dispela toksave, na noken skelim ol kainkain ol nammeri long ol samting olsem, kala bilong skin, em man o meri, tokples, lotu, politik, o ol narapela tingting, kantri o wanem hap yu kam long en, ol samting yu i gat, taim ol manmeri bon, o ol narapela samting. Moa yet, noken mekim narapela samting long ol manmeri long as bilong wok politiks, wok jastis, o wok namel long ol kantri ilong dispela giraun o hap ol manmeri i kam long en, sapos em i free o narapela kantri i lukautim, i nogat gavman bilong ol yet o i aninit yet long pawa bilong king na kwin. Atikel 3 Yumi olgeta igat rait long stap laip, fri na sef. Atikel 4 Nogat manmeri mas stap na wok olsem slev. Yumi olgeta i mas stopim wok slev na wok bilong salim ol manmeri olsem slev. Atikel 5 Nogat wanpela manmeri igat rait long givim pen nating long narapela na bagarapim nem, kros, pasin nogut o nogut wei bilong panisim manmeri. Atikel 6 Olgeta manmeri long olgeta hap igat rait long luksave blong lo. Atikel 7 Maski yu wanem kain man o meri, yumi olgeta igat wankain raits tasol long lo. Sapos lo ino luksave long yumi wankain, yumi gat rait long tokaut long lo. Atikel 8 Olgeta manmeri igat rait long kot, long sanap long kot na kisim kompensesen sapos narapela manmeri o gavman i no bihainim Mama Lo bilong kantri bilong yumi. Atikel 9 Nogat wanpela man o meri o polis igat pawa long holim yu nating o rausim yu long haus bilong yu o long rot na kalabusim yu long rumgat o rausim yu go stap long narapela ples o kantri. Atikel 10 Ol manmeri igat rait long sanap na harim kot long ples klia, na husat i harim kot i mas stap fri long ol kainkain tingting long wokim gutpela tingting. Atikel 11 Olgeta wanwan manmeri we i sanap long kot, ol igat rait long tok ol i no bin rong, inap kot i ken soim rong bilong ol, na ol igat rait long behim tok bilong kot. Na tu, lo i noken putim nupela lo na kalbusim gen. Atikel 12 Nogat wanpela man o meri igat rait long go insait long haus bilong narapela man o meri, o nogat rait long lukim pas bilong narapela man o meri, o holim o lukim samting bilong narapela man o meri. Na tu i nogat man o meri igat rait long bagarapim nem bilong narapela man o meri o daunim nem bilong em. Na lo mas stap long banisim dispela kain ol hevi o pasin olsem. Atikel 13 Yumi gat rait long wokabout na raun insait long kantri bilong yumi. Na tu yumi gat rait long go/kam long kantri bilong yumi na go/kam long narapela kantri. Atikel 14 Olgeta manmeri igat rait long painim amamas long narapela kantri taim kantri bilong ol yet i laik patim, o bagarapim, o poretim, o kilim, o kalabusim ol nating.. Dispela rait ol no inap yusim sapos kantri bilong yu yet laik kotim na kalabusim yu sappos yu brukim la long kantri na as i no bilong politik o I no bihainim lo or paisin bilong Yunaited Nesens. Atikel 15 Taim mama karim yumi, yumi olgeta igat rait long gat asples o kantri bilong yumi. Ino gat wanpela man o meri igat rait long rausim asples o kantri blong yumi. Na yumi olgeta igat rait long senisim asples o kantri bilong yumi. Atikel 16 Ol Manmeri i bikpela pinis igat rait long marit, maski blek o wait, wanem lotu o wanem lotu o wamem kantri yu kam long em. Tupela mas marit long laik bilong tupela yet, nogat narapela man o meri inap hariapim ol long marit. Femili emi bikpela samting tru na komumiti wamtaim gavaman mas banisim na lukautim ol. Atikel 17 Yumi olgeta igat rait long baim ol samting bilong yumi olsem, haus, graun. I no gat wanpela man or meri igat rait long rausim nating haus o samting bilong yu. Atikel 18 Yumi olgeta igat raits long tingting long ol kainkain samting, lotu na bilip tu. Na yumi igat rait long senisim ol dispela tingting tu, na yumi igat rait long stap olsem, olsem yu yet o wantaim narapela, na skelim tingting na bilip wantaim ol narapela. Atikel 19 Yumi olgeta igat rait long tingting na tokaut, na narapela man o meri nogat rait long stopim yu. Na tu, yumi gat rait long putim tingting long niuspepa, radio na tv. Atikel 20 Yumi olgeta igat rait long bung wantaim ol narapela. Narapela man o meri nogat rait long pulim na stopim yu long bung wantaim ol narapela manmeri. Atikel 21 Yumi olgeta gat rait long stap insait long gavman, sapos yu sanap long eleksen o yu makim narapela long sanap long sait bilong yu. Olgeta manmeri igat rait long kisim wankain pablik sevis olsem ol narapela manmeri insait long kantri blong ol. Yumi olgeta gat rait long makim husat man o meri yu laik makim. Atikel 22 Olgeta manmeri na pikinini i wanpela memba long sosaiti, igat rait long stap long gutpela laip na gutpela sindaun, igat rait long kisim halivim long kantri, na ol wanem kain halivim save kam long ol intanesenel lain tasol ol wanwan manmeri mas bihainim laik bilong ogenaisesen na riso bilong gavman. Atikel 23 Olgeta igat rait long wok na yumi olgeta igat rait long wok long wanem kain wok yumi laikim. Wokples mas i stap gutpela wei yumi no inap painim bagarap na yumi mas was gut long pasin nogat wok. Yumi olgeta, maski i kam long wanem hap, mas kisim wankain moni long wankain wok. Olgeta i wok igat rait long kisim pei na pei i mas inap long lukautim yu yet wantaim femili, sapos nogat yu gat rait long kisim moni long sampela narapela hap long karamapim dispela hap long karamapim dispela ol nids biong yu wantaim femeili. Yumi olgeta igat rait long kamapim na kamap memba long wanpela group husat sanag long raits bilong yumi ol wok manmeri – ol i save kilim ”tred union” Atikel 24 Yumi olgeta igat rait long malolo na wok sotpela taim tasol. Na tu, yumi igat rait long kisim pei long taim bilon maolo. Atikel 25 Yumi olgeta igat rait long stap gut na lukautim femili bilong yumi, long halivim olsem, kaikai, klos, haus na marasin. Sapos manmeri i no gat wok, em sik, kisim bagarap long sampela hap long bodi, lapun stret, na ol narapela samting i mekim sindaun i hat. Yum igat rait long askim gavman long halivim. Mama na pikinini ol i bikpela samting long laip bilong yumi olgeta. Ol igat rait long painim na kisim gutpela halivim na yumi mas lukautim ol gut. Maski pikinini igat papa o pikinini bilong rot. Ol pikinini igat wankain raits na olgeta gat rait long painim na kisim gutpela halivim. Atikel 26 Olgeta manmeri gat rait long edukesen. Olgeta pikinini mas go long kominiti skul, skul i bikpela samting na olgeta pikinini mas go long kominiti skul fri. Olgeta manmeri i mas igat wankain rait long go long narapela kain skul o teknikel skul. Skul mas stap long lainim mipela long gutpela pasin bilong gutpela sindaun wantaim ol narapela manmeri na pasin bilong helpim na laikim ol. Education i mas redim yumi long strongim rispek long ol human rights na fridom. Education i mas promotim save na wok bung wantaim ol narapela kantri. Yumi noken wari olsem pasin bilong ol o lotu bilong ol i narapela long yumi. Yumi i mas skruim wok bilong Yunaited Nesens long kamapim na larim peace. Olgeta papa mama igat rait long painim wanem kain skul i gutpela long pikinini bilong ol. Atikel 27 Yumi olgeta gat rait long bihainim gutpela tumbuna pasin bilong yumi waintaim ol nupela pasin olsem, caving, potri, penting, tumbuna singsing na stori. Yumi gat rait long serim o usim gutpela samting i kam long ol save manmeri ol kolim scientist husat mekim nupela kainkain save. Tu yumi yet mas kisim samting long wok yu mekim kamap, narapela noken kisim nem o namba long wok bilong narapela man o long samting we em i mekim kamap. Atikel 28 Yumi olgeta igat rait long gavmen bilong mipela long kamapim dispela kain ol lo long kantri bilong yumi. Na olgeta kantri long wol i mas igat gutpela sindaun na wok bung wantaim. Atikel 29 Yumi olgeta igat risponsibiliti o wok long wokim insait long komuniti long kamapim ol dispela ol raits. Ol raits i mas igat lo i stap long lukautim raits bilong ol narapela, raits bilong yu no inap daunim raits bilong narapela. No gat wanpela man o meri inap kamapim nupela lo insait long komuniti we lo i no binainim lo bilong Yunaited Nesens. Atikel 30 No at wanpela narapela man o meri o kantri inap long usim dispela human raits lo long kamapim birua long narapela o bagarapim ol raits na fridom bilong yu.	tpi	Tok Pisin	tpi	Latn	tpi
LILOVE LYA VILAMBO LYA WASA WA VAN Pachinjililo Lisiku lya 10 Disemba 1948, Lukumbi Lukulu lwa Umoja wa Vilambo lunihaula na kuhumya lilove lya vilambo lya wasa wa vanu. Lilove alino lihumile baada ya chilambo chohechohe kupanyana ding’ondo ding’ulu dimbili. Lukumbi anelwo lulembedile kila chilambo chihumye lilove alino livahwikile vanu vake kwa kulangudya, kusomesa, kusomela, kuhaula n’disule na n’disehemu dinji kuvele na ilimu. Ili kuhinikiha kuchidono wasa wa vanu unawuniwa, na Tansania inaunila wasa anewo, lilove alino lihumile M’chimakonde ili valembela usoma vavike wasa wene mun’tima mwavo vene na vanu vanji. Koka chive chihinde cha kukonyelela kuwuniwa kwa wasa wene m’manu na lyene lipanda. Vanu vohevohe vavelekwa valendene na wasa wavo unalandana. Umoja wa Vilambo uhumije lilove alino m’malove lapeyapeya na lakakamadidye ili kila munu amale wasa wake. Wasa unang’owo wako. Uumale wasa wako, yangata uvahaulila vanji vanu na uwunile wasa wene muchi wako na wa vanji vanu. LAHU YA 1 Vanu vohevohe vaidile n’chilambo valendene. Vanijaliwa ulimala vene. Pavele vanu pave na ulongo. LAHU YA 2 Kila munu ilembelewa ave na wasa uhaulidiwije n’nilove alino bila uvalangila asili, langi, chivelekwa, litawa au chinu chinji chohechohe. Panave na kutondolanya vanu ing’anya ya siasa, ding’umbi dya shelia, vilambo vivaholoka, bila uvalangila kama vilambo anevyo vinatawaliwa au nanga. LAHU YA 3 Kila munu alembelewa kwikala pachilambo alitukutwile na wunu wake. LAHU YA 4 Munu akava n’twana, wala vakan’sumisa, na lilove alino linalimbidya usumisana vanu. LAHU YA 5 Munu analage, anapate mateso, ukatili, au ubanika. LAHU YA 6 Wunuwake munu uvele m’munu na umaikane pashelia. LAHU YA 7 Pahelia vanu vohevohe vanalingilana na vakatondoleka. Shelia ivawunila vanu vanahapanyike. LAHU YA 8 Vitukutuku vyohevyohe vin’nimbidya munu ulitukutula kama chilembelewa n’katiba au n’shelia, vilonjelewe n’ding’umbi dya shelia. LAHU YA 9 Munu vanantaye n’jela, kun’chimila wala kum’minganga chihi chiwukuwuku . LAHU YA 10 Kila munu apilikaniwe muchi vanu vanji palikuwa, vanan’hyape. Akava na ing’anya ihile nawinang’e atongwele na lukumbi lwohelwohe lumpilikanile. LAHU YA 11 Munu akava na ing’anya vakamwamba kukola ihonjela vakanamba kumpelekedya kuvatongolela ing’anya yene. Lukumbi lupilikanila ing’anya luve lwa d’jahala chilambo chohechohe uchipilikana. Munu vakamwamba kukola ihonjela ikavaidile kuva ing’anya pachilambo au pashelia. Munu vakan’tika lijamanda lipitile ihonjela yene. LAHU YA 12 Pavayikele vanu mmakaya mwavo munu anan’banihe munu mwave. Makaya na vilambo vivawunile vamakaya vohevohe, vinahapanye vanu. LAHU YA 13 Munu avele na wasa wa kwonga chalembela mwene na kuyikala kwalembela mwene n’chilambo. Munu avele na wasa wa kuwuka pachilambo na kuwuya kavila n’chilambo mwake LAHU YA 14 Munu avele na wasa wa kutukutila m’milambo vinji na kuwuniwa na vilambo vinji vana’nmwalale. Wasa unang’o ukapawa ndulu munu vakamwamba kukola ihonjela pashelia, hasa ding’anya dikavele dya siasa au chinji chinu chikavaila au chikalandana na matulubu la Umoja wa Vilambo. LAHU YA 15 Akava kwave munu ave na wasa wa kuva n’chilambo kama vachilambo vanji. Munu akalambela mwene uhama vanan’nimbidye uhama n’chilambo na ubadili uchilambo wake. LAHU YA 16 Valume na vamahe vakudile vayikalane bila kulola dini wala litawa. Vayikalane uvalingilana pa-ulombi wavo na hata vakahapukana. Ulombi upawe kama n’nume na n’mahe vakatamwana vene. Ing’ande ivele na n’nume, n’mahe na vanyachi lyiva likolo lya litawa. Likolo anelyo lilembelewa liwuniwe pachilambo pohepohe. LAHU YA 17 Munu avele na wasa wakuva na dimali dyake mwene au dya kukundanila na vanji. Munu vakampokonyola chihi dimali dyake. LAHU YA 18 Munu avele na wasa wa ding’ano, dini, na akalembela mwene aleke chihi dini, na avele na wasa wa kusokolela kuyoha kwa mahoka lake. LAHU YA 19 Munu avele na wasa wa kutongola palikuwa. Avele na wasa wa kuwunila ding’ano dyake bila kun’mahani. Avele na wasa wa kuhumya na kupwechela ding’ano, na hata usumba mapalu la vilambo, akalambela. LAHU YA 20 Munu avele na wasa wa kukojana na vanu vanji weka au mmakuwa. Munu vanan’kolokohe ulundana na likuwa lya vanu. LAHU YA 21 Munu avele na wasa wa kukumila mwene au upitila kwaki munu atondolewidye na a’likuwa kunakumila kulipanda. Vanu vakahapanyika pa kuyavana dihuduma dilembelewa n’makaya. Lipanda lilondodye chilelembelewa na likuwa lya vanu. Vanu vene vakumilane kun’tondola munu wa kuyikala kulipanda. LAHU YA 22 Munu avele na wasa wa kuwuniwa na a’chilambo mwave, na vanu vohevohe vatumbame kukumilana na vilambo vinji kulunda vitukutuku vyohevyohe vilembelewa na umi wa kila munu. LAHU YA 23 Munu avele na wasa wa kutondola na kukola madengo na pa kukolela mdengo lene. Pavele na madengo munu vanamwine wasa wa kukola madengo. Bila utondolewa, munu van’tomolele chinu chilandene na madengo lakodile. Munu akakola madengo van’tomolele chinu chihumya vilyo vyake mwene, vajawe au n’twave na vanyachi vake. Munu vakan’nimbidya kulundana na vavake kukola madengo chin’nkumi na kuwunila matulubu lavo. LAHU YA 24 Munu ave na wasa wa mbone wa kupumulila na chipindi chimaikana cha madengo. Wasa wapumulila van’tomolele (van’nipe). LAHU YA 25 Munu na kaya yake ave na wasa wa umi wa mbone. Nkaya vave na wasa wa kupata vilyo, vya kuwala, ing’ande, wasa wa kupata n’tela vakawuwula, na kuwuniwa na chilambo. Munu ave na wasa wa kulama pokoha madengo, pawuwula, akalamala, akava n’jani, akakongopala napakoha dyimongo dya kukolela madengo. Chilambo chilundane uwunila vamahe na vanyachi. Vanyachi vohevohe vawuniwe, vanahapulanywe vavelekwidye mu’lombi na vavelekwidye pan’nyitu. LAHU YA 26 Munu avele na wasa wa kudeheni ilimu ya palikolo. Ilimu ya ufundi na ya pachihundyi ipawe, vasume vahulula. Ilimu ilembelewa ilodye kudenga umi wake munu pakekuva munu, ilimu iyenjeje kumaikana munu kuva munu, iyenjeje wasa wake munu. Ilimu ilembelewa iyenjeje vanu kupilililana, ulongo, chinemba, na vanu vanahapukane ing’anya ya dini au litawa. Vanu valondodye luhengo lwa kuyopa chihongahonga kama chiulaididye Umoja wa Vilambo. Kila munu avele na n’nyachi avele na wasa wa kutondola ilimu ya kumwing’a mwanyachi wake. LAHU YA 27 Munu anahulula kulundana mu’tamaduni payikala akalambela, kwona ukatapala vitukutuku vyohevyohe vya mu’tamaduni na kulundana na avake kudenga sayansi na matulubu lake. Wunu wake munu na vilusuda vyake vyavilembela viwuniwe, vilusuda vihuma m’ sayannsi, mitano na vinji vyavitendile mwene au vyatandilike. LAHU YA 28 Munu atungumane n’kaya, mulongo, n’nitawa n’chilambo na n’milambo mwohemwohe, utungumana kulandana na lilove alino. LAHU YA 29 Munu ave na wajibu n’kaya na mulongo mwake n’hnyuma wasa na wunu wake. Vyatenda na kupoka munu vive n’mapalu la shelia. M’mapalu anemwo kaya na ulongo vimwing’e isima na wunu wake. Wasa unang’o ulandane na matulubu la Umoja wa Vilambo. LAHU YA 30 Chinapawe chohechohe n’nilove alino chionekana na chilambo chohecho, vanu au munu wohewo upokonyola wasa uhauliwidye.	kde	Makonde	kde	Latn	kde
म्हीसे याङसे तामजुगुला (ताममाला) जम्बुलीङकोरकी का-लेङमो वो-१ म्होक्कोन (गोदोप) नोन म्हीम केपान्हापा हेन्छे नुन हाङपाङवा (स्वतन्त्र) याङवा हीन्ना । थे म्होक्कोनला (गोदोपला) च्योच्यो याङताम थेन महत्व मुला । थेनीकादेरी सेमबाङ (विचार शक्ति) देन थु-सेमसाङ मुबासे थेनीजुगुसे ह्राङन्हाङरी नुन थेत्माला सेमलेङमोग्याम्से (भवनाबाट) ग्ये लातोबान मुला ।	taj	Tamang, Eastern	taj	Deva	taj
ADASAMMA YIEDIE HO ANODISƐM NNIANIMU Ɛsiane sɛ adasamma ahunu sɛ, yɛsusu onipa, bu no, di no ni a, ɛbɛma ahofadie, atɛntenenee ne asomdwoeɛ ase atim wɔ wiase yi mu nti, Ɛsiane sɛ atuateɛ ne obuo a wɔammu adasamma yiedie yi de anitan ne atirimuɔden baeɛ, na abɛhwanyane nnipa ahonim de asetena foforɔ aba, ama nnipa ani aba wɔn ho so sɛ wɔwɔ ho kwan sɛ wɔka wɔn adwene a ehu biara nni mu, na wɔwɔ ho kwan sɛ wɔyɔ adwuma na ɛnhia wɔn, na ɛsiane sɛ wɔapae mu aka ato dwa sɛ yei ne nnipa anidasoɔ titre nti, Ɛsiane sɛ, ɛnsɛ sɛ ɛba no sɛ obi de ahomteɛ bɛyɛ nneyɛɛ bi a ɛyɛ nneyɛɛ a ɛtwa toɔ koraa, a onii bɛtumi afa so de ako atia anitan ne ahupoo, berɛ a mmara bɔ adasamma yiedie anodisɛm ho ban nti, Ɛsiane sɛ ɛho hia sɛ nnamfofa ba aman ahodoɔ ntam nti, Ɛsiane sɛ Amanaman Nkabom Kuo mu nnipa asi wɔn gyidie so dua wɔ Amammuo Nnyinasoɔ no mu, se onipa anim nyam ne boɔ a ɔsom no nye adewa na ɔbarima ne ɔbaa nyinaa yɛ pɛ, na wɔawe ahinam so, sɛ wɔbɛma asetena mu ayɛ yiɛ, na nnipa atumi atena ase sɛ anuanom wɔ ahogono mu nti, Ɛsiane sɛ aman hodoɔ a wɔfra Amanaman Kuo no mu ate wɔ ho ase ahyɛ bɔ sɛ wɔne Amanaman Nkabom Kuo de anokorɔ bɛhwɛ ama obiara adi anodisɛm no ni, ama obiara anya n'ahofadie ne ahotɔ sɛdeɛ ɛfata no nti, Ɛsiane sɛ ntease pa a yɛbɛnya no wɔ anodisɛm a ɛfa onipa yiedie ne n'ahofadie ho bɛma yɛn bɔhyɛ yi adi mu nti, ekuo no badwa kɛseɛ no pae mu ka sɛ: Ani da kwan sɛ: Saa adasamma Yiedie Ho Anodisɛm a wɔada no adie yi bɛyɛ susudua titire baako pɛ a, ɛwɔ hɔ ma nnipa ne amanaman nyinaa, na Ɔkɔntɛkorɔ anaa fekuo ahodoɔ nyinaa bɛma adi wɔn tirim dɛm, abɔ no dawuro akyerɛkyerɛ aseɛ yie pa ara, agye ato mu, adi so, na wɔde afa wɔn ankasa aman ne aman foforɔ dwumadie nhyehyɛɛ ahodɔ so ama ahyeta aman a wɔdɔm Amanaman Nkabom Kuo ne aman biara a ɛhyɛ n'ase mu. Ahyɛdeɛ 1. Nnipa nyinaa yɛ pɛ. Na wɔde adwene ne nyansa na abɔ obiara. Ɛno nti, ɛsɛ sɛ obiara dɔ ne yɔnko, bu ne yɔnko, di ne yɔnko ni. Ahyɛdeɛ 2. Yiedie ho anodisɛm mu asɛm yi wɔ hɔ ma obiara a nyiyimu biara nni mu. Ɛmfa ho sɛ obi yɛ tuntum anaa fufuo, ɔbaa anaa ɔbarima. Kasa a obi ka, asɔre a obi kɔ, amanyɔkuo ko a obi dɔm, deɛ obi fire, adwapadeɛ a ɔwɔ, n'awosuom ne deɛ ɛkeka ho nsi obiara kwan wɔ saa nhyehyɛɛ yi ho. Deɛ ɛka ho ne sɛ, ɛnsɛ sɛ yɛto ɔman biara a obi firi mu ho, sɛ ɔman ko no di ne ho so anaa ɛhyɛ ɔman foforɔ bi ase. Ahyɛdeɛ 3. Obiara wɔ ho kwan sɛ ɔtena ase asomdwoeɛ ne ahofadie mu a bɔne biara nka ne nipadua no. Ahyɛdeɛ 4. Ɛnsɛ sɛ obiara di obi nya. Nkoatɔ ne nkoatɔn yɛ dwadie bi a ɛsɛ sɛ wɔtɔre aseɛ korakora. Ahyɛdeɛ 5. Ɛnsɛ sɛ obi fa ɛkwan bi so hyɛ onipa dasani biara aniɛyaadeɛ. Anaa ɔfa atirimuɔden kwan so twa obi asuo, gu n'anim aseɛ. Ahyɛdeɛ 6. Sɛ obiara kɔpue mmara anim wɔ baabiara a, ɛsɛ sɛ wɔgye no to mu sɛ onipa. Ahyɛdeɛ 7. Nnipa nyinaa yɛ pɛ wɔ mmara anim. Mmara bɔ nnipa nyinaa ho ban pɛ a nyiyimu biara nni mu. Mmara mu deɛ, yɛnhwɛ obiara anim. Ahyɛdeɛ 8. Sɛ obi bu mmara yi bi so tia ɔfoforɔ a, ɔwɔ ho kwan sɛ ɔde no fa mmara kwan so ne no di sɛdeɛ mmara seɛ. Ahyɛdeɛ 9. Ɛnsɛ sɛ wɔkyere obiara kyehunu. Ɛnsɛ sɛ wɔkyere obiara sie anaa wɔtwa obi asuo kwa. Ahyɛdeɛ 10. Sɛ wɔbɔ obi kwaadu wɔ biribi ho na wɔde onii kɔ asɛnniiɛ a, ɛsɛ sɛ wɔn a wɔbɛdi asɛm no bu atɛntenenee, berɛ a wɔnkyea wɔn aso. Ɛsɛ sɛ asɛnnifoɔ no yɛ nnipa a wɔn ho nni asɛm no mu koraa. Ahyɛdeɛ 11. Sɛ wɔde so to obi so, nam so kye no, na wɔntumi mfeefee asɛm no mu, nhunuu nokorɛ a ɛwɔ mu a, yɛfa no sɛ onii no nyɛɛ saa bɔne no, gye sɛ wɔnam mmara kwan so, kɔ asɛm no mu, hunu sɛ ɔdi fɔ. Sɛ wɔde no kɔ asɛnniiɛ mpo koraa a, ɔwɔ ho kwan sɛ ɔhwehwɛ mmoa biara a ɔbɛtumi anya de atete ne ho akyiri kwan. Obiara nni ho kwan sɛ ɔgyina amammara anaa amanaman mmara so de asotwe a ɛmfata ma obi wɔ bɔne bi a onii yɛe berɛ a na saa mmara no nni hɔ ho. Na sɛ ɛkɔba no sɛ na asotwe bi wɔ hɔ ansa na asotwe foforɔ a emu yɛ den sene dada no reba a, ɛsɛ sɛ asotwe a onii yɛɛ saa bɔne no na ɛwo hɔ dada no ara na wɔde twe no. Ahyɛdeɛ 12. Ɛnsɛ sɛ obi fa ɛkwammɔne so de ne ho hyehyɛ obi kɔkoamsɛm, n'afisɛm anaa n'abusuasɛm mu. Ɛnsɛ sɛ obi gu obi din ho fi. Mmmara bɔ onipa biara ho ban sɛdeɛ ɛbɛyɛ a, biribiara ntumi nsi ne yiedie ho kwan. Ahyɛdeɛ 13. Obiara wɔ ho kwan sɛ ɔtumi kɔ baabiara, tumi tena baabiara wɔ ɔman biara mu. Obiara wɔ ho kwan sɛ ɔtumi tu firi ɔman biara mu a ne man ka ho, sane ba ne man mu bio. Ahyɛdeɛ 14. Sɛ obi manfoɔ reteetee no apɛ no atɔre n'ase a, ɛyɛ n'asɛdeɛ sɛ ɔdwane kɔ dwankɔbea bi wɔ ɔman foforɔ bi mu kɔbɔ ne ho adwaa wɔ hɔ. Sɛ obi yɛ bɔne a ɛmfa amanyɔ ho anaa ɛntia Amanaman Nkabom Kuo nhyɛhyɛɛ a, ɛnyɛ onii no asɛdeɛ sɛ saa mmara yi bɔ ne ho ban firi saa bɔne no ho. Ahyɛdeɛ 15. Ɛyɛ obiara asɛdeɛ sɛ ɔtumi kɔ oman foforɔ bi mu kɔdane hɔni. Obiara ntumi mmɔ ne tirim, mfa asisie kwan so nsakra obi nkyi. Sɛ obi pɛ sɛ ɔsakra ne nkyi nso a, ɛyɛ n'asɛdeɛ sɛ ɔsakra berɛ a akwansideɛ biara nni mu. Ahyɛdeɛ 16. Ɛyɛ mmarima ne mmaa a wɔanyinyini, aso awadeɛ asɛdeɛ, sɛ wɔware wowo mma, berɛ a wɔn nipasuo, wɔn nkyi ne wɔn nyamesom nsi wɔn kwan wɔ wɔn awadeɛ anaa awaregyaeɛ ho. Sɛ awareɛ no bɛsɔ a, gye sɛ awarefoɔ baanu no apene so, agye ato wɔn ho so sɛ wɔbɛware. Fidua a ɛyɛ agya, ɛna ne mma no nnyinasoɔ no yɛ abusuabɔ nnyinasoɔ mfitiaseɛ, na ɛyɛ fidua no asɛdeɛ sɛ ɔmanfoɔ bɔ wɔn ho ban. Ahyɛdeɛ 17. Ɛyɛ obiara asɛdeɛ sɛ ɔpɛ ɔno ara n'agyapadeɛ. Ɔtumi nso ne afoforɔ bom ne wɔn pɛ agyapadeɛ. Ɛnsɛ sɛ wɔde ahupoo anaa nneyɛɛ a ɛnnam mmara kwan soɔ gye obi agyapadeɛ firi ne nsam kwa. Ahyɛdeɛ 18. Ɛyɛ onipa biara asɛdeɛ sɛ ɔdi n'ankasa tirim, dwene n'adwene, kɔ asɔre biara a ɔpɛ. Saa tumi yi ma kwan ma obi tumi sesa n'asɔre ne ne gyidie wɔ badwam anaa kɔkoam a akwansideɛ biara mma mu, na ɛmfa ho nso sɛ wɔyɛ nnipa bebree anaa ɔyɛ ɔkɔntɛkorɔ. Ahyɛdeɛ 19. Ɛyɛ onipa biara asɛdeɛ sɛ ɔtumi ka n'adwene wɔ biribiri ho berɛ a akwansideɛ biara nni mu. Afei obiara nso tumi fo ɔkwan biara so bɔ biribi ho dawuro de kyerɛ n'adwene anaa ɔtumi hwehwɛ nya biribi ho adwene a ɛmfa ho sɛ ɔyɛ ɔman ba anaa ɔnana. Ahyɛdeɛ 20. Ɛyɛ obiara asɛdeɛ sɛ ɔdɔm asomdwoeɛ kuo bi. Ɛkwan nso da hɔ sɛ nnipa bi tumi bom hyia a ɛnyɛ bɔne so. Ɛnsɛ sɛ obiara hyɛ obiara ma ɔdɔm kuo bi a ɔmpɛ. Ahyɛdeɛ 21. Ɛyɛ onipa biara asɛdeɛ sɛ wɔrebu ne man anaa wɔreka mu asɛm a, ɔka bie. Onii no tumi kɔ mu tee anaa ɔtumi fa abatoɔ a emu da hɔ kwan so ka bi. Onipa biara wɔ ho kwan sɛ biribiara a ne man mu aban bɛyɔ no, ɔnya ne so ne deɛ pɛpɛɛpɛ. Deɛ ɔmanfoɔ pɛ na ɛsɛ sɛ wɔn aban yɔ. Wɔnam abatoɔ a dwinim biara nni mu, na obi nhunu ne yɔnko abatoɔ mu, na obiara a wadi mfeɛ dunwɔtwe biara to bie so na ɛdɛdi saa dwuma yi. Ahyɛdeɛ 22. Ɛyɛ ɔman biara asɛdeɛ sɛ ɛbɔ ɔman ba biara ho ban. Ɛsɛ sɛ ɛnam ɔman no ahoɔden anaa nkabom bi a saa ɔman no ne ɔman foforɔ bi ayɔ so ma ɔman ba biara nya anigyeɛ, di yie sɛdeɛ ɔman ko no sikasɛm, nnɔbaeɛ ne amammerɛ a ɛtumi ma onipa di mu no teɛ. Ahyɛdeɛ 23. Ɛyɛ onipa biara asɛdeɛ sɛ ɔyɛ adwuma. Adwuma biara a obiara pɛ sɛ ɔyɛ no nso, ɛnsɛ sɛ akwansideɛ biara ba ho. Ɛnsɛ sɛ mmara no bɔ adwumayɔfoɔ ho ban firi adiyie mu, na ɛhwɛ ma wɔnya ahotɔ wɔ wɔn nnwuma mu. Dwuma korɔ a obi bɛdie no so akatua a ɛfata na ɛsɛ sɛ wɔtua no a nyiyimu biara nni mu. Ɛyɛ onipa biara asɛdeɛ sɛ ɔyɛ adwuma biara a ɔpɛ, nya ne so ne n'akatua a ɛbɛtumi ama ɔne ne hokafoɔ ne ne mma atena ase anigyeɛ mu, sɛ nnipa, na sɛ ɛyere so koraa a, aban boa no kwan bi so de bɔ ne ho ban firi ahokyere bi mu. Ɛyɛ onipa biara asɛdeɛ sɛ ɔte anaa ɔdɔm adwumayɛfoɔ kuo de bɔ n'adwuma anaa n'ankasa ho ban. Ahyɛdeɛ 24. Ɛyɛ onipa biara asɛdeɛ sɛ ɔyɛ adwuma bi a, ɔnya kwan gye n'ahome, na ɔtumi yɛ adwuma nso kɔsi berɛ bi. Ɛtɔ da a, wɔma onii no kwan ma ɔdi afoofi a wɔtua no ka. Ahyɛdeɛ 25. Ɛyɛ onipa biara asɛdeɛ sɛ ɔno, ne hokafoɔ ne ne mma a ɛyɛ fidua no nya ahotɔ wɔ wɔn asetena mu. Nnoɔma a ɛde ahotɔ brɛ abusua anaa fidua no ne aduane, aduradeɛ, adan, ayarehwɛ ne onipa asetenam ahiadeɛ nyinaa, na mpo sɛ ɛkɔba no sɛ obi adwuma sɛe anaa ɔdi dɛm, anaa ɔdi kuna, anaa onyini ma no guro, anaa biribiara a ɛde ɔhaw bɛba n'asetena mu a ɛnyɛ ne mfomsoɔ no, ɛyɛ n'asɛdeɛ sɛ ɔnya asetena pa a ɛfata. Ɛsɛ sɛ wɔma mmaatan, ne titire no, wɔn a wɔturu mma ne mmɔfra nyinaa nyia mmoa sononko. Abɔfra a wɔnam aware pa kwan so woo no ne sɛbe, mpena ba nyinaa yɛ mmɔfra a wɔhia hwɛ pa a nyiyimu biara nni mu. Ahyɛdeɛ 26. Ɛyɛ onipa biara asɛdeɛ sɛ ɔkɔ sukuu kɔsua nwoma. Mɔfraberɛm nwomasua no yɛ adesua ahyɛseɛ a ɛnni sɛ wɔtua ho sika koraa. Ɛyɛ nhyɛ sɛ abɔfra biara bɛkɔ mfitiaseɛ sukuu no bi. Ɛsɛ sɛ wɔbuebue mfiridwuma ne nsanodwuma bebree, na sɛ obi tiri di boa no a, wakɔtoa so wɔ suapɔn bi mu, berɛ a nyiyimu biara nni mu. Adesua ho mfasoɔ titire ara ne sɛ onipa bɛsua adeɛ anya mpontuo wɔ n'asetena mu, ahunu n'asɛdeɛ, na wate n'ahofadie ase yie. Ɛba no saa a, ɛbɛma nteaseɛ, abodwokyɛreɛ, ne nnamfofa abɛda aman ne aman, awosuo nu nyamesom mu gyidie ahodoɔ nyinaa ntam, na aboa ama botaeɛ a Amanaman Nkabom Kuo de asi n'ani so pɛ sɛ asomdwoeɛ ba wiase afanan nyinaa no adi mu. Ɛyɛ awofoɔ nyinaa asɛdeɛ a ɛdi kan koraa sɛ wɔkyerɛ adesua korɔ a wɔpɛ sɛ wɔn mma nya no daakye. Ahyɛdeɛ 27. Ɛyɛ onipa biara asɛdeɛ sɛ ɔma n'ani gye n'amammerɛ ho, na ɔde ne ho hyehyɛ emu dwumadie nyinaa mu, na ɔnya mfasoɔ a ɛfiri Abɔdeɛmunyansapɛ mu ba nso. Ɛyɛ onipa biara a ɔde n'ankasa adwene atwerɛ anaa ayɛ biribi de ne din ato soɔ no asɛdeɛ se ɔman no hwɛ bɔ ho ban ma no na ne brɛ anyɛ kwa. Ahyɛdeɛ 28. Ɛyɛ onipa biara asɛdeɛ sɛ ɔde anigyeɛ ne ahosɛpɛ tena ase asomdwoeɛ mu wɔ ne man anaa ɔman foforɔ mu, sɛdeɛ ɛbɛyɛ na deɛ wɔapae mu aka no Amanaman Nkabom Kuo Anodisɛm mu no bɛdi mu. Ahyɛdeɛ 29. Ɛyɛ onipa biara asɛdeɛ sɛ ɔde n'ahoɔden ne ne nyansa boa ma faako a ɔteɛ tumpon, ɛfiri sɛ ɛhɔ na ama wayɛ sɛdeɛ ɔteɛ yi. Ɛwom sɛ, ɛsɛ sɛ onipa biara di ne ho so, yɛ deɛ ɛbɛma ne ho atɔ no deɛ, nanso sɛdeɛ ɛbɛyɛ a, obi nnya anigyetrasoɔ a ɛde ɔhaw bɛma n'afɛfoɔ no nti, ɛsɛ sɛ onipa biara di ne man anaa fekuo a ɔfra mu mmara so, na ama ɔdodoɔ amammuo asetena abɔ onipa yiedie ho ban. Ɛnsɛ sɛ obi toto saa asɛdeɛ ne ahofadie ho nhyehyɛɛ ahodoɔ yi ase ma ne nneyɛɛ ne Amanaman Nkabom Kuo apɛdeɛ no bɔ abira kwan biara so. Ahyɛdeɛ 30 Wɔanhwɛ ɔman anaa nnipakuo bi ho na ɛyɛɛ saa Anodisɛm yi. Ne saa nti, ɛnni sɛ obi bɛgyina Anodisɛm yi so, ayɛ biribi ama atia adwempa a ɛfa onipa asɛdeɛ ne n'ahofadie a Amanaman Nkabom Kuo nya de yɛɛ saa anodisɛm no.	aka_asante	Twi (Asante)	twi	Latn	ak-asante
Delaraciö' Ki' DERECHO H Ki' la' la köö jmu guue kíä guía' su' Diciembre 1948 KUU-DSU-DSA, e ti tíä dsa, ki' dsa tía kö ñi' jmí, nía asía jni siä la kö jmu guu; e sía: derecho ki' dsa, e jä má-já la juu dsa tíä' kö jmu guu. KUU-DSU-DSA, e a s'ia dsa ñi ju o é jä' D.H. e jä la dsa nä kíä ta' a sía jmo-dsa e dsi' nía dsa kíä dsa, ma jä kö ju t'a' dsa la kua' jmu guú, a sía má gä nía roö a sïä e li goo' nía jeo dsa tä' e ja na jmo'. KUU-DSU-DSA, e na ki D.H. ma jä ko rue jmo dsa tä', kuu juu dso' e sía e jmo dsa esa rue lu jï kä dsa tiä' juu jï na lu' dsa ta'. KUU-DSU-DSA, y ná j'mo geé fuu ki' dsa e la juu' tíä' la kua' jmu güu e-jï á nía roö'. KUU-DSU-DSA, la juu ñi dsa tiä la kuä' jmu guu dsa na tä gui' ñi mo-yi ki' Naciones unidas, I e' dsa, la-ju e jä e ki' D.H. ña huu ki' I' kä dsa, I kö ñi ki' hie' nía dsa ñi' I jmi jni' dsa e jä e na huu ná jmo'. KUU-DSU-DSA, e ka-la ju estado. ti' nía teë' ñi' Naciones Unidas e-jmo – dsa i' derecho ki' tä kö jmu guu' nía. KUU-DSU-DSA, e- kö ñi' lu D.H. e ja e na' huu ki huu ja ru to ñi mo-yi la'. E. Asamblea General Jmo Jnia' Juú' ki Derecho tï' la Kö jmo guu ki' D. H. e tï la júu' ní' dsa huu jä kup dsu-dsa, e é-dsa kï', nía jmo dsa í' dsa sía kö Naciö' la ma nía dsa tíä la kö' jmu guu jmo dsa e no' ti jú la' jmu tía'. Artículo 1° La juu dsa lu siä –Dsa kö ñi ba dsa, nía kö ni' ba na lu' dsa e dsa tï é li jnia' roö'. Artículo 2° La juu' dsa tï jä é, la juu' eru jua' ñi le' lá, juá ï jua dsa juá jnía a lïa' jä jnía-a. Jua h'ie' o dsa-ñi'. Jua e juá juú' gua' dsää-a; o é juú'-a. e fuü sïá-a dsa. Tía ñi. o dsa sïa kú' o jua. E-jï-e suu'. Nia la suu, a sía jeo dsa ï tá, e joó ki político ï-a. o é vo' tï a- jua tï ï ti vo' jua ï jua jmo I', jï gua'-dsa o jua ïta' gua'-guá jmo I'. Artículo 3° La ju-dsa ti i síä-a, e a sïá e li jï-a- i gua h'iä dsu-a. Artículo 4° A, síä-dsa jmo tä ka-la I jni-o tá-lá jmo dsá tá', tu sa li jma ki'-dsa. Artículo 5° Jí-jua i kä' jmu, u'i', o i jma dsa la sa h'ie' i'. Artículo 6° La-jua dsa h'ie' jú' dso, juá-sï-dsa, a-jï' jä e sï' dsá. Artículo 7° Kö-ñi' ba. na kï' dsa tu ñi leé' nía kö-re' ba jmo leé I' la ju' dsa Artículo 8° La-ju dsa tï'-tu ñi' dsa tá', e jmá o dsa ki' dsa tu' ñi dsa 'na lu' ta h'uu la un ru ro' ñi lee'. Artículo 9° A síä dsá-dsa I' juu' ñi-ñí, tu a sía dsoo má ka tá' dsa nia jä i dsu-jié dsa tu u'o' suu' Artículo 10 La ju dsa sua Derecho ki', I kö-ni' no' dsa ta juú' ki'-dsa nia i kä' dsa júu dsoó ki' dsa, ja dsa ï ta' a sía' í jma ä ï-jua-ï na jua asía dso ma ka jmo dsa'. Artículo 11 La-ju dsá h'ie' dso, sía jú' dsoó, e-li' jua dsa, e a-sia' dsoó raä-'a, tá-la sa lu rue dsoo ki' dsa, nia I jma-ó dsa ma jä lia'-a. A-síä dsa dso ñi' ñí, na-jua ka tä dsa ksö' dsa, e sía dsoó ma lu' lo ma ka lu' nia asía lí jmo dsa ta ña' huu ma-dsi dso ki' dsa. Artículo 12 Asiá' dsa li jma dsiä dsa na lu' tá'-dsu juú' ki' dsa, dsa siä-kíä dsa, o-e-i sía ki' dsa o-mo gui' jie' ki' dsa o-e, ji e suu sia ki-dsa. Artículo 13 La ju' dsa li na' tä' tää', a jï' jne dsa nía í li gua-a jï jä jne' dsa. La ju dsa li dsoo tu su, fuu suu' o gua' vo' suu, nía e li jía' dsa h'uo' ki' na jua jne' dsá. Artículo 14 Na-jua ja dsá uu-a, e dsa li dsu gua u'o' suu, jua-a-uu jï. Derecho lá-e asía ki' na-jua dsa ma ka jmo dsa o e ma ka jmo dsa I sa ru tö ñi mo-guí la'. Artículo 15 La-ju-dsa sía derecho e li' tï dsa kö naciö'. Ji-jua ï dsa a sïä dsa e li dsa kï' e tï dsa kö naciö nía jä' e li jua-dsa e sa li kï' dsa na-jua jne e li súu naciö' ki-dsa. Artículo 16 Dsa-ni'-nía h'ie', na-jua ma fuu' dsa; e dsa sía derecho, ki' la sa sía juú sia, jua e vo' fuu goo' dsa, o e ju gua' dsä dsa, e-jí' dsa-guo nía e jmo dsa ni ki'. Nía e jä ba ji' dsa guó na, jua ejne ba sá ji' guo. Kö seé' dsa, e jä, ba e jnia' ma jä ne kö fuu nía e ti dsa ñi tá' e-jmo dsa i la ju dsa tia jeé fuu'. Artículo 17 La-ju dsa e síä derecho –e li síá ki'. Ji-jua i dsa sa li dsuu kí e síä ki' Artículo 18 La juu dsa h, íäá o dsa kuu', sia derecho, ka tu nía religiö e ï' dsa o e jma suu dsa religíö ki o e jä e í' dsa', nía ejma jnia dsa e jä e ï' dsa. Artículo 19 Ka-la juu dsa sïá derecho ki' e síä e li jma dsiä dsu-dsa na-jua e jä kuu dsu dsá, na-jua e ja kuu dsu dsa é e' dsa, e jä kuu dsu-dsá. Artículo 20 Ka-la ju' dsa e sía Derecho ki', na-jua e tíä ku siä' dsa tía' i hïa' dsuu'. A sía ta la i jni' já sa jne dsa dsa i'. Artículo 21 La-ju dsa e sía derecho e li jmo dsa-tá o-e li kä' dsa tä' fuu ki' dsa. E-la juu' dsa sía derecho. E i' dsa o e jmo dsa tä' nacio' ki-dsa. E-jua' dsa fuu e jä i jmo dsa tä', nia dsa fuu jua' e jä e li' la-jä na-juä e jna' dsa-dsa tä ñi ta'. Fuu voto e a síä dsa jue na jmo dsa. votá'. Artículo 22 La-ju dsa tíä' kö je fuu e ti' dsa –e jma ó dsa na lu' ta' nacíö' ki' dsa, o nacíö' suu ki' dsa o li ä dsa nia kuú' sía nacío ki' dsa ma-jä' a e li' e sa' sía jï kä' dsa. Artículo 23 La-ju dsa tï' e jno' dsa tá' i tu dsu-a e sía derecho e kó rue jmo-dsa-tá' La-ju dsa sía derecho e rue li líä' dsa tá e jmo dsa'. La-ju dsa jmo tá' e síá derecho ki' dsa e li lía' lo já' l jmo dsa-ejä e a sía no jmo, jí kä Familia kía dsa nía e ma, h'iä dsa ñi ta na jua na jmo jï' jï ka dsa. La ju' dsa sñia juú' dsa i tä' dsa síndicato e li jma ki' dsá. Artículo 24 La ju dsa sía derecho e jia' dsa kö jmu. La-kö' kö su-ma' e –asía jmo dsa ta la jï sa ma të' dsa nía e tu dsa vacacíö' Artículo 25 La-ju dsa síá Derecho ki'-dsa e tä' dsa e a síá e na-jmo jï kä' dsa La ma-níá dsa síä kiä dsa é sa dsö'-dsa, e sá e li ku' dsa, e sía o-mu' nía la-ju e na-jmo j'I kä dsa nía la jä a sía eli' e-na.jmo', ki' dsa na-jua a sía tä' síá ki' dsa, e asíä e na-jmo' na-jua ka lu j'un' dsa o e jï' e-su. Eli' jï dsa. Hi'e. Nía guï nía la ju si mi', e dsa jmo i' rue mi ma-jä asía e li jï dsa.; la-Ju guï lu-síä na-jï' osa' na-jï' guó së' jmi guï ko-ñii derecho sía kï guï. Artículo 26 La ju-dsa sía derecho ki' dsa e li tu dsa guí, a síä jma mä dsa ñi tu ja dsa jnia dsa, e li tu dsa e eo guí e jnía dsa La ju guí-mí'. Na-jua jne h'uu dsa dsa jnía ñi tu a sía jua' esa li dsa jnia dsa. E-Ja ba dsa-jnía dsa ñi tu mä-jä li-tu-dsa, ma-ja joe dsa e-ja e dsi li jmo-dsa nía ma-jä li kuu' dsa E-jä Dereco Humano, ma-ja jma ó-dsa, nía ma-jä un dsi'-dsa e jï' dsa nía dsa tíä' naciö' su' nía la ju dsa goó síä gua-uo' ma-jä jï dsá nía dsa na-kiä religiö su'. nía ma-ja ma-jnía dsa e jï tä ejmo Nacíones Unidás. Sé'-jmi' gui-mi' e sía Dereco e jno' dsa e jä jne' dsa jma-tu gui jo dsá. Artículo 27 La-ju dsa sía dérecho. E-i' dsa nia e li kuu' dsa e jä lu tu dsa, nia-jma tu nía jue, li kuu'. la jue dsí lí' siä. La-ju dsa sía Derecho e jmo dsa ta i' e ti' dsa jua' e ki' Científico, mo-guí' o e jï e su. Artículo 28 La-ju dsa sía Derecho, e ti tä dsa ñi ta. La ru-lue' Derecho y chi tö ñi declaracío ma-jä li' ti' la rutö. Artículo 29 La-ju dsa tï' ma-ti' e jä e jmo' dsa geé' fuu uu jï jä síä dsa. La-ju dsa, ju ï ja sa li jmo dsa eja e sa-ru jua' bu leé ki fuu goo-dsa ma-ja jmo dsa ki' Derecho, ki' Dsa suu- nia-jä jma tï lö' e ja e dsi' e a sía e sa dsi dsa-li' geé fu di' dsa. La-ju Derecho ru tö ñi mo-gui la, a sía e li jma-suu' ha.jua a sía la jä ru-tö – o – no lue la ja juä' Nacíones Unidas. Artículo 30 Ji-jua-e I ru-tö ñi Declaraciö la a jne jua' tu chi-ñi' Na-jua kö Estado, o kö siä' dsa o jä dsa li-jne' jmo' dsa o kï' dsa Derecho sa ru tö ñi Declaracíö la.	chj	Chinantec, Ojitlán	chj	Latn	chj
Nana Comɨnɨ Uri Illafue Naga naɨraɨ Naciones Unidas railla rafuemo danomo duide. Perú iemo duide. Naga naɨraɨmona damie jaide. Rafuena siadollena, danomo oficabidɨmacɨ. 10 de diciembre de 1948 bie rabemo ita rafuena llotɨmacɨ. Nana ie rafuena nana comɨnɨ uiñollena jitaidɨmacɨ. Ie jira Perú ie gobierno bie rafuena birui cuetatate. Nano llogafue Biena uiño: Nana comɨnɨ jɨaɨe comɨnɨ anamo iñellena, ie fɨnua dɨese nagamɨe feiñollena, nana comɨnɨ uri illena, bie rafuena llotɨcaɨ. Comena nagamɨe jeicɨa jira, bie rafuena llotɨcaɨ. Nana comɨnɨmo bie rafue daje isoi duide. Biena uiño: Ailluena comɨnɨ, dɨga icaiño jɨaɨe comɨnɨmona duere sefuilla jira, nana comɨnɨ jacɨruiñeno iacana jira, naga comɨnɨ rana iacana jira, bie rafuena llotɨcaɨ. Duere sefui raillano, nana comɨnɨ nɨe isoide rafuena jacɨruiñeno llollena, bie rafuena llotɨcaɨ. Duere sefui raillano, nana comɨnɨ nɨe isoide rafuena jacɨruiñeno llollena, bie rafuena llotɨcaɨ. Biena uiño: Naga gobierno ie comɨnɨna canua, naimacɨmo bie isoide rafue illena. Gobierno dɨga, jobaime naimacɨ fɨnoñellena, bie isoide rafue ie comɨnɨmo illena, naga gobierno ie comɨnɨna canua. Biena uiño: Naga naɨraɨ jɨaɨe naɨraɨ dɨga, nabairillana caɨjɨtailla jira, bie rafuena llotɨcaɨ. Biena uiño: Naga Naciones Unidamo duide naɨraɨ bie rafuedo jaiacana jira, bie rafuena llotɨcaɨ. Nagamɨe comena jeicɨga. Ɨima rɨño baɨfemo faɨñede. Rɨño ɨɨma baɨfemo faɨñede. Comɨnɨ duere itɨnona jitaiñedɨcaɨ, iadedɨ naɨmacɨ uri caɨmare illana jitaidɨcaɨ. Biena uiño: -Danomo bie rafue llocana jaitɨcaɨ - nana Naciones Unidamo duide naɨraɨ llotɨmacɨ. Biena uiño: Bie rafuena nana comɨnɨ raise atona uiñuana jitaidɨcaɨ. Iena nana comɨnɨ uiñuamona, bie rafue suicana jaite. Danomo ofillanona bie rafuena llotɨcaɨ Nana comɨnɨ bie rafue anamo jitaidɨcaɨ. Naga naɨraɨ bie rafuena ɨɨuana jitaidɨcaɨ. Bie rafuena naɨmacɨ comɨnɨna llofuiana jitaidɨcaɨ. Naga naɨraɨ bie rafue lloga uai fɨnuana jitaidɨcaɨ, nana naimacɨ comɨnɨ bie rafuena ollena. Ie jira bie rafuena llotɨcaɨ. Rafue 1. Nana caɨ comuillamona dama caɨ abido itɨcaɨ. Caɨ comuillamona jɨaɨmɨe anamo iñedɨcaɨ. Nana daje facaiconi itɨcaɨ. Abɨ uiñuanona comuidɨcaɨ. Danɨ coninɨrie caɨ nabairilla. Rafue 2. Nana comɨnɨmo bie rafue duide. Naga naɨraɨmo bie rafue duide: naga rɨñomo, naga ɨimamo, Jusiñamuina sedadɨmɨemo, Jusiñamuina sedañedɨmɨemo, jamai bue isoidɨmɨemo, jamai bue isoiñedɨmɨemo, dueredɨmɨemo, ucuberedɨmɨemo, rɨaɨ uaina ñaɨtɨmɨemo, jɨaɨe uaina ñaɨtɨmɨemo, dɨese itɨnomo bie rafue duide. Nɨe isoide gobierno anamo naɨmacɨ ia, bie rafue nana naimacɨmo duide. Rafue 3. Nana comɨnɨ illana jitaidɨcaɨ. Jɨaɨe comɨnɨ anamo bu jacaiñenia, jɨaɨme anamo budɨ naimɨe anamo oreñena. Nana comɨnɨ jɨaɨe comɨnɨna jacɨruiñenana jitaidɨcaɨ. Rafue 4. Jɨaɨe comemo maɨjɨllena jaca budɨ comɨnɨna ebe isoi fecañena. Iena caidɨca. Rafue 5. Comɨnɨna isi cacaitañena. Duere sefuiñellena, comɨnɨna janafefitañena. Rafue 6. Naga gobierno railla: -Nana caɨ enɨruemo itɨnodɨ comɨnɨdɨmacɨ. Ie jira daje isoi nagamɨiaɨna canoitɨcaɨ -railla. Rafue 7. Nana comɨnɨ gobierno lloga uai anamo daje isoi itɨmacɨ. Nana comɨnɨmo gobierno lloga uai daje isoi duide. Bie rafuedo jaiñedɨmɨemona jaca buna duere sefuiñena. Rafue 8. Gobierno lloga uaido jaiñedɨmɨemona bu duere sefuia, naiena raise siadollena, juez dɨne naimɨe jaillana buna rairuiñena. Rafue 9. Illaɨcomɨnɨdɨ jamai ebena buna gaɨtañena. Calabozomo, cárcelmo jamai ebena buna uiñega. Ie naɨraɨ motomona budɨ jamai ebena dotañega. Rafue 10. Bumo llogɨdua rafue ia, naie rafue duiñena juez dɨne naimɨena uille, naie rafue raise siadollena. Bainino iene fɨnoñena. Rafue 11. Bumo llogɨdua rafue ia, naie rafuena nia siadoñenia, naimɨena nia duere fɨnoñena. Juez dɨne naie rafuena bainino siadoñena. Naimie dɨbeimo itɨnona naimɨena rɨidollena rairuiñena. Navui ie fɨnoca nia rairuiñega rafue facaina birui naimɨena duere fɨnoñena. Rairuica rafue bu fɨnoia, ie fɨnoca facaise duere sefuillacɨno baɨfemo naimɨe duere sefuiñena. Rafue 12. Nagamɨe jofomo uri illa. Ie illa comɨnɨ dɨga icɨrafuena fɨnoñena. Bu naimɨena uri itatañenia, naimɨe jitaia, ie uri itatañedɨmɨena naimɨe llogɨdoia, iena illaɨcomɨnɨ rairuiñena. Bu naimɨe jeare ñaɨa, naimɨe jitaia, naimɨe jeare ñaɨtɨmɨena naimɨe llogɨdoia, iena illaɨcomɨnɨ rairuiñena. Rafue 13. Ie naɨraɨmo nɨne bu macariacania, illaɨcomɨnɨ naimɨena rairuiñena. Ie naɨraɨmo nɨne ie jofo illana bu jitaia, illaɨcomɨnɨ naimɨena rairuiñena. Jɨaɨe naɨraɨmo bu macariacania, illaɨcomɨnɨ naimɨena rairuiñena. Abɨdo ie naɨraɨmo naimɨe biacania, illaɨcomɨnɨ naimɨena rairuiñena. Illaɨcomɨnɨ naimɨena caidɨñena. Rafue 14. Duere sefuillamona jɨaɨe naɨraɨmo nainomo duere sefuiñellena bu jaiacania, illaɨcomɨnɨ naimɨena rairuiñena. Maraiñedɨcɨno fɨnoñenia, naimɨe jaillana illaɨcomɨnɨdɨ rairuiñena. Rafue 15. Naga gobierno railla: -Nana caɨ enɨruemo itɨnodɨ caɨ comɨnɨ. Caɨ naɨraɨmo duudɨmacɨ -railla. Gobierno ie comɨnɨna oni dotañena, jɨaɨe gobierno naimacɨna feiñoiacaiñenia. Caɨ naɨraɨmo duiñedɨo -illaɨcomɨnɨ buna iese lloñena. Jɨaɨe naɨraɨ imɨena bu jaiacania, illaɨcomɨnɨ iena rairuiñena. Rafue 16. Ie aɨna illena, nɨe eimɨe rɨñona oiacania, iena buna rairuiñena. Nɨe isoide rɨñona ollena buna rairuiñena. Ie ɨni illena, nɨe rɨño eiñaiño ɨimana oiacania, iena buna rairuiñena. Nɨe isoide ɨimana ollena buna rairuiñena. Ua mei, uruiaɨna iaɨmaiaɨ comuitajana buna rairuiñena. Aɨna ollena, ɨnina ollena, conimana jitaillanona iite. Naga ɨima ie aɨ dɨga ia, naga rɨño ie ɨni dɨga ia, ie naɨraɨ judaɨsiñeite, iadedɨ naga ɨima ie aɨñede rɨño dɨga icabia, ie naɨraɨdɨ judaɨrite. Naɨmacɨ comɨnɨ uri illena, naimacɨ naɨraɨaɨ judaɨsiñellena, naga gobierno ie comɨnɨna canua. Rafue 17. Enɨruena bu namataacania, jofona bu namataacania, rana bu namataacania, illaɨcomɨnɨ naimɨena rairuiñena. Naga come iena namataacania, jɨaɨe comɨnɨ dɨga iena namataacania, illaɨcomɨnɨ naimɨena rairuiñena. Bumona ie enɨruena, bumona ie jofona, bumona ie rana jamai ebena baɨroñena. Rafue 18. Bue isoide ramo ie comecɨna facaia, buna naimɨena rairuiñena. Jusiñamuina bu sedaacania, buna naimɨena rairuiñena. Nɨe isoidɨmɨena bu sedaacania, buna naimɨena rairuiñena. Jɨaɨe raɨuedo bu jaiacania, buna naimɨe rairuiñena. Jɨaɨe comɨnɨmo naimɨe ɨɨnuacino lluana buna rairuiñena. Ie joɨomo iena lloia, jino iena lloia, naimɨena buna rairuiñena. Rafue 19. Nɨe isoide ramo ie comecɨ facaia, naimɨena buna rairuiñena. Naimɨe comecɨ facajacɨno muidona, naimɨe duere sefuiñena. Jɨaɨe naɨraɨmona bue isoide comecɨna facajacɨnona naimɨe feiñoiacania, jɨaɨe naɨraɨmo bue isoide comecɨ facajacɨnona naimɨe oretaiacania, iena illaɨcomɨnɨ rairuiñena. Rafue 20. Jamai nɨe isoide rafue finollena comɨnɨ ofitaia, naimacɨna buna rairuiñena. Nɨe isoide rafuemo bu duicania, iena buna rairuiñena. Nɨe isoide rafuemo bu duiacaiñenia. Iemo naimɨe duiñena buna rairuiñena. Rafue 21. Naimɨe jitaia, danomo ofillano, nagamɨe ie illaɨcomɨnɨ nɨe isoi ie naɨraɨ sedajacɨnodɨ siadoga. Naimɨe atona siadoiacaiñenia, naimɨe facaina jɨaɨmɨedɨ iena siadolle. Ie illaɨcomɨnɨr rafuena bu siadoiacania, naimɨena buna rairuiñena. Illaɨcomɨnɨna bu jaiacania, iena buna rairuiñena. Comɨnɨ jitailla dɨese illaɨcomɨnɨdɨ nana comɨnɨna sedaja. Dajerie illaɨcomɨnɨna jaillena, comɨnɨ dɨnena naimacɨna fetua. Nana comɨnɨ uainino naimacɨna fetua. Naie illaɨcomɨnɨ meidollɨrui jɨaɨ lloga. Rafue 22. Seguro social railla rafuemo nana comɨnɨ jaɨnaɨaɨna. Naie rafuemona ie gobierno ucube illa dɨese nagamɨe feiñua. Naimɨe buena jitai raillano, naimɨe comena jira, naimɨe uri illena, iese nagamɨe feiñua. Rafue 23. Nɨe isoide rana bu maɨjɨacania, naimɨena buna rairuiñena. Mare ra illanomo naimɨe maɨjɨa. Maɨjɨlle jaca illena, gobierno canua. Jɨaɨmɨe iemaɨjɨamona ɨbana feiñoia, naimɨe isoi bu maɨjɨia, ie maɨjɨamona ɨbana raise feiñua. Naimɨe comena jira, ie comɨnɨ buena jitai raillano, ɨbana naimɨe raise feiñua. Raise feiñoñenia, gobierno naimɨena canua. Rafue 24. Maɨjɨa fuilla mei, bu jafuier oiacania, naimɨena buna rairuiñena: Comɨnɨna are maɨjɨtañena, iadedɨ naimcɨ maɨjɨacana dɨnori maɨjɨa. Fiesta raillaruimo naimacɨ maɨjɨtañena, iadedɨ nairui facaina ɨbaca. Rafue 25. Ie comɨnɨ buena jitai raillano, ie maɨjɨmona nagamɨe ɨbana feiñua. Ie comɨnɨ raise guillena, ɨniroi illena, jofo raise illena, remedio ollena, ie dɨese ɨbana feiñua. Bu maɨjɨnia, bu duia, bu fecɨñona ia, bu uaɨcɨmana jaia, ie ucube bumo iñenia, gobierno naimɨena canua. Riño jocua facaise gobierno naiñaiñona canua. Gobierno naga uriaɨna daje isoi canua. Moorede uruena canua. Naɨso moto oga urue daje isoi canua. Rafue 26. Nana uruiat escuelamo jaillana buna rairuiñena. Nano jailla años facaina ibatañena. Escuelamo nana uruiatjailla. Primaria fuillanona jinɨe escuelamo bu jaiacania, iena illaicomɨnɨ t rairuiñena. Rabena uiñotɨno dɨese nainomo feiñoga. Escuelamo naga rafuena raise fɨnuana profesor llofuega. Naga urue comena jira, iese llofuega. Nana conina nabairillana llofuega. Rafue 27. Nɨe isoide rafue ie naɨraɨ fɨnoia, nagamɨe nainomo jaillana illaɨcomɨnɨ rairuiñena. Naie rafue ite ie comecɨ jaɨsillena jira, iena rairuiñena. Nɨe isoide rana bu cueia, naiemona dama naimɨe ɨbana feiñuana buna rairuiñena. Rafue 28. Bie rabemo cuega rafue suillena buna rairuiñena. Nana comɨnɨ bie isoide suille rafue illanomo jaɨnaɨaɨna. Rafue 29. Danɨ coninɨri ie illanomo nagamɨe dajena maɨjɨa, nagamɨe comena jira. Ie gobierno lloga uai dɨese nagamɨe ie jitaillacɨnona fɨnua. Jɨaɨe comɨnɨno ie comecɨna facajano iena fɨnua. Nana comɨnɨ uri illana iena fɨnua. Uri illena Naciones Unidas lloga uaina buna jeare uacaiñena. Rafue 30. Bie rafuedo jaiacadɨnona buna rairuiñena. Bie rafue uiñuamona, bie rabemo lloga rafuena buna jamaiñena.	huu	Huitoto, Murui	huu	Latn	huu
Arrpa' anaret ̃allohuen allpon derechos ñeñt ̃e'ñe po'ñoc̈h yocop ñeñt̃cha' atet ̃ yep̃a'yena allohueney acheñeneshay ama't errap̃aren arr patsro Ahuat ̃añ fecha 10 de diciembre 1948 ñeñt ̃Asamblea General de las Naciones Unidas, ñetpa' quellquët ora allpon derechos ñeñt ̃e'ñe po'ñoc̈h yocop allohuenacpay acheñeneshay ama't errap̃aren arr patsro. Allochñapa' orrtachet añ ñoñets ñeñt ̃atet ̃anaret ̃derechos; ñeñt̃pa' ñeñt̃ara orrtetsa arr añ pap̃llo. Allempo o' orrtachet añ papell ñapa' otyesan ora allohuen anetsoc̈hno ñeñt ̃orrtatene Naciones Unidas, t̃orretepa' att̃och epa'hua añ ñoñets errap̃aren arr patsro. Orrtachetepa' erracmañen allcha' lleya'yeset ora allpon pa'namen acheñenesha' arr patsro. Nam̃a yec̈hatyesetepa' añ derechos ora allpon escuelac̈hno ñam̃a ora allohuen anetsoc̈hno ama't errot̃eneta po'gobiernoret. Ñeñt ̃ ñanom Yapa' yeñoteñ ñerra'm yemneñ o'ch yeyc̈hena e'ñe cohuen añe patsro, ama yemneñe o'ch eñalleta ñeñtcha' yepatare'tene' ñeñt ̃ yoct̃en ya; ñam̃ia ñeñt ̃cha' ya'm̃cha'noc̈htana'tenaya ama yemneñe o'ch orrta. Ñerra'm yemneñ o'ch e'ñe pocte' es yep̃anna'ta ñam̃a ñerra'm yemneñ o'ch e'ñe cohuen mueche't ̃yeyc̈hena añe patsro, añ poctetsa o'ch yeñotua. Att̃o ye'ñalletyesa arr patsro e'ñe att̃ecma cohuen yesherb̃a'yen allohueney ñeñt̃ey yec̈ha'yetsa añe patsro, amach eñalle ñeñt ̃ atsenatpo' entenet. Ñam̃a allohuenacpay ñeñt̃ey arromñat̃ey e'ñe att̃ecma eñall ñeñt ̃ otenet derechos ñeñt̃cha' e'ñe cohuen yocshatene' añe patsro. Ñeñt̃pa' ama't eseshapa' amach puerratam̃perryeto ama't errponaña. Tarraña yeñoteñ ahuat̃ot̃eñ ñerra'm esempo acheñenesha'pa' ama esoye eñchete't̃e añ derechos, ñetpa' errot̃uanen p̃a'yesete't̃ po'potantañ ñeñt̃ tsena'tenet. Ñeñt̃pa' yeñoteñ yeyoc̈hro ama ap̃apahuoyaye. Ñam̃a yeñoteñ añ atarr cohuen allohuenacpay ñerra'm chap allempo allohueney e'ñe cohueno'tsa'yeney arr patsro. T̃arro'mar ñerra'm atet̃ yocsha'yena arr patsro amach es ya'm̃cha' - nochtana'tenaye, amach eñalle ñeñt ̃cha' yemueroc̈htatene'. Ama't allempo es yeños po'poñ ñeñt ̃cohuen yenten ya, amach eñalle ñeñt ̃cha' yote' eso'mart̃e' peñen po'poñ cot̃ap̃ñats. Ñerra'm yapa' yame'ñeña po'poñ ñeñt ̃cohuen yenten ya amach eñalle ñeñt̃cha' yepatare'tene'. Ñeñt ̃o'mar yeñoteñ e'ñe pocte' o'ch yene' ñoñets att̃och yeñotatanna'tyena ora allpon añ derechos att̃och allohueney e'ñech cohuen yentannena allochñapa' amach eñalle acheñ ñeñt ̃ amueroc̈htataret̃tetsa. Allochñapa' amach orrtateneto at̃parñats ñeñt ̃ atet̃ amueroc̈htatarettenet. Ñam̃a yeñoteñ e'ñe pocte' e'ñech cohuen yamo'tstannena po'poñ acheñenesha' ñeñt ̃yec̈ha'yetsa po'poñ anetso'mar arr patsro. Ñam̃a yeñoteñ allohuen allpon pa'namen anetso'marnesha' ñeñt ̃orrtatene ñeñt ̃ otenet Naciones Unidas, ñetpa ñeñt̃a e'ñe cohuen entenet ñet. Ñeñt̃o'mar ñet nenet ñoñets all quellco att̃o allohueney arromñat̃ey ñeñt̃ey eñalletyetsa arr patsro e'ñech att̃ecma cohuen yesherb̃a'yen ñam̃a allohuenacpay att̃ecma eñall ñeñt̃ otenet derechos att̃och e'ñe cohuen yocsha'yena arr patsro allohueney ama t coyaneshohuen. Ñeñt ̃o'mar ñetpa' añ e'nenet o'ch orrtatenet ñeñt ̃ cohuen sherbets allohuenacpay acheñeneshay arr patsro. Allochñapa' att̃och allo'na yesen yenpanna'tnomtsa att̃och yocsha'yena e'ñe cohuen arr patsro o'ch yechyen ñeñt̃ yepallta'yena ñam̃a amach eñalle ñeñt ̃ am̃cha 'noc̈htana 'tenaye, e 'ñech cohueno 'tsa 'yeney. Ñam̃a yeñoteñ allohuen pa'namen anetso' marnesha' ñeñt ̃ orrtatene' Naciones Unidas ñetpa' net po'ñoñ att̃och t̃orra'yeset att̃och ame'ñachet allohuen acheñenesha' ñeñt ̃errap̃aro'tsa'yenet añ patsro, allochñapa' att̃och e'ñech cohuen entuenet añ derechos ñamet; ñeñt̃pa' allohuenacpuet e'ñech cohueno'tsa'yenet. Ñam̃a yeñoteñ ñerra'm po'ñoc̈h e'ñech cohuen yetsotuer e'ñe atet ̃yene' yeñoñ añ poctetsa o'ch yeñotatanna'ta añ derechos ñeñt ̃ allohuenacpay allochñapa' e'ñech cohueno'tsa 'yeney. Ñeñt̃o'mar t̃e'pa' ASSAMBLEA GENERAL ñeñt̃ara Naciones Unidas arrpa' orrtatenet ORA ALLPON DERECHOS NENT ALLOHUENACPAY NENTEY PA'NAMENEY ACHENENESHAY. Allochñapa' att̃och allohuen c̈hocmach yeyerpa'yena allohuen derechos ñeñt ̃ aquellcaret̃tetsa arr. Ñam̃a c̈hocma yeyc̈hach po'potantañ att̃och ñetpa'c̈ho'ña e'ñech cohuen am̃cha na'tpo' entuenet ñamet añ derechos. Allochñapa' att̃och ama't erracmañen arr patsro eñotueretcha' añ derechos ñam̃a po'ñoc̈h atet̃cha' cohuen yemorrentanna'tuerra. Ñeñt̃pa' att̃epa'ch perra arr yepatsño ama't ñam̃a ora errap̃aren po'potantañ anetso'mar arr patsro. Att̃epa'ch perra allohuen anetso'marnesha' ñeñt ̃orrtatene' Naciones Unidas ama't ñam̃a po'potantañ ñeñt̃ yenpuenet ñet. Allpon derechos ñeñt ̃yechyen att̃och e'ñech cohuen yeyc̈ha'yena arr patsro ñeñtpa' añec̈hno: Cot̃ap̃ñats 1. Allohueney ñeñtey arromñatey att̃o ye'ñalletyesa arr patsro e'ñe att̃ecma cohuen yesherb̃a'yen. Ñam̃a yechyen allpon derechos att̃och e'ñech cohueno'tsa'yeney arr patsro. Ñam̃a allohuen att̃ecma yechyen alloch yoct̃ape' chyen cohuen ñam̃a yeñotyen yeyoc̈hro ñeñt ̃e'ne pocte' enten acheñenesha' ñam̃a ñeñt ̃ama pocteye' enteneto. Yeñoteñ añ poctetsa e'ñe yemo'nasheñ yep̃annena ama't ora allohuen allpon acheñenesha' ñeñt ̃añe patsro'tsa'yeney. Cot̃ap̃ñats 2. Ora allohuen allpon acheñenesha' ñeñt ̃ añe patsro'tsa'yen, att̃ecma echyenet añ derechos att̃och e'ñe cohuen yec̈ha'yenet arr patsro. Allohuenet att̃ecma echyenet añ derechos ama't erra'tsent̃e' po'm̃reñtsoret penet, ñam̃a ama't errot̃ena orrtenet, ama't quelluareret ama't ñam̃a ñeñt ̃ huallama't̃areret, ama't coyaneshohuenet att̃ecma echenet añ derechos. Ñam̃a ama't erra'tsent̃e' ñeñt ̃ po'yomporer penet ñam̃a ama't erra'tsen cot̃ape'chyenet ñeñt ̃ cohuen entyenet po' gobiernocop ama't po'poñ poct̃ap̃ñar e'ñe att̃ecma echenet añ derechos ñeñt ̃ allohuenacpay ñeñt̃ey arromñat̃ey arr patsro. Ama't ñeñt ̃ huocchañetets arr patsro, ñeñt ̃ ama es echyetso arr patsro ñeñt ̃ ama esoye' enteneto, ñetpa'c̈ho'ña e'ñe att̃ecma echenet añ derechos ñeñt ̃ allohuenacpay ñeñt ̃ey arromñat̃ey. Ñam̃a att̃ecma echenet añ derechos ama't erra'tsena anets all yec̈ha'yenet ñam̃a ama't errot̃en po'gobierno echenet all pa'netsro. Ama't po'gobierno am̃cha'noc̈htana'tanetañ amapa' e'ñe cohueno'tsa 'yenet e'ñe att̃ecma echenet añ derechos ñeñt ̃ allohuenacpay ñeñt̃ey arromñat̃ey arr patsro. Cot̃ap̃ñats 3. Allohueney yechen derecho o'ch yocrrena arr patsro amach eñalle ñeñt̃cha' am̃icha'noc̈htana'tenaya. Elloña eñall ñeñt̃cha' yemoñenaya. Cot̃ap̃ñats 4. Ama't puesheñarraya acheñey amach ataruasataret̃eye e'ñe att̃a. Amuepa'ch pomueñeto acheñ ñeñt̃cha' taruasatenet e'ñe att̃a, ama't errot̃ena. Cot̃ap̃ñats 5. Ama't puesheñarra amuepa'ch amueroc̈htataret̃teno ene att̃a, amach atserrp̃aret̃teneto atet̃ ñerra 'mrrat̃e' berr atserrpenet. Cot̃ap̃ñats 6. Ora allpon leyes ñeñt ̃ anaret̃e'tyetsa allohuen acheñeneshacop ñeñt̃pa' ñeñt̃cha' a'poctatyenahuet ama't puesheña'ttset ñerra'm esempo echyenet problema. Cot̃ap̃ñats 7. Amach eñalle acheñ ñeñt̃ecop ama sherbeno añ leyes ñeñt ̃ atet ̃ anaret̃. Att̃ecmach yenpuenana ama't allohuen acheñenesha', amach eñalle acheñ ñeñt̃ ama amorrentaret̃eyaye. Ñam̃a añ derechos ñeñt ̃ aquellcaret̃ arr, ñeñt̃pa'c̈ho'ña att̃ecmach allohuenacop ñeñt̃cha' moñenaya ama 't erra'tsena acheñer ñerra'm esempo eñall ñeñt̃cha' puerratam̃psahuetañ añ derechos. Cot̃ap̃ñats 8. Ñam̃a ñerra'm esempo esesha'pa' mueneneñ o'ch puerratam̃psan acheñenesha' añ derechos ñetpa' e'ñe pocte o'ch e'nenet autoridades ñeñt̃cha' a'poctaterrahuet ñeñt ̃ atet ̃anaret ̃po'leyes ñam̃a po'constitución. Cot̃ap̃ñats 9. Amuepa'ch arrmataret̃teno acheñ e'ñe att̃a. Amuepa'ch yottam̃pesyeneto acheñ e'ñe att̃a. Amuepa'ch mueño ' teneto acheñ b̃ac̈hayo allcha' mueroc̈htena. Cot̃ap̃ñats 10. Ñam̃a allohuen acheñenesha' ama't esesha' ñerra'm esempo otteñe'charet̃tena ñapa' echenancha' derecho o'ch a'poctater ñoñets e'ñe cohuen juezesho. Juezpa' e'ñech cohuen o'ch eñoch ñerra'm po'ñoc̈h atet ̃o' p̃ohua. Amach e'ñe att̃a atserrpeñeto. Ñam̃a ñeñt ̃otteñe'charet̃tetsa juezpa' o'ch eñotach ñeñt ̃ derechos echen ñam̃a ñeñt ̃ po'deberes. Amach es a'nahua o'pateñeto ama't puesheñarra acheñ. Cot̃ap̃ñats 11. Ñam̃a ama't esesha' ñeñt ̃ otteñe'charet̃tetsa allo'tsen autoridades, amuepa'ch ahuen otatsteto autoridades añ acheñ po'ñoc̈h atet ̃o' p̃ohua. Añcha' ñanom e'm̃ñochetepa' ñeñt̃cha' yenpuene' ñeñt ̃ otteñe'charet̃tetsa. E'ñech cohuen acop̃a eñochet po'ñoc̈ht̃e' atet̃ o' p̃ohua. Ñeñt̃pa' atet̃cha' penet allo'tsa'yen shonte' acheñenesha', amuepa'ch a'nahua o'pateñeto. Ñam̃a añecpuepa'ch coñchachet acheñ ñeñt ̃ at̃pare'tene' ñoñets ñeñt ̃ atet̃ anaret̃ e'ñe allempo. Ñam̃a ñeñt ̃ atet̃ anaret̃ ñeñt̃cha' atet̃ coñchachet acheñ ñerra'm at̃pare'chet añ ñoñets ñeñt ̃ atet̃ anaret̃ ñeñt̃ach coñchachet allempo. Amuepa'chña añe'na coñchateñeto acheñ ñeñt ̃ ahuat̃ot̃eñ atet̃ petsa allempo ama eñalle ley ñeñt ̃ otets atet̃cha' sep̃a. Ñam̃a añach coñchatenet ñeñt ̃ at̃pare'tene ley e'ñe atet̃ anaret̃. Amachña añe'na coñchateneto aton ñeñt ̃ ama att̃eye' anaret̃tena allempo at̃pare'tena. Cot̃ap̃ñats 12. Ñam̃a ñeñt ̃ e'ñe yocpa atet̃ ñerra'm yepaquell ñamia yamo'tsesha' ñeñt ̃ parro yeyc̈hena ñam̃a allohuen ñeñt ̃ yechen ñeñt̃pa' e'ñe yocpa. Po'potantañpa ama pocteyaye o ch be't̃oset att̃och o'patapretenyet ñeñt ̃ e'ñe yo. Ñam̃a amach asasaretpahuoyayye, ñam̃a amach asochatse'tpahuoyayye. Ñam̃a allohuen ñeñt̃ asasaret̃tetsa e'ñe att̃a ñam̃a ñeñt ̃ asochatse'taret̃tetsa e'ñe att̃a, ñetpa' echenet derecho o'ch moñenanet añ ley ñeñt ̃ atet̃ anaret̃. Cot̃ap̃ñats 13. Ñam̃a allohuen acheñenesha' echenet derecho o'ch chope'chyeset ama't erra sechyenet allohuanen puen Estado alí yec̈henet. Ñam̃a echenet derecho ñerra'm monenet o'ch salerret ama't erra'tsena Estadot ̃ama't ñerra'm muenenet o'ch salerret ama't ñet pue'stadot̃pa e'ñe pocte'. Ñam̃a echenet derecho o'ch c̈hac̈herret pue'stado ñerra'm esempo monenet. Cot̃ap̃ñats 14. Ñam̃a ñerra'm esempo amueroc̈htataret̃ta ama't puesheñarra e'ñe att̃a poctãp̃ño'maret ñetpa' echenet derecho o'ch yeterret, ahuerret po'poñ anetso allcha' agaparet̃terret e'ñe cohuen. T̃arraña ñerra'm acoñchataret̃tet tãrro'mar o' muetset acheñ amapa' at̃pare'tet po'poñ leyes amapa' añ derechos ñeñt ̃ nen Naciones Unidas ñerra'm ñeñt̃ecop acoñchataret̃tet amach agaparet̃teto po'poñ anetso. Cot̃ap̃ñats 15. Ñama allohuen acheñenesha' echenet derecho ñeñt̃cha' pa 'netser penet. Ñam̃a amach errot̃enot ̃puerratam̃p̃seto acheñ po'derecho att̃o pa'netser penet. T̃arraña ñerra'm esesha' mone' o'ch yec̈ha'huerret po'poñ anetsro ñeñt̃cha'pa'netser perr allempot̃eñ ñeñt̃pa' e'ñe pocte' ñeñt̃pa' po 'derecho. Cot̃ap̃ñats 16. Ñam̃a allohuen acheñ ñeñt ̃ po'nare' ñerra'm muenen o'ch sena'ta ñam̃a coyanesha' ñerra'm muenen o'ch some'ta, ñeñt̃pa' e'ñe pocte' ñeñt̃pa' po'derecho. Pocte' o'ch yoranna'tet att̃och chemere'tet. Ama't esesha' muenats e'ñe pocte ama't erra'tsent̃e' po'm̃reñtsoret penet, ama't erra'tsent̃e' ñeñt ̃ pa 'netser penet, ama't erra'tsent̃e' po'yomporer penet. Ñam̃a coyanesha' att̃ecma echenan derechos ñeñt ̃ echen yacmanesha' ñerra'm esempo o'ch some'ta. Ñama allponmat yoranna'tet coyanesha'pa' ñeñt̃ecma derechos echen ñam̃a ñerra'm sannerretpa' coyanesha'pa' att̃ecma echenan derechos. Tarraña ñerra'm esesha' ama muenenaye o'ch yoran po'psheñeñ ñeñt̃cha' puerrollar p̃a' amapa yacma ama mueno ñeñt̃cha' puetãpor p̃a', pamo'mte'pa' amach errot̃enot ̃apano po'psheñeñ yacma e'ñe ña po'huamencot ̃ñerra'm coyanesha' ama mueneñe. Ñam̃a ñeñt ̃ yec̈hetsa parro pa'pacllo ñeñt ̃ pamo'tsna'tar p̃annena ñeñt̃pa' e'ñe pocte' atet̃ yeyc̈hen arr patsro. Ñeñt̃o'mar ñeñt̃pa' gobiernocop o'ch cohuam̃penan allohuen familias ñeñt ̃ parro yec̈ha'yenet. Cot̃ap̃ñats 17. Ñam̃a allohuen acheñenesha' echenet derecho o'patetepa' ñeñt ̃ e'ñe ñocmuet, atet ̃ñerra'm pa'paquell, po'patseñ, payara. Ñam̃a e'ñe pocte' o'ch o'pataprecha po'potantañ ñeñt ̃ parrocma taruasa'yenet. Ñam̃a ama aprratam̃pespahuoyaye e'ñe att̃a ñeñt ̃ yo'patena ya atet̃ ñerra'm yepaquell, yepatseñ, yayara. Cot̃ap̃ñats 18. Ñam̃a allohuen acheñenesha' ama't erra'tsena acheñer echenet derecho o'ch cotãpe'chyenet ñeñt ̃ e'ñe cohuen entenet ñet pueyoc̈hreto. Ñam̃a allohuen acheñpa' echenet derecho o'ch po'yomporer peñet ñeñt ̃ e'ñe cohuen entenet ñet. Ñam̃a ñerra'm esempo muenenet o'ch po'poñet po'yompor-ret, ñeñt̃pa'c̈ho'ña e'ñe ñocpuet po'derecho. Ñam̃a e'ñe pocte' o'ch apc̈ha'yenet epuet po'potantañ ñeñt ̃ parrocma ame'ñenet. Ñam̃a e'ñe pocte o'ch yec̈hatyesan po'potantañ ñeñt ̃ muenene' o'ch eñoteret ñamet. E'ñe pocte' o'ch etsoteñet ora att̃och sherbeñet po 'yompor-ret. Cot̃ap̃ñats 19. Ñam̃a allohuen acheñenesha' ama't erra tsena acheñer echenet derecho o'ch serrpare'tatanna'tyeset ñeñt ̃ atet ̃cotãpe'chyenet ñet ñeñt ̃ cohuen entyenet ñet. Amach e'moñe'taret̃eye att̃o yapa yoctẽn añ derecho. Ñam̃a e'ñe pocte' o'ch e'nyenet att̃och eñoteret erra'tsent̃e' cot̃ap̃ñatser ñeñt ̃ cohuen entyenet ñet. E'ñe pocte' o'ch agapyenet añ cot̃ap̃ñatser pueyc̈hateña, ñam̃a e'ñe pocte' o'ch eñotachet po'potantañ ñeñt ̃ atet̃ pena añ cot̃ap̃ñats. Ama't errot̃enot eñotachet po'potantañ acheñ, ñeñt̃pa' e'ñe pocte' ama't po'quellcot ̃ama't radiot ̃ma't errot̃enota. E'ñe pocte' o'ch c̈hapatyeset ñeñt ̃ cot̃ap̃ñats po'poñ anetso'mar. Cot̃ap̃ñats 20. Ñam̃a allohuen acheñenesha' echenet derecho o'ch apc̈ha'yenet ora allohuen ñeñt ̃ parrocma ame'ñenet ñerra'm e'ñe cohuen mueche't ̃serrpare'tanna'tyenet añ poctãp̃ñet. Ñerra'm esesha' ama muenenaye o'ch cotãpe'chet e'ñe parrocma po'potantañ poctãp̃ñet, ama pocteyaye ñerra'm po'potantañ po'huamencotẽtpa' o 'ch ame 'ñatateñet ñeñt ̃ ñet poctãp̃ña. Cot̃ap̃ñats 21. Ñam̃a allohuen acheñenesha' ama't erra'tsena acheñer echenet derecho o'ch cotãpe'chatyeset ñeñl pa'm̃cha'taret̃erneshet. Ñam̃a allohuen acheñenesha' ama't erra'tsena acheñer echenet derecho o'ch votet añecop ñeñt̃cha' sherb̃ats gobiernocop. Ñam̃a allohuen acheñenesha' ama't erra'tsena acheñer ñeñt ̃ muenene o'ch taruasapretan gobierno allohuenet e'ñe att̃ecma echyenet derecho. Ñam̃a erra'tsent̃e' cot̃ap̃ñatser ñeñt ̃ cohuen enten acheñenesha' ñerra'm shonte' acheñ ñeñt̃ atet ̃muenenet, atet̃cha' perra po'gobierno. Ñam̃a att̃och eñochet este' po'ñoc̈h muenen allohuen acheñenesha' eñalletepa'ch elecciones ama t errot̃enot̃a; allcha' vota'yenet añecop ñeñt ̃ e'ñe cohuen entyenet ñet. Ñam̃a ñeñt̃pa' e'ñech a'nahua vota'yenet att̃och po'potantañpa' amach errot̃enot ̃po'huamencot̃eye' votatenaneto ñeñt ̃ atet ̃muenenet ñet. Ñam̃a allohuen acheñenesha' e'ñe pocte' vota'yeset añecop ñeñt ̃ cohuen entyenet ñet. Cot̃ap̃ñats 22. Allohuen acheñenesha' ama't erra'tsena acheñer echenet derecho o'ch agapueñet seguridad social ñeñt ̃ atet ̃yenpuenanet po'gobierno ñerra'm esempo machayot̃a es pasahuet. Allochñapa' att̃och amach tama penca'yeneto, e'ñech att̃era cohuen orrtatyenet. Ñehua, ama't erra'tsena anetser a'poctatenan pa'cheñeneshar añ derechos ñeñt ̃ otenet seguridad sociales. Cot̃ap̃ñats 23. Ñam̃a allohuen acheñenesha' ama't erra'tsena acheñer echenet derecho o'ch taruasa'yeset att̃och gana'yeset quelle. Ñam̃a e'ñe pocte' erra'tsent̃e' taruas muenenet allcha'ña taruasa'yenet. Ñam̃a ñeñt̃ taruasatenahuet e'ñepa'ch cohuen apa'yesanet allcha' taruasatyesanet. Ñam̃a amuepa'ch huañapeseto po'taruaset att̃och amach pallteneto quelle. Ñam̃a allohuen ñeñt̃ att̃ecma taruasa yetset allponeshacmuetepa'ch gana'yenet quelle. Arepa'ch eñalle ñeñt ̃ ama amorrentaret̃eyaye. Ñam̃a allohuen ñeñt ̃ taruasets atsa'tataret̃tetepa'ch allpon ñeñt ̃ poctetsa allochñapa' att̃och cohuen yec̈ha'yenet pamo'tseshohuen amach tama penca'yeneto puepallteñot̃et. Ñerra'm allpon gana'yenet ama alcanseno att̃och yora'yeset ñeñt̃ allpon pallta'yenet eñalletepa'ch seguridad social ñeñt̃cha' yenpa'yenahuet. Ñam̃a allohuen ama't erra'tsena acheñer echenet derecho o'ch parrocmatet epuet sindicato ñeñt̃cha' moñenahuet ñeñt ̃ e'ñe ñocpueta all taruasa'yenet. Cot̃ap̃ñats 24. Ñam̃a allohuen ama't erra'tsena acheñer echyenet derecho o'ch amesa'yenet allpon horas ñam̃ia allpon yet̃. Amach ellapenete't̃e arepenete't̃e taruasatset. Ñam̃a amesyesetepa'ch allponmat ñeñt ̃ vacación, atsa'tataret̃tetepa'ch ama't allponmat echenet vacación. Cot̃ap̃ñats 25. Ñam̃a allohuen ama't erra'tsena acheñer echyenet derecho o'ch echyenet allpon att̃och yec̈ha'yenet cohuen arr patsro ama't pamo'tseshohuen att̃och yora'yenet puerrar, pa'shtam, pa'paquellet ñam̃a att̃och partatyenet ñam̃a att̃och yenpa'yenanet po'potantañ pamo'tseshac̈hno. Ñam̃a ñerra'm palltapesyenet po'taruaset alloch gana'yenet quelle echyenet derecho o'ch ayenparet̃tet. Amapa' ñerra'm atsna'tyenet att̃och ama taruaseneto allponmat echyenet derecho o'ch ayenparet̃tet. Amapa' ñerra'm machayota atserrpenet, amapa' ñerra'm rret̃orrnanesha' amapa' ñerra'm po'nme'ten amapa ñerra'm esempo es huapoya echyenet derecho o'ch ayenparet̃tet. Ñam̃a allohuen ñeñt ̃ achoyoreshai ñam̃a allohuen cheshaneshac̈hno ñetpa' echyenet derecho o'ch acuam̃p̃saret̃tyenet ama't ñeñt̃ ellopnanesha' ñamet. Cot̃ap̃ñats 26. Ñam̃a allohuen ama't erra'tsena acheñer echyenan derecho o'ch estudia'yeset escuelo. Ñam̃a att̃och estudia'yeset escuelo amach cobraneto ñeñt ̃ Primariacop. Allohuen cheshanesha' atet ̃anaret ̃ñocpuet c̈hocma estudienet Primaria, ñeñt ̃ obligatoria. Ñam̃a eñalletepa' escuelas allcha' estudia'yenet ñeñt̃cha' po'taruas penet ñam̃a eñalletepa' escuelas allcha' estudia'yenet estudios mas avanzados ama't añecop ñeñt ̃ atarr t̃orretsa ñeñt ̃ atarr es eñotets. Ñam̃a añecop sherben att̃o yec̈hateñet cheshanesha' att̃ochcha' eñotyenet ñeñt ̃ atarr sherbets arr patsro att̃och e'ñech cohuen eñotatyenan po'potantañ acheñenesha'. Allochñapa' att̃ochcha' amach muena'yeneto o'ch puerratam̃p̃sanet po'potantañ po'derechos att̃och mueroc̈htatanet. Cohuencha' yeñotatanna'tyena ama't pa 'namen acheñeneshay. Cohuencha' ya'huanten po'potantañ ñeñt ̃ po'poñ cotãpe'chyenet ñet. Ñam̃a c̈hocmuepa'ch yamo'ts yep̃anna'tyena ama't pa'namen anetsoc̈hno all yeyc̈ha'yena, ama't pa'namen mereñtsorec̈hno ñeñt ̃ parro ye ñalletyesa, ama't pa'namen yeyomporer yep̃a'yen. Añecop yeyc̈hach cheshanesha' cohuen att̃och e'ñech cohuen torra'yerret ñamet añecop ñeñt ̃ cohuen enten Naciones Unidas allochñapa' att̃och allohueney e'ñech cohuen mueche't ̃yeyc̈ha'yena arr patsro. Ñeñt ̃ chesha' ñeñt ̃ ama po'nena' pamo'mtepa' echenan derecho o'ch mueñanet erra'tsent̃e', escuelo ñeñt ̃ cohuen enten pamo 'mte. Cot̃ap̃ñats 27. Ñam̃a allohuen ama't erra'tsena acheñer echyenan derecho o'ch tõrra'yenet ñeñt ̃ atet̃ yec̈ha'yenet ñet, ñeñt ̃ cohuen entyenet ñet. ñam̃ia e'ñe pocte' o'ch cosha'yeñet po'taruas ñeñt ̃ coc̈hnesha' entyenet ñet. Ñam̃a ñeñt ̃ eñotyenet ñeñt̃ atarr sherbets alloch progresa'yenet cientifico'marecop, ñeñt ̃pa' ñeñt̃cha' yenpuenahuet alloch ello atarr cohuen yec̈ha'yenet arr patsro. Ñam̃a ñerra'm esesha' yec̈hcatene' ñeñt ̃ atarr sherbets allohuenacop atet ̃ñerra'm ñeñt ̃ cientifico'marecop amapa'ñerra'm libro ñeñt ̃ que1lquënet allohuenacpuet amapa'erra'tsen po'taruas ñeñt̃ atarr sherbets allohuenacop, ñapa'echenan derecho att̃och ganena quelle po'taruasot ̃ñam̃a echenan derecho att̃och coshapreteñet po'taruas, amuepa 'ch aprratam̃p̃saret̃tena po'derecho. Cot̃ap̃ñats 28. Ñam̃a ora allpon derechos ñeñt ̃ aquellcaret ̃arr, allohuen ama't erra'tsena acheñer echenet derecho o'ch e'ñe atet̃ perret. Ñeñt̃o'mar añ poctetsa patẽ'tets anetso orrtatyesetepa' pa'namen cohuen proyectos att̃och acheñenesha'pa' entyerret ora allpon po'derechos. Cot̃ap̃ñats 29. Ñam̃a allohuen ama't erra'tsena acheñer echenan po'deberes po'potantañecop ñeñt̃ara pamo'tsesha' ñeñt ̃parro yec̈henet pa'netsro. Ñeñt ̃ deberespa' ñeñt̃pa' atfo e'ñe cohuen yeyenpannena. Ñerra'm atet ̃yeperra e ne all yamo'tsesheshopa' e'ñech cohuen yeyc̈hen att̃och yetsotuerr ñeñt ̃ e'ñe cohuen puesheña'ttsocpay. Ama't yechyeneñ shonte' pa'namen derechos ñeñt̃cha' yorrtatyen, t̃arraña amach aña yorrtatatsto ñeñt̃ att̃o errot̃uanen yepeñ po'psheñeñ. T̃arro'mar ñeñt̃pa' ama ap̃apahuoyaye ñeñt̃ atet ̃oteney ley ñeñt̃ anaret.̃ T̃arro'mar ñerra'm errot̃uanen yepeñ po'psheñeñpa' att̃oña yeprratam̃peñ ña po'derechos. T̃arraña ñerra'm e'ñe cohuen yeyenpannena ñam̃a e'ñe mueche't yeyc̈hena, ñeñt ̃pa' ñeñt ̃a poctetsa. Ñeñt̃pa' c̈hocmach yorrtaten ñerra'm yechen gobierno democrática all am̃cha 'taret̃tapreteñet allohuen acheñenesha'. Ñam̃a ama't shonte' pa'namen derechos yechyen ñeñt ̃ anaret ̃arr, yapa' amach yorrtatsto añ derechos añecop ñeñt ̃ ama pocteye' enteñe Naciones Unidas. Añcha'ña yorrtaten ñeñt ̃ cohuen enten Naciones Unidas. Cot̃ap̃ñats 30. Ora allpon derechos ñeñt ̃ aquellcaret ̃arr, ama't patr̃ra derecho amach ahuapore 'tpahuoyaye ama't errot̃ena.	ame	Yaneshaʼ	ame	Latn	ame
LAWA RARABA NI DODONU NI LEWENIVANUA Ena 10 ni Tiseba 1948, a vakadonuya qai kacivaka na Vale ni Bose Levu ni Matabose Levu kei vuravura na Lawa Raraba ni Dodonu ni Lewenivanua. Sa volai tiko yani oqo na lewe ni Lawa. Ena toqai ena itukutuku ni veigauna na lawa oqo, ni vakadonui oti, era uqeti sara na lewe ni Matabose mera kucivaka ra qai “raica me kaburaki, vakaraitaki, wiliki qai vakamacalataki, vakauasivi e veikoronivuli kei na veitabana cava tale ni vuli. Me kua sara ni caka oqo ena dela ni veivakaduiduitaki ena vuku ni itutu vakapolitiki ni dua na vanua se vanua tu vakataki koya se vanua qali.” IKAU Ni yavu ni galala, lewa dodonu kei na sautu ena vuravura na noda vakadinata ni dodonu mera dokai mera raici tale ga vakatautauvata na lewe kece ga ni vuvale kawatamata, Ni na tubu na itovo vakadomobula e sokanu kina na lewaeloma ni kawatamata ke vakawaleni qai beci na dodonu ni kawatamata kei na kena vakatakilai ni ka levu duadua era nuitaka tu na lewenivanua na vuravura era na marautaka kina na tamata yadua na galala ni vosa kei na galala ni vakabauta vaka kina na galala mai na rere kei na leqa, Ni dodonu me taqomaki vinaka ena lawa na dodonu ni lewenivanua, me kua kina ni vakasaurarataki na tamata ena nodra vaqara bula mera saqata na veiliutaki e voravora qai ca, Ni bibi me sagai mera veimaliwai vinaka na veimatanitu, Nira sa vakadeitaka na lewe ni Matabose Levu kei Vuravura ena kena Lawatu na nodra vakabauta na dodonu ni lewenivanua me dokai qai kilai na yaga ni tamata yadua, ni tautauvata vinaka nodrau dodonu na tagane kei na yalewa ra qai nakita dei mera vakabulabulataka na toso vakaitikotiko kei na vueti cake ni ivakatagedegede ni bula mera galala kina vakalevu, Nira sa yalataka na matanitu era lewe ni Matabose mera na saga ena veitokoni ni Matabose Levu kei Vuravura mera vakabulabulataka na dokai kei na muri ni dodonu raraba ni lewenivanua kei na galala ni tamata yadua, Ni rui bibi me matata vinaka vei keda kece na dodonu kei na galala oqo me vakayacori rawa kina na vosa ni yalayala oqo, O koya gona E kacivaka kina NA VALE NI BOSE LEVU NA LAWA RARABA NI DODONU NI LEWENIVANUA oqo e dodonu mera na saga vakatautauvata kece sara na veimatatamata kei na veimatanitu mera kila ra qai nanuma deivaki na kena lewenivanua yadua kei na veitikotiko kece sara. Mera na saga mera vakavulica ena kena totaki na dokai ni dodonu kei na galala kece oqo kei na nodra saga tiko vakalailai me kilai qai muri vakararaba, vakavinaka, ena dua na matanitu me tete ina veimatanitu ena kedra maliwa na vanua tu vakataki ira kei na vanua qali. Tikina e 1. Era sucu ena galala na tamata yadua, era tautauvata ena nodra dokai kei na nodra dodonu. E tiko na nodra vakasama kei na nodra lewaeloma, sa dodonu mera veidokadokai ena yalo ni veitacini. Tikina e 2. Na tamata kece e nodra na dodonu kei na galala e tukuni tiko ena Lawa oqo, e sega ni dua me vakaduiduitaki ena vuku beka ni kawa, roka ni kuliniyago, tagane se yalewa, vosa, lotu, nanuma vakapolitiki se nanuma cava tale, vanua se itikotiko e cavutu mai kina, iyau, sucu se itutu cava tale. Me kua tale ga ni vakaduiduitaki e dua ena vuku ni matanitu se vanua e cavutu mai kina, ena vakasama beka vakapolitiki, vakaiyalayala se itutu ena vuravura, se mani vanua tu vakataki koya, vanua qali, koloni, se itutu cava ga. Tikina e 3. Na tamata kece e dodonu me bula, me galala, me taqomaki tale ga. Tikina e 4. Me kua ni dua me bobula se vakabobulataki; e vakatabui na bobula kei na veivakabobulataki ena kena mataqali kece sara. Tikina e 5. Me kua ni dua e vakararawataki, se vakacacani, me caka vua se totogitaki ena itovo e sega ni vakatamata, e veivakalolomataki. Tikina e 6. Na tamata kece e dodonu me raici vakatautauvata ena liga ni lawa. Tikina e 7. E tautauvata kece na tamata ena liga ni lawa, mera taqomaki kece tale ga ena lawa, me kua ni dua me vakaduiduitaki. Na tamata kece e sega ni dodonu me vakaduiduitaki ena vuku ni dua na tiki ni Lawa oqo se me uqeti me vakaduiduitaki. Tikina e 8. E nodra dodonu na tamata kece me rogoci vinaka na nodra kisi ena dua na mataveilewai cicivaki vinaka ena nona matanitu kevaka e beci na nona dodonu e maroroi tu ena lawatu se ena lawa. Tikina e 9. Me kua ni dua e vesu, qaqauraki, se me lesavi vakailoa Tikina e 10. E dodonu ni tamata kece me rogoci vakatautauvata, vakadodonu, ena mataveilewai e tu vakataki koya qai sega ni veitovaki me macala kina na nonu dodonu kei na ka me cakava ena cala e beitaki kina. Tikina e 11. E dodonu ni tamata kece e beitaki ena dua ena cala me nanumi ni sega. ni cala me yacova ni sa qai vakacalai dina ena lawa ena veilewai a vakatarai kina me valataka na nona kisi. Me kua ni dua e beitaki ena cala ena vuku ni ka e cakava se sega ni cakava kevaka e sega ni wili me cala ena lawa ni vanua se lawa ni vuravura ena gauna se cala kina, me kua tale ga ni tau vua na itotogi bibi cake mai na itotogi se vakamuri tiko ena gauna e cala kina. Tikina e 12. Me kua ni dua e vakasaurarataki me baleta na nona bula, vuvale, itikotiko, se ivola, se me beci o koya kei na kena irogorogo. E dodonu ni tamata kece me taqomaki ena lawa mai na cakacaka se veivakacacani vaka oqo. Tikina e 13. E dodonu ni tamata kece me veitosoyaki qai vakaitikotiko ena loma ni nona vanua. E dodonu ni tamata kece me biuta na vanua cava ga, wili kina na nona vanua, se me lesu i nona vanua dina. Tikina e 14. E dodonu ni tamata kece me saga qai marautaka nona kerea me bula ena dua na vanua me kua kina ni vakatotogani. Me kua ni vakayagataki na dodonu oqo kevaka e vakacacani ena vuku ni basulawa e sega ni yavutaki vakapolitiki se ena vuku ni cakacaka e veicalati kei na inaki kei na vakasama ni Matabose Levu kei Vuravura. Tikina e 15. E dodonu ni tamata kece me lewe ni dua na vanua. Me kua ni dua e vakasaurarataki me kua ni tiko ena nona vanua se me veisautaka na vanua e sa volai kina. Tikina e 16. E dodonu ni tagane kei na yalewa sa tamatabula, veitalia na nodra kawa, vanua se lotu, mera vakamau ra qai tauyavutaka nodra vuvale. E dodonu me tautauvata tiko ga na nodra dodonu nira vakamau, ni vakamau oti kei na gauna ni sere. Me rau qai vakamau ga e lewe rua ke rau vinakata rau qai vakadonuya ruarua. E yavu dina qai yavu dodonu ga ni bula vakaitikotiko na vuvale, sa dodonu kina me taqomaka na vuvale na vanua kei na matanitu. Tikina e 17. E dodonu ni tamata kece me taukena na iyau, me nona ga se taukena vata kei na so tale. Me kua ni dua e kovei vua na nona iyau. Tikina e 18. E nona dodonu na tamata kece na galala ni vakasama, lewaeloma kei na lotu; e okati ena dodonu oqo na galala me veisautaka na nona lotu se vakabauta, kei na galala me vakaraitaka na nona lotu se vakabauta ena nona veivakavulici, vakaitovotaka, sokalou qai vakamuria, se cakava duadua sc cakava vata kei ira tale e so, ena matanalevu se cakava vakataki koya. Tikina e 19. E dodonu ni tamata kece na galala me vakamacala se soli vakasama; wili ena dodonu oqo na galala me tukuna nona nanuma qai sega ni vakacacani. Me vakasaqara tale ga, ciqoma, tukuna na itukutuku kei na vakasama ena tabana ni itukutuku cava se vanua cava ga e tiko kina. Tikina e 20. E dodonu ni tamata kece na galala me soqovata qai veimaliwai ena vakacegu. Me kua ni vakasaurarataki e dua me lewe ni dua na isoqosoqo. Tikina e 21. E dodonu ni tamata kece me vakaitavi ena matanitu ni nona vanua, se vakaitavi sara ga kina se ena vukudra na mata a digitaka ena galala. E dodonu ni tamata kece me vakayagataka vakatautauvata na veiqaravi ni matanitu. Na lewa ni matanitu me yavutaki ena nodra lewa na lewenivanua; e tau na nodra lewa ena veidigidigi me dau caka vagauna, vakadodonu tale ga. Me dolavi raraba qai vakatautauvata na veidigidigi ena nodra digidigi lo se dua na ivakarau ni digidigi vaka oya ena galala. Tikina e 22. Na tamata kece, ni lewe ni dua na itikotiko, e nodra dodonu me taqomaki ena vanua e tiko kina, me soli tale ga vei ira, ena sasaga ni nodra matanitu se ena nodra veitokoni na veimatanitu me salavata kei na ituvatuva kei na iyau ni matanitu yadua, na nodra dodonu vakailavo, vakaitikotiko, vakavanua. E bibi na dodonu oqo ena vuku ni nodra dokai kei na vakavinakataki ni nodra itovo. Tikina e 23. E dodonu ni tamata kece me cakacaka, me lewa nona cakacaka, me vinaka qai caka vakadodonu na kena isau kei na ivakarau ni cakacaka, me taqomaki tale ga mai na sega ni cakacaka. E dodonu ni tamata kece me saumi vakadodonu ena cakacaka e cakava, me kua na veivakaduiduitaki. E dodonu ni tamata kece e cakacaka me dodonu qai vinaka na kena isau me ratou bula vinaka kina, me dokai tale ga kina o koya kei na nonu vuvale, me qai tokoni, ke gadrevi, ena sala ni veivuke rale e so E dodonu ni tamata kece me vakaduria se lewena na unioni me taqomaki kina. Tikina e 24. E dodonu ni tamata kece me vakacegu, me gade me veirauti tale ga nona gauna ni cakacaka qai saumi ena nona gauna ni gade vakayabaki. Tikina e 25. E dodonu ni tamata kece me vinaka na nona ivakarau ni bula me bula kina o koya kei na nona vuvale, bau kina na kakana, isulu, vale, veiqaravi vakavuniwai kei na ka ni veivuke tale vaka oya, na dodonu tale ga me vukei ke sega nona cakacaka, tauvimate, vakaleqai na yagona, mate o watina, qase, se dua tale na leqa e sega ni cakava rawa kina e dua na ka. E dodonu mera qaravi vinaka ra qai vukei na tina kei na luvedra. Se sucu na gone ena loma ni vakamau se sega, e dodonu mera na vukei tiko ga vakatautauvata. Tikina e 26. E dodonu ni tamata kece me vuli. Me kua ni saumi na vuli, vakabibi mada ga ena paraimari, ena cala tale ga ke ra sega ni vuli no gone era tiko ena yabaki ni bula ni paraimari. Me na tiko vakarawarawa na vulitara kei na vulitorocake. Me na dola tale ga na vulitorocake vei ira kece era yacova. Me vagolei na vuli ena kena bucini na itovo vinaka kece, me vaqaqacotaki tale ga na dokai ni dodonu ni lewenivanua kei na galala yadua. Me vakabulabulataka na vuli na veikilai, veivosovosoti kei na veiwekani vakamatanitu, vakamatatamata, se vakamatalotu, me qai vamuria na cakacaka ni tiko veisaututaki ni Matabose Levu kei Vuravura E nodra dodonu na itubutubu mera digia na vuli mera vuli kina na luvedra. Tikina e 27. E dodonu ni tamata kece me vakaitavi kevaka e vinakata ena itovo ni bula ni nona vanua, me marautaka na droini, ivakatagi kei na veika vaka oya, me vakaitavi tale ga ena sasaga vakasaenisi, me vakila tale ga na kena yaga. E dodonu ni tamata kece me taqomaki na yacana kei na ka e cakava ena saenisi, volavola, se droini. Tikina e 28. E dodonu ni tamata kece me lewe ni itikotiko e tuvanaki maqosa ena nona vanua se vanua tani me muri kina vakavinaka na dodonu kei na galala e virikotori ena Lawa oqo. Tikina e 29. Na tamata kece e tiko na nona itavi ina nona itikotiko me vakavinakataka kina na nona itovo. Ni muria e dua na nona dodonu kei na nona galala, me na yalani kece vakatautauvata ena lawa, ni kilai qai dokai tale ga na nodra dodonu kei na galala tale na so, kei na kena vinakati me muri na itovo e vinaka, na itovo e yaga raraba, me tiko vinaka kina na noda itikotiko vakademokarasi. [?] Tikina e 30. Me kua ni vakadewa e dua na ka ena Lawa Raraba oqo me nanuma kina e dua na Matanitu, ilawalawa, se tamata ni solia na dodonu me vakaitavi se cakava e dua na ka me vakaleqa kina na dodonu kei na galala era virikotori e ke.	fij	Fijian	fij	Latn	fj
Морт правоэзлӧн быдӧс мирись ӧтласа декларация Примитӧм и паськыта юӧртӧм Генеральнӧй Ассамблеялӧн 217 А (111) резолюцияӧн декабрь 10 лунӧ 1948 годӧ Кыводз Медбы тӧдны, что морт семьяись быд членлӧн эм аслас достоинство, а сылӧн ӧткодь да мырддьытӧм правоэз лоӧ воля, справедливость да лӧнь олан понда основаӧн; медбы тӧдны, что морт правоэз нем туйӧ пуктӧм вайӧтіс ни умӧль, кӧда морт увтырлӧ оз сет овны совесть сьӧрті, и что сэтшӧм мирыс, кытӧн отирыс пондас авйыны да сернитны повтӧг, а овны нуждатӧг, лоас сьӧлӧмсянь керӧм быдӧнныс понда; и медбы тӧдны, что колӧ керны быдӧс, медбы мортлӧн пра- воэз дозирайтсисӧ законӧн и эз адззисьӧ моггез мортыслӧ лэбтісьны паныт умӧля видзӧмлӧ да дзескӧтӧмлӧ; и медбы тӧдны, что пыр колӧ отсавны отиррезлӧ ёртасьӧмын; и медбы тӧдны, что Йитӧм Нацияэзлӧн народдэз гижисӧ вын мортлісь медыджыт правоэз, вылына лэбтісӧ личностьлі дон, мужиккезлісь да инькаэзлісь ӧтыжда правоэз и кутчисисӧ эшӧ ёнжыка отсавны социальнӧй прогресс да вольнӧй олан бурсьӧтӧмын; и медбы тӧдны, что членнэз-государствоэз кӧсйисисӧ отсавны Нацияэзлӧн Йитӧм Чукӧрлӧ ӧтласа уджын, ӧтамӧд коласын морт правоэз сьӧрті бытшӧма да вольнӧя олӧмын; и медбы тӧдны, что энӧ правоэсӧ да свободаэсӧ позьӧ тырмӧ пыртны оланас дзир сэк, кӧр быдӧнныс вежӧртӧны нылісь ыджыт донсӧ, ГЕНЕРАЛЬНӦЙ АССАМБЛЕЯ паськыта юӧртӧ этӧ морт правоэзлісь быдӧс мирись ӧтласа декларациясӧ кыдз задача, кодӧ керны колӧ вынтӧтчыны быд отирлӧ и государстволӧ сійӧн, медбы быд мортыс и быд общественнӧй этӧ Декларациясӧ юрын орӧттӧг видзтӧн, просвещеннё да велӧтчӧм увья вынтӧтчисӧ керны быдӧс, медбы донтны энӧ правоэсӧ да свободаэсӧ, пыртны нійӧ оланӧ национальнӧ да отиррезлӧн ӧтласа прогрессивнӧй праздниккезӧ Чукӧрись членнэз-государствоэзлӧн быд отиррезӧн бытшӧма примитӧмӧн. 1 гижӧт Быдӧс отирыс чужӧны вольнӧйезӧн да ӧткоддезӧн достоинствоын да правоэзын. Нылӧ сетӧм мывкыд да совесть овны ӧтамӧдныскӧт кыдз воннэзлӧ. 2 гижӧт Быд мортлӧ бӧрйисьтӧг сетсьӧны быдӧс правоэз да эз, кӧдна висьталӧмӧсь эта Декларацияын, кытшӧм бы эз вӧв раса, кучиклӧн рӧм, пол, кыв, енӧ веритӧм, политическӧй да модік вежӧр, национальнӧй нето социальнӧй петӧм, имущество да сословие. Сідз жӧ оз позь торйӧтлыны политическӧй, правовӧй нето страналӧн международнӧй статус увья, нето сьӧрті, кытӧн олӧ мортыс, ась эта территорияыс вольнӧ кинкӧ увтын, аснас оз веськӧтлы нето кыдз-нибудь мӧднёж зэлӧтӧм суверенитетын. 3 гижӧт Быд мортлӧн эм право овны дзескӧттӧг да вӧрзьӧттӧг. 4 гижӧт Некинӧс оз позь видзны рабствоын нето пӧдан сайын; раб видзӧм да раббезӧн вузасьӧм оз вермӧ вӧвны миян оланын. 5 гижӧт Некинӧс оз вермӧ пытайтны, уськӧтны мортыслісь достоинство умӧль мог нето наказаннё пыр. 6 гижӧт Быд мортлӧн, кытӧн бы сія эз вӧв, эм право лыддьыны асьсӧ праволӧн субъектӧн. 7 гижӧт Мийӧ быдӧнным законыс одзын ӧткодьӧсь и ӧтмоза дорйӧмӧсь. Миян быдӧннымлӧн эта Декларация сьӧрті право дорйыны асьнымӧс быдӧс умӧльсянь, кинсянь бы сія эз лок. 8 гижӧт Быд мортлӧн эм право бертны аслыс ӧштӧм правоэз, кӧдна сетӧмӧсь сылӧ конституцияӧн нето законӧн, тӧдчана национальнӧй суддэзын. 9 гижӧт Некинӧс оз позь законтӧг арестуйтны, кутны нето вӧтлыны. 10 гижӧт Быд мортлӧн, кӧр сійӧ винитӧны уголовнӧй статья сьӧрті, право тӧдны справедливӧй независимӧй судын ассис правоэз да обязанносттез и эм я мыйкӧ сэтшӧмыс, мед сійӧ винитны. 11 гижӧт Быд морт, кӧр сійӧ винитӧны умӧльын, вермӧ лыддисьны правӧн сэтчӧдз, кытчӧдз сылісь умӧль керӧмсӧ законнӧ оз мыччав осьта суд, кытӧн мортыслӧ сетсьӧ быдӧс дорйӧт понда. Некинӧс оз позь судитны мый понда бы эз вӧв, ежели эта коста керӧмась нацональнӧй закон нето быдӧс отиррезлӧн право сьӧрті нем умӧльыс эз вӧв. Оз вермы сідз жӧ мыжйӧмыс сьӧкытжыкӧн сысся, кӧда вермис лоны сетӧм умӧль керӧмыс коста. 12 гижӧт Некин оз вермы дзугны мортлісь ассис да семейнӧй вӧрзьӧтны сылісь оланін, честь да бур ним. Быдыслӧн эм право сайӧвтны асьсӧ вӧрзьӧтлӧммезсянь законӧн. 13 гижӧт Быд мортлӧн эм право вольнӧя ветлӧтны и бӧрйыны аслыс горт кӧть кытшӧм государствоын. Быд морт вермӧ мунны йӧз и аслас странаись и бертны аслас странаӧ бӧр. 14 гижӧт Быд мортлӧн эм право дзебсисьны вӧтлӧмсянь мӧдік странаэзын и овны сэтчин. Эта правоыс ӧшӧ сэк, кӧр мортсӧ кошшӧны не политическӧй преступленнё понда, а мӧдік умӧлись, мыйыс мунӧ паныт Нацияэзлӧн Йитӧм Чукӧрлӧн принциппезлӧ да моггезлӧ. 15 гижӧт Быд мортлӧн эм право гражданство вылӧ. Некинлісь оз вермӧ весись мырддьыны гражданство нето правосӧ вежны сійӧ. 16 гижӧт Мужиккез да инькаэз, кӧдна лыддисьӧны нолетньӧйезӧн, вермӧны гӧтрасьны, керны семья, кытшӧ бы нылӧн раса, национальность нето религия эз вӧ Нылӧн эмӧсь ӧткодь правоэз гӧтрасьны, ӧтлаын овны и торйӧтчыны. Гӧтрасьны позьӧ дзир сэк, кӧр кыкнан мортыс олӧны бы ӧтлаын. Семья – этӧ учӧтик, но дона колана торок отирыслӧн, и отирыслӧ да государствоыслӧ колӧ дорйыны сійӧ. 17 гижӧт Быд мортлӧн вермас лоны имущество кыдз аслас, сідз и ӧтласа. Некинлісь оз позь мырддьыны имуществосӧ астӧгьяс. 18 гижӧт Быд мортыс вермӧ асмознас авйыны, совеститчыны да ны енлӧ; эта правоыс сетӧ вежны ассит ен, мӧднеж вежӧртны олан, ӧтнатлӧ и ӧтлаын мӧдіккезкӧт донтны кӧть кытшӧм енӧс да ассиныт арт, велӧтчыны, юрбитны да чулӧтны религиознӧй да ритуальнӧй обряддэз йӧз дырни нето дзир аскӧттят. 19 гижӧт Быдыс вермӧ артавны асмознас и кӧть кытӧн баитны эта йылісь йӧзлӧ; эта правоыс сетӧ мортыслӧ воля овны аслас юрӧн, повтӧг кошшыны, адззыны да новйӧтны омӧн юӧ да ассис арттэз кыдз сія только кужӧ и кытшӧм бы границаэз сайын эз вӧв. 20 гижӧт Быд мортлӧн эм право ӧксьыны ӧтлаӧ да бытшӧма сёрнитны, а сідзжӧ йитсьыны чукӧррезӧ. Некинӧс оз позь вынӧн пыртны кытшӧм-либо чукӧрӧ. 21 гижӧт Быд мортыслӧн эм право веськӧтлыны аслас странаӧн веськыта нето вольнӧя бӧрйӧм йӧз пырйӧт. Быд мортыс вермӧ ӧтмоза керны аслас странаын государственнӧй Отирлӧн воляыс, тшӧктӧмыс – эм юраліссез властьлӧ основа; эта воляыс мыччассьӧ выборрезын, кӧ чулӧтсьӧны быдӧс отирӧн и ӧткодя бӧрьян право сьӧрті гусьӧна голосуйтӧмӧн нето мӧднёж, но тожӧ свободнӧя голосуйтӧмӧн. 22 гижӧт Быд мортлӧн, кыдз обществолӧн членлӧн, эм право социальнӧй отсӧт вылӧ, вылына видзны ассис достоинство, свободнӧя зорӧтны личность экономическӧй, социальнӧй да культурӧй сфераэзын национальнӧй уджӧн, отиррез коласын ёртасьӧмӧн да быд государстволӧн структура да вермӧм сьӧрті. 23 гижӧт Быд мортлӧн эм право уджавны, свободнӧя бӧрйыны удж, корны уджын бытшӧм да справедливӧй условиеэз, дорйисьны, медбы уджсис эз чапкӧ. Быд мортлӧн эм право ӧткодь удж понда ӧткодь вештӧм вылӧ, кытшӧм-либо дискриминациятӧг. Быд уджалісь мортлӧн эм право бытшӧм да справедливӧй вештӧм вылӧ, медбы сія ачыс и сылӧн гортіссес вермисӧ овны достойнӧя, а кӧр ковсяс, адззисӧ мӧдік социальнӧй отсӧт. Быд морт вермӧ аркмӧтны профессиональнӧй чукӧ да пырны эна профессиональнӧй чукӧррезӧ асьсӧ дорйӧм понда. 24 гижӧт Быд мортлӧн эм право шоччисьны, корны, медбы уджыс дырӧв эз кыссьы и кадісь кадӧ вӧлі сетӧм вештана отпуск. 25 гижӧт Быд мортлӧн эм право сэтшӧм олан вылӧ, кӧр тырмис бы сёян, паськӧм, вӧлі бы оланін, шогӧттэзісь веськӧтӧм, колана социальнӧй отсӧт, кӧр ачыс мортыс и сылӧн гортіссес олісӧ бы шогавтӧг да бура, сідзжӧ эм право отсӧт вылӧ, ежели мортыс ӧштіс удж, пондіс шогавны, лоис инвалидӧн, кольччис ӧтнас нето сылӧ немӧн лоис овны не ас кузяас. Кага вайӧм да челядь зорӧтӧм сетӧны право бытшӧм дозирайтӧм да отсӧт вылӧ. Быд челядёклӧн, кӧдна чужисӧ гижсьӧм ай-мамлӧн нето гижсьытӧг, эм ӧткодь социальнӧй дорйӧт. 26 гижӧт Быд мортлӧн эм право велӧтчыны. Колӧ керны быдӧс, медбы кӧть начальнӧй да общӧй образованнё вӧлісӧ вештісьтӧг. Начальнӧй образованнёыс быдӧнныс понда лоӧ обязательнӧйӧн. Техническӧй да профессиональнӧй образованнёыс сетсьӧ быдлӧ, ӧтмоза сетсьӧ быд мортыслӧн сы вермӧм сьӧрті и высшӧй образованнё. Мортсӧ колӧ велӧтны сы понда, медбы бура зораліс сылӧн личность, содіс уваженнё сылӧн правоэз да свободаэз дынӧ. Велӧтчӧмыс отсалӧ вежӧртны ӧтамӧдӧс, керӧ мортсӧ небытӧн, отирресӧ ёртасьӧтӧ, отсалӧ йитсьыны раса да енлӧ веритӧм сьӧрті чукӧррезлӧ, а Нацияэзлӧн Йитӧм Чукӧрлӧ керны да дорйыны бытшӧм лӧнь олан. Ай-мамлӧн эм приоритет бӧрйыны, кытӧн ны поснит челядьлӧ велӧтчыны. 27 гижӧт Быд мортлӧн эм право пуктыны пай ӧтласа культурнӧй оланӧ, гажӧтчыны искусствоӧн, зорӧтны научнӧй прогресс да тӧдны сылісь быдӧс бурсӧ. Быд мортлӧн эм право дорйыны ассис моральнӧй да материальнӧй вермӧммез, кӧдна шедтӧмӧсь сыӧн кыдз авторӧн научнӧй, литературнӧй нето художественнӧй уджӧн. 28 гижӧт Быд мортлӧн эм право социальнӧй да отиррез коласын примитӧм порядок вылӧ, кӧда сьӧрті эта Декларацияын гижӧм правоэс да воляэс вермасӧ быдсӧн лоны пыртӧмӧсь оланӧ. 29 гижӧт Быд мортыс видзӧ кыв отир одзын, кӧда ӧтнас вермӧ сетны сылӧ вольнӧя да бытшӧма зоравны. Быд мортлісь правоэсӧ да волясӧ законыслӧ колӧ джендӧтны дзир сы понда, медбы не ӧштыны правоэсӧ да свободаэсӧ мӧдіккезлӧ, а демократическӧй йӧз коласас вылына видзсис мораль, вӧлі дзугсьытӧм да бур олан. Эна правоэс да воляыс оланын некӧр оз вермӧ мунны паныт Нацияэзлӧн Йитӧм Чукӧрлӧн принциппезлӧ да моггезлӧ. 30 гижӧт Нем эта Декларацияын оз вермы лоны вежӧртӧм сідз, бытьтӧ кытшӧм-либо государстволӧ, йӧз чукӧрлӧ нето торья морттэзлӧ сетӧм право удж вылӧ нето керны мый-либо сэтшӧмӧ, мый бы мырддис правоэсӧ да волясӧ, кӧдна висьталӧмӧсь эта Декларацияын.	koi	Komi-Permyak	koi	Cyrl	koi
Кижини тоолағанынаң ужун декларациязы 1948 чылда улуғ қырлаш айдынъ 10 кӱнӱнде Генеральный Ассамблей, 217 A(III) кижини тоолағанының ужун декларациязын ал-кел, резолюцияба аны угъустылар. ПРЕАМБУЛАЗЫ Парчын кижини тенъ тоолабазабыс, пош, шын, абыр чадыйыбыс пар полбас теп, кӧрӱп; Кижилерди қыстап-кел тоолабанчыабыста, улуғ қан тӧгӱлӱп, кижи сағыжы қырыл турча теп, кӧрӱп; Наа чадыйыбыс, ол парчын кижи айдарын айдар, сананғанын ажар чадыйы, анаң аара кижи қоруқпан, керексинмен чӧрер чадыйы ползын теп, кӧрӱп; Кижилерди улуғ тоолап, ыларға чозақ полушсын теп, қыстаған кижилер қыстапчыған кижилердең тоғра турбазыннар, ӧдӱрӱшпезиннер теп, кӧрӱп; Ақ чарықта чатчыған чон-қалықтар, ӧзере тартышпан, арғыштаныш полып, чатсыннар теп, кӧрӱп; Пириктеген қалықтары парчын кижиге улуғ тоолағанынға, парчын кижини ңчадыйының қыймадынға, эр кижибе тижи кижиниң тенъ полчығанынға пӱтчадып, позуның Уставқа аны пастырып, кижи аразындағы чадыйы чақшаарақ пол-парзын теп, санағанмысқа кӧрӱп; Пириктеген қалықтардың қааннары парчын кижиге улуғ тоолағанының керегин, чадыйыбыс пош поларының керегин, қожа қатыш-келип иштерге сӧс пергенин кӧрӱп; Парчын кижиге улуғ тоолағаны, парчын кижиниң пош чатчығаны қайда да, кемге да тың керек, анаң аара пис по айтқан сӧстерибистең шыкпасқа тың керек полғанын кӧрӱп; Генеральный Ассамблей парчын кижиге улуғ тоолағанынаң, пош чадыйынаң ужун по Текши декларациязын уғуза чарлапча; парчын қаан, қалық, кижи по текши декларацияда пасқанын иштезиннер теп, қатқа ӱргенип, кижилер аразында чӧрӱп, парчын кижиге улуғ тооланғанының, пош чадыйыбыстың керегинге полушсыннар, улуғ пайрамнарда, пашқа қалықтарба, эзе, пириктеген қалықтарба ылардың туңма қалықтарба чыылыжып, парчын кижиге улуғ тоолағанын, парчын кижи пош чатқанын чағдаттырып, иштеттирип этча. Статьязы 1 Парчын кижи, по чарыққа туғчадып, тең, пош туғча. Кижилер сағыштығ, ақтығ туғчалар, кижилерге пашқа кижилербе арғыштаныштарға керек. Статьязы 2 Парчын кижи пашқа кижилербе, ылар қайдығ да чон-қалықтанъ шыққанынға, тижи ба, эр кижи ба полғанынға, қайдығ да тилбе чооқташқанынға, қайдығ да партиядаң шығара сананғанынға, пай ба, чоқ кижи ба полғанынға пирда кӧрбен, тең улуғ тоолаған ползын, пашқа кижилербе тең пош чатсын. Статьязы 3 Парчын кижи пош чатсын, аны кем да тегбезин. Статьязы 4 Пирда кижи қул полбазын, қайдығ да кижини қул эдерге, қул эдип садырға чарабас. Статьязы 5 Пирда кижи пашқа кижиге шаптырбазын, қыстаттырбазын, моғаттырбазын, қайде да чабал эттирбезин. Статьязы 6 Парчын кижи, ол қайда да чадып, пашқа кижилерге улуғ тоолаттырзын. Статьязы 7 Парчын кижи, ол қайдығ да чозақтығ, тиллиғ полза, по декларацияға кӧре, чозақ аны пашқа кижилербе тең кӧр-турзын. Статьязы 8 Парчын кижи, аны улуғ тоолабанчығаннарында, чарғыға кирзин, ааң керегин чарғычы маттап кӧрӱп, оң этсин. Статьязы 9 Пирда кижи ээде ле туттырған полбазын, ноо-ноо чердең шығара сӱрӱлбезин. Статьязы 10 Парчын кижи, аны чарғыға тӱжӱргеннеринде, ажылдыра, шын чарғы чарғылазын. Статьязы 11 Парчын кижи, ол қыйал эткен теп найнағаннарында, ааң қыйалы эткенин оң чарғычы қат шығарбанче, ол қыйалы чоқ кижи теп адалзын. Ноо да кижи, тем-тем алында қыйал эдип, наа ла шыққан чозаққа кӧре, чарғыға тӱжӱрбезин. Тӱрбеде одурып, шығып, ам, наа ла шыққан чозаққа кре, полғанынаң қадығаарақ этпезиннер. Статьязы 12 Ноо да кижиниң сағыжын сананғанынға, семьязы чатчаң эминге, ааң пасқан қатқа, ааң тӧлдиң ағынға кем да кирбезин, арлашпазын. Статьязы 13 Парчын кижи қайаға чӧрерге саназа, анда чӧрзин, қайда чадарға саназа, анда чатсын, қайдығ да қаан черинде. Парчын кижи позуның черинең қайаға саназа, аға парзын, айланар полза, позуның черинге айланзын. Статьязы 14 Парчын кижи, аны черинең шығара сӱргеннеринде, қайаға да тезерге саназа, тессин. Кижи тезе ӧдӱрзе-оорлаза, пириктеген қалық организацияның чозақтарынға кӧре, аға полужарға чарабас. Статьязы 15 Парчын кижи гражданстволығ ползын. Кемге да ааң гражданствозын ээде ле алыб-аларға чарабас. Статьязы 16 Эр кижи тижи кижибе, эр шенинге четкеннеринде, ноо да небеге, шырайынға, қудайға пӱткенинге, чон-қалығынға кӧрбен, алышсыннар. Ӧзере ле сананыш-келип, алышсыннар. Семья, ол қалықтың пӧлӱгӱ. Анаң аара қалық аға полушсын. Статьязы 17 Парчын кижи чағысқа да, кемме да пирге да полза, эм-мал тутсын. Кемнең да тутқан эм-малы пашқа кижибе ээде ле алдырбазын. Статьязы 18 Парчын кижи ноода ужун саназа, анаң ужун саназын, қайдығ да қудайға пӱдерге саназа, аға пӱтсин, чағысқа да, кемме пирге, қожа да, кижилердиң кӧзӱнче да, кижиге кӧрдӱрбен да позуның чозағын тутсын. Статьязы 19 Парчын кижи ноо ла санарға саназа, аны саназын, ноо ла айдарға саназа, аны айтсын, ноо ла тилерге, табарға саназа, аны тапсын, кем да аны қайдығ черде да тоқтатпазын. Статьязы 20 Парчын кижи абыр чыылыжарға саназа, абыр чыылышсын. Кемни да кӱшпе чыылышқа кииридерге чарабас. Статьязы 21 Парчын кижи қаан-тӧрези керегинге арлажарға саназа, позу да, позуның кижины ызып, арлашсын. Парчын кижи, позуның черинде қаан-тӧрези керегинге кирерге саназа, пашқа кижилербе тең кирзин. Каан-тӧрези қалықтың санағанын уқчалар, ол қалығы қаан-тӧрезинге тутча, қалыктың санағаны пош уғулзын. Статьязы 22 Парчын кижи, қалық аразында чӧрӱуп, чақшы чадарға, қатчы поларға, пай поларға керек небелерин алзын. Статьязы 23 Парчын кижи қайда иштерге саназа, анда иштезин, чақшы черде иштезин, иш чоқ қалбазын. Парчын кижи, пирда қыстатпан, иштеп тең ӱлӱш алзын. Парчын иштепчыған кижи, позу, ааң семьязы чақшы пай чадарға, чедер ақча алзын. Парчын кижи позуның керегинең ужун профсоюз пӱдӱрзин, пашқа профсоюстарынға кирзин. Статьязы 24 Парчын кижи тынанарға керек полза, тынанзын, ойун ойнарға саназа, ойназын, ужы-пажы чоқ тем иштебезин, отпусктығ ползын. Статьязы 25 Парчын кижи аға керек чиижин чиизин, керек кебин кессин, керек эминде чатсын, қазықтығ поларға, пашқа да керек небени алзын, иш чоқ пол-парза, қаар-парза, палығлығ, ағрығ пол-парза, пашқа да шедиктерге кир-парза, чедер ақчалығ ползын, Корсақтығ эпчи, кичиғ пала матап полуштығ ползыннар. Сурас паллар аба-ичелиғ палларба тең ползыннар. Статьязы 26 Парчын кижи қатқа ӱргензин. Ақча тӧлебен қатқа школда ӱргензин. Тӧрт класқа тӧӧнче парчын пала ӱргензин. Техникалығ, профессиялығ школларда ӱргенерге саназалар, ӱргензиннер. Институтқа ӱргенерге саназалар, сағыш четсе, ӱргензиннер. Катқа ӱргенип, кижилер позуның қуттарын ажып кӧрзиннер, пашқа кижилерди тоолазыннар, религияларынға, чон-қалықтарынға кӧрбен, тоолазыннар, пириктеген қалықтардың организациязының керегин эдип, абыр-қазық эдип чатсыннар. Аба-ичелери позуның кичиғ палларынға қатқа ӱргенер черин қайда саназалар, анда табалзыннар. Статьязы 27 Парчын кижи чӱлӱң керегинге кирерге саназа, кирзин, пилим керегинге кирерге саназа, кирзин, иштеген пайын алзын. Кем да, пилим небени, кер сӧс, чооғаш пас-салза, ааң иштегенин улуғ тоолазыннар, асқайлабазыннар. Статьязы 28 Парчын кижи қалықтар, кижилер араларында, по декларацияда пасқан небелерге кӧре, улуғ тоолаттырзын, асқайлатпазын. Статьязы 29 Парчын кижиниң ааң позуның чон-қалығынаң алында ӧдӱш пар; ол ӧдушти чонқалығынға тӧлеп, кижи позуның қудын ажылып, ырызын-ӱлӱжин алча. Парчын кижини, ол пош, тең полчығанда, аны чозақ ла тоқтатча; ол чозақ пашқа кижилердиң пожын, тең полчығанын тоолапчыған чозағы. Парчын кижиниң пожы, теңи пириктеген қалықтар организациязынынх керегинең тоғра полбазын. Статьязы 30 По декларацияда пасқан небелери пир ле қаан черин, пир чон-қалықтың керегин тутчаң небелери эбес; кемге да, по декларацияда пасқан небелерин чоқ эдерге чарабас; по декларацияда пасқан небелери, кижилерге полуш-келип, пистиң чақшы чадыйыбыс пӱдӱрзиннер. Авторы перевода Кандидат филологических наук, член Союза писателей России, с.н. сотрудник Института филологии СО РАН Л.Н. Арбачакова, Кандидат филологических наук, член Союза писателей России, доцент кафедры шорского языка и литературы Г.В. Косточаков.	cjs	Shor	cjs	Cyrl	cjs
AMEGBETƆ ƑE ABLƆƉEVINYENYE ŊU KPEƉOƉZINYA KPƆKPLƆYIƉEME Esi woɖe dzesi kɔtɛe be, amegbetɔwo katã ƒe gomekpɔkpɔ sɔsɔe, anye gɔmeɖokpe na amegbetɔƒomea ƒe ablɔɖemenɔnɔ, nuteƒewɔwɔ kple ŋutiƒaƒa le xexeame ta la. Esi eme va kɔ ƒãa be, ablɔɖevinyenye si nye amegbetɔ ɖesiaɖe tɔ la ŋu mabumabu akpɔ gbɔe wòtso be hlɔ̃nuwɔwɔ ɖe amegbetɔƒomea ŋu va bɔ ta la, amewo ƒe dzitsinya va tsi tre ɖe nuwɔna vloe sia ŋuti ale woɖe adzɔgbe heɖoe kplikpaa be, le egbe xexe sia me la, ele be amegbetɔ nanɔ agbe le ablɔɖe me, aɖe eƒe didi agblɔ ƒaa vɔvɔ manɔmee, asubɔ nusi dzi wòxɔ se, avo tso ŋɔdzidodoname si me eye hiãkame maganye agbenɔnɔ ƒe afɔklinu na ame hahoawo o ŋuti la, Esi woɖo kpe edzi be, ehiã be se nadzɔ Amegbetɔ ƒe Ablɔɖevinyenye ŋu Kpeɖodzinya la ŋu, be ameteteɖeto kple funyafunyawɔwɔ ame magawɔe be ame aɖeke nayi eɖokui ta ʋli gei la to aglãdzedze me o ŋuti la, Esi wohiã vevie be woado dukɔ kple dukɔwo dome kadodo ɖe ŋgɔ le xexemedukɔwo katã dome ta la, Esi Xexeme Dukɔ Ƒoƒuawo ɖe adzɔgbe le woƒe Ɖoɖo si te wode asie la me be, to Amegbetɔ ƒe ablɔɖevinyenye ŋu Kpeɖodzinya me la, amegbetɔ ɖesiaɖe, eɖanye nyɔnu alo ŋutsu o, ƒe gomekpɔkpɔ sɔ eye wokpɔ mɔ be to esia me la, hadomegbenɔnɔ azɔ ɖe ŋgɔ, ablɔɖe asu amesiame si wu tsã eye agbenɔnɔ nadze edzi nyuie na amesiame wu tsã ta la, Esi dukɔ siwo katã da asi ɖe Kpeɖodzinya dzi la ɖe adzɔgbe be yewoakpɔ egbɔ be amesiame de bubu Kpeɖodzinya la kple amewo ƒe ablɔɖemenɔnɔ bliboe ŋu kpakple ŋkuléle ɖe ɖoɖo la ŋuti to ɖekawɔwɔ me kple Xexeme Dukɔ Ƒoƒuawo la, Esi eme kɔ ƒãa be gomekpɔkpɔ kple Ablɔɖemenɔnɔ gɔmesese tsitotsito nye nu vevitɔ wu, hena takpɔkpɔ na adzɔgbeɖeɖe sia bliboe ta la, XEXEME DUKƆ ƑOƑUAWO ƑE TAKPEKPEGÃ LE GBEƑÃ ƉEM: Amegbetɔwo ƒe Ablɔɖevinyenye ŋu Kpeɖodzinya sia be, enye ɖoɖo si dzi mieda asi ɖo na amewo katã le xexeame godoo. Míele mɔkpɔkpɔ me be amesiame kple xexeame habɔbɔ ɖesiaɖe le afisiafi azɔ ɖe Kpeɖodzinya sia nu. Woakakae ɖe xexeame katã to efiafia kple emeɖeɖe na amewo me. Esia awɔe be amewo nase Kpeɖodzinya la gɔme eye woaxɔe, awɔ ɖe edzi be, agbenɔnɔ natsɔ afo nyuie le Dukɔ siwo le Xexeme Duko Ƒoƒuawo ƒe Habɔbɔ me la me. Wokpɔ mɔ be woakaka Kpeɖodzinya la ɖe Xɔɖeasinyigba siwo dzi ɖum dukɔ aɖewo le la hã me hena dzidzedzekpɔkpɔ. KPEƉODZINYA ƉOƉO 1 Wodzi amegbetɔwo katã ablɔɖeviwoe eye wodzena bubu kple gomekpɔkpɔ sɔsɔe. Susu kple dzitsinya le wo dometɔ ɖesiaɖe si eyata wodze be woanɔ anyi le ɖekawɔwɔ blibo me. KPEƉODZINYA ƉOƉO 2-LIA Ele be amesiame nakpɔ gome le ablɔɖevinyenye ƒe ɖoɖo siwo katã le Kpeɖodzinya la me me. Woawɔ ɖoɖo siawo dzi vovototodeameme manɔmetɔe ɖe eƒe dzɔtsoƒe, ŋutigbalẽ ƒe amadede, ŋutsu alo nyɔnuyenye, gbegbɔgblɔ, xɔsehamenɔnɔ, dunyahehamenɔnɔ, ame ƒe susu ƒe vovototo, ɖevinyenye alo ɖoƒe tɔxɛ aɖeke ta o. Gawu la, vovototodeameme madze le ame aɖeke ƒe dunyahenyawo alo eƒe dukɔa ƒe kadodo kple dukɔ bubuwo me o. Nenema ke ame la ƒe dukɔ si me wòtso la ɖanye dukɔ nɔ-eɖokui si o, eɖanye xɔɖeasi dukɔ alo dukɔ manɔɖokuisi o, vovototodeameme nuwɔna aɖeke mayi edzi ku ɖe eŋu o. KPEƉODZINYA ƉOƉO 3-LIA Ele be amesiame nanɔ agbe leablɔɖe kple dedienɔnɔ me. KPEƉODZINYA ƉOƉO 4-LIA Womatsɔ ame aɖeke awɔ kluvie alo aɖoe awɔbae o, woatsi kluvinyenye kple kluvisitsatsa nu gbidii le mɔ vovovoawo nu. KPEƉODZINYA ƉOƉO 5-LIA Womawɔ funyafunya ame, asẽ tame le eŋu, awɔ hlɔ̃nu aɖeke ɖe eŋu, ahe to nɛ ahaɖi gbɔ̃e o. KPEƉODZINYA ƉOƉO 6-LIA Woade bubu amesiame ŋu le afisiafi abe amegbetɔ ene le se la nu. KPEƉODZINYA ƉOƉO 7-LIA Amewo katã sɔ le se la dziwɔwɔ me eye wo katã akpɔ gome le se la ƒe wo taʋiʋli me vovototomanɔmee. KPEƉODZINYA ƉOƉO 8-LIA Gomekpɔkpɔ le amesiame si le dukɔa ƒe ʋɔnudrɔ̃ƒewo hena ɖɔɖɔɖowɔwɔ siwo ku ɖe eƒe ablɔɖevinyenye ƒe kuxiwo ŋu abe alesi wole dukplɔse la me ene. KPEƉODZINYA ƉOƉO 9-LIA Womalé ame aɖeke akpasesẽtɔe, azi edzi ɖe gaxɔme, alo anyae le dukɔa me ɖe adzemadze dzi o. KPEƉODZINYA ƉOƉO 10-LIA Gomekpɔkpɔ sɔsɔe le amesiame si ŋu wotsɔ nya ɖo hekplɔe yi dukɔa ƒe ʋɔnudrɔ̃ƒe, afisi ʋɔnudrɔ̃la adodoe siwo matso afia ŋkunɔ o la, nade to eƒe nyawo me ku ɖe eƒe gomekpɔkpɔ, eƒe dɔdeasiwo kple hlɔ̃nya ɖesiaɖe ƒomevi si woatsɔ ɖe eŋu la me nɛ. KPEƉODZINYA ƉOƉO 11-LIA Womabu ame aɖeke agɔdzelae le wɔna aɖe si to nuɖeɖi me nɛ la ta le eƒe dukɔ me alo dukɔ bubuwo ƒe se nu nenye be se ma menɔ anyi le amea ƒe vodadawɔxi o. Womabu ame aɖeke agɔdzelae ɖe nuwɔna aɖe si mele dukɔa alo gbetadukɔ aɖeke ƒe seawo me le xeyixi si me nya la dzɔ o. Nenema ke womana tohehe aɖeke si kɔ wu esi sɔ kple amea ƒe vodada le xemaxi me o. KPEƉODZINYA ƉOƉO 12-LIA Ame aɖeke mekpɔ mɔ atsɔ sesẽ ade nu ame bubu ƒe adzamegbenɔnya, eƒe ƒomenya, alo aƒemegbenɔnya me o. Ame aɖeke mekpɔ mɔ ato mɔ aɖeke dzi anya nu tso ame aɖe kple ame bubuwo dome kadodonyawo ŋuti o. Nenema ke ame aɖeke mekpɔ mɔ aƒo ɖi ame bubu ŋkɔ alo agblẽ eŋu o. Se la ɖe mɔ be ame aɖe si ŋu woaɖe afɔ sia ƒomevi ɖo la, naʋli eɖokui ta faa se la ŋudɔwɔwɔ me. KPEƉODZINYA ƉOƉO 13-LIA Amesiame kpɔ mɔ aɖi tsa ayi dukɔ ɖesiaɖe me, anɔ afisiafi si dzroe la, gake amea nakpɔ gbɔ be yemetso dukɔ si me yele la ƒe liƒowo o. Mɔnukpɔkpɔ le amesiame si be woadzo le eƒe dukɔ alo dukɔ bubu me eye woate ŋu atrɔ gbɔ va eƒe dukɔ me. KPEƉODZINYA ƉOƉO 14-LIA Mɔnukpɔkpɔ le amesiame si, si aʋa yi dukɔ bubu me la si be woakpɔ sitsoƒe. Womagbe sitsoƒemɔnu kpɔkpɔ sia nana ame ne eva eme be wole eyome tim ɖe vodada siwo meku ɖe dunyahenyawo ŋu alo esiwo tsi tre ɖe Xexeme Dukɔƒoƒuawo ƒe ɖoɖowo ŋu o. KPEƉODZINYA ƉOƉO 15-LIA Dumevinyenye ƒe gomekpɔkpɔ le amesiame si. Womatsɔ akpasesẽ axɔ dukɔmevinyenye le ame aɖeke si o, eye womaxe mɔ na ame aɖeke si di be yeatrɔ azu dukɔ bubu me tɔ la o. KPEƉODZINYA ƉOƉO 16-LIA Mɔnukpɔkpɔ li na ŋutsu kple nyɔnu siwo tsi nyuie ate ŋu aɖe srɔ̃ la si be woaɖe amesi nyo na wo la, ado ƒome. Dzɔtsoƒe, dzrovinyenye alo subɔsubɔ manye mɔxenu o. Mɔnukpɔkpɔ sɔsɔe li na wo be woaɖe wo nɔewo. Nenema ke woagate ŋu agbe wo nɔewo hã faa. Womazi srɔ̃ɖeɖe ɖe ame aɖeke dzi o. Ele be srɔ̃ɖeɖe la nanye srɔ̃ɖela eveawo ƒe didi. Le dzɔdzɔme nu la, ƒomee nye gɔmeɖokpe na amegbetɔƒomea, eyata enye dukɔ ɖesiaɖe ƒe dɔdeasi be woakpɔ ƒome ɖesiaɖe ƒe dedienɔnɔ ƒe nyawo gbɔ. KPEƉODZINYA ƉOƉO 17-LIA Mɔnukpɔkpɔ li be nunɔamesi ate ŋu anɔ ame ɖeka si eye woagae ŋu anɔ ame ma kple ame bubuwo si ɖe du. Womatsɔ akpasesẽ axɔ ame aɖeke ƒe nunɔamesi si le esi la o. KPEƉODZINYA ƉOƉO 18-LIA Amesiame kpɔ mɔ abu tame le eɖokui si le ablɔɖe me, awɔ eƒe dzitsinya ŋudɔ abe alesi wòlɔ̃ ene eye wòasubɔ le mɔ si dze eŋu la nu. Ablɔɖemɔnu sia gɔmee nye be ame aɖe ate ŋu agbe nu ɖa tso eƒe xɔse gbɔ eye wòagasubɔ nu bubu si wòlɔ̃ faa. Nenema ke wòkpɔ mɔ anɔ eɖokui si ko alo abɔ ha kple ame bubuwo le subɔsubɔhawo me. Afia nu tso nusi wòsubɔna la ŋuti le adzame alo gaglãgbe to mɔ ɖesiaɖe nu mɔxexe manɔmee. KPEƉODZINYA ƉOƉO 19-LIA Amesiame kpɔ mɔ abu tame le eɖokui si eye wòaɖe eƒe susu agblɔ faa mɔxexe manɔmee. Mɔnukpɔkpɔ sia lɔ susuwɔwɔ le ame ɖokuisi le ablɔɖe me ɖe eme. Esia gɔmee nye be ame aɖeke mekpɔ mɔ ado akplamatsee le wɔna sia me o. Egalɔ mɔnu si wòato ase nya tso ame bubuwo gbɔ kple alesi wòana nyanya ame bubuwo hekpe ɖe susu siwo do go tso nyagbeƒãɖeɖe ɖesiaɖe ƒomevi me kaka me. Le wɔna siawo me la, liƒowo kura gɔ̃ hã manye mɔxenu o. KPEƉODZINYA ƉOƉO 20-LIA Takpekpe kple hadede le ŋutifafa me ƒe ablɔɖe mɔnukpɔkpɔ, li na amesiame. Womazi ame aɖeke dzi be woanɔ habɔbɔ aɖe me o. KPEƉODZINYA ƉOƉO 21-LIA Gomekpɔkpɔ le dukɔmevi ɖesiaɖe si le eƒe dukɔ ƒe dziɖuɖunyawo me. Ate ŋu anye eya ŋutɔ alo ametiatia aɖo wo teƒe le akɔdada me. Mɔnukpɔkpɔ li na dukɔmevi ɖesiaɖe sɔsɔe be woakpɔ gome le kpekpeɖeŋu siwo keŋ dziɖuɖu nana dukɔmeviwo katã la xɔxɔ me. Dziɖuɖu ɖesiaɖe ƒe ŋusẽ ƒe sɔti le eƒe dukɔmeviwo sime. Woaɖe ŋusẽ sia afia le xeyixi tɔxɛwo dzi to ametiakɔdada siwo wowɔna le ɖoɖo nyui me. Le akɔdada siawo me la, dukɔmevi siwo katã dze ada akɔ la, ade nu aɖaka me le adzame alo to akɔdada mɔnu bubu aɖe si dzi woda asi ɖo ŋudɔwɔwɔ me. KPEƉODZINYA ƉOƉO 22-LIA Hadomegbenɔnɔ kple dedienɔnɔ ƒe gomekpɔkpɔ li na dukɔmevi ɖesiaɖe. Ehiã be dukɔmevi ɖesiaɖe nakpɔ esia ade dzesii kɔtɛe to nunyanya tso eƒe dukɔ la ƒe ɖekawɔwɔ kadodo kple gbetadukɔwo ŋuti. Nenema ke wogahiãe hã be wòanya nu tso kpekpeɖeŋu siwo eƒe dukɔ la xɔna tso dukɔ bubuwo gbɔ le ga, hadomegbenɔnya kple dekɔnunyawo gome hena eya abe dumevi ene kple ehati bubuawo ƒe bubu kple tutuɖo si le vevie ŋutɔ la ŋuti. KPEƉODZINYA ƉOƉO 23-LIA Dɔwɔwɔ ƒe mɔnukpɔkpɔ li na amesiame faa. Amesiame atia dɔwɔna si nyo nɛ la. Ati eƒe dɔwɔwɔ ƒe dzidzemekpɔkpɔ yome eye wòaʋli amemaxɔmaxɔ ɖe dɔ me ta vevie. Fetu ɖeka ƒomeviwo xɔxɔ ɖe dɔwɔna ɖeka ƒomevi ta le afisiafi, ƒe mɔnukpɔkpɔ li na amesiame, vovototomanɔmee. Fetu nyui xɔxɔ ƒe mɔnukpɔkpɔ li na amesiame. Esia awɔe be dɔwɔla la nate ŋu akpɔ eya ŋutɔ, srɔ̃a kple viawo dzi dzidzemetɔe abe alesi wodze amegbetɔ be wòano agbe ŋudzedzekpɔtɔe la ene. Eye ne ehiã kura hã la woado alɔe abe hadomegbenɔnɔ ƒe viɖe ene. Amesiame kpɔ mɔ aɖo dɔwɔlawo ƒe habɔbɔ anyi alo age ɖe ɖesiaɖe si woɖo anyi xoxo la me ɖe eƒe dzidzemekpɔkpɔ mɔnuwo taʋiʋli ta. KPEƉODZINYA ƉOƉO 24-LIA Mɔnukpɔkpɔ li na amesiame si nye dziɖuɖudɔwɔla be woana gbɔɖemee to mɔkeke nanae me le xeyixi tɔxɛ aɖewo dzi gake woaxe fetu dedi nɛ. Womaɖe ga aɖeke le eƒe fetu la me ɖe xeyixi siwo me menɔ dɔ me la ta o. KPEƉODZINYA ƉOƉO 25-LIA Agbenɔnɔ dzidzemetɔe ƒe mɔnukpɔkpɔ li na amesiame bena eƒe lãme nanɔ sesĩe, eya ŋutɔ, srɔ̃a kple viawo nanɔ dedie to nuɖuɖu, nutata, xɔtutu, atikenya, kple kpekpeɖeŋunana bubu ƒomevi siwo hiã le hadomegbenɔnɔ me la xɔxɔ me. Ne dɔwɔna mele ame aɖe si o la, mɔukpɔkpɔ li nɛ be ne edze dɔ alo zu wɔametɔ, srɔ̃a ku alo wotsi heku amegã alo nyagã loo alo afɔku aɖe dzɔ ɖe edzi si awɔe be magate ŋu awɔ naneke le eɖokui si o hã la, woakpɔ kpekpeɖeŋu. Ele be woatsɔ beléle tɔxɛ na vinɔwo kple ɖeviwo eye woana kpekpeɖeŋu wo. Ele be woakpɔ ɖevi siwo dzilawo ɖe wo nɔewo ɖe ɖoɖonu hafi dzi wo kple esiwo dzilawo meɖe wo nɔewo ɖe ɖoɖo nyuitɔ nu hafi dzi wo o la dzi vovototomanɔmee. KPEƉODZINYA ƉOƉO 26-LIA Mɔnukpɔkpɔ li na amesiame be wòaxɔ hehe. Woaxɔ hehe siawo femaxee le gɔmedzesukuwo me. Ele be woazi amewo dzi be woaxɔ gɔmedzesuku ƒe hehe. Ele be mɔnukpɔkpɔ nanɔ anyi na hehexɔxɔ le aɖaŋudɔwo kple dɔwɔna tɔxɛwo me. Le sukukɔkɔwo dede gome la, woaɖe mɔ na amesiwo ŋu ŋutete le la be woage ɖe hehexɔƒe siawo. Ele be hehenana amewo ƒe taɖodzinu nanye be woatu amegbetɔ ɖesiaɖe ɖo hena eƒe amezuzu blibo. Ele hã be amegbetɔƒomea, ƒe dzidzemekpɔkpɔ kple eƒe ablɔɖemenɔnɔ ƒe gɔmeɖokpe nakpɔ ŋgɔyiyi to bubudede gɔmeɖokpe sia ŋu me. Esia ahe nugɔmesese, dzidodo kple xɔlɔ̃wɔwɔ ade dukɔwo, gbegbɔgblɔwo kple xɔseha vovovoawo katã dome. Esia ana be Xexeme Dukɔ Ƒoƒuawo ƒe Habɔbɔ ƒe nuwɔnawo nahe ŋutifafa va xexeame godoo. Dzilawo kpɔ mɔ atia hehe si ƒomevi wodi be wo viwo naxɔ la faa. KPEƉODZINYA ƉOƉO 27-LIA Gbesiagbegbenɔnɔ ƒe gomekpɔkpɔ li na amesiame. Esia gɔmee nye bena, mɔnukpɔkpɔ li na amesiame be woakpɔ gome le viɖe siwo hã dona tso dzɔdzɔmenuwo ŋuti nunya kple aɖanudɔwɔnawo me. Mɔnukpɔkpɔ li be woaʋli ame aɖe ƒe nutovɛ ta to se ŋudɔwɔwɔ me. Nutovɛ sia ate ŋu anye agbalẽŋɔŋlɔ, hakpakpa alo aɖaŋu nu bubu ɖesiaɖe ƒomevi si nye ame la ƒe asinudɔwɔwɔ si ŋuti tɔnyenye le nɛ. KPEƉODZINYA ƉOƉO 28-LIA Gomekpɔkpɔ li na amesiame be wòanɔ eƒe dukɔ me habɔbɔwo alo dutahabɔbɔ siwo me amewo ƒe mɔnukpɔkpɔwo kple ablɔɖevinyenye ƒe nyati siwo dzi míetɔ asii le Kpeɖodzinya sia me la xɔ anyinɔ ɖo blibo. KPEƉODZINYA ƉOƉO 29-LIA Gomekpɔkpɔ le dukɔ me ŋgɔyidɔwo wɔwɔ mekpɔ dukɔmevi ɖesiaɖe ƒe ŋkume le afisi eƒe ablɔɖevinyenye kple amegbetɔnyenye blibo le bɔbɔe le. Ele na amesiame be le eƒe mɔnukpɔkpɔ kple ablɔɖevinyenye ŋuti dɔwɔwɔwo me la, wòanye amesi awɔ ɖe ɖoɖo siwo dzaa dzi sea da asi ɖo la dzi hena sidzedze kple bubudede ame bubuwo ƒe gomekpɔkpɔwo kple ablɔɖemenɔnɔ si hea agbe nyui nɔnɔ, tomefafa kple dzidzeme sɔ gbɔ fũu vɛ, le ameha siwo dome sɔsɔminasɔe ƒe wɔnawo ƒo ke ɖe to nyuie le. Mele be woawɔ mɔnukpɔkpɔ kple ablɔɖevinyenye ŋuti dɔ le mɔnu siwo to vovo tso Xexeme Dukɔ Ƒoƒuawo ƒe taɖodzinuwo kple didiwo gbɔ o. KPEƉODZINYA ƉOƉO 30-LIA Mele be ame aɖeke naɖe naneke si le Kpeɖodzinya sia me la gɔme abe dukɔ ɖeka aɖe koŋ tɔ wònye ene o. Medze be ameha alo ame ɖeka aɖeke natsɔe abe mɔnukpɔkpɔ ene awɔ wɔna aɖe alo aɖe afɔ aɖe si agblẽ nu le gomekpɔkpɔ kple ablɔɖemɔnu siwo woxlẽ fia le Kpeɖodzinya sia me la ŋuti o.	ewe	Éwé	ewe	Latn	ee
ХҮНИЙ ЭРХИЙН ТҮГЭЭМЭЛ ТУНХАГЛАЛ ОРШИЛ Хүн төрөлхтөний гэр бүлийн бүх гишүүнд угаас заяасан нэр төр болон тэдний тэгш, салшгүй эрхийг хүлээн зөвшөөрөх нь эрх чөлөө, шударга ёс, бүх нийтийн энх тайвны үндэс мөнийг иш үндэс болгон, хүний эрхийг үл тоомсорлох, басамжлах нь зон олны жигшлийг төрүүлсэн балмад үлйдэлд хүргэж байсан бөгөөд хүмүүс үг хэл, итгэл үнэмшилтэй байх, эрх ёөлөөтэй, айх аюулгүй, гачигдал зовлонгүй дэлхий ертөнцийг бий болгох нь хүн ардын эрхэм дээд эрмэлзлэл мөн хэмээн үзэж, хүмүүс эзэрхэг засаглал, дарлалын эсрэг өөрийн эрхгүй эцсийн арга болгон зэвсэглэн босоход хүргэхгүйн тулд хүний эрхийг хуулиар хамгаалах нь зайлшгүй чухал гэдгийг анхааран, улс түмний хооронд нөхөрсөг харилцаа хөгжүүлэхэд тус дөхөм үзүүлэх шаардлагатайг харгалзан, Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагад нэгдсэн улс түмэн хүний үндсэн эрх, бие хүний нэр төр, үнэ хүндийг сахин хамгаалах, эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн тэгш эрхэд итгэл төгс байгаагаа Дүрэмдээ нотолж, улам өргөн эрх ёөлөөт нөхцөлд нийгмийн дэвшил, амьдралын нөхцлийг сайжруулахад дөхөм үзүүлэхээр шийдвэрлэснийг харгалзан, Гишүүн улсууд Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагатай хамтран хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөг нийтээр хүндлэн сахиулахад тус дөхөм үзүүлэх үүрэг авсныг үндэслэн, энэхүү үүргийг бүрэн биелүүлэхэд хүний эрх, эрх чөлөөний мөн чанарыг нэгэн мөр ойлгох явдал нэн их ач холбогдолтойг харгалзан, Ерөнхий Ассамблей, Хүний эрхийн энэхүү түгээмэл Тунхаглалыг дэлхийн бүх улс түмэн, бүх улс орон зорилтоо болгон дэвшүүлж, хүн бүр, нийгмийн нэгж байгууллага болгон энэхүү зорилтыг биелүүлэхийн тулд эл Тунхаглалын үзэл санааг түгээн дэлгэрүүлэх замаар эдгээр эрх, эрх чөлөөг хүндэтгэн мөрдөх явдалд дөхөм үзүүлэх, үндэсний болон олон улсын хэмжээний дэвшилтэт арга замаар хүний эрх, эрх чөлөөг Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн улс орны ард түмэн, тэдгээр улсын эрх мэдэлд байгаа нутаг дэвсгэр дээр оршин суудаг ард олны аль алинаар нь зохих ёсоор зөвшөөрүүлэн хэрэгжүүлэхийг зарлан тунхаглаж байна Нэгдүгээр зүйл Хүн бүр төрж мэндлэхэд эрх чөлөөтэй, адилхан нэр төртэй, ижил эрхтэй байдаг. Оюун ухаан, нандин чанар заяасан хүн гэгч өөр хоорондоо ахан дүүгийн үзэл санаагаар харьцах учиртай. Хоёрдугаар зүйл Хүн бүр энэ Тунхаглалд заасан бүхий л эрх, эрх чөлөөг ямар ч ялгаваргүйгээр, яс үндэс, арьс өнгө, хүйс, хэл, шашин шүтлэг, улс төрийн болон бусад үзэл бодол, үндэсний буюу нийгмийн гарал, эд хөрөнгийн байдал, язгуур угсаа, бусад ялгааг эс харгалзан адилхан эдлэх ёстой. Мөн түүнчлэн тухайн хүний харъяалдаг улс орон буюу нутаг дэвсгэрийн улс төр, эрх зүйн буюу олон улсын статус ямар ч байлаа гэсэн, тэрхүү нутаг дэвсгэр нь тусгаар тогтносон, бусдын асрамжид байгаа, өөртөө захиргаагүй буюу бүрэн эрхт байдал нь өөр ямар ч байдлаар хязгаарлагдмал байсан, хүнийг ялгаварлаж үл болно. Гуравдугаар зүйл Хүн бүр амьд явах, эрх чөлөөтэй байх, халдашгүй дархан байх эрхтэй. Дөрөвдүгээр зүйл Хэнийг ч боолчлол буюу бусдын эрхшээлд байлгах ёсгүй, боолчлол болон боолын худалдааны бүх төрлийг хориглоно. Тавдугаар зүйл Хэнд ч эрүү шүүлт тулгах буюу хэрцгий, хүний ёсноос гадуур эсхүл нэр төрийг нь доромжлон харьцах, шийтгэхийг хориглоно. Зургадугаар зүйл Хүн бүр хаана ч байсан эрх зүйн этгээд байх эрхээ хүлээн зөвшөөрүүлэх эрхтэй. Долдугаар зүйл Хүн бүр хуулийн өмнө адил тэгш бөгөөд ямар ч ялгаваргүйгээр хуулиар адилхан хамгаалуулах эрхтэй. Хүн бүр энэхүү Тунхаглалд харшлах аливаа үйлдэл, ялгаварлан гадуурхах явдал, тэгэж ялгаварлан гадуурхах аливаа тухиралтаас адилхан хамгаалуулах эрхтэй. Наймдугаар зүйл Үндсэн хууль, бусад хуулиар олгосон эрх нь зөрчигдвөл хүн бүр эрх мэдэл бүхий үндэсний шүүхээр эрхээ бүрэн сэргээн тогтоолгох эрхтэй. Есдүгээр зүйл Хэнийг ч дур мэдэн баривчлах, саатуулах буюу хөөн зайлуулах ёсгүй. Аравдугаар зүйл Хүн бүр эрх, үүргээ тодорхойлуулах, эрүүгийн ял тулгавал тэр нь хир зэрэг үндэслэлтэй болохыг тогтоолгохын тулд тухайн хэргийг бүрн тэгш эрхийн үндсэн дээр, ил од байдлаар, шударга ёсны бүх шаардлагын дагуу бусдын нөлөөнд автагдаагүй, гагцхүү хуулинд захирагдах шүүхээр шийдвэрлүүлэх эрхтэй. Арван нэгдүгээр зүйл Гэмт хэрэгт яллагдаж буй хүн бүр өөрт нь тулгасан хэргийг өмгөөлүүлэх буюу өөрөө өмгөөлөх бүрэн боломжтойгоор шүүх хурлаар ил хэлэлцэн таслаж, хуулийн дагуу гэм буруутай нь тогтоогдох хүртэл гэм буруугүй гэж тооцогдох эрхтэй. Тухайн үед үндэсний хууль тогтоомж буюу олон улсын эрх зүйн дагуу гэмт хэрэгт эс тооцож байсан аливаа үйлдэл хийсэн буюу хийгээгүйг үндэслэж хэнийг ч гэмт хэрэгт яллан шийтгэх ёсгүй. Түүнёлэн гэмт хэрэг гарсан тэр үед ногдуулж болох байснаас илүү хүнд ял тохоож болохгүй. Арван хоёрдугаар зүйл Хэний ч хувийн болон гэр бүлийн амьдралд хөндлөнгөөс дур мэдэн оролцох, орон байрны халдашгүй байдал, захидал харилцааны нь нууц, эсвэл нэр төр, алдар хүндэд нь дураар халдах ёсгүй. Тэгж оролцох, тийнхүү халдах гэвэл хэн ч бай хуулиар хамгаалуулах эрхтэй. Арван гуравдугаар зүйл Хэн ч бай улс орны дотор чөлөөтэй зорчих, оршин суух газраа чөлөөтэй сонгон авах эрхтэй. Хэн ч бай аль ч улс орныг, түүний дотор эх орноо орхин явах, эх орондоо эргэж очих эрхтэй. Арван дөрөвдүгээр зүйл Хэн боловё мөрдөлт мөшгөлтөөс зугтаж өөр улс оронд орогнох боломжийг эрэлхийлэх, тийнхүү орогнох эрхтэй. Улс төрийн бус гэмт хэрэг үйлдсэн, эсвэл Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын зорилго, зарчимд харш хэрэг үйлдсэний улмаас зайлшгүй мөрдөгдөж буй тохиолдолд дээрх эрхийг эдэлж үл болно. Арван тавдугаар зүйл Хүн бүр иргэний харъяалалтай байх эрхтэй. Аль ч хүний иргэний харъяаллыг буюу харъяаллаа өөрчлөх эрхийг дур мэдэн хасах ёсгүй. Арван зургадугаар зүйл Насанд хүрсэн эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс арьс өнгө, яс үндэс, шашин шүтлэгтэй холбогдсон аливаа хязгаарлалтгүйгээр гэрлэх, өрх тусгаарлах эрхтэй. Тэд гэрлэхдээ, гэрлэснийхээ дараа болон гэрлэлтээ цуцлуулах үед тэгш эрх эдэлнэ. Эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүн чөлөөтэй, харилцан бүрэн зөвшөөрсөн нөхцөлд гэрлэж болно. Гэр бүл бол нийгмийн жам ёсны үндсэн нэгж мөн бөгөөд нийгэм, төрөөр хамгаалуулах эрхтэй. Арван долдугаар зүйл Хүн бүр эд хөрөнгийг хувьдаа буюу бусадтай хамтарч өмчлөх эрхтэй. Хэний ч эд хөрөнгийг дураар хураан авч болохгүй. Арван наймдугаар зүйл Хүн бүр чөлөөтэй бодож сэтгэх, шүтэж бишрэх, сүсэглэх эрхтэй, энэ нь шашин шүтлэг буюу үзэл бодлоо өөрчлөх эрх, ганцаараа буюу бусадтай хамтран нийтийн болон хувийн журмаар шашин шүтлэг, үзэл бодлоо заан түгээх, төргөл хийх, сургаал гүйцэтгэх, шашны хийгээд зан үйлийн ёслол үйлдэх эрхийг хамарна. Арван есдүгээр зүйл Хүн бүр өөрийн зэл бодолтой байж, түүнийгээ чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй, үүнд үзэл бодлоо ямар ч хориг цээргүй баримтлах, аливаа үзэл санаа, мэдээллийг улсын хилийн заагаар үл хязгаарлан боломжтой арга замаар эрж сурвалжлах, олж ашиглах, түгээн дэлгэрүүлэх эрх багтана. Хорьдугаар зүйл Хүн бүр тайван замаар сайн дураар хуран цуглах, эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй. Хэнийг ч аливаа эвлэл холбоонд албадан оруулах ёсгүй. Хорин нэгдүгээр зүйл Хүн бүр улс орноо удирдахад шууд буюу чөлөөтэй сонгосон төлөөлөгчдөөрөө уламжлан оролцох эрхтэй. Хүн бүр улс орондоо төрийн алба хаших тэгш эрхтэй. Ард түмний хүсэл зориг бол засаг заслын үндэс мөн: энэ хүсэл зориг нь бүх нийтэд сонгуулийн тэгш эрх эдлүүлэх үндсэн дээр саналыг нууцаар хураах, эсвэл саналаа чөлөөтэй гаргах явдлыг хангахуйц өөр бусад хэлбэрийг ашиглах замаар тогтмол, хуурамч бус сонгууль явуулахад илрэлээ олно. Хорин хоёрдугаар зүйл Хүн бүр нийгмийн гишүүний хувьд нийгмээс хангамж авах эрхтэй бөгөөд нэр төрөө хамгаалах , биеэ боловсруулж хөгжүүлэхэд зайлшгүй шаардлагатай эдийн засаг, нийгэм, соёлын талын эрх дархаа тухайн улс орны хүчин чармайлт хийгээд олон улсын хамтын ажиллагааны нөөц бололцоонд нийцүүлэн эдлэх эрхтэй. Хорин гуравдугаар зүйл Хүн бүр хөдөлмөрлөх, ажлаа чөлөөтэй сонгох, хөдөлмөрийн шударга, таатай нөхцлөөр хангуулах, ажилгүйдлээс сэргийлэн хамгаалуулах эрхтэй. Хүн бүр ямар ч ялгаваргүйгээр адил хэмжээний хөдөлмөрт адил хэмжээний шан хөлс авах эрхтэй. Ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа хэн боловч хувийн болон ам бүлийнхээ ахуй амьжиргааг хүний зэрэгтэй авч явахад хүрэлцэхүйц бөгөөд зайлшгүй тохиолдолд нийгмийн хангамжийн эх үүсгэврээр нэмэн арвижуулсан, хийсэндээ таарсан, хүртээмжтэй шан хөлс авах эрхтэй. Хүн бүр эрх ашгаа хамгаалуулах зорилгоор үйлдвэрчний эвлэл байгуулах буюу нэгдэх эрхтэй. Хорин дөрөвдүгээр зүйл Хүн бүр ажлын цагийг зохистойгоор хязгаарлахыг шаардах, цалинтай тогтмол амралт эдлэх эрхийг оролцуулан амрах, зав чөлөөтэй байх эрхтэй. Хорин тавдугаар зүйл Хүн бүр хоол хүнс, хувцас хунар, орон байр, эмчилгээ сувилгаа, нийгэм ахуйн зайлшгүй шаардлагатай үйлёилгээг оролцуулаад өөрийн болон ам бүлийнхнийхээ эрүүл мэнд, аж амьдралыг тэтгэхэд хүрэлцэхүйц амьжиргаатай байх эрхтэй, ажилгүйдэх, өвчлөх, тахир дутуу болох, бэлэвсрэх, өтлөх, эсвэл өөрөөс үл хамаарах бусад шалтгаанаар амь зуулгагүй болох нөхцөлд тэтгэмж авах эрхтэй. Эх, нялхас онцгой асрамж, туслалцаа авах эрхтэй. Баталгаатай гэр бүлээс гарсан болон бутач хүүхэд ялгаагүй нийгмээр адилхан хамгаалуулна. Хорин зургадугаар зүйл Хүн бүр сурч боловсрох эрхтэй. Наад зах нь анхан шатны болон ерөнхий боловсролыг үнэ төлбөргүй олгодог байвал зохино. Хүн бүр заавал анхан шатны боловсролтой байх шаардлагатай. Техникийн болон тусгай мэргэжлийн боловсрол нийтэд хүртээмжтэй байх ёстой, авъяас чадварыг нь үндэслэн хүн бүрт дээд боловсрол эзэмших боломжийг адилхан олгох ёстой. Боловсрол нь бие хүнийг өв тэгш хөгжүүлэх, хүнйи эрх, үндсэн эрх ёөлөөг улам бүр хүндэтгэдэг болгоход чиглэх ёстой. Боловсрол нь аливаа улс түмэн, янз бүрийн арьстан хийгээд шашны бүлгүүд бие биенээ ойлгох, хүлцэн тэвёих, эвсэн найрамдах, мөн түүнёлэн Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагаас энх тайвныг сахин хамгаалах талаар явуулж буй үйл ажиллагаанд дөхөм үзүүлэх ёстой. Бага насны хүүхдийн боловсролын чиглэлийг сонгоход эцэг эх давуу эрх эдэлнэ. Хорин долдугаар зүйл Хүн бүр нийгмийнхээ соёлын амьдралд чөлөөтэй оролцох, урлагийг бахдах, шинжлэх ухааны дэвшилд оролцож үр шимийг нь хүртэх эрхтэй. Хүн бүр өөрийн туурвисан шинжлэх ухаан, утга зохиол, уран сайхны бүтээлийн материаллаг болон ёс суртахууны үр шимийг хүртэж, ашиг сонирхлоо хамгаалуулах эрхтэй. Хорин наймдугаар зүйл Хүн бүр энэ Тунхаглалд заасан эрх, эрх чөлөөг бүрэн эдэлж болохуйц тийм нийгмийн байгууламж болон олон улсын дэг журамд аж төрөх ёстой. Хорин есдүгээр зүйл Хүн бүр нийгмийнхээ өмнө тодорхой үүрэг хүлээх бөгөөд гагцхүү нийгэм л бие хүний чөлөөтэй, өв тэгш хөгжлийг хангана. Хүн бүр эрх, эрх чөлөөгөө эдлэхдээ бусдын эрх, эрх чөлөөг зүйн дагуу зөвшөөрөн хүндлэх, ёс суртахууны шударга шаардлагыг биелүүлэх, ардёилсан нийгэмд байдаг хэв журам, бүх нийтийн сайн сайхан байдлыг хангах үүднээс хуульчлан тогтоосон зохих хязгаарлалтад л захирагдана. Эдгээр эрх, эрх чөлөөг Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын зорилго, зарчимд харшлуулан эдлэх ёсгүй. Гучдугаар зүйл Энэхүү Тунхаглалын ямар ч зүйл ангийг аль нэг улс орон, бүлэг буюу бие хүний зүгээс энд тунхагласан эрх, эрх чөлөөг үгүйсгэхэд чиглэсэн аливаа ажиллагаа явуулах, тийм үйлдэл хийх эрх, бололцоо олгож байгаа мэтээр мушгин ойлгож болохгүй.	khk	Mongolian, Halh (Cyrillic)	khk	Cyrl	mn-Cyrl
Saben umat manungsa lair kanthi hak-hak kang podho lan pinasthi lan kanthi kabebasan-kabebasan ing bakuning angger-angger (wewaton = undang-undang). Perserikatan Bangsa-Bangsa darbe komitmen (tekad nglaksanakake maujude janji lan kasaguhane) kanggo junjung luhur, nggrengsengake lan ngayomi hak-hak asasi umat manungsa marang saben pribadi (individu). Komitmen kasebut ingayatan saka Piagam Perserikatan Bangsa-Bangsa kang nukulake kamantepaning kayakinan para bangsa sa-donya tumrap hak-hak asasi umat manungsa ing bakuning paugeran sarta tumrap martabat lan ajining kamanungsan. Ing Pranyatan Umum ngenani Hak-Hak (umat) Manungsa, Perserikatan Bangsa-Bangsa nandhesake kanthi terwoco lan prasoja, hak-hak kang dadi darbeke saben uwong kanthi adil. Hak-hak kasebut, nyata dadi darbekmu kabeh. Kabeh mau, iyo hakmu. Kenali lan pahamana hak-hak kasebut. Supaya kasengkuyung mbiwarakake lan nglestarekake kanggo paugeran dhiri pribadhi sarto kanggo sapepadhane umat manungsa liyane. PRANYATAN UMUM NGENANI HAK-HAK ASASI (UMAT) MANUNGSA PAMBUKA / MUKADIMAH MANIMBANG manowo ngakoni marang martabat alamiah sarta hak-hak kang padha lan pinasthi ing saben warganing kulawarga umat manungsa, mujudake landhesaning kamardikan, kaadilan sarta bedhamening donya. MANIMBANG menawa nyingkur lan nganggep remeh hak-hak umat manungsa bisa njalari tandang tanduk kasar lan wengis kang nuwuhake rasa runtik atine umat manungsa, lan kabangune donya dadi papaning umat manungsa bisa ngrasakake lan ngalami nikmating bebas medhar panemu lan bebas ngrasuk agama sarta kalis saka rasa wedi lan was-sumelang sarta urip kacingkrangan, kapratelakake dadi pranyatan minangka dadi gegayuhan luhur sakabehing umat manungsa lumrah (kawula alit). MANIMBANG manawa hak-hak umat manungsa perlu antuk pangayoman kanthi pranatan lan tatanan angger-angger (undang-undang), amrih saben uwong ora kepeksa milih nglawan (mbrontak) minangka kupiyo kang pungkasan anggone ngrekodaya kanggo nglawan marang tindak daksiya lan panjajahan. MANIMBANG manawa mekaring pamerdi panggulowenthahing sambung pamitran ing antaraning para bangsa saben negara perlu lan wigati dirembakakake. MANIMBANG manawa para bangsa ing Perserikatan Bangsa-Bangsa, ing sajroning Piagam Perserikatan Bangsa-Bangsa, wus padha mratelakake kanthi tandhes anggone ngugemi marang hak-hak kang baku umat manungsa, marang martabat lan ajining pribadine umat, lan marang hak-hak priya lan wanita kang sadrajat lan padha, sarta wus gawe putusan bakal nyengkuyung majuning sosial sarta ajining urip amrih saya luwih becik, kanthi kamardikan kang omber lan jembar tebane. MANIMBANG menawa Negara-Negara Anggota wus ikrar lan prajanji bakal nggayuh kang saya maju anggone ngajeni lan ngurmati ajining umum marang hak-hak asasi umat manungsa sarta rasa bebas kang asasi (kanthi paugeran) ing ujuding sambung makarya klawan Perserikatan Bangsa-Bangsa. MANIMBANG manawa kanthi manunggaling pangerten ngenani hak-hak lan tumindak kanthi bebas kasebut, perlu banget, kanggo ngleksanani janji kanthi temen, mulo, MAJELIS UMUM mbiwarakake PRANYATAN UMUM NGENANI HAK-HAK ASASI (UMAT) MANUNGSA minangka sawijining paugeran umum kanggo kasiling gegayuhan saben bangsa lan saben negara, dene kang katuju supaya saben uwong lan saben bebadan ing satengahing bebrayan (masyarakat), kanthi tansah eling lan ngugemi Pranyatan iki, tansah mersudi ngadani panggulowentah supaya rasa ngajeni lan ngurmati hak-hak sarta urip bebas kasebut saya mekar ngrembaka. Sarta kanthi reka daya progresip kang asipat nasional lan internasional, bisa nanggung wujuding kasaguhan ngakoni lan anggone asung pakurmatan kanthi universal lan efektif, iya saka bangsa-bangsa ing Nagara-Nagara Anggota, kalebu bangsa-bangsa ing laladan kang kabawah panguwasaning angger-anggere (wewaton = undang-undang). BAB : 1 Saben uwong kalairake kanthi mardika lan darbe martabat lan hak-hak kang padha. Kabeh pinaringan akal lan kalbu sarta kaajab pasrawungan anggone memitran siji lan sijine kanthi jiwo sumadulur. BAB : 2 Saben uwong darbe hak tumrap hak lan kebebasan-kebebasan kang tinulis ing Pranyatan Umum iki tanpa pilih kasih, kabeh warata lan adil ing samubarang, kayata: beda bedaning ras, warnaning awak (walulang), beda-bedaning lanang lan wadon, basa, agama, politik lan panemu liyane, asal usul suku bangsa lan bebrayan, hak darbe, tatalair lan kalungguhan liyane. Sakbanjure,ora bakal ana prabedane tumrap kalungguhan politik, angger-angger (undang-undang) utowa kalungguhan internasional saka negara utowa laladan asal usuling sawijinging uwong, sanadyan saka negara mardika, laladan-laladan ing panguwasaning wali, jajahan utawa kang winengku ing kawasaning liyan. BAB : 3 Saben uwong nduweni hak ingatasing uripe, bebasing uripe lan kaslametane minongko pribadi (individu). BAB : 4 Ora keno sawijining uwong didadekake budhak utawa batur, maujuding budhak lan batur tukon kanthi ujud apa wae dadi larangan. BAB : 5 Ora kena sawijining uwong disiyo-siyo ing siksa, utawa nandhang tindak kejem, dipatrapi utawa nampa pidono kang ora kaya lumrahing umat manungsa utowo siningkur karemehake. BAB : 6 Saben uwong darbe hak tumrap paseksi ing sajroning angger-angger (undang-undang) minongka umat manungsa sacara pribadi ing endi wae papan dununge. BAB : 7 Ngadepi hukum, kabeh duwe hak padha lan darbe hak oleh pengayoman angger-angger sing padha, tanpo dibedak-bedakake. Kabeh duwe hak ingayoman sing padha marang tumindak mbedak-mbedakake (diskriminasi) kang ora cundhuk (cocok) karo Pranyatan iki, lan marang sawernaning pamilut (ngojok-ojoki) sing tumuju marang tumindak diskriminasi kasebut. BAB : 8 Saben uwong nduweni hak kapulihake kanthi trep saka sesambungane kapatrapan pengadilan nasional tumrap tidak-tanduk kang nalisir saka hak-hak baku kang dening angger-angger (undang-undang) kapasrahake dadi hake. BAB : 9 Ora ana siji wae uwong kang kena ditangkep, ditahan utawa kasingkirake kanthi sawenang-wenang. BAB : 10 Saben uwong, kanthi nduweni drajad padha ing satemene, darbe hak tumrap pangadilan kang adil lan tinarbuka dening pangadilan kanthi bebas lan ora bot-sih, ing babagan netepake hak lan kuwajiban-kuwajiban sarta ing sajroning nampa saben ancaman pidana kang ditetepake marang saben uwong. BAB : 11 Saben uwong kang dinakwa amargo dianggep nidakake laku nalisir saka undang-undang, dianggep durung nyandhang kaluputan sadurunge undang-undang mbuktekake kaluputane ing pangadilan kang tinarbuka, ing bab iki saben uwong oleh jaminan kang diperlokake kanggo mbelani hake. Ora ana uwong siji wae kang kena dianggep luput nindakake nglanggar undang-undang utowo tledhor, kang ora mujudake tindak nalisir saka undang-undang nasional utowo internasional, ing titi mangsa tumindak mau linakonan. Ugo ora prayoga nemtokake paukuman kang luwih abod katimbang paukuman kang katetepake nalika tindak nglanggar undang-undang iku linakonan. BAB : 12 Ora ana uwong siji wae kang kena diregoni hak pribadine, kulowargane, bale wismane utowa sesambungane nampa lan ngirim layang kanthi sawenang-wenang; uga marang hak pakurmatan lan ajining diri. Saben uwong ndarbeni hak kaayoman dining undang-undang awit saka anane gangguan utowo tindak nalisir mangkono iku. BAB : 13 Saben uwong darbe hak tumrap bebasing tumindak utawa ora nindakake apa-apa ing sajroning laladan wewengkoning negara. Saben uwong darbe hak ninggalake sadhengah negara, kalebu negarane dhewe, lan darbe hak bali maneh menyang negarane. BAB : 14 Saben uwong darbe hak ngupaya pangayoman marang negara liya kanggo pangayoman amarga anggone dadi buron. Hak kasebut ora kena kaetrapake manawa anggone dadi buron iku nyata kang dadi sababe awit tumindak kadursilan kang ora gegandhengan karo politik, utowo karana tumindak kang nalisir karo tujuan sing baku saka Perserikatan Bangsa-Bangsa. BAB : 15 Saben uwong darbe hak dadi warga negara. Ora ana uwong siji wae kang kanthi tanpa landhesan tatanan banjur kabatalake anggone dadi warga negara utowo ditampik hake kanggo salin dadi warga negara liya. BAB : 16 Priya lan wanita kang wus diwasa kanthi tanpa mawas bangsa, warga negara utawa agama, darbe hak nglakoni ningkah lan mbangun kulawarga. Kabeh nduweni hak kang padha ing babakan neningkahan, ing sajroning alam ningkah lan ing alam pepisahan/pegatan. Neningkahan amung bisa dileksanani adhedhasar pilihan bebas lan temen-temen dadi pasarujukane penganten sakeloron. Brayat/kulawarga iku sawijining tetunggalan kang alamiyah lan baku ing masyarakat lan anduweni hak pangayoman saka bebrayan (masyarakat) lan nagara. BAB : 17 Saben uwong duwe hak andarbeni bandha, kanthi pribadi utawa bebarengan karo uwong liyane. Ora ana uwong siji wae kena dirampas bandhane kanthi sawenang-wenang. BAB : 18 Saben uwong darbe hak bebas duwe panemu, kalbu lan agama. Ing babakan iki kalebu hak bebas ganti agama lan kapitayan, lan hak bebas kanggo anekseni agamane utawa kapitayane, kanthi cara anggelar piwulang, nglakoni, laku ibadhah lan setya tuhu ngugemi percayane, kanthi cara pribadi utowo bebarengan karo uwong liyane, ing ngedhengan (ngareping umum) utowo pribadi. BAB : 19 Saben uwong darbe hak ingatase hak bebas mratelakake panemume, kalebu duwe hak bebas darbe panemu tanpo diregoni/diganggu, lan kanggo ngupaya, nampa sarta mratelakake informasi lan pamikiran penemune lumantar media apa wae kanthi tanpa mawas watesing wewengkon laladan. BAB : 20 Saben uwong nduweni hak ingatase hak bebas ngumpul lan gawe paguyuban tanpa anane rudapeksan. Ora ana uwong siji wae kang kena dipeksa lumebu ing sawijining pakumpulan /paguyuban. BAB : 21 Saben uwong nduweni hak cawe-cawe ing kaperluane pamarintah nagarane, kanthi langsung utawa lumantar wakil-wakil kang pinilih kanti bebas. Saben uwong darbe hak kang padha kanthi kalodhangan kang padha bisa kawisudha tampa kalungguhan/jawatan pamarintah ing negarane. Gegayuhaning rakyat kudu dadi lambaran baku wewenange pamarintah, gegayuhan iki kudu kawujudake kanthi cara anane pamilihan umum kang dianakake ing wektu kang tinamtu lan murni kanthi hak pilih kang umum lan sadrajat, kanthi pungut swara sacara wadi utawa kanthi pranatan liya angger bisa nanggung hak bebas anggone milih. BAB : 22 Saben uwong, minangka warganing bebrayan (masyarakat) anduweni hak ingatase jaminan sosial, sarta darbe hak amrih kaleksanane hak-hak ekonomi, sosial lan budaya sing dadi kaperluwan martabate sarta mekaring pribadine kanthi bebas, lumantar rekadaya nasional utawa karya pamitran internasional, condhong marang tata pranatane lan sumber dayaning Nagara. BAB : 23 Saben uwong anduweni hak pagawean, hak bebas milih pagawean, darbe hak anane syarat-syarat nyambutgawe kanthi adil lan nguwohake kauntungan sarta nduweni hak ingayoman ing kahanane naliko ora nyambutgawe/nganggur. Saben uwong kanthi ora kabedak-bedakake, darbe hak ingatase pituwas (opah, asil) kang padha tumrap pagawean kang padha. Saben uwong kang nglakoni pagaweyan nduweni hak nampa opah/asil kang adil lan nguntungake/bathi, kang nanggung bisane dadi panguripan kang murwat kanggo dhiri pribadi lan ugo marang kaluwargane, lan manawa ana wigatine katambah ing lindhungan kaperluwan sosial liyane. Saben uwong darbe hak nggawa lan ngleboni paguyuban-paguyuban pegawe kanggo ngayomi kaperluane. BAB : 24 Saben uwong nduwe hak ngaso lan libur, kelebu pranataning wanci nyambut gawe kang murwat lan dina libur kang pantes kanthi wewaton tumata, lan tetep nampa opah/pituwasing karya. BAB : 25 Saben uwong nduweni hak bisane urip kanthi murwat, kanggo kasarasan lan katentremane dalasan kulawargane, tan keri ing bab hak pangan, sandhang, papan lan pangopening kasarasan sarta kaperluan sosial sing dadi kabutuhan lan hak oleh tanggungan jaminan nalika ngalami nganggur, nandhang lara, cacat, dadi warondha, nyandak umur tuwa, utawa kahanan liyane kang njalari kacingkrangan, kang nyata ngluwihi daya kekuwatane. Poro biyung (ibu) lan bocah-bocah darbe hak oleh pangopen lan bantuan istimewa (mirunggan). Kabeh bocah, kang lair ing sajroning tatanan ningkah utowo sanjabaning tatanan ningkah kudu antuk pangayoman sosial kang padha. BAB : 26 Saben uwong darbe hak oleh panggulowenthah ing pawiyatan kanthi gratis, saora-orane tumrap sekolah/pawiyatan dhasar. Pawiyatan dhasar kawajibake. Sekolah (pawiyatan) tehnik lan jurusan umum kanggo saben uwong kanthi tinarbuka, saben uwong bisa lumebu ing pawiyatan luhur kanthi pranatan kang padha salaras karo murwat lan pantese. Panggulowenthah kudu kaenerake amrih saben pribadi biso mekar kanthi omber, biso ndayani saya kandele rasa bisa ngajeni lan ngurmati hak-hak asasi umat manungsa lan kebebasan-kebebasan kang baku. Panggulowenthah ing pawiyatan kudu bisa nenangi lan mekarake rasa tepa salira karo pepadhane, mekaring pamitran, paseduluran ing antarane bangsa-bangsa, bebrayan, ras apadene agama, sarta njalari kudu saya majuning Perserikatan Bangsa-Bangsa sajroning memetri lan nyipto bedhamen/pirukun. Para wong tuwa, darbe hak utama sajroning milih pawiyatan papan panggulowenthah kanggo anak-anake. BAB : 27 Saben uwong duwe hak ngrasuk lan ambyur ing kiprahing kabudayan ing sadina-dinane ing bebrayan, ngresepi seni, lan bisa ngrasakake ngalami majuning urip lan paedahing kawruh. Saben uwong duwe hak antuk pangayoman anggone kiprah lan makarya ing babagan ngelmu lan kawruh - kang arupa pangayoman marang kauntungan sing awujud moril utawa materiil, uga ing kasusastran utawa seni kang cinipta/asil karyane. BAB : 28 Saben uwong darbe hak ingatase pranatan sosial nasional lan internasional, salaras karo hak-hak lan kabebasan-kabebasan kang kamot ing Pranyatan iki bisa kanthi temen maujud. BAB : 29 Saben uwong nduweni kuwajiban marang bebrayan/masyarakat, kang sanyatane ora ana papan liya kang bisa dadi papan mekaring kapribaden kanthi bebas sarta temen-tumemen. Sajroning ngleksanani hak-hak lan kabebasan-kabebasane, saben uwong kudu mbangun miturut marang pranatan kang salaras karo undang-undang (angger-angger), kang isi ancas lan tujuwan sing ora ana liya kajaba mung amrih gumolonging niyat ngugemi lan ngurmati kanthi trep marang hak-hak lan kabebasan-kabebasan uwong liyane, kanggo mujudake syarat-syarat kang adil ing bab kasusilan, tertib tumata lan katentremaning umum, ing bebrayan/masyarakat kang demokratis. Hak-hak lan kabebasan-kabebasan kasebut, kanthi alesan lan pawadan apa wae, ora keno dilaksanani nalisir karo ancas lan tujuwan sarta wewaton-wewatoning Perserikatan Bangsa-Bangsa. BAB : 30 Ora ana siji wae isi sajroning Pranyatan iki kena katapsir menehi kalodhangan marang sawijining Nagara, paguyuban utawa pribadi, kang awujud hak supaya oleh utawa murihake antuk pakaryan apa wae, utawa nglakoni tumindak kanthi tujuwan ngrusak hak-hak lan kabebasan-kabebasan wujud apa wae kang kapacak ing sajroning Pranyatan iki.	jav	Javanese (Latin)	jav	Latn	jv
Ninsaal yel-segdɩ noy gãnegr sebre (yʊʊmd 1948) Keoogre B wilgame tɩ ninsaal bʊʊd fãa tara a burkĩndlim la a yel-segdɩ tõod sẽn pa yɩɩd a to, tɩ b pa tõen n dɩk tõod-bãmb n koos bɩ n tek a badawã, n yaa dũni wã bãan gãaga, ned fãa sẽn so a vɩɩm tɩ yembd kaala, la wẽg-taab kaalem dũni wã pʊgẽ yẽgrã. B wilgame tɩ ninsaal sẽn da tog ne yel-segdɩ ninsã kaalmã waa ne bi-beelem la pãng buud toor-toor sẽn sãam dũni wã zãng sũuri, la b yãkamen moon tɩ dũni ning sẽn na n wa zĩnd-a tɩ ninsaalbã na n wa so b mense, n tõe n gom b sẽn date, n tẽ b sẽn date, n wa yi rabeem, yaeesg la far buudã fãa pʊgẽ wã, n yaa ninsaal sẽn baood ne a sũur fãa n yɩɩdã. Tɩ sẽn yɩɩd fãa yaa tɩ ninsaal yel-segdɩ wã tog n paamame tɩ b koglg-b ne noy buud sẽn na yɩl tɩ ned ra wa bao a sẽn na maan n põs pãn-wõrdem b sẽn maand-a n kong n wẽneg n kẽ wẽnem maan n lebs pʊgẽ wã. D sẽn mi tɩ segdame tɩ d keng tẽms ne taab zood yõkr zĩndgrã. D sẽn mi tɩ nasõzini (tẽmsã fãa lagem-n-taar kãsengã) le mooname n wilg b tẽeb ninsaal burkĩndlem la a tɩrlem pãnga, pag la rao yel-segdɩ sẽn zem taabã, tɩ b le wilgame tɩ b ratame n mao n paas ninsaalbã vɩɩm sõmblem tɩ yɩ ned fãa sẽn so a meng vɩɩmẽ wã tɩ yel kãng pãng yɩɩg a pĩndã. D sẽn mi tɩ tẽms nins sẽn be nasõzini lagem-n-taarã pʊgẽ lagma ne lagem-n-taarã n nk sard n na n sõng tɩ dũni wã pʊgẽ bɩ ned fãa tũ ninsaalb yelsegdɩ wã sẽn gãneg noy ninsã. D sẽn mi tɩ ninsaal yel-segdɩ noy bãmba gãnegr sã n yɩ lagem-n-taarã ne a kẽedbã n na n naag taab n maan-b n na n sõng tɩ b tũubã yɩ sõma wã. Pipi koɛɛga. Ninsaalbã fãa sã n doge, ned fãa so a menga, ned pa rogd n yaa yamb ye, nebã fãa zema taab b yel-segdɩ la b burkĩndlem wɛɛngẽ. Nebã fãa tara yam la tagsgo, ned fãa togame n vɩɩnd ne a to saam-biir pʊgẽ. Koɛɛg a 2 soaba. Ned fãa tara sor n tõe n dɩ seb-kãnga sẽn gãneg noy ninsã yõodo tɩ bakr buud ka zĩnd ye, pa tũus f sẽn yaa buud ning ye, f yĩng kõbg sẽn ya-a soab ye, f yaa pag bɩ rao ye, f wẽnd-sor sẽn ya-a soab ye, f sẽn yãk n tik politik ninga, bɩ tẽeb buud a to ye, f tarem sẽn ya-a soab ye, f sẽn dog ne b rãmb ye, bɩ bũmd buud a taab sẽn bakd ye. Sẽn paasde, pa tõe n tik ned tẽng politik neng sẽn ya-a soab n bak a soab noy-bãmbã yõod rɩɩb wɛɛngẽ ye, pa tũus tẽngã sã n so a menga bɩ a sã n be zamaan a to yembdẽ. Koɛɛg a 3 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n vɩɩnde, n soog a menga la a gũnug a menga. Koɛɛg a 4 soaba. Pa tog n dɩk ninsaal buudã fãa n maan yamb ye bɩ n weoog-a ye. Yembdã ne nebã koosgã gɩdgame, ba sẽn wa n ya yembd buud nin fãa. Koɛɛg a 5 soaba. Pa tog n sɩbg ninsaal buudã fãa ye, pa tog n sɩbg ninsaal tɩ sɩbgrã yɩ toog wʊsgo, tɩ pa sẽn na maan ninsaal ye. Koɛɛg a 6 soaba. Ned fãa tara sor tɩ sẽn wa n ya sĩĩg ning fãa, bɩ b sak n deeg a sẽn yaa ned ning buud bʊ-kaoor soog taoore. Koɛɛg a 7 soaba. Ninsaalbã fãa zema taab laloa taoore, b fãa tog n paama laloa wã koglgo tɩ bakr ba a ye pa zĩnd ye. Nebã fãa tara sor n tõe n paam tɩ b koglg-b ne bakr buud fãa sẽn na n wa maan n kɩɩs seb-kãnga noy wã sẽn gãnegã, ne bũmb nins sẽn na n wa ne bakr-bãmba. Koɛɛg a 8 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n kẽng a tẽngẽ bʊʊd soog taoore n tɩ bʊ ne weoogre, sɩbgr buud fãa b sẽn maan-a, tɩ ninsaalb yel-segdɩ sebrã gɩdge, tɩ laloa mi tiiri. Koɛɛg a 9 soaba. Pa tar sor n tõe n yõk ned zaalem, n pag-a roogo bɩ n yiis-a a tẽngẽ n tɩ ning zĩĩg a to tɩ laloa zɩ tiir ye. Koɛɛg 10 soaba. Ned buud fãa tara sor wa laloa sẽn wilgã, t'a yell ta bʊ-kaoodb sẽn so bʊʊdã, n tõe n kao tɩ pãn-dãmb ka lob b toogo, la sẽn bʊʊd sɩd taoore, tɩ b bʊ nin-buiid taoore n wilg a yel-segdɩ bɩ a tɩlae-yɛla, bɩ n wilg b sẽn yet tɩ yẽnda soabã maana bũmb ningã kongr sẽn taẽ. Koɛɛg 11 soaba. B sã n yeel tɩ ned maana bʊmb sẽn kis n dat n paalg-a, sã n pa b wa n bʊ-a lame tɩ bʊʊdã yɩ neb fãa taoore, t'a paam sõangd sẽn mams n paas a poorẽ fãa, ket n ya wa yẽnda soabã pa maan bũmbã ye. B pa tõe n bʊ ned n paalg-a bũmb a sẽn maan bɩ a sẽn pa maan yĩnga, sã n mikame tɩ yellã sẽn maanã wakato, bʊʊd soog nengẽ yel bãmba ra pa kis ye. Sẽn paasd me, b sã n bʊ yellã, b pa tar sor n tõe n kõ ned ning sẽn maan-a yellã sɩbgre tɩ yɩɩg yellã sẽn maanã sasa laloa sẽn da gãneg sɩbgr buud nins yel-bãmb wɛɛngẽ wã ye. Koɛɛg 12 soaba. [Missing] Koɛɛg 13 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n gõ a tẽngẽ, n kẽng zĩĩs nins fãa a sẽn date, la a yãk a sẽn dat n zĩndẽ. Ned buud fãa tara sor n tõe n yi tẽngẽ n lebg n wa a meng tẽngẽ, a le tara sor n tõe n yi a meng tẽngẽ n kẽng tẽn-taaga la a le lebg n wa a tẽngẽ. Koɛɛg 14 soaba. Ned sã n wa be toog zug tẽngẽ tɩ b namsd-a wʊsgo, a soab tara sor n tõe n yi n bao gãag-sobend tẽms a taabẽ, a le tara sor n tõe n paam tɩ b reeg-a tẽn-bãmbẽ. La sã n mikame t'a sẽn maanã, laloa gɩdgame tɩ b mik tɩ yaa sɩda, bɩ sã n mikame t'a sẽn maanã pa zems ne nasõzini (tẽmsã lagem-n-taar kãsengã) sẽn gãneg noy ninsã, a pa tar sor-kãng ye. Koɛɛg 15 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n paam tẽng-n-biilim tika. B pa tar sor n tõe n wõr ned n menes a tẽng-n-biilim ye, b le pa tõe n gɩdg-a t'a ra teem a tẽng-n-biilim ye. Koɛɛg 16 soaba. Pag ne rao yʊʊmd sã n ta kãadem b tara sor n tõe n kẽ kãadem la b tilg yir tɩ pa tũus b yiibã buud sẽn ya-b rãmba, b tẽng-n-biilim bɩ b wẽnd sor tũudum. Kãadmã kẽesg noy pʊgẽ, b yiibã yel-segdɩ yaa a ye, pa yɩɩd to ye, kãadmã vɩɩm wakato la a kaoob wakat me b yel-segdɩ wã ya a ye. Kãadem pa tõe n kẽes tɩ pa tũ ne kãad-ratbã sakr sẽn pa tũ ne modgr ye. Zak yaa tẽng yẽgre (tẽng bõn-bulli). A yaa tẽng vɩɩm sũuri. Tẽngã neb togame n koglg-a, goosneerã (leta wã) togame n koglg-a. Koɛɛg 17 soaba. Ned buud fãa, f ya f ye bɩ f bee sull pœga, tara sor n so a bũmbu. B pa tõe n wõr ned n deeg a sẽn so ye. Koɛɛg 18 soaba. Ned fãa tara sor n tõe n tags a sẽn date, n bʊgs a sẽn date la a tũ wẽnd-sor ninga a sẽn date. Sor-kãng a sẽn tarã wɛɛngẽ a tõeeme n teem wẽnd-sor n tũ bɩ n teem tẽebo a le tõeeme n wilg a wẽnd-sor bɩ a tẽebo ne kaorengo, maana maanego tɩ yɩ yẽnda a ye bɩ n naag ne a taaba tɩ yɩ neb sʊka bɩ bãmb bal ne taaba. Koɛɛg 19 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n tẽ a sẽn date la a gom a sẽn date, rẽnda n kɩt tɩ ned pa tog n zoe rabeem ne a tẽeb wilgri, la a tar sor n tõe n bao n bãng kibay la a paam kibay n tall-b n piuug zĩĩg fãa n pa ges tẽmsã tods ye, tɩ yɩ ne rabay buud fãa a sẽn date. Koɛɛg 20 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n paam n maan tigsga la lagem-n-taar sull sẽn pa tar yɛla (sẽn pa na n wa ne gudgri). B pa tõe n modg ned ab a ye t'a kẽ lagem-n-taar pʊgẽ ye. Koɛɛg 21 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n ning a toog a tẽng vɩɩm tʊʊmẽ, a tõeeme n maan tʊʊmd a toore bɩ tũ ne neb b sẽn yãk tɩ b let lagem-n-taara sull n tʊmdẽ, tɩ nin-bãmb yãkrã yaa sẽn maan tɩ pa tũ ne modgr ye. Nin-buiidã sẽn dat bũmb ninga la tẽngã zãab tʊʊm tikda. Nin-buiidã raabã wilgr tog n tũu ne vot sẽn na n maan tɩ zãmb ka zĩnd ye, votã me tara wakat sõor n tog n le maane, votã tõeeme n maan tɩ yɩ nin-buiid vote, bɩ gʊls n vot buud a to sẽn wẽnd wa bãmba sẽn maand tɩ ned fãa tõe n yãk a sẽn dat-a soaba. Koɛɛg 22 soaba. Ne buud fãa, a sẽn yaa nin-buiidã ned a ye wã yĩnga, a toga ne ninsaalb yel gesg soogã sõngre. Sõngrã yaa arzɛka, vɩɩm sõmblem la rog-n-mik wɛɛngẽ sẽn yaa tɩlae ne ninsaal burkĩnd la a tɩrlem baoobo, a mengã yidgr yĩnga, sẽn na n tũ ne tẽnga meng tʊʊmde n paas tẽms ne taab lagem-n-tʊm pãng tɩ zems ne tẽng fãa tʊʊm yõgeng sẽn ya to-to la a laog sẽn zem tɛka. Koɛɛg 23 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n paam tʊʊmde, n tõe n yãk a sẽn dat tʊʊmd ninga tɩ tũ ne tʊʊmdã kũun sẽn na n maan tɩ wẽgb pa zĩnd ye, la b koglg-a ne tʊʊmã kaalem. Nebã fãa tog n paama yaood sẽn zems ne b sẽn maan tʊʊmd ningã tɩ wẽgb ka ye. Ned ning fãa sẽn tʊmd-a toga ne yaood sẽn zems a sẽn maane, ti sẽn paamdã sek yẽnda ne a zak rãmb vɩɩm tɩ yɩ burkĩnd pʊgẽ, tɩ sã n mik tɩ segdame; bɩ a paam tɩ b paas-a sõngr buud a taaba. Ned buud fãa tara soor n tõe n naag neb a taaba n lulg sẽndika sulli (tʊntʊmdb sõngr sulli) sẽn na kogend tʊntʊmdbã nafo. Koɛɛg 24 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n paam vʊʊsem la yõ-noogre, bũmb zãng la tʊʊmã wakat sõor tɛk wilgri n paas vʊʊsem. Vʊʊsmã geendame n tar wakat-wakato, vʊʊsmã sasa b tog n yaoa a soaba. Koɛɛg 25 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n paam tarem sẽn na n sek a meng la a zak rãmb laafi la b vɩɩm sõmblem baoobo, bũmb zãng la rɩɩbã wɛɛngẽ, yeelgrã (futã), zĩ-gãadgã, tɩbsgã n paas vɩɩmã sõmblem baoob tʊʊm nins sẽn segd-b ne yẽ wã. A sã n wa pa tar tʊʊmde, a sã n wa bẽedẽ, a sã n wa lebg kamsa, a sã n wa lebg pʊg-kõore bɩ ra-kõore, a sã n wa kʊʊle bɩ bũmb buud a taab sã n wa kɩt t’a pa le tõe n dɩlg la a ges a meng yelle, tɩ yaool n pa tũ ne yẽnda a maan tɩ yellã paam-a, a togame n paam sõngre. Biig pʊg sasa la a yãadem wakato, a tara sor n tõe n paam sõngre la koglgo. Kamba fãa, f roga kãadem pʊgẽ tɩ b rogame tɩ b ba rãmbã pa kẽ kãadem ne taaba, b fãa segda ne sõngre. Koɛɛg 26 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n paam kaorengo. Kaorengã tog n yɩɩ zaalem, ba tɩ na yɩ yãadmẽ kaorengã (kaoren-sɩngã). Yaa tɩlae tɩ kambã paam kaoren-sɩngã. Tʊʊm-minim la nus tʊʊm zãmsg kaorengã togame n piuugi. Karen-do bɛdã kaorengã tog n maaname tɩ neb nins fãa bãngr sẽn sek be taabã paam n kẽ tɩ zãmb pa zĩnd ye. Kaorengã sẽn tog n gẽeg bũmb nins yaa ninsaal mengã yidgri la ninsaal yel-segdɩ noy sebrã tũub pãng paasgo. Kaorengã togame n sõng tɩ tẽmsã ne taab wʊm taab moore, buudã toor-toorã bɩ wẽnd-sor tũudum toay-toayã wʊm taab moore, tɩ sull fãa sak a to sẽn yala la b yõg taab zoodo. A togame yasa n sõng tɩ nasõzini (tẽmsã ne taab lagem-n-tay kãsengã) tʊʊma kẽng taoore, sẽn na yil ti bãana gãand dũni wã pʊgẽ. Ba rãmbã n yaa pipi n tar sor n tõe n yãk wubr ning buud (kareng ning buud) bãmb sẽn dat tɩ b kambã paame. Koɛɛg 27 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n ning a meng nin-buiidã rog-n-mik sull tʊʊmẽ (vɩɩmẽ), n rɩ tʊʊm-minmã bãngr yõodo la a naag n tʊm bãngrã baoob tʊʊmẽ wã la a paam n dɩ tʊʊm bãmba sẽn wat ne yõod ninsi. Ned fãa tara sor n tõe tɩ b koglg a bãngr yõodo la a bãngr teedo, tɩ yaa sebr la a gʊls yã, bɩ yaa te-naands la a maan yã. Koɛɛg 28 soaba. Ned buud fãa tara sor n tõe n dat tɩ bãan zĩnd nebã ne taab sʊk tẽnsẽ wã, la tẽnsã ne taab sʊka, tɩ seb kãnga sẽn wilg yel-segdɩ ninsã tõog n paam n yɩ sɩda Koɛɛg 29 soaba. Ninsaal tara tɩlae-tʊʊm ne a neba (a nin-buiidu), bala a mengã yidgr pa tõe n maan tɩ pa yɩ na a nebã pʊgẽ vɩɩm ye. Ned yel-segdɩ tũub pʊgẽ, la a sẽn tar sor n tõe n maan a sẽn datã wɛɛngã, ned fãa toaag sẽn tekẽ yaa laloa sẽn wilg bũmb ninsa, sẽn na yɩl n sõng tɩ ned fãa bãng a to yel-segdɩ la a sẽn tar sor n tõe n maan a yam. Sẽn paasd me, yaa sẽn na yɩl tɩ b tõog n tũ ninsaal vɩɩm sõmblem noy wã, ninbuiidã vɩɩm noy wã tũubu la nebã fãa vɩɩm sõmblem baoobo, sã n yaa tẽng zãab buud ning sẽn ya nin-buiid naam n zãad-a wã. Yel-segdɩ bãmbã la maan-m-yam bãmbã pa tõe n dɩk n maan tɩ pa yɩ wa nasõzini sẽn gãneg noy ninsã sẽn datã ye. Koɛɛg 30 soaba. Seb-kãngã gomd ba a ye pa tõe n wa rɩk t’a yɩ wa tẽng a ye, goosneer a ye bɩ ned a ye yell ye, t’a soab tik rẽnda n dat n maan bũmb sẽn na yɩl n sãam yel-segdɩ la maan-m-yam nins sebrã sẽn gomd-b rãmb yellã ye.	mos	Mòoré	mos	Latn	mos
JEEGNIT NE ADNA FEE NDEERNA NI KE WARNA O KIIN [Preamble] No andiɗ i jom le wiin fop a mbogna, fa ke warna den too te mbod teen keen fetu jam na adna fee, No ñak o and fo o yeesandaa ke warna in, naa ɓisiidaa fitna, fa yiif a peƭaru no ñoow in too adna faynwiin we a layaa o ngalaat dan, taamaala matee den fo ñak keen refu ke wiin we a moƴ na o mbug no ñoow, No Ke moƴna, ten ref a saax ake a yetooxaa ke jofna no kiin ndax jam a jeg boo muu refna yeeg o fañ o neewandel, No ke moƴna, ten ref ndamir a paax too moƴ o saƭkand ngaariit ndeer a caax ake, No ke mbokatoor ne keet ke a ngiɓinna a ref ɓaat o yetoox kaa jofna no ñoow no kiin, ni jommi mbodir ni ke warna dew o tew mbaat o koor, too a moƴkaa ngeenoox no kaa jofandna a paam o ñoow no kiin, A caax ake mbogna teen fop, a njaɓa a njal fi mbokatoor maak ne xeet ke ndax de mbaag o moƴ o saƭkand a yetax ale no kaa jofna no kiin, Ne fop a mbaruuna andit a ndamtin neen a jegta ngaa neen ke warna kiin a sogo jeg o njiriiñ MBOKATOOR MAAK NE Naa andintaa ee Yeegnit neene adna fee ndeerna ni ke warna o kiinnen kaa wiine ƭop kam a caax ake kam pokatoor ke a mbarna and. A mbara o ndam yeegnit neene na yiif ake. Njeem kaa ɓaatuuna no saax ole na cangin ale na yar faye ndax ke yeegnit neene ɓissiɗna a waag o wuy kam a caax ake fa kam adna fee. A caax ake mbogna teen a mbaraan o andnitaa kam ṕasil dem. Artiikal fa mberaand Wiin we naa ñoowaa na adna, den fop mbodu no ke war na oxnu refna na den a jega o ngalaat umpi yiif um, le mbarin o meƭtootaa baa mbaag o ñoow den fop no fog. Artiikal 2 Oxuu refna teen a waaga ñaayin ke waruuna fa ke ta bugna, no ke yeegnit neene ɓistiiduuna. Seŋatir leng jegeeteen no xeet mbaat no nandel, no tefel, na falay, na diina, no ngalaat politik mbaat lakas kaa waagna ref aada saaxle, no jeg, no nimel mbaat kaa ta nandtiina. A doon teen o andiloor o leng oxuu ta waagna ref, na politik ma xate mbaat na adna fee, ma saate fa ndeɓ mbaa fa maak oxaa jeg na xoox um mbaat oxaa jegeeruuna den fop mbodu no yeegnil neeke. Ar 3 O kiin muu refna a wara o ñoow o noowum naa ta bugtuuna. Ar 4 O leng waraand fi'o oaɗ, mbaat o jalnoorel mbaƭ fa cikax i faɗ a mbañte na nuu ta waagna jegit. Ar 5 O leng waraand o ñaayɗand, mbaat o doonel ƭoonu kaa faafna xap, mbaat kaa jageerna to kiin. Ar 6 Oxuu ga'oona a wara and xooxum, muu ta refna fa ñaatnood um. Ar 7 Fop mbodu na luwaa fa ne de mbareena aarit na luwaa. Fop mbaru mbod no aar ke warna yaq mbaat neewlandaa doole ke yeegnit neene ɓ isiidna. Ar 8 Oxuu refna waraa ñaap o maakooyel (dimle) ni pind ke saqna fi ñuxur ne saax le no kaa jofna na pi'a kupulaa wangna ɓ issid yak too yeegnit ne fa luwaa a mbañin. Ar 9 O leng waagaand o dam mbaat o geekel kaso mbaat o sutel saax le no kaa luwaa fogeerna. Ar 10 O xuu refna a wara lay ke ɗomuuna ne ta jegitna boo fop a nain no xate and boo xaa-xate we a cooɗin i ɓur mbaat o ɓurel. Ar 11 Oxuu dooneena i nox ni kaa xooleerna a ware waas fi yiif um a bisel no xate-and boo top a xoolandel. O leng warkaand na pi'alaa andoona yee yeta jegaa ɓak'aand na pi'a kupu ke no saaxle mbaat na adnatee. Ke a pi'alaa a fodirit ina soom o waage doon ndaa waree xup kaaga. Ar 12 O leng fiikilkaand no ñoow um, kam ṕasil um, kam mbindum mbaat kam ngentand um, mbala o layanan kaa jegeerna mbaat o jeema yakanin o waag um. Oxuu refna luwaa waraam o maakooy boo baa nandu neen a daawom. Ar 13 Oxuu refna a wara retaa a garaa ne feltuuna, a ñaap o genand kam saax le muu ta gubna. Oxuu refna a waaga sutoox saax a nomtooxiid boo no saax of. Ar 14 Oxuu jegeerna o ɗaay me genoona, waagaa o ñaap saax laa waagoona o gen. A soṕangaa a pi'a paaxeer o reefeel la ref kaa jegna waagatiro o muc no ke eteena o lay gaaga a pi'of a guutatira fa ƭaap ale mbokatoor ni keet ke njaɓ na. Ar 15 Oxu refna a wara jeg o anɗiloor saax um. O leng waraand o fañit o anɗiloor saax um mbaat a coosax mo saax la kas. Ar 16 O koor fo tew a kiid den a daawangaa a totax too ta mbugir a mbaaga o njegir. ɗeeteer ee mbogee xeet, mbaat saax mbaat diina te njeg kaa warna den kam I ngolnir ne boo maa te daykaa. Ndonir ne waagee ɗeg to refee wee ndeernuna mbugun. Ṕasil ten ref a paƴ ale xupna o njiriiñ no ñoow a wara o aarel na kenand axe fa kam saax le. Ar 17 O kiin nuu ga'oona wo andu o ref sengof, mbaat kam mbokatoor (fog) waraa jegood kaa xooluna. O leng waraanal o fañit o jeg um. Ar 18 O xuu refna a ware o waas foo yiif um fa diina um. Na ne te bugitna, boo yaa ta bugna joosoox na diina fa lakas la waasel a laywaa, fi'waa boo yaa le ñaapaa waa ndeefuuna teen. Ar 19 O xuu refna a wara was fa xalaat um a layin, waree jeg teen o njaaxid o leng, tam nuu te bugna ta nanel fat a layin kam saax le fa kataa saax. Ar 20 O kiin mu refna a wara retaa no xet fi mbo katoor naa jam a refna. O leng waraand o jibin na fog ni mbokatoor. Ar 21 Oxuu refna a wara fog ni ke naa ñaaynaa saax of a waaga ref wo mbaat oxaa jiloona to doyom. O kiin mu refna a waaga fog ni callel kaa maat maa ni saax of. We ngenna ni saax ke te mbugna, kaaga naa geennaa we naa saqaa a ñuxur axe ne te andteel ten ref mban nuu ngap onqaa fadtiina oote datfo jeg wiin we njil we mbelna den na ne te waritna (eleksioŋ). Ar 22 O kiin mu refna o ñoowaa kam ngentand um a ware aar a maakooyel no ñoow'um no jeg um. Na aada um no ngentand um baa waag o andiɗ xooxum kam saax le. Ar 23 O kiin nuu refna a wara o jal, fa ke ta bugna jal too ta ref kaa dooneena na ƭ at, a ware aar no ñako jal. Fop mbodu teen jegee samtir callel nuu refna fi ndafidum. Oxuu naa jallaa rawaa jeg muñoor kaa saqtoona ṕasil of boo te mbaag o yeeg o ñoow fel na keeñ den. Oxuu refna a waaga sos mbaat ta fog mbokaloor (sendikaa) ndi te waag o dax ke waruuna na pi'mbaat o jeg. Ar 24 O xuu refna a wara o ñootnooxaa, a ñootin yiifum na ngap o mbodu yaa da njalna baa nger. Ar 25 Oxuu refna a wara jeg o ñoow olaa fadna fo ten, a topatoox o wod-o-ɗaal um fi ṕasil um: no ñaamel, na tikoorite, no genand, na baadin. A ware maakooy yaa ta ñakna callel um mbaat ta ɓ oowid mbaat taamala daawin. Yaay ke fi ngoor ke a mbare maakooyeel a paax ngoor ke ndimeena kam a tolax ta we ndimaan deena kam a tolax den fop mbodu. Ar 26 Oxuu refna a wara jang. A cang a ware yooɓan ni kaa jofna na cang a peraand ale no ngoor ke. Te ref kaa warna na teɓ axe ndimeena ta mbaang o njang fop mbaru mbod na cangu maak axe mbaat a cangu xe na mece ke. A cang ale wara jeg o njiriiñ o maak ni wiin we, a ɓaat a den boo to and a qoox den, ndax da mbaag o ñoow ni muñanir ni mbokatoor, ni nanir fa kaa jofondna a paam callel ke ni pokatoor ke xeet kembugna jam. Baajur ke den mbaru njil a cang ale na ṕiy axe. Ar 27 Oxuu refna a wara fog ni mbokatoor ni cosaan, ndax kaa jofandna a paam a yiif ake fi pi' el ke. Oxuu refna a wara geenoox no kaa waagna yaq callel ke mbaat a yiif ake mbaat and ole xalna no xooxum. Ar 28 Oxuu refna a wara o gay kam saax le mbaat kam adna fee kaa taxna boo jam a jegaa kom ne yeegnit neene ɓistiiduuna. Ar 29 Oxuu ga'oona a jega kaa waruna kam ngentand um kam yaa ta jegna o ɗaay, faa and I xoox um na ke te bugna. Ni ke warna mu refna te fi'an, nuu refna teen a jega maa waroona day, na ne luwaa (ƭat ale) ɓistiiduuna ndax nu refna, a andangaa mete warna day, dalkee no kend um a fi'angaan o ñoow de xan a fel. Keene warna in fa ke i njegna teen i andangaan guutartirkee fa ñaaćnoot ale ni mbokatoor ne xeet ke. Ar 30 Ke yeegnit neeke a ɓisiidna, waraand o ɓakand ni saax leng mbaat i mbokatoor, leng mbaat o kiino leng boo te tax ta fesooraa naa te warteerna ni ke warna jeg.	srr	Serer-Sine	srr	Latn	srr
Jo olong ono 10/ 12/ 1948 elulung ono amisihi huto fau dang (UNGA) ifwotuni bwo etekiana neram ano ahode hode tulo ono aleyo to itwa gagar ana. Ihalu ekiana ana etesi iruk jyo ongide nelulung onoleyo to jyo amisihi huto fau (UNGA) itasari amisihi dang ikianari neram ono ahode hode ono aati etiyanak dang, isihoni (odwanyani) eheni bwo ve itiyenie isukuli duri dangjyo obeng obo abwuanya to asiyasa misihi iko jyo afau anamanyarik aati dango ETAHUTI Imijaniere awana ono elotulo bwo arrijoro iko ahode hode ono awoyo waati inyi asas ono ahurriya iko narrijoro ihosiere ganun etteti namuno otofau. Bwo ve ebasana iko etabalacahio ahode hode tulo iyak aati ehanita hun omijito iko elongojita tajia waati bwo ve atuna afau onowon amuno, ekiana, eruk, abiangan bangi iko awahan anakaf to aati dang ahide. Ara adi bebe, alabengi orrosoni atulo to nagolon iwattari iko ataji ihaniere ihwa ecungi hanio ifwo allwara adi jyo emiri ano atulo abotye onorroho to bwo ve ittigemio aati, ongida aganun onobis to isio jyo atulo ahode hode honyi. Ara nyiikafiere abolori riaha misihi huto fau dang. Arai aati huno elulung ono amisihi huto fau (UN) to nagar neruk hosi (UN Charter). inyahi isi idas neruk hosi to nahode hode tulo iko arrijoro ahode hode lee iko angote bwo ve awahi (attahi) ikafiere elulung waati iko akafiere manya to abiangan etik analat to. Bwo ve elulung ono amisihi huto fau iruhi to awatek hosi irumaniere iko ikafieri abangi (aningio), iruhoriniere ahode hode tulo iko awoyo hurriyat honyi. Ara bu ve amijana ono ahode hode iko abiangan itik, inyi agolon onobolo to bebe to neruk ana. lhwania aati hadufa (elulung) huno amisihi huto fau dang ojori jo ekiana ana ara ewojit arabotye ano aati iko amisik huto fau dang itacunguniere attil ababo kuya bwo ve elulugi. ihumaniere ekiana ana lihosi, ihanie adi to netiyenio ikafiere abangi hode hode lo nekotia huto miji iko huto ilulung misihi dang irumaniere eruk jyo aati misihi to awatek hosi hama iko jyo aati hul owoni to lifau misi hul otongotie (ikumie) isi. ARTICLE 1 lsiuni aati dang iko ahodc hade ihaniere erre boo ve isi orrijori dang to nelotulo. Owoni isi iko negigilita bwo ve iko ataja. Ongida isi ihanie awatek hosi ihwo elarak. ARTICLE 2 Owoni aati abotye abotye iko ahode hode dango Obengi omuk etihita hun owoni lo jyo ekiana ana. Obeng ebubwanya to elotulo, alufari belelio, elongorwo iko eloliawa, alufaji kenita iko emojiti Hollum, emanyiti imiri iko egigilita, amiji kuya bwo ve elulung hisii, elobolok (abara), essio kuyya bwo ve erre omuk hun erari atulo. Bwo ve obeng adi inyak obo ebubwanya to ehanita, ebubwanya to ekori fau kuyya bwo ve to amisihi hun etongori.Ongida emiri obo obeng ikum amiji lobo. ARTICLE 3 Owoni aati dang abobo iko ahode hode iswori , ihaniere ihwo awahi isi bwo ve imanyari obeng obo aring anya isi. ARTlCLE 4 Obeng adi obo atulo amanya apit obo kuyya bwo ve ara apit obo. Obengi angatani epito iko etinyangio waati apiti. ARTICLE 5 Obengi angatani etakarrienyo nito kuyya etigemie honyi to netigemita hun oremehini to itakarrieny inyi. ARTICLE 6 Owoni aati dang iko ahode hode imijaniere jyo ara inyi atulo ihosiere manyiti waati (ganun). ARTICLE 7 Orrijori aati dang ihosiere manyiti waati (ganun). Bwo ve nebubwanya iko nesusuya bwanyo waati obengi ofwoi iko eram ana. ARTICLE 8 Owoni aati dang ababa iko ahode hode italahuna ihosiere okikoi enegiama to bebe to abiang itik ahodehode enesiarak emanyit miji (aganun) jihonyi. ARTICLE 9 Obengi adi ifitani obo atulo ikijan (ibabus) assai kuyya bwo ve ifuhani inyi jyo obo amiji onobeng to ara amiji hosi. ARTICLE 10 Orrijori aati ababo ababo itanigiere okikoi onobis iko itanigiere okikoi hosi ihosiere elulung onobeng okikoi honyi ibubwanya jmijaniere ahode hode honyi. ARTICLE 11 Atulo elekumi to eyyau, owon ahode hode jihonyi alibori many ve orumaniere okikoi onongocie ihiji waati dang jyo ipal inyi. Ihalu isiori jihonyi alwahio okikoi. Obeng obo atulo ara epalanito neyyau onobeng to ara eyyau jyo nemanyit (aganun) ono amisihi dang tofau to nogitek huno neyyauniere inyi. Bwo ve obeng oremik ikumiere inyi to nekumi anagalik nekumio hunya ikumierek inyi to nogitek hunya iyyaunicre inyi neyyau nya. ARTICLE 12 Obengi adi idehini obo atulo itafitangie ihosiere aati hutohang honyi ihwo ngorwoi iko aduri honyi. Obengi iyyimoi inyi egioro gagar jyo omuk aati. Ongida bwo ve obengi omorie elotulo honyi ihosiere waati. Owoni aati iko ahode hode i fauniere jyo ehanita anara lo ihwania. ARTICLE 13 Owoni aati dang ababo iko ahode hode ididahari bwo ve imanyari itwa ikori fau hosi. Owoni aati dang ababo iko ahode hode ibusaniere amiji obo kuyya bwo ve iwwotori jyo obo amiji bwo ve icohunire imiji honyi. ARTICLE 14 Owoni aati dang ababo iko ahode hode ittifiari edimi iko etongi jyo abo amiji ifuhori etigemio. Obeng oremik ilonguniere ahade hode ana jyo okum on out to jyo nerre hun obengi arai eyyataimiri kuyya nehenita hun olufaji to jyo nerre hun awak Nelulung on Otubak to afau dang. ARTICLE 15 Owoni atulo iko ahode hode iratari atulo miji. Obeng oremik iriamari atulo elomomiji honyi kuyya bwo ve elocio elomiji honyi. ARTICLE 16 Owon jyo aliawa iko angorwo ahode hode iwwattari to hang iko ehuhumio hang. Owoni bwo ve isi iko ahode hode ipiahari. Bwo ayama out to neruk ono alle iko angote hun awahi lo iyamanio. Ahang inyi etteri lulung waalti. Ongida elulung ono miji iko emiri irrirriai inyi. ARTICLE 17 Owoni aati dang abotie abotie iko ahode hode iwatari iko nerre manyiti hama kuyya bwo ve iko elulung waati omuk. Obeng oremik itangotihiniere obo atulo erre honyi. ARTICLE 18 Owoni aati dang iko ahode hode gigilo, nerre huto twa jko amojo jyo Hollum. Ahode hode ana owon iko awahan tulo iloicere nemojit Hollum iko neruk to awan honyi hama kuyya bwo ve iko obo elulung omuk aati iruhori amoja, etiyyenio, ihanio iko imijiere. ARTICLE 19 Owoni aati dang ababo iko ahode hode igigilori bwo ve ikianari ahode hode. Ahode hode ana outback iko ahode hode iwatari iko egigilita. Obeng obo ojingak itwa lobo ititifiari, imojuniere kuyya bwo ve itifwotuniere ekiena (arami) ono aradio, T.V. iko awaraga; obeng obo ekori. ARTICLE 20 Owoni aali dang iko ahode hode itubaniere awalek ara botie to anyalami. Obengi adi orrosoni obo ajingana jyo obo elulung on obeng inyi awak. ARTICLE 21 Owoni aati dang ababo iko ahode hode ijinganiere iko igiamari jyo emiri on onyimuni isi to nawahan hosi. Owoni aati dang iko ahode hode rrijoro ijinganiere igiama jyo imiri miji hosi. Awahan waati inyi awayo ano imiri. Ihani adi awahan ania to nanyimo on obis to jyo aati dang to fau hosi. Oremehini nyimuna emiri ania to erwongo isenuk to ekotia rwongita hun orrijori to bwo ve hun obeng obo atulo omijang arari amonye elorwongok to. ARTICLE 22 Aati dang ababo, ihwo aati lulung waati, owoni adi iko ahode hode hisio lulung bwo ve iko arumana honyi to ehanita huno amiji iko elulung misihi to natuba hosi iko to atuba anyanya huno misihi. ahode hode ibariti, elulung iko emanyiti (laws) hun obengi to ohoro elotulo iko abolori honyi. ARTICLE 23 Owoni aati dang ababo iko ahode hode igiamari, irumaniere egiama. itulubari on oyyu iko abian etigemio giama iko irrirriari awan honyi jyo abian giama. Obeng obo ebubwanya jyo aati dang. Owoniiko aati iko ahode hode duma on orrijyo to egiama (etulubaa) on orrijyo to. Owon atulo elegiama to iko abisan irumaniere edumiti hun obisi to itangiyyere ahong honyi bwo ve ongida abangi awan honyi . Amanya adi to nekotia hunesiyyo inyi elulung. Owoni aati dang ababo iko ahode hode iyyirari jyo ongitek hun oremehini to egiama (atuluba) bwo ve iyyiriari to ongitek hun odumai. ARTICLE 24 [missing] ARTICLE 25 Owon atulo iko ahode hode imanyari amanya on orriama to ayyijiwan iko amanya ono ahang to awanan ngiyo, to neyyafa bongojin, to aduho haji iko to awan yyani (adawa) bwo ve to awanan hirre hun amanyarik to nelik manya, to arumana giama, to abiangan nguai, narohojara, nelohidak, elomaruak, kuyya bwove abiangan hirre hun amanyarik hun ebeng remik rumana. Elohonye iko iodole (eloduri) owoni iko ehuhumio iko alwahio. Aduri dang kuyya isihi ihang kuyya ikoi owoni isi iko essio miji on orrijio. ARTICLE 26 Owoni aati dang ababo iko ahode hode iyyiyyanari. Ara adi eyyiyyana assai teteri honyi many jyo olobele on obolo to. Eteri iyyiyyana ara inyi to aduri dang. Eyyiyyana ono edwongo (technical) iko ono amijana owon. Bwo eyyiyyanaoto hide ongida ve ojingani dia to negiama on oyyu to on onyurak etiyyanani. Eyyiyyana ongida obis to akafio watek waati iko itagoliere aningio (abangi) ono ahode hode elotulo on obeng obo oremik itik. Akaf adi amijana, adihan iko arriaha misihi fau dang awoyo lotulo iko elulung mojiti Hollum. Ongida akaf ahide egemita huno elulung misihi fau dang igotiere amuno lifau. Owoni esiok duri iko ahode hode inyimuniere eteri yyiyyana on oremik to jyo aduri hosi. ARTICLE 27 Owoni aati dang ababo iko ahode hode ijinganiere jyonemanyit lulung miji hosi, irumaniere ehanita iko emanyiti angejuho. Owoni aati dang ababo iko ahode hode jyo esiyyo emanyiti hun obis to iko nerre hun ofwoni jo amijana dwongo to osi iko ta ahas hosi. ARTICLE 28 Owoni aati dang iko emanyit (aganun) ono elulung manya iko emanyit ano afau iko abiangan obo etik ihwo owon jyo hun ihanani jyo ekiana ana. ARTICLE 29 Owoni aati ababo iko egemita jyo elulung waati on oremik to ihum kafawatek hosi ababo. Ihaniere ahode hode hosi obeng adi itik ahode hode ihwa enehanak emanyit to awahan rumana iko ibangari ahode hade omuk iko iruhori nebisiti huno emanyit on obis to, ekoi manyitlulung iko to ayyiji (angidari) manya lulung. Ahode hode ana iko abiangan itik obengi adi ihani lo nobo ekoi on olufa to jyo egemita iko ehanila huno Elulung Misihi Fau (UN). ARTICLE 30 Obeng obo aring jyo ckiana ana on oremik iloyyit ihwo anara aring ono obo emiri, elulung waati kuyya bwo ve atulo iloicere kuyya itarohojiere obo ahode hode kuyya buabiangan itik ahuriyyat (freedoms) hun owoni to itwa agagar ana .	lot	Otuho	lot	Latn	lot
PERISYTIHARAN HAK ASASI MANUSIA SEJAGAT MUKADDUMAH Bahawasanya pengiktirafan keutuhan kemuliaan dan hak samarata serta asasi yang tak terpisah bagi seluruh umat manusia adalah asas kebebasan,keadilan dan kedamaian dunia. Bahawasanya pengabaian serta penghinaan terhadap hak asasi manusia telah pun mengakibatkan tindakan terkutuk yang telah melanggari perasaan hati umat manusia, dan munculnya sebuah dunia di mana manusia akan menikmati kebebasan berucap dan menganut kepercayaan serta kebebasan dari rasatakut dan citarasa telah pun diisytiharkan sebagai aspirasi toragung seluruh umat manusia. Sekiranya kita tidak mahu mendorong manusia dalam keadaan terdesak, sebagai pilihan terakhir, memberontak mementang kezaliman serta penindasan, maka adalah penting bagi hak asasi manusia dipertahankan oleh kedaulatan undang-undang. Bahawasanya adalah penting bagi memajukan perkembangan perhubungan persahabatan di antara negara-negara. Bahawasanya rakyat Bangsa-Bangsa Bersatu, dalam Piagamnya telah sekali lagi menegaskan kepercayaan mereka terhadap hak asasi manusia, terhadap kemuliaan serta nilaidiri manusia dan terhadap hak samarata lelaki dan perempuan dan telah menetapkan keazaman untuk memajukan perkembangan sosial dan taraf hidup yang lebih sempurna dalam suasana kebebasan yang lebih luas. Bahawasanya Negara-Negara Anggota telah berikrar untuk masing-masing mencapai, dengan kerjasama Bangsa-Bangsa Bersatu, pengutaraan kehormatan sejagat terhadap, serta pematuhan, hak asasi manusia dan kebebasan asasi. Bahawasanya satu fahaman bersama terhadap hak serta kebebasan ini seluruhnya adalah terpenting demi menjadikan ikrar ini kenyataan sepenuhnya. MAKA DENGAN INI Perhimpunan agung mengisytiharkan Perisytiharan sejagat hak asasi manusia ini sebagai suatu ukuran bersama terhadap pencapaian oleh seluruh umat manusia dan kesemua negara dengan tujuan supaya setiap individu dan setiap badan masyarakat, dengan senantiasa mengingati Perisytiharan ini, hendaklah berazam melalui pengajaran dan pendidikan bagi memajukan sanjungan terhadap seluruh hak-hak dan kebebasan ini dan secara langkah-langkah berperingkat-peringkat, di bidang negara dan antarabangsa, bagi menjaminkan pengkitirafan dan pematuhan sejagatnya yang berkesan, kedua-duanya di antara negara-negara anggota masing-masing dan rakyat wilayah-wilayah di bawah bidangkuasa mereka. Perkara 1. Semua manusia dilahirkan bebas dan samarata dari segi kemuliaan dan hak-hak. Mereka mempunyai pemikiran dan perasaan hati dan hendaklah bertindak di antara satu sama lain dengan semangat persaudaraan. Perkara 2. Setiap orang adalah berhak kepada semua hak-hak dan kebebasan yang termaktub dalam Perisytiharan ini, tanpa sebarang apa jua pembezaan, seperti bangsa, warna kulit, jantina, bahasa, ugama, faham politik atau lain-lain fahaman, asal-usul bangsa keturunan atau sosial harta-benda, kelahiran atau apa-apa taraf lain. Seterusnya, tiada sebarang pembezaan boleh dibuat berasaskan pada taraf politik atau bidangkuasa ataupun antarabangsa sesebuah negara atau wilayah datangnya seseorang itu, sama ianya merdeka, beraùanah, tanpa pemerintahan sendiri atau berada di bawah apa-apa sekatan kedaulatan lainnya. Perkara 3. Setiap orang adalah berhak kepada nyawa, kebebasan dan keselamatan diri. Perkara 4. Tiada sesiapa pun boleh diperhamba atau diperabdikan; keabdian dan dagangan hamba abdi hendaklah dilarang dalam semua bentuknya. Perkara 5. Tiada sesiapa pun boleh dikenakan seksaan atau layanan atau hukuman yang zalim, tidak berperikemanusiaan atau menghinakan. Perkara 6. Setiap orang adalah berhak kepada pengiktirafan di mana jua sebagai seorang insan di sisi undang-undang. Perkara 7. Semua orang adalah samarata di sisi undang-undang dan berhak tanpa apa-apa pembezaan kepada perlindungan yang samarata di sisi undang-undang. Semua orang adalah berhak kepada perlindungan yang samarata daripada sebarang pembazaan yang melanggar Perisytiharan ini dan daripada sebarang hasutan terhadap pembezaan sedemikian. Perkara 8. Setiap orang adalah berhak kepada pemulihan yang berkesan oleh tribunal-tribunal kebangsaan yang kompeten terhadap tindakan-tindakan yang melanggar hak-hak asasi yang diberikannya oleh perlembagaan atau oleh undang-undang. Perkara 9. Tiada sesiapa pun boleh dikenakan tangkapan, tahanan atau pembuangan negeri secara sewenang-wenangnya. Perkara 10. Setiap orang adalah berhak dengan samarata sepenuhnya kepada pembicaraan adil dan terbuka oleh suatu tribunal bebas dan saksama, dalam penetapan hak-hak dan tanggungannya dan sebarang tuduhan jenayah terhadapnya. Perkara 11. Setiap orang yang dituduh dengan kesalahan keseksaan adalah berhak dianggap tidak salah sehingga dibuktikan salah menurut undang-undang di dalam perbicaraan terbuka di mana dia telah diberikan segala jaminan yang perlu untuk pembelaannya. Tiada sesiapa pun boleh diputuskan bersalah atas sebarang kesalahan keseksaan oleh kerana sebarang tindakan atau ketinggalan yang tidak merupakan suatu kesalahan kesiksaan, di sisi undang-undang kebangsaan atau antarabangsa, pada masa ianya dilakukan. Tiada pula boleh dikenakan sebarang hukuman yang lebih berat dari hukuman yang terpakai ketika kesalahan keseksaan itu dilakukan. Perkara 12. Tiada sesiapa pun yang boleh dikenakan kepada sebarang gangguan sewenang-wenangnya terhadap keadaan peribadi, keluarga, rumahtangga atau surat-menyuratnya, atau percerobohan ke atas maruah dan nama baiknya. Setiap orang berhak kepada perlindungan undang-undang terhadap gangguan atau percerobohan sedemikian. Perkara 13. Setiap orang adalah berhak kepada kebebasan bergerak dan bermastautin di dalam sempadan sesebuah negara. Setiap orang berhak meninggalkan mana-mana negara, termasuk negaranya sendiri,dan kembali semula ke negaranya. Perkara 14. Setiap orang berhak memohon dan menikmati perlindungan politik dalam negara lain daripada sebarang aniaya. Hak ini tidak boleh dituntut bagi pendakwaan yang benar-benar timbul daripada kesalahan bukan politik atau daripada tindakan yang bertentangan dengan tujuan-tujuan dan prinsip-prinsip Bangsa-Bangsa Bersatu. Perkara 15. Setiap orang adalah berhak kepada suatu kewarganegaraan. Tiada sesiapa pun boleh dilucutkan kewarganegaraannya secara sewenangwenangnya atau dinafikan hak menukar kewarganegaraanya. Perkara 16. Lelaki dan perempuan dewasa, tanpa mengira bangsa, kewarganegaraan atau ugama, berhak berkahwin dan menubuhkan keluarga. Mereka adalah berhak kepada hak-hak samarata berhubung dengan perkahwinan, dalam tempoh masa perkahwinan dan pada pembubarannya. Perkahwinan hanya boleh dilaksanakan dengan persetujuan bebas dan sepenuhnya oleh pihak-pihak yang bercadang untuk berkahwin. Keluarga adalah yunit kumpulan semulajadi dan asasi dalam masyarakat dan adalah berhak kepada perlindungan oleh masyarakat dan Negara. Perkara 17. Setiap orang berhak memiliki harta secara bersendirian serta secara berkongsi dengan orang lain. Tiada sesiapa pun boleh dilucutkan harta-bendanya secara sewenang-wenangnya. Perkara 18. Setiap orang adalah berhak kepada kebebasan berfikir, perasaan hati dan ugama; hak ini termasuklah kebebasan menukar ugama atau kepercayaannya, dan kebebasan, samada secara bersendirian atau secara bersama-sama dengan orang-orang lain dan secara terbuka atau bersendiri, menganuti ugama atau kepercayaannya melalui pengajaran, amalan, pemujaan dan pematuhan. Perkara 19. Setiap orang adalah berhak kepada kebebasan pendapat dan mengeluarkan fikiran; hak ini termasuklah kebebasan memegang pendapat tanpa gangguan dan menuntut, menerima dan menyebarkan maklumat dan buah fikiran melalui sebarang media dan tanpa mengira sempadan. Perkara 20. Setiap orang adalah berhak kepada kebebasan berhimpun secara aman dan menubuhkan persatuan. Tiada sesiapa pun boleh dipaksa menjadi ahli mana-mana pertubuhan. Perkara 21. Setiap orang berhak mengambil bahagian dalam kerajaan negaranya, secara langsung atau melalui wakil-wakil yang dipilih dengan bebas. Setiap orang adalah berhak kepada peluang samarata kepada perkhidmatan awam dalam negaranya. Kemahuan rakyat hendaklah menjadi asas kewibawaan kerajaan; kemahuan ini hendaklah dibuktikan melalui pilihanraya berkala yang sejati yang mana hendaklah diadakan secara sejagat dan samarata dan hendaklah diadakan secara undi sulit atau melalui acara pengundian bebas yang ketara. Perkara 22. Setiap orang, sebagai anggota masyarakat, adalah berhak kepada keselamatan sosial dans berhak menjadikan suatu kenyataan, melalui usaha negara dan kerjasama antara-bangsa dan menurut organisai dan sumber-sumber dalam negara masing-masing, hak-hak ekonomi, sosial dan kebudayaan yang termesti bagi kemuliaannya dan perkembangan bebas keperibadiannya. Perkara 23. Setiap orang adalah berhak kepada pekerjaan, kepada pemilihan pekerjaannya secara bebas, kepada keadaan-keadaan pekerjaan yang adil dan berfaedah baginya dan kepada perlindungan daripada pengangguran. Setiap orang, tanpa sebarang pembezaan, adalah berhak kepada penggajian yang sama bagi kerja yang sama. Setiap orang yang bekerja adalah berhak kepada pembayaran saraan yang adil dan berfaedah baginya yang mana mempastikan buat diri dan keluarganya suatu kehidupan sesuai dengan kemuliaan manusia, dan yang mana ditambah, jika pertu, oleh cara-cara perlindungan sosial yang lainnya. Setiap orang berhak menubuh dan menjadi ahli kesatuan sekerja bagi memperlindungi kepentingan-kepentingannya. Perkara 24 Setiap orang adalah berhak kepada rihat dan masa lapang, termasuk batasan munasabah keatas masa bekerja dan cuti bergaji yang berkala. Perkara 25 Setiap orang adalah berhak kepada suatu taraf hidup yang memadai bagi kesihatan dan kebajikan diri dan keluarganya, termasuklah makanan, pakaian, perumahan dan pengawasan perubatan serta perkhidmatan sosial yang perlu, dan berhak kepada perlindungan ketika berlakunya pengangguran, kesakitan, ketidakupayaan, diperjandaan, keuzuran atau lain-lain kekurangan kehidupan dalam keadaan di luar kawalannya. Ibu dan anak adalah berhak kepada jagaan serta bantuan khas. Semua kanak-kanak, samada dilahirkan di dalam maupun di luar nikah, hendaklah menikmati perlindungan sosial yang sama. Perkara 26. 1)Setiap orang adalah berhak kepada pelajaran. Pelajaran hendaklah diberikan percuma, sekurang-kurangnya pada peringkat awal dan asasnya. Pelajaran peringkat awal hendaklah diwajibkan. Pelajaran teknikal serta profesional hendaklah disediakan untuk umum dan pelajaran tinggi hendaklah mempunyai akses yang samarata kepada semua orang atas dasar kebolehan. Pelajaran hendaklah ditujukan kepada perkembangan sepenuhnya keperibadian manusia dan ke arah memperkukuhkan lagi rasa hormat bagi hak-hak dan kebebasan asasi manusia, lanya hendaklah memupuk persefahaman, kesabaran dan persahabatan di kalangan semua negara, bangsa atau kumpulan-kumpulan ugama, dan hendaklah memajukan segala kegiatan Bangsa-Bangsa Bersatu demi memelihara keamanan. Ibu-bapa mempunyai hak terdahulu untuk memilih jenis pelajaran yang akan diberikan kepada anak-anak mereka. Perkara 27. Setiap orang berhak secara bebas mengambil bahagian dalam kegiatan kebudayaan masyarakatnya, menikmati kesenian dan sama-sama merasai kemajuan sains dan faedah-faedahnya. Setiap orang adalah berhak kepada perlindungan kepentingan-kepentingan moral dan kebendaan hasil dari sebarang penghasilan sains, kesusasteraan atau kesenian yang mana ianya adalah penciptanya. Perkara 28. Setiap orang adalah berhak kepada suatu susunan sosial dan antarabangsa dalam mana hak-hak asasi dan kebebasan yang termaktub dalam Perisytiharan ini boleh dijadikan kenyataan sepenuhnya. Perkara 29. Setiap orang mempunyai kewajipan terhadap masyarakat hanya dalam mana perkembangan keperibadiannya secara bebas dan seluruhnya termungkin. Dalam mengamalkan hak-hak dan kebebasannya, setiap orang tertakluk hanya kepada batasan-batasan seperti yang ditentukan oleh undang-undang semata-mata bagi tujuan menjamin pengiktirafan dan penghormatan yang sepatutnya terhadap hak-hak dan kebebasan orang lain dan untuk mendekati keperluan-keperluan sepatutnya bagi akhlak, ketenteraman awam dan kebajikan umum dalam suatu masyarakat yang demokratik. Hak-hak dan kebebasan ini tidak boleh sama sekali diamalkan secara bertentangan dengan tujuan-tujuan dan prinsip-prinsip Bangsa-Bangsa Bersatu. Perkara 30. Tiada apa-apa jua dalam Perisytiharan ini boleh ditafsirkan sebagi sedia tersirat memberikan kepada mana-mana negara, kumpulan atau perseorangen sebarang hak untuk melibatkan diri dalam apa-apa kegiatan atau melakukan apa-apa perbuatan dengan tujuan memusnahkan apa-apa hak dan kebebasan yang termaktub dalam Perisytiharan ini.	mly_latn	Malay (Latin)	zlm	Latn	zlm-Latn
Dèhyarahyon univèrthèle di drê dè l’Omo Translation: Anne-Marie Yerly D’a premi Konchidèrin ke la rèkonyechanthe dè la dinyitâ ke bayè drê a ti lè minbro dè la famiye umêna è dè ti lou drê parê è inkontèchtâbyo, l’è le fondèmin dè la libèrtâ, dè la djuchtiche è dè la pé din le mondo, Konchidèrin ke la mèkonyechanthe è le mèpri di drê dè l’Omo l’an menâ a di j’akchyon pindâbyè dè barbari ke rèbrekon la konhyinthe dè l’umanitâ, è ke l’arouvâye d’on mondo yô lè dzin cheron libro dè dèvejâ è dè krêre, ètsapo dè la pouêre è dè la mijére, l’è j’ou proklamâ kemin le pye hôta èchpèranthe dè l’Omo, Konchidèrin ke l’è fêrmo inportin ke lè drê dè l’Omo chêyan inparâ par on drê po ke l’omo chi pâ d’obedji par on dêri rèkoua dè chè rèbrekâ kontre la tirani è la choudzihyon Konchidèrin ke fô chuto inkoradji la tsèvanthe di rapouâ d’amihyâ intrè nachyon. Konchidèrin ke, din la « Charte » lè poupyo di Nachyon-j’Unyè l’an a rè proklamâ lou fê din lè drê dè fon dè l’omo, din la dinyitâ è la vayà dè la pèrchena umêna, din l’ègalitâ di drê di j’omo è di fèmalè, è ke ch’è chon promè dè ch’ ingadji a inkoradji le pourgrè por ti, è a inchtâlâ di mèyou kondihyon dè ya din la libèrtâ la pye granta, Konchidèrin ke lè j’Ètha Minbro chè chon ingadji a achurâ, in boun’akouâ avui l’Organijachyon di Nachyon j’Unyè, le rèchpè univèrthèle è vertâbyo di drê dè l’Omo è di libèrtâ fondamintalè, Konchidèrin k’on idé kemouna dè hou drê è libèrtâ l’è dè la pye hôta inporthinthe por inpyâ tot’a fé adrê chi l’ingadzèmin, L’Achinbyâye gènèrale Di bin fêrmo ke laDèhyarahyon univèrthèle di drê dè l’Omo l’è kemin la mèyou tsouja a avê pê ti lè poupyo è totè lè nachyon po ke totè lè dzin è ti lè minbro dè la chochyètâ ke l’an ha Dèhyarachyon a l’èchpri, l’ôchan a kà, pê l’inchènyèmin è l’èdukachyon, dè tsèvanhyi le rèchpè dè hou drê è libèrtâ, è d’in achurâ, pê di mèjerè dè tsèvanthe d’oâdre nachyonal è intèrnachyonal, la rèkonyechanthe è l’aplikachyon univèrthèle è vertâbya, atan parmi lè populachyon di j’Ètha Minbro lou-mimo tyè parmi hou di tèritéro in pyathe, a lou choudzihyon. Artike yon (1) Totè lè dzin vinyon ou mondo libro è parê in dinyitâ è in drê. Chon dotâ dè réjon è dè konhyinthe è dêvon chè konportâ lè j’on-lè j’ôtro din on èchpri dè fratèrnitâ. Artikle dou (2) Tsakon pou chè prèvayê dè ti lè drê è dè totè lè libèrtâ prohyamâ din la prèjinte Dèhyarahyon, chin rèjêrva, ke chêyè dè rache, omo ou fèmala, dè kolà, dè linvoua, dè rèlidzyon, d’idé politike è dè tot’ôtro j’idé, d’orijine nachyonale ou « sociale », dè fortena, dè vinyête ou mondo è dè to’t’ôtra chituachyon. In dèpye, chè farè rin dè yite fondâye chu le chtatu politike, juridike ou bin intèrnachyonal dou payi ou bin dou tèritéro du yô la pèrchena i chô, ke chi payi ou chi tèritéro chi indèpindin, dèjo tutêla, pâ libro dè chè j’akchyon ou bin choudzè a kotyè j’inkupiyo a cha libra volontâ. Artikle trè (3) Tota dzin l’a drê a la ya, a la libèrtâ è a la churètâ dè cha pèrchena. Artikle katro (4) Nyon cherè tunyu in èhyavâdzo nè a choudzihyon, l’èhyavâdzo è l’ingadzèmin di j’èhyâvo chon intêrdi din totè lè fouârmè. Artikle thin (5) Nyon cherè betâ a la tortura, nè a di pênè ou di krouyo trêtèmin , pâ umin ou dègradin. Artikle chê (6) Tsakon l’a drê a la rèkonyechanthe din ti lè yu dè cha pèrchenalitâ juridike. Artikle chate (7) Ti chon parê dèvan la lê è l’an drê chin rèjêrva a tota la protèkchyon de la lê. Ti l’an drê a ithre inparâ kontre totè lè tsoujè ke tindron pâ dou konto dè ha Dèhyarahyon è kontre totè provokachyon. Artikle vouète (8) Tota dzin l’a drê a on rèkoua vayâbyo dèvan lè rèprèjintin di djuchtichè nachyonalè konpètintè kontre di j’akte rèchpèktin pâ lè drê dè fon ke l’i chon rèkonyu, pê la konchtituchyon ou bin pê la lê. Artikle nà (9) Nyon pou ithre arbitrérèrmin arèthâ, dètinyê nè bani. Artikle dji (10) Tota dzin l’a drê, in pyêna ègalitâ, ke cha kouja chi intindya in tota djuchtiche è in publike pê on tribunal indèpindin è neutre, ke dèchidèrè, ke chêyè dè chè drê è obligachyon, ke chêyè dè l’utilitâ dè tot’akujachyon in djuchtiche diridjia kontre li. Artikle ondzè (11) Tota dzin akujâye de n’akchyon kondanâbya l’è chupojâye inochinta tantyè ke cha kulpabilitâ chêyè aprovâye pê la lê din on prothè publike, yô totè lè garanti nèchechérè a cha dèfincha l’i cheron achurâyè. Nyon cherè kondanâ po di j’akchyon ou bin di mankèmin adon ke chu le momin n’iran pâ on akte ke mertâvè na punihyon. Parê, nyon cherè punê fêrmo, tyè ou momin yô la krouy’akchyon irè j’ou fête. Artikle dodzè (12) Nyon porè ithre choudzè a di j’intrèfetsichè arbitrérè din cha ya poupra, intye-li, cha famiye, chon tinyèmin ou bin cha korèchpondanthe, nè a di j’atintè a che n’anà è a chon rènon. Tota dzin l’a le drê d’ithre inparâye pê la lê kontre hou j’intrèfetsichè è di j’afére dinche krouyè. Artikle trèdzè (13) Tota dzin l’a le drê d’alâ chéve è léva in tota libèrtâ è dè rèyi chon tinyèmin din on Ètha , n’inpouârtè le tyin. Tota pèrchena l’a le drê dè tyithâ ti lè payi, mimamin le chyo, pu dè rèvinyi din chon payi. Artikle katouârdzè (14) Dèvan la pèrchèkuchyon, tota dzin l’a le drê dè tsêrtyi on a-chokrê in churètâ è dè ithre èbèrdji din di j’ôtro payi. Chi drê pou pâ ithre vayâbyo kan i chon in pourchuitè, vertâbyamin fondâyè chu on krimo dè drê kemon, ou bin di manêrè kontrérè i rêyèmin di Nachyon j’Unyè. Artikle tyindzè (15) Tota dzin l’a drê a chon poupro payi. Nyon pou ithre indjuchtamin dèporvi dè cha nachyonalitâ, nè dou drê dè tsandji dè nachyonalitâ. Artikle chèdzè(16) Achtou ke chon in âdzo è kopâbyo dè prokrèâ, l’omo è la fèmala, chin limita ke chêyè dè rache, dè nachyonalitâ ou bin dè rèlidzyon, l’an le drê dè lou maryâ è dè fondâ na famiye. L’an di drê parê din le maryâdzo, dou tin dou maryâdzo è achebin kan le maryâdzo l’è abouli. Le maryâdzo pou ithre hyou rintyè avui le libro konchintèmin di j’èpà ke chon ingadji. La famiye l’è le fondèmin naturèle è chêrtin de la chochyètâ, l’a drê a ithre inparâye pê la chochyètâ è l’ Ètha. Artikle djij’è chate (17) Tota dzin, atan cholèta tyè dè binda, l’a drê d’ithre propriètéro. Nyon pou ithre indjuchtamin dèporvi dè cha propriètâ. Artikle djij’è vouète (18) Tota dzin l’a drê a moujâ kemin i và, in konhyinthe è in rèlidzyon; chi drê konpouârtè l’èpâhyo dè tsandji dè rèlidzyon ou bin dè fathon dè moujâ, l’a achebin la libèrtâ dè fére konyèthre chè j’idé in rèlidzyon ou bin achebin dre chin ke n’in moujè, li-mima ou avu di j’ôtro, atan in publiko tyè intrè-là, pê l’inchènyèmin, lè pratikè, le kulte è la fathon dè pratikâ. Artikle djij’è nà (19) Tota dzin l’a drê libramin dè moujâ è dè dre, chin l’i bayè le drê d’è pâ ithre inkupiyi a kouja dè chin ke moujè è le drê dè tsêrtchi, dè rèchuêdre è rèparti, chin konchidèrachyon dè frontêrè, lè novi è lè j’idé dè tyinta fathon è avu tyin moyin ke chêyè. Artikle vin (20) Tota dzin l’a drê a la libèrtâ d’achinbyâyè è dè chochyètâ ke volon travayi po la pé. Nyon pou ithre d’obedji dè fére partya de n’achochyachyon. Artikle vint’yon (21) Tota dzin l’a drê a prindre pâ a la dirèkchyon di j’afére publikè dè chon payi, ke chêyè dirèktamin, ou bin in pachin pê di rèprèjintin ke l’a libramin rèyi. Tota dzin l’a drê d’arouvâ, din di kondihyon d’égalitâ, y fonkchyon publikè dè chon payi. La volontâ dou poupyo l’è le fondèmin dè l’otoritâ di povê publiko ; chta volontâ dê chè rèalijâ pê di j’èlèkchyon onithè ke dêvon avi yu din di tin prèyu, ou vôte chèkrè dè ti, ou bin d’apri na prothatâye a parêre, achurin la libèrtâ dou vôte. Artikle vint’è dou (22) Tota dzin, in tin ke minbro dè la chochyètâ, l’a drê a vivre trantyilo din la chochyètâ. L’è j’ou fondâye po chatifyâ lè drê èkonomike, kulturèle è nèchèchéro a cha dinyitâ è po fére a tsèvanhyi cha pèrchenalitâ, grâthe a l’èfouâ dou payi è a la boun’intinta intrè ti lè payi, in kontin l’organijachyon è chè moyin dè vivre. Artikle vint’è trè (23) Tota dzin l’a drê ou travô , libro a li dè rèyi le tâtso ke l’i konvin, a di rèjenâbyè è djuchtè kondihyon, a cha chatichfakchyon, l’a drê achebin a ithre inparâ kontre le tsômyâdzo. Ti l’an drê, chin j’indjuchtiche, a on tô kovin por on tô travô. Chi ke travayè l’a drê a on djuchto kovin, in tota djuchtiche è a che n’èchyin, por achurâ, achebin a cha famiye ouna ya din la dinyitâ umêna, è in dèpye, che fô, ti lè j’ôtro moyin dè protèkchyon. Tota dzin l’a drê dè fondâ di chindika avu di j’ôtro, achebin dè ch’ingadji din di chindika po dèfindre chè j’intèrè. Artikle vint’è katro (24) Tota dzin l’a drê ou rèpou è i dichtrakchyon dè totè chouârtè, bin chur din on tin rèjenâbyo intrè lè tin dè travô è hou dè kondji payi, prèyu po chin. Artikle vint’è thin (25) Tota dzinl’a drê a on trin dè ya chufijin a cha ya, por achurâ cha chindâ, chon bin’ithre è chi dè cha famiye, notamin po le medji, lè vithirè, le tinyèmin, lè chouin dè mêdzo, achebin po lè chêrvucho ke dèmandè na famiye ke l’a drê a la chèkuritâ , kan l’i a dou tsômâdzo, la maladi, l’invaliditâ, le vèvâdzo, la viyèthe, din le ka dè pêrda dè chè moyin a kouja dè krouyè chyâyè ; fro dè cha volontâ. La matèrnitâ è l’infanthe l’an drê a on’éde è oun’achichtanthe rèyiè. Ti lè j’infan, ke chêyan vinyê ou mondo din le maryâdzo ou bin in dèfro, l’an la dzoyechanthe dè la mima protèkchyon. Artikle vint’è chê (26) Tota dzin l’a drê a l’èdukachyon. L’èdukachyon dê ithre gratiche, ou mintè po l’inchènyèmin d’èmoda. Le premi l’inchènyèmin l’è obligatéro. L’inchènyèmin dè la tèknike, è l’aprintechâdzo d’on mihyi, dê ithre ouvê a ti ; l’intrâye i hôtè j’ètudè dê ithre achebin ouvêrta in pyên’ègalitâ a ti, d’apri lou merto. L’èdukachyon dê vijâ a la pyêna ravuchête dè la pèrchenalitâ umêna è achebin ou rèinforhyèmin dou rèchpè di drê dè l’omo è di libèrtâ premirè. I dê favorijâ l’intindèmin, la tolèranthe è l’amihyâ intrè totè lè nachyon è totè lè chouârtè dè rachè ou dè rèlidziyon, achebin po chyêdre l’èvoluchyon di j’aktivitâ di Nachyon j’Unyè po le mantin de la pé. Lè parin l’an, pê prioritâ, le drê dè rèyi la chouârta dè l’èdukachyon a bayi a lou j’infan. Artikle vint’è chate (27) Tota dzin l’a le drê dè prindre pâ libramin a la ya kulturèle dè la chochyètâ kemouna, dè prindre pyiéji di moudè è kothemè è dè partichipâ ou pourgrè de la hyinthe è a to le bin ke n’in rètirè. Tsakon l’a drê a l’inparâye dè ti lè j’intêrè ke vinyon dè chin ke l’a pu kréâ, tan po fére tsèvanhyi la hyinthe ou chè dèmorâ. Artikle vint’è vouète (28) Tota dzin l’a drê, ke chê betâ in pyathe in piti è in grô, on ouâdre, po ke lè libèrtâ èkritè din ha Dèklarahyon, puéchan trovâ on èfè vayin. Artikle vint’è nà (29) L’individu l’a di dèvê a inpyâ po la chochyètâ kemouna yô i chè tin, ke cha pèrchenalitâ puéchè chè tsèvanhyi on pye pri dè chè và. Kan i fâ a vayê chè drê è din la dzoyichanthe dè chè libèrtâ, tsakon l’è achtrin, ma tantyè i limitè kemandâyè pê la lê, rintyè por achurâ la rèkonyechanthe è le rèchpè di drê è libèrtâ di j’ôtro, pu achebin dè chatifyâ i djuchtè kondihyon dè la chejinthe, dè l’ouâdre publiko è dou bin’ithre dè ti, din na chochyètâ dèmokratike. Chtou drê è libèrtâ ne poron djamé chè fére ou kontréro di prèkchripchyon di Nachyon j’Unyè. Artikle trinta (30) Pâ ouna cheule dichkpojichyon dè chta Dèhyarahyon porê ithre konprêcha è inpyèyia, por on Ètha, on groupèmin ou bin on individu, on drê ou on’ôtro, dè chè bayi a oun’aktivitâ ou bin dè fére ôtyè kontre l’avutrâye di drê è libèrtâ ke l’i chon inchkri.	oci_1	Occitan (Francoprovençal, Fribourg)	oci	Latn	oc
TAFASWIRI AN-KIƁUSHI NIM-MATEKELEZO KI DUNIA NIN-HAKI-L-ADAMÌ ALUHA NIN-VUDIN’NI KURAŊA An-fahitaŋa amba, fikuɓaliaŋa amba ɓinadamu djabi nitirahinyi ndreka usheu ndreka haki meraŋa nandzari ro musingi nin-nafasi, nin-haki ndreka usalama duniani ; An-fahitaŋa amba, tsifahizaŋa ndreka fipuzisaŋa haki-l-adamì ro mikutsonga faŋanovaŋa shitrendro ki katili maneitri rohu nin-umati djabi, amin’ni zenyi, fitunga nin-ulemengu mbu kuruhusu ɓinadamu ivulaŋa ndreka ikwamini aminnafasi, ɓilà tahutru wala taãɓu nin-ufukara, ro nikutekelezaŋa kirasimi, ustaãraɓu beheben-djabi ninhulumbelu ; An-An- fahitaŋa amba, aŋatin’ni sharia-musingi nin-ndreu, zanatani nin-Uvumoja nin-Twaifa (Shama nin-Daula nin-Ulemengu) nikutekeleza mara hafa uaminifu nin-ndreu amin’ni haki musingi nim-ɓinadamu ; amin’ni usheu ndreka kima ninhulu an-rohuni, amin’ni fihiraŋa nin-haki nin-lalahi ndreka viavi, amin’zenyi, reu nampahei amba reu nangala ãzima ampadeha aluha faŋadzarisaŋa maisha nimɓinadamu ndreka ampiditri an-lalaŋa raha mbu andei tanafu tsara am-maisha nin-nafasi nankitinyi nimɓinadamu ;ahitaŋa amba, nikulazimu natou nguvu fihavaŋana ɓainan’ni tani ndreka tani ; An- fahitaŋa amba, Daula Aŋatin-shama itì ndreka shama nin-Uvumoja nin-Twaifa (Shama nin-Daula nin-Ulemengu) nangala wahadi an-ndreu aŋaraka kaɓaru retu atà haki-ladamì ndreka nafasi musingi ikustehinyi nankitinyi amin’ni dunia mafia ; An- fahitaŋa amba, fikutrugaŋa djumla nin-sharia ndreka nafasi retu nandzari muhimu swafi an-fikustehiaŋa namuna kulazimu, wahadi itì ; Trengwe djumla nampahei amba Matekelezo ki Dunia nin-Haki-l-Adamì itì ro daradja aŋabuŋabun-djabi nin-ustaãraɓu nikulazimu nahazu nin-kula karazaŋa zanatani ndreka nishani, anga ɓinadamu djabi ndreka kula karazaŋa ninfikueshiŋandreu, ihisi Matekelezo itì daima amin’ni luhan-ndreu, aŋanu djitihadi amin’ni fampidzuruaŋa ndreka fitarimiaŋa, ampiasa masitaha nin-sharia ndreka nafasi retu ; amin’ni zenyi, aŋanu modeli ata, amin’ndreu maŋapiditri an-lalaŋa moramora-moramora satua mifotutru tani ou mifotutru dunia, reu ikutsonga ata fikuɓaliaŋa ndreka fikurumiaŋa reu itì, ike nin-ankitinyi amin’ni dunia mafiha ; rangu amin’ni zanatani nin-Daula aŋatin’ni Uvumoja nin-Twaifa (Shama nin-Daula nin-Ulemengu) ata an-tani amin’ni hifadhwi ni sharian-ndreu. Kanuni aluha Ɓinadamu djabi nitirahinyi an-nafasi, reu bokeu miraŋa amin’ni usheu ndreka haki. Reu teraka ndreka ãkili ndreka hikima, amin’ni zenyi, reu nikulazimu nisi tweraŋa nin-fihavaŋa reu sambi reu. Kanuni faha aroini : Kula huluŋu meti mikudai fikurumianaŋa amin’nazi ninsharia ndreka nafasi retu djabi, nivulaŋana amin’ni Matekelezo itì, wala tsisi fifidanaŋa tsokao yotsi, mfano mifotutru kaɓila, range (nin-nenyi), lalahi au viavi, fivulaŋana, dini, fikira ki siasa au fikira hafa tu, tani nibwahaŋa au daradjan-huluŋu, mali, teraka au kabaru hafa tu. Boka eu, tsi uhisi fifidanaŋa tsokao yotsi mbu atou hatasiɓaɓun’ ni daradja nin-siasa, nim-mahakama au hatasiɓaɓun’ni abezan-tani au gitro nin-tani nibwaha ninhuluŋu ; neka tani iu au gitro nin-tani iu huru, nikutawalan’ni tani hafa, tsi mahaleu teŋa au nikupunguzaŋa yezi. Kanuni faha teluni : Kula shumbe-ɓinadamu misi haki an-fikueshiaŋa, annafasi ndreka an-hifadhwi nin-nafusini. Kanuni faha efatrani : Tsisi huluŋu mbu atou andevu au andivuzaŋa : fandivuzaŋa ndreka kula kalite nin-fanyiraha ki andevu, tsi kuruhusuŋu. Kanuni faha dimini : Tsisi huluŋu mbu atou matriko, wala fihezinyi ou kudilinyi kara raha tsisi manani ou atou raha mikulanisa izi. Kanuni faha tshutani : Kula huluŋu misi haki an-fikuɓaliaŋa haki nazi kula mahala misi izi. Kanuni faha fituni : Huluŋu djabi miraŋa an-lalaŋa ki sharia ndreka misi haki djabi ɓilà fifidanaŋa, an-hifadhwi miraŋa nin-sharia. Huluŋu djabi misi haki miraŋa an-sharia mikuhifadhwi huluŋu ndreka kula uɓanguzi mandeha kinyume ndreka Matekelezo itì, ndreka kula fikutsotsaŋa uɓanguzi itì. Kanuni faha valuni : Kula huluŋu misi haki an-fandihanaŋa mikushitaki ammahakama nin-tani misi maãrifa amin’ni kabaru nazi, neka haki-musingi nazi, boka eu nikuɓalin’ni sharia be musingi ou sharia tu, tsi nikusutehinyi. Kanuni faha sivini : Tsisi huluŋu mbu heti tanin-sirikali ou gadrani lajoli ou atuwatanini ɓilà siɓaɓu. Kanuni faha fuluni : Kula huluŋu misi haki, an-fihiraŋa swafi, an-faŋanovani modeli atà hadja nazi urenyim-mahakama tsi kisirikali, tsi mampinonu hila, an-lalaŋa nin-haki ndreka anyivunntrengwe. Mahakama itì ro mbu ahei neka huluŋu itì amin’ni haki nazi ndreka farudhwi nazi au mashitaka natoŋa izi itì maŋaraka lalaŋa. Kanuni faha fulu areki ambini : Kula huluŋu nikuhutumuŋu ndreka taɓia ratsi, kaza taninyi ndreka halathwi paka izi kuhukumuŋu kirasimi am-mahakama mbiaŋa an-trengwe, amin’izi eu, kula kabaru miditri amin’ni difãi nazi djabi nikurumianaŋa. Tsisi huluŋu mbu vangoŋa kubei hatasiɓaɓun’ni ãmali au raha tsi nishugulinyi, ndreka wakati naŋanovaŋa reu itì, reu tsi nalaŋa amba taɓia ratsi amin’ni sharia nin-tani au nin-ulemengu. Boka eu kua, tsisi raha rati mandiltra inyi fa vua huluŋu lera naŋanovaŋa taɓia rati retu, mbu vua huluŋu kua. Kanuni faha fulu aroi ambini : Tsisi huluŋu mbu hidiraŋa ɓila siɓaɓu, am-maisha ninantanana nazi, amin’ni havaŋa nazi, amin’ni traŋu nazi au amin’ni ɓarua nazi ; wala tsisi huluŋu mbu hiditri amin’ni kabaru mbu ikupua huluŋu usheu, mbu andatsaka izi. Kula huluŋu misi haki an-hifadhwi ninsharia mamahaŋa fidiraŋa an-huluŋu ndreka fikufutsuhaŋa maisha nin-huluŋu. Kanuni faha fulu telu ambini : Kula huluŋu misi haki an-fidiraŋa ndreka fibwahaŋa an-nafasi ndreka an-fifidanaŋa mahala ipitrahani aŋatin’ni Daula . Kula huluŋu misi haki an-fibwahani an-nakwakila tani, ata an-tani nazi, ndreka an-fipudiani an-tani nazi. Kanuni faha fulu efatra ambini : Am-mahala misi udilifu, kula huluŋu misi ruhusa mitsakaraka mahala ififiaŋa, boka eu, misi furswa ahazu mahala ififiani amin’ni tani hafa. Sharia iti tsi heti kurumianaŋa neka huluŋu mila ikurumianaŋa izi itì, tsakarahin’ni sirikali hatasiɓaɓun’ni shidrendro natoni niditri amin’ni ɓaãdhwi nin-shidrendro nikudukuruŋu amin’ni sharia djumla au hatasiɓaɓun’ni taɓia natoni tsi miaraka ndreka madhumuni ndreka makuswada nin-Uvumoja nin-Twaifa (Shama nin-Daula nin-Ulemengu). Kanuni faha fulu dimi ambini : Kula huluŋu misi haki an-fazahuaŋa uraĩa. Tsisi huluŋu mbu heti fahaŋana kaza ahazu uraĩa au amadiki uraĩa, ɓilà siɓaɓu. Kanuni faha fulu tshuta ambini : Neka reu fa kutsimu, lalahi ndreka viavi nin-kula nishani, kula uraĩa au kula dini, meti manambadi ndreka miteraka zanakan-ndreu. Hakin-ndreu amin’ni kabaru mifotutru vadiaŋa meraŋa, lera reu amin’ni vadiaŋa ndreka lera reu miboŋu. Vadiaŋa mbu heti atou neka bwana harusi ndreka bweni harusi nikuɓali izi itì. Fihisiaŋa havaŋa iu raha amin’ni vatan-huluŋu boka eu muhimu amin’ni maisha ki udjamaã ; izi itì misi furswa ahazu hifadhwi nin-udjamaã ndreka nin-Daula. Kanuni faha fulu fitu ambini : Kula huluŋu, rangu inyi mipetraka izi areki ata inyi mipetraka an-djamaã, misi furswa amba izi hu tompinshandza. Tsisi huluŋu mbu heti fahaŋana ɓilà siɓaɓu amba izi kaza utompin-shandza. Kanuni faha fulu valu ambini : Kula huluŋu misi haki an-fihisiaŋa nafasi nin-fikufikiriaŋa, nin-fikurumianaŋa ãkili-musingi ndreka nin-fihisiaŋa dini ; haki itì mikuruhusu huluŋu mamadiki dini au fikira, ndreka maŋamia huluŋu nafasi mampahei dini au fikira nazi izi areki au ndreka ri namani rangu an-karamandza ata an-traŋuni ; amin’ni fidzuruaŋa izi, amin’ni faŋanovaŋa izi, amin’ni faŋanovaŋa ĩɓada ndreka mahafala mifotrutu dini itì. Kanuni faha fulu sivi ambini : Kula huluŋu misi haki an-fihisiaŋa nafasi ninfaŋabwahaŋa fikira ndreka nin-fivulaŋana ; maãnani iu, huluŋu misi haki an-tsifiampidzaliŋa huluŋu hatasiɓaɓu nin-fikira nazi ; an-fahazuaŋa ndreka faŋabuŋuaŋa ɓila tsisi fikutundaŋa mupaka, kabaru ndreka fikira, an-kula lalaŋa mbu kurumianaŋa. Kanuni faha arompuluni : Kula huluŋu misi haki an-fihisiaŋa nafasi nin-fivuriaŋa ndreka nin-faŋanovaŋa shama tsisi tashahushi. Tsisi huluŋu mbu atou nguvu ihiditri an-shama. Kanuni faha arompulu areki ambini : Kula huluŋu misi haki an-fangalaŋa fuvu anfaŋandesaŋa kabaru mifotutru huluŋu djabi an-tani nazi, nahika ro huluŋu tompini au amin’ni huluŋu maŋatitri wakala nifidanaŋa an-nafasi. Kula huluŋu misi haki an-fihisiaŋa lalaŋa, mikustehi masharutwi nin-fihiraŋa, iditri an-hasa ki sirikali nin-tani nazi. Nia nin-zanatani io ro musingi nin-yezi nin-sirikali ; nia itì nikulazimu kutekelezaŋa amin’ni voti mazava nikulazimu natou kula mumba muda, amin’ni lalaŋa mikukarɓisa huluŋu djabi an-fihiraŋana, amin’ni voti ninsiri au maŋaraka fomba miraŋa ndreka voti nin-siri, mikuruhusu unafasi nin-voti. Kanuni faha arompulu aroi ambini : Kula huluŋu, amin’izi huluŋu nin-djamaã, misi haki anfazahuaŋa hifadhwi ki fihavaŋana (ki siraki) ; musingi nin-hifadhwi iu, ro fikutsimidzaŋa haki mifotutru ãkiɓa, udjamaã ndreka utamaduni muhimu an-hishima nazi ndreka an-huvambufu an-nafasi nin-tweraŋa, hatasiɓaɓun’ni djitihadi ki tani ndreka fishirikaŋa ki ulemengu, hatasiɓaɓun’ni namuna nin-kupangaŋa ndreka rasulimali nin-kula tani. Kanuni faha arompulu telu ambini : Kula huluŋu misi haki an-fazahuani hasa ndreka anfihisiani shaɓaha an-fifidanani hasa amin’ni lalaŋa ninhaki bokeu kusutou nin-hasa ; ndreka misi haki anfikuhafadhwiaŋa izi ndreka fipitrahaŋa-ɓure. Huluŋu djabi, wala tsisi fifidanaŋa, misi haki anfazahuaŋa mushahara meraŋa an-faŋanovaŋa hasa miraŋa. Kula huluŋu miasa, misi haki an-fazahuaŋa mushahara kusutou, modeli nikulazimu mbu ikuruhusu izi ndreka ri havani uhisi maisha ki uɓinadamu, bokeu meti susohinyi ndreka musada hafa nin-hifadhwi ki udjamaã. Kula huluŋu misi haki an-fikupangana ndreki ri havani, shama nin-fikudaiaŋa haki nin-huluŋu nin-hasa, an-fihidirani an-shama mikudifaĩ tanafu nazi. Kanuni faha arompulu efatra ambini : Kula huluŋu misi haki an-faŋabwahaŋa vaha ndreka fangalaŋa nafasi, amin’ni zenyi, an-faŋanovaŋa mupaka mikustahiki amin’ni muda nin-hasa ndreka anfaŋabwahaŋa vaha ifaŋa nim-muda. Kanuni faha arompulu dimi ambini : Kula huluŋu misi haki an-fihisiaŋa daradja ninfikueshiaŋa kiasi, mikuruhusu izi uhisi swiha tsara, ahazu faivaŋana, izi ndreka ri havaŋa nazi, an-kabaru mifoturu, fihinanaŋa, fisikinaŋa, fihisiaŋa traŋu, fazahuaŋa audi ki lopitali ndreka fazahuan-huluŋu zema ki sirikali muhimu : izi misi haki an-fazahuani musada anwakati nin-fipitrahaŋa-ɓure, nin-aretinyi, ninfikupunguzan’ni ziga, nin-fati nin-vadi, ninhauɓakokuaŋa, au am-mukaɓala nin-fihafahan-raha mampahazu huluŋu maisha, hatasiɓaɓu nin-fandihana nin-kabaru ɓila uvhendza nazi. Fitirahaŋa ndreka hauzazaŋa misi haki an-fazahuaŋa musada ndreka fikututuɓiaŋa mahususu. Zaza djabi, rangu reu nitirahinyi an-vadiaŋa atà reu nitirahinyi antani, misi haki miraŋa an-fazahuaŋa hifadhwi nin-taãɓu nim-maisha. Kanuni faha arompulu tshuta ambini : Kula huluŋu misi haki an-fidzuruaŋa. Fidzuruaŋa nikulazimu ɓure, shingani ro, fidzuruaŋa an-likoli madiniki. Fidzuruaŋa hasan-taŋana nikulazimu mibiaŋa an-huluŋu djabi ; fidiraŋa an-likoli nin-daradja aŋabu ninfidzuruaŋa nikulazimu nibiaŋa an-fihiraŋa nin-ankitinyi, an-kula huluŋu djabi misi maãrifa uhiditri. Fidzuruaŋa nikulazimu nikusudia utsatsarufu nimɓinadamu, faŋanovaŋa nguvu mastaha nin-haki-l-adamì ndreka nafasi musingi. Izi tihì nikulazimu nampandehaaluha fikuelewaŋa, muswamaha ndreka fiwandzaniaŋa nin-tani djabi, ndreka shikao nin-kaɓila au nin-dini ndreka fandihanaŋa-aluha nin-ãmali nin-Uvumoja nin Twaifa (Shama nin-Daula nin-Ulemengu) fikututuɓiaŋa usalama. Ri huluŋu maventi nin-huluŋu, misi haki an-fifidanaŋa amin’ni raha muhimu amin’ndreu, fidzuruaŋa tokutru ahazun-ndri zanakan-ndreu. Kanuni faha arompulu fitu ambini : Kula huluŋu misi haki an-fangalaŋa fuvu neka izi shoku, am-maisha ki tamaduni nin-djamaã, an-fangalaŋa ɓastwi nin-swanaã ndreka an-fangalaŋa ɓandza amin’ni fandihanaŋa-aluha nin-sayãsi ndreka atsaraŋa ahazuŋu an-raha retu. Kula huluŋu misi haki an-fikuafadhwiaŋa zavatra nazi, rangu reu mifotutru ĩlimu ata zombo nikumbaŋa anfikurumianaŋa sayãsi, fanurataŋa buku au fikutrungaŋa kabaru, neka izi ro tompin’ni raha retu. Kanuni faha arompulu valu ambini : Kula huluŋu misi haki an-faŋanovaŋa modeli atà utrilivu amin’ni maisha ki ɓinadamu ndreka amin’ni ulemengu ikuɓala atà haki ndreka unafasi nikudukuruŋu aŋatim- Matekelezo itì, ikurumianaŋa namuna nin-kulazimu. Kanuni faha arompulu sivi ambini : Ɓinadamu misi raha diasinyi ndreka izi amin’ni djamaã nazi ; amin’izi itì, fikuvambusan’ni tweraŋa nazi an-nafasi, iu tu ro raha isiani ruhusa maŋanu azi. Amin’ni fikurumianaŋa hakin-huluŋu, ndreka fihisianhuluŋu nafasi, raha retu djabi misi mupaka napetrakansharia. Makuswada nim-mupaka retu, izi ro faŋanovaŋa modeli ata fikuɓaliaŋa ndreka mastaha nin-haki ndreka nafasi nin-havaŋa ikueshi ; amin’ni fikusutehiaŋa kua, masharutwi nin-uɓinadamu, nin-utrulivu nin-trengwe ndreka fiatsaraŋa djumla nin-djamaã nin-ki nafasi. Haki ndreka nafasi retu, ãla-kulli-hali, tsi uheti ikurumianaŋa amin’ni lalaŋa tsi miaraka ndreka makswada ndreka masharutwi nin-Uvumoja nin-Twaifa (Shama nin-Daula nin-Ulemengu). Kanuni faha telumpuluni : Tsisi atà sharia areki nim-Matekelezo itì mbu heti kutafaswirinyi amin’ni lalaŋa mikuruhusu, Daula, shikao au huluŋu areki, ihisi haki itsokao yotsi nin-faŋanovaŋa mahafala au ãmali mandrubaka haki ndreka unafasi nikudukuruŋu etu.	buc	Bushi	buc	Latn	buc
ALIMA NUNG ALIR MEIMCHIR AJAK ATEMA KASA TEMETEN SANGDONG AJAK ATEMA AKHüMKET ASER OCHI (Dignity and Justice for all of us) All human beings are born with equal and inalienable rights and fundamental freedoms. The United Nations is committed to upholding, promoting and protecting the human rights of every individual. This commitment stems from the United Nations Charter, which reaffirms the faith of the peoples of the world in fundamental human rights and in the dignity and worth of the human person. In the Universal Declaration of Human Rights, the United Nations has stated in clear and simple terms the rights which belong equally to every person. These rights belong to you. They are your rights. Familiarize yourself with them. Help to promote and defend them for yourself as well as for your fellow human beings Iba lima nung meimchir ajak kasa temeten aser senso ka nüji jenjang nungi mepilatetba akhümket tashi nung asor. United Nations-i itemji senso shia atema wazüka yutsütsü, aser kümzüka ayutsü meranger. Ibai United Nations-i lateta ayuba aser telemtetba koba ajanga iba lima nung meimchir shia temeten aser akhümket jenjang kasa ayutsü nükjidong lir. United Nations-i meimchia temeten atema sangdongba nungji ajaki angatettsüsa o kanga tejangja agi itemji zülua lir. Item temetenji ne meyong lir. Itemji ne temeten lir. Item denji metettebang. Itemji kümzüka ayutsü, na aser ne medemer ajak atema khümdanga yuang. 1948 December Lokti Inti ajanga lemteter Sangdongba 217 A (III) Okila Kechiaseralima rangben nung nung nisung ka tim temeten aser kasa alitsüsa metentepa yutsübaji meimchir kibong ochi, nüji aser yimjung tamendakdak kimung lir, Kechiaser mezüng meshitepba, aitsütepba, mashimalu mapa inyakba, meimchir tim tejembitsü mejembidaktsüba, aser pei tebilemba rakpoka meshidaktsüba item ya ajanga meimchir nüji tia raksatsür, Kechiaserkodang anema apusoba aser oshi mashi rongsen benshirtemi nüburtem temeten aser nüji tia raksatsüdir, meimchir temeten ozüng ajanga itemji kümzüka ayutsüla, Kechiaser kintem tsüngda yimjung yangluba ajanga alima terenlok adokdaktsür, ibaji mapang ajak nung nungittsüla, Kechiaser United Nations Temzüng nung meimchir temeten aser nüjiba wazüka ayutsüba itemji lemteta alinung, tebur aser tetsür tsüngda tepila kecha malitsüla, saka ibai loktiliba tasen küma yanglushiba ajanga dang nüjibaji tongtettsü. Kechiaser United Nations nung adener ajaki ibaji atalokdakja inyaktsü nangzüktepogo, aser meimchir ka temeten aser nüibaji kümzüka ayutsü mulunga renemogo. Kechiaser iba tenangzükba takok ngudakja inyaktsübaji teinyaktsü tongtibangtiba ta ajaki anagtetogo, Anungji, tang, Lokti Inti Sendeni Alima rangben nung Meimchir Temeten ya takok ngua lokti aser kin ajak nung inyaktsü Sangdonger, iba Sangdong ya maneni temulung nung yur li maser lim atena or, terenlok mapa shisatsü sayuba ajanga angazükdakja, pei litsü atena oa inyaktsü sangdonger. Ocet 1 Meimchir ajak temeten aser tashi kasa nüji nung asor. Parnok dak bilemtettsü shisatsü aser tangatetba kasa agüja aliba jagi külem adianu rongnung tanela ka nung lungjema alitsüla. Ocet 2 Iba sangdong nung kechi temeten shilemsa ali, nisung sentsü balala, tetsür tebur, oshi,aser yamala ajak nung telemsa aser tebendang kecha melii nisung shia tim temeten kasa alitsü. Talisa, kin tulu tila, limeka, aser arrtsü balala ajaklen nüjiso tsütsü telemsa kecha mali. Ocet 3 Nisung ajak sakusa alitsü, nüji, aser kümzüka alitsü temeten. Ocet 4 Nisung shinga alar mekümdaktsütsü mesüra alar tia nung mayutsü, yamala mapa ajak nungi nisung ajak kümzüka alitsü. Ocet 5 Nisung shinga memerenshidaktsütsü, msüra yamala talenba kübok mayutsü. Ocet 6 Tesem ajaklen nisung ajak ozüng tsüngdang temeten kar. Ocet 7 Nisung ajak ozüng tsüngdang kasa temeten akaba dang masü, kasa ozüng jagi ajak sakusa kümzüka lir. Iba Telemtetba ya anema shingaia shinga anema meinyaktsüla, mesüra kati ka mezüngmeshi masütsüla. Ocet 8 Ozüng ajanga temeten agüja akaba tashi kübok nisung shia ozüng amshir tsüngdang temzüngi melaba ama pei temeten ashitsü akok. Ocet 9 Tashiyim amshia shingaia shinga aputsü makok, mesüra bendang limai yoktsü makok. Ocet 10 Tim masüba maparen atema kari nisung ka temeten anema mesüra tejak ajia tim masüba mapa inyakra, ozüng meteter tsüngdang pei temeten rateta ashitsü melaa lir. Ocet 11 Ozüng anema aibelenogo ta shia nüburtem matsüngdang sangdongra,ozüng meteter kar teyari agia pei temeten indang rateta mashi tashi nisung shinga merenshitsü makok Kin ka mesüra alima ajak kasa ozüng nung memeteti aibelenba mesüra meinyakba atema shinga merenshitsü makok. Mesüra yamala atema khen merenshir lira, iba dang temaba temerenshi agütsütsü makok. Ocet 12 Kija taküm, kibong mesüra kinunger kisüng atema, mesüra nisung pei kija atema kari tenüng menükdaktsütsü makok.Nisung ajak yamala mapa tamajung anema kümzüktsü iba ozüng dak tashi lir. Ocet 13 Nisung shia pei litsü aser artsü meküta senzütsü temeten kar. Nisung shia pei linük toktsür bendang limai aotsü, aser pei meyong bushia arutsü temeten kar. Ocet 14 Rishikangshi nungi jembutsü atema bendang lima jenoka alitsü nisung ajak temeten kar. Iba tashiji rishikangshiba mesüra kin ka anema inyakba melira United Nations telemtetba anema amshitsü makok. Ocet 15 Nisung shia kin ka senso asütsü temeten kar. Nisung ka kin ka sensoji shingaia noktangtsü makok, mesüra senso melentsü atema tenokdangba kecha malitsüla. Ocet 16 Teintet tetsür aser teburtem atema kibong akümtsü tenokdangba kecha makai, tamangba yimsü süaka, sentsü balala süaka tebendang makai kibong küma alitsü. Parnokji temeten kasa kibong akümtsü aser pilatsü akok. Temulunger tsüngda tenokdangba kecha makai parnok kibong akümtsüla. Kibongji lokti nung mezüngbuba tentetbaji lir, anungji ibaipei kini kümzüka ayutsüla. Ocet 17 Rongsen madak kija dak tashi alitsü, aser ano lokti dena kasa lemsateptsü temeten alitsü. Pi rongsen madak shingaia tashiyim agi teka amuoktsü makok. Ocet 18 Tamangba yimsü atema nisung shia pei pei amangnüba yimsü dak amangtsü, mesüra melenshia amangtsü akok, ibai lokti nung mesüra kija taküm nung pei jurila temeten kübok amangtsü aser külemtsü akok. Ocet 19 Nisung shia kechi jembinür tenokdangba kecha makai jembitsü akok. Idaki tebilemba mejangjungtepi lemsateptsü, osangtem agizüktsü aser agütsütsü tashi alitsü. Ocet 20 Nisung ajak lokti senden mesüra mungdang nung tenokdangba makai adentsü. Tashiyim agi shingaia telok ka nung züngsem kümdaktsütsü makok. Ocet 21 Pei lima sorkar mapa nung pei sasa mesüra lokti kar tenüng nung inyaktsü nisung ajak kasa tim shilem kar. Pei lima public mapa ajak nung inyaktsü nisung ajak temeten kar. Nüburtemi mulungtetbaji government bangdak asütsü. Ibaji indangindanga shimba mesüra nüburtemi meyongnem ajanga shimtetbaji alitsü. Ocet 22 Nisung shia pei state nung rongsenketsüng, loktiliba aser sobaliba kümzüka alitsü atema pei litsü nung aser pei litsü atena or aliba lokti ajak nung kija nüjiso tentet ajak den kasa temeten alitsü. Ocet 23 Nisung ajak pei mulungba ama mapa inyaktsü, aser mapa makartem nem tapet mapa agütsütsü atema wazüka ayutsü. Kasa mapa inyakba atema tah nung kecha telemdang makai kasa agütsütsüla. Nisung shia pei sasa aahzüka ayuba nungi pei taküm aser kibong atema tim tangutsü aliba ajak angutsüla, nüngdaakra itemji loktiliba temzüng ozüng kübok wazüka ayutsüla. Pei sasa mulungtetba kümzüka ayutsü atema mapa inyaker lokti tentet nung nisung ajak adentsü akok. Ocet 24 Nisung shia pei tenzükba mapa nungi anizüngsük agitsü, mesüra mapa nungi sodi mapang telemtet kaa agitsü akok, saka aahzüka aliba nungi itasen agütsütsüla. Ocet 25 Nisung shia pei taküm aser kibong nung alirtem temang atema mozü, aben süoshi, chiyungtsü peria akatsü temeten kar, itemji lokti tentet latet kübok, mapa mangurtem, shirang timtem, matamabensartem, amitsür, aser tain akümer atema wazüka aser peria agütsütsü aser angutsü temeten kar. Tanur asor tetsü aser tila tanurtem balaka anebalutsü temeten kar. Kibong kümer asoba süaka kita chirtem süaka kasa temeten kar. Ocet 26 Nisung ajak kaketshisatsü angazüktsü temeten kar. Class tila nung azüngtsü atemabo kaketshisatsüji angadi angazükdaktsütsüla. Pei tenüng zülu meteta kümdaktsütsübaji ozüngsa angazükdaktsütsüla. Technical mesüra temeba jenjang nung kaketshisatsü bushitsübaji ajak atema tajungtiba jenjang ajangzüka alirtem nungi tenzüka bushitsü akok. Kaket shisatsü sayuba nükjidongji nisung ka pei tim tangazüktsü kechi ali, item ajakji peria angazükdaktsütsübaji lir. Ibai ajanga kin kidong, shilu balala, yimsü balala amangertem rongnung teputep aser yimjung adokdaktsütsü United Nations nükjidong lir. Pei chir nem koba lenmang nung tangazükba agütsütsü aji tsürabur atema tongtibang mapa lir. Ocet 27 Kin ka pei sobaliba dak sendakba maparen nung shilem agitsü, puyin ajanga alima terenlok bener arutsüba nungji nisung ajak temeten lir. Pei sasa apiteta yangluba, züluba mesüra mejemba, koba nung kija tashi mekazüka kar, item atema tezülur temeten kar. Ocet 28 Iba telemtetba Sangdong nung kechi tashi aser temeten melaa ali, iba kübok sadoka alitsü nisung ajak kasa temeten kar. Ocet 29 Nisung shia pei aliba lokti terenlok atema teinyaktsü kar, kechiaser iba loktiji ajanga dang pei taküm renloktsü akok. Pei temeten aser nüji yamaji liaka lokti teimbai mulungba nung nübur yimtenji aor asünung, iba lokti tentet yimsüyimbongi melaba ama item temeten wazüka aser akhümtsübua alitsüla. Item temeten aser nüji ya United Nations ajanga lateta aliba den mesütepi meinyaktsüla. Ocet 30 Iba Sangdong ya State mesüra, lokti, mesüra kija shingaia pei ajung asaa meratettsüla, kechiaser iba Sangdong ya ajak atema kasa temeten aser nüji asoshi nükla tajung yur lateta ayuba lir.	njo	Naga, Ao	njo	Latn	njo
လိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ လွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း ဢၼ်ၵဵဝ်ႇတင်းလုမ်ႈ မိူဝ်ႈပီႊ 1948 တီႇၸႅမ်ႇပႃႇ 10 ဝၼ်းၼၼ်ႉ မုၵ်ႉၸုမ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်လူင်တင်းလုမ်ႈသေ တႅပ်းတတ်းႁပ်ႉႁွင်း လိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း ဢၼ်ၵဵဝ်ႇတင်းလုမ်ႈ။ ဝၢႆးလင်ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇယဝ်ႉၵေႃႈ ပၢင်ၵုမ်လူင်ၼႆႉ တိုၵ်းသူၼ်း ၸိုင်ႈမိူင်း လုၵ်ႈၸုမ်း ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉၶဝ် ႁႂ်ႈသိုပ်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇပၼ် ၵူၼ်းမိူင်းတင်းသဵင်ႈ လႆႈႁူႉလႆႈငိၼ်း ၸွမ်း။ လိူဝ်ၼႆႉ တေဢမ်ႇလႆႈမီး လွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄ လူၺ်ႈၸၼ်ႉထၢၼ်ႈပၢႆးမိူင်း ၸိုင်ႈမိူင်း ဢမ်ႇၼၼ် ပိုၼ်ႉတီႈတွၼ်ႈလိၼ်၊ ပိူင်ယႂ်ႇသုတ်း တေလႆႈပိုၼ်ၽႄပၼ် တီႈႁူင်းႁဵၼ်း လႄႈ ၼႂ်းမုၵ်ႉၸုမ်းပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၶဝ်။ တေလႆႈၼႄဝႆႉ တီႈဢၼ်လႆႈႁၼ် လီငၢမ်း၊ တေလႆႈလူၽတ်းဢၢၼ်ႇၼႄ၊ တေလႆႈသပ်းလႅင်းၼႄ ၶေႃႈမၢႆထိုင်တီႈပွင်ႇမၼ်း ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ၶေႃႈၼမ်း . . . ႁပ်ႉႁွင်းတူၺ်းထိုင်တေႃႇ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ် ဢၼ်ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉထုၵ်ႇလီၸၢမ်ႇပူၺ်ႈၵူႊၵေႃႉၵူႊၵူၼ်း ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၵုင်ႇမုၼ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၽႂ်မၼ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပိုၼ်ႉထၢၼ်လူင် တႃႇၸၢဝ်းၵူၼ်းတင်းလုမ်ႈ တေလႆႈမီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႊလွတ်ႈလႅဝ်း၊ မီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၸွမ်းထမ်း၊ မီးလွင်ႈၵတ်းယဵၼ်လႄႈသင်၊ ဢမ်ႇၼပ်ႉယမ်တေႃႇသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းၼႆႉ ၵိူတ်ႇပဵၼ် မႃး ၵၢၼ်ႁုၵ်းႁၢႆႉမိူၵ်ႈမႂ်ႈလူင် ဢၼ်ယႃႉလႅဝ်ၵုင်ႇမုၼ် ၸၢဝ်းၵူၼ်းတင်းလုမ်ႈလႄႈသင်၊ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉဝႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ် တေ လႆႈပဵၼ်မႃး ၶူင်းၵၢင်လူင် ဢၼ်မီးလွင်ႈလႆႈလၢတ်ႈၸႃ လွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႊ၊ လွင်ႈလႆႈၵိူဝ်းယမ်ၼပ်ႉထိုဝ် တၢမ်ၼင်ႇ ၵၢင်ၸႂ်ၽႂ်မၼ်းလွတ်ႈလႅဝ်း၊ လွင်ႈဢမ်ႇလႆႈၵူဝ်ႁႄ လႆႈႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉဢိမ်ႇတဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ လႄႈသင်၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်ပေႉၵိၼ် ၽွင်းငမ်းၵၼ်၊ ၶႃတူဝ်ၶႃၸႂ်ၵၼ်သေ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းတင်းလုမ်ႈ ယိူၼ်ႉဢမ်ႇလႆႈသေ တေဢမ်ႇလႆႈဝၵ်ႉ ၶိူင်ႈယိပ်း လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတေႃႇၵၼ်ၼၼ်ႉ တၵ်းတေလႆႈဢဝ်ၾိင်ႈမိူင်းသေ ၵႅတ်ႇၶေႁၵ်ႉသႃပၼ်လႄႈသင်၊ ၼင်ႇႁိုဝ်ၸိုင်ႈမိူင်းၸိူဝ်းၼႆႉ တေၶဝ်ႈဢွၵ်ႇမိုတ်ႈၵိုဝ်းၸမ်ၸႂ်ၵၼ်သေ ၶတ်းၸႂ်ပွင်သၢင်ႈ တႃႇတေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင် ၵႂႃႇလႄႈ သင်၊ လုၵ်ႈၸုမ်း ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉၶဝ်ၼႆႉ ႁပ်ႉပၢၵ်ႇဝႆႉတီႈမုၵ်ႉၸုမ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉဝႃႈ တေၼပ်ႉယမ်တေႃႇ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ပိုၼ်ႉထၢၼ် ၶွင်ၸၢဝ်းၵူၼ်း၊ ၵုင်ႇမုၼ်ၵူၼ်း၊ လွင်ႈၼၢင်းယိင်းလႄႈၵူၼ်းၸၢႆး သုၼ်ႇလႆႈၽဵင်ႇပဵင်း ၵၼ်ၼႆယဝ်ႉသေ ယၼ်ႇၸႂ်ဝႆႉ တႃႇတေယုၵ်ႉထၢၼ်ႈႁႂ်ႈ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း တေတိူဝ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်လွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႊ ၵႂႃႇၼၼ်ႉ လႄႈသင်၊ လုၵ်ႈၸုမ်း ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉၶဝ်ၼႆႉ ၼင်ႇႁိုဝ် ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၵူႊတီႈတီႈ တေႁၵ်ႉသႃပႂ်ႉပႃး သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်း၊ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ပိုၼ်ႉထၢၼ်ၽၢႆႇလွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႊၵႂႃႇၼၼ်ႉ တေႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ် တင်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉသေ ၶတ်းၸႂ်ပွင်သၢင်ႈၵႂႃႇၼႆလႄႈသင်၊ ၵွပ်ႈၼႆ ၼင်ႇႁိုဝ် တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၵူႊတီႈၵူႊတၢင်း တၵ်းလႆႈဢဝ်သႂ်ႇၸႂ် လိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်း ဢၼ်ၵဵဝ်ႇ တင်းလုမ်ႈသေ တၵ်းလႆႈသင်ႇသွၼ်တေႃႇၵၼ် တႃႇတေတိူဝ်းၼပ်ႉယမ် သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ လႄႈသင်၊ တေလႆႈ ၶတ်းၸႂ်ပွင်သၢင်ႈႁႂ်ႈ လုၵ်ႈၸုမ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းယူႇသဝ်း တႂ်ႈဢႃႇၼႃႇပၢၼ်ပွင်ႇၸိုင်ႈမိူင်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တေတိူဝ်းႁူႉပွင်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်းႁၵ်ႉသႃသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၸိူဝ်း ၼႆႉၵႂၢင်ႈၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ၶႂၢင်ၵႂႃႇလႄႈသင်၊ ပၢင်ၵုမ်လူင်ၵူႊလွင်ႈလွင်ႈၼႆႉ ယိူင်းဢၢၼ်းဝႃႈၸိူင်ႉၼႆသေ ၼင်ႇႁိုဝ် ၸိုင်ႈမိူင်းၵူႊမိူင်းမိူင်း၊ ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၵေႃႉ တေပွင်သၢင်ႈ ၸွမ်းလႆႈၽဵင်ႇၽဵင်ႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈဢွၵ်ႇလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်း ဢၼ်ၵဵဝ်ႇတင်းလုမ်ႈၼႆႉ ယူႇယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈ 1 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၵိူတ်ႇမႃးလူၺ်ႈၵုင်ႇမုၼ်ဢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်းၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် လႄႈ သုၼ်ႇလႆႈဢၼ် လွတ်ႈလႅဝ်းၽဵင်ႇ ပဵင်းၵၼ်။ ၶဝ်ၼႆႉ မီးၺၢၼ်ႇဢၼ်မေႃထတ်းသၢင် လႄႈ ၸႂ်ဢၼ်ႁူႉၸၵ်းၾိင်ႈတိုဝ်းၵမ် ၼၼ်ႉလႄႈ ထုၵ်ႇဝႆႉၸႂ်ပီႈဢွၵ်ႇ ၼွင်ႉၶႆႇၵၼ်သေ တိတ်းတေႃႇၵၼ်။ တွၼ်ႈ 2 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈတႃႇၶုၺ်ႉႁၼ်ပိူင်ႇငမ်းသုၼ်ႇလႆႈလႄႈ လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းတင်းသဵင်ႈ ဢၼ်ပိုတ်ႇၼေဝႆႉ ၼႂ်း လိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၼႆႉသေ တေဢမ်ႇလႆႈမီးလွင်ႈၸႅၵ်ႇၼႄလူၺ်ႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း၊ သီၽိဝ်၊ ၶိူင်ႈၽွၵ်ႇ၊ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ၊ ၸၢဝ်းၵိူဝ်း ယမ်၊ ပၢႆးႁပ်ႉႁၼ်ၵၢၼ်မိူင်း ဢိၵ်ႇတၢင်ႇလွင်ႈ၊ ငဝ်ႈႁၢၵ်ႈ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၸိုင်ႈမိူင်း ႁိုဝ် ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈၵၼ်ႊၵူၼ်း၊ လွင်ႈ မၢၵ်ႈမီးလီပဵၼ်၊ လွင်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်း လႄႈ ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈတၢင်ႇၸိူဝ်ႉတၢင်ႇပိူင် ၸိူဝ်းၼႆႉ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ဢိင်ၼိူဝ် ၾၢႆႇပၢႆးမိူင်း၊ ၾၢႆႇတတ်းသိၼ်တွၼ်ႇၾိင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ၾၢႆႇၶဝ်ႈဢွၵ်ႇတေႃႇၵူႊမိူင်းမိူင်း ၶွင်ၸိုင်ႈမိူင်း ႁိုဝ်ၼႃႈတီႈဢၼ်ၵူၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈယူႇသဝ်းၼၼ်ႉသေ တေဢမ်ႇလႆႈမီးလွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄၵၼ်။ ဝႆႉဝႃႈၼႃႈတီႈ ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ ၵေႃႈလီ၊ ပဵၼ်ဢၼ်မီးဢႃႇၼႃႇတႃႇ ၽွင်းငမ်းၵမ်ႈၽွင်ႈၵွၺ်း ႁိုဝ် ပဵၼ်ၼႃႈတီႈ ဢၼ်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉၵုမ်းၵႂၢၼ်းတူၺ်းထိုင်ဝႆႉၼၼ်ႉ ၵေႃႈယႃႇ တႃႇတေဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈဝႃႈ ၸႂ်ႈဢမ်ႇၸႂ်ႈၼႃႈတီႈၸိူ ဝ်းၼၼ်ႉသေ ၸႅၵ်ႇၽႄၵၼ်ၼႆႉ တိုၼ်းတေဢမ်ႇလႆႈမီး။ တွၼ်ႈ 3 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၶီးၸိုၼ်ႈ၊ တႃႇလွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႊ လႄႈ တႃႇႁူမ်ႇလူမ်ႈၸူဝ်ႊပၢၼ်မၼ်း။ တွၼ်ႈ 4 တေဢမ်ႇလႆႈတဵၵ်းႁႂ်ႈၽူႈလႂ်ႁဵတ်းၶႃႈၸႂ်ႉ ဢမ်ႇၼၼ် တဵၵ်းႁဵတ်းၼင်ႇၶႃႈၸႂ်ႉ။ ၵႃႊပဵၼ်လွင်ႈတဵၵ်း ႁႂ်ႈႁဵတ်း ၶႃႈၸႂ်ႉ လႄႈ လွင်ႈၵႃႉၶၢႆၶႃႈၸႂ်ႉၼႆႉ တေလႆႈဢိုတ်းႁၢမ်ႈပႅတ်ႈ ႁႂ်ႈပႃးၸဵမ် ၼႃႈၵၢၼ် ဢၼ်ငၢႆးမိူၼ်ၼႆ။ တွၼ်ႈ 5 တေဢမ်ႇလႆႈၶႃၸႂ်ဢမ်ႇၼၼ် တိတ်းတေႃႇႁၢဝ်ႈႁၢဝ်ႈႁႅင်းႁႅင်း ထၢၼ်ႈပေႃးဢမ်ႇမိူၼ်ၵူၼ်းသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတိူဝ်ႉ သရေႇၼႃႈ တႃ ဢမ်ႇၼၼ် တေဢမ်ႇလႆႈပၼ်တူတ်ႈတၢမ်ႇ မိူၼ်ၼႆ တီႈၽူႈလႂ်ၽႂ်သေၵေႃႉ။ တွၼ်ႈ 6 တီႈပၵ်းပိူင်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ ထုၵ်ႇမၵ်းမၼ်ႈၼင်ႇ ၵူၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈ တႃႇၵူႊလွင်ႈ။ တွၼ်ႈ 7 ၵူၼ်းတင်းသဵင်ႈၼႆႉ တီႈပၵ်းပိူင်ၾိင်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ၽဵင်ႇပဵင်းဢၼ်သေဢမ်ႇၵႃး လွင်ႈဢၼ်ပၵ်းပိူင် ၾိင်ႈမိူင်း ၵႅတ်ႇၶေပၼ် ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်သေ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၶုၺ်ႉႁၼ်ၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်။ ၵူၼ်းတင်းသဵင်ႈၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ ၽဵင်ႇၽဵင်ႇပဵင်းပဵင်း တႃႇၶုၺ်ႉႁၼ် ဢၼ်ၵႅတ်ႇၶေပၼ် လွင်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်တေႃႇလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၼႆႉသေ ၸႅၵ်ႇၽႄၵၼ်လႂ်၊ လွင်ႈသူၼ်းႁူၺ်ႈ ႁႂ်ႈၸႅၵ်ႇၽႄၵၼ်လႂ်ၼၼ်ႉယူႇ။ တွၼ်ႈ 8 သင်ဝႃႈ လႆႈပူၼ်ႉပႅၼ်တေႃႇ သုၼ်ႇလႆႈပိုၼ်ႉငဝ်ႈ ဢၼ်လၵ်းမိူင်း ဢမ်ႇၼၼ် ၾိင်ႈမိူင်း ဢၼ်ႁပ်ႉႁွင်းပၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉၸိုင် ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ တၵ်းမီး သုၼ်ႇလႆႈတႃႇႁပ်ႉဢဝ် ဢၼ်လုမ်းတွၼ်ႇၾိင်ႈၸိုင်ႈမိူင်း ၶိုၼ်းၵေႈ သၢႆလူတ်းလူမ်ပၼ် ထိုင်တီႈ လီငၢမ်းၼၼ်ႉယူႇ။ တွၼ်ႈ 9 ဢမ်ႇၶဝ်ႈတၢင်းၵၢၼ်ပၵ်းပိူင်ၾိင်ႈမိူင်းသေ ၽူႈလႂ်ၵေႃႈ တေဢမ်ႇႁႂ်ႈလႆႈထုၵ်ႇတီႉၺွပ်း ႁိုဝ် လိုပ်ႈဢွၵ်ႇမိူင်း။ တွၼ်ႈ 10 မိူဝ်ႈလႆႈထုၵ်ႇတတ်းၶၢၼ်း သုၼ်ႇလႆႈ လႄႈ ၼႃႈၶွင်ပုၼ်ႈၽွၼ်းမၼ်းၼၼ်ႉလႂ်၊ မိူဝ်ႈလႆႈထုၵ်ႇမၢပ်ႇမႂ်ထိုင် ယွၼ်ႉလိူင်ႈၽိတ်း ၾိင်ႈၼၼ်ႉလႂ် ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈၽဵင်ႇပဵင်းမိူၼ်ၵၼ် တႃႇလႆႈထုၵ်ႇလုမ်းတွၼ်ႇၾိင်ႈ ဢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်း လႄႈ ဢၼ်ဢမ်ႇၸွမ်းပႃႈၽၢႆႇၼၼ်ႉ ၵူတ်ႇထတ်းၽဵင်ႇၽဵၼ်ႈ တီႈၼႃႈၵူၼ်းၼမ်။ တွၼ်ႈ 11 ၵေႃႉၽူႈလႆႈထုၵ်ႇမၢပ်ႇမႂ်ထိုင်တင်းၵၢၼ်ၽိတ်းၾိင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈလႂ်ၽႂ်ၵေႃႈယႃႇ ၵႃႊပႆႇလႆႈ ထုၵ်ႇၵူတ်ႇထတ်း ၽၢႆႇၼႃႈ ၵူၼ်းၼမ် ၸွမ်းၼင်ႇ ပၵ်းပိူင်ၾိင်ႈမိူင်းသေ တွၼ်ႇတတ်းမၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ ပူၼ်ႉပႅၼ်ၽိတ်း ၾိင်ႈတေႉယဝ်ႉၼၼ်ႉ တိုၼ်း မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇႁပ်ႉပဵၼ်ဝႆႉ ၵူၼ်းဢမ်ႇမီးတၢင်းၽိတ်းလႄႈ မၼ်းတၵ်းလူဝ်ႇလႆႈ ၶေႃႈႁပ်ႉႁွင်းပၼ် တႃႇႁေႉ ၵင်ႈၶိုၼ်းတူဝ်မၼ်း။ ၸွမ်းၼင်ႇ တၢင်းႁဵတ်းသၢင်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇထိုင်တီႈၵၢၼ်ၽိတ်းၾိင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇထိုင်တီႈလွင်ႈ လူႉႁၢမ်း ၼၼ်ႉသေ တေဢမ်ႇလႆႈမႂ်ထိုင် လႄႈ ပၼ်တူတ်ႈတီႈၵူၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈ လူၺ်ႈတင်းပၵ်းပိူင် ၾိင်ႈမိူင်း ၼႂ်းမိူင်း ဢမ်ႇၼၼ် ၵူႊမိူင်းမိူင်း။ ယဝ်ႉၵေႃႈ တေဢမ်ႇႁႂ်ႈလႆႈ ထုၵ်ႇတူတ်ႈတၢမ်ႇ ၼၵ်းတိူဝ်းလိူဝ် ဢၼ်ၵိုင်ႇပၼ်မိူဝ်ႈယၢမ်းပူၼ်ႉပႅၼ်။ တွၼ်ႈ 12 ၽူႈလႂ်ၽႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ လွင်ႈယူႇသဝ်းၼင်ႇၵၢင်ၸႂ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၵတ်းၵတ်းယဵၼ်ယဵၼ် လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ သင်၊ လွင်ႈၼႃႈႁိူၼ်းတႃယေး၊ လွင်ႈႁွင်ႈယူႇႁိူၼ်းသဝ်း ဢမ်ႇၼၼ် လွင်ႈလိၵ်ႈၵႂႃႇလိၵ်ႈမႃးၼၼ်ႉလႄႈသင် တေဢမ်ႇႁႂ်ႈ လႆႈမီးလွင်ႈလႆႈထုၵ်ႇၸိမ်ၵဝ်းၸွမ်း လူၺ်ႈဢမ်ႇမႅၼ်ႈတၢင်းၵၢၼ်ပၵ်းပိူင်ၾိင်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ။ ၵုင်ႇၵုၼ်းမုၼ်းမၼ်းၵေႃႈ တေႃႈ မိူၼ်ၼႆသေ တေဢမ်ႇႁႂ်ႈလႆႈမီး လွင်ႈတိူဝ်ႉသၢင်ႊၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၵူၼ်း ၵူႊၵေႃႉ ၼႆႉၸွမ်းၼင်ႇၾိင်းမိူင်းသေ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၵႅတ်ႇၶေတေႃႇ လွင်ႈၶဝ်ႈၸိမ်ၵဝ်းၸွမ်း ဢမ်ႇၼၼ် လွင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ တိူဝ်ႉသၢင်ႊၼၼ်ႉယူႇ။ တွၼ်ႈ 13 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၶၢႆႉယၢႆႉ၊ ယူႇသဝ်းလႆႈ ၼႂ်းၶွပ်ႇလိၼ်ၸိုင်ႈမိူင်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်း ယူႇ။ ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈၸိုင်ႈမိူင်းလႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇဢွၵ်ႇၵႂႃႇ လႄႈ တႃႇပွၵ်ႈမိူဝ်းၶိုၼ်းမိူင်း ၸဝ်ႈၵဝ်ႇယူႇ။ တွၼ်ႈ 14 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ ၼင်ႇႁိုဝ်သေလွတ်ႈလႆႈ လွင်ႈၶႃၸႂ်ၼၼ်ႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈတႃႇသွၼ်ႈယူႇ တီႈတၢင်ႇၸိုင်ႈမိူင်း ၵတ်းၵတ်း ယဵၼ်ယဵၼ်ယူႇ။ ပေႃးပဵၼ်လွင်ႈလိူင်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇၵဵဝ်ႇၵပ်းတင်းပၢႆးမိူင်းၼၼ်ႉလႂ်၊ ဢၼ်သၢၼ်ၶတ်းတင်းၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်း လႄႈ လၵ်း ၼမ်း ၶွင်ၸုမ်း ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉလႂ်သေ ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇပိူင်ပဵၼ်တေႉမီးတေႉမႃးယဝ်ႉ လႆႈထုၵ်ႇမႂ်ၸိုင် တေ ဢမ်ႇႁႂ်ႈလႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်း သုၼ်ႇလႆႈတီႈၼိူဝ်ၼႆႉ။ တွၼ်ႈ 15 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇႁပ်ႉႁဵတ်း ၵူၼ်းၸိုင်ႈမိူင်း ၶွင်မိူင်းၼိုင်ႈယူႇ။ ပေႃးဢမ်ႇၸႂ်ႈ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈပၵ်းပိူင်ၼႆ ၽႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ တေဢမ်ႇလႆႈထုၵ်ႇဢိုတ်းႁၢမ်ႈပႅတ်ႈ လွင်ႈႁပ်ႉပဵၼ်ၵူၼ်း ၸိုင်ႈမိူင်း၊ လွင်ႈလႅၵ်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းၸိုင်ႈမိူင်း တၢင်ႇမိူင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တေဢမ်ႇႁႂ်ႈလႆႈထုၵ်ႇထဵင်ပၢၵ်ႈ ပႅတ်ႈ။ တွၼ်ႈ 16 ၽူႈၸၢႆး လႄႈ ၽူႈယိင်း ဢၼ်ဢႃႇယုတဵမ်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇလႆႈမီးလွင်ႈမၵ်းတတ်း ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း၊ ၵူၼ်းၸိုင်ႈမိူင်း ႁိုဝ် ၸၢဝ်းၵိူဝ်းယမ်ၸိူဝ်းၼႆႉသေ တိုၼ်းမီးသုၼ်ႇလႆႈတႃႇၵူပ်ႉၵူႈ လႄႈ တင်ႈ ၼႃႈႁေႃတေႃႁိူၼ်းယူႇ။ ၶဝ်ၼႆႉ မိူဝ်ႈယၢမ်းပဵၼ်ပူႇဢွၵ်ႇ ၽူဝ်မေးၵၼ်ၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ မိူဝ်ႈယၢမ်း ၽၢတ်ႇယၢၼ်ပိုၼ်ႉပႅတ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉလႄႈသင် မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၶုၺ်ႉႁၼ်ၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် ၼင်ႇမိူဝ်ႈ ၵူပ်ႉၵူႈၼၼ်ႉယူႇ။ လွင်ႈၵူပ်ႉၵူႊပဵၼ်ႁိူၼ်းၼႆႉ လုၵ်ႈၶူၺ်မႂ်ႇ လႄႈ လုၵ်ႈပႂ်ႉမႂ်ႇ တင်သွင်ပႃႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈလႆႈၸႂ်ၵၼ် လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း လႅဝ်းၸင်ႇ တေလႆႈႁဵတ်း။ ၼႃႈႁေႃတေႃႁိူၼ်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်မူႇၵွၼ်ႈပိုၼ်ႉငဝ်ႈ ၶွင်မုၵ်ႉၽုင်ၵူၼ်း လႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်တူၵ်းထုၵ်ႇၸွမ်း သၽႃႇဝသေ သမ်ႉမီးသုၼ်ႇလႆႈတုင်းႁပ်ႉဢဝ်ဢၼ်မုၵ်ႉၽုင်ၵူၼ်း လႄႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵႅတ်ႇၶေ ႁေႉၵင်ႈပၼ်ၼၼ်ႉ ယူႇ။ တွၼ်ႈ 17 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈတႃႇပိူင်ႇငမ်းၶူဝ်းၶွင် ႁင်းၵွၺ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ လႄႈ ႁူမ်ႈလူၺ်ႈတင်းပိူၼ်ႈယူႇ။ ပေႃးဢမ်ႇၸႂ်ႈယွၼ်ႉလူၺ်ႈပၵ်းပိူင်ၾိင်ႈမိူင်းၼႆ ၽႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ တေဢမ်ႇလႆႈထုၵ်ႇဢိုတ်း ႁၢမ်ႈပႅတ်ႈ လွင်ႈပိူင်ႇငမ်း ၶူဝ်းၶွင်မၼ်း။ တွၼ်ႈ 18 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇဝူၼ်ႉၶႆႈ၊ ႁပ်ႉႁၼ်၊ ၵိူဝ်းယမ် လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းသေ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ပႃးဝႆႉသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇလႅၵ်ႈလၢႆႈၸၢဝ်းၵိူဝ်းယမ် လႄႈ ပၢႆးယုမ်ႇယမ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၼၼ်ႉ လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းယူႇ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ယူႇတီႈၵေႃႉ လႂ်ၽႂ်မၼ်းလႄႈသင် ႁူမ်ႈလူၺ်ႈတင်းတၢင်ႇၵေႃႉသေလႄႈသင် ၸွမ်းၼင်ႇ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၵိူဝ်းယမ် ဢမ်ႇၼၼ် ပူင်သွၼ်လႆႈ၊ ၽိုၵ်းၵမ်လႆႈ၊ ၵိူဝ်းယမ်ၼပ်ႉထိုဝ်လႆႈ တီႈၽၢႆႇၼႃႈၵူၼ်းမိူင်း တင်းလၢႆ လႄႈ တီႈလပ်ႉလင်ၶဝ်ၼၼ်ႉ လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း လႅဝ်းယူႇ။ တွၼ်ႈ 19 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈတႃႇႁပ်ႉႁၼ် လႄႈ ပိုတ်ႇၼႄ လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းယူႇ၊ ၼႂ်းၼၼ်ပႃးဝႆႉ ၸဵမ်သုၼ်ႇလႆႈ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၵိတ်ႇၶွင်ႈသင်သေ ႁပ်ႉႁၼ်လႆႈလွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ ဢၼ်ဢမ်ႇတၢပ်ႈၼပ်ႉသွၼ်ႇတေႃႇ လႅၼ်ႊလိၼ်ၶၼ်ႈမိူင်းသေ သွၵ်ႈႁႃ၊ တုင်းႁပ်ႉ၊ ပိုၼ်ၽႄလႆႈ ၶၢဝ်ႇငၢဝ်း ဢိၵ်ႇပၢႆးဝူၼ်ႉၶဝ် လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်း ၼၼ်ႉယူႇ။ တွၼ်ႈ 20 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇတုမ်တွမ်ၵၼ်ၵတ်းၵတ်းယဵၼ်ယဵၼ် လႄႈ တႃႇၶွတ်ႇၽွတ်ႈမုၵ်ႉၸုမ်းလႆႈ လွတ်ႈ လွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းယူႇ။ တေဢမ်ႇလႆႈတဵၵ်းၸႂ်ႉၽူႈလႂ် ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းမုၵ်ႉၸုမ်းသေဢၼ်ဢၼ်။ တွၼ်ႈ 21 ၵူၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈၼႆႉ တၢမ်တူဝ်မၼ်းၵမ်းသိုဝ်ႈလႄႈသင်၊ လုၵ်ႈတီႈၽူႈတႅၼ်း ဢၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈ မႃးလွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း လႅဝ်းၼၼ်ႉလႄႈသင် မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၶဝ်ႁူမ်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈ ၼႂ်းၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း ၸိုင်ႈမိူင်း ၼၼ်ႉယူႇ။ ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈႁဵတ်း ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၸိုင်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်ယူႇ။ ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းၼႆႉ တေလႆႈပဵၼ်ငဝ်ႈပိုၼ်ႉ ဢႃႇၼႃႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ။ ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းၼႆႉ တေလႆႈမၵ်း တတ်းၶၢဝ်း ယၢမ်းသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈထၢင်ႇၸႅင်ႈလူၺ်ႈတင်း ၵၢၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈ ဢၼ်ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ။ ၵၢၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈၼႆႉၵေႃႈ တေလႆႈမီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇပၼ်သဵင် ၽဵင်ႇၽဵၼ်ႈၵၼ်သေဢမ်ႇၵႃး တေလႆႈႁဵတ်းၸွမ်း လွၵ်းပိူင်သဵင်လပ်ႉသိူင်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် လွၵ်းပိူင်ဢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်းမိူၼ်ၼႆၼၼ်ႉ။ တွၼ်ႈ 22 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ ၼင်ႇၶဝ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈၸုမ်းၶွင်မုၵ်ႉၽုင်ၵူၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈသေ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇဝၵ်ႉဢဝ်လွင်ႈ ႁူမ်ႇလူမ်ႈ ၾၢႆႇၵၼ်ႊၵူၼ်းသေဢမ်ႇၵႃး၊ ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင် တၢင်းၶတ်းသၢင်ႈႁၢင်ႈပွင် ၾၢႆႇပၢႆးမိူင်း လႄႈ တၢင်းႁူမ်ႈသၢင်ႈၸွမ်း ၾၢႆႇၵူႊမိူင်းမိူင်းၸိူဝ်းၼႆႉ ပွႆႇႁႂ်ႈၵိုင်ႇငမ်ႇၵၼ်တင်းပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈ လႄႈ မႃႇႁႅင်းၶူဝ်းႁႄႈ ၶွင်ၸိုင်ႈမိူင်းၽႂ်မၼ်းသေ မီးသုၼ်ႇ လႆႈတႃႇၸႂ်ႉတိုဝ်းသုၼ်ႇလႆႈ ၾၢႆႇမၢၵ်ႈမီး၊ ၾၢႆႇၵၼ်ႊၵူၼ်း လႄႈ ၾၢႆႇယဵၼ်ႇငႄႈ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးဢမ်ႇပဵၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇၵုင်ႇၵုၼ်း မုၼ်မၼ်းလႄႈ ပိူင်ၾၢင် သုၼ်ႇတူဝ်မၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလွတ်ႈ လွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းၼၼ်ႉယူႇ။ တွၼ်ႈ 23 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်၊ တႃႇလိူၵ်ႈၵၢၼ်၊ တႃႇၸူပ်းလႆႈ ၼႃႈၵၢၼ် ဢၼ်တူၵ်းထုၵ်ႇသေ လီမူၼ်ႊၸႂ်ႁဵတ်းၼၼ်ႉ လႄႈ တႃႇၵႅတ်ႇၶေႁေႉၵင်ႈပၼ် လွင်ႈဢိုပ်းႁၢမ်ႈၵၢၼ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ ဢမ်ႇႁႂ်ႈလႆႈမီးလွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄတိတ်းတေႃႇၵၼ်သေ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇလႆႈၵႃႊႁႅင်းၵၢၼ်မိူၼ်ၵၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇၼႃႈၵၢၼ်မိူၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၸူပ်းဢဝ်ငိုၼ်းလိူၼ် ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈလိုမ်းၸႂ်လႆႈ ပိူဝ်ႈတႃႇတူဝ် ၵဝ်ႇမၼ်း လႄႈ ၼႃႈႁိူၼ်းမၼ်း ယူႇသၢင်ႈၵိၼ်သဝ်းၵႂႃႇ ႁႂ်ႈပေႃးၽဵင်ႇငမ်ႇၵၼ်တင်း ၵုင်ႇၵုၼ်းမုၼ်ၵူၼ်း ၼၼ်ႉၵွၺ်းဢမ်ႇၵႃး သမ်ႉတေလႆႈတူၵ်းထုၵ်ႇသေ လႆႈမူၼ်ႊၸႂ်ႁဵတ်းသၢင်ႈၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။ ပေႃးလူဝ်ႇၼႆ လုၵ်ႉတီႈလၢႆး တၢင်းတၢင်ႇပိူင်သေ ၸွႆႈပၼ်တႃႇၵၼ်ႊၵူၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇဢဝ်ယူႇ။ ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ ပိူဝ်ႈတႃႇၵႅတ်ႇၶေၽွၼ်းပၢင်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၶွတ်ႇၽွတ်ႈ လႄႈ ၵပ်းသၢၼ်တေႃႇ ႁူမ်ႈတုမ်ႁႅင်းၵၢၼ်ၶဝ်ယူႇ။ တွၼ်ႈ 24 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇယွၼ်းလိုဝ်ႈ လႄႈ တႃႇၸူပ်းၶၢဝ်းယၢမ်းယင်ႉၵၢၼ် ဢၼ်ၶဝ်ႈ ပႃးယၢမ်း ႁဵတ်းၵၢၼ် ဢၼ်မၵ်းတတ်းဝႆႉ တူၵ်းထုၵ်ႇလီငၢမ်းၼၼ်ႉလႂ်၊ ဝၼ်းလိုဝ်ႈၵၢၼ် ဢၼ်မၵ်းၶၢၼ်းၸွမ်းလူၺ်ႈ ငဝ်းလၢႆးၼၼ်ႉလႂ်၊ ၸဵမ်တင်းငိုၼ်းလိူၼ်ၼၼ်ႉလႂ်ယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈ 25 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈတႃႇၸူပ်းဢဝ် ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈၵၼ်ႊၵူၼ်း ဢၼ်သၢင်ႇထုၵ်ႇသေ ၶဝ်ႈပႃး လွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈ ၵၼ်ႊၵူၼ်း ပႅင်ႈဢၼ်လူဝ်ႇၼၼ်ႉ လႄႈ လွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်၊ ၶူဝ်းၼုင်ႈတၢင်းမႆႊ၊ ႁိူၼ်းယေးတီႈယူႇ၊ ယႃႈယႃပိူဝ်ႈတႃႇတူဝ်ၵဝ်ႇ လႄႈ ၼႃႈႁေႃတေႃႁိူၼ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ လႆႈယူႇလီ ၵတ်းယဵၼ်ၸဵမ်တူဝ် ၸဵမ်ၸႂ်ၼၼ်ႉလႂ်ယူႇ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉၸမ်း မိူဝ်ႈဢမ်ႇမီးၼႃႈၵၢၼ်၊ မိူဝ်ႈဢမ်ႇယူႇလီ၊ မိူဝ်ႈဢမ်ႇပေႉတူဝ်ပေႉၶိင်း၊ မိူဝ်ႈတူၵ်းထိုင်ၽဝႃႉမႄႈမၢႆႈ၊ မိူဝ်ႈထဝ်ႈၵႄႇ ဢမ်ႇၼၼ် ယွၼ်ႉတူဝ်ၵဝ်ႇဢမ်ႇပွင်ပဵၼ်လႆႈလႄႈ မိူဝ်ႈဢမ်ႇၸၢင်ႊႁႃလဵင်ႉတွင်ႉၼၼ်ႉၼႆ ၼင်ႁိုဝ် တေလႆႈလိုမ်းၸႂ် တႃႇလွင်ႈၵိၼ်ယႅမ်ႉယူႇသဝ်းၼႆၵေႃႈ မီးသုၼ်ႇလႆႈတႃႇၸူပ်းယူႇ။ မႄႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ လႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၶဝ်ၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈတႃႇၸူပ်းဢဝ် လွင်ႈတူၺ်းထိုင်ပၼ် ၶိုၵ်ႉတွၼ်း လႄႈ လွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈပၼ်ၼၼ်ႉယူႇ။ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇတင်းသဵင်ႈၼႆႉ ၵိူတ်ႇမႃးလူၺ်ႈလွင်ႈၵူပ်ႉၵူႊ ဢၼ်ၶဝ်ႈ တၢင်းၵၢၼ်ပၵ်းပိူင် ၾိင်ႈမိူင်းၵေႃႈလီ၊ ဢမ်ႇၶဝ်ႈၵေႃႈယႃႇ မီးသုၼ်ႇလႆႈတႃႇၸူပ်းလွင်ႈ တူၺ်းထိုင်ပၼ် ၾၢႆႇၵၼ်ႊၵူၼ်းၼၼ်ႉ ပဵင်းမိူၼ် ၵၼ်ယူႇ။ တွၼ်ႈ 26 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇႁဵၼ်းဢဝ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇယူႇ၊ လွင်ႈသွၼ်ႁဵၼ်းၼႆႉ တီႈၵေႇသုတ်း တေႃႇထိုင် ၸၼ်ႉငဝ်ႈၼၼ်ႉ တေလႆႈပဵၼ်ပူၼ်သွၼ်ပၼ်လၢႆ။ ၵၼ်သွၼ်ႁဵၼ်းၼႆႉ တေလႆႈပဵၼ်ဢၼ်မၵ်း ၶၢၼ်းဝႃႈ တၵ်းလႆႈႁပ်ႉ ႁဵၼ်းဢဝ်ဢမ်ႇႁၢင်ႉၼၼ်ႉ။ ပၺ်ႇၺႃႇၾၢႆႇပၢႆးၸၢင်ႊ လႄႈ ၾၢႆႇလဵင်ႉတွင်ႉၼႆႉ တေလႆႈပဵၼ် ဢၼ်ပၢႆးၼမ်ႁပ်ႉ ႁဵၼ်းဢဝ်လႆႈၼၼ်ႉသေ၊ တေလႆႈမီးသုၼ်ႇလႆႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် ဢၼ်ယင်ႇ ႁၢၵ်ႈၼိူဝ်တၢင်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ တႃႇပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ၸၼ်ႉသုင်ၼၼ်ႉ။ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼႆႉ တေလႆႈယိူင်းယိုဝ်ႈ တႃႇလွင်ႈၸုမ်ႇၵူႈတဵမ်တၼ်း ၶွင်လုၵ်ႈၵူၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းလႄႈ တႃႇလွင်ႈ မေႃၼပ်ႉယမ်တေႃႇ သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းဢိၵ်ႇတင်းလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းပိုၼ်ႉငဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႅင်ႁႅင်းတိူဝ်းမႃးသေ ပူင်သွၼ်ပၼ်။ ပၢႆးပူင်သွၼ်ၼႆႉတေလႆႈယုၵ်ႉမုၼ်းပၼ်ႁႅင်းတေႃႇ လွင်ႈမေႃပိၼ်ႇပႆႇပွင်ႇၸႂ်ၵၼ်၊ လွင်ႈမေႃယိူၼ်ႉၵၼ်ႈတေႃႇၵၼ် လႄႈ လွင်ႈမေႃမိုတ်ႈၵိုဝ်းၸမ်ၸႂ်ၵၼ် တီႈၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်းတင်းသဵင်ႈလႂ်၊ ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ်လႂ်၊ မုၵ်ႉၸုမ်း ၾၢႆႇသႃႇ သၼႃႇၶဝ်လႂ်ၼၼ်ႉ။ လိူဝ်ၼႆႈၸမ်း ပိူဝ်ႈတႃႇၵုမ်းၵွၼ်းလွင်ႈငမ်းယဵၼ်ၵႂႃႇၼႆႉ တေလႆႈပၼ်ႁႅင်းတေႃႇ လွင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈ ၶွင်ၸုမ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပေႃးပဵၼ်ၵၢၼ်။ ပေႃႈမႄႈၶဝ်ၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇလိူၵ်ႈဢဝ်ၸိူဝ်ႉသႅၼ်း ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ဢၼ်တေပူင်သွၼ်ပၼ် လုၵ်ႈလၢင်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ႁူဝ်တီးႁူဝ်လၢင်းယူႇ။ တွၼ်ႈ 27 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃး ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၾိင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈၽႂ်မၼ်းလႂ်၊ တႃႇၶဝ်ႈႁဵတ်းၸိူမ်ႈၸႂ်ၸွမ်း ၼႂ်းၵၢၼ်ပၢႆးမွၼ်းလႂ်၊ တႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈၶတ်းသၢင်ႈ ၼႂ်းၼႃႈၵၢၼ်ၾၢႆႇပၢႆးသၢႆႊလႂ်ၼၼ်ႉ လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းသေ ၼမ်ႉတွၼ်းၽွၼ်းလီမၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးသုၼ်ႇလႆႈတႃႇ ၶုၺ်ႉႁၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလွတ်ႈ လွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်း။ ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၸူပ်းဢဝ် လွင်ႈႁေႉၵင်ႈပၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇတေၸၢင်ႊၶုၺ်ႉ ႁၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၵုင်ႇမုၼ် ငိုၼ်းတွင်း၊ ၼမ်ႉတွၼ်းၽွၼ်းလီ ဢၼ်ၵိူတ်ႇမီးမႃး တမ်ႈတီႈ ပၢႆးသၢႆႊ၊ လိၵ်ႈလၢႆး ဢမ်ႇၼၼ် ပၢႆးမွၼ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ဝူၼ်ႉၶႆႈၶူင်သၢင်ႈႁဵတ်းပဵၼ်ၼၼ်ႉယူႇ။ တွၼ်ႈ 28 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၶုၺ်ႉႁၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈ လွၵ်းပိူင်ၾိင်းၵူၼ်း လႄႈ လွၵ်းပိူင်ၵပ်း သိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ ၵူႊမိူင်း မိူင်း ဢၼ်တေၸၢင်ႊပူၵ်းၵေႃႇသၢင်ႈလႆႈ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ် လႄႈ လွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႊ ဢၼ်လႆႈပိုတ်ႇၼႄဝႆႉ ၼႂ်းၶေႃႈ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၼႆႉယူႇ။ တွၼ်ႈ 29 ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ မီးပုၼ်ႈၽွၼ်းတႃႇတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းမၼ်း ဢၼ်ၵွၺ်းမီးယၢင်ႇလဵဝ်ဢၼ်လူဝ်ႇ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ပိူင်ၾၢင်ၸဝ်ႈ ၵဝ်ႇ ၶိုၼ်းယႂ်ႇယုမ်ႇၸုမ်ႇၵူႈလႆႈ လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းၼၼ်ႉယူႇ။ မိူဝ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းသုၼ်ႇလႆႈ လႄႈ လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းမၼ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉၼႆႉ တႃႇတေမၵ်းမၼ်ႈၼပ်ႉထိုဝ်တေႃႇ သုၼ်ႇလႆႈလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းပိူၼ်ႈတၢင်ႇၵေႃႉၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ တႃႇတေၽိုၵ်းၵမ်ၸွမ်းပိူင် တြႃးၽဵင်ႇၽဵင်ႇပဵင်းပဵင်းသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵိူတ်ႇပဵၼ် ၾိင်ႈၵုမ်းတူဝ်ၵွၺ်း ဢမ်ႇၵႃး ပႃးၸဵမ်လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၵတ်းယဵၼ် ၶွင်ၼႃႈဝၢၼ်ႈ ဢိၵ်ႇၽွၼ်းပၢင်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉလႄႈသင် ၵူၺ်းတေလႆႈထုၵ်ႇၶၢတ်ႈၶွပ်ႇ ၼင်ႇၼႂ်းပၵ်းပိူင်တြႃးတမ်းပူင်ဝႆႉၼၼ်ႉၵွၺ်း။ သုၼ်ႇလႆႈလႄႈ လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းၸိူဝ်းၼႆႈၼႆႉ တီႈလွင်ႈလိူင်ႈဢၼ်လႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ တိုၼ်းတေဢမ်ႇလႆႈဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း သၢၼ်ၶတ်းတေႃႇၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်း လႄႈ လၵ်းၼမ်း ၶွင်ၸုမ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ။ တွၼ်ႈ 30 ပိူဝ်ႈတႃႇ ၸိုင်ႈမိူင်းလုၵ်ႈၼိုင်ႈ ၵူၼ်းၸုမ်းၼိုင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ၵူၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈ တႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈ ယူႇၼႆလႄႈသင်၊ တၢမ်တူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ မီးသုၼ်ႇႁဵတ်းသၢင်ႈယူႇ ၼႆလႄႈသင် ဢဝ်လၢႆးၽၢတ်ႈၵဵပ်းတီႈပွင်ႇသေ တေဢမ်ႇလႆႈ ယိူင်းဢၢၼ်းတႃႇယႃႉၵဝ်း သုၼ်ႇလႆႈ လႄႈ လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း ဢၼ်ပႃးၼႂ်းလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၼႆႉ လူႉလႅဝ်။	shn	Shan	shn	Mymr	shn
Fockley-Magh Cairyssyn Deiney cour y Theihll Slane Roie-raa Fakin dy nee cur enney er ooashley beayn dy chooilley oltey jeh kynney sheelnaue as er nyn gairyssyn corrym nagh vod y ve goit ersooyl undin seyrsnys, cairys as shee ayns y theihll, Fakin dy vel mee-ooashley da cairyssyn deiney as craid jeu er leeideil gys drogh-yannoo barbaragh t’er chur sneih er cooinsheanse sheelnaue, as dy vel toshiaght seihll raad ghoys deiney soylley jeh seyrsnys loayrt as credjue as seyrsnys veih aggle as egin er ve focklit magh myr yeearree syrjey yn phobble chadjin, Fakin dy vel eh erskyn ooilley ymmyrchagh, mannagh bee dooinney eginit dy hyndaa, ec y jerrey, gys irree-magh noi tranlaase as eiyrtys, cairyssyn deiney dy v’er nyn goadey liorish reill y leigh, Fakin dy vel eh ymmyrchagh dy chur kianglaghyn dy chaarjys eddyr ashoonyn er nyn doshiaght, Fakin dy vel pobbleyn ny Ashoonyn Unnaneyssit er hickyraghey reesht ’sy Charter shoh nyn dreishteil ayns cairyssyn undinagh deiney, ayns ooashley as feeuid y phersoon, as ayns cairyssyn corrym deiney as mraane as er chiarail dy chur foays yn cheshaght as bioys share ayns seyrsnys smoo er nyn doshiaght, Fakin dy vel Stateyn Oltey er yialdyn dy jean ad streeu, marish ny Ashoonyn Unnaneyssit, ooashley as tastey da cairyssyn deiney y chur er nyn doshiaght, Fakin dy vel toiggal cadjin jeh ny cairyssyn as ny seyrsnyssyn shoh jeh’n scansh smoo erbee ry-hoi yn gioal shoh y chooilleeney dy slane; Nish, Er-y-fa shen ta’n CHRUINNAGHT CHADJIN cur magh YN FOCKLEY-MAGH SHOH DY CHAIRYSSYN DEINEY COUR Y THEIHLL SLANE myr towse cadjin jeh cooilleeney son dy chooilley phobble as dy chooilley ashoon, er-chee dy jean dy chooilley phersoon as dy chooilley oik jeh’n cheshaght freayll yn Fockley-magh shoh dy kinjagh ayns nyn aigney, streeu liorish ynsagh dy chur arrym da ny cairyssyn as ny seyrsnyssyn shoh er y hoshiaght as liorish saaseyn ta goll er cur ayns bree ny vegganyn ayns yn ashoon oc hene as eddyr ashoonyn shickyraghey enney fondagh orroo ayns dy chooilley voayl, as dy bee ad freilt dy kiaralagh, chammah mastey pobble dagh State Oltey hene as mastey pobbleyn jeh cheeraghyn fo nyn reill. Banglane 1 Ta dy chooilley ghooinney ruggit seyr as corrym rish dy chooilley ghooinney elley ayns ooashley as ayns cairys. Ta resoon as cooinsheanse stowit orroo as lhisagh ad dellal rish y cheilley lesh spyrryd braaragh. Banglane 2 Ta ny cairyssyn as ny seyrsnyssyn ta soit magh ’syn Ockley-magh shoh bentyn da dy chooilley unnane, fegooish lhiettrimys jeh sorch erbee, lheid as nyn gynney, daah nyn grackan, vel ad fyrryn ny bwoirrin, y ghlare t’ad dy loayrt, yn credjue t’ad goaill rish, nyn marelyn politickagh as barelyn elley, cre ass t’ad cheet, yn chooid-seihlt oc, yn stayd ayn v’ad ruggit ny stayd erbee elley. Marish shoh, cha bee lhiettrimys erbee er ny yannoo er coontey stayd politickagh, leighoil ny eddyr-ashoonagh y cheer ny’n thalloo da ta persoon bentyn, edyr eh ve seyr, fo coadey cheer elley, fo reill cheer elley, ny fo leodaghey erbee elley jeh e rheamys dy ghurneil eh hene. Banglane 3 Ta cairys ec dy chooilley unnane gys bea, rheamys as shickyrys persoon. Banglane 4 Cha bee unnane erbee er ny chummal ayns bondiaght ny shirveish chianlt; bee bondiaght as y dellal bondiaght er nyn lhiettal ayns dy chooilley chummey. Banglane 5 Cha bee unnane erbee er ny horchaghey ny surranse dellal ny kerraghey erbee dewil, neughooie ny oltooanagh. Banglane 6 Ta cairys ec dy chooilley unnane enney ’ve currit er dy chooilley raad myr persoon fenish y leigh. Banglane 7 Ta sleih ooilley corrym fenish y leigh as cairys oc gyn lhiettrimys erbee gys coadey corrym yn leigh. Ta cairys ec sleih ooilley gys coadey corrym noi lhiettrimys erbee ta brishey’n Ockley-magh shoh as noi brasnaghey erbee gys lheid y lhiettrimys. Banglane 8 Ta cairys ec dy chooilley unnane gys feaysley fondagh liorish ny quaiylyn ashoonagh cooie son drogh-yannoo ta brishey ny cairyssyn undinagh ta giallit da liorish bun y state ny liorish y leigh. Banglane 9 Cha bee unnane erbee goit er niart, currit ayns pryssoon ny eebyrit fegooish oyr mie. Banglane 10 Ta cairys ec dy chooilley unnane lesh corrymid slane gys clashtyn cairagh as foshlit liorish quaiyl seyr as neuleaystagh, ry-hoi reaghey ny cairyssyn as ny curmyn echey as cassid erbee ny oi. Banglane 11 Ta cairys ec dy chooilley unnane ta loght feeu jeh kerraghey currit gys e lieh dy ve smooinit dy ve oney derrey vees eh prowit dy ve oolee cordail rish y leigh ayns shioot foshlit raad t’echey dy chooilley varrantys ta ymmyrchagh da’n endeilys echey. Cha bee unnane erbee smooinit dy ve kyndagh jeh loght erbee feeu jeh kerraghey er coontey jannoo erbee ny red erbee lhiggit-shaghey nagh row ny loght feeu jeh kerraghey fo leigh ashoonagh ny eddyr-ashoonagh tra v’eh jeant. Chamoo vees kerraghey s’trimmey currit er na’n kerraghey va soit magh ayns slattys tra va’n loght jeant. Banglane 12 Cha bee eie currit gyn oyr mie er bioys er-lheh, mooinjer, thie ny screeunyn persoonagh unnane erbee, chamoo nee eh surranse mee-ooashley da’n onner as y ghoo mie echey fegooish oyr. Ta cairys ec dy chooilley unnane gys coadey veih’n leigh noi lheid ny reddyn shoh. Banglane 13 Ta cairys ec dy chooilley unnane gys seyrsnys dy ghleashagh as dy chummal raad erbee dy naillish cheu-sthie jeh cagleeyn dagh state. Ta cairys ec dy chooilley unnane dy aagail cheer erbee, goaill stiagh e heer hene, as dy hyndaa reesht gys e heer hene. Banglane 14 Ta cairys ec dy chooilley unnane dy hirrey as dy gheddyn kemmyrk veih eiyrtys ayns cheeraghyn elley. Cha vod y chairys shoh ve goit son leshtal tra ta shioot noi persoon ta ayns firrinys cheet ass loghtyn neu-pholitickagh ny jannooyn ta noi kiarailyn as prinsabylyn ny Ashoonyn Unnaneyssit. Banglane 15 Ta cairys ec dy chooilley unnane gys ashoonys. Cha bee unnane erbee spooillit gyn oyr jeh e ashoonys ny cha bee yn chairys obbit da dy chaghlaa yn ashoonys echey. Banglane 16 Ta cairys ec deiney as mraane dy eash lane, gyn lhiettrimys erbee er coontey kynney, ashoonys ny credjue, dy phoosey as dy chur er-bun lught-thie. Ta cairyssyn corrym oc roish poosey, tra t’ad poost as my ta nyn boosey brishit seose. Cha bee toshiaght jeant er poosey agh lesh cordail seyr as lane y dooinney as y ven. She yn lught-thie bun dooghyssagh yn cheshaght as t’eh cair dy beagh eh coadit liorish y cheshaght as liorish y state. Banglane 17 Ta cairys ec dy chooilley unnane cooid y ve lesh ny lomarcan chammah as ayns copharteeys rish feallagh elley. Cha bee unnane erbee spooillit jeh e chooid gyn oyr. Banglane 18 Ta cairys ec dy chooilley unnane gys seyrsnys smooinaght, cooinsheanse as credjue; ta shoh goaill stiagh seyrsnys dy chaghlaa e chredjue, as seyrsnys, edyr ny lomarcan ny ayns sheshaght rish feallagh elley as dy foshlit ny er-lheh, e chredjue y hoilshaghey ayns ynsagh, cliaghtey, ooashlaghey as freayll annaghyn. Banglane 19 Ta cairys ec dy chooilley unnane dy chummal e varel hene as dy ockley magh eh; ta shoh goaill stiagh seyrsnys dy chummal barelyn gyn eie ’ve currit er as dy hirrey, dy gheddyn as dy rheynn fysseree as smooinaghtyn trooid saase erbee gyn tastey da cagleeyn. Banglane 20 Ta cairys ec dy chooilley unnane gys cruinnaght as sheshaght sheeoil. Cha vod unnane erbee ’ve eginit dy ventyn da sheshaght. Banglane 21 Ta cairys ec dy chooilley unnane dy ghoaill ayrn ayns gurneil e heer, dy jeeragh ny trooid sleih t’eh er reih dy seyr dy hassoo er y hon. Ta cairys chorrym ec dy chooilley unnane dy ghoaill soylley jeh shirveishyn foshlit yn cheer echey. Bee aigney yn phobble ny vun da torritee yn reiltys; bee shoh er ny hoilshaghey ayns reihyssyn reiltagh as firrinagh ayndoo vees cairys chorrym ec dy chooilley phersoon cooie dy hilgey vote; as she liorish vote follit ny aght votal seyr ennagh elley vees y chooish reaghit. Banglane 22 Ta cairys ec dy chooilley unnane, myr oltey jeh’n cheshaght, gys shickyrys sheshoil as gys cooilleeney, trooid streeu ashoonagh as co-obbraghey eddyr-ashoonagh as ayns cordail rish stayd as cooid dy chooilley State, jeh ny cairyssyn sheshoil as cultooroil ta ymmyrchagh da’n ooashley echey as lhiasaghey seyr yn phersoonaght echey. Banglane 23 Ta cairys ec dy chooilley unnane gys obbyr, gys reih seyr jeh obbyr failt, as gys stayd cairagh as foayroil ayns yn ynnyd raad t’eh gobbraghey as gys coadey noi laccal obbyr. Ta cairys ec dy chooilley unnane gyn lhiettrimys erbee gys eeck corrym son obbyr chorrym. Ta cairys ec dy chooilley unnane ta gobbraghey gys leagh cairagh as foayroil ta shickyraghey da hene as da e lught-thie bioys feeu jeh ooashley deiney, as tooilley currit huggey, my ta feme er, liorish saaseyn elley dy choadey sheshoil. Ta cairys ec dy chooilley unnane dy chroo as dy ghoaill ayrn rish unnaneyssyn keirdey dy choadey yn foays echey hene. Banglane 24 Ta cairys ec dy chooilley unnane gys fea as soccar, goaill stiagh lhiettalyn resoonagh er ooryn obbree as laghyn seyrey veih traa dy traa lesh eeck. Banglane 25 Ta cairys ec dy chooilley unnane gys stayd-vaghee ta fondagh da’n claynt as y vaynrys echey hene as ec e lught-thie, goaill stiagh beaghey, eaddagh, thie as kiarail-lhee as shirveishyn ymmyrchagh sheshoil, as y chairys gys shickyrys tra vees eh ass obbyr, ching, baccagh, shenn, tra vees eh er choayl e heshey, ny traa-erbee elley nagh bee aght-beaghee echey kyndagh rish cooishyn nagh vel smaght echey orroo. Ta cairys ec moiraghyn as cloan gys kiarail as cooney er-lheh. Bee dy chooilley phaitchey, eddyr yn ayr as y voir echey ’ve poost ny gyn y ve, goaill soylley jeh’n un choadey sheshoil. Banglane 26 Ta cairys ec dy chooilley unnane gys ynsaghey. Bee ynsaghey nastee, ec y chooid sloo da cloan aegey. Bee ynsaghey da cloan aegey eginagh. Bee ynsaghey keirdey er ny yannoo foshlit gys dy chooilley unnane as bee ynsaghey syrjey foshlit dy corrym er coontey toilchinys. Bee ynsagh kiarit da aase slane persoonaght deiney as da niartaghey arrym da cairyssyn deiney as seyrsnyssyn undinagh. Ver eh tushtey, surranse-foddey as caarjys er nyn doshiaght mastey dy chooilley ashoon, dy chooilley chynney as dy chooilley chredjue, as ver eh obbyr ny Ashoonyn Unnaneyssit er y hoshiaght son fendeil shee. Ta cairys ro-laue ec ayraghyn as moiraghyn dy reih yn sorch dy ynsagh vees currit da’n chloan oc. Banglane 27 Ta cairys ec dy chooilley unnane dy ghoaill ayrn ayns bea chultooroil y cheshaght, dy ghoaill soylley jeh ny ellynyn as rheynn y ve oc ayns bishaghey sheanse as ny vondeishyn echey. Ta cairys ec dy chooilley unnane yn foays y ve coadit ta cheet ass obbyr erbee sheansagh, lettyragh ny ellynagh t’eshyn hene er chroo. Banglane 28 Ta cairys ec dy chooilley unnane gys order sheshoil as eddyr-ashoonagh ayn oddys ny cairyssyn as ny seyrsnyssyn ta soit magh ’syn Ockley-magh shoh bishaghey dy slane. Banglane 29 Ta curmyn ec dy chooilley unnane gys y naboonys ayn ny lomarcan oddys aase seyr as lane y phersoonaght taghyrt. Ayns cliaghtey nyn gairyssyn as nyn seyrsnyssyn, cha bee sleih biallagh agh da lheid ny lhiettalyn er ny oddys ad y yannoo as ta kiarit liorish y leigh ynrycan ry-hoi shickyraghey dy bee enney cooie currit er cairyssyn as seyrsnyssyn feallagh elley as arrym cooie er ny chur daue, as ry-hoi jannoo magh ymmyrch beasaght, order y phobble as foays dy chooilley unnane ayns sheshaght theay-reiltagh. Cha vod ny cairyssyn as ny seyrsnyssyn shoh v’er nyn gliaghtey er chor erbee noi kiarailyn as prinsabylyn ny Ashoonyn Unnaneyssit. Banglane 30 Cha vod red erbee ’syn Ockley-magh shoh ve smooinit dy chur cairys erbee da State, sheshaght ny persoon erbee dy yannoo nhee erbee ta kiarit dy chur mow veg jeh ny cairyssyn as ny seyrsnyssyn ta soit magh ayns shoh.	glv	Manx	glv	Latn	gv
EKIWANDIIKO EKY'ABANTU BONNA EKIFA KU DDEMBE LY'OBUNTO EBYANJURA Ekitiibwa ky'omuntu eky'obutonde; okwenkanankana, wamu n'obuyinza obutayinza kugyibwawo ebyabantu bonna, gwe musingi gw'eddembe; obwenkanya n'emirembe mu nsi. Obanga abantu sibakikozesa kujeema 'ngeky' okulwanyisa ekisembayo, okwetaasa obufuzi obukambwe okutulugunya, kyetaagisa eddembe ly'obuntu okuba nga lifugibwa amateeka. Ekibiina ky'amawanga amagatte, mu kiwandiiko kyakyo kikakasa nga bwekikkiririza mu ddembe ly'obuntu era ne mu kittibwa n'omuwendo gw'omuntu era kimaliridde okukubiriza abantu okugenda mu maaso n'okulwanyisa omutindo gw'embeera y'obulamu bwabwe mu ddembe erisingawo. Amawanga g'amemba geeyamye okukolaganira awamu n'ekibiina ky'Amawanga Amagattere mu kukubiriza abantu abali okussamu ekitiibwa n'okukuuma eddembe ly'obuntu n'emisingi gyalyo. Okutegeera obulungi obuyinza (rughts) n'eddembe ly'obuntu kikulu nnyo mu kutuukiriza obweyamo obwo mubujjuvu. Olwekyo, Olukiiko ttabamiruka (General Assembly) olw'amawanga Amagatte, iulangirira Ekirangiriro EKIFUGA EDDEMBE LY'ABANTU BONNA WONNA MU NSI. Abantu bonna abali wonna olw'okubeera ne'kiruubirirwa ekimu eky'amawanga gonna, basaanye bulijjo okujjukiranga EKIRANGIRIRO kino, wamu n'okulafuubana okuyigiriza, okugunjula n'okukubiriza abantu okussaamu ekitiibwa eddembe ly'obuntu, okutangaaza amateeka gaalyo n'okugakuuma, mu bantu abali mu bitundu ebiri mu buyinza bwabwe. Ekitundu 1. Abantu bazaalibwa nga balina eddembe n'obuyinza ebyenkanankana, batondebwa nga balina amagezi era nga basobola okwawula ekirungi n'ekibi bwebatyo, buli omu agwana okuyisa munne nga muganda we. Ekitundu 2. Buli muntu agwana afune eddembe eryo gerwako mu KIWANDIIKO kino awatali kusolola kwona okw'engeri yonna okuyinza okusinziira ku:- ggwanga, langi y'olususu okuba omusajja oba mukazi, olulimi, eddini endowooza ye ku by'obufuzi oba ekintu ekirala ensi oba abantu mwasibuka, ebintu byalina obuzaale bwe oba ensonga endala yonna. Ekitundu 3. Buli muntu ateekwa okubeerawo nga mulamu nga yegazaanya awatali kutaataganyizibwa mu ngeri yonna. Ekitundu 4. Tewali muntu assanidde kufugibwa buddu, obuddu n'obusuubuzi bw'abaddu tebukirizibwa mu nsi. Ekitundu 5. Tewali muntu asanidde, kutulugunnyizibwa okubonerezebwa oba okuyisibwa mu ngeri eteri ya buntu emutyoboola. Ekitundu 6. Buli muntu amateeka gateekwa okumubala era n'okumuyisa ng'omuntu buli wantu wonna. Ekitundu 7. Abantu bonna benkanankana mu maaso g'amateeka era bateekwa okukuumibwa amateeka awatali kusosola. Abantu bonna bateekwa kukumibwa kyenkanyi eri obusosoze obufutyanka EKIWANDIIKO kino oba obubawaliirizza okusosola mu ngeri eyo. Ekitundu 8. Buli muntu ateekwa okukkirizibwa okutwala ensonga ze mu mbuga entuufu ez'eggwanga zikolebweko singa nga eddembe lyerimuweebwa mu Constitution ne mu mateeka liba lijolongeddwa. Ekitundu 9. Tewali muntu anakwatibwanga oba okusibibwanga oba okusibibwa oba okuwangangusibwa mu ngeri etegoberera mateeka. Ekitundu 10. Buli muntu awatali kusosola, ateekwa okuwozesebwa mu lwatu ate mu bwenkanya mu kooti eyeemala era eterina kyekubira, bwabanga annonya okukakasa onuyinza obumuweebwa mu mateeka singa waliwo omusango ogumenya amateeka ogumuvunaanibwa. Ekitundu 11. Buli muntu yenna avunaanibwa omusango oguliko ekibonerezo ateekwa okubalibwa nga taliiko musango okutuusa nga kikakasibbwanti ddala yaguzza okusinziira mu mateeka era ateekwa okuwozesebwa mu kooti mu lwatu nga aweereddwa na buli mukisa gwonna okwetaasa. Tewali muntu n'omu anabalibwanga nga azzizza omusango ogumubonerezesa, kino nga kisinzira kukikolwa kye yakola oba kyatakola, mu kiseera ekyemabega, kyokka nga mu kiseera ekyo ekikolwa kyeyakola oba kyeyalemwa okukola kyali tekittekwa kumubonerezesa, okusinziira mu mateeka g'eggwanga eryo oba ag'amawanga amalala Bwanabanga ateekwa okubonerezebwa mu kiseera weyazziza omusango ogwo. Ekitundu 12. Eddembe ly'omuntu yenna eyo gyabera amaka ge era n'ebbaluwa ze tebitaataganyizzibwe nga oba okwazibwa mu ngeri etegoberera mateeka, so n'erinnya lye teriweebuulwenga oba okulebulwa. Buli muntu ateekwa okukuumibwa amateeka aleme kutaataaganyizibwa oba okulumbibwa mu ngeri eyo. Ekitundu 13. Buli muntu alina eddembe okugenda oba okusula wonna wayagala, munda w'ensalo ez'eggwanga lye. Buli muntu wa ddembe okufuluma okuva mu ggwanga lyona, kino nga kitwaliramu n'eggwanga lye, wamu n'okudda mu ggwanga lye. Ekitundu 14. Omuntu ayigganyizibwa waddembe okunoonya obubudamo mu ggwanga eddala era n'okusanyukira mu bubudamo obwo. [missing] Ekitundu 15. Buli muntu ateekwa okufuna eggwanga ettongole gyabalirwa ng'omutuuze. Tewali muntu yenna anagyibwangako obutuuza bw'eggwanga lye wadde okugaanibwa okukyusa obutuuze bwe okubugya mu ggwanga erimu okubuuza mu ddala. Ekitundu 16. Omusajja oba omukazi omukulu atuuse okwesalirawo, taakomerwenga mu ngeri yenna obutawasa oba okufumbirirwa n'okuzaala abaana, olw'olulyo mwasibuka, olw'eggwanga lye oba lwe'eddini ye. Omusajja n'Omukazi balina onuyinza n'eddembe ebyenkanankana nga tebannafumbiriganwa, oba nga bafumbiriganiddwa oba oluvannyuma lw'obufumbo bwabwe okusattululwa. Amaka gwe musingi gw'eggwanga ogw'obuwangwa olwekyo abantu ne gavumenti basaanye okugakuuma obutiribiri. [missing] Eitundu 17. Buli muntu waddembe okwefunira ebintu bye kululwe oba nga yeetabye ne n'abantu abalala. Tewali muntu yenna anaggyibwangako ebintu bye mu ngeri etagoberera matteka. Ekitundu 18. Buli muntu alina eddembe ery'okwerowooleza okwawula ekirungi n'ekibi n'okulondawo eddini gyanasoma. Eddembe lino lizingiramu obuyinza okukyusa eddini oba enzikiriza ye, n'obuyinza obubwe ku lulwe oba wamu n'abantu abalala, mu lwatu oba mu kyama, okwolesa eddini oba enzikiriza ye, ngayigiriza oba ngateeka mu nkola eddini ye byemulagira, nga asinza oba ngakuuma byemugamba. Ekitundu 19. Buli muntu wa ddembe okubeera n'endowooza ye era n'okwogera oba okuwandiika nga bwalowooza. Eddembe lino lizingiramu n'ebeetu ery'okugugubira ku ndowooza ye awatali kitaattaagaayizibwa, okusaka okufuna wamu n'okusaasaanya amawulire n'ebirowoozo okuyita mu mikutu gyonnna watali kukomerwa. Ekitundu 20. Buli muntu ayinza okwetaba mu nkugaana ez'eddembe wamu n'abantu abalala. Tewali n'omu anakakibwanga okwetaba mu nkunganaa awamu n'abantu abalala. Ekitundu 21. Buli muntu waddembe okwetaba mu nfuga y'eggwenga lye. Buli muntu alina obuyinza obwenkanankana n'obw'omulala obumusobozesa okutuukirira ebitongole bya gavumenti y'ensi ye ebiweereza abantu bonna awatali kukugirwa. [missing] Ekitundu 22. Buli muntu wa ggwanga alina obuyinza okutuula ne bantu banne ngatebenkedde mu ddembe. Kino kimusobozese okutuuka ku biruubirirwa eby'ekitiibwa by'obuntun'okulongongoosa empisa ze, okuyita mu kukola kw'eggwanga lye oba okukolagana n'awamanga nga amalala, okusinziira ku nteekateeka n'enkozesa 'obugagga bwe'eggwanga mu by'enfuna, ey'embeera z'abantu n'eby'obuwangwa ebitayinza kwewalika mu kukulakulana kuno. Ekitundu 23. Buli muntu alina eddembe n'obuyinza okukola. Ateekwa okwerondera ekika ky'omulimu ekimuggyamu era ekirina embeera emusobozesa okukola obulungi, wamu n'okukirizibwa oba okuyambibwa singa omulimu ogwo gumuweddeko. Buli mukozi ateekwa okussasulwa empeera entuufu emuggyamu, emusobozesa ye yennyini n'abantu ab'amaka ge okweyimirizawo nga abantu balamu. Bwekiba kyetagisa empeera y'omukozi eyinza okwongerezebwako ensako endala ezimusobozesa okwetaasa ebyo ebimugwako ng'omuntu nga tabyetegekedde. [missing] [missing] Ekitundu 24. Buli muntu ateekwa okuwummula n'okuweera. Asaana akole essawa zakigero buli lunaku era abeere n'ekiseera eky'okwewummuzaamu buli mwaka, kyokka nga empeera ye ey'ekiseera ekyo emuweebwa. Ekitundu 25. Buli muntu ateekwa okubeera n'omutindo gw'obulamu ogumusobozesa okubeerawo nga mulamu bulungi mu mubiri , ye yennyini n'abantu abamakage, ng'afuna emmere, ebyambalo, ennyumba n'okujjanjabwa singa alwadde era nga asobola okweyambisa ebyo gavumenti y'eggwanga lye by'ekolera abantu baayo okusitula embeera y'obulamu bwabe. (Social Services). Buli muntu, asaana okuyambibwa aleme kweralikirira bwaba nga omulimu gumuweddeko, oba afuuse kateyaamba oba afuuse Ssemwandu oba Nnamwandu oba ngatuusibbwa mu mbeera etemusobozesa kufuna nsiimbi kyokka nga kino siyakyeretedde yekka. Abakyala abazadde wamu n'abaana bateekwa okulabirirwa n'okuyambibwa mu ngeri ey'enjawulo. Abaana bonna oba bazadde baabwe bafumbo mu mateeka oba si bafumbo bagwana okulabirirwa kyenkanyi nga abantu. Ekitundu 26. Buli muntu ateekwa okuyigirizibwa. Okuyigizibwa kunabanga kwa bwerere mu myaka egisooka ne mu masomero agasookerwamu. Okuyigirizibwa okusookerwako kunabanga kwa buwaze. Amasomero agayigiriza eby'emikonono n'emirimu egy'ekikugu ganaateekebwangawo, era buli muntu alina ebisannizo n'obusobozi anaweebwanga omukisa okusomera mu magunjukiro agawaggulu. Ebyenjigiliza binaluubiriranga okugunjula abantu muby'amagezi n'empisa nga biteeka essira ku kusaamu ekitiibwa eddembe ly'obuntu n'emisingi gyalyo. Binakubirizanga okuteegeeragana okw'abantu ab'ensi n'eddini ez'enjawulo; era binakolaganiranga wamu n'ekibiina ky'Amawanga Amagatte mu kuleetawo emirembe mu baantu. [missing] Ekitundu 27. Buli muntu waddembe okwetaba mu by'obuwangwa ebyensiye era n'okusanyukira ebikolebwa abalina amagezi oba ebitone ebyobuwangwa, n'okugabana ku miganyulo egivudde mukukulakulana kwa sayansi. Buli muntu agwanidde okutaasibwa okuva mu kabi akayinza okutuuka ku mpisa ze oba kwebyo ebimusanyusa mu nsi, kino nga kisinziira ku magezi aga sayansi ebitabo ebibi oba ebifaananyi eby'ekigwenyufu ebiba bikoledwa abaantu. Ekitundu 28. Embeera y'abantu ab'eggwanga lye oba ab'omumawanga amalala ng'esobozesa omuntu okufuna eddembe ly'obuntu nga bwe liwandiikiddwa mu KIRAGIRO kino. Ekitundu 29. Buli muntu alina obuvunanyizibwa eri abantu b'ensi ye, kubanga bano bokka abamusobozesa okukikukulanya mumpisa ne mungeri endala zonna. Omuntu nga akaayanira eddembe lye ery'obuntu ekinamukolangako kyokka ge mateeka ago agateekebwawo okunyweza, okutongoza wamu n'okusaamu ekitiibwa eddembe ly'abalala n'okukuuma empisa ennungi mu bwenkanya oba okukuuma eddembe lya bonna oba amateeka ago ogakuuma obulungi bwa abantu bonna ab'eggwanga eriddukanyizibwa ku demokolasi. [missing] Ekitundu 30. Tewali nsonga yonna mu KIRANGIRIRO kino enetapoutibwanga mu ngeri etegeeza nti ewa ebbeetu abantu b'eggwanga oba ekibinja ky' abantu okwenyigira oba okwetaba mu kikolwa kyonna ekigenderera okuzikiriza eddembe ly'obuntu eriwandiikiddwa mu KIRANGIRIRO kino.	lug	Ganda	lug	Latn	lg
𑌮𑌾𑌨𑌵𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌜𑌾𑌗𑌤-𑌅𑌭𑌿𑌘𑍋𑌷𑌣𑌾𑌯𑌾𑌃 𑌪𑌂𑌚𑌾𑌶𑌤𑍍𑌤𑌮𑌾 𑌵𑌰𑍍𑌷𑌪𑍂𑌰𑍍𑌤𑌿𑌃। 1948-1998 𑌮𑌾𑌨𑌵𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌜𑌾𑌗𑌤-𑌅𑌭𑌿𑌘𑍋𑌷𑌣𑌾 {𑌅𑌨𑍍𑌯-𑌭𑌾𑌷𑌾-𑌰𑍂𑌪𑌾𑌨𑍍𑌤𑌰𑌾𑌣𑌿 𑌸𑌾𑌮𑌗𑍍𑌰𑍍𑌯𑌶𑍍𑌚} 𑌏𑌤𑌚𑍍𑌛𑌤𑌾𑌬𑍍𑌦𑌸𑍍𑌯 𑌅𑌷𑍍𑌟𑌚𑌤𑍍𑌵𑌾𑌰𑌿𑌂𑌶𑌤𑍍𑌤𑌮𑍇 𑌵𑌰𑍍𑌷𑍇 𑌡𑌿𑌸𑍇𑌮𑍍𑌬𑌰-𑌮𑌾𑌸𑍇 𑌅𑌭𑍍𑌯𑍁𑌪𑌗𑌤𑌃 𑌅𑌭𑌿𑌘𑍋𑌷𑌿𑌤𑌶𑍍𑌚, 𑌮𑌹𑌾𑌸𑌭𑌾𑌯𑌾𑌃 217-𑌅-{3}-𑌇𑌤𑍍𑌯𑌾𑌯𑍍𑌵𑍍𑌯𑌃 𑌪𑍍𑌰𑌸𑍍𑌤𑌾𑌵𑌃। 𑌪𑍍𑌰𑌸𑍍𑌤𑌾𑌵𑌨𑌾 𑌯𑌤𑍍𑌰 𑌜𑌗𑌤𑌿 𑌶𑌾𑌨𑍍𑌤𑌿-𑌨𑍍𑌯𑌾𑌯-𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑍍𑌯𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌆𑌧𑌾𑌰𑌃 𑌮𑌾𑌨𑌵-𑌪𑌰𑌿𑌵𑌾𑌰𑌸𑍍𑌯 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍇𑌷𑌾𑌮𑌪𑌿 𑌸𑌦𑌸𑍍𑌯𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌸𑌾𑌮𑍍𑌯𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌅𑌯𑍍𑌵𑌣𑍍𑌡𑌿𑌤𑌾𑌨𑌾𑌞𑍍𑌚 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂, 𑌪𑌾𑌰𑌮𑍍𑌪𑌰𑌿𑌕-𑌗𑍌𑌰𑌵𑌸𑍍𑌯 𑌚𑌾𑌭𑌿𑌜𑍍𑌞𑌾𑌨𑍇 𑌸𑍍𑌯𑌾𑌤𑍍,𑌯𑌤𑍍𑌰 𑌮𑌾𑌨𑌵𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌅𑌵𑌮𑌾𑌨𑍇𑌨 𑌅𑌨𑌾𑌦𑌰𑍇𑌣 𑌚 𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯𑌾𑌣𑌿 𑌦𑍁𑌰𑍍𑌦𑌾𑌨𑍍𑌤𑌰𑍂𑌪𑍇𑌣 𑌪𑌰𑌿𑌣𑌮𑌿𑌤𑌾𑌨𑌿, 𑌯𑍈𑌃 𑌮𑌾𑌨𑌵𑍀𑌯-𑌚𑍇𑌤𑌨𑌾 𑌵𑌿𑌕𑍍𑌷𑍋𑌭𑌿𑌤𑌾, 𑌅𑌪𑌿 𑌚,𑌸𑌾𑌮𑌾𑌨𑍍𑌯-𑌜𑌨𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌉𑌚𑍍𑌚𑌤𑌮𑌾𑌕𑌾𑌂𑌕𑍍𑌷𑌾𑌃 𑌅𑌭𑌿𑌘𑍋𑌷𑌿𑌤𑌾𑌃 𑌸𑍍𑌯𑍁𑌃, 𑌏𑌵𑌂 𑌹𑌿 𑌨𑍂𑌤𑌨𑌵𑌿𑌶𑍍𑌵𑌾𑌰𑌂𑌭𑍇𑌣, 𑌮𑌾𑌨𑌵𑌾𑌃 𑌅𑌭𑌿𑌵𑍍𑌯𑌕𑍍𑌤𑍇𑌃 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑍍𑌯𑌮𑌨𑍁𑌭𑌵𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌶𑌕𑍍𑌷𑍍𑌯𑌨𑍍𑌤𑌿, 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌭𑌯𑌾𑌶𑍍𑌚 𑌭𑌵𑌿𑌤𑌾𑌰𑌃, 𑌯𑌤𑍍𑌰 𑌚𑍈𑌤𑌤𑍍 𑌅𑌨𑌿𑌵𑌾𑌰𑍍𑌯𑌮𑍍 𑌯𑌦𑌿 𑌶𑍋𑌷𑌣𑌾𑌤𑍍𑌯𑌾𑌚𑌾𑌰𑌾𑌨𑍍 𑌵𑌿𑌰𑍁𑌧𑍍𑌯 𑌅𑌨𑍍𑌤𑌿𑌮-𑌪𑍍𑌰𑌯𑌾𑌸𑌤𑍍𑌵𑍇𑌨 𑌮𑌨𑍁𑌷𑍍𑌯𑌃, 𑌪𑍍𑌰𑌯𑌾𑌸𑌾𑌨𑍁𑌷𑍍𑌠𑌾𑌨𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌨𑍈𑌵 𑌵𑌿𑌵𑌶𑍀𑌕𑍍𑌰𑌿𑌯𑌤𑍇 𑌚𑍇𑌤𑍍𑌤𑌦𑌾, 𑌮𑌾𑌨𑌵𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌃 𑌵𑌿𑌧𑌿-𑌨𑌿𑌯𑌮𑍇𑌨 𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌣𑍀𑌯𑌾𑌃,𑌯𑌤𑍍𑌰 𑌚 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑍇𑌷𑍁 𑌪𑌰𑌸𑍍𑌪𑌰𑌂 𑌸𑌯𑍍𑌵𑍍𑌯-𑌸𑌮𑍍𑌬𑌨𑍍𑌧𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌵𑌿𑌕𑌾𑌸𑌜𑌾𑌤𑌂 𑌸𑌮𑍁𑌨𑍍𑌨𑍇𑌤𑍁𑌂 𑌪𑌰𑌮𑌾𑌵𑌶𑍍𑌯𑌕𑌂 𑌸𑍍𑌯𑌾𑌤𑍍,𑌯𑌤𑍍𑌰 𑌮𑍌𑌲𑌿𑌕𑍇𑌷𑍁 𑌮𑌾𑌨𑌵𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑍇𑌷𑍁 𑌸𑌂𑌯𑍁𑌕𑍍𑌤-𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰-𑌸𑌂𑌘𑌸𑍍𑌯 𑌜𑌨𑌾𑌃 𑌘𑍋𑌷𑌣𑌾𑌪𑌤𑍍𑌰𑍇 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯𑌾𑌸𑍍𑌥𑌾𑌂 𑌦𑍃𑌢𑌼𑍀𑌕𑍃𑌤𑌵𑌨𑍍𑌤𑌃, 𑌬𑍃𑌹𑌤𑍍𑌤𑌰𑍇 𑌚 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑍍𑌯𑍇 𑌭𑌦𑍍𑌰𑌤𑌰𑌂 𑌜𑍀𑌵𑌨𑌸𑍍𑌤𑌰𑌂 𑌸𑌾𑌮𑌾𑌜𑌿𑌕-𑌪𑍍𑌰𑌗𑌤𑌿𑌂 𑌚 𑌸𑌮𑍁𑌨𑍍𑌨𑍇𑌤𑍁𑌂 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌣𑍀𑌤𑌮𑍍, 𑌸𑍍𑌤𑍍𑌰𑍀-𑌪𑍁𑌰𑍁𑌷𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌸𑌾𑌮𑍍𑌯𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑍇𑌷𑍁 𑌮𑌾𑌨𑌵-𑌵𑍍𑌯𑌕𑍍𑌤𑍇𑌃 𑌗𑍌𑌰𑌵𑍇 𑌮𑍂𑌲𑍍𑌯𑍇 𑌚 𑌨𑌿𑌷𑍍𑌠𑌾 𑌦𑍃𑌢𑌼𑍀𑌕𑍃𑌤𑌾,𑌯𑌤𑍍𑌰, 𑌸𑌦𑌸𑍍𑌯𑌦𑍇𑌶𑌾𑌃 𑌮𑍌𑌲𑌿𑌕-𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌞𑍍𑌯𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌮𑌾𑌨𑌵𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌞𑍍𑌚 𑌪𑌰𑌿𑌪𑌾𑌲𑌨𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌵𑍈𑌶𑍍𑌵𑌿𑌕𑌾𑌦𑌰𑌸𑍍𑌯 𑌸𑌮𑍁𑌨𑍍𑌨𑌤𑌯𑍇 𑌚, 𑌸𑌂𑌯𑍁𑌕𑍍𑌤-𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰-𑌸𑌂𑌘𑍇𑌨 𑌸𑌂𑌭𑍂𑌯 𑌪𑍍𑌰𑌤𑌿𑌶𑍍𑌰𑍁𑌤𑌾𑌃 𑌸𑍍𑌯𑍁𑌃,𑌯𑌤𑍍𑌰 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯-𑌪𑍍𑌰𑌤𑌿𑌶𑍍𑌰𑍁𑌤𑍀𑌨𑌾𑌂 𑌪𑌰𑌿𑌪𑍂𑌰𑍍𑌣𑌤𑌾𑌯𑍈 𑌏𑌤𑍇𑌷𑌾𑌂 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌞𑍍𑌯𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌚 𑌸𑌾𑌮𑌾𑌨𑍍𑌯𑌾𑌵𑌗𑌮𑌨𑌂 𑌮𑌹𑌤𑍍𑌤𑌮𑌂 𑌮𑌹𑌤𑍍𑌤𑍍𑌵𑌾𑌧𑌾𑌯𑌿 𑌚 𑌸𑍍𑌯𑌾𑌤𑍍,𑌤𑌦𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌸𑌾𑌮𑍍𑌪𑍍𑌰𑌤𑌮𑍍,𑌮𑌹𑌾𑌸𑌭𑌾 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍇𑌷𑌾𑌂 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍇𑌷𑌾𑌂 𑌚 𑌜𑌨𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌕𑍃𑌤𑍇 𑌸𑌾𑌮𑌾𑌨𑍍𑌯𑍋𑌪𑌲𑌬𑍍𑌧𑌿-𑌸𑍍𑌤𑌰-𑌰𑍂𑌪𑍇𑌣 𑌮𑌾𑌨𑌵𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌏𑌨𑌾𑌂 𑌜𑌾𑌗𑌤𑌾𑌭𑌿𑌘𑍋𑌷𑌣𑌾𑌂 𑌅𑌭𑌿𑌘𑍋𑌷𑌯𑌤𑌿। 𑌸𑌮𑌾𑌜𑌸𑍍𑌯 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌅𑌂𑌗𑌮𑍍, 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃, 𑌮𑌨𑌸𑌿 𑌸𑌤𑌤𑌂 𑌅𑌭𑌿𑌘𑍋𑌷𑌣𑌾𑌮𑍇𑌨𑌾𑌂 𑌨𑌿𑌧𑌾𑌯, 𑌏𑌤𑍇𑌷𑌾𑌂 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌞𑍍𑌯𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌚 𑌕𑍃𑌤𑍇 𑌸𑌮𑍍𑌮𑌾𑌨𑌂 𑌸𑌮𑍁𑌨𑍍𑌨𑍇𑌤𑍁𑌂 𑌶𑌿𑌕𑍍𑌷𑌾𑌧𑍍𑌯𑌾𑌪𑌨𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌯𑌤𑌿𑌷𑍍𑌯𑌤𑍇, 𑌅𑌪𑌿 𑌚, 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯-𑌕𑍍𑌷𑍇𑌤𑍍𑌰𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌨𑍍𑌤𑌰𑍍𑌗𑌤𑌂 𑌕𑍍𑌷𑍇𑌤𑍍𑌰𑌵𑌾𑌸𑍍𑌤𑌵𑍍𑌯𑍇𑌷𑍁 𑌜𑌨𑍇𑌷𑍁 𑌸𑍍𑌵𑍇𑌷𑍁 𑌚 𑌸𑌦𑌸𑍍𑌯𑌦𑍇𑌶𑍇𑌷𑍁 𑌤𑌦𑍀𑌯𑍇𑌷𑍁 𑌜𑌨𑍇𑌷𑍁 𑌚 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯-𑌵𑍈𑌶𑍍𑌵𑌿𑌕-𑌪𑍍𑌰𑌭𑌾𑌵𑌿-𑌪𑌰𑌿𑌪𑌾𑌲𑌨𑌾𑌭𑍍𑌯𑍁𑌪𑌗𑌮𑌨𑌾𑌨𑌿 𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌆𑌨𑍍𑌤𑌾𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌿𑌕𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌿𑌕𑌾𑌣𑌾𑌞𑍍𑌚 𑌪𑍍𑌰𑌗𑌤𑌿𑌶𑍀𑌲𑍋𑌪𑌾𑌯𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌚 𑌮𑌾𑌧𑍍𑌯𑌮𑍇𑌨 𑌪𑍍𑌰𑌯𑌤𑌿𑌷𑍍𑌯𑌤𑍇। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 1 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍇 𑌮𑌾𑌨𑌵𑌾𑌃 𑌸𑍍𑌵𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑌾𑌃 𑌸𑌮𑍁𑌤𑍍𑌪𑌨𑍍𑌨𑌾𑌃 𑌵𑌰𑍍𑌤𑌨𑍍𑌤𑍇 𑌅𑌪𑌿 𑌚, 𑌗𑍌𑌰𑌵𑌦𑍃𑌶𑌾 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌦𑍃𑌶𑌾 𑌚 𑌸𑌮𑌾𑌨𑌾𑌃 𑌏𑌵 𑌵𑌰𑍍𑌤𑌨𑍍𑌤𑍇। 𑌏𑌤𑍇 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍇 𑌚𑍇𑌤𑌨𑌾-𑌤𑌰𑍍𑌕-𑌶𑌕𑍍𑌤𑌿𑌭𑍍𑌯𑌾𑌂 𑌸𑍁𑌸𑌮𑍍𑌪𑌨𑍍𑌨𑌾𑌃 𑌸𑌨𑍍𑌤𑌿। 𑌅𑌪𑌿 𑌚, 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍇𑌽𑌪𑌿 𑌬𑌨𑍍𑌧𑍁𑌤𑍍𑌵-𑌭𑌾𑌵𑌨𑌯𑌾 𑌪𑌰𑌸𑍍𑌪𑌰𑌂 𑌵𑍍𑌯𑌵𑌹𑌰𑌨𑍍𑌤𑍁। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 2 𑌅𑌸𑍍𑌯𑌾𑌂 𑌅𑌭𑌿𑌘𑍋𑌷𑌣𑌾𑌯𑌾𑌂 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌦𑌿𑌷𑍍𑌟𑌾𑌃 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍇𑌽𑌪𑌿 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌃 𑌸𑌰𑍍𑌵𑌾𑌣𑍍𑌯𑌪𑌿 𑌚 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑍍𑌯𑌾𑌣𑌿, 𑌵𑌿𑌨𑍈𑌵 𑌜𑌾𑌤𑌿-𑌵𑌰𑍍𑌣-𑌲𑌿𑌂𑌗-𑌭𑌾𑌷𑌾-𑌧𑌰𑍍𑌮-𑌰𑌾𑌜𑌨𑍀𑌤𑌿𑌕-𑌤𑌦𑌿𑌤𑌰-𑌮𑌨𑍍𑌤𑌵𑍍𑌯𑌾𑌦𑌿-𑌭𑍇𑌦𑌮𑍍, 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑍀𑌯𑌂 𑌸𑌾𑌮𑌾𑌜𑌿𑌕𑌾𑌧𑌾𑌰𑌂 𑌸𑌮𑍍𑌪𑌜𑍍𑌜𑌨𑍍𑌮-𑌤𑌦𑌿𑌤𑌰 𑌸𑍍𑌤𑌰𑌞𑍍𑌚 𑌅𑌵𑌿𑌗𑌣𑌯𑍍𑌯, 𑌅𑌧𑌿𑌗𑌨𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃 𑌪𑍍𑌰𑌭𑌵𑌤𑌿। 𑌏𑌤𑌦𑌤𑌿𑌰𑌿𑌕𑍍𑌤𑌮𑍍, 𑌕𑌸𑍍𑌯𑌾𑌶𑍍𑌚𑌿𑌦𑌪𑌿 𑌪𑍍𑌰𑌭𑍁𑌸𑌤𑍍𑌤𑌾𑌯𑌾𑌃 𑌨𑌿𑌯𑌮𑌨𑌾𑌨𑍍𑌤𑌰𑍍𑌗𑌤𑌮𑍍, 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌧𑍀𑌨𑌸𑍍𑌯 𑌆𑌤𑍍𑌮𑌪𑍍𑌰𑌶𑌾𑌸𑌨𑍇𑌤𑌰-𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑌸𑍍𑌯, 𑌨𑍍𑌯𑌾𑌸𑌿𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑌸𑍍𑌯 𑌵𑌾 𑌵𑌾𑌸𑍍𑌤𑌵𑍍𑌯𑌸𑍍𑌯 𑌪𑍍𑌰𑌦𑍇𑌶𑌸𑍍𑌯 𑌦𑍇𑌶𑌸𑍍𑌯 𑌵𑌾 𑌰𑌾𑌜𑌨𑍀𑌤𑌿𑌕-𑌸𑍀𑌮𑌾-𑌨𑌿𑌬𑌨𑍍𑌧𑌨𑌾𑌨𑍍𑌤𑌾𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌿𑌕-𑌸𑍍𑌤𑌰𑌾𑌧𑌾𑌰𑍇𑌣 𑌨 𑌕𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌭𑍇𑌦𑍋 𑌵𑌿𑌧𑌾𑌸𑍍𑌯𑌤𑍇। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 3 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃 𑌜𑍀𑌵𑌨-𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑍍𑌯-𑌸𑍁𑌰𑌕𑍍𑌷𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌸𑌂𑌧𑌤𑍍𑌤𑍇। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 4 𑌨 𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌂 𑌦𑌾𑌸𑌤𑍍𑌵𑍇𑌨 𑌪𑌰𑌾𑌧𑍀𑌨𑌤𑍍𑌵𑍇𑌨 𑌵𑌾 𑌧𑌾𑌰𑌯𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌨𑍁𑌜𑍍𑌞𑌾𑌸𑍍𑌯𑌤𑍇। 𑌅𑌪𑌿 𑌚 𑌦𑌾𑌸𑌵𑍍𑌯𑌾𑌪𑌾𑌰𑌃 𑌪𑍂𑌰𑍍𑌣𑌰𑍂𑌪𑍇𑌣 𑌪𑍍𑌰𑌤𑌿𑌷𑌿𑌦𑍍𑌧𑌃 𑌸𑍍𑌥𑌾𑌸𑍍𑌯𑌤𑌿। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 5 𑌨 𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌂 𑌵𑌿𑌰𑍁𑌧𑍍𑌯 𑌅𑌵𑌮𑌾𑌨𑌨𑌾𑌤𑍍𑌮𑌕𑌂 𑌵𑍍𑌯𑌵𑌹𑌾𑌰𑌂 𑌦𑌣𑍍𑌡𑌂 𑌵𑌾 𑌕𑍍𑌰𑍂𑌰𑌂 𑌅𑌮𑌾𑌨𑌵𑍀𑌯𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍋𑌦𑌨𑌂 𑌵𑌾 𑌪𑍍𑌰𑌵𑌰𑍍𑌤𑌯𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌨𑍁𑌜𑍍𑌞𑌾𑌸𑍍𑌯𑌤𑍇। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 6 𑌵𑌿𑌧𑍇𑌃 𑌸𑌮𑌕𑍍𑌷𑌂 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃 𑌸𑌰𑍍𑌵𑌤𑍍𑌰 𑌅𑌭𑌿𑌜𑍍𑌞𑌾𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌸𑌂𑌧𑌤𑍍𑌤𑍇। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 7 𑌵𑌿𑌧𑍇𑌃 𑌸𑌮𑌕𑍍𑌷𑌂 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍇𑌽𑌪𑌿 𑌤𑍁𑌲𑍍𑌯𑌾𑌃 𑌸𑌮𑌾𑌨𑌾𑌶𑍍𑌚 𑌵𑌰𑍍𑌤𑌨𑍍𑌤𑍇। 𑌅𑌪𑌿 𑌚 𑌵𑌿𑌨𑍈𑌵 𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌭𑍇𑌦𑌂 𑌵𑌿𑌧𑍇𑌃 𑌤𑍁𑌲𑍍𑌯𑌂 𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌣𑌮𑌵𑌾𑌪𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌰𑍍𑌹𑌨𑍍𑌤𑌿। 𑌅𑌸𑍍𑌯𑌾𑌃 𑌅𑌭𑌿𑌘𑍋𑌷𑌣𑌾𑌯𑌾𑌃 𑌉𑌲𑍍𑌲𑌂𑌘𑌨𑍇 𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌭𑍇𑌦𑌂, 𑌏𑌤𑌾𑌦𑍃𑌗𑍍𑌭𑍇𑌦𑌂 𑌵𑌾 𑌅𑌭𑌿𑌲𑌕𑍍𑌷𑍍𑌯 𑌕𑌾𑌮𑌪𑌿 𑌚𑍇𑌷𑍍𑌟𑌾𑌂 𑌵𑌿𑌰𑍁𑌧𑍍𑌯 𑌸𑌮𑌾𑌨-𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌣𑌾𑌰𑍍𑌹𑌾𑌃 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍇𑌽𑌪𑌿 𑌵𑌰𑍍𑌤𑌨𑍍𑌤𑍇। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 8 𑌵𑌿𑌧𑌿𑌨𑌾 𑌸𑌂𑌵𑌿𑌧𑌾𑌨𑍇𑌨 𑌵𑌾 𑌪𑍍𑌰𑌦𑌤𑍍𑌤𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌮𑍌𑌲𑌿𑌕𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌮𑍁𑌲𑍍𑌲𑌂𑌘𑌨-𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌕𑍃𑌤𑍇, 𑌯𑍋𑌗𑍍𑌯𑍈𑌃 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑍀𑌯-𑌨𑍍𑌯𑌾𑌯𑌪𑍀𑌠𑍈𑌃 𑌸𑌂𑌸𑍍𑌤𑍁𑌤𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌭𑌾𑌵𑌿𑌨𑌾𑌂 𑌸𑌮𑍁𑌪𑌾𑌯𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌯𑍋𑌗𑌾𑌰𑍍𑌹𑍋 𑌹𑌿 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍋 𑌜𑌨𑍋𑌽𑌸𑍍𑌤𑌿। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 9 𑌨 𑌕𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃 𑌸𑍍𑌵𑍇𑌚𑍍𑌛𑌯𑌾 𑌨𑌿𑌗𑍍𑌰𑌹𑍀𑌤𑍁𑌂, 𑌧𑌰𑍍𑌤𑍁𑌂, 𑌨𑌿𑌷𑍍𑌕𑌾𑌸𑌯𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌵𑌾 𑌅𑌨𑍁𑌜𑍍𑌞𑌾𑌸𑍍𑌯𑌤𑍇। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 10 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃, 𑌸𑍍𑌵𑌂 𑌵𑌿𑌰𑍁𑌧𑍍𑌯 𑌪𑍍𑌰𑌵𑌰𑍍𑌤𑍍𑌤𑌿𑌤𑌸𑍍𑌯 𑌕𑌸𑍍𑌯𑌾𑌪𑌿 𑌆𑌪𑌰𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌕𑍍𑌷𑍇𑌪𑌸𑍍𑌯, 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌦𑌾𑌯𑌿𑌤𑍍𑌵𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌚, 𑌵𑌿𑌨𑌿𑌰𑍍𑌧𑌾𑌰𑌣𑌸𑍍𑌯 𑌚 𑌕𑍃𑌤𑍇, 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌧𑍀𑌨𑍇𑌨 𑌨𑌿𑌷𑍍𑌪𑌕𑍍𑌷𑍇𑌣 𑌚 𑌨𑍍𑌯𑌾𑌯𑌪𑍀𑌠𑍇𑌨 𑌵𑌿𑌧𑍀𑌯𑌮𑌾𑌨𑌸𑍍𑌯 𑌸𑌮𑍁𑌚𑌿𑌤𑌸𑍍𑌯 𑌸𑌾𑌰𑍍𑌵𑌜𑌨𑌿𑌕𑌸𑍍𑌯 𑌶𑍍𑌰𑌵𑌣𑌸𑍍𑌯 𑌚 𑌕𑍃𑌤𑍇 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃 𑌪𑍂𑌰𑍍𑌣𑌾𑌂 𑌸𑌮𑌾𑌨𑌤𑌾𑌂 𑌧𑌾𑌰𑌯𑌤𑌿। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 11 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃, 𑌵𑌿𑌧𑍇𑌰𑌨𑍁𑌸𑌾𑌰𑍇𑌣 𑌯𑌾𑌵𑌦𑌵𑌧𑌿 𑌸𑌾𑌰𑍍𑌵𑌜𑌨𑌿𑌕𑌾𑌭𑌿𑌯𑍋𑌗-𑌪𑍍𑌰𑌕𑌰𑌣𑍇 𑌪𑍍𑌰𑌮𑍁𑌯𑍍𑌵𑌾𑌪𑌰𑌾𑌧-𑌸𑌿𑌦𑍍𑌧𑌿𑌂 𑌨𑍈𑌵 𑌭𑌜𑌤𑍇, 𑌤𑌾𑌵𑌤𑍍𑌪𑌰𑍍𑌯𑌨𑍍𑌤𑌂 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌦𑍁𑌷𑍍𑌟𑌃 𑌇𑌤𑍍𑌯𑌾𑌮𑌂𑌸𑍍𑌯𑌤𑍇। 𑌅𑌪𑌿 𑌚, 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯-𑌪𑍍𑌰𑌤𑌿𑌰𑌕𑍍𑌷𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌤𑍇𑌨 𑌜𑌨𑍇𑌨 𑌸𑌰𑍍𑌵𑌮𑌪𑌿 𑌆𑌵𑌶𑍍𑌯𑌕-𑌪𑍍𑌰𑌤𑌿𑌭𑍂𑌤𑌿𑌜𑌾𑌤𑌂 𑌉𑌪𑌪𑌾𑌦𑌨𑍀𑌯𑌂 𑌵𑌰𑍍𑌤𑌤𑍇। 𑌆𑌨𑍍𑌤𑌾𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌿𑌕𑌸𑍍𑌯 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌿𑌕𑌸𑍍𑌯 𑌚 𑌵𑌿𑌧𑍇𑌰𑌨𑍍𑌤𑌰𑍍𑌗𑌤𑌮𑍍 𑌪𑍍𑌰𑌮𑍁𑌯𑍍𑌵𑌾𑌪𑌰𑌾𑌧-𑌨𑌿𑌷𑍍𑌪𑍍𑌰𑌭𑌾𑌵𑌕𑌸𑍍𑌯 𑌕𑌸𑍍𑌯𑌾𑌪𑌿 𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯𑌸𑍍𑌯 𑌕𑌾𑌰𑌣𑌾𑌤𑍍 𑌨 𑌕𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌪𑍍𑌰𑌮𑍁𑌯𑍍𑌵𑌾𑌪𑌰𑌾𑌧𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌅𑌪𑌰𑌾𑌧𑍀𑌤𑌿 𑌗𑌣𑌯𑌿𑌷𑍍𑌯𑌤𑍇। 𑌨 𑌵𑌾, 𑌪𑍍𑌰𑌮𑍁𑌯𑍍𑌵𑌾𑌪𑌰𑌾𑌧-𑌕𑌾𑌲𑍇 𑌪𑍍𑌰𑌵𑌰𑍍𑌤𑌨𑍀𑌯-𑌦𑌣𑍍𑌡-𑌦𑌾𑌨𑌾𑌤𑍍 𑌨𑌾𑌧𑌿𑌕𑌤𑌰𑍋 𑌦𑌣𑍍𑌡𑌃 𑌕𑌸𑍍𑌮𑌿𑌂𑌶𑍍𑌚𑌿𑌦𑌪𑌿 𑌪𑍍𑌰𑌵𑌰𑍍𑌤𑌨𑍀𑌯𑍋 𑌭𑌵𑌿𑌤𑌾। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 12 𑌦𑍍𑌵𑌾𑌦𑌶𑍋𑌽𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃𑌨 𑌕𑌸𑍍𑌯𑌾𑌪𑌿 𑌵𑍍𑌯𑌕𑍍𑌤𑌿𑌗𑌤𑍇 𑌪𑌾𑌰𑌿𑌵𑌾𑌰𑌿𑌕𑍇 𑌚 𑌜𑍀𑌵𑌨𑍇, 𑌗𑍃𑌹𑍇, 𑌪𑌤𑍍𑌰𑌵𑍍𑌯𑌵𑌹𑌾𑌰𑍇 𑌚 𑌸𑍍𑌵𑍇𑌚𑍍𑌛𑌯𑌾 𑌹𑌸𑍍𑌤𑌕𑍍𑌷𑍇𑌪𑍋𑌽𑌨𑍁𑌜𑍍𑌞𑌾𑌸𑍍𑌯𑌤𑍇, 𑌨 𑌵𑌾 𑌕𑌸𑍍𑌯𑌾𑌪𑌿 𑌯𑍍𑌵𑍍𑌯𑌾𑌤𑌿𑌂 𑌸𑌮𑍍𑌮𑌾𑌨𑌂 𑌵𑌾𑌕𑍍𑌰𑌾𑌨𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌕𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌶𑌕𑍍𑌷𑍍𑌯𑌤𑌿। 𑌏𑌤𑌾𑌹𑌕𑍍-𑌹𑌸𑍍𑌤𑌕𑍍𑌷𑍇𑌪𑌾𑌕𑍍𑌰𑌮𑌣𑌾𑌨𑌿 𑌵𑌿𑌰𑍁𑌧𑍍𑌯 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿-𑌜𑌨𑌃 𑌵𑌿𑌧𑌿-𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌣𑌂 𑌸𑌂𑌧𑌤𑍍𑌤𑍇। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 13 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌸𑍍𑌯 𑌸𑍀𑌮𑍍𑌨𑌿 𑌆𑌵𑌾𑌸𑌸𑍍𑌯 𑌗𑌮𑌨𑌾𑌗𑌮𑌨𑌸𑍍𑌯 𑌚 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌞𑍍𑌯𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃 𑌸𑌂𑌧𑌾𑌰𑌯𑌤𑌿।𑌸𑍍𑌵𑌦𑍇𑌶𑍋𑌪𑍇𑌤𑌂 𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌦𑍇𑌶𑌂 𑌤𑍍𑌯𑌕𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌸𑍍𑌵𑌦𑍇𑌶𑌂 𑌚 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑌾𑌗𑌨𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌅𑌧𑌿𑌕𑍃𑌤𑍋𑌽𑌸𑍍𑌤𑌿। [missing?] 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 14 𑌉𑌪𑌦𑍍𑌰𑌵𑍇𑌭𑍍𑌯𑍋 𑌰𑌕𑍍𑌷𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌨𑍍𑌯𑌦𑍇𑌶𑍇𑌷𑍁 𑌶𑌰𑌣𑌮𑌧𑌿𑌗𑌨𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌸𑌂𑌧𑌤𑍍𑌤𑍇।𑌸𑌂𑌯𑍁𑌕𑍍𑌤𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌸𑌂𑌘𑌸𑍍𑌯 𑌸𑌿𑌦𑍍𑌧𑌾𑌨𑍍𑌤𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌉𑌦𑍍𑌦𑍇𑌶𑍍𑌯𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌚 𑌪𑍍𑌰𑌤𑌿𑌕𑍂𑌲𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯𑍇𑌭𑍍𑌯𑌃 𑌰𑌾𑌜𑌨𑍀𑌤𑌿𑌕𑍇𑌤𑌰𑌾𑌪𑌰𑌾𑌧𑍇𑌭𑍍𑌯𑌶𑍍𑌚 𑌸𑌮𑍁𑌤𑍍𑌤𑍍𑌥𑌿𑌤𑍇𑌷𑍁 𑌵𑌾𑌸𑍍𑌤𑌵𑌿𑌕𑌾𑌭𑌿𑌯𑍋𑌗-𑌪𑍍𑌰𑌕𑌰𑌣𑍇𑌷𑍁 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑍋𑌽𑌯𑌂 𑌨𑍈𑌵 𑌪𑍍𑌰𑌭𑌵𑌿𑌤𑌾। [missing?] 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 15 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌿𑌯𑌤𑌾𑌯𑌾𑌃 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌧𑌾𑌰𑌯𑌤𑌿।𑌨 𑌕𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌸𑍍𑌵𑍇𑌚𑍍𑌛𑌯𑌾 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑍀𑌯𑌤𑌾𑌤𑍋 𑌵𑌞𑍍𑌚𑌿𑌤𑌃 𑌸𑍍𑌯𑌾𑌤𑍍, 𑌨 𑌵𑌾 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯-𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑍀𑌯𑌤𑌾-𑌪𑌰𑌿𑌵𑌰𑍍𑌤𑌨𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌤𑍍 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑌾𑌯𑍍𑌵𑍍𑌯𑌾𑌤𑍋 𑌭𑌵𑍇𑌤𑍍। [missing?] 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 16 𑌜𑌾𑌤𑌿-𑌧𑌰𑍍𑌮-𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑍀𑌯𑌤𑌾-𑌨𑌿𑌯𑌮𑌨𑌂 𑌵𑌿𑌨𑍈𑌵 𑌪𑍂𑌰𑍍𑌣-𑌵𑌯𑌸𑍍𑌕𑌾𑌃 𑌸𑍍𑌤𑍍𑌰𑍀-𑌪𑍁𑌰𑍁𑌷𑌾𑌃, 𑌪𑌰𑌿𑌵𑌾𑌰𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌤𑌿𑌷𑍍𑌠𑌾𑌪𑌯𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌵𑌿𑌵𑌾𑌹𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌵𑌨𑍍𑌤𑍋 𑌵𑌰𑍍𑌤𑍍𑌤𑌨𑍍𑌤𑍇। 𑌵𑌿𑌵𑌾𑌹𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂, 𑌵𑌿𑌵𑌾𑌹𑌾𑌵𑌸𑌰𑍇, 𑌵𑌿𑌵𑌾𑌹-𑌵𑌿𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑍇 𑌵𑌾 𑌤𑍇 𑌸𑌮𑌾𑌨𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌨𑍍 𑌸𑌂𑌧𑌾𑌰𑌯𑌨𑍍𑌤𑌿। 𑌵𑌿𑌵𑌾𑌹𑍇𑌚𑍍𑌛𑍁𑌕𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌪𑍂𑌰𑍍𑌣-𑌸𑍍𑌵𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰-𑌸𑌹𑌮𑌤𑍍𑌯𑍈𑌵 𑌵𑌿𑌵𑌾𑌹-𑌸𑌂𑌸𑍍𑌕𑌾𑌰𑌃 𑌅𑌨𑍁𑌷𑍍𑌠𑍇𑌯𑍋𑌽𑌸𑍍𑌤𑌿।𑌪𑌰𑌿𑌵𑌾𑌰𑌸𑍍𑌤𑍁, 𑌸𑌮𑌾𑌜𑌸𑍍𑌯 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌭𑌾𑌵𑌿𑌕𑍋 𑌮𑍌𑌲𑌿𑌕𑌶𑍍𑌚 𑌵𑌰𑍍𑌗𑍀𑌯𑍈𑌕𑌾𑌂𑌶𑍋 𑌵𑌰𑍍𑌤𑌤𑍇, 𑌅𑌪𑌿 𑌚𑌾𑌯𑌂 𑌸𑌮𑌾𑌜𑍇𑌨 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑍇𑌣 𑌵𑌾 𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌣𑍀𑌯𑍋𑌽𑌸𑍍𑌤𑌿। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 17 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌅𑌨𑍍𑌯𑍇𑌷𑌾𑌂 𑌸𑌹𑌯𑍋𑌗-𑌪𑍁𑌰𑌸𑍍𑌸𑌰𑌂 𑌏𑌕𑌾𑌕𑌿 𑌏𑌵 𑌵𑌾 𑌸𑌮𑍍𑌪𑌤𑍍𑌸𑌂𑌧𑌾𑌰𑌣-𑌸𑍍𑌵𑌾𑌮𑌿𑌤𑍍𑌵𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌸𑌂𑌧𑌤𑍍𑌤𑍇। 𑌨 𑌕𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌸𑍍𑌵𑍇𑌚𑍍𑌛𑌯𑌾 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯𑌸𑌂𑌪𑌤𑍍𑌸𑍍𑌵𑌾𑌮𑌿𑌤𑍍𑌵𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌤𑍍 𑌵𑌞𑍍𑌚𑌿𑌤𑍋 𑌭𑌵𑍇𑌤𑍍। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 18 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌵𑌿𑌚𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌚𑍇𑌤𑌨𑌾𑌯𑌾𑌃 𑌧𑌰𑍍𑌮𑌸𑍍𑌯 𑌚 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌞𑍍𑌯𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌸𑌂𑌧𑌤𑍍𑌤𑍇। 𑌅𑌸𑍍𑌮𑌿𑌨𑍍 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑍇, 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯𑌂 𑌧𑌰𑍍𑌮𑌂 𑌵𑌿𑌶𑍍𑌵𑌾𑌸𑌂 𑌵𑌾 𑌶𑌿𑌕𑍍𑌷𑌯𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌭𑍍𑌯𑌸𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌰𑍍𑌚𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌪𑌰𑌿𑌪𑌾𑌲𑌯𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌵𑌾, 𑌵𑍈𑌯𑌕𑍍𑌤𑌿𑌕𑍇 𑌸𑌾𑌮𑌾𑌜𑌿𑌕𑍇 𑌚 𑌜𑍀𑌵𑌨𑍇, 𑌅𑌨𑍍𑌯𑍈𑌶𑍍𑌚 𑌸𑌹 𑌸𑌾𑌮𑍁𑌦𑌾𑌯𑌿𑌕𑌜𑍀𑌵𑌨𑍇 𑌏𑌕𑌾𑌕𑌿𑌨𑌾 𑌵𑌾 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯𑌂 𑌧𑌰𑍍𑌮𑌂 𑌵𑌿𑌶𑍍𑌵𑌾𑌸𑌂 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌞𑍍𑌯𑌂 𑌚 𑌪𑌰𑌿𑌵𑌰𑍍𑌤𑌯𑌿𑌤𑍁𑌮𑌪𑌿 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌂 𑌜𑌨𑌃 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑍍𑌯𑌂 𑌧𑌾𑌰𑌯𑌤𑌿। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 19 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌮𑌨𑍍𑌤𑌵𑍍𑌯𑌾𑌭𑌿𑌵𑍍𑌯𑌕𑍍𑌤𑍍𑌯𑍋𑌃 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌸𑌂𑌧𑌤𑍍𑌤𑍇। 𑌸𑍀𑌮𑌾𑌵𑍍𑌯𑌵𑌧𑌾𑌨𑌂 𑌅𑌵𑌿𑌗𑌣𑌯𑍍𑌯, 𑌕𑍇𑌨𑌾𑌪𑌿 𑌸𑌂𑌚𑌾𑌰-𑌮𑌾𑌧𑍍𑌯𑌮𑍇𑌨 𑌵𑌿𑌚𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌸𑍂𑌚𑌨𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌚 𑌆𑌦𑌾𑌨-𑌪𑍍𑌰𑌦𑌾𑌨𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌵𑌿𑌨𑍈𑌵 𑌹𑌸𑍍𑌤𑌕𑍍𑌷𑍇𑌪𑌂 𑌕𑌿𑌶𑍍𑌚𑌦𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃, 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯-𑌮𑌨𑍍𑌤𑌵𑍍𑌯-𑌸𑌂𑌘𑌾𑌰𑌣𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑍇𑌽𑌸𑍍𑌮𑌿𑌨𑍍 𑌅𑌰𑍍𑌹𑌿𑌷𑍍𑌯𑌤𑍇। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 20 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑍇𑌵 𑌜𑌨𑌃 𑌶𑌾𑌨𑍍𑌤𑌿𑌪𑍂𑌰𑍍𑌣𑌰𑍀𑌤𑍍𑌯𑌾 𑌸𑌮𑍍𑌮𑌿𑌲𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌸𑌂𑌘𑌟𑌨𑌾𑌨𑌿 𑌚 𑌵𑌿𑌰𑌚𑌯𑌿𑌤𑍁𑌮𑌰𑍍𑌹𑍋 𑌵𑌰𑍍𑌤𑌤𑍇।𑌕𑍇𑌨𑌚𑌿𑌦𑌪𑌿 𑌸𑌂𑌘𑌟𑌨𑍇𑌨 𑌸𑌹 𑌆𑌤𑍍𑌮𑌾𑌨𑌂 𑌸𑌂𑌯𑍋𑌜𑌯𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌨 𑌕𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌵𑌿𑌵𑌶𑍀𑌕𑌰𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌶𑌕𑍍𑌯𑌤𑍇। [missing?] 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 21 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌸𑍍𑌯 𑌪𑍍𑌰𑌶𑌾𑌸𑌨𑍇 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑌕𑍍𑌷𑌰𑍀𑌤𑍍𑌯𑌾 𑌅𑌥𑌵𑌾 𑌨𑌿𑌷𑍍𑌪𑌕𑍍𑌷𑌨𑌿𑌰𑍍𑌵𑌾𑌚𑌿𑌤-𑌪𑍍𑌰𑌤𑌿𑌨𑌿𑌧𑌿-𑌮𑌾𑌧𑍍𑌯𑌮𑍇𑌨 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌂 𑌜𑌨𑌃 𑌸𑌹𑌭𑌾𑌗𑌿𑌭𑌵𑌿𑌤𑍁𑌮𑌰𑍍𑌹𑌤𑌿। 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌂 𑌜𑌨𑌸𑍍𑌤𑌦𑍀𑌯𑍇 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑍇 𑌲𑍋𑌕𑌸𑍇𑌵𑌾𑌯𑌾𑌃 𑌤𑍁𑌲𑍍𑌯𑌮𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌸𑌂𑌧𑌤𑍍𑌤𑍇। 𑌲𑍋𑌕𑍇𑌚𑍍𑌛𑌯𑌾 𑌪𑍍𑌰𑌶𑌾𑌸𑌨𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑍋 𑌵𑌿𑌰𑌚𑌯𑌿𑌷𑍍𑌯𑌤𑍇; 𑌇𑌯𑌮𑌿𑌚𑍍𑌛𑌾 𑌕𑌾𑌲𑌬𑌦𑍍𑌧𑍈𑌃 𑌨𑌿𑌯𑌮𑍋𑌚𑌿𑌤𑍈𑌶𑍍𑌚 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌵𑌾𑌚𑌨𑍈𑌃 𑌪𑍍𑌰𑌕𑌾𑌶𑍍𑌯𑌮𑍍 𑌆𑌗𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑍀; 𑌇𑌮𑌾𑌨𑌿 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌵𑌾𑌚𑌨𑌾𑌨𑌿 𑌚 𑌵𑍈𑌶𑍍𑌵𑌿𑌕𑌂 𑌤𑍁𑌲𑍍𑌯𑌂 𑌗𑍁𑌪𑍍𑌤𑌂 𑌮𑌤𑌦𑌾𑌨𑍇𑌨 𑌅𑌥𑌵𑌾 𑌤𑍁𑌲𑍍𑌯𑌮𑍇𑌵𑍇𑌤𑌰𑍇𑌣 𑌮𑌤𑌦𑌾𑌨𑌵𑌿𑌧𑌿𑌨𑌾 𑌭𑌵𑌿𑌤𑌾𑌰𑌃। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 22 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑍇𑌵 𑌜𑌨𑌃, 𑌸𑌾𑌮𑌾𑌜𑌿𑌕𑌤𑍍𑌵𑌾𑌤𑍍, 𑌸𑌾𑌮𑌾𑌜𑌿𑌕-𑌸𑍁𑌰𑌕𑍍𑌷𑌾𑌯𑌾 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌸𑌨𑍍𑌧𑌾𑌰𑌯𑌤𑌿; 𑌅𑌸𑍌 𑌹𑌿 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑍀𑌯𑌪𑍍𑌰𑌯𑌾𑌸𑍇𑌨 𑌆𑌨𑍍𑌤𑌾𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑍀𑌯𑌸𑌹𑌯𑍋𑌗𑍇 𑌨 𑌚 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌂 𑌰𑌾𑌜𑍍𑌯𑌸𑍍𑌯 𑌸𑌂𑌘𑌟𑌨-𑌸𑌂𑌸𑌾𑌧𑌨𑌾𑌨𑍁𑌰𑍂𑌪𑌮𑍍, 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯𑌾𑌵𑌿𑌭𑌾𑌜𑍍𑌯𑌾𑌰𑍍𑌥𑌿𑌕-𑌸𑌾𑌮𑌾𑌜𑌿𑌕-𑌸𑌾𑌂𑌸𑍍𑌕𑍃𑌤𑌿𑌕𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌤𑌿𑌷𑍍𑌠𑌾𑌯𑍈, 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯𑌵𑍍𑌯𑌕𑍍𑌤𑌿𑌤𑍍𑌵𑌸𑍍𑌯 𑌉𑌨𑍍𑌮𑍁𑌕𑍍𑌤 {𑌸𑌰𑍍𑌵𑌾𑌂𑌗𑍀𑌣} 𑌵𑌿𑌕𑌾𑌸𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌚 𑌸𑌂𑌸𑌿𑌦𑍍𑌧𑌿𑌂 𑌅𑌰𑍍𑌹𑌤𑌿। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 23 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌵𑍃𑌤𑍍𑌤𑌿𑌤𑌾𑌂 𑌵𑌿𑌰𑍁𑌧𑍍𑌯 𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌣𑌮𑌧𑌿𑌗𑌨𑍍𑌤𑍁𑌂, 𑌅𑌨𑍁𑌕𑍂𑌲-𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯-𑌸𑍍𑌥𑌿𑌤𑍀𑌨𑌾𑌂 𑌨𑍍𑌯𑌾𑌯𑍀𑌕𑌰𑌣𑌮𑌵𑌾𑌪𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌸𑍍𑌵𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰-𑌵𑍃𑌤𑍍𑌤𑌿𑌤𑌾-𑌚𑌯𑌨𑌂 𑌵𑌿𑌧𑌾𑌤𑍁𑌂 𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯𑌾𑌣𑌿 𑌚𑌾𑌨𑍁𑌷𑍍𑌠𑌾𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌧𑌤𑍍𑌤𑍇।𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑍍, 𑌵𑌿𑌨𑍈𑌵 𑌭𑍇𑌦𑌮𑍍, 𑌸𑌮-𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯𑌾𑌰𑍍𑌥𑌮𑍍, 𑌸𑌮𑌾𑌨-𑌵𑍇𑌤𑌨𑌮𑌾𑌨𑌂 {𑌪𑌾𑌰𑌿𑌶𑍍𑌰𑌮𑌿𑌕𑌂} 𑌅𑌧𑌿𑌗𑌨𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌧𑌿𑌕𑍃𑌤𑍋𑌽𑌸𑍍𑌤𑌿। 𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯𑌨𑌿𑌰𑌤𑌃 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃, 𑌸𑍍𑌵𑌸𑍍𑌯 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯-𑌪𑌰𑌿𑌵𑌾𑌰𑌸𑍍𑌯 𑌚 𑌮𑌾𑌨𑌵𑍀𑌯-𑌗𑍌𑌰𑌵-𑌯𑍁𑌤𑌸𑍍𑌯 𑌅𑌸𑍍𑌤𑌿𑌤𑍍𑌵𑌸𑍍𑌯 𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌣𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌸𑌮𑍁𑌚𑌿𑌤𑌾𑌨𑍁𑌕𑍂𑌲-𑌪𑌾𑌰𑌿𑌶𑍍𑌰𑌮𑌿𑌕𑌾𑌦𑌾𑌨𑌸𑍍𑌯 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌧𑌾𑌰𑌯𑌤𑌿। 𑌆𑌵𑌶𑍍𑌯𑌕𑍇 𑌸𑌤𑌿 𑌚𑌾𑌸𑍌 𑌸𑌾𑌮𑌾𑌜𑌿𑌕-𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌣𑌸𑍍𑌯 𑌅𑌨𑍍𑌯𑍋𑌪𑌾𑌯𑍈𑌃 𑌏𑌤𑌤𑍍𑌪𑍂𑌰𑌯𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌰𑍍𑌹𑌿𑌷𑍍𑌯𑌤𑍇। 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯𑌹𑌿𑌤𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌣𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑍍 𑌶𑍍𑌰𑌮𑌿𑌕𑌸𑌂𑌘𑌟𑌨𑍈𑌃 𑌸𑌾𑌕𑌂 𑌆𑌤𑍍𑌮𑌾𑌨𑌂 𑌸𑌂𑌯𑍋𑌜𑌯𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌏𑌤𑌾𑌦𑍃𑌕𑍍-𑌸𑌂𑌘𑌟𑌨𑌂 𑌵𑌾 𑌸𑌂𑌰𑌚𑌯𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌧𑌿𑌕𑍃𑌤𑍋𑌽𑌸𑍍𑌤𑌿। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 24 𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯𑌹𑍋𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌸𑌮𑍁𑌚𑌿𑌤-𑌨𑌿𑌯𑌮𑌨-𑌪𑍁𑌰𑌸𑍍𑌸𑌰𑌮𑍍, 𑌸𑌵𑍇𑌤𑌨𑌂 𑌚 𑌨𑌿𑌯𑌤𑌾𑌵𑌧𑌿𑌕𑌾𑌵𑌕𑌾𑌶𑍇𑌨 𑌸𑌹 𑌵𑌿𑌶𑍍𑌰𑌮𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌃 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑌕𑌸𑍍𑌮𑍈 𑌪𑍍𑌰𑌦𑍇𑌯𑍋𑌽𑌸𑍍𑌤𑌿। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 25 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌂 𑌜𑌨𑌃 𑌯𑍍𑌵𑌾𑌦𑍍𑌯-𑌵𑌸𑍍𑌤𑍍𑌰𑌾𑌵𑌾𑌸-𑌚𑌿𑌕𑌿𑌤𑍍𑌸𑍋𑌪𑌚𑌰𑍍𑌯𑌾𑌦𑌿𑌭𑌿𑌃, 𑌆𑌵𑌶𑍍𑌯𑌕-𑌸𑌾𑌮𑌾𑌜𑌿𑌕-𑌸𑍇𑌵𑌾𑌭𑌿𑌶𑍍𑌚 𑌸𑌹 𑌸𑍍𑌵𑌸𑍍𑌯 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯𑌪𑌰𑌿𑌵𑌾𑌰𑌸𑍍𑌯 𑌚 𑌅𑌨𑌾𑌮𑌯𑌤𑌾𑌯𑍈 𑌸𑍍𑌵𑌸𑍍𑌥𑌤𑌾𑌯𑍈 𑌚 𑌪𑌰𑍍𑌯𑌾𑌪𑍍𑌤𑌂 𑌜𑍀𑌵𑌨𑌸𑍍𑌤𑌰𑌂 𑌸𑌂𑌧𑌾𑌰𑌯𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌧𑌿𑌕𑍃𑌤𑍋𑌽𑌸𑍍𑌤𑌿। 𑌅𑌪𑌿 𑌚, 𑌨𑌿𑌯𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑌣-𑌶𑍂𑌨𑍍𑌯𑌾𑌸𑍁 𑌪𑌰𑌿𑌸𑍍𑌥𑌿𑌤𑌿𑌷𑍁 𑌅𑌨𑍍𑌯𑌸𑍍𑌮𑌿𑌨𑍍 𑌜𑍀𑌵𑌕𑍋𑌪𑌾𑌰𑍍𑌜𑌨𑌾𑌭𑌾𑌵𑍇 𑌵𑍃𑌦𑍍𑌧𑌾𑌵𑌸𑍍𑌥𑌾𑌯𑌾𑌂, 𑌵𑍈𑌧𑌵𑍍𑌯𑌪𑍍𑌰𑌾𑌪𑍍𑌤𑍌, 𑌅𑌯𑍋𑌗𑍍𑌯𑌤𑌾𑌯𑌾𑌂, 𑌰𑍁𑌗𑍍𑌣𑌤𑌾𑌯𑌾𑌂 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌵𑍃𑌤𑍍𑌤𑌿𑌤𑌾𑌯𑌾𑌂 𑌚 𑌸𑌤𑍍𑌯𑌾𑌮𑍍, 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌸𑍁𑌰𑌕𑍍𑌷𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌸𑌨𑍍𑌧𑌾𑌰𑌯𑌤𑌿। 𑌮𑌾𑌤𑍃𑌤𑍍𑌵𑌸𑍍𑌯 𑌶𑌿𑌶𑍁𑌤𑍍𑌵𑌸𑍍𑌯 𑌚 𑌕𑍃𑌤𑍇 𑌵𑌿𑌶𑌿𑌷𑍍𑌟𑌸𑌾𑌹𑌾𑌯𑍍𑌯𑍋𑌪𑌚𑌰𑍍𑌯𑌾𑌜𑌾𑌤𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌦𑍇𑌯𑌂 𑌭𑌵𑌿𑌤𑌾। 𑌅𑌵𑍈𑌧𑌾𑌃 𑌵𑍈𑌧𑌾𑌶𑍍𑌚 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍇𑌽𑌪𑌿 𑌬𑌾𑌲𑌾𑌃, 𑌸𑌮𑌾𑌨𑌂 𑌸𑌾𑌮𑌾𑌜𑌿𑌕𑌂 𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌣𑌂 𑌅𑌵𑌾𑌪𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌅𑌰𑍍𑌹𑌿𑌷𑍍𑌯𑌨𑍍𑌤𑌿। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 26 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃 𑌶𑌿𑌕𑍍𑌷𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌸𑌂𑌧𑌤𑍍𑌤𑍇। 𑌪𑍍𑌰𑌾𑌥𑌮𑌿𑌕𑍇𑌷𑍁, 𑌮𑍌𑌲𑌿𑌕𑌸𑍍𑌤𑌰𑍇𑌷𑍁 𑌚 𑌶𑌿𑌕𑍍𑌷𑌾 𑌨𑌿𑌃𑌶𑍁𑌲𑍍𑌕𑌾 𑌵𑌰𑍍𑌤𑌿𑌤𑌾। 𑌪𑍍𑌰𑌾𑌥𑌮𑌿𑌕𑍀 𑌶𑌿𑌕𑍍𑌷𑌾 𑌅𑌨𑌿𑌵𑌾𑌰𑍍𑌯𑌾 𑌭𑌵𑌿𑌤𑌾। 𑌪𑍍𑌰𑌾𑌵𑌿𑌧𑌿𑌕𑍀 𑌵𑍍𑌯𑌾𑌵𑌸𑌾𑌯𑌿𑌕𑍀 𑌚 𑌶𑌿𑌕𑍍𑌷𑌾 𑌸𑌾𑌮𑌾𑌨𑍍𑌯𑌤𑌯𑌾 𑌉𑌪𑌪𑌾𑌦𑌯𑌿𑌷𑍍𑌯𑌤𑍇, 𑌉𑌚𑍍𑌚𑌤𑌰𑌶𑌿𑌕𑍍𑌷𑌾 𑌚, 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍇𑌷𑌾𑌮𑌪𑌿 𑌕𑍃𑌤𑍇 𑌯𑍋𑌗𑍍𑌯𑌤𑌾𑌧𑌾𑌰𑍇𑌣 𑌸𑌮𑌾𑌨𑌰𑍂𑌪𑍇𑌣 𑌪𑍍𑌰𑌾𑌪𑍍𑌯𑌾 𑌭𑌵𑌿𑌤𑌾। 𑌶𑌿𑌕𑍍𑌷𑍈𑌷𑌾 𑌮𑌾𑌨𑌵𑍀𑌯 𑌵𑍍𑌯𑌕𑍍𑌤𑌿𑌤𑍍𑌵𑌸𑍍𑌯 𑌸𑌰𑍍𑌵𑌾𑌂𑌗𑍀𑌣-𑌵𑌿𑌕𑌾𑌸𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌤𑌿 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌦𑌿𑌷𑍍𑌟𑌾 𑌭𑌵𑌿𑌤𑌾 𑌅𑌪𑌿 𑌚𑍈𑌷𑌾 𑌮𑍌𑌲𑌿𑌕 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌞𑍍𑌯𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌮𑌾𑌨𑌵𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌚 𑌕𑍃𑌤𑍇 𑌸𑌮𑍍𑌮𑌾𑌨-𑌸𑌂𑌵𑌰𑍍𑌧𑌿𑌕𑌾 𑌭𑌵𑌿𑌤𑌾। 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍇𑌸𑍍𑌵𑌪𑌿 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑍇𑌷𑍁 𑌜𑌾𑌤𑍀𑌯𑍇𑌷𑍁 𑌧𑌾𑌰𑍍𑌮𑌿𑌕𑍇𑌷𑍁-𑌵𑌾 𑌵𑌰𑍍𑌗𑍇𑌷𑍁 𑌶𑌿𑌕𑍍𑌷𑍈𑌷𑌾। 𑌸𑌯𑍍𑌵𑍍𑌯𑌸𑌹𑌿𑌷𑍍𑌣𑍁𑌤𑌾-𑌸𑌦𑍍𑌭𑌾𑌵-𑌸𑌂𑌵𑌰𑍍𑌧𑌿𑌕𑌾 𑌵𑌰𑍍𑌤𑍍𑌤𑌿𑌤𑌾। 𑌅𑌪𑌿 𑌚𑍈𑌷𑌾, 𑌶𑌾𑌨𑍍𑌤𑌿-𑌸𑌂𑌧𑌾𑌰𑌣𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌸𑌂𑌯𑍁𑌕𑍍𑌤 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌸𑌂𑌘𑌸𑍍𑌯 𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯𑌾𑌣𑌿 𑌇𑌤𑍋𑌽𑌪𑍍𑌯𑌗𑍍𑌰𑍇 𑌪𑍍𑌰𑌸𑌾𑌰𑌯𑌿𑌷𑍍𑌯𑌤𑌿। 𑌬𑌾𑌲𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌕𑍃𑌤𑍇 𑌪𑍍𑌰𑌦𑍇𑌯𑌾𑌂 𑌶𑌿𑌕𑍍𑌷𑌾𑌂 𑌚𑍇𑌤𑍁𑌂 𑌪𑌿𑌤𑌰𑍌 𑌪𑍍𑌰𑌾𑌥𑌮𑍍𑌯𑌾𑌧𑍃𑌤𑌂 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌧𑌾𑌰𑌯𑌤𑌃। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 27 𑌵𑌿𑌵𑌿𑌧𑌕𑌲𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌆𑌨𑌨𑍍𑌦-𑌸𑌨𑍍𑌦𑍋𑌹𑌮𑌨𑍁𑌭𑌵𑌿𑌤𑍁𑌂 𑌵𑍈𑌜𑍍𑌞𑌾𑌨𑌿𑌕𑍋-𑌪𑌲𑌸𑍍𑌧𑍀𑌨𑌾𑌂 𑌲𑌾𑌭𑌾𑌨𑍍 𑌚 𑌸𑌂𑌵𑌿𑌭𑌕𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌵𑌿𑌭𑌿𑌨𑍍𑌨𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌸𑌮𑍁𑌦𑌾𑌯𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌸𑌾𑌂𑌸𑍍𑌕𑍃𑌤𑌿𑌕-𑌜𑍀𑌵𑌨𑍇 𑌚 𑌸𑍍𑌵𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑌤𑌯𑌾 𑌸𑌹𑌯𑍋𑌕𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌸𑌰𑍍𑌵𑍋𑌽𑌪𑌿 𑌜𑌨𑌃 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌯𑍁𑌤𑍋𑌽𑌸𑍍𑌤𑌿। 𑌕𑌸𑍍𑌯𑌾𑌪𑌿 𑌵𑍈𑌜𑍍𑌞𑌾𑌨𑌿𑌕-𑌸𑌾𑌹𑌿𑌤𑍍𑌯𑌿𑌕-𑌕𑌲𑌾𑌤𑍍𑌮𑌕𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌮𑌾𑌣𑌾𑌨𑌾𑌂, 𑌯𑌸𑍍𑌯𑌾𑌸𑍌 𑌰𑌚𑌯𑌿𑌤𑌾𑌸𑍍𑌤𑌿, 𑌨𑍈𑌤𑌿𑌕𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌵𑌸𑍍𑌤𑍁𑌗𑌤𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌹𑌿𑌤𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌣𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌂 𑌜𑌨𑍋𑌽𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌂 𑌸𑌂𑌧𑌤𑍍𑌤𑍇। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 28 𑌅𑌸𑍍𑌯𑌾𑌂 𑌅𑌭𑌿𑌘𑍋𑌷𑌣𑌾𑌯𑌾𑌂 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌦𑌿𑌷𑍍𑌟𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑍍𑌯𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌚 𑌪𑍍𑌰𑌾𑌪𑍍𑌤𑌯𑍇 𑌸𑌾𑌮𑌾𑌜𑌿𑌕𑌾𑌨𑍍𑌤𑌾𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌿𑌕-𑌵𑍍𑌯𑌵𑌸𑍍𑌥𑌾𑌯𑌾𑌂 𑌚 𑌪𑍂𑌰𑍍𑌣𑌤𑌯𑌾 𑌏𑌤𑌾𑌨𑍍 𑌅𑌧𑌿𑌗𑌨𑍍𑌤𑍁𑌂 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑌪𑌿 𑌜𑌨𑍋𑌽𑌰𑍍𑌹𑌿𑌷𑍍𑌯𑌤𑍇। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 29 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌂 𑌜𑌨𑌃 𑌸𑌮𑍁𑌦𑌾𑌯𑌸𑍍𑌯 𑌕𑍃𑌤𑍇 𑌕𑌰𑍍𑌤𑌵𑍍𑌯𑌦𑌾𑌯𑌿𑌤𑍍𑌵𑌂 𑌧𑌾𑌰𑌯𑌤𑌿 𑌯𑍇𑌨 𑌹𑌿 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯-𑌵𑍍𑌯𑌕𑍍𑌤𑌿𑌤𑍍𑌵𑌸𑍍𑌯 𑌪𑍂𑌰𑍍𑌣-𑌸𑍍𑌵𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰-𑌵𑌿𑌕𑌾𑌸𑌃 𑌸𑌂𑌭𑌵𑍇𑌤𑍍। 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌯𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰-𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑍍𑌯𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌕𑍍𑌰𑌿𑌯𑌾𑌨𑍍𑌵𑌯𑌨𑍇 𑌪𑍍𑌰𑌤𑍍𑌯𑍇𑌕𑌮𑍍 𑌜𑌨𑌃, 𑌅𑌨𑍍𑌯𑍇𑌷𑌾𑌂 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰-𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑍍𑌯𑌾𑌣𑌿 𑌪𑍍𑌰𑌤𑌿 𑌸𑌮𑍁𑌚𑌿𑌤𑌾𑌭𑌿𑌜𑍍𑌞𑌾𑌨𑌾𑌦𑌰-𑌸𑌂𑌰𑌕𑍍𑌷𑌣𑌦𑍃𑌶𑌾 𑌨𑍂𑌨𑌂 𑌵𑍍𑌯𑌵𑌹𑌰𑌿𑌷𑍍𑌯𑌤𑌿। 𑌅𑌪𑌿 𑌚𑌾𑌸𑍌 𑌲𑍋𑌕𑌤𑌾𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑌿𑌕-𑌸𑌮𑌾𑌜𑍇, 𑌸𑌾𑌮𑌾𑌨𑍍𑌯-𑌕𑌲𑍍𑌯𑌾𑌣𑌂 𑌸𑌾𑌰𑍍𑌵𑌜𑌨𑌿𑌕-𑌵𑍍𑌯𑌵𑌸𑍍𑌥𑌾𑌂 𑌨𑍈𑌤𑌿𑌕𑌤𑌾𑌯𑌾𑌃 𑌸𑌮𑍁𑌚𑌿𑌤𑌾𑌵𑌶𑍍𑌯𑌕𑌤𑌾𑌶𑍍𑌚 𑌪𑍍𑌰𑌤𑌿 𑌪𑍂𑌰𑍍𑌣𑌂 𑌦𑌾𑌯𑌿𑌤𑍍𑌵𑌂 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌵𑌕𑍍𑌷𑍍𑌯𑌤𑌿। 𑌏𑌤𑍇𑌽𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌃 𑌏𑌤𑌾𑌨𑌿 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑍍𑌯𑌾𑌣𑌿 𑌚, 𑌸𑌂𑌯𑍁𑌕𑍍𑌤𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌸𑌂𑌘𑌸𑍍𑌯 𑌉𑌦𑍍𑌦𑍇𑌶𑍍𑌯𑌾𑌨𑌿 𑌸𑌿𑌦𑍍𑌧𑌾𑌨𑍍𑌤𑌾𑌨𑍍 𑌚 𑌵𑌿𑌰𑍁𑌧𑍍𑌯 𑌨 𑌕𑌥𑌮𑌪𑌿 𑌪𑍍𑌰𑌯𑍋𑌕𑍍𑌷𑍍𑌯𑌨𑍍𑌤𑍇। 𑌅𑌨𑍁𑌚𑍍𑌛𑍇𑌦𑌃 30 𑌅𑌸𑍍𑌯𑌾𑌂 𑌅𑌭𑌿𑌘𑍋𑌷𑌣𑌾𑌯𑌾𑌂 𑌨𑌿𑌰𑍍𑌦𑌿𑌷𑍍𑌟𑌾𑌨𑌾𑌂 𑌅𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌸𑍍𑌵𑌾𑌤𑌨𑍍𑌤𑍍𑌰𑌯𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌚 𑌨 𑌕𑍋𑌽𑌪𑍍𑌯𑌂𑌶𑌃, 𑌪𑍍𑌰𑌣𑌾𑌶-𑌲𑌕𑍍𑌷𑍍𑌯𑌾𑌧𑌾𑌰𑍇𑌣 𑌕𑌿𑌮𑌪𑌿 𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯𑌮𑌨𑍁𑌷𑍍𑌠𑌾𑌤𑍁𑌂 𑌏𑌤𑌾𑌦𑍃𑌕𑍍𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯𑌾𑌨𑍁𑌷𑍍𑌠𑌾𑌨𑌾𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌵𑌾 𑌕𑌸𑍍𑌯𑌚𑌿𑌤𑍍 𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑌸𑍍𑌯 𑌵𑌰𑍍𑌗𑌸𑍍𑌯 𑌜𑌨𑌸𑍍𑌯 𑌵𑌾 𑌸𑌮𑍀𑌹𑌿𑌤-𑌸𑌿𑌦𑍍𑌧𑌯𑌰𑍍𑌥𑌂 𑌅𑌨𑍍𑌯𑌥𑌾 𑌵𑍍𑌯𑌾𑌯𑍍𑌵𑍍𑌯𑌾𑌤𑍁𑌂 𑌨𑍈𑌵 𑌶𑌕𑍍𑌷𑍍𑌯𑌤𑍇। 𑌸𑍍𑌵𑌤𑍍𑌵𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌃 1997 𑌮𑌾𑌨𑌵𑌾𑌧𑌿𑌕𑌾𑌰𑌾𑌣𑌾𑌂 𑌕𑍃𑌤𑍇 𑌸𑌂𑌯𑍁𑌕𑍍𑌤𑌰𑌾𑌷𑍍𑌟𑍍𑌰𑍋𑌚𑍍𑌚𑌾𑌯𑍁𑌕𑍍𑌤𑌸𑍍𑌯 𑌕𑌾𑌰𑍍𑌯𑌾𑌲𑌯𑌃 𑌜𑌿𑌨𑍇𑌵𑌾, 𑌸𑍍𑌵𑍀𑌟𑍍𑌜𑌼𑌰𑌲𑍈𑌣𑍍𑌡	san_gran	Sanskrit (Grantha)	san	Gran	sa-Gran
Deklarasyon Iniversel Bann Drwa Imen Preanbil An rekonnesans ki dignite imen e bann drwa egal e enseparab pou tou manm lafanmiyr imen I fondasyon pou laliberte, lazistis e lape dan lemonn, An konsiderasyon ki mank konnesans e respe pou bann drwa imen in okazyonn en bann aksyon barbar kiín boulvers konsyans limanite, e osi larive en monn kot imen a kapab eksprim zot lekor dan laliberte e dapre zot konsyans san okenn lafreyer obyen mank mwayen, parey in ganny proklanmen konman laspirasyon pli o pou tou imen, An konsiderasyon ki I esansyel ki bann drwa imen I ganny proteze par en sistenm lalwa kot dimoun pa oblize, konman en dernyen rekour, pou revolte kont la tirani e lopresyon, An konsiderasyon ki I esansyel pou ankouraz devlopman lanmitye ant bann nasyon, An konsiderasyon ki dan Lasart Nasyon-z-Ini bann pep in reafirm ankor zot lafwa dan bann drwa imen fondamantal, dan dignite e valer tou imen, dan egalite bann drwa zomm ek fanm, e zot in angaz zot pou travay pou progre sosyal e pou etabli meyer kondisyon lavi avek plis laliberte, An konsiderasyon ki bann pei manm zot in pran langazman pou asire, avek korperasyon Lorganizasyon Nation-z-Ini, ki bann drwa imen ek bann liberte fondamantal ganny respekte konman fodre partou dan lemonn, An konsiderasyon ki en bon konprenezon bann drwa ek liberte I tre enportan pou realiz an plen sa langazman ki tou dimoun annan, Alor, Lasanble Zeneral I proklanm sa Deklarasyon Iniversel Bann Drwa Imen konman standar-de-baz pou lavansman tou imen ek tou nasyon, avek bi ki sak endividi ek seksyon lasosyete a fer tou zot posib, atraver lansennyman ek ledikasyon, pou asir respe pou sa bann drwa ek sa bann liberte, e par bann mezir progresiv, nasyonal osi byen ki enternasyonal, pou garanti zot rekonnesans e laplikasyon par bann pep dan bann pei manm e osi dan bann teritwar ki anba zot kontrol. Lartik 1 Nou tou imen nou’n ne dan laliberte ek legalite, dan nou dignite ek nou bann drwa. Nou tou nou annan kapasite pou rezonnen, e fodre nou azir anver lezot avek en lespri fraternel. Lartik 2 Sakenn-de-nou ganny drwa zwir tou nou bann drwa ek nou bann liberte kiín ganny proklanmen dan sa Deklarasyon, san okenn kalite distenksyon, tel ki ras, kouler, langaz, larelizyon, lopinyon politik obyen lezot kalite lopinyon, ni pou rezon lorizin nasyonal obyen sosyal, ni popriyete, nesans obyen stati. Anplis ki sa, okenn distenksyon pa devret ganny fer lo baz sitiasyon politik, ziridik obyen stati enternasyonal sa pei obyen sa teritwar kot en dimoun I sorti; pa devret fer oken diferans si sa pei obyen teritwar I endepandan obyen si I anba kontrol en lot leta, obyen si I annan okenn kalite restriksyon lo son souvrennte. Lartik 3 Sak dimoun annan drwa lavi, drwa laliberte ek drwa viv an sekirite. Lartik 4 Personn pa devret ganny trete konman lesklav obyen konman soubalter; lesklavaz e trafik lesklav pa permet dan okenn laform. Lartik 5 Personn pa devret ganny tortire, ni ganny trete dan okenn fason ki pa imen, ki kriel obyen degradan. Lartik 6 I en drwa sak dimoun pou ganny rekonnet, dan tou moman, konman en imen devan lalwa. Lartik 7 Nou tou nou egal devan lalwa, e san okenn diskriminasyon lalwa bezwen donn nou tou menm kalite proteksyon. Nou tou nou merit ganny proteksyon egal kont okenn diskriminasyon ki al kont sa Deklarasyon, osi kont tou provokasyon ki anfaver diskriminasyon. Lartik 8 Tou dimoun annan drwa anmenn son ka devan lotorite konpetan pou rod lazistis kont vyolasyon okenn drwa fondamantal ki ganny garanti dan konstitisyon obyen anba lalwa son pei. Lartik 9 Personn pa devret ganny arete, obyen ganny met an detansyon, obyen ganny anvoye an ekzile an bonnavini. Lartik 10 Tou dimoun annan egalite konplet pou ganny byen ekoute devan piblik par en lakour endepandan ki pa pran kote personn ler pou donn zizman lo son drwa obyen son lobligasyon, osi ler I konsern en sarz kriminel kiín ganny mete kont li. Lartik 11 Nenport dimoun ki ganny akize devan lalwa bezwen ganny konsidere konman inosan ziska ler I ganny trouve koupab dan en zizman piblik kot in ganny benefis tou bann garanti ki neseser pou son defans. Personn pa devret ganny kondannen pou okenn aksyon obyen omisyon ki pa ti ganny konsidere konman en lofans devan lalwa nasyonal obyen enternasyonal ler lofans ti ganny konmet. Sa dimoun pa ni devret ganny en kondannasyon pli sever ki lalwa ti permet ler I ti konmet lofans. Lartik 12 Personn pa ganny drwa enterfer anbonnavini avek lavi prive en dimoun, son fanmiy, son lakaz, obyen son konrespondans, e ni menm atak son loner e son repitasyon. Tou dimoun bezwen ganny proteze par lalwa kont bann tel enterferans obyen latak. Lartik 13 Dan sak pei tou dimoun annan drwa sirkil avek liberte e annan osi drwa swazi kote I pou reste. Tou dimoun annan drwa kit nenport pei, enkli son prop pei, e osi retourn dan son pei. Lartik 14 Ler I annan persekisyon, nenport dimoun I annan drwa al rod lazil e ganny aksepte dan en lot pei. Sa drwa pa aplikab ler en dimoun pe ganny pourswiv dan ka kot napa nanrnyen pou fer avek politik, me plito en lakizasyon valab pou kas lalwa, obyen kot sa dimoun Iín azir kont bann lobzektif ek bann prensip Nasyon-z-Ini. Lartik 15 Tou dimoun annan drwa annan en nasyonalite. Personn pa devret ganny arase son nasyonalite anbonnavini, ni ganny anpese sanz son nasyonalite. Lartik 16 Ler zot in ganny laz maryaz, en zonm ek en fanm zot annan drwa marye e konmans en fanmiy san okenn restriksyon ki annan pou fer avek zot ras, nasyonalite obyen larelizyon. Tou-le-de annan drwa egal pou marye, dan maryaz e osi ler maryaz in kase. Maryaz ganny aranze ler zonm ek fanm tou-le-de zot Iín pran desizyon e donn konsantman dan laliberte total. Lafanmiy se sa group de baz natirel e fondamantal la sosyete ki bezwen ganny proteksyon lasosyste ek leta. Lartik 17 Tousel obyen an group, tou dimoun ganny drwa annan posesyon. Personn pa kapab ganny anpese annan posesyon san rezon valab. Lartik 18 Sak dimoun annan drwa laliberte lapanse, son konsyans ek larelizyon; sa drwa I osi permet li sanz son larelizyon obyen son krwayans, e osi donn li laliberte pou manifeste son larelizyon obyen son krwayans li tousel obyen an group, an prive obyen an piblik, swa par lansennyman, bann pratik, ladorasyon, obyen bann seremoni. Lartik 19 Sak dimoun I lib pou annan son lopinion e osi lib pou eksprim son lide, sa I permet li gard son lopinyon san okenn lenterferans, osi pou li rode, resevwar e pas lenformasyon ek bann lide atraver medya san okenn limitasyon. Lartik 20 Tou dimoun annan drwa ek laliberte pou rasanble e fer lorganizasyon pasifik. Personn pa devret ganny forse vin manm dan okenn lorganizasyon. Lartik 21 Tou dimoun annan drwa partisip dan gouvernman son pei, swa direkteman oswa atraver bann reprezantan kiín ganny swazi dan en fason lib. Tou dimoun annan drwa egal pou travay dan servis piblik son pei. Lavolonte lepep se labaz lotorite gouvernman; sa volonte bezwen ganny eksprimen dan bann eleksyon ki ganny fer detanzantan kot tou dimoun annan drwa egal pou vote an sekre, obyen atraver en prosedir ki asire ki vote ganny fer dan en fason lib e onnet. Lartik 22 Konmam manm lasosyete, tou dimoun annan drwa sekirite sosyal, pou permet li ganny satisfaksyon son bann drwa ekonomik, sosyal e kiltirel ki apsoliman neseser pou son dignite e devlopman lib son personnalite. Sa I posib atraver zefor nasyonal ek korperasyon enternasyonal ki pran an konsiderasyon lorganizasyon ek resours sak pei. Lartik 23 Tou dimoun annan drwa travay e zot lib pou swazi en travay; zot osi annan drwa ganny bann kondisyon travay ki zis e favorab, osi pou ganny proteze ler napa travay. Tou dimoun annan drwa, san okenn diskriminasyon, pou ganny peye en saler parey pou en louvraz parey. Tou dimoun ki travay annan drwa ganny en lapey ekitab e satisfezan ki a permet li ek son fanmiy viv dan dinite e si neseser son lapey a ganny ranforsi par lezot mwayen proteksyon sosyal. Nenport dimoun annan drwa form en linyon obyen vin manm en linyon pou defann son zentere. Lartik 24 Tou dimoun annan drwa repo ek lwazir, sirtou en limit rezonab zot kantite ler travay, e osi konze peye apre serten letan travay. Lartik 25 Tou dimoun annan drwa en nivo lavi konvenab pou asir son lasante, son byennet ek osi byennet son fanmiy; savedir manze, labiyrman, lozman, swen medikal ek lezot servis sosyal ki neseser. I osi annan drwa en mwayen sekirite ler i napa travay, anka maladi, envalidite, lanmor mari obyen fanm, lavyeyes obyen lezot ka kot en dimoun pa nobou ganny son lavi pou bann rezon andeor son kontrol. Bann manman ek zot zanfan annan drwa ganny led ek lasistans sosyal. Tou zanfan, ki zot in ne dan maryaz obyen andeor maryaz, zot tou zot annan drwa ganny menm nivo proteksyon sosyal. Lartik 26 Tou dimoun annan drwa ganny ledikasyon. Ledikasyon devret gratwit, omwen ledikasyon elemanter e fondamantal. Ledikasyon elemanter devret obligatwar. Ledikasyon teknik ek profesyonel devret pou tou dimoun et ledikasyon avanse devret a laporte tou dimoun dapre zot merit. Tou dimoun annan drwa ledikasyon pou met en avan son personnalite e pou renfors respe drwa imen e bann drwa fondamantal dans lasosyete. Ledikasyon i esansyel pou favoriz respe, latolerense ek lanmitye ant tou bann group ras e larelizyon e osi pou devlop bann aktivite Nasyon-z-ini pou lape. Tou bann paran devret annan priyorite lo drwa soizir ki kalite ledikasyon y pou don son bann zanfan. Lartik 27 Tou dimoun annan drwa pou partisip avek liberte dan lavi kiltirel lakominote, pran plezir dan bann lar e osi partaz bann progre syantifik ek zot bann benefis. Tou dimoun annan drwa proteksyon pou zot bann zentere moral e materyel an rezilta tou bann prodiksyon syantifik, literer obyen artistik ki zot Iín prodwi. Lartik 28 Tou dimoun merit en lord sosyal e enternasyonal kot nou bann drwa ek nou bann liberte, dapre sa kiín ekri dan sa Deklarasyon, a vin en realite konplet. Lartik 29 Tou dimoun annan bann devwar anver lakominote ki pou kapab permet devlopman lib e konplet nou personnalite. Dan laplikasyon son bann drwa e dan zwisman son bann liberte, sak dimoun a ganny limite dapre lalwa selman pou asir rekonnesans ek respe bann drwa ek bann liberte lezot dimoun dan lamezir ki fodre asir dan en fason zis, lekzizans moral, lord piblik ek byennet zeneral dan en sosyete demokratik. Sa bann drwa ek bann liberte pa devret zanmen ganny aplike kont bann bi e prensip Nasyon-z-Ini. Lartik 30 Napa narnyen dan sa Deklarasyon ki devret ganny enterprete komkwa en leta, an group obyen en dimoun annan en drwa kelkonk pou fer nenport ki aktivite obyen aksyon ki kapab detri bann drwa ek bann liberte kin ganny ekri ladan.	crs	Seselwa Creole French	crs	Latn	crs
Endenquimbo, diez de deciembre, 1948, nidaid abitedinoësh matses utsi-utsiec cho-chopanëdash, onquenuec. Adec cho-choquid Naciones Unidas capec. Choashic onquepanëdash. - Bëdamboec tabadnuna, quequin chuibanuna. Nuqui chuiboed dada uanuna. Nuqui dada uaid daëdpen nacnenshun meniac utsibo abitedishun nuqui chuiboed tantiatsiashe - quepanëdash cho-choquido. Ambi chiaid neid dada uaid nec. Nidaid Abitedinoësh Cho-choquidon Bëdamboec Tabadte Chiaid Utsi Chuinuen Naden chuinëdash Adashic: - Bëdamboec tabadnuna, quesho: Ai, mimbi chiac padec tabadnuna, matses abitedimbo chuinanubi: Mibi bëdamboec tabashobi cueschitono, quequid nibedtsiash. Cuesnanenquio matses ictsiash. Icsauanquid chushcatsiash. Bëdambocquid bëdamboen ispatsiash - quequin chuipanedash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Adashic: - Enden: Bëdamboec tabadnu, quesho: Padi. Cueschitono, quequin icsamenëdaidi nëbi utsi uanuna. Naden chuinanuna. Mimbi tantiaidi chuita. Utsibon chuisho tantiate bonquin tantiata. Dacuëdenquiocquin nata. Mibi cuestiapimbo iquebi - quequin chuinanuna. Adec matses utsi-utsiquetsëcquiec nuquibi bëdamboec tabadtsiashe - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Adashic: - Bëdamboec tabadnuna, quequin neid chiaid isun chuiquid dapan: Ai, bëdamboen chiacpadec tabadnuna, aton matses chiac bëdambo ictsiash. Aid chuiquid dapa caic: Icsambo iqueque. Cuesunechitono, utsibon cac icsambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Adashic: - Nuquibi bëdambo iquec, cananuna - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Adashic: - Bëdamboec tabadnuna, quequin chiac bëdambo ictsiash. Matses abitedimbo bëdambo iquec. Dada bëdambo iquec. Chido bëdambo iquec. Bacuëbo bëdambo iquec, quequin chiac bëdambo ictsiash. Padi. Mimbi chiac padomboen bëdamboen nainda. Cueschitono quequid chieshëmënquid icsambo ictsiash. Adquid nibëdnubi matses abitedi dada uaquin mëquiacac bëdambo ictsiash. Adembidi dauë menebanac bëdambo ictsiash. Adecbidi piasenquio yec bëdamboec tabadac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Adashic: - Nëmbo cho-choquidotedi aton nidaidën nishun aton matses nuqui chiondaid chuituidac: Ai, mimbi chiacpadec bëdamboec tabadnuna, quequin chiac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Adashic: - Nuqui chuiboed matses abitedimbo tantiamiac bëdambo ictsiash - quepanëdash. Aidtedba chuipanëdash. Nuqui Chuiboed Bëdambo Iquec, Quiash Nidaid abitedinoësh cho-choquido: - Nuqui chuiboed matses abitedimbo tantiamenuna. Tantiamiac chuiquid dapabon: Ai, adec bëdamboec tabadcuenuna, cac bëdambo ictsiash. Bëdamboec tabadcuenuna, cacpadec matses abitedi bëdamboec tabadac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 1 Chidon tishaido yec matses abitedimbo bëdamboec isnanac bëdambo ictsiash. Chieshnanac icsambo ictsiash. Abitedimbo bëdamboec tabadac bëdambo ictsiash. Shubu abentsëcquidën tabadac birnboec abitedi tabadac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 2. Nëid dada uaid isash abitedi bëdamboec isnanac bëdambo ictsiash. Ëbi padquid con matsesuidtsëqui bëdambo iquec. Matses utsibo icsarnbo iquec, quenquio yec: Con matses bëdambo icnuc utsibotsen bëdambo iquec, cac bëdambo ictsiash. Adernbidi: Embentsëqui bëdamboen tantiembi. Utsibo abitedishun icsamboen tantiec, quenquioëquin: Chieshëenquiocquin ma ambi tantiaidi napanu cac bëdambo ictsiash. Chidobi bëdamboen istiapimbo iquebi, quenquiocquin chidotsen bëdamboen isac bëdambo ictsiash. Chuiquid dapambi nëid chiaid niacbidanquin aton matses chieshënac icsambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 3. Matses utsibo yuainquio yec, cuesnanenquio yec quec bëdamboec tabadnuna, cac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 4. Matses utsibo min matsesbëta yuainquiocquid. Yuac icsambo ictsiash. Adembidi matses utsibo min matsesbëta beshun yuamequin menenquiocquid. Yuamenun meniac icsambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 5. Matsespenquio yacbimboecnuc aton matses bëta matses utsibo icsauainquiocquid. Icsauac icsambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 6. Atoda nidaidën nidacsho anocquidon: Con matses chuiquid dapan chiaid ley caid nata. Niacbidansho juez caidën ëbi yac padomboembidi cuidtsiash, cac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 7. ??Mitsicquid nidaidën tabadquid nec? Aton nidaidën tabadquido chuiquid dapan chiaid ley caid abitedishun nac bëdambo ictsiash. Aidën chiaid niacbidansho juez caidën cuidac bëdambo ictsiash. Nëid chiaid niacbidanquin matses utsi caic: Matsespenquio mibi nec. Mibi bëdamboen istiapimbo iquebique. Mëyanu, quequin ambembi nac icsambo ictsiash. Cuidte chuiquid juez caidën matses abitedimbo: Mibi matses nec. Con matses nacpadomboembidi mibi naimbi, cac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 8. ??Midacquid matses nepec? Aton nidaidën tabadquido chuiquid dapabon chiaid nac bëdambo ictsiash. Aid chiaid niacbidanquin utsibo icsauasho isun juez caidën bemeshun cuidac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 9. Nëid chiaid niacbidanquin ambembi matses quëne uac icsambo ictsiash. Adembidi ambembi chieshënquin matses aton nidaidënshun cuemiac icsambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 10. Chuiquid dapabon chiaid ley caid niacbidanosh. Icsaosh, caid beshun juez caid yacno buanquin. Anoshombi matses daëdpenshun isnuc juez caidën chieshënenquiocquin chuimequin. ??Atotsi nao? quequin chuimequin. Ashumbi aid isquidtsen chuimequin. Adoshombic: Abimbo caosh. Icsaosh, queshun cuidquin. Icsabicshobi: Icsabi iqueque. Cuidtiapimbo iquebi. Ma nidnu, cac bëdambo ictsiash. Cuidte chuiquid juez caidën chieshënenquiocquin abimbo cac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 11. Chuiquid dapabon chiaid ley caid niacbidanosh. Icsaosh, caid beshun cuidte chuiquid juez caidën uesquin chuimiabi badedi: Mibi icsaque. Mibi cuidnu, cac icsambo ictsiash. Chata. Utsibon tantianubi chuimiabi icquin: Icsambo iquec, catiapimbo iquebi. Chuimebono, juezën cac bëdambo ictsiash. Chuiquid dapabon chiaid ley caid niacbidanacsho juez caidën chuimeshun cuidac bëdambo ictsiash. Chuiquid dapabon: Aden naic icsambo ictsiash. Adoquid naden cuidquid, quequin chiacmaid nacsho: Icsambo iqueque. Cuidnu, cac icsambo ictsiash. Aidon chiaid niacabicsho cuidac icsambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 12. Nidaid utsin-utsinquetsëcquiecquidën chuiquid dapabon: Nadquid icsambo iqueque. Cuidnu cac bëdambo ictsiash. Nëidic: Mimbi tantiaidi nainda. Embi chiac padomboenuidtsëqui nata, quec chieshëmënquid. Nëidic: Min nabobëdi bëdamboec tabadenda, quec chieshanquiecquid. Nëidic: Ambi tantiaidën iste dada uaid isnushe. Beshun secanuna, quequin dada uaido beshumënquid. Aidted icsambo iquec, quequin chuiquid dapabon chiac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdashe nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 13. Nidaid utsin-utsinquetsëcquiecquidën chuiquid dapabon nadoac bëdambo ictsiash. Nëid nidaidën tabadquid: Capucuenenu, quesho tantiashun: Ai, capucueneta, cac bëdambo ictsiash. Adembidi: Shubu utsin manëdnu, quesho: Ai manëdta, cac bëdambo ictsiash, quequin chiac bëdambo ictsiash. Nadembidi chiac bëdambo ictsiash. Nëid nidaidënoësh nidendabi, quesho, Ai, nidta, cac bëdambo ictsiash. Nidenda. Cueschitono, shëpi, cac icsambo ictsiash. Padnuen: Nëid nidaidën choaindabi, quesho, Ai, chota, cac bëdambo ictsiash. Padnuen: Choenda. Cueschitono, cac icsambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 14. Nidaid utsino cuenash: Con nidaidën tabadquidën ambembi chiesënac cuenobique. Min nidaidën tabadnu, quesho: Ai, nëmbobi quenenta, cac bëdambo ictsiash. Padnuen aton matses chuiquid dapabon ley chiaid niacbidanec: Cuidnushe, quianec nidaid utsin cuensho: Ai, nëmbo quenenta, cac icsambo ictsiash. Adembidi ëmbi chuiboed niacbidanec: Cuidnushe, quianec nidaid utsin cuensho: Ai, nëmbo quenenta, cac icsambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 15. Acte amë ëquë cuëma utsiuc tabadquid: Peruano nebi, quesho Peru yacnocquid ëhuiquid dapan: Ai, Peruano mibi nec, cac bëdambo ictsiash. Padnuen acte amë oquë cuëma utsiucquid: Brasilero nebi, quesho Brasil yacnocquid chuiquid dapan: Ai, Brasilero mibi nec, cac bëdambo ictsiash. Padnuen nidaid utsin tabadquid: Nëid nidaidën icquidquio nebi, quesho: Ai, adquid mibi nec, cac bëdambo ictsiash. Aton nidaidën tabadquid: Nëid nidaidën icquid mibi catiapimbo iquebi. Con matses mibi cainqujo iquembi, ambembi cac icsambo ictsiash. Padnuen aton nidaidën tabadquid: Nëid nidaidën icquid icboedi nëbi nidaid utsin manëdash aid nidaidën icquid yanebi, quesho ambembi chieshënquin: Padi. Aid nidaidën icquid mibi catiapimbo iquebi, cac icsambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 16. Ashumbic padpiden: - Dada caniaidi: Con bacuë tishmenuen con matsesën champi bednu, quesho: Ai, adota, cac bëdambo ictsiash. Caniaid utsibi: Con bacuë tishmenuen matses utsin champi bednu, quesho: Ai, adota, cac bëdambo ictsiash. Padnuen chido caniaid: Con bacuë tishnuen con matses bedmenu, quesho: Ai, adota, cac bëdambo ictsiash. Chido canjaid utsibi: Con bacuë tishnuen matses utsibi bedmenu, quesho: Ai, adota, cac bëdambo ictsiash. Dadabi: Con chidobëdi bëdamboec tabadnu, quesho: Ai, adta, cac bëdambo ictsiash. Chidobi: Con bënëbëdi bëdamboec tabadnu, quesho: Ai, adta, cac bëdambo ictsiash. Chido aton bënën yuapenquio nec. Dadabi: Embi con chido caboedi icsasho isun con chidopenquio canu, quesho, Ai, adota, cac bëdambo ictsiash. Chidobi: Embi con bënë caboedën chieshënoshi. Aidi nianu, quesho, Ai, adota, cac bëdambo ictsiash. Nidaid utsin-utsinquetsëcquiecquidën chuiquid dapabon: Dadabi: Aton bënë ictiapimbo iquebi, quesho bedmenda. Adecbidi chidobi: Aton chido ictiapimbo iquebi, quesho bedmenda. Padnuen dadan: Mibi bednu, cac: Ai, ëbi bed, cac bëdambo ictsiash. Nidaid utsin-utsinquetsëcquiecquidën chuiquid dapabon: Dada aton nabobëdi bëdamboec tabasho isash: Bëdambo iquec, cac bëdambo ictsiash. Chieshëmënquidën aton chido beshunac icsambo ictsiash. Adembidi aton bacuëbo beshunac icsambo ictsiash. Adoquid cuidnuna, quequin chiac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 17. Nidaid utsin-utsinquetsëcquiecquidën chuiquid dapabon: Ampiabicquid: Con nabi nec, quesho: Ai, mitsa na nec, cac bëdambo ictsiash. Adembidi: Utsin nabëdi con na nec, quesho: Ai utsin nabëd mitsa na nec, cac bëdambo ictsiash. Adashic: Ancanquidën utsin na beshunac icsambo iquec. Adembidi utsin na ampiac icsambo iquec, quequin chiac bëdambo ictiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 18. Nidaid utsin-utsinquetsëcquiecquidën chuiquid dapabon: Nëmbocquid: Aden tantiembi, quesho: Aden tantiasho mibi cuesunechitono, shëpi, cac icsambo ictsiash. Utsibi: Matses uaquid abentsëqui Nuquin Papa iquec, quesho: Adquid cuesunechitono, shëpi, cac icsambo ictsiash. Utsibi: Nuquin Papa caid nibëdec, quesho: Adquid cuesunechitono, shëpi, cac icsambo ictsiash. Utsibi: Podobitsi daëdpen tantiaquidquio nebi, quesho: Adquid cuesunechitono, shëpi, cac icsambo ictsiash. Padnuen: Podobitsi daëdpen tantiaquid icboedëmbi nëbi utsi uaimbi. Nëbi Nuquin Papa tantiaquid nebi, quesho: Adquid cuesunechitono, shëpi, cac icsambo ictsiash. Utsibi: Embi Nuquin Papa caid tantianuec shubun puduedash tabadcuedednu, quesho: Padi, cuesun secachitono, cac icsambo ictsiash. Utsibi: Embi Nuquin Papa caid tantianuec abentsëqui tsadnu, quesho: Padi. Cuesunechitono, cac icsambo ictsiash. Padnuen: Embi Nuquin Papa caid utsibo chuibanu, quesho: Asho mibi cuesunechitono, cac icsambo ictsiash. Utsibi: Embi Nuquin Papa caid tantianuen nanu, quesho: shëpi cac icsambo ictsiash, quequin chiac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 19. Nidaid utsinutsinquetsëcquiecquidën chuiquid dapabon: Matsesën ambibi tantiaid chuisho: Chuisho cueschitono, shëpi. Chën, cac icsambo ictsiash. Utsibi: Utsin chuisho tantiatanu, quesho: Nisho isun mibi cuesunechitono, shëpi. Chën, cac icsambo ictsiash. Padnuen: Maquinian onquequin utsibo chuibanu, quesho: Chën. Cuidchitono, cac icsambo ictsiash. Utsibon iste dada uanu, quesho: Chën. Dada uainda, cac icsambo ictsiash. Nidaid utsin tabadquid chuinu, quesho: Chën. Anocquido chienda, cac icsambo ictsiash, quequin chiac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 20 Nidaid utsin-utsinquetsëcquiecquidën chuiquid dapabon: Con nidaidën tabadquid: Aidobëdi bëdamboec tabadnu, quesho: Ai, adta, cac bëdambo ictsiash. Adembidi: Shubun tsaduedash bëdamboec onquecuedednu, quesho: Chën. Cuidchitono, cac icsambo ictsiash. Adashic: Utsibi: Aden tantiaquidobëd tabadtiapimbo iquebi, quesho: Baded cho. Choenquiocsho cuidchitono, cac icsambo ictsiash, quequin chiac bëdambo ictsiash, - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 21. Nidaid utsin-utsinquetsëcquiecquidën chuiquid dapabon: Miqui chuiquid ictiadquio iquebi, quesho aton matsesën: Ai, ëbi chuiquid icta, casho utsibo daëdpatsëcshun: Padi, cuesunechitono, shëpi, cac icsambo ictsiash. Padnuen: Miqui chuiquid ictiadquio iquebi, quesho aton matsesën: Padi caqui chieshënquin: Padi, caquido cuesun secachitono cac icsambo ictsiash. Chuiquid dapabon: Nuquin matses abitedi nashununa. Aton podquedën uaquinc, aton dauëchoquid icmequinc, aton dada uaid ismequid icmequinc canuna, cac bëdambo ictsiash. Matses daëdpenshun: Embi chuiquid icta, cac aidi chuiquid icmiac bëdambo ictsiash Padabi yac icsambo ictsiash. Utsibombi: Aidi chuiquid bëdambo ictsiash, quequin utsibo ismenquiocquin aid cuëmëdquid dada uashun sandoquin. Adoshombi matses abitedishun ambi tantiaid dada uatanquin sandoacsho sandoaid beshun tambanquin. Adoshombic: Mibi cuëmëdquid matses daëdpenshun dada uaque. E'bi chuiquid icta, cain. Padnubi matses utsibon aton matsesën nac padomboen chuiquid dapa icmequin. Adoac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 22. Matses abitedi bëdamboec tabadac bëdambo ictsiash. Piasenquio yec dacuëdenquio yec tabadac bëdambo ictsiash. Nëid nidaidën icquido chuiquido nidaid utsin icquidobëtan chuiquin: Matses utsi-utsiec abitedimbo bëdambo iquec. Aton piucquid bedmenuna. Bëdamboec tabadmenuna. Min matsesi bëdamboen istiapimbo iquebi, cainquio icnuna, cac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 23. Nidaid utsinquetsëcquiecquidën chuiquid dapabon: Nuquin nidaidën tabadquido: Chuiquid dapan chiaid ley caid niacbidanenquiocquin piucquid bednuen naimbi, quesho: Ai, adota, cac bëdambo ictsiash. Padnuen piucquid bednuen nashunaidon: Chata. Tiboeta. Miqui mëyadeque, abi nashunquido cac bëdambo ictsiash. Chonoaoanquidquio icsambo ictsiash. Utsibi: Piucquid benuen naimbi, cac: Naic cho, caquid nibëdsho isun chuiquid dapan: Nanu, cauidquido piucquid meniac bëdambo ictsiash. Padnuen: Naic cho, cac daëdpen chonoadacsho piucquid menequin. Chonoadquido abitedishun tauac padquido aidtedishun nainacsho piucquid ated-atedbidi menebaniac bëdambo ictsiash. Ma aton nabo pemequinc, dasiuinquinc, shubu uaquinc canu, quequin chieshenquiocquin chonoadquid piucquid daëdpen meniac bëdambo ictsiash. Piucquid daëdpatsëc meniac aton nabo pistsëc pemequinc, disiuinenquiocquinc, shubu uatsëcquinc cac icsambo ictsiash. Adec icsambocsho isun chuiquid dapan: Piucquid menenuna, cac bëdambo ictsiash. Chonoadquido: Ebi chonoadac padec chonoadquidobëd onquecuedednuna. Ëbi chonoaoaquidon piucquid daëdpatsëc menesho chushcanuna, quesho: Chën. Onquecuededenda. Cuidchitono, cac icsambo ictsiash. Ai, miqui chiac padota, cac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abi tedinoësh cho-choquidon. Chiaid 24. Tibocamianenquiocquin chonoaoanquiac icsambo ictsiash. Padnuen: Padi. Nëbadiadash tiboenuna, cac bëdambo ictsiash. Dia ëeriado caidën matses abitedi tiboequid. Asho Chonoaoaquidën dia ëeriado caic: Aid ushëmbi chonoadacbimboecnuc adted piucquid menenu, cac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 25. Aton pete icnuc, aton dashcute icnuc, aton shubu icnuc, aton dauë icnuc aton nabobëdi matses bëdamboec tabadtsiash. Adac bëdambo ictsiash. Utsibi chonoadtiapimbo icquin aton piucquid bedtiapimbo yec bëdamboec tabadtiapimbo iquec. Nëidtedi matses chonoadtiapimbocquido nec. Nëidic Naid cho, cacmaido. Nëidic dada icsatsaido. Nëidic niantebo. Nëidic tsusiompibo. Nëidic machompibo. Aidtedi chonoadtiapimbocsho isun chuiquid dapan aton piucquid meniac bëdambo ictsiash. Ani aton bacuëbobëd tabadquido bëdamboen isquin bëdamboen dayun uac bëdambo ictsiash. Bënën tishmiaido bacuëbo bëdamboen isquinc abembi uaidën tishaidotsen bëdamboen isquinc cac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 26. Nidaid utsin-utsinquetsëcquiecquidën chuiquid dapabon: Con matses dada uate shubun puduedash mëquiadnu, quesho: Ai, adta, cac bëdambo ictsiash. Taëyec mëquiadquid dada uate shubun puduedacsho: E'~mbi mibi mëquiacsho ëbi piucquid mene, cac icsambo ictsiash. Yuecash mëquiadquidën mëquiacquid piucquiud meniac bëdambo ictsiash. Bacuëbo abitedi dada uaquin mëquiacnuna, cac bëdambo ictsiash. Dada uaic bëdamboec mëquiadash: Dada uaid daëdpenquio tantiatiadquio iquebi. Dada uate shubu utsin puduednu, quesho: Ai, adta, cac bëdambo ictsiash. Utsibi nacnenec mëquiadash: Nacnenquidënquio ismesho istanu, quesho: Ai, adota, cac bëdambo ictsiash. Dada uate shubun puduedshun mëquiacquidon: Matses utsi-utsiquetsëcquiec iquec. Abitedimbo bëdambo iquec. Utsibo abitedi bëdamboen isnuna. Chieshnanenquio yec cuesun secananenquio icnuna. Adec bëdamboec tabadnuna - quequin mëquiadquido bëdamboen chiac bëdambo ictsiash. Amëbëtan anin: Nëid dada uate shubunoshon ~ëquiacquidën ëmbi tantiaidbidi chioshe. Ambo con bacuëbo yuednu, quesho: Ai mimbi chiac padota, cac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 27. Con matses cuëdënacno istanu, quesho: Ai, mimbi chiac padota, cac bëdambo ictsiash. Utsibi: Con matses mamënacno istanu, quesho: Chën. Cuidchitono, cac icsambo ictsiash. Utsibi: Con matsesën nacnenaid istanu, quesho: Ai, adotanta, cac bëdambo ictsiash. Utsibi: Con matsesën nacnenaid bednu, quesho: Chën, mibipadquid bedmetiapimbo iquebique, cac icsambo ictsiash. Dada uaquido nacnenquidobëta bëdamboen isac bëdambo ictsiash. Utsibombi ambi tantiaid dada uaquid. Utsibombi ambi tantiaid nacnenquid. Adoquidon: Embi nacnenaid bednuen ëbi piucquid mene, quesho bedquin piucquid meniac bëdambo ictsiash. Padnuen utsin dada uaidi caic muaquido: Embimbo dada uaid nec, quesho chuiquidën cuidac bëdambo ictsiash. Muaquid utsibi: Embibo nacnenaid nec, quesho adembidi chuiquidën cuidac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 28. Nidaid abichobi icquidën tabadquido chieshnanenquio yec bëdamboec tabadac bëdambo ictsiash. Matses aton matses utsibobëdi chieshnanac icsambo ictsiash. - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 29. Nidaid utsin-utsinquetsëcquiecquidën chuiquid dapabon: Min shubu yacno bëdamboec tabadtiadquio yec bëdamboec nashunanta, cac bëdambo ictsiash. Chuiquid dapabon aton matses bëdamboec tabadte bonquin chiaid aton matsesën nac bëdambo ictsiash. Chuiquid dapabon aton matses mëyante bonquin chiaid aton matsesën niacacsho cuidac icsambo ictsiash. Embi chuiboed isun: Bëdamboec tabadnuna, cac bëdambo ictsiash. Padnuen ëmbi chuiboed ismeshun: Embi naiduidi nanu, shëpi, cac icsambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon. Chiaid 30. Nëid dada uaid isash, Icsa uanquionona, cac icsambo ictsiash. Padnuen nëid dada uaid isun, Nidaid abichobi icquidën tabadquidobëdi bëdamboec isnanec bëdamboec tabadnuna, cac bëdambo ictsiash - quequin chuipanëdash nidaid abitedinoësh cho-choquidon.	mcf	Matsés	mcf	Latn	mcf
Tuyên ngôn toàn thế giới về nhân quyền của Liên Hợp Quốc Được Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua và công bố theo Nghị quyết số 217 (III), ngày 10 tháng 12 năm 1948. Lời nói đầu Với nhận thức rằng: Việc thừa nhận nhân phẩm vốn có, các quyền bình đẳng và không thể tách rời của mọi thành viên trong gia đình nhân loại là cơ sở cho tự do, công bằng và hoà bình trên thế giới, Sự xâm phạm và coi thường nhân quyền đã dẫn đến những hành động tàn bạo xâm phạm tới lương tâm của nhân loại, và việc xây dựng một thế giới trong đó con người được tự do ngôn luận và tín ngưỡng, không còn phải chịu nỗi sợ hãi và cùng cực được coi là nguyện vọng cao cả nhất của loài người, Nhân quyền phải được pháp luật bảo vệ để mỗi người không buộc phải nổi loạn như là biện pháp cuối cùng để chống lại chế độ cường quyền và áp bức, Cần phải khuyến khích việc phát triển quan hệ bằng hữu giữa các dân tộc, Nhân dân các nước thành viên Liên Hợp Quốc trong bản Hiến chương đã một lần nữa khẳng định niềm tin của mình vào những quyền cơ bản của con người, vào nhân phẩm, vào giá trị của mỗi người, vào quyền bình đẳng nam nữ, và đã bầy tỏ quyết tâm thúc đẩy tiến bộ xã hội cũng như xây dựng các điều kiện sống tốt hơn, tự do hơn. Các nước thành viên đã cam kết, cùng với tổ chức Liên Hợp Quốc, phấn đấu thúc đẩy mọi người tôn trọng và thực hiện các quyền cũng như những tự do cơ bản của con người. Nhận thức thống nhất về những quyền và tự do đó của con người là yếu tố quan trọng nhất cho việc thực hiện đầy đủ cam kết này. Nay, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc tuyên bố: Bản tuyên ngôn toàn thế giới về nhân quyền này là thước đo chung cho tất cả các nước và tất cả các dân tộc đánh giá việc thực hiện mục tiêu mà mọi cá nhân và mọi tổ chức trong xã hội, trên cơ sở luôn ghi nhớ Bản tuyên ngôn này, sẽ phấn đấu thúc đẩy sự tôn trọng các quyền và tự do cơ bản của con người thông qua truyền bá và giáo dục, cũng như sẽ phấn đấu đảm bảo cho mọi người dân, ở chính các nước thành viên của Liên Hợp Quốc và ở các lãnh thổ thuộc quyền quản lý của mình, công nhận và thực hiện những quyền và tự do đó một cách có hiệu quả thông qua những biện pháp tích cực, trong phạm vi quốc gia hay quốc tế. Điều 1: Tất cả mọi người sinh ra đều được tự do và bình đẳng về nhân phẩm và quyền. Mọi con người đều được tạo hoá ban cho lý trí và lương tâm và cần phải đối xử với nhau trong tình bằng hữu. Điều 2: Mọi người đều được hưởng tất cả những quyền và tự do nêu trong Bản tuyên ngôn này, không phân biệt chủng tộc, màu da, giới tính, ngôn ngữ, tôn giáo, quan điểm chính trị hay các quan điểm khác, nguồn gốc quốc gia hay xã hội, tài sản, thành phần xuất thân hay địa vị xã hội. Ngoài ra, cũng không có bất cứ sự phân biệt nào về địa vị chính trị, pháp quyền hay quốc tế của quốc gia hay lãnh thổ mà một người xuất thân, cho dù quốc gia hay lãnh thổ đó được độc lập, được đặt dưới chế độ uỷ trị, chưa tự quản hay có chủ quyền hạn chế. Điều 3: Mọi người đều có quyền sống, tự do và an toàn cá nhân. Điều 4: Không ai phải làm nô lệ hay bị cưỡng bức làm việc như nô lệ; mọi hình thức nô lệ và buôn bán nô lệ đều bị ngăn cấm. Điều 5: Không ai bị tra tấn hay bị đối xử, xử phạt một cách tàn bạo, vô nhân đạo hay hạ thấp nhân phẩm. Điều 6: Mọi người đều có quyền được thừa nhận tư cách là con người trước pháp luật ở khắp mọi nơi. Điều 7: Tất cả mọi người đều bình đẳng trước pháp luật và được pháp luật bảo vệ như nhau không có bất cứ sự phân biệt nào. Tất cả mọi người đều được bảo vệ như nhau chống lại mọi hình thức phân biệt đối xử vi phạm Bản tuyên ngôn này cũng như chống lại mọi hành vi xúi giục phân biệt đối xử như vậy. Điều 8: Mọi người đều có quyền được các toà án quốc gia có thẩm quyền bênh vực theo pháp luật trước những hành vi vi phạm các quyền cơ bản do hiến pháp hay luật pháp quy định. Điều 9: Không ai bị bắt, giam giữ hay đày đi nơi khác một cách độc đoán. Điều 10: Mọi người, với tư cách bình đẳng về mọi phương diện, đều có quyền được một toà án độc lập và vô tư phân xử công bằng và công khai để xác định quyền, nghĩa vụ hoặc bất cứ một lời buộc tội nào đối với người đó. Điều 11: Mọi người, nếu bị quy tội hình sự, đều có quyền được coi là vô tội cho đến khi một toà án công khai, nơi người đó đã có được tất cả những đảm bảo cần thiết để bào chữa cho mình, chứng minh được tội trạng của người đó dựa trên cơ sở luật pháp. Không ai bị kết tội hình sự vì một hành vi hay sự tắc trách không bị coi là một tội hình sự theo quy định của luật pháp quốc gia hay quốc tế vào thời điểm đó. Cũng như không cho phép áp dụng hình thức xử phạt đối với một tội hình sự nặng hơn so với quy định của luật pháp lúc bấy giờ cho mức độ phạm tội cụ thể như vậy. Điều 12: Không ai bị can thiệp một cách độc đoán đối với cuộc sống riêng tư, gia đình, nơi ở hay thư tín của cá nhân người đó cũng như không bị xâm phạm tới danh dự và uy tín. Mọi người đều được pháp luật bảo vệ chống lại những hành vi can thiệp hoặc xâm phạm như vậy. Điều 13: Mọi người đều có quyền tự do đi lại và cư trú trong phạm vi lãnh thổ của mỗi quốc gia. Mọi người đều có quyền rời khỏi bất cứ nước nào, kể cả nước mình, cũng như có quyền trở về nước mình. Điều 14: Mọi người đều có quyền tìm kiếm và được lánh nạn ở những nước khác khi bị ngược đãi. Quyền này không được áp dụng trong trường hợp đương sự bị truy tố vì những tội không mang tính chất chính trị hay vì những hành vi đi ngược lại mục tiêu và nguyên tắc của Liên Hợp Quốc. Điều 15: Mọi người đều có quyền nhập quốc tịch của một nước nào đó. Không ai bị tước đoạt quốc tịch của mình hay bị khước từ quyền được thay đổi quốc tịch một cách độc đoán. Điều 16: Nam hay nữ đến tuổi thành niên đều có quyền kết hôn và xây dựng gia đình mà không có bất cứ một hạn chế nào về chủng tộc, quốc tịch hay tôn giáo. Họ có quyền bình đẳng trong việc kết hôn, trong cuộc sống vợ chồng và lúc ly hôn. Việc kết hôn chỉ được tiến hành khi có sự đồng ý hoàn toàn và tự nguyện của cả hai bên. Gia đình là một đơn vị tự nhiên và cơ bản của xã hội và được xã hội và nhà nước bảo vệ. Điều 17: Mọi người đều có quyền sở hữu tài sản của riêng mình hay chung với những người khác. Không ai bị tước đoạt tài sản của mình một cách độc đoán. Điều 18: Mọi người đều có quyền tự do suy nghĩ, ý thức và tôn giáo, kể cả tự do thay đổi tôn giáo hay tín ngưỡng, và tự do thể hiện tôn giáo hoặc tín ngưỡng dưới hình thức truyền bá, thực hành, thờ phụng hoặc lễ tiết, với tư cách cá nhân hay tập thể, công khai hay riêng tư. Điều 19: Mọi người đều có quyền tự do ngôn luận và bầy tỏ quan điểm; kể cả tự do bảo lưu ý kiến không phụ thuộc vào bất cứ sự can thiệp nào, cũng như tự do tìm kiếm, thu nhận, tryền bá thông tin và ý kiến bằng bất cứ phương tiện thông tin đại chúng nào và không giới hạn về biên giới. Điều 20: Mọi người đều có quyền tự do họp hành và tham gia hiệp hội một cách hoà bình. Không ai bị bắt buộc phải tham gia một hiệp hội nào. Điều 21: Mọi người đều có quyền tham gia vào chính quyền của nước mình, một cách trực tiếp hay thông qua những đại diện được tự do lựa chọn. Mọi người đều có quyền được hưởng các dịch vụ công cộng của đất nước mình một cách bình đẳng. Ý chí của nhân dân là cơ sở tạo nên quyền lực của chính quyền; ý chí này được thể hiện qua các cuộc bầu cử định kỳ và thực sự, theo nguyên tắc bỏ phiếu phổ thông và bình đẳng và được thực hiện qua bỏ phiếu kín hoặc qua các thủ tục bỏ phiếu tự do tương tự. Điều 22: Với tư cách là thành viên của xã hội, mọi người đều có quyền được hưởng bảo hiểm xã hội cũng như được thực hiện các quyền về kinh tế, xã hội và văn hoá không thể thiếu đối với nhân phẩm và tự do phát triển nhân cách của mình, thông qua nỗ lực quốc gia, hợp tác quốc tế và phù hợp với hệ thống tổ chức và nguồn lực của mỗi quốc gia. Điều 23: Mọi người đều có quyền làm việc, tự do lựa chọn công việc, được hưởng điều kiện làm việc công bằng và thuận lợi và được bảo vệ chống lại tình trạng thất nghiệp. Mọi người đều có quyền được trả công ngang nhau cho công việc như nhau, không có bất cứ sự phân biệt đối xử nào. Mọi người lao động đều có quyền được hưởng chế độ thù lao công bằng và thuận lợi đảm bảo cho sự tồn tại của bản thân và gia đình xứng đáng với nhân phẩm và được hỗ trợ thêm từ các hình thức bảo trợ xã hội khác, nếu cần thiết. Mọi người đều có quyền thành lập và tham gia các tổ chức công đoàn để bảo vệ quyền lợi của mình. Điều 24: Mọi người đều có quyền nghỉ ngơi và giải trí, kể cả quyền được hạn chế hợp lý về số giờ làm việc và hưởng những ngày nghỉ định kỳ được trả lương. Điều 25: Mọi người đều có quyền được hưởng mức sống đủ để đảm bảo sức khoẻ và phúc lợi của bản thân và gia đình, về các mặt ăn, mặc, ở, y tế và các dịch vụ xã hội cần thiết khác, cũng như có quyền được bảo hiểm trong trường hợp thất nghiệp, ốm đau, tàn tật, goá bụa, già nua hoặc thiếu phương tiện sinh sống do những hoàn cảnh khách quan vượt quá khả năng kiểm soát của mình. Các bà mẹ và trẻ em cần được chăm sóc và giúp đỡ đặc biệt. Tất cả trẻ em, sinh ra trong hoặc ngoài giá thú, đều được hưởng mức độ bảo trợ xã hội như nhau. Điều 26: Mọi người đều có quyền được học hành. Phải áp dụng chế độ giáo dục miễn phí, ít nhất là ở bậc tiểu học và giáo dục cơ sở. Giáo dục tiểu học là bắt buộc. Giáo dục kỹ thuật và ngành nghề phải mang tính phổ thông, và giáo dục cao học phải theo nguyên tắc công bằng cho bất cứ ai có đủ khả năng. Giáo dục phải hướng tới mục tiêu giúp con người phát triển đầy đủ nhân cách và thúc đẩy sự tôn trọng đối với các quyền và tự do cơ bản của con người. Giáo dục phải tăng cường sự hiểu biết, lòng vị tha và tình bằng hữu giữa tất cả các dân tộc, các nhóm tôn giáo và chủng tộc, cũng như phải đẩy mạnh các hoạt động của Liên Hợp Quốc vì mục đích gìn giữ hoà bình. Cha, mẹ có quyền ưu tiên lựa chọn loại hình giáo dục cho con cái. Điều 27: Mọi người đều có quyền tự do tham gia vào đời sống văn hoá của cộng đồng, được thưởng thức nghệ thuật và chia xẻ những thành tựu và lợi ích của tiến bộ khoa học. Mọi người đều có quyền được bảo hộ đối với những quyền lợi về vật chất và tinh thần xuất phát từ công trình khoa học, văn học và nhgệ thuật mà người đó là tác giả. Điều 28: Mọi người đều có quyền được hưởng trật tự xã hội và trật tự quốc tế trong đó các quyền và tự do nêu trong Bản tuyên ngôn này có thể được thực hiện đầy đủ. Điều 29: Mọi người đều có nghĩa vụ đối với cộng đồng là nơi duy nhất người đó có thể phát triển nhân cách của mình một cách tự do và đầy đủ. Khi thực hiện các quyền và tự do của mình, mọi người chỉ chịu những hạn chế do luật định, nhằm mục đích duy nhất là đảm bảo sự công nhận và tôn trọng thích đáng đối với các quyền và tự do của người khác cũng như đáp ứng những yêu cầu chính đáng về đạo đức, trật tự xã hội và phúc lợi chung trong một xã hội dân chủ. Trong bất cứ trường hợp nào, việc thực hiện những quyền và tự do này cũng knông được đi ngược lại với những mục tiêu và nguyên tắc của Liên Hợp Quốc. Điều 30: Không được phép diễn giải bất kỳ điều khoản nào trong Bản tuyên ngôn này theo hướng ngầm ý cho phép bất kỳ quốc gia, nhóm người hay cá nhân nào được quyền tham gia vào bất kỳ hoạt động nào hay thực hiện bất kỳ hành vi nào nhằm phá hoại bất kỳ quyền và tự do nào nêu trong Bản tuyên ngôn này.	vie	Vietnamese	vie	Latn	vi
Declaraçón Universal di Dirêtu di Hómé Cu Assembleia Geral ploclamá ni resoluçón di 217 (III) di 10 di Dezemblo di 1948 Pleâmbulo Punda dignidade di tudo nguê di mundu e dirêtu d'inem igual e andeji cu a na pô bêndê fa sá stê di liberdade, di justiça e di paz ni mundu; Punda fata di conheximentu e displêzu di dirêtu di hómé plovocá atu di malvadez cu ca revoltá cunxença di tudu hómé di mundu e punda ua mundu cu tudu nguê ca pô sa livli, pê pô flá e pê pô quêlê ni cuá cuê mêssê, sê mendu e sê miséria, fô ploclamadu cuma cuá maxi importanti cu hómé inventá; Punda ploteçón di dirêtu di hómé baseado ni ua ligime di dirêtu sá importante lumadu, pa hómé na sá obligado utilizá, cuma ultimu recurso, livolta contla tirania e opressón; Punda ê sá importante lumadu conselhá disenvolvimentu di amizade entre tudu téla; Punda ni Cata, tudu pôvô di Naçón Unida ploclamá ôtlô vê, fé d'inen ni dirêtu di hómé cu di muala e nen declará cuma nen sá lesovido melhorá ploglesso social pa tudu nguê tê milhó vida ni ua liberdade maxi nglandji; Punda tudu Estado memblu xiná complomissu cuma nen ca ba plomovê, ni cooperaçón cu Organizaçón di Naçón Unida, lispêtu universal e efetivo di dirêtu di hómé e di liberdade maxi importanti; Punda ua mêma conceçón di nen dirêtu cu liberdade sé sa importanti lumadu pa pô cumpli complomisso sé: Assembleia Geral Ca ploclamá Declaraçón Universal di Dirêtu di Hómé sé cuma ua cuá buá pa tudu pôvô cu téla di mundu pô fé, pa tudu nguê cu tudu organizaçón di téla, pô na txilé ni cabeça fa, fé tudu cuá cu nen cá pôji, pá melhorá ensino cu educaçón, disenvolvê lispêtu di dirêtu cu liberdade, tlabá pa pô concê e pa pô platicá tudu cuá sé ni tudu Estado memblu e ni téla cu naxi tê dependenxa fa. Artigo 1º Tudu nguê di mundu ca nancê livli e igual ni dignidade e ni dirêtu. Punda nen ca pensá e nen tê cunxensa, selá nen fé tudu cuá cu tençón de lumón. Artigo 2º Tudu nguê ca pô flá ni dirêtu cu liberdade cu sa ploclamadu ni Declaraçón sé, sê distinçón, mó fala di laça, di côlô, di sexo, di lungua, di religiôn, di pensamento político ô ôtlo, di natureza di téla ô di sociedade, di liqueza, di naximentu ô qualqué ôtlo situaçón. Alén di cuá sé, a na ca pô fé nê ua separaçón baseado ni estatuto político, jurídico ô di téla di qualqué nguê, mêmu xi téla sé conquistá dependenxa zá ô xi ê naxi tê fa. Artigo 3º Tudu nguê tê dirêtu di vida, di liberdade e di segurança pessoal. Artigo 4º Nê ua nguê ca pô vivê ni esclavatura fa; esclavatura cu bendê ô coplá esclavo sá ploibido. Artigo 5º Nê ua nguê na ca pô sê tlatadu cu clueldade e sê cloçón fa. Artigo 6º Tudu nguê tê dirêtu pa tlaté cu justiça ni tudu lugué Artigo 7º Tudu ngué sá igual pê cumpli lei di téla e selá lei sé plotêgê tudu nguê sê fé distinçón. Selá tudu nguê sá plotegido sê distinçón contla qualqué cuá cu sá contla Declaraçón sé e contla tudu cuá cu cá plovocá mali sé. Artigo 8º Tudu nguê tê dirêtu di lecolê ni stluviçu di téla dê, contla qualqué situaçón cu ca violá dirêtu maxi importanti cu sá ni Constituiçón e ni lei. Artigo 9º Nê ua nguê na ca pô sá plesu fa e a na ca pô mandá ni ua nguê ba ôtlo téla sê motivo fa. Artigo 10º Tudu nguê tê mêmu dirêtu ni tlibunal, cu tocá tlatá tudu cuá di nguê sé cu justiça, sê plijudiqué di qualqué modo. Artigo 11º Tudu nguê cu sá cusado di fé qualqué cuá sá nôcentxi antê cu a ca julgué publicamente ni tlibunal e selá a dé possibilidade pê pô dêfêndê ubuê dê contla cusaçón sé. A na ca pô condená ua nguê fa, xi ni momento cuê fé mali, pena cu ca castigá mali sé na sá esclito ni livlu di justiça di telá dê ô ni livlu di justiça internacional. A na ca pô dé ua castigo maxi pesado fa, xi ni djá cuê fé mali, pena sé maxi pesado na tava sén fa. Artigo 12º A na ca pô incomodá sê motivo ua nguê ni vida dê fa, ni familia dê fa, ni ké dê fa, ni cata dê fa, e a na ca pô toqué ni honra nê reputaçón dê fa. Selá lei di telá dê plotegê contla tudu mali sé. Artigo 13º Tudu nguê tê dirêtu di ndá e coiê ké dê n'dentlu di téla dê. Tudu nguê tê dirêtu di xê di téla andji ê sá nê, di téla dê tudaxi, e ê tê dirêtu di bilá ba téla dê ola ê mêssê. Artigo 14º Tudu nguê cu sá plesseguido ni ua téla ê tê dirêtu di ploculá ploteçón ni ôtlo téla, e ê sá obligado pa dé ploteçón. Maji dirêtu sé na ca valê fa xi qualqué nguê cometê ua clime ô xi ê na lispetá tudu mandamento di Naçón Unida fa. Artigo 15º Tudu nguê tê dirêtu di tê ua nacionalidade. A na ca pô txilá ua nguê nacionalidade dê fa nê obligué mudá nacionalidade dê fa. Artigo 16º Tudu hómé cu muala tê dirêtu di casá e di flomá familia, ola cu nen ca tê daji, sê piá laça, nacionalidade ô religión. Tudu nen tê mêmu dirêtu, ola nen sá casadu e ola casá ca blagá. A na ca pô obligá hómé cu muala casá fa. Familia sá base di tudu sociedade e ê tê dirêtu di ploteçón di sociedade e di Estado. Artigo 17º Tudu nguê, xi ê sá êlê tan ô zuntadu cu ôtlo nguê, tê dirêtu di propriedade. A na ca pô txilá sê motivo qualqué bén di ua nguê fa. Artigo 18º Tudu nguê tê dirêtu di pensamento, di cunxença e di religión; dirêtu sé ca implicá liberdade di mudá di religión ô di conviçón, liberdade di manifestá religión ô conviçón, ua nguê tan ô zuntado cu ôtlo nguê, publicamente ô non, ni tudu cuá di telá. Artigo 19º Tudu nguê tê dirêtu di liberdade di opinión e di flá. A na ca pô plijudicá nê ua nguê fa punda ê manifestá opinión dê e ê ca pô goló, lêcêbê e uangá , ni qualqué xitu cuê mêssê, tudu pensamentu dê, tudu ideia dê, modo cu ê mêssê. Artigo 20º Tudu nguê tê dirêtu di liberdade di reunión e di associaçón. A na ca pô obligá ne ua nguê di fé patxi de ua associaçón fá. Artigo 21º Tudu nguê tê dirêtu di participá ni tudu assunto di tela dê, ê pô sa êlê mé ô ê ca pô mandá ua nguê cuê mêssê. Tudu nguê tê dirêtu di lutá ni tudu situaçón di estado di téla dê. Vonté di povo sá base de autoridade di podê di Estado, vonté sé ca manifestá ni elêçón livli e justu cu ca realizá cu data mlacado zá ni lei baseado ni voto secleto e cu tudu nguê tê liberdade di voto. Artigo 22º Tudu nguê, cuma ê sá memblo di sociedade, ê tê dirêtu di tê segurança social. Andeji ê tê dirêtu di pidji pê gózá di dirêtu económico, social e cultural glaça a saclifiçu di tudu nguê di téla dê, e di coperaçón internacional. Artigo 23º Tudu nguê tê dirêtu di tlabá, di côiê tlabá cuê mêssê e di tudu ploteçon pa na txilé di sluviçu fa. Tudu nguê sê discliminaçón cu cá fé ua casta di stluviçu, tudu nguê sé, tê ua migida di gêlo sé mé. Tudu nguê cu ca tlabá selá ê lêcêbê gêlu cu ca dá pê vivê baleladu cu familia dê sê passá afliçón. Tudu nguê cu mêssê, tê dirêtu di juntá glupu cu otlô nguê pá fundá sindicato di dêfendê interesse di glupo sé. Artigo 24º. Tudu nguê tê dirêtu di descanso, e gozá félia tudu anu, e óla cu é ca lentlá félia sé, selá patlón ô estado pagué vencimento. Artigo 25º. Tudu nguê tê dirêtu di tê vida baleladu pê pô gozá di saôji êlê cu familia dê, tê cumé, lôpa, ké, dôtôlô cu minjan. Ê tê dirêtu di segurança social, óla ê sá sê stluviçu, ni duentxi, xi ê sôflê acidente, xi ê bilá vé ô n'ôtlô situaçón cu na ca dé meio pê pô vivê, contla vonté dê. Maternidade cu mina piquina tê dirêtu di zuda cu assistência. Tudu mina piquina mêmu cu na sá mina di hómé ô muala casadu fa, tê dirêtu di ploteçón social. Artigo 26º. Tudu nguê tê dirêtu di educaçón. Estado tocá pagá ensino básico da tudu nguê. Ensino básico sá obligatório. Ensino técnico cu profissional tocá zisti ni tudu xitu e tudu nguê cu mêssê fé cursu superior selá déssé xi ê tê condiçón pê fê. Selá educaçón contribui pa desenvolvimento di hómé, lefoçá dirêtu cu liberdade maxi importanti di hómé sé. Andeji ê tocá fé tudu cuá pa zisti complençón, tolerância cu amizade entre tudu naçón cu tudu laça ô religión, e desenvolvimento di tudu cuá cu Naçón Unida ca fé pa tudu nguê tê paz. Tudu pé só ca coiê quê tipu de educaçón cu sa milhó pa mina dê. Artigo 27º Tudu nguê tê dirêtu di participá ni cultura di región dê, ni desenvolvimento científico e luclá cuê. Tudu nguê tê dirêtu di proteçón di interesse moral e material di tudu tlabá científico, literário e artístico cuê fé. Artigo 28º Tudu nguê tê dirêtu di fé pa zisti, ni plano social cu ni plano internacional, ua modo di dirêtu e liberdade cu sá ni Declaraçón sé, sá cuá vedé. Artigo 29º Qualqué ngué tê obligaçón ni glupu dê, e xi ê na sa ni glupu sé fa, ê na ca desenvolvê fa. Óla qualqué nguê ca gozá dirêtu cu liberdade, selá ê cumpli lei pa plomovê lispêtu di dirêtu cu di liberdade d'ôtlo nguê, pa moral, lei di govenu e gozo geral ni democracia sá cuá vedé. Tudu dirêtu cu liberdade sé na ca pô zisti contla vonté di Naçón Unida. Artigo 30º Tudu cuá cu sá ni Declaraçón sé na ca pô plimiti qualqué Estado, glupu ô nguê di fé qualqué cuá cu ca pô plijudicá tudu dirêtu cu liberdade cu sá ni ducumento sé.	007	Sãotomense	cri	Latn	cri
MASH AINTSTI IWIAKMAU AYAMPRUMATI Nantu, Puá charáprnaiwej (10) musách (1948), yajaya aents chichaman ayamprin junikiaru, juunt iruntramun najanawar . Kirakan nuya umpuararuiti umíktiniun etsérkaru aíniawai. Aintsti chichame, jú kirakmamu pénker amíktin ármauwiti. Jú chichaman yajá nunkanam aújasar nekawar, etsérkar, aujmattsar iniankákarat tusar. Tura aintsank uchi unuiminiana ausha, aentsu chichame étserkamuana aún achikiar aujsar unuimiarart tusar. Tura aentsank yajá nunkanam tepakmanumash mash jú papin nekawar, etsérkar, paánt awajsamu atí tusar. Tura asamti nukap aints iruntrar, jú chichaman yajá nunka. etserkamu atí tusar ejéraru aíniawai. ININTIMSAMU Juu nunkanam aintsti ankant nuya mai metekrak warasar penker pujustin awai nuka iniuiti mash aisttiniununa yasha atantin jeatsuái. Penker inintimsamka aintsti nekàchmaujai nuya timianchau inintimtakur aintsu penkeri nuya mai metekrak warasar pujutin emesmaji, tu asamti seamji ankant umasmau áarat pasenumia, turakur ankant warasar pujúsarmi ii nekamujai tusar. Aintsti inui penkeri aneakur chicham juukmakar kirak najanar ayamprumakur, aintsnaun kajerin ainiaush nepekatatji turakur kakaram wajastatji. Penkerka juu nunkanam warasar nuya metekrak aujmatsar pujakur eemtikji iniau nuya mash aintsti takakmau. Aintsti iwiakmauri nuya penkeri inintimtusar yajaa nunkanmaya aints iruntraru juu takatan najanawaruiti, nuwasha aishmanjai mai metek arat tusar nuya aintsan chichaman jusaruiti ikiakartai turam maimetek ankan suritkachmau emkarat juu iwiakmaunum tusar. Mash nunkanam chichamant sumamsaruiti iruntrar aints iruntraru nuya mash nunkanmaya aintsnau ayampruktai tusar chicham jusamuiti. Inintimsar chicham sumamasar aintsnau nuya aintsti akan pujustin chichamramka penke shirmaiti. JUNT IRUNTRAMU MASH NEKAMTIKMAU AINTSU IWIAKMAURI AYAMPRUMATIRI Mashti inintimmau jusamuka, aintsti iwiakmauri mash nunkanam pant awajjsamu ati tamawiti tu asamti ii aintsti iruntrautikia ikiakartiniutji, unuimiatiniam páant jintiamu ati tiri turakur aintstiniau. nuya itiur ankan pujustiniuit nusha mash nekamu nuya arantukmau juaktatui.ii pujamunmasha nuya yaja nunkanam. Umiktiniun iniakmauri kichik (Artículo 1) Penker inintimsamka mash aintsti ankan, metekrin nuya nii penkerin takakui nii akiniamunmaya tu ausamti arantukmau atinuitji mai metekrak. Umiktiniun iniakmauri jimiar (Artículo 2) Juu chithamnumka mash aintnau ayamprumaktin takakji warinmaksha pase inintimtunitsuk, jirkauri, niniu unuimiarmaurijaish nuya kich chichamjaish, mai metek armi tamawiti. Nusisan achuar mash nunkanam niisha pujuiniaausha, ni juntri umirin asar, maanitiuk, kajernaitsuk, mai meték ayamprunikiar pénker pujusartin aíniawai. Umiktiniun iniakmauri kampatam (Artículo 3) Mash aintsti takakji iniu iwiakrriauri, akan pujustin nuya pénker wainkamu atiniutji Umiktiniun iniakmauri yachintiuk (Artículo 4) Aintsti kajerkamu nuya iniarmau pujustin atsaji nuka pénker surimkamuiti. Umiktiniun iniakmauri Uwej (Artículo 5) Yaksha asutramu, epenmiau, nuya yajasmauwa ainin jismau achatniuitji Umiktiniun iniakmauri Irúk (Artículo 6) Mash aintsti iniu takakji tuwinsha páant nekamu nuya kirakmamu atiniutji Umíktiniun iniakmauri jimiaruk (Artículo 7) Umiktin kirakjai jismasha mash metekraitji nuya mash ayamprukmau atin yash menankichmau achatniuiti. Umiktiniun iniakmauri mena (Artículo 8) Mash aintsti iniu ayamprumaktin takakji juunt iruntramunam nuya ayamkar iniu ayamprumaktin kirakmamun uminiachmati. Umiktiniun iniakmauri Ipiak (Artículo 9) Yaksha kakarmajai achikiar jea tanishmarmaunam epenmiau nuya asutramu archátnuiti. Umiktiniun iniakmauri maiwej (Artículo 10) Mash aintsti iniu ayamprumaktin takakjimetekrak anturnaikiatin nuya umirnaikitin tura aintsan wari chicham akuisha penker nekarnaiya iwiaratin. Umiktiniun iniakmauri maiwej kichik (Artículo 11) Mash aintsti iniu takakji ayamprumaktin warinsha najanachu arinink nankamir tsanumamu akur, umiktin kirak najanamu ayamprutmaji, pant nekamu nuya penker iwiarama juakat tinia. Umiktin kirakjai jisam warish atsau wainiatur yaksha pase umakmau atsutnuiti nuya aintsan nuna pase najanatin atsawai. Umiktiniun iniakmauri Maiwej jipiar (Artículo 12) Yaksha nii iwiakmaurin, nii weurijiai ni jeent pujau nuya tuwinsha pujau pase umakmau nuya aintsan kajerkamu awatramu achatnuiti nuna ayamprutmaji umiktin kirak najanmauka. Umiktiniun iniakmauri maiwej kampatam (Artículo 13) Juu nunkanmanka mash aintsti iniu takakji ankan ii wakeramu wekasatin, irastin nuya aintsan ii pujustin wainkatin. Mash aintsti iniutakakji yajaa nunkanam irastin, ii nunkencha nuya aintsank irasar iniu nunken waketkir pujustiniun. Umiktiniun iniakmauri maiwej yachintiuk. (Artículo 14) Tuwinsha turachkunka yajaa nunkanmasha uwempratin takakji aya neachmau kajerkamu nuya apapekmau akur. Juu ayamprumamuka umiktin kirak nuya juunt iruntrau chichamen umikchata tachamuiti, antsu chicham iwiarmaman uwemtikramji. Umiktiniun iniakmauri maiwej uwej (Artículo 15) Mash aintsti takakji iniu pujamuri nekamu atín. Yaksh niniu suritkamu atsui nii pujamu nunkanam nuya aintsan yajaa nunkanam pujustin. Umiktiniun iniakmauri maiwej Irak (Artículo 16) Uchi natsmaru nuya nuwa nawanmaru nii nuwatnaikiar pujustlnlun yaksha suritkashtiniuti, antsu niniuka nuwatnaik warasar pujustin nuya ni tsaniakmaurijai ajapnayatin nuka nii inintin ainiawai. Antsu ninki anajmanirmaujai penker anturnainiak nuwatnaikiatin awai li weuka arutam amasmawiti nuya shirmaiti juuiwiakmaunum tura aintsan takakji iniu ayamprukmau atin juu iwiakmaunum nuya juu nunkanam. Umiktiniun iniakmaueri maiwej jimiairuk (Artículo 17) Mash aintsti takakji iniu, iniuk nuya mashnau jimiastin, Yaksha ni takakmau takustin suritkamu atsawai. Umiktiniun iniakmauri maiwej mena (Artículo 18) Mash aintsti iniu takakji ankan inintimratin, nuya arutam umirkatin tura aintsan iniuka awai iik yapajniatin yash tachamaitiatur ii inintimtairincha nuya arutam umirkatniunmasha turakur páant awajkitn iniuk tura mashnum nekamu arat tusar. Umiktiniun iniakmauri maiwej ipiak (Artículo 19) Mash aintsti iniu takakji ankan ii inintimmau nuya chichaktin nuya aintsan mash aintsti inintinmau pase ·umakmau nuya ekekar etseramu atsutnuiti. Umiktiniun iniakmauri mai nawe (Artículo 20) Mash aintstí iniu takakji akan iruntratin nuya shiram kawenkar chicham iwiarmau Yash utsukchamuiti kich iruntramunam wetiniun. Umiktiniun iniakmauri mai nawe kichik (Artículo 21) Mash aintsti iniu takakji ii nunken juunt naamkatin nusha iruntrau chichamejai. Mash aintsti iiniu takakji tuwisha takakmastin nusha juu nunkanam paant nekamu Aints iruntrau kakarmarijiai juuntri naamkatin jeaji. nuu kakaram susamuakur nekas juntri atatji, tura aintsan ii inintimmau iniaikiatnuiti. Umiktiniun iniakmauri mai nawe jimiar (Artículo 22) Mash aintsti iniu takakji juu iwiakmaunum pujau asar penker wainkamu atin tu asamti penker wainkamu atiniutji kich iruntrarusha yainmau warasar pujustatji mash yainmau akik chichamnum, nuya penker pujustin turakur emkir wetin ii iwiakmaurin. Umiktiniun iniakmauri mai nawe kampatam (Artículo 23) Mash aintsti iniu takakji takakmastin wari takata wakeraji nuwi takakmakur warasar pujaji turakur takatrinchau pujatsji iiiwiakmaunum: Mash aintsti iniu takakji, yash menankichmau mai metek akik wainkatin aji li takakmamunam penker nuya mai metek akikmau atinuiti turakur ii weujisha warasar pujustin tura aintsan penke kakaram uyumakrinkia iruntrau yainmau aartinuitji Mash aintsti iniu takakji iruntratin nuya iruntraunam achikiatin iniu ayamprumaktasar. Umiktiniun iniakmauri mai nawe yachintiuk. (Artículo 24) Mash aintsti iniu takakji ayamratin, warastin akan amaunum nuya aintsank takakmastin nuya ayampratin kintia tesarmau atiriuiti. Umiktiniun iniakmauri mai nawe uwej (Artículo 25) Mash aintsti iniu takakji penker pujustin ii weujai timia nekaska yurumkanam, ewejmaknum, tsuamatiniam, jea takustin nuya mashnum yainmau atinuiti tura aintsan junmasakrin, wajemawakrin nuya ii namanken pasemarakrin yainkmau atin takakji. Nuwa wakentin nuya uchi niniun takakui penker wainkamu nuya yainmau atin nuya aintsan mash uchi niniun takuiniakui penker wainkamu atin nuatnaikiar nuya ikian pujusarakiamu akusha. Umiktiriiun iniakmauri mai nawe iruk (Artículo 26) Mash aints niniun takuiniakui unuimiartin tura aintsan akikmatkachmau unuimiatnumka unuimiatinuiti nuya aintsan mashnum niniun takakui uchi, natsa, juunt unuimiatiniam unuimiartiniun. Unuimiartinka takakui nii penkerin, aintstikia unuimiakir weakur iwiarnaji ii penkerin nuamtaik aintsti arantuniktin, warutam kich aints nuya kich iruntrau irunkuish tuke. arantukmau atinuiti tura aintsar takakmakir weakur juunt nunkanmaya iruntraru yaiminiúash paant awasatatji. liniu aparinkia niniun takakui nii wakeramunam uchirin unuiniartin Umiktiniun iniakmauri mai nawe jimiairuk (Artículo 27) Mash aintsti iniu takakji ii wakeramujai pujustin irutkamunam, irutkamu chichame umiakur warinmash mash yainmau atatji takat nuya unuimiartin chichamnum. Mash aintsti iniu takakji warinmash yainmau atin, inintimmaunum nuya aintsan takatnum turasha juu takatnum unuimiartin, kirák najankatin nuya takakmati chichamnun turakur ii nurintin najanartatji. Umiktiniun iniakmauri mai nawe mena (Artículo 28) Mash aintsti wakeraji iniu ayamprumaktin páant nekamu ati mash nunkanam nuya yaja nunkanmasha. Umiktiniun iniakmauri mai nawe ipiak. (Artículo 29) Mash aintsti umiktin takakji irutkamu arantuktin ii penker tsakartiniun suramu asakui. liniu umiakur warasar pujakrisha tuke umiktinuitji umiktin kirak najanamuka turakur páant nekamu atátji kich aintsush arantakur warasar pujustatji tura aintsaík aintsun umintikniush nuya aints iruntraush waramtikji liniu warasar pujamuka anajmarar wari takatash najanmau atsawai antsu yaja nunkanmaya iruntraru inintimmauka aintsnau páant awajsata tamauwiti. Umiktiniun iniakmauri kampatam nawe. (Artículo 30) Juu takat emtikmauka pase inintimchamuiti antsu juu takatka aintsti Inlu takakmau páant awajsamu nuya arantukmau ati mash nunkanam tamauwiti.	acu_1	Achuar-Shiwiar (1)	acu	Latn	acu
? DISONEKU DIA KIJIMBUETE NI KUIUKA KU`OTENESE KILONDEKESU KIA UBINGANU KUA MUTU MU NGONGO JIHUNDU JA TOKALA KU MUTU KIO TUMBE NI A KIKOLE KU KIONGE KIA KISANGELA MU KIXINGANEKU KIA HUNJI 217 ( III ) IA KI2UA, 10/ 12/ 48 DIMATEKENU O kutetulula kuila, o kuijia o ujitu mu ukunji ni udandu ua atu oso mu ngongo, ni ubinganu ni kosokela, ubangesa o dimatekenu ua kitungu kia ufolo, ua kidi, ni kia uembu mu ngongo. O kutetulula kuila o mutu mu ku kamba o kuijia kiambote o ubinganu ua ka mukua, kua muambata mu ifua ia ufumbe ni ia mu bangesa o kukituka mu kilunji, kiene pe mu kiki kia mu bangesa o kusota ufolo kua atu mu kizuelelu mba kuxikana, kubuluka mu homa ni kutunda mu unjenje mba uadiama, kiena kia beka o kikoe kiki. O kutetulula uixi, kia tokala bu kale o dikuatenenu dia ubinganu ua mutu mu kifua kia ubinganu, pala o mutu akale ni ufolo ua dikota mu kutatama ni nguzu ioso o kulua o unguanji ni uhadi; O kutetulula kuila, kia tokala o dikuatenenu dia kukolesa o kusanzumuna o kudibana mu ukamba ku jimbandu ja ngongo ioso. O kutetulula kuila, o mukanda ua kifuxi kia ngongo, ua dikola dingi oku xikana kua mu kitungu kia kilondesu kia ubinganu ua atu, mu ujitu ua atu ni mukusokela kua mala ni`hatu, a u kole anga atukulula mu kutenesa o kihingumunu kia kisangela ni kutunga kiambote o kikalelu kia múeniu; mu kaxiaxi ka ufolo uonene. O kutetulula kuila o Jinguvulu ja Jimbandu ia ibuka ia disokeka mu kubana o nguzu mu kukalakala kumoxi ni kionge kia mabata, ma jixi jioso, mu ujitu ua ngongo ni kuxikinina mu ubinganu ua atu, ni dimatekenu dia ufolo. Mu kutetulula kuila o mu dixiganeku dimoxi dia ubinganu ni ufolo muene muala o ukunji uonene utena kubana o kisangusangu kia udielelu ua dikangu. O KIONGE KIA KISANGELA Adikola mu kilondekesu kia ngongo ioso mu jihundu jiji ja ubinganu ua mutu jikale mu kixinganeku kimoxi mu kubekela ku mabata mba jinguvulu ja ngongo ioso ni a jitambule mukonda dia atu oso akale ni kutetuluka kumoxi muaxaxi ka mabanzelu ma jinzumbi ja, ne abange nguzu mu ulongeselu ua atu, ni unjimu, mokonda dia kubana ujitu ua ubinganu uhu ni kubandesau mu kusokela kumoxi mu utuminu ua mabata ma uvualukilu mba mabata m`akuamukua mu ngongo, ni kuijia ku ixika. Kia tokala pe kua ejihisa kiambote o kilondekesu kia jinbu ihi ia jihundu ja atu oso, mba Jinguvulu ja jixi ja ditungu mu kisangela kia kionge ni akua mukua ala muaxaxi ka utuminu ua ujitu ua atu ni mabata mogongo ioso ni`atumake o kikoue kia kilondegesa mu ibatu ihi ; MOXI Mutu uoso uoso a mu vuala ni ufolo ni kutena kumoxi mu kijingu ni mu ubinganu. Mu kilembu kia kubanga ni mu ubanzelu, Atena uê kubanga ioso kua akua mu muxima ua tululuka mba upange. IADI Mutu uoso uoso utena kuxana ( kubinga) o ki binganu ni ma ufolo mo boke mu mukanda uí, akale mumbundu mba mundele, diala ba muhatu, azuele putu mba kimbundu, akale ngadiama mba mvuama, akale ni nzambi mba kana, akale mukua ixi mba mosonhi atokale ku muiji ua jingiji mba kana, ne mbe akale mu kikexilu kioso kioso. Nembe bobo, kanaku katungu ka ijila ia afundixi mba ku mbandu ja jixi joso mba mu kaxaxi ka ixi ia ku vualela, ikale ixi ihi mba mu ixi ia ofolo nia iatokala mu ituminu ua ixi ia ka makua mba ikale mu jimbanbe ja kusanzumuka kue. TATU Mutu uoso uoso kia mutokala o ubinganu ua muêniu, ufolo ni dikuatekesu die. UANA Kanaku mutu a muindi ku kala mu ubika, mu ikalakalu ia ubika. O ubika uabuile kia, ni ma uenji ma ubika; ki kale kioso kioso, a ki kidika. TANU Kana ku mutu a mu tuike o zungule ia ku mubeta kala kiama mba ku mu talesa hadi, ku mu fundisa mu ibatu ia kambe o kuzediua. SAMANU Mutu uoso uoso uala ni ubinganu mu kuijia mu ididi ioso o kioso kia mu tokala o kukala mu ujitu ua kafundu mu ibatu ia afundixi. SAMBUADI Mutu uoso uoso uala ni kutena kumoxi mu ibatu ia afundixi, kanaku katungu, o dikuatekesu diene dimoxi ku ibatu. Ene uoso ala ni ubinganu umoxi ua kudituna o katungu kabuisa mba kabalesa o matendelu ma mukanda iu, mba ku mateka ku kala mutu a katungu ka maka ia. DINAKE Mutu uoso uoso uala ni ubinganu ua ku. Koso ta o kubitulula o maka ma ixi iê kua afundixi a matunda, mu kubatula mu. Kanaku ixi ibuisa o ubinganu uhu uokolese, ni a ukumbulule kia mu kutena kua ibatu ihi. DIVUA Kana ku mutu a mukuata se kikuma mba kumuta mu`aleia mba kumutumikisa ku jixi ja makanga ni a mu sueke. DIKUINHI Mutu uoso uoso uala ni ubinganu kala atu oso mu kusota o maka me mba kikuma kie a kifundise mu kionge mba bu kanga, mba bu kididi kia ufolo ni ujitu se ku katungu ka buisa o ubinganu uê. Ke ku kale atu a mu idikiza o kulunga kue mba kuila mu kikuma kia mu tela . Mutu ua tokala ku mufundisa ku`afundisi ala ni kuijia kua kubatula ikuma mu kidi kioso. DIKUINHI NI KIMOXI Mutu uoso uoso kia mutela milonga ku maka abange, uala ni ubinganu ua kuditata kuila ka ejie o milonga ia bange, te kia sange o kikuma kia kidi ni mu kidi, ni a kibangela o ku kaiela bu dikanga dibeka o kuxikana kuoso kua mu tokala mu dikuatekesu dia. kituxi kie : Mutu katena ku mu helesa mu ikuma iabange bu kindala se ka imono kukala ni kituxi mu ibatu ia ubinganu ua ixi mba ia ngongo. Kiene kimoxi, o mutu ki kia mutokala kumu bana kitumbu kionene mu kitangana kia te okikuma kiejia kiofele mba ua kambe kutondala. DIKUINHI NI KIADI Kana ku mutu a mutalesa hadi mu kikuma ka ki bangé mu muenhu uê, mu axaxi ka atu atungu mu inzo iê, mu` axaxi ka inzo ié, ni mikanda ie, ni kumuxidisa o dijina die. Mu kiki, se ki mubita, mutu uoso uala, ni ubíganu ua ku mu kuatekesa mu ituminu ia ijila. DIKUINHI NI KITATU Mutu uoso uoso kia mu tokala kuenda ni ufolo se kumutela ibulukutu,. Ni kusota kuoso kuoso ku `andala kutunga mu kaxaxi ka ixi iê. Mutu uoso ua tokala mba uala ni, unbinganu ua kuxisa o ixi iê ni asole kusanga o ixi iandala kukala. Uala uê ni ubingana ua kuvutuka ku ixi iê kua mu vualela. DIKUINHI NI KIUANA Mutu uoso uoso se amuzukutisa kua jinguma, uala uê ni ukunji mu kusota ixi iê ni kia mutokala ku suamena ku jixi jengi O ubinganu uhu ke uambe kana, nembe ua bange kikuma mba ua te kituxi kibangesa o ku ninhonga o jimbanbe mu dimatekenu mba dizubilu dia jihundu ja kionge kia ngongo ioso. DIKUINHI NI KITANU Mutu uoso uoso uala ni ubinganu ua kukala ni kinjimbuete kia uvalelu . Kana ku mutu a mukidika mu kingó o kijimbuete kia uvalelu mba se ua mesena kusola ixi iengi, kia mu tokala uê kukibanga. DIKUINHI NI KISAMANU Se u bixila mu kitala kia kosokana , o diala mba muhatu kia mutokala kosokana (ukaza) ni avalesa mba kuvuala se kua akidika mokonda dia katungu ka kikonda kie, ixi iê. Se andala kudisenga, kiene kimosi uê. Mu kitangana kia ukaza ene oso ala ni ubinganu umoxi. O ukaza uê kana ku ubanga mu ku kuzola kua jindandu. Kia fuamena o musokani ni kilumba a kihijia ni andele o ukaza uê mu kixikanu ni ufolo ua ene kiadi . O jindandu uê, ala ni ubinganu ua dikota ni atumini a ixi, mokonda ene o idiandu ia diangel `aku, ene pe o dimatekenu dia kisangela ka atu . Mu kieniokio, ene ala kuila afikikidi a ukaza ni udandu. DIKUINHI NI KISAMBUADI Mutu uoso uoso ua tokala mu ubeka uê mba mukisangela, a kala ni kimbamba kiê. Kanaku mutu utena ku musumbula kiu se kituxi. O kia mutokala, kia mutokala muene. DIKUINHI NI DINAKE Mutu uoso uoso uala ni ubinganu ua ufolo mu kixinganeku kia muene mu diê, mu ku sambela o jimzambi jandala, o ubinganu uhu ubana mu kudituna mba kubilula o kuxikana kuê mu jinzambi ja andala, Kiene kimoxi uê mu kuijihisa akua o ubezelu uê, akale muene ngo mba ni` akua, bu kanga, ni atu avulu mba bu kididi kia muene ngo. Mu ulongeselu, mu ubangelu, mu ku beza mba mu utuminu ua ibatu ia unzambi uê mba ngeleja . DIKUINHI NI DIVUA Mutu uoso uoso, kioso. Kia kale, uala ni ubinganu ua ufolo mu ku ta hundu iê, kuzuela kioso kiandala. Kanaku ku mu kidika mba kumutela kibulukutu mu jihundu jé, mu kusota kuê mba mu ku kuata mba kusanha o maka mê. Kana ku jimbambe, mu izuelelu mba mabanzelu ma londekesa mutu mu ufolo ua kuzuela kuê. MAKUINHI AIADI Mutu uoso uoso uala ni ubinganu ua ku diongeka ni kisangela kio tululuke. Kana ku mutu a mujijidila ku kala mu kionge kioso kioso. MAKUINHI AIADI NI KIMOXI Mutu uoso uoso uala ni ubinganu mu ku kuata mbandu ia ikoka ia mauenji ma atu a ixi iê. Ki kale muene muene mba ku londekesa atu engi a sole ni ufolo, ni akale ku polo. Mutu uoso uoso uala ni kutena kua kubanda mba kubixila mu kutumina, se katungu mu kuendesa o kikalakalu kia atu a ixi iê. O kuandala kua ixi kuene o dikunji dia utuminu ua kutena kua ixi, kia tokala a izuelela mu kitangana kia kudisola mu kidi kioso ni ujitu. O kusola kua atumini a ixi ku kale uê mu itangana ia sokelela ni ibatu ia ngongo ioso, mu kutena, ni kikangu kia usueki mba uendelu ua maka udifuanganesa ni ufolo ua kubulula o kikangu kia kosola. MAKUINHI AIADI NI KIADI Mutu uoso uoso se ua tokala mu kifuxi kia atu, ua tokala a mu kuatekesa ku kibuka kia akuatekisi a kionge. Ua fuamena mu kaxiaxi ka ujitu ku binga uê; ni amu zediuisa o ubinganu ua jimbongo, isangela , ifua ia mu tokala, se a mu bana o dikuatekesu dia nguzu ia akua, ixi iê ni kudibana kua jixi jengi kumoxi ni ibuka ni ma umvuama ma. MAKUINHI AIADI NI KITATU Mutu uoso uoso kia mutokala o kikalakalu, o kusola o kikalakalu kiandala, o kusota o kiandala ku mufuta mu kikalakalu kia bange, ni ku mu kuatekesa o ku kala mu kikalakalu mu kitangana kioso Uoso uoso uala ni ubinganu se katungu ka kamukua. Ni akale ni kifutu kia tenena mu kikalakalu kia bange. Uoso u kalakala a mu bana o ubinganu ua kuambata o dilau die, nganhu ia tokala kumubangesa o kusanguluka ni kisangusangu mu kaxiaxi ka undandu uê, mu kutenena kua atu oso ala nê, mu kikexilu kia mutu mu ngongo si akitena uê kukibangela mu ikoka ioso ia iuka ku dikuatekesu mu kisangela kia ixi. Mutu uoso uoso uala ni ubinganu ua kubanga kibuka kitena kumukuatekesa, ukale muene ngó mba nia`kua, mba kudidiumba mu kibuka kio bange kia, ni ki kale o ifikidilu di tena kumu bangela mu ikalakalu ia bange ni ia mesena kubanga. MAKUINHI AIADI NI KIUANA Mutu uoso uoso uala ni ubinganu ua ku nioha mu ikalakalu ioso. Uala uê ni kibatu kia tokala kubanga ni kuzubidisa. Kiamutokala dingi o kukemba o izua ia kunhoha ni a mufute naiu uê. MAKUINHI AIADI NI KITANU Mutu uoso uoso uala ni ubinganu ua kukala ni ditala diê dia tenena mu mueniu, ne atena kukuatekesa o jindandu je, mu kudisansa mba mu ekexilu ua uaba, mu ma kudia , kukata a mu saka, mu imbamba ioso, mu kikalakalu kia kisangela kia ixi, uala uê ni ubinganu ua dikuatekesu se ua kambe kikalakalu, nembe ua kate, se ua biti ni kizangu, se ua fundu diala mba muhatu, se ua kuka, mba mu maka makamukua ma mu bangesa ku bixila mu ungadiama. O uvualukilu ni undenge uala uê ni ubinganu ua dikuatekesu ni ku ukuatela henda. Mona uoso uoso a mu vuala mu ukaza mba bu kanga dia ukaza, ene uoso ala ni dikuatekesu dia kisangela kia ixi, kana ku katungu. MAKUINHI AIADI NI KISAMANU Mutu uoso uoso uala ni ubinganu ua kudilonga, o kudilonga ku kale kua kingoho, se ku futa, te kinu mutu abixile bu ditala dia kuijia kua dibandulukilu. O kubijila bu ditala dia dibandulukilu, aditumu mu kubixila diu ni lujiji, o kudilonga kua matenda mba ma ufunu, ku kale mu`atu oso. O ku bixila bu ditala dia kuijia kohonene, ku kale kua atu oso mu kusokela kutena ku` ambata mu kikalakalu kia mutokala. O kudilonga kuendi kuila kutala o kusansumuka kua ujitu ua mutu, ni kufikidila o ubinganu ua mutu, ni ufolo ua dimatekenu didi, ni atena ua kubanza kiambote o ku kuatela henda, o kala ni ukamba mu jixi jioso mu ngongo, mu ibuka ioso, kioso kikale o kikonda kiê mba nzambi iê, kia beta kuaba uê mu uendeselu ua ikalakalu ia kionge kia jixi mu ku bana o nguzu ia kusosuela o kutululuka kua mundu. O hivuadi a tenena uê ku sota mu ubinganu uoso mu ulongelu ua tuana tue kioso ni buoso buandala. MAKUINHI AIADI NI KIASAMBUADI Mutu uoso uoso uala ni ubinganu ua tokala ni bandu mu muenhu ua ima ia muiji, ia diembu diê, se kumifikidila . Ua tokala uê kukala ni ufunu muaxaxi ka ixi iê ni kubanga o ikalakalu itena kuendesa o ixi ie ni ku bana o kubanduluka kua mbote kua tundu mu ikalakalu ia bange . Mutu uoso uala uê ni ubinganu ua dikuatekesu mu imbamba ia mesena, ni imbamba ia kuatenena mu kubanga naiú, ni kilunji kiê, ni kutanga mba mu ikalakalu ia uhete uê. MAKUINHI IAIDI NI DINAKE Mutu uoso uoso uala ni ubinganu ua kuxinganeka kuila o dibanzelu didi dia kisangela, dia kusokelela kua ngongo ioso; dikale ni kitumu kimoxi kitena kubangesa o kunangenena o ubinganu uhu, ni ku bana o ufolo ua maka moso ma jihundu ja jixi jo okole mu mukanda iú. MAKUINHI AIADI NI DIVUA Mutu uoso uoso ua tokala kubanga ni ujitu imbamba ia fuama ku uabesa o muiji uê. Se ulembua ku banga kiu, katené ku kala ni ufolo ua kubixila mu kudilonga kua matunda mba ki mufudisa ku kala ni ditala dionene mu kuijia kuê . Mu kikalakalu kia ubinganu uoso, ni mu kutana kua ufolo iú, kala ku mutu u kambe o kukumbidila o ijila ihi. Kia tokala atu uoso a kale mu jimbambe ja kutumaka o ibatu ioso ihi iala kutubana o kuijia kua dikota, ni ku tulonga o kukuata o ujitu ua ubinganu ni ufolo ua akuetu, ni ku bana o kisangusangu mu kuzediua kuoso kua bindamena akuetu mu ujitu ua kubang`ombote ni kuxisa o kiahiba, ni kubana dizui dia kituminu kua atu uoso, ni ku kala kuambote mu kisangela kia atu oso abulule. Kanaku kima, maka, mba imbamba itenesu ku tobesa mba kukatula ma ubinganu mo bange ni ufolo ua kijimbueti kiki. Mene moso a mabange mu dimatekenu dia kionge kia jixi joso mu ngongo . Kanu ku mutu a ditune mu mba ku lua jipata . MAKUINHI ATATU Kanaku utundilu ua kamukua uambote, ukexilu mba kidifua kibangesa o kikoue kiki a kitetulele mu ku kuandala kua nguvuhu ioso ioso, kibuka mba mutu umoxi. Kanaku uê mutu uala ni kutena kua kubanga kioso kioso ni muxima ua kukatula mbote ia kaiula ka ubinganu ni ufolo uala mu kikoeê kiki.	009	Mbundu (009)	kmb	Latn	kmb
JUNKUNAL BITSOWTSIK Ti laju, in ajumtal a iich' laju chaab ban tamub 1948, an junkun- talaab ban junkunal bitsowtsik ulwat xi yajat ti ku chu'uw an tsubaxtalaab xi techee' ne'ech ka xalk'an. Tin ok'neem an junkuntalaab utsan an bitsowtsik abal kin t'aja' an dhutslab xi ulwat abal ka buk'wat, tam t'ajadhich alwa', ban ataaj exobintalaab xi wa'ach ban bitsowtsink. TSUBAXTALAAB XI YAJAT ABAL WAWAA': Uludh abal wawaa' u chu'chuumte k'al an tsubaxtalaab uludh abal yab cho'oobte ani yab u t'ajnal ti k'ij an chu'uxtalaab abal wawaa', wa'chineek an odhnaxtalaab abal wawaa' ani uludh abal ja'ich xi alwa' abal wawaa' uludh abal techee' ti chabaal an kw'ajiiltsik yab xanti ka jik'ey ani kin ch'ejna' ani yajat ki le'na' an k'ak'naxtalanb. Uludh abal an chu'uxtalaab abal wawaa' chu'udh k'al juun i chu'uxtalaab abal an kw'ajiiltsik yab ka pejeexin. Uludh abal an bitsowtsik yajat ka k'ak'naaxin. Uludh abal an bitsowtsik in kw'ajbaamal in tsubaxtal k'al an chu'u- uxtalaab abal wawaa' jeltik'ij an inik ani an uxum ani in uluumal abal yajat ku kw'ajay walkadh k'al an tsubaxtalaab. Uludh abal an bitsowtsik in uluumal abal ne'ech ka tolmiixin abal kin chu'chuum an junkunal bitsowtsik abal ne'ech ku k'ak'naaxin, ani. Uludh abal jee' an tsubaxtalaab yajat ki chu'chuum abal ka k'ak'naaj ani ka t'ajan ti k'ij. AN JUNKUNTALAAB IN ULUW JEE' ANU UUW XI TU CHU'CHUUM WAWAA'. An tsubaxtalaab xin chu'chuum an bitsowtsik, abal an kw'ajiiltsik in buk'wal k'al an ok'tsixtalaab ki k'anidha jee' an chu'uxtalaab ani ka chu'chuumte k'al an chu'uxtalaab xi techee' ti chabaal abal ka exlaaj ani ka eeynaaj k'al an bitsowtsik k'al xi taja' junkuneek. Artículo 1 Ejtal an kw'ajiiltsik u wa'chinal kweteem ani chu'udh k'al an chu'uxtalaab ani yajat ka k'aak'naaxin juun ani juun. Artículo 2 Ejtal an kw'ajiiltsik in ko'ol ejtal in chaap xi uludh techee' ban dhutslab, yab ch'ikat'ajadh nibal in kaawintal, nibal an uxum ani an inik nibal an bitsow xonti taal, wa'chin max in ko'ol ani max yab in ko'ol an chaplaab. Aniil yab neka pilmeedhaaj k'al an chu'uxtalaab max ts'itsik an bitsow. Artículo 3 Ejtal an iniktsik yajat ka kw'ajay alwa' kweteem ani abal ka chu'chuumte putaal tin iniktal. Artículo 4 Yan xita yajat ka t'ojondhaaj anik'ij, an t'ojondhaxtalaab anik'ij walbidh max ka t'ajan. Artículo 5 Yab xita' yajat ka cha'wat ani ka t'ajtsin xanti yab in tomnaal. Articulo 6 Ejtal an iniktsik, putaalk'ij in ko'ol in chaap k'al an chu'uxtalaab. Artículo 7 Ejtal wawaa' jayeechk'ij i jalbiil, jayeechk'ij u chu'chuumte k'al an tsubaxtalaab. Jayeechk'ij an chu'uxtalaab xi tu chu'chuum yajat ka k'ak'naaj ani yab yajat ka ch'ika't'ajan. Artículo 8 Ejtal an iniktsik yajat ka pidhan ti chaplaab ban awiltalaab, abal ka lo'wat tam u k'axtsinal tin k'ak'nabiil xi uludh ban uw chu'uxtalaab. Artículo 9 Yab xita' yajat ka yakw'an ani ka wik'an anik'ij. Artículo 10 Ejtal an iniktsik in k'ool in chu'uxtal jayeechk'ij, yajat ka ach'an k'al an bitsow ani k'al i tsubaxtalaab ban awiltalaab abal ka chu' tat xanti kw'ajat abal ka utsan xanti kw'ajat abal kin kw'ajaba' ani ka pidham xin yeentsal ani abal ka cho'oobnaaj max tsubax ti olnadh. Artículo 11 Ejtal an iniktsik xi oolnadh in walaam in ko'ol i lo'oxtalaab abal ka utsan yab in walaam lajat u exoobnaab max in walaam, lejbadh kal an tsubaxtalaab xi k'aal ti chu'chuumte. Yab xita' yajat ka walbiyat k'al juun i walatstalaab abal tamti walbiyat yab in walaam jelti in ulal an tsubaxtalaab xi techee' ti laabtoom ani ti chabaal. Yab neka kw'ajbantsat t'ek'at in walab tokot xi uludh tamti in wala'. Artículo 12 Yab xita' yajat ka chu'tat tin iniktal, tin junik ani tin chakaamiltsik, ani tin k'imaa', nibal yajat ka takan. Ejtal an iniktsik in ko'ol in chaap ban tsubaxtalaab max ka takan. Artículo 13 Ejtal an iniktsik ne'ech kin ejto ka xe'chin techee' ani abal kin kw'ajba' in k'imaa' xontik'ij techee' ti laabtoom. Ejtal an iniktsik ne'ech kin ejto ka kalej xonti k'ij ti piil bitsow ani ka witsi tin bitsoow. Artículo 14 Max u alyaab, ejtal an iniktsik ne'ech kin ejto kin alij abal ka lo'ey ti piil bitsow. Jee'i tsubaxtalaab yab xanti ka ulwat k'al juun in alixtalaab max in walaam ani max abal i walatstalaab abal an junkulom bitsow. Artículo 15 Ejtal an iniktsik yajat kin kooy juun in bitsoow. Yab xita yajat ka wek'ontsat tin bitsoow nibal ka jalk'untsat tin bitsoow. Artículo 16 An iniktsik ani an uxumtsik ne'ecjh kin ejto ka tomkin xita'k'ij k'aal abal kin kw'ajba' in k'imaa'ani chablom ne'eech kin ejto kin eeyna' an tsubaxtalaab k'al an tomkixtalaab, tamka tomkin ani max ka jilaaxin. Ne'ech kin ejto ka tomkin tam kin chalpay chaab tin eeb. An junkudh k'imaadh ja'ich na yajat abal an kw'ajiil ani yajat kin chu'chuum an bitsow, ani an pulek bitsow. Artículo 17 Ejtal an iniktsik ne'ech kin ejto kin koo'oy xataakich kweteem ani junkulom. Yab xita yajat ka week'ontsat tin dhabal. Artículo 18 Ejtal an iniktsik walkadh kweteem ka chalpaxin, tin chalap ani ti belom jee' an tsubaxtalaab in junkuwal abal ka walkan kin jalk'uy belomtal ani abal kin oolna'nin belomtal kweteem ani junkunal tin yaneel ani kweteem abal kin ok'tsixna' an belomtalaab ani abal kin chu'uw. Artículo 19 Ejtal an iniktsik walkadh abal ka chalpaxin kweteem ani ka kaawin; jee' an tsubaxtalaab in oolnaal abal yab xita' yajat ka utsan xata' abal xanti juun u chalpax, jelti max in alyal xata' ani kin bach'uw i tsubaxtalaab ani tak'ixtalaab ani abal kin buk'uw xontik'ij. Artículo 20 Ejtal an iniktsik ne'ech kin ejto ka junkun k'al xawa'k'ij i junkuntalaab. Yab xita yajat ka nixoknaaj abal ka kw'ajay ba juun i junkulom. Artículo 21 Ejtal an iniktsik ne'ech kin ejto ka tolmixin k'al an awiltalaab, jajaa' ani tolmidh k'al in at k'imaadh xin exlaal. Ejtal an iniktsik ne'ech kin ejto ka kw'ajay jayeechk'ij xawa' an punk'untsixtalaab yejat tin bitsoon. Tin chalap an bitsow ja'ich nin akan an awiltalaab tin yaneel; jee' an chalap ne'ech ka xalk'an k'al an bijixtalaab xi ne'ech ka t'ajan ech'ek'ij k'al an chinat bijixtalaab ani k'al xawa'k'ij an bijixtalaab xin k'ak'naal an chinat bijixtalaab. Artículo 22 Ejtal an iniktsink, tin yaneel, yajat ka chu'tat ani kin aata', k'al in chaap an bitsow ani k'al in tolmixtal an bitsowtsik ti chabaal, xi wa'ach an junkuntalaab ani k'al in tumiinal an bitsowtsik, abal ka tsubk'an k'al an yajat tumiin, junkuntalaab ani nin belomtal xi jajat abal yab ka ch'ika't'ajan ani abal kweteen ka exlaaj tin iniktal. Artículo 23 Ejtal an iniktsik ne'ech kin ejto ka t'oojon, kin alij an t'ojlaab xin kulbetnal ani ka chu'chuumte abal yab kin k'ipdha' nin t'ojlaabil. Ejtal an iniktsik xu t'ojnal yajat ka jalbiyat xawa kin t'aja'. Ejtal an iniktsik yajat ka pidhan tin jalbiil jayeechk'ij abal k'ijidh ka jilk'on jajaa', in tomtal ani in chakaamiltsik, ka kw'ajay alwa' tin iniktal ani yajat ka chu'chuumte. Ejtal an iniktsik ne'ech kin ejto kin kw'ajba' juun i junkuntalaab ani abal kin chu'chuum an tsubaxtalaab xi k'aal ti chu'chuumte. Artículo 24 Ejtal an iniktsik ne'ech kin ejto ka koyooch, kin kulbetna' an koyooch tam yab xata' in ko'ol kin t'aja', an t'ojlaab yajat alwa'k'ij kin t'aja' ani ka pidhan juntsikiil ka koyooch. Artículo 25 Ejtal an iniktsik pidhats ti tsubaxtalaab abal ka kw'ajay alwa', ka chu'chuumte ejtal tin eeb ani abal ka k'apuuch alwa' ka xeketlin, nin k'imaa', ka ilaaliyat ani ejtal an chu'uxtalaab xi yajat, aniil in ko'ol i tolmixtalaab tam yab wa'ach i t'ojlaab, yaw'laach, tam yab kidhat in iniktal, tam kwetmadh, tam puulekich ani xi k'e'et in k'ibaal abal ka xe'chin alwa'. An naanlaab ani an chakam yajat ka kw'ajbantsat juun i alwa' chu'uxtalaab. Ejtal an chakamtsik xi wa'chineek ani xi yab wa'chineek k'al an tomkixtalaab jayeechk'ij yajat ka chu'tat. Artículo 26 Ejtal an iniktsik jiladh ka exoblaach. An exoblaach yab yejat ka jalbiyat an jidhtal exoblaach ani xin jalbiil. Xin jalbiil an exoblaach yajat ka nixoknaaj. An exoblaach xi t'ek'at yajat jununuul, abal ku ochich ba juun i exoblaach t'ek'at jayechk'ij abal ejtal. An exoblaach kw'ajbadh abal ka chalpadhmeej juun ani abal kin k'ak'na' an chu'uxtalaab xi wawaa' ani abal walkadh ku kw'ajay, ne'ech kin ulu an eexbaxtalaab, k'ak'naxtalaab ejtal an bitsowtsik ani ejtal an teenektsik ani belomtalaabtsik ani ne'ech kin buk'uw in t'ojlaabil an junkulom bitsow abal k'ijidh ku kw'ajay ani yab u peejeex. An tanta'laabtsik jajaa' in cho'oob xawa i exoblaach ne'ech kin pdha' nin chakaamiltsik. Artículo 27 Ejtal an iniktsik ne'ech kin ejto kin bela' tin kweteemtal an belomtalaab xin ko'ol nin kwentsaalil, kin le'na' an t'ojlaab xu t'ajnal ani ka tolmixin abal an chalpadhtalab ani abal ka pidhanjey xowa jaa' k'al ka tolmiyat. Ejtal an iniktsik yajat ka chu'tat xawa' jaa' in chalpayal ani kin ko'ol xin jajaa' in t'ojlaabil in t'ajaam ani an dhtslab xi t'ajaam. Artículo 28 Ejtal an iniktsik ne'ech kin ejto kin kw'ajba' juun i lujatalaab ban bitsowtsik xi putaal ti chabaal xi uludh ban junkulom bitsow ani abal ka t'ajan. Artículo 29 Ejtal an iniktsik yajat ka tolmixin k'al an kiwentsal, taja' ne'ech kin ejto kin pudedha' tin baa'. Tam in belaal an tsubaxtalaab ani in kulbetnaal an chu'uxtalaab, ejtal an iniktsik walkadh k'al xin ulal an tsubaxtalaab abal ka exbayat ani abal ka k'ak'naaj xi k'e'et ani abal ka chu'tat an tsubaxtalaab k'al an lujatalaab ani an alwa'talaab k'al an bitsowtsik. Jee' an tsubaxtalaab ani an walkadhtalaab yab neka ejtowat ka eeynaaj jaluts jelti xi uludh k'al an junkulom bitsow. Artículo 30 Ni juun xi jee uludh, ne'ech ka ulwat abal an awiltalaabtsik in ko'ol k'aal in chaap, juun inik ani juun i junkulom abal kin t'aja i t'ojlaab jaludh xi jee' uludh k'al an junkulom bitsow.	hus	Huastec (Veracruz)	hus	Latn	hus
Chikalata Cha Mgwirizano Chofotokoza Za Ufulu Wa Chibadwidwe Wa Munthu Aliyense Chidavomerezedwa ndi kulengezedwa ndi msonkhano waukulu mu mfundo 217A (III) ya pa 10th December, 1948. Mau Otsogolera Popeza kuzindikira kuti kudzilemekeza ndi kufanana kwa anthu pa chibadwidwe ndiwo maziko aufulu, chilungamo ndi mtendere pa dziko lapansi, Popeza kusalabadira ndi kunyoza ufulu wa munthu kwachititsa mchitidwe wa nkhaza womwe wakhumudwitsa chikumbumtima cha anthu, ndipo kukhazikitsa kwa dziko m'mene anthu adzasangalale ndi kulankhula za kukhosi ndiponso kukhulupilira mopanda mantha ndi kusowa kwalengezedwa ngati chinthu cha mtengo wapatali chimene anthu wamba amalakalaka. Popeza nkofunikira ngati munthu saumilizidwa kutero, ngati chinthu chamapeto, kugaukira ulamuliro wankhanza ndi kuponderezedwa, kuti ufulu wa munthu utetezedwe ndi malamulo, Popeza nkofunikira kupititsa mtsogolo ubale wa pakati pa maiko, Popeza anthu a mu bungwe la mgwirizano wa maiko (United Nations) m'chikalata chawo (Charter of United Nations) anatsikimikizira chikhulupiliro chawo mu ufulu wa munthu ndi kusasiyanitsa pakati pa mwamuna ndi mkazi ndiponso atsimikiza kupititsa mtsogolo chikhalidwe cha anthu ndi umoyo wao, Popeza maiko mgwirizano alonjeza kukwaniritsa mogwirizana ndi bungwe la mgwirizano wa maiko (United Nations) kupititsa mtsogolo kulemekeza ndi kutsatira malamulo a ufulu wa munthu, Popeza kumvetsetsa ufulu umenewu nkofunika kwambiri kuti lonjezo limeneli likwaniritsidwe, Choncho, tsopano, Msonkhano, Waukulu, ukulengeza malamulo omwe ali m'chikalata cha mgwirizano chofotokoza za ufulu wa chibadwidwe wa munthu aliyense ngati muyeso wa chikwaniritso kwa anthu onse ndi maiko onse, pachifukwa ichi aliyense ndi bungwe lililonse m'dziko, poganizira za chikalatchi, lidzayesetsa pophunzitsa, maphunziro ndi njira zina zotsogola kupititsa mtsogolo kulemekeza ufulu wachibadwidwe ndi ufulu wina m'dziko kudzanso pakati pa maiko, poonetsetsa kuti mfundozi zikuzindikiridwa ndiponso kutsatidwa pakati pa anthu ndi maiko a mu mgwirizano ndi anthu a m'madera amene maikowo akulamulira. Ndime 1 Anthu onse amabadwa aufulu ndiponso ofanana mu ulemu ndi ufulu wao. Iwowa ndi wodalitsidwa ndi mphamvu zoganiza ndi chikumbumtima ndipo achitirane wina ndi mnzake mwaubale. Ndime 2 Aliyense ali ndi ufulu wa chibadwidwe ndi ufulu wina omwe walembedwa m'chikalata chino, mosasiyanitsa m'mjira iliyonse monga mtundu, maonekedwe a khungu, mwamuna kapena mkazi, chiyankhulo, chipembedzo, ndale kapena maganizo ena, dziko lochokera kapena chikhalidwe, katundu ndi chuma, kubadwa kapena m'mene munthu alili. Poonjezerapo pasakhale kusiyanitsa poganizira ndale, malamulo kapena m'mene dziko kapena dera lomwe munthu akuchokera lilili, kaya ndi loima palokha, lodalira ena, losadzidalira, kapena lomwe likupingidwa m'njira zina. Ndime 3 Aliyense ali ndi ufulu kukhala ndi moyo, mtendere ndi chitetezo chathupi. Ndime 4 Palibe munthu amene adzasungidwe mu ukapolo kapena mwaukapolo; ukapolo ndi malonda a akapolo adzathetsedwa m'njira zonse. Ndime 5 Palibe amene adzachitiridwe nkhaza kapena kuzunzidwa kapena kupatsidwa chilango monyozedwa. Ndime 6 Aliyense ali ndi ufulu kuzindikiridwa ngati munthu kulikonse pamaso pa lumulo. Ndime 7 Aliyense ndi ofanana pamaso pa lamulo ndipo ali oyenera kutetezedwa mosasiyanitsa ndi lamulo. Aliyense ali oyenera kutetezedwa ku tsankho la mtundu uliwonse lomwe likututsa chikalata chino kudzanso kuyambitsa tsankho lililonse la mtundu wotere. Ndime 8 Aliyense ali ndi ufulu wolandira chithanzizo chokwanira ndi bwalo la milandu lodalirika pa zochita zophwanya ufulu wa munthu womwe waperekedwa kwa iye ndi malamulo a dziko. Ndime 9 Palibe amene adzamangidwe, kusungidwa osazengedwa mlandu kapena kuumirizidwa kuchoka m'dziko lake mosatsatira lamulo. Ndime 10 Aliyense ali ndi ufulu womveredwa mosasiyanitsa ndi bwalo la milandu loyima palokha ndipo losakondera, poganizira ufulu wa munthu ndi udindo wake ndiponso mlandu uliwonse womukhudza. Ndime 11 Aliyense wozengedwa mlandu asaganiziridwe kuti ndi wolankwira lamulo ndipo asam'zenge mlandu potsatira malamulo ena amene ali ovomerezeka m'dzikomo kapena pakati pa maiko, koma omwe pa nthawi yolakwirayo sanali ovomerezeka. Chimodzimodzinso chilango chokhwima kuposa chomwe chidalipo panthawi yolakwira lamuloyo chisaperekedwe. Ndime 12 Palibe amene adzasokonezedwe chinsinsi chake, banja lake, kwawo, kapena makalata ake, kapena zochitika zina zoyenera pa ulemu ndi mbiri yake. Aliyense ali ndi ufulu kutetezedwa ndi lamulo ngati zoterezi zichitika. Ndime 13 Aliyense ali ndi ufulu kuyenda ndi kukhala m'kati mwamalire a dziko lililonse. Aliyense ali ndi ufulu kuchoka m'dziko lililonse kuonjezerapo lake, ndiponso kubwerera ku dziko lake. Ndime 14 Aliyense ali ndi ufulu kupeza mpumulo ndi kusangalala m'maiko ena m'mene angatetezedwe ku nkhaza. Ufuluwu sungagwiritsidwe ntchito pa mlandu umene sukukhudza ndale, kapena mchitidwe omwe sugwirizana ndi zolinga ndi mfundo za bungwe la mgwirizano wa maiko (United Nations). Ndime 15 Aliyense ali ndi ufulu kukhala ndi mtundu. Palibe amene adzalandidwe mtundu wake kapena kuletsedwa kusintha mtundu wake mosatsatira malamulo. Ndime 16 Amuna ndi akazi okhwima m'maganizo ndi mu msinkhu, mosaganizira mtundu, maonkedwe a khungu kapena chipembedzo, ali ndi ufulu kukwatira kapena kukwatiwa ndi kuyamba banja. Iwowa ali ndi ufulu, ofanana pankhani za ukwati, pomwe ali mbanja kudzanso pothetsa banja. Ukwati udzamangidwa pokhapokha ngati anthu ofuna kumanga banjawo avomereza mosakakamizidwa. Banja ndi lofunika kwambiri pachikhalidwe cha anthu choncho n'kofunika kuti lipatsidwe chitetezo ndi dziko. Ndime 17 Aliyense ali ndi ufulu kukhala ndi katundu kapena chuma payekha kapena mogwirizana ndi ena. Palibe amene adzalandidwa katundu kapena chuma mosatsatira malamulo. Ndime 18 Aliyense ali ndi ufulu wamaganizo, chikumbumtima ndi chipembedzo; ufuluwu ukhudzanso ufulu wotha kusintha chipembedzo kapena chikhulupiliro, ndi mtendere, kaya payekha kapena mogwirizana ndi ena, pagulu kapena mwachinsinsi, kuonetsa chipembedzo kapena chikhulupiliro pophunzitsa, kuchita, kupembedza ndi kutsatira chipembedzocho. Ndime 19 Aliyense ali ndi ufulu kuganiza ndi kulankhula, zakukhosi, ufuluwu ukukhudzanso kukhala ndi maganizo popanda chopinga ndiponso kufufuza, kulandira ndi kufalitsa mauthenga ndi maganizo a mtundu uliwonse kudzera pa wailesi kapena njira ina iliyonse popanda malire. Ndime 20 Aliyense ali ndi ufulu kulowa bungwe lililonse ndi kusonkhana mwamtendere. Pasakhale munthu aliyense amene angakakamizidwe kulowa bungwe lililonse. Ndime 21 Aliyense ali ndi ufulu kutenga nawo mbali pa kayendetsedwe ka dziko lake, mwa iye mwini kapena kudzera mwa nthumwi yosankhidwa mosaumirizidwa. Aliyense ali ndi ufulu wofanana pofuna ntchito zoyendetsedwa ndi boma m'dziko lake. Chifuniro cha anthu ndicho chikhale magwero a mphamvu za boma; chifunirochi chidzaonetsedwa pochita chisankho choona kawirikawiri chomwe chidzakhale cha aliyense ndiponso chosakondera, ndipo chidzakhala cha chinsinsi kapena cha njira ina iliyonse yofanana ndi iyi. Ndime 22 Aliyense, monga m'modzi wa gulu la anthu, ali ndi ufulu kulandira chithandizo kuchokera ku boma ndipo adzakwaniritsa izi, kudzera m'mphamvu za dziko, ndi mgwirizano ndi maiko ena ndiponso motsatira kayendetsedwe ndi kapezedwe ka chuma ka dziko lililonse, chithandizo cha chuma, zofunikira pa moyo ndi chikhalidwe chake zomwe ndi mbali ya ulemu wake ndipo n'zofunika pa kakulidwe ka umunthu wake. Ndime 23 Aliyense ali ndi ufulu kugwira ntchito, kusankha ntchito yomwe akufuna, kukhala ndi zoyenereza pa ntchito, ndiponso kutetezedwa ku ulova. Aliyense, mopanda tsankho, ali ndi ufulu kulandira malipiro ofanana pa ntchito yofanana. Aliyense amene akugwira ntchito ali ndi ufulu kulandira malipiro oyenera otha kumupatsa iye ndi banja lake moyo wodzilemekeza ndiponso, ngati n'kofunika, apeze njira zina zodzitetezera pa umoyo wake. Aliyense ali ndi ufulu kukhazikitsa kapena kulowa mabungwe a anthu ogwira ntchito pofuna kuteteza zomupindulira zake. Ndime 24 Aliyense ali ndi ufulu kupuma ndi kupeza msangulutso kuonjezerapo kukhala ndi maola ogwilira ntchito oyenera ndiponso tchuthi cholipilidwa nthawi ndi nthawi. Ndime 25 Aliyense ali ndi ufulu kukhala ndi moyo wathanzi payekha kapena ndi banja lake, kuonjezerapo kukhala ndi chakudya, zovala, nyumba ndi chithandizo cha mankhwala ndi zina zofunikla pa umunthu wake, ndiponso ufulu wa chitetezo ngati iye sali pa ntchito, akudwala, walumala, wafedwa, wakalamba, kapena akusowa zofunika pa moyo wake pa zifukwa zimene iye sangathe kuchitapo kanthu. Umayi ndi umwana uyenera kuthandizidwa ndi kusamalidwa mwapadera. Ana onse obadwa m'banja lozindikirika mwalamulo kapena losazindikirika adzatetezedwa umoyo wao mofanana. Ndime 26 Aliyense ali ndi ufulu kuphunzira. Maphunziro akhale aulele makamaka ku pulaimale. Maphunziro a pulaimale akhale oumiliza. Maphunziro a zaluso ndi ena akhale opezeka ndipo maphunziro apamwamba a m'makoleji akhale opezeka kwa aliyense mofanana ndi nzeru zake. Maphunziro adzalinga kutukula umunthu, kulimbitsa ndi kulemekeza ufulu wa chibadwidwe wa munthu ndi ufulu wina ofunika. Adzapititsa mtsogolo kumvetsa, kulemekeza maganizo a anthu ena, ubale wa maiko, mtundu, kapena magulu a zipembedzo, ndipo adzapititsa mtsogolo ntchito za bungwe la mgwirizano wa maiko (United Nations) posungitsa bata. Makolo ali ndi ufulu woyamba kusankha mtundu wa maphunziro amene akufunira ana awo. Ndime 27 Aliyense ali ndi ufulu kutenga nawo mbali pa zachikhalidwe cha anthu, kusangalala ndi zaluso ndiponso kugawana za sayansi ndi phindu lake. Aliyense ali ndi ufulu kutetezeredwa zomupindulira zonse zomwe zili zotsatira za ntchito ya sayansi, zolembalemba, kapena zaluso zina zomwe iye ndi mlembi wake. Ndime 28 Aliyense ali oyenera kukhala bata ndi mtendere pa zomuthandiza pa moyo wake m'dziko lake ndi m'maiko mwina momwe ufulu wa chibadwidwe ndi ufulu wina walembedwa m'chikalata chino ungakwaniritsidwe kwathunthu. Ndime 29 Aliyense payekha ali ndi udindo kwa anthu ena amene akukhala nawo popeza ndi mwaiwo m'mene angathe kukwaniritsa umunthu wake kwathunthu momasuka. Pokwaniritsa ufulu wake wachibadwidwe ndi ufulu wina, aliyense adzakhala ndi malire pokhapokha malamulo atero ndi cholinga chokwaniritsa kuzindikira ndi kulemekeza ufulu wachibadwidwe ndi ufulu wina wa ena ndiponso kukwaniritsa chilungamo, bata ndi kukhala bwino kwa anthu m'dziko lokomera anthu onse. Ufulu wa chibadwidwewu ndi ufulu wina usagwiritsidwe ntchito mosagwirizana ndi zolinga ndi mfundo za bungwe la mgwirizano wa maiko (United Nations). Ndime 30 Palibe chilichonse m'chikalata chino chomwe chingatanthauziridwe kuti dziko lililonse, gulu kapena munthu aliyense ali ndi ufulu kuchita chinthu ndi cholinga choononga ufulu wachibadwidwe ndi ufulu wina omwe wakhazikitsidwa m'chikalatachi.	nya_chechewa	Nyanja (Chechewa)	nya	Latn	ny
𑄟𑄚𑄬𑄭𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄧𑄁𑄢𑄴 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄟𑄧𑄚𑄳𑄢𑄧𑄧𑄇𑄉𑄮𑄌𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄧𑄙 𑄡𑄨𑄠𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄟𑄚𑄬𑄭 𑄉𑄨𑄢𑄨𑄢𑄴 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄥𑄧𑄁 𑄃𑄮 𑄑𑄚𑄑𑄚𑄳𑄠𑄴 𑄝𑄚𑄝𑄚𑄳𑄠𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁𑄃𑄚𑄩 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧 𑄎𑄘𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄨𑄌𑄴𑄎𑄮𑄘𑄧𑄢𑄴 𑄟𑄚𑄚𑄩 𑄦𑄧𑄣𑄧𑄘𑄳𑄠𑄬 𑄛𑄨𑄖𑄨𑄨𑄟𑄨𑄖𑄴 𑄥𑄚𑄴𑄘𑄨, 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖 𑄃𑄳𑄃 𑄉𑄧𑄟𑄴 𑄝𑄨𑄏𑄬𑄢𑄧𑄢𑄴 𑄈𑄪𑄙𑄨 𑄃𑄨𑄝𑄬; 𑄡𑄨𑄠𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄟𑄚𑄬𑄭 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁𑄃𑄧𑄢𑄴 𑄛𑄳𑄢𑄧𑄖𑄨 𑄃𑄧𑄣𑄬𑄦𑄧𑄚𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄊𑄨𑄚𑄬𑄚𑄢𑄴 𑄜𑄧𑄣𑄬 𑄟𑄚𑄬𑄭𑄦𑄮𑄢𑄴 𑄃𑄬𑄘 𑄣𑄌𑄴𑄈𑄬𑄚𑄬𑄭 𑄃𑄬𑄘𑄮𑄇𑄳𑄠𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄃𑄬𑄟𑄚𑄴 𑄟𑄢𑄚 𑄘𑄮𑄇𑄳𑄠𑄴 𑄝𑄬𑄙𑄮𑄇𑄳𑄠𑄴 𑄇𑄟𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄨𑄚𑄬𑄭 𑄃𑄳𑄃 𑄡𑄨𑄠𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄃𑄬𑄘𑄮𑄇𑄳𑄠𑄴 𑄃𑄬𑄇𑄳𑄦𑄴𑄚𑄴 𑄛𑄨𑄖𑄨𑄨𑄟𑄨𑄢𑄴 𑄜𑄪𑄢𑄨𑄅𑄪𑄘𑄨𑄚𑄬𑄭 𑄃𑄧𑄎𑄧𑄃𑄌𑄴 𑄟𑄚𑄬𑄭𑄦𑄮𑄢𑄴 𑄝𑄬𑄉𑄧 𑄓𑄋𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄏 𑄉𑄧𑄢 𑄦𑄧𑄠𑄬, 𑄡𑄨𑄠𑄚𑄧𑄖𑄴 𑄝𑄬𑄇𑄴 𑄟𑄚𑄬𑄭𑄦𑄮𑄢𑄴 𑄙𑄧𑄢𑄴𑄟𑄧 𑄃𑄳𑄃 𑄇𑄧𑄙 𑄇𑄧𑄚𑄢𑄴 𑄎𑄪 𑄛𑄬𑄝𑄇𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄢𑄖𑄴 𑄃𑄮 𑄚𑄧 𑄓𑄮𑄢𑄬𑄠𑄬 𑄎𑄨𑄁𑄇𑄚𑄩 𑄇𑄘𑄬𑄝𑄇𑄴; 𑄡𑄨𑄠𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄟𑄚𑄬𑄭 𑄡𑄳𑄠𑄬𑄚𑄴 𑄇𑄣𑄴𑄇𑄘 𑄃𑄮 𑄟𑄬𑄢𑄴𑄛𑄙𑄮 𑄟𑄱𑄠𑄖𑄴 𑄝𑄬𑄉𑄧𑄗𑄪𑄟𑄮𑄢𑄴 𑄎𑄪 𑄃𑄨𑄏𑄬𑄝𑄬 𑄣𑄢𑄬𑄭 𑄉𑄧𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄖𑄨𑄘𑄬𑄝𑄧𑄧𑄢𑄴 𑄚𑄳𑄦𑄧 𑄦𑄧𑄚𑄴 𑄥𑄬𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄃𑄃𑄨𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄥𑄥𑄧𑄚𑄴 𑄘𑄨𑄚𑄬𑄭 𑄟𑄚𑄬𑄭𑄠𑄮𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄗𑄪𑄛𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄚 𑄝𑄬𑄉𑄧 𑄓𑄋𑄧𑄢𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄧𑄌; 𑄡𑄨𑄠𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄎𑄘𑄧𑄢𑄴 𑄟𑄧𑄖𑄴𑄙𑄳𑄠𑄧 𑄊𑄚𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄏𑄇𑄴𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄘𑄮𑄣𑄬𑄘𑄣𑄬𑄭 𑄥𑄧𑄟𑄢𑄬 𑄗𑄚𑄢𑄴 𑄎𑄪𑄉𑄮𑄣𑄴 𑄈𑄟𑄇𑄭𑄭 𑄉𑄧𑄢𑄚; 𑄡𑄨𑄠𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄥𑄧𑄘𑄧𑄥𑄳𑄠𑄧 𑄎𑄖𑄴𑄅𑄚𑄴 𑄎𑄖𑄨𑄥𑄧𑄁𑄊𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄚𑄧𑄘𑄬 𑄃𑄢𑄁 𑄟𑄚𑄬𑄭𑄠𑄮𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁, 𑄟𑄚𑄬𑄭 𑄇𑄬𑄠𑄬𑄢𑄴 𑄃𑄨𑄌𑄴𑄎𑄮𑄖𑄴 𑄃𑄮 𑄘𑄟𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄟𑄨𑄣𑄬 𑄟𑄧𑄢𑄧𑄘𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄁 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁𑄃𑄧𑄢𑄴 𑄛𑄳𑄢𑄧𑄖𑄨 𑄖𑄢𑄢𑄴 𑄝𑄨𑄌𑄴𑄥𑄬𑄌𑄴 𑄖𑄪𑄣𑄨 𑄙𑄧𑄢𑄬𑄚𑄬𑄭 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄳𑄦𑄧𑄟 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖𑄢𑄴 𑄌𑄉𑄣𑄖𑄴 𑄥𑄟𑄎𑄨𑄇𑄴 𑄅𑄪𑄎𑄮𑄚𑄩 𑄃𑄳𑄃 𑄎𑄨𑄁𑄇𑄚𑄩 𑄌𑄧𑄣𑄚𑄢𑄴 𑄅𑄪𑄎𑄮𑄚𑄩𑄢𑄴 𑄟𑄚𑄴 𑄃𑄉𑄬𑄝𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄘𑄧𑄢𑄧𑄟𑄧𑄢𑄧 𑄦𑄮𑄠𑄮𑄚𑄴; 𑄡𑄨𑄠𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄥𑄧𑄘𑄧𑄥𑄳𑄠𑄧 𑄢𑄬𑄎𑄳𑄠𑄧𑄠𑄚𑄨 𑄎𑄖𑄨𑄥𑄧𑄁𑄊𑄧𑄢𑄴 𑄝𑄧𑄣𑄝𑄧𑄣𑄴𑄘𑄨𑄠𑄬𑄭 𑄟𑄚𑄬𑄭𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄮 𑄃𑄢𑄁 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖𑄃𑄚𑄩𑄢𑄴 𑄛𑄳𑄢𑄧𑄖𑄨 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄃𑄨𑄌𑄴𑄎𑄮𑄖𑄴 𑄝𑄢𑄚 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄬𑄘𑄢𑄢𑄴 𑄘𑄧𑄟𑄬𑄘𑄣𑄬 𑄈𑄟𑄇𑄭𑄭 𑄛𑄣𑄚𑄢𑄴 𑄖𑄇𑄴𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄜𑄬𑄝𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄃𑄨𑄟𑄚𑄴-𑄎𑄧𑄝𑄚𑄴 𑄃𑄬𑄇𑄴𑄎𑄧𑄙; 𑄡𑄨𑄠𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄃𑄬 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁𑄃𑄚𑄩 𑄃𑄬𑄇𑄳𑄦𑄴𑄚𑄴 𑄃𑄧𑄎𑄬𑄃𑄧𑄌𑄴 𑄑𑄬𑄢𑄴𑄛𑄚 𑄃𑄬 𑄃𑄨𑄟𑄚𑄴-𑄎𑄧𑄟𑄚𑄴 𑄛𑄪𑄢𑄮 𑄉𑄧𑄢𑄨𑄝𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄝𑄬𑄉𑄧 𑄓𑄋𑄧𑄢𑄴 𑄇𑄟𑄴 𑄃𑄬𑄘𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄃𑄨𑄇𑄴𑄈𑄳𑄠𑄬 𑄥𑄙𑄢𑄧𑄚𑄴 𑄛𑄧𑄢𑄨𑄥𑄧𑄖𑄴 𑄃𑄬𑄭𑄠𑄚𑄴 𑄟𑄚𑄬𑄭𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄧𑄁𑄢𑄴 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄟𑄧𑄚𑄳𑄢𑄧𑄧𑄇𑄉𑄮𑄌𑄴 𑄣𑄬𑄊𑄨 𑄚𑄨𑄠𑄮𑄟𑄴 𑄝𑄚𑄬𑄠𑄮𑄚𑄴 𑄃𑄬 𑄓𑄨𑄇𑄴𑄣𑄢𑄬𑄥𑄧𑄚𑄴 𑄝𑄬𑄇𑄴 𑄎𑄖𑄨 𑄃𑄳𑄃 𑄢𑄬𑄎𑄳𑄠𑄧𑄢𑄴 𑄉𑄧𑄟𑄴𑄜𑄧𑄣𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄧𑄎𑄬𑄃𑄧𑄌𑄴 𑄃𑄬𑄇𑄳𑄦𑄴𑄚𑄴 𑄈𑄪𑄙𑄮 𑄃𑄨𑄏𑄬𑄞𑄬 𑄇𑄟𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄡𑄬𑄝𑄧, 𑄡𑄨𑄠𑄚𑄧𑄖𑄴 𑄃𑄨𑄇𑄧𑄧𑄱 𑄃𑄨𑄇𑄧𑄧𑄱 𑄟𑄚𑄪𑄌𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄥𑄧𑄟𑄎𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄨𑄇𑄧𑄧𑄱 𑄃𑄨𑄇𑄧𑄧𑄱 𑄦𑄬𑄢𑄘𑄮𑄟 𑄃𑄬 𑄓𑄨𑄇𑄴𑄣𑄢𑄬𑄥𑄧𑄚𑄚𑄧𑄢𑄬 𑄚𑄨𑄖𑄧𑄧𑄱 𑄃𑄨𑄘𑄮𑄖𑄴 𑄖𑄪𑄣𑄨 𑄛𑄧𑄢𑄨𑄥𑄪𑄚𑄧𑄚 𑄃𑄮 𑄥𑄨𑄊𑄬𑄚𑄣𑄰𑄱 𑄃𑄬𑄭 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖 𑄃𑄮 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁𑄃𑄚𑄩𑄢𑄴 𑄛𑄳𑄢𑄧𑄖𑄨 𑄥𑄳𑄢𑄧𑄖𑄴𑄙 𑄎𑄉𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄌𑄬𑄢𑄬𑄖𑄳𑄦𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄨𑄞𑄬 𑄃𑄳𑄃 𑄝𑄬𑄇𑄴 𑄥𑄧𑄘𑄧𑄥𑄳𑄠𑄧 𑄢𑄬𑄎𑄳𑄠𑄧 𑄃𑄮 𑄖𑄢𑄢𑄴 𑄘𑄧𑄈𑄧𑄣𑄩 𑄞𑄩𑄙𑄬𑄅𑄫𑄚𑄮𑄖𑄴 𑄎𑄖𑄴𑄅𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄃𑄪𑄙𑄮𑄅𑄫𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄎𑄖𑄩𑄠𑄧 𑄃𑄮 𑄉𑄮𑄘 𑄛𑄨𑄖𑄨𑄨𑄟𑄨𑄖𑄴 𑄌𑄬𑄢𑄬𑄖𑄳𑄦𑄴𑄢𑄴 𑄟𑄖𑄴𑄙𑄧𑄟𑄬 𑄃𑄬𑄭 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄳𑄃 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖𑄃𑄚𑄩 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄃𑄮 𑄉𑄪𑄚𑄮𑄖𑄴 𑄣𑄊𑄬 𑄛𑄢 𑄇𑄟𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄨𑄣𑄧𑄚 𑄃𑄳𑄃 𑄥𑄬 𑄇𑄟𑄚𑄴 𑄉𑄧𑄟𑄬𑄘𑄣𑄬𑄭 𑄛𑄣𑄚𑅁 𑄙𑄢 𑄷 𑄝𑄬𑄇𑄴 𑄟𑄚𑄪𑄌𑄴 𑄚𑄨𑄢𑄨𑄞𑄨𑄣𑄨 𑄥𑄧𑄁 𑄃𑄨𑄌𑄴𑄎𑄮𑄖𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄚𑄨𑄚𑄬𑄭 𑄎𑄧𑄚𑄴𑄟𑄚𑄴𑅁 𑄖𑄢𑄢𑄴 𑄃𑄬𑄘 𑄃𑄳𑄃 𑄝𑄪𑄖𑄴𑄙𑄨 𑄃𑄊𑄬; 𑄥𑄬𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄬𑄇𑄴𑄎𑄧𑄚𑄴 𑄃𑄢𑄬𑄇𑄴 𑄎𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄛𑄳𑄢𑄧𑄖𑄨 𑄉𑄧𑄟𑄴 𑄘𑄮𑄣𑄴 𑄌𑄨𑄘𑄳𑄠𑄬 𑄚𑄨𑄚𑄬𑄭 𑄌𑄧𑄣𑄚 𑄅𑄪𑄌𑄨𑄖𑄴𑅁 𑄙𑄢 𑄸 𑄃𑄬 𑄣𑄬𑄊𑄨 𑄇𑄧𑄠𑄬 𑄘𑄬𑄉𑄬𑄠𑄬 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄧𑄁𑄢𑄴 𑄉𑄪𑄖𑄨𑄨, 𑄙𑄧𑄢𑄴𑄟𑄧, 𑄝𑄧𑄢𑄴𑄚𑄧, 𑄥𑄨𑄇𑄴𑄈, 𑄞𑄌𑄴, 𑄢𑄎𑄧𑄚𑄨𑄖𑄨𑄇𑄴 𑄝 𑄚𑄚𑄇𑄳𑄦𑄴𑄚𑄴 𑄟𑄧𑄖𑄴, 𑄎𑄖𑄩𑄠𑄴 𑄝 𑄥𑄟𑄎𑄨𑄇𑄴 𑄜𑄪𑄢𑄨𑄅𑄪𑄖𑄳𑄠𑄴, 𑄎𑄧𑄚𑄴𑄟𑄧, 𑄥𑄧𑄟𑄴𑄛𑄧𑄖𑄨𑄨 𑄝 𑄃𑄧𑄚𑄳𑄠𑄧 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄃𑄨𑄌𑄴𑄎𑄮𑄖𑄴 𑄝𑄌𑄴𑄝𑄨𑄎𑄬𑄢𑄴 𑄍𑄢 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄬 𑄥𑄧𑄁 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄗𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄘𑄬𑄌𑄴 𑄝𑄧 𑄟𑄘𑄨𑄞𑄨𑄘𑄬𑄢𑄴 𑄢𑄎𑄧𑄚𑄨𑄖𑄨𑄇𑄴, 𑄥𑄨𑄟𑄨𑄚𑄬 𑄝 𑄛𑄨𑄖𑄨𑄨𑄟𑄨𑄢𑄴 𑄃𑄨𑄌𑄴𑄎𑄮𑄘𑄧 𑄅𑄫𑄉𑄪𑄢𑄬 𑄖𑄢𑄴 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄃𑄧𑄙𑄨𑄝𑄥𑄩𑄢𑄴 𑄛𑄳𑄢𑄧𑄖𑄨 𑄇𑄧𑄚𑄧𑄢𑄧𑄉𑄧𑄟𑄴 𑄖𑄬𑄢𑄧𑄌𑄴 𑄟𑄬𑄢𑄧𑄌𑄴 𑄉𑄧𑄢 𑄚𑄧 𑄦𑄧𑄝𑄧; 𑄥𑄬 𑄘𑄬𑄌𑄴 𑄝 𑄟𑄘𑄨𑄞𑄨𑄘𑄬 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄴 𑄦𑄮𑄇𑄴, 𑄦𑄮𑄇𑄴 𑄃𑄧𑄍𑄨𑄞𑄪𑄇𑄧𑄧, 𑄃𑄧𑄥𑄠𑄨𑄖𑄧𑄧𑄥𑄥𑄨𑄖𑄧 𑄇𑄨𑄁𑄝 𑄥𑄢𑄴𑄝𑄧𑄞𑄯𑄟𑄧𑄖𑄧𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄧𑄚𑄳𑄠𑄧 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄥𑄨𑄟𑄨𑄚𑄬𑄢𑄴 𑄞𑄨𑄘𑄨𑄢𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄹 𑄎𑄨𑄁𑄇𑄚𑄨, 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖 𑄃𑄳𑄃 𑄇𑄬𑄠𑄬 𑄢𑄧𑄇𑄴𑄈𑄬𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄊𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄺 𑄇𑄢𑄧𑄢𑄬 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄖𑄧𑄣𑄬 𑄝 𑄇𑄟𑄧𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄝𑄚𑄳𑄦𑄨 𑄢𑄊 𑄡𑄬𑄘𑄧 𑄚𑄧𑄠𑄴𑅁 𑄝𑄬𑄇𑄴 𑄙𑄧𑄢𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄇𑄟𑄴𑄇𑄘𑄬𑄠𑄬 𑄃𑄳𑄃 𑄉𑄝𑄪𑄢𑄴𑄉𑄧𑄢𑄬𑄠𑄬 𑄝𑄬𑄛𑄢𑄴 𑄞𑄧𑄌𑄴 𑄚𑄬𑄡 𑄦𑄧𑄝𑄧𑅁 𑄙𑄢 𑄻 𑄇𑄢𑄧𑄢𑄬 𑄟𑄢𑄴𑄛𑄨𑄖𑄴 𑄉𑄧𑄢 𑄚𑄧 𑄡𑄬𑄝𑄧; 𑄇𑄨𑄁𑄝 𑄇𑄢𑄧𑄢𑄴 𑄛𑄳𑄢𑄧𑄖𑄨 𑄃𑄘𑄚𑄩, 𑄃𑄧𑄟𑄚𑄬𑄭𑄠𑄮𑄢𑄴 𑄝 𑄃𑄧𑄉𑄧𑄟𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄇𑄧𑄙𑄝𑄖𑄳𑄦𑄴 𑄇𑄳𑄦𑄧 𑄚𑄧 𑄡𑄬𑄝𑄧 𑄃𑄳𑄃 𑄇𑄢𑄧𑄢𑄬 𑄃𑄬𑄘𑄮𑄇𑄳𑄠𑄴 𑄥𑄌𑄴𑄖𑄨 𑄘𑄨𑄠 𑄚𑄧 𑄡𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄙𑄢 𑄼 𑄃𑄃𑄨𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄟𑄪𑄎𑄪𑄁𑄠𑄬 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄴 𑄟𑄚𑄪𑄌𑄴 𑄃𑄨𑄡𑄬𑄞𑄬 𑄃𑄨𑄏𑄬𑄛𑄴 𑄦𑄮𑄞𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄊𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄽 𑄃𑄃𑄨𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄌𑄮𑄉𑄮𑄖𑄴 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄬 𑄥𑄧𑄁 𑄃𑄳𑄃 𑄝𑄬𑄇𑄴 𑄟𑄚𑄪𑄌𑄴 𑄥𑄧𑄝𑄪𑄢𑄳𑄦𑄧𑄱𑄱 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄬 𑄃𑄃𑄨𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄃𑄌𑄴𑄥𑄳𑄢𑄧𑄠𑄴 𑄥𑄧𑄁𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄜𑄬𑄝𑄇𑄴𑅁 𑄃𑄬𑄭 𑄣𑄬𑄊𑄨 𑄇𑄧𑄠𑄬 𑄇𑄧𑄙𑄊𑄚𑄴 𑄚𑄧 𑄟𑄚𑄨 𑄃𑄬𑄟𑄬𑄚𑄴 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄅𑄪𑄚𑄮 𑄝 𑄘𑄪𑄚𑄮 𑄜𑄢𑄧𑄉𑄧𑄢𑄴 𑄇𑄟𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄥𑄧𑄁 𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄃𑄌𑄴𑄥𑄳𑄢𑄧𑄠𑄴 𑄣𑄞𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄊𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄾 𑄥𑄥𑄧𑄚𑄴𑄖𑄧𑄖𑄳𑄢𑄬 𑄝 𑄃𑄃𑄨𑄚𑄬 𑄘𑄨𑄠 𑄃𑄢𑄁 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄚𑄧 𑄟𑄚𑄨𑄣𑄬 𑄥𑄧𑄇𑄳𑄠𑄴 𑄡𑄧𑄘𑄬𑄝𑄧𑄘𑄬 𑄎𑄖𑄩𑄠𑄴 𑄝𑄨𑄎𑄬𑄢𑄴 𑄃𑄘𑄣𑄧𑄘𑄧𑄖𑄴𑄅𑄚𑄴 𑄉𑄧𑄟𑄴 𑄘𑄮𑄣𑄴 𑄇𑄟𑄴 𑄜𑄬𑄝𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄿 𑄇𑄢𑄧𑄢𑄬 𑄡𑄧𑄇𑄳𑄠𑄴𑄥𑄧𑄇𑄳𑄠𑄴 𑄝𑄚𑄨 𑄚𑄬𑄎𑄚 𑄝 𑄝𑄚𑄩𑄗𑄧𑄚 𑄇𑄨𑄁𑄝 𑄢𑄬𑄎𑄳𑄠𑄧 𑄍𑄢 𑄉𑄧𑄢 𑄚𑄧 𑄡𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄙𑄢 𑄷𑄶 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄮 𑄇𑄟𑄴 𑄇𑄚𑄖𑄴 𑄖𑄪𑄣𑄨𑄘𑄬𑄚 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄟𑄧𑄚𑄬 𑄚𑄧 𑄇𑄧𑄚𑄬𑄭 𑄃𑄚𑄳𑄠𑄴 𑄜𑄯𑄎𑄧𑄘𑄢𑄨 𑄚𑄣𑄨𑄌𑄴 𑄟𑄝𑄨𑄝𑄬𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄛𑄪𑄢𑄮 𑄥𑄧𑄁 𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄃𑄬𑄇𑄳𑄦𑄴𑄚𑄴 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄚𑄨𑄢𑄧𑄛𑄬𑄇𑄴𑄈𑄧 𑄝𑄨𑄎𑄬𑄢𑄴-𑄃𑄘𑄣𑄧𑄘𑄧𑄖𑄴 𑄛𑄳𑄢𑄧𑄇𑄥𑄳𑄠𑄧 𑄥𑄪𑄚𑄚𑄨 𑄥𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄷𑄷 𑄥𑄌𑄴𑄖𑄨𑄘𑄨𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄧𑄝𑄧𑄢𑄙𑄬 𑄘𑄪𑄎𑄩 𑄦𑄧𑄣𑄬 𑄝𑄬𑄇𑄴 𑄟𑄚𑄪𑄎𑄮𑄢𑄴 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄛𑄧𑄇𑄧𑄧 𑄝𑄧𑄣𑄴𑄘𑄬𑄚 𑄈𑄟𑄇𑄭𑄭 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁𑄦𑄧𑄠𑄬 𑄃𑄬𑄇𑄳𑄦𑄴𑄚𑄴 𑄛𑄳𑄢𑄧𑄇𑄥𑄳𑄠𑄧 𑄃𑄘𑄣𑄧𑄘𑄧𑄖𑄴 𑄃𑄃𑄨𑄚𑄴𑄃𑄧𑄚𑄪𑄥𑄢𑄬 𑄘𑄪𑄌𑄴 𑄙𑄪𑄢𑄨 𑄚𑄧 𑄜𑄚 𑄥𑄧𑄁 𑄚𑄨𑄢𑄴𑄘𑄪𑄌𑄴 𑄇𑄧𑄚𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄗𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄇𑄢𑄧𑄢𑄬 𑄃𑄬𑄘𑄮𑄇𑄳𑄠𑄴 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄇𑄟𑄴 𑄝 𑄞𑄪𑄣𑄮𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄥𑄌𑄴𑄖𑄨𑄢𑄴 𑄃𑄧𑄝𑄧𑄢𑄙𑄬 𑄘𑄪𑄎𑄩 𑄇𑄳𑄦𑄧 𑄚𑄧 𑄡𑄬𑄝𑄧, 𑄡𑄬 𑄇𑄟𑄴 𑄝 𑄞𑄪𑄣𑄴 𑄦𑄧𑄚𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄟𑄧𑄠𑄴 𑄎𑄖𑄩𑄠𑄧 𑄝 𑄛𑄨𑄖𑄨𑄨𑄟𑄨𑄢𑄴 𑄃𑄃𑄨𑄚𑄬 𑄘𑄧𑄚𑄴𑄓𑄧𑄚𑄩𑄠𑄴 𑄃𑄧𑄝𑄧𑄢𑄖𑄴 𑄚𑄧 𑄃𑄬𑄣𑄧𑅁 𑄥𑄌𑄴𑄖𑄨𑄘𑄨𑄝𑄬𑄢𑄴 𑄃𑄧𑄝𑄧𑄢𑄖𑄴 𑄦𑄧𑄚𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄟𑄧𑄠𑄴 𑄡𑄬 𑄥𑄌𑄴𑄖𑄨 𑄜𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄬𑄣𑄧, 𑄖𑄖𑄴𑄅𑄚𑄴 𑄝𑄧𑄎𑄧𑄟𑄚𑄴 𑄓𑄋𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄌𑄴𑄖𑄨 𑄘𑄨𑄠 𑄚𑄧 𑄡𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄙𑄢 𑄷𑄸 𑄇𑄢𑄧 𑄚𑄨𑄎𑄮𑄢𑄴 𑄉𑄮𑄛𑄧𑄚𑄴 𑄇𑄨𑄁𑄝 𑄖𑄢𑄴 𑄊𑄧𑄢𑄧𑄢𑄴, 𑄉𑄨𑄢𑄨 𑄃𑄮 𑄌𑄨𑄙𑄨𑄛𑄘𑄨𑄢𑄴 𑄃𑄨𑄌𑄳𑄠𑄴𑄟𑄧𑄖𑄧 𑄎𑄨𑄠𑄚𑄴𑄛𑄭 𑄉𑄧𑄢𑄚 𑄇𑄨𑄁𑄝 𑄖𑄢𑄴 𑄥𑄪𑄚𑄟𑄴 𑄃𑄮 𑄃𑄨𑄌𑄴𑄎𑄮𑄘𑄧 𑄅𑄪𑄢𑄪𑄢𑄬 𑄛𑄨𑄢𑄬 𑄜𑄪𑄘𑄬 𑄛𑄢 𑄉𑄧𑄢 𑄚𑄧 𑄌𑄧𑄣𑄨𑄝𑄧𑅁 𑄃𑄬 𑄝𑄝𑄧𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄎𑄨𑄠𑄚𑄴𑄛𑄭 𑄉𑄧𑄢𑄚 𑄝 𑄛𑄨𑄢𑄬𑄛𑄚𑄢𑄴 𑄛𑄨𑄌𑄴𑄥𑄨𑄠𑄚𑄴𑄘𑄨 𑄃𑄃𑄨𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄃𑄌𑄴𑄥𑄳𑄢𑄧𑄠𑄴 𑄣𑄞𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄷𑄹 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄢𑄬𑄎𑄳𑄠𑄧𑄢𑄴 𑄌𑄬𑄢𑄧𑄦𑄨𑄖𑄳𑄠𑄴𑄘𑄨 𑄥𑄙𑄨𑄚𑄴𑄞𑄝𑄬 𑄣𑄧𑄢𑄌𑄧𑄢 𑄃𑄳𑄃 𑄗𑄬𑄝𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄘𑄬𑄌𑄴𑄥𑄪𑄟𑄪𑄖𑄴𑄘𑄮 𑄡𑄬 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄘𑄬𑄌𑄴 𑄍𑄢𑄨𑄎𑄚 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄘𑄬𑄎𑄧𑄖𑄴 𑄜𑄨𑄢𑄨 𑄃𑄬𑄎𑄚𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄷𑄺 𑄟𑄢𑄴𑄛𑄨𑄘𑄮𑄖𑄴𑄅𑄚𑄴 𑄢𑄧𑄇𑄴𑄈𑄬 𑄛𑄬𑄝𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄚𑄚𑄇𑄳𑄦𑄴𑄚𑄴 𑄘𑄬𑄎𑄧𑄖𑄴 𑄃𑄥𑄳𑄢𑄧𑄠𑄴 𑄛𑄳𑄢𑄢𑄴𑄗𑄧𑄚 𑄉𑄧𑄢𑄚 𑄃𑄳𑄃 𑄥𑄬 𑄘𑄬𑄎𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄥𑄳𑄢𑄧𑄠𑄬 𑄗𑄚𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄃𑄧𑄢𑄎𑄧𑄚𑄨𑄖𑄨𑄇𑄴 𑄃𑄧𑄝𑄧𑄢𑄖𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄎𑄖𑄨𑄥𑄧𑄁𑄊𑄧𑄢𑄴 𑄅𑄪𑄘𑄨𑄌𑄳𑄠𑄬 𑄃𑄳𑄃 𑄟𑄫𑄣𑄴𑄚𑄩𑄖𑄨𑄢𑄴 𑄝𑄬𑄋𑄇𑄧𑄋 𑄇𑄟𑄧𑄖𑄴𑄅𑄚𑄴 𑄉𑄬𑄌𑄴𑄥𑄨𑄠𑄇𑄴𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄜𑄪𑄢𑄨 𑄅𑄪𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄚𑄣𑄨𑄎𑄮𑄢𑄴 𑄣𑄧𑄉𑄬 𑄃𑄬 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄛𑄳𑄢𑄢𑄴𑄗𑄧𑄚 𑄚𑄧 𑄉𑄧𑄢𑄚 𑄡𑄬𑄭 𑄛𑄢𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄷𑄻 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄮𑄢𑄴 𑄃𑄬𑄇𑄳𑄦𑄴𑄚𑄴 𑄎𑄖𑄩𑄠𑄧𑄖𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄇𑄢𑄧𑄢𑄬 𑄡𑄧𑄇𑄳𑄠𑄴𑄥𑄧𑄇𑄳𑄠𑄴 𑄎𑄨𑄠𑄚𑄴 𑄟𑄧𑄚𑄬𑄦𑄧𑄠𑄴 𑄖𑄢𑄴 𑄎𑄖𑄩𑄠𑄧𑄖𑄖𑄴𑄅𑄚𑄴 𑄞𑄇𑄴 𑄚𑄧𑄘𑄬𑄚𑄖𑄴𑄅𑄚𑄴 𑄝𑄖𑄴 𑄘𑄨𑄠 𑄚𑄧 𑄡𑄬𑄝𑄧, 𑄇𑄨𑄁𑄝 𑄇𑄢𑄧 𑄎𑄖𑄩𑄠𑄧𑄖 𑄣𑄢𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄝𑄖𑄴 𑄘𑄨𑄠 𑄚𑄧 𑄡𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄙𑄢 𑄷𑄼 𑄙𑄧𑄢𑄴𑄟𑄧, 𑄉𑄪𑄖𑄨𑄨 𑄃𑄮 𑄎𑄖𑄨 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄬 𑄝𑄪𑄢𑄮 𑄝𑄧𑄠𑄧𑄎𑄧𑄢𑄴 𑄟𑄧𑄢𑄧𑄖𑄴𑄟𑄨𑄣𑄬𑄢𑄴 𑄟𑄬𑄣 𑄉𑄧𑄢 𑄃𑄳𑄃 𑄉𑄨𑄢𑄨 𑄝𑄚𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄟𑄬𑄣, 𑄚𑄬𑄉𑄧𑄟𑄮𑄉𑄮𑄢𑄴𑄎𑄩𑄁𑄇𑄚𑄩 𑄃𑄳𑄃 𑄚𑄬𑄇𑄴𑄟𑄮𑄇𑄴 𑄥𑄢𑄥𑄢𑄨 𑄘𑄳𑄠𑄬𑄘𑄨 𑄖𑄢𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄁 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄗𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄟𑄬𑄣𑄖𑄴 𑄟𑄪𑄚𑄴𑄎𑄪𑄇𑄴 𑄟𑄧𑄢𑄧𑄖𑄴𑄟𑄨𑄣𑄬𑄢𑄴 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄛𑄪𑄢𑄮 𑄃𑄳𑄦𑄨 𑄛𑄪𑄢𑄧𑄚 𑄦𑄧𑄣𑄳𑄦𑄬 𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄟𑄬𑄣 𑄇𑄟𑄴 𑄗𑄪𑄟𑄴 𑄦𑄧𑄝𑄧𑅁 𑄉𑄨𑄢𑄨 𑄦𑄧𑄣𑄧𑄘𑄳𑄠𑄬 𑄥𑄧𑄟𑄎𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄧𑄎𑄬𑄃𑄧𑄌𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄢𑄁 𑄉𑄪𑄖𑄨𑄨-𑄃𑄬𑄇𑄧𑄇𑄴, 𑄥𑄬𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄥𑄧𑄟𑄌𑄴 𑄃𑄮 𑄢𑄬𑄎𑄳𑄠𑄧𑄖𑄴𑄅𑄚𑄴 𑄚𑄨𑄢𑄛𑄧𑄖𑄳𑄦𑄴 𑄣𑄞𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄷𑄽 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄉𑄭 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄧𑄚𑄳𑄠𑄧𑄎𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄟𑄢𑄬 𑄟𑄨𑄣𑄨𑄚𑄬𑄭 𑄟𑄨𑄣𑄨 𑄥𑄧𑄟𑄴𑄛𑄧𑄖𑄨𑄨𑄢𑄴 𑄟𑄣𑄨𑄇𑄴 𑄦𑄧𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄊𑄬𑅁 𑄇𑄢𑄧𑄢𑄬 𑄡𑄧𑄇𑄳𑄠𑄴𑄥𑄧𑄇𑄳𑄠𑄴 𑄎𑄨𑄋𑄨𑄢𑄨 𑄥𑄨𑄋𑄨𑄢𑄨 𑄖𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄟𑄴𑄛𑄧𑄖𑄨𑄨𑄪𑄚𑄴 𑄝𑄖𑄴 𑄘𑄨𑄠 𑄚𑄧 𑄡𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄙𑄢 𑄷𑄾 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄙𑄧𑄢𑄴𑄟𑄧, 𑄃𑄬𑄘 𑄃𑄮 𑄌𑄨𑄘𑄳𑄠𑄬 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖𑄠𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄃𑄬 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄥𑄧𑄟𑄢𑄬 𑄙𑄧𑄢𑄴𑄟𑄧 𑄝 𑄝𑄨𑄌𑄴𑄥𑄬𑄌𑄴 𑄝𑄧𑄘𑄧𑄣𑄚𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄬𑄭 𑄥𑄧𑄟𑄢𑄬, 𑄘𑄬𑄉𑄬𑄛𑄢 𑄝 𑄟𑄪𑄢𑄬 𑄟𑄪𑄢𑄬, 𑄉𑄭 𑄝 𑄃𑄧𑄚𑄳𑄠𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄟𑄢𑄬 𑄟𑄨𑄣𑄨𑄚𑄬𑄭, 𑄥𑄨𑄇𑄴𑄈𑄬𑄘𑄚𑄴, 𑄣𑄢𑄴𑄌𑄢𑄴, 𑄙𑄨𑄠𑄚𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄚 𑄝 𑄛𑄣𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄟𑄖𑄴𑄙𑄧𑄟𑄬 𑄙𑄧𑄢𑄴𑄟𑄧 𑄝 𑄝𑄨𑄌𑄴𑄥𑄬𑄌𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄨𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁𑄃𑄮 𑄃𑄨𑄠𑄮𑄖𑄴 𑄗𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄙𑄢 𑄷𑄿 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄟𑄧𑄖𑄴 𑄘𑄨𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄟𑄧𑄖𑄴 𑄜𑄧𑄉𑄧𑄘𑄁𑄋𑄨𑄢𑄴 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖𑄠𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄃𑄧𑄉𑄪𑄢𑄴 𑄟𑄧𑄖𑄴 𑄘𑄨𑄘𑄢𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄢𑄬𑄎𑄳𑄠𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄨𑄟𑄨𑄚𑄬 𑄌𑄯𑄦𑄨𑄖𑄨𑄨 𑄡𑄬 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄟𑄖𑄴𑄙𑄧𑄟𑄬 𑄈𑄧𑄝𑄧𑄢𑄴 𑄛𑄚 𑄘𑄮𑄇𑄳𑄠𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄖𑄧𑄖𑄧𑄧𑄱 𑄉𑄬𑄛𑄧𑄚𑄴, 𑄣𑄧𑄚 𑄃𑄮 𑄃𑄪𑄙𑄮𑄣𑄧𑄚 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖𑄃𑄮 𑄃𑄬 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁𑄃𑄧𑄢𑄴 𑄟𑄧𑄖𑄴𑄙𑄳𑄠 𑄛𑄧𑄢𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄸𑄶 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄚𑄴𑄖𑄨𑄛𑄪𑄚𑄧𑄧𑄱 𑄈𑄧𑄣𑄖𑄴 𑄃𑄬𑄎𑄚 𑄃𑄮 𑄥𑄧𑄟𑄨𑄖𑄨 𑄉𑄧𑄢𑄚𑄢𑄴 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖𑄠𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄇𑄢𑄧𑄢𑄬 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄎𑄧𑄙𑄎𑄧𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄦𑄧𑄚𑄖𑄴 𑄝𑄧𑄣𑄬 𑄎𑄮𑄢𑄴 𑄉𑄧𑄢 𑄡𑄬𑄘𑄧 𑄚𑄧𑄠𑄴𑅁 𑄙𑄢 𑄸𑄷 𑄚𑄨𑄎𑄬 𑄚𑄨𑄎𑄬 𑄝 𑄃𑄧𑄞𑄬𑄘𑄧𑄢𑄴 𑄝𑄎𑄨𑄣𑄧𑄚 𑄟𑄚𑄪𑄌𑄴𑄎𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄟𑄖𑄴𑄙𑄧𑄟𑄬 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧 𑄘𑄬𑄎𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄥𑄧𑄚𑄴 𑄛𑄧𑄢𑄨𑄌𑄣𑄧𑄚𑄠𑄴 𑄃𑄧𑄁𑄥𑄧𑄉𑄳𑄢𑄧𑄦𑄧𑄚𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄘𑄬𑄎𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄢𑄴𑄇𑄢𑄩 𑄌𑄉𑄪𑄢𑄩𑄖𑄴 𑄥𑄧𑄁 𑄎𑄪 𑄜𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄎𑄧𑄚𑄧𑄉𑄧𑄕𑄧𑄢𑄴 𑄟𑄪𑄚𑄴𑄎𑄪𑄇𑄴 𑄦𑄧𑄝𑄰 𑄥𑄧𑄢𑄴𑄇𑄢𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄥𑄧𑄚𑄴 𑄈𑄬𑄟𑄧𑄖𑄢𑄴 𑄈𑄪𑄙𑄮; 𑄃𑄬𑄭 𑄟𑄪𑄚𑄴𑄎𑄪𑄇𑄴 𑄘𑄨𑄚𑄴𑄟𑄉𑄬𑄚𑄬 𑄃𑄧𑄇𑄴𑄖𑄧 𑄟𑄪𑄎𑄨𑄟𑄬 𑄉𑄬𑄌𑄴𑄥𑄨𑄠𑄇𑄴 𑄚𑄨𑄢𑄴𑄝𑄌𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄟𑄖𑄴𑄙𑄧𑄟𑄬 𑄦𑄧𑄝𑄧; 𑄃𑄢𑄴 𑄝𑄳𑄠𑄣𑄧𑄖𑄴 𑄇𑄨𑄁𑄝 𑄥𑄧𑄁 𑄥𑄧𑄁𑄠𑄬 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄃𑄧𑄞𑄬𑄘𑄧𑄢𑄴 𑄞𑄮𑄖𑄴 𑄘𑄬𑄚𑄢𑄴 𑄚𑄨𑄠𑄧𑄟𑄬 𑄃𑄨𑄠𑄚𑄴 𑄦𑄧𑄝𑄧𑅁 𑄙𑄢 𑄸𑄸 𑄥𑄧𑄟𑄎𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄘𑄧𑄥𑄳𑄠𑄧 𑄃𑄨𑄏𑄬𑄝𑄬 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄟𑄎𑄨𑄇𑄴 𑄚𑄨𑄢𑄛𑄧𑄖𑄳𑄦𑄴𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄊𑄬𑅁 𑄎𑄖𑄩𑄠𑄧 𑄌𑄬𑄢𑄬𑄖𑄳𑄦𑄴 𑄃𑄮 𑄛𑄨𑄖𑄨𑄨𑄟𑄨𑄢𑄴 𑄝𑄧𑄣𑄴𑄘𑄨𑄠𑄘𑄨𑄢𑄴 𑄟𑄖𑄴𑄙𑄧𑄟𑄬 𑄢𑄮𑄎𑄳𑄠𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄁𑄎𑄧𑄙 𑄃𑄮 𑄥𑄧𑄟𑄴𑄛𑄧𑄘𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄟𑄢𑄬 𑄥𑄧𑄟𑄚𑄴 𑄢𑄉𑄬𑄚𑄬𑄭 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄬 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄨𑄌𑄎𑄮𑄖𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄟𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄧𑄞𑄬𑄘𑄧𑄢𑄴 𑄜𑄧𑄉𑄧𑄘𑄋𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄈𑄟𑄇𑄭𑄭 𑄥𑄟𑄎𑄨𑄇𑄴, 𑄃𑄧𑄢𑄴𑄗𑄧𑄚𑄨𑄖𑄨𑄇𑄴 𑄃𑄮 𑄥𑄁𑄌𑄴𑄇𑄳𑄢𑄨𑄖𑄨𑄇𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄘𑄠𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄸𑄹 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄇𑄟𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄨𑄝𑄢𑄴, 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄴𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄌𑄉𑄪𑄢𑄩𑄣𑄧𑄝𑄢𑄴, 𑄇𑄟𑄧𑄢𑄴 𑄒𑄨𑄇𑄴𑄘𑄟𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄉𑄧𑄟𑄴 𑄛𑄧𑄢𑄨𑄝𑄬𑄌𑄴 𑄜𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄏𑄠𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄇𑄟𑄴𑄚𑄧𑄛𑄚𑄖𑄴𑄅𑄚𑄴 𑄟𑄪𑄇𑄴𑄖𑄧 𑄦𑄧𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄇𑄧𑄚𑄧𑄢𑄧𑄉𑄧𑄟𑄴 𑄝𑄬𑄌𑄴𑄇𑄧𑄟𑄴 𑄍𑄢 𑄥𑄧𑄁 𑄇𑄟𑄧𑄖𑄴 𑄥𑄧𑄁 𑄝𑄬𑄖𑄧𑄚𑄴 𑄛𑄚𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄊𑄬𑅁 𑄇𑄟𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄧𑄚𑄴 𑄃𑄬𑄘𑄮𑄇𑄳𑄠𑄬 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄉𑄨𑄢𑄨𑄢𑄴 𑄟𑄚𑄧𑄝𑄨𑄇𑄴 𑄃𑄨𑄌𑄴𑄎𑄮𑄖𑄴 𑄥𑄧𑄁𑄉𑄧𑄌𑄳𑄠𑄬 𑄈𑄟𑄇𑄭𑄭 𑄝𑄎𑄨𑄗𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄘𑄨 𑄛𑄢𑄬 𑄃𑄨𑄘𑄨𑄇𑄳𑄠𑄬 𑄑𑄨𑄇𑄴 𑄃𑄮 𑄉𑄧𑄟𑄴 𑄛𑄢𑄨𑄥𑄳𑄢𑄧𑄟𑄨𑄇𑄴 𑄛𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄏𑄠𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬; 𑄘𑄧𑄇𑄴𑄇𑄢𑄴 𑄟𑄧𑄎𑄨𑄟𑄴 𑄃𑄨𑄠𑄚𑄧𑄢𑄬 𑄚𑄚𑄇𑄳𑄦𑄴𑄚𑄴 𑄥𑄟𑄎𑄨𑄇𑄴 𑄚𑄨𑄢𑄛𑄧𑄖𑄳𑄦𑄴 𑄘𑄨𑄚𑄬𑄭 𑄝𑄢𑄬𑄭 𑄘𑄨𑄠 𑄡𑄬𑄭 𑄛𑄢𑄬𑅁 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄞𑄣𑄬𑄖𑄴 𑄢𑄊𑄬𑄞𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄑𑄳𑄢𑄬𑄖𑄴 𑄃𑄨𑄅𑄪𑄚𑄨𑄠𑄧𑄚𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄚 𑄃𑄳𑄃 𑄥𑄨𑄠𑄚𑄧𑄖𑄴 𑄥𑄧𑄟𑄨𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄸𑄺 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄏𑄨𑄢𑄬𑄚 𑄃𑄮 𑄃𑄏𑄬𑄢𑄴 𑄗𑄢𑄚𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬; 𑄘𑄨𑄚𑄴𑄟𑄉𑄬𑄚𑄬 𑄃𑄧𑄇𑄴𑄖𑄧 𑄟𑄪𑄎𑄨𑄟𑄴 𑄝𑄬𑄖𑄧𑄚𑄴𑄥𑄪𑄟𑄪𑄖𑄴𑄘𑄳𑄠𑄧 𑄍𑄪𑄑𑄨 𑄃𑄳𑄃 𑄛𑄬𑄥𑄉𑄧𑄖𑄧 𑄇𑄟𑄧𑄢𑄴 𑄡𑄪𑄇𑄴𑄖𑄨𑄥𑄧𑄁 𑄥𑄩𑄟𑄃𑄮 𑄃𑄬 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄞𑄨𑄘𑄨𑄢𑄬 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄸𑄻 𑄈𑄚, 𑄍𑄪𑄣𑄪𑄟𑄴 𑄇𑄝𑄧𑄢𑄴, 𑄗𑄚𑄢𑄴𑄊𑄧𑄢𑄴, 𑄌𑄨𑄇𑄨𑄖𑄴𑄥𑄳𑄠 𑄃𑄮 𑄘𑄧𑄢𑄴𑄇𑄢𑄩 𑄥𑄧𑄟𑄌𑄴 𑄉𑄧𑄟𑄴𑄇𑄟𑄚𑄩𑄢𑄴 𑄎𑄪 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄬 𑄥𑄧𑄟𑄢𑄬 𑄛𑄨𑄢𑄬, 𑄣𑄧𑄢𑄨𑄌𑄧𑄢𑄨 𑄚𑄧𑄝𑄎𑄳𑄠𑄬, 𑄣𑄮𑄇𑄴𑄙𑄧𑄇𑄳𑄠𑄝𑄪𑄢𑄮 𑄃𑄳𑄃 𑄎𑄩𑄁𑄇𑄚𑄩𑄖𑄴 𑄈𑄟𑄇𑄭𑄭 𑄊𑄧𑄘𑄨𑄞𑄮 𑄚𑄚𑄇𑄳𑄦𑄴𑄚𑄴 𑄚𑄧𑄝𑄢𑄚𑄢𑄴 𑄣𑄧𑄉𑄬 𑄚𑄨𑄢𑄛𑄧𑄖𑄳𑄦𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄝𑄬𑄇𑄢𑄴 𑄦𑄧𑄣𑄬 𑄚𑄨𑄢𑄛𑄧𑄖𑄳𑄦𑄴𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄥𑄪𑄟𑄪𑄖𑄴𑄘𑄳𑄠𑄧 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄚𑄨𑄎𑄧 𑄉𑄨𑄢𑄨𑄢𑄴 𑄇𑄬𑄠𑄬 𑄃𑄳𑄃 𑄉𑄧𑄟𑄧𑄖𑄳𑄠𑄴 𑄃𑄧𑄉𑄪𑄢𑄴 𑄎𑄩𑄝𑄧𑄚𑄴𑄟𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄟𑄃𑄧𑄝𑄧𑄌𑄴𑄗 𑄃𑄳𑄃 𑄥𑄨𑄉𑄮𑄚𑄴𑄇𑄣𑄧 𑄃𑄧𑄝𑄧𑄌𑄴𑄗𑄠𑄴 𑄃𑄨𑄇𑄧𑄧𑄱 𑄃𑄨𑄇𑄧𑄧𑄱 𑄟𑄨𑄣𑄬 𑄃𑄳𑄃 𑄥𑄨𑄉𑄮𑄚𑄴 𑄉𑄪𑄢𑄮𑄢𑄴 𑄉𑄧𑄟𑄬 𑄘𑄣𑄬𑄭 𑄛𑄣𑄚 𑄃𑄳𑄃 𑄝𑄧𑄣𑄴 𑄛𑄚𑄳𑄦𑄴𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄊𑄬𑅁 𑄟𑄮𑄇𑄴𑄣𑄧𑄚𑄃𑄧𑄝𑄧𑄌𑄴𑄗-𑄝𑄢𑄬𑄘𑄨 𑄇𑄨𑄁𑄝 𑄟𑄮𑄇𑄴𑄣𑄧𑄚𑄃𑄧𑄝𑄧𑄌𑄴𑄗𑄭 𑄝𑄬𑄇𑄴 𑄉𑄪𑄢𑄮𑄉𑄪𑄚𑄴 𑄣𑄟𑄣𑄟𑄳𑄠𑄬 𑄚𑄧𑄠𑄴 𑄥𑄬 𑄝𑄝𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄥𑄟𑄎𑄨𑄇𑄴 𑄚𑄨𑄢𑄛𑄧𑄖𑄳𑄦𑄴 𑄛𑄬𑄝𑄇𑄴𑅁 𑄙𑄢 𑄸𑄼 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄨𑄇𑄴𑄈𑄬 𑄛𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄚𑄧 𑄦𑄧𑄣𑄬𑄃𑄮 𑄛𑄧𑄖𑄴𑄗𑄧𑄖𑄴 𑄃𑄮 𑄃𑄢𑄁 𑄃𑄧𑄇𑄴𑄖𑄧𑄧𑄖𑄴 𑄥𑄨𑄇𑄴𑄈𑄬 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄦𑄧𑄝𑄧𑅁 𑄛𑄧𑄖𑄴𑄗𑄧𑄟𑄴 𑄥𑄨𑄇𑄴𑄈𑄬 𑄈𑄟𑄇𑄭𑄭 𑄦𑄧𑄝𑄧𑅁 𑄇𑄢𑄨𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄃𑄮 𑄝𑄳𑄢𑄨𑄖𑄨𑄨𑄟𑄫𑄣𑄧𑄇𑄴 𑄥𑄨𑄇𑄴𑄈𑄬 𑄃𑄧𑄎𑄬𑄃𑄧𑄌𑄴 𑄃𑄧𑄝𑄧𑄌𑄴𑄗𑄭 𑄛𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄎𑄪 𑄗𑄬𑄝𑄧 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄪𑄉𑄪𑄢𑄬𑄛𑄧𑄣𑄳𑄦𑄴 𑄥𑄨𑄇𑄴𑄈𑄬 𑄝𑄳𑄢𑄬𑄃𑄨𑄚𑄴 𑄗𑄚𑄢𑄴 𑄃𑄪𑄉𑄪𑄢𑄬 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄥𑄧𑄁 𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄈𑄪𑄣𑄮 𑄗𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄟𑄚𑄪𑄎𑄮𑄢𑄴 𑄛𑄪𑄢𑄨 𑄓𑄋𑄧𑄢𑄴𑄃𑄧𑄚 𑄃𑄳𑄃 𑄟𑄚𑄬𑄭𑄃𑄮𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄮 𑄃𑄢𑄁 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖𑄢𑄴 𑄛𑄳𑄢𑄧𑄖𑄨 𑄥𑄳𑄢𑄧𑄖𑄴𑄙𑄝𑄮𑄖𑄴 𑄘𑄧𑄢𑄧𑄟𑄧𑄢𑄧 𑄉𑄧𑄢𑄨𑄝𑄬𑄢𑄴 𑄣𑄧𑄇𑄴𑄈𑄬 𑄥𑄨𑄇𑄴𑄈𑄬 𑄌𑄣𑄚 𑄦𑄧𑄝𑄧𑅁 𑄥𑄨𑄇𑄴𑄈𑄬 𑄝𑄬𑄇𑄴 𑄎𑄖𑄨, 𑄉𑄪𑄖𑄨𑄨 𑄃𑄳𑄃 𑄙𑄧𑄢𑄴𑄟𑄧𑄢𑄴 𑄟𑄧𑄖𑄴𑄙𑄳𑄠𑄧 𑄥𑄧𑄁𑄝𑄪𑄏𑄮𑄚, 𑄥𑄧𑄎𑄳𑄠𑄧𑄉𑄧𑄢𑄚 𑄃𑄮 𑄥𑄧𑄟𑄢𑄴𑄛𑄪𑄚𑄧𑄧𑄱 𑄟𑄨𑄣𑄴𑄟𑄨𑄌𑄳𑄠𑄬 𑄅𑄪𑄎𑄬𑄭 𑄚𑄬𑄡𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄃𑄃𑄮𑄌𑄴 𑄛𑄬𑄝𑄇𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄥𑄚𑄴𑄖𑄨𑄢𑄧𑄇𑄴𑄈𑄬𑄢𑄴 𑄞𑄣𑄬𑄘𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄎𑄖𑄨𑄥𑄧𑄁𑄊𑄧𑄢𑄴 𑄇𑄟𑄚𑄩 𑄃𑄉𑄬𑄭 𑄚𑄬𑄡𑄚𑅁 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄙𑄧𑄢𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄨𑄇𑄴𑄈𑄬 𑄛𑄱 𑄥𑄝𑄢𑄬 𑄘𑄬𑄚, 𑄥𑄨𑄠𑄚𑄩 𑄉𑄧𑄟𑄴 𑄞𑄚𑄳𑄠𑄬 𑄞𑄬𑄭 𑄣𑄧𑄞𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴-𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄝𑄛𑄴𑄟𑄢𑄴 𑄗𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄙𑄢 𑄸𑄽 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄎𑄧𑄙𑄎𑄧𑄖𑄴𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄥𑄁𑄌𑄴𑄇𑄳𑄢𑄨𑄖𑄨𑄇𑄴 𑄎𑄩𑄝𑄧𑄚𑄧𑄖𑄴 𑄟𑄨𑄣𑄬𑄚, 𑄥𑄨𑄣𑄴𑄛𑄧𑄇𑄧𑄣 𑄅𑄫𑄛𑄧𑄞𑄮𑄇𑄴 𑄉𑄧𑄢𑄚 𑄃𑄳𑄃 𑄝𑄰𑄉𑄚𑄨𑄇𑄴 𑄅𑄪𑄎𑄮𑄚𑄩 𑄃𑄮 𑄖𑄢𑄴 𑄉𑄧𑄟𑄴𑄜𑄧𑄣𑄚𑄩𑄢𑄴 𑄞𑄉𑄩𑄘𑄢𑄴 𑄦𑄧𑄝𑄢𑄴 𑄝𑄬𑄌𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄢𑄧𑄠𑄬𑅁 𑄝𑄨𑄇𑄴𑄉𑄳𑄠𑄚𑄴, 𑄥𑄦𑄨𑄖𑄳𑄠𑄧 𑄃𑄮 𑄥𑄨𑄣𑄴𑄛𑄧𑄇𑄧𑄣 𑄘𑄮𑄇𑄳𑄠𑄬 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄇𑄧𑄢𑄴𑄟𑄧𑄢𑄴 𑄢𑄮𑄡𑄬𑄠𑄬 𑄃𑄨𑄡𑄬𑄞𑄬 𑄃𑄇𑄧𑄧𑄣𑄴 𑄃𑄮 𑄝𑄰𑄥𑄧𑄠𑄨𑄇𑄴 𑄞𑄣𑄬𑄖𑄴 𑄢𑄧𑄇𑄴𑄈𑄬𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄗𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄙𑄢 𑄸𑄾 𑄃𑄬 𑄓𑄇𑄴𑄣𑄢𑄬𑄥𑄧𑄚𑄬 𑄘𑄬𑄉𑄬𑄠𑄬 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄮 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖𑄊𑄚𑄩𑄢𑄴 𑄇𑄟𑄧𑄖𑄴𑄣𑄉𑄚 𑄥𑄧𑄟𑄴𑄞𑄧𑄛𑄴 𑄃𑄬𑄟𑄧𑄚𑄴 𑄃𑄬𑄇𑄳𑄦𑄴𑄚𑄴 𑄥𑄟𑄎𑄨𑄇𑄴 𑄃𑄮 𑄛𑄨𑄖𑄨𑄨𑄟𑄨 𑄝𑄳𑄠𑄝𑄧𑄌𑄴𑄗𑄭 𑄃𑄧𑄁𑄥𑄩𑄘𑄢𑄨𑄖𑄳𑄠𑄬𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄃𑄊𑄬𑅁 𑄙𑄢 𑄸𑄿 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄬 𑄥𑄧𑄟𑄎𑄧𑄢𑄴 𑄛𑄳𑄢𑄧𑄖𑄨 𑄛𑄣𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄇𑄟𑄴 𑄢𑄧𑄠𑄬, 𑄡𑄬 𑄥𑄧𑄟𑄎𑄧𑄖𑄴 𑄝𑄚 𑄖𑄢𑄴 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄴 𑄃𑄳𑄃 𑄛𑄪𑄢𑄨 𑄓𑄋𑄧𑄢𑄴𑄃𑄧𑄚 𑄥𑄧𑄟𑄴𑄞𑄧𑄛𑄴𑅁 𑄃𑄟𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁𑄃𑄚𑄩 𑄛𑄬𑄝𑄢𑄴 𑄥𑄧𑄣𑄖𑄴 𑄝𑄬𑄇𑄴𑄅𑄚𑄧𑄢𑄬 𑄝𑄚 𑄃𑄰 𑄙𑄧𑄢𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄥𑄩𑄟𑄚𑄧𑄇𑄪𑄚𑄬𑄠𑄬 𑄘𑄢 𑄚𑄨𑄠𑄧𑄚𑄴𑄖𑄳𑄢𑄨𑄖𑄧 𑄦𑄧𑄝𑄧 𑄡 𑄃𑄧𑄚𑄳𑄠𑄧𑄘𑄬𑄢𑄴 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄮 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖𑄃𑄚𑄩 𑄈𑄟𑄇𑄭𑄭 𑄉𑄧𑄢𑄚 𑄃𑄳𑄃 𑄃𑄬𑄇𑄳𑄦𑄴𑄚𑄴 𑄉𑄧𑄚𑄧𑄖𑄚𑄴𑄖𑄳𑄢𑄨𑄇𑄴 𑄥𑄧𑄟𑄌𑄴𑄝𑄳𑄠𑄝𑄧𑄌𑄴𑄗𑄠𑄴 𑄃𑄇𑄧𑄧𑄣𑄴, 𑄉𑄧𑄚𑄧𑄥𑄳𑄢𑄨𑄁𑄈𑄧𑄣 𑄃𑄮 𑄃𑄧𑄎𑄬𑄃𑄧𑄌𑄴 𑄅𑄪𑄛𑄮𑄇𑄢𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄉𑄧𑄟𑄧𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄘𑄧𑄢𑄴𑄇𑄢𑄴 𑄛𑄪𑄢𑄬𑄝𑄖𑄳𑄠𑄬 𑄃𑄃𑄨𑄚𑄴 𑄘𑄢 𑄒𑄨𑄇𑄴 𑄦𑄧𑄝𑄧𑅁 𑄎𑄖𑄨𑄥𑄧𑄁𑄊𑄧𑄢𑄴 𑄖𑄇𑄴 𑄃𑄮 𑄟𑄫𑄣𑄴𑄚𑄩𑄖𑄨𑄢𑄴 𑄝𑄬𑄋𑄇𑄧𑄋 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄇𑄨𑄌𑄴𑄅𑄣𑄰𑄱 𑄃𑄬 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄮 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖𑄃𑄚𑄩 𑄛𑄳𑄦 𑄚𑄧 𑄡𑄬𑄝𑄧𑅁 𑄙𑄢 𑄹𑄶 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄢𑄬𑄎𑄳𑄠𑄧, 𑄉𑄪𑄖𑄨𑄨 𑄝 𑄟𑄚𑄪𑄌𑄴 𑄃𑄬 𑄓𑄨𑄇𑄴𑄣𑄢𑄬𑄥𑄧𑄚𑄧𑄢𑄴 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄇𑄨𑄌𑄴𑄅 𑄃𑄬𑄟𑄧𑄚𑄴𑄞𑄝𑄬 𑄝𑄳𑄠𑄈𑄳𑄠 𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄚𑄧 𑄛𑄢𑄨𑄝𑄇𑄴, 𑄡𑄢𑄴 𑄝𑄧𑄣𑄬 𑄖𑄢 𑄃𑄬𑄭 𑄓𑄨𑄇𑄴𑄣𑄢𑄬𑄥𑄧𑄚𑄬 𑄘𑄬𑄉𑄬𑄠𑄬 𑄃𑄇𑄴𑄇𑄥𑄁 𑄃𑄮 𑄥𑄙𑄩𑄚𑄧𑄖𑄃𑄚𑄩 𑄥𑄢𑄚𑄘 𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄛𑄢𑄧𑄚𑄴 𑄃𑄬𑄟𑄧𑄚𑄴 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄇𑄟𑄬 𑄣𑄨𑄛𑄴𑄖𑄧 𑄦𑄰𑄠𑄴 𑄛𑄢𑄬 𑄇𑄨𑄁𑄝 𑄥𑄬𑄙𑄮𑄇𑄳𑄠𑄬 𑄇𑄧𑄚𑄧 𑄇𑄟𑄴 𑄃𑄬𑄏𑄣𑄴𑄘𑄬𑄚 𑄉𑄧𑄢𑄨 𑄛𑄢𑄬𑅁	ccp	Chakma	ccp	Cakm	ccp
[Preamble] Hapovaun jau cuzati cunuunicun ja jahaquin jau cuzaquin jan jonivo jaton derecho jato horixonyovaatimun nutuztirazi jaha hapovohnucanpu. Jaton derecho jato respetaxonyamahaito terroristaquicavizquin hapo zinaativo shinanquin. Nutuztirazi j aharazix ravucananhi jatimunhcanquihnucanpu. Nutuztirazinxon jaton hapovaun jato nichinha vohax hiyoohi tziztocohoonivomun "Naciones Unidas" quin yohihi nonhcanucanpu, jahonxonmun cuzaxon jau cuzatirahqui yohiquin quirica cunuucannixohqui, quiyoovi jonin janovi jau cuzatimunhquimun yohicanixohqui. Jato mucativo shinanquin tiirazi jato chituyovaatimunhquimun yohicanixohqui. Xanovomun vutzacun jonimun vutzahcanquihnuyamaquin jaacavizrazi jatimun yohicanixohqui. Jato hinaativo shinanquin sharaahi jaquizti janon jato jau cuzaquinxanhquinmun yohicanixohqui. Nutuztirazixon jaton hapon jato nichinha vohax "Naciones Unidas" tziztocohoohi voxonmun nutuztirazinoha jaton derecho jato respetaxonxahinnovo jato jau cuzaquinxanhquinmun yohicanixohqui, tzovan jato hinaati shinanquin. Ja jahaquin jau cuzati quirica cunuunivo ja jahaquin jau cuzanonvo jato joniya xanovo honanmatimunhcanquihnucanpu. Jaa jato nichinhai jonin jato chituyovaatimunhqui. Tzovanrivi jato hinaayamatimunhqui. Asamblea General jarixonmun "Declaración Universal de los Derechos Humanos" yohicanixohqui. Jaa nutuztirazin jaha jonivaun jaton hapovutan ja jahaxanhquin yohiquinmun cunuunivohquiqui shinanquin quiyoo jonivorivi jonitzavaun derechorivi respetaxonxahinnovo yohiquinmun tzova hinaayamaxahinnovo jato yohicanixohqui. Cooncovin jaton nutunxon jahoxanhquin nututzaxon ja jahaxon jau cuzati yohiquin quiricanan cunuunivo ja jahaquin respetaxon ja jahaquin jau cuzahira hapovohquiqui hiintimunhcanquihnu, Naciones Unidavaun jonivo hixon ja jahaquin jau cuzahoxanhquin nututzanoharocon jato hinaahirahcanihqui hiintimunhcanquihqui. Articulo 1 Tzovan jato jumahaito hinaayamanonmun vacunoxcanquihnucanpu. Tzovan jato zinaayamanonmun vacunoxcanquihnucanpu. Jonitzan derechocavizyahtoxrivimun vacunoxcanquihqui. Quiyoovinin shinanquin hiromaquin jaucuzahavorahquiqui shinantimunhcanquihqui. Vacurazixquicavizhi quiyoovinixjatimunhcanquihnucanpu. Articulo 2 Nan quiricanan jau cuzati quiyoo cunuunivo ja jahaquin jau cuzatimunhnucanpu. Joni quiyoovinin derechorivimunhqui tzova hinaayamatimunhcanquihqui. Nan quiyoo derechoyamunhcanquihqui. Joxohocatzi chaho, vinshinhocatzi panshin, jonihocatzi xano, quechua yovanhaihocatzi castellano yovanhai, Dios coonhaihocatzi Dios coonyamahai, cuzaquin jaton hapo shinanhoxanhquin vutzaquin shinanhai, rato nutunoha jahavaun jauyahocatzi jaumahizra jaton caivohqui jahavo, raquihaxra vacucanixqui, cutzarazira tuxuhcanihqui, vutza sharaacunmun vutza hiromamaamahcanquihqui jaacavizrazimunhcanquihqui. Rato partido politico tanahirahcanihqui, quiricayahocatzi quiricamahizrivi vutza nututzanohax vuharazi ja quiyoovi jato jaquinhsharaatimunhqui jaacavizrazi. Vutza nutun jato jaton nutu hinaahancun jato hinaayamahavohquicavizquin jato sharaaquin jaquinhtimunhqui. Articulo 3 Tzova rutupanan jato quiyoovi hamamatimunhqui. Cuunyamahaito tzova hinaativo shinanquin jato hamamatimunhqui. Tzova muhutivo shinanquin jato hamamatimunhqui. Articulo 4 Jamun haruzquin jonitzan tzova hinaati shinanquin jato hamamatimunhqui. Articulo 5 Pishtacovin tzova muhuhoxanhquin hovaa yohinna haquicavizquin muhuyamatimunhqui. Januquinrivi tzova ranoomayamatimunhqui. Articulo 6 Quiyoo nutunxon jato jaton nutun vonixo jaton nutun j ahahquicavizquin jato quinhtimunhcanquihnu, javi jaton quiricamahizha. Articulo 7 Quiyoo jonimun derechoyahcanquihnu, jaacavizrazimunhcanquihqui jato jaquinhsharaatimunhqui. Nan quiricanan cunuunivo ja jahayamaquin jato hiromativo shinanquin jato chituyovaatimun ja nutun jaha hapohqui. Jonitzan jato jaton hapo janumapahain jato hamamatimunhnucanpu. Tuxu jato sharaatan, tuxu jato hiromapahato jato hamamatimunhnucanpu. Articulo 8 Ja nutun jaha juesvaun jato quiyoovi jau yohihaito nincaayovaatimunhnucanpu. Jaton jato hiromativo shinanquin ja jahaquin jau cuzati yohiquin ja nutun jaha hapovaun quirica cunuuni jumaquin jato hiromativo shinanquin. Articulo 9 Pishtacovin tzova jau cuzayamahaito haruzquin hachixon caravozomuran ninonhoxanhquin jan nutunoha nututzan catannon nichintimamunhnucanpu. Articulo 10 Vutza sharaacunmun vutza hiromahqui yohiyamatimun juesqui. Jato rutuhaxquihcavan jonitzan jato chanicahanhain nincaatimun juesqui hontzahavo coonmacun. Articulo 11 Cooncovin hiromaquin jau cuzahazquinhcain tzova chanicanyamatimunhnucanpu, cooncovin hiromahavaun honanhamahton. Cooncovin hiromaxo honanxon jamuncovinrocon mushtun yohinon yohihoxanhquin tzova jonitzan yohixonon yohitimunhqui. Hichaxon nincaanovo jato nincaaquihintimun juesnucanpu, cuzaquin yohihira jonihquiqui jatonrivi nincaanovo. Tzova jonin hiromaquin jau cuzaxo vunaacovin chanicahantimamunhnucanpu, nan nutun j ayamahocatzi nututzan ja jahaqui hiromaquin jau cuzayamatimunhqui quin yohiquin quirica cunuunivo yamacun. Jau cuzaxo jato casticayovaayamatirivimunhqui. Ja jau cuzaxo jato casticati yohiquin quirica cunuunivo zununruz jato casticatimunhqui, chipo moha ramaama hiromaniivaun chipo quirica hunaa hiromaxo jato casticati yohiquin cunuunivo ja jahayamaquin. Articulo 12 Pishtacovin tzova ja jahacomun min hainya min vacuvoxanhpuhxon, nan jaton tapazan jato jiquinyamaxon, nan jato quirica nichinxonavaun jato yohihama jato vupunahanxon jato hayamatimunhqui. Jatoqui yovanquin "hiromamun nan jonihnu" quin jato yohiyamatimunhqui. Nan quiricanan jau cuzati yohiquin cunuunivo ja jahaquin jau cuzaquin quiyoo jato chituyovaatimunhnucanpu, jaton hainvoya jaton vacuvo jato cuzahantivo shinanquin. Articulo 13 Raquirazi vopahi vohax raqui japahi jaton nutun jatimunhcanquihnucanpu. Jaton nutunohax nututzan vohax jaquiriviz vupahi vutimunhcanquihnucanpu. Articulo 14 Jau cuzayamaxo jato hachipaiiquin jato vunahaivaun j aton nutunohax nututzan votimunhcanquihnucanpu, jarixon jato chitunonvo. Coonrocon hiromaquin jau cuzahax jaton nutunohax joconvahin nututzan paxahi voyamaticanquihqui, jato jarixon chitunonvo. Ja jahanovomun cuunyamahi Naciones Unidasquihqui. Articulo 15 Quiyoo jonivo nututzarazinohax ciudadadnotimunhcanquihnucanpu. Tzova pishtacovin jato "min nutunoha jonimatimun minhnupuhxon vutza nututzanoha jonimatimun minhnupu" quin tzova yohiyamatimunhqui nomun haruzquin. Articulo 16 Jonix moha puxcoonix hainhaivaun caahirivi xanox puxcoonix vunitimun xanovohnucanpu janovirazi vihannatimunhcanquihqui. Nan yora joxoya vihannahax, nan yora chahoya vihannahax, nan yora vinshinya vihannahax, nan yora panshinya vihannahaxqui vihannatimunhcanquihqui. Vutza nututzarazin jahatoxrivi vihannahax, vutza Dios tanahaivovutanrivi vihannatimunhcanquihqui. Ja jahaquin jau cuzati yohiquin jaton nutunxon quirica cunuunivo ja jahaquin ja vihannaharazi jato jamun haquin chitutimunhcanquihnucanpu jununnaxorivi jato chitutimunhcanquihqui. Pishtacovin tzova vihannanon vihannamapatimamunhqui. Jamun cuunhax vihannapahi vihannatimunhcanquihqui. Juman jaha joni vacuya jaquinhsharaatimunhqui. Ja jato nichinhai honivaun jato chituyovaatimunhnucanpu, joni vacuyamun sharaacovinhqui. Articulo 17 Maiyatan jauyapanan tzova hamamatimamunhqui. Joni naharivi jaquizti jauyaha jato jaquizti jauyayamanon yohitimamunhqui. Pishtacovin tzova jamun haruzquin jau nininyamatimunhcanquihqui. Articulo 18 Jamun jaurazi shinanpaiquin shinannovo jatimunhqui. Jamun shinanquirivi ratora sharaahqui shinanxon ratora hironianqui shinannovo jatimunhqui. Jamun Dios coonhoxanhquin coonyamanovo jatimunhqui. Jamun jaton hitinrivi quiyoovinin jaton Dios sharaaquin yohinovo jatimunhqui ja jahaqui yohihaiton. Vutza jonivutan sharaaquin yohihoxanhquin j atoztipan vahinxon yohihoxanhquin jaton tapazmuranxon yohinovo jatimunhqui. Jaton hitin jato vutzarazi ja jahaquin jau cuzanon honanmanonvo jatimunhqui. Jamun jaton Dios cuzaquin sharaaquin yohitirahqui yohixon, jamun jaton cuunman fiestanonvo jatimunhqui. Articulo 19 Jamun jaton shinanun jau shinanxon jau yohipaiiquin yohinovo jatimunhqui. Jamun jau shinanhaito jato mucaaqui jaquin hayamanonvo jatimunhqui. Jamun jau honanpaiiquin honanxon jau nincaahoxanhquin quirica cunuunivo yovanxon cuzaquin shinanhirahcanihqui jamun shinannovo jatimunqui. Quiyoovinin quirica cunuuhoxanhquin jau shinanxon yohinovo jatimunhqui. Nututzanxon quiricanan jovi nututzan nichinpanan jato hamamayamatimunhnucanpu. Ja jahapaquin cunuuxon nichinhoxanhquin radionon yohiquin vutzarazin jau cuzaxon jovi camatimunhqui. Articulo 20 Jamun tziztocohoopaiihi joni naha jaquizti tziztocohoonovo jatimunhnucanpu, tzovarocon mucaaqui jaquin hayamahi. Tzovan jonitza nahax tziztocohoohaivaun jatovutan tziztocohoomapatimamunhnucanpu, j umahaito. Articulo 21 Jamun quiyoovinin jaton nutun jaha hapon jau cuzaxanhquin shinanhain jatonrivi ja jahaxanhquin shinantimunhcanquihnucanpu. Ja j atonvi jau cuzahoxanhquin vutzarivi jato jau cuzaxontanon nichintimunhcanquihqui. Quiyoovi jato jaton hapon jau vinonvo jatimunhnucanpu, vutza jato jau hinanhaivo ja jahaquin. Quiyoovinin tzovax jaton hapocatzirahquiqui catootimunhcanquihnucanpu. Cutzahtin pishta varixutuu vinoohainmun ratocatzira jaton hapo vunaahquiqui, jato catootimunhcanquihqui. Jato catooxanhquin "elecciones" hatimunhqui j atorocon paranyamaquin. Jamun j aton shinanuruz quiyoovinin tzovax jaton hapocatzirahquiqui catooxanhquin quirica cunuutan nanutimunhnu, tzovan tzova catooxanhquinra hacanihqui honanyamanovo. Jamun jaa jato cuunhaivo jaa jato catoonovo hiitimunhnucanpu. Articulo 22 Nutuztipan jaha joni quiyoo jaun muronyamahi jarimunhcanquihnucanpu. Joni jau hichayahton jaumahiz jaha jato jau hinantimunhnucanpu. Vutza nuturazirivi jau hichanicaton vutza nututza jaumahizha jau hinantimunhcanquihqui. Jato noviyamaquin jato zinaayamahavo ranoyamahi jatovutan jahax shinansharaaya jahax sharaanovo. Articulo 23 Joni quiyoo jamun yonoopaiiquin yonoo vunahax yonoonovo jatimunhnucanpu. Ranoyamasharaahi sharaanox yonootimunhcanquihqui. Yonoo vunahaito jato yonoo vunaxontimun jaton hapohqui. Joni ravuu jaquizti yonooquin jacaviz ravuu yonoohaito jato ja ravuuvi zunun copiitimunhqui. Jato yonooxonai joni vacuya jato copiiyovaatimunhcanquihnucanpu, jau maxcaayamahi ranoyamahi jaha jato zinaayamaquin jato jaquinhnovo. Yonooxon coriiqui vihax japanavan zununyamahaito hiinquin jato jau hinantimun hapohqui. Ja yonoohai joni jaquizti tziztocohoohax cuzhax yonootirahqui yohihi yovannovo jatimunhnucanpu. Jato Articulo 24 Joni yonoohai quiyoo jovinnon jatimunhqui. Jovinhi jaxon jamun jau cuzapaquin jau cuzanonvo jatimunhqui, cuzacatzi hora naha yonoonon jato yohitimamunhqui. Tii varixutuuztirazi vinootan yonooyonoohi jovinhaito jato javi yonooyamahi jaha jato copiitimunhqui. Articulo 25 Joni quiyoo ja vacuyarazin hizintivo shinanquin jaton vacuvo chituyovaanonvo jatimunhqui. Nan jiriti maxcaayamahax, nan chopan muronyamahax, nan jaton jati tapazyahaxqui janonvo jatimunhqui. Hizinhax hirooxanhquin jato rahonnon hospital vunaxon doctor vunatimunhcanquihqui. Yonoomahiz jaha quiyoo joni yonoo hinantimun hapohqui. Nanrazirivi jato jau hinantimun hapovohqui, joni hizinya, xanovo vunu namani, yovaaxunivo, ja cuzhax yonootima jonivoya ja jamuncovin hiruzhi jaun muronyamahi yonoopanavaun cuzhax hitimacun jahatiya jato jau hinantimun hapovohqui. Nan xanovo tohoyavi nan vacu maxcorivi chituyovaatimunhnucanpu. Mutzonanhamahton vacunivaun mutzonananhahton vacuvocavizquin vacuvo jaquinhtimunhnucanpu. Articulo 26 Jamun quiyoo escuelahnonvo jatimunhnucanpu. Escuela Primariaya Basica Laboral jiquixanhquin copiiyamatimunhnucanpu. Escuela Primarian vuiinon vacuvo nichintimunhqui. Nan jau cuzati honanyovaahax, nan yonoo yovaayacatzi nan doctorpaiihax, nan abogadopaiiquin quirica honanyovaahavo haruzquinovo jatimunhnucanpu. Quirica honanyovaacatzi quiyoovinix Universidad vuiipanavaun vuiitimacun jaa honanyovaa mishtin jato vuiimatimunhnucanpu. Jaa honanma mishtin jaton japan jato coriiquinin copiixonha javi honanmahax vuiipaihaito jato vuiimayamatimunhcanquihqui, javi yovacux coriiquiya jaton japa jacun. Colegionxon jato jau honanmahavaun joni quiyoovinix shinan sharaayaxanhquin onantimunhcanquihnucanpu. Yoratzan derechorivi respetaxonxanhquin honantimunhcanquihqui. Quiyoovinin jumahaito jato hinaayamatimunhquirivi honannovo jatimunhqui. Nututzan jahamunhcanquihqui tzova yohiyamaquin jovitzan yovanhaitorivi xocotzamunhcanquihqui, jato yohiyamaxanhquin honantimunhcanquihqui. Colegionxon jato jau honanmahavaun Dios coonhoxanhquin Dios coonyamahirahcanihqui jato yohiyamahi j axanhqui honantimunhcanquihqui. Naciones Unidasan jau yohimacun yohihaito ja jahaquin yohiquihinxahinnon jato honanmatimunhqui rutunnativo shinanquin. Joni vacuvoya jamun jaton shinannun cuzaxon jaton vacuvo jau honanmahirahcanihqui jato jati honanmanonvo jatimunhnucanpu. Articulo 27 Jamun jaton fiestan jaurazi cuzahi nan vuahax, nan cunuuhaxquin jau sharaavo cuzanonvo jatimunhqui. Jamun jaton shinannun tzovan jau cuzayamahi jau ramixon vutza jonitzan jau raminicahtonrivi jahon jau cuzatimunhcanquihqui. Tzova pishtan jau rami sharaahoxanhquin tzovan jau ja jahaquin cunuuyamanicun cunuuxo jato copiiyovaatimunhcanquihqui. Jatoncovinqui hayamanivaun hayooquin jau cuzahax hixon coriiqui visharaxanhquin jau cuzanivo tananon jayamatimunhcanquihqui. Articulo 28 Cooncovin nututzarazinxon joni quiyopan nan quiricanan ja jahaxon jau cuzaxanhquin cunuunivo ja jahaquin jau cuzahirahcanihqui hiintimunhcanquihqui. Articulo 29 Nocun comunidad jaha hapovaun nocu jau cuzanon yohicun ja jahaquin jau cuzatimunhnucanpu. Ja jahaquin jau cuzahi ranoyama sharaahi jatimun nonhqui shinan sharaayahtox. Caaquinrivinon nocun nutunxon jau cuzati cunuunivaun ja jahaquin jau cuzahain caaquinrivi nututzanxon jau cuzati cunuunivo ja jahaquin jau cuzatimunhcanquihnu, nocu cuunyamahaito hinaayamahavan nocunrivi jatox cuunyamahaito jato hinaayamatimun nonhqui. Joni shinansharaayatimun nonhnucanpu, shinan sharaayamun nonhqui nocu honannovo jaxon jato jau cuzahato nocun nutunxon haquintimun nonhnucanpu, ranoyama sharaahi jaxon nocun hapovo catooxanhquin. Naciones Unidasxon tziztocohooxon nan quiricanan cunuunivorazi ja jahaxon jau cuzaxanhquin yohiyamanivan ja jahaquin jau cuzayamatimunhnucanpu. Articulo 30 Nan quiricanan jau cuzati yohiquin cunuunivo quiyoo jumayamaquin ja jahaquin jau cuzatimun nonhnucanpu. Joniztipax jumahonon naha jonin nan quiricanan cunuunivo jumaquin ja jahaquin jau cuzayamahaitonmun hiromaquin shinanhihcanquihnucanpu.	amc	Amahuaca	amc	Latn	amc
Sigai Renquan Xuanyan Qiantou li hua Yinwei dui renlui soyou cenyuan li guyou zunlian jie qi pinden li ho bwyi li quanli li cenren, laisi sigai ziyou, zenli yu hopin li jicu, Yinwei dui renquan li vusi ho vumie yi fazan wei yiman baoxin, zixi baoxin dianvu la renlui li liangxin, er yego renren xiangyou yanlun ho xinyang ziyou bin mianyu kongju ho kuifa li sigai li lailin, yi bei xuanbu wei putong renmin li zuigao yuanwang, Yinwei wei si renlui bwzi pae bw dae yi tin er zou xian dui baozen ho yapae jinxin fanpan, you bieyao si renquan sou fazi li baofu, Yinwei you bieyao cwjin go guae jian youhao guanxi li fazan, Yinwei go Lianho Guae guaejia li renmin yi zai Lianho Guae Xianzang zong congsen tamen dui jiben renquan, rengae zunlian ho jiaze yijie lanlü pinden quanli li xinlian, bin juexin cwcen jiaoda ziyou zong li sehui jinbu ho senho suipin li gaisan, Yinwei go cenyuan guae yeyi siyuan tong Lianho Guae hozo yi cwjin dui renquan ho jiben ziyou li pubian zunzong ho zunxin, Yinwei dui zixi quanli ho ziyou li pubian liaogai zuiyu zigo siyuan li congfen sexian juyou henda li zongyao xin, Soyi ziha, Dahui, Fabu zi ye Sigai Renquan Xuanyan, zowei soyou renmin ho soyou guaejia nulie sexian li gongtong biaozun, yi qi mei ye go ren ho sehui jigou jincang minlian ben xuanyan, nulie tonggo jiaohui ho jiaoyue cwjin dui quanli ho ziyou li zunzong, bin tonggo guaejia li ho guaeji li jianjin cosi, si zixi quanli ho ziyou zai go huiyuan guae bensen renmin jie zai qi guanxia xia lintu li renmin zong daedao pubian ho youxiao li cenren ho zunxin; Di ye tiao Renren sen xialai de si ziyou li, zai zunlian ho quanli sang yelue pinden. Tamen fuyou lixin ho liangxin, hai yingai na xiongdi guanxi li jinsen fuxiang duidai. Di er tiao Renren you zigae xiangyou zi go xuanyan xi de yitou li quanbu quanli ho ziyou, bwfen zongzw, fusae, xinbie, yuyan, zongjiao, zenzi huae qita jiangai, guaejie huae sehui cwsen, caican, cwsen huae qita senfen den renho qubie. Binqi bwdae yi ye ren so sw li guaejia huae lintu li zenzi li, xinzen li huaezai guaeji li diwei zi bwtong er you so qubie, vulun gai lintu si dwlie lintu, toguan lintu, fei zizi lintu huaezai cuyu qita renho zuquan sou xianzi li qinkuang zixia. Di san tiao Renren de you quan xiangyou senmin, ziyou haiyou rensen nganquan. Di si tiao Renho ren bw koyi bipae dang ludi huaezai luyi; yeqie xinsi li ludi zidu ho ludi maimai, jun yin yuyi jinzi. Di vu tiao Renho ren bw koyi ngai kuxin, huaezai soudai canren li, bw rendao li huae vuruxin li daiyu huae xinfa. Di lw tiao Renren de renho difang de youquan bei cenren zai falue qian li rengae. Di qie tiao De falue qiantou renren de si pinden li, bin youquan xiangsou falue li pinden baofu, bw sou renho qisi. Renren you quan xiangsou pinden baofu, yi mian sou weifan ben xuanyan li renho qisi xinwei yijie sandong zizong qisi li renho xinwei li weihai. Di ba tiao Renho ren de xianfa huae falue so ge ta li jiben quanli zaodao qinhai li sihou, youquan you hogae li guaejia fatin dui zizong qinhai xinwei zo youxiao li bujiu. Di jiu tiao Renho ren bw koyi renyi daibu, jujin huaezai fazw. Di se tiao Renren wanquan pinden li youquan you yege dwlie er wu pianyi li fatin jinxin gongzen li ho gongkai li senxun, zongkai lai qiodin ta li quanli ho yiwu bin pandin dui ta ticw li renho xinsi zikong. Di se ye tiao Fansi zao xinsi konggao zai, zai wei jin hodae bianfu sang soxu li yeqie baozen li gongkai senpan er yi fa zense qi you zui yiqian, youquan bei siwei vu zui. Renho ren li xinwei huae bw xinwei, zai qi fasen si yi guaejia fa huae guaeji fa jun bw goucen xinsi zui zai, bwdae bei panwei fanyou xinsi zui. Xinfa bwdae zongyu fanzui si seyong li falue guidin. Di se er tiao Renho ren li guan li senho, jiatin, zuzae ho tongxin bwdae renyi gansae, ta li yongyu ho minyu bwdae jiayi gongjie. Renren youquan xiangsou falue baofu, yi mian sou zizong gansae huae gongjie. Di se san tiao Renren zai go guae jinlui de you quan ziyou qianxie ho juzu. Renren you quan likai renho guaejia, baoko qi ben guae zai lui, bin youquan fanhui ta li guaejia. Di se si tiao Renren de youquan de qita guaejia xunqiu ho xiangsou bifu yi bimian paehai. Zai zenzen youyu fei zenzixin li zuixin huae weibei Lianho Guae li zongzi ho yuanzae li xinwei er bei qisu li qinkuang xia, bwdae yuanyong cizong quanli. Di se vu tiao Renren de youquan xiangyou guaejie. Renho ren li guaejie bwdae renyi bodo, yi bwdae fouren qi gaibian guaejie li quanli. Di se lw tiao Cenlian lanlü, bw sou zongzw, guaejie huae zongjiao li renho xianzi you quan hun jia ho cenlie jiatin. Tamen zai hunyin fangmian, zai jiehun qijian ho zai gaicu hunyo si, yin you pinden li quanli. Ziyou jingo la lanlü suangfang li ziyou ho wanquan li tongyi, cailen di hun. Jiatin si tianran li ho jiben li sehui danyuan, bin yin sou sehui ho jiatin li baofu. Di se qie tiao Renren dae you dandw li caican soyou quan yijie tong taren hoyou li soyou quan. Renho ren li caican bw koyi suibian qiang zou. Di se ba tiao Renren de you sixiang, liangxin ho zongjiao ziyou li quanli; cixiang quanli baoko gaibian ta li zongjiao huae xinyang li ziyou, yijie dandw huae jieti, gongkai huae miemie li yi jiaoyi, sejian, libai ho gailue biaosi ta li zongjiao huae xinyang li ziyou. Di se jiu tiao Renren de you quan xiangyou zuzang ho fabiao yijian li ziyou; cixiang quanli baoko ciyou zuzang er bw sou gansae li ziyou, ho tonggo renho meigai ho bwlun guaegai xunqiu, jiesou ho cuandi xiaoxie ho sixiang li ziyou. Di er se tiao Renren de you quan xiangyou hopin jiehui ho jie se li ziyou. Renho ren bwdae paesi disw yu mou ye tuanti. Di er se ye tiao Renren de you zejie huae tonggo ziyou xuanzae li daibiao canyu zili ben guae li quanli. Renren de you pinden jihui canjia ben guae gongvu li quanli. Renmin li yizi si zenfu quanlie li jicu; zi ye yizi yin yi dinqi li ho zenzen li xuanju yu yi biaoxian, er xuanju yin yiju pubian ho pinden li toupiao quan, bin yi bw jimin toupiao huae xiangdang li ziyou toupiao cenxu jinxin. Di er se er tiao Mei go ren, zowei sehui li yego cenyuan, youquan xiangsou sehui baozang, bin youquan xiangsou ta li goren zunlian ho rengae li ziyou fazan so biexu li jinji, sehui ho wenhua fangmian gozong quanli li sexian, zizong sexian si tonggo guaejia lulie ho guaeji hozo bin yizao go guae li zuze ho ziyuan qinkuang. Di er se san tiao Renren de you quan gongzo, ziyou xuanzae zelie, xiangsou gongzen ho hose li gongzo tiaojian bin xiangsou mianyu selie li baozang. Renren you tong gong tong cou li quanli, bw sou renho qisi. Mei yego gongzo li ren, you quan xiangsou gongzen ho hose li baocou, baozen si ta benren ho jiasw you ye go fwho ren li zunlian li senho tiaojian, bieyao si bin fuyi qita fangsi li sehui baozang. Renren you wei weifu qi liye er zuze ho canjia gonghui li quanli. Di er se si tiao Renren de you xiangyou xiuxie ho xianxia li quanli, baoko gongzo sijian you holi xianzi ho dinqi gei xin xiujia li quanli. Di er se vu tiao Renren de you quan xiangsou weici ta benren ho jiasw li jiankang ho fwli so xu li senho suizun, baoko sevw, yizo, zufang, yiliao ho bieyao li sehui fwvu; zai zaodao selie, jiebin, canfei, sougua, suailao huae zai qita bwlen kongzi li qinkuang xia sangse mousen lenlie si, you quan xiangsou baozang. Muqin ho ertong you quan xiangsou taebie zaogu ho xiezu. Yeqie ertong, vulun hunsen huae fei hunsen, dou yin xiangsou tongyang li sehui baofu. Di er se lw tiao Renren de you sou jiaoyue li quanli, jiaoyue yindang mianfei, zisao zai cujie ho jiben gaiduan yin ruci. Cujie jiaoyue yin sw yivu xinze. Jisw ho zilie jiaoyue yin pubian saelie. Gaoden jiaoyue yin genju cenjie er dui yeqie ren pinden kaifang. Jiaoyue li mwdie zaiyu congfen fazan ren li goxin bin jiaqiang dui renquan ho jiben ziyou li zunzong. Jiaoyue yin cwjin go guae, go zongzw, ho go zongjiao jietuan jian li liaogai, yongren ho youli, bin yin cwjin Lianho Guae weifu hopin li go xiang hodong. Fumu dui qi zilü sou yin sou li jiaoyue li zonglui, you youxian xuanzae li quanli. Di er se qie tiao Renren de youquan ziyou canjia sehui li wenhua senho, xiangsou yisw, bin fenxiang koxio jinbu jie qi cansen li fwli. Renren dui youyu ta so cuangzo li renho koxio, wenxio huae meisw zopin er cansen li jinsen li ho vwze li liye, you xiangsou baofu li quanli. Di er se ba tiao Renren de you quan yaoqiu ye zong sehui li ho guaeji li zixu, zai zizong zixu zong, ben xuanyan so zai li quanli ho ziyou len hodae congfen sexian. Di er se jiu tiao Renren dui sehui de fuyou livu, yinwei ziyou zai sehui zong ta li goxin cai kolen daedao ziyou ho congfen li fazan. Renren zai xinsi ta li quanli ho ziyou si, zi sou falue so qiodin li xianzi, qiodin cizong xianzi li weiye mwdie zaiyu baozen dui pangren li quali ho ziyou geiyu yinyou li cenren ho zunzong, bin zai yego minzu li sehui zong seyin daodae, gonggong zixu ho pubian fwli li zendang xuyao. Zixi quanli ho ziyou li xinsi, vulun zai renho qinxin xia jun bwdae weibei Lianho Guae li zongzi ho yuanzae. San se tiao Zigo xuanyan li renho tiaowen, bw koyi gaisi cen maexu renho guaejia, jietuan huae goren you quan jinxin zizai pohuai ben xuanyan so zai li renho quanli ho ziyou li hodong hua xinwei.	016	(Minjiang, spoken)	und	Latn	und
LLAJTANCHEJNINTINPAJ QHELQESQA TUKUY RUNAJPA ATIYNINKUTA SUT'INCHASPA [Preamble] Kaytaqa jatun tantakuypi, tukuynin llajtasmanta ujllachasqa runa qhelqerqanku, imakunachus kay pachapi atiyninghej kasqanta yachananchejpaj. Kay qhelqesqanku qhalichakurqa iskay chunka ujniyoj p'unchayllaña kasajtin waranqa jisq'on pachaj tawa chunka pusajniyoj wata tukukunanpaj. Manaraj runaj atiynin imachus kasqanta rimayta qallarisasparaj, qhepallanpi qhelqesunchej imakunatachus runa masikuna qhatinanku kasqanta, tukuynejpi allin kay kawsayllapuni kananpaj. Munaspa tukuypaj walej kawsay kananpaj. Munaspa tukuy ujllachasqallapuni kawsakunankuta. Munaspa qheshpi kay tukuypaj kananta. Munaspa tukuypaj khuskamanta uj munaylla junt'akunanta. Munaspa tukuy mana ujniyoj, uj llajtayojllapis kankuman jina, ayñillapipuni yanaparikuspa kawsakunankuta. Munaspa cheqan kay tukuynejpi kananta, ama kawsaqe masikuna millay pejtuspi rikhurinankupajtaj, kay jinata riman, runaj allin kayninpaj atiyninkunaqa. Ñawpaj kay rimay (1) Tukuy kay pachaman paqarimujkuna libres nasekuntu tukuypunitaj kikin obligacionesniycjllataj, jinakamalla honorniyojtaj atiyniyojtaj, chantaqa razonwantaj concienciawantaj dotasqa kasqankurayku, kawsaqe masipura jina, tukuy uj munakuyllapi kawsakunanku tian. Iskay kay rimay (2) Kay pachapi kaj chhika, tukuy mana ujniyojpata atiyninku tian kay Declaracionespi qhaparikusqanman; yana qarayojpis, yuraj qarayojpis, puka kunkapis kachun chayri warmipis qharipis kachun, qheshwa simiyojpis, aymara simiyojpis, yuraj paralyniyojpis, mayqen religionllamantapis kayta atin, chayri mayqen polìtica yuyayllapipis atisqa kayta atinman chayri waj laya runa qollumanpis. Kayta atin maynejllamantapis ima rijch'aj llawartapis sirk'asninpi apaykachaspa, qhapaj kachun, wajcha kachun, mana chijllasqachu kanan tian. Chantapis, ima rijch'aj polìtica qotumanchus uj runa atisqa kasqanraykupis, chay jawaqa mana qhawapayasqachu kanqa, jina uj qhapaj llajtamanta kachun, pay kikillanmantataj purikuj llajtayoj kachun, mana kay rimaykunamanta chijllasqachu pillapis kanqa. Kinsa kay rimay (3) Pillapis kay kawsayman atiyniyoj, mana ujllapatachu; tukuy runaspata atiynin tian qheshpisqataj, mana walej paypaj kaymantataj karuncharikuspa puririyta, sumj kawsaypi kananpaj jina. Tawa kay rimay (4) Mana pipis ujpaj kamachisqallanmanchu watasqa kanan tian munarisqallantapuni qhatispa, mana pipis esclavitud nisqaman sujituchu kanqa nitaj servidumbreman. Phishqa kay rimay (5) Mana pipis mayqen laya muchuykunaman nitaj llakiykunaman ñak'arinanpaj jina tanqasqachu kanqa, mana pitapis usuchinqankuchu chayri k'umuykachachinqankuchu sua alqota jinaqa. Sojta kay rimay (6) Tukuy kaj chhika atiyniyoj, may cheqanejllapipis, chay atiynin sumaj qhawarisqataj maynejllapipis yupaychasqataj kananpaj. Qanchis kay rimay (7) Mayqen runa masillapis leypa ñawpaqenpi kikin derechosniyojllapuni, chayraykutaj tukuy khuskamanta atinku kay kamachisqa leyespi atikuyta, kay leyes mana allin kajmanta jark'arinanpaj. Tukuy atiyniyoj kanku kikin amaprollamantaj pillapis mana kay declaracionesta uyarispa, munasqanman jina apaykachayta munanman chayqa, munankumantaj chayqa wajchakunata qhapajkunamanta, llank'ajkunata atiyniyoj qolqesapakunamanta, ñawiyojkuna mana ñawiyojkunamanta t'aqarayta, pillapis munaspa, kay Declaracionesta mana uyarispa, munasqanman jina apaykachariyta. Pusaj kay rimay (8) Pillapis atiyniyoj justiciata purichijkuna ñawpaqenkupi rimarinanpaj, ima juchapipis pejtusqa rikhurinman chayqa; jinamanta amparasqa llajta masisninwan khuska sumaj kawsaypi tiakunanpaj, kamachisqa leyes rimasqanman jina. Jisq'on kay rimay (9) Mana pipis mana kajllamanta presuchasqa kanqachu, nitaj wisq'asqa manataj llajtanmanta wajnejman qharqorparisqa. Chunka kay rimay (10) Pillapis atin, mashkha ukhu qayllankupipis kachun tukuy justiciawan rimasqanta uyarichikuyta, chijllasqa leyespi yachayniyoj kajkuna cheqan justiciata ruanankupaj; imachus derechusnin obligacionesnintaj sut'inchakunanpaj, chayri imatachus tumpasasqankuta unanchanankupaj, ley penal rimasqanman jinalla. Chunka ujniyoj kay rimay (11) Mayqen juchawan atiykusqa runallapis, manaraj juchayojpuni kasqanta yachakusaspa, maynejllapipis atiyniyoj tukuy uyarinankupaj jina tapuykachakunanpaj ima juchasninmantachus tumpasasqankumanta, tukuy laya garantiastataj waqaychapunanku tian, mana manchikuyniyojta tukuy ima cheqan kasqanta parlananpaj jina. Mana pipis juchaman tanqasqachu kanqa, ruasqasninmanta, chayri ruanan kasajtin mana ruasqanmanta, mana chay ruasajtinpacha Derecho Nacional chayri Internacional rimasqanman jina jucha karqa chayqa, manataj juchan kasqanman jina asllawan llakiyta yapakunqachu. Chunka iskayniyoj kay rimay (12) Mana pipis kawsaynin ukhupi t'ojpisqachu kanqa, nitaj llawar masisnin ukhupi, manpunitaj wasinpi sat'ikusqankurayku abususta pillapis muchunanchu tian; chayri masisninwan jinapurasqanwan ichus honranta t'akariyta munasqankumanta. Tukuy laya runa atiyniyoj leyeswan qhawachikunapaj, chay mana kaj millay, runaj kawsakuyninpi chajrukuyta munasqankumanta jark'asqa kananpaj. Chunka kinsayoj kaj rimay (13) Pillapis atiyniyoj mana manchikuyniyoj mayllapipis purikunanpaj, kikillantaj wasichakuyta mayqen rijch'aj llajtallapipis. Pillapis atin mayqen llajtallamantapis llojsipuyta, kikin llajtanmantapis kachun, munaspari llajtanmantaj kutimpuyta. Chunka tawayoj kaj rimay (14) Pitapis ayqeykachachisanku chayqa, tukuy runa kaj chhikajpata atiynin tian mayqen wasillamanpis wajyarichikunanpaj, kikin llajtanpipis kachun wajnejpipis, chay wasipi pakasqa karikunanpaj. Kay tukuy nisqaqa manamin runa wañuchi runaspaj jinachu rimasqa kasan, manataj pipajchus ima juchanraykupis justicia ayqeykachachisan, nitaj imatachus Naciones Unidas allin kananpaj rimayninkuna contranpi juchachakujkunapajchu. Chunka phishqayoj kaj rimay (15) Pillapis atiyniyoj uj llajtata legitimun llajtanta jina rejsikapunanpaj. Mana pitapis sajramanta kallpaykuspa llajtanta wajnojtachinankuchu tian, nillataj oponekunankuchu tian waj llajtata llajtanta jina rejsikapuyta munanqa chayqa. Chunka sojtayoj kaj rimay (16) Mana riparaspalla ima rijch'aj runa kasqanta nitaj ima laya religiontachus paypaj rejsikapusqanta, chayri ima llajtayojchus kasqanta, qharispis warmispis kallpañojña kaspaqa atiyniyoj kanku yananchakunankupaj, casamientomanta parlaspari khuskamanta kikin derechosniyojllataj kanqanku, tantallapuni kawsakusaspapis, t'aqakunqanku chaypis. (missing) Aylluqa llajtaspaj sapin kaqanrayku, atiynin tian yanapachikunanpaj tukuy llajtayoj runakunawan Estadovan ima. Chunka qanchisniyoj kaj rimay (17) Pillapis atiyniyoj tukuy ima kapuyllamanpis, ujpallatapis kachun ashkhakunajpatapis. Sajramantaqa mana pij kapuyninpis t'ojpisqa kanqachu. Chunka pusajniyoj kaj rimay (18) Pijpallatapis atiynin tian yuyasqantawan concienciantawan religionnintawan sut'inchananpajtaj qhatinanpajtaj; kay atiyqa khuskachan ima religionpis creenciapis waj jina religionmanpis creenciamanpis tukuykunanpaj, chantapis kay religiontawan creenciatawanqa mayllapipis qhapariyta atikusqanta, pipis yachananpaj chay yuyasqanwanpis, chay concienciawanpis chay religionwanpis khuskallapuni purisqanta. Chunka jisq'onniyoj kaj rimay (19) Tukuy runakaj chhikajpata atiynin tian yuyasqanta mayllapipis qhaparinanpaj, kay atiy kamachillantaj ama pipis rimarisqanrayku t'ojpisqa kananpaj, kamachillantajmin puriyta atisqanta tapuykachaspataj unancharispataj ujkuna waillasqankuta, chayri chay tukuy rimasqata maykamallapis ninrimanta ninri purichiyta. Iskay chunka kaj rimay (20) Pillapis atiyniyoj runa masisninwan khuska tantakuypi kananpaj, paykunawantajri, sumaj kawsaypaj kanqa chayqa, ujllachakuyta. Mana pipis kallparparisqachu kanqa, mayqen runa qollumantapis ujnin kaj kananpajqa. Iskay chunka ujniyoj kaj rimay (21) Mayqen llajtayojllapis atiyniyoj llajtanta cheqa yanninta puriysichinanpaj, pay kikin kamachispa chayri munayninmanta chijllasqa llajta masisninnejta. Pillapis atiyniyoj, kikin derechosllawantaj, llajtanpa llajta kamachis qotuman yaykunanpaj. Llajta masikunaj munayninkuqa, tukuynin aylluspata sapin kasqanrayku, chay munayqa mana imaynapi kallpasqachu nitaj jark'asqachu kanqa, llajta masikuna mana manchikuyniyojta, walej kasqallanta qhawaspataj apusninta chijllanankupaj, chay chijllasqa runa llajtanku ukhupi, leyes rimasqanman jina kamachinankupaj. Kay elecciones sutiyojqa, sapa llajta kamachista chijllarina mit'a chayamujtillan ruakunan tian. Iskay chunka iskayniyoj kaj rimay (22) Pillapis, llajta masisnin qotumanta ujnin kasqanrayku, atiynin tial llajtanpi qhawaykachayta tukuy ima walej kananpaj jina, puriytataj yacharinankama imawanchus, imaynatachus, payllamantachus chayri waj laajtaswan yanapachikuspachus llajtan kawsasqanta, chaykunata unanchaspa, allin kayta ruaspataj tukuy imapi kikin llajta masi astawan astawan runayayta atinanpaj. Iskay chunka kinsayoj kaj rimay (23) Tukuy runaspata atiynin tian munasqanman jina llank'ananpaj, maynejllapipis llank'aspa kaswayninta mask'ananpaj, llank'aspallapunitaj kawsakuyman; chay llank'asqanmantatajri yupachikuyta, llank'ay patapitaj wasinpitaj runa jina kawsakuyta atinanpaj. Ujkunawan khuska llank'ay patapi ruasqanmantaqa, pillapis a tiyniyoj kikin lllank'asqanmatna, ujkuna jap'isqankuman jina kikillantataj yupachikunanpaj. Mayqen llank'aj runallapis llank'asqanmanta walej sonqochasqa kanan tian, paytaj yawar masisnintaj p'unchaymanta p'unchay runayaspallapuni kawsakunankupaj jina. Pillapis atiyniyoj, ima sajra kaymantapis jark'arikunanpaj, uj sindicatupi apuntachikuspa chay sindicatumanta ujnin kananpaj, chayri munaspa pay kikin uj sindicatuta rikhurichispa. Iskay chunka tawayoj kay rimay (24) Mana ujllachu, tukuy atiyniyoj kanku samarinkunankupaj samarikusaspataj munaynillanku ruasqa kunanpaj, ña ruanasninta junt'aykuspaqa pillapis atiyniyoj mana munanpaj, ruasqan patapi asllawan unayta llank'anallantapuni munanqanku chayqa. Watapi uj kuti samarikuy mit'a kanqapuni, chay samarikuy mit'amantapis llank'aj runa qolqeta jap'inapuri tian, samarikuy mit'atinta lllank'anmanpis karqa jina. Iskay chunka phishqayoj kaj rimay (25) Pillapis atiyniyoj, allin kay kawsay patapi tiakuyta munananpaj llawar masisninwan khuska, mana imamanta usurispalla runa jina kawsakuyta atinanpaj, mana mikhunamanta, mana pìachamanta nillataj jampichikuymanta; kikin atiyniyojllataj llajtanpa Seguro Social nisqawan yanapachikunanpaj, mana paypaj ima ruanapis kasqanraykuchus, onqorparisqanraykuchus, manaña llank'ananpaj jina qheparparikusqanraykuchus, imanta k'irikusqanraykuchus, warmi mana qosayoj qharichus mana warmiyoj qhepakusqankurayku, icha machuyarparisqanrayku chaychus mana paymantapuni kapuyninta runa jina kawsakunanpaj jina chinkachisqanraykuchus manaña llank'ayta atinqa chayqa. Onqoj warmikunawan, wawataña uywasanku warmikunawan, tukuy wawaswan imaqa, atiyniyoj kanku may chhika sumaj qhawasqa kanankupaj, tukuy ima rijch'aj millay sajrakunamantataj jark'asqa kanankupaj. Wawaspis tukuy atiyniyoj kanku, k'ipa wawasnintin rejsisqa tatasniyoj wawasnintin, tukuypuni atiyniyoj kanku llajtanku ukhupi tiakujkunawan yanapachikunankupaj. Iskay chunka sojtayoj kaj rimay (26) Tukuypata atiynin tian uj yachay wasipi kaspa runayanankama yachakunanpaj. Pillapis qhasilla, mana uj phatata mañarispalla yachachinanku leeytawan qhelqeytawan yupaytawan yachakunankukamallapis. Kay nisqataqa mana ujniyoj qhatinanku tian. Instrucción técnica y profesional castellani simipi sutiyojqa tukuy taripanankupaj jina kanan tian. Aswan yachayniyoj kayta munajkunapajqa jatun yachay wasispa punkusnin kicharisqa kanan tian. Educación sutiyoj yannin tukuy runa masista, uj munakuyllapi ujllachasqa kawsakunankupaj jina, pusanantaj yanapanantaj tian p'unchaymanta p'unchay allinta runayanpaj. Educación nisqaqa yanapanan tian tukuy runa ujllachakunankupaj, mana pipis chijllaspalla may llajtayojchus runa masin kasqanta, ima religiontachus apasqanta chayri ima ayllumantachus kasqanta, jina kaspa tukuy uj llajtayojllapis kankuman jina uj munakuyllapi kawsakunankupaj Ujllachasqa Llajtaspa ruanasninta kallpachaspa, tukuy allin kayllapipuni tiakunankupaj. Tataswan mamaswanqa aswan atiyniyoj, ujkunamanta nisqa kanqanku, chijllanankupaj mayqen yachay wasillatapis wawasninku munayninkuman jina yachakunakupaj. Iskay chunka qanchisniyoj kaj rimay (27) Pillapis atiyniyoj, kikin munayninmanta, khuskachakunanpaj pejtukunanpajtaj llajtanpa yachasqasninwan, yuyasqasninwan imachus llajtanpi k'acha kasqanwan ima, llajtanpata ujnin kaj kasqanraykuri atiyniyojllataj, kawsaqe masisninwan khuska, llajtanmanta sumaj kayninta jap'ikuyta, pìunchaymanta p'unchay astawan astawan jatunyachiytataj. Pillapis imata jinasqanmanta, ruasqanmanta, imata qhelqesqanmanta chayri parlaspa yuyayta qosqnmanta kikin pay chay nisqata ruaj jina, ruasqasninmanta jinaqasmantapis tukuy atiyniyoj qhawakapunanpaj jayk'ajllapis poqoyninta pallananpaj. Iskay chunka pusajniyoj kaj rimay (28) Pillapis atiyniyoj, kay Declaraciones ama nisqalla jina qhepaykukunanpaj, sayachiyta ima rijch'aj runa qotusllatapis kay Declaraciones tukuy runakunaj kawsayninta allinchananpajpuni. Iskay chunka jisq'onniyoj kaj rimay (29) Tukuj runa kaj chhika, comunidadmanta ujnin kasqanrayku, ashkha obligacionesniyoj comunidad ukhupi: runa masisnillanwan khuska kawsakuspa pillapis sumaj kayninta tariparqoytataj runayaytataj atisqanrayku. Democraciayoj llajta ukhupiqa pillapis leyes rimasqallanman purinqa, waqaychanapaj runaj derechosnintam ama pejtus kananpaj, tukuy llajta masikuna cheqan yannillantapuni purisqankuraykutaj llajta masikunapaj mana walej kay chinkapunanpaj. Tukuy kay derechostawan libertadestawanqa, mana imarayku pipis apaykachanqachu Ujllachasqa Llajtas rimasqanta wajninchayta munaspa. Kinsa chunka raj rimay (30) Mana mayqen kay Declaracionpi rimasqa kasqan unanchakunanchu tian yuyaspa Estadowan, ima qotullamanpis, chayri pillamanpis atiyta qosqanta, mayqen rimasqa derechosnillanpis mana yupasqa kananpajqa.	qxa	Quechua, South Bolivian	quh	Latn	quh
JE TSUO BLƆ NYA TOMI KƐ HA ADESA HE BLƆHI NYA TSƆƆMI Be abɔ nɛ a le odehe si himi nɛ Mawu bɔ adesahi tsuo nɛ a hi si ngɛ je mi, nɛ e ha nɔ tsuaa nɔ he blɔhi sɔsɔɛ, nɛ nɔ ko be he blɔ nɛ e kpɔɔ ngɛ a dɛ ɔ, e ji he jɔmi kɛ dami same yemi kɛ tue mi jɔmi a sipoku ngɛ je mi. Be abɔ nɛ adesa he blɔhi a nɔ tue gbomi kɛ he guɛ gbemi wo basabasa ni peemihi kɛ ba gba je ɔ tsuo nya he je ɔ, a ngɔ nɔ kaa jehanɛ ɔ, adesa maa ye gbeye kɛ ohia nɔ kunimi, nɛ e ma na hemi kɛ yemi kɛ nya kɛ tu munyu, nɛ enɛ ɔmɛ ji nimli gu ɔmɛ a hiami nihi nɛ pe kulaa. Be abɔ nɛ, ke nɔ́ ko hɛwi nɔ ko ɔ, e be gidigidi nɔ́ ko pee kaa e nyagbe he pulemi nɔ́ kɛ si yi kpɛti wawɛ nɔ yemi kɛ nɔ nɔ nyɛmi he je ɔ, e he hia kaa a wo mlaa pɛ kɛ pee adesa he blɔhi a he fami nɔ́. Be abɔ nɛ kake peemi he hia he je ɔ, e sa kaa a to blɔ nya kɛ ha ma kɛ ma a kake peemi nɔ yami. Be abɔ nɛ Je Mahi A Kake Peemi Kuu ɔ ma a hemi kɛ yemi nɔ mi ekohu ngɛ Womi ɔ mi, ngɛ adesa he blɔhi klɛdɛɛ nɛ e ngɛ, kɛ odehe nɛ e ji, kɛ e he jua wami, kɛ nyumu kɛ yo a he blɔ sɔsɔɛ nɛ a hɛɛ ɔ, a fia pɛɛ si kaa a maa bɔ mɔde nɛ a ha nɛ adesa kake peemi kɛ si himi kpakpa nɛ ya nɔ ngɛ he jɔmi mi. Be abɔ nɛ mahi nɛ ngɛ Kake Peemi Kuu ɔ mi wo si kaa a ma pataa Je Mahi A Kake Peemi Kuu ɔ he ɔ, a ngɔ nɔ ka a ma tsu ni kɛ na je mi tsuo bumi kɛ ha adesa he blɔhi kɛ e he jɔmi klɛdɛɛ ɔmɛ a nɔ yemi. Be abɔ nɛ, loko si womi nɛ ɔ ma tsu ni ɔ lɛɛ nɔ́ nɛ he hia pe kulaa ji kaa nɔ fɛɛ nɔ nɛ nu kikɛmɛ a he blɔhi kɛ he jɔmi nɛ ɔmɛ a sisi. Jehanɛ ɔ, Kpe Ngua a ha lemi kaa Je tsuo Blɔ Nya Tomi kɛ Ha Adesa He Blɔhi nɛ ɔ, akɛnɛ e ji blɔ nya tomi kɛ ha nimli adesahi tsuo kɛ mahi kulaa he je ɔ, nɔ fɛɛ nɔ kɛ asafo tsuaa asafo nɛ wo kikɛmɛ a Blɔ nya tomi nɛ ɔ ngɔ ma e hɛ mi be fɛɛ be. E bɔ e he ni tsumi he mɔde, e gbo e tsɔɔmi kɛ tsɔsemi he dengme, nɛ e gu blɔhi nɛ ma wo nɔ yami kɛ ba ngɛ mahi kɛ zugbahi a kpɛti nɔ, kɛ na bumi ha adesa he blɔhi kɛ he jɔmi kɛ gu enɛ ɔmɛ a nɔ loko ji je tsuo, kɛ mahi nɛ ngɛ Kpe ɔ mi tete a mi bimɛ kɛ mahi nɛ ngɛ a nɔ yemi sisi a mi bimɛ ma yɔse nɛ a maa ye nɔ saminya. Fiɛɛmi 1 Adesahi tsuo ɔ, a bɔ mɛ nɛ nɔ fɛɛ nɔ e ye e he, nɛ nɔ tsuaa nɔsɔ ngɛ odehe si himi kɛ he blɔhi a blɔ fa mi. A bɔ mɛ kɛ nɔ́ se kɔmi kɛ he nule juɛmi, nɛ e hia kaa nɔ fɛɛ nɔ nɛ e na nyɛmi suɔmi kɛ ha nɔ tsuaa nɔ. Fiɛɛmi 2 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔhi kɛ he jɔmi nɛ a je ngɔ tsɔɔ ngɛ womi nɛ ɔ mi a he blɔ, nɛ nɔ́ ko kulaa kɔ we he nɛ nɔ ko je he, bɔ nɛ nɔ ko e he womi ngɛ, nyumu loo yo nɛ e ji, gbi nɛ e tuɔ, jami mi nɛ e ngɛ, ma mi sane yemi loo juɛmi kpa ko nɛ e hɛɛ, ma nɔ loo asafo mi nɛ e je, weto ni nɛ e ngɛ, nɔ́ ko nɛ kɔɔ e fɔmi loo e blɔ nya kpa ko nɛ e hɛɛ. Jehanɛ se hu ɔ, mi gbami ko be nɛ tsɔɔ kaa ngɛ nɔ ko e ma mi he nɛ e je he je ɔ, blɔ nya tomi nɛ ɔ sɛ e he. Jamɛ a ma a ngɛ e he nɔ yee jio, a ngɛ e nɔ yee jio, e ngɛ he wami ko sisi ngɛ blɔ ko nɔ jio, e sane yemi kɛ e mlaa nɛ e yeɔ, aloo e kɛ ma kpahi a kpɛti blɔ nya tomi kɔ we blɔ nya tomi nɛ ɔ he nɔ́ ko kulaa. Fiɛɛmi 3 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ wami kɛ he nɔ yemi kɛ e yiwa nami he fami he blɔ. Fiɛɛmi 4 A be nɔ ko nɔ ko woe ngɔ pee nyɔguɛ loo a maa tsi e nya yaka gu. A maa gu nyɔguɛ yemi kɛ nyɔguɛ jua yemi pɛsɛpɛsɛ. Fiɛɛmi 5 A be nɔ ko piɛe, nɛ a be nɔ ko yi kpɛti wae. A be nɔ ko basabasa pee, a be nɔ ko hɛ mi si puee, aloo a maa gbla nɔ ko tue bɔ nɛ sɛ. Fiɛɛmi 6 Ngɛ mlaa nya a, abu nɔ fɛɛ nɔ kaa adesa ngɛ he fɛɛ he. Fiɛɛmi 7 Nɔ tsuaa nɔ sɔ ngɛ mlaa hɛ mi. Lɔ ɔ he je ɔ, he blɔ ngɛ nɛ mlaa faa nɔ tsuaa nɔ he pɛpɛɛpɛ ne nɔ́ mi gbami ko be mi. Mlaa ma fa nɔ fɛɛ nɔ he sɔsɔɛ, ngɛ tue gbomi nɛ maa te si kɛ si nɔ mi hlami nɛ a tsi to ngɛ womi nɛ ɔ mi, aloo nɔ́ ko nɛ ma wo nɔ mi hlami kɛ ba a blɔ fa mi. Fiɛɛmi 8 He blɔ ngɛ ha nɔ fɛɛ nɔ, nɛ Amlaalɔ ɔ e kojoli kpakpahi a dlaa nɛ a kojoɔ e sane ɔ haa lɛ, ke munyu ko maa te si kɛ si he blɔhi klɛdɛɛ nɛ mlaa kɛ ma nɔ yemi mlaa haa lɛ ɔ. Fiɛɛmi 9 He blɔ be nɛ a nuu nɔ ko gu, aloo a tsiɔ nɔ ko nya ngɛ polisihi a nine nɔ, aloo a fieɔ nɔ ko kɛ jee e ma mi nɛ sisi numi be he. Fiɛɛmi 10 Nɔ tsuaa nɔ ngɛ he blɔ sɔsɔɛ nɛ kojoli nɛ hɛɛ a he, nɛ a be gɔdɔgɔdɔ maa kojp e sane ha lɛ pɛpɛɛpɛ ke kaa e na sane ko nɛ kɔɔ e he blɔhi loo e blɔ nya ni tsumi ko, aloo a ngɔ mlaa tɔmi nɛ kɔɔ awi yemi sane ko kɛ si lɛ. Fiɛɛmi 11 Nɔ fɛɛ nɔ nɛ a ma wo sane nɛ hɛɛ tue gblami kɛ si lɛ ɔ, a maa ngɔ kaa e yi fɔ kɛ ya si a maa kojo lɛ ngɛ ma hɛ mi nɛ a maa bu lɛ fɔ ngɛ mlaa nya benɛ e na e he fami he blɔ tsuo ta. A be nɔ ko fɔ bue ke e tɔ mlaa nɛ hɛɛ tue gblami, benɛ nɔ́ nɛ e pee ɔ tsɔɔ we mlaa tɔmi ngɛ ma mlaa, loo mahi a kpɛti mlaa nɛ ngɛ nɔ yee jamɛ a be ɔ mi. He blɔ hu be kaa a gblaa mlaa tɔlɔ tue pe bɔ nɛ mlaa nɔ́ nɛ ngɛ nɔ yee jamɛ a be ɔ mi haa he blɔ. Fiɛɛmi 12 He blɔ be nɛ a woɔ nya ngɔ woɔ nɔ ko e kɔkɔɔ mi sane loo e weku munyu, e we mi loo e womi mi munyuhi a mi bɔ nɛ sɛ, aloo a gbee e he guɛ kɛ puɛɔ e blɔ nya nɛ e hɛɛ. He blɔ ngɛ ha nɔ fɛɛ nɔ nɛ mlaa ma fa e he ngɛ nya womi kɛ e sanehi a mi womi kɛ e he guɛ gbemi blɔ fa mi. Fiɛɛmi 13 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ nɛ e kpaa si kɛ yaa he nɛ e suɔ, nɛ e hii he nɛ e suɔ ngɛ zugba nɔ he nɛ e ngɛ ɔ. Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ nɛ e siɔ ma tsuaa ma mi, kɛ lɛ nitsɛ e ma tete nɛ e kpaleɔ kɛ yaa e ma mi. Fiɛɛmi 14 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ nɛ e ya dumɔɔ ma kpa ko ke ji kaa a ngɛ e mi kpatami he blɔ hlae. Ke ji a wo sane nɛ da blɔ nɛ kɔ we ma mi sane yemi he, loo Je Mahi A Kake Peemi Kuu ɔ si womihi kɛ blɔ nya tomihi a he ɔ, lɛɛ kikɛmɛ a he blɔ nɛ ɔ, a be nɔ ngɔe. Fiɛɛmi 15 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ nɛ e peeɔ zugba tsuaa zugba nɔ nɛ e ngɛ ɔ nɔ no. Blɔ be kaa a kpɔɔ nɔ ko he blɔ nɛ peeɔ lɛ ma ko nɔ no ngɛ e dɛ nɛ sisi numi be he, aloo a ko ngmɛ nɔ ko blɔ ke kaa e suɔ nɛ e ma plɛ e he ma ko nɔ no. Fiɛɛmi 16 Nyumuhi kɛ yihi nɛ su nihe kɛ zangma mi ɔ́, a ngɛ he blɔ nɛ a ngɔɔ a bi konɛ a wo weku, nɛ wɛtso loo ma nɔ nɛ a ti nɔ ko je loo jami mi nɛ e ngɛ, tsí mɛ blɔ kulaa. A hɛɛ he blɔ sɔsɔɛ ngɛ gbami mi sɛmi kɛ gba si himi kɛ gba mi pomi blɔ fa mi. A ngɛ he blɔ nɛ a sɛɛ gba si himi mi ke ji kaa mɛ nihi enyɔ ɔmɛ nɛ a ngɛ a bi ngɔe ɔ, a na nɔ kplɛɛmi. Nyumu kɛ e yo a si himi ji adebɔ nɔ́ kɛ weku nɛ ba peeɔ wɛtso e sisi jemi. Lɔ ɔ he je ɔ, a hia asafo kɛ ma tsuo yemi ke buami. Fiɛɛmi 17 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ nɛ e hii weto ni, lɛ nɔ kake, aloo e kɛ ni komɛ. He blɔ be nɛ a heɔ nɔ ko e weto ni ngɛ e dɛ nɛ sisi numi be he. Fiɛɛmi 18 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ nɛ e peeɔ nɔ nɛ e susumi kɛ e he nile kɛ e jami deɔ lɛ. E ngɛ he blɔ hu nɛ e tsakeɔ e jami loo e hemi kɛ yemi, aloo e fiɛɔ e jami loo e hemi kɛ yemi ngɔ tsɔɔ ngɛ ma nɔ loo laami mi, nɛ e tsuɔ e jami he ni, lɛ nɔ kake loo ngɛ juami mi. Fiɛɛmi 19 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ nɛ e jeɔ e juɛmi kɛ e susumi kpo kɛ tsɔɔ. He blɔ he ngɛ nɛ a kpeɔ kɛ ha níhi a he susumi, nɛ a hlaa nɛ a naa nɔ́ ko nɛ a ngɛ hlae nɛ a le ɔ kɛ jee he tsuaa he, nɛ nya tsimi ko be he, nɛ a gbɛɛ kɛ fiaa ngɛ blɔ fɛɛ blɔ nɔ, nɛ nɔ demi loo huzu tsí nya. Fiɛɛmi 20 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ kɛ ha kpe peemi kɛ he nya buami ngɛ tue mi jɔmi mi. He blɔ be nɛ a nyɛɛ nɔ ko nɔ kɛ ha kpe ko mi sɛmi. Fiɛɛmi 21 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ nɛ e peeɔ e ma mi Amlaalo loo ma nɔ yeli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake, aloo e hlaa nihi kɛ daa e nane mi. Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ sɔsɔɛ ngɛ e ma mi Amlaalo ni tsumi mi. Ma bimɛ a suɔmi nya ni ji he wami nɛ Amlaalo ɔ maa da kɛ tsu ni. Ma bi ma je a suɔmi nya ni kpo ngɔ tsɔɔ kɛ gu nɔ tsuaa nɔ sɔ fɔi loo nihi a hlami nɔ ngɛ golaa mi kɛ anɔkuale blɔ nɔ be fɛɛ be, aloo kɛ gu nɔ hlami blɔ nya tomi kpa ko nɔ nɛ nɔ nɔ nyɛmi be mi. Fiɛɛmi 22 Akɛnɛ nɔ tsuaa nɔ ji juami mi no he je ɔ, e ngɛ he blɔ nɛ ma puleɔ e he nɛ e susuɔ e he, nɛ nɔ hɛ mi hyɛmi be mi, ngɛ sika kɛ si himi kɛ kusumi he blɔhi a blɔ fa mi, ngɛ lɛ ma a nitsɛ e mɔde bɔmi kɛ e kɛ mahi a kake peemi blɔ nya tomi kɛ e he wami nya. Fiɛɛmi 23 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ nɛ e tsuɔ ni tsumi nɛ e suɔ. E ngɛ he blɔ kɛ ha ni tsumi he blɔ nya tomi kpakpa kɛ e ni tsumi he pulemi nɛ e ko je e dɛ. Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ hiɔwo sɔsɔɛ ngɛ ni tsumi fiee nɛ a ma tsu he, nɛ nɔ hɛ mi hyɛmi be mi. Nɔ fɛɛ nɔ nɛ ngɛ ni tsue ɔ, e ngɛ he blɔ nɛ e naa hiɔwo kpakpa bɔ nɛ maa hi ha e kɛ e yo kɛ a bimɛ a si himi saminya kaa nimli adesahi, nɛ ke e he hia a, e sa nɛ e sa ni kpahi hulɔ kɛ ha a he bumi. Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ nɛ e peeɔ ni tsuli a kpe aloo e kɛ e he woɔ eko mi konɛ e kɛ pule e he blɔhi loo e suɔmi nya nihi a he. Fiɛɛmi 24 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ nɛ e naa ngmlɛfia saii ngɛ e ni tsumi be mi kɛ jɔɔ e he. E ngɛ he blɔ hu nɛ e naa ligbihi abɔ nɛ a to he blɔ nya kɛ ya jɔɔ e he. E ngɛ he blɔ hu nɛ e naa ligbihi abɔ nɛ a to he blɔ nya kɛ ya jɔɔ e he be komɛ, nɛ a je we nɔ́ ko ngɛ e hiɔwo mi. Fiɛɛmi 25 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ nɛ e naa si himi kpakpa kɛ haa lɛ nitsɛ kɛ e yo kɛ a bimɛ a yiwa nami. Níhi nɛ he hia mɛ ji niye ni, heha nɔ́, hi he, hiɔ tsami, hɛja jemi níhi, he blɔ kɛ ha yemi kɛ buami ke kaa e ni tsumi je e dɛ, ke e nu hiɔ aloo oslaa ko ye lɛ, e ngɛ aho si himi, e bwɔ aloo e sɛ pimi si himi ko mi bɔ nɛ e be nyɛe e he mɔde bɔmi. Yifɔyihi kɛ jokuɛwi hia nɔ hyɛmi kɛ yemi kɛ buami pɔtɛɛ. Yo kpeekpee bi jio, pla bi jio, mɛ tsuo a hia nɔ hyɛmi sɔsɔɛ. Fiɛɛmi 26 Nɔ fɛɛ nɔ ngɛ ni kasemi he blɔ. A be ni kasemi he hiɔ woe, titli ɔ ngɛ sisije sukuu ke nɔ́ nɛ fie lɔ ɔ se ɔ. Jokuɛwi a sukuu yami maa pee nɔ nɔ nyɛmi sane. A ma ha nɔ tsuaa nɔ nine nya ni tsumi kɛ ni tsumi kpa amɛ a kasemi he blɔ, nɛ ni kasemi he nɛ ya hɛ mi ɔ hu maa hi si kɛ ha nihi nɛ a maa hla mɛ ngɛ a mɔde bɔmi nya. Ni kasemi ma tsɔse nɔmlɔ adesa nɛ e maa je blɔ kɛ ha adesa he blɔhi a bumi kɛ he jɔmi. E maa je blɔ kɛ ha he lo sisi numi kɛ tsui si tomi kɛ huɛ bɔmi, bɔ nɛ pee nɛ kake peemi nɛ ba je mi tsuo, konɛ mi gbami nɛ baa ngɛ jami kɛ nɔmlɔ blɔ fa mi nɛ e gu. E maa ye hu kɛ bua Je Mahi A Kake Peemi Kuu ɔ ngɛ e ni tsumihi a mi nɛ tue mi jɔmi nɛ hi si be fɛɛ be. Fɔli nɛ sa nɛ a tsɔɔ ni kasemi nɛ he hia a bimɛ. Fiɛɛmi 27 Nɔ tsuaa nɔ ngɛ he blɔ faa nɛ e kɛ e he woɔ ma kusumi ni peemi níhi a mi, konɛ a mi ni tsumi, níhi a si kpami kɛ se nami ɔ, lɛ hu e na eko. He blɔ ngɛ kɛ ha nɔ fɛɛ nɔ biɛ kpakpa kɛ e suɔmi nya ni he fami, ngɛ níhi a si kpami loo womi ngmami loo ga ni tsumi ko nɛ e ma tsu blɔ fa mi. Fiɛɛmi 28 Nɔ tsuaa nɔ maa ye kuu mi nɛ e ngɛ ɔ kɛ mahi tsuo a kpɛti mlaa mɔ, konɛ he blɔhi kɛ he jɔmi a he blɔ nya nɛ a to ngɛ womi nɛ ɔ mi ɔ, e ye manye. Fiɛɛmi 29 Nɔ tsuaa nɔ ngɛ e blɔ nya ni tsumi nɛ e sa nɛ e tsu ngɛ kuu mi nɛ e ngɛ ɔ, lejɛ ɔ se si himi nɔ yami maa je. Ngɛ nɔ fɛɛ nɔ e he blɔhi kɛ he jɔmi nami a he ni tsumi blɔ fa mi ɔ, e ko pee nɔ́ ko nɛ maa be mlaa he, bɔ nɛ pee konɛ e na bumi kɛ ha ni kpahi hu a he blɔhi kɛ he jɔmi, nɛ e hɛɛ je mi bami kpakpa kɛ ma tue bumi, nɛ e na nɔ tsuaa nɔ he juɛmi kpakpa ngɛ ma si himi he nɛ nɔ fɛɛ nɔ hɛɛ e blɔ nya ngɛ ɔ mi. Kikɛmɛ a he blɔhi kɛ he jɔmi nɛ ɔmɛ ɔ, nɔ ko be he blɔ nɛ e tsuɔ he ni bɔ nɛ tsa pi ja nɛ Je Mahi A Kake Peemi Kuu ɔ e blɔ nya tomi kɛ e yi mi tomi tsɔɔ. Fiɛɛmi 30 Nɔ́ ko nɔ ko be womi nɛ ɔ mi nɛ a maa ngɔ kaa e haa ma pɔtɛɛ ko, loo kuu ko loo nɔ ko he blɔ jo, nɛ e pee nɔ́ ko nɛ e juɛmi ji kaa e ma kɛ puɛ he jɔmi kɛ he blɔhi nɛ a ngma kɛ wo womi nɛ ɔ mi ɔ a kpɛti eko.	ada	Dangme	ada	Latn	ada
Hakkiwa Adamganabe Dunya Ngaro Wowurtəgənama Katiwu Kura Adamgana woso kalkal ye kamanzəga nəmngalwo hakkiwa-a nambe-a kənzambibelan kozənyi ye. Lardəwa Tawakkata Dunyabedə hakkiwa adamganabe ndubesoga haptaa-a nzətkawo-a nzəliwo-asoro tarai cizə dazəna. Tarai cizə datənzə adə Tawakam Lardəwa Tawakkata Dunyabebe duwo nəmkam ummawa dunyabebe suro hakkiwa adamganabe-a kuru suro daraja-a nəmngalwo-a ummabe yitatawatsəgənadəben culuwo. Suro Hakkiwa Adamganabe Dunya Ngaro Wowurtəgənadəben Lardəwa Tawakkata Dunyabedəye futu kəskelan asutinro hakkiwa duwo kam wosoro kalkalro kartaa adəga bayangono. Hakkiwa anyi nyiro kartaa. Sandi anyi hakkiwanəm Sandiga tigənəmro fatkəgəne. Banane sandiga hapkəgəne ye liwe ye kəlanəm-a ummawa amanəm gade gapsəna-asoro. Yitagattəgə Adəgaima tada adamganabebe nəmngalwonzə kambaata adə-a nəmnduaso kalkalnzə-a hakkiwanzə Alanjo-adə shima ferno nəmkambe-a jirebe-a nəlefabe-aro dunya ngason asutəna, Adəgaima hakkiwa adamganabero cistəgə ba-a fallaktə-abe sawowuro kəndowa halye kurzənyi waazə hangal adamganabero karega rozəgəna, kuru dunya duwo suron adamganasoye tamtam hakkinza manabe-a nzasarabe-a kuru nambe duwo dalil baaro citə-a jero-abedə shima awo talaawaye təmazana woro warmowotə, Adəgaima awo məradətənadə susu adamganaga dunon təkkə nəmzaləm-a njokuno-a kəriwutəbedəro howum maibeye hakkiwanzaga səliwodəma, Adəgaima awo məradətənadə tawaa-a nəmkam-a indikate lardəwaben haptaadəma, Adəgaima ummawa Lardəwa Tawakkata Dunyabeye suro Tawakamdəben kamburshenza kəla hakkiwa adamganaben nanazaana, kəla daraja-a nəmngalwo-a adamganabe-a kəla kamu-a kwa-a hakkinza kalkal-aben kasadə gozana tamtam-a kəndəga ngəla-a hapsaa nambe gayaga fandoro, Adəgaima Lardəwa Memba Kaapkadəbe woso wadəga gozana, tawaa Lardəwa Tawakkata Dunybemben, daaraja ndubeso haptaa-a hakkiwa adamganabe-a nambe gaya lajiptə-a galtəro, Adəgaima wadə adəga yitagatəgə nankaro hakkiwa-a nambe anyi-a asutadə awoye gaya linta, Adə Nankaro Samno Kura Dunyabedəye Hakkiwa Adamganabe Dunya Ngaro Wowurtəgəna Adəga warmazəgə shima mizan ummawa-a lardəwa-a duksoye yitagattəgəbe wo, daji daryenzədə ndu-a nduana-aso fellawan kunten, Wowur adəga karəgən roza, ndusoro yikkəlio-a ilmutəgə-an hakkiwa-a nambe anyi-abe nəmgayanza haptaaro, suro lardəbe-a indikate lardəwabe-ason ndusoye kalkalro asuzə lajipsə, suro ummawa Lardəwa Memba Karapkadəbe-a suro ummawa gade sədiyanzalan dawuna-ason. Babu 1 Adamgana woso kambe katambo ye daraja-a hakkiwa-ason kalkalye. Hankal-a nazaru-asoro kəzəpkə ye suro hal nəmharamiben kamazasoga letaiyin ye. Babu 2 Hakkiwa-a nambe a suro Wowur adəben dəganadə ndu-a nduana-aso kartaa, gayirtə futubibema baaro, gayirta alama jilibeso, kadigəbeso, alagəbeso, təlambeso, adinbeso, siyasabeso au rayiwu, lardə gade au kaduwu gade, kənganti, tambo au awowa laa gade anyiga samunzəna. Anyibe ngawoman nduma kəla siyasaben kal, kəntəwoben kal au daraja dunyalabe sawawuro kal kərye au lardə kamdə dəganabe sawawuro gayirtinba. Lardə shi gultənama adə kərmai kəlanzəben karga, amanaro musko lardə gadeben karga, kəlanzəlangənyi karga au sədiya kaidawa kəntəwobe laan karga yaye kal. Babu 3 Ndu yaye hakkinzə kəla ronzə-a nəmkambenzə-a nəlefa kəlanzə-aben mbeji. Babu 4 Nduma kənji au kaliyaro təgandinba, nəmkənjiro gərtə-a kənji lado-aso awostə ye daptə ye. Babu 5 Nduma njokunoso, nəmkəladoso, shimaso, azawaso, gənatəginba. Babu 6 Ndu yaye hakkinzə ndaran yaye shiga kamro asutabe mbeji fuwu howumbelan. Babu 7 Nduso fuwu howumben kalkal ye kuru gayirta baaro howumye sandiga səliwin ye. Nduso hakkinzə nzəliwobe mbeji gayirtalan fallaktə Wowur adəbe sawawuro-a kəla lan laa gade gayirtadə nankaro waazəna-alan. Babu 8 Ndu yaye hakkinzə səlwu sandəna mataabe mbeji shara rakkata lardəbelan kəla hakkinzə gaya linta dusturye au howumye shiro cina namtənaben. Babu 9 Nduma dalil baaro kəntaso, jeroso, lardən dutaso ba. Babu 10 Ndu yaye hakkinzə futu məradəzənaro shiga shara naptə kəlanzəbe walama baa ye jirea yebe kərəntabe mbeji kəla hakkinzə-a kaidawanzə-a kuru awowa gade shara zəganyi-a tawattaaben. Babu 11 Ndu yaye ngawo ayawu sədənaben angərdə hakkinzə kawu shiro fuwu sharaben ngawo səliwo məradətəna shiro sadənaben ayawunzəga tawatsaginro. Nduma kəla awo abima gənyiben ayawuro tətainba futubin waano yaye ayawudə ayawuro walzənyiga, sədiya howum lardəben au indikate lardəwaben, sa ayawu adə tədənaladən. Biya gənatəginro walwono yaye ayawu sadən tədənadəga kozəna gənatəginba. Babu 12 Ndu kəla baaro wujirwa kəlanzəbema, yalwanzəbema, au lamar lenəm-arenzəbemaro ci təkinba, biya kəla nəmkamnzə-a darajanzə-abe nankaro fitənatinba. Ndu yaye hakkinzə howumye shiga nzəlifobe mbeji kəla dalil baaro wujirwanzəro ci nzəkko-a fitənatə-aben. Babu 13 Ndu yaye hakkinzə famno-a fato gar-abe mbeji suro dərinəmkəlle lardə ndasoben yaye. Ndu yaye hakkinzə lardəbi yaye luwum koltəbe mbeji, lardə kaanzən kunten, kuru lardənzəro waltaabe ye mbeji. Babu 14 Ndu yaye hakkinzə lardəwa gaden nafaka nzəliwo kəlanzəbe nankaro mata-a fando-abe mbeji. Hakki adə ayawuwa gade siyasaa letanyi au bigəwa gade nya-a kasadə-a Lardəwa Tawakkata Dunyabea kəla kəlzanyiro faidatinba. Babu 15 Ndu yaye hakkinzə nəmkam lardəbenzə mbeji. Nduma dalil baaro nəmkam lardəbenzə adəga daptinba ye hakkinzə duwo nəmkam lardəbenzə faltəbe yega daptinba. Babu 16 Kamuwa-a kongawa-a wuraata angalla woso, kalangi abibema baaro jilibema, lardəbema, au adin gadebema , hakkinza nyiya kəndobe-a yal fandobe-aso mbeji. Sa nyiga kəndobelan sandi indiso hakkinza kalkal kuru adəgaima sa gadetəbe ishiya ye. Nyiyadə sai kasada sandi indi kamudə-a kwadə-abe mbejilan duwo tədin. Kəndəga kamun kwanbedə shima badiyaram məradəgata gaya ummabe wo kuru sandiga kəndəgaram-a kərye-ason səlifodə hakkinza. Babu 17 Ndu yaye runzəlaro razəgə gantodə hakkinzə kuru adəgaima shi-a am-a kəltəm gantodə ye. Nduma dalil baaro razəgənzəga firtinba. Babu 18 Ndu yaye hakkinzə nazaru kəndobe-a tawakarbe-a adinbe-a mbeji, suro hakki adəben nambe adinnzə au nzasaranzə faltəbe-a nambe shi tilonzə au suro jamuwubelan fetero au ashirlan adinzə au nzasaranzə yikkəlio-a kəndo-a abuttə-a lajiptə-alan tartaabe mbeji. Babu 19 Ndu yaye hakkinzə rayiwu-a bayan kəndo-abe mbeji, suro hakki adəben nambe rayiwunzə kalma baaro bayanjin kuru shilan nzəra majin ye səmoyin ye kuru hawarazəgin futu hawarbe jilibin yaye kəlangai baaro. Babu 20 Ndu yaye hakkinzə suro nəlefaben samno sapta-a maamala kəndo-abe mbeji. Nduma dunon karapka kasatsənyiro nzəkko ba. Babu 21 Ndu yaye hakkinzə suro gumnati lardənzəbero ci nzəkobe mbeji, shi kəlanzə au wokkilnzə futu kalkallan kartənamben. Ndu yaye hakkinzə suro lardənzəben jamaro tunotobe mbeji. Kasada jamabedə shima fərtə kəntəwo gumnatibero walzə, kasada adə suro karno gondua ye jirebe ye lardə kəpson ndu-a nduana-asoye sədin ye kuru kuriya suro ashirlan au ashirga samunzənalan tədinbelan bayantə. Babu 22 Ndu yaye kəla shi memba ummabedən, hakkinzə nzəliwo-a asutə-abe mbeji, kasadə lardəbemben au tawaa indikate lardəwabemben futu fasal-a nyama-a lardədəbe ləgatarro, razəgə-a nəmkamnzə-a təgalisə baaro yita fuwutəgə. Babu 23 Ndu yaye hakkinzə cida kəndobe mbeji, cida səragəna karzə kəndo-a futu kaida sandənalan kəndo-a kurumason kaidu cida babelan shiga nzətakawo-a. Ndu yaye, gayirtə futubibema baaro, hakkinzə cida sədəna ləgatarro shiga alutəbe mbeji. Ndu yaye cidama sədinga hakkinzə awo alutəginmadə shi-a yalwanzə-a futu darajanza nəmadamganabe ləgatarro sandiga cittənnama alutəgəbe mbeji kuru nzəra yaye nasha laa jamaro nafaka kənjobelan mbejiga diwijinba. Ndu yaye hakkinzə karapka cidawube koktabe au kəlanzə nzəkkobe mbeji tamtam kəlanzəbe nzəliwo nankaro. Babu 24 Ndu yaye hakkinzə tusu-a kundushi kəndo-abe mbeji, loktu cidabe angalbe kurzəna-a batalla biyaa-a kunten. Babu 25 Ndu yaye hakkinzə futu kalkalro məradətənaro kəndəgabe nəlefa-a kəndəga kəji shi kəlanzə-a yalwanzə-abe mbeji, hatta kəmbu-a kənza-a kazəmu-a fato-a, kurun-a awowa gade tamtambe məradətənan kunten-a, kuru hakkinzə shiga nzətkawobe mbeji wanee cidaba laa, kundondi laa, nəmmaskin laa, nəmkamba laa, ngəli kurwu laa au kəndəgaram kun-balinbe laaye shiro kənteri cuwutoga. Ya kəndewu-a tada tiwal-aso ngəlaro cistəgə məradəzana. Duli dukso, nyiyaa au nyiya baalan katambo yaye səliwo fandodə hakkinza. Babu 26 Ndu yaye hakkinzə shiro ilmu kənjobe mbeji. Ilmu gultəna adə de sulro tin, gananzə yaye ilmu badiyarambe-a fuwunzəbe məradətəna-a. Ilmu badiyarambe gultəna adə kənjonzədə mburo walzəna. Ilmu nzundube-a shanabe-adə ndarason mbeji ye təwandin yero tədə kuru adəgaima ilmu sandin fuwunbedə ye ndusoye səwandə kərajinro walzə natəgəye suwudiya. Ilmudə nəmkam kamilga garta-a dunoatə hakkiwa adamganabe-a nambenzə-a nganzazəro walzə. Asutu-a kanadi-a nəmkam-a indikate lardəwaben fuwuzəgin. Nəmgade jilibe au adinbe baro sədin, kuru lardəwa Tawakkata Dunyabeye cidanzə nəlefa rotabedəga yitafuwuzəgin. Yaso Awasoye hakkinza burwoza jili ilmube məradəzana karza dulinzaro gultəgəbe mbeji. Babu 27 Ndu yaye hakkinzə kal baaro lamarwa adabe jamabelan gaam luwobe mbeji, adawadən tamtam fantə-a yasan ngalwotəgənzəro kəla nzəkko-a kuru faidanzən riwa fando-a. Ndu yaye hakkinzə nzəliwobe mbeji kəla lamar bərzəm-a kəla ro-aben cida nasha kimiyaben kal, ruwoben kal au muskon tandoben kal shima kunkunzə sutuluiya. Babu 28 Ndu yaye hakkinzə howum duwo hakkiwa-a nambe-a suro Wowur adəben dəganadəga yita bayanzəginma gantobe mbeji. Babu 29 Ndu yaye cida jama suron dəgana sandi baslan nəmkamnzə kaima baaro yitafuwuzəgin adəbe kəndobe mbeji. Suro hakkiwanzə-a nambenzə-a yitagatsəginben, ndu yaye kəlangai howumye gənazənaro dazəgin təganasmaro dalil hakkiwa-a nambe-a jama gade gapsanadəbe asutə darajatə-a məradəwa lamarwa bərzəmbe-a kaida suro jamaben kəndəgabe-a suro naptəram demokəradiyaben nəlefa fando-a. Hakkiwa-a nambe-a anyi futubiman dalil Lardəwa Tawakkata Dunyabeye ferzənadən nguron dalilwa gadero faidatinba. Babu 30 Abima suro Wowur adəben fasaranzə lardəro, samnaro au kamro kartaaro tənyi, amari hakki abima kəndobe au nya laa nganzatəbe kəla hakkiwa-a nambe-a suro adəlan dəganadəben bannaro fasartənyi ye tənyi ye.	knc	Kanuri, Central	knc	Latn	kr
CHIBVOMEREZO CA LAMULO LOSAMALIRA KHALIDWE LA MUNTHU PA DZIKO LONSE LA PANSI CIYAMBI Popeza kuti citsimikizo ca khalidwe loyenera la munthu mu banja lonse ndico tsinde la ufulu, ungwiro ndi mtendere pa dziko liri lonse la pansi, Popeza kuti kusalabadira ufulu wa munthu kwabweretsa khalidwe la nkhalwe pa umoyo wa munthu, ndi kutinso kusintha kwa zinthu pa dziko la pansi mwakufuna kupereka ufulu weni-weni pa umoyo wa munthu aliyense ndilo funo la munthu wamba aliyense, Popeza kuti ndi kofunikira kuti ufulu wa munthu ucinjirizidwe ndi lamulo pofuna kupewa nkhondo yomenyera ufulu kukhala ngati njira yomwe munthu angagwiritse nchito pofuna kumasulidwa ku nsinga za nkhalwe, Popeza kuti ndi kofunikira kukweza umodzi pakati pa mitundu ya maiko osiyana-siyana pa dziko lonse la pansi, Popeza kuti anthu a m' maiko amene ali mamembala a bungwe la United Nations anabvomereza za kufunikira kwa ufulu wa munthu mu makhalidwe ace onse ndiponso kuti sipayenera kukhala kusiyana pakati pa mwamuna ndi mkazi m' makhalidwe ao ndikutinso maikowa anadzipereka kukweza nchito za cisangalalo ndi makhalidwe ena pa ufulu wa munthu, Popeza kuti maiko amene ali mamembala a bungweli la United Nations anatsimikiza kugwirizana ndi bungweli pa nchito zokweza ufulu wa munthu pa umoyo wace ndi kutsatira zofunikira zonse mu lamuloli lopereka ufulu weni-weni pa umoyo wa munthu, Popeza kuti kumvetsetsa cifuniro ca kufunika kwace kwa ufulu wa munthu pa umoyo wace kuli kofunikira kwambiri pofuna kuti cibvomerezoci cigwire nchito yace moyenera. Motero tsopano, bungwe lalikulu la General Assembly likulengeza Chibvomerezoci pakati pa imitundu ya antu onse a dzikoli la pansi, ndikuti munthu aliyense mokumbukira chibvomerezoci nthawi zonse adzakhoza kuthandiza kukweza ndi kukwaniritsa lamuloli pakati pa maiko onse amene ali mamembala a bungwe la United Nations ndiponso ku anthu okhala m' maiko ena amene sakhudzidwa ndi nchito za bungweli pa dziko lonse la pansi. Mutu 1 Anthu onse amabadwa mwa ufulu ndiponso olinganga m' makhalidwe ao. Iwo amakhala ndi nzeru za cibadwidwe kotero ayenera kucitirana zabwino wina ndi mnzace. Mutu 2 Munthu aliyense ali ndi danga lokhala ndi ufulu onse ofunikira pa umoyo wace molingana ndi zofunikira mu chibvomerezoci kopanda tsankho liri lonse monga la mtundu, khungu, kukhala mwamuna kapena mkazi, cilankhulidwe, cuma kapena maonekedwe ena ace onse. Ndiponso tsankho lina liri lonse monga la malire a maiko, ndale kapena malo opezeka maikowo mosayang' ana pa ulamuliro wace wa dzikolo pai nkhani za ufulu kapena kayendetsedwe ka ulamuliro wace. Mutu 3 Munthu aliyense ali nao ufulu wapa umoyo m' makhalidwe ace onse mocinjirizidwa. Mutu 4 Palibe munthu amene adzakhala monga kapolo kapena kugwira nchito yopanda malipiro mokakamizidwa; Ukapolo kapena cibalo sizidzaloledwa ngakhale pang' ono. Mutu 5 Palibe munthu aliyense amene adzayenera kuzunzidwa mu njira iriyonse pa nthawi ya moyo wace. Mutu 6 Munthu aliyense ali obvomerezedwa mu umoyo wace wa umunthu molingana ndi lamulo loyang' ana pa makhalidwe a munthu. Mutu 7 Anthu onse ali olingana m' makhalidwe a umoyo wao kotero kuti palibe kusiyana kuli konse mu lamulo la kasamalidwe ka umoyo wao. Motero munthu aliyense ali nalo danga lokhala ndi cisamaliro coyenera molingana ndi chibvomerezo ca lamulo losamalira khalidwe la umoyo wa munthu aliyense. Mutu 8 Munthu aliyense ali nalo danga lodandaula pa khalidwe la umoyo wace ku mabungwe akulu-akulu oyang' ana pa madandaulo osiyana-siyana mu dziko malinga ndi ufulu wa munthu aliyense opatsidwa mwa lamulo pa umoyo wace. Mutu 9 Munthu aliyense sayenera kumangidwa, kusungidwa mu ndende kapena kuthamangitsidwa mu dziko lace mosayenera. Mutu 10 Munthy aliyense ali ndi danga lopereka dandaulo lace lokhudza za ufulu wa moyo wace ku bungwe la padera la cilungamo pofuna kulandira ciweruzo coyenera pa mlandu uli onse umene munthu angapezeke nao. Mutu 11 Munthu aliyense akazengedwa mlandu wofika nao mu khoti, munthuyo ayenera kuyesedwa osacimwa kufikira pataoneka umboni otsimikiza kuti iyeyo anacita cimolo. Munthu aliyense sayenera kuzengedwa mlandu osayenera motsutsana ndi lamulo la dziko lace kapena dziko lonse la pansi. Ndipo munthu aliyense ocimwila lamulo ayenera kupatsidwa cilango colingana ndi mlanduyo mosapitilira malire a lamulo la mlandu wace. Mutu 12 Munthu aliyense ayenera kulemekezedwa pa umoyo wace wa mseri (private life), banja kapena nyumba yace ndiponso umoyo wina wa iye yekha, mwinanso kudzudzulidwa pa khalidwe la umoyo wace wa mseri. Aliyense ali nalo danga locinjirizidwa ku khalidwe losokoneza umoyo wace mwa lamulo. Mutu 13 Munthu aliyense ali nalo danga loyenda kapena kukhala kuli konse mu dziko lace. Munthu aliyense ali ndi danga locoka mu dziko lace kapena dziko lina liri lonse ndiponso ali nalo danga lobwelera mu dziko lace mwakufuna kwace. Mutu 14 Munthu aliyense angathe kupita kukakhala ku dziko liri lonse mwakuthawa mazunzo mu dziko lace. Komatu danga lotereli siridzaperekedwa ku munthu ofuna kulangidwa kaamba ka zolakwa zina zobvomerezedwa ndi bungwe la United Nations. Mutu 15 Munthu aliyense ali ndi danga lokhala nzika ya dziko. Munthu aliyense sayenera kuletsedwa kapena kulandidwa unzika wa dziko lace ndiponso kuletsedwa kusintha unzika wace. Mutu 16 Mwamuna ndi mkazi wa msinkhu obvomerezeka ali ndi danga lokwatira kapena kukwatiwa ndi kukhala ndi banja kopanda tsankho la mtundu, unzika kapena mpingo. Anthu awiriwa ali ndi danga lomanga banja ndiponso kumasula banja lao. Cikwati ciri conse cidzamangidwa mobvomerezedwa ndi anthu awiri ofuna kukwatirana mwa ufulu. Banja ndilo maziko eni-eni a mtundu wa dziko kotero kuti liyenera kukhala locinjirizidwa mokwanira ndi Boma la dziko. Mutu 17 Munthu aliyense ali nalo danga lokhala ndi cuma pa iye yekha kapena mwakukhala gulu ndi anzace. Palibe munthu amene ayenera kulandidwa cuma cace mosayenera. Mutu 18 Munthu aliyense ali ndi danga lokhala ndi maganizo, nzeru kapena mpingo wa kukhosi kwace; ufuluwu ndi osintha mpingo kapena cipembedzo cace ndiponso ufulu wofalitsa nchito ndi cikhulupiliro ca mpingo mwa iye yekha kapena mogwirizana ndi anzace kupsyolera m' maphunziro, kacitidwe ka zinthu, cipembedzo ndiponso mu kaonekedwe ka nchitoyo. Mutu 19 Munthu aliyense ali ndi danga la ufulu wa maganizo ndi malankhulidwe; ufuluwu ukhudza maganizo a munthu kopanda msokonezo wina wace, kupempha ndi kulandira nzeru ndiponso kuphunzitsa ena nzeru kapena maganizo mogwiritsa nchito njira iriyonse. Mutu 20 Munthu aliyense ali ndi danga lopezeka pa msonkhano kapena bungwe liri lonse. Munthu aliyense sayenera kukakamizidwa kukhala membala wa bungwe liri lonse. Mutu 21 Munthu aliyense ali ndi danga logwapo pa kayendetsedwe ka Boma la dziko lace mwakudzipereka pa nchito zace kapena mwakusankhako atsogoleri olankhulira nchito za Bomalo. Aliyense ali ndi ufulu olandira thandizo la Boma mu dziko lace. Boma liri lonse lidzayenera kuyendetsedwa molingana ndi zofuna za anthu amu dzikolo; zofuna za anthuwo zidzaonetsedwa kupsyolera mu masankho oyenera amene adzayenera kucitika mwa cilungamo mwa ufulu wa munthu aliyense wa dziko. Mutu 22 Munthu aliyense pokhala nzika ya dziko ali ndi danga lolandira citetezo pa nchito za cisangalalo ca moyo wace ndi kuti ayenera kuzindikira za ufulu wace pa nchito za cuma, cisangalalo ndi miyambo cinthu comwe ciri cofunikira kwambiri pa ubwino ndi citukuko ca moyo wace. Mutu 23 Munthu aliyense ali ndi danga logwira nchito yaku khosi kwace, kugwira nchito ya malamulo oyenera ndiponso kuthandizidwa pa bvuto la kusowa kwa nchito. Munthu aliyense kopanda tsankho liri lonse ali ndi danga lolandira malipiro molingana ndi anzace ogwira nao nchito imodzi. Munthu aliyense ogwira nchito ali ndi danga lolandira malipiro okwanira kusamalira banja lace mopatsidwanso thandizo lina la padera losamalira umoyo wace. Munthu aliyense ali ndi danga lokhala membala wa bungwe liri lonse lothandiza pa umoyo wace. Mutu 24 Munthu aliyense ali ndi danga lopeza mpumulo ndi cisangalalo mwakupatsidwa maola okwanira ogwiliramo nchito ndi masiku a chuti ca malipiro. Mutu 25 Muthu aliyense ali ndi danga lokhala ndi umoyo wabwino mu banja lace, mwakukhala ndi cakudya, zobvala, nyumba yogonamo ndiponso thandizo la mankhwala, kudzanso thandizo loyenera pa nthawi yosowa nchito, nthawi ya matenda, nthawi yopuwala (kulemala), nthawi ya umasiye, nthawi ya ukalamba kapena nthawi yosowa thandizo liri lonse lofunikira pa umoyo wa munthu kaamba ka zobvuta zina zodziwika bwino. Anakubala pamodzi ndi ana ayenera kupatsidwa cisamaliro ca padera pa umoyo wao. Ana onse pamodzi ndi aja amene abadwa mu njira zosayenera ayenera kutetezedwa mu njira imodzi. Mutu 26 Munthu aliyense ali ndi ufulu wa kupata maphunziro. Maphunziro oyamba adzayenera kukhala a ulere komanso mokakamiza mwana aliyense kupata maphunzirowa. Maphunziro a nchito za luso adzayenera kupatsidwa kwa aliyense pamene maphunziro a pamwamba adzapatsidwa ku ana molingana ndi nzeru zao. Munthu aliyense adzaphunzitsidwa za kasamalidwe ndi kakulidwe ka umoyo wa munthu ndi kakwezedwe ka ulemu wa munthu ndi ufulu wa umoyo wace. Maphunziro oterewa adzakhala ofuna kukweza umodzi, cikhululukiro ndi ubwenzi pakati pa anthu a maiko, magulu a mipingo ndi ena osiyana-siyana ndiponso kulimbikitsa nchito za bungwe la United Nations pofuna kukhazikitsa mtendere. Makolo ali ndi danga losankha maphunziro ofunikira ku ana ao. Mutu 27 Munthu aliyense ali ndi ufulu wogwapo pa umoyo wa zisangalalo za magulu a anthu, kusangalala kapena kudzipereka pa nchito zokweza nchito za zisangalalo zosiyana-siyana pakati pa anthu. Aliyense ali ndi danga lopeza citetezo pa citukuko ca nchito zace za citukuko cosiyana-siyana mokomera dziko. Mutu 28 Munthu aliyense ali nalo danga kapena ufulu wa cisangalalo ca moyo wace molingana ndi chibvomerezo ca zofuna za lamulo losamalira khalidwe la umoyo wa munthu. Mutu 29 Munthu aliyense ali ndi nchito yothandiza kukweza citukuko ca umoyo wa anthu molingana ndi mphamvu yace. Mogwiritsa nchito ufulu wace, munthu aliyense adzayenera kugwira nchito molingana ndi malamulo a Boma pofuna kuthandiza pa nchito zokweza umoyo wa anthu onse amu dziko ndi lingo lofuna kubweretsa cimvano ndi citukuko coyenera pakati pa anthu. Ufulu wa kagwiridwe ka nchito zothandiza kukweza citukuko ca dziko uyenera kulingana ndi zolinga za bugwe la United Nations. Mutu 30 Zosindikizidwa zonse za chibvomerezo ca lamulo losamalira khalidwe la umoyo wa munthu, sizitanthauza kuti Boma, kagulu ka anthu kapena munthu wina aliyense ali ndi danga kapena ufulu ocita zinthu zina zonse zofuna kuononga cilingo ca chibvomerezoci ai.	nya_chinyanja	Nyanja (Chinyanja)	nya	Latn	ny
MALUKPANONG DEKLARASYON SA TAWHANONG MGA KATUNGOD [Preamble] Samtamg ang pag-ila sa tiunay nga kabililhon ug sa managsama ug dili maagaw nga mga katungod sa tanang sakup sa tawhanong banay mao and sukaranan sa kagawasan, hustisya ug kalinaw sa kalibutan. Samtang ang wala pagtagad ug pagbiaybiay sa mga tawhanong katungod misangpot samabangis nga mga buhat nga nagbiaybiay sa tanlag sa katawhan, ug ang pag-abot sa usa ka kalibutan diin ang tanang katawhan makapahimulos/makatagamtam sa kagawasan sa pagsulti ug pagtoo ug kagawasan gikan sa kahadlok ug sa panginahanglan gimantala isip pinakahingpit nga tinguha sa yanong katawhan. Samtang kini gikinahanglan kung ang tawo dili mapugos sa pagdangop, isip katapusang dalangpan, sa pag-alsa batok sa pagpanglupig ug paglisudlisod, nga ang tawhanong mga katungod mapanalipdan pinaagi sa mga lagda sa balaod. Samtang kini gikinahanglan sa pagpauswag sa paglambo sa hinigala nga resyon tali sa mga nasud. Samtang ang katawhan sa Tinipong Kanasuran (UN) naghimo diha sa lagda sa pagmatuod pag-usab sa ilang pagsalig sa sukaranan sa tawhanong mga katungod sa kabililhon ug kamahinungdanon sa mga tawo ug sa managsamang katungod sa mga lalaki ug mga babaye ug malig-on sa pagpalambo sa sosyal nga kauswagan ug sa mas maayong sumbanan sa kinabuhi sa mas halapad nga kagawasan. Samtang ang mga sakop sa mga nasud nanumpa sa ilang kaugalingon sa pagtuman, uban sa pagtambayayong sa Tinipong Kanasuran, ang pagpalambo sa malukpanong pagtahud ug pag-atiman sa tawhanong mga katungod ug gikinahanglang mga kagawasan. Samtang yanong gikasabutan niining mga katungod ug mga kagawasan ang sangputanan sa bug-os nga pagtuman sa maong saad. Karon, tungod niini, ang tibuok Asembleya nagpahayag: Kining Malukpanong Deklarasyon sa Tawhanong mga Katungod isip dayag nga sumbanan sa tanang katawhan ug mga kanasuran, nga sa katapusan nga ang matag tawo ug matag bahin sa katilingban, makanunayong magabansay niining Deklarasyon sa hunahuna, sa pagsalig sa malukpanon ug malampuson nga pagtamud ug pagtuman, alang sa tanang katawhan sa sakup nga mga nasud ug alang sa mga katawhan usab sa mga ginsakpang kayutaan ubos sa ilang gahum. Artikulo 1 Ang tanang katawhan gipakatawo nga may kagawasan ug managsama sa kabililhon. Sila gigasahan sa salabutan ug tanlag og mag-ilhanay isip managsoon sa usa'g-usa diha sa diwa sa ospiritu. Artikulo 2 Ang matag usa adunay luna sa tanang mga katungod ug mga kagawasan gihan-ay niining Deklarasyon, sa walay pagpihig sa bisan unsa, sama sa kaliwat, tribu, bulok sekso, pinulongan, relihiyon, politikal o sosyal nga kagikan, kabtangan, pagkatawo o uban pang kahimtang. Dugang pa, dili himoon ang pagpihig pinasikad sa politikal, gahum o internasyonal nga kahimtang sa nasud o ginsakpang kayutaan diin ang tawo nahisakop, bisan kon kini gawasnon, gisalig, walay kinaugalingong kagamhanan o ubos sa bisan unsang limitasyon sa kamandoan. Artikulo 3 Ang matag usa adunay katungod sa kinabuhi, kaugalingnan ug seguridad sa pagkatawo. Artikulo 4 Walay bisan kinsa nga ibanlod sa pagkaulipon o pugson sa paghimo sa bug-at nga buluhaton kay ginadili ang tanang matang sa paghimo niini. Artikulo 5 Walay bisan kinsa ang ibutang sa kasakit o sa sinalbahis, dili makatawo o pagpakaulaw o kastiguhon. Artikulo 6 Ang matag usa adunay katungod nga ilhon isip tawo atubangan sa balaod. Artikulo 7 Ang tanan managsama atubangan sa balaod ug may katungod sa walay pagpihig sa managsamang panalipod sa balaod. Ang tanan adunay katungod sa managsamang panalipod batok sa bisan unsang pagpihig nga makapalas niining Deklarasyon ug batok sa bisan unsang hinungdan sa maong pagpihig. Artikulo 8 Ang matag usa adunay katungod sa masangputong paagi sumala sa batid sa mga husgadong nasyonal alang sa mga buhat nga kalapasan sa sukaranang mga katungod nga gihatag kaniya sa Konstitusyon o sa balaod. Artikulo 9 Walay si bisan kinsa ang aristuhon pinsagi sa butangbutang, ibutang sa pagpugong, o pahiklingon sa layong dapit. Artikulo 10 Ang tanan may katungod sa hingpit nga pagkaparehas sa usa ka maangayon ug publikong husay sa usa ka gawasnon ug hukmanan nga walay gidapigan diha sa paghukom sa iyang mga katungod ug mga katungdanan ug bisan unsang kriminal nga sumbong batok kaniya. Artikulo 11 Matag usa nga sinumbong sa usa ka may silot nga kalapasan adunay katungod nga paka-ingnon nga walay sala hangtund masuta sumala sa balaod sa usa ka publiko nga husay diin anaa kaniya ang tanang mga kasegurohan nga gikinahanglan sa iyang panalipod. Walay usa nga hukman nga masalaypon sa bisan unsang salaud nga may penal nga silot sa saysay sa bisan unsang buhat o pagpakyas nga wala gibaod sa penal nga kasaypanan, ubos sa nasyonal o internasyonal nga balaod, sa panahon nga kini nabuhat. Ni ang mas bug-at nga silot ipahamtang kay sa usa nga angay sa panahon nga ang maong salaud nahimo. Artikulo 12 Walay si bisan kinsa ang ibutang sa dili makatarunganong pagpanghilabot sa iyang pag-inusara, pamilya, puloy-anan o komunikasyon, ni ataki sa iyang dungog ug maayong pangalan. Ang matag usa may katungod sa pagpanalipod atubangan sa balaod batok sa nahisgutang dili makatarunganong pag-ataki. Artikulo 13 Ang matag usa adunay katungod sa kagawasan sa paglihok ug puloy-anan sulod sa kaugalingong utlanan sa matag nasud. Ang matag usa adunay katungod sa pagbiya sa bisan unsang nasud, lakip and iyang kaugalkingon, ug sa pagbalik sa iyang nasud. Artikulo 14 Ang matag usa adunay katungod sa pagtinguha ug sa paglingawlingaw sa ubang nasud dalangpan gikan sa pagpanggukod o pagpanglutos. Kining maong mga katungod mahimong dili ikapangaliyupo sa higayon sa mga pagedmanda diin matuod nga nagagikan sa dili-politikal nga mga kalapasan o gikan sa mga buhat nga supak sa mga katuyoan ug mga sukaranan sa Tinipong Kanasuran. Artikulo 15 Ang matag usa adunay katungod sa pagkanasudnon. Walay bisan kinsa nga sa walay katarungan hukasan sa iyang pagkanasudnon ni dili hatagan sa katungod sa pagbalhin sa iyang pagkanasudnon. Artikulo 16 Ang lalaki ug babaye nga hingkod na og panuigon, sa walay pagkakuto tungod sa kaliwat, pagkalungsoranon o relihiyon, adunay katungod sa pagminyo ug sa pagmugna og pamilya. Sila gihatagan sa managsamang katungod sama sa kaminyoon, panahon sa kaminyoon ug sa pagkabungkag. Ang kaminyoon mahimo lamang diha sa gawasnon ug hingpit nga pagtugot sa naghunahuna nga magtiayon. Ang pamilya mao ang sagad ug tinubdan sa pundok sa katilingban ug may katungod nga panalipdan sa katilingban ug sa nasud. Artikulo 17 Ang matag usa adunay katungod sa pagpanag-iya og kaugalingong kabtangan lakip ang pagpakig-kumbuya sa uban. Walay si bisan kinsa nga sa walay katarungan kuhaan sa iyang kabtangan. Artikulo 18 Ang matag usa adunay katungod sa kagawasan sa hunahuna, tanlag, ug relihiyon. Kining katungod nagalakip sa kagawasan sa pag-ilis sa iyang relihiyon o pagtoo, ug kagawasan bisan mag-inusara o katilingbanon lakip ang uban og sa publiko o pribado, sa pagpadayag sa iyang relihiyon o pagtoo o pagtudlo sa pagtoo, pagbansay, pagsimba ug pagtuman. Artikulo 19 Ang matag usa adunay katungod sa hunahuna ug pagsulti. Kining katungod nagalakip sa kagawasan sa pagpugong sa hunahuna sa walay paghilabot ug sa pagpangita, pagdawat o sa paghatag og kasayuran ug panahum pinaagi sa bisan unsang matang sa komunikasyon sa walay pagtagad sa mga utlanan. Artikulo 20 Ang matag usa adunay katungod sa kagawasan sa malinawong asembleya ug asosasyon. Walay si bisan kinsa ang mapugos sa pagpasakop sa asosasyon. Artikulo 21 Ang matag usa adunay katungod sa pagsalmot sa panggamhanan sa iyang kaugalingong nasud, sa laktod o pinaagi sa pagpili ug mga diputado. Ang matag usa adunay katungod sa managsamang pagsulod sa serbisyo publiko sa iyang kaugalingong nasud. Ang kabubut-on sa katawhan maoy basehanan sa gahum sa kagamhanan; kini gipadayag sa matag karon ug unya ug lunsay nga piniliay nga ginahimo nga malukpanon ug managsamang katungod sa pagboto og pagahimoon nga tinago nga pagboto o managsamang gawasnon sa pagbotar. Artikulo 22 Ang matag usa, isip sakop sa katilingban, may katungod sa sosyal nga panalipod ug may katungod sa pagtuman pinaagi sa nasyonal nga paningkamot ug internasyonal nga panagbulig ug diha sa panag-uyon uban sa organisasyon og kahinguhaan sa matag nasud, sa ekonomiya, sosyal ug kultural nga mga katungod nga kinahanglanon kaayo alang sa iyang kabililhon og sa gawasnong paglambo sa iyag pagkatawo. Artikulo 23 Ang matag usa adunay katungod sa pagtrabaho, sa gawasnong pagpili sa trabaho, sa maangayon ug mapuslanon nga mga kahimtang sa trabaho ug sa panalipod batok sa walay trabaho. Ang matag usa, sa walay pagpinig, adunay katungod sa managsamang suhol sa samang trabaho. Ang matag usa nga nagtrabaho adunay katungod sa maangayon ug mapuslanon nga suhol nga maghatag kasegurohan sa iyang kaugalingon og sa iyang pamilya ang pagkinabuhi nga angayansa tawhanong kaambong ug dugang, kung gikinahanglan, sa ubang paagi sa sosyal nga panalipod. Ang matag usa adunay katungod sa pagporma ug sa pagsalmot sa "trade unions" alang sa panalipod sa iyang tinguha. Artikulo 24 Ang matag usa adunay katungod sa pagpahulay ug paglulinghayaw, lakip na ang makatarunganong limitasyon sa oras sa pagtrabaho ug matag karon ug unya nga bakasyon nga may suhol. Artikulo 25 Ang matag usa adunay katungod sa panig-ingnan nga pagkinabuhi husto alang sa maayong panglawas og kauswagan sa iyang kaugalingon ug sa iyang pamilya, lakip na ang pagkaon, bisti, balay, ug medisina nga pag-amuma ug gikinahanglang serbisyo sosyal ug katungod sa seguridad sa panahon nga mawad-an og trabaho, sakit, kabilinggan sa panglawas, pagkabalo, pagkatigulang o uban nga kulang sa panginabuhi sama sa kahimtang nga wala sa atong pagdumala. Ang mga inahan ug kabataan may katungod sa linain nga pag-amuma ug panabang. Tanang kabataan, nga natawo sulod o gawas sa kaminyoon makapahimulos sa managsamang sosyal nga panalipod. Artikulo 26 Ang matag usa adunay katungod sa edukasyon. Kinahanglan nga ang edukasyon walay bayad, bisan diha na lang sa elementarya ug sa sukaranang ang-ang. Ang elementarya nga edukasyon kinahanglan pinugos. Tiknikal og propisyonal nga edukasyon pagahimoon nga mapuslan ug ang hataas nga edukasyon gikinahanglang makab-ot sa tanan basi sa katakus. Ang edukasyon maggiya sa tibook nga paglambo sa tawhanong personalidad ug sa paglig-on sa patahod sa tawhanong mga katungod ug sukaranang mga kagawasan. Kini makapausbaw sa pagsabot, pagka-mapasayloon ug panaghigalaay sa mga kanasuran, kaliwatan o relihiyong mga pundok, og magapadayon sa mga kalihukan sa Tinipong Kanasuran alang sa paggalam sa kalinaw. Ang mga ginikanan adunay unang katungod sa pagpili sa matang sa edukasyon nga mahatag sa ilang mga anak. Artikulo 27 Ang matag usa adunay katungod sa gawasnon nga pagsalmot sa mga kulturanhong kinabuhi sa katilingban, sa pagtagamtam sa mga arte ug pagpaambit sa siyentipikong kauswagan ug mga binipisyo. Ang matag usa adunay katungod sa panalipod sa moral ug material nga mga interes nga resulta gikan sa bisan unsang siyentipiko, literaryo o artistikong panggama nga diin siya ang nagmugna. Artikulo 28 Ang matag usa adunay katungod sa sosyal ug internasyonal nga kalinaw nga ang mga katungod ug mga kagawasan nga gipahayag niining Deklarasyon mahimong matuman sa hingpit. Artikulo 29 Ang matag usa adunay katungdanan ngadto sa katilingban diin kon mag-inusara, ang gawasnon ug hingpit nga paglambo sa iyang pagkatawo mahimo. Sa pagbansay sa iyang mga katungod, ang matag usa mahimo lamang nga mag-agad sa limitasyon sama sa nga piho sa balaod, bugtong alang sa katuyoan sama sa gipasalig nga igo sa pag-ila ug pagtahod sa mga katungod ug mga kagawasan sa uban ug sa panagtagbo sa manggiangayon nga kinahanglanon sa moralidad, publiko nga kasugoan ug ang kasagaran nga kauswagan sa demokratiko nga katilingban. Kining mga katungod ug kagawasan unta dili mahimong gamiton nga supak sa mga katuyoan ug sumbanan sa Tinipong Kanasuran. Artikulo 30 Walay bisan unsa niining Deklarasyon nga mahimong hubaron sa bisan kinsang Nasud, pundok o tawo ang bisan unsang katungod sa paghimo sa bisan unsang kalihukan o sa paghimo sa bisan unsang buhat nga ang tumong mao ang pagwagtang sa bisan unsang mga katungod ug kagawasan nga nahipatik dinhi.	ceb	Cebuano	ceb	Latn	ceb
EJUKƆNWO GBEFANƉEƉE SƆSƆ ACƐ AGBETƆTƆWO ŊÚ EŊYƆFƆNU Sɔsó egbexɔxɔ do amɛnyinyi to alɔkpa ɖekpo kpwimɛ kodo enusɔsɔ ci wò yi dogù wawa do eseji ko fàfà le ègbɛ̀mɛ̀, Sɔsó eɖemasɔ le agbetɔ yɔyɔ be agbetɔ mɛ ci yi dɔn kanlinnuwawa va egbɛmɛ, yi agbetɔ fɔn egu, yi shinxomɛ, ehɔnwo yi dɔ yi ejukɔnwo ɖé egbefan be agbetɔwo le vo a xonuxonu, a vo a xɔse, a gbédɔn a gu aya le ekɔ, Sɔsó agbewɔxɛ kpɔkpɔ do ese ji ɔ, e le veviɖe be wo de ɖo a ʒin amɛji; nɔ de nyi nɛnɛ ɔ, agbetɔ a va sɔ ezɔ ta, a sɔ nyidɔn le akɔn, a fɔngu do eganwuamɛ kodo amɛtafudotɔwo ji, Sɔsó ŋusɛndodo nɔ ɖekawawa ko exlɔdodo a yi ŋukɔ le ejukɔnwo gblamɛ, Sɔsó enyɔ ciwo yi le esewemamɛ wowo ejukɔn ciwo yi do ƉEKAWAWAGBƐ gbé ɖegbefan yi nu be yewo kando agbetɔ cɛwo ji, le amɛnyinyi ko eyi wanawomɛ, lé ŋusuwo kodo nyɔnuwotasɔwɛmɛ, yi yewo sɔ egbe ɖo eju nɔ nɔnɔmɛ, ŋukɔyiyi, nɔ agbemɛnɔnɔ a nyɔ nɔ amɛ kpu, nɔ agbetɔ a kpɔ vovo a wa enu ci yi drwi, Sɔsó ejuwo kodo wowo kplekplegbɛ gbesosomɛ, nɔ wo a sɔ na bubu agbetɔ, a mi dàdà le eyi cɛwo ji nɔ agbetɔ a vo fàfà, Sɔsó dandandanmɛ ɔ, gbɔhwe agbe tɔwo a wa do egbèfan lɔ ji ɔ, wo ɖo a ɖó susu ɖekɛ do acɛ kodo vovokpɔkpɔ lɔ wo ji. EYITAƉO BƆBƆGAN ƉE EGBEFAN CƐ sɔso acɛ agbetɔtɔwo ŋu; Egbefanɖeɖe cɛ yi nyi ejukɔnwo, pleŋu dɔ, yi wo a wa nɔ, yi amɛshyamɛ kodo wowo bɔbɔwo a ɖo nɔ eŋukuvi, a tekpɔ, sɔto enukplankplan ko eŋununyanya gomɛ, a tekpɔ nɔ amɛbubu ko vovokpɔkpɔ a yi amɛshyamɛ kodo wowo bɔbɔwo a ɖo nɔ eŋukuvi, a tekpɔ, sɔto enu kplankplan ko eŋununyanya gomɛ, a tekpɔ nɔ amɛbubu ko vovokpɔkpɔ a yi ŋuko keŋu nɔ, le blɛwublɛwumɛ ɔ, edɔ lɔwo a nyi wawa le ejukplekple lɔwo mɛ, nɔ wo a zan wo nyɔnɔnwitɔ le amɛ ciwo yi do kple kplegbɛ lɔwo xwe kodo amɛ ciwo yi wo sɔ do alɔmɛ nɔ wo nɔ́ wo a kpa acɛ nɔ wo. Akpa 1 Agbetɔwo pleŋu vanɔ gbɛmɛ ko vovoɖeka gbeswɛgbeswɛ, sɔto amɛnyinyi ko acɛwo gomɛ; wo xɔnɔ susunywin ko jimɛnywi so esexwe. Wo ɖo a wɛ nɔvi ɖaɖa wowo nɔnɔwo gbɔ. Akpa 2 Amɛɖekpokpwi ɖo a kpɔ nyɔna le acɛ ko vovo ciwo yi le egbe fanɖeɖe cɛ lɔ mɛ. Amɛɖe de ɖo egbe a mɔ akɔ, gbaza, ŋusukonyɔnunyinyimɛ, egbe, sɛ̀nsɛ̀n, politikinyɔ alo enyɔbuɖewo ci yi kan agbetɔ, dɔkun, jijixwe alo enyɔ alɔkpabuɖe yi a na yi agbetɔ da kpɔ nɛnɛhan nyɔna. Sɔ́ zeto yɛnu ɔ, wo de ɖo egbe a zɔndo politikise alo jejeshi le xixemɛ nɔ eju amɛɖeétɔ nu a ɖe eju lɔ do akpo. Nɔ eju cimɛ amɛlo so xɔ ablɔɖe can e le ejubuugɔnmɛ can, ɖe le yiɖekishi can alo ɖe ɖo egbe a zan yiɖeki le ci e drwi nɛnɛ can ɔ wo ɖe ɖo egbe a ɖidoakpo. Akpa 3 Amɛɖekpokpwi ɖo nɔ agbenɔnɔ le vovokpɔkpɔ ko kandoji amɛnutɔtɔ mɛ. Akpa 4 Amɛɖe ɖe ɖo egbe a sɔ ehalɔ wa ahwashi alo kannumɔ; agbetɔ a sɔ wa ahwashi alo kannumɔ le alɔɖekpo kpwinu nyi ese. Akpa 5 Wo ɖe ɖo a ɖe efun nɔ agbetɔ, kpɔ wo ɖa do aya nɔ agbetɔ, a wa xomɛvevenu, elannu alo enuɖèagbetɔkpɔtɔ nuwo kodo mɛɖekpokpwi. Akpa 6 Amɛɖeka ɖo egbe a nya le afiɖekpokpwi mɔ agbetɔnyinyi yeetɔ ɖo acɛ kodo ese ciwo wo ɖo a nyi. Akpa 7 Le ese nukɔ ɔ, agbetɔwo pleŋu nyi enuɖekɛ, é le gbeswɛgbeswɛ; wo ɖo egbe nɔ cɔndoji alo nyɔna esetɔwo gbeswɛgbeswɛ. Wo pleŋu ɖo egbe nɔ cɔndoji ɖekɛŋumɛ egacìmɛ yi wo ɖeɖeɔ voklan do enumowɛ a sɔ gban egbefanɖeɖe cɛ lɔ kodo wanaɖekpokpwi ci a na yi wo a gbin. Akpa 8 Agbetɔɖekpokpwi ɖo egbe a je ehwɛ le kojoɖoxu eyijumɛtɔ ci gbɔ a je ehwɛ le dru nɔ wo gban acɛ alɔmajeŋu ciwo ese gangan alo ese gbaliɖekpokpwi ni wo. Akpa 9 Wo ɖe ɖo egbe ci a le amɛ gbali gbali enuɖemawamawa, akpaŋu sɛnsɛntɔ a sɔ do egamɛ alo a do ese a sɔ nyi ti le eyijumɛ. Akpa 10 Agbetɔɖekpokpwi ɖo acɛ, le egbe sɔswɛ koŋu mɛ yi enyɔ ci nu ɔ yi e le ɔ, wo a si ni shigbe le wo a se amɛbuwotɔ nɛnɛ, le ahwamɛ le kojoɖotɔ ciwo ji wo ɖa ʒin, yi wo a nɔ enyɔji, wo ɖa nɔ agbetɔji. Le eganɔmɛ ɔ, kojoɖotɔlɔ a nu acɛ kodo esekɔnyinyi eyitɔwo ni alo adodwi ci le enyɔ vwin ciyi byɔ etodɔndɔn ciwo yi wo ɖoɖo ɔ ni. Akpa 11 Nɔ wo ɖo enyɔvwin ciwo byɔ etodɔndɔn nɔ amɛɖe ɔ, gbɔxwe ese a xo mɛlɔɔ, kojoɖotɔwo ɖo a ɖefyɔ le ahwamɛ, le esemɔnu mɔ nɛnɛhamɛ ɔ, yɛ wa enyɔvwin ci yi byɔ etodɔndɔn nyawo, maɖefyɔ godu ɔ, wo ɖe ɖo egbe a mɔ mɛlɔ wa nɛnɛhamɛɛ nu. Le kojo lɔ ɖoxu ɔ, wo ɖo a tekpɔ a hwlingan le ese nyikɔmɛ gbɔxwe a glo. Wo ɖe ɖo egbe a sɔ ese xo amɛɖe nɔ enyɔ alo enumaɖoeŋi ci yi ese eju lɔ tɔ alo ese ejuwo pleŋutɔ ɖe gbe le hwecinu wo wa enu lɔ. Nɛnɛke ɔ, ese ɖe xo enuvwin ci yi byɔ etodɔndɔn ɖeɔ, ese hunnɔ yi wo a sɔ xo amɛci yi je agɔ lɔ le hwenɔnunɛ; wo ɖa dɔn eto nɔ amɛlɔ wugan eto ci ese hwenɔnutɔ lɔ byɔ. Akpa 12 Wo ɖe ɖo a sɔ tafutafu a yi je amɛbunyɔmɛ a sɔ xoɖyi yi ko eyi mɛwo, eyi nuwo nɛnɛke ɔ, ganwuamɛtɔ ɖe de ɖo àcɛ aʒin amɛbu wenawo ji a hlɛn, yi a gbe sɔ gble nyikɔ ni; ese lɔ, gbe nɛnɛ wanawo. Akpa 13 Amɛɖe kpokpwi ɖo acɛ vo, a dyi sa a yi afi ci yi drwi; nɛnɛke yi e ɖo acɛ a ɖo nɔxu le eju ɖe kpokpwi mɛ. Amɛɖe kpokpwi ɖo acɛ a to le eju ɖe kpokpwi mɛ: e senŋ to le eyi ntɔ jumɛ a yi kaka a gbe trɔ gbɔ va mɛ fafɛɖe. Akpa 14 Nɔ eganwuamɛcɛkpatɔwo je egamɛ nɔ amɛɖe ɔ, nɔ amɛ lɔ a sɔ senŋu a hwlɛn eyi ta ɔ, e ɖogbe a byɔ bexu eju ɖe kpokpwi yi eju lɔ ɖo a xwɛ fafa ɖe. Nɔ amɛɖe je esenu mɛ nyao ɔ, acɛ ejukɔnwo pleŋutɔ ciɖe de nagbe be yi le shito a yi eju bu mɛ. Akpa 15 Amɛɖe kpokpwi ɖo a nyí ejuɖekamɛvi. Eganwuamɛcɛkpatɔ ɖe de ɖo acɛ yi a gbe nɔ eyi jumɛtɔ ɖe be yi da gbe nyi yewo jumɛvi; nɛnɛke de ɖo acɛ yi a gbe ni be yi ŋu gbe sɔ eju bu a trɔ eju hɔn mɛ vi. Akpa 16 Le asuɖeɖe alo nyɔnuɖeɖe gamɛ ɔ, ɖekajɛ ko cugbejɛ ciwo yi nyi akɔbunɔwo, ejubujubumɛtɔwo alo sɛnsɛn ebuebu mɛ tɔ wo ɔ, wo sɛnŋ ɖe wo nɔnɔ wo, yi a sɔ egbe ɖo eju a gbaku. Acɛ ɖeka nmɛ yi wo ɖo le enushyanumɛ so ɖeɖe hwenu kaka va sɔ yi wo ɖekiwo gbegbe hwenu. Amɛ ciwo yi jiji a ɖe wo nɔnɔwo ɔ, wo vi ɖo a na egbeta ɖekaŋumɛ gbɔhwe eju a nya be wo ɖe wo nɔnɔwo nyao. Wõ jitɔwo yi nyi ŋuklɛn alo esha ci yi a le nkɔ nɔ wo: nɛnɛke yi wo ɖo a nyi kuku le eta nɔ wo nɛ. Akpa 17 Amɛ ɖeka kpaŋ yɔ a, alo e le egbɛbɔbɔmɛ yɔ ɔ, e ɖo acɛ do eyi ntɔ nuji. Acɛ ɖe kpokpwi de ɖo a xɔ amɛŋutɔnu leshi ko akpasɛnsɛn. Akpa 18 Amɛɖe kpokpwi ɖo acɛ a vo le enu ci yi druii le eyi tamɛ, ejimɛ ko sɛ̀nsɛ̀n kpaxwe; e sɛnŋu gbé ɖɔli sɛ̀nsɛ̀n kodo eyi susu lɔ wo, alo a ɖe wo to nɔ eju a jeshi; e sɛnnu like nɔ sɛnsɛn ko susu lɔwo a dɔn amɛwo bɔ do eyi ɖeki ŋu sɔ to nukɔyiyi le enukplankplan enuwawa, kodo sɛnsɛn alo sɛnsɛnwanawo pleŋu ŋu. Akpa 19 Agbetɔ ɖekpokpwi ɖo acɛ a vo le eyi susu alo eyi tamɛbubumɛ; e ɖo acɛ a vo a nu enyɔ ci yi le susumɛ ni nɔ eju a se; e ɖo acɛ a ji gɔnmɛ nɔ enuwo ko enyɔwo, a to emɔwo keŋukeŋu ji a drá wo nɔ xìxè kòŋunɛ alo ejuwo kpu a se; enuɖe kpokpwi ɖe ɖo a doŋuklɛn alo vɔnvɔn ni. Akpa 20 Agbetɔ ɖekpokpwi ɖo acɛ a vo le bɔbɔwawa kodo egbɛ ci yi gbe ahwawawanyɔwo gbɔ. Wo de ɖo a sɔ eganwuamɛ a sɔ lɔn amɛ do ehabɔbɔɖemɛ. Akpa 21 Amɛɖe kpokpwi ɖo a sɔ eyi fɔ cute a kpankɔn le eyi ju ŋukɔyiyi wanawo mɛ, alo a nagbe nɔ amɛbu a wɛ. Sɔ to edɔwa gɔmɛ ɔ, amɛwo pleŋ ɖo a kpɔ texwe gbeswɛgbeswɛ. Ejukɔnwo drodro ɔ, eyi a nyi esha le ŋukɔ nɔ ejuwomɛcɛkpakpa. Eyi ji yi wo ɖo a zɔn nɔ nɔ akɔdadawo do jɔjwɛ ji gamɛgamɛ. Akpa 22 Ameɖekpokpwi le egbɛmɛ ɖo a vo faa a kpɔ nyɔna sɔso alɔdowomɛ, alɔdo hɔnwo a na yi a kpɔ vivivi le acɛ ciyi kan dɔkunmɔwo, agbetɔ eŋunuyanya ciwo de ɖo a hwedo amɛ, yi a na ŋukɔyiyi nɔ amɛnyinyi le hlɔn hlɔn eju ɖekaɖeka ko wowoxlɔwawamɛ. Nɛnɛhamɛ hlɔnhlɔn ko exlɔwawa kan dɔkun eju ɖekaɖekatɔ. Akpa 23 Amɛɖe kpokpwi ɖo a wa edɔ ci yi je kodi le jumɛ, yi a kpɔ nyɔna ciwo yi le edɔ lɔ wawamɛ. Evototo ɖekpokpwi de ɖo a nɔ ehocucumɛ nɔ edɔ ɖekamuwatɔwo. Edɔfɛncu ɔ, e ɖo a sun edɔwatɔ ko eyi xomuwo, vɔ nɔ da sunɔ, wana bu ɖewo ɖo a le e jumɛ a sɔ na wo vovo. Edɔwatɔ ɖekpokpwi ɖegbe a ɖo edɔwatɔwobɔbɔ ci yi drwi mɛ a sɛn ŋu a gbe nɔ amɛtafu. Akpa 24 Edɔwato ɖekpokpwi ɖo a ɖó gbɔngbɔn hwenu a sɔ vo, edɔwagamɛwo ɖo a nyi dredremɛ. Le exwekpegbɔnjwiin eyi tɔwo mɛ ɔ, wo ɖo a cu nɔ efɛn ni. Akpa 25 Amɛɖe kpokpwi ɖo a ɖo enu ci yi a sɔ kpɔ eyi ko eyi xomuwoji sɔto lanmɛsɛn, enuɖuɖu, acɔɖɔɖɔ, xɔmɛnɔnɔ, dotoxweyiyi ko alɔdoamɛjudɔwaxu ciwo a na yi wo a vo; wo ɖo a nɔ godu ni le edɔmakpɔwa gamɛ, edɔlehwenu, le ekpoxɔmɛ, nyɔxomɛ, nɛnɛke le enuwanu ciwo yi de so eyiŋutɔ drodro ŋu wo hwenu. Alɔdu ɖe ɖo a li nɔ evijitɔwo ko wo vi. Evi ci yi asu ko ashi ji ji ko ci yi wo ji le gbanji wo ɔ, wo sɔ enu le ejumɛ, yi evototo ɖe de ɖo a nɔ wo mɛ. Akpa 26 Amɛɖe kpokpwi ɖo a yi sukulu a xɔ enunyanya gbaligbali, e glo ka ka can ɔ, a xɔ enunyanya gɔnmɛtɔ dandandan. Alɔnudɔ kplanxu sukulu wo ɖo a ni nɔ amɛ kpu. Sukuluganwo ɔ, wo ɖo a hun wo nɔ amɛ ciwo ŋununyanya je àbà hɔn mɛ nɔ. Sukulu ɖo a na wo a nyaŋunu sɔ to agbetɔbubu gomɛ. E ɖo a na yi wo a nya be enusɔkeamɛ, exlɔwawa le ejuwo glamɛ akɔwo alo sɛnsɛn wo gblamɛ kodo ejuwokplekplegbɛ nuwanawo ci wo a na yi vovo a nɔ gbɛmɛ, enu hɔnwo ɔ, enu vevi yi wo nyi. Kplankplan ciha ŋumɛ yi ɖeviwo a xɔ ɔ, e ɖo a nyi wo jitɔwo nyɔ. Akpa 27 Agbetɔɖekpokpwi ɖo a vo a wa emumumunuwo kodo eyitɔwo, akpɔ jìjɔ̀le aɖaŋuɖoɖodɔwo gbɔ, keŋu a nɔ waxu nɔ ŋukɔyiyi sɔto enudwi kuku gomɛ kodo wanywi ciwo yi a to le mɛ. Amɛɖekpokpwi ci yi nyi edɔɖewatɔ ɖogbe a hwlɛn wananywi ciwo yi to le eyi nudwikuku gomɛ, eyi ɖaŋuɖoɖowema ko eyi ɖaŋu gomɛ. Akpa 28 Ameɖekpokpwi ɖogbe a byɔ be hannyahannya ŋugbe nɔ ejumɛ, nɔ wo a zɔn do acɛ kodo vovokpɔkpɔ ciwo yi zé le gbefanɖeɖe cɛmɛ, sɔso agbetɔnɔnɔmɛ gbe sɔso ejukɔnwonɔnɔmɛ. Akpa 29 Amɛɖekpokpwi ɖo a wa edɔ nɔ eyiju cimɛ yi eyi nɔnɔmɛ alo eyigbetɔnyinyimɛ a to le, le vovokpɔkpɔ kodo ŋukɔyiyi adodwi gomɛ. Le eyicɛ kodo eyivovokpɔkpɔzanzanmɛ ɔ, ese ɖowo yi a gbe enyɔ nɔ amɛ nɔ wo a sɔ jeshi amɛbucɛwo kodo eyi vovokpɔkpɔwo gbɔhwe a sɔ kpɔ emɔ a dra enu do le wana gomɛ, le hannyahannya ma do dó acɛkpakpamɛ kodo vovo gbaja le eju ci yi ya nɔ eyiɖekishi. Tretregbeɖi, wo de ɖo egbe a zɔn acɛ cɛwo kodo vovokpɔkpɔ cɛwo to amɛbuɖewo ciwo de nyi afɔɖoxuwo nɔ ƉEKAWAWAGBƐ EJUKƆNWOTƆ. Akpa 30 Ejuɖekpokpwi, ehabɔbɔɖekpokpwi, amɛɖekpokpwi de ɖo egbe a sɔ Egbe fanɖeɖe cɛ a sɔ wa enubaɖaɖe alo a sɔ wa kanlindɔɖe shigbe a sɔ gbe be agbetɔwo da zan acɛ ko vovokpɔkpɔ ciwo yi ze le wemacɛmɛ.	ajg	Aja	ajg	Latn	ajg
Declaraziun universela dals drets umauns Preambul da la declaraziun considerand cha l’arcugnuschentscha da la dignited da tuot ils members da la famiglia umauna e da lur drets eguels ed inalienabels fuorma il fundamaint da la liberted, da la güstia e da la pêsch sül muond; considerand cha las scugnuschentschas ed il spredsch dals drets umauns haun mno ad acts da barbaria chi offendan la conscienza da l’umanited e cha la creaziun d’ün muond, i’l quêl ils umauns haun la liberted da discuorrer e da crajer libers da terror e da misiergia, es gnida proclameda scu aspiraziun suprema da l’umaun; considerand cha que es essenziel da proteger ils drets umauns cun ledschas per cha l’umaun nu saja sfurzo d’applicher scu ultim mez la revolta cunter la tirannia e l’oppressiun; considerand cha que es essenziel da promouver las relaziuns amicablas traunter las naziuns; considerand cha’ls pövels da las Naziuns Unidas haun proclamo danövmaing i’l statüt lur cretta i’ls drets fundamentels da l’umaun, illa dignited ed illa valur da la persuna umauna, ill’egualited dals drets dad hom e duonna, e ch’els s’haun declaros scu decis da favuriser il progress sociel e d’instituir megldras cundiziuns da viver in üna liberted pü vasta; considerand cha’ls stedis commembers s’haun oblios da sgürer, in cooperaziun cun l’Organisaziun da las Naziuns Unidas, il respet universel ed effectiv dals drets umauns e da las liberteds fundamentelas; considerand ch’üna concepziun cumünaivla da quists drets e da quistas liberteds es d’importanza suprema per accumplir cumplainamaing quist ingaschamaint; proclama l’Assamblea generela la preschainta declaraziun universela dals drets umauns scu ideel chi’d es da ragiundscher cumünaivelmaing da tuot ils pövels e da tuot las naziuns, per cha tuot ils umauns e tuot ils organs da la societed hegian adüna preschaint quista Declaraziun, e ch’els as staintan da promouver ill’instrucziun ed ill’educaziun il respet da quists drets e da quistas liberteds e da sgürer a quists cun imsüras progressivas sül plaun naziunel ed internaziunel arcugnuschentscha ed applicaziun universela ed effectiva, taunt traunter las populaziuns dals stedis commembers svess scu eir traunter ils territoris suottamiss a lur giurisdicziun. Art. 1: Tuot ils umauns naschan libers ed eguels in dignited ed in drets. Els sun dotos cun radschun e conscienza e dessan agir ün invers l’oter in spiert da fraternited. Art. 2: Mincha persuna po fer valair tuot ils drets e tuot las liberteds proclamos illa Declaraziun preschainta sainza distincziun, particulermaing da razza, da culur, da schlatta, da religiun, d’opiniun politica u otra, d’origin naziunel u sociel, da possess, da naschentscha u d’otras circunstanzas. Pünavaunt nu vain fatta üngüna distincziun fundeda sül statüt politic, giuridic u internaziunel dals pajais u dal territori, dal quêl üna persuna deriva, cha quist pajais u territori saja independent, suot tutela, na autonom u suottamiss ad ün’otra limitaziun da suveranited. Art. 3: Mincha umaun ho il dret da vita, da liberted e da sgürezza da la persuna. Art. 4: Üngün nu suos-cha gnir tgnieu in sclavitüd u servitüd; la sclavitüd e’l commerzi da sclevs sun scumandos in tuot lur fuormas. Art. 5: Üngün nu suos-cha gnir suottamiss a la tortura, ne a painas ne a trattamaints crudels, inumauns u degradants. Art. 6: Mincha umaun ho il dret da gnir arcugnuschieu dapertuot scu persunalited giuridica. Art. 7: Tuot ils umauns sun eguels avaunt la ledscha ed haun sainza distincziun il dret da protecziun eguela cunter qualunque discriminaziun chi violess la Declaraziun avaunt maun e cunter qualunque provocaziun ad üna tela discriminaziun. Art. 8: Mincha persuna ho il dret da protecziun leghela avaunt las giurisdicziuns naziunelas cumpetentas cunter acts chi violeschan ils drets fundamentels garantieus illa constituziun u illa ledscha. Art. 9: Üngün nu suos-cha gnir arresto, miss in fermaunza u exilio arbitrariamaing. Art. 10: Mincha persuna ho il dret, in egualited cumplaina, cha sieu cas vegna tratto güstamaing e publicamaing d’ün tribunel independent ed imparziel, il quêl decida davart sieus drets e sias obligaziuns u davart la validited da mincha achüsa penela drizzeda cunter ella. Art. 11: Mincha persuna achüseda d’ün act chastiabel es innozainta fin cha sia cuolpa es cumproveda leghelmaing in ün process public, inua cha tuot las garanzias necessarias per sia defaisa sun gnidas garantidas ad ella. Üngün nu vain condemno per acziuns u omissiuns chi, al mumaint ch’ellas sun gnidas commissas, nu valaivan scu act chastiabel tenor il dret naziunel ed internaziunel. Medemmamaing nu suos-cha il chastih esser pü grand cu quel applichabel al mumaint cha l’act chastiabel es gnieu commiss. Art. 12: Üngün nu suos-cha dvanter l’oget d’intervenziuns arbitraras in sia vita privata, sia famiglia, sieu domicil u sia correspundenza, ne d’attachas cunter sia onur e sia reputaziun. Mincha umaun ho il dret da protecziun leghela cunter telas intervenziuns u telas attachas. Art. 13: Mincha persuna ho il dret da circuler libramaing e da tscherner sieu domicil a l’intern d’ün stedi. Mincha persuna ho il dret da banduner mincha pajais, eir sieu egen, e da turner in sieu pajais. Art. 14: In cas da persecuziun ho mincha persuna il dret da tschercher asil e da survgnir asil in oters pajais. Quist dret nu po be esser invocho in cas da persecuziun pervi da delicts na politics u pervi d’acziuns chi cuntrafan a las miras ed als princips da las Naziuns Unidas. Art. 15: Mincha umaun ho il dret d’üna naziunalited. Üngün nu suos-cha gnir privo arbitrariamaing da sia naziunalited u dal dret da müder naziunalited. Art. 16: Hom e duonna cun eted adatteda haun il dret da marider e da funder üna famiglia, sainza restricziuns davart la razza, la naziunalited u la religiun. Els haun ils medems drets areguard il matrimoni, düraunt il matrimoni ed in cas da sia dissoluziun. A’s po be conclüder il matrimoni cul consentimaint liber e cumplain dals conjughels futurs. La famiglia es ün elemaint natürel e fundamentel da la societed e stu gnir protetta da la societed e dal stedi. Art. 17: Mincha persuna ho il dret d’avair üna proprieted egna u cumünaivla cun oters. Üngün nu suos-cha gnir privo arbitrariamaing da sia proprieted. Art. 18: Mincha persuna ho il dret da la liberted da penser, da conscienza e da religiun, quist dret cumpiglia la liberted da müder religiun u persvasiun scu eir da manifester l’egna religiun u l’egna persvasiun sulet u in cumünaunza, publicamaing u privat, ill’instrucziun, illa pratcha, i’l cult ed ill’execuziun da ritus. Art. 19: Mincha persuna ho il dret da la liberted d’opiniun e d’expressiun, que chi cumpiglia il dret da na gnir molesto pervi da l’egna opiniun scu eir il dret da tschercher, artschaiver, deraser, sainza resguarder cunfins, las infurmaziuns e las ideas cun tuot ils mezs d’expressiun. Art. 20: Mincha persuna ho il dret da la liberted da reuniun e d’associaziun paschaivla. Üngün nu suos-cha gnir oblio da fer part d’ün’associaziun. Art. 21: Mincha persuna ho il dret da’s parteciper al guvern da l’egen pajais, directamaing u cun l’intermediaziun da rapreschantants tschernieus libramaing. Mincha persuna ho suot cundiziuns eguelas il dret d’access a las funcziuns publicas da sieu egen pajais. La volunted dal pövel es il fundamaint da l’autorited da las pussaunzas publicas; quista volunted dess s’exprimer in tschernas periodicas ed onestas cun dret da tscherna generel ed eguel in votaziun secreta u tenor üna procedura equivalenta chi garantescha la liberted da vuscher. Art. 22: Mincha persuna ho scu commember da la societed il dret da sgürezza sociela; ella po pretender d’obtgnair ils drets economics, sociels e culturels indispensabels per sia dignited e pel svilup liber da sia persunalited, que tres sforzs interns dal stedi ed illa cooperaziun internaziunela, resguardand l’organisaziun e las resursas da mincha pajais. Art. 23: Mincha persuna ho il dret da lavur, da tscherna libra da sia lavur, da cundiziuns da lavur güstas e cunvgnaintas e da la protecziun cunter la dischoccupaziun. Tuots haun il dret, sainza discriminaziun, d’ün salari eguel per lavur eguela. Chi chi lavura ho il dret d’üna remuneraziun güsta e commensureda chi sgürescha ad el ed a sia famiglia ün’existenza confuorma a la dignited umauna e chi vain cumpletteda, scha que fo dabsögn, cun oters mezs da protecziun sociela. Mincha persuna ho il dret da funder insembel cun oters sindicats e da s’affilier a sindicats per defender sieus interess. Art. 24: Mincha persuna ho il dret da pos, specielmaing d’üna limitaziun radschunaivla dal temp da lavur, e da vacanzas periodicas pajedas. Art. 25: Mincha umaun ho il dret d’ün standard da viver sufficiaint per sgürer la sandet e’l bainesser d’el svess e da sia famiglia. Que concerna particulermaing l’alimentaziun, ils vstieus, la chüra medicinela scu eir ils servezzans sociels necessaris. El ho il dret da sgürezza in cas da dischoccupaziun, da malatia, d’invalidited, in cas cha’s dvainta vaidg u vaidgua, in cas da vegldüna u i’ls oters cas da perdita da mezs da subsistenza tres circunstanzas independentas da sia volunted. Mamma ed iffaunt haun il dret d’agüd e d’assistenza speciela. Tuot ils iffaunts, ch’els sajan naschieus i’l matrimoni u dadour il matrimoni, giodan la medemma protecziun sociela. Art. 26: Mincha persuna ho il dret d’instrucziun. L’instrucziun stu esser gratuita, almain que chi concerna l’instrucziun elementera e fundamentela. L’instrucziun fundamentela es obligatorica. L’instrucziun tecnica e professiunela stu esser accessibla a tuots; l’access als stüdis superiuors stu esser liber a tuots in egualited cumplaina tenor lur merits. L’instrucziun dess avair in mira il svilup cumplain da la persunalited umauna e rinfurzer il respet dals drets umauns e da las liberteds fundamentelas. Ella dess promouver l’incletta, la toleranza e l’amicizcha traunter tuot las naziuns e tuot las gruppas da razza u da religiun scu eir sustgnair las activiteds da las Naziuns Unidas pel mantegnimaint da la pêsch. Ils genituors haun da priorited il dret da tscherner il gener da l’instrucziun per lur iffaunts. Art. 27: Mincha umaun ho il dret da piglier part libramaing a la vita culturela da la cumünaunza, da giodair las arts e da’s parteciper al progress scientific ed als benefizis chi resultan da quist. Mincha umaun ho il dret da protecziun dals interess morels e materiels derivants da tuot la producziun scientifica, litterara u artistica, da la quela el es l’autur. Art. 28: Mincha persuna ho il dret cha sül champ sociel e sül champ internaziunel regia ün uorden, i’l quêl ils drets e las liberteds manzunos illa preschainta Declaraziun possan ragiundscher ün effet cumplain. Art. 29: Mincha umaun ho dovairs invers la cumünaunza, illa quela suletta es pussibel il svilup liber e cumplain da sia persunalited. Illa realisaziun dals drets e da las liberteds es suottamiss mincha umaun be als limits stabilieus tres la ledscha per sgürer l’arcugnuschentscha e’l respet dals drets e da las liberteds dals oters e per satisfer a las exigenzas da la morela, da l’uorden public e dal bainesser generel in üna societed democratica. Quists drets e quistas liberteds nu suos-chan in üngün cas gnir realisos cunter las miras e cunter ils princips da las Naziuns Unidas. Art. 30: Üngüna disposiziun da la preschainta Declaraziun nu suos-cha gnir interpreteda uschè cha ün stedi, üna gruppa u üna persuna hegia il dret da svilupper ün’activited u d’accumplir ün act chi ho in mira la destrucziun dals drets e da las liberteds manzunos in quista Decleraziun.	roh_puter	Romansch (Puter)	roh	Latn	rm-puter
IHANO LYA MAHANGA LYA HAKI YA BANHU WANDYO Tarehe 18 Desemba 1948, Ibanza lya Mahanga lyatula lya Mahanga lya Haki ja banhu lya bahenga aha Bulugu wa I na wa II wa muwelelo wamala. Ibanza linilo lyalagiliaj kul’insi iyo yilonga kulisambaja ku banhu bse balibone, balisome, basomelwe, balisomele, balisambaje mu mashule, uko buhangagwe bila kwangalila siyasa n’ishi umo yujilaga. Nhambi ya Malagilo na Haki ja Banhu Tanzania chafunya kitabu kiniki ku nguno ya kwangalila na kubona lilifwatwa na kulabandwa na banhu, selekali na mashilika. Ibanza lya Mahanga lyatangaja kubi banhu bose bubyalagwa na haki zilinganelile. I haki jiniji zimanichage, ja kuwako, zilangaje ku banhu bose. Kofi Annan Secretary General NGUNO Ubumanicha kubi banhu bose balin’ikujo na haki ja bulinganile hu chandyo cha kwiyagalula, kwenha haki na lubango, NGUNO ukwihugija na kuleka kulondalonga haki ja banhu huko kwenheleja mashito magakanazu ga kudacha na kumala masala banhu kukoba welelo i ya banhu bose balabi na buyegi wa kwiyagalula, kuyomba, kwinja boba na kupandika shose isho bushikobaga, NGUNO giki ulu abanhu bakasaziwagwa kuhaya basole mashilanga kuzitula bushimba, kulema kwibonelwa na bahanya ba nsi Ilagilo lya Nsi lilabade haki jabo, NGUNO kinhu kihannya hu kubejja na kukuja bunwani na nsi zingi, NGUNO u ng’w’Ilagilo banhu ba mahanga bizunilija giki i haki ja banhu n’ikujo lyabo, haki ja bulinganile la bakima na bagosha hu kuzenga na kukuja kilendele na kwiyagalula, NGUNO ndi banachana hakimo na Mahanga balagana kwenha ikujo mu welelo na kwenha haki na wiyagaluzi, NGUNO banhu bose kumanicha wiyagalule na haki jinijo hu kinhu cha kwendya umu kuzimanicha kisoga na malagilo genayo. Whisho lulu, Ibanza la Mahanga lilitangaja Ihano lya Welelo Yose Lya haki ja Banhu Kubi nzila ya banhu na nsi jose mpaga ng’wene na kila kinhu buli lushiku wihande kulisoma ku nguno ya kweneja ikujo, haki na wiyagalule ng’wihanga na mu welelo mpaga bana welelo balizunye kulilonda na nsi banachama bali mgati najo bose balimane. IGELE LYA 1 Banhu bose bubyalagwa biyagalulile, n’ikujo haki zilenganelile. Banhu bose bina masala na wiganiki, hu kuyomba ihayilwe bitogwe giti bana ba mbyazi bumo. IGELE LYA 2 Kila munhu, bila kukomanyiwa luganda, ikoba, bubyalwa, lulimi lwakwe, dini, kitemele cha nsi yakwe nulu kiganikile kingi sh’ihanga uko afumile, wabyalilwe, busabi nulu umo ali, wina wiyagalule na haki jose ijo jandikwa u ng’w’Ihano linilo. Hangi giki, kukize kubi busolaniwa ku nzila ja butemi wa nsi yi bi yitabalile ninga yitabalilwe. IGELE LYA 3 Kila munhu wina haki ya bupanga na wa wiyagalule wa kwikala na lubango. IGELE LYA 4 Nduhu munhu kusesekwa nulu kuding’wa busese ku nguno kuguja basese nulu kuseseka kulemejiwe. IGELE LYA 5 Imelejiwe munhu kuduchiwa nulu kwingiziw’ ikujo. IGELE LYA 6 Kila munhu ng’w’Ihano lya Nsi wina haki ya kupiw’ikujo IGELE LYA 7 Banhu bose ng’w’Ihano lya Nsi bina haki ja kulabandwa bila kubagulwa. Bose bila haki ya kulabadwa, bakalumiziwe ku nguno ya kubagulwa na na kukil’Ihano nulu kusolanyiwa ulu balibagulwa. IGELE LYA 8 Kila munhu ali na haki ya kulipwa n’ibanza la nsi yakwe ulu witilwa mashito ga kung’wigij’ ikujo na haki ijo jandikwa na Ihano lya Nsi yakwe. IGELE LYA 9 Nduhu munu alenheleziwe kutungwa, kutulwa mu lganda nulu kupeziwa mu nsi yakwe. IGELE LYA 10 Kila munhu wina haki ya kudegelekwa na kuyangulwa n’Ibanza ku shito isho wanshidakilwa. IGELE LYA 11 Kila munhu uyo washidakwa adegelekwe. Ibanza hilo lyuhaya wahuba nulu akahubile. 2. Nduhu munhu ubaziwagwa wahuba kufuma nisho washidakilwa nulu kwita mashito ayo gakahayilwe kubi buhubi u mu luganda lwa nsi nulu mahanga aho alihubila nulu kukenagula. IGELE LYA 12 Nduhu munhu uyo akibolile kwingililwa sagala mu wi bisilo, bugudu, kaya yakwe, abo uyombaga nabo, nulu kung’wingij’ikujo. Kila munhu wina haki ya kulabandwa na Ilagilo lya Nsi. IGELE LYA 13 Munhu wina haki ya kuja uko alihaya mu nsi yakwe na kuzenga haho habi mu nsi yakwe 2. Muunhu wina haki ya kwinga mu nsi yoseyose ninga yakwe na kushoka mo hangi IGELE LYA 14 Kila munhu wina haki ya kupelela nsi yingi ulu watulagwa akabulagwe. IGELE LYA 15 Kila munhu wina haki ya kubi na nsi. Kudihu munhu, ku nzila ya kwibonelwa, alapenziwe mu nsi yakwe nulu alemeziwe kukaba nsi. IGELE LYA 16 Bakina na bagosha ba mishimo mihanya, bila kutuliwa lubimbi lw’ikioba, dini nulu luhanga, bina haki ya kwitola na kwileka. Winga bulatungwe duhu ulu bitozi bizunilija boyi basaba. Kaya hu shigelo sha kwandya kutunda chalo. Kaya yiniyi ikuziwe. IGELE LYA 17 Kila munhu wina haki ya kubi na nsabo yakwe ng’winikili na ya lusangi nduhu munhu alataziwe nsabo yakwe bila nguno. IGELE LYA 18 Kila munhu wina wiyagalule wa kwiganika, buhuguku na dini; haki yiniyo yili hakimo na wiyagalule wa kusagula na kukaba dini, winene nulu mu luganda, wibise nungu ng’wikungu. Akalemeziwe kwisenga umo alihayila. IGELE LYA 19 Kila munhu wina wiyagalule wa kuyomba isho aliganika bila kwingililwa na munhu bungi, kubokela na kusambaja mhola na miganika ga bangi ku nzila ya kwandika na kutangaja. IGELE LYA 20 Kila munhu ali na haki kusanja na biye mu lubango. Nduhu munhu uyo alagaganiziwe kusanja na bangi. IGELE LYA 21 Kila munhu wina haki ya kubi mu selekali ya nsi yakwe weyi msaba nulu kubitila ku bangi. Kila munhu wina haki ya kutumamilwa na nsi yakwe. U butogwi wa banhu hu ng’hingi ya selekali. Butogwi bunubu bulisombole mu nzila ya nhana ya welelo ya kusagula bakilongozi ku wibisa nulu mu nzila zingi ja wikole na yiniyo. IGELE LYA 22 Kila ng’wene mu kaya ina haki ya kulabadwa na kupiwa nsabo ja nsi kubitila wizunilija wa nsi na mahanga gose hu aweje kuhangama. IGELE LYA 23 Kila munhu ali na haki ya wiyagalule wa kusagula na kutumama mlimo ugo atogilwe, na haki ya kutumamila hasoga, kupiwa mafayo gangi na kulabadwa ulu wagayiwa milimo. Kila munhu, bila ya kubagulwa, alina haki ya kulipwa kuliganija na mlimo ugo alitumama. Kila mtumami, bila ya kubagulwa, wina haki ya kulipwa mafayo ga kumtosha weyi na kaya yakwe, kump’ikujo mu banhu hakimo na kongeziwa mafayo ga mzengo. Kila munhu wina haki ya kwibilinga na biye ku nguno ya kulabada mafayo gakwe. IGELE LYA 24 Kila munhu wina haki ya kwisuhya na kuyega hakimo na kupandika ninga ya kwisuhya na ninga ya kulipwa. IGELE LYA 25 Kila munhu wina haki ya kwikala hasoga ku nguno ya buhozu na bupanga wake, kupandika shiliwam kuzwala, kwilaka, kulagulwa na kupiwa mafayo gangi, kusungwa ulu akina milimo, ulu walwala, walwmala, wananhaluka, wafilwa nke nulu ngoshi wake, ninga wagayiwanzila zingi ja kwisunga msaba ijo azimanelile Babyazi na bana basungwe, bana ba bukwelwe nabo abo bakakwelilwe, bose bina haki ya kusungwa. IGELE LYA 26 Banhu bose bina haki ya kulangwa ilimu lya kwandya bule na ilimu yiniyi ibi ya bose. Ilimu ya bufundi, sayansi na butalamu. Ilimu ilolekeziwe kukuja bunhu, kuzenga haki na wiyagalule, kwelelwa, kubi na moyo na kwenha bunwani mugati na mahanga na kukuja lubango Babyazi bali na haki ya kwandya kubasagulila bana babo ilimu iyo baliihaya. IGELE LYA 27 Kila munhu wina haki kubi ng’wikungu na kulya na biye shisumo sha luganda na maendeleyo ga sayansi. Kila munhu wina haki ya kulabadilwa i shikolo isho wabenja, kusula, kutwja ku nzila ya kwiganika, sayansi ninga kwandika. IGELE LYA 28 Kila munhu apiwe haki na wiyagalule giti umo Ihano linili lilihaya. IGELE LYA 29 Kila munhu atutumalile lugana umo maendeleyo gakwe winene gawegije kwigela. Kupandika haki na wayagalule bunubu, kila munhu adedehanye iyo yandikwa ng’w’ Ihano kuwezakwipa na kubapa biye ikujo na wiyagaule. Haki na wiyagaule w’Ilagilo linili, ku nzile yoseyose, bukiz’ufunziwa numa numo yahyilwa na Mahanga. IGELE LYA 30 Nduhu nsi, luganda nulu munhu alatumile il’Ihano linili kukenanga haki na wiyagalule ubo wabalwa ng’w’Ihano linili.	nym	Nyamwezi	nym	Latn	nym
Pernyataan Umum tentang Hak-Hak Asasi Manusia Mukadimah Menimbang bahwa pengakuan atas martabat alamiah dan hak-hak yang sama dan mutlak dari semua anggota keluarga manusia adalah dasar kemerdekaan, keadilan dan perdamaian di dunia, Menimbang bahwa mengabaikan dan memandang rendah hak-hak asasi manusia telah mengakibatkan perbuatan-perbuatan bengis yang menimbulkan rasa kemarahan hati nurani umat manusia, dan terbentuknya suatu dunia tempat manusia akan mengecap kenikmatan kebebasan berbicara dan beragama serta kebebasan dari ketakutan dan kekurangan telah dinyatakan sebagai cita-cita tertinggi dari rakyat biasa, Menimbang bahwa hak-hak asasi manusia perlu dilindungi oleh peraturan hukum supaya orang tidak akan terpaksa memilih pemberontakan sebagai usaha terakhir guna menentang kelaliman dan penindasan, Menimbang bahwa pembangunan hubungan persahabatan antara negara-negara perlu digalakkan, Menimbang bahwa bangsa-bangsa dari Perserikatan Bangsa-Bangsa sekali lagi telah menyatakan di dalam Piagam Perserikatan Bangsa-Bangsa kepercayaan mereka akan hak-hak dasar dari manusia, akan martabat dan nilai seseorang manusia dan akan hak-hak yang sama dari pria maupun wanita, dan telah bertekad untuk menggalakkan kemajuan sosial dan taraf hidup yang lebih baik di dalam kemerdekaan yang lebih luas, Menimbang bahwa Negara-Negara Anggota telah berjanji untuk mencapai kemajuan dalam penghargaan dan penghormatan umum terhadap hak-hak asasi manusia dan kebebasan-kebebasan asasi, dengan bekerjasama dengan Perserikatan Bangsa-Bangsa, Menimbang bahwa pengertian umum tentang hak-hak dan kebebasan-kebebasan tersebut sangat penting untuk pelaksanaan yang sungguh-sungguh dari janji ini, maka, Majelis Umum dengan ini memproklamasikan Pernyataan Umum tentang Hak-Hak Asasi Manusia sebagai satu standar umum keberhasilan untuk semua bangsa dan semua negara, dengan tujuan agar setiap orang dan setiap badan dalam masyarakat dengan senantiasa mengingat Pernyataan ini, akan berusaha dengan jalan mengajar dan mendidik untuk menggalakkan penghargaan terhadap hak-hak dan kebebasan-kebebasan tersebut, dan dengan jalan tindakan-tindakan progresif yang bersifat nasional maupun internasional, menjamin pengakuan dan penghormatannya secara universal dan efektif, baik oleh bangsa-bangsa dari Negara-Negara Anggota sendiri maupun oleh bangsa-bangsa dari daerah-daerah yang berada di bawah kekuasaan hukum mereka. Pasal 1 Semua orang dilahirkan merdeka dan mempunyai martabat dan hak-hak yang sama. Mereka dikaruniai akal dan hati nurani dan hendaknya bergaul satu sama lain dalam semangat persaudaraan. Pasal 2 Setiap orang berhak atas semua hak dan kebebasan-kebebasan yang tercantum di dalam Pernyataan ini tanpa perkecualian apapun, seperti ras, warna kulit, jenis kelamin, bahasa, agama, politik atau pendapat yang berlainan, asal mula kebangsaan atau kemasyarakatan, hak milik, kelahiran ataupun kedudukan lain. Di samping itu, tidak diperbolehkan melakukan perbedaan atas dasar kedudukan politik, hukum atau kedudukan internasional dari negara atau daerah dari mana seseorang berasal, baik dari negara yang merdeka, yang berbentuk wilayah-wilayah perwalian, jajahan atau yang berada di bawah batasan kedaulatan yang lain. Pasal 3 Setiap orang berhak atas penghidupan, kebebasan dan keselamatan individu. Pasal 4 Tidak seorang pun boleh diperbudak atau diperhambakan, perbudakan dan perdagangan budak dalam bentuk apapun mesti dilarang. Pasal 5 Tidak seorang pun boleh disiksa atau diperlakukan secara kejam, memperoleh perlakuan atau dihukum secara tidak manusiawi atau direndahkan martabatnya. Pasal 6 Setiap orang berhak atas pengakuan di depan hukum sebagai pribadi di mana saja ia berada. Pasal 7 Semua orang sama di depan hukum dan berhak atas perlindungan hukum yang sama tanpa diskriminasi. Semua berhak atas perlindungan yang sama terhadap setiap bentuk diskriminasi yang bertentangan dengan Pernyataan ini dan terhadap segala hasutan yang mengarah pada diskriminasi semacam itu. Pasal 8 Setiap orang berhak atas bantuan yang efektif dari pengadilan nasional yang kompeten untuk tindakan pelanggaran hak-hak dasar yang diberikan kepadanya oleh undang-undang dasar atau hukum. Pasal 9 Tak seorang pun boleh ditangkap, ditahan atau dibuang dengan sewenang-wenang. Pasal 10 Setiap orang, dalam persamaan yang penuh, berhak atas pengadilan yang adil dan terbuka oleh pengadilan yang bebas dan tidak memihak, dalam menetapkan hak dan kewajiban-kewajibannya serta dalam setiap tuntutan pidana yang dijatuhkan kepadanya. Pasal 11 Setiap orang yang dituntut karena disangka melakukan suatu pelanggaran hukum dianggap tidak bersalah, sampai dibuktikan kesalahannya menurut hukum dalam suatu pengadilan yang terbuka, di mana dia memperoleh semua jaminan yang diperlukan untuk pembelaannya. Tidak seorang pun boleh dipersalahkan melakukan pelanggaran hukum karena perbuatan atau kelalaian yang tidak merupakan suatu pelanggaran hukum menurut undang-undang nasional atau internasional, ketika perbuatan tersebut dilakukan. Juga tidak diperkenankan menjatuhkan hukuman lebih berat daripada hukuman yang seharusnya dikenakan ketika pelanggaran hukum itu dilakukan. Pasal 12 Tidak seorang pun dapat diganggu dengan sewenang-wenang urusan pribadinya, keluarganya, rumah-tangganya atau hubungan surat-menyuratnya, juga tak diperkenankan pelanggaran atas kehormatannya dan nama baiknya. Setiap orang berhak mendapat perlindungan hukum terhadap gangguan atau pelanggaran seperti itu. Pasal 13 Setiap orang berhak atas kebebasan bergerak dan berdiam di dalam batas-batas setiap negara. Setiap orang berhak meninggalkan sesuatu negeri, termasuk negerinya sendiri, dan berhak kembali ke negerinya. Pasal 14 Setiap orang berhak mencari dan menikmati suaka di negeri lain untuk melindungi diri dari pengejaran. Hak ini tidak berlaku untuk kasus pengejaran yang benar-benar timbul karena kejahatan-kejahatan yang tak berhubungan dengan politik, atau karena perbuatan-perbuatan yang bertentangan dengan tujuan dan dasar Perserikatan Bangsa-Bangsa. Pasal 15 Setiap orang berhak atas sesuatu kewarga-negaraan. Tidak seorang pun dengan semena-mena dapat dicabut kewarga-negaraannya atau ditolak haknya untuk mengganti kewarga-negaraan. Pasal 16 Pria dan wanita yang sudah dewasa, dengan tidak dibatasi kebangsaan, kewarga-negaraan atau agama, berhak untuk nikah dan untuk membentuk keluarga. Mereka mempunyai hak yang sama dalam soal perkawinan, di dalam masa perkawinan dan pada saat perceraian. Perkawinan hanya dapat dilaksanakan berdasarkan pilihan bebas dan persetujuan penuh oleh kedua mempelai. Keluarga adalah kesatuan alamiah dan fundamental dari masyarakat dan berhak mendapat perlindungan dari masyarakat dan Negara. Pasal 17 Setiap orang berhak memiliki harta, baik sendiri maupun bersama-sama dengan orang lain. Tak seorang pun boleh dirampas hartanya dengan semena-mena. Pasal 18 Setiap orang berhak atas kebebasan pikiran, hati nurani dan agama; dalam hal ini termasuk kebebasan berganti agama atau kepercayaan, dan kebebasan untuk menyatakan agama atau kepercayaan dengan cara mengajarkannya, mempraktekkannya, melaksanakan ibadahnya dan mentaatinya, baik sendiri maupun bersama-sama dengan orang lain, di muka umum maupun sendiri. Pasal 19 Setiap orang berhak atas kebebasan mempunyai dan mengeluarkan pendapat; dalam hak ini termasuk kebebasan memiliki pendapat tanpa gangguan, dan untuk mencari, menerima dan menyampaikan informasi dan buah pikiran melalui media apa saja dan dengan tidak memandang batas-batas (wilayah). Pasal 20 Setiap orang mempunyai hak atas kebebasan berkumpul dan berserikat secara damai. Tidak seorang pun boleh dipaksa untuk memasuki sesuatu perkumpulan. Pasal 21 Setiap orang berhak turut serta dalam pemerintahan negerinya, secara langsung atau melalui wakil-wakil yang dipilih dengan bebas. Setiap orang berhak atas kesempatan yang sama untuk diangkat dalam jabatan pemerintahan negerinya. Kehendak rakyat harus menjadi dasar kekuasaan pemerintah; kehendak ini harus dinyatakan dalam pemilihan umum yang dilaksanakan secara berkala dan jujur dan yang dilakukan menurut hak pilih yang bersifat umum dan yang tidak membeda-bedakan, dan dengan pemungutan suara yang rahasia ataupun menurut cara-cara lain yang menjamin kebebasan memberikan suara. Pasal 22 Setiap orang, sebagai anggota masyarakat, berhak atas jaminan sosial dan berhak melaksanakan dengan perantaraan usaha-usaha nasional dan kerjasama internasional, dan sesuai dengan organisasi serta sumber-sumber kekayaan dari setiap Negara, hak-hak ekonomi, sosial dan kebudayaan yang sangat diperlukan untuk martabat dan pertumbuhan bebas pribadinya. Pasal 23 Setiap orang berhak atas pekerjaan, berhak dengan bebas memilih pekerjaan, berhak atas syarat-syarat perburuhan yang adil serta baik, dan berhak atas perlindungan dari pengangguran. Setiap orang, tanpa diskriminasi, berhak atas pengupahan yang sama untuk pekerjaan yang sama. Setiap orang yang melakukan pekerjaan berhak atas pengupahan yang adil dan baik yang menjamin kehidupannya dan keluarganya, suatu kehidupan yang pantas untuk manusia yang bermartabat, dan jika perlu ditambah dengan perlindungan sosial lainnya. Setiap orang berhak mendirikan dan memasuki serikat-serikat pekerja untuk melindungi kepentingannya. Pasal 24 Setiap orang berhak atas istirahat dan liburan, termasuk pembatasan-pembatasan jam kerja yang layak dan hari libur berkala, dengan menerima upah. Pasal 25 Setiap orang berhak atas taraf hidup yang menjamin kesehatan dan kesejahteraan untuk dirinya dan keluarganya, termasuk pangan, pakaian, perumahan dan perawatan kesehatannya serta pelayanan sosial yang diperlukan, dan berhak atas jaminan pada saat menganggur, menderita sakit, cacat, menjadi janda, mencapai usia lanjut atau mengalami kekurangan mata pencarian yang lain karena keadaan yang berada di luar kekuasaannya. Para ibu dan anak-anak berhak mendapat perawatan dan bantuan istimewa. Semua anak, baik yang dilahirkan di dalam maupun di luar perkawinan, harus mendapat perlindungan sosial yang sama. Pasal 26 Setiap orang berhak mendapat pendidikan. Pendidikan harus gratis, setidak-tidaknya untuk tingkat sekolah rendah dan pendidikan dasar. Pendidikan rendah harus diwajibkan. Pendidikan teknik dan jurusan secara umum harus terbuka bagi semua orang, dan pengajaran tinggi harus secara adil dapat diakses oleh semua orang, berdasarkan kepantasan. Pendidikan harus ditujukan ke arah perkembangan pribadi yang seluas-luasnya serta memperkokoh rasa penghargaan terhadap hak-hak manusia dan kebebasan asasi. Pendidikan harus menggalakkan saling pengertian, toleransi dan persahabatan di antara semua bangsa, kelompok ras maupun agama, serta harus memajukan kegiatan Perserikatan Bangsa-Bangsa dalam memelihara perdamaian. Orang-tua mempunyai hak utama untuk memilih jenis pendidikan yang akan diberikan kepada anak-anak mereka. Pasal 27 Setiap orang berhak untuk turut serta dengan bebas dalam kehidupan kebudayaan masyarakat, untuk mengecap kenikmatan kesenian dan berbagi dalam kemajuan ilmu pengetahuan dan manfaatnya. Setiap orang berhak untuk memperoleh perlindungan atas kepentingan-kepentingan moril dan material yang diperoleh sebagai hasil dari sesuatu produksi ilmiah, kesusasteraan atau kesenian yang diciptakannya. Pasal 28 Setiap orang berhak atas suatu tatanan sosial dan internasional di mana hak-hak dan kebebasan-kebebasan yang termaktub di dalam Pernyataan ini dapat dilaksanakan sepenuhnya. Pasal 29 Setiap orang mempunyai kewajiban terhadap masyarakat tempat satu-satunya di mana ia memperoleh kesempatan untuk mengembangkan pribadinya dengan penuh dan leluasa. Dalam menjalankan hak-hak dan kebebasan-kebebasannya, setiap orang harus tunduk hanya pada pembatasan-pembatasan yang ditetapkan oleh undang-undang dengan maksud semata-mata untuk menjamin pengakuan serta penghormatan yang layak terhadap hak-hak dan kebebasan-kebebasan orang lain, dan untuk memenuhi syarat-syarat yang adil dalam hal kesusilaan, ketertiban dan kesejahteraan umum dalam suatu masyarakat yang demokratis. Hak-hak dan kebebasan-kebebasan ini dengan jalan bagaimana pun sekali-kali tidak boleh dilaksanakan bertentangan dengan tujuan dan dasar Perserikatan Bangsa-Bangsa. Pasal 30 Tidak satu pun di dalam Pernyataan ini boleh ditafsirkan memberikan sesuatu Negara, kelompok ataupun seseorang, hak untuk terlibat di dalam kegiatan apa pun atau melakukan perbuatan yang bertujuan untuk merusak hak-hak dan kebebasan-kebebasan yang mana pun yang termaktub di dalam Pernyataan ini.	ind	Indonesian	ind	Latn	id
Адӕймаджы Барты Ӕхсӕнад: Адӕймаджы Барты Ӕппӕтиумӕйаг Деклараци. Ист ӕрцыд ИНО‐йы Генералон Ассамблейы 1948 азы 10 декабры. РАЗДЗЫРД. Нӕй рохуаты уадзӕн ӕппӕт дзыллӕджын бинонты уӕнгтӕн сӕ намысӕн аргъ скӕнын, стӕй се 'мхуызон ӕмӕ ӕнӕхицӕнгӕнгӕ бартӕ, кӕй сты сӕрибардзинад, рӕстдзинад ӕмӕ ӕппӕтиумӕйаг сабырдзинады бындур; ӕмӕ нӕй рохуаты уадзӕн, ӕнӕрвӕссондзинад ӕмӕ ницӕмӕдард кӕй ӕркодтой варварон акттӕм, кӕцытӕ хъыгдарынц адӕймаджы намыс, ӕмӕ ахӕм дунейы арӕзт, кӕцыйы адӕмӕн уыдзӕн дзырды бар ӕмӕ уыдзысты хицӕн тас ӕмӕ мӕгуырдзинадӕй, хъуыстгонд у куыд адӕмы стыр тырнынад; ӕмӕ нӕй рохуаты уадзӕн, ӕнӕмӕнг хъӕуы, цммӕй адӕймаджы бартӕ хъахъӕд цӕуой закъоны тыхӕй, цӕмӕй адӕймаг йӕхӕдӕг ма 'рхауа ахӕм уавӕрмӕ ӕмӕ ма сыста ӕфхӕрды ныхмӕ, ӕмӕ нӕй рохуаты уадзӕн, хъуамӕ ӕххуысгонд цӕуа адӕмты 'хсӕн хӕлардзинад рӕзынӕн; ӕмӕ хъусдардмӕ исгӕйӕ, Иугонд Нациты адӕмтӕ кӕй бафидар кодтой Уставы сӕ уырнынад адӕймаджы бындурон бартӕм, адӕймаджы намысы аргъадмӕ, сылгоймаг ӕмӕ нӕлгоймаджы ӕмбарадмӕ, ӕмӕ бауынаффӕ кодтой социалон прогресс ӕмӕ царды хуыздӕр кӕнынӕн сӕрибар уӕвгӕйӕ ӕххуыс кӕнын; ӕмӕ нӕй рохуаты уадзӕн, паддзахӕдтӕ‐уӕнгтӕ, кӕй бавӕрдтой ныфс ахъаз кӕнын, Иугонд Нациты Организациимӕ кусгӕйӕ, ӕппӕтиумӕйаг аргъгӕнынад ӕмӕ адӕймаджы бындурон бартӕ фидар кӕнынӕн ӕххуыс кӕнын. Нӕй рохуаты уадзӕн, ацы бартӕн кӕй ис стыр нысаниуӕг ацы хӕс сӕххӕст кӕнынӕн. Генералон Асамблей расидтис ацы деклараци куыд хӕслӕвӕрд, кӕцы хъуамӕ ӕххӕст кӕной ӕппӕт адӕмтӕ ӕмӕ паддзахӕдтӕ, цӕмӕй алы адӕймаг ӕмӕ ӕхсӕнады уӕнг дӕр ӕппындзух рухсад ӕмӕ ахуырадмӕ тырнгӕйӕ, ӕххуыс кӕной ацы бартӕ хъахъӕнынӕн, ӕмӕ сӕ парахат кӕной куыд Организацийы паддзӕхӕдты ӕмӕ адӕмты 'хсӕн, афтӕ уыцы териториты адӕмы 'хсӕн, кӕцытӕ сты сӕ юрисдикцийы. УАЦ 1. Адӕймӕгтӕ се 'ппӕт дӕр райгуырынц сӕрибарӕй ӕмӕ ӕмхуызонӕй сӕ барты. Уыдон ӕххӕст сты зонд ӕмӕ намысӕй, ӕмӕ кӕрӕдзийӕн хъуамӕ уой ӕфсымӕрты хуызӕн. УАЦ 2 Алы адӕймагӕн дӕр хъуамӕ уой ӕппӕт бартӕ ӕмӕ сӕрибарадтӕ, ацы Декларацимӕ гӕсгӕ, ӕнӕ исты хицӕндзинӕдтӕй, ома, адӕмыхаттмӕ зондахастытӕ, националон кӕнӕ социалон равзӕрд, мулкон мыггагон кӕнӕ ӕндӕр уавӕры. Уымӕй уӕлдай, нӕй хицӕн кӕнӕн политикон, барадон кӕнӕ ӕхсӕнадӕмон бындурыл уыцы паддзахад, кӕцымӕ хауы адӕймаг, цавӕрфӕнды паддзахад дӕр уӕд. УАЦ 3 Алы адӕймагӕн дӕр ис бар цӕрынӕн, сӕрибар ӕмӕ хи ӕдасдзинадӕн. УАЦ 4. Хъуамӕ мачи уа цагъар ӕмӕ уацары; цагъар ӕмӕ цагъайрӕгты уӕйгӕнынадӕн бар нӕй сӕ алы хуызты дӕр. УАЦ 5. Хъуамӕ тухӕнӕй макӕй марой, макӕй намыс хъуамӕ уа ӕфхӕрд ӕмӕ хъыгдард. УАЦ 6. Алы адӕймагӕн дӕр, кӕм фӕнды уӕд, ис барадон хъахъӕнынад. УАЦ 7. Адӕм се `ппӕтдӕр закъоны раз сты ӕмхуызон ӕмӕ сын ис бар, цӕмӕй сӕ закъон хъахъӕна ӕмхуызондӕй. Се `ппӕтӕн ис бар, закъонмӕ гӕсгӕ сӕхи дискриминацийӕ бахъахъӕнынӕн, кӕцы халы ацы Декларацийы ӕгъдӕуттӕ. УАЦ 8. Алы адӕймагӕн дӕр ис бар ӕнтысджытӕй йӕ бартӕ бахъахъӕнын тӕрхондоны, уыцы бартӕ йын лӕвӕрд сты закъон ӕмӕ конституцийӕ. УАЦ 9. Хъуамӕ мачи уа ӕвӕндонӕй ахст кӕнӕ тард. УАЦ 10. Алы адӕймагӕн дӕр йӕ бартӕ ӕмӕ йӕ хӕстӕ, стӕй йӕ аххоссаджы растдзинад сбӕрӕг кӕнынӕн ис бартӕ ӕппӕт ӕмхуызонады бындурыл, цӕмӕй йӕ хъуыддагмӕ каст цӕуа хъуыстгондӕй ӕмӕ ӕппӕт рӕстдзинады домӕнтимӕ ӕнӕдӕлбар ӕмӕ рӕстдзӕвин тӕрхондоны. УАЦ 11. Алы адӕймаг дӕр, исты фыдракӕнды аххосджын, йӕ бартӕм гӕсгӕ гӕу аххосджын, цалынмӕ йӕ аххос закъонмӕ гӕсгӕ тӕрхондоны рабӕрӕг уа, уӕдмӕ; уым дӕр ын лӕвӕрд цӕуы хъахъхъӕнынад. Хъуамӕ макӕмӕн ӕрцӕуа тӕрхонгонд, фыдракӕндыл нымад цы нӕ цӕуы, уыцы фыдракӕнды тыххӕй, националон закъон кӕнӕ ӕхсӕнадӕмон барадмӕ гӕсгӕ. Хъуамӕ ма уа нысангонд ахӕм ӕфхӕрд, кӕцы уыд нысангонд фыдракӕнды рӕстӕг. УАЦ 12. Мачи хъуамӕ уа хъыгдӕрд йӕхи ӕмӕ йӕ бинонты царды, йӕ корреспонденцийы сусӕгдзинӕдты, стӕй йӕ кады. УАЦ 13. Алы адӕймагӕн дӕр ис бар хибарӕй цӕуынӕн ӕмӕ йӕхицӕн цӕрӕнбынат ӕвзарынӕн кӕцыфӕнды паддзахады дӕр. Алы адӕймагӕн дӕр ис бар кӕцыфӕнды паддзахадӕй ацӕуынӕн, уыимӕ йӕхи паддзахадӕй дӕр, ӕмӕ фӕстӕмӕ йӕхи паддзахадмӕ сыздӕхынӕн. УАЦ 14. Алы адӕймагӕн дӕр ис бар йӕхицӕн иннӕ паддзахӕдты ӕмбӕхсӕн бынат агурынӕн ӕмӕ уыцы ӕмбӕхсӕн бынатӕй пайда кӕнынӕн. Ацы барӕй нӕй пайда кӕнӕн, Иугонд Нациты Организацийы нысантимӕ ӕмӕ уагӕвӕрдимӕ баст цы нӕу, ахӕм фыдракӕнд куы скӕна, уӕд. УАЦ 15. Алы адӕймагӕн дӕр ис гражданиндзинады бар. Хъуамӕ макӕмӕн уа ист йӕ гражданиндзинад кӕнӕ йӕ гражданиндзинад аивыны бар. [Missing 15.2] УАЦ 16. Йӕ кары чи бацыд, уыцы сылгоймӕгтӕ ӕмӕ нӕлгоймӕгтӕн ӕнӕ исты къуылымпыйы, нӕдӕр адӕмыхаттмӕ гӕсгӕ, нӕдӕр динмӕ гӕсгӕ, ис моймӕ цӕуыны ӕмӕ бинонты кӕныны бар. Уыдонӕн ис ӕмхуызон бартӕ куыд бинонты царды, афтӕ, куы рахицӕн уой, уӕд. Бинонтӕ сты ӕхсӕнады бындурон хай, ӕмӕ сын ис ӕхсӕнад ӕмӕ паддзахады `рдыгӕй хъахъхъӕнынад исыны бар. [Missing 16.3] УАЦ 17. Алы адӕймагӕн дӕр ис бар, куыд йӕхӕдӕг, афтӕ иннӕтимӕ дӕр, мулкӕй пайда кӕнынӕн. Хъуамӕ мачи уа ӕнӕбары йӕ мулкӕй хицӕнгонд. УАЦ 18. Алы адӕймагӕн дӕр ис бар йӕхи хъуыды, намыс ӕмӕ динӕн; ардӕм хауы дин ӕмӕ фӕндтӕ ивыны бар, куыд иунӕгӕй, афтӕ иннӕтимӕ бастӕй динон ӕмӕ ритуалон ӕгъдӕуттӕ ӕххӕстгӕнгӕйӕ. УАЦ 19. Алы адӕймагӕн дӕр ис йӕхи разӕнгарддзинады бар ӕмӕ сӕ сӕрибарӕй равдисын дӕр; ацы бармӕ хауы хи разӕнгарддзинадыл хӕцын ӕмӕ хибарӕй агурын, исын ӕмӕ парахат кӕнын информаци ӕмӕ фӕндтӕ цыфӕнды мадзӕлттӕй паддзахадон арӕнтӕй хицӕнӕй. УАЦ 20. Алы адӕймагӕн дӕр ис бар ӕмбырдтӕ ӕмӕ ассоциацитӕ аразынӕн. Хъуамӕ мачи уа тыхӕй исты ассоциацимӕ конд. [Missing 20.2] УАЦ 21. Алы адӕймагӕн дӕр ис бар йӕ паддзахады разамынды архайын, хибарӕй кӕнӕ та ӕвзӕрст адӕмы ӕххуысӕй. Алы адӕймагӕн дӕр ӕмхуызонӕй ис бар паддзахадон куыстмӕ бацӕуын йӕхи паддзахады. Адӕмы фӕндон хъуамӕ уа хицаудзинады бындур, ацы фӕндон хъуамӕ ӕвдыст цӕуа ӕвзӕрстыты, кӕцытӕ хъуамӕ арӕзт цӕуой ӕмхуызон ӕвзӕрстадон барты бындурыл, сусӕг хъӕлӕс дӕттынӕй кӕнӕ ӕндӕр ӕмнысанон мадзӕлтты ӕххуысӕй, кӕцытӕ дӕттынц сӕрибарӕй хъӕлӕс кӕныны бар. УАЦ 22. Алы адӕймагӕн дӕр, куыд ӕхсӕнады уӕнгӕн, ис бар социалон ӕххуысӕн, стӕй йӕ намысы, хибарӕй рӕзты экономикон ӕмӕ культурон уавӕрты национ, ӕхсӕнадӕмон ӕмӕ алы паддзахады мадзӕлтты ӕххуысы бар. УАЦ 23. Алы адӕймагӕн дӕр ис фӕллой кӕныны бар, хибарӕй куыст равзарынӕн, рӕстдзӕвин ӕмӕ зӕрдӕмӕдзӕугӕ куыстадон уавӕртӕн, стӕй хи ӕгуыстӕй бахъхъӕнынӕн. Алы адӕймагӕн дӕр ис бар йӕ куыстӕн ӕмбӕлгӕ мызд райсынӕн. Алы кусӕгӕн дӕр ис бар ӕмбӕлгӕ хӕрзиуӕг райсынӕн, кӕцы фаг кӕна йӕхицӕн дӕр ӕмӕ йӕ бинонтӕн дӕр, ӕмӕ кӕцы ӕххӕстгонд цӕуа хъӕугӕ заманы ӕндӕр социалон мадзӕлттӕй. [Missing 23.4] УАЦ 24. Алы адӕймагӕн дӕр ис бар улӕфынӕн ӕмӕ йӕ рӕстӕг ӕрвитынӕн, уимӕ кусӕн бон ӕмбӕлгӕ къаддӕр кӕнынӕн ӕмӕ фидгӕ ӕрвылазон улӕфӕн рӕстӕгӕн. УАЦ 25. Алы адӕймагӕн дӕр хъуамӕ уа ахӕм царды уӕлвӕз, уырдӕм хауынц хӕрд, дзаума, цӕрӕнбынат, медицинон ӕххуыс, ӕмбӕлгӕ социалон ӕххуыс, кӕцытӕ хъӕуынц ӕнӕниздзинад хъахъхъӕнынӕн йӕхицӕн ӕмӕ йӕ бинонтӕн, ӕгуысты рӕстӕджы ӕххуысы бар, рынчынӕй, сахъатӕй, идӕдзӕй, зӕрондӕй кӕнӕ ӕндӕр исты хабары, йӕхицӕй ӕнаразгӕ фадӕтты. [Missing 25.2] УАЦ 26. Алы адӕймагӕн дӕр ис ахуырады бар. Ахуырад хъуамӕ уа лӕвар, ӕппынкъаддӕр райдайӕн ӕмӕ астӕуыккаг ахуыргӕнӕндӕтты. Ӕнӕмӕнг хъуамӕ уа райдайӕн ахуырад. Техникон ӕмӕ профессионалон ахуырадмӕ хъуамӕ уа иумӕйагӕй ӕнцон бацӕуӕн, уӕллаг ахуырад дӕр хъуамӕ уа ахӕм, ӕцӕг алкӕй зонындзинӕдты бындурыл. [Missing 26.2] [Missing 26.3] УАЦ 27. Алы адӕймагӕн дӕр ис бар ӕхсӕнады культурон царды архайын, аивадӕй зӕрдӕрухс уын, зонадон прогреммы архайын ӕмӕ йӕ фӕстиуджытӕй пайда кӕнын. Алы адӕймагӕн дӕр йӕ бон у моралон ӕмӕ материалон бартӕ, кӕцытӕ сты йӕ зонадон, литературон кӕнӕ аивадон куысты фӕстиуджытӕ бахъахъӕнын. УАЦ 28. Алы адӕймагӕн дӕр ис бар социалон ӕмӕ ӕхсӕнадӕмон фӕткӕн, кӕцыйы ацы Декларацийы ӕвдыст бартӕ уыдзысты ӕнӕхъӕнӕй ӕххӕстгонд. УАЦ 29. Алы адӕймагӕн дӕр ис хӕстӕ ӕхсӕнады раз, ӕрмӕст кӕцыйы ис йӕ сӕрибар ӕмӕ ӕххӕст царды мадзӕлттӕ. Йӕ бартӕ ӕххӕстгӕнгӕйӕ алы адӕймаг дӕр хъуамӕ уа йӕ бартӕй хицӕн ӕрмӕст закъонмӕ гӕсгӕ, иннӕ адӕмы бартӕ ӕмӕ домӕнтӕ, ӕхсӕнадон фӕтк ӕмӕ амонд бахъахъхъӕныны тыххӕй демократон ӕхсӕнады. [Missing 29.3] УАЦ 30. Ацы Декларацийы фыст уацтӕ хъуамӕ ма уой ӕмбӕрст куыд лӕвӕрд бартӕ цавӕрдӕр паддзахадӕн, адӕмы къордӕн кӕнӕ хицӕн адӕймӕгтӕн исты архайд аразын, кӕцы цӕуа ацы Декларацийы ӕвдыст барты ныхмӕ. Ирон текст ныффыста Бутаты Хъазыбег Таймуразы фырт.	oss	Osetin	oss	Cyrl	os
Sá' Yeé Kitu Ke Nsay Yee Kùm Ghay Wìr Msòŋ Shúu Fù Mo kí dzəə̀n kì kiíyín ji viwìr ve vìr msòŋ ví dzə̀ á fómo Nyùy wùn à ji ghay ŋgàŋ seé kfəə wìr msòŋ sí dzə̀ kinsə̀ŋ ke vitaaví, suuyrú wùn à nyaáŋ é kitu ke nsay, Mo tà’ntéŋ wùn à nyaáŋ fó ghay wìr msòŋé kù dìnèn ne laàyeé a dzè wo liì nyàm se kwa’ wo wù bivirin vifií vé wíri wùn à woŋ wo wíri kì kér fó a yu vijuŋ ve kisuŋnìn keé ŋgèŋgèr wùn à Biímée, a`fó a dzə là fan wùn à fo kitan ki siìn kì kiíyín ji dzə̀ á shií wo tavín wo wìr dzə̀m, Mo kí dzəə̀n é shií ji nsər kiŋ á ghay wìr msòŋ fo wíri shwiíy kilòŋ e wìy e rə̀r sí bì’ fo bó á yò’ dzəə̀ kér dzəə̀ yìmò’ fóo sə vitú vév fó sa’ vitaavií wùn á nə’sí, Mo kí dzəə̀n é shií fóo yiì é vitúm vi wáa kòŋnén, Mo wír veé Kintatì ke vitum veé kitu ke nsayi fèrìn ne nsər fóo səə̀ biímé yév e kùm kinsèŋ ke gháy wìr nsòŋ, fóo dìn viwìr wùn à viku’ùy vé wìr, à viréŋréŋ vé lùmèn w`n wiíy, e kfèn wày wáyín ji kikuúyí ke wòŋ wùn à Dzə’èm ye juŋe dzè é mvə̀ vitaàví ve du’un ví, Mo vitúm ve dzəə̀n ŋgàŋ se Kintatì ke vitum veé kitu ke nsay vi kà`àn ne fo áwunee vitu ji á wiy suusín wo’, e so fo wìr dzə̀m wáa ker ghvém e kfə̀n a lèm nsər see kùm ghay wùn à vitaáví vé wíri. Mo wìr dzə̀`m kiiy ghay sìn wùn à vitaáví vin vi, kí dzə̀ é shií fo ŋkà’mé vèn wáa dzə eyiìn, Mo kí dzəə̀n ben, Dzə’ə̀m Ye Ku’ùne Nèn fùŋ Sá’yeé Kitu Ke Nsay Yee Kùm Ghay Wìr Msòŋ Rən, ji mfì’ njiìn yee réŋ fo wíri wùn à vitúm vi vidzə̀m, e dú e máy jiwìr wò’ón mò’ón wùn à Vintati veé wòŋ vi, mo á lem s’’a’rə̀n ghán sidzə̀m e vifii, a wiy a mùm e mvèm yè’éy wùn à duŋrìi fó a tavír ghvém gháy sìn wùn a vitaáví vin vi, shishár shishàr, e mvém wóŋ wùn ákitu ke nsay fó yiì, aá kiíy e kfə̀n a lèm kijuujùŋ e mvèm wìr veé vitum ve dzəəŋ ŋgàŋ si wún à wír veé vitum ve áwune sar sá’rə̀n vi. 1 Á dzə̀ə́ wir dzə̀m réŋréŋ fó ghvəm wùn à fó ghày, á yo’ dzə̀ə́ wir msòŋ ji kwàn. Wìr dzə̀m k̀m k fómo woo fó kwà’tì wùn à fó vifii, a wù kér fó a yiì e wùmò’ woo wír moo fə́r və. 2 Wìr də̀m kér ghay wùn à vitaáví ví vidzə̀m mo sá’ rə̀ne suuyin là nya’ kìn kùm rám, nshòm, kìn lumèn kìn Wiíy, kìn lám, biímé yee kùm Nyùy, dzə́ə sa’, kwa’tì símó’sí, kitúm wùn à ŋkè’ se dzə̀’ə̀m si, kéŋ, kidzəə́y kìn anta’ ámó’ó. 3 Wìr dzə̀m kér vitaáví fó a dzə e tin, fóo yiì mo wù ta’ a yiì e kfə̀n a dzə e kiŋèn. 4 Wìr yò’ kér fó a lìm vikwàn, kìn a lìm lim yee là vikaanè. Vikwàn wùn à mfiìnè wìr msòŋ, kìn dzə̀ é dzəə rəné yò’ kér fó a dzə. 5 Á yò’ kér fó a nyàvrì e wìr a yiì kfə́ə kinyò ke kí wáa kìn moo ji wìr yó’ dzə̀ á wír bèy. 6 Fo nsər si, wìr dzə̀m kér ghay virə́’ vidzə̀m fó a yensín ji wír. 7 Wìr dzə̀m dzə̀ réŋréŋ é sar nsər. A nsər kér fó a shìy wun réŋréŋ là nya’. Nsər kér fó a kìŋ wir dzə̀m réŋréŋ là nya’ e ghan se kinyà’ ki nəən ne e nèn bvə̀’ sá’ wìr msòŋ rən. Lá wìr yò’ a bayír wíri ji á wáa leéy ámó’ó ntéŋ. 8 Wìr dzə̀m kér ghay ji nsər yeé wòŋ nəə́ e wun kinyò, e tàr kijuŋ e ghan se wìr /wíri bvə’ən nsər ye woŋe foon kìn ye yì dzəə̀n é ŋwà’ nsər woó wòŋ, ji yi wáa shìy wun/áwune. 9 Lá wìr yò’wìy koò wír e fìn e lav, e nə̀’sì kìn e jùm fo wòŋ, a bó nsər yeé wòŋ yo’ biìmé. 10 Wìr dzə̀m kér ghay réŋréŋ fo á sá’ nsa’rə là kilo’, a wù kér ghay ji á sá’ á nsa’ rə é lav nsa’ yeé ŋgèŋgèr ye yì tíy fo wun kitu, kfə̀n sá’nsa’ réŋréŋ mo yì dzəə̀n là kilo’ fóo dìn vitaáví ve wù kérí wùn à vinyo ve wù kér fóo yiì vi wùn à nsa’ yee kùm wun. 11 Wìr dzə̀m wo á toyin wun e kinyó kér ghay fo kwa’tìi wáa dzə ji wù dzə̀ á là jay, e meé e ghan se wù tiim e ŋgèŋgèr e kibà’ ke nsa’ aá sá’ wun réŋréŋ mo nsər dzəə̀n, e bóo yen jay və bì’ fo dzəə̀n fen fo dzə̀ dzə́ə sí fəə̀sín fóo sə wun. Bó yò’dzə̀ á koò wír ji bì’ fo wù bù’ùn kinyo, kìn dzə̀ kinyo kee là ndzə̀n ke á gov wír sho, e sar nsər wóŋ kìn yeé kitu ke nsay e ghan se kinyo kee shooy ki kooyin, a bó yò’ dzə̀ á fò ŋge’ là’ ye yì shaa kinyo ke ŋwèrín kì bù’ùn e ghan se kinyo ki kì kooyin. 12 Á yò’ kér fóo nəə̀ e wìr kilitì ké dzə́’ə’m, kfəə’, lá’, ntum si kín fó a ròn ghvə́m rə́, kìn yìr rə́, a bó yò’dzə̀ mo nsər ta’à. Wìr dzə̀m kér ghay fo nsər kiŋ wun fo vinyò fèn. 13 Wìr dzə̀m kér ghay fó a ghan a shiíy aáwuneé mvə̀m woŋ mo wù koŋé. wír dzə̀m kér ghay fóo fəə fo wòŋ wúmó’ó kìn fo vəə́, e kfə̀n a ker vitaáví fóo kfən e bàm e wun wòŋ. 14 Wìr dzə̀m kér ghay wo dzə̀ wù wàa tà’ e kfə̀n a yu vijuŋ ve kibeèy fó kinjuyrì wìr kìn dzə̀ é kitum kiné kí. Kibeèy kin ki yò’dzə̀ kí wàa dzə fo wír vee mo a nyéŋ fo nsa’ se bó sí yo’ kùm dzəə sa’ yeé wòŋ wùn à vinyo ve bó ví yò’ tóm ashií wùn à nsər se vintatì veé kitu ke nsay. 15 wìr dzə̀m kér ghay e wun wòŋ fó a dzə wan Nsay. Bó nsər yo’biìmé ji á shá’nín á wír fo wun ghày moo wan nsay kìn fóo sha’nín ghay və́ fo wù kúvsín kitúm kfə́ (woŋ və́’) 16 Vilum wùn à Vikìy ve á kuyin ne là bìíy kùm rám, woŋ wùn à biímée, á kér ghay fó a ker tátí vijin, a fèr kfəə́. Áwune kér vitaáví réŋrŋ é ghan sé tátí vijín, e mvə̀m dzə̀’ə̀m tátí vijin wùn á ghan sé jàvsin. Tátí vijiné kù dzə́ cá’ a dzə̀ cá’ a dzə̀ fo Wiíy wùn Lùmèn ve á biimen fo áwune vitu ji dzə̀ á wàa dzə. Kfə́ə dzə̀ fómo Nyùy, a kfə̀n dzə̀ kintatì ke ŋgwàrìn wòŋ, a kitúm wùn à woŋe kér fó a kìŋ. 17 Wìr dzə̀m kér vitaáví fó a ker vifá və́ fo wun kitu réŋréŋ mo dzə̀ wù wàa ker e kintatì wùn à wír ámó’ó. Nsər yo’biìmé ji wìr wùmò’ kinen á wír wùmò’ fo wun keŋ. 18 Wìr dzə̀m kér ghay fó a ker kwa’tì rə́, vifií və́ wùn à biímé rəə́. Ghay rə́ne tàtí vitaáví vee fóo kuvsín dzə́ə biímé Nyúy, fo wun kitu kín é Kintatí wùn à wír ámó’ó wùn à é ŋgèŋgèr kín kintatì fóo dìn biímé rə́ moo é dùŋrì, e yiì, e ghvəm wùn à fóo lèm nsər. 19 Wìr dzə̀m kér ghay fóo shù kinyo wùn à fóo suúy kwa’tì rə́; ghay rə̀ne fó vitaáví fo wir wáa tiy e wun nshù là kinjivìr wùn à fóo tà’, e səəsí, e kfə̀n sàmèr sá’ka wùn à kwa’tì si e dzəə see mo sá’ka yii ghánen sho e kitu ke nsay là bìíy. 20 Wìr dzə̀m kér ghay fóo tarnín wùn à wíri e kfə̀n tatí kintatì ke dzə̀’ə̀m yee nyaáŋ. Lá wìr yò’ kàn wír ji wù tátí á kintatì ke bó yò’ dzəə̀n koŋ rə́. 21 Wìr dzə̀m kér ghay fóo a dzə e mvə̀m sa’yee wun wòŋ, fo wun kitu kin fóo sho’ wíri aá li kirə́’ kfə́. Wir dzə̀m kér ghay réŋréŋ fóo li kinyo kfə́ e dù sho e virə̀’ vé lìm vee wun wòŋ aá ka’ay. Tím sa’ yeé wòŋe wiy a dzə, a dzə̀ mo wíri koŋè. Koŋ rə̀ne wiy a din wún é dzəə ye á wiy a sho’tí wíri shó e ghan sí ghan sí là kilo’, a shó’ tí rə̀ne wiy a yiì wir dzə̀m wo wù kuyin ne wùn à viréŋréŋ ví, aá wiy a sho’ e kilìtì kìn é dzəə yee réŋ yìmò’ ye yi shwinen rən. 22 Wìr dzə̀m, moo wír woó wòŋ kér ghay ló a dzə e kiŋèn, e klə̀n a yen ji woŋe wùn à vitúm vimó’ ví suúsín á wó, a kìŋ wun réŋréŋ mo káv kìn kéŋe dzəə`n é wòŋ si wòŋ si, e kùm ghay dzəə̀ keŋ, dzə̀’ə̀m wùn á lií woŋ wov ve dzəə̀n ku fó wun viwìr wùn, wùn à ghvə́me. 23 Wìr dzə̀m kér ghay fó a ker lim. Fóo sho’ kfə́ə lìm ye wù koŋè, e laá yò’ a bo’ wun, é wù wáa lìm lim a yu vijuŋ wùn à ji wù wáa dzə e kiŋèn fó kibuŋ ke lim. Wìr dzə̀m wo wù lim lim réŋréŋ kér fó a ker vila’ày réŋréŋ là nya’. Wìr dzə̀m wo wù lim lim kér ghay fó a ker vilaámé vee réŋ ve ví gheenen wun ve dzə̀ ví tòm wun wùn à kfə́ə rəə́ ji a dzə̀ yí wàa ker viwìr ve wìr msòŋ, wùn à ntom símó’ sí, a shií fèn dzə̀ se sí wáa kìn dzə’ə̀m rə́. Wìr dzə̀m kér ghay fóo kè’ kìn fóo tatí vintatì ve ví kiŋ lim rə́ vee wun kòŋ. 24 Wìr dzə̀m kér ghay fóo meèmè fo shuu lìm a yiì kifá ke wù koŋè, e tàtí wùn à ghán sé lìm se sí wáa dzə sì gheénén wùn à vishiíy ve bam vi, a meemè yee kè’ fó ŋgàm ye yí wáa ker vilaámé. 25 Wìr dzə̀m kér ghay fóo a ker dzə’ə̀m ye yí wáa dzə e gheénén fóo yiì é wún wun wáa dzə e távín wùn à kfəə rəə, moo fó viyikìr, ndzə̀y, lav wùn à shív si, a vinyo veé shií ve ví wáa sə wun, e kfə̀n a ker ghay fo á wáa leéy fo wun e ghan sé kibuŋ ke lìm, se yàsí, sé ndzə́m, sé viŋkfə, sé vidzəə̀nè kin kighà’ woó dzə̀’ə̀m wo wù shaàne vitaáví və́. Yìy wùn wàn kér ghay fó a ker leéy wùn àsə́ yee jeéyí. Wón adzə̀m ve a dzəən kìn é mvə̀m tátí vijin kìn é visàkii kér ghay réŋréŋ fó a dzə à kiŋèn é dzə̀’ə̀m. 26 Wìr dzə̀m kér ghay fóo ye’éy ŋwà’. Yé’éy rə̀ne kér fó a dzə kisáŋ, a kí fèm ghà’é le, e ŋkè’se á dzəə́ yìy yé’éy sho yíyin. Ŋkè’ yè’éy ye yiyìn rə̀n kér fó a dzə kù fo wìr dzə̀m. Yé’éy fèr wùn à yé lìme kér fó a dzə tèéter fo wìr dzèm. Yé’éy se tavkín sí se sí shaàn sìn si wiy a dzə fo wìr dzə̀m reŋréŋ mo vifií və́ ví dzəə̀n. Shií ŋwà’wo ye’éyíne kér fó a dzə fóo yiì é wir kiíy wùn à fóo tavír ghvə́m yee kùm ghay wùn à vitaáví vé wìr msòŋ ví. Yí kér fóo kuyír yúnín, a lì vinyo fotèr, a kuyír viŋkar e vitúm vidzə̀m ví mvəm, e mvə̀m kfəə se wìr msòŋ kìn vitatì ve dzəə̀ biìmé Nyùy, e kdə̀n a tavír lim se kintatì ke vitum veé kitu ke nsay fó a lèm nyaáŋ. Atàr wùn aàyìyí kér ghay fóo sho’ kfə́ə ye’éy ye dzə̀ á wàa fo e wón véví. 27 Wìr dzə̀m kér ghay fó a tatí là kan e vinyò ve liì woo wun wòŋ, e kfə̀n a yu vijuŋ ve fèr, a ker kilíŋ fo kikuuyí ké vinyò ve á tàrìn ne kijuŋ wùn à sé’ və. Wìr dzə̀m kér ghay fó dzə e kiŋèn fó yir wùn à fó sé’ wo wù loòn fo wun fèr kìn dzə̀ yé tàr vinyò, sáŋ wùn à yé fèr kiwoo. 28 Wìr dzə̀m kér ghay fó a ker nyaáŋ e wun wòŋ wùn á kitu ke nsay, e fí’ a ker ghay wùn à vitaáví və́ ví mo sá’ rə̀ne suuyin. 29 Wìr dzə̀m kér fó a lìm, a dzə̀ e wun kiliŋ bì’fo dzəə̀n fó cá’cá’ fo dzə̀ wù kùyír kitú kfə́ là kinjivìr. Mo wìr dzə̀m din ghay sìn wùn à vitaáví və́ ví, wiy a sə̀r cá’ vinyo vee mo nsər suuyì, e fí’ a kìŋ kiíy wùn à ghvə́me fo ghày wùn à vitaáví vé wìr ámó’ó wùn à fóo runér réŋréŋ mo liì wo juŋ, nyaáŋ woó wòŋ wùn à dzə’ə̀m ye juŋe e wòŋ wo wìr dzə̀m kér ghay shoo ta’à. Bó yò’dzə̀ a dìn ghay sìn wùn à vitaávi vin vi jeéy e shaà fo dzəə yee mo kintatì ke vitúm veé kitu ke nsay ki ta’à. 30 Ki nyo ki yò’dzə̀ shó e sa’ fèn ke dzə̀ kitúm, kintatì kìn wír wù bìner ji kí fó wun vitaáví ji wù wàá yii á kinyo ke kí laar á ghay sí wùn à vitaáví ví ve á saŋen é sa’fèn.	lns	Lamnso'	lns	Latn	lns
Munextia muchi ipal ne tehtechan tay tupal Giqihket wan inaget pal ne musempuzuhket pal ne tumak tahtalmet pal gitat su welit gichiwat ume se chikume A(iii) pal mahtati ipal mezi se chiknawi ume pual xiqey. AXTU PAL TIPEWAT Weli muina ga ne tamagixti ne tuktiani wan ne nehmachnemit tik ne tahtal gipia pal tezilnah ne tay gichiwtuk tay gatka tesu genga tay maya tupal muchi ne pal tu iknuwan. Weli muina ga te gixmati wan ne tay gatka tesu datka tu patiw tal gichiwtiwit tesu tik tupal te geman inatiwit tay pal tehemet, wan inatiwit ga gichiwtiwit inatiwit ga ginetuyat gichiwat ne pewa muchi pal se techan gan ne tagamet teya mahmawit wan welit inat tay gichiwat tay yek. Weli muina ga pal ne tahtagamet nemi gah gipalewia gah gituktia pal gita ga ne tagat muita ga te weli yawit gah tesu gichiwa yek. Weli muina ga ne tehtechan pal ne tuhtumak sen nemit techan inatiwit tik ne amatageza inatiwit ga nemi tay ipal ne tagat gitaget geski tu patiw wan gan tigengat pal ne tagamet wan ne siwatket; wan inatiwit ga mu magixtihtiwit pal gitat tay gichiwat pal gipiat wan welit nemit ihtig ipal se mas patawak ipal ne tamagixti. Weli muina ga ne tagutun tupal inatiwit ga kia tik palewiat wan tay mupuzuwat ipal ne sen nemit techan magitagan gen se tahtuli pal muchi ne tal wan yahiga ne tamagixti ipal ne tagat. Wan muweli muina ga san se pal ini tay tupal wan ne tamagixti yaha tay mas timunegit pal tikchiwat tay tinatiwit. Ne musepuzuhket muchi ne tahtalmet Ina tay munextia muchi ipal ne tehtechan tay tupal wan tumak tahtal ma puzihtiwit ginegit gichiwat ihtik tamachtiagan pal mumachhtiat pal welit, nehmach nemigan pal ne tupal tamagixti tay tupal wan tamachiwa gen ipal ixkáliu tu techan wan tepal techan su tikchiwtiwit wan muchi ma gichiwagan wan yek tagutun ihtik ne tehtechan muchi gen ihtik ne tahtal talihtiwit gaitan tay ipal. Pewa ina se (1) Muchi ne tay gen tu weyga nestiwit tamagixti genga tik ekneliat wan ipal wan gichiwtiwit ipal ma munegigan ne se pal ne se. Pewa ina ume (2) Muchi tehemet ti welit tinat iwan tamagixti ga inatiwit tik ini nextiwit pal nuhme tehemet tilqiluya, siwat u tagat gen tageza, gan mu tanwageza, tay yaha gimati ga weli ina pal ne techan u pal muchi su gipia u te, nestuk u gan yaha ginegi. Te ya mu ixtemuwa tay mu chiwtuk pal ne galpuli u tepal tal ipal ne tu tal tay ne tupal uk se isel tal gen se tal gipia iteguyu tesu isel u gipia uk se iteguyu. Pewa ina yey (3) Muchi tehemet tiwelit tinemit ne tamagixti wan ga yaha isel mutuktia. Pewa ina nawi (4) Tesu aga weli gichiwa tay te ginegi te weli tegiti gah i wan yaha tesu ginegi wan tesu welit giahwat nan tesu welit techchiwat datka. Pewa ina maqil (5) Tesu aga weli mezilpia ma ixtuna u techsumat gen tesu yek. Pewa ina chiqasen (6) Muchi tehemet tiwelit, gan tinemit mu ixtiya ne tuamaw. Pewa ina chikume (7) Ixpan ne tahtuli muchi tigenga wan gipia, genga ipatiwyu pal gipalewia ne tahtuli, muchi gipalewia ne tahtuli gah ina ga tehemet tesu datka tupatiwyu wan gah ina genga ga tehemet tesu datka tupatiw. Pewa ina chiqey (8) Muchi tehemet tikpiat u tiweli tik tahtanit gan welit techpalewiyat qak ginegit techixtiliat tay tupal wan tay nemi tik ne amat u pal ne tahtuli. Pewa ina chiknawi (9) Te agah welit gitenzaqat nan welit gi tuktiyat ga uk se techan. Pewa ina mahtati (10) Muchi tehemet tiwelit ga muchi tigenga munextia ga gigagit ga se gal puli gan tatuktiyat u gan muweli pal gitat tay ipal tay ginegit ma gichiwat u pal gitat su yek u te yek tay gichiwa. Pewa ina mahtati se (11) Muchi tehemet tikpiat gen tiwelit tinat ma inagan ga tesu yaha gichiwtuk su te mumati su yaha gichiwtuk gen ina netahtuli wan muina tay munechtiwit tay munegi pal yaha te welit gi tenzaqat. Te aga weli tigilwiat ga yaha gikchiwtuk su te gichiwtuk ga tesu datka gichiwtuk gen tupal tahtuli tal u tepal tal. Nan nusan weli gilwiya ma tachtawi ta yaha tesu gichiwtuk. Pewa ina mahtati ume (12) Te aga weli ina datka ipampa su tesu gimatit tay yaha gichiwa, wan iknuwan, itechan wan igal wan iamat tageza, nan tay yawi ma inat ipampa ipal ta yaha. Muchi tehemet tikpiat ixpan netahtuli techpalewiat tayawi ga tehemet wan tay tehemet tesu tikchiwtiwit. Pewa ina mahtati yey (13) Muchi tehemet tiwelit tinehnemi gan tehemet tiknegit. Muchi tehemet tiwelit tigisat pal uk se te pal techan wan tiwelit timuqepat tik ne techan. Pewa ina mahtati nawi (14) Wan su gen se tehemet gitemuwat weli yawi tik uk se techan gitemuwa gan weli nemi. Wan tesu welit gitahtanit ne tahtuli su yaha gimati ga gichiwtuk tay inat ipal u tay yawi ihpak tay ipal ne sen talmet. Pewa ina gaxtuli (15) Muchi tehemet tiwelit tigixtiat tuamaw tageza pal gimatit ga cha ne tehemet titechan tagamet. Tesu aga weli giixtilia pal yaha techan cha ne nan weli gipata gan yaha nestuk. Pewa ina gaxtuli se (16) Ne tagamet wan ne siwatget qak ahsi nexiwit ga welit munamiktiat welit munamiktiat pal gi iskaliat ipihpilawan wan te muita gen itachixka mulatuh u mezali. Wan genga welit tay ipal sen nemit u muahkawat. Maya su yehemet ginegit munamiktiat welit munamiktiat su té tesu. Ne iknew se tagutun pal ne tezilna pal ne techan cha nehket, wan gipia ta ipal ixpan netechan wan pal ne talmet. Pewa ina gaxtuli ume (17) Muchi tehemet tiwelit tikpiat maya tupal wan nusan tiksempiat. Tesu aga weli techihtilia tay tupal. Pewa ina gaxtuli yey (18) Muchi tehemet tiwelit tikchiwat tay tiyultageza, ta yaha weli gikchiwa wan gan ginegi mutanwageza; ini tay ipal gikchiwat ga tiwelit tikpatat tay tehemet tiknegit u gan tiknegit timutanwagezat; kiuni gen netamagixti munextia gan tehemet tiknegit timutanwagezat maya se u muchi, ixpan muchi u tusel; pal tikmachtiat, ne tay tikchiwat, ne gan titageza wan gan muita. Pewa ina gaxtuli nawi (19) Muchi tehemet weli tikpiat tamagixti pal ina tay yek u té; ini tay tupal yek pal te aga weli techilwiat ga tesu yek tay tikchiwat, wili tiawit tigitat wan welit techilwiat wan weli muina su yek u té, wan weli muilwia muchi, tesu maya ni gan su té gan muweli ina wan gen muweli ina. Pewa ina se pual (20) Muchi tehemet tikpiat tamagixti pal timupuzuat wan gan mupuzuat pal tik chiwat tay yek. Tesu aga weli mezilwia ma xinemi gan tesu tiknegi. Pewa ina se pual se (21) Muchi tehemet tiwelit nemi tik ne gal puli pal ne tu techan, welit tinemit u tiktuktiat uk se ma nemi tupampa. Muchi tehemet tiwelit tigalagit gan muchi tigengat gichiwat tay ipal ne pal ne tahtuli. Tay ginegi ne techan ga ne tezilna pal tanawatiani ipal muchi tehemet; ini tay tiinat pal muchi pal qak tiawit tay tiinat gahyawi gituktia ne techan, ini tay muina tiawit tikchiwat qak ya muqepa tik inat ga ya mupata uk se ga gituhtia ne techan; pal muchi inat ga yaha weli naga pal tatuktia wan tay muina maya tehemet tikmatit pal ga tinatiwit wan uk se weli muchiwa ma ina ga nemi yek. Pewa ina se pual ume (22) Muchi tehemet gen se pal ne gan puzuat weli gipia gal wan gan yawi pahtia wan mumachtia, wan gipia gan su ginegi gichiwa pal ne techan wan pal ne tepal techan tay gipia ne gan ahsi musempuzuat wan tay gipia ipal ne techan, gunih weli tay yaha gipia, yaha gipia muchi tay munegi, wan tay gichiwa gatka, tay yaha munegi ipal wan tay weli gichiwa tay yaha munegi. Pewa ina se pual yey (23) Muchi tehemet tiwelit titegitit, pal ina tay ginegi gichiwa, tay genga gen uk seyuk tegitit ma mumati yek wan weli mutahtawelia ga tesu gimagat gan tegiti. Muchi tehemet tiwelit tiktahtamit ipatiw ne tegiw genga gen gitaxtawat ne uk seyuk. Muchi tehemet welit tikpiat matechtahtawigan genga pal mumati yek, pal gimati gaipal wan pal iknew pal ixtuna pal muchi yehemet wan pal tami gichiwat ga uk seyuk gan welit gipalewiat. Muchi tehemet tiwelit tikpuzuwat wan weli timuchiwat se pal gan mupuzuat pal mupalewia tay ipal. Pewa ina se pual nawi (24) Muchi tehemet tiwelit timusewiat, wan paxaluwa qak tesu tegiti, wan qak tegiti ma tegiti axta qak inatiwit, wan qak paxaluwa magitaxtawigan gen tegitisgia. Pewa ina se pual maqil (25) Muchi tehemet welit tikpiat ma tinemigan yek ma weli nemi yek yaha wan iknew, ma gipia pal mupahtia wan pal nemi yek, wan tay giqa, qahqax, gal, gan ya mupahtia wan pal muchi tay yaha munegi; gipia nusan gan gitaxtawat su te gipia tegiw, guguya, te weli nehnemi, ga migi igumpa, ga chulét, wan uk sekseyuk gagi puluhtuk tay yaha tesu ginetuya. inan wan qak gunet gipiat nusan ga gitahpiat wan ga gita manemi yek. Muchi neguhgunet, nestiwit ipal munamitihtiwit u tesu, gipiat nusan pal ipal tay muchi gipiat. Pewa ina se pual xiqasen (26) Muchi tehemet tiwelit timumachtiat. Wan timumaxtiat ma te techtahtani ipatiw, pal timumachtiat tay timunegit. Pal timumachtiat timunegit ma techilwigan gan tiawit timumachtiat. Tay timumachtiat pal tiwelit tiinat yek tay tiknegit tiina wan ini weli nemi pal muchi tesu pal maya se; pal muchi ne gan mumachtiat gan welit genga pal muchi, su weli gichiwa tay yaha weli. Ne tay timumachtiat nemi pal weya tay tigixmati wan pal tesu aga techchiwa datka; pal weli gimati, pal yahkawat gichiwa tay yaha ginegi, pal te timuqalantiat wan pal timunegit nuhme ne tal wan muchi ne gan mupuzuat tesu inat datka pal tyut u wan mutanwageza; wan yaha mugumuntia pal tami qiga tay ginegi gichiwa pal ne nuhme ne talmet pal te aga muchiwa datka. Ne tehtegu weli gitat tay welit gimachtiat ne guhgunew. Pewa ina se pual chikume (27) Muchi tehemet tiwelit tikchiwat tay gichiwa ne techan tagamet, pal welit mu yulqesuwat tay yehemet welit gichiwat, wan weli nemit ne ga gimati ina tay gichiwa wan tay gimaga ipatiw tay yaha gichiwtuk. Muchi tehemet tiwelit tigitat su yek u te, tay tehemet tikchiwtiwit, tay yaha ipal pal yaha gichiwtuk tik ne tay tesu aga gimati, tawawasua wan tilqilua, mihtutia, gixpiza. Pewa ina se pual chiqéy (28) Muchi tehemet tiwelit tiktahtamit ma gichiwagan tay inatiwit ga giawi gichiwat tay tupal tamagixti tay inextiwit tik tay inatiwit ma gichiwagan pal te naga maya tik amat. Pewa ina se pual chiknawi (29) Muchi tehemet tiwelit tikchiwat tay ipal ne techan ga maya ipal yaha weli gichiwa tay yaha weli gamumaxtihtuk. Tik ta yaha gichiwa pal te aga gilwia datka, muchi tehemet weli nemi tay gilwiat chupi ta ina ne tanawatiani, wan pal maya gita ga ta yaha ipal wan tamagixti ipal muchi wan mumati yek tay gilwiat ma gichiwa ipampa uk seyuk, tay yek tatuktiat, tay yek, ne tatuknianit pal muchi wan pal nemi yek muchi tik se gan tinemit gan tesu aga techilwiat datka. Ini tay tupal wan tamagixti tesu weli qak tesu tiknegit qak te tiknegit tay su tiawit tinat tay tesu yek pal ne sen talmet. Pewa ina se pual mahtati (30) Tesu datka tay ginechtiwit welit inat tesu welit gimatit gen gimaga ta ipal pal se gan musempuzuat u pal ne techan, pal pewat gichiwat u gichiwat tay pal gitahtani tay tesu ginegi gikchiwat pal ne tay inatiwit tigini tay ginechtiwit.	ppl	Pipil	ppl	Latn	ppl
NANONDIRAL WINNDEREYANKEEWAL HAKKEEJE AADE NAATIRKA E tuugnaadeko wonde keftingal horma kala neɗɗo e nder ɓesngu aadee e hakkeeji potɗi woni dnaɗɗuudi ndimaague potal e jam e nder aduna, E tuugnaade wonde ko baasgol heftinde kam e calogol tottude hakkeeji aade ngaddi barondiral e salaare sanndolin nde e nder aduna e kadihuccande adunam mo aade heɓi yamiroore haalde e miijiaa de no henanorii ɗum yontii ete kadi yimɓe poti jeyde koye mumen ceerta e kulol e baasal sabu aadee yiɗde ɗ um, E tuugnaade wonde ina teeŋti yo hakkeeji aadee ndeenire yamiroore laawɗinaande mbele aadee waasaa tonngeede e gullitaagol dowrowol so tawii fawaama kalfaandi kiisndi walla waawnere ɓ urtunde, E tuugnaade ina teeŋti nde ɓamtatoo ɓiyngu yummaagu hakkunde leyɗeele dimɗ uɗe, E tuugnaade e nanondiral leyɗeele caaktangal woondoore leyɗeele jowitiiɗe e hakkeeji gadani aadee bayɗi no ndimaagu, teddungal e nder potal rewɓe e worɓe. Leyɗeele ɗee koddirii e daranaade ɓamtaare renndo e ñiɓgol fannuji nguurndam moƴƴam, E tuugnaade e wonde leyɗeele dentuɗe jeytiiɗe ɗee, e ballondiral e fedde leyɗeele dentuɗe jeyɗe koye mumen pellitii ñiiɓnude horma hakkeeji aade kam e ndimaagu, E tuugnaade e ɓulngo renndaande ngam tafde hakkeeji aadee kam e ndimaagu, leyɗeele ɗee teeŋtinii nafoore ɓurtunde wonde e pellitgol, ko ndeen batu nguu nanondiri, holliti: Ngal-ɗoo nanondiral winndere yan keewal jowitiingal e hakkeeji aadee wayi ko no laawol gootol ñii ngam yettaade leyɗeete mbele yimɓe ɓee e renndooji ɗii mbaɗa ɗum e hakkillaaji mum e kala sahaa kadi et e jannginde e nehde mbele ɓamtoo horma hakkeelleji aadee e ndimaagukuule ƴettaama mbele saree e nder leyɗeele, ciynugol ngol ina foti feeñde, teskee e yimɓ e fof. Kuulal gadanal Innama aadeeji fof poti, ndimɗidi e jibinannde to bannge hakkeeji. Eɓe ngoodi miijo e hakkilantaagal ete eɓe poti huufo ndirde e nder ɓ iynguyummaagu. Kuulal 2 Gooto kala ina waawi hokkunde hoore mum hakkeeji e ndima guuji kaalaaɗi e nanondiralngal tawa alaa paltagol nguru, mbaydi, leñol, ɗemngal, diine, iwdi leydi walla renndo, dañal, jibinande walla kala ngonka. E ko fawtii heen hay paltoor gooto woodataa e dow yowitaade e dawrugol, ñaawoore hakkunde leyɗeele fawaade e neɗɗo ummiiɗo leydi walla neɗɗo mo yowitaaki maa woni pawiɗo yamiroore laawɗinaande waawnde wonde fof. Kuulal 3 Innama aadee kala ina jogii hakke wuurde, e hakke ndimmagu kam e hakke ndeenka e kisal hoore mum. Kuulal 4 Hay neɗɗo gooto fotaani tonngaade e maccungaa gu maccungaagu e njeeygu aadee ko ko harminaa e no waawi si foraade fof. Kuulal 5 Hay neɗɗo gooto fotaani leepteede walla fiyeede piyle jaltuɗe neɗɗaagu walla koynooje. Kuulal 6 Neɗɗo kala ina jogii hakke annditireede neɗɗaagu mum e kaayitaaji ñaawaaɗi. Kuulal 7 Yimɓe fof poti e laamu ete poti fotde ndeendka e yeeso laamu. Yimɓe fof ina poti fotndeende e reeneede e heedi heedi baawɗo yaɓɓude kule ngal nanondiral yimɓe fofina poti reeneede e tooñannge tawa alaa paltoor. Kuulal 8 Neɗɗo kala ina jogii hakke wullitaade ñaawoore e leydi mum so tawii o gañaama, o tooñaama walla so hakkeeji makko njoolaama. ɗiin hakkeeji ina ngannde e laamu e ñaawooje. Kuulal 9 Hay gooto fotaani nanngeede sokee walla yaltinee leydi tawa ko e dow mbaawka e belaaɗe. Kuulal 10 Neɗɗo ina jogii hakke e heɗeede e nder potal e sahaa ñaawoore nde yowitaaki, nde waɗataa heedi-heeda (jinngataa). ñaawooɓe ɓenguurotaako poti ñaawde hakkeji fotdeeji neɗɗo fof ko takkaa haa heɓ ni ɗum ñaawore. Kuulal 11 Kala neɗɗo tuumaaɗo bonannde ina foti reweede haa ko fawaa e mum ko annde ina woodi walla alaa tawa ko ñaawoore laaɗinnaande nde suuɗaaka ñaawi e tawtingol ñaawoɓe luundiiɓe heedɓe bannge ñaaweteeɗo oo. Hay gooto fawetaake bonnannde walla war ngo tawa nde waɗatee ndee waawa wonde ko teeŋti e mum e yowitaade e laawol leydi walla laawol hakkunde leyɗeele. Ko noon ne hay gooto fawetaake sariya baɗɗo huunde tawa nde waɗetee ndee o jotondiraani heen. Kuulal 12 Hay gooto yaɓɓetaake, tooñee e nder nguurndam mum, e nder ɓesngu mum e nder jotondiral mum walla neɗɗaagu mum lesɗinee, naange hay gooto e dowlugol mum potaani ñifeede. Neɗɗo kala ina jogii hakke reenaneede ɗee geɗe teeŋtinooji ndimaagumum. Kuulal 13 Neɗɗo ina jogii hakke yahde ɗo welaa fof e no weliraa fof kam suɓaade hoɗannde mum e nder leydi. Neɗɗo ina jogii hakke yaltude leydi kala hay so tawii ko ndi makko kam e artude e leydi mum. Kuulal 14 E sahaa kulol, neɗɗo kala ina jogii hakke ƴeewde moolaare e dañde leydi moolndi ɗum e goɗɗe ɗee. Oo hakke noon waawaa fawaade e warde hoore doga ƴeewa moolɗo ɗum, o waawi fawaade tan ko e jamirooje fedde leyɗeele dentuɗe. Kuulal 15 Neɗɗo kala ina jogii hakke jeyeede e leydi, woni jogaade ngenndi. Hay gooto waawaa e dow belaaɗe haɗeede jogaade ngenndi walla waylude ngenn di. Kuulal 16 Caggal nde neɗɗo dañii duuɓi kelliƭuya so ko o debbo, so ko o gorko faltaa ki leñol, nguru, leydi ono jogi hakke resde maa reseede, o darna fooyre. Ko kamɓe poti heen hakkeeji jowitiiɗi e dewgal so ina humee walla so ina ittee (goorko e dewbo). Dewgal fawii ko e yiɗde resondireeɓo ɗiɗo ɓee wonaa ina fawee e waawnere. ɓesngo ko kam woni tergal gadanal e nder rendo ɓesngu inajogii hakke ndeenka immoraade e renndo kam e laamu leydi ndii. Kuulal 17 Kala neɗɗo walla dental yimɓ e ina jogii hakke e jeyal leydi. Hay gooto fotaani e amdu e waawde haɗeede jeyi mum. Kuulal 18 Kala neɗɗo ina jogii hakke ndimaagu miijo, hakkilantaagal kam e diine. Oon hakke ina roondii ndimaagu waylude diine kam e ndimaagu tabitinde diine mum walla yi yannde mum kañum gooto walla e wondude e woɗɓe. Ngaal tabitinal diine noon ina nona ko ɗuuɗii e ko feeñi fof tawa ko rewneede e dow jaŋde, walla dewal walla jamirooje diina oo. Kuulal 19 Neɗɗo ina jogii hakke e ndimaagu jogaade miijo e saaktude miijo mum ɗum firti ko joom mum fotaami hulde feeñninde miijo mum walla wiɗtude, heɓde kam e sarde miijooji e kabavuuji tawa woƴaaki keeri hakkunde leyɗeele e no sardaa fof. Kuulal 20 Neɗɗo kala ina jogii hakke e ndimaagu waɗde batu walla fedde nde wonaa fitina. Hay gooto fotaani waawneede jeyeede e fedde alay sago. Kuulal 21 Neɗɗo kala ina jogii hakke e jeyeede e terɗe gardiiɗe leydi mum. Tawa ko kañum e hoore mum walla tawa ko waabaade e ɓe yimɓe e cuɓii ina njooɗ añii leydi sabu joñeede geɗe mum. Neɗɗo kala ina jogii hakke ardineede walla joñeede geɗe/golle leydi e dow potal. Muuyaande leydi ndii ko ñiɓgol kalfaandi laamuuji ɗii. Ndiin kalfaandi ñiɓortoo tan sosde wooteeji cuɓoo suɓngo laaɓngo e leydi kala, tawa cuɓotoo ɗo kala ina tottee ndimaagu mum timmungu. Kuulal 22 Neɗɗo kala e nder renndo ina jogii hakke e ndeen ka renndoyankeewo. ɗumko weltaare hakkeeji fagguduyankoj e renndoyan heeji e pina yankooji katojinaa ɗi e ndimaagu e ɓamtaare aade e dow tuugnaade e ngonka leydi fof. Kuulal 23 Neɗɗo kala ina jogii hakke liggaade e dow potal hujjiaaji liggeey e ndeenka baasgol gollaade. Yimɓe fof poti fotde njoɓdi so tawii ɓe potii liggeey. Kala liggiɗo ina jogii hakke njoɓ di fotndi heen, njondi mbaawndi jogaade mo kaŋko e ɓesngu makko mbele njogoo ngonka moƴƴa tedduka. Njoɓdi ina haani timminireede catiiɗe renndoyankooje. Neɗɗo kala liggotooɗo ina jogii laawol tafde fedde wullitaare hakkeji liggeey walla yantondirde fedde liggotooɓe mum e pedle goɗɗe liggotooɓe so tawi eɗe ndenndi ngoƴ aaji e anniya. Kuulal 24 Neɗɗo kala ina jogi hakke e fooftere walla weltinde ɓernde num walla wooda ɗo haa’ɗni liggeey mum ete kala liggotooɗo ina jogii hakke e fooftere yoɓ eteende. Kuulal 25 Neɗɗ kala ino foti jogaade hakke nguurndam cemorɗam haa waawaa toppitaade cellal mum, ngonka mum eka ɓesngu mum haa teeŋti e nguura, koɗlci, safaara e geɗe renndo; omo jogii hakke e ndeenka so tawii o liggaaki, walla o sellaani ma walla o jodtaa de e doole mum, walla kes jooɗiiɗo, naywuɗo walla kala geɗe baasooje wallitde nguura ɗe pawaaki e bellanteeje. Jibinaaɗo debbo e sukaaku ina njogii hakke ballal e toppitaagol keeriiɗi. Sukaaɓe fof, woni a jibinaaɓe e nder dewgal walla caggal dewgal poti fotde to bannge ndeenka renndoyankeewo. Kuulal 26 Neɗɗo kala ina jogii hakke jaŋde jaŋde foti wonde ko nde alaa njoɓdi hay sinna ko to arwaniire e gadanal. Jaŋde sukaaɓe ina foti wonde alay sago. Jaŋde karallaagal ina foti huɓtidin’de: jaŋde toownde ina foti udditanaade moni kala taw alaa heedi-heeda, tawa ko e baawal mum. Jaŋde foti ko feertinde neɗɗankaagal, ɓeyda teddin’de hakkeeji innama Aadee, heɓde hoore mum. Ina foti waalitde paamondiral, muñundiral, cehilaagalhakkunde leyɗeele e kala senngooji leƴƴi walla diineeji, fawitii heen ɓamtaare golle dowlaaji dentuɗi ngam moƴƴere ina duumoo. Jibinaaɓe ina poti suɓaade hol fannu jaŋde ndokkata sukkaaɓe mumen. Kuulal 27 Neɗɗo kala ina waawi e sago mum jeyeede e ɓamtugol pinal rennde mum, huutoroo ñeeñe e wallitde ɓamtaare ganndaliyankeewal e kala ɓure jaltooje heen. Neɗɗo kala ina jogii hakke ndeenka muuyaaɗe mum to bannge neɗɗankaagal e jawɗi tuugniiɗe e ɓulgno ganndal, coñce, ñeeñal ɗe o tafi. Kuulal 28 Neɗɗo kala ene foti daranaade ñiɓagol hakkeeji innama aadee kam e ndi maagu mum to bannge renndo e nder winndere mbele kuule kaalaaɗe ender ngalɗo nanondiral njetto faandaare toɗɗaande nde. Kuulal 29 Innama aadee ina jogii hujjaaji fayde e renndo ngo ngannduɗaako ɓamtaare huuɓtidinde neɗɗankaagal makko tan waawi wootde. E nder kuutorogol hakkeeji makko kam e naftorogol ndimaagu makko, moni kala fawaa e mum tan ko ɗooftogol sarɗiyeeji ngam teeŋtin’de keftingol e nehtanagol hakkeejie wodɓe ngam timminde neɗɗaŋ kaagalngam geɗe denndaande kam e ngonka moƴƴa kuuɓtidinɗo ngam dañje renndo potal. Ɗii hakkeeji e nguu ndimaagu mbaawa dañeede e dow luundaare paandaalee muuyaabe dowlaaji dentuɗi. Kuulal 30 Hay kuulal gootal gummingal e ngal ɗo nanondiralfotaani jaggireede ummii ko e leydi, walla dental keeringal, walla neɗɗo keeriiɗo. Hay neɗɗo gooto, walla dental walla leydi potaani jogaade golle tawa faandaare mumen ko firtude hakkeejie e ndimaagu kalaaɗi e nder nanondiral ngal.	fuv	Fulfulde, Nigerian	fuv	Latn	fuv
NZUO LYA MAPAPILO NYI KUSAKULA TCHA KUTESA MUKANDA UA MUTCHIFUTCHI TCHESWE YA KUSAKULA TCHA ATHU ESWE Yakudaptala nyi kuilhinga ku Asembeleia Yeswe mu Kuthunga 217 A (III) ya 10 ya Dezembro ya 1948 Kuputhuka Hakukonsiderala ngwo kunyinguika ya vumbi ya kusa ha usoko eswe nyi kusakula jhó jhimuwikha Jakulinga ye fundamentu ya kulenguluka ya ululi ya zango mutchifutchi ; Hakukonsiderala ngwo kanyinguikine , kupala tcha kusakula tcha athu, yatuala ku yuma yipe ize ya kuasunga mu mana jha atu nyi maliji jha tchifutchi chize atu eswe etche alingue, ahanjike ,atayze, hanga atchine mu lamba, ya isako ngue yuma yatamba kukaula athu eswe. Hakukonsiderala ngwo tchatamba kufunga tche kusakula tcha athu ha imwe regime ya kusakula, hanga athu atchine kulinga ize azanguile,mu kutchina, ha kuhiluka ya yuma yipe nyi matamiso; Hakukonsiderala ngwo tchatamba kukuasa kukolesa wue usepha hali ifuchi; Hakukonsiderala ngwo, ha mukanda, wua athu jha ifutchi alikuata kanambe, nawa, ngwo ufulhelo wuo ha kusakula tcha athu, ha vumbi lia athu eswe, ha kulifa ya kusakula jha malunga nyi mapwo mba yaha yuma yakulinga ha kukuasa yuma inende heswe nyi kulinga yuma yipema ha muono hua mutchima tcha kulenguluka tchinene; Hakukonsiderala ngwo mavungo akwo halithunjika alueze, kulikuasa nyi akuakululieka ifutchi ya linunga, lie vumbi lia mutchifutchi nyi zango lha kusakula tcha athu nyi kukola tcha kulenguluka; Hakukonsiderala ngwo kupwa tchimuikha tcha kusakula nyi kulenguluka ye ya ulemo inene hanga ahane kuuaha ya lhitayza tchatcho: Ye Asembeleia Yeswe Hakusa ye declaraçao ya mutchifutchi tcheswe ya kusakula tcha athu ngwe ipema uikha ha kuheta kuli athu eswe ku ifutchi yeswe, hangta athu eswe nyi jhe milimo,jipwe mu espiritu, alikolueze, ku ulongueso ua vumbi ya kusakula nyi kutuaka, kuluthue mu membo nyi kusuku, tche kunyinguika tcha kusa yuma kuswe nyi zango hali athu jha mue muihunda hakamuihi, tchize ngue yfutchi aysa hali akua ululi. SHIMBI YA 1º Athu eswe kakusemuka ngwe akwo, ku vumbi nyi hakusakula.Kali nyi mana,mba mahasa kulinga umwu hali mukwo nyi espiritu ya kuli kuasa. SHIMBI YA 2º Athu eswe mahasa kulinga yuma anazangue nyi kusakula ha yno declaraçao,kanda alinga katonde hali athu a ku mavungu ekha,hanjhi ha malunga nyi mapwo, ha malinji,ha ngueleja,ha politica nyi hayuma ikuo,ha mumaihunda,ha upite, ha kusemuka nyi hesuaho. Ha tchotcho ketchi kulinga nyi umwu katonde ha kuputuka ku shimbi,ya nguvulu,ululi,hanji yfutchi ikuo tchipwe kuze a semukine muthu ,tchipwe tchifutchi tcha lihandununa,ha kutuama ukawo hanji ha umue nguvulu. SHIMBI YA 3º Muthu muswe mahasa kusakula muono,liberdade nyi kulifunga. SHIMBI YA 4º Nyi umwe ketchi kapua kapinji,hanji kulinguila, upinji nyi kutalatala ya tupinji hali yuma,ka ku akanjisa. SHIMBI YA 5º Nyi umue ketchi kulituala ha lamba nyi kumu talatala tchipi hitcha uthu ko. SHIMBI YA 6º Athu eswe mahasa kusakula, ha kunyinguika ha yhela yeswe ya athu a ululi. SHIMBI YA 7º Eswe amuikha hakutuala ha shimbi, hi nyi katonde ko, mahasa kusakula, apue nyi kufunga shimbi. Eswe masakula kufunga tchalifa hali tchesuetcho kutalatala mutchi handununa ha tchuma tcheswe, akautuala ha tchesuatcho kutala tala tcha lamba. SHIMBA YA 8º Muthu mueswe mahasa kusakula hanga atuale kuli akua ululi, uaze analingue yuma ku ya pemene ku meso ja nguvulu akua shimbi. SHIMBI YA 9º Nyi umue ketchi kumusa mu mulonga hanjhi mu phoso. SHIMBI YA 10º Muthu mueswe mahasa kusakula, kulifa nyi akuo,yuma atela aylueze kuli akua ululi uaze keshi masepha, hanga atale ku yuma yenyi ,hanga aytangue ngue tchize shimbi inambe. SHIMBI YA 11º Muthu mueswe mamba nguo yuma ypi alinga,nyi kaylinguile, mahasa kuita hanga amufungue nyi afuphe ndo muze mamona yoze uailinga. Nyi umwe ketchi kamuambungona ku yuma analhingue, nyi kuyapemene mu tchihunda hanjhi mu yfutchi.Tchizetchene,ketchi kamusa mulonga ulemu ngue muze alinganga yuma. SHIMBI YA 12º Nyi umue keshi kamunjila mu muono uenyi, mu usoko,hanji mu nzuo,hanji mikanda,naua kumuihia vumbi.Ha yuma yatcho, athu eswe kali nyi akua ululi afungue. SHIMBI YA 13º Muthu muesue mahasa kusakula kuze anazangue kusa nzuo lienyi. Muthu muesue mahasa kuetcha tchifutchi tchenyi, nyi muze athunga,mba mahasa kuhiluka nawa mu tchifutchio tchenyi. SHIMBI YA 14º Muthu muesue muze mamukaula,mahasa kufupha yfutchi yekha hanga athungue ko. Kusakula tchatcho, kanda atchimona ngue kalinga tchipi ku meso ja manguvulu. SHIMBI YA 15º Muthu muesue mahasa kupua vungu lienyi. Nyi umue ketchi kumuamba nguo hanga atchine kupua nyi vungu liekha. SHIMBI YA 16º Tchize ha miaka ytangu, lunga nyi pfwo ,mahasa kulimbata nyi kuthunga usoko,ketchi kunyonga ku vungu hanjhi mavungu nyi ngeleja.Muze alhimbata ndo muze malhilakula eswe mahasa kusakula. Umbatchiso ketchi ku ulinga nyi akua kulimbata kazanguile. Usoko ue uahianamu yfutchi,no mahasa kusakula yoze mafunga mu unguvulu. SHIMBI YA 17º Muthu muesue, ukhauenyi hanjhi nyi akuo,mahasa kupua nyi upite. Nyi umue ketchi kumuambila upite uenyi. SHIMBI YA 18º Muthu muesue mahasa kusakula nyi ku nyonga, ha ngueleja;mahasa kuya ku ngueleja yekha,hanji ahanjike tcheka hakutuala ku ngueleja,ukhauenyi hanji nyi akuo,halhi athu eswe nyi ha ukhauenyi,ha ku ulongueso,ha kulinga,ha maliji nyi imbanda. SHIMBI YA 19º Muthu muesue mahasa kusakula yze mamba, yze anzajangue,inambe nguo ketchi kumuamba tchipi ku yze anyonga,nyi kumufupha,hanga atambule utelumuno. SHIMBI YA 20º Muthu muesue mahasa kusakula nyi yoze malinunga alhingue yuma ypema. Nyi umue ketchi kumunumguisa kuli akuo nyi kazanguile. SHIMBI YA 21º Muthu muesuawo,mahasa kupua kulutue lia milhimo ja mu tchifutchi tcheny,tchipue muene hanji uaze matongola. Muthu muesue mahasa kupua, ngue akuo,ha milimo ya athu eswe mu tchifutchi tchenyi. Ndo athu eswe apue kanaua,mba hanga ahase ku tongola yoze mapua nguvulu, muze ma tongola mu tukueji ha tukuji,kuli eswe,ngue tchize shimbi inambe. SHIMBI YA 22º Muthu muesuawo, mahasa kupua nyi ukuaso ua nguvulu,mahasa kuita anyinguike ha kutuala ku upite,ha ku ndako,tchatamba kutatamisa akua kukuasa yfutchi,ha ukuaso ua akua kulinga nyi yuma ylhi mu yfutchi. SHIMBI YA 23º Muthu muesue, mahasa ku kilhikita,nyi yze azanga ha milhimo nyi ha kutchina kupua nayo. Eswe mahasa kupua nyi milhimo nyi ufeto ngue akuo. Yoze uakilhikita ndo mamufeta hanga eva kuwaha,hanga usoko jenhi atuame kanaua,nyi afungue ku yuma ykuo yeswe. Muthu muesue mahasa kuputhuka nyi athu akuo, mazuwo hanga atalhile yuma yo. SHIMBI YA 24º Muthu muesue mahasa kusakula nyi kuhuima, hanji nyi kutchina kukilikita,welo ndo mamufeta mumu kanahuimi. SHIMBI YA 25º Muthu muesue ndo mapua nyi muono upema,mba ahase kuhinduka hamuikha nyi usoko,tcha tamba ha kutuala ku kulha , kuku zala,ku upombelo,ku mandotolo nyi naua ha milhimo ya akua kukuasa,nyi kakilhikithile tchatamba kuakuasa,ku ikola,nyi uafisa lunga,ha ushinakaji nyi ha yuma ykuo yze ketshi kuhasa kulhinga. A naye nyi ana ndo makuasa. Tuanuke eswe,asemuka mu tchima hanji kusuku lia atato,no ndo kua kuasa. SHIMBI YA 26º Muthu muesue ndo kumulonguesa.Kulhilonguesa tchatamabile ku tchifeta,mumu tchatamba eswe kunyinguika. Ndo manyinguika eswe.kulhilonguesa tchikuo tcha kueswe; Ndo kulhilonguesa nyi tatchi mba uaze anazangue ahase kulhi ndotolala. Kulonguesa tchatela muthu nyi muthu,wuelo ndo kulhikolueza mba hanga ahase kunhingueka,apue masepha nyi mavungu akuo hanjhi kaua ngueleja,nyi naua ha kutuala kuluthue zango mu mavungu eswe. A tato e masakula nyi ananyinguika, tchize malonguesa ano. SHIMBI YA 27º Muthu muesue mahasa kusakula yze malhinga ha kutuala ku ndako ja mu maihunda,nyi ku kuasa hanga tchi futchi tchilhingue yuma ypema. Eswe mahasa kusakula yze ya tamba kukaula nyi yze malhinga ngue akua mana,hanjhi akua kuimba nyi kusoneka. SHIMBI YA 28º Muthu muesue mahasa kuthumina,mu tchihunda nyi mu yfutchi,yno shimbi muy hasa kutuala ha uthulhikilo ua yno papilo. SHIMBI YA 29º Muthu muesue ndo malhinguila tchihunda,nekha ketchi kulhinga kuekha hanga atuale vumbi lia jina lienyi. Ha kulhinga yno yuma nyi umue kaso kupuako hanji ha shimbi jize makaula hanga alhingue yuma tchize tcha tamba mba hapue vumbi hali eswe,ha kutuala kulhi yesue nyi eswe atuame kanawa. Ha tchuma tchesuatcho tcha kusakula nyi kulhinga yeswe, kanda nukalhinga yuma yekha yze mavungu alikuata kazanguile. SHIMBI YA 30º Nyimwe yuma ya muno mu kuambila ketchi ka ytesa nyi mu mayhunda yesuayo, muusoko hanjhi umuwikha kalhi nyi thajhi ja kuhana milhimo yesuayo hanjhi ha kulhinga yesuayo yuma ya kupupa tche kusakula tcha athu anambe akuno.	cjk_AO	Chokwe (Angola)	cjk	Latn	cjk
OPĆA DEKLARACIJA O PRAVIMA ČOVJEKA USVOJENA U OPĆOJ SKUPŠTINI UJEDINJENIH NACIJA 10. DECEMBRA UVOD BUDUĆI da su priznavanje urođenog dostojanstva i jednakih i neotuđivih prava svih članova ljudske obitelji temelj slobode, pravde i mira u svijetu, BUDUĆI da su nepoštivanje i preziranje prava čovjeka imali za posljedicu akte, koji su grubo vrijeđali savjest čovječanstva, i budući da je stvaranje svijeta u kojem će ljudska bića uživati slobodu govora i vjerovanja i slobodu od straha i nestašice bilo proglašeno kao najviša težnja običnih ljudi, BUDUĆI da je bitno da prava čovjeka budu zastićena vladavinom prava, da čovjek ne bude primoran da kao posljednjem sredstvu pribjegne pobuni protiv tiranije i ugnjetavanja, BUDUĆI da je bitno da se unapređuje razvoj prijateljskih odnosa između naroda, BUDUĆI da su narodi Ujedinjenih nacija ponovo potvrdili u Povelji svoju vjeru u osnovna prava čovjeka, u dostojanstvo i vrijednost čovjekove osobe i u ravnopravnost muškaraca i žena i posto su odlučili da unapređuju društveni napredak i bolji životni standard u široj slobodi, BUDUĆI da su se Države Članice obavezale da, u suradnji s Ujedinjenim nacijama, postignu unapređenje općeg poštivanja čovjekovih prava i osnovnih sloboda i njihovo održavanje, BUDUĆI da je zajedničko razumijevanje tih prava i sloboda od najveće važnosti za puno ostvarenje te obaveze, GENERALNA SKUPSTINA PROGLAŠAVA OVU OPĆU DEKLARACIJU O PRAVIMA ČOVJEKA kao zajedničko mjerilo postizanja za sve narode i sve države radi toga da bi svaki organ društva, imajući Deklaraciju stalno na umu, težili da učenjem i odgojem doprinesu poštivanju ovih prava i sloboda i da bi progresivnim nacionalnim i međunarodnim mjerama osigurali njihovo opće i djelotvorno priznavanje i održavanje, kako među narodima samih Država Članica, tako i među narodima onih područja koja su pod njihovom ingerencijom. Član 1. Sva ljudska bića rađaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima. Ona su obdarena razumom i sviješću i treba da jedno prema drugome postupaju u duhu bratstva. Član 2. Svakome su dostupna sva prava i slobode navedene u ovoj Deklaraciji bez razlike bilo koje vrste, kao sto su rasa, boja, spol, jezik, vjera, političko ili drugo mišljenje, narodonosno ili društveno porijeklo, imovina, rođenje ili drugi pravni položaj. Nadalje, ne smije se činiti bilo kakva razlika na osnovu političkog, pravnog ili međunarodnog položaja zemlje ili područja kojima neka osoba pripada, bilo da je ovo područje nezavisno, pod starateljstvom, nesamoupravno, ili da se nalazi ma pod kojim drugim ograničenjima suverenosti. Član 3. Svako ima pravo na život, slobodu i osobnu sigurnost. Član 4. Niko ne smije biti držan u ropstvu ili ropskom odnosu; ropstvo i trgovina robljem zabranjuje se u svim njihovim oblicima. Član 5. Niko ne smije biti podvrgnut mučenju ili okrutnom, nečovječnom ili ponižavajućem postupku ili kažnjavanju. Član 6. Svako ima pravo da se svagdje pred zakonom priznaje kao osoba. Član 7. Svi su pred zakonom jednaki i imaju pravo, bez ikakve diskriminacije, na jednaku zaštitu zakona. Svi imaju pravo na jednaku zaštitu protiv bilo kakve diskriminacije kojom se krši ova Deklaracija i protiv svakog podsticanja na takvu diskriminaciju. Član 8. Svako ima pravo na djelotvorna pravna sredstva putem nadležnih nacionalnih sudova zbog djela kojima se krše osnovna prava koja su mu dodijeljena u Ustavu ili zakonu. Član 9. Niko ne smije biti podvrgnut samovoljnom hapšenju, zatvoru ili izgonu. Član 10. Svako ima pravo da ga u punoj jednakosti pošteno i javno sasluša nezavisan i nepristran sud radi utvrđivanja njegovih prava i obaveza i bilo kakve krivične optužbe protiv njega. Član 11. Svako ko je optužen za krivično djelo ima pravo da se smatra nevinim dok se na temelju zakona krivnja ne dokaže na javnom pretresu na kojem je imao sva jamstva potrebna za svoju odbranu, Niko se ne smije smatrati krivim za krivično djelo na temelju bilo kakvog čina ili propusta koji nisu predstavljali krivično djelo u smislu nacionalnog ili međunarodnog prava u vrijeme kada su oni bili počinjeni. Isto tako ne smije se izricati teža kazna od one koja se mogla primjeniti kada je krivično djelo počinjeno. Član 12. Niko na smije biti izvrgnut samovoljnom miješanju u njegov privatni zivot, obitelj, dom ili prepisku, niti napadajima na njegovu čast i ugled. Svako ima pravo na zaštitu zakona protiv ovakvom miješanju ili napadu. Član 13. Svako ima pravo na slobodu kretanja i stanovanja unutar granice svake države. Svako ima pravo da napusti bilo koju zemlju, uključujući svoju vlastitu i da se vrati u svoju zemlju. Član 14. Svako ima pravo da traži i uživa u drugim zemljama utočište pred progonima. Na to se pravno ne može pozivati u slučaju progona koji su zaista izazvani nepolitičkim zločinima ili djelima protivnim ciljevima i načelima Ujedinjenih nacija. Član 15. Svako ima pravo na državljanstvo. Niko ne smije samovoljno biti lišen svojeg državljanstva niti mu se smije odreći pravo da promijeni svoje državljanstvo. Član 16. Punoljetni muškarci i žene bez ikakvih ograničenja u pogledu rase, državljanstva ili vjere, imaju pravo da sklope brak i da osnuju obitelj. Oni su ravnopravni prilikom sklapanja braka, za vrijeme njegova trajanja i prilikom njegova razvoda. Brak se sklapa samo uz slobodan i potpun pristanak onih koji namjeravaju stupiti u brak. Obitelj je prirodna i osnovna društvena jedinica i ima pravo na zaštitu društva i države. Član 17. Svako ima pravo da sam posjeduje imovinu, a isto tako da je posjeduje u zajednici s drugima. Niko ne smije samovoljno biti lišen svoje imovine. Član 18. Svako ima pravo na slobodu misli, savjesti i vjere; to pravo uključuje slobodu promijeniti svoju vjeru ili vjerovanje i slobodu da se, bilo pojedinačno ili u zajednici s drugima, javno ili privatno, ispoljava vjera ili vjerovanje učenjem, vršenjem, obredima i održavanjem. Član 19. Svako ima pravo na slobodu mišljenja i izražavanja; ovo pravo uključuje slobodu mišljenja bez tuđeg mišljenja a isto tako i traženje, primanje i saopćavanje obavještenja i ideja bilo kojim sredstvima i bez obzira na granice. Član 20. Svako ima pravo na slobodu mirnog okupljanja i udruživanja. Niko ne može biti primoran da pripada nekom udruženju. Član 21. Svako ima pravo da sudjeluje u upravi svoje zemlje, neposredno ili preko slobodno izabranih predstavnika. Svako ima pravo na jednak pristup javnim službama u svojoj zemlji. Volja naroda treba da bude osnova vladine vlasti; ta volja treba da se izražava u povremenim i istinskim izborima, koji treba da se provode općim i jednakim pravom glasa, tajnim glasanjem ili odgovarajućim postupcima slobodnog glasanja. Član 22. Svako, kao član drustva, ima pravo na socijalno osiguranje i pravo da ostvaruje ekonomska, socijalna i kulturna prava neophodna za svoje dostojanstvo i za razvoj svoje ličnosti putem državne pomoći i međunarodne suradnje a u skladu s organizacijom i sredstvima svake države. Član 23. Svako ima pravo na rad, na slobodan izbor zaposlenja, na pravične i povoljne uvjete rada i na zaštitu od nezaposlenosti. Svako, bez razlike, ima pravo na jednaku plaću za jednaki rad. Svako ko radi ima pravo na pravičnu i povoljnu naplatu koja njemu i njegovoj obitelji osigurava čovjeka dostojni opstanak i koja se, po potrebi, dopunjuje drugim sredstvima socijalne zaštite. Svako ima pravo da radi zaštite svojih interesa obrazuje sindikate i da stupa u njih. Član 24. Svako ima pravo na odmor i dokolicu uključujući razumno ograničenje radnih sati i periodične plaćene praznike. Član 25. Svako ima pravo na životni standard koji odgovara zdravlju i dobrobiti njega samoga i njegove obitelji, uključujući hranu, odjeću, stan i liječničku njegu i potrebne socijalne usluge, kao i pravo na osiguranje za slučaj nezaposlenosti, bolesti, nesposobnosti, udovišta, starosti ili drugog pomanjkanja sredstava za život u prilikama koje su izvan njegove moći. Majka i dijete imaju pravo na naročitu brigu i pomoć. Sva djeca, bilo rođena u braku ili izvan njega, treba da uživaju istu socijalnu zaštitu. Član 26. Svako ima pravo na obrazovanje. Obrazovanje treba da bude besplatno, bar u osnovnim i nižim stupnjevima. Osnovno obrazovanje treba da bude obavezno. Tehničko i stručno obrazovanje treba da bude općenito pristupačno, a i više obrazovanje treba takođe da bude svima pristupačno na temelju sposobnosti. Obrazovanje treba da bude usmjereno na puni razvitak ljudske ličnosti i na učvršćavanje poštivanja čovjekovih prava i osnovnih sloboda. Ono treba da unapređuje razumijevanje, snošljivost i prijateljstvo medju svim narodima, rasnim i vjerskim skupinama, i treba da unapređuje djelatnost Ujedinjenih nacija na održavanju mira. Roditelji imaju prvenstveno pravo da biraju vstu obrazovanja za svoju djecu. Član 27. Svako ima pravo da slobodno sudjeluje u kulturnom životu zajednice, da uživa u umjetnosti i da učestvuje u znanstvenom napretku i u njegovim koristima. Svako ima pravo na zaštitu moralnih i materijalnih interesa koji proistiću ma od kojeg znanstvenog, književnog ili umjetničkog proizvoda kojemu je autor. Član 28. Svako ima pravo na društveni i međunarodni poredak u kojem prava i slobode izložene u ovoj Deklaraciji mogu biti potpuno ostvarene. Član 29. Svako ima obaveze prema zajednici iz koje je jedino moguće slobodno i puno razvijanje njegove ličnosti. U vršenju svojih prava i sloboda svatko treba da bude podvrgnut samo onim ograničenjima koja su određena zakonom isključivo u cilju osiguranja dužnog priznanja i poštivanja prava i sloboda drugih i u cilju zadovoljenja pravičnih zahtjeva morala, javnog poretka i općeg blagostanja u demokratskom društvu. Ta prava i slobode ni u kojem slučaju ne mogu se primjenjivati protivno ciljevima i načelima Ujedinjenih nacija. Član 30. Ništa se u ovoj Deklaraciji ne može tumačiti kao pravo ma koje države, skupine ili osobe da sudjeluje u bilo kojoj djelatnosti ili da vrši bilo kakvu djelatnost usmjerenu na uništavanje bilo kojih ovdje izloženih prava i sloboda.	bos_latn	Bosnian (Latin)	bos	Latn	bs-Latn
KAY PACHACHRU LAPAN RUNAKUNA WASHAKURKAANAPAQ ISKIRBISHAKUNA KAYKUNATA ISKIRBIPAAKURAA [Preamble] Lapan runakuna chaynuyla washa kananpaqmi mana pisi rantisha runatanuy sirbichikunanpaqmi mana ima lutantas ruranakurkaananpaqmi, alipa rikanakurkaananpaqmi. Lapan runakuna chay washasha kapaakunanta mana musyarmi, mana kaasukurmi runakuna qalayapaakusha lutan ruranakuyta, ashlinakuyta, kaykunam juchakachimanchi lapan runakunata. Chaymi musyachipaakuu lapan runata mana manchakular, mana ima wanaychruusi kay pachachru kawapaakunanpaq. Jinamanmi "Rimashaq" nirqa, rimapaakunanpaq, naatan munanqanman, Diosmansi u jukmansi yupachikurkaananpaq. Maychru chaychruusi mandaqkuna ninakunqannuyla rurapaakunanpaq. Runankunata lutan runakunapa makinpitas washananpaq, lutan mandaqninta mana ima lutantas rurapaakunanpaq. Chaynuytaq lapan nasyunchru runakunas alipa rikanakur kawapaakunanpaq. Lapan nasuyunpita delgadukuna wamaqta qutukaanan junaqchruumi rimanakurkur iskirbipaakura lapan runa, warmis, olqos chaynuyla alipa rikasha kananpaq. Chaychruutan rimanakurkara runakunata ali kawayta yanapapaakunanpaq. Naatan mana pisi rantiyasha runawannuy piwansi sirbichinanpaq. Chaychruutan chay lapan nasyunkunapita qutukaq de!gadukuna ninakaraarira chay rimanakurkanqannuy yanapaanakur kawapaakunanpaqsi. Kay rimanakunqanchi rurasha kananpaq musyachishun lapan runata, warmitas, olqotas ninakurkaras, naatan mandaqkuna runankunata chay i mayqapitas washapaakunanpaq. LAPAN NASYUNPITA QUTUKAQKUNAM ISKIRBIPAAKURA Kay Pachachru Maychru Chaychruusi Runakana Chay Washasha Kapaakunanapaq Lapan runakuna mayaq chayaq nasyunchruusi mandaqnintin kay iskirbishakunata yarpapaakunanpaq, jinaman yachrachipaakunanpaq. Chaynuytan kay iskirbishakunata mandaqkunaqa rurachipaakunman, nasyunninkunachruusi u jukla nasyunkuna munayninchru alipa kayaqkunatas rikanakurkaananpaq. ARTICULO 1 Lapan runas kay pachachru nasimun juk rantisha runanuy mana pitas sirbinanpaqmi, alipa rikasha kananpaqmi, washasha kananpaqmi. Lapan runakunas nasipaakamun yarpayniyoqmi naatan tantiyayniyoqmi ima lutanta rurapaakurursi tantiyakunanpaq. Lapan runakunas kawapaakunaman juk wawqenuylam. ARTICULO 2 Washasha kananpaq kay lapan iskirbirayaqnuylam rurakanman lapan runawansi, yuraqwansi, yanawansi, imaniraqwansi kachun quechua rimaqsi, castellano rimaqsi, u kachun warmis, olqos, Diosman yupachikuqsi u imaman yupachikuqsi, kachun manadaqninpita pinsiyaqsi u ima insiyaqsi, kachun mayaq markapitas u maychru, nasishas, kapuqniyoqsi u mana imaynaqsi. Imanuy ayqaynuy karsi rikanakurkanman juk kastanuylam. Kachun mayqan mandaqkunapa qatiraqninsi, kachun libritayoqsi u jinalas, kachun mayaq markapita aywakamushas, pi maysi rikanakurkanman chaynuylam, juklaa nasyun mandaqpa makinchru karsi, mana jukpa makinchru kaqnuylam rikapaakunman alipa, chay mandaqpa runankunatas. ARTICULO 3 Pi may runatas amam munachwanchu pitas wanuchipaakunanta, piwansi mana munayaqwan sirbichikurkaananta, jinaman maqasha u ashlisha kapaakunantas. ARTICULO 4 Amam pisi, pipa sirbiqninsi imaysi yaykunqachu imapita nirsi u imapaq nirsi. ARTICULO 5 Amam pi tasi kawaypa kuchuchinmanchu juk uywatanuyqa, manatan pitas ashlinmanpishchu mana baliq nirsi. ARTICULO 6 Lapan runas, may chay nasyunchru kaqsi kanman chay kikin nasyun runanuy alipa rikasham, libritaanaq mana karsi. ARTICULO 7 Lapan runas kapaakunman chaynuyla alipa rikasham. Naatan pis aliska kunchuchiptin kay iskirbishakunapita juknuypa ruraptin nasuynchru mandaqqa washanmanmi lapan runakunata. Amam rirqararmanchu pisi, mandaqninpita lutanta rimayaqta u wakta, kayta lutanta ruray niyaqta. Manatan rirqaranmanchu wakinta alipa rikaqtas u wakinta lutanpa rikaqtas. ARTICULO 8 Jucha taripaq runakuna wiyaripaakunman lapan runatam nasyunninchru kaqtaqa. Paykunaqa runakunata washapaakunman iskirbishankunanuymi mana imas lutan rurasha kapaakunanpaq. ARTICULO 9 Amam pitas manakaqpita, charichinmanchu u karselman wichrqachinmanchu. Naatan nasyuninpitas jurquchinmanchu. ARTICULO 10 Juchaakushakunata taripaq runakuna rikapaakunman chaynuylam lapan runatas. Paykuna wiyaripaakunmanmi Chay juchachasha runamayin wanuchiqta imaninqantas". Chawra mana mayqantas kuyapaalarmi ima nipaakumansi rimakurkanqannuy. ARTICULO 11 "Juk runapita lutantam rurasha" nipaakuptin rasunpa shumaq musyakamunqankamaqa "Manam yanqa rimapaakunmanchu paymi rurasha". nir. Naatan juchaakusha karqa, kikin chay runa washakushun u washachun juk runas. Chay jucha taripaqkuna achka runakuna kayaptinmi mayapaakunman chay juchachasha runa rimaqta. Pi runa imatas ruraruptin, manam imaniytas atipapaakurachu nasyuninkunachru mana kaynuy iskirbishakuna kaptin. Naatan manatan karachu iskirbishakuna j uchaakushakunata imaypa aliska kunchuchinapaqsi. Chaypi taran mandaqkuna iskirbipaakura kayta naa imayqas juchaakusha jananchruuraq. ARTICULO 12 Mariam pitas ayluykunata "Lutanta ruray". nichwanchu. Naatan manatan wayinchru imanuy kawakuqtasi imatas jatipachwanpishchu. Manatan kartantas pisi kichrapunmachu ni washantas rimanmanpishchu. Kay iskirbishakunanuymi rurakasha kanman. Jinaman washasham kapaakunman lapansi kay tukuy lutan ruraypita. ARTICULO 13 Runaqa pi maysi munanqantam aywanman maytas, chaytas. Naatan nasyunninchruusi munanqanchruutan yachranman maychru chaychruusi. Pi maysi munarqa yarqunmanmi imaysi nasyunninpita. Naatan munarqa kutiyunmantan imaysi. ARTICULO 14 Mana kaqpita pis yanqa qatikachraptinqa, chay runakunaqa yarqukurkanmanmi nasyunninpita juklaa nasyunchru maylachruusi ali kakunanpaq. Naatan imatas lutanta rurapakusha karqa amam yarqunmanchu nasyunninpita juklaa nasyunchru washapaakunanpaq, Lapan Nasyunpita Qutukaq runakuna manam munapaakunchu kaykuna rurakananta. ARTICULO 15 Lapan runas kapaakunman juklay nasyunlata markanch akusham. Manam pisi "Qampa naa manam kankimanchu kay nasyunnikipa runanqa" nir, qarqunmanchu pitas. Ni manatan chariranmanpishchu " Qamqa manam kankimanchu juklaa nasyunpa runanqa nirsi. ARTICULO 16 Naa kasaranan timpuman chrarurqa, warmis, olqos kasarakunmanmi, may kastawansi; yanawansi, yuraqwansi. Kasaranmantan juklaa nasyun runawansi, Diosman u mana Diosman yupachikuqwansi. Nasyunchru iskirbishankunanuymi washanman lapantam runankunata, kasarakunanpaqsi, kasararuptinsi u chulaanakuruptinsi. Manam pisi kasarachinmanchu mana munaqta. Kasarachinmanqa munanakuqlatam. Chay kasadukuna lapan wamrantinmi kapaakunman alipa rikasha, mandaqkunapita washasha. Chay kasadukuna wamrankunawan aliskam balin. ARTICULO 17 Pi may runapas kanmanmi munaptinqa chrakransi, wayinsi u imayqansi, kikilanpasi u juk runakunapawansi. Chaynuy kananta manam pisi amachanmanchu. Manam pisi kitanmanchu chay imayqantasi oíqoorir manakaqpitaqa. ARTICULO 18 Pi may runasi munanqantam pinsiyakunman, naatan ali u lutan ruranqantasi tantiyakunmanmi. Chawraqa j inam yupachikunman Diosmansi u imamansi. Muyunmanmi juk riligiyunpita juk riligiyunmansi. Muyunmantan juknuy kawaypita juknuy kawanmansi. Jinam pi maysi imanaypasi Diosninta alawaakunman, japaíansi u wakin runawansi, washachruusi u wayilachruusi. Yachrachipaakunmantan .yachrakurkanqantawan juknuypa kawaynintas, naatan rurapaakunmanmi fistankunatas. ARTICULO 19 Chawra runaqa jinam pinsiyanman, naatan "Rimashaq" nirqa, rimanman. Naatan chay pinsiyayanqan runata piñaakachinan mana pipitas amachasha kaptinqa amam rimanmanchu. Runaqa pi maysi yachrakunman munanqantam librukunata leyepasi u jukkuna rimaptin mayakuypasi. Naatan munarqa pinsiyanqanta iskirbinmanmi u rimanmanmi wakinkaqkunas mayakurkaananpaq. Naatan apachinmanmi mayaq chayaq nasyunkunamansi amam juklaa nasyunman imanaypa apachikuptinsi; ama apachiychu ninmanchu pisi. ARTICULO 20 Pi may runasi jinam qutukaakurkanman imapaqsi. Naatan qutukapaakunman imapaqsi, alipaqmi. Manam pi tasi "Runakunawan qutukaashun" ninmanchu mana munaqta wapuypaqa. ARTICULO 21 Pi may runasi, mandaqnin ima ruraytas munaptinqa íapanmi chaychru kapaakunman, kikinkunas u deígadukunas. Mandaqkuna imawansi yanapaamuptinqa wakinkunanuymi chraskinman lapansi. Lapan runasi munanqantam akrapaakunman mayqantasi mandaqninpaq. Naatan chay mandaqninkuna akrapaakunqan kanman ayqa' watakamas nasyuninkunachru iskirbishankunanuymi. Mandaqninta akrapaakunman mana kaskipanakularmi iskirbipas u makin chakcharkuypas. ARTICULO 22 Juk nasyunchru yachraq runapa kapunman aypam imansi ayqansi kawaananpaq. Naatan mayqanpas masía kapuptinqa yanapanman walkala kapuqtam. Chaynuytan masía kapuptinqa nasyunkunas, yanapanman mana alaapa kapuqniyoq nasyunkunata, wakinkunapita mana jukmapasha kapaakunanpaq. Chaypita tukuy j inanpa yanapanakur, ali kapaakunanpaq. ARTICULO 23 Pi may runasi uryanman imachruusi munanqanchruumi maychruusi. Jinaman alipam rikanakurkanman uryaqsi u urayachiqsi. Naatan mana uryata tariptinqa mandaqninkunam yanapanman tariyta. Ishkay runa chay uryalachru kaptin jinaman chaynuyla ishkaynin uryaptinqa, pagasha kapaakunman ayqata karsi chaynuylam. Uryaqkuna ali pagasham kapaakunman mana ima wanaychruusi kapaakunanpaq. Jinaman aylunkunas alipa rikasha kapaakunanpaq. Naatan gananqan mana imapaqsi aypaptinqa nasyunninchru mandaqninkunam yananpanman. Pi may runas urayaqqa qutukapaakunmanmi uryaq mayinkunawan imas mana ali kaptin rimanakurkaananpaq. Manam pisi "Ama qutukapaakuychu" ninmanchu pitas. Maslata ganayta munarqa u alipa rikasha kayta munarqa, jinam manakurkaananpaq qutukarkur rimanakurkanman. ARTICULO 24 Pi may runasi uryaqqa jamanmanmi. Chay jamar imatas rurakunman munanqantam. Naatan pisi amam uryachinmanchu rimanqanpita masqa. Jinaman watachamur jamaptin pagasham kanman. ARTICULO 25 Pi may runapas kanman aypam imalansi ali kawapaakunanpaq, aylunkunas mana qeshyapaakunanpaq, kanman aypan mikunan, jakun, jinaman wayin yachrananpaq. Qeshyarur aywanmanmi medikuman u hospitalmansi jampichikuq. Naatan mandaq runakuna yanapapaakunman lapantam: uryapakuytam mana tariq runakunata, qeshyaqkunata, mana uryaq atipaqkunata, japatukushakunata, chachakunata, mana juchaynaq kayarsi imaynaqsi kidashakunata. Pachrayoq warmikunas jinaman iñashakunas kapaakunman aliska yanapasham imayqachruusi. Akapa wamrakuna kapaakunman ali rikasham lapansi kasadupa karsi u mana kasadupa karsi. ARTICULO 26 Runakuna lapanmi yaykupaakunman iskuylaman. Naatan "amam pisi paganmanchu qalayunqanpita ushanqankamas. Wamrakunata kachrapaakunman lapatam munaqtas, mana munaqtas primariya iskuylaman. Chaypita masta yachrakuy munaqkuna, jinam yachrakurkanman medikupaqsi, abugadupaqsi u imayqapaqsi. Unibersidakunaman mana atipaqkuna ali yachrarqa chraskisham kapaakunman. Naatan mana yachraqkunata "Amam chraskipaakunmanchu imansi rayqoqa. Chay iskuylakunachru yachrachiykuna kanman lapan yachrakuqkunata ali runa kayta yanapananpaqmi, alipa rikanakurkaananpaq, lapan runata yanapaa- nanpaqmi, rantisha runanuy mana pipa sirbichiqninsi kapaakunanta musyapaakunanpaqmi, juklaa nasyun runakunawan, u juk rimayta rimaqkunawan alipa kawapaakunanpaqmi Diosman yupachikuqtawan, mana yupachikuqtas alipa rikanakurkaananpaqmi. Jinaman yachrachipaakunmanmi lapan nasyunpita qutukaq delgadukuna iskirbipaakunqanta yanapanakur kawaypitas, mana wanuchinakuy kananpaq. Naatan taytakunam akrapaakunman churinkuna may iskuylachru yachrachisha kanapaqsi. ARTICULO 27 Runakuna pi maysi markachru imayqatas rurakunman munanqatam: ruranmanmi fistatas, kantamanmi kantatas, awanmanmi imatas, dibujanmanmi imayqatas u tantiyayninpita wamaqkunatas jurqamunmanmi, wakin aíiska tantiyay yachraq runakunanuysi. Pi may runasi, shumakuq wamaqlata imatas kamakarachirqa u mana pisi iskirbinqanta wamaqta imapitas iskirbirurqa pagasham kapaakunman. Naatan "Amam chay ruranqantaqa pisi yachrapanmanchu. Noqam wamaqta jurqaramuu" nir, kaskinwanqa qolqeta charinan rayqosi u alawasha kanan rayqosi. ARTICULO 28 Lapan runam may nasyunchru, kaqsi, ima lutantas rurayaqkuna qalayapaakunman ali kawayta runamayinwan, kaychru lapan kay iskirbishakunanuy. ARTICULO 29 Runakuna Iapanmi markachru mandaqkuna imatas niptin kaasukurkanman. Chay kaasukuq karqa, pi maysi kapaakun alipa rikasham, naatan ali runa pipaqsi. Juk nasyunchru yachraqkuna, nasyunninchru iskirbishakunata 1apanmi kaasukurkanqa, mana pisi juk rantishanwannuy piwansi sirbichikunanpaq, j inaman ali runa kapaakunanpaq. Pi maysi alim kawanman runamayinwan, naatan lapanmi imachru yanapanakurkanman ali kawayta chay nasyunninkunachru. Kay lapan iskirbishakuna manam kaasukanmanchu kara, lapan nasyunpita qutukaq delgadukuna "Rurashunmi" ninakur rurayta mana qalayusha kapaakuptinqa. ARTICULO 30 Juk nasyunchruusi u runa qutukaqchruusi u juk runalatas imata rurananpaqsi pisi kaychru skirbirayaqpita juklasipa imapitas tantiyachinanta manam munapaakuuchu.	qvn	Quechua, North Junín	qvn	Latn	qvn
"Niha chatohanai ne, raotojoeein itarai rucuecuruha ne jaannu", nain aitiin laeneratecure La Asamblea de las Naciones Unidas canaacaanu que, cana temurau nenacauru-cocoainanacaihuri 10 janoniha disiembere ne bana, 1973 ajaanaa ne bana. Nitohaneein ichacuruhane baihate aitoroatecure cana temurau nenacauru-cocoainanacaihuri itolere sacutaain escoela cuhane ereretaain beebejeuruha satiin nerelanacaauru leijiin inejeein cautelanaalane coina. SATIIN CAA CHAURUATANE QUE NENACAAURU CACHAAURU RAl RAUHI Nunue Satiin, cachaauru raite ne rauhi. Nii jaun, nainihei chaque ereein nihacane jaannu, jiniiquiin, raotojoeein, ita cailichanaa coauquelanaala, rauhij iriin nenaa j erichaache ne. Nitohanai coitucuhin neniha cachaauruna jaunte, ita cailichairiin nihane, ichaoore cachaauru. Nii jaunna, neruujiha saain, itolere cachauru ne jerichaanu; itolere raotojoeein ichaohin aúiihaneein, niicha esenetai esenetaain, niicha coacui que ereerejeein, naojoaain niha cachaauru ne jerichaanu. Saain acaauru cachaauru coroatajanemii, saain itolere gobiernooru, nabana aiha nejerateein, naojoaain niha rai cachaauru ne coataa. Caohachaain ita coaraain, naaojoaain neeuruhine leeocha gobierno aina itolere caa chauruatane sacutaain nenacaauru gobiernooru. "Caohatoha naain jeriha laurilaurichuru nenacaauru gobierno, caa canaacaanu aitoojoan que na jaun, uain caohachaain cachaauru coroataj anecurumii te, caoachaain neruujueein neeuruhine. "Caohatoha carai," naain ereeuri gobiernooru, esiahen rauhijiriin, caa aitocoaanu ne rijijieein tonoraain ichacurumiite raotojoeein jianacoo nenaa nainecurumii, saain rai cachaauru. Nii jaun te, caohachae saain itolere neein coitucuuruha saain cachaauru ne caohachae, rauhij iriin ichacuruhane coina. CARITIIN TE AlTUCURE LAURILAURICHURU CAJE UNACAURU CURAANAACURU ITA TAOJIAIN Nii jaun, itolere sacutaain cachaauru relauruhinete, coitucuhin, "Naojoaain te chuisi ne cana rai rauhi," naain coticuuruhine cachaauru laurilaurichuru nenacaauru. Nitohaneeinte, jeraaen cuujuein nitohaniha cureein. Articulo 1. Ita rijiicha itolere cacha. Aihana jaun, ita belaain, naojoain neuruhine laurilaurichuru nenacaauru aina itolere cachaauru. Articulo 2. Satiin cachauru raite ne, jericha nejeein acaauru rai rauhi, ita jeloon cuhin. Nii jaun, nihei chatohaneein, jichojoai, bacauha, ijiaen, jorio, batirichuru, coriqui neba, cailichai cacha, cocoamo, shipibo, acoarona, saain niichuru te jericha nejeein ne, acauru rai rauhi. Articulo 3. Aihana jaunte ne, satiin cachaauru rai rahui, raotojoeein rerohecaeraelanaala, jerihane tocohaneein ichaoha cacha ne coina. Articulo 4. Aihana jaun, nijiaonriha atebihaen rai cha que erenaa rijitiin, namute cacha letoain niha cachaaurune. Articulo 5. Jiaonriha chunei cacha cunaitain, naojoain neeuruha cocoainanacaihurine. Articulo 6. Cha rijijiein teein ti neseeu nenacaauru que suujua acateein caohachaain raaure. Nii rijijiein chu joaenreein nirljleln nenacaauru cachaauru- nuna cocoaicha naojoain que suujua acateein caohachaain coaraain naojoain neeuruhine cocoainanacaihuri. Articulo 7. Joaenreein cacha, niha acaauru rai chatohanai ine, cocoainanacaihuri rai ereeuruhinete, acaauru coroatajanemii cocoainanacaihuri te aitoha caa rauhi ne riJlJleln neine cachaauru rai rauhi. Articulo 8. Rauhijiriin caa erenaa tonoraain ichacureniha cocoainanacaihurine acaaru curaanaa rai beeuruhine cachaaurute, rucuecuruhine acaauru aina acaauru curaanaa. Articulo 9. Jiaonriha, atiin joaenreein leera colane cacha mucuhin caresero cuhane teein, naojoain neeuruha cocoainanacaihurine. Chaen chu, coa nii natane caje sitaaln, leeocha ataneu letoauruha cocoainanacaihuri, joaenreein leera colane. Articulo 10. Satiin cachauru raite ne rauhi, casetecaa cocoainanacaihurine ajiiniha ereein naojoaunruha en coina. Baaso ichaain, chatohaneein cacha basijiauhin naojoaain neeuruha cocoainanacaihurine leeocha cocoainanacai, n ii cocoainanacai arai nihei, que rucuerateeuruhine cachaauru. Chaen chu chatohaneein cocoainanacaihuri rai chatohaneein ichaain asijiauhin, naojoaain niha cacha ne, jericha nejeein leeocha cocoainanacai, nii cacha arai nihei cocoainanacai que rucuerateeuruhine. Chaen nii neruujue bana, aonaa ne coina turuha cacha ne, jiaonriha sitaain, naojoaain niha cocoainanacai te neruujiha nii ine aonaain, neeuruhine cachaauru. Articulo 11. Caohachaai, rucujuelanaala cacha casetecaain niha cocoainanacai ine. Caohachaain coitucuhin, "Esihaen te chuhisi, baaso ichae," naain caohachaain coitucuera lanaala joaenreein cacha casetecaain niha cocoainanacaine caohachaai. Jiaonriha jaiti cocoaaerae nihane jana chatohanai ichaa cacha ne mucuhin neeuruha cocoainanacaihurine. Articulo 12. Satiin cachauru coaramii cocoainanacaihuri. Nabana leijiiin cacha nenajau turuhin reroecanaa coacuhin ninahuene. Aca te naojoaain, n e chu aansaaineein ne, "naain joaenreein que ereein ita reroecanaa coacuhin naojoaain neeuruhane, nabana cocoainanacaihuri netonai nii esenetaain, cacha reroecanaa coaucuruha ne coataa. Jiaonriha chu chaen, leijiin cacha rai, letono quiricha raain, coaraain naojoaunruha nejelaauru ne. Articulo 13. Niha rauhi, satiin cacha rai, chunijiu ichaonaa jerihana jaun ichaoha ne coina. Chaente chu ne, satiin cachaauru rai rauhi, chunijiu atane cuhin ichaonaa jeriha ne ichaoha cuuruha ne coina. Chaen te chu ne, acaauru rai rauhi, jeliha natane caunaa jerecuruha ne, caauruha ne coina. Articulo 14. Niha rauhi, niha reroecaera natane ne, chunijiu nejelau atane cuin raotojoeein ichaaouruha cachaauru ne jaan nu. Jana, chatohaneein soserena neein, asijiauto neein, naojoaain niha cacha ne, nihei rai rauhi, nejelau atane cuhin soroha ne coina. Articulo 15. Satiin cacha rai te ne rauhi, nataneu-nenacaauru laurijira niha ne baiha nejelau atane nenacaauru laurijira niha cuha cacha ne. Niichuru jericha nejeein nataneu caoachaain coaracuruha naraichuru ne rijijiein caoachaain coaracurumii nejelau atane nenacaauru. Articulo 16. Niha rauhi, ita rijijiein ichauhena neeuruhane, ene aina ita raain naaojoaunruha cachaauru ne jaan nu. Jericha nejeeinte quicha rai niha rauhi ne rijijiein, ne, enecuru rai rauhi. Coa chu chaen, chatohaneein bacauha, cocoamo, ijiaen, naaojoaainejeein ranaa jeriha joaenreein, ene, quicha, naaojoaaine, coa caóhateeuruha. Aca jeria ne jana, jereniha nii ene ne jana, raa cacha ne, caohachaai. Ene raain niha quicha ne, coaracurumiin cocoainanacaihuri; nabana charijieinejeein ita que nererojoecaain ita jianecuruha ne coataa. Articulo 17. Satiin cachauru rai te ne rauhi, rai rucuheleeuru, rai atane, naaojoaain erora neein niha ne coina. Chaen chu, joaenreein coreniha rai rucuheíeeuru, rai atane, naaojoaain caje sitaanaa nainihei cacha, nihei cocoainanacaihuri niha natiin. Articulo 18. Niha satiin cachauru rai rauhi, Cana Coaunera ere esenetaain tonorana jeriha ne, tonoraauruha jianacoo neein cha que tonajelanaala ne coina. Articulo 19. Niha chu chaen rauhi cachaauru rai, niicha coacui, cachauru rai beein, naaojoaunruha ne coina. Nainihei nii coreniaa acaauru mucuhin niha cocoainanacaihuri ne. Articulo 20. Niha chu chaen, cachaauru rai rauni ita taojiaain chaelai que ereereena jerecuruha ne, ichacuruha chaelai que tonajelanaalane coina. Niha chu chaen, cachaauru rai rauhi, ita taojieraauru aina nenaa jereniha ne, cuheniha ne coina. Articulo 21. Niha chu chaen, cachaauru rai rauhi, necoriha cocoainanacaine jerecuruha ne, "Aca aca nemii", naain leijiin coaraain aca jeriha cachaauru ne aca cocoainanacainein neme. Niha cachaauru rai rauhi, "Aca aca nemii," naain ereeuruha saain cachaauru ne coina. [Missing?] Articulo 22. Niha satiin cachaauru rai rauhi, reroecaerae lanaala, raotojoeein neeuruha cachaauru ne coina. Niha acaauru reroecaera ne, acaauru coroatajaneine acaauru gobierno. Articulo 23. Niha chu rauhi amihaniha cachaauru ne coina. Niicha rautaai amihanenaa coaraain que amihaneeuruha cachaauru ne coina. Niicha rautaai amihanenaa coaraain que amihaneeuruha cachaauru ne coma. Chaen chu, ita rijijiein amiania cacha ne, ita rijijieein core raauruha ne te, caohachae. Raujiaain caohachajeein canaauruhine amihanenacaaurute, raotojoeein sinij iera aina jiniiquiiin, bereecuru aina raotojoeein ichaooruhine chacaauru. Niha chu cachaauru rai rauhi, niha chatohanai, ne, ita taojiaain jiniiquiin fatoroon aina rucuhecuruha ne coina. Articulo 24. Niha chu rauhi, le janonaa cuhane nesuruhin basiijiin nebetacaain naaojoaain neeuruha cachaauru en jaan nu. Niha chu cachaauru rai rauhi carajaain amihaneeuruha ne, acaauru rai nebetacanaa tiha fatoroon core aina ne coina. Articulo 25. Niha chu chaen rauhi, biinaa, camotojoe, canaanaihuru, cunaitenacaauru, naaojoaihunri coroatajaniha gobierno ne coina. Nabana escoela que lanaain, nabana itolere que lanaain neeuruha itolere cachaauru ne coataa. Chaen chu, leeochaauru coroatajaniha ne amuritoheriin, jelai neein canaanai siirichaauru enecuru coroatajaneeine, nii beree aina curuaecaain gobierno. Chaen chu ujuateje rijijiein, nenacaauru canaanaihuru coroatajaneeine gobierno. Articulo 26. Niha satiin cachaauru rai rauhi, core colane nirijiein nerelaain naaojoaain, quiricha inain naaojoaain niha cacha ne coina. Chaen escoela cuhane nerelaauruhine itolere que, raotojoeein j iniiquiiin, ichaonaa nijianai que, nerelaauruhine te, joaenreein bacauha aina nia natiin, raotojoeein ichaooruhine. Niha rauhi, bereecuru rai, niicha rautai escoela coaraain, cuu bereecuru teein naaojoaain niha inacaauru ne jaan nu. Articulo 27. Niha chu chaen, cachauru rai rauhi, niha besta ne, niha chatohanaine, ita taojiaain, naaojoaain neeuruha cachauru ne, cunaa jerei cuhin, naaojoaan ne coina. Niha rauhi, cachaauru rai, chatohanai niicha coitucui ichaain que necoreteein core raa cachaauru ne coma. Articulo 28. Satiin cachaauru rai te ne rauhi, esihaen rauijiriin caa rauhi cuhane aitoha ne rijijiein. Articulo 29. Chaen chu, ita coroatajaneeuruhine cachaauru, ita acatiha tacaain. Nihei, chunei cacha rai rauhi, leeocha cacha rai rauhi que nererojoecaain niha cacha ne jaan nu. Chaen chu, nainihei caa icharaauru aina nererojoecaain niha cachaauru ne jaan nu. Articulo 30. Nainihei chu, chunei gobierno, atane curuanaa, naaojoaain niha natiin, caa rauhi ichara nichaanu ne aina nererojoecaain neeuruha ne jaan nu.	ura	Urarina	ura	Latn	ura
𞤇𞤀𞤐𞤘𞤋𞤐𞤀𞤐𞤁𞤉 𞤖𞤋𞤂𞥆𞤀𞤒𞤀𞤐𞤑𞤌𞥅𞤈𞤉 𞤔𞤌𞤔𞥆𞤀𞤐𞤍𞤉 𞤐𞤉𞤍𞥆𞤀𞤐𞤑𞤉 𞤍𞤉𞤐 𞤐𞤀𞥄𞤚𞤋𞤈𞤑𞤀 𞤚𞤵𞥅𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤸𞤫𞤬𞤼𞤭𞤲𞤺𞤮𞤤 𞤸𞤮𞤪𞤥𞤢 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤩𞤫𞤧𞤲𞤺𞤮 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤢𞤲𞤳𞤫 𞤫 𞤶𞤮𞤶𞥆𞤢𞤲𞤯𞤫 𞤬𞤮𞤼𞤵𞤯𞤫 𞤱𞤮𞤲𞤭 𞤲’𞤣𞤢𞤯𞥆𞤵𞤣𞤭 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤫 𞤨𞤮𞤼𞤢𞤤 𞤫 𞤶𞤢𞤥𞤵 𞤫 𞤲’𞤣𞤫𞤪 𞤢𞤣𞤵𞤲𞤢𞥄𞤪𞤵 𞤲’𞤣𞤵𞤲⹁ 𞤚𞤵𞥅𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤱𞤢𞥄𞤧𞤵𞤺𞤮𞤤 𞤸𞤫𞤬𞤼𞤭𞤲𞤣𞤫 𞤳𞤢𞤻𞤵𞤲 𞤫 𞤧𞤢𞤤𞤢𞤺𞤮𞤤 𞤼𞤮𞤼𞥆𞤵𞤣𞤫 𞤯𞤫𞤲 𞤶𞤮𞤶𞥆𞤢𞤲𞤯𞤫 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤲𞤮 𞤢𞤣𞥆𞤭 𞤥𞤢𞤧𞤭𞥅𞤦𞤮𞥅𞤶𞤭 𞤫 𞤧𞤢𞤤𞤢𞥄𞤪𞤫 𞤧𞤢𞤲𞤣𞤮𞤤𞤭𞤲𞤣𞤫 𞤫 𞤲’𞤣𞤫𞤪 𞤢𞤣𞤵𞤲𞤢 𞤳𞤢𞤻𞤵𞤲 𞤫 𞤸𞤵𞤷𞥆𞤢𞤲𞤣𞤫 𞤢𞤣𞤵𞤲𞤢𞥄𞤪𞤵 𞤲’𞤣𞤵 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤳𞤫𞤩𞤭 𞤴𞤢𞤥𞤭𞤪𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤸𞤢𞥄𞤤𞤵𞤣𞤫 𞤫 𞤥𞤭𞥅𞤶𞤢𞥄𞤣𞤫𞤲𞤮 𞤸𞤫𞤲𞤢𞤲𞤮𞤪𞤭𞥅 𞤯𞤵𞤥 𞤴𞤮𞤲𞤼𞤭𞥅 𞤫𞤼𞤫 𞤳𞤢𞤣𞤭 𞤴𞤭𞤥𞤩𞤫 𞤨𞤮𞤼𞤭⹁ 𞤶𞤫𞤴𞤣𞤫 𞤳𞤮𞤴𞤫 𞤥𞤵𞤥𞤫𞤲 𞤷𞤫𞥅𞤪𞤼𞤢 𞤫 𞤳𞤵𞤤𞤮𞤤 𞤫 𞤦𞤢𞥄𞤧𞤢𞤤 𞤧𞤢𞤦𞤵 𞤢𞥄𞤣𞤫𞥅 𞤴𞤭𞤯𞤣𞤫 𞤯𞤵𞤲 𞤉 𞤼𞤵𞥅𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤭𞤲𞤢 𞤼𞤫𞤲𞤼𞤭 𞤴𞤮 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤢𞥄𞤣𞤫𞥅 𞤲'𞤣𞤫𞥅𞤲𞤭𞤪𞤫 𞤴𞤢𞤥𞤭𞤪𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤤𞤢𞥄𞤱𞤯𞤭𞤲𞤢𞥄𞤲𞤣𞤫 𞤲'𞤦𞤫𞤤𞤫 𞤢𞥄𞤣𞤫𞥅 𞤱𞤢𞥄𞤧𞤢𞥄 𞤼𞤮𞤲𞥆𞤺𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤫 𞤺𞤵𞤤𞥆𞤭𞤼𞤢𞥄𞤺𞤮𞤤 𞤣𞤮𞤱𞤪𞤮𞤱𞤮𞤤 𞤧𞤮 𞤼𞤢𞤱𞤭𞥅 𞤬𞤢𞤱𞤢𞥄𞤥𞤢 𞤳𞤢𞤤𞤬𞤢𞥄𞤲𞤣𞤭 𞤳𞤭𞥅𞤧𞤲𞤣𞤭 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤲𞤫𞤪𞤫 𞤩 𞤵𞤪𞤼𞤵𞤲𞤣𞤫، 𞤉 𞤼𞤵𞥅𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤭𞤲𞤢 𞤼𞤫𞤲𞤼𞤭 𞤲'𞤣𞤫 𞤩𞤢𞤥𞤼𞤢𞤼𞤮𞥅 𞤩𞤭𞤴𞤲𞤺𞤵 𞤴𞤵𞤥𞥆𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤵𞤲𞤣𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫 𞤣𞤭𞤥𞤯 𞤵𞤯𞤫، 𞤉 𞤼𞤵𞥅𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤲𞤢𞤲𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫 𞤷𞤢𞥄𞤳𞤼𞤢𞤲𞤺𞤢𞤤 𞤱𞤮𞥅𞤲𞤣𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫 𞤶𞤮𞤱𞤭𞤼𞤭𞥅𞤯𞤫 𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤺𞤢𞤣𞤢𞤲𞤭 𞤢𞥄𞤣𞤫𞥅 𞤦𞤢𞤴𞤯𞤭 𞤲𞤮 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵، 𞤼𞤫𞤣𞥆𞤵𞤲𞤺𞤢𞤤 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤨𞤮𞤼𞤢𞤤 𞤪𞤫𞤱𞤩𞤫 𞤫 𞤱𞤮𞤪𞤩𞤫. 𞤂𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫 𞤯𞤫𞥅 𞤳𞤮𞤣𞥆𞤭𞤪𞤭𞥅 𞤫 𞤣𞤢𞤪𞤢𞤲𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤩𞤢𞤥𞤼𞤢𞥄𞤪𞤫 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮 𞤫 𞤻𞤭𞤩𞤺𞤮𞤤 𞤬𞤢𞤲𞥆𞤵𞤶𞤭 𞤲'𞤺𞤵𞥅𞤪𞤲𞤣𞤢𞤥 𞤥𞤮𞤰𞥆𞤢𞤥، 𞤉 𞤼𞤵𞥅𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫 𞤣𞤫𞤲𞤼𞤵𞤯𞤫 𞤶𞤫𞤴𞤼𞤭𞥅𞤯𞤫 𞤯𞤫𞥅، 𞤫 𞤦𞤢𞤤𞥆𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤 𞤫 𞤬𞤫𞤣𞥆𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫 𞤣𞤫𞤲𞤼𞤵𞤯𞤫 𞤶𞤫𞤴𞤯𞤫 𞤳𞤮𞤴𞤫 𞤥𞤵𞤥𞤫𞤲 𞤨𞤫𞤤𞥆𞤭𞤼𞤭𞥅 𞤻𞤭𞥅𞤩𞤲𞤵𞤣𞤫 𞤸𞤮𞤪𞤥𞤢 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤳𞤢𞤥 𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵، 𞤉 𞤼𞤵𞥅𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤩𞤵𞤤𞤲𞤺𞤮 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤢𞥄𞤲𞤣𞤫 𞤲'𞤺𞤢𞤥 𞤼𞤢𞤬𞤣𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤢𞥄𞤣𞤫𞥅 𞤳𞤢𞤥 𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵، 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫 𞤯𞤫𞥅 𞤼𞤫𞤲𞤼𞤭𞤲𞤭𞥅 𞤲𞤢𞤬𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤩𞤵𞤪𞤼𞤵𞤲𞤣𞤫 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤫 𞤨𞤫𞤤𞥆𞤭𞤼𞤺𞤮𞤤، 𞤳𞤮 𞤲'𞤣𞤫𞥅𞤲 𞤦𞤢𞤼𞤵 𞤲'𞤺𞤵𞥅 𞤲𞤢𞤲𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤭، 𞤸𞤮𞤤𞥆𞤭𞤼𞤭: 𞤐'𞤺𞤢𞤤-𞤯𞤮𞥅 𞤲𞤢𞤲𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤 𞤱𞤭𞤲𞥆𞤣𞤫𞤪𞤫 𞤴𞤢𞤲 𞤳𞤫𞥅𞤱𞤢𞤤 𞤶𞤮𞤱𞤭𞤼𞤭𞥅𞤲𞤺𞤢𞤤 𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤢𞥄𞤣𞤫𞥅 𞤱𞤢𞤴𞤭 𞤳𞤮 𞤲𞤮 𞤤𞤢𞥄𞤱𞤮𞤤 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮𞤤 𞤻𞤭𞥅 𞤲'𞤺𞤢𞤥 𞤴𞤫𞤼𞥆𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤼𞤫𞤐'𞤦𞤫𞤤𞤫 𞤴𞤭𞤥𞤩𞤫 𞤩𞤫𞥅 𞤫 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮𞥅𞤶𞤭 𞤯𞤭𞥅𞤐'𞤦𞤢𞤯𞤢 𞤯𞤵𞤥 𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤭𞤤𞥆𞤢𞥄𞤶𞤭 𞤥𞤵𞤥 𞤫 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤧𞤢𞤸𞤢𞥄 𞤳𞤢𞤣𞤭 𞤫𞤼 𞤫 𞤶𞤢𞤲𞥆𞤺𞤭𞤲𞤣𞤫 𞤫 𞤲𞤫𞤸𞤣𞤫𞤐'𞤦𞤫𞤤𞤫 𞤩𞤢𞤥𞤼𞤮𞥅 𞤸𞤮𞤪𞤥𞤢 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤤𞥆𞤫𞤶𞤭 𞤢𞥄𞤣𞤫𞥅 𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵𞤳𞤵𞥅𞤤𞤫 𞤰𞤫𞤼𞥆𞤢𞥄𞤥𞤢𞤐'𞤦𞤫𞤤𞤫 𞤧𞤢𞤪𞤫𞥅 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫، 𞤷𞤭𞤴𞤲𞤵𞤺𞤮𞤤 𞤲'𞤺𞤮𞤤 𞤭𞤲𞤢 𞤬𞤮𞤼𞤭 𞤬𞤫𞥅𞤻𞤣𞤫، 𞤼𞤫𞤧𞤳𞤫𞥅 𞤫 𞤴𞤭𞤥𞤩 𞤫 𞤬𞤮𞤬. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞤺𞤢𞤣𞤢𞤲𞤢𞤤 𞤋𞤲𞥆𞤢𞤥𞤢 𞤢𞥄𞤣𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤬𞤮𞤬 𞤨𞤮𞤼𞤭، 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤯𞤭𞤣𞤭 𞤫 𞤶𞤭𞤦𞤭𞤲𞤢𞤲𞥆𞤣𞤫 𞤼𞤮 𞤦𞤢𞤲𞥆𞤺𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭. 𞤉𞤩𞤫 𞤲'𞤺𞤮𞥅𞤣𞤭 𞤥𞤭𞥅𞤶𞤮 𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤭𞤤𞤢𞤲𞤼𞤢𞥄𞤺𞤢𞤤 𞤫𞤼𞤫 𞤫𞤩𞤫 𞤨𞤮𞤼𞤭 𞤸𞤵𞥅𞤬𞤮 𞤲'𞤣𞤭𞤪𞤣𞤫 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤩 𞤭𞤴𞤲𞤺𞤵𞤴𞤵𞤥𞥆𞤢𞥄𞤺𞤵. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥒 𞤘𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤭 𞤸𞤮𞤳𞥆𞤵𞤲𞤣𞤫 𞤸𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤥𞤵𞤥 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢 𞤺𞤵𞥅𞤶𞤭 𞤳𞤢𞥄𞤤𞤢𞥄𞤯𞤭 𞤫 𞤲𞤢𞤲𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤𞤲𞤺𞤢𞤤 𞤼𞤢𞤱𞤢 𞤢𞤤𞤢𞥄 𞤨𞤢𞤤𞤼𞤢𞤺𞤮𞤤 𞤲'𞤺𞤵𞤪𞤵،𞤐'𞤦𞤢𞤴𞤣𞤭، 𞤤𞤫𞤻𞤮𞤤، 𞤯𞤫𞤥𞤲𞤺𞤢𞤤، 𞤣𞤭𞥅𞤲𞤫، 𞤭𞤱𞤣𞤭 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮، 𞤣𞤢𞤻𞤢𞤤، 𞤶𞤭𞤦𞤭𞤲𞤢𞤲𞤣𞤫 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤲'𞤺𞤮𞤲𞤳𞤢. 𞤉 𞤳𞤮 𞤬𞤢𞤱𞤼𞤭𞥅 𞤸𞤫𞥅𞤲 𞤸𞤢𞤴 𞤨𞤢𞤤𞤼𞤮𞥅𞤪 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤱𞤮𞥅𞤣𞤢𞤼𞤢𞥄 𞤫 𞤣𞤮𞤱 𞤴𞤮𞤱𞤭𞤼𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤣𞤢𞤱𞤪𞤵𞤺𞤮𞤤، 𞤻𞤢𞥄𞤱𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤵𞤲𞤣𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫 𞤬𞤢𞤱𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤵𞤥𞥆𞤭𞥅𞤯𞤮 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤥𞤮 𞤴𞤮𞤱𞤭𞤼𞤢𞥄𞤳𞤭 𞤥𞤢𞥄 𞤱𞤮𞤲𞤭 𞤨𞤢𞤱𞤭𞤯𞤮 𞤴𞤢𞤥𞤭𞤪𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤤𞤢𞥄𞤱𞤯𞤭𞤲𞤢𞥄𞤲𞤣𞤫 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤲𞤣𞤫 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤬𞤮𞤬. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥓 𞤋𞤲𞥆𞤢𞤥𞤢 𞤢𞥄𞤣𞤫𞥅 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤱𞤵𞥅𞤪𞤣𞤫، 𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞥆𞤢𞤺𞤵 𞤳𞤢𞤥 𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞥅𞤲𞤳𞤢 𞤫 𞤳𞤭𞤧𞤢𞤤 𞤸𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤥𞤵𞤥. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥔 𞤖𞤢𞤴 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤬𞤮𞤼𞤢𞥄𞤲𞤭 𞤼𞤮𞤲𞥆𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤥𞤢𞤷𞥆𞤵𞤲𞤺𞤢𞥄 𞤺𞤵 𞤥𞤢𞤷𞥆𞤵𞤲𞤺𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤫 𞤲'𞤶𞤫𞥅𞤴𞤺𞤵 𞤢𞥄𞤣𞤫𞥅 𞤳𞤮 𞤳𞤮 𞤸𞤢𞤪𞤥𞤭𞤲𞤢𞥄 𞤫 𞤲𞤮 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤭 𞤧𞤭 𞤬𞤮𞤪𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤬𞤮𞤬. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥕 𞤖𞤢𞤴 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤬𞤮𞤼𞤢𞥄𞤲𞤭 𞤤𞤫𞥅𞤨𞤼𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤬𞤭𞤴𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤨𞤭𞤴𞤤𞤫 𞤶𞤢𞤤𞤼𞤵𞤯𞤫 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤳𞤮𞤴𞤲𞤮𞥅𞤶𞤫. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥖 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤢𞤲𞥆𞤣𞤭𞤼𞤭𞤪𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤥𞤵𞤥 𞤫 𞤳𞤢𞥄𞤴𞤭𞤼𞤢𞥄𞤶𞤭 𞤻𞤢𞥄𞤱𞤢𞥄𞤯𞤭. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥗 𞤒𞤭𞤥𞤩𞤫 𞤬𞤮𞤬 𞤨𞤮𞤼𞤭 𞤫 𞤤𞤢𞥄𞤥𞤵 𞤫𞤼𞤫 𞤨𞤮𞤼𞤭 𞤬𞤮𞤼𞤣𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞥅𞤲𞤣𞤳𞤢 𞤫 𞤴𞤫𞥅𞤧𞤮 𞤤𞤢𞥄𞤥𞤵. 𞤒𞤭𞤥𞤩𞤫 𞤬𞤮𞤬 𞤭𞤲𞤢 𞤨𞤮𞤼𞤭 𞤬𞤮𞤼𞤲𞤣𞤫𞥅𞤲𞤣𞤫 𞤫 𞤪𞤫𞥅𞤲𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤫 𞤸𞤫𞥅𞤣𞤭 𞤸𞤫𞥅𞤣𞤭 𞤦𞤢𞥄𞤱𞤯𞤮 𞤴𞤢𞤩𞥆𞤵𞤣𞤫 𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤲𞤢𞤲𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤 𞤴𞤭𞤥𞤩𞤫 𞤬𞤮𞤬𞤭𞤲𞤢 𞤨𞤮𞤼𞤭 𞤪𞤫𞥅𞤲𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤫 𞤼𞤮𞥅𞤻𞤢𞤲𞥆𞤺𞤫 𞤼𞤢𞤱𞤢 𞤢𞤤𞤢𞥄 𞤨𞤢𞤤𞤼𞤮𞥅𞤪. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥘 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤱𞤵𞤤𞥆𞤭𞤼𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤻𞤢𞥄𞤱𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤥𞤵𞤥 𞤧𞤮 𞤼𞤢𞤱𞤭𞥅 𞤮 𞤺𞤢𞤻𞤢𞥄𞤥𞤢، 𞤮 𞤼𞤮𞥅𞤻𞤢𞥄𞤥𞤢 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤧𞤮 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤥𞤢𞤳𞥆𞤮 𞤲'𞤶𞤮𞥅𞤤𞤢𞥄𞤥𞤢. 𞤯𞤭𞥅𞤲 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤭𞤲𞤢 𞤲'𞤺𞤢𞤲𞥆𞤣𞤫 𞤫 𞤤𞤢𞥄𞤥𞤵 𞤫 𞤻𞤢𞥄𞤱𞤮𞥅𞤶𞤫. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥙 𞤖𞤢𞤴 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤬𞤮𞤼𞤢𞥄𞤲𞤭 𞤲𞤢𞤲𞥆𞤺𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤧𞤮𞤳𞤫𞥅 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤴𞤢𞤤𞤼𞤭𞤲𞤫𞥅 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤼𞤢𞤱𞤢 𞤳𞤮 𞤫 𞤣𞤮𞤱𞤐'𞤦𞤢𞥄𞤱𞤳𞤢 𞤫 𞤦𞤫𞤤𞤢𞥄𞤯𞤫. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥑𞥐 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤫 𞤸𞤫𞤯𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤨𞤮𞤼𞤢𞤤 𞤫 𞤧𞤢𞤸𞤢𞥄 𞤻𞤢𞥄𞤱𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤲'𞤣𞤫 𞤴𞤮𞤱𞤭𞤼𞤢𞥄𞤳𞤭، 𞤲'𞤣𞤫 𞤱𞤢𞤯𞤢𞤼𞤢𞥄 𞤸𞤫𞥅𞤣𞤭-𞤸𞤫𞥅𞤣𞤢 (𞤶𞤭𞤲𞥆𞤺𞤢𞤼𞤢𞥄). 𞤻𞤢𞥄𞤱𞤮𞥅𞤩𞤫 𞤩𞤫𞤲𞤺𞤵𞥅𞤪𞤮𞤼𞤢𞥄𞤳𞤮 𞤨𞤮𞤼𞤭 𞤻𞤢𞥄𞤱𞤣𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞤶𞤭 𞤬𞤮𞤼𞤣𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤬𞤮𞤬 𞤳𞤮 𞤼𞤢𞤳𞥆𞤢𞥄 𞤸𞤢𞥄 𞤸𞤫𞤩 𞤲𞤭 𞤯𞤵𞤥 𞤻𞤢𞥄𞤱𞤮𞤪𞤫. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥑𞥑 𞤑𞤢𞤤𞤢 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤼𞤵𞥅𞤥𞤢𞥄𞤯𞤮 𞤦𞤮𞤲𞤢𞤲𞥆𞤣𞤫 𞤭𞤲𞤢 𞤬𞤮𞤼𞤭 𞤪𞤫𞤱𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤸𞤢𞥄 𞤳𞤮 𞤬𞤢𞤱𞤢𞥄 𞤫 𞤥𞤵𞤥 𞤳𞤮 𞤢𞤲𞥆𞤣𞤫 𞤭𞤲𞤢 𞤱𞤮𞥅𞤣𞤭 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤢𞤤𞤢𞥄 𞤼𞤢𞤱𞤢 𞤳𞤮 𞤻𞤢𞥄𞤱𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤤𞤢𞥄𞤯𞤭𞤲𞥆𞤢𞥄𞤲𞤣𞤫 𞤲'𞤣𞤫 𞤧𞤵𞥅𞤯𞤢𞥄𞤳𞤢 𞤻𞤢𞥄𞤱𞤭 𞤫 𞤼𞤢𞤱𞤼𞤭𞤲𞤺𞤮𞤤 𞤻𞤢𞥄𞤱𞤮𞤩𞤫 𞤤𞤵𞥅𞤲𞤣𞤭𞥅𞤩𞤫 𞤸𞤫𞥅𞤣𞤩𞤫 𞤦𞤢𞤲𞥆𞤺𞤫 𞤻𞤢𞥄𞤱𞤫𞤼𞤫𞥅𞤯𞤮 𞤮𞥅. 𞤖𞤢𞤴 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤬𞤢𞤱𞤫𞤼𞤢𞥄𞤳𞤫 𞤦𞤮𞤲𞥆𞤢𞤲𞥆𞤣𞤫 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤱𞤢𞤪 𞤲'𞤺𞤮 𞤼𞤢𞤱𞤢 𞤲'𞤣𞤫 𞤱𞤢𞤯𞤢𞤼𞤫𞥅 𞤲'𞤣𞤫𞥅 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤢 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤳𞤮 𞤼𞤫𞥅ŋ𞤼𞤭 𞤫 𞤥𞤵𞤥 𞤫 𞤴𞤮𞤱𞤭𞤼𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤤𞤢𞥄𞤱𞤮𞤤 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤤𞤢𞥄𞤱𞤮𞤤 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤵𞤲𞤣𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫. 𞤑𞤮 𞤲𞤮𞥅𞤲 𞤲𞤫 𞤸𞤢𞤴 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤬𞤢𞤱𞤫𞤼𞤢𞥄𞤳𞤫 𞤧𞤢𞤪𞤭𞤴𞤢 𞤦𞤢𞤯𞥆𞤮 𞤸𞤵𞥅𞤲𞤣𞤫 𞤼𞤢𞤱𞤢 𞤲'𞤣𞤫 𞤱𞤢𞤯𞤫𞤼𞤫𞥅 𞤲'𞤣𞤫𞥅 𞤮 𞤶𞤮𞤼𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞥄𞤲𞤭 𞤸𞤫𞥅𞤲. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥑𞥒 𞤖𞤢𞤴 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤴𞤢𞤩𞥆𞤫𞤼𞤢𞥄𞤳𞤫، 𞤼𞤮𞥅𞤻𞤫𞥅 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤲'𞤺𞤵𞥅𞤪𞤲𞤣𞤢𞤥 𞤥𞤵𞤥، 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤩𞤫𞤧𞤲𞤺𞤵 𞤥𞤵𞤥 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤶𞤮𞤼𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤 𞤥𞤵𞤥 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤥𞤵𞤥 𞤤𞤫𞤧𞤯𞤭𞤲𞤫𞥅، 𞤲𞤢𞥄𞤲𞤺𞤫 𞤸𞤢𞤴 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤫 𞤣𞤮𞤱𞤤𞤵𞤺𞤮𞤤 𞤥𞤵𞤥 𞤨𞤮𞤼𞤢𞥄𞤲𞤭 𞤻𞤭𞤬𞤫𞥅𞤣𞤫. 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤪𞤫𞥅𞤲𞤢𞤲𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤯𞤫𞥅 𞤺𞤫𞤯𞤫 𞤼𞤫𞥅ŋ𞤼𞤭𞤲𞤮𞥅𞤶𞤭 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵𞤥𞤵𞤥. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥑𞥓 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤴𞤢𞤸𞤣𞤫 𞤯𞤮 𞤱𞤫𞤤𞤢𞥄 𞤬𞤮𞤬 𞤫 𞤲𞤮 𞤱𞤫𞤤𞤭𞤪𞤢𞥄 𞤬𞤮𞤬 𞤳𞤢𞤥 𞤧𞤵𞤩𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤸𞤮𞤯𞤢𞤲𞥆𞤣𞤫 𞤥𞤵𞤥 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭. 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤴𞤢𞤤𞤼𞤵𞤣𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤸𞤢𞤴 𞤧𞤮 𞤼𞤢𞤱𞤭𞥅 𞤳𞤮 𞤲'𞤣𞤭 𞤥𞤢𞤳𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤥 𞤫 𞤢𞤪𞤼𞤵𞤣𞤫 𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤥𞤵𞤥. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥑𞥔 𞤉 𞤧𞤢𞤸𞤢𞥄 𞤳𞤵𞤤𞤮𞤤، 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤰𞤫𞥅𞤱𞤣𞤫 𞤥𞤮𞥅𞤤𞤢𞥄𞤪𞤫 𞤫 𞤣𞤢𞤻𞤣𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤥𞤮𞥅𞤤𞤲𞤣𞤭 𞤯𞤵𞤥 𞤫 𞤺𞤮𞤯𞥆𞤫 𞤯𞤫𞥅. 𞤌𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤲𞤮𞥅𞤲 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤢𞥄 𞤬𞤢𞤱𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤱𞤢𞤪𞤣𞤫 𞤸𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤣𞤮𞤺𞤢 𞤰𞤫𞥅𞤱𞤢 𞤥𞤮𞥅𞤤𞤯𞤮 𞤯𞤵𞤥، 𞤮 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤭 𞤬𞤢𞤱𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤼𞤢𞤲 𞤳𞤮 𞤫 𞤶𞤢𞤥𞤭𞤪𞤮𞥅𞤶𞤫 𞤬𞤫𞤣𞥆𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫 𞤣𞤫𞤲𞤼𞤵𞤯𞤫. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥑𞥕 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤶𞤫𞤴𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭، 𞤱𞤮𞤲𞤭 𞤶𞤮𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤲'𞤺𞤫𞤲𞥆𞤣𞤭. 𞤖𞤢𞤴 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤢𞥄 𞤫 𞤣𞤮𞤱 𞤦𞤫𞤤𞤢𞥄𞤯𞤫 𞤸𞤢𞤯𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤶𞤮𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤲'𞤺𞤫𞤲𞥆𞤣𞤭 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤱𞤢𞤴𞤤𞤵𞤣𞤫 𞤲'𞤺𞤫𞤲𞥆 𞤣𞤭. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥑𞥖 𞤕𞤢𞤺𞥆𞤢𞤤 𞤲'𞤣𞤫 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤣𞤢𞤻𞤭𞥅 𞤣𞤵𞥅𞤩𞤭 𞤳𞤫𞤤𞥆𞤭ƭ𞤵𞤴𞤢 𞤧𞤮 𞤳𞤮 𞤮 𞤣𞤫𞤦𞥆𞤮، 𞤧𞤮 𞤳𞤮 𞤮 𞤺𞤮𞤪𞤳𞤮 𞤬𞤢𞤤𞤼𞤢𞥄 𞤳𞤭 𞤤𞤫𞤻𞤮𞤤، 𞤲'𞤺𞤵𞤪𞤵، 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤮𞤲𞤮 𞤶𞤮𞤺𞤭 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤪𞤫𞤧𞤣𞤫 𞤥𞤢𞥄 𞤪𞤫𞤧𞤫𞥅𞤣𞤫، 𞤮 𞤣𞤢𞤪𞤲𞤢 𞤬𞤮𞥅𞤴𞤪𞤫. 𞤑𞤮 𞤳𞤢𞤥𞤩𞤫 𞤨𞤮𞤼𞤭 𞤸𞤫𞥅𞤲 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤶𞤮𞤱𞤭𞤼𞤭𞥅𞤯𞤭 𞤫 𞤣𞤫𞤱𞤺𞤢𞤤 𞤧𞤮 𞤭𞤲𞤢 𞤸𞤵𞤥𞤫𞥅 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤧𞤮 𞤭𞤲𞤢 𞤭𞤼𞥆𞤫𞥅 (𞤺𞤮𞥅𞤪𞤳𞤮 𞤫 𞤣𞤫𞤱𞤦𞤮). 𞤁𞤫𞤱𞤺𞤢𞤤 𞤬𞤢𞤱𞤭𞥅 𞤳𞤮 𞤫 𞤴𞤭𞤯𞤣𞤫 𞤪𞤫𞤧𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤫𞥅𞤩𞤮 𞤯𞤭𞤯𞤮 𞤩𞤫𞥅 𞤱𞤮𞤲𞤢𞥄 𞤭𞤲𞤢 𞤬𞤢𞤱𞤫𞥅 𞤫 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤲𞤫𞤪𞤫. 𞤩𞤫𞤧𞤲𞤺𞤮 𞤳𞤮 𞤳𞤢𞤥 𞤱𞤮𞤲𞤭 𞤼𞤫𞤪𞤺𞤢𞤤 𞤺𞤢𞤣𞤢𞤲𞤢𞤤 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤪𞤫𞤲𞤣𞤮 𞤩𞤫𞤧𞤲𞤺𞤵 𞤭𞤲𞤢𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞥅𞤲𞤳𞤢 𞤭𞤥𞥆𞤮𞤪𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮 𞤳𞤢𞤥 𞤫 𞤤𞤢𞥄𞤥𞤵 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤲'𞤣𞤭𞥅. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥑𞥗 𞤑𞤢𞤤𞤢 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤣𞤫𞤲𞤼𞤢𞤤 𞤴𞤭𞤥𞤩 𞤫 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤫 𞤶𞤫𞤴𞤢𞤤 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭. 𞤖𞤢𞤴 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤬𞤮𞤼𞤢𞥄𞤲𞤭 𞤫 𞤢𞤥𞤣𞤵 𞤫 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤣𞤫 𞤸𞤢𞤯𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤶𞤫𞤴𞤭 𞤥𞤵𞤥. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥑𞥘 𞤑𞤢𞤤𞤢 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤥𞤭𞥅𞤶𞤮، 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤭𞤤𞤢𞤲𞤼𞤢𞥄𞤺𞤢𞤤 𞤳𞤢𞤥 𞤫 𞤣𞤭𞥅𞤲𞤫. 𞤌𞥅𞤲 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤭𞤲𞤢 𞤪𞤮𞥅𞤲𞤣𞤭𞥅 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤱𞤢𞤴𞤤𞤵𞤣𞤫 𞤣𞤭𞥅𞤲𞤫 𞤳𞤢𞤥 𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤼𞤢𞤦𞤭𞤼𞤭𞤲𞤣𞤫 𞤣𞤭𞥅𞤲𞤫 𞤥𞤵𞤥 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤴𞤭 𞤴𞤢𞤲𞥆𞤣𞤫 𞤥𞤵𞤥 𞤳𞤢𞤻𞤵𞤥 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤫 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤵𞤣𞤫 𞤫 𞤱𞤮𞤯𞤩𞤫. 𞤐'𞤺𞤢𞥄𞤤 𞤼𞤢𞤦𞤭𞤼𞤭𞤲𞤢𞤤 𞤣𞤭𞥅𞤲𞤫 𞤲𞤮𞥅𞤲 𞤭𞤲𞤢 𞤲𞤮𞤲𞤢 𞤳𞤮 𞤯𞤵𞥅𞤯𞤭𞥅 𞤫 𞤳𞤮 𞤬𞤫𞥅𞤻𞤭 𞤬𞤮𞤬 𞤼𞤢𞤱𞤢 𞤳𞤮 𞤪𞤫𞤱𞤲𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤫 𞤣𞤮𞤱 𞤶𞤢𞤲𞤣𞤫⹁ 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤣𞤫𞤱𞤢𞤤 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤶𞤢𞤥𞤭𞤪𞤮𞥅𞤶𞤫 𞤣𞤭𞥅𞤲𞤢 𞤳𞤢𞤲. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥑𞥙 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤶𞤮𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤥𞤭𞥅𞤶𞤮 𞤫 𞤧𞤢𞥄𞤳𞤼𞤵𞤣𞤫 𞤥𞤭𞥅𞤶𞤮 𞤥𞤵𞤥 𞤯𞤵𞤥 𞤬𞤭𞤪𞤼𞤭 𞤳𞤮 𞤶𞤮𞥅𞤥 𞤥𞤵𞤥 𞤬𞤮𞤼𞤢𞥄𞤥𞤭 𞤸𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤬𞤫𞥅𞤻𞤲𞤭𞤲𞤣𞤫 𞤥𞤭𞥅𞤶𞤮 𞤥𞤵𞤥 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤱𞤭𞤯𞤼𞤵𞤣𞤫، 𞤸𞤫𞤩𞤣𞤫 𞤳𞤢𞤥 𞤫 𞤧𞤢𞤪𞤣𞤫 𞤥𞤭𞥅𞤶𞤮𞥅𞤶𞤭 𞤫 𞤳𞤢𞤦𞤢𞤾𞤵𞥅𞤶𞤭 𞤼𞤢𞤱𞤢 𞤱𞤮𞤰𞤢𞥄𞤳𞤭 𞤳𞤫𞥅𞤪𞤭 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤵𞤲𞤣𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫 𞤫 𞤲𞤮 𞤧𞤢𞤪𞤣𞤢𞥄 𞤬𞤮𞤬. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥒𞥐 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤱𞤢𞤯𞤣𞤫 𞤦𞤢𞤼𞤵 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤬𞤫𞤣𞥆𞤫 𞤲'𞤣𞤫 𞤱𞤮𞤲𞤢𞥄 𞤬𞤭𞤼𞤭𞤲𞤢. 𞤖𞤢𞤴 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮 𞤬𞤮𞤼𞤢𞥄𞤲𞤭 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤲𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤶𞤫𞤴𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤫 𞤬𞤫𞤣𞥆𞤫 𞤢𞤤𞤢𞤴 𞤧𞤢𞤺𞤮. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥒𞥑 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤫 𞤶𞤫𞤴𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤫 𞤼𞤫𞤪𞤯𞤫 𞤺𞤢𞤪𞤣𞤭𞥅𞤯𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤥𞤵𞤥. 𞤚𞤢𞤱𞤢 𞤳𞤮 𞤳𞤢𞤻𞤵𞤥 𞤫 𞤸𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤥𞤵𞤥 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤼𞤢𞤱𞤢 𞤳𞤮 𞤱𞤢𞥄𞤦𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤩𞤫 𞤴𞤭𞤥𞤩𞤫 𞤫 𞤷𞤵𞤩𞤭𞥅 𞤭𞤲𞤢 𞤲'𞤶𞤮𞥅𞤯 𞤢𞤻𞤭𞥅 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤧𞤢𞤦𞤵 𞤶𞤮𞤻𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤺𞤫𞤯𞤫 𞤥𞤵𞤥. 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤢𞤪𞤣𞤭𞤲𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤶𞤮𞤻𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤺𞤫𞤯𞤫/𞤺𞤮𞤤𞥆𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤫 𞤣𞤮𞤱 𞤨𞤮𞤼𞤢𞤤. 𞤃𞤵𞥅𞤴𞤢𞥄𞤲𞤣𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤲'𞤣𞤭𞥅 𞤳𞤮 𞤻𞤭𞤩𞤺𞤮𞤤 𞤳𞤢𞤤𞤬𞤢𞥄𞤲𞤣𞤭 𞤤𞤢𞥄𞤥𞤵𞥅𞤶𞤭 𞤯𞤭𞥅. 𞤐'𞤣𞤭𞥅𞤲 𞤳𞤢𞤤𞤬𞤢𞥄𞤲𞤣𞤭 𞤻𞤭𞤩𞤮𞤪𞤼𞤮𞥅 𞤼𞤢𞤲 𞤧𞤮𞤧𞤣𞤫 𞤱𞤮𞥅𞤼𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤷𞤵𞤩𞤮𞥅 𞤧𞤵𞤩𞤲𞤺𞤮 𞤤𞤢𞥄𞤩𞤲𞤺𞤮 𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤳𞤢𞤤𞤢، 𞤼𞤢𞤱𞤢 𞤷𞤵𞤩𞤮𞤼𞤮𞥅 𞤯𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤼𞤮𞤼𞥆𞤫𞥅 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤥𞤵𞤥 𞤼𞤭𞤥𞥆𞤵𞤲𞤺𞤵. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥒𞥒 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞥅𞤲 𞤳𞤢 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮𞤴𞤢𞤲𞤳𞤫𞥅𞤱𞤮. 𞤯𞤵𞤥𞤳𞤮 𞤱𞤫𞤤𞤼𞤢𞥄𞤪𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤬𞤢𞤺𞥆𞤵𞤣𞤵𞤴𞤢𞤲𞤳𞤮𞤶 𞤫 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮𞤴𞤢𞤲 𞤸𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤫 𞤨𞤭𞤲𞤢 𞤴𞤢𞤲𞤳𞤮𞥅𞤶𞤭 𞤳𞤢𞤼𞤮𞤶𞤭𞤲𞤢𞥄 𞤯𞤭 𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤫 𞤩𞤢𞤥𞤼𞤢𞥄𞤪𞤫 𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤣𞤮𞤱 𞤼𞤵𞥅𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤲'𞤺𞤮𞤲𞤳𞤢 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤬𞤮𞤬. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥒𞥓 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤤𞤭𞤺𞥆𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤫 𞤣𞤮𞤱 𞤨𞤮𞤼𞤢𞤤 𞤸𞤵𞤶𞥆𞤭𞤢𞥄𞤶𞤭 𞤤𞤭𞤺𞥆𞤫𞥅𞤴 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞥅𞤲𞤳𞤢 𞤦𞤢𞥄𞤧𞤺𞤮𞤤 𞤺𞤮𞤤𞥆𞤢𞥄𞤣𞤫. 𞤒𞤭𞤥𞤩𞤫 𞤬𞤮𞤬 𞤨𞤮𞤼𞤭 𞤬𞤮𞤼𞤣𞤫 𞤲'𞤶𞤮𞤩𞤣𞤭 𞤧𞤮 𞤼𞤢𞤱𞤭𞥅 𞤩𞤫 𞤨𞤮𞤼𞤭𞥅 𞤤𞤭𞤺𞥆𞤫𞥅𞤴. 𞤑𞤢𞤤𞤢 𞤤𞤭𞤺𞥆𞤭𞤯𞤮 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤲'𞤶𞤮𞤩 𞤣𞤭 𞤬𞤮𞤼𞤲𞤣𞤭 𞤸𞤫𞥅𞤲، 𞤲'𞤶𞤮𞤲𞤣𞤭𞤐'𞤦𞤢𞥄𞤱𞤲𞤣𞤭 𞤶𞤮𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤥𞤮 𞤳𞤢𞤲𞤳𞤮 𞤫 𞤩𞤫𞤧𞤲𞤺𞤵 𞤥𞤢𞤳𞥆𞤮𞤐'𞤦𞤫𞤤𞤫 𞤲'𞤶𞤮𞤺𞤮𞥅 𞤲'𞤺𞤮𞤲𞤳𞤢 𞤥𞤮𞤰𞥆𞤢 𞤼𞤫𞤣𞥆𞤵𞤳𞤢. 𞤐'𞤶𞤮𞤩𞤣𞤭 𞤭𞤲𞤢 𞤸𞤢𞥄𞤲𞤭 𞤼𞤭𞤥𞥆𞤭𞤲𞤭𞤪𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤷𞤢𞤼𞤭𞥅𞤯𞤫 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮𞤴𞤢𞤲𞤳𞤮𞥅𞤶𞤫. 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤤𞤭𞤺𞥆𞤮𞤼𞤮𞥅𞤯𞤮 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤤𞤢𞥄𞤱𞤮𞤤 𞤼𞤢𞤬𞤣𞤫 𞤬𞤫𞤣𞥆𞤫 𞤱𞤵𞤤𞥆𞤭𞤼𞤢𞥄𞤪𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞤶𞤭 𞤤𞤭𞤺𞥆𞤫𞥅𞤴 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤴𞤢𞤲𞤼𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤣𞤫 𞤬𞤫𞤣𞥆𞤫 𞤤𞤭𞤺𞥆𞤮𞤼𞤮𞥅𞤩𞤫 𞤥𞤵𞤥 𞤫 𞤨𞤫𞤣𞤤𞤫 𞤺𞤮𞤯𞥆𞤫 𞤤𞤭𞤺𞥆𞤮𞤼𞤮𞥅𞤩𞤫 𞤧𞤮 𞤼𞤢𞤱𞤭 𞤫𞤯𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤲𞥆𞤣𞤭 𞤲'𞤺𞤮𞤰 𞤢𞥄𞤶𞤭 𞤫 𞤢𞤲𞥆𞤭𞤴𞤢. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥒𞥔 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤫 𞤬𞤮𞥅𞤬𞤼𞤫𞤪𞤫 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤱𞤫𞤤𞤼𞤭𞤲𞤣𞤫 𞤩𞤫𞤪𞤲𞤣𞤫 𞤲𞤵𞤥 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤱𞤮𞥅𞤣𞤢 𞤯𞤮 𞤸𞤢𞥄’𞤯𞤲𞤭 𞤤𞤭𞤺𞥆𞤫𞥅𞤴 𞤥𞤵𞤥 𞤫𞤼𞤫 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤤𞤭𞤺𞥆𞤮𞤼𞤮𞥅𞤯𞤮 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤫 𞤬𞤮𞥅𞤬𞤼𞤫𞤪𞤫 𞤴𞤮𞤩 𞤫𞤼𞤫𞥅𞤲𞤣𞤫. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥒𞥕 𞤐𞤫𞤯𞥆 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤮 𞤬𞤮𞤼𞤭 𞤶𞤮𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤲'𞤺𞤵𞥅𞤪𞤲𞤣𞤢𞤥 𞤷𞤫𞤥𞤮𞤪𞤯𞤢𞤥 𞤸𞤢𞥄 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤢𞥄 𞤼𞤮𞤨𞥆𞤭𞤼𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤷𞤫𞤤𞥆𞤢𞤤 𞤥𞤵𞤥، 𞤲'𞤺𞤮𞤲𞤳𞤢 𞤥𞤵𞤥 𞤫𞤳𞤢 𞤩𞤫𞤧𞤲𞤺𞤵 𞤥𞤵𞤥 𞤸𞤢𞥄 𞤼𞤫𞥅ŋ𞤼𞤭 𞤫 𞤲'𞤺𞤵𞥅𞤪𞤢، 𞤳𞤮𞤯𞤤𞤷𞤭، 𞤧𞤢𞤬𞤢𞥄𞤪𞤢 𞤫 𞤺𞤫𞤯𞤫 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮؛ 𞤮𞤥𞤮 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞥅𞤲𞤳𞤢 𞤧𞤮 𞤼𞤢𞤱𞤭𞥅 𞤮 𞤤𞤭𞤺𞥆𞤢𞥄𞤳𞤭، 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤮 𞤧𞤫𞤤𞥆𞤢𞥄𞤲𞤭 𞤥𞤢 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤮 𞤶𞤮𞤣𞤼𞤢𞥄 𞤣𞤫 𞤫 𞤣𞤮𞥅𞤤𞤫 𞤥𞤵𞤥، 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤳𞤫𞤧 𞤶𞤮𞥅𞤯𞤭𞥅𞤯𞤮، 𞤲𞤢𞤴𞤱𞤵𞤯𞤮 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤺𞤫𞤯𞤫 𞤦𞤢𞥄𞤧𞤮𞥅𞤶𞤫 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤭𞤼𞤣𞤫 𞤲'𞤺𞤵𞥅𞤪𞤢 𞤯𞤫 𞤨𞤢𞤱𞤢𞥄𞤳𞤭 𞤫 𞤦𞤫𞤤𞥆𞤢𞤲𞤼𞤫𞥅𞤶𞤫. 𞤔𞤭𞤦𞤭𞤲𞤢𞥄𞤯𞤮 𞤣𞤫𞤦𞥆𞤮 𞤫 𞤧𞤵𞤳𞤢𞥄𞤳𞤵 𞤭𞤲𞤢 𞤲'𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤦𞤢𞤤𞥆𞤢𞤤 𞤫 𞤼𞤮𞤨𞥆𞤭𞤼𞤢𞥄𞤺𞤮𞤤 𞤳𞤫𞥅𞤪𞤭𞥅𞤯𞤭. 𞤅𞤵𞤳𞤢𞥄𞤩𞤫 𞤬𞤮𞤬، 𞤱𞤮𞤲𞤭 𞤢 𞤶𞤭𞤦𞤭𞤲𞤢𞥄𞤩𞤫 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤣𞤫𞤱𞤺𞤢𞤤 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤷𞤢𞤺𞥆𞤢𞤤 𞤣𞤫𞤱𞤺𞤢𞤤 𞤨𞤮𞤼𞤭 𞤬𞤮𞤼𞤣𞤫 𞤼𞤮 𞤦𞤢𞤲𞥆𞤺𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞥅𞤲𞤳𞤢 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮𞤴𞤢𞤲𞤳𞤫𞥅𞤱𞤮. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥒𞥖 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤶𞤢ŋ𞤣𞤫 𞤶𞤢ŋ𞤣𞤫 𞤬𞤮𞤼𞤭 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤳𞤮 𞤲'𞤣𞤫 𞤢𞤤𞤢𞥄 𞤲'𞤶𞤮𞤩𞤣𞤭 𞤸𞤢𞤴 𞤧𞤭𞤲𞥆𞤢 𞤳𞤮 𞤼𞤮 𞤢𞤪𞤱𞤢𞤲𞤭𞥅𞤪𞤫 𞤫 𞤺𞤢𞤣𞤢𞤲𞤢𞤤. 𞤔𞤢ŋ𞤣𞤫 𞤧𞤵𞤳𞤢𞥄𞤩𞤫 𞤭𞤲𞤢 𞤬𞤮𞤼𞤭 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤢𞤤𞤢𞤴 𞤧𞤢𞤺𞤮. 𞤔𞤢ŋ𞤣𞤫 𞤳𞤢𞤪𞤢𞤤𞥆𞤢𞥄𞤺𞤢𞤤 𞤭𞤲𞤢 𞤬𞤮𞤼𞤭 𞤸𞤵𞤩𞤼𞤭𞤣𞤭𞤲’𞤣𞤫: 𞤶𞤢ŋ𞤣𞤫 𞤼𞤮𞥅𞤱𞤲𞤣𞤫 𞤭𞤲𞤢 𞤬𞤮𞤼𞤭 𞤵𞤣𞥆𞤭𞤼𞤢𞤲𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤥𞤮𞤲𞤭 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤼𞤢𞤱 𞤢𞤤𞤢𞥄 𞤸𞤫𞥅𞤣𞤭-𞤸𞤫𞥅𞤣𞤢، 𞤼𞤢𞤱𞤢 𞤳𞤮 𞤫 𞤦𞤢𞥄𞤱𞤢𞤤 𞤥𞤵𞤥. 𞤶𞤢𞤲𞤣𞤫 𞤬𞤮𞤼𞤭 𞤳𞤮 𞤬𞤫𞥅𞤪𞤼𞤭𞤲𞤣𞤫 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤢𞤲𞤳𞤢𞥄𞤺𞤢𞤤⹁ 𞤩𞤫𞤴𞤣𞤢 𞤼𞤫𞤣𞥆𞤭𞤲’𞤣𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤭𞤲𞥆𞤢𞤥𞤢 𞤀𞥄𞤣𞤫𞥅، 𞤸𞤫𞤩𞤣𞤫 𞤸𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤥𞤵𞤥. 𞤋𞤲𞤢 𞤬𞤮𞤼𞤭 𞤱𞤢𞥄𞤤𞤭𞤼𞤣𞤫 𞤨𞤢𞥄𞤥𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤⹁ 𞤥𞤵𞤻𞤵𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤، 𞤷𞤫𞤸𞤭𞤤𞤢𞥄𞤺𞤢𞤤𞤸𞤢𞤳𞥆𞤵𞤲𞤣𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫𞥅𞤤𞤫 𞤫 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤧𞤫𞤲𞥆𞤺𞤮𞥅𞤶𞤭 𞤤𞤫𞤰𞥆𞤭 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤣𞤭𞥅𞤲𞤫𞥅𞤶𞤭، 𞤬𞤢𞤱𞤭𞤼𞤭𞥅 𞤸𞤫𞥅𞤲 𞤩𞤢𞤥𞤼𞤢𞥄𞤪𞤫 𞤺𞤮𞤤𞥆𞤫 𞤣𞤮𞤱𞤤𞤢𞥄𞤶𞤭 𞤣𞤫𞤲𞤼𞤵𞤯𞤭 𞤲'𞤺𞤢𞤥 𞤥𞤮𞤰𞥆𞤫𞤪𞤫 𞤭𞤲𞤢 𞤣𞤵𞥅𞤥𞤮𞥅. 𞤔𞤭𞤦𞤭𞤲𞤢𞥄𞤩𞤫 𞤭𞤲𞤢 𞤨𞤮𞤼𞤭 𞤧𞤵𞤩𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤸𞤮𞤤 𞤬𞤢𞤲𞥆𞤵 𞤶𞤢ŋ𞤣𞤫 𞤲'𞤣𞤮𞤳𞥆𞤢𞤼𞤢 𞤧𞤵𞤳𞥆𞤢𞥄𞤩𞤫 𞤥𞤵𞤥𞤫𞤲. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥒𞥗 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤭 𞤫 𞤧𞤢𞤺𞤮 𞤥𞤵𞤥 𞤶𞤫𞤴𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤫 𞤩𞤢𞤥𞤼𞤵𞤺𞤮𞤤 𞤨𞤭𞤲𞤢𞤤 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤫 𞤥𞤵𞤥، 𞤸𞤵𞥅𞤼𞤮𞤪𞤮𞥅 𞤻𞤫𞥅𞤻𞤫 𞤫 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤭𞤼𞤣𞤫 𞤩𞤢𞤥𞤼𞤢𞥄𞤪𞤫 𞤺𞤢𞤲𞥆𞤣𞤢𞤤𞤭𞤴𞤢𞤲𞤳𞤫𞥅𞤱𞤢𞤤 𞤫 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤩𞤵𞤪𞤫 𞤶𞤢𞤤𞤼𞤮𞥅𞤶𞤫 𞤸𞤫𞥅𞤲. 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞥅𞤲𞤳𞤢 𞤥𞤵𞥅𞤴𞤢𞥄𞤯𞤫 𞤥𞤵𞤥 𞤼𞤮 𞤦𞤢𞤲𞥆𞤺𞤫 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤢𞤲𞤳𞤢𞥄𞤺𞤢𞤤 𞤫 𞤶𞤢𞤱𞤯𞤭 𞤼𞤵𞥅𞤺𞤭𞥅𞤯𞤫 𞤫 𞤩𞤵𞤤𞤺𞤮 𞤺𞤢𞤲𞥆𞤣𞤢𞤤، 𞤷𞤮𞤻𞤷𞤫، 𞤻𞤫𞥅𞤻𞤢𞤤 𞤯𞤫 𞤮 𞤼𞤢𞤬𞤭. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥒𞥘 𞤐𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤫𞤲𞤫 𞤬𞤮𞤼𞤭 𞤣𞤢𞤪𞤢𞤲𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤻𞤭𞤩𞤢𞤺𞤮𞤤 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤭𞤲𞥆𞤢𞤥𞤢 𞤢𞥄𞤣𞤫𞥅 𞤳𞤢𞤥 𞤫 𞤲'𞤣𞤭 𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤥𞤵𞤥 𞤼𞤮 𞤦𞤢𞤲𞥆𞤺𞤫 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤱𞤭𞤲𞥆𞤣𞤫𞤪𞤫𞤐'𞤦𞤫𞤤𞤫 𞤳𞤵𞥅𞤤𞤫 𞤳𞤢𞥄𞤤𞤢𞥄𞤯𞤫 𞤫𞤲𞤣𞤫𞤪 𞤲'𞤺𞤢𞤤𞤯𞤮 𞤲𞤢𞤲𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤 𞤲'𞤶𞤫𞤼𞥆𞤮 𞤬𞤢𞥄𞤲𞤣𞤢𞥄𞤪𞤫 𞤼𞤮𞤯𞥆𞤢𞥄𞤲𞤣𞤫 𞤲'𞤣𞤫. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥒𞥙 𞤋𞤲𞥆𞤢𞤥𞤢 𞤢𞥄𞤣𞤫𞥅 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤮𞤺𞤭𞥅 𞤸𞤵𞤶𞥆𞤢𞥄𞤶𞤭 𞤬𞤢𞤴𞤣𞤫 𞤫 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮 𞤲'𞤺𞤮 𞤲'𞤺𞤢𞤲𞥆𞤣𞤵𞤯𞤢𞥄𞤳𞤮 𞤩𞤢𞤥𞤼𞤢𞥄𞤪𞤫 𞤸𞤵𞥅𞤩𞤼𞤭𞤣𞤭𞤲𞤣𞤫 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤢𞤲𞤳𞤢𞥄𞤺𞤢𞤤 𞤥𞤢𞤳𞥆𞤮 𞤼𞤢𞤲 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤭 𞤱𞤮𞥅𞤼𞤣𞤫. 𞤉 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤳𞤵𞥅𞤼𞤮𞤪𞤮𞤺𞤮𞤤 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤥𞤢𞤳𞥆𞤮 𞤳𞤢𞤥 𞤫 𞤲𞤢𞤬𞤼𞤮𞤪𞤮𞤺𞤮𞤤 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤥𞤢𞤳𞥆𞤮، 𞤥𞤮𞤲𞤭 𞤳𞤢𞤤𞤢 𞤬𞤢𞤱𞤢𞥄 𞤫 𞤥𞤵𞤥 𞤼𞤢𞤲 𞤳𞤮 𞤯𞤮𞥅𞤬𞤼𞤮𞤺𞤮𞤤 𞤧𞤢𞤪𞤯𞤭𞤴𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤲'𞤺𞤢𞤥 𞤼𞤫𞥅ŋ𞤼𞤭𞤲’𞤣𞤫 𞤳𞤫𞤬𞤼𞤭𞤲𞤺𞤮𞤤 𞤫 𞤲𞤫𞤸𞤼𞤢𞤲𞤢𞤺𞤮𞤤 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭𞤫 𞤱𞤮𞤣𞤩𞤫 𞤲'𞤺𞤢𞤥 𞤼𞤭𞤥𞥆𞤭𞤲𞤣𞤫 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤢ŋ 𞤳𞤢𞥄𞤺𞤢𞤤𞤲𞤺𞤢𞤥 𞤺𞤫𞤯𞤫 𞤣𞤫𞤲𞥆𞤣𞤢𞥄𞤲𞤣𞤫 𞤳𞤢𞤥 𞤫 𞤲'𞤺𞤮𞤲𞤳𞤢 𞤥𞤮𞤰𞥆𞤢 𞤳𞤵𞥅𞤩𞤼𞤭𞤣𞤭𞤲𞤯𞤮 𞤲'𞤺𞤢𞤥 𞤣𞤢𞤻𞤶𞤫 𞤪𞤫𞤲𞥆𞤣𞤮 𞤨𞤮𞤼𞤢𞤤. 𞤍𞤭𞥅 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭 𞤫 𞤲'𞤺𞤵𞥅 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵𞤐'𞤦𞤢𞥄𞤱𞤢 𞤣𞤢𞤻𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤫 𞤣𞤮𞤱 𞤤𞤵𞥅𞤲𞤣𞤢𞥄𞤪𞤫 𞤨𞤢𞥄𞤲𞤣𞤢𞥄𞤤𞤫𞥅 𞤥𞤵𞥅𞤴𞤢𞥄𞤦𞤫 𞤣𞤮𞤱𞤤𞤢𞥄𞤶𞤭 𞤣𞤫𞤲𞤼𞤵𞤯𞤭. 𞤑𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞥓𞥐 𞤖𞤢𞤴 𞤳𞤵𞥅𞤤𞤢𞤤 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤢𞤤 𞤺𞤵𞤥𞥆𞤭𞤲𞤺𞤢𞤤 𞤫 𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤯𞤮 𞤲𞤢𞤲𞤮𞤲’𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤 𞤬𞤮𞤼𞤢𞥄𞤲𞤭 𞤶𞤢𞤺𞥆𞤭𞤪𞤫𞥅𞤣𞤫 𞤵𞤥𞥆𞤭𞥅 𞤳𞤮 𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭، 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤣𞤫𞤲𞤼𞤢𞤤 𞤳𞤫𞥅𞤪𞤭𞤲𞤺𞤢𞤤، 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤳𞤫𞥅𞤪𞤭𞥅𞤯𞤮. 𞤖𞤢𞤴 𞤲𞤫𞤯𞥆𞤮 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤮، 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤣𞤫𞤲𞤼𞤢𞤤 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤨𞤮𞤼𞤢𞥄𞤲𞤭 𞤶𞤮𞤺𞤢𞥄𞤣𞤫 𞤺𞤮𞤤𞥆𞤫 𞤼𞤢𞤱𞤢 𞤬𞤢𞥄𞤲𞤣𞤢𞥄𞤪𞤫 𞤥𞤵𞤥𞤫𞤲 𞤳𞤮 𞤬𞤭𞤪𞤼𞤵𞤣𞤫 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤫𞥅𞤶𞤭𞤫 𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤥𞤢𞥄𞤺𞤵 𞤳𞤢𞤤𞤢𞥄𞤯𞤭 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤲𞤢𞤲𞤮𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤 𞤲'𞤺𞤢𞤤.	fuf_adlm	Pular (Adlam)	fuf	Adlm	fuf-Adlm
Xipfumelelanu xa nthlanganu wa matiku ya misava mayelanu ni timhaka ta tinfanelo ta xumunhu Lexi xi sainìweke xi thlelà xi haxiwa hi huvu ya nthlanganu wa matiku ya misava hi kola ka Resolução 217 A (III) ya 10 ka Dezembro ka 1948. Xìviko Hi ku xixima le svaku a ku hlonipha ka lisima ni tinfanelo leti ti lumbaka a lixaka la ximunhu y ndlela yò sungula leyi yi fanelaka ku landziwa a ku kota ku a vanhu va hanya è nkhululekeni, hi kurhula ni ku fana à misaveni; Hi ku tiva le svaku a ku kala ku tiva ni ku xixima a tinfanelo tà wumunhu ku bzalile nsele leyi yi nga hombolokisa mahanyele ni mapimisele ya ximunhu, ni ku tiva le svaku a ku navela kukulu ka vanhu va misava y ku hanya è kurhuleni, na va nga thxaviseliwi kumbe ku hanya hi wusiwana, na va nga thxavi ku khuluma, ku veka mavonele kumbe ku kholwa; Hi ku xixima le svaku y sva lisima a ku vikela tà tinfanelo tà ximunhu hi ku bzàla mafùmele lawa ma hloniphaka tinfanelo lèti, svanga ndlela ya ku heta wupfukeli leli vanhu va liyendlaka hi kola ka kutwa tixànisà ni wukhinyavèzi; Hi ku xixima le svaku y sva lisima a ku seketela ni kuyandzisa a wunghani xikarhi ka matiku hin'kwawu ya misava; Hi ku xixima le svaku a svithsungu sva matiku ya misava svi haxile, hi kola ka papèla, a ku thsembha ni ku seketela ka svona ka timhaka ta lisima ni tinfanelo ta ximunhu ni mahanyele yò kala wuyavanyisi mayelanu ni tinfanelo tà wanuna kumbe wansàti, ni ku tiboha ka nthlanganu lowu a ku pfunisela ku lwa ni mahanyele ya usiwana ndzeni ka utomi la nkhululeko lowu wu yandzìke; Hi ku xixima le svaku, a minfumo ya matiko làwa, ma tibohile a ku hlohlotela, hi ku pfunisana ni Nthlanganu wa Matiku ya Misava, a xihlonipho xa tinfanelo ni wukhululeki lèla ntsindza la ximunhu; Hi ku tiva le svaku a ku pfumela ni ku landza ka svileleto lesvi hi matiku hin'kwawu y masungulu lawa malavekaka a ku kota ku landza xiboho lèxi; A huvu ya Nthlanganu wa Matiku ya Misava Yi haxa a Xipfumelelanu xa Nthlanganu wa Matiku ya Misava mayelanu ni timhaka ta tinfanelo ta ximunhu, na ku naveliwa le svaku, hi ku pfumela ni ku hlonipha svi leleto lesvi, a vanhu ni svighava hin'kwasvu sva mahanyele ya matiku svi tihinta à ku bzàla moya wa mahanyele làwa hi ku haxa, ku djondzisa ni ku laya, svànga ndlela le yinène ya ku nghènisa xihlonipho xa tinfanelo ni wuthlathleki la munhu ni munhu. Hi ku yengeta, ku naveliwa le svaku a nawu wa tiku ni tiku ni wa nthlanganu wa matiku, wu svikota ku yendla lèsvaku a svileleto lesvi svi xiximiwa hi vana ni minfumo ya matiku lawa, ndzeni ni handle ka wòna, loko malumba nthlanganu lowu. ARTIGO 1 Vanhu hin'kwavu va psaliwili na va khululekìle, funthsi va fana hi lisima ni tinfaneno. Và psaliwili ni nyiko ya ku pimisa ni ku yehleketa; hi kolahu, va fanela ku hanya hi moya wa umbìlu ni unghani. ARTIGO 2 Wihi na wihi a ni nfanele ya ku khala, mayelanu ni xipfumelelani lexi, na ku nga na xikheto xa nhlònge, muhlovo, wunùna kumbe wusàti, lirìmi, ndhàwu ya ku psaliwa, kereke, ku landza ta política kumbe ka svin'wani, tiku là mapsaliwa kumbe mathsamele ya wutomi, wupfundzi, kumbe xìhi na xìhi. Hàndle ka lèsvo, à ku fanèli ku hàmbanisìwa hi kolà ka xithsàmu a ndzeni ka timhaka tà política, tà ku fambisa nawu, ku fambisa tà le hàndle ka tiku, kumbe hi kòla ka tiku leli munhu a humaka kalòna, y ngà va tiku là ku thxuseka, là ku fumiwa hi lin'wanyani kumbe matifùmi, nhambi lòko tiku lèli li tsemeliwi ndzelekani è ka mafumele ya lona. ARTIGO 3 Munhu ni munhu à ni nfanelo ya wutòmi, nkhululeko ni usirhelèli. ARTIGO 4 À hàva lweyi a fanelaka ku hanya hi wukarawa kumbe utirheli; a wukaràwa ni wuxavisi la svikarawa, hi mukhuva wihi na wihi, svà tsimbisìwa. ARTIGO 5 À hàva lweyi a fanelaka ku xanisiwa miri, ku tsemeliwa khotso kumbe svikhatiso sva tixànisa tà ku hambana ni makhatisele ya ximunhu kumbe ya ku muhohlòta. ARTIGO 6 Wihi na wihi à ni nfanelo ya kuhloniphiwa svanga munhu phambhèni ka nawu. ARTIGO 7 Phambhèni ka nawu hin'kwavu vanhu va fana, futhsi va fanela ku sirheliwa hi nawu hi ndlela ya ku fana. Va fanela ku vikeliwa hi ku fana mayelanu ni hin'kwaxu xihlàwuhlàwu kumbe wuhlohlotèli lìhi na lìhi la xihlàwuhlàwu lexi xi kongometàka ku hambanyisaka xipfumelelanu lexi. ARTIGO 8 Wìhi na wihi à ni nfanelo ya ku yamukeliwa è ka xighaha xìhi na xìhi xa ku tendera timhaka ta nawu ndzeni ka tiku , kùvé a ya mangala lesvi a svi xandzaka mayelano ni ku djikisiwa ka tinfanelo ta ntsindza lè ti tsaliweke è mabukwini yà nawu wa tiku. ARTIGO 9 À hava lweyi a fanelaka ku khomiwa, ku nghenisiwa è khotsoèni kumbe ku khatisiwa hi ku rhumeliwa è matikwene ya vambe na svi nga na masungulo. ARTIGO 10 Munhu ni munhu a ni nfanelo ya ku, hi kufana ni hin'kwavu vanhu, a timhaka tàkwe ti xuxiwa è gdekeni hi b'andhla lò thsembheka, leli lifanelaka ku nyika tinfanelo kumbe nandzu mayelanu ni mhaka. ARTIGO 11 Wihi na wihi lweyi a lumbetiwaka nandzu wò karhi a thxiwa n'kàla nandzu loko mhaka yakwe yi nga sè sentchiwa hi nàwu ni ku tikomba svaku hàkunene a nandzu wá mulumba, na a vikeliwa hi gdwethà. À hava lweyi a fanelaka ku tsemeliwa khotso hi kola ka sviyendlo lesvi, è ka n'kama a sviyendleke, à svi nga thxiwi xiwonho mayelanu ni nawu wa tiku ni wa nthlanganu wa matiku. Hi ku fana, loko y li xiwonho, a svi faneli ku tsemeliwa khotso là ku tika kutlula leli a li tsemeliwa xiwonho lexi a n'kama xi nga yendleka hi wona. ARTIGO 12 À svi faneli ku munhu a ngheneliwa ka ta wutomi lakwe, la munti kumbe nghamu na svi nga na masungulo, nhambi ku yendleliwa xihi na xihi lexi y nga xirhuku è ka wumunhu lakwe. Mayelanu ni hin'kwasvu lesvi, a munhu a fanela ku vikeliwa hi nàwu. ARTIGO 13 Munhu wihi na wihi à ni nfanelo ya ku kandziha kwihi na kwihi lomu a ku rhandzaka ndzeni ka ti ndzelekani ta tiku lakwe ni ku yaka lomu ku xuviwaka hi mbilu yakwe. Wihi na wihi a ni nfanelo yaku, loko à svinavela, a rhurha a ya yaka matikweni man'wani, ni ku thlelela à tikweni làkwe. ARTIGO 14 Wihi na wihi lweyi a ti twaka na a landzeleliwa a tikweni, a ni nfanelo ya ku kombela ni ku thxusiwa ku khoza è matikweni ya vambe. Kambe a nfanelo leyi a yi tirhi loko, hà kunene, a munhu lweyi a landzeleliwa hi mhaka ya ku hoxela nàwu, kumbe hi ku yendla mintirhu leyi yi hambaneke ni nkongometo wa nthlanganu wa matuku. ARTIGO 15 Munhu ni munhu à ni nfanele ya ku lumba tiku. À hava lweyi a fanelaka ku suseliwa nfanelo leyi na svi nga na nthlamuxelo nhambi ku suseliwa a nfanelo ya ku txintxa tiku. ARTIGO 16 Loko a fikeliwa hi ntaga, a wanuna kumbe wansàti, a ni nfanelo ya ku thxàda ni ku yaka munti, na ku nga vekeliwi svi hingakanyu mayelanu ni nhlonge, tiku la mapsaliwa kumbe kereke. Loko wukati la ha tiyili ni loko li thsika li hela, ha vambirhi ka vona va ni tinfanelo tin'we. À svi faneli ku a muthxadu y li wa nsindzisà. A ndjangu wu fanela ku vikeliwa hi nawu wa tiku hi kusa wu ni lisima likulo a mahanyeleni ya tiku. ARTIGO 17 Hin'kwavu vanhu, nthlanganu kumbe nkoponi, va ni nfanelo ya ku lumbiwa hi svìlo. À hava lweyi a fanelaka ku tekeliwa svilo svakwe na svi nga na masungulo. ARTIGO 18 Wihi na wihi à ni nfanelo ya ku pimisa ni ku yehleketa è ku khululekeni ni ku khetà kerèke tani hi kurhandza kayena; a lesvi svi lava ku hlaia ku a munhu a thxusekili kambe a ku txintxa kerèke kumbe ku khòlwa; hi ku fana, a svi tsimbisiwi ku munhu a pàluxa kerèke yàkwe kumbe lesvi à kholwaka ka svona, kumbe yexe kumbe hi nthlanganu, kumbe à gdekeni kumbe à xihundleni, hi ku djondzisa, ku yendla, kumbe ku thxumayela. ARTIGO 19 Wini na wihi à thxusekili ku khuluma kumbe ku veka mavonele; hi kolàho a svi faneli ku miyetiwa. Hi ku yengetà , à thxusekile a ku yamukeka ni ku hàxa, na a nga tchuvuki ndzelekani, a tindzava ni mapimo hi ma mayendlele lawa a ma lavàkà. ARTIGO 20 Wihi na wihi a khululekile a ku rhamba nhlengeletànu kumbe ku kumeka è ka yona nhambe è ka tinthlanganu tà ku kongoma timhaka tò kala ti nga yelani ni madzòlonga. À svi fanèli ku munhu à sindzisiwa ku lumba nthlanganu wihi na wihi. ARTIGO 21 Munhu ni munhu à ni nfanelo ya ku kuma xithsamu è ka urhangèli la timhaka ta tiku làkwe, yena hayèxe kumbe hi ku rhumisà vanhu lava a nga va kheta ha yèxe. Wihi na wihi, hi kufana ni hin'kwavu vanhu, à ni nfanelo ya ku kuma ntirhu è ka mintirhu ya nfumu wa tikweni kàkwe. À kurhandza ka xithsungu y nthxumu wa ku sungula lowu tiyisaka a uhòsi à tikweni; hi kolahu, a urhangeli lifanela ku gdoviwa hi hlaúlamàni hi ku famba ni ku famba ka nkarhi, na xi yendliwa hi voto ya xihundla, kumbe hi mahayele man'wani ya ku tiyisa ku vota à ku khululekeni. ARTIGO 22 Wihi na wihi, svanga muhanyi wa tiku, à ni nfanelo ya ku kuma uvikeli mayelanu ni tà mahanyele; hi kolàhu, a nga svi kota ku kombela ku pfuniwa mayelanu ni tà usiwana ni tin'wani tà mahanyele ya siku ni siku; a svipfunu lesvi svà koteka hikola ka ku tihinta ka minfumu ni ku seketeliwa hi matiku man'wani. ARTIGO 23 Munhu ni munhu à ni nfanelo ya ku kuma ntirhu, ya ku kheta ntirhu, ya matirhele ni maholele ya ku yelana ni ntirhu wàkwe, ni uvikeli mayelanu ni ku luza kumbe ku pfumala ntirhu. Hin'kwavu vanhu, na ku nga na ku hambana, va ni nfanelo ya ku hola muholo wa kufana loko va tirha kufana. À mutirhi wihi na wihi a fanela kuhola kuyenela , a ku kota ku hlayisa munti wakwe mayelanu ni lisima xa umunhu, na wu seketeliwa, loko svi kombela, hi svin'wani ni svin'wani svi nga mahiwaka è mavikeleni ya utomi la munhu ni munhu. Munhu ni munhu a khululekile a ku vumba ni van'wani vanhu, a sindicato kumbe ku ti nghenisa è ka ma sindicato sva nga ndlela ya ku vhikhela ti nfanelo ta utirhi la vona. ARTIGO 24 Munhu ni munhu a ni nfanelo ya ku wisa ni ku xùxa, ngopfu ngopfu ya ku yampsiseliwa a ntsengo wa svikhati sva ntirhu ni ku nyikiwa ma féria ya ku hakeliwa. ARTIGO 25 Wihi na wihi à ni nfanelo ya ku nyikiwa mathsamelo ya mahanyelo ya ku yenela ku kota ku tendera tà mavabzi, ku yambala, xikhafu, munti, ku nyameliwa hi dokodela, ni tin'wani ta mahanyele; à ni nfanelo kambe ya ku pfuniwa loko a nga wu kumi ntirhu, loko à ni mavabzi, wu lima , wu fèlakazi, wu kòxa, kumbe ku luzekeliwa hi lesvi svi ngà mupfuna mahanyeleni ya siku ni siku. À wu b'elèki ni wu tsonguana li fanela ku yamukela nseketelo yò karhi. Hin'kwasvu svivanana, nhambi lesvi svi psaliweke handle ka muthxàdu, svi fanele ku kuma mapfunele ya ku fana. ARTIGO 26 Wihi na wihi à ni nfanelo ya ku kuma ku djondza. À ku djondza y mahala, ngopfu ngopfu è ka mabuku lawa ya ku sangula. A wu djondzisi la ku sungula y nsindzisa. À wu djondzisi là ku tiva mintirhu li fanele ku yandzisiwa; a wu djondzi la svi kolwe lè svi kulo li fanele ku pfuleliwa vanhu hin'kwavu hi ndlela ya ku fana. À wu djondzisi ku laveka li kongometa ngopfu ngopfu a ku bzàla moya wa ximunhu ni ku tiyisisa wu hloniphi la tinfanelo ni wu khululeki la wumunhu, ku fundhisa mahanyela ya ku twisisana, ku hlonipha mapimu ya vàmbe, ku twanana ni ma tiku ya vàmbe, ku bzàla ntwananu xikarhi ka tixaka ni ma kerèke ya ku hambana, ni ku yendla xà nthxumu ndzeni ka nthlanganu wa ma tiku ya misava a ku kota ku tiyisa kurhula a misaveni. Kà nyikiwa è ka vapsàli a nfanelo ya ku kheta a djondzo lèyi va yi lavaka ku yi nyikiwa vana. ARTIGO 27 Munhu wihi na wihi à khululekike a ku nghena ni ku hanya a mahanyelo ya siku ni siku ya mughànga wò karhi, ya ku tirhisa kumbe ku londzola a svi yendlo svà mughànga lòwu ni ku pfunisela ku yandzisa wutivi ni ku londzola à mihandzu ya wutivi leli. Hin'kwavu vanhu va ni nfanelo ya wu sirhèli mayelanu ni hin'kwatu timhaka lè t fambelanaka ni wu hambhi kumbe wu qàmbhi hi kòla ka wu tivi, à matsàlwa ni svi yendlo hin'kwasvu svò qambhiwa hi yena. ARTIGO 28 Hin'kwavu vanhu vani nfanelo ya ku, è mahanyeleni ya siku ni siku, à misaveni hin'kwayu, ku ni nawu ni mafumele ya ku yelana ni svi leleto svà Xiphumelelanu lèxi, a kuvé kuta koteka ku vanhu va hanya ndzeni ka tinfanelo ni nkhululeko lesvi svi haxiwaka è ka papela leli. ARTIGO 29 A munhu à ni ti n'sindzisa ndzeni ka ma hanyele ya tiku, handle ka ti nsindzisa leti a svi koteki a ku bzàla ni ku hluvukisa a wu munhu làkwe. A svi faneli ku a munhu a tsemeliwa ndzelekani è ka ku hanya ka ti nfanelo ni wu khululeki lèli li hàxiwaka hi xipfumelelanu lèxi; ntsèna svi nga koteka lòko a mahanyele kumbe ma mahele làwa ma kongoma ku thikameza ti nfanelo ni wu khululeki là van'wani ndzeni ka nawù. A ti nfanelo ni wu khululeki lèli a li faneli ku hanyiwa hi ndlela ya ku djikisa a nkongometo ni ma sungulo ya Nthlanganu wa Matiku. ARTIGO 30 Svà yalisiwa ku tirhisa xileleto xihi na xihi xa xipfumelelanu lexi hi ndlela ya ku a munhu, nthlanganu wa vanhu kumbe nfumu wa tiku lihi na lihi, à yendla svi yendlo lè svi kongomaku ku hahlula ti nfanelo ni wu khululeki lèli li haxiwaku è ka xipfumelelanu lexi.	tso_MZ	Tsonga (Mozambique)	tso	Latn	ts
LI XJULTIKANKIL XWANKILAL XLOQ'AL LI POYANAM SA' RUCHICH'OCH' Chaq'b'enb'il xb'aan li xnimla ch'utam li xk'ihal li tenamit sa' ruchich'och', chiru li lajeeb' xb'e li xpohil ralankil chiru li chihab' 1,948. [Preamble] Xch'olob'ankil naq li waank sa' xyaalal, li waank sa' usilal ut li tuqtuukilal sa'li ruchich'och' toj naraj naq xk'eb'al xloq'al ut juntaq'eetaq xwankil chijunil li poyanam; Xch'olob'ankil naq makach'in li raylal nak'ulman sa' ruchich'och' xb'aan naq maak'a' nake'raj re ut xik' nake'ril li xwankilal li xloq'al li poyanam, ut jo'kan naq xxaqab'aman kama' li jual aajel ru chiru li poyaman li xx'ub'ankil ru li ruchich'och' b'ar wi' li poyanam ink'a' te'xuwa rib' ut ink'a' sub'suqeb' sa' neb'a'il, re naq chi jo'kan sa naq te'aatinaq ut sa naq te'xpaab' li k'a'ru te'raj; Xch'olob'ankil naq tento kolb'ilaq sa' li chaq'rab' li xwankilal ut li xloq'al li poyanam, re naq ink'a' taawakliiq chi xkolb'al rix sa' josq'il; Xch'olob'ankil naq tento ajwi' xwaklesinkil li k'amok ib' sa' usilal sa' xyaanqeb' li k'ila tenamit sa' ruchich'och'; Xch'olob'ankil naq li Xch'uutamil li K'ila Tenamit sa' Ruchich'och' (Naciones Unidas) ak xe'xaqab' chi us sa' li xhuheb' li xwankilal ut li xloq'al li poyanam, li xjuntaq'eetil li wiinq rochb'en li ixq, ut xe'xke' xch'ool chi junajwa xwaklesinkil li tenamit re naq waanq xsahilal xyu'am ut twaanq sa' xyaalal; Xch'olob'ankil naq li k'ila tenamit ch'utch'uukeb' sa' ruchich'och xe'xye naq te'xkol rix li xwankil ut li xloq'al li poyanam sa' chijunil li ruchich'och', ut Xch'olob'ankil naq aajel ru naq juntaq'eet chi tawmaanq ru li na'leb' xyeeman arin, re naq chi tz'aqatz'aqal tauxmaanq; Li Xnimla Ch'utam li K'ila Tenamit sa' Ruchich'och' naxxaqab' li xjultikankil li xwankilal xloq'al li poyanam sa' ruchich'och' re naq a'an wanq sa' xch'ooleb' chijunil li tenamit, a'an li te'xsik' chi junelik sa' junesal jo' sa' komonil, re naq te'xwaklesi rik'in li tzolom li roxloq'inkil li usilal ut li sahilal a'in ut te'xk'e xch'ool chi xb'aanunkil sa' xb'een chijunil li ruchich'och'. Xb'een raqal (1) Chijunil li poyanam juntaq'eet wankil xloq'al naq nake'yo'la, ut kama' ak reheb' naq wan xna'leb'eb ut nake'reek'a rib', tento naq te'xk'am rib' sa' usilal chirib'ilrib'eb'. Xkab' raqal (2) Chijunil li usilal chaab'ilal wan sa' li Jultikahom a'in a'an re chijunil li poyanam, maak'a' naxye b'ar elajenaq, b'ar yo'lajenaq', chanru nailok, ma ixq ma wiinq, k'a'ru li raatinob'aal, li xpaab'aal, k'a'ru naxk'a'uxla chirix li awab'ejiink malaq k'a'ru chik chi na'leb'il, us ta b'ihom us ta neb'a', ut k'a'aq re ru chik. Jo'kan ajwi' maak'a' naxye chanru wan li tenamit b'ar wi' chaljenaq wi'. Rox raqal (3) Chijunil li poyanam kolb'ilaq rix, jo' li xyu'am jo' li xwanjinik sa' xyaalal. Xkaa raqal (4) Maajun li poyanam tireechani ta junaq chik li poyanam malaq tixtawasi ta rik'in kawil k'anjel. A'in ramb'il tz'aqal chiru li chaq'rab'. Ro' raqal (5) Maani taaruuq tatawasiiq, tak'eheq chi toje'k xmaak malaq tasak'e'q chi yo'on malaq takub'siiq xwankil xpoyanamil. Xwaq raqal (6) Chijunil li poyanam yalaq b'ar naru xaqab'anb9ilaq xwankil chiru li chaq'rab'. Xwuq raqak (7) Juntaq'eeteb' chijunil li poyanam chiru li chaq'rab' ut juntaq'eet ajwi' naq kolb'ilaqeb' chiru. Junta'eet naq kolb'ilaqeb' wi te'raj ch'e'e'k chiru li usilal chaab'ilal wan chisa' li Jultikahom a'in. Xwaqxaq raqal (8) Chijunil li poyanam naru tajitoq chiru li chaq'rab' re naq takole'q xwankilal xloq'al wan sa' li Xnimal Ruhil Chaq'rab' jo' ajwi' sa' li k'ila chaq'rab'. Xb'elee raqal (9) Maani naru tachape'q, tak'eheq' sa' tz'alam malaq taisiiq sa' xtenamit wi maak'a' xmaak. Xlajee raqal (10) Chijunil li poyanam naru taa'ab'iiq sa' juntaq'eetil ut chiru tenamit, xb'aan junaq li raqob'aal aatin ak a'an xk'anjel xaqxooq wi', re naq tasik'e'q chanru wan chiru li chaq'rab' malaq k'a'ut naq yo chi q'ab'aak. Xjunlajuhil raqal (11) Chijunil li poyanam q'ab'anb'il, naru xyeb'al naq maak'a' xmaak wi maji' natawman xmaak, chiru li chaq'rab' ut chiru li tenamit, ut b'ar wi' nak'utun naq xteenq'aak chi us chi xkolb'al rib'. Maani tak'eheq chi toje'k xmaak wi li xb'anuhom malaq ink'a' xb'anuhom, moko maak ta chiru li charq'rab' naq xk'ulman. Jo'kan ajwi' ink'a' naru xk'eb'al xtz'aqob' xtojb'al xmaak wi' maawa' a'an wan sa' li chaq'rab' naq xmaako'. Xkab'lajuhil raqal (12) Maani tach'i'ch'i'iiq chi maak'a' xyaalal, jo' sa' xjunkab'al, sa' rochoch, malaq xtanql hu, malaq re xjob'al. Chijunil li poyanam naru tixkol rib' chiru li chaq'rab' wi yo chi ch'i'ch'i'iik chi jo'kan. Roxlajuhil raqal (13) Chijunil li poyanam yalaq b'ar taaruuq tab'eeq ut yaal re k'a'ru tenamitul takanaaq wi' chi waank. Chijunil li tenamit naru tixkanab' li poyanam, us ta li re, ut naru tasutq'iiq sa xtenamit. Xkaalajuhil raqal (14) Wi yo chi sik'e'k junaq li poyanam naru tixkol rib' sa' junaq chik tenamit. A'in ink'a' naru xb'aanunkil wi tz'aqal ch'olch'o sa' raqob'aal aatin naq wan xmaak chiru li chaq'rab' malaq chiru li xyehom xna'leb'il xch'utaamil li xk'ila tenamitul li ruchich'och'. Ro'lajuhil raqal (15) Chijunil li poyanam naru twanq xtenamitul. Maani taruuq taisiiq chiru li xtenamitul, jo' ajwi' li xjalb'al wi jo'kan traj. Xwaqlajuhil raqal (16) Eb' li wiinq ut eb' li ixq, naq naxraw xq'ehil, naru nake'sumla ut te'waanq us ta te'xk'uub' xjunkab'al, ut juntaq'eet xwankileb' naq te'waanq us ta te'xjach rib' moqon. Li usilal a'in a'an re chijunila li poyanam, maak'a' naxye chanru nailok, b'ar xtenamitul malaq li xpaab'aal. Naru li sumlaak wi' li poyanam te'raj sumlaak. Li junkab'al a'an tz'aqal li xaqxo wi' junaq li tenamit, jo'kan naq kolb'ilaq xb'aan li tenamit jo' ajwi' li x'awab'ejilal li tenamit. Xwuqlajuhil raqal (17) Chijunil li poyanam naru twaanq k'a'aq ru re, chi xjunesalil ut sa' komanil. Maani tamaq'e'q li k'a'aq ru re chiru chi maak'a'aq xyaalal. Xwaqxaqlajuhil raqal (18) Chijunil li poyanam taruuq tixk'a'uxla, tireek'a ut tixpaab' li k'a'ru traj; taruuq ajwi' tixjal li xpaab'aal malaq lix k'a'uxl, taruuq tixb'aanu li xpaab'aal malaq li xk'a'uxl, chi xjunesal ut sa' komonil, chiru tenamit malaq sa' muqmu, chi k'utb'il, chi b'aanunb'il malaq chi ilb'il. Xb'eleelajuhil raqal (19) Chijunil li poyanam naru tixye li k'a'ru nak'ulun sa' xch'ool; ink'a' naru tach'i'ch'i'iiq xb'aan a'an, taruuq tixsik', tixk'ul li k'ila na'leb' ut tarisi resil yalaq b'ar. Xjunmayil raqal (20) Chijunil li poyanam naru tixch'utub' rib' ut tixyoob' xch'utam chi tuqtuukilal. Maani tamine'q chiru waank sa' junaq ch'utam. Jun xka'k'aalil raqal (21) Chijunil li poyanam naru naoken sa' x'awab'ejilal li xtenamit, a'anaq ajwi' malaq yal tixsik' ruuchil. Chijunil li poyanam naru naok chi k'anjelak chiru li awab'ejilal sa' li xtenamit. Li k'a'ru naraj li tenamit a'an li nataqlan sa' xb'een li xb'aanuhom li awab'ejilal; aran nak'utun naq nawan li sik'ok u, ab'an tento xb'aanunkil naq naxtaw xq'ehil, te'okeenq chijunil ut sa' muqmu re naq yaal re li tenamit ani tixxaqab'. Wiib' xka'k'aalil raqal (22) Chijunil li poyanam kolb'ilaq rix ut teenq'anb'ilaq, li xtenamitul ut li xteenq li ab'l tenamit tento naq te'xsik' xyaalal xteenq'ankil, kama' naraj xloq'al xwankilal re naq sa wanq. Oxib' xka'ak'aalil raqal (23) Chijunil li poyanam naru nak'anjelak, naru tixsik' ru xk'anjel, chaab'il k'anjel ut kolb'ilaq re naq junelik waanq xk'anjel. Chijunil li poyanam juntaq'eetaq xtojb'al naq juntaq'eet k'anjel xb'aanu. Chijunil li poyanam chaab'il tojb'ilaq re naq wanq rochb'en li xjunkab'al sa' xyaalal, kama' naraj li xloq'al xwankilal. Jual us wi naru xk'ub'ankil chic b'ayaq ru. Chijunil li poyanam naru naxyoob' xch'uut ut naru naok sa' ch'uut re xkolb'al rix li xk'anjel. Kaahib' xka'k'aalil raqal (24) Chijunil li poyanam naru nahilan, tirajsi ru naq maak'a'aq xk'anjel, tz'aqalaq ru li xkutan ut tojb'ilaq naq tahilaanq. Oob' xka'k'aalil raqal (25) Chijunil li poyanam kolb'ilaq li xyu'am, jo' ajwi' re li xjunkab'al, re naq kawaq ut sahaq sa' xch'ool, waanq xwa ruk'a', raq'ej, rochoch, ilb'ilaq sa' xyajel; kolb'ilaq rix wi taasachq xk'anjel, wi tayajeerq, wi tixtoch' rib', wi tajunataliiq, wi tatiixq, malaq k'a'aq chik re ru tixk'ul. Li nab'ej ut li kok'al a'an jual ilb'ilaqeb' chi us. Chijunil li kok'al juntaq'eet rilb'aleb' us ta ink'a' sumsukeb' li xyuwa'. Waqib' xka'k'aalil raqal (26) Chijunil li poyanam naru natzolok. Li tzolom tento naq wanq chi siib'il us ta ka'aj wi' li xtikib'ankil. Li xtikib'ankil tento xb'aanunkil. Li xkomon chijunil te'ruuq te'okeenq chirix. Li xwaklesinkil ut li xtuqub'ankil ru li poyanam a'an li xk'anjel li tzolom, jo' ajwi' li xkawob'resinkil li roxloq'inkil li xloq'al xwankilal li poyanam ut li waank sa' xyaalal; tixteenq'a li k'amok ib' sa' usilal, li kuyuk maak ut li rahok ib' sa' xyaanqeb' chijunil li tenamit, xch'uutal tenamit ut li paab'aal; ut tixteenq'a xwaklesinkil xna'leb' li xch'uutal li k'ila tenamit sa' ruchich'och' re li usilal tuqtuukilal. Li na'b'ej yuwa'b'ej naru te'xsik' ru li xtzolomeb' li ral xk'ajol. Wuqub' xka'k'aalil raqal (27) Chijunil li poyanam naru naoken sa' li xb'aanuhom li tenamit, tirajsi ru rik'in ut taokeenq chi tenq'aank re xteenq'ankil ajwi' rib' rik'in li xna'leb' li tenamit. Chijunil li poyanam naru taakole'q chiru chijunil li k'a'aq re ru xb'aanuhom. Waqxaqib'xka'k'aalil raqal (28) Re chijunil li poyanam li usilal naq sa' chijunil li ruchich'och' chi paab'aaq ta li loq'al wankilal xjultikaman arin. B'eleeb' xka'k'aalil raqal (29) Chijunil li poyanam wan xb'aanuhom chiru li xtenamit, xb'aan naq ka'aj wi' aran truuq tz'aqal chi waklesinkil rib'. Naq wanq sa' li xloq'al ut li xwankilal, chijunil li poyanam ka'aj wi' li chaq'rab' naru taramoq re, re naq chi jo'kan roxloq'inkil li xloql'al xwankil li komon, ut chijo'kan tuqtuuq ru twaanq li tenamit. Li loq'al wankilal, chaab'ilal usilal a'in maajunsut truuq oksimmanq wi ink'a' junaj ru rik'in li xna'leb' ut li xyehom li Xch'uutal li K'ila Tenamit sa' ruchich'ch'. Lajeeb' xka'k'aalil raqal (30) Maani taruuq taasik'oq sa' li Jultikahom a'in, k'a'ru xb'aanunkil re xjeb'al ru li loq'al wankilal, usilal chaab'ilal xaqab'anb'il sa' li Jultikahom a'in.	kek	Q'eqchi'	kek	Latn	kek
Dèclarachion di drouê dè l’ómó por tui lè pa-i dou moundo. Document traduit en patois d’Hérémence par Alphonse Dayer avec la collaboration de Narcisse Seppey. Hérémence février 2014 Introdouc-chion In tenien countó ke le rèspè dè la degnetâ dè l’ómó apartïn à to lo moundo chou la tèrra, avoué lè mémo drouê, è ke pouon pâ êthre sèdâ, fé la fondachion dè la libèrtâ, dè la jiosteuce è dè la pé dou moundo. In tenien countó ke le mèconièchance è le façon dè mefrijieu lè drouê dè l’ómó i’an menâ à dè j’acto dè barbaric ke reboúzon la counchieince di moundó è ke le néchanse d’oun moundo ánvoueu lè zin charin libró dè cothèrjieu è dè creire, libèrâ dè la pouire è dè la mijére, i’a eithâ anounchia comin le pló âta aspirachion dè l’ómó. In tenien countó ke i’è th’importan ke lè drouê dè l’ómó fóchan protèjia pèr oun réjime dè drouê pórke l’ómó chei pâ countrin à la fïn, à chè rèvoltâ countre la tiranic è l’oprèchion. In tenien countó ke i’è th’importan d’incorajieu lo dèvelopèmin di relachion amicale intre nachion. In tenien countó ke din la louê dè fondachion (charte), lè zin di Nachion Rèóneite i’an proclamâ à nóé lóou fouê in lè drouê prinsepâ dè l’ómó, in la degnetâ è la valóou dè la pèrchon-na, din l’égalitâ di drouê di j’ómó é di fèmale, è ke chè chon dèclarâ fermó a favorijieu lo progrès social è a instalâ dè mi bóne coundichion dè via in pèr óna mi graucha libèrtâ. In tenien countó ke lè j’Eta counchô chè chon ingajia à achiourieu in coopèrin aoú l’organizachion di Nachion Rèóneite, lo rèspè coumplè di drouê dè l’ómó è di libèrtâ foundamentâle. In tenien countó k’óna counsepchion cómóna dè hlóou drouê è libértâ i’è dè la pló âta importance por impli plein-namin ché ingazèmin L’assemblée gènèrala proclianme la prèjinta Dèclarachion di drouê dè l’ómó por tui lè pa-i dou moundó comin étan le mèillóou tsauja à fére pèr tui lè pópló è tóte lè nachion pórke tóte lè zin è tóte lè société óchan sta Dèclarachion tolon in l’espric, fajichan l’infô, pèr l’insènièmin é l’edócachion, dè dèveloppâ lo rèspè dè hlóou drouê è libèrtâ è d’achiourieu, pè dè mejóre dè progrê d’ordre nachional è intèrnachional, la rèconièchanse è l’aplecachion coumplèta è veretâbla, tan premieu lè pópólachion di j’Eta mimbro lóou mémó kè premieu hleu ke chon rêjieite pèr lóouc. Artecló premieu 1 Tui lè jêtre humain néchon libro è pary in degnetâ é in drouê. Chon reijonâbló è dè counchieince è deivouon âzic lè j’oun vi j’avi di j’âtró in pèr oun espri dè fratèrnitâ Artecló dau 2 Tsecoun poú chè prèvâli dè tui lè drouê è dè tóte lè libèrtâ proclamâ in sta Déclarachion, chin ócóna distinchion, dè rache, dè cólóou, dè sèxe, dè linvoua, dè relijion, d’opinion poleteca ou bïn dè tóte j’âtre j’opinion d’orejena nachionala ou sociala, dè fórtóna, dè nèchance ou bïn dè tóte j’âtre setoachion In pló charè pâ fé dè distinchion fondâye chou lo statu poletecó, zóredecó ou internachional dou pa-ic ou dè l’indrei don óna pèrchon-na i’è rechortechinta, ke ché pa-ic ou ché indrei indépendan, chou tótèlla, pâ libró ou bïn choumetou a óna lemetachion dè souverènètâ. Artecló tre 3 Tsecoun i’a drouê à la via, à la libèrtâ è à la proteichion dè cha pèrchon-na. Artecló katró 4 Nioun charè tenou in esclave ni in oblegachion ; l’èsclavâzo è le profiè di j’èsclâve i’è dèfindouc in tóte chè fórme. Artecló sïn 5 Nioun charè choumetou à la tortóra, ni à dè pein-ne ou dè trêtèmin mèchien, inhumin ou dègradin. Artecló chiche 6 Tsecoun i’a lo drouê à la rèconièchance pèrtot dè cha pèrsonalité ke relive dou drouê. Artecló chat 7 Tui ch’on pary dèan la louê è i’an lo drouê chin distinchion à la méma proteichion dè la louê. Tui i’an drouê à la méma proteichion countre tóte discriminachion ke violèrei la prèjinta Dèclarachion è topary countre tóte provocachion à óna tèlla descremenachion. Artecló ouèt 8 Tóta pèrchon-na i’a lo drouê dè chè plindre dèan la zóredichion nachionala compétante countre lè j’actó ke violon lè drouê dè fon ke li chon recoúgnoú pè la constetóchion è pèr la louê. Artecló noú 9 Nioun poú êthre arèthâ, impreijonâ, tsachia dou pa-ic, arbitrêramin. Artecló jieu 10 Tota pèrchon-na i’a drouê in tota ègalitâ, a kè cha cauja chei avouicha d’óna façon jiósta è poublic pèr oun trebónal indépendant è impartchiâbló, ke decedèrè, chei dè chè drouê è óblegachion, chei dè la conformitâ ou drouê dè tóte acoujachion in matire pénale dirijieite coutre lieic. Artecló ounze 11 Tata pèrchon-na acaujâye d’oun acto pónecheibló iè sensée êthre chin fauta por autan ke i’è pâ proâ pè la louê, dou tin d’oun prossê poubleuco ânvoueu tóte lè garantie po cha dèfinse li en eithâye grinteite. Nioun charè coundanâ po dè j’achion ou bïn dè j’omechion ke, ou moman ke i’an eithâ coumetoueu, iran pâ pónecheible d’apré lo drouê nachional ou intèrnachional. Topary, charè pâ inflejia dè pein-ne mi forte ke hleu k’iran aplecâye ou moman ke le fauta i’a eithâye comètoua. Artecló doze 12 I’è dèfindou d’allâ ch’in-mèlâ chin reijon dè la via dè tsecoun, dè cha fameuille, dè ânvoueu eithe, di leutre ke rechei ou bïn k’invauye. I’è dèfindou dè mètre a mâ à choun onóou è à cha repótachion. Tota pèrchon-na ia drouê à la proteichion dè la louê countre tóte hleu maude. Artecló trèze 13 Tota pèrchon-na ia lo drouê dè voyajieu libramin è dè choeiji choun indrei por eithâ in pèr oun Eta. Tota pèrchon-na ia lo drouê dè kitâ to pa-ic, topary lo chió, è dè tornâ in choun pa-ic. Artecló katôje 14 In ca dè persecochion, tota pèrchon-na ia lo drouê dè tsercâ oun recoeic è dè póei chè retóoudic in pèr oun àtre pa-ic. Ché drouê poú pâ êthre dèmandâ in ca dè poursuite réèlamin fondâye chou r’oun mâ dè drouê comoun ou bïn chou dè coumportèmin countrêro ou but è i principe di Nachion Rèóneite. Artecló kïnze 15 Tsecoun ia drouê à óna nachionalitâ Oun poú pâ prevâ nioun dè cha nachionalitâ, ni dou drouê dè tsanjieu dè nachionalitâ Artecló chèze 16 A bécau ke i’an l’âjió, l’ómó è le fèmala, chin ócona restrichion dè rache, dè nachionalitâ ou dè relijion, i’an drouê dè chè mariâ è dè fondâ óna fameuille. I’an lè mémó drouê vi j’ a vi dou mariâzó, dou tin dou mariâzó ou bïn dou divorce. Le mariâzó poú pâ èthre fé, chin lo libro é plin counchintèmin di j’èffóouc. Le fameuille i’è le veretâblo fondèmin dè la société è i’a drouê à la proteichion dè la société è dè l’Etat. Artecló dijèchat 17 Tota pèrchon-na ke fóche dèperliei ou bïn in comunauté i’a drouê à la propriété Oun poú pâ prindre à nioun, lo bïn chin bonna reijon. Artecló dijèouèt 18 Tsecoun i’a lo drouê à la libèrtâ dè mójâ, dè counchieince è dè relijion ; ché drouê i’oú dere ke i’a lo drouê dè tsanjieu dè relijion ou bïn dè counvichion è la libèrtâ dè manifèstâ cha relijion è chè j’idé, cholèt ou bïn in comoun, chei in public ou in privé, pè l’insènièmin, lè prateke, lo culte è la façon dè fére lè sérémounie. Artecló dijenoú 19 Tsecoun i’a drouê à la libèrtâ d’opinion è d’ exprèchion. Chin i’oú dere ke i’a lo drouê dè pâ êthre cancanâ à cauja dè chè j’opinion è lo drouê topary dè tsèrcâ, dè rechèei è d’invouâ, chin parlâ dè frontire, lè jinformachion è lè j’idé pèr tui lè moyin d’exprèchion ke chè chei. Artecló vïn 20 Tota pèrchon-na i’a la libèrtâ dè ch’associeu po la bonna cauja. Nioun i’è th’oublijia dè fére partie d’óna associachion. Artecló vïntchi’oun 21 Tota pèrchon-na i’a lo drouê dè partesepâ à la dereichion di j’afére póbleuke dè choun pa-ic, chei directamin, chei pè l’intèrmédiêre d’oun représentan libramin choeijeic. Tóte pèrchon-ne i’an lo drouê d’assèdâ, din lè coundichion d’ègalètâ, i founchion pobleke dè choun pa-ic. Le volontâ dou pópló i’è le fondèmin dè l’autorité di poei poublic ; hla volontâ dei ch’expremâ pè dè j’éleichion ónéthe ke deivouon chè tini périodicamin à la majorité di vouê chei pèr on vôtô chècrei, ou o n’ âtra façon d’achourieu la libèrtâ dè vôtô. Artecló vïntedau 22 Tota pèrchon-na, in tin kè mimbro dè la société, poú prètindre à la sécurité sociala ; è poú aei la satisfachion d’obteni dè la société to chin ke i’a bèjoin po vivre counvenâblamin, po teni choun ran, po chè cóltevâ dè manière à vouardâ tota cha deniètâ d’ómó, è fére libramin vâlic chè prôpre capacitâ. Po chin, dei póei countâ chou l’èffô nachional è à la copèrachion intèrnachionala, in tenien countó dè l’organizachion è di moyen dè tseke pa-ic. Artecló vïntètreu 23 Tota pèrcho-na ia drouê ou tra-au, dè choeiji choun tra-au, à dè coundichion jióste è counvenâble dè tra-au, è à la proteichion countre lo chômâje. Tui i’an drouê, chin difèrince, à óna pâye pary po lo mémó tra-au. Ché ke trâille i’a drouê à óna pâye jiósta ke li achioúriche à luic è à cha fameuille óna via counforma à la deniètâ dè l’ ómó, è coumplètâye che fau pè d’âtro moyen dè proteichion sociala. Tota pèrchon-na i’a lo drouê, po dèfindre chè j’interé à fondâ ou bïn dè ch’afiliyeu à dè syndica. Artecló vïntèkatró 24 Tota pèrchon-na i’a drouê ou repoú è y pâchatin è topary à óna lemetachion reijonâbla di j’óoure dè tra-au, è dè conjé paya regóillè. Artecló vïntsïn 25 Tota pèrchon-na i’a drouê à oun nivau dè via ke pouiche achiouriyeu la santé, lo benéje à luic è à cha fameuille, in chin ke counsèrne lo vivre, lè j’âillon, lo lozèmin, lè freu dè medesïn è i chervechió sociau nesesêró ; i’a drouê d’êthre achouria in ca dè chômâje, dè maladic, d’invalidètâ, dè vevâzó, dè vièilleusse ou din d’âtro ca dè pèrda dè chè moyen dè vivre, suite à dè tsauje ke dèpindon pa dè cha volontâ. Le mâre è le popoun i’an drouê à êthre eijia spécialamin. Tui lè j’infan ke fóchan néhouc din oun mariâzó ou bïn in foúra dou mariâzo, deivouon aei la méma proteichion sociala. Artecló vïntchiche 26 Tota pèrchon-na i’a drouê à l’edócachion. L’edócachion dei rin cothâ dou moin in chin ke counserne l’insènièmin chïmpló è lè bâje dou chaeic. Oun è th’oublijia d’insènieu lè premieure bâje dou chaeic. L’insènièmin tècnic è profèchionel dei êthre jènèralijia ; l’acsê i âte j’étude dei êthre ouvouê in plin-ne ègalitâ à tuic in founchion dè lóou meretó. L’edocachion dei eijieu ou plin èpanouissèmin dè la pèrchon-na è ou rèspè di drouê dè l’ómó è di libèrtâ foundamentâle. Dei favorijieu la coumpréenchion, la tolerance è l’amitié intre lè nachion è tui lè groupe dè rache ou dè relijion, è topary lo dèvelopèmin di tra-au di Nachion Rèóneite po manteni la pé. Ch’on lè parin ke chon lè premieu à aei lo drouê dè choeiji lo janre d’edocachion ke i’ólon bailleu à lóou j’infan. Artecló vïntèchat 27 Tóta pèrchon-na i’a lo drouê dè prindre pâ libramin à la via cóltórèla dè la comunauté, dè ch’implêre di beule tsauje è dè partesepâ ou progrê dè la science, è i bienfé ke chin lóou porte. Lè cha-in, lè j’artiste è lè scientefecó, i’an drouê à la proteichion dè lóou j’interé morau è matérièl ke rechórton dè lóou tra-au. Artecló vïntèouèt 28 Tota pèrchon-na i’a drouê ke i’óche chou lo plan social è intèrnachional, oun ordre tel ke le drouê è le libèrtâ, ehric in la prèjinta Dèclarachion pouiche fére choun èffè. Artecló vïntenoú 29 Lè moundó i’an dè dèvouê in vèr la cómunauté, rin ke che le libro è plin dèvelopèmin dè cha pèrsonalitâ iè pouchibló. In exersin chè drouê è in dispojin dè chè libèrtâ, tsecoun i’è choumetouc rin ke i lemetachion ètableite pè la louê, in yaua d’achioúrieu dè réconièthre è dè rèspèctâ lè drouê è lè libèrtâ di j’âtro, po chantrefére chin k’exije le morala, l’ordre poublic è le benéje jènèral in pèr ona société gouèrnâyepè lo pópló. Hlóou drouê è libèrtâ, porin in okoun ka ch’egzerchieu dè façon coutrêre i principe è i but di Nachion Rèoneite. Artecló trinta 30 Ocóna despoujichion dè la prèjinta Dèclarachion poú êthre intèrprètâye comin implekin por oun Eta, oun groupèmin, ou oun individu, oun drouê dè chè levrâ à óna activitâ ou bïn d’akoumpli oun acto ke vise à la destrouchion di drouê è di libèrtâ ke chon expremâ.	oci_4	Occitan (Francoprovençal, Valais)	oci	Latn	oc
KITANGELU KYA NGONGO YA ITOKELU YA MUTHU Mu dikwini dya mbeji ya kayadi dya muvu wa kwini dya hama ni divwa dya hama ni makwini a wana ni dinake, o kixikameno kya katatu kya kyonge kyoso kya jixi jadisokeka akolo, mu mbonge ya Xailot mu Padiji, o kitangelu kya ngongo ya itokelu ya muthu. Mukizwa kya kayela, dikwini ni kamoxi kya mbeji ya kayadi ya muvu wa dikwini dya hama ni divwa dya hama ni makwini a wana ni dinake (1948), o kyonge kyoso kya Unesku kya tambula kikolelu kwene kwe kwejya o kutunda kwa kitangelu kya ngongo phala ikalakalu yoso ya kisangela. DIMATEKENU Mu kutala kuma o ujitu wa kijingu wa tokala ku phunga yose ya mwiji wa’athu ni yoso ya itokelu ya sokelela ki itena ku ilanduka idibanga dimatekenu dya ufolo, dya difundisu ni dya kutululuka mu ngongo. Mu kutala kuma o kukamba kwijya ni kudituna o itokelu ya muthu ya ambata mu ibangelu ya ku dijiba kuma ifutukisa o kubhanza kwa athu ni kuma o ngongo iza mwene o athu endakala ni kubanduluka mu kuzwela ni mu kwandala, akula ku woma ni ku wadyama, yai a ikola kala o kwandala kwavulu dingi kwa muthu. Mu kutala kuma kyene kyawaba o kukulisa o kukula kwa kudibana kwa ukamba mukaxi kya jixi. Mu kutala kuma mu mukanda wa athu wa jixi jadisokeka atangela lwamukwa o kixikinu kye mu itokelu ya dyanga ya muthu, mu kijingu ni kidunda kya muthu, mu kusokela kwa itokelu ya mala ni ahatu ni kuma atangela ni kukaka o kutenesa o kukuka kwa mundu ni abeka ixexilu ya mbote ya mwenyu mu ufolo wa kulu. Mu kutala kuma o jixi jadisokeka asoto kikwatesu mu ku dibana ni phunga ya jixi jadisokeka, o kuxila kwa ngongo ni kititenesu kya itokelu ya muthu ni ya ufolo kwa dyanga. Mu kutala kuma o kilunji kimoxi kya itokelu yi ni kubuluka yêne ya kitenenu kya kulu lwavulu phala kubanga kyambote o kikalakelu kiki. O kyonge kyoso kyatamena o kitangelu kiki kya ngongo kya itokelu ya muthu kuma o ilunji imoxi yasoko kubhixila ku mundu woso ni jixi joso phala ni kwandala kwa athu enyoso ni idyandu yoso ya kisangela kuma ala ni kitangelu kiki ku mixima abhanga jinguzu mukaxi dya kilongelu ni dya kibazelu, dya kukulisa o kuxila dya itokelu yi ni ufolo ni dya kikwatekesu bhukaxi dya itetulisu ya kulu ya ixi ni ya jixi jyengi, o kujya ni kukwatekesa mu ngongo yoso mu mundu wa jixi ja dibhundu ni mu ididi ya jixi jatokala mu kituminu kya. KAKIBATU KA DYANGA O athu woso avwala abhuluka ni kusokela mu kijingu ni mu itekelu. Ene ala ni ulungilu ni kilunji ni atokala kulaya kumoxi nya akwa mu mixima ya undandu. KAKIBATU KA KAYADI Muthu ni muthu utena kuditundisa mu itokelu yoso ni ufolo woso wakolo mu kitangelu kiki bha kambe katungu ka kikonda , ka kudifangana, ka mukutu, ka dizwi, ka kusamba, ka ilunji ya wanji mba ka ilunji ya kamuka, ka dimatekenu dya ixi, mba dya kisangela, ka wenji, ka uvwalelu mba ka ukexilu woso wakamukwa. Ki enda bhanga katungu kalungu mu mabatwilu a wanji, a kitumu mba a jixi joso ja ixi mba ja ididi yatokala o muthu, kuma o ixi yi mba ididi ikala ni wembu, ni xamenena, mba a ite kisukisu kya ungana. KAKIBATU KATATU Kana muthu ukala kumuta mu ubika nê mu kibikilu, o ubika ni o kusumbisa abika yene a ifudisa kutandi dya ifa ye yoso. KAKIBATU KAWANA Kana muthu ukala kumujikila ku mpaxi ne tumbu mba kibangela kya tote, kya yama mba ya iba. KAKIBATU KATANU Muthu ni muthu wala ni kutokala o kumwijya mu ididi yoso o kijingu kye kya dimanda. KAKIBATU KA SAMANU Enyoso asoko ku pholo dya kijila ni wala ni kutokala se katungu o kilangelu kyasokela dya kijila. Enyoso ala ni kutokala o kilangelu kyasokelela kidita ku katungu koso ke kazanga o kizwelu kiki ni kudita mu kufunisa koso o moxi kutungu koko. KAKIBATU KA SAMBWADI Muthu ni muthu wala ni kutokala ni kilengo kyatenena ku photo dya jimbonge ja kufunda dya jixi jatenena jidita ku ibangelu izanga o ilunga yatokala yadyanga ke yene yejya ku mukanda wa kusokeka dixi mba ku kijila. KAKIBATU KA DINAKE Muthu ni muthu utena kukala kumukuta se kikuma, kumukwata mba ku mukaya mu ixi. KAKIBATU KA VWA Muthu ni muthu wala ni kutokala, mu kusokela kwa tenena, ku ke o kikuma kye kikala ni kukijya kwa soko ni kuyuka ni kukanga ku mbonge ya kufunda ya dyehelela ni kuyuka, ke utolola wandala ku ilunga yatokala yê ni ya mu jiji, wandala ku dyando dya mulonga oso mu imbamba ya ijila yendesa kudita kwe mwene. KAKIBATU KA KWINYI Muthu oso a muxitala ku kibangelu kya iba mwene amufika kya kala ni kikuma katê ke o kituxi kye kikala kya yukise kyambote mu kubita kwa kibangelu ku mundu moso o ikwatesu yoso yatokala ku ngunji yê akala akwatesa mwene. Kana muthu wakala ku mu balakala phala ibangelu mba kweha kuma, mu kithangana muke ene âi kukibanga ki kya bangele kibangelu kya kituxi ku ilunga yatokala mu ixi mba mu jixi mu kinyokyo, ki kala kulungulula koso koso hadi ya kolo lwavulu ke o ke ya kexile kumuta mu kithangana mu ke o kibangelu kya mulonga wai kukita. KAKIBATU KA DIKWINI NIKAMOXI Kanba muthu utala hadi ya kufunisa kwa ngo mu mwenyu we wa mu tokala, mu mwiji we, mu inzu ye mba mu kudibana kwe, ne kwantala o kijingu ni ungana wê. KAKIBATU KA DIKWINI NI KAYADI Kana muthu utala hadi ya kufunisa kwa ngô mu mwenyu wê wa mu tokala, mu mwiji wê, mu inzu ye mba mukudibana kwe, ne kwendala o kijingu ni ungana wê, muthu oso wala ni kutoxala o kilangelu kya kijila kudita ku ifunisu ini mba o yandelu ini. KAKIBATU KA DIKWINI NI KITATU Muthu woso wala o kutokala dya kwenda folo oso xi dya kunona o dibata dye moxi dya ixi, (yadi) koso-koso muthu wala o kutokala dya kutunda dya ixi yoso kubunda we yo, ni dya kuvutuka mu ixi ye. [Missing?] KAKIBATU KA DIKWINI NI KIWANA Ku pholo o kunyengana, muthu woso wala o kutokala dya kusota kizwamenu ni dya ixi yoso kubunda we ye, ni dya kuvutuka mu jixi jyengi. [Missing?] KAKIBATU KA DIKWINI NI KITANU Muthu woso wala kutokala o kivwaluke kimoxi. Kana muthu utena kukala ngo ku mu katula dya o kivwaluke kye , ne dya utokala dya kutungulula o kivwaluke. KAKIBATU KA DIKWINI NI KISAMANU 1 tunde dya kya kusakana, o dyala ni muhetu se koso kitatesu kya kikonda, kya kivwaluke mba kya ngeleja, wala o kutokala dya kusakana ni kwimika mwiji. Ene ala ni kutokala kwa sokelela mu ithangana ya kusokana ni kyoso kya diwanesu dya. 2 kusakana kutena kuzala kusuka nghi ni folo ni kitenenu kya kixikinu kya asakane eza. 3 mowiji ene o ngamba ya kivwaluke ni ya dyanga dya sengu ni wala kutokala o kilangelu dya sengu ni dya nguvulu. KAKIBATU KA DIKWINI NI SAMBWADI Muthu oso, kala mwene ngho kala mu mundu, wala kutukala wenji. Seku muthu utena kukala ngho kumukatula o wenji we. KAKIBATU KA DIKWINI NI DINAKE Muthu oso wala kutokala o kubuluka mu kubanza, kilunji ni ngeleja. KAKIBATU KA DIKWINI NI DIVWA Ngamba woso wala kutokala o kubuluka dya kubalula ni dya kuzwela. KAKIBATU KA MAKWINYI A YADI Muthu oso wala kutokala o kubuluka dya kudyongeka ni dya isangela ya tululuka. Seku muthu utena kukala ku mujijila dya kubanga kuzanguka dya kisangela kimoxi. KAKIBATU KA MAKWINYI A YADI NI KAMOXI Muthu woso wala o kutokala dya kubanga mbandu ku dyantu dya mihindu ya mundu dya ixi ye, wandala mwene-mwene wandala bhu kaxi dya mukwa wa mu solo mu vontadi. Muthu woso wala kutokala o kujikina, mu kikexilu kya kukusokelela, o ikalakalu ya mundu ya ixi ye. O kwandala kwa mundu kwene o kudyanga dya ungana dya itenenu ya mundu; o kwandala kuku kwatokala kujumbuluka mu kusola kwa tululuka kutokala kukala kididi mu ithangana ya kisolelu kya ngongo kya difu ni mu divoto dya kaswekele, mba kukayela kibangelu kimoxi kya difangana kikwatesa o kubuluka dya divoto. KAKIBATU KA MAKWINYI A YADI NI KIYADI Muthu woso, kyoso mbanji dya kisangela, wala kutokala o kikwatesu kya kisangela, mwene mwa xikama mu kutena dya kisakidila dya itokelu ya wenji, wa isangela ni ya ifwa ni ibangelu yatokala o kijingu kye ni mu folo ya kukulisa dya kijinga kye, sakidila mu jinguzu ja ixi ni o kudibana mu ngongo, mukala mukwijya o kisangela ni o jimbote dya kala ixi. KAKIBATU KA MAKWINYI A YADI NI KITATU Muthu woso wala kutokala mu kikalakalu, mu folo kunona dya kikalakalu kye, o ikexilu ya soko ni ikwatesa dya kikalakalu ni o kukwatesa kudita ku kamba kikalakalu. Enyoso ala kutokala, se katungu, o nganyo imoxi ya sokelela phala kikalakalu kimoxi kyasokelela. Woso ukalukala wala kutokala o nganyo imoxi ya difangana ni ya tenena ikwatesa kiniki kala o mwiji we mu kulaya kabhasa o kijingu kya muthu ni umubandesa, se kyatokala kuya, mu yoso o imbambu ya mukwa ya kilangelu kya kisangela. Muthu woso wala kutokala dya kubhanga, ni akwa, jisindikatu ni kubokona mu jisindikatu phala o kuzokela o itokelu ya. KAKIBATU KA MAKWINYI A YADI NI KIWANA Muthu woso wala kutokala makuhemena ni makembu ni tutanga o kisukilu kimoxi kyabhexa kya thempu kya kikalakalu ni o kuhemena kwa futa mu ithangana. KAKIBATU KA MAKWINYI A YADI NI KITANU Muthu woso wala kutokala o nividi imoxi ya mwenyu watenena phala kukwatesa o kudisanza kwe, o kikexilu kye kyawaba ni o kya mwiji we phala o kudya, o kuzwata, o dibata, o ilangelu ya jimetuku kiniki kala phala o ixala kalu ya kisangela yatokala; mwene wala kutokala o kikwatesu mu kikuma kya kukamba kikalakalu, mu uhaxi, mu unema, mu utudi, mu kukuta mba mu ikuma ya mukwa ya kutexika o imbamba ye ya kulaya mu ubitilu dya ibidi ki ya tokala mu vontadi ye. O kavwadi ni undenge wala kutokala o kizokelu kimoxi ni kilangelu ya tenena. O jindenge joso avwala mu kusakana mba kukanga dye, ala ni kikwatesu kyadifangana mu kisangela. KAKIBATU KA MUKWINYI A YADI NI KISAMANU Muthu woso wala kutokala o kumulongesa, o kulonga kwatokala kukala kwa favolo, kwa bhexa mu ke mwa tokala o kilongelu kya muthu ni kya dyanga. O kilongelu kya muthu kyene a kijijila. O kilongo kya umesene ni ufunu kyatokala kukala mu kusanzuka; o kutena kwa ilonge ya tundu ya tokala kukala yojukuke mu kitala kya kusokelela phala enyoso mu kibangelu kya kijingu kye. O kilongelu kyatokala kusanga o kitala kya kujukula dya kilunji kya muthu ni o kuswinisa dya kuxila dya itokelu dya muthu ni dya ufolo ya dyanga. Kyene kyatokala kwahula o kilunji. O kutetuluka ni o ukamba bhukaxi dya jixi joso ni jiphunga yoso ja miji mba ja ngeleja, kyene kala o kukula kwa ikalakalu ya jixi ja dibundu phala o kikwatesu kya kutululuka . O jixi jala, mu kutokala, o kitokelu dya kunoxa o ukolo dya kilongelu phala kubana ku jindenge jye. KAKIBATU KA MAKWINYI A YADI NI SAMBWADI Muthu woso wala okitokelu dya kubanga mbandu mu kwandala kwe o mwenyu wa kwijya kwa sengu, dya kukemba dya ufunu ni kubanga mbandu ku kukula kwa kwijya ni ku jimbote ke kwe jitunda. Ngamba ni ngamba wala kutokala o kilangelu kya yandelu ya mixima ni ya imbamba itunda ku ikalakalu yoso ya kwijya kwa kusoneka mba ufunu kwambe mwene o ngane. KAKIBATU KA MAKWINYI A YADI NI DINAKE Muthu woso wala kutokala o ke kyala, mu mbandu ya kisangelu ni mu mbandu ya ngengo, kituninu kimoxi kyene kala o itokelu ni ufolo twa tange mu kizwelu kiki atokala mwene kusanga o kitala kya wika. KAKIBATU KA MAKWINYI A YADI NI DIVWA O muthu wala ibezelu phala o sengu muke ngho ya dyeha ni kitala kya kukula dya kilunji kye kyene kitena. Mu kubanga kwa itokelu ya ni mu kukemba kwa ufolo ya, kala ngamba mwene ngho amukondeka mwa soko ya tunina ku kijila kutungula mu kutala o kikwatesu o kwijya ni ijijilu ya mbote ya kuzwela, ya kituminu kya mundu ni dya kikexilu kyambote kya enyoso mu kisangela kya kudivwisa. Itokelu ye ni ufolo ki itena, mu kikuma kyoso-kyoso kukibanga mwengi mu kwandala ni ituminu dya jixi jadibundu. KAKIBATU KA MAKWINYI A TATU Kana kituminu kya kizwelu kiki kitena kukala kukitungununa kala kukita phala nguvulu imoxi, phunga imoxi mba ngamba imoxi kitokelu kyoso-kyoso kimoxi dya kubanga o kukalakala kumoxi mba dya kubanga kibangelu kimoxi kitena o kuzanga kwa itokelu ni ufolo ke yene bhaba twa tange.	kmb	Mbundu	kmb	Latn	kmb
AKŌK MEMVENDE ENYIŃ A MENGAN BOD NTOL EBUG Eyóñ bia noñ na fili, sosoo ai mvoe bia so bia olugu biave ekokom mod. Eyóñ bia noñ na fili ya nyol ai a nsisim ene dzom ya mod ose ayi, adzeñe fe, ai na ndimi, tege yene, ebiandi y'akar so e minsingi ai minyanda a minnam. Eyóñ bia noñ na ngomena ayian kala enyiñ asu e na bod be za bam nge batibili bo. Eyóñ bia noñ na fulu mbga etam, fulu anyañ, fulu ediñ ndzo ene mfi asu mie bod ya minnam. Eyóñ bia noñ na Akōk Memvende Ekuan Elad Meyoñ amem na aluman asu na enyiñ bod bese etebe etu dzia. Eyóñ bia noñ na abui minnam mbamena ai Ekuan Elad meyoñ mo yebe ovañ ye na si ese ebaala memvende m'enyiñ ma. ai na ovañ te otôbo mbog vom ose. Binga yen hne na Ekuan Elad meyoñ y'anoñ Akōk Memvende ya Mengan bod ane zen, ane ndzoñ bia yian wulu asu etie fili dzaan. Antoa na a zen te, a ndzoñ te nnam ose obele nkil woe, ve da, ntsogan one mbog: olugu etie mod. Atiñ 1 Abiali bod bese, tege ai sesala, bene etie dzia a mis memvende y'enyiñ, dzom dzia etu fili nkóbó, fili ntsogan, fili mboan. Ve abiali te, mod ose ayem dze ene abe, dze ene mbeñ asu e mod mbog antoa ai mfi na enyiñ ewulu mezen mene sosoo. Atiñ 2 Akōk Memvende Enyiń ane asu mod ose sesala ase ki. Fam, mininga, mbubua, ebig, Evindi, Ntañan mod ose tege ai sesala. Mfa mbóg Akōk Memevende Enyiń atele nnam ose etu dzia. Atiñ 3 Mod ose ayian ai enyiñ ai e dzom y'akala enyiñ dzie. Mod ose akiebe ai etoa fili. Atiñ 4 Mod ose ane mod. Ebi ai etibili bene eki. Atiñ 5 Mod ayian ki ai tun nged. Atiñ 6 Mod ose ane mod e Vom se y'ane, e vom se akwi. Atiñ 7 Mvende ya bi mod ose akyae da. Mvende Y'akala fe bod bese akyae deda. Atiñ 8 Mod ose abele ngul n'ake etsig ntol ya nnam woe nge adañ fe kwi nala n'abe e endegele mezen ya Akōk Memvende ya nnam voe l'akaman ai nye. Atiñ 9 Mbolé, Mekaban, ebi a fuan bine eki. Atiñ 10 Mod ose ane fili, abele fe ngul asili dzós asu medzó y'enyiñ dzie, amu nda medzo ene engeggama. Atiñ 11 Dzos ya nda medzo etam ave boban a mis mebod tege dañ mvende ndo alede na mod abó evus. Mod ziñ ayian ki ai endegele ntie mvende ya nnam y'ayem ki evus dzie. Ve da, ane evus ane mvende. Atiñ 12 Mod abele ki na abebe enyiñ e mod mbog adañ dañ mam ya metii ai atii die. Nge mod abebe e ze enyiñ mvende y'abi nye. Atiñ 13 A si ndon, mod ose ane ngul y'awulu mbol y'adiñ. Sem fe ane mod ose abele ngul atobo e vom ayi. Mod ose abele ngul y'abole a nnam abiali woe ake tobo mfa se y'adiñ. Nge ki akodo e za nnam asu na adugan a nnam abiale woe. Atiñ 14 Nnam eñeñam ene, mod ose ane ngul y'akodo ake dzeñ mvoe nnam mfe. Sesala nge e mod y'akodo abele Medzo ai nnam woe nge ki na akódó mvende. Atiñ 15 Mod ose abele nnam abiali abe si dzam suñ ai nye. Ve da, mod ose ane ngul ya fol nnam abiali woe. Atiñ 16 A si fam ai mninga abog bekui ya bod, bebele ngul y'atindi metiñ m'alug ai abonde nda bod tege ai sesala - Akyae ane osusua ai amos alug, fam ai minnga bene etie dzia dzia a mis me mvende abog beman y'alug. Metiñ m'alug matinban ve ai nyian fam ai minnga ya badzo na balug. Nda bod ene tin enyiñ asu te memvende me nnane mebele na mekalaga dzó. Atiñ 17 Mod ose ane ngul y'afug akuma yane endie, tó ane etam to ki ane a nkunda. Mod ziñ abele ki ngul y'afadi akuma mod mbog a fuan. Atiñ 18 Mod ose ane ngul y'atsog ai ayebe aktae die a nnem etere nge ki a nkunda. Afol nyebe osi ki eki. Atiñ 19 Mod ose abele fili ntsogan ai fili nkobo. Asu te mod ziñ ayian ki bi endegele asu mintsogan nge kik, mbidan mam etie dzie. Atiñ 20 Mod ose abele ngul y'alad ai nkunda mise ma sie asu elad minnem, mi saala eñeñam azañ menda me bod. Ene eki na benod mōd na anyian ekuan ziñ. Atiñ 21 Moan nnam ose abele ngul y'anóñ ngab e mam ya mabebe nnam woe. Etere hm, nge si ti emen, ane dzam tob bod be fe asu na betobo mis, añu ai meló moe. Mod ose abele ngul na sie ngomena a nnam woe. Edzoe betebe b'osu y'a nnam etii ai nyian e boan be nnam bese bewóg. Edzoe y'atoban a sosoo, a zen be obene-bene ya bebele na beboban akyae nnam watele. Atiñ 22 Mod ose etie dzie abele ngab akuma, a mebugban ya nnam woe, endegeben ane nyiñ tege tobo engogól. Atiñ 23 Mod ose abele ngul asie e vom adiñ, e vom ayen mfi. Ve da Mvemde nnam yayian Kaman ai bebo bisye asui na bod be bi esie kom ese. Mod ose, to fam to mininga, akiebe ai máan asu esie dzie. Maan bave mode mayian bo na anyiñ, atoñ fe nda bod. Mbo bisye ose ane ngul y'abonde, nge ki, a tiliban ekuan y'akaman a esie dzie. Atiñ 24 Mod ose abele na abii nguma abog y'asie, abog y'asamba, abog y'awae. Ve da, bayian ki vuan moni mewae. Atiñ 25 Enyiñ, mod ose abele ngul y'adzeñ na atobo mvoe, atoñ emien a nda bod dzie; ayian fe ai evoli abog okoan, akus, ayom nge ki abog ane ntet. Memvende me nnam mayian kala benyia be boan ai boan beben. A mis me mvende moan ane ve moan: nyo abiali a nda alug ane etii dzia ane e nyo abiale a nseñ. Atiñ 26 Akomondo ya nnam ai a be sikulu, ayege ntóg bine fili asu mod ose, etie dzia ane ayege nen. Akomondo ya nnam ai ayege sikulu bene asui na bod beyem baala memvende y'enyiñ a ntilan ekuan elad meyoñ: anyiñ fufulu, atobo mbga, anyiñ mvoe. Be bonde bebele ngul y'atob zen ayege, zen akomondo asu boan baban. Atiñ 27 Mod ose ane ngul y'anonñ ngab ekpee mekeñ ya nnam, a dzeñ me zen ya make ai nnam osu, amu mebugban yete mene fe e woe. Mod ose abele na akaman ai e dzom se abonde akeñ die ayób. Atiñ 28 Mod ose abele na ayidan na Akōk Memvende y'ave mod fili di ayaman si ese. Atiñ 29 Mod ane enodi na adzala mam ya nnam nge ayen na nnam one dzam kom enyiñ dzie. Fili ene asu mod ose. Ve da Mvende y'akar bia biki bine asu oluga ebod bewog ai asu nnan asui na enyiñ etoba oveves. Ebelan Akōk Memvende di y'ayian toban ai ntsogan ai nyian Ekuan Elad Meyoń. Atiñ 30 To mod mbog, to nkunda, to nnam ziñ obele ki na obó mam me fe m'atoban ki ai Akōk Memvende di.	btb	Bulu	bum	Latn	bum
လိက်လလောၚ် အခေါၚ်အရာမၞိဟ် အလုံလိုက်မွဲ ပ္ဍဲကဵုစၟတ်တ္ၚဲ ၁၉၄၈ သၞာံ၊ ဂိတုဒဳဇြေန်ပါ (၁၀) ဂှ် နူကဵုသဘၚ်သဳကၠဳ ကုလသမဂ္ဂ လလောၚ်တြး နဒဒှ်သ္ပလဝ်ဒတန် လိက်လလောၚ်တြး အခေါၚ်အရာမၞိဟ် သွက်အလုံလိုက်ရ။ လိက်ဗွဲတရး လိက်လလောၚ်တြး ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ဂှ် ဓမံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲမုက်လိက်လက္ကရဴတေံရ။ ဟိုတ်ကၠောန်သ္ပလဝ် နဒဒှ် လုပ်ဝၚ်မွဲတုဲ အဓိပ္ပါယ် လိက်လလောၚ်တြးဂှ် ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ် ညံၚ်သ္ဂောံတီကၠးကီု၊ ဍုၚ်ဂမၠိုၚ် (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) တွဵုရးဒေသဂမၠိုၚ်တအ် ညိဓဝ်ဟွံပါ် ကဆံၚ်ပရေၚ် ဍုၚ်ကွာန်မွဲသာ် ပ္ဍဲဘာဂမၠိုၚ်ကေုာံ ဂကောံပရေၚ်ပညာတၞဟ်ဟ်တအ် စွံအဓိကတုဲ ညံၚ်သ္ဂောံတရးဏာ လိက်လလောၚ်တြးမာန် ညံၚ်သ္ဂောံပံက်ထ္ၜး သောၚ်ကလးအဓိပ္ပါယ်မာန် သာ်ဝွံ နူကဵုသဘၚ်သဳကၠဳ ကုလသမဂ္ဂဂှ် ဟီုဗကန်ဏာကဵု ဍုၚ်လုပ်ဂကောံ ကုလသမဂ္ဂတအ် သီုဖအိုတ်ရ။ နိဒါန် . . . ပိုဲမၞိဟ်တံညးဂမၠိုၚ် သီုဖအိုတ် ဂုဏ်သိက္ခာမၞိဟ် မပါကၠုၚ် နူဂဝ်မိဂှ် တုပ်သၟဟ်ညးသ္ကအ်တုဲ အခေါၚ်အရာဂမၠိုၚ်ဝွံ တးပဲါထောံဟွံဂွံ သ္ဒးသ္ပစၟတ်သမ္တီ ညးသ္ကအ် ရန်တၟအ်ကဵု အခေါၚ်ဗၠးၜး အခေါၚ်နွံကဵုဗဗွဲဓရ် အခေါၚ်ၜိုဟ်လလမ်တံဂှ် ဒှ်တမ်သဇိုၚ်မူလ ဂကောံမၞိဟ်ပိုဲတအ်ရောၚ်။ လတူဟွံသ္ပကာကဵု အခေါၚ်အရာမၞိဟ်ဂှ် မဒှ်ပူဂဵု စၚ်ခြၚ် ခိုဟ်ပရေံ ဟွံလေပ် ဒှ်မၞိဟ် နွံလက်သန် ရုန်မဵုကြမ်ကြ ပလီုပလာ်ဗွိုၚ်မၞိဟ်ကီုတအ်ဂှ် ဒစဵုဒစးတုဲ တၞဟ်န ဂွံကလိဂွံ အခေါၚ်ဟီုဂး ဗၠးဗၠးၜးၜးကီု၊ သွက်ဂွံအခေါၚ် နွံဓရ်ပတှ်ေ နွံရှ်ေသှ်ေသၠးပွးကီု၊ သွက်ဂွံဗၠးၜးတိတ် နူအရာမဖေက်ဂၟံက် ကေုာံ ကၠောဝ်ဗျဵုကဟၚ်တအ်ဂမၠိုၚ်အိုဿီုကီု အတိုၚ်မၞိဟ်ပိုဲတအ် ရန်တၟအ်လဝ် သၠုၚ်အိုတ် ဂကောံမၞိဟ် ခိုဟ်တၟိုဟ်ၜိုဟ်သြိုဟ်မွဲ ဂွံမံက်ဂတဝ်ဂှ် ဂိုၚ်စွံလဝ် တၚ်ရန်တၟံ သၠုၚ်အိုတ်ဟေၚ်ရ။ စကာအဝဵုတုဲ အုပ်ဓုပ်ဒၟံၚ် ဟွံမွဲကဵုသၞောတ်ဝ် ကေုာံ ဍဵုဍိုက်မံၚ်တအ်ဂှ် မဟာဇန်ဂမၠိုၚ် လက္ကရဴအိုတ် ဂၠံၚ်ဍာန်ဟွံမွဲတုဲ ဒးတဝ်စၞေဟ်ပၠန်ဂတး ညံၚ်ဟွံဒှ်အာဂှ် ဒးရှ်ေသှ်ေ အခေါၚ်အရာမၞိဟ်တုဲ သ္ဒးစဵုဒၞာလဝ် နကဵု သၞောဝ်ဥပဒေ မွဲထေက်ရောၚ်။ မွဲဍုၚ်ကဵုမွဲဍုၚ် ညံၚ်သ္ဂောံသၠုၚ်ပတိုန် ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ် ကၠောံက္ဍ ဍုက်ကေဝ် ဆာန်ကၟိန် ညးသကအ်ဂှ် ဒှ်တၚ်နွံပၟိက် မွဲဍာံဍာံရ။ ကၟိန်ဍုၚ် လုပ်ဂကောံကုလသမဂ္ဂတအ် ညးဂမၠိုၚ်ဝွံ ဒးနွံဓရ်ပတှ်ေ ရှ်ေသှ်ေသဇိုၚ်အခေါၚ်အရာမၞိဟ်တမ်မူလ၊ ၚုဟ်မးမၞိဟ် ကေုာံ သိက္ခာမၞိဟ်၊ အခေါၚ်တုပ်သၟဟ် အကြာမၞိဟ်တြုံ ကဵု မၞိဟ်ဗြဴတံဂှ် သ္ပဗဓာန်လဝ် လိက်ကသုက် ပဋိဉာဉ်ကုလသမဂ္ဂတုဲ ပ္ဍဲအကြာ အခေါၚ်သၠးပွးဂှ် သွက်ဂွံသၠုၚ်ပတိုန် သန္နိဌာန် သ္ဂောံသၠုၚ်ပတိုန် ပရေၚ်မၞိဟ် ကေုာံ ဘဝကဆံၚ်မၞိဟ် သ္ဂောံတဴတက်ရောၚ်။ ကၟိန်ဍုၚ် လုပ်ဂကောံကုလသမဂ္ဂတအ် ပံၚ်တောဲကဵု ဂကောံကုလသမဂ္ဂတုဲ သ္ဒးကဵုကတိပါၚ် သွက်ဂွံသၠုၚ်ပတိုန်ကဆံၚ် အခေါၚ်အရာမၞိဟ်ဂမၠိုၚ် ကေုာံ သဇိုၚ်အခေါၚ်ဗၠးၜးတအ် အတိုၚ်မွဲဂၠးတိ သွက်သ္ဂောံဒ္ဂေတ်ဗက်ရပ်စပ်အာမာန်ဂှ် ဒးဂစာန်ကၠောန်ရောၚ်။ လတူ အခေါၚ်အရာမၞိဟ်ကေုာံ အခေါၚ်ဗၠးၜးဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံကၠိုဟ်ကေတ်မွဲစွံမာန်တုဲ အတိုၚ်မကဵုလဝ်ကတိပါၚ်ဟေၚ် သ္ဂောံဓမံက်အာရုပ်ရဴဂှ် ဒှ်တၚ်ပၟိက်ဇၞော်အိုတ်ရ။ ဇၟာပ်မၞိဟ်၊ ဇၟာပ်ဂကောံတအ်လေဝ် လတူလိက်လလောၚ်တြးတအ်ဂှ် စှ်ေစိုတ်တုဲ အတိုၚ်မွဲဂၠးတိ စပ်ကဵုအခေါၚ်အရာ ဂမၠိုၚ် ကေုာံ အခေါၚ်ဗၠးၜးဂှ် ရှ်ေသှ်ေတုဲ ဗတောန်ကဵုပညာ၊ ကဵုလညာတ်တုဲ လွဳပရာအာကီု၊ ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန် မနွံဒၟံၚ် ပ္ဍဲဒေသကၟိန်ဍုၚ် ကောန်ဍုၚ်ကောန်ဂကောံကုလသမဂ္ဂ ကေုာံ ပ္ဍဲကဵုဒေသ ဗွိုၚ်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ဒးယိုက်ဒိုက် အခေါၚ်အရာနာနာ ကေုာံ အခေါၚ်ဗၠးၜးတအ် သွက်သ္ဂောံစိုပ်တရဴမာန် နူကဵုကဆံၚ်ဍုၚ် စဵုကဵု ကဆံၚ်ဂၠးတိမာန် သ္ဒးပတိတ်ဇြဟတ် လွဳပရာအာ ဗွဲမအံၚ်ဇၞး နကဵုတၚ်ရန်တၟံ အခေါၚ်အရာမၞိဟ်ဝွံ ဒှ်တိုၚ်ခဳ သွက်မၞိဟ် ပ္ဍဲအလုံလိုက်တုဲ နူကဵုသဘၚ်သဳကၠဳ ကုလသမဂ္ဂဝွံ လလောၚ်တြးဏာ လိက်လလောၚ်တြး အခေါၚ်အရာမၞိဟ်ဂၠးတိရ။ ပိုဒ် ၁ မၞိဟ်ဂမၠိုၚ် အိုဿီုတအ်ဝွံ စနူသၠးတိတ် နူဂဝ်ဂၞဴ ဒှ်မၞိဟ်သၠးပွးအိုတ်တုဲ အခေါၚ်အရာ ကေုာံ သိက္ခာမၞိဟ်တအ် တုပ် သၟဟ်ရ။ မၞိဟ်တအ်ဂှ် နွံကဵုဓရ်စၚ်ခြၚ်ကေုာံ သမ္တီညာဏ် ဓဝ်ပါ်ပဲါ ခိုဟ်ပရေံနွံတုဲ ညးမွဲ ကေုာံ ညးမွဲ ထေက်ကဵု သ္ဒးဒ္ဂေတ်ဗက် ဆက်ဆောံညးသ္ကအ် နစိုတ်ဓာတ်ကောံဒေံအရေ။ ပိုဒ် ၂ ဇၟာပ်မၞိဟ်ဝွံ စပ်ကဵုဂကူ၊ အရံၚ်ဖျုန်စၞာံ၊ လိၚ်၊ အရေဝ်ဘာသာ၊ သာသၞာမရှ်ေသှ်ေ၊ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) ဓရ်ဒုၚ်ဂိုၚ်တၞဟ်ဟ်၊ ကောန်ဍုၚ် (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) စပ်ကဵု မဇကဆံၚ်မၞိဟ်၊ ဒြပ်ရတ် ဂုဏ်ဓန၊ ဇာတိ မဇဂကူ ကေုာံ ကဆံၚ်အလံၚ်ဂမၠိုၚ် ပါ်ခြာ ဟွံမွဲ မွဲသာ် ညံၚ်သ္ဂောံဒုၚ်စသိုၚ် အခေါၚ်အရာ ကေုာံ အခေါၚ်ဗၠးၜး တုပ်ပ်ဂှ် အတိုၚ်မဓမံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲလိက်လလောၚ်တြး ဝွံရ။ တုဲပၠန် သ္ပသဇိုၚ်ကဵု ကၟိန်ဍုၚ်မၞိဟ်မွဲမွဲမံၚ်စံၚ် (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) ဍုၚ်မဂွံလေဝ် အဝဵုအာဏာ ဗွဲမဗၠးၜးဒှ်ဒှ်၊ မဒှ်ဒေသ ကုလသမဂ္ဂ ထိၚ်ဒဝ်မၚ်မွဲလဝ်ကီုဒှ်၊ မဒှ်ဒေသ ဟွံဂွံလဝ် အခေါၚ်အဝဵုအာဏာ နဒဒှ်အုပ်ဓုပ်အလဵုဇကုကီုဒှ်ဒှ်၊ နကဵုအဝဵုအာဏာကဵုလဝ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသမွဲမွဲကီုဒှ် သ္ပဟိုတ်ကဵု ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အခေါၚ်စဳရေၚ်သၞောဝ် (ဝါ) ကဆံၚ်အလံၚ်ဂၠးကဝ်တုဲ ပါ်ခြာထောံ အခေါၚ်အရာမၞိဟ် ဟွံဂွံရ။ ပိုဒ် ၃ ဇၟာပ်မၞိဟ်တအ် အခေါၚ်ဂျိုၚ်တဴလမျီု၊ အခေါၚ်ဗၠးၜး ကေုာံ အခေါၚ်ဂီုကၠီု ပရေၚ်ပူဂဵုမၞိဟ် ဒးနွံရ။ ပိုဒ် ၄ မၞိဟ်အလဵုမွဲဂှ် ဒးဒုၚ်သ္ပကောန်ဍိက် (ဝါ) ဒးဒုၚ်သ္ပဏာ ကောန်ရဲတဝ်ခွာ ဟွံဂွံရ။ စဵုဒၞာကၟာတ်လဒဵုအာ ကမၠောန်သ္ပ ကောန်ဍိက် ကေုာံ ဗီုပြၚ်သွံရာန်ကောန်ဍိက်ရ။ ပိုဒ် ၅ မၞိဟ်အလဵုမွဲဂှ် ဒးဒုၚ်ဍဵုဍိုက်ပျဲပျာံ (ဝါ) ရုန်မဵုကြမ်ကြ၊ ဟွံဗဗွဲကဵု သဘဴမၞိဟ်၊ ကၠောန်သ္ပဆက်ဆောံညံၚ်ရဴ သိက္ခာမၞိဟ် သ္ဂောံဇြးစှ်ေအာ (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) ကဵုဒုဟ်ဒန် ဟွံဂွံရ။ ပိုဒ် ၆ ဇၟာပ်မၞိဟ်ဝွံ ပ္ဍဲဂတမုက်သၞောဝ်ဥပဒေဂှ် နဒဒှ်မၞိဟ်မွဲဟေၚ် အခေါၚ်ဒးဒုၚ်သ္ပစၟတ်သမ္တီ ဒးနွံရ။ ပိုဒ် ၇ မၞိဟ်ဂမၠိုၚ်တအ် အိုဿီု ပ္ဍဲအရာစဳရေၚ်သၞောဝ် (ဂဗုတ်) ဂှ် ဂွံဒုၚ်စသိုၚ် အခေါၚ်တုပ်သၟဟ်တုဲ ဂွံအခေါၚ်တုပ်သၟဟ် ပ္ဍဲအရာစဵုဒၞာမၚ်မွဲရ။ လတူ လိက်လလောၚ်တြးဏအ်ဂှ် ညးလဵုဖံက်ပၠန်မံၚ်ကဵုဒှ်၊ ဒးဒုၚ်ပါ်ခြာတုဲ ဆက်ဆောံမံၚ်ကီုဒှ် ဇၟာပ်မၞိဟ်ဂှ် အခေါၚ်ဂွံဒုၚ်စသိုၚ် ပွမစဵုဒၞာမၚ်မွဲ ပ္ဍဲသၞောဝ်ဥပဒေဂှ် ဒးတုပ်သၟဟ်ရ။ ပိုဒ် ၈ ဇၟာပ်မၞိဟ်ဝွံ ယဝ်ရ ဒးဒုၚ်ဖံက်ပလီု အခေါၚ်အရာသဇိုၚ် မဇိုန်ဏှၚ်လဝ် အတ်ိုၚ်သဇိုၚ်ဒက်ပတန်သၞောဝ် (ဟွံသေၚ်) နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေ အပ္ဍဲဍုၚ်မ္ဂး နကဵုရုၚ်သၞောဝ်ဓရ်ကၟိန်ဍုၚ် ဒးကဵုပရေၚ်စဵုဒၞာ မၚ်မွဲအာ စဵုကဵုစိုပ်တရဴရောၚ်။ ပိုဒ် ၉ မၞိဟ်အလဵုမွဲလေဝ် သ္ဒးဒုၚ်ရပ် နကဵုဗဗွဲဓဝ်ဟွံသေၚ်ကီု ဒက်ချုက်လဝ်ကီု၊ သ္ဒးဒုၚ်ဗက်ပတိတ် နူဍုၚ်ကီု သ္ပဟွံဂွံရ။ ပိုဒ် ၁၀ ဇၟာပ်မၞိဟ် အခေါၚ်နွံသွက်ဂွံဒုၚ်စသိုၚ်တုပ်သၟဟ် ပ္ဍဲအရာကဠၚ် ဖျေံဂဗုတ် နူကဵုရုၚ်သၞောဝ်ဓရ်သၠးပွး ဟွံဗက်မုက်မွဲမွဲလ္ပာ် နွံကဵုပရေၚ်တပ်တးဂှ်တုဲ အခေါၚ်နွံ တာလျိုၚ်နွံ သွက်ဂွံစဵုဒၞာအာ ဂဗုတ်မဖျေံလဝ်ဖျေံသ္ဂုတ်သွာတ် အပ္ဍဲအရာစောဲလဝ် အမှုဂဗုတ် လတူညးဂှ်ရောၚ်။ ပိုဒ် ၁၁ ဇၟာပ်မၞိဟ် ဒးဒုၚ်စောဲစပ်လဝ် အမှုဂဗုတ်ဝွံ သွက်ဂွံကလေၚ်ဒုၚ်သှ်ခလေဝ် အမှုဂဗုတ် မဒုၚ်စောဲလဝ်ဂှ် မဒးနွံကဵု တၚ်ဒုၚ်လျိုၚ် အိုဿီုတုဲ စဵုကဵု ရုၚ်သၞောဝ်ဓရ်မဟာဇန်ညးဍုၚ်ကွာန်ဂှ် အတိုၚ်ဥပဒေ ကလိလောန်ဒုဟ်ဒန် နွံရောၚ် ဟွံဂွံဖျေံဏီမ္ဂး ယြဴပူဂဵုဝွံ ဒုဟ်ဟွံမွဲရောၚ် ဒးဒုၚ်သ္ပစၟတ်သမ္တီရ။ အခိၚ်ကလိလောန်ဒုဟ်ဂှ် နကဵုဥပဒေအပ္ဍဲဍုၚ်ကီုဒှ်၊ ဥပဒေဍုၚ်နာနာကီုဒှ် ခၞံဗဒှ်လဝ် ဥပဒေပ္ဍဲအရာဂှ် ဟွံမွဲမ္ဂး ညးအလဵုမွဲလေဝ် ဒုဟ်ဟွံမွဲရ။ ယဝ်ရနူကဵု ရုၚ်သၞောဝ်ဓရ် ကဵုဒုဟ်မွဲမွဲသာ်မ္ဂး ၜက်ၜေတ်နူကဵုဒုဟ် မဒးကဵုထေက်တုဲ ကဵုဟွံဂွံရ။ ပိုဒ် ၁၂ ညးအလဵုမွဲလေဝ် ဟွံဂွံဒးဒုၚ်လုပ်ပထုဲ ပ္ဍဲအရာကိစ္စ အခေါၚ်အရာသၠးပွးပူဂဵု၊ ကၟိန်သ္ၚိ၊ သ္ၚိဌာန် သဵုကဵု လိက်ကဵုပြၚ်နၚ်တအ် (ဝါ) ဟွံမွဲကဵုသၞောဝ်မွဲသာ် ဍိုက်ဟရိုက် အရာဂုဏ်သိက္ခာ ကေုာံ စရာဲဂုဏ် ညးမွဲမွဲရ။ ယဝ်ရ လုပ်ပထုဲသာ်ဏအ်မ္ဂး ယြဴပူဂဵု ဒးဒုၚ်ဂှ် နကဵုဥပဒေ အခေါၚ်စဵုဒၞာ ဒးနွံရောၚ်။ ပိုဒ် ၁၃ ဇၟာပ်မၞိဟ် အပ္ဍဲပယျဵုဒၞက်ကၟိုန်ဍုၚ်ဇကု မတန်တဴဂှ် ဗွဲမသၠးပွး အခေါၚ်အာကၠုၚ်ဆုဲပြံၚ်မံၚ်စံၚ် တန်တဴနွံရောၚ်။ ဇၟာပ်မၞိဟ် သီုမပါလုပ်ဍုၚ်ဇကု မတန်တဴကီု၊ ဍုၚ်လဵုဟွံဟီု အခေါၚ်စဍးတိတ် ကေုာံ အခေါၚ်ကလေၚ်စဴဍုၚ်ဇကု ဒးနွံ ရောၚ်။ ပိုဒ် ၁၄ ဇၟာပ်မၞိဟ်ဝွံ သွက်ဂွံဗၠးနူ ပရေၚ်ဍဵုဍိုက် သ္ပမာန်ကြံကြတုဲ ယဝ်တန်တဴ ပ္ဍဲဍုၚ်ဇကု ဟွံဂွံမ္ဂး အခေါၚ်အာတ်ဇူဒီုဍုၚ်သ်အာၚ် ဒးနွံရောၚ်။ အမှုဂဗုတ် ဟွံဆေၚ်ကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဗီုပြၚ်ဒစဵုဒစးကဵု ရန်တၟံ ကေုာံ မူသဇိုၚ်နူကုလသမဂ္ဂတုဲ အမှုမဒးဒုၚ်စောဲလဝ်ဂှ် အခေါၚ်စကာ အတိုၚ်ပိုဒ် (၁) လတူတေံ အခေါၚ်ဟွံဂွံရ။ ပိုဒ် ၁၅ ဇၟာပ်မၞိဟ် အခေါၚ်ဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ် ကောန်ဍုၚ်မွဲဍုၚ် နွံရောၚ်။ ညးအလဵုမွဲလေဝ် ပရေၚ်ဒှ်ကောန်ဍုၚ်ဇကုဂှ် ဒးဒုၚ်ရုပ်သီထောံ ဟွံမွဲဗဗွဲဓရ်ဂှ် ဟွံဒးဒုၚ် သီုကဵု အခေါၚ်အရာ ဇကုပြံၚ်လှာဲကောန်ဍုၚ်ဂှ် ကယျာန်တးပဲါကၠေံ ဟွံဂွံရ။ ပိုဒ် ၁၆ ဇၟာပ်မၞိဟ်စိုပ်အဝဲ မၞိဟ်တြုံ မၞိဟ်ဗြဴ ဟွံဟီု ဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵု ကောန်ဍုၚ် ဟွံသေၚ်မ္ဂး သာသနာရှ်ေသှ်ေတုဲ ဟွံမွဲကဵုပိုၚ်ခြာ အခေါၚ်အရာ သ္ပမ္ၚဵုထပ်တဲ ကေုာံ ပတန်ကၟိန်သ္ၚိ နွံရ။ ပ္ဍဲအရာသ္ပမ္ၚဵုထပ်တဲကီု၊ နကဵုတြုံဗြဴ အခိၚ်ပံၚ်မံၚ်မွဲစွံကီု၊ အခိၚ်ပြး ပါ်ဂၠံၚ်ညးသ္ကံကီု အခေါၚ်အရာဒးနွံရောၚ်။ အလံၚ်တြုံ ကေုာံ အလံၚ်ဗြဴ သီုၜါလ္ပာ်တံ နကဵုဆန္ဒသၠးပွးဟေၚ် အခေါၚ်သ္ပမ္ၚဵုထပ်တဲ နွံရ။ ကၟိန်သ္ၚိဝွံ ဒှ်သဇိုၚ်သဘာဝဂကောံမၞိဟ်မွဲတုဲ အခေါၚ်ဂွံဒုၚ်စသိုၚ် ပရေၚ်မၚ်မွဲစဵုဒၞာ နူကဵုပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ် ကေုာံ နူကဵုကၟိန် ဍုၚ်နွံရောၚ်။ ပိုဒ် ၁၇ ဇၟာပ်မၞိဟ် နကဵုဇကုမွဲဓဝ်ကီု၊ ပံၚ်ဖက်ကဵုညးတၞဟ်တံကီု အခေါၚ်ပိုၚ်ပြဳကပေါတ်ကညောတ် ပိုန်ဒြပ်တံ နွံရ။ ကပေါတ်ဒြပ်ဇကု ပိုၚ်ပြဳလဝ်ဂှ် ညးအလဵုမွဲလေဝ် သီဗ္ၜောဝ်ကေတ်ဏာ ဟွံဂွံရ။ ပိုဒ် ၁၈ ဇၟာပ်မၞိဟ် အခေါၚ်ကူချပ်စၚ်ခြၚ်သၠးပွး၊ အခေါၚ်ပါ်ပဲါဗၠေတ်ဒး ကေုာံ အခေါၚ်ရှ်ေသှ်ေနွံရ။ အခေါၚ်အရာတံဏံဝွံ သာသနာရှ်ေသှ်ေ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ဓရ်ပတှ်ေတံ အခေါၚ်ပြံၚ်လှာဲသၠးပွး၊ နကဵုပူဂဵုမွဲကီုဒှ်၊ ပံၚ်ကောံကဵုညးဂမၠိုၚ်ကီုဒှ် သာ သနာဇကုရှ်ေသှ်ေ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ဓရ်ပတှ်ေတံဂှ် ဂတညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်ကီုဒှ်၊ တၞဟ်ခြာကီုဒှ် အခေါၚ်ပတိုန်ထ္ၜး ဗွဲမသၠး ပွး၊ အခေါၚ်စကာ၊ အခေါၚ်ရှ်ေသှ်ေ ကေုာံ အခေါၚ်ဒက်ပတန်တံ ပါလုပ်ရ။ ပိုဒ် ၁၉ ဇၟာပ်မၞိဟ် ပရေၚ်သၠးပွး လညာတ်ပါ်ပဲါ ကေုာံ ဓမံက်ထ္ၜးတံ အခေါၚ်နွံရ။ အခေါၚ်အရာတံဏံဝွံ ဟွံမွဲကဵုပထုဲပလီုမွဲသာ် ဗွဲမသၠးပွး အခေါၚ်လညာတ်ပါ်ပဲါတံကီု၊ တၚ်နၚ်ပရိုၚ်တံကီု ကူချပ်စၚ်ခြၚ်တံဂှ် နူကဵုပရိုၚ်မဳဒဳယျာမွဲမွဲကဆံၚ် ဟွံမွဲကဵုပယျဵု ဒၞက်မွဲသာ် အခေါၚ်လ္ၚတ်ဂၠိုက်ဂၠာဲ၊ အခေါၚ်ဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ် ကေုာံ အခေါၚ်တရးတံ ပါလုပ်ရ။ ပိုဒ် ၂၀ ဇၟာပ်မၞိဟ် အခေါၚ်ကောံဓရီု ဗွဲမၜိုဟ်သြိုဟ် ကေုာံ အခေါၚ်ဒက်ဂကောံတံဂှ် ဗွဲမသၠးပွး ဒးနွံရောၚ်။ အပ္ဍဲဂကောံမွဲမွဲ ဂွံပါလုပ်ဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ဇကုဟေၚ် ပါလုပ်ဂွံတုဲ ညးမွဲလေဝ် ကဵုဇြဟတ်ဒရိုဟ်ဟွံဂွံရောၚ်။ ပိုဒ် ၂၁ ဇၟာပ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂကောံအလဵုအသဳဍုၚ်ဇကုတံဂှ် တိုက်ရိုက်ကီုဒှ်၊ နူကဵုမၞိဟ်စၞး ဇကုရုဲစှ်လဝ်မွဲကဆံၚ်ကီုဒှ် အခေါၚ် ပါလုပ်ရေၚ်တၠုၚ် နွံရ။ ဇၟာပ်မၞိဟ် ဂွံဒှ်မၞိဟ်ယိုက်ဂၠေၚ်တာလျိုၚ် အပ္ဍဲဍုၚ်ဇကုဂှ် နွံကဵုအခေါၚ်အရာ တုပ်သၟဟ်ညးသ္ကံရ။ အဝဵုအာဏာ အလဵုအသဳပကၚ်ရၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဝွံ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု လတူဆန္ဒညးဍုၚ်ကွာန်တံရ။ ဇၟာပ်မၞိဟ်အခေါၚ်စုတ်မာဲ တုပ်သၟဟ်နွံတုဲ နကဵုသၞောတ်မာဲမၞုက်ကီုဒှ်၊ နကဵုတုပ်သၟဟ်ကုသၞောတ်ဂှ်ကီုဒှ် နကဵုအခိၚ်ပိုၚ်ခြာမွဲမွဲ ကၠောန်ဗဒှ်ကဵုတုဲ ဒးဓမံက်ထ္ၜး ဆန္ဒတံ ပ္ဍဲပေဲါရုဲမာဲရောၚ်။ ပိုဒ် ၂၂ ဇၟာပ်မၞိဟ် နကဵုကောန်ဂကောံပရေၚ်မၞိဟ်မွဲ အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ် ပရေၚ်ဘဝမၞိဟ် ဂီုကၠီုနွံတုဲ ပရေၚ်ရုန်ဂစာန်ကောန်ဂကူ၊ ပရေၚ်ပံၚ်ကောံရေၚ်တၠုၚ်ကုဍုၚ်ဂၠးကဝ်တံဂှ် ဗွဲမကိတ်ညဳကဵု ဂကောံမၞိဟ်ဍုၚ်ဇကု ကေုာံ တမ်ရိုဟ်တုဲ ရေၚ်တၠုၚ်အာ ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ် သၠးပွးဂုဏ်သိက္ခာ ကေုာံ စရာဲဍာ်ဒကေဝ်ပူဂဵုဂှ် ဟွံမွဲဟွံတုဲ သီုကဵု ဒးရေၚ်တၠုၚ်အာ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ ပရေၚ်မၞိဟ် ကေုာံ အခေါၚ်အရာယေန်သၞာၚ်တံ ဒးနွံရ။ ပိုဒ် ၂၃ ဇၟာပ်မၞိဟ် အခေါၚ်ကၠောန်ကမၠောန်၊ အခေါၚ်ဂၠာဲကမၠောန်ဇကု ဒးဂၞပ်စိုတ်၊ အကာဲအရာဗွိုၚ်ကမၠောန် ဇကုဒးဂၞပ်စိုတ်တအ် ဒးနွံတုဲ သီုကဵု ဂွံဒုၚ်စသိုၚ် နူကဵုဘဝ ကမၠောန်ဟွံမွဲတံရ။ ဇၟာပ်မၞိဟ် ဟွံဒးဒုၚ်ပရေၚ်ပါ်ခြာ မွဲသာ် သွက်ကမၠောန်တုပ်သၟဟ် ၚုဟ်မးဒးတုပ်သၟဟ် အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ် နွံရ။ ဇၟာပ်မၞိဟ် ကၠောန်ကမၠောန် သွက်ဘဝဂွံတန်အာ မၞုံကဵုဂုဏ်သိက္ခာမၞိဟ် သွက်ပူဂဵုဇကု ကေုာံ ကၟိန်သ္ၚိပူဂဵုဇကုတံ တၚ် ဒုၚ်လျိုၚ်မၞုံကဵုဗဗွဲဓရ် မကြိုက်တန်ကဵုၚုဟ်မး အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ် နွံရ။ ကာလနွံကၠုၚ်ပၟိက်မ္ဂး အခေါၚ်ဂွံဒုၚ်စသိုၚ် ပရေၚ်မၚ်မွဲ မၚ်မွဲရံၚ်စံၚ် ပရေၚ်မၞိဟ်တအ် ဒးနွံရောၚ်။ ဇၟာပ်မၞိဟ် ဗွဲမတုပ်သၟဟ်ကဵု ပရူပရာ အခိၚ်ကၠောန်ကမၠောန် ကေုာံ အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ် သြန်ဂိတု၊ စၟတ်သမ္တီလဝ် အခိၚ် ဇူကမၠောန်ဂှ် အခေါၚ်ဇူလၟောဝ် ကေုာံ အခေါၚ်ဇူကမၠောန်တံ ဒးနွံရ။ ပိုဒ် ၂၄ ဇၟာပ်မၞိဟ် ဗွဲမတုပ်သၟဟ်ကဵု ပရူပရာ အခိၚ်ကၠောန်ကမၠောန် ကေုာံ အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ် သြန်ဂိတု၊ စၟတ်သမ္တီလဝ် အခိၚ် ဇူကမၠောန်ဂှ် အခေါၚ်ဇူလၟောဝ် ကေုာံ အခေါၚ်ဇူကမၠောန်တံ ဒးနွံရ။ အပိုဒ် ၂၅ ဇၟာပ်မၞိဟ် စၞစ၊ ဂၠိက်ယာတ်၊ သ္ၚိဌာန်၊ ဝဳဝတ်ယဲ ကေုာံ မၞုံပၟိက် သီုမပါမံၚ် ထံက်ပၚ်ပရေၚ်မၞိဟ်၊ ပရေၚ်ထတ်ယုက် ကေုာံ သွက်မံၚ်တန်တဴအာ ဗွဲမၜိုဟ်သြိုဟ်မာန် ပရေၚ်အဆံၚ်အလံၚ်မၞိဟ် ဗွဲမရုမ်ဂပ် အလဵုပူဂဵုဇကု ကေုာံ ကၟိန်သ္ၚိပူဂဵု ဇကု အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ် နွံရ။ တုဲပၠန် ပရေၚ်ဂယိုၚ်လမျီုဟွံမာန်တံ ဒှ်ကၠုၚ် မပ္တံ ကမၠောန်ဟွံမွဲ၊ ပရေၚ်ထတ်ယုက်ဟွံပေၚ်၊ အဝဲဟွံဍိုက်ပေၚ်၊ ဒှ်ဗြဴကၟဲာ၊ မၞိဟ်အာယုက်ဇၞော် (ဝါ) ပ္ဍဲအကာဲအရာ အလဵုဇကု ဇကုတန်တဴ ဟွံမွဲမ္ဂး တၚ်ဒုၚ်လျိုၚ် ပရေၚ်ဂီုကၠီုဘဝတံ အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ် နွံရ။ ပရေၚ်မၚ်မွဲတၟေၚ် ဘဝမိယာဲ ကေုာံ ဘဝကောန်ၚာ် ကေုာံ ပရေၚ်ရီုဗၚ်တံ အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ်နွံရ။ သ္ပမ္ၚဵုထပ်တဲလုပ် သၞောဝ်ကီုဒှ်၊ ဟွံလုပ်သၞောဝ်ကီုဒှ် သွက်ကောန်ၚာ်ဒှ်ကၠုၚ်မၞိဟ်သီုဖအိုတ် ဒးကဵုပရေၚ်မၚ်မွဲရံၚ်စံၚ်တုပ်သၟဟ်ရောၚ်။ ပိုဒ် ၂၆ ဇၟာပ်မၞိဟ် အခေါၚ်ဗ္တောန်ပညာ နွံရ။ ပရေၚ်ဗ္တောန်ပညာဝွံ အောန်အိုတ် ကဆံၚ်ပညာမူလဂှ် ဟွံဒးကဵုၚုဟ်မးရ။ ပညာကဆံၚ်မူလဂှ် ဟွံဗ္တောန်မံၚ်ဟွံဂွံရ။ ပညာကွတ်စက်ကွတ်တဲ ကေုာံ ပညာကွတ်ဂယိုၚ်လမျီုတံ မၞိဟ်ဂမၠိုၚ်ဗ္တောန် မာန်တုဲ ပညာကဆံၚ်သၠုၚ်ဂှ် ဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵုစရာဲဍာ်ဒကေဝ်တုဲ သီုဖအိုတ် ကဆံၚ်တုပ်သၟဟ် ဒးဂွံရောၚ်။ ပညာဝွံ ဒးပတဝ်က္ဍိုပ်ကဵု မၞိဟ်တံ စရာဲမၞိဟ် သ္ဂောံဍိုက်ပေၚ် ဖောအ်ဗြေဝ်တိုန်ကီု ကေုာံ အခေါၚ်အရာမၞိဟ် ကေုာံ သဇိုၚ်အခေါၚ်သၠးပွးတအ်ရောၚ်။ ပရေၚ်ပညာဝွံ အပ္ဍဲကဵုအကြာကၟိန်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ်၊ အကြာဂကူဂမၠိုၚ်၊ အကြာဘာသာသာသၞာဂမၠိုၚ် သွက်ဂွံထိၚ်ဒဝ်အာ ပရေၚ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်၊ ပရေၚ်အေၚ်ဒုၚ် ကေုာံ ပရေၚ်ဆာန်ကၟိန်တုဲ ဒးသၠုၚ်ပတိုန် ကမၠောန်ထိၚ်ဒဝ် ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံ အတိုၚ်ကုလသမဂ္ဂ မချဳဒရာၚ်ကၠောန်ၜိုတ်မံၚ်တအ်ဂှ်ရောၚ်။ ပ္ဍဲမိမတံဝွံ အခေါၚ်အရာနွံ ပ္ဍဲအရာ ပရေၚ်ရုဲစှ်ေပညာ သွက်ကောန်ဇာတ် ညးတအ်ရောၚ်။ ပိုဒ် ၂၇ ဇၟာပ်မၞိဟ် အပ္ဍဲဘဝယေန်သၞာၚ် ဂကောံမၞိဟ်ဂှ် အခေါၚ်ပါလုပ်သၠးပွး ရေၚ်တၠုၚ်မာန်၊ အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ်ပညာအနုသုခမ သၠးပွးနွံ၊ ပရေၚ်တဴတက်ပညာသိပ္ပံ ကေုာံ ဂုဏ်ဖဵုသွဟ်တံဂှ် အခေါၚ်ပါ်ပရအ်ဒုၚ်စသိုၚ် နွံရ။ ဇၟာပ်မၞိဟ် နကဵုညာဏ်ပညာဇကု အခေါၚ်ဖန်ဗဒှ်ပတိတ်တၟိ နူကဵုပညာသိပ္ပံကီုဒှ်၊ နူကဵုလိက်ပတ်ကီုဒှ်၊ နူကွတ်ပညာနုသုခမကီုဒှ် နွံတုဲ ကသပ်ပညာကဵု ကပေါတ်ကညောတ် ကၠောန်ပတိတ်လဝ်ဂှ် ဂွံအခေါၚ်စဵုဒၞာရောၚ်။ ပိုဒ် ၂၈ ဇၟာပ်မၞိဟ် အခေါၚ်သၠးပွး ကေုာံ အခေါၚ်အရာဓမံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲလိက်လလောၚ်တရးဏံ ယဝ်ရ မိက်ဂွံဓမံက်ပတိုန်ထ္ၜးမ္ဂး အတိုၚ်သၞောတ်ပရေၚ်မၞိဟ် ကေုာံ သၞောတ်ပရေၚ်ဆက်စၠောံဍုၚ်ဂၠးကဝ် ဒးနွံရ။ အပိုဒ် ၂၉ ဇၟာပ်မၞိဟ် ဍာ်ဒကေဝ်ဇကုဂှ် ဗွဲမသၠးပွး ဂွံဖောအ်ဗြေဝ်တိုန်ပေၚ်ၚ်မာန် တာလျိုၚ်နွံ ပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ်တံရ။ ဇၟာပ်မၞိဟ် စကာသုၚ်စောဲ အခေါၚ်အရာဇကု ကေုာံ အခေါၚ်သၠးပွးတံဂှ် ဒးသ္ပသမ္တီ ရှ်ေသှ်ေ အခေါၚ်အရာ ကေုာံ အခေါၚ်သၠးပွး ညးတၞဟ်ကီု၊ ပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဝွံ နွံပၟိက်မဒှ်ပ္ဍဲဗဗွဲဓဝ် ဒ္ဂေတ်ပဋိပတ်ပူဂဵု၊ ဂွံဗပေၚ်ကဵု ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံကောန်ညးဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဂွံဒှ်တိုန်တံကီု၊ အတိုၚ်ဥပဒေစၟတ်သမ္တီ ပိုၚ်ခြာလဝ်ဂှ် အခေါၚ်စကာဒုၚ်စသိုၚ် နွံရ။ အခေါၚ်အရာတံ ကေုာံ အခေါၚ်သၠးပွးတံဝွံ ရန်တၟံ ဒစဵုဒစးကဵု ကုလသမဂ္ဂတံကီု၊ သဇိုၚ်မူလ အခေါၚ်အရာမၞိဟ်တံကီုတုဲ ကၠောန်သ္ပဟွံဂွံရ။ ပိုဒ် ၃၀ သွက်ဍုၚ်မွဲဍုၚ်ကီုဒှ်၊ သွက်မၞိဟ် မွဲဂကောံကီုဒှ်၊ သွက်ပူဂဵုမွဲကီုဒှ်၊ အခေါၚ်အရာ ကေုာံ အခေါၚ်သၠးပွး မပါလုပ်မံၚ် ပ္ဍဲလိက် လလောၚ်အခေါၚ်အရာမၞိဟ် အလုံလိုက်မွဲဏံ ရန်ကဵုဂွံလီုလာ်အာကီု၊ ရန်ကဵုမွဲမွဲသာ်တုဲ နကဵုအလဵုဇကု ကံက်နုက်တိတ်အဓိပ္ပါယ်မရေဝ် နူကဵုလိက်လလောၚ်ဏံတုဲ စကာပ္ဍဲဒၞာဲတၞဟ်မွဲမွဲဂှ် သ္ပဟွံဂွံရ။	mnw	Mon	mnw	Mymr	mnw
TUCUY RUNACUNAPAC HATUM RIMAY CALLARI Yuyashpa ima shina quishpiri, taripa, sumac causay pachapi, mashcanga ricsipi cusilla causayta, ayacunapi mana pi miticuchum, runacunapac ucullapi tián. Yuyashpa mana ricsicuna runaman millayhuán ricuchum ñausashina pishihuán. Caycuna tucuy llaquicunata apamushca; chaymantami tucuylla ninchic, runacuna, pacha callaricpi mana manchay, huaccha llaqui charic carca, quishipita munashpa, rimaytapes cusilla cacharishpa, paycunahuánmi huiñarca. Yuyashpa runacunapac ancha allimi taripacuna mitsachum, mana runacuna cayta ricushpa hatum piñayhuán jatarichum. Yuyashpa mashcanami llactacunaman, pay pura, mayjanpes cachum tandarishpa alli causayta catina. Yuyashpa imashinami llactacuna tinguinacushca HATUM SUYUPI, catishpa alli yuyayhuán quella rurashcata, mana astahuán runacunata llaquichichum sumaclla cari, huarmicuna shuc maquillahuán causachum; chaymanta ninchic, puricunahuán shucla pachaman chayashum quishpicunahuán. Yuyashpa imashina llactacunapes mingayta rurashca, tandarishca mama suyupi, rimayta cushcami tucuy runa quishpihuán causachum. Yuyashpa chay taripacunaca astahuán allimi tucuyllacunapac, runacunapac, maypipes tiacuchum cay ura pachapi. HATUM TANDARI Nin, cay shuricunata, tucuy runacuna uyachum, imashina llactacuna, utiuc, hatum cachum tandari quipa sumacta rimarishpa, tutamanta, punlla, chishi, tuta cachum, llactacunallatac, ayllucunaman runacunama yachay huasipi shina yachachinga cay nishcacunata. Chaymantami pacarina shina llugshinga quishpicuna, alli causaycuna tucuypaglla. Shayana 1 Tucuy runacuna quishpirihuán huiñán, pactacunahuampes, pay pura, umahuán, ayahuán chay shucuna shina, chaymantami shuclla shina causangacuna. Shayana 2 Tucuy runacuna paycunapac charín quishpita; rimaycunapi nishcata, misho, yana, quillu cachum, cayta, chayta nichum, rimachum, Pachacamac charichum mana charichum, charic cachum, mana charic cachum, caypi huiñashca cachum, shuctac llactapi huiñashca cachum. Chasnalatac mana astahuán alli llacta cangachu, paypac allpacuna shuctac maquicunapi tiacuc, quishpilla cacpipes. Quishpicunata sisachinallami, millay runacuna munacpi, mana munacpi. Shayana 3 Tucuy runacunami quiquin causayta, quishpita charín, mana pi shuashina caminga. Shayana 4 Mana pi cay pachapi yanacuna, mitayucuna canga; yana catuc anchurichum tucuy llactacunapi. Shayana 5 Mana pi ñacaychinga, pingay macaycunatapes mana cungachum runacunaman. Shayana 6 Tucuy runacunami paycunapac quiquin causayta charín taripa allichicunahuán. Shayana 7 Tucuymi chasnallatac can taripa ñaupapi, tucuymi paypac alli maquipi churaringa. Tucuymi shuclla causaymanta huiñarcanchic, mana pi cayta quichuchum. Shayana 8 Tucuy runacunami taripa huasicunaman chayanga, chaypi mashcangapac mana chay shuccuna millayta mashcachum. Hatum quellacunami tucuy llactacunapi caytucuyta ricunga sinchi ñahuihuán. Shayana 9 Mana pi amsa ucuman apanga, shuctac allpacunamantapes pi surcunga. Shayana 10 Tucuy runacunami shinallatac canga quiquin pura shina, caypica pay nishcacunata uyanga cuna, rucucuna cacpi, taripa cacpi, chaypimi quellacunata ricunga mana millayta uyashpa. Shayana 11 Tucuy runacunami llaquita charishpa paypac millacunahuán mashcanga mana chaychu nishpa, imashina taripacuna nin. Yaya taripacuna mashcanga mitsata. Mana pi amsa ucuman apanga pandari nishcamanta, imashina nin quiquin llactacunapac quellca, mashcanacungami haum llaquichi, tucuylla allí ricuyhuán ricushpa. Shayana 12 Mana pi shuctac miticucpi urmanga quiquin causaypi, ayllucunapipes, alli shutipipes illaringa chasnacuna millayta cushca nishpaca. Shayana 13 Tucuy runacunami maipipes puringallami, paypac allpa llactapi. Tucuy runacunami llugshingalla shuctan llactacunaman, cutín paypac quiquin llactaman tigrangapac. Shayana 14 Pi caticucpi, runacuna maypi miticunata mashcan, mana pi chaymantaca llugshichinga, mayjan llactapi cachum. Cay miticunapi, masna taripa nicpi, runa millay cacpipes mana llacta cayahuán ricunga. Shayana 15 Tucuy runacuna quiquin llactata charinga. Mana piman quiquin llactata quichunga, nishpapes shuctala llactata mashcanga. Shayana 16 Caricuna, huarmicuna, longocuna cashpa, mana pi munashpa shuctac carahuán, shuctac llactahuán tinguinacungallami yaya, mama cangapac, chasna causangallami alli tandarishca, tinguinacuymi cari, huarmi zapalla saquiricpi. Cari, huarmi nicpila tinguinacunga cuna. Ayllucuna ñaupamanta shamun, paycunami tucuy allpapi tandarishpa llactata rurán. Shayana 17 Tucuy runacunami paycunapac quiquin allpata charinga, paycunala, hatum tandaripacpes. Mana paycunapac allpacunata quichunga. Shayana 18 Tucuy runacuna yuyay quishpita, Pachacamac yuyacta charín; chaylapitac saquingacuna Pachacamac yuyay shuctac yuyacunahuán. Caycunataca paylatac, tandarishca cacpipes chayshuc cuna uyachum yuyaycunapi cacharichum. Shayana 19 Tucuy runacunami yuyanata, rimanata quishpichingalla. Mana pi paypac yuyaycunamanta caminga, quichunga. Rimay cunatapes cacharincunallami caycuna alli cacpi ushacunata catishpa imashinapes cachum. Shayana 20 Tucuy runacunami quishpi tandaycuna ruranga mana pi piñachichum. Mana pi cay tandaycunaman piña nishpa apanga. Shayana 21 Tucuy runacunami llacta camayu cunapi curaga shina ruranga paylatac, shuctac cunapi shutipi. Tucuy runacunami camayuc cunaman chayanga, mana shuccuna astahuán chayshu canahuán cachum. Ayllucunapac quiquin yuyaycunahuán camayucunata purichinga; chaycunataca alli acllayhuán mashcanga; cay alli aclla tandarica huata, huata quipa ruraringa, acllapica upalla shitanga, ama shitay amsapi chingarichum. Shayana 22 Tucuy runacunami ayllupac cashpa charingacuna sumac ricuy, llactacunallapitac quiquin pura mashcanga cuna, paycunapac ancha ministicuna, allí yuyaycunahuán tucuy causachum. Shayana 23 Tucuy runacunami llangata charinga paycunalatacmi llanga mayta mashcanga, mana chasnalla shitashca causangapac. Tucuy runacunami alli cullquita japinga, mana shuc cunaca alli, chayshuc cunaca yaricay puchu cunahuán. Tucuy runacunami paypac llangacunamanta cullquita japinga, pay, huarmi, huahua ayllucuna micunapac, churanapac charichum. Tucuy runacunami nishpaca tandarita ruranga, paylatac chaypi tandaringa shuctac cunahuán. Shayana 24 Tucuy runacunami samayta charinga llanga quipaca, chasnallatac punllacunapi cayta, chayta puringa, rimanga shuyunata quichungapac, chaypacca cullquita japinga. Shayana 25 Tucuy runacunami alli causayta charinga, paypac huarmi, huahuapes chasnallatac causanga, unguyta quichushpa, micunapes alli cachum, churanacuna, huasitapes tucuyllami charinga; mana llanga charishpa, unguyhuán, rucuyashpa, huacchayashpa hatum apucuna tucuyta chasna cachum ricunga. Chichu huarmipes, llullu huahuacunapes alli causaytami charinga. Tucuy llullu huahuacuna, tinguy mana tinguy huiñashca, chasnallatac shumay causayta charinga cuna. Shayana 26 Tucuy runacunami yachachi huasiman chayanga. Yachayca mana cullquihuán randinachu, tucuypacmi yangalla huahua huasicunamanta hatum yachay huasiman ringa. Yachachimi canga uma hatumhuán, aicha sinchiyachum, chaylapitac quishpita apachum tucuy llactacuna tandarichum sumaclla, quiquin pura alli causachum. Yayacuna paycunalatac mashcanga manashca yachachita churi, hushushicunaman. Shayana 27 Tucuy runacunami paypac ayllucunapac causayta causanga. Hatum yachanacunatapes ministishpa mashcanga paypac chayshu cunapapes. Tucuy runacunami yachayuc manta japinga masna paymanta shuctac yachayuc cuchum. Shayana 28 Tucuy runacunami paypac quiquin llactapi, chayshuc llactacunapipes quishpicunata, alli cunatapes hatum quellcapi nishcata taringa, ima shina llacta mama rurarca. Shayana 29 Tucuy runacunami chayshuc cunahuán llactaman anchata cuyanga, paycunalatac quipaca quishipirichum. Caytucuy nishcacunata tucuyllami yachan, chaymantami huaquichina mana chingarichum; ayllucuna, llactacuna sumaclla tiachum, mana chayshu cunaman quichushpa, camishpa, millashpa. Llactacuna alla shayarichum, quipa mana huacangapac. Cay quishpi cunaca mana pi japingachu jarcangapac mana hatum llacta nishca cunata, paypac hatum tandari quipa. Shayana 30 Mana ima cay rimaycunamanta rimanallachu, shuctac llactacunaca mana cayta japingachu quiquinta rurangapac, runacunapes, ayllucunapes mana shinallatac paypac causaypi churunga chayshuc cunaman quichusha nishpa caya sumac rimayta.	qud	Quechua (Unified Quichua, old Hispanic orthography)	que	Latn	qu
AMANSAN MPAEMUKA A ƐFA ONIPA BIARA KYƐFA HO NHYƐNMU Esiane sɛ nidi ne biakoyɛ ne hokwan a adesamma abusua no wɔ no ne ahofadi, atɛntrenee ne asomdwoe a ewɔ wiase no nhyɛase, Esiane sɛ obu a wommu ne animtiaa a wɔde bu onipa biara Kyɛfa no akowie atirimɔdenne ahorow mu no apusuw wiase no ahonim, ne ɔhwɛ a yɛhwɛ kwan sɛ wiase bi reba a adesamma benya ahofadi wɔ ɔkasa ne gyidi ho, na wɔabɔ dawuru sɛ osuro ne ohia jo ahofadi ne ɔmanfo botae, Esiane sɛ nea ɛbɛyɛ na ɔmanfo remfa atuatew kwan so sɛ nea etwa to de atu atirimɔden ne nhyɛso agu, nti, ɛsɛ sɛ yɛde mmara sodi bɔ onipa biara kyɛfa ho ban, Esiane sɛ ɛho hia sɛ yɛbɛma ayɔnkofa abɛda aman horow ntam, Esiane sɛ nnipa a wɔwɔ Amanaman Nkabom no Mmara no mu no agye sɛ wogye onipa biara kyɛfa tom, na wogye tom sɛ onipa desani biara nya ne kyɛfa, nidi ne ɔsom a wɔsom bo; afei wogye mmarima ne mmea Kyɛfa tom, na wɔbɔ mmɔden sɛ wɔbɛma ɔmanfo atu mpɔn wɔ asetena pa mu wɔ ahofadi bebree mu, Esiane sɛ Kuw Mma ahyɛ bɔ sɛ wɔne Amanaman Nkabom mo bɛyɛ biako de ama aman nyinaa anya obu ama onipa biara kyɛfa ne ahofadi ahorow no Esiane sɛ Kyɛfa ne ahofadi ahorow ho hia sen biara na ama bɔhyɛ yi aba mu koraa nti, Ɛnde, Afei, Kuw Kɛse No Pae mu ka Amansan Mpaemuka a ɛfa Onipa Biara Kyɛfa ho no Sɛ mmɔdenbɔ gyinapɛn ma nkurɔfɔ ne aman nyinaa, a yɛn botae ne sɛ nnipa nkorɛnkorɛ ne aman nyinaa bɛkae saa Mpaemuka yi bere nyinaa, na wɔnam ɔkyerɛkyerɛ ne nhomasua so akyerɛ obu ama saa kyɛfa ne ahofadi ahorow yi, na wɔde nkakrankakra ama nnipa a wɔwɔ wɔn a wɔwɔ amannɔne ate ase, agye atom, adi so pɛpɛɛpɛ wɔ nnipa a wɔwɔ Kuw Mma no ankasa man mu, ne ɔmanfo a wɔtete wɔn nsasesin mu. Ahyɛde 1 Wɔawo adesamma nyinaa sɛ nnipa a wɔwɔ ahofadi. Wɔn nyinaa wɔ nidi ne kyɛfa koro. Wɔwɔ adwene ne ahonim, na ɛsɛ sɛ wobu wɔn ho wɔn ho sɛ anuanom. Ahyɛde 2 Ɛsɛ sɛ obiara nya kyɛfa ne ahofadi ahorow a wɔaka ho asɛm wɔ Mpaemuka yi mu no a nnipa animhwɛ anaa nyiyim nni mu, te sɛ ebia abusua a ofi mu, ahosu, sɛ ɔyɛ ɔbea anaa ɔbarima, sɛ ɔka kasa bi anaa ɔwɔ kuw bi mu, sɛ ɔwɔ ahode, sɛ wɔwoo no ɔkwan bi so no mfa ho koraa. Bio, wɔrenyɛ nyiyim biara esiane obi amanyɔ anaa ɔman anaa asase a obi fi so no nti. Ɛmfa ho hwee sɛ ɔman no de ne ho anaasɛ ɛbata ɔman foforo bi ho, anaa nso enni n; ankasa ho so, anaasɛ Ɔman foforo bi na edi wɔn so. Ahyɛde 3 Obiara wɔ nkwa, ahofadi ne ne nipaban ho ahobanbɔ. Ahyɛde 4 Wɔremfa obiara nkɔ nkoasom anaa nkoayɛ mu. Wɔabara nkoasom ne nkoatɔ ne nea ɛtete saa nyinaa. Ahyɛde 5 Ɛnsɛ sɛ wɔde aninyanne, atirimɔden, ne nea ɛmfata sɛ wɔde yɛ nnipa anaa ayayade biara twe obiara aso. Ahyɛde 6 Mmara mu no, onipa biara wɔ ho kwan sɛ wogye no tom sɛ onipa. Ahyɛde 7 Nnipa nyinaa yɛ pɛ wɔ mmara anim, na ɛsɛ sɛ wɔnam mmara so bɔ obiara ho ban a nyiyim biara nni mu. Obiara wɔ banbɔ koro no ara a esiw nyiyim a ɛsɛe Mpaemuka kwan no kyɛfa no bi. Ahyɛde 8 Obiara wɔ nea ne man asɛnnii mmara ahyehyɛ ato hɔ a wɔyɛ de pata nea obi afom no no hokwan anaa kyɛfa. Ahyɛde 9 Wɔrenkyere obi, mfa no nto afiase anaa wɔrempam no mfi ne man mu ɔkwa are kwa. Ahyɛde 10 Obiara wɔ hokwan sɛ asɛnnifo a wonni obiara afa a wɔnyɛ nyiyim di n'asɛm wɔ peteem sɛnea wɔyɛ onipa biara, de kyerɛ ne kyɛfa ne n'asɛde ahorow wɔ mmarato bi a wɔde tia no ho. Ahyɛde 11 Asɛm a obi di na odi mu fɔ ma wɔtwe n'aso no wɔremfa nto onipa biara so gye sɛ wɔnam mmara so adi onii no asɛm wɔ n'akyigyinafo anim abu no fɔ ansa. Sɛ obi yɛ bɔne bi na akyiri yi wohu sɛ anka ɛsɛ sɛ wɔtwe n'aso, nanso bere a onii yo yɛɛ saa bɔne no, na ne man anaa ne man ne aman foforo bi mmɔɔ mu nyɛɛ mmara bi a etia bɔne no a, ɛnde ɛnsɛ sɛ wɔtwe ɔdebɔneyɛfo no aso. Saa ara nso na wɔreemfa asotwe a emu yɛ duru mma bɔne bi nsen nea ɛwɔ hɔ bere a wɔyɛɛ saa bɔne no. Ahyɛde 12 Wɔremfa nea mmara nnim biara so nhiahia obiara ho wɔ ne kokoamsɛm, n'abusua, ne fi ne ne mfɛfo ntam asɛm bi ho. Saa ara na wɔrentiatia ne nidi ne n'anuonyam so. Obiara wɔ banbɔde yi kyɛfa a mmara taa akyi. Ahyɛde 13 Obiara wɔ kyɛfa anaa hokwan sɛ okyinkyin anaa ɔtena baabiara wɔ nea ne man ahye ano kɔka. Obiara wɔ ne kyɛfa anaa hokwan sɛ ofi ɔman biara mu, a n'ankasa de ka ho, na ɔsan kɔ ne man mu bio. Ahyɛde 14 Obiara wɔ kyɛfa anaa hokwan sɛ esiane amanyɛsɛm ho ɔtaa bi nti ɔkɔ ɔman foforo bi mu kɔpɛ guankɔbea. Saa Kyɛfa anaa hokwan yi yera bere a guankɔ no nnyina amanyɛsɛm mu amanenya anaa Amanaman Nkabom gyinae so. Ahyɛde 15 Obiara wɔ kyɛfa anaa hokwan sɛ ɔyɛ ɔmanba wɔ baabiara. Wɔremfa biribi a ɛnnam mmara so nsiw obiara manbayɛ ho kwan. Sɛ obi pɛ sɛ ɔsakra ne manbayɛ fi baabiara nso a, wɔrensiw no kwan. Ahyɛde 16 Sɛ mmarima anaa mmea bi du wɔn mpanyin afe so, na wɔn abusua, wɔn man anaa wɔn asɔre mu nhyehyɛe nsiw wɔn mu ni kwan a, ɛnde wɔwɔ kyɛfa anaa hokwan sɛ wɔware kyekye abusua. Wɔn nyinaa wɔ aware mu kyɛfa pɛ wɔ wɔn aware ne wɔn awaregu berem. Okunu ne ɔyere nko ara na ɛsɛ sɛ wɔpene so ka wɔn aware bom sɛ awarefo. Okunu ne ɔyere ne mma abusuabɔ no ne kuwyɛ abɔse fekuw biara mu, ɛsɛ sɛ fekuw anaa ɔman no bɔ saa abusuakuw yi ho ban. Ahyɛde 17 Obiara wɔ ho kwan sɛ ɔno nko ara pɛ ahonyade anaasɛ ɔne afoforò pɛ bi. Wɔremfa nea eenyina mmara so nnye obi ahonyade mfi ne nsam. Ahyɛde 18 Obiara wɔ adwenem nsusuwii, ahonim ne nyamesom biara a ɔpɛ ho kyɛfa anaa ɛho kwan. Saa kyɛfa anaa hokwan yi ma obi de ne ho sɛ ɔbɛsakra ne nyamesom anaa ne gyidi, ɛma obiara de ne ho sɛ ɔhwehwɛ ankorankoro anaa ɔdodow nyamesom, anaa ɔne afoforo bom som wɔ peteem anaa kokoam, nam so yi ne nyamesom anaa gyidi adi wɔ kyerɛkyɛrɛ, nneyɛe ne ɔsom mu. Ahyɛde 19 Obiara wɔ ne kyɛfa anaa hokwan sɛ ɔka n'adwene ne nsusuwii. Saa kyɛfa yi ma obiara kura ne nsusuwii mu a obiara nnye no asabawmu. Ɔwɔ hokwan sɛ ɔhwehwɛ anaa otie adesuade ne nsusuwii biara, na ɔno nso nam ɔkwan biara so ma afoforo te a aman ahye nsiw eyi ho kwan. Ahyɛde 20 Obiara wɔ hokwan sɛ ɔkɔ asomdwoe nhyiam ase anaa ɔdɔm fekuw biara. Ɛnsɛ sɛ wɔhyɛ obiara sɛ ɔnkɔdɔm fekuw bi. Ahyɛde 21 Obiara wɔ hokwan sɛ onya kyɛfa wɔ ne man mu Aban mu, sɛ ɛyɛ tee anaa ɛnam ananmusifo so. Obiara wɔ kyɛfa koro wɔ ne man nu ɔsom adwuma ho. Ɔmanfo no pɛ na ɛbɛyɛ Aban no nnyinaso. Wɔnam abatow a wɔnam so paw nnipa a ɛyɛ kokoam ɔdodow adeyɛ a wɔahyehyɛ ne bere ato hɔ so na ɛbɛda ɔpɛ yi adi. Ahyɛde 22 Onipa biara, sɛ ɔyɛ fekuw muni yi, wɔ ne kyɛfa wɔ akyigyina a ɔman no anaa ɔman no ne aman afoforo abom apere anya no ho sɛnea ɔman no nhyehyɛe ne sikasɛm te. Onipa biara wɔ sikasɛm, ɔmanbayɛ ne amammerɛ ho kyɛfa a ɛho hia ma ne nidi ne ne nipasu. Ahyɛde 23 Obiara wɔ adwumayɛ ho kyɛfa, ɔde ne ho sɛ ɔpaw adwuma a ɔpɛ sɛ ɔyɛ, ɔwɔ adwumayɛ mu nhyehyɛe pa ne emu banbɔ no ho kyɛfa. Obiara wɔ adwumayɛ ne ɛso akatua a wɔde ma no ho kyɛfa a nyiyim biara nni mu. Obiara a ɔyɛ adwuma no wɔ ne kyɛfa a ɛsɛ sɛ onya wɔ akatua a ɛfata a ɛbɛma ɔne n'abusuafo anya atenaye a ɛfata onipa nidi ho. Sɛ ehia nso a, ɛsɛ wɔde fekuwbɔ mu akyigyina ka ho. Ɛyɛ obiara kyɛfa sɛ ɔhyɛ adwumayɛfo fekuw ase anasɛ nso ɔdɔm bi, na ɔnam so bɔ ne yiyedi ho ban. Ahyɛde 24 Obiara wɔ ɔhome ne bɔnnɔdi bere ho kyɛfa. Nnɔnhwerew a wɔahyehyɛ sɛ wɔde yɛ adwuma a ɛmmoro so ne adwuma mu akwamma bere a wotua odwumayeni no ka nso ka ho. Ahyɛde 25 Obiara wɔ ne kyɛfa anaa hokwan sɛ ɔne n'abusuafo nya asetena yi mu yiyedi a ɛma ɔne n'abusuafo nya ahoɔden ne asetena pa. Aduan, adurade, afi, ayaresa ne fekuw mu ɔsom adwuma nso ka ho. Saa ara nso na ɛyɛ obiara kyɛfa sɛ onya akyigyina a wɔde ma obi a onni adwuma bi yɛ anaa ɔyare anaa odi kuna anaa wabɔ akora anaa aberewa anaa asetena mu ahyiakwa mma n'ani nwie gye wɔ asetena mu ho. Ɛsɛ sɛ wɔde ɔhwɛ pa hwɛ ɔbaatan ne ɔba biara. Ɛmfa ho hwee sɛ mmofra bi yɛ awarefo mma anaa mpenafo mma. Ɛsɛ sɛ wɔn nyinaa nya wɔn kyɛfa wɔ asetena mu banbɔ ho. Ahyɛde 26 Obiara wɔ ho kwan sɛ osua ade. Anyɛ yiye koraa no, ɛsɛ sɛ obiara nya sukuukɔ anaa adesua kwa wɔ ne mmofraase wɔ nneɛma nketenkete bi ho. Ɛsɛ sɛ wɔde ɔhyɛ to ho ma obiara nya mmofraase adesua. Mfiridwuma ho adesua ne dwumadi ahorow no sua anaa sukuupɔn mu adesua ho de, obiara benya ne kyɛfa sɛnea n'adwene ne ne mmɔdenbɔ kyerɛ. Ɛsɛ sɛ adesua nyinaa botae yɛ nea ɛhwehwɛ nkɔso ma onipadua ne obu mu denhyɛ ma adesamma kyɛfa a ɛfa nnipa ahofadi horow no ho. Eyi bɛma ntease, denyɛ ne ayɔnkofa aba aman, mmusua anaa asɔre horow nyinaa ntam. Ɛbɛhyɛ Amanaman Nkabom no den ama asomdwoe aba wiase. Awofo wɔ kyɛfa anaa hokwan a ɛso sɛ wɔbɛpaw nhomasua ko a wɔpɛ ama wɔn mma. Ahyɛde 27 Obiara wɔ ne kyɛfa anaa hokwan sɛ ɔde ne ho fra kwasafo amammerɛ mu. Ɔwɔ ne kyɛfa anaa hokwan wɔ mfaso a efi nyansasua ne abɔdemuhwehwɛ mu ba no mu. Obiara wɔ nnepa a efi abɔdemuhwehwɛ, nhomasua anaa nsaanodwuma adeyɛ bi a ɔde ne nsusuwii ama aba no mu kyɛfa. Ahyɛde 28 Obiara wɔ ho kwan sɛ onya fekuw anaa amanaman nhyehyɛe a ekura kyɛfa ne ahofadi horow a wɔabobɔ din wɔ Mpaemuka yi mu no mu. Ahyɛde 29 Obiara wɔ ne kwasafo asɛde a ɛno mu na sɛ ɔyɛ a, ɔnam so ma onyin a ne nipadua nyin no wie pɛyɛ. Ansa na obiara benya ne kyɛfa ne ahofadi no, gye sɛ ɔno nso ayɛ nea mmara hwehwɛ wɔ ne ho sɛ ɔyɛ ma afoforo ma wɔn nso nya wɔn kyɛfa ne ahofadi. ɛsɛ sɛ onii no bɔ ɔbra pa, na ɔkyerɛ obu ma guasodeyɔ ne ɔdodow amammu mu yiyedi. Ɛnsɛ sɛ saa kyɛfa anaa ho kwan ahorow yi yɛ nea ɛne Amanaman Nkabom no atitimpɔw ne gyinapɛn bɔ abira. Ahyɛde 30 Ɛnse sɛ onipa biara kyerɛ nsɛm a ɛwɔ Mpaemuka yi mu no ase sɛ ɛyɛ ade bi a ɛma Ɔman, fekuw anaa onipa bi kyɛfa anaa tumi, nam so sɛe kyɛfa ne ahofadi horow a wɔabobɔ din wɔ nhoma yi mu no.	aka_akuapem	Twi (Akuapem)	twi	Latn	ak-akuapem
Ding Pang Universung Karapatang Pantau A Miproklama Para Ipakilala Yang Lalung Simple Uling ing pamangilala king likas a karangalan at king pante at ding e alingad a karapatan ding sablang lahi ding tau iyang pundasyun na ning kalayaan, hustisiya at kapayapan king yatu. Dapat aintingdian ding sablang bibilug karing sablang pamilya king atin la naman karapatan kalupa ra ding aliwang tau. Anggang iti e tamu aintindian, e miral ing kalayan, hustisiya at kapayapan. Uling e tamu pa maie ulaga at pamanamak karing karapatang pantau mamungang pamaglapastangan labag king konsensiya da ring sablang tau, at dasan mu rin king yatu king atamasa ring tau ing kalayan king pamagsalita at pamaniwala at kalayan king pamagnasa, pamikakunu at kasakitan a iyang papakilala nang pekamatas a kapagnasan ning karaniwang tau. Lebagan do ring karapatang pantau ding dakal a tau. Ding gera at aliwa pang kararaptanan ilang bibie pasakit karing tau agpang king istorya at king mabilug a yatu. Ing yatu a nung nokaring ding tau atamasa ra ing karapatang magsalita nanu man ing a isip da, mamili king sarili rang kapaniwalan, at mangabiyayang alang takut at alang pamikakunu king nanu mang kaburian yang dapat mag-ing peka maulaga king keka tamung kapagnasan. Uling tune maulaga, bang ing tau e mapilitang gumerang lumaban king kalupitan at pamanapi, a ding karapatang pantau dapat proteksyunan la kapamilatan ning batas. Ding karapatang pantau dapat proteksyunan no ning batas. Uling tune maulagang paunlakan ing pami ugnaugnayan da ring bansa. Ding sablang bansa kailangan lang dinang ayudang mikakalapit la. Uling ding maemalen da ring Mesasanmetung a Bansa menalakaran la king karelang sariling karta king karelang kapanaligan karing karapatang pantau, king dangal a kaulagan na ning pangatau at king pante rang karapatan ning lalaki't babi at pinilmi neng teguyud ing pamanasensung pang lipunan at ing mayap a kabilyan a bie a ating malawak a karapatan. Kapamilatan na ning kartang iti, ding makaanib karing Mesasanmetung a Bansa pasiwala da ing karelang kapaniwalan karing karapatang pantau, king kaulagan, at ulaga ning balang tau at king pante karapatan ning lalaki't babai. Mikasundu la rin pasikapan dang atamasa ing kaunlarang pang lipunan at ing mayap a pami bie-bie. Uling ding kaanib a bansa mengaku la kinng makisaupan la karing Misasanmetung a Bansa, a sikapan dang kamtan ing pamitaguyud king pamangalang at pamanupad ding sabla karing karapatang pantau at karing maulagang kalayan. Ding bansang kabilang karing Bansang Misasanmetung megaku lang misaup-saupan la king nanu mang paralan bang in karapatan at kalayan ding sablang tau keting yatu proteksyunan da at igalang. Uling maulagang abalu ra ding sabla ding karapatan at kalayang iti bang pilming matupad ing pangakung iti. At muna kaulagang aintindian da ring sablang bansa nung nanu la ring karapatan at kalayan a reti bang atuparan la ding pangaku. Pauli na niti, papasiwala na ning pangalaganap a kapulungan ing pamisiwala mabilug a yatu ding karapatang pantau anting metung a pangalaganap a dalerayan ning tagumpe para karing sablang tau at ding sabla nang parting pang lipunan ding memalen, a palagi rang isipan ing pamipasiwalang iti, masikap la king kapamilatan na ning pamanuru at pamagaral at aguyud da ing pamanggalang karing karapatan at kalayan a iti at kapamilatan da ring masasanting a dalerayan, pambansa at pangyatu man, tiyakan ing panglaganap at mabisang pamipaalaga at pamanupad kareti, karing memalen ding musmung kaanib a Estado at karing memalen ding teritoryung sasakupan da. Pepasiwala na ning Panglaganap a Kapulungan ding Mesasanmetung a Bansa iting pangyatung pangalaganap a dalerayan ning tagumpe para karing sablang tau at karing sablang bansa. Aduan da karing sablang tau at karing anggang grupu ding lipunan a isundung pagsikapang akamtan ding kapakayan a reti kapamilatan ning pamanuru king pamangglalang karing karapatang pantau at kalayan at king kapamilatan ning pamipatibe ding batas a bibie migit a masanting a proteksyun karing karapatang kalayang iti. Artikulo 1 Ding sablang tau mibait lang malaya at pante-pante king karangalan at karapatan. Ila mipagkaluban lang katuliran at konsensiya ay dapat misaupan king diwang pamikapatiran. Artikulo 2 Ing balang metung atin iyang karapatan karing anggang karapatan at kalayang tikda na ning Proklamasyun a iti, king alang lalon ninu mang lahi, kule, pangatau, salita, reliyun, kapaniwalan king pulitika o aliwa pang pamaniwala penibatang bansa o lipunan, pibandian, kepaitan o aliwa pang kabilyan. Maliban pa kareta, ing pamialiwang paglalawe tungkul king pulitika e dapat magawa agpang king kabilyang pulitikal, sakup o pangyatu ning bansa o teritoryu a nung nokarin iya ing tau magsasarili iya man iti, mamasa, e magsarili o king lalam ning aliwang mitakdang pamaggobierno. Artikulo 3 Ding balang metung atin lang karapatang mie kalayan at kaligtasan antimong tau. Artikulo 4 Alang ninu man ing dapat gawan alipan o busabus; makabawal la ding sablang bage pamanalipa at pamangalakal alipan. Artikulo 5 Alang ninu man ing mipailalam ya king labis a pamipasakit o pamagmalupit, a e makatau mababang pamanuring o pamamarusa. Artikulo 6 Ing balang metung atin iyang karapatang kilalanan, nokarin man, anting metung a tau king arap ning batas. Artikulo 7 Ding sabla pante-pante la king arap ning atas at atin lang karapatan king pante-pante proteksyun ning batas a alang pipilinan. Ding sabla atin lang karapatan king pante-pante laban king nanu mang pamimili a labag king Proklamasyun a iti at laban king nanu mang pamanulsul king mesabing pamamili. Artikulo 8 Ing balang metung atin iyang karapatan king mabisang atul ning karapat-dapat a pambansang huwes agpang karing lalabag karing panimulang karapatan a ipagkalub na kaya ning konstitusyun o ning batas. Artikulo 9 Alang ninu man ing mipailalam ya king e makaturlirang pangarakap, pamipakulung o pamipaugse. Artikulo 10 Balang metung atin lang lubus a pante-panteng karapatan king makatuliran at lantad a pamaglitis ning metung a malaya at alang kikilingang usgadu king pamaniguru na karing kayang karapatan at pakibatan at nanu mang dimandang kriminal laban kaya. Artikulo 11 Ing balang metung a akusadu king kasalanan a miparusan at ing karapatan ning ninu mang taung mi akusang linabag karing batas atin iyang karapatang ituring inosenti o alang sala anggang e mipatunayang mikasala agpang king batas king makalantad a pamaglitis atilu kaya ding sablang grantiyang kailangan king kayang dispensa. Alang ninu mang miyatulang mikasala a nanu man pamikasala mipaparusan pauli na ning nanu mang gewa o pamangulung a e tuturing pamikasalang mipaparusan, agpang king batas a pambansa o pangyatu, inyanga awan da ita. At e dapat miparatangang mas mabayat a parusa kesa kanitang bibie na ning batas iniyang megawa ing pamikasalang mipaparusan. Artikulo 12 Alang ninu man ing mipailalam ya keng e makatulirang pamakialam da king kayang sarili, pamilya, bale o karing sulat o pamanamak king kayang dangal at lagyu. Ing balang metung ating iyang karapatan king proteksyun ning batas laban king makanyan a pamakialam o pamanamak. Artikulo 13 Atin iyang karapatang lumipat ing balang metung at manuknangan kilub ning sasakupan naning balang Estado. Atin iyang karapatang mako ing balang metung karing sanu mang bansa, maging king sariling bansa, at mibalik king kayang bansa. Artikulo 14 Ing balang metung atin iyang karapatan a maniawad at tanggap asaylum king aliwang bansa nung iti pasakitan de. Ing karapatan a iti eya magamit nung ing pamipasakit sadya lang bunga ding pamikasalang e pulitikal o pemangawang salungat karing kapakayan at tuntunan da ding Misasanmetung a Bansa. Artikulo 15 Ing balang metung atin iyang karapatan anting memalen. Alang ninu mang e makatulirang lako ra ing kayang papangamemalen o pagkaitang karapatang mamalit king kayang pangamemalen. Artikulo 16 Ding lalaki't babai a atiyu na king ustung idad, a alang mitakdang lahi pangamemalen o reliyun, ating iyang karapatang maki-asawa at mika-atin iyang pamilya. Iia ating lang pante karapatan king kasal kabang miasawa la at king pamipalako nang bisa niti. Ing kasal magawa mu king malaya at lubus dang kaburian ding ikakasal. Ing Pamilya likas iyang batayan parti ning lipunan at ating karapatan king proteksyun ning lipinan at estado. Artikulo 17 Ing balang metung atin iyang karapatang mika-bandi pibandian a magsa-sarili at kayabe ding aliwa. Alang ninu mang makatuliran para ilako ra ing kayang pibandian. Artikulo 18 Ing balang metung ating iyang karapatan king pami-isip, konsensiya at reliyun; kayabe king karapatang iti ing kalayan a mamalit king kayang reliyun o kapaniwalan, ing kalayan a mag dili-dili man o kayabe ding aliwa at king publiku o pribabdo, a pamalinawan king aral, gawa pamanyamba at pamagdiwang. Artikulo 19 Ing balang metung atin yang karapatan at kalayan at mamye at magsiwalat a opinyun, kayabe ding karapatang deni atin tamung kalayan a alang maialam o pamintuan man, tanggap at mamie impormasyun o kaisipan keng nanumang klasing paralan a e makatarungan kareng limitasyun da reng kalayan a reti. Artikulo 20 Ding balang tau atin lang karapatan at kalayan at makiaguman at maki-alu-bilu. Ita mu era kata apilit makiabe king nanu pa mang grupo o pami-abe-abe a labag king kekang kaburian. Artikulo 21 Ing balang metung atin iyang karapatang ganap parti king gobiernu na ning kayang bansa, diretsuan o king kapamilatan ning kalayang pamili karing maging peka katawan. Ing balang metung atin iyang karapatan king pareung pamagserbisyung pambalen king kayang bansa. Ing kaburian ding memalen iya dapat maging batayan ning upaya ning gobiernu; ing kaburiang iti dapat ipabalu ya king pana-panaun at tuneng halalan king kapamilatan ning panglaganap at pante-panteng pamagbotu a magawa iya king sikretung paralan a pamagbotu o king kapamilatan ning katumbas a malayang pamiparalang pamagbotu. Artikulo 22 Ing balang metung anting parti na ning lipunan atin yang katuliran king kapayapan na ning lipunan at ating karapatan king katuparan, king kapamilatan na ning pamagsikap na ning bansa at king pami saup-saup pang kabilugang bansa at makanayun iya king kaayusan at pibandian ding balang Estado, ding karapatang pangkabiayayan, pang masa, at pang kulturang karapatan at tune kailangan ne ning kayang dangal at ning malayang pangabuu na ning kayang pangatau. Artikulo 23 Ing balang metung atin iyang karapatang magobra, malayang mamiling obra, makatuliran at masanting a kabilyan king pamagobra at proteksyun laban king obra. Ing balang metung, a alang tatangian, ating iyang katuliran king suweldung katumbas ning kayang pipagalan. Ing balang metung a magobra atin iyang karapatan king makatuliran at sapat a bayad a titiyakan na king kayang sarili at king kayang pamilya ing pamangabiyayan a marangal, dagdagan pa nung kailangan, ing aliwa pang paralan ning prteksyung paniupunan. Ing balang metung atin iyang karapatan mitatag at maki-abe karing unyun king pamangawa para protektahan ing kayang kapakanan. Artikulo 24 Ing balang metung atin iyan karapatang magpaynawa at maglibang kabilang ing makatuliran oras ning pamaobra at ding pana-panaung piestang opisyal a ating bayad. Artikulo 25 Ing balang metung atin iyang karapatan king antas ning pamangabiyayan sapat para king masikan a pamikakatawan at ikasanting na ning kayang sarili at ing kayang pamilya kayabe ing pamangan baru, pambale at ing pamanesang medikal at ding kailangang pangserbisyung panlipunan, at ating karapatan king sekyuridad nuna milako iva obra, mikasakit, mabalu, tumwa o mawala ka bie o nung datang la ding maliaring e dapat asaan. Ding inda at anak atin lang karapatan king pamanese at kasaupan. Ding anggang anak, kasal la man ding pengari o ali, magtamasa lang pare-pareung proteksyung panlipunan. Artikulo 26 Ing balang metungatin lang karapatan king pamag-aral. Ing pamag-aral dapat iyang libri, anggang king elementarya mu man at pamag-umpisang antas. Ing pamag-aral king primera dapat sapilitan iya. Ing edukasyung teknikal at propesyunal dapat makatagulaling karing sabla at ating matas a edukasyun atamasa ding sabla agpang king meritu. Ing pamag-aral dapat idirekta iya king ganap nang pamgabuu ning ketaun at king pamipatibe ning pamanggalang karing karapatang pantau at karing kalayan pang konstitusyun. Itaguyud na niti ing pamikamtindi ing midinan at pamikaluguran karing sablang bansa, ding grupu agpang king lahi o reliyun, at paunlaran la ding obraan da ding Mesasanmetung a Bansa bang papanatilyna ing kapayapan. Peka mumuna rang karapatan ding pengari ing pamamili king klasi ning pamag-aral a ipaglalub karing karelang anak. Artikulo 27 Ing balang metung atin iyang karapatang malayang makiabe king bie pang kultura ning komunidad, bang atamasa ing arti at munie kaganapan king pamipaunlad king siyensa at karing makinabang na niti. Ing balang metung atin iyang karapatan king proteksyun king kapakanang moral at materyal a ibat king siyentipiku, panliterature o artistiko a iya ing ginawa. Artikulo 28 Ing balang metung atin iyang karapatan king kaayusang pangkapaligiran at pangyatu a ding karapatan a kalayang makatakda king pamisiwalat a iti lubusan iyang akamtan. Artikulo 29 Ing balang metung atin lang tungkulan a dapat gampanan king komunidad at iya kabud ing bibie laya at lubus a kaganapan king panga tau na. King pamanupad na king kayang karapatan at kalayan ing balang metung mipailalam iya karing limitasyung sasaglawayan na ning batas para bangkanita akamtan ing karapad-dapat pamangilala at paggalang karing karapatan at kalayan ding aliwa at apakibatan ing makatulirang pamangailangan ning moralidad, kaayusang pambalen at panlaganap a kapakanan king metung a demokratikung lipunan. Ding karapatan at kalayan a iti, ela kapilan man magamit a makasalungat karing kapagnasan at tuntunan ding Misasanmetung a Bansa. Artikulo 30 Alang nanu mang parti king Proklamasyung iti a tuturing mangabaldugan king sanu mang Estado, grupo o tau, ing karapatang makiabe kingnanu mang gagawan o kimut o bibie paralan para siran na ing sanu mang karapatan at kalayan mitakda keni.	pam	Pampangan	pam	Latn	pam
MHLABUHLANGENE Mhla tilishumi enyangeni yeNgongoni emnyakeni wanga‐1948 (10 December 1948), uMhlangano wawonkhewonkhe waMhlabuhlangene wemukela waphindze wamemetela simemetelo Sawonkhewonkhe Lesimayelana Nemalungelo Ebuntfu. LeSimemetelo sibhalwe ngalokugcwele kulamakhasi (emapheji) lalandzelako. Kulandzela Lesimiso lesingumlandvo loMhlangano‐ke wabese ukhulumisana nemave lakulenhlangano yakaMhlabuhlangene yawatjela kutsi akasakate atise bantfu mayelana nalendzaba lebhaliwe leSimemetelo aphindze futsi lamave "asakate atise labanye bantfu labatayichubela embili lendzaba ngekuyisakata, babonise labanye ngalendzaba, baphindze bayichasise etikolweni, nakuletinye takhiwo netimiso letiphatselene netemfundvo, ngaphandle kokwenta lubandlululo lolusukela kutembusave wakulawo mave noma wakuleto tifundza. SIMEMETELO SEMHLABA WONKHE MAYELANA NEMALUNGELO EBUNTFU SINGENISO Njengoba kwatiswa ngekubakhona ngekwemvelo kwesitfunti sebuntfu, nekulingana lokufananako, nangekuba nemalungelo langenakwemukwa noma langenakutsatfwa kulelo nalelo lilunga lelingumndeni webuntfu, konkhe loku‐ke kungumgogodla noma kusisekelo senkhululeko, sekwenta lokulungile nesekuba nekuthula emhlabeni wonkhe jikelele, Nanjengoba , kunganaki nekwedzelela emalungelo ebuntfu kugcine sekudale tento letinelunya nebulwane kwabuye futsi kwatfukutselisa nembeza wesintfu sonkhe, kwashabalalisa sifiso nekulobitela kwekutsi etikhatsini letitako sintfu sitawutfokotela kuba nenkhululeko yekukhuluma, nekukholwa, nenkhululeko yekuhlala ngaphandle kokwesaba nekweswela, konkhe loku‐ke sekumenyetelwe njengetifiso letimcoka kabi eluntfwini, Nanjengoba‐ke kwekutsi lomunye umuntfu akufanele kutsi aze aphoceleleke kubalekela noma ekucindzetelelekeni kutsi atsatse tinyatselo letitsite kuze atikhiphe ekuphatfweni ngelunya nangekucindzetelwa, kuze emalungelo esintfu avikeleke ngalokusemtsetfweni, Njengoba kumcoka kukhulisa budlelwane lobuhle emkhatsini wetive, Nanjengoba bantfu bakaMhlabuhlangene kulencwadzi yetivumelwano (i‐Charter) baphindze futsi bagcizelela kukholelwa kwabo esisekelweni semalungelo ebantfu, esitfuntini nasebunguyeni, nasekulinganeni kwemalungelo ebantfu besifazane nebesilisa, nasekucopheleleni ekuphakamiseni inchubekela phambili yemphakatsi, nekwenta lizinga lenhlalo libencono enkhululekweni, Njengoba emave langemalunga (Member States) enta sitsembiso ekufezeni, ngekubambisana naMhlabuhlangene, ekuchubekiseleni phambili inhlonipho yemhlaba wonkhe nekunakekela emalungelo ebantfu kanye nekukhululeka lokusisekelo, Njengoba kucondzakala lokuvamile kwalamalungelo naletinkhululeko kuyintfo lemcoka kakhulu kuze kubonakale ngalokugcwele lokwenta lesitsembiso, Nyalo, Ngakoke, UMHLANGANO WAWONKHEWONKHE Umemetala kutsi LESI SIMEMETELO SEMHLABA WONKHE LESIMAYELANA NEMALUNGELO EBUNTFU singatsi silizinga lelivamile lelikhomba imphumelelo yebantfu bonkhe kanye netive tonkhe, kuze kutsi ekugcineni wonkhe umuntfu ngamunye ngamunye, nemagatja anoma ngumuphi umphakatsi, ngekuhlala bacabanga ngaleSimemetelo ngaso sonkhe sikhatsi, batawuzama ngekufundzisa nekwatisa kuze bakhulise lizinga lokuba nenhlonipho mayelana nalamalungelo netinkhululeko, nangekutsatsa tinyatselo letiya embili, esiveni nasemphakatsini wetive, kuze letintfo titfole kutsi tatiwe mhlabawonkhe, tatiwe ngemiphumela nangekuvumeleka kwato nangekutsi‐ke tiyagcinwa (noma tiyentiwa), tigcine tigcinwa ngiwo onkhe emave langemalunga elenhlangano (Member States) ngekwawo tibuye futsi tigcinwe futsi ngemave langaphansi kwalamave lakulenhlangano. INTFO YEKUCALA (1) Bonkhe bantfu batalwa bakhululekile balingana ngalokufananako ngesitfunti nangemalungelo. Baphiwe ingcondvo nekucondza kanye nanembeza ngakoke bafanele batiphatse nekutsi baphatse nalabanye ngemoya webuzalwane. INTFO YESIBILI (2) Wonkhe umuntfu uvumelekile kuwo onkhe emalungelo netinkhululeko letibhalwe lapha kuleSimemetelo, ngaphandle kokubandlululwa noma nganguyiphi indlela, njengokutsi lowo muntfu akafanele abandlululwe ngenca yebuve, yembala, yebulili, yelulwimi, yelukholo, yembusave noma‐ke ngabe nganguwuphi umbono lakholelwa kuwo, buve bakhe noma umphakatsi laphuma kuwo, imphahla lanayo, kutalwa noma nalokunye lokumayelana nesikhundla saloyo muntfu. Ngetulu kwaloko, kute lubandlululo lolungentiwa lususelwa kutembusave, kuletiphatselene nemandla etikhundla, noma‐ke kuletiphatselene nesikhundla (noma lizinga) lelolive lelikuso nalicatsaniswa nalamanye emave emhlaba wonkhe jikelele, noma‐ke kubukwe live noma sifundza lapho lomuntfu achamuka khona, noma lelolive lite mazibuse, noma lelolive linetimali, noma lelolive lite mazibuse, noma‐ke linaleminye imininingwane lekhubatako lemayelana nekutibusa. INTFO YESITSATFU (3) Wonkhe umuntfu unelilungelo lokuphila, lokukhululeka nekutibusela kanye nekuphepha kwakhe. INTFO YESINE (4) Kute namunye umuntfu lotawuphatfwa njengesigcila noma asetjentiswe njengesigcila, bugcila kanye nemsebenti wekutsengiselana ngetigcila wona‐ke awukavunyelwa noma ngabe wentiwa ngaluphi luhlobo. INTFO YESIHLANU (5) Kute namunye umuntfu longaphatfwa ngekuvisa buhlungu noma aphatfwe ngelunya, noma ngendlela lengenabo buntfu noma ngekumehlisa sitfunti noma ngekumjezisa. INTFO YESITFUPHA (6) Wonkhe umuntfu unelilungelo lekutsi abonakale kuyo yonkhe indzawo atsatfwe njengentfo lehamba embili kunemtsetfo. INTFO YESIKHOMBISA (7) Bonkhe bantfu bayalingana embikwemtsetfo kantsi banelilungelo lekuvikeleka ngaphansi kwemtsetfo ngaphandle kokubandlululwa. Bonkhe banelilungelo lelifananako ekuvikelekeni nasekubandlululweni lokwephula leSimemetelo, kantsi futsi‐ke bavikelekile noma ngabe ngukutiphi tindlela letingasetjentiswa tekubayenga kantsi tibe tibandlulula. INTFO YESIPHOHLONGO (8) Wonkhe muntfu unelilungelo lokutfola likhambi lelinemiphumela lebonakalako lelinganikwa libandla lelinelikhono ekutsetseni emacala esive ikakhulu emacaleni laphatselene netento tebudlova ekuphuleni emalungelweni lasisekelo lanawo lomuntfu, anawo ngekwemtsetfo‐mgogodla walelolive nemitsetfo yakhona. INTFO YEMFICA (9) Kute noma ngabe munye umuntfu longaboshwa noma ngayiphi indlela, noma abanjwe noma adzingiswe. INTFO YELISHUMI (10) Wonkhe umuntfu uvumelekile kutsi atfole kuviwa lokulinganako nalokufananako kantsi futsi lokungakhetsi uma lowo muntfu atekiswa licala; lelicala kufanele alitekiswe libandla lekutsetsa emacala lelingenako kukhetsa, ikakhulu uma lelibandla lizama kuncuma mayelana nemalungelo kanye netibopho takhe lomuntfu, nanoma‐ke lomuntfu atsetsiswa emacala lamabi kakhulu lamangalelwe wona. INTFO YELISHUMI NAKUNYE (11) Wonkhe umuntfu lobekwe licala leliphatselene nekujeziswa, lowo muntfu unelilungelo lekutsi acatjangwe njengemuntfu lomsulwa kuze kube nesiciniseko sekutsi unalo lelicala ngalokusemtsetfweni uma ngabe lomuntfu atsetsiwa lelicala phambi kwebantfu, lapho anikwe siciniseko sekutsi konkhe lokumcoka ekutivikeleni kwakhe lokuvunyelwene ngako kuyentiwa. Kute umuntfu loyawubekwa licala lelihambelana nekujeziswa uma ngabe wente sento noma ngoba aphutse kwenta sento lesitsite lesingahambelani nekujeziswa, ngaphansi kwemtsetfo wesive newemave onkhe ngesikhatsi lomuntfu enta lesento noma angakasenti lesento. Kute futsi umuntfu longanika lomuntfu inhlawulo lematima leyendlula lenhlawulo lelayifanele anikwe yona ngalesosikhatsi uma lomuntfu enta lelo licala lelaliphatselene nekujeziswa. INTFO YELISHUMI NAKUBILI (12) Kute umuntfu longahlala njalo ahlushwa ngalokungekho emtsetfweni ahlushwa ngoba bantfu bangena tindzaba takhe letingesito tawonkhewonkhe, bangene tindzaba temndeni wakhe, telikhaya lakhe, noma ngekumbalela, noma‐ke ngekumsukela bahlambalaze bucotfo nesimilo salomuntfu kanye neligama lelihle lalomuntfu. Wonkhe umuntfu unalo lilungelo lekuvikeleka ngaphansi kwemtsetfo lobhekene nebantfu labatsandza kungena tindzaba talabanye noma‐ke labo labatsandza kuhlasela basukele labanye. INTFO YELISHUMI NAKUTSATFU (13) Wonkhe umuntfu unelilungelo nenkhululeko yekuhamba noma kunyakata nekuhlala ngekhatsi kwemcele wakulelo nalelo live. Wonkhe umuntfu unelilungelo lekuphuma noma lekushiya noma nganguliphi live, kufake ekhatsi live lakhe latalwa kulo, nekutsi‐ke unelilungelo lekubuyela eveni lakhe. INTFO YELISHUMI NESINE (14) Wonkhe umuntfu uvumelekile kuyocela kukhosela nekutfola injabulo kulamanye emave nakabalekela kuhlushwa noma inhlupheko. Lelilunglo lokuncengela noma lokucela kuyohlala kulelinye live ngeke lisetjentiswe uma ngabe lenhlupheko lecosha lomuntfu akusiyo inhlupheko lesuselwa emacaleni etembusave, noma‐ke uma ngabe lenhlupheko idalwe ngemacala ekuphula imigomo nemitsetfo yaMhlabuhlangene. INTFO YELISHUMI NESIHLANU (15) Wonkhe umuntfu unelilungelo lebuve. Kute umuntfu longemukwa buve bakhe nobe afuna kubugucula. INTFO YELISHUMI NESITFUPHA (16) Bantfu besilisa nebesifazane lasebakhulile bafika emnyakeni logcwele, ngaphandle kwetivimbelo letisuselwa ekutseni lomuntfu wasive sini, nekutsi usive sini noma‐ke ukholwaphi, unelilungelo lokushada acale umndeni. Laba labashadile banemalungelo lalinganako nalafananako kulomshado, ngesikhatsi bahlalisana basashadile, noma‐ke ngesikhatsi sewupheliswa lomshado. Umshado uyangenelwa kuphela uma ngabe labobantfu bakhululekile kantsi futsi banemvume yabo lephelele yekushada lomuntfu labamshadako. Umndeni yinhlangano yemvelo nesisekelo lesiyintfo leyodvwa leyakha noma leyenta umphakatsi, umndeni‐ke unelilungelo lokulondvolotwa ngumphakatsi kanye nelive. INTFO YELISHUMI NESIKHOMBISA (17) Wonkhe umuntfu unelilungelo lokuba nemphahla lengeyakhe yedvwa abe futsi nemphahla layihlanganyele nalabanye. Kute umuntfu longemukwa imphahla yakhe ngalokungekho emtsetfweni. INTFO YELISHUMI NESIPHOHLONGO (18) Wonkhe umuntfu unelilungelo lenkhululeko yengcondvo, yanembeza kanye neyelukholo; lelilungelo lifaka ekhatsi inkhululeko yekushintja lukholo noma inkholo, nenkhululeko, noma uyedvwa lowo muntfu noma usemphakatsini nalabanye, ekusitsekeni noma embikwebantfu, lowo muntfu uvumelekile kubonakalisa lukholo lwakhe noma inkholo yakhe ekufundziseni, enkonzweni nasekugcineni imitsetfo yekukholwa nekusontsa kwakhe. INTFO YELISHUMI NEMFICA (19) Wonkhe umuntfu unelilungelo lokukhuluma imibono yakhe ngenkhululeko nekukhuluma loku lafuna kukukhuluma; lelilungelo lifaka ekhatsi inkhululeko yekukholelwa emicondvweni letsite ngaphandle kokuphatanyiswa ngekufuna nekutfola nekusakata imibiko kanye nemicondvo noma ngabe ngangukuwuphi umsakato losakata tindzaba utisakata noma ngabe ngukuwuphi umncele. INTFO YEMASHUMI LAMABILI (20) Wonkhe umuntfu unelilungelo lenkhululeko lokuba senhlanganweni noma embutfwaneni lonekuthula Kute umuntfu longaphocelelwa kutsi abe lilunga lanoma ngabe nguyiphi inhlangano. INTFO YEMASHUMI LAMABILI NAKUNYE (21) Wonkhe umuntfu unelilungelo lokuhlanganyela kuhulumende welive lakhe akwente loko ngekuba lilunga noma‐ke ngekukhetsa ngenkhululeko emalunga langammelela. Wonkhe umuntfu uvumelekile noma unemalungelo lafananako nalalinganako ekusebentiseni tintfo letikhona letingasetjentiswa eveni lakhe. Intsandvo yebantfu ngiyo sisekelo lesinika emandla noma ligunya emandla ahulumende; loku kufanele kushiwo ngetikhatsi letitsite nangesikhatsi selukhetfo lolungilo; lolukhetfo‐ke lona lufanele lwentiwe ngumuntfu wonkhe lapho emalungelo ekuvota entiwe ngemfihlo ngekubhala emapheshaneni, noma‐ke ngalenye indlela yekuvota lenenkhululeko nalelandzela imitsetfo yakhona yekuvota. INTFO YEMASHUMI LAMABILI NAKUBILI (22) Wonkhe umuntfu, njengelilunga lemphakatsi, unelilungelo lekuvikeleka emphakatsini nekutsi uvumelekile ekuboneni, ngekusebentisa imitamo leyentiwa live kanye nemave emhlaba ekuhlanganyeleni nangekulandzela imitsetfo yenhlangano kanye nemnotfo walelo nalelo live, kutemnotfo, netintfo letimayelana nekuhlalisana kahle kwebantfu emphakatsini, kanye‐ke nemalungelo emasiko nemisimeto lokunguwona anika lowomuntfu sitfunti sakhe nenkhululeko yekutfutfukisa bunguye nebuntfu bakhe. INTFO YEMASHUMI LAMABILI NAKUTSATFU (23) Wonkhe umuntfu unelilungelo lokusebenta, asebente umsebenti latikhetsele wona ngenkhululeko, asebente endzaweni lelungile nalefanele nalesitanako ekwenteni lomsebenti, nekuvikeleka ekuhlaleni ngoba umuntfu angenawo umsebenti. Wonkhe umuntfu, ngaphandle kokubandlulula, unelilungelo lekutfola liholo lelilinganako nemsebenti lawentako. Wonkhe umuntfu losebentako unelilungelo ngalokuvumelekile emtsetfweni nekutsi atfole umholo lokahle lonika siciniseko sekutsi yena kanye nemndeni wakhe bangahlala baphile imphilo lefanele, lenika sitfunti kumuntfu, nekutsi ibe nekuchitjelwa, uma kunesidzingeko, ichitjelwa nguletinye tintfo letiletsa inhlalakahle nekuvikeleka kulowo mphakatsi. Wonkhe umuntfu unelilungelo lekucala noma lekungena enhlanganweni yetisebenti kuze kuvikeleke iminako yakhe. INTFO YEMASHUMI LAMABILI NAKUNE (24) Wonkhe umuntfu unelilungelo lokuphumula atsatse likhefu nekutsi ente tintfo letimjabulisako, lokufaka ekhatsi kuncishiswa kwesikhatsi sekusebenta ngekusebenta ema‐awa lalingene, noma‐ke ngekunikwa sikhatsi semaholideyi kepha abe abhadalwa lomuntfu lotsetse sikhatsi semaholideyi INTFO YEMASHUMI LAMABILI NESIHLANU (25) Wonkhe umuntfu unelilungelo lokuhlala kahle, ahlale ezingeni lelinetisako nalelifanele kutsi kuhlale bantfu labaphilile emtimbeni, ahlale kahle lomuntfu kanye nemdeni wakhe, kufake ekhatsi kudla, tintfo tekugcoka, tintfo tasendlini kanye netintfo tekunakekela imphilo, naletinye tintfo letitfolakala emphakatsini letingasetjentiswa, nekutsi‐ke lomuntfu unalo lilungelo lokuhlala aphephile noma ngabe akanawo umsebenti, ngesikhatsi sekugula, ngesikhatsi asakhubatekile, nasagugile noma‐ke asate tintfo tekumphilisa ngendzaba yesimo latifica asakuso langeke akwati kusivimbela yena ngekwakhe. Bumake nebuntfwana buvumelekile kutsi butfole lusito lolutsite kanye nekunakekeleka. Bonkhe bantfwana, noma batalwe batali sebashadile kanye nalabo labatalwa ngaphandle kwemshado, bafanele batfokotele imphilo nenhlalo kantsi futsi baphindze baphatfwe bavikelwe njengawo wonkhe umuntfu lokulowo mphakatsi. INTFO YEMASHUMI LAMABILI NESITFUPHA (26) Wonkhe umuntfu unelilungelo lekufinyelela emfundvweni. Imfundvo ifanele ingabhadalelwa, ikakhulu eminyakeni lesephansi nasetigabeni letitisekelo. Imfundvo yalabancane ifanele yentiwe ibe sibopho kwekutsi itfolwe nguwonkhe wonkhe. Imfundvo lefaka kuceceshwa ekhatsi nalena lefaka I‐thekhinoloji (kusetjentiswa kwemishini emsebentini) kufanele kutsi itfolakale ngalokuvamile, nemfundvo lephakeme nayo‐ke ifanele itfolakale, bonkhe bafinyelele kuyo ngoba bafanele kufinyelela kuyo. Imfundvo ifanele icondziswe ekutfutfukiseni buntfu bonkhe bemuntfu, nasekuciniseni ekuhlonipheni emalungelo ebuntfu kanye nenkhululeko lesisekelo. Ifanele ichubele embili kuva nekucondza, kubeketela nebuhlobo bebungane phakatsi kwato tonkhe tive, emabandla etive newelukholo, kantsi futsi bafanele bachube umsebenti waMhlabuhlangene kuze kutfolakale kuthula nelucolo. Batali banelilungelo lelihamba embili ekukhetseni luhlobo lwemfundvo labafuna ifundziswe bantfwa babo. INTFO YEMASHUMI LAMABILI NELISONTFO (27) Wonkhe umuntfu unelilungelo lokuhlanganyelwa ngekukhululeka emphilweni yemasiko nemisimeto emphakatsi wakhe, atijabulise atfokotele imisebenti yebuciko abuye futsi ahlanganyele abelane entfutfukweni leyiletfwa ngutesayensi abuye futsi ahlanganyele abelane ngelusito nangetinzuzo letiphuma noma letitfolakala kuyo. Wonkhe umuntfu unelilungelo lekuvikela bucotfo nemphahla layitsandzako nalayinakako lephuma noma nganguyiphi isayensi, noma nganguluphi luhlobo lwalokubhaliwe ngebungcweti kubhalwe noma kwentiwe ngulowo muntfu. INTFO YEMASHUMI LAMABILI NESIPHOHLONGO (28) Wonkhe umuntfu uvumelekile kutsi ahlale imphilo lehlalwa bantfu bonkhe, nangendlela lehlalwa bantfu bonkhe emaveni etive ngetive lapho khona emalungelo nenkhululeko atfolakala entiwa khona njengoba abhalwe lapha kuleSimemetelo. INTFO YEMASHUMI LAMABILI NEMFICA (29) Wonkhe umuntfu unesibopho emphakatsini lapho kukhula, kukhululeka nekutfutfuka kwebuntfu bakhe lowo muntfu kwentekele lowo mphakatsi. Ekusebentiseni emalungelo akhe nenkhululeko yakhe lomuntfu, wonkhe umuntfu ufanele awasebentise emalungelo akhe ngaphandle kokudzelela nekungahloniphi emalungelo nenkhululeko yalomunye umuntfu ngoba onkhe emalungelo nenkhululeko yebantfu kufanele kuvikeleke ngekuwavuma, kuwatisa nekuwahlonipha lawo malungelo nenkhululeko yalabanye, nekutsi afike ezingeni lelitsite letintfo leliwanika bucotfo, indlela yekuhlala ngekwemtsetfo emphakatsini lobuswa ngendlela yelinyenti. Lamalungelo nalenkhululeko akufanele kusetjentiswe ngendlela lephambene nemitsetfo netisusa takaMhlabuhlangene. INTFO YEMASHUMI LAMATSATFU (30) Kute kuleSimemetelo lokungachazwa ngendlela yekutsi lemitsetfo yentelwe noma ishayelwe emave latsite, noma emacembu latsite, noma umuntfu lotsite, kodvwa‐ke bonkhe labantfu abanalo lilungelo lekutifaka emsebentini noma entfweni nome bente sento lesitsite basenta ngoba bacondze kubulala noma nganguliphi lemalungelo netinkhululeko lokubhalwe ngato kuleliphepha.	ssw	Swati	ssw	Latn	ss
Universal Deklaro di Homal Yuri Adoptita e proklamita per rezolvuro 217 A (III) dil Asemblo General di 10ma decembro 1948 Introdukto Konsiderante ke agnosko dil inheranta digneso e dil egala e netransferebla yuri di omna membri di la familio homal es la fundamento di libereso, yusteso e paco en la mondo, Konsiderante ke desegardo e desestimo di homal yuri rezultabas en barbara agi, qui insultis la koncienco di la homaro, e l'arivo di mondo en qua homi posedas libereso di parolo e kredo e libereso de timo e bezono esabas proklamata kom la maxim alta aspiro di la homi, Konsiderante ke oportas, por ke la homi ne esez koaktata rekursar, kom lasta posibleso, a rebeleso kontre tiraneso ed opreso, ke homal yuri devas esar protektata per la regno di la yuro, Konsiderante ke oportas avancigar la developado di amikal relati inter nacioni, Konsiderante ke la populi dil Unionita Nacioni afirmabas en la Charto sua fido a fundamental homal yuri, a la digneso e valoro di la homal persono, ed al egala yuri di viri e mulieri, e rezolvabas avancigar social progreso e plu bona vivo-qualesi en plu ampla libereso, Konsiderante ke la Membro-Stati vovabas ke li atingos, kooperante kun la Unionita Nacioni, la avancigado di universal respekto pri ed obedio di homal yuri e fundamental liberesi, Konsiderante ke komuna kompreno pri ca yuri e liberesi es di maxim granda importo por la plena realigo di ca vovo, Nun, konseque, La General Asemblo, Proklamas ica Universal Deklaro di Homal Yuri kom komuna normo atingenda por omna populi ed omna nacioni, kun la skopo ke omna individuo ed omna organo di la socio, tenante ca Deklaro sempre en la mento, esforcez per docado ed edukado avancigar respekto pri ca yuri e liberesi e per progresiva procedi, nacional ed internacional, por sekurigar olia universal ed efikiva agnoskeso ed obedieso, ed inter la populi di Membro-Stati ipsa, ed inter la populi di teritorii sub olia resortiso. Artiklo 1 Omna homi naskas libera ed egala relate digneso e yuri. Li es dotita per raciono e koncienco e devas agar vers l'una l'altra en spirito di frateso. Artiklo 2 Omnu es yurizita per omna yuri e liberesi prizentita en ca Deklaro, sen distingo irgaspeca, exemple pro raso, koloro, sexuo, linguo, religio, politikal o altra opinioni, nacional o social origino, proprietajo, nasko o altra rango. Pluse, nula distingo esez facata fondita sur la politikal, resortisal o internacional stando di la lando o teritorio a qua persono apartenas, sive nedependanta, fideikomiso, ne-suguvernanta o sub irga altra limitizo di suvereneso. Artiklo 3 Omnu havas la yuri pri vivo, libereso, e sekureso di persono. Artiklo 4 Nulu esez tenat en sklaveso o submiseso; sklaveso e la sklav-komerco esez interdiktata en omna formi. Artiklo 5 Nulu esez submisat a tormento o a kruela, nehumana o infamiganta trakto o puniso. Artiklo 6 Omnu havas la yuro esar omnaloke agnoskata kom persono koram la yuro. Artiklo 7 Omni es egala koram la yuro ed es yurizita sen irga distingo per egala protekto da la yuro. Omni es yurizita per egala protekto kontre irga distingo violacanta ca Deklaro e kontre irga incito a tala distingo. Artiklo 8 Omnu havas la yuro recevar efikiva remedio da la kompetenta autoritati pro agi qui violacas la fundamental yuri grantita a lu da la konstituco o da la yuro. Artiklo 9 Nulu esez submisat ad arbitrial aresto, enkarcerigo o exilo. Artiklo 10 Omnu darfas recevar komplete egale yusta e publika audienco da nedependanta e senpartisa tribunalo, determinante lua yuri ed obligi e pri irga kriminal akuzo kontre lu. Artiklo 11 Omnu akuzita pri kriminal delikto darfas esar supozata kom senkulpa til ke on pruvas lu kom kulpoza segun la yuro en publika proceso che qua lu havis omna garantii necesa por lua defenso. Nulu esez deklarata kom kulpoza pri irga punisebla ofenso pro irga ago o omiso qua ne konstitucis punisebla ofenso, segun nacional o internacional lego, kande ol esis facata. Nek esez impozata plu severa puniso kam esis aplikenda kande la ofenso esis facata. Artiklo 12 Nulu esez submisat ad arbitrial interfero ye lua privateso, familio o korespondo, nek ad ataki kontre lua honoro o reputeso. Omnu darfas recevar protekto da la yuro kontre tala interfero o ataki. Artiklo 13 Omnu havas la yuro movar libere o lojar libere interne di la frontieri di singla stato. Omnu havas la yuro livar irga lando, inkluzante sua propra, e retroirar a sua lando. Artiklo 14 Omnu havas la yuro serchar e posedar en altra landi azilo de persekuto. Ica yuro ne darfas esar advokata kaze di persequi reale efektigita da ne-politikal krimini o da agi kontrea a la skopi e principi dil Unionita Nacioni. [missing?] Artiklo 15 Omnu havas la yuro posedar nacionaleso. Nulu esez arbitriale privacata de sua nacionaleso, ed a nulu esez refuzata la yuro chanjar sua nacionaleso. Artiklo 16 Viri e mulieri di adulta evo, sen irga limitizo pro raso, nacionaleso o religio, havas la yuro mariajar su e fondar familio. Li es yurizita per egala yuri relate mariajeso, dum mariajeso e pos dissolvo. Mariajeso eventez nur kun la libera e plena konsento dil intencanta spozi. La familio es la natural e fundamental grup-uneso di la socio ed es yurizita per protekto da la socio e la stato. [missing ?] Artiklo 17 Omnu havas la yuro proprietar posedaji sole, ultre asocie kun altri. Nulu esez arbitriale privacata de sua posedaji. Artiklo 18 Omnu havas la yuro posedar libereso di penso, koncienco e religio; ica yuro inkluzas libereso chanjar onua religio o kredo, e libereso, o sole o komune e publike o private, manifestar sua religio o kredo per docar, praktikar, adorar ed obediar. Artiklo 19 Omnu havas la yuro opinionar ed expresar libere; ica yuro inkluzas libereso tenar opinioni sen interfero e sendar, recevar e komunikar informi ed idei per irga moyeno e ne-egardante frontieri. Artiklo 20 Omnu havas la yuro posedar libereso di pacoza asemblo ed asocio. On ne darfas koaktar ulu apartenar ad asociuro. Artiklo 21 Omnu havas la yuro partoprenar la guvernado di sua lando, direte o per libere elektita reprezentanti. Omnu havas la egala yuro acesar publika ofico en sua lando. La volo di la homi esez la bazo dil autoritato di guvernado; ica volo esez expresata per periodal ed autentika elekti qui eventez per universal ed egala voto-yuro ed esez exekutata per sekreta voto o per equivalanta libera voto-procedi. Artiklo 22 Omnu, kom membro di la socio, havas la yuro recevar social sekureso ed es yurizita per realigo, per nacional esforco ed internacional koopero e segun la organizeso e resursi di singla stato, dil ekonomial, social e kultural yuri nekareebla por lua digneso e la libera developo di lua personeso. Artiklo 23 Omnu havas la yuro laborar, libere selektar employeso, juar yusta e favoroza labor-kondicioni e protekto kontre ne-employeso. Omnu, sen irga distingo, havas la yuro recevar egala pago pro egala laboro. Omnu qua laboras havas la yuro recevar yusta e favoroza rekompenso garantianta por lu ipsa e lua familio existo necesa por homal digneso e suplementita, se necesa, per altra moyeni di social protekto. Omnu havas la yuro formacar ed unionar su kun mestier-sindikati por protektar sua interesti. Artiklo 24 Omnu havas la yuro juar repozo e liber-tempo, inkluzante racionoza limitizo di labor-hori e periodal vakanci kun pago. Artiklo 25 Omnu havas la yuro juar vivo-kondicioni suficanta por la saneso e bonstando di su ipsa e di sua familio, inkluzante manjajo, vesti, hemizo e medikal sorgo e necesa social servi, e la yuro juar sekureso okazione di ne-employeso, maladeso, invalideso, vidveso, oldeso, o altra manko di vivo-pekunio en cirkonstanci exter lua povo. Kaze di matreso o puereso on es yurizita recevar aparta sorgo e helpo. Omna filii, naskinta sive en, sive exter mariajeso, juez la sama social protekto. Artiklo 26 Omnu havas la yuro esar edukata. Edukado esez gratuita, adminime la primara e fundamental etapi. Primara edukado esez obligal. Teknikal e profesional edukado esez igata generale disponebla e plu alta instrukteso esez egale acesebla ad omni segun merito. Edukado esez direktat al ampla developo di la homal personeso ed a la plufortigo di respekto pri homal yuri e fundamentala liberesi. Ol avancigez kompreno, tolero ed amikeso inter omna nacioni, rasal o religial grupi, ed avancigez l'aktivesi dil Unionita Nacioni por la manteno di paco. Genitori havas priora yuro selektar la speco di edukado quan lia filii recevos. Artiklo 27 Omnu havas la yuro libere partoprenar la kultural vivo di la komuneso, juar l'arti e profitar per ciencal avanco e lua benefici. Omnu havas la yuro recevar la protekto di sua etikal e material interesti rezultanta de ula ciencal, literatural o artal produkturo di qua lu es l'autoro. [missing?] Artiklo 28 Omnu es yurizita per social ed internacional ordino en qua la yuri e liberesi enuncita en ca Deklaro povas esar plene realigata. Artiklo 29 Omnu havas devi a la komuneso en quo unike la libera e plena developo di lua personeso es posibla. Exercante sua yuri e liberesi, omnu esez submisata a nur la limitizi determinita da la yuro nur por sekurigar meritat agnosko e respekto pri la yuri e liberesi di altri e por atingar la yusta postuli di etikaleso, publika ordino e la general bonstando en demokratial socio. Ica yuri e liberesi nulkaze darfas esar exercata kontree a la skopi e principi dil Unionita Nacioni. Artiklo 30 Nulo en ca Deklaro darfas esar interpretata kom implikanta por irga Stato, grupo o persono, irga yuro partoprenar irga aktiveso o facar irga ago vizanta la destrukto di irga yuro o libereso hike enuncita. Versiono 1.4 James Chandler 8-Feb-99.	ido	Ido	ido	Latn	io
Oniti ba we a kpenniti kutenku yanɖú Yɛtanfɔtɛ yiɛ yiɛ mɛ Ti ɖo kɛnyɛ kɛ tú ɖɛɛ te kɛ sɔkɛsɔkɛ yi bo kɛ kutenku naati tipiiti timɔũ, ɖɛ tú omɔũ yi ɖo nkɛ ɖi otɔu muwɛ̃rimu ŋo kpɛrɛ yĩnkɛ, Ti ɖo kɛnyɛ̃ kɛ tú isɔkɛ ɔ̃ɔ̃ nyo di pɛitɛ koo mɔũ wee wɛ̃ntɛ kɛ nɖo bɛɛ itɛ koo wuu, kɛ yɛ̃ ti bo yĩmɛ kɛ nkari kɛ ɖɛ tinaati kɛ ti naa tiɖɔti, kɛ ba nɖe ti mɛ mba yo mɛsemmɛ, oniti ti ɖɛ ŋmanti, ɖɛɛ tú ketɛ, Ti ɖo kɛnyɛ̃ kɛ tú oniti nɛ oniti ŋmɛ, ti tũ mbo nɖe mu titɔbɛ, ociĩri nɖe okperi ko okperi ɖe ociĩri, kɛ yɛ̃ ɖɛmɔsikaanɖɛ kɔ̃ nɖɛ cooti yĩnkɛ, Ti ɖo kɛnyɛ̃ kɛ tú initi wuɔ nyimɔu ɖo kɛnkàri kɛ naati kɛyɛ̃ itɔbɛ kpɛi, Ti ɖo kɛnyɛ̃ kɛ tú initi wuɔ kutenku yanɖú ɖenɛni ɖipatri kɛparku ɖi myɛ̃ɛ̃kɛ nɛ oniti ba we, kó ɖiyetri kɛ tú oniti pokua oniti dɔua, ɔmɔũ yi cãã nnɛ otɔu; kɛ ɖɛɛ te kɛ iwuɔ nyimɔũ ɖo nkɛwɛ̃nnɛ kɛ mpĩ kɛbeu nɛ ɖɛ bo naatimɛ tipiiti timɔũ, Ti ɖo kɛnyɛ̃ kɛ tú yɛhɛkɛ yɛ mɔũ yɛ kari kɛwɛ̃nnɛ mu kutenku yanɖú ko ɖitĩnni kɔbɛ kɛtú ti ɖo kɛ nɖɛ mɛnkɛ weti ɖɛɛ cɛ̃nkɛ tukunɛ oniti kó mufommu nɛ o borimɛ, Ti ɖo kɛnyɛ̃ kɛ tú ti bo wɛ̃nnɛ mɛ dinnu maɖimaa ɖɛɛ tukunɛ oniti kó mufommu byɛɛkɛ ɖɛɛ bo nte kɛ ti baa yetɛ kucɛ, Iwuɔ nyimɔũ kó ɖitinni ɖiɖyɛɛrɛ piɛɛku kɛ heu kɛtú Oniti ba we, a kpenni ti kutenku yanda tu: Iboti imɔũ nɛ itensaakɛ imɔũ ɖo nkɛwɛ̃nnɛ ɖinuu kɛpĩ nɖipatri ɖii ko tinaanti nɛ i yɛmmɛ kɛpã itɔbɛ itye nɖɛ yĩnkɛ kɛ nyɛ̃ ɖɛɛ túmɛ oniti ko mufommu yɛhɛkɛ yɛmɔũ ɖwɔmɛ; oniti ba we, a cɛ̃nkɛ bo ɖil hɛi, a ɖo nkɛ ti nyɛ̃ kɛ ti kpenni. Ɖitanfɔ̃tri 1 Oniti ti pɛi nɖɛ omɔũ yi kpaatri otɔu, kɛ yɛ̃ oniti ba we, o yi ɖo nnɛ fɛhɔ̃fɛ; o mɔkɛmu mɛcii kɛhã mɛyɛmmɛ. Ti tú nɛ ɖo kenyari ti tɔbɛ mbɛ kɛ yie mii ba nkwuɔ ko otɔu ɖau. Ɖitanfɔ̃tri 2 Oniti ba we: oniti sɔua, o pɛia oniti sɔua, oniti pokua, a cɛnkɛ tú wee boti, a feu tɛkotɛ ɖibɔ nɖaa, a dɔu nkuyie mmaku botinkua nkua, a tũ ŋwee peɖitik boti cɛ̃n kaa, a kari kɛ yũmpuraa, a ɖo nfɛdawanfɛ nfɛa, a tú kuhɔuku nkua, ɖɛ yi ɖo ŋomɔũ bo ɖa ciitɛ a kpɛrɛ yĩnkɛ. Kɛ wɛ̃tikɛ, ba kaa hɛi túɖi kɛ dommɛ, omɔũ yi ɖo kɛ nɖa kɔɔnnɛ kɛ ŋmanti o bo ɖa byɛɛti a yiɛnni mɛɛ kpɛi noyɛɛ nyoo cyɛɛ. Ɖitanfɔ̃tri 3 Oniti ba we, a niti tɔu yi ɖo nkɛ ɖaa kakii kɛ ŋmanti o bo ɖa tannɛmɛ kufɔ̃titenniku. Ɖitanfɔ̃tri 4 Omɔũ yi ɖo nkɛɖɔɔ otɔu kuɖaaku kɛ ŋo senni; oniti mɛ nyi mɔkɛ muwɛ̃rimu o bo fitɛmɛ otɔu koo naa nku ɖaaku. Ɖitanfɔ̃tri 5 Omɔũ yi ɖo mbɛ ŋo ɖuku sɔ̃ntikɛ fɛpaãpyefɛ tɛ̃mɛ, ŋo mɛ nyi ɖo nkɛ nfɛuri kukpetinkú kɔ̃mmɛ kɛ cĩrmɛ. Ɖitanfɔ̃tri 6 Oniti, a cɛ̃nkɛ bo kɛɛ byɛɛkɛ a ɖo kɛnyɛ̃ ɖɛɛ ci nɛ ɖɛɛ yi ci koomɔũ ba ɖa soutɛ. Ɖitanfɔ̃tri 7 Ɖikotinuu tú timɔũ kó kuɖɔpiku nku. Okoti, ɖɛbirɛ, onitiɖou onitipoku, okpaati, ociiri kuhɔuku, ba wuo, ɖikotinuu ɖii o kãnkɛ. Ɖitanfɔ̃tri 8 Koomɔũ sentɛ ɖikotinuu kɛ ɖaa wɛ̃ntɛ, a baa yĩ hũti hũti; a bo o tɔ tibeenti nti kɛ ɖe kó tinaantii kɛ nkú. Ɖitanfɔ̃tri 9 Bɛ baa na kɛ sɔ̃ntɛ kɛpĩ ŋomɔu ko o kpetinɛ yoo ko o ɖennɛ ɖihɛi. Ɖitanfɔ̃tri 10 Oniti ba we, kɛ be ɖaa yu tibeenti yoo bɛ ɖa pĩ nnɛ timati, ɖibeentĩnni kɔbɛ ɖo nkɛ ɖaa bekɛmu kɛ ya ɖɛɖommɛ kɛ nɛ na kɛ tikwuɔ. Ɖitanfɔ̃tri 11 Kɛ bɛ tú omɔũ caarɛ kɛ mu nyi o bekɛnɛ kɛya kɛ mɔmmwɔɔ̃ ŋme yoo siyaabisi nsi o tu mmu yi yɛ̃ timati tibeenti ti bo tibatɛ. Oniti kaa caarɛ ɖɛmarɛ kɛ sɔ nkɛ ɖikotinnu kó ɖipatri yi tú ɖɛ ci, a yi ɖo nkɛta ɖitou; kɛ ɖɛ mɛ mbaa sɔ̃ mbɛ ɖo nkeyetoo kɛywɔɔ̃ ŋa to ɖɛyĩnkɛ bɛ ɖɔkɛ baa tɔntɛ. Ɖitanfɔ̃tri 12 Omɔũ yi ɖo nkɛta we yi te tiinaan ti myɛɛ̃kɛ, kɛyɛ̃, ɖɛ ɔɔ̃ mɛ nyĩ kaa wɛ̃ntɛ otɔu kɛ ɖɛ yaa naa nnɛ ɖikpanni. Ɖikotipatri mɛ nnaa mmu kɛkpa nɖɛyĩnkɛ kɛ ɖɛ you. Ɖitanfɔ̃tri 13 Oniti ba we, a bo na kɛyitɛ kɛ ncenti a yɛmmɛ ɖɔmɛ kaa pɛɛnsiri ɖii hɛi a kàri. Kaa mɛ nyitɛ kɛkɔtɛ kɛɛ byɛɛkɛ, ba ɖiihɛi kɛce, nkɛɖɛɛ a bo na kɛkonnimu ŋa cyɛɛ, a ɖo ɖiimɔnni. Ɖitanfɔ̃tri 14 Kɛ bɛ ɖaa ɖɔ mɛyɛi kɛ ɖaa harinɛ ba a yi mɔkɛ ɖifɔ̃tɔɔ̃ a bo na kɛyitɛ kɛkɔtɛ kɛsɔrɛ a mɛ nɖɔ diihɛi; ɖɛ kó ɖihɛi kɔbɛ mɛ nyi ɖo nkɛ ɖaa bɛti. Bɛ mɛ nɛ yi yɛ̃ kaa yekɛ kɛ bɛ ɖa kwuɔ nnɛ tipiiti timɔũ, bɛ nɖa wuo kaa ɖɔɔri a ɖɔmɛ. Ɖitanfɔ̃tri 15 Fɔ̃ ŋɔniti, a ba nfou kɛ bo kɛ yi yɛ̃ a boti tuku. Omɔũ yi ɖo nkɛ yetɛnɛ sɔ̃ntikɛ ŋotɔu o ko kuboti tuku; kɛ weemɛ nnɛ ɖɔ nɛ omaa o bo namu kɛ naannɛ kuboti tɛku. Ɖitanfɔ̃tri 16 Oniti, kaa cɛ̃nkɛ baa nkɛdee, a bo na kɛpwokɛ yoo a yenkɛ a mɛ nɖɔwe kɛ ɖi hãnnɛ tɛcyɛɛ̃tɛ. Oniti nɛ o poku, omɔũ yi ɖo kɛnsei otɔu fɛnɔnfɛ kɛ nkemmunɛ ɖi bo yatɛ ɖiiyie kɛ nsa kɛ ɖiborimɛ yi maa. Onitidɔu nɛ oniti poku kɛ bɛ ti nakɛ ti kwuɔ otɔu mɔu tɛnkɛ yi ɖo kɛ nkɔɔ kɛ firi bɛcwookɛ kɛfì kɛ ɖɛ fì. Ne yaaro tɛcyɛɛ̃tɛ tɛɛ baa kóti kɛ tɛcyɛɛ̃tɛ yi bo kunaamunku yi bo kuboti mɛ nyi bo. Ɖitanfɔ̃tri 17 Oniti ba we, a bo amma nɖaa, ɖi sũmaa, omɔu yi ɖo nkɛ nkɔɔnnɛ otɔu o kpɛrɛ yĩnkɛ. Omɔũ yi ɖo nkɛ sɔ̃ntɛ kɛfeetɛ otɔu kpɛrɛ nɛ muwɛ̃rmu. Ɖitanfɔ̃tri 18 Oniti ba we, omɔũ yi ɖo nkɛ nɖa kɔɔnnɛ a yɛmmɛ mɛ ŋãti kpɛi; omɔũ ba nɖa kɔɔnnɛ a ɖɔummɛ kuu nyeinku yoo a feumɛ muu ntentaa yoo a yi ɖɔummɛ kuyie maku amɛ nyi feumɛ mutaã mamu kpei kaa ɖɔ ketikɛ, a bo youmu kuyienɖɔummu maku kó mɛborimɛ kɛ twotɛ mɛtɛmɛ; a bo amaa nɖaa, di sũmaa, ɖikɔ̃mbɔɔti yi ɖo nkɛ nɖwo ɖi bo nɖɔummɛ ɖikó kuyie ɖiɖɔku yoo ɖi nɖaku mɛkwuɔ nɖi bɔkɛ kɛpaã nsikoo bɛcirbɛ, kɛ haa ɖokó yɛbaa nkɛ twonko itye nɖibi, ba oniti kaa bó kɛɛ byɛɛkɛ. Ɖitanfɔ̃tri 19 Ba we, kaa yɛmmɛ hãti a bo na kɛ ti bɛimmu omɔu mɛ mba na kɛ ɖaa kɔkɛnɛ tiyĩnkɛ; ba we, a bo na kɛbekɛ a ɖɔti ŋa nintɛ kɛɛ byɛɛkɛ, kɛ ti two ŋa mɛ nɖɔwe nɛ a nintɛ tii naanti kó kuboti. Ɖitanfɔ̃tri 20 Oniti ba we, a bo namu kɛwɛ̃nnɛ kɛtiinnɛ a kɔbɛ a mɛ nɖɔbɛ kɛ ɖi nakɛ ɖi kpɛti; a bo namu kɛ mbo ɖitinni a mɛ nɖɔri myɛɛ̃kɛ, ɖinɖi yɛmmɛ cɛ̃nkɛ ba ŋa tiyɛiti, ɖi cɛ̃nkɛ ba nɖɔri mɛyɛi. Omɔù yi ɖo nkɛ tannɛ otɔu ɖitĩn ni mari myɛɛ̃kɛ nɛ muwɛ̃rimu koo yɛmmɛ yi ɖidɔ. Ɖitanfɔ̃tri 21 Oniti ba we, a ɖo nkɛ nɖakɛmu a hɛi kó mufommu byɛɛkɛ kó tinaanti ba kaa yi ha ɖitĩnni ɖii tɔ kutenku ɖimyɛɛ̃kɛ; a ɖo kɛ ntee n nɛmu bɛɛ pĩ nnɛ ɖimɔũ ɖĩ kó ɖiyetri. Ba we, a bo namu, kɛ nsa kaa kɔbɛ cɛnkɛ ɖaa ɖɛitɛ, kɛmpĩ ŋa hɛi bo ncenti mɛɛ boti kɛ ɖɛ nsiɛ mutɔ̃mmu yĩnkɛ. Bɛkpaatibɛ ɖo kɛ nɖɔɔri sihɛikɛmbii ɖɔ mɛɛ borimɛ ɖihɛi myɛɛkɛ; yɛpatɛ yɛɛ tu nɖo nkɛ nii cwɔ̃ weti weti ba bɔkɛbɔkɛ ba mbo, kɛ na kɛceetɛ ɖitinni kotri kɛkannɛ ɖipanni. Ɖɛkó mupaticɔ̃rimu mɔnni, omɔu yi ɖo kɛ nkɔɔnnɛ otɔu kɛ fiinko o yɛmmɛ, kɛyɛ̃ ɖihɛi kó mɛborimɛ yi tú omɔumaa kɔ̃mmɛ, omɔũkoo ŋmɛɛ̃tɛ mɛ nyi tú otɔũ kou. Ɖitanfɔ̃tri 22 Oniti ba we, fɔ̃ tɛhɛikɛmbitɛ a tɛ̃nkɛ yi ɖo kɛwɛ̃tɛ kɛ nsenni ŋacyɛɛ; tiɖawanti yi kpa a nnɛ ɖo nkɛ yetoo kɛmɔɔtɛ a kpɛrɛ kɛpɛtɛ itye nyii bo nte kaa na kɛnyɛ ɖɛɛ ci nɛ ɖɛɛ yici; ɖɛmɔũ mɛmmɛ ɖɛɛ bo nte kaa naa ŋoniti kɛyɛ a fɛi yɛkɛkɛ tũ nɖo nkɛ ntee nyɛtɔbɛ ɖɛɖɛbyɛɛkɛ. Oniti, kaa mɛ nyi cotɛ bɛ ɔɔ̃ yi nɖaa too titɔuti. Ɖitanfɔ̃tri 23 Ba we, a ɖo nkɛ mmɔkɛ mutɔmmu ŋa pimmu, kɛ waa ŋa ɖɔmu kɛ mpĩ kɛ ɖɛ ɖaa naati; omɔu tu nyi do nkɛ nkpa mutɔ̃mmu. Bɛɛ pĩ mmutɔ̃mmu mamumaa kɛ bɛkuutɛ ma, bɛ tɔ̃nfeinti ɖo nkɛ mmamu. Wee cɛ̃nkɛ pĩmmu mamu, o ɖo nkɛ cu o kɔ̃nyonku; kɛyɛ̃ ɖɛɛ bo ntemɛ koo na kɛ nfou nɛ o cyɛɛ̃tɛ kɔbɛ kɛ ba ŋaari. Ba we, kaa ɖo a bo namu kɛwɛ̃nnɛnɛ bɛtɔ̃mpitibɛ tɔbɛ kɛ ɖi hãnnɛ yɛntɔ̃ntirɛ kɛ ŋmɛ̃ ndinuu kɛfeetɛ ɖimaa. Ɖitanfɔ̃tri 24 Oniti ba we, a ɖo nkɛ nii cutɛ mutɔ̃mmu kɛhompɛ kɛkɔtɛ tikwɛiti; a yi ɖo nkɛ nii mpi mutɔ̃mmu kukpetinku tɛhomputɛ bɛ mɛ mbaa keetɛ a ɖiiti. Ɖitanfɔ̃tri 25 Oniti ba we, a ɖo nkɛ nfou kɛ ɖɛ wenni kaa kɔ̃ntii nnaati, fɔ̃ nɛ ŋa cyɛɛ̃tɛ kɔbɛ; a nɛ bo na kaa fommu ŋmenni kaa yimɔkɛ a yommaa a yi mɔkɛ tiyaati, a yi mɔkɛ a ɖɔuɖɛ, kaa mɛ mmɔ ŋa ba na kɛtaa ŋamaa. Wee mɔntɛ mutɔ̃mmu, wee mɔ, kuhɔuku, okupoku yoo okuɖɔu, opokóti yoo oɖakóti, ticitɛ ɖekɛwe, wee cɛnbo mɛsemmɛ myɛɛkɛ bɛ yi ɖo nkó yoo ɖɛmyɛɛ̃kɛ koo nfɛ̃uri. Ti ɖo nkɛ ɖɔ kɛnyɛ tisaponyɔ̃ti nɛ tibi kpɛi mɛsaaibi imɔu: opopɔ̃pɔ̃ri kpɛia, ipocɔutɛbia, ipocɛ̃mbia, ba i, i yi ɖo nkɛnsenni. Ɖitanfɔ̃tri 26 Oniti ba we, a ɖo nkɛntye, kɛ na kɛpɛtɛ mɛcii. Omɔũ yi ɖo nkɛyieeti kɛ na kɛtannɛ o birɛ ɖakɔɔri sampɔu. Ibi imu ɖɛmarɛ yi ɖo nkɛ baa ta ɖɛkó ɖakɔɔri. Ɖakɔɔribɛ bɛbɛbii bɛɛ myɛɛ̃kɛ mutɔ̃mmu ɖo nkɛpitɛ tipiiti timɔũ nɖi; bɛɛ ko yɛpatɛ kpentɛ kpenkɛ kɛ ɖɔ mbɛɛ ta ɖakɔɔri oɖyɛɛwe bɛmɔu bɛ bo na kɛtamu kɛ bɛ cɛ̃nkɛ ɖɔ. Ɖakɔɔri ɖo nkɛtwo nɖɛbirɛ itye nkɛ ɖɛ bɛnkɛ ɖɛ bo ĩmɛ kɛnaa ŋoni ti kɛyɛ̃ oniti ba we, a ɖo nkɛ nkpenni ti mufommu myɛɛ̃kɛ. Ɖakɔɔri ɖo nkɛɖɔɔ kɛ bɛnitibɛ kee bɛtɔbɛ túmu kɛ bonkunɛ bɛyɛmmɛ kɛkwuɔ mbɛtɔbɛ mɛsemmɛ, kɛ iboti imɔũ kutenku yanɖú nɖo itɔbɛ, kɛ initiboti kutenku yanɖu kó ɖitinni ɖidyɛɛri dii mɛ ŋari kɛ ɖɔ kɛpau nyɛkparɛ kɛ ɖii na kɛ yɛpau nkɛ kutenku narkɛ tipiiti timɔũ. Ibi yɛmbɛ bɛɛ ɖɔkɛ ɖo nkɛnyɛ̃ weti weti bɛbi ɖo nkɛpɛtɛ iitye nɛ i ɖo nkɛbɛbii muutɔ̃mmú. Ɖitanfɔ̃tri 27 Oniti ba we, bɛ ɔɔ ɖa bantɛnɛ a ko kuboti kó mɛborimɛ; a ɖo nkɛbaa: ntɛ ɖifɔnni, ntɛ ɖikũtri mɛ nɖommɛ. A ɖo mbɛɛ ɖaatwoɔ mɛcii kaa munkɛɛ mɛtwo mbɛtɔbɛ kɛ kutenku nnaati kɛɖimɔũ ɖipɛtɛ mɛsaa. Bɛ tú oniti centinɛ ŋo sɔu; obaribenti mɛ nyi yari ohauti. Oniti tú mpĩnnɛ mu o mu nyo nnɛ. Ɖitanfɔ̃tri 28 Ɖipatri ɖiɖyɛɛri ɖii ntú ba we, o ɖo nkɛyetoo mu kɛ bɔkɛbɔkɛ ba mbo kupiku maku; kɛ mɛmmɛ ɖɔkɛ ti ba na kɛpɛtɛ mɛsaa. Ɖitanfɔ̃tri 29 Oniti ba we, kaa poo ŋaboti yoo ɖitinni a bo ɖii myɛɛ̃kɛ a nyɛ̃ kaa poo ŋamaa nɖi. Omɔũ yi ɖo nkɛɖɔɔ otɔu o yi ɖɔ kɛ bɛɛ wee ɖɔɔrɛ omɔmmwɔ̃ɔ, kɛyɛ̃ oniti nɛ oniti ŋme kɛ ti ɖo nkɛnvari kɛ wɛ̃tɛ kɛɖɛ titɔbɛ. Fɔ̃ wee yi ɖɔ mɛkɔɔmmɛ a bo ntũ sɛiŋmɛ kutenku yanɖú kó ɖipatri ɖiɖyɛɛri mɛ nyɛ̃ nɖɛ nɖommɛ. Ɖitanfɔ̃tri 30 Ɖipatri ɖi myɛ̃ɛkɛ, tinaanti mati yibo kɛ nɖonnɛ ɖihɛ i mari, ditĩnni mari yoo oniti ɖɔ o tisenkri, kɛnnau kɛwãa ŋwãa, kɛ faari faari kɛ hati bɔkɛbɔkɛ. Oniti ba we, a kpenni ti kutenku yanɖu.	tbz	Ditammari	tbz	Latn	tbz
10 kintati, diciembre nantuti, 1948 musachtin apu ainau iruntrar, tu aarmi tusar, nunia aarar mash nungkanam pujuinau angkan pengker pujusarti tusar aararmiayi. Nu aarmauka aints ainau mash ausarti tusar ju papinum aarmawaitai. Nu aarmauka umisar, apu ainau iruntrar chichainak: Iinu nungkarin nu aarmauka mash escuela iruntramunam pacbitsuk ausartinuitai, tura nuna pachisar chichasartinuitai, tura tu awai tusar nekamtikiawartinuitji, tiarmiayi. Aints Mash Tu Pujusarti Tusar Nintimji Aints ainau mash pengker pujusartas wakerinawai. Aints ainauti mash metek ainaji. Tu nintimsar pujakrikia chikich ainaun wait wajaktinka susashtinuitji. Antsu mash metek nuwanmaya akiinau asar, maanitsuk pengker nintimsar pujustinuitji. Nekas tu awai tusar nekaji. Tura waininayat nuna nintimtsuk aints ainau chikich ainaun pengke pase awaju weenawai. Tura asaramtai mash nungkanmaya ainau nuna nintimsar: Nuka pengke paseyaitai, tinawai. Turasha aints ainautikia ii wakeramurisha paan etserkatasar wakeraji. Nuniasha ji wakerajina nuke nintimratasar wakeraji. Turasha angkan pengke shamtsuk tura yumatsuk pujustasar wakeraji. Mash nungkanmaya ainauka tu pujustasar wakerinawai. Nekas tu awai tusar nekaji. Aints angkan pengker pujustatkama tujintak: Wisha iturkatjak. Apu ainau wina yaintsuk pachichamtaisha, wina pase awajtinamtaikia wiki maaniktinuitjai, tawai. Tu tinau asamtai apu ainau: Atsa, maanitsuk pujustaram, antsu angkan pujustaram tusar yaingkiartinuitai. Nekas tu awai tusar nekaji. Tura asar chikich nungkanmaya ainaujai maanitsuk pengker nintimtunisar wainaikiami taji. Nekas tu awai tusar nekaji. Apu ainau iruntramunam aints tu pujusarti tinu asar, ataksha chichainak: Aishmang ainausha, tura nuwa ainausha mash metek pengker awajnaisatnuitji tusar nekasar mash metek tu nintimkurkia, angkan shamtsuk pengker nintimsar pujustinuitji. Tura asar aints ainau iruntrar maanitsuk timia pengker pujusarti tusar wakeraji. Turasha angkan pengkej yumatsuk pujusarti tusar wakeraji. Nuka nekas pengkeraitai, taji. Tura chikich nungkanmaya ainauka iruntrar: Apu iruntramunam tiarmia nunaka turatnuitji, mash tiarmiayi. Apu ainau mash nungkanam pujuinau ni aintsri ainaun pengker wainkar: Mash metek nintimtunisar maanitsuk tura shamtsuk angkan pengker pujusarti, taji. Nuka nekas pengkeraitai, taji. Aints mash metek nuwanmaya akiinau asar, angkan pengker nintimsar pujusartinuitai. Tura asaramtai aints ainau nuna nekaawarti tusar, turasha iijai metek pengker nintimtunisar pujusarti tusar, aints mash ju etserkamun antukarti tusar wakeraji. Tura asar: Apu Ainau Iruntrar Pujuinamtai Mash Nungkanam Pujuinau Angkan Pengker Pujusarti Tusar Ju Aarmauka Nintimrarti Tusar Wakeraji. Ju aarmauka pengke kajinmatsuk juun ainausha tura uchi ainausha nuimiarartinuitai. Mash nungkanmaya ainau nuwanmaya akiinau asaramtai mash metek yaingtinuitai. Tura asar mash metek angkan pengker pujusartinuitai. Mash nungkanmaya apu ainausha ju aarmaunaka aints ainau umikiarat tusar, ni aintsri ainaun wainkartinuitai. 1. Aints ainauti mash metek nuwanmaya akiinawaitji. Turasha angkan pengker pujusmi tusar akiinawaitji. Aintstikia mash ji nintijai paan nintimratnuitji, turasha pengker aa nu nekaatnuitji. Turasha pase aa nusha nekaatnuitji. Turasha ji pataachiri ainaujai pengker nintimtunisar pujaj ina nunisrik chikich ainauj aisha pengker nintimtunisar pujustinuitji. 2. Mash nungkanmaya aishmang ainau tura nuwa ainausha, shuwin aints ainausha, tura ingkis ainausha, niish niish chichainayatang, tura ni Yusrin niish niish seainayatang, tura apu ainauncha niish niish umirin ainayatang, tura metekchau nintiminayat, tura kuikiartin ainayatang, tura kuikiartichu ainayatang, tura apu uchiri akiinayatang, tura inati uchiri akiinayatang, maanitsuk tura shamtsuk angkan pengker pujusarti tusar, mash nungkanmaya ainau ju aarmaunaka umikiartinuitai. Nuniasha mash nungkanmaya ainau ni apurin umirinau asar, maanitsuk tura shamtsuk angkan pengker pujusarti tusar ju aarmaunaka umikiartinuitai. 3. Aints kichkisha maashtinuitai. Turasha aints kichkisha karsernum nangkami engkeashtinuitai. Turasha aints kichkisha nangkami awatrashtinuitai. 4. Aints ni inatirin akitsuk nangkami inarchatnuitai. Turasha aints angkan pujustas wakeraunka nangkamikia inarchatnuitai. Turasha aints ni inatirinka chikichnumka surukchatnuitai. 5. Aints ainaun nangkamikia awatrashtinuitai. Turasha wait wajaktintrincha nangkamikia susashtinuitai. Turasha chikich ainaun wishikrami tusar misu kuinkashtinuitai. 6. Aints chikich ainaun pase awajinamtaikia mash nungkanmaya apu ainau nuna turacharti tusar yaingkiartinuitai. 7. Aints mash metek nuwanmaya akiinau asaramtai, apu ainausha mash metek yaingkiartinuitai. Aintsun pase awajinamtaikia, apu ainau nu aintsun awatrartinuitai. Aints chikich aintsun pachis chichaak: Nuka mianchawaitai. Iikia metekchau ainiaji, tamatikia apu ayaak: Atsaj, nuka amijai metekaitai, titinuitai. 8. Aints chikich ainaun pase awajinamtaikia, apuka nu pase awasamurin tenap nekaatnuitai, tura nekau asa, nu aintsun yaingtinuitai. 9. Aints kichkisha nangkamrikia achikchatnuitai, turasha nangkamrikia karsernumka engkeashtinuitai, turasha nangkamrikia ninu nungkarinia jiikchatnuitai. 10. Aints chikich aintsun pachis: Nuka tunau turuayi tamatikia, apu ainau nu aintsun jiisar pengker anturkatnuitai. Turasha ni turamurin mash pengker nekaawar nangkamiar: Nuka tunau turuayi, tinamaitiat nu aintsnaka awatsuk akupkatnuitai. 11. Aints chikich aintsun pachis: Nuka tunau turuayi tamatikia, apu nu aintsu tunau turamurin pachis iniastinuitai. Apu iniamtai, chikich ainausha: Nu nekaami tusar iruntrartinuitai. Turasha nu aintska ni tunau turamurin pachis: Tu turamjai tusa etserkatnuitai, turasha ni ai mkatatkama yumatkamtaikia chikich aintsun: Chichartusta tamati, nu aints chichaamtai antuktinuitai. Turam nu aintska nekas Gobierno chichame umirkachiash tusar nekaatasar pujuinai, nu aintska tunaachawa nunisang pujau wainkatnuitai. Turasha awatrashtinuitai. Aints Gobierno chichamen umirak pujamtaikia, nangkamikia awatrashtinuitai. Turasha Gobierno papi aarmauri jiisar, aints tunau turamtai, karsernum waruta nantua pujustatua tusar, tura kuikiasha warutmak akimiaktinuita tusar nekaatnuitai. Turasha Gobierno aarmauri nangkamasrikia nukapka karsernum engkeashtinuitai. Turasha nu aarmau nangkamasrikia nukapka kuikiasha akikti tusarkia tichatnuitai. 12. Nurinuri tsangkamachmataikia aints kichkisha ni jeen wayaashtinuitai, turasha ni weari ainauncha pachitskeka takaschatnuitai. Turasha ni warinchuri ainauncha takaschatnuitai. Turasha ni kartarin j iischatnuitai. Turasha niin pachis wait chichamnasha etserkashtinuitai. Nuna turinaunka, Gobierno kastikun susatnuitai. 13. Aints mash ninu nungkarin pachitsuk wekaasartinuitai. Turasha ninu nungkarin tuni pujutan wakerawa nuni pujustinuitai. Aints mash ninu nungkarinia pachitsuk jiinkitnuitai. Turasha chikich nungkanmaya jiinkitnuitai. Turasha ninu nungkarincha pachitsuk waketkitnuitai. 14. Aints ainau nangkamiar chikich aintsun kajerinak pujuinamtaikia, nu aintska ninu nungkarinia jiinkitas wakerakka turuatnuitai. Turasha chikich nungkanam pujustas wakerakka pachitsuk nuni pujustinuitai. Antsu chikich ainaun pase awajuka apu ainau wina awaturai tusa, ninu nungkarinia jiinkishtinuitai, tura chikich nungkanmasha tupikiakchatnuitai. 15. Aints mash ninu nungkarin akiinau asar nu nungkanmaya aints ainawai. Tura asaramtai nu nungkanmaya Gobiernori ni aintsrin yaingtinuitai. Aints nu nungkanam akiinau asamtai, Gobiernori: Ameka ju nungkanúiaya ainchawaitme tichatnuitai. Turasha chikich nungkanam pujustas wakerakka, nu aintsun: Ameka nu nungkanam wechatnuitme, tichamnawaitai. 16. Aishmang natsaka nuwa nawantan nuwatkatnuitai, shuwin aints ainau, tura ingkis ainausha, chikich nungkanmaya ainausha pachitsuk nuwan nuwatkatnuitai. Turasha ni Yusrin niish niish seainayatang pachitsuk nu nuwancha nuwatkatnuitai. Tura uchincha yajutmartinuitai. Aishmang ainau, tura nuwa ainausha metek nuwanmaya akiinau asar, aishmangsha tura nuwasha mai wakeruninakka nuwatnaikiartinuitai. Turasha ni nuwarinka awatrashtinuitai. Turasha nuwa aishrin pase awasashtinuitai. Turasha nuwa ningki wakerak, aishrin ajapa ukuki, itur pujustaj tusa, turasha tuning pujustaj tusa, ningki nintimratnuitai. Aishmangsha nuwasha mai wakeruninau asar nuwatnaikiartinuitai. Nuwa aishmangnasha tsuutakka ninumtsuk pujustinuitai. Aints ni nuwarin nuwatak, uchirin pengker tsakatmartinuitai. Tura ni uchirin pengker tsakatmararti tusar, Gobierno ni aintsri ainauncha wainkatnuitai. 17. Jeenuka jea nurinurintai. Tura chikich aints ainaujai jea sumakaru asar mash nurintin ainawai. Ajartinka aja nurinurintai. Tura chickich aints ainaujai mash takasaru asar, mash nurintin ainawai. Aintsu jeencha, tura ajarincha, waring achat mash ninu aa nunaka nangkamikia atanki jurukchatnuitai. 18. Aints mash pachitsuk ni wakerina nunasha nintimrartinuitai. Turasha nuka pengkeraitai, tu nintimsar pujuinauka pachitsuk turawartinuitai. Turasha nuka paseyai tai, tu nintimsar pujuinauka, nunaka inaisartinuitai. Ni jeen ni Yusrin seartas wakerinakka, pachitsuk turawartinuitai. Tura aanumsha ni Yusrin seartas wakerinakka nunasha turawartinuitai. Turasha ni Yusri chichamen pachitsuk nuiniarartinuitai. Turasha ni Yusrin umirkartas wakerinakka, pachitsuk umirkartinuitai. Turasha ni Yusrin pachitsuk: Maaketai tiartinuitai. Ni ayamtai kintari tsawaaramtaikia, pachitsuk ayamrartinuitai. Turasha ni wakerinaka pachitsuk iruntrartinuitai. Turasha ni wakerinakka ni Yusri umirtan inaisartinuitai. 19. Aints mash ni nintimina nunaka shamtsuk chikich ainauncha ujakartinuitai. Turasha chikich ainausha metekchau nintimau waininayatang nu aintsun kajerkar: Itatkata tichartinuitai. Chikich nungkanmaya ainau tina nunaka pachitsuk antukartinuitai. Tura chikich ainauncha ni antukmaurincha pachitsuk ujakartinuitai. 20. Aints mash maanitan wakerutsuk pujuinauka pachitsuk pengker nintimtunisar iruntratnuitai. Turasha aints iruntan nakitakka chikich ainaujaisha iruntrashtinuitai. 21. Aints mash ni Gobiernorin umirkartinuitai. Turasha mash iruntrar chikich aints Gobierno aintsrijai chichasarti tusar, chicharkartin naamkartinuitai. Aints mash ni Gobierno aintsrijai chichasartinuitai. Gobierno ni aintsri ainau wakeramurin antuktinuitai. Tura jumchik musach nangkamaramtai, aints ainau mash: Yaki iinu apuri at tusar papichinam naarin aarartinuitai. Chikich ainauka nekarawarai tusar ni aararmia nunaka ujatsuk pujusartinuitai. Nunia papichi ainaun mash irumrar: Yana naari chikich naari nangkamasang untsuri at tusar anangtsuk nekapmarartinuitai. Nunia nu aintska chikich ainaun nepetkau asa apu wajastinuitai. Nuka elecciones tutayi. 22. Aints mash angkan yumatsuk pengker nintimsar pujusarti tusar, Gobierno ainau ni aintsri ainaun yaingkiartinuitai. Chikich nungkanmaya apuri ainausha Gobierno yaingkiartinuitai. 23. Aints mash wari takatna wakerinawa nunaka mash pachitsuk takasartinuitai. Aintsu takatrincha tura nuwa takatrincha metek akiktinuitai. Aints takakminak pujuinan'tai, ni weari ainaujai yumatsuk angkan pengker pujusarti tusar, metek akikiartinuitai. Ni takatrin takakminak pujuinayatang, ni kuikiari jeachu asamtai, yumamurin sumaktatkamar tujinkaramtai, Gobierno nu aints ainau yumatsuk pujusarti tusa yaingkiartinuitai. Ii takatrin metek akikiarti tusar chikich ainaujai iruntrartinuitai. Turasha iruntrar: Ii takatrin tenap akikchamu asar, metek akirkarti tusar, takatan su ainaun chicharkartinuitai. 24. Aints mash ayamsartinuitái. Tura asaramtai kintajai metek ayamtsuk takakmaschartinuitai. Tura tuke inaitsuk takakmasu asar, jiista kintatisha ayamsaru waininayatang akikiartinuitai. 25. Aints mash ni weari ainaujai tsukamtsuk, tura entsatirincha yumatsuk ninu pujutirincha angkan pengker pujusartinuitai. Sungkurminakka tsuwakratnuncha j iisartinuitai. Tura sungkurminauka tura kakaichau pujuinauka, tura weamrar pujuinauka, tura takakmasartatkamawar uyumatinauka, tura waje aishri jakau asaramtai ni yumamurin sumaktatkamawar tujintinamtaikia Gobierno nu aints ainaun yaingkiartinuitai. Nuwa jamtin ainauncha tura uchi ainauncha pengker yaingtinuitai. Uchi apaachiri atsaunka Gobierno pengker wainkatnuitai. 26. Uchi mash escuelanam engkemaawar nuimiarartinuitai. Uchi ainau nu nangkamtaik escuela primarianam engkemawaramtai, Gobierno nuinin ainaun akiktinuitai. Uchi ainau escuela engkemtsuk pujuschartinuitai. Uchi pengker nuimiaramtaikia, chikich escuelanam nuikiartin ati tusa, tura tsuwakratnusha ati tusa, waring achat nuimiarti tusa akupkatnuitai. Uchi ainau, tura juun ainausha escuelanam engkeminamtai, nekas pengker aints wajasmi tusar nuimiartinuitai. Turasha ii Gobierno umirkami tusar, turasha chikich ainauncha pase awajtsuk pujusmi tusar nuimiartinuitai. Nuniasha chikich nungkanmaya ainaun pachisar, tura shuwin aints ainauncha pachisar, tura ingkis ainauncha pachisar, chikich ainau ni Yusrincha niisha seainawa nu pachisar nuimiartinuitai. ¿Waruka tuusha pujuinawa? tusar nuimiaru asar, nu aints ainaun wishiktsuk nijai amikmaatnuitai. Nuniasha maanitsuk angkan pujusmi tusar, chikich nungkanmaya ainaun pachisar escuelanam pengker nintimtikratnuitai. Uchirtin ainau ningki wakerinak: Uchirun wari escuelanmak engkeataj tusar nintimrartinuitai. 27. Aints ainau jiista najanawartas wakerinamtaikia, tura aints ipiakratawaramtaikia, mash winiarti tusar tsangkatkatnuitai. Turasha mash iruntrar makin sumakar, kuikian metek akimiaku asar, pengker nuimiaru asar, nujai takakmasarti tusar tsangkatkartinuitai. Aints warinchuchirin najanau asamtai, chikich aints ni najanachiat: Wi najanamiajai tichatnuitai. Turasha nu warinchuchin wakerakka nurinurin akiktinuitai. Nu warinchun takakmak pujak aints tunaamaramtaikia, Gobierno nu warinchu takatsuk asataram, tusa surimkatnuitai. 28. Ju aarmauka mash nungkanam pujuinau umirkarti tusar apu ainau inarartinuitai. 29. Aints mash iruntrar angkan pengker nintimsar pujusarti tusar, apu ainaun yaingtinuitai. Aints ainau angkan pengker pujusartas wakerinauka chikich aints ainaun pase awajtsuk turasha maanitsuk pujusarti tusar, turasha mash iruntrar metek pengker pujusarti tusar, Gobierno aarmaurin umikiartinuitai. Aints mash angkan pengker pujusartas wakerinauka ju aarmaunaka umirkartinuitai. 30. Ju aarmausha wainkaru asar, tu tawai tusar, nekainau asar, aints angkan pengker pujusai tusar, apu kichkisha surimkachartinuitai. Tura chikich aints ainausha nunaka surimkachartinuitai.	acu	Achuar-Shiwiar	acu	Latn	acu
VŠOBECNÁ DEKLARÁCIA LUDSKÝCH PRÁV Úvod Vo vedomí že uznanie prirodzenej dôstojnosti a rovnych a neodcudzite ľných práv členov ľudskej rodiny je základom slobody, spravodlivosti a mieru na svete, že zneuznanie ľudských práv a pohrdanie nimi viedlo k barbarským činom, ktoré urážajú svedomie ľudstva, a že vybudovanie sveta, v ktorom ľudia, zbavení strachu a núdze, budú sa tešiť slobode prejavu a presvedčenia, bolo vyhlásené za najvyšší cieľ ľudu, že je nutné, aby sa ľudsk práva chránily zákonom, ak nemá byť človek donúteý uchýliť sa, keď všetko ostatné zlyhalo, k odboju proti tyranii a útlaku, že je nutné podporovať rozvoj priateľských vzťahov medzi národmi, že ľud Spojených národov zdoraznil v Charte znovu svoju vieru v základné ľudské práva, v dostojnosť a hodnotu ľudskej osobnosti, v rovnaké práva mužov a žien a že sa rozhodol podporovať sociálny pokrok a vytvoriť lepšie životné podmienky za vačšej slobody, že členské štáty prevzaly závazok zaistiť v spolupráci s Organizáciou Spojeých národov všeobecné uznávanie a zachovávanie ľudských práv a základýých slobod a že rovnaké chápanie týchto práv a slobod má nesmierny význam pre dokonalé splnenie tohto závazku, vyhlasuje VALNÉ SHROMAŽDENIE túto všeobecnú deklaráciu ľudských práv ako spoločný cieľ pre všetky národy a všetky štáty, aby sa každý jednotlivec a každý orgán spoločnosti, majúc túto deklaráciu stále na mysli, snažil vyučovaním a výchovou rozšíriť úctu k týmto právam a slobodám a zaistiť postupnými opatreniami vnútroštátnými i medzinárodnými ich všeobecné a účinné uznávanie a zachovávanie ako medzi ľudom členských štátov samých, tak medzi ľudom území , ktoré sú pod ich právomocou. Článok 1. Všetci ľudia sa rodia slobodní a sebe rovní , čo sa týka ich dostojnosti a práv. Sú obdarení rozumom a majú navzájom jednať v bratskom duchu. Článok 2. Každý má všetky práva a všetky slobody, vyhlášené v tejto deklarácii, bez hociakého rozlišovania najma pod ľa rasy, farby, pohlavia, jazyka, náboženstva, politického alebo iného smýšľania, národnostného alebo sociálného povodu, majetku, rodu alebo iného postavenia Žiaden rozdiel sa nebude robiť na podklade politického, právného alebo nedzinárodného postavenia krajiny alebo územia, ku ktorému osoba prí sluší, či je to krajina alebo územie nezávislé alebo pod poručenstvom, nesamosprávne alebo podrobené hociakému inému obmedzeniu suverenity. Článok 3. Každý má právo na život, slobodu a osobnú bezpečnosť. Článok 4. Nikto sa nesmie držať v otroctve alebo v nevoľníctve: všetky formy otroctva a obchodu s otrokmi sú zakázané. Článok 5. Nikto nesmie byť mučený alebo podrobený krutému, neľudskému alebo ponižujúcemu zaobchádzaniu alebo trestu. Článok 6. Každý má právo, aby bola všade uznávaná jeho právna osobnosť. Článok 7. Všetci sú si pred zákonom rovní a majú právo na rovnakú ochranu zákona bez hociakého rozlišovania. Všetci majú právo na rovnakú ochranu proti hociakej diskriminácii, ktorá porušuje túto deklaráciu, a proti každému podnűcovaniu k takej diskriminácii. Článok 8. Každý má právo, aby mu príslušné vnútroštátne súdy poskytly účinnú ochranu proti činom porušujúcim zčkladné práva, ktoré sú mu priznávané ústavou alebo zákonom. Článok 9. Nikto nesmie byť svojvoľne zatknutý, držaný vo vazbe alebo vyhnaný do vyhnanstva. Článok 10. Každý má úplne rovnaké právo, aby bol spravodlive a verejne vypočutý nezávislým a nestranným súdom, ktorý rozhoduje o jeho právach a povinnostiach a o každom trestnom obvinení, vznesenom proti nemu. Článok 11. Každý, kto je obvinený z trestného činu, považuje se za nevinného, dokiaľ nie je zákonným postupom dokázaná jeho vina vo verejnom pokračovaní, pri ktorom mal zaistené všetky možnosti obhajoby. Nikto nesmie byť odsúdený pre čin alebo opomenutia, ktoré v čase, ked' boly spáchané, neboly trestné podľa štátného alebo medzinárodného práva. Rovnako nesmie byť uložený ťažší trest než trest, ktorý mohol byť uložený v čase, ke trestný čin bol spáchaný. Článok 12. Nikto nesmie byť vystavený svojvoľnému zasahovaniu do súkromného života, rodiny, domova alebo korešpondencie, ani útokom na svoju česť a povesť. Každý má právo na zákonnú ochranu proti takýmto zásahom alebo útokom. Článok 13. (1) Každý má právo voľne sa pohybovať a slobodne si zvoliť bydlisko v tom - ktorom štáte. (2) Každý má právo opustiť hociktorú krajinu, i svoju vlastnú, a vrátiť sa do svojej krajiny. Článok 14. Každý má právo vyhľadať si pred prenasledovaním útočište v iných krajinách a požívať tam azyl. Toto právo nemožno uplatňovať v prípade stíhania na ozaj odôvodneného nepolitickými zločinmi alebo činmi, ktoré sú v rozpore s cieľami a zásadami Spojených národov. Článok 15. Každý má právo na štátnu príslušnosť. Nikto nesmie byť svojvoľne zbavený svojej štátnej príslušnosti, ani práva svoju štátnu príslušnosť zmieniť. Článok 16. Muži a ženy, ak dosiahli plnoletosť, majú právo bez hociakého obmedzenia z dôvodov rasovej, národnostei alebo náboženskej príslušnosti uzavrieť manželstvo a založiť rodinu. Čo sa manželstva týka, majú počas jeho trvania i pri jeho rozlúčení rovnaké práva. Manželstvá môžu byť uzavrené len so slobodným a plným súhlasom nastávajúcich manželov. Rodina je prirodzenou a základnou jednotkou spoločnosti a má nárok na ochranu so strany spoločnosti štátu. Článok 17. Každý má právo vlastniť majetok ako sám, tak spolu s inými. Nikto nesmie byť svojvoľne zbavený svojho majetku. Článok 18. Každý má právo na slobodu myslenia, svedomia a náboženstva; toto právo obsahuje aj voľnosť zmeniť náboženstvo alebo vieru, ako i slobodu prejavovať svoje náboženstvo alebo vieru, sám alebo společne s inými, či už verejne alebo súkromne, vyučovaním, vykonávaním náboženských úkonov, bohoslužbou a zachovávaním obradov. Článok 19. Každý má právo na slobodu presvedčenia a prejavu: toto právo nepripúšťa, aby niekto trpel ujmu pre svoje presvedčenie a zahrňuje právo vyhľadávať, prijímať a rozširovať informácie a myšlienky hociakými prostriedkami a bez ohľadu na hranice. Článok 20. Každému je zaručená sloboda pokojného shromažďovania a sdružovania sa. Nikto nesmie byť nútený, aby bol členom nejakého sdruženia. Článok 21. Každý má právo, aby sa účastnil na vláde svojej krajiny buď priamo, alebo prostredníctvom slobodne volených zástupcov. Každý má právo vstúpiť za rovnakých podmienok do verejných služieb svojej krajiny. Vôľa ľudu má byť základom vládnej moci: táto vôľa musí byť vyjadrená správne prevádzanými voľbami, ktoré sa majú konať v pravidelných obdobiach na základe všeobecného a rovného hlasovacieho práva tajným hlasovaním alebo rovnocenným postupom, ktorý zabezpečuje slobodu hlasovania. Článok 22. Každý človek má ako člen spoločnosti právo na sociálne zabezpečenie a nárok, aby mu boly národným úsilím i medzinárodnou súčinnosťou a v súlade s organizáciou a prostriedkami príslušného štátu zaistené hospodárske, sociálne a kultúrne práva, potrebné k jeho dôstojnosti a k slobodnému rozvoju jeho osobnosti. Článok 23. Každý má právo na prácu, na slobodnú voľbu zamestnania, na spravodlivé a uspokojivé pracovné podmienky a na ochranu proti nezamestnanosti. Každý, bez hociakého rozlišovania, má nárok na rovnaký plat za rovnakú prácu. Každý pracujúci má právo na spravodlivú a dostačujúcu odmenu, ktorá by zaisťovala jemu samému a jeho rodine živobytie odpovedajúce ľudskej dôstojnosti, a ktorá by bola doplnená, keby toho bolo treba, inými prostriedkami sociálnej ochrany. Každý má právo na ochranu svojich záujmov zakladať s inými odborové organizácie a pristupovať k ním. Článok 24. Každý má právo na odpočinok a na zotavenie, zvlášť aj na rozumné vymedzenie pracovných hodín a na pravidelnú platenú dovolenku. Článok 25. Každý má právo na takú životnú úroveň, ktorá môže zaistiť jeho zdravie a blahobyt a zdravie jeho rodiny, počítajúc v to menovite výživu, šatenie, bývanie a lekárske ošetrovanie, ako aj potrebné sociálne opatrenia: má právo na zabezpečenie v nezamestnanosti, v nemoci, pri neschopnosti k práci, pri ovdovení, v starobe alebo v iných prípadoch straty zárobkových možností, ktoré nastanú za okolností nezávislých ne jeho vôli. Materstvo a detstvo majú nárok na zvláštnu strarostlivosť a pomoc. Všetky deti, či manželské alebo nemanželské, požívajú rovnakú sociálnu ochranu. Článok 26. Každý má právo na vzdelanie. Vzdelanie nech je bezplatné aspoň v začiatočných a základných stupňoch. Základné vzdelanie je povinné. Technické a odborné vzdelanie nech je všeobecne prístupné a vyššie vzdelanie má byť rovnako prístupné každému podľa jeho schopností. Vzdelanie má smerovať k plnému rozvoju ľudskej osobnosti a k posilneniu úcty k ľudským právam a základným slobodám. Má napomáhať k vzájomnému porozumeniu, snášanlivosti a priateľstvu medzi všetkými národmi a všetkými rasovými i náboženskými skupinami, ako aj k rozvoju činnosti Spojených národov pre zachovanie mieru. Rodičia majú prednostné právo voliť druh vzdelania pre svoje deti. Článok 27. Každý má právo slobodne sa účastniť na kultúrnom živote spoločnosti, užívať plodov umenia a účastniť sa na vedeckom pokroku a jeho výťažkoch. Každý má právo na ochranu morálnych a materiálnych záujmov, ktoré vyplývajú z jeho vedeckej, literárnej alebo umeleckej tvorby. Článok 28. Každý má právo na to, aby vládol taký sociálny a medzinárodný poriadok, v ktorom by práva a slobody vyhlásené v tejto deklarácii boly plne uplatnené. Článok 29. Každý má povinnosť voči spoločnosti: jedine v nej môže slobodne a plne rozvinúť svoju osobnosť. Vo výkone svojich práv a v užívaní svojich slobôd je každý podrobený iba takým obmedzeniam, ktoré stanoví zákon a ktoré slúžia výhradne k zabezpečeniu náležitého, uznávania a zachovávania práv a slobôd iných, ako aj k uspokojeniu spravodlivých požiadaviek mravnosti, verejného poriadku a obecného blaha v demokratiskej spoločnosti. Výkon týchto práv a slobod nesmie byť v žiadnom prípade v rozpore s cieľami a zásadami Spojených národov. Článok 30. V tejto deklarácii nič sa nesmie vykladať tak, aby oprávňovalo ktorýkoľvek štát, skupinu, alebo osobu vyvíjať činnosť alebo dopúšťať sa činov, ktoré by smerovaly k potlačeniu niektorého z práv alebo slobôd v tejto deklarácii vyhlásených.	slk	Slovak	slk	Latn	sk
DISKLERIADUR HOLLVEDEL GWIRIOU MAB-DEN Embannet gant ar Broadou-Unanet d’an 10 a viz Kerzu 1948 Rakger –O vezañ ma’z eo war anaout an dellezegezh enstag ouzh holl izili an denelezh hag o gwirioù par ha diwerzhus eo diazezet ar frankiz, ar reizhded hag ar peoc’h, –o vezañ ma’z eo war dizanaout ha dismegañsiñ gwirioù mab-den eo bet ganet an aktoù a varbariezh a sav koustiañs mab-den en o enep, ha ma’z eo bet embannet eo donedigezh ur bed a vo ennañ gant an dud frankiz da gomz ha da grediñ, dieubet ma vint diouzh ar spont hag an dienez, a zo mennad uhelañ mab-den, –o vezañ ma’z eo ret-holl diwall gwirioù mabden gant reolenn al lezenn evit na vefe ket rediet an dud d’en em sevel ouzh an tirantegezh hag ar gwaskerezh da rekour diwezhañ, –o vezañ ma’z eo ret-holl kas war-raok an darempredoù a vignoniezh etre ar broadoù, –o vezañ ma’z eo bet embannet adarre er Garta gant pobloù ar Broadoù-Unanet o feiz e gwirioù diazez mab-den, e dellezegezh ha talvoudegezh mab-den, e parded ar baotred hag ar merc’hed en o gwirioù, ha ma’z eo bet disklêriet ganto e oant mennet da gas war-raok an diorroadur kevredigezhel ha da wellaat an aozioù-buhez en ur frankiz vrasoc’h, -o vezañ ma’z eo bet gouestlet gant ar Stadoù-Ezel diogeliñ, gant kenlabour Aozadur ar Broadoù-Unanet, an doujañs hollvedel ha gwirion ouzh gwirioù mab-den hag ar frankizioù pennan, –hago vezañ ma’z eo a bouez bras kengompren ar gwirioù hag ar frankizioù-mañ a-benn seveniñ ar gouestl, EZ EMBANN AR VODADEG-VEUR DISKLERIADUR HOLLVEDEL GWIRIOÙ MABDEN evel uhelvennad boutin da vezañ diraezet gant an holl bobloù hag an holl vroadoù, d’an holl dud hag ensavadurioù, gant an Disklêriadur-mañ atav en o freder, da lakaat kreskiñ dre ar c’helenn hag an deskadurezh, an doujans ouzh ar gwirioù ha frankizioù-mañ, d’o lakaat da vezañ anavezet ha sevenet tamm-ha-tamm da vat hag e pep lec’h, dre ziarbennoù broadel hag etrevroadel, koulz e-touez pobloù ar Stadoù-Ezel hag e-touez ar re zo war zouaroù dindan o lezennoù. Mellad unan (1) Dieub ha par en o dellezegezh hag o gwirioù eo ganet an holl dud. Poell ha skiant zo dezho ha dleout a reont bevañ an eil gant egile en ur spered a genvreudeuriezh. Mellad daou (2) Da bep hini eo an holl wirioù ha frankizioù embannet en disklêriadur-mañ, hep ket a ziforc’h, a ouenn, a liv, a reizh, a yezh, a veno politikel pe a veno all, a orin broadel pe gevredigezhel, a leve, a c’hanedigezh pe a natur all. Ouzhpenn-se ne vo graet diforc’h ebet hervez statud politikel, lezennel pe etrevroadel, arvro pe an dachenn-vro emañ an den dindan he lezenn, pe dizalc’h pe dindan verezeh e ve, diemren pe bevennet hec’h aotrouniezh en ur stumm bennak. Mellad tri (3) Gwir a zo gant pep hini d’ar vuhez, d’ar frankiz, ha d’an diogelroez evitañ. Mellad peuar (4) Ne vo dalc’het den er sklaverezh nag er sujidigezh; berzet e vo kement stumm a sklaverezh hag a werzhañ-sklaved. Mellad pemp (5) Ne vo lakaet den da c’houzañv ar jahinerezh, na doareoù pe kastizoù kriz ha didruez. Mellad c’hwec’h (6) Gwir pep hini eo e vefe anavezet e bersonelezh lezennel e pep lec’h. Mellad seizh (7) Par eo an holl dirak al lezenn ha gwir o deus da vezañ diwallet ganti. Holl o deus gwir da vezañ diwallet heñvel diouzh kement gwallziforc’h a dorrfe an Disklêriadur-mañ ha diouzh kement tra a zegasfe seurt diforc’hioù. Mellad eizh (8) Pep hini en deus gwir da gaout digoll gwirion dirak lezioù-barn broadel kenveliek evit oberoù o dije torret ar gwirioù diazez anavezet dezhañ gant ar Vonreizh pa al lezenn. Mellad nav (9) Den ebet ne vo harzet, bac’het pe harluet diouzh c’hoant. Mellad dek (10) Ur gwir par da hini ar re all a zo gant pep hini da vezañ klevet dirak an holl ha gant reizhded gant ul lez-varn dizalc’h ha neptu, dezhi da dermenañ e wirioù ha dleadoù hag an tamalloù graet dezhañ. Mellad unnek (11) Digablus eo kement den a zo tamallet dezhañ ur felladenn ken na vo prouet eo kablus hervez al lezenn en ur prosez digor d’an holl ma vo bet diogelet dezhañ an holl wareziou ret d’en em zifenn. Ne vo kondaonet den ebet en abeg da oberoù pe da nannoberoù ha ne oant ket felladennoù hervez ar gwir broadel pe etrevroadel d’ar mare ma oant c’hoarvezet. Den kennebeut ne vo barnet d’ur c’hastiz kreñvoc’h eget an hini a oa hervez al lezenn d’ar mare ma oa bet graet ar felladenn. Mellad daouzek (12) Den ebet ne vo emellet diouzh c’hoant en e vuhez prevez, e diegezh, e annez pe e lizhiri, ha ne vo ket stoket ouzh e enor nag ouzh e vrud. Pep hini en deus gwir da gaout gwarez digant al lezenn diouzh emelladennoù ha tagadennoù a seurt-se. Mellad trizek (13) Pep den en deus gwir da vont ha dont en e frankiz ha da zibab e annez e diabarzh ur Stad. Pep den en deus gwir da guitaat ne vern pe vro, da guitaat e vro-eñ zoken ha da zont en-dro dezhi. Mellad pevarzek (14) Pep den en deus gwir da glask repu ha da gavout bod e broioù all pa vez heskinerezh. Ar gwir-mañ n’haller ket daveiñ dezhañ pa vez klask war un den gant gwir abeg evit torfedoù a genwir pe evit oberoù kontrol da balioù ha pennaennoù ar Broadoù-Unanet. Mellad pemzek (15) Pep den en deus gwir da gaout ur vroadelezh. Den ebet ne vo tennet e vroadelezh digantañ nag ar gwir da gemmañ e vroadelezh diouzh c’hoant. Mellad c’hwezek (16) Gwir o deus ar wazed hag ar merc’hed adalek an oad da zimeziñ, ne vern o gouenn, o broadelezh, pe o relijion, da zimeziñ ha da sevel tiegezh. Gwirioù par zo dezho e-keñver an dimeziñ, e-pad ar briedelezh hag e-keñver an dibriediñ. Ne c’hell bezañ dimeziñ ebet hep asant gwir ha dieub an danvez-priedoù. An tiegezh eo maen diazez naturel ar gevredigezh, ha gwir en deus da gaout gwarez ar gevredigezh hag ar Stad. Mellad seitek (17) Pep den en deus gwir da vezañ perc’henn e-unan pe a-gevret gant tud all. Den ebet ne vo tennet e berc’hentiezh digantañ diouzh c’hoant. Mellad triwec’h (18) Pep den en deus gwir da gaout frankiz ar soñj, ar goustiañs hag ar relijion; er gwir-mañ emañ ivez ar frankiz da gemmañ e relijion pe e gredenn, hag ivez ar frankiz da ziskuliañ e relijion pe e gredenn, eunan pe a-stroll, dirak an holl pe en-prevez, dre ar c’helenn, an oberoù, an azeulerezh pe al liderezh. Mellad naontek (19) Pep hini en deus gwir d’ar frankiz d’ober e veno ha d’en disklêriañ, da lavarout eo gwir da chom hep bezañ trubuilhet en abeg d’e vennozhioù, gwir da glask, da resev ha da skignañ keleier ha mennozhioù, dre n’eus forzh pe zoare disklêriañ, hep teurel pled ouzh an harzoù. Mellad ugent (20) Pep den en deus gwir d’ar frankiz d’en em vodañ ha d’en em gevreañ e peoc’h. Den ne c’hell bezañ rediet da vezañ ezel eus ur gevredigezh. Mellad unan warn-ugent (21) Pep hini en deus gwir da gemer perzh e gouarnerezh e vro, war-eeun pe dre hantererezh dileuridi dibabet hep gwaskerezh. Pep hini, par d’ar re al, en deus gwir da gaout kargoù publik en e vro. Youl ar bobl eo diazez aotrouniezh ar galloud publik; disklêriet e vo ar youl-se e dilennadegoù onest ha mareadek gant mouezhierezh an holl, dre baperennoù kuzh pe dre zoareoù mouezhiañ kevatal o tiogeliñ frankiz ar vouezhiadeg. Mellad daou warn-ugent (22) Pep den, evel ezel eus ar gevredigezh, en deus gwir d’ar c’hedskor ha da gaout e walc’h eus ar gwirioù armerzhel, kevredigezhel ha sevenadurel en deus ezhomm evit e zellezegezh ha diorroadur dinask e bersonelezh a-drugarez d’ar strivadeg vroadel ha d’ar c’henlabour etrevroadel, en ur zerc’hel kont eus aozadur ha pinvidigezh ar vro. Mellad tri warn-ugent (23) Pep den en deus gwir da labourat, da zibab al labour a gar, da gaout aozioù labour reizh ha dereat, ha da vezañ gwarezet diouzh an dilabour. Pep den en deus gwir, hep gwallziforc’h ebet, da gaout an hevelep gopr evit an hevelep labour. An neb a labour en deus gwir da vezañ paeet reizh ha mat evit ma c’hellfe, eñ hag e diegezh, bevañ en un doare a zere ouzh dellezegezh mab-den, ha mar deo ret ouzhpenn, da gaout gwarez kevredigezhel dre hentoù all. Pep den en deus gwir da sevel sindikadoù pe da emezelañ enno evit difenn e lazioù. Mellad pevar warn-ugent (24) Pep hini en deus gwir da ziskuizhañ ha da gaout lezir, da gaout un amzer-labour bevennet poellek ha vakañsoù mareadek paeet. Mellad pemp warn-ugent (25) Pep den en deus gwir da gaout ul live-bevañ dereat evit e yec’hed, e aezamant ha hini e diegezh da lavarout eo: boued, dilhad, lojeiz, skoazell ar vezegiezh hag ar servijoù kevredigezhel zo ezhomm; gwir en deus ivez d’an diogelroez ma c’hoarvez dezhañ bezañ dilabour, klañv, mac’hagnet, instañvet, kozh, pe koll an tu da gaout peadra da vevañ en desped dezhañ. Ar mammoù hag ar vugale o deus gwir da gaout harp ha skoazell dreist an holl. An hol vugale, ganet eus tud dimezet pe dizimez, o devo ar emmes gwares kevredigezhel. Mellad c’hwec’h warn-ugent (26) Pep den en deus gwir da gaout deskadurezh. Digoust e tle bezañ an deskadurezh, da vihanañ an deskadurezh kentañ ha diazez. Ret ha dleet eo ar gelennadurezh kentañ. D’an holl e tle bezañ kinniget ar gelennadurezh teknikel ha micherel, d’an holl e vo roet tu d’ober studioù uhel hervez o dellid. Pal an deskadurezh eo diorren personelezh mab-den ha lakaat doujañ muioc’h gwirioù mab-den hag ar frankizioù diazez. Drezi e klaskor kreskiñ ar c’hengompren, an habaskted hag ar vignoniezh etre an holl vroadoù hag an holl strolladoù a ouenn pe a relijion disheñvel, hag ivez kas war-raok obererezh ar Broadoù-Unanet evit derc’hel ar peoc’h. An tadoù ha mammoù, da gentañ, o deus gwir da zibab an doare deskadurezh a vo roet d’o bugale. Mellad seizh warn-ugent (27) Pep hini en deus gwir da gemer perzh evel a gar e buhez sevenadurel ar gumuniezh, da gaout dudi gant an arzoù, da gemer perzh en araokadeg ar skiantoù ha da gaout e lod eus ar madoù degaset ganti. Pep den en deus gwir da gaout e lazioù speredel ha danvezel deuet diwar an oberennoù skiantel, lennegel pe arzel savet gantañ. Mellad eizh warn-ugent (28) Pep hini en deus gwir e renfe un urzh kevredigezhel hag etrevroadel a c’hellfe bezañ peursevenet enni ar gwirioù ha frankizioù embannet en Disklêriadur-mañ. Mellad nav warn-ugent (29) Pep den en deus dleadoù e-keñver ar gevredigezh, al lec’h nemetañ ma c’hell peurziorren e bersonelezh en he frankiz. En e wirioù hagen e frankiz ne c’hell pep hini bezañ bevennet nemet gant al lezenn ha nemet evit diogeliñ ma vo anavezet ha doujet gwirioù ha frankizioù ar re all hag evit klotañ gant ezhommoù reizh ar vuhezegezh, an urzh publik, hag aezamant an holl en ur gevredigezh demokratel. Ar gwirioù ha frankizioù-mañ ne c’hellor, war zigarez ebet, ober ganto a-enep da balioù ha pennaennoù ar Broadoù-Unanet. Mellad tregont (30) Pennad ebet eus an Disklêriadur-mañ ne c’hello bezañ komprenet evel pa rofe gwir d’ur Stad, d’ur strollad pe d’un den, da ober pe klask ober traoù abenn distrujañ ar gwirioù hag ar frankizioù embannet amañ.	bre	Breton	bre	Latn	br