Datasets:

leks-forever

/

lez_wiki_20240920

like 1

Follow

Lezghian Community 8

2016 йисуз космосдиз ахъаюнрин сиягь

1993 йис (са агъзурни кӀуьд вишни кьудкъанни цӀипуд лагьай йис) — григорийдин календарьдал гьалтайла жуьмядиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1993-лагьай йис я. XX виш йисан 93-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1993 йис

1993 йис

Деве — (лат. Camelus) — жуьре бицӀинезабрикай куткуркӀвачербур(Camelidae). Амма чӀехи буй авай гьайван я, вердиш хьанай кьурай дуьнед патара яшамишжезавай. Ава кьве жуьре деве: * — кьве кӀукӀ алай, амма бактриан * — са кӀукӀ алай, амма дромедар, амма дромадер, амма арабиан. == Алукьунар == * Верблюд — Camelus * Верблюдоводство Категория:Гьайванар

Деве

Иззет Шерифов — лезги шаир, журналист. 1927 йисуз КцӀар райондин ГуьндуьзкӀелейрин хуьре дидедиз хьана. Бакуда Къецепатан ЧӀаларин Институт акьалтӀарай И. Шерифов са девирда муалимвиле, партиядин везифайрал хьана. 1990 – 1992 йисара «Азернешр»да «Хважамжам» тӀвар алаз лезги чӀалал улубар акъуддай редакцияда гъиликдар яз кӀвалахна. Сатирадинни гагафрин (темсилрин) автор хьиз лезгилитературадиз гьахьай Иззет муалимдин пуд ктаб чапдай акъатнава: «ТӀиб- ТӀаб», «Кьудар», «Аслан даим ксанайтӀа». Зари 2003 йисуз Дербент шегьерда рагьметдиз фена. ==ЭлячӀунар== * «КцӀар-кцӀарвияр» энциклопедик кӀватал» (Баку-2011) Категория:Лезги шаирар

Иззет Шерифов

ГьасанкӀеле — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. И муниципалитетдик вич ГьасанкӀеле хуьр ва Бала КцӀар хъишлах хуьр акатзава. == Агьалияр == Хуьруьн агьали — 1,568 касди туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Гьесенкъеле (Хъачмаз район)

Франкрин чӀал () — Французрин чӀал (Франциядин офицал чӀал) — индоевропадин чӀаларин романрин чӀаларикай сад я. == Рахазвай гьукуматар == == ЭлячӀунар == * Категория:Роман чӀалар

Француз чӀал

1776 йис (са агъзурни иридвишни пудкъанницӀуругуд лагьай йис) — чи эрадин 1776-лагьай йис. XVIII виш йисан 76-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1776 йис

1776 йис

Темир-Хан-Шурадин наибвал () — 1895 — 1928 йисара Темир-Хан-Шурадин округдик акатзавай администрациядин тек. Наибвилин кьилин хуьр — Агъа Казанище хуьр тир. == Тарих == 1899 йисуз наибвал участокдик элкъуьрнай. == Администрациядин паюнар == Темир-Хан-Шурадин наибвилик акатзавай хуьрер ва абурун агьалияр: Вири къумукьар аварар цӀапар чувудар Темир-Хан-Шурадин наибвал 17 055 (100 %) 15 019 (88,1 %) 2 030 (11,9 %) 1 (0,1 %) 5 (0,1 %) Агачкала хуьруьн-жемият 24 (100 %) 24 (100 %) Ахатлы хуьруьн-жемият 309 (100 %) 309 (100 %) Бет-Аул хуьруьн-жемият 674 (100 %) 674 (100 %) Буглен хуьруьн-жемият 1 012 (100 %) 1 012 (100 %) Ишкарты хуьруьн-жемият 631 (100 %) 618 (97,9 %) 13 (2,1 %) ЧӀехи Агъа Казанищи хуьруьн-жемият 4 652 (100 %) 4 619 (99,3 %) 28 (0,6 %) 5 (0,1 %) Вини Казанищи хуьруьн-жемият 2 019 (100 %) 2 019 (100 %) Вини Каранай хуьруьн-жемият 778 (100 %) 778 (100 %) Агъа Каранай хуьруьн-жемият 658 (100 %) 657 (99,8 %) 1 (0,2 %) Капчугай хуьруьн-жемият 589 (100 %) 589 (100 %) Кафыр-Кумух хуьруьн-жемият 1 298 (100 %) 1 298 (100 %) Манас-Аул хуьруьн-жемият 223 (100 %) 223 (100 %) Муслим-Аул хуьруьн-жемият 661 (100 %) 661 (100 %) Халим-Бек-Аул хуьруьн-жемият 979 (100 %) 979 (100 %) Урма хуьруьн-жемият 1 152 (100 %) 1 152 (100 %) Эрпели хуьруьн-жемият 2 548 (100 %) 2 548 (100 %) == Баянар == == ЭлячӀунар == * Темир-Хан-Шурадин наибвилик акатзвай хуьрер, хуьруьн-жемиятар ва абурун агьалийрин кьадарни миллетрин состав (1886 йис) Категория:Темир-Хан-Шурадин округ Категория:Дагъустандин наибвилер

Темир-Хан-Шурадин наибвал

Берикей () — Дагъустан республикадин Дербент районда авай хуьр. Сегелер хуьруьхъ галаз «Берикей» хуьруьнсовет туькӀуьрзава. Хуьруьнсоветдин администрациядин юкь я. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин кьибле пата, Дербент райондин кефер пата, Дербент шегьердилай 32 км кефердинни - рагъакӀидай пата, Уллучай вацӀал, «Берикей» ракьун - рекьин станциядал чка кьунва. ==Тарих== 1894 йисуз Берикей хуьре Дагъустанда садлагьай нафтӀадин буругъдин къуй эгъуьнвай ва 182 метр дегьнедай нафтӀ акъатнавай. Гуьгъуьнлай, нафтӀ тарашхъанвилелди хкудунин нетижада Берикей мяден терг хьанвай. XIX виш йисуз Берикей хуьр вири Къайтагъ-Табасаран округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Къайтагъ- Табасаран округдин Агъа-Къайтагъ наибвалдиз талукь тир. Берекей хуьруьнжемятдин юкь ва са тир хуьр тир. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 3011 касди уьмуьр гьалзавай Дербентский район. Агьалийрин вири этник группа тир терекемеяр я, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Берикей хуьруьн агьалияр 875 кас тир, вири (терекемеяр) тир НИЖНЕ-КАЙТАГСКОЕ НАИБСТВО (1886 г.). ==Майишат== Хуьре ГУП-дин ципицӀрин бахчахъанвилин чӀехи «Берикей» майишат ава. == ТӀвар-ван авай ксар== * Нажмутдин Шарифоф — СССРдин Кьилин Советдин депутат. == Баянар == == ЭлячӀунар == * >> Берикей * Газета «Ватан». В воскресный день в селе Берикей... * Воспоминания о Берикее * Богатство недр Дагестана Категория:Дербент райондин хуьрер

Берикей

Ибрагьимов Саид — лезги шаир. Кьурагь райондин КӀутӀларин хуьряй я. Алай вахтунда гьа и райондин Моллакент хуьре уьмуьрзава, хуьруьн зегьметчи инсан я. Уьмуьрдиз хасвили, яшайиш дериндай чир хьуни, иллаки, уьмуьрдал ашукьвили адан шиирриз тӀебиивал, сеслувал, цӀалцӀамвал, гьиссерин жанлувал ганва. Вичин руьгьдин муаллимар яз и Саида сифтени-сифте Кьуьчхуьр Саид, Етим Эмин, СтӀал Сулейман, Хуьруьг Тагьир, Шихнесир Къафланов гьисабзава. Лезги эдебиятда кӀанивилин лирика ам патал чӀехи ирс ва алем я. Вичини гьа устадрилай чешне къачузва. ==Эдебият== * Лезги газетдай. Категория:Лезги шаирар

Ибрагьимов Саид

Агъа Манкъулидхуьр () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «Манкъулидхуьруьнсовет»-дик акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 28 км яргъал ала. Агъа Манкъулидхуьруьн мягьлейрин тӀварар (ойконимар): Агъа пад, Вини пад. == Тарих == ==Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. Агъа Манкъулидхуьре агъадихъ галай сихилрин веледри уьмуьр ийизва: Шуьмегъуьрер, ЧӀакӀарар, Байрамар, Квасаяр КцӀарин хуьрера авай сихилрин тӀварар. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Агъа Манкъулидхуьр

Мегьамед Камалдинов (1926–2000) — лезги шаир. 1926 йисуз Кьурагь райондин Гелхен хуьре дидедиз хьана. Юкьван мектеб ва Орджаникидзедин пединститут куьтягьна, ада гзаф йисара хайи хуьре тарихдин муаллимвал, колхоздин председатель авуна. М. Камалдинов жегьил чӀавалай шиирар теснифунал машгъул хьана. Адан чӀалар ("Диде", "Самур", "Цуьк", "Шалбуз", "Лугьуда хьи", "Апрель" ва мсб.) лезги газетризни журналриз акъатна, "Чирагъ" кӀватӀалда (1973) гьатна ва кьилдин ктабдиз лайихлу хьана. Заридин эсеррин кьилин тема хайи ватан ва муьгьуьббат я. Зари 2000 йисуз рагьметдиз фена, хайи хуьре кучукнава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Камалдинов Мегьамед

Ногьурхъишлах — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. == География == Хуьр Кьвепеле райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай 7 км яргъал чка кьунвайди я. Ногьур вирин мукьув ала. ==Тарих== Ногьурхъишлах Кьвепеле райондин жегьил хуьрерикай я, ва тахминан 17 виш йисан эхирда — 18 виш йисан сифте кьилера арадал атанва. Вилик хуьруьн чилер иниз лапагар гьална кьуьд акъуддай чкаяр тир, гуьгъуьнлай иниз мукьвал алай хуьрерай ксар куьч хьана ацукьунин нетижада гилан хуьр арадал атанва. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 2 780 кас яшамиш жезва. Агьалийрин саки вири азербайжанар я. ==ИнфратуькӀуьрун== Хуьре са кьулан мектеб, са аялрин бахча кӀвалахзава. == ЭлячӀунар == * Nohurqışlaq: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Ногьурхъишлах

Камилов Абидин Саидан хва — тӀвар-ван авай лезги шаир ва журналист. Шаир 1951 йисан 20 мартдиз СтӀал Сулейманан райондин Асалдхуьре дидедиз хьана. Ада Шихидхуьруьн юкьван мектеб куьтягьна, армиядин жергейра къуллугъна, Туркменистанда фялевал авуна. Чирвилерихъ ялзавай жегьилди Дагъустандин университетда кӀелна ва Испикрин мектебда чӀаланни литературадин тарсар гана. 80-йисара райондин ктабханада «Чешме» тӀвар алай литературадин кружок арадал гъана, райондин кхьизвай инсанар агудна. 1990 йисуз «Куьредин ярар» тӀвар алай културадин центр туькӀуьрна ва адаз регьбервал гайибурукай сад я. Алай вахтунда ам СтӀал Сулейманан райондин «Халкьдин гаф» газетдин культурадин отделдин зеведиш я. Абидин Камилован садлагьай шиир "Ишигълаван дагълар" 1956 йисуз "Коммунизмдин гатфар" газетдиз акъатна. Гуьгъуьнин йисара адан шиирар, манияр ва гьикаяр кӀелзавайдав республикадин газетринни журналрин чинрилай агакьзава. Зариди уьмуьрдикай, тӀебиатдикай ва муьгьуьббатдикай вичин фикирар лугьузва, гьиссер къалурзава. Абур "Куьредин ярар" кӀватӀалдик акатнава. Гзаф чӀалар, "Лезги руш" хьиз, манийриз элкъвенва: абур Майила Абдулмуталибовади, Къагьриман Ибрагьимова ва Суьлгьият Гьажиевади музыкадал эцигнава. А. Камилов Лезги кхьирагрин садвалдин член ва 1999 йисалай ЛКС-дин С. Сулейманан райондин отделениядин председатель я. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». ==ЭлячӀунар== * «Алам» журнал: Абидин Камилов. Категория:Лезги кхьирагар Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги журналистар

Камилов Абидин Саидан хва

СарфунъялОрография къенин ятар атӀудайбур хьти - Скиталец.ру (урусал) , гьакӀни Самур цӀиргъ — Дагъустандин кьибле пата авай суварин чӀул, кьиблени- рагъакӀидай патай кеферни-рагъэкъечӀдай патаз 193 километр яргъи хьанва. Виридалайни кьакьан чка Алахундаг (3849 м) сув я. Виридалайни агъуз тир чка Хаки (1049 м) сув я. == Алай чка == Самур цӀиргъ Дагъустандин кьибле патал алайди я, Рутул, Ахцегь, Агъул, Кьурагь, Мегьарамдхуьруьнни СтӀал-Сулейманан районрай тӀуз физавайди я. ЦӀиргъен кьибле патахъай Самур вацӀ авахьзава. == КӀукӀар == Самур цӀиргъел ала гуьгъуьнин суван кьилер: Кьурусув (3837 м), Амирсундухикьил (3826 м), Курапсув (3724 м), Амир (3778 м), Унасув (3695 м), Грысал (3534 м), Ялахъ(3004), Гетинкьил (2788 м). == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Кавказдин цӀиргъер

Сарфунъял

КӀокӀов Къазбек Валериян хва (; 1973 йисан 20 июлдиз, Кьведлагьай Лескен, Къабарда-Балкъария АССР-да) — Урусатдин гьукуматдин ва политикадин алахъавайди, 2019-лагьай йисан 3-лагьай октябрдилай гатӀумна Къабарда-Балкъар Республикадин кьил я. 2019-лагьай йисуз ам «Единая Россия» партиядин республикадин хлен секретарвиле хкяна. == Уьмуьрдин рехъ == Къазбек КӀокӀов Къабарда-Балкъариядин садлагьай президент Валерий КӀокӀован хзанда дидедиз хьана. Ада «агрономиядин рекьяй алим» пешедай Къабарда-Балкъариядин агромелиорациядин институт акьалтӀарна. 1995-лагьай йисалай гатӀумна — гьалваяр акъудзавай «Налчикский» тӀвар алай заводдин директордин коммерциядин суалрай эвез яз кӀвалахна. 2002-лагьай йисуз — «Каббалкресурсы» ОАО-дин кьилин директор. 2003-лагьай йисалай — 2007-лагьай йисал кьван — ада Налчик шегьердин чкадин Советдин депутат яз кӀвалахна. 2009-лагьай йисан мартдиз ам КъБР-дин парламентдиз депутат яз хкянва. 2010-лагьай йисан 16-лагьай декабрдиз ам КъБР- дин хуьруьн майишатдин министрдин эвезвиле тайинарна. 2013-лагьай йисан апрелдилай 2018-лагьай йисан 26-лагьай сентябрдал кьван — ам Урусатдин Президентдин къенепатан политикадай управлениедин регионал блокдин советник, Кефер патан Къавкъаздин региондин куратор тир. 2018-лагьай йисан 26-лагьай сентябрдиз Къазбек КӀокӀов Къабарда-Балкъариядин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди яз тайинарна. Сифтегьан гьафтеда ада са шумуд къарар кьабулна: КъБР-дин регьбердин аппаратдин са жерге къуллугъэгьлияр кӀвалахалай алудна. Вичин кӀвалахда КӀокӀова вичин вилик эцигна везифаяр — чкадин бизнесдиз куьмек гуз, инвестицийрин гьава хъсан ийиз, жегьилриз кӀвалах жагъуриз ва абуруз карьера ийиз куьмек гуз. Адан фикирдай, жегьил пеше чидай ксариз куьмек гун лап зурба кар я. 2019-лагьай йисуз 3-лагьай октябрдиз КъБР-дин парламентди Къазбек КӀокӀов республикадин кьил яз тестикьарна. 2020-лагьай йисан 27-лагьай январдилай 21-лагьай декабридал кьван — ам Урусатдин Федерациядин Гьукуматдин Советдин президиумдин член тир. == Эдебият == == ЭлячӀунар == == Баянар == Категория:Къабарда-Балкъариядин кьилер Категория:Къабарда-Балкъариядин гьукуматдин агрономиядин университет акьалтӀарнавайбур Категория:Къабарда- Балкъариядин парламентдин депутатар

КӀокӀов Къазбек Валериян хва

Фёдор Миха́йлович Достое́вский (, Москва, Урусатдин империя — , Санкт- Петербург) — урусрин шаир, фагьумдар, философ ва публицист. 1877 йисалай Петербургдин Чирвилерин Академиядин Уртах-корреспондент тир. Кьиникьилай кьулухъ Достоевский урус эдебиятдин классикдин ва дуьньядин виридалайни зурба ромаринистдин тӀварариз лайих хьанай. Урус эдебиятда персонализм рекьин бине эцигай кас я. Урус шаирди туькӀуьрай эсерри дуьньядин эдебиятдиз, адахъ галаз санал Нобельдин премиядин лауреатрин эсерриз ва фрейдизмни экзистенциализм рекьерин арадал атуниз чӀехи таъсир ганай. Адан виридалайни машгьур эсерар агъадихъ галайбур я: «Преступление и наказание», «Идиот», «Бесы» ва «Братья Карамазовы». == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Шаирар

Фёдор Михайлович Достоевский

Эрдэнэт () — Монголиядин шегьер. == Стхавилин шегьерар == Эрдэнэт стхавилин шегьерар: * Улан-Удэ, Урусат * Фэрбанкс, АСШ * Секешфехервар, Венгрия == Баянар == == ЭлячӀунар == * * * Категория:Монголия

Эрдэнэт

Манафуба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. Хуьр Агъаширинуба муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Манафуба

ЧӀулав чалагъан () Категория:Вагьши нуькӀвер Категория:Чалагъан

ЧӀулав чалагъан

Кчануба () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «Кьуьхуьруба» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин рагъэкъэчӀдай пата, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 30 км яргъал, Гьилуба хуьруьз мукьвал ала. == Тарих == Хуьруьн бине вини Кчанрилай паласадиз куьч хьанвайбуру кутунаф. == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни- мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Кчануба

Бельгия (; официал тӀвар Короллух Бельгия ) — кефердинни рагъакӀидай патан Европада авай гьукумат. 2019-йисан малуматриз килигна агьалидин кьадар 11 480 534 кас, чилерин майдан — 30 528 км² я. Кьилин ва виридалайни чӀехи шегьер Брюссель я. Муькуь чӀехи шегьеррикай Антверпен, Гент, Шарлеруа, Льежни Брюгге я. Кефер пата Нидерландардихъ галаз, рагъэкъечӀдай пата Германиядихъ галаз, Кьиблединни рагъэкъечӀдай пата Люксембургдихъ галаз, кьибле пата ва кьиблединни рагъакӀидайдан пата Франциядихъ галаз са сергьятра ава. Кефердинни рагъакӀидай патай Кеферпатан гьуьлдин ятари кьунва. 2019-йисан малуматрив кьурвал, уьлкведин къенепатан вири бегьер 619 млрд АСШ-дин доллар тир. Пулунин валюта — евро я. == ЭлячӀунар == * www.Belgium.be Категория:Европадин гьукуматар

Бельгия

Къуруш Мегьамед (Гьажиев Мегьамед) — лезги шаир ва драматург. Зари Мегьамед 1907 йисуз Самур магьалдин Къуруш хуьре дидедиз хьана. Дербентдин педучилище куьтягьна, 1930 йисалай пенсиядиз экъечӀдалди ада хайи хуьруьн мектебда дидедин чӀаланни эдебиятдин муаллимвиле кӀвалахна, абурукай 23 йисуз директор хьана. М. Къуруша вичин шиирар («Зи чуьнгуьр», «Ша, чи кӀвализ ша», «Экуьнин яр ядай чӀавуз» ва мсб. ) халкьдин уьмуьрдикай, вичин гьиссерикай теснифнавай эсерар я. Гзаф шиирар шаирди аялризни бахшна. Абур 60-70-йисара ихьтин кӀватӀалра гьатна: «Дидедин мани», «Мурадар авай руш» ва «Гьарфарикай гафар». Зариди са шумуд пьесани кхьена, абурукай «Ихтибар» ва «Къалп муьгьуьббат» чапдиз акъатна. Зариди халкьдин мецин эсерар ва Лезги Агьмедан ирс кӀватӀ хъувуна. Мегьамед Гьажиев 1990 йисуз рагьметдиз фена ва ЦӀийи Къурушдал кучукнава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги драматургар

Къуруш Мегьамед

«Рахата» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ботлих райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Рахата хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Ботлих райондин рагъакӀидай пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Рахата хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 2 909 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 3 155 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 3 155 кас тир. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Рахата Категория:Ботлих райондин хуьруьнсоветар

Рахата хуьруьнсовет

Красновишерск район () — Урусат Федерациядин Пермдин крайда авай район я. Майдан — 15 376 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Красновишерск. == География == Районди Пермдин крайдин кефердинни рагъэкъечӀдайпата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Пермдин крайдин районар

Красновишерск район

1910 йис (са агъзурни кӀуьдвишни цӀудлагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла кишдиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1910-лагьай йис я. XX виш йисан 10-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1910 йис

1910 йис

Асадхуьр () — Дагъустан республикадин Хив районда авай, «КьванцӀил» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Хив райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин юкь тир Хив хуьрелай 18 км яргъал ала. ==Тарих== Хуьруьн бине 400 йис идалай вилик кутунвайди ва адан сифтегьан тӀвар «Агъа хуьр» тирди гиман ийизва. 1937 йисуз хуьре Къазиев Карчуган тӀварунихъ галай колхоз арадал гъанвай. XIX виш йисуз Асадхуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнавай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Хъутур - Куьредин наибвалдик акатзавай тир. Дардархуьр ва КьванцӀил хуьрерихъ галаз КьванцӀил хуьруьнжемятдик акатзавай. Ватандин ЧӀехи дяве чӀавуз Асадхуьряй 45 кас рекье гьатнай, абурукай анжах 21 кас элкъвена хтанай. Женгера кьенвай аскеррин гьуьрметдай 2005 йисуз хуьре обелиск эцигнавай. И обелиск эцигуниз чӀехи куьмек зегьметдин ветера, хуьруьн агъсакъал Исмаилова Жаруллагь Мирзабековича ганвай. 1940 йисуз хуьре садлагьай сифте кьилин мектеб, 1997 йисузни фельдшерни-акушервилин пункт ахъайнай. Вилик хьиз, гилани асадхуьруьн эгьлийрин асул машгъулатар малдарвал, лежбервал ва багъбанвал я. Бязибур чӀижерхъанвилел алахънава. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 115 касди уьмуьр гьалзавай Хив райондин агьалияр, 2000 йис. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, Асадхуьруьн агьалийрин кьадар вири лезгияр яз 309 кас тир 1886 йисуз Хъутур - Куьредин наибвалдин агьалияр. Хуьре гуьгъуьнин сихилрин векилар ава: Агьмарар, Ахцегьар, Кундурар, Шагухар, Алияр. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Давудов Омар — райондани республикада чӀехи авторитет РК КПСС-дин виликан секретарь, Хив райондин РИК-дин председатель. * Гьажиев Шамсудин — ДАССР-дин мектебдин лайихвилер авай муаллим. А. Тажибов ва масабур. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Odnoselchane.ru» сайтуна Асадхуьруькай малуматар Категория:Хив райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Асадхуьр

Тамун фил (лат. Loxodonta cyclotis) — жуьре фил, йашамиш жезва Африкада. . Бедендин йаргъивал — 3 м. Категория:Гьайванар

Тамун фил

Табасарандин майсумвал — X виш йисалай – 1813 йисалди Дагъустанда хьайи табасаранрин гьукумат я. Адан гьакимрал «майсум» титул алай. Табасарандин майсумвиликай сифтегьан малуматар тахминан XV виш йисан кьведлагьай паюна авар нуцалвилин кьил тир I-й Андуник хана вичин хтул Гьажиали Шамхал Гидатливидиз кхьенай «Андуникан веси» тӀвар алай чарче гьатнава. Ана кхьенва хьи, Дагъустанда авай 260 агъзур кьушунрикай 60 агъзур кас — им табасарандин майсумвилин кьушунар я. Вич майсум Хучни хуьруьн кӀеви къеледа амукьзавай. Табасарандин чилер кефер пата Къайтагъдихъ галаз, кефердинни-рагъакӀидай пата Къумухдихъ галаз, кьибле пата Лезгистандихъ галаз, рагъэкъечӀдай патани Дербентдихъ галаз са сергьятра авай. Табасаранди Къавкъазда кьиле физвай сиясатдин ва тарихдин вакъиайра метлеблу роль къугъвазвай. XVII виш йисан юкьвара майсумрин арада къенепатан гьуьжетар гатӀумай. Гьукумдал алай майсум Джерах хуьруьз куьч жез мажбур хьанай. Майсумрин арада гьатай къаларикай ва гьукум гъуьргъуь хьуникай фад заманда менфят хкудна табасарандин къазиди майсумвилин кефер пад муьтӀуьгъарна ана аслутушир мулк арадал гъанай. Майсумвилелай ва цӀийиз арадал гъайи къазивилелай гъейри, Табасаран уьлкведа гьакӀни Сувун (Азад) Табасаран лугьудай вилаятни авай. Сувун вилаятдик рагъакӀидай пата авай сувун хуьрер акатзавай ва хуьрера майсумринни къазийрин гьукум кьуру тӀвар алаз кьабулзавай. 1806 йисуз майсума, къазиди ва Табасарандин муькуь феодалри Урусатдин раятвал кьабулнай. 1813 йисуз Табасаран Урусатдин империядик тамамвилелди акатунивди са уьлкве хьиз терг хьанай. ==Регьберар== ==Эдебият== * Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г. * Рамазанов Х. Х., Шихсаидов А. Р. Очерки истории Южного Дагестана. Махачкала, 1964. Категория:Дагъустандин тарихдин гьукуматар Категория:Табасаранрин тарих

Табасарандин майсумвал

Гарик (, ) — Дагъустан республикадин Хив районда авай, «Ляхля» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Хив райондин кефер пата, райондин юкь тир Хив хуьрелай 19,5 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Гарик хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнавай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьибле - Табасарандин наибвалдиз талукь тир. КъуштӀил, Кувиг, Кулик, Ляхля ва Уртил хуьрерихъ галаз Ляхля хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 33 касди уьмуьр гьалзавай Хив райондин агьалияр, 2000 йис. ФЛНК. Агьалидин вири табасаранар, суни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, Гарик хуьруьн агьалийрин кьадар вири табасаранар яз 88 кас тир 1886 йисуз Кьибле - Табасарандин наибвалдин агьалияр. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Odnoselchane.ru» сайтуна Гарик хуьруькай малуматар Категория:Хив райондин хуьрер Категория:Табасаранрин хуьрер

Гарик

ЦӀийи Макьар () — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай хуьр. «ЦӀийи Макьарин» хуьруьнсоветдин административ юкь. == География == Хуьр СтӀал Сулейман райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай 18,7 км кефердинни - рагъэкъечӀдай пата, «Къавкъаз» федерал трассадал ала. == Тарих == 1955 йисуз Кьурагь райондин суван Агъа Макьар хуьр СтӀал Сулейман райондик акатнай. Гуьгъуьнин йисара хуьруьн агьалияр «Кайи-КӀеле» тӀвар алай чкадиз куьч хьанвай. ЦӀийи Макьар хуьр арадал атанвай. Виликан малдархъанри чпиз багъар кутунин кар ва ципицӀ багъдин бахчахъанвал пешеяр чирнай. 1966 йисан 20 апрельдиз, Кьибле Дагъустанда хьайи гзаф къати зурзунрин себебдалди иниз харапӀайриз элкъвенай суван хуьрерар гзаф кьадарралди инсанар куьч жез эгечӀнай. ЦӀийи макьарвийри, Рухун, Ичин, КуркӀурхуьр, Татархан, Мехкергъ, Хуьпуькь хуьрерай атай ксар, хайи стхаяр ва вахар хьиз чпин чилериз кьабулнай. Абур чпин кӀвалериз илифарна, гъиляй къвезвай куьмекар гузвай, шадвилерни гъамар санал пайзавай. ЦӀийи Макьар хуьрелай анихъ, Ростов - Баку рекьин мукьув, цӀуру сурун виней алай кӀунтӀарин ник 2 километрдиз экӀя хьанва. «КухмазкӀунтӀ» тӀвар алай кӀунтӀарикай сада чирна - жагъурунин кӀвалахар кьиле тухунин нетижада, 3 метр дегьневал авай, гурар авай чилин кӀаник квай гуьтӀуь яргъи дегьлиз дуьздал акъуднай. Кучудуникай инсандин са шумуд кӀарабар амукьнай, рехи ва яру гетӀеяр, кур, ракьун чукӀул ва ч.э IV-VI виш йисан хтар жагъанвай. Хуьруьн къваларив археологиядин имарат тир «Мамраш» тӀвар алай вилик инсанар яшамиш жезвай чка ава. Ана хъенчӀин амукьаяр, чахмахд къванцин кӀусар, тупунин кӀалуб алай твар регъведай алат, къванцин хайи кӀусар дуьздал акъуднай. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьруьн 805 майишатар гваз 4469 кьван кас (2197 итим, 2272 паб) яшамиш жезва. Агьалидин вири лезгияр, сунни - мусурманар я. 2002 ийсан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, хуьруьн агьалияр 4245 кас туькӀуьрзавай. Сулейман-СтӀал райондин, 2002 ийсан агьалияр сиягьдиз къачунрин нетижаяр . == Баянар == == ЭлячӀунар == * СтӀал Сулейман райондин официал сайтуна ЦӀийи Макьар хуьруькай куьруь малуматар Категория:СтӀал Сулейман райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

ЦӀийи Макьар

Дуьзен чуьлдин тӀегъерхъан () Категория:Вагьши нуькӀвер Категория:Картар

Дуьзен чуьлдин тӀегъерхъан

Анди — Дагъустан республикадин Ботлих районда авай хуьр. Анди хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Ботлих райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Ботлих хуьрелай 14 км яргъал, Унсатлен вацӀал ала. ==Тарих== 1859 йисуз Анди хуьр вири Анди округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз хуьр Дагъустан вилаятдин Анди округдин Анди наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Анди хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 Агьалияр 2 777Анди наибвилин агьалияр 1886 йисуз 4 967Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 5 59133\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 5 591 касди уьмуьр ийизвай. Вири андияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ботлих район» администрациядин официал сайт Категория:Ботлих райондин хуьрер Категория:Анди хуьрер

Анди

Ва́цӀ — пара кӀватӀ хьанвай ятарин ужунар са патах вичин рекъяй. ВацӀи вичиз рехъ чиляй акъудзава, деринзва. АцӀузва вацӀар чилин винел алай ва чилин къене ятар патал. Гьар вацӀихъ ава вич эгечӀзвай чка (вацӀун кьил) ва ахвахьзвай чка (вацӀун ихир). ВацӀар авахьзвайди я гьулериз, вирериз, маса вацӀариз. ВацӀар, маса вацӀуз авахь тавуна кьилди са океандиз, гьулуьз, вириз ва къумара кьуру хьана квахьзвайбуруз лугьузва «ЧӀехи вацӀар», вучиз лагьайтӀа абур чаб чпиз я, маса вацӀарикай гьажиз тушиз. ВацӀар физвайди виняй агъух. ВацӀун кьилинни ихирдин арада авай кьакьанвал язва вацӀун аватун. Авазва вацӀар Сувайрин ва ціалцӀам чилин. Сувайрин вацӀар цӀалцӀамбурилай фаз фида. Кагь жедай кар я, вацӀун чхелар маса вацӀиз фида. Дуьньядин виридалай яргъи вацӀар: # Нил (Африка) — 6670 км # Амазонка (Кеферпатан Америка) — 6992 км # Янцзы (Азия) — 5800 км # Миссисипи-Миссури (Кьиблепатан Америка) — 5969 км # Хуанхэ (Азия) — 5464 км # Обь-Иртыш галаз (Азия) — 5410 км # Меконг (Азия) — 4500 # Парана (Кеферпатан Америка) — 4380 км # Амур (Азия) — 4440 км # Лена (Азия) — 4400 км == ЭлячӀунар == *

ВацӀ

Рутул чӀал (Рутул чӀал: МыхаӀбишды чӀал) — рутул халкьдин хайи чӀал. Нах- Дагъустан чӀаларин хзандин лезги чӀаларин группадик акатзава. ЧӀал асул гьисабдалди Дагъустандин Рутул ва са кьадар Азербайжандин Шеки районра гегьенш я. Рутул чӀалал рахазвайбурун кьадар — 30 360 кас я (2010 йис). ЧӀал вад нугъатриз пай жезва: мухад, шиназ, муьхрек, ихрек ва борч-хинер нугъатар. Литературадин рутул чӀал гьеле арадал атунин девирда ава. Рутул чӀалан алфавит 1990 йисалай кирилл графикадин бинедал алаз кардик ква. Рутул чӀалал Дагъустанда «МыхаӀбишды цӀинды хабарбыр» (Рутулрин Хабарар) жемиятдинни - политикадин газета акъатзава, Магьачкъаладин радиостанциядай гьар юкъуз 30 минутдин къене гунугар гузва, Дагъустандин телевидениеда вацра садра гунуг акъатзава. Рутул чӀалан тарсар умуми чирвилерин мектебра гузва, ДГьУ ва ДГьПУ университетра рутул чӀалан муаллимарни специалистар гьазурзавайди я. Рутул литература гила-гила вилик физ эгечӀнава. Рутул чӀал Дагъустан Республикадин официал чӀаларикай сад я. ==Рахазвайбурун кьадар ва чӀалан ареал== 2010 йисуз тухвай Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Урусатда рутул чӀалал рахазвайбурун кьадар 30 360 кас тир. Им вири рутулрин 95 % пай я. Рутул чӀал Дагъустандин Рутул районда (59,46 %), Ахцегь райондин Хин хуьре ва Азербайжандин Шеки райондин Кайнар, Хырса, Бейбулах, Дашуьз, Шин, Шор-су ва маса хуьрера гегьенш хьанва. ==Нугъатар== Гилан рутул чӀала вад асул нугъатар ава: мухад (литературадин чӀалан бине кутузвай нугъат), шиназ, муьхрек, ихрек ва борч-хинер нугъатар. Ихрек ва борч-хинер нугъатар рутул чӀалан кьиблединни - рагъакӀидай патан нугъатдик акатзава; мухад, шиназ, муьхрек нугъатар — рагъэкъечӀдай патан нугъатдик акатзава. Системадинни-структурадин кьетӀенвилерай кьиблединни - рагъакӀидай патан нугъат цӀахур чӀалаз мукьва я, рагъэкъечӀдай патан нугъат — будугъни къирицӀ чӀалариз. Рутул чӀалан нугъатар: * Мухад — и нугъутдал литературадин чӀал арадал къвезва. * Шиназ — Шиназ хуьруьн нугъат. * Муьхрек — Муьхрек хуьруьн нугъат. * Ихрек — Ихрек хуьруьн нугъат. * Борч-хинер — Борчни Хин хуьрнрин нугъат. == Алфавит == А а АӀ аӀ Б б В в Г г Гъ гъ Гь гь ГӀ гӀ Д д Е е Ё ё Дж дж Ж ж Дз дз З з И и Й й К к Къ къ Кь кь КӀ кӀ Л л М м Н н О о П п ПӀ пӀ Р р С с Т т ТӀ тӀ У у Уь уь УӀ уӀ Ф ф Х х Хъ хъ Хь хь Ц ц ЦӀ цӀ Ч ч ЧӀ чӀ Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы ЫӀ ыӀ Ь ь Э э Ю ю Я я Гилан рутул чӀалан алфавит 1990 йисуз кирилл гьарфарин бинедал алаз туькӀуьрнавай Джамалов К. Э., Маамыдова С. М. Алифба: 1-классад китаб. МагьаӀджкъала, 1992. == Литература == * Гусейнова Ф. И. Лексика рутульского языка. Автореф. дис. ... канд. филол. наук. Тбилиси, 1988. * Джейранишвили Е. Ф. Рутульский язык // Языки народов СССР. Т.IV. Иберийско-кавказские языки. М., 1967. * Джейранишвили Е. Ф. Цахский и мухадский языки. I. Фонетика; II. Морфология. Тбилиси, 1983. * Дирр А. М. Рутульский язык. Тифлис, 1911. * Ибрагимов Г. Х. Рутульский язык. М., 1978. * Исаев H.Г. Фонетика рутульского языка. Автореф. дис. ... канд. филол. наук. М., 1973. * Махмудова С. М. Способы выражения субъектно-объектных отношений в рутульском языке. Автореф. дисс. ... канд. филол. наук. Махачкала, 1993. * Махмудова С. М. Грамматические категории и грамматические классы в рутульском языке. Автореф. дисс. ... доктора филол. наук. М., 2001. * Махмудова С. М. Морфология рутульского языка. М., 2001. * Махмудова С. М. Рутульская литература. Махачкала, 2008. * Рашидов А. А. Глагол рутульского языка: Автореф. дис. ... канд. филол. наук. Махачкала, 1993. * Alekseev M. E. Rutul // R.Smeets (ed.) Indigenous languages of the Caucasus. V.4, P. 2. Delmar; NY: Caravan books, 1994. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Французский ученый исследует рутульский язык (14.09.2007) Категория:Алфавитдиз килигна чӀалар Категория:Дагъустандин чӀалар Категория:Нах-дагъустан чӀалар Категория:Лезги чӀалар

Рутул чӀал

Гьинд — Кьибледин Азияда авай ири вацӀ я. ВацӀу вичин сифте кьил Китайда Гьималайрилай къачузва, гзафни-гзаф ам Индиядин кефердинни рагъакӀидай патан чилерай ва Пакистандай тӀуз авахьзава. ВацӀун сифте кьил Тибетдин платодал ава, вацӀу сив — Арабик гьуьлуьн кефердин пата, Къарачи шегьердин мукьвал ала. Гьинддин яргъивал — 3180 км, бассейндин майдандин кьадар — 960 000 я км². (980 тыс. км² в БСЭ). Цин юкьван гьалдин харжи — 6600 м³/с я. Названия: (); (Sindh); (Sindhu); (); ; (Абба-Син «отец рек»); («Hind»); («Lion River»); ; (Индос). Гьинд (Синдху) — Саптасиндхавадин (ведайрин ИридвацӀун) кьилин вацӀарикай сад язва. == Флора ва фауна == === Нек хъвадайбур === Индиядин вацӀун делфин (Platanista gangetica minor тахьайтӀа Platanista indi) анжах Инд вацӀа, асул гьисабдалди Синд ва Пенджаб провинцийра яшамиш жезваEndangered Wildlife and Plants of the World (Том 4), Marshall Cavendish Corporation, ISBN 0761471944, 9780761471943. Marshall Cavendish, 2001. Страниц 1872, стр.467. Алатай вахтара абур агъавацӀарани гьалтзавай тир. ЧӀур тӀебиатдин виридуьньядин фонддин малуматриз килигна, Индиядин делфин — вири китар хьтинбурун арада виридалайни терг хьунин кичӀевилик квайбурукай сад язва. Исятда тахманин са агъзур кьван делфин ама, абурукай чӀехи пай Синдда авай Суккур ва Гудду плотинайрин арада авай 130 км яргъивал авай куьруь вацӀун кьатӀда яшамиш жезва. Делфин саки михьиз буьркьуьди я, вич авай чкадай ада эхолокациядин куьмекдалди кьил акъудзава. === Ихтиофауна === Гьинд вацӀа карпдинбур (шелаяр, данио, барбусар, маринкаяр ва мсб.), вьюновые (боцияр ва мсб.), багаридинбур, сомдинбур, гурамидинбур (колизаяр ва мсб.), кьилгъуьлягъдинбур (кьилгъуьлягъар ва мсб.) ва маса хзанрик акатзавай гъетер яшамиш жезваFish and Fisheries at Higher Altitudes: Asia, Выпуск 385 Редактор T. Petr. Food & Agriculture Org., 1999. ISBN 9251043094, 9789251043097. Страниц: 304, стр.130-131. == Тарих == Чи эрадилай вилик тир III-лагьай агъзур йисан юкьвара Гьинд вацӀун дугуна виридалайни дегь чӀаван цивилизацийрикай сад тир арадал акъатна. Гуьгъуьнлай Гьинддин ва адан агъавацӀарин дугунрай тӀуз ЧӀехи пекдин рехъ физвай тир. Гьинд вацӀун агъанагар арабри дяведалди къачуна. == Майишатдиз талукь тир ишлемишун == == Эдебият == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Арабик гьуьлуьз авахьзавай вацӀар Категория:Гьинд Категория:Азиядин вацӀар Категория:Индиядин география

Гьинд

«Пирал хуьруьнсовет» () — Азербайжан республикадин КцӀар райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Пирал хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Пирал, Чпир == Баянар == == ЭлячӀунар == * Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında Категория:КцӀар райондин хуьруьнсоветар

Пирал хуьруьнсовет

Кадиркент () — Дагъустан республикадин Сергокъала районда авай хуьр. Сергокъала хуьруьхъ галаз «Сергокъала» хуьруьнсоветдик акатзава Историко- архивный справочник административно-территориального деления Дагестана за 1920—2000 гг. Махачкала, 2003.-399 с.. == География == Хуьр Сергокъала райондин кефер пата, Буйнакск райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, райондин администрациядин юкь тир Сергокъала хуьрелай 8 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== 2002 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьн агьалияр 859 кас тир ЕДИНЫЙ РЕЕСТР АДМИНИСТРАТИВНО-ТЕРРИТОРИАЛЬНЫХ ЕДИНИЦ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН. 2007. Агьалидин вири даргияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагъустан Республикадин Президентдин сайтуна Сергокъала район * Топографические карты K-38-XVIII — 1 : 200 000 * Топографические карты K-38-60 — 1 : 100 000 * Коды ОКАТО — Сергокалинский район Категория:Дарги хуьрер Категория:Сергокъала райондин хуьрер

Кадиркент

Лимон () — гибрид журе тарарин тухумдай Цитрус (Citrus) трибар Цитрусринбур (Citreae) сихилдай Рутрин (Rutacea). Категория:Тарар

Лимон

Филиппинар (, , ) — кьиблединни рагъэкъечӀдай патан авай азиядин островрин гьукумат я. Агьалийрин кьадар — 102 921 200 кас (2015 йисан малуматралди). Агьалийрин сан-гьисабдиз килигна дуьньяда 12-лагьай чкадал ала. Филиппинрин кьилин шегьер Манила я, ятӀани уьлкведин виридалай чӀехи шегьер Кесон-Сити я. == География == Филиппинар ала Лас океандин рагъакӀидай пай ва Малай архипелагдин островдал рагъэкъечӀдай пай, хьанавай 7 100 островдикай. РагъакӀидай патай адан къерехар Кьибле-Китайдин гьуьлуь, рагъэкъечӀдай патай адан къерехар Филиппинрин гьуьлуь, кьибле патай адан къерехар Сулавеси гьуьлуь кьунва. === ЧӀехи шегьерар === № Шегьер Регион АгьалиярTotal Population by Province, City, and Municipality: as of May 1, 2020 1 Кесон-Сити Кьилин- шегьердин 2 960 048 2 Манила Кьилин-шегьердин 1 845 513 3 Давао Регион XI 1 776 949 4 Калоокан Кьилин-шегьердин 1 661 584 5 Замбоанга Регион IX 977 234 6 Себу Регион VII 964 169 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Permanent Mission of the Republic of the Philippines to the United Nations *

Филиппинар

«ТӀал» (Ӏ ӏ) (Урус.Палочка) — Къавкъаз кхьинара иншлемиш жезвай кирилл гьарф. И гьарф абазинарин, аварарин, агъуларин, адыгарин, даргиярин, ингушарин, кабардинарин, яхуларин, рутулрин, табасаранрин, цӀахурарин, чеченарин]] ва чи гьарфалагда ава. == Тарих == 1930 йисара Къавкъаздин чӀаларин кхьинар кириллицадал дегишардайла и гьарф фикирна, Къавкъаз чӀаларин спецефик гьарфар патал. Категория:Кирилл гьарфар

ТӀал (гьарф)

Экибулак — Дагъустан республикадин Буйнакск районда авай хуьр. Эрпели хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Буйнакск райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Буйнакск шегьердилай 25 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Экибулак хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 2002 2010 Агьалияр''' 187Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 11433\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 114 касди уьмуьр ийизвай. Вири къумукьар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Буйнакск район» администрациядин официал сайт Категория:Буйнакск райондин хуьрер Категория:Къумукьрин хуьрер

Экибулак

Аслануба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Сейидликентйери муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Аслануба

Урбис – Лезгийрин Лезган пачагьлухдин пачагь. 8-й виш йиса араб чапхунчийрин аксина къати женгер чӀугур къагьриманди 730-й вичин дуьнья дегишарнай Самур, 2003, 19 декабрь == Баянар == == ЭлячӀунар == * Абу Мухаммад Ахмад ибн Асам аль-Куфи. Книга завоеваний * Рассказывавшую о событиях в Дагестане в раннем средневековье == Эдебият == Category:Лезгияр Категория:Лезгийрин тарих

Урбис

1977 йис (са агъзурни кӀуьд вишни пудкъанницӀеирид лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла кишдиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1977-лагьай йис я. XX виш йисан 77-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1977 йис

1977 йис

1722 йис (са агъзурни ирид вишни къанникьвед лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла хемисдиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1722-лагьай йис я. XVIII виш йисан 22-лагьай йис. == Вакъиаяр == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш ийс Категория:1722 йис

1722 йис

Эфендиева Рена Зиявудинан руш (1938 йисан 29 октябрдиз, Магьачкъала) — Советрин ва Урусатдин лайихлу музыкант, пианистка ва педагог я. == Уьмуьрдин кьиса == Рена Эфендиева 1938 йисан 28 октябрдиз Магьачкъалада дидедиз хьана. Эфендиева Рена лезгидин ва казачкадин хзанда дидедиз хьана. Дяведин йисара са шумуд вацра бубадин хайи хуьре (Кьасумхуьруьн райондин Цмур хуьр) яшамиш хьана. Вири хуьр лезги чӀалал рахазвай, анжах Ренадин чӀехи диде урус чӀалал, амма гьикӀ ятӀани абур сад садахъ галаз хъсандиз гъавурда акьазвай. Четин йисар тир, недай фу бес жезвачир, инсанар гишила авайтӀани сад садаз куьмек ийизвай. Ренадин хзандиз къуьншири куьмек гана гишинвилин кьиникьай хкудна. Рена Эфендиевади лугьузвай: «Москвада зун 35 йисуз яшамиш хьана, маса шегьерриз фена, гзаф инсанрихъ галаз таниш хьана, амма дагъустандин рикӀ ачух, регьимлу, хушвал ийидай инсанар зал мад гьалтнач». Аял тир вахтунда Махачкъалада сифте музыкадин мектебда, ахпа училищедани кӀелна. Мектебдай акъудзавай экзамендал Готфрид Гасанов, тӀвар-ван авай музыкант, теклиф авунвай. Ада Рена Эфендиеван зигьиндиз къимет гана ва вичи кӀвалахзавай музыкадин училищедиз къабулна. Гьа вахтара училищедиз гагь-гагь къвезвай тир еке музыкантар : Ростропович, Рихтер ва масабур. Москвада авай Гнесинрин тӀварунихъ галай гьукуматдин музыкадан ва педагогикадин институт кӀелна куьтягьна. 70 лагьай йисара Рена Эфендиевади Даггосфилармонияда регьбервал авуна. Гуьгъуьнай Махачкъаладин музыкадин училищедин директор яз кӀвалахна. 1984 йисалай башламишна Москвада яшамиш жезва. Гьа шегьерда авай Шниткедин тӀварцӀихъ галай музыкадин колледжда тарсар гузва. Москвада ва Ленинградда фейи Дагъустандин литературадин ва устадвилин Йикъарин иштиракчи я. Дагъустанда, Москвада, Ленинградда, ТӀифлисда, Бакуда концертар гваз экъечӀна. Вичин концертра Р.Эфендиевади Ф.Лист, Ф Шопенан, А. Скрябинан ва Дагъустандин композиторрин макьамар ишлемишзава. == Пишкешар == * Дагъустандин лайихлу артист (1968 йис). * Дагъустандин халкьдин артист (1976 йис). == Баянар == Категория:Дагъустандин лайихлу артистар Категория:Дагъустандин халкьдин артистар

Эфендиева Рена Зиявудинан руш

Уцмиюрт () — Дагъустан Республикадин Бабаюрт районда авай хуьр. «Уцмиюрт» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Бабаюрт райондин кьиблединни- рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Бабаюрт хуьрелай 34 км яргъал ала. ==Тарих== Виликан къумукь хуьр я, «Додрас» тӀвар алай чкадал арадал атанай Из истории селения Яхсай (Аксай). ==Агьалияр== Йисариз килигна Уцмиюрт хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 2002 2010 2015 Агьалияр''' 3 236Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 3 541Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 4 035Оценка численности постоянного населения Республики Дагестан на 1 января 2015 года 2015 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 4 035 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * В Геметюбе отмечают день села Категория:Аварар хуьрер Категория:Бабаюрт райондин хуьрер

Уцмиюрт

Узунуба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. И муниципалитетдик вич Узунуба хуьр, Барахум, Хазарли ва Шерифуба хуьрер акатзава. == Агьалияр == Хуьруьн агьали — 1,260 касди туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Узунуба

1874 йис (са агъзурни муьжуьдвишни пудкъанницӀикьудлагьай йис) — чи эрадин 1874-лагьай йис. XIX виш йисан 74-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1874 йис

1874 йис

Кабо-Верде ва я Кабу-Верди, официал тӀвар Кабо-Верде Республика (, кабувердиану Kabu Verdi) — рагъакӀидай патан африкада ва Атлантик океан юкьван пата авай островдин гьукумат. Кабо-Верде Къацу Мыс островрал ава. == География == Кабо-Верде 10 чӀехи ва 8 кьван маса гъвечӀи островриз талукь тир островар кьунва. Кабо-Верде унитар республика я; 22 муниципалитет () акатзава. Кабо- Вердедин муниципалитетар == ЧӀехи шегьерар == # Прая — 130 271 кас (2010 йис) # Минделу — 69 904 кас # Эшпаргуш — 17 081 кас # Асомада — 12 332 кас == Шикилар == Файл:Aristide Pereira detail DF-SC-84-10021.jpg|Аристидиш Мария Перейра Файл:António Mascarenhas Monteiro VOA.png|Антониу Машкареньяш Монтейру Файл:Pedro Verona Rodrigues Pires.jpg|Педру Пиреш Файл:2019-05-06 Empfang Jorge Carlos Fonseca-1190.jpg|Жорже Карлуш Фонсека Файл:Cape Verde Singer (27136274037).jpg|Лура Файл:Zé Luís 2020.jpg|Зе Луиш == Баянар == == ЭлячӀунар == * Гьукуматдин сайт * Permanent Mission of the Republic of Cape Verde to the United Nations * *

Кабо-Верде

Вайгали́ Category:Нуристан чхел Категория:Афгъанистандин чӀалар

Калаша-ала чӀал

5 март — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 65-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 301 югъ ама (яргъи йисуз 302 югъ). ==Вакъиаяр== * 1770 йис — «Бостондин телефвилер»: АСШ-дин Бостон шегьерда хьайи къалабулухрин вахтунда Англиядин аскерри ислягь агьалидин винел цӀай ахъайнай, нетижада 5 кас кьенай. * 1868 йис — Англияда сифте яз степлер туькӀуьрна, патент авунай. * 1940 йис — «Катыньдин телефвилер»: СССР-дин Катынь шегьерда НКВД-дин къуллугъчийри пара кьадарда Польшадин ватанэгьлияр гуьллейриз акъудна кьинай. * 1947 йис — Гуржистандин Сванети цӀиргъинал С-47 самолёт къазадик акатна. 23 кас телеф хьанай. * 1963 йис — Ашхабадда Ил-18 самолёт къазадик акатнай, 12 кас кьена. * 1966 йис — Япониядин Фудзи сувал Англиядин Boeing 707 самолётдин къаза. 124 кас телеф хьанай. * 1968 йис — Гваделупада Франциядин Boeing 707 самолётдин къаза. 63 кас телеф хьанай. ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Март

5 март

1743 йис (са агъзурни иридвишни яхцӀурнипудлагьай йис) — чи эрадин 1743-лагьай йис. XVIII виш йисан 43-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1743 йис

1743 йис

Акушали () — Дагъустан республикадин Гергебиль районда авай хуьр. «Кикуни» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Гергебиль райондин рагъакӀидай пата, райондин администрациядин юкь тир Гергебиль хуьрелай 10 км яргъал, ИпутӀамагӀар сувун хушал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Акушали хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 2002 2010 Агьалияр''' 55Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 5533\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 55 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Гергебиль район»-дин администрациядин официал сайт Категория:Гергебиль райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Акушали

Тебекмахи — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Тебекмахи хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Акуша райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 13 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Тебекмахи хуьр вири Дарги округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Дарги округдин Цудахар наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Тебекмахи хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2010 2012 2013 Агьалияр 541 1886 йисуз Цудахар наибвилин агьалияр 2 278 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 2 354 35\. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г. 2 391 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г. 2013 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 2 391 касди уьмуьр ийизвай. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Тебекмахи

Мисси () — Дагъустан республикадин Агъул районда авай хуьр. «Хутхул» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Агъул райондин юкьван пата, райондин юкь тир Тпиг хуьрелай 3 км кефер патахъ, Миси вацӀал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Мисси хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнавай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьурагь наибвалдиз талукь тир. Хутхул хуьруьхъ галаз Хутхул хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Мисси хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2008 2010 Агьалияр 213 Кьурагь наибвалдин агьалияр (1886 г.) 326Схема территориального планирования Агульского района 282 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 282 касди уьмуьр ийизвай. Вири агъулар, суни-мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Мисси хуьруьн агьалияр вири агъулар яз 213 кас тир. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Агъул райондин хуьрер Категория:Агъул хуьрер

Мисси

ГъвечӀи куду (лат. Tragelaphus imberbis ) — антилопаяр хзандиз талукь тир гьайван. == Жуьредин мехелар == * Tragelaphus imberbis imberbis * Tragelaphus imberbis australis (КӀенин гъвечӀи куду): Кения ва Танзанияда Категория:Антилопайар

ГъвечӀи куду

Волгоград вилаят () — Урусатдин Федерацияда авай субъект, Кьиблепатан федерал округдик акатзава. Кьилин шегьер — Волгоград я. == ЭлячӀунар == * Официальный сайт правительства Волгоградской области Категория:Урусатдин Федерациядин субъектар

Волгоград вилаят

Къайтагъ-Табасарандин округ () — 1860 — 1928 йисара хьайи, Дагъустандин вилаятдик ва Дагъустандин АССРдик квай администрациядин тек. Администрациядин юкь — Маджалис хуьр тир. ==Администрациядин паюнар== Округ наибвалриз пай жезвай. 1899 йисуз наибвилер участокриз элкъвенай. Вичин нубатда гьа наибвилер хуьруьн-жемиятрикай ибарат тир. 1886 йисуз округдик агъадихъ галай наибвилер акатзавай: Наибвал Администрациядин юкь Агьалияр Миллетар Къара-Къайтагъ наибвал Джибахни 20 959 даргияр (100 %) Агъа-Къайтагъ наибвал Къаякент 11 309 къумукьар (50 %) цӀапар (24 %) даргияр (23 %) Кефер-Табасарандин наибвал Ерси 22 809 табасаранар (58 %) цӀапар (23 %) чувудар (19 %) Уркарах наибвал Уркарах 10 785 даргияр (97 %) чувудар (3 %) 1926 йисуз наибвилер терг авуна абурун чкадал пуд участокар тешкилнай: * Вини-Табасарандин участок (юкь — Маджалис хуьр) * Дахада участок (юкь — Унчукатль) * Сафар участок (юкь — Джалал-Кент хуьр) ==Тарих== Къайтагъ- Табасарандин округ Дагъустандин вилаятдин къене 1860 йисуз арадал гъанай. 1921 йисуз округ Дагъустандин АССР-дик акатнай. Гьа а йисузни округдин са пай Дербент райондин тешкилуниз чара авунай. 1928 йисан ноябрь вацра Дагъустандин АССР-да кантонриз паюнин система къуватда гьатнававиляй вири округар терг авунай. Округдин къене сифте кантонар, гуьгъуьнлай гьа кантонрикай гилан районар тешкилнай. ==Агьалияр== 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрив кьурвал, округда 76 657 касди уьмуьр ийизвай Дагъустан вилаятдин агьалияр 1886 йисуз. 1886 йисан малуматриз килигна, округда авай миллетар : Вири даргияр табасаранар къумукьар цӀапар чувудар урусар 76 657 (100 %) 34 872 (45,5 %) 13 270 (17,3 %) 11 767 (15,4 %) 10 990 (14,3 %) 5 534 (7,2 %) 194 (0,3 %) == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Дагъустан вилаятдин округар Категория:Дагъустандин АССРдин округар

Къайтагъ-Табасарандин округ

Хуьр — администрациядин тек. == ГьакӀни килиг == * Шегьер == Баянар == == ЭлячӀунар == * * Историко-культурное наследие как фактор возрождения сельской местности России — к.г.н. Р. В. Моськин, 2007. * Социально-экономические проблемы российского села — д.э.н., проф. Р. Х. Адуков, 1999. Категория:География Категория:Администрациядин текар

Хуьр

Лионе́ль Андре́с Ме́сси (; , Росарио) — Аргентинадин футболист, «Барселона» испаниядин командада къугъвазва, Аргентинадин хкянавайдан капитан. Массайрин информациядин такьатри адаз фад-фад «цӀийи Марадона» лугьудаЛионель Месси — «Новый Марадона» . == Биография == Месси 1987 ийсан 24 кьамугдиз (июндиз) Аргентинада, Росарио шегьерда дидедиз хана. Адан буба — Хорхе Орасио Месси, гьулдан расдай комбинатда фабрикдин фялевиле кӀвалахнай, диде Селия Мария Месси (рушан хизнадин тӀвар Куччиттини я), са кьадар машгъул тир къакъаждай дишегьлиEl crack que desea victorias de regaloLionel Messi: Magic in his feetLos intereses de Messi. Адаз Родриго и Матиас тӀвар алай кьве чӀехи стха ава, ва гьакӀни Мария Соль тӀвар алай вах ава.Lionel Messi bio . === Командадин къене === «Барселона» * Испаниядин чемпион (10): 2004/05, 2005/06, 2008/09, 2009/10, 2010/11, 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2017/18, 2018/19 * Испаниядин Кубок гвай кас (7): 2008/09, 2011/12, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2020/21 * Испаниядин Суперкубок гвай кас (8): 2005, 2006, 2009, 2010, 2011, 2013, 2016, 2018 * Чемпионрин лига гъалиб (4): 2005/06, 2008/09, 2010/11, 2014/15 * УЕФА-дин Суперкубок гвай кас (3): 2009, 2011, 2015 * Клубдин дуьньядин чемпионатдин гъалиб (3): 2009, 2011, 2015 Аргентинадин кӀватӀур * Жегьилрин дуьньядин чемпионата гъалиб (1): 2005 * Олимпиядин къугъунрин чемпион (1): 2008 * Америкадин Кубокдин гъалиб (1): 2021 === Кьилди вичин === * 2005 дуьньядин жегьилрин чемпионатдин виридалайни хъсан бомбардир (6 туп) * 2005 дуьньядин жегьилрин чемпионатдин виридалайни хъсан къугъвадайди * 21 яшар кьван Европадин виридалайни хъсан футболист : 2005 * «Golden Boy» премия: 2005 * Браво Трофей гвай кас: 2007 * Аргентинадин ийсан виридалайни хъсан къугъвадайди (6): 2005, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011 * FIFPro версиядалди дуьньядин виридалайни хъсан жегьил къугъвадайди (комитетдин версия) (3): 2006, 2007, 2008 * World soccer версиядалди дуьньядин виридалайни хъсан жегьил къугъвадайди (3): 2006, 2007, 2008 * Испаниядин чемпионатдин символ тир хкянавайдаз гьатзава (4): 2006/07, 2007/08, 2008/09, 2009/10 * «Дон Балон» премия гвай кас(3): 2007, 2009, 2010 * Америкадин кубокдин виридалайни хъсан жегьил футболист: 2007 * Трофей ЕФЕ гвай кас (4): 2007, 2009, 2010. 2011 * FIFPro версиядалди дуьньядин виридалайни хъсан жегьил къугъвадайди (пад кьадайбурун версия) (2): 2007, 2008 * ФИФА версиядалди дуьньядин символ тир хкянавайдаз гьатзава (4): 2008, 2009, 2010, 2011 * FIFPro версиядалди дуьньядин символ тир хкянавайдаз гьатзава (5): 2007, 2008, 2009, 2010, 2011 * УЕФА версиядалди Европадин символ тир хкянавайдаз гьатзава (4): 2008, 2009, 2010, 2011 * ESM версиядалди Европадин символ тир хкянавайдаз гьатзава (5): 2006, 2008, 2009, 2010, 2011 * Испаниядин чемпионатдин виридалайни хъсан гьужумдайди сезона: 2008/2009 * Испаниядин чемпионатдин (ДиСтефано Приз) виридалайни хъсан къугъвадайди (3): 2008/2009, 2009/2010, 2010/2011 * Испаниядин (LFP версиядалди) виридалайни хъсан къугъвадайди (3): 2008/2009, 2009/2010, 2010/2011 * Испаниядин (LFP версиядалди) виридалайни хъсан гьужумдайди (3): 2008/2009, 2009/2010, 2010/2011 * Лучший бомбардир Чемпионрин Лигадин (3) виридалайни хъсан бомбардир: 2008/09 (9 туп), 2009/10 (8 туп), 2010/11 (12 туп) * «Marca» и «La Gazzetta dello Sport» газетрин кӀелайбурун версиядалди Чемпионрин Лигадин 2008/09 — виридалайни хъсан къугъвадайди * Чемпионрин Лигадин виридалайни хъсан гьужумдайди 2008/09 * УЕФАдин Чемпионрин Лигадин виридалайни хъсан къугъвадайди 2008/2009 * FIFPro версиядалди дуьньядин виридалайни хъсан футболист (3): 2009, 2010, 2011 * Дуьньядин клубдин чемпионатдин виридалайни хъсан къугъвадайди (2): 2009, 2011 * ФИФАдин версиядалди дуьньядин виридалайни хъсан футболист: 2009 * «France Football» версиядалди Европадин виридалайни хъсан футболист 2009: 2009. * World Soccer версиядалди дуьньядин виридалайни хъсан футболист (2): 2009, 2011 * Onze Mondia француз журналдин версиядалди Европадин виридалайни хъсан къугъвадайди (3): 2009, 2010, 2011 * Castrol Rankings версиядалди сезондин виридалайни хъсан къугъвадайди: 2009/10 * «Къизилдин бутса» гвай кас: 2010 * Испаниядин чемпионатдин виридалайни хъсан бомбардир: 2010 * «Marca» газетдин кӀелайбурун версиядалди «Легенда» трофей гвай кас * Дуьньядин виридалайни хъсан футболист (ФИФАдин Къизилдин туп): 2010, 2011 * Испаниядин Кубок виридалайни хъсан бомбардир: 2011 (Криштиану Роналду галаз) * УЕФАдин Чемпионрин Лигадин финал виридалайни хъсан къугъвадайди: 2011 * пад кьадайбурун версиядалди УЕФАдин Чемпионрин Лигадин финал виридалайни хъсан къугъвадайди (2): 2009, 2011 * Европадин ийсан виридалайни хъсан футболистдиз приз гвай кас: 2011 * Ийсан виридалайни хъсан бомбардир (IFFHS версиядалди): 2011 * Аргентинадин ийсан виридалайни хъсан спорстмен: 2011 * L'Équipe версиядалди ийсан виридалайни хъсан спорстмен: 2011 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт * «Барселонадин» официал сайтда профил Категория:Алфавитдиз килигна футболистар Категория:Аргентинадин футболистар Категория:Аргентинадин футболдай кӀватӀурдин къугъвадайбур Категория:Барселона ФК-дин къугъвадайбур Категория:Олимпиядин чемпионар

Лионель Месси

Ботсва́на (ингл. ва тсвана Botswana; тамам официал кӀалуб — Ботсва́на Респу́блика, , тсвана Lefatshe la Botswana) — Кьиблепатан Африкада авай гьукумат я. == География == Кьибледин пата КьАР-дихъ, кефердинни рагъакӀидай пата Намибиядихъ, кефердинни рагъэкъечӀдай пата Замбиядихъни рагъэкъечӀдай пата Зимбабведихъ галаз сергьятар ава. Гьуьлуьв экъечӀун авач. Географиядин фикирдалди вири уьлкведин чиликай 70 % Калахари къумлухди кьунва. === Тарих === 1966-лагьай йисан 30 марадиз британиядин протекторат Бечуаналендди вичин аслу туширвал (Миллетрин СакӀиливилин сергьятра) малумарна ва гилан тӀвар къачуна. Кьилинни виридалайни чӀехи шегьер — Габороне я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал гьукуматдин сайт * Гьамишан миссиядин сайт * Статистика Категория:Африкадин гьукуматар

Ботсвана

Ибрагьимов Багьадин (1923–1976) — лезги шаир, сатирик. Шаир 1923 йисуз Куьре магьалдин Вини Ярагъ хуьре дидедиз хьана. Юкьван мектеб ва Дагъустандин пединститут куьтягьна, ада гзаф йисара Кьасумхуьруьн райондин мектебра муаллим, майишатрин регьбер ва газетдин къуллугъчи яз кӀвалахна. Б. Ибрагьимов цӀудралди сатирадин шииррин ва баснийрин автор я. Ам вичин эсерра девирдиз ва инсанриз хас кимивилерал хъуьрезва. Зари 1976 йисуз Алидхуьрел рагьметдиз фена ва гьана кучукнава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Ибрагьимов Багьадин

1990 йис (са агъзурни кӀуьд вишни кьудкъанни цӀудлагьай йис) — григорийдин календарьдал гьалтайла ислендиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1990-лагьай йис я. XX виш йисан 90-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1990 йис

1990 йис

25 январь — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 25-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 340 югъ ама (яргъи йисуз 341 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Январь

25 январь

Сергокъала район () — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район. Администрациядин юкь — Сергокъала хуьр я. == География == Район Дагъустан Республикадин рагъэкъечӀдай пата ала. Республикадин Къарабудахкент, Къаякент, Къайтагъ, Дахада, Акуша ва Леваши районрихъ галаз са сергьятра ава. Райондин чилерин майдан — 528.4 км² я. ==Тарих== ЦИК ДАССР-дин 4-й сессияди 1928 йисан 22 ноябрьда кьабулай къарардалди, виликан Дарги, Къайтагъ-Табасаран ва Магьачкъала округар гилигунивди Коркмазкъала кантон арадал гъанвай, адан администрациядин юкь Коркмазкъала хуьр тир. 1929 йисуз кантон райондиз элкъуьрнай. 1937 йисуз Коркмазкъала райондин тӀвар Сергокъаладиз дегишарнай. == Агьалияр == Йисариз килигна Сергокъала райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2011 2012 2013 2014 2015 Агьалияр 29 665 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. 27 297 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2011 г. 27 394 35\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г. 27 609 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г. 27 755 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. 27 884 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2002 йисан Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, Сергокъала райондин миллетрин сиягь Дагъустандин миллетрин состав. 2002: Халкь Кьадар, кас Пай вири агьалидикай, % даргияр 26 838 98,91 % урусар 41 0,15 % аварар 37 0,14 % азербайжанар 22 0,29 % муькуьбур 86 0,08 % вири санлай 27 133 100,00 % == Администрациядин паюнар == Райондик 15 муниципалитетдин образование (хуьруьнсоветар) ва 35 хуьр акатзава Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан». Сергокъала райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (яцӀу шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава); Муниципалитет Хуьрер «Аймаумахи» хуьруьнсовет Аймаумахи, Хабкаймахи, Чабазимахи «Аялизимахи» хуьруьнсовет Аялизимахи «Бурдеки» хуьруьнсовет Бурдеки, Вини Махаргимахи, Агъа Махаргимахи «Ихрек» хуьруьнсовет Ванашимахи, Аямахи «Дегва» хуьруьнсовет Дегва, Аймазимахи «Канасираги» хуьруьнсовет Канасираги «Кичи-Гамри» хуьруьнсовет Кичи-Гамри, Балтамахи, Качкилик «Миглакасимахи» хуьруьнсовет Миглакасимахи, Кардмахи, Кулькибекмахи Ханцкаркамахи «Мургук» хуьруьнсовет Мургук «Мюрего» хуьруьнсовет Мюрего «Агъа Мулебки» хуьруьнсовет Агъа Мулебки, Айнурбимахи, Бахмахи, Бурхимахи Уллукимахи, Цурмахи, Арачанамахи «ЦӀийи Мугри» хуьруьнсовет ЦӀийи Мугри, Мугри «Сергокъала» хуьруьнсовет Сергокъала, Кадиркент «Урахи» хуьруьнсовет Урахи, Краснопартизанск == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагъустан Республикадин президентдин сайтуна Сергокъала райондикай малуматар Категория:Дагъустандин районар

Сергокъала район

Азия Кьадарар Гьинал алатӀа — Дуьнья Чилин кьадар — 43,4 км² Ксар — 3,981 млр. кас Азия — Дуьньядин виридалай чӀехи пай. Чилин кьадар — 43,4 млн км². Агьали — 3,981 млрд кас (2007). === Регионар === * Вилик патан Азия: *: РагъакӀидай патан Азия (КӀени Къавкьазни Вилик-Азия); *: Кьиблединни рагъакӀидайдан арадин Азия (Аравияни Левант); * Кьиблепатан Азия (Гьиндостан ва остров Шри-Ланка, архипелаг Малдивар); * Кьиблединни рагъэкъечӀдайдан арадин Азия (Гьиндокитай ва Малай архипелаг); * РагъэкъечӀдай патан Азия (Кореядин чилер, Япониядин островар, Чиндин къебле пад); * Кеферпатан Азия (Сибирь ва Кефердинни рагъэкъечӀдай патан ара Евразия); * Юкьван Азия (Памир, Тянь-Шань, Туран кӀенивал). === Экономикадин районар === == Азиядин гьукуматар == Регионар ва уьлквеяр Чилин кьадар (km²) Ксарин кьадар (2008 йис.) Ксар чилин кьадардиз (per km²) Кьилин шегьер Юкьван Азия: Юкьван Азия: Юкьван Азия: Юкьван Азия: Юкьван Азия: Къазахстан 2724927 15666533 5,7 Астана Къиргъистан 198500 5356869 24,3 Бишкек Таджикъистан 143100 7211884 47,0 Душанбе Туьркменистан 488100 5179573 9,6 Ашгьабат Узбекистан 447400 28268441 57,1 Ташкент ЭрчӀи Азия: ЭрчӀи Азия: ЭрчӀи Азия: ЭрчӀи Азия: ЭрчӀи Азия: Гонконг (Сянган) (Чин) 1092 7008300 6417,9 - Япония 377835 127288628 336,1 Токио Аомынь (Макао) (Чин) 25 460823 18473,3 — Монголия 1565000 2996082 1,7 Улан-Батор Кеферпатан Корея 120540 23479095 184,4 Пхеньян Чин 9640821 1322044605 134,0 Пекин Тайвань (Чиндин Республика) 35980 22920946 626,7 Тайбэй Кьиблепатан Корея 98480 49232844 490,7 Сеул Кефер Азия: Кефер Азия: Кефер Азия: Кефер Азия: Кефер Азия: Урусат 17075400 142200000 26,8 Москва Кьебле-ЭрчӀи Азия: Кьебле-ЭрчӀи Азия: Кьебле- ЭрчӀи Азия: Кьебле-ЭрчӀи Азия: Кьебле-ЭрчӀи Азия: Бруней 5770 381371 66,1 Бандар-Сери-Бегаван Мьянма 676578 47758224 70,3 Нейпьидо Камбоджа 181035 13388910 74 Пномпень РагъэкъечӀдай патан Тимор 15007 1108777 73,8 Дили Индонезия 1919440 230512000 120,1 Джакарта Лаос 236800 6677534 28,2 Вьентьян Малайзия 329847 27780000 84,2 Куала-Лумпур, Путраджая Филиппинар 300000 92681453 308,9 Манила Сингапур 704 4608167 6545,7 Сингапур Таиланд 514000 65493298 127,4 Бангкок Вьетнам 331690 86116559 259,6 Гьаной Кьебле Азия: Кьебле Азия: Кьебле Азия: Кьебле Азия: Кьебле Азия: Афгъанистан 647500 32738775 42,9 Къабул Бангладеш 147570 153546901 1040,5 Дакка Бутан 38394 682321 17,8 Тхимпху Гьиндистан 3287263 1147995226 349,2 ЦӀийи Дели Малдивар 300 379174 1263,3 Мале Непал 147181 29519114 200,5 Катманду Пакистан 803940 167762049 208,7 Исламабад Шри-Ланка 65610 21128773 322,0 Коломбо Чапла Азия: Чапла Азия: Чапла Азия: Чапла Азия: Чапла Азия: Эрменистан 29800 3299000 280,7 Эриван Азербайжан 86660 8845127 102,736 Баку Багьрейн 665 718306 987,1 Манама Кипр 9250 792604 83,9 Никосия Гуржистан 69700 4636400 65,1 Тбилиси Ирак 437072 28221181 54,9 Багдад Иран 1648195 70472846 42,8 Тегьран Израиль 20770 7112359 290,3 Йерусалим Иордания 92300 6198677 57,5 Амман Кувейт 17820 2596561 118,5 Кувейт Ливан 10452 3971941 353,6 Бейрут Оман 212460 3311640 12,8 Маскат Палестина 6257 4277000 683,5 Рамалагь Къатар 11437 928635 69,4 Догьа Сауди Арабистан 11437 928635 69,4 Эр-Рияд Сирия 185180 19747586 92,6 Дамаск Туьркия 780000 65000000 55 Анкара ГалкӀанавай Арабрин Эмиратар 82880 4621399 29,5 Абу-Даби Йемен 527970 23013376 35,4 Сана Санал 43810582 4162966086 89,07 == Ксар == Азия — дуьньядин виридалай чӀехи ксарикай пай. Йис Агьали ±% 1500 243 000 000 — 1700 436 000 000 +79,4 % 1900 947 000 000 +117,2 % 1950 1 402 000 000 +48 % 1999 3 634 000 000 +159,2 % 2011 3 879 000 000 +6,7 % == Шикилар == Файл:Everest North Face toward Base Camp Tibet Luca Galuzzi 2006.jpg|Джомолунгма Файл:Himalayas.jpg|Гьималаяр Файл:Lake Shanhu pagodas at night.jpg|Чиндин Пагодар Файл:Sultan Omar Ali Saifuddin Mosque 02.jpg|Брунейдин Султандин мискӀин Файл:Taj Mahal in March 2004.jpg|Тадж-Махал (Гьиндистан) Файл:Sadhu Vârânasî .jpg|Къужа (Гьиндистан) Файл:Kamakura Budda Daibutsu front 1885.jpg|Камакура Будда (Япония) Файл:Samurai with sword.jpg|Самурай Файл:Soyuz TMA-02M spacecraft in a vertical position.jpg|Урусатдин ракета «Союз» (Байконур, Къазахстан) Файл:Petronas Panorama II.jpg|Петронас Минарар (Куала-Лумпур, Малайзия) Файл:Lama in the Gandan Monastery in Ulan Bator, Mongolia, 1981.jpg|Монгол лама Файл:Supplicating Pilgrim at Masjid Al Haram. Mecca, Saudi Arabia.jpg|Хадж, Мекка Файл:Kuznetsk Alatau 1.jpg|Кузнецк Алатау, Саянарни Алтай Файл:Baykal sunset.jpg|Байкал Файл:Ayutthaya Thailand 2004.jpg|Аютия (Таиланд) Файл:Madinat Jumeirah-Dubai3303.JPG|Мадина Джумейра (Дубай) Файл:On the bridge over Ural, Kizilskoe.jpg|Урал вацӀ, Кизильское хуьр, Челябинск область == Эдебият == * * * * == Баянар == == ЭлячӀунар == * * ВТ-ЭСБЕ // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. * Азиядин гьукуматар * Азия , МСЭ макъала * Азия, материк , ЭСБЕ макъала * Азиядин картар *

Азия

Абдул Гьамид-эфенди — Мегьамед эфендидин халадин хва ва адаз тарсар гайи агъастӀалви Атлухан-эфендидин хва я. Агъа СтӀалдал дидедиз хьанва. Абдул Гьамид-эфенди, Куьреда лап зурба девлет авайбурукай сад яз къейдзаватӀани, ам вичин девирда еке тир чирвилер авай алимрикайни сад яз машгьур я. ГьакӀ хьайила, шаир Етим Эмина, вичин шиирра адан тӀвар кьадайла, «илимдин гьуьл» — гьахьтин дережадин чирвилер авай инсанрикай сад яз кьазва. Абдул Гьамида бунтарин кьилерикай сад тиртӀани, урусатдин гьакимривай и акси къарагъуна ам тахсиркар тирди сакӀани тестикьриз тахьайла, «къуй, ахьтин халкьдиз дуьз рекьер къалурдай чӀехи алимар лезгийрихъ амукь тавурай ва кьурай кӀарасрихъ галаз ицӀибурни кудайди чир хьурай лагьана, Дербентдин чӀехи майдандал, тарагъажриз акъудна куьрсрай эхиримжи векил тир. Эхиримжи хьунин себебни, сиверай къвезвай ванерихъ яб акалайла, Абдул Гьамид-эфенди куьрсдайла, йикъан нисинихъ цавай руг къваз гатӀумна. КичӀе хьайи «Полевой» суддин векилри, куьрсарунар акъвазарна, амай са кьадар тахсиркарар яргъал Сибирдиз рекье тун къарардиз къачуна. ==Эдебият== * Сажидин Саидгьасанов «Куьредин чирагъар». Категория:Лезги алимар

Абдул Гьамид-эфенди

Урусатдин Федерациядин Федерал округар — Урусатдин президент В. В. Путина 2000 йисан 13 майдиз кьабулнай къарардалди арадал гъанвайди я. ==Федерал округар== * Юкьван федерал округ * Кьиблепатан федерал округ * Кефердинни-рагъакӀидай патан федерал округ * Яргъал-РагъэкъечӀдай патан федерал округ * Сибирдин федерал округ * Уралдин федерал округ * Волгадин федерал округ * Кеферпатан Къавкъаздин федерал округ * Крымдин федерал округ == ЭлячӀунар == *Перечень федеральных округов Утверждён Указом Президента Российской Федерации от 13 мая 2000 года N 849 (с изменениями на 10 мая 2015 года) // Указ Президента РФ «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в федеральном округе» от 13 мая 2000 года № 849 (с изменениями на 20 октября 2015 года) Федерал округрин официал сайтар: * Центральный федеральный округ * Северо- Западный федеральный округ * Южный федеральный округ * Северо-Кавказский федеральный округ * Приволжский федеральный округ * Уральский федеральный округ * Сибирский федеральный округ * Дальневосточный федеральный округ Категория:Урусатдин Федерация

Урусатдин Федерациядин федерал округар

Лавальеха департамент () — Уругвайда авай департамент я. Майдан — 10 016 км². Агьалияр — 58 815 кас. Агьалидин чуькьуьнвал — 5,87 кас/км². Административ юкь — Минас. == География == Департаментди Уругвайдин кьиблединни рагъэкъечӀдай пата чка кьунва. == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Уругвайдин департаментар

Лавальеха (департамент)

Эвежугъ () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «ЦӀуру Худатин» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин кьибле пата, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 8 км яргъал ала. Эвежугъ хуьруьн мягьлейрин тӀварар (ойконимар): Пелен мягьле, Агъа мягьле, Вини мягьле. == Тарих == == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. Эвежугъ хуьре агъадихъ галай сихилрин веледри уьмуьр ийизва: Гъетегъар, Микрагьар, ШутӀар, Къурушар, Дугулар, Тамашар, Къекъемар, Азизанбур, Пархашар КцӀарин хуьрера авай сихилрин тӀварар. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Мамедов Мегьамед Агъадин хва — лезги шаир ва кхьираг. * Мегьамед Саид — лезги алим ва шаир. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Эвежугъ

Сев () — чӀехи вагьши гьайван. == Жуьрейрал пай хьун == * Хзан Ursidae ** хзнандин мехелар Ailuropodinae *** Еке панда (Ailuropoda melanoleuca) *** Ailuropoda minor † ** хзандин мехелар Tremarctinae *** Вилер къерехъар лацу сев (Tremarctos ornatus) *** Флоридадин къванерин сев(Tremarctos floridanus) † *** БицӀи кӀуф алай сев(Arctodus simus) † *** Arctodus pristinus *** Arctotherium brasilense *** Arctotherium latidens *** Arctotherium angustidens ** хзандин мехелар Ursinae *** Шуьтруь сев Ursus arctos **** Эвропадин шуьтруь сев Ursus arctos arctos **** Сиридин шуьтруь сев Ursus arctos syriacus **** Гризли Ursus arctos horribilis * **** Кадйак Ursus arctos middendorffi * **** Аппениндин шуьтруь сев Ursus arctos marsicanus **** Гималайдин шуьтруь сев Ursus arctos isabellinus **** Тибетдин шуьтруь сев Ursus arctos pruinosus **** Йапонидин шуьтруь сев Ursus arctos yesoensis **** Кермоддин шуьтруь сев Ursus arctos cermoudisus **** Гобидин шуьтруь сев Ursus arctos gobiensis **** Бирмадин шуьтруь сев Ursus arctos piscator **** Атласдин шуьтруь сев Ursus arctos crowtheri **** Калифорнидин шуьтруь сев Ursus arctos californicus **** Мексикадин шуьтруь сев Ursus arctos nelsoni † *** Барибал Ursus americanus *** Лацу сев Ursus maritimus *** Гималайдин сев Ursus thibetanus [syn. Selenarctos tibetanus] *** ПӀузаш сев Melursus ursinus [syn. Ursus ursinus] *** Малайрин сев Helarctos malayanus *** Этруссдин сев Ursus etruscus *** Къвандзин сев Ursus spelaeus *** Ursus minimus Барибал, шуьтруь ва лацу север галкӀур авурла гузва гибридар. * — сифте гризли хкудзвай кьилдин жуьредиз, шуьтруь севрен жуьредик кутазвачир. Гила гризли (жуьре ва жуьред пай) кьил ахъатнач. == ЭлячӀунар == Категория:Гьайванар

Сев

Ингьул (укр. Інгул) - Украинадин Кировоградни Мыколайив областрай тӀуз физвай вацӀ, Кьиблепатан Бугь вацӀук авахьзавай чапла агъавацӀарик виридалайни чӀехиди я. Дегь чӀаварин тӀвар Пантикапа я. ВацӀун яргъивал - 354 км, вацӀун бассейндин майдан - 9880 км². == ТӀварцӀикай == Ингьул лугьудай гаф, стӀун са шакни авачиз, туьркерин чӀалариз талукь я. Виридалайни чкӀанвай версиядиз килигна, Ингьул тӀвар туьркерин yeni göl – «цӀийи вир» тӀваруникай яз хьанвайди я. XVI-XVII вишйисарин документра Енгьула (Енгьул) тӀвар гьатзава. XVIII-XIX вишйисара и вацӀуз, Ингьулэць лугьудай вацӀун аксина яз, ЧӀехи Ингьул лугьузавайди тир. == Ятар-кхьин == ВацӀун яргъивал – 355 км, бассейндин майдан – 9880 км² я. ВацӀун кьил 170 м кьанкьвал авай чкада ава. Гимийривай къекъвез жедай 55 километр авай ара вацӀун сивелай Пэрэсадивка хуьрел кьван я. Вини кьиле шуькӀуь вацӀун кьер къекъвез-къекъвез фейиди; Костычини Выногьрадивка хуьрерин арада – цӀалцӀамди; юкьван авахьунин пата кьер 30 метрал кьван гьяркьуь жезвайди; агъа авахьунин пата вацӀун кьер 80 метрдилай пара гьяркьуьди я. ВацӀун деринвал чӀехи пай 07-1,2 метр, вини кьил – 1,5 м я. Авахьунин йигинвал – 0,5 м/гъв (1,8 км/с) кьванди я. ВацӀун дугун трапеция хьтиндия, адан гьяркьуьвал – 4 км кьванди, деринвал – 60 м кьванди я. ВацӀун алгъунвал – 0,4м/км я Таъминвал чӀехи пай живединни марфадин я. Цин юкьван харжи Новогьорожэнэ хьуруьн кьилив (вацӀун сивелай 122 км) 8,84 м³/гъв я. Адетдалди яз фундукӀ вацра вацӀ муркӀади кьазва, вацӀ муркӀади кьунукь кӀевиди туш; эхен вацран эхирдинни ибне вацран гатӀумалдин арада муркӀар цӀраз эгечӀзава. == Алай чка == Ингьул Бровковэ хуьруьн кьилив гвай тамун вирелай авахьиз гатӀумзава. ВацӀ авахьзавай рехъ чӀехи пай кьибле патанди я (вини авахьунин пата – са арада кьиблени рагъ экъечӀдай патаз физавайди, агъа авахьунин пата – са арада кьиблени рагъ акӀидай патаз физавайди я); Днепрдин кьакьанвилин атӀунрай тӀуз; агъа пата авай чкайра ЧӀулав гьуьлуьн дугунрай тӀуз авахьзавайдини хилериз чара жезвайди я. Мыколайив шегьердин кьилив Кьибле Бугьдиз авахьзавайди я. Ингьулдин агъавацӀар: Сугьоклия, Гьромоклия (эрчӀи патанбур); Бийанка, Аджамка, Камйанка, Бэрэзивка (чапла патанбур) ва мсб. ВацӀал са шумуд ядхуьнуьхал эцигнава: Киривогьраддин, Ингьулдин, Докучаевэдинни Софийивкадин. Шегьерар: Кировоград, Мыколайив. == Менфят къачун == Ингьулдин ятар цивди таъминрунни чилериз яд вугун патал кардик кутазвайди я. ВацӀун бассейнда 33 агъ. га майдан авай чилериз яд вугунин система эцигнава. Ингьулдин вини кьатӀарни адан агъавацӀ къайдада тунвайбур я. Ана вирен майишатар эцигнава, гьа вирера гъетер хуьзавайди я. Лайих авай чкаяр Пак тир Михайлодин папарин килиса – «дугундин гевгьер», Новобугь райондик квай Пэлагьийивка хуьре чӀагай акунар авай Софийивка ядхуьнуьхалин къерехдал авай килиса я. Региондин ланшафтдин парк «Прыингьульскый» - Миколайив областда авай Софийивкани Розанивка хуьрерин арада вацӀ авахьзавай кьатӀа авай, 3,15 агъ.га майдан авай, гьа чкадин чӀагай тӀебиат хуьн патал туькӀуьрнавай парк я. == Машгъур фактар == Лап сифте кьиляй Мыколайив шегьердин тӀвар Ингьульська верф, Усть-Ингьул, Усть-Ингьульськ тир. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:ВацӀар Категория:Украинадин вацӀар

Ингьул

Бенга́л чӀал == ЭлячӀунар == * Категория:Индоарий чхел

Бенгал чӀал

Рио-де-Жанейро () — Бразилиядин кьведлагьай шегьер чӀехивиляй, Сан-Паулудин гуьгъуьна. Гьа тӀвар алай штатдин административ юкьв. 1764—1960 йисара Бразилиядин кьилин шегьер тир. == Спорт == Рио-де-Жанейро — чӀехи бразилиядин спорт юкь я. Кьилин спортдинни футболдин клубар: * Регатадин клуб «Фламенго»; * Регатадин клуб «Васко да Гама»; * «Флуминенсе» футболдин клуб; * Футболдинни регатадин клуб «Ботафого». Рио-де-Жанейро 2016 Гатун Олимпия къугъунар кьилин шегьер. == Стхавилин шегьерар == ;Америка * Атланта, АСШ * Сан-Боржа, Бразилия * Богота, Колумбия * Буэнос- Айрес, Аргентина * Ванкувер, Канада * Гьавана, Куба * Каракас, Венесуэла * Куско, Перу * Ла-Пас, Боливия * Майами, АСШ * Манагуа, Никарагуа * Мехико, Мексика * Монреаль, Канада * Натал, Бразилия * Нью-Йорк, АСШ * Оклахома-Сити, АСШ * Пуэрто-Варас, Чили * Сантус, Бразилия * Сан-Паулу, Бразилия ;Европа * Амстердам, Нидерландар * Барселона, Испания * Бухарест, Румыния * Варшава, Польша * Вила-Нова-ди-Гая, Португалия * Гимарайнш, Португалия * Истамбул, Турция * Киев, Украина * Ливерпуль, ЧӀехибритания * Лиссабон, Португалия * Мадрид, Испания * Монпелье, Франция * Санкт-Петербург, Урусат * Санта-Крус-де- Тенерифе, Испания * Санту-Тирсу, Португалия ;Азия * Батангас, Филиппинар * Бейрут, Ливан * Джидда, Сауди Арабистан * Кобе, Япония * Мумбаи, Индия * Пекин, КХР * Самарканд, Узбекистан * Сеул, Республика Корея * Иерусалим, Израиль ;Африка * Дурбан, КьАР * Касабланка, Марокко * Лагос, Нигерия * Руфиске, Сенегал * Тунис, Тунис ;Австралияни Океания * Сидней, Австралия == Баянар == == ЭлячӀунар == * Шегьердин сайт Категория:Бразилиядин шегьерар

Рио-де-Жанейро

Осетинар — къавкъаздин халкь. == ЭлячӀунар == * * alanica.ru * Ирӕттӕ.com Категория:Къавкъаздин халкьар

Аланар

Байрам Ибраш Парламентовский— лезги стха. Родился Байрам 2009 году в селе Ахты . Принял участие в создание организации СБ.(Сельские Бичи) Также принимал участие в открытии великих Ахтынских Бань. Также он организовал учение от байры . Девиз учение Байры говорит если неждование неизбежно то неждуй первым.байрам гондонТак же хочу отметить его великий акцент тянуть последнюю гласную букву,звучит он так:парламееееент.Его любимая песня:"smack that'. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар парламееееент

Байрамалиев Жамал Сиражан хва

Гойдан () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьр. «Агьан» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Исмаиллы райондин рагъэкъечӀдай пата, Гирдыманчай вацӀун чапла пата ала. Лагьиж ял ядай зонадик акатзава . ==Тарих== ==Агьалияр== Хуьре 72 касди уьмуьр ийизва. Агьалидин вири татар я, абур тат ва азербайжан чӀалал рахазва. Диндал гьалтайла суни мезгьебдин мусурманар я. ==ЭлячӀунар== Категория:Исмаиллы райондин хуьрер Категория:Тат хуьрер

Гойдан

Кьилер () — Дагъустан республикадин Докъузпара районда авай, Гандурар, Демирар, Керимханар, Кьвалар, ЧӀулавар, Эсетар хуьрерихъ галаз «Кьилерин» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр яз администрациядин юкь я. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Докъузпара райондин кефер пата, райондин юкь тир Усугъчай хуьрелай 4,5 км кьибле пата, Усугъ вацӀун эрчӀи кьерел чка кьунвайди я. == Тарих== == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 361 касди уьмуьр гьалзавай Докъузпара район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Бабаев Саидмегьамед Жабраилан хва — лезги шаир. * Гьакимов Къурбан Халикан хва (лакӀаб Гьаким Къурбан) — лезги кхьираг, алимни публицист. * Къенберов Усман Хелилан хва — лезги шаир ва публицист. * Шихвердиев Мурадхан Шихвердидин хва — лезги шаир. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Лезги хуьрер Категория:Докъузпара райондин хуьрер

Кьилер

Ортаколо — Дагъустан республикадин Ботлих районда авай хуьр. Муни хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Ботлих райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин администрациядин юкь тир Ботлих хуьрелай 14 км яргъал, Анди Койсу вацӀал ала. ==Тарих== 1859 йисуз Ортаколо хуьр вири Анди округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз хуьр Дагъустан вилаятдин Анди округдин Технуцал наибвалдиз талукь тир. 2014 йисуз Ботлих райондин кьакьан сувар авай чкадал археологри, IX—X виш йисара хьайи Ортаколо (авар чӀалал «вацӀун патав галай шегьер») тӀвар алай дегь шегьердин харапӀаяр дуьздал акъуднай В горах Дагестана обнаружен древний христианский город, торговавший с Китаем и Персией. ==Агьалияр== Йисариз килигна Ортаколо хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 Агьалияр 162Технуцал наибвилин агьалияр 1886 йисуз 538 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 60033\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 600 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ботлих район» администрациядин официал сайт Категория:Ботлих райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Ортаколо

Агъадихъ галай сиягьди герман Бундеслигадин квайни-квай бомбардирар къалурзава. Янвай голар кьадардиз килигна са-сад лагьана кхьена, гуьгъуьнлай са къугъунал гьалтзавай голрин кьадардалди. Голар тур къайда абур янвай кьадардиз килигна авурди я. Гьа и вахтунин къене къугъвадайбур анжах Бундеслигада къугъвана кӀанда. № Къугъвадайди Гол Къугъун Гол/Къугъун Клубар Йисар 1\. Герд Муьллер 365 427 0,85 Бавария (365 гол) 1965—1979 2\. Роберт Левандовский 305 373 0,81 Боруссия Дортмунд (74) Бавария (231) 2010—иниз 3\. Клаус Фишер 268 535 0,50 Шалке 04 (182) Кёлн (31) Муьнхен 1860 (28) Бохум (27) 1968—1988 4\. Юпп Гьайнкес 220 369 0,60 Боруссия Менхенгладбах (195) Гьанновер 96 (25) 1965—1978 5\. Манфред Бургсмуьллер 213 447 0,48 Боруссия Дортмунд (135) Вердер (34) Рот Вайсс (32) Нуьрнберг (12) 1969—1990 6\. Клаудио Писарро 191 428 0,45 Вердер (104) Бавария (87) 1999—иниз 7\. Улф Кирстен 181 350 0,52 Байер 04 (181) 1990—2003 8\. Штефан Кунц 179 449 0,40 Кайзерслаутерн (75) Бохум (47) Юрдинген 05 (32) Арминия Билефелд (25) 1983—1999 9\. Дитер Муьллер 177 303 0,58 Кёлн (159) Штутгарт (14) Саарбрюккен (4) 1973—1986 10\. Клаус Аллофс 177 424 0,42 Кёлн (88) Фортуна Дуьсселдорф (71) Вердер (18) 1975—1993 11\. Йоханес Лер 166 381 0,44 Кёлн (166) 1964—1977 12\. Карл-Гьайнц Румминигге 162 310 0,52 Бавария (162) 1974—1984 13\. Бернд Гьелценбайн 160 420 0,38 Айнтрахт Франкфурт (160) 1967—1981 14\. Фриц Валтер 157 348 0,45 Штутгарт (102) Валдгьоф (55) 1983—1996 15\. Марио Гомес 151 263 0,57 Бавария (75) Штутгарт (63) Волсфбург (13) 2004—иниз 16\. Томаш Аллофс 148 378 0,39 Кайзерслаутерн (61) Фортуна Дуьсселдорф (57) Кёлн (30) 1978—1992 17\. Штефан Кисслинг 141 391 0,36 Байер 04 (128) Нуьрнберг (13) 2002—иниз 18\. Бернд Никел 141 426 0,33 Айнтрахт Франкфурт (141) 1968—1983 19\. Уве Зеелер 137 239 0,57 Гьамбург (137) 1963—1972 20\. Гьорст Гьрубеш 136 224 0,61 Гьамбург (96) Рот Вайсс (38) Боруссия Дортмунд (2) 1975—1985 21\. Жоване Элбер 133 260 0,51 Бавария (92) Штутгарт (41) 1994—2005 22\. Руди Феллер 132 232 0,57 Вердер (97) Байер 04 (26) Муьнхен 1860 (9) 1980—1996 23\. Михаэл Цорк 131 463 0,28 Боруссия Дортмунд (131) 1981—1998 24\. Карл Алгевер 129 338 0,38 Штутгарт (129) 1980—1991 25\. Дитер Хенесс 127 288 0,44 Бавария (102) Штутгарт (25) 1977—1987 26\. Мартин Макс 126 396 0,32 Муьнхен 1860 (51) Шалке 04 (33) Боруссия Менхенгладбах (22) Гьанза (20) 1989—2004 27\. Георг Фолкерт 125 410 0,30 Гьамбург (62) Нуьрнберг (37) Штутгарт (26) 1965—1981 28\. Франк Милл 123 387 0,32 Боруссия Менхенгладбах (71) Боруссия Дортмунд (47) Рот Вайсс (3) Фортуна Дуьсселдорф (2) 1976—1996 29\. Гьерберт Лаумен 121 267 0,45 Боруссия Менхенгладбах (97) Вердер (18) Кайзерслаутерн (6) 1965—1974 Мирослав Клозе 121 307 0,39 Вердер (53) Кайзерслаутерн (44) Бавария (24) 2000—2011 Лотар Маттеус 121 464 0,26 Бавария (85) Боруссия Менхенгладбах (36) 1979—2000 32\. Роланд Волфарт 120 287 0,42 Бавария (119) Дуйсбург (1) 1981—1997 33\. Бернд Рупп 119 274 0,43 Боруссия Менхенгладбах (50) Кёлн (46) Вердер (23) 1965—1974 Роналд Ворм 119 380 0,31 Дуйсбург (71) Айнтрахт Брауншвейг (48) 1972—1985 35\. Пиер Литтсбарски 116 406 0,29 Кёлн (116) 1978—1993 36\. Лотар Эммерих 115 183 0,63 Боруссия Дортмунд (115) 1963—1969 37\. Райнер Гейе 113 485 0,23 Фортуна Дуьсселдорф (66) Кайзерслаутерн (47) 1971—1986 38\. Кевин Куранйи 111 275 0,40 Шалке 04 (71) Штутгарт (40) 2001—2016 39\. Юрген Клинсман 110 221 0,50 Штутгарт (79) Бавария (31) 1984—1997 Андреас Меллер 110 429 0,26 Боруссия Дортмунд (71) Айнтрахт Франкфурт (33) Шалке 04 (6) 1986—2004 41\. Юрген Грабовски 109 441 0,25 Айнтрахт Франкфурт (109) 1965—1980 42\. Клаус Топпмеллер 108 204 0,53 Кайзерслаутерн (108) 1973—1979 Фреди Бобич 108 285 0,38 Штутгарт (69) Боруссия Дортмунд (17) Гьанновер 96 (14) Герта Берлин (8) 1994—2005 44\. Уве Ранн 107 318 0,34 Боруссия Менхенгладбах (81) Кёлн (13) Фортуна Дуьсселдорф (5) Герта Берлин (5) Айнтрахт Франкфурт (3) 1980—1993 45\. Аилтон 106 219 0,48 Вердер (88) Шалке 04 (14) Гьамбург (3) Дуйсбург (1) 1998—2007 Стефан Шапуьиза 106 228 0,46 Боруссия Дортмунд (102) Юрдинген 05 (4) 1991—1999 Кристиан Шрайер 106 331 0,32 Байер 04 (63) Бохум (35) Фортуна Дуьсселдорф (8) 1981—1992 48\. Бруно Лаббадиа 103 328 0,31 Бавария (28) Кайзерслаутерн (20) Вердер (18) Кёлн (15) Гьамбург (11) Арминия Билефелд (11) 1987—2000 Ведад Ибишевич 103 254 0,41 Гьоффенгьайм (43) Штутгарт (33) Герта Берлин (21) Алемания (6) 2006—иниз 50\. Марко Боде 101 379 0,27 Вердер (101) 1989—2002 51\. Томас фон Гьесен 100 378 0,27 Гьамбург (99) Арминия Билефелд (1) 1980—1997 Ахтармишун: 2017-й йисан 8 апрель == ЭлячӀунар == * Liste der erfolgreichsten Torschützen der Bundesliga auf kicker.de * Liste der erfolgreichsten Torschützen der Bundesliga auf bundesliga.de Категория:Бундеслига

Футболдай Германиядин чемпионатдин квайни-квайни бомбардиррин сиягь

Чернушка район () — Урусат Федерациядин Пермдин крайда авай район я. Майдан — 1 677 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Чернушка. == География == Районди Пермдин крайдин кьиблепата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Пермдин крайдин районар

Чернушка район

Португал чӀал () — индоевропа чӀаларин хзандин, роман чӀаларин кӀеретӀдин иберни-роман агъакӀеретӀдин чӀалариз талукь тир чӀал я. Кхьинар латин графикадалди. == ЭлячӀунар == * Категория:Инд-европадин чӀалар

Португал чӀал

Вьетнамдин дяве (вьетн. Chiến tranh Việt Nam, ) — XX виш йисан кьведлагьай паюна хьайи дяведин виридалай зурба гуьжетрикай сад, вьетнамвийрин культурада чӀехи эсер авай гел тунай ва Вьетнамдин, гьакӀни, дяведа иштирак авур СССРдинни АСШдин цӀийи тарихда метлеб авай чка кьунвай вакъиа. Дяве Кьибле Вьетнамда граждан дяве хьиз эгечӀайди я. Адалай кьулухъ дяведик, са тӀимил геж Китайдинни СССРдин куьмек къачунвай — Кефер Вьетнам ва Кьибле Вьетнамдин пад кьунвай АСШ (вичихъ галаз союздик квай СЕНТО блок гваз) ктканвай. Вакъиайрин гегьенш хьунин финифда, и дяве ва Лаосдани Камбоджада къушаба кьиле физвай граждан дявеяр сад-садак акахьнай. 1950-й йисарин эхирдай 1975 йисал кьван, Кьиблединни рагъэкъечӀдай патан Азияда кьиле фейи дяведин гьерекатар, Индокитайдин Кьведлагьай дяве хьиз чир я. == ЭлячӀунар == * === Урус чӀалан === * Дэвидсон Ф. Б. Война во Вьетнаме (1946—1975 гг.) М.:Изографус, Эксмо, 2002. (militera.lib.ru) * История вьетнамской войны на сайте coldwar.ru * Вьетнамская или Вторая Индокитайская война на сайте «Новости Вьетнама» * Межрегиональная общественная организация ветеранов войны во Вьетнаме * Ильинский М. М. Индокитай: Пепел четырёх войн (1939—1979 гг.) * Львофф Б. Освещение войны во Вьетнаме в американских СМИ * Фотохроника Вьетнамской войны * Мейсон Роберт. Цыпленок и ястреб (воспоминания вертолетчика 1-й кавалерийской дивизии) === Ингилис чӀалан === * АСШ-дин Яракьлу къуватар дяведин компанияр * Улубар — АСШ-дин Армия * Кьибле-Кореядин Вьетнамдин дяведин уртахдин сайт Категория:Граждан дявеяр

Вьетнамдин дяве

«Музаим хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Дербент райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь ва сад тир хуьр — Музаим хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин кьибле пата, Дербент райондин кьиблединни рагъэкъечӀдай пата, Дербент шегьердилай 22 км кьибле пата, Самур-Дербент къубудал чка кьунвайди я. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 1 632 касди уьмуьр гьалзавай Дербентский район. 2010 йисан малуматриз килигна, хуьруьнсоветдин агьалияр 1 946 касди туькӀуьрзавай. Агьалийрин вири азербайжанар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагестанская АССР: Административно-территориальное деление. — Махачкала: Дагестанское кн. изд-во, 1980. * Сельское поселение Село Музаим Категория:Дербент райондин хуьруьнсоветар

Музаим хуьруьнсовет

1750 йис (са агъзурни иридвишни яхцӀурницӀудлагьай йис) — чи эрадин 1750-лагьай йис. XVIII виш йисан 50-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1750 йис

1750 йис

Богота́ (исп. Bogotá; Са́нта-Фе-де-Богота́ исп. Santafé de Bogotá) — Колумбиядин кьилинни виридалайни чӀехи шегьер, Кундинамарка департаментдин административ юкь я. Уьлкведин кьилди тир административ тек — 20 райондиз пайнавай кьилин шегьердин округ — арадал гъизва. Агьалияр — 7,4 млн кас (2011-лагьай йис), тахьайтӀа вири уьлкведин агьалийрикай 16 % я; Кьиблепатан Америкадин виридалайни чӀехи шегьеррикай сад я. Агломерациядин сергьятрин къене 8,7 кас яшамишзава (2011-лагьай йис)Страница 27: . РагъэкъечӀдайпатан Кордильерадин суварин арада алай 2600 метрдилай пара авай кьакьанвал чухурда ава, гьавиляй шегьердин климат къайиди я. Мукьвал-мукьвал чилин зурзунрик акатзава. Богота — Колумбиядин кьилин сиясатдин, экономикадинни медениятдин юкь я. Вири уьлкведин КъВБ-дин кьудай са пай кӀватӀзава (2011-лагьай йис)Страница 4: . Шегьеррин глобалвилин дережадал гьалтайла 2010-ни 2012-лагьай йисарра континентда кьудлагьай мукь (чка) кьазвай тир. Шегьердин диб 1538-лагьай йисуз испаниядин конкистадорри эцигнава, цӀийи яшамишдай чка туькӀуьрун патал абуру чибча тайифадин цивилизациядин юкьван чкаяр кьунва. 1598-лагьай йисалай кьулухъ — испаниядин генерал-капитанвилин кьилин шегьер, 1819-лагьай йисалай кьулухъ — аслу тушир Колумбиядин кьилин шегьер. 1948-лагьай йисуз «Боготасо» тӀвар алай яракьар гвай къарагъунар физвай чӀавуз шегьердин юкьван мягьлеяр михьиз чукӀуруникни цӀук акатна. Тарихдин цӀурун кӀвалер тӀимил ама. == Стхавилин шегьерар == * — Асунсьон * — Барранкилья * — Бразилиа * — Буэнос-Айрес * — Гавана * — Гватемала * — Каракас * — Кито * — Ла-Пас * — Лима * — Лиссабон * — Лондон * — Лос-Анджелес * — Мадрид * — Майами * — Манагуа * — Меделин * — Мехико * — Монтевидео * — Нью-Йорк * — Оттава * — Панама * — Рио-де-Жанейро * — Росарио * — Сан-Сальвадор * — Сан-Хосе * — Сан- Хуан * — Сантьяго * — Санто-Доминго * — Сеул * — Тегусигальпа * — Токио * — Чикаго == Эдебият == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Колумбиядин шегьерар Категория:Кьиблепатан Америкадин уьлквейрин кьилин шегьерар

Богота

ЦӀийи Дизахлы — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. == География == Хуьр Кьвепеле райондин юкьванни — рагъакӀидай пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай тахминан 18,5 км яргъал чка кьунва. ==Тарих== 2005 йисан 24 июнь тарихдин къарардив, ЦӀийи Дизахлы хуьр Дизахлы хуьруькай чара хьана, администрациядин юкь гьа вичин къене аваз, арадал атанвайди я. ==Агьалияр== Алай чӀавуз хуьре 1 730 кас яшамиш жезва. Агьалийрин чӀехи пай лезгияр, тӀимил пай азербайжанар я. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Бабаева Айтекин Новрузан руш — лезги шаир ва муалим. == ЭлячӀунар == * Азербайжан республикадин къанунар акъудзавай орган Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

ЦӀийи Дизахлы

Агъакеримов Шихмурад — лезги шаир. 1949 йисуз Ахцегь райондин Къутунхъ хуьре дидедиз хьана. Хуьруьн мектеб ва Хасавюртдин педучилищедин физкультурадин отделение куьтягьна, ада хайи хуьре сагъламвилин тарсар ганва. Ш. Агъакеримован туькӀуьрунар хайи Ватандикай ("Чи дагълар", "Къурбанд хьурай " ва мсб.), муьгьуьббатдикай ("Агуд тийиз муьгьуьббатдин варарив", "Фарида" ва мсб.) теснифнава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Агъакеримов Шихмурад

Селибур () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай кьакьан сувун гъвечӀи хуьр. «СтӀурин» хуьруьнсоветдик акатзава. Азербайжандин туризмдин комитетди и хуьруьз кьве йикъан сиягьатар туькӀуьрзава. ==География== Хуьр КцӀар райондин рагъакӀидай пата, ЧӀехи Къавкъаздин хушарал, СтӀур хуьруьн мукьвал, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай тахминан 76 км яргъал ала. == Агьалияр== Хуьре вирини-вири 8 хзан амукьзава. Агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Селибур

Кьуркьушум (; ; ) == ЭлячӀунар == * webelements.com — Lead: the essentials * Свинец Категория:Химиядин элементар

Кьуркьушум

Мирзе Керим — лезги шаир ва таржумахъан. Мирзе Керим 1820 йисуз Куьре магьалдин Штул хуьре дидедиз хьана. Ада Ахцегьрин ва Вини Ярагърин медресайра кӀелна, илимрин дибар ва чӀалар чирна гзаф йисара лезги, туьрк ва урус чӀаларин таржумахъан яз, Дербент шегьерда уьмуьр гьална. Мирзе Керима вичин шиирар лезги ва туьрк чӀаларал теснифна. Абур шаирди дуьньядикай, уьмуьрдин ширин ва туькьуьл патарикай, тӀебиатдин ва кӀанивилин сирерикай авунвай веревирдер я. М. Кериман шиирар чапдиз сифте М. Ярагьмедова акъудна. Мирзе Керим 1894 йисуз Дербентда рагьметдиз фена. М. Кериман стха Мирзе Жабраилни алакьунар авай шаир тир. ==Эдебият== * Акимов Къ. Х. «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Мирзе Керим

ГАЗ-13 ва я Чайка Горкий Автомабильни Заводда 1959-1981-лагьай суз тӏуькӏуьрнавай автомобиль.

ГАЗ-13

Ба́рдеёв (, , , ) — Словакиядин рагъэкъэчӀдай пата авай гъвечӀи шегьер. Агьалияр 35 агъзур кас я. == Шегьердин панорамаяр == 800px|thumb|Панорама бардеёвдин == Агьалияр == Милли состав: # Словакар – 91,27 % # Ромавияр – 2,64 % # Русинар – 2,49 % # Украинар – 1,38 % # Чехар – 0,43 % # Полякар – 0,19 % # Венграр – 0,14 %. Агьалийрин диндин состав # Латинрин клиса – 63,15 % # Грек- католикар – 16,93 % # Евангелийрин клиса – 7,58 % # Православрин клиса – 4,32 % # дин авачирбур – 4,86 % ва мсб. == Стха-шегьерар == * Кале, Франция * Могилёв, Белоруссия * Молде, Норвегия * Ческа-Липа, Чехия * Пршеров, Чехия * Микулов, Чехия * Тячев, Украина * Горлице, Польша * Замость, Польша * Ясло, Польша * Крыница-Здруй, Польша == Шикилар == Файл:Bardejov-town center square.jpg|1505-й йисан Ратуша Файл:Bardejov10Slovakia6.JPG|Бардеёв == ЭлячӀунар == * Официал сайт * ЮНЕСКО сайт * Official website * Organization of World Heritage Cities: Bardejov Категория:Словакиядин шегьерар

Бардеёв

Чилинмикитда Экуьнин патар лезгидал урусдал инглисдал кефер пад север north кьибле пад юг south рагъэкъечӀдай пад восток east рагъакӀидай пад запад west Категория:География

Экуьнин патар

2006 йисуз космосдиз ахъаюнрин сиягь

Усманрин империя (усм. دولت عالیه عثمانیه‎ — Devlet-i Âliyye-i Osmâniyye) — I-й Къази Усманан регьбервилик квай тайифайри 1299 йисуз Анатолияда арадал гъайи гьукумат. 1453 йисуз Константинопольди усманриз рей гайидалай кьулухъ Усманрин гьукуматди дуьньядиз вич империя хьиз малумарнай. Им туьрк миллетдин ва гьукуматдин тарихда виридалайни зурба метлеб авай вакъиа гьисабзава, вучиз лагьайтӀа 1453 йисан гъалибвилелай гуьгъуьниз Усманрин Империяди Европада кӀеви чка кьунай ва чӀехи нуфусдин сагьиб хьанай. I-й Сулеймана гьукум гьалай девир империя вичин там къуватда авай девирдиз аватнай. Адан чилерик Европадин, Азиядин ва Африкадин са пад акатнай. Усманрин Империяди 624 йисан уьмуьр гьалнай, 1299 йисалай — 1922 йисалди. XVI—XVII виш йисуз Гьайбатлу Сулейманан гьукумдин береда Усманрин Империя дуьньядин виридалайни къуватлу, чӀехи, гзаф чӀалар ва халкьар авай девлетлу гьукуматрикай сад тир. Ам кефер пата авай Пак Рим Империядин сергьятрилай кьибле патавай Йемендал кьван ва рагъакӀидай пата авай Алжирдилай рагъэкъэчӀдай пата алай Каспи гьуьлуьн кьерералди экӀя хьанвай зурба чилерал гегьенш хьанвай. XVII виш йисуз империядин къене 32 вилаятар авай ва адакай пара кьадар гьукуматар аслу тир. Са кьадар геж усманри чпелай аслу гьукуматрин бязибур кьуна чпин гъилик кутунай, бязибурузни азадвал ганай. Империядин кьилин шегьер Константинополь тир (къенин Истамбул). Империяди вири Аравилин гьуьлуьн ятариз килигзавай. Ругуд виш йисан къене Европани РагъэкъечӀдай патан уьлквеяр сад-садахъ галаз алакъалу ийизвай гьалкъа — Усманрин Империя тир. Турциядин ЧӀехи милли кӀватӀал кьиле тухвайдалай гуьгъуьниз, 1923 йисан 29 октябрьдиз терг авур империядин чкадал туьрквери Турция Республика малумарнай ва и республика Усманрин Империядин дуьз давам тир. 1924 йисуз Усманрин Халифат тамамдаказ терг авунай ва адан ихтиярар Турциядин ЧӀехи милли кӀватӀалдин гъилик фенай. == ЭлячӀунар == Категория:Турциядин тарих

Усманрин империя

Аджария дахьайтӀа Аджариядин Автономиядин Республика () — Гуржистанда авай автономия авай регион я. Гьукуматдин кьибле-рагъакӀидай пата авайди я. Аджария Гуржистандин гьуьлуьн курортвилин виридалайни пара важибвал авай пад я. Майдан — 2 899 км². Агьалияр — 333 953 кас (2014). Агьалидин чуькьуьнвал — 115,3 кас/км². Административ юкь — Батуми я. Тарихвилелди Аджария Колхидадин пай яз гьисабзавайди я. Дегь чӀавара ина грекарни авай. == География == Аджария рагъакӀидай патахъай ЧӀулав гьуьле чхуьзава. Кефер патайни рагъэкъечӀдай патай Гуржистандин къене патан регионрихъ галаз сергьят пайзава. Кьибле пата Турциядихъ галаз сергьят тухузава. Майдан 2,9 кв.км. Я. Яшамиш 400 000 кас жезава. Региондин тӀебиат кьвенал пай хьанвайди я: гьуьльун патаг гвайдини суванди. Гьуьлуьк квай пай субтропикриг акатзава. Суван патан Аджарияда ЧӀулав гьуьлуьн таъсир тӀимил я, вучиз лагьайтӀа анин гьавайриз сувари рехъ атӀузава, гьавиляй гьаваяр сувара кьуру я. Суварин кьулан кьакьанвал 2000-3500 метр я.Чими Аджария Аджариядин халкьдин чӀехи пай аджарар я — абур гуржи халкьдин пай я, дегь замана ислам кьабулнавай. == Ятар == Аджариядин вири вацӀар ЧӀулав гьуьлуьк акатзавайди я. Виридалайни ацӀайди Чорох вацӀ я, гьакӀни адахъ акатзавай вацӀар ава — Аджарисцкалини Мачахела. Чеб чпиз ЧӀулав гьуьлуьк акатзавайди я вацӀар Кинтриши, Чаквисцкали, Королисцкали. Суван вацӀарихъ гидроэнергиядин чӀехи къуват (1,2 млрд КВтдалди.).Аджария — Гуржистан вирибуруз == Агьалияр == Аджарияда 346 300 кас яшамиш жезва. 2014 й1исуз республикада 333 953 кас гьисаб авунвай. 2002 йисуз — 376 016 кас. Гьабурукай 96,04 % — гуржияр (аджарар), 1,64 % — эрменар, 1,10 % — урусар, 0,24 % — Украинар, 0,17 % — грекар, 0,8 % — амайбур).georgia-ethnic-2014 Аджарияда хашпересарни мусурманар яшамиш жезва. Осман империядин девирда аджарри хашперс диндинни мусурманрин къанунарни адетар акахьарзавай. 1990—2000 йисара лап пара мусурманар хашпересвилиз элкъвена. Месала, 1980 йисара Аджариядин халкьдин 70 % мусурманар тиртӀа гила хашпересар 60 % я, мусурманар 30 %. == ЭлячӀунар == * Официал сайт == Баянар == Категория:Гуржистандин администрациядин паюнар

Аджария

«Алам» — Азербайжандин Баку шегьерда акъатзавай лезги медениятдиз талукь тир журнал. Категория:Лезги журналар

Алам (журнал)