id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 31
181
| title
stringlengths 1
117
| text
stringlengths 6
215k
| split_text
sequencelengths 1
34.5k
|
|---|---|---|---|---|
2 | https://af.wikipedia.org/wiki/Afrika | Afrika | Afrika
Afrika is die wêreld se tweede grootste kontinent (na Asië) in sowel oppervlakte as bevolking. Saam met die eilande beslaan dit ongeveer 30 221 532 km² wat 20,3% van die totale landoppervlakte van die aarde is en dit word bewoon deur meer as 1 miljard mense – ongeveer 'n sewende van die wêreldbevolking.
Lande
Tale
Die meeste amptelike tale van Afrika is Indo-Europese tale soos Frans, Engels, Portugees, Spaans en Afrikaans.
Frans: Benin, Burkina Faso, Burundi, Demokratiese Republiek van die Kongo, Djiboeti, Gaboen, Guinee, Ivoorkus, Kameroen, Mali, Madagaskar, Mauritanië Niger, Republiek van die Kongo, Rwanda, Senegal, Sentraal-Afrikaanse Republiek, Sierra Leone, Togo en Tsjad.
Engels: Botswana, Gambië, Ghana, Kenia, Lesotho, Liberië, Malawi, Namibië, Nigerië, Soedan, Suid-Afrika, Suid-Soedan, eSwatini, Tanzanië, Uganda, Zambië, Zimbabwe.
Portugees: Angola, Ekwatoriaal-Guinee, Kaap Verde en Mosambiek.
Spaans: Ekwatoriaal-Guinee en Wes-Sahara.
Afrikaans: Suid-Afrika (en Namibië tot 1990)
Duits: Namibië (tot 1990)
Naas hierdie Indo-Europese tale word daar ook verskillende Afrikatale gepraat. Hulle is onderverdeel in Afro-Asiaties, Niger-Kongo, Khoisan, Nilo-Sahariese en Austronesies.
Geografie
Die hoogste punt van Afrika is Kilimandjaro, 5895 m bo seevlak en die laagste punt is die Assalmeer, 155 m onder seevlak. Die Saharawoestyn is in die noorde van Afrika terwyl die Groot Skeurvallei in Oos-Afrika is. Die grootste rivier is die Nylrivier en die grootste meer is die Victoriameer. Die grootste land volgens oppervlakte is Algerië en volgens bevolking Nigerië.
Afrika, wat 'n oppervlakte van ruim 30 miljoen km² beslaan, is na Asië en die Amerikas die derde grootste vasteland ter wêreld. Hoewel die ewenaar Afrika feitlik reëlreg in die helfte sny, dit is nou van noord na suid gesien, lê sowat twee derdes van die landmassa in die Noordelike Halfrond. Verreweg die grootste deel, meer as twee deerdes, lê tussen die Kreefskeerkring en die Steenbokskeerkring, en maak van Afrika die mees tropiese van alle vastelande.
Afrika-skild
Kenmerkend van Afrika is die algemene plat voorkoms van die landskap. Die grootste deel van die vasteland bestaan uit valleie en hoë plato's, met enkele heuwels en berge wat bokant die landskap uittroon. Die byna plat voorkoms van die landoppervlakte kan toegeskryf word aan die hoe ouderdom van 'n groot deel van die kontinent. Afrika bestaan uit 'n geweldig groot deel oeroue gesteentes wat in die verre verlede die diepliggende dele van die berge gevorm het. Met verloop van tyd het die berge deur verwering weggeslyt, behalwe waar daar baie harde gesteentes naby die oppervlak was, wat meer weerstand teen erosie kon bied.
Só 'n ou geologiese vorming word 'n skild genoem. Daar is talle aanduidings dat die Afrika-skild, sowel as soortgelyke geologiese skilde soos dié in Suid-Amerika, Australië, Indië en Antarktika, oorspronklik een groot vasteland, naamlik Gondwanaland, gevorm het.
Die vastelande het stadig uitmekaar gedryf tot in hul huidige posisies op die aardbol. Volgens die teorie was die eiland Madagaskar, eers deel van Afrika (Plaattektoniek).
Weens verskeie vertikale bewegings is die Afrika-skild verdeel in 'n aantal skolle of verskuiwingsblokke, elk met 'n skoffelvormige bovlak, met 'n versonke middelste vlak. In Suider-Afrika is die plato's of tafellande hoër as die verder noord. Die gemiddelde hoogte in die suidelike deel van die kontinent is sowat 1 000 meter bo seespieël, terwyl die Drakensberge, wat 'n opvallende "skottelrand" het, hoër as 3 000 m is.
Die Kongo-bekken lê sowat 300 meter bo seespieël, terwyl sy kante omtrent 1 000 meter hoog is. Noord van die bekken is die gemiddelde hoogte laer. Die diepste deel van die Sahara-bekken lê onder seespieël.
Afrika kan dus gesien word as 'n reeks plato's en valleie wat trapsgewys van suid na noord daal, met net enkele natuurlike grense tussenin.
Slenkvalleis en vulkane
In die oostelike dele van Afrika het reuse-breuk vormings, saam met vulkaniese uitbarstings, die landskap heeltemal verander. Hier is die landmassa letterlik "gebreek". So het lang en diep valleie (slenke) gevorm, wat deel vorm van 'n slenkstelsel wat van die Jordaanvallei, deur die Rooisee en Ethiopië, na die Shire-vallei in Mosambiek loop. In Oos-Afrika verdeel die slenkstelsel in twee takke waar tussen die aardkors opgedruk is.
Op die plato lê die groot, maar vlak Victoriameer (skaars 80 m diep). Die westelike een van die twee groot slenkdale, naamlik die Groot Skeurvallei, kan duidelik op 'n kaart herken word omdat dit só 'n reeks smal, diep mere gevorm het van noord na suid kry 'n mens die Albertmeer, die Edwardmeer, die Kivumeer, die Tanganjikameer en die Malawimeer (Njassameer). Die oostelike lyn, wat sy beginpunt by die seestraat van Bab-el-Mandeb het, is met die eerste oogopslag nie so maklik herkenbaar nie. Die grootste meer wat hier gevorm het, is die Turkanameer, voorheen bekend as die Rudolfmeer.
Hoewel vulkaniese werkinge nog nie heeltemal uitgewoed is nie, het dit vandag nie naastenby die omvang en intensiteit wat dit voorheen gehad het nie. Daarvan getuig die groot, uitgewerkte vulkane wat tot vandag toe Afrika se hoogste berge is. Die hoogste berg is Kilimandjaro naby die grens tussen Kenia en Tanzanië. Dit is 5 895 m hoog. Hoewel dit in die middel van die tropiese gebied geleë is, is dit ewigdurend ook met sneeu bedek. Ander uitgewerkte vulkane is Berg Kenia (5 199 m) en die Elgon-gebergte (4 321 m), onderskeidelik in Kenia en op die grens tussen Kenia en Uganda. 'n Ander belangrike bewys van vulkaniese werkinge bestaan in die vorm van die lawa-afsettings wat groot oppervlaktes in Ethiopië en die hooglande van Oos-Afrika bedek.
Kameroenberg in Wes-Afrika is deur 'n soortgelyke proses gevorm, maar op 'n kleiner skaal: in dié gebied het vulkaniese werkinge 'n groter rol gespeel as breukvorming, en die opstoot van aardkorsdele na bo. Kameroenberg loop tot onder die see deur. Daarvan getuig die eilandreeks Fernando Po, Principe, Sao Tomé en Annobón.
Die vorming van bergreekse deur plooiing van die aardkors in die latere geologiese tydperke, het weinig invloed op Afrika gehad, meestal ook net aan die noordelike en suidelike rande. Hierdeur het die Atlasgebergte in die noordweste gevorm, heel waarskynlik in ongeveer dieselfde tyd as wat die groot bergreekse in Eurasië gevorm is.
Riviere en mere
Behalwe vir die Atlasgebergte met sy talle klein riviertjies, toon die waterverspreidingspatroon van Afrika 'n baie duidelike patroon wat ooreenstem met die relatief eenvoudige struktuur van die vasteland. Daar is 'n paar groot rivierbekkens, asook etlike bekkens wat nie na die see uitloop nie. Sowat een derde van Afrika se water loop nie uit na die see weens die geringe reënval. Dit geld vir die Sahara én die Kalahari én die hoogliggende droë plato's in Suid-Ethiopië en Noord-Kenia.
Die riviere in die beskutte Oos-Afrika-bekken vloei uit in die Turkanameer. Aangrensend aan die Sahara en die Kalahari lê die groot moerasagtige mere, naamlik die soet Tsjadmeer, wat waarskynlik ondergronds deur soetwaterstrome gevoed word en die Okavangomoerasse, wat weens 'n verdampingsproses soutwater bevat. Belangrike rivierbekkens is die Nylbekken, die Kongo-bekken, die stroomgebied van die Niger in Wes-Afrika, die Zambezi in die suidooste, en die Oranjerivier in Suider-Afrika.
In die algemeen is die riviere minder belangrik vir skeepvaart. Die Niger- en die Oranjerivier is byvoorbeeld in die droë seisoen te vlak vir skeepvaart. Die water van die Oranjerivier bereik selfs nie eers gedurende die hele jaar deur die see nie.
Verder het die kenmerkende platovoorkoms van Afrika tot gevolg dat die meeste riviere juis by die kus waar die platorand skielik ophou, opskiet bo 'n smal kusvlakte en watervalle of stroomversnellings tot gevolg het. Riviere vorm ook watervalle teen die kante van die plato's in die binneland waarvan talle baie indrukwekkend is.
Afrika se beroemdste waterval is die Victoria-waterval op die grens tussen Zambië en Zimbabwe waar die water van die Zambezi 100 m na benede stort. Een voordeel van dié stapsgewyse afdaling van die Afrika-rivierbeddings, is dat daar op die vasteland talle geleenthede bestaan vir hidroëlektriese kraginstallasies.
Klimaat en natuurlike plantegroei
Omdat die ewenaar deur die middel van Afrika loop, is die patroon van die klimaat en plantegroeistreke wat in die Noordelike Halfrond le, in 'n groot mate dieselfde as in die Suidelike Halfrond.
Dat dit nie heeltemal dieselfde is nie, kan toegeskryf word aan die feit dat die noordelike deel baie wyer is, en net deur diesmal Rooi See van Eurasië se landmassa geskei word, terwyl die invloed van die Indiese Oseaan tot diep in die binneland van Suider-Afrika waargeneem kan word.
Die belangrikste verskil tussen die noorde en die suide is dat die wêreld se grootste woestyn, die Sahara, in die Noordelike Halfrond is, terwyl die woestyngebiede van Suider-Afrika (die Namib en die Kalahari) baie kleiner is.
Die simmetrie van die noordelike en suidelike helftes word ook verbreek deur die hoe plato's, en dit beïnvloed ook die reënvalpatroon en temperatuur. Behalwe vir die verskille tussen die hooglande en die laerliggende dele, word die klimaat verskille van Afrika hoofsaaklik bepaal deur verskille in reënval en nie deur verskille in temperatuur nie.
Temperatuur speel natuurlik ook 'n rol, maar (behalwe by die hoogste bergpieke) verander dit nie die algemene toestand dat Afrika regdeur die jaar warm bly. In die tropiese dele van Afrika word die seisoenverskille in reënval bepaal deur die ekwatoriale laag-drukstelsel wat 'n baie hoër reënvalsyfer tot gevolg het. In die winter (somer in die Noordelike Halfrond), beweeg die reënsone noord en in die somer van die Suidelike Halfrond (winter in die Noordelike Halfrond) beweeg dit suid. 'n Strook weerskante van die ewenaar bly regdeur die jaar onder die invloed van die reëngordel. 'n Breë sone aan weerskante van hierdie gordel ken 'n baie droë en 'n baie nat seisoen. Vir 'n gedeelte van die jaar heers daar dan 'n tropiese reënklimaat, terwyl dit die res van die jaar oorwegend droog is. Hierdie streek word dan beïnvloed deur die droë luggordels noord en suid van die vogtige ekwatoriale sone wat gedurende die loop van die jaar van noord na suid verskuif. Hoe verder daar, van die ewenaar beweeg word, hoe langer word die droë seisoen, omdat die reënstrook sy invloed vir 'n steeds korter tyd uitoefen. Die oorgang van vogtige na droë klimaat is gewoonlik geleidelik omdat daar geen topografiese grense is wat een klimaatsones van 'n ander skei nie. Om dieselfde rede is die klimaat wisselvallig, veral in die droër seisoene.
Die reëngordel beweeg nie volgens riglyne nie, omdat dit nie deur topografiese kenmerke gelei ward nie. Daarom is die begin van die reënseisoen moeilik voorspelbaar een jaar is dit vroeg, die volgende jaar laat. Soms val daar baie reën, dan weer minder. Die sones met wisselende droë en nat seisoene beweeg geleidelik oor na die woestyngebiede waar 'n stortbui baie selde voorkom.
In die suidelike deel van die vasteland is die woestyn relatief klein. Die Namibwoestyn, wat aan die kus van Namibië lê, is uiters droog. Die Kalahari in Botswana is in der waarheid eerder 'n halfwoestyn. Die reusagtige Sahara in die noorde word elke jaar steeds groter en brei veral na die suide uit omdat baie min reën voorkom. Dit vorm deel van 'n droëgordel wat tot diep in Asië strek.
'n Middellandse Seeklimaat, 'n klimaat wat bestaan uit droë, warm somers, en koeler winters wanneer die meeste reën voorkom, oorheers in die noordweste en die suidelike grensgebiede van Afrika. Die patroon van Afrika se plantegroei hang van die klimaatstreke af.
Tropiese reënwoude groei in die natste dele, in die hartjie van die Kongo-bekken en die kus van Wes-Afrika. 'n Ander soort reënwoud sorg vir die natuurlike plantegroei teen die nat en reënerige hellings van die Oos-Afrika-hooglande. Rondom die oerwoud, strek die vogtige savanne of grasvlakte met hoë, wuiwende gras en hoë bome. Namate die klimaat droër word, groei die gras, en selfs die bome, laer as gewoonlik. Die bome met laer kruine begin hul blare in die droë seisoen verloor. Doringbosse en Acasias is kenmerkend van die droë savanne. Hoe nader daar aan die grense van die woestyn beweeg word, hoe yler word die plantegroei. 'n Kleiner gedeelte van Afrika as wat 'n mens sou verwag – minder as 10% – is heeltemal bar. Die boomlose grasveld in die binneland van Suid-Afrika sorg vir uitstekende landboumoontlikhede.
Fauna en flora
Afrika het nie so baie oerwoude soos wat die algemene indruk is nie. Die grootste deel van sy oppervlakte bestaan uit uitgestrekte vlaktes, woestyne en savannes. Gedeeltelik is dit die natuurlike gevolg van prehistoriese vulkaniese uitbarstings. Die vulkaniese afsettings is net deur 'n dun lagie grond bedek waarin bome hulle moeilik kon vasanker. Die mens het die toestand later aansienlik laat toeneem deur brande, oorbeweiding en ander bedrywighede wat erosie bevorder. Die klimaat het ook sy invloed laat geld. Die afgelope miljoen jaar het die klimaatstoestande drie keer gewissel van vogtig en nat tot droog. Só het die eens uit gebreide tropiese reënwoud al hoe kleiner geword. Aan die ander kant het die veranderinge in die klimaat die dier- en plantsoorte gedwing om hulle by die nuwe omstandighede aan te pas. Só het 'n groot verskeidenheid fauna en flora ontwikkel. Dat Afrika steeds die woonplek van die groot soogdiere is, is te danke aan die savannes en uitgestrekte grasvlaktes met verspreide boomgroepe. Ondanks die bedreiging wat die mens inhou, floreer reuse-troppe wildsbokke, sebras en buffels nog hier in die ongerepte dele van Afrika. Hul getalle word beheer deur leeus, luiperds, jagluiperds, hiënas, wildehonde, jakkalse en ander vleisvretende roofdiere. Kameelperde, renosters en Afrika-olifante is ook bewoners van die grasvlaktes, hoewel daar 'n soort olifant is wat net in die bosse bly. Die voëllewe bied 'n besondere verskeidenheid. Nêrens ter wêreld is daar so baie roofvoëls soos hier nie. Dit wissel van reuse-aasvoëls wat op groot stukke wildaas leef tot klein dwergvalke wat net van insekte leef. Die grootste voël ter wêreld, die volstruis, wat tot 3 m lank kan word, word net in die savannes of grasvlaktes van Afrika aangetref. Onder die kenmerkende bome en struike wat wyd voorkom, is die kremetartboom (Adansonia digitata), ook bekend as die baobab of apebroodboom, en sekere Acacia-soorte. Die grootste woestyn in Afrika is die Sahara. Die yl plantegroei bestaan uit xerofiete of woestynplante wat hulle op een of ander manier by die droogtetoestand aangepas het. Hier kan 'n onderskeid getref word tussen grondwater en reënwaterplante. Grondwaterplante het baie lang wortels om die diep ondergrondse water maklik te kan bereik. Aalwyne kan hulle byvoorbeeld besonder goed by sulke toestande aanpas.
Reënwaterplante oorleef op hulle beurt weer deur middel van hul sade wat hul ontkiemingskrag vir jare kan behou. Wanneer dit wel reën, blom die reënplante binne 'n byna ongelooflik kort tyd.
Honderdduisende dadelpalms en ander vrugtebome word by oases aangeplant. Daarom is die plantegroei daar altyd weelderig. Die oorspronklike oaseplantegroei, wat waarskynlik uit struike soos die selonsroos (Nerium oleander) en bome soos die tamarinde (Tamarindus indica) bestaan het, het feitlik verdwyn.
Die gebrek aan voedsel en skuiling, maak die lewe baie moeilik vir die groter soogdiere wat uit die aard van die saak 'n maklike prooi vir mensejagters is. Diere soos die jagluiperd, die rooihartbees, die damhert, 'n wildsboksoort, en die sierlike gemsbok, is feitlik heeltemal uitgeroei in die woestyngebiede. Die sandheuwels van die Kalahariwoestyn is toegegroei met harde grassoorte, veral vingergras en ander soorte soetgras. In die valleie groei die sogenaamde "lewende klippe", die woestynplante, wat baie soos klippe lyk, maar hier eindig die ooreenkoms: die beskermde planthuid sorg daarvoor dat baie min vog ontsnap. Gevolglik is hul weefsel in der waarheid voedsaam en sappig.
Die Namib-woestyn in Namibië is een van die mees onherbergsame streke ter wêreld. Ook hier is die harde aapstertstreekgras (Aristida congesta) van die min plante wat aangetref word. Die beroemde Welwitschiaplant (Welwitschia mirabilis) kan ondanks die meedoënlose klimaat honderde jare aan die lewe bly.
Die tropiese reënwoude kom voor in gebiede waar die reënval meer as 1 500 mm per jaar is. Weens die vogtigheid en die baie hitte, is daar altyd 'n immergroen en baie weelderige, digte plantegroei. In Afrika word reënwoude hoofsaaklik langs die Weskus aangetref.
Ruimte vir groot troppe is daar nie en die meeste soogdiere is alleenlopers. Hulle is gewoonlik sku diere wat snags aktief is. Een van die grootste inwoners van die reënwoud is die okapi ('n skaars verwant van die kameelperd), die boseland en die reuse-bosvark.
Die sterkste aapsoort is die gorilla soos die laagland-gorilla van Nigerië, Kameroen en die Kongo, en die berggorilla van Uganda en die vulkaangebied van die oostelike Kongo, waar dit tot op 'n hoogte van 4 000 m voorkom.
Die ander mensaap van Afrika, die sjimpansee, kan heel gemaklik in die grasvlaktes leef, maar is in die oerwoud beter teen mense beskerm.
Die reënwoude het ook talle belangrike bruikbare plante opgelewer soos die oliepalm, en die tropiese kola- en die koffieboom.
Sien ook
Afrika-Eurasië
Afrika-unie
Vlae van Afrika
Verwysings
Bron
Ensiklopedie Afrikana (Edms) Bpk, ISBN 0908409419 Stel, ISBN 0908409435 Band
Eksterne skakels
allAfrica.com – onlangse nuus, gebeure en statistieke | [
"Afrika",
"Afrika",
"is",
"die",
"wêreld",
"se",
"tweede",
"grootste",
"kontinent",
"(",
"na",
"Asië",
")",
"in",
"sowel",
"oppervlakte",
"as",
"bevolking",
".",
"Saam",
"met",
"die",
"eilande",
"beslaan",
"dit",
"ongeveer221",
"532",
"km²",
"wat3%",
"van",
"die",
"totale",
"landoppervlakte",
"van",
"die",
"aarde",
"is",
"en",
"dit",
"word",
"bewoon",
"deur",
"meer",
"asmiljard",
"mense",
"–",
"ongeveer",
"'n",
"sewende",
"van",
"die",
"wêreldbevolking",
".",
"Lande",
"Tale",
"Die",
"meeste",
"amptelike",
"tale",
"van",
"Afrika",
"is",
"Indo-Europese",
"tale",
"soos",
"Frans",
",",
"Engels",
",",
"Portugees",
",",
"Spaans",
"en",
"Afrikaans",
".",
"Frans",
":",
"Benin",
",",
"Burkina",
"Faso",
",",
"Burundi",
",",
"Demokratiese",
"Republiek",
"van",
"die",
"Kongo",
",",
"Djiboeti",
",",
"Gaboen",
",",
"Guinee",
",",
"Ivoorkus",
",",
"Kameroen",
",",
"Mali",
",",
"Madagaskar",
",",
"Mauritanië",
"Niger",
",",
"Republiek",
"van",
"die",
"Kongo",
",",
"Rwanda",
",",
"Senegal",
",",
"Sentraal-Afrikaanse",
"Republiek",
",",
"Sierra",
"Leone",
",",
"Togo",
"en",
"Tsjad",
".",
"Engels",
":",
"Botswana",
",",
"Gambië",
",",
"Ghana",
",",
"Kenia",
",",
"Lesotho",
",",
"Liberië",
",",
"Malawi",
",",
"Namibië",
",",
"Nigerië",
",",
"Soedan",
",",
"Suid-Afrika",
",",
"Suid-Soedan",
",",
"eSwatini",
",",
"Tanzanië",
",",
"Uganda",
",",
"Zambië",
",",
"Zimbabwe",
".",
"Portugees",
":",
"Angola",
",",
"Ekwatoriaal-Guinee",
",",
"Kaap",
"Verde",
"en",
"Mosambiek",
".",
"Spaans",
":",
"Ekwatoriaal-Guinee",
"en",
"Wes-Sahara",
".",
"Afrikaans",
":",
"Suid-Afrika",
"(",
"en",
"Namibië",
"tot",
"Duits",
":",
"Namibië",
"(",
"tot",
"Naas",
"hierdie",
"Indo-Europese",
"tale",
"word",
"daar",
"ook",
"verskillende",
"Afrikatale",
"gepraat",
".",
"Hulle",
"is",
"onderverdeel",
"in",
"Afro-Asiaties",
",",
"Niger-Kongo",
",",
"Khoisan",
",",
"Nilo-Sahariese",
"en",
"Austronesies",
".",
"Geografie",
"Die",
"hoogste",
"punt",
"van",
"Afrika",
"is",
"Kilimandjaro,m",
"bo",
"seevlak",
"en",
"die",
"laagste",
"punt",
"is",
"die",
"Assalmeer,m",
"onder",
"seevlak",
".",
"Die",
"Saharawoestyn",
"is",
"in",
"die",
"noorde",
"van",
"Afrika",
"terwyl",
"die",
"Groot",
"Skeurvallei",
"in",
"Oos-Afrika",
"is",
".",
"Die",
"grootste",
"rivier",
"is",
"die",
"Nylrivier",
"en",
"die",
"grootste",
"meer",
"is",
"die",
"Victoriameer",
".",
"Die",
"grootste",
"land",
"volgens",
"oppervlakte",
"is",
"Algerië",
"en",
"volgens",
"bevolking",
"Nigerië",
".",
"Afrika",
",",
"wat",
"'n",
"oppervlakte",
"van",
"ruimmiljoen",
"km²",
"beslaan",
",",
"is",
"na",
"Asië",
"en",
"die",
"Amerikas",
"die",
"derde",
"grootste",
"vasteland",
"ter",
"wêreld",
".",
"Hoewel",
"die",
"ewenaar",
"Afrika",
"feitlik",
"reëlreg",
"in",
"die",
"helfte",
"sny",
",",
"dit",
"is",
"nou",
"van",
"noord",
"na",
"suid",
"gesien",
",",
"lê",
"sowat",
"twee",
"derdes",
"van",
"die",
"landmassa",
"in",
"die",
"Noordelike",
"Halfrond",
".",
"Verreweg",
"die",
"grootste",
"deel",
",",
"meer",
"as",
"twee",
"deerdes",
",",
"lê",
"tussen",
"die",
"Kreefskeerkring",
"en",
"die",
"Steenbokskeerkring",
",",
"en",
"maak",
"van",
"Afrika",
"die",
"mees",
"tropiese",
"van",
"alle",
"vastelande",
".",
"Afrika-skild",
"Kenmerkend",
"van",
"Afrika",
"is",
"die",
"algemene",
"plat",
"voorkoms",
"van",
"die",
"landskap",
".",
"Die",
"grootste",
"deel",
"van",
"die",
"vasteland",
"bestaan",
"uit",
"valleie",
"en",
"hoë",
"plato's",
",",
"met",
"enkele",
"heuwels",
"en",
"berge",
"wat",
"bokant",
"die",
"landskap",
"uittroon",
".",
"Die",
"byna",
"plat",
"voorkoms",
"van",
"die",
"landoppervlakte",
"kan",
"toegeskryf",
"word",
"aan",
"die",
"hoe",
"ouderdom",
"van",
"'n",
"groot",
"deel",
"van",
"die",
"kontinent",
".",
"Afrika",
"bestaan",
"uit",
"'n",
"geweldig",
"groot",
"deel",
"oeroue",
"gesteentes",
"wat",
"in",
"die",
"verre",
"verlede",
"die",
"diepliggende",
"dele",
"van",
"die",
"berge",
"gevorm",
"het",
".",
"Met",
"verloop",
"van",
"tyd",
"het",
"die",
"berge",
"deur",
"verwering",
"weggeslyt",
",",
"behalwe",
"waar",
"daar",
"baie",
"harde",
"gesteentes",
"naby",
"die",
"oppervlak",
"was",
",",
"wat",
"meer",
"weerstand",
"teen",
"erosie",
"kon",
"bied",
".",
"Só",
"'n",
"ou",
"geologiese",
"vorming",
"word",
"'n",
"skild",
"genoem",
".",
"Daar",
"is",
"talle",
"aanduidings",
"dat",
"die",
"Afrika-skild",
",",
"sowel",
"as",
"soortgelyke",
"geologiese",
"skilde",
"soos",
"dié",
"in",
"Suid-Amerika",
",",
"Australië",
",",
"Indië",
"en",
"Antarktika",
",",
"oorspronklik",
"een",
"groot",
"vasteland",
",",
"naamlik",
"Gondwanaland",
",",
"gevorm",
"het",
".",
"Die",
"vastelande",
"het",
"stadig",
"uitmekaar",
"gedryf",
"tot",
"in",
"hul",
"huidige",
"posisies",
"op",
"die",
"aardbol",
".",
"Volgens",
"die",
"teorie",
"was",
"die",
"eiland",
"Madagaskar",
",",
"eers",
"deel",
"van",
"Afrika",
"(",
"Plaattektoniek",
")",
".",
"Weens",
"verskeie",
"vertikale",
"bewegings",
"is",
"die",
"Afrika-skild",
"verdeel",
"in",
"'n",
"aantal",
"skolle",
"of",
"verskuiwingsblokke",
",",
"elk",
"met",
"'n",
"skoffelvormige",
"bovlak",
",",
"met",
"'n",
"versonke",
"middelste",
"vlak",
".",
"In",
"Suider-Afrika",
"is",
"die",
"plato's",
"of",
"tafellande",
"hoër",
"as",
"die",
"verder",
"noord",
".",
"Die",
"gemiddelde",
"hoogte",
"in",
"die",
"suidelike",
"deel",
"van",
"die",
"kontinent",
"is",
"sowat000",
"meter",
"bo",
"seespieël",
",",
"terwyl",
"die",
"Drakensberge",
",",
"wat",
"'n",
"opvallende",
"\"",
"skottelrand",
"\"",
"het",
",",
"hoër",
"as000",
"m",
"is",
".",
"Die",
"Kongo-bekken",
"lê",
"sowatmeter",
"bo",
"seespieël",
",",
"terwyl",
"sy",
"kante",
"omtrent000",
"meter",
"hoog",
"is",
".",
"Noord",
"van",
"die",
"bekken",
"is",
"die",
"gemiddelde",
"hoogte",
"laer",
".",
"Die",
"diepste",
"deel",
"van",
"die",
"Sahara-bekken",
"lê",
"onder",
"seespieël",
".",
"Afrika",
"kan",
"dus",
"gesien",
"word",
"as",
"'n",
"reeks",
"plato's",
"en",
"valleie",
"wat",
"trapsgewys",
"van",
"suid",
"na",
"noord",
"daal",
",",
"met",
"net",
"enkele",
"natuurlike",
"grense",
"tussenin",
".",
"Slenkvalleis",
"en",
"vulkane",
"In",
"die",
"oostelike",
"dele",
"van",
"Afrika",
"het",
"reuse-breuk",
"",
"vormings",
",",
"saam",
"met",
"vulkaniese",
"uitbarstings",
",",
"die",
"landskap",
"heeltemal",
"verander",
".",
"Hier",
"is",
"die",
"landmassa",
"letterlik",
"\"",
"gebreek",
"\"",
".",
"So",
"het",
"lang",
"en",
"diep",
"valleie",
"(",
"slenke",
")",
"gevorm",
",",
"wat",
"deel",
"vorm",
"van",
"'n",
"slenkstelsel",
"wat",
"van",
"die",
"Jordaanvallei",
",",
"deur",
"die",
"Rooisee",
"en",
"Ethiopië",
",",
"na",
"die",
"Shire-vallei",
"in",
"Mosambiek",
"loop",
".",
"In",
"Oos-Afrika",
"verdeel",
"die",
"slenkstelsel",
"in",
"twee",
"takke",
"waar",
"tussen",
"die",
"aardkors",
"opgedruk",
"is",
".",
"Op",
"die",
"plato",
"lê",
"die",
"groot",
",",
"maar",
"vlak",
"Victoriameer",
"(",
"skaarsm",
"diep",
")",
".",
"Die",
"westelike",
"een",
"van",
"die",
"twee",
"groot",
"slenkdale",
",",
"naamlik",
"die",
"Groot",
"Skeurvallei",
",",
"kan",
"duidelik",
"op",
"'n",
"kaart",
"herken",
"word",
"omdat",
"dit",
"só",
"'n",
"reeks",
"smal",
",",
"diep",
"mere",
"gevorm",
"het",
"van",
"noord",
"na",
"suid",
"kry",
"'n",
"mens",
"die",
"Albertmeer",
",",
"die",
"Edwardmeer",
",",
"die",
"Kivumeer",
",",
"die",
"Tanganjikameer",
"en",
"die",
"Malawimeer",
"(",
"Njassameer",
")",
".",
"Die",
"oostelike",
"lyn",
",",
"wat",
"sy",
"beginpunt",
"by",
"die",
"seestraat",
"van",
"Bab-el-Mandeb",
"het",
",",
"is",
"met",
"die",
"eerste",
"oogopslag",
"nie",
"so",
"maklik",
"herkenbaar",
"nie",
".",
"Die",
"grootste",
"meer",
"wat",
"hier",
"gevorm",
"het",
",",
"is",
"die",
"Turkanameer",
",",
"voorheen",
"bekend",
"as",
"die",
"Rudolfmeer",
".",
"Hoewel",
"vulkaniese",
"werkinge",
"nog",
"nie",
"heeltemal",
"uitgewoed",
"is",
"nie",
",",
"het",
"dit",
"vandag",
"nie",
"naastenby",
"die",
"omvang",
"en",
"intensiteit",
"wat",
"dit",
"voorheen",
"gehad",
"het",
"nie",
".",
"Daarvan",
"getuig",
"die",
"groot",
",",
"uitgewerkte",
"vulkane",
"wat",
"tot",
"vandag",
"toe",
"Afrika",
"se",
"hoogste",
"berge",
"is",
".",
"Die",
"hoogste",
"berg",
"is",
"Kilimandjaro",
"naby",
"die",
"grens",
"tussen",
"Kenia",
"en",
"Tanzanië",
".",
"Dit",
"is895",
"m",
"hoog",
".",
"Hoewel",
"dit",
"in",
"die",
"middel",
"van",
"die",
"tropiese",
"gebied",
"geleë",
"is",
",",
"is",
"dit",
"ewigdurend",
"ook",
"met",
"sneeu",
"bedek",
".",
"Ander",
"uitgewerkte",
"vulkane",
"is",
"Berg",
"Kenia199",
"m",
")",
"en",
"die",
"Elgon-gebergte321",
"m",
")",
",",
"onderskeidelik",
"in",
"Kenia",
"en",
"op",
"die",
"grens",
"tussen",
"Kenia",
"en",
"Uganda",
".",
"'n",
"Ander",
"belangrike",
"bewys",
"van",
"vulkaniese",
"werkinge",
"bestaan",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"die",
"lawa-afsettings",
"wat",
"groot",
"oppervlaktes",
"in",
"Ethiopië",
"en",
"die",
"hooglande",
"van",
"Oos-Afrika",
"bedek",
".",
"Kameroenberg",
"in",
"Wes-Afrika",
"is",
"deur",
"'n",
"soortgelyke",
"proses",
"gevorm",
",",
"maar",
"op",
"'n",
"kleiner",
"skaal",
":",
"in",
"dié",
"gebied",
"het",
"vulkaniese",
"werkinge",
"'n",
"groter",
"rol",
"gespeel",
"as",
"breukvorming",
",",
"en",
"die",
"opstoot",
"van",
"aardkorsdele",
"na",
"bo",
".",
"Kameroenberg",
"loop",
"tot",
"onder",
"die",
"see",
"deur",
".",
"Daarvan",
"getuig",
"die",
"eilandreeks",
"Fernando",
"Po",
",",
"Principe",
",",
"Sao",
"Tomé",
"en",
"Annobón",
".",
"Die",
"vorming",
"van",
"bergreekse",
"deur",
"plooiing",
"van",
"die",
"aardkors",
"in",
"die",
"latere",
"geologiese",
"tydperke",
",",
"het",
"weinig",
"invloed",
"op",
"Afrika",
"gehad",
",",
"meestal",
"ook",
"net",
"aan",
"die",
"noordelike",
"en",
"suidelike",
"rande",
".",
"Hierdeur",
"het",
"die",
"Atlasgebergte",
"in",
"die",
"noordweste",
"gevorm",
",",
"heel",
"waarskynlik",
"in",
"ongeveer",
"dieselfde",
"tyd",
"as",
"wat",
"die",
"groot",
"bergreekse",
"in",
"Eurasië",
"gevorm",
"is",
".",
"Riviere",
"en",
"mere",
"Behalwe",
"vir",
"die",
"Atlasgebergte",
"met",
"sy",
"talle",
"klein",
"riviertjies",
",",
"toon",
"die",
"waterverspreidingspatroon",
"van",
"Afrika",
"'n",
"baie",
"duidelike",
"patroon",
"wat",
"ooreenstem",
"met",
"die",
"relatief",
"eenvoudige",
"struktuur",
"van",
"die",
"vasteland",
".",
"Daar",
"is",
"'n",
"paar",
"groot",
"rivierbekkens",
",",
"asook",
"etlike",
"bekkens",
"wat",
"nie",
"na",
"die",
"see",
"uitloop",
"nie",
".",
"Sowat",
"een",
"derde",
"van",
"Afrika",
"se",
"water",
"loop",
"nie",
"uit",
"na",
"die",
"see",
"weens",
"die",
"geringe",
"reënval",
".",
"Dit",
"geld",
"vir",
"die",
"Sahara",
"én",
"die",
"Kalahari",
"én",
"die",
"hoogliggende",
"droë",
"plato's",
"in",
"Suid-Ethiopië",
"en",
"Noord-Kenia",
".",
"Die",
"riviere",
"in",
"die",
"beskutte",
"Oos-Afrika-bekken",
"vloei",
"uit",
"in",
"die",
"Turkanameer",
".",
"Aangrensend",
"aan",
"die",
"Sahara",
"en",
"die",
"Kalahari",
"lê",
"die",
"groot",
"moerasagtige",
"mere",
",",
"naamlik",
"die",
"soet",
"Tsjadmeer",
",",
"wat",
"waarskynlik",
"ondergronds",
"deur",
"soetwaterstrome",
"gevoed",
"word",
"en",
"die",
"Okavangomoerasse",
",",
"wat",
"weens",
"'n",
"verdampingsproses",
"soutwater",
"bevat",
".",
"Belangrike",
"rivierbekkens",
"is",
"die",
"Nylbekken",
",",
"die",
"Kongo-bekken",
",",
"die",
"stroomgebied",
"van",
"die",
"Niger",
"in",
"Wes-Afrika",
",",
"die",
"Zambezi",
"in",
"die",
"suidooste",
",",
"en",
"die",
"Oranjerivier",
"in",
"Suider-Afrika",
".",
"In",
"die",
"algemeen",
"is",
"die",
"riviere",
"minder",
"belangrik",
"vir",
"skeepvaart",
".",
"Die",
"Niger-",
"en",
"die",
"Oranjerivier",
"is",
"byvoorbeeld",
"in",
"die",
"droë",
"seisoen",
"te",
"vlak",
"vir",
"skeepvaart",
".",
"Die",
"water",
"van",
"die",
"Oranjerivier",
"bereik",
"selfs",
"nie",
"eers",
"gedurende",
"die",
"hele",
"jaar",
"deur",
"die",
"see",
"nie",
".",
"Verder",
"het",
"die",
"kenmerkende",
"platovoorkoms",
"van",
"Afrika",
"tot",
"gevolg",
"dat",
"die",
"meeste",
"riviere",
"juis",
"by",
"die",
"kus",
"waar",
"die",
"platorand",
"skielik",
"ophou",
",",
"opskiet",
"bo",
"'n",
"smal",
"kusvlakte",
"en",
"watervalle",
"of",
"stroomversnellings",
"tot",
"gevolg",
"het",
".",
"Riviere",
"vorm",
"ook",
"watervalle",
"teen",
"die",
"kante",
"van",
"die",
"plato's",
"in",
"die",
"binneland",
"waarvan",
"talle",
"baie",
"indrukwekkend",
"is",
".",
"Afrika",
"se",
"beroemdste",
"waterval",
"is",
"die",
"Victoria-waterval",
"op",
"die",
"grens",
"tussen",
"Zambië",
"en",
"Zimbabwe",
"waar",
"die",
"water",
"van",
"die",
"Zambezim",
"na",
"benede",
"stort",
".",
"Een",
"voordeel",
"van",
"dié",
"stapsgewyse",
"afdaling",
"van",
"die",
"Afrika-rivierbeddings",
",",
"is",
"dat",
"daar",
"op",
"die",
"vasteland",
"talle",
"geleenthede",
"bestaan",
"vir",
"hidroëlektriese",
"kraginstallasies",
".",
"Klimaat",
"en",
"natuurlike",
"plantegroei",
"Omdat",
"die",
"ewenaar",
"deur",
"die",
"middel",
"van",
"Afrika",
"loop",
",",
"is",
"die",
"patroon",
"van",
"die",
"klimaat",
"en",
"plantegroeistreke",
"wat",
"in",
"die",
"Noordelike",
"Halfrond",
"le",
",",
"in",
"'n",
"groot",
"mate",
"dieselfde",
"as",
"in",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
".",
"Dat",
"dit",
"nie",
"heeltemal",
"dieselfde",
"is",
"nie",
",",
"kan",
"toegeskryf",
"word",
"aan",
"die",
"feit",
"dat",
"die",
"noordelike",
"deel",
"baie",
"wyer",
"is",
",",
"en",
"net",
"deur",
"diesmal",
"Rooi",
"See",
"van",
"Eurasië",
"se",
"landmassa",
"geskei",
"word",
",",
"terwyl",
"die",
"invloed",
"van",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"tot",
"diep",
"in",
"die",
"binneland",
"van",
"Suider-Afrika",
"waargeneem",
"kan",
"word",
".",
"Die",
"belangrikste",
"verskil",
"tussen",
"die",
"noorde",
"en",
"die",
"suide",
"is",
"dat",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"woestyn",
",",
"die",
"Sahara",
",",
"in",
"die",
"Noordelike",
"Halfrond",
"is",
",",
"terwyl",
"die",
"woestyngebiede",
"van",
"Suider-Afrika",
"(",
"die",
"Namib",
"en",
"die",
"Kalahari",
")",
"baie",
"kleiner",
"is",
".",
"Die",
"simmetrie",
"van",
"die",
"noordelike",
"en",
"suidelike",
"helftes",
"word",
"ook",
"verbreek",
"deur",
"die",
"hoe",
"plato's",
",",
"en",
"dit",
"beïnvloed",
"ook",
"die",
"reënvalpatroon",
"en",
"temperatuur",
".",
"Behalwe",
"vir",
"die",
"verskille",
"tussen",
"die",
"hooglande",
"en",
"die",
"laerliggende",
"dele",
",",
"word",
"die",
"klimaat",
"verskille",
"van",
"Afrika",
"hoofsaaklik",
"bepaal",
"deur",
"verskille",
"in",
"reënval",
"en",
"nie",
"deur",
"verskille",
"in",
"temperatuur",
"nie",
".",
"Temperatuur",
"speel",
"natuurlik",
"ook",
"'n",
"rol",
",",
"maar",
"(",
"behalwe",
"by",
"die",
"hoogste",
"bergpieke",
")",
"verander",
"dit",
"nie",
"die",
"algemene",
"toestand",
"dat",
"Afrika",
"regdeur",
"die",
"jaar",
"warm",
"bly",
".",
"In",
"die",
"tropiese",
"dele",
"van",
"Afrika",
"word",
"die",
"seisoenverskille",
"in",
"reënval",
"bepaal",
"deur",
"die",
"ekwatoriale",
"laag-drukstelsel",
"wat",
"'n",
"baie",
"hoër",
"reënvalsyfer",
"tot",
"gevolg",
"het",
".",
"In",
"die",
"winter",
"(",
"somer",
"in",
"die",
"Noordelike",
"Halfrond",
")",
",",
"beweeg",
"die",
"reënsone",
"noord",
"en",
"in",
"die",
"somer",
"van",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
"(",
"winter",
"in",
"die",
"Noordelike",
"Halfrond",
")",
"beweeg",
"dit",
"suid",
".",
"'n",
"Strook",
"weerskante",
"van",
"die",
"ewenaar",
"bly",
"regdeur",
"die",
"jaar",
"onder",
"die",
"invloed",
"van",
"die",
"reëngordel",
".",
"'n",
"Breë",
"sone",
"aan",
"weerskante",
"van",
"hierdie",
"gordel",
"ken",
"'n",
"baie",
"droë",
"en",
"'n",
"baie",
"nat",
"seisoen",
".",
"Vir",
"'n",
"gedeelte",
"van",
"die",
"jaar",
"heers",
"daar",
"dan",
"'n",
"tropiese",
"reënklimaat",
",",
"terwyl",
"dit",
"die",
"res",
"van",
"die",
"jaar",
"oorwegend",
"droog",
"is",
".",
"Hierdie",
"streek",
"word",
"dan",
"beïnvloed",
"deur",
"die",
"droë",
"luggordels",
"noord",
"en",
"suid",
"van",
"die",
"vogtige",
"ekwatoriale",
"sone",
"wat",
"gedurende",
"die",
"loop",
"van",
"die",
"jaar",
"van",
"noord",
"na",
"suid",
"verskuif",
".",
"Hoe",
"verder",
"daar",
",",
"van",
"die",
"ewenaar",
"beweeg",
"word",
",",
"hoe",
"langer",
"word",
"die",
"droë",
"seisoen",
",",
"omdat",
"die",
"reënstrook",
"sy",
"invloed",
"vir",
"'n",
"steeds",
"korter",
"tyd",
"uitoefen",
".",
"Die",
"oorgang",
"van",
"vogtige",
"na",
"droë",
"klimaat",
"is",
"gewoonlik",
"geleidelik",
"omdat",
"daar",
"geen",
"topografiese",
"grense",
"is",
"wat",
"een",
"klimaatsones",
"van",
"'n",
"ander",
"skei",
"nie",
".",
"Om",
"dieselfde",
"rede",
"is",
"die",
"klimaat",
"wisselvallig",
",",
"veral",
"in",
"die",
"droër",
"seisoene",
".",
"Die",
"reëngordel",
"beweeg",
"nie",
"volgens",
"riglyne",
"nie",
",",
"omdat",
"dit",
"nie",
"deur",
"topografiese",
"kenmerke",
"gelei",
"ward",
"nie",
".",
"Daarom",
"is",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"reënseisoen",
"moeilik",
"voorspelbaar",
"een",
"jaar",
"is",
"dit",
"vroeg",
",",
"die",
"volgende",
"jaar",
"laat",
".",
"Soms",
"val",
"daar",
"baie",
"reën",
",",
"dan",
"weer",
"minder",
".",
"Die",
"sones",
"met",
"wisselende",
"droë",
"en",
"nat",
"seisoene",
"beweeg",
"geleidelik",
"oor",
"na",
"die",
"woestyngebiede",
"waar",
"'n",
"stortbui",
"baie",
"selde",
"voorkom",
".",
"In",
"die",
"suidelike",
"deel",
"van",
"die",
"vasteland",
"is",
"die",
"woestyn",
"relatief",
"klein",
".",
"Die",
"Namibwoestyn",
",",
"wat",
"aan",
"die",
"kus",
"van",
"Namibië",
"lê",
",",
"is",
"uiters",
"droog",
".",
"Die",
"Kalahari",
"in",
"Botswana",
"is",
"in",
"der",
"waarheid",
"eerder",
"'n",
"halfwoestyn",
".",
"Die",
"reusagtige",
"Sahara",
"in",
"die",
"noorde",
"word",
"elke",
"jaar",
"steeds",
"groter",
"en",
"brei",
"veral",
"na",
"die",
"suide",
"uit",
"omdat",
"baie",
"min",
"reën",
"voorkom",
".",
"Dit",
"vorm",
"deel",
"van",
"'n",
"droëgordel",
"wat",
"tot",
"diep",
"in",
"Asië",
"strek",
".",
"'n",
"Middellandse",
"Seeklimaat",
",",
"'n",
"klimaat",
"wat",
"bestaan",
"uit",
"droë",
",",
"warm",
"somers",
",",
"en",
"koeler",
"winters",
"wanneer",
"die",
"meeste",
"reën",
"voorkom",
",",
"oorheers",
"in",
"die",
"noordweste",
"en",
"die",
"suidelike",
"grensgebiede",
"van",
"Afrika",
".",
"Die",
"patroon",
"van",
"Afrika",
"se",
"plantegroei",
"hang",
"van",
"die",
"klimaatstreke",
"af",
".",
"Tropiese",
"reënwoude",
"groei",
"in",
"die",
"natste",
"dele",
",",
"in",
"die",
"hartjie",
"van",
"die",
"Kongo-bekken",
"en",
"die",
"kus",
"van",
"Wes-Afrika",
".",
"'n",
"Ander",
"soort",
"reënwoud",
"sorg",
"vir",
"die",
"natuurlike",
"plantegroei",
"teen",
"die",
"nat",
"en",
"reënerige",
"hellings",
"van",
"die",
"Oos-Afrika-hooglande",
".",
"Rondom",
"die",
"oerwoud",
",",
"strek",
"die",
"vogtige",
"savanne",
"of",
"grasvlakte",
"met",
"hoë",
",",
"wuiwende",
"gras",
"en",
"hoë",
"bome",
".",
"Namate",
"die",
"klimaat",
"droër",
"word",
",",
"groei",
"die",
"gras",
",",
"en",
"selfs",
"die",
"bome",
",",
"laer",
"as",
"gewoonlik",
".",
"Die",
"bome",
"met",
"laer",
"kruine",
"begin",
"hul",
"blare",
"in",
"die",
"droë",
"seisoen",
"verloor",
".",
"Doringbosse",
"en",
"Acasias",
"is",
"kenmerkend",
"van",
"die",
"droë",
"savanne",
".",
"Hoe",
"nader",
"daar",
"aan",
"die",
"grense",
"van",
"die",
"woestyn",
"beweeg",
"word",
",",
"hoe",
"yler",
"word",
"die",
"plantegroei",
".",
"'n",
"Kleiner",
"gedeelte",
"van",
"Afrika",
"as",
"wat",
"'n",
"mens",
"sou",
"verwag",
"–",
"minder",
"as",
"–",
"is",
"heeltemal",
"bar",
".",
"Die",
"boomlose",
"grasveld",
"in",
"die",
"binneland",
"van",
"Suid-Afrika",
"sorg",
"vir",
"uitstekende",
"landboumoontlikhede",
".",
"Fauna",
"en",
"flora",
"Afrika",
"het",
"nie",
"so",
"baie",
"oerwoude",
"soos",
"wat",
"die",
"algemene",
"indruk",
"is",
"nie",
".",
"Die",
"grootste",
"deel",
"van",
"sy",
"oppervlakte",
"bestaan",
"uit",
"uitgestrekte",
"vlaktes",
",",
"woestyne",
"en",
"savannes",
".",
"Gedeeltelik",
"is",
"dit",
"die",
"natuurlike",
"gevolg",
"van",
"prehistoriese",
"vulkaniese",
"uitbarstings",
".",
"Die",
"vulkaniese",
"afsettings",
"is",
"net",
"deur",
"'n",
"dun",
"lagie",
"grond",
"bedek",
"waarin",
"bome",
"hulle",
"moeilik",
"kon",
"vasanker",
".",
"Die",
"mens",
"het",
"die",
"toestand",
"later",
"aansienlik",
"laat",
"toeneem",
"deur",
"brande",
",",
"oorbeweiding",
"en",
"ander",
"bedrywighede",
"wat",
"erosie",
"bevorder",
".",
"Die",
"klimaat",
"het",
"ook",
"sy",
"invloed",
"laat",
"geld",
".",
"Die",
"afgelope",
"miljoen",
"jaar",
"het",
"die",
"klimaatstoestande",
"drie",
"keer",
"gewissel",
"van",
"vogtig",
"en",
"nat",
"tot",
"droog",
".",
"Só",
"het",
"die",
"eens",
"uit",
"gebreide",
"tropiese",
"reënwoud",
"al",
"hoe",
"kleiner",
"geword",
".",
"Aan",
"die",
"ander",
"kant",
"het",
"die",
"veranderinge",
"in",
"die",
"klimaat",
"die",
"dier-",
"en",
"plantsoorte",
"gedwing",
"om",
"hulle",
"by",
"die",
"nuwe",
"omstandighede",
"aan",
"te",
"pas",
".",
"Só",
"het",
"'n",
"groot",
"verskeidenheid",
"fauna",
"en",
"flora",
"ontwikkel",
".",
"Dat",
"Afrika",
"steeds",
"die",
"woonplek",
"van",
"die",
"groot",
"soogdiere",
"is",
",",
"is",
"te",
"danke",
"aan",
"die",
"savannes",
"en",
"uitgestrekte",
"grasvlaktes",
"met",
"verspreide",
"boomgroepe",
".",
"Ondanks",
"die",
"bedreiging",
"wat",
"die",
"mens",
"inhou",
",",
"floreer",
"reuse-troppe",
"wildsbokke",
",",
"sebras",
"en",
"buffels",
"nog",
"hier",
"in",
"die",
"ongerepte",
"dele",
"van",
"Afrika",
".",
"Hul",
"getalle",
"word",
"beheer",
"deur",
"leeus",
",",
"luiperds",
",",
"jagluiperds",
",",
"hiënas",
",",
"wildehonde",
",",
"jakkalse",
"en",
"ander",
"vleisvretende",
"roofdiere",
".",
"Kameelperde",
",",
"renosters",
"en",
"Afrika-olifante",
"is",
"ook",
"bewoners",
"van",
"die",
"grasvlaktes",
",",
"hoewel",
"daar",
"'n",
"soort",
"olifant",
"is",
"wat",
"net",
"in",
"die",
"bosse",
"bly",
".",
"Die",
"voëllewe",
"bied",
"'n",
"besondere",
"verskeidenheid",
".",
"Nêrens",
"ter",
"wêreld",
"is",
"daar",
"so",
"baie",
"roofvoëls",
"soos",
"hier",
"nie",
".",
"Dit",
"wissel",
"van",
"reuse-aasvoëls",
"wat",
"op",
"groot",
"stukke",
"wildaas",
"leef",
"tot",
"klein",
"dwergvalke",
"wat",
"net",
"van",
"insekte",
"leef",
".",
"Die",
"grootste",
"voël",
"ter",
"wêreld",
",",
"die",
"volstruis",
",",
"wat",
"totm",
"lank",
"kan",
"word",
",",
"word",
"net",
"in",
"die",
"savannes",
"of",
"grasvlaktes",
"van",
"Afrika",
"aangetref",
".",
"Onder",
"die",
"kenmerkende",
"bome",
"en",
"struike",
"wat",
"wyd",
"voorkom",
",",
"is",
"die",
"kremetartboom",
"(",
"Adansonia",
"digitata",
")",
",",
"ook",
"bekend",
"as",
"die",
"baobab",
"of",
"apebroodboom",
",",
"en",
"sekere",
"Acacia-soorte",
".",
"Die",
"grootste",
"woestyn",
"in",
"Afrika",
"is",
"die",
"Sahara",
".",
"Die",
"yl",
"plantegroei",
"bestaan",
"uit",
"xerofiete",
"of",
"woestynplante",
"wat",
"hulle",
"op",
"een",
"of",
"ander",
"manier",
"by",
"die",
"droogtetoestand",
"aangepas",
"het",
".",
"Hier",
"kan",
"'n",
"onderskeid",
"getref",
"word",
"tussen",
"grondwater",
"en",
"reënwaterplante",
".",
"Grondwaterplante",
"het",
"baie",
"lang",
"wortels",
"om",
"die",
"diep",
"ondergrondse",
"water",
"maklik",
"te",
"kan",
"bereik",
".",
"Aalwyne",
"kan",
"hulle",
"byvoorbeeld",
"besonder",
"goed",
"by",
"sulke",
"toestande",
"aanpas",
".",
"Reënwaterplante",
"oorleef",
"op",
"hulle",
"beurt",
"weer",
"deur",
"middel",
"van",
"hul",
"sade",
"wat",
"hul",
"ontkiemingskrag",
"vir",
"jare",
"kan",
"behou",
".",
"Wanneer",
"dit",
"wel",
"reën",
",",
"blom",
"die",
"reënplante",
"binne",
"'n",
"byna",
"ongelooflik",
"kort",
"tyd",
".",
"Honderdduisende",
"dadelpalms",
"en",
"ander",
"vrugtebome",
"word",
"by",
"oases",
"aangeplant",
".",
"Daarom",
"is",
"die",
"plantegroei",
"daar",
"altyd",
"weelderig",
".",
"Die",
"oorspronklike",
"oaseplantegroei",
",",
"wat",
"waarskynlik",
"uit",
"struike",
"soos",
"die",
"selonsroos",
"(",
"Nerium",
"oleander",
")",
"en",
"bome",
"soos",
"die",
"tamarinde",
"(",
"Tamarindus",
"indica",
")",
"bestaan",
"het",
",",
"het",
"feitlik",
"verdwyn",
".",
"Die",
"gebrek",
"aan",
"voedsel",
"en",
"skuiling",
",",
"maak",
"die",
"lewe",
"baie",
"moeilik",
"vir",
"die",
"groter",
"soogdiere",
"wat",
"uit",
"die",
"aard",
"van",
"die",
"saak",
"'n",
"maklike",
"prooi",
"vir",
"mensejagters",
"is",
".",
"Diere",
"soos",
"die",
"jagluiperd",
",",
"die",
"rooihartbees",
",",
"die",
"damhert",
",",
"'n",
"wildsboksoort",
",",
"en",
"die",
"sierlike",
"gemsbok",
",",
"is",
"feitlik",
"heeltemal",
"uitgeroei",
"in",
"die",
"woestyngebiede",
".",
"Die",
"sandheuwels",
"van",
"die",
"Kalahariwoestyn",
"is",
"toegegroei",
"met",
"harde",
"grassoorte",
",",
"veral",
"vingergras",
"en",
"ander",
"soorte",
"soetgras",
".",
"In",
"die",
"valleie",
"groei",
"die",
"sogenaamde",
"\"",
"lewende",
"klippe",
"\"",
",",
"die",
"woestynplante",
",",
"wat",
"baie",
"soos",
"klippe",
"lyk",
",",
"maar",
"hier",
"eindig",
"die",
"ooreenkoms",
":",
"die",
"beskermde",
"planthuid",
"sorg",
"daarvoor",
"dat",
"baie",
"min",
"vog",
"ontsnap",
".",
"Gevolglik",
"is",
"hul",
"weefsel",
"in",
"der",
"waarheid",
"voedsaam",
"en",
"sappig",
".",
"Die",
"Namib-woestyn",
"in",
"Namibië",
"is",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"onherbergsame",
"streke",
"ter",
"wêreld",
".",
"Ook",
"hier",
"is",
"die",
"harde",
"aapstertstreekgras",
"(",
"Aristida",
"congesta",
")",
"van",
"die",
"min",
"plante",
"wat",
"aangetref",
"word",
".",
"Die",
"beroemde",
"Welwitschiaplant",
"(",
"Welwitschia",
"mirabilis",
")",
"kan",
"ondanks",
"die",
"meedoënlose",
"klimaat",
"honderde",
"jare",
"aan",
"die",
"lewe",
"bly",
".",
"Die",
"tropiese",
"reënwoude",
"kom",
"voor",
"in",
"gebiede",
"waar",
"die",
"reënval",
"meer",
"as500",
"mm",
"per",
"jaar",
"is",
".",
"Weens",
"die",
"vogtigheid",
"en",
"die",
"baie",
"hitte",
",",
"is",
"daar",
"altyd",
"'n",
"immergroen",
"en",
"baie",
"weelderige",
",",
"digte",
"plantegroei",
".",
"In",
"Afrika",
"word",
"reënwoude",
"hoofsaaklik",
"langs",
"die",
"Weskus",
"aangetref",
".",
"Ruimte",
"vir",
"groot",
"troppe",
"is",
"daar",
"nie",
"en",
"die",
"meeste",
"soogdiere",
"is",
"alleenlopers",
".",
"Hulle",
"is",
"gewoonlik",
"sku",
"diere",
"wat",
"snags",
"aktief",
"is",
".",
"Een",
"van",
"die",
"grootste",
"inwoners",
"van",
"die",
"reënwoud",
"is",
"die",
"okapi",
"(",
"'n",
"skaars",
"verwant",
"van",
"die",
"kameelperd",
")",
",",
"die",
"boseland",
"en",
"die",
"reuse-bosvark",
".",
"Die",
"sterkste",
"aapsoort",
"is",
"die",
"gorilla",
"soos",
"die",
"laagland-gorilla",
"van",
"Nigerië",
",",
"Kameroen",
"en",
"die",
"Kongo",
",",
"en",
"die",
"berggorilla",
"van",
"Uganda",
"en",
"die",
"vulkaangebied",
"van",
"die",
"oostelike",
"Kongo",
",",
"waar",
"dit",
"tot",
"op",
"'n",
"hoogte",
"van000",
"m",
"voorkom",
".",
"Die",
"ander",
"mensaap",
"van",
"Afrika",
",",
"die",
"sjimpansee",
",",
"kan",
"heel",
"gemaklik",
"in",
"die",
"grasvlaktes",
"leef",
",",
"maar",
"is",
"in",
"die",
"oerwoud",
"beter",
"teen",
"mense",
"beskerm",
".",
"Die",
"reënwoude",
"het",
"ook",
"talle",
"belangrike",
"bruikbare",
"plante",
"opgelewer",
"soos",
"die",
"oliepalm",
",",
"en",
"die",
"tropiese",
"kola-",
"en",
"die",
"koffieboom",
".",
"Sien",
"ook",
"Afrika-Eurasië",
"Afrika-unie",
"Vlae",
"van",
"Afrika",
"Verwysings",
"Bron",
"Ensiklopedie",
"Afrikana",
"(",
"Edms",
")",
"Bpk",
",",
"ISBNStel",
",",
"ISBNBand",
"Eksterne",
"skakels",
"allAfrica.com",
"–",
"onlangse",
"nuus",
",",
"gebeure",
"en",
"statistieke"
] |
3 | https://af.wikipedia.org/wiki/Lys%20van%20Afrikaanse%20skrywers | Lys van Afrikaanse skrywers | Hier volg 'n lys van Afrikaanse skrywers:
A
Berna Ackerman
Willem Anker
Hennie Aucamp
B
Eleanor Baker
Margaret Bakkes
Christine Barkhuizen le Roux
Chris Barnard
Mark Behr
Pirow Bekker
S.P. Benjamin
Dricky Beukes
Eugene Beukes
Gerhard Beukes
Lalie Beukes
C.F. Beyers-Boshoff
Albert Blake
Stella Blakemore (Stella Owen)
Helen Blackmore (mev. Bernard Lewis)
Audrey Blignault
Lynette Blignaut
François Bloemhof
Arnold Blumer
Boerneef (Boplaas 1938)
Louie Boshoff
F.C.L. Bosman
Herman Charles Bosman
Annelie Botes
Dina Botha
Jaco Botha
Lien Botha
Susan Botha
Tertia Botha
Alba Bouwer
Hendrik Brand (dr. S.H. Skaife)
Johanna Brandt
Lulu Brewis (Marietjie 1932)
Breyten Breytenbach
Kerneels Breytenbach
André P. Brink
Melt Brink
N.J. Brummer
Sannie Bruwer (Bodemvas 1929)
Willie Burger
C
Analise Carstens
Jan Lion Cachet (1854-1912)
Jan F.E. Celliers
J.D. Cilliers
Abel Coetzee (Waarheen Vader? 1940)
Elna Crouse
Henk Crouse
Christoffel Coetzee
John Coetzee
A.L. (Anna) Conradie (Laura 1942)
D
D'Arbez (J.F. van Oordt)
Phillip de Bruyn
W.A. de Klerk (Die Grenslose 1946)
Anna de Villiers (Die wit kraai 1938)
Helene de Villiers
Herna de Villiers
P. de Villiers (dr. P.V. Pistorius) (Die Predikantsvrou 1940)
Philip de Vos
J.H.H. de Waal (Oupa en sy kleindogters 1923)
Manie de Waal
Reza de Wet
Ferdinand Deist
E.K.M. Dido
Cor Dirks
Anton Döckel
Hermien Dommisse
Werner Dorfling
Tom Dreyer
A. du Biel
Hans du Plessis
I.D. du Plessis
PG du Plessis
Tryna du Toit
E
Eitemal
Ella Eloff-Van der Walt (Tersia 1939 en Die anker van die lewe 1941)
Chris Euvrard
F
H.A. Fagan
Engemi Ferreira
Jeanette Ferreira
Corlia Fourie
Jan Fourie
Pierre Fourie
S.D. Fourie
G
Prof. dr. G.B.A. Gerdener
J.M. Gilfillan
Hermann Giliomee
Jeanne Goosen
Tersia Gouws
Rachelle Greeff
Franci Greyling
Pieter W. Grobbelaar
Piet Grobler
Sanet te Groen
Coenrad Groenewald
J.J. Groeneweg
A.S. Grosskopf
E.B. Grosskopf
J.F.W. Grosskopf (Ou Leeumelker 1942)
Santie Grosskopf
Henriette Grové
H
T.J. Haarhoff
P.J. Haasbroek
Joan Hambidge
M.J. Harris (Bruisende waters 1939)
Ernst van Heerden
Etienne van Heerden
C.M. van den Heever
Iz. van Heerden (Vaalswaer)
Hester Heese
Dr. J.A. Heese
Japie Heese
P.G. Hendriks (Pieter Pistorius 19 September 1920) (Roep van die tsetlo 1979)
A.J. Herholdt (1831-1902)
Bonaventure Hinwood
Hobson-broers (G.C. en S.B.) (Kalahari-kaskenades 1929)
Tienie Holloway
C.P. Hoogenhout (oom Jan wat versies maak)
Barrie Hough
Trisa Hugo
Anel Heydenrych
I
Doc Immelman (1928-2013)
J
Jaco Jacobs
Holmer Johanssen (J.F. Holleman) (Gety 1938 en Die Onterfdes 1944)
E.G. Jansen (1881-1959), Goewerneur-generaal van die Unie van Suid-Afrika, Speaker van die Volksraad
M.M. Jansen (Sommerso en Erfenis 1940)
Valda Jansen
Abr. H. Jonker (1905-?)
Ingrid Jonker
Christa Jonker-Jordaan
Helm Jooste
Elsa Joubert
Gideon Joubert
Irma Joubert
Marlise Joubert
K
Harry Kalmer
Konstant Kamelring (J. Wapenaar)
Ronelda Kamfer
J.C. Kannemeyer
Willem Kamp (Onze Wim)
Karin (C.M. Marais)
Rosa Keet
Regina Kemp
Karl Kielblock
Helene de Kock
Koos Kombuis
Isa Konrad
Uys Krige
W.O. Kunhe
L
C.J. Langenhoven
Braam le Roux (Die geheim van Njabela 1949)
Etienne Leroux
Marlene le Roux
Marzanne Leroux-Van der Boon
Ben Lindemann
Freda Linde
Marie Linde
Helena Lochner
Sonja Loots
Anna M. Louw
Miemie Louw-Theron
W.E.G. Louw
M
Leon Mare
Maretha Maartens
D.F. Malherbe
Marie Malherbe (Kringe 1939)
W.M.R. Malherbe (red. Brandwag)
Eugene Marais
Wille Martin
Dalene Matthee
M.E.R.
L.H. Meurant (1811-1893)
Deon Meyer
John Miles
Mikro
S.I. Mocke (Die Belofte 1941)
Annelize Morgan
Dirk Mostert (Uit my ou Vrystaat 1938; ook skepper van Oom Bart)
Elise Muller
Petra Müller
T.B. Muller
Ena Murray
Erika Murray-Theron
M.I. Murray (Die Gerf 1940)
N
Nataniël
Jackie Nagtegaal
Reinet Nagtegaal
Bettie Naudé, skuilnaam van Topsy Smith
M.H. Neser
Dolf van Niekerk
Louise van Niekerk
Marlene van Niekerk
P.J. Nienaber
Leon van Nierop
P.H. Nortjé
O
M.A. Oberholzer (Nietige mense 1941)
D.J. Opperman
Janie Oosthuysen
Fanie Olivier
P
Arnoldus Pannevis (1838-1884)
G.B.S. Pasch (Erfgrond 1944)
Chanette Paul
Chris Pelser
S.V. Petersen
E.C. Pienaar
P, de V. Pienaar (Skakels van die ketting 1929)
T.C. Pienaar
Emily Pieterse
Henning Pieterse
Pieter Pieterse
Hilda Postma
Willem Postma (Dr. O'kulis)
Elma Potgieter
Kasha Potgieter
Nic Potgieter
G.S. (Gustav) Preller
Anton Prinsloo
Q
R
Jan Rabie
Joan Rankin
Louis B Rautenbach
Reenen J. van Reenen (Die Agterstevoortrekkers 1917)
F.W. Reitz
Linda Rode
Hans Rompel
Dan Roodt
P.H. Roodt
Zuretha Roos
Ina Rousseau
Leon Rousseau
Sophie Roux
André le Roux
Johnita le Roux
Rona Rupert
Madelein Rust
S
Sangiro (A.A. Pienaar)
Riana Scheepers
Karel Schoeman
P.J. Schoeman
P.C. Schoonees (Jannie 1926)
A.H.M. Scholtz
G.D. Scholtz
Johannes du Plessis Scholtz
Merwe Scholtz
Scriba (A.J. Pienaar) (Onverwag 1941)
E. Serfontein
Sita (S.S. de Kock)
Dan Sleigh
Adam Small
Bartho Smit
Berta Smit
Hettie Smit
J.J. Smith (red. Huisgenoot 1916)
Topsy Smith
Ela Spence
Jan Spies
Lina Spies
Cecil van der Spuy
Carina Stander
Elsabe Steenberg
Deborah Steinmair
Elmar Steyn
Jaap Steyn
Klaas Steytler
Wilma Stockenström
Alexander Strachan
Peter Snyders
Adriaan Snyman
Annette Snyman
Dana Snyman
Loit Sols
Nicol Stassen
Fritz Steyn (Die laaste passasier 1941)
Malan Steyn
Martin Steyn
Pieter Strauss
Aletta Steyn (Die jare daarna 1939)
Fritz Steyn
Leon Strydom
Lize Swart
T
D.F. du Toit (Oom Lokomotief)
D.F. du Toit (Dokter)
S.J. du Toit (1847-1911)
Totius (J.D. du Toit)
U
V
Madeleine van Biljon
Hendrik van Blerk
Petra van Blerk
Jochem van Bruggen
J.R.L. (Jan) van Bruggen (Kleinjan) (Japie 1922 en Marta 1940)
Kas van den Bergh
Zirk van den Berg
Kootjie van den Heever (Danie se droom 1940)
Willem van der Berg (Reisigers na nerens 1946)
Carel van der Merwe
Christo van der Merwe
Izak van der Merwe (Boerneef)
Kirby van der Merwe
Ella van der Mescht
Jan Jakobus van der Post
Johan van der Post (S.G. Smidt)
J.W. van der Rijst (Oom Willem)
Marita van der Vyver
Johannes van Melle
Dolf van Niekerk
Rudie van Rensburg
Engela van Rooyen
Nanette van Rooyen
Piet van Rooyen
Jan van Tonder
N.P. van Wyk Louw
Verna Vels
Eben Venter
F.A. Venter
Irma Venter
Fanie Viljoen
Leon de Villiers
S.J.A. de Villiers
J.D. Voigt
Philip de Vos
Abraham H. de Vries
Hannes Visser
Anoeschka von Meck
W
Herman Wasserman
G.A. Watermeyer
George Weideman
Albert Wessels (Tog seker 1942)
Ingrid Winterbach
X
Y
Z
Dine van Zyl
Sien ook
Lys van Afrikaanse digters
Lys van Suid-Afrikaanse digters
Lys van Suid-Afrikaanse skrywers
Afrikaanse skrywers | [
"Hier",
"volg",
"'n",
"lys",
"van",
"Afrikaanse",
"skrywers",
":",
"A",
"Berna",
"Ackerman",
"Willem",
"Anker",
"Hennie",
"Aucamp",
"B",
"Eleanor",
"Baker",
"Margaret",
"Bakkes",
"Christine",
"Barkhuizen",
"le",
"Roux",
"Chris",
"Barnard",
"Mark",
"Behr",
"Pirow",
"Bekker",
"S.P",
".",
"Benjamin",
"Dricky",
"Beukes",
"Eugene",
"Beukes",
"Gerhard",
"Beukes",
"Lalie",
"Beukes",
"C.F",
".",
"Beyers-Boshoff",
"Albert",
"Blake",
"Stella",
"Blakemore",
"(",
"Stella",
"Owen",
")",
"Helen",
"Blackmore",
"(",
"mev.",
"Bernard",
"Lewis",
")",
"Audrey",
"Blignault",
"Lynette",
"Blignaut",
"François",
"Bloemhof",
"Arnold",
"Blumer",
"Boerneef",
"(",
"Boplaas",
"Louie",
"Boshoff",
"F.C.L",
".",
"Bosman",
"Herman",
"Charles",
"Bosman",
"Annelie",
"Botes",
"Dina",
"Botha",
"Jaco",
"Botha",
"Lien",
"Botha",
"Susan",
"Botha",
"Tertia",
"Botha",
"Alba",
"Bouwer",
"Hendrik",
"Brand",
"(",
"dr",
".",
"S.H",
".",
"Skaife",
")",
"Johanna",
"Brandt",
"Lulu",
"Brewis",
"(",
"Marietjie",
"Breyten",
"Breytenbach",
"Kerneels",
"Breytenbach",
"André",
"P",
".",
"Brink",
"Melt",
"Brink",
"N.J",
".",
"Brummer",
"Sannie",
"Bruwer",
"(",
"Bodemvas",
"Willie",
"Burger",
"C",
"Analise",
"Carstens",
"Jan",
"Lion",
"Cachet",
"Jan",
"F.",
"E",
".",
"Celliers",
"J.D",
".",
"Cilliers",
"Abel",
"Coetzee",
"(",
"Waarheen",
"Vader",
"?",
"Elna",
"Crouse",
"Henk",
"Crouse",
"Christoffel",
"Coetzee",
"John",
"Coetzee",
"A.",
"L",
".",
"(",
"Anna",
")",
"Conradie",
"(",
"Laura",
"D",
"D'",
"Arbez",
"(",
"J.F",
".",
"van",
"Oordt",
")",
"Phillip",
"de",
"Bruyn",
"W.",
"A",
".",
"de",
"Klerk",
"(",
"Die",
"Grenslose",
"Anna",
"de",
"Villiers",
"(",
"Die",
"wit",
"kraai",
"Helene",
"de",
"Villiers",
"Herna",
"de",
"Villiers",
"P.",
"de",
"Villiers",
"(",
"dr",
".",
"P.V",
".",
"Pistorius",
")",
"(",
"Die",
"Predikantsvrou",
"Philip",
"de",
"Vos",
"J.",
"H.",
"H.",
"de",
"Waal",
"(",
"Oupa",
"en",
"sy",
"kleindogters",
"Manie",
"de",
"Waal",
"Reza",
"de",
"Wet",
"Ferdinand",
"Deist",
"E.",
"K.",
"M",
".",
"Dido",
"Cor",
"Dirks",
"Anton",
"Döckel",
"Hermien",
"Dommisse",
"Werner",
"Dorfling",
"Tom",
"Dreyer",
"A",
".",
"du",
"Biel",
"Hans",
"du",
"Plessis",
"I.",
"D",
".",
"du",
"Plessis",
"PG",
"du",
"Plessis",
"Tryna",
"du",
"Toit",
"E",
"Eitemal",
"Ella",
"Eloff-Van",
"der",
"Walt",
"(",
"Tersiaen",
"Die",
"anker",
"van",
"die",
"lewe",
"Chris",
"Euvrard",
"F",
"H.",
"A",
".",
"Fagan",
"Engemi",
"Ferreira",
"Jeanette",
"Ferreira",
"Corlia",
"Fourie",
"Jan",
"Fourie",
"Pierre",
"Fourie",
"S.D",
".",
"Fourie",
"G",
"Prof.",
"dr",
".",
"G.",
"B.A",
".",
"Gerdener",
"J.",
"M",
".",
"Gilfillan",
"Hermann",
"Giliomee",
"Jeanne",
"Goosen",
"Tersia",
"Gouws",
"Rachelle",
"Greeff",
"Franci",
"Greyling",
"Pieter",
"W",
".",
"Grobbelaar",
"Piet",
"Grobler",
"Sanet",
"te",
"Groen",
"Coenrad",
"Groenewald",
"J.J",
".",
"Groeneweg",
"A.S",
".",
"Grosskopf",
"E.B",
".",
"Grosskopf",
"J.",
"F.W",
".",
"Grosskopf",
"(",
"Ou",
"Leeumelker",
"Santie",
"Grosskopf",
"Henriette",
"Grové",
"H",
"T.J",
".",
"Haarhoff",
"P.J",
".",
"Haasbroek",
"Joan",
"Hambidge",
"M.J",
".",
"Harris",
"(",
"Bruisende",
"waters",
"Ernst",
"van",
"Heerden",
"Etienne",
"van",
"Heerden",
"C.",
"M",
".",
"van",
"den",
"Heever",
"Iz",
".",
"van",
"Heerden",
"(",
"Vaalswaer",
")",
"Hester",
"Heese",
"Dr",
".",
"J.",
"A",
".",
"Heese",
"Japie",
"Heese",
"P.G",
".",
"Hendriks",
"(",
"Pieter",
"PistoriusSeptember(",
"Roep",
"van",
"die",
"tsetlo",
"A.J",
".",
"Herholdt",
"Bonaventure",
"Hinwood",
"Hobson-broers",
"(",
"G.C.",
"en",
"S.",
"B",
".",
")",
"(",
"Kalahari-kaskenades",
"Tienie",
"Holloway",
"C.P",
".",
"Hoogenhout",
"(",
"oom",
"Jan",
"wat",
"versies",
"maak",
")",
"Barrie",
"Hough",
"Trisa",
"Hugo",
"Anel",
"Heydenrych",
"I",
"Doc",
"Immelman",
"J",
"Jaco",
"Jacobs",
"Holmer",
"Johanssen",
"(",
"J.F",
".",
"Holleman",
")",
"(",
"Getyen",
"Die",
"Onterfdes",
"E.G",
".",
"Jansen",
"Goewerneur-generaal",
"van",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
",",
"Speaker",
"van",
"die",
"Volksraad",
"M.",
"M",
".",
"Jansen",
"(",
"Sommerso",
"en",
"Erfenis",
"Valda",
"Jansen",
"Abr",
".",
"H",
".",
"Jonker",
"?",
")",
"Ingrid",
"Jonker",
"Christa",
"Jonker-Jordaan",
"Helm",
"Jooste",
"Elsa",
"Joubert",
"Gideon",
"Joubert",
"Irma",
"Joubert",
"Marlise",
"Joubert",
"K",
"Harry",
"Kalmer",
"Konstant",
"Kamelring",
"(",
"J",
".",
"Wapenaar",
")",
"Ronelda",
"Kamfer",
"J.C",
".",
"Kannemeyer",
"Willem",
"Kamp",
"(",
"Onze",
"Wim",
")",
"Karin",
"(",
"C.",
"M",
".",
"Marais",
")",
"Rosa",
"Keet",
"Regina",
"Kemp",
"Karl",
"Kielblock",
"Helene",
"de",
"Kock",
"Koos",
"Kombuis",
"Isa",
"Konrad",
"Uys",
"Krige",
"W.O",
".",
"Kunhe",
"L",
"C.J",
".",
"Langenhoven",
"Braam",
"le",
"Roux",
"(",
"Die",
"geheim",
"van",
"Njabela",
"Etienne",
"Leroux",
"Marlene",
"le",
"Roux",
"Marzanne",
"Leroux-Van",
"der",
"Boon",
"Ben",
"Lindemann",
"Freda",
"Linde",
"Marie",
"Linde",
"Helena",
"Lochner",
"Sonja",
"Loots",
"Anna",
"M",
".",
"Louw",
"Miemie",
"Louw-Theron",
"W.",
"E.G",
".",
"Louw",
"M",
"Leon",
"Mare",
"Maretha",
"Maartens",
"D.F",
".",
"Malherbe",
"Marie",
"Malherbe",
"(",
"Kringe",
"W.",
"M.R",
".",
"Malherbe",
"(",
"red",
".",
"Brandwag",
")",
"Eugene",
"Marais",
"Wille",
"Martin",
"Dalene",
"Matthee",
"M.",
"E.R",
".",
"L.H",
".",
"Meurant",
"Deon",
"Meyer",
"John",
"Miles",
"Mikro",
"S.I",
".",
"Mocke",
"(",
"Die",
"Belofte",
"Annelize",
"Morgan",
"Dirk",
"Mostert",
"(",
"Uit",
"my",
"ou",
"Vrystaat",
"ook",
"skepper",
"van",
"Oom",
"Bart",
")",
"Elise",
"Muller",
"Petra",
"Müller",
"T.B",
".",
"Muller",
"Ena",
"Murray",
"Erika",
"Murray-Theron",
"M.I",
".",
"Murray",
"(",
"Die",
"Gerf",
"N",
"Nataniël",
"Jackie",
"Nagtegaal",
"Reinet",
"Nagtegaal",
"Bettie",
"Naudé",
",",
"skuilnaam",
"van",
"Topsy",
"Smith",
"M.H",
".",
"Neser",
"Dolf",
"van",
"Niekerk",
"Louise",
"van",
"Niekerk",
"Marlene",
"van",
"Niekerk",
"P.J",
".",
"Nienaber",
"Leon",
"van",
"Nierop",
"P.H",
".",
"Nortjé",
"O",
"M.",
"A",
".",
"Oberholzer",
"(",
"Nietige",
"mense",
"D.J",
".",
"Opperman",
"Janie",
"Oosthuysen",
"Fanie",
"Olivier",
"P",
"Arnoldus",
"Pannevis",
"G.",
"B.S",
".",
"Pasch",
"(",
"Erfgrond",
"Chanette",
"Paul",
"Chris",
"Pelser",
"S.V",
".",
"Petersen",
"E.C",
".",
"Pienaar",
"P",
",",
"de",
"V",
".",
"Pienaar",
"(",
"Skakels",
"van",
"die",
"ketting",
"T.C",
".",
"Pienaar",
"Emily",
"Pieterse",
"Henning",
"Pieterse",
"Pieter",
"Pieterse",
"Hilda",
"Postma",
"Willem",
"Postma",
"(",
"Dr",
".",
"O'",
"kulis",
")",
"Elma",
"Potgieter",
"Kasha",
"Potgieter",
"Nic",
"Potgieter",
"G.S",
".",
"(",
"Gustav)",
"Preller",
"Anton",
"Prinsloo",
"Q",
"R",
"Jan",
"Rabie",
"Joan",
"Rankin",
"Louis",
"B",
"Rautenbach",
"Reenen",
"J",
".",
"van",
"Reenen",
"(",
"Die",
"Agterstevoortrekkers",
"F.W",
".",
"Reitz",
"Linda",
"Rode",
"Hans",
"Rompel",
"Dan",
"Roodt",
"P.H",
".",
"Roodt",
"Zuretha",
"Roos",
"Ina",
"Rousseau",
"Leon",
"Rousseau",
"Sophie",
"Roux",
"André",
"le",
"Roux",
"Johnita",
"le",
"Roux",
"Rona",
"Rupert",
"Madelein",
"Rust",
"S",
"Sangiro",
"(",
"A.A",
".",
"Pienaar",
")",
"Riana",
"Scheepers",
"Karel",
"Schoeman",
"P.J",
".",
"Schoeman",
"P.C",
".",
"Schoonees",
"(",
"Jannie",
"A.",
"H.",
"M",
".",
"Scholtz",
"G.D",
".",
"Scholtz",
"Johannes",
"du",
"Plessis",
"Scholtz",
"Merwe",
"Scholtz",
"Scriba",
"(",
"A.J",
".",
"Pienaar",
")",
"(",
"Onverwag",
"E",
".",
"Serfontein",
"Sita",
"(",
"S.",
"S",
".",
"de",
"Kock",
")",
"Dan",
"Sleigh",
"Adam",
"Small",
"Bartho",
"Smit",
"Berta",
"Smit",
"Hettie",
"Smit",
"J.J",
".",
"Smith",
"(",
"red",
".",
"Huisgenoot",
"Topsy",
"Smith",
"Ela",
"Spence",
"Jan",
"Spies",
"Lina",
"Spies",
"Cecil",
"van",
"der",
"Spuy",
"Carina",
"Stander",
"Elsabe",
"Steenberg",
"Deborah",
"Steinmair",
"Elmar",
"Steyn",
"Jaap",
"Steyn",
"Klaas",
"Steytler",
"Wilma",
"Stockenström",
"Alexander",
"Strachan",
"Peter",
"Snyders",
"Adriaan",
"Snyman",
"Annette",
"Snyman",
"Dana",
"Snyman",
"Loit",
"Sols",
"Nicol",
"Stassen",
"Fritz",
"Steyn",
"(",
"Die",
"laaste",
"passasier",
"Malan",
"Steyn",
"Martin",
"Steyn",
"Pieter",
"Strauss",
"Aletta",
"Steyn",
"(",
"Die",
"jare",
"daarna",
"Fritz",
"Steyn",
"Leon",
"Strydom",
"Lize",
"Swart",
"T",
"D.",
"F.",
"du",
"Toit",
"(",
"Oom",
"Lokomotief",
")",
"D.",
"F.",
"du",
"Toit",
"(",
"Dokter",
")",
"S.",
"J",
".",
"du",
"Toit",
"Totius",
"(",
"J.",
"D",
".",
"du",
"Toit",
")",
"U",
"V",
"Madeleine",
"van",
"Biljon",
"Hendrik",
"van",
"Blerk",
"",
"Petra",
"van",
"Blerk",
"Jochem",
"van",
"Bruggen",
"J.",
"R.L",
".",
"(",
"Jan",
")",
"van",
"Bruggen",
"(",
"Kleinjan",
")",
"(",
"Japieen",
"Marta",
"Kas",
"van",
"den",
"Bergh",
"Zirk",
"van",
"den",
"Berg",
"Kootjie",
"van",
"den",
"Heever",
"(",
"Danie",
"se",
"droom",
"Willem",
"van",
"der",
"Berg",
"(",
"Reisigers",
"na",
"nerens",
"Carel",
"van",
"der",
"Merwe",
"Christo",
"van",
"der",
"Merwe",
"Izak",
"van",
"der",
"Merwe",
"(",
"Boerneef",
")",
"Kirby",
"van",
"der",
"Merwe",
"Ella",
"van",
"der",
"Mescht",
"Jan",
"Jakobus",
"van",
"der",
"Post",
"Johan",
"van",
"der",
"Post",
"(",
"S.G",
".",
"Smidt",
")",
"J.",
"W",
".",
"van",
"der",
"Rijst",
"(",
"Oom",
"Willem",
")",
"Marita",
"van",
"der",
"Vyver",
"Johannes",
"van",
"Melle",
"Dolf",
"van",
"Niekerk",
"Rudie",
"van",
"Rensburg",
"Engela",
"van",
"Rooyen",
"Nanette",
"van",
"Rooyen",
"Piet",
"van",
"Rooyen",
"Jan",
"van",
"Tonder",
"N.P",
".",
"van",
"Wyk",
"Louw",
"Verna",
"Vels",
"Eben",
"Venter",
"F.",
"A",
".",
"Venter",
"Irma",
"Venter",
"Fanie",
"Viljoen",
"Leon",
"de",
"Villiers",
"S.",
"J.",
"A",
".",
"de",
"Villiers",
"J.D",
".",
"Voigt",
"Philip",
"de",
"Vos",
"Abraham",
"H.",
"de",
"Vries",
"Hannes",
"Visser",
"Anoeschka",
"von",
"Meck",
"W",
"Herman",
"Wasserman",
"G.",
"A",
".",
"Watermeyer",
"George",
"Weideman",
"Albert",
"Wessels",
"(",
"Tog",
"seker",
"Ingrid",
"Winterbach",
"X",
"Y",
"Z",
"Dine",
"van",
"Zyl",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"Afrikaanse",
"digters",
"Lys",
"van",
"Suid-Afrikaanse",
"digters",
"Lys",
"van",
"Suid-Afrikaanse",
"skrywers",
"Afrikaanse",
"skrywers"
] |
4 | https://af.wikipedia.org/wiki/Lys%20van%20Afrikaanse%20digters | Lys van Afrikaanse digters | Hier volg 'n lys van bekende Afrikaanse digters:
A
Hennie Aucamp
Jan Afrika (sien Breyten Breytenbach)
B
Pirow Bekker
Ronnie Belcher
Marié Blomerus
Peter Blum
Boerneef
Russell Boezak
D.P.M. Botes
Stephan Bouwer
Breyten Breytenbach (Jan Blom, Jan Afrika)
P.W. Buys
C
Jan Lion Cachet
Eveleen Castelyn
Jan F.E. Celliers
Rika Cilliers
T.T. Cloete
Sheila Cussons
D
Johan de Jager
F.W. (Francois) de Jongh
Johann de Lange
I. L. de Villiers
Philip de Vos
Julian de Wette
Werner Dorfling
Clinton du Plessis
Hans du Plessis
I.D. du Plessis
Phil du Plessis
D.F. du Toit
S.J. du Toit
D.S.R. du Toit (Reënwolf)
E
Eitemal
Elisabeth Eybers
Louis Eksteen
F
H.A. Fagan
Vernon February
Charles Fryer
G
Jeanne Goosen
Pieter W. Grobbelaar
H
Joan Hambidge
Daniel Hugo
I
Issie Venter
J
Ingrid Jonker
Wopko Jensma
H.H. Joubert
C.W. Joubert
Marlise Joubert
K
Ronelda Kamfer
A.D. Keet
Rosa Keet
Hélène Kesting
Olga Kirsch
W.F. Knobel
Wilhelm Knobel
Uys Krige
Antjie Krog
L
C.J. Langenhoven
Trienke Laurie
C. Louis Leipoldt
André le Roux
George Louw
N.P. van Wyk Louw
W.E.G. Louw
M
Lucas Malan
D.F. Malherbe
Danie Marais
Eugene Marais
Johann Lodewyk Marais
Loftus Marais
Adriaan Moorrees
Petra Müller
Johan Myburg
N
Gert Vlok Nel
Fransi Nieuwoudt
O
Fanie Olivier
D.J. Opperman
Vincent Oliphant
P
Chris Pelser
S.V. Petersen
P.J. Philander
Mathews Phosa
Freda Plekker
Gustav Preller
S.J. Pretorius
Wessel Pretorius
Q
R
Henk Rall
P.H. Roodt
Ina Rousseau
William Rowland
Reënwolf (sien D.S.R. du Toit)
S
Merwe Scholtz
Sjaka Septembir
Adam Small
Pieter Smit
Eduard Smith
Susan Smith
Peter Snyders
Casper Scmidt
Dan Sleigh
Lina Spies
Jan Spies
Jaap Steyn
Wilma Stockenström
Leon Strydom
Jan Swanepoel
Hein Swart
T
Barend J. Toerien
Totius (J.D. du Toit)
U
V
Hendrik van Blerk
J.R.L. van Bruggen
C.M. van den Heever
Toon van den Heever
Cornelius van der Merwe
Boerneef
H.A. van der Merwe
Ernst van Heerden
Dolf van Niekerk
Marlene van Niekerk
Piet van Rooyen
Morney C. van Staden
Neil van Tonder
Johan van Wyk
De Waal Venter
A.G. Visser
W
M.M. Walters
Theo Wassenaar
G.A. Watermeyer
George Weideman
X
Y
Z
Sien ook
Lys van Afrikaanse skrywers
Lys van Suid-Afrikaanse digters
Lys van Suid-Afrikaanse skrywers
Afrikaanse digters | [
"Hier",
"volg",
"'n",
"lys",
"van",
"bekende",
"Afrikaanse",
"digters",
":",
"A",
"Hennie",
"Aucamp",
"Jan",
"Afrika",
"(",
"sien",
"Breyten",
"Breytenbach",
")",
"B",
"Pirow",
"Bekker",
"Ronnie",
"Belcher",
"Marié",
"Blomerus",
"Peter",
"Blum",
"Boerneef",
"Russell",
"Boezak",
"D.P.M",
".",
"Botes",
"Stephan",
"Bouwer",
"Breyten",
"Breytenbach",
"(",
"Jan",
"Blom",
",",
"Jan",
"Afrika",
")",
"P.W",
".",
"Buys",
"C",
"Jan",
"Lion",
"Cachet",
"Eveleen",
"Castelyn",
"Jan",
"F.",
"E",
".",
"Celliers",
"Rika",
"Cilliers",
"T.T",
".",
"Cloete",
"Sheila",
"Cussons",
"D",
"Johan",
"de",
"Jager",
"F.",
"W",
".",
"(",
"Francois",
")",
"de",
"Jongh",
"Johann",
"de",
"Lange",
"I",
".",
"L",
".",
"de",
"Villiers",
"Philip",
"de",
"Vos",
"Julian",
"de",
"Wette",
"Werner",
"Dorfling",
"Clinton",
"du",
"Plessis",
"Hans",
"du",
"Plessis",
"I.",
"D",
".",
"du",
"Plessis",
"Phil",
"du",
"Plessis",
"D.",
"F.",
"du",
"Toit",
"S.",
"J",
".",
"du",
"Toit",
"D.",
"S.R.",
"du",
"Toit",
"(",
"Reënwolf",
")",
"E",
"Eitemal",
"Elisabeth",
"Eybers",
"Louis",
"Eksteen",
"F",
"H.",
"A",
".",
"Fagan",
"Vernon",
"February",
"Charles",
"Fryer",
"G",
"Jeanne",
"Goosen",
"Pieter",
"W",
".",
"Grobbelaar",
"H",
"Joan",
"Hambidge",
"Daniel",
"Hugo",
"I",
"Issie",
"Venter",
"J",
"Ingrid",
"Jonker",
"Wopko",
"Jensma",
"H.H",
".",
"Joubert",
"C.W",
".",
"Joubert",
"Marlise",
"Joubert",
"K",
"Ronelda",
"Kamfer",
"A.D",
".",
"Keet",
"Rosa",
"Keet",
"Hélène",
"Kesting",
"Olga",
"Kirsch",
"W.F",
".",
"Knobel",
"Wilhelm",
"Knobel",
"Uys",
"Krige",
"Antjie",
"Krog",
"L",
"C.J",
".",
"Langenhoven",
"Trienke",
"Laurie",
"C",
".",
"Louis",
"Leipoldt",
"André",
"le",
"Roux",
"George",
"Louw",
"N.P",
".",
"van",
"Wyk",
"Louw",
"W.",
"E.G",
".",
"Louw",
"M",
"Lucas",
"Malan",
"D.F",
".",
"Malherbe",
"Danie",
"Marais",
"Eugene",
"Marais",
"Johann",
"Lodewyk",
"Marais",
"Loftus",
"Marais",
"Adriaan",
"Moorrees",
"Petra",
"Müller",
"Johan",
"Myburg",
"N",
"Gert",
"Vlok",
"Nel",
"Fransi",
"Nieuwoudt",
"O",
"Fanie",
"Olivier",
"D.J",
".",
"Opperman",
"Vincent",
"Oliphant",
"P",
"Chris",
"Pelser",
"S.V",
".",
"Petersen",
"P.J",
".",
"Philander",
"Mathews",
"Phosa",
"Freda",
"Plekker",
"Gustav",
"Preller",
"S.J",
".",
"Pretorius",
"Wessel",
"Pretorius",
"Q",
"R",
"Henk",
"Rall",
"P.H",
".",
"Roodt",
"Ina",
"Rousseau",
"William",
"Rowland",
"Reënwolf",
"(",
"sien",
"D.",
"S.R.",
"du",
"Toit",
")",
"S",
"Merwe",
"Scholtz",
"Sjaka",
"Septembir",
"Adam",
"Small",
"Pieter",
"Smit",
"Eduard",
"Smith",
"Susan",
"Smith",
"Peter",
"Snyders",
"Casper",
"Scmidt",
"Dan",
"Sleigh",
"Lina",
"Spies",
"Jan",
"Spies",
"Jaap",
"Steyn",
"Wilma",
"Stockenström",
"Leon",
"Strydom",
"Jan",
"Swanepoel",
"Hein",
"Swart",
"T",
"Barend",
"J",
".",
"Toerien",
"Totius",
"(",
"J.",
"D",
".",
"du",
"Toit",
")",
"U",
"V",
"Hendrik",
"van",
"Blerk",
"J.",
"R.L",
".",
"van",
"Bruggen",
"C.",
"M",
".",
"van",
"den",
"Heever",
"Toon",
"van",
"den",
"Heever",
"Cornelius",
"van",
"der",
"Merwe",
"Boerneef",
"H.",
"A",
".",
"van",
"der",
"Merwe",
"Ernst",
"van",
"Heerden",
"Dolf",
"van",
"Niekerk",
"Marlene",
"van",
"Niekerk",
"Piet",
"van",
"Rooyen",
"Morney",
"C",
".",
"van",
"Staden",
"Neil",
"van",
"Tonder",
"Johan",
"van",
"Wyk",
"De",
"Waal",
"Venter",
"A.G",
".",
"Visser",
"W",
"M.",
"M",
".",
"Walters",
"Theo",
"Wassenaar",
"G.",
"A",
".",
"Watermeyer",
"George",
"Weideman",
"X",
"Y",
"Z",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"Afrikaanse",
"skrywers",
"Lys",
"van",
"Suid-Afrikaanse",
"digters",
"Lys",
"van",
"Suid-Afrikaanse",
"skrywers",
"Afrikaanse",
"digters"
] |
5 | https://af.wikipedia.org/wiki/Alice%2C%20Oos-Kaap | Alice, Oos-Kaap | Alice is 'n dorpie in die Oos-Kaap, 120 km wes van Oos-Londen. Dit is op die wesoewer van die Tyhumerivier geleë, teenoor die hoofkampus van die Universiteit van Fort Hare.
Geskiedenis
Die Glasgow Sendinggenootskap het 'n sendingstasie in 1824 op die westelike oewer van die Tyhumerivier gestig. Hulle het die dorp eers Lovedale genoem - na John Lovedale van die genootskap. Die dorp is later na prinses Alice, dogter van die Britse koningin Victoria, vernoem.
Die sendingstasie is na die Sesde Grensoorlog prysgegee en die eerste skool is eers in 1841 ná die heropening gebou. Die geboue is egter tydens die Sewende Grensoorlog opgekommandeer en in 'n fort omskep. Ná die vrede van 1847 is 'n behoorlike fort op die oostelike oewer van die rivier gebou.
In 1867 het Jane Elizabeth Waterston, Suid-Afrika se eerste vrouedokter, hier begin werk as 'n onderwyseres.
In 1981 het dit deel van die onafhanklike tuisland Ciskei geword en moes nie-swartes dit verlaat.
Distrik
Daar word wol, sybokhaar, beesvleis, melk, sitrusvrugte, tabak en hout gelewer in die distrik. Die Universiteit van Fort Hare is opgerig waar die militêre fort in die 19de eeu op die oewers van die Tyhumerivier gebou is.
Naburige dorpe
Sien ook
NG gemeente Alice
Lys van dorpe in Suid-Afrika
Verwysings
Bronne
Eksterne skakels
Die vervalle gebou van die eertydse NG gemeente Alice, soos te sien op Google Maps
Nedersettings in die Oos-Kaap | [
"Alice",
"is",
"'n",
"dorpie",
"in",
"die",
"Oos-Kaap,",
"km",
"wes",
"van",
"Oos-Londen",
".",
"Dit",
"is",
"op",
"die",
"wesoewer",
"van",
"die",
"Tyhumerivier",
"geleë",
",",
"teenoor",
"die",
"hoofkampus",
"van",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Fort",
"Hare",
".",
"Geskiedenis",
"Die",
"Glasgow",
"Sendinggenootskap",
"het",
"'n",
"sendingstasie",
"inop",
"die",
"westelike",
"oewer",
"van",
"die",
"Tyhumerivier",
"gestig",
".",
"Hulle",
"het",
"die",
"dorp",
"eers",
"Lovedale",
"genoem",
"-",
"na",
"John",
"Lovedale",
"van",
"die",
"genootskap",
".",
"Die",
"dorp",
"is",
"later",
"na",
"prinses",
"Alice",
",",
"dogter",
"van",
"die",
"Britse",
"koningin",
"Victoria",
",",
"vernoem",
".",
"Die",
"sendingstasie",
"is",
"na",
"die",
"Sesde",
"Grensoorlog",
"prysgegee",
"en",
"die",
"eerste",
"skool",
"is",
"eers",
"inná",
"die",
"heropening",
"gebou",
".",
"Die",
"geboue",
"is",
"egter",
"tydens",
"die",
"Sewende",
"Grensoorlog",
"opgekommandeer",
"en",
"in",
"'n",
"fort",
"omskep",
".",
"Ná",
"die",
"vrede",
"vanis",
"'n",
"behoorlike",
"fort",
"op",
"die",
"oostelike",
"oewer",
"van",
"die",
"rivier",
"gebou",
".",
"Inhet",
"Jane",
"Elizabeth",
"Waterston",
",",
"Suid-Afrika",
"se",
"eerste",
"vrouedokter",
",",
"hier",
"begin",
"werk",
"as",
"'n",
"onderwyseres",
".",
"Inhet",
"dit",
"deel",
"van",
"die",
"onafhanklike",
"tuisland",
"Ciskei",
"geword",
"en",
"moes",
"nie-swartes",
"dit",
"verlaat",
".",
"Distrik",
"Daar",
"word",
"wol",
",",
"sybokhaar",
",",
"beesvleis",
",",
"melk",
",",
"sitrusvrugte",
",",
"tabak",
"en",
"hout",
"gelewer",
"in",
"die",
"distrik",
".",
"Die",
"Universiteit",
"van",
"Fort",
"Hare",
"is",
"opgerig",
"waar",
"die",
"militêre",
"fort",
"in",
"diee",
"eeu",
"op",
"die",
"oewers",
"van",
"die",
"Tyhumerivier",
"gebou",
"is",
".",
"Naburige",
"dorpe",
"Sien",
"ook",
"NG",
"gemeente",
"Alice",
"Lys",
"van",
"dorpe",
"in",
"Suid-Afrika",
"Verwysings",
"Bronne",
"Eksterne",
"skakels",
"Die",
"vervalle",
"gebou",
"van",
"die",
"eertydse",
"NG",
"gemeente",
"Alice",
",",
"soos",
"te",
"sien",
"op",
"Google",
"Maps",
"Nedersettings",
"in",
"die",
"Oos-Kaap"
] |
6 | https://af.wikipedia.org/wiki/Australasi%C3%AB | Australasië | Australasië (Latyn: Australasia, letterlik: "suid van Asië") is die gebied rondom Australië, Nieu-Seeland, Nieu-Guinea, die daaromliggende eilande van Melanesië en ook 'n deel van Indonesië. Die begrip is afkomstig van Charles de Brosses, wat dit in 1756 gebruik het om die gebied af te grens van Polinesië en Magellanica (die suidoostelike deel van die Stille Oseaan).
Lande in Australasië
Australië
Fidji
Gefedereerde State van Mikronesië
Kiribati
Marshalleilande
Nauru
Nieu-Seeland
Oos-Timor
Palau
Papoea-Nieu-Guinee
Samoa
Salomonseilande
Tonga
Tuvalu
Vanuatu
Verwysings
Eksterne skakels
Gebiede van Asië
Gebiede van Oseanië
Stille Oseaan | [
"Australasië",
"(",
"Latyn",
":",
"Australasia",
",",
"letterlik",
":",
"\"",
"suid",
"van",
"Asië",
"\"",
")",
"is",
"die",
"gebied",
"rondom",
"Australië",
",",
"Nieu-Seeland",
",",
"Nieu-Guinea",
",",
"die",
"daaromliggende",
"eilande",
"van",
"Melanesië",
"en",
"ook",
"'n",
"deel",
"van",
"Indonesië",
".",
"Die",
"begrip",
"is",
"afkomstig",
"van",
"Charles",
"de",
"Brosses",
",",
"wat",
"dit",
"ingebruik",
"het",
"om",
"die",
"gebied",
"af",
"te",
"grens",
"van",
"Polinesië",
"en",
"Magellanica",
"(",
"die",
"suidoostelike",
"deel",
"van",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
")",
".",
"Lande",
"in",
"Australasië",
"Australië",
"Fidji",
"Gefedereerde",
"State",
"van",
"Mikronesië",
"Kiribati",
"Marshalleilande",
"Nauru",
"Nieu-Seeland",
"Oos-Timor",
"Palau",
"Papoea-Nieu-Guinee",
"Samoa",
"Salomonseilande",
"Tonga",
"Tuvalu",
"Vanuatu",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Gebiede",
"van",
"Asië",
"Gebiede",
"van",
"Oseanië",
"Stille",
"Oseaan"
] |
7 | https://af.wikipedia.org/wiki/Asi%C3%AB | Asië | Asië
Asië is die wêreld se grootste kontinent in sowel oppervlakte as bevolking. Saam met die eilande beslaan dit ongeveer 44 579 000 km² wat 33% van die totale landoppervlakte van die aarde is en dit word bewoon deur meer as 4 miljard mense – ongeveer 60% van die wêreldbevolking.
Geografie
Asië, wat saam met Europa ’n onderdeel van die groot wêrelddeel genaamd Eurasië vorm, is die grootste van die aarde se vyf vastelande. Dit beslaan 'n oppervlakte van ongeveer 44 miljoen km², oftewel een derde van die wêreld se totale landoppervlakte. Afgesien van ’n aantal eilande in die suidooste, is die hele Asië in die Noordelike Halfrond geleë. Dit strek van die Oeralgebergte, die Swartsee, die Middellandse See en die Rooisee in die weste tot by die Stille Oseaan in die ooste, vanaf die Noordelike Yssee tot by die Indiese Oseaan in die suide.
Die eilande van Indonesië, Filippyne, Taiwan en Japan maak ook deel uit van Asië, en so ook Siprus, in die oostelike Middellandse See, en Sri Lanka, naby die suidkus van Indië. Die vernaamste berge in Asië is in twee gordels gegroepeer. Die eerste gordel strek vanaf die Chukchi-skiereiland by die Beringstraat, deur Suid-Siberië, tot by die Tiensjan in Noordwes-China. Die tweede gordel begin in Turkye en sluit die hooglande van Iran en Afghanistan sowel as die Himalaja in; oos van Tibet swenk dit suidoos tot by Maleisië.
Die Asiatiese vasteland bevat die hoogste en laagste plekke in die wêreld – Berg Everest in die Himalaja is 8 848 meter bo seespieël en die Dooie See is 395 meter onder seespieël. Die Baikalmeer in Suidoos-Rusland, naby Mongolië, vorm die wêreld se diepste trog – die meer is 1 620 meter diep en die bodem is 1 295 meter onderkant seespieël.
Die Kaspiese See en die Aralmeer is oorblyfsels van veel groter see wat vroeër daar bestaan het. Van die grootste riviere in die wêreld kom in Asië voor, onder andere die Mekong, Yangtze en Geelrivier in China en die Indus, Ganges en Chao Phraya in Indië. In Siberië vries die riviere in die winter, soms tot op die bodem. In die verre noorde van die vasteland bly die grond permanent bevrore en slegs 'n dun lagie bogrond ontdooi in die kort somers. Onmiddellik suid van hierdie toendra-gebied is 'n breë gordel onvrugbare sand, waarin uitgestrekte naaldwoude voorkom.
Verder suid lê die sogenaamde landboudriehoek van Rusland en Oekraïne (tussen Sint Petersburg, Odessa en Irkoetsk). Die grond is humusryk en die verhouding tussen reënval en verdamping is eweredig. Daarop volg die steppe- en woestyngebied, waar die reënval afneem en die temperatuur styg. Die gebied is oor die algemeen vrugbaar, maar besproeiing is noodsaaklik vir landbou. Weens die minerale samestelling van die grond en die feit dat verdamping hoër as die reënval is, ontstaan daar plek-plek soutvlaktes en -mere. Suidwes-Asië maak deel uit van die droëwoestyngordel wat van die Sahara in Afrika tot by die Gobiwoestyn in Mongolië strek.
Suid van die sentrale gebergtes, in Indië en Suidoos-Asië, word die minerale in die grond deur die swaar moesonreëns weggespoel. Die grond is kleierig, arm aan humus, met harde laterietbodems en wissel in kleur van geel tot rooibruin. Die vrugbaarste grond in die tropiese en subtropiese gebiede is vulkaniese grond, soos die in die hooglande van Dekan.
Die valleie en deltas van die groot riviere in Indië en China en van die Tigris en Eufraat in Klein-Asië bevat ook baie vrugbare grond. Die reënval in Asië wissel drasties van streek tot streek en word grootliks deur die sentrale bergreekse beïnvloed. Westewinde bring genoeg reën vir die ooskuste van die Middellandse See en die Swartsee, maar ooswaarts word die reën al hoe minder en bereik glad nie die lande oos van die Arabiese Skiereiland nie.
Die suidwesmoesonwinde bring oorvloedige reën vir Indië en Suidoos-Asië. Die kort winters is die enigste droë tydperke. Die eilande van Indonesië en Maleisië, nader aan en op die ewenaar, het 'n tropiese reënwoudklimaat. Sentraal-Asië, tussen die Kaspiese See en die Gobiwoestyn, word deur die berge van die moesonreëns afgesny.
Bokant 50 grade noorderbreedte in Rusland is die somers droog en warm en die winters nat en koud. Verder noordwaarts· heers 'n tipiese arktiese klimaat, wat ook in groot mate in die hoogliggende gebergtes voorkom.
Fauna en Flora
Naas uitgestrekte grasvlaktes, woestyne en woude, bestaan Asië uit hoë plato's en bergreekse met die hoogste pieke in die wêreld. Daar kom dus 'n groot verskeidenheid plante en diere voor. Die sterk ooreenkoms tussen die fauna en flora van Asië en dié van die Amerikas versterk die vermoede dat daar in die ystertydperk 'n landbrug in die gebied van die Beringstraat moes bestaan het.
Toendra
In die verre noorde van Asië tref 'n mens Arktiese plantegroei aan. Daar groei net mos, kort grasse en bossies in die kort somers. Die berghellings langs die noordoostelike kus van Siberië is met welige gras bedek. Talie soorte insekte floreer in die toendra en dien as voedsel vir die groot swerms voëls wat in die somer op land en langs die see broei. Kenmerkend vir die toendra is sneeuhoenders en lemmings, wat as prooi dien vir roofvoëls, poolvosse en ander vleisvreters soos wolwe. Die meeste diere, insluitende die rendiere, migreer suidwaarts in die herfs. Kleiner knaagdiere bly egter ook in die winter daar en lewe van plantegroei wat hul onder die sneeu uitgrawe.
Taiga
Geen bome groei op die toendra nie, maar uitgestrekte naaldwoude kom suid daarvan in die taiga voor. Hulle bestaan hoofsaaklik uit denne, sparre en lorke. In die koudste dele van die taiga oorheers die lorke. Hulle verloor hul naalde in die winter, voëls en knaagdiere lewe van die bome se sade in die taiga. Soms ontstaan 'n tekort aan sade en dan migreer die voëls op groot skaal na Europa. Die grootste diere wat in die taiga voorkom, is elande, met wolwe, losse (’n soort rooikat) en veelvrate as hul vernaamste vyande. Naaldwoude kom ook teen die berghellings in die hooglande van Tibet voor. Rododendrons van alle kleure en 'n groot verskeidenheid primulas groei daar bokant die boomgrens.
Steppes en woestyne
Die plantegroei van Klein-Asië, Iran, Afganistan, Tibet en Mongolië is tipies van woestyn- en steppegebied. Loofbome groei in bosse teen die vogtige berghellings en langs die rivieroewers. Plantegroei in die steppe bestaan hoofsaaklik uit harde grasse, eenjarige plante, bolgewasse en lae struike, soos die Tamarisk. Bokwiet kom oorspronklik uit die steppe van Sentraal-Asië en knoffel uit Wes-Asië. Die plantegroei in Tibet is baie soos dié in China en Japan, waar perskes en appelkose oorspronklik vandaan kom. Kersies, vye, druiwe, hennep, gars, koring en rog, wat oorspronklik uit Klein-Asië kom, het oral op die vasteland belangrike kultuurgewasse geword. Korea, Mantsjoerye en Oos-China het 'n hoë reënval, met subtropiese plantegroei in die suidelike dele.
Die uitgestrekte steppe was die oorspronklike habitat van die wilde perd, maar vandag kom die egte wilde perd (Equus przewalski) nog net in Mongolië voor. Mongolië is ook die woonplek van die laaste wilde kamele. Hulle is skraler, met korter, harder hare as die mak kameel.
Baie soorte knaagdiere kom in die steppes voor, onder andere die fluithaas, wat 'n wintervoorraad van afgeknaagde plante opbou. In die warm woestyne van Suidwes-Asië tref 'n mens nog wilde esels aan sowel as 'n soort gasel wat hom by die klimaat aangepas het. Op die hooglande van Tibet kom die wilde jak (knorbuffel) voor. Sy digte pels beskerm hom teen die koue. Die kleiner huisjak is meer as 3000 jaar gelede al deur die Tibettane getem. Hy is 'n nuttige pak- en rydier en word ook aangehou vir melk en vleis. Sy pels het verskeie uiteenlopende gebruike. Hoog in die berge woon wilde skape en bokke, met die sneeuluiperd as hul grootste vyand. Die sneeuluiperd is die enigste lid van die luiperdfamilie wat bokant die boomgrens woon.
Bere is swerfdiere wat yl bevolkte, bergagtige gebiede as woonplek verkies. Daar is bruinbere in Tibet en knaagbere in die berge van Suidoos-Asië. In die bamboesbosse teen die berghange van Tibet en Wes-China woon die groot pandabeer. Sy kleiner neef kom ook in die aangrensende gebiede voor. Hulle lewe hoofsaaklik van plante.
Tropiese woude
Suid van die Himalaja lê die tropiese en subtropiese gebiede van Asië. Plek-plek kom daar wel struikwoestyne en droë bosse voor, maar tropiese reënwoude met 'n groot verskeidenheid van plante en diere oorheers. Baie van die boomsoorte lewer waardevolle hout, soos byvoorbeeld ysterhout, wat so swaar is, dat dit in water sink. Omdat daar geen groeiseisoen is nie, dra bome dwarsdeur die jaar vrugte. Baie van die tropiese plante lewer bekende speserye en grondstowwe, onder andere gemmer, kaneel en katoen.
Op die eilande is rubberplantasies en palms 'n algemene verskynsel. In die subtropiese savannegebiede woon 'n soort antiloop en die uiters seldsame Indiese leeu. Die grootste oerwoudbewoners is Asiatiese olifant, wat effens kleiner is as hul neefs in Afrika. Tiers, 'n klein soort renoster, Indiese-tapirs en orangoetangs se getalle is vinnig besig om af te neem. Dieselfde gebeur met die veelkleurige fisante van Suidoos-Asië.
Riviere en mere
Vis, op baie plekke die Asiate se enigste eiwitvoedsel, kom in groot getalle in al die riviere voor, veral in die koue riviere van Siberië. Rivierdolfyne kom in die groter riviere voor. In die tropiese en subtropiese gebiede tref 'n mens 'n paar soorte krokodille, waterskilpaaie en waterslange aan. Die Baikalmeer in Siberië is die habitat van die wêreld se enigste varswaterrob.
Skiereilande
Arabië en die Indiese subkontinent
Arabië is die grootste skiereiland ter wêreld en lê tussen die Rooisee en die Persiese Golf. Dit het 'n oppervlakte van sowat drie miljoen km² (ter vergelyking: die oppervlakte van Suid-Afrika is sowat 1 200 000 km²). Tog woon hier baie min mense, aangesien dit een van die droogste gebiede op aarde is.
Die reënval is so laag dat daar nie 'n enkele standhoudende rivier in hierdie hele uitgestrekte gebied is nie. 'n Groot deel van die binneland van die Arabiese skiereiland is ware woestyn, hoewel daar op sekere plekke 'n skraal plantegroei voorkom. Die hooglande van Jemen en Oman kry genoeg reën dat 'n paar gewasse verbou kan word, maar in die meeste ander dele is besproeiing noodsaaklik. Koffie word op die hooglande verbou, terwyl dadels en graansoorte by die oases gekweek word.
Kleinveeboerdery is die vernaamste menslike bedrywigheid, en skape, bokke, perde en kamele word aangehou. Arabië se rykdom lê egter nie op die grondoppervlak nie, maar daaronder: petroleum, wat veral aan die oostelike deel van die skiereiland groot rykdom besorg het. 'n Groot deel van die totale jaarlikse wêreldproduksie van petroleum kom uit hierdie streek. As die Indiese subkontinent beskou word as die gebied wat suid van die Indus-Ganges-vlakte lê, is die gebied effens kleiner as Arabië.
Die grootste deel van die skiereiland bestaan uit die Indiese Dekkan, 'n uitgestrekte plato wat sowat 600 m bo seevlak lê. Die Dekkan word in die ooste en in die weste deur berge begrens. Die Wes-Ghats is die hoogste van hierdie bergreekse en styg tot sowat 2 500 m bo seevlak (Anai Mudi). Die reënval van hierdie skiereiland kom streng seisoensgewys voor en die enigste rede waarom die gebied so baie mense kan onderhou, is die grootskeepse gebruik van besproeiing. Rys is die vernaamste oes langs die kus, terwyl Indiese manna of Guinee-koring op die plato self gekweek word. Katoen is baie belangrik in die noordwestelike deel van die Dekkan.
Indo-China
Hierdie skiereiland lê tussen Indië en China en is die suidelikste Asiatiese skiereiland. Dit strek in die suidweste tot by die lang, smal Maleise Skiereiland (Malakka), wat op sy beurt byna tot by die ewenaar strek. Die skiereiland omvat lande soos Mianmar, Thailand, Kambodja, Laos en Viëtnam. Die belangrikste landbouprodukte van die skiereiland met sy moesonklimaat is rys, rubber, tee, katoen, tabak en piesangs. Hierdie deel van Asië is egter ook ryk aan delfstowwe, veral tin en tungsten.
Kleiner skiereilande
Daar is nog baie kleiner skiereilande in Asië. Tussen die See van Ochotsk en die Beringsee lê die Kamtsjatka-skiereiland (270 000 km²). Van die noordooste na die suidweste op hierdie skiereiland loop die vulkaniese Sredinni-gebergte. Die hoogste spits is Kloetsjef (4 778 m). Vanweë die uiters ongunstige klimaatsomstandighede is die eiland, wat sedert 1706 aan Rusland behoort, baie dun bevolk.
Tussen die Geelsee en die See van Japan lê die skiereiland van Korea (220 000 km²); die Seestraat van Korea skei hierdie skiereiland van die Japanse eilande. Die oostelike deel is bergagtig en woudryk. In die weste word diep, vrugbare grond intensief benut. Die noordelike deel van die skiereiland is ryk aan verskeie minerale: goud, yster, steenkool, koper en lood. Die grootste rivier, die 790 km lange Yalu, vorm die grens tussen Korea en Mantsjoerye.
Eilande
Asië is 'n besonder eilandryke vasteland. Die ooskus van Asië bestaan uit 'n reeks eilandkettings, wat van Alaska tot by Sumatra strek. Kleiner eilandgroepe kom voor in die Golf van Bengale, in die Arabiese See en in die Noordelike Yssee. Die belangrikste eilandgroepe en eilande is (van noord na suid):
Die Aleoetiese Eilande
Hierdie eilandketting lê tussen Alaska en Kamtsjatka en omvat sowat 150 eilande en eilandjies van vulkaniese oorsprong. Die eilandketting is 1 750 km lank en beslaan 'n totale oppervlakte van 17 450 km². Die klimaat is straf en die reënval hoog. Die eilande word deur sowat 6 000 mense, meestal Inuïete, bewoon. Die Aleoete is in 1741 ontdek en is in 1867 saam met Alaska deur die Verenigde State van Rusland gekoop.
Die Koerile
Die Koerile is 'n 1 200 km lange eilandboog tussen Kamtsjatka en Japan. Dit bestaan uit altesame 36 eilande van vulkaniese oorsprong met 'n totale oppervlakte van 15 600 km². Die Koerile het tot in 1945 aan Japan behoort. Daarna het dit onder die beheer van die Sowjetunie gekom en behoort nou aan Rusland.
Die Japanse eilande
Japan bestaan uit vier hoofeilande en meer as 8 000 kleiner eilande met 'n totale oppervlakte van 372 487 km². Die eilande strek oor meer as 4 000 km van noord na suid. Die hoofeilande is Honsjoe, Hokkaido, Sjikokoe en Kioesjoe. Die eilande het talle inhamme en baaitjies aan die kus, terwyl die binneland in die algemeen taamlik bergagtig is. In Japan is daar 192 vulkane (waarvan 58 aktief) en talle warmwaterbronne, en die land word dikwels deur aardbewings geteister. Die· hoogste berg is Foedji (3 776 m) op die eiland Honsjoe. Die noordelike deel van Japan het 'n gematigde en die suidelike deel 'n subtropiese moesonklimaat.
Taiwan
Hierdie eiland, wat hoofsaaklik deur Chinese bewoon word, het 'n oppervlakte van 36 000 km² en 16 in die Oos-Chinese See. Die klimaat is gematig en die plantegroei welig Die belangrikste landbouprodukte is rys, suiker, patats, kanfer, neute, tee en hennep, terwyl goud, steenkool en aardolie ontgin word. Die berge in die ooste bereik by Mount Morrison 'n hoogte van 3 997 m. Die westelike deel van die eiland bestaan grotendeels uit laagland. Taiwan het vroeër as Formosa bekend gestaan.
Suidoos-Asiatiese eilande
Tussen Asië en Australië lê die eilande-wêreld van Indonesië en die Maleise argipel. Die meer as 22 000 eilande vorm die grootste argipel op aarde. Tot die argipel behoort onder meer die Soenda-eilande, die Molukke en die Filippyne. In hierdie aardbewingryke gebied word sowat 130 aktiewe vulkane aangetref. Die grootste eiland van die argipel, en een van die grootste eilande ter wêreld, is Borneo (ook bekend as Borneo; 751 000 km²).
Die binneland van hierdie eiland is baie bergagtig en dig bebos. Die sowat 6 miljoen inwoners woon hoofsaaklik in die kusstreke. Ander groot eilande is: Soematra (473 600 km²), Sulawesi (vroeër bekend as Celebes; 189 035 km²) en Java (132 267 km²). Die Filippyne (300 000 km²) bestaan uit 7 107 eilande, waarvan 730 bewoon word. Die grootste eilande is Luzon, Mindanao, Samar, Negros en Palawan. Hierdie eilande het 'n tropiese klimaat. Die Molukke (Maloekoe) lê tussen Sulawesi en Nieu-Guinee; hierdie eilande het 'n totale oppervlakte van 74 505 km² en word deur sowat 'n miljoen mense bewoon. Op hierdie eens beroemde spesery-eilande speel die verbouing van speserye vandag net nog 'n baie klein rol.
Ander Asiatiese eilande
Ander Asiatiese eilande word in die Noordelike Yssee, die Indiese Oseaan en die Middellandse See aangetref. Die grootste Asiatiese eilande in die Noordelike Yssee is Nowaja Zemlja (81 400 km²), Franz Josef-land (18 940 km²) en die Nieu-Siberiese Eilande. Die grootste eiland in die Indiese Oseaan is Sri Lanka of Ceylon, aan die suidpunt van Indië. Dit het 'n oppervlakte van 65 610 km². Daar is twee eilandgroepe in die Indiese Oseaan, die Andamane en die Nikobare, met 'n gesamentlike oppervlakte van 6 582 km². Die grootste eiland in die Middellandse See wat tot Asië behoort, is Siprus (9 251 km²). Die eiland word deur Grieke en Turke bewoon wat koring, olywe, druiwe en neute verbou.
Lande
Sien ook
Afrika-Eurasië
Eurasië
Vlae van Asië
Verwysings
Bronnelys
Kennis, 1980, ISBN 0-7981-0826-6, bl. 654 – 657
Wêreldspektrum, Volume 2, Bladsy 80, ISBN 0 908409 41 9
Eksterne skakels | [
"Asië",
"Asië",
"is",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"kontinent",
"in",
"sowel",
"oppervlakte",
"as",
"bevolking",
".",
"Saam",
"met",
"die",
"eilande",
"beslaan",
"dit",
"ongeveer579",
"000",
"km²",
"wat",
"van",
"die",
"totale",
"landoppervlakte",
"van",
"die",
"aarde",
"is",
"en",
"dit",
"word",
"bewoon",
"deur",
"meer",
"asmiljard",
"mense",
"–",
"ongeveer",
"van",
"die",
"wêreldbevolking",
".",
"Geografie",
"Asië",
",",
"wat",
"saam",
"met",
"Europa",
"’n",
"onderdeel",
"van",
"die",
"groot",
"wêrelddeel",
"genaamd",
"Eurasië",
"vorm",
",",
"is",
"die",
"grootste",
"van",
"die",
"aarde",
"se",
"vyf",
"vastelande",
".",
"Dit",
"beslaan",
"'n",
"oppervlakte",
"van",
"ongeveermiljoen",
"km²",
",",
"oftewel",
"een",
"derde",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"totale",
"landoppervlakte",
".",
"Afgesien",
"van",
"’n",
"aantal",
"eilande",
"in",
"die",
"suidooste",
",",
"is",
"die",
"hele",
"Asië",
"in",
"die",
"Noordelike",
"Halfrond",
"geleë",
".",
"Dit",
"strek",
"van",
"die",
"Oeralgebergte",
",",
"die",
"Swartsee",
",",
"die",
"Middellandse",
"See",
"en",
"die",
"Rooisee",
"in",
"die",
"weste",
"tot",
"by",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
"in",
"die",
"ooste",
",",
"vanaf",
"die",
"Noordelike",
"Yssee",
"tot",
"by",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"in",
"die",
"suide",
".",
"Die",
"eilande",
"van",
"Indonesië",
",",
"Filippyne",
",",
"Taiwan",
"en",
"Japan",
"maak",
"ook",
"deel",
"uit",
"van",
"Asië",
",",
"en",
"so",
"ook",
"Siprus",
",",
"in",
"die",
"oostelike",
"Middellandse",
"See",
",",
"en",
"Sri",
"Lanka",
",",
"naby",
"die",
"suidkus",
"van",
"Indië",
".",
"Die",
"vernaamste",
"berge",
"in",
"Asië",
"is",
"in",
"twee",
"gordels",
"gegroepeer",
".",
"Die",
"eerste",
"gordel",
"strek",
"vanaf",
"die",
"Chukchi-skiereiland",
"by",
"die",
"Beringstraat",
",",
"deur",
"Suid-Siberië",
",",
"tot",
"by",
"die",
"Tiensjan",
"in",
"Noordwes-China",
".",
"Die",
"tweede",
"gordel",
"begin",
"in",
"Turkye",
"en",
"sluit",
"die",
"hooglande",
"van",
"Iran",
"en",
"Afghanistan",
"sowel",
"as",
"die",
"Himalaja",
"in",
";",
"oos",
"van",
"Tibet",
"swenk",
"dit",
"suidoos",
"tot",
"by",
"Maleisië",
".",
"Die",
"Asiatiese",
"vasteland",
"bevat",
"die",
"hoogste",
"en",
"laagste",
"plekke",
"in",
"die",
"wêreld",
"–",
"Berg",
"Everest",
"in",
"die",
"Himalaja",
"is848",
"meter",
"bo",
"seespieël",
"en",
"die",
"Dooie",
"See",
"ismeter",
"onder",
"seespieël",
".",
"Die",
"Baikalmeer",
"in",
"Suidoos-Rusland",
",",
"naby",
"Mongolië",
",",
"vorm",
"die",
"wêreld",
"se",
"diepste",
"trog",
"–",
"die",
"meer",
"is620",
"meter",
"diep",
"en",
"die",
"bodem",
"is295",
"meter",
"onderkant",
"seespieël",
".",
"Die",
"Kaspiese",
"See",
"en",
"die",
"Aralmeer",
"is",
"oorblyfsels",
"van",
"veel",
"groter",
"see",
"wat",
"vroeër",
"daar",
"bestaan",
"het",
".",
"Van",
"die",
"grootste",
"riviere",
"in",
"die",
"wêreld",
"kom",
"in",
"Asië",
"voor",
",",
"onder",
"andere",
"die",
"Mekong",
",",
"Yangtze",
"en",
"Geelrivier",
"in",
"China",
"en",
"die",
"Indus",
",",
"Ganges",
"en",
"Chao",
"Phraya",
"in",
"Indië",
".",
"In",
"Siberië",
"vries",
"die",
"riviere",
"in",
"die",
"winter",
",",
"soms",
"tot",
"op",
"die",
"bodem",
".",
"In",
"die",
"verre",
"noorde",
"van",
"die",
"vasteland",
"bly",
"die",
"grond",
"permanent",
"bevrore",
"en",
"slegs",
"'n",
"dun",
"lagie",
"bogrond",
"ontdooi",
"in",
"die",
"kort",
"somers",
".",
"Onmiddellik",
"suid",
"van",
"hierdie",
"toendra-gebied",
"is",
"'n",
"breë",
"gordel",
"onvrugbare",
"sand",
",",
"waarin",
"uitgestrekte",
"naaldwoude",
"voorkom",
".",
"Verder",
"suid",
"lê",
"die",
"sogenaamde",
"landboudriehoek",
"van",
"Rusland",
"en",
"Oekraïne",
"(",
"tussen",
"Sint",
"Petersburg",
",",
"Odessa",
"en",
"Irkoetsk",
")",
".",
"Die",
"grond",
"is",
"humusryk",
"en",
"die",
"verhouding",
"tussen",
"reënval",
"en",
"verdamping",
"is",
"eweredig",
".",
"Daarop",
"volg",
"die",
"steppe-",
"en",
"woestyngebied",
",",
"waar",
"die",
"reënval",
"afneem",
"en",
"die",
"temperatuur",
"styg",
".",
"Die",
"gebied",
"is",
"oor",
"die",
"algemeen",
"vrugbaar",
",",
"maar",
"besproeiing",
"is",
"noodsaaklik",
"vir",
"landbou",
".",
"Weens",
"die",
"minerale",
"samestelling",
"van",
"die",
"grond",
"en",
"die",
"feit",
"dat",
"verdamping",
"hoër",
"as",
"die",
"reënval",
"is",
",",
"ontstaan",
"daar",
"plek-plek",
"soutvlaktes",
"en",
"-mere",
".",
"Suidwes-Asië",
"maak",
"deel",
"uit",
"van",
"die",
"droëwoestyngordel",
"wat",
"van",
"die",
"Sahara",
"in",
"Afrika",
"tot",
"by",
"die",
"Gobiwoestyn",
"in",
"Mongolië",
"strek",
".",
"Suid",
"van",
"die",
"sentrale",
"gebergtes",
",",
"in",
"Indië",
"en",
"Suidoos-Asië",
",",
"word",
"die",
"minerale",
"in",
"die",
"grond",
"deur",
"die",
"swaar",
"moesonreëns",
"weggespoel",
".",
"Die",
"grond",
"is",
"kleierig",
",",
"arm",
"aan",
"humus",
",",
"met",
"harde",
"laterietbodems",
"en",
"wissel",
"in",
"kleur",
"van",
"geel",
"tot",
"rooibruin",
".",
"Die",
"vrugbaarste",
"grond",
"in",
"die",
"tropiese",
"en",
"subtropiese",
"gebiede",
"is",
"vulkaniese",
"grond",
",",
"soos",
"die",
"in",
"die",
"hooglande",
"van",
"Dekan",
".",
"Die",
"valleie",
"en",
"deltas",
"van",
"die",
"groot",
"riviere",
"in",
"Indië",
"en",
"China",
"en",
"van",
"die",
"Tigris",
"en",
"Eufraat",
"in",
"Klein-Asië",
"bevat",
"ook",
"baie",
"vrugbare",
"grond",
".",
"Die",
"reënval",
"in",
"Asië",
"wissel",
"drasties",
"van",
"streek",
"tot",
"streek",
"en",
"word",
"grootliks",
"deur",
"die",
"sentrale",
"bergreekse",
"beïnvloed",
".",
"Westewinde",
"bring",
"genoeg",
"reën",
"vir",
"die",
"ooskuste",
"van",
"die",
"Middellandse",
"See",
"en",
"die",
"Swartsee",
",",
"maar",
"ooswaarts",
"word",
"die",
"reën",
"al",
"hoe",
"minder",
"en",
"bereik",
"glad",
"nie",
"die",
"lande",
"oos",
"van",
"die",
"Arabiese",
"Skiereiland",
"nie",
".",
"Die",
"suidwesmoesonwinde",
"bring",
"oorvloedige",
"reën",
"vir",
"Indië",
"en",
"Suidoos-Asië",
".",
"Die",
"kort",
"winters",
"is",
"die",
"enigste",
"droë",
"tydperke",
".",
"Die",
"eilande",
"van",
"Indonesië",
"en",
"Maleisië",
",",
"nader",
"aan",
"en",
"op",
"die",
"ewenaar",
",",
"het",
"'n",
"tropiese",
"reënwoudklimaat",
".",
"Sentraal-Asië",
",",
"tussen",
"die",
"Kaspiese",
"See",
"en",
"die",
"Gobiwoestyn",
",",
"word",
"deur",
"die",
"berge",
"van",
"die",
"moesonreëns",
"afgesny",
".",
"Bokantgrade",
"noorderbreedte",
"in",
"Rusland",
"is",
"die",
"somers",
"droog",
"en",
"warm",
"en",
"die",
"winters",
"nat",
"en",
"koud",
".",
"Verder",
"noordwaarts",
"·",
"heers",
"'n",
"tipiese",
"arktiese",
"klimaat",
",",
"wat",
"ook",
"in",
"groot",
"mate",
"in",
"die",
"hoogliggende",
"gebergtes",
"voorkom",
".",
"Fauna",
"en",
"Flora",
"Naas",
"uitgestrekte",
"grasvlaktes",
",",
"woestyne",
"en",
"woude",
",",
"bestaan",
"Asië",
"uit",
"hoë",
"plato's",
"en",
"bergreekse",
"met",
"die",
"hoogste",
"pieke",
"in",
"die",
"wêreld",
".",
"Daar",
"kom",
"dus",
"'n",
"groot",
"verskeidenheid",
"plante",
"en",
"diere",
"voor",
".",
"Die",
"sterk",
"ooreenkoms",
"tussen",
"die",
"fauna",
"en",
"flora",
"van",
"Asië",
"en",
"dié",
"van",
"die",
"Amerikas",
"versterk",
"die",
"vermoede",
"dat",
"daar",
"in",
"die",
"ystertydperk",
"'n",
"landbrug",
"in",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"Beringstraat",
"moes",
"bestaan",
"het",
".",
"Toendra",
"In",
"die",
"verre",
"noorde",
"van",
"Asië",
"tref",
"'n",
"mens",
"Arktiese",
"plantegroei",
"aan",
".",
"Daar",
"groei",
"net",
"mos",
",",
"kort",
"grasse",
"en",
"bossies",
"in",
"die",
"kort",
"somers",
".",
"Die",
"berghellings",
"langs",
"die",
"noordoostelike",
"kus",
"van",
"Siberië",
"is",
"met",
"welige",
"gras",
"bedek",
".",
"Talie",
"soorte",
"insekte",
"floreer",
"in",
"die",
"toendra",
"en",
"dien",
"as",
"voedsel",
"vir",
"die",
"groot",
"swerms",
"voëls",
"wat",
"in",
"die",
"somer",
"op",
"land",
"en",
"langs",
"die",
"see",
"broei",
".",
"Kenmerkend",
"vir",
"die",
"toendra",
"is",
"sneeuhoenders",
"en",
"lemmings",
",",
"wat",
"as",
"prooi",
"dien",
"vir",
"roofvoëls",
",",
"poolvosse",
"en",
"ander",
"vleisvreters",
"soos",
"wolwe",
".",
"Die",
"meeste",
"diere",
",",
"insluitende",
"die",
"rendiere",
",",
"migreer",
"suidwaarts",
"in",
"die",
"herfs",
".",
"Kleiner",
"knaagdiere",
"bly",
"egter",
"ook",
"in",
"die",
"winter",
"daar",
"en",
"lewe",
"van",
"plantegroei",
"wat",
"hul",
"onder",
"die",
"sneeu",
"uitgrawe",
".",
"Taiga",
"Geen",
"bome",
"groei",
"op",
"die",
"toendra",
"nie",
",",
"maar",
"uitgestrekte",
"naaldwoude",
"kom",
"suid",
"daarvan",
"in",
"die",
"taiga",
"voor",
".",
"Hulle",
"bestaan",
"hoofsaaklik",
"uit",
"denne",
",",
"sparre",
"en",
"lorke",
".",
"In",
"die",
"koudste",
"dele",
"van",
"die",
"taiga",
"oorheers",
"die",
"lorke",
".",
"Hulle",
"verloor",
"hul",
"naalde",
"in",
"die",
"winter",
",",
"voëls",
"en",
"knaagdiere",
"lewe",
"van",
"die",
"bome",
"se",
"sade",
"in",
"die",
"taiga",
".",
"Soms",
"ontstaan",
"'n",
"tekort",
"aan",
"sade",
"en",
"dan",
"migreer",
"die",
"voëls",
"op",
"groot",
"skaal",
"na",
"Europa",
".",
"Die",
"grootste",
"diere",
"wat",
"in",
"die",
"taiga",
"voorkom",
",",
"is",
"elande",
",",
"met",
"wolwe",
",",
"losse",
"(",
"’n",
"soort",
"rooikat",
")",
"en",
"veelvrate",
"as",
"hul",
"vernaamste",
"vyande",
".",
"Naaldwoude",
"kom",
"ook",
"teen",
"die",
"berghellings",
"in",
"die",
"hooglande",
"van",
"Tibet",
"voor",
".",
"Rododendrons",
"van",
"alle",
"kleure",
"en",
"'n",
"groot",
"verskeidenheid",
"primulas",
"groei",
"daar",
"bokant",
"die",
"boomgrens",
".",
"Steppes",
"en",
"woestyne",
"Die",
"plantegroei",
"van",
"Klein-Asië",
",",
"Iran",
",",
"Afganistan",
",",
"Tibet",
"en",
"Mongolië",
"is",
"tipies",
"van",
"woestyn-",
"en",
"steppegebied",
".",
"Loofbome",
"groei",
"in",
"bosse",
"teen",
"die",
"vogtige",
"berghellings",
"en",
"langs",
"die",
"rivieroewers",
".",
"Plantegroei",
"in",
"die",
"steppe",
"bestaan",
"hoofsaaklik",
"uit",
"harde",
"grasse",
",",
"eenjarige",
"plante",
",",
"bolgewasse",
"en",
"lae",
"struike",
",",
"soos",
"die",
"Tamarisk",
".",
"Bokwiet",
"kom",
"oorspronklik",
"uit",
"die",
"steppe",
"van",
"Sentraal-Asië",
"en",
"knoffel",
"uit",
"Wes-Asië",
".",
"Die",
"plantegroei",
"in",
"Tibet",
"is",
"baie",
"soos",
"dié",
"in",
"China",
"en",
"Japan",
",",
"waar",
"perskes",
"en",
"appelkose",
"oorspronklik",
"vandaan",
"kom",
".",
"Kersies",
",",
"vye",
",",
"druiwe",
",",
"hennep",
",",
"gars",
",",
"koring",
"en",
"rog",
",",
"wat",
"oorspronklik",
"uit",
"Klein-Asië",
"kom",
",",
"het",
"oral",
"op",
"die",
"vasteland",
"belangrike",
"kultuurgewasse",
"geword",
".",
"Korea",
",",
"Mantsjoerye",
"en",
"Oos-China",
"het",
"'n",
"hoë",
"reënval",
",",
"met",
"subtropiese",
"plantegroei",
"in",
"die",
"suidelike",
"dele",
".",
"Die",
"uitgestrekte",
"steppe",
"was",
"die",
"oorspronklike",
"habitat",
"van",
"die",
"wilde",
"perd",
",",
"maar",
"vandag",
"kom",
"die",
"egte",
"wilde",
"perd",
"(",
"Equus",
"przewalski",
")",
"nog",
"net",
"in",
"Mongolië",
"voor",
".",
"Mongolië",
"is",
"ook",
"die",
"woonplek",
"van",
"die",
"laaste",
"wilde",
"kamele",
".",
"Hulle",
"is",
"skraler",
",",
"met",
"korter",
",",
"harder",
"hare",
"as",
"die",
"mak",
"kameel",
".",
"Baie",
"soorte",
"knaagdiere",
"kom",
"in",
"die",
"steppes",
"voor",
",",
"onder",
"andere",
"die",
"fluithaas",
",",
"wat",
"'n",
"wintervoorraad",
"van",
"afgeknaagde",
"plante",
"opbou",
".",
"In",
"die",
"warm",
"woestyne",
"van",
"Suidwes-Asië",
"tref",
"'n",
"mens",
"nog",
"wilde",
"esels",
"aan",
"sowel",
"as",
"'n",
"soort",
"gasel",
"wat",
"hom",
"by",
"die",
"klimaat",
"aangepas",
"het",
".",
"Op",
"die",
"hooglande",
"van",
"Tibet",
"kom",
"die",
"wilde",
"jak",
"(",
"knorbuffel",
")",
"voor",
".",
"Sy",
"digte",
"pels",
"beskerm",
"hom",
"teen",
"die",
"koue",
".",
"Die",
"kleiner",
"huisjak",
"is",
"meer",
"asjaar",
"gelede",
"al",
"deur",
"die",
"Tibettane",
"getem",
".",
"Hy",
"is",
"'n",
"nuttige",
"pak-",
"en",
"rydier",
"en",
"word",
"ook",
"aangehou",
"vir",
"melk",
"en",
"vleis",
".",
"Sy",
"pels",
"het",
"verskeie",
"uiteenlopende",
"gebruike",
".",
"Hoog",
"in",
"die",
"berge",
"woon",
"wilde",
"skape",
"en",
"bokke",
",",
"met",
"die",
"sneeuluiperd",
"as",
"hul",
"grootste",
"vyand",
".",
"Die",
"sneeuluiperd",
"is",
"die",
"enigste",
"lid",
"van",
"die",
"luiperdfamilie",
"wat",
"bokant",
"die",
"boomgrens",
"woon",
".",
"Bere",
"is",
"swerfdiere",
"wat",
"yl",
"bevolkte",
",",
"bergagtige",
"gebiede",
"as",
"woonplek",
"verkies",
".",
"Daar",
"is",
"bruinbere",
"in",
"Tibet",
"en",
"knaagbere",
"in",
"die",
"berge",
"van",
"Suidoos-Asië",
".",
"In",
"die",
"bamboesbosse",
"teen",
"die",
"berghange",
"van",
"Tibet",
"en",
"Wes-China",
"woon",
"die",
"groot",
"pandabeer",
".",
"Sy",
"kleiner",
"neef",
"kom",
"ook",
"in",
"die",
"aangrensende",
"gebiede",
"voor",
".",
"Hulle",
"lewe",
"hoofsaaklik",
"van",
"plante",
".",
"Tropiese",
"woude",
"Suid",
"van",
"die",
"Himalaja",
"lê",
"die",
"tropiese",
"en",
"subtropiese",
"gebiede",
"van",
"Asië",
".",
"Plek-plek",
"kom",
"daar",
"wel",
"struikwoestyne",
"en",
"droë",
"bosse",
"voor",
",",
"maar",
"tropiese",
"reënwoude",
"met",
"'n",
"groot",
"verskeidenheid",
"van",
"plante",
"en",
"diere",
"oorheers",
".",
"Baie",
"van",
"die",
"boomsoorte",
"lewer",
"waardevolle",
"hout",
",",
"soos",
"byvoorbeeld",
"ysterhout",
",",
"wat",
"so",
"swaar",
"is",
",",
"dat",
"dit",
"in",
"water",
"sink",
".",
"Omdat",
"daar",
"geen",
"groeiseisoen",
"is",
"nie",
",",
"dra",
"bome",
"dwarsdeur",
"die",
"jaar",
"vrugte",
".",
"Baie",
"van",
"die",
"tropiese",
"plante",
"lewer",
"bekende",
"speserye",
"en",
"grondstowwe",
",",
"onder",
"andere",
"gemmer",
",",
"kaneel",
"en",
"katoen",
".",
"Op",
"die",
"eilande",
"is",
"rubberplantasies",
"en",
"palms",
"'n",
"algemene",
"verskynsel",
".",
"In",
"die",
"subtropiese",
"savannegebiede",
"woon",
"'n",
"soort",
"antiloop",
"en",
"die",
"uiters",
"seldsame",
"Indiese",
"leeu",
".",
"Die",
"grootste",
"oerwoudbewoners",
"is",
"Asiatiese",
"olifant",
",",
"wat",
"effens",
"kleiner",
"is",
"as",
"hul",
"neefs",
"in",
"Afrika",
".",
"Tiers",
",",
"'n",
"klein",
"soort",
"renoster",
",",
"Indiese-tapirs",
"en",
"orangoetangs",
"se",
"getalle",
"is",
"vinnig",
"besig",
"om",
"af",
"te",
"neem",
".",
"Dieselfde",
"gebeur",
"met",
"die",
"veelkleurige",
"fisante",
"van",
"Suidoos-Asië",
".",
"Riviere",
"en",
"mere",
"Vis",
",",
"op",
"baie",
"plekke",
"die",
"Asiate",
"se",
"enigste",
"eiwitvoedsel",
",",
"kom",
"in",
"groot",
"getalle",
"in",
"al",
"die",
"riviere",
"voor",
",",
"veral",
"in",
"die",
"koue",
"riviere",
"van",
"Siberië",
".",
"Rivierdolfyne",
"kom",
"in",
"die",
"groter",
"riviere",
"voor",
".",
"In",
"die",
"tropiese",
"en",
"subtropiese",
"gebiede",
"tref",
"'n",
"mens",
"'n",
"paar",
"soorte",
"krokodille",
",",
"waterskilpaaie",
"en",
"waterslange",
"aan",
".",
"Die",
"Baikalmeer",
"in",
"Siberië",
"is",
"die",
"habitat",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"enigste",
"varswaterrob",
".",
"Skiereilande",
"Arabië",
"en",
"die",
"Indiese",
"subkontinent",
"Arabië",
"is",
"die",
"grootste",
"skiereiland",
"ter",
"wêreld",
"en",
"lê",
"tussen",
"die",
"Rooisee",
"en",
"die",
"Persiese",
"Golf",
".",
"Dit",
"het",
"'n",
"oppervlakte",
"van",
"sowat",
"drie",
"miljoen",
"km²",
"(",
"ter",
"vergelyking",
":",
"die",
"oppervlakte",
"van",
"Suid-Afrika",
"is",
"sowat200",
"000",
"km²",
")",
".",
"Tog",
"woon",
"hier",
"baie",
"min",
"mense",
",",
"aangesien",
"dit",
"een",
"van",
"die",
"droogste",
"gebiede",
"op",
"aarde",
"is",
".",
"Die",
"reënval",
"is",
"so",
"laag",
"dat",
"daar",
"nie",
"'n",
"enkele",
"standhoudende",
"rivier",
"in",
"hierdie",
"hele",
"uitgestrekte",
"gebied",
"is",
"nie",
".",
"'n",
"Groot",
"deel",
"van",
"die",
"binneland",
"van",
"die",
"Arabiese",
"skiereiland",
"is",
"ware",
"woestyn",
",",
"hoewel",
"daar",
"op",
"sekere",
"plekke",
"'n",
"skraal",
"plantegroei",
"voorkom",
".",
"Die",
"hooglande",
"van",
"Jemen",
"en",
"Oman",
"kry",
"genoeg",
"reën",
"dat",
"'n",
"paar",
"gewasse",
"verbou",
"kan",
"word",
",",
"maar",
"in",
"die",
"meeste",
"ander",
"dele",
"is",
"besproeiing",
"noodsaaklik",
".",
"Koffie",
"word",
"op",
"die",
"hooglande",
"verbou",
",",
"terwyl",
"dadels",
"en",
"graansoorte",
"by",
"die",
"oases",
"gekweek",
"word",
".",
"Kleinveeboerdery",
"is",
"die",
"vernaamste",
"menslike",
"bedrywigheid",
",",
"en",
"skape",
",",
"bokke",
",",
"perde",
"en",
"kamele",
"word",
"aangehou",
".",
"Arabië",
"se",
"rykdom",
"lê",
"egter",
"nie",
"op",
"die",
"grondoppervlak",
"nie",
",",
"maar",
"daaronder",
":",
"petroleum",
",",
"wat",
"veral",
"aan",
"die",
"oostelike",
"deel",
"van",
"die",
"skiereiland",
"groot",
"rykdom",
"besorg",
"het",
".",
"'n",
"Groot",
"deel",
"van",
"die",
"totale",
"jaarlikse",
"wêreldproduksie",
"van",
"petroleum",
"kom",
"uit",
"hierdie",
"streek",
".",
"As",
"die",
"Indiese",
"subkontinent",
"beskou",
"word",
"as",
"die",
"gebied",
"wat",
"suid",
"van",
"die",
"Indus-Ganges-vlakte",
"lê",
",",
"is",
"die",
"gebied",
"effens",
"kleiner",
"as",
"Arabië",
".",
"Die",
"grootste",
"deel",
"van",
"die",
"skiereiland",
"bestaan",
"uit",
"die",
"Indiese",
"Dekkan",
",",
"'n",
"uitgestrekte",
"plato",
"wat",
"sowatm",
"bo",
"seevlak",
"lê",
".",
"Die",
"Dekkan",
"word",
"in",
"die",
"ooste",
"en",
"in",
"die",
"weste",
"deur",
"berge",
"begrens",
".",
"Die",
"Wes-Ghats",
"is",
"die",
"hoogste",
"van",
"hierdie",
"bergreekse",
"en",
"styg",
"tot",
"sowat500",
"m",
"bo",
"seevlak",
"(",
"Anai",
"Mudi",
")",
".",
"Die",
"reënval",
"van",
"hierdie",
"skiereiland",
"kom",
"streng",
"seisoensgewys",
"voor",
"en",
"die",
"enigste",
"rede",
"waarom",
"die",
"gebied",
"so",
"baie",
"mense",
"kan",
"onderhou",
",",
"is",
"die",
"grootskeepse",
"gebruik",
"van",
"besproeiing",
".",
"Rys",
"is",
"die",
"vernaamste",
"oes",
"langs",
"die",
"kus",
",",
"terwyl",
"Indiese",
"manna",
"of",
"Guinee-koring",
"op",
"die",
"plato",
"self",
"gekweek",
"word",
".",
"Katoen",
"is",
"baie",
"belangrik",
"in",
"die",
"noordwestelike",
"deel",
"van",
"die",
"Dekkan",
".",
"Indo-China",
"Hierdie",
"skiereiland",
"lê",
"tussen",
"Indië",
"en",
"China",
"en",
"is",
"die",
"suidelikste",
"Asiatiese",
"skiereiland",
".",
"Dit",
"strek",
"in",
"die",
"suidweste",
"tot",
"by",
"die",
"lang",
",",
"smal",
"Maleise",
"Skiereiland",
"(",
"Malakka",
")",
",",
"wat",
"op",
"sy",
"beurt",
"byna",
"tot",
"by",
"die",
"ewenaar",
"strek",
".",
"Die",
"skiereiland",
"omvat",
"lande",
"soos",
"Mianmar",
",",
"Thailand",
",",
"Kambodja",
",",
"Laos",
"en",
"Viëtnam",
".",
"Die",
"belangrikste",
"landbouprodukte",
"van",
"die",
"skiereiland",
"met",
"sy",
"moesonklimaat",
"is",
"rys",
",",
"rubber",
",",
"tee",
",",
"katoen",
",",
"tabak",
"en",
"piesangs",
".",
"Hierdie",
"deel",
"van",
"Asië",
"is",
"egter",
"ook",
"ryk",
"aan",
"delfstowwe",
",",
"veral",
"tin",
"en",
"tungsten",
".",
"Kleiner",
"skiereilande",
"Daar",
"is",
"nog",
"baie",
"kleiner",
"skiereilande",
"in",
"Asië",
".",
"Tussen",
"die",
"See",
"van",
"Ochotsk",
"en",
"die",
"Beringsee",
"lê",
"die",
"Kamtsjatka-skiereiland000",
"km²",
")",
".",
"Van",
"die",
"noordooste",
"na",
"die",
"suidweste",
"op",
"hierdie",
"skiereiland",
"loop",
"die",
"vulkaniese",
"Sredinni-gebergte",
".",
"Die",
"hoogste",
"spits",
"is",
"Kloetsjef778",
"m",
")",
".",
"Vanweë",
"die",
"uiters",
"ongunstige",
"klimaatsomstandighede",
"is",
"die",
"eiland",
",",
"wat",
"sedertaan",
"Rusland",
"behoort",
",",
"baie",
"dun",
"bevolk",
".",
"Tussen",
"die",
"Geelsee",
"en",
"die",
"See",
"van",
"Japan",
"lê",
"die",
"skiereiland",
"van",
"Korea000",
"km²",
")",
";",
"die",
"Seestraat",
"van",
"Korea",
"skei",
"hierdie",
"skiereiland",
"van",
"die",
"Japanse",
"eilande",
".",
"Die",
"oostelike",
"deel",
"is",
"bergagtig",
"en",
"woudryk",
".",
"In",
"die",
"weste",
"word",
"diep",
",",
"vrugbare",
"grond",
"intensief",
"benut",
".",
"Die",
"noordelike",
"deel",
"van",
"die",
"skiereiland",
"is",
"ryk",
"aan",
"verskeie",
"minerale",
":",
"goud",
",",
"yster",
",",
"steenkool",
",",
"koper",
"en",
"lood",
".",
"Die",
"grootste",
"rivier",
",",
"diekm",
"lange",
"Yalu",
",",
"vorm",
"die",
"grens",
"tussen",
"Korea",
"en",
"Mantsjoerye",
".",
"Eilande",
"Asië",
"is",
"'n",
"besonder",
"eilandryke",
"vasteland",
".",
"Die",
"ooskus",
"van",
"Asië",
"bestaan",
"uit",
"'n",
"reeks",
"eilandkettings",
",",
"wat",
"van",
"Alaska",
"tot",
"by",
"Sumatra",
"strek",
".",
"Kleiner",
"eilandgroepe",
"kom",
"voor",
"in",
"die",
"Golf",
"van",
"Bengale",
",",
"in",
"die",
"Arabiese",
"See",
"en",
"in",
"die",
"Noordelike",
"Yssee",
".",
"Die",
"belangrikste",
"eilandgroepe",
"en",
"eilande",
"is",
"(",
"van",
"noord",
"na",
"suid",
")",
":",
"Die",
"Aleoetiese",
"Eilande",
"Hierdie",
"eilandketting",
"lê",
"tussen",
"Alaska",
"en",
"Kamtsjatka",
"en",
"omvat",
"sowateilande",
"en",
"eilandjies",
"van",
"vulkaniese",
"oorsprong",
".",
"Die",
"eilandketting",
"is750",
"km",
"lank",
"en",
"beslaan",
"'n",
"totale",
"oppervlakte",
"van450",
"km²",
".",
"Die",
"klimaat",
"is",
"straf",
"en",
"die",
"reënval",
"hoog",
".",
"Die",
"eilande",
"word",
"deur",
"sowat000",
"mense",
",",
"meestal",
"Inuïete",
",",
"bewoon",
".",
"Die",
"Aleoete",
"is",
"inontdek",
"en",
"is",
"insaam",
"met",
"Alaska",
"deur",
"die",
"Verenigde",
"State",
"van",
"Rusland",
"gekoop",
".",
"Die",
"Koerile",
"Die",
"Koerile",
"is",
"'",
"n200",
"km",
"lange",
"eilandboog",
"tussen",
"Kamtsjatka",
"en",
"Japan",
".",
"Dit",
"bestaan",
"uit",
"altesameeilande",
"van",
"vulkaniese",
"oorsprong",
"met",
"'n",
"totale",
"oppervlakte",
"van600",
"km²",
".",
"Die",
"Koerile",
"het",
"tot",
"inaan",
"Japan",
"behoort",
".",
"Daarna",
"het",
"dit",
"onder",
"die",
"beheer",
"van",
"die",
"Sowjetunie",
"gekom",
"en",
"behoort",
"nou",
"aan",
"Rusland",
".",
"Die",
"Japanse",
"eilande",
"Japan",
"bestaan",
"uit",
"vier",
"hoofeilande",
"en",
"meer",
"as000",
"kleiner",
"eilande",
"met",
"'n",
"totale",
"oppervlakte",
"van487",
"km²",
".",
"Die",
"eilande",
"strek",
"oor",
"meer",
"as000",
"km",
"van",
"noord",
"na",
"suid",
".",
"Die",
"hoofeilande",
"is",
"Honsjoe",
",",
"Hokkaido",
",",
"Sjikokoe",
"en",
"Kioesjoe",
".",
"Die",
"eilande",
"het",
"talle",
"inhamme",
"en",
"baaitjies",
"aan",
"die",
"kus",
",",
"terwyl",
"die",
"binneland",
"in",
"die",
"algemeen",
"taamlik",
"bergagtig",
"is",
".",
"In",
"Japan",
"is",
"daarvulkane",
"(",
"waarvanaktief",
")",
"en",
"talle",
"warmwaterbronne",
",",
"en",
"die",
"land",
"word",
"dikwels",
"deur",
"aardbewings",
"geteister",
".",
"Die",
"·",
"hoogste",
"berg",
"is",
"Foedji776",
"m",
")",
"op",
"die",
"eiland",
"Honsjoe",
".",
"Die",
"noordelike",
"deel",
"van",
"Japan",
"het",
"'n",
"gematigde",
"en",
"die",
"suidelike",
"deel",
"'n",
"subtropiese",
"moesonklimaat",
".",
"Taiwan",
"Hierdie",
"eiland",
",",
"wat",
"hoofsaaklik",
"deur",
"Chinese",
"bewoon",
"word",
",",
"het",
"'n",
"oppervlakte",
"van000",
"km²",
"enin",
"die",
"Oos-Chinese",
"See",
".",
"Die",
"klimaat",
"is",
"gematig",
"en",
"die",
"plantegroei",
"welig",
"Die",
"belangrikste",
"landbouprodukte",
"is",
"rys",
",",
"suiker",
",",
"patats",
",",
"kanfer",
",",
"neute",
",",
"tee",
"en",
"hennep",
",",
"terwyl",
"goud",
",",
"steenkool",
"en",
"aardolie",
"ontgin",
"word",
".",
"Die",
"berge",
"in",
"die",
"ooste",
"bereik",
"by",
"Mount",
"Morrison",
"'n",
"hoogte",
"van997",
"m",
".",
"Die",
"westelike",
"deel",
"van",
"die",
"eiland",
"bestaan",
"grotendeels",
"uit",
"laagland",
".",
"Taiwan",
"het",
"vroeër",
"as",
"Formosa",
"bekend",
"gestaan",
".",
"Suidoos-Asiatiese",
"eilande",
"Tussen",
"Asië",
"en",
"Australië",
"lê",
"die",
"eilande-wêreld",
"van",
"Indonesië",
"en",
"die",
"Maleise",
"argipel",
".",
"Die",
"meer",
"as000",
"eilande",
"vorm",
"die",
"grootste",
"argipel",
"op",
"aarde",
".",
"Tot",
"die",
"argipel",
"behoort",
"onder",
"meer",
"die",
"Soenda-eilande",
",",
"die",
"Molukke",
"en",
"die",
"Filippyne",
".",
"In",
"hierdie",
"aardbewingryke",
"gebied",
"word",
"sowataktiewe",
"vulkane",
"aangetref",
".",
"Die",
"grootste",
"eiland",
"van",
"die",
"argipel",
",",
"en",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"eilande",
"ter",
"wêreld",
",",
"is",
"Borneo",
"(",
"ook",
"bekend",
"as",
"Borneo;",
"000",
"km²",
")",
".",
"Die",
"binneland",
"van",
"hierdie",
"eiland",
"is",
"baie",
"bergagtig",
"en",
"dig",
"bebos",
".",
"Die",
"sowatmiljoen",
"inwoners",
"woon",
"hoofsaaklik",
"in",
"die",
"kusstreke",
".",
"Ander",
"groot",
"eilande",
"is",
":",
"Soematra600",
"km²",
")",
",",
"Sulawesi",
"(",
"vroeër",
"bekend",
"as",
"Celebes;",
"035",
"km²",
")",
"en",
"Java267",
"km²",
")",
".",
"Die",
"Filippyne000",
"km²",
")",
"bestaan",
"uit107",
"eilande",
",",
"waarvanbewoon",
"word",
".",
"Die",
"grootste",
"eilande",
"is",
"Luzon",
",",
"Mindanao",
",",
"Samar",
",",
"Negros",
"en",
"Palawan",
".",
"Hierdie",
"eilande",
"het",
"'n",
"tropiese",
"klimaat",
".",
"Die",
"Molukke",
"(",
"Maloekoe",
")",
"lê",
"tussen",
"Sulawesi",
"en",
"Nieu-Guinee",
";",
"hierdie",
"eilande",
"het",
"'n",
"totale",
"oppervlakte",
"van505",
"km²",
"en",
"word",
"deur",
"sowat",
"'n",
"miljoen",
"mense",
"bewoon",
".",
"Op",
"hierdie",
"eens",
"beroemde",
"spesery-eilande",
"speel",
"die",
"verbouing",
"van",
"speserye",
"vandag",
"net",
"nog",
"'n",
"baie",
"klein",
"rol",
".",
"Ander",
"Asiatiese",
"eilande",
"Ander",
"Asiatiese",
"eilande",
"word",
"in",
"die",
"Noordelike",
"Yssee",
",",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"en",
"die",
"Middellandse",
"See",
"aangetref",
".",
"Die",
"grootste",
"Asiatiese",
"eilande",
"in",
"die",
"Noordelike",
"Yssee",
"is",
"Nowaja",
"Zemlja400",
"km²",
")",
",",
"Franz",
"Josef-land940",
"km²",
")",
"en",
"die",
"Nieu-Siberiese",
"Eilande",
".",
"Die",
"grootste",
"eiland",
"in",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"is",
"Sri",
"Lanka",
"of",
"Ceylon",
",",
"aan",
"die",
"suidpunt",
"van",
"Indië",
".",
"Dit",
"het",
"'n",
"oppervlakte",
"van610",
"km²",
".",
"Daar",
"is",
"twee",
"eilandgroepe",
"in",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
",",
"die",
"Andamane",
"en",
"die",
"Nikobare",
",",
"met",
"'n",
"gesamentlike",
"oppervlakte",
"van582",
"km²",
".",
"Die",
"grootste",
"eiland",
"in",
"die",
"Middellandse",
"See",
"wat",
"tot",
"Asië",
"behoort",
",",
"is",
"Siprus251",
"km²",
")",
".",
"Die",
"eiland",
"word",
"deur",
"Grieke",
"en",
"Turke",
"bewoon",
"wat",
"koring",
",",
"olywe",
",",
"druiwe",
"en",
"neute",
"verbou",
".",
"Lande",
"Sien",
"ook",
"Afrika-Eurasië",
"Eurasië",
"Vlae",
"van",
"Asië",
"Verwysings",
"Bronnelys",
"Kennis",
",",
"ISBN0826-6",
",",
"bl",
".",
"–",
"Wêreldspektrum",
",",
"Volume",
"Bladsy",
"ISBN9084099",
"Eksterne",
"skakels"
] |
8 | https://af.wikipedia.org/wiki/Antofagasta | Antofagasta | Antofagasta is die grootste stad van die Norte Grande-streek van Chili en hoofstad van die gelyknamige provinsie met 404 654 inwoners (2012). Die stad is in 1870 gestig en in 1883 deur Chili van Bolivië gebuit.
Die stad is aan die Stille Oseaan geleë en is die hawe-afsetpunt vir die kopermyne van La Escondida en Chuquicamata - laasgenoemde is die grootste oppervlakmyn in die wêreld. Antofagasta is 'n gewilde vakansieoord en die beginpunt van die Andes-spoorlyn wat oor die 3 857 meter hoë Socoma-bergpas lei en die stad met Salta in Argentinië verbind. Sedert 1956 beskik Antofagasta oor 'n universiteit.
Nedersettings in Chili
Kommunes van Chili | [
"Antofagasta",
"is",
"die",
"grootste",
"stad",
"van",
"die",
"Norte",
"Grande-streek",
"van",
"Chili",
"en",
"hoofstad",
"van",
"die",
"gelyknamige",
"provinsie",
"met654",
"inwoners",
"Die",
"stad",
"is",
"ingestig",
"en",
"indeur",
"Chili",
"van",
"Bolivië",
"gebuit",
".",
"Die",
"stad",
"is",
"aan",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
"geleë",
"en",
"is",
"die",
"hawe-afsetpunt",
"vir",
"die",
"kopermyne",
"van",
"La",
"Escondida",
"en",
"Chuquicamata",
"-",
"laasgenoemde",
"is",
"die",
"grootste",
"oppervlakmyn",
"in",
"die",
"wêreld",
".",
"Antofagasta",
"is",
"'n",
"gewilde",
"vakansieoord",
"en",
"die",
"beginpunt",
"van",
"die",
"Andes-spoorlyn",
"wat",
"oor",
"die857",
"meter",
"hoë",
"Socoma-bergpas",
"lei",
"en",
"die",
"stad",
"met",
"Salta",
"in",
"Argentinië",
"verbind",
".",
"Sedertbeskik",
"Antofagasta",
"oor",
"'n",
"universiteit",
".",
"Nedersettings",
"in",
"Chili",
"Kommunes",
"van",
"Chili"
] |
10 | https://af.wikipedia.org/wiki/Apostoliese%20Geloofsending | Apostoliese Geloofsending | Die Apostoliese Geloofsending van Suid-Afrika (AGS) is 'n klassieke Pinkster Christelike denominasie in Suid-Afrika. Met 1,2 miljoen aanhangers is dit Suid-Afrika se grootste Pinksterkerk en die vyfde grootste godsdiensgroepering in Suid-Afrika en verteenwoordig 7,6 persent van die bevolking.
Die AGS het ontstaan uit die Azusastraat-herlewing van 1905 in die Verenigde State, onder die naam Apostolic Faith Mission (AFM). Hulle glo eerstens in die Bybel en dat alles wat daarin staan, waar is; dat mens ná bekering na Christendom gedoop word deur middel van totale onderdompeling en daarna in tale kan begin praat wanneer hulle met die Heilige Gees gedoop word. Hulle glo nie net dat mense genees kan word wanneer daar vir hulle gebid word nie, maar dit is algemeen om genesings en ander wonderwerke te ervaar.
Verwysings
Pinksterkerke | [
"Die",
"Apostoliese",
"Geloofsending",
"van",
"Suid-Afrika",
"(",
"AGS",
")",
"is",
"'n",
"klassieke",
"Pinkster",
"Christelike",
"denominasie",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Met2",
"miljoen",
"aanhangers",
"is",
"dit",
"Suid-Afrika",
"se",
"grootste",
"Pinksterkerk",
"en",
"die",
"vyfde",
"grootste",
"godsdiensgroepering",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"verteenwoordig6",
"persent",
"van",
"die",
"bevolking",
".",
"Die",
"AGS",
"het",
"ontstaan",
"uit",
"die",
"Azusastraat-herlewing",
"vanin",
"die",
"Verenigde",
"State",
",",
"onder",
"die",
"naam",
"Apostolic",
"Faith",
"Mission",
"(",
"AFM",
")",
".",
"Hulle",
"glo",
"eerstens",
"in",
"die",
"Bybel",
"en",
"dat",
"alles",
"wat",
"daarin",
"staan",
",",
"waar",
"is",
";",
"dat",
"mens",
"ná",
"bekering",
"na",
"Christendom",
"gedoop",
"word",
"deur",
"middel",
"van",
"totale",
"onderdompeling",
"en",
"daarna",
"in",
"tale",
"kan",
"begin",
"praat",
"wanneer",
"hulle",
"met",
"die",
"Heilige",
"Gees",
"gedoop",
"word",
".",
"Hulle",
"glo",
"nie",
"net",
"dat",
"mense",
"genees",
"kan",
"word",
"wanneer",
"daar",
"vir",
"hulle",
"gebid",
"word",
"nie",
",",
"maar",
"dit",
"is",
"algemeen",
"om",
"genesings",
"en",
"ander",
"wonderwerke",
"te",
"ervaar",
".",
"Verwysings",
"Pinksterkerke"
] |
11 | https://af.wikipedia.org/wiki/Argitektuur | Argitektuur | Argitektuur (afgelei van die Latynse architectura en ontleen van die Griekse ἀρχιτεκτονία architektonía "boukuns, argitektuur" en ρχιτέκτων architekton "argitek", 'n samestelling van ρχι- "hoof" en τέκτων "skepper") is die ambag, kuns en wetenskap om geboue en strukture te ontwerp. Die presiese definisie van boukuns en argitektuur bly sedert die vroeë 20ste eeu omstrede - dit is afhanklik van die betrokke konteks. Die ontwerp en verwesenliking van geboue en strukture het dikwels estetiese, tegniese, ekonomiese en politieke implikasies. Gewoonlik word argitektuur as deeldissipline van die bouwese by die ingenieurswetenskappe gereken.
Grondbeginsels en moontlike definisies
Argitektoniese ontwerpe, wat materiële gestalte kry as geboue, word dikwels as kulturele simbole en kunswerke waargeneem en kan selfs ikoniese status bereik. 'n Argitek kan derhalwe aanspraak maak op die outeurs- en kopiereg van sy werk. Historiese beskawings word onder meer op die basis van hul argitektoniese prestasies beskryf. Volgens die eerste oorlewende werke van die onderwerp, wat uit die pen van die Romeinse argitek en siviele ingenieur Vitruvius (81–15 v.C.) gekom het en waarvolgens boukuns as "die moeder van alle kunste" gedefinieer word, word daar van drie grondbeginsels van argitektuur gepraat:
firmitas (stabiliteit en vastigheid),
utilitas (bruikbaarheid) en
venustas (skoonheid en estetiese genot).
Vir die moderne Griekse argitek Aris Konstantinidis (1913–1993) spruit die kunsaspek van argitektuur voort uit die missie wat die argitek vervul. Volgens hom is argitektuur "kuns, 'n kreatiewe werk om ruimtes te vorm vir die lewe van 'n menslike gemeenskap. Met sy werksaamheid vervul die boumeester 'n missie. Sy werk weerspieël nie net die wêreld van tegniek nie, maar ook gedagtes, maatskaplike verhoudings, lewensvorme, tradisies, gewoontes en gevoelens van mense van 'n bepaalde tydperk in 'n land."
Die Duitse digter Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832) het op 'n heel ander aspek van argitektuur gefokus waardeur dit in die kunssfeer gebring word. Vir hom baseer boukuns op die noukeurige kennis van die boumateriaal, op die bepaalde gebruik waarvoor 'n gebou bestem is, die harmonie van die sintuiglike waarneming daarvan en op die "poësie wat van 'n bouwerk werklik 'n kunswerk maak." Hierdie subjektiewe definisie fokus sterk op historiese of klassieke argitektuur as boukuns, sowel as die kreatiwiteit en vernuf van die boumeester.
Verwysings
Eksterne skakels
Loopbaankeuse
Solidariteit - Jou loopbaan: Om 'n argitek te word
Vrouekeur.co.za: Kies 'n beroep: Argitek | [
"Argitektuur",
"(",
"afgelei",
"van",
"die",
"Latynse",
"architectura",
"en",
"ontleen",
"van",
"die",
"Griekse",
"ἀρχιτεκτονία",
"architektonía",
"\"",
"boukuns",
",",
"argitektuur",
"\"",
"en",
"ρχιτέκτων",
"architekton",
"\"",
"argitek",
"\"",
",",
"'n",
"samestelling",
"van",
"ρχι",
"-",
"\"",
"hoof",
"\"",
"en",
"τέκτων",
"\"",
"skepper",
"\"",
")",
"is",
"die",
"ambag",
",",
"kuns",
"en",
"wetenskap",
"om",
"geboue",
"en",
"strukture",
"te",
"ontwerp",
".",
"Die",
"presiese",
"definisie",
"van",
"boukuns",
"en",
"argitektuur",
"bly",
"sedert",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
"omstrede",
"-",
"dit",
"is",
"afhanklik",
"van",
"die",
"betrokke",
"konteks",
".",
"Die",
"ontwerp",
"en",
"verwesenliking",
"van",
"geboue",
"en",
"strukture",
"het",
"dikwels",
"estetiese",
",",
"tegniese",
",",
"ekonomiese",
"en",
"politieke",
"implikasies",
".",
"Gewoonlik",
"word",
"argitektuur",
"as",
"deeldissipline",
"van",
"die",
"bouwese",
"by",
"die",
"ingenieurswetenskappe",
"gereken",
".",
"Grondbeginsels",
"en",
"moontlike",
"definisies",
"Argitektoniese",
"ontwerpe",
",",
"wat",
"materiële",
"gestalte",
"kry",
"as",
"geboue",
",",
"word",
"dikwels",
"as",
"kulturele",
"simbole",
"en",
"kunswerke",
"waargeneem",
"en",
"kan",
"selfs",
"ikoniese",
"status",
"bereik",
".",
"'n",
"Argitek",
"kan",
"derhalwe",
"aanspraak",
"maak",
"op",
"die",
"outeurs-",
"en",
"kopiereg",
"van",
"sy",
"werk",
".",
"Historiese",
"beskawings",
"word",
"onder",
"meer",
"op",
"die",
"basis",
"van",
"hul",
"argitektoniese",
"prestasies",
"beskryf",
".",
"Volgens",
"die",
"eerste",
"oorlewende",
"werke",
"van",
"die",
"onderwerp",
",",
"wat",
"uit",
"die",
"pen",
"van",
"die",
"Romeinse",
"argitek",
"en",
"siviele",
"ingenieur",
"Vitruvius15",
"v.C",
".",
")",
"gekom",
"het",
"en",
"waarvolgens",
"boukuns",
"as",
"\"",
"die",
"moeder",
"van",
"alle",
"kunste",
"\"",
"gedefinieer",
"word",
",",
"word",
"daar",
"van",
"drie",
"grondbeginsels",
"van",
"argitektuur",
"gepraat",
":",
"firmitas",
"(",
"stabiliteit",
"en",
"vastigheid",
")",
",",
"utilitas",
"(",
"bruikbaarheid",
")",
"en",
"venustas",
"(",
"skoonheid",
"en",
"estetiese",
"genot",
")",
".",
"Vir",
"die",
"moderne",
"Griekse",
"argitek",
"Aris",
"Konstantinidis1993",
")",
"spruit",
"die",
"kunsaspek",
"van",
"argitektuur",
"voort",
"uit",
"die",
"missie",
"wat",
"die",
"argitek",
"vervul",
".",
"Volgens",
"hom",
"is",
"argitektuur",
"\"",
"kuns",
",",
"'n",
"kreatiewe",
"werk",
"om",
"ruimtes",
"te",
"vorm",
"vir",
"die",
"lewe",
"van",
"'n",
"menslike",
"gemeenskap",
".",
"Met",
"sy",
"werksaamheid",
"vervul",
"die",
"boumeester",
"'n",
"missie",
".",
"Sy",
"werk",
"weerspieël",
"nie",
"net",
"die",
"wêreld",
"van",
"tegniek",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"gedagtes",
",",
"maatskaplike",
"verhoudings",
",",
"lewensvorme",
",",
"tradisies",
",",
"gewoontes",
"en",
"gevoelens",
"van",
"mense",
"van",
"'n",
"bepaalde",
"tydperk",
"in",
"'n",
"land",
".",
"\"",
"Die",
"Duitse",
"digter",
"Johann",
"Wolfgang",
"von",
"Goethe1832",
")",
"het",
"op",
"'n",
"heel",
"ander",
"aspek",
"van",
"argitektuur",
"gefokus",
"waardeur",
"dit",
"in",
"die",
"kunssfeer",
"gebring",
"word",
".",
"Vir",
"hom",
"baseer",
"boukuns",
"op",
"die",
"noukeurige",
"kennis",
"van",
"die",
"boumateriaal",
",",
"op",
"die",
"bepaalde",
"gebruik",
"waarvoor",
"'n",
"gebou",
"bestem",
"is",
",",
"die",
"harmonie",
"van",
"die",
"sintuiglike",
"waarneming",
"daarvan",
"en",
"op",
"die",
"\"",
"poësie",
"wat",
"van",
"'n",
"bouwerk",
"werklik",
"'n",
"kunswerk",
"maak",
".",
"\"",
"Hierdie",
"subjektiewe",
"definisie",
"fokus",
"sterk",
"op",
"historiese",
"of",
"klassieke",
"argitektuur",
"as",
"boukuns",
",",
"sowel",
"as",
"die",
"kreatiwiteit",
"en",
"vernuf",
"van",
"die",
"boumeester",
".",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Loopbaankeuse",
"Solidariteit",
"-",
"Jou",
"loopbaan",
":",
"Om",
"'n",
"argitek",
"te",
"word",
"Vrouekeur.co.za:",
"Kies",
"'n",
"beroep",
":",
"Argitek"
] |
14 | https://af.wikipedia.org/wiki/ABC | ABC | ABC kan na een van die volgende sake verwys:
Die alfabet (spesifiek die latynse alfabet wat met die drie letters ABC begin)
American Broadcasting Company
Australian Broadcasting Corporation
Eksterne skakels | [
"ABC",
"kan",
"na",
"een",
"van",
"die",
"volgende",
"sake",
"verwys",
":",
"Die",
"alfabet",
"(",
"spesifiek",
"die",
"latynse",
"alfabet",
"wat",
"met",
"die",
"drie",
"letters",
"ABC",
"begin",
")",
"American",
"Broadcasting",
"Company",
"Australian",
"Broadcasting",
"Corporation",
"Eksterne",
"skakels"
] |
17 | https://af.wikipedia.org/wiki/Algebra | Algebra | Algebra, of stelkunde, is die afdeling van wiskunde waar simbole gebruik word om strukture te beskryf en die verhoudings daartussen aan te dui. Klassieke algebra het uit die algemene metode van die oplos van vergelykings gekom. Hierin kom getalle en simbole voor wat bewerk word met maal, deel, optel en aftrek, asook ander bewerkings soos magte en magswortels. Die Noorse wiskundige Niels Henrik Abel bewys egter in 1824 dat polinome met graad vyf of hoër nie deur eksplisiete formules opgelos kan word nie. Moderne algebra ontwikkel dus sedert die negentiende eeu uit klassieke algebra en fokus eerder op abstrakte algebraïese strukture as op die oplos van voorgenoemde verhoudings. Algebra word algemeen as die "taal van wiskunde" beskryf, alhoewel daardie vae eretitel netsowel die velde van logika of selfs algemene filosofie beskore kon wees.
Geskiedenis
Die geskiedenis van algebra het begin in Egipte en Babilonië, waar mense geleer het om lineêre (soos ) en kwadratiese (soos vergelykings, asook intermediêre vergelykings soos , waar 'n paar onbekendes voorkom, op te los.
Hierdie manier van werk het 'n lang ruk so gebly tot in die tyd van Islam. Islamiese mense het algebra beskryf as die wetenskap vir vervanging en balansering en dit is hoogswaarskynlik hoe rekenkunde sy verskyning gemaak het. Die Islam woord vir algebra is al-jabru. In die negende eeu het Arabiese wiskundige al-Khwarizmi een van die eerste Arabiese vergelykings geskryf. Hy het die wette van algebra so goed ontleed dat hy 'n baie ingewikkelde vergelyking soos om , en te vind om die volgende te balanseer: , , en .
Kyk ook
Lineêre algebra
Lineêre vergelyking
Kwadratiese vergelyking
Derdegraadse vergelyking
Faktorisasie
Algebra | [
"Algebra",
",",
"of",
"stelkunde",
",",
"is",
"die",
"afdeling",
"van",
"wiskunde",
"waar",
"simbole",
"gebruik",
"word",
"om",
"strukture",
"te",
"beskryf",
"en",
"die",
"verhoudings",
"daartussen",
"aan",
"te",
"dui",
".",
"Klassieke",
"algebra",
"het",
"uit",
"die",
"algemene",
"metode",
"van",
"die",
"oplos",
"van",
"vergelykings",
"gekom",
".",
"Hierin",
"kom",
"getalle",
"en",
"simbole",
"voor",
"wat",
"bewerk",
"word",
"met",
"maal",
",",
"deel",
",",
"optel",
"en",
"aftrek",
",",
"asook",
"ander",
"bewerkings",
"soos",
"magte",
"en",
"magswortels",
".",
"Die",
"Noorse",
"wiskundige",
"Niels",
"Henrik",
"Abel",
"bewys",
"egter",
"indat",
"polinome",
"met",
"graad",
"vyf",
"of",
"hoër",
"nie",
"deur",
"eksplisiete",
"formules",
"opgelos",
"kan",
"word",
"nie",
".",
"Moderne",
"algebra",
"ontwikkel",
"dus",
"sedert",
"die",
"negentiende",
"eeu",
"uit",
"klassieke",
"algebra",
"en",
"fokus",
"eerder",
"op",
"abstrakte",
"algebraïese",
"strukture",
"as",
"op",
"die",
"oplos",
"van",
"voorgenoemde",
"verhoudings",
".",
"Algebra",
"word",
"algemeen",
"as",
"die",
"\"",
"taal",
"van",
"wiskunde",
"\"",
"beskryf",
",",
"alhoewel",
"daardie",
"vae",
"eretitel",
"netsowel",
"die",
"velde",
"van",
"logika",
"of",
"selfs",
"algemene",
"filosofie",
"beskore",
"kon",
"wees",
".",
"Geskiedenis",
"Die",
"geskiedenis",
"van",
"algebra",
"het",
"begin",
"in",
"Egipte",
"en",
"Babilonië",
",",
"waar",
"mense",
"geleer",
"het",
"om",
"lineêre",
"(",
"soos",
")",
"en",
"kwadratiese",
"(",
"soos",
"vergelykings",
",",
"asook",
"intermediêre",
"vergelykings",
"soos",
",",
"waar",
"'n",
"paar",
"onbekendes",
"voorkom",
",",
"op",
"te",
"los",
".",
"Hierdie",
"manier",
"van",
"werk",
"het",
"'n",
"lang",
"ruk",
"so",
"gebly",
"tot",
"in",
"die",
"tyd",
"van",
"Islam",
".",
"Islamiese",
"mense",
"het",
"algebra",
"beskryf",
"as",
"die",
"wetenskap",
"vir",
"vervanging",
"en",
"balansering",
"en",
"dit",
"is",
"hoogswaarskynlik",
"hoe",
"rekenkunde",
"sy",
"verskyning",
"gemaak",
"het",
".",
"Die",
"Islam",
"woord",
"vir",
"algebra",
"is",
"al-jabru",
".",
"In",
"die",
"negende",
"eeu",
"het",
"Arabiese",
"wiskundige",
"al-Khwarizmi",
"een",
"van",
"die",
"eerste",
"Arabiese",
"vergelykings",
"geskryf",
".",
"Hy",
"het",
"die",
"wette",
"van",
"algebra",
"so",
"goed",
"ontleed",
"dat",
"hy",
"'n",
"baie",
"ingewikkelde",
"vergelyking",
"soos",
"om",
",",
"en",
"te",
"vind",
"om",
"die",
"volgende",
"te",
"balanseer",
":",
",",
",",
"en",
"\\",
".",
"Kyk",
"ook",
"Lineêre",
"algebra",
"Lineêre",
"vergelyking",
"Kwadratiese",
"vergelyking",
"Derdegraadse",
"vergelyking",
"Faktorisasie",
"Algebra"
] |
18 | https://af.wikipedia.org/wiki/AR | AR | AR kan na een van die volgende verwys:
Argentinië, 'n Spaanssprekende land in die suide van Suid-Amerika,
Argon, 'n chemiese element met simbool Ar.
Arkansas, 'n deelstaat in die suidooste van die Verenigde State van Amerika. | [
"AR",
"kan",
"na",
"een",
"van",
"die",
"volgende",
"verwys",
":",
"Argentinië",
",",
"'n",
"Spaanssprekende",
"land",
"in",
"die",
"suide",
"van",
"Suid-Amerika",
",",
"Argon",
",",
"'n",
"chemiese",
"element",
"met",
"simbool",
"Ar",
".",
"Arkansas",
",",
"'n",
"deelstaat",
"in",
"die",
"suidooste",
"van",
"die",
"Verenigde",
"State",
"van",
"Amerika",
"."
] |
22 | https://af.wikipedia.org/wiki/Biologie | Biologie | Biologie is die vakgebied van die bestudering van die verskillende vorme van lewende organismes.
Biologie is die wetenskap van lewe. Dit is gemoeid met die eienskappe en gedrag van organismes, hoe spesies en individue ontstaan asook die wisselwerkings tussen hulle onderling en tussen hulle en die omgewing.
Oorsig van biologie
Biologie beslaan 'n wye spektrum van akademiese vakgebiede wat dikwels as onafhanklike dissiplines beskou word; as sambreelterm is dit die vakgebied van die bestudering van lewe op verskillende skale:
Op atoom- en molekulêre skaal, deur molekulêre biologie, biochemie en in 'n mate genetika
Op sellulêre skaal, deur selbiologie
Op multisellulêre skaal, deur fisiologie, anatomie en histologie
Op die ontwikkelingsvlak of ontogenie van 'n individuele organisme, deur ontwikkelingsbiologie.
Op die vlak van oorerflikheid tussen ouer en nasate, deur genetika.
Op die vlak van groepsgedrag, deur etologie
Op die vlak van individuele wisselwerkings tussen die organismes, deur sosiobiologie
Op die vlak van 'n hele bevolking, deur bevolkingsgenetika
Op ’n multispesieskaal van herkoms, deur sistematika
Op die vlak van interafhanklike bevolkings en hulle habitat, deur ekologie en evolusionêre biologie
Spekulatief op die vlak van lewe buite die Aarde, deur xenobiologie.
Velde van studie in biologie
Aërobiologie – Anatomie – Arachnologie – Astrobiologie – Biochemie – Bionika – Biogeografie – Bioinformatika – Biomeganika – Biofisika – Biotegnologie – Plantkunde – Selbiologie – Verspreidingskunde – Kladistiek – Skaaldierkunde – Oerdierkundige – Siklusse – Sitologie – Ontwikkelingsbiologie – Siektes (genetiese en aansteeklike siektes) – Ekologie (teoretiese ekologie, simbiose, outokologie, sinekologie) – Etologie – Entomologie – Evolusionêre biologie (Evolusie) – Evolusionêre ontwikkelingsbiologie – Varswaterbiologie – Genetika (bevolkingsgenetika, kwantitatiewe genetika, genomika, proteomika) – Herpetologie – Histologie – Antropologie – Igtiologie – Immunologie – Aansteeklike siektes – Patologie – Epidemologie – Limnologie – Malakologie – Soogdierkunde – Mariene biologie – Mikrobiologie (bakteriologie) – Molekulêre biologie – Morfologie – Mikologie/ligenologie – Mirmekologie – Neurowetenskap (neuroanatomie, neurofisiologie, senustelselwetenskap, biologiese fisiologie, psigiatrie, psigofarmakologie, gedragswetenskap, neuroetologie, psigofisika, berekenbare neurowetenskap, kognitiewe neurowetenskap, kognitiewe wetenskap) – Onkologie (die studie van kanker) – Ontogenie – Oorsprong van lewe – Voëlkunde – Paleontologie (paleobotanie, paleosoölogie) – parasitologie – Fikologie (algologie) – Herkomskunde (filogenetika, filogeografie) – Fisiologie – Fitopatologie – Voortplantingsbiologie – Strukturele biologie – Stelselbiologie – Taksonomie – Toksikologie (die studie van gifstowwe en besoedeling) – Virologie – Xenobiologie – Soölogie
Evolusie en biologie
Een van die sentrale, organisatoriese begrippe in biologie is dat alle lewe van 'n gemene oorsprong het vanweë evolusie. Charles Darwin het evolusie as 'n lewensvatbare teorie daargestel deur die dryfveer daaragter, natuurlike teelkeuse, duidelik uit te spel. (Alfred Russell Wallace word algemeen erken as mede-uitvinder van die begrip). Genetiese verskuiwing is aanvaar as 'n bykomende meganisme tot die sogenaamde moderne sintese. Die evolusionêre geskiedenis van 'n spesie — waaruit die eienskappe van die verskillende spesies waarvan dit afstam, vasgestel kan word, tesame met die genetiese verwantskappe daarvan ten opsigte van al die ander spesies word herkomskunde genoem. Verskillende benaderings tot die insameling van inligting oor die herkoms van spesies word in biologie gevolg. Dit sluit die vergelyking van DNA-reekse in wat in molekulêre biologie of genomika uitgevoer word en vergelykings van fossielrekords en ander inligting oor antieke organismes wat deur paleontologie ondersoek word. Bioloë rangskik en ontleed evolusionêre verwantskappe deur verskeie metodes, wat herkomskunde, numeriese taksonomie en kladistiek insluit. Die hoofgebeurtenisse in die loop van evolusie, soos bioloë dit tans verstaan, word opgesom op hierdie evolusionêre tydlyn.
Klassifikasie van lewe (en soortgelyke organismes)
Die klassifikasie van lewende dinge word sistematika of taksonomie genoem en behoort die evolusionêre stambome van die verskillende organismes te weerspieël. Taksonomie groepeer organismes in groepe wat taksons genoem word, terwyl sistematika hul verwantskappe probeer vasstel. Die dominante stelsel word Linnese taksonomie genoem, wat ordes en binomiale name insluit. Die name van organismes word beheer deur internasionale ooreenkomste soos die Internasionale Kode van Benamings vir alge, fungi en plante en die Internasionale Kode van Dierkundige Benamings. 'n Vierde konsepvoorstel vir 'n biokode is in 1997 gepubliseer in 'n poging om die name van die drie terreine te standaardiseer, maar dit is nog nie amptelik aanvaar nie. Die Internasionale Kode van Virusklassifikasie en -benamings val tans buite die biokodes.
Lewende wesens is tradisioneel in vyf koninkryke verdeel:
Monere – Protiste – Skimmels – Plante – Diere
Die verdeling word egter deesdae as verouderd beskou. Meer moderne alternatiewe begin met die drieledige domeinstelsel:
Archaea – Bakterieë – Eukariote (insluitende protiste, fungi, plante en diere)
Hierdie domeine weerspieël die teenwoordigheid al dan nie van selkerne asook verskille in die selwande. Elke domein word verder verdeel totdat elke spesie apart geklassifiseer is. Die volgorde is: domein, koninkryk, filum, klas, orde, familie, genus, spesie.
Daar is ook 'n reeks intrasellulêre parasiete wat toenemend minder lewend is ten opsigte van hulle metaboliese aktiwiteit:
Virusse – Viroïede – Prione
Geskiedenis van die woord 'biologie'
Die term "biologie" is afgelei van die Griekse βίος (bios, "lewe") en λόγος (logos, "studie van"). Die term is vermoedelik onafhanklik van mekaar deur Gottfried Reinhold Treviranus (Biologie oder Philosophie der lebenden Natur, 1802) en Jean-Baptiste Lamarck (Hydrogéologie, 1802) bekendgestel. Dit kan ook wees dat Karl Friedrich Burdach die woord in 1800 uitgedink het vir die titel van boekdeel 3 van Michael Christoph Hanov se Philosophiae naturalis sive physicae dogmaticae: Geologia, biologia, phytologia generalis et dendrologia, wat in 1766 gepubliseer is.
Verdere leeswerk
Lynn Margulis, Five Kingdoms: An Illustrated Guide to the Phyla of Life on Earth, 3de oplaag, St. Martin's Press, 1997, sagteband, ISBN 0-8050-7252-7 (baie ander oplae)
Neil Campbell, Biology: Concepts & Connections (4de oplaag), Benjamin-Cummings Publishing Company, 2002, hardeband, ISBN 0-8053-6627-X (college-vlak teks)
Eksterne skakels
EverythingBio: 'n Aanlyn bron vir enigiets verwant aan biologie
Kimball's Biology Pages : 'n aanlyn handboek met ’n soekfunksie
Biology Online: 'n webtuiste wat deur 'n enkele persoon onderhou word
Biologiewebtuiste
The Tree of Life
The Journal of Biology
The Public Library of Science: Biology
BioCode
Biologie met grafika en animasies
Leermateriaal vir biologie in Afrikaans en Engels
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia | [
"Biologie",
"is",
"die",
"vakgebied",
"van",
"die",
"bestudering",
"van",
"die",
"verskillende",
"vorme",
"van",
"lewende",
"organismes",
".",
"Biologie",
"is",
"die",
"wetenskap",
"van",
"lewe",
".",
"Dit",
"is",
"gemoeid",
"met",
"die",
"eienskappe",
"en",
"gedrag",
"van",
"organismes",
",",
"hoe",
"spesies",
"en",
"individue",
"ontstaan",
"asook",
"die",
"wisselwerkings",
"tussen",
"hulle",
"onderling",
"en",
"tussen",
"hulle",
"en",
"die",
"omgewing",
".",
"Oorsig",
"van",
"biologie",
"Biologie",
"beslaan",
"'n",
"wye",
"spektrum",
"van",
"akademiese",
"vakgebiede",
"wat",
"dikwels",
"as",
"onafhanklike",
"dissiplines",
"beskou",
"word",
";",
"as",
"sambreelterm",
"is",
"dit",
"die",
"vakgebied",
"van",
"die",
"bestudering",
"van",
"lewe",
"op",
"verskillende",
"skale",
":",
"Op",
"atoom-",
"en",
"molekulêre",
"skaal",
",",
"deur",
"molekulêre",
"biologie",
",",
"biochemie",
"en",
"in",
"'n",
"mate",
"genetika",
"Op",
"sellulêre",
"skaal",
",",
"deur",
"selbiologie",
"Op",
"multisellulêre",
"skaal",
",",
"deur",
"fisiologie",
",",
"anatomie",
"en",
"histologie",
"Op",
"die",
"ontwikkelingsvlak",
"of",
"ontogenie",
"van",
"'n",
"individuele",
"organisme",
",",
"deur",
"ontwikkelingsbiologie",
".",
"Op",
"die",
"vlak",
"van",
"oorerflikheid",
"tussen",
"ouer",
"en",
"nasate",
",",
"deur",
"genetika",
".",
"Op",
"die",
"vlak",
"van",
"groepsgedrag",
",",
"deur",
"etologie",
"Op",
"die",
"vlak",
"van",
"individuele",
"wisselwerkings",
"tussen",
"die",
"organismes",
",",
"deur",
"sosiobiologie",
"Op",
"die",
"vlak",
"van",
"'n",
"hele",
"bevolking",
",",
"deur",
"bevolkingsgenetika",
"Op",
"’n",
"multispesieskaal",
"van",
"herkoms",
",",
"deur",
"sistematika",
"Op",
"die",
"vlak",
"van",
"interafhanklike",
"bevolkings",
"en",
"hulle",
"habitat",
",",
"deur",
"ekologie",
"en",
"evolusionêre",
"biologie",
"Spekulatief",
"op",
"die",
"vlak",
"van",
"lewe",
"buite",
"die",
"Aarde",
",",
"deur",
"xenobiologie",
".",
"Velde",
"van",
"studie",
"in",
"biologie",
"Aërobiologie",
"–",
"Anatomie",
"–",
"Arachnologie",
"–",
"Astrobiologie",
"–",
"Biochemie",
"–",
"Bionika",
"–",
"Biogeografie",
"–",
"Bioinformatika",
"–",
"Biomeganika",
"–",
"Biofisika",
"–",
"Biotegnologie",
"–",
"Plantkunde",
"–",
"Selbiologie",
"–",
"Verspreidingskunde",
"–",
"Kladistiek",
"–",
"Skaaldierkunde",
"–",
"Oerdierkundige",
"–",
"Siklusse",
"–",
"Sitologie",
"–",
"Ontwikkelingsbiologie",
"–",
"Siektes",
"(",
"genetiese",
"en",
"aansteeklike",
"siektes",
")",
"–",
"Ekologie",
"(",
"teoretiese",
"ekologie",
",",
"simbiose",
",",
"outokologie",
",",
"sinekologie",
")",
"–",
"Etologie",
"–",
"Entomologie",
"–",
"Evolusionêre",
"biologie",
"(",
"Evolusie",
")",
"–",
"Evolusionêre",
"ontwikkelingsbiologie",
"–",
"Varswaterbiologie",
"–",
"Genetika",
"(",
"bevolkingsgenetika",
",",
"kwantitatiewe",
"genetika",
",",
"genomika",
",",
"proteomika",
")",
"–",
"Herpetologie",
"–",
"Histologie",
"–",
"Antropologie",
"–",
"Igtiologie",
"–",
"Immunologie",
"–",
"Aansteeklike",
"siektes",
"–",
"Patologie",
"–",
"Epidemologie",
"–",
"Limnologie",
"–",
"Malakologie",
"–",
"Soogdierkunde",
"–",
"Mariene",
"biologie",
"–",
"Mikrobiologie",
"(",
"bakteriologie",
")",
"–",
"Molekulêre",
"biologie",
"–",
"Morfologie",
"–",
"Mikologie/ligenologie",
"–",
"Mirmekologie",
"–",
"Neurowetenskap",
"(",
"neuroanatomie",
",",
"neurofisiologie",
",",
"senustelselwetenskap",
",",
"biologiese",
"fisiologie",
",",
"psigiatrie",
",",
"psigofarmakologie",
",",
"gedragswetenskap",
",",
"neuroetologie",
",",
"psigofisika",
",",
"berekenbare",
"neurowetenskap",
",",
"kognitiewe",
"neurowetenskap",
",",
"kognitiewe",
"wetenskap",
")",
"–",
"Onkologie",
"(",
"die",
"studie",
"van",
"kanker",
")",
"–",
"Ontogenie",
"–",
"Oorsprong",
"van",
"lewe",
"–",
"Voëlkunde",
"–",
"Paleontologie",
"(",
"paleobotanie",
",",
"paleosoölogie",
")",
"–",
"parasitologie",
"–",
"Fikologie",
"(",
"algologie",
")",
"–",
"Herkomskunde",
"(",
"filogenetika",
",",
"filogeografie",
")",
"–",
"Fisiologie",
"–",
"Fitopatologie",
"–",
"Voortplantingsbiologie",
"–",
"Strukturele",
"biologie",
"–",
"Stelselbiologie",
"–",
"Taksonomie",
"–",
"Toksikologie",
"(",
"die",
"studie",
"van",
"gifstowwe",
"en",
"besoedeling",
")",
"–",
"Virologie",
"–",
"Xenobiologie",
"–",
"Soölogie",
"Evolusie",
"en",
"biologie",
"Een",
"van",
"die",
"sentrale",
",",
"organisatoriese",
"begrippe",
"in",
"biologie",
"is",
"dat",
"alle",
"lewe",
"van",
"'n",
"gemene",
"oorsprong",
"het",
"vanweë",
"evolusie",
".",
"Charles",
"Darwin",
"het",
"evolusie",
"as",
"'n",
"lewensvatbare",
"teorie",
"daargestel",
"deur",
"die",
"dryfveer",
"daaragter",
",",
"natuurlike",
"teelkeuse",
",",
"duidelik",
"uit",
"te",
"spel",
".",
"(",
"Alfred",
"Russell",
"Wallace",
"word",
"algemeen",
"erken",
"as",
"mede-uitvinder",
"van",
"die",
"begrip",
")",
".",
"Genetiese",
"verskuiwing",
"is",
"aanvaar",
"as",
"'n",
"bykomende",
"meganisme",
"tot",
"die",
"sogenaamde",
"moderne",
"sintese",
".",
"Die",
"evolusionêre",
"geskiedenis",
"van",
"'n",
"spesie",
"—",
"waaruit",
"die",
"eienskappe",
"van",
"die",
"verskillende",
"spesies",
"waarvan",
"dit",
"afstam",
",",
"vasgestel",
"kan",
"word",
",",
"tesame",
"met",
"die",
"genetiese",
"verwantskappe",
"daarvan",
"ten",
"opsigte",
"van",
"al",
"die",
"ander",
"spesies",
"word",
"herkomskunde",
"genoem",
".",
"Verskillende",
"benaderings",
"tot",
"die",
"insameling",
"van",
"inligting",
"oor",
"die",
"herkoms",
"van",
"spesies",
"word",
"in",
"biologie",
"gevolg",
".",
"Dit",
"sluit",
"die",
"vergelyking",
"van",
"DNA-reekse",
"in",
"wat",
"in",
"molekulêre",
"biologie",
"of",
"genomika",
"uitgevoer",
"word",
"en",
"vergelykings",
"van",
"fossielrekords",
"en",
"ander",
"inligting",
"oor",
"antieke",
"organismes",
"wat",
"deur",
"paleontologie",
"ondersoek",
"word",
".",
"Bioloë",
"rangskik",
"en",
"ontleed",
"evolusionêre",
"verwantskappe",
"deur",
"verskeie",
"metodes",
",",
"wat",
"herkomskunde",
",",
"numeriese",
"taksonomie",
"en",
"kladistiek",
"insluit",
".",
"Die",
"hoofgebeurtenisse",
"in",
"die",
"loop",
"van",
"evolusie",
",",
"soos",
"bioloë",
"dit",
"tans",
"verstaan",
",",
"word",
"opgesom",
"op",
"hierdie",
"evolusionêre",
"tydlyn",
".",
"Klassifikasie",
"van",
"lewe",
"(",
"en",
"soortgelyke",
"organismes",
")",
"Die",
"klassifikasie",
"van",
"lewende",
"dinge",
"word",
"sistematika",
"of",
"taksonomie",
"genoem",
"en",
"behoort",
"die",
"evolusionêre",
"stambome",
"van",
"die",
"verskillende",
"organismes",
"te",
"weerspieël",
".",
"Taksonomie",
"groepeer",
"organismes",
"in",
"groepe",
"wat",
"taksons",
"genoem",
"word",
",",
"terwyl",
"sistematika",
"hul",
"verwantskappe",
"probeer",
"vasstel",
".",
"Die",
"dominante",
"stelsel",
"word",
"Linnese",
"taksonomie",
"genoem",
",",
"wat",
"ordes",
"en",
"binomiale",
"name",
"insluit",
".",
"Die",
"name",
"van",
"organismes",
"word",
"beheer",
"deur",
"internasionale",
"ooreenkomste",
"soos",
"die",
"Internasionale",
"Kode",
"van",
"Benamings",
"vir",
"alge",
",",
"fungi",
"en",
"plante",
"en",
"die",
"Internasionale",
"Kode",
"van",
"Dierkundige",
"Benamings",
".",
"'n",
"Vierde",
"konsepvoorstel",
"vir",
"'n",
"biokode",
"is",
"ingepubliseer",
"in",
"'n",
"poging",
"om",
"die",
"name",
"van",
"die",
"drie",
"terreine",
"te",
"standaardiseer",
",",
"maar",
"dit",
"is",
"nog",
"nie",
"amptelik",
"aanvaar",
"nie",
".",
"Die",
"Internasionale",
"Kode",
"van",
"Virusklassifikasie",
"en",
"-benamings",
"val",
"tans",
"buite",
"die",
"biokodes",
".",
"Lewende",
"wesens",
"is",
"tradisioneel",
"in",
"vyf",
"koninkryke",
"verdeel",
":",
"Monere",
"–",
"Protiste",
"–",
"Skimmels",
"–",
"Plante",
"–",
"Diere",
"Die",
"verdeling",
"word",
"egter",
"deesdae",
"as",
"verouderd",
"beskou",
".",
"Meer",
"moderne",
"alternatiewe",
"begin",
"met",
"die",
"drieledige",
"domeinstelsel",
":",
"Archaea",
"–",
"Bakterieë",
"–",
"Eukariote",
"(",
"insluitende",
"protiste",
",",
"fungi",
",",
"plante",
"en",
"diere",
")",
"Hierdie",
"domeine",
"weerspieël",
"die",
"teenwoordigheid",
"al",
"dan",
"nie",
"van",
"selkerne",
"asook",
"verskille",
"in",
"die",
"selwande",
".",
"Elke",
"domein",
"word",
"verder",
"verdeel",
"totdat",
"elke",
"spesie",
"apart",
"geklassifiseer",
"is",
".",
"Die",
"volgorde",
"is",
":",
"domein",
",",
"koninkryk",
",",
"filum",
",",
"klas",
",",
"orde",
",",
"familie",
",",
"genus",
",",
"spesie",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"'n",
"reeks",
"intrasellulêre",
"parasiete",
"wat",
"toenemend",
"minder",
"lewend",
"is",
"ten",
"opsigte",
"van",
"hulle",
"metaboliese",
"aktiwiteit",
":",
"Virusse",
"–",
"Viroïede",
"–",
"Prione",
"Geskiedenis",
"van",
"die",
"woord",
"'",
"biologie",
"'",
"Die",
"term",
"\"",
"biologie",
"\"",
"is",
"afgelei",
"van",
"die",
"Griekse",
"βίος",
"(",
"bios",
",",
"\"",
"lewe",
"\"",
")",
"en",
"λόγος",
"(",
"logos",
",",
"\"",
"studie",
"van",
"\"",
")",
".",
"Die",
"term",
"is",
"vermoedelik",
"onafhanklik",
"van",
"mekaar",
"deur",
"Gottfried",
"Reinhold",
"Treviranus",
"(",
"Biologie",
"oder",
"Philosophie",
"der",
"lebenden",
"Natur,en",
"Jean-Baptiste",
"Lamarck",
"(",
"Hydrogéologie,",
"bekendgestel",
".",
"Dit",
"kan",
"ook",
"wees",
"dat",
"Karl",
"Friedrich",
"Burdach",
"die",
"woord",
"inuitgedink",
"het",
"vir",
"die",
"titel",
"van",
"boekdeelvan",
"Michael",
"Christoph",
"Hanov",
"se",
"Philosophiae",
"naturalis",
"sive",
"physicae",
"dogmaticae",
":",
"Geologia",
",",
"biologia",
",",
"phytologia",
"generalis",
"et",
"dendrologia",
",",
"wat",
"ingepubliseer",
"is",
".",
"Verdere",
"leeswerk",
"Lynn",
"Margulis",
",",
"Five",
"Kingdoms",
":",
"An",
"Illustrated",
"Guide",
"to",
"the",
"Phyla",
"of",
"Life",
"on",
"Earth,e",
"oplaag",
",",
"St",
".",
"Martin's",
"Press",
",",
"sagteband",
",",
"ISBN7252-7",
"(",
"baie",
"ander",
"oplae",
")",
"Neil",
"Campbell",
",",
"Biology",
":",
"Concepts",
"&",
"Connectionse",
"oplaag",
")",
",",
"Benjamin-Cummings",
"Publishing",
"Company",
",",
"hardeband",
",",
"ISBN6627-X",
"(",
"college-vlak",
"teks",
")",
"Eksterne",
"skakels",
"EverythingBio",
":",
"'n",
"Aanlyn",
"bron",
"vir",
"enigiets",
"verwant",
"aan",
"biologie",
"Kimball's",
"Biology",
"Pages",
"\\",
":",
"'n",
"aanlyn",
"handboek",
"met",
"’n",
"soekfunksie",
"Biology",
"Online",
":",
"'n",
"webtuiste",
"wat",
"deur",
"'n",
"enkele",
"persoon",
"onderhou",
"word",
"Biologiewebtuiste",
"The",
"Tree",
"of",
"Life",
"The",
"Journal",
"of",
"Biology",
"The",
"Public",
"Library",
"of",
"Science",
":",
"Biology",
"BioCode",
"Biologie",
"met",
"grafika",
"en",
"animasies",
"Leermateriaal",
"vir",
"biologie",
"in",
"Afrikaans",
"en",
"Engels",
"Hierdie",
"artikel",
"is",
"vertaal",
"uit",
"die",
"Engelse",
"Wikipedia"
] |
23 | https://af.wikipedia.org/wiki/Beeldende%20kunste | Beeldende kunste | Die beeldende kunste is vorms van kunssinnige uitdrukking waarin die klem val op die skep van 'n artifak in twee of drie dimensies.
Tekenkuns
Skilderkuns
Beeldhouwerk
Gemengde media
Beeldende kuns (ook genoem visuele kuns) behels enige sigbare kuns, maar sluit uitvoerende kunste uit. | [
"Die",
"beeldende",
"kunste",
"is",
"vorms",
"van",
"kunssinnige",
"uitdrukking",
"waarin",
"die",
"klem",
"val",
"op",
"die",
"skep",
"van",
"'n",
"artifak",
"in",
"twee",
"of",
"drie",
"dimensies",
".",
"Tekenkuns",
"Skilderkuns",
"Beeldhouwerk",
"Gemengde",
"media",
"Beeldende",
"kuns",
"(",
"ook",
"genoem",
"visuele",
"kuns",
")",
"behels",
"enige",
"sigbare",
"kuns",
",",
"maar",
"sluit",
"uitvoerende",
"kunste",
"uit",
"."
] |
24 | https://af.wikipedia.org/wiki/Boeddhisme | Boeddhisme | Boeddhisme is ’n Dharmiese geloof of filosofie (Sanskrit: dharma; Pali: dhamma). Dit sluit ’n verskeidenheid tradisies, gelowe en spirituele gebruike in wat grootliks geskoei is op die leringe van Gautama Boeddha, algemeen bekend as die Boeddha ("die verligte een").
Volgens die Boeddhistiese tradisie het die Boeddha tussen die 6de en 4de eeu v.C. op die noordoostelike Indiese subkontinent gewoon en ander onderrig. Boeddhiste beskou hom as ’n "verligte" of "ontwaakte" onderwyser wat sy insig gedeel het om ander te help om hul lyding te beëindig deur die verbanning van onkunde en begeertes en deur die ontwikkeling van hul gees.
Geleerdes erken oor die algemeen twee bestaande takke van Boeddhisme: Theravada ("Tradisie van die Oudstes", soms verkeerdelik "Hinayana" genoem) en Mahayana ("Die Groot Voertuig"). Theravada het baie volgelinge in Sri Lanka en Suidoos-Asië (onder meer in Thailand, Birma, Laos, Kambodja). Mahayana kom voor in Oos-Asië (onder meer in China, Korea, Japan, Viëtnam, Singapoer, Taiwan) en sluit in die tradisies van Suiwer Land, Zen, Nichiren-Boeddhisme, Tibettaanse Boeddhisme, Shingon en ander. Vajrayana, ’n stel leringe wat toegeskryf word aan Indiese siddhas, kan beskou word as ’n derde tak of bloot deel van Mahayana. Tibettaanse Boeddhisme, soos beoefen in Tibet, Bhoetan, Nepal, die Himalajastreek van Indië, Kalmikië, Mongolië en omringende gebiede, volg die Vajrayana-leringe van die 8ste-eeuse Indië.
In Theravada-Boeddhisme is die primêre doel die behaling van die verhewe staat nirwana, wanneer ’n mens ontsnap van die siklus van lyding en hergeboorte. In Mahayana- en Tibettaanse Boeddhisme word na boeddhaskap gestrewe deur ’n bodhisattva te word en juis in dié siklus te bly met die doel om ander te help om verligting te behaal.
Boeddhistiese skole verskil oor die presiese aard van die pad na nirwana, die belangrikheid en egtheid van verskeie geskrifte en veral die toepassing daarvan. Een ding waaroor almal eens is, is dat daar geen skeppingsgod bestaan nie. Die grondbeginsels van die Boeddhistiese tradisie is die Drie Juwele: die Boeddha, die dharma (geloof) en die sangha (gemeenskap). Om "toevlug tot die drievoudige juweel" te neem is tradisioneel ’n verklaring dat iemand die Boeddhistiese pad volg, en onderskei Boeddhiste gewoonlik van nie-Boeddhiste. Ander praktyke kan insluit die gehoorsaming van etiese grondreëls; die ondersteuning van die kloostergemeenskap; afstanddoening van die gewone lewe om ’n Boeddhistiese kloosterlewe te lei; die ontwikkeling van die gees en die beoefening van meditasie; die kweek van groter wysheid en oordeel; die bestudering van die geskrifte; godsdienspraktyke; seremonies; en, in die Mahayana-tradisie, smeekbedes tot die boeddhas en bodhisattvas.
Die lewe van die Boeddha
Siddhartha Gautama het omstreeks die 6de eeu v.C. in Noord-Indië gewoon. Geskrifte gee verskillende weergawes van sy lewe. Die meeste kenners meen hy het wel bestaan, ander onderrig en ’n kloosterorde gestig, maar aanvaar nie alle besonderhede in sy biografieë nie. Volgens die skrywer Michael Carrithers behoort die algemene riglyne waar te wees: geboorte, volwassenheid, afstanddoening, soeke, verligting en bevryding, onderrig, die dood.
Volgens een vertelling was hy ’n prins en het ’n astroloog met die naam Asita kort ná sy geboorte Gautama se pa, Suddhodana, besoek en voorspel die kind sou óf ’n groot koning word óf afstand doen van die materiële wêreld om ’n heilige man te word – dit sou afhang van of hy die lewe buite die mure van die paleis sou sien.
Suddhodana wou seker maak sy seun word koning en het hom verbied om die paleis te verlaat. Op 29-jarige ouderdom het Gautama egter ’n paar keer uitgeglip en die lyding daarbuite aanskou. Hy het toe die koninklike lewe agtergelaat om ’n oplossing vir hierdie lyding te vind.
Ses jaar lank het hy probeer en misluk. Op 35-jarige ouderdom het hy eendag onder ’n vyeboom (Ficus religiosa) gaan sit en mediteer, en homself voorgeneem om nie weer op te staan voordat hy verligting behaal het nie. Ná baie dae het hy eindelik sy geestelike kettings afgeskud en homself so bevry van die siklus van lyding en hergeboorte. Toe hy opstaan, was hy ten volle verlig.
Kort hierna het hy volgelinge gelok en ’n kloosterorde gestig. Toe het hy, as die Boeddha, vir die res van sy lewe die pad na verligting wat hy ontdek het, aan ander geleer terwyl hy deur die noordoostelike Indiese subkontinent gereis het. Hy is op 80 jaar (in 483 v.C.) in Kushinagar, Indië, dood.
Boeddhistiese begrippe
Die lewe en wêreld
Samsara
In Boeddhisme word samsara gedefinieer as die voortdurend herhalende siklus van geboorte en die dood. Dit verwys spesifiek na die belewing van een hergeboorte ná die ander binne die ses vlakke van die bestaan, waar elke vlak verstaan kan word as ’n fisieke of sielkundige toestand wat gekenmerk word deur ’n spesifieke soort lyding. Samsara ontstaan uit avidya (onkunde) en word gekenmerk deur dukkha (lyding, angstigheid, ontevredenheid). Deur Boeddhisme is bevryding van samsara moontlik.
Karma
Karma (van Sanskrit vir "aksie, werk") is in Boeddhisme die krag wat samsara aandryf. Goeie, kundige dade (Pali: kusala) en slegte, onkundige dade (Pali: akusala) kweek "sade" in die gedagtes wat óf in hierdie lewe óf in ’n toekomstige lewe (ná hergeboorte) vrugte voortbring na gelang van die soort dade. Die vermyding van slegte dade en die kweek van goeie dade word sila genoem.
In Theravada-Boeddhisme is daar geen verlossing van of vergifnis vir jou karma nie, want dit is ’n suiwer onpersoonlike proses wat deel is van die heelal. In Mahayana-Boeddhisme word geglo die dreunsing of selfs net aanhoor van sekere soetras (soos die Lotus-, Angulimaliya- en Mahayana Mahaparinirvana-soetra) kan groot dele van jou negatiewe karma uitdryf. Ander skole soos Vajrayana beskou die sing of opsê van mantras as die manier om ontslae te raak van voorheen negatiewe karma.
Hergeboorte
Hergeboorte verwys na ’n proses waarvolgens wesens deur ’n reeks lewens gaan; elke lewe duur van bevrugting tot die dood. Die leerstelling van anatta verwerp die begrip van ’n permanente self of ’n onveranderlike, ewige siel soos dit in Hindoeïsme en die Christendom voorkom. In Boeddhisme is geen self onafhanklik van die res van die heelal nie. Hergeboorte tot nuwe lewens kan verstaan word as die voortsetting van ’n dinamiese, altyd veranderende proses van pratityasamutpada ("afhanklike ontstaan") wat bepaal word deur die wette van oorsaak en effek (karma) eerder as dié van een wese wat van een bestaan tot ’n volgende gereïnkarneer word.
Elke hergeboorte vind plaas op een van vyf vlakke volgens Theravada-Boeddhiste, of ses volgens ander skole.
Naraka-wesens: dié wat in een van baie narakas (helle) woon;
Preta: dié wat soms gedeeltelik mense se ruimte deel, maar vir die meeste mense onsigbaar is; ’n soort "spook";
Diere: hulle deel mense se ruimte, maar is ’n ander lewensvorm;
Mense: een van die vlakke van hergeboorte waarin nirwana behaal kan word;
Asuras: vertaal as demone, titane of antigode; dit word nie deur die Theravada-tradisie as ’n aparte vlak erken nie;
Devas, insluitende Brahmas: vertaal as gode, geeste of engele.
Volgens Oos-Asiatiese en Tibettaanse Boeddhisme is daar ’n tussenvlak (Tibettaans: bardo) tussen een lewe en die volgende een. Die ortodokse Theravada-tradisie verwerp dit; tog is daar dele in die Samyutta-nikaya van die Pali-kanon wat blykbaar die idee steun dat die Boeddha vertel het van so ’n tussenvlak.
Lyding: oorsake en oplossings
Die Vier Edel Waarhede
Die leringe oor die Vier Edel Waarhede word beskou as sentraal tot die leerstellings van Boeddhisme en verskaf ’n konsepraamwerk vir Boeddhisme. Dié vier waarhede verduidelik die aard van dukkha, die oorsake daarvan en hoe dit oorkom kan word. Die vier waarhede is:
Die waarheid van dukkha, of die aard daarvan: dit word gewoonlik vertaal as lyding, angstigheid, onvoldoendheid ens. en het drie aspekte: die ooglopende lyding van fisieke of geestelike siektes, veroudering en afsterwing; die angstigheid of stres van vashou aan dinge wat voortdurend verander; ’n subtiele ontevredenheid wat alle lewensvorme ervaar weens die feit dat alle lewensvorme verander, en deeltyds en sonder kern of inhoud is. Op dié vlak dui die term op ’n gebrek aan tevredenheid, ’n gevoel dat dinge nooit aan ons verwagtings of standaarde voldoen nie.
Die waarheid van die oorsprong van dukkha. Die oorsprong kan bekend wees. Dit word gewoonlik verduidelik as begeertes (Pali: tanha, "dors"), bepaal deur onkunde (Pali: avidya). Op ’n dieper vlak word die grondoorsaak van dukkha beskou as onkunde oor die ware aard van realiteit.
Die waarheid van die beëindiging van dukkha: dit is moontlik om dukkha te beëindig.
Die waarheid van die weg wat lei tot die beëindiging van dukkha: daar is ’n Edel Agtvoudige Pad na die beëindiging van dukkha.
Die Edel Agtvoudige Pad
Die Edel Agtvoudige Pad bestaan uit agt verwante faktore of voorwaardes wat saam kan lei tot die beëindiging van dukkha. Dié agt faktore is: korrekte insig, korrekte bedoeling (gedagtes), korrekte rede, korrekte handeling, korrekte lewensonderhoud (beroep), korrekte inspanning, korrekte bewustheid en korrekte konsentrasie.
Die faktore dui nie op "fases" wat die een ná die ander afgelê word soos op ’n gewone pad nie, maar is agt dimensies van ’n mens se optrede – geestelik en liggaamlik – wat onderling afhanklik werk en saam ’n volledige pad of lewenswyse definieer.
Die agt faktore word gewoonlik in drie afdelings verdeel:
Die vier verhewe geestestoestande
Die vier verhewe geestestoestande, of Brahmaviharas, is vier Boeddhistiese deugde en die meditasiepraktyke om hulle te ontwikkel. Hulle word ook "die vier onmeetbares" (Sanskrit: apramāṇa, Pali: appamaññā) genoem.
Volgens die Mettasutta in die Pali-kanon het Gautama Boeddha gemeen die ontwikkeling van die vier verhewe geestestoestande kan meebring dat die beoefenaar daarvan op ’n hoër vlak herbore word. Dié vier deugde is:
Metta/maitri: liefde; die hoop dat dit met almal goed gaan
Karuna: medelye; die hoop dat almal se lyding verminder
Mudita: deernis; vreugde in die dade en geluk van ander
Upekkha/upeksha: gelatenheid; om verlies en wins, lof en blaam, sukses en mislukking te leer aanvaar vir jouself én vir ander
Aard van die bestaan
Die konsep van bevryding (nirwana) – ’n basiese begrip in Boeddhisme – is nou verwant aan die oorkoming van onkunde (avidya), ’n basiese onbegrip of verkeerde idee van die aard van realiteit. In die ontwaking tot die ware aard van die self en alle verskynsels, ontwikkel ’n mens ’n onpartydigheid vir voorwerpe wat aan ’n mens "klou" en word jy verlos van lyding (dukkha) en die siklus van hergeboorte (samsara). Om dit te bereik, het die Boeddha aanbeveel, moet die mens kyk na dinge soos gekarakteriseer deur die "drie kenmerke van die bestaan".
Die drie kenmerke van die bestaan
Die drie kenmerke van die bestaan is verganklikheid, lyding en nie-self.
Verganklikheid (Pali: anicca) is die Boeddhistiese idee dat alle dinge en ervarings veranderlik, onbestendig en verganklik is. Alles wat ons met ons sintuie kan ervaar, bestaan uit dele en die bestaan daarvan is afhanklik van eksterne voorwaardes. Goed ontstaan voortdurend en hou op bestaan. Omdat niks bly voortduur nie, het geen voorwerp of ervaring ’n inherente of vaste aard nie. Die liggaam weerspieël dié verganklikheid deur die verouderingsproses, die siklus van hergeboorte en enige ervaring van verlies. Omdat alles verganklik is, dien dit geen doel om daaraan vas te klou nie omdat dit net lyding meebring.
Lyding (Pali: dukkha, Sanskrit duḥkha) is ook ’n sentrale begrip. Dit kan op verskeie maniere in Afrikaans vertaal word: lyding, pyn, ontevredenheid, hartseer, angstigheid, ongemak, vrees, stres, ongelukkigheid en frustrasie. Hoewel die woord "lyding" meestal gebruik word, is die filosofiese betekenis nader aan "ongerustheid". Die term "lyding" wek die indruk dat die Boeddhistiese siening pessimisties is, maar Boeddhisme is nie pessimisties of optimisties nie; dit is realisties. Die word "dukkha" word dikwels nie vertaal nie sodat dit ’n breër betekenis kan hê.
Nie-self (Pali: anatta, Sanskrit: anātman) is die derde kenmerk van die bestaan. As ’n mens dit van naderby beskou, is geen verskynsel werklik "ek" of "myne" nie; dié begrippe word in die brein geskep. In Boeddhisme word anatta nie bedoel as ’n metafisiese stelling nie, maar as ’n manier om verlossing van lyding te kry. Die Boeddha het beide stellings "Ek het ’n self" en "Ek het nie ’n self nie" as ontologiese menings beskou wat ’n mens aan lyding blootstel. As die Boeddhis die konstant veranderende fisieke en geestelike aard ontleed van die dele (skandhas) waaruit ’n mens of voorwerp saamgestel is, kom hy tot die gevolgtrekking dat nie die onderskeie dele of die geheel ’n self het nie.
Afhanklike ontstaan
Die leerstelling van pratityasamutpada, of afhanklike ontstaan, is ’n belangrike deel van Boeddhistiese metafisika. Daarvolgens ontstaan verskynsels saam in ’n wedersyds interafhanklike web van oorsaak en effek.
Die beste toepassing van die begrip is die Twaalf Nidanas (uit Pali: "oorsake", "fondamente", "bronne van oorsprong"), wat die herhaling van die siklus van geboorte en die dood in besonderhede beskryf.
Daar is ’n verband tussen die kenmerke van die siklus, en elk gee aanleiding tot die volgende een:
Avidya: onkunde, veral ’n spirituele onkunde oor die aard van realiteit;
Samskaras: formasie, wat verwys na karma;
Vijnana: bewustheid, veral onderskeid makend;
Namarupa: letterlik naam en vorm, wat verwys na gees en liggaam;
Sadayatana: die ses liggings van die sintuie: oog, oor, neus, tong, liggaam en brein;
Sparaa: kontak, indruk of stimulasie (deur ’n sintuiglike voorwerp);
Vedana: gevoel, dus of iets aangenaam, onaangenaam of neutraal is;
Trsna: letterlik dors, maar in Boeddhisme beteken dit begeertes of verlangens;
Upadana: vasklouing; dit beteken ook brandstof, wat die siklus van geboorte en die dood voed;
Bhava: letterlik bestaan of word (die Theravada verduidelik dit as karma, wat ’n nuwe bestaan meebring, en die bestaan self);
Jati: letterlik geboorte, hoewel die lewe in Boeddhisme by bevrugting begin;
Jaramarana: (ouderdom en die dood) en ook soka, parideva, dukkha, domanassa en upayasa (hartseer, roubeklag, pyn, beproewing en wanhoop).
Wesens ly deur die hele siklus van geboorte en die dood totdat hulle hulself bevry van dié lyding (dukkha) deur nirwana te behaal. Dan lei die afwesigheid van die eerste nidana – onkunde – tot die afwesigheid van die ander.
Bevryding
Nirwana
Nirwana (Sanskrit: nirvana; Pali: nibbana) beteken "beëindiging" of "uitwissing" – van tanha (begeertes) en avidya (onkunde), en dus dukkha (lyding) en die siklus van geboorte en die dood. Dit staan in die Weste ook as "verligting" of "ontwaking" bekend. Die term vir enigiemand wat nirwana behaal het, ook die Boeddha, is arhat.
Bodhi is ’n term wat gebruik word vir die ervaring van arhats "om te ontwaak". Dit beteken letterlik "ontwaking", maar word meer dikwels in Afrikaans ook as "verligting" vertaal. In vroeë Boeddhisme het bodhi dieselfde betekenis as nirwana gehad en het dit gedui op die uitwissing van raga (gulsigheid, begeerte), dosa (haat, afkeer) en moha (delusie). In die latere Mahayana-skool is die status van nirwana in sommige geskrifte effens verlaag sodat dit net die uitwissing van begeerte en haat beteken het, met die sinspeling dat delusie steeds teenwoordig was in iemand wat nirwana behaal het en dat hy bodhi moes behaal om delusie uit te wis.
Daarom het ’n arhat in die Mahayana-tradisie net nirwana behaal, terwyl ’n bodhisattva ook ten volle van delusie bevry is. Deur bodhi te behaal, het hy ’n boeddha geword. In Theravada-Boeddhisme het beide bodhi en nirwana die betekenis van bevryding van begeerte, haat en delusie.
Die term parinirwana word ook in Boeddhisme aangetref, en verwys gewoonlik na die volle nirwana wat ’n arhat behaal met sy dood, wanneer die fisieke liggaam vergaan.
Boeddhas
Volgens die Bhoeddistiese tradisie is ’n Boeddha ’n ten volle verligte wese wat bevry is van begeerte, haat en onkunde. Hy word nie meer deur samsara beïnvloed nie en het die lyding beëindig wat ander wesens nog ervaar.
Siddhartha Gautama word nie as die enigste Boeddha beskou nie. Die Pali-kanon verwys na talle vorige Boeddhas (sien Lys van bekende Boeddhas), terwyl die Mahayana-tradisie nog baie Boeddhas van hemelse eerder as historiese oorsprong noem. ’n Algemene geloof is dat die volgende Boeddha se naam Maitreya sal wees.
Theravada-Boeddhisme
In die Theravada-tradisie kan ’n persoon ontwaak word uit die "slaap van onkunde" deur die ware aard van realiteit te besef; sulke mense word arhats genoem en soms boeddhas. Ná talle lewens van spirituele najaging het hulle die einde van die siklus van hergeboorte bereik en word hulle nie meer as mens, dier, gees of ander wese gereïnkarneer nie. Die Pali-kanon klassifiseer dié verligte wesens in drie soorte:
Sammasamboeddha, gewoonlik net die Boeddha genoem, wat die waarheid self ontdek het en die weg na verligting aan ander leer;
Pratyekaboeddha, wat die waarheid self ontdek het, maar nie die vermoë het om ander te leer nie;
Savakaboeddha, wat die waarheid direk of indirek van ’n Sammasamboeddha ontvang het.
Bodhi en nirwana het dieselfde betekenis: van ’n wese wat bevry is van begeertes, haat en delusie.
Mahayana-Boeddhisme
In die Mahayana-tradisie word die Boeddha dikwels nie as bloot menslik beskou nie, maar as die aardse uitbeelding van ’n begin- en eindlose, alomteenwoordige wese buite die grense van die denke. In sekere Mahayana-soetras word die Boeddha, dharma en sangha beskou as wesentlik Een: al drie is die ewige Boeddha self.
Die Boeddha se dood word beskou as ’n illusie; hy lewe voort op ander vlakke van die lewe en monnike word dus toegelaat om "nuwe waarhede" te ontdek wat op dié denkrigting geskoei is. Mahayana verskil ook van Theravada in sy begrip van sunyata (dat niks op die ou end ’n bestaan het nie) en in sy geloof in bodhisattvas (verligte mense wat ’n gelofte aflê om aanhou herbore te word totdat alle wesens verlig is).
Die Mahayana aanvaar bykomende geskrifte en plaas klem op die ideaal van die bodhisattvas. Hulle bemoei hulle minder met die tradisionele Boeddhistiese klem op verlossing van dukkha en lê eerder ’n belofte af om in dié wêreld te bly om alle wesens, sonder uitsondering, te bevry en te help om nirwana te bereik.
Suiwer Land-Boeddhisme
Suiwer Land-Boeddhisme is ’n wydverspreide en dalk die mees geloofsgeoriënteerde uitlewing van Boeddhisme. Hul sentrale oortuiging is dat die geloof in Amitabha Boeddha en dreunsang ter ere van sy naam iemand by sy dood bevry tot die geseënde Suiwer Land van Amitabha Boeddha. Hierdie Boeddhistiese vlak word beskou as ’n voorsmaak van nirwana, of as nirwana self. Die belofte van Amitabha Boeddha om alle wesens van samsara-lyding te red, word in dié tradisie beskou as universeel, solank iemand óf in die krag van die belofte glo óf sy naam dreunsing.
Boeddha-eons
Boeddhiste glo Gautama Boeddha was die eerste een wat in hierdie Boeddha-eon verligting behaal het en dus kry hy die erkenning vir die stigting van Boeddhisme. ’n Boeddha-eon, of kalpa, is die deel van die geskiedenis waarin mense die leringe van die vroegste "bekende" Boeddha onthou en beoefen. Die huidige kalpa sal eindig wanneer al die kennis, bewyse en leringe van Gautama Boeddha verdwyn het. Baie kalpas het deur die geskiedenis van die mens se bestaan begin en geëindig. Gautama Boeddha is dus "die Boeddha van hierdie era" wat alle ander Boeddhas daarin regstreeks en onregstreeks onderrig het.
Daarbenewens glo Mahayana-Boeddhiste dat daar talle ander Boeddhas in ander heelalle was. Die Theravada-gemeenskap glo Boeddhas kom een-een na vore in hierdie wêreld, en geensins in ander wêrelde nie. Die begrip van hierdie saak word wyd weerspieël in verskillende interpretasies van basiese terme tussen die verskillende Boeddhistiese skole.
Bodhisattvas
Bodhisattva beteken "verligte wese" en verwys oor die algemeen na iemand op pad na boeddhaskap. ’n Bodhisattva is tradisioneel iemand wat deur groot meelewing bodhicitta opgewek het – ’n spontane begeerte om boeddhaskap te bereik tot voordeel van alle wesens. Theravada-Boeddhisme gebruik die term hoofsaaklik om te verwys na Gautama Boeddha se vorige lewens, maar erken en respekteer ook die ander betekenis daarvan.
Mahayana-Boeddhisme moedig almal aan om bodhisattvas te word en die bodhisattva-belofte af te lê: om te werk vir die volledige verligting van alle wesens.
Die beoefening van Boeddhisme
Aanbidding
Verering is ’n belangrike deel van die beoefening van Boeddhisme. Dit sluit in buigings, offerandes, pelgrimstogte en dreunsang. In Suiwer Land-Boeddhisme is die verering van Amitabha Boeddha die hoofpraktyk en in Nichiren-Boeddhisme die verering van die Lotussoetra.
Joga
Boeddhisme sluit tradisioneel meditasie (Pali: jhana, Sanskrit: dhyāna) in. Die oudste vermeldings van joga word in die vroegste preke van die Boeddha aangetref. ’n Sleutelaspek van die Boeddha se leringe was dat meditasie gekombineer moes word met bevrydende bewustheid. Daar is groot verskille tussen die Boeddha se leringe en die joga wat in die vroeëre Brahmaanse tekste aangetref word. Meditasie alleen was volgens die Boeddha nie bevrydend nie. Om gedagtes heeltemal af te sluit, moes ’n soort geestelike aktiwiteit plaasvind: ’n bevrydende bewustheid.
Meditasie was ’n aspek van die jogi's se praktyke in die eeue voor die Boeddha. Die Boeddha het voortgebou op hul idee van introspeksie en het hul meditasietegnieke uitgebrei, maar hy het hul teorieë oor bevryding verwerp. In Boeddhisme moet bewustheid te alle tye ontwikkel word; voorheen was daar geen sulke aanwysings nie. ’n Jogi in die Brahmaanse tradisie mag byvoorbeeld nie op die toilet gemediteer het nie, terwyl ’n Boeddhistemonnik dit behoort te doen.
Die Boeddhistiese geskrifte is waarskynlik die vroegste voorskriftelike meditasietegnieke. Dit beskryf praktyke en toestande wat voor die Boeddha bestaan het asook dié wat die eerste keer in Boeddhisme ontwikkel is.
Toevlug tot die Drie Juwele
Die eerste stap in die meeste Boeddhisteskole behels die neem van toevlug tot die Drie Juwele (Sanskrit: tri-ratna, Pali: ti-ratana) as die fondament van iemand se geloofslewe. Die gebruik om toevlug te neem namens ’n jong of selfs ongebore kind word ook genoem in die Majjhima-nikaya, wat deur die meeste geleerdes as ’n vroeë teks erken word. Die Tibettaanse Boeddhisme voeg soms ’n vierde toevlug by: in die lama. In Mahayana-Boeddhisme lê iemand wat die bodhisattva-pad kies ’n belofte af, wat beskou word as die uiterste uitdrukking van barmhartigheid. Volgens Mahayana bevat die Drie Juwele ’n ewige en onveranderende essensie en het dit ’n onomkeerbare uitwerking: iemand wat boeddhaskap behaal het, kan nooit weer terugkeer tot lyding nie.
Die Drie Juwele is:
Die boeddha: dit is die titel van dié wat nirwana behaal het. Die boeddha kan ook as ’n konsep eerder as ’n spesifieke persoon voorgestel word: die perfekte wysheid wat dharma verstaan en realiteit in sy ware vorm sien. In Mahayana kan die boeddha ook beskou word as die opperste toevlug: "Boeddha is die Onverganklike, Ewige, Onvernietigbare en Absolute Toevlug."
Die dharma: die leringe of natuurwet soos uiteengesit deur Gautama Boeddha. Dit kan ook, veral in Mahayana, dui op die uiterste en behoudende realiteit wat onskeibaar is van die Boeddha. Volgens sekere Mahayana-sienings kan die dharma, in die vorm van ’n groot soetra (Boeddhistiese geskrif) die behoefte aan ’n persoonlike onderwyser vervang en ’n direkte en spontane poort na die waarheid (dharma) wees. Dit is veral waar van die Lotus-soetra. Volgens Hiroshi Kanno is dit ’n "poort tot dharma waardeur iemand spontaan ontwaak, sonder om van ’n onderwyser gebruik te maak".
Die sangha: mense wat enige van die "vier vlakke van verligting" behaal het, of bloot die gemeenskap van Boeddhiste-aanhangers. Die monnike-orde wat in Gautama Boeddha se leeftyd gestig is, is een van die oudste organisasies op aarde.
Volgens die Boeddhistiese geskrifte het Gautama Boeddha homself voorgehou as ’n model. Die dharma bied ’n toevlug deur riglyne te verskaf vir die beëindiging van lyding en die behaling van nirwana. Die sangha verskaf ’n toevlug deur die ware leringe van Gautama Boeddha te bewaar en as verdere voorbeeld dat die waarheid van die Boeddha se leringe haalbaar is.
Boeddhistiese etiek
Sila (Sanskrit: śīla, Pali: sīla) word gewoonlik vertaal as "deugsame gedrag", "moraliteit", "etiek" of "grondreël". Dit is gedrag met die liggaam, woorde of gedagtes, en behels ’n doelgerigte inspanning. Dit is een van die "drie praktyke" (sila, samadhi en panya) en die tweede paramita. Dit verwys na morele reinheid van gedagtes, woord en daad.
Sila is die basis van samadhi (peinsende ontwikkeling) of gedagteontwikkeling. Om by die grondreëls te hou kry ’n persoon nie net vrede van gemoed, wat intern is, nie; dit lei ook tot vrede in die gemeenskap, wat ekstern is. Volgens die Wet van Karma is die nakoming van die grondreëls verdienstelik en het dit ’n vreedsame en gelukkige uitwerking. Dit voorkom ook dat ’n persoon tot die vier laer vlakke van die bestaan herbore word.
Sila verwys na die algemene beginsels van etiese gedrag. Daar is verskeie vlakke van sila wat ooreenstem met "basiese moraliteit" (vyf grondreëls), "basiese moraliteit met asketisme" (agt grondreëls), "nuwe monnikskap" (tien grondreëls) en "monnikskap" (vinaya of patimokkha). Oningewyde volgelinge (leke) lewe gewoonlik volgens die vyf grondreëls, wat dieselfde in al die Boeddhisteskole is. As hulle wil, kan hulle die agt grondreëls nakom, wat basiese asketisme insluit.
Die vyf grondreëls stel jou in staat om ’n beter lewe te lei waarin jy gelukkig en kommerloos is en ook kan mediteer:
Om jou te weerhou daarvan om ’n lewe te neem (moenie geweld teenoor ander pleeg nie);
Om jou te weerhou daarvan om te neem wat nie aan jou gegee is nie (moenie steel nie);
Om jou te weerhou van sensuele (insluitende seksuele) wangedrag;
Om jou te weerhou daarvan om te jok (praat altyd die waarheid);
Om jou te weerhou van bedwelmende middels wat lei tot ’n gebrek aan bewustheid (veral dwelms en alkohol).
Die grondreëls is nie in die bevelsvorm opgestel nie, maar dien as riglyne wat ’n mens vrywillig kan volg. Die ontwikkeling van etiese gedrag verfyn bewustheid tot so ’n vlak dat hergeboorte tot een van die laer hemele moontlik is, selfs al is daar geen verdere beoefening van Boeddhisme nie. Daar is niks onvanpas of on-Boeddhisties daaraan om jou tot dié vlak van vervulling te beperk nie.
In die agt grondreëls is die agtste reël oor seksuele wangedrag strenger, en word dit ’n grondreël van selibaat. Die drie bykomende reëls is:
6. Om jou te weerhou daarvan om op die verkeerde tyd te eet (eet net tussen sonsopkoms en twaalfuur die middag);
7. Om jou te weerhou daarvan om te dans en musiek te speel, juweliersware en grimering te dra, of konserte en vertonings by te woon;
8. Om jou te weerhou daarvan om hoë of luukse sitplekke en beddens te gebruik.
Die volledige lys van tien grondreëls kan vir kort rukke deur leke gevolg word. Hiervoor word die sewende reël in twee verdeel en ’n tiende bygevoeg:
6. Om jou te weerhou daarvan om op die verkeerde tyd te eet (dus ná middagete);
7. Om jou te weerhou van dans, musiek, sing en onbetaamlike vertonings;
8. Om jou te weerhou van die gebruik van parfuum, olie, juwele en dinge wat (jou) mooimaak en versier;
9. Om jou te weerhou daarvan om hoë of luukse sitplekke en beddens te gebruik.
10. Om jou te weerhou daarvan om goud en silwer te aanvaar.
Kloosterlewe
Hoofartikel: Boeddhistiese kloosterlewe.
Vinaya is die spesifieke morele kode vir monnike en nonne. Dit sluit die patimokkha in wat ’n stel van 227 reëls is vir monnike in die Theravada-tradisie. Die spesifieke inhoud van die grondreëls verskil van skool tot skool en die graad van gehoorsaamheid aan die reëls wat vereis word, verskil ook. Nuwe monnike volg die tien grondreëls, wat die basiese reëls vir ’n kloosterlewe is.
Volgens die Boeddha is dit die gees wat belangrik is by die nakoming van die grondreëls. Die reëls is egter so saamgestel dat dit ’n bevredigende lewe verseker en die ideale wegspringplek is vir groter vervulling. Kloosterlinge kry opdrag van die Boeddha om soos ’n "eiland van hul eie" te lewe. In dié sin is die lewe volgens die vinaya, soos een geleerde dit beskryf: "meer as ’n middel tot ’n doel: dit is amper die doel self".
In Oosterse Boeddhisme is daar ook ’n spesifieke vinaya en etiese reëls in die Mahayana-tradisie se Brahmajala-soetra vir bodhisattvas, waar die eet van vleis byvoorbeeld afgekeur word en vegetarisme aangemoedig word. In Japan het dié soetra die klooster-vinaya feitlik heeltemal vervang, en dit laat kloosterlinge onder meer toe om te trou.
Meditasie
Boeddhistiese meditasie behels hoofsaaklik twee aspekte: om gedagtes te omvorm en dit te gebruik om dié gedagtes en ander verskynsels te verken. Volgens die Theravada-tradisie het die Boeddha twee soorte meditasie voorgestaan: samatha- en vipassana-meditasie. Dié soorte meditasies kom ook in die Chinese Boeddhisme voor, maar daar is Zen gewilder. Volgens Peter Harvey is dit nie net monnike, nonne en getroude lamas wat mediteer nie, maar ook leke.
Samadhi (peinsende ontwikkeling): samatha-meditasie
Die belangrikste manier om samadhi te ontwikkel, is meditasie. Dit reinig die gees en dié word kalm en helder. Sodra die een wat mediteer ’n sterk en kragtige konsentrasie (jhana) behaal het, is sy gees gereed om insig te kry in die ware aard van die werklikheid en word dit eindelik verlos van alle lyding. Die ontwikkeling van bewustheid is noodsaaklik vir geestelike konsentrasie, wat weer nodig is om insig te kry.
Samatha-meditasie begin wanneer iemand bewus raak van ’n voorwerp of idee, en dit het ’n uitwerking op sy liggaam, gees en volle omgewing. Dit lei tot ’n toestand van totale konsentrasie en kalmte. Daar is baie verskillende meditasiestyle, van kruisbeen sit of kniel tot dreunsing en loop. Die algemeenste metode is om op ’n mens se asemhaling te konsentreer, want dit kan lei tot beide samatha en vipassana.
Daar word geglo terwyl samatha-meditasie die gees kan kalmeer, kan net vipassana-meditasie onthul hoe die gees in die eerste plek verontrus is, en dit lei tot vipassana, insigtelike kennis (jnana) en begrip (prajna), en dus tot nirwana. Wanneer iemand in jhana is, word alle onreinhede tydelik onderdruk. Dié word net heeltemal onderdruk wanneer die mens prajna of vipassana verstaan.
In Theravada
In Theravada-Boeddhisme is begeertes die oorsaak van die menslike bestaan en lyding. Begeertes veroorsaak verskillende onreinhede. Hierdie onreinhede word tradisioneel opgesom as gulsigheid, haat en delusie en dit veroorsaak lyding en stres. Om bevry te word van lyding en stres, moet hierdie onreinhede permanent verwyder word deur interne ondersoek, ontleding, ervaring en begrip van die ware aard daarvan deur jhana, ’n tegniek van die Edel Agtvoudige Pad, te gebruik. Dit kan ’n persoon lei tot die Vier Edel Waarhede, verligting en nirwana. Laasgenoemde is die uiteindelike doel in die Theravada-tradisie.
Prajna (wysheid): vipassana-meditasie
Prajna beteken wysheid wat gegrond is op ’n begrip van afhanklike ontstaan, die Vier Edel Waarhede en die drie kenmerke van die bestaan. Dit is die wysheid wat lyding kan beëindig en verligting kan meebring. Dit is die belangrikste manier om nirwana te behaal.
Aanvanklik word prajna bereik deur waarnemingsbegrip: deur te luister na dienste en voorlesings, studies en soms die opsê van Boeddhistiese tekste en besprekings. Wanneer dié begrip bereik word, kan dit op die alledaagse lewe van toepassing gemaak word sodat elke Boeddhis die waarheid van die Boeddha se leringe op ’n praktiese vlak kan ondervind. In die teorie kan ’n mens nirwana tydens enige praktyk behaal: terwyl jy mediteer, na ’n diens luister of tydens enige alledaagse aktiwiteit.
Zen
Hoofartikel: Zen.
Zen (禅), uitgespreek chán in Chinees, seon in Koreaans of zen in Japannees (afgelei van die Sanskrit-term dhyana, "meditasie"), is ’n vorm van Boeddhisme wat gewild geword het in China, Korea en Japan en klem lê op meditasie. Daar is minder fokus op geskrifte as in sommige ander vorme van Boeddhisme, en meer fokus op ’n regstreekse geestelike besef van realiteit.
Zen-Boeddhisme word verdeel in twee primêre skole: Rinzai en Soto. Eersgenoemde verkies die gebruik van meditasievrae (koans) as ’n middel tot ’n spirituele deurbraak. Laasgenoemde (hoewel hulle van koans gebruik maak) lê groter klem op shikantaza, of "net sit".
Zen-leringe is dikwels vol teenstellings om die houvas op die ego te verminder en die deurdringing tot op die vlak van die Ware Self of Vormlose Self te vergemaklik wat aan die Boeddha self gelykgestel word.
Volgens die Zen-meester Kosho Uchiyama vind ’n begrip van die universele, nietweeledige Self plaas wanneer iemand gedagtes oor die klein "Ek" te bowe kom: "Wanneer ons afsien van gedagtes en ontwaak tot die realiteit van die lewe buite dié gedagtes, ontdek ons die Self van ’n universele, nietweeledige lewe (voor die verdeling in twee) wat alle lewende wesens en alle bestaan deurdring." Gedagtes moet dus nie toegelaat word om iemand in te perk nie.
Vajrayana en tantra
Hoewel Tibettaanse Boeddhisme op Mahayana geskoei is, is dit een van die skole wat vajrayana, of "die Diamantvoertuig" (ook Mantrayana, Tantrayana, tantriese Boeddhisme of esoteriese Boeddhisme genoem), beoefen. Dit aanvaar al die basiese begrippe van Mahayana, maar sluit ’n groot getal spirituele en fisieke tegnieke in wat ontwerp is om die beoefening van Boeddhisme tot ’n hoër vlak te verhef. Tantriese Boeddhisme het in ’n groot mate te doen met rituele en meditasiepraktyke. Een aspek van vajrayana is die inspan van psigo-fisieke energie deur rituele, visualiserings, fisieke oefeninge en meditasie as ’n manier om die gees te ontwikkel. Deur dié tegnieke kan iemand boeddhaskap in een leeftyd behaal, of selfs in drie jaar. Dié praktyke kan seksuele joga insluit, maar net vir sommige gevorderde beoefenaars.
Geskiedenis
Filosofiese grondslag
Die historiese grondslag van Boeddhisme lê in die godsdienstige denkrigtings van antieke Indië tydens die tweede helfte van die 1ste millennium v.C. Dit was ’n tydperk van sosiale en godsdienstige onrus omdat daar aansienlike ontevredenheid was met die praktyke van Vediese Brahmanisme. Laasgenoemde is teengestaan deur verskeie nuwe asketiese godsdienstige en filosofiese groepe en leringe wat weggebreek het van die Brahmaanse tradisie en wat die gesag van die Vediese heilige geskrifte en die Brahmane verwerp het. Hierdie groepe, waarvan die lede as shramanas bekend was, was ’n voortsetting van ’n nie-Vediese rigting van Indiese denkrigtings afsonderlik van Indo-Ariese Brahmanisme. Geleerdes glo idees soos samsara, karma en moksha het hul oorsprong in die shramanas en is later deur die Brahmaanse ortodoksie aanvaar.
Boeddhisme het ontstaan in Groter Magadha, wat as nie-Vedies beskou is. Ander Vediese tekste getuig van ’n afkeer van die mense van Magadha, waarskynlik omdat hulle nie in dié tyd gebrahmaniseer was nie. Die ooswaartse verspreiding van Brahmanisme na Groter Magadha het eers in die 2de of 3de eeu v.C. aansienlike afmetings aangeneem. Idees wat voor dié tyd in Groter Magadha ontwikkel het, was nie onderworpe aan Vediese invloed nie. Dit sluit hergeboorte en karma in, wat voorgekom het in ’n paar bewegings in Groter Magadha, onder meer Boeddhisme. Dié bewegings het die idee van hergeboorte en karma uit ’n vroeëre kultuur oorgeneem.
Terselfdertyd is dié bewegings beïnvloed deur filosofiese denkrigtings binne die Vediese tradisie en was dit in ’n sin ’n voortsetting daarvan. Benewens Boeddhisme het die bewegings verskeie skeptici, atomiste, materialiste, antinomianiste en Djaina ingesluit.
Baie van dié bewegings het dieselfde woordeskat gedeel: atman, ("self"), boeddha ("verligte een"), dhamma ("reël" of "wet"), karma ("aksie"), nirwana ("beëindiging"), samsara ("ewige herhaling") en joga ("geestelike oefening"). Die shramanas het die Veda verwerp, asook die gesag van die Brahmane wat beweer het hulle besit geopenbaarde waarhede wat nie deur enige normale menslike metode bekend was nie. Die shramanas het verder verklaar die hele Brahmaanse stelsel was ’n bedrogspul: ’n sameswering van die Brahmane om hulself te verryk deur buitensporige fooie te vra om valse rituele uit te voer en nuttelose raad te gee.
’n Besondere kritiek van die Boeddha was Vediese diere-offerandes. Volgens hom was die Vediese priesters soos blindes wat die blindes lei en het hulle niks geweet nie. Die Boeddha was egter nie teen die suiwer vorm van die Vediese religie nie; hy het geglo die oorspronklike vorm is deur ’n paar Brahmane verander om diere-offerandes in te sluit. Hy het verklaar die Brahmane se pogings om bevryding by die dood te behaal, is futiel en het sy nuwe idee van bevryding in ’n mens se leeftyd gepredik. Intussen het die tradisionele Brahmaanse godsdiens groot veranderings ondergaan en begin verander in wat beskou word as vroeë Hindoeïsme.
Indiese Boeddhisme
Die geskiedenis van Indiese Boeddhisme kan in vyf tydperke verdeel word: vroeë Boeddhisme (soms Presektariese Boeddhisme genoem), vroeë Boeddhistiese skole, vroeë Mahayana-Boeddhisme, latere Mahayana-Boeddhisme en Esoteriese Boeddhisme (ook Vajrayana-Boeddhisme genoem).
Presektariese Boeddhisme
Presektariese Boeddhisme is die vroegste fase van Boeddhisme, en word deur feitlik alle geleerdes aanvaar. Die hoofgeskrifte daarvan is die Vinaya-pitaka en die eerste vier dele van die Sutta-pitaka. Sekere basiese leringe kom op baie plekke voor in die vroeë tekste en die meeste geleerdes glo Gautama Boeddha se preke moes soortgelyk gewees het aan die drie kenmerke van die bestaan, die Vyf Basiese Aspekte, afhanklike ontstaan, karma en hergeboorte, die Vier Edel Waarhede, die Edel Agtvoudige Pad en nirwana. Sommige geleerdes verskil en daar bestaan baie ander teorieë.
Vroeë Boeddhistiese skole
Volgens die geskrifte is die eerste Boeddhistiese konsilie gehou kort ná die parinirwana (volle nirwana, of dood) van Gautama Boeddha. Soos met die meeste ander Indiese tradisies is die leringe mondelings oorgedra. Die hoofdoel van die konsilie was om die leringe saam voor te dra om te verseker geen foute sluip in die mondelinge oordrag in nie. Die meeste geleerdes beskou die tradisionele weergawes van die konsilie egter as grootliks oordrewe, indien nie heeltemal fiktief nie.
Volgens die meeste geleerdes het die sangha (gemeenskap) ná die tweede konsilie in verskillende faksies begin verdeel. Daar is meningsverskille oor presies wanneer die skeuring plaasgevind het. Volgens die Dipavamsa van die Pali-tradisie het dit kort ná die tweede konsilie plaasgevind, maar volgens die Puggalavada-tradisie het dit in "137 ná nirwana" gebeur, volgens die Sarvastivada-tradisie van Vasumitra in die tyd van Asjoka en volgens die Mahasanghika-tradisie veel later, omstreeks 100 v.C.
Die primêre skeuring was tussen die Sthaviras en die Mahasanghikas. Gelukkig het albei kante se weergawes van die gebeure behoue gebly en dit openbaar uiteenlopende menings oor die oorsake. Uit die Sthaviras het verskeie skole ontstaan, onder meer die Theravada-tradisie. Die skeurings is aanvanklik veroorsaak deur verskille oor die grondreëls vir kloosters, maar teen omstreeks 100 n.C. of vroeër het skeurings ook voorgekom weens verskille in leerstellings.
Kort ná of voor die skeurings het elke sangha begin om ’n Abhidharma saam te stel – ’n gedetailleerde bewerking van leerstellings wat in die soetras voorkom en hoofsaaklik opsommings van numeriese lyste was. Geleerdes glo dié tekste dateer van die 3de eeu v.C., dus 100 tot 200 jaar ná die Boeddha se dood. Die sewe Abhidharma-werke, wat in ’n groot mate verskil, word dus nie beskou as die woorde van die Boeddha self nie, maar as dié van dissipels en groot geleerdes van die tyd.
Vroeë Mahayana-Boeddhisme
Daar word geglo baie vroeë Mahayana-geskrifte het in Suid-Indië ontstaan. Aanduidings is dat Mahayana nooit na ’n aparte amptelike skool of sekte van Boeddhisme verwys het nie, maar eerder dat dit ’n sekere stel ideale, en later leerstellings, gehad het vir bodhisattvas. Dit was aanvanklik bekend as "Bodhisattvayana" (die "Voertuig vir Bodhisattvas"). Hulle het nie ander grondreëls in die kloosters gehad as die ander vroeë Boeddhistiese skole nie en daarom het die monnike en nonne van Mahayana amptelik tot die vroeë skole behoort. Dieselfde geld vandag vir die Tibettaanse Boeddhisme. Mahayana-monnike het dikwels saam met ander Indiese monnike in dieselfde kloosters gewoon.
Latere Mahayana-Boeddhisme
In die tydperk van Latere Mahayana-Boeddhisme het vier hoofsoorte denkrigtings ontstaan: Madhyamaka, Yogacara, Tathagatagarbha en latere Boeddhistiese Logika. In Indië was die twee belangrikste filosofiese skole van Mahayana die Madhyamaka en Yogacara. Dié twee skole het baie gemeen en die ooreenkoms stam uit die vroeë Boeddhisme.
Vajrayana (Esoteriese Boeddhisme)
Navorsing oor Vajrayana is nog in ’n vroeë stadium en word deur verskeie faktore bemoeilik:
Dit is beïnvloed deur Hindoeïsme en daarom moet navorsing Hindoeïsme insluit.
Die Vajrayana-geskrifte is nog nie in enige volgorde gerangskik nie.
Rituele moet ook nagevors word, nie net leerstelings nie.
Die ontwikkeling van Boeddhisme
Boeddhisme het dalk stadig in Indië versprei tot met die tyd van die Maurya-keiser Asjoka, wat die geloof ondersteun het. Sy en sy afstammelinge se steun het gelei tot die bou van nog Boeddhistiese stoepas en tot pogings om Boeddhisme deur die groter Maurya-ryk en selfs na naburige lande te versprei – veral na die Iranssprekende streke van Afghanistan en Sentraal-Asië, en na Sri Lanka. Hierdie twee sendings, in teenoorgestelde rigtings, sou in die eerste plek lei tot die verspreiding van Boeddhisme na China en in die tweede plek tot die ontstaan van Theravada-Boeddhisme en die verspreiding daarvan na die kusstreke van Suidoos-Asië.
Dit was die eerste uitbreiding van Boeddhisme na buite Indië. Volgens die edikte van Asjoka is afgesante gestuur na verskeie lande wes van Indië om Boeddhisme te verkondig, veral na oostelike provinsies van die aangrensende Seleukidiese Ryk en selfs verder na Hellenistiese koninkryke van die Middellandse See-gebied. Geleerdes verskil oor die moontlikheid dat dié afgesante vergesel was van Boeddhistiese sendelinge.
Die geleidelike verspreiding van Boeddhisme na aangrensende gebiede het beteken dat dit aan nuwe etniese groepe bekendgestel is, en Boeddhisme is dus in dié tyd aan ’n verskeidenheid invloede blootgestel: van Persiese en Griekse invloede tot veranderings in nie-Boeddhistiese Indiese godsdienste – wat self weer deur Boeddhisme beïnvloed is. Voorbeelde van dié ontwikkeling kan gesien word in die opkoms van Griekssprekende Boeddhistiese monarge in die Indies-Griekse Koninkryk en in die ontwikkeling van die Grieks-Boeddhistiese kuns van Gandhara.
Die Theravada-skool het in die 3de eeu v.C. van Indië af suid versprei na Sri Lanka, Thailand en Birma en later ook Indonesië.
In die 2de eeu n.C. het die Mahayana-soetras na Sjina versprei en toe na Korea en Japan, en is dit in Chinees vertaal. In die Indiese tydperk van Esoteriese Boeddhisme (van die 8ste eeu af) het Boeddhisme van Indië na Tibet en Mongolië versprei.
Boeddhisme vandag
Teen die laat Middeleeue het Boeddhisme in Indië feitlik uitgesterf, hoewel dit in naburige lande voortbestaan het. Dit word nou weer wêreldwyd gewilder. Die meeste Boeddhistegroepe in die Weste behoort tot een van die volgende drie tradisies:
Theravada-Boeddhisme, wat Pali as liturgiese taal gebruik, is die oorheersende vorm van Boeddhisme in Sri Lanka, Thailand, Birma, Laos en Kambodja.
Oos-Asiatiese vorms van Mahayana-Boeddhisme, wat Chinees gebruik, oorheers veral in China, Japan, Korea, Taiwan, Singapoer en Viëtnam.
Tibettaanse Boeddhisme kom voor in Tibet, Bhoetan, Nepal, Mongolië, dele van Indië, China (veral Binne-Mongolië) en Rusland (veral Kalmikië, Boerjatië en Tiwa).
Die leerstellings van al drie takke het deur die wêreld versprei en al hoe meer Boeddhistiese geskrifte word in verskillende tale vertaal. In die Weste word Boeddhisme dikwels as eksoties en progressief beskou, maar in die Ooste word dit gesien as familiêr en tradisioneel. Boeddhiste in Asië is dikwels goed georganiseer en kry baie skenkings. In lande soos Kambodja en Bhoetan word dit as ’n staatsgodsdiens beskou en kry dit steun van die regering. Moderne invloede lei al hoe meer tot nuwe vorme van Boeddhisme wat aansienlik van die tradisionele geloofsoortuigings en praktyke afwyk.
Laat 20ste-eeuse bewegings
’n Aantal moderne bewegings of neigings in Boeddhisme het in die laaste helfte van die 20ste eeu begin posvat, onder meer die Dalit-Boeddhistebeweging (ook soms "neo-Boeddhisme" genoem), en verskeie Westerse Boeddhistiese tradisies is verder ontwikkel.
Nog een van dié bewegings is Nichiren-Boeddhisme: Soka Gakkai het in Japan ontstaan en na ander lande versprei. Soka Gakkai Internasionaal (SGI) is ’n leke-beweging wat meer as 12 miljoen mense wêreldwyd lok en word beskryf as die "die mees uiteenlopende" en "grootste Boeddhistiese leke-beweging" in die wêreld.
Demografie
Boeddhisme het in die 2010's ’n geskatte 488 miljoen tot 535 miljoen volgelinge gehad, wat tussen 7% en 8% van die wêreld se bevolking uitmaak. China alleen het sowat 244 miljoen Boeddhiste, wat 18,2% van sy bevolking is. Hulle volg meestal die Mahayana-tradisie, wat dit die grootste Boeddhistiese tradisie maak.
Volgens ’n studie deur Harvey (2013) het Mahayana wêreldwyd 360 miljoen volgelinge, Theravada 150 miljoen en Vajrayana 18,2 miljoen.
In 1910 was daar net sowat 138 miljoen Boeddhiste. Die grootste groei van 1910 tot 2010 is beleef in Pakistan, Saoedi-Arabië, Libanon en verskeie Wes-Europese lande. Deesdae neem aanhangers die vinnigste toe in Katar, die Verenigde Arabiese Emirate, Iran en sommige Afrikalande.
Die 10 lande met die grootste persentasie Boeddhiste is:
Skole en tradisies
Boeddhiste klassifiseer hulself gewoonlik as óf Theravada óf Mahayana. Sommige geleerdes gebruik ook dié klassifikasie, terwyl ander drie tradisies noem: Theravada, Oos-Asiatiese Boeddhisme en Tibettaanse Boeddhisme.
Boeddhiste self het ’n verskeidenheid skemas. Die term Hinayana (letterlik "die Klein Voertuig") word deur volgelinge van Mahayana ("die Groot Voertuig") gebruik vir die groep vroeë skole waaruit Theravada ontstaan het, maar die naam weerspieël ’n Mahayana-oogpunt en kan as neerhalend beskou word. Daarom word ’n verskeidenheid ander terme eerder gebruik, soos Shravakayana, vroeë Boeddhistiese skole, Nikaya-, sektariese, konserwatiewe, hoofstroom- en nie-Mahayana-Boeddhisme.
Nie al die tradisies deel dieselfde filosofie of beskou dieselfde begrippe as sentraal nie. Volgens die Boeddhistiese ekumeniese organisasie deel die twee groot skole verskeie begrippe, soos:
Die Boeddha as hul leermeester.
Die Middeweg, afhanklike ontstaan, die Vier Edel Waarhede, die Edel Agtvoudige Pad en die drie kenmerke van die bestaan.
Die feit dat ingewyde lede (kloosterlinge) én oningewyde lede (leke) die pad na verligting (bodhi) kan volg.
Boeddhaskap as die hoogste vervulling.
Boeddhistiese tekste
’n Groot verskeidenheid Boeddhistiese geskrifte en ander tekste bestaan. Verskillende skole plaas klem op verskillende tekste. Sommige skole beskou die tekste as godsdienstige voorwerpe op hul eie, terwyl ander ’n meer skolastiese benadering volg. Die meeste Boeddhistiese geskrifte is geskryf in Pali, Tibettaans, Mongools en Chinees. Sommige is nog in Sanskrit.
Anders as sommige ander godsdienste het Boeddhisme nie een sentrale teks wat algemeen in al die tradisies aanvaar word nie. Sommige geleerdes verwys egter na die Vinaya-pitaka en die eerste vier nikayas van die Sutta-pitaka as die gemeenskaplike kern van alle Boeddhistiese tradisies. Dit kan misleidend wees, aangesien Mahayana hulle net as voorlopige leerstellings beskou en nie as kernleringe nie. Die Tibettaanse Boeddhiste het die meeste van die agamas (sien volgende paragraaf) nie eens vertaal nie, al word dit erken. Dit speel ook geen rol in die godsdienslewe van óf ingewydes óf oningewydes in China en Japan nie. Die omvang en kompleksiteit van die Boeddhistiese kanons word deur sommige beskou as ’n struikelblok vir ’n groter begrip van die Boeddhistiese filosofie.
Theravada-volgelinge beskou die Pali-kanon as definitief en gesaghebbend, terwyl Mahayana-volgelinge hul geloof en filosofie baseer op die Mahayana-soetras en hul eie vinaya (grondreëls). Die Pali-soetras word saam met ander, verwante geskrifte deur sommige skole die agamas genoem.
Verskeie pogings is deur die jare aangewend om ’n enkele teks saam te stel wat al die belangrikste beginsels van Boeddhisme insluit. In die Theravada-tradisie bestaan verkorte "studietekste" in een volume vir nuwe monnike. Later is die Dhammapada in Sri Lanka as ’n saamgestelde teks beskou.
Dwight Goddard het in die 1920's ’n versameling tekste met die klem op Zen en ander klassieke Oosterse filosofieë soos die Tao Te Ching, saamgevat in sy "Boeddhistebybel". Meer onlangs het dr. Babasaheb Ambedkar probeer om een gekombineerde stel Boeddhistiese beginsels saam te stel in "The Buddha and His Dhamma". Ondanks dié en ander pogings, is daar steeds geen enkele teks wat al die tradisies verteenwoordig nie.
Verwysings
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
Bronne
; reprinted in Williams, Buddhism, volume I; NB in the online transcript a little text has been accidentally omitted: in section 4, between "... none of the other contributions in this section envisage a date before 420 B.C." and "to 350 B.C." insert "Akira Hirakawa defends the short chronology and Heinz Bechert himself sets a range from 400 B.C."
Eliot, Japanese Buddhism, Edward Arnold, London, 1935
Goleman, Daniel (2008). Destructive Emotions: A Scientific Dialogue with the Dalai Lama. Bantam. Kindle Edition.
Also available on this websites: saigon.com urbandharma.org vipassana.com
ISBN 0-7734-5985-5.
Eksterne skakels
Soetras van Boeddha
VVV oor Boeddhisme
Religion and Spirituality: Buddhism by Open Directory Project
Boeddhistetekste by Sacred Texts.com
Boeddhisme in verskeie tale
The Future of Buddhism series, van Patheos | [
"Boeddhisme",
"is",
"’n",
"Dharmiese",
"geloof",
"of",
"filosofie",
"(",
"Sanskrit",
":",
"dharma",
";",
"Pali",
":",
"dhamma",
")",
".",
"Dit",
"sluit",
"’n",
"verskeidenheid",
"tradisies",
",",
"gelowe",
"en",
"spirituele",
"gebruike",
"in",
"wat",
"grootliks",
"geskoei",
"is",
"op",
"die",
"leringe",
"van",
"Gautama",
"Boeddha",
",",
"algemeen",
"bekend",
"as",
"die",
"Boeddha",
"(",
"\"",
"die",
"verligte",
"een",
"\"",
")",
".",
"Volgens",
"die",
"Boeddhistiese",
"tradisie",
"het",
"die",
"Boeddha",
"tussen",
"diee",
"ene",
"eeu",
"v.C",
".",
"op",
"die",
"noordoostelike",
"Indiese",
"subkontinent",
"gewoon",
"en",
"ander",
"onderrig",
".",
"Boeddhiste",
"beskou",
"hom",
"as",
"’n",
"\"",
"verligte",
"\"",
"of",
"\"",
"ontwaakte",
"\"",
"onderwyser",
"wat",
"sy",
"insig",
"gedeel",
"het",
"om",
"ander",
"te",
"help",
"om",
"hul",
"lyding",
"te",
"beëindig",
"deur",
"die",
"verbanning",
"van",
"onkunde",
"en",
"begeertes",
"en",
"deur",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"hul",
"gees",
".",
"Geleerdes",
"erken",
"oor",
"die",
"algemeen",
"twee",
"bestaande",
"takke",
"van",
"Boeddhisme",
":",
"Theravada",
"(",
"\"",
"Tradisie",
"van",
"die",
"Oudstes",
"\"",
",",
"soms",
"verkeerdelik",
"\"",
"Hinayana",
"\"",
"genoem",
")",
"en",
"Mahayana",
"(",
"\"",
"Die",
"Groot",
"Voertuig",
"\"",
")",
".",
"Theravada",
"het",
"baie",
"volgelinge",
"in",
"Sri",
"Lanka",
"en",
"Suidoos-Asië",
"(",
"onder",
"meer",
"in",
"Thailand",
",",
"Birma",
",",
"Laos",
",",
"Kambodja",
")",
".",
"Mahayana",
"kom",
"voor",
"in",
"Oos-Asië",
"(",
"onder",
"meer",
"in",
"China",
",",
"Korea",
",",
"Japan",
",",
"Viëtnam",
",",
"Singapoer",
",",
"Taiwan",
")",
"en",
"sluit",
"in",
"die",
"tradisies",
"van",
"Suiwer",
"Land",
",",
"Zen",
",",
"Nichiren-Boeddhisme",
",",
"Tibettaanse",
"Boeddhisme",
",",
"Shingon",
"en",
"ander",
".",
"Vajrayana",
",",
"’n",
"stel",
"leringe",
"wat",
"toegeskryf",
"word",
"aan",
"Indiese",
"siddhas",
",",
"kan",
"beskou",
"word",
"as",
"’n",
"derde",
"tak",
"of",
"bloot",
"deel",
"van",
"Mahayana",
".",
"Tibettaanse",
"Boeddhisme",
",",
"soos",
"beoefen",
"in",
"Tibet",
",",
"Bhoetan",
",",
"Nepal",
",",
"die",
"Himalajastreek",
"van",
"Indië",
",",
"Kalmikië",
",",
"Mongolië",
"en",
"omringende",
"gebiede",
",",
"volg",
"die",
"Vajrayana-leringe",
"van",
"diete-eeuse",
"Indië",
".",
"In",
"Theravada-Boeddhisme",
"is",
"die",
"primêre",
"doel",
"die",
"behaling",
"van",
"die",
"verhewe",
"staat",
"nirwana",
",",
"wanneer",
"’n",
"mens",
"ontsnap",
"van",
"die",
"siklus",
"van",
"lyding",
"en",
"hergeboorte",
".",
"In",
"Mahayana-",
"en",
"Tibettaanse",
"Boeddhisme",
"word",
"na",
"boeddhaskap",
"gestrewe",
"deur",
"’n",
"bodhisattva",
"te",
"word",
"en",
"juis",
"in",
"dié",
"siklus",
"te",
"bly",
"met",
"die",
"doel",
"om",
"ander",
"te",
"help",
"om",
"verligting",
"te",
"behaal",
".",
"Boeddhistiese",
"skole",
"verskil",
"oor",
"die",
"presiese",
"aard",
"van",
"die",
"pad",
"na",
"nirwana",
",",
"die",
"belangrikheid",
"en",
"egtheid",
"van",
"verskeie",
"geskrifte",
"en",
"veral",
"die",
"toepassing",
"daarvan",
".",
"Een",
"ding",
"waaroor",
"almal",
"eens",
"is",
",",
"is",
"dat",
"daar",
"geen",
"skeppingsgod",
"bestaan",
"nie",
".",
"Die",
"grondbeginsels",
"van",
"die",
"Boeddhistiese",
"tradisie",
"is",
"die",
"Drie",
"Juwele",
":",
"die",
"Boeddha",
",",
"die",
"dharma",
"(",
"geloof",
")",
"en",
"die",
"sangha",
"(",
"gemeenskap",
")",
".",
"Om",
"\"",
"toevlug",
"tot",
"die",
"drievoudige",
"juweel",
"\"",
"te",
"neem",
"is",
"tradisioneel",
"’n",
"verklaring",
"dat",
"iemand",
"die",
"Boeddhistiese",
"pad",
"volg",
",",
"en",
"onderskei",
"Boeddhiste",
"gewoonlik",
"van",
"nie-Boeddhiste",
".",
"Ander",
"praktyke",
"kan",
"insluit",
"die",
"gehoorsaming",
"van",
"etiese",
"grondreëls",
";",
"die",
"ondersteuning",
"van",
"die",
"kloostergemeenskap",
";",
"afstanddoening",
"van",
"die",
"gewone",
"lewe",
"om",
"’n",
"Boeddhistiese",
"kloosterlewe",
"te",
"lei",
";",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"gees",
"en",
"die",
"beoefening",
"van",
"meditasie",
";",
"die",
"kweek",
"van",
"groter",
"wysheid",
"en",
"oordeel",
";",
"die",
"bestudering",
"van",
"die",
"geskrifte",
";",
"godsdienspraktyke",
";",
"seremonies",
";",
"en",
",",
"in",
"die",
"Mahayana-tradisie",
",",
"smeekbedes",
"tot",
"die",
"boeddhas",
"en",
"bodhisattvas",
".",
"Die",
"lewe",
"van",
"die",
"Boeddha",
"Siddhartha",
"Gautama",
"het",
"omstreeks",
"diee",
"eeu",
"v.C",
".",
"in",
"Noord-Indië",
"gewoon",
".",
"Geskrifte",
"gee",
"verskillende",
"weergawes",
"van",
"sy",
"lewe",
".",
"Die",
"meeste",
"kenners",
"meen",
"hy",
"het",
"wel",
"bestaan",
",",
"ander",
"onderrig",
"en",
"’n",
"kloosterorde",
"gestig",
",",
"maar",
"aanvaar",
"nie",
"alle",
"besonderhede",
"in",
"sy",
"biografieë",
"nie",
".",
"Volgens",
"die",
"skrywer",
"Michael",
"Carrithers",
"behoort",
"die",
"algemene",
"riglyne",
"waar",
"te",
"wees",
":",
"geboorte",
",",
"volwassenheid",
",",
"afstanddoening",
",",
"soeke",
",",
"verligting",
"en",
"bevryding",
",",
"onderrig",
",",
"die",
"dood",
".",
"Volgens",
"een",
"vertelling",
"was",
"hy",
"’n",
"prins",
"en",
"het",
"’n",
"astroloog",
"met",
"die",
"naam",
"Asita",
"kort",
"ná",
"sy",
"geboorte",
"Gautama",
"se",
"pa",
",",
"Suddhodana",
",",
"besoek",
"en",
"voorspel",
"die",
"kind",
"sou",
"óf",
"’n",
"groot",
"koning",
"word",
"óf",
"afstand",
"doen",
"van",
"die",
"materiële",
"wêreld",
"om",
"’n",
"heilige",
"man",
"te",
"word",
"–",
"dit",
"sou",
"afhang",
"van",
"of",
"hy",
"die",
"lewe",
"buite",
"die",
"mure",
"van",
"die",
"paleis",
"sou",
"sien",
".",
"Suddhodana",
"wou",
"seker",
"maak",
"sy",
"seun",
"word",
"koning",
"en",
"het",
"hom",
"verbied",
"om",
"die",
"paleis",
"te",
"verlaat",
".",
"Opjarige",
"ouderdom",
"het",
"Gautama",
"egter",
"’n",
"paar",
"keer",
"uitgeglip",
"en",
"die",
"lyding",
"daarbuite",
"aanskou",
".",
"Hy",
"het",
"toe",
"die",
"koninklike",
"lewe",
"agtergelaat",
"om",
"’n",
"oplossing",
"vir",
"hierdie",
"lyding",
"te",
"vind",
".",
"Ses",
"jaar",
"lank",
"het",
"hy",
"probeer",
"en",
"misluk",
".",
"Opjarige",
"ouderdom",
"het",
"hy",
"eendag",
"onder",
"’n",
"vyeboom",
"(",
"Ficus",
"religiosa",
")",
"gaan",
"sit",
"en",
"mediteer",
",",
"en",
"homself",
"voorgeneem",
"om",
"nie",
"weer",
"op",
"te",
"staan",
"voordat",
"hy",
"verligting",
"behaal",
"het",
"nie",
".",
"Ná",
"baie",
"dae",
"het",
"hy",
"eindelik",
"sy",
"geestelike",
"kettings",
"afgeskud",
"en",
"homself",
"so",
"bevry",
"van",
"die",
"siklus",
"van",
"lyding",
"en",
"hergeboorte",
".",
"Toe",
"hy",
"opstaan",
",",
"was",
"hy",
"ten",
"volle",
"verlig",
".",
"Kort",
"hierna",
"het",
"hy",
"volgelinge",
"gelok",
"en",
"’n",
"kloosterorde",
"gestig",
".",
"Toe",
"het",
"hy",
",",
"as",
"die",
"Boeddha",
",",
"vir",
"die",
"res",
"van",
"sy",
"lewe",
"die",
"pad",
"na",
"verligting",
"wat",
"hy",
"ontdek",
"het",
",",
"aan",
"ander",
"geleer",
"terwyl",
"hy",
"deur",
"die",
"noordoostelike",
"Indiese",
"subkontinent",
"gereis",
"het",
".",
"Hy",
"is",
"opjaar",
"(",
"inv.C",
".",
")",
"in",
"Kushinagar",
",",
"Indië",
",",
"dood",
".",
"Boeddhistiese",
"begrippe",
"Die",
"lewe",
"en",
"wêreld",
"Samsara",
"In",
"Boeddhisme",
"word",
"samsara",
"gedefinieer",
"as",
"die",
"voortdurend",
"herhalende",
"siklus",
"van",
"geboorte",
"en",
"die",
"dood",
".",
"Dit",
"verwys",
"spesifiek",
"na",
"die",
"belewing",
"van",
"een",
"hergeboorte",
"ná",
"die",
"ander",
"binne",
"die",
"ses",
"vlakke",
"van",
"die",
"bestaan",
",",
"waar",
"elke",
"vlak",
"verstaan",
"kan",
"word",
"as",
"’n",
"fisieke",
"of",
"sielkundige",
"toestand",
"wat",
"gekenmerk",
"word",
"deur",
"’n",
"spesifieke",
"soort",
"lyding",
".",
"Samsara",
"ontstaan",
"uit",
"avidya",
"(",
"onkunde",
")",
"en",
"word",
"gekenmerk",
"deur",
"dukkha",
"(",
"lyding",
",",
"angstigheid",
",",
"ontevredenheid",
")",
".",
"Deur",
"Boeddhisme",
"is",
"bevryding",
"van",
"samsara",
"moontlik",
".",
"Karma",
"Karma",
"(",
"van",
"Sanskrit",
"vir",
"\"",
"aksie",
",",
"werk",
"\"",
")",
"is",
"in",
"Boeddhisme",
"die",
"krag",
"wat",
"samsara",
"aandryf",
".",
"Goeie",
",",
"kundige",
"dade",
"(",
"Pali",
":",
"kusala",
")",
"en",
"slegte",
",",
"onkundige",
"dade",
"(",
"Pali",
":",
"akusala",
")",
"kweek",
"\"",
"sade",
"\"",
"in",
"die",
"gedagtes",
"wat",
"óf",
"in",
"hierdie",
"lewe",
"óf",
"in",
"’n",
"toekomstige",
"lewe",
"(",
"ná",
"hergeboorte",
")",
"vrugte",
"voortbring",
"na",
"gelang",
"van",
"die",
"soort",
"dade",
".",
"Die",
"vermyding",
"van",
"slegte",
"dade",
"en",
"die",
"kweek",
"van",
"goeie",
"dade",
"word",
"sila",
"genoem",
".",
"In",
"Theravada-Boeddhisme",
"is",
"daar",
"geen",
"verlossing",
"van",
"of",
"vergifnis",
"vir",
"jou",
"karma",
"nie",
",",
"want",
"dit",
"is",
"’n",
"suiwer",
"onpersoonlike",
"proses",
"wat",
"deel",
"is",
"van",
"die",
"heelal",
".",
"In",
"Mahayana-Boeddhisme",
"word",
"geglo",
"die",
"dreunsing",
"of",
"selfs",
"net",
"aanhoor",
"van",
"sekere",
"soetras",
"(",
"soos",
"die",
"Lotus-",
",",
"Angulimaliya-",
"en",
"Mahayana",
"Mahaparinirvana-soetra",
")",
"kan",
"groot",
"dele",
"van",
"jou",
"negatiewe",
"karma",
"uitdryf",
".",
"Ander",
"skole",
"soos",
"Vajrayana",
"beskou",
"die",
"sing",
"of",
"opsê",
"van",
"mantras",
"as",
"die",
"manier",
"om",
"ontslae",
"te",
"raak",
"van",
"voorheen",
"negatiewe",
"karma",
".",
"Hergeboorte",
"Hergeboorte",
"verwys",
"na",
"’n",
"proses",
"waarvolgens",
"wesens",
"deur",
"’n",
"reeks",
"lewens",
"gaan",
";",
"elke",
"lewe",
"duur",
"van",
"bevrugting",
"tot",
"die",
"dood",
".",
"Die",
"leerstelling",
"van",
"anatta",
"verwerp",
"die",
"begrip",
"van",
"’n",
"permanente",
"self",
"of",
"’n",
"onveranderlike",
",",
"ewige",
"siel",
"soos",
"dit",
"in",
"Hindoeïsme",
"en",
"die",
"Christendom",
"voorkom",
".",
"In",
"Boeddhisme",
"is",
"geen",
"self",
"onafhanklik",
"van",
"die",
"res",
"van",
"die",
"heelal",
"nie",
".",
"Hergeboorte",
"tot",
"nuwe",
"lewens",
"kan",
"verstaan",
"word",
"as",
"die",
"voortsetting",
"van",
"’n",
"dinamiese",
",",
"altyd",
"veranderende",
"proses",
"van",
"pratityasamutpada",
"(",
"\"",
"afhanklike",
"ontstaan",
"\"",
")",
"wat",
"bepaal",
"word",
"deur",
"die",
"wette",
"van",
"oorsaak",
"en",
"effek",
"(",
"karma",
")",
"eerder",
"as",
"dié",
"van",
"een",
"wese",
"wat",
"van",
"een",
"bestaan",
"tot",
"’n",
"volgende",
"gereïnkarneer",
"word",
".",
"Elke",
"hergeboorte",
"vind",
"plaas",
"op",
"een",
"van",
"vyf",
"vlakke",
"volgens",
"Theravada-Boeddhiste",
",",
"of",
"ses",
"volgens",
"ander",
"skole",
".",
"Naraka-wesens",
":",
"dié",
"wat",
"in",
"een",
"van",
"baie",
"narakas",
"(",
"helle",
")",
"woon",
";",
"Preta",
":",
"dié",
"wat",
"soms",
"gedeeltelik",
"mense",
"se",
"ruimte",
"deel",
",",
"maar",
"vir",
"die",
"meeste",
"mense",
"onsigbaar",
"is",
";",
"’n",
"soort",
"\"",
"spook",
"\"",
";",
"Diere",
":",
"hulle",
"deel",
"mense",
"se",
"ruimte",
",",
"maar",
"is",
"’n",
"ander",
"lewensvorm",
";",
"Mense",
":",
"een",
"van",
"die",
"vlakke",
"van",
"hergeboorte",
"waarin",
"nirwana",
"behaal",
"kan",
"word",
";",
"Asuras",
":",
"vertaal",
"as",
"demone",
",",
"titane",
"of",
"antigode",
";",
"dit",
"word",
"nie",
"deur",
"die",
"Theravada-tradisie",
"as",
"’n",
"aparte",
"vlak",
"erken",
"nie",
";",
"Devas",
",",
"insluitende",
"Brahmas",
":",
"vertaal",
"as",
"gode",
",",
"geeste",
"of",
"engele",
".",
"Volgens",
"Oos-Asiatiese",
"en",
"Tibettaanse",
"Boeddhisme",
"is",
"daar",
"’n",
"tussenvlak",
"(",
"Tibettaans",
":",
"bardo",
")",
"tussen",
"een",
"lewe",
"en",
"die",
"volgende",
"een",
".",
"Die",
"ortodokse",
"Theravada-tradisie",
"verwerp",
"dit",
";",
"tog",
"is",
"daar",
"dele",
"in",
"die",
"Samyutta-nikaya",
"van",
"die",
"Pali-kanon",
"wat",
"blykbaar",
"die",
"idee",
"steun",
"dat",
"die",
"Boeddha",
"vertel",
"het",
"van",
"so",
"’n",
"tussenvlak",
".",
"Lyding",
":",
"oorsake",
"en",
"oplossings",
"Die",
"Vier",
"Edel",
"Waarhede",
"Die",
"leringe",
"oor",
"die",
"Vier",
"Edel",
"Waarhede",
"word",
"beskou",
"as",
"sentraal",
"tot",
"die",
"leerstellings",
"van",
"Boeddhisme",
"en",
"verskaf",
"’n",
"konsepraamwerk",
"vir",
"Boeddhisme",
".",
"Dié",
"vier",
"waarhede",
"verduidelik",
"die",
"aard",
"van",
"dukkha",
",",
"die",
"oorsake",
"daarvan",
"en",
"hoe",
"dit",
"oorkom",
"kan",
"word",
".",
"Die",
"vier",
"waarhede",
"is",
":",
"Die",
"waarheid",
"van",
"dukkha",
",",
"of",
"die",
"aard",
"daarvan",
":",
"dit",
"word",
"gewoonlik",
"vertaal",
"as",
"lyding",
",",
"angstigheid",
",",
"onvoldoendheid",
"ens.",
"en",
"het",
"drie",
"aspekte",
":",
"die",
"ooglopende",
"lyding",
"van",
"fisieke",
"of",
"geestelike",
"siektes",
",",
"veroudering",
"en",
"afsterwing",
";",
"die",
"angstigheid",
"of",
"stres",
"van",
"vashou",
"aan",
"dinge",
"wat",
"voortdurend",
"verander",
";",
"’n",
"subtiele",
"ontevredenheid",
"wat",
"alle",
"lewensvorme",
"ervaar",
"weens",
"die",
"feit",
"dat",
"alle",
"lewensvorme",
"verander",
",",
"en",
"deeltyds",
"en",
"sonder",
"kern",
"of",
"inhoud",
"is",
".",
"Op",
"dié",
"vlak",
"dui",
"die",
"term",
"op",
"’n",
"gebrek",
"aan",
"tevredenheid",
",",
"’n",
"gevoel",
"dat",
"dinge",
"nooit",
"aan",
"ons",
"verwagtings",
"of",
"standaarde",
"voldoen",
"nie",
".",
"Die",
"waarheid",
"van",
"die",
"oorsprong",
"van",
"dukkha",
".",
"Die",
"oorsprong",
"kan",
"bekend",
"wees",
".",
"Dit",
"word",
"gewoonlik",
"verduidelik",
"as",
"begeertes",
"(",
"Pali",
":",
"tanha",
",",
"\"",
"dors",
"\"",
")",
",",
"bepaal",
"deur",
"onkunde",
"(",
"Pali",
":",
"avidya",
")",
".",
"Op",
"’n",
"dieper",
"vlak",
"word",
"die",
"grondoorsaak",
"van",
"dukkha",
"beskou",
"as",
"onkunde",
"oor",
"die",
"ware",
"aard",
"van",
"realiteit",
".",
"Die",
"waarheid",
"van",
"die",
"beëindiging",
"van",
"dukkha",
":",
"dit",
"is",
"moontlik",
"om",
"dukkha",
"te",
"beëindig",
".",
"Die",
"waarheid",
"van",
"die",
"weg",
"wat",
"lei",
"tot",
"die",
"beëindiging",
"van",
"dukkha",
":",
"daar",
"is",
"’n",
"Edel",
"Agtvoudige",
"Pad",
"na",
"die",
"beëindiging",
"van",
"dukkha",
".",
"Die",
"Edel",
"Agtvoudige",
"Pad",
"Die",
"Edel",
"Agtvoudige",
"Pad",
"bestaan",
"uit",
"agt",
"verwante",
"faktore",
"of",
"voorwaardes",
"wat",
"saam",
"kan",
"lei",
"tot",
"die",
"beëindiging",
"van",
"dukkha",
".",
"Dié",
"agt",
"faktore",
"is",
":",
"korrekte",
"insig",
",",
"korrekte",
"bedoeling",
"(",
"gedagtes",
")",
",",
"korrekte",
"rede",
",",
"korrekte",
"handeling",
",",
"korrekte",
"lewensonderhoud",
"(",
"beroep",
")",
",",
"korrekte",
"inspanning",
",",
"korrekte",
"bewustheid",
"en",
"korrekte",
"konsentrasie",
".",
"Die",
"faktore",
"dui",
"nie",
"op",
"\"",
"fases",
"\"",
"wat",
"die",
"een",
"ná",
"die",
"ander",
"afgelê",
"word",
"soos",
"op",
"’n",
"gewone",
"pad",
"nie",
",",
"maar",
"is",
"agt",
"dimensies",
"van",
"’n",
"mens",
"se",
"optrede",
"–",
"geestelik",
"en",
"liggaamlik",
"–",
"wat",
"onderling",
"afhanklik",
"werk",
"en",
"saam",
"’n",
"volledige",
"pad",
"of",
"lewenswyse",
"definieer",
".",
"Die",
"agt",
"faktore",
"word",
"gewoonlik",
"in",
"drie",
"afdelings",
"verdeel",
":",
"Die",
"vier",
"verhewe",
"geestestoestande",
"Die",
"vier",
"verhewe",
"geestestoestande",
",",
"of",
"Brahmaviharas",
",",
"is",
"vier",
"Boeddhistiese",
"deugde",
"en",
"die",
"meditasiepraktyke",
"om",
"hulle",
"te",
"ontwikkel",
".",
"Hulle",
"word",
"ook",
"\"",
"die",
"vier",
"onmeetbares",
"\"",
"(",
"Sanskrit",
":",
"apramāṇa",
",",
"Pali",
":",
"appamaññā",
")",
"genoem",
".",
"Volgens",
"die",
"Mettasutta",
"in",
"die",
"Pali-kanon",
"het",
"Gautama",
"Boeddha",
"gemeen",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"vier",
"verhewe",
"geestestoestande",
"kan",
"meebring",
"dat",
"die",
"beoefenaar",
"daarvan",
"op",
"’n",
"hoër",
"vlak",
"herbore",
"word",
".",
"Dié",
"vier",
"deugde",
"is",
":",
"Metta/maitri",
":",
"liefde",
";",
"die",
"hoop",
"dat",
"dit",
"met",
"almal",
"goed",
"gaan",
"Karuna",
":",
"medelye",
";",
"die",
"hoop",
"dat",
"almal",
"se",
"lyding",
"verminder",
"Mudita",
":",
"deernis",
";",
"vreugde",
"in",
"die",
"dade",
"en",
"geluk",
"van",
"ander",
"Upekkha/upeksha",
":",
"gelatenheid",
";",
"om",
"verlies",
"en",
"wins",
",",
"lof",
"en",
"blaam",
",",
"sukses",
"en",
"mislukking",
"te",
"leer",
"aanvaar",
"vir",
"jouself",
"én",
"vir",
"ander",
"Aard",
"van",
"die",
"bestaan",
"Die",
"konsep",
"van",
"bevryding",
"(",
"nirwana",
")",
"–",
"’n",
"basiese",
"begrip",
"in",
"Boeddhisme",
"–",
"is",
"nou",
"verwant",
"aan",
"die",
"oorkoming",
"van",
"onkunde",
"(",
"avidya",
")",
",",
"’n",
"basiese",
"onbegrip",
"of",
"verkeerde",
"idee",
"van",
"die",
"aard",
"van",
"realiteit",
".",
"In",
"die",
"ontwaking",
"tot",
"die",
"ware",
"aard",
"van",
"die",
"self",
"en",
"alle",
"verskynsels",
",",
"ontwikkel",
"’n",
"mens",
"’n",
"onpartydigheid",
"vir",
"voorwerpe",
"wat",
"aan",
"’n",
"mens",
"\"",
"klou",
"\"",
"en",
"word",
"jy",
"verlos",
"van",
"lyding",
"(",
"dukkha",
")",
"en",
"die",
"siklus",
"van",
"hergeboorte",
"(",
"samsara",
")",
".",
"Om",
"dit",
"te",
"bereik",
",",
"het",
"die",
"Boeddha",
"aanbeveel",
",",
"moet",
"die",
"mens",
"kyk",
"na",
"dinge",
"soos",
"gekarakteriseer",
"deur",
"die",
"\"",
"drie",
"kenmerke",
"van",
"die",
"bestaan",
"\"",
".",
"Die",
"drie",
"kenmerke",
"van",
"die",
"bestaan",
"Die",
"drie",
"kenmerke",
"van",
"die",
"bestaan",
"is",
"verganklikheid",
",",
"lyding",
"en",
"nie-self",
".",
"Verganklikheid",
"(",
"Pali",
":",
"anicca",
")",
"is",
"die",
"Boeddhistiese",
"idee",
"dat",
"alle",
"dinge",
"en",
"ervarings",
"veranderlik",
",",
"onbestendig",
"en",
"verganklik",
"is",
".",
"Alles",
"wat",
"ons",
"met",
"ons",
"sintuie",
"kan",
"ervaar",
",",
"bestaan",
"uit",
"dele",
"en",
"die",
"bestaan",
"daarvan",
"is",
"afhanklik",
"van",
"eksterne",
"voorwaardes",
".",
"Goed",
"ontstaan",
"voortdurend",
"en",
"hou",
"op",
"bestaan",
".",
"Omdat",
"niks",
"bly",
"voortduur",
"nie",
",",
"het",
"geen",
"voorwerp",
"of",
"ervaring",
"’n",
"inherente",
"of",
"vaste",
"aard",
"nie",
".",
"Die",
"liggaam",
"weerspieël",
"dié",
"verganklikheid",
"deur",
"die",
"verouderingsproses",
",",
"die",
"siklus",
"van",
"hergeboorte",
"en",
"enige",
"ervaring",
"van",
"verlies",
".",
"Omdat",
"alles",
"verganklik",
"is",
",",
"dien",
"dit",
"geen",
"doel",
"om",
"daaraan",
"vas",
"te",
"klou",
"nie",
"omdat",
"dit",
"net",
"lyding",
"meebring",
".",
"Lyding",
"(",
"Pali",
":",
"dukkha",
",",
"Sanskrit",
"duḥkha",
")",
"is",
"ook",
"’n",
"sentrale",
"begrip",
".",
"Dit",
"kan",
"op",
"verskeie",
"maniere",
"in",
"Afrikaans",
"vertaal",
"word",
":",
"lyding",
",",
"pyn",
",",
"ontevredenheid",
",",
"hartseer",
",",
"angstigheid",
",",
"ongemak",
",",
"vrees",
",",
"stres",
",",
"ongelukkigheid",
"en",
"frustrasie",
".",
"Hoewel",
"die",
"woord",
"\"",
"lyding",
"\"",
"meestal",
"gebruik",
"word",
",",
"is",
"die",
"filosofiese",
"betekenis",
"nader",
"aan",
"\"",
"ongerustheid",
"\"",
".",
"Die",
"term",
"\"",
"lyding",
"\"",
"wek",
"die",
"indruk",
"dat",
"die",
"Boeddhistiese",
"siening",
"pessimisties",
"is",
",",
"maar",
"Boeddhisme",
"is",
"nie",
"pessimisties",
"of",
"optimisties",
"nie",
";",
"dit",
"is",
"realisties",
".",
"Die",
"word",
"\"",
"dukkha",
"\"",
"word",
"dikwels",
"nie",
"vertaal",
"nie",
"sodat",
"dit",
"’n",
"breër",
"betekenis",
"kan",
"hê",
".",
"Nie-self",
"(",
"Pali",
":",
"anatta",
",",
"Sanskrit",
":",
"anātman",
")",
"is",
"die",
"derde",
"kenmerk",
"van",
"die",
"bestaan",
".",
"As",
"’n",
"mens",
"dit",
"van",
"naderby",
"beskou",
",",
"is",
"geen",
"verskynsel",
"werklik",
"\"",
"ek",
"\"",
"of",
"\"",
"myne",
"\"",
"nie",
";",
"dié",
"begrippe",
"word",
"in",
"die",
"brein",
"geskep",
".",
"In",
"Boeddhisme",
"word",
"anatta",
"nie",
"bedoel",
"as",
"’n",
"metafisiese",
"stelling",
"nie",
",",
"maar",
"as",
"’n",
"manier",
"om",
"verlossing",
"van",
"lyding",
"te",
"kry",
".",
"Die",
"Boeddha",
"het",
"beide",
"stellings",
"\"",
"Ek",
"het",
"’n",
"self",
"\"",
"en",
"\"",
"Ek",
"het",
"nie",
"’n",
"self",
"nie",
"\"",
"as",
"ontologiese",
"menings",
"beskou",
"wat",
"’n",
"mens",
"aan",
"lyding",
"blootstel",
".",
"As",
"die",
"Boeddhis",
"die",
"konstant",
"veranderende",
"fisieke",
"en",
"geestelike",
"aard",
"ontleed",
"van",
"die",
"dele",
"(",
"skandhas",
")",
"waaruit",
"’n",
"mens",
"of",
"voorwerp",
"saamgestel",
"is",
",",
"kom",
"hy",
"tot",
"die",
"gevolgtrekking",
"dat",
"nie",
"die",
"onderskeie",
"dele",
"of",
"die",
"geheel",
"’n",
"self",
"het",
"nie",
".",
"Afhanklike",
"ontstaan",
"Die",
"leerstelling",
"van",
"pratityasamutpada",
",",
"of",
"afhanklike",
"ontstaan",
",",
"is",
"’n",
"belangrike",
"deel",
"van",
"Boeddhistiese",
"metafisika",
".",
"Daarvolgens",
"ontstaan",
"verskynsels",
"saam",
"in",
"’n",
"wedersyds",
"interafhanklike",
"web",
"van",
"oorsaak",
"en",
"effek",
".",
"Die",
"beste",
"toepassing",
"van",
"die",
"begrip",
"is",
"die",
"Twaalf",
"Nidanas",
"(",
"uit",
"Pali",
":",
"\"",
"oorsake",
"\"",
",",
"\"",
"fondamente",
"\"",
",",
"\"",
"bronne",
"van",
"oorsprong",
"\"",
")",
",",
"wat",
"die",
"herhaling",
"van",
"die",
"siklus",
"van",
"geboorte",
"en",
"die",
"dood",
"in",
"besonderhede",
"beskryf",
".",
"Daar",
"is",
"’n",
"verband",
"tussen",
"die",
"kenmerke",
"van",
"die",
"siklus",
",",
"en",
"elk",
"gee",
"aanleiding",
"tot",
"die",
"volgende",
"een",
":",
"Avidya",
":",
"onkunde",
",",
"veral",
"’n",
"spirituele",
"onkunde",
"oor",
"die",
"aard",
"van",
"realiteit",
";",
"Samskaras",
":",
"formasie",
",",
"wat",
"verwys",
"na",
"karma",
";",
"Vijnana",
":",
"bewustheid",
",",
"veral",
"onderskeid",
"makend",
";",
"Namarupa",
":",
"letterlik",
"naam",
"en",
"vorm",
",",
"wat",
"verwys",
"na",
"gees",
"en",
"liggaam",
";",
"Sadayatana",
":",
"die",
"ses",
"liggings",
"van",
"die",
"sintuie",
":",
"oog",
",",
"oor",
",",
"neus",
",",
"tong",
",",
"liggaam",
"en",
"brein",
";",
"Sparaa",
":",
"kontak",
",",
"indruk",
"of",
"stimulasie",
"(",
"deur",
"’n",
"sintuiglike",
"voorwerp",
")",
";",
"Vedana",
":",
"gevoel",
",",
"dus",
"of",
"iets",
"aangenaam",
",",
"onaangenaam",
"of",
"neutraal",
"is",
";",
"Trsna",
":",
"letterlik",
"dors",
",",
"maar",
"in",
"Boeddhisme",
"beteken",
"dit",
"begeertes",
"of",
"verlangens",
";",
"Upadana",
":",
"vasklouing",
";",
"dit",
"beteken",
"ook",
"brandstof",
",",
"wat",
"die",
"siklus",
"van",
"geboorte",
"en",
"die",
"dood",
"voed",
";",
"Bhava",
":",
"letterlik",
"bestaan",
"of",
"word",
"(",
"die",
"Theravada",
"verduidelik",
"dit",
"as",
"karma",
",",
"wat",
"’n",
"nuwe",
"bestaan",
"meebring",
",",
"en",
"die",
"bestaan",
"self",
")",
";",
"Jati",
":",
"letterlik",
"geboorte",
",",
"hoewel",
"die",
"lewe",
"in",
"Boeddhisme",
"by",
"bevrugting",
"begin",
";",
"Jaramarana",
":",
"(",
"ouderdom",
"en",
"die",
"dood",
")",
"en",
"ook",
"soka",
",",
"parideva",
",",
"dukkha",
",",
"domanassa",
"en",
"upayasa",
"(",
"hartseer",
",",
"roubeklag",
",",
"pyn",
",",
"beproewing",
"en",
"wanhoop",
")",
".",
"Wesens",
"ly",
"deur",
"die",
"hele",
"siklus",
"van",
"geboorte",
"en",
"die",
"dood",
"totdat",
"hulle",
"hulself",
"bevry",
"van",
"dié",
"lyding",
"(",
"dukkha",
")",
"deur",
"nirwana",
"te",
"behaal",
".",
"Dan",
"lei",
"die",
"afwesigheid",
"van",
"die",
"eerste",
"nidana",
"–",
"onkunde",
"–",
"tot",
"die",
"afwesigheid",
"van",
"die",
"ander",
".",
"Bevryding",
"Nirwana",
"Nirwana",
"(",
"Sanskrit",
":",
"nirvana",
";",
"Pali",
":",
"nibbana",
")",
"beteken",
"\"",
"beëindiging",
"\"",
"of",
"\"",
"uitwissing",
"\"",
"–",
"van",
"tanha",
"(",
"begeertes",
")",
"en",
"avidya",
"(",
"onkunde",
")",
",",
"en",
"dus",
"dukkha",
"(",
"lyding",
")",
"en",
"die",
"siklus",
"van",
"geboorte",
"en",
"die",
"dood",
".",
"Dit",
"staan",
"in",
"die",
"Weste",
"ook",
"as",
"\"",
"verligting",
"\"",
"of",
"\"",
"ontwaking",
"\"",
"bekend",
".",
"Die",
"term",
"vir",
"enigiemand",
"wat",
"nirwana",
"behaal",
"het",
",",
"ook",
"die",
"Boeddha",
",",
"is",
"arhat",
".",
"Bodhi",
"is",
"’n",
"term",
"wat",
"gebruik",
"word",
"vir",
"die",
"ervaring",
"van",
"arhats",
"\"",
"om",
"te",
"ontwaak",
"\"",
".",
"Dit",
"beteken",
"letterlik",
"\"",
"ontwaking",
"\"",
",",
"maar",
"word",
"meer",
"dikwels",
"in",
"Afrikaans",
"ook",
"as",
"\"",
"verligting",
"\"",
"vertaal",
".",
"In",
"vroeë",
"Boeddhisme",
"het",
"bodhi",
"dieselfde",
"betekenis",
"as",
"nirwana",
"gehad",
"en",
"het",
"dit",
"gedui",
"op",
"die",
"uitwissing",
"van",
"raga",
"(",
"gulsigheid",
",",
"begeerte",
")",
",",
"dosa",
"(",
"haat",
",",
"afkeer",
")",
"en",
"moha",
"(",
"delusie",
")",
".",
"In",
"die",
"latere",
"Mahayana-skool",
"is",
"die",
"status",
"van",
"nirwana",
"in",
"sommige",
"geskrifte",
"effens",
"verlaag",
"sodat",
"dit",
"net",
"die",
"uitwissing",
"van",
"begeerte",
"en",
"haat",
"beteken",
"het",
",",
"met",
"die",
"sinspeling",
"dat",
"delusie",
"steeds",
"teenwoordig",
"was",
"in",
"iemand",
"wat",
"nirwana",
"behaal",
"het",
"en",
"dat",
"hy",
"bodhi",
"moes",
"behaal",
"om",
"delusie",
"uit",
"te",
"wis",
".",
"Daarom",
"het",
"’n",
"arhat",
"in",
"die",
"Mahayana-tradisie",
"net",
"nirwana",
"behaal",
",",
"terwyl",
"’n",
"bodhisattva",
"ook",
"ten",
"volle",
"van",
"delusie",
"bevry",
"is",
".",
"Deur",
"bodhi",
"te",
"behaal",
",",
"het",
"hy",
"’n",
"boeddha",
"geword",
".",
"In",
"Theravada-Boeddhisme",
"het",
"beide",
"bodhi",
"en",
"nirwana",
"die",
"betekenis",
"van",
"bevryding",
"van",
"begeerte",
",",
"haat",
"en",
"delusie",
".",
"Die",
"term",
"parinirwana",
"word",
"ook",
"in",
"Boeddhisme",
"aangetref",
",",
"en",
"verwys",
"gewoonlik",
"na",
"die",
"volle",
"nirwana",
"wat",
"’n",
"arhat",
"behaal",
"met",
"sy",
"dood",
",",
"wanneer",
"die",
"fisieke",
"liggaam",
"vergaan",
".",
"Boeddhas",
"Volgens",
"die",
"Bhoeddistiese",
"tradisie",
"is",
"’n",
"Boeddha",
"’n",
"ten",
"volle",
"verligte",
"wese",
"wat",
"bevry",
"is",
"van",
"begeerte",
",",
"haat",
"en",
"onkunde",
".",
"Hy",
"word",
"nie",
"meer",
"deur",
"samsara",
"beïnvloed",
"nie",
"en",
"het",
"die",
"lyding",
"beëindig",
"wat",
"ander",
"wesens",
"nog",
"ervaar",
".",
"Siddhartha",
"Gautama",
"word",
"nie",
"as",
"die",
"enigste",
"Boeddha",
"beskou",
"nie",
".",
"Die",
"Pali-kanon",
"verwys",
"na",
"talle",
"vorige",
"Boeddhas",
"(",
"sien",
"Lys",
"van",
"bekende",
"Boeddhas",
")",
",",
"terwyl",
"die",
"Mahayana-tradisie",
"nog",
"baie",
"Boeddhas",
"van",
"hemelse",
"eerder",
"as",
"historiese",
"oorsprong",
"noem",
".",
"’n",
"Algemene",
"geloof",
"is",
"dat",
"die",
"volgende",
"Boeddha",
"se",
"naam",
"Maitreya",
"sal",
"wees",
".",
"Theravada-Boeddhisme",
"In",
"die",
"Theravada-tradisie",
"kan",
"’n",
"persoon",
"ontwaak",
"word",
"uit",
"die",
"\"",
"slaap",
"van",
"onkunde",
"\"",
"deur",
"die",
"ware",
"aard",
"van",
"realiteit",
"te",
"besef",
";",
"sulke",
"mense",
"word",
"arhats",
"genoem",
"en",
"soms",
"boeddhas",
".",
"Ná",
"talle",
"lewens",
"van",
"spirituele",
"najaging",
"het",
"hulle",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"siklus",
"van",
"hergeboorte",
"bereik",
"en",
"word",
"hulle",
"nie",
"meer",
"as",
"mens",
",",
"dier",
",",
"gees",
"of",
"ander",
"wese",
"gereïnkarneer",
"nie",
".",
"Die",
"Pali-kanon",
"klassifiseer",
"dié",
"verligte",
"wesens",
"in",
"drie",
"soorte",
":",
"Sammasamboeddha",
",",
"gewoonlik",
"net",
"die",
"Boeddha",
"genoem",
",",
"wat",
"die",
"waarheid",
"self",
"ontdek",
"het",
"en",
"die",
"weg",
"na",
"verligting",
"aan",
"ander",
"leer",
";",
"Pratyekaboeddha",
",",
"wat",
"die",
"waarheid",
"self",
"ontdek",
"het",
",",
"maar",
"nie",
"die",
"vermoë",
"het",
"om",
"ander",
"te",
"leer",
"nie",
";",
"Savakaboeddha",
",",
"wat",
"die",
"waarheid",
"direk",
"of",
"indirek",
"van",
"’n",
"Sammasamboeddha",
"ontvang",
"het",
".",
"Bodhi",
"en",
"nirwana",
"het",
"dieselfde",
"betekenis",
":",
"van",
"’n",
"wese",
"wat",
"bevry",
"is",
"van",
"begeertes",
",",
"haat",
"en",
"delusie",
".",
"Mahayana-Boeddhisme",
"In",
"die",
"Mahayana-tradisie",
"word",
"die",
"Boeddha",
"dikwels",
"nie",
"as",
"bloot",
"menslik",
"beskou",
"nie",
",",
"maar",
"as",
"die",
"aardse",
"uitbeelding",
"van",
"’n",
"begin-",
"en",
"eindlose",
",",
"alomteenwoordige",
"wese",
"buite",
"die",
"grense",
"van",
"die",
"denke",
".",
"In",
"sekere",
"Mahayana-soetras",
"word",
"die",
"Boeddha",
",",
"dharma",
"en",
"sangha",
"beskou",
"as",
"wesentlik",
"Een",
":",
"al",
"drie",
"is",
"die",
"ewige",
"Boeddha",
"self",
".",
"Die",
"Boeddha",
"se",
"dood",
"word",
"beskou",
"as",
"’n",
"illusie",
";",
"hy",
"lewe",
"voort",
"op",
"ander",
"vlakke",
"van",
"die",
"lewe",
"en",
"monnike",
"word",
"dus",
"toegelaat",
"om",
"\"",
"nuwe",
"waarhede",
"\"",
"te",
"ontdek",
"wat",
"op",
"dié",
"denkrigting",
"geskoei",
"is",
".",
"Mahayana",
"verskil",
"ook",
"van",
"Theravada",
"in",
"sy",
"begrip",
"van",
"sunyata",
"(",
"dat",
"niks",
"op",
"die",
"ou",
"end",
"’n",
"bestaan",
"het",
"nie",
")",
"en",
"in",
"sy",
"geloof",
"in",
"bodhisattvas",
"(",
"verligte",
"mense",
"wat",
"’n",
"gelofte",
"aflê",
"om",
"aanhou",
"herbore",
"te",
"word",
"totdat",
"alle",
"wesens",
"verlig",
"is",
")",
".",
"Die",
"Mahayana",
"aanvaar",
"bykomende",
"geskrifte",
"en",
"plaas",
"klem",
"op",
"die",
"ideaal",
"van",
"die",
"bodhisattvas",
".",
"Hulle",
"bemoei",
"hulle",
"minder",
"met",
"die",
"tradisionele",
"Boeddhistiese",
"klem",
"op",
"verlossing",
"van",
"dukkha",
"en",
"lê",
"eerder",
"’n",
"belofte",
"af",
"om",
"in",
"dié",
"wêreld",
"te",
"bly",
"om",
"alle",
"wesens",
",",
"sonder",
"uitsondering",
",",
"te",
"bevry",
"en",
"te",
"help",
"om",
"nirwana",
"te",
"bereik",
".",
"Suiwer",
"Land-Boeddhisme",
"Suiwer",
"Land-Boeddhisme",
"is",
"’n",
"wydverspreide",
"en",
"dalk",
"die",
"mees",
"geloofsgeoriënteerde",
"uitlewing",
"van",
"Boeddhisme",
".",
"Hul",
"sentrale",
"oortuiging",
"is",
"dat",
"die",
"geloof",
"in",
"Amitabha",
"Boeddha",
"en",
"dreunsang",
"ter",
"ere",
"van",
"sy",
"naam",
"iemand",
"by",
"sy",
"dood",
"bevry",
"tot",
"die",
"geseënde",
"Suiwer",
"Land",
"van",
"Amitabha",
"Boeddha",
".",
"Hierdie",
"Boeddhistiese",
"vlak",
"word",
"beskou",
"as",
"’n",
"voorsmaak",
"van",
"nirwana",
",",
"of",
"as",
"nirwana",
"self",
".",
"Die",
"belofte",
"van",
"Amitabha",
"Boeddha",
"om",
"alle",
"wesens",
"van",
"samsara-lyding",
"te",
"red",
",",
"word",
"in",
"dié",
"tradisie",
"beskou",
"as",
"universeel",
",",
"solank",
"iemand",
"óf",
"in",
"die",
"krag",
"van",
"die",
"belofte",
"glo",
"óf",
"sy",
"naam",
"dreunsing",
".",
"Boeddha-eons",
"Boeddhiste",
"glo",
"Gautama",
"Boeddha",
"was",
"die",
"eerste",
"een",
"wat",
"in",
"hierdie",
"Boeddha-eon",
"verligting",
"behaal",
"het",
"en",
"dus",
"kry",
"hy",
"die",
"erkenning",
"vir",
"die",
"stigting",
"van",
"Boeddhisme",
".",
"’n",
"Boeddha-eon",
",",
"of",
"kalpa",
",",
"is",
"die",
"deel",
"van",
"die",
"geskiedenis",
"waarin",
"mense",
"die",
"leringe",
"van",
"die",
"vroegste",
"\"",
"bekende",
"\"",
"Boeddha",
"onthou",
"en",
"beoefen",
".",
"Die",
"huidige",
"kalpa",
"sal",
"eindig",
"wanneer",
"al",
"die",
"kennis",
",",
"bewyse",
"en",
"leringe",
"van",
"Gautama",
"Boeddha",
"verdwyn",
"het",
".",
"Baie",
"kalpas",
"het",
"deur",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"mens",
"se",
"bestaan",
"begin",
"en",
"geëindig",
".",
"Gautama",
"Boeddha",
"is",
"dus",
"\"",
"die",
"Boeddha",
"van",
"hierdie",
"era",
"\"",
"wat",
"alle",
"ander",
"Boeddhas",
"daarin",
"regstreeks",
"en",
"onregstreeks",
"onderrig",
"het",
".",
"Daarbenewens",
"glo",
"Mahayana-Boeddhiste",
"dat",
"daar",
"talle",
"ander",
"Boeddhas",
"in",
"ander",
"heelalle",
"was",
".",
"Die",
"Theravada-gemeenskap",
"glo",
"Boeddhas",
"kom",
"een-een",
"na",
"vore",
"in",
"hierdie",
"wêreld",
",",
"en",
"geensins",
"in",
"ander",
"wêrelde",
"nie",
".",
"Die",
"begrip",
"van",
"hierdie",
"saak",
"word",
"wyd",
"weerspieël",
"in",
"verskillende",
"interpretasies",
"van",
"basiese",
"terme",
"tussen",
"die",
"verskillende",
"Boeddhistiese",
"skole",
".",
"Bodhisattvas",
"Bodhisattva",
"beteken",
"\"",
"verligte",
"wese",
"\"",
"en",
"verwys",
"oor",
"die",
"algemeen",
"na",
"iemand",
"op",
"pad",
"na",
"boeddhaskap",
".",
"’n",
"Bodhisattva",
"is",
"tradisioneel",
"iemand",
"wat",
"deur",
"groot",
"meelewing",
"bodhicitta",
"opgewek",
"het",
"–",
"’n",
"spontane",
"begeerte",
"om",
"boeddhaskap",
"te",
"bereik",
"tot",
"voordeel",
"van",
"alle",
"wesens",
".",
"Theravada-Boeddhisme",
"gebruik",
"die",
"term",
"hoofsaaklik",
"om",
"te",
"verwys",
"na",
"Gautama",
"Boeddha",
"se",
"vorige",
"lewens",
",",
"maar",
"erken",
"en",
"respekteer",
"ook",
"die",
"ander",
"betekenis",
"daarvan",
".",
"Mahayana-Boeddhisme",
"moedig",
"almal",
"aan",
"om",
"bodhisattvas",
"te",
"word",
"en",
"die",
"bodhisattva-belofte",
"af",
"te",
"lê",
":",
"om",
"te",
"werk",
"vir",
"die",
"volledige",
"verligting",
"van",
"alle",
"wesens",
".",
"Die",
"beoefening",
"van",
"Boeddhisme",
"Aanbidding",
"Verering",
"is",
"’n",
"belangrike",
"deel",
"van",
"die",
"beoefening",
"van",
"Boeddhisme",
".",
"Dit",
"sluit",
"in",
"buigings",
",",
"offerandes",
",",
"pelgrimstogte",
"en",
"dreunsang",
".",
"In",
"Suiwer",
"Land-Boeddhisme",
"is",
"die",
"verering",
"van",
"Amitabha",
"Boeddha",
"die",
"hoofpraktyk",
"en",
"in",
"Nichiren-Boeddhisme",
"die",
"verering",
"van",
"die",
"Lotussoetra",
".",
"Joga",
"Boeddhisme",
"sluit",
"tradisioneel",
"meditasie",
"(",
"Pali",
":",
"jhana",
",",
"Sanskrit",
":",
"dhyāna",
")",
"in",
".",
"Die",
"oudste",
"vermeldings",
"van",
"joga",
"word",
"in",
"die",
"vroegste",
"preke",
"van",
"die",
"Boeddha",
"aangetref",
".",
"’n",
"Sleutelaspek",
"van",
"die",
"Boeddha",
"se",
"leringe",
"was",
"dat",
"meditasie",
"gekombineer",
"moes",
"word",
"met",
"bevrydende",
"bewustheid",
".",
"Daar",
"is",
"groot",
"verskille",
"tussen",
"die",
"Boeddha",
"se",
"leringe",
"en",
"die",
"joga",
"wat",
"in",
"die",
"vroeëre",
"Brahmaanse",
"tekste",
"aangetref",
"word",
".",
"Meditasie",
"alleen",
"was",
"volgens",
"die",
"Boeddha",
"nie",
"bevrydend",
"nie",
".",
"Om",
"gedagtes",
"heeltemal",
"af",
"te",
"sluit",
",",
"moes",
"’n",
"soort",
"geestelike",
"aktiwiteit",
"plaasvind",
":",
"’n",
"bevrydende",
"bewustheid",
".",
"Meditasie",
"was",
"’n",
"aspek",
"van",
"die",
"jogi's",
"se",
"praktyke",
"in",
"die",
"eeue",
"voor",
"die",
"Boeddha",
".",
"Die",
"Boeddha",
"het",
"voortgebou",
"op",
"hul",
"idee",
"van",
"introspeksie",
"en",
"het",
"hul",
"meditasietegnieke",
"uitgebrei",
",",
"maar",
"hy",
"het",
"hul",
"teorieë",
"oor",
"bevryding",
"verwerp",
".",
"In",
"Boeddhisme",
"moet",
"bewustheid",
"te",
"alle",
"tye",
"ontwikkel",
"word",
";",
"voorheen",
"was",
"daar",
"geen",
"sulke",
"aanwysings",
"nie",
".",
"’n",
"Jogi",
"in",
"die",
"Brahmaanse",
"tradisie",
"mag",
"byvoorbeeld",
"nie",
"op",
"die",
"toilet",
"gemediteer",
"het",
"nie",
",",
"terwyl",
"’n",
"Boeddhistemonnik",
"dit",
"behoort",
"te",
"doen",
".",
"Die",
"Boeddhistiese",
"geskrifte",
"is",
"waarskynlik",
"die",
"vroegste",
"voorskriftelike",
"meditasietegnieke",
".",
"Dit",
"beskryf",
"praktyke",
"en",
"toestande",
"wat",
"voor",
"die",
"Boeddha",
"bestaan",
"het",
"asook",
"dié",
"wat",
"die",
"eerste",
"keer",
"in",
"Boeddhisme",
"ontwikkel",
"is",
".",
"Toevlug",
"tot",
"die",
"Drie",
"Juwele",
"Die",
"eerste",
"stap",
"in",
"die",
"meeste",
"Boeddhisteskole",
"behels",
"die",
"neem",
"van",
"toevlug",
"tot",
"die",
"Drie",
"Juwele",
"(",
"Sanskrit",
":",
"tri-ratna",
",",
"Pali",
":",
"ti-ratana",
")",
"as",
"die",
"fondament",
"van",
"iemand",
"se",
"geloofslewe",
".",
"Die",
"gebruik",
"om",
"toevlug",
"te",
"neem",
"namens",
"’n",
"jong",
"of",
"selfs",
"ongebore",
"kind",
"word",
"ook",
"genoem",
"in",
"die",
"Majjhima-nikaya",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"meeste",
"geleerdes",
"as",
"’n",
"vroeë",
"teks",
"erken",
"word",
".",
"Die",
"Tibettaanse",
"Boeddhisme",
"voeg",
"soms",
"’n",
"vierde",
"toevlug",
"by",
":",
"in",
"die",
"lama",
".",
"In",
"Mahayana-Boeddhisme",
"lê",
"iemand",
"wat",
"die",
"bodhisattva-pad",
"kies",
"’n",
"belofte",
"af",
",",
"wat",
"beskou",
"word",
"as",
"die",
"uiterste",
"uitdrukking",
"van",
"barmhartigheid",
".",
"Volgens",
"Mahayana",
"bevat",
"die",
"Drie",
"Juwele",
"’n",
"ewige",
"en",
"onveranderende",
"essensie",
"en",
"het",
"dit",
"’n",
"onomkeerbare",
"uitwerking",
":",
"iemand",
"wat",
"boeddhaskap",
"behaal",
"het",
",",
"kan",
"nooit",
"weer",
"terugkeer",
"tot",
"lyding",
"nie",
".",
"Die",
"Drie",
"Juwele",
"is",
":",
"Die",
"boeddha",
":",
"dit",
"is",
"die",
"titel",
"van",
"dié",
"wat",
"nirwana",
"behaal",
"het",
".",
"Die",
"boeddha",
"kan",
"ook",
"as",
"’n",
"konsep",
"eerder",
"as",
"’n",
"spesifieke",
"persoon",
"voorgestel",
"word",
":",
"die",
"perfekte",
"wysheid",
"wat",
"dharma",
"verstaan",
"en",
"realiteit",
"in",
"sy",
"ware",
"vorm",
"sien",
".",
"In",
"Mahayana",
"kan",
"die",
"boeddha",
"ook",
"beskou",
"word",
"as",
"die",
"opperste",
"toevlug",
":",
"\"",
"Boeddha",
"is",
"die",
"Onverganklike",
",",
"Ewige",
",",
"Onvernietigbare",
"en",
"Absolute",
"Toevlug",
".",
"\"",
"Die",
"dharma",
":",
"die",
"leringe",
"of",
"natuurwet",
"soos",
"uiteengesit",
"deur",
"Gautama",
"Boeddha",
".",
"Dit",
"kan",
"ook",
",",
"veral",
"in",
"Mahayana",
",",
"dui",
"op",
"die",
"uiterste",
"en",
"behoudende",
"realiteit",
"wat",
"onskeibaar",
"is",
"van",
"die",
"Boeddha",
".",
"Volgens",
"sekere",
"Mahayana-sienings",
"kan",
"die",
"dharma",
",",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"’n",
"groot",
"soetra",
"(",
"Boeddhistiese",
"geskrif",
")",
"die",
"behoefte",
"aan",
"’n",
"persoonlike",
"onderwyser",
"vervang",
"en",
"’n",
"direkte",
"en",
"spontane",
"poort",
"na",
"die",
"waarheid",
"(",
"dharma",
")",
"wees",
".",
"Dit",
"is",
"veral",
"waar",
"van",
"die",
"Lotus-soetra",
".",
"Volgens",
"Hiroshi",
"Kanno",
"is",
"dit",
"’n",
"\"",
"poort",
"tot",
"dharma",
"waardeur",
"iemand",
"spontaan",
"ontwaak",
",",
"sonder",
"om",
"van",
"’n",
"onderwyser",
"gebruik",
"te",
"maak",
"\"",
".",
"Die",
"sangha",
":",
"mense",
"wat",
"enige",
"van",
"die",
"\"",
"vier",
"vlakke",
"van",
"verligting",
"\"",
"behaal",
"het",
",",
"of",
"bloot",
"die",
"gemeenskap",
"van",
"Boeddhiste-aanhangers",
".",
"Die",
"monnike-orde",
"wat",
"in",
"Gautama",
"Boeddha",
"se",
"leeftyd",
"gestig",
"is",
",",
"is",
"een",
"van",
"die",
"oudste",
"organisasies",
"op",
"aarde",
".",
"Volgens",
"die",
"Boeddhistiese",
"geskrifte",
"het",
"Gautama",
"Boeddha",
"homself",
"voorgehou",
"as",
"’n",
"model",
".",
"Die",
"dharma",
"bied",
"’n",
"toevlug",
"deur",
"riglyne",
"te",
"verskaf",
"vir",
"die",
"beëindiging",
"van",
"lyding",
"en",
"die",
"behaling",
"van",
"nirwana",
".",
"Die",
"sangha",
"verskaf",
"’n",
"toevlug",
"deur",
"die",
"ware",
"leringe",
"van",
"Gautama",
"Boeddha",
"te",
"bewaar",
"en",
"as",
"verdere",
"voorbeeld",
"dat",
"die",
"waarheid",
"van",
"die",
"Boeddha",
"se",
"leringe",
"haalbaar",
"is",
".",
"Boeddhistiese",
"etiek",
"Sila",
"(",
"Sanskrit",
":",
"śīla",
",",
"Pali",
":",
"sīla",
")",
"word",
"gewoonlik",
"vertaal",
"as",
"\"",
"deugsame",
"gedrag",
"\"",
",",
"\"",
"moraliteit",
"\"",
",",
"\"",
"etiek",
"\"",
"of",
"\"",
"grondreël",
"\"",
".",
"Dit",
"is",
"gedrag",
"met",
"die",
"liggaam",
",",
"woorde",
"of",
"gedagtes",
",",
"en",
"behels",
"’n",
"doelgerigte",
"inspanning",
".",
"Dit",
"is",
"een",
"van",
"die",
"\"",
"drie",
"praktyke",
"\"",
"(",
"sila",
",",
"samadhi",
"en",
"panya",
")",
"en",
"die",
"tweede",
"paramita",
".",
"Dit",
"verwys",
"na",
"morele",
"reinheid",
"van",
"gedagtes",
",",
"woord",
"en",
"daad",
".",
"Sila",
"is",
"die",
"basis",
"van",
"samadhi",
"(",
"peinsende",
"ontwikkeling",
")",
"of",
"gedagteontwikkeling",
".",
"Om",
"by",
"die",
"grondreëls",
"te",
"hou",
"kry",
"’n",
"persoon",
"nie",
"net",
"vrede",
"van",
"gemoed",
",",
"wat",
"intern",
"is",
",",
"nie",
";",
"dit",
"lei",
"ook",
"tot",
"vrede",
"in",
"die",
"gemeenskap",
",",
"wat",
"ekstern",
"is",
".",
"Volgens",
"die",
"Wet",
"van",
"Karma",
"is",
"die",
"nakoming",
"van",
"die",
"grondreëls",
"verdienstelik",
"en",
"het",
"dit",
"’n",
"vreedsame",
"en",
"gelukkige",
"uitwerking",
".",
"Dit",
"voorkom",
"ook",
"dat",
"’n",
"persoon",
"tot",
"die",
"vier",
"laer",
"vlakke",
"van",
"die",
"bestaan",
"herbore",
"word",
".",
"Sila",
"verwys",
"na",
"die",
"algemene",
"beginsels",
"van",
"etiese",
"gedrag",
".",
"Daar",
"is",
"verskeie",
"vlakke",
"van",
"sila",
"wat",
"ooreenstem",
"met",
"\"",
"basiese",
"moraliteit",
"\"",
"(",
"vyf",
"grondreëls",
")",
",",
"\"",
"basiese",
"moraliteit",
"met",
"asketisme",
"\"",
"(",
"agt",
"grondreëls",
")",
",",
"\"",
"nuwe",
"monnikskap",
"\"",
"(",
"tien",
"grondreëls",
")",
"en",
"\"",
"monnikskap",
"\"",
"(",
"vinaya",
"of",
"patimokkha",
")",
".",
"Oningewyde",
"volgelinge",
"(",
"leke",
")",
"lewe",
"gewoonlik",
"volgens",
"die",
"vyf",
"grondreëls",
",",
"wat",
"dieselfde",
"in",
"al",
"die",
"Boeddhisteskole",
"is",
".",
"As",
"hulle",
"wil",
",",
"kan",
"hulle",
"die",
"agt",
"grondreëls",
"nakom",
",",
"wat",
"basiese",
"asketisme",
"insluit",
".",
"Die",
"vyf",
"grondreëls",
"stel",
"jou",
"in",
"staat",
"om",
"’n",
"beter",
"lewe",
"te",
"lei",
"waarin",
"jy",
"gelukkig",
"en",
"kommerloos",
"is",
"en",
"ook",
"kan",
"mediteer",
":",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"daarvan",
"om",
"’n",
"lewe",
"te",
"neem",
"(",
"moenie",
"geweld",
"teenoor",
"ander",
"pleeg",
"nie",
")",
";",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"daarvan",
"om",
"te",
"neem",
"wat",
"nie",
"aan",
"jou",
"gegee",
"is",
"nie",
"(",
"moenie",
"steel",
"nie",
")",
";",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"van",
"sensuele",
"(",
"insluitende",
"seksuele",
")",
"wangedrag",
";",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"daarvan",
"om",
"te",
"jok",
"(",
"praat",
"altyd",
"die",
"waarheid",
")",
";",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"van",
"bedwelmende",
"middels",
"wat",
"lei",
"tot",
"’n",
"gebrek",
"aan",
"bewustheid",
"(",
"veral",
"dwelms",
"en",
"alkohol",
")",
".",
"Die",
"grondreëls",
"is",
"nie",
"in",
"die",
"bevelsvorm",
"opgestel",
"nie",
",",
"maar",
"dien",
"as",
"riglyne",
"wat",
"’n",
"mens",
"vrywillig",
"kan",
"volg",
".",
"Die",
"ontwikkeling",
"van",
"etiese",
"gedrag",
"verfyn",
"bewustheid",
"tot",
"so",
"’n",
"vlak",
"dat",
"hergeboorte",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"laer",
"hemele",
"moontlik",
"is",
",",
"selfs",
"al",
"is",
"daar",
"geen",
"verdere",
"beoefening",
"van",
"Boeddhisme",
"nie",
".",
"Daar",
"is",
"niks",
"onvanpas",
"of",
"on-Boeddhisties",
"daaraan",
"om",
"jou",
"tot",
"dié",
"vlak",
"van",
"vervulling",
"te",
"beperk",
"nie",
".",
"In",
"die",
"agt",
"grondreëls",
"is",
"die",
"agtste",
"reël",
"oor",
"seksuele",
"wangedrag",
"strenger",
",",
"en",
"word",
"dit",
"’n",
"grondreël",
"van",
"selibaat",
".",
"Die",
"drie",
"bykomende",
"reëls",
"is",
":",
"6",
".",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"daarvan",
"om",
"op",
"die",
"verkeerde",
"tyd",
"te",
"eet",
"(",
"eet",
"net",
"tussen",
"sonsopkoms",
"en",
"twaalfuur",
"die",
"middag",
")",
";",
"7",
".",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"daarvan",
"om",
"te",
"dans",
"en",
"musiek",
"te",
"speel",
",",
"juweliersware",
"en",
"grimering",
"te",
"dra",
",",
"of",
"konserte",
"en",
"vertonings",
"by",
"te",
"woon",
";",
"8",
".",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"daarvan",
"om",
"hoë",
"of",
"luukse",
"sitplekke",
"en",
"beddens",
"te",
"gebruik",
".",
"Die",
"volledige",
"lys",
"van",
"tien",
"grondreëls",
"kan",
"vir",
"kort",
"rukke",
"deur",
"leke",
"gevolg",
"word",
".",
"Hiervoor",
"word",
"die",
"sewende",
"reël",
"in",
"twee",
"verdeel",
"en",
"’n",
"tiende",
"bygevoeg",
":",
"6",
".",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"daarvan",
"om",
"op",
"die",
"verkeerde",
"tyd",
"te",
"eet",
"(",
"dus",
"ná",
"middagete",
")",
";",
"7",
".",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"van",
"dans",
",",
"musiek",
",",
"sing",
"en",
"onbetaamlike",
"vertonings",
";",
"8",
".",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"van",
"die",
"gebruik",
"van",
"parfuum",
",",
"olie",
",",
"juwele",
"en",
"dinge",
"wat",
"(",
"jou",
")",
"mooimaak",
"en",
"versier",
";",
"9",
".",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"daarvan",
"om",
"hoë",
"of",
"luukse",
"sitplekke",
"en",
"beddens",
"te",
"gebruik.",
"10",
".",
"Om",
"jou",
"te",
"weerhou",
"daarvan",
"om",
"goud",
"en",
"silwer",
"te",
"aanvaar",
".",
"Kloosterlewe",
"Hoofartikel",
":",
"Boeddhistiese",
"kloosterlewe",
".",
"Vinaya",
"is",
"die",
"spesifieke",
"morele",
"kode",
"vir",
"monnike",
"en",
"nonne",
".",
"Dit",
"sluit",
"die",
"patimokkha",
"in",
"wat",
"’n",
"stel",
"vanreëls",
"is",
"vir",
"monnike",
"in",
"die",
"Theravada-tradisie",
".",
"Die",
"spesifieke",
"inhoud",
"van",
"die",
"grondreëls",
"verskil",
"van",
"skool",
"tot",
"skool",
"en",
"die",
"graad",
"van",
"gehoorsaamheid",
"aan",
"die",
"reëls",
"wat",
"vereis",
"word",
",",
"verskil",
"ook",
".",
"Nuwe",
"monnike",
"volg",
"die",
"tien",
"grondreëls",
",",
"wat",
"die",
"basiese",
"reëls",
"vir",
"’n",
"kloosterlewe",
"is",
".",
"Volgens",
"die",
"Boeddha",
"is",
"dit",
"die",
"gees",
"wat",
"belangrik",
"is",
"by",
"die",
"nakoming",
"van",
"die",
"grondreëls",
".",
"Die",
"reëls",
"is",
"egter",
"so",
"saamgestel",
"dat",
"dit",
"’n",
"bevredigende",
"lewe",
"verseker",
"en",
"die",
"ideale",
"wegspringplek",
"is",
"vir",
"groter",
"vervulling",
".",
"Kloosterlinge",
"kry",
"opdrag",
"van",
"die",
"Boeddha",
"om",
"soos",
"’n",
"\"",
"eiland",
"van",
"hul",
"eie",
"\"",
"te",
"lewe",
".",
"In",
"dié",
"sin",
"is",
"die",
"lewe",
"volgens",
"die",
"vinaya",
",",
"soos",
"een",
"geleerde",
"dit",
"beskryf",
":",
"\"",
"meer",
"as",
"’n",
"middel",
"tot",
"’n",
"doel",
":",
"dit",
"is",
"amper",
"die",
"doel",
"self",
"\"",
".",
"In",
"Oosterse",
"Boeddhisme",
"is",
"daar",
"ook",
"’n",
"spesifieke",
"vinaya",
"en",
"etiese",
"reëls",
"in",
"die",
"Mahayana-tradisie",
"se",
"Brahmajala-soetra",
"vir",
"bodhisattvas",
",",
"waar",
"die",
"eet",
"van",
"vleis",
"byvoorbeeld",
"afgekeur",
"word",
"en",
"vegetarisme",
"aangemoedig",
"word",
".",
"In",
"Japan",
"het",
"dié",
"soetra",
"die",
"klooster-vinaya",
"feitlik",
"heeltemal",
"vervang",
",",
"en",
"dit",
"laat",
"kloosterlinge",
"onder",
"meer",
"toe",
"om",
"te",
"trou",
".",
"Meditasie",
"Boeddhistiese",
"meditasie",
"behels",
"hoofsaaklik",
"twee",
"aspekte",
":",
"om",
"gedagtes",
"te",
"omvorm",
"en",
"dit",
"te",
"gebruik",
"om",
"dié",
"gedagtes",
"en",
"ander",
"verskynsels",
"te",
"verken",
".",
"Volgens",
"die",
"Theravada-tradisie",
"het",
"die",
"Boeddha",
"twee",
"soorte",
"meditasie",
"voorgestaan",
":",
"samatha-",
"en",
"vipassana-meditasie",
".",
"Dié",
"soorte",
"meditasies",
"kom",
"ook",
"in",
"die",
"Chinese",
"Boeddhisme",
"voor",
",",
"maar",
"daar",
"is",
"Zen",
"gewilder",
".",
"Volgens",
"Peter",
"Harvey",
"is",
"dit",
"nie",
"net",
"monnike",
",",
"nonne",
"en",
"getroude",
"lamas",
"wat",
"mediteer",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"leke",
".",
"Samadhi",
"(",
"peinsende",
"ontwikkeling",
")",
":",
"samatha-meditasie",
"Die",
"belangrikste",
"manier",
"om",
"samadhi",
"te",
"ontwikkel",
",",
"is",
"meditasie",
".",
"Dit",
"reinig",
"die",
"gees",
"en",
"dié",
"word",
"kalm",
"en",
"helder",
".",
"Sodra",
"die",
"een",
"wat",
"mediteer",
"’n",
"sterk",
"en",
"kragtige",
"konsentrasie",
"(",
"jhana",
")",
"behaal",
"het",
",",
"is",
"sy",
"gees",
"gereed",
"om",
"insig",
"te",
"kry",
"in",
"die",
"ware",
"aard",
"van",
"die",
"werklikheid",
"en",
"word",
"dit",
"eindelik",
"verlos",
"van",
"alle",
"lyding",
".",
"Die",
"ontwikkeling",
"van",
"bewustheid",
"is",
"noodsaaklik",
"vir",
"geestelike",
"konsentrasie",
",",
"wat",
"weer",
"nodig",
"is",
"om",
"insig",
"te",
"kry",
".",
"Samatha-meditasie",
"begin",
"wanneer",
"iemand",
"bewus",
"raak",
"van",
"’n",
"voorwerp",
"of",
"idee",
",",
"en",
"dit",
"het",
"’n",
"uitwerking",
"op",
"sy",
"liggaam",
",",
"gees",
"en",
"volle",
"omgewing",
".",
"Dit",
"lei",
"tot",
"’n",
"toestand",
"van",
"totale",
"konsentrasie",
"en",
"kalmte",
".",
"Daar",
"is",
"baie",
"verskillende",
"meditasiestyle",
",",
"van",
"kruisbeen",
"sit",
"of",
"kniel",
"tot",
"dreunsing",
"en",
"loop",
".",
"Die",
"algemeenste",
"metode",
"is",
"om",
"op",
"’n",
"mens",
"se",
"asemhaling",
"te",
"konsentreer",
",",
"want",
"dit",
"kan",
"lei",
"tot",
"beide",
"samatha",
"en",
"vipassana",
".",
"Daar",
"word",
"geglo",
"terwyl",
"samatha-meditasie",
"die",
"gees",
"kan",
"kalmeer",
",",
"kan",
"net",
"vipassana-meditasie",
"onthul",
"hoe",
"die",
"gees",
"in",
"die",
"eerste",
"plek",
"verontrus",
"is",
",",
"en",
"dit",
"lei",
"tot",
"vipassana",
",",
"insigtelike",
"kennis",
"(",
"jnana",
")",
"en",
"begrip",
"(",
"prajna",
")",
",",
"en",
"dus",
"tot",
"nirwana",
".",
"Wanneer",
"iemand",
"in",
"jhana",
"is",
",",
"word",
"alle",
"onreinhede",
"tydelik",
"onderdruk",
".",
"Dié",
"word",
"net",
"heeltemal",
"onderdruk",
"wanneer",
"die",
"mens",
"prajna",
"of",
"vipassana",
"verstaan",
".",
"In",
"Theravada",
"In",
"Theravada-Boeddhisme",
"is",
"begeertes",
"die",
"oorsaak",
"van",
"die",
"menslike",
"bestaan",
"en",
"lyding",
".",
"Begeertes",
"veroorsaak",
"verskillende",
"onreinhede",
".",
"Hierdie",
"onreinhede",
"word",
"tradisioneel",
"opgesom",
"as",
"gulsigheid",
",",
"haat",
"en",
"delusie",
"en",
"dit",
"veroorsaak",
"lyding",
"en",
"stres",
".",
"Om",
"bevry",
"te",
"word",
"van",
"lyding",
"en",
"stres",
",",
"moet",
"hierdie",
"onreinhede",
"permanent",
"verwyder",
"word",
"deur",
"interne",
"ondersoek",
",",
"ontleding",
",",
"ervaring",
"en",
"begrip",
"van",
"die",
"ware",
"aard",
"daarvan",
"deur",
"jhana",
",",
"’n",
"tegniek",
"van",
"die",
"Edel",
"Agtvoudige",
"Pad",
",",
"te",
"gebruik",
".",
"Dit",
"kan",
"’n",
"persoon",
"lei",
"tot",
"die",
"Vier",
"Edel",
"Waarhede",
",",
"verligting",
"en",
"nirwana",
".",
"Laasgenoemde",
"is",
"die",
"uiteindelike",
"doel",
"in",
"die",
"Theravada-tradisie",
".",
"Prajna",
"(",
"wysheid",
")",
":",
"vipassana-meditasie",
"Prajna",
"beteken",
"wysheid",
"wat",
"gegrond",
"is",
"op",
"’n",
"begrip",
"van",
"afhanklike",
"ontstaan",
",",
"die",
"Vier",
"Edel",
"Waarhede",
"en",
"die",
"drie",
"kenmerke",
"van",
"die",
"bestaan",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"wysheid",
"wat",
"lyding",
"kan",
"beëindig",
"en",
"verligting",
"kan",
"meebring",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"belangrikste",
"manier",
"om",
"nirwana",
"te",
"behaal",
".",
"Aanvanklik",
"word",
"prajna",
"bereik",
"deur",
"waarnemingsbegrip",
":",
"deur",
"te",
"luister",
"na",
"dienste",
"en",
"voorlesings",
",",
"studies",
"en",
"soms",
"die",
"opsê",
"van",
"Boeddhistiese",
"tekste",
"en",
"besprekings",
".",
"Wanneer",
"dié",
"begrip",
"bereik",
"word",
",",
"kan",
"dit",
"op",
"die",
"alledaagse",
"lewe",
"van",
"toepassing",
"gemaak",
"word",
"sodat",
"elke",
"Boeddhis",
"die",
"waarheid",
"van",
"die",
"Boeddha",
"se",
"leringe",
"op",
"’n",
"praktiese",
"vlak",
"kan",
"ondervind",
".",
"In",
"die",
"teorie",
"kan",
"’n",
"mens",
"nirwana",
"tydens",
"enige",
"praktyk",
"behaal",
":",
"terwyl",
"jy",
"mediteer",
",",
"na",
"’n",
"diens",
"luister",
"of",
"tydens",
"enige",
"alledaagse",
"aktiwiteit",
".",
"Zen",
"Hoofartikel",
":",
"Zen",
".",
"Zen",
"(",
"禅",
")",
",",
"uitgespreek",
"chán",
"in",
"Chinees",
",",
"seon",
"in",
"Koreaans",
"of",
"zen",
"in",
"Japannees",
"(",
"afgelei",
"van",
"die",
"Sanskrit-term",
"dhyana",
",",
"\"",
"meditasie",
"\"",
")",
",",
"is",
"’n",
"vorm",
"van",
"Boeddhisme",
"wat",
"gewild",
"geword",
"het",
"in",
"China",
",",
"Korea",
"en",
"Japan",
"en",
"klem",
"lê",
"op",
"meditasie",
".",
"Daar",
"is",
"minder",
"fokus",
"op",
"geskrifte",
"as",
"in",
"sommige",
"ander",
"vorme",
"van",
"Boeddhisme",
",",
"en",
"meer",
"fokus",
"op",
"’n",
"regstreekse",
"geestelike",
"besef",
"van",
"realiteit",
".",
"Zen-Boeddhisme",
"word",
"verdeel",
"in",
"twee",
"primêre",
"skole",
":",
"Rinzai",
"en",
"Soto",
".",
"Eersgenoemde",
"verkies",
"die",
"gebruik",
"van",
"meditasievrae",
"(",
"koans",
")",
"as",
"’n",
"middel",
"tot",
"’n",
"spirituele",
"deurbraak",
".",
"Laasgenoemde",
"(",
"hoewel",
"hulle",
"van",
"koans",
"gebruik",
"maak",
")",
"lê",
"groter",
"klem",
"op",
"shikantaza",
",",
"of",
"\"",
"net",
"sit",
"\"",
".",
"Zen-leringe",
"is",
"dikwels",
"vol",
"teenstellings",
"om",
"die",
"houvas",
"op",
"die",
"ego",
"te",
"verminder",
"en",
"die",
"deurdringing",
"tot",
"op",
"die",
"vlak",
"van",
"die",
"Ware",
"Self",
"of",
"Vormlose",
"Self",
"te",
"vergemaklik",
"wat",
"aan",
"die",
"Boeddha",
"self",
"gelykgestel",
"word",
".",
"Volgens",
"die",
"Zen-meester",
"Kosho",
"Uchiyama",
"vind",
"’n",
"begrip",
"van",
"die",
"universele",
",",
"nietweeledige",
"Self",
"plaas",
"wanneer",
"iemand",
"gedagtes",
"oor",
"die",
"klein",
"\"",
"Ek",
"\"",
"te",
"bowe",
"kom",
":",
"\"",
"Wanneer",
"ons",
"afsien",
"van",
"gedagtes",
"en",
"ontwaak",
"tot",
"die",
"realiteit",
"van",
"die",
"lewe",
"buite",
"dié",
"gedagtes",
",",
"ontdek",
"ons",
"die",
"Self",
"van",
"’n",
"universele",
",",
"nietweeledige",
"lewe",
"(",
"voor",
"die",
"verdeling",
"in",
"twee",
")",
"wat",
"alle",
"lewende",
"wesens",
"en",
"alle",
"bestaan",
"deurdring",
".",
"\"",
"Gedagtes",
"moet",
"dus",
"nie",
"toegelaat",
"word",
"om",
"iemand",
"in",
"te",
"perk",
"nie",
".",
"Vajrayana",
"en",
"tantra",
"Hoewel",
"Tibettaanse",
"Boeddhisme",
"op",
"Mahayana",
"geskoei",
"is",
",",
"is",
"dit",
"een",
"van",
"die",
"skole",
"wat",
"vajrayana",
",",
"of",
"\"",
"die",
"Diamantvoertuig",
"\"",
"(",
"ook",
"Mantrayana",
",",
"Tantrayana",
",",
"tantriese",
"Boeddhisme",
"of",
"esoteriese",
"Boeddhisme",
"genoem",
")",
",",
"beoefen",
".",
"Dit",
"aanvaar",
"al",
"die",
"basiese",
"begrippe",
"van",
"Mahayana",
",",
"maar",
"sluit",
"’n",
"groot",
"getal",
"spirituele",
"en",
"fisieke",
"tegnieke",
"in",
"wat",
"ontwerp",
"is",
"om",
"die",
"beoefening",
"van",
"Boeddhisme",
"tot",
"’n",
"hoër",
"vlak",
"te",
"verhef",
".",
"Tantriese",
"Boeddhisme",
"het",
"in",
"’n",
"groot",
"mate",
"te",
"doen",
"met",
"rituele",
"en",
"meditasiepraktyke",
".",
"Een",
"aspek",
"van",
"vajrayana",
"is",
"die",
"inspan",
"van",
"psigo-fisieke",
"energie",
"deur",
"rituele",
",",
"visualiserings",
",",
"fisieke",
"oefeninge",
"en",
"meditasie",
"as",
"’n",
"manier",
"om",
"die",
"gees",
"te",
"ontwikkel",
".",
"Deur",
"dié",
"tegnieke",
"kan",
"iemand",
"boeddhaskap",
"in",
"een",
"leeftyd",
"behaal",
",",
"of",
"selfs",
"in",
"drie",
"jaar",
".",
"Dié",
"praktyke",
"kan",
"seksuele",
"joga",
"insluit",
",",
"maar",
"net",
"vir",
"sommige",
"gevorderde",
"beoefenaars",
".",
"Geskiedenis",
"Filosofiese",
"grondslag",
"Die",
"historiese",
"grondslag",
"van",
"Boeddhisme",
"lê",
"in",
"die",
"godsdienstige",
"denkrigtings",
"van",
"antieke",
"Indië",
"tydens",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"diete",
"millennium",
"v.C",
".",
"Dit",
"was",
"’n",
"tydperk",
"van",
"sosiale",
"en",
"godsdienstige",
"onrus",
"omdat",
"daar",
"aansienlike",
"ontevredenheid",
"was",
"met",
"die",
"praktyke",
"van",
"Vediese",
"Brahmanisme",
".",
"Laasgenoemde",
"is",
"teengestaan",
"deur",
"verskeie",
"nuwe",
"asketiese",
"godsdienstige",
"en",
"filosofiese",
"groepe",
"en",
"leringe",
"wat",
"weggebreek",
"het",
"van",
"die",
"Brahmaanse",
"tradisie",
"en",
"wat",
"die",
"gesag",
"van",
"die",
"Vediese",
"heilige",
"geskrifte",
"en",
"die",
"Brahmane",
"verwerp",
"het",
".",
"Hierdie",
"groepe",
",",
"waarvan",
"die",
"lede",
"as",
"shramanas",
"bekend",
"was",
",",
"was",
"’n",
"voortsetting",
"van",
"’n",
"nie-Vediese",
"rigting",
"van",
"Indiese",
"denkrigtings",
"afsonderlik",
"van",
"Indo-Ariese",
"Brahmanisme",
".",
"Geleerdes",
"glo",
"idees",
"soos",
"samsara",
",",
"karma",
"en",
"moksha",
"het",
"hul",
"oorsprong",
"in",
"die",
"shramanas",
"en",
"is",
"later",
"deur",
"die",
"Brahmaanse",
"ortodoksie",
"aanvaar",
".",
"Boeddhisme",
"het",
"ontstaan",
"in",
"Groter",
"Magadha",
",",
"wat",
"as",
"nie-Vedies",
"beskou",
"is",
".",
"Ander",
"Vediese",
"tekste",
"getuig",
"van",
"’n",
"afkeer",
"van",
"die",
"mense",
"van",
"Magadha",
",",
"waarskynlik",
"omdat",
"hulle",
"nie",
"in",
"dié",
"tyd",
"gebrahmaniseer",
"was",
"nie",
".",
"Die",
"ooswaartse",
"verspreiding",
"van",
"Brahmanisme",
"na",
"Groter",
"Magadha",
"het",
"eers",
"in",
"diee",
"ofe",
"eeu",
"v.C",
".",
"aansienlike",
"afmetings",
"aangeneem",
".",
"Idees",
"wat",
"voor",
"dié",
"tyd",
"in",
"Groter",
"Magadha",
"ontwikkel",
"het",
",",
"was",
"nie",
"onderworpe",
"aan",
"Vediese",
"invloed",
"nie",
".",
"Dit",
"sluit",
"hergeboorte",
"en",
"karma",
"in",
",",
"wat",
"voorgekom",
"het",
"in",
"’n",
"paar",
"bewegings",
"in",
"Groter",
"Magadha",
",",
"onder",
"meer",
"Boeddhisme",
".",
"Dié",
"bewegings",
"het",
"die",
"idee",
"van",
"hergeboorte",
"en",
"karma",
"uit",
"’n",
"vroeëre",
"kultuur",
"oorgeneem",
".",
"Terselfdertyd",
"is",
"dié",
"bewegings",
"beïnvloed",
"deur",
"filosofiese",
"denkrigtings",
"binne",
"die",
"Vediese",
"tradisie",
"en",
"was",
"dit",
"in",
"’n",
"sin",
"’n",
"voortsetting",
"daarvan",
".",
"Benewens",
"Boeddhisme",
"het",
"die",
"bewegings",
"verskeie",
"skeptici",
",",
"atomiste",
",",
"materialiste",
",",
"antinomianiste",
"en",
"Djaina",
"ingesluit",
".",
"Baie",
"van",
"dié",
"bewegings",
"het",
"dieselfde",
"woordeskat",
"gedeel",
":",
"atman",
",",
"(\"",
"self",
"\"",
")",
",",
"boeddha",
"(",
"\"",
"verligte",
"een",
"\"",
")",
",",
"dhamma",
"(",
"\"",
"reël",
"\"",
"of",
"\"",
"wet",
"\"",
")",
",",
"karma",
"(",
"\"",
"aksie",
"\"",
")",
",",
"nirwana",
"(\"",
"beëindiging",
"\"",
")",
",",
"samsara",
"(",
"\"",
"ewige",
"herhaling",
"\"",
")",
"en",
"joga",
"(",
"\"",
"geestelike",
"oefening",
"\"",
")",
".",
"Die",
"shramanas",
"het",
"die",
"Veda",
"verwerp",
",",
"asook",
"die",
"gesag",
"van",
"die",
"Brahmane",
"wat",
"beweer",
"het",
"hulle",
"besit",
"geopenbaarde",
"waarhede",
"wat",
"nie",
"deur",
"enige",
"normale",
"menslike",
"metode",
"bekend",
"was",
"nie",
".",
"Die",
"shramanas",
"het",
"verder",
"verklaar",
"die",
"hele",
"Brahmaanse",
"stelsel",
"was",
"’n",
"bedrogspul",
":",
"’n",
"sameswering",
"van",
"die",
"Brahmane",
"om",
"hulself",
"te",
"verryk",
"deur",
"buitensporige",
"fooie",
"te",
"vra",
"om",
"valse",
"rituele",
"uit",
"te",
"voer",
"en",
"nuttelose",
"raad",
"te",
"gee",
".",
"’n",
"Besondere",
"kritiek",
"van",
"die",
"Boeddha",
"was",
"Vediese",
"diere-offerandes",
".",
"Volgens",
"hom",
"was",
"die",
"Vediese",
"priesters",
"soos",
"blindes",
"wat",
"die",
"blindes",
"lei",
"en",
"het",
"hulle",
"niks",
"geweet",
"nie",
".",
"Die",
"Boeddha",
"was",
"egter",
"nie",
"teen",
"die",
"suiwer",
"vorm",
"van",
"die",
"Vediese",
"religie",
"nie",
";",
"hy",
"het",
"geglo",
"die",
"oorspronklike",
"vorm",
"is",
"deur",
"’n",
"paar",
"Brahmane",
"verander",
"om",
"diere-offerandes",
"in",
"te",
"sluit",
".",
"Hy",
"het",
"verklaar",
"die",
"Brahmane",
"se",
"pogings",
"om",
"bevryding",
"by",
"die",
"dood",
"te",
"behaal",
",",
"is",
"futiel",
"en",
"het",
"sy",
"nuwe",
"idee",
"van",
"bevryding",
"in",
"’n",
"mens",
"se",
"leeftyd",
"gepredik",
".",
"Intussen",
"het",
"die",
"tradisionele",
"Brahmaanse",
"godsdiens",
"groot",
"veranderings",
"ondergaan",
"en",
"begin",
"verander",
"in",
"wat",
"beskou",
"word",
"as",
"vroeë",
"Hindoeïsme",
".",
"Indiese",
"Boeddhisme",
"Die",
"geskiedenis",
"van",
"Indiese",
"Boeddhisme",
"kan",
"in",
"vyf",
"tydperke",
"verdeel",
"word",
":",
"vroeë",
"Boeddhisme",
"(",
"soms",
"Presektariese",
"Boeddhisme",
"genoem",
")",
",",
"vroeë",
"Boeddhistiese",
"skole",
",",
"vroeë",
"Mahayana-Boeddhisme",
",",
"latere",
"Mahayana-Boeddhisme",
"en",
"Esoteriese",
"Boeddhisme",
"(",
"ook",
"Vajrayana-Boeddhisme",
"genoem",
")",
".",
"Presektariese",
"Boeddhisme",
"Presektariese",
"Boeddhisme",
"is",
"die",
"vroegste",
"fase",
"van",
"Boeddhisme",
",",
"en",
"word",
"deur",
"feitlik",
"alle",
"geleerdes",
"aanvaar",
".",
"Die",
"hoofgeskrifte",
"daarvan",
"is",
"die",
"Vinaya-pitaka",
"en",
"die",
"eerste",
"vier",
"dele",
"van",
"die",
"Sutta-pitaka",
".",
"Sekere",
"basiese",
"leringe",
"kom",
"op",
"baie",
"plekke",
"voor",
"in",
"die",
"vroeë",
"tekste",
"en",
"die",
"meeste",
"geleerdes",
"glo",
"Gautama",
"Boeddha",
"se",
"preke",
"moes",
"soortgelyk",
"gewees",
"het",
"aan",
"die",
"drie",
"kenmerke",
"van",
"die",
"bestaan",
",",
"die",
"Vyf",
"Basiese",
"Aspekte",
",",
"afhanklike",
"ontstaan",
",",
"karma",
"en",
"hergeboorte",
",",
"die",
"Vier",
"Edel",
"Waarhede",
",",
"die",
"Edel",
"Agtvoudige",
"Pad",
"en",
"nirwana",
".",
"Sommige",
"geleerdes",
"verskil",
"en",
"daar",
"bestaan",
"baie",
"ander",
"teorieë",
".",
"Vroeë",
"Boeddhistiese",
"skole",
"Volgens",
"die",
"geskrifte",
"is",
"die",
"eerste",
"Boeddhistiese",
"konsilie",
"gehou",
"kort",
"ná",
"die",
"parinirwana",
"(",
"volle",
"nirwana",
",",
"of",
"dood",
")",
"van",
"Gautama",
"Boeddha",
".",
"Soos",
"met",
"die",
"meeste",
"ander",
"Indiese",
"tradisies",
"is",
"die",
"leringe",
"mondelings",
"oorgedra",
".",
"Die",
"hoofdoel",
"van",
"die",
"konsilie",
"was",
"om",
"die",
"leringe",
"saam",
"voor",
"te",
"dra",
"om",
"te",
"verseker",
"geen",
"foute",
"sluip",
"in",
"die",
"mondelinge",
"oordrag",
"in",
"nie",
".",
"Die",
"meeste",
"geleerdes",
"beskou",
"die",
"tradisionele",
"weergawes",
"van",
"die",
"konsilie",
"egter",
"as",
"grootliks",
"oordrewe",
",",
"indien",
"nie",
"heeltemal",
"fiktief",
"nie",
".",
"Volgens",
"die",
"meeste",
"geleerdes",
"het",
"die",
"sangha",
"(",
"gemeenskap",
")",
"ná",
"die",
"tweede",
"konsilie",
"in",
"verskillende",
"faksies",
"begin",
"verdeel",
".",
"Daar",
"is",
"meningsverskille",
"oor",
"presies",
"wanneer",
"die",
"skeuring",
"plaasgevind",
"het",
".",
"Volgens",
"die",
"Dipavamsa",
"van",
"die",
"Pali-tradisie",
"het",
"dit",
"kort",
"ná",
"die",
"tweede",
"konsilie",
"plaasgevind",
",",
"maar",
"volgens",
"die",
"Puggalavada-tradisie",
"het",
"dit",
"in",
"\"",
"137",
"ná",
"nirwana",
"\"",
"gebeur",
",",
"volgens",
"die",
"Sarvastivada-tradisie",
"van",
"Vasumitra",
"in",
"die",
"tyd",
"van",
"Asjoka",
"en",
"volgens",
"die",
"Mahasanghika-tradisie",
"veel",
"later",
",",
"omstreeksv.C",
".",
"Die",
"primêre",
"skeuring",
"was",
"tussen",
"die",
"Sthaviras",
"en",
"die",
"Mahasanghikas",
".",
"Gelukkig",
"het",
"albei",
"kante",
"se",
"weergawes",
"van",
"die",
"gebeure",
"behoue",
"gebly",
"en",
"dit",
"openbaar",
"uiteenlopende",
"menings",
"oor",
"die",
"oorsake",
".",
"Uit",
"die",
"Sthaviras",
"het",
"verskeie",
"skole",
"ontstaan",
",",
"onder",
"meer",
"die",
"Theravada-tradisie",
".",
"Die",
"skeurings",
"is",
"aanvanklik",
"veroorsaak",
"deur",
"verskille",
"oor",
"die",
"grondreëls",
"vir",
"kloosters",
",",
"maar",
"teen",
"omstreeksn.C.",
"of",
"vroeër",
"het",
"skeurings",
"ook",
"voorgekom",
"weens",
"verskille",
"in",
"leerstellings",
".",
"Kort",
"ná",
"of",
"voor",
"die",
"skeurings",
"het",
"elke",
"sangha",
"begin",
"om",
"’n",
"Abhidharma",
"saam",
"te",
"stel",
"–",
"’n",
"gedetailleerde",
"bewerking",
"van",
"leerstellings",
"wat",
"in",
"die",
"soetras",
"voorkom",
"en",
"hoofsaaklik",
"opsommings",
"van",
"numeriese",
"lyste",
"was",
".",
"Geleerdes",
"glo",
"dié",
"tekste",
"dateer",
"van",
"diee",
"eeu",
"v.C",
".",
",",
"dustotjaar",
"ná",
"die",
"Boeddha",
"se",
"dood",
".",
"Die",
"sewe",
"Abhidharma-werke",
",",
"wat",
"in",
"’n",
"groot",
"mate",
"verskil",
",",
"word",
"dus",
"nie",
"beskou",
"as",
"die",
"woorde",
"van",
"die",
"Boeddha",
"self",
"nie",
",",
"maar",
"as",
"dié",
"van",
"dissipels",
"en",
"groot",
"geleerdes",
"van",
"die",
"tyd",
".",
"Vroeë",
"Mahayana-Boeddhisme",
"Daar",
"word",
"geglo",
"baie",
"vroeë",
"Mahayana-geskrifte",
"het",
"in",
"Suid-Indië",
"ontstaan",
".",
"Aanduidings",
"is",
"dat",
"Mahayana",
"nooit",
"na",
"’n",
"aparte",
"amptelike",
"skool",
"of",
"sekte",
"van",
"Boeddhisme",
"verwys",
"het",
"nie",
",",
"maar",
"eerder",
"dat",
"dit",
"’n",
"sekere",
"stel",
"ideale",
",",
"en",
"later",
"leerstellings",
",",
"gehad",
"het",
"vir",
"bodhisattvas",
".",
"Dit",
"was",
"aanvanklik",
"bekend",
"as",
"\"",
"Bodhisattvayana",
"\"",
"(",
"die",
"\"",
"Voertuig",
"vir",
"Bodhisattvas",
"\"",
")",
".",
"Hulle",
"het",
"nie",
"ander",
"grondreëls",
"in",
"die",
"kloosters",
"gehad",
"as",
"die",
"ander",
"vroeë",
"Boeddhistiese",
"skole",
"nie",
"en",
"daarom",
"het",
"die",
"monnike",
"en",
"nonne",
"van",
"Mahayana",
"amptelik",
"tot",
"die",
"vroeë",
"skole",
"behoort",
".",
"Dieselfde",
"geld",
"vandag",
"vir",
"die",
"Tibettaanse",
"Boeddhisme",
".",
"Mahayana-monnike",
"het",
"dikwels",
"saam",
"met",
"ander",
"Indiese",
"monnike",
"in",
"dieselfde",
"kloosters",
"gewoon",
".",
"Latere",
"Mahayana-Boeddhisme",
"In",
"die",
"tydperk",
"van",
"Latere",
"Mahayana-Boeddhisme",
"het",
"vier",
"hoofsoorte",
"denkrigtings",
"ontstaan",
":",
"Madhyamaka",
",",
"Yogacara",
",",
"Tathagatagarbha",
"en",
"latere",
"Boeddhistiese",
"Logika",
".",
"In",
"Indië",
"was",
"die",
"twee",
"belangrikste",
"filosofiese",
"skole",
"van",
"Mahayana",
"die",
"Madhyamaka",
"en",
"Yogacara",
".",
"Dié",
"twee",
"skole",
"het",
"baie",
"gemeen",
"en",
"die",
"ooreenkoms",
"stam",
"uit",
"die",
"vroeë",
"Boeddhisme",
".",
"Vajrayana",
"(",
"Esoteriese",
"Boeddhisme",
")",
"Navorsing",
"oor",
"Vajrayana",
"is",
"nog",
"in",
"’n",
"vroeë",
"stadium",
"en",
"word",
"deur",
"verskeie",
"faktore",
"bemoeilik",
":",
"Dit",
"is",
"beïnvloed",
"deur",
"Hindoeïsme",
"en",
"daarom",
"moet",
"navorsing",
"Hindoeïsme",
"insluit",
".",
"Die",
"Vajrayana-geskrifte",
"is",
"nog",
"nie",
"in",
"enige",
"volgorde",
"gerangskik",
"nie",
".",
"Rituele",
"moet",
"ook",
"nagevors",
"word",
",",
"nie",
"net",
"leerstelings",
"nie",
".",
"Die",
"ontwikkeling",
"van",
"Boeddhisme",
"Boeddhisme",
"het",
"dalk",
"stadig",
"in",
"Indië",
"versprei",
"tot",
"met",
"die",
"tyd",
"van",
"die",
"Maurya-keiser",
"Asjoka",
",",
"wat",
"die",
"geloof",
"ondersteun",
"het",
".",
"Sy",
"en",
"sy",
"afstammelinge",
"se",
"steun",
"het",
"gelei",
"tot",
"die",
"bou",
"van",
"nog",
"Boeddhistiese",
"stoepas",
"en",
"tot",
"pogings",
"om",
"Boeddhisme",
"deur",
"die",
"groter",
"Maurya-ryk",
"en",
"selfs",
"na",
"naburige",
"lande",
"te",
"versprei",
"–",
"veral",
"na",
"die",
"Iranssprekende",
"streke",
"van",
"Afghanistan",
"en",
"Sentraal-Asië",
",",
"en",
"na",
"Sri",
"Lanka",
".",
"Hierdie",
"twee",
"sendings",
",",
"in",
"teenoorgestelde",
"rigtings",
",",
"sou",
"in",
"die",
"eerste",
"plek",
"lei",
"tot",
"die",
"verspreiding",
"van",
"Boeddhisme",
"na",
"China",
"en",
"in",
"die",
"tweede",
"plek",
"tot",
"die",
"ontstaan",
"van",
"Theravada-Boeddhisme",
"en",
"die",
"verspreiding",
"daarvan",
"na",
"die",
"kusstreke",
"van",
"Suidoos-Asië",
".",
"Dit",
"was",
"die",
"eerste",
"uitbreiding",
"van",
"Boeddhisme",
"na",
"buite",
"Indië",
".",
"Volgens",
"die",
"edikte",
"van",
"Asjoka",
"is",
"afgesante",
"gestuur",
"na",
"verskeie",
"lande",
"wes",
"van",
"Indië",
"om",
"Boeddhisme",
"te",
"verkondig",
",",
"veral",
"na",
"oostelike",
"provinsies",
"van",
"die",
"aangrensende",
"Seleukidiese",
"Ryk",
"en",
"selfs",
"verder",
"na",
"Hellenistiese",
"koninkryke",
"van",
"die",
"Middellandse",
"See-gebied",
".",
"Geleerdes",
"verskil",
"oor",
"die",
"moontlikheid",
"dat",
"dié",
"afgesante",
"vergesel",
"was",
"van",
"Boeddhistiese",
"sendelinge",
".",
"Die",
"geleidelike",
"verspreiding",
"van",
"Boeddhisme",
"na",
"aangrensende",
"gebiede",
"het",
"beteken",
"dat",
"dit",
"aan",
"nuwe",
"etniese",
"groepe",
"bekendgestel",
"is",
",",
"en",
"Boeddhisme",
"is",
"dus",
"in",
"dié",
"tyd",
"aan",
"’n",
"verskeidenheid",
"invloede",
"blootgestel",
":",
"van",
"Persiese",
"en",
"Griekse",
"invloede",
"tot",
"veranderings",
"in",
"nie-Boeddhistiese",
"Indiese",
"godsdienste",
"–",
"wat",
"self",
"weer",
"deur",
"Boeddhisme",
"beïnvloed",
"is",
".",
"Voorbeelde",
"van",
"dié",
"ontwikkeling",
"kan",
"gesien",
"word",
"in",
"die",
"opkoms",
"van",
"Griekssprekende",
"Boeddhistiese",
"monarge",
"in",
"die",
"Indies-Griekse",
"Koninkryk",
"en",
"in",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"Grieks-Boeddhistiese",
"kuns",
"van",
"Gandhara",
".",
"Die",
"Theravada-skool",
"het",
"in",
"diee",
"eeu",
"v.C",
".",
"van",
"Indië",
"af",
"suid",
"versprei",
"na",
"Sri",
"Lanka",
",",
"Thailand",
"en",
"Birma",
"en",
"later",
"ook",
"Indonesië",
".",
"In",
"diee",
"eeu",
"n.C",
".",
"het",
"die",
"Mahayana-soetras",
"na",
"Sjina",
"versprei",
"en",
"toe",
"na",
"Korea",
"en",
"Japan",
",",
"en",
"is",
"dit",
"in",
"Chinees",
"vertaal",
".",
"In",
"die",
"Indiese",
"tydperk",
"van",
"Esoteriese",
"Boeddhisme",
"(",
"van",
"diete",
"eeu",
"af",
")",
"het",
"Boeddhisme",
"van",
"Indië",
"na",
"Tibet",
"en",
"Mongolië",
"versprei",
".",
"Boeddhisme",
"vandag",
"Teen",
"die",
"laat",
"Middeleeue",
"het",
"Boeddhisme",
"in",
"Indië",
"feitlik",
"uitgesterf",
",",
"hoewel",
"dit",
"in",
"naburige",
"lande",
"voortbestaan",
"het",
".",
"Dit",
"word",
"nou",
"weer",
"wêreldwyd",
"gewilder",
".",
"Die",
"meeste",
"Boeddhistegroepe",
"in",
"die",
"Weste",
"behoort",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"volgende",
"drie",
"tradisies",
":",
"Theravada-Boeddhisme",
",",
"wat",
"Pali",
"as",
"liturgiese",
"taal",
"gebruik",
",",
"is",
"die",
"oorheersende",
"vorm",
"van",
"Boeddhisme",
"in",
"Sri",
"Lanka",
",",
"Thailand",
",",
"Birma",
",",
"Laos",
"en",
"Kambodja",
".",
"Oos-Asiatiese",
"vorms",
"van",
"Mahayana-Boeddhisme",
",",
"wat",
"Chinees",
"gebruik",
",",
"oorheers",
"veral",
"in",
"China",
",",
"Japan",
",",
"Korea",
",",
"Taiwan",
",",
"Singapoer",
"en",
"Viëtnam",
".",
"Tibettaanse",
"Boeddhisme",
"kom",
"voor",
"in",
"Tibet",
",",
"Bhoetan",
",",
"Nepal",
",",
"Mongolië",
",",
"dele",
"van",
"Indië",
",",
"China",
"(",
"veral",
"Binne-Mongolië",
")",
"en",
"Rusland",
"(",
"veral",
"Kalmikië",
",",
"Boerjatië",
"en",
"Tiwa",
")",
".",
"Die",
"leerstellings",
"van",
"al",
"drie",
"takke",
"het",
"deur",
"die",
"wêreld",
"versprei",
"en",
"al",
"hoe",
"meer",
"Boeddhistiese",
"geskrifte",
"word",
"in",
"verskillende",
"tale",
"vertaal",
".",
"In",
"die",
"Weste",
"word",
"Boeddhisme",
"dikwels",
"as",
"eksoties",
"en",
"progressief",
"beskou",
",",
"maar",
"in",
"die",
"Ooste",
"word",
"dit",
"gesien",
"as",
"familiêr",
"en",
"tradisioneel",
".",
"Boeddhiste",
"in",
"Asië",
"is",
"dikwels",
"goed",
"georganiseer",
"en",
"kry",
"baie",
"skenkings",
".",
"In",
"lande",
"soos",
"Kambodja",
"en",
"Bhoetan",
"word",
"dit",
"as",
"’n",
"staatsgodsdiens",
"beskou",
"en",
"kry",
"dit",
"steun",
"van",
"die",
"regering",
".",
"Moderne",
"invloede",
"lei",
"al",
"hoe",
"meer",
"tot",
"nuwe",
"vorme",
"van",
"Boeddhisme",
"wat",
"aansienlik",
"van",
"die",
"tradisionele",
"geloofsoortuigings",
"en",
"praktyke",
"afwyk",
".",
"Laatte-eeuse",
"bewegings",
"’n",
"Aantal",
"moderne",
"bewegings",
"of",
"neigings",
"in",
"Boeddhisme",
"het",
"in",
"die",
"laaste",
"helfte",
"van",
"diete",
"eeu",
"begin",
"posvat",
",",
"onder",
"meer",
"die",
"Dalit-Boeddhistebeweging",
"(",
"ook",
"soms",
"\"",
"neo-Boeddhisme",
"\"",
"genoem",
")",
",",
"en",
"verskeie",
"Westerse",
"Boeddhistiese",
"tradisies",
"is",
"verder",
"ontwikkel",
".",
"Nog",
"een",
"van",
"dié",
"bewegings",
"is",
"Nichiren-Boeddhisme",
":",
"Soka",
"Gakkai",
"het",
"in",
"Japan",
"ontstaan",
"en",
"na",
"ander",
"lande",
"versprei",
".",
"Soka",
"Gakkai",
"Internasionaal",
"(",
"SGI",
")",
"is",
"’n",
"leke-beweging",
"wat",
"meer",
"asmiljoen",
"mense",
"wêreldwyd",
"lok",
"en",
"word",
"beskryf",
"as",
"die",
"\"",
"die",
"mees",
"uiteenlopende",
"\"",
"en",
"\"",
"grootste",
"Boeddhistiese",
"leke-beweging",
"\"",
"in",
"die",
"wêreld",
".",
"Demografie",
"Boeddhisme",
"het",
"in",
"dies",
"’n",
"geskattemiljoen",
"totmiljoen",
"volgelinge",
"gehad",
",",
"wat",
"tussen",
"en",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"bevolking",
"uitmaak",
".",
"China",
"alleen",
"het",
"sowatmiljoen",
"Boeddhiste",
",",
"wat2%",
"van",
"sy",
"bevolking",
"is",
".",
"Hulle",
"volg",
"meestal",
"die",
"Mahayana-tradisie",
",",
"wat",
"dit",
"die",
"grootste",
"Boeddhistiese",
"tradisie",
"maak",
".",
"Volgens",
"’n",
"studie",
"deur",
"Harveyhet",
"Mahayana",
"wêreldwydmiljoen",
"volgelinge",
",",
"Theravadamiljoen",
"en",
"Vajrayana2",
"miljoen",
".",
"Inwas",
"daar",
"net",
"sowatmiljoen",
"Boeddhiste",
".",
"Die",
"grootste",
"groei",
"vantotis",
"beleef",
"in",
"Pakistan",
",",
"Saoedi-Arabië",
",",
"Libanon",
"en",
"verskeie",
"Wes-Europese",
"lande",
".",
"Deesdae",
"neem",
"aanhangers",
"die",
"vinnigste",
"toe",
"in",
"Katar",
",",
"die",
"Verenigde",
"Arabiese",
"Emirate",
",",
"Iran",
"en",
"sommige",
"Afrikalande",
".",
"Dielande",
"met",
"die",
"grootste",
"persentasie",
"Boeddhiste",
"is",
":",
"Skole",
"en",
"tradisies",
"Boeddhiste",
"klassifiseer",
"hulself",
"gewoonlik",
"as",
"óf",
"Theravada",
"óf",
"Mahayana",
".",
"Sommige",
"geleerdes",
"gebruik",
"ook",
"dié",
"klassifikasie",
",",
"terwyl",
"ander",
"drie",
"tradisies",
"noem",
":",
"Theravada",
",",
"Oos-Asiatiese",
"Boeddhisme",
"en",
"Tibettaanse",
"Boeddhisme",
".",
"Boeddhiste",
"self",
"het",
"’n",
"verskeidenheid",
"skemas",
".",
"Die",
"term",
"Hinayana",
"(",
"letterlik",
"\"",
"die",
"Klein",
"Voertuig",
"\"",
")",
"word",
"deur",
"volgelinge",
"van",
"Mahayana",
"(",
"\"",
"die",
"Groot",
"Voertuig",
"\"",
")",
"gebruik",
"vir",
"die",
"groep",
"vroeë",
"skole",
"waaruit",
"Theravada",
"ontstaan",
"het",
",",
"maar",
"die",
"naam",
"weerspieël",
"’n",
"Mahayana-oogpunt",
"en",
"kan",
"as",
"neerhalend",
"beskou",
"word",
".",
"Daarom",
"word",
"’n",
"verskeidenheid",
"ander",
"terme",
"eerder",
"gebruik",
",",
"soos",
"Shravakayana",
",",
"vroeë",
"Boeddhistiese",
"skole",
",",
"Nikaya-",
",",
"sektariese",
",",
"konserwatiewe",
",",
"hoofstroom-",
"en",
"nie-Mahayana-Boeddhisme",
".",
"Nie",
"al",
"die",
"tradisies",
"deel",
"dieselfde",
"filosofie",
"of",
"beskou",
"dieselfde",
"begrippe",
"as",
"sentraal",
"nie",
".",
"Volgens",
"die",
"Boeddhistiese",
"ekumeniese",
"organisasie",
"deel",
"die",
"twee",
"groot",
"skole",
"verskeie",
"begrippe",
",",
"soos",
":",
"Die",
"Boeddha",
"as",
"hul",
"leermeester",
".",
"Die",
"Middeweg",
",",
"afhanklike",
"ontstaan",
",",
"die",
"Vier",
"Edel",
"Waarhede",
",",
"die",
"Edel",
"Agtvoudige",
"Pad",
"en",
"die",
"drie",
"kenmerke",
"van",
"die",
"bestaan",
".",
"Die",
"feit",
"dat",
"ingewyde",
"lede",
"(",
"kloosterlinge",
")",
"én",
"oningewyde",
"lede",
"(",
"leke",
")",
"die",
"pad",
"na",
"verligting",
"(",
"bodhi",
")",
"kan",
"volg",
".",
"Boeddhaskap",
"as",
"die",
"hoogste",
"vervulling",
".",
"Boeddhistiese",
"tekste",
"’n",
"Groot",
"verskeidenheid",
"Boeddhistiese",
"geskrifte",
"en",
"ander",
"tekste",
"bestaan",
".",
"Verskillende",
"skole",
"plaas",
"klem",
"op",
"verskillende",
"tekste",
".",
"Sommige",
"skole",
"beskou",
"die",
"tekste",
"as",
"godsdienstige",
"voorwerpe",
"op",
"hul",
"eie",
",",
"terwyl",
"ander",
"’n",
"meer",
"skolastiese",
"benadering",
"volg",
".",
"Die",
"meeste",
"Boeddhistiese",
"geskrifte",
"is",
"geskryf",
"in",
"Pali",
",",
"Tibettaans",
",",
"Mongools",
"en",
"Chinees",
".",
"Sommige",
"is",
"nog",
"in",
"Sanskrit",
".",
"Anders",
"as",
"sommige",
"ander",
"godsdienste",
"het",
"Boeddhisme",
"nie",
"een",
"sentrale",
"teks",
"wat",
"algemeen",
"in",
"al",
"die",
"tradisies",
"aanvaar",
"word",
"nie",
".",
"Sommige",
"geleerdes",
"verwys",
"egter",
"na",
"die",
"Vinaya-pitaka",
"en",
"die",
"eerste",
"vier",
"nikayas",
"van",
"die",
"Sutta-pitaka",
"as",
"die",
"gemeenskaplike",
"kern",
"van",
"alle",
"Boeddhistiese",
"tradisies",
".",
"Dit",
"kan",
"misleidend",
"wees",
",",
"aangesien",
"Mahayana",
"hulle",
"net",
"as",
"voorlopige",
"leerstellings",
"beskou",
"en",
"nie",
"as",
"kernleringe",
"nie",
".",
"Die",
"Tibettaanse",
"Boeddhiste",
"het",
"die",
"meeste",
"van",
"die",
"agamas",
"(",
"sien",
"volgende",
"paragraaf",
")",
"nie",
"eens",
"vertaal",
"nie",
",",
"al",
"word",
"dit",
"erken",
".",
"Dit",
"speel",
"ook",
"geen",
"rol",
"in",
"die",
"godsdienslewe",
"van",
"óf",
"ingewydes",
"óf",
"oningewydes",
"in",
"China",
"en",
"Japan",
"nie",
".",
"Die",
"omvang",
"en",
"kompleksiteit",
"van",
"die",
"Boeddhistiese",
"kanons",
"word",
"deur",
"sommige",
"beskou",
"as",
"’n",
"struikelblok",
"vir",
"’n",
"groter",
"begrip",
"van",
"die",
"Boeddhistiese",
"filosofie",
".",
"Theravada-volgelinge",
"beskou",
"die",
"Pali-kanon",
"as",
"definitief",
"en",
"gesaghebbend",
",",
"terwyl",
"Mahayana-volgelinge",
"hul",
"geloof",
"en",
"filosofie",
"baseer",
"op",
"die",
"Mahayana-soetras",
"en",
"hul",
"eie",
"vinaya",
"(",
"grondreëls",
")",
".",
"Die",
"Pali-soetras",
"word",
"saam",
"met",
"ander",
",",
"verwante",
"geskrifte",
"deur",
"sommige",
"skole",
"die",
"agamas",
"genoem",
".",
"Verskeie",
"pogings",
"is",
"deur",
"die",
"jare",
"aangewend",
"om",
"’n",
"enkele",
"teks",
"saam",
"te",
"stel",
"wat",
"al",
"die",
"belangrikste",
"beginsels",
"van",
"Boeddhisme",
"insluit",
".",
"In",
"die",
"Theravada-tradisie",
"bestaan",
"verkorte",
"\"",
"studietekste",
"\"",
"in",
"een",
"volume",
"vir",
"nuwe",
"monnike",
".",
"Later",
"is",
"die",
"Dhammapada",
"in",
"Sri",
"Lanka",
"as",
"’n",
"saamgestelde",
"teks",
"beskou",
".",
"Dwight",
"Goddard",
"het",
"in",
"dies",
"’n",
"versameling",
"tekste",
"met",
"die",
"klem",
"op",
"Zen",
"en",
"ander",
"klassieke",
"Oosterse",
"filosofieë",
"soos",
"die",
"Tao",
"Te",
"Ching",
",",
"saamgevat",
"in",
"sy",
"\"",
"Boeddhistebybel",
"\"",
".",
"Meer",
"onlangs",
"het",
"dr",
".",
"Babasaheb",
"Ambedkar",
"probeer",
"om",
"een",
"gekombineerde",
"stel",
"Boeddhistiese",
"beginsels",
"saam",
"te",
"stel",
"in",
"\"",
"The",
"Buddha",
"and",
"His",
"Dhamma",
"\"",
".",
"Ondanks",
"dié",
"en",
"ander",
"pogings",
",",
"is",
"daar",
"steeds",
"geen",
"enkele",
"teks",
"wat",
"al",
"die",
"tradisies",
"verteenwoordig",
"nie",
".",
"Verwysings",
"Hierdie",
"artikel",
"is",
"vertaal",
"uit",
"die",
"Engelse",
"Wikipedia",
"Bronne",
";",
"reprinted",
"in",
"Williams",
",",
"Buddhism",
",",
"volume",
"I",
";",
"NB",
"in",
"the",
"online",
"transcript",
"a",
"little",
"text",
"has",
"been",
"accidentally",
"omitted",
":",
"in",
"section",
"between",
"\"",
".",
".",
".",
"none",
"of",
"the",
"other",
"contributions",
"in",
"this",
"section",
"envisage",
"a",
"date",
"beforeB.C",
".",
"\"",
"and",
"\"",
"toB.C",
".",
"\"",
"insert",
"\"",
"Akira",
"Hirakawa",
"defends",
"the",
"short",
"chronology",
"and",
"Heinz",
"Bechert",
"himself",
"sets",
"a",
"range",
"fromB.C",
".",
"\"",
"Eliot",
",",
"Japanese",
"Buddhism",
",",
"Edward",
"Arnold",
",",
"London",
",",
"Goleman",
",",
"Daniel",
"Destructive",
"Emotions",
":",
"A",
"Scientific",
"Dialogue",
"with",
"the",
"Dalai",
"Lama",
".",
"Bantam",
".",
"Kindle",
"Edition",
".",
"Also",
"available",
"on",
"this",
"websites",
":",
"saigon.com",
"urbandharma.org",
"vipassana.com",
"ISBN5985-5",
".",
"Eksterne",
"skakels",
"Soetras",
"van",
"Boeddha",
"VVV",
"oor",
"Boeddhisme",
"Religion",
"and",
"Spirituality",
":",
"Buddhism",
"by",
"Open",
"Directory",
"Project",
"Boeddhistetekste",
"by",
"Sacred",
"Texts.com",
"Boeddhisme",
"in",
"verskeie",
"tale",
"The",
"Future",
"of",
"Buddhism",
"series",
",",
"van",
"Patheos"
] |
26 | https://af.wikipedia.org/wiki/Benue-Kongo-tale | Benue-Kongo-tale | Die Benue-Kongo-tale is die grootste taalgroep binne die Niger-Kongo-taalfamilie. Die taalfamilie is ná die Benue- en Kongoriviere genoem, twee van die vernaamste riviere in die verspreidingsgebied van dié tale.
Die Benue-Kongo-tale bevat sowat 900 tale wat deur omtrent 270 miljoen mense in Afrika suid van die Sahara gebesig word. Enkele van die grootste tale in die groep word hieronder genoem.
Bantoe- (of Ntu)-subgroep
Nie-Bantoe- (-Ntu)-tale
Eksterne skakels
Niger-Kongo-tale
Taalfamilies | [
"Die",
"Benue-Kongo-tale",
"is",
"die",
"grootste",
"taalgroep",
"binne",
"die",
"Niger-Kongo-taalfamilie",
".",
"Die",
"taalfamilie",
"is",
"ná",
"die",
"Benue-",
"en",
"Kongoriviere",
"genoem",
",",
"twee",
"van",
"die",
"vernaamste",
"riviere",
"in",
"die",
"verspreidingsgebied",
"van",
"dié",
"tale",
".",
"Die",
"Benue-Kongo-tale",
"bevat",
"sowattale",
"wat",
"deur",
"omtrentmiljoen",
"mense",
"in",
"Afrika",
"suid",
"van",
"die",
"Sahara",
"gebesig",
"word",
".",
"Enkele",
"van",
"die",
"grootste",
"tale",
"in",
"die",
"groep",
"word",
"hieronder",
"genoem",
".",
"Bantoe",
"-",
"(",
"of",
"Ntu)-subgroep",
"Nie-Bantoe",
"-",
"(",
"-Ntu)-tale",
"Eksterne",
"skakels",
"Niger-Kongo-tale",
"Taalfamilies"
] |
27 | https://af.wikipedia.org/wiki/Balto-Slawies | Balto-Slawies | Die Balto-Slawiese taalgroep vorm deel van die Indo-Europese taalfamilie en voeg die Baltiese tale en Slawiese tale saam op die grond van 'n veronderstelde verwantskap wat spruit uit of reflekteer word in die geografiese nabyheid waarin hierdie tale fungeer. Die Baltiese en Slawiese tale is argaïes en daar word geglo dat tale in dié groepe nader is aan proto-Indo-Europees as enige ander lewende tale. Daar is taalkundiges wat dié samevoeging van die Baltiese en Slawiese tale in een groep betwis.
Eksterne skakels
Baltiese taal
Slawiese tale
Taalfamilies | [
"Die",
"Balto-Slawiese",
"taalgroep",
"vorm",
"deel",
"van",
"die",
"Indo-Europese",
"taalfamilie",
"en",
"voeg",
"die",
"Baltiese",
"tale",
"en",
"Slawiese",
"tale",
"saam",
"op",
"die",
"grond",
"van",
"'n",
"veronderstelde",
"verwantskap",
"wat",
"spruit",
"uit",
"of",
"reflekteer",
"word",
"in",
"die",
"geografiese",
"nabyheid",
"waarin",
"hierdie",
"tale",
"fungeer",
".",
"Die",
"Baltiese",
"en",
"Slawiese",
"tale",
"is",
"argaïes",
"en",
"daar",
"word",
"geglo",
"dat",
"tale",
"in",
"dié",
"groepe",
"nader",
"is",
"aan",
"proto-Indo-Europees",
"as",
"enige",
"ander",
"lewende",
"tale",
".",
"Daar",
"is",
"taalkundiges",
"wat",
"dié",
"samevoeging",
"van",
"die",
"Baltiese",
"en",
"Slawiese",
"tale",
"in",
"een",
"groep",
"betwis",
".",
"Eksterne",
"skakels",
"Baltiese",
"taal",
"Slawiese",
"tale",
"Taalfamilies"
] |
28 | https://af.wikipedia.org/wiki/Baltiese%20tale | Baltiese tale | Die Baltiese tale is 'n subgroep van die Indo-Europese taalfamilie wat deur Baltiese volke in Noordoos-Europa gepraat word.
Groepe
Die Baltiese tale word in twee hoofgroepe verdeel:
die Oos- of Sentraal-Baltiese tale met Litaus, Lets, die Lets-Koerse dialek van die Koerse Skoorwal, Selonies, Semigallies en Samogities;
die Wes-Baltiese tale met Oudpruisies, Jatwingies, Galindies, Dniëpr-Balties en Sudowies.
Taalkundiges verskil nog oor die klassifisering van Koers; volgens 'n omstrede hipotese was dit oorspronklik 'n Wes-Baltiese taal wat onder sterk invloed van Oos-Baltiese tale gekom het en uiteindelik baie kenmerke met hulle gedeel het. Ander wetenskaplikes verwerp die konsep van Oos- en Wes-Baltiese subgroepe heeltemal.
Met die uitsondering van Litaus en Lets het alle Baltiese tale gedurende die 16de en 17de eeu uitgesterf. Tans word daar egter pogings onderneem om Oud-Pruisies te rekonstrueer en as gesproke taal te laat herleef. Die Lets-Koerse dialek op die Koerse Skoorwal word tans deur minder as tien mense as moedertaal gepraat en word met uitsterwing bedreig.
Die twee ander belangrike tale, wat in die Baltiese lande gepraat word (Estnies en Lyfs), maak as Fins-Oegriese tale nie deel uit van die Baltiese taalfamilie nie.
Eksterne skakels
Taalfamilies | [
"Die",
"Baltiese",
"tale",
"is",
"'n",
"subgroep",
"van",
"die",
"Indo-Europese",
"taalfamilie",
"wat",
"deur",
"Baltiese",
"volke",
"in",
"Noordoos-Europa",
"gepraat",
"word",
".",
"Groepe",
"Die",
"Baltiese",
"tale",
"word",
"in",
"twee",
"hoofgroepe",
"verdeel",
":",
"die",
"Oos-",
"of",
"Sentraal-Baltiese",
"tale",
"met",
"Litaus",
",",
"Lets",
",",
"die",
"Lets-Koerse",
"dialek",
"van",
"die",
"Koerse",
"Skoorwal",
",",
"Selonies",
",",
"Semigallies",
"en",
"Samogities",
";",
"die",
"Wes-Baltiese",
"tale",
"met",
"Oudpruisies",
",",
"Jatwingies",
",",
"Galindies",
",",
"Dniëpr-Balties",
"en",
"Sudowies",
".",
"Taalkundiges",
"verskil",
"nog",
"oor",
"die",
"klassifisering",
"van",
"Koers",
";",
"volgens",
"'n",
"omstrede",
"hipotese",
"was",
"dit",
"oorspronklik",
"'n",
"Wes-Baltiese",
"taal",
"wat",
"onder",
"sterk",
"invloed",
"van",
"Oos-Baltiese",
"tale",
"gekom",
"het",
"en",
"uiteindelik",
"baie",
"kenmerke",
"met",
"hulle",
"gedeel",
"het",
".",
"Ander",
"wetenskaplikes",
"verwerp",
"die",
"konsep",
"van",
"Oos-",
"en",
"Wes-Baltiese",
"subgroepe",
"heeltemal",
".",
"Met",
"die",
"uitsondering",
"van",
"Litaus",
"en",
"Lets",
"het",
"alle",
"Baltiese",
"tale",
"gedurende",
"diee",
"ene",
"eeu",
"uitgesterf",
".",
"Tans",
"word",
"daar",
"egter",
"pogings",
"onderneem",
"om",
"Oud-Pruisies",
"te",
"rekonstrueer",
"en",
"as",
"gesproke",
"taal",
"te",
"laat",
"herleef",
".",
"Die",
"Lets-Koerse",
"dialek",
"op",
"die",
"Koerse",
"Skoorwal",
"word",
"tans",
"deur",
"minder",
"as",
"tien",
"mense",
"as",
"moedertaal",
"gepraat",
"en",
"word",
"met",
"uitsterwing",
"bedreig",
".",
"Die",
"twee",
"ander",
"belangrike",
"tale",
",",
"wat",
"in",
"die",
"Baltiese",
"lande",
"gepraat",
"word",
"(",
"Estnies",
"en",
"Lyfs",
")",
",",
"maak",
"as",
"Fins-Oegriese",
"tale",
"nie",
"deel",
"uit",
"van",
"die",
"Baltiese",
"taalfamilie",
"nie",
".",
"Eksterne",
"skakels",
"Taalfamilies"
] |
32 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bloemfontein | Bloemfontein | Bloemfontein is die hoofstad van die Suid-Afrikaanse provinsie Vrystaat en die land se sesde grootste stad. Dit is ook sedert 1910 Suid-Afrika se regterlike hoofstad (een van die land se drie hoofstede). Bloemfontein staan informeel as Bloem bekend en word in Suid-Sotho Mangaung genoem en deur die Griekwas ǀʼAuxa ǃXās. Die stad beslaan 'n oppervlakte van 236 vierkante kilometer en het 'n bevolking van sowat 528 000.
Bloemfontein lê in die hart van die Vrystaat se sentrale plato en is een van die min stede met 'n wildtuin in sy sentrum, bo-op Naval Hill. Bloemfontein staan nog steeds vir sy blommeprag bekend en het die bynaam Rosestad.
Die stad het sy oorsprong in 'n Britse fort en nedersetting wat in 1846 deur majoor Henry Douglas Warden in die destydse Transoranje-streek gevestig is. Dit het vervolgens as administratiewe setel van die Britse kolonie Oranjerivier-soewereiniteit (1848–1854) en die onafhanklike Boererepubliek Oranje-Vrystaat gedien wat in 1854 gestig is.
Tussen Mei en Junie 1899 is die historiese Bloemfontein-konferensie hier gehou as 'n laaste vergeefse poging om 'n militêre konflik tussen die destydse Boererepublieke en die Britse Ryk te vermy.
In die 20ste eeu het Bloemfontein tot die geografiese spilpunt van Suid-Afrika se spoorwegnetwerk ontwikkel. Sowat 160 km noordoos van Bloemfontein het 'n groot ekonomiese opswaai vanaf 1948 met die ontginning van die Vrystaatse Goudveld begin. Later, vanaf 1962, het die gebied sentraal gestaan in die verwesenliking van die Oranjerivierprojek met sy waterkragsentrales en besproeiingskemas.
Vandag is Bloemfontein 'n moderne stad met wolkekrabbers, winkelsentrums en restaurante; en die Sand du Plessis-teater as een van sy kenmerkendste argitektoniese besienswaardighede. Tegelykertyd het Bloemfontein sy kulturele erfenis bewaar, en die stad spog met pragtige historiese geboue soos die Raadsaal, een van die mooistes in Suid-Afrika.
Etimologie en bynaam
Daar is onsekerheid oor die oorsprong van die stad se naam. Daar word aangeneem dit kom van die Nederlandse woorde bloem en fontein, dus "fontein van blomme".
Een van die gewilde koloniale legendes lui 'n os met die naam Bloem het behoort aan Rudolphus Martinus Brits, een van die eerste boere, wat naby 'n fontein op sy plaas deur 'n leeu gevang is.
'n Waarskynliker verhaal is dié oor Jan Bloem II (1775–1858), 'n Griekwa-leier wat hom daar gevestig het. Sy vader was Jan Bloem, 'n vlugteling van die Kaapkolonie, waar hy na bewering gesoek is in verband met die moord op sy eerste vrou. Bloem was bekend as 'n goeie skut en het 'n rol gespeel in die opleiding van Griekwavegters tydens die Griekwaoorloë in die 18de eeu. Sy seun het later die leier van die streek geword.
Die Suid-Sotho-naam, Mangaung, beteken "die plek waar die jagluiperds (cheetahs) dwaal". Die Griekwa-naam, ǀʼAuxa ǃXās, verwys na Jan Bloem II.
Daar word dikwels na die stad verwys as die "Rosestad" danksy die verskeidenheid rose wat goed in die klimaat aard en jaarliks van die lente tot diep in die herfs 'n blommeprag oplewer.
Geskiedenis
Vroeë geskiedenis
Die Bloemfonteingebied is oorspronklik deur San, Griekwas en Basotho bewoon voordat die eerste Voortrekkers hulle in die 1830's hier gevestig het. Een van die eerste Afrikaners, wat omstreeks 1840 'n plaas in die streek bewoon het, was Johannes Nicolaas Brits (* 1790). Volgens oorlewering het Brits sy plaas na aanleiding van 'n fontein met blomme "Bloemfontein" genoem.
Britse dorpstigting
Alhoewel Bloemfontein later merendeels deur Afrikaners bewoon is, is die nedersetting in 1846 deur 'n Engelse majoor, Henry Douglas Warden, as 'n Britse fort en buitepos in die Transoranje-streek gestig – 'n gebied met voldoende watervoorrade wat destyds deur trekboere, Griekwas en Basotho bewoon is. Warden het die plek hoofsaaklik gekies weens die nabyheid tot die hoofroete na Winburg, die uitgestrekte oop terrein en die feit dat dit destyds vry van perdesiekte was. Brits het sy plaas vervolgens vir £37 10s aan majoor Warden verkoop.
Die gebied rondom Bloemfontein is op 3 Februarie 1848 amptelik deur die Britse regering geannekseer en het vervolgens as die Oranjerivier-sowereiniteit bekendgestaan, met Bloemfontein as administratiewe setel.
Die dorp is in 1850 die eerste keer as 'n woongebied verklaar, vier jaar voor die stigting van die Oranje-Vrystaat waarvan Bloemfontein die regeringsetel geword het. Die dorpsgebied is deur Andrew Hudson Bain opgemeet. Sy reghoekige uitleg het voorsiening gemaak vir lang strate wat parallel met die plaaslike rivier in noord-suidelike rigting geloop het en kort strate. Die nedersetting het geleidelik na terreine noord van die rivier uitgebrei. In 1851 het die bevolking op sowat 300 te staan gekom en was daar sowat sestig woonhuise.
Vroeë kerkgemeentes en perswese
Die Eerste Raadsaal is in 1849 in St Georgesstraat gebou waar dit aanvanklik as skoolgebou en vergadersaal gedien het, maar ook vir kerkdienste gebruik is. Die eerste Nederduitse Gereformeerde gemeente is reeds in 1848 gestig en kon in Mei 1852 hul nuwe kerkgebou, die bekende tweetoringkerk, in Kerkstraat inwy. In dié tyd het ook die eerste Rooms-Katolieke, Anglikaanse en Metodistegemeentes in Bloemfontein ontstaan wat hul kerkdienste almal in die Eerste Raadsaal gehou het. Die Metodiste-predikant, wat in 1850 in Bloemfontein aangekom het, het ook kerkdienste vir die bruin en swart bevolking gehou, al moes hulle hiervoor in 'n meer beskeie gebou, 'n eenvoudige hut, vergader. Die eerste Rooms-Katolieke kerkgebou is in 1852 naby die regeringskantore in St Georgesstraat opgerig. Die eerste dagblad, The Friend of the Sovereignty and Bloemfontein Gazette, het op 10 Junie 1850 verskyn.
"Die Volksblad", later Volksblad, uit die Media24-stal was die laaste oorblywende dagblad wat in Bloemfontein vervaardig en na die hele Vrystaat en Noord-Kaap versprei is. Dit is tans net aanlyn beskikbaar.
Koloniale ekonomie en infrastruktuur
Terwyl die nedersetting aanhou groei het, is ook steeds meer besighede in Bloemfontein gevestig. In Junie 1850 is die eerste munisipale amptenaar benoem. Nogtans het die dorp in dié tyd nog geen volle munisipale status gehad nie en was die infrastruktuur maar gebrekkig. 'n Beperkte posdiens tussen Bloemfontein en Colesberg is reeds in 1846 deur majoor Warden gevestig, en kort daarna het ander posroetes gevolg.
Die eerste amptelike poskantoor is in 1875 in die Ou Parlementsgebou op Markplein ingerig. Toe dit te klein geraak het, is dit deur 'n groter gebou op dieselfde plek vervang. Die gebou troon steeds sedert sy opening op 22 Junie 1892 oor Hoffmanplein in die sentrale stad.
Die vervoer van goedere was 'n ander belangrike vraagstuk. Bloemfontein was in die 1850's nog 'n taamlik afgeleë nedersetting in Suid-Afrika. Aanvanklik kon boumateriale, klere, huishoudelike goedere en meubels slegs in beperkte hoeveelhede met ossewaens vanuit Port Elizabeth en Oos-Londen se seehawens na Bloemfontein vervoer word. Goedere wat nie plaaslik vervaardig kon word nie, was gevolglik skaars en duur.
Die Britse bewind was in die beginjare allesbehalwe gevestig en verhoudinge tussen die verskillende bevolkingsgroepe gespanne. So is majoor Warden ontslaan en op 23 Julie 1852 deur Henry Green vervang.
Oranje-Vrystaat
Nòg die Britse Koloniale Kantoor te Londen nòg die meerderheid Nederlandssprekende bewoners van die Oranjerivier-soewereiniteit was werklik tevrede met die politieke situasie in die kolonie, en so het die Britte besluit om hulle aan die gebied te onttrek. Op 30 Januarie 1854 is die Republiek van die Oranje-Vrystaat gestig en Bloemfontein tot sy hoofstad verklaar.
Nuwe administratiewe strukture is in 1859 in die dorp gevestig, en in 1880 het Bloemfontein munisipale status verwerf. Robert Innes is as die eerste burgemeester verkies, terwyl die destydse bevolking op 2 567 beraam is.
Bloemfonteiners kon ekonomiese voordeel trek uit die opening van die Kimberley-diamantveld in die 1860's as verblyfplek vir delwers uit ander landsdele op hul pad na die Noord-Kaap. Die verskaffing van dienste aan diamantdelwers was die eerste stap in Bloemfontein se 19de-eeuse ekonomiese groeifase.
Later het 'n aantal finansiële en handelsondernemings hulle hoofkwartiere hier gevestig. Bloemfontein het daarna tot 'n belangrike vervoerspilpunt ontwikkel, veral nadat die spoorwegverbinding tussen Kaapstad en Johannesburg, wat destyds in aanbou was, in 1890 tot by Bloemfontein gevorder het.
In 1899 is die Bloemfontein-konferensie gehou wat gepoog het om die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog te vermy. Deel van die onderhandelinge was die ontmoeting tussen die president van die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR), Paul Kruger, en Sir Alfred Milner. Dié twee staatsmanne is deur die staatshoof van die Oranje-Vrystaat, president Steyn, na Bloemfontein genooi om die dreigende militêre konflik tussen die ZAR en die Britse Ryk af te weer. Op 13 Maart 1900 het Britse magte die stad oorgeneem.
Bloemfontein in die Unie van Suid-Afrika
Tien jaar later (1910) het Bloemfontein deel van die Unie van Suid-Afrika geword en is die Appèlafdeling van die Suid-Afrikaanse Hooggeregshof hier gevestig.
Bloemfontein, wat in die sentrum van die nuutgestigte staat geleë was, het destyds nie oor 'n noemenswaardige nywerheidsbasis beskik nie, maar het nogtans danksy enkele belangrike onderwysinstellings 'n nasionale rol as opvoedkundige sentrum gespeel.
In 1912 het swart afgevaardigdes van dwarsoor Suid-Afrika in Bloemfontein vergader om die voorloperorganisasie van die African National Congress (ANC), die Native National Congress (NNC), in die lewe te roep. Die afkondiging van die Naturelle-grondwet – die eerste in 'n reeks vroeë Apartheidswette wat grondbesit deur swart Suid-Afrikaners beperk het – in die wit Suid-Afrikaanse parlement is daardeur verhinder.
In 1945 het Bloemfontein stadstatus verwerf en op 18 Maart 1950 is die Universiteit van die Oranje-Vrystaat in die stad gevestig.
Apartheidsera
Die segregasie van woonbuurte in Bloemfontein het in die 19de eeu reeds begin met die aanvaarding van Ordinansie 1 van 1860. Daarvolgens mag geen "nieblanke" sonder geskrewe toestemming van die eienaar, bly op grond in dorpe waar plaaslike munisipaliteite nog nie bestaan het nie. Op 3 Junie 1861 het die raad die volgende terreine in Bloemfontein aangewys: Die swart bevolking moes na die gebied regs van die buurt bekend as Kaffirfontein trek, bruin mense na die Waaihoek- swart buurt aan die oostelike buitewyke van die stad. Die inwoners van dié gebiede moes "hutbelasting" betaal, sowel as belasting op weiregte. Dit het die fondament gelê vir die toepassing van woonbuurtsegregasie soos gevisualiseer deur die argitekte van apartheid, wat in 1948 in werking getree het.
Toe die regering die Groepsgebiedewet van 1950 uitvaardig, het die Bloemfonteinse minisipaliteit veranderings in werking gestel in die rasse-opset van die stad. Die munisipaliteit het die Cape Stands-woongebied afgebreek waar die stad se bruin bevolking gewoon het en het die inwoners na Heidedal geskuif. Omdat bruin en swart so naby aan mekaar gewoon het, het gemengde huwelike algemeen voorgekom, en dit het gelei tot 'n gedeeltelik gemengde bevolking in Heidedal en Mangaung. In 1952 het Bloemfontein nuwe woongebiede vir die swart bevolking begin bou. Nuwe woongebiede is gestig om 'n skeiding te tref tussen die rassegroepe, soos die Basoeto, Xhosas en Tswanas. Die gebiede was saam bekend as Mangaung.
Phahameng, 'n Suid-Sotho-township, was die eerste formele behuisingsprojek wat deur die munisipaliteit goedgekeur is, in 1956. Fisieke buffers soos die spoorlyn en paaie tussenin is gebruik om die swart etniese groepe, die wit mense en die bruine mense van mekaar te skei. Tussen 1952 en 1968 is 11 000 huise in Mangaung gebou.
In 1968 het Mangaung 'n ernstige tekort aan huise gehad, met sowat 3 000 tot 6 000 eenhede wat benodig is. Om die probleem op te los is 'n uitbreiding van 55 km na oos, Botshabelo, in 1979 bygevoeg. Die Bloemfonteinse munisipaliteit het alle swart verstedeliking na Thaba Nchu en Botshabelo gekanaliseer. Dié is ontwikkel as 'n bron van goedkoop arbeid vir die stad en 'n gesubsidieerde busdiens is ingestel. In 1988 het sowat 14 500 mense elke dag tussen Botshabelo en Bloemfontein gependel.
In 1994, ná apartheid, het Bloemfontein, Botshabelo en Thaba Nchu deel van die Motheo-distriksmunisipaliteit geword. Op 18 Mei 2011 is dié munisipaliteit ontbind en Mangaung is opgradeer tot 'n metropolitaanse munisipaliteit met Bloemfontein as hoofsetel.
Kultuur
Kultureel is die stad toonaangewend. Skeppende werk op die gebied van uitvoerende kuns, beeldende kuns, letterkunde en skilderkuns word gedoen. Die stad is sentrum vir die Vrystaat Kunswedstrydvereniging.
Teaters: Sand du Plessis; Sterrewag; Wynand Mouton; Scaena; Odeion; André Huguenot; Stadskouburg. Die Sand du Plessis-teater is een van die grootste en mees moderne in die Suidelike Halfrond met 'n kapasiteit van ongeveer 1 000. Die teater huisves ook die Vrystaatse Simfonieorkes (VSSO).
Museums: Nasionale Museum; Suid-Afrikaanse Oorlogsmuseum (voor 30 November 2015 bekend as Oorlogsmuseum); Freshford; Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN); Oliewenhuis; Nasionale Vrouemonument.
Rosefees
Tot onlangs het Bloemfontein elke jaar in Oktober 'n Rosefees gehou. Dan blom rose in die Vrystaat op hulle beste. Die meeste bedrywighede het by die Loch Logan-waterfront in die stad plaasgevind. Die fees het roosliefhebbers van heinde en ver gelok met 'n groot tentoonstelling van rose en ander plaaslike gebeure. Die fees het Bloemfontein 'n gewilde jaarlikse bymekaarkomplek vir duisende mense gemaak.
Die eerste Rosefees het in 1976 plaasgevind, toe stadraadslede besluit het 'n Rosefees sal geskik wees vir die Rosestad. In 1976 het die feesgebeure oor 'n paar dae plaasgevind en bedrywighede in die Sanlam-plaza ingesluit wat met rose verband hou. Die fees het daarna aansienlik uitgebrei. Tuinmakers is genooi om deel te neem aan kompetisies wat fokus op die ontwerp en verbetering van tuine in die stad. Inwoners het ook hulle tuine vir die algemene publiek oopgestel.
Verder is 'n Mej. Bloemfontein Roos-kompetisie gehou, en vir die kleintjies 'n Mej. Roosknoppie-kompetisie.
Demografie
Volgens die 2011-sensus het die stad 'n bevolking van 556 000 gehad (meer as 'n verdubbeling sedert 111 697 in 2001), van wie 56% swart mense en 30% wit mense was. Die res was 12,8% bruin mense en 0,8% Asiate.
Joodse gemeenskap
Joodse families het ’n belangrike rol in die totstandkoming en ontwikkeling van die Vrystaatse hoofstad gespeel. Isaac Baumann van Hesse-Cassel (1813–1881), een van die eerste nedersetters wat in 1848 grond in die nuwe dorpsgebied gekoop het, het die eerste winkel opgerig. Die vroegste Groot Versoendag- (Jom Kippoer) dienste is in 1871 in sy huis gehou. In 1873 is huwelike ingevolge Joodse gebruike in die Oranje-Vrystaat gewettig. ’n Hebreeuse gemeente is in 1876 gestig en ’n sinagoge in 1903 opgerig. Die eerste president (1902–’24) daarvan was Wolf Ehrlich. Namate die Oos-Europese element toegeneem het, het die gemeenskapsleierskap geleidelik na hulle toe oorgegaan. Hierin het Jacob Philips en Henry Bradlow ’n belangrike rol gespeel.
Jode het ’n aktiewe aandeel aan munisipale aangeleenthede gehad. Baumann was die tweede voorsitter van Bloemfontein se munisipale raad, die voorloper van die dorpsraad. Sy seun Gustav was die eerste landmeter-generaal van die Oranje-Vrystaat. Moritz Leviseur, wat deelgeneem het aan die Basoeto-oorlog (1865–’66), het die dorp se eerste hospitaal help stig en ook die Nasionale Museum. Sy vrou, Sophie, het Ouma Looks Back geskryf, herinnerings aan die vroeë dae, en het bekend geword as die “Grand Old Lady of Bloemfontein”.
Wolf Ehrlich, ’n vriend van die Boeregeneraal en latere eerste minister J.B.M. Hertzog, het as senator in die Suid-Afrikaanse parlement gedien. Bloemfontein het drie Joodse burgemeesters gehad: Ehrlich (1906–’07 en 1911–’12), Ivan Haarburger (1912–’14) en Sol Harris (1929).
Die gemeenskap het ’n goed ontwikkelde netwerk instellings gehad, waaronder ’n doelmatige gemeenskapsentrum vir kultuur- en opvoedingsaktiwiteite. In 1965 is ’n groot nuwe sinagoge gebou. In 1956 het die Hebreeuse gemeente, Chevra Kaddisha, talmoed tora, en liefdadigheidsinstellings saamgespan om die Verenigde Hebreeuse Instellings van Bloemfontein te vorm.
Daar was ook onder meer ’n OVS- provinsiale komitee van de Suid-Afrikaanse Joodse Raad van Afgevaardigdes en die OVS- en Noord-Kaapse Sionistiese Raad. Ook het die stad ’n klein Hervormde groep gehad. In 1967 het die Joodse gemeente 1 347 getel uit ’n totale bevolking van 119 000. Daarna het die gemeenskap, soos almal landwyd buiten in Johannesburg, Kaapstad en Durban, geleidelik gekwyn. In 1997 is die sinagoge verkoop en het die gemeenskap oorgetrek na die nou ontbinde Hervormde gemeente se tuiste. Teen 2004 het net 180 Jode in Bloemfontein oorgebly.
Woonbuurte
Bloemfontein se woonbuurte sluit in Heidedal in die ooste en suidooste, Bainsvlei, Woodland Hills, Brandwag, Ehrlichpark, Fauna, Fichardtpark, Fleurdal, Gardeniapark, Generaal De Wet, Hospitaalpark, Kiepersol, Lourierpark, Park-Wes, Pellissier, Uitsig, Universitas, Westdene, Wilgehof en Willows in die suide.
Wes van Bloemfontein, is daar Langenhovenpark en noord van die stad Arboretum, Baysvalley, Bayswater, Dan Pienaar, Heliconhoogte, Heuwelsig, Hillsboro, Hillside, Hilton, Naval Hill, Navalsig, Noordhoek, Pentagonpark, Panoramapark en Waverley.
In die noordooste kan Roodewal en Vallombrosa gevind word. Die hoofsaaklik swart woonbuurte is Rocklands, Phahameng, Phelindaba, Bloemanda, Bochabela en die historiese Batho met die Maphikela-huis, waar die ANC gestig is. Oos van Bloemfontein is Botshabelo en Thaba Nchu.
Infrastruktuur
Vervoer
Paaie
Bloemfontein se nasionale en streekpaaie is soos volg: Die N1, 'n hoofpad wat tussen Kaapstad in die suidweste en Johannesburg en Zimbabwe in die noorde loop, loop wes van die stad verby. Die N8 loop oos/wes en verbind Bloemfontein met Kimberley en Maseru, die hoofstad van Lesotho. Bloemfontein is ook die noordelike eindpunt van die N6 wat rofweg suidwaarts loop na die hawestad Oos-Londen. By 'n kruising net voor die stad word die N6 die M30. Dié pad eindig in 'n wisselaar met die N1.
Daar is ook tweesyfer-R-roetes. Die R64 is die ou pad na Kimberley deur Dealesville en Boshof. Dit eindig by die N1. Die R30 eindig by die N1 noord van die stad. Dit is die pad na Welkom en loop deur Brandfort en Theunissen. Dit loop verder na Rustenburg.
Drie driesyfer-R-roetes begin in Bloemfontein. Die R706 begin by die N8 in die middestad en loop suidwes na Jagersfontein en Fauresmith. Die R702 begin ook by die N8 in die middestad, maar loop suidoos na Dewetsdorp en Wepener. Die derde R-roete, die R700, begin suid van die middestad by die M30 en loop noord. Dit kruis die N8 en N1 op pad na Bultfontein.
Bloemfontein het daarbenewens verskeie metropolitaanse of M-roetes. Dié paaie word onafhanklik van dié in ander stede in Suid-Afrika genommer.
Spoorlyne
'n Treinspoor is in 1890 gebou om Bloemfontein met Kaapstad te verbind. Omdat Bloemfontein sentraal geleë is, lê dit tans aan die groot spoorroete tussen Kaapstad en Johannesburg, terwyl treine daagliks na en van stede soos Port Elizabeth, Oos-Londen en ander stede loop.
Lugvervoer
Bloemfontein het twee lughawens: die New Tempe Aerodrome en die Bram Fischer Internasionale Lughawe. Die Tempe-lughawe het geen geskeduleerde vlugte nie, maar word as opleidingsgerief gebruik. Bram Fischer het geskeduleerde vlugte na al die groot stede.
Geïntegreerde Vervoernetwerk
In Oktober 2016 het die Mangaung-munisipaliteit en verskeie taxiverenigings 'n ooreenkoms bereik oor die Geïntegreerde Vervoernetwerk, wat tans in aanbou is. Die projek bestaan uit twee fases – in die eerste fase word buslane in die stad gebou en in die tweede fase bushaltes en .
Onderwys
Van die skole in Bloemfontein sluit in:
Brandwag Primary School
Geografie en klimaat
Die stad is geleë by 29 grade suiderlengte en 26 grade oosterbreedte en is 1 395 meter bo seevlak.
Bloemfontein ontvang gemiddeld 559 mm reën per jaar, meestal in die somermaande.
Gemiddelde dagtemperature wissel van 16 °C in Junie tot 32 °C in Januarie. Die omgewing is die koudste in Julie wanneer die kwik in die loop van 'n wintersnag gemiddeld tot -2 °C daal.
Ekonomiese basis
Onderwys (Universiteit van die Vrystaat en Sentrale Universiteit vir Tegnologie), ligte nywerhede, spoorwegaanleg (sedert laat 1990's in mindere mate), Provinsiale administrasie en Mangaung metro-munisipaliteit.
Die stad geniet bestendige groei, te danke aan volgehoue uitbouing van die plaaslike ekonomie. 'n Sosiale en maatskaplike onderbou word gehandhaaf en die aantrekkingskrag van 'n landelike karakter van die sesde grootste stad in Suid-Afrika maak dit die ideale vestigingsgebied vir sy inwoners.
Sport
Die Vrystaatstadion en die omliggende sportkompleks is van die vernaamste sportgeriewe in Bloemfontein en die Vrystaat. Dit is al tydens geleenthede soos die Rugbywêreldbeker 1995, Afrikanasiesbeker 1996, FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2009 en die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010 benut. Die stad beskik ook oor ander sportplekke, insluitende sportgeriewe van die Universiteit van die Vrystaat, skole en ander sportklubs. Van die ander stadions in Bloemfontein sluit in Mangaung-ovaal, Dr. Petrus Molemela-stadion en Clive Solomons-stadion.
Bloemfontein is saam met die nabygeleë Botshabelo die tuiste van Bloemfontein Celtic wat in die Premier Sokkerliga meeding.
Bloemfontein se Vrystaatstadion huisves twee rugbyspanne: die Cheetahs wat in die Pro14 meeding en die Vrystaat Cheetahs wat in die plaaslike Curriebeker speel. Die Vrystaat Cheetahs kon in 2005 die Curriebeker inpalm, nadat hulle die Blou Bulle geklop het, in 2006 het hulle die eindstryd teen die Blou Bulle getrek en kon die Curriebeker in 2007 behou toe hulle die Goue Leeus geklop het. Vervolgens was die Vrystaat Cheetahs tot in 2008 die kampioene, wanneer hulle versuim het om die eindstryd vir die eerste keer sedert 2004 te bereik. In 2009 kon die Vrystaat Cheetahs die eindstryd bereik, maar hulle was nie in staat om die Blou Bulle op Loftus Versfeld te verslaan nie. In 2016 het die Vrystaat Cheetahs die beker na 'n perfekte seisoen ingepalm en die Blou Bulle tuis in Bloemfontein geklop.
Die Knights-krieketspan verteenwoordig die Vrystaat en die Noord-Kaap op Mangaung-ovaal wat tot die Vrystaatstadionkompleks behoort. Bloemfontein is 'n gereelde aanbieder van internasionale en plaaslike kriekettoernooie. Tydens die Krieketwêreldbeker 2003 is vyf wedstryde in Bloemfontein se Mangaung-ovaal beslis.
Bekende boorlinge van Bloemfontein
Zola Budd – middelafstandatleet
Frans Claerhout – kunstenaar.
Hansie Cronjé – voormalige krieketkaptein van Suid-Afrika
Al Debbo – akteur en grapmaker
Allan Donald – voormalige krieketsnelbouler van Suid-Afrika
Naka Drotské – rugbyspeler
Arnu Fourie – Paralimpiese atleet
Temple Hauptfleisch – skrywer en akademikus
Steve Hofmeyr – akteur en sanger
Ruben Kruger – rugbyspeler
Lucas Maree – Afrikaanse sanger en liedjieskrywer
Ryk Neethling – Olimpiese gouemedaljewenner in swem
Brendan Peyper – Afrikaanse musikant
Karla Pretorius – netbalspeler
Os du Randt – rugbyspeler
Deneys Reitz – soldaat, politikus, kabinetsminister en skrywer
Leon Schuster – rolprentvervaardiger, akteur en grapjas
J.R.R. Tolkien – Britse skrywer
Coenie de Villiers – Afrikaanse musikant
Kepler Wessels – voormalige krieketkaptein van Suid-Afrika
Sien ook
NG gemeente Bloemfontein
Gereformeerde kerk Bloemfontein
Verwysings
Eksterne skakels
Munisipale webwerf
Bloemfontein Online Directory
Afrikaans community 1820–1899
Provinsiehoofstede van Suid-Afrika
Hoofstede in Afrika | [
"Bloemfontein",
"is",
"die",
"hoofstad",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"provinsie",
"Vrystaat",
"en",
"die",
"land",
"se",
"sesde",
"grootste",
"stad",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"sedertSuid-Afrika",
"se",
"regterlike",
"hoofstad",
"(",
"een",
"van",
"die",
"land",
"se",
"drie",
"hoofstede",
")",
".",
"Bloemfontein",
"staan",
"informeel",
"as",
"Bloem",
"bekend",
"en",
"word",
"in",
"Suid-Sotho",
"Mangaung",
"genoem",
"en",
"deur",
"die",
"Griekwas",
"ǀʼAuxa",
"ǃXās",
".",
"Die",
"stad",
"beslaan",
"'n",
"oppervlakte",
"vanvierkante",
"kilometer",
"en",
"het",
"'n",
"bevolking",
"van",
"sowat000",
".",
"Bloemfontein",
"lê",
"in",
"die",
"hart",
"van",
"die",
"Vrystaat",
"se",
"sentrale",
"plato",
"en",
"is",
"een",
"van",
"die",
"min",
"stede",
"met",
"'n",
"wildtuin",
"in",
"sy",
"sentrum",
",",
"bo-op",
"Naval",
"Hill",
".",
"Bloemfontein",
"staan",
"nog",
"steeds",
"vir",
"sy",
"blommeprag",
"bekend",
"en",
"het",
"die",
"bynaam",
"Rosestad",
".",
"Die",
"stad",
"het",
"sy",
"oorsprong",
"in",
"'n",
"Britse",
"fort",
"en",
"nedersetting",
"wat",
"indeur",
"majoor",
"Henry",
"Douglas",
"Warden",
"in",
"die",
"destydse",
"Transoranje-streek",
"gevestig",
"is",
".",
"Dit",
"het",
"vervolgens",
"as",
"administratiewe",
"setel",
"van",
"die",
"Britse",
"kolonie",
"Oranjerivier-soewereiniteit1854",
")",
"en",
"die",
"onafhanklike",
"Boererepubliek",
"Oranje-Vrystaat",
"gedien",
"wat",
"ingestig",
"is",
".",
"Tussen",
"Mei",
"en",
"Junieis",
"die",
"historiese",
"Bloemfontein-konferensie",
"hier",
"gehou",
"as",
"'n",
"laaste",
"vergeefse",
"poging",
"om",
"'n",
"militêre",
"konflik",
"tussen",
"die",
"destydse",
"Boererepublieke",
"en",
"die",
"Britse",
"Ryk",
"te",
"vermy",
".",
"In",
"diete",
"eeu",
"het",
"Bloemfontein",
"tot",
"die",
"geografiese",
"spilpunt",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"spoorwegnetwerk",
"ontwikkel",
".",
"Sowatkm",
"noordoos",
"van",
"Bloemfontein",
"het",
"'n",
"groot",
"ekonomiese",
"opswaai",
"vanafmet",
"die",
"ontginning",
"van",
"die",
"Vrystaatse",
"Goudveld",
"begin",
".",
"Later",
",",
"vanaf",
"het",
"die",
"gebied",
"sentraal",
"gestaan",
"in",
"die",
"verwesenliking",
"van",
"die",
"Oranjerivierprojek",
"met",
"sy",
"waterkragsentrales",
"en",
"besproeiingskemas",
".",
"Vandag",
"is",
"Bloemfontein",
"'n",
"moderne",
"stad",
"met",
"wolkekrabbers",
",",
"winkelsentrums",
"en",
"restaurante",
";",
"en",
"die",
"Sand",
"du",
"Plessis-teater",
"as",
"een",
"van",
"sy",
"kenmerkendste",
"argitektoniese",
"besienswaardighede",
".",
"Tegelykertyd",
"het",
"Bloemfontein",
"sy",
"kulturele",
"erfenis",
"bewaar",
",",
"en",
"die",
"stad",
"spog",
"met",
"pragtige",
"historiese",
"geboue",
"soos",
"die",
"Raadsaal",
",",
"een",
"van",
"die",
"mooistes",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Etimologie",
"en",
"bynaam",
"Daar",
"is",
"onsekerheid",
"oor",
"die",
"oorsprong",
"van",
"die",
"stad",
"se",
"naam",
".",
"Daar",
"word",
"aangeneem",
"dit",
"kom",
"van",
"die",
"Nederlandse",
"woorde",
"bloem",
"en",
"fontein",
",",
"dus",
"\"",
"fontein",
"van",
"blomme",
"\"",
".",
"Een",
"van",
"die",
"gewilde",
"koloniale",
"legendes",
"lui",
"'n",
"os",
"met",
"die",
"naam",
"Bloem",
"het",
"behoort",
"aan",
"Rudolphus",
"Martinus",
"Brits",
",",
"een",
"van",
"die",
"eerste",
"boere",
",",
"wat",
"naby",
"'n",
"fontein",
"op",
"sy",
"plaas",
"deur",
"'n",
"leeu",
"gevang",
"is",
".",
"'n",
"Waarskynliker",
"verhaal",
"is",
"dié",
"oor",
"Jan",
"Bloem",
"II1858",
")",
",",
"'n",
"Griekwa-leier",
"wat",
"hom",
"daar",
"gevestig",
"het",
".",
"Sy",
"vader",
"was",
"Jan",
"Bloem",
",",
"'n",
"vlugteling",
"van",
"die",
"Kaapkolonie",
",",
"waar",
"hy",
"na",
"bewering",
"gesoek",
"is",
"in",
"verband",
"met",
"die",
"moord",
"op",
"sy",
"eerste",
"vrou",
".",
"Bloem",
"was",
"bekend",
"as",
"'n",
"goeie",
"skut",
"en",
"het",
"'n",
"rol",
"gespeel",
"in",
"die",
"opleiding",
"van",
"Griekwavegters",
"tydens",
"die",
"Griekwaoorloë",
"in",
"diee",
"eeu",
".",
"Sy",
"seun",
"het",
"later",
"die",
"leier",
"van",
"die",
"streek",
"geword",
".",
"Die",
"Suid-Sotho-naam",
",",
"Mangaung",
",",
"beteken",
"\"",
"die",
"plek",
"waar",
"die",
"jagluiperds",
"(",
"cheetahs",
")",
"dwaal",
"\"",
".",
"Die",
"Griekwa-naam",
",",
"ǀʼAuxa",
"ǃXās",
",",
"verwys",
"na",
"Jan",
"Bloem",
"II",
".",
"Daar",
"word",
"dikwels",
"na",
"die",
"stad",
"verwys",
"as",
"die",
"\"",
"Rosestad",
"\"",
"danksy",
"die",
"verskeidenheid",
"rose",
"wat",
"goed",
"in",
"die",
"klimaat",
"aard",
"en",
"jaarliks",
"van",
"die",
"lente",
"tot",
"diep",
"in",
"die",
"herfs",
"'n",
"blommeprag",
"oplewer",
".",
"Geskiedenis",
"Vroeë",
"geskiedenis",
"Die",
"Bloemfonteingebied",
"is",
"oorspronklik",
"deur",
"San",
",",
"Griekwas",
"en",
"Basotho",
"bewoon",
"voordat",
"die",
"eerste",
"Voortrekkers",
"hulle",
"in",
"dies",
"hier",
"gevestig",
"het",
".",
"Een",
"van",
"die",
"eerste",
"Afrikaners",
",",
"wat",
"omstreeks'n",
"plaas",
"in",
"die",
"streek",
"bewoon",
"het",
",",
"was",
"Johannes",
"Nicolaas",
"Brits",
"(",
"*",
"Volgens",
"oorlewering",
"het",
"Brits",
"sy",
"plaas",
"na",
"aanleiding",
"van",
"'n",
"fontein",
"met",
"blomme",
"\"",
"Bloemfontein",
"\"",
"genoem",
".",
"Britse",
"dorpstigting",
"Alhoewel",
"Bloemfontein",
"later",
"merendeels",
"deur",
"Afrikaners",
"bewoon",
"is",
",",
"is",
"die",
"nedersetting",
"indeur",
"'n",
"Engelse",
"majoor",
",",
"Henry",
"Douglas",
"Warden",
",",
"as",
"'n",
"Britse",
"fort",
"en",
"buitepos",
"in",
"die",
"Transoranje-streek",
"gestig",
"–",
"'n",
"gebied",
"met",
"voldoende",
"watervoorrade",
"wat",
"destyds",
"deur",
"trekboere",
",",
"Griekwas",
"en",
"Basotho",
"bewoon",
"is",
".",
"Warden",
"het",
"die",
"plek",
"hoofsaaklik",
"gekies",
"weens",
"die",
"nabyheid",
"tot",
"die",
"hoofroete",
"na",
"Winburg",
",",
"die",
"uitgestrekte",
"oop",
"terrein",
"en",
"die",
"feit",
"dat",
"dit",
"destyds",
"vry",
"van",
"perdesiekte",
"was",
".",
"Brits",
"het",
"sy",
"plaas",
"vervolgens",
"vir",
"£37",
"aan",
"majoor",
"Warden",
"verkoop",
".",
"Die",
"gebied",
"rondom",
"Bloemfontein",
"is",
"opFebruarieamptelik",
"deur",
"die",
"Britse",
"regering",
"geannekseer",
"en",
"het",
"vervolgens",
"as",
"die",
"Oranjerivier-sowereiniteit",
"bekendgestaan",
",",
"met",
"Bloemfontein",
"as",
"administratiewe",
"setel",
".",
"Die",
"dorp",
"is",
"indie",
"eerste",
"keer",
"as",
"'n",
"woongebied",
"verklaar",
",",
"vier",
"jaar",
"voor",
"die",
"stigting",
"van",
"die",
"Oranje-Vrystaat",
"waarvan",
"Bloemfontein",
"die",
"regeringsetel",
"geword",
"het",
".",
"Die",
"dorpsgebied",
"is",
"deur",
"Andrew",
"Hudson",
"Bain",
"opgemeet",
".",
"Sy",
"reghoekige",
"uitleg",
"het",
"voorsiening",
"gemaak",
"vir",
"lang",
"strate",
"wat",
"parallel",
"met",
"die",
"plaaslike",
"rivier",
"in",
"noord-suidelike",
"rigting",
"geloop",
"het",
"en",
"kort",
"strate",
".",
"Die",
"nedersetting",
"het",
"geleidelik",
"na",
"terreine",
"noord",
"van",
"die",
"rivier",
"uitgebrei",
".",
"Inhet",
"die",
"bevolking",
"op",
"sowatte",
"staan",
"gekom",
"en",
"was",
"daar",
"sowat",
"sestig",
"woonhuise",
".",
"Vroeë",
"kerkgemeentes",
"en",
"perswese",
"Die",
"Eerste",
"Raadsaal",
"is",
"inin",
"St",
"Georgesstraat",
"gebou",
"waar",
"dit",
"aanvanklik",
"as",
"skoolgebou",
"en",
"vergadersaal",
"gedien",
"het",
",",
"maar",
"ook",
"vir",
"kerkdienste",
"gebruik",
"is",
".",
"Die",
"eerste",
"Nederduitse",
"Gereformeerde",
"gemeente",
"is",
"reeds",
"ingestig",
"en",
"kon",
"in",
"Meihul",
"nuwe",
"kerkgebou",
",",
"die",
"bekende",
"tweetoringkerk",
",",
"in",
"Kerkstraat",
"inwy",
".",
"In",
"dié",
"tyd",
"het",
"ook",
"die",
"eerste",
"Rooms-Katolieke",
",",
"Anglikaanse",
"en",
"Metodistegemeentes",
"in",
"Bloemfontein",
"ontstaan",
"wat",
"hul",
"kerkdienste",
"almal",
"in",
"die",
"Eerste",
"Raadsaal",
"gehou",
"het",
".",
"Die",
"Metodiste-predikant",
",",
"wat",
"inin",
"Bloemfontein",
"aangekom",
"het",
",",
"het",
"ook",
"kerkdienste",
"vir",
"die",
"bruin",
"en",
"swart",
"bevolking",
"gehou",
",",
"al",
"moes",
"hulle",
"hiervoor",
"in",
"'n",
"meer",
"beskeie",
"gebou",
",",
"'n",
"eenvoudige",
"hut",
",",
"vergader",
".",
"Die",
"eerste",
"Rooms-Katolieke",
"kerkgebou",
"is",
"innaby",
"die",
"regeringskantore",
"in",
"St",
"Georgesstraat",
"opgerig",
".",
"Die",
"eerste",
"dagblad",
",",
"The",
"Friend",
"of",
"the",
"Sovereignty",
"and",
"Bloemfontein",
"Gazette",
",",
"het",
"opJunieverskyn",
".",
"\"",
"Die",
"Volksblad",
"\"",
",",
"later",
"Volksblad",
",",
"uit",
"die",
"Media24-stal",
"was",
"die",
"laaste",
"oorblywende",
"dagblad",
"wat",
"in",
"Bloemfontein",
"vervaardig",
"en",
"na",
"die",
"hele",
"Vrystaat",
"en",
"Noord-Kaap",
"versprei",
"is",
".",
"Dit",
"is",
"tans",
"net",
"aanlyn",
"beskikbaar",
".",
"Koloniale",
"ekonomie",
"en",
"infrastruktuur",
"Terwyl",
"die",
"nedersetting",
"aanhou",
"groei",
"het",
",",
"is",
"ook",
"steeds",
"meer",
"besighede",
"in",
"Bloemfontein",
"gevestig",
".",
"In",
"Junieis",
"die",
"eerste",
"munisipale",
"amptenaar",
"benoem",
".",
"Nogtans",
"het",
"die",
"dorp",
"in",
"dié",
"tyd",
"nog",
"geen",
"volle",
"munisipale",
"status",
"gehad",
"nie",
"en",
"was",
"die",
"infrastruktuur",
"maar",
"gebrekkig",
".",
"'n",
"Beperkte",
"posdiens",
"tussen",
"Bloemfontein",
"en",
"Colesberg",
"is",
"reeds",
"indeur",
"majoor",
"Warden",
"gevestig",
",",
"en",
"kort",
"daarna",
"het",
"ander",
"posroetes",
"gevolg",
".",
"Die",
"eerste",
"amptelike",
"poskantoor",
"is",
"inin",
"die",
"Ou",
"Parlementsgebou",
"op",
"Markplein",
"ingerig",
".",
"Toe",
"dit",
"te",
"klein",
"geraak",
"het",
",",
"is",
"dit",
"deur",
"'n",
"groter",
"gebou",
"op",
"dieselfde",
"plek",
"vervang",
".",
"Die",
"gebou",
"troon",
"steeds",
"sedert",
"sy",
"opening",
"opJunieoor",
"Hoffmanplein",
"in",
"die",
"sentrale",
"stad",
".",
"Die",
"vervoer",
"van",
"goedere",
"was",
"'n",
"ander",
"belangrike",
"vraagstuk",
".",
"Bloemfontein",
"was",
"in",
"dies",
"nog",
"'n",
"taamlik",
"afgeleë",
"nedersetting",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Aanvanklik",
"kon",
"boumateriale",
",",
"klere",
",",
"huishoudelike",
"goedere",
"en",
"meubels",
"slegs",
"in",
"beperkte",
"hoeveelhede",
"met",
"ossewaens",
"vanuit",
"Port",
"Elizabeth",
"en",
"Oos-Londen",
"se",
"seehawens",
"na",
"Bloemfontein",
"vervoer",
"word",
".",
"Goedere",
"wat",
"nie",
"plaaslik",
"vervaardig",
"kon",
"word",
"nie",
",",
"was",
"gevolglik",
"skaars",
"en",
"duur",
".",
"Die",
"Britse",
"bewind",
"was",
"in",
"die",
"beginjare",
"allesbehalwe",
"gevestig",
"en",
"verhoudinge",
"tussen",
"die",
"verskillende",
"bevolkingsgroepe",
"gespanne",
".",
"So",
"is",
"majoor",
"Warden",
"ontslaan",
"en",
"opJuliedeur",
"Henry",
"Green",
"vervang",
".",
"Oranje-Vrystaat",
"Nòg",
"die",
"Britse",
"Koloniale",
"Kantoor",
"te",
"Londen",
"nòg",
"die",
"meerderheid",
"Nederlandssprekende",
"bewoners",
"van",
"die",
"Oranjerivier-soewereiniteit",
"was",
"werklik",
"tevrede",
"met",
"die",
"politieke",
"situasie",
"in",
"die",
"kolonie",
",",
"en",
"so",
"het",
"die",
"Britte",
"besluit",
"om",
"hulle",
"aan",
"die",
"gebied",
"te",
"onttrek",
".",
"OpJanuarieis",
"die",
"Republiek",
"van",
"die",
"Oranje-Vrystaat",
"gestig",
"en",
"Bloemfontein",
"tot",
"sy",
"hoofstad",
"verklaar",
".",
"Nuwe",
"administratiewe",
"strukture",
"is",
"inin",
"die",
"dorp",
"gevestig",
",",
"en",
"inhet",
"Bloemfontein",
"munisipale",
"status",
"verwerf",
".",
"Robert",
"Innes",
"is",
"as",
"die",
"eerste",
"burgemeester",
"verkies",
",",
"terwyl",
"die",
"destydse",
"bevolking",
"op567",
"beraam",
"is",
".",
"Bloemfonteiners",
"kon",
"ekonomiese",
"voordeel",
"trek",
"uit",
"die",
"opening",
"van",
"die",
"Kimberley-diamantveld",
"in",
"dies",
"as",
"verblyfplek",
"vir",
"delwers",
"uit",
"ander",
"landsdele",
"op",
"hul",
"pad",
"na",
"die",
"Noord-Kaap",
".",
"Die",
"verskaffing",
"van",
"dienste",
"aan",
"diamantdelwers",
"was",
"die",
"eerste",
"stap",
"in",
"Bloemfontein",
"see-eeuse",
"ekonomiese",
"groeifase",
".",
"Later",
"het",
"'n",
"aantal",
"finansiële",
"en",
"handelsondernemings",
"hulle",
"hoofkwartiere",
"hier",
"gevestig",
".",
"Bloemfontein",
"het",
"daarna",
"tot",
"'n",
"belangrike",
"vervoerspilpunt",
"ontwikkel",
",",
"veral",
"nadat",
"die",
"spoorwegverbinding",
"tussen",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
",",
"wat",
"destyds",
"in",
"aanbou",
"was",
",",
"intot",
"by",
"Bloemfontein",
"gevorder",
"het",
".",
"Inis",
"die",
"Bloemfontein-konferensie",
"gehou",
"wat",
"gepoog",
"het",
"om",
"die",
"uitbreek",
"van",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"te",
"vermy",
".",
"Deel",
"van",
"die",
"onderhandelinge",
"was",
"die",
"ontmoeting",
"tussen",
"die",
"president",
"van",
"die",
"Zuid-Afrikaansche",
"Republiek",
"(",
"ZAR",
")",
",",
"Paul",
"Kruger",
",",
"en",
"Sir",
"Alfred",
"Milner",
".",
"Dié",
"twee",
"staatsmanne",
"is",
"deur",
"die",
"staatshoof",
"van",
"die",
"Oranje-Vrystaat",
",",
"president",
"Steyn",
",",
"na",
"Bloemfontein",
"genooi",
"om",
"die",
"dreigende",
"militêre",
"konflik",
"tussen",
"die",
"ZAR",
"en",
"die",
"Britse",
"Ryk",
"af",
"te",
"weer",
".",
"OpMaarthet",
"Britse",
"magte",
"die",
"stad",
"oorgeneem",
".",
"Bloemfontein",
"in",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
"Tien",
"jaar",
"laterhet",
"Bloemfontein",
"deel",
"van",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
"geword",
"en",
"is",
"die",
"Appèlafdeling",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Hooggeregshof",
"hier",
"gevestig",
".",
"Bloemfontein",
",",
"wat",
"in",
"die",
"sentrum",
"van",
"die",
"nuutgestigte",
"staat",
"geleë",
"was",
",",
"het",
"destyds",
"nie",
"oor",
"'n",
"noemenswaardige",
"nywerheidsbasis",
"beskik",
"nie",
",",
"maar",
"het",
"nogtans",
"danksy",
"enkele",
"belangrike",
"onderwysinstellings",
"'n",
"nasionale",
"rol",
"as",
"opvoedkundige",
"sentrum",
"gespeel",
".",
"Inhet",
"swart",
"afgevaardigdes",
"van",
"dwarsoor",
"Suid-Afrika",
"in",
"Bloemfontein",
"vergader",
"om",
"die",
"voorloperorganisasie",
"van",
"die",
"African",
"National",
"Congress",
"(",
"ANC",
")",
",",
"die",
"Native",
"National",
"Congress",
"(",
"NNC",
")",
",",
"in",
"die",
"lewe",
"te",
"roep",
".",
"Die",
"afkondiging",
"van",
"die",
"Naturelle-grondwet",
"–",
"die",
"eerste",
"in",
"'n",
"reeks",
"vroeë",
"Apartheidswette",
"wat",
"grondbesit",
"deur",
"swart",
"Suid-Afrikaners",
"beperk",
"het",
"–",
"in",
"die",
"wit",
"Suid-Afrikaanse",
"parlement",
"is",
"daardeur",
"verhinder",
".",
"Inhet",
"Bloemfontein",
"stadstatus",
"verwerf",
"en",
"opMaartis",
"die",
"Universiteit",
"van",
"die",
"Oranje-Vrystaat",
"in",
"die",
"stad",
"gevestig",
".",
"Apartheidsera",
"Die",
"segregasie",
"van",
"woonbuurte",
"in",
"Bloemfontein",
"het",
"in",
"diee",
"eeu",
"reeds",
"begin",
"met",
"die",
"aanvaarding",
"van",
"Ordinansievan",
"Daarvolgens",
"mag",
"geen",
"\"",
"nieblanke",
"\"",
"sonder",
"geskrewe",
"toestemming",
"van",
"die",
"eienaar",
",",
"bly",
"op",
"grond",
"in",
"dorpe",
"waar",
"plaaslike",
"munisipaliteite",
"nog",
"nie",
"bestaan",
"het",
"nie",
".",
"OpJuniehet",
"die",
"raad",
"die",
"volgende",
"terreine",
"in",
"Bloemfontein",
"aangewys",
":",
"Die",
"swart",
"bevolking",
"moes",
"na",
"die",
"gebied",
"regs",
"van",
"die",
"buurt",
"bekend",
"as",
"Kaffirfontein",
"trek",
",",
"bruin",
"mense",
"na",
"die",
"Waaihoek",
"-",
"swart",
"buurt",
"aan",
"die",
"oostelike",
"buitewyke",
"van",
"die",
"stad",
".",
"Die",
"inwoners",
"van",
"dié",
"gebiede",
"moes",
"\"",
"hutbelasting",
"\"",
"betaal",
",",
"sowel",
"as",
"belasting",
"op",
"weiregte",
".",
"Dit",
"het",
"die",
"fondament",
"gelê",
"vir",
"die",
"toepassing",
"van",
"woonbuurtsegregasie",
"soos",
"gevisualiseer",
"deur",
"die",
"argitekte",
"van",
"apartheid",
",",
"wat",
"inin",
"werking",
"getree",
"het",
".",
"Toe",
"die",
"regering",
"die",
"Groepsgebiedewet",
"vanuitvaardig",
",",
"het",
"die",
"Bloemfonteinse",
"minisipaliteit",
"veranderings",
"in",
"werking",
"gestel",
"in",
"die",
"rasse-opset",
"van",
"die",
"stad",
".",
"Die",
"munisipaliteit",
"het",
"die",
"Cape",
"Stands-woongebied",
"afgebreek",
"waar",
"die",
"stad",
"se",
"bruin",
"bevolking",
"gewoon",
"het",
"en",
"het",
"die",
"inwoners",
"na",
"Heidedal",
"geskuif",
".",
"Omdat",
"bruin",
"en",
"swart",
"so",
"naby",
"aan",
"mekaar",
"gewoon",
"het",
",",
"het",
"gemengde",
"huwelike",
"algemeen",
"voorgekom",
",",
"en",
"dit",
"het",
"gelei",
"tot",
"'n",
"gedeeltelik",
"gemengde",
"bevolking",
"in",
"Heidedal",
"en",
"Mangaung",
".",
"Inhet",
"Bloemfontein",
"nuwe",
"woongebiede",
"vir",
"die",
"swart",
"bevolking",
"begin",
"bou",
".",
"Nuwe",
"woongebiede",
"is",
"gestig",
"om",
"'n",
"skeiding",
"te",
"tref",
"tussen",
"die",
"rassegroepe",
",",
"soos",
"die",
"Basoeto",
",",
"Xhosas",
"en",
"Tswanas",
".",
"Die",
"gebiede",
"was",
"saam",
"bekend",
"as",
"Mangaung",
".",
"Phahameng",
",",
"'n",
"Suid-Sotho-township",
",",
"was",
"die",
"eerste",
"formele",
"behuisingsprojek",
"wat",
"deur",
"die",
"munisipaliteit",
"goedgekeur",
"is",
",",
"in",
"Fisieke",
"buffers",
"soos",
"die",
"spoorlyn",
"en",
"paaie",
"tussenin",
"is",
"gebruik",
"om",
"die",
"swart",
"etniese",
"groepe",
",",
"die",
"wit",
"mense",
"en",
"die",
"bruine",
"mense",
"van",
"mekaar",
"te",
"skei",
".",
"Tussenenis000",
"huise",
"in",
"Mangaung",
"gebou",
".",
"Inhet",
"Mangaung",
"'n",
"ernstige",
"tekort",
"aan",
"huise",
"gehad",
",",
"met",
"sowat000",
"tot000",
"eenhede",
"wat",
"benodig",
"is",
".",
"Om",
"die",
"probleem",
"op",
"te",
"los",
"is",
"'n",
"uitbreiding",
"vankm",
"na",
"oos",
",",
"Botshabelo",
",",
"inbygevoeg",
".",
"Die",
"Bloemfonteinse",
"munisipaliteit",
"het",
"alle",
"swart",
"verstedeliking",
"na",
"Thaba",
"Nchu",
"en",
"Botshabelo",
"gekanaliseer",
".",
"Dié",
"is",
"ontwikkel",
"as",
"'n",
"bron",
"van",
"goedkoop",
"arbeid",
"vir",
"die",
"stad",
"en",
"'n",
"gesubsidieerde",
"busdiens",
"is",
"ingestel",
".",
"Inhet",
"sowat500",
"mense",
"elke",
"dag",
"tussen",
"Botshabelo",
"en",
"Bloemfontein",
"gependel",
".",
"In",
"ná",
"apartheid",
",",
"het",
"Bloemfontein",
",",
"Botshabelo",
"en",
"Thaba",
"Nchu",
"deel",
"van",
"die",
"Motheo-distriksmunisipaliteit",
"geword",
".",
"OpMeiis",
"dié",
"munisipaliteit",
"ontbind",
"en",
"Mangaung",
"is",
"opgradeer",
"tot",
"'n",
"metropolitaanse",
"munisipaliteit",
"met",
"Bloemfontein",
"as",
"hoofsetel",
".",
"Kultuur",
"Kultureel",
"is",
"die",
"stad",
"toonaangewend",
".",
"Skeppende",
"werk",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"uitvoerende",
"kuns",
",",
"beeldende",
"kuns",
",",
"letterkunde",
"en",
"skilderkuns",
"word",
"gedoen",
".",
"Die",
"stad",
"is",
"sentrum",
"vir",
"die",
"Vrystaat",
"Kunswedstrydvereniging",
".",
"Teaters",
":",
"Sand",
"du",
"Plessis",
";",
"Sterrewag",
";",
"Wynand",
"Mouton",
";",
"Scaena",
";",
"Odeion",
";",
"André",
"Huguenot",
";",
"Stadskouburg",
".",
"Die",
"Sand",
"du",
"Plessis-teater",
"is",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"en",
"mees",
"moderne",
"in",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
"met",
"'n",
"kapasiteit",
"van",
"ongeveer000",
".",
"Die",
"teater",
"huisves",
"ook",
"die",
"Vrystaatse",
"Simfonieorkes",
"(",
"VSSO",
")",
".",
"Museums",
":",
"Nasionale",
"Museum",
";",
"Suid-Afrikaanse",
"Oorlogsmuseum",
"(",
"voorNovemberbekend",
"as",
"Oorlogsmuseum",
")",
";",
"Freshford",
";",
"Nasionale",
"Afrikaanse",
"Letterkundige",
"Museum",
"en",
"Navorsingsentrum",
"(",
"NALN",
")",
";",
"Oliewenhuis",
";",
"Nasionale",
"Vrouemonument",
".",
"Rosefees",
"Tot",
"onlangs",
"het",
"Bloemfontein",
"elke",
"jaar",
"in",
"Oktober",
"'n",
"Rosefees",
"gehou",
".",
"Dan",
"blom",
"rose",
"in",
"die",
"Vrystaat",
"op",
"hulle",
"beste",
".",
"Die",
"meeste",
"bedrywighede",
"het",
"by",
"die",
"Loch",
"Logan-waterfront",
"in",
"die",
"stad",
"plaasgevind",
".",
"Die",
"fees",
"het",
"roosliefhebbers",
"van",
"heinde",
"en",
"ver",
"gelok",
"met",
"'n",
"groot",
"tentoonstelling",
"van",
"rose",
"en",
"ander",
"plaaslike",
"gebeure",
".",
"Die",
"fees",
"het",
"Bloemfontein",
"'n",
"gewilde",
"jaarlikse",
"bymekaarkomplek",
"vir",
"duisende",
"mense",
"gemaak",
".",
"Die",
"eerste",
"Rosefees",
"het",
"inplaasgevind",
",",
"toe",
"stadraadslede",
"besluit",
"het",
"'n",
"Rosefees",
"sal",
"geskik",
"wees",
"vir",
"die",
"Rosestad",
".",
"Inhet",
"die",
"feesgebeure",
"oor",
"'n",
"paar",
"dae",
"plaasgevind",
"en",
"bedrywighede",
"in",
"die",
"Sanlam-plaza",
"ingesluit",
"wat",
"met",
"rose",
"verband",
"hou",
".",
"Die",
"fees",
"het",
"daarna",
"aansienlik",
"uitgebrei",
".",
"Tuinmakers",
"is",
"genooi",
"om",
"deel",
"te",
"neem",
"aan",
"kompetisies",
"wat",
"fokus",
"op",
"die",
"ontwerp",
"en",
"verbetering",
"van",
"tuine",
"in",
"die",
"stad",
".",
"Inwoners",
"het",
"ook",
"hulle",
"tuine",
"vir",
"die",
"algemene",
"publiek",
"oopgestel",
".",
"Verder",
"is",
"'n",
"Mej",
".",
"Bloemfontein",
"Roos-kompetisie",
"gehou",
",",
"en",
"vir",
"die",
"kleintjies",
"'n",
"Mej",
".",
"Roosknoppie-kompetisie",
".",
"Demografie",
"Volgens",
"diesensus",
"het",
"die",
"stad",
"'n",
"bevolking",
"van000",
"gehad",
"(",
"meer",
"as",
"'n",
"verdubbeling",
"sedert697",
"in",
"van",
"wie",
"swart",
"mense",
"en",
"wit",
"mense",
"was",
".",
"Die",
"res",
"was8%",
"bruin",
"mense",
"en8%",
"Asiate",
".",
"Joodse",
"gemeenskap",
"Joodse",
"families",
"het",
"’n",
"belangrike",
"rol",
"in",
"die",
"totstandkoming",
"en",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"Vrystaatse",
"hoofstad",
"gespeel",
".",
"Isaac",
"Baumann",
"van",
"Hesse-Cassel1881",
")",
",",
"een",
"van",
"die",
"eerste",
"nedersetters",
"wat",
"ingrond",
"in",
"die",
"nuwe",
"dorpsgebied",
"gekoop",
"het",
",",
"het",
"die",
"eerste",
"winkel",
"opgerig",
".",
"Die",
"vroegste",
"Groot",
"Versoendag",
"-",
"(",
"Jom",
"Kippoer",
")",
"dienste",
"is",
"inin",
"sy",
"huis",
"gehou",
".",
"Inis",
"huwelike",
"ingevolge",
"Joodse",
"gebruike",
"in",
"die",
"Oranje-Vrystaat",
"gewettig",
".",
"’n",
"Hebreeuse",
"gemeente",
"is",
"ingestig",
"en",
"’n",
"sinagoge",
"inopgerig",
".",
"Die",
"eerste",
"president’24",
")",
"daarvan",
"was",
"Wolf",
"Ehrlich",
".",
"Namate",
"die",
"Oos-Europese",
"element",
"toegeneem",
"het",
",",
"het",
"die",
"gemeenskapsleierskap",
"geleidelik",
"na",
"hulle",
"toe",
"oorgegaan",
".",
"Hierin",
"het",
"Jacob",
"Philips",
"en",
"Henry",
"Bradlow",
"’n",
"belangrike",
"rol",
"gespeel",
".",
"Jode",
"het",
"’n",
"aktiewe",
"aandeel",
"aan",
"munisipale",
"aangeleenthede",
"gehad",
".",
"Baumann",
"was",
"die",
"tweede",
"voorsitter",
"van",
"Bloemfontein",
"se",
"munisipale",
"raad",
",",
"die",
"voorloper",
"van",
"die",
"dorpsraad",
".",
"Sy",
"seun",
"Gustav",
"was",
"die",
"eerste",
"landmeter-generaal",
"van",
"die",
"Oranje-Vrystaat",
".",
"Moritz",
"Leviseur",
",",
"wat",
"deelgeneem",
"het",
"aan",
"die",
"Basoeto-oorlog’66",
")",
",",
"het",
"die",
"dorp",
"se",
"eerste",
"hospitaal",
"help",
"stig",
"en",
"ook",
"die",
"Nasionale",
"Museum",
".",
"Sy",
"vrou",
",",
"Sophie",
",",
"het",
"Ouma",
"Looks",
"Back",
"geskryf",
",",
"herinnerings",
"aan",
"die",
"vroeë",
"dae",
",",
"en",
"het",
"bekend",
"geword",
"as",
"die",
"“Grand",
"Old",
"Lady",
"of",
"Bloemfontein”",
".",
"Wolf",
"Ehrlich",
",",
"’n",
"vriend",
"van",
"die",
"Boeregeneraal",
"en",
"latere",
"eerste",
"minister",
"J.",
"B.M",
".",
"Hertzog",
",",
"het",
"as",
"senator",
"in",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"parlement",
"gedien",
".",
"Bloemfontein",
"het",
"drie",
"Joodse",
"burgemeesters",
"gehad",
":",
"Ehrlich’07",
"en’12",
")",
",",
"Ivan",
"Haarburger’14",
")",
"en",
"Sol",
"Harris",
"Die",
"gemeenskap",
"het",
"’n",
"goed",
"ontwikkelde",
"netwerk",
"instellings",
"gehad",
",",
"waaronder",
"’n",
"doelmatige",
"gemeenskapsentrum",
"vir",
"kultuur-",
"en",
"opvoedingsaktiwiteite",
".",
"Inis",
"’n",
"groot",
"nuwe",
"sinagoge",
"gebou",
".",
"Inhet",
"die",
"Hebreeuse",
"gemeente",
",",
"Chevra",
"Kaddisha",
",",
"talmoed",
"tora",
",",
"en",
"liefdadigheidsinstellings",
"saamgespan",
"om",
"die",
"Verenigde",
"Hebreeuse",
"Instellings",
"van",
"Bloemfontein",
"te",
"vorm",
".",
"Daar",
"was",
"ook",
"onder",
"meer",
"’n",
"OVS",
"-",
"provinsiale",
"komitee",
"van",
"de",
"Suid-Afrikaanse",
"Joodse",
"Raad",
"van",
"Afgevaardigdes",
"en",
"die",
"OVS-",
"en",
"Noord-Kaapse",
"Sionistiese",
"Raad",
".",
"Ook",
"het",
"die",
"stad",
"’n",
"klein",
"Hervormde",
"groep",
"gehad",
".",
"Inhet",
"die",
"Joodse",
"gemeente347",
"getel",
"uit",
"’n",
"totale",
"bevolking",
"van000",
".",
"Daarna",
"het",
"die",
"gemeenskap",
",",
"soos",
"almal",
"landwyd",
"buiten",
"in",
"Johannesburg",
",",
"Kaapstad",
"en",
"Durban",
",",
"geleidelik",
"gekwyn",
".",
"Inis",
"die",
"sinagoge",
"verkoop",
"en",
"het",
"die",
"gemeenskap",
"oorgetrek",
"na",
"die",
"nou",
"ontbinde",
"Hervormde",
"gemeente",
"se",
"tuiste",
".",
"Teenhet",
"netJode",
"in",
"Bloemfontein",
"oorgebly",
".",
"Woonbuurte",
"Bloemfontein",
"se",
"woonbuurte",
"sluit",
"in",
"Heidedal",
"in",
"die",
"ooste",
"en",
"suidooste",
",",
"Bainsvlei",
",",
"Woodland",
"Hills",
",",
"Brandwag",
",",
"Ehrlichpark",
",",
"Fauna",
",",
"Fichardtpark",
",",
"Fleurdal",
",",
"Gardeniapark",
",",
"Generaal",
"De",
"Wet",
",",
"Hospitaalpark",
",",
"Kiepersol",
",",
"Lourierpark",
",",
"Park-Wes",
",",
"Pellissier",
",",
"Uitsig",
",",
"Universitas",
",",
"Westdene",
",",
"Wilgehof",
"en",
"Willows",
"in",
"die",
"suide",
".",
"Wes",
"van",
"Bloemfontein",
",",
"is",
"daar",
"Langenhovenpark",
"en",
"noord",
"van",
"die",
"stad",
"Arboretum",
",",
"Baysvalley",
",",
"Bayswater",
",",
"Dan",
"Pienaar",
",",
"Heliconhoogte",
",",
"Heuwelsig",
",",
"Hillsboro",
",",
"Hillside",
",",
"Hilton",
",",
"Naval",
"Hill",
",",
"Navalsig",
",",
"Noordhoek",
",",
"Pentagonpark",
",",
"Panoramapark",
"en",
"Waverley",
".",
"In",
"die",
"noordooste",
"kan",
"Roodewal",
"en",
"Vallombrosa",
"gevind",
"word",
".",
"Die",
"hoofsaaklik",
"swart",
"woonbuurte",
"is",
"Rocklands",
",",
"Phahameng",
",",
"Phelindaba",
",",
"Bloemanda",
",",
"Bochabela",
"en",
"die",
"historiese",
"Batho",
"met",
"die",
"Maphikela-huis",
",",
"waar",
"die",
"ANC",
"gestig",
"is",
".",
"Oos",
"van",
"Bloemfontein",
"is",
"Botshabelo",
"en",
"Thaba",
"Nchu",
".",
"Infrastruktuur",
"Vervoer",
"Paaie",
"Bloemfontein",
"se",
"nasionale",
"en",
"streekpaaie",
"is",
"soos",
"volg",
":",
"Die",
"N1",
",",
"'n",
"hoofpad",
"wat",
"tussen",
"Kaapstad",
"in",
"die",
"suidweste",
"en",
"Johannesburg",
"en",
"Zimbabwe",
"in",
"die",
"noorde",
"loop",
",",
"loop",
"wes",
"van",
"die",
"stad",
"verby",
".",
"Die",
"N8",
"loop",
"oos/wes",
"en",
"verbind",
"Bloemfontein",
"met",
"Kimberley",
"en",
"Maseru",
",",
"die",
"hoofstad",
"van",
"Lesotho",
".",
"Bloemfontein",
"is",
"ook",
"die",
"noordelike",
"eindpunt",
"van",
"die",
"N6",
"wat",
"rofweg",
"suidwaarts",
"loop",
"na",
"die",
"hawestad",
"Oos-Londen",
".",
"By",
"'n",
"kruising",
"net",
"voor",
"die",
"stad",
"word",
"die",
"N6",
"die",
"M30",
".",
"Dié",
"pad",
"eindig",
"in",
"'n",
"wisselaar",
"met",
"die",
"N1",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"tweesyfer-R-roetes",
".",
"Die",
"R64",
"is",
"die",
"ou",
"pad",
"na",
"Kimberley",
"deur",
"Dealesville",
"en",
"Boshof",
".",
"Dit",
"eindig",
"by",
"die",
"N1",
".",
"Die",
"R30",
"eindig",
"by",
"die",
"N1",
"noord",
"van",
"die",
"stad",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"pad",
"na",
"Welkom",
"en",
"loop",
"deur",
"Brandfort",
"en",
"Theunissen",
".",
"Dit",
"loop",
"verder",
"na",
"Rustenburg",
".",
"Drie",
"driesyfer-R-roetes",
"begin",
"in",
"Bloemfontein",
".",
"Die",
"R706",
"begin",
"by",
"die",
"N8",
"in",
"die",
"middestad",
"en",
"loop",
"suidwes",
"na",
"Jagersfontein",
"en",
"Fauresmith",
".",
"Die",
"R702",
"begin",
"ook",
"by",
"die",
"N8",
"in",
"die",
"middestad",
",",
"maar",
"loop",
"suidoos",
"na",
"Dewetsdorp",
"en",
"Wepener",
".",
"Die",
"derde",
"R-roete",
",",
"die",
"R700",
",",
"begin",
"suid",
"van",
"die",
"middestad",
"by",
"die",
"M30",
"en",
"loop",
"noord",
".",
"Dit",
"kruis",
"die",
"N8",
"en",
"N1",
"op",
"pad",
"na",
"Bultfontein",
".",
"Bloemfontein",
"het",
"daarbenewens",
"verskeie",
"metropolitaanse",
"of",
"M-roetes",
".",
"Dié",
"paaie",
"word",
"onafhanklik",
"van",
"dié",
"in",
"ander",
"stede",
"in",
"Suid-Afrika",
"genommer",
".",
"Spoorlyne",
"'n",
"Treinspoor",
"is",
"ingebou",
"om",
"Bloemfontein",
"met",
"Kaapstad",
"te",
"verbind",
".",
"Omdat",
"Bloemfontein",
"sentraal",
"geleë",
"is",
",",
"lê",
"dit",
"tans",
"aan",
"die",
"groot",
"spoorroete",
"tussen",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
",",
"terwyl",
"treine",
"daagliks",
"na",
"en",
"van",
"stede",
"soos",
"Port",
"Elizabeth",
",",
"Oos-Londen",
"en",
"ander",
"stede",
"loop",
".",
"Lugvervoer",
"Bloemfontein",
"het",
"twee",
"lughawens",
":",
"die",
"New",
"Tempe",
"Aerodrome",
"en",
"die",
"Bram",
"Fischer",
"Internasionale",
"Lughawe",
".",
"Die",
"Tempe-lughawe",
"het",
"geen",
"geskeduleerde",
"vlugte",
"nie",
",",
"maar",
"word",
"as",
"opleidingsgerief",
"gebruik",
".",
"Bram",
"Fischer",
"het",
"geskeduleerde",
"vlugte",
"na",
"al",
"die",
"groot",
"stede",
".",
"Geïntegreerde",
"Vervoernetwerk",
"In",
"Oktoberhet",
"die",
"Mangaung-munisipaliteit",
"en",
"verskeie",
"taxiverenigings",
"'n",
"ooreenkoms",
"bereik",
"oor",
"die",
"Geïntegreerde",
"Vervoernetwerk",
",",
"wat",
"tans",
"in",
"aanbou",
"is",
".",
"Die",
"projek",
"bestaan",
"uit",
"twee",
"fases",
"–",
"in",
"die",
"eerste",
"fase",
"word",
"buslane",
"in",
"die",
"stad",
"gebou",
"en",
"in",
"die",
"tweede",
"fase",
"bushaltes",
"en",
"\\",
".",
"Onderwys",
"Van",
"die",
"skole",
"in",
"Bloemfontein",
"sluit",
"in",
":",
"Brandwag",
"Primary",
"School",
"Geografie",
"en",
"klimaat",
"Die",
"stad",
"is",
"geleë",
"bygrade",
"suiderlengte",
"engrade",
"oosterbreedte",
"en",
"is395",
"meter",
"bo",
"seevlak",
".",
"Bloemfontein",
"ontvang",
"gemiddeldmm",
"reën",
"per",
"jaar",
",",
"meestal",
"in",
"die",
"somermaande",
".",
"Gemiddelde",
"dagtemperature",
"wissel",
"van°C",
"in",
"Junie",
"tot°C",
"in",
"Januarie",
".",
"Die",
"omgewing",
"is",
"die",
"koudste",
"in",
"Julie",
"wanneer",
"die",
"kwik",
"in",
"die",
"loop",
"van",
"'n",
"wintersnag",
"gemiddeld",
"tot°C",
"daal",
".",
"Ekonomiese",
"basis",
"Onderwys",
"(",
"Universiteit",
"van",
"die",
"Vrystaat",
"en",
"Sentrale",
"Universiteit",
"vir",
"Tegnologie",
")",
",",
"ligte",
"nywerhede",
",",
"spoorwegaanleg",
"(",
"sedert",
"laats",
"in",
"mindere",
"mate",
")",
",",
"Provinsiale",
"administrasie",
"en",
"Mangaung",
"metro-munisipaliteit",
".",
"Die",
"stad",
"geniet",
"bestendige",
"groei",
",",
"te",
"danke",
"aan",
"volgehoue",
"uitbouing",
"van",
"die",
"plaaslike",
"ekonomie",
".",
"'n",
"Sosiale",
"en",
"maatskaplike",
"onderbou",
"word",
"gehandhaaf",
"en",
"die",
"aantrekkingskrag",
"van",
"'n",
"landelike",
"karakter",
"van",
"die",
"sesde",
"grootste",
"stad",
"in",
"Suid-Afrika",
"maak",
"dit",
"die",
"ideale",
"vestigingsgebied",
"vir",
"sy",
"inwoners",
".",
"Sport",
"Die",
"Vrystaatstadion",
"en",
"die",
"omliggende",
"sportkompleks",
"is",
"van",
"die",
"vernaamste",
"sportgeriewe",
"in",
"Bloemfontein",
"en",
"die",
"Vrystaat",
".",
"Dit",
"is",
"al",
"tydens",
"geleenthede",
"soos",
"die",
"Rugbywêreldbeker",
"Afrikanasiesbeker",
"FIFA",
"Sokker-Konfederasiebeker",
"inen",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbekertoernooi",
"inbenut",
".",
"Die",
"stad",
"beskik",
"ook",
"oor",
"ander",
"sportplekke",
",",
"insluitende",
"sportgeriewe",
"van",
"die",
"Universiteit",
"van",
"die",
"Vrystaat",
",",
"skole",
"en",
"ander",
"sportklubs",
".",
"Van",
"die",
"ander",
"stadions",
"in",
"Bloemfontein",
"sluit",
"in",
"Mangaung-ovaal",
",",
"Dr",
".",
"Petrus",
"Molemela-stadion",
"en",
"Clive",
"Solomons-stadion",
".",
"Bloemfontein",
"is",
"saam",
"met",
"die",
"nabygeleë",
"Botshabelo",
"die",
"tuiste",
"van",
"Bloemfontein",
"Celtic",
"wat",
"in",
"die",
"Premier",
"Sokkerliga",
"meeding",
".",
"Bloemfontein",
"se",
"Vrystaatstadion",
"huisves",
"twee",
"rugbyspanne",
":",
"die",
"Cheetahs",
"wat",
"in",
"die",
"Pro14",
"meeding",
"en",
"die",
"Vrystaat",
"Cheetahs",
"wat",
"in",
"die",
"plaaslike",
"Curriebeker",
"speel",
".",
"Die",
"Vrystaat",
"Cheetahs",
"kon",
"indie",
"Curriebeker",
"inpalm",
",",
"nadat",
"hulle",
"die",
"Blou",
"Bulle",
"geklop",
"het",
",",
"inhet",
"hulle",
"die",
"eindstryd",
"teen",
"die",
"Blou",
"Bulle",
"getrek",
"en",
"kon",
"die",
"Curriebeker",
"inbehou",
"toe",
"hulle",
"die",
"Goue",
"Leeus",
"geklop",
"het",
".",
"Vervolgens",
"was",
"die",
"Vrystaat",
"Cheetahs",
"tot",
"indie",
"kampioene",
",",
"wanneer",
"hulle",
"versuim",
"het",
"om",
"die",
"eindstryd",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"sedertte",
"bereik",
".",
"Inkon",
"die",
"Vrystaat",
"Cheetahs",
"die",
"eindstryd",
"bereik",
",",
"maar",
"hulle",
"was",
"nie",
"in",
"staat",
"om",
"die",
"Blou",
"Bulle",
"op",
"Loftus",
"Versfeld",
"te",
"verslaan",
"nie",
".",
"Inhet",
"die",
"Vrystaat",
"Cheetahs",
"die",
"beker",
"na",
"'n",
"perfekte",
"seisoen",
"ingepalm",
"en",
"die",
"Blou",
"Bulle",
"tuis",
"in",
"Bloemfontein",
"geklop",
".",
"Die",
"Knights-krieketspan",
"verteenwoordig",
"die",
"Vrystaat",
"en",
"die",
"Noord-Kaap",
"op",
"Mangaung-ovaal",
"wat",
"tot",
"die",
"Vrystaatstadionkompleks",
"behoort",
".",
"Bloemfontein",
"is",
"'n",
"gereelde",
"aanbieder",
"van",
"internasionale",
"en",
"plaaslike",
"kriekettoernooie",
".",
"Tydens",
"die",
"Krieketwêreldbekeris",
"vyf",
"wedstryde",
"in",
"Bloemfontein",
"se",
"Mangaung-ovaal",
"beslis",
".",
"Bekende",
"boorlinge",
"van",
"Bloemfontein",
"Zola",
"Budd",
"–",
"middelafstandatleet",
"Frans",
"Claerhout",
"–",
"kunstenaar",
".",
"Hansie",
"Cronjé",
"–",
"voormalige",
"krieketkaptein",
"van",
"Suid-Afrika",
"Al",
"Debbo",
"–",
"akteur",
"en",
"grapmaker",
"Allan",
"Donald",
"–",
"voormalige",
"krieketsnelbouler",
"van",
"Suid-Afrika",
"Naka",
"Drotské",
"–",
"rugbyspeler",
"Arnu",
"Fourie",
"–",
"Paralimpiese",
"atleet",
"Temple",
"Hauptfleisch",
"–",
"skrywer",
"en",
"akademikus",
"Steve",
"Hofmeyr",
"–",
"akteur",
"en",
"sanger",
"Ruben",
"Kruger",
"–",
"rugbyspeler",
"Lucas",
"Maree",
"–",
"Afrikaanse",
"sanger",
"en",
"liedjieskrywer",
"Ryk",
"Neethling",
"–",
"Olimpiese",
"gouemedaljewenner",
"in",
"swem",
"Brendan",
"Peyper",
"–",
"Afrikaanse",
"musikant",
"Karla",
"Pretorius",
"–",
"netbalspeler",
"Os",
"du",
"Randt",
"–",
"rugbyspeler",
"Deneys",
"Reitz",
"–",
"soldaat",
",",
"politikus",
",",
"kabinetsminister",
"en",
"skrywer",
"Leon",
"Schuster",
"–",
"rolprentvervaardiger",
",",
"akteur",
"en",
"grapjas",
"J.",
"R.R",
".",
"Tolkien",
"–",
"Britse",
"skrywer",
"Coenie",
"de",
"Villiers",
"–",
"Afrikaanse",
"musikant",
"Kepler",
"Wessels",
"–",
"voormalige",
"krieketkaptein",
"van",
"Suid-Afrika",
"Sien",
"ook",
"NG",
"gemeente",
"Bloemfontein",
"Gereformeerde",
"kerk",
"Bloemfontein",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Munisipale",
"webwerf",
"Bloemfontein",
"Online",
"Directory",
"Afrikaans",
"community1899",
"Provinsiehoofstede",
"van",
"Suid-Afrika",
"Hoofstede",
"in",
"Afrika"
] |
33 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bybel | Bybel | Die Bybel is die heilige boek van Christendom, Judaïsme, Rastafarianisme en Samaritaïsme. Die Joodse Bybel of Tanag het 39 dele en vertel die verhaal van God se verhouding met die Joodse mense in antieke tye. Dié 39 dele is ook deel van die Christelike Bybel en word die Ou Testament genoem. Die Christelike Bybel het nog 27 dele, wat die Nuwe Testament genoem word. Daarin word die verhaal van Jesus vertel.
Die woord 'Bybel' stam van die Griekse woord βιβλια biblia (boeke) af, wat 'n meervoud is van βιβλιον biblion, wat oorspronklik papirus beteken en later gebruik is as 'n aanduiding van papier, geskrif of boek(rol). Die Bybel bevat drie verskillende versamelings boeke:
Die Ou Testament, ook die Hebreeuse Bybel genoem. Dit is oor die eeue heen geskryf en het oorspronklik vir die grootste deel uit Hebreeuse teks met enkele Aramese paragrawe bestaan. Die Tanag, d.w.s. wysheidsboeke en profete, word anders georden.
Die Apokriewe boeke, boeke buite die kanon van Nicea.
Die Nuwe Testament, geskryf tydens die tweede helfte van die eerste eeu na Christus, in moderne Grieks (koinè-Grieks).
In breë trekke gaan die Bybel oor hoe God as skepper met die mens in tyd en ruimte omgegaan het, die plek van die mens in verhouding tot die skepping, die skepper en die heelal, en ingrepe van ewigheid (domein van God) in die tyd (domein van die mens).
Met geraamde verkope van meer as 5 miljard kopieë word die Bybel algemeen as die topverkoper-boek van alle tye beskou. Na raming word 100 miljoen Bybels jaarliks verkoop. Dit is uniek in baie opsigte, waarvan skrywers en vertaling net 'n paar is. Dit het ook 'n groot invloed op letterkunde en die geskiedenis, veral in die Weste, uitgeoefen.
Terme Bybel en Heilige Skrif
Die meervoudsvorm biblia ("boekrolle, boeke") van die Griekse woord biblion is in die antieke tyd as die enkelvoudsvorm van 'n Latynse vroulike term, en benewens ook as 'n sinoniem van die Griekse term hagia graphae ("Heilige Skrif") geïnterpreteer.
In sowel die Joodse asook die Christelike godsdiens word hierdie versameling van boeke as 'n openbaring van God beskou en het dus 'n normatiewe karakter vir die godsdiensbeoefening.
Die Hervormde en Gereformeerde opinie en geloof is steeds dat die Bybel die Heilige Skrif is wat deur die Heilige Gees inspireer is en alle kennis bevat vir die verlossing en saligmaking van die mens.
Vir die Joodse godsdiens is die Torah, en hier veral die verbond wat God by die berg Sinaï met Israel gesluit het, die "woord van God". Christene beskou Jesus Christus as die sentrale figuur in die Heilige Skrif, en die persoon wat hul pad na saligheid belig. Met die kanonisering van die Nuwe Testament het die kerk ook besluit om die Hebreeuse Skrifte as die "woord van God" te erken.
Inhoud van die Bybel
Hier volg 'n paar feite oor die struktuur van die Bybel:
Let wel dat die aantal verse, woorde en letters hierbo verskil van verskillende vertalings. Die doel hier is slegs om 'n aanduiding te gee van die grootte van die Bybel.
Ou testament
Apokriewe boeke
Boek van Tobit (in die Rooms-Katolieke, Griekse en Slawiese Bybels)
Judit (in die Rooms-Katolieke, Griekse en Slawiese Bybels)
Toevoegings tot die boek van Ester (in die Rooms-Katolieke, Griekse en Slawiese Bybels)
Wysheid van Salomo (in die Rooms-Katolieke, Griekse en Slawiese Bybels)
Wysheid van Ben Sirag (in die Rooms-Katolieke, Griekse en Slawiese Bybels)
Barug (in die Rooms-Katolieke, Griekse en Slawiese Bybels)
Brief van Jeremia (Barug 6 in sommige Bybels) (in die Rooms-Katolieke, Griekse en Slawiese Bybels)
Susanna (in die Griekse en Slawiese Bybels, en Daniël 13 in die Rooms-Katolieke Bybel)
Asarja se gebed en Die Lied van die drie jong manne (in die Griekse en Slawiese Bybels) en tussen Daniël 3:23-24 in die Rooms-Katolieke Bybel)
Bel en die draak (in die Griekse en Slawiese Bybels, en Daniël 14 in die Rooms-Katolieke Bybel)
1 Makkabeërs (in die Rooms-Katolieke, Griekse en Slawiese Bybels)
2 Makkabeërs (in die Rooms-Katolieke, Griekse en Slawiese Bybels)
1 Esdras (in die Griekse Bybel)
Gebed van Manasse (in die Griekse Bybel)
Psalm 151 (in die Griekse Bybel)
3 Makkabeërs (in die Griekse Bybel)
2 Esdras (in die Slawiese Bybel en 'n bylae tot die Latynse Vulgata)
4 Makkabeërs (bylae tot die Griekse Bybel)
Nuwe testament
Afrikaanse vertaling
Die eerste volledige bybelboek in Afrikaans was die Evangelie volgens Markus soos deur C.P. Hoogenhout vertaal. Hierdie vertaling is nooit gepubliseer nie, maar die manuskrip is in die Nasionale Biblioteek van Suid-Afrika in Kaapstad beskikbaar.
Die eerste Afrikaanse vertaling (bekend as die "ou" vertaling) van die Bybel het in 1933 verskyn. Die vertaalwerk is deur prof. J.D. du Toit, prof. E.E. van Rooyen, prof. J.D. Kestell, dr. S.P.E Boshoff, dr. H.C.M. Fourie en prof. B.B. Keet behartig. 'n Hersiene uitgawe daarvan het in 1953 verskyn sodat die "ou vertaling" ook bekend staan as die 1933/'53-vertaling.
Die nuwe vertaling van die Bybel het in 1983 verskyn en word deur die Bybelgenootskap van Suid-Afrika gepubliseer.
Die eindredaksie van hierdie vertaling was prof. E.P. Groenewald, J.P. Oberholzer, A.H. Van Zyl, P. A. Verhoef, J.L. Helberg en W. Kempen.
Die eerste Afrikaanse Bybel vir Dowes is in 2008 deur die Bybelgenootskap van Suid-Afrika gepubliseer.
Sien ook
Bybelvertaling
Chronologie van die Bybel
Verwysings
Eksterne skakels
Bybel
'n Afrikaanse webwerf oor die Bybel
Die Bybelgenootskap van Suid-Afrika
Christendom
Judaïsme | [
"Die",
"Bybel",
"is",
"die",
"heilige",
"boek",
"van",
"Christendom",
",",
"Judaïsme",
",",
"Rastafarianisme",
"en",
"Samaritaïsme",
".",
"Die",
"Joodse",
"Bybel",
"of",
"Tanag",
"hetdele",
"en",
"vertel",
"die",
"verhaal",
"van",
"God",
"se",
"verhouding",
"met",
"die",
"Joodse",
"mense",
"in",
"antieke",
"tye",
".",
"Diédele",
"is",
"ook",
"deel",
"van",
"die",
"Christelike",
"Bybel",
"en",
"word",
"die",
"Ou",
"Testament",
"genoem",
".",
"Die",
"Christelike",
"Bybel",
"het",
"nogdele",
",",
"wat",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"genoem",
"word",
".",
"Daarin",
"word",
"die",
"verhaal",
"van",
"Jesus",
"vertel",
".",
"Die",
"woord",
"'",
"Bybel",
"'",
"stam",
"van",
"die",
"Griekse",
"woord",
"βιβλια",
"biblia",
"(",
"boeke",
")",
"af",
",",
"wat",
"'n",
"meervoud",
"is",
"van",
"βιβλιον",
"biblion",
",",
"wat",
"oorspronklik",
"papirus",
"beteken",
"en",
"later",
"gebruik",
"is",
"as",
"'n",
"aanduiding",
"van",
"papier",
",",
"geskrif",
"of",
"boek(",
"rol",
")",
".",
"Die",
"Bybel",
"bevat",
"drie",
"verskillende",
"versamelings",
"boeke",
":",
"Die",
"Ou",
"Testament",
",",
"ook",
"die",
"Hebreeuse",
"Bybel",
"genoem",
".",
"Dit",
"is",
"oor",
"die",
"eeue",
"heen",
"geskryf",
"en",
"het",
"oorspronklik",
"vir",
"die",
"grootste",
"deel",
"uit",
"Hebreeuse",
"teks",
"met",
"enkele",
"Aramese",
"paragrawe",
"bestaan",
".",
"Die",
"Tanag",
",",
"d.w.s",
".",
"wysheidsboeke",
"en",
"profete",
",",
"word",
"anders",
"georden",
".",
"Die",
"Apokriewe",
"boeke",
",",
"boeke",
"buite",
"die",
"kanon",
"van",
"Nicea",
".",
"Die",
"Nuwe",
"Testament",
",",
"geskryf",
"tydens",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"die",
"eerste",
"eeu",
"na",
"Christus",
",",
"in",
"moderne",
"Grieks",
"(",
"koinè-Grieks",
")",
".",
"In",
"breë",
"trekke",
"gaan",
"die",
"Bybel",
"oor",
"hoe",
"God",
"as",
"skepper",
"met",
"die",
"mens",
"in",
"tyd",
"en",
"ruimte",
"omgegaan",
"het",
",",
"die",
"plek",
"van",
"die",
"mens",
"in",
"verhouding",
"tot",
"die",
"skepping",
",",
"die",
"skepper",
"en",
"die",
"heelal",
",",
"en",
"ingrepe",
"van",
"ewigheid",
"(",
"domein",
"van",
"God",
")",
"in",
"die",
"tyd",
"(",
"domein",
"van",
"die",
"mens",
")",
".",
"Met",
"geraamde",
"verkope",
"van",
"meer",
"asmiljard",
"kopieë",
"word",
"die",
"Bybel",
"algemeen",
"as",
"die",
"topverkoper-boek",
"van",
"alle",
"tye",
"beskou",
".",
"Na",
"raming",
"wordmiljoen",
"Bybels",
"jaarliks",
"verkoop",
".",
"Dit",
"is",
"uniek",
"in",
"baie",
"opsigte",
",",
"waarvan",
"skrywers",
"en",
"vertaling",
"net",
"'n",
"paar",
"is",
".",
"Dit",
"het",
"ook",
"'n",
"groot",
"invloed",
"op",
"letterkunde",
"en",
"die",
"geskiedenis",
",",
"veral",
"in",
"die",
"Weste",
",",
"uitgeoefen",
".",
"Terme",
"Bybel",
"en",
"Heilige",
"Skrif",
"Die",
"meervoudsvorm",
"biblia",
"(\"",
"boekrolle",
",",
"boeke",
"\"",
")",
"van",
"die",
"Griekse",
"woord",
"biblion",
"is",
"in",
"die",
"antieke",
"tyd",
"as",
"die",
"enkelvoudsvorm",
"van",
"'n",
"Latynse",
"vroulike",
"term",
",",
"en",
"benewens",
"ook",
"as",
"'n",
"sinoniem",
"van",
"die",
"Griekse",
"term",
"hagia",
"graphae",
"(",
"\"",
"Heilige",
"Skrif",
"\"",
")",
"geïnterpreteer",
".",
"In",
"sowel",
"die",
"Joodse",
"asook",
"die",
"Christelike",
"godsdiens",
"word",
"hierdie",
"versameling",
"van",
"boeke",
"as",
"'n",
"openbaring",
"van",
"God",
"beskou",
"en",
"het",
"dus",
"'n",
"normatiewe",
"karakter",
"vir",
"die",
"godsdiensbeoefening",
".",
"Die",
"Hervormde",
"en",
"Gereformeerde",
"opinie",
"en",
"geloof",
"is",
"steeds",
"dat",
"die",
"Bybel",
"die",
"Heilige",
"Skrif",
"is",
"wat",
"deur",
"die",
"Heilige",
"Gees",
"inspireer",
"is",
"en",
"alle",
"kennis",
"bevat",
"vir",
"die",
"verlossing",
"en",
"saligmaking",
"van",
"die",
"mens",
".",
"Vir",
"die",
"Joodse",
"godsdiens",
"is",
"die",
"Torah",
",",
"en",
"hier",
"veral",
"die",
"verbond",
"wat",
"God",
"by",
"die",
"berg",
"Sinaï",
"met",
"Israel",
"gesluit",
"het",
",",
"die",
"\"",
"woord",
"van",
"God",
"\"",
".",
"Christene",
"beskou",
"Jesus",
"Christus",
"as",
"die",
"sentrale",
"figuur",
"in",
"die",
"Heilige",
"Skrif",
",",
"en",
"die",
"persoon",
"wat",
"hul",
"pad",
"na",
"saligheid",
"belig",
".",
"Met",
"die",
"kanonisering",
"van",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"het",
"die",
"kerk",
"ook",
"besluit",
"om",
"die",
"Hebreeuse",
"Skrifte",
"as",
"die",
"\"",
"woord",
"van",
"God",
"\"",
"te",
"erken",
".",
"Inhoud",
"van",
"die",
"Bybel",
"Hier",
"volg",
"'n",
"paar",
"feite",
"oor",
"die",
"struktuur",
"van",
"die",
"Bybel",
":",
"Let",
"wel",
"dat",
"die",
"aantal",
"verse",
",",
"woorde",
"en",
"letters",
"hierbo",
"verskil",
"van",
"verskillende",
"vertalings",
".",
"Die",
"doel",
"hier",
"is",
"slegs",
"om",
"'n",
"aanduiding",
"te",
"gee",
"van",
"die",
"grootte",
"van",
"die",
"Bybel",
".",
"Ou",
"testament",
"Apokriewe",
"boeke",
"Boek",
"van",
"Tobit",
"(",
"in",
"die",
"Rooms-Katolieke",
",",
"Griekse",
"en",
"Slawiese",
"Bybels",
")",
"Judit",
"(",
"in",
"die",
"Rooms-Katolieke",
",",
"Griekse",
"en",
"Slawiese",
"Bybels",
")",
"Toevoegings",
"tot",
"die",
"boek",
"van",
"Ester",
"(",
"in",
"die",
"Rooms-Katolieke",
",",
"Griekse",
"en",
"Slawiese",
"Bybels",
")",
"Wysheid",
"van",
"Salomo",
"(",
"in",
"die",
"Rooms-Katolieke",
",",
"Griekse",
"en",
"Slawiese",
"Bybels",
")",
"Wysheid",
"van",
"Ben",
"Sirag",
"(",
"in",
"die",
"Rooms-Katolieke",
",",
"Griekse",
"en",
"Slawiese",
"Bybels",
")",
"Barug",
"(",
"in",
"die",
"Rooms-Katolieke",
",",
"Griekse",
"en",
"Slawiese",
"Bybels",
")",
"Brief",
"van",
"Jeremia",
"(",
"Barugin",
"sommige",
"Bybels",
")",
"(",
"in",
"die",
"Rooms-Katolieke",
",",
"Griekse",
"en",
"Slawiese",
"Bybels",
")",
"Susanna",
"(",
"in",
"die",
"Griekse",
"en",
"Slawiese",
"Bybels",
",",
"en",
"Daniëlin",
"die",
"Rooms-Katolieke",
"Bybel",
")",
"Asarja",
"se",
"gebed",
"en",
"Die",
"Lied",
"van",
"die",
"drie",
"jong",
"manne",
"(",
"in",
"die",
"Griekse",
"en",
"Slawiese",
"Bybels",
")",
"en",
"tussen",
"Daniël23-24",
"in",
"die",
"Rooms-Katolieke",
"Bybel",
")",
"Bel",
"en",
"die",
"draak",
"(",
"in",
"die",
"Griekse",
"en",
"Slawiese",
"Bybels",
",",
"en",
"Daniëlin",
"die",
"Rooms-Katolieke",
"Bybel",
")",
"Makkabeërs",
"(",
"in",
"die",
"Rooms-Katolieke",
",",
"Griekse",
"en",
"Slawiese",
"Bybels",
")",
"Makkabeërs",
"(",
"in",
"die",
"Rooms-Katolieke",
",",
"Griekse",
"en",
"Slawiese",
"Bybels",
")",
"Esdras",
"(",
"in",
"die",
"Griekse",
"Bybel",
")",
"Gebed",
"van",
"Manasse",
"(",
"in",
"die",
"Griekse",
"Bybel",
")",
"Psalm(",
"in",
"die",
"Griekse",
"Bybel",
")",
"Makkabeërs",
"(",
"in",
"die",
"Griekse",
"Bybel",
")",
"Esdras",
"(",
"in",
"die",
"Slawiese",
"Bybel",
"en",
"'n",
"bylae",
"tot",
"die",
"Latynse",
"Vulgata",
")",
"Makkabeërs",
"(",
"bylae",
"tot",
"die",
"Griekse",
"Bybel",
")",
"Nuwe",
"testament",
"Afrikaanse",
"vertaling",
"Die",
"eerste",
"volledige",
"bybelboek",
"in",
"Afrikaans",
"was",
"die",
"Evangelie",
"volgens",
"Markus",
"soos",
"deur",
"C.P",
".",
"Hoogenhout",
"vertaal",
".",
"Hierdie",
"vertaling",
"is",
"nooit",
"gepubliseer",
"nie",
",",
"maar",
"die",
"manuskrip",
"is",
"in",
"die",
"Nasionale",
"Biblioteek",
"van",
"Suid-Afrika",
"in",
"Kaapstad",
"beskikbaar",
".",
"Die",
"eerste",
"Afrikaanse",
"vertaling",
"(",
"bekend",
"as",
"die",
"\"",
"ou",
"\"",
"vertaling",
")",
"van",
"die",
"Bybel",
"het",
"inverskyn",
".",
"Die",
"vertaalwerk",
"is",
"deur",
"prof",
".",
"J.",
"D",
".",
"du",
"Toit",
",",
"prof",
".",
"E.",
"E",
".",
"van",
"Rooyen",
",",
"prof",
".",
"J.D",
".",
"Kestell",
",",
"dr",
".",
"S.P.",
"E",
"Boshoff",
",",
"dr",
".",
"H.C.",
"M",
".",
"Fourie",
"en",
"prof",
".",
"B.B",
".",
"Keet",
"behartig",
".",
"'n",
"Hersiene",
"uitgawe",
"daarvan",
"het",
"inverskyn",
"sodat",
"die",
"\"",
"ou",
"vertaling",
"\"",
"ook",
"bekend",
"staan",
"as",
"die'",
"53-vertaling",
".",
"Die",
"nuwe",
"vertaling",
"van",
"die",
"Bybel",
"het",
"inverskyn",
"en",
"word",
"deur",
"die",
"Bybelgenootskap",
"van",
"Suid-Afrika",
"gepubliseer",
".",
"Die",
"eindredaksie",
"van",
"hierdie",
"vertaling",
"was",
"prof",
".",
"E.P",
".",
"Groenewald",
",",
"J.P",
".",
"Oberholzer",
",",
"A.H",
".",
"Van",
"Zyl",
",",
"P",
".",
"A",
".",
"Verhoef",
",",
"J.",
"L",
".",
"Helberg",
"en",
"W",
".",
"Kempen",
".",
"Die",
"eerste",
"Afrikaanse",
"Bybel",
"vir",
"Dowes",
"is",
"indeur",
"die",
"Bybelgenootskap",
"van",
"Suid-Afrika",
"gepubliseer",
".",
"Sien",
"ook",
"Bybelvertaling",
"Chronologie",
"van",
"die",
"Bybel",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Bybel",
"'n",
"Afrikaanse",
"webwerf",
"oor",
"die",
"Bybel",
"Die",
"Bybelgenootskap",
"van",
"Suid-Afrika",
"Christendom",
"Judaïsme"
] |
34 | https://af.wikipedia.org/wiki/Breyten%20Breytenbach | Breyten Breytenbach | Breyten Breytenbach (gebore op 16 September 1939 in Bonnievale) is 'n Suid-Afrikaanse skrywer en kunstenaar met Franse burgerskap. Breytenbach lewer 'n beduidende bydrae tot die Afrikaanse letterkunde met sy digkuns. Hy is ook bekend as die mees prominente gevangenis-skrywer van Suid-Afrika, nadat hy nege jaar tronkstraf onder die apartheidsregering moes uitdien. Sy omvangryke oeuvre skryf hy onder sy eie naam, sowel as B.B. Lasarus, Jan Blom en Jan Afrika.
Biografie
Vroeë jare en opleiding
Breyten Breytenbach is op 16 September 1939 op Bonnievale gebore as die derde van vyf kinders van Hans en Kitty Breytenbach. Sy broer Jan is later stigter van die Suid-Afrikaanse Spesiale Mag in die Weermag en sy broer Cloete is later oorlogskorrespondent en bekende fotograaf. Hy het nog ’n broer, Sebastiaan, en ’n suster, Rachel. Sy vader is ten tye van Breyten se geboorte ’n boer in die distrik. Op vyfjarige ouderdom verhuis die gesin na die plaas Kafferkuilsrivier in die distrik Riversdal, waar hy op die dorp skoolgaan aan die Langenhoven Laerskool.
Vroeg reeds begin hy teken en in 1948 teken hy ’n spotprent van doktor D.F. Malan wat vir generaal Jan Smuts uitklop in die bokskryt, na aanleiding van die Nasionale Party se oorwinning in daardie jaar se algemene verkiesing. In 1948 word die plaas verkoop en verhuis die gesin na Wellington, waar sy vader eers ’n winkel naby die dorp langs die spoorlyn besit. Later trek hulle dorp toe, waar hulle tot 1970 die Grevilleas losieshuis bedryf.
Breyten matrikuleer in 1957 as hoofseun aan die Hugenote Hoërskool op die dorp. In die jare 1958 en 1959 studeer hy aan die Universiteit van Kaapstad vir ’n B.A.-graad. In die Departement van Afrikaans en Nederlands staan hy onder die opleiding van Boerneef, J. du P. (Canis) Scholtz en D.J. Opperman. In dieselfde tyd studeer hy ook kuns aan die Michaelis Kunsskool van die Universiteit van Kaapstad onder leiding van Lippy Lipshitz. Per geleentheid raak hy betrokke by studente-aktivisme en hy is een van die studente wat betoog teen aparte universiteite vir verskillende rasse. Hy laat vaar dan sy studies en werk vir ’n tyd lank as redaksie-assistent van Gerry de Melker, uitgewer by H.A.U.M., asook in die uitgewery se boekwinkel. Deur hierdie werk raak hy in Kaapstad bevriend met onder andere Jan Rabie, Uys Krige, Jack Cope en Ingrid Jonker. Wanneer hy voor sy vertrek oorsee deur die land ryloop en tydelik in Johannesburg bly, loseer hy aan huis van Ingrid Jonker en haar man, die digter Pieter Venter.
Lewe in Europa
In Desember 1959 vertrek hy as vierdeklas-passasier oorsee op die Mozambique, ’n Portugese boot, om die wêreld te verken. Hy land in Lissabon en per trein reis hy deur Portugal en Spanje na Parys in Frankryk. Hiervandaan is hy per boot na ’n kusdorp aan die Engelse Kanaal en daarvandaan na Londen in Engeland, waar sy broer Cloete en sy vrou destyds gewoon het. In Londen werk hy onder meer as verpakker in ’n fabriek, waarna hy weer na Frankryk vertrek. In Cannes skets hy saans in ’n nagklub portrette in ruil vir ’n bord kos. Dan kry hy werk as kok op ’n plesierboot en vaar vir ’n paar maande rond in die Middellandse See, voordat die boot terugkeer Londen toe. Hier ontmoet hy sy toekomstige vrou Yolande by vriende. Teen die einde van 1960 vertrek hy na Noorweë, waar hy ses maande lank Engels by die Berlitz-skool in Bergen doseer. In Junie 1961 keer hy terug na Parys waar hy as skilder werk en al het hy as skilder ’n karige inkomste, word sy werk later uitgestal in die Galerie Espace in Amsterdam en in Edinburg, Parys, Minneapolis, Rome, Berlyn, Brussel, Rotterdam, Le Havre en Groningen.
Huwelik met Yolande en nagevolge
Na sy huwelik in 1962 in Londen met Yolande, die Frans-Paryse vrou van Viëtnamese afkoms, woon hulle eers in ’n kamer op die linkeroewer van die Seine en later in ’n woonstelletjie in die Rue Malebranche in Parys. Sy vrou is ’n Franse burger, hoewel haar ouers van Viëtnamese afkoms is en sy daar gebore is. As vierjarige gaan sy na Frankryk waar haar vader Viëtnam se verteenwoordiger by Unesco was. Haar regte naam is Ngo Thi Hoang Lien, wat “geel lotus” beteken en sy en die lotus figureer prominent in Breyten se digkuns. In Parys werk Yolande as sekretaresse by ’n Amerikaanse maatskappy en sy behaal ’n B.A.-graad aan die Sorbonne, waarna sy verder studeer in die Regte en Volkekunde. Sy is Frans, Viëtnamees, Spaans en Engels magtig. Breyten studeer in 1963 ook aan die Sorbonne, terwyl hy ’n lewe probeer maak uit sy skilderye en later deur ’n agent in Amsterdam ietwat beter doen en ook gereelde uitstallings hou in België en Nederland. Hy raak in hierdie tyd al hoe meer betrokke by anti-apartheidsorganisasies, veral nadat ’n visum vir sy vrou om Suid-Afrika te besoek sodat hy die A.P.B.-prys in ontvangs kan neem, in 1965 geweier word. In 1967 besoek hulle Suider-Afrika en gaan Swaziland deur Mosambiek binne, waar familie en vriende hulle kom groet en hulle op die terugreis met die boot toegelaat word om Kaapstad twee dae lank te verken. In 1972 word ’n visum vir Suid-Afrika aan sy vrou toegestaan en in Desember van daardie jaar kom die egpaar vir ’n verblyf van etlike maande na Suid-Afrika. Hier tree Breytenbach in Februarie 1973 in die lesingreeks oor die Sestigers voor die Kaapse Somerskool op. Sy boek ’n Seisoen in die paradys, wat onder die skuilnaam B.B. Lasarus gepubliseer word, beskryf die gebeurtenisse tydens hierdie besoek.
Op letterkundige gebied is hy van meet af aan omstrede. Reeds met publikasie van sy debuutwerke, Die ysterkoei moet sweet en Katastrofes, verwys Afrikaanse Persboekhandel die proewe na die besturende direkteur omdat hulle van mening is dat die werke ongesond en ongewens is. Bartho Smit behandel egter die besware met bestuur en die boeke word gepubliseer, waarna dit ook die A.P.B.-prys verower. Tydens toekenning van die CNA-prys in 1968 is D.J. Opperman een van die beoordelaars en dit is vir hom duidelik dat Die huis van die dowe die sterkste aanspraakmaker is. Gedagtig aan die weiering van ’n visum vir Breyten se vrou in 1965, verneem Opperman deur middel van sy vriend Johan Spies of die regering haar sal toelaat om die land binne te kom vir die ontvangs van die prys. Die Eerste Minister, John Vorster, oefen hierna groot druk op die beoordelaars uit om hulle aanbeveling te verander. Opperman staan egter vas en lig Vorster in dat hulle ’n aantal boeke suiwer letterkundig beoordeel en nie die persone nie. Hy is voorts nie bereid om Breytenbach se werk met ’n amateur te bespreek nie en indien Vorster die werk verder wil bespreek stel hy as voorwaarde vir die gesprek dat Vorster vir drie maande sy klasse op Stellenbosch bywoon sodat hy hom vir die gesprek kan oplei. Na toekenning van die prys vir Die huis van die dowe sê Breyten in ’n onderhoud met Vrij Nederland dat die prys oëverblindery is en ’n vorm van omkoop om hom tot stilswye te dwing. Verder stel hy dit dat hy weens sy vrou se velkleur toegang tot Suid-Afrika geweier word en dat hy die prysgeld aan organisasies gaan skenk wat optrede teen die land voorstaan. Hierteen neem Opperman en Human & Rousseau eksepsie en in ’n ope brief aan Breyten wat op 18 November 1968 in Die Burger verskyn, repudieer hulle hom. Hulle distansieer hulle van sy politiek en sy steun vir terrorisme-organisasies en sê dat dit nie Breyten se vrou se ras is wat sy koms na Suid-Afrika verhinder nie, maar wel Breyten se steun vir ’n “bloedige inval in sy vaderland”. Hierdie ope brief veroorsaak ’n vertrouensbreuk tussen Breyten en sy uitgewer en hy gee hierna sy werke uit by die onafhanklike uitgewers Buren en daarna Taurus. Voor die toekenning van die Hertzogprys in 1971 word in die pers bespiegel dat Breyten die sterkste kandidaat is, maar die prys word aan die “veilige” Elisabeth Eybers toegeken. In Junie 1975 word Breyten se digbundel, Skryt: om ’n sinkende skip blou te verf, die eerste Afrikaanse digbundel wat verbied word onder die streng sensuurwette van daardie tyd, veral weens ’n politieke gedig gerig aan die Eerste Minister, John Vorster (of J. Vrotstert), onder die titel Brief uit die vreemde aan slagter. By herhaling gaan die beoordelaars van die Hertzogprys Breytenbach verby wanneer bekronings vir poësie gemaak moet word en wanneer hulle eindelik in 1984 die digbundel (‘yk’) bekroon, weier hy die prys.
Anti-apartheidsvegter en tronkstraf
Reeds in April 1970 skryf Breyten ’n artikel vir Sechaba, die amptelike mondstuk van die destyds verbode ANC, waarin hy openlik revolusie en die omverwerping van die Suid-Afrikaanse regering bepleit. In 1971 word hy aangewys as die ere-ondervoorsitter van die studente-organisasie National Union of South African Students (Nusas) (wat hom sterk teen die apartheidsbeleid uitspreek) en in Junie 1974 word hy erepresident. In Frankryk word hy stigterslid van Okhela (wat beteken “om aan die brand te steek”), ’n anti-apartheidsorganisasie wat hom veral daarvoor beywer om blankes in die stryd teen apartheid te mobiliseer. Die Verenigde Volke-organisasie (later die Verenigde Nasies) hou in April 1975 in Parys ’n spesiale seminaar oor apartheid waaraan Breyten deelneem. Hy noem Suid-Afrika ’n “terroristestaat” en pleit vir groter steun aan die bevrydingsbewegings. Op 19 Augustus 1975 word hy op die lughawe Jan Smuts in hegtenis geneem nadat hy op 1 Augustus die land met ’n vals paspoort onder die skuilnaam Christian Jean-Marc Galaska binnegekom het. Sy aanhouding is ingevolge Artikel 6 van die Wet op Terrorisme en vyf van die mense met wie hy na bewering in Suid-Afrika kontak gehad het, word ook aangehou. Die veiligheidspolisie was bewus van sy voorgenome besoek lank voordat hy geland het, nadat ’n onbekende persoon hom verraai het. Op 10 November 1975 verskyn Breyten die eerste keer in die hof te midde van groot plaaslike en internasionale belangstelling, met die verhoor wat dan uitgestel word tot 21 November. Met die aanvang van die verhoor op 21 November pleit Breyten skuldig op die hoofaanklag met sekere wysigings op die klagstaat en hy word daarna op elf aanklagte skuldig bevind. Op 27 November 1975 vonnis regter P.M. Cillié hom tot nege jaar gevangenisstraf, al het beide die staat onder leiding van die prokureur-generaal, dr. Percy Yutar, en Breyten se verdediging ’n maksimum vonnis van slegs vyf jaar gevra. Verlof tot appèl teen die vonnis word in Desember 1975 en weer in Maart 1976 geweier. In die loop van 1977 word hy ’n tweede keer verhoor op grond van beweerde pogings om te ontsnap en om deur gesprekke met een van die bewaarders die doelstellings van Okhela te bevorder. Op meeste van hierdie aanklagte word hy onskuldig bevind. Hy word slegs skuldig bevind daaraan dat hy tronkregulasies oortree het en word hiervoor tot R50 of drie maande gevangenisstraf gevonnis. Tydens sy aanhouding wend die Afrikaanse Skrywersgilde herhaalde pogings aan dat Breytenbach toegelaat word om in die gevangenis te skryf en te skilder en dat sy vonnis versag word. Sy moeder is op 4 April 1978 onverwags aan ’n hartaanval oorlede, maar Breyten word verlof geweier om die begrafnis by te woon. Nadat hy lank in Pretoria se gevangenis aangehou is, word hy later na Pollsmoor in Kaapstad verplaas. Tydens sy gevangeskap word sy vrou toegelaat om hom twee keer per jaar te besoek.
Op 2 Desember 1982, nadat hy iets meer as sewe jaar van sy vonnis uitgedien het, word Breytenbach vrygelaat. Breyten verklaar hierna dat dit feitlik onmoontlik is vir ’n blanke Suid-Afrikaner om deur swart vryheidsvegters as bondgenote in die stryd aanvaar te word. Dus meen hy dat hy self geen verdere rol in die politiek te speel het nie. Hy en sy vrou gaan bly weer in Parys, waar hy in 1983 Franse burgerskap aanvaar en die egpaar in die laat tagtigerjare ouers word van ’n dogter, wat hulle Daphnée noem. Hulle koop benewens die ateljee in Parys ook ’n lappie grond aan die voet van die Pireneë. In April 1985 word hy genooi as gas van die Universiteit van Kalifornië, waar hy lesings lewer en uit sy boeke voorlees. Hy woon ook in 1985 die 48ste PEN-konferensie in New York by. In 1987 is hy saam met Van Zyl Slabbert een van die organiseerders van die ontmoeting tussen die toe nog verbode ANC en leidende Suid-Afrikaners in Dakar, Senegal. Hierdie ontmoeting baan die weg vir verdere soortgelyke ontmoetings en skep die klimaat vir die nuwe demokratiese bestel binne Suid-Afrika. Hy woon ook die veel besproke Victoria Watervalberaad in 1989 tussen prominente skrywers en die ANC by en lewer by hierdie geleentheid die slotreferaat in Engels oor ’n Suid-Afrikaanse letterkunde. Wanneer sy pa se gesondheid verswak, word in Julie 1989 ’n visum vir vier dae aan Breyten en Yolande toegestaan vir ’n besoek. Breyten se pa is in Desember 1989 in die ouderdom van 85 jaar oorlede. Visums word dan vir drie dae aan Breyten en Yolande toegestaan om die roudiens in Grahamstad by te woon, asook die seremonie in Hermanus, waar sy pa se as by sy ma se graf gestrooi is. In Mei 1990 word Breyten as direkteur van Taurus-uitgewers aangestel, met sy hoofdoel om ondersoek in te stel na die moontlikheid om Afrika letterkunde aan die Suid-Afrikaanse publiek bekend te stel. In 1990 is hy een van die stigters van die Gorée-instituut in Dakar in Senegal, wat kulturele navorsing doen wat daarop gemik is om burgerlike bemagtiging in Afrika-samelewings te bewerkstellig.
Lewe na sy vrylating
Na 1990 besoek hy gereeld sy land van herkoms, wanneer dit weens veranderde politieke omstandighede makliker word om toegang te verkry. Hy hou gereelde lesings, onder andere in Augustus 1990 in Stellenbosch voor die Stellenbosse Aktuele Aangeleentheidskring en in Oktober 1990 by die Afrikaanse Skrywersgilde se beraad op Langebaan. In Desember 1991 by die landswye skrywerskonferensie georganiseer deur die koerant New Nation lewer hy die hooftoespraak onder die titel Om by heerskappy verby te skryf. In Julie 1993 tree hy op by die Wits Winterforum. By die Demokratiese Alliansie se taalberaad van 1998 tree hy op saam met die leier van die DA, Tony Leon, en die voorsitter van Pansat, Neville Alexander. In 2001 tree hy op KykNet se poësieprogram Ja-nee op, waar hy met plaaslike letterkundiges, digters en skrywers oor die digkuns gesels, terwyl hy in Maart 2008 deelneem aan ’n oop gesprek wat deur die Departement Afrikaans van die Universiteit Wes-Kaapland gereël is. Ook in die buiteland tree hy by verskeie kere in die openbaar op en maak belangwekkende toesprake. In November 1993 by Washington Universiteit in St. Louis in Missouri, stel hy dit duidelik dat die komende demokrasie in Suid-Afrika slegs sal werk as die politici beperk word tot hulle sleutelrol as dienaars van die samelewing om hulle neiging tot uitbuiting van die gemeenskap teen te werk. In 1994 lewer hy die openingstoespraak by die 25ste Poetry International in Rotterdam, waarheen 72 skrywers van oor die wêreld genooi is. Breyten is in 2008 die hoofspreker by die elfde internasionale Time of the Writer skrywersfees wat in Durban aangebied is en tree wêreldwyd by verskeie ander openbare byeenkomste op, insluitende die derde Mail & Guardian literêre fees in 2012 in die Markteater in Johannesburg.
Akademikus
In 1999 word hy aangestel as Global Distinguished Professor in Lettere aan die Universiteit van New York in Amerika, waar hy lesings gee in die kreatiewe skryfkunsprogram. In Januarie 2000 word hy vir ’n tydperk van drie jaar aangestel as besoekende professor by die Universiteit van Kaapstad se Fakulteit Geesteswetenskappe. Vanaf 2000 is hy ook betrokke by die Gorée-Instituut in Dakar, Senegal waar hy die uitvoerende direkteur van hierdie instelling word en in 2005 in ’n bitter stryd met die regering van Senegal betrokke is om hierdie instituut te behou. Deur die vredesakademie van hierdie instituut raak hy ook vanaf 2004 betrokke by die vredesproses in Guinee-Bissau. Hy stig die Pirogue-kollektief as verlengstuk van die Gorée-Instituut om met behulp van vrywillige individue vorm te gee aan kultureel kreatiewe projekte. In Mei 2013 bied hierdie kollektief saam met die Spier-landgoed buite Stellenbosch ’n Dansende Digtersfees aan waarin ses internasionaal bekende digters (Ko Un, Carolyn Forché, Yang Lian, Joachim Sartorius, Tomaž Salamun en David Shulman) saam met Breyten, Antjie Krog, Petra Müller en Marlene van Niekerk vir ’n week die ruimtes van skepping en verbeelding van die poësie ontgin en ondersoek. Die program word afgesluit met twee dae waarin daar bedags openbare gesprekke en meesterklasse is en snags voorlesings met musiek. Die sukses van hierdie fees lei tot die opvolg daarvan in 2014, waarvoor hy weereens die feeskurator is. In 2013 word hy ook uitgenooi om as beoordelaar op te tree vir die toekenning van die Griffin Poetry Prize, ’n internasionaal gerekende Kanadese prys wat jaarliks toegeken word aan ’n internasionale digter in Engels, asook ’n prys vir ’n Kanadese digter.
Kunstenaar
Sy eerste kunsuitstalling in Suid-Afrika is vanaf Desember 1993 tot Januarie 1994 by die S.A. Kunsvereniging se galery in Kaapstad onder die titel Painting the eye. Hierdie tentoonstelling word gevier met ’n gedenkboek, wat illustrasies van sy skilderye bevat, asook ’n inleiding deur Georges Marie Lory en artikels deur Marilet Sienaert, John Miles en Breyten self. Hy volg dit op met die kunsuitstalling Woordwerk in 1999, waar sy gedigte en kuns vermeng word. In 2012 hou hy weer ’n groot kunsuitstalling in Suid-Afrika, by die Suidoosterfees in Kaapstad onder die titel Vingerverhale.
Skryfwerk
Inleiding
Reeds op skool skryf hy gediggies vir meisies op wie hy ’n ogie gehad het. Sy eerste verse, onder meer Nanag en Terminus, en vroeë prosastukke, onder meer Drie halwes maak ’n hele, verskyn in die studenteblad Groote Schuur in 1959. In die jare 1961 tot 1964 publiseer hy enkele verse en prosasketse in Contrast en Sestiger. Hy beskou homself egter eerder as skilder en nie eintlik as ’n skrywer of digter nie, maar word gemotiveer om sy skryfwerk ernstig op te neem nadat Chris Barnard vroeg in 1964 Parys besoek en waardering vir sy werk toon. Hierna stuur hy die manuskripte van Die ysterkoei moet sweet en Katastrofes na Bartho Smit by Afrikaanse Pers, wat dit publiseer.
Breyten se agtergrond as skilder veroorsaak dat hy tegnieke en raamwerke van hierdie kunsvorm as vanselfsprekende hulpmiddels gebruik by sy digkuns. As skilder (en dus ook as digter) kan hy beskou word as ’n Nuwe Realis, wat aanvaar dat niks vreemds is vir die mens nie en dus staan die groteske en die skrikwekkende naas (en as deel van) die sagte en mooie en in alles kan die mens ontdek word. Hierdie tipe kuns het ’n aanslag wat wesenlik surrealisties is, wat weer op sy beurt raakpunte vertoon met Zen-Boeddhisme, wat waarskynlik die grootste enkele vormende invloed op Breyten se digkuns is. Zen is ’n omvattende wêreldbeeld waardeur denke wat dinge kategoriseer en een vir een omvat, omver gegooi word deur nie dinge teenoor mekaar te stel nie, maar dit gesamentlik te belewe. Verhoudings tussen diverse dinge is dus belangriker as dinge op sigself en hierdie wêreldbeeld floreer op vrye en ongewone assosiasie. Teenoorgesteldes word nie noodwendig as paradoksaal ervaar nie, maar eerder as teenkante van dieselfde munt. Aansluitend hierby werk skilderkuns per definisie met beelde en wanneer hierdie beelde gekombineer word met die elemente soos hierbo uiteengesit, kan dit lei tot unieke assosiasies. Die ryk beeldspraak in sy poësie is juis een van die uitstaande kenmerke daarvan, met die verskil tussen skilder en dig wat hierdeur opgehef word. In Middeleeuse China was die woord vir skildery geluidlose poësie, ’n denkwyse waarby sy skeppings aansluit. ’n Zen-beeld wat gereeld gebruik word vir die eenheid en interafhanklikheid van alle dinge is die weerkaatsing van die maan in die water. Die maan se teenwoordigheid maak sy weerkaatsing moontlik, die water se teenwoordigheid maak dit moontlik dat weerkaatsing kan plaasvind.
Benewens sy eie naam publiseer hy onder verskeie skuilname, soos B.B. Lasarus, Jan Blom en Jan Afrika. Dit is ook regdeur sy oeuvre ’n gegewe dat sy identiteit verander en hy verwys deurlopend na homself in sy gedigte, asof hy ’n aparte figuur is. Eindelik word sy identiteit geskep in sy gedigte en dit is dus nie verbasend dat sy identiteit verander as dit deurgaans herskep moet word nie. Die ek of self is nie ’n vaste punt nie, maar eerder ’n masker (saamgestel uit herinnering en verbeelding), wat die naamwisseling verklaar en ook die terugkerende spieëlmotief as een van die sentrale maskers van die self. Aansluitend hierby is sy feitlik onbeperkte woordspeling, waardeur hy gedurig sy eie naam vervorm deur die woorde, letter en klanke te kombineer, om te ruil, letters weg te laat en te herrangskik. Hierdie permutasie gebruik hy ook vir vele ander begrippe in sy gedigte (soos byvoorbeeld “reis van eieland tot eiland” in Kouevuur, bladsy 84), wat lei tot die skep van ’n groot aantal neologismes, maar ook die treffende naasmekaarstel van botsende begrippe. Dwarsdeur sy oeuvre maak hy gebruik van terugkerende simbole (insluitende vlerke en voëls of ander metodes van vlieg, kleure, water, vel en membrane of ander vorms van bedekking), wat telkens die simboliese waarde van die vorige beklemtoon maar ook herinterpreteer. Gesien teen bostaande agtergrond, is dit vanselfsprekend dat Breyten se digkuns onmiddellik as uniek en vernuwend ervaar word en hy kap van meet af aan vir hom ’n belangrike en eiesoortige plek in die Afrikaanse poësie oop.
Poësie
Digbundels voor sy tronkstraf
Die ysterkoei moet sweet se titel is afgelei van die Zen-spreuk, “Om die Groot Niet te kan vertrap, sal die Ysterkoei moet sweet”. Die Groot Niet is die groot geheel waarin alle teenstellinge opgehef word, soos lig en donker, geboorte en dood, en alles word daarin saamgevat. Dit is veral nie iets nie, aangesien ’n mens iets kan beskryf, terwyl niks nie beskryf kan word nie. Die titel wil dan sê dat die onmoontlike moet gebeur vir die mens om die Groot Niet te kan omskryf, wat impliseer dat die gedigte hoogstens as ’n poging tot beelding of interpretasie beskou kan word. In 1964 word die Afrikaanse Pers Boekhandel-prys vir Die ysterkoei moet sweet en Katastrofes toegeken.
In Die huis van die dowe verwys die titel na die dowe skilder Goya se laaste tuiste in Madrid in Spanje, waar hy hom na sy sewentigste verjaarsdag van die samelewing onttrek het, wetende dat dit sy laaste aardse tuiste is. As teenvoeter vir die skrikwekkende buitewêreld en op soek na troos en genesing skilder hy op die mure sy beroemde “swart skilderye”, wat sy eie fantasieë en nagmerries uitbeeld. Die titel kan egter ook verwys na Breyten se eie ballingskap in die vreemde, waar hy toenemend doof word vir die Suid-Afrikaanse belewenis en die Afrikaanse taal. Die digbundel probeer dan om troos te soek teen die pyn van die lewe, veral in die lig van ’n fisiese gebrek soos doofheid, die dood van ’n sintuig, wat afstand en skeiding van die werklikheid impliseer. Dit wat jy nie het nie oorheers dit wat jy reeds het, waarby die motto van die bundel aansluit, “In die huis van die dowe is die blinde koning”, wat ook suggereer dat diegene met gebrek nie baas is binne hulle eie huis nie. Algaande deur die bundel groei die besef dan dat die gedig self die digter se woning word, ’n woning wat gedurig herskep moet word, wat nie solied is nie. Die C.N.A.-prys word in 1967 toegeken aan Die huis van die dowe en hierdie bundel verower in 1968 ook die Nederlandse Reina Prinsen Geerligsprys.
In Kouevuur word die teenoorgesteldes van “koue” en “vuur” saamgevoeg in een geheel, wat ook gangreen en die verspreiding (verrotting) daarvan deur die hele liggaam suggereer. As sodanig beliggaam dit sowel die lewe as dood. Net soos die geval is met sy vorige bundels, vorm die gedigte in die bundel ’n groot geheel wat op mekaar inwerk.
Die titel van Lotus (uitgegee onder die skuilnaam Jan Blom) word verder belig deur die Boeddhistiese spreuk wat as motto vooraan die eerste afdeling van die bundel staan, te wete “aum mani padme hum”. Hoewel baie moeilik vertaalbaar, kan dit gesien word as “blom verborge in die lotus” of as “pêrel verborge in die lotus”. Die bundel word opgedra aan sy vrou, Hoang Lien, wat “goue lotus” beteken en hy publiseer die bundel onder die naam Jan Blom (ook janblom, wat platanna beteken). Sodoende word ’n verband gelê tussen lotus en padda en hierdie verhouding word deurlopende motief vir die bundel. Nege is die Boeddhistiese volmaakte getal, derhalwe ook die getal van die heilige lotus met sy nege kroonblare. Die bundel word dan ook in nege afdelings verdeel, wat ook saamval met die nege letters van Hoang Lien. Hierdie agtergrond gegewens dui reeds die hegte samehang en eenheid van die bundel aan. Lotus word in 1970 met die C.N.A.-prys bekroon en in 1972 deur die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde saam met Skryt met die Nederlandse Van der Hoogt-prys.
Skryt. Om ’n sinkende skip blou te verf is in Nederland uitgegee en kombineer Breyten se gedigte met sy tekeninge. Dit bevat ’n nawoord van die Nederlandse digter H.C. ten Berge en is volgens die opdrag “’n eerbetoon… aan die volk van Suid-Afrika aan wie ’n burgerskap in hul geboorteland ontsê word”. Die titel kombineer die woorde “skryf” en “skyt” in die titel, wat hierdie twee begrippe dan aaneenskakel. Om te skryf word dan ’n verrotte uitwerpsel wat weer een word met die aarde, waaruit lewe weer sal voortspruit. Dit suggereer egter ook ’n wanhoop in die krag en waarde van die skryfproses. Die subtitel verklaar dat dit eintlik ’n futiele proses is. Die titel suggereer ook die gedigte se doel as die “skrif van die stryd”. Die digproses self word in hierdie bundel dan ’n sentrale motief, wat veral deur middel van vlerke en gevlerkte wesens uitgebeeld word. Die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde ken die Nederlandse Van der Hoogt-prys in 1972 toe aan Skryt en Lotus.
Met ander woorde vrugte van die droom van stilte keer weer terug na die hegte struktuur wat ’n bundel soos Lotus kenmerk. Die titel beslaan die volmaakte nege woorde, die twee motto’s voorin beslaan elk nege woorde en die bundel word doelbewus opgebou uit ’n veelvoud van nege gedigte. Ten spyte van die woordryke titel, gaan dit hier veral oor stilte teen die agtergrond van die gedurige wisselwerking en verhoudings tussen alles (die Groot Niet) wat ook in ander bundels so ’n sentrale rol speel.
Digbundels geskryf gedurende sy aanhouding en tronkstraf
Tydens Breyten se aanhouding in 1975 en voor vonnisoplegging skryf hy die bundel Voetskrif, waar die titel reeds die aard van die bundel saamvat en suggereer. Om met voete te skryf is ’n manier van skryf soos deur ’n gestremde en is beeld van sy eie gestremdheid tydens aanhouding. As voete skrywe, impliseer dit dat skryf ’n manier van loop is en word die gedig dan ’n reis, waar die reis wat hy beskryf een van ontdekking is, maar veral ook een van bedreiging en verraad. Die voete is terselfdertyd verbinding tussen lewe en dood, waar hy met gevangenskap ook afsterf van sy verlede. Verder impliseer voetskrif ook heiligheid, omdat mens jou skoene uittrek om die heilige gebied te verken. Dit is ook ’n soort voetnoot by ’n primêre teks, waar gevangenskap nie deel is van die hoofstroom van die lewe nie. Dwarsdeur sy oeuvre is daar by die digter ook ’n begeerte om te vlieg, waar jy juis die gebruik van jou voete moet prysgee om dit te bereik. Die enigste manier waarop hy kan vlieg is om sy gedigte soos gevleuelde wesens uit te stuur om te bereik wat hy nie kan nie (veral treffend uitgebeeld in “vers as boodskapper”). Daar is dan ook ’n kloof in die bundel tussen die hier waar hy hom bevind en die daar, waar die onbereikbare geliefdes is. Die bundel bevat verskeie gedigte oor die afwesige geliefde (asook twee gedigte vir sy ouers), wat afwesig maar tog ook ’n skakel en kontak met die buitewêreld is. Die Perskor-prys word in 1976 aan Voetskrif toegeken.
Alhoewel nuwe werk van Breyten volgens wet nie tydens aanhouding gepubliseer kan word nie, verkry hy internasionale bekendheid deur die verskyning van sy poësie in Babel, De Populier, De Vlaamse Gids, Raster en die stensils van Poetry International en die versameling van sy gedigte in Nederlandse uitgawes (Het huis van de dove en Met andere woorden, 1976–1977). In hierdie bloemlesings word al sy verse volledig opgeneem, ook dié wat in ’n Seisoen in die paradys en in tydskrifte verskyn het. Verskeie vertalings en bloemlesings van sy werk verskyn ook in hierdie tyd. Die Nederlandse vertaling van Skryt word gedoen deur Adriaan van Dis in 1976 en Sinking ship blues word in 1977 in Engels vertaal deur André P. Brink. Anderstalige bloemlesings sluit in Feu froid in Frans deur Georges Marie Lory in 1976, wat op sy beurt weer in Engels, Arabies en Pools vertaal word; Kreuz des Südens, Schwarzer Brand in Duits deur Rosi Russink in 1977; In Africa even the flies are happy onder redaksie van Dennis Hirson in 1978, wat op sy beurt vertaal is in Portugees, Spaans, Frans, Duits, Italiaans en Nederlands; And death white as word met ’n inleiding deur Ampie Coetzee in 1979 en vertalings in Portugees deur Mario Cesariny in 1979. In 1980 verskyn Vingermaan in Nederland, met tekeninge van Breytenbach en gedigte oor hom deur H.C. ten Berge, Rutger Kopland, Gerrit Kouwenaar, Lucebert en Bert Schierbeek. Vertalings van sy werk verskyn verder ook in onder andere Baskies, Deens, Noorweegs en Sweeds. In Afrikaans verskyn die bloemlesing Blomskryf onder redaksie van Ernst Lindenberg en Ampie Coetzee met ’n keuse van sy gedigte uit al sy bundels voor Voetskrif, terwyl dit ook verspreide gedigte uit tydskrifte bevat en gedigte wat in ’n Seisoen in die paradys verskyn het. In sy inleiding tot die bundel wys Ampie Coetzee daarop dat Breytenbach self sy gedigte beskryf as sou dit om verhoudings gaan. Hierdie verhoudings sentreer dan rondom die digter en sy verhouding met die poësie en die digter en sy verhouding tot die leser of mens in die algemeen, die liefde en die geliefde. Breytenbach se wens is dan dat die bundel in twee afdelings verdeel moet word, Hoesê (voetverse – huis van die dowe) en Sosê (hartverse – witskrif van die liefde), waarin hierdie verhoudings sentraal staan.
Binne enkele jare na sy vrylating verskyn vier digbundels in nie-chronologiese volgorde, wat gesamentlik die titel Die ongedanste dans dra. In chronologiese orde (nie die orde waarin dit uitgegee is nie) is die bundels Lewendood, Buffalo Bill, Eklips en (‘yk’). Hierdie bundels is die gesamentlike weergawe van sy ervarings en waarnemings binne die gevangenis. Die gedigte is doelbewus selfs meer verwikkeld as sy vroeëre poësie, aangesien hy nie sy siel wou blootlê aan diegene wat letterlik oor sy skouer geloer het wat hy skryf nie. Volgens die voorwaardes aan die begin van sy strafoplegging moes alle geskrifte saans ingehandig word en kon dit eers na vrylating gepubliseer word. Uit die verse is daar ook tekens van ’n toenemende uitsigloosheid, wat baie van die gedigte donker stem.
Die titel Lewendood omvat die begrippe lewe en dood, maar impliseer ook “lewend dood”. Dit beskryf dus die twee pole van spanning binne die bundel, maar is ook aanduidend van die toestand van die digter in die tronk. Die gedigte styg egter bo die eng persoonlike uit deur byvoorbeeld verwysings na die graffiti van vorige gevangenes en die beeldspraak wat Dante se hellevaart oproep. Kenmerkend is weer die vrye assosiasie en beeldspraak wat sy digkuns kenmerk en die voortdurende soeke na sin en waarheid binne die omgewing waarbinne hy hom bevind. Dikwels is die tema ook die taal en die onvermoë van die taal om dinge werklik te kan sê soos dit is, asook die dood van ’n taal. Lewendood is in 1986 op die kortlys vir die toekenning van die Rapportprys.
Die titel van Buffalo Bill verwys na die legendariese Amerikaanse volksheld wat bekend geword het in sy gevegte teen die Amerikaanse Indiane in die negentiende eeu.
In Eklips is die klem baie sterker op die toestand van die ek eerder as die ervarings van die ek, en bepeins hy die dinge wat belangrik is, die krag van die liefde en die wisselwerking tussen lewe en dood. Die titel kan verwys na die verdoeseling van die dinge wat werklik is, veral deur woorde en die onmag van woorde, asook na die dinge wat as werklik belangrik bewys word tydens sy eklips of gevangenskap. Eklips is in 1984 op die kortlys vir die toekenning van die Louis Luyt-prys.
Na vrylating verklaar Breyten dat sy “self” in die tronk van hom afgestroop is en “ek” word “yk”. Die titel van (‘yk’) word in hakies geplaas om gevangenskap van die ek aan te dui, terwyl die insluiting van die letter “y” ook kan dui op ’n eenwording van die ek met Yolande, terwyl die aanhalingstekens daarop kan dui dat hy in sy gevangeskap slegs op woorde aangewys is. Dit kan ook dui op ’n soort tussenstadium of tussen-in wees, met implikasie dat die lewe in gevangenskap tydelik opgehef is. Die bundel bevat weereens liefdesgedigte waarin die verlange na die afwesige geliefde voorop staan, gedigte oor die tronklewe wat soms met ’n winterlandskap en koue verbind word en die verlange na kommunikasie en kontak met die buitewêreld. Hierdie toestand van isolasie word in baie gedigte ook met die dood verbind, wat ook die betekenis van afwesigheid aanneem. Daar is deurentyd ’n bewussyn van mure of grense en ’n drang om hierdie grense te oorskry, met woorde die enigste manier om dit in hierdie situasie te bereik.
In 1984 is hierdie bundel ook op die kortlys vir die toekenning van die Louis Luyt-prys en word eindelik tweede geplaas. Judas eye is ’n keuse uit sy tronkbundels in Engelse vertaling, waarin hy hom in ’n nawoord oor sy poësie uitlaat en in ’n selfportret iets oor sy lewensloop vertel.
Digbundels na sy vrylating
Soos die so is Breyten se eerste bundel wat gedigte bevat wat geskryf is na sy vrylating, hoewel baie van die gedigte van voor hierdie tyd dateer. Die bundel bevat ook twee prosatekste waarin die aard van hierdie bundel uiteengesit word en besin word oor die funksie van poësie. Hierin skryf hy dat die bundel ’n “verserige notaboek” is wat beskryf “soos ek my lewe leef”. Die bundel word volgens chronologiese datumbepaling gestruktureer. Aan die einde van 1973 het hy ’n gedrukte dagboek aangeskaf wat hy daarna gereeld met versinskrywings vir die dag invul (’n gedig vir elke dag!) en met etlike onderbrekings volhou tot 4 September 1974. Hierdie versinskrywings word veertien jaar later, op 16 September 1988, hervat. In 1990 word Soos die so genomineer vir die Rapportprys.
Die bundel nege landskappe van ons tye bemaak aan ’n beminde word soos die titel aandui in nege afdelings verdeel, waarin die reise van die digter uitgebeeld word. Dit is egter nie net die uiterlike landskappe wat verken word nie, maar ook die binne toestand of innerlike landskap van die ek. In wese vorm die bundel ’n soort testament wat aan sy vrou “bemaak” word, en die gedigte is dus gevul met weemoedigheid en die dood, met intense herbelewing van die landskappe as die vreugde wat dinge in stand hou. Sy verbysterende vermoë tot beeldspraak maak hierdie landskappe letterlik visuele woord-landskappe. Die bundel kan gesien word as sy poëtiese testament, waarin hy oor sy digterlike ambag besin en dit saamvat. Nege landskappe van ons tye bemaak aan ’n beminde is in 1994 ’n naaswenner van die CNA-prys en word dan in 1996 bekroon met die Helgaard Steyn-prys vir die beste letterkundige werk die voorafgaande vier jaar.
Die gedigte in Plakboek (uitgegee in sy eie handskrif en geïllustreer met sy eie skilderye) is reisverse (onder andere deur Frankryk na Italië) en dateer uit 1975. Hierdie reisgedigte is egter meer universeel van aard en beweeg tussen tyd en plek en vanaf die geografiese na die innerlike, met die illustrasies wat ’n integrale deel van die gedig en die betekenis uitmaak.
Ampie Coetzee stel die bloemlesing Die hand vol vere uit sy poësie saam, wat naas verse uit sy digbundels ook gedigte bevat wat voorheen óf ongepubliseer was óf slegs in tydskrifte verskyn het.
Die bundel Oorblyfsels: ’n roudig (onder die naam Jan Blom) bevat in ’n gedig met nege dele hulde aan sy ontslape uitgewersvriend Daantjie Saayman, wat in 1970 bereid was om die nege gedigte wat weens politieke redes uit Kouevuur weggelaat is apart te publiseer onder die titel Oorblyfsels uit die pelgrim se reis na ’n tydelike. Die verse word ’n reis deur die streke van ’n besondere vriendskap, waarin daar deurnag gesels is by wyn en vuur te midde van ’n algemene gevoel van verwagting en hoop. Terselfdertyd is dit ’n reis na die dood en die verse het dan ook ’n oorwegend elegiese toon. Saam met Papierblom word hierdie bundel in 1999 met die Hertzogprys bekroon.
Papierblom is ’n verafrikaansing van bougainvillea en dui ook op die skeppingsproses, waar die digter met sy gedigte as’t ware woorde op die papier laat blom. Die titel beklemtoon ook die tydelikheid van alles, met ’n papierblom wat gou vergaan. Hierdie bundel verskyn onder die pseudoniem Jan Afrika, wat die digter se kontinent van herkoms aandui, al tipeer die subtitel die bundel as ’n “swerfjoernaal”. Die talle plekname onder baie van die gedigte is inderdaad ’n aanduiding van hoe die digter voortdurend aan die beweeg is. Dit is egter nie ’n tradisionele reisbundel nie, aangesien die reise meer inwaarts gerig is en ook regstreeks met die maak van poësie verband hou. Die reis self word as belangrik beskou, nie die bestemming nie. Daar is ook heelwat droomgedigte, wat aansluit by die liefde, natuur en musiektemas van ander gedigte. Soos kenmerkend van veral sy latere werk, is die dood ook ’n belangrike motief en bring Breyten hulde aan sy vriend Jan Rabie wat op daardie stadium aan ’n aftakelende siekte ly. Die dood is egter ook die afskeid van die land van sy herkoms en liefde. Wanneer die Hertzogprys in 1999 weer aan Breyten toegeken word, hierdie keer vir Papierblom en Oorblyfsels: ’n roudig, aanvaar hy dit en word hy persoonlik gebel en gelukgewens (op Afrikaans) deur president Nelson Mandela, van een tronkvoël aan ’n ander. In Lady one bundel hy ’n keuse uit sy liefdesverse en hy neem ook nege voorheen ongepubliseerde gedigte hierin op.
Die versameling Ysterkoei-blues bevat die digbundels Die ysterkoei moet sweet, Die huis van die dowe, Kouevuur, Oorblyfsels uit die pelgrim se verse na ’n tydelike, Lotus, Skryt, Met ander woorde vrugte van die droom van stilte, Plakboek, die gedigte in ’n Seisoen in die paradys en ander verspreide gedigte wat uit die tydperk voor 1975 dateer. Katastrofes word ook ingesluit, omdat Breyten dit as prosaverse beskou wat by sy digkuns tuishoort. Die ongedanste dans is die volledige uitgawe van sy gevangenisgedigte en bevat Voetskrif, Lewendood, Buffalo Bill, Eklips, (‘yk’), die gedigte in Boek (Deel een): Dryfpunt en die lang ongepubliseerde gedig Die glimlag (opgedra aan Fjodor Dostojefski).
Die singende hand: Versamelde gedigte 1984–2014 is Breytenbach se derde versamelbundel. Dit vorm 'n drieluik met die vorige twee bande, Ysterkoei-blues en Die ongedanste dans. Die versameling bevat die volgende elf bundels: Soos die so; Nege landskappe van ons tye bemaak aan 'n beminde; Oorblyfsels; Papierblom; Die "(Lady One)"-siklus uit Lady One; die windvanger; Oorblyfsel/Voice over; die beginsel van stof; katalekte; vyf-en-veertig skemeraandsange en oorblyfsel.
Werk in 2000's
Na ’n lang stilswye waarin Breyten sweer dat hy nooit weer in Afrikaans sal dig nie (onder meer nadat Afrikaners in ’n internet-peiling op die webwerf van Die Burger gestem het dat hy nie lid van die volk behoort te wees nie) verskyn die indrukwekkende bundel Die windvanger. Later volg Die beginsel van stof en Katalekte, wat saam met hierdie bundel ’n drieluik vorm.
Die windvanger word weer in nege afdelings verdeel. In 2008 word die Hertzogprys, die Universiteit van Johannesburg-prys, die W.A. Hofmeyr-prys en die Protea-prys aan “Die windvanger” toegeken, terwyl hierdie digbundel in dieselfde jaar ook op die kortlys vir die Helgaard Steyn-prys is.
Die beginsel van stof bevat weereens blyke van Breyten se besondere woordvermoë, waar hy deur nuwe woordskeppings die taal verryk, besondere beelde skep en die gedigte laai met veelvuldige betekenislae. Temas wat hierin aangeraak word sluit in die digterskap en die ouderdom en dood, waarin afskeid geneem word van ontslape mense soos Van Zyl Slabbert, sy ma (Ounooi) en sy broer Basjan. Deurentyd lewer hy skerp kommentaar op korrupte politici. Die veertien sonnette wat hy geskryf het vir die fees wat tot sy eer op Hengelo in Nederland tydens sy sewentigste verjaarsdag gehou is, vorm ook deel van die bundel. In aansluiting by die res van sy oeuvre gebruik hy in hierdie bundel op meesterlike wyse die poëtiese tegnieke van inkantering, musikaliteit en opeenstapeling, sodat die blote klank en ritme van die gedig bydra tot die impak en betekenis daarvan. Zen-simbole soos die maan se refleksie op die water (aanduidend van verligting deurdat die een in die ander teenwoordig is en selfs die kleinste druppel water die gehele maan en ruimte kan reflekteer, asook simbool van die alomteenwoordigheid van die dood in die lewe) en die voël en vlerke doem ook hier, soos elders in sy poësie, gereeld op.
Katalekte se titel beteken “versameling fragmente van ou dig- of prosastukke”. Die subtitel is artefakte vir die stadige gebruike van doodgaan en die titel ontstaan dus waarskynlik uit die motto van die skrywer Cioran wat in die bundel opgeneem word, naamlik dat oeuvres sterf, maar nie fragmente nie, omdat hulle nooit geleef het nie. Die bundel sluit tematies aan by sy hele oeuvre en Breyten maak weer bemoeienis met die dood, die skryfproses, die erotiese liefde, die verhouding met die vaderland, reis en reiservarings. Telkens verras hy weer met sy vermoë om nuwe metafore en nuwe woorde te skep, terwyl die gebruik van terugkerende motiewe in sy werk soos die ysterkoei, voël, die ouers, die nar, die bobbejaan, lewe en dood en vele ander ook in gesprek tree met sy vorige werk en dit gedurig relativeer. Hierdie omvangryke bundel van 212 bladsye word in sewe afdelings verdeel. Hierdie bundel vorm saam met Die windvanger en Die beginsel van stof ’n drieluik.
Die bundel oorblyfsel / voice over (in Afrikaans en Engels) noem Breyten ’n “collage”, waarin hy getransformeerde variasies van sy vriend en Palestynse digter, Mahmoed Darwiesj, se werk opneem. Hy skryf die gedigte na Darwiesj se dood as fragmente van ’n voortgesette gesprek met hom. Die gedigte spreek van nostalgie en die hunkering na ’n beter lewe, terwyl die ooreenkomste tussen die Palestynse en Afrikaanse wêrelde ook opval. Dood en verganklikheid is die oorheersende temas. In Frankryk word Breyten in 2009 vereer met die toekenning van die Max Jacob-prys vir Outre voix, die Franse vertaling van oorblyfsel / voice over deur Georges Lory. In 2010 ontvang die bundel die Mahmoed Darwiesj-stigting se inhuldigingsprys en die oorspronklike Afrikaans / Engelse digbundel word in 2010 met die Protea-prys vir poësie bekroon vir die beste digbundel wat die voorafgaande jaar verskyn het.
Vyf-en-veertig skemeraandsange uit die eenbeendanser se werkruimte is weer vol van gedigte wat getuig van Breytenbach se vermoë om vernuftig met klank en beeld om te gaan. Die titel verwys na die digter se “werkruimte” en die veelvuldige verwysing na die sterre beklemtoon dat Breytenbach se werkruimte die heelal is, waar hy soos die planete, swartkolle en sterre die oneindigheid naspeur en alle dinge aan mekaar verbind. Beweging is dan ook een van die herhalende motiewe in die bundel.
Versamelbundels
Breyten se gedigte word in ’n menigte versamelbundels opgeneem, waaronder ’n baie ruim keuse in die bloemlesings wat die hele Afrikaanse poësieskat dek, soos Groot verseboek en Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte. Ander versamelbundels waarin sy werk verskyn, sluit in Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte, Woordpaljas, Digters en digkuns, Kraaines, Die goue vreugde en Goudaar. Hy publiseer ook sy gedigte in verskeie letterkundige tydskrifte, insluitende Contrast, Sestiger, Kol, Standpunte en The bloody horse. ’n Teken van sy groot internasionale aansien is dat sy werk vertaal is in onder andere Engels, Nederlands, Sweeds, Italiaans, Baskies, Bulgaars, Deens, Frans, Duits, Portugees en Spaans.
Poësie op CD's
Sy poësie is ook verkrygbaar op verskeie CD’s. Om te Breyten is die eerste CD waarop kunstenaars hulle gunsteling-gedigte van Breyten toonset en uitvoer. In 2001 word dit opgevolg met Mondmusiek, waarop Breyten ’n al groter rol speel. Hy lees van sy gedigte voor met musiek van plaaslike musikante op die agtergrond. Hierdie CD word in 2010 deur luisteraars aangewys as die beste Afrikaanse album van die jaar. In 2002 volg Lady One, waarop hy Engelse gedigte met veral ’n sterk Oosterse musiekbegeleiding voorlees. Beste Breyten is ’n keur uit al die CD’s en bevat ook ’n aantal nuwe snitte. Laurinda Hofmeyr bring in 2008 die CD Reis na die suide uit waarop sy ook van Breyten se gedigte sing wat sy self getoonset het.
Prosa
Breyten se eerste gepubliseerde prosawerk is Katastrofes, waarin reeds bekende elemente uit sy digkuns ook figureer. Die gepynigde ek bevind hom in ’n absurde wêreld waarin alles aan die verrot is, op soek na identiteit, verwesenliking en troos. Soortgelyke tegnieke as in sy poësie word ook gebruik, soos aaneenskakeling van oënskynlik onverwante assosiasies, gebruik van fantasie, saamvoeg van teenoorgesteldes, alles weergegee met uitsonderlike beeldingsvermoë. Die prosa wyk af van normale perspektiewe en beeld nie noodwendig katastrofes aan soos wat dit normaalweg verstaan word nie. Dit is eerder flitse of fragmente waar sonderlinge gebeurtenisse as gewoon aangebied word of ’n fantasiewêreld as realiteit voorgehou word, met die mens as oorsaak van die katastrofes. Verder is daar mildelik gebruik gemaak van die paradoks, met ontsteltenis wat volg op die doodgewone en die gruwelike wat begroet word met geen verwondering nie. In die Afrikaanse prosa is hierdie stukke uniek, aangesien dit beweeg op ’n paralogiese vlak waar die betekenis redelike begrip ontwyk, maar die impak tog betekenisvol is. In 1964 word die Afrikaanse Pers Boekhandel-prys toegeken aan Katastrofes en Die ysterkoei moet sweet.
Om te vlieg (Opstel in vyf ledemate en ’n ode) is sy heel eerste voltooide prosawerk, al word dit na Katastrofes gepubliseer. Reeds in 1967 is dit aanvaar vir publikasie, maar dit word dan deur vrees vir die streng sensuurwette van die tyd gekelder. Dit is die verhaal van Panus (samestelling van penis en anus) se begeerte om te vlieg, wat oor ’n tydperk van vyf seisoene strek. Hy bevind hom tydens oorlog in Slagterstad, ’n stad wat verwantskappe met Parys en Kaapstad toon. Die werk word geskryf uit ’n dubbelperspektief aangesien Panus beide karakter en verteller is. Sy begeerte om te vlieg is ’n verlange om aan die groei en ontbinding, dood en lewe te ontvlug en homself volkome te verwesenlik, waar om te vlieg eindelik gelykgestel word aan Nirwana, die opperste bevryding. Hierdie begeerte kan ook gesien word as samehangend met die begeerte om te skryf. Die vyf seisoene (winter, winnel (winter en lente gekombineer), lente, somer en herfs) van die boek verwys ook na vyf wonderbaarlike vermoëns van Boeddha en omdat Boeddha die Al is, skep die vyf saam een liggaam wat meer as sy dele is. Hierdie vermoëns is kennis deur middel van die hemelse oor, kennis van ander se gedagtes, herinnering aan voorafgaande lewens, kennis van die dood en hergeboorte van ander wesens. So word die seisoene dan beide ’n herhaling van die ander en ’n nuwe perspektief, wat gelyktydig met die ander plaasvind. Dit is ’n werk wat heeltemal afwyk van die konvensionele verhalende prosa en dit skep ’n fantasiewêreld waarin die makabere en kosmiese ’n verbinding met mekaar aangaan.
Breyten publiseer verskeie prosasketse in Sestiger, Contrast en De Vlaamse Gids en uit hierdie werk (asook verskeie stukke wat uit die oorspronklike manuskrip van Katastrofes weggelaat is en prosastukke uit ’n Seisoen in die paradys) word keuses saamgebundel in De boom achter de maan in Nederland en Die miernes swel op ja die fox-terrier kry ’n weekend en ander byna vergete katastrofes en fragmente uit ’n ou manuskrip. Hierdie werk is dus verwant aan Katastrofes, alhoewel dit hoofsaaklik van mindere kwaliteit is. Die kortverhaal Strafbare onskuld word in Julie 1968 in Contrast gepubliseer en daarna deur Hennie Aucamp in die versamelbundel Bolder opgeneem. Breyten se prosawerk verskyn ook in ander versamelbundels, insluitende Borde borde boordevol saamgestel deur Hennie Aucamp, Vertellers van Merwe Scholtz en Die Afrikaanse kortverhaalboek en Kort keur, beide van Abraham H. de Vries.
In ’n Seisoen in die paradys (onder die skuilnaam B.B. Lasarus) doen hy verslag oor die besoek van hom en sy vrou aan Suid-Afrika in 1972–1973, waarin hy sy jeugwêreld ook herontdek en die Suid-Afrikaanse samelewing herevalueer. Die titel verduidelik die kortstondigheid van sy besoek aan sy oorsprong terwyl die skuilnaam BB (vir sy voorletters) na hom verwys en na Lasarus, die man wat die dood oorwin het nadat hy ’n seisoen in die graf deurgebring het. In die paradys is daar dus beide lewe en dood, hemel en hel. Die boek staan dan ook in die teken van vele afskeide van mense, gebiede en dinge wat hy geken het. Hy belig die teks met vele gedigte en sluit dan ook sy siening van die digterskap in die boek in. Die boek is in Nederlands vertaal deur Hans Ester en Adriaan van Dis en in Engels deur Rike Vaughan.
Na sy vrylating publiseer hy die prosabundel Mouroir, wat grootliks in die tronk geskryf is. Dit bestaan uit nege en dertig kortprosatekste, waarvan elf in Engels geskrywe is. Die titel is die Franse woord vir ’n tehuis vir bejaardes, waar die inwoners op die dood wag en dus ook die betekenis van veroordeelde of gevangene inkorporeer. In aansluiting by sy vorige prosawerke word die inhoud surrealisties aangebied, met die onderwerp hoofsaaklik ervarings in die gevangenis. In die subtitel word die boek as “bespieëlende notas van ’n roman”, waardeur die aard daarvan (fragmente, sketse en meditasies) wat tog op ’n manier saamhang, aangedui word. Die spieël van hierdie subtitel is ook aanduidend van die wyse waarop dinge nie direk gesê word nie, maar eerder soos in ’n spieël weerkaatsings is, met die weerkaatsings wat ook in die verskillende tekste na mekaar weerkaats en dus by mekaar aansluit. Dit is dus ’n verwikkelde werk wat nie maklik sy geheime prysgee nie. Mouroir is in 1984 op die kortlys vir die toekenning van die Louis Luyt-prys.
Boek (Deel een): Dryfpunt behandel die digaksie en die rol van waarneming en inspirasie. Dit is egter nie tegnies en realisties geskryf nie aangesien hy in die tronk (waar die boek geskryf is) uiteraard geen toegang tot verwysingswerke gehad het nie. Sy kennis van die literatuur en wye leeskennis sorg egter dat hy die wese van kuns, die skeppingsdrang en die skeppende daad kan ondersoek. Kreatiwiteit word hier verbind met fantasie, surrealisme, invoer van karakters uit sy vorige werke, hallusinasie en dies meer en hy sluit ook ’n beduidende aantal gedigte binne die teks in. Sodoende word dit beide fiksie en nie-fiksie, maar bied nogtans ’n boeiende blik op sy eie kreatiewe proses.
Parool / Parole is ’n keur deur Francis Galloway uit sy openbare toesprake wat by verskeie geleenthede tussen 1968 en 2015 in Afrikaans en Engels gelewer is, asook briewe en ander tekste waarmee hy aan openbare debat oor aktuele kwessies deelgeneem het. Onder andere is daar sy toespraak by die Sestiger-somerskool wat in 1973 by die Universiteit van Kaapstad gehou is en ’n stimulus was vir Afrikaanse skrywers se maatskaplike betrokkenheid; die pleidooi wat hy in 1975 in die Hooggeregshof gelewer het voor die regter wat hom tronk toe gestuur het op aanklag van terrorisme; en sy omstrede toespraak by die aanvaarding van die Rapport-prys in 1986, waarin hy Afrikaners gekonfronteer het oor hulle instandhouding van ’n polisiestaat. Uit die stukke blyk Breyten se deurlopende verset teen ongeregtigheid en sy vermanings kan in alle gevalle na hierdie standpunt teruggevoer word.
Engelse prosa
Verskeie Engelse prosawerke van hom verskyn na sy vrylating. The true confessions of an albino terrorist bevat ’n meer realistiese uitbeelding van sy tronkervarings as Mouroir (al speel hy ’n vir hom normale spel tussen werklikheid en fiksie of droom) en is dan ook die eerste boek wat hy skryf na vrylating. Hy dikteer die teks op bande en praat hierop deurentyd met sy vrou (wat die bande vir hom transkribeer), om haar te vertel wat hy jare lank moes verswyg. Sy openbaarmaking van die werklikheid binne die Suid-Afrikaanse tronke is ontstellend. Hoewel sy bedoeling was om ’n politieke teks te skryf, is die uiteinde tog ook ’n geskrif met letterkundige meriete, hoewel dit duidelik is dat sy meesterskap van Engels nie so sterk is as sy Afrikaans nie. In 1984 is The true confessions of an Albino terrorist op die kortlys vir die toekenning van die Engelse C.N.A.-prys. End papers bevat essays, briewe en aantekeninge oor die toestand van blanke Afrikaners voor wat hy reeds beskou as die finale afbreuk van apartheid.
Die roman Memory of snow and of dust se titel dui reeds aan dat ons hier te maak het met paradoksale verbindings, motiewe van kortstondigheid en verganklikheid en die poging om daardie vervlietende tye te onthou of vas te hou. Dit is hoofsaaklik surrealistiese prosa, wat nogtans ’n boeiende intrige bevat. In 1990 wen “emory of snow and of dust die Engelse C.N.A.-prys.
All one horse: fiction and images bevat sketse oor mens, dier en wêreld op soek na sin en insig, wat op ’n sekere manier aan Katastrofes herinner.
Return to paradise besin oor wedervaringe tydens ’n drie maande besoek van hom en Yolande aan ’n veranderende Suid-Afrika in 1991, waartydens hy in sy unieke posisie as beide buitestaander en inwoner weer helderheid oor sy geboorteland probeer verkry. Die boek verskyn aanvanklik in Nederlands (as Terugkeer naar het Paradijs) voordat dit in Engels verskyn en is ’n reis-aanvulling vir ʼn Seisoen in die paradys en daarna sy besoek wat op sy tronkstraf en die boek The true confessions of an albino terrorist uitgeloop het, om sodoende ’n drieluik te vorm. Die Sunday Times Alan Paton Award vir nie-fiksie word in 1994 toegeken aan Return to paradise.
The memory of birds in times of revolution is ’n versameling persoonlike geskrifte (essays, toesprake, referate en ope briewe) wat hy tussen 1987 en 1994 skryf. Hierin besin hy oor die politiek in Suid-Afrika en spreek sy menings uit oor aktuele sake, wat die apartheidsregering en die ANC-regering insluit, terwyl hy ook voorstelle aan die hand doen vir verbetering. Hy besef dat die ganse eeu immoreel is, waar die mensdom konsekwent wreed en destruktief optree teen sy buurman en die omgewing.
Dog heart (met subtitel a travel memoir) bevat sketse oor sy Bolandse jeug, geskryf in opdrag van die Duitse uitgewer Hanser. Dit is deel van ’n reeks waarin bekende skrywers oor hulle gunsteling streke skryf. Die subtitel verwys egter dat Breyten steeds op reis is, op soek na sy jeug en na homself. Die titel verwys na Nietzsche se besluit om sy menslike pyn “hond” te noem, omdat dit net so getrou en onopsigtelik is en hy sy gevoelens daarop kon uitleef. Hy verwoord dan ook sy pyn van onthou, maar in ’n beheerste toon, wat juis daarom meer aangrypend word. Die skrywer bevind hom hier in Middle World, ’n plek wat later weer sy verskyning in sy prosa sal maak. Hierdie middelwêreld is wanneer jy jou tuiste verlaat het, maar nog nie ’n geborgenheid in ’n nuwe tuiste gevind het nie. Dog heart is in 1999 op die kortlys vir die toekenning van die M-Net-prys.
A veil of footsteps (met die subtitel memoir of a nomadic fictional character) is weereens ’n ongewone reisboek, waar die reis meer inwaarts as uitwaarts is. Die reis word in die boek ’n metafoor vir verbeelding, waar ’n bekende landskap voortdurend anders bekyk en beskryf word deur nuwe metafore daarvoor te vind. Hier is weer persoonlike refleksies van sy karakter Breyten Wordfool, wat hom in staat stel om die waarnemings in die derde persoon te maak en per geleentheid selfs in gesprek met homself te tree. Uiteindelik bly die refleksies egter vaag en verberg deur die sluier van voetstappe. Daar is ’n streep van moedeloosheid deur die boek, met kritiek op die verval, ongeregtigheid, misdaad en wanhopige toestande wat wêreldwyd ervaar word, maar sonder hoop dat die wêreld kan verander en dat verset werklik gaan help. Hierdie toestand gee ook deels uiting aan sy nomadiese karakter (vergelyk die subtitel) wat hom nêrens meer werklik tuis laat voel nie. In 2009 is A veil of footsteps op die kortlys vir die toekenning van die Herman Charles Bosman-prys vir Engelse letterkundige werk en outobiografieë.
By Archipelago Books in New York publiseer Breyten Intimate stranger, waarin hy besin oor die poësie in die algemeen en sy eie siening daarvan. Hy haal ander skrywers en digters ook aan en tree met hulle in gesprek oor die opvattings van die poësie, sodat poësie inderdaad ervaar kan word as ’n bepaalde manier van lewe. Dit is ook ’n siening van sy eie digtersaktiwiteit. Hierdie boek het reeds in 2006 in Nederlands verskyn as Intieme vreemde.
Notes from the Middle World bevat essays oor die sosiaal-politiese situasie in Suid-Afrika en twee gedigte. Die titel-essay definieer die middelwêreld as ’n tussenplek waar jy jou tuiste verlaat, maar dat jou tuiste jou nie verlaat nie, wat teenstrydigheid en onsekerheid teweegbring.
Intimate stranger, A veil of footsteps, Notes from the Middle World en ’n onvoltooide roman is ’n vierluik wat hy The Middle World Quartet noem. Terwyl elkeen apart gelees kan word, speel dit ook op mekaar in en motiewe, karakters en situasies daarin word in die verskillende boeke uit verskillende hoeke ondersoek.
Drama
Breyten maak sy debuut as dramaturg in 1997 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (KKNK) op Oudtshoorn met Boklied, waarin belangwekkende kommentaar gelewer word op tydgenootlike werklikhede binne die Afrikanergemeenskap, veral die oorgang vanaf ’n Europa-orde na ’n Afrika-orde. Hierdie drama is onmiddellik omstrede weens die eksplisiete sekstonele en pront dialoog wat daarin voorkom, maar word ook waardeer vir die wyse waarop daarin geslaag word om mites, legendes en rituele aaneen te vleg. Die titel verwys na die bokdans wat in antieke Griekeland deel gevorm het van die erediens vir die god van wyn en teater, Dionysos (die Romeinse Bacchus), waaruit die klassieke tragedie ontwikkel het. Hierdie is egter geen tragedie nie en die subtitel dui dit aan as ’n vermaaklikheid in drie bedrywe. ’n Groep digters woon ’n konferensie by in ’n gevangenis (maar dit kan ook die paradys of hel wees). Die karakter Maker, wat die rol van die skrywer van die stuk speel, spreek die gehoor aan die einde van die eerste bedryf regstreeks aan soos die gebruik was in die Middeleeue. Van die karakters roep ook verskeie figure uit die verlede en hede op, soos Madonna wat Moeder Maria, Marilyn Monroe of die sangeres kan verteenwoordig. Aan die slot word Maker as sondebok geoffer, nadat aspekte van die dramaturg se persoon simbolies nageboots is en politieke en sosiale kwessies in hedendaagse Suid-Afrika aangeraak is. Die drama is ryk aan intertekstuele verwysings na ander werke, soos Arthur Rimbaud se ’n Seisoen in die hel en Aristophanes se Die paddas en Die voëls. Hierdie verwysings word egter nie maklik deur die gemiddelde teaterganger gesnap nie, sodat die drama as ontoeganklik beskryf kan word. Boklied ontvang die De Kat-Herrieprys by die KKNK, asook agt ENB Vita Streekteatertoekennings vir 1997–1998.
Sy eerste Engelse drama, The life and times of Johnny Cockroach, word in 1999 tydens die Grahamstadse Kunstefees opgevoer. Dit is ’n vervolg op Boklied en is weereens ’n stuk deurdrenk van simboliek en filosofie. Die titel verwys na die onsterflike kakkerlak wat ’n beslissing oor die eeue heen kan uitbring. ’n Regbank van drie vroue (wat die vroue, moeders, dogters, minnaars en weduwees verteenwoordig) verhoor die hoofspelers in die afgelope eeu se belangrikste gebeure. Hulle word opgeroep om vir oulaas die oortuigings, passie en drome te herleef wat gelei het tot revolusies, oorloë en omwentelinge. In die proses word die onbenulligheid van elke ideologie ontbloot en gestel teenoor die onbeskryflike lyding en sinnelose geweld wat dit meegebring het. In die nuwe Suid-Afrika is die terugkry van grond waarvan swart gemeenskappe in die apartheidsjare ontneem is en die terugwen van ’n eie trots gesetel in tradisionele norme die dryfveer. ’n Hoofman keer van die myne terug na sy ou grond, maar as hy sterwe, word sy dogter van die universiteit gehaal om oor te neem. Daar is dan konflik tussen die tradisionele en die nuwe, stedelike leefwyse. In die nuwe tuiswêreld is daar ook reeds ’n mafia wat geld maak deur dienste aan die inwoners te verkoop. Hierdie drama word na hersiening in 2002 in die South African Theatre Journal gepubliseer.
In Die toneelstuk (subtitel Belydenis in twee bedrywe), wat sy debuut in 2001 by die KKNK het, vorm Breyten se jare in die gevangenis die agtergrond en die drama neem die vorm aan van ’n toneelstuk wat binne ’n tronk afspeel. Breytenbach word self in die stuk uitgebeeld as eerstens die jong gevangene Dawid / Inkwisiteur en die ouer Breyten as Baba Halfjan, wat op ’n troon (tennisskeidsregterstoel) sit en as ’n soort hoof van die jurie optree. Die kwessie van skuld staan sentraal in die debat wat die regisseur met die gevangene in die eerste bedryf voer, waar Dawid repeteer vir die koms van Dostojefski en in die proses sy sondes bely. Die stuk wag naamlik op die koms van die Russiese skrywer Dostojefski, wat soos Breyten ook op sy dag om vermeende politieke redes ’n tyd in die tronk deurgebring het. Hierdie proses van wag het duidelike aansluiting by die Teater van die Absurde en die stuk Waiting for Godot van Samuel Beckett. Die repetisie van ’n toneelstuk binne ’n toneelstuk wat besig is om geskryf te word, sluit ook by hierdie teatertradisie aan. Dostojefski daag egter wel op en praat deur middel van gegewe vervat in sy roman Die gebroeders Karamazov, en sluit dit aan by die debatte oor geloof en twyfel. Breyten voltooi die onvoltooide gedig in Dostojefski se werk, wat oor vryheid en ’n beter wêreld handel. Hierna neem Dostojefski in die tweede bedryf die plek van Baba Halfjan op die troon in, vervaag die werklikheid van Breytenbach se lewe en word die stuk algaande ’n uitbeelding van ’n droom, waarin verskeie intertekste oormekaar skuif en indringende sosiaal-politieke, filosofiese en religieuse standpunte gemaak word. Dit is veral die persoonlike belydenis so eie aan die Christelike godsdiens en sy uitwerking van persoonlike skuldgevoel wat aangeval word, maar die soustrein-mentaliteit van politieke magshebbers, die Afrikaner se posisie in ’n nuwe Suid-Afrika en die Waarheid- en Versoeningskommissie word alles aangespreek. Die boodskap is dat niks ons van die geskiedenis kan red nie, nie die politici nie, nie die godsdiens nie en eindelik ook nie die kuns nie. Die surrealistiese aanslag van beide Breyten se dramas, met die klem op die woord eerder as handeling, en die wye verwysingsraamwerk, plaas hoë eise op die gehoor en leser.
Vertalings en redakteur
Breyten doen ook vertalings in Afrikaans, waaronder Titus Andronicus van Shakespeare (1970), Die skooltrein van Helen Acker (1970) en Die geheim van die houtbene van Griselda Gifford (1968).
As redakteur is hy verantwoordelik vir die bundel Imagine Africa, ’n versameling van essays, verhale, gedigte en genre-oorskrydende skeppings, asook ’n reeks afbeeldings van die grafiese werk van Amadou Kane Sy, ’n Senegalese kunstenaar. Werk van Suid-Afrikaanse skrywers en digters daarin is deur Charl-Pierre Naudé, Adam Small, Eben Venter en Breytenbach self.
Eerbewyse en toekennings
Toekennings
A.P.B.-prys vir Die ysterkoei moet sweet en Katastrofes, 1965
Hertzogprys vir digkuns 1999 (In 1984 toegeken, maar van die hand gewys)
CNA-prys vir Die huis van die dowe, Kouevuur en Lotus, 1970
Van der Hoogt prys ('n Nederlandse prys) vir Skryt, 1972
Perskor-prys vir Voetskrif, 1976
Spesiale toekenning van die Jan Campert Foundation
Spesiale toekenning van die International Publisher's Prize (Prix des Septs), 1977
Hertzogprys vir digkuns vir Die Windvanger, 2008
Max Jacob-prys vir Outre Voix/Voice Over, die Franse weergawe vanOorblyfsel/Voice Over, 2010
Mahmoud Darwish Literature Prize virOorblyfsel/Voice Over, 2010
Die CD Mondmusiek is as beste Afrikaanse album van die jaar gestem, 2010
Max Jacob-prys vir Outre Voix/Voice Over,die Franse weergawe van Oorblyfsel/Voice Over, 2010
Mahmoud Darwish Literature Prize vir Oorblyfsel/Voice Over, 2010
Hertzogprys vir digkuns 2008 vir Die Windvanger
Eerbewyse
Benewens die vele pryse wat sy individuele boeke verower, word Breytenbach se werk en persoon by herhaling bekroon en word hy op velerlei maniere vereer. In 1972 word hy verkies tot lid van die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Tydens sy verhoor in 1975 ontvang Breyten ’n kunsprys ter waarde van R1 000 van die Stadsraad van Vitry in Frankryk. Hy verower die Prix de Septs in 1977 vir sy literêre werk, ’n prys wat deur sewe internasionale uitgewerye ingestel is en waarvan hy die eerste ontvanger is. In 1978 kry hy ’n spesiale toekenning van die komitee van die International Publisher’s Prize. Hy word in 1980 benoem vir die internasionale Neustadtprys (waar hy met slegs een punt tweede eindig na die Tsjeggiese skrywer Josef Skvorecky). Hy ontvang in 1981 die eregeld van Poetry International, ’n prys wat toegeken word aan ’n digter wat onder meer deur sy werk in ’n ernstige situasie beland het. Van die Jan Campert-stichting ontvang hy in Den Haag in 1983 ’n spesiale prys om sy vryheid te vier en sy digterskap te stimuleer. Hy is die onderwerp van ’n film wat deur Jobst Grabow gemaak word en in 1983 oor Duitse televisie gebeeldsaai word, naamlik Prison mailbag x4 South Africa, a letter to Breyten Breytenbach. In 1984 ontvang hy ’n toekenning van die beweging vir sosiale menseregte en in 1985 die Pierpaolo Pasolini-prys, vernoem na die wêreldbekende Italiaanse digter en filmregisseur. Breyten ontvang hierdie prys in erkenning vir die werk wat hy onder moeilike omstandighede gedoen het.
In 1988 vereer die Universiteit van Wes-Kaapland hom met ’n eredoktorsgraad vir wat hy vir die Afrikaanse taal gedoen het, ’n eer wat in 1993 gevolg word deur die Universiteit van KwaZulu-Natal in Durban in erkenning vir die groot sosiale en kulturele bydrae van sy werk en sy internasionale statuur. Die Universiteit van Gent in België vereer hom dan in 2014 met ’n eredoktorsgraad in erkenning van sy eiesinnige kunstenaarskap en sosiaal-kritiese werk. Die Internasionale Parlement van Skrywers verkies in November 1993 ’n Wêreldraad en ’n president. Sestig skrywers kom in Strassburg byeen en verkies Adonis, Pierre Bourdieu, Jacques Derrida, Carlos Fuentes, Edouard Glissant, Toni Morrison en Breytenbach tot die Wêreldraad, met Salman Rushdie as president. Hierdie parlement stel hom ten doel om vir verdrukte skrywers te veg en die onafhanklikheid van vryheid van spraak en skryf te verdedig. In 1995 kry hy in Nederland die Jacobus van Looy-prys vir ’n kunstenaar wat skryf- en skildertalent kombineer. Op 6 Mei 1995 reël die Oudskolierebond van sy alma mater, die Hugenote Hoërskool in Wellington, ’n huldigingsaand vir hom te Provence in Wellington, waartydens ’n voordragprogram van sy werke aangebied word, en op 8 Mei 1995 oorhandig die Hugenote Hoërskool ’n eretoekenning aan hom. Ook in 1995 ontvang hy die twaalfde Malaparte-prys wat jaarliks deur die Vriende van Capri toegeken word ter herdenking van die Italiaanse joernalis en skrywer en ter erkenning van die politieke betrokkenheid en die literêre prestasies van die ontvanger. Poetry International maak hom in 1996 die onderwerp van die jaarlikse vertaalprojek wat deel is van hierdie fees. Verskeie dokumentêre films oor sy lewe word gemaak. Hierdie sluit in ’n Engelse film oor ’n Seisoen in die Paradys in 1997 onder regie van die Sweed Richard Dindo, ’n film in Frans en ook die film Breyten the artist onder regie van Hennie Serfontein wat in 1997 op die rolprentprogram van die Grahamstadse kunstefees en ook op 3 vertoon word.
Die stigting Weltenbürger Verein, onder beskerming van die motorvervaardiger Volkswagen in die Duitse stad Hannover, vereer hom in 1998 as ’n wêreldburger. In 2005 ken Pallo Jordan, die minister van Kuns en Kultuur, ’n toekenning van sy departement aan hom toe vir sy lewenswerk, maar hy weier hierdie toekenning. Sy ouerhuis Grevilleas in Wellington in die Boland word gerestoureer en dit word in Februarie 2007 geopen as die Breytenbach-sentrum vir die Kunste, waar hy onder andere periodiek skryfopleiding aanbied. Die sentrum wil ’n geleentheid bied vir talentvolle kunssinniges om hulle kuns uit te leef en as die middelpunt van die kultuurlewe in die streek funksioneer. Hy word in 2007 deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns benoem vir die Nobelprys. Ten tye van sy sewentigste verjaarsdag hou die dorp Hengelo in Oos-Nederland vir twee weke vanaf 14-26 Junie 2009 ’n groot uitstalling van sy beeldende en letterkundige werk onder die titel “Raakruimtes”. Ook ter viering van sy sewentigste verjaarsdag word die Lente 2009 uitgawe van Tydskrif vir Letterkunde aan sy werk toegewy. In 2010 word die Mahmoud Darwiesj-toekenning vir sy lewenswerk in die Palestynse stad Ramallah aan hom oorhandig. Louise Viljoen publiseer in 2014 ’n indringende studie oor sy werk onder die titel Die mond vol vuur.
Sy werk word ook gereeld opgevoer. In 2002 word Lappesait by die KKNK opgevoer met Pedro Kruger en Eugenie Swanepoel wat van Breyten se getoonsette poësie sing. Sy tronkgedigte word in 2009 deur die komponis Martin Watt in ’n opera omskep onder die naam Tronkvoël. By Woordfees op Stellenbosch in 2010 word die produksie Verse in my vingers met die eerste prys vir woordmusiek bekroon.
Publikasies
Poësie
Die ysterkoei moet sweet, Johannesburg, 1964
Die huis van die dowe , Kaapstad, 1967
Kouevuur, Kaapstad, 1969
Lotus, Kaapstad, 1970
Skryt. Om 'n sinkende skip blou te verf, Amsterdam, 1972
Met ander woorde, Kaapstad, 1973
Voetskrif, Johannesburg, 1976
Sinking Ship Blues, Toronto, 1977
And Death White as Words. An Anthology, Londen, 1978
In Africa even the flies are happy, Londen 1978
Blomskryf (Bloemlesing?) Emmarentia, 1979
Eklips, Emmarentia, 1983
('Yk'), Taurus, 1983
Buffalo Bill, Emmarentia, 1984
Lewendood, Emmarentia, 1985
Judas Eye, Londen – New York, 1989
Soos die so, Emmarentia, 1990
Nege landskappe van ons tye bemaak aan 'n beminde, Groenkloof, 1993
Die hand vol vere, Kaapstad, 1995 (bloemlesing?)
Oorblyfsels, 'n Roudig, Kaapstad, 1997
Papierblom (72 gedigte uit 'n swerfjoernaal), Human & Rousseau, Kaapstad, 1998 (onder skuilnaam Jan Afrika)
Lady One, Kaapstad, 2000 (Keurversameling liefdesgedigte)
Ysterkoei-blues, Kaapstad, 2001 (Versamelde gedigte 1964–1975)
Lady One: Of Love and other Poems, New York, 2002
Die ongedanste dans, Kaapstad, 2005 (Gevangenisgedigte 1976–1983)
Windvanger, Kaapstad, 2007
Oorblyfsel/Voice over, Human & Rousseau, 2009 (Gedigte in Afrikaans met die Engelse weergawe op die oorkantste bladsy.)
die beginsel van stof, Human & Rousseau, 2011
katalekte – artefakte vir die stadige gebruike van doodgaan, H&R, 2012
vyf-en-veertig skemeraandsange, Human & Rousseau, 2014
die na-dood, Human & Rousseau, 2016
Die singende hand: Versamelde gedigte, 1984–2014
op weg na kû – 2019
HOKHOKAAI: FRAGMENTE, HOND, 2021
Prosa
Katastrofes, 1964 ('n Versameling kort-kortverhale, wat deur Breytenbach as deel van die poësie van sy oeuvre gesien behoort te word. Die hele Katastrofes verskyn dus ook in die bloemlesing Ysterkoei-blues.)
Om te vlieg, Kaapstad, 1971 (roman)
De boom achter de maan, Amsterdam, 1974
Die miernes swell op …), Emmarentia, 1980 (stories)
A Season in Paradise (Een seizoen in het paradijs), Amsterdam – New York – Londen, 1980 (Roman, weergawe nie aan sensuur onderwerp nie)
Mouroir: Mirror Notes of a Novel, Londen – New York, 1983
The True Confessions of an Albino Terrorist, Londen – New York, 1983
Spiegeldood, Amsterdam , 1984
End Papers, Londen, 1985 (essays)
Memory of Snow and of Dust, Londen – New York, 1987 (roman)
Boek. Deel een, Emmarentia, 1987 (essays)
All One Horse. Fiction and Images, Londen, 1989
Hart-Lam, Emmarentia, 1991 (essays)
Return to Paradise. An African journal, Londen – New York, 1992
Memory of Birds in Times of Revolution Londen – New York, 1996 (essays)
Dog Heart. A travel memoir, Kaapstad, 1998
Woordwerk, Kaapstad, 1999
A veil of footsteps, Kaapstad 2008
Notes from the Middle World, Haymarket Books, Chicago, 2009
Parool/Parole: Versamelde Toesprake/Collected Speeches, Penguin Books, Kaapstad, 2015
Dramas
Boklied, 1997
The life and times of Johnny Cockroach, 1999
Die toneelstuk (subtitel Belydenis in twee bedrywe), 2001
Kompakskywe
Mondmusiek, 2001
Lady One, 2002
Vertalings
Die geheim van die houtbene – Griselda Gifford, 1968
Die skooltrein – Helen Acker, 1970
Titus Andronicus – William Shakespeare, 1970
Redakteur
Imagine Africa, 2001
Sien ook
Afrikaanse skrywers
Afrikaanse digters
Suid-Afrikaanse skrywers
Suid-Afrikaanse digters
Bronne
Boeke
Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966
Antonissen, Rob. Verkenning en kritiek. H.A.U.M. Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 1979
Aucamp, Hennie. Kort voor lank. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe, Tweede druk1980
Beukes, W.D. (red.) Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
Botha, Elize. Prosakroniek. Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1987
Botha, Elize en Pretorius, Réna (reds.) Samehang en sin. Tafelberg-Uitgewers Kaapstad Eerste druk 1983
Brink, André P. Aspekte van die nuwe prosa. Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe Derde druk 1972
Brink, André P. Breyten Breytenbach. in Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk. Eerste uitgawe, 1980
De Vries, Abraham H. Kortom. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe, 1983
De Vries, Abraham H. Kortom 2. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1989
De Vries, Abraham H. Kort vertel: Aspekte van die Afrikaanse kortverhaal. Suid-Afrikaanse Instituut Amsterdam, 1998
Ferreira, Jeanette. Breyten: die simbool daar. Saayman & Weber. Kaapstad, 1985
Galloway, Francis (red.) Breyten Breytenbach: Woordenaar, Woordnar: 'n Huldiging Protea Boekhuis, Pretoria, 2019
Grobler, Hilda. Bolder. Blokboeke 57. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1988
Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988
Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1983
Kannemeyer, J.C. (red.) Kraaines. Human & Rousseau. Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe, 1988
Kannemeyer, J.C. Ontsyferde stene. Inset-Uitgewers. Stellenbosch. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1996
Kannemeyer, J.C. Verse vir die vraestel. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Eerste uitgawe, 1998
Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005
Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Vierde uitgawe Eerste druk, 1973
Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) Digters en digkuns. Perskor-Uitgewers. Kaapstad. Vyfde uitgawe. Sewende druk, 2007
Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969
Opperman, D.J. Verspreide opstelle. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1977
Pheiffer, R.H. Woordpaljas. Human & Rousseau. Kaapstad en Johannesburg. Derde uitgawe. Derde druk, 1993
Scholtz, J. du P. Oor skilders en skrywers. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1979
Snyman, Henning. Kort keur: Abraham H. de Vries. Reuse-Blokboek 3. Academica. Pretoria Kaapstad en Johannesburg. Tweede druk, 1983
Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998
Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1999
Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 2006
Viljoen, Hein. Breyten Breytenbach (1939-) alias Panus, alias Don Espejuelo, alias Bangai Bird, alias Kamiljoen. in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998
Galloway, F. (red.) breyten breytenbach, woordenaar woordnar. Protea Boekhuis,
Tydskrifte en koerante
Anker, W.P.P. Om tuis te gaan in styl: Territoriumskepping in Breyten Breytenbach se ’n Seisoen in die paradys (1976) en Dog Heart (1998). Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Anoniem. Breyten nooi 10 digters na Spier. Beeld, 16 Februarie 2013
Anoniem. Breytenbach se toesprake gebundel. Beeld, 30 Junie 2015
Bekker, Pirow. Die ‘Ek’ in die Voorstellingsgedig aan Breyten Breytenbach. Standpunte, Nuwe reeks 86, Desember 1969
Beukes, Marthinus. Vlae tussen woorde as poëtikale spilpunte in ‘nege landskappe van ons tye bemaak aan ’n beminde’ en ‘die windvanger’ van Breyten Breytenbach. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Botma, Gabriël. ‘Storm’ om Breyten raak nou absurd. Die Burger, 21 April 2001
Breytenbach, Breyten. Die een oud-tronkvoël bel die ander… Insig, Julie 1999
Breytenbach, Kerneels. Breyten sê nee vir SA prys. Die Burger, 28 April 1984
Botha, Johann. Breyten die skilder soek geen gunste. Die Burger, 18 Desember 1993
Brink, André P. Blomme vir Boeddha. Standpunte. Nuwe reeks 73, Oktober 1967
Brink, André P. Verbeeldingsvlug. Standpunte. Nuwe reeks 74, Desember 1967
Brümmer, Willemien. Die geluid van drome. By, 12 September 2009
Burger, Willie. Taal as ‘ingang’ tot die wêreld: reis, verbeelding, herinnering en identiteit na aanleiding van Breytenbach se ‘A veil of footsteps’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Cloete, T.T. Die kort en heel vorm van Breytenbach se ‘Die Boenk’. Standpunte. Nuwe reeks 146, April 1980
Coetzee, Ampie. Só het Breyten vir homself sy mensheid bewys. Rapport, 7 Desember 1975
Coetzee, Ampie. Mag Breyten nog baie verse teen die dood skryf. Beeld, 16 September 1999
Coetzee, Ampie. Wat woorde beteken: ’n Voorwoord. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Coetzee, Ampie .Die vlugtige taal van vergeet: Die metafoor by Breyten Breytenbach. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Coetzee, Ampie. Sy onvrede met woorde bly. Beeld, 20 September 2014
Crous, Marius. Breyten Breytenbach se uitbeelding van die gevangenis. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no. 1 Vierde reeks Herfs 2015
Degenaar, J.J. Breyten se taal – só kry dit beslag. Die Burger, 20 Junie 1983
De Villiers, Riaan. Breyten keer terug. Die Suid-Afrikaan. Herfs 1986
De Vries, Willem. Breyten se Middelwêreld. Beeld, 28 April 2010
De Vries, Willem. Motte het die trui verslind… Beeld, 10 November 2012
Du Plooy, Heilna. Die inkerende waarneming. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Galloway, Francis. Tydens die vrystelling van ‘Breyten Breytenbach as openbare figuur. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 29 no. 2, Mei 1991
Galloway, Francis. ’Ek is nie meer een van ons nie’: Breyten en die volk. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 41 no. 1, Somer 2004
Giliomee, Hermann. ’True confessions’, ‘End papers’ and the Dakar conference: A review of the Political arguments. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Gouws, T. Fases in die ontwikkeling van die Breytenbach-oeuvre. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 30 no. 1, Maart 1990
Greeff, Rachelle. Bitterbrak Buiteblaf lê nooit op Baas se baadjie.Rapport, 6 September 2009.
Jordaan, Dirk. Klankman Breyten. Plus, 29 Mei 2002
Keyser, Gawie. Breyten kry kunsprys. Beeld, 15 September 1995
La Vita, Murray. Om van nes tot nes te kan koekoe. Beeld, 23 Februarie 2008
La Vita, Murray. Vrou met klein portrette, By, 2 April 2011
La Vita, Murray. Om woord en lyn te meng. Beeld, 30 Januarie 2013
La Vita, Murray. Skeppingsproses ’n poging om waansin af te weer. Beeld, 27 Maart 2014
Le Grange, Carina. Breyten se tronkverse word opera in Afrikaans. Plus, 13 Oktober 2009
Lombard, Magda. Intertekstualiteit en vervanging in die digkuns van Breyten Breytenbach n.a.v. twee gedigte uit ‘Voetskrif’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 25 no. 1, Februarie 1987
Louw, Liesl. Breyten, Senegalese haaks oor eiland. Beeld, 8 Maart 2005
Meiring, Eben. Breyten in Frans. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 26 no. 4, November 1988
Meiring, Eben. Breyten, Cendrars en die literêre reis. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 27 no. 2, Mei 1989
Müller, H.C.T. Visie plus visier: Breytenbach se prosa n.a.v. onlangse tekste. Tydskrif virLetterkunde. Nuwe reeks 19 no. 1, Februarie 1981
Müller, H.C.T. Visie plus visier II. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 19 no. 2, Mei 1981
Nash, Andrew. Zen Communist: Breyten Breytenbach’s view from underground. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Naudé, Charl-Pierre en Breytenbach, Breyten. Kyk tog wat daar (ook) staan. Boeke-Insig. No. 4 Winter 2008
Naudé, Charl-Pierre. Sien hoe klik klak woorde. Rapport, 6 September 2009
Naudé, Charl-Pierre. Breyten Breytenbach: Leuenverklikker, manteldraaier of albinoterroris? Rapport, 24 Januarie 2010
Nel, Johan. Breyten & broers kom tuis. Rapport, 25 Februarie 2007
Oakes, Philip. Portrait of an artist in exile. Sunday Times Magazine, 8 Julie 1984
Olivier, Fanie. Ballingskap en die gedig. Standpunte. Nuwe reeks 104, Desember 1972
Pienaar-Vosloo, Anet. Op reis deur Breyten se Parys. By, 26 Januarie 2013
Pieterse, Henning. Leesmodus vir Breyten se ’n brief van hulle vakansie. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 30 no. 1, Februarie 1992
Rabie, Jan. Die Breytenbachs en Breyten. Die Burger, 18 Desember 1982
Retief, Hanlie. Die windvanger van Moermikland. Rapport, 23 Maart 2008
Roodt, P.H. Die ek is nie ek nie: Breyten en Van Wyk Louw. Tydskrif vir Letterkunde, Nuwe reeks 18 no. 2, Mei 1980
Rossouw, Johann. Breyten agter tralies. Beeld, 19 Mei 2001
Saayman, Sandra. ’Writing is travelling unfolding its own landscape. A discussion with Breyten Breytenbach on ‘A veil of footsteps’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Scholtz, Merwe. Die vele paaie na vryheid van die albino terroris. Insig, Mei 2004
Slabber, Coenie. Breyten vertel hoe hy dig. Rapport, 13 Januarie 1991
Slabbert, H. le R. Die godin in die ikoon – gedagtes oor religie en kuns in ‘ikoon’ van Breyten Breytenbach. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 19 no. 2, Mei 1981
Slippers, Bibi. Breyten Breytenbach, bennekindjie. Rapport. My tyd, 26 Mei 2013
Smith, Ian en Slabber, Coenie. Digter ná 7 jaar uit tronk. Rapport, 5 Desember 1982
Smith, Francois. Murder your darlings: Breytenbach, die dood en die vrou. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Smuts, Lisbé. Die ‘ek’ in ‘(‘yk’)’: Die desentralisasie van die subjek in Breyten Breytenbach se digbundel ‘(‘yk’)’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Steenberg, Elsabe. ’n Bespreking van vyf verhale uit ‘Kort keur’ van Abraham H. de Vries. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 20 no. 2, Mei 1982
Ten Berge, Hans C. Niet bestelde brief aan een nomade. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Toerien, Barend J. ’n Voetnoot by Breyten se ‘Judas eye’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 27, no.3 Augustus 1989
Van der Merwe, Annari. … wil dig in Afrikaans stuiptrekkende taal… Standpunte. Nuwe reeks 108, Augustus 1973
Van Krevelen, Lourens. De creatieve bewegingen van een vrije geest: aantekening over het contrast tussen Breytenbach’s integrale werkwijze en de gefragmenteerde perceptie van zijn werk. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Van Niekerk, Annemarié. Holland vereer Breyten. Plus, 6 Julie 2009
Van Rooyen, Ina. Hier iewers hond. By, 20 Maart 2010
Van Rooyen, Johan. Breyten se beelde bly by jou spook. Insig, Februarie 1994
Van Vuuren, Helize. Rilke en Breytenbach: twee digters in Parys. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 31 no. 2, Mei 1993
Van Vuuren, Helize. ’Die taal asyn aan die lippe’: ’n oorsig van Breyten Breytenbach se poësie-oeuvre. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 43 no. 2, Lente 2006
Van Vuuren, Helize. ’Labyrinth of loneliness’: Breyten Breytenbach’s prison poetry (1976–1985). Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Viljoen, Hein. Gespreksvoorwaardes vir die poësie. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 17 no. 1, Februarie 1979.
Viljoen, Louise. Die leser in Breyten Breytenbach se tronkpoësie. Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
Internet
Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1998/04/6/3/3.html
Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1999/10/18/13/1.html
Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/09/14/BJ/10/GallowayoorBB.html
Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1989/11/04/6/5.html
Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1994/01/22/4/3.html
Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/05/29/20/1.html
Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/06/20/5/2.html
Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2008/01/12/SK/12/VoetnootBreyten.html
Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2008/02/22/SK/13/breyte.html
Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2010/03/20/BJ/8/bjbreyten1-BV-BW.html
Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2008/09/08/RH/15/proteaprys.html
Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2009/09/08/RY/4/RB_RachelleoorBreyten-viering.html
Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2009/12/03/VB/14/breyten.html
Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2013/03/05/VB/4/LF004-StoryA.html
Verwysings
Eksterne skakels
'n Bladsy oor Breytenbach by die Universiteit van New York
Ope brief aan Generaal Ariel Sharon (deur Breyten Breytenbach)
Stellenbosch Writers
http://www.goreeinstitute.org/
Tydskrif vir Letterkunde: http://www.letterkunde.up.ac.za/argief/43_2/04%20Van%20Vuuren%2003.pdf
Artikel op Maroela Media, Boek: breyten breytenbach: woordenaar, woordnar
Franse digters
Franse skilders
Franse skrywers
Suid-Afrikaanse anti-apartheidsaktiviste
Suid-Afrikaanse skilders
Afrikaanse digters
Afrikaanse skrywers
Afrikaners
Geboortes in 1939
Lewende mense
Suid-Afrikaanse digters
Afrikaanse letterkunde | [
"Breyten",
"Breytenbach",
"(",
"gebore",
"opSeptemberin",
"Bonnievale",
")",
"is",
"'n",
"Suid-Afrikaanse",
"skrywer",
"en",
"kunstenaar",
"met",
"Franse",
"burgerskap",
".",
"Breytenbach",
"lewer",
"'n",
"beduidende",
"bydrae",
"tot",
"die",
"Afrikaanse",
"letterkunde",
"met",
"sy",
"digkuns",
".",
"Hy",
"is",
"ook",
"bekend",
"as",
"die",
"mees",
"prominente",
"gevangenis-skrywer",
"van",
"Suid-Afrika",
",",
"nadat",
"hy",
"nege",
"jaar",
"tronkstraf",
"onder",
"die",
"apartheidsregering",
"moes",
"uitdien",
".",
"Sy",
"omvangryke",
"oeuvre",
"skryf",
"hy",
"onder",
"sy",
"eie",
"naam",
",",
"sowel",
"as",
"B.B",
".",
"Lasarus",
",",
"Jan",
"Blom",
"en",
"Jan",
"Afrika",
".",
"Biografie",
"Vroeë",
"jare",
"en",
"opleiding",
"Breyten",
"Breytenbach",
"is",
"opSeptemberop",
"Bonnievale",
"gebore",
"as",
"die",
"derde",
"van",
"vyf",
"kinders",
"van",
"Hans",
"en",
"Kitty",
"Breytenbach",
".",
"Sy",
"broer",
"Jan",
"is",
"later",
"stigter",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Spesiale",
"Mag",
"in",
"die",
"Weermag",
"en",
"sy",
"broer",
"Cloete",
"is",
"later",
"oorlogskorrespondent",
"en",
"bekende",
"fotograaf",
".",
"Hy",
"het",
"nog",
"’n",
"broer",
",",
"Sebastiaan",
",",
"en",
"’n",
"suster",
",",
"Rachel",
".",
"Sy",
"vader",
"is",
"ten",
"tye",
"van",
"Breyten",
"se",
"geboorte",
"’n",
"boer",
"in",
"die",
"distrik",
".",
"Op",
"vyfjarige",
"ouderdom",
"verhuis",
"die",
"gesin",
"na",
"die",
"plaas",
"Kafferkuilsrivier",
"in",
"die",
"distrik",
"Riversdal",
",",
"waar",
"hy",
"op",
"die",
"dorp",
"skoolgaan",
"aan",
"die",
"Langenhoven",
"Laerskool",
".",
"Vroeg",
"reeds",
"begin",
"hy",
"teken",
"en",
"inteken",
"hy",
"’n",
"spotprent",
"van",
"doktor",
"D.F",
".",
"Malan",
"wat",
"vir",
"generaal",
"Jan",
"Smuts",
"uitklop",
"in",
"die",
"bokskryt",
",",
"na",
"aanleiding",
"van",
"die",
"Nasionale",
"Party",
"se",
"oorwinning",
"in",
"daardie",
"jaar",
"se",
"algemene",
"verkiesing",
".",
"Inword",
"die",
"plaas",
"verkoop",
"en",
"verhuis",
"die",
"gesin",
"na",
"Wellington",
",",
"waar",
"sy",
"vader",
"eers",
"’n",
"winkel",
"naby",
"die",
"dorp",
"langs",
"die",
"spoorlyn",
"besit",
".",
"Later",
"trek",
"hulle",
"dorp",
"toe",
",",
"waar",
"hulle",
"totdie",
"Grevilleas",
"losieshuis",
"bedryf",
".",
"Breyten",
"matrikuleer",
"inas",
"hoofseun",
"aan",
"die",
"Hugenote",
"Hoërskool",
"op",
"die",
"dorp",
".",
"In",
"die",
"jareenstudeer",
"hy",
"aan",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kaapstad",
"vir",
"’n",
"B.A.-graad",
".",
"In",
"die",
"Departement",
"van",
"Afrikaans",
"en",
"Nederlands",
"staan",
"hy",
"onder",
"die",
"opleiding",
"van",
"Boerneef",
",",
"J.",
"du",
"P",
".",
"(",
"Canis",
")",
"Scholtz",
"en",
"D.J",
".",
"Opperman",
".",
"In",
"dieselfde",
"tyd",
"studeer",
"hy",
"ook",
"kuns",
"aan",
"die",
"Michaelis",
"Kunsskool",
"van",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kaapstad",
"onder",
"leiding",
"van",
"Lippy",
"Lipshitz",
".",
"Per",
"geleentheid",
"raak",
"hy",
"betrokke",
"by",
"studente-aktivisme",
"en",
"hy",
"is",
"een",
"van",
"die",
"studente",
"wat",
"betoog",
"teen",
"aparte",
"universiteite",
"vir",
"verskillende",
"rasse",
".",
"Hy",
"laat",
"vaar",
"dan",
"sy",
"studies",
"en",
"werk",
"vir",
"’n",
"tyd",
"lank",
"as",
"redaksie-assistent",
"van",
"Gerry",
"de",
"Melker",
",",
"uitgewer",
"by",
"H.A.U.",
"M",
".",
",",
"asook",
"in",
"die",
"uitgewery",
"se",
"boekwinkel",
".",
"Deur",
"hierdie",
"werk",
"raak",
"hy",
"in",
"Kaapstad",
"bevriend",
"met",
"onder",
"andere",
"Jan",
"Rabie",
",",
"Uys",
"Krige",
",",
"Jack",
"Cope",
"en",
"Ingrid",
"Jonker",
".",
"Wanneer",
"hy",
"voor",
"sy",
"vertrek",
"oorsee",
"deur",
"die",
"land",
"ryloop",
"en",
"tydelik",
"in",
"Johannesburg",
"bly",
",",
"loseer",
"hy",
"aan",
"huis",
"van",
"Ingrid",
"Jonker",
"en",
"haar",
"man",
",",
"die",
"digter",
"Pieter",
"Venter",
".",
"Lewe",
"in",
"Europa",
"In",
"Desembervertrek",
"hy",
"as",
"vierdeklas-passasier",
"oorsee",
"op",
"die",
"Mozambique",
",",
"’n",
"Portugese",
"boot",
",",
"om",
"die",
"wêreld",
"te",
"verken",
".",
"Hy",
"land",
"in",
"Lissabon",
"en",
"per",
"trein",
"reis",
"hy",
"deur",
"Portugal",
"en",
"Spanje",
"na",
"Parys",
"in",
"Frankryk",
".",
"Hiervandaan",
"is",
"hy",
"per",
"boot",
"na",
"’n",
"kusdorp",
"aan",
"die",
"Engelse",
"Kanaal",
"en",
"daarvandaan",
"na",
"Londen",
"in",
"Engeland",
",",
"waar",
"sy",
"broer",
"Cloete",
"en",
"sy",
"vrou",
"destyds",
"gewoon",
"het",
".",
"In",
"Londen",
"werk",
"hy",
"onder",
"meer",
"as",
"verpakker",
"in",
"’n",
"fabriek",
",",
"waarna",
"hy",
"weer",
"na",
"Frankryk",
"vertrek",
".",
"In",
"Cannes",
"skets",
"hy",
"saans",
"in",
"’n",
"nagklub",
"portrette",
"in",
"ruil",
"vir",
"’n",
"bord",
"kos",
".",
"Dan",
"kry",
"hy",
"werk",
"as",
"kok",
"op",
"’n",
"plesierboot",
"en",
"vaar",
"vir",
"’n",
"paar",
"maande",
"rond",
"in",
"die",
"Middellandse",
"See",
",",
"voordat",
"die",
"boot",
"terugkeer",
"Londen",
"toe",
".",
"Hier",
"ontmoet",
"hy",
"sy",
"toekomstige",
"vrou",
"Yolande",
"by",
"vriende",
".",
"Teen",
"die",
"einde",
"vanvertrek",
"hy",
"na",
"Noorweë",
",",
"waar",
"hy",
"ses",
"maande",
"lank",
"Engels",
"by",
"die",
"Berlitz-skool",
"in",
"Bergen",
"doseer",
".",
"In",
"Juniekeer",
"hy",
"terug",
"na",
"Parys",
"waar",
"hy",
"as",
"skilder",
"werk",
"en",
"al",
"het",
"hy",
"as",
"skilder",
"’n",
"karige",
"inkomste",
",",
"word",
"sy",
"werk",
"later",
"uitgestal",
"in",
"die",
"Galerie",
"Espace",
"in",
"Amsterdam",
"en",
"in",
"Edinburg",
",",
"Parys",
",",
"Minneapolis",
",",
"Rome",
",",
"Berlyn",
",",
"Brussel",
",",
"Rotterdam",
",",
"Le",
"Havre",
"en",
"Groningen",
".",
"Huwelik",
"met",
"Yolande",
"en",
"nagevolge",
"Na",
"sy",
"huwelik",
"inin",
"Londen",
"met",
"Yolande",
",",
"die",
"Frans-Paryse",
"vrou",
"van",
"Viëtnamese",
"afkoms",
",",
"woon",
"hulle",
"eers",
"in",
"’n",
"kamer",
"op",
"die",
"linkeroewer",
"van",
"die",
"Seine",
"en",
"later",
"in",
"’n",
"woonstelletjie",
"in",
"die",
"Rue",
"Malebranche",
"in",
"Parys",
".",
"Sy",
"vrou",
"is",
"’n",
"Franse",
"burger",
",",
"hoewel",
"haar",
"ouers",
"van",
"Viëtnamese",
"afkoms",
"is",
"en",
"sy",
"daar",
"gebore",
"is",
".",
"As",
"vierjarige",
"gaan",
"sy",
"na",
"Frankryk",
"waar",
"haar",
"vader",
"Viëtnam",
"se",
"verteenwoordiger",
"by",
"Unesco",
"was",
".",
"Haar",
"regte",
"naam",
"is",
"Ngo",
"Thi",
"Hoang",
"Lien",
",",
"wat",
"“geel",
"lotus”",
"beteken",
"en",
"sy",
"en",
"die",
"lotus",
"figureer",
"prominent",
"in",
"Breyten",
"se",
"digkuns",
".",
"In",
"Parys",
"werk",
"Yolande",
"as",
"sekretaresse",
"by",
"’n",
"Amerikaanse",
"maatskappy",
"en",
"sy",
"behaal",
"’n",
"B.A.-graad",
"aan",
"die",
"Sorbonne",
",",
"waarna",
"sy",
"verder",
"studeer",
"in",
"die",
"Regte",
"en",
"Volkekunde",
".",
"Sy",
"is",
"Frans",
",",
"Viëtnamees",
",",
"Spaans",
"en",
"Engels",
"magtig",
".",
"Breyten",
"studeer",
"inook",
"aan",
"die",
"Sorbonne",
",",
"terwyl",
"hy",
"’n",
"lewe",
"probeer",
"maak",
"uit",
"sy",
"skilderye",
"en",
"later",
"deur",
"’n",
"agent",
"in",
"Amsterdam",
"ietwat",
"beter",
"doen",
"en",
"ook",
"gereelde",
"uitstallings",
"hou",
"in",
"België",
"en",
"Nederland",
".",
"Hy",
"raak",
"in",
"hierdie",
"tyd",
"al",
"hoe",
"meer",
"betrokke",
"by",
"anti-apartheidsorganisasies",
",",
"veral",
"nadat",
"’n",
"visum",
"vir",
"sy",
"vrou",
"om",
"Suid-Afrika",
"te",
"besoek",
"sodat",
"hy",
"die",
"A.P.B.-prys",
"in",
"ontvangs",
"kan",
"neem",
",",
"ingeweier",
"word",
".",
"Inbesoek",
"hulle",
"Suider-Afrika",
"en",
"gaan",
"Swaziland",
"deur",
"Mosambiek",
"binne",
",",
"waar",
"familie",
"en",
"vriende",
"hulle",
"kom",
"groet",
"en",
"hulle",
"op",
"die",
"terugreis",
"met",
"die",
"boot",
"toegelaat",
"word",
"om",
"Kaapstad",
"twee",
"dae",
"lank",
"te",
"verken",
".",
"Inword",
"’n",
"visum",
"vir",
"Suid-Afrika",
"aan",
"sy",
"vrou",
"toegestaan",
"en",
"in",
"Desember",
"van",
"daardie",
"jaar",
"kom",
"die",
"egpaar",
"vir",
"’n",
"verblyf",
"van",
"etlike",
"maande",
"na",
"Suid-Afrika",
".",
"Hier",
"tree",
"Breytenbach",
"in",
"Februariein",
"die",
"lesingreeks",
"oor",
"die",
"Sestigers",
"voor",
"die",
"Kaapse",
"Somerskool",
"op",
".",
"Sy",
"boek",
"’n",
"Seisoen",
"in",
"die",
"paradys",
",",
"wat",
"onder",
"die",
"skuilnaam",
"B.B",
".",
"Lasarus",
"gepubliseer",
"word",
",",
"beskryf",
"die",
"gebeurtenisse",
"tydens",
"hierdie",
"besoek",
".",
"Op",
"letterkundige",
"gebied",
"is",
"hy",
"van",
"meet",
"af",
"aan",
"omstrede",
".",
"Reeds",
"met",
"publikasie",
"van",
"sy",
"debuutwerke",
",",
"Die",
"ysterkoei",
"moet",
"sweet",
"en",
"Katastrofes",
",",
"verwys",
"Afrikaanse",
"Persboekhandel",
"die",
"proewe",
"na",
"die",
"besturende",
"direkteur",
"omdat",
"hulle",
"van",
"mening",
"is",
"dat",
"die",
"werke",
"ongesond",
"en",
"ongewens",
"is",
".",
"Bartho",
"Smit",
"behandel",
"egter",
"die",
"besware",
"met",
"bestuur",
"en",
"die",
"boeke",
"word",
"gepubliseer",
",",
"waarna",
"dit",
"ook",
"die",
"A.P.B.-prys",
"verower",
".",
"Tydens",
"toekenning",
"van",
"die",
"CNA-prys",
"inis",
"D.J",
".",
"Opperman",
"een",
"van",
"die",
"beoordelaars",
"en",
"dit",
"is",
"vir",
"hom",
"duidelik",
"dat",
"Die",
"huis",
"van",
"die",
"dowe",
"die",
"sterkste",
"aanspraakmaker",
"is",
".",
"Gedagtig",
"aan",
"die",
"weiering",
"van",
"’n",
"visum",
"vir",
"Breyten",
"se",
"vrou",
"in",
"verneem",
"Opperman",
"deur",
"middel",
"van",
"sy",
"vriend",
"Johan",
"Spies",
"of",
"die",
"regering",
"haar",
"sal",
"toelaat",
"om",
"die",
"land",
"binne",
"te",
"kom",
"vir",
"die",
"ontvangs",
"van",
"die",
"prys",
".",
"Die",
"Eerste",
"Minister",
",",
"John",
"Vorster",
",",
"oefen",
"hierna",
"groot",
"druk",
"op",
"die",
"beoordelaars",
"uit",
"om",
"hulle",
"aanbeveling",
"te",
"verander",
".",
"Opperman",
"staan",
"egter",
"vas",
"en",
"lig",
"Vorster",
"in",
"dat",
"hulle",
"’n",
"aantal",
"boeke",
"suiwer",
"letterkundig",
"beoordeel",
"en",
"nie",
"die",
"persone",
"nie",
".",
"Hy",
"is",
"voorts",
"nie",
"bereid",
"om",
"Breytenbach",
"se",
"werk",
"met",
"’n",
"amateur",
"te",
"bespreek",
"nie",
"en",
"indien",
"Vorster",
"die",
"werk",
"verder",
"wil",
"bespreek",
"stel",
"hy",
"as",
"voorwaarde",
"vir",
"die",
"gesprek",
"dat",
"Vorster",
"vir",
"drie",
"maande",
"sy",
"klasse",
"op",
"Stellenbosch",
"bywoon",
"sodat",
"hy",
"hom",
"vir",
"die",
"gesprek",
"kan",
"oplei",
".",
"Na",
"toekenning",
"van",
"die",
"prys",
"vir",
"Die",
"huis",
"van",
"die",
"dowe",
"sê",
"Breyten",
"in",
"’n",
"onderhoud",
"met",
"Vrij",
"Nederland",
"dat",
"die",
"prys",
"oëverblindery",
"is",
"en",
"’n",
"vorm",
"van",
"omkoop",
"om",
"hom",
"tot",
"stilswye",
"te",
"dwing",
".",
"Verder",
"stel",
"hy",
"dit",
"dat",
"hy",
"weens",
"sy",
"vrou",
"se",
"velkleur",
"toegang",
"tot",
"Suid-Afrika",
"geweier",
"word",
"en",
"dat",
"hy",
"die",
"prysgeld",
"aan",
"organisasies",
"gaan",
"skenk",
"wat",
"optrede",
"teen",
"die",
"land",
"voorstaan",
".",
"Hierteen",
"neem",
"Opperman",
"en",
"Human",
"&",
"Rousseau",
"eksepsie",
"en",
"in",
"’n",
"ope",
"brief",
"aan",
"Breyten",
"wat",
"opNovemberin",
"Die",
"Burger",
"verskyn",
",",
"repudieer",
"hulle",
"hom",
".",
"Hulle",
"distansieer",
"hulle",
"van",
"sy",
"politiek",
"en",
"sy",
"steun",
"vir",
"terrorisme-organisasies",
"en",
"sê",
"dat",
"dit",
"nie",
"Breyten",
"se",
"vrou",
"se",
"ras",
"is",
"wat",
"sy",
"koms",
"na",
"Suid-Afrika",
"verhinder",
"nie",
",",
"maar",
"wel",
"Breyten",
"se",
"steun",
"vir",
"’n",
"“bloedige",
"inval",
"in",
"sy",
"vaderland”",
".",
"Hierdie",
"ope",
"brief",
"veroorsaak",
"’n",
"vertrouensbreuk",
"tussen",
"Breyten",
"en",
"sy",
"uitgewer",
"en",
"hy",
"gee",
"hierna",
"sy",
"werke",
"uit",
"by",
"die",
"onafhanklike",
"uitgewers",
"Buren",
"en",
"daarna",
"Taurus",
".",
"Voor",
"die",
"toekenning",
"van",
"die",
"Hertzogprys",
"inword",
"in",
"die",
"pers",
"bespiegel",
"dat",
"Breyten",
"die",
"sterkste",
"kandidaat",
"is",
",",
"maar",
"die",
"prys",
"word",
"aan",
"die",
"“veilige",
"”",
"Elisabeth",
"Eybers",
"toegeken",
".",
"In",
"Junieword",
"Breyten",
"se",
"digbundel",
",",
"Skryt",
":",
"om",
"’n",
"sinkende",
"skip",
"blou",
"te",
"verf",
",",
"die",
"eerste",
"Afrikaanse",
"digbundel",
"wat",
"verbied",
"word",
"onder",
"die",
"streng",
"sensuurwette",
"van",
"daardie",
"tyd",
",",
"veral",
"weens",
"’n",
"politieke",
"gedig",
"gerig",
"aan",
"die",
"Eerste",
"Minister",
",",
"John",
"Vorster",
"(",
"of",
"J",
".",
"Vrotstert",
")",
",",
"onder",
"die",
"titel",
"Brief",
"uit",
"die",
"vreemde",
"aan",
"slagter",
".",
"By",
"herhaling",
"gaan",
"die",
"beoordelaars",
"van",
"die",
"Hertzogprys",
"Breytenbach",
"verby",
"wanneer",
"bekronings",
"vir",
"poësie",
"gemaak",
"moet",
"word",
"en",
"wanneer",
"hulle",
"eindelik",
"indie",
"digbundel",
"(",
"‘yk’",
")",
"bekroon",
",",
"weier",
"hy",
"die",
"prys",
".",
"Anti-apartheidsvegter",
"en",
"tronkstraf",
"Reeds",
"in",
"Aprilskryf",
"Breyten",
"’n",
"artikel",
"vir",
"Sechaba",
",",
"die",
"amptelike",
"mondstuk",
"van",
"die",
"destyds",
"verbode",
"ANC",
",",
"waarin",
"hy",
"openlik",
"revolusie",
"en",
"die",
"omverwerping",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"regering",
"bepleit",
".",
"Inword",
"hy",
"aangewys",
"as",
"die",
"ere-ondervoorsitter",
"van",
"die",
"studente-organisasie",
"National",
"Union",
"of",
"South",
"African",
"Students",
"(",
"Nusas",
")",
"(",
"wat",
"hom",
"sterk",
"teen",
"die",
"apartheidsbeleid",
"uitspreek",
")",
"en",
"in",
"Junieword",
"hy",
"erepresident",
".",
"In",
"Frankryk",
"word",
"hy",
"stigterslid",
"van",
"Okhela",
"(",
"wat",
"beteken",
"“om",
"aan",
"die",
"brand",
"te",
"steek”",
")",
",",
"’n",
"anti-apartheidsorganisasie",
"wat",
"hom",
"veral",
"daarvoor",
"beywer",
"om",
"blankes",
"in",
"die",
"stryd",
"teen",
"apartheid",
"te",
"mobiliseer",
".",
"Die",
"Verenigde",
"Volke-organisasie",
"(",
"later",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
")",
"hou",
"in",
"Aprilin",
"Parys",
"’n",
"spesiale",
"seminaar",
"oor",
"apartheid",
"waaraan",
"Breyten",
"deelneem",
".",
"Hy",
"noem",
"Suid-Afrika",
"’n",
"“terroristestaat",
"”",
"en",
"pleit",
"vir",
"groter",
"steun",
"aan",
"die",
"bevrydingsbewegings",
".",
"OpAugustusword",
"hy",
"op",
"die",
"lughawe",
"Jan",
"Smuts",
"in",
"hegtenis",
"geneem",
"nadat",
"hy",
"opAugustus",
"die",
"land",
"met",
"’n",
"vals",
"paspoort",
"onder",
"die",
"skuilnaam",
"Christian",
"Jean-Marc",
"Galaska",
"binnegekom",
"het",
".",
"Sy",
"aanhouding",
"is",
"ingevolge",
"Artikelvan",
"die",
"Wet",
"op",
"Terrorisme",
"en",
"vyf",
"van",
"die",
"mense",
"met",
"wie",
"hy",
"na",
"bewering",
"in",
"Suid-Afrika",
"kontak",
"gehad",
"het",
",",
"word",
"ook",
"aangehou",
".",
"Die",
"veiligheidspolisie",
"was",
"bewus",
"van",
"sy",
"voorgenome",
"besoek",
"lank",
"voordat",
"hy",
"geland",
"het",
",",
"nadat",
"’n",
"onbekende",
"persoon",
"hom",
"verraai",
"het",
".",
"OpNovemberverskyn",
"Breyten",
"die",
"eerste",
"keer",
"in",
"die",
"hof",
"te",
"midde",
"van",
"groot",
"plaaslike",
"en",
"internasionale",
"belangstelling",
",",
"met",
"die",
"verhoor",
"wat",
"dan",
"uitgestel",
"word",
"totNovember",
".",
"Met",
"die",
"aanvang",
"van",
"die",
"verhoor",
"opNovember",
"pleit",
"Breyten",
"skuldig",
"op",
"die",
"hoofaanklag",
"met",
"sekere",
"wysigings",
"op",
"die",
"klagstaat",
"en",
"hy",
"word",
"daarna",
"op",
"elf",
"aanklagte",
"skuldig",
"bevind",
".",
"OpNovembervonnis",
"regter",
"P.",
"M",
".",
"Cillié",
"hom",
"tot",
"nege",
"jaar",
"gevangenisstraf",
",",
"al",
"het",
"beide",
"die",
"staat",
"onder",
"leiding",
"van",
"die",
"prokureur-generaal",
",",
"dr",
".",
"Percy",
"Yutar",
",",
"en",
"Breyten",
"se",
"verdediging",
"’n",
"maksimum",
"vonnis",
"van",
"slegs",
"vyf",
"jaar",
"gevra",
".",
"Verlof",
"tot",
"appèl",
"teen",
"die",
"vonnis",
"word",
"in",
"Desemberen",
"weer",
"in",
"Maartgeweier",
".",
"In",
"die",
"loop",
"vanword",
"hy",
"’n",
"tweede",
"keer",
"verhoor",
"op",
"grond",
"van",
"beweerde",
"pogings",
"om",
"te",
"ontsnap",
"en",
"om",
"deur",
"gesprekke",
"met",
"een",
"van",
"die",
"bewaarders",
"die",
"doelstellings",
"van",
"Okhela",
"te",
"bevorder",
".",
"Op",
"meeste",
"van",
"hierdie",
"aanklagte",
"word",
"hy",
"onskuldig",
"bevind",
".",
"Hy",
"word",
"slegs",
"skuldig",
"bevind",
"daaraan",
"dat",
"hy",
"tronkregulasies",
"oortree",
"het",
"en",
"word",
"hiervoor",
"tot",
"R50",
"of",
"drie",
"maande",
"gevangenisstraf",
"gevonnis",
".",
"Tydens",
"sy",
"aanhouding",
"wend",
"die",
"Afrikaanse",
"Skrywersgilde",
"herhaalde",
"pogings",
"aan",
"dat",
"Breytenbach",
"toegelaat",
"word",
"om",
"in",
"die",
"gevangenis",
"te",
"skryf",
"en",
"te",
"skilder",
"en",
"dat",
"sy",
"vonnis",
"versag",
"word",
".",
"Sy",
"moeder",
"is",
"opAprilonverwags",
"aan",
"’n",
"hartaanval",
"oorlede",
",",
"maar",
"Breyten",
"word",
"verlof",
"geweier",
"om",
"die",
"begrafnis",
"by",
"te",
"woon",
".",
"Nadat",
"hy",
"lank",
"in",
"Pretoria",
"se",
"gevangenis",
"aangehou",
"is",
",",
"word",
"hy",
"later",
"na",
"Pollsmoor",
"in",
"Kaapstad",
"verplaas",
".",
"Tydens",
"sy",
"gevangeskap",
"word",
"sy",
"vrou",
"toegelaat",
"om",
"hom",
"twee",
"keer",
"per",
"jaar",
"te",
"besoek",
".",
"OpDesember",
"nadat",
"hy",
"iets",
"meer",
"as",
"sewe",
"jaar",
"van",
"sy",
"vonnis",
"uitgedien",
"het",
",",
"word",
"Breytenbach",
"vrygelaat",
".",
"Breyten",
"verklaar",
"hierna",
"dat",
"dit",
"feitlik",
"onmoontlik",
"is",
"vir",
"’n",
"blanke",
"Suid-Afrikaner",
"om",
"deur",
"swart",
"vryheidsvegters",
"as",
"bondgenote",
"in",
"die",
"stryd",
"aanvaar",
"te",
"word",
".",
"Dus",
"meen",
"hy",
"dat",
"hy",
"self",
"geen",
"verdere",
"rol",
"in",
"die",
"politiek",
"te",
"speel",
"het",
"nie",
".",
"Hy",
"en",
"sy",
"vrou",
"gaan",
"bly",
"weer",
"in",
"Parys",
",",
"waar",
"hy",
"inFranse",
"burgerskap",
"aanvaar",
"en",
"die",
"egpaar",
"in",
"die",
"laat",
"tagtigerjare",
"ouers",
"word",
"van",
"’n",
"dogter",
",",
"wat",
"hulle",
"Daphnée",
"noem",
".",
"Hulle",
"koop",
"benewens",
"die",
"ateljee",
"in",
"Parys",
"ook",
"’n",
"lappie",
"grond",
"aan",
"die",
"voet",
"van",
"die",
"Pireneë",
".",
"In",
"Aprilword",
"hy",
"genooi",
"as",
"gas",
"van",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kalifornië",
",",
"waar",
"hy",
"lesings",
"lewer",
"en",
"uit",
"sy",
"boeke",
"voorlees",
".",
"Hy",
"woon",
"ook",
"indiete",
"PEN-konferensie",
"in",
"New",
"York",
"by",
".",
"Inis",
"hy",
"saam",
"met",
"Van",
"Zyl",
"Slabbert",
"een",
"van",
"die",
"organiseerders",
"van",
"die",
"ontmoeting",
"tussen",
"die",
"toe",
"nog",
"verbode",
"ANC",
"en",
"leidende",
"Suid-Afrikaners",
"in",
"Dakar",
",",
"Senegal",
".",
"Hierdie",
"ontmoeting",
"baan",
"die",
"weg",
"vir",
"verdere",
"soortgelyke",
"ontmoetings",
"en",
"skep",
"die",
"klimaat",
"vir",
"die",
"nuwe",
"demokratiese",
"bestel",
"binne",
"Suid-Afrika",
".",
"Hy",
"woon",
"ook",
"die",
"veel",
"besproke",
"Victoria",
"Watervalberaad",
"intussen",
"prominente",
"skrywers",
"en",
"die",
"ANC",
"by",
"en",
"lewer",
"by",
"hierdie",
"geleentheid",
"die",
"slotreferaat",
"in",
"Engels",
"oor",
"’n",
"Suid-Afrikaanse",
"letterkunde",
".",
"Wanneer",
"sy",
"pa",
"se",
"gesondheid",
"verswak",
",",
"word",
"in",
"Julie’n",
"visum",
"vir",
"vier",
"dae",
"aan",
"Breyten",
"en",
"Yolande",
"toegestaan",
"vir",
"’n",
"besoek",
".",
"Breyten",
"se",
"pa",
"is",
"in",
"Desemberin",
"die",
"ouderdom",
"vanjaar",
"oorlede",
".",
"Visums",
"word",
"dan",
"vir",
"drie",
"dae",
"aan",
"Breyten",
"en",
"Yolande",
"toegestaan",
"om",
"die",
"roudiens",
"in",
"Grahamstad",
"by",
"te",
"woon",
",",
"asook",
"die",
"seremonie",
"in",
"Hermanus",
",",
"waar",
"sy",
"pa",
"se",
"as",
"by",
"sy",
"ma",
"se",
"graf",
"gestrooi",
"is",
".",
"In",
"Meiword",
"Breyten",
"as",
"direkteur",
"van",
"Taurus-uitgewers",
"aangestel",
",",
"met",
"sy",
"hoofdoel",
"om",
"ondersoek",
"in",
"te",
"stel",
"na",
"die",
"moontlikheid",
"om",
"Afrika",
"letterkunde",
"aan",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"publiek",
"bekend",
"te",
"stel",
".",
"Inis",
"hy",
"een",
"van",
"die",
"stigters",
"van",
"die",
"Gorée-instituut",
"in",
"Dakar",
"in",
"Senegal",
",",
"wat",
"kulturele",
"navorsing",
"doen",
"wat",
"daarop",
"gemik",
"is",
"om",
"burgerlike",
"bemagtiging",
"in",
"Afrika-samelewings",
"te",
"bewerkstellig",
".",
"Lewe",
"na",
"sy",
"vrylating",
"Nabesoek",
"hy",
"gereeld",
"sy",
"land",
"van",
"herkoms",
",",
"wanneer",
"dit",
"weens",
"veranderde",
"politieke",
"omstandighede",
"makliker",
"word",
"om",
"toegang",
"te",
"verkry",
".",
"Hy",
"hou",
"gereelde",
"lesings",
",",
"onder",
"andere",
"in",
"Augustusin",
"Stellenbosch",
"voor",
"die",
"Stellenbosse",
"Aktuele",
"Aangeleentheidskring",
"en",
"in",
"Oktoberby",
"die",
"Afrikaanse",
"Skrywersgilde",
"se",
"beraad",
"op",
"Langebaan",
".",
"In",
"Desemberby",
"die",
"landswye",
"skrywerskonferensie",
"georganiseer",
"deur",
"die",
"koerant",
"New",
"Nation",
"lewer",
"hy",
"die",
"hooftoespraak",
"onder",
"die",
"titel",
"Om",
"by",
"heerskappy",
"verby",
"te",
"skryf",
".",
"In",
"Julietree",
"hy",
"op",
"by",
"die",
"Wits",
"Winterforum",
".",
"By",
"die",
"Demokratiese",
"Alliansie",
"se",
"taalberaad",
"vantree",
"hy",
"op",
"saam",
"met",
"die",
"leier",
"van",
"die",
"DA",
",",
"Tony",
"Leon",
",",
"en",
"die",
"voorsitter",
"van",
"Pansat",
",",
"Neville",
"Alexander",
".",
"Intree",
"hy",
"op",
"KykNet",
"se",
"poësieprogram",
"Ja-nee",
"op",
",",
"waar",
"hy",
"met",
"plaaslike",
"letterkundiges",
",",
"digters",
"en",
"skrywers",
"oor",
"die",
"digkuns",
"gesels",
",",
"terwyl",
"hy",
"in",
"Maartdeelneem",
"aan",
"’n",
"oop",
"gesprek",
"wat",
"deur",
"die",
"Departement",
"Afrikaans",
"van",
"die",
"Universiteit",
"Wes-Kaapland",
"gereël",
"is",
".",
"Ook",
"in",
"die",
"buiteland",
"tree",
"hy",
"by",
"verskeie",
"kere",
"in",
"die",
"openbaar",
"op",
"en",
"maak",
"belangwekkende",
"toesprake",
".",
"In",
"Novemberby",
"Washington",
"Universiteit",
"in",
"St",
".",
"Louis",
"in",
"Missouri",
",",
"stel",
"hy",
"dit",
"duidelik",
"dat",
"die",
"komende",
"demokrasie",
"in",
"Suid-Afrika",
"slegs",
"sal",
"werk",
"as",
"die",
"politici",
"beperk",
"word",
"tot",
"hulle",
"sleutelrol",
"as",
"dienaars",
"van",
"die",
"samelewing",
"om",
"hulle",
"neiging",
"tot",
"uitbuiting",
"van",
"die",
"gemeenskap",
"teen",
"te",
"werk",
".",
"Inlewer",
"hy",
"die",
"openingstoespraak",
"by",
"diete",
"Poetry",
"International",
"in",
"Rotterdam",
",",
"waarheenskrywers",
"van",
"oor",
"die",
"wêreld",
"genooi",
"is",
".",
"Breyten",
"is",
"indie",
"hoofspreker",
"by",
"die",
"elfde",
"internasionale",
"Time",
"of",
"the",
"Writer",
"skrywersfees",
"wat",
"in",
"Durban",
"aangebied",
"is",
"en",
"tree",
"wêreldwyd",
"by",
"verskeie",
"ander",
"openbare",
"byeenkomste",
"op",
",",
"insluitende",
"die",
"derde",
"Mail",
"&",
"Guardian",
"literêre",
"fees",
"inin",
"die",
"Markteater",
"in",
"Johannesburg",
".",
"Akademikus",
"Inword",
"hy",
"aangestel",
"as",
"Global",
"Distinguished",
"Professor",
"in",
"Lettere",
"aan",
"die",
"Universiteit",
"van",
"New",
"York",
"in",
"Amerika",
",",
"waar",
"hy",
"lesings",
"gee",
"in",
"die",
"kreatiewe",
"skryfkunsprogram",
".",
"In",
"Januarieword",
"hy",
"vir",
"’n",
"tydperk",
"van",
"drie",
"jaar",
"aangestel",
"as",
"besoekende",
"professor",
"by",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kaapstad",
"se",
"Fakulteit",
"Geesteswetenskappe",
".",
"Vanafis",
"hy",
"ook",
"betrokke",
"by",
"die",
"Gorée-Instituut",
"in",
"Dakar",
",",
"Senegal",
"waar",
"hy",
"die",
"uitvoerende",
"direkteur",
"van",
"hierdie",
"instelling",
"word",
"en",
"inin",
"’n",
"bitter",
"stryd",
"met",
"die",
"regering",
"van",
"Senegal",
"betrokke",
"is",
"om",
"hierdie",
"instituut",
"te",
"behou",
".",
"Deur",
"die",
"vredesakademie",
"van",
"hierdie",
"instituut",
"raak",
"hy",
"ook",
"vanafbetrokke",
"by",
"die",
"vredesproses",
"in",
"Guinee-Bissau",
".",
"Hy",
"stig",
"die",
"Pirogue-kollektief",
"as",
"verlengstuk",
"van",
"die",
"Gorée-Instituut",
"om",
"met",
"behulp",
"van",
"vrywillige",
"individue",
"vorm",
"te",
"gee",
"aan",
"kultureel",
"kreatiewe",
"projekte",
".",
"In",
"Meibied",
"hierdie",
"kollektief",
"saam",
"met",
"die",
"Spier-landgoed",
"buite",
"Stellenbosch",
"’n",
"Dansende",
"Digtersfees",
"aan",
"waarin",
"ses",
"internasionaal",
"bekende",
"digters",
"(",
"Ko",
"Un",
",",
"Carolyn",
"Forché",
",",
"Yang",
"Lian",
",",
"Joachim",
"Sartorius",
",",
"Tomaž",
"Salamun",
"en",
"David",
"Shulman",
")",
"saam",
"met",
"Breyten",
",",
"Antjie",
"Krog",
",",
"Petra",
"Müller",
"en",
"Marlene",
"van",
"Niekerk",
"vir",
"’n",
"week",
"die",
"ruimtes",
"van",
"skepping",
"en",
"verbeelding",
"van",
"die",
"poësie",
"ontgin",
"en",
"ondersoek",
".",
"Die",
"program",
"word",
"afgesluit",
"met",
"twee",
"dae",
"waarin",
"daar",
"bedags",
"openbare",
"gesprekke",
"en",
"meesterklasse",
"is",
"en",
"snags",
"voorlesings",
"met",
"musiek",
".",
"Die",
"sukses",
"van",
"hierdie",
"fees",
"lei",
"tot",
"die",
"opvolg",
"daarvan",
"in",
"waarvoor",
"hy",
"weereens",
"die",
"feeskurator",
"is",
".",
"Inword",
"hy",
"ook",
"uitgenooi",
"om",
"as",
"beoordelaar",
"op",
"te",
"tree",
"vir",
"die",
"toekenning",
"van",
"die",
"Griffin",
"Poetry",
"Prize",
",",
"’n",
"internasionaal",
"gerekende",
"Kanadese",
"prys",
"wat",
"jaarliks",
"toegeken",
"word",
"aan",
"’n",
"internasionale",
"digter",
"in",
"Engels",
",",
"asook",
"’n",
"prys",
"vir",
"’n",
"Kanadese",
"digter",
".",
"Kunstenaar",
"Sy",
"eerste",
"kunsuitstalling",
"in",
"Suid-Afrika",
"is",
"vanaf",
"Desembertot",
"Januarieby",
"die",
"S.A",
".",
"Kunsvereniging",
"se",
"galery",
"in",
"Kaapstad",
"onder",
"die",
"titel",
"Painting",
"the",
"eye",
".",
"Hierdie",
"tentoonstelling",
"word",
"gevier",
"met",
"’n",
"gedenkboek",
",",
"wat",
"illustrasies",
"van",
"sy",
"skilderye",
"bevat",
",",
"asook",
"’n",
"inleiding",
"deur",
"Georges",
"Marie",
"Lory",
"en",
"artikels",
"deur",
"Marilet",
"Sienaert",
",",
"John",
"Miles",
"en",
"Breyten",
"self",
".",
"Hy",
"volg",
"dit",
"op",
"met",
"die",
"kunsuitstalling",
"Woordwerk",
"in",
"waar",
"sy",
"gedigte",
"en",
"kuns",
"vermeng",
"word",
".",
"Inhou",
"hy",
"weer",
"’n",
"groot",
"kunsuitstalling",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"by",
"die",
"Suidoosterfees",
"in",
"Kaapstad",
"onder",
"die",
"titel",
"Vingerverhale",
".",
"Skryfwerk",
"Inleiding",
"Reeds",
"op",
"skool",
"skryf",
"hy",
"gediggies",
"vir",
"meisies",
"op",
"wie",
"hy",
"’n",
"ogie",
"gehad",
"het",
".",
"Sy",
"eerste",
"verse",
",",
"onder",
"meer",
"Nanag",
"en",
"Terminus",
",",
"en",
"vroeë",
"prosastukke",
",",
"onder",
"meer",
"Drie",
"halwes",
"maak",
"’n",
"hele",
",",
"verskyn",
"in",
"die",
"studenteblad",
"Groote",
"Schuur",
"in",
"In",
"die",
"jaretotpubliseer",
"hy",
"enkele",
"verse",
"en",
"prosasketse",
"in",
"Contrast",
"en",
"Sestiger",
".",
"Hy",
"beskou",
"homself",
"egter",
"eerder",
"as",
"skilder",
"en",
"nie",
"eintlik",
"as",
"’n",
"skrywer",
"of",
"digter",
"nie",
",",
"maar",
"word",
"gemotiveer",
"om",
"sy",
"skryfwerk",
"ernstig",
"op",
"te",
"neem",
"nadat",
"Chris",
"Barnard",
"vroeg",
"inParys",
"besoek",
"en",
"waardering",
"vir",
"sy",
"werk",
"toon",
".",
"Hierna",
"stuur",
"hy",
"die",
"manuskripte",
"van",
"Die",
"ysterkoei",
"moet",
"sweet",
"en",
"Katastrofes",
"na",
"Bartho",
"Smit",
"by",
"Afrikaanse",
"Pers",
",",
"wat",
"dit",
"publiseer",
".",
"Breyten",
"se",
"agtergrond",
"as",
"skilder",
"veroorsaak",
"dat",
"hy",
"tegnieke",
"en",
"raamwerke",
"van",
"hierdie",
"kunsvorm",
"as",
"vanselfsprekende",
"hulpmiddels",
"gebruik",
"by",
"sy",
"digkuns",
".",
"As",
"skilder",
"(",
"en",
"dus",
"ook",
"as",
"digter",
")",
"kan",
"hy",
"beskou",
"word",
"as",
"’n",
"Nuwe",
"Realis",
",",
"wat",
"aanvaar",
"dat",
"niks",
"vreemds",
"is",
"vir",
"die",
"mens",
"nie",
"en",
"dus",
"staan",
"die",
"groteske",
"en",
"die",
"skrikwekkende",
"naas",
"(",
"en",
"as",
"deel",
"van",
")",
"die",
"sagte",
"en",
"mooie",
"en",
"in",
"alles",
"kan",
"die",
"mens",
"ontdek",
"word",
".",
"Hierdie",
"tipe",
"kuns",
"het",
"’n",
"aanslag",
"wat",
"wesenlik",
"surrealisties",
"is",
",",
"wat",
"weer",
"op",
"sy",
"beurt",
"raakpunte",
"vertoon",
"met",
"Zen-Boeddhisme",
",",
"wat",
"waarskynlik",
"die",
"grootste",
"enkele",
"vormende",
"invloed",
"op",
"Breyten",
"se",
"digkuns",
"is",
".",
"Zen",
"is",
"’n",
"omvattende",
"wêreldbeeld",
"waardeur",
"denke",
"wat",
"dinge",
"kategoriseer",
"en",
"een",
"vir",
"een",
"omvat",
",",
"omver",
"gegooi",
"word",
"deur",
"nie",
"dinge",
"teenoor",
"mekaar",
"te",
"stel",
"nie",
",",
"maar",
"dit",
"gesamentlik",
"te",
"belewe",
".",
"Verhoudings",
"tussen",
"diverse",
"dinge",
"is",
"dus",
"belangriker",
"as",
"dinge",
"op",
"sigself",
"en",
"hierdie",
"wêreldbeeld",
"floreer",
"op",
"vrye",
"en",
"ongewone",
"assosiasie",
".",
"Teenoorgesteldes",
"word",
"nie",
"noodwendig",
"as",
"paradoksaal",
"ervaar",
"nie",
",",
"maar",
"eerder",
"as",
"teenkante",
"van",
"dieselfde",
"munt",
".",
"Aansluitend",
"hierby",
"werk",
"skilderkuns",
"per",
"definisie",
"met",
"beelde",
"en",
"wanneer",
"hierdie",
"beelde",
"gekombineer",
"word",
"met",
"die",
"elemente",
"soos",
"hierbo",
"uiteengesit",
",",
"kan",
"dit",
"lei",
"tot",
"unieke",
"assosiasies",
".",
"Die",
"ryk",
"beeldspraak",
"in",
"sy",
"poësie",
"is",
"juis",
"een",
"van",
"die",
"uitstaande",
"kenmerke",
"daarvan",
",",
"met",
"die",
"verskil",
"tussen",
"skilder",
"en",
"dig",
"wat",
"hierdeur",
"opgehef",
"word",
".",
"In",
"Middeleeuse",
"China",
"was",
"die",
"woord",
"vir",
"skildery",
"geluidlose",
"poësie",
",",
"’n",
"denkwyse",
"waarby",
"sy",
"skeppings",
"aansluit",
".",
"’n",
"Zen-beeld",
"wat",
"gereeld",
"gebruik",
"word",
"vir",
"die",
"eenheid",
"en",
"interafhanklikheid",
"van",
"alle",
"dinge",
"is",
"die",
"weerkaatsing",
"van",
"die",
"maan",
"in",
"die",
"water",
".",
"Die",
"maan",
"se",
"teenwoordigheid",
"maak",
"sy",
"weerkaatsing",
"moontlik",
",",
"die",
"water",
"se",
"teenwoordigheid",
"maak",
"dit",
"moontlik",
"dat",
"weerkaatsing",
"kan",
"plaasvind",
".",
"Benewens",
"sy",
"eie",
"naam",
"publiseer",
"hy",
"onder",
"verskeie",
"skuilname",
",",
"soos",
"B.B",
".",
"Lasarus",
",",
"Jan",
"Blom",
"en",
"Jan",
"Afrika",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"regdeur",
"sy",
"oeuvre",
"’n",
"gegewe",
"dat",
"sy",
"identiteit",
"verander",
"en",
"hy",
"verwys",
"deurlopend",
"na",
"homself",
"in",
"sy",
"gedigte",
",",
"asof",
"hy",
"’n",
"aparte",
"figuur",
"is",
".",
"Eindelik",
"word",
"sy",
"identiteit",
"geskep",
"in",
"sy",
"gedigte",
"en",
"dit",
"is",
"dus",
"nie",
"verbasend",
"dat",
"sy",
"identiteit",
"verander",
"as",
"dit",
"deurgaans",
"herskep",
"moet",
"word",
"nie",
".",
"Die",
"ek",
"of",
"self",
"is",
"nie",
"’n",
"vaste",
"punt",
"nie",
",",
"maar",
"eerder",
"’n",
"masker",
"(",
"saamgestel",
"uit",
"herinnering",
"en",
"verbeelding",
")",
",",
"wat",
"die",
"naamwisseling",
"verklaar",
"en",
"ook",
"die",
"terugkerende",
"spieëlmotief",
"as",
"een",
"van",
"die",
"sentrale",
"maskers",
"van",
"die",
"self",
".",
"Aansluitend",
"hierby",
"is",
"sy",
"feitlik",
"onbeperkte",
"woordspeling",
",",
"waardeur",
"hy",
"gedurig",
"sy",
"eie",
"naam",
"vervorm",
"deur",
"die",
"woorde",
",",
"letter",
"en",
"klanke",
"te",
"kombineer",
",",
"om",
"te",
"ruil",
",",
"letters",
"weg",
"te",
"laat",
"en",
"te",
"herrangskik",
".",
"Hierdie",
"permutasie",
"gebruik",
"hy",
"ook",
"vir",
"vele",
"ander",
"begrippe",
"in",
"sy",
"gedigte",
"(",
"soos",
"byvoorbeeld",
"“reis",
"van",
"eieland",
"tot",
"eiland",
"”",
"in",
"Kouevuur",
",",
"bladsy",
"wat",
"lei",
"tot",
"die",
"skep",
"van",
"’n",
"groot",
"aantal",
"neologismes",
",",
"maar",
"ook",
"die",
"treffende",
"naasmekaarstel",
"van",
"botsende",
"begrippe",
".",
"Dwarsdeur",
"sy",
"oeuvre",
"maak",
"hy",
"gebruik",
"van",
"terugkerende",
"simbole",
"(",
"insluitende",
"vlerke",
"en",
"voëls",
"of",
"ander",
"metodes",
"van",
"vlieg",
",",
"kleure",
",",
"water",
",",
"vel",
"en",
"membrane",
"of",
"ander",
"vorms",
"van",
"bedekking",
")",
",",
"wat",
"telkens",
"die",
"simboliese",
"waarde",
"van",
"die",
"vorige",
"beklemtoon",
"maar",
"ook",
"herinterpreteer",
".",
"Gesien",
"teen",
"bostaande",
"agtergrond",
",",
"is",
"dit",
"vanselfsprekend",
"dat",
"Breyten",
"se",
"digkuns",
"onmiddellik",
"as",
"uniek",
"en",
"vernuwend",
"ervaar",
"word",
"en",
"hy",
"kap",
"van",
"meet",
"af",
"aan",
"vir",
"hom",
"’n",
"belangrike",
"en",
"eiesoortige",
"plek",
"in",
"die",
"Afrikaanse",
"poësie",
"oop",
".",
"Poësie",
"Digbundels",
"voor",
"sy",
"tronkstraf",
"Die",
"ysterkoei",
"moet",
"sweet",
"se",
"titel",
"is",
"afgelei",
"van",
"die",
"Zen-spreuk",
",",
"“Om",
"die",
"Groot",
"Niet",
"te",
"kan",
"vertrap",
",",
"sal",
"die",
"Ysterkoei",
"moet",
"sweet”",
".",
"Die",
"Groot",
"Niet",
"is",
"die",
"groot",
"geheel",
"waarin",
"alle",
"teenstellinge",
"opgehef",
"word",
",",
"soos",
"lig",
"en",
"donker",
",",
"geboorte",
"en",
"dood",
",",
"en",
"alles",
"word",
"daarin",
"saamgevat",
".",
"Dit",
"is",
"veral",
"nie",
"iets",
"nie",
",",
"aangesien",
"’n",
"mens",
"iets",
"kan",
"beskryf",
",",
"terwyl",
"niks",
"nie",
"beskryf",
"kan",
"word",
"nie",
".",
"Die",
"titel",
"wil",
"dan",
"sê",
"dat",
"die",
"onmoontlike",
"moet",
"gebeur",
"vir",
"die",
"mens",
"om",
"die",
"Groot",
"Niet",
"te",
"kan",
"omskryf",
",",
"wat",
"impliseer",
"dat",
"die",
"gedigte",
"hoogstens",
"as",
"’n",
"poging",
"tot",
"beelding",
"of",
"interpretasie",
"beskou",
"kan",
"word",
".",
"Inword",
"die",
"Afrikaanse",
"Pers",
"Boekhandel-prys",
"vir",
"Die",
"ysterkoei",
"moet",
"sweet",
"en",
"Katastrofes",
"toegeken",
".",
"In",
"Die",
"huis",
"van",
"die",
"dowe",
"verwys",
"die",
"titel",
"na",
"die",
"dowe",
"skilder",
"Goya",
"se",
"laaste",
"tuiste",
"in",
"Madrid",
"in",
"Spanje",
",",
"waar",
"hy",
"hom",
"na",
"sy",
"sewentigste",
"verjaarsdag",
"van",
"die",
"samelewing",
"onttrek",
"het",
",",
"wetende",
"dat",
"dit",
"sy",
"laaste",
"aardse",
"tuiste",
"is",
".",
"As",
"teenvoeter",
"vir",
"die",
"skrikwekkende",
"buitewêreld",
"en",
"op",
"soek",
"na",
"troos",
"en",
"genesing",
"skilder",
"hy",
"op",
"die",
"mure",
"sy",
"beroemde",
"“swart",
"skilderye”",
",",
"wat",
"sy",
"eie",
"fantasieë",
"en",
"nagmerries",
"uitbeeld",
".",
"Die",
"titel",
"kan",
"egter",
"ook",
"verwys",
"na",
"Breyten",
"se",
"eie",
"ballingskap",
"in",
"die",
"vreemde",
",",
"waar",
"hy",
"toenemend",
"doof",
"word",
"vir",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"belewenis",
"en",
"die",
"Afrikaanse",
"taal",
".",
"Die",
"digbundel",
"probeer",
"dan",
"om",
"troos",
"te",
"soek",
"teen",
"die",
"pyn",
"van",
"die",
"lewe",
",",
"veral",
"in",
"die",
"lig",
"van",
"’n",
"fisiese",
"gebrek",
"soos",
"doofheid",
",",
"die",
"dood",
"van",
"’n",
"sintuig",
",",
"wat",
"afstand",
"en",
"skeiding",
"van",
"die",
"werklikheid",
"impliseer",
".",
"Dit",
"wat",
"jy",
"nie",
"het",
"nie",
"oorheers",
"dit",
"wat",
"jy",
"reeds",
"het",
",",
"waarby",
"die",
"motto",
"van",
"die",
"bundel",
"aansluit",
",",
"“In",
"die",
"huis",
"van",
"die",
"dowe",
"is",
"die",
"blinde",
"koning”",
",",
"wat",
"ook",
"suggereer",
"dat",
"diegene",
"met",
"gebrek",
"nie",
"baas",
"is",
"binne",
"hulle",
"eie",
"huis",
"nie",
".",
"Algaande",
"deur",
"die",
"bundel",
"groei",
"die",
"besef",
"dan",
"dat",
"die",
"gedig",
"self",
"die",
"digter",
"se",
"woning",
"word",
",",
"’n",
"woning",
"wat",
"gedurig",
"herskep",
"moet",
"word",
",",
"wat",
"nie",
"solied",
"is",
"nie",
".",
"Die",
"C.",
"N.A.-prys",
"word",
"intoegeken",
"aan",
"Die",
"huis",
"van",
"die",
"dowe",
"en",
"hierdie",
"bundel",
"verower",
"inook",
"die",
"Nederlandse",
"Reina",
"Prinsen",
"Geerligsprys",
".",
"In",
"Kouevuur",
"word",
"die",
"teenoorgesteldes",
"van",
"“koue”",
"en",
"“vuur”",
"saamgevoeg",
"in",
"een",
"geheel",
",",
"wat",
"ook",
"gangreen",
"en",
"die",
"verspreiding",
"(",
"verrotting",
")",
"daarvan",
"deur",
"die",
"hele",
"liggaam",
"suggereer",
".",
"As",
"sodanig",
"beliggaam",
"dit",
"sowel",
"die",
"lewe",
"as",
"dood",
".",
"Net",
"soos",
"die",
"geval",
"is",
"met",
"sy",
"vorige",
"bundels",
",",
"vorm",
"die",
"gedigte",
"in",
"die",
"bundel",
"’n",
"groot",
"geheel",
"wat",
"op",
"mekaar",
"inwerk",
".",
"Die",
"titel",
"van",
"Lotus",
"(",
"uitgegee",
"onder",
"die",
"skuilnaam",
"Jan",
"Blom",
")",
"word",
"verder",
"belig",
"deur",
"die",
"Boeddhistiese",
"spreuk",
"wat",
"as",
"motto",
"vooraan",
"die",
"eerste",
"afdeling",
"van",
"die",
"bundel",
"staan",
",",
"te",
"wete",
"“aum",
"mani",
"padme",
"hum”",
".",
"Hoewel",
"baie",
"moeilik",
"vertaalbaar",
",",
"kan",
"dit",
"gesien",
"word",
"as",
"“blom",
"verborge",
"in",
"die",
"lotus”",
"of",
"as",
"“pêrel",
"verborge",
"in",
"die",
"lotus”",
".",
"Die",
"bundel",
"word",
"opgedra",
"aan",
"sy",
"vrou",
",",
"Hoang",
"Lien",
",",
"wat",
"“goue",
"lotus”",
"beteken",
"en",
"hy",
"publiseer",
"die",
"bundel",
"onder",
"die",
"naam",
"Jan",
"Blom",
"(",
"ook",
"janblom",
",",
"wat",
"platanna",
"beteken",
")",
".",
"Sodoende",
"word",
"’n",
"verband",
"gelê",
"tussen",
"lotus",
"en",
"padda",
"en",
"hierdie",
"verhouding",
"word",
"deurlopende",
"motief",
"vir",
"die",
"bundel",
".",
"Nege",
"is",
"die",
"Boeddhistiese",
"volmaakte",
"getal",
",",
"derhalwe",
"ook",
"die",
"getal",
"van",
"die",
"heilige",
"lotus",
"met",
"sy",
"nege",
"kroonblare",
".",
"Die",
"bundel",
"word",
"dan",
"ook",
"in",
"nege",
"afdelings",
"verdeel",
",",
"wat",
"ook",
"saamval",
"met",
"die",
"nege",
"letters",
"van",
"Hoang",
"Lien",
".",
"Hierdie",
"agtergrond",
"gegewens",
"dui",
"reeds",
"die",
"hegte",
"samehang",
"en",
"eenheid",
"van",
"die",
"bundel",
"aan",
".",
"Lotus",
"word",
"inmet",
"die",
"C.",
"N.A.-prys",
"bekroon",
"en",
"indeur",
"die",
"Maatschappij",
"der",
"Nederlandse",
"Letterkunde",
"saam",
"met",
"Skryt",
"met",
"die",
"Nederlandse",
"Van",
"der",
"Hoogt-prys",
".",
"Skryt",
".",
"Om",
"’n",
"sinkende",
"skip",
"blou",
"te",
"verf",
"is",
"in",
"Nederland",
"uitgegee",
"en",
"kombineer",
"Breyten",
"se",
"gedigte",
"met",
"sy",
"tekeninge",
".",
"Dit",
"bevat",
"’n",
"nawoord",
"van",
"die",
"Nederlandse",
"digter",
"H.C",
".",
"ten",
"Berge",
"en",
"is",
"volgens",
"die",
"opdrag",
"“’n",
"eerbetoon",
"…",
"aan",
"die",
"volk",
"van",
"Suid-Afrika",
"aan",
"wie",
"’n",
"burgerskap",
"in",
"hul",
"geboorteland",
"ontsê",
"word”",
".",
"Die",
"titel",
"kombineer",
"die",
"woorde",
"“skryf”",
"en",
"“skyt",
"”",
"in",
"die",
"titel",
",",
"wat",
"hierdie",
"twee",
"begrippe",
"dan",
"aaneenskakel",
".",
"Om",
"te",
"skryf",
"word",
"dan",
"’n",
"verrotte",
"uitwerpsel",
"wat",
"weer",
"een",
"word",
"met",
"die",
"aarde",
",",
"waaruit",
"lewe",
"weer",
"sal",
"voortspruit",
".",
"Dit",
"suggereer",
"egter",
"ook",
"’n",
"wanhoop",
"in",
"die",
"krag",
"en",
"waarde",
"van",
"die",
"skryfproses",
".",
"Die",
"subtitel",
"verklaar",
"dat",
"dit",
"eintlik",
"’n",
"futiele",
"proses",
"is",
".",
"Die",
"titel",
"suggereer",
"ook",
"die",
"gedigte",
"se",
"doel",
"as",
"die",
"“skrif",
"van",
"die",
"stryd”",
".",
"Die",
"digproses",
"self",
"word",
"in",
"hierdie",
"bundel",
"dan",
"’n",
"sentrale",
"motief",
",",
"wat",
"veral",
"deur",
"middel",
"van",
"vlerke",
"en",
"gevlerkte",
"wesens",
"uitgebeeld",
"word",
".",
"Die",
"Maatschappij",
"der",
"Nederlandse",
"Letterkunde",
"ken",
"die",
"Nederlandse",
"Van",
"der",
"Hoogt-prys",
"intoe",
"aan",
"Skryt",
"en",
"Lotus",
".",
"Met",
"ander",
"woorde",
"vrugte",
"van",
"die",
"droom",
"van",
"stilte",
"keer",
"weer",
"terug",
"na",
"die",
"hegte",
"struktuur",
"wat",
"’n",
"bundel",
"soos",
"Lotus",
"kenmerk",
".",
"Die",
"titel",
"beslaan",
"die",
"volmaakte",
"nege",
"woorde",
",",
"die",
"twee",
"motto’s",
"voorin",
"beslaan",
"elk",
"nege",
"woorde",
"en",
"die",
"bundel",
"word",
"doelbewus",
"opgebou",
"uit",
"’n",
"veelvoud",
"van",
"nege",
"gedigte",
".",
"Ten",
"spyte",
"van",
"die",
"woordryke",
"titel",
",",
"gaan",
"dit",
"hier",
"veral",
"oor",
"stilte",
"teen",
"die",
"agtergrond",
"van",
"die",
"gedurige",
"wisselwerking",
"en",
"verhoudings",
"tussen",
"alles",
"(",
"die",
"Groot",
"Niet",
")",
"wat",
"ook",
"in",
"ander",
"bundels",
"so",
"’n",
"sentrale",
"rol",
"speel",
".",
"Digbundels",
"geskryf",
"gedurende",
"sy",
"aanhouding",
"en",
"tronkstraf",
"Tydens",
"Breyten",
"se",
"aanhouding",
"inen",
"voor",
"vonnisoplegging",
"skryf",
"hy",
"die",
"bundel",
"Voetskrif",
",",
"waar",
"die",
"titel",
"reeds",
"die",
"aard",
"van",
"die",
"bundel",
"saamvat",
"en",
"suggereer",
".",
"Om",
"met",
"voete",
"te",
"skryf",
"is",
"’n",
"manier",
"van",
"skryf",
"soos",
"deur",
"’n",
"gestremde",
"en",
"is",
"beeld",
"van",
"sy",
"eie",
"gestremdheid",
"tydens",
"aanhouding",
".",
"As",
"voete",
"skrywe",
",",
"impliseer",
"dit",
"dat",
"skryf",
"’n",
"manier",
"van",
"loop",
"is",
"en",
"word",
"die",
"gedig",
"dan",
"’n",
"reis",
",",
"waar",
"die",
"reis",
"wat",
"hy",
"beskryf",
"een",
"van",
"ontdekking",
"is",
",",
"maar",
"veral",
"ook",
"een",
"van",
"bedreiging",
"en",
"verraad",
".",
"Die",
"voete",
"is",
"terselfdertyd",
"verbinding",
"tussen",
"lewe",
"en",
"dood",
",",
"waar",
"hy",
"met",
"gevangenskap",
"ook",
"afsterf",
"van",
"sy",
"verlede",
".",
"Verder",
"impliseer",
"voetskrif",
"ook",
"heiligheid",
",",
"omdat",
"mens",
"jou",
"skoene",
"uittrek",
"om",
"die",
"heilige",
"gebied",
"te",
"verken",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"’n",
"soort",
"voetnoot",
"by",
"’n",
"primêre",
"teks",
",",
"waar",
"gevangenskap",
"nie",
"deel",
"is",
"van",
"die",
"hoofstroom",
"van",
"die",
"lewe",
"nie",
".",
"Dwarsdeur",
"sy",
"oeuvre",
"is",
"daar",
"by",
"die",
"digter",
"ook",
"’n",
"begeerte",
"om",
"te",
"vlieg",
",",
"waar",
"jy",
"juis",
"die",
"gebruik",
"van",
"jou",
"voete",
"moet",
"prysgee",
"om",
"dit",
"te",
"bereik",
".",
"Die",
"enigste",
"manier",
"waarop",
"hy",
"kan",
"vlieg",
"is",
"om",
"sy",
"gedigte",
"soos",
"gevleuelde",
"wesens",
"uit",
"te",
"stuur",
"om",
"te",
"bereik",
"wat",
"hy",
"nie",
"kan",
"nie",
"(",
"veral",
"treffend",
"uitgebeeld",
"in",
"“vers",
"as",
"boodskapper",
"”",
")",
".",
"Daar",
"is",
"dan",
"ook",
"’n",
"kloof",
"in",
"die",
"bundel",
"tussen",
"die",
"hier",
"waar",
"hy",
"hom",
"bevind",
"en",
"die",
"daar",
",",
"waar",
"die",
"onbereikbare",
"geliefdes",
"is",
".",
"Die",
"bundel",
"bevat",
"verskeie",
"gedigte",
"oor",
"die",
"afwesige",
"geliefde",
"(",
"asook",
"twee",
"gedigte",
"vir",
"sy",
"ouers",
")",
",",
"wat",
"afwesig",
"maar",
"tog",
"ook",
"’n",
"skakel",
"en",
"kontak",
"met",
"die",
"buitewêreld",
"is",
".",
"Die",
"Perskor-prys",
"word",
"inaan",
"Voetskrif",
"toegeken",
".",
"Alhoewel",
"nuwe",
"werk",
"van",
"Breyten",
"volgens",
"wet",
"nie",
"tydens",
"aanhouding",
"gepubliseer",
"kan",
"word",
"nie",
",",
"verkry",
"hy",
"internasionale",
"bekendheid",
"deur",
"die",
"verskyning",
"van",
"sy",
"poësie",
"in",
"Babel",
",",
"De",
"Populier",
",",
"De",
"Vlaamse",
"Gids",
",",
"Raster",
"en",
"die",
"stensils",
"van",
"Poetry",
"International",
"en",
"die",
"versameling",
"van",
"sy",
"gedigte",
"in",
"Nederlandse",
"uitgawes",
"(",
"Het",
"huis",
"van",
"de",
"dove",
"en",
"Met",
"andere",
"woorden,",
"1977",
")",
".",
"In",
"hierdie",
"bloemlesings",
"word",
"al",
"sy",
"verse",
"volledig",
"opgeneem",
",",
"ook",
"dié",
"wat",
"in",
"’n",
"Seisoen",
"in",
"die",
"paradys",
"en",
"in",
"tydskrifte",
"verskyn",
"het",
".",
"Verskeie",
"vertalings",
"en",
"bloemlesings",
"van",
"sy",
"werk",
"verskyn",
"ook",
"in",
"hierdie",
"tyd",
".",
"Die",
"Nederlandse",
"vertaling",
"van",
"Skryt",
"word",
"gedoen",
"deur",
"Adriaan",
"van",
"Dis",
"inen",
"Sinking",
"ship",
"blues",
"word",
"inin",
"Engels",
"vertaal",
"deur",
"André",
"P",
".",
"Brink",
".",
"Anderstalige",
"bloemlesings",
"sluit",
"in",
"Feu",
"froid",
"in",
"Frans",
"deur",
"Georges",
"Marie",
"Lory",
"in",
"wat",
"op",
"sy",
"beurt",
"weer",
"in",
"Engels",
",",
"Arabies",
"en",
"Pools",
"vertaal",
"word",
";",
"Kreuz",
"des",
"Südens",
",",
"Schwarzer",
"Brand",
"in",
"Duits",
"deur",
"Rosi",
"Russink",
"in",
"In",
"Africa",
"even",
"the",
"flies",
"are",
"happy",
"onder",
"redaksie",
"van",
"Dennis",
"Hirson",
"in",
"wat",
"op",
"sy",
"beurt",
"vertaal",
"is",
"in",
"Portugees",
",",
"Spaans",
",",
"Frans",
",",
"Duits",
",",
"Italiaans",
"en",
"Nederlands",
";",
"And",
"death",
"white",
"as",
"word",
"met",
"’n",
"inleiding",
"deur",
"Ampie",
"Coetzee",
"inen",
"vertalings",
"in",
"Portugees",
"deur",
"Mario",
"Cesariny",
"in",
"Inverskyn",
"Vingermaan",
"in",
"Nederland",
",",
"met",
"tekeninge",
"van",
"Breytenbach",
"en",
"gedigte",
"oor",
"hom",
"deur",
"H.C",
".",
"ten",
"Berge",
",",
"Rutger",
"Kopland",
",",
"Gerrit",
"Kouwenaar",
",",
"Lucebert",
"en",
"Bert",
"Schierbeek",
".",
"Vertalings",
"van",
"sy",
"werk",
"verskyn",
"verder",
"ook",
"in",
"onder",
"andere",
"Baskies",
",",
"Deens",
",",
"Noorweegs",
"en",
"Sweeds",
".",
"In",
"Afrikaans",
"verskyn",
"die",
"bloemlesing",
"Blomskryf",
"onder",
"redaksie",
"van",
"Ernst",
"Lindenberg",
"en",
"Ampie",
"Coetzee",
"met",
"’n",
"keuse",
"van",
"sy",
"gedigte",
"uit",
"al",
"sy",
"bundels",
"voor",
"Voetskrif",
",",
"terwyl",
"dit",
"ook",
"verspreide",
"gedigte",
"uit",
"tydskrifte",
"bevat",
"en",
"gedigte",
"wat",
"in",
"’n",
"Seisoen",
"in",
"die",
"paradys",
"verskyn",
"het",
".",
"In",
"sy",
"inleiding",
"tot",
"die",
"bundel",
"wys",
"Ampie",
"Coetzee",
"daarop",
"dat",
"Breytenbach",
"self",
"sy",
"gedigte",
"beskryf",
"as",
"sou",
"dit",
"om",
"verhoudings",
"gaan",
".",
"Hierdie",
"verhoudings",
"sentreer",
"dan",
"rondom",
"die",
"digter",
"en",
"sy",
"verhouding",
"met",
"die",
"poësie",
"en",
"die",
"digter",
"en",
"sy",
"verhouding",
"tot",
"die",
"leser",
"of",
"mens",
"in",
"die",
"algemeen",
",",
"die",
"liefde",
"en",
"die",
"geliefde",
".",
"Breytenbach",
"se",
"wens",
"is",
"dan",
"dat",
"die",
"bundel",
"in",
"twee",
"afdelings",
"verdeel",
"moet",
"word",
",",
"Hoesê",
"(",
"voetverse",
"–",
"huis",
"van",
"die",
"dowe",
")",
"en",
"Sosê",
"(",
"hartverse",
"–",
"witskrif",
"van",
"die",
"liefde",
")",
",",
"waarin",
"hierdie",
"verhoudings",
"sentraal",
"staan",
".",
"Binne",
"enkele",
"jare",
"na",
"sy",
"vrylating",
"verskyn",
"vier",
"digbundels",
"in",
"nie-chronologiese",
"volgorde",
",",
"wat",
"gesamentlik",
"die",
"titel",
"Die",
"ongedanste",
"dans",
"dra",
".",
"In",
"chronologiese",
"orde",
"(",
"nie",
"die",
"orde",
"waarin",
"dit",
"uitgegee",
"is",
"nie",
")",
"is",
"die",
"bundels",
"Lewendood",
",",
"Buffalo",
"Bill",
",",
"Eklips",
"en",
"(",
"‘yk",
"’",
")",
".",
"Hierdie",
"bundels",
"is",
"die",
"gesamentlike",
"weergawe",
"van",
"sy",
"ervarings",
"en",
"waarnemings",
"binne",
"die",
"gevangenis",
".",
"Die",
"gedigte",
"is",
"doelbewus",
"selfs",
"meer",
"verwikkeld",
"as",
"sy",
"vroeëre",
"poësie",
",",
"aangesien",
"hy",
"nie",
"sy",
"siel",
"wou",
"blootlê",
"aan",
"diegene",
"wat",
"letterlik",
"oor",
"sy",
"skouer",
"geloer",
"het",
"wat",
"hy",
"skryf",
"nie",
".",
"Volgens",
"die",
"voorwaardes",
"aan",
"die",
"begin",
"van",
"sy",
"strafoplegging",
"moes",
"alle",
"geskrifte",
"saans",
"ingehandig",
"word",
"en",
"kon",
"dit",
"eers",
"na",
"vrylating",
"gepubliseer",
"word",
".",
"Uit",
"die",
"verse",
"is",
"daar",
"ook",
"tekens",
"van",
"’n",
"toenemende",
"uitsigloosheid",
",",
"wat",
"baie",
"van",
"die",
"gedigte",
"donker",
"stem",
".",
"Die",
"titel",
"Lewendood",
"omvat",
"die",
"begrippe",
"lewe",
"en",
"dood",
",",
"maar",
"impliseer",
"ook",
"“lewend",
"dood”",
".",
"Dit",
"beskryf",
"dus",
"die",
"twee",
"pole",
"van",
"spanning",
"binne",
"die",
"bundel",
",",
"maar",
"is",
"ook",
"aanduidend",
"van",
"die",
"toestand",
"van",
"die",
"digter",
"in",
"die",
"tronk",
".",
"Die",
"gedigte",
"styg",
"egter",
"bo",
"die",
"eng",
"persoonlike",
"uit",
"deur",
"byvoorbeeld",
"verwysings",
"na",
"die",
"graffiti",
"van",
"vorige",
"gevangenes",
"en",
"die",
"beeldspraak",
"wat",
"Dante",
"se",
"hellevaart",
"oproep",
".",
"Kenmerkend",
"is",
"weer",
"die",
"vrye",
"assosiasie",
"en",
"beeldspraak",
"wat",
"sy",
"digkuns",
"kenmerk",
"en",
"die",
"voortdurende",
"soeke",
"na",
"sin",
"en",
"waarheid",
"binne",
"die",
"omgewing",
"waarbinne",
"hy",
"hom",
"bevind",
".",
"Dikwels",
"is",
"die",
"tema",
"ook",
"die",
"taal",
"en",
"die",
"onvermoë",
"van",
"die",
"taal",
"om",
"dinge",
"werklik",
"te",
"kan",
"sê",
"soos",
"dit",
"is",
",",
"asook",
"die",
"dood",
"van",
"’n",
"taal",
".",
"Lewendood",
"is",
"inop",
"die",
"kortlys",
"vir",
"die",
"toekenning",
"van",
"die",
"Rapportprys",
".",
"Die",
"titel",
"van",
"Buffalo",
"Bill",
"verwys",
"na",
"die",
"legendariese",
"Amerikaanse",
"volksheld",
"wat",
"bekend",
"geword",
"het",
"in",
"sy",
"gevegte",
"teen",
"die",
"Amerikaanse",
"Indiane",
"in",
"die",
"negentiende",
"eeu",
".",
"In",
"Eklips",
"is",
"die",
"klem",
"baie",
"sterker",
"op",
"die",
"toestand",
"van",
"die",
"ek",
"eerder",
"as",
"die",
"ervarings",
"van",
"die",
"ek",
",",
"en",
"bepeins",
"hy",
"die",
"dinge",
"wat",
"belangrik",
"is",
",",
"die",
"krag",
"van",
"die",
"liefde",
"en",
"die",
"wisselwerking",
"tussen",
"lewe",
"en",
"dood",
".",
"Die",
"titel",
"kan",
"verwys",
"na",
"die",
"verdoeseling",
"van",
"die",
"dinge",
"wat",
"werklik",
"is",
",",
"veral",
"deur",
"woorde",
"en",
"die",
"onmag",
"van",
"woorde",
",",
"asook",
"na",
"die",
"dinge",
"wat",
"as",
"werklik",
"belangrik",
"bewys",
"word",
"tydens",
"sy",
"eklips",
"of",
"gevangenskap",
".",
"Eklips",
"is",
"inop",
"die",
"kortlys",
"vir",
"die",
"toekenning",
"van",
"die",
"Louis",
"Luyt-prys",
".",
"Na",
"vrylating",
"verklaar",
"Breyten",
"dat",
"sy",
"“self",
"”",
"in",
"die",
"tronk",
"van",
"hom",
"afgestroop",
"is",
"en",
"“ek",
"”",
"word",
"“yk”",
".",
"Die",
"titel",
"van",
"(",
"‘yk’",
")",
"word",
"in",
"hakies",
"geplaas",
"om",
"gevangenskap",
"van",
"die",
"ek",
"aan",
"te",
"dui",
",",
"terwyl",
"die",
"insluiting",
"van",
"die",
"letter",
"“y",
"”",
"ook",
"kan",
"dui",
"op",
"’n",
"eenwording",
"van",
"die",
"ek",
"met",
"Yolande",
",",
"terwyl",
"die",
"aanhalingstekens",
"daarop",
"kan",
"dui",
"dat",
"hy",
"in",
"sy",
"gevangeskap",
"slegs",
"op",
"woorde",
"aangewys",
"is",
".",
"Dit",
"kan",
"ook",
"dui",
"op",
"’n",
"soort",
"tussenstadium",
"of",
"tussen-in",
"wees",
",",
"met",
"implikasie",
"dat",
"die",
"lewe",
"in",
"gevangenskap",
"tydelik",
"opgehef",
"is",
".",
"Die",
"bundel",
"bevat",
"weereens",
"liefdesgedigte",
"waarin",
"die",
"verlange",
"na",
"die",
"afwesige",
"geliefde",
"voorop",
"staan",
",",
"gedigte",
"oor",
"die",
"tronklewe",
"wat",
"soms",
"met",
"’n",
"winterlandskap",
"en",
"koue",
"verbind",
"word",
"en",
"die",
"verlange",
"na",
"kommunikasie",
"en",
"kontak",
"met",
"die",
"buitewêreld",
".",
"Hierdie",
"toestand",
"van",
"isolasie",
"word",
"in",
"baie",
"gedigte",
"ook",
"met",
"die",
"dood",
"verbind",
",",
"wat",
"ook",
"die",
"betekenis",
"van",
"afwesigheid",
"aanneem",
".",
"Daar",
"is",
"deurentyd",
"’n",
"bewussyn",
"van",
"mure",
"of",
"grense",
"en",
"’n",
"drang",
"om",
"hierdie",
"grense",
"te",
"oorskry",
",",
"met",
"woorde",
"die",
"enigste",
"manier",
"om",
"dit",
"in",
"hierdie",
"situasie",
"te",
"bereik",
".",
"Inis",
"hierdie",
"bundel",
"ook",
"op",
"die",
"kortlys",
"vir",
"die",
"toekenning",
"van",
"die",
"Louis",
"Luyt-prys",
"en",
"word",
"eindelik",
"tweede",
"geplaas",
".",
"Judas",
"eye",
"is",
"’n",
"keuse",
"uit",
"sy",
"tronkbundels",
"in",
"Engelse",
"vertaling",
",",
"waarin",
"hy",
"hom",
"in",
"’n",
"nawoord",
"oor",
"sy",
"poësie",
"uitlaat",
"en",
"in",
"’n",
"selfportret",
"iets",
"oor",
"sy",
"lewensloop",
"vertel",
".",
"Digbundels",
"na",
"sy",
"vrylating",
"Soos",
"die",
"so",
"is",
"Breyten",
"se",
"eerste",
"bundel",
"wat",
"gedigte",
"bevat",
"wat",
"geskryf",
"is",
"na",
"sy",
"vrylating",
",",
"hoewel",
"baie",
"van",
"die",
"gedigte",
"van",
"voor",
"hierdie",
"tyd",
"dateer",
".",
"Die",
"bundel",
"bevat",
"ook",
"twee",
"prosatekste",
"waarin",
"die",
"aard",
"van",
"hierdie",
"bundel",
"uiteengesit",
"word",
"en",
"besin",
"word",
"oor",
"die",
"funksie",
"van",
"poësie",
".",
"Hierin",
"skryf",
"hy",
"dat",
"die",
"bundel",
"’n",
"“verserige",
"notaboek",
"”",
"is",
"wat",
"beskryf",
"“soos",
"ek",
"my",
"lewe",
"leef”",
".",
"Die",
"bundel",
"word",
"volgens",
"chronologiese",
"datumbepaling",
"gestruktureer",
".",
"Aan",
"die",
"einde",
"vanhet",
"hy",
"’n",
"gedrukte",
"dagboek",
"aangeskaf",
"wat",
"hy",
"daarna",
"gereeld",
"met",
"versinskrywings",
"vir",
"die",
"dag",
"invul",
"(",
"’n",
"gedig",
"vir",
"elke",
"dag",
"!",
")",
"en",
"met",
"etlike",
"onderbrekings",
"volhou",
"totSeptember",
"Hierdie",
"versinskrywings",
"word",
"veertien",
"jaar",
"later",
",",
"opSeptember",
"hervat",
".",
"Inword",
"Soos",
"die",
"so",
"genomineer",
"vir",
"die",
"Rapportprys",
".",
"Die",
"bundel",
"nege",
"landskappe",
"van",
"ons",
"tye",
"bemaak",
"aan",
"’n",
"beminde",
"word",
"soos",
"die",
"titel",
"aandui",
"in",
"nege",
"afdelings",
"verdeel",
",",
"waarin",
"die",
"reise",
"van",
"die",
"digter",
"uitgebeeld",
"word",
".",
"Dit",
"is",
"egter",
"nie",
"net",
"die",
"uiterlike",
"landskappe",
"wat",
"verken",
"word",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"die",
"binne",
"toestand",
"of",
"innerlike",
"landskap",
"van",
"die",
"ek",
".",
"In",
"wese",
"vorm",
"die",
"bundel",
"’n",
"soort",
"testament",
"wat",
"aan",
"sy",
"vrou",
"“bemaak",
"”",
"word",
",",
"en",
"die",
"gedigte",
"is",
"dus",
"gevul",
"met",
"weemoedigheid",
"en",
"die",
"dood",
",",
"met",
"intense",
"herbelewing",
"van",
"die",
"landskappe",
"as",
"die",
"vreugde",
"wat",
"dinge",
"in",
"stand",
"hou",
".",
"Sy",
"verbysterende",
"vermoë",
"tot",
"beeldspraak",
"maak",
"hierdie",
"landskappe",
"letterlik",
"visuele",
"woord-landskappe",
".",
"Die",
"bundel",
"kan",
"gesien",
"word",
"as",
"sy",
"poëtiese",
"testament",
",",
"waarin",
"hy",
"oor",
"sy",
"digterlike",
"ambag",
"besin",
"en",
"dit",
"saamvat",
".",
"Nege",
"landskappe",
"van",
"ons",
"tye",
"bemaak",
"aan",
"’n",
"beminde",
"is",
"in’n",
"naaswenner",
"van",
"die",
"CNA-prys",
"en",
"word",
"dan",
"inbekroon",
"met",
"die",
"Helgaard",
"Steyn-prys",
"vir",
"die",
"beste",
"letterkundige",
"werk",
"die",
"voorafgaande",
"vier",
"jaar",
".",
"Die",
"gedigte",
"in",
"Plakboek",
"(",
"uitgegee",
"in",
"sy",
"eie",
"handskrif",
"en",
"geïllustreer",
"met",
"sy",
"eie",
"skilderye",
")",
"is",
"reisverse",
"(",
"onder",
"andere",
"deur",
"Frankryk",
"na",
"Italië",
")",
"en",
"dateer",
"uit",
"Hierdie",
"reisgedigte",
"is",
"egter",
"meer",
"universeel",
"van",
"aard",
"en",
"beweeg",
"tussen",
"tyd",
"en",
"plek",
"en",
"vanaf",
"die",
"geografiese",
"na",
"die",
"innerlike",
",",
"met",
"die",
"illustrasies",
"wat",
"’n",
"integrale",
"deel",
"van",
"die",
"gedig",
"en",
"die",
"betekenis",
"uitmaak",
".",
"Ampie",
"Coetzee",
"stel",
"die",
"bloemlesing",
"Die",
"hand",
"vol",
"vere",
"uit",
"sy",
"poësie",
"saam",
",",
"wat",
"naas",
"verse",
"uit",
"sy",
"digbundels",
"ook",
"gedigte",
"bevat",
"wat",
"voorheen",
"óf",
"ongepubliseer",
"was",
"óf",
"slegs",
"in",
"tydskrifte",
"verskyn",
"het",
".",
"Die",
"bundel",
"Oorblyfsels",
":",
"’n",
"roudig",
"(",
"onder",
"die",
"naam",
"Jan",
"Blom",
")",
"bevat",
"in",
"’n",
"gedig",
"met",
"nege",
"dele",
"hulde",
"aan",
"sy",
"ontslape",
"uitgewersvriend",
"Daantjie",
"Saayman",
",",
"wat",
"inbereid",
"was",
"om",
"die",
"nege",
"gedigte",
"wat",
"weens",
"politieke",
"redes",
"uit",
"Kouevuur",
"weggelaat",
"is",
"apart",
"te",
"publiseer",
"onder",
"die",
"titel",
"Oorblyfsels",
"uit",
"die",
"pelgrim",
"se",
"reis",
"na",
"’n",
"tydelike",
".",
"Die",
"verse",
"word",
"’n",
"reis",
"deur",
"die",
"streke",
"van",
"’n",
"besondere",
"vriendskap",
",",
"waarin",
"daar",
"deurnag",
"gesels",
"is",
"by",
"wyn",
"en",
"vuur",
"te",
"midde",
"van",
"’n",
"algemene",
"gevoel",
"van",
"verwagting",
"en",
"hoop",
".",
"Terselfdertyd",
"is",
"dit",
"’n",
"reis",
"na",
"die",
"dood",
"en",
"die",
"verse",
"het",
"dan",
"ook",
"’n",
"oorwegend",
"elegiese",
"toon",
".",
"Saam",
"met",
"Papierblom",
"word",
"hierdie",
"bundel",
"inmet",
"die",
"Hertzogprys",
"bekroon",
".",
"Papierblom",
"is",
"’n",
"verafrikaansing",
"van",
"bougainvillea",
"en",
"dui",
"ook",
"op",
"die",
"skeppingsproses",
",",
"waar",
"die",
"digter",
"met",
"sy",
"gedigte",
"as’t",
"ware",
"woorde",
"op",
"die",
"papier",
"laat",
"blom",
".",
"Die",
"titel",
"beklemtoon",
"ook",
"die",
"tydelikheid",
"van",
"alles",
",",
"met",
"’n",
"papierblom",
"wat",
"gou",
"vergaan",
".",
"Hierdie",
"bundel",
"verskyn",
"onder",
"die",
"pseudoniem",
"Jan",
"Afrika",
",",
"wat",
"die",
"digter",
"se",
"kontinent",
"van",
"herkoms",
"aandui",
",",
"al",
"tipeer",
"die",
"subtitel",
"die",
"bundel",
"as",
"’n",
"“swerfjoernaal”",
".",
"Die",
"talle",
"plekname",
"onder",
"baie",
"van",
"die",
"gedigte",
"is",
"inderdaad",
"’n",
"aanduiding",
"van",
"hoe",
"die",
"digter",
"voortdurend",
"aan",
"die",
"beweeg",
"is",
".",
"Dit",
"is",
"egter",
"nie",
"’n",
"tradisionele",
"reisbundel",
"nie",
",",
"aangesien",
"die",
"reise",
"meer",
"inwaarts",
"gerig",
"is",
"en",
"ook",
"regstreeks",
"met",
"die",
"maak",
"van",
"poësie",
"verband",
"hou",
".",
"Die",
"reis",
"self",
"word",
"as",
"belangrik",
"beskou",
",",
"nie",
"die",
"bestemming",
"nie",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"heelwat",
"droomgedigte",
",",
"wat",
"aansluit",
"by",
"die",
"liefde",
",",
"natuur",
"en",
"musiektemas",
"van",
"ander",
"gedigte",
".",
"Soos",
"kenmerkend",
"van",
"veral",
"sy",
"latere",
"werk",
",",
"is",
"die",
"dood",
"ook",
"’n",
"belangrike",
"motief",
"en",
"bring",
"Breyten",
"hulde",
"aan",
"sy",
"vriend",
"Jan",
"Rabie",
"wat",
"op",
"daardie",
"stadium",
"aan",
"’n",
"aftakelende",
"siekte",
"ly",
".",
"Die",
"dood",
"is",
"egter",
"ook",
"die",
"afskeid",
"van",
"die",
"land",
"van",
"sy",
"herkoms",
"en",
"liefde",
".",
"Wanneer",
"die",
"Hertzogprys",
"inweer",
"aan",
"Breyten",
"toegeken",
"word",
",",
"hierdie",
"keer",
"vir",
"Papierblom",
"en",
"Oorblyfsels",
":",
"’n",
"roudig",
",",
"aanvaar",
"hy",
"dit",
"en",
"word",
"hy",
"persoonlik",
"gebel",
"en",
"gelukgewens",
"(",
"op",
"Afrikaans",
")",
"deur",
"president",
"Nelson",
"Mandela",
",",
"van",
"een",
"tronkvoël",
"aan",
"’n",
"ander",
".",
"In",
"Lady",
"one",
"bundel",
"hy",
"’n",
"keuse",
"uit",
"sy",
"liefdesverse",
"en",
"hy",
"neem",
"ook",
"nege",
"voorheen",
"ongepubliseerde",
"gedigte",
"hierin",
"op",
".",
"Die",
"versameling",
"Ysterkoei-blues",
"bevat",
"die",
"digbundels",
"Die",
"ysterkoei",
"moet",
"sweet",
",",
"Die",
"huis",
"van",
"die",
"dowe",
",",
"Kouevuur",
",",
"Oorblyfsels",
"uit",
"die",
"pelgrim",
"se",
"verse",
"na",
"’n",
"tydelike",
",",
"Lotus",
",",
"Skryt",
",",
"Met",
"ander",
"woorde",
"vrugte",
"van",
"die",
"droom",
"van",
"stilte",
",",
"Plakboek",
",",
"die",
"gedigte",
"in",
"’n",
"Seisoen",
"in",
"die",
"paradys",
"en",
"ander",
"verspreide",
"gedigte",
"wat",
"uit",
"die",
"tydperk",
"voordateer",
".",
"Katastrofes",
"word",
"ook",
"ingesluit",
",",
"omdat",
"Breyten",
"dit",
"as",
"prosaverse",
"beskou",
"wat",
"by",
"sy",
"digkuns",
"tuishoort",
".",
"Die",
"ongedanste",
"dans",
"is",
"die",
"volledige",
"uitgawe",
"van",
"sy",
"gevangenisgedigte",
"en",
"bevat",
"Voetskrif",
",",
"Lewendood",
",",
"Buffalo",
"Bill",
",",
"Eklips",
",",
"(",
"‘yk’",
")",
",",
"die",
"gedigte",
"in",
"Boek",
"(",
"Deel",
"een",
")",
":",
"Dryfpunt",
"en",
"die",
"lang",
"ongepubliseerde",
"gedig",
"Die",
"glimlag",
"(",
"opgedra",
"aan",
"Fjodor",
"Dostojefski",
")",
".",
"Die",
"singende",
"hand",
":",
"Versamelde",
"gedigte2014",
"is",
"Breytenbach",
"se",
"derde",
"versamelbundel",
".",
"Dit",
"vorm",
"'n",
"drieluik",
"met",
"die",
"vorige",
"twee",
"bande",
",",
"Ysterkoei-blues",
"en",
"Die",
"ongedanste",
"dans",
".",
"Die",
"versameling",
"bevat",
"die",
"volgende",
"elf",
"bundels",
":",
"Soos",
"die",
"so",
";",
"Nege",
"landskappe",
"van",
"ons",
"tye",
"bemaak",
"aan",
"'n",
"beminde",
";",
"Oorblyfsels",
";",
"Papierblom",
";",
"Die",
"\"",
"(",
"Lady",
"One)\"",
"-siklus",
"uit",
"Lady",
"One",
";",
"die",
"windvanger",
";",
"Oorblyfsel/Voice",
"over",
";",
"die",
"beginsel",
"van",
"stof",
";",
"katalekte",
";",
"vyf-en-veertig",
"skemeraandsange",
"en",
"oorblyfsel",
".",
"Werk",
"ins",
"Na",
"’n",
"lang",
"stilswye",
"waarin",
"Breyten",
"sweer",
"dat",
"hy",
"nooit",
"weer",
"in",
"Afrikaans",
"sal",
"dig",
"nie",
"(",
"onder",
"meer",
"nadat",
"Afrikaners",
"in",
"’n",
"internet-peiling",
"op",
"die",
"webwerf",
"van",
"Die",
"Burger",
"gestem",
"het",
"dat",
"hy",
"nie",
"lid",
"van",
"die",
"volk",
"behoort",
"te",
"wees",
"nie",
")",
"verskyn",
"die",
"indrukwekkende",
"bundel",
"Die",
"windvanger",
".",
"Later",
"volg",
"Die",
"beginsel",
"van",
"stof",
"en",
"Katalekte",
",",
"wat",
"saam",
"met",
"hierdie",
"bundel",
"’n",
"drieluik",
"vorm",
".",
"Die",
"windvanger",
"word",
"weer",
"in",
"nege",
"afdelings",
"verdeel",
".",
"Inword",
"die",
"Hertzogprys",
",",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Johannesburg-prys",
",",
"die",
"W.A",
".",
"Hofmeyr-prys",
"en",
"die",
"Protea-prys",
"aan",
"“Die",
"windvanger",
"”",
"toegeken",
",",
"terwyl",
"hierdie",
"digbundel",
"in",
"dieselfde",
"jaar",
"ook",
"op",
"die",
"kortlys",
"vir",
"die",
"Helgaard",
"Steyn-prys",
"is",
".",
"Die",
"beginsel",
"van",
"stof",
"bevat",
"weereens",
"blyke",
"van",
"Breyten",
"se",
"besondere",
"woordvermoë",
",",
"waar",
"hy",
"deur",
"nuwe",
"woordskeppings",
"die",
"taal",
"verryk",
",",
"besondere",
"beelde",
"skep",
"en",
"die",
"gedigte",
"laai",
"met",
"veelvuldige",
"betekenislae",
".",
"Temas",
"wat",
"hierin",
"aangeraak",
"word",
"sluit",
"in",
"die",
"digterskap",
"en",
"die",
"ouderdom",
"en",
"dood",
",",
"waarin",
"afskeid",
"geneem",
"word",
"van",
"ontslape",
"mense",
"soos",
"Van",
"Zyl",
"Slabbert",
",",
"sy",
"ma",
"(",
"Ounooi",
")",
"en",
"sy",
"broer",
"Basjan",
".",
"Deurentyd",
"lewer",
"hy",
"skerp",
"kommentaar",
"op",
"korrupte",
"politici",
".",
"Die",
"veertien",
"sonnette",
"wat",
"hy",
"geskryf",
"het",
"vir",
"die",
"fees",
"wat",
"tot",
"sy",
"eer",
"op",
"Hengelo",
"in",
"Nederland",
"tydens",
"sy",
"sewentigste",
"verjaarsdag",
"gehou",
"is",
",",
"vorm",
"ook",
"deel",
"van",
"die",
"bundel",
".",
"In",
"aansluiting",
"by",
"die",
"res",
"van",
"sy",
"oeuvre",
"gebruik",
"hy",
"in",
"hierdie",
"bundel",
"op",
"meesterlike",
"wyse",
"die",
"poëtiese",
"tegnieke",
"van",
"inkantering",
",",
"musikaliteit",
"en",
"opeenstapeling",
",",
"sodat",
"die",
"blote",
"klank",
"en",
"ritme",
"van",
"die",
"gedig",
"bydra",
"tot",
"die",
"impak",
"en",
"betekenis",
"daarvan",
".",
"Zen-simbole",
"soos",
"die",
"maan",
"se",
"refleksie",
"op",
"die",
"water",
"(",
"aanduidend",
"van",
"verligting",
"deurdat",
"die",
"een",
"in",
"die",
"ander",
"teenwoordig",
"is",
"en",
"selfs",
"die",
"kleinste",
"druppel",
"water",
"die",
"gehele",
"maan",
"en",
"ruimte",
"kan",
"reflekteer",
",",
"asook",
"simbool",
"van",
"die",
"alomteenwoordigheid",
"van",
"die",
"dood",
"in",
"die",
"lewe",
")",
"en",
"die",
"voël",
"en",
"vlerke",
"doem",
"ook",
"hier",
",",
"soos",
"elders",
"in",
"sy",
"poësie",
",",
"gereeld",
"op",
".",
"Katalekte",
"se",
"titel",
"beteken",
"“versameling",
"fragmente",
"van",
"ou",
"dig-",
"of",
"prosastukke”",
".",
"Die",
"subtitel",
"is",
"artefakte",
"vir",
"die",
"stadige",
"gebruike",
"van",
"doodgaan",
"en",
"die",
"titel",
"ontstaan",
"dus",
"waarskynlik",
"uit",
"die",
"motto",
"van",
"die",
"skrywer",
"Cioran",
"wat",
"in",
"die",
"bundel",
"opgeneem",
"word",
",",
"naamlik",
"dat",
"oeuvres",
"sterf",
",",
"maar",
"nie",
"fragmente",
"nie",
",",
"omdat",
"hulle",
"nooit",
"geleef",
"het",
"nie",
".",
"Die",
"bundel",
"sluit",
"tematies",
"aan",
"by",
"sy",
"hele",
"oeuvre",
"en",
"Breyten",
"maak",
"weer",
"bemoeienis",
"met",
"die",
"dood",
",",
"die",
"skryfproses",
",",
"die",
"erotiese",
"liefde",
",",
"die",
"verhouding",
"met",
"die",
"vaderland",
",",
"reis",
"en",
"reiservarings",
".",
"Telkens",
"verras",
"hy",
"weer",
"met",
"sy",
"vermoë",
"om",
"nuwe",
"metafore",
"en",
"nuwe",
"woorde",
"te",
"skep",
",",
"terwyl",
"die",
"gebruik",
"van",
"terugkerende",
"motiewe",
"in",
"sy",
"werk",
"soos",
"die",
"ysterkoei",
",",
"voël",
",",
"die",
"ouers",
",",
"die",
"nar",
",",
"die",
"bobbejaan",
",",
"lewe",
"en",
"dood",
"en",
"vele",
"ander",
"ook",
"in",
"gesprek",
"tree",
"met",
"sy",
"vorige",
"werk",
"en",
"dit",
"gedurig",
"relativeer",
".",
"Hierdie",
"omvangryke",
"bundel",
"vanbladsye",
"word",
"in",
"sewe",
"afdelings",
"verdeel",
".",
"Hierdie",
"bundel",
"vorm",
"saam",
"met",
"Die",
"windvanger",
"en",
"Die",
"beginsel",
"van",
"stof",
"’n",
"drieluik",
".",
"Die",
"bundel",
"oorblyfsel",
"/",
"voice",
"over",
"(",
"in",
"Afrikaans",
"en",
"Engels",
")",
"noem",
"Breyten",
"’n",
"“collage”",
",",
"waarin",
"hy",
"getransformeerde",
"variasies",
"van",
"sy",
"vriend",
"en",
"Palestynse",
"digter",
",",
"Mahmoed",
"Darwiesj",
",",
"se",
"werk",
"opneem",
".",
"Hy",
"skryf",
"die",
"gedigte",
"na",
"Darwiesj",
"se",
"dood",
"as",
"fragmente",
"van",
"’n",
"voortgesette",
"gesprek",
"met",
"hom",
".",
"Die",
"gedigte",
"spreek",
"van",
"nostalgie",
"en",
"die",
"hunkering",
"na",
"’n",
"beter",
"lewe",
",",
"terwyl",
"die",
"ooreenkomste",
"tussen",
"die",
"Palestynse",
"en",
"Afrikaanse",
"wêrelde",
"ook",
"opval",
".",
"Dood",
"en",
"verganklikheid",
"is",
"die",
"oorheersende",
"temas",
".",
"In",
"Frankryk",
"word",
"Breyten",
"invereer",
"met",
"die",
"toekenning",
"van",
"die",
"Max",
"Jacob-prys",
"vir",
"Outre",
"voix",
",",
"die",
"Franse",
"vertaling",
"van",
"oorblyfsel",
"/",
"voice",
"over",
"deur",
"Georges",
"Lory",
".",
"Inontvang",
"die",
"bundel",
"die",
"Mahmoed",
"Darwiesj-stigting",
"se",
"inhuldigingsprys",
"en",
"die",
"oorspronklike",
"Afrikaans",
"/",
"Engelse",
"digbundel",
"word",
"inmet",
"die",
"Protea-prys",
"vir",
"poësie",
"bekroon",
"vir",
"die",
"beste",
"digbundel",
"wat",
"die",
"voorafgaande",
"jaar",
"verskyn",
"het",
".",
"Vyf-en-veertig",
"skemeraandsange",
"uit",
"die",
"eenbeendanser",
"se",
"werkruimte",
"is",
"weer",
"vol",
"van",
"gedigte",
"wat",
"getuig",
"van",
"Breytenbach",
"se",
"vermoë",
"om",
"vernuftig",
"met",
"klank",
"en",
"beeld",
"om",
"te",
"gaan",
".",
"Die",
"titel",
"verwys",
"na",
"die",
"digter",
"se",
"“werkruimte”",
"en",
"die",
"veelvuldige",
"verwysing",
"na",
"die",
"sterre",
"beklemtoon",
"dat",
"Breytenbach",
"se",
"werkruimte",
"die",
"heelal",
"is",
",",
"waar",
"hy",
"soos",
"die",
"planete",
",",
"swartkolle",
"en",
"sterre",
"die",
"oneindigheid",
"naspeur",
"en",
"alle",
"dinge",
"aan",
"mekaar",
"verbind",
".",
"Beweging",
"is",
"dan",
"ook",
"een",
"van",
"die",
"herhalende",
"motiewe",
"in",
"die",
"bundel",
".",
"Versamelbundels",
"Breyten",
"se",
"gedigte",
"word",
"in",
"’n",
"menigte",
"versamelbundels",
"opgeneem",
",",
"waaronder",
"’n",
"baie",
"ruim",
"keuse",
"in",
"die",
"bloemlesings",
"wat",
"die",
"hele",
"Afrikaanse",
"poësieskat",
"dek",
",",
"soos",
"Groot",
"verseboek",
"en",
"Die",
"Afrikaanse",
"poësie",
"in",
"’n",
"duisend",
"en",
"enkele",
"gedigte",
".",
"Ander",
"versamelbundels",
"waarin",
"sy",
"werk",
"verskyn",
",",
"sluit",
"in",
"Die",
"mooiste",
"Afrikaanse",
"liefdesgedigte",
",",
"Woordpaljas",
",",
"Digters",
"en",
"digkuns",
",",
"Kraaines",
",",
"Die",
"goue",
"vreugde",
"en",
"Goudaar",
".",
"Hy",
"publiseer",
"ook",
"sy",
"gedigte",
"in",
"verskeie",
"letterkundige",
"tydskrifte",
",",
"insluitende",
"Contrast",
",",
"Sestiger",
",",
"Kol",
",",
"Standpunte",
"en",
"The",
"bloody",
"horse",
".",
"’n",
"Teken",
"van",
"sy",
"groot",
"internasionale",
"aansien",
"is",
"dat",
"sy",
"werk",
"vertaal",
"is",
"in",
"onder",
"andere",
"Engels",
",",
"Nederlands",
",",
"Sweeds",
",",
"Italiaans",
",",
"Baskies",
",",
"Bulgaars",
",",
"Deens",
",",
"Frans",
",",
"Duits",
",",
"Portugees",
"en",
"Spaans",
".",
"Poësie",
"op",
"CD's",
"Sy",
"poësie",
"is",
"ook",
"verkrygbaar",
"op",
"verskeie",
"CD’s",
".",
"Om",
"te",
"Breyten",
"is",
"die",
"eerste",
"CD",
"waarop",
"kunstenaars",
"hulle",
"gunsteling-gedigte",
"van",
"Breyten",
"toonset",
"en",
"uitvoer",
".",
"Inword",
"dit",
"opgevolg",
"met",
"Mondmusiek",
",",
"waarop",
"Breyten",
"’n",
"al",
"groter",
"rol",
"speel",
".",
"Hy",
"lees",
"van",
"sy",
"gedigte",
"voor",
"met",
"musiek",
"van",
"plaaslike",
"musikante",
"op",
"die",
"agtergrond",
".",
"Hierdie",
"CD",
"word",
"indeur",
"luisteraars",
"aangewys",
"as",
"die",
"beste",
"Afrikaanse",
"album",
"van",
"die",
"jaar",
".",
"Involg",
"Lady",
"One",
",",
"waarop",
"hy",
"Engelse",
"gedigte",
"met",
"veral",
"’n",
"sterk",
"Oosterse",
"musiekbegeleiding",
"voorlees",
".",
"Beste",
"Breyten",
"is",
"’n",
"keur",
"uit",
"al",
"die",
"CD’s",
"en",
"bevat",
"ook",
"’n",
"aantal",
"nuwe",
"snitte",
".",
"Laurinda",
"Hofmeyr",
"bring",
"indie",
"CD",
"Reis",
"na",
"die",
"suide",
"uit",
"waarop",
"sy",
"ook",
"van",
"Breyten",
"se",
"gedigte",
"sing",
"wat",
"sy",
"self",
"getoonset",
"het",
".",
"Prosa",
"Breyten",
"se",
"eerste",
"gepubliseerde",
"prosawerk",
"is",
"Katastrofes",
",",
"waarin",
"reeds",
"bekende",
"elemente",
"uit",
"sy",
"digkuns",
"ook",
"figureer",
".",
"Die",
"gepynigde",
"ek",
"bevind",
"hom",
"in",
"’n",
"absurde",
"wêreld",
"waarin",
"alles",
"aan",
"die",
"verrot",
"is",
",",
"op",
"soek",
"na",
"identiteit",
",",
"verwesenliking",
"en",
"troos",
".",
"Soortgelyke",
"tegnieke",
"as",
"in",
"sy",
"poësie",
"word",
"ook",
"gebruik",
",",
"soos",
"aaneenskakeling",
"van",
"oënskynlik",
"onverwante",
"assosiasies",
",",
"gebruik",
"van",
"fantasie",
",",
"saamvoeg",
"van",
"teenoorgesteldes",
",",
"alles",
"weergegee",
"met",
"uitsonderlike",
"beeldingsvermoë",
".",
"Die",
"prosa",
"wyk",
"af",
"van",
"normale",
"perspektiewe",
"en",
"beeld",
"nie",
"noodwendig",
"katastrofes",
"aan",
"soos",
"wat",
"dit",
"normaalweg",
"verstaan",
"word",
"nie",
".",
"Dit",
"is",
"eerder",
"flitse",
"of",
"fragmente",
"waar",
"sonderlinge",
"gebeurtenisse",
"as",
"gewoon",
"aangebied",
"word",
"of",
"’n",
"fantasiewêreld",
"as",
"realiteit",
"voorgehou",
"word",
",",
"met",
"die",
"mens",
"as",
"oorsaak",
"van",
"die",
"katastrofes",
".",
"Verder",
"is",
"daar",
"mildelik",
"gebruik",
"gemaak",
"van",
"die",
"paradoks",
",",
"met",
"ontsteltenis",
"wat",
"volg",
"op",
"die",
"doodgewone",
"en",
"die",
"gruwelike",
"wat",
"begroet",
"word",
"met",
"geen",
"verwondering",
"nie",
".",
"In",
"die",
"Afrikaanse",
"prosa",
"is",
"hierdie",
"stukke",
"uniek",
",",
"aangesien",
"dit",
"beweeg",
"op",
"’n",
"paralogiese",
"vlak",
"waar",
"die",
"betekenis",
"redelike",
"begrip",
"ontwyk",
",",
"maar",
"die",
"impak",
"tog",
"betekenisvol",
"is",
".",
"Inword",
"die",
"Afrikaanse",
"Pers",
"Boekhandel-prys",
"toegeken",
"aan",
"Katastrofes",
"en",
"Die",
"ysterkoei",
"moet",
"sweet",
".",
"Om",
"te",
"vlieg",
"(",
"Opstel",
"in",
"vyf",
"ledemate",
"en",
"’n",
"ode",
")",
"is",
"sy",
"heel",
"eerste",
"voltooide",
"prosawerk",
",",
"al",
"word",
"dit",
"na",
"Katastrofes",
"gepubliseer",
".",
"Reeds",
"inis",
"dit",
"aanvaar",
"vir",
"publikasie",
",",
"maar",
"dit",
"word",
"dan",
"deur",
"vrees",
"vir",
"die",
"streng",
"sensuurwette",
"van",
"die",
"tyd",
"gekelder",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"verhaal",
"van",
"Panus",
"(",
"samestelling",
"van",
"penis",
"en",
"anus",
")",
"se",
"begeerte",
"om",
"te",
"vlieg",
",",
"wat",
"oor",
"’n",
"tydperk",
"van",
"vyf",
"seisoene",
"strek",
".",
"Hy",
"bevind",
"hom",
"tydens",
"oorlog",
"in",
"Slagterstad",
",",
"’n",
"stad",
"wat",
"verwantskappe",
"met",
"Parys",
"en",
"Kaapstad",
"toon",
".",
"Die",
"werk",
"word",
"geskryf",
"uit",
"’n",
"dubbelperspektief",
"aangesien",
"Panus",
"beide",
"karakter",
"en",
"verteller",
"is",
".",
"Sy",
"begeerte",
"om",
"te",
"vlieg",
"is",
"’n",
"verlange",
"om",
"aan",
"die",
"groei",
"en",
"ontbinding",
",",
"dood",
"en",
"lewe",
"te",
"ontvlug",
"en",
"homself",
"volkome",
"te",
"verwesenlik",
",",
"waar",
"om",
"te",
"vlieg",
"eindelik",
"gelykgestel",
"word",
"aan",
"Nirwana",
",",
"die",
"opperste",
"bevryding",
".",
"Hierdie",
"begeerte",
"kan",
"ook",
"gesien",
"word",
"as",
"samehangend",
"met",
"die",
"begeerte",
"om",
"te",
"skryf",
".",
"Die",
"vyf",
"seisoene",
"(",
"winter",
",",
"winnel",
"(",
"winter",
"en",
"lente",
"gekombineer",
")",
",",
"lente",
",",
"somer",
"en",
"herfs",
")",
"van",
"die",
"boek",
"verwys",
"ook",
"na",
"vyf",
"wonderbaarlike",
"vermoëns",
"van",
"Boeddha",
"en",
"omdat",
"Boeddha",
"die",
"Al",
"is",
",",
"skep",
"die",
"vyf",
"saam",
"een",
"liggaam",
"wat",
"meer",
"as",
"sy",
"dele",
"is",
".",
"Hierdie",
"vermoëns",
"is",
"kennis",
"deur",
"middel",
"van",
"die",
"hemelse",
"oor",
",",
"kennis",
"van",
"ander",
"se",
"gedagtes",
",",
"herinnering",
"aan",
"voorafgaande",
"lewens",
",",
"kennis",
"van",
"die",
"dood",
"en",
"hergeboorte",
"van",
"ander",
"wesens",
".",
"So",
"word",
"die",
"seisoene",
"dan",
"beide",
"’n",
"herhaling",
"van",
"die",
"ander",
"en",
"’n",
"nuwe",
"perspektief",
",",
"wat",
"gelyktydig",
"met",
"die",
"ander",
"plaasvind",
".",
"Dit",
"is",
"’n",
"werk",
"wat",
"heeltemal",
"afwyk",
"van",
"die",
"konvensionele",
"verhalende",
"prosa",
"en",
"dit",
"skep",
"’n",
"fantasiewêreld",
"waarin",
"die",
"makabere",
"en",
"kosmiese",
"’n",
"verbinding",
"met",
"mekaar",
"aangaan",
".",
"Breyten",
"publiseer",
"verskeie",
"prosasketse",
"in",
"Sestiger",
",",
"Contrast",
"en",
"De",
"Vlaamse",
"Gids",
"en",
"uit",
"hierdie",
"werk",
"(",
"asook",
"verskeie",
"stukke",
"wat",
"uit",
"die",
"oorspronklike",
"manuskrip",
"van",
"Katastrofes",
"weggelaat",
"is",
"en",
"prosastukke",
"uit",
"’n",
"Seisoen",
"in",
"die",
"paradys",
")",
"word",
"keuses",
"saamgebundel",
"in",
"De",
"boom",
"achter",
"de",
"maan",
"in",
"Nederland",
"en",
"Die",
"miernes",
"swel",
"op",
"ja",
"die",
"fox-terrier",
"kry",
"’n",
"weekend",
"en",
"ander",
"byna",
"vergete",
"katastrofes",
"en",
"fragmente",
"uit",
"’n",
"ou",
"manuskrip",
".",
"Hierdie",
"werk",
"is",
"dus",
"verwant",
"aan",
"Katastrofes",
",",
"alhoewel",
"dit",
"hoofsaaklik",
"van",
"mindere",
"kwaliteit",
"is",
".",
"Die",
"kortverhaal",
"Strafbare",
"onskuld",
"word",
"in",
"Juliein",
"Contrast",
"gepubliseer",
"en",
"daarna",
"deur",
"Hennie",
"Aucamp",
"in",
"die",
"versamelbundel",
"Bolder",
"opgeneem",
".",
"Breyten",
"se",
"prosawerk",
"verskyn",
"ook",
"in",
"ander",
"versamelbundels",
",",
"insluitende",
"Borde",
"borde",
"boordevol",
"saamgestel",
"deur",
"Hennie",
"Aucamp",
",",
"Vertellers",
"van",
"Merwe",
"Scholtz",
"en",
"Die",
"Afrikaanse",
"kortverhaalboek",
"en",
"Kort",
"keur",
",",
"beide",
"van",
"Abraham",
"H.",
"de",
"Vries",
".",
"In",
"’n",
"Seisoen",
"in",
"die",
"paradys",
"(",
"onder",
"die",
"skuilnaam",
"B.B",
".",
"Lasarus",
")",
"doen",
"hy",
"verslag",
"oor",
"die",
"besoek",
"van",
"hom",
"en",
"sy",
"vrou",
"aan",
"Suid-Afrika",
"in1973",
",",
"waarin",
"hy",
"sy",
"jeugwêreld",
"ook",
"herontdek",
"en",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"samelewing",
"herevalueer",
".",
"Die",
"titel",
"verduidelik",
"die",
"kortstondigheid",
"van",
"sy",
"besoek",
"aan",
"sy",
"oorsprong",
"terwyl",
"die",
"skuilnaam",
"BB",
"(",
"vir",
"sy",
"voorletters",
")",
"na",
"hom",
"verwys",
"en",
"na",
"Lasarus",
",",
"die",
"man",
"wat",
"die",
"dood",
"oorwin",
"het",
"nadat",
"hy",
"’n",
"seisoen",
"in",
"die",
"graf",
"deurgebring",
"het",
".",
"In",
"die",
"paradys",
"is",
"daar",
"dus",
"beide",
"lewe",
"en",
"dood",
",",
"hemel",
"en",
"hel",
".",
"Die",
"boek",
"staan",
"dan",
"ook",
"in",
"die",
"teken",
"van",
"vele",
"afskeide",
"van",
"mense",
",",
"gebiede",
"en",
"dinge",
"wat",
"hy",
"geken",
"het",
".",
"Hy",
"belig",
"die",
"teks",
"met",
"vele",
"gedigte",
"en",
"sluit",
"dan",
"ook",
"sy",
"siening",
"van",
"die",
"digterskap",
"in",
"die",
"boek",
"in",
".",
"Die",
"boek",
"is",
"in",
"Nederlands",
"vertaal",
"deur",
"Hans",
"Ester",
"en",
"Adriaan",
"van",
"Dis",
"en",
"in",
"Engels",
"deur",
"Rike",
"Vaughan",
".",
"Na",
"sy",
"vrylating",
"publiseer",
"hy",
"die",
"prosabundel",
"Mouroir",
",",
"wat",
"grootliks",
"in",
"die",
"tronk",
"geskryf",
"is",
".",
"Dit",
"bestaan",
"uit",
"nege",
"en",
"dertig",
"kortprosatekste",
",",
"waarvan",
"elf",
"in",
"Engels",
"geskrywe",
"is",
".",
"Die",
"titel",
"is",
"die",
"Franse",
"woord",
"vir",
"’n",
"tehuis",
"vir",
"bejaardes",
",",
"waar",
"die",
"inwoners",
"op",
"die",
"dood",
"wag",
"en",
"dus",
"ook",
"die",
"betekenis",
"van",
"veroordeelde",
"of",
"gevangene",
"inkorporeer",
".",
"In",
"aansluiting",
"by",
"sy",
"vorige",
"prosawerke",
"word",
"die",
"inhoud",
"surrealisties",
"aangebied",
",",
"met",
"die",
"onderwerp",
"hoofsaaklik",
"ervarings",
"in",
"die",
"gevangenis",
".",
"In",
"die",
"subtitel",
"word",
"die",
"boek",
"as",
"“bespieëlende",
"notas",
"van",
"’n",
"roman”",
",",
"waardeur",
"die",
"aard",
"daarvan",
"(",
"fragmente",
",",
"sketse",
"en",
"meditasies",
")",
"wat",
"tog",
"op",
"’n",
"manier",
"saamhang",
",",
"aangedui",
"word",
".",
"Die",
"spieël",
"van",
"hierdie",
"subtitel",
"is",
"ook",
"aanduidend",
"van",
"die",
"wyse",
"waarop",
"dinge",
"nie",
"direk",
"gesê",
"word",
"nie",
",",
"maar",
"eerder",
"soos",
"in",
"’n",
"spieël",
"weerkaatsings",
"is",
",",
"met",
"die",
"weerkaatsings",
"wat",
"ook",
"in",
"die",
"verskillende",
"tekste",
"na",
"mekaar",
"weerkaats",
"en",
"dus",
"by",
"mekaar",
"aansluit",
".",
"Dit",
"is",
"dus",
"’n",
"verwikkelde",
"werk",
"wat",
"nie",
"maklik",
"sy",
"geheime",
"prysgee",
"nie",
".",
"Mouroir",
"is",
"inop",
"die",
"kortlys",
"vir",
"die",
"toekenning",
"van",
"die",
"Louis",
"Luyt-prys",
".",
"Boek",
"(",
"Deel",
"een",
")",
":",
"Dryfpunt",
"behandel",
"die",
"digaksie",
"en",
"die",
"rol",
"van",
"waarneming",
"en",
"inspirasie",
".",
"Dit",
"is",
"egter",
"nie",
"tegnies",
"en",
"realisties",
"geskryf",
"nie",
"aangesien",
"hy",
"in",
"die",
"tronk",
"(",
"waar",
"die",
"boek",
"geskryf",
"is",
")",
"uiteraard",
"geen",
"toegang",
"tot",
"verwysingswerke",
"gehad",
"het",
"nie",
".",
"Sy",
"kennis",
"van",
"die",
"literatuur",
"en",
"wye",
"leeskennis",
"sorg",
"egter",
"dat",
"hy",
"die",
"wese",
"van",
"kuns",
",",
"die",
"skeppingsdrang",
"en",
"die",
"skeppende",
"daad",
"kan",
"ondersoek",
".",
"Kreatiwiteit",
"word",
"hier",
"verbind",
"met",
"fantasie",
",",
"surrealisme",
",",
"invoer",
"van",
"karakters",
"uit",
"sy",
"vorige",
"werke",
",",
"hallusinasie",
"en",
"dies",
"meer",
"en",
"hy",
"sluit",
"ook",
"’n",
"beduidende",
"aantal",
"gedigte",
"binne",
"die",
"teks",
"in",
".",
"Sodoende",
"word",
"dit",
"beide",
"fiksie",
"en",
"nie-fiksie",
",",
"maar",
"bied",
"nogtans",
"’n",
"boeiende",
"blik",
"op",
"sy",
"eie",
"kreatiewe",
"proses",
".",
"Parool",
"/",
"Parole",
"is",
"’n",
"keur",
"deur",
"Francis",
"Galloway",
"uit",
"sy",
"openbare",
"toesprake",
"wat",
"by",
"verskeie",
"geleenthede",
"tussenenin",
"Afrikaans",
"en",
"Engels",
"gelewer",
"is",
",",
"asook",
"briewe",
"en",
"ander",
"tekste",
"waarmee",
"hy",
"aan",
"openbare",
"debat",
"oor",
"aktuele",
"kwessies",
"deelgeneem",
"het",
".",
"Onder",
"andere",
"is",
"daar",
"sy",
"toespraak",
"by",
"die",
"Sestiger-somerskool",
"wat",
"inby",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kaapstad",
"gehou",
"is",
"en",
"’n",
"stimulus",
"was",
"vir",
"Afrikaanse",
"skrywers",
"se",
"maatskaplike",
"betrokkenheid",
";",
"die",
"pleidooi",
"wat",
"hy",
"inin",
"die",
"Hooggeregshof",
"gelewer",
"het",
"voor",
"die",
"regter",
"wat",
"hom",
"tronk",
"toe",
"gestuur",
"het",
"op",
"aanklag",
"van",
"terrorisme",
";",
"en",
"sy",
"omstrede",
"toespraak",
"by",
"die",
"aanvaarding",
"van",
"die",
"Rapport-prys",
"in",
"waarin",
"hy",
"Afrikaners",
"gekonfronteer",
"het",
"oor",
"hulle",
"instandhouding",
"van",
"’n",
"polisiestaat",
".",
"Uit",
"die",
"stukke",
"blyk",
"Breyten",
"se",
"deurlopende",
"verset",
"teen",
"ongeregtigheid",
"en",
"sy",
"vermanings",
"kan",
"in",
"alle",
"gevalle",
"na",
"hierdie",
"standpunt",
"teruggevoer",
"word",
".",
"Engelse",
"prosa",
"Verskeie",
"Engelse",
"prosawerke",
"van",
"hom",
"verskyn",
"na",
"sy",
"vrylating",
".",
"The",
"true",
"confessions",
"of",
"an",
"albino",
"terrorist",
"bevat",
"’n",
"meer",
"realistiese",
"uitbeelding",
"van",
"sy",
"tronkervarings",
"as",
"Mouroir",
"(",
"al",
"speel",
"hy",
"’n",
"vir",
"hom",
"normale",
"spel",
"tussen",
"werklikheid",
"en",
"fiksie",
"of",
"droom",
")",
"en",
"is",
"dan",
"ook",
"die",
"eerste",
"boek",
"wat",
"hy",
"skryf",
"na",
"vrylating",
".",
"Hy",
"dikteer",
"die",
"teks",
"op",
"bande",
"en",
"praat",
"hierop",
"deurentyd",
"met",
"sy",
"vrou",
"(",
"wat",
"die",
"bande",
"vir",
"hom",
"transkribeer",
")",
",",
"om",
"haar",
"te",
"vertel",
"wat",
"hy",
"jare",
"lank",
"moes",
"verswyg",
".",
"Sy",
"openbaarmaking",
"van",
"die",
"werklikheid",
"binne",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"tronke",
"is",
"ontstellend",
".",
"Hoewel",
"sy",
"bedoeling",
"was",
"om",
"’n",
"politieke",
"teks",
"te",
"skryf",
",",
"is",
"die",
"uiteinde",
"tog",
"ook",
"’n",
"geskrif",
"met",
"letterkundige",
"meriete",
",",
"hoewel",
"dit",
"duidelik",
"is",
"dat",
"sy",
"meesterskap",
"van",
"Engels",
"nie",
"so",
"sterk",
"is",
"as",
"sy",
"Afrikaans",
"nie",
".",
"Inis",
"The",
"true",
"confessions",
"of",
"an",
"Albino",
"terrorist",
"op",
"die",
"kortlys",
"vir",
"die",
"toekenning",
"van",
"die",
"Engelse",
"C.",
"N.A.-prys",
".",
"End",
"papers",
"bevat",
"essays",
",",
"briewe",
"en",
"aantekeninge",
"oor",
"die",
"toestand",
"van",
"blanke",
"Afrikaners",
"voor",
"wat",
"hy",
"reeds",
"beskou",
"as",
"die",
"finale",
"afbreuk",
"van",
"apartheid",
".",
"Die",
"roman",
"Memory",
"of",
"snow",
"and",
"of",
"dust",
"se",
"titel",
"dui",
"reeds",
"aan",
"dat",
"ons",
"hier",
"te",
"maak",
"het",
"met",
"paradoksale",
"verbindings",
",",
"motiewe",
"van",
"kortstondigheid",
"en",
"verganklikheid",
"en",
"die",
"poging",
"om",
"daardie",
"vervlietende",
"tye",
"te",
"onthou",
"of",
"vas",
"te",
"hou",
".",
"Dit",
"is",
"hoofsaaklik",
"surrealistiese",
"prosa",
",",
"wat",
"nogtans",
"’n",
"boeiende",
"intrige",
"bevat",
".",
"Inwen",
"“emory",
"of",
"snow",
"and",
"of",
"dust",
"die",
"Engelse",
"C.",
"N.A.-prys",
".",
"All",
"one",
"horse",
":",
"fiction",
"and",
"images",
"bevat",
"sketse",
"oor",
"mens",
",",
"dier",
"en",
"wêreld",
"op",
"soek",
"na",
"sin",
"en",
"insig",
",",
"wat",
"op",
"’n",
"sekere",
"manier",
"aan",
"Katastrofes",
"herinner",
".",
"Return",
"to",
"paradise",
"besin",
"oor",
"wedervaringe",
"tydens",
"’n",
"drie",
"maande",
"besoek",
"van",
"hom",
"en",
"Yolande",
"aan",
"’n",
"veranderende",
"Suid-Afrika",
"in",
"waartydens",
"hy",
"in",
"sy",
"unieke",
"posisie",
"as",
"beide",
"buitestaander",
"en",
"inwoner",
"weer",
"helderheid",
"oor",
"sy",
"geboorteland",
"probeer",
"verkry",
".",
"Die",
"boek",
"verskyn",
"aanvanklik",
"in",
"Nederlands",
"(",
"as",
"Terugkeer",
"naar",
"het",
"Paradijs",
")",
"voordat",
"dit",
"in",
"Engels",
"verskyn",
"en",
"is",
"’n",
"reis-aanvulling",
"vir",
"ʼn",
"Seisoen",
"in",
"die",
"paradys",
"en",
"daarna",
"sy",
"besoek",
"wat",
"op",
"sy",
"tronkstraf",
"en",
"die",
"boek",
"The",
"true",
"confessions",
"of",
"an",
"albino",
"terrorist",
"uitgeloop",
"het",
",",
"om",
"sodoende",
"’n",
"drieluik",
"te",
"vorm",
".",
"Die",
"Sunday",
"Times",
"Alan",
"Paton",
"Award",
"vir",
"nie-fiksie",
"word",
"intoegeken",
"aan",
"Return",
"to",
"paradise",
".",
"The",
"memory",
"of",
"birds",
"in",
"times",
"of",
"revolution",
"is",
"’n",
"versameling",
"persoonlike",
"geskrifte",
"(",
"essays",
",",
"toesprake",
",",
"referate",
"en",
"ope",
"briewe",
")",
"wat",
"hy",
"tussenenskryf",
".",
"Hierin",
"besin",
"hy",
"oor",
"die",
"politiek",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"spreek",
"sy",
"menings",
"uit",
"oor",
"aktuele",
"sake",
",",
"wat",
"die",
"apartheidsregering",
"en",
"die",
"ANC-regering",
"insluit",
",",
"terwyl",
"hy",
"ook",
"voorstelle",
"aan",
"die",
"hand",
"doen",
"vir",
"verbetering",
".",
"Hy",
"besef",
"dat",
"die",
"ganse",
"eeu",
"immoreel",
"is",
",",
"waar",
"die",
"mensdom",
"konsekwent",
"wreed",
"en",
"destruktief",
"optree",
"teen",
"sy",
"buurman",
"en",
"die",
"omgewing",
".",
"Dog",
"heart",
"(",
"met",
"subtitel",
"a",
"travel",
"memoir",
")",
"bevat",
"sketse",
"oor",
"sy",
"Bolandse",
"jeug",
",",
"geskryf",
"in",
"opdrag",
"van",
"die",
"Duitse",
"uitgewer",
"Hanser",
".",
"Dit",
"is",
"deel",
"van",
"’n",
"reeks",
"waarin",
"bekende",
"skrywers",
"oor",
"hulle",
"gunsteling",
"streke",
"skryf",
".",
"Die",
"subtitel",
"verwys",
"egter",
"dat",
"Breyten",
"steeds",
"op",
"reis",
"is",
",",
"op",
"soek",
"na",
"sy",
"jeug",
"en",
"na",
"homself",
".",
"Die",
"titel",
"verwys",
"na",
"Nietzsche",
"se",
"besluit",
"om",
"sy",
"menslike",
"pyn",
"“hond”",
"te",
"noem",
",",
"omdat",
"dit",
"net",
"so",
"getrou",
"en",
"onopsigtelik",
"is",
"en",
"hy",
"sy",
"gevoelens",
"daarop",
"kon",
"uitleef",
".",
"Hy",
"verwoord",
"dan",
"ook",
"sy",
"pyn",
"van",
"onthou",
",",
"maar",
"in",
"’n",
"beheerste",
"toon",
",",
"wat",
"juis",
"daarom",
"meer",
"aangrypend",
"word",
".",
"Die",
"skrywer",
"bevind",
"hom",
"hier",
"in",
"Middle",
"World",
",",
"’n",
"plek",
"wat",
"later",
"weer",
"sy",
"verskyning",
"in",
"sy",
"prosa",
"sal",
"maak",
".",
"Hierdie",
"middelwêreld",
"is",
"wanneer",
"jy",
"jou",
"tuiste",
"verlaat",
"het",
",",
"maar",
"nog",
"nie",
"’n",
"geborgenheid",
"in",
"’n",
"nuwe",
"tuiste",
"gevind",
"het",
"nie",
".",
"Dog",
"heart",
"is",
"inop",
"die",
"kortlys",
"vir",
"die",
"toekenning",
"van",
"die",
"M-Net-prys",
".",
"A",
"veil",
"of",
"footsteps",
"(",
"met",
"die",
"subtitel",
"memoir",
"of",
"a",
"nomadic",
"fictional",
"character",
")",
"is",
"weereens",
"’n",
"ongewone",
"reisboek",
",",
"waar",
"die",
"reis",
"meer",
"inwaarts",
"as",
"uitwaarts",
"is",
".",
"Die",
"reis",
"word",
"in",
"die",
"boek",
"’n",
"metafoor",
"vir",
"verbeelding",
",",
"waar",
"’n",
"bekende",
"landskap",
"voortdurend",
"anders",
"bekyk",
"en",
"beskryf",
"word",
"deur",
"nuwe",
"metafore",
"daarvoor",
"te",
"vind",
".",
"Hier",
"is",
"weer",
"persoonlike",
"refleksies",
"van",
"sy",
"karakter",
"Breyten",
"Wordfool",
",",
"wat",
"hom",
"in",
"staat",
"stel",
"om",
"die",
"waarnemings",
"in",
"die",
"derde",
"persoon",
"te",
"maak",
"en",
"per",
"geleentheid",
"selfs",
"in",
"gesprek",
"met",
"homself",
"te",
"tree",
".",
"Uiteindelik",
"bly",
"die",
"refleksies",
"egter",
"vaag",
"en",
"verberg",
"deur",
"die",
"sluier",
"van",
"voetstappe",
".",
"Daar",
"is",
"’n",
"streep",
"van",
"moedeloosheid",
"deur",
"die",
"boek",
",",
"met",
"kritiek",
"op",
"die",
"verval",
",",
"ongeregtigheid",
",",
"misdaad",
"en",
"wanhopige",
"toestande",
"wat",
"wêreldwyd",
"ervaar",
"word",
",",
"maar",
"sonder",
"hoop",
"dat",
"die",
"wêreld",
"kan",
"verander",
"en",
"dat",
"verset",
"werklik",
"gaan",
"help",
".",
"Hierdie",
"toestand",
"gee",
"ook",
"deels",
"uiting",
"aan",
"sy",
"nomadiese",
"karakter",
"(",
"vergelyk",
"die",
"subtitel",
")",
"wat",
"hom",
"nêrens",
"meer",
"werklik",
"tuis",
"laat",
"voel",
"nie",
".",
"Inis",
"A",
"veil",
"of",
"footsteps",
"op",
"die",
"kortlys",
"vir",
"die",
"toekenning",
"van",
"die",
"Herman",
"Charles",
"Bosman-prys",
"vir",
"Engelse",
"letterkundige",
"werk",
"en",
"outobiografieë",
".",
"By",
"Archipelago",
"Books",
"in",
"New",
"York",
"publiseer",
"Breyten",
"Intimate",
"stranger",
",",
"waarin",
"hy",
"besin",
"oor",
"die",
"poësie",
"in",
"die",
"algemeen",
"en",
"sy",
"eie",
"siening",
"daarvan",
".",
"Hy",
"haal",
"ander",
"skrywers",
"en",
"digters",
"ook",
"aan",
"en",
"tree",
"met",
"hulle",
"in",
"gesprek",
"oor",
"die",
"opvattings",
"van",
"die",
"poësie",
",",
"sodat",
"poësie",
"inderdaad",
"ervaar",
"kan",
"word",
"as",
"’n",
"bepaalde",
"manier",
"van",
"lewe",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"’n",
"siening",
"van",
"sy",
"eie",
"digtersaktiwiteit",
".",
"Hierdie",
"boek",
"het",
"reeds",
"inin",
"Nederlands",
"verskyn",
"as",
"Intieme",
"vreemde",
".",
"Notes",
"from",
"the",
"Middle",
"World",
"bevat",
"essays",
"oor",
"die",
"sosiaal-politiese",
"situasie",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"twee",
"gedigte",
".",
"Die",
"titel-essay",
"definieer",
"die",
"middelwêreld",
"as",
"’n",
"tussenplek",
"waar",
"jy",
"jou",
"tuiste",
"verlaat",
",",
"maar",
"dat",
"jou",
"tuiste",
"jou",
"nie",
"verlaat",
"nie",
",",
"wat",
"teenstrydigheid",
"en",
"onsekerheid",
"teweegbring",
".",
"Intimate",
"stranger",
",",
"A",
"veil",
"of",
"footsteps",
",",
"Notes",
"from",
"the",
"Middle",
"World",
"en",
"’n",
"onvoltooide",
"roman",
"is",
"’n",
"vierluik",
"wat",
"hy",
"The",
"Middle",
"World",
"Quartet",
"noem",
".",
"Terwyl",
"elkeen",
"apart",
"gelees",
"kan",
"word",
",",
"speel",
"dit",
"ook",
"op",
"mekaar",
"in",
"en",
"motiewe",
",",
"karakters",
"en",
"situasies",
"daarin",
"word",
"in",
"die",
"verskillende",
"boeke",
"uit",
"verskillende",
"hoeke",
"ondersoek",
".",
"Drama",
"Breyten",
"maak",
"sy",
"debuut",
"as",
"dramaturg",
"inby",
"die",
"Klein",
"Karoo",
"Nasionale",
"Kunstefees",
"(",
"KKNK",
")",
"op",
"Oudtshoorn",
"met",
"Boklied",
",",
"waarin",
"belangwekkende",
"kommentaar",
"gelewer",
"word",
"op",
"tydgenootlike",
"werklikhede",
"binne",
"die",
"Afrikanergemeenskap",
",",
"veral",
"die",
"oorgang",
"vanaf",
"’n",
"Europa-orde",
"na",
"’n",
"Afrika-orde",
".",
"Hierdie",
"drama",
"is",
"onmiddellik",
"omstrede",
"weens",
"die",
"eksplisiete",
"sekstonele",
"en",
"pront",
"dialoog",
"wat",
"daarin",
"voorkom",
",",
"maar",
"word",
"ook",
"waardeer",
"vir",
"die",
"wyse",
"waarop",
"daarin",
"geslaag",
"word",
"om",
"mites",
",",
"legendes",
"en",
"rituele",
"aaneen",
"te",
"vleg",
".",
"Die",
"titel",
"verwys",
"na",
"die",
"bokdans",
"wat",
"in",
"antieke",
"Griekeland",
"deel",
"gevorm",
"het",
"van",
"die",
"erediens",
"vir",
"die",
"god",
"van",
"wyn",
"en",
"teater",
",",
"Dionysos",
"(",
"die",
"Romeinse",
"Bacchus",
")",
",",
"waaruit",
"die",
"klassieke",
"tragedie",
"ontwikkel",
"het",
".",
"Hierdie",
"is",
"egter",
"geen",
"tragedie",
"nie",
"en",
"die",
"subtitel",
"dui",
"dit",
"aan",
"as",
"’n",
"vermaaklikheid",
"in",
"drie",
"bedrywe",
".",
"’n",
"Groep",
"digters",
"woon",
"’n",
"konferensie",
"by",
"in",
"’n",
"gevangenis",
"(",
"maar",
"dit",
"kan",
"ook",
"die",
"paradys",
"of",
"hel",
"wees",
")",
".",
"Die",
"karakter",
"Maker",
",",
"wat",
"die",
"rol",
"van",
"die",
"skrywer",
"van",
"die",
"stuk",
"speel",
",",
"spreek",
"die",
"gehoor",
"aan",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"eerste",
"bedryf",
"regstreeks",
"aan",
"soos",
"die",
"gebruik",
"was",
"in",
"die",
"Middeleeue",
".",
"Van",
"die",
"karakters",
"roep",
"ook",
"verskeie",
"figure",
"uit",
"die",
"verlede",
"en",
"hede",
"op",
",",
"soos",
"Madonna",
"wat",
"Moeder",
"Maria",
",",
"Marilyn",
"Monroe",
"of",
"die",
"sangeres",
"kan",
"verteenwoordig",
".",
"Aan",
"die",
"slot",
"word",
"Maker",
"as",
"sondebok",
"geoffer",
",",
"nadat",
"aspekte",
"van",
"die",
"dramaturg",
"se",
"persoon",
"simbolies",
"nageboots",
"is",
"en",
"politieke",
"en",
"sosiale",
"kwessies",
"in",
"hedendaagse",
"Suid-Afrika",
"aangeraak",
"is",
".",
"Die",
"drama",
"is",
"ryk",
"aan",
"intertekstuele",
"verwysings",
"na",
"ander",
"werke",
",",
"soos",
"Arthur",
"Rimbaud",
"se",
"’n",
"Seisoen",
"in",
"die",
"hel",
"en",
"Aristophanes",
"se",
"Die",
"paddas",
"en",
"Die",
"voëls",
".",
"Hierdie",
"verwysings",
"word",
"egter",
"nie",
"maklik",
"deur",
"die",
"gemiddelde",
"teaterganger",
"gesnap",
"nie",
",",
"sodat",
"die",
"drama",
"as",
"ontoeganklik",
"beskryf",
"kan",
"word",
".",
"Boklied",
"ontvang",
"die",
"De",
"Kat-Herrieprys",
"by",
"die",
"KKNK",
",",
"asook",
"agt",
"ENB",
"Vita",
"Streekteatertoekennings",
"vir1998",
".",
"Sy",
"eerste",
"Engelse",
"drama",
",",
"The",
"life",
"and",
"times",
"of",
"Johnny",
"Cockroach",
",",
"word",
"intydens",
"die",
"Grahamstadse",
"Kunstefees",
"opgevoer",
".",
"Dit",
"is",
"’n",
"vervolg",
"op",
"Boklied",
"en",
"is",
"weereens",
"’n",
"stuk",
"deurdrenk",
"van",
"simboliek",
"en",
"filosofie",
".",
"Die",
"titel",
"verwys",
"na",
"die",
"onsterflike",
"kakkerlak",
"wat",
"’n",
"beslissing",
"oor",
"die",
"eeue",
"heen",
"kan",
"uitbring",
".",
"’n",
"Regbank",
"van",
"drie",
"vroue",
"(",
"wat",
"die",
"vroue",
",",
"moeders",
",",
"dogters",
",",
"minnaars",
"en",
"weduwees",
"verteenwoordig",
")",
"verhoor",
"die",
"hoofspelers",
"in",
"die",
"afgelope",
"eeu",
"se",
"belangrikste",
"gebeure",
".",
"Hulle",
"word",
"opgeroep",
"om",
"vir",
"oulaas",
"die",
"oortuigings",
",",
"passie",
"en",
"drome",
"te",
"herleef",
"wat",
"gelei",
"het",
"tot",
"revolusies",
",",
"oorloë",
"en",
"omwentelinge",
".",
"In",
"die",
"proses",
"word",
"die",
"onbenulligheid",
"van",
"elke",
"ideologie",
"ontbloot",
"en",
"gestel",
"teenoor",
"die",
"onbeskryflike",
"lyding",
"en",
"sinnelose",
"geweld",
"wat",
"dit",
"meegebring",
"het",
".",
"In",
"die",
"nuwe",
"Suid-Afrika",
"is",
"die",
"terugkry",
"van",
"grond",
"waarvan",
"swart",
"gemeenskappe",
"in",
"die",
"apartheidsjare",
"ontneem",
"is",
"en",
"die",
"terugwen",
"van",
"’n",
"eie",
"trots",
"gesetel",
"in",
"tradisionele",
"norme",
"die",
"dryfveer",
".",
"’n",
"Hoofman",
"keer",
"van",
"die",
"myne",
"terug",
"na",
"sy",
"ou",
"grond",
",",
"maar",
"as",
"hy",
"sterwe",
",",
"word",
"sy",
"dogter",
"van",
"die",
"universiteit",
"gehaal",
"om",
"oor",
"te",
"neem",
".",
"Daar",
"is",
"dan",
"konflik",
"tussen",
"die",
"tradisionele",
"en",
"die",
"nuwe",
",",
"stedelike",
"leefwyse",
".",
"In",
"die",
"nuwe",
"tuiswêreld",
"is",
"daar",
"ook",
"reeds",
"’n",
"mafia",
"wat",
"geld",
"maak",
"deur",
"dienste",
"aan",
"die",
"inwoners",
"te",
"verkoop",
".",
"Hierdie",
"drama",
"word",
"na",
"hersiening",
"inin",
"die",
"South",
"African",
"Theatre",
"Journal",
"gepubliseer",
".",
"In",
"Die",
"toneelstuk",
"(",
"subtitel",
"Belydenis",
"in",
"twee",
"bedrywe",
")",
",",
"wat",
"sy",
"debuut",
"inby",
"die",
"KKNK",
"het",
",",
"vorm",
"Breyten",
"se",
"jare",
"in",
"die",
"gevangenis",
"die",
"agtergrond",
"en",
"die",
"drama",
"neem",
"die",
"vorm",
"aan",
"van",
"’n",
"toneelstuk",
"wat",
"binne",
"’n",
"tronk",
"afspeel",
".",
"Breytenbach",
"word",
"self",
"in",
"die",
"stuk",
"uitgebeeld",
"as",
"eerstens",
"die",
"jong",
"gevangene",
"Dawid",
"/",
"Inkwisiteur",
"en",
"die",
"ouer",
"Breyten",
"as",
"Baba",
"Halfjan",
",",
"wat",
"op",
"’n",
"troon",
"(",
"tennisskeidsregterstoel",
")",
"sit",
"en",
"as",
"’n",
"soort",
"hoof",
"van",
"die",
"jurie",
"optree",
".",
"Die",
"kwessie",
"van",
"skuld",
"staan",
"sentraal",
"in",
"die",
"debat",
"wat",
"die",
"regisseur",
"met",
"die",
"gevangene",
"in",
"die",
"eerste",
"bedryf",
"voer",
",",
"waar",
"Dawid",
"repeteer",
"vir",
"die",
"koms",
"van",
"Dostojefski",
"en",
"in",
"die",
"proses",
"sy",
"sondes",
"bely",
".",
"Die",
"stuk",
"wag",
"naamlik",
"op",
"die",
"koms",
"van",
"die",
"Russiese",
"skrywer",
"Dostojefski",
",",
"wat",
"soos",
"Breyten",
"ook",
"op",
"sy",
"dag",
"om",
"vermeende",
"politieke",
"redes",
"’n",
"tyd",
"in",
"die",
"tronk",
"deurgebring",
"het",
".",
"Hierdie",
"proses",
"van",
"wag",
"het",
"duidelike",
"aansluiting",
"by",
"die",
"Teater",
"van",
"die",
"Absurde",
"en",
"die",
"stuk",
"Waiting",
"for",
"Godot",
"van",
"Samuel",
"Beckett",
".",
"Die",
"repetisie",
"van",
"’n",
"toneelstuk",
"binne",
"’n",
"toneelstuk",
"wat",
"besig",
"is",
"om",
"geskryf",
"te",
"word",
",",
"sluit",
"ook",
"by",
"hierdie",
"teatertradisie",
"aan",
".",
"Dostojefski",
"daag",
"egter",
"wel",
"op",
"en",
"praat",
"deur",
"middel",
"van",
"gegewe",
"vervat",
"in",
"sy",
"roman",
"Die",
"gebroeders",
"Karamazov,",
"en",
"sluit",
"dit",
"aan",
"by",
"die",
"debatte",
"oor",
"geloof",
"en",
"twyfel",
".",
"Breyten",
"voltooi",
"die",
"onvoltooide",
"gedig",
"in",
"Dostojefski",
"se",
"werk",
",",
"wat",
"oor",
"vryheid",
"en",
"’n",
"beter",
"wêreld",
"handel",
".",
"Hierna",
"neem",
"Dostojefski",
"in",
"die",
"tweede",
"bedryf",
"die",
"plek",
"van",
"Baba",
"Halfjan",
"op",
"die",
"troon",
"in",
",",
"vervaag",
"die",
"werklikheid",
"van",
"Breytenbach",
"se",
"lewe",
"en",
"word",
"die",
"stuk",
"algaande",
"’n",
"uitbeelding",
"van",
"’n",
"droom",
",",
"waarin",
"verskeie",
"intertekste",
"oormekaar",
"skuif",
"en",
"indringende",
"sosiaal-politieke",
",",
"filosofiese",
"en",
"religieuse",
"standpunte",
"gemaak",
"word",
".",
"Dit",
"is",
"veral",
"die",
"persoonlike",
"belydenis",
"so",
"eie",
"aan",
"die",
"Christelike",
"godsdiens",
"en",
"sy",
"uitwerking",
"van",
"persoonlike",
"skuldgevoel",
"wat",
"aangeval",
"word",
",",
"maar",
"die",
"soustrein-mentaliteit",
"van",
"politieke",
"magshebbers",
",",
"die",
"Afrikaner",
"se",
"posisie",
"in",
"’n",
"nuwe",
"Suid-Afrika",
"en",
"die",
"Waarheid-",
"en",
"Versoeningskommissie",
"word",
"alles",
"aangespreek",
".",
"Die",
"boodskap",
"is",
"dat",
"niks",
"ons",
"van",
"die",
"geskiedenis",
"kan",
"red",
"nie",
",",
"nie",
"die",
"politici",
"nie",
",",
"nie",
"die",
"godsdiens",
"nie",
"en",
"eindelik",
"ook",
"nie",
"die",
"kuns",
"nie",
".",
"Die",
"surrealistiese",
"aanslag",
"van",
"beide",
"Breyten",
"se",
"dramas",
",",
"met",
"die",
"klem",
"op",
"die",
"woord",
"eerder",
"as",
"handeling",
",",
"en",
"die",
"wye",
"verwysingsraamwerk",
",",
"plaas",
"hoë",
"eise",
"op",
"die",
"gehoor",
"en",
"leser",
".",
"Vertalings",
"en",
"redakteur",
"Breyten",
"doen",
"ook",
"vertalings",
"in",
"Afrikaans",
",",
"waaronder",
"Titus",
"Andronicus",
"van",
"Shakespeare",
"Die",
"skooltrein",
"van",
"Helen",
"Ackeren",
"Die",
"geheim",
"van",
"die",
"houtbene",
"van",
"Griselda",
"Gifford",
"As",
"redakteur",
"is",
"hy",
"verantwoordelik",
"vir",
"die",
"bundel",
"Imagine",
"Africa",
",",
"’n",
"versameling",
"van",
"essays",
",",
"verhale",
",",
"gedigte",
"en",
"genre-oorskrydende",
"skeppings",
",",
"asook",
"’n",
"reeks",
"afbeeldings",
"van",
"die",
"grafiese",
"werk",
"van",
"Amadou",
"Kane",
"Sy",
",",
"’n",
"Senegalese",
"kunstenaar",
".",
"Werk",
"van",
"Suid-Afrikaanse",
"skrywers",
"en",
"digters",
"daarin",
"is",
"deur",
"Charl-Pierre",
"Naudé",
",",
"Adam",
"Small",
",",
"Eben",
"Venter",
"en",
"Breytenbach",
"self",
".",
"Eerbewyse",
"en",
"toekennings",
"Toekennings",
"A.P.B.-prys",
"vir",
"Die",
"ysterkoei",
"moet",
"sweet",
"en",
"Katastrofes",
",",
"Hertzogprys",
"vir",
"digkuns(",
"Intoegeken",
",",
"maar",
"van",
"die",
"hand",
"gewys",
")",
"CNA-prys",
"vir",
"Die",
"huis",
"van",
"die",
"dowe",
",",
"Kouevuur",
"en",
"Lotus",
",",
"Van",
"der",
"Hoogt",
"prys",
"(",
"'n",
"Nederlandse",
"prys",
")",
"vir",
"Skryt",
",",
"Perskor-prys",
"vir",
"Voetskrif",
",",
"Spesiale",
"toekenning",
"van",
"die",
"Jan",
"Campert",
"Foundation",
"Spesiale",
"toekenning",
"van",
"die",
"International",
"Publisher's",
"Prize",
"(",
"Prix",
"des",
"Septs",
")",
",",
"Hertzogprys",
"vir",
"digkuns",
"vir",
"Die",
"Windvanger",
",",
"Max",
"Jacob-prys",
"vir",
"Outre",
"Voix/Voice",
"Over",
",",
"die",
"Franse",
"weergawe",
"vanOorblyfsel/Voice",
"Over",
",",
"Mahmoud",
"Darwish",
"Literature",
"Prize",
"virOorblyfsel/Voice",
"Over",
",",
"Die",
"CD",
"Mondmusiek",
"is",
"as",
"beste",
"Afrikaanse",
"album",
"van",
"die",
"jaar",
"gestem",
",",
"Max",
"Jacob-prys",
"vir",
"Outre",
"Voix/Voice",
"Over",
",",
"die",
"Franse",
"weergawe",
"van",
"Oorblyfsel/Voice",
"Over",
",",
"Mahmoud",
"Darwish",
"Literature",
"Prize",
"vir",
"Oorblyfsel/Voice",
"Over",
",",
"Hertzogprys",
"vir",
"digkunsvir",
"Die",
"Windvanger",
"Eerbewyse",
"Benewens",
"die",
"vele",
"pryse",
"wat",
"sy",
"individuele",
"boeke",
"verower",
",",
"word",
"Breytenbach",
"se",
"werk",
"en",
"persoon",
"by",
"herhaling",
"bekroon",
"en",
"word",
"hy",
"op",
"velerlei",
"maniere",
"vereer",
".",
"Inword",
"hy",
"verkies",
"tot",
"lid",
"van",
"die",
"Maatschappij",
"der",
"Nederlandse",
"Letterkunde",
".",
"Tydens",
"sy",
"verhoor",
"inontvang",
"Breyten",
"’n",
"kunsprys",
"ter",
"waarde",
"van",
"R1van",
"die",
"Stadsraad",
"van",
"Vitry",
"in",
"Frankryk",
".",
"Hy",
"verower",
"die",
"Prix",
"de",
"Septs",
"invir",
"sy",
"literêre",
"werk",
",",
"’n",
"prys",
"wat",
"deur",
"sewe",
"internasionale",
"uitgewerye",
"ingestel",
"is",
"en",
"waarvan",
"hy",
"die",
"eerste",
"ontvanger",
"is",
".",
"Inkry",
"hy",
"’n",
"spesiale",
"toekenning",
"van",
"die",
"komitee",
"van",
"die",
"International",
"Publisher’s",
"Prize",
".",
"Hy",
"word",
"inbenoem",
"vir",
"die",
"internasionale",
"Neustadtprys",
"(",
"waar",
"hy",
"met",
"slegs",
"een",
"punt",
"tweede",
"eindig",
"na",
"die",
"Tsjeggiese",
"skrywer",
"Josef",
"Skvorecky",
")",
".",
"Hy",
"ontvang",
"indie",
"eregeld",
"van",
"Poetry",
"International",
",",
"’n",
"prys",
"wat",
"toegeken",
"word",
"aan",
"’n",
"digter",
"wat",
"onder",
"meer",
"deur",
"sy",
"werk",
"in",
"’n",
"ernstige",
"situasie",
"beland",
"het",
".",
"Van",
"die",
"Jan",
"Campert-stichting",
"ontvang",
"hy",
"in",
"Den",
"Haag",
"in’n",
"spesiale",
"prys",
"om",
"sy",
"vryheid",
"te",
"vier",
"en",
"sy",
"digterskap",
"te",
"stimuleer",
".",
"Hy",
"is",
"die",
"onderwerp",
"van",
"’n",
"film",
"wat",
"deur",
"Jobst",
"Grabow",
"gemaak",
"word",
"en",
"inoor",
"Duitse",
"televisie",
"gebeeldsaai",
"word",
",",
"naamlik",
"Prison",
"mailbag",
"x4",
"South",
"Africa",
",",
"a",
"letter",
"to",
"Breyten",
"Breytenbach",
".",
"Inontvang",
"hy",
"’n",
"toekenning",
"van",
"die",
"beweging",
"vir",
"sosiale",
"menseregte",
"en",
"indie",
"Pierpaolo",
"Pasolini-prys",
",",
"vernoem",
"na",
"die",
"wêreldbekende",
"Italiaanse",
"digter",
"en",
"filmregisseur",
".",
"Breyten",
"ontvang",
"hierdie",
"prys",
"in",
"erkenning",
"vir",
"die",
"werk",
"wat",
"hy",
"onder",
"moeilike",
"omstandighede",
"gedoen",
"het",
".",
"Invereer",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Wes-Kaapland",
"hom",
"met",
"’n",
"eredoktorsgraad",
"vir",
"wat",
"hy",
"vir",
"die",
"Afrikaanse",
"taal",
"gedoen",
"het",
",",
"’n",
"eer",
"wat",
"ingevolg",
"word",
"deur",
"die",
"Universiteit",
"van",
"KwaZulu-Natal",
"in",
"Durban",
"in",
"erkenning",
"vir",
"die",
"groot",
"sosiale",
"en",
"kulturele",
"bydrae",
"van",
"sy",
"werk",
"en",
"sy",
"internasionale",
"statuur",
".",
"Die",
"Universiteit",
"van",
"Gent",
"in",
"België",
"vereer",
"hom",
"dan",
"inmet",
"’n",
"eredoktorsgraad",
"in",
"erkenning",
"van",
"sy",
"eiesinnige",
"kunstenaarskap",
"en",
"sosiaal-kritiese",
"werk",
".",
"Die",
"Internasionale",
"Parlement",
"van",
"Skrywers",
"verkies",
"in",
"November’n",
"Wêreldraad",
"en",
"’n",
"president",
".",
"Sestig",
"skrywers",
"kom",
"in",
"Strassburg",
"byeen",
"en",
"verkies",
"Adonis",
",",
"Pierre",
"Bourdieu",
",",
"Jacques",
"Derrida",
",",
"Carlos",
"Fuentes",
",",
"Edouard",
"Glissant",
",",
"Toni",
"Morrison",
"en",
"Breytenbach",
"tot",
"die",
"Wêreldraad",
",",
"met",
"Salman",
"Rushdie",
"as",
"president",
".",
"Hierdie",
"parlement",
"stel",
"hom",
"ten",
"doel",
"om",
"vir",
"verdrukte",
"skrywers",
"te",
"veg",
"en",
"die",
"onafhanklikheid",
"van",
"vryheid",
"van",
"spraak",
"en",
"skryf",
"te",
"verdedig",
".",
"Inkry",
"hy",
"in",
"Nederland",
"die",
"Jacobus",
"van",
"Looy-prys",
"vir",
"’n",
"kunstenaar",
"wat",
"skryf-",
"en",
"skildertalent",
"kombineer",
".",
"OpMeireël",
"die",
"Oudskolierebond",
"van",
"sy",
"alma",
"mater",
",",
"die",
"Hugenote",
"Hoërskool",
"in",
"Wellington",
",",
"’n",
"huldigingsaand",
"vir",
"hom",
"te",
"Provence",
"in",
"Wellington",
",",
"waartydens",
"’n",
"voordragprogram",
"van",
"sy",
"werke",
"aangebied",
"word",
",",
"en",
"opMeioorhandig",
"die",
"Hugenote",
"Hoërskool",
"’n",
"eretoekenning",
"aan",
"hom",
".",
"Ook",
"inontvang",
"hy",
"die",
"twaalfde",
"Malaparte-prys",
"wat",
"jaarliks",
"deur",
"die",
"Vriende",
"van",
"Capri",
"toegeken",
"word",
"ter",
"herdenking",
"van",
"die",
"Italiaanse",
"joernalis",
"en",
"skrywer",
"en",
"ter",
"erkenning",
"van",
"die",
"politieke",
"betrokkenheid",
"en",
"die",
"literêre",
"prestasies",
"van",
"die",
"ontvanger",
".",
"Poetry",
"International",
"maak",
"hom",
"indie",
"onderwerp",
"van",
"die",
"jaarlikse",
"vertaalprojek",
"wat",
"deel",
"is",
"van",
"hierdie",
"fees",
".",
"Verskeie",
"dokumentêre",
"films",
"oor",
"sy",
"lewe",
"word",
"gemaak",
".",
"Hierdie",
"sluit",
"in",
"’n",
"Engelse",
"film",
"oor",
"’n",
"Seisoen",
"in",
"die",
"Paradys",
"inonder",
"regie",
"van",
"die",
"Sweed",
"Richard",
"Dindo",
",",
"’n",
"film",
"in",
"Frans",
"en",
"ook",
"die",
"film",
"Breyten",
"the",
"artist",
"onder",
"regie",
"van",
"Hennie",
"Serfontein",
"wat",
"inop",
"die",
"rolprentprogram",
"van",
"die",
"Grahamstadse",
"kunstefees",
"en",
"ook",
"opvertoon",
"word",
".",
"Die",
"stigting",
"Weltenbürger",
"Verein",
",",
"onder",
"beskerming",
"van",
"die",
"motorvervaardiger",
"Volkswagen",
"in",
"die",
"Duitse",
"stad",
"Hannover",
",",
"vereer",
"hom",
"inas",
"’n",
"wêreldburger",
".",
"Inken",
"Pallo",
"Jordan",
",",
"die",
"minister",
"van",
"Kuns",
"en",
"Kultuur",
",",
"’n",
"toekenning",
"van",
"sy",
"departement",
"aan",
"hom",
"toe",
"vir",
"sy",
"lewenswerk",
",",
"maar",
"hy",
"weier",
"hierdie",
"toekenning",
".",
"Sy",
"ouerhuis",
"Grevilleas",
"in",
"Wellington",
"in",
"die",
"Boland",
"word",
"gerestoureer",
"en",
"dit",
"word",
"in",
"Februariegeopen",
"as",
"die",
"Breytenbach-sentrum",
"vir",
"die",
"Kunste",
",",
"waar",
"hy",
"onder",
"andere",
"periodiek",
"skryfopleiding",
"aanbied",
".",
"Die",
"sentrum",
"wil",
"’n",
"geleentheid",
"bied",
"vir",
"talentvolle",
"kunssinniges",
"om",
"hulle",
"kuns",
"uit",
"te",
"leef",
"en",
"as",
"die",
"middelpunt",
"van",
"die",
"kultuurlewe",
"in",
"die",
"streek",
"funksioneer",
".",
"Hy",
"word",
"indeur",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Akademie",
"vir",
"Wetenskap",
"en",
"Kuns",
"benoem",
"vir",
"die",
"Nobelprys",
".",
"Ten",
"tye",
"van",
"sy",
"sewentigste",
"verjaarsdag",
"hou",
"die",
"dorp",
"Hengelo",
"in",
"Oos-Nederland",
"vir",
"twee",
"weke",
"vanafJunie’n",
"groot",
"uitstalling",
"van",
"sy",
"beeldende",
"en",
"letterkundige",
"werk",
"onder",
"die",
"titel",
"“Raakruimtes”",
".",
"Ook",
"ter",
"viering",
"van",
"sy",
"sewentigste",
"verjaarsdag",
"word",
"die",
"Lenteuitgawe",
"van",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
"aan",
"sy",
"werk",
"toegewy",
".",
"Inword",
"die",
"Mahmoud",
"Darwiesj-toekenning",
"vir",
"sy",
"lewenswerk",
"in",
"die",
"Palestynse",
"stad",
"Ramallah",
"aan",
"hom",
"oorhandig",
".",
"Louise",
"Viljoen",
"publiseer",
"in’n",
"indringende",
"studie",
"oor",
"sy",
"werk",
"onder",
"die",
"titel",
"Die",
"mond",
"vol",
"vuur",
".",
"Sy",
"werk",
"word",
"ook",
"gereeld",
"opgevoer",
".",
"Inword",
"Lappesait",
"by",
"die",
"KKNK",
"opgevoer",
"met",
"Pedro",
"Kruger",
"en",
"Eugenie",
"Swanepoel",
"wat",
"van",
"Breyten",
"se",
"getoonsette",
"poësie",
"sing",
".",
"Sy",
"tronkgedigte",
"word",
"indeur",
"die",
"komponis",
"Martin",
"Watt",
"in",
"’n",
"opera",
"omskep",
"onder",
"die",
"naam",
"Tronkvoël",
".",
"By",
"Woordfees",
"op",
"Stellenbosch",
"inword",
"die",
"produksie",
"Verse",
"in",
"my",
"vingers",
"met",
"die",
"eerste",
"prys",
"vir",
"woordmusiek",
"bekroon",
".",
"Publikasies",
"Poësie",
"Die",
"ysterkoei",
"moet",
"sweet",
",",
"Johannesburg",
",",
"Die",
"huis",
"van",
"die",
"dowe",
",",
"Kaapstad",
",",
"Kouevuur",
",",
"Kaapstad",
",",
"Lotus",
",",
"Kaapstad",
",",
"Skryt",
".",
"Om",
"'n",
"sinkende",
"skip",
"blou",
"te",
"verf",
",",
"Amsterdam",
",",
"Met",
"ander",
"woorde",
",",
"Kaapstad",
",",
"Voetskrif",
",",
"Johannesburg",
",",
"Sinking",
"Ship",
"Blues",
",",
"Toronto",
",",
"And",
"Death",
"White",
"as",
"Words",
".",
"An",
"Anthology",
",",
"Londen",
",",
"In",
"Africa",
"even",
"the",
"flies",
"are",
"happy",
",",
"Londen",
"Blomskryf",
"(",
"Bloemlesing",
"?",
")",
"Emmarentia",
",",
"Eklips",
",",
"Emmarentia",
",",
"(",
"'Yk",
"'",
")",
",",
"Taurus",
",",
"Buffalo",
"Bill",
",",
"Emmarentia",
",",
"Lewendood",
",",
"Emmarentia",
",",
"Judas",
"Eye",
",",
"Londen",
"–",
"New",
"York",
",",
"Soos",
"die",
"so",
",",
"Emmarentia",
",",
"Nege",
"landskappe",
"van",
"ons",
"tye",
"bemaak",
"aan",
"'n",
"beminde",
",",
"Groenkloof",
",",
"Die",
"hand",
"vol",
"vere",
",",
"Kaapstad,(",
"bloemlesing",
"?",
")",
"Oorblyfsels",
",",
"'n",
"Roudig",
",",
"Kaapstad",
",",
"Papierblomgedigte",
"uit",
"'n",
"swerfjoernaal",
")",
",",
"Human",
"&",
"Rousseau",
",",
"Kaapstad,(",
"onder",
"skuilnaam",
"Jan",
"Afrika",
")",
"Lady",
"One",
",",
"Kaapstad,(",
"Keurversameling",
"liefdesgedigte",
")",
"Ysterkoei-blues",
",",
"Kaapstad,(",
"Versamelde",
"gedigte1975",
")",
"Lady",
"One",
":",
"Of",
"Love",
"and",
"other",
"Poems",
",",
"New",
"York",
",",
"Die",
"ongedanste",
"dans",
",",
"Kaapstad,(",
"Gevangenisgedigte1983",
")",
"Windvanger",
",",
"Kaapstad",
",",
"Oorblyfsel/Voice",
"over",
",",
"Human",
"&",
"Rousseau,(",
"Gedigte",
"in",
"Afrikaans",
"met",
"die",
"Engelse",
"weergawe",
"op",
"die",
"oorkantste",
"bladsy",
".",
")",
"die",
"beginsel",
"van",
"stof",
",",
"Human",
"&",
"Rousseau",
",",
"katalekte",
"–",
"artefakte",
"vir",
"die",
"stadige",
"gebruike",
"van",
"doodgaan",
",",
"H&R",
",",
"vyf-en-veertig",
"skemeraandsange",
",",
"Human",
"&",
"Rousseau",
",",
"die",
"na-dood",
",",
"Human",
"&",
"Rousseau",
",",
"Die",
"singende",
"hand",
":",
"Versamelde",
"gedigte,2014",
"op",
"weg",
"na",
"kû",
"–",
"HOKHOKAAI",
":",
"FRAGMENTE",
",",
"HOND",
",",
"Prosa",
"Katastrofes",
",",
"(",
"'n",
"Versameling",
"kort-kortverhale",
",",
"wat",
"deur",
"Breytenbach",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"poësie",
"van",
"sy",
"oeuvre",
"gesien",
"behoort",
"te",
"word",
".",
"Die",
"hele",
"Katastrofes",
"verskyn",
"dus",
"ook",
"in",
"die",
"bloemlesing",
"Ysterkoei-blues",
".",
")",
"Om",
"te",
"vlieg",
",",
"Kaapstad,(",
"roman",
")",
"De",
"boom",
"achter",
"de",
"maan",
",",
"Amsterdam",
",",
"Die",
"miernes",
"swell",
"op",
"…",
")",
",",
"Emmarentia,(",
"stories",
")",
"A",
"Season",
"in",
"Paradise",
"(",
"Een",
"seizoen",
"in",
"het",
"paradijs",
")",
",",
"Amsterdam",
"–",
"New",
"York",
"–",
"Londen,(",
"Roman",
",",
"weergawe",
"nie",
"aan",
"sensuur",
"onderwerp",
"nie",
")",
"Mouroir",
":",
"Mirror",
"Notes",
"of",
"a",
"Novel",
",",
"Londen",
"–",
"New",
"York",
",",
"The",
"True",
"Confessions",
"of",
"an",
"Albino",
"Terrorist",
",",
"Londen",
"–",
"New",
"York",
",",
"Spiegeldood",
",",
"Amsterdam",
",",
"End",
"Papers",
",",
"Londen,(",
"essays",
")",
"Memory",
"of",
"Snow",
"and",
"of",
"Dust",
",",
"Londen",
"–",
"New",
"York,(",
"roman",
")",
"Boek",
".",
"Deel",
"een",
",",
"Emmarentia,(",
"essays",
")",
"All",
"One",
"Horse",
".",
"Fiction",
"and",
"Images",
",",
"Londen",
",",
"Hart-Lam",
",",
"Emmarentia,(",
"essays",
")",
"Return",
"to",
"Paradise",
".",
"An",
"African",
"journal",
",",
"Londen",
"–",
"New",
"York",
",",
"Memory",
"of",
"Birds",
"in",
"Times",
"of",
"Revolution",
"Londen",
"–",
"New",
"York,(",
"essays",
")",
"Dog",
"Heart",
".",
"A",
"travel",
"memoir",
",",
"Kaapstad",
",",
"Woordwerk",
",",
"Kaapstad",
",",
"A",
"veil",
"of",
"footsteps",
",",
"Kaapstad",
"Notes",
"from",
"the",
"Middle",
"World",
",",
"Haymarket",
"Books",
",",
"Chicago",
",",
"Parool/Parole",
":",
"Versamelde",
"Toesprake/Collected",
"Speeches",
",",
"Penguin",
"Books",
",",
"Kaapstad",
",",
"Dramas",
"Boklied",
",",
"The",
"life",
"and",
"times",
"of",
"Johnny",
"Cockroach",
",",
"Die",
"toneelstuk",
"(",
"subtitel",
"Belydenis",
"in",
"twee",
"bedrywe",
")",
",",
"Kompakskywe",
"Mondmusiek",
",",
"Lady",
"One",
",",
"Vertalings",
"Die",
"geheim",
"van",
"die",
"houtbene",
"–",
"Griselda",
"Gifford",
",",
"Die",
"skooltrein",
"–",
"Helen",
"Acker",
",",
"Titus",
"Andronicus",
"–",
"William",
"Shakespeare",
",",
"Redakteur",
"Imagine",
"Africa",
",",
"Sien",
"ook",
"Afrikaanse",
"skrywers",
"Afrikaanse",
"digters",
"Suid-Afrikaanse",
"skrywers",
"Suid-Afrikaanse",
"digters",
"Bronne",
"Boeke",
"Antonissen",
",",
"Rob",
".",
"Spitsberaad",
".",
"Nasou",
"Beperk",
"Elsiesrivier",
"Eerste",
"uitgawe",
"Eerste",
"druk",
"Antonissen",
",",
"Rob",
".",
"Verkenning",
"en",
"kritiek",
".",
"H.A.U.",
"M",
".",
"Pretoria",
"Eerste",
"uitgawe",
"Eerste",
"druk",
"Aucamp",
",",
"Hennie",
".",
"Kort",
"voor",
"lank",
".",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Tweede",
"druk1980",
"Beukes",
",",
"W.D",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"Boekewêreld",
":",
"Die",
"Nasionale",
"Pers",
"in",
"die",
"uitgewersbedryf",
"tot",
"Nasionale",
"Boekhandel",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"eerste",
"druk",
"Botha",
",",
"Elize",
".",
"Prosakroniek",
".",
"Tafelberg",
"Uitgewers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Botha",
",",
"Elize",
"en",
"Pretorius",
",",
"Réna",
"(",
"reds",
".",
")",
"Samehang",
"en",
"sin",
".",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Kaapstad",
"Eerste",
"druk",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"Aspekte",
"van",
"die",
"nuwe",
"prosa",
".",
"Academica",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Derde",
"druk",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"Breyten",
"Breytenbach",
".",
"in",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J.",
"et",
"al",
".",
"Perspektief",
"en",
"Profiel",
".",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
"Johannesburg",
"Derde",
"hersiene",
"uitgawe",
"Cloete",
",",
"T.T",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"Die",
"Afrikaanse",
"literatuur",
"sedert",
"sestig",
".",
"Nasou",
"Beperk",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"De",
"Vries",
",",
"Abraham",
"H",
".",
"Kortom",
".",
"Academica",
".",
"Pretoria",
",",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"De",
"Vries",
",",
"Abraham",
"H",
".",
"Kortom",
"Human",
"&",
"Rousseau",
".",
"Kaapstad",
"en",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"De",
"Vries",
",",
"Abraham",
"H",
".",
"Kort",
"vertel",
":",
"Aspekte",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"kortverhaal",
".",
"Suid-Afrikaanse",
"Instituut",
"Amsterdam",
",",
"Ferreira",
",",
"Jeanette",
".",
"Breyten",
":",
"die",
"simbool",
"daar",
".",
"Saayman",
"&",
"Weber",
".",
"Kaapstad",
",",
"Galloway",
",",
"Francis",
"(",
"red",
".",
")",
"Breyten",
"Breytenbach",
":",
"Woordenaar",
",",
"Woordnar",
":",
"'n",
"Huldiging",
"Protea",
"Boekhuis",
",",
"Pretoria",
",",
"Grobler",
",",
"Hilda",
".",
"Bolder",
".",
"Blokboeke",
"Academica",
".",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Grové",
",",
"A.P",
".",
"Letterkundige",
"sakwoordeboek",
"vir",
"Afrikaans",
".",
"Nasou",
"Beperk",
".",
"Vyfde",
"uitgawe",
".",
"Eerste",
"druk",
",",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Geskiedenis",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"literatuur",
"Academica",
".",
"Pretoria",
",",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
".",
"Eerste",
"druk",
",",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"Kraaines",
".",
"Human",
"&",
"Rousseau",
".",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Ontsyferde",
"stene",
".",
"Inset-Uitgewers",
".",
"Stellenbosch",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
".",
"Eerste",
"druk",
",",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Verse",
"vir",
"die",
"vraestel",
".",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Beperk",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Die",
"Afrikaanse",
"literatuur2004",
".",
"Human",
"&",
"Rousseau",
".",
"Kaapstad",
"en",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Lindenberg",
",",
"E",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"Inleiding",
"tot",
"die",
"Afrikaanse",
"letterkunde",
".",
"Academica",
".",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
".",
"Vierde",
"uitgawe",
"Eerste",
"druk",
",",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J",
".",
",",
"Roodt",
",",
"P.",
"H.",
"en",
"Snyman",
",",
"N.J",
".",
"(",
"samestellers",
")",
"Digters",
"en",
"digkuns",
".",
"Perskor-Uitgewers",
".",
"Kaapstad",
".",
"Vyfde",
"uitgawe",
".",
"Sewende",
"druk",
",",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J.",
"et",
"al",
".",
"Perspektief",
"en",
"Profiel",
".",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
".",
"Johannesburg",
".",
"Derde",
"hersiene",
"uitgawe",
",",
"Opperman",
",",
"D.J",
".",
"Verspreide",
"opstelle",
".",
"Human",
"&",
"Rousseau",
".",
"Kaapstad",
"en",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Pheiffer",
",",
"R.H",
".",
"Woordpaljas",
".",
"Human",
"&",
"Rousseau",
".",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
".",
"Derde",
"uitgawe",
".",
"Derde",
"druk",
",",
"Scholtz",
",",
"J.",
"du",
"P",
".",
"Oor",
"skilders",
"en",
"skrywers",
".",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Beperk",
".",
"Kaapstad",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Snyman",
",",
"Henning",
".",
"Kort",
"keur",
":",
"Abraham",
"H.",
"de",
"Vries",
".",
"Reuse-Blokboek",
"Academica",
".",
"Pretoria",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
".",
"Tweede",
"druk",
",",
"Van",
"Coller",
",",
"H.P",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"Perspektief",
"en",
"Profiel",
"Deel",
"I",
".",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik-Uitgewers",
".",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Van",
"Coller",
",",
"H.P",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"Perspektief",
"en",
"Profiel",
"Deel",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik-Uitgewers",
".",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Van",
"Coller",
",",
"H.P",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"Perspektief",
"en",
"Profiel",
"Deel",
"Van",
"Schaik-Uitgewers",
".",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Viljoen",
",",
"Hein",
".",
"Breyten",
"Breytenbach",
")",
"alias",
"Panus",
",",
"alias",
"Don",
"Espejuelo",
",",
"alias",
"Bangai",
"Bird",
",",
"alias",
"Kamiljoen",
".",
"in",
"Van",
"Coller",
",",
"H.P",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"Perspektief",
"en",
"Profiel",
"Deel",
"I",
".",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik-Uitgewers",
".",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Galloway",
",",
"F",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"breyten",
"breytenbach",
",",
"woordenaar",
"woordnar",
".",
"Protea",
"Boekhuis",
",",
"Tydskrifte",
"en",
"koerante",
"Anker",
",",
"W.P.P",
".",
"Om",
"tuis",
"te",
"gaan",
"in",
"styl",
":",
"Territoriumskepping",
"in",
"Breyten",
"Breytenbach",
"se",
"’n",
"Seisoen",
"in",
"die",
"paradysen",
"Dog",
"Heart",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Anoniem",
".",
"Breyten",
"nooidigters",
"na",
"Spier",
".",
"Beeld,",
"Februarie",
"Anoniem",
".",
"Breytenbach",
"se",
"toesprake",
"gebundel",
".",
"Beeld",
",",
"Junie",
"Bekker",
",",
"Pirow",
".",
"Die",
"‘Ek",
"’",
"in",
"die",
"Voorstellingsgedig",
"aan",
"Breyten",
"Breytenbach",
".",
"Standpunte",
",",
"Nuwe",
"reeks",
"Desember",
"Beukes",
",",
"Marthinus",
".",
"Vlae",
"tussen",
"woorde",
"as",
"poëtikale",
"spilpunte",
"in",
"‘nege",
"landskappe",
"van",
"ons",
"tye",
"bemaak",
"aan",
"’n",
"beminde’",
"en",
"‘die",
"windvanger",
"’",
"van",
"Breyten",
"Breytenbach",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Botma",
",",
"Gabriël",
".",
"‘Storm",
"’",
"om",
"Breyten",
"raak",
"nou",
"absurd",
".",
"Die",
"Burger",
",",
"April",
"Breytenbach",
",",
"Breyten",
".",
"Die",
"een",
"oud-tronkvoël",
"bel",
"die",
"ander",
"…",
"Insig",
",",
"Julie",
"Breytenbach",
",",
"Kerneels",
".",
"Breyten",
"sê",
"nee",
"vir",
"SA",
"prys",
".",
"Die",
"Burger",
",",
"April",
"Botha",
",",
"Johann",
".",
"Breyten",
"die",
"skilder",
"soek",
"geen",
"gunste",
".",
"Die",
"Burger",
",",
"Desember",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"Blomme",
"vir",
"Boeddha",
".",
"Standpunte",
".",
"Nuwe",
"reeks",
"Oktober",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"Verbeeldingsvlug",
".",
"Standpunte",
".",
"Nuwe",
"reeks",
"Desember",
"Brümmer",
",",
"Willemien",
".",
"Die",
"geluid",
"van",
"drome",
".",
"By",
",",
"September",
"Burger",
",",
"Willie",
".",
"Taal",
"as",
"‘ingang",
"’",
"tot",
"die",
"wêreld",
":",
"reis",
",",
"verbeelding",
",",
"herinnering",
"en",
"identiteit",
"na",
"aanleiding",
"van",
"Breytenbach",
"se",
"‘A",
"veil",
"of",
"footsteps’",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Cloete",
",",
"T.T",
".",
"Die",
"kort",
"en",
"heel",
"vorm",
"van",
"Breytenbach",
"se",
"‘Die",
"Boenk’",
".",
"Standpunte",
".",
"Nuwe",
"reeks",
"April",
"Coetzee",
",",
"Ampie",
".",
"Só",
"het",
"Breyten",
"vir",
"homself",
"sy",
"mensheid",
"bewys",
".",
"Rapport",
",",
"Desember",
"Coetzee",
",",
"Ampie",
".",
"Mag",
"Breyten",
"nog",
"baie",
"verse",
"teen",
"die",
"dood",
"skryf",
".",
"Beeld,",
"September",
"Coetzee",
",",
"Ampie",
".",
"Wat",
"woorde",
"beteken",
":",
"’n",
"Voorwoord",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Coetzee",
",",
"Ampie\\",
".Die",
"vlugtige",
"taal",
"van",
"vergeet",
":",
"Die",
"metafoor",
"by",
"Breyten",
"Breytenbach",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Coetzee",
",",
"Ampie",
".",
"Sy",
"onvrede",
"met",
"woorde",
"bly",
".",
"Beeld,",
"September",
"Crous",
",",
"Marius",
".",
"Breyten",
"Breytenbach",
"se",
"uitbeelding",
"van",
"die",
"gevangenis",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno.Vierde",
"reeks",
"Herfs",
"Degenaar",
",",
"J.J",
".",
"Breyten",
"se",
"taal",
"–",
"só",
"kry",
"dit",
"beslag",
".",
"Die",
"Burger",
",",
"Junie",
"De",
"Villiers",
",",
"Riaan",
".",
"Breyten",
"keer",
"terug",
".",
"Die",
"Suid-Afrikaan",
".",
"Herfs",
"De",
"Vries",
",",
"Willem",
".",
"Breyten",
"se",
"Middelwêreld",
".",
"Beeld,",
"April",
"De",
"Vries",
",",
"Willem",
".",
"Motte",
"het",
"die",
"trui",
"verslind",
"…",
"Beeld",
",",
"November",
"Du",
"Plooy",
",",
"Heilna",
".",
"Die",
"inkerende",
"waarneming",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Galloway",
",",
"Francis",
".",
"Tydens",
"die",
"vrystelling",
"van",
"‘Breyten",
"Breytenbach",
"as",
"openbare",
"figuur",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Mei",
"Galloway",
",",
"Francis",
".",
"’Ek",
"is",
"nie",
"meer",
"een",
"van",
"ons",
"nie’",
":",
"Breyten",
"en",
"die",
"volk",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Somer",
"Giliomee",
",",
"Hermann",
".",
"’True",
"confessions’",
",",
"‘End",
"papers",
"’",
"and",
"the",
"Dakar",
"conference",
":",
"A",
"review",
"of",
"the",
"Political",
"arguments",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Gouws",
",",
"T",
".",
"Fases",
"in",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"Breytenbach-oeuvre",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Geesteswetenskappe",
".",
"Jaargangno",
".",
"Maart",
"Greeff",
",",
"Rachelle",
".",
"Bitterbrak",
"Buiteblaf",
"lê",
"nooit",
"op",
"Baas",
"se",
"baadjie.Rapport",
",",
"September",
"Jordaan",
",",
"Dirk",
".",
"Klankman",
"Breyten",
".",
"Plus,",
"Mei",
"Keyser",
",",
"Gawie",
".",
"Breyten",
"kry",
"kunsprys",
".",
"Beeld,",
"September",
"La",
"Vita",
",",
"Murray",
".",
"Om",
"van",
"nes",
"tot",
"nes",
"te",
"kan",
"koekoe",
".",
"Beeld,",
"Februarie",
"La",
"Vita",
",",
"Murray",
".",
"Vrou",
"met",
"klein",
"portrette",
",",
"By",
",",
"April",
"La",
"Vita",
",",
"Murray",
".",
"Om",
"woord",
"en",
"lyn",
"te",
"meng",
".",
"Beeld",
",",
"Januarie",
"La",
"Vita",
",",
"Murray",
".",
"Skeppingsproses",
"’n",
"poging",
"om",
"waansin",
"af",
"te",
"weer",
".",
"Beeld",
",",
"Maart",
"Le",
"Grange",
",",
"Carina",
".",
"Breyten",
"se",
"tronkverse",
"word",
"opera",
"in",
"Afrikaans",
".",
"Plus",
",",
"Oktober",
"Lombard",
",",
"Magda",
".",
"Intertekstualiteit",
"en",
"vervanging",
"in",
"die",
"digkuns",
"van",
"Breyten",
"Breytenbach",
"n.a.",
"v.",
"twee",
"gedigte",
"uit",
"‘Voetskrif’",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Februarie",
"Louw",
",",
"Liesl",
".",
"Breyten",
",",
"Senegalese",
"haaks",
"oor",
"eiland",
".",
"Beeld",
",",
"Maart",
"Meiring",
",",
"Eben",
".",
"Breyten",
"in",
"Frans",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"November",
"Meiring",
",",
"Eben",
".",
"Breyten",
",",
"Cendrars",
"en",
"die",
"literêre",
"reis",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Mei",
"Müller",
",",
"H.C.T",
".",
"Visie",
"plus",
"visier",
":",
"Breytenbach",
"se",
"prosa",
"n.a.",
"v.",
"onlangse",
"tekste",
".",
"Tydskrif",
"virLetterkunde",
".",
"Nuwe",
"reeksno",
".",
"Februarie",
"Müller",
",",
"H.C.T",
".",
"Visie",
"plus",
"visier",
"II",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Nuwe",
"reeksno",
".",
"Mei",
"Nash",
",",
"Andrew",
".",
"Zen",
"Communist",
":",
"Breyten",
"Breytenbach’s",
"view",
"from",
"underground",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Naudé",
",",
"Charl-Pierre",
"en",
"Breytenbach",
",",
"Breyten",
".",
"Kyk",
"tog",
"wat",
"daar",
"(",
"ook",
")",
"staan",
".",
"Boeke-Insig",
".",
"No.Winter",
"Naudé",
",",
"Charl-Pierre",
".",
"Sien",
"hoe",
"klik",
"klak",
"woorde",
".",
"Rapport",
",",
"September",
"Naudé",
",",
"Charl-Pierre",
".",
"Breyten",
"Breytenbach",
":",
"Leuenverklikker",
",",
"manteldraaier",
"of",
"albinoterroris",
"?",
"Rapport",
",",
"Januarie",
"Nel",
",",
"Johan",
".",
"Breyten",
"&",
"broers",
"kom",
"tuis",
".",
"Rapport",
",",
"Februarie",
"Oakes",
",",
"Philip",
".",
"Portrait",
"of",
"an",
"artist",
"in",
"exile",
".",
"Sunday",
"Times",
"Magazine",
",",
"Julie",
"Olivier",
",",
"Fanie",
".",
"Ballingskap",
"en",
"die",
"gedig",
".",
"Standpunte",
".",
"Nuwe",
"reeks",
"Desember",
"Pienaar-Vosloo",
",",
"Anet",
".",
"Op",
"reis",
"deur",
"Breyten",
"se",
"Parys",
".",
"By",
",",
"Januarie",
"Pieterse",
",",
"Henning",
".",
"Leesmodus",
"vir",
"Breyten",
"se",
"’n",
"brief",
"van",
"hulle",
"vakansie",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Februarie",
"Rabie",
",",
"Jan",
".",
"Die",
"Breytenbachs",
"en",
"Breyten",
".",
"Die",
"Burger",
",",
"Desember",
"Retief",
",",
"Hanlie",
".",
"Die",
"windvanger",
"van",
"Moermikland",
".",
"Rapport",
",",
"Maart",
"Roodt",
",",
"P.H",
".",
"Die",
"ek",
"is",
"nie",
"ek",
"nie",
":",
"Breyten",
"en",
"Van",
"Wyk",
"Louw",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
",",
"Nuwe",
"reeksno",
".",
"Mei",
"Rossouw",
",",
"Johann",
".",
"Breyten",
"agter",
"tralies",
".",
"Beeld,",
"Mei",
"Saayman",
",",
"Sandra",
".",
"’Writing",
"is",
"travelling",
"unfolding",
"its",
"own",
"landscape",
".",
"A",
"discussion",
"with",
"Breyten",
"Breytenbach",
"on",
"‘A",
"veil",
"of",
"footsteps’",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Scholtz",
",",
"Merwe",
".",
"Die",
"vele",
"paaie",
"na",
"vryheid",
"van",
"die",
"albino",
"terroris",
".",
"Insig",
",",
"Mei",
"Slabber",
",",
"Coenie",
".",
"Breyten",
"vertel",
"hoe",
"hy",
"dig",
".",
"Rapport",
",",
"Januarie",
"Slabbert",
",",
"H.",
"le",
"R",
".",
"Die",
"godin",
"in",
"die",
"ikoon",
"–",
"gedagtes",
"oor",
"religie",
"en",
"kuns",
"in",
"‘ikoon",
"’",
"van",
"Breyten",
"Breytenbach",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Nuwe",
"reeksno",
".",
"Mei",
"Slippers",
",",
"Bibi",
".",
"Breyten",
"Breytenbach",
",",
"bennekindjie",
".",
"Rapport",
".",
"My",
"tyd,",
"Mei",
"Smith",
",",
"Ian",
"en",
"Slabber",
",",
"Coenie",
".",
"Digter",
"nájaar",
"uit",
"tronk",
".",
"Rapport",
",",
"Desember",
"Smith",
",",
"Francois",
".",
"Murder",
"your",
"darlings",
":",
"Breytenbach",
",",
"die",
"dood",
"en",
"die",
"vrou",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Smuts",
",",
"Lisbé",
".",
"Die",
"‘ek",
"’",
"in",
"‘(",
"‘yk’)’",
":",
"Die",
"desentralisasie",
"van",
"die",
"subjek",
"in",
"Breyten",
"Breytenbach",
"se",
"digbundel",
"‘(",
"‘yk’)’",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Steenberg",
",",
"Elsabe",
".",
"’n",
"Bespreking",
"van",
"vyf",
"verhale",
"uit",
"‘Kort",
"keur",
"’",
"van",
"Abraham",
"H.",
"de",
"Vries",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Nuwe",
"reeksno",
".",
"Mei",
"Ten",
"Berge",
",",
"Hans",
"C",
".",
"Niet",
"bestelde",
"brief",
"aan",
"een",
"nomade",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Toerien",
",",
"Barend",
"J",
".",
"’n",
"Voetnoot",
"by",
"Breyten",
"se",
"‘Judas",
"eye’",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargang",
"no.3",
"Augustus",
"Van",
"der",
"Merwe",
",",
"Annari",
".",
"…",
"wil",
"dig",
"in",
"Afrikaans",
"stuiptrekkende",
"taal",
"…",
"Standpunte",
".",
"Nuwe",
"reeks",
"Augustus",
"Van",
"Krevelen",
",",
"Lourens",
".",
"De",
"creatieve",
"bewegingen",
"van",
"een",
"vrije",
"geest",
":",
"aantekening",
"over",
"het",
"contrast",
"tussen",
"Breytenbach’s",
"integrale",
"werkwijze",
"en",
"de",
"gefragmenteerde",
"perceptie",
"van",
"zijn",
"werk",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Van",
"Niekerk",
",",
"Annemarié",
".",
"Holland",
"vereer",
"Breyten",
".",
"Plus",
",",
"Julie",
"Van",
"Rooyen",
",",
"Ina",
".",
"Hier",
"iewers",
"hond",
".",
"By",
",",
"Maart",
"Van",
"Rooyen",
",",
"Johan",
".",
"Breyten",
"se",
"beelde",
"bly",
"by",
"jou",
"spook",
".",
"Insig",
",",
"Februarie",
"Van",
"Vuuren",
",",
"Helize",
".",
"Rilke",
"en",
"Breytenbach",
":",
"twee",
"digters",
"in",
"Parys",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Mei",
"Van",
"Vuuren",
",",
"Helize",
".",
"’Die",
"taal",
"asyn",
"aan",
"die",
"lippe’",
":",
"’n",
"oorsig",
"van",
"Breyten",
"Breytenbach",
"se",
"poësie-oeuvre",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Van",
"Vuuren",
",",
"Helize",
".",
"’Labyrinth",
"of",
"loneliness’",
":",
"Breyten",
"Breytenbach’s",
"prison",
"poetry1985",
")",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Viljoen",
",",
"Hein",
".",
"Gespreksvoorwaardes",
"vir",
"die",
"poësie",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Nuwe",
"reeksno",
".",
"Februarie",
"Viljoen",
",",
"Louise",
".",
"Die",
"leser",
"in",
"Breyten",
"Breytenbach",
"se",
"tronkpoësie",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
"”",
"Jaargangno",
".",
"Lente",
"Internet",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1998/04/6/3/3.html",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1999/10/18/13/1.html",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/09/14/BJ/10/GallowayoorBB.html",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1989/11/04/6/5.html",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1994/01/22/4/3.html",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/05/29/20/1.html",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/06/20/5/2.html",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2008/01/12/SK/12/VoetnootBreyten.html",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2008/02/22/SK/13/breyte.html",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2010/03/20/BJ/8/bjbreyten1-BV-BW.html",
"Rapport",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2008/09/08/RH/15/proteaprys.html",
"Rapport",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2009/09/08/RY/4/RB_RachelleoorBreyten-viering.html",
"Volksblad",
":",
"http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2009/12/03/VB/14/breyten.html",
"Volksblad",
":",
"http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2013/03/05/VB/4/LF004-StoryA.html",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"'n",
"Bladsy",
"oor",
"Breytenbach",
"by",
"die",
"Universiteit",
"van",
"New",
"York",
"Ope",
"brief",
"aan",
"Generaal",
"Ariel",
"Sharon",
"(",
"deur",
"Breyten",
"Breytenbach",
")",
"Stellenbosch",
"Writers",
"http://www.goreeinstitute.org/",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
":",
"http://www.letterkunde.up.ac.za/argief/43_2/04%20Van%20Vuuren%2003.pdf",
"Artikel",
"op",
"Maroela",
"Media",
",",
"Boek",
":",
"breyten",
"breytenbach",
":",
"woordenaar",
",",
"woordnar",
"Franse",
"digters",
"Franse",
"skilders",
"Franse",
"skrywers",
"Suid-Afrikaanse",
"anti-apartheidsaktiviste",
"Suid-Afrikaanse",
"skilders",
"Afrikaanse",
"digters",
"Afrikaanse",
"skrywers",
"Afrikaners",
"Geboortes",
"in",
"Lewende",
"mense",
"Suid-Afrikaanse",
"digters",
"Afrikaanse",
"letterkunde"
] |
35 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bhisho | Bhisho | Bhisho (Xhosa: "buffel", voorheen Bisho<) is 'n dorp in Suid-Afrika en die hoofstad van die Oos-Kaap. Bhisho lê aangrensend aan die stad Qonce (voorheen King William's Town), naby die groot hawestad Oos-Londen, en val in die Buffalo City Metro. Die provinsiale wetgewer en byna alle staatsdepartemente se provinsiale hoofkantore is in die dorp gevestig. Die plaaslike Bhisho-lughawe bedien die dorp en King William’s Town. Bhisho is aan die N2-nasionale pad geleë.
Geskiedenis
Onder sy vorige naam van Bisho,ref>Old Place Names. Departement van Kuns en Kultuur, Suid-Afrika. URL besoek op 22 Februarie 2016.</ref>) was dit die hoofstad van die voormalige tuisland Ciskei vanaf 1981 tot 1994. Die Ciskei het onafhanklikheid verkry op 4 Desember 1981, hoewel dit nooit buite Suid-Afrika erken was nie, en is op 12 Augustus 1994 weer by Suid-Afrika ingelyf. Gedurende sy tyd as 'n tuislandhoofstad, het Bisho 'n susterstad ooreenkoms onderteken met die vestiging van Ariel in die Israelies-besette Wesbank.
Bisho-slagting
Op 7 September 1992 was hierdie klein dorpie die toneel van die Bisho-slagting, toe sowat 90 000 betogers opgeruk het na die Bisho-stadion. Hulle was ter ondersteuning van die aftakeling van die Ciskei, wat nog steeds 'n mate van onafhanklikheid probeer handhaaf het, asook die verwydering van die Ciskeise leier, brigadier Oupa Gqozo, uit sy pos. Die Ciskei-weermag het op die heuwels rondom die stadion op die skare losgebrand en 28 mense doodgeskiet en nóg 100 gewond. Die bloedbad het op 'n kritieke tyd plaasgevind, toe onderhandelings om 'n nuwe demokrasie in Suid-Afrika reeds ver gevorderd was.
Ná dié slagting is samesprekings tussen die African National Congress, die Nasionale Party-regering en ander partye oor ’n nuwe staatkundige bedeling vir Suid-Afrika, wat ná die Boipatong-slagting in Junie van dieselfde jaar opgeskort is, met hernude ywer hervat.
Sien ook
Lys van dorpe in Suid-Afrika
Verwysings
Eksterne skakels
Boukuns
sahistory.org.za - Bisho: A Post Modernist Mirage
Nedersettings in die Oos-Kaap
Provinsiehoofstede van Suid-Afrika | [
"Bhisho",
"(",
"Xhosa",
":",
"\"",
"buffel",
"\"",
",",
"voorheen",
"Bisho<",
")",
"is",
"'n",
"dorp",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"die",
"hoofstad",
"van",
"die",
"Oos-Kaap",
".",
"Bhisho",
"lê",
"aangrensend",
"aan",
"die",
"stad",
"Qonce",
"(",
"voorheen",
"King",
"William's",
"Town",
")",
",",
"naby",
"die",
"groot",
"hawestad",
"Oos-Londen",
",",
"en",
"val",
"in",
"die",
"Buffalo",
"City",
"Metro",
".",
"Die",
"provinsiale",
"wetgewer",
"en",
"byna",
"alle",
"staatsdepartemente",
"se",
"provinsiale",
"hoofkantore",
"is",
"in",
"die",
"dorp",
"gevestig",
".",
"Die",
"plaaslike",
"Bhisho-lughawe",
"bedien",
"die",
"dorp",
"en",
"King",
"William’s",
"Town",
".",
"Bhisho",
"is",
"aan",
"die",
"N2-nasionale",
"pad",
"geleë",
".",
"Geskiedenis",
"Onder",
"sy",
"vorige",
"naam",
"van",
"Bisho,",
"ref>Old",
"Place",
"Names",
".",
"Departement",
"van",
"Kuns",
"en",
"Kultuur",
",",
"Suid-Afrika",
".",
"URL",
"besoek",
"opFebruarie</ref>",
")",
"was",
"dit",
"die",
"hoofstad",
"van",
"die",
"voormalige",
"tuisland",
"Ciskei",
"vanaftot",
"Die",
"Ciskei",
"het",
"onafhanklikheid",
"verkry",
"opDesember",
"hoewel",
"dit",
"nooit",
"buite",
"Suid-Afrika",
"erken",
"was",
"nie",
",",
"en",
"is",
"opAugustusweer",
"by",
"Suid-Afrika",
"ingelyf",
".",
"Gedurende",
"sy",
"tyd",
"as",
"'n",
"tuislandhoofstad",
",",
"het",
"Bisho",
"'n",
"susterstad",
"ooreenkoms",
"onderteken",
"met",
"die",
"vestiging",
"van",
"Ariel",
"in",
"die",
"Israelies-besette",
"Wesbank",
".",
"Bisho-slagting",
"OpSeptemberwas",
"hierdie",
"klein",
"dorpie",
"die",
"toneel",
"van",
"die",
"Bisho-slagting",
",",
"toe",
"sowat000",
"betogers",
"opgeruk",
"het",
"na",
"die",
"Bisho-stadion",
".",
"Hulle",
"was",
"ter",
"ondersteuning",
"van",
"die",
"aftakeling",
"van",
"die",
"Ciskei",
",",
"wat",
"nog",
"steeds",
"'n",
"mate",
"van",
"onafhanklikheid",
"probeer",
"handhaaf",
"het",
",",
"asook",
"die",
"verwydering",
"van",
"die",
"Ciskeise",
"leier",
",",
"brigadier",
"Oupa",
"Gqozo",
",",
"uit",
"sy",
"pos",
".",
"Die",
"Ciskei-weermag",
"het",
"op",
"die",
"heuwels",
"rondom",
"die",
"stadion",
"op",
"die",
"skare",
"losgebrand",
"enmense",
"doodgeskiet",
"en",
"nóggewond",
".",
"Die",
"bloedbad",
"het",
"op",
"'n",
"kritieke",
"tyd",
"plaasgevind",
",",
"toe",
"onderhandelings",
"om",
"'n",
"nuwe",
"demokrasie",
"in",
"Suid-Afrika",
"reeds",
"ver",
"gevorderd",
"was",
".",
"Ná",
"dié",
"slagting",
"is",
"samesprekings",
"tussen",
"die",
"African",
"National",
"Congress",
",",
"die",
"Nasionale",
"Party-regering",
"en",
"ander",
"partye",
"oor",
"’n",
"nuwe",
"staatkundige",
"bedeling",
"vir",
"Suid-Afrika",
",",
"wat",
"ná",
"die",
"Boipatong-slagting",
"in",
"Junie",
"van",
"dieselfde",
"jaar",
"opgeskort",
"is",
",",
"met",
"hernude",
"ywer",
"hervat",
".",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"dorpe",
"in",
"Suid-Afrika",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Boukuns",
"sahistory.org.za",
"-",
"Bisho",
":",
"A",
"Post",
"Modernist",
"Mirage",
"Nedersettings",
"in",
"die",
"Oos-Kaap",
"Provinsiehoofstede",
"van",
"Suid-Afrika"
] |
36 | https://af.wikipedia.org/wiki/Barberton%20%28dubbelsinnig%29 | Barberton (dubbelsinnig) | Barberton kan na enige van die volgende plekke verwys:
Nedersettings
Australië
Barberton, Australië, Moora, Wes-Australië,
Suid-Afrika
Barberton, Ehlanzeni-distrik, Mpumalanga,
Verenigde State
Barberton, Ohio, Summit County,
Barberton, Washington, Clark County,
Zimbabwe
Barbertonmyn, Matabeleland,
Ander
Barberton, 'n voormalige kiesafdeling van die Suid-Afrikaanse Volksraad.
Barbertonse madeliefie (Gerbera jamesoni), inheemse blom in Suid-Afrika. | [
"Barberton",
"kan",
"na",
"enige",
"van",
"die",
"volgende",
"plekke",
"verwys",
":",
"Nedersettings",
"Australië",
"Barberton",
",",
"Australië",
",",
"Moora",
",",
"Wes-Australië",
",",
"Suid-Afrika",
"Barberton",
",",
"Ehlanzeni-distrik",
",",
"Mpumalanga",
",",
"Verenigde",
"State",
"Barberton",
",",
"Ohio",
",",
"Summit",
"County",
",",
"Barberton",
",",
"Washington",
",",
"Clark",
"County",
",",
"Zimbabwe",
"Barbertonmyn",
",",
"Matabeleland",
",",
"Ander",
"Barberton",
",",
"'n",
"voormalige",
"kiesafdeling",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Volksraad",
".",
"Barbertonse",
"madeliefie",
"(",
"Gerbera",
"jamesoni",
")",
",",
"inheemse",
"blom",
"in",
"Suid-Afrika",
"."
] |
41 | https://af.wikipedia.org/wiki/Botswana | Botswana | Botswana, amptelik die Republiek Botswana (Tswana: Lefatshe la Botswana, Engels: Republic of Botswana), is ’n landingeslote land in Suider-Afrika. Die land was voorheen die Britse protektoraat Betsjoeanaland binne die Volkebond. Met onafhanklikheid op 30 September 1966 verander die land se naam na Botswana. Sedertdien handhaaf Botswana ’n tradisie van ’n stabiele verteenwoordigende republiek met ’n konsekwente stelsel van ononderbroke demokratiese verkiesings en die beste posisie van Afrika in die wêreldwye korrupsie-indeks sedert sowat 1998. Dit is nou Afrika se oudste deurlopende demokrasie.
Botswana is ’n droë en topografies platte land, sowat 70% van sy oppervlakte word deur die Kalahariwoestyn beslaan, terwyl die noordooste deur die Okavangodelta oorheers word. Dit word deur Suid-Afrika in die suide en suidooste, Namibië in die weste en noorde, en Zimbabwe in die noordooste begrens. Die grens met Zambië in die noorde naby Kazungula is swak gedefinieer maar is hoogstens ’n paar honderd meter lank. Volgens ander menings ontmoet die grense van die vier lande Botswana, Namibië, Zambië en Zimbabwe op een enkele punt en sal vervolgens die enigste internasionale vierlandepunt wêreldwyd vorm. Dié moontlike vierlandepunt is egter sonder algemene internasionale erkenning. Hiervan hang ook die aantal buurlande van Botswana af: drie of vier. In die noorde word Botswana deur die smal Namibiese Kaprivistrook van Angola geskei.
Die eerste inwoners van die hedendaagse Botswana was sedert 25 000 v.C. die Boesmans wat vir hul rotstekeninge orals in Suider-Afrika bekend staan en veral jagter-versamelaars was. Die Bantoevolke het sowat 1000 jaar gelede Suider-Afrika binne beweeg en hulle hier as landbouers en veewagters gevestig. Die land se bevolking bestaan veral uit Batswana en hul taal is Setswana, ook bekend as Tswana. Tydens die Wedloop om Afrika het die hedendaagse Botswana in 1885 ’n Britse protektoraat geword, Betsjoeanaland, om te verhoed dat die gebied by die Zuid-Afrikaansche Republiek of Duits-Suidwes-Afrika ingelyf word. Op 30 September 1966 het die land van die Verenigde Koninkryk onafhanklik geword en sy naam na Botswana (“land van die Tswanas”) verander.
Botswana is ’n middelgroot land van net meer as twee miljoen mense en is een van die mins bevolkte lande wêreldwyd. Sowat 10% van die bevolking bly in die hoofstad en grootste stad Gaborone. Botswana was eens een van die armste lande ter wêreld — met ’n BBP per kapita van sowat VS$70 per jaar in die laat 1960’s — maar het sedertdien homself in ’n land met ’n hoër middelinkomste met een van die wêreld se snelgroeiendste ekonomieë omgeskep. Die ekonomie, nou verbonde aan dié van Suid-Afrika, word oorheers deur mynbou, beesboerdery en toerisme. Botswana spog met ’n BBP (Koopkragpariteit) per kapita van omtrent $18 583 per jaar in 2019, een van die hoogstes in Afrika. Sy hoë bruto nasionale inkomste (volgens sommige ramings die vierde grootste in Afrika) gee die land ’n relatief hoë lewenstandaard en die hoogste Menslike-ontwikkelingsindeks van die vastelandse Afrika suid van die Sahara.
Botswana is ’n lidland van die Afrika-unie, Suider-Afrikaanse Doeane-unie, Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap, Beweging van Onverbonde Lande, Britse Statebond en die Verenigde Nasies. Die land word erg deur die MIV/Vigs-epidemie geraak. Ten spyte van die sukses om behandelings beskikbaar te stel aan diegene wat besmet is, en om die bevolking algemeen in te lig oor hoe om die verspreiding van MIV/vigs te stop, het die aantal mense met MIV/Vigs van 290 000 in 2005 tot 320 000 in 2013 gestyg. Soos in 2014 het Botswana die derde hoogste voorkomsskoers vir MIV/vigs, aangesien ongeveer 20% van die bevolking besmet is. Daarbenewens sal in die nabye toekoms veral die aardverwarming en die tekort aan vars water die grootste uitdagings vir Botswana wees.
Etimologie
Die landsnaam beteken “land van die Tswanas” en verwys na die dominerende etniese groep van Botswana. Die term Batswana is oorspronklik op die Tswanas toegepas, wat nog steeds die geval is. Dit word egter ook algemeen as ’n demoniem vir alle burgers van Botswana gebruik, ongeag hul etniese agtergrond.
Geskiedenis
Vroeë geskiedenis
Volgens argeologiese opgrawings is Botswana sedert sowat twee miljoen jaar deur hominidae bevolk. Klipwerktuie en fauna-oorblyfsels getuig daarvan, dat alle dele van die land minstens sedert 400 000 jaar bevolk is. In Oktober 2019 het navorsers bekend gemaak dat Botswana sowat 200 000 jaar gelede die Wieg van die moderne mens was. Getuienisse van moderne mense soos rotstekeninge is sowat 73 000 jaar oud. Die oorspronklike inwoners van Suider-Afrika is die Boesman (San) en Khoikhoi-volke, wat dikwels onder die sambreelterm Khoisan saamgevat word. Albei praat Khoisan-tale, en hulle het oor lang afstande gejag, versamel en verhandel. Toe beeste ongeveer 2000 jaar gelede vir die eerste keer na Suider-Afrika gebring is, het pastoralisme ’n belangrike kenmerk van die ekonomie geword, aangesien die gebied oor groot grasvlaktes, vry van die tsetsevlieg, beskik.
Dit is onbekend wanneer Bantoevolke hulle vanaf die noorde in die land gevestig het, alhoewel 600 n.C. algemeen aanvaar word. Destyds het die voorvaders van die hedendaagse Kalanga hulle in die noordoostelike gebiede van die land gevestig. Hierdie proto-Kalanga was nou verbonde aan state in Zimbabwe, maar ook aan Mapungubwe in Suid-Afrika. Dié state, wat buite die huidige Botswana geleë was, het blykbaar groot veekuddes in die sentrale distrik aangehou — glo in getalle soortgelyk aan dié van die moderne veedigtheid. Hierdie massiewe veeteeltkompleks het tot 1300 n.C. voorspoedig geword en blykbaar ná die agteruitgaan van Mapungubwe ineengestort. Gedurende hierdie tydperk het die eerste Tswana-sprekende groepe, die Bakgalagadi, na die suide van die Kalahari beweeg. Al hierdie verskillende volke is deur handelsroetes langs die Limpoporivier met die Indiese Oseaan verbind, en handelsgoedere uit Asië soos krale het in ruil vir ivoor, goud en renosterhoring waarskynlik hul weg na Botswana gevind.
Die koms van die Tswana-sprekers se voorouers wat die streek kom beheer het, is nog nie presies gedateer nie. Lede van die Bakwena, ’n kapteinskap onder die legendariese leier Kgabo II, het hulle teen 1500 n.C. in die suidelike Kalahari gevestig, en sy volk het die Bakgalagadi in ’n westelike rigting in die woestyn verdring. Oor die jare heen het verskeie nasate van die Bakwena na aangrensende gebiede beweeg. Die Bangwaketse het gebiede in die weste bevolk, terwyl die Bangwato hulle in die noordooste, in voormalige Kalanga-gebiede, gevestig het. Nie lank daarna nie, dalk in die 1790’s, het nasate van die Bangwato, die Batawana, na die Okavangodelta beweeg.
Uitwerking van die Mfecane
Die eerste skriftelike optekeninge rakende die hedendaagse Botswana het in 1824 verskyn. Volgens dié optekeninge het die Bangwaketse die hersende mag in die gebied geword. Onder Makaba II het die Bangwaketse hul groot troppe beeste in goed beskermde woestyngebiede aangehou en hul militêre mag benut om hul bure aan te val. Ander destydse kapteinskappe in die gebied het oor bevolkings van sowat 10 000 beskik en was redelik welvarend. Dié balans is gedurende die Mfecane (1823–1843) beëindig, toe ’n opeenvolging van indringende mense uit Suid-Afrika die land binnegekom het. Alhoewel die Bangwaketse in staat was om in 1826 die aanvallende Bakololo te verslaan, is oor die tyd heen al die groot kapteinskappe in Botswana aangeval, verswak en verarm. Beide die Bakololo en Amandebele het herhaaldelik strooptogte onderneem, en beeste, vroue en kinders in groot getalle van die Batswana gevat — waarvan die meeste in die woestyn of na heiligdomgebiede soos heuwels en grotte verdryf is. Eers na 1843, toe die Amandebele na die weste van Zimbabwe verhuis het, het hierdie bedreiging bedaar.
Gedurende die 1840’s en 1850’s het die handel met die Kaapkolonie toegeneem en die Batswana-kapteinskappe in staat gestel om te herbou. Die Bakwena, Bangwaketse, Bangwato en Batawana het saamgespan om die winsgewende ivoorhandel te beheer, en toe die inkomste benut om perde en wapens in te voer, en sodoende beheer oor die hedendaagse Botswana te verkry. Dié proses is teen 1880 afgesluit, en sodoende is die Boesmanne, Kalanga, Bakgalagadi en ander hedendaagse minderhede deur die Batswana onderwerp.
Ná die Groot Trek het Afrikaners van die Kaapkolonie hulle in Transvaal langs die grens van Botswana gevestig. In 1852 het ’n koalisie van Tswana-kapteinskappe onder Sechele I tydens die Slag van Dimawe Afrikaner-invalle afgeweer en in 1860, ná sowat agt jaar se onderbroke spanning en vyandigheid, in Potchefstroom uiteindelik ’n vredesooreenkoms gesluit. Met dié ooreenkoms is die hedendaagse grens tussen Suid-Afrika en Botswana vasgelê, en die Afrikaners en Batswana het vreedsaam handel gedryf en saamgewerk.
Weens dié nuwe vreedsame toestande het die handel tussen 1860 en 1880 gedy en Christelike sendelinge het hieruit voordeel getrek. Teen 1856 het beide die Lutheraanse en die Londense Sendinggenootskap hulle in die land gevestig. Teen 1880 het elke dorp oor ’n inwonende sendeling beskik, en hulle invloed het stadigaan gegroei. Khama III (aan bewind in 1875–1923) was die eerste van die Tswana-kapteins wat van die Christendom ’n staatsgodsdiens gemaak het, en gevolglik ’n groot deel van die Tswana-gewoontereg verander. Die Christendom het teen die Eerste Wêreldoorlog die de facto amptelike godsdiens in al die owerhede geword.
Tussen 1881 en 1884 het die Boere en Batswana ’n verdere oorlog gevoer, nadat die Batswana in die suide deur Boerse en Britse huursoldate aangeval is. Vervolgens is op die suidelike gebied van die Batswana die Boererepublieke Stellaland en Goosen gestig; deels ná onderhandelinge met die plaaslike Korana. Die twee republieke is egter onder druk van die Britse magnaat Cecil John Rhodes deur Britse troepe beset en het in 1885 Brits-Betsjoeanaland geword. Tien jaar later is dit by die Kaapkolonie ingelyf en behoort vandag tot die Suid-Afrikaanse provinsie Noordwes.
Kolonialisme en Betsjoeanaland
Tydens die Wedloop om Afrika het die gebied van Botswana die belangstelling van beide die Duitse Keiserryk en die Verenigde Koninkryk gelok. Gedurende die Koloniale Konferensie van Berlyn het die Britte daarop besluit om Botswana te annekseer om sodoende die pad na die noorde te beveilig en die Kaapkolonie met sy gebiede verder noord te verbind. In Januarie 1885 het hulle Tswana-gebiede eensydig geannekseer en daarna die Warren-ekspedisie noord gestuur om hul beheer oor die gebied te konsolideer en die kapteins te oortuig om die Britse gesag te aanvaar. Ten spyte van hul bekommernisse het hulle uiteindelik tot dié bekwame prestasie ingestem.
In 1890 is gebiede noord van die 22ste Breedtegraad by die nuwe Betsjoeanaland Protektoraat bygevoeg. Gedurende die 1890’s is die nuwe gebied in agt verskillende reservate ingedeel, met redelike klein hoeveelhede grond wat as vrye besit gelaat is vir wit setlaars. Gedurende die vroeë 1890’s het die Britse regering besluit om die Betsjoeanaland-protektoraat aan die British South Africa Company te oorhandig. Dié plan was goed op dreef, ten spyte van die versoekings van Tswana-leiers wat in protes na Engeland opgeruk het, maar dit is deur die mislukking van die Jameson-inval in Januarie 1896 uiteindelik gefnuik.
Toe die Unie van Suid-Afrika in 1910 gestig is uit die vernaamste Britse kolonies in die gebied – die “Hoëkommissarisgebiede” – is die Betsjoeanaland-protektoraat, Basoetoland (nou Lesotho) en Swaziland (nou Eswatini) nie ingesluit nie, maar voorsiening is gemaak vir hul latere inkorporering. ’n Vae onderneming is egter toegestaan om met hul inwoners te konsulteer en alhoewel opeenvolgende Suid-Afrikaanse regerings die gebiede wou laat oordra, het Brittanje die proses voortdurend vertraag; gevolglik het die oordrag nooit plaasgevind nie. Met die verkiesing van die Nasionale Party in Suid-Afrika en die onttrekking van Suid-Afrika uit die Britse Statebond na Republiekwording in 1961 is enige vooruitskouing van inkorporering beëindig.
’n Uitbreiding van Britse sentrale owerheid en die ewolusie van stamregering het in 1920 gelei tot die oprigting van twee adviesrade waar Afrikane en Europeërs verteenwoordig is. Die Afrika-raad het uit die agt hoofde van die Tswana-stamme en enkele verkose lede bestaan. Proklamasies in 1934 het stamheerskappy en -magte gereguleer. ’n Europeër-Afrikaan-adviesraad is in 1951 opgerig en die grondwet van 1961 het ’n raadplegende wetgewende raad opgerig.
Ná onafhanklikheid
In Junie 1964 het die Britse Regering voorstelle vir ’n demokratiese selfregering in Botswana aanvaar. Die setel van die regering is in 1965 van Mafeking in Suid-Afrika geskuif na die nuutgestigte Gaborone wat naby die Suid-Afrikaanse grens geleë is. Die grondwet van 1965 het aanleiding gegee tot die eerste algemene verkiesing en ook na onafhanklikheid op 30 September 1966. Seretse Khama, ’n leier in die onafhanklikheidsbeweging en die regmatige aanspraakmaker op die hoofmanskap van die Mangwatostam, is as eerste president van Botswana verkies en daarna vir nog twee termyne herkies. In die eerste jare ná sy onafhanklikheid was Botswana as ’t ware van wit beheersde lande omring, aangesien dit in die noordooste aan Rhodesië (die huidige Zimbabwe), in die suide aan Suid-Afrika onder apartheid en in die weste aan die Suid-Afrikaans besette Suidwes-Afrika (die huidige Namibië) gegrens het. Khama se pogings, om die nuwe nasie se betrokkenheid in konflikte met die buurlande te vermy, was suksesvol. Die ekonomiese ontwikkeling van Botswana het in die eerste jare ná sy onafhanklikheid spoedig ontwikkel, nadat in 1967 by Orapa die eerste groot diamantveld ontdek is. Tot op hede lewer die uitvoer van diamante ’n groot bydrag tot die dekking van die land se uitgawes. Die hoë inkomste het tot ’n spoedige ontwikkeling van die land gelei: Tot in 2003 is sowat 6 000 km se paaie geteer en 300 sekondêre skole opgerig.
Botswana het in 1974 saam met Angola, Mosambiek en Tanzanië die “frontlynlande” gevorm en die bevrydingsbewegings in Namibië en die destydse Rhodesië ondersteun. In 1979 het hierdie frontlynlande saam met Lesotho, Malawi, Zambië en Swasiland die Suider-Afrikaanse Ontwikkelingskonferensie (SAOK) gestig, aan die begin veral as ’n teengewig teenoor Suid-Afrika. In 1977 is die Botswana Weermag gestig om die grense met Rhodesië en later met Suid- en Suidwes-Afrika te beskerm. Die Suid-Afrikaanse Weermag het Botswana herhaaldelik binnegeval, veral om aktiviste van die African National Congress en SWAPO in die hande te kry. Ná die einde van apartheid in Suid-Afrika het dié land in 1992 die SAOK betree, wat sedertdien as die Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap (SAOG) in Gaborone gesetel is. Botswana se vlag getuig tot vandag toe van dié land se alternatiewe benadering van rasverhoudinge teenoor die ou Suid-Afrikaanse apartheidstelsel, aangesien wit en swart vrede en harmonie tussen mense van Afrika- en Europese afkoms in Botswana verteenwoordig. Een van die Bantoestans wat deur die voormalige Suid-Afrikaanse regering gestig is, was Bophuthatswana, wat vir die Tswana-bevolking in Suid-Afrika gestig is en een van vier amptelik selfregerende Bantoestans was. Botswana het ingestem om “informele ooreenkomste” met Bophuthatswana aan te gaan ten einde makliker oorgrensbewegings te fasiliteer. Ook in die destydse Suidwes-Afrika het ’n Tswana-Bantoestan net oorkant die grens bestaan, Tswanaland. Laasgenoemde is nou in die Namibiese Omaheke-streek geleë.
Die presidentskap is oorgegee aan die sittende adjunkpresident, Quett Masire, wat in 1984 verkies is as president en in 1989 en 1994 herkies is. Daarna, in 1999, is sy adjunkpresident, Festus Mogae tot president verkies en in 2004 herkies. In 2008 is Ian Khama (seun van sir Seretse Khama), wat op daardie stadium ook adjunkpresident was nadat hy in 1998 as Bevelvoerder van die Botswana Weermag bedank het om in die kabinet te dien, tot president verkies. Ná tien jaar in amp het Ian Khama op 1 April 2018 bedank en is deur adjunkpresident Mokgweetsi Masisi opgevolg. In Oktober 2019 is Masisi as Botswana se president herkies, nadat die Botswana Democratic Party sy grootste bedreiging van eenheid in meer as vyf dekades beleef het, aangesien Masisi se voorganger, Ian Khama, by die opposisie aangesluit en Masisi van outoritarisme beskuldig het. Khama is voorheen tydens Masisi se eerste toespraak aan die nasie skerp aangeval.
’n Langlopende geskil oor die noordelike grens met Namibië se Kaprivistrook was die onderwerp van ’n uitspraak deur die Internasionale Geregshof in Desember 1999. Die hof het beslis dat die Kasikili-eiland aan Botswana behoort.
Geografie
Met ’n grootte van 581 730 km² is Botswana die 47ste grootste land in die wêreld ná Madagaskar en effens groter as Kenia. Die land is geleë tussen 17° en 27° suid en 20° en 30° oos. Botswana se gebied is amper driehoekig, met beide 900 km in ’n noord-suidelike en ’n wes-oostelike rigting.
Die land is oorwegend plat en neig na ’n glooiende tafellandskap. Botswana word oorheers deur die Kalahariwoestyn wat ongeveer 70% van die oppervlak uitmaak. Die Okavangodelta, die grootste binnelandse delta in die wêreld, is in die noordweste. Net suid van die Okavangodelta is die Ngamimeer geleë. Die Makgadikgadipan, ’n groot soutpan, is in die noorde geleë.
Botswana is oorwegend hoogland met min bulte. Net min gebiede soos die Makgadikgadipan en die streek langs die Limpopo is minder as 1 000 m bo seevlak geleë. Botswana se hoogste bergspits is Monalanongheuwel (1 494 m) suidwes van die hoofstad Gaborone, terwyl die laagste punt in die ooste van die land by die uitmonding van die Shasherivier in die Limpoporivier geleë is.
Die Limpopostroomgebied, die grootste terreinvorm in die hele Suider-Afrika, lê gedeeltelik in Botswana, met die stroomgebiede van sy takriviere, die Notwanerivier, Bonwapitserivier, Mahalapswerivier, Lotsanerivier, Moloutserivier en die Shasherivier wat in die oostelike deel van die land vloei. Die hoofstad kry water vanaf die Notwane deur die Gaboronedam. Die Choberivier vloei na die noorde en vorm die grens tussen Botswana en Namibië in die Zambezirivier. Die Choberivier mond by Kazungula (dit beteken klein worsboom en is ’n plek waar Sebitwane en sy Makolostam oor die Zambezi na Zambië gegaan het) in die Zambezirivier in.
Klimaat
Botswana se klimaat is weens die kort reënseisoen halfdor. Die relatiewe hoogte bo seevlak en sy vastelandse ligging sorg egter vir ’n subtropiese klimaat. Die land is die grootste deel van die jaar ver van die lugstroom wat deur vog belaai is. Die droëseisoen duur in die suide vanaf April tot Oktober en tot November in die noorde, waar in totaal meer reën val. Die suide van die land is gedurende winter (vroeg Mei tot einde Augustus) meer blootgestel aan koue winde, en die gemiddelde temperatuur is rondom 14°C. Die hele land het warm somers met gemiddelde temperature van sowat 26°C. Die totale sonskyn is regdeur die jaar hoog, alhoewel die winter die sonnigste periode is. Die hele land is gedurende die droë seisoen winderig en stowwerig.
Suider-Afrika is in ’n hoofsaaklik semi-ariede en ariede streek geleë, wat vinnig deur die aardverwarming geraak kan word. Dit lei tot ’n groter verwarming, langer droogtes en minder neerslae. In Botswana het die gemiddelde temperatuur om sowat 3°C gestyg, die hoogste toename in die Suidelike Halfrond.
Ekologie
Botswana het diverse areas van wildlewehabitate. Buiten die delta- en woestyngebiede is daar grasvelde en savannes waar blouwildebeeste, wildsbokke en ander soogdiere en voëls te vinde is. In Noord-Botswana is van die min oorblywende bedreigde wildehondtroppe. In die Chobe Nasionale Park, in die Chobedistrik, is die grootste konsentrasie van Afrika-olifante in die wêreld; in Botswana leef sowat 130 000 olifante, meer as in enige ander Afrikaland. Die park bedek ongeveer 11 000 km² en ondersteun ongeveer 350 voëlspesies. Daarbenewens leef in Botswana kameelperde, verskeie wildsbokke, leeus, jagluiperd, luiperds, renosters en kwaggas. Die Okavangodelta huisves sowat 400 voëlspesies, 120 soogdierspesies, 71 visspesies, 33 amfibieë en 64 reptielspesies. Jaarliks beleef Botswana groot migrasies van kwagga- en wildebeestroppe tussen Chobe en Okavangodelta aan die een kant en die suidelike en suidoostelike gebiede, soos die Boteti, aan die ander kant.
Die Chobe Nasionale Park en Moremi Wildreservaat (in die Okavangodelta), asook Tsodilo is groot toeriste-aanloklikhede. Ander reservate sluit die Sentraal Karoo Wildreservaat (in die Kalahariwoestyn in Ghanzidistrik), die Makgalagadipanne Nasionale Park en die Nxaipan Nasionale Park (in die Sentraaldistrik in die Makgalagadisoutpan) in. Mashatu Wildreservaat is in privaatbesit en is geleë waar die Shasharivier en die Limpopo in die ooste van Botswana saamvloei. Die ander reservaat in privaatbesit is Mokolodi Natuurreservaat naby Gaborone. Daar is ook gespesialiseerde toevlugsoorde soos die Khama Renostertoevlugsoord en die Makgalagaditoevlugsoord (vir flaminke). Die genoemde toevlugsoorde is albei in die Sentraaldistrik geleë.
Die dood van meer as 400 Savanne-olifant in die Okavangodelta in 2020 is vermoedelik deur ’n gevaarlike neurotoksien veroorsaak. Die olifante het in April 2020 in die vleilandgebied in die noordweste van die land begin sterf. Kalwers en volwasse olifante dwaal verward, uitgeteer en in nood. Hulle val ineen as die vermeende gifstof hul motorfunksies benadeel en hul bene verlam word. Stroping, vergiftiging en miltsiekte is as moontlike oorsake uitgesluit. Reeds in April 2019 is sowat 100 olifante in Botswana aan onbekende oorsake dood.
Omgewingsprobleme
Botswana staar tans twee groot omgewingsprobleme in die gesig: droogte en woestynvorming. Die woestynvormingsprobleme stam hoofsaaklik uit die erge droogtes in die land. Weens die droogte is 75% van die land se mens- en dierbevolking afhanklik van grondwater. Die gebruik van grondwater het die effek van droogtes verlig maar het ’n letsel op die land gelaat. Grondwater word bereik deur diep boorgate te boor wat uiteindelik gronderosie tot gevolg het. Oppervlakwater is baie skaars en minder as 5% van die landbou in die land is volhoubaar met reënval alleen. As gevolg hiervan boer 95% van die bevolking met lewende hawe vir ’n bron van inkomste. Daarom is dit nie verbasend nie dat 71% van die grond aangewend word vir gemeenskaplike weiding wat ’n beduidende oorsaak is van woestynvorming in die land.
Aangesien die boer met vee winsgewend vir inwoners van Botswana is, word die land voortdurend uitgebuit. Die dierbevolkings het dramaties toegeneem. Van 1966 tot 1991 het die veepopulasie toegeneem van 1,7 miljoen na 5,5 miljoen. Die menslike populasie het ook van 574 000 in 1971 toegeneem na 1,5 miljoen in 1995, ’n toename van amper 200%. Meer as 50% van alle huishoudings in Botswana besit beeste en dit is tans die grootste bron van landelike inkomste. Daar is al gemeld dat die Okavangodelta opdroog weens die toename in weiding van vee. Die Okavangodelta is een van die groot halfbeboste vleilande in Botswana en is die grootste binnelandse delta in die wêreld; dit is ’n baie belangrike ekostelsel vir die oorlewing van ’n aantal diere.
Die Departement van Bosbou en Omvangshulpbronne het reeds begin om ’n projek te implementeer wat inheemse plantegroei in gemeenskappe in Kgalagadi-suid, Kweneng-noord en Bobeti herbekendstel. Herbekendstelling van inheemse plantegroei sal help om die degradasie van die grond teen te werk. Die Owerheid van die Verenigde State het ook ’n ooreenkoms met Botswana aangegaan deur VS$7 miljoen te gee om Botswana se skuld met VS$8,3 miljoen te laat krimp. Die bepalings van die skuldvermindering is dat Botswana sal fokus op ’n meer uitgebreide bewaring van die land.
Die Ontwikkelingsprogram van die Verenigde Nasies (UNDP) voer aan dat die vlak van armoede ’n groot probleem skep deur die uitbuiting van hulpbronne in Botswana, insluitend oorbenutting van grond. Om dit te verander, het die UNDP met ’n projek in die suidelike gemeenskap van Struizendam begin om die “inheemse kennis en tradisionele grondbestuurstelsels” te ontgin. Die leiers van dié beweging is veronderstel om deel van die gemeenskap te wees, sodat groter inkomste en gevolglike vermindering van armoede teweeg gebring kan word. Die UNDP het ook genoem dat die regering effektief beleid moet implementeer wat mense in staat stel om hul eie hulpbronne te bestuur; hulle help dan ook die Botswana-regering met toepaslike beleidvorming.
Politiek
Regering
Botswana is Afrika se oudste demokrasie. Die Grondwet van Botswana is die oppergesag van die reg, beskerm die burgers se regte en verteenwoordig hul regte. Die politiek van Botswana vind plaas binne ’n raamwerk van ’n verteenwoordigende demokratiese republiek met ’n veelpartystelsel waar die President van Botswana gelyktydig die staatshoof en die hoof van die regering is; hy word deur die parlement verkies en is verantwoordbaar teenoor die parlement. Uitvoerende magte word deur die regering uitgeoefen. Wetgewende magte berus by die regering en die Parlement van Botswana. Die mees onlangse verkiesing, die elfde sedert onafhanklikheid, is op 23 Oktober 2019 gehou. Sedert die verklaring van onafhanklikheid word die partystelsel deur die Botswana Democratic Party oorheers.
Regbank
Die regbank is onafhanklik van die uitvoerende gesag en die wetgewer. Botswana is op die 30ste plek van 167 lande in die Demokrasie-indeks 2012. Volgens Transparency International is Botswana die mins korrupte land in Afrika en word op dieselfde vlak as Portugal en Suid-Korea geplaas. Die land word nietemin beskou as een van die lande in Afrika wat die mees geheimsinnige openbare instellings het.
Dit bestaan uit ’n tipiese hofstelsel van plaaslike landdroshowe, ’n hooggeregshof en ’n appèlhof. Die hooggeregshof is ’n hoër hof met onbeperkte oorspronklike bevoegdheid om kriminele, burgerlike of grondwetlike sake kragtens enige wet te verhoor en te beslis. Die appèlhof kan appèlle aanhoor. Die hoof van die hooggeregshof is die hoofregter.
Die appèlhof is die hoogste en finale hof in die land en behandel appèlle van die hooggeregshof en die nywerheidshof. Die regterpresident is die hoof van die appèlhof. Regters word deur die president van Botswana op aanbeveling van die Regterlike Dienskommissie aangestel.
Alhoewel die Prokureursorde van Botswana al sedert 1997 bestaan, is daar in hul register van prokureurs nog steeds geen duidelike aanduiding van hoe sekere demografie, soos vroue, op die regsveld gevaar het nie.
Buitelandse betrekkinge
Botswana het ’n klein aantal diplomatieke missies in die buiteland. In sy buitelandse betrekkinge plaas Botswana ’n klem op die ekonomiese en politieke integrasie in Suider-Afrika. Botswana poog om van die Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap (SAOG) ’n werkende instrument vir ekonomiese ontwikkeling te maak, en dit het pogings aangewakker om die streek selfpolisiëerend te maak ten opsigte van voorkomende diplomasie, konflikoplossing en goeie bestuur. Die SAOG-hoofkantoor is in Gaborone gesetel.
Die land het Suid-Afrika na-apartheid verwelkom as ’n vennoot in hierdie pogings. Botswana sluit aan by die Afrika-konsensus oor die meeste belangrike internasionale aangeleenthede en is ’n lid van internasionale organisasies soos Verenigde Nasies, Afrika-unie, Beweging van Onverbonde Lande en Britse Statebond. Botswana is ook ’n lid van die Internasionale Strafhof met ’n bilaterale immuniteitsooreenkoms vir beskerming van die Amerikaanse Weermag (soos onder artikel 98 gedek).
Buitelandse militêre en veiligheidsbetrekkinge
Ten tye van sy onafhanklikheid het Botswana oor geen gewapende magte beskik nie. Eers nadat beide die Rhodesiese en die Suid-Afrikaanse leërs teen onderskeidelik die Zimbabwe People’s Revolutionary Army en Umkhonto we Sizwe toegeslaan het, is in 1977 die Botswana Weermag van stapel gestuur. Die president is die hoofbevelvoerder van die gewapende magte en benoem ’n verdedigingsraad en die Botswana Weermag bestaan tans uit sowat 60 000 weermaglede. In 2019 het Botswana die VN-verdrag oor die verbod van kernwapens onderteken.
Ná politieke veranderinge in Suid-Afrika en die streek fokus die Botswana Weermag se missies toenemend op die voorkoming van stropery, voorbereiding op rampe en buitelandse vredesbewaring. Die Verenigde State was die grootste enkele buitelandse bydraer tot die ontwikkeling van die Botswana Weermag, en ’n groot deel van sy offisierskorps het Amerikaanse opleiding ontvang. Die Botswana-regering het die Verenigde State toestemming gegee om die moontlikheid te ondersoek om ’n Afrika-kommandobasis (AFRICOM) in die land te vestig.
Menseregte
Baie van die inheemse San is met geweld van hul grond na reservate verskuif. Om hulle te verskuif is hul toegang tot water en hul land geweier en as hulle gejag het, wat die belangrikste voedselbron was, is hulle gearresteer. Hul land is in die wêreld se rykste diamantveld geleë. Amptelik ontken die regering dat daar ’n samehang met mynbou bestaan, en beweer die hervestiging teen einde van die bewaring van die natuurlewe en die ekosisteem, al het die San-bevolking sedert millennia volhoubaar op die land gewoon. In die reservate sukkel hulle om werk te kry en alkoholisme is welig. Op 24 Augustus 2018 het die VN se spesiale rapporteur vir minderhede, Fernand de Varennes, ’n verklaring uitgereik waarin hy Botswana versoek om “pogings om die regte van minderhede met betrekking tot openbare dienste, grond- en hulpbrongebruik en die gebruik van minderheidstale in onderwys en ander kritieke gebiede te erken en te beskerm.”
Tot in Junie 2019 was homoseksualiteit in Botswana onwettig. ’n Beslissing van die hooggeregshof in Botswana op 11 Junie daardie jaar het egter bepalings in die strafwet geskrap wat die “vleeslike kennis van enige persoon teen die orde van die natuur” en “dade van growwe onwelvoeglikheid” gestraf het, waarmee Botswana een van slegs 22 Afrikalande geword het wat homoseksualiteit óf gedekriminaliseer óf gewettig het.
Botswana volstrek die doodstraf deur ophanging.
Die Botswana Sentrum vir Menseregte, Ditshwanelo, is in 1993 gestig.
Administratiewe indelings
Botswana is in 15 distrikte ingedeel – 9 landelike en 6 stedelike distrikte:
Die landelike distrikte is:
Sentraaldistrik
Ghanzidistrik
Kgalagadidistrik
Kgatlengdistrik
Kwenengdistrik
Noordoosdistrik
Ngamilanddistrik
Suidoosdistrik
Suiddistrik
Die stedelike distrikte is:
Stad Gaborone
Stad Francistown
Dorp Lobatse
Dorp Selebi-Phikwe
Dorp Jwaneng
Nedersetting Sowa
Ekonomie
Sedert sy onafhanklikheid het Botswana een van die snelgroeiendste BBP’s ter wêreld gehad. Voorheen was landbou die land se belangrikste ekonomie, maar intussen is mynbou, beesboerdery en toerisme die vernaamste ekonomiese sektore. Tussen 1966 en 1999 het Botswana se ekonomie met sowat 9% per jaar gegroei; die meeste van die land se inkomste kom uit diamantontginning. In 2007 is uraan in Botswana ontdek en die ontginning daarvan het in 2010 begin.
Botswana het homself van een van die armste lande in die wêreld omgeskep na ’n land met ’n boonste middelinkomste. Hoewel Botswana oorvloedige hulpbronne gehad het, het ’n goeie institusionele raamwerk die land in staat gestel om hulpbroninkomste her te belê om stabiele toekomstige inkomste te genereer. Volgens ’n skatting het die land die vierde hoogste bruto nasionale inkomste volgens koopkragpariteit in Afrika (net na Mauritius, Gaboen en Ekwatoriaal-Guinee), wat ’n lewenstandaard vergelykbaar met dié van Meksiko moontlik maak. Dit is selfs meer as dié van Namibië en Suid-Afrika.
Die Ministerie van Handel en Nywerheid van Botswana is verantwoordelik vir die bevordering van sake-ontwikkeling in die hele land. Volgens die Internasionale Monetêre Fonds het Botswana se ekonomie vanaf 1966 tot 1999 jaarliks met sowat 9% gegroei. Botswana geniet in vergelyking met ander Afrikalande ’n hoë vlak van ekonomiese vryheid, en was in 2019 Afrika se derde beste land volgens ekonomiese vryheid net na Mauritius en Rwanda. Die regering het ’n gesonde fiskale beleid gehandhaaf, ondanks opeenvolgende begrotingstekorte in 2002 en 2003 en ’n geringe mate aan buitelandse skuld. Dit het die hoogste soewereine kredietgradering in Afrika behaal en beskik oor buitelandse valutareserwes van meer as $7 miljard in 2005/2006, wat ongeveer twee en ’n half jaar se huidige invoer beloop.
’n Verskeidenheid aan finansiële instellings oorheers die finansiële stelsel van die land, en beide pensioenfondse en kommersiële banke is volgens bategrootte die twee belangrikste segmente. Banke bly winsgewend, goed gekapitaliseer en likiede as gevolg van die groeiende nasionale hulpbronne en hoë rentekoerse. Die Bank van Botswana fungeer as ’n sentrale bank. Die land se geldeenheid is die Botswana pula (Tswana vir reën) en onderverdeel in 100 thebe (“skild” in Tswana). Vanaf 1961 tot 1966 was die Suid-Afrikaanse rand die amptelike geldeenheid in die Betsjoeanaland-protektoraat en tussen 1966 en 1976 in die onafhanklike Botswana.
Mynbou
Botswana se Orapamyn is die grootste diamantmyn ter wêreld in terme van waarde en hoeveelheid karats wat jaarliks ontgin word. In 2013 is ’n geraamde 11 miljoen karats ontgin, met ’n gemiddelde prys van $145/karaat, vervolgens het die Orapamyn in 2013 diamante ter waarde van meer as $1,6 miljard gelewer.
Wetenskap en Tegnologie
Botswana is tans besig om wetenskap en tegnologie in te span om sy ekonomie te laat diversifiseer en vervolgens minder afhanklik van diamante te word. Met die oog hierop het die regering sedert 2008 ses spilpunte in die sektor vir landbou, diamante, innovasie, vervoer, gesondheid en onderwys opgerig.
Botswana het, binne ’n Unesco-projek wat deur die Spaanse agentskap vir Internasionale Samewerking en Ontwikkeling geborg word,in 2011 sy hersiene “Nasionale beleid oor navorsing, wetenskap en tegnologie” uitgereik. Dié beleid het ten doel om die uitdagings van vinnige tegnologiese evolusie en globalisering die hoof te bied en die bereiking van die nasionale ontwikkelingsdoelwitte, soos geformuleer in hoëvlak strategiese dokumente insluitende Botswana se “Tiende Nasionale Ontwikkelingsplan” vir 2016 en “Visie 2016”.
Die “Nasionale beleid oor navorsing, wetenskap en tegnologie” (2011) bepaal die mikpunt om die bruto binnelandse besteding aan navorsing en ontwikkeling van 0,26% van die BBP in 2012 tot meer as 2% teen 2016 te verhoog. Dié teiken kan slegs binne die gespesifiseerde tydsbestek bereik word deur die verhoging van die openbare besteding aan navorsing en ontwikkeling.
Ondanks die beskeie vlak van finansiële belegging in navorsing beskik Botswana oor een van die hoogste navorsingsdigthede in Afrika suid van die Sahara: 344 per miljoen inwoners (in hooftellings), in vergelyking met ’n gemiddelde van 91 per miljoen inwoners vir die hele subkontinent in 2013.
In 2009 het Deaftronics, ’n maatskappy wat in Botswana gebaseer is, sy sonkrag-gehoorapparaat bekendgestel, ses jaar nadat die prototipe ontwikkel is. Deaftronics het sedert die bekendstelling van die maatskappy in 2009 meer as 10 000 sonkragaangedrewe gehoorapparate verkoop. Met ’n prys van $200 beskik elke eenheid oor vier herlaaibare batterye, wat tot drie jaar se krag kan lewer, en ’n sonkraglaaier vir die herlaaibare batterye. Dié produk is goedkoper as die meeste gewilde gehoorapparate wat vanaf sowat $600 kan kos.
In 2011 het Botswana se Department van Landbounavorsing die Musi-ras bekend gestel, gekweek om uiteindelik die algehele doeltreffendheid vir beesvleisproduksie onder Botswana-toestande te optimaliseer. Die proses van selektiewe teling wat dié geharde dier 29 jaar gelede ondergaan het sal die saamgestelde ras volgens verwagtinge tot verhoogde beesvleisproduksie lei. Die doel van dié projek was om ’n genetiese materiaal te vind wat kan presteer soos kruisrasse wat alreeds in Botswana beskikbaar is en ver bo die inheemse Tswana-ras, terwyl die gehardheid en aanpasbaarheid van die inheemse vee in een pakket behou word.
In 2016 het Botswana se Instituut vir Tegnologiese Navorsing en Innovasie (BITNI) in samewerking met die Instituut vir Tegnologiese Navorsing en Innovasie, Botswana se entstofinstituut en die Kanadese agentskap vir voedselinspeksie die vinnige toetsstel vir bek-en-klouseer ontwikkel. Die bestaande diagnostiese metodes vereis hoogs opgeleide laboratoriumpersoneel, spesiale toerusting wat vertragings in die implementering van beheermaatreëls veroorsaak, terwyl die stel wat in Botswana ontwikkel is, voorsiening maak vir diagnosering op die terrein in geval van ’n vermoedelike uitbraak van die siekte in die bespoediging van die diagnostiese proses.
In die IKT-sektor het in 2016 ’n Botswana-onderneming, Almaz, die eerste rekenaarmonteeronderneming in Botswana geopen. Die onderneming gaan nie net oor rekenaarmontering nie, maar ook oor die uitbreiding van elektroniese vervaardiging en ’n katalisator vir inhoudsontwikkeling in navorsing en ontwikkeling. Ditec, ’n Botswana-onderneming, ontwerp, vervaardig en pas selfone aan. Ditec is een van die voorste kenners op die gebied van ontwerp, ontwikkeling en aanpassing van Microsoft-aangedrewe toestelle.
Vervoer, energie en infrastruktuur
Botswana beskik oor 971 km se spoorlyne, 18 482 km se paaie en 92 lughawens, waarvan 12 oor geplaveide aanloopbane beskik. Die ontwerpte geplaveide padnetwerk is feitlik geheel en al sedert onafhanklikheid in 1966 gebou. Botswana word in ’n oos-westelike rigting deur die Trans-Kalahari-Grootpad, wat Johannesburg in Suid-Afrika met Walvisbaai in Namibië verbind, en in ’n noord-suidelike rigting deur die Kaapstad-Kaïro-Grootpad deurkruis; albei grootpaaie ontmoet suid van Gaborone. Die nasionale lugredery is Air Botswana, wat binnelands en na ander Afrikalande vlieg, met sy hoofspilpunt op die Sir Seretse Khama Internasionale Lughawe van die hoofstad Gaborone. Botswana word ook deur Air Namibia en die Suid-Afrikaanse Lugdiens bedien. Botswana Railways is die nasionale spoorwegonderneming en ’n belangrike skakel in die Suider-Afrikaanse spoorwegstelsel. Botswana Railways bied logistieke oplossings op spoorwegbewegings om ’n reeks kommoditeite vir die mynbousektor en primêre nywerhede, passasierstreindienste en droë hawens te vervoer. Botswana se spoornetwerk bestaan uit een verbinding tussen Suid-Afrika in die suidooste, deur Gaborone, en Zimbabwe in die noordooste, en ’n stuk of drie sytakke.
Botswana produseer steenkool vir elektrisiteit en voer ruolie uit Suid-Afrika in. Die land se voorsiening van goedere geskied op die landroete met die Durban-hawe in Suid-Afrika as die belangrikste invoerhawe. In onlangse jare het die land groot belang gestel in hernubare energiebronne en ’n omvattende strategie wat beleggers in die wind-, sonkrag- en biomassa-hernubare energie-industrie sal lok, bekend gestel. Van Botswana se kragstasies sluit in Morupule B-kragstasie (600 MW), Morupule A-kragstasie (132 MW), Orapa-kragstasie (90 MW), Phakalane-kragstasie (1,3 MW) en Mmamabula-kragstasie (300 MW); laasgenoemde sal in die nabye toekoms by die kragnetwerk inskakel.
’n 200 MW sonkragaanleg word tans deur die Department van Minerale Bronne, Groen Tegnologie en Energiesekuriteit beplan en ontwerp.
Sedert 2014 word op die kort grensstuk tussen Botswana en Zambië die Kazungulabrug gebou, wat die Zambezirivier vir 923 m sal oorsteek. Volgens berigte was dié brug einde Desember 2020 99% klaar en wag net vir ’n amptelike opening, waarna dit die ou Kazungulaveerboot vervang en ’n nuwe roete tussen die Demokratiese Republiek die Kongo en die Suid-Afrikaanse hawestad Durban sal skep. Die brugprojek sluit ’n nuwe spoorweg tussen Botswana en Zambië in.
Toerisme
Die Botswana Toerisme-organisasie is die land se amptelike toerismegroep. Toeriste besoek veral die hoofstad Gaborone, aangesien dié stad baie aktiwiteite vir besoekers bied. Die Leeuparkoord is Botswana se eerste permanente pretpark en bied geleenthede soos verjaardagpartytjies vir families. Ander bestemmings in Botswana sluit in die Gaborone Seiljagklub en die Kalahari Hengelklub en natuurlike aantreklikhede soos die Gaboronedam en Mokolodi Natuurreservaat. Daar is ook gholfbane wat deur die Botswana Gholfunie (BGU) bestuur word. Die Phakalane Gholflandgoed is ’n multimiljoen-dollar klubhuis wat beide hotelverblyf en toegang tot gholfbane bied.
Botswana se gewildste toeriste-aantreklikhede sluit in die Kgalagadi-vredespark op die grens met Suid-Afrika in die suidweste, Sentraal Kalahari Wildreservaat in die sentrum van die land, asook die Unesco-wêrelderfenisgebiede Okavangodelta en Tsodilo in die noordweste van Botswana.
Van die museums in Botswana sluit in:
Botswana Nasionale Museum in Gaborone
Kgosi Bathoen II (Segopotso)-museum in Kanye
Kgosi Sechele I-museum in Molepolole
Khama III Gedenkmuseum in Serowe
Nhabe-museum in Maun
Phuthadikobo-museum in Mochudi
Supa Ngwano Museumsentrum in Francistown
Demografie
Botswana het met ’n bevolking van 2 254 068 die 145ste grootste bevolking in die wêreld, net ná Gambië en nog voor Gaboen. Botswana se bevolking is effens kleiner as dié van Namibië, maar aangesien laasgenoemde groter is, het Botswana ’n groter bevolkingsdigtheid (3,7/km² teenoor 3,2/km²).
Etniese groepe
Die Tswana is die grootste etniese groep in Botswana en vorm sowat 79% van die bevolking; die meeste Tswanas, sowat vier miljoen mense, bly egter in Suid-Afrika se Noordwesprovinsie. Van die grootste minderhede sluit in die BaKalanga en San of AbaThwa, ook bekend as Basarwa. Ander stamme is Bayei, Bambukushu, Basubia, Baherero en Bakgalagadi. Daarbenewens bly ’n aantal blankes en Indiërs in Botswana; albei groepe is ongeveer ewe klein. Die Indiërs in Botswana behels verskeie generasies, en sommige het uit Mosambiek, Kenia, Tanzanië, Mauritius, Suid-Afrika en ander lande na Botswana migreer, maar ook Indiërs wat hulle onlangs uit Indië kom vestig het.
As gevolg van die verslegtende ekonomiese toestande in Zimbabwe sedert 2000 het die aantal Zimbabwiërs in Botswana die derduisende ingeskiet.
Minder as 10 000 San handhaaf nog hul tradisionele jagter-versamelaar-leefwyse. Sedert die middel-1990’s poog die regering van Botswana om hulle uit hul tradisionele lande te verskuif. James Anaya, spesiale rapporteur oor die situasie van menseregte en fundamentele vryhede van inheemse bevolking vir die Verenigde Nasies in 2010, het die verlies van grond as ’n groot bydraer tot baie van die probleme wat die inheemse bevolking van Botswana in die gesig staar aangehaal en na die uitsetting van die San uit die Sentraal Kalahari Wildreservaat (CKGR) as ’n eksplisiete voorbeeld verwys. Onder Anaya se aanbevelings in ’n verslag aan die Verenigde Nasies se Raad vir Menseregte was die bevordering van ontwikkelingsprogramme in oorweging met inheemse gemeenskappe soos die San- en Bakgalagadi-bevolking se tradisionele jag- en versamelaktiwiteite.
Tale
Die amptelike tale van Botswana is Engels en Tswana, waarvan laasgenoemde dwarsdeur die land gebesig word. Daarmee is Botswana een van twee lande, waar Tswana ampstaalstatus geniet; die ander is Suid-Afrika, terwyl die grondwet van Namibië Tswana as ’n nasionale taal erken. In Setswana is voorvoegsels belangriker as in baie ander tale, aangesien Setswana ’n Bantoetaal is en naamwoordklasse met dié voorvoegsels aangedui word. Hulle sluit in Bo, wat na die land verwys, Ba, verwysende na die volk, Mo, na een persoon en Se na die taal. Byvoorbeeld is die grootste etniese groep van Botswana die Tswana, vandaar die naam Botswana vir hul land. Die volk in sy geheel is die Batswana, een persoon is ’n Motswana en die taal wat hulle praat is Setswana.
Ander tale wat in Botswana gebesig word sluit in Kalanga (sekalanga), Sarwa (sesarwa), Noord-Ndebele, Kgalagadi, Tswapong, !Xóõ, Yeyi en Afrikaans. Sowat 20 000 mense in Botswana praat Afrikaans (byna 1% van die totale bevolking) en veral langs die suidelike grens met Suid-Afrika is talle dorpe met Afrikaanse name te vinde.
Godsdienste
’n Geskatte 77% van die land se bevolking beskou hulself as Christene. Anglikane, Metodiste en die Verenigde Kongregasionale Kerk van Suider-Afrika vorm die meerderheid Christene. Daar is ook gemeentes Lutherane, Baptiste, Rooms-Katolieke, Kerk van Jesus Christus van die Heiliges van die Laaste Dae (Mormone), Nederduitse Gereformeerde Kerkfamilie, Mennonite, Sewendedagadventiste en Jehovah se Getuies in die land. Volgens die 2001-sensus bly sowat 5 000 Moslems, veral uit Suid-Asië, 3 000 Hindoes en 700 Baha’is in die land. Sowat 20% van die bevolking is ongebonde.
Kultuur
Setswana is, behalwe vir die taal van die dominante bevolkingsgroep in Botswana, die byvoeglike naamwoord wat gebruik word om na die ryk kulturele tradisies van die Batswana te verwys – hetsy vir lede van die Tswana of alle burgers van Botswana. In Botswana het die meeste van die stamme verskeie maniere om mekaar te groet, maar vir ’n maklike kommunikasie en kontak gebruik Batswana ’n drierigtingshanddruk of groet mekaar net deur “Dumelang” te sê; ’n manier om “hallo” te sê sonder fisiese kontak. Tydens gemeenskapsvieringe soos Dikgafela of tydens huwelikseremonies toon Batswana-vroue deur die gebruik van ululasies as deel van hul kultuur opwinding en geluk.
Media
Botswana het vyf televisiestasies, waarvan een (Botswana television) aan die regering behoort: Now TV, Khuduga HD, Maru TV, EBotswana, vyf radiostasies (RB1, RB2, Duma FM, Gabz FM, Yarona FM) en 13 koerante (Mmegi, Sunday Standard, The Telegraph, Business Weekely, Botswana Gazette, The Voice, The Guardian, Echo, Botswana Peoples daily, DailyNews, Tswana Times, Weekend Post, The Monitor) wat weekliks publiseer. Botswana geniet in vergelyking met ander Afrikalande ’n relatief hoë vlak van persvryheid en word in die jaarlikse verslae net deur sy buurlande Namibië en Suid-Afrika oortref.
Filmbedryf
Botswana het 'n klein plaaslike rolprentbedryf bekend as "Botswood".
Die komedie van 1981, "The Gods Must Be Crazy" speel af in Botswana en word 'n groot internasionale treffer; dit strek oor een amptelike en drie nie-amptelike vervolgverhale: 1988 se "The Gods Must Be Crazy II" was ook 'n treffer, wat beide die rolprente van die Namibiese akteur Nǃxau ǂToma 'n bekende rolprentster gemaak het.
Musiek
Botswana se musiek is meestal vokaal en opgevoer, soms – afhangende van die geleentheid – sonder tromme; dikwels word ook snaarinstrumente ingespan. Botswana se volksmusiek span instrumente soos setinkane (’n soort miniatuurklavier), segankure/segaba (’n Botswana-weergawe van die Chinese instrument erhu), moropa (meropa – meervoud, ’n verskeidenheid dromme), phala (’n fluitjie wat meestal tydens vieringe gebruik word en in verskillende vorme bestaan). Botswana se kulturele musiekinstrumente bestaan nie net uit snare of tromme nie. Die hande word ook as musiekinstrumente gebruik, deur hulle óf aanmekaar te klap óf teen phathisi (die bokvel is na buite gedraai, toegedraai om die kalfgebied, en word slegs deur mans gebruik) om musiek en ritme te skep. Die kitaar word die afgelope paar dekades gevier as ’n veelsydige musiekinstrument vir Tswanamusiek, aangesien dit ’n verskeidenheid snare bied wat die segaba-instrument nie het nie. Die nasionale volkslied is Fatshe leno la rona (Tswana vir: “Geseënd is die edele land”). Dit is geskryf en komponeer deur Kgalemang Tumediso Motsete, en met onafhanklikheid in 1966 aangeneem.
Visuele kunste
In die noordelike dele van Botswana is die vroue van die dorpe Etsha en Gumare bekend vir hul vaardighede om mandjies uit Mokola-palmbome en plaaslike kleurstowwe te maak. Die mandjies word gewoonlik op drie soorte geweef: groot, toegemaakte mandjies wat gebruik word as bergplekke; groot, oop mandjies om voorwerpe op die kop te dra of om gedorste graan te wen; en kleiner mandjies vir die wen van geskilde graan. Die kuns van dié mandjies word deur kleurgebruik en verbeterde ontwerpe geleidelik verbeter namate dit toenemend vir internasionale markte geproduseer word.
Die oudste skilderye in beide Botswana en Suid-Afrika beeld jag-, dier- en menslike figure uit en is meer as twintigduisend jaar gelede in die Kalahari-woestyn deur die Khoisan (!Kung San/Boesmans) gemaak.
Kookkuns
Botswana se kookkuns is uniek en bevat meestal seswaa, geskilde vleis gemaak van bokvleis of beesvleis. Botswana se kookkuns deel ’n paar kenmerke met ander kookkunste in Suider-Afrika, veral dié van Namibië en Suid-Afrika. Voorbeelde van Botswana-voedsel sluit in Bogobe, pap (mieliepap), boerewors, samp, Magwinya (gebraaide brooddeeg), vetkoek en Mopaniewurms.
Sport
Sokker is die gewildste sportsoort in Botswana en hul kwalifisering vir die Afrikanasiesbeker 2013 is die nasionale span se beste prestasie tot dusver. Ander gewilde sportsoorte sluit in sagtebal, krieket, tennis, rugby, pluimbal, handbal, gholf en atletiek. Botswana is ’n assosiaatlid van die Internasionale Krieketraad en ’n volle lid van beide FIFA en Wêreldrugby. Botswana het in 1991 ’n lid van die Internasionale Pluimbalfederasie en die Afrika Pluimbalfederasie geword. Die Botswana Gholfunie bied ’n amateur gholfliga waaraan gholfspelers aan toernooie en kampioenskappe deelneem.
Botswana het sy eerste Olimpiese medalje in 2012 gewen, toe die hardloper Nijel Amos tydens die Olimpiese Somerspele 2012 se 800 m-item die silwermedalje ingepalm het. In 2011 het Amantle Montsho wêreldkampioen in die 400 m-item geword en Botswana se eerste atletiekmedalje op wêreldvlak gewen. Die hoogspringer Kabelo Kgosiemang is ’n driemalige Afrikakampioen.
Die kaartspeletjie brug het ’n groot aanhangerskap; dit word sedert meer as 30 jaar in Botswana gespeel en het gedurende die 1980’s groot gewildheid verwerf. Baie uitgewekene Britse onderwysers het die spel informeel in die hoërskole van Botswana aangebied. Die Botswana Brugfederasie (BBF) is in 1988 gestig en organiseer sedertdien toernooie. Brug het gewild gebly en die BBF het meer as 800 lede. In 2007 het die BBF die Engelse Brugunie genooi om in Mei 2008 aan ’n weeklange onderrigprogram deel te neem.
Onderwys
Botswana het sedert sy onafhanklikheid groot vordering in sy opvoedkundige ontwikkeling gemaak. Destyds was daar min afgestudeerdes in die land en net ’n klein persentasie van die bevolking het ’n hoërskool besoek. Botswana het sy geletterdheid onder volwassenes van 69% in 1991 tot 83% in 2008 verbeter.
Die ontdekking van diamante en die gepaardgaande toename in die regering se inkomste het tot ’n groot onderwysvoorsiening in die land gelei. Vir alle studente is tien jaar se basiese onderwys gewaarborg, en hulle het daarna ’n juniorsertifikaat ontvang. Sowat die helfte van die studente het ’n verdere twee jaar se sekondêre skoolopleiding bygewoon en Botswana se algemene sertifikaat van sekondêre skoolopleiding (BASSS) ontvang. Sekondêre skoolopleiding in Botswana is nóg vry nóg verpligtend.
Nadat hulle die skool verlaat het, mag studente aan een van die sewe tegniese kolleges in die land inskryf, of beroepsopleidingskursusse in onderrig of verpleging bywoon. Studente besoek die Universiteit van Botswana, Botswana Kollege van Landbou, Botswana Internasionale Universiteit van Wetenskap en Tegnologie of die Botswana Rekenkundigekollege in Gaborone. Baie ander studente voltooi hul skoolloopbaan in een van verskeie privaat tersiêre onderwyskolleges in die land. Noemenswaardig is die Botho-universiteit, die land se eerste privaatuniversiteit wat voorgraadse programme in rekenkunde, sakeonderneming en rekenaarkunde aanbied. ’n Ander internasionale universiteit is die Limkokwing-universiteit van kreatiewe tegnologie wat verskeie bykomende grade in kreatiewe kunste aanbied. Van die ander tersiêre institute sluit in Ba Isago, ABM Universiteitskollege (die grootste skool vir onderwys en bestuur, New Era, Gaborone Instituut van professionele studies en Gaborone Universiteitskollege van Reg en Professionele Studies. Groot vordering in die bevordering van kwaliteitsopleiding is deur die aanbieders van privaatonderwys gemaak, waardeur nou ’n groot persentasie van die land se beste studente hul opleiding in hierdie instellings ontvang het. Die oorgrote meerderheid van hierdie studente word deur die regering geborg. Die land se tweede internasionale universiteit, die Botswana Internationale Universiteit van Wetenskap en Tegnologie is in 2011 in Palapye gebou.
Die kwantiteit het nie altyd met die kwaliteit gepaard gegaan nie. Veral primêre skole ly onder ’n gebreek aan hulpmiddels, en die onderwysers ontvang ’n kleiner salaris as hul kollegas by sekondêre skole. Die Departement van Onderwys is tans besig, in vennootskap met die Afrika-biblioteeksprojek, om biblioteke by primêre skole in te rig. Die regering van Botswana hoop dat deur die belê van ’n groot deel van die nasionale inkomste in die onderwysstelsel die land minder afhanklik van diamante vir sy ekonomiese oorlewing en minder afhanklik van buitelandse opgeleide werknemers sal wees. Dié doelstellings word deels nagestreef deur beleid ten gunste van beroepsonderwys, versamel binne die NBBOO (Nasionale Beleid van Beroepsonderwys en -opleiding), ten einde van “die verskillende soorte beroepsonderwys en -opleiding in een omvattende stelsel te integreer”. Botswana belê 21% van sy nasionale inkomste in die onderwysstelsel.
In Januarie 2006 het Botswana, na twee dekades se gratisonderrig, die herinvoering van skoolgeld aangekondig, alhoewel die regering nog steeds volle studiebeurse met lewenskoste aan enige Botswana-burger op universiteit aanbied, hetsy aan die Universiteit van Botswana of – indien die student enige vak wil studeer wat nie plaaslik aangebied word nie – in die buiteland.
Gesondheid
Oorsig
Die Ministerie van Gesondheid in Botswana is verantwoordelik vir die toesig oor die gehalte en voorsiening van gesondheidsorg regoor die land. Volgens die Wêreldbank was die lewensverwagting by geboorte 55 in 2009, wat voorheen gedaal het van ’n hoogtepunt van 64,1 in 1990 tot ’n laagtepunt van 49 in 2002. Volgens Botswana se 2011-sensus word die huidige lewensverwagting op 54,06 jaar beraam.
Die Kankervereniging van Botswana is ’n vrywillige nieregeringsorganisasie. Die vereniging is ’n lid van die Unie vir Internasionale Kankerbeheer. Die Vereniging vul bestaande dienste aan deur die voorsiening van kankervoorkomings- en gesondheidsbewustheidsprogramme, deur toegang tot gesondheidsdienste vir kankerpasiënte te vergemaklik en ondersteuning en berading aan diegene wat geraak word, te bied.
MIV/vigs-epidemie
Soos elders in Afrika suid van die Sahara is die invloed van vigs op die ekonomie aansienlik. Ekonomiese ontwikkelingsbesteding is in 2002–3 met 10% verminder as gevolg van herhalende begrotingstekorte en toenemende uitgawes aan gesondheidsorgdienste. Botswana word baie swaar deur die MIV/vigs-pandemie getref; in 2006 word beraam dat die lewensverwagting by geboorte van 65 tot 35 jaar gedaal het. Volgens Botswana se 2011-sensus word die huidige lewensverwagting egter op 54,06 jaar beraam.
Die voorkoms van MIV/vigs in Botswana word op 25,4% vir volwassenes tussen 15 en 49 jaar in 2009 en 21,9% in 2013 geskat, en net deur Eswatini en Lesotho in Afrikalande suid van die Sahara oortref. Dit plaas Botswana in 2013 op die derde hoogste voorkoms in die wêreld, terwyl hulle “in die voorkomings- en behandelingsprogramme voorloop". In 2003 het die regering ’n omvattende program van stapel gestuur met gratis of goedkoop generiese antiretrovirale medisyne, sowel as ’n inligtingsveldtog om die verspreiding van die virus te voorkom; in 2013 het meer as 40% van volwassenes in Botswana toegang tot antiretrovirale terapie geniet. In die ouderdomsgroep van 15–19 jaar is die voorkoms op ongeveer 6% vir vroue en 3,5% vir mans in 2013 geskat, en in die ouderdomsgroep van 20–24 jaar op 15% vir vroue en 5% vir mans. Botswana is een van die 21 prioriteitslande wat in 2011 deur die VN-VIGS-groep in die Wêreldplan geïdentifiseer is om nuwe MIV-infeksies onder kinders uit te skakel en om hul moeders aan die lewe te hou. Van 2009 tot 2013 het die nuwe MIV-infeksies by kinders met meer as 50% gedaal. ’n Verdere maatstaf vir die sukses of rede vir hoop in die behandeling van MIV in Botswana is dat minder as 10% van swanger MIV-geïnfekteerde vroue nie in 2013 antiretrovirale medikasie ontvang het nie, met ’n ooreenstemmende afname (meer as 50%) in 2013 in die aantal nuwe MIV-infeksies by kinders jonger as 5. Mense wat met MIV in Botswana leef geniet die grootste persentasie antiretrovirale behandeling onder die VN-lande: ongeveer 75% vir volwassenes (15+) en ongeveer 98% vir kinders.
Met ’n landswye program vir die voorkoming van moeder-tot-kind-oordrag het Botswana MIV-oordrag van besmette moeders na hul kinders van ongeveer 40% tot net 4% verminder. Onder leiding van Festus Mogae het die regering van Botswana vir die bestryding van MIV/vigs hulp gevra en vroeë steun van die Bill en Melinda Gates-stigting, en die Merck-stigting ontvang, en saam het hulle die Afrika-omvattende MIV/vigs-vennootskap (ACHAP) gevorm. Ander vroeë vennote sluit in die Botswana-Harvard MIV/vigs-instituut van die Harvard-skool vir openbare gesondheid en die Botswana-UPenn-vennootskap van die Universiteit van Pennsilvanië. Volgens die UNAIDS-verslag van 2011 is die doel van universele toegang tot behandeling – gedefinieer as 80%-dekking of groter – in Botswana bereik.
Potensiële redes vir die hoë voorkoms van MIV in Botswana is onder meer seksuele vennootskappe, transaksionele seks, geslag oor die hele generasie en ’n beduidende aantal mense wat buite hul plaaslike gemeenskappe reis om werk te soek. Die veelkleurige aard van baie seksuele verhoudings beïnvloed die gesondheidsituasie verder, tot so ’n mate dat dit aanleiding gegee het tot ’n liefdeswoordeskat wat uniek is aan die streek.
Sien ook
Posseëls en posgeskiedenis van Betsjoeanaland
Verwysings
Bronnelys
Algemeen
Verdere leesstof
Cohen, Dennis L. "The Botswana Political Elite: Evidence from the 1974 General Election," Journal of Southern African Affairs, (1979) 4, 347–370.
Colclough, Christopher en Stephen McCarthy. The Political Economy of Botswana: A Study of Growth and Income Distribution (Oxford University Press, 1980)
Edge, Wayne A. en Mogopodi H. Lekorwe eds. Botswana: Politics and Society (Pretoria: J.L. van Schaik, 1998)
Good, Kenneth. "Interpreting the Exceptionality of Botswana," Journal of Modern African Studies (1992) 30, 69–95.
Tlou, Thomas, en Alec C. Campbell. History of Botswana (Macmillan Botswana, 1984)
Eksterne skakels
Amptelike webwerf van Botswana se regering
Regeringsgids vir Botswana
Britse Statebond
Voormalige Britse kolonies | [
"Botswana",
",",
"amptelik",
"die",
"Republiek",
"Botswana",
"(",
"Tswana",
":",
"Lefatshe",
"la",
"Botswana",
",",
"Engels",
":",
"Republic",
"of",
"Botswana",
")",
",",
"is",
"’n",
"landingeslote",
"land",
"in",
"Suider-Afrika",
".",
"Die",
"land",
"was",
"voorheen",
"die",
"Britse",
"protektoraat",
"Betsjoeanaland",
"binne",
"die",
"Volkebond",
".",
"Met",
"onafhanklikheid",
"opSeptemberverander",
"die",
"land",
"se",
"naam",
"na",
"Botswana",
".",
"Sedertdien",
"handhaaf",
"Botswana",
"’n",
"tradisie",
"van",
"’n",
"stabiele",
"verteenwoordigende",
"republiek",
"met",
"’n",
"konsekwente",
"stelsel",
"van",
"ononderbroke",
"demokratiese",
"verkiesings",
"en",
"die",
"beste",
"posisie",
"van",
"Afrika",
"in",
"die",
"wêreldwye",
"korrupsie-indeks",
"sedert",
"sowat",
"Dit",
"is",
"nou",
"Afrika",
"se",
"oudste",
"deurlopende",
"demokrasie",
".",
"Botswana",
"is",
"’n",
"droë",
"en",
"topografies",
"platte",
"land",
",",
"sowat",
"van",
"sy",
"oppervlakte",
"word",
"deur",
"die",
"Kalahariwoestyn",
"beslaan",
",",
"terwyl",
"die",
"noordooste",
"deur",
"die",
"Okavangodelta",
"oorheers",
"word",
".",
"Dit",
"word",
"deur",
"Suid-Afrika",
"in",
"die",
"suide",
"en",
"suidooste",
",",
"Namibië",
"in",
"die",
"weste",
"en",
"noorde",
",",
"en",
"Zimbabwe",
"in",
"die",
"noordooste",
"begrens",
".",
"Die",
"grens",
"met",
"Zambië",
"in",
"die",
"noorde",
"naby",
"Kazungula",
"is",
"swak",
"gedefinieer",
"maar",
"is",
"hoogstens",
"’n",
"paar",
"honderd",
"meter",
"lank",
".",
"Volgens",
"ander",
"menings",
"ontmoet",
"die",
"grense",
"van",
"die",
"vier",
"lande",
"Botswana",
",",
"Namibië",
",",
"Zambië",
"en",
"Zimbabwe",
"op",
"een",
"enkele",
"punt",
"en",
"sal",
"vervolgens",
"die",
"enigste",
"internasionale",
"vierlandepunt",
"wêreldwyd",
"vorm",
".",
"Dié",
"moontlike",
"vierlandepunt",
"is",
"egter",
"sonder",
"algemene",
"internasionale",
"erkenning",
".",
"Hiervan",
"hang",
"ook",
"die",
"aantal",
"buurlande",
"van",
"Botswana",
"af",
":",
"drie",
"of",
"vier",
".",
"In",
"die",
"noorde",
"word",
"Botswana",
"deur",
"die",
"smal",
"Namibiese",
"Kaprivistrook",
"van",
"Angola",
"geskei",
".",
"Die",
"eerste",
"inwoners",
"van",
"die",
"hedendaagse",
"Botswana",
"was",
"sedert000",
"v.C",
".",
"die",
"Boesmans",
"wat",
"vir",
"hul",
"rotstekeninge",
"orals",
"in",
"Suider-Afrika",
"bekend",
"staan",
"en",
"veral",
"jagter-versamelaars",
"was",
".",
"Die",
"Bantoevolke",
"het",
"sowatjaar",
"gelede",
"Suider-Afrika",
"binne",
"beweeg",
"en",
"hulle",
"hier",
"as",
"landbouers",
"en",
"veewagters",
"gevestig",
".",
"Die",
"land",
"se",
"bevolking",
"bestaan",
"veral",
"uit",
"Batswana",
"en",
"hul",
"taal",
"is",
"Setswana",
",",
"ook",
"bekend",
"as",
"Tswana",
".",
"Tydens",
"die",
"Wedloop",
"om",
"Afrika",
"het",
"die",
"hedendaagse",
"Botswana",
"in’n",
"Britse",
"protektoraat",
"geword",
",",
"Betsjoeanaland",
",",
"om",
"te",
"verhoed",
"dat",
"die",
"gebied",
"by",
"die",
"Zuid-Afrikaansche",
"Republiek",
"of",
"Duits-Suidwes-Afrika",
"ingelyf",
"word",
".",
"OpSeptemberhet",
"die",
"land",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"onafhanklik",
"geword",
"en",
"sy",
"naam",
"na",
"Botswana",
"(",
"“land",
"van",
"die",
"Tswanas”",
")",
"verander",
".",
"Botswana",
"is",
"’n",
"middelgroot",
"land",
"van",
"net",
"meer",
"as",
"twee",
"miljoen",
"mense",
"en",
"is",
"een",
"van",
"die",
"mins",
"bevolkte",
"lande",
"wêreldwyd",
".",
"Sowat",
"van",
"die",
"bevolking",
"bly",
"in",
"die",
"hoofstad",
"en",
"grootste",
"stad",
"Gaborone",
".",
"Botswana",
"was",
"eens",
"een",
"van",
"die",
"armste",
"lande",
"ter",
"wêreld",
"—",
"met",
"’n",
"BBP",
"per",
"kapita",
"van",
"sowat",
"VS$70",
"per",
"jaar",
"in",
"die",
"laats",
"—",
"maar",
"het",
"sedertdien",
"homself",
"in",
"’n",
"land",
"met",
"’n",
"hoër",
"middelinkomste",
"met",
"een",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"snelgroeiendste",
"ekonomieë",
"omgeskep",
".",
"Die",
"ekonomie",
",",
"nou",
"verbonde",
"aan",
"dié",
"van",
"Suid-Afrika",
",",
"word",
"oorheers",
"deur",
"mynbou",
",",
"beesboerdery",
"en",
"toerisme",
".",
"Botswana",
"spog",
"met",
"’n",
"BBP",
"(",
"Koopkragpariteit",
")",
"per",
"kapita",
"van",
"omtrent",
"$18",
"583",
"per",
"jaar",
"in",
"een",
"van",
"die",
"hoogstes",
"in",
"Afrika",
".",
"Sy",
"hoë",
"bruto",
"nasionale",
"inkomste",
"(",
"volgens",
"sommige",
"ramings",
"die",
"vierde",
"grootste",
"in",
"Afrika",
")",
"gee",
"die",
"land",
"’n",
"relatief",
"hoë",
"lewenstandaard",
"en",
"die",
"hoogste",
"Menslike-ontwikkelingsindeks",
"van",
"die",
"vastelandse",
"Afrika",
"suid",
"van",
"die",
"Sahara",
".",
"Botswana",
"is",
"’n",
"lidland",
"van",
"die",
"Afrika-unie",
",",
"Suider-Afrikaanse",
"Doeane-unie",
",",
"Suider-Afrikaanse",
"Ontwikkelingsgemeenskap",
",",
"Beweging",
"van",
"Onverbonde",
"Lande",
",",
"Britse",
"Statebond",
"en",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
".",
"Die",
"land",
"word",
"erg",
"deur",
"die",
"MIV/Vigs-epidemie",
"geraak",
".",
"Ten",
"spyte",
"van",
"die",
"sukses",
"om",
"behandelings",
"beskikbaar",
"te",
"stel",
"aan",
"diegene",
"wat",
"besmet",
"is",
",",
"en",
"om",
"die",
"bevolking",
"algemeen",
"in",
"te",
"lig",
"oor",
"hoe",
"om",
"die",
"verspreiding",
"van",
"MIV/vigs",
"te",
"stop",
",",
"het",
"die",
"aantal",
"mense",
"met",
"MIV/Vigs",
"van000",
"intot000",
"ingestyg",
".",
"Soos",
"inhet",
"Botswana",
"die",
"derde",
"hoogste",
"voorkomsskoers",
"vir",
"MIV/vigs",
",",
"aangesien",
"ongeveer",
"van",
"die",
"bevolking",
"besmet",
"is",
".",
"Daarbenewens",
"sal",
"in",
"die",
"nabye",
"toekoms",
"veral",
"die",
"aardverwarming",
"en",
"die",
"tekort",
"aan",
"vars",
"water",
"die",
"grootste",
"uitdagings",
"vir",
"Botswana",
"wees",
".",
"Etimologie",
"Die",
"landsnaam",
"beteken",
"“land",
"van",
"die",
"Tswanas”",
"en",
"verwys",
"na",
"die",
"dominerende",
"etniese",
"groep",
"van",
"Botswana",
".",
"Die",
"term",
"Batswana",
"is",
"oorspronklik",
"op",
"die",
"Tswanas",
"toegepas",
",",
"wat",
"nog",
"steeds",
"die",
"geval",
"is",
".",
"Dit",
"word",
"egter",
"ook",
"algemeen",
"as",
"’n",
"demoniem",
"vir",
"alle",
"burgers",
"van",
"Botswana",
"gebruik",
",",
"ongeag",
"hul",
"etniese",
"agtergrond",
".",
"Geskiedenis",
"Vroeë",
"geskiedenis",
"Volgens",
"argeologiese",
"opgrawings",
"is",
"Botswana",
"sedert",
"sowat",
"twee",
"miljoen",
"jaar",
"deur",
"hominidae",
"bevolk",
".",
"Klipwerktuie",
"en",
"fauna-oorblyfsels",
"getuig",
"daarvan",
",",
"dat",
"alle",
"dele",
"van",
"die",
"land",
"minstens",
"sedert000",
"jaar",
"bevolk",
"is",
".",
"In",
"Oktoberhet",
"navorsers",
"bekend",
"gemaak",
"dat",
"Botswana",
"sowat000",
"jaar",
"gelede",
"die",
"Wieg",
"van",
"die",
"moderne",
"mens",
"was",
".",
"Getuienisse",
"van",
"moderne",
"mense",
"soos",
"rotstekeninge",
"is",
"sowat000",
"jaar",
"oud",
".",
"Die",
"oorspronklike",
"inwoners",
"van",
"Suider-Afrika",
"is",
"die",
"Boesman",
"(",
"San",
")",
"en",
"Khoikhoi-volke",
",",
"wat",
"dikwels",
"onder",
"die",
"sambreelterm",
"Khoisan",
"saamgevat",
"word",
".",
"Albei",
"praat",
"Khoisan-tale",
",",
"en",
"hulle",
"het",
"oor",
"lang",
"afstande",
"gejag",
",",
"versamel",
"en",
"verhandel",
".",
"Toe",
"beeste",
"ongeveerjaar",
"gelede",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"na",
"Suider-Afrika",
"gebring",
"is",
",",
"het",
"pastoralisme",
"’n",
"belangrike",
"kenmerk",
"van",
"die",
"ekonomie",
"geword",
",",
"aangesien",
"die",
"gebied",
"oor",
"groot",
"grasvlaktes",
",",
"vry",
"van",
"die",
"tsetsevlieg",
",",
"beskik",
".",
"Dit",
"is",
"onbekend",
"wanneer",
"Bantoevolke",
"hulle",
"vanaf",
"die",
"noorde",
"in",
"die",
"land",
"gevestig",
"het",
",",
"alhoeweln.C",
".",
"algemeen",
"aanvaar",
"word",
".",
"Destyds",
"het",
"die",
"voorvaders",
"van",
"die",
"hedendaagse",
"Kalanga",
"hulle",
"in",
"die",
"noordoostelike",
"gebiede",
"van",
"die",
"land",
"gevestig",
".",
"Hierdie",
"proto-Kalanga",
"was",
"nou",
"verbonde",
"aan",
"state",
"in",
"Zimbabwe",
",",
"maar",
"ook",
"aan",
"Mapungubwe",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Dié",
"state",
",",
"wat",
"buite",
"die",
"huidige",
"Botswana",
"geleë",
"was",
",",
"het",
"blykbaar",
"groot",
"veekuddes",
"in",
"die",
"sentrale",
"distrik",
"aangehou",
"—",
"glo",
"in",
"getalle",
"soortgelyk",
"aan",
"dié",
"van",
"die",
"moderne",
"veedigtheid",
".",
"Hierdie",
"massiewe",
"veeteeltkompleks",
"het",
"totn.C",
".",
"voorspoedig",
"geword",
"en",
"blykbaar",
"ná",
"die",
"agteruitgaan",
"van",
"Mapungubwe",
"ineengestort",
".",
"Gedurende",
"hierdie",
"tydperk",
"het",
"die",
"eerste",
"Tswana-sprekende",
"groepe",
",",
"die",
"Bakgalagadi",
",",
"na",
"die",
"suide",
"van",
"die",
"Kalahari",
"beweeg",
".",
"Al",
"hierdie",
"verskillende",
"volke",
"is",
"deur",
"handelsroetes",
"langs",
"die",
"Limpoporivier",
"met",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"verbind",
",",
"en",
"handelsgoedere",
"uit",
"Asië",
"soos",
"krale",
"het",
"in",
"ruil",
"vir",
"ivoor",
",",
"goud",
"en",
"renosterhoring",
"waarskynlik",
"hul",
"weg",
"na",
"Botswana",
"gevind",
".",
"Die",
"koms",
"van",
"die",
"Tswana-sprekers",
"se",
"voorouers",
"wat",
"die",
"streek",
"kom",
"beheer",
"het",
",",
"is",
"nog",
"nie",
"presies",
"gedateer",
"nie",
".",
"Lede",
"van",
"die",
"Bakwena",
",",
"’n",
"kapteinskap",
"onder",
"die",
"legendariese",
"leier",
"Kgabo",
"II",
",",
"het",
"hulle",
"teenn.C",
".",
"in",
"die",
"suidelike",
"Kalahari",
"gevestig",
",",
"en",
"sy",
"volk",
"het",
"die",
"Bakgalagadi",
"in",
"’n",
"westelike",
"rigting",
"in",
"die",
"woestyn",
"verdring",
".",
"Oor",
"die",
"jare",
"heen",
"het",
"verskeie",
"nasate",
"van",
"die",
"Bakwena",
"na",
"aangrensende",
"gebiede",
"beweeg",
".",
"Die",
"Bangwaketse",
"het",
"gebiede",
"in",
"die",
"weste",
"bevolk",
",",
"terwyl",
"die",
"Bangwato",
"hulle",
"in",
"die",
"noordooste",
",",
"in",
"voormalige",
"Kalanga-gebiede",
",",
"gevestig",
"het",
".",
"Nie",
"lank",
"daarna",
"nie",
",",
"dalk",
"in",
"dies",
",",
"het",
"nasate",
"van",
"die",
"Bangwato",
",",
"die",
"Batawana",
",",
"na",
"die",
"Okavangodelta",
"beweeg",
".",
"Uitwerking",
"van",
"die",
"Mfecane",
"Die",
"eerste",
"skriftelike",
"optekeninge",
"rakende",
"die",
"hedendaagse",
"Botswana",
"het",
"inverskyn",
".",
"Volgens",
"dié",
"optekeninge",
"het",
"die",
"Bangwaketse",
"die",
"hersende",
"mag",
"in",
"die",
"gebied",
"geword",
".",
"Onder",
"Makaba",
"II",
"het",
"die",
"Bangwaketse",
"hul",
"groot",
"troppe",
"beeste",
"in",
"goed",
"beskermde",
"woestyngebiede",
"aangehou",
"en",
"hul",
"militêre",
"mag",
"benut",
"om",
"hul",
"bure",
"aan",
"te",
"val",
".",
"Ander",
"destydse",
"kapteinskappe",
"in",
"die",
"gebied",
"het",
"oor",
"bevolkings",
"van",
"sowat000",
"beskik",
"en",
"was",
"redelik",
"welvarend",
".",
"Dié",
"balans",
"is",
"gedurende",
"die",
"Mfecane1843",
")",
"beëindig",
",",
"toe",
"’n",
"opeenvolging",
"van",
"indringende",
"mense",
"uit",
"Suid-Afrika",
"die",
"land",
"binnegekom",
"het",
".",
"Alhoewel",
"die",
"Bangwaketse",
"in",
"staat",
"was",
"om",
"indie",
"aanvallende",
"Bakololo",
"te",
"verslaan",
",",
"is",
"oor",
"die",
"tyd",
"heen",
"al",
"die",
"groot",
"kapteinskappe",
"in",
"Botswana",
"aangeval",
",",
"verswak",
"en",
"verarm",
".",
"Beide",
"die",
"Bakololo",
"en",
"Amandebele",
"het",
"herhaaldelik",
"strooptogte",
"onderneem",
",",
"en",
"beeste",
",",
"vroue",
"en",
"kinders",
"in",
"groot",
"getalle",
"van",
"die",
"Batswana",
"gevat",
"—",
"waarvan",
"die",
"meeste",
"in",
"die",
"woestyn",
"of",
"na",
"heiligdomgebiede",
"soos",
"heuwels",
"en",
"grotte",
"verdryf",
"is",
".",
"Eers",
"na",
"toe",
"die",
"Amandebele",
"na",
"die",
"weste",
"van",
"Zimbabwe",
"verhuis",
"het",
",",
"het",
"hierdie",
"bedreiging",
"bedaar",
".",
"Gedurende",
"dies",
"ens",
"het",
"die",
"handel",
"met",
"die",
"Kaapkolonie",
"toegeneem",
"en",
"die",
"Batswana-kapteinskappe",
"in",
"staat",
"gestel",
"om",
"te",
"herbou",
".",
"Die",
"Bakwena",
",",
"Bangwaketse",
",",
"Bangwato",
"en",
"Batawana",
"het",
"saamgespan",
"om",
"die",
"winsgewende",
"ivoorhandel",
"te",
"beheer",
",",
"en",
"toe",
"die",
"inkomste",
"benut",
"om",
"perde",
"en",
"wapens",
"in",
"te",
"voer",
",",
"en",
"sodoende",
"beheer",
"oor",
"die",
"hedendaagse",
"Botswana",
"te",
"verkry",
".",
"Dié",
"proses",
"is",
"teenafgesluit",
",",
"en",
"sodoende",
"is",
"die",
"Boesmanne",
",",
"Kalanga",
",",
"Bakgalagadi",
"en",
"ander",
"hedendaagse",
"minderhede",
"deur",
"die",
"Batswana",
"onderwerp",
".",
"Ná",
"die",
"Groot",
"Trek",
"het",
"Afrikaners",
"van",
"die",
"Kaapkolonie",
"hulle",
"in",
"Transvaal",
"langs",
"die",
"grens",
"van",
"Botswana",
"gevestig",
".",
"Inhet",
"’n",
"koalisie",
"van",
"Tswana-kapteinskappe",
"onder",
"Sechele",
"I",
"tydens",
"die",
"Slag",
"van",
"Dimawe",
"Afrikaner-invalle",
"afgeweer",
"en",
"in",
"ná",
"sowat",
"agt",
"jaar",
"se",
"onderbroke",
"spanning",
"en",
"vyandigheid",
",",
"in",
"Potchefstroom",
"uiteindelik",
"’n",
"vredesooreenkoms",
"gesluit",
".",
"Met",
"dié",
"ooreenkoms",
"is",
"die",
"hedendaagse",
"grens",
"tussen",
"Suid-Afrika",
"en",
"Botswana",
"vasgelê",
",",
"en",
"die",
"Afrikaners",
"en",
"Batswana",
"het",
"vreedsaam",
"handel",
"gedryf",
"en",
"saamgewerk",
".",
"Weens",
"dié",
"nuwe",
"vreedsame",
"toestande",
"het",
"die",
"handel",
"tussenengedy",
"en",
"Christelike",
"sendelinge",
"het",
"hieruit",
"voordeel",
"getrek",
".",
"Teenhet",
"beide",
"die",
"Lutheraanse",
"en",
"die",
"Londense",
"Sendinggenootskap",
"hulle",
"in",
"die",
"land",
"gevestig",
".",
"Teenhet",
"elke",
"dorp",
"oor",
"’n",
"inwonende",
"sendeling",
"beskik",
",",
"en",
"hulle",
"invloed",
"het",
"stadigaan",
"gegroei",
".",
"Khama",
"III",
"(",
"aan",
"bewind",
"in1923",
")",
"was",
"die",
"eerste",
"van",
"die",
"Tswana-kapteins",
"wat",
"van",
"die",
"Christendom",
"’n",
"staatsgodsdiens",
"gemaak",
"het",
",",
"en",
"gevolglik",
"’n",
"groot",
"deel",
"van",
"die",
"Tswana-gewoontereg",
"verander",
".",
"Die",
"Christendom",
"het",
"teen",
"die",
"Eerste",
"Wêreldoorlog",
"die",
"de",
"facto",
"amptelike",
"godsdiens",
"in",
"al",
"die",
"owerhede",
"geword",
".",
"Tussenenhet",
"die",
"Boere",
"en",
"Batswana",
"’n",
"verdere",
"oorlog",
"gevoer",
",",
"nadat",
"die",
"Batswana",
"in",
"die",
"suide",
"deur",
"Boerse",
"en",
"Britse",
"huursoldate",
"aangeval",
"is",
".",
"Vervolgens",
"is",
"op",
"die",
"suidelike",
"gebied",
"van",
"die",
"Batswana",
"die",
"Boererepublieke",
"Stellaland",
"en",
"Goosen",
"gestig",
";",
"deels",
"ná",
"onderhandelinge",
"met",
"die",
"plaaslike",
"Korana",
".",
"Die",
"twee",
"republieke",
"is",
"egter",
"onder",
"druk",
"van",
"die",
"Britse",
"magnaat",
"Cecil",
"John",
"Rhodes",
"deur",
"Britse",
"troepe",
"beset",
"en",
"het",
"inBrits-Betsjoeanaland",
"geword",
".",
"Tien",
"jaar",
"later",
"is",
"dit",
"by",
"die",
"Kaapkolonie",
"ingelyf",
"en",
"behoort",
"vandag",
"tot",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"provinsie",
"Noordwes",
".",
"Kolonialisme",
"en",
"Betsjoeanaland",
"Tydens",
"die",
"Wedloop",
"om",
"Afrika",
"het",
"die",
"gebied",
"van",
"Botswana",
"die",
"belangstelling",
"van",
"beide",
"die",
"Duitse",
"Keiserryk",
"en",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"gelok",
".",
"Gedurende",
"die",
"Koloniale",
"Konferensie",
"van",
"Berlyn",
"het",
"die",
"Britte",
"daarop",
"besluit",
"om",
"Botswana",
"te",
"annekseer",
"om",
"sodoende",
"die",
"pad",
"na",
"die",
"noorde",
"te",
"beveilig",
"en",
"die",
"Kaapkolonie",
"met",
"sy",
"gebiede",
"verder",
"noord",
"te",
"verbind",
".",
"In",
"Januariehet",
"hulle",
"Tswana-gebiede",
"eensydig",
"geannekseer",
"en",
"daarna",
"die",
"Warren-ekspedisie",
"noord",
"gestuur",
"om",
"hul",
"beheer",
"oor",
"die",
"gebied",
"te",
"konsolideer",
"en",
"die",
"kapteins",
"te",
"oortuig",
"om",
"die",
"Britse",
"gesag",
"te",
"aanvaar",
".",
"Ten",
"spyte",
"van",
"hul",
"bekommernisse",
"het",
"hulle",
"uiteindelik",
"tot",
"dié",
"bekwame",
"prestasie",
"ingestem",
".",
"Inis",
"gebiede",
"noord",
"van",
"diete",
"Breedtegraad",
"by",
"die",
"nuwe",
"Betsjoeanaland",
"Protektoraat",
"bygevoeg",
".",
"Gedurende",
"dies",
"is",
"die",
"nuwe",
"gebied",
"in",
"agt",
"verskillende",
"reservate",
"ingedeel",
",",
"met",
"redelike",
"klein",
"hoeveelhede",
"grond",
"wat",
"as",
"vrye",
"besit",
"gelaat",
"is",
"vir",
"wit",
"setlaars",
".",
"Gedurende",
"die",
"vroeës",
"het",
"die",
"Britse",
"regering",
"besluit",
"om",
"die",
"Betsjoeanaland-protektoraat",
"aan",
"die",
"British",
"South",
"Africa",
"Company",
"te",
"oorhandig",
".",
"Dié",
"plan",
"was",
"goed",
"op",
"dreef",
",",
"ten",
"spyte",
"van",
"die",
"versoekings",
"van",
"Tswana-leiers",
"wat",
"in",
"protes",
"na",
"Engeland",
"opgeruk",
"het",
",",
"maar",
"dit",
"is",
"deur",
"die",
"mislukking",
"van",
"die",
"Jameson-inval",
"in",
"Januarieuiteindelik",
"gefnuik",
".",
"Toe",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
"ingestig",
"is",
"uit",
"die",
"vernaamste",
"Britse",
"kolonies",
"in",
"die",
"gebied",
"–",
"die",
"“Hoëkommissarisgebiede",
"”",
"–",
"is",
"die",
"Betsjoeanaland-protektoraat",
",",
"Basoetoland",
"(",
"nou",
"Lesotho",
")",
"en",
"Swaziland",
"(",
"nou",
"Eswatini",
")",
"nie",
"ingesluit",
"nie",
",",
"maar",
"voorsiening",
"is",
"gemaak",
"vir",
"hul",
"latere",
"inkorporering",
".",
"’n",
"Vae",
"onderneming",
"is",
"egter",
"toegestaan",
"om",
"met",
"hul",
"inwoners",
"te",
"konsulteer",
"en",
"alhoewel",
"opeenvolgende",
"Suid-Afrikaanse",
"regerings",
"die",
"gebiede",
"wou",
"laat",
"oordra",
",",
"het",
"Brittanje",
"die",
"proses",
"voortdurend",
"vertraag",
";",
"gevolglik",
"het",
"die",
"oordrag",
"nooit",
"plaasgevind",
"nie",
".",
"Met",
"die",
"verkiesing",
"van",
"die",
"Nasionale",
"Party",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"die",
"onttrekking",
"van",
"Suid-Afrika",
"uit",
"die",
"Britse",
"Statebond",
"na",
"Republiekwording",
"inis",
"enige",
"vooruitskouing",
"van",
"inkorporering",
"beëindig",
".",
"’n",
"Uitbreiding",
"van",
"Britse",
"sentrale",
"owerheid",
"en",
"die",
"ewolusie",
"van",
"stamregering",
"het",
"ingelei",
"tot",
"die",
"oprigting",
"van",
"twee",
"adviesrade",
"waar",
"Afrikane",
"en",
"Europeërs",
"verteenwoordig",
"is",
".",
"Die",
"Afrika-raad",
"het",
"uit",
"die",
"agt",
"hoofde",
"van",
"die",
"Tswana-stamme",
"en",
"enkele",
"verkose",
"lede",
"bestaan",
".",
"Proklamasies",
"inhet",
"stamheerskappy",
"en",
"-magte",
"gereguleer",
".",
"’n",
"Europeër-Afrikaan-adviesraad",
"is",
"inopgerig",
"en",
"die",
"grondwet",
"vanhet",
"’n",
"raadplegende",
"wetgewende",
"raad",
"opgerig",
".",
"Ná",
"onafhanklikheid",
"In",
"Juniehet",
"die",
"Britse",
"Regering",
"voorstelle",
"vir",
"’n",
"demokratiese",
"selfregering",
"in",
"Botswana",
"aanvaar",
".",
"Die",
"setel",
"van",
"die",
"regering",
"is",
"invan",
"Mafeking",
"in",
"Suid-Afrika",
"geskuif",
"na",
"die",
"nuutgestigte",
"Gaborone",
"wat",
"naby",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"grens",
"geleë",
"is",
".",
"Die",
"grondwet",
"vanhet",
"aanleiding",
"gegee",
"tot",
"die",
"eerste",
"algemene",
"verkiesing",
"en",
"ook",
"na",
"onafhanklikheid",
"opSeptember",
"Seretse",
"Khama",
",",
"’n",
"leier",
"in",
"die",
"onafhanklikheidsbeweging",
"en",
"die",
"regmatige",
"aanspraakmaker",
"op",
"die",
"hoofmanskap",
"van",
"die",
"Mangwatostam",
",",
"is",
"as",
"eerste",
"president",
"van",
"Botswana",
"verkies",
"en",
"daarna",
"vir",
"nog",
"twee",
"termyne",
"herkies",
".",
"In",
"die",
"eerste",
"jare",
"ná",
"sy",
"onafhanklikheid",
"was",
"Botswana",
"as",
"’t",
"ware",
"van",
"wit",
"beheersde",
"lande",
"omring",
",",
"aangesien",
"dit",
"in",
"die",
"noordooste",
"aan",
"Rhodesië",
"(",
"die",
"huidige",
"Zimbabwe",
")",
",",
"in",
"die",
"suide",
"aan",
"Suid-Afrika",
"onder",
"apartheid",
"en",
"in",
"die",
"weste",
"aan",
"die",
"Suid-Afrikaans",
"besette",
"Suidwes-Afrika",
"(",
"die",
"huidige",
"Namibië",
")",
"gegrens",
"het",
".",
"Khama",
"se",
"pogings",
",",
"om",
"die",
"nuwe",
"nasie",
"se",
"betrokkenheid",
"in",
"konflikte",
"met",
"die",
"buurlande",
"te",
"vermy",
",",
"was",
"suksesvol",
".",
"Die",
"ekonomiese",
"ontwikkeling",
"van",
"Botswana",
"het",
"in",
"die",
"eerste",
"jare",
"ná",
"sy",
"onafhanklikheid",
"spoedig",
"ontwikkel",
",",
"nadat",
"inby",
"Orapa",
"die",
"eerste",
"groot",
"diamantveld",
"ontdek",
"is",
".",
"Tot",
"op",
"hede",
"lewer",
"die",
"uitvoer",
"van",
"diamante",
"’n",
"groot",
"bydrag",
"tot",
"die",
"dekking",
"van",
"die",
"land",
"se",
"uitgawes",
".",
"Die",
"hoë",
"inkomste",
"het",
"tot",
"’n",
"spoedige",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"land",
"gelei",
":",
"Tot",
"inis",
"sowat000",
"km",
"se",
"paaie",
"geteer",
"ensekondêre",
"skole",
"opgerig",
".",
"Botswana",
"het",
"insaam",
"met",
"Angola",
",",
"Mosambiek",
"en",
"Tanzanië",
"die",
"“frontlynlande”",
"gevorm",
"en",
"die",
"bevrydingsbewegings",
"in",
"Namibië",
"en",
"die",
"destydse",
"Rhodesië",
"ondersteun",
".",
"Inhet",
"hierdie",
"frontlynlande",
"saam",
"met",
"Lesotho",
",",
"Malawi",
",",
"Zambië",
"en",
"Swasiland",
"die",
"Suider-Afrikaanse",
"Ontwikkelingskonferensie",
"(",
"SAOK",
")",
"gestig",
",",
"aan",
"die",
"begin",
"veral",
"as",
"’n",
"teengewig",
"teenoor",
"Suid-Afrika",
".",
"Inis",
"die",
"Botswana",
"Weermag",
"gestig",
"om",
"die",
"grense",
"met",
"Rhodesië",
"en",
"later",
"met",
"Suid-",
"en",
"Suidwes-Afrika",
"te",
"beskerm",
".",
"Die",
"Suid-Afrikaanse",
"Weermag",
"het",
"Botswana",
"herhaaldelik",
"binnegeval",
",",
"veral",
"om",
"aktiviste",
"van",
"die",
"African",
"National",
"Congress",
"en",
"SWAPO",
"in",
"die",
"hande",
"te",
"kry",
".",
"Ná",
"die",
"einde",
"van",
"apartheid",
"in",
"Suid-Afrika",
"het",
"dié",
"land",
"indie",
"SAOK",
"betree",
",",
"wat",
"sedertdien",
"as",
"die",
"Suider-Afrikaanse",
"Ontwikkelingsgemeenskap",
"(",
"SAOG",
")",
"in",
"Gaborone",
"gesetel",
"is",
".",
"Botswana",
"se",
"vlag",
"getuig",
"tot",
"vandag",
"toe",
"van",
"dié",
"land",
"se",
"alternatiewe",
"benadering",
"van",
"rasverhoudinge",
"teenoor",
"die",
"ou",
"Suid-Afrikaanse",
"apartheidstelsel",
",",
"aangesien",
"wit",
"en",
"swart",
"vrede",
"en",
"harmonie",
"tussen",
"mense",
"van",
"Afrika-",
"en",
"Europese",
"afkoms",
"in",
"Botswana",
"verteenwoordig",
".",
"Een",
"van",
"die",
"Bantoestans",
"wat",
"deur",
"die",
"voormalige",
"Suid-Afrikaanse",
"regering",
"gestig",
"is",
",",
"was",
"Bophuthatswana",
",",
"wat",
"vir",
"die",
"Tswana-bevolking",
"in",
"Suid-Afrika",
"gestig",
"is",
"en",
"een",
"van",
"vier",
"amptelik",
"selfregerende",
"Bantoestans",
"was",
".",
"Botswana",
"het",
"ingestem",
"om",
"“informele",
"ooreenkomste”",
"met",
"Bophuthatswana",
"aan",
"te",
"gaan",
"ten",
"einde",
"makliker",
"oorgrensbewegings",
"te",
"fasiliteer",
".",
"Ook",
"in",
"die",
"destydse",
"Suidwes-Afrika",
"het",
"’n",
"Tswana-Bantoestan",
"net",
"oorkant",
"die",
"grens",
"bestaan",
",",
"Tswanaland",
".",
"Laasgenoemde",
"is",
"nou",
"in",
"die",
"Namibiese",
"Omaheke-streek",
"geleë",
".",
"Die",
"presidentskap",
"is",
"oorgegee",
"aan",
"die",
"sittende",
"adjunkpresident",
",",
"Quett",
"Masire",
",",
"wat",
"inverkies",
"is",
"as",
"president",
"en",
"inenherkies",
"is",
".",
"Daarna",
",",
"in",
"is",
"sy",
"adjunkpresident",
",",
"Festus",
"Mogae",
"tot",
"president",
"verkies",
"en",
"inherkies",
".",
"Inis",
"Ian",
"Khama",
"(",
"seun",
"van",
"sir",
"Seretse",
"Khama",
")",
",",
"wat",
"op",
"daardie",
"stadium",
"ook",
"adjunkpresident",
"was",
"nadat",
"hy",
"inas",
"Bevelvoerder",
"van",
"die",
"Botswana",
"Weermag",
"bedank",
"het",
"om",
"in",
"die",
"kabinet",
"te",
"dien",
",",
"tot",
"president",
"verkies",
".",
"Ná",
"tien",
"jaar",
"in",
"amp",
"het",
"Ian",
"Khama",
"opAprilbedank",
"en",
"is",
"deur",
"adjunkpresident",
"Mokgweetsi",
"Masisi",
"opgevolg",
".",
"In",
"Oktoberis",
"Masisi",
"as",
"Botswana",
"se",
"president",
"herkies",
",",
"nadat",
"die",
"Botswana",
"Democratic",
"Party",
"sy",
"grootste",
"bedreiging",
"van",
"eenheid",
"in",
"meer",
"as",
"vyf",
"dekades",
"beleef",
"het",
",",
"aangesien",
"Masisi",
"se",
"voorganger",
",",
"Ian",
"Khama",
",",
"by",
"die",
"opposisie",
"aangesluit",
"en",
"Masisi",
"van",
"outoritarisme",
"beskuldig",
"het",
".",
"Khama",
"is",
"voorheen",
"tydens",
"Masisi",
"se",
"eerste",
"toespraak",
"aan",
"die",
"nasie",
"skerp",
"aangeval",
".",
"’n",
"Langlopende",
"geskil",
"oor",
"die",
"noordelike",
"grens",
"met",
"Namibië",
"se",
"Kaprivistrook",
"was",
"die",
"onderwerp",
"van",
"’n",
"uitspraak",
"deur",
"die",
"Internasionale",
"Geregshof",
"in",
"Desember",
"Die",
"hof",
"het",
"beslis",
"dat",
"die",
"Kasikili-eiland",
"aan",
"Botswana",
"behoort",
".",
"Geografie",
"Met",
"’n",
"grootte",
"van730",
"km²",
"is",
"Botswana",
"diete",
"grootste",
"land",
"in",
"die",
"wêreld",
"ná",
"Madagaskar",
"en",
"effens",
"groter",
"as",
"Kenia",
".",
"Die",
"land",
"is",
"geleë",
"tussen",
"en",
"suid",
"en",
"en",
"oos",
".",
"Botswana",
"se",
"gebied",
"is",
"amper",
"driehoekig",
",",
"met",
"beidekm",
"in",
"’n",
"noord-suidelike",
"en",
"’n",
"wes-oostelike",
"rigting",
".",
"Die",
"land",
"is",
"oorwegend",
"plat",
"en",
"neig",
"na",
"’n",
"glooiende",
"tafellandskap",
".",
"Botswana",
"word",
"oorheers",
"deur",
"die",
"Kalahariwoestyn",
"wat",
"ongeveer",
"van",
"die",
"oppervlak",
"uitmaak",
".",
"Die",
"Okavangodelta",
",",
"die",
"grootste",
"binnelandse",
"delta",
"in",
"die",
"wêreld",
",",
"is",
"in",
"die",
"noordweste",
".",
"Net",
"suid",
"van",
"die",
"Okavangodelta",
"is",
"die",
"Ngamimeer",
"geleë",
".",
"Die",
"Makgadikgadipan",
",",
"’n",
"groot",
"soutpan",
",",
"is",
"in",
"die",
"noorde",
"geleë",
".",
"Botswana",
"is",
"oorwegend",
"hoogland",
"met",
"min",
"bulte",
".",
"Net",
"min",
"gebiede",
"soos",
"die",
"Makgadikgadipan",
"en",
"die",
"streek",
"langs",
"die",
"Limpopo",
"is",
"minder",
"as000",
"m",
"bo",
"seevlak",
"geleë",
".",
"Botswana",
"se",
"hoogste",
"bergspits",
"is",
"Monalanongheuwel494",
"m",
")",
"suidwes",
"van",
"die",
"hoofstad",
"Gaborone",
",",
"terwyl",
"die",
"laagste",
"punt",
"in",
"die",
"ooste",
"van",
"die",
"land",
"by",
"die",
"uitmonding",
"van",
"die",
"Shasherivier",
"in",
"die",
"Limpoporivier",
"geleë",
"is",
".",
"Die",
"Limpopostroomgebied",
",",
"die",
"grootste",
"terreinvorm",
"in",
"die",
"hele",
"Suider-Afrika",
",",
"lê",
"gedeeltelik",
"in",
"Botswana",
",",
"met",
"die",
"stroomgebiede",
"van",
"sy",
"takriviere",
",",
"die",
"Notwanerivier",
",",
"Bonwapitserivier",
",",
"Mahalapswerivier",
",",
"Lotsanerivier",
",",
"Moloutserivier",
"en",
"die",
"Shasherivier",
"wat",
"in",
"die",
"oostelike",
"deel",
"van",
"die",
"land",
"vloei",
".",
"Die",
"hoofstad",
"kry",
"water",
"vanaf",
"die",
"Notwane",
"deur",
"die",
"Gaboronedam",
".",
"Die",
"Choberivier",
"vloei",
"na",
"die",
"noorde",
"en",
"vorm",
"die",
"grens",
"tussen",
"Botswana",
"en",
"Namibië",
"in",
"die",
"Zambezirivier",
".",
"Die",
"Choberivier",
"mond",
"by",
"Kazungula",
"(",
"dit",
"beteken",
"klein",
"worsboom",
"en",
"is",
"’n",
"plek",
"waar",
"Sebitwane",
"en",
"sy",
"Makolostam",
"oor",
"die",
"Zambezi",
"na",
"Zambië",
"gegaan",
"het",
")",
"in",
"die",
"Zambezirivier",
"in",
".",
"Klimaat",
"Botswana",
"se",
"klimaat",
"is",
"weens",
"die",
"kort",
"reënseisoen",
"halfdor",
".",
"Die",
"relatiewe",
"hoogte",
"bo",
"seevlak",
"en",
"sy",
"vastelandse",
"ligging",
"sorg",
"egter",
"vir",
"’n",
"subtropiese",
"klimaat",
".",
"Die",
"land",
"is",
"die",
"grootste",
"deel",
"van",
"die",
"jaar",
"ver",
"van",
"die",
"lugstroom",
"wat",
"deur",
"vog",
"belaai",
"is",
".",
"Die",
"droëseisoen",
"duur",
"in",
"die",
"suide",
"vanaf",
"April",
"tot",
"Oktober",
"en",
"tot",
"November",
"in",
"die",
"noorde",
",",
"waar",
"in",
"totaal",
"meer",
"reën",
"val",
".",
"Die",
"suide",
"van",
"die",
"land",
"is",
"gedurende",
"winter",
"(",
"vroeg",
"Mei",
"tot",
"einde",
"Augustus",
")",
"meer",
"blootgestel",
"aan",
"koue",
"winde",
",",
"en",
"die",
"gemiddelde",
"temperatuur",
"is",
"rondomC",
".",
"Die",
"hele",
"land",
"het",
"warm",
"somers",
"met",
"gemiddelde",
"temperature",
"van",
"sowatC",
".",
"Die",
"totale",
"sonskyn",
"is",
"regdeur",
"die",
"jaar",
"hoog",
",",
"alhoewel",
"die",
"winter",
"die",
"sonnigste",
"periode",
"is",
".",
"Die",
"hele",
"land",
"is",
"gedurende",
"die",
"droë",
"seisoen",
"winderig",
"en",
"stowwerig",
".",
"Suider-Afrika",
"is",
"in",
"’n",
"hoofsaaklik",
"semi-ariede",
"en",
"ariede",
"streek",
"geleë",
",",
"wat",
"vinnig",
"deur",
"die",
"aardverwarming",
"geraak",
"kan",
"word",
".",
"Dit",
"lei",
"tot",
"’n",
"groter",
"verwarming",
",",
"langer",
"droogtes",
"en",
"minder",
"neerslae",
".",
"In",
"Botswana",
"het",
"die",
"gemiddelde",
"temperatuur",
"om",
"sowatC",
"gestyg",
",",
"die",
"hoogste",
"toename",
"in",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
".",
"Ekologie",
"Botswana",
"het",
"diverse",
"areas",
"van",
"wildlewehabitate",
".",
"Buiten",
"die",
"delta-",
"en",
"woestyngebiede",
"is",
"daar",
"grasvelde",
"en",
"savannes",
"waar",
"blouwildebeeste",
",",
"wildsbokke",
"en",
"ander",
"soogdiere",
"en",
"voëls",
"te",
"vinde",
"is",
".",
"In",
"Noord-Botswana",
"is",
"van",
"die",
"min",
"oorblywende",
"bedreigde",
"wildehondtroppe",
".",
"In",
"die",
"Chobe",
"Nasionale",
"Park",
",",
"in",
"die",
"Chobedistrik",
",",
"is",
"die",
"grootste",
"konsentrasie",
"van",
"Afrika-olifante",
"in",
"die",
"wêreld",
";",
"in",
"Botswana",
"leef",
"sowat000",
"olifante",
",",
"meer",
"as",
"in",
"enige",
"ander",
"Afrikaland",
".",
"Die",
"park",
"bedek",
"ongeveer000",
"km²",
"en",
"ondersteun",
"ongeveervoëlspesies",
".",
"Daarbenewens",
"leef",
"in",
"Botswana",
"kameelperde",
",",
"verskeie",
"wildsbokke",
",",
"leeus",
",",
"jagluiperd",
",",
"luiperds",
",",
"renosters",
"en",
"kwaggas",
".",
"Die",
"Okavangodelta",
"huisves",
"sowatvoëlspesies,",
"soogdierspesies,",
"visspesies,",
"amfibieë",
"enreptielspesies",
".",
"Jaarliks",
"beleef",
"Botswana",
"groot",
"migrasies",
"van",
"kwagga-",
"en",
"wildebeestroppe",
"tussen",
"Chobe",
"en",
"Okavangodelta",
"aan",
"die",
"een",
"kant",
"en",
"die",
"suidelike",
"en",
"suidoostelike",
"gebiede",
",",
"soos",
"die",
"Boteti",
",",
"aan",
"die",
"ander",
"kant",
".",
"Die",
"Chobe",
"Nasionale",
"Park",
"en",
"Moremi",
"Wildreservaat",
"(",
"in",
"die",
"Okavangodelta",
")",
",",
"asook",
"Tsodilo",
"is",
"groot",
"toeriste-aanloklikhede",
".",
"Ander",
"reservate",
"sluit",
"die",
"Sentraal",
"Karoo",
"Wildreservaat",
"(",
"in",
"die",
"Kalahariwoestyn",
"in",
"Ghanzidistrik",
")",
",",
"die",
"Makgalagadipanne",
"Nasionale",
"Park",
"en",
"die",
"Nxaipan",
"Nasionale",
"Park",
"(",
"in",
"die",
"Sentraaldistrik",
"in",
"die",
"Makgalagadisoutpan",
")",
"in",
".",
"Mashatu",
"Wildreservaat",
"is",
"in",
"privaatbesit",
"en",
"is",
"geleë",
"waar",
"die",
"Shasharivier",
"en",
"die",
"Limpopo",
"in",
"die",
"ooste",
"van",
"Botswana",
"saamvloei",
".",
"Die",
"ander",
"reservaat",
"in",
"privaatbesit",
"is",
"Mokolodi",
"Natuurreservaat",
"naby",
"Gaborone",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"gespesialiseerde",
"toevlugsoorde",
"soos",
"die",
"Khama",
"Renostertoevlugsoord",
"en",
"die",
"Makgalagaditoevlugsoord",
"(",
"vir",
"flaminke",
")",
".",
"Die",
"genoemde",
"toevlugsoorde",
"is",
"albei",
"in",
"die",
"Sentraaldistrik",
"geleë",
".",
"Die",
"dood",
"van",
"meer",
"asSavanne-olifant",
"in",
"die",
"Okavangodelta",
"inis",
"vermoedelik",
"deur",
"’n",
"gevaarlike",
"neurotoksien",
"veroorsaak",
".",
"Die",
"olifante",
"het",
"in",
"Aprilin",
"die",
"vleilandgebied",
"in",
"die",
"noordweste",
"van",
"die",
"land",
"begin",
"sterf",
".",
"Kalwers",
"en",
"volwasse",
"olifante",
"dwaal",
"verward",
",",
"uitgeteer",
"en",
"in",
"nood",
".",
"Hulle",
"val",
"ineen",
"as",
"die",
"vermeende",
"gifstof",
"hul",
"motorfunksies",
"benadeel",
"en",
"hul",
"bene",
"verlam",
"word",
".",
"Stroping",
",",
"vergiftiging",
"en",
"miltsiekte",
"is",
"as",
"moontlike",
"oorsake",
"uitgesluit",
".",
"Reeds",
"in",
"Aprilis",
"sowatolifante",
"in",
"Botswana",
"aan",
"onbekende",
"oorsake",
"dood",
".",
"Omgewingsprobleme",
"Botswana",
"staar",
"tans",
"twee",
"groot",
"omgewingsprobleme",
"in",
"die",
"gesig",
":",
"droogte",
"en",
"woestynvorming",
".",
"Die",
"woestynvormingsprobleme",
"stam",
"hoofsaaklik",
"uit",
"die",
"erge",
"droogtes",
"in",
"die",
"land",
".",
"Weens",
"die",
"droogte",
"is",
"van",
"die",
"land",
"se",
"mens-",
"en",
"dierbevolking",
"afhanklik",
"van",
"grondwater",
".",
"Die",
"gebruik",
"van",
"grondwater",
"het",
"die",
"effek",
"van",
"droogtes",
"verlig",
"maar",
"het",
"’n",
"letsel",
"op",
"die",
"land",
"gelaat",
".",
"Grondwater",
"word",
"bereik",
"deur",
"diep",
"boorgate",
"te",
"boor",
"wat",
"uiteindelik",
"gronderosie",
"tot",
"gevolg",
"het",
".",
"Oppervlakwater",
"is",
"baie",
"skaars",
"en",
"minder",
"as",
"van",
"die",
"landbou",
"in",
"die",
"land",
"is",
"volhoubaar",
"met",
"reënval",
"alleen",
".",
"As",
"gevolg",
"hiervan",
"boer",
"van",
"die",
"bevolking",
"met",
"lewende",
"hawe",
"vir",
"’n",
"bron",
"van",
"inkomste",
".",
"Daarom",
"is",
"dit",
"nie",
"verbasend",
"nie",
"dat",
"van",
"die",
"grond",
"aangewend",
"word",
"vir",
"gemeenskaplike",
"weiding",
"wat",
"’n",
"beduidende",
"oorsaak",
"is",
"van",
"woestynvorming",
"in",
"die",
"land",
".",
"Aangesien",
"die",
"boer",
"met",
"vee",
"winsgewend",
"vir",
"inwoners",
"van",
"Botswana",
"is",
",",
"word",
"die",
"land",
"voortdurend",
"uitgebuit",
".",
"Die",
"dierbevolkings",
"het",
"dramaties",
"toegeneem",
".",
"Vantothet",
"die",
"veepopulasie",
"toegeneem",
"van7",
"miljoen",
"na5",
"miljoen",
".",
"Die",
"menslike",
"populasie",
"het",
"ook",
"van000",
"intoegeneem",
"na5",
"miljoen",
"in",
"’n",
"toename",
"van",
"amper",
".",
"Meer",
"as",
"van",
"alle",
"huishoudings",
"in",
"Botswana",
"besit",
"beeste",
"en",
"dit",
"is",
"tans",
"die",
"grootste",
"bron",
"van",
"landelike",
"inkomste",
".",
"Daar",
"is",
"al",
"gemeld",
"dat",
"die",
"Okavangodelta",
"opdroog",
"weens",
"die",
"toename",
"in",
"weiding",
"van",
"vee",
".",
"Die",
"Okavangodelta",
"is",
"een",
"van",
"die",
"groot",
"halfbeboste",
"vleilande",
"in",
"Botswana",
"en",
"is",
"die",
"grootste",
"binnelandse",
"delta",
"in",
"die",
"wêreld",
";",
"dit",
"is",
"’n",
"baie",
"belangrike",
"ekostelsel",
"vir",
"die",
"oorlewing",
"van",
"’n",
"aantal",
"diere",
".",
"Die",
"Departement",
"van",
"Bosbou",
"en",
"Omvangshulpbronne",
"het",
"reeds",
"begin",
"om",
"’n",
"projek",
"te",
"implementeer",
"wat",
"inheemse",
"plantegroei",
"in",
"gemeenskappe",
"in",
"Kgalagadi-suid",
",",
"Kweneng-noord",
"en",
"Bobeti",
"herbekendstel",
".",
"Herbekendstelling",
"van",
"inheemse",
"plantegroei",
"sal",
"help",
"om",
"die",
"degradasie",
"van",
"die",
"grond",
"teen",
"te",
"werk",
".",
"Die",
"Owerheid",
"van",
"die",
"Verenigde",
"State",
"het",
"ook",
"’n",
"ooreenkoms",
"met",
"Botswana",
"aangegaan",
"deur",
"VS$7",
"miljoen",
"te",
"gee",
"om",
"Botswana",
"se",
"skuld",
"met",
"VS$8,3",
"miljoen",
"te",
"laat",
"krimp",
".",
"Die",
"bepalings",
"van",
"die",
"skuldvermindering",
"is",
"dat",
"Botswana",
"sal",
"fokus",
"op",
"’n",
"meer",
"uitgebreide",
"bewaring",
"van",
"die",
"land",
".",
"Die",
"Ontwikkelingsprogram",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
"(",
"UNDP",
")",
"voer",
"aan",
"dat",
"die",
"vlak",
"van",
"armoede",
"’n",
"groot",
"probleem",
"skep",
"deur",
"die",
"uitbuiting",
"van",
"hulpbronne",
"in",
"Botswana",
",",
"insluitend",
"oorbenutting",
"van",
"grond",
".",
"Om",
"dit",
"te",
"verander",
",",
"het",
"die",
"UNDP",
"met",
"’n",
"projek",
"in",
"die",
"suidelike",
"gemeenskap",
"van",
"Struizendam",
"begin",
"om",
"die",
"“inheemse",
"kennis",
"en",
"tradisionele",
"grondbestuurstelsels”",
"te",
"ontgin",
".",
"Die",
"leiers",
"van",
"dié",
"beweging",
"is",
"veronderstel",
"om",
"deel",
"van",
"die",
"gemeenskap",
"te",
"wees",
",",
"sodat",
"groter",
"inkomste",
"en",
"gevolglike",
"vermindering",
"van",
"armoede",
"teweeg",
"gebring",
"kan",
"word",
".",
"Die",
"UNDP",
"het",
"ook",
"genoem",
"dat",
"die",
"regering",
"effektief",
"beleid",
"moet",
"implementeer",
"wat",
"mense",
"in",
"staat",
"stel",
"om",
"hul",
"eie",
"hulpbronne",
"te",
"bestuur",
";",
"hulle",
"help",
"dan",
"ook",
"die",
"Botswana-regering",
"met",
"toepaslike",
"beleidvorming",
".",
"Politiek",
"Regering",
"Botswana",
"is",
"Afrika",
"se",
"oudste",
"demokrasie",
".",
"Die",
"Grondwet",
"van",
"Botswana",
"is",
"die",
"oppergesag",
"van",
"die",
"reg",
",",
"beskerm",
"die",
"burgers",
"se",
"regte",
"en",
"verteenwoordig",
"hul",
"regte",
".",
"Die",
"politiek",
"van",
"Botswana",
"vind",
"plaas",
"binne",
"’n",
"raamwerk",
"van",
"’n",
"verteenwoordigende",
"demokratiese",
"republiek",
"met",
"’n",
"veelpartystelsel",
"waar",
"die",
"President",
"van",
"Botswana",
"gelyktydig",
"die",
"staatshoof",
"en",
"die",
"hoof",
"van",
"die",
"regering",
"is",
";",
"hy",
"word",
"deur",
"die",
"parlement",
"verkies",
"en",
"is",
"verantwoordbaar",
"teenoor",
"die",
"parlement",
".",
"Uitvoerende",
"magte",
"word",
"deur",
"die",
"regering",
"uitgeoefen",
".",
"Wetgewende",
"magte",
"berus",
"by",
"die",
"regering",
"en",
"die",
"Parlement",
"van",
"Botswana",
".",
"Die",
"mees",
"onlangse",
"verkiesing",
",",
"die",
"elfde",
"sedert",
"onafhanklikheid",
",",
"is",
"opOktobergehou",
".",
"Sedert",
"die",
"verklaring",
"van",
"onafhanklikheid",
"word",
"die",
"partystelsel",
"deur",
"die",
"Botswana",
"Democratic",
"Party",
"oorheers",
".",
"Regbank",
"Die",
"regbank",
"is",
"onafhanklik",
"van",
"die",
"uitvoerende",
"gesag",
"en",
"die",
"wetgewer",
".",
"Botswana",
"is",
"op",
"diete",
"plek",
"vanlande",
"in",
"die",
"Demokrasie-indeks",
"Volgens",
"Transparency",
"International",
"is",
"Botswana",
"die",
"mins",
"korrupte",
"land",
"in",
"Afrika",
"en",
"word",
"op",
"dieselfde",
"vlak",
"as",
"Portugal",
"en",
"Suid-Korea",
"geplaas",
".",
"Die",
"land",
"word",
"nietemin",
"beskou",
"as",
"een",
"van",
"die",
"lande",
"in",
"Afrika",
"wat",
"die",
"mees",
"geheimsinnige",
"openbare",
"instellings",
"het",
".",
"Dit",
"bestaan",
"uit",
"’n",
"tipiese",
"hofstelsel",
"van",
"plaaslike",
"landdroshowe",
",",
"’n",
"hooggeregshof",
"en",
"’n",
"appèlhof",
".",
"Die",
"hooggeregshof",
"is",
"’n",
"hoër",
"hof",
"met",
"onbeperkte",
"oorspronklike",
"bevoegdheid",
"om",
"kriminele",
",",
"burgerlike",
"of",
"grondwetlike",
"sake",
"kragtens",
"enige",
"wet",
"te",
"verhoor",
"en",
"te",
"beslis",
".",
"Die",
"appèlhof",
"kan",
"appèlle",
"aanhoor",
".",
"Die",
"hoof",
"van",
"die",
"hooggeregshof",
"is",
"die",
"hoofregter",
".",
"Die",
"appèlhof",
"is",
"die",
"hoogste",
"en",
"finale",
"hof",
"in",
"die",
"land",
"en",
"behandel",
"appèlle",
"van",
"die",
"hooggeregshof",
"en",
"die",
"nywerheidshof",
".",
"Die",
"regterpresident",
"is",
"die",
"hoof",
"van",
"die",
"appèlhof",
".",
"Regters",
"word",
"deur",
"die",
"president",
"van",
"Botswana",
"op",
"aanbeveling",
"van",
"die",
"Regterlike",
"Dienskommissie",
"aangestel",
".",
"Alhoewel",
"die",
"Prokureursorde",
"van",
"Botswana",
"al",
"sedertbestaan",
",",
"is",
"daar",
"in",
"hul",
"register",
"van",
"prokureurs",
"nog",
"steeds",
"geen",
"duidelike",
"aanduiding",
"van",
"hoe",
"sekere",
"demografie",
",",
"soos",
"vroue",
",",
"op",
"die",
"regsveld",
"gevaar",
"het",
"nie",
".",
"Buitelandse",
"betrekkinge",
"Botswana",
"het",
"’n",
"klein",
"aantal",
"diplomatieke",
"missies",
"in",
"die",
"buiteland",
".",
"In",
"sy",
"buitelandse",
"betrekkinge",
"plaas",
"Botswana",
"’n",
"klem",
"op",
"die",
"ekonomiese",
"en",
"politieke",
"integrasie",
"in",
"Suider-Afrika",
".",
"Botswana",
"poog",
"om",
"van",
"die",
"Suider-Afrikaanse",
"Ontwikkelingsgemeenskap",
"(",
"SAOG",
")",
"’n",
"werkende",
"instrument",
"vir",
"ekonomiese",
"ontwikkeling",
"te",
"maak",
",",
"en",
"dit",
"het",
"pogings",
"aangewakker",
"om",
"die",
"streek",
"selfpolisiëerend",
"te",
"maak",
"ten",
"opsigte",
"van",
"voorkomende",
"diplomasie",
",",
"konflikoplossing",
"en",
"goeie",
"bestuur",
".",
"Die",
"SAOG-hoofkantoor",
"is",
"in",
"Gaborone",
"gesetel",
".",
"Die",
"land",
"het",
"Suid-Afrika",
"na-apartheid",
"verwelkom",
"as",
"’n",
"vennoot",
"in",
"hierdie",
"pogings",
".",
"Botswana",
"sluit",
"aan",
"by",
"die",
"Afrika-konsensus",
"oor",
"die",
"meeste",
"belangrike",
"internasionale",
"aangeleenthede",
"en",
"is",
"’n",
"lid",
"van",
"internasionale",
"organisasies",
"soos",
"Verenigde",
"Nasies",
",",
"Afrika-unie",
",",
"Beweging",
"van",
"Onverbonde",
"Lande",
"en",
"Britse",
"Statebond",
".",
"Botswana",
"is",
"ook",
"’n",
"lid",
"van",
"die",
"Internasionale",
"Strafhof",
"met",
"’n",
"bilaterale",
"immuniteitsooreenkoms",
"vir",
"beskerming",
"van",
"die",
"Amerikaanse",
"Weermag",
"(",
"soos",
"onder",
"artikelgedek",
")",
".",
"Buitelandse",
"militêre",
"en",
"veiligheidsbetrekkinge",
"Ten",
"tye",
"van",
"sy",
"onafhanklikheid",
"het",
"Botswana",
"oor",
"geen",
"gewapende",
"magte",
"beskik",
"nie",
".",
"Eers",
"nadat",
"beide",
"die",
"Rhodesiese",
"en",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"leërs",
"teen",
"onderskeidelik",
"die",
"Zimbabwe",
"People’s",
"Revolutionary",
"Army",
"en",
"Umkhonto",
"we",
"Sizwe",
"toegeslaan",
"het",
",",
"is",
"indie",
"Botswana",
"Weermag",
"van",
"stapel",
"gestuur",
".",
"Die",
"president",
"is",
"die",
"hoofbevelvoerder",
"van",
"die",
"gewapende",
"magte",
"en",
"benoem",
"’n",
"verdedigingsraad",
"en",
"die",
"Botswana",
"Weermag",
"bestaan",
"tans",
"uit",
"sowat000",
"weermaglede",
".",
"Inhet",
"Botswana",
"die",
"VN-verdrag",
"oor",
"die",
"verbod",
"van",
"kernwapens",
"onderteken",
".",
"Ná",
"politieke",
"veranderinge",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"die",
"streek",
"fokus",
"die",
"Botswana",
"Weermag",
"se",
"missies",
"toenemend",
"op",
"die",
"voorkoming",
"van",
"stropery",
",",
"voorbereiding",
"op",
"rampe",
"en",
"buitelandse",
"vredesbewaring",
".",
"Die",
"Verenigde",
"State",
"was",
"die",
"grootste",
"enkele",
"buitelandse",
"bydraer",
"tot",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"Botswana",
"Weermag",
",",
"en",
"’n",
"groot",
"deel",
"van",
"sy",
"offisierskorps",
"het",
"Amerikaanse",
"opleiding",
"ontvang",
".",
"Die",
"Botswana-regering",
"het",
"die",
"Verenigde",
"State",
"toestemming",
"gegee",
"om",
"die",
"moontlikheid",
"te",
"ondersoek",
"om",
"’n",
"Afrika-kommandobasis",
"(",
"AFRICOM",
")",
"in",
"die",
"land",
"te",
"vestig",
".",
"Menseregte",
"Baie",
"van",
"die",
"inheemse",
"San",
"is",
"met",
"geweld",
"van",
"hul",
"grond",
"na",
"reservate",
"verskuif",
".",
"Om",
"hulle",
"te",
"verskuif",
"is",
"hul",
"toegang",
"tot",
"water",
"en",
"hul",
"land",
"geweier",
"en",
"as",
"hulle",
"gejag",
"het",
",",
"wat",
"die",
"belangrikste",
"voedselbron",
"was",
",",
"is",
"hulle",
"gearresteer",
".",
"Hul",
"land",
"is",
"in",
"die",
"wêreld",
"se",
"rykste",
"diamantveld",
"geleë",
".",
"Amptelik",
"ontken",
"die",
"regering",
"dat",
"daar",
"’n",
"samehang",
"met",
"mynbou",
"bestaan",
",",
"en",
"beweer",
"die",
"hervestiging",
"teen",
"einde",
"van",
"die",
"bewaring",
"van",
"die",
"natuurlewe",
"en",
"die",
"ekosisteem",
",",
"al",
"het",
"die",
"San-bevolking",
"sedert",
"millennia",
"volhoubaar",
"op",
"die",
"land",
"gewoon",
".",
"In",
"die",
"reservate",
"sukkel",
"hulle",
"om",
"werk",
"te",
"kry",
"en",
"alkoholisme",
"is",
"welig",
".",
"OpAugustushet",
"die",
"VN",
"se",
"spesiale",
"rapporteur",
"vir",
"minderhede",
",",
"Fernand",
"de",
"Varennes",
",",
"’n",
"verklaring",
"uitgereik",
"waarin",
"hy",
"Botswana",
"versoek",
"om",
"“pogings",
"om",
"die",
"regte",
"van",
"minderhede",
"met",
"betrekking",
"tot",
"openbare",
"dienste",
",",
"grond-",
"en",
"hulpbrongebruik",
"en",
"die",
"gebruik",
"van",
"minderheidstale",
"in",
"onderwys",
"en",
"ander",
"kritieke",
"gebiede",
"te",
"erken",
"en",
"te",
"beskerm",
".",
"”",
"Tot",
"in",
"Juniewas",
"homoseksualiteit",
"in",
"Botswana",
"onwettig",
".",
"’n",
"Beslissing",
"van",
"die",
"hooggeregshof",
"in",
"Botswana",
"opJunie",
"daardie",
"jaar",
"het",
"egter",
"bepalings",
"in",
"die",
"strafwet",
"geskrap",
"wat",
"die",
"“vleeslike",
"kennis",
"van",
"enige",
"persoon",
"teen",
"die",
"orde",
"van",
"die",
"natuur”",
"en",
"“dade",
"van",
"growwe",
"onwelvoeglikheid”",
"gestraf",
"het",
",",
"waarmee",
"Botswana",
"een",
"van",
"slegsAfrikalande",
"geword",
"het",
"wat",
"homoseksualiteit",
"óf",
"gedekriminaliseer",
"óf",
"gewettig",
"het",
".",
"Botswana",
"volstrek",
"die",
"doodstraf",
"deur",
"ophanging",
".",
"Die",
"Botswana",
"Sentrum",
"vir",
"Menseregte",
",",
"Ditshwanelo",
",",
"is",
"ingestig",
".",
"Administratiewe",
"indelings",
"Botswana",
"is",
"indistrikte",
"ingedeel",
"–landelike",
"enstedelike",
"distrikte",
":",
"Die",
"landelike",
"distrikte",
"is",
":",
"Sentraaldistrik",
"Ghanzidistrik",
"Kgalagadidistrik",
"Kgatlengdistrik",
"Kwenengdistrik",
"Noordoosdistrik",
"Ngamilanddistrik",
"Suidoosdistrik",
"Suiddistrik",
"Die",
"stedelike",
"distrikte",
"is",
":",
"Stad",
"Gaborone",
"Stad",
"Francistown",
"Dorp",
"Lobatse",
"Dorp",
"Selebi-Phikwe",
"Dorp",
"Jwaneng",
"Nedersetting",
"Sowa",
"Ekonomie",
"Sedert",
"sy",
"onafhanklikheid",
"het",
"Botswana",
"een",
"van",
"die",
"snelgroeiendste",
"BBP’s",
"ter",
"wêreld",
"gehad",
".",
"Voorheen",
"was",
"landbou",
"die",
"land",
"se",
"belangrikste",
"ekonomie",
",",
"maar",
"intussen",
"is",
"mynbou",
",",
"beesboerdery",
"en",
"toerisme",
"die",
"vernaamste",
"ekonomiese",
"sektore",
".",
"Tussenenhet",
"Botswana",
"se",
"ekonomie",
"met",
"sowat",
"per",
"jaar",
"gegroei",
";",
"die",
"meeste",
"van",
"die",
"land",
"se",
"inkomste",
"kom",
"uit",
"diamantontginning",
".",
"Inis",
"uraan",
"in",
"Botswana",
"ontdek",
"en",
"die",
"ontginning",
"daarvan",
"het",
"inbegin",
".",
"Botswana",
"het",
"homself",
"van",
"een",
"van",
"die",
"armste",
"lande",
"in",
"die",
"wêreld",
"omgeskep",
"na",
"’n",
"land",
"met",
"’n",
"boonste",
"middelinkomste",
".",
"Hoewel",
"Botswana",
"oorvloedige",
"hulpbronne",
"gehad",
"het",
",",
"het",
"’n",
"goeie",
"institusionele",
"raamwerk",
"die",
"land",
"in",
"staat",
"gestel",
"om",
"hulpbroninkomste",
"her",
"te",
"belê",
"om",
"stabiele",
"toekomstige",
"inkomste",
"te",
"genereer",
".",
"Volgens",
"’n",
"skatting",
"het",
"die",
"land",
"die",
"vierde",
"hoogste",
"bruto",
"nasionale",
"inkomste",
"volgens",
"koopkragpariteit",
"in",
"Afrika",
"(",
"net",
"na",
"Mauritius",
",",
"Gaboen",
"en",
"Ekwatoriaal-Guinee",
")",
",",
"wat",
"’n",
"lewenstandaard",
"vergelykbaar",
"met",
"dié",
"van",
"Meksiko",
"moontlik",
"maak",
".",
"Dit",
"is",
"selfs",
"meer",
"as",
"dié",
"van",
"Namibië",
"en",
"Suid-Afrika",
".",
"Die",
"Ministerie",
"van",
"Handel",
"en",
"Nywerheid",
"van",
"Botswana",
"is",
"verantwoordelik",
"vir",
"die",
"bevordering",
"van",
"sake-ontwikkeling",
"in",
"die",
"hele",
"land",
".",
"Volgens",
"die",
"Internasionale",
"Monetêre",
"Fonds",
"het",
"Botswana",
"se",
"ekonomie",
"vanaftotjaarliks",
"met",
"sowat",
"gegroei",
".",
"Botswana",
"geniet",
"in",
"vergelyking",
"met",
"ander",
"Afrikalande",
"’n",
"hoë",
"vlak",
"van",
"ekonomiese",
"vryheid",
",",
"en",
"was",
"inAfrika",
"se",
"derde",
"beste",
"land",
"volgens",
"ekonomiese",
"vryheid",
"net",
"na",
"Mauritius",
"en",
"Rwanda",
".",
"Die",
"regering",
"het",
"’n",
"gesonde",
"fiskale",
"beleid",
"gehandhaaf",
",",
"ondanks",
"opeenvolgende",
"begrotingstekorte",
"inenen",
"’n",
"geringe",
"mate",
"aan",
"buitelandse",
"skuld",
".",
"Dit",
"het",
"die",
"hoogste",
"soewereine",
"kredietgradering",
"in",
"Afrika",
"behaal",
"en",
"beskik",
"oor",
"buitelandse",
"valutareserwes",
"van",
"meer",
"as",
"$7",
"miljard",
"in2006",
",",
"wat",
"ongeveer",
"twee",
"en",
"’n",
"half",
"jaar",
"se",
"huidige",
"invoer",
"beloop",
".",
"’n",
"Verskeidenheid",
"aan",
"finansiële",
"instellings",
"oorheers",
"die",
"finansiële",
"stelsel",
"van",
"die",
"land",
",",
"en",
"beide",
"pensioenfondse",
"en",
"kommersiële",
"banke",
"is",
"volgens",
"bategrootte",
"die",
"twee",
"belangrikste",
"segmente",
".",
"Banke",
"bly",
"winsgewend",
",",
"goed",
"gekapitaliseer",
"en",
"likiede",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"groeiende",
"nasionale",
"hulpbronne",
"en",
"hoë",
"rentekoerse",
".",
"Die",
"Bank",
"van",
"Botswana",
"fungeer",
"as",
"’n",
"sentrale",
"bank",
".",
"Die",
"land",
"se",
"geldeenheid",
"is",
"die",
"Botswana",
"pula",
"(",
"Tswana",
"vir",
"reën",
")",
"en",
"onderverdeel",
"inthebe",
"(",
"“skild",
"”",
"in",
"Tswana",
")",
".",
"Vanaftotwas",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"rand",
"die",
"amptelike",
"geldeenheid",
"in",
"die",
"Betsjoeanaland-protektoraat",
"en",
"tussenenin",
"die",
"onafhanklike",
"Botswana",
".",
"Mynbou",
"Botswana",
"se",
"Orapamyn",
"is",
"die",
"grootste",
"diamantmyn",
"ter",
"wêreld",
"in",
"terme",
"van",
"waarde",
"en",
"hoeveelheid",
"karats",
"wat",
"jaarliks",
"ontgin",
"word",
".",
"Inis",
"’n",
"geraamdemiljoen",
"karats",
"ontgin",
",",
"met",
"’n",
"gemiddelde",
"prys",
"van",
"$145/karaat",
",",
"vervolgens",
"het",
"die",
"Orapamyn",
"indiamante",
"ter",
"waarde",
"van",
"meer",
"as",
"$1,6",
"miljard",
"gelewer",
".",
"Wetenskap",
"en",
"Tegnologie",
"Botswana",
"is",
"tans",
"besig",
"om",
"wetenskap",
"en",
"tegnologie",
"in",
"te",
"span",
"om",
"sy",
"ekonomie",
"te",
"laat",
"diversifiseer",
"en",
"vervolgens",
"minder",
"afhanklik",
"van",
"diamante",
"te",
"word",
".",
"Met",
"die",
"oog",
"hierop",
"het",
"die",
"regering",
"sedertses",
"spilpunte",
"in",
"die",
"sektor",
"vir",
"landbou",
",",
"diamante",
",",
"innovasie",
",",
"vervoer",
",",
"gesondheid",
"en",
"onderwys",
"opgerig",
".",
"Botswana",
"het",
",",
"binne",
"’n",
"Unesco-projek",
"wat",
"deur",
"die",
"Spaanse",
"agentskap",
"vir",
"Internasionale",
"Samewerking",
"en",
"Ontwikkeling",
"geborg",
"word",
",",
"insy",
"hersiene",
"“Nasionale",
"beleid",
"oor",
"navorsing",
",",
"wetenskap",
"en",
"tegnologie”",
"uitgereik",
".",
"Dié",
"beleid",
"het",
"ten",
"doel",
"om",
"die",
"uitdagings",
"van",
"vinnige",
"tegnologiese",
"evolusie",
"en",
"globalisering",
"die",
"hoof",
"te",
"bied",
"en",
"die",
"bereiking",
"van",
"die",
"nasionale",
"ontwikkelingsdoelwitte",
",",
"soos",
"geformuleer",
"in",
"hoëvlak",
"strategiese",
"dokumente",
"insluitende",
"Botswana",
"se",
"“Tiende",
"Nasionale",
"Ontwikkelingsplan",
"”",
"viren",
"“Visie",
".",
"Die",
"“Nasionale",
"beleid",
"oor",
"navorsing",
",",
"wetenskap",
"en",
"tegnologie”bepaal",
"die",
"mikpunt",
"om",
"die",
"bruto",
"binnelandse",
"besteding",
"aan",
"navorsing",
"en",
"ontwikkeling",
"van26%",
"van",
"die",
"BBP",
"intot",
"meer",
"as",
"teente",
"verhoog",
".",
"Dié",
"teiken",
"kan",
"slegs",
"binne",
"die",
"gespesifiseerde",
"tydsbestek",
"bereik",
"word",
"deur",
"die",
"verhoging",
"van",
"die",
"openbare",
"besteding",
"aan",
"navorsing",
"en",
"ontwikkeling",
".",
"Ondanks",
"die",
"beskeie",
"vlak",
"van",
"finansiële",
"belegging",
"in",
"navorsing",
"beskik",
"Botswana",
"oor",
"een",
"van",
"die",
"hoogste",
"navorsingsdigthede",
"in",
"Afrika",
"suid",
"van",
"die",
"Sahara:per",
"miljoen",
"inwoners",
"(",
"in",
"hooftellings",
")",
",",
"in",
"vergelyking",
"met",
"’n",
"gemiddelde",
"vanper",
"miljoen",
"inwoners",
"vir",
"die",
"hele",
"subkontinent",
"in",
"Inhet",
"Deaftronics",
",",
"’n",
"maatskappy",
"wat",
"in",
"Botswana",
"gebaseer",
"is",
",",
"sy",
"sonkrag-gehoorapparaat",
"bekendgestel",
",",
"ses",
"jaar",
"nadat",
"die",
"prototipe",
"ontwikkel",
"is",
".",
"Deaftronics",
"het",
"sedert",
"die",
"bekendstelling",
"van",
"die",
"maatskappy",
"inmeer",
"as000",
"sonkragaangedrewe",
"gehoorapparate",
"verkoop",
".",
"Met",
"’n",
"prys",
"van",
"$200",
"beskik",
"elke",
"eenheid",
"oor",
"vier",
"herlaaibare",
"batterye",
",",
"wat",
"tot",
"drie",
"jaar",
"se",
"krag",
"kan",
"lewer",
",",
"en",
"’n",
"sonkraglaaier",
"vir",
"die",
"herlaaibare",
"batterye",
".",
"Dié",
"produk",
"is",
"goedkoper",
"as",
"die",
"meeste",
"gewilde",
"gehoorapparate",
"wat",
"vanaf",
"sowat",
"$600",
"kan",
"kos",
".",
"Inhet",
"Botswana",
"se",
"Department",
"van",
"Landbounavorsing",
"die",
"Musi-ras",
"bekend",
"gestel",
",",
"gekweek",
"om",
"uiteindelik",
"die",
"algehele",
"doeltreffendheid",
"vir",
"beesvleisproduksie",
"onder",
"Botswana-toestande",
"te",
"optimaliseer",
".",
"Die",
"proses",
"van",
"selektiewe",
"teling",
"wat",
"dié",
"geharde",
"dierjaar",
"gelede",
"ondergaan",
"het",
"sal",
"die",
"saamgestelde",
"ras",
"volgens",
"verwagtinge",
"tot",
"verhoogde",
"beesvleisproduksie",
"lei",
".",
"Die",
"doel",
"van",
"dié",
"projek",
"was",
"om",
"’n",
"genetiese",
"materiaal",
"te",
"vind",
"wat",
"kan",
"presteer",
"soos",
"kruisrasse",
"wat",
"alreeds",
"in",
"Botswana",
"beskikbaar",
"is",
"en",
"ver",
"bo",
"die",
"inheemse",
"Tswana-ras",
",",
"terwyl",
"die",
"gehardheid",
"en",
"aanpasbaarheid",
"van",
"die",
"inheemse",
"vee",
"in",
"een",
"pakket",
"behou",
"word",
".",
"Inhet",
"Botswana",
"se",
"Instituut",
"vir",
"Tegnologiese",
"Navorsing",
"en",
"Innovasie",
"(",
"BITNI",
")",
"in",
"samewerking",
"met",
"die",
"Instituut",
"vir",
"Tegnologiese",
"Navorsing",
"en",
"Innovasie",
",",
"Botswana",
"se",
"entstofinstituut",
"en",
"die",
"Kanadese",
"agentskap",
"vir",
"voedselinspeksie",
"die",
"vinnige",
"toetsstel",
"vir",
"bek-en-klouseer",
"ontwikkel",
".",
"Die",
"bestaande",
"diagnostiese",
"metodes",
"vereis",
"hoogs",
"opgeleide",
"laboratoriumpersoneel",
",",
"spesiale",
"toerusting",
"wat",
"vertragings",
"in",
"die",
"implementering",
"van",
"beheermaatreëls",
"veroorsaak",
",",
"terwyl",
"die",
"stel",
"wat",
"in",
"Botswana",
"ontwikkel",
"is",
",",
"voorsiening",
"maak",
"vir",
"diagnosering",
"op",
"die",
"terrein",
"in",
"geval",
"van",
"’n",
"vermoedelike",
"uitbraak",
"van",
"die",
"siekte",
"in",
"die",
"bespoediging",
"van",
"die",
"diagnostiese",
"proses",
".",
"In",
"die",
"IKT-sektor",
"het",
"in’n",
"Botswana-onderneming",
",",
"Almaz",
",",
"die",
"eerste",
"rekenaarmonteeronderneming",
"in",
"Botswana",
"geopen",
".",
"Die",
"onderneming",
"gaan",
"nie",
"net",
"oor",
"rekenaarmontering",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"oor",
"die",
"uitbreiding",
"van",
"elektroniese",
"vervaardiging",
"en",
"’n",
"katalisator",
"vir",
"inhoudsontwikkeling",
"in",
"navorsing",
"en",
"ontwikkeling",
".",
"Ditec",
",",
"’n",
"Botswana-onderneming",
",",
"ontwerp",
",",
"vervaardig",
"en",
"pas",
"selfone",
"aan",
".",
"Ditec",
"is",
"een",
"van",
"die",
"voorste",
"kenners",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"ontwerp",
",",
"ontwikkeling",
"en",
"aanpassing",
"van",
"Microsoft-aangedrewe",
"toestelle",
".",
"Vervoer",
",",
"energie",
"en",
"infrastruktuur",
"Botswana",
"beskik",
"oorkm",
"se",
"spoorlyne,482",
"km",
"se",
"paaie",
"enlughawens",
",",
"waarvanoor",
"geplaveide",
"aanloopbane",
"beskik",
".",
"Die",
"ontwerpte",
"geplaveide",
"padnetwerk",
"is",
"feitlik",
"geheel",
"en",
"al",
"sedert",
"onafhanklikheid",
"ingebou",
".",
"Botswana",
"word",
"in",
"’n",
"oos-westelike",
"rigting",
"deur",
"die",
"Trans-Kalahari-Grootpad",
",",
"wat",
"Johannesburg",
"in",
"Suid-Afrika",
"met",
"Walvisbaai",
"in",
"Namibië",
"verbind",
",",
"en",
"in",
"’n",
"noord-suidelike",
"rigting",
"deur",
"die",
"Kaapstad-Kaïro-Grootpad",
"deurkruis",
";",
"albei",
"grootpaaie",
"ontmoet",
"suid",
"van",
"Gaborone",
".",
"Die",
"nasionale",
"lugredery",
"is",
"Air",
"Botswana",
",",
"wat",
"binnelands",
"en",
"na",
"ander",
"Afrikalande",
"vlieg",
",",
"met",
"sy",
"hoofspilpunt",
"op",
"die",
"Sir",
"Seretse",
"Khama",
"Internasionale",
"Lughawe",
"van",
"die",
"hoofstad",
"Gaborone",
".",
"Botswana",
"word",
"ook",
"deur",
"Air",
"Namibia",
"en",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Lugdiens",
"bedien",
".",
"Botswana",
"Railways",
"is",
"die",
"nasionale",
"spoorwegonderneming",
"en",
"’n",
"belangrike",
"skakel",
"in",
"die",
"Suider-Afrikaanse",
"spoorwegstelsel",
".",
"Botswana",
"Railways",
"bied",
"logistieke",
"oplossings",
"op",
"spoorwegbewegings",
"om",
"’n",
"reeks",
"kommoditeite",
"vir",
"die",
"mynbousektor",
"en",
"primêre",
"nywerhede",
",",
"passasierstreindienste",
"en",
"droë",
"hawens",
"te",
"vervoer",
".",
"Botswana",
"se",
"spoornetwerk",
"bestaan",
"uit",
"een",
"verbinding",
"tussen",
"Suid-Afrika",
"in",
"die",
"suidooste",
",",
"deur",
"Gaborone",
",",
"en",
"Zimbabwe",
"in",
"die",
"noordooste",
",",
"en",
"’n",
"stuk",
"of",
"drie",
"sytakke",
".",
"Botswana",
"produseer",
"steenkool",
"vir",
"elektrisiteit",
"en",
"voer",
"ruolie",
"uit",
"Suid-Afrika",
"in",
".",
"Die",
"land",
"se",
"voorsiening",
"van",
"goedere",
"geskied",
"op",
"die",
"landroete",
"met",
"die",
"Durban-hawe",
"in",
"Suid-Afrika",
"as",
"die",
"belangrikste",
"invoerhawe",
".",
"In",
"onlangse",
"jare",
"het",
"die",
"land",
"groot",
"belang",
"gestel",
"in",
"hernubare",
"energiebronne",
"en",
"’n",
"omvattende",
"strategie",
"wat",
"beleggers",
"in",
"die",
"wind-",
",",
"sonkrag-",
"en",
"biomassa-hernubare",
"energie-industrie",
"sal",
"lok",
",",
"bekend",
"gestel",
".",
"Van",
"Botswana",
"se",
"kragstasies",
"sluit",
"in",
"Morupule",
"B-kragstasieMW",
")",
",",
"Morupule",
"A-kragstasieMW",
")",
",",
"Orapa-kragstasieMW",
")",
",",
"Phakalane-kragstasie3",
"MW",
")",
"en",
"Mmamabula-kragstasieMW",
")",
";",
"laasgenoemde",
"sal",
"in",
"die",
"nabye",
"toekoms",
"by",
"die",
"kragnetwerk",
"inskakel",
".",
"’nMW",
"sonkragaanleg",
"word",
"tans",
"deur",
"die",
"Department",
"van",
"Minerale",
"Bronne",
",",
"Groen",
"Tegnologie",
"en",
"Energiesekuriteit",
"beplan",
"en",
"ontwerp",
".",
"Sedertword",
"op",
"die",
"kort",
"grensstuk",
"tussen",
"Botswana",
"en",
"Zambië",
"die",
"Kazungulabrug",
"gebou",
",",
"wat",
"die",
"Zambezirivier",
"virm",
"sal",
"oorsteek",
".",
"Volgens",
"berigte",
"was",
"dié",
"brug",
"einde",
"Desember99%",
"klaar",
"en",
"wag",
"net",
"vir",
"’n",
"amptelike",
"opening",
",",
"waarna",
"dit",
"die",
"ou",
"Kazungulaveerboot",
"vervang",
"en",
"’n",
"nuwe",
"roete",
"tussen",
"die",
"Demokratiese",
"Republiek",
"die",
"Kongo",
"en",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"hawestad",
"Durban",
"sal",
"skep",
".",
"Die",
"brugprojek",
"sluit",
"’n",
"nuwe",
"spoorweg",
"tussen",
"Botswana",
"en",
"Zambië",
"in",
".",
"Toerisme",
"Die",
"Botswana",
"Toerisme-organisasie",
"is",
"die",
"land",
"se",
"amptelike",
"toerismegroep",
".",
"Toeriste",
"besoek",
"veral",
"die",
"hoofstad",
"Gaborone",
",",
"aangesien",
"dié",
"stad",
"baie",
"aktiwiteite",
"vir",
"besoekers",
"bied",
".",
"Die",
"Leeuparkoord",
"is",
"Botswana",
"se",
"eerste",
"permanente",
"pretpark",
"en",
"bied",
"geleenthede",
"soos",
"verjaardagpartytjies",
"vir",
"families",
".",
"Ander",
"bestemmings",
"in",
"Botswana",
"sluit",
"in",
"die",
"Gaborone",
"Seiljagklub",
"en",
"die",
"Kalahari",
"Hengelklub",
"en",
"natuurlike",
"aantreklikhede",
"soos",
"die",
"Gaboronedam",
"en",
"Mokolodi",
"Natuurreservaat",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"gholfbane",
"wat",
"deur",
"die",
"Botswana",
"Gholfunie",
"(",
"BGU",
")",
"bestuur",
"word",
".",
"Die",
"Phakalane",
"Gholflandgoed",
"is",
"’n",
"multimiljoen-dollar",
"klubhuis",
"wat",
"beide",
"hotelverblyf",
"en",
"toegang",
"tot",
"gholfbane",
"bied",
".",
"Botswana",
"se",
"gewildste",
"toeriste-aantreklikhede",
"sluit",
"in",
"die",
"Kgalagadi-vredespark",
"op",
"die",
"grens",
"met",
"Suid-Afrika",
"in",
"die",
"suidweste",
",",
"Sentraal",
"Kalahari",
"Wildreservaat",
"in",
"die",
"sentrum",
"van",
"die",
"land",
",",
"asook",
"die",
"Unesco-wêrelderfenisgebiede",
"Okavangodelta",
"en",
"Tsodilo",
"in",
"die",
"noordweste",
"van",
"Botswana",
".",
"Van",
"die",
"museums",
"in",
"Botswana",
"sluit",
"in",
":",
"Botswana",
"Nasionale",
"Museum",
"in",
"Gaborone",
"Kgosi",
"Bathoen",
"II",
"(",
"Segopotso)-museum",
"in",
"Kanye",
"Kgosi",
"Sechele",
"I-museum",
"in",
"Molepolole",
"Khama",
"III",
"Gedenkmuseum",
"in",
"Serowe",
"Nhabe-museum",
"in",
"Maun",
"Phuthadikobo-museum",
"in",
"Mochudi",
"Supa",
"Ngwano",
"Museumsentrum",
"in",
"Francistown",
"Demografie",
"Botswana",
"het",
"met",
"’n",
"bevolking",
"van254",
"068",
"diete",
"grootste",
"bevolking",
"in",
"die",
"wêreld",
",",
"net",
"ná",
"Gambië",
"en",
"nog",
"voor",
"Gaboen",
".",
"Botswana",
"se",
"bevolking",
"is",
"effens",
"kleiner",
"as",
"dié",
"van",
"Namibië",
",",
"maar",
"aangesien",
"laasgenoemde",
"groter",
"is",
",",
"het",
"Botswana",
"’n",
"groter",
"bevolkingsdigtheid7/km²",
"teenoor2/km²",
")",
".",
"Etniese",
"groepe",
"Die",
"Tswana",
"is",
"die",
"grootste",
"etniese",
"groep",
"in",
"Botswana",
"en",
"vorm",
"sowat",
"van",
"die",
"bevolking",
";",
"die",
"meeste",
"Tswanas",
",",
"sowat",
"vier",
"miljoen",
"mense",
",",
"bly",
"egter",
"in",
"Suid-Afrika",
"se",
"Noordwesprovinsie",
".",
"Van",
"die",
"grootste",
"minderhede",
"sluit",
"in",
"die",
"BaKalanga",
"en",
"San",
"of",
"AbaThwa",
",",
"ook",
"bekend",
"as",
"Basarwa",
".",
"Ander",
"stamme",
"is",
"Bayei",
",",
"Bambukushu",
",",
"Basubia",
",",
"Baherero",
"en",
"Bakgalagadi",
".",
"Daarbenewens",
"bly",
"’n",
"aantal",
"blankes",
"en",
"Indiërs",
"in",
"Botswana",
";",
"albei",
"groepe",
"is",
"ongeveer",
"ewe",
"klein",
".",
"Die",
"Indiërs",
"in",
"Botswana",
"behels",
"verskeie",
"generasies",
",",
"en",
"sommige",
"het",
"uit",
"Mosambiek",
",",
"Kenia",
",",
"Tanzanië",
",",
"Mauritius",
",",
"Suid-Afrika",
"en",
"ander",
"lande",
"na",
"Botswana",
"migreer",
",",
"maar",
"ook",
"Indiërs",
"wat",
"hulle",
"onlangs",
"uit",
"Indië",
"kom",
"vestig",
"het",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"verslegtende",
"ekonomiese",
"toestande",
"in",
"Zimbabwe",
"sederthet",
"die",
"aantal",
"Zimbabwiërs",
"in",
"Botswana",
"die",
"derduisende",
"ingeskiet",
".",
"Minder",
"as000",
"San",
"handhaaf",
"nog",
"hul",
"tradisionele",
"jagter-versamelaar-leefwyse",
".",
"Sedert",
"die",
"middel-1990’s",
"poog",
"die",
"regering",
"van",
"Botswana",
"om",
"hulle",
"uit",
"hul",
"tradisionele",
"lande",
"te",
"verskuif",
".",
"James",
"Anaya",
",",
"spesiale",
"rapporteur",
"oor",
"die",
"situasie",
"van",
"menseregte",
"en",
"fundamentele",
"vryhede",
"van",
"inheemse",
"bevolking",
"vir",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
"in",
"het",
"die",
"verlies",
"van",
"grond",
"as",
"’n",
"groot",
"bydraer",
"tot",
"baie",
"van",
"die",
"probleme",
"wat",
"die",
"inheemse",
"bevolking",
"van",
"Botswana",
"in",
"die",
"gesig",
"staar",
"aangehaal",
"en",
"na",
"die",
"uitsetting",
"van",
"die",
"San",
"uit",
"die",
"Sentraal",
"Kalahari",
"Wildreservaat",
"(",
"CKGR",
")",
"as",
"’n",
"eksplisiete",
"voorbeeld",
"verwys",
".",
"Onder",
"Anaya",
"se",
"aanbevelings",
"in",
"’n",
"verslag",
"aan",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
"se",
"Raad",
"vir",
"Menseregte",
"was",
"die",
"bevordering",
"van",
"ontwikkelingsprogramme",
"in",
"oorweging",
"met",
"inheemse",
"gemeenskappe",
"soos",
"die",
"San-",
"en",
"Bakgalagadi-bevolking",
"se",
"tradisionele",
"jag-",
"en",
"versamelaktiwiteite",
".",
"Tale",
"Die",
"amptelike",
"tale",
"van",
"Botswana",
"is",
"Engels",
"en",
"Tswana",
",",
"waarvan",
"laasgenoemde",
"dwarsdeur",
"die",
"land",
"gebesig",
"word",
".",
"Daarmee",
"is",
"Botswana",
"een",
"van",
"twee",
"lande",
",",
"waar",
"Tswana",
"ampstaalstatus",
"geniet",
";",
"die",
"ander",
"is",
"Suid-Afrika",
",",
"terwyl",
"die",
"grondwet",
"van",
"Namibië",
"Tswana",
"as",
"’n",
"nasionale",
"taal",
"erken",
".",
"In",
"Setswana",
"is",
"voorvoegsels",
"belangriker",
"as",
"in",
"baie",
"ander",
"tale",
",",
"aangesien",
"Setswana",
"’n",
"Bantoetaal",
"is",
"en",
"naamwoordklasse",
"met",
"dié",
"voorvoegsels",
"aangedui",
"word",
".",
"Hulle",
"sluit",
"in",
"Bo",
",",
"wat",
"na",
"die",
"land",
"verwys",
",",
"Ba",
",",
"verwysende",
"na",
"die",
"volk",
",",
"Mo",
",",
"na",
"een",
"persoon",
"en",
"Se",
"na",
"die",
"taal",
".",
"Byvoorbeeld",
"is",
"die",
"grootste",
"etniese",
"groep",
"van",
"Botswana",
"die",
"Tswana",
",",
"vandaar",
"die",
"naam",
"Botswana",
"vir",
"hul",
"land",
".",
"Die",
"volk",
"in",
"sy",
"geheel",
"is",
"die",
"Batswana",
",",
"een",
"persoon",
"is",
"’n",
"Motswana",
"en",
"die",
"taal",
"wat",
"hulle",
"praat",
"is",
"Setswana",
".",
"Ander",
"tale",
"wat",
"in",
"Botswana",
"gebesig",
"word",
"sluit",
"in",
"Kalanga",
"(",
"sekalanga",
")",
",",
"Sarwa",
"(",
"sesarwa",
")",
",",
"Noord-Ndebele",
",",
"Kgalagadi",
",",
"Tswapong",
",",
"!Xóõ",
",",
"Yeyi",
"en",
"Afrikaans",
".",
"Sowat000",
"mense",
"in",
"Botswana",
"praat",
"Afrikaans",
"(",
"byna",
"van",
"die",
"totale",
"bevolking",
")",
"en",
"veral",
"langs",
"die",
"suidelike",
"grens",
"met",
"Suid-Afrika",
"is",
"talle",
"dorpe",
"met",
"Afrikaanse",
"name",
"te",
"vinde",
".",
"Godsdienste",
"’n",
"Geskatte",
"van",
"die",
"land",
"se",
"bevolking",
"beskou",
"hulself",
"as",
"Christene",
".",
"Anglikane",
",",
"Metodiste",
"en",
"die",
"Verenigde",
"Kongregasionale",
"Kerk",
"van",
"Suider-Afrika",
"vorm",
"die",
"meerderheid",
"Christene",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"gemeentes",
"Lutherane",
",",
"Baptiste",
",",
"Rooms-Katolieke",
",",
"Kerk",
"van",
"Jesus",
"Christus",
"van",
"die",
"Heiliges",
"van",
"die",
"Laaste",
"Dae",
"(",
"Mormone",
")",
",",
"Nederduitse",
"Gereformeerde",
"Kerkfamilie",
",",
"Mennonite",
",",
"Sewendedagadventiste",
"en",
"Jehovah",
"se",
"Getuies",
"in",
"die",
"land",
".",
"Volgens",
"diesensus",
"bly",
"sowat000",
"Moslems",
",",
"veral",
"uit",
"Suid-Asië,",
"000",
"Hindoes",
"enBaha’is",
"in",
"die",
"land",
".",
"Sowat",
"van",
"die",
"bevolking",
"is",
"ongebonde",
".",
"Kultuur",
"Setswana",
"is",
",",
"behalwe",
"vir",
"die",
"taal",
"van",
"die",
"dominante",
"bevolkingsgroep",
"in",
"Botswana",
",",
"die",
"byvoeglike",
"naamwoord",
"wat",
"gebruik",
"word",
"om",
"na",
"die",
"ryk",
"kulturele",
"tradisies",
"van",
"die",
"Batswana",
"te",
"verwys",
"–",
"hetsy",
"vir",
"lede",
"van",
"die",
"Tswana",
"of",
"alle",
"burgers",
"van",
"Botswana",
".",
"In",
"Botswana",
"het",
"die",
"meeste",
"van",
"die",
"stamme",
"verskeie",
"maniere",
"om",
"mekaar",
"te",
"groet",
",",
"maar",
"vir",
"’n",
"maklike",
"kommunikasie",
"en",
"kontak",
"gebruik",
"Batswana",
"’n",
"drierigtingshanddruk",
"of",
"groet",
"mekaar",
"net",
"deur",
"“Dumelang”",
"te",
"sê",
";",
"’n",
"manier",
"om",
"“hallo”",
"te",
"sê",
"sonder",
"fisiese",
"kontak",
".",
"Tydens",
"gemeenskapsvieringe",
"soos",
"Dikgafela",
"of",
"tydens",
"huwelikseremonies",
"toon",
"Batswana-vroue",
"deur",
"die",
"gebruik",
"van",
"ululasies",
"as",
"deel",
"van",
"hul",
"kultuur",
"opwinding",
"en",
"geluk",
".",
"Media",
"Botswana",
"het",
"vyf",
"televisiestasies",
",",
"waarvan",
"een",
"(",
"Botswana",
"television",
")",
"aan",
"die",
"regering",
"behoort",
":",
"Now",
"TV",
",",
"Khuduga",
"HD",
",",
"Maru",
"TV",
",",
"EBotswana",
",",
"vyf",
"radiostasies",
"(",
"RB1",
",",
"RB2",
",",
"Duma",
"FM",
",",
"Gabz",
"FM",
",",
"Yarona",
"FM",
")",
"enkoerante",
"(",
"Mmegi",
",",
"Sunday",
"Standard",
",",
"The",
"Telegraph",
",",
"Business",
"Weekely",
",",
"Botswana",
"Gazette",
",",
"The",
"Voice",
",",
"The",
"Guardian",
",",
"Echo",
",",
"Botswana",
"Peoples",
"daily",
",",
"DailyNews",
",",
"Tswana",
"Times",
",",
"Weekend",
"Post",
",",
"The",
"Monitor",
")",
"wat",
"weekliks",
"publiseer",
".",
"Botswana",
"geniet",
"in",
"vergelyking",
"met",
"ander",
"Afrikalande",
"’n",
"relatief",
"hoë",
"vlak",
"van",
"persvryheid",
"en",
"word",
"in",
"die",
"jaarlikse",
"verslae",
"net",
"deur",
"sy",
"buurlande",
"Namibië",
"en",
"Suid-Afrika",
"oortref",
".",
"Filmbedryf",
"Botswana",
"het",
"'n",
"klein",
"plaaslike",
"rolprentbedryf",
"bekend",
"as",
"\"",
"Botswood",
"\"",
".",
"Die",
"komedie",
"van",
"\"",
"The",
"Gods",
"Must",
"Be",
"Crazy",
"\"",
"speel",
"af",
"in",
"Botswana",
"en",
"word",
"'n",
"groot",
"internasionale",
"treffer",
";",
"dit",
"strek",
"oor",
"een",
"amptelike",
"en",
"drie",
"nie-amptelike",
"vervolgverhale:se",
"\"",
"The",
"Gods",
"Must",
"Be",
"Crazy",
"II",
"\"",
"was",
"ook",
"'n",
"treffer",
",",
"wat",
"beide",
"die",
"rolprente",
"van",
"die",
"Namibiese",
"akteur",
"Nǃxau",
"ǂToma",
"'n",
"bekende",
"rolprentster",
"gemaak",
"het",
".",
"Musiek",
"Botswana",
"se",
"musiek",
"is",
"meestal",
"vokaal",
"en",
"opgevoer",
",",
"soms",
"–",
"afhangende",
"van",
"die",
"geleentheid",
"–",
"sonder",
"tromme",
";",
"dikwels",
"word",
"ook",
"snaarinstrumente",
"ingespan",
".",
"Botswana",
"se",
"volksmusiek",
"span",
"instrumente",
"soos",
"setinkane",
"(",
"’n",
"soort",
"miniatuurklavier",
")",
",",
"segankure/segaba",
"(",
"’n",
"Botswana-weergawe",
"van",
"die",
"Chinese",
"instrument",
"erhu",
")",
",",
"moropa",
"(",
"meropa",
"–",
"meervoud",
",",
"’n",
"verskeidenheid",
"dromme",
")",
",",
"phala",
"(",
"’n",
"fluitjie",
"wat",
"meestal",
"tydens",
"vieringe",
"gebruik",
"word",
"en",
"in",
"verskillende",
"vorme",
"bestaan",
")",
".",
"Botswana",
"se",
"kulturele",
"musiekinstrumente",
"bestaan",
"nie",
"net",
"uit",
"snare",
"of",
"tromme",
"nie",
".",
"Die",
"hande",
"word",
"ook",
"as",
"musiekinstrumente",
"gebruik",
",",
"deur",
"hulle",
"óf",
"aanmekaar",
"te",
"klap",
"óf",
"teen",
"phathisi",
"(",
"die",
"bokvel",
"is",
"na",
"buite",
"gedraai",
",",
"toegedraai",
"om",
"die",
"kalfgebied",
",",
"en",
"word",
"slegs",
"deur",
"mans",
"gebruik",
")",
"om",
"musiek",
"en",
"ritme",
"te",
"skep",
".",
"Die",
"kitaar",
"word",
"die",
"afgelope",
"paar",
"dekades",
"gevier",
"as",
"’n",
"veelsydige",
"musiekinstrument",
"vir",
"Tswanamusiek",
",",
"aangesien",
"dit",
"’n",
"verskeidenheid",
"snare",
"bied",
"wat",
"die",
"segaba-instrument",
"nie",
"het",
"nie",
".",
"Die",
"nasionale",
"volkslied",
"is",
"Fatshe",
"leno",
"la",
"rona",
"(",
"Tswana",
"vir",
":",
"“Geseënd",
"is",
"die",
"edele",
"land",
"”",
")",
".",
"Dit",
"is",
"geskryf",
"en",
"komponeer",
"deur",
"Kgalemang",
"Tumediso",
"Motsete",
",",
"en",
"met",
"onafhanklikheid",
"inaangeneem",
".",
"Visuele",
"kunste",
"In",
"die",
"noordelike",
"dele",
"van",
"Botswana",
"is",
"die",
"vroue",
"van",
"die",
"dorpe",
"Etsha",
"en",
"Gumare",
"bekend",
"vir",
"hul",
"vaardighede",
"om",
"mandjies",
"uit",
"Mokola-palmbome",
"en",
"plaaslike",
"kleurstowwe",
"te",
"maak",
".",
"Die",
"mandjies",
"word",
"gewoonlik",
"op",
"drie",
"soorte",
"geweef",
":",
"groot",
",",
"toegemaakte",
"mandjies",
"wat",
"gebruik",
"word",
"as",
"bergplekke",
";",
"groot",
",",
"oop",
"mandjies",
"om",
"voorwerpe",
"op",
"die",
"kop",
"te",
"dra",
"of",
"om",
"gedorste",
"graan",
"te",
"wen",
";",
"en",
"kleiner",
"mandjies",
"vir",
"die",
"wen",
"van",
"geskilde",
"graan",
".",
"Die",
"kuns",
"van",
"dié",
"mandjies",
"word",
"deur",
"kleurgebruik",
"en",
"verbeterde",
"ontwerpe",
"geleidelik",
"verbeter",
"namate",
"dit",
"toenemend",
"vir",
"internasionale",
"markte",
"geproduseer",
"word",
".",
"Die",
"oudste",
"skilderye",
"in",
"beide",
"Botswana",
"en",
"Suid-Afrika",
"beeld",
"jag-",
",",
"dier-",
"en",
"menslike",
"figure",
"uit",
"en",
"is",
"meer",
"as",
"twintigduisend",
"jaar",
"gelede",
"in",
"die",
"Kalahari-woestyn",
"deur",
"die",
"Khoisan",
"(",
"!Kung",
"San/Boesmans",
")",
"gemaak",
".",
"Kookkuns",
"Botswana",
"se",
"kookkuns",
"is",
"uniek",
"en",
"bevat",
"meestal",
"seswaa",
",",
"geskilde",
"vleis",
"gemaak",
"van",
"bokvleis",
"of",
"beesvleis",
".",
"Botswana",
"se",
"kookkuns",
"deel",
"’n",
"paar",
"kenmerke",
"met",
"ander",
"kookkunste",
"in",
"Suider-Afrika",
",",
"veral",
"dié",
"van",
"Namibië",
"en",
"Suid-Afrika",
".",
"Voorbeelde",
"van",
"Botswana-voedsel",
"sluit",
"in",
"Bogobe",
",",
"pap",
"(",
"mieliepap",
")",
",",
"boerewors",
",",
"samp",
",",
"Magwinya",
"(",
"gebraaide",
"brooddeeg",
")",
",",
"vetkoek",
"en",
"Mopaniewurms",
".",
"Sport",
"Sokker",
"is",
"die",
"gewildste",
"sportsoort",
"in",
"Botswana",
"en",
"hul",
"kwalifisering",
"vir",
"die",
"Afrikanasiesbekeris",
"die",
"nasionale",
"span",
"se",
"beste",
"prestasie",
"tot",
"dusver",
".",
"Ander",
"gewilde",
"sportsoorte",
"sluit",
"in",
"sagtebal",
",",
"krieket",
",",
"tennis",
",",
"rugby",
",",
"pluimbal",
",",
"handbal",
",",
"gholf",
"en",
"atletiek",
".",
"Botswana",
"is",
"’n",
"assosiaatlid",
"van",
"die",
"Internasionale",
"Krieketraad",
"en",
"’n",
"volle",
"lid",
"van",
"beide",
"FIFA",
"en",
"Wêreldrugby",
".",
"Botswana",
"het",
"in’n",
"lid",
"van",
"die",
"Internasionale",
"Pluimbalfederasie",
"en",
"die",
"Afrika",
"Pluimbalfederasie",
"geword",
".",
"Die",
"Botswana",
"Gholfunie",
"bied",
"’n",
"amateur",
"gholfliga",
"waaraan",
"gholfspelers",
"aan",
"toernooie",
"en",
"kampioenskappe",
"deelneem",
".",
"Botswana",
"het",
"sy",
"eerste",
"Olimpiese",
"medalje",
"ingewen",
",",
"toe",
"die",
"hardloper",
"Nijel",
"Amos",
"tydens",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspelesem-item",
"die",
"silwermedalje",
"ingepalm",
"het",
".",
"Inhet",
"Amantle",
"Montsho",
"wêreldkampioen",
"in",
"diem-item",
"geword",
"en",
"Botswana",
"se",
"eerste",
"atletiekmedalje",
"op",
"wêreldvlak",
"gewen",
".",
"Die",
"hoogspringer",
"Kabelo",
"Kgosiemang",
"is",
"’n",
"driemalige",
"Afrikakampioen",
".",
"Die",
"kaartspeletjie",
"brug",
"het",
"’n",
"groot",
"aanhangerskap",
";",
"dit",
"word",
"sedert",
"meer",
"asjaar",
"in",
"Botswana",
"gespeel",
"en",
"het",
"gedurende",
"dies",
"groot",
"gewildheid",
"verwerf",
".",
"Baie",
"uitgewekene",
"Britse",
"onderwysers",
"het",
"die",
"spel",
"informeel",
"in",
"die",
"hoërskole",
"van",
"Botswana",
"aangebied",
".",
"Die",
"Botswana",
"Brugfederasie",
"(",
"BBF",
")",
"is",
"ingestig",
"en",
"organiseer",
"sedertdien",
"toernooie",
".",
"Brug",
"het",
"gewild",
"gebly",
"en",
"die",
"BBF",
"het",
"meer",
"aslede",
".",
"Inhet",
"die",
"BBF",
"die",
"Engelse",
"Brugunie",
"genooi",
"om",
"in",
"Meiaan",
"’n",
"weeklange",
"onderrigprogram",
"deel",
"te",
"neem",
".",
"Onderwys",
"Botswana",
"het",
"sedert",
"sy",
"onafhanklikheid",
"groot",
"vordering",
"in",
"sy",
"opvoedkundige",
"ontwikkeling",
"gemaak",
".",
"Destyds",
"was",
"daar",
"min",
"afgestudeerdes",
"in",
"die",
"land",
"en",
"net",
"’n",
"klein",
"persentasie",
"van",
"die",
"bevolking",
"het",
"’n",
"hoërskool",
"besoek",
".",
"Botswana",
"het",
"sy",
"geletterdheid",
"onder",
"volwassenes",
"van",
"intot",
"inverbeter",
".",
"Die",
"ontdekking",
"van",
"diamante",
"en",
"die",
"gepaardgaande",
"toename",
"in",
"die",
"regering",
"se",
"inkomste",
"het",
"tot",
"’n",
"groot",
"onderwysvoorsiening",
"in",
"die",
"land",
"gelei",
".",
"Vir",
"alle",
"studente",
"is",
"tien",
"jaar",
"se",
"basiese",
"onderwys",
"gewaarborg",
",",
"en",
"hulle",
"het",
"daarna",
"’n",
"juniorsertifikaat",
"ontvang",
".",
"Sowat",
"die",
"helfte",
"van",
"die",
"studente",
"het",
"’n",
"verdere",
"twee",
"jaar",
"se",
"sekondêre",
"skoolopleiding",
"bygewoon",
"en",
"Botswana",
"se",
"algemene",
"sertifikaat",
"van",
"sekondêre",
"skoolopleiding",
"(",
"BASSS",
")",
"ontvang",
".",
"Sekondêre",
"skoolopleiding",
"in",
"Botswana",
"is",
"nóg",
"vry",
"nóg",
"verpligtend",
".",
"Nadat",
"hulle",
"die",
"skool",
"verlaat",
"het",
",",
"mag",
"studente",
"aan",
"een",
"van",
"die",
"sewe",
"tegniese",
"kolleges",
"in",
"die",
"land",
"inskryf",
",",
"of",
"beroepsopleidingskursusse",
"in",
"onderrig",
"of",
"verpleging",
"bywoon",
".",
"Studente",
"besoek",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Botswana",
",",
"Botswana",
"Kollege",
"van",
"Landbou",
",",
"Botswana",
"Internasionale",
"Universiteit",
"van",
"Wetenskap",
"en",
"Tegnologie",
"of",
"die",
"Botswana",
"Rekenkundigekollege",
"in",
"Gaborone",
".",
"Baie",
"ander",
"studente",
"voltooi",
"hul",
"skoolloopbaan",
"in",
"een",
"van",
"verskeie",
"privaat",
"tersiêre",
"onderwyskolleges",
"in",
"die",
"land",
".",
"Noemenswaardig",
"is",
"die",
"Botho-universiteit",
",",
"die",
"land",
"se",
"eerste",
"privaatuniversiteit",
"wat",
"voorgraadse",
"programme",
"in",
"rekenkunde",
",",
"sakeonderneming",
"en",
"rekenaarkunde",
"aanbied",
".",
"’n",
"Ander",
"internasionale",
"universiteit",
"is",
"die",
"Limkokwing-universiteit",
"van",
"kreatiewe",
"tegnologie",
"wat",
"verskeie",
"bykomende",
"grade",
"in",
"kreatiewe",
"kunste",
"aanbied",
".",
"Van",
"die",
"ander",
"tersiêre",
"institute",
"sluit",
"in",
"Ba",
"Isago",
",",
"ABM",
"Universiteitskollege",
"(",
"die",
"grootste",
"skool",
"vir",
"onderwys",
"en",
"bestuur",
",",
"New",
"Era",
",",
"Gaborone",
"Instituut",
"van",
"professionele",
"studies",
"en",
"Gaborone",
"Universiteitskollege",
"van",
"Reg",
"en",
"Professionele",
"Studies",
".",
"Groot",
"vordering",
"in",
"die",
"bevordering",
"van",
"kwaliteitsopleiding",
"is",
"deur",
"die",
"aanbieders",
"van",
"privaatonderwys",
"gemaak",
",",
"waardeur",
"nou",
"’n",
"groot",
"persentasie",
"van",
"die",
"land",
"se",
"beste",
"studente",
"hul",
"opleiding",
"in",
"hierdie",
"instellings",
"ontvang",
"het",
".",
"Die",
"oorgrote",
"meerderheid",
"van",
"hierdie",
"studente",
"word",
"deur",
"die",
"regering",
"geborg",
".",
"Die",
"land",
"se",
"tweede",
"internasionale",
"universiteit",
",",
"die",
"Botswana",
"Internationale",
"Universiteit",
"van",
"Wetenskap",
"en",
"Tegnologie",
"is",
"inin",
"Palapye",
"gebou",
".",
"Die",
"kwantiteit",
"het",
"nie",
"altyd",
"met",
"die",
"kwaliteit",
"gepaard",
"gegaan",
"nie",
".",
"Veral",
"primêre",
"skole",
"ly",
"onder",
"’n",
"gebreek",
"aan",
"hulpmiddels",
",",
"en",
"die",
"onderwysers",
"ontvang",
"’n",
"kleiner",
"salaris",
"as",
"hul",
"kollegas",
"by",
"sekondêre",
"skole",
".",
"Die",
"Departement",
"van",
"Onderwys",
"is",
"tans",
"besig",
",",
"in",
"vennootskap",
"met",
"die",
"Afrika-biblioteeksprojek",
",",
"om",
"biblioteke",
"by",
"primêre",
"skole",
"in",
"te",
"rig",
".",
"Die",
"regering",
"van",
"Botswana",
"hoop",
"dat",
"deur",
"die",
"belê",
"van",
"’n",
"groot",
"deel",
"van",
"die",
"nasionale",
"inkomste",
"in",
"die",
"onderwysstelsel",
"die",
"land",
"minder",
"afhanklik",
"van",
"diamante",
"vir",
"sy",
"ekonomiese",
"oorlewing",
"en",
"minder",
"afhanklik",
"van",
"buitelandse",
"opgeleide",
"werknemers",
"sal",
"wees",
".",
"Dié",
"doelstellings",
"word",
"deels",
"nagestreef",
"deur",
"beleid",
"ten",
"gunste",
"van",
"beroepsonderwys",
",",
"versamel",
"binne",
"die",
"NBBOO",
"(",
"Nasionale",
"Beleid",
"van",
"Beroepsonderwys",
"en",
"-opleiding",
")",
",",
"ten",
"einde",
"van",
"“die",
"verskillende",
"soorte",
"beroepsonderwys",
"en",
"-opleiding",
"in",
"een",
"omvattende",
"stelsel",
"te",
"integreer”",
".",
"Botswana",
"belê",
"van",
"sy",
"nasionale",
"inkomste",
"in",
"die",
"onderwysstelsel",
".",
"In",
"Januariehet",
"Botswana",
",",
"na",
"twee",
"dekades",
"se",
"gratisonderrig",
",",
"die",
"herinvoering",
"van",
"skoolgeld",
"aangekondig",
",",
"alhoewel",
"die",
"regering",
"nog",
"steeds",
"volle",
"studiebeurse",
"met",
"lewenskoste",
"aan",
"enige",
"Botswana-burger",
"op",
"universiteit",
"aanbied",
",",
"hetsy",
"aan",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Botswana",
"of",
"–",
"indien",
"die",
"student",
"enige",
"vak",
"wil",
"studeer",
"wat",
"nie",
"plaaslik",
"aangebied",
"word",
"nie",
"–",
"in",
"die",
"buiteland",
".",
"Gesondheid",
"Oorsig",
"Die",
"Ministerie",
"van",
"Gesondheid",
"in",
"Botswana",
"is",
"verantwoordelik",
"vir",
"die",
"toesig",
"oor",
"die",
"gehalte",
"en",
"voorsiening",
"van",
"gesondheidsorg",
"regoor",
"die",
"land",
".",
"Volgens",
"die",
"Wêreldbank",
"was",
"die",
"lewensverwagting",
"by",
"geboortein",
"wat",
"voorheen",
"gedaal",
"het",
"van",
"’n",
"hoogtepunt",
"van1",
"intot",
"’n",
"laagtepunt",
"vanin",
"Volgens",
"Botswana",
"sesensus",
"word",
"die",
"huidige",
"lewensverwagting",
"op06",
"jaar",
"beraam",
".",
"Die",
"Kankervereniging",
"van",
"Botswana",
"is",
"’n",
"vrywillige",
"nieregeringsorganisasie",
".",
"Die",
"vereniging",
"is",
"’n",
"lid",
"van",
"die",
"Unie",
"vir",
"Internasionale",
"Kankerbeheer",
".",
"Die",
"Vereniging",
"vul",
"bestaande",
"dienste",
"aan",
"deur",
"die",
"voorsiening",
"van",
"kankervoorkomings-",
"en",
"gesondheidsbewustheidsprogramme",
",",
"deur",
"toegang",
"tot",
"gesondheidsdienste",
"vir",
"kankerpasiënte",
"te",
"vergemaklik",
"en",
"ondersteuning",
"en",
"berading",
"aan",
"diegene",
"wat",
"geraak",
"word",
",",
"te",
"bied",
".",
"MIV/vigs-epidemie",
"Soos",
"elders",
"in",
"Afrika",
"suid",
"van",
"die",
"Sahara",
"is",
"die",
"invloed",
"van",
"vigs",
"op",
"die",
"ekonomie",
"aansienlik",
".",
"Ekonomiese",
"ontwikkelingsbesteding",
"is",
"in3",
"met",
"verminder",
"as",
"gevolg",
"van",
"herhalende",
"begrotingstekorte",
"en",
"toenemende",
"uitgawes",
"aan",
"gesondheidsorgdienste",
".",
"Botswana",
"word",
"baie",
"swaar",
"deur",
"die",
"MIV/vigs-pandemie",
"getref",
";",
"inword",
"beraam",
"dat",
"die",
"lewensverwagting",
"by",
"geboorte",
"vantotjaar",
"gedaal",
"het",
".",
"Volgens",
"Botswana",
"sesensus",
"word",
"die",
"huidige",
"lewensverwagting",
"egter",
"op06",
"jaar",
"beraam",
".",
"Die",
"voorkoms",
"van",
"MIV/vigs",
"in",
"Botswana",
"word",
"op4%",
"vir",
"volwassenes",
"tussenenjaar",
"inen9%",
"ingeskat",
",",
"en",
"net",
"deur",
"Eswatini",
"en",
"Lesotho",
"in",
"Afrikalande",
"suid",
"van",
"die",
"Sahara",
"oortref",
".",
"Dit",
"plaas",
"Botswana",
"inop",
"die",
"derde",
"hoogste",
"voorkoms",
"in",
"die",
"wêreld",
",",
"terwyl",
"hulle",
"“in",
"die",
"voorkomings-",
"en",
"behandelingsprogramme",
"voorloop",
"\"",
".",
"Inhet",
"die",
"regering",
"’n",
"omvattende",
"program",
"van",
"stapel",
"gestuur",
"met",
"gratis",
"of",
"goedkoop",
"generiese",
"antiretrovirale",
"medisyne",
",",
"sowel",
"as",
"’n",
"inligtingsveldtog",
"om",
"die",
"verspreiding",
"van",
"die",
"virus",
"te",
"voorkom",
";",
"inhet",
"meer",
"as",
"van",
"volwassenes",
"in",
"Botswana",
"toegang",
"tot",
"antiretrovirale",
"terapie",
"geniet",
".",
"In",
"die",
"ouderdomsgroep",
"van19",
"jaar",
"is",
"die",
"voorkoms",
"op",
"ongeveer",
"vir",
"vroue",
"en5%",
"vir",
"mans",
"ingeskat",
",",
"en",
"in",
"die",
"ouderdomsgroep",
"van24",
"jaar",
"op",
"vir",
"vroue",
"en",
"vir",
"mans",
".",
"Botswana",
"is",
"een",
"van",
"dieprioriteitslande",
"wat",
"indeur",
"die",
"VN-VIGS-groep",
"in",
"die",
"Wêreldplan",
"geïdentifiseer",
"is",
"om",
"nuwe",
"MIV-infeksies",
"onder",
"kinders",
"uit",
"te",
"skakel",
"en",
"om",
"hul",
"moeders",
"aan",
"die",
"lewe",
"te",
"hou",
".",
"Vantothet",
"die",
"nuwe",
"MIV-infeksies",
"by",
"kinders",
"met",
"meer",
"as",
"gedaal",
".",
"’n",
"Verdere",
"maatstaf",
"vir",
"die",
"sukses",
"of",
"rede",
"vir",
"hoop",
"in",
"die",
"behandeling",
"van",
"MIV",
"in",
"Botswana",
"is",
"dat",
"minder",
"as",
"van",
"swanger",
"MIV-geïnfekteerde",
"vroue",
"nie",
"inantiretrovirale",
"medikasie",
"ontvang",
"het",
"nie",
",",
"met",
"’n",
"ooreenstemmende",
"afname",
"(",
"meer",
"as",
")",
"inin",
"die",
"aantal",
"nuwe",
"MIV-infeksies",
"by",
"kinders",
"jonger",
"as",
"Mense",
"wat",
"met",
"MIV",
"in",
"Botswana",
"leef",
"geniet",
"die",
"grootste",
"persentasie",
"antiretrovirale",
"behandeling",
"onder",
"die",
"VN-lande",
":",
"ongeveer",
"vir",
"volwassenes",
")",
"en",
"ongeveer",
"vir",
"kinders",
".",
"Met",
"’n",
"landswye",
"program",
"vir",
"die",
"voorkoming",
"van",
"moeder-tot-kind-oordrag",
"het",
"Botswana",
"MIV-oordrag",
"van",
"besmette",
"moeders",
"na",
"hul",
"kinders",
"van",
"ongeveer",
"tot",
"net",
"verminder",
".",
"Onder",
"leiding",
"van",
"Festus",
"Mogae",
"het",
"die",
"regering",
"van",
"Botswana",
"vir",
"die",
"bestryding",
"van",
"MIV/vigs",
"hulp",
"gevra",
"en",
"vroeë",
"steun",
"van",
"die",
"Bill",
"en",
"Melinda",
"Gates-stigting",
",",
"en",
"die",
"Merck-stigting",
"ontvang",
",",
"en",
"saam",
"het",
"hulle",
"die",
"Afrika-omvattende",
"MIV/vigs-vennootskap",
"(",
"ACHAP",
")",
"gevorm",
".",
"Ander",
"vroeë",
"vennote",
"sluit",
"in",
"die",
"Botswana-Harvard",
"MIV/vigs-instituut",
"van",
"die",
"Harvard-skool",
"vir",
"openbare",
"gesondheid",
"en",
"die",
"Botswana-UPenn-vennootskap",
"van",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Pennsilvanië",
".",
"Volgens",
"die",
"UNAIDS-verslag",
"vanis",
"die",
"doel",
"van",
"universele",
"toegang",
"tot",
"behandeling",
"–",
"gedefinieer",
"as-dekking",
"of",
"groter",
"–",
"in",
"Botswana",
"bereik",
".",
"Potensiële",
"redes",
"vir",
"die",
"hoë",
"voorkoms",
"van",
"MIV",
"in",
"Botswana",
"is",
"onder",
"meer",
"seksuele",
"vennootskappe",
",",
"transaksionele",
"seks",
",",
"geslag",
"oor",
"die",
"hele",
"generasie",
"en",
"’n",
"beduidende",
"aantal",
"mense",
"wat",
"buite",
"hul",
"plaaslike",
"gemeenskappe",
"reis",
"om",
"werk",
"te",
"soek",
".",
"Die",
"veelkleurige",
"aard",
"van",
"baie",
"seksuele",
"verhoudings",
"beïnvloed",
"die",
"gesondheidsituasie",
"verder",
",",
"tot",
"so",
"’n",
"mate",
"dat",
"dit",
"aanleiding",
"gegee",
"het",
"tot",
"’n",
"liefdeswoordeskat",
"wat",
"uniek",
"is",
"aan",
"die",
"streek",
".",
"Sien",
"ook",
"Posseëls",
"en",
"posgeskiedenis",
"van",
"Betsjoeanaland",
"Verwysings",
"Bronnelys",
"Algemeen",
"Verdere",
"leesstof",
"Cohen",
",",
"Dennis",
"L",
".",
"\"",
"The",
"Botswana",
"Political",
"Elite",
":",
"Evidence",
"from",
"theGeneral",
"Election",
",",
"\"",
"Journal",
"of",
"Southern",
"African",
"Affairs,4,",
"370",
".",
"Colclough",
",",
"Christopher",
"en",
"Stephen",
"McCarthy",
".",
"The",
"Political",
"Economy",
"of",
"Botswana",
":",
"A",
"Study",
"of",
"Growth",
"and",
"Income",
"Distribution",
"(",
"Oxford",
"University",
"Press",
",",
"Edge",
",",
"Wayne",
"A.",
"en",
"Mogopodi",
"H",
".",
"Lekorwe",
"eds",
".",
"Botswana",
":",
"Politics",
"and",
"Society",
"(",
"Pretoria",
":",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik",
",",
"Good",
",",
"Kenneth",
".",
"\"",
"Interpreting",
"the",
"Exceptionality",
"of",
"Botswana",
",",
"\"",
"Journal",
"of",
"Modern",
"African",
"Studies30,95",
".",
"Tlou",
",",
"Thomas",
",",
"en",
"Alec",
"C",
".",
"Campbell",
".",
"History",
"of",
"Botswana",
"(",
"Macmillan",
"Botswana",
",",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"Botswana",
"se",
"regering",
"Regeringsgids",
"vir",
"Botswana",
"Britse",
"Statebond",
"Voormalige",
"Britse",
"kolonies"
] |
42 | https://af.wikipedia.org/wiki/Christendom | Christendom | Die Christendom is 'n religie wat bely dat Jesus Christus die Seun van God is en verlossing verkondig aan die volgelinge van hierdie geloof, wat as Christene bekend staan. Christene glo in een God as Drie-eenheid: God die Vader, God die Seun en die Heilige Gees. Dit is ook die grootste godsdiens in die wêreld. Die Bybel is Christene se heilige boek, hulle aanbid in kerke en die kruis is hul simbool. Die Bybel bestaan uit 39 Ou Testament en 27 Nuwe Testament boeke. 'n Belangrike onderdeel van die verlossing is die idee van versoening wat deur Jesus Christus bewerk is tussen God en mens en dit illustreer een van die kern karaktereienskappe van God, naamlik sy genade. Christene glo dat die toestand van die wêreld duidelik wys dat daar 'n skeiding tussen God en sy skepping bestaan. Die skeiding is veroorsaak deur sonde, oftewel eie belang, onder mense en 'n verlies aan 'n oop verhouding met hulle Skepper. Christene glo dat God as Jesus na mense uitreik sodat die skeiding tussen Hom en die mense verwyder kan word.
Die kern geloof van Christene word aangetref in die bekende vers, Johannes 3:16 - "Want so lief het God die wêreld gehad, dat Hy sy eniggebore Seun gegee het, sodat elkeen wat in Hom glo, nie verlore mag gaan nie, maar die ewige lewe kan hê." Die belangrikste deel van die Christelike geloof is die van redding, wat ook verlossing of wedergeboorte genoem word. Hierdie redding is redding uit en vergifnis van sonde, en ook verlossing van hel. Die Bybel stel dit duidelik dat alle mense as sondaars gebore word, en dat hulle die straf vir hul sonde verdien. Dit is waarom Jesus Christus moes sterf, om die straf van sonde namens ons op Hom te neem. Christene glo daarom volgens die Bybel dat verlossing verkry word as God iemand se sonde vergewe en hom aanneem as Sy kind, wanneer die persoon in Christus glo om hom te red en sy sonde erken en bely.
Die Christendom is tans die religie met die grootste aantal volgelinge.
Vertakkings
Die Christendom het oor die twintig eeue van sy bestaan in baie vertakkings verdeel, onder andere:
Assiriese Kerk van die Ooste (Nestoriaanse Kerk)
Katolieke kerke
Oosters-Katolieke Kerke
Maronitiese Kerk
Ou Katolieke Kerk
Rooms-Katolieke Kerk
(Oosters-)Ortodokse kerke
Grieks-Ortodokse Kerk
Russies-Ortodokse Kerk
Oriëntaal-Ortodokse kerke
Ethiopies-Ortodokse Kerk
Siries-Ortodokse Kerk
Protestantse kerke
Adventistiese kerke
Jehovah se Getuies
Anglikaanse Kerk
Apostoliese Kerke (Irvingisme)
Apostolic Church in Queensland
Hervormde Ou Apostoliese Kerk
Katoliek Apostoliese Kerk
Nuwe Apostoliese Kerk
Ou Apostoliese Kerk
Twelve Apostles Church in Christ
Baptiste kerke
Calvinistiese of Gereformeerde kerke
Gereformeerde kerke in Suid-Afrika:
Nederduitse Gereformeerde Kerk Familie
Nederduitse Hervormde Kerk
Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika
Presbiteriaanse Kerk
Charismatiese kerke
Shophar
Evangeliese kerke
Kongregasionalistiese kerke
Lutheraanse kerke
Metodistiese kerke
Pinksterkerke
Apostoliese Geloofsending
Ware Jesuskerk
Belangrike Christelike feesdae
Interessante feite oor die Bybel
Die eerste vyf boeke van die Bybel is ongeveer vierhonderd jaar voor Christus se geboorte voltooi. Dit word die Tora genoem.
Psalm 117 is die kortste hoofstuk in die Bybel.
Psalm 119 is die langste hoofstuk in die Bybel.
1 Kronieke 1:1 is die kortste vers in die Bybel - die het elf letters.
Ester 8:9 is die langste vers in die Bybel.
Die eerste Afrikaanse Bybel het in 1933 verskyn.
In 2003 was daar reeds vyf verskillende vertalings van die Bybel in Afrikaans.
Sien ook
Bybel
Christelike doktrine
Teologie
Verwysings
Jesus
Monoteïsme
Westerse kultuur | [
"Die",
"Christendom",
"is",
"'n",
"religie",
"wat",
"bely",
"dat",
"Jesus",
"Christus",
"die",
"Seun",
"van",
"God",
"is",
"en",
"verlossing",
"verkondig",
"aan",
"die",
"volgelinge",
"van",
"hierdie",
"geloof",
",",
"wat",
"as",
"Christene",
"bekend",
"staan",
".",
"Christene",
"glo",
"in",
"een",
"God",
"as",
"Drie-eenheid",
":",
"God",
"die",
"Vader",
",",
"God",
"die",
"Seun",
"en",
"die",
"Heilige",
"Gees",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"die",
"grootste",
"godsdiens",
"in",
"die",
"wêreld",
".",
"Die",
"Bybel",
"is",
"Christene",
"se",
"heilige",
"boek",
",",
"hulle",
"aanbid",
"in",
"kerke",
"en",
"die",
"kruis",
"is",
"hul",
"simbool",
".",
"Die",
"Bybel",
"bestaan",
"uitOu",
"Testament",
"enNuwe",
"Testament",
"boeke",
".",
"'n",
"Belangrike",
"onderdeel",
"van",
"die",
"verlossing",
"is",
"die",
"idee",
"van",
"versoening",
"wat",
"deur",
"Jesus",
"Christus",
"bewerk",
"is",
"tussen",
"God",
"en",
"mens",
"en",
"dit",
"illustreer",
"een",
"van",
"die",
"kern",
"karaktereienskappe",
"van",
"God",
",",
"naamlik",
"sy",
"genade",
".",
"Christene",
"glo",
"dat",
"die",
"toestand",
"van",
"die",
"wêreld",
"duidelik",
"wys",
"dat",
"daar",
"'n",
"skeiding",
"tussen",
"God",
"en",
"sy",
"skepping",
"bestaan",
".",
"Die",
"skeiding",
"is",
"veroorsaak",
"deur",
"sonde",
",",
"oftewel",
"eie",
"belang",
",",
"onder",
"mense",
"en",
"'n",
"verlies",
"aan",
"'n",
"oop",
"verhouding",
"met",
"hulle",
"Skepper",
".",
"Christene",
"glo",
"dat",
"God",
"as",
"Jesus",
"na",
"mense",
"uitreik",
"sodat",
"die",
"skeiding",
"tussen",
"Hom",
"en",
"die",
"mense",
"verwyder",
"kan",
"word",
".",
"Die",
"kern",
"geloof",
"van",
"Christene",
"word",
"aangetref",
"in",
"die",
"bekende",
"vers",
",",
"Johannes16",
"-",
"\"",
"Want",
"so",
"lief",
"het",
"God",
"die",
"wêreld",
"gehad",
",",
"dat",
"Hy",
"sy",
"eniggebore",
"Seun",
"gegee",
"het",
",",
"sodat",
"elkeen",
"wat",
"in",
"Hom",
"glo",
",",
"nie",
"verlore",
"mag",
"gaan",
"nie",
",",
"maar",
"die",
"ewige",
"lewe",
"kan",
"hê",
".",
"\"",
"Die",
"belangrikste",
"deel",
"van",
"die",
"Christelike",
"geloof",
"is",
"die",
"van",
"redding",
",",
"wat",
"ook",
"verlossing",
"of",
"wedergeboorte",
"genoem",
"word",
".",
"Hierdie",
"redding",
"is",
"redding",
"uit",
"en",
"vergifnis",
"van",
"sonde",
",",
"en",
"ook",
"verlossing",
"van",
"hel",
".",
"Die",
"Bybel",
"stel",
"dit",
"duidelik",
"dat",
"alle",
"mense",
"as",
"sondaars",
"gebore",
"word",
",",
"en",
"dat",
"hulle",
"die",
"straf",
"vir",
"hul",
"sonde",
"verdien",
".",
"Dit",
"is",
"waarom",
"Jesus",
"Christus",
"moes",
"sterf",
",",
"om",
"die",
"straf",
"van",
"sonde",
"namens",
"ons",
"op",
"Hom",
"te",
"neem",
".",
"Christene",
"glo",
"daarom",
"volgens",
"die",
"Bybel",
"dat",
"verlossing",
"verkry",
"word",
"as",
"God",
"iemand",
"se",
"sonde",
"vergewe",
"en",
"hom",
"aanneem",
"as",
"Sy",
"kind",
",",
"wanneer",
"die",
"persoon",
"in",
"Christus",
"glo",
"om",
"hom",
"te",
"red",
"en",
"sy",
"sonde",
"erken",
"en",
"bely",
".",
"Die",
"Christendom",
"is",
"tans",
"die",
"religie",
"met",
"die",
"grootste",
"aantal",
"volgelinge",
".",
"Vertakkings",
"Die",
"Christendom",
"het",
"oor",
"die",
"twintig",
"eeue",
"van",
"sy",
"bestaan",
"in",
"baie",
"vertakkings",
"verdeel",
",",
"onder",
"andere",
":",
"Assiriese",
"Kerk",
"van",
"die",
"Ooste",
"(",
"Nestoriaanse",
"Kerk",
")",
"Katolieke",
"kerke",
"Oosters-Katolieke",
"Kerke",
"Maronitiese",
"Kerk",
"Ou",
"Katolieke",
"Kerk",
"Rooms-Katolieke",
"Kerk",
"(",
"Oosters",
"-",
")Ortodokse",
"kerke",
"Grieks-Ortodokse",
"Kerk",
"Russies-Ortodokse",
"Kerk",
"Oriëntaal-Ortodokse",
"kerke",
"Ethiopies-Ortodokse",
"Kerk",
"Siries-Ortodokse",
"Kerk",
"Protestantse",
"kerke",
"Adventistiese",
"kerke",
"Jehovah",
"se",
"Getuies",
"Anglikaanse",
"Kerk",
"Apostoliese",
"Kerke",
"(",
"Irvingisme",
")",
"Apostolic",
"Church",
"in",
"Queensland",
"Hervormde",
"Ou",
"Apostoliese",
"Kerk",
"Katoliek",
"Apostoliese",
"Kerk",
"Nuwe",
"Apostoliese",
"Kerk",
"Ou",
"Apostoliese",
"Kerk",
"Twelve",
"Apostles",
"Church",
"in",
"Christ",
"Baptiste",
"kerke",
"Calvinistiese",
"of",
"Gereformeerde",
"kerke",
"Gereformeerde",
"kerke",
"in",
"Suid-Afrika",
":",
"Nederduitse",
"Gereformeerde",
"Kerk",
"Familie",
"Nederduitse",
"Hervormde",
"Kerk",
"Gereformeerde",
"Kerke",
"in",
"Suid-Afrika",
"Presbiteriaanse",
"Kerk",
"Charismatiese",
"kerke",
"Shophar",
"Evangeliese",
"kerke",
"Kongregasionalistiese",
"kerke",
"Lutheraanse",
"kerke",
"Metodistiese",
"kerke",
"Pinksterkerke",
"Apostoliese",
"Geloofsending",
"Ware",
"Jesuskerk",
"Belangrike",
"Christelike",
"feesdae",
"Interessante",
"feite",
"oor",
"die",
"Bybel",
"Die",
"eerste",
"vyf",
"boeke",
"van",
"die",
"Bybel",
"is",
"ongeveer",
"vierhonderd",
"jaar",
"voor",
"Christus",
"se",
"geboorte",
"voltooi",
".",
"Dit",
"word",
"die",
"Tora",
"genoem",
".",
"Psalmis",
"die",
"kortste",
"hoofstuk",
"in",
"die",
"Bybel",
".",
"Psalmis",
"die",
"langste",
"hoofstuk",
"in",
"die",
"Bybel",
".",
"Kronieke1",
"is",
"die",
"kortste",
"vers",
"in",
"die",
"Bybel",
"-",
"die",
"het",
"elf",
"letters",
".",
"Ester9",
"is",
"die",
"langste",
"vers",
"in",
"die",
"Bybel",
".",
"Die",
"eerste",
"Afrikaanse",
"Bybel",
"het",
"inverskyn",
".",
"Inwas",
"daar",
"reeds",
"vyf",
"verskillende",
"vertalings",
"van",
"die",
"Bybel",
"in",
"Afrikaans",
".",
"Sien",
"ook",
"Bybel",
"Christelike",
"doktrine",
"Teologie",
"Verwysings",
"Jesus",
"Monoteïsme",
"Westerse",
"kultuur"
] |
45 | https://af.wikipedia.org/wiki/Chili | Chili | Chili (Spaans: Chile, [ˈtʃile], ), amptelik die Republiek Chili (República de Chile, [reˈpuβlika ðe ˈtʃile], ), is ’n unitêre presidensiële grondwetlike republiek geleë aan die suidwestelike kus van Suid-Amerika. Chili is lank en smal en strek in ’n noord-suidrigting oor ’n afstand van sowat 4 300 kilometer, terwyl dit op sy breedste in ’n oos-wesrigting maksimaal 400 kilometer van die weskus tot by die grens met Argentinië strek. Dié land behels verskillende klimaatsones wat van tropiese woestyne in die noorde tot by die koel gematigde en subpolêre woudsones van Suid-Chili strek. Dit het lae berge langs die kus, ’n vrugbare vallei, en die Andesgebergte in die ooste.
Chili word in die weste deur die Stille Oseaan, in die noorde deur Peru, in die noordooste deur Bolivië, in die ooste deur Argentinië en in die suide deur die Suidelike Oseaan begrens. Die Straat van Magellaan, wat volledig onder Chili se beheer val, bied dié land ook toegang tot die Atlantiese Oseaan in die ooste. Naas sy vastelandgebiede maak ook die Paaseiland (of Rapa Nui) in die Stille Oseaan, die eiland Salas y Goméz, die Juan-Fernández-eilandgroep met Robinson-Crusoe-eiland, die Desventuradas-eilande en die eilandgroepe van Ildefonso en Diego-Ramirez in die suide deel uit van Chileense grondgebied. Dié land maak daarnaas ook aanspraak op ’n gebied in Antarktika (Antártica Chilena) met ’n oppervlakte van sowat 1,266 miljoen vierkante kilometer rondom die Antarktiese Skiereiland.
Danksy die ekonomiese beleid en vryemarkhervormings van Augusto Pinochet se demokratiese opvolgers het Chili tot een van die welvarendste lande in Latyns-Amerika en mees stabiele nasies in Suid-Amerika ontwikkel. Volgens die Verenigde Nasies se Menslike ontwikkelingsindeks (MOI) is Chili tans dié land met die hoogste lewensgehalte in Latyns-Amerika. Chili is een van die belangrikste koperprodusente ter wêreld, ’n beduidende uitvoerder van wyn en ook een van Suid-Afrika se grootste mededingers op die internasionale vrugtemark.
Etimologie
Die herkoms van die woord Chili is nog steeds onduidelik. Volgens die 17de eeuse Spaanse kroniekskrywer Diego de Rosales, het die Inkas die vallei van Aconcagua “Chili” deur die afleiding van ’n Picunche-stamhoof (“cacique”) se naam Tili genoem, wie die gebied tydens die verowering deur die Inkas beheers het. ’n Ander teorie verwys na die ooreenkoms van Aconcagua se vallei met dié van die Casmarivier in Peru, waar ’n dorp en ’n vallei met die naam chili geleë was.
Ander teorieë beweer dat Chili se naam afgelei is van ’n inheemse Amerikaanse woord wat óf “einde van die aarde” óf “seemeeue” kon beteken; van die Mapuche-woord chilli wat kon beteken “waar die land eindig” of van die Quechua-woord chiri, “koud” of tchili, wat óf “sneeu” óf “die diepste punt van die aarde” beteken. Nog ’n oorsprong word toegeskryf aan chilli, die onomatopoeise cheele-cheele — die Mapuche se nabootsing van die gekweel van ’n voël wat plaaslik bekend staan as trile.
Die Spaanse conquistadores het die naam van die Inkas gehoor en die min oorlewendes van Diego de Almagro se eerste Spaanse ekspedisie suid van Peru in 1535 en 1536 het hulself die “manne van Chili” genoem. Uiteindelik is Almagro gekrediteer met die universalisasie van die naam Chili, na die sodanige benaming van die Mapocho-vallei. Die ouer spelling “Chili” is in Engels gebruik tot ten minste 1900 voordat dit deur “Chile” vervang is. In Afrikaans en Nederlands het die naam Chili gebruiklik gebly.
Geskiedenis
Vroeë geskiedenis
Die oudste spore van menslike vestigings is meer as 18 500 jaar oud en is in Monte Verde gevind. Dit is in die suidelike Sentraal-Chili suidwes van Puerto Montt geleë en hoort tot die oudste menslike nedersettings op die Amerikaanse vasteland wat ooit gevind is.
In oases binne die Atacamawoestyn van Suid-Peru en Noord-Chili het tussen 8000 en 2000 v.C. die Chinchorro-kultuur bestaan, ’n jagter-versamelaar-volk wat veral vir hul mummies bekend staan. Omtrent 2000 v.C. het in die noorde landbou en mak maak van vee opgekom. Omtrent 600 n.C. is die Paaseiland deur Polinesiese volke bevolk wat ná sowat 400 jaar hul bloeitydperk beleef en die bekende moai opgerig het.
Vanaf 1493 tot 1527 het die noorde van die huidige Chili aan die Inka-ryk behoort. Die Mapuche het baie pogings wat die Inkas onderneem het om die gebied te verower, ten spyte van hul gebrek aan staatsorganisasie, suksesvol weerstaan. Hulle het teen Sapa Inka Tupac Yupanqui en sy weermag geveg. Die gevolg van die bloedige drie-dae-konfrontasie wat as die “Slag van die Maule” bekend staan, was dat die Inka se verowering van Chileense gebiede aan die Maule-rivier geëindig het.
Die Spaanse koloniale bewind
Nadat Christophorus Columbus die Amerikas in 1492 vir Spanje ontdek het, het die Europese verkenning en verowering van die twee kontinente begin. In 1520 het die Portugese ontdekkingsreisiger Ferdinand Magellaan in diens van Spanje die Straat van Magellaan tydens sy omseiling van die wêreld ontdek. Die naaste Europeërs, wat die gebied van Chili bereik het, was Diego de Almagro el Mozo, ’n Spaanse conquistador en mededinger van Francisco Pizarro, en sy gevolgskap. Hulle het in 1535 vanaf Peru vertrek op soek na goud in die suide, maar is deur die inheemse bevolking teruggedryf. Die eerste blywende Europese nedersetting, Santiago de Chile, is op 12 Februarie 1541 deur Pedro de Valdivia gestig. Sedert 1542 het Chili deel uitgemaak van die Vise-Koninkryk Peru.
Hoewel die Spanjaarde nie die omvattende goud- en silwer-rykdom waarna hulle gesoek het gevind het nie, het hulle die landbou-potensiaal van Chili se sentrale vallei ontdek. Dus het Chili ’n belangrike verskaffingsvennoot van landbougoedere vir ander Spaanse kolonies geword.
Die Spanjaarde kon danksy die weerstand van die Mapuche-bevolking nie die suidelike gebiede verower nie. Die konflik, wat as die Arauco-oorlog bekend staan, was ’n lang stryd, waarin vreedsame fases met skermutselinge gewissel het. Dit het ’n aanlopende Spaanse kolonisasie van die suide verhoed, aangesien nedersettings en vestings kort ná hul stigting weer deur die inheemse bevolking verwoes is. Een van die bekendste Mapuche-leiers tydens die Arauco-oorlog was Galvarino. Vanaf 1602 het die Bío Bío-rivier de facto die suidelike grens van die Spaanse kolonie gevorm. Die suksesvolle weerstand deur die Mapuche het die Spanjaarde in 1641 gedwing om hulle onafhanklikheid in die verdrag van Quillín te erken. Daarmee het die Bio Bío-rivier die noordelike grens van die Mapuche-staat geword en die Mapuche die enigste inheemse bevolking van Latyns-Amerika wat in hul eie landgebied geregeer het. Hoewel daar dan ook herhaaldelik onsuksesvolle pogings onderneem is om die gebied te verower, het die grensverloop tot die einde van die koloniale heerskappy bestaan. Eers onder president José Joaquín Pérez, wat in 1861 die “vreedsame sluiting van Araukanië” begin het, het die onafhanklike Republiek Chili die suidelike gebied in 1883 verower.
Benewens die stryd teen die inheemse bevolking het ernstige aardbewings, tsoenamis en vulkaniese uitbarstings ook die ontwikkeling van dié land belemmer. Baie stede is heeltemal vernietig, soos Concepción in 1570 en Valdivia in 1575. Die Chileense kusstede is tydens die 16de en 17de eeue blootgestel aan gereelde aanvalle deur Engelse seerowers; onder andere het Francis Drake in 1578 Valparaíso verower en ’n skip vol Chileense wyn gekaap.
In 1609 is die Kapiteinsgeneraliteit Chili gestig wat in afhanklikheid van die Vise-Koninkryk Peru gestaan het. In 1778 het Chili ’n soewereine Kapiteinsgeneraliteit met handelsvryheid binne die Spaanse Koninkryk geword.
Die 19de eeu
Nadat die Spaanse vaderland tydens die Napoleontiese Oorloë deur Frankryk beset is en Napoleon sy broer Josef Bonaparte in 1808 as koning van Spanje aangestel het, het Chili na onafhanklikheid begin streef. Op 18 September 1810 is ’n junta gevorm, wat sy lojaliteit met Ferdinand VII, die afgesette monarg van Spanje, verklaar en ’n outonome republiek binne die Spaanse Ryk geproklameer het. Hierdie datum word as die begin van onafhanklikheidswording in Chili gevier.
As gevolg van hierdie ontwikkeling het die beweging vir volle onafhanklikheid onder leierskap van José Miguel Carrera (een van die mees bekende patriotte) en sy twee broers Juan José en Luis Carrera wyer steun ervaar. Spaanse pogings om sy beheer oor sy koloniale ryk in die Amerikas tydens die Reconquista weer in te stel het tot ’n uitgerekte stryd gelei, insluitend binnegevegte onder Bernardo O’Higgins, wat Carrera se leierskap bevraagteken het.
Die afwisselende oorlogvoering het voortgeduur tot 1817. Terwyl Carrera in Argentynse ballingskap was, het O’Higgins en die anti-Carrera kohort José de San Martín, held van die Argentynse Onafhanklikheidsoorlog, ’n weermag gelei wat die Andes oorsteek en die rojaliste in Chili verslaan het. Op 12 Februarie 1818 is Chili as ’n onafhanklike republiek geproklameer.
Met die patriotte se neerlaag in die slag van Rancagua op 1/2 Oktober 1814 het Spanje weer die mag in Chili oorgeneem, maar in die slag van Chacabuco tussen 12 en 14 Februarie 1817 het ’n Argentyns-Chileense weermag onder generaal José de San Martín die Spanjaarde verslaan. Met die slag van Maipú op 5 April 1818 is die Spaanse heerskappy teindelik beëindig. San Martín het ten gunste van Bernardo O'Higgins afstand van sy presidentskap gedoen. Spanje het die onafhanklikheid van Chili eers op 24 April 1844 amptelik erken.
Die politieke opstand het min sosiale veranderinge gebring en die 19de eeuse Chileense gemeenskap het die essensie van die gestratifiseerde koloniale sosiale struktuur bewaar wat grootliks beïnvloed is deur die regerende klas en die Rooms-Katolieke Kerk. Die bedanking en selfballingskap van generaal O’Higgins in 1823 het nie ’n einde aan die politieke binnegevegte gebring nie. Die burgerlike konflik met fokus hoofsaaklik op die kwessies van antiklerikalisme en regionalisme het voortbestaan. Hierdie gebeure het tot die Chileense burgeroorlog van 1829–1830 tussen konserwatiewe Pelucones en die liberaalgesinde Pipiolos gelei. Dié konflik is beëindig met die nederlaag van die liberale kragte en die goedkeuring van ’n nuwe grondwet in 1833 wat van krag sou bly tot in 1925.
Vanaf 1836 tot 1839 het die Peru-Boliviaanse Konfederasieoorlog teen Bolivië en Peru plaasgevind wat deur die Argentyns-Chileense alliansie gewen is. Ná die oorlog is die Peru-Boliviaanse Konfederasie ontbind en Peru moes sy skuldlas vir die Chileense ondersteuning tydens die onafhanklikheidsoorlog teen Spanje betaal.
Ná die opkoms van liberale burgerregtebewegings en geïnspireer deur die Europese Rewolusies van 1848 het die Chileense Rewolusie in April 1851 uitgebreek, toe die liberale gepoog het om die konserwatiewe regering onder president Manuel Montt omver te werp en die Chileense Grondwet van 1833 af te skaf. Ná verskeie gevegte en beleërings teen die einde van Desember 1851 het regeringsmagte die opstand eindelik onderdruk.
Op 17 September 1865 het Chili oorlog teen Spanje verklaar, nadat Spanje gepoog het om met militêre ingryping groter invloed in Peru te verkry. Tydens die Spaans-Suid-Amerikaanse oorlog het die seeslae van Papudo en van Abtao by die Chiloé-eiland plaasgevind. Op 5 Desember 1865 het Peru ’n alliansie met Chili gesluit om teen die gemeenskaplike vyand te veg. Die Spanjaarde het op 31 Maart 1866 die hawestad Valparaíso massief gebombardeer, maar die konflik met Spanje kon eers tydens die verdrae van 1871 en 1883 finaal opgelos word.
Tydens die 19de eeu is daar ’n toenemende emigrasie van nie-Spaanse Europeërs ná Chili, waaronder Duitsers, wie se spore veral in die suidelike en sentrale deel van dié land nog gesien kan word (Valdivia, Osorno, Puerto Montt, Puerto Varas, Frutillar, Puerto Natales).
Tydens die Salpeteroorlog vanaf 1879 tot 1884 het Chili die Atacamawoestyn, destyds deel van Bolivië en Peru, Lima en Peru se kuslyn beset. In die vredesverdrag van 1904 het Bolivië sy vrye toegang tot die Stille Oseaan aan Chili oorhandig. In die verowerde gebiede is later groot koperneerslae gevind: Chuquicamata, die grootste kopermyn ter wêreld, is in dié gebied geleë. Peru het in die verdrag van Ancón die huidige gebiede van Arica, Parinacota en Tarapacá as ’n vergoeding aan Chili oorhandig.
Politieke verskille tussen die destydse president van Chili, José Manuel Balmaceda, en die Chileense kongres in Januarie het tot die uitbreek van die Chileense burgeroorlog van 1891 gelei. Dié oorlog het twee kampe gehad: aan die een kant die Chileense weermag, wat die president ondersteun het, en aan die ander kant die Chileense vloot, wat die kongres ondersteun het. Nadat die Chileense vloot die weermag verslaan het, het president Balmaceda selfmoord gepleeg.
Ondanks die grensverdrag van 1881 met Argentinië het die grensgeskil in 1893 vererger, omdat die kontrak die Andes as grens vermeld het: Die grenslyn verloop “oor die hoogste berge wat die waterskeiding vorm”. Op sommige gebiede het hierdie definisie tot omstrede resultate gelei. In die noorde het Bolivië met Argentinië ’n deel van die Puna teen Tarija geruil, nadat Chili die Puna-streek in die Salpeteroorlog beset het. ’n Wapenwedloop het tussen Chili en Argentinië begin. Slegs deur ’n arbitrasieproses kon die grenskonflik in 1902 beëindig word. Patagonië en Vuurland is opnuut verdeel, waarby Chili 54 000 km² en Argentinië 40 000 km² ontvang het. Die grensgeskil met Bolivië is in 1904 in ’n vredesverdrag finaal beëindig. Hierdie ooreenkoms is volgens internasionale reg bindend, maar word gedeeltelik deur Bolivië, wat toegang tot die Stille Oseaan eis, bevraagteken.
Die 20ste eeu
Chili het tydens die Eerste Wêreldoorlog neutraal gebly, maar die binnelandse situasie was nog steeds onstabiel. Net twee seeslagte het tydens die Groot Oorlog voor die Chileense kus plaasgevind, waaraan Chili nie deelgeneem het nie: Die Slag van Coronel op 1 November 1914 en die Slag van Más a Tierra op 14 Maart 1915; albei tussen die vlotte van die Verenigde Koninkryk en die Duitse Keiserryk. President Arturo Alessandri is in 1924 deur ’n militêre staatsgreep afgesit. Toe in 1925 ’n nuwe grondwet bekend gestel is, het hy in Maart 1926 egter die mag weer oorgeneem. Tot 1932 kon Carlos Ibáñez del Campo dié land met diktatoriese middels die langste tydperk beheers. In 1932 is die grondwetlike orde herstel en die Radikale Party het in die volgende 20 jaar die sterkste politiese krag geword.
Chili is deur die Groot Depressie van 1929/30 swaar geskud. Die pryse vir die belangrikste uitvoerprodukte koper en salpeter het dramaties getuimel. Vanaf die 1930’s het ’n stadige herstel in dié land plaasgevind wat in 1938 deur ’n staatsgreeppoging deur die Nasionaal-Sosialistiese Beweging van Chili en die daaropvolgende slagting onderbreek is.
Die langste tyd van die Tweede Wêreldoorlog het Chili uit oorweging vir die talle Duits-Chilene neutraal gebly, maar in 1944 het president Juan Antonio Ríos Morales besluit om aan die kant van die Geallieerdes die oorlog toe te tree. Die invloed op die oorlog was nie juis veel nie.
Op 24 Oktober 1945 het Chili ’n stigterslid van die Verenigde Nasies geword, op 31 Desember 1945 ’n lidland van die Internasionale Monetêre Fonds en die Wêreldbank, en op 30 April 1948 ’n stigterslid van die Organisasie van Amerikaanse Lande.
Op 22 Mei 1960 is Chili deur die sterkste aardbewing, wat nog ooit waargeneem is, geskud. Dit het tot ’n reusetsoenami gelei wat groot dele van die kus verwoes het en die lewens van meer as 1 655 mense geëis het.
Vanaf 30 Mei tot en met 17 Junie 1962 het Chili as gasheer van die 7de FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi opgetree wat deur Brasilië gewen is.
In 1969 het Chili ’n stigtingslid van die Andesgemeenskap geword, maar het dit in 1976 weer verlaat en is tans ’n geassosieerde lid.
Danksy die tydelike ondersteuning van die Christelik-Demokratiese Party het Chili in 1970 die eerste land in Latyns-Amerika geword, waar ’n marxistiese politikus, Salvador Allende, demokraties as staatshoof verkies is. Ná Kuba was Chili wel die tweede land in die Amerikas onder ’n sosialistiese regering. Dit het gelyk asof die sogenaamde domino-effek, wat in 1954 deur die Amerikaanse president Dwight D. Eisenhower opgestel is, bevestig word.
Allende het voortgegaan met die politieke, ekonomiese en sosiale hervormings van sy Christelik-Demokratiese voorganger Eduardo Frei, wat die kopermynbou genasionaliseer en landhervormings begin het, maar uiteindelik het sy pogings om sosialistiese hervormings op ’n vreedsame manier deur te voer tot ekonomiese en politieke chaos gelei. Ná drie jaar is Allende se bewind op 11 September 1973 in ’n bloedige staatsgreep omvergewerp en hy het aansluitend selfmoord gepleeg. Hierdie staatsgreep is tydens Richard Nixon se presidentskap deur die Verenigde State se buitelandse intelligensiediens Central Intelligence Agency in ’n groot mate ondersteun.
Tydens Pinochet se bewind het duisende menseregteskendings soos marteling, sluipmoorde en ’n onbekende aantal mense wat verdwyn het (Desaparecidos), plaasgevind. Veral opposisiepolitici en aanhangers van Allende is in konsentrasiekampe aangehou en in die Estadio Nacional de Chile in Santiago de Chile vermoor. In teenstelling hiermee is die liberale ekonomiese strukturele hervormings onder Pinochet hoofsaaklik deur ekonomiese kenners van die Verenigde State ondersteun.
In Desember 1978 het die Beagle-konflik tot groot spanning met Argentinië gelei. Op 22 Desember het Argentinië tydens Operasie Soberanía met ’n inval op die vastelandse Chili en die drie onbewoonde eilande Lennox, Picton en Nueva begin. Nadat die Argentynse junta tot ’n bemiddeling deur pous Johannes Paulus II ingestem het, is die inval ná ’n paar ure gestop.
Op 11 September 1980 is ’n nuwe grondwet in ’n omstrede volkstemming aangeneem en generaal Pinochet het vir ’n termyn van agt jaar die president van die republiek geword. Nadat Pinochet die oppergesag oor dié land verkry het, het ’n paar honderd Chileense rewolusionêre by die Sandinistiese weermag in Nicaragua, guerrilla-magte in Argentinië of oefenkampe in Kuba, Oos-Europa en Noord-Afrika aangesluit.
Tydens die Falklandoorlog van 1982 het Chili die Verenigde Koninkryk teen Argentinië ondersteun en ná die Argentynse neerlaag is die vriendskap- en vredesverdrag in 1984 tussen Chili en Argentinië onderteken. In 1988 het 55% van die Chilene in ’n referendum teen ’n verdere ampstermyn van Pinochet gestem. Chili was tot in 1990, toe die eerste vrye verkiesings gehou is, onder die militêre bewind van generaal Augusto Pinochet.
In November 1994 het dié land by die APEC aangesluit. Op 1 Januarie 1995 het Chili ’n stigterslid van die Wêreldhandelsorganisasie geword.
Die 21ste eeu
Op 23 Mei 2008 was Chili ’n stigterslid van die Unie van Suid-Amerikaanse Nasies en op 23 Februarie 2010 van die Gemeenskap van Latyns-Amerikaanse en Karibiese Lande. Op 27 Februarie 2010 het ’n sterk aardbewing groot dele van die infrastruktuur in die suide van dié land vernietig en tot ’n tsoenami gelei wat die lewe van meer as 500 mense geëis het. Op 7 Mei 2010 het Chili by die OESO aangesluit en sodoende ná Meksiko die tweede Latyns-Amerikaanse lidland van dié organisasie geword.
Chili het wêreldwye simpatie ontvang vir die suksesvolle redding van 33 vasgekeerde mynwerkers (Los 33, letterlik “Die 33”) in 2010. Op 5 Augustus 2010 het die toegangstonnel van die San Jose koper- en goudmyn in die Atacamawoestyn, naby Copiapó in die noorde van Chili, ingestort en 33 mans 700 meter onder die grond vasgekeer. ’n Reddingspoging is deur die Chileense regering van stapel gestuur; die mynwerkers is 17 dae later opgespoor. Al 33 mans is op 13 Oktober 2010 binne 24 uur na die oppervlak gebring, ’n moeisame taak wat op televisie oor die hele wêreld uitgesaai is.
Op 16 September 2015 het ’n sterk aardbewing by Illapel wat 8,3 op die moment-magnitude-skaal gemeet het ’n tsoenami veroorsaak en die lewe van 12 mense geëis. Daar was binne ’n kort tydjie ’n tweede aardbewing wat meer as 8,0 op die moment-magnitude-skaal gemeet het ná die een op 1 April 2014 met 8,2 naby Iquique.
In 2019/20 is landswye protes in reaksie op die Santiago-moltrein se verhoogde vervoerkoste, die toenemende lewenskoste, privatisering en die toenemende ongelykheid in dié land aangeteken. Op 15 November het die meeste politieke partye in die nasionale vergadering ’n ooreenkoms onderteken vir ’n nasionale referendum in April 2020 vir die opstel van ’n nuwe grondwet, wat later weens die wêreldwye Covid-19-pandemie na Oktober uitgestel is. Op 25 Oktober 2020 het 78,28% van die Chilene ten gunste van ’n nuwe grondwet gestem, terwyl 21,7% dié voorstel verwerp het. Die kiesersopkoms was 51%. Tussen 15 en 16 Mei 2021 is ’n verkiesing vir die Grondwetlike Konvensie gehou.
Op 19 Desember 2021 is die kandidaat van die linkse koalisie, die 35-jaarige Gabriel Boric, as Chili se nuwe president verkies. Hy is op 11 Maart 2022 as opvolger van Sebastián Piñera ingehuldig en het sodoende dié land se jongste president nog geword. Van Gabriel Boric se 24-kabinetslede is 14 vroue.
Geografie
Chili strek op die Suid-Amerikaanse kontinent oor ’n lengte van 4 275 km in ’n noord-na-suidrigting langs die Andes en die kus van die Stille Oseaan (saam met die Antarktiese deel meer as 8 000 km), terwyl dié land gemiddeld net 180 km wyd is. Die nouste stuk op die vasteland is 90 km en die wydste stuk 440 km breed. Die kus word in die suide deur fjorde, inlate, kanale, draai skiereilande en eilande, waarvan Chiloé-eiland die grootste is, oorheers, en strek tot die Straat van Magellaan wat Vuurland (Tierra del Fuego) van die Patagoniese vasteland skei. Die ylbevolkte noorde van dié land word gekenmerk deur die Atacamawoestyn, met die toerisme-aantreklikheid Valle de la Luna. Dié ylbevolkte woestyn se droë klimaat is geskik vir sterrekundige instellings soos die Paranal-sterrewag, wat aan die Europese Suidelike Sterrewag behoort.
As gevolg van sy lengte is Chili een van die langste lande ter wêreld wat in ’n noord-suidrigting strek en die mees suidelike land op ’n vasteland geleë. Aan die Straat van Magellaan teenoor Vuurland is Punta Arenas geleë wat soms as die suidelikste stad ter wêreld beskou word en net suid van Vuurland is Kaap Hoorn geleë, die suidelikste punt van Suid-Amerika, waar die Atlantiese Oseaan en die Stille Oseaan ontmoet.
Die totale lengte van die grenslyn is 6 329 km, waarvan 3 141 km die gemeenskaplike grens met Argentinië in die ooste vorm. Die Argentyns-Chileense grens is die langste een in Suid-Amerika en die derde langste ter wêreld ná dié tussen Kanada en die Verenigde State asook dié tussen Kasakstan en Rusland. In die noorde word Chili deur Peru (160 km) en in die noordooste deur Bolivië (861 km) begrens.
Die eilande wat onder die beheer van Chili val sluit in die afgeleë Paaseiland in die Stille Oseaan, sowat 3 526 km wes van die Chileense vasteland, asook die Sala y Gómez-, Robinson Crusoe- en die Juan Fernández-eilande. Die Paaseiland het saam met die Sala y Gómez-eiland in 1888 onder Chileense beheer gekom.
Die grootste metropolitaanse gebied vorm deel van die hoofstad Santiago de Chile, waar 40% van Chili se bevolking saamgetrek is. Ander groot stede sluit in Valparaíso, Concepción, La Serena, Antofagasta en Temuco.
Streke
Chili bestaan uit 15 streke, 54 provinsies en 346 distrikte. Chili maak daarnaas ook aanspraak op ’n gedeelte van Antarktika (Antártica Chilena), alhoewel hierdie vasteland algemeen as supranasionaal en besit van die wêreldgemeenskap beskou word.
(1) insluitend Antártica Chilena, met ’n totale oppervlakte van 1 382 554,8 km²
Metropolitaanse gebiede
Klimaat
Chili se klimaatsones strek vanaf die wêreld se droogste woestyn in die noorde oor Mediterreense klimaat in die sentrum, vogtige subtropiese klimaat op Paaseiland tot Oseaniese klimaat, insluitende bergtoendra en gletsers in die ooste en suide. Volgens die Köppen-stelsel huisves Chili binne sy grense minstens sewe groot klimatiese subtipes. In die meeste van dié land kom vier seisoene voor: somer (Desember tot Februarie), herfs (Maart tot Mei), winter (Junie tot Augustus) en lente (September tot November).
Flora en fauna
Weens sy enorme uitbreiding van meer as 4000 km beskik Chili oor ’n groot aantal biome. In die noorde is die Atacamawoestyn geleë: die droogste gebied op aarde. Hier groei veral plante soos kaktusse (Cactaceae) en sukkulente. Ander plante kan net in die Andes of langs die kus groei. Elke paar jaar word die Atacamawoestyn ná sterk reënval vir ’n paar dae deur miljoene blomme oortrek en staan dan as Bloeiende Atacamawoestyn (Desierto Florido) bekend. Langs die koue kuslyn van Noord-Chili hou Humboldt-pikkewyne (Spheniscus humboldti), pelikane (Pelecanus) en Patagoniese seeleeue (Otaria flavescens).
Verder suid sluit die steppe met droë grasland aan wat veral plante soos Yareta (Azorella compacta) en Boldo-struike (Peumus boldus), asook diere soos guanacos (Lama guanicoe) huisves. Binne die kusgebergtes en die Andes groei miswoude, waar boomvarings (Cyatheales) voorkom. Hier leef veral vicuñas (Vicugna vicugna) en Andesherte (Hippocamelus). Die Andeshert word saam met die Andeskondor (Vultur gryphus) op die Chileense wapen vertoon. Daarbenewens kom hier ook chinchillas en poemas (Puma concolor) voor. In die woude leef veral Hertagtiges (Cervidae), Chileense woudkatte (Leopardus guigna), vosse en kolibries (Trochilidae).
Die Andeskondor is een van die grootste voëls ter wêreld en Chili se nasionale voël. Hy is byna oor die hele gebied van Chili versprei. In Sentraal-Chili groei bome soos die heuningpalm (Jubaea chilensis) en Araucariaceae. Flaminke (Phoenicopteridae) kom veral aan die sentrale soutmere voor.
In Suid-Chili kom gematigde reënwoude voor, waar bome soos sipresse (Cupressus), dennebome (Pinus), lorke (Larix), populierbome (Populus) en Antarktiese skynbeuke (Nothofagus antarctica) groei. Hier leef veral diere soos die Patagoniese seeleeue en Magellaanpikkewynne (Spheniscus magellanicus).
Patagonië bestaan uit uitgestrekte steppes en halfwoestyne, aan die suidwestelike kus kom die sogenaamde Magellaanse Tundra voor. Groot dele van die streke Aisén en Magallanes is met ys bedek, sodat daar geen plantegroei meer gevind kan word nie.
Vuurland word deur groot moerasse gekenmerk. Hier groei net ’n paar bome soos die Lenga-Suidbeuke (Nothofagus pumilio), Magellan-Suidbeuke (Nothofagus betuloides) en Coihue-Suidbeuke (Nothofagus dombeyi). In die droë suide van Vuurland leef uiles (Strigiformes), Magellaanvosse (Lycalopex culpaeus) en Darwin se nandoes (Rhea darwinii).
Politiek
Uitvoerende gesag
Volgens die grondwet van 1980 is Chili ’n unitêre presidensiële grondwetlike republiek met die president as regeringshoof en hoogste verteenwoordiger van dié staat. Dié huidige grondwet is in 1980 onder Augusto Pinochet se diktatorskap uitgewerk en in ’n omstrede referendum op 11 September 1980, wat nie demokratiese vereistes voldoen het nie, goedgekeur. Sedertdien is dié grondwet verskeie kere verander, die laaste keer in 2005, waar Pinochet se laaste ondemokratiese verskynsels verwyder is. Onder andere is die posisies van aangestelde senatore en senatore vir die lewe asook die president se reg om die hoofbevelvoerders van die gewapende magte te onttrek verwyder en die president se ampstermyn van ses tot vier jaar verkort. Die Palacio de La Moneda huisves die setel van die Chileense president.
Die Chileense president word vir ’n ampstermyn van vier jaar verkies, waarby ’n tweede ampstermyn moontlik is, maar nie onmiddellik daaropvolgend nie. Dié president is verantwoordelik vir beide die regering en die staatsadministrasie. Dié president, volgens die Amerikaanse model gelyktydig eerste minister, benoem sy regering wat uit ministers, ondersekretarisse, streeksintendante (een vir elke streek) en provinsiale goewerneurs (een vir elke provinsie) bestaan. Dié president kan dekrete uitvaardig wat deur die wet bekragtig word. Daarbenewens kan hy die opperbevelhebber van die gewapende magte benoem.
Wetgewende gesag
Die nasionale kongres (Congreso Nacional) bestaan uit twee kamers: die huis van afgevaardigdes (Cámara de Diputados) met 120 lede en die senaat (Senado) met 38 senatore. Senatore dien vir agt jaar met gesteierde terme, terwyl afgevaardigdes elke vier jaar verkies word. Beide die afgevaardigdes en die senatore word direk deur die bevolking verkies.
Vir die afgevaardigdes se verkiesings bestaan Chili uit 60 kiesafdelings, waar elke vier jaar twee afgevaardigdes gekies word. Die eerste geplaaste partyalliansie stuur beide afgevaardigdes, wanneer dit twee keer soveel stemme as die opposisie se koalisie bereik. Hierdie binomiale kiesstelsel verhoed dat kleiner partye tot die parlement verkies word.
Die verkose senatore is van 19 kiesafdelings afkomstig. Elk van die twaalf streke en die hoofstad vorm ten minste een kiesafdeling. Die streke V, VII, VIII, IX, X en die hoofstad word verdeel in twee kiesafdelings. Elke vier jaar word die helfte van die senatore vir ’n termyn van agt jaar verkies.
Regsprekende gesag
Die Hooggeregshof van Chili is die Corte Suprema de Chile, ’n kollegiale hof bestaande uit 21 regters. Die regters word deur die regters van die Hooggeregshof genomineer en deur die president vir die lewe aangestel. Onder die Hooggeregshof is die Appèlhof gevestig. Daarbenewens beskik Chili oor 17 plaaslike appèlhowe.
As gevolg van juridiese hervormings volgens die Amerikaanse model in Junie 2005 is die take van die aanklaer (staatsaanklaer) en die regter geskei. As deel van hierdie hervorming word verhore nou in die openbaar en mondeling uitgevoer, in plaas van die vorige skriftelike uitvoering. Verweerders met ’n lae inkomste kan ’n openbare verdediger in diens neem. Vir hierdie nuwe juridiese hervormings is 300 nuwe hofgeboue in talle Chileense stede landwyd opgerig.
Die Grondwetlike Hof (Tribunal Constitucional) is verantwoordelik vir die monitering van die parlement se wette op grondwetlikheid.
Buitelandse beleid
Chili se buitelandse beleid word deur die president se politiek gekenmerk en deur die ministerie van buitelandse sake bestuur. Sedert die vroeë dekades ná sy onafhanklikheid het Chili altyd ’n aktiewe betrokkenheid by buitelandse sake gespeel. Die buitelandse beleid word veral deur die lidmaatskap in internasionale organisasies gekenmerk. Chili is ’n stigtingslid van die Verenigde Nasies, Gemeenskap van Latyns-Amerikaanse en Karibiese Lande, Organisasie van Amerikaanse Lande, Organisasie van Ibero-Amerikaanse Lande, Unie van Suid-Amerikaanse Nasies, OPANAL en die Rio-groep. Daarbenewens het Chili in 1973 by die Beweging van Onverbonde Lande en in 2010 by die Organisasie vir Ekonomiese Samewerking en Ontwikkeling (OESO) aangesluit en is tans ’n geassosieerde lid van die Andesgemeenskap en Mercosur.
Danksy Chili se geassosieerde lidmaatskap by Mercosur kan dié land eie handelsooreenkomste met ander lande sluit. Sulke ooreenkomste is onder andere met die Europese Unie, Japan, Kanada, Meksiko, Nieu-Seeland, Suid-Korea, die Verenigde State en die Volksrepubliek China ondeteken.
Sedert Chili se demokratisering vanaf 1990 het dié land ’n aantal konflikte met Argentinië en Peru opgelos wat die grenslyne by die Beagle-kanaal en die Fitz Roy-massief betref. In teenstelling daarmee is die konflik met Bolivië oor verlore grondgebied uit die Salpeteroorlog nog steeds onopgelos. As gevolg daarvan is Bolivië die enigste land van die Amerikas waarmee Chili geen diplomatiese betrekkinge onderhou nie. Eers ná die redding van 33 mynwerkers in 2010, waaronder daar een Boliviër was, het die presidente van beide lande vir die eerste keer in dekades ontmoet.
Ekonomie
Algemene oorsig
Chili is een van Suid-Amerika se mees stabiele en welvarende nasies en voorste Latyns-Amerikaanse land in menslike ontwikkeling, mededingendheid, inkomste per kapita, globalisering, ekonomiese vryheid, en ’n lae persepsie van korrupsie. Hoewel Chili volgens die Gini-koëffisiënt ’n hoë ekonomiese ongelykheid het, is dit naby aan die plaaslike gemiddelde. Sedert Julie 2013 word Chili deur die Wêreldbank as ’n “hoë-inkomste ekonomie” beskou.
In 2006 het Chili dié land met die hoogste nominale BBP per kapita in Latyns-Amerika geword. Chili het die hoogste graad ekonomiese vryheid in Suid-Amerika (posisie sewe wêreldwyd), vanweë sy onafhanklike en doeltreffende regstelsel en omsigtige openbare finansiële bestuur. In Mei 2010 het Chili die eerste Suid-Amerikaanse land geword wat by die OESO aangesluit het. Belastinginkomste, gesamentlik 20,2% van die BBP in 2013, was die tweede laagste onder die 34 OESO-lande en die laagste in 2010. Chili het ’n ongelykheid-aangepasde menslike ontwikkelingsindeks van 0,661, in vergelyking met 0,662, 0,680 en 0,542 onderskeidelik vir die naburige lande Uruguay, Argentinië en Brasilië. In 2008 het net 2,7% van die bevolking van minder as $ 2 per dag geleef.
Die wêreldwye mededingendheidsverslag vir 2009–2010 beskou Chili as die 30ste mees mededingende land in die wêreld en die eerste in Latyns-Amerika, heelwat hoër as Brasilië (56ste), Meksiko (60ste) en Argentinië (85ste); dit het sedertdien gedaal uit die top 30. Die Wêreldbank se “gemak om sake te doen”-indeks lys Chili as 34ste in die wêreld soos op 2014. Die geprivatiseerde nasionale pensioen-stelsel (AFP) het binnelandse beleggings aangemoedig en het bygedra tot ’n geskatte totale binnelandse spaarkoers van ongeveer 21% van die BBP.
Hulpbronne en produserende bedryf
Die mynbousektor is een van die hoekstene van Chili se ekonomie. As gevolg van langdurige modernisering en beleggings het dié land die grootste kopervervaardiger ter wêreld geword. Chili produseer tans sowat een derde van die wêreldwye koperontginning, wat veral rondom die Atacamawoestyn in Noord-Chili ontgin word. Verdere belangrike mynbouprodukte sluit in goud, silwer, molibdeen, yster en steenkool.
Die wynboubedryf in Chili het ’n lang tradisie en die eerste wingerde in Chili is reeds teen die middel van die 16de eeu deur die Spaanse veroweraars aangelê. Volgens die Voedsel- en Landbouorganisasie is Chili in 2013 met 1 832 000 ton die vyfde grootste wynvervaardiger ná lande soos Frankryk, Italië, die Verenigde State en Spanje. Daarbenewens word in Chili ’n verskeidenheid van landbouprodukte soos druiwe, appels, pere, uie, koring, mielies, hawer, perske, knoffel, aspersies, boontjies, beesvleis, pluimvee, wol, vis en hout verbou.
Toerismebedryf
Volgens die Wêreldtoerismeorganisasie (WTO) is Chili een van die mees besoekte lande ter wêreld en die agste mees besoekte land in die Amerikas ná die Verenigde State, Meksiko, Kanada, Argentinië, Brasilië, die Dominikaanse Republiek en Puerto Rico. Volgens die Nasionale Diens van Toerisme (Sernatur) besoek twee miljoen mense jaarliks dié land. Die meeste van hierdie besoekers kom van ander lande op die Amerikaanse vasteland, veral Argentinië; gevolg deur ’n groeiende aantal van die Verenigde State, Europa, Brasilië asook Asiate uit Suid-Korea en die Volksrepubliek China.
Chili beskik oor ’n groot verskeidenheid natuurlike landskappe soos die Mars-agtige landskappe van die hiperariede Atacamawoestyn, die gletsergevoede fjorde van Patagonië, die wynlande by die Andes van die sentrale vallei en die oerwoude van die Mere-distrik. Vuurland, Paaseiland en die Juan-Fernández-eilandgroep, insluitende Robinson-Crusoe-eiland, behoort ook tot die groot toeristetrekpleisters.
Dié land beskik oor ses Unesco-wêrelderfenisgebiede: die kerke van Chiloé (2000), die Rapa Nui Nasionale Park (1995), Qhapaq Ñan – die Inka se padstelsel (2014), die Historiese kwart van die hawestad Valparaíso (2003), Humberstone en Santa Laura se salpeterwerke (2005) en Sewell se myndorp (2006).
Buitelandse handel
Chili se vernaamste handelsvennote volgens uitvoer sluit in (2014): die Volksrepubliek China (24,9%), die Verenigde State (12,8%), Japan (9,9%), Brasilië (5,8%) en Suid-Korea (5,5%). Die ses vernaamste handelsvennote volgens invoer is (2014): die Verenigde State (20,3%), die Volksrepubliek China (19,7%), Brasilië (6,5%), Argentinië (5,0%) en Duitsland (4,0%).
Chili het in 2014 goedere ter waarde van $76,98 miljard uitgevoer, terwyl goedere ter waarde van $70,67 miljard ingevoer is. Dié land het daarmee ’n handelsoorskot van $6,31 miljard gehad. Grondstowwe, veral koper (53,6%) en landbouprodukte soos wyn (2,4%), hout en vissery-produkte (4,5%) word hoofsaaklik uitgevoer. Belangrike invoere sluit in masjinerie (21,9%), ru-olie (17,5%), asook voertuigonderdele (16,3%).
Demografie
Oorsig
Volgens Chili se sensus van 2017 het dié land ’n bevolking van sowat 17 574 003 gehad. Die bevolkingsgroei neem as gevolg van ’n dalende geboortesyfer sedert 1990 af. Daar word verwag dat Chili se bevolking tot 2050 tot sowat 20,2 miljoen sal styg.
Volgens die amptelike skatting van 2016 het Chili ’n bevolking van sowat 17 909 754 gehad. Omstreeks 85% is in stedelike gebiede saamgetrek, waarvan 40% in die metropolitaanse gebied van Santiago de Chile. Die grootste bevolkingspunte volgens die 2012-sensus is Gran Santiago met ’n bevolking van 6 683 852, Gran Valparaíso met 930 220 en Gran Concepción met 922 491.
Chili se bevolkingsgroei word veral deur die lewensverwagting se skerp styging geraak. In 2013 het die Chilene die hoogste lewensverwagting van alle Suid-Amerikaners gehad. In 2009 was die gemiddelde lewensverwagting 78,4 jaar: 75,74 vir mans en 81,19 vir vroue.
Bevolking
Chili se bevolking is ’n mengsel van verskillende etniese groepe, hoofsaaklik die afstammelinge van Europese setlaars wat ongeveer 52,7% van die bevolking uitmaak. Golwe van Europese immigrante het in die laat 19de eeu en vroeë 20ste eeu in Chili aangekom. Onder andere: Britte, Duitsers, Franse, Iere, Italianers, Kroate, Nederlanders, Pole, Russe, Serwiërs en Spanjaarde, asook ’n kleiner aantal immigrante uit die Midde-Ooste, waarvan veral Palestyne. Danksy Chili se ekonomiese opswaai sedert 1990 het tale immigrante vanuit die buurlande Argentinië (57 019), Bolivië (25 151), Colombia (27 411), Ecuador (16 357) en Peru (103 624) na Chili gestroom.
Die oorspronklike bevolking van Indiane maak ongeveer 3,2% van die totale bevolking uit, hoofsaaklik Mapuche.
Tale
Die amptelike en mees gebruikte taal in Chili is Spaans, wat castellano genoem word. Met die Spaanse verowering van Chili het Spaans die lingua franca van Chili geword, terwyl die inheemse tale minderheidstale geword het, met ’n paar wat nou uitgesterf het of ernstig bedreig word. Sowat 15 miljoen Chilene gebruik Spaans as hul moedertaal, gevolg deur omtrent 1,55 miljoen met Spaans as tweede taal. Die Chileense Spaans verskil van die buurlandse Spaans in Suid-Amerika, want finale lettergrepe en “s”-klanke word dikwels verlaag en sommige konsonante het ’n sagte uitspraak.
Die belangrikste inheemse tale is Aymara (20 000), Mapudungun (250 000), Quechua (8 200) en Rapa Nui (2 600), waarvan Aymara en Quechua oorwegend in die noorde en Mapuche in die suide van Chili gepraat word, terwyl Rapa Nui op Paaseiland gepraat word. Duits word veral in die suide van Chili deur sowat 20 000 afstammelinge van Duitse immigrante gepraat.
Godsdiens
Sedert die grondwet van 1925 is Chili ’n sekulêre staat wat godsdiensvryheid waarborg. In 2015 vorm die Christendom (68%) die belangrikste godsdiens met Rooms-Katolieke (55%) en Protestante (13%), gevolg deur 25% Agnostici en Ateïste, asook 7% wat ander godsdienste aanhang.
Minderheidsgodsdiensgroepe sluit in die Oosters-Ortodokse Kerk, Kerk van Jesus Christus van die Heiliges van die Laaste Dae, Jehovah se Getuies, die Anglikaanse kerk, Baptisme en Sewendedag-Adventiste. Die inheemse bevolkingsgroepe is veral aanhangers van Sjamanisme.
Die openbare godsdienstige vakansiedae in Chili sluit in Kersfees, Goeie Vrydag, die fees van die Maagd van Karmelberg, die Fees van die Heiliges Petrus en Paulus, Hemelvaartdag, Allerheiligedag en die Fees van die Onbevlekte Ontvangenis. Die regering het onlangs 31 Oktober, Hervormingsdag, tot ’n openbare vakansiedag verklaar, ter ere van die Protestantse kerke in dié land.
Die beskermheiliges van Chili is Jakobus die Meerdere en Onse Maagd van Karmelberg (Santiago). In 2005 is Alberto Hurtado deur Pous Benediktus XVI heilig verklaar en het sodoende Chili se tweede heilige ná Teresa van die Andes geword.
Kultuur
Vanaf die tydperk tussen die vroeë landbou-nedersettings en die einde van die Voor-Spaanse tydperk was die noorde van Chili ’n landstreek wat gekenmerk is deur die Andes-kultuur wat beïnvloed is deur die Altiplano se tradisies wat versprei het na die valleie aan die kus van die noorde, terwyl die suidelike streke gebiede van die Mapuche se kulturele aktiwiteite was. Dwarsdeur die koloniale tydperk ná die verowering en gedurende die vroeë Republikeinse tydperk is dié land se kultuur oorheers deur alles wat Spaans is. Ander Europese invloede, veral Engels, Frans en Duits, het in die 19de eeu begin en duur tot vandag voort. Die Duitse immigrante het die Beierse styl in landelike argitektuur en kookkuns in Chili se suide in stede soos Valdivia, Frutillar, Puerto Varas, Osorno, Temuco, Puerto Octay, Llanquihue, Faja Maisan, Pitrufquén, Victoria, Pucón en Puerto Montt ingevoer.
Literatuur
Chilene noem hul land país de poetas — “land van digters”. Gabriela Mistral is die eerste Latyns-Amerikaanse Nobelpryswenner vir die Letterkunde (1945). Chili se mees bekende digter is Pablo Neruda, wat die Nobelprys vir Letterkunde (1971) ontvang het en wêreldbekend is vir sy uitgebreide versameling werke oor romanse, natuur en politiek. Sy drie hoogs gepersonaliseerde huise in Isla Negra, Santiago en Valparaíso is gewilde toeristebestemmings.
Onder die lys van ander Chileense digters is Carlos Pezoa Véliz, Vicente Huidobro, Gonzalo Rojas, Pablo de Rokha, Nicanor Parra en Raúl Zurita. Isabel Allende is die bes verkopende Chileense skrywer, met 51 miljoen romaneksemplare wat wêreldwyd verkoop is. Die romanskrywer José Donoso se roman The Obscene Bird of Night word deur die kritikus Harold Bloom as een van die kanonieke werke van die 20ste-eeuse Westerse literatuur beskou. Nog een internasionaal erkende Chileense skrywer en digter is Roberto Bolaño wie se vertalings in Engels uitstekende ontvangs deur kritici geniet.
Daarbenewens het tot vandag drie Chileense skrywers die Miguel de Cervantes-prys gewen (een van die belangrikste Spaanse literatuurpryse wat sedert 1976 deur die Spaanse ministerie van kultuur toegeken word): Jorge Edwards (1998), Gonzalo Rojas (2003) en Nicanor Parra (2011).
Rolprente
Die geskiedenis van rolprente in Chili het aan die begin van die 20ste eeu met die eerste Chileense film se vertoning in 1902 en die eerste Chileense speelfilm wat in 1910 verskyn het, begin. Die oudste oorlewende speelfilm is El Húsar de la Muerte (1925) en die laaste stille film was Patrullas de Avanzada (1931). Die Chileense rolprentbedryf het in die laat 1940’s en in die 1950’s gesukkel, ten spyte van sommige suksesse soos El Diamante de Maharajá. Die 1960’s het die ontwikkeling van die “Nuwe Chileense Film” met rolprente soos Three Sad Tigers (1968), Jackal of Nahueltoro (1969) en Valparaíso, Mi Amor (1970) beleef. Ná die militêre staatsgreep van 1973 is die rolprentbedryf ’n knou toegedien, omdat baie rolprentvervaardigers in ballingskap gewerk het. Dit het wel sy kop opgelig na die einde van die diktatuur in 1989 se kant toe, met groot kritiese sukses soos Johnny Cien Pesos (1993), Historias de Fútbol (1997) en Gringuito (1998).
Suksesvolle rolprente het in die laat 1990’s en vroeë 2000’s verskyn soos El Chacotero Sentimental: la película (1999), Sexo con Amor (2003), Subterra (2003) en Machuca (2004), wat later wyd oortref is deur Stefan v/s Kramer (2012).
In die onlangse jare het Chileense rolprente gereelde verskynings op internasionale filmfeeste en toekennings gemaak, soos No (2012) wat die eerste Chileense rolprent geword het wat vir die Oscar as beste buitelandse rolprent benoem is.
Musiek
Musiek in Chili wissel van folklore oor gewilde tot klassieke musiek. Sy groot geografie laat verskillende musiekstyle in die noorde, sentrum en suide van dié land ontstaan, insluitende Paaseiland- en Mapuchemusiek. Die nasionale dans is die cueca. ’n Ander vorm van ’n tradisionele Chileense lied, maar nie ’n dans nie, is die tonada. Dit spruit uit die Spaanse koloniste se ingevoerde musiek voort, en dit onderskei hom van die cueca deur ’n intermediêre melodiese artikel en ’n meer prominente melodie.
Die jare tussen 1950 en 1970 het ’n wedergeboorte van die volksmusiek beleef wat gelei is deur groepe soos Los de Ramón, Los Cuatro Huasos en Los Huasos Quincheros, onder andere met komponiste soos Raúl de Ramón en Violeta Parra. In die middel-1960’s is inheemse musikale vorme vernuwe deur die Parra-gesin met die Nueva canción Chilena, wat verband hou met politieke aktiviste en hervormers soos Victor Jara, Inti-Illimani en Quilapayún. ’n Ander belangrike folk-sanger en navorser oor folklore en Chileense etnografie is Margot Loyola. Daarbenewens het verskeie rockgroepe soos Los Jaivas, Los Prisioneros, La Ley en Los Tres internasionale sukses behaal. In Februarie word die jaarlikse musiekfeeste in Viña del Mar aangebied.
Kookkuns
Die Chileense kookkuns spruit hoofsaaklik uit die kombinasie van tradisionele Spaanse kookkuns, Chile se inheemse kultuur en plaaslike bestanddele met latere belangrike invloede deur ander Europese kookkunste soos dié uit Duitsland, Italië en Frankryk. Die voedseltradisie en resepte in Chili is bekend aan sy verskeidenheid geure en bestanddele met dié land se diverse geografie en klimaat wat ’n wye verskeidenheid landbouprodukte, vrugte en groente lewer. Die lang kuslyn en die mense se verhouding met die Stille Oseaan voeg ’n groot verskeidenheid seekosprodukte tot die Chileense kookkuns by met dié land se waters as tuiste van unieke spesies vis, weekdiere, skaaldiere en alge, danksy die suurstofryke water van die Humboldtstroom. Chili is ook een van die wêreld se grootste wynprodusente en baie Chileense resepte is dan ook versterk en vergesel deur plaaslike wyne.
Die Chileense kookkuns vorm ’n weerspieëling van dié land se topografiese verskeidenheid met ’n verskeidenheid seekos, beesvleis, groente en vrugte. Tradisionele resepte sluit in asado, cazuela, empanadas, humitas, pastel de choclo, pastel de papas, curanto en sopaipillas.
Crudos is ’n voorbeeld van die mengsel kulinêre bydraes deur die verskillende etniese invloede in Chili. Die rou gemaalde llama, mildelike gebruik van skulpvis en rysbrood is weer afkomstig uit die inheemse Quechua se Andes-kookkuns (alhoewel beesvleis deur Europeërs na Chili gebring is en ook nou gebruik word in plaas van llama-vleis), suurlemoen en uie is ingebring deur die Spaanse koloniste en die gebruik van mayonnaise en jogurt is deur Duitse immigrante saam met bier ingebring.
Sport
Sokker is Chili se gewildste sportsoort. Die Chileense nasionale sokkerspan het aan nege van die moontlike 22 FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooie deelgeneem, insluitende dié in 1962, wat in Chili aangebied is, waartydens die nasionale span derde geëindig het. Verdere goeie resultate wat deur die nasionale sokkerspan behaal is, sluit in sewe eindstryde en twee titels by die Copa América (in 2015 en 2016), een silwer- en twee bronsmedaljes tydens die Pan-Amerikaanse Spele, een bronsmedalje tydens die Olimpiese Somerspele 2000 in Sydney en twee derdeplekke tydens die FIFA o/17 en o/20-toernooie. Chili is tans in die 29ste plek (2022) van die FIFA-wêreldranglys en is saam met Argentinië, Brasilië, Colombia en Uruguay een van die beste nasionale spanne in Suid-Amerika. Die hoogste liga binne Chili se sokkerliga-stelsel is die Campeonato Nacional wat deur die IFFHS as die negende sterkste nasionale sokkerliga in die wêreld beskou word. Die belangrikste sokkerklubs is Colo-Colo, Universidad de Chile en Universidad Católica. Colo-Colo is dié land se suksesvolste sokkerklub, met beide die meeste nasionale en internasionale kampioenskappe, insluitende die gesogde Copa Libertadores Suid-Amerikaanse klubtoernooi. Universidad de Chile is die mees onlangse internasionale kampioen (Copa Sudamericana 2011). Internasionaalbekende sokkerspelers sluit in Iván Zamorano, Marcelo Salas, Elías Figueroa en Matías Fernández.
Tennis is Chili se suksesvolste sportsoort. Die nasionale span het die wêreldtoernooi twee keer (2003 en 2004) gewen en het in die Davisbeker-eindstryd teen Italië in 1976 gespeel. Tydens die Olimpiese Somerspele 2004 het dié land goue en bronsmedaljes in die mans-enkelspel en goud in die mansdubbelspel gewen. Marcelo Ríos het in 1998 die eerste Latyns-Amerikaanse man geword wat die nommer-een-plek in die ATP-ranglys bereik het. Anita Lizana het die VSA-Ope in 1937 gewen en daarmee die eerste vrou van Latyns-Amerikaanse herkoms geword om ’n Grand Slam-toernooi te wen. Luis Ayala was twee keer naaswenner by die Franse Ope en albei Ríos en Fernando Gonzalez haal die Australiese Ope se mans-enkelspel-eindstryd. González het ook ’n silwermedalje in die enkelspel tydens die Olimpiese Somerspele 2008 in Beijing gewen.
Op die Olimpiese Somerspele spog Chili met ’n totaal van twee goue medaljes (tennis), sewe silwermedaljes (atletiek, ruitersport, boks, skyfskiet en tennis) en vier bronsmedaljes (tennis, boks en sokker). In 2012 het Chili het sy eerste Paralimpiese Spele-medalje gewen (goud in atletiek).
Rodeo is Chili se nasionale sportsoort en word in die landelike gebiede van dié land beoefen. ’n Sport soortgelyk aan hokkie, chueca genoem, is deur die Mapuche tydens die Spaanse verowering gespeel. Ski en sneeuplankry word in ski-sentrums geleë in die Sentrale Andes en in suidelike ski-sentrums naby stede soos Osorno, Puerto Varas, Temuco en Punta Arenas beoefen. Branderplankry is veral gewild by sommige kusdorpe. Polo word in Chili professioneel beoefen en dié land het beide die Polo-wêreldkampioenskap van 2008 en 2015 gewen.
Basketbal is ’n gewilde sportsoort, waarin Chili ’n bronsmedalje in die eerste FIBA-wêreldkampioenskap vir mans 1950 gewen het en ’n tweede bronsmedalje toe Chili as gasheer vir die FIBA-wêreldkampioenskap 1959 opgetree het. Chili het in 1953 as gasheer vir die eerste FIBA-wêreldkampioenskap vir vroue opgetree en by dié toernooi met die silwermedalje weggestap. San Pedro de Atacama is gasheer vir die jaarlikse “Atacama Crossing”, ’n ses-fase, 250 km (160 myl) lang wedloop wat jaarliks sowat 150 deelnemers uit 35 lande lok. Die Dakar-tydren is van 2009 tot 2019 in beide Chili en Argentinië en later ook Peru aangebied.
Rugby word in Chili sedert die 1880’s gespeel en is deur die Britte ná dié land gebring. Rugby is een van die snelgroeiende sportsoorte in Chili en word veral aan universiteite beoefen. Die Chileense nasionale rugbyspan, bekend as Los Cóndores – “die kondors”, het in 2023 vir hul eerste rugbywêreldbekertoernooi gekwalifiseer, maar hulle is in die groepfase uit die toernooi geskakel. Hulle word as Suid-Amerika se derde sterkste span ná Argentinië en Uruguay beskou.
Bekende Chilene
Sien ook
Lys van nedersettings in Chili
Verwysings
Bronne
Algemeen
Geskiedenis
Eksterne skakels
Algemene inligting
Chile.com
Chile Explorer
Beelde
Verskeie skakels deur LANIC versamel
Regeringsbronne
Amptelike webwerf van Chili
Regering van Chili
Presidentskap van Chili
Ministerie van Binnelandse Sake
Ministerie van Buitelandse Sake
Kongres van Chili
Senaat van Chili
Huis van Verteenwoordigers
Nasionale Biblioteek van die Kongres
Regsprekende Gesag van Chili
Voormalige Spaanse kolonies | [
"Chili",
"(",
"Spaans",
":",
"Chile",
",",
"[ˈtʃile",
"]",
",",
")",
",",
"amptelik",
"die",
"Republiek",
"Chili",
"(",
"República",
"de",
"Chile",
",",
"[reˈpuβlika",
"ðe",
"ˈtʃile",
"]",
",",
")",
",",
"is",
"’n",
"unitêre",
"presidensiële",
"grondwetlike",
"republiek",
"geleë",
"aan",
"die",
"suidwestelike",
"kus",
"van",
"Suid-Amerika",
".",
"Chili",
"is",
"lank",
"en",
"smal",
"en",
"strek",
"in",
"’n",
"noord-suidrigting",
"oor",
"’n",
"afstand",
"van",
"sowat300",
"kilometer",
",",
"terwyl",
"dit",
"op",
"sy",
"breedste",
"in",
"’n",
"oos-wesrigting",
"maksimaalkilometer",
"van",
"die",
"weskus",
"tot",
"by",
"die",
"grens",
"met",
"Argentinië",
"strek",
".",
"Dié",
"land",
"behels",
"verskillende",
"klimaatsones",
"wat",
"van",
"tropiese",
"woestyne",
"in",
"die",
"noorde",
"tot",
"by",
"die",
"koel",
"gematigde",
"en",
"subpolêre",
"woudsones",
"van",
"Suid-Chili",
"strek",
".",
"Dit",
"het",
"lae",
"berge",
"langs",
"die",
"kus",
",",
"’n",
"vrugbare",
"vallei",
",",
"en",
"die",
"Andesgebergte",
"in",
"die",
"ooste",
".",
"Chili",
"word",
"in",
"die",
"weste",
"deur",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
",",
"in",
"die",
"noorde",
"deur",
"Peru",
",",
"in",
"die",
"noordooste",
"deur",
"Bolivië",
",",
"in",
"die",
"ooste",
"deur",
"Argentinië",
"en",
"in",
"die",
"suide",
"deur",
"die",
"Suidelike",
"Oseaan",
"begrens",
".",
"Die",
"Straat",
"van",
"Magellaan",
",",
"wat",
"volledig",
"onder",
"Chili",
"se",
"beheer",
"val",
",",
"bied",
"dié",
"land",
"ook",
"toegang",
"tot",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"in",
"die",
"ooste",
".",
"Naas",
"sy",
"vastelandgebiede",
"maak",
"ook",
"die",
"Paaseiland",
"(",
"of",
"Rapa",
"Nui",
")",
"in",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
",",
"die",
"eiland",
"Salas",
"y",
"Goméz",
",",
"die",
"Juan-Fernández-eilandgroep",
"met",
"Robinson-Crusoe-eiland",
",",
"die",
"Desventuradas-eilande",
"en",
"die",
"eilandgroepe",
"van",
"Ildefonso",
"en",
"Diego-Ramirez",
"in",
"die",
"suide",
"deel",
"uit",
"van",
"Chileense",
"grondgebied",
".",
"Dié",
"land",
"maak",
"daarnaas",
"ook",
"aanspraak",
"op",
"’n",
"gebied",
"in",
"Antarktika",
"(",
"Antártica",
"Chilena",
")",
"met",
"’n",
"oppervlakte",
"van",
"sowat266",
"miljoen",
"vierkante",
"kilometer",
"rondom",
"die",
"Antarktiese",
"Skiereiland",
".",
"Danksy",
"die",
"ekonomiese",
"beleid",
"en",
"vryemarkhervormings",
"van",
"Augusto",
"Pinochet",
"se",
"demokratiese",
"opvolgers",
"het",
"Chili",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"welvarendste",
"lande",
"in",
"Latyns-Amerika",
"en",
"mees",
"stabiele",
"nasies",
"in",
"Suid-Amerika",
"ontwikkel",
".",
"Volgens",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
"se",
"Menslike",
"ontwikkelingsindeks",
"(",
"MOI",
")",
"is",
"Chili",
"tans",
"dié",
"land",
"met",
"die",
"hoogste",
"lewensgehalte",
"in",
"Latyns-Amerika",
".",
"Chili",
"is",
"een",
"van",
"die",
"belangrikste",
"koperprodusente",
"ter",
"wêreld",
",",
"’n",
"beduidende",
"uitvoerder",
"van",
"wyn",
"en",
"ook",
"een",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"grootste",
"mededingers",
"op",
"die",
"internasionale",
"vrugtemark",
".",
"Etimologie",
"Die",
"herkoms",
"van",
"die",
"woord",
"Chili",
"is",
"nog",
"steeds",
"onduidelik",
".",
"Volgens",
"diee",
"eeuse",
"Spaanse",
"kroniekskrywer",
"Diego",
"de",
"Rosales",
",",
"het",
"die",
"Inkas",
"die",
"vallei",
"van",
"Aconcagua",
"“Chili”",
"deur",
"die",
"afleiding",
"van",
"’n",
"Picunche-stamhoof",
"(",
"“cacique”",
")",
"se",
"naam",
"Tili",
"genoem",
",",
"wie",
"die",
"gebied",
"tydens",
"die",
"verowering",
"deur",
"die",
"Inkas",
"beheers",
"het",
".",
"’n",
"Ander",
"teorie",
"verwys",
"na",
"die",
"ooreenkoms",
"van",
"Aconcagua",
"se",
"vallei",
"met",
"dié",
"van",
"die",
"Casmarivier",
"in",
"Peru",
",",
"waar",
"’n",
"dorp",
"en",
"’n",
"vallei",
"met",
"die",
"naam",
"chili",
"geleë",
"was",
".",
"Ander",
"teorieë",
"beweer",
"dat",
"Chili",
"se",
"naam",
"afgelei",
"is",
"van",
"’n",
"inheemse",
"Amerikaanse",
"woord",
"wat",
"óf",
"“einde",
"van",
"die",
"aarde”",
"óf",
"“seemeeue",
"”",
"kon",
"beteken",
";",
"van",
"die",
"Mapuche-woord",
"chilli",
"wat",
"kon",
"beteken",
"“waar",
"die",
"land",
"eindig”",
"of",
"van",
"die",
"Quechua-woord",
"chiri",
",",
"“koud”",
"of",
"tchili",
",",
"wat",
"óf",
"“sneeu”",
"óf",
"“die",
"diepste",
"punt",
"van",
"die",
"aarde”",
"beteken",
".",
"Nog",
"’n",
"oorsprong",
"word",
"toegeskryf",
"aan",
"chilli",
",",
"die",
"onomatopoeise",
"cheele-cheele",
"—",
"die",
"Mapuche",
"se",
"nabootsing",
"van",
"die",
"gekweel",
"van",
"’n",
"voël",
"wat",
"plaaslik",
"bekend",
"staan",
"as",
"trile",
".",
"Die",
"Spaanse",
"conquistadores",
"het",
"die",
"naam",
"van",
"die",
"Inkas",
"gehoor",
"en",
"die",
"min",
"oorlewendes",
"van",
"Diego",
"de",
"Almagro",
"se",
"eerste",
"Spaanse",
"ekspedisie",
"suid",
"van",
"Peru",
"inenhet",
"hulself",
"die",
"“manne",
"van",
"Chili”",
"genoem",
".",
"Uiteindelik",
"is",
"Almagro",
"gekrediteer",
"met",
"die",
"universalisasie",
"van",
"die",
"naam",
"Chili",
",",
"na",
"die",
"sodanige",
"benaming",
"van",
"die",
"Mapocho-vallei",
".",
"Die",
"ouer",
"spelling",
"“Chili",
"”",
"is",
"in",
"Engels",
"gebruik",
"tot",
"ten",
"minstevoordat",
"dit",
"deur",
"“Chile”",
"vervang",
"is",
".",
"In",
"Afrikaans",
"en",
"Nederlands",
"het",
"die",
"naam",
"Chili",
"gebruiklik",
"gebly",
".",
"Geskiedenis",
"Vroeë",
"geskiedenis",
"Die",
"oudste",
"spore",
"van",
"menslike",
"vestigings",
"is",
"meer",
"as500",
"jaar",
"oud",
"en",
"is",
"in",
"Monte",
"Verde",
"gevind",
".",
"Dit",
"is",
"in",
"die",
"suidelike",
"Sentraal-Chili",
"suidwes",
"van",
"Puerto",
"Montt",
"geleë",
"en",
"hoort",
"tot",
"die",
"oudste",
"menslike",
"nedersettings",
"op",
"die",
"Amerikaanse",
"vasteland",
"wat",
"ooit",
"gevind",
"is",
".",
"In",
"oases",
"binne",
"die",
"Atacamawoestyn",
"van",
"Suid-Peru",
"en",
"Noord-Chili",
"het",
"tussenenv.C",
".",
"die",
"Chinchorro-kultuur",
"bestaan",
",",
"’n",
"jagter-versamelaar-volk",
"wat",
"veral",
"vir",
"hul",
"mummies",
"bekend",
"staan",
".",
"Omtrentv.C",
".",
"het",
"in",
"die",
"noorde",
"landbou",
"en",
"mak",
"maak",
"van",
"vee",
"opgekom",
".",
"Omtrentn.C",
".",
"is",
"die",
"Paaseiland",
"deur",
"Polinesiese",
"volke",
"bevolk",
"wat",
"ná",
"sowatjaar",
"hul",
"bloeitydperk",
"beleef",
"en",
"die",
"bekende",
"moai",
"opgerig",
"het",
".",
"Vanaftothet",
"die",
"noorde",
"van",
"die",
"huidige",
"Chili",
"aan",
"die",
"Inka-ryk",
"behoort",
".",
"Die",
"Mapuche",
"het",
"baie",
"pogings",
"wat",
"die",
"Inkas",
"onderneem",
"het",
"om",
"die",
"gebied",
"te",
"verower",
",",
"ten",
"spyte",
"van",
"hul",
"gebrek",
"aan",
"staatsorganisasie",
",",
"suksesvol",
"weerstaan",
".",
"Hulle",
"het",
"teen",
"Sapa",
"Inka",
"Tupac",
"Yupanqui",
"en",
"sy",
"weermag",
"geveg",
".",
"Die",
"gevolg",
"van",
"die",
"bloedige",
"drie-dae-konfrontasie",
"wat",
"as",
"die",
"“Slag",
"van",
"die",
"Maule”",
"bekend",
"staan",
",",
"was",
"dat",
"die",
"Inka",
"se",
"verowering",
"van",
"Chileense",
"gebiede",
"aan",
"die",
"Maule-rivier",
"geëindig",
"het",
".",
"Die",
"Spaanse",
"koloniale",
"bewind",
"Nadat",
"Christophorus",
"Columbus",
"die",
"Amerikas",
"invir",
"Spanje",
"ontdek",
"het",
",",
"het",
"die",
"Europese",
"verkenning",
"en",
"verowering",
"van",
"die",
"twee",
"kontinente",
"begin",
".",
"Inhet",
"die",
"Portugese",
"ontdekkingsreisiger",
"Ferdinand",
"Magellaan",
"in",
"diens",
"van",
"Spanje",
"die",
"Straat",
"van",
"Magellaan",
"tydens",
"sy",
"omseiling",
"van",
"die",
"wêreld",
"ontdek",
".",
"Die",
"naaste",
"Europeërs",
",",
"wat",
"die",
"gebied",
"van",
"Chili",
"bereik",
"het",
",",
"was",
"Diego",
"de",
"Almagro",
"el",
"Mozo",
",",
"’n",
"Spaanse",
"conquistador",
"en",
"mededinger",
"van",
"Francisco",
"Pizarro",
",",
"en",
"sy",
"gevolgskap",
".",
"Hulle",
"het",
"invanaf",
"Peru",
"vertrek",
"op",
"soek",
"na",
"goud",
"in",
"die",
"suide",
",",
"maar",
"is",
"deur",
"die",
"inheemse",
"bevolking",
"teruggedryf",
".",
"Die",
"eerste",
"blywende",
"Europese",
"nedersetting",
",",
"Santiago",
"de",
"Chile",
",",
"is",
"opFebruariedeur",
"Pedro",
"de",
"Valdivia",
"gestig",
".",
"Sederthet",
"Chili",
"deel",
"uitgemaak",
"van",
"die",
"Vise-Koninkryk",
"Peru",
".",
"Hoewel",
"die",
"Spanjaarde",
"nie",
"die",
"omvattende",
"goud-",
"en",
"silwer-rykdom",
"waarna",
"hulle",
"gesoek",
"het",
"gevind",
"het",
"nie",
",",
"het",
"hulle",
"die",
"landbou-potensiaal",
"van",
"Chili",
"se",
"sentrale",
"vallei",
"ontdek",
".",
"Dus",
"het",
"Chili",
"’n",
"belangrike",
"verskaffingsvennoot",
"van",
"landbougoedere",
"vir",
"ander",
"Spaanse",
"kolonies",
"geword",
".",
"Die",
"Spanjaarde",
"kon",
"danksy",
"die",
"weerstand",
"van",
"die",
"Mapuche-bevolking",
"nie",
"die",
"suidelike",
"gebiede",
"verower",
"nie",
".",
"Die",
"konflik",
",",
"wat",
"as",
"die",
"Arauco-oorlog",
"bekend",
"staan",
",",
"was",
"’n",
"lang",
"stryd",
",",
"waarin",
"vreedsame",
"fases",
"met",
"skermutselinge",
"gewissel",
"het",
".",
"Dit",
"het",
"’n",
"aanlopende",
"Spaanse",
"kolonisasie",
"van",
"die",
"suide",
"verhoed",
",",
"aangesien",
"nedersettings",
"en",
"vestings",
"kort",
"ná",
"hul",
"stigting",
"weer",
"deur",
"die",
"inheemse",
"bevolking",
"verwoes",
"is",
".",
"Een",
"van",
"die",
"bekendste",
"Mapuche-leiers",
"tydens",
"die",
"Arauco-oorlog",
"was",
"Galvarino",
".",
"Vanafhet",
"die",
"Bío",
"Bío-rivier",
"de",
"facto",
"die",
"suidelike",
"grens",
"van",
"die",
"Spaanse",
"kolonie",
"gevorm",
".",
"Die",
"suksesvolle",
"weerstand",
"deur",
"die",
"Mapuche",
"het",
"die",
"Spanjaarde",
"ingedwing",
"om",
"hulle",
"onafhanklikheid",
"in",
"die",
"verdrag",
"van",
"Quillín",
"te",
"erken",
".",
"Daarmee",
"het",
"die",
"Bio",
"Bío-rivier",
"die",
"noordelike",
"grens",
"van",
"die",
"Mapuche-staat",
"geword",
"en",
"die",
"Mapuche",
"die",
"enigste",
"inheemse",
"bevolking",
"van",
"Latyns-Amerika",
"wat",
"in",
"hul",
"eie",
"landgebied",
"geregeer",
"het",
".",
"Hoewel",
"daar",
"dan",
"ook",
"herhaaldelik",
"onsuksesvolle",
"pogings",
"onderneem",
"is",
"om",
"die",
"gebied",
"te",
"verower",
",",
"het",
"die",
"grensverloop",
"tot",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"koloniale",
"heerskappy",
"bestaan",
".",
"Eers",
"onder",
"president",
"José",
"Joaquín",
"Pérez",
",",
"wat",
"indie",
"“vreedsame",
"sluiting",
"van",
"Araukanië”",
"begin",
"het",
",",
"het",
"die",
"onafhanklike",
"Republiek",
"Chili",
"die",
"suidelike",
"gebied",
"inverower",
".",
"Benewens",
"die",
"stryd",
"teen",
"die",
"inheemse",
"bevolking",
"het",
"ernstige",
"aardbewings",
",",
"tsoenamis",
"en",
"vulkaniese",
"uitbarstings",
"ook",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"dié",
"land",
"belemmer",
".",
"Baie",
"stede",
"is",
"heeltemal",
"vernietig",
",",
"soos",
"Concepción",
"inen",
"Valdivia",
"in",
"Die",
"Chileense",
"kusstede",
"is",
"tydens",
"diee",
"ene",
"eeue",
"blootgestel",
"aan",
"gereelde",
"aanvalle",
"deur",
"Engelse",
"seerowers",
";",
"onder",
"andere",
"het",
"Francis",
"Drake",
"inValparaíso",
"verower",
"en",
"’n",
"skip",
"vol",
"Chileense",
"wyn",
"gekaap",
".",
"Inis",
"die",
"Kapiteinsgeneraliteit",
"Chili",
"gestig",
"wat",
"in",
"afhanklikheid",
"van",
"die",
"Vise-Koninkryk",
"Peru",
"gestaan",
"het",
".",
"Inhet",
"Chili",
"’n",
"soewereine",
"Kapiteinsgeneraliteit",
"met",
"handelsvryheid",
"binne",
"die",
"Spaanse",
"Koninkryk",
"geword",
".",
"Diee",
"eeu",
"Nadat",
"die",
"Spaanse",
"vaderland",
"tydens",
"die",
"Napoleontiese",
"Oorloë",
"deur",
"Frankryk",
"beset",
"is",
"en",
"Napoleon",
"sy",
"broer",
"Josef",
"Bonaparte",
"inas",
"koning",
"van",
"Spanje",
"aangestel",
"het",
",",
"het",
"Chili",
"na",
"onafhanklikheid",
"begin",
"streef",
".",
"OpSeptemberis",
"’n",
"junta",
"gevorm",
",",
"wat",
"sy",
"lojaliteit",
"met",
"Ferdinand",
"VII",
",",
"die",
"afgesette",
"monarg",
"van",
"Spanje",
",",
"verklaar",
"en",
"’n",
"outonome",
"republiek",
"binne",
"die",
"Spaanse",
"Ryk",
"geproklameer",
"het",
".",
"Hierdie",
"datum",
"word",
"as",
"die",
"begin",
"van",
"onafhanklikheidswording",
"in",
"Chili",
"gevier",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"hierdie",
"ontwikkeling",
"het",
"die",
"beweging",
"vir",
"volle",
"onafhanklikheid",
"onder",
"leierskap",
"van",
"José",
"Miguel",
"Carrera",
"(",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"bekende",
"patriotte",
")",
"en",
"sy",
"twee",
"broers",
"Juan",
"José",
"en",
"Luis",
"Carrera",
"wyer",
"steun",
"ervaar",
".",
"Spaanse",
"pogings",
"om",
"sy",
"beheer",
"oor",
"sy",
"koloniale",
"ryk",
"in",
"die",
"Amerikas",
"tydens",
"die",
"Reconquista",
"weer",
"in",
"te",
"stel",
"het",
"tot",
"’n",
"uitgerekte",
"stryd",
"gelei",
",",
"insluitend",
"binnegevegte",
"onder",
"Bernardo",
"O’Higgins",
",",
"wat",
"Carrera",
"se",
"leierskap",
"bevraagteken",
"het",
".",
"Die",
"afwisselende",
"oorlogvoering",
"het",
"voortgeduur",
"tot",
"Terwyl",
"Carrera",
"in",
"Argentynse",
"ballingskap",
"was",
",",
"het",
"O’Higgins",
"en",
"die",
"anti-Carrera",
"kohort",
"José",
"de",
"San",
"Martín",
",",
"held",
"van",
"die",
"Argentynse",
"Onafhanklikheidsoorlog",
",",
"’n",
"weermag",
"gelei",
"wat",
"die",
"Andes",
"oorsteek",
"en",
"die",
"rojaliste",
"in",
"Chili",
"verslaan",
"het",
".",
"OpFebruarieis",
"Chili",
"as",
"’n",
"onafhanklike",
"republiek",
"geproklameer",
".",
"Met",
"die",
"patriotte",
"se",
"neerlaag",
"in",
"die",
"slag",
"van",
"Rancagua",
"op2",
"Oktoberhet",
"Spanje",
"weer",
"die",
"mag",
"in",
"Chili",
"oorgeneem",
",",
"maar",
"in",
"die",
"slag",
"van",
"Chacabuco",
"tussenenFebruariehet",
"’n",
"Argentyns-Chileense",
"weermag",
"onder",
"generaal",
"José",
"de",
"San",
"Martín",
"die",
"Spanjaarde",
"verslaan",
".",
"Met",
"die",
"slag",
"van",
"Maipú",
"opAprilis",
"die",
"Spaanse",
"heerskappy",
"teindelik",
"beëindig",
".",
"San",
"Martín",
"het",
"ten",
"gunste",
"van",
"Bernardo",
"O'",
"Higgins",
"afstand",
"van",
"sy",
"presidentskap",
"gedoen",
".",
"Spanje",
"het",
"die",
"onafhanklikheid",
"van",
"Chili",
"eers",
"opAprilamptelik",
"erken",
".",
"Die",
"politieke",
"opstand",
"het",
"min",
"sosiale",
"veranderinge",
"gebring",
"en",
"diee",
"eeuse",
"Chileense",
"gemeenskap",
"het",
"die",
"essensie",
"van",
"die",
"gestratifiseerde",
"koloniale",
"sosiale",
"struktuur",
"bewaar",
"wat",
"grootliks",
"beïnvloed",
"is",
"deur",
"die",
"regerende",
"klas",
"en",
"die",
"Rooms-Katolieke",
"Kerk",
".",
"Die",
"bedanking",
"en",
"selfballingskap",
"van",
"generaal",
"O’Higgins",
"inhet",
"nie",
"’n",
"einde",
"aan",
"die",
"politieke",
"binnegevegte",
"gebring",
"nie",
".",
"Die",
"burgerlike",
"konflik",
"met",
"fokus",
"hoofsaaklik",
"op",
"die",
"kwessies",
"van",
"antiklerikalisme",
"en",
"regionalisme",
"het",
"voortbestaan",
".",
"Hierdie",
"gebeure",
"het",
"tot",
"die",
"Chileense",
"burgeroorlog",
"van1830",
"tussen",
"konserwatiewe",
"Pelucones",
"en",
"die",
"liberaalgesinde",
"Pipiolos",
"gelei",
".",
"Dié",
"konflik",
"is",
"beëindig",
"met",
"die",
"nederlaag",
"van",
"die",
"liberale",
"kragte",
"en",
"die",
"goedkeuring",
"van",
"’n",
"nuwe",
"grondwet",
"inwat",
"van",
"krag",
"sou",
"bly",
"tot",
"in",
"Vanaftothet",
"die",
"Peru-Boliviaanse",
"Konfederasieoorlog",
"teen",
"Bolivië",
"en",
"Peru",
"plaasgevind",
"wat",
"deur",
"die",
"Argentyns-Chileense",
"alliansie",
"gewen",
"is",
".",
"Ná",
"die",
"oorlog",
"is",
"die",
"Peru-Boliviaanse",
"Konfederasie",
"ontbind",
"en",
"Peru",
"moes",
"sy",
"skuldlas",
"vir",
"die",
"Chileense",
"ondersteuning",
"tydens",
"die",
"onafhanklikheidsoorlog",
"teen",
"Spanje",
"betaal",
".",
"Ná",
"die",
"opkoms",
"van",
"liberale",
"burgerregtebewegings",
"en",
"geïnspireer",
"deur",
"die",
"Europese",
"Rewolusies",
"vanhet",
"die",
"Chileense",
"Rewolusie",
"in",
"Apriluitgebreek",
",",
"toe",
"die",
"liberale",
"gepoog",
"het",
"om",
"die",
"konserwatiewe",
"regering",
"onder",
"president",
"Manuel",
"Montt",
"omver",
"te",
"werp",
"en",
"die",
"Chileense",
"Grondwet",
"vanaf",
"te",
"skaf",
".",
"Ná",
"verskeie",
"gevegte",
"en",
"beleërings",
"teen",
"die",
"einde",
"van",
"Desemberhet",
"regeringsmagte",
"die",
"opstand",
"eindelik",
"onderdruk",
".",
"OpSeptemberhet",
"Chili",
"oorlog",
"teen",
"Spanje",
"verklaar",
",",
"nadat",
"Spanje",
"gepoog",
"het",
"om",
"met",
"militêre",
"ingryping",
"groter",
"invloed",
"in",
"Peru",
"te",
"verkry",
".",
"Tydens",
"die",
"Spaans-Suid-Amerikaanse",
"oorlog",
"het",
"die",
"seeslae",
"van",
"Papudo",
"en",
"van",
"Abtao",
"by",
"die",
"Chiloé-eiland",
"plaasgevind",
".",
"OpDesemberhet",
"Peru",
"’n",
"alliansie",
"met",
"Chili",
"gesluit",
"om",
"teen",
"die",
"gemeenskaplike",
"vyand",
"te",
"veg",
".",
"Die",
"Spanjaarde",
"het",
"opMaartdie",
"hawestad",
"Valparaíso",
"massief",
"gebombardeer",
",",
"maar",
"die",
"konflik",
"met",
"Spanje",
"kon",
"eers",
"tydens",
"die",
"verdrae",
"vanenfinaal",
"opgelos",
"word",
".",
"Tydens",
"diee",
"eeu",
"is",
"daar",
"’n",
"toenemende",
"emigrasie",
"van",
"nie-Spaanse",
"Europeërs",
"ná",
"Chili",
",",
"waaronder",
"Duitsers",
",",
"wie",
"se",
"spore",
"veral",
"in",
"die",
"suidelike",
"en",
"sentrale",
"deel",
"van",
"dié",
"land",
"nog",
"gesien",
"kan",
"word",
"(",
"Valdivia",
",",
"Osorno",
",",
"Puerto",
"Montt",
",",
"Puerto",
"Varas",
",",
"Frutillar",
",",
"Puerto",
"Natales",
")",
".",
"Tydens",
"die",
"Salpeteroorlog",
"vanaftothet",
"Chili",
"die",
"Atacamawoestyn",
",",
"destyds",
"deel",
"van",
"Bolivië",
"en",
"Peru",
",",
"Lima",
"en",
"Peru",
"se",
"kuslyn",
"beset",
".",
"In",
"die",
"vredesverdrag",
"vanhet",
"Bolivië",
"sy",
"vrye",
"toegang",
"tot",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
"aan",
"Chili",
"oorhandig",
".",
"In",
"die",
"verowerde",
"gebiede",
"is",
"later",
"groot",
"koperneerslae",
"gevind",
":",
"Chuquicamata",
",",
"die",
"grootste",
"kopermyn",
"ter",
"wêreld",
",",
"is",
"in",
"dié",
"gebied",
"geleë",
".",
"Peru",
"het",
"in",
"die",
"verdrag",
"van",
"Ancón",
"die",
"huidige",
"gebiede",
"van",
"Arica",
",",
"Parinacota",
"en",
"Tarapacá",
"as",
"’n",
"vergoeding",
"aan",
"Chili",
"oorhandig",
".",
"Politieke",
"verskille",
"tussen",
"die",
"destydse",
"president",
"van",
"Chili",
",",
"José",
"Manuel",
"Balmaceda",
",",
"en",
"die",
"Chileense",
"kongres",
"in",
"Januarie",
"het",
"tot",
"die",
"uitbreek",
"van",
"die",
"Chileense",
"burgeroorlog",
"vangelei",
".",
"Dié",
"oorlog",
"het",
"twee",
"kampe",
"gehad",
":",
"aan",
"die",
"een",
"kant",
"die",
"Chileense",
"weermag",
",",
"wat",
"die",
"president",
"ondersteun",
"het",
",",
"en",
"aan",
"die",
"ander",
"kant",
"die",
"Chileense",
"vloot",
",",
"wat",
"die",
"kongres",
"ondersteun",
"het",
".",
"Nadat",
"die",
"Chileense",
"vloot",
"die",
"weermag",
"verslaan",
"het",
",",
"het",
"president",
"Balmaceda",
"selfmoord",
"gepleeg",
".",
"Ondanks",
"die",
"grensverdrag",
"vanmet",
"Argentinië",
"het",
"die",
"grensgeskil",
"invererger",
",",
"omdat",
"die",
"kontrak",
"die",
"Andes",
"as",
"grens",
"vermeld",
"het",
":",
"Die",
"grenslyn",
"verloop",
"“oor",
"die",
"hoogste",
"berge",
"wat",
"die",
"waterskeiding",
"vorm”",
".",
"Op",
"sommige",
"gebiede",
"het",
"hierdie",
"definisie",
"tot",
"omstrede",
"resultate",
"gelei",
".",
"In",
"die",
"noorde",
"het",
"Bolivië",
"met",
"Argentinië",
"’n",
"deel",
"van",
"die",
"Puna",
"teen",
"Tarija",
"geruil",
",",
"nadat",
"Chili",
"die",
"Puna-streek",
"in",
"die",
"Salpeteroorlog",
"beset",
"het",
".",
"’n",
"Wapenwedloop",
"het",
"tussen",
"Chili",
"en",
"Argentinië",
"begin",
".",
"Slegs",
"deur",
"’n",
"arbitrasieproses",
"kon",
"die",
"grenskonflik",
"inbeëindig",
"word",
".",
"Patagonië",
"en",
"Vuurland",
"is",
"opnuut",
"verdeel",
",",
"waarby",
"Chili000",
"km²",
"en",
"Argentinië000",
"km²",
"ontvang",
"het",
".",
"Die",
"grensgeskil",
"met",
"Bolivië",
"is",
"inin",
"’n",
"vredesverdrag",
"finaal",
"beëindig",
".",
"Hierdie",
"ooreenkoms",
"is",
"volgens",
"internasionale",
"reg",
"bindend",
",",
"maar",
"word",
"gedeeltelik",
"deur",
"Bolivië",
",",
"wat",
"toegang",
"tot",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
"eis",
",",
"bevraagteken",
".",
"Diete",
"eeu",
"Chili",
"het",
"tydens",
"die",
"Eerste",
"Wêreldoorlog",
"neutraal",
"gebly",
",",
"maar",
"die",
"binnelandse",
"situasie",
"was",
"nog",
"steeds",
"onstabiel",
".",
"Net",
"twee",
"seeslagte",
"het",
"tydens",
"die",
"Groot",
"Oorlog",
"voor",
"die",
"Chileense",
"kus",
"plaasgevind",
",",
"waaraan",
"Chili",
"nie",
"deelgeneem",
"het",
"nie",
":",
"Die",
"Slag",
"van",
"Coronel",
"opNovemberen",
"die",
"Slag",
"van",
"Más",
"a",
"Tierra",
"opMaart",
"albei",
"tussen",
"die",
"vlotte",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"en",
"die",
"Duitse",
"Keiserryk",
".",
"President",
"Arturo",
"Alessandri",
"is",
"indeur",
"’n",
"militêre",
"staatsgreep",
"afgesit",
".",
"Toe",
"in’n",
"nuwe",
"grondwet",
"bekend",
"gestel",
"is",
",",
"het",
"hy",
"in",
"Maartegter",
"die",
"mag",
"weer",
"oorgeneem",
".",
"Totkon",
"Carlos",
"Ibáñez",
"del",
"Campo",
"dié",
"land",
"met",
"diktatoriese",
"middels",
"die",
"langste",
"tydperk",
"beheers",
".",
"Inis",
"die",
"grondwetlike",
"orde",
"herstel",
"en",
"die",
"Radikale",
"Party",
"het",
"in",
"die",
"volgendejaar",
"die",
"sterkste",
"politiese",
"krag",
"geword",
".",
"Chili",
"is",
"deur",
"die",
"Groot",
"Depressie",
"van30",
"swaar",
"geskud",
".",
"Die",
"pryse",
"vir",
"die",
"belangrikste",
"uitvoerprodukte",
"koper",
"en",
"salpeter",
"het",
"dramaties",
"getuimel",
".",
"Vanaf",
"dies",
"het",
"’n",
"stadige",
"herstel",
"in",
"dié",
"land",
"plaasgevind",
"wat",
"indeur",
"’n",
"staatsgreeppoging",
"deur",
"die",
"Nasionaal-Sosialistiese",
"Beweging",
"van",
"Chili",
"en",
"die",
"daaropvolgende",
"slagting",
"onderbreek",
"is",
".",
"Die",
"langste",
"tyd",
"van",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"het",
"Chili",
"uit",
"oorweging",
"vir",
"die",
"talle",
"Duits-Chilene",
"neutraal",
"gebly",
",",
"maar",
"inhet",
"president",
"Juan",
"Antonio",
"Ríos",
"Morales",
"besluit",
"om",
"aan",
"die",
"kant",
"van",
"die",
"Geallieerdes",
"die",
"oorlog",
"toe",
"te",
"tree",
".",
"Die",
"invloed",
"op",
"die",
"oorlog",
"was",
"nie",
"juis",
"veel",
"nie",
".",
"OpOktoberhet",
"Chili",
"’n",
"stigterslid",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
"geword",
",",
"opDesember’n",
"lidland",
"van",
"die",
"Internasionale",
"Monetêre",
"Fonds",
"en",
"die",
"Wêreldbank",
",",
"en",
"opApril’n",
"stigterslid",
"van",
"die",
"Organisasie",
"van",
"Amerikaanse",
"Lande",
".",
"OpMeiis",
"Chili",
"deur",
"die",
"sterkste",
"aardbewing",
",",
"wat",
"nog",
"ooit",
"waargeneem",
"is",
",",
"geskud",
".",
"Dit",
"het",
"tot",
"’n",
"reusetsoenami",
"gelei",
"wat",
"groot",
"dele",
"van",
"die",
"kus",
"verwoes",
"het",
"en",
"die",
"lewens",
"van",
"meer",
"as655",
"mense",
"geëis",
"het",
".",
"VanafMei",
"tot",
"en",
"metJuniehet",
"Chili",
"as",
"gasheer",
"van",
"diee",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbekertoernooi",
"opgetree",
"wat",
"deur",
"Brasilië",
"gewen",
"is",
".",
"Inhet",
"Chili",
"’n",
"stigtingslid",
"van",
"die",
"Andesgemeenskap",
"geword",
",",
"maar",
"het",
"dit",
"inweer",
"verlaat",
"en",
"is",
"tans",
"’n",
"geassosieerde",
"lid",
".",
"Danksy",
"die",
"tydelike",
"ondersteuning",
"van",
"die",
"Christelik-Demokratiese",
"Party",
"het",
"Chili",
"indie",
"eerste",
"land",
"in",
"Latyns-Amerika",
"geword",
",",
"waar",
"’n",
"marxistiese",
"politikus",
",",
"Salvador",
"Allende",
",",
"demokraties",
"as",
"staatshoof",
"verkies",
"is",
".",
"Ná",
"Kuba",
"was",
"Chili",
"wel",
"die",
"tweede",
"land",
"in",
"die",
"Amerikas",
"onder",
"’n",
"sosialistiese",
"regering",
".",
"Dit",
"het",
"gelyk",
"asof",
"die",
"sogenaamde",
"domino-effek",
",",
"wat",
"indeur",
"die",
"Amerikaanse",
"president",
"Dwight",
"D",
".",
"Eisenhower",
"opgestel",
"is",
",",
"bevestig",
"word",
".",
"Allende",
"het",
"voortgegaan",
"met",
"die",
"politieke",
",",
"ekonomiese",
"en",
"sosiale",
"hervormings",
"van",
"sy",
"Christelik-Demokratiese",
"voorganger",
"Eduardo",
"Frei",
",",
"wat",
"die",
"kopermynbou",
"genasionaliseer",
"en",
"landhervormings",
"begin",
"het",
",",
"maar",
"uiteindelik",
"het",
"sy",
"pogings",
"om",
"sosialistiese",
"hervormings",
"op",
"’n",
"vreedsame",
"manier",
"deur",
"te",
"voer",
"tot",
"ekonomiese",
"en",
"politieke",
"chaos",
"gelei",
".",
"Ná",
"drie",
"jaar",
"is",
"Allende",
"se",
"bewind",
"opSeptemberin",
"’n",
"bloedige",
"staatsgreep",
"omvergewerp",
"en",
"hy",
"het",
"aansluitend",
"selfmoord",
"gepleeg",
".",
"Hierdie",
"staatsgreep",
"is",
"tydens",
"Richard",
"Nixon",
"se",
"presidentskap",
"deur",
"die",
"Verenigde",
"State",
"se",
"buitelandse",
"intelligensiediens",
"Central",
"Intelligence",
"Agency",
"in",
"’n",
"groot",
"mate",
"ondersteun",
".",
"Tydens",
"Pinochet",
"se",
"bewind",
"het",
"duisende",
"menseregteskendings",
"soos",
"marteling",
",",
"sluipmoorde",
"en",
"’n",
"onbekende",
"aantal",
"mense",
"wat",
"verdwyn",
"het",
"(",
"Desaparecidos",
")",
",",
"plaasgevind",
".",
"Veral",
"opposisiepolitici",
"en",
"aanhangers",
"van",
"Allende",
"is",
"in",
"konsentrasiekampe",
"aangehou",
"en",
"in",
"die",
"Estadio",
"Nacional",
"de",
"Chile",
"in",
"Santiago",
"de",
"Chile",
"vermoor",
".",
"In",
"teenstelling",
"hiermee",
"is",
"die",
"liberale",
"ekonomiese",
"strukturele",
"hervormings",
"onder",
"Pinochet",
"hoofsaaklik",
"deur",
"ekonomiese",
"kenners",
"van",
"die",
"Verenigde",
"State",
"ondersteun",
".",
"In",
"Desemberhet",
"die",
"Beagle-konflik",
"tot",
"groot",
"spanning",
"met",
"Argentinië",
"gelei",
".",
"OpDesember",
"het",
"Argentinië",
"tydens",
"Operasie",
"Soberanía",
"met",
"’n",
"inval",
"op",
"die",
"vastelandse",
"Chili",
"en",
"die",
"drie",
"onbewoonde",
"eilande",
"Lennox",
",",
"Picton",
"en",
"Nueva",
"begin",
".",
"Nadat",
"die",
"Argentynse",
"junta",
"tot",
"’n",
"bemiddeling",
"deur",
"pous",
"Johannes",
"Paulus",
"II",
"ingestem",
"het",
",",
"is",
"die",
"inval",
"ná",
"’n",
"paar",
"ure",
"gestop",
".",
"OpSeptemberis",
"’n",
"nuwe",
"grondwet",
"in",
"’n",
"omstrede",
"volkstemming",
"aangeneem",
"en",
"generaal",
"Pinochet",
"het",
"vir",
"’n",
"termyn",
"van",
"agt",
"jaar",
"die",
"president",
"van",
"die",
"republiek",
"geword",
".",
"Nadat",
"Pinochet",
"die",
"oppergesag",
"oor",
"dié",
"land",
"verkry",
"het",
",",
"het",
"’n",
"paar",
"honderd",
"Chileense",
"rewolusionêre",
"by",
"die",
"Sandinistiese",
"weermag",
"in",
"Nicaragua",
",",
"guerrilla-magte",
"in",
"Argentinië",
"of",
"oefenkampe",
"in",
"Kuba",
",",
"Oos-Europa",
"en",
"Noord-Afrika",
"aangesluit",
".",
"Tydens",
"die",
"Falklandoorlog",
"vanhet",
"Chili",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"teen",
"Argentinië",
"ondersteun",
"en",
"ná",
"die",
"Argentynse",
"neerlaag",
"is",
"die",
"vriendskap-",
"en",
"vredesverdrag",
"intussen",
"Chili",
"en",
"Argentinië",
"onderteken",
".",
"Inhet",
"van",
"die",
"Chilene",
"in",
"’n",
"referendum",
"teen",
"’n",
"verdere",
"ampstermyn",
"van",
"Pinochet",
"gestem",
".",
"Chili",
"was",
"tot",
"in",
"toe",
"die",
"eerste",
"vrye",
"verkiesings",
"gehou",
"is",
",",
"onder",
"die",
"militêre",
"bewind",
"van",
"generaal",
"Augusto",
"Pinochet",
".",
"In",
"Novemberhet",
"dié",
"land",
"by",
"die",
"APEC",
"aangesluit",
".",
"OpJanuariehet",
"Chili",
"’n",
"stigterslid",
"van",
"die",
"Wêreldhandelsorganisasie",
"geword",
".",
"Diete",
"eeu",
"OpMeiwas",
"Chili",
"’n",
"stigterslid",
"van",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Amerikaanse",
"Nasies",
"en",
"opFebruarievan",
"die",
"Gemeenskap",
"van",
"Latyns-Amerikaanse",
"en",
"Karibiese",
"Lande",
".",
"OpFebruariehet",
"’n",
"sterk",
"aardbewing",
"groot",
"dele",
"van",
"die",
"infrastruktuur",
"in",
"die",
"suide",
"van",
"dié",
"land",
"vernietig",
"en",
"tot",
"’n",
"tsoenami",
"gelei",
"wat",
"die",
"lewe",
"van",
"meer",
"asmense",
"geëis",
"het",
".",
"OpMeihet",
"Chili",
"by",
"die",
"OESO",
"aangesluit",
"en",
"sodoende",
"ná",
"Meksiko",
"die",
"tweede",
"Latyns-Amerikaanse",
"lidland",
"van",
"dié",
"organisasie",
"geword",
".",
"Chili",
"het",
"wêreldwye",
"simpatie",
"ontvang",
"vir",
"die",
"suksesvolle",
"redding",
"vanvasgekeerde",
"mynwerkers",
"(",
"Los",
"letterlik",
"“Die",
")",
"in",
"OpAugustushet",
"die",
"toegangstonnel",
"van",
"die",
"San",
"Jose",
"koper-",
"en",
"goudmyn",
"in",
"die",
"Atacamawoestyn",
",",
"naby",
"Copiapó",
"in",
"die",
"noorde",
"van",
"Chili",
",",
"ingestort",
"enmansmeter",
"onder",
"die",
"grond",
"vasgekeer",
".",
"’n",
"Reddingspoging",
"is",
"deur",
"die",
"Chileense",
"regering",
"van",
"stapel",
"gestuur",
";",
"die",
"mynwerkers",
"isdae",
"later",
"opgespoor",
".",
"Almans",
"is",
"opOktoberbinneuur",
"na",
"die",
"oppervlak",
"gebring",
",",
"’n",
"moeisame",
"taak",
"wat",
"op",
"televisie",
"oor",
"die",
"hele",
"wêreld",
"uitgesaai",
"is",
".",
"OpSeptemberhet",
"’n",
"sterk",
"aardbewing",
"by",
"Illapel",
"wat3",
"op",
"die",
"moment-magnitude-skaal",
"gemeet",
"het",
"’n",
"tsoenami",
"veroorsaak",
"en",
"die",
"lewe",
"vanmense",
"geëis",
".",
"Daar",
"was",
"binne",
"’n",
"kort",
"tydjie",
"’n",
"tweede",
"aardbewing",
"wat",
"meer",
"as0",
"op",
"die",
"moment-magnitude-skaal",
"gemeet",
"het",
"ná",
"die",
"een",
"opAprilmet2",
"naby",
"Iquique",
".",
"In20",
"is",
"landswye",
"protes",
"in",
"reaksie",
"op",
"die",
"Santiago-moltrein",
"se",
"verhoogde",
"vervoerkoste",
",",
"die",
"toenemende",
"lewenskoste",
",",
"privatisering",
"en",
"die",
"toenemende",
"ongelykheid",
"in",
"dié",
"land",
"aangeteken",
".",
"OpNovember",
"het",
"die",
"meeste",
"politieke",
"partye",
"in",
"die",
"nasionale",
"vergadering",
"’n",
"ooreenkoms",
"onderteken",
"vir",
"’n",
"nasionale",
"referendum",
"in",
"Aprilvir",
"die",
"opstel",
"van",
"’n",
"nuwe",
"grondwet",
",",
"wat",
"later",
"weens",
"die",
"wêreldwye",
"Covid-19-pandemie",
"na",
"Oktober",
"uitgestel",
"is",
".",
"OpOktoberhet28%",
"van",
"die",
"Chilene",
"ten",
"gunste",
"van",
"’n",
"nuwe",
"grondwet",
"gestem",
",",
"terwyl7%",
"dié",
"voorstel",
"verwerp",
"het",
".",
"Die",
"kiesersopkoms",
"was",
".",
"TussenenMeiis",
"’n",
"verkiesing",
"vir",
"die",
"Grondwetlike",
"Konvensie",
"gehou",
".",
"OpDesemberis",
"die",
"kandidaat",
"van",
"die",
"linkse",
"koalisie",
",",
"diejaarige",
"Gabriel",
"Boric",
",",
"as",
"Chili",
"se",
"nuwe",
"president",
"verkies",
".",
"Hy",
"is",
"opMaartas",
"opvolger",
"van",
"Sebastián",
"Piñera",
"ingehuldig",
"en",
"het",
"sodoende",
"dié",
"land",
"se",
"jongste",
"president",
"nog",
"geword",
".",
"Van",
"Gabriel",
"Boric",
"sekabinetslede",
"isvroue",
".",
"Geografie",
"Chili",
"strek",
"op",
"die",
"Suid-Amerikaanse",
"kontinent",
"oor",
"’n",
"lengte",
"van275",
"km",
"in",
"’n",
"noord-na-suidrigting",
"langs",
"die",
"Andes",
"en",
"die",
"kus",
"van",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
"(",
"saam",
"met",
"die",
"Antarktiese",
"deel",
"meer",
"as000",
"km",
")",
",",
"terwyl",
"dié",
"land",
"gemiddeld",
"netkm",
"wyd",
"is",
".",
"Die",
"nouste",
"stuk",
"op",
"die",
"vasteland",
"iskm",
"en",
"die",
"wydste",
"stukkm",
"breed",
".",
"Die",
"kus",
"word",
"in",
"die",
"suide",
"deur",
"fjorde",
",",
"inlate",
",",
"kanale",
",",
"draai",
"skiereilande",
"en",
"eilande",
",",
"waarvan",
"Chiloé-eiland",
"die",
"grootste",
"is",
",",
"oorheers",
",",
"en",
"strek",
"tot",
"die",
"Straat",
"van",
"Magellaan",
"wat",
"Vuurland",
"(",
"Tierra",
"del",
"Fuego",
")",
"van",
"die",
"Patagoniese",
"vasteland",
"skei",
".",
"Die",
"ylbevolkte",
"noorde",
"van",
"dié",
"land",
"word",
"gekenmerk",
"deur",
"die",
"Atacamawoestyn",
",",
"met",
"die",
"toerisme-aantreklikheid",
"Valle",
"de",
"la",
"Luna",
".",
"Dié",
"ylbevolkte",
"woestyn",
"se",
"droë",
"klimaat",
"is",
"geskik",
"vir",
"sterrekundige",
"instellings",
"soos",
"die",
"Paranal-sterrewag",
",",
"wat",
"aan",
"die",
"Europese",
"Suidelike",
"Sterrewag",
"behoort",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"sy",
"lengte",
"is",
"Chili",
"een",
"van",
"die",
"langste",
"lande",
"ter",
"wêreld",
"wat",
"in",
"’n",
"noord-suidrigting",
"strek",
"en",
"die",
"mees",
"suidelike",
"land",
"op",
"’n",
"vasteland",
"geleë",
".",
"Aan",
"die",
"Straat",
"van",
"Magellaan",
"teenoor",
"Vuurland",
"is",
"Punta",
"Arenas",
"geleë",
"wat",
"soms",
"as",
"die",
"suidelikste",
"stad",
"ter",
"wêreld",
"beskou",
"word",
"en",
"net",
"suid",
"van",
"Vuurland",
"is",
"Kaap",
"Hoorn",
"geleë",
",",
"die",
"suidelikste",
"punt",
"van",
"Suid-Amerika",
",",
"waar",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"en",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
"ontmoet",
".",
"Die",
"totale",
"lengte",
"van",
"die",
"grenslyn",
"is329",
"km",
",",
"waarvan141",
"km",
"die",
"gemeenskaplike",
"grens",
"met",
"Argentinië",
"in",
"die",
"ooste",
"vorm",
".",
"Die",
"Argentyns-Chileense",
"grens",
"is",
"die",
"langste",
"een",
"in",
"Suid-Amerika",
"en",
"die",
"derde",
"langste",
"ter",
"wêreld",
"ná",
"dié",
"tussen",
"Kanada",
"en",
"die",
"Verenigde",
"State",
"asook",
"dié",
"tussen",
"Kasakstan",
"en",
"Rusland",
".",
"In",
"die",
"noorde",
"word",
"Chili",
"deur",
"Perukm",
")",
"en",
"in",
"die",
"noordooste",
"deur",
"Boliviëkm",
")",
"begrens",
".",
"Die",
"eilande",
"wat",
"onder",
"die",
"beheer",
"van",
"Chili",
"val",
"sluit",
"in",
"die",
"afgeleë",
"Paaseiland",
"in",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
",",
"sowat526",
"km",
"wes",
"van",
"die",
"Chileense",
"vasteland",
",",
"asook",
"die",
"Sala",
"y",
"Gómez-",
",",
"Robinson",
"Crusoe-",
"en",
"die",
"Juan",
"Fernández-eilande",
".",
"Die",
"Paaseiland",
"het",
"saam",
"met",
"die",
"Sala",
"y",
"Gómez-eiland",
"inonder",
"Chileense",
"beheer",
"gekom",
".",
"Die",
"grootste",
"metropolitaanse",
"gebied",
"vorm",
"deel",
"van",
"die",
"hoofstad",
"Santiago",
"de",
"Chile",
",",
"waar",
"van",
"Chili",
"se",
"bevolking",
"saamgetrek",
"is",
".",
"Ander",
"groot",
"stede",
"sluit",
"in",
"Valparaíso",
",",
"Concepción",
",",
"La",
"Serena",
",",
"Antofagasta",
"en",
"Temuco",
".",
"Streke",
"Chili",
"bestaan",
"uitstreke,",
"provinsies",
"endistrikte",
".",
"Chili",
"maak",
"daarnaas",
"ook",
"aanspraak",
"op",
"’n",
"gedeelte",
"van",
"Antarktika",
"(",
"Antártica",
"Chilena",
")",
",",
"alhoewel",
"hierdie",
"vasteland",
"algemeen",
"as",
"supranasionaal",
"en",
"besit",
"van",
"die",
"wêreldgemeenskap",
"beskou",
"word",
".",
"insluitend",
"Antártica",
"Chilena",
",",
"met",
"’n",
"totale",
"oppervlakte",
"van382",
"554,8",
"km²",
"Metropolitaanse",
"gebiede",
"Klimaat",
"Chili",
"se",
"klimaatsones",
"strek",
"vanaf",
"die",
"wêreld",
"se",
"droogste",
"woestyn",
"in",
"die",
"noorde",
"oor",
"Mediterreense",
"klimaat",
"in",
"die",
"sentrum",
",",
"vogtige",
"subtropiese",
"klimaat",
"op",
"Paaseiland",
"tot",
"Oseaniese",
"klimaat",
",",
"insluitende",
"bergtoendra",
"en",
"gletsers",
"in",
"die",
"ooste",
"en",
"suide",
".",
"Volgens",
"die",
"Köppen-stelsel",
"huisves",
"Chili",
"binne",
"sy",
"grense",
"minstens",
"sewe",
"groot",
"klimatiese",
"subtipes",
".",
"In",
"die",
"meeste",
"van",
"dié",
"land",
"kom",
"vier",
"seisoene",
"voor",
":",
"somer",
"(",
"Desember",
"tot",
"Februarie",
")",
",",
"herfs",
"(",
"Maart",
"tot",
"Mei",
")",
",",
"winter",
"(",
"Junie",
"tot",
"Augustus",
")",
"en",
"lente",
"(",
"September",
"tot",
"November",
")",
".",
"Flora",
"en",
"fauna",
"Weens",
"sy",
"enorme",
"uitbreiding",
"van",
"meer",
"askm",
"beskik",
"Chili",
"oor",
"’n",
"groot",
"aantal",
"biome",
".",
"In",
"die",
"noorde",
"is",
"die",
"Atacamawoestyn",
"geleë",
":",
"die",
"droogste",
"gebied",
"op",
"aarde",
".",
"Hier",
"groei",
"veral",
"plante",
"soos",
"kaktusse",
"(",
"Cactaceae",
")",
"en",
"sukkulente",
".",
"Ander",
"plante",
"kan",
"net",
"in",
"die",
"Andes",
"of",
"langs",
"die",
"kus",
"groei",
".",
"Elke",
"paar",
"jaar",
"word",
"die",
"Atacamawoestyn",
"ná",
"sterk",
"reënval",
"vir",
"’n",
"paar",
"dae",
"deur",
"miljoene",
"blomme",
"oortrek",
"en",
"staan",
"dan",
"as",
"Bloeiende",
"Atacamawoestyn",
"(",
"Desierto",
"Florido",
")",
"bekend",
".",
"Langs",
"die",
"koue",
"kuslyn",
"van",
"Noord-Chili",
"hou",
"Humboldt-pikkewyne",
"(",
"Spheniscus",
"humboldti",
")",
",",
"pelikane",
"(",
"Pelecanus",
")",
"en",
"Patagoniese",
"seeleeue",
"(",
"Otaria",
"flavescens",
")",
".",
"Verder",
"suid",
"sluit",
"die",
"steppe",
"met",
"droë",
"grasland",
"aan",
"wat",
"veral",
"plante",
"soos",
"Yareta",
"(",
"Azorella",
"compacta",
")",
"en",
"Boldo-struike",
"(",
"Peumus",
"boldus",
")",
",",
"asook",
"diere",
"soos",
"guanacos",
"(",
"Lama",
"guanicoe",
")",
"huisves",
".",
"Binne",
"die",
"kusgebergtes",
"en",
"die",
"Andes",
"groei",
"miswoude",
",",
"waar",
"boomvarings",
"(",
"Cyatheales",
")",
"voorkom",
".",
"Hier",
"leef",
"veral",
"vicuñas",
"(",
"Vicugna",
"vicugna",
")",
"en",
"Andesherte",
"(",
"Hippocamelus",
")",
".",
"Die",
"Andeshert",
"word",
"saam",
"met",
"die",
"Andeskondor",
"(",
"Vultur",
"gryphus",
")",
"op",
"die",
"Chileense",
"wapen",
"vertoon",
".",
"Daarbenewens",
"kom",
"hier",
"ook",
"chinchillas",
"en",
"poemas",
"(",
"Puma",
"concolor",
")",
"voor",
".",
"In",
"die",
"woude",
"leef",
"veral",
"Hertagtiges",
"(",
"Cervidae",
")",
",",
"Chileense",
"woudkatte",
"(",
"Leopardus",
"guigna",
")",
",",
"vosse",
"en",
"kolibries",
"(",
"Trochilidae",
")",
".",
"Die",
"Andeskondor",
"is",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"voëls",
"ter",
"wêreld",
"en",
"Chili",
"se",
"nasionale",
"voël",
".",
"Hy",
"is",
"byna",
"oor",
"die",
"hele",
"gebied",
"van",
"Chili",
"versprei",
".",
"In",
"Sentraal-Chili",
"groei",
"bome",
"soos",
"die",
"heuningpalm",
"(",
"Jubaea",
"chilensis",
")",
"en",
"Araucariaceae",
".",
"Flaminke",
"(",
"Phoenicopteridae",
")",
"kom",
"veral",
"aan",
"die",
"sentrale",
"soutmere",
"voor",
".",
"In",
"Suid-Chili",
"kom",
"gematigde",
"reënwoude",
"voor",
",",
"waar",
"bome",
"soos",
"sipresse",
"(",
"Cupressus",
")",
",",
"dennebome",
"(",
"Pinus",
")",
",",
"lorke",
"(",
"Larix",
")",
",",
"populierbome",
"(",
"Populus",
")",
"en",
"Antarktiese",
"skynbeuke",
"(",
"Nothofagus",
"antarctica",
")",
"groei",
".",
"Hier",
"leef",
"veral",
"diere",
"soos",
"die",
"Patagoniese",
"seeleeue",
"en",
"Magellaanpikkewynne",
"(",
"Spheniscus",
"magellanicus",
")",
".",
"Patagonië",
"bestaan",
"uit",
"uitgestrekte",
"steppes",
"en",
"halfwoestyne",
",",
"aan",
"die",
"suidwestelike",
"kus",
"kom",
"die",
"sogenaamde",
"Magellaanse",
"Tundra",
"voor",
".",
"Groot",
"dele",
"van",
"die",
"streke",
"Aisén",
"en",
"Magallanes",
"is",
"met",
"ys",
"bedek",
",",
"sodat",
"daar",
"geen",
"plantegroei",
"meer",
"gevind",
"kan",
"word",
"nie",
".",
"Vuurland",
"word",
"deur",
"groot",
"moerasse",
"gekenmerk",
".",
"Hier",
"groei",
"net",
"’n",
"paar",
"bome",
"soos",
"die",
"Lenga-Suidbeuke",
"(",
"Nothofagus",
"pumilio",
")",
",",
"Magellan-Suidbeuke",
"(",
"Nothofagus",
"betuloides",
")",
"en",
"Coihue-Suidbeuke",
"(",
"Nothofagus",
"dombeyi",
")",
".",
"In",
"die",
"droë",
"suide",
"van",
"Vuurland",
"leef",
"uiles",
"(",
"Strigiformes",
")",
",",
"Magellaanvosse",
"(",
"Lycalopex",
"culpaeus",
")",
"en",
"Darwin",
"se",
"nandoes",
"(",
"Rhea",
"darwinii",
")",
".",
"Politiek",
"Uitvoerende",
"gesag",
"Volgens",
"die",
"grondwet",
"vanis",
"Chili",
"’n",
"unitêre",
"presidensiële",
"grondwetlike",
"republiek",
"met",
"die",
"president",
"as",
"regeringshoof",
"en",
"hoogste",
"verteenwoordiger",
"van",
"dié",
"staat",
".",
"Dié",
"huidige",
"grondwet",
"is",
"inonder",
"Augusto",
"Pinochet",
"se",
"diktatorskap",
"uitgewerk",
"en",
"in",
"’n",
"omstrede",
"referendum",
"opSeptember",
"wat",
"nie",
"demokratiese",
"vereistes",
"voldoen",
"het",
"nie",
",",
"goedgekeur",
".",
"Sedertdien",
"is",
"dié",
"grondwet",
"verskeie",
"kere",
"verander",
",",
"die",
"laaste",
"keer",
"in",
"waar",
"Pinochet",
"se",
"laaste",
"ondemokratiese",
"verskynsels",
"verwyder",
"is",
".",
"Onder",
"andere",
"is",
"die",
"posisies",
"van",
"aangestelde",
"senatore",
"en",
"senatore",
"vir",
"die",
"lewe",
"asook",
"die",
"president",
"se",
"reg",
"om",
"die",
"hoofbevelvoerders",
"van",
"die",
"gewapende",
"magte",
"te",
"onttrek",
"verwyder",
"en",
"die",
"president",
"se",
"ampstermyn",
"van",
"ses",
"tot",
"vier",
"jaar",
"verkort",
".",
"Die",
"Palacio",
"de",
"La",
"Moneda",
"huisves",
"die",
"setel",
"van",
"die",
"Chileense",
"president",
".",
"Die",
"Chileense",
"president",
"word",
"vir",
"’n",
"ampstermyn",
"van",
"vier",
"jaar",
"verkies",
",",
"waarby",
"’n",
"tweede",
"ampstermyn",
"moontlik",
"is",
",",
"maar",
"nie",
"onmiddellik",
"daaropvolgend",
"nie",
".",
"Dié",
"president",
"is",
"verantwoordelik",
"vir",
"beide",
"die",
"regering",
"en",
"die",
"staatsadministrasie",
".",
"Dié",
"president",
",",
"volgens",
"die",
"Amerikaanse",
"model",
"gelyktydig",
"eerste",
"minister",
",",
"benoem",
"sy",
"regering",
"wat",
"uit",
"ministers",
",",
"ondersekretarisse",
",",
"streeksintendante",
"(",
"een",
"vir",
"elke",
"streek",
")",
"en",
"provinsiale",
"goewerneurs",
"(",
"een",
"vir",
"elke",
"provinsie",
")",
"bestaan",
".",
"Dié",
"president",
"kan",
"dekrete",
"uitvaardig",
"wat",
"deur",
"die",
"wet",
"bekragtig",
"word",
".",
"Daarbenewens",
"kan",
"hy",
"die",
"opperbevelhebber",
"van",
"die",
"gewapende",
"magte",
"benoem",
".",
"Wetgewende",
"gesag",
"Die",
"nasionale",
"kongres",
"(",
"Congreso",
"Nacional",
")",
"bestaan",
"uit",
"twee",
"kamers",
":",
"die",
"huis",
"van",
"afgevaardigdes",
"(",
"Cámara",
"de",
"Diputados",
")",
"metlede",
"en",
"die",
"senaat",
"(",
"Senado",
")",
"metsenatore",
".",
"Senatore",
"dien",
"vir",
"agt",
"jaar",
"met",
"gesteierde",
"terme",
",",
"terwyl",
"afgevaardigdes",
"elke",
"vier",
"jaar",
"verkies",
"word",
".",
"Beide",
"die",
"afgevaardigdes",
"en",
"die",
"senatore",
"word",
"direk",
"deur",
"die",
"bevolking",
"verkies",
".",
"Vir",
"die",
"afgevaardigdes",
"se",
"verkiesings",
"bestaan",
"Chili",
"uitkiesafdelings",
",",
"waar",
"elke",
"vier",
"jaar",
"twee",
"afgevaardigdes",
"gekies",
"word",
".",
"Die",
"eerste",
"geplaaste",
"partyalliansie",
"stuur",
"beide",
"afgevaardigdes",
",",
"wanneer",
"dit",
"twee",
"keer",
"soveel",
"stemme",
"as",
"die",
"opposisie",
"se",
"koalisie",
"bereik",
".",
"Hierdie",
"binomiale",
"kiesstelsel",
"verhoed",
"dat",
"kleiner",
"partye",
"tot",
"die",
"parlement",
"verkies",
"word",
".",
"Die",
"verkose",
"senatore",
"is",
"vankiesafdelings",
"afkomstig",
".",
"Elk",
"van",
"die",
"twaalf",
"streke",
"en",
"die",
"hoofstad",
"vorm",
"ten",
"minste",
"een",
"kiesafdeling",
".",
"Die",
"streke",
"V",
",",
"VII",
",",
"VIII",
",",
"IX",
",",
"X",
"en",
"die",
"hoofstad",
"word",
"verdeel",
"in",
"twee",
"kiesafdelings",
".",
"Elke",
"vier",
"jaar",
"word",
"die",
"helfte",
"van",
"die",
"senatore",
"vir",
"’n",
"termyn",
"van",
"agt",
"jaar",
"verkies",
".",
"Regsprekende",
"gesag",
"Die",
"Hooggeregshof",
"van",
"Chili",
"is",
"die",
"Corte",
"Suprema",
"de",
"Chile",
",",
"’n",
"kollegiale",
"hof",
"bestaande",
"uitregters",
".",
"Die",
"regters",
"word",
"deur",
"die",
"regters",
"van",
"die",
"Hooggeregshof",
"genomineer",
"en",
"deur",
"die",
"president",
"vir",
"die",
"lewe",
"aangestel",
".",
"Onder",
"die",
"Hooggeregshof",
"is",
"die",
"Appèlhof",
"gevestig",
".",
"Daarbenewens",
"beskik",
"Chili",
"oorplaaslike",
"appèlhowe",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"juridiese",
"hervormings",
"volgens",
"die",
"Amerikaanse",
"model",
"in",
"Junieis",
"die",
"take",
"van",
"die",
"aanklaer",
"(",
"staatsaanklaer",
")",
"en",
"die",
"regter",
"geskei",
".",
"As",
"deel",
"van",
"hierdie",
"hervorming",
"word",
"verhore",
"nou",
"in",
"die",
"openbaar",
"en",
"mondeling",
"uitgevoer",
",",
"in",
"plaas",
"van",
"die",
"vorige",
"skriftelike",
"uitvoering",
".",
"Verweerders",
"met",
"’n",
"lae",
"inkomste",
"kan",
"’n",
"openbare",
"verdediger",
"in",
"diens",
"neem",
".",
"Vir",
"hierdie",
"nuwe",
"juridiese",
"hervormings",
"isnuwe",
"hofgeboue",
"in",
"talle",
"Chileense",
"stede",
"landwyd",
"opgerig",
".",
"Die",
"Grondwetlike",
"Hof",
"(",
"Tribunal",
"Constitucional",
")",
"is",
"verantwoordelik",
"vir",
"die",
"monitering",
"van",
"die",
"parlement",
"se",
"wette",
"op",
"grondwetlikheid",
".",
"Buitelandse",
"beleid",
"Chili",
"se",
"buitelandse",
"beleid",
"word",
"deur",
"die",
"president",
"se",
"politiek",
"gekenmerk",
"en",
"deur",
"die",
"ministerie",
"van",
"buitelandse",
"sake",
"bestuur",
".",
"Sedert",
"die",
"vroeë",
"dekades",
"ná",
"sy",
"onafhanklikheid",
"het",
"Chili",
"altyd",
"’n",
"aktiewe",
"betrokkenheid",
"by",
"buitelandse",
"sake",
"gespeel",
".",
"Die",
"buitelandse",
"beleid",
"word",
"veral",
"deur",
"die",
"lidmaatskap",
"in",
"internasionale",
"organisasies",
"gekenmerk",
".",
"Chili",
"is",
"’n",
"stigtingslid",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
",",
"Gemeenskap",
"van",
"Latyns-Amerikaanse",
"en",
"Karibiese",
"Lande",
",",
"Organisasie",
"van",
"Amerikaanse",
"Lande",
",",
"Organisasie",
"van",
"Ibero-Amerikaanse",
"Lande",
",",
"Unie",
"van",
"Suid-Amerikaanse",
"Nasies",
",",
"OPANAL",
"en",
"die",
"Rio-groep",
".",
"Daarbenewens",
"het",
"Chili",
"inby",
"die",
"Beweging",
"van",
"Onverbonde",
"Lande",
"en",
"inby",
"die",
"Organisasie",
"vir",
"Ekonomiese",
"Samewerking",
"en",
"Ontwikkeling",
"(",
"OESO",
")",
"aangesluit",
"en",
"is",
"tans",
"’n",
"geassosieerde",
"lid",
"van",
"die",
"Andesgemeenskap",
"en",
"Mercosur",
".",
"Danksy",
"Chili",
"se",
"geassosieerde",
"lidmaatskap",
"by",
"Mercosur",
"kan",
"dié",
"land",
"eie",
"handelsooreenkomste",
"met",
"ander",
"lande",
"sluit",
".",
"Sulke",
"ooreenkomste",
"is",
"onder",
"andere",
"met",
"die",
"Europese",
"Unie",
",",
"Japan",
",",
"Kanada",
",",
"Meksiko",
",",
"Nieu-Seeland",
",",
"Suid-Korea",
",",
"die",
"Verenigde",
"State",
"en",
"die",
"Volksrepubliek",
"China",
"ondeteken",
".",
"Sedert",
"Chili",
"se",
"demokratisering",
"vanafhet",
"dié",
"land",
"’n",
"aantal",
"konflikte",
"met",
"Argentinië",
"en",
"Peru",
"opgelos",
"wat",
"die",
"grenslyne",
"by",
"die",
"Beagle-kanaal",
"en",
"die",
"Fitz",
"Roy-massief",
"betref",
".",
"In",
"teenstelling",
"daarmee",
"is",
"die",
"konflik",
"met",
"Bolivië",
"oor",
"verlore",
"grondgebied",
"uit",
"die",
"Salpeteroorlog",
"nog",
"steeds",
"onopgelos",
".",
"As",
"gevolg",
"daarvan",
"is",
"Bolivië",
"die",
"enigste",
"land",
"van",
"die",
"Amerikas",
"waarmee",
"Chili",
"geen",
"diplomatiese",
"betrekkinge",
"onderhou",
"nie",
".",
"Eers",
"ná",
"die",
"redding",
"vanmynwerkers",
"in",
"waaronder",
"daar",
"een",
"Boliviër",
"was",
",",
"het",
"die",
"presidente",
"van",
"beide",
"lande",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"in",
"dekades",
"ontmoet",
".",
"Ekonomie",
"Algemene",
"oorsig",
"Chili",
"is",
"een",
"van",
"Suid-Amerika",
"se",
"mees",
"stabiele",
"en",
"welvarende",
"nasies",
"en",
"voorste",
"Latyns-Amerikaanse",
"land",
"in",
"menslike",
"ontwikkeling",
",",
"mededingendheid",
",",
"inkomste",
"per",
"kapita",
",",
"globalisering",
",",
"ekonomiese",
"vryheid",
",",
"en",
"’n",
"lae",
"persepsie",
"van",
"korrupsie",
".",
"Hoewel",
"Chili",
"volgens",
"die",
"Gini-koëffisiënt",
"’n",
"hoë",
"ekonomiese",
"ongelykheid",
"het",
",",
"is",
"dit",
"naby",
"aan",
"die",
"plaaslike",
"gemiddelde",
".",
"Sedert",
"Julieword",
"Chili",
"deur",
"die",
"Wêreldbank",
"as",
"’n",
"“hoë-inkomste",
"ekonomie”",
"beskou",
".",
"Inhet",
"Chili",
"dié",
"land",
"met",
"die",
"hoogste",
"nominale",
"BBP",
"per",
"kapita",
"in",
"Latyns-Amerika",
"geword",
".",
"Chili",
"het",
"die",
"hoogste",
"graad",
"ekonomiese",
"vryheid",
"in",
"Suid-Amerika",
"(",
"posisie",
"sewe",
"wêreldwyd",
")",
",",
"vanweë",
"sy",
"onafhanklike",
"en",
"doeltreffende",
"regstelsel",
"en",
"omsigtige",
"openbare",
"finansiële",
"bestuur",
".",
"In",
"Meihet",
"Chili",
"die",
"eerste",
"Suid-Amerikaanse",
"land",
"geword",
"wat",
"by",
"die",
"OESO",
"aangesluit",
"het",
".",
"Belastinginkomste",
",",
"gesamentlik2%",
"van",
"die",
"BBP",
"in",
"was",
"die",
"tweede",
"laagste",
"onder",
"dieOESO-lande",
"en",
"die",
"laagste",
"in",
"Chili",
"het",
"’n",
"ongelykheid-aangepasde",
"menslike",
"ontwikkelingsindeks",
"van661",
",",
"in",
"vergelyking",
"met662,680",
"en542",
"onderskeidelik",
"vir",
"die",
"naburige",
"lande",
"Uruguay",
",",
"Argentinië",
"en",
"Brasilië",
".",
"Inhet",
"net7%",
"van",
"die",
"bevolking",
"van",
"minder",
"as",
"$per",
"dag",
"geleef",
".",
"Die",
"wêreldwye",
"mededingendheidsverslag",
"vir2010",
"beskou",
"Chili",
"as",
"diete",
"mees",
"mededingende",
"land",
"in",
"die",
"wêreld",
"en",
"die",
"eerste",
"in",
"Latyns-Amerika",
",",
"heelwat",
"hoër",
"as",
"Brasiliëte",
")",
",",
"Meksikote",
")",
"en",
"Argentiniëte",
")",
";",
"dit",
"het",
"sedertdien",
"gedaal",
"uit",
"die",
"top",
"Die",
"Wêreldbank",
"se",
"“gemak",
"om",
"sake",
"te",
"doen”-indeks",
"lys",
"Chili",
"aste",
"in",
"die",
"wêreld",
"soos",
"op",
"Die",
"geprivatiseerde",
"nasionale",
"pensioen-stelsel",
"(",
"AFP",
")",
"het",
"binnelandse",
"beleggings",
"aangemoedig",
"en",
"het",
"bygedra",
"tot",
"’n",
"geskatte",
"totale",
"binnelandse",
"spaarkoers",
"van",
"ongeveer",
"van",
"die",
"BBP",
".",
"Hulpbronne",
"en",
"produserende",
"bedryf",
"Die",
"mynbousektor",
"is",
"een",
"van",
"die",
"hoekstene",
"van",
"Chili",
"se",
"ekonomie",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"langdurige",
"modernisering",
"en",
"beleggings",
"het",
"dié",
"land",
"die",
"grootste",
"kopervervaardiger",
"ter",
"wêreld",
"geword",
".",
"Chili",
"produseer",
"tans",
"sowat",
"een",
"derde",
"van",
"die",
"wêreldwye",
"koperontginning",
",",
"wat",
"veral",
"rondom",
"die",
"Atacamawoestyn",
"in",
"Noord-Chili",
"ontgin",
"word",
".",
"Verdere",
"belangrike",
"mynbouprodukte",
"sluit",
"in",
"goud",
",",
"silwer",
",",
"molibdeen",
",",
"yster",
"en",
"steenkool",
".",
"Die",
"wynboubedryf",
"in",
"Chili",
"het",
"’n",
"lang",
"tradisie",
"en",
"die",
"eerste",
"wingerde",
"in",
"Chili",
"is",
"reeds",
"teen",
"die",
"middel",
"van",
"diee",
"eeu",
"deur",
"die",
"Spaanse",
"veroweraars",
"aangelê",
".",
"Volgens",
"die",
"Voedsel-",
"en",
"Landbouorganisasie",
"is",
"Chili",
"inmet832",
"000",
"ton",
"die",
"vyfde",
"grootste",
"wynvervaardiger",
"ná",
"lande",
"soos",
"Frankryk",
",",
"Italië",
",",
"die",
"Verenigde",
"State",
"en",
"Spanje",
".",
"Daarbenewens",
"word",
"in",
"Chili",
"’n",
"verskeidenheid",
"van",
"landbouprodukte",
"soos",
"druiwe",
",",
"appels",
",",
"pere",
",",
"uie",
",",
"koring",
",",
"mielies",
",",
"hawer",
",",
"perske",
",",
"knoffel",
",",
"aspersies",
",",
"boontjies",
",",
"beesvleis",
",",
"pluimvee",
",",
"wol",
",",
"vis",
"en",
"hout",
"verbou",
".",
"Toerismebedryf",
"Volgens",
"die",
"Wêreldtoerismeorganisasie",
"(",
"WTO",
")",
"is",
"Chili",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"besoekte",
"lande",
"ter",
"wêreld",
"en",
"die",
"agste",
"mees",
"besoekte",
"land",
"in",
"die",
"Amerikas",
"ná",
"die",
"Verenigde",
"State",
",",
"Meksiko",
",",
"Kanada",
",",
"Argentinië",
",",
"Brasilië",
",",
"die",
"Dominikaanse",
"Republiek",
"en",
"Puerto",
"Rico",
".",
"Volgens",
"die",
"Nasionale",
"Diens",
"van",
"Toerisme",
"(",
"Sernatur",
")",
"besoek",
"twee",
"miljoen",
"mense",
"jaarliks",
"dié",
"land",
".",
"Die",
"meeste",
"van",
"hierdie",
"besoekers",
"kom",
"van",
"ander",
"lande",
"op",
"die",
"Amerikaanse",
"vasteland",
",",
"veral",
"Argentinië",
";",
"gevolg",
"deur",
"’n",
"groeiende",
"aantal",
"van",
"die",
"Verenigde",
"State",
",",
"Europa",
",",
"Brasilië",
"asook",
"Asiate",
"uit",
"Suid-Korea",
"en",
"die",
"Volksrepubliek",
"China",
".",
"Chili",
"beskik",
"oor",
"’n",
"groot",
"verskeidenheid",
"natuurlike",
"landskappe",
"soos",
"die",
"Mars-agtige",
"landskappe",
"van",
"die",
"hiperariede",
"Atacamawoestyn",
",",
"die",
"gletsergevoede",
"fjorde",
"van",
"Patagonië",
",",
"die",
"wynlande",
"by",
"die",
"Andes",
"van",
"die",
"sentrale",
"vallei",
"en",
"die",
"oerwoude",
"van",
"die",
"Mere-distrik",
".",
"Vuurland",
",",
"Paaseiland",
"en",
"die",
"Juan-Fernández-eilandgroep",
",",
"insluitende",
"Robinson-Crusoe-eiland",
",",
"behoort",
"ook",
"tot",
"die",
"groot",
"toeristetrekpleisters",
".",
"Dié",
"land",
"beskik",
"oor",
"ses",
"Unesco-wêrelderfenisgebiede",
":",
"die",
"kerke",
"van",
"Chiloé",
"die",
"Rapa",
"Nui",
"Nasionale",
"Park",
"Qhapaq",
"Ñan",
"–",
"die",
"Inka",
"se",
"padstelsel",
"die",
"Historiese",
"kwart",
"van",
"die",
"hawestad",
"Valparaíso",
"Humberstone",
"en",
"Santa",
"Laura",
"se",
"salpeterwerkeen",
"Sewell",
"se",
"myndorp",
"Buitelandse",
"handel",
"Chili",
"se",
"vernaamste",
"handelsvennote",
"volgens",
"uitvoer",
"sluit",
"in",
"die",
"Volksrepubliek",
"China9%",
")",
",",
"die",
"Verenigde",
"State8%",
")",
",",
"Japan9%",
")",
",",
"Brasilië8%",
")",
"en",
"Suid-Korea5%",
")",
".",
"Die",
"ses",
"vernaamste",
"handelsvennote",
"volgens",
"invoer",
"is",
"die",
"Verenigde",
"State3%",
")",
",",
"die",
"Volksrepubliek",
"China7%",
")",
",",
"Brasilië5%",
")",
",",
"Argentinië0%",
")",
"en",
"Duitsland0%",
")",
".",
"Chili",
"het",
"ingoedere",
"ter",
"waarde",
"van",
"$76,",
"98",
"miljard",
"uitgevoer",
",",
"terwyl",
"goedere",
"ter",
"waarde",
"van",
"$70,67",
"miljard",
"ingevoer",
"is",
".",
"Dié",
"land",
"het",
"daarmee",
"’n",
"handelsoorskot",
"van",
"$6,31",
"miljard",
"gehad",
".",
"Grondstowwe",
",",
"veral",
"koper6%",
")",
"en",
"landbouprodukte",
"soos",
"wyn4%",
")",
",",
"hout",
"en",
"vissery-produkte5%",
")",
"word",
"hoofsaaklik",
"uitgevoer",
".",
"Belangrike",
"invoere",
"sluit",
"in",
"masjinerie9%",
")",
",",
"ru-olie5%",
")",
",",
"asook",
"voertuigonderdele3%",
")",
".",
"Demografie",
"Oorsig",
"Volgens",
"Chili",
"se",
"sensus",
"vanhet",
"dié",
"land",
"’n",
"bevolking",
"van",
"sowat574",
"003",
"gehad",
".",
"Die",
"bevolkingsgroei",
"neem",
"as",
"gevolg",
"van",
"’n",
"dalende",
"geboortesyfer",
"sedertaf",
".",
"Daar",
"word",
"verwag",
"dat",
"Chili",
"se",
"bevolking",
"tottot",
"sowat2",
"miljoen",
"sal",
"styg",
".",
"Volgens",
"die",
"amptelike",
"skatting",
"vanhet",
"Chili",
"’n",
"bevolking",
"van",
"sowat909",
"754",
"gehad",
".",
"Omstreeks",
"is",
"in",
"stedelike",
"gebiede",
"saamgetrek",
",",
"waarvan",
"in",
"die",
"metropolitaanse",
"gebied",
"van",
"Santiago",
"de",
"Chile",
".",
"Die",
"grootste",
"bevolkingspunte",
"volgens",
"diesensus",
"is",
"Gran",
"Santiago",
"met",
"’n",
"bevolking",
"van683",
"852",
",",
"Gran",
"Valparaíso",
"met220",
"en",
"Gran",
"Concepción",
"met491",
".",
"Chili",
"se",
"bevolkingsgroei",
"word",
"veral",
"deur",
"die",
"lewensverwagting",
"se",
"skerp",
"styging",
"geraak",
".",
"Inhet",
"die",
"Chilene",
"die",
"hoogste",
"lewensverwagting",
"van",
"alle",
"Suid-Amerikaners",
"gehad",
".",
"Inwas",
"die",
"gemiddelde",
"lewensverwagting4",
"jaar:74",
"vir",
"mans",
"en19",
"vir",
"vroue",
".",
"Bevolking",
"Chili",
"se",
"bevolking",
"is",
"’n",
"mengsel",
"van",
"verskillende",
"etniese",
"groepe",
",",
"hoofsaaklik",
"die",
"afstammelinge",
"van",
"Europese",
"setlaars",
"wat",
"ongeveer7%",
"van",
"die",
"bevolking",
"uitmaak",
".",
"Golwe",
"van",
"Europese",
"immigrante",
"het",
"in",
"die",
"laate",
"eeu",
"en",
"vroeëte",
"eeu",
"in",
"Chili",
"aangekom",
".",
"Onder",
"andere",
":",
"Britte",
",",
"Duitsers",
",",
"Franse",
",",
"Iere",
",",
"Italianers",
",",
"Kroate",
",",
"Nederlanders",
",",
"Pole",
",",
"Russe",
",",
"Serwiërs",
"en",
"Spanjaarde",
",",
"asook",
"’n",
"kleiner",
"aantal",
"immigrante",
"uit",
"die",
"Midde-Ooste",
",",
"waarvan",
"veral",
"Palestyne",
".",
"Danksy",
"Chili",
"se",
"ekonomiese",
"opswaai",
"sederthet",
"tale",
"immigrante",
"vanuit",
"die",
"buurlande",
"Argentinië019",
")",
",",
"Bolivië151",
")",
",",
"Colombia411",
")",
",",
"Ecuador357",
")",
"en",
"Peru624",
")",
"na",
"Chili",
"gestroom",
".",
"Die",
"oorspronklike",
"bevolking",
"van",
"Indiane",
"maak",
"ongeveer2%",
"van",
"die",
"totale",
"bevolking",
"uit",
",",
"hoofsaaklik",
"Mapuche",
".",
"Tale",
"Die",
"amptelike",
"en",
"mees",
"gebruikte",
"taal",
"in",
"Chili",
"is",
"Spaans",
",",
"wat",
"castellano",
"genoem",
"word",
".",
"Met",
"die",
"Spaanse",
"verowering",
"van",
"Chili",
"het",
"Spaans",
"die",
"lingua",
"franca",
"van",
"Chili",
"geword",
",",
"terwyl",
"die",
"inheemse",
"tale",
"minderheidstale",
"geword",
"het",
",",
"met",
"’n",
"paar",
"wat",
"nou",
"uitgesterf",
"het",
"of",
"ernstig",
"bedreig",
"word",
".",
"Sowatmiljoen",
"Chilene",
"gebruik",
"Spaans",
"as",
"hul",
"moedertaal",
",",
"gevolg",
"deur",
"omtrent55",
"miljoen",
"met",
"Spaans",
"as",
"tweede",
"taal",
".",
"Die",
"Chileense",
"Spaans",
"verskil",
"van",
"die",
"buurlandse",
"Spaans",
"in",
"Suid-Amerika",
",",
"want",
"finale",
"lettergrepe",
"en",
"“s”-klanke",
"word",
"dikwels",
"verlaag",
"en",
"sommige",
"konsonante",
"het",
"’n",
"sagte",
"uitspraak",
".",
"Die",
"belangrikste",
"inheemse",
"tale",
"is",
"Aymara000",
")",
",",
"Mapudungun000",
")",
",",
"Quechua200",
")",
"en",
"Rapa",
"Nui600",
")",
",",
"waarvan",
"Aymara",
"en",
"Quechua",
"oorwegend",
"in",
"die",
"noorde",
"en",
"Mapuche",
"in",
"die",
"suide",
"van",
"Chili",
"gepraat",
"word",
",",
"terwyl",
"Rapa",
"Nui",
"op",
"Paaseiland",
"gepraat",
"word",
".",
"Duits",
"word",
"veral",
"in",
"die",
"suide",
"van",
"Chili",
"deur",
"sowat000",
"afstammelinge",
"van",
"Duitse",
"immigrante",
"gepraat",
".",
"Godsdiens",
"Sedert",
"die",
"grondwet",
"vanis",
"Chili",
"’n",
"sekulêre",
"staat",
"wat",
"godsdiensvryheid",
"waarborg",
".",
"Invorm",
"die",
"Christendom",
")",
"die",
"belangrikste",
"godsdiens",
"met",
"Rooms-Katolieke",
")",
"en",
"Protestante",
")",
",",
"gevolg",
"deur",
"Agnostici",
"en",
"Ateïste",
",",
"asook",
"wat",
"ander",
"godsdienste",
"aanhang",
".",
"Minderheidsgodsdiensgroepe",
"sluit",
"in",
"die",
"Oosters-Ortodokse",
"Kerk",
",",
"Kerk",
"van",
"Jesus",
"Christus",
"van",
"die",
"Heiliges",
"van",
"die",
"Laaste",
"Dae",
",",
"Jehovah",
"se",
"Getuies",
",",
"die",
"Anglikaanse",
"kerk",
",",
"Baptisme",
"en",
"Sewendedag-Adventiste",
".",
"Die",
"inheemse",
"bevolkingsgroepe",
"is",
"veral",
"aanhangers",
"van",
"Sjamanisme",
".",
"Die",
"openbare",
"godsdienstige",
"vakansiedae",
"in",
"Chili",
"sluit",
"in",
"Kersfees",
",",
"Goeie",
"Vrydag",
",",
"die",
"fees",
"van",
"die",
"Maagd",
"van",
"Karmelberg",
",",
"die",
"Fees",
"van",
"die",
"Heiliges",
"Petrus",
"en",
"Paulus",
",",
"Hemelvaartdag",
",",
"Allerheiligedag",
"en",
"die",
"Fees",
"van",
"die",
"Onbevlekte",
"Ontvangenis",
".",
"Die",
"regering",
"het",
"onlangsOktober",
",",
"Hervormingsdag",
",",
"tot",
"’n",
"openbare",
"vakansiedag",
"verklaar",
",",
"ter",
"ere",
"van",
"die",
"Protestantse",
"kerke",
"in",
"dié",
"land",
".",
"Die",
"beskermheiliges",
"van",
"Chili",
"is",
"Jakobus",
"die",
"Meerdere",
"en",
"Onse",
"Maagd",
"van",
"Karmelberg",
"(",
"Santiago",
")",
".",
"Inis",
"Alberto",
"Hurtado",
"deur",
"Pous",
"Benediktus",
"XVI",
"heilig",
"verklaar",
"en",
"het",
"sodoende",
"Chili",
"se",
"tweede",
"heilige",
"ná",
"Teresa",
"van",
"die",
"Andes",
"geword",
".",
"Kultuur",
"Vanaf",
"die",
"tydperk",
"tussen",
"die",
"vroeë",
"landbou-nedersettings",
"en",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"Voor-Spaanse",
"tydperk",
"was",
"die",
"noorde",
"van",
"Chili",
"’n",
"landstreek",
"wat",
"gekenmerk",
"is",
"deur",
"die",
"Andes-kultuur",
"wat",
"beïnvloed",
"is",
"deur",
"die",
"Altiplano",
"se",
"tradisies",
"wat",
"versprei",
"het",
"na",
"die",
"valleie",
"aan",
"die",
"kus",
"van",
"die",
"noorde",
",",
"terwyl",
"die",
"suidelike",
"streke",
"gebiede",
"van",
"die",
"Mapuche",
"se",
"kulturele",
"aktiwiteite",
"was",
".",
"Dwarsdeur",
"die",
"koloniale",
"tydperk",
"ná",
"die",
"verowering",
"en",
"gedurende",
"die",
"vroeë",
"Republikeinse",
"tydperk",
"is",
"dié",
"land",
"se",
"kultuur",
"oorheers",
"deur",
"alles",
"wat",
"Spaans",
"is",
".",
"Ander",
"Europese",
"invloede",
",",
"veral",
"Engels",
",",
"Frans",
"en",
"Duits",
",",
"het",
"in",
"diee",
"eeu",
"begin",
"en",
"duur",
"tot",
"vandag",
"voort",
".",
"Die",
"Duitse",
"immigrante",
"het",
"die",
"Beierse",
"styl",
"in",
"landelike",
"argitektuur",
"en",
"kookkuns",
"in",
"Chili",
"se",
"suide",
"in",
"stede",
"soos",
"Valdivia",
",",
"Frutillar",
",",
"Puerto",
"Varas",
",",
"Osorno",
",",
"Temuco",
",",
"Puerto",
"Octay",
",",
"Llanquihue",
",",
"Faja",
"Maisan",
",",
"Pitrufquén",
",",
"Victoria",
",",
"Pucón",
"en",
"Puerto",
"Montt",
"ingevoer",
".",
"Literatuur",
"Chilene",
"noem",
"hul",
"land",
"país",
"de",
"poetas",
"—",
"“land",
"van",
"digters”",
".",
"Gabriela",
"Mistral",
"is",
"die",
"eerste",
"Latyns-Amerikaanse",
"Nobelpryswenner",
"vir",
"die",
"Letterkunde",
"Chili",
"se",
"mees",
"bekende",
"digter",
"is",
"Pablo",
"Neruda",
",",
"wat",
"die",
"Nobelprys",
"vir",
"Letterkundeontvang",
"het",
"en",
"wêreldbekend",
"is",
"vir",
"sy",
"uitgebreide",
"versameling",
"werke",
"oor",
"romanse",
",",
"natuur",
"en",
"politiek",
".",
"Sy",
"drie",
"hoogs",
"gepersonaliseerde",
"huise",
"in",
"Isla",
"Negra",
",",
"Santiago",
"en",
"Valparaíso",
"is",
"gewilde",
"toeristebestemmings",
".",
"Onder",
"die",
"lys",
"van",
"ander",
"Chileense",
"digters",
"is",
"Carlos",
"Pezoa",
"Véliz",
",",
"Vicente",
"Huidobro",
",",
"Gonzalo",
"Rojas",
",",
"Pablo",
"de",
"Rokha",
",",
"Nicanor",
"Parra",
"en",
"Raúl",
"Zurita",
".",
"Isabel",
"Allende",
"is",
"die",
"bes",
"verkopende",
"Chileense",
"skrywer",
",",
"metmiljoen",
"romaneksemplare",
"wat",
"wêreldwyd",
"verkoop",
"is",
".",
"Die",
"romanskrywer",
"José",
"Donoso",
"se",
"roman",
"The",
"Obscene",
"Bird",
"of",
"Night",
"word",
"deur",
"die",
"kritikus",
"Harold",
"Bloom",
"as",
"een",
"van",
"die",
"kanonieke",
"werke",
"van",
"diete-eeuse",
"Westerse",
"literatuur",
"beskou",
".",
"Nog",
"een",
"internasionaal",
"erkende",
"Chileense",
"skrywer",
"en",
"digter",
"is",
"Roberto",
"Bolaño",
"wie",
"se",
"vertalings",
"in",
"Engels",
"uitstekende",
"ontvangs",
"deur",
"kritici",
"geniet",
".",
"Daarbenewens",
"het",
"tot",
"vandag",
"drie",
"Chileense",
"skrywers",
"die",
"Miguel",
"de",
"Cervantes-prys",
"gewen",
"(",
"een",
"van",
"die",
"belangrikste",
"Spaanse",
"literatuurpryse",
"wat",
"sedertdeur",
"die",
"Spaanse",
"ministerie",
"van",
"kultuur",
"toegeken",
"word",
")",
":",
"Jorge",
"Edwards",
"Gonzalo",
"Rojasen",
"Nicanor",
"Parra",
"Rolprente",
"Die",
"geskiedenis",
"van",
"rolprente",
"in",
"Chili",
"het",
"aan",
"die",
"begin",
"van",
"diete",
"eeu",
"met",
"die",
"eerste",
"Chileense",
"film",
"se",
"vertoning",
"inen",
"die",
"eerste",
"Chileense",
"speelfilm",
"wat",
"inverskyn",
"het",
",",
"begin",
".",
"Die",
"oudste",
"oorlewende",
"speelfilm",
"is",
"El",
"Húsar",
"de",
"la",
"Muerteen",
"die",
"laaste",
"stille",
"film",
"was",
"Patrullas",
"de",
"Avanzada",
"Die",
"Chileense",
"rolprentbedryf",
"het",
"in",
"die",
"laats",
"en",
"in",
"dies",
"gesukkel",
",",
"ten",
"spyte",
"van",
"sommige",
"suksesse",
"soos",
"El",
"Diamante",
"de",
"Maharajá",
".",
"Dies",
"het",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"“Nuwe",
"Chileense",
"Film”",
"met",
"rolprente",
"soos",
"Three",
"Sad",
"Tigers",
"Jackal",
"of",
"Nahueltoroen",
"Valparaíso",
",",
"Mi",
"Amorbeleef",
".",
"Ná",
"die",
"militêre",
"staatsgreep",
"vanis",
"die",
"rolprentbedryf",
"’n",
"knou",
"toegedien",
",",
"omdat",
"baie",
"rolprentvervaardigers",
"in",
"ballingskap",
"gewerk",
"het",
".",
"Dit",
"het",
"wel",
"sy",
"kop",
"opgelig",
"na",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"diktatuur",
"inse",
"kant",
"toe",
",",
"met",
"groot",
"kritiese",
"sukses",
"soos",
"Johnny",
"Cien",
"Pesos",
"Historias",
"de",
"Fútbolen",
"Gringuito",
"Suksesvolle",
"rolprente",
"het",
"in",
"die",
"laats",
"en",
"vroeës",
"verskyn",
"soos",
"El",
"Chacotero",
"Sentimental",
":",
"la",
"película",
"Sexo",
"con",
"Amor",
"Subterraen",
"Machuca",
"wat",
"later",
"wyd",
"oortref",
"is",
"deur",
"Stefan",
"v/s",
"Kramer",
"In",
"die",
"onlangse",
"jare",
"het",
"Chileense",
"rolprente",
"gereelde",
"verskynings",
"op",
"internasionale",
"filmfeeste",
"en",
"toekennings",
"gemaak",
",",
"soos",
"Nowat",
"die",
"eerste",
"Chileense",
"rolprent",
"geword",
"het",
"wat",
"vir",
"die",
"Oscar",
"as",
"beste",
"buitelandse",
"rolprent",
"benoem",
"is",
".",
"Musiek",
"Musiek",
"in",
"Chili",
"wissel",
"van",
"folklore",
"oor",
"gewilde",
"tot",
"klassieke",
"musiek",
".",
"Sy",
"groot",
"geografie",
"laat",
"verskillende",
"musiekstyle",
"in",
"die",
"noorde",
",",
"sentrum",
"en",
"suide",
"van",
"dié",
"land",
"ontstaan",
",",
"insluitende",
"Paaseiland-",
"en",
"Mapuchemusiek",
".",
"Die",
"nasionale",
"dans",
"is",
"die",
"cueca",
".",
"’n",
"Ander",
"vorm",
"van",
"’n",
"tradisionele",
"Chileense",
"lied",
",",
"maar",
"nie",
"’n",
"dans",
"nie",
",",
"is",
"die",
"tonada",
".",
"Dit",
"spruit",
"uit",
"die",
"Spaanse",
"koloniste",
"se",
"ingevoerde",
"musiek",
"voort",
",",
"en",
"dit",
"onderskei",
"hom",
"van",
"die",
"cueca",
"deur",
"’n",
"intermediêre",
"melodiese",
"artikel",
"en",
"’n",
"meer",
"prominente",
"melodie",
".",
"Die",
"jare",
"tussenenhet",
"’n",
"wedergeboorte",
"van",
"die",
"volksmusiek",
"beleef",
"wat",
"gelei",
"is",
"deur",
"groepe",
"soos",
"Los",
"de",
"Ramón",
",",
"Los",
"Cuatro",
"Huasos",
"en",
"Los",
"Huasos",
"Quincheros",
",",
"onder",
"andere",
"met",
"komponiste",
"soos",
"Raúl",
"de",
"Ramón",
"en",
"Violeta",
"Parra",
".",
"In",
"die",
"middel-1960’s",
"is",
"inheemse",
"musikale",
"vorme",
"vernuwe",
"deur",
"die",
"Parra-gesin",
"met",
"die",
"Nueva",
"canción",
"Chilena",
",",
"wat",
"verband",
"hou",
"met",
"politieke",
"aktiviste",
"en",
"hervormers",
"soos",
"Victor",
"Jara",
",",
"Inti-Illimani",
"en",
"Quilapayún",
".",
"’n",
"Ander",
"belangrike",
"folk-sanger",
"en",
"navorser",
"oor",
"folklore",
"en",
"Chileense",
"etnografie",
"is",
"Margot",
"Loyola",
".",
"Daarbenewens",
"het",
"verskeie",
"rockgroepe",
"soos",
"Los",
"Jaivas",
",",
"Los",
"Prisioneros",
",",
"La",
"Ley",
"en",
"Los",
"Tres",
"internasionale",
"sukses",
"behaal",
".",
"In",
"Februarie",
"word",
"die",
"jaarlikse",
"musiekfeeste",
"in",
"Viña",
"del",
"Mar",
"aangebied",
".",
"Kookkuns",
"Die",
"Chileense",
"kookkuns",
"spruit",
"hoofsaaklik",
"uit",
"die",
"kombinasie",
"van",
"tradisionele",
"Spaanse",
"kookkuns",
",",
"Chile",
"se",
"inheemse",
"kultuur",
"en",
"plaaslike",
"bestanddele",
"met",
"latere",
"belangrike",
"invloede",
"deur",
"ander",
"Europese",
"kookkunste",
"soos",
"dié",
"uit",
"Duitsland",
",",
"Italië",
"en",
"Frankryk",
".",
"Die",
"voedseltradisie",
"en",
"resepte",
"in",
"Chili",
"is",
"bekend",
"aan",
"sy",
"verskeidenheid",
"geure",
"en",
"bestanddele",
"met",
"dié",
"land",
"se",
"diverse",
"geografie",
"en",
"klimaat",
"wat",
"’n",
"wye",
"verskeidenheid",
"landbouprodukte",
",",
"vrugte",
"en",
"groente",
"lewer",
".",
"Die",
"lang",
"kuslyn",
"en",
"die",
"mense",
"se",
"verhouding",
"met",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
"voeg",
"’n",
"groot",
"verskeidenheid",
"seekosprodukte",
"tot",
"die",
"Chileense",
"kookkuns",
"by",
"met",
"dié",
"land",
"se",
"waters",
"as",
"tuiste",
"van",
"unieke",
"spesies",
"vis",
",",
"weekdiere",
",",
"skaaldiere",
"en",
"alge",
",",
"danksy",
"die",
"suurstofryke",
"water",
"van",
"die",
"Humboldtstroom",
".",
"Chili",
"is",
"ook",
"een",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"wynprodusente",
"en",
"baie",
"Chileense",
"resepte",
"is",
"dan",
"ook",
"versterk",
"en",
"vergesel",
"deur",
"plaaslike",
"wyne",
".",
"Die",
"Chileense",
"kookkuns",
"vorm",
"’n",
"weerspieëling",
"van",
"dié",
"land",
"se",
"topografiese",
"verskeidenheid",
"met",
"’n",
"verskeidenheid",
"seekos",
",",
"beesvleis",
",",
"groente",
"en",
"vrugte",
".",
"Tradisionele",
"resepte",
"sluit",
"in",
"asado",
",",
"cazuela",
",",
"empanadas",
",",
"humitas",
",",
"pastel",
"de",
"choclo",
",",
"pastel",
"de",
"papas",
",",
"curanto",
"en",
"sopaipillas",
".",
"Crudos",
"is",
"’n",
"voorbeeld",
"van",
"die",
"mengsel",
"kulinêre",
"bydraes",
"deur",
"die",
"verskillende",
"etniese",
"invloede",
"in",
"Chili",
".",
"Die",
"rou",
"gemaalde",
"llama",
",",
"mildelike",
"gebruik",
"van",
"skulpvis",
"en",
"rysbrood",
"is",
"weer",
"afkomstig",
"uit",
"die",
"inheemse",
"Quechua",
"se",
"Andes-kookkuns",
"(",
"alhoewel",
"beesvleis",
"deur",
"Europeërs",
"na",
"Chili",
"gebring",
"is",
"en",
"ook",
"nou",
"gebruik",
"word",
"in",
"plaas",
"van",
"llama-vleis",
")",
",",
"suurlemoen",
"en",
"uie",
"is",
"ingebring",
"deur",
"die",
"Spaanse",
"koloniste",
"en",
"die",
"gebruik",
"van",
"mayonnaise",
"en",
"jogurt",
"is",
"deur",
"Duitse",
"immigrante",
"saam",
"met",
"bier",
"ingebring",
".",
"Sport",
"Sokker",
"is",
"Chili",
"se",
"gewildste",
"sportsoort",
".",
"Die",
"Chileense",
"nasionale",
"sokkerspan",
"het",
"aan",
"nege",
"van",
"die",
"moontlikeFIFA",
"Sokker-Wêreldbekertoernooie",
"deelgeneem",
",",
"insluitende",
"dié",
"in",
"wat",
"in",
"Chili",
"aangebied",
"is",
",",
"waartydens",
"die",
"nasionale",
"span",
"derde",
"geëindig",
"het",
".",
"Verdere",
"goeie",
"resultate",
"wat",
"deur",
"die",
"nasionale",
"sokkerspan",
"behaal",
"is",
",",
"sluit",
"in",
"sewe",
"eindstryde",
"en",
"twee",
"titels",
"by",
"die",
"Copa",
"América",
"(",
"inen",
"een",
"silwer-",
"en",
"twee",
"bronsmedaljes",
"tydens",
"die",
"Pan-Amerikaanse",
"Spele",
",",
"een",
"bronsmedalje",
"tydens",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspelein",
"Sydney",
"en",
"twee",
"derdeplekke",
"tydens",
"die",
"FIFA",
"o/17",
"en",
"o/20-toernooie",
".",
"Chili",
"is",
"tans",
"in",
"diete",
"plekvan",
"die",
"FIFA-wêreldranglys",
"en",
"is",
"saam",
"met",
"Argentinië",
",",
"Brasilië",
",",
"Colombia",
"en",
"Uruguay",
"een",
"van",
"die",
"beste",
"nasionale",
"spanne",
"in",
"Suid-Amerika",
".",
"Die",
"hoogste",
"liga",
"binne",
"Chili",
"se",
"sokkerliga-stelsel",
"is",
"die",
"Campeonato",
"Nacional",
"wat",
"deur",
"die",
"IFFHS",
"as",
"die",
"negende",
"sterkste",
"nasionale",
"sokkerliga",
"in",
"die",
"wêreld",
"beskou",
"word",
".",
"Die",
"belangrikste",
"sokkerklubs",
"is",
"Colo-Colo",
",",
"Universidad",
"de",
"Chile",
"en",
"Universidad",
"Católica",
".",
"Colo-Colo",
"is",
"dié",
"land",
"se",
"suksesvolste",
"sokkerklub",
",",
"met",
"beide",
"die",
"meeste",
"nasionale",
"en",
"internasionale",
"kampioenskappe",
",",
"insluitende",
"die",
"gesogde",
"Copa",
"Libertadores",
"Suid-Amerikaanse",
"klubtoernooi",
".",
"Universidad",
"de",
"Chile",
"is",
"die",
"mees",
"onlangse",
"internasionale",
"kampioen",
"(",
"Copa",
"Sudamericana",
"Internasionaalbekende",
"sokkerspelers",
"sluit",
"in",
"Iván",
"Zamorano",
",",
"Marcelo",
"Salas",
",",
"Elías",
"Figueroa",
"en",
"Matías",
"Fernández",
".",
"Tennis",
"is",
"Chili",
"se",
"suksesvolste",
"sportsoort",
".",
"Die",
"nasionale",
"span",
"het",
"die",
"wêreldtoernooi",
"twee",
"keerengewen",
"en",
"het",
"in",
"die",
"Davisbeker-eindstryd",
"teen",
"Italië",
"ingespeel",
".",
"Tydens",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspelehet",
"dié",
"land",
"goue",
"en",
"bronsmedaljes",
"in",
"die",
"mans-enkelspel",
"en",
"goud",
"in",
"die",
"mansdubbelspel",
"gewen",
".",
"Marcelo",
"Ríos",
"het",
"indie",
"eerste",
"Latyns-Amerikaanse",
"man",
"geword",
"wat",
"die",
"nommer-een-plek",
"in",
"die",
"ATP-ranglys",
"bereik",
"het",
".",
"Anita",
"Lizana",
"het",
"die",
"VSA-Ope",
"ingewen",
"en",
"daarmee",
"die",
"eerste",
"vrou",
"van",
"Latyns-Amerikaanse",
"herkoms",
"geword",
"om",
"’n",
"Grand",
"Slam-toernooi",
"te",
"wen",
".",
"Luis",
"Ayala",
"was",
"twee",
"keer",
"naaswenner",
"by",
"die",
"Franse",
"Ope",
"en",
"albei",
"Ríos",
"en",
"Fernando",
"Gonzalez",
"haal",
"die",
"Australiese",
"Ope",
"se",
"mans-enkelspel-eindstryd",
".",
"González",
"het",
"ook",
"’n",
"silwermedalje",
"in",
"die",
"enkelspel",
"tydens",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspelein",
"Beijing",
"gewen",
".",
"Op",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspele",
"spog",
"Chili",
"met",
"’n",
"totaal",
"van",
"twee",
"goue",
"medaljes",
"(",
"tennis",
")",
",",
"sewe",
"silwermedaljes",
"(",
"atletiek",
",",
"ruitersport",
",",
"boks",
",",
"skyfskiet",
"en",
"tennis",
")",
"en",
"vier",
"bronsmedaljes",
"(",
"tennis",
",",
"boks",
"en",
"sokker",
")",
".",
"Inhet",
"Chili",
"het",
"sy",
"eerste",
"Paralimpiese",
"Spele-medalje",
"gewen",
"(",
"goud",
"in",
"atletiek",
")",
".",
"Rodeo",
"is",
"Chili",
"se",
"nasionale",
"sportsoort",
"en",
"word",
"in",
"die",
"landelike",
"gebiede",
"van",
"dié",
"land",
"beoefen",
".",
"’n",
"Sport",
"soortgelyk",
"aan",
"hokkie",
",",
"chueca",
"genoem",
",",
"is",
"deur",
"die",
"Mapuche",
"tydens",
"die",
"Spaanse",
"verowering",
"gespeel",
".",
"Ski",
"en",
"sneeuplankry",
"word",
"in",
"ski-sentrums",
"geleë",
"in",
"die",
"Sentrale",
"Andes",
"en",
"in",
"suidelike",
"ski-sentrums",
"naby",
"stede",
"soos",
"Osorno",
",",
"Puerto",
"Varas",
",",
"Temuco",
"en",
"Punta",
"Arenas",
"beoefen",
".",
"Branderplankry",
"is",
"veral",
"gewild",
"by",
"sommige",
"kusdorpe",
".",
"Polo",
"word",
"in",
"Chili",
"professioneel",
"beoefen",
"en",
"dié",
"land",
"het",
"beide",
"die",
"Polo-wêreldkampioenskap",
"vanengewen",
".",
"Basketbal",
"is",
"’n",
"gewilde",
"sportsoort",
",",
"waarin",
"Chili",
"’n",
"bronsmedalje",
"in",
"die",
"eerste",
"FIBA-wêreldkampioenskap",
"vir",
"mansgewen",
"het",
"en",
"’n",
"tweede",
"bronsmedalje",
"toe",
"Chili",
"as",
"gasheer",
"vir",
"die",
"FIBA-wêreldkampioenskapopgetree",
"het",
".",
"Chili",
"het",
"inas",
"gasheer",
"vir",
"die",
"eerste",
"FIBA-wêreldkampioenskap",
"vir",
"vroue",
"opgetree",
"en",
"by",
"dié",
"toernooi",
"met",
"die",
"silwermedalje",
"weggestap",
".",
"San",
"Pedro",
"de",
"Atacama",
"is",
"gasheer",
"vir",
"die",
"jaarlikse",
"“Atacama",
"Crossing”",
",",
"’n",
"ses-fase,",
"kmmyl",
")",
"lang",
"wedloop",
"wat",
"jaarliks",
"sowatdeelnemers",
"uitlande",
"lok",
".",
"Die",
"Dakar-tydren",
"is",
"vantotin",
"beide",
"Chili",
"en",
"Argentinië",
"en",
"later",
"ook",
"Peru",
"aangebied",
".",
"Rugby",
"word",
"in",
"Chili",
"sedert",
"dies",
"gespeel",
"en",
"is",
"deur",
"die",
"Britte",
"ná",
"dié",
"land",
"gebring",
".",
"Rugby",
"is",
"een",
"van",
"die",
"snelgroeiende",
"sportsoorte",
"in",
"Chili",
"en",
"word",
"veral",
"aan",
"universiteite",
"beoefen",
".",
"Die",
"Chileense",
"nasionale",
"rugbyspan",
",",
"bekend",
"as",
"Los",
"Cóndores",
"–",
"“die",
"kondors”",
",",
"het",
"invir",
"hul",
"eerste",
"rugbywêreldbekertoernooi",
"gekwalifiseer",
",",
"maar",
"hulle",
"is",
"in",
"die",
"groepfase",
"uit",
"die",
"toernooi",
"geskakel",
".",
"Hulle",
"word",
"as",
"Suid-Amerika",
"se",
"derde",
"sterkste",
"span",
"ná",
"Argentinië",
"en",
"Uruguay",
"beskou",
".",
"Bekende",
"Chilene",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"nedersettings",
"in",
"Chili",
"Verwysings",
"Bronne",
"Algemeen",
"Geskiedenis",
"Eksterne",
"skakels",
"Algemene",
"inligting",
"Chile.com",
"Chile",
"Explorer",
"Beelde",
"Verskeie",
"skakels",
"deur",
"LANIC",
"versamel",
"Regeringsbronne",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"Chili",
"Regering",
"van",
"Chili",
"Presidentskap",
"van",
"Chili",
"Ministerie",
"van",
"Binnelandse",
"Sake",
"Ministerie",
"van",
"Buitelandse",
"Sake",
"Kongres",
"van",
"Chili",
"Senaat",
"van",
"Chili",
"Huis",
"van",
"Verteenwoordigers",
"Nasionale",
"Biblioteek",
"van",
"die",
"Kongres",
"Regsprekende",
"Gesag",
"van",
"Chili",
"Voormalige",
"Spaanse",
"kolonies"
] |
46 | https://af.wikipedia.org/wiki/Christene | Christene | Christene glo in die drie-enige God – Vader, Seun en Heilige Gees – Skepper van die hemel en die aarde en die Onderhouer van alle dinge. Hulle glo dat Jesus Christus, die Seun, sowat 2000 jaar gelede aan die kruis gesterf het om die sondige mens van sy sondes te verlos, opgestaan het uit die dood, opgevaar het na die hemel en op 'n dag sal terugkeer om die mensheid te oordeel.
Christene beskou die Bybel as die onfeilbare Woord van God. Hulle glo voorts in verlossing deur genade, met antwoorde dat 'n mens nooit die ewige lewe op grond van goeie werke deelagtig kan word nie, maar suiwer deur God se genadige redding (jou "wedergeboorte").
Wedergebore Christene verklaar met 'n absolute sekerheid dat hulle geredde kinders van God is wat tot in alle ewigheid deel sal hê in Sy koninkryk – en in dié opsig verskil die Christendom radikaal van ander godsdienste.
In Suid-Afrika, soos wêreldwyd, is die Christendom egter in talle kerkgenootskappe en sektes versplinter. Dikwels is die skismas (kerkskeuringe) die gevolg van verskillende interpretasies van minder kardinale sienings wat tog nie die hoofboodskap van die Christendom aantas nie.
Die woord "Christen" kan manlik of onsydig wees en "Christin" verwys na 'n vroulike persoon.
Bevolkingstatistiek
Vanaf die vroeë 21ste eeu het die Christendom ongeveer 2,2 miljard medegelowiges. Dit sluit sowat ’n kwart of ’n derde van die wêreldbevolking in en is die grootste godsdiens ter wêreld, met sowat 38 000 Christelike denominasies. Christene het vir die afgelope 100 jaar omtrent 33% van die wêreldbevolking uitgemaak. Die grootste Christelike denominasie is die Rooms-Katolieke kerk, met 1,166 miljard medegelowiges, wat die helfte van die Christendom beslaan.
Verwysings
Verdere leesstof
Eksterne skakels | [
"Christene",
"glo",
"in",
"die",
"drie-enige",
"God",
"–",
"Vader",
",",
"Seun",
"en",
"Heilige",
"Gees",
"–",
"Skepper",
"van",
"die",
"hemel",
"en",
"die",
"aarde",
"en",
"die",
"Onderhouer",
"van",
"alle",
"dinge",
".",
"Hulle",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"Christus",
",",
"die",
"Seun",
",",
"sowatjaar",
"gelede",
"aan",
"die",
"kruis",
"gesterf",
"het",
"om",
"die",
"sondige",
"mens",
"van",
"sy",
"sondes",
"te",
"verlos",
",",
"opgestaan",
"het",
"uit",
"die",
"dood",
",",
"opgevaar",
"het",
"na",
"die",
"hemel",
"en",
"op",
"'n",
"dag",
"sal",
"terugkeer",
"om",
"die",
"mensheid",
"te",
"oordeel",
".",
"Christene",
"beskou",
"die",
"Bybel",
"as",
"die",
"onfeilbare",
"Woord",
"van",
"God",
".",
"Hulle",
"glo",
"voorts",
"in",
"verlossing",
"deur",
"genade",
",",
"met",
"antwoorde",
"dat",
"'n",
"mens",
"nooit",
"die",
"ewige",
"lewe",
"op",
"grond",
"van",
"goeie",
"werke",
"deelagtig",
"kan",
"word",
"nie",
",",
"maar",
"suiwer",
"deur",
"God",
"se",
"genadige",
"redding",
"(",
"jou",
"\"",
"wedergeboorte",
"\"",
")",
".",
"Wedergebore",
"Christene",
"verklaar",
"met",
"'n",
"absolute",
"sekerheid",
"dat",
"hulle",
"geredde",
"kinders",
"van",
"God",
"is",
"wat",
"tot",
"in",
"alle",
"ewigheid",
"deel",
"sal",
"hê",
"in",
"Sy",
"koninkryk",
"–",
"en",
"in",
"dié",
"opsig",
"verskil",
"die",
"Christendom",
"radikaal",
"van",
"ander",
"godsdienste",
".",
"In",
"Suid-Afrika",
",",
"soos",
"wêreldwyd",
",",
"is",
"die",
"Christendom",
"egter",
"in",
"talle",
"kerkgenootskappe",
"en",
"sektes",
"versplinter",
".",
"Dikwels",
"is",
"die",
"skismas",
"(",
"kerkskeuringe",
")",
"die",
"gevolg",
"van",
"verskillende",
"interpretasies",
"van",
"minder",
"kardinale",
"sienings",
"wat",
"tog",
"nie",
"die",
"hoofboodskap",
"van",
"die",
"Christendom",
"aantas",
"nie",
".",
"Die",
"woord",
"\"",
"Christen",
"\"",
"kan",
"manlik",
"of",
"onsydig",
"wees",
"en",
"\"",
"Christin",
"\"",
"verwys",
"na",
"'n",
"vroulike",
"persoon",
".",
"Bevolkingstatistiek",
"Vanaf",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
"het",
"die",
"Christendom",
"ongeveer2",
"miljard",
"medegelowiges",
".",
"Dit",
"sluit",
"sowat",
"’n",
"kwart",
"of",
"’n",
"derde",
"van",
"die",
"wêreldbevolking",
"in",
"en",
"is",
"die",
"grootste",
"godsdiens",
"ter",
"wêreld",
",",
"met",
"sowat000",
"Christelike",
"denominasies",
".",
"Christene",
"het",
"vir",
"die",
"afgelopejaar",
"omtrent",
"van",
"die",
"wêreldbevolking",
"uitgemaak",
".",
"Die",
"grootste",
"Christelike",
"denominasie",
"is",
"die",
"Rooms-Katolieke",
"kerk",
",",
"met166",
"miljard",
"medegelowiges",
",",
"wat",
"die",
"helfte",
"van",
"die",
"Christendom",
"beslaan",
".",
"Verwysings",
"Verdere",
"leesstof",
"Eksterne",
"skakels"
] |
49 | https://af.wikipedia.org/wiki/C.%20Louis%20Leipoldt | C. Louis Leipoldt | C. Louis Leipoldt (1880–1947) was ’n dokter, digter, dramaturg en skrywer, wat verskeie toekennings ontvang het vir sy skryfwerk, insluitende die Hertzogprys vir poësie en drama. Hy was een van die leidende figure van die Tweede Taalbeweging (tesame met Jan F.E. Celliers en J.D. du Toit). Benewens gedigte, het hy ook romans, toneelstukke, kinderverhale, kookboeke en 'n reisjoernaal geskryf. Hy was 'n liefhebber van die natuur, en het dit dikwels as tema vir sy werk gebruik, maar met spesifieke klem op die legendes en landskappe van sy geliefde Hantam. Ander temas betrek die lyding en pyn wat deur die Tweede Vryheidsoorlog veroorsaak is, en die kulturele leefwêreld van die Kaapse Maleiers.
Lewe en werk
Christiaan Frederik Louis Leipoldt is op 28 Desember 1880 gebore in die huis van sy grootvader aan moederskant, eerwaarde Louis François Esselen, destyds sendeling op Worcester. Beide sy ouers stam uit sendingfamilies. Leipoldt se grootvader aan vaderskant is Johann Gottlieb Leipoldt, wat saam met P.D. Lückhoff en G.A. Zahn in 1818 die grondlegger was van die Rynse Sending in Suid-Afrika en die eerste sendingstasie op Ebenhaezer aan die Olifantsrivier gestig het. Sy vader, Christian Friedrich Leipoldt (4 Oktober 1844 – 11 November 1911), is ’n Duitse predikant wat op Wupperthal in Suid-Afrika gebore is maar sy skoling vanaf sy vyfde jaar in Barmen in Duitsland ondergaan. Onder die vaandel van die Rynse Sendinggenootskap het hy vanaf 1869 tot 1879 sendingwerk gedoen in Nederlands Oos-Indië (Sumatra). Sy moeder is Anna Meta Christina Esselen (29 Maart 1848 – 23 November 1903), vroeër van Worcester. Sy ouers is op 15 Oktober 1874 in Sumatra met mekaar getroud. Hy is die vierde van vyf kinders waarvan net vier groot word. Hy het ’n ouer suster, Louisa Frances Carolina (Issa) (gebore 1875), ’n ouer broer Johann Gottlieb Wilhelm (Johnny) (1877) en ’n jonger suster Catharina Wilhelmina (Katy) (1888). Sy ouer broer Charles William is in Mei 1879 gebore, maar is slegs tien dae na sy geboorte oorlede en word in Sumatra begrawe voordat die gesin terug na Suid-Afrika verhuis.
Omdat alle poste binne die Rynse Sendinggenootskap in daardie tyd gevul is, kan Leipoldt se vader slegs as hulpprediker by sy skoonvader se gemeente op Worcester diens doen, waar hy hoofsaaklik onderwys gee in die sendingskool. Tot met sy vierde jaar bly die jong Leipoldt dus op Worcester. Ten einde ’n pos te kry gaan sy vader in 1883 oor na die Calvinistiese geloof. In Junie 1884 verhuis die gesin dan na Clanwilliam, waar sy vader leraar word in die plaaslike Nederduits Gereformeerde Kerk en waar hy groot word. Sy eerste besoek aan Kaapstad is in 1886, waar sy vader die sinodesitting bywoon en hy besoek Kaapstad dan weer in 1890 met die volgende sinodesitting. Hy is in 1887 langdurig siek aan sinkingskoors (waarskynlik rumatiekkoors), wat sy hart aantas en vir die res van sy lewe moet hy sorg dra om nie sy hart te ooreis nie. Hoewel Louis ’n goeie verhouding het met sy vader, is sy moeder sieklik en temperamenteel en voel die jong Leipoldt nooit geborge in sy verhouding met haar nie. Sy moeder is op 23 November 1903 aan beri-beri oorlede.
Alhoewel daar ’n goeie dorpskool op Clanwilliam was, ontvang hy sy skoolopleiding tuis van sy vader en ’n Latynse leraar. As kind het hy vrye toegang tot sy vader se groot verskeidenheid boeke en is al vroeg belese in die Engelse, Nederlandse, Duitse en Franse taal en literatuur, terwyl hy ook van Latyn kennis dra en ook Maleis kon praat. Die nadeel van sy tuisopleiding is dat hy nie goed onderrig is in rekenkunde of meetkunde nie, waarmee hy vir die res van sy lewe sukkel. Van vroeg af het hy ’n belangstelling in die natuur en begin as jong kind reeds met ’n plantversameling en klipversameling. Hy vergesel sy vader na die periodieke Sinodesittings van die Nederduits Gereformeerde Kerk in Kaapstad, waar hy in 1890 die skeikundige professor Daniel Hahn van die Suid-Afrikaanse Kollege ontmoet, wat hom oor sy vakgebied onderrig. Hy ontmoet ook vir professor Peter MacOwan van die herbarium van die regering en leer in 1895 deur hom ook vir meneer (later doktor) Harry Bolus ken. MacOwan en Bolus stel hom bekend aan die geheime van die plantkunde. In 1895 ontmoet hy die plantkundige en reisiger Rudolf Schlechter op Clanwilliam en onderneem dieselfde jaar ’n reis deur Namakwaland saam met hom. Hier vind hulle ’n onbekende blomsoort, wat deur Schlechter vernoem word as Aspalathus leipoldtii, ter herinnering aan sy jong vriend. In Julie 1897 lê Leipoldt die matrikulasie-eksamen van die University of the Cape of Good Hope suksesvol af.
Vanaf Maart 1896 begin hy gereeld berigte skryf vir The Cape Argus, The Cape Illustrated Magazine, The Cape Times en De Zuid-Afrikaan. Reeds op 24 September 1896 publiseer hy onder ’n skuilnaam (Forsythe W. Bancombe) ’n brief in The Cape Times waarin hy gelyke regte vir alle burgers, swart en wit, bepleit, wat tot groot polemiek in die koerant lei. Ná matriek verlaat hy teen November 1898 sy ouerhuis en verhuis na Kaapstad, waar hy hom voorberei vir die staatsdienseksamen en dit in Desember 1898 suksesvol aflê. Deeltyds studeer hy dan verder aan die University of the Cape of Good Hope vir ’n Intermediêre B.A.-graad, maar weens sy probleme met die vereiste Wiskunde en Rekenkunde slaag hy nie die eksamen nie. In hierdie tyd verstewig sy vriendskap met Harry Bolus, by wie hy dikwels besoek aflê. Leipoldt werk as junior verslaggewer mee aan De Kolonist (opvolger van Het Dagblad, wat in 1896 deur S.J. du Toit begin is) en in September 1899 word hy aangestel op die redaksie van die nuut gestigte The South African News. Na die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog tree hy op as korrespondent van ’n hele aantal pro-Boerse Europese koerante, onder andere Het Nieuws van den Dag in Den Haag in Nederland, Neueste Nachrichten van Hamburg in Duitsland, Petit Bleu in Brussel in België, die Chicago Record en die Boston Post in die Verenigde State van Amerika en Daily Express en die Manchester Guardian in Brittanje. Vir Het Nieuws van den dag skryf hy benewens oorlogsberigte ook maandeliks ’n reeks “Brieven uit de Kaapkolonie”. Hy is vanaf 1900 tot 1901 werksaam as verslaggewer van die Rondgaande Hof wat die Kaapse rebelle moet verhoor en moet vanaf April 1901 optree as waarnemende redakteur van The South African News wanneer die redakteur tot gevangenisstraf veroordeel word op grond van sogenaamde opruiende artikels teen die Britse magte. Baie van sy oorlogsverse, wat later in “Oom Gert vertel en ander gedigte” saamgebundel word, dateer uit hierdie tyd nog voor sy een-en-twintigste verjaardag.
As The South African News in Oktober 1901 weens krygswet nie meer gepubliseer mag word nie, vertrek hy op 25 Januarie 1902 met die S.S. Persic na Londen. Hier doen hy aanvanklik vryskut joernalistieke werk vir die Manchester Guardian, vir wie hy oorlogskorrespondent was, wat hom ook na Europa stuur om verslag te doen oor die stakings wat in daardie tyd onder dokwerkers, lettersetters en diamantslypers in Nederland, België, Spanje en Frankryk geheers het. Sodoende leer hy ook die vasteland van Europa ken en hierdie is die eerste van ’n aantal sodanige besoeke wat hy later namens verskeie koerante doen. In Utrecht voer hy ook kort voor die Vrede van Vereeniging onderhoude met dr. Willem Leyds, staatsekretaris van die Zuid-Afrikaansche Republiek, en president Paul Kruger.
Vanaf September 1902 skryf Leipoldt hom in by Guy’s Hospital waar hy met geldelike hulp van meneer Bolus in die geneeskunde studeer, terwyl hy steeds vryskut joernalistieke werk vir verskeie koerante en tydskrifte doen, insluitende die Manchester Guardian, The Spectator, The Gentleman’s Magazine, Macmillan’s Magazine, The Monthly Review en The Westminster Review. In 1905 onderneem hy ’n maandlange reis deur Italië, terwyl hy gereeld die Kerstyd in Yorkshire deurbring en tydens vakansies telkens ’n ander deel van Brittanje besoek. In 1907 besoek hy die vasteland weer wanneer hy na Switserland toe gaan om ’n mediese kongres by te woon en ook tyd in Italië deurbring.
Reeds in 1905 het hy al sy verpligte werk vir sy mediese kursus voltooi en is gereed om die eindeksamen af te lê, maar die regulasies vereis dat hy hom eers na vyf jaar as student vir die eksamen kan aanmeld. Vir die volgende twee jaar wy hy dus sy aandag aan spesiale onderwerpe. Hy skryf ook in vir die Londense matriekeksamen, maar druip twee keer Wiskunde, wat die Engelse kwalifikasie van M.D. buite sy bereik plaas. Tydens sy studentejare word Leipoldt in Maart 1906 redakteur van Guy’s Hospital Gazette, wat daartoe lei dat hy later daardie jaar deur sir Henry Burdett genader word om as redakteur op te tree van sy blad The Hospital, in daardie tyd die grootste mediese tydskrif in die land. Hy beklee hierdie posisie met kort onderbrekings tot laat in 1910 en in hierdie hoedanigheid maak hy kennis met verskeie groot hospitale in Europa en Amerika. In Junie 1907 maak hy sy studies as geneesheer klaar en verwerf die Licenciate of the Royal College of Physicians (L.R.C.P.) en die Membership of the Royal College of Surgeons (M.R.C.S.). Hy ontvang ook die goue medaljes (die hoogste toekenning wat ’n student van Guy’s kan ontvang) plus sertifikate in die medisyne sowel as die chirurgie.
Hy werk dan vir ’n aantal maande tot Januarie 1908 as huisarts in Guy’s Hospital, ’n aanstelling wat ’n groot eer is, al is daar nie ’n salaris aan verbonde nie. Sy akkommodasie in die hospitaal en voedsel is egter gratis. Hierna werk hy ’n rukkie as locum tenens vir ’n dokter in New Cross. In Maart 1908 vertrek hy op ’n studiereis deur Europa, wat deur The Hospital geborg word op voorwaarde dat hy ’n reeks artikels skryf oor studiemoontlikhede vir Britse studente op die vasteland. Sy eerste stop is in Berlyn in Duitsland, waar hy by plaaslike klinieke werk en lesings bywoon, hoofsaaklik in die ortopedie. Hiervandaan besoek hy Europese stede soos Leipzig, Hamburg, Dresden, Halle, Praag, Brünn, Wene, Warschau en Wroclaw (destyds Duitse Breslau), waarna hy na Rusland gaan om in Moskou ondersoek in te stel na die stand van die mediese dienste in hospitale aldaar. Hierna gaan hy na Graz in Oostenryk waar hy vir ’n aantal maande kindersiektes bestudeer, waarna hy saam met ander ’n paar van die spitse in die Alpe gaan uitklim. Vier van die artikels wat hy in hierdie tyd skryf word in 1909 deur die Londense Scientific Press in ’n pamflet van 32 bladsye onder die titel “The ideal graduate study institution: What Germany has done” gepubliseer. Deur Italië keer hy dan terug na Londen, waar hy in Oktober 1908 aankom en in November 1908 die eksamens vir die Fellowship of the Royal College of Surgeons (F.R.C.S.) aflê. Weens griep wat hy onder lede het, druip hy egter hierdie eksamen.
Hy kry dan ’n aanstelling as persoonlike geneesheer vir die geselskap van die blinde koerantmagnaat Joseph Pulitzer en in Desember 1908 gaan hy per boot na Amerika, vanwaar die geselskap in ’n luukse seiljag al langs die kus vaar en onder andere Kuba, Meksiko en Brasilië aandoen en dan terugkeer via die ooskus van Amerika. Leipoldt kry tydens hierdie reis die geleentheid om stede soos New York, Washington, Chicago en Boston te besigtig. Daarna vertrek hulle na Europa en arriveer op 18 April 1909 in Lissabon in Portugal, waar Leipoldt die geselskap verlaat.
Terug in Londen behaal hy in Mei 1909 die Fellowship of the Royal College of Surgeons (F.R.C.S.), waarna hy later hierdie maand weer ’n uitgebreide reis deur Europa onderneem, hierdie keer saam met meneer Bolus. Hulle besoek Italië, Switserland, Duitsland, Nederland en België en keer dan na ses weke terug na Londen. As huisdokter doen Leipoldt dan diens by dr. Daniell van New Cross en vir spesifieke dae per week doen hy ook diens by twee groot hospitale. In Oktober 1909 open hy sy eie algemene mediese praktyk, terwyl hy ook by geleentheid die praktyk van dr. Daniell behartig. Hy is ook deeltyds verbonde aan die Duitse hospitaal te Dalston en die kindersiekehuis te Chelsea. Naas sy voortgesette redaksie van The Hospital behartig hy in hierdie tyd ’n weeklikse rubriek vir The South African News. In September 1910 word hy ’n voltydse posisie as skooldokter van die London City Council in Hampstead aangebied, ’n betrekking wat hy met ’n kort onderbreking in 1912 beklee tot met sy vertrek na Suid-Afrika. Tydens sy jaarlikse besoek aan Londen sterf Leipoldt se weldoener Harry Bolus op 24 Mei 1911 aan ’n hartaanval, iets wat vir Leipoldt ’n besondere groot persoonlike verlies was, terwyl sy vader op 11 November 1911 op besoek aan sy suster Issa op Hopefield tot sterwe kom.
In Londen ontwikkel Leipoldt tot ’n knap kok, wat meermale afloswerk in restaurante doen. Hy werk onder andere in die kombuis van die beroemde Franse sjef Augustu Escoffier in die beste hotel van sy tyd, die Carlton, en voltooi onder sy leiding ’n diploma in internasionale kookkuns. In hierdie hoedanigheid vergesel hy selfs per geleentheid vir Escoffier na Buckingham-paleis om vir onthale te kook.
In Januarie 1912 bedank hy as skooldokter om gesondheidsredes, nadat hy ’n blindedermoperasie ondergaan en hy ontwikkel ook ernstige longontsteking, vermoedelik weens ooreising. Om te herstel doen hy aansoek om ’n pos as skeepsdokter op ’n vragskip, die SS Ulysses, en onderneem dan ’n lang seereis na die Ooste en besoek onder andere die eilande Java, Sumatra en Borneo (tans deel van Indonesië). Op hierdie reis word hy geboei deur die gedenkteken vir die rebel Pieter Elberveld naby Batavia, aan wie hy later aandag sou skenk in sy letterkundige oeuvre en verskeie stukke, meesal onvoltooid, oor hom skryf. Onderweg doen Leipoldt ook by Gibraltar en Port Said aan die beginpunt van die Suezkanaal aan. Oor hierdie reis skryf hy later “Uit my Oosterse dagboek” en verskeie gedigte wat hoofsaaklik in “Uit drie wêrelddele” gepubliseer word.
Hy keer in Mei 1912 na Londen terug. In hierdie tyd skryf en publiseer hy die boek oor kos en eetgewoontes, “Common sense dietics”, asook “The school nurse: Her duties and responsibilities”. Na ’n kort tyd as locum vir drs. Maitland en Daniell kry hy in Augustus 1912 weer sy pos as skooldokter in Hampstead terug, waar hy in 1913 ook die redaksie van die amptelike blad van die vakgenootskap van skooldokters, The School Hygiene, behartig. In 1913 onderneem hy saam met ’n groep skoolkinders ’n reis deur België.
In April 1914 keer Leipoldt terug na Suid-Afrika, waar hy aangestel is as hoof van die nuut gestigte Mediese Inspeksie van Skole in Transvaal en vestig hom in Pretoria. Vir hierdie pos is daar nog geen behoorlike wetgewing en ordonnansies nie en hy moet aanvanklik individuele toestemming van elke ouer kry om die kinders te ondersoek. Die armoede onder die plattelandse mense en die ondervoeding wat daarmee gepaardgaan, het baie van hierdie kinders se liggaamlike en geestelike groei benadeel. In die Bosveld was omtrent helfte van die kinders lyers van malaria of bilharzia.
Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in Augustus 1914 word Leipoldt met die rang van kaptein na die Suid-Afrikaanse Leër gesekondeer en hy word in Oktober 1914 aangestel as generaal Louis Botha se persoonlike arts tydens die veldtog in Duitswes-Afrika. Vir sy rol in hierdie veldtog ontvang Leipoldt in 1918 eervolle vermelding in ’n dokument geteken deur sir Winston Churchill in sy hoedanigheid as Staatsekretaris van Oorlog.
In Junie 1915 kan Leipoldt weer sy werk as mediese skoolinspekteur hervat en hy bedien ook in 1916 vir Natal en die Kaapprovinsie van advies wanneer hulle ook wil begin met ’n skool mediese diens. Sy omvattende publikasie in 1916 oor “Skoolgesondheid” (geskoei op “The school nurse” maar met Suid-Afrikaanse voorbeelde en gevalle) is dan ook die eerste handleiding oor hierdie onderwerp in Afrikaans. In die tweede helfte van 1919 word hy vir ses maande as skooldokter na die Kaapse Onderwysdepartement gesekondeer en hy lê eindelik sy betrekking as skooldokter in die Transvaal af aan die einde van 1922. In Pretoria bly Leipoldt aanvanklik by sy suster Issa en haar man, die Engelse predikant Robert Pattison. Hierdie reëling eindig in Oktober 1918, wanneer Leipoldt nie langer Issa se moeilike temperament en haar kinders se onbeheerste gedrag kan hanteer nie en hy vir ’n ruk in die Pretoria Club bly. Volgens oorlewering bly hy hierna ’n ruk saam met Eugène Marais, maar hierdie saamwonery, as dit plaasgevind het, moes binne ’n kort rukkie in ’n botsing geëindig het. Hierna is die verhouding tussen hierdie twee digters stram. In November 1919 betaal Leipoldt sy studieskuld aan dr. Bolus finaal af en koop hy vir hom ’n huis in Meirsstraat 125, Sunnyside, waar sy neef Ewald Esselen en sy gesin die huis met hom deel.
Van Januarie 1923 is hy as assistent-redakteur verbonde aan De Volkstem in Pretoria, ’n koerant wat onder die redakteurskap van F.V. Engelenburg die Suid-Afrikaanse Party van generaal Smuts goedgesind was. Kort na sy toetrede begin Leipoldt met sy gereelde rubriek “Diwagasies van oom Gert”, waar hy die woord “diwagasies” omskryf as “afdwalings” of “’n rondlopery met woorde”. Kenmerkend van die rubriek is Leipoldt se eerlike en reguit styl, waarmee hy verskeie instansies en persoonlikhede aanvat. Met onderbreking in 1925 hou hy hierdie rubriek vol tot 1931. In September 1924 bedank Engelenburg as redakteur van De Volkstem en Gustav Preller word dan aangewys as die nuwe redakteur. Die verhouding tussen hom en Leipoldt is nooit goed nie en op 10 Februarie 1925 laat weet Preller vir Leipoldt dat sy dienste by die koerant nie verder nodig is nie.
Generaal Smuts is met die algemene verkiesing van 1924 bekommerd oor verlore steun van sy party ná die mynonluste van 1922. Hy nader dus vir Leipoldt, as bekende volksdigter, om hom as kandidaat van die Suid-Afrikaanse Party verkiesbaar te stel in die Wonderboom-Suid kiesafdeling. Leipoldt en ook Smuts se party verloor die verkiesing en dit is die eerste en enigste keer wat Leipoldt hom aktief met die politiek bemoei. Hy word weer in 1943 gevra om hom vir die Verenigde Party in Worcester beskikbaar te stel, maar wys dit van die hand.
In April 1925 vestig Leipoldt hom permanent in Kaapstad en nadat hy eers woonplek huur, koop hy in 1927 die dubbelverdiepinghuis Arbury in Kenilworth, wat hy in September 1927 betrek. In Kaapstad praktiseer hy as kinderspesialis en versorg ook vanaf 1927 die redaksionele werk van die South African Medical Journal, wat van 1932 ook tweetalig uitgegee word as Die Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Geneeskunde. Vir Die Huisgenoot behartig hy die gereelde rubriek “Geneeskundige vrae” onder die skuilnaam Medikus en lewer ook verskeie artikel en verhale vir hierdie tydskrif. Hy is vanaf 1927 tot 1939 deeltydse dosent in kindersiektes aan die Universiteit van Kaapstad en gee in hierdie posisie elke Dinsdag en Donderdag lesings en praktiese demonstrasies in die Somerset Hospitaal. Hy tree ook op as sekretaris van die Mediese Vereniging vanaf 1927 tot Desember 1944, voltyds vanaf 1939. In 1943 stel die raad hom in kennis dat die pos van redakteur van die South African Medical Journal en sekretaris van die Mediese Vereniging aan P.J. de Villiers aangebied is en hulle oorhandig ’n brief aan Leipoldt waarin sy kontrak gekanselleer en sy dienste beëindig word. Wanneer De Villiers egter vir die pos bedank, word Leipoldt heraangestel tot aan die einde van 1944 en beding hy gunstige terme vir homself.
Sy inkomste uit sy medies-verwante bedrywighede is onvoldoende en hy vul dit veral aan met sy skryfwerk. Deur die jare skryf hy gereeld artikels vir koerante en benewens die “Diwagasies van Oom Gert” rubriek in Die Volkstem skryf hy ook ’n gereelde rubriek oor kos en die kookkuns in Die Huisgenoot, wat na sy dood as “Polfyntjies vir die proe” gepubliseer word. Na sy aftrede op sestigjarige leeftyd wy hy hom veral aan die joernalistiek.
Met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog skaar Leipoldt hom by die Eerste Minister Jan Smuts se beleid van betrokkenheid teen Duitsland en as sekretaris van die Mediese Vereniging organiseer hy praktiserende medici vir vrywillige diens, terwyl op sy inisiatief die federale raad van die Mediese Vereniging vergoeding reël vir afhanklikes van dokters wat tydens militêre diens ongeskik raak of beswyk. Wanneer Duitsland Nederland in Mei 1940 binneval, skryf Leipoldt ’n verklaring van meegevoel wat hy aan Smuts voorlê as amptelike verklaring, wat dan net so in Die Volkstem verskyn. Hy skryf ook ’n aantal oorlogsgedigte waarin hy sy gevoelens oor die oorlog en sy verontwaardiging oor sommige Afrikaners se traak-my-nie-agtige houding oor die inval in Nederland uitspreek. Hierdie gedigte stuur hy aan die Nederlandse digter Jan Greshoff en dit verskyn in April 1944 in die Nederlandse tydskrif De Stoep, wat in Batavia gepubliseer is, en op 24 Julie 1944 in Die Volkstem. Hoewel nie van Leipoldt se beste gedigte nie, is die hartstog en passie wat daaruit spreek aangrypend, terwyl hy met hierdie gedigte ook optree as gewete van sy volk.
Alhoewel Leipoldt ’n vrygesel is, maak hy verskeie seuns groot en laat hulle verder studeer. Baie van hierdie seuns is onder diegene wat hy tydens sy skoolbesoeke raakloop en wat óf baie skrander óf baie behoeftig is. Hy reël ook verskeie skoolkampe vir leerlinge om hulle opvoeding aan te help en neem onder andere, saam met ’n paar onderwysers en volwassenes, ’n groep van vyf en twintig kinders in 1928 op ’n opvoedkundige reis na Brittanje. Op hierdie reis neem hy ook in Brittanje ’n sewejarige seun wettiglik aan wat hierna as Jeffery Barnett Leipoldt bekend sou staan. ’n Ander seun wat ook by hom inwoon is Peter Shields, later ’n dokter en kopiereghouer van Leipoldt se letterkundige geskrifte na sy dood. Hierdie twee is dan ook mede-erfgename van sy boedel.
Sy voogdyskap van seuns, gekoppel met die feit dat hy nooit getroud is nie, laat vele spekulasies oor sy seksualiteit ontstaan. Hierdie saak word indringend deur Kannemeyer aangespreek in sy biografie, met die slotsom dat daar geen bewyse is dat hy gay was nie en dat die getuienis van seuns wat by hom ingewoon het, teen so ’n bewering gekant is. Leipoldt was egter ’n baie private persoon en bitter min is bekend van sy persoonlike intieme verhoudings met lede van beide geslagte. Dit is egter opvallend dat hy bitter min liefdesgedigte geskryf het en dat dit onbekend is aan wie ’n gedig soos “Wys my die plek” gerig is. Hy is verder ’n eksentrieke persoon wat veral daarvan hou om oordrewe en radikale uitsprake te maak, klaarblyklik met die uitsluitlike doel om te skok en reaksie uit te lok. Hierdie gewoonte veroorsaak egter dat sy eie mededelings en inligting oor feitelike gevalle nie altyd te vertrou is nie, terwyl mense wat hom nie goed geken het nie, terselfdertyd ’n skewe indruk van sy persoonlikheid kry. By sy vriende was hy egter bekend as ’n goedhartige man
Met sy naderende aftrede by die Mediese Vereniging en al die seuns reeds uit die huis, verkoop hy in Junie 1944 sy woning. Hierna woon hy in by dr. Bobby Forsyth se huis in Nuweland terwyl dié diens doen in die Tweede Wêreldoorlog, waarna hy kamers huur by mev. O’Connor in Seepunt. Op Saterdag 12 April 1947 is hy in Kaapstad aan hartprobleme oorlede en sy as word begrawe in die Pakhuispas naby Clanwilliam.
Skryfwerk
Poësie
Leipoldt skryf reeds in sy kindertyd gedigte en ’n opstel wat hy op ongeveer twaalfjarige ouderdom aan The Boy’s Own Paper stuur, verwerf in Februarie 1893 ’n eerste prys in die afdeling twaalf tot sestien jaar. Van Maart 1896 verskyn daar gereelde bydraes van hom in The Cape Argus. “Oktobermaand”, wat later een van sy bekendste gedigte word, is reeds in 1897 geskryf en hy skryf in die jare 1896–1897 ook reeds ander gedigte soos “Ou Booi se pondok”, “Sterretjie”, “Die ou meul”, “Mordegai” en “Op my ou Karoo”.
In die Afrikaanse letterkunde lewer hy baanbrekerswerk. As digter verwoord hy die smart van die Afrikaner na die tragiek van die Anglo-Boereoorlog en open die oë van sy volk vir die natuurprag van sy land, beskryf in die prag van sy eie taal. Van sy gedigte is tydloos en word steeds gereken as van die beste en mooiste wat in Afrikaans verskyn het. “Boggom en Voertsek”, “Op my ou ramkietjie”, “Oom Gert vertel”, “Wys my die plek”, “Van Noot se laaste aand” en “’n Handvol gruis uit die Hantam” is enkele voorbeelde. Hy is een van die eerstes om die volkslied in sy gedigte te gebruik en hy maak ook ruim gebruik van ironie. Verder is hy die eerste om belydenispoësie in Afrikaans te skryf en gebruik te maak van die gewone spreektaal of praatpoësie. Hy is nie eerstens ’n volksdigter wat nasionale temas verwoord nie, soos talle ander van sy geslag, maar ’n kunstenaar wat skoonheid en vrye uitdrukking nastreef. Daarby het hy ’n liefde vir die vreemde en bring ander wêreldstreke en kulture na die Afrikaanse letterkunde, om so die Afrikaanse tematiek te verruim. Gemeet teen sy tydgenote is sy poësie veel meer universeel van aard, met sy beste oorlogsgedigte wat byvoorbeeld uitstyg tot protes teen alle vorms van geweld en sy natuurverse wat ’n aansluiting vind by die psige. Teen hierdie agtergrond is dit jammer dat sy teksversorging dikwels slordig was, soos Kannemeyer in sy biografie oor Leipoldt aantoon, sodat dit selfs moeilik is om ’n definitiewe weergawe van ’n groot aantal van sy gedigte vas te stel.
Reeds met die verskyning van sy eerste digbundel, “Oom Gert vertel en ander gedigte”, oes Leipoldt lof van vooraanstaande kritici in. In Nederland spreek die bekende digter Albert Verwey en letterkundige C.G.N. de Vooys hulle positief uit oor sy digkuns en daarmee saam ook oor die bewys dat Afrikaans wel op eie voete kan staan en ’n eie letterkunde kan ontwikkel. W.E.G. Louw bestempel hierdie bundel as Leipoldt se belangrikste bundel en wat digterlike vormgewing betref ook die sterkste. Die bekende taalkundige J.J. Smith skryf ’n inleiding vir die bundel, waarin hy die sterk mening uitspreek dat hierdie gedigte aantoon dat Afrikaans die natuurlikste kommunikasiemiddel vir die Afrikaner is. Leipoldt bundel hier hoofsaaklik gedigte oor die Anglo-Boereoorlog en die Suid-Afrikaanse natuur. Die titelgedig is een van die hoogtepunte in sy oeuvre, waar Oom Gert die storie van “sy sterfte” vertel. Oom Gert is as Kapenaar tydens die Anglo-Boereoorlog self te bang om iets vir die Boere te doen, maar daar is tog van sy kontreimense wat voel dat dit hulle plig is om te help. Oom Gert gee vir twee jongmans van die dorp perde om hulle te help om kommando toe te gaan. Dit is duidelik dat oom Gert nie weet of hy te veel of te min gedoen het nie. Die klimaks van sy verhaal is die teregstelling van die twee jongmans Bennie en Johnnie as Kaapse rebelle, maar die manier waarop die verhaal vertel word en die baie skynbaar onbelangrike inligting wat oom Gert deurgee, verklap ontsaglik baie van sy eie karakter en van die res van die dorpsmense. Die emosies van oom Gert verhewig en verander soos hy die verhaal vertel en homself deurentyd probeer verontskuldig, sodat die dramatiese impak van sy vertelling hewig is. Hierdie dramatiese direktheid word ook teruggevind in sterk gedigte soos “Vrede-aand”, “’n Nuwe liedjie op ’n ou deuntjie”, “In die konsentrasiekamp” en “Aan ’n seepkissie”. “Vrede-aand” is in 1902 in Londen geskryf, kort na die aankondiging van die vredesluiting in Vereeniging. Hier is ook ’n bepaalde spreker aan die woord, ’n ontnugterde jong Afrikaner wat hom in hierdie tyd in Londen bevind en saam met sy hoorder ’n bottel soetwyn drink terwyl die mense buite hulle oorwinningsfees vier. Die spreker bekyk in elke strofe die oorwinning en die gevolge vir sy volk uit ’n ander hoek, met die bitter refrein en die drink van die wyn as bindingselemente. In sy beskonke toestand gee die spreker vrylik teuels aan sy emosies, wat smart, vernedering en ’n persoonlike skuldbesef insluit omdat daar nie meer gedoen is om vryheid te behou nie. “’n Nuwe liedjie op ’n ou deuntjie” is gebaseer op twee volksliedjies (“Siembamba” en “Potjie rys, potjie vleis”), met sommige reëls wat na die hol uitsprake van volksleiers klink. Hierin word die wrede lot van die kinders in die konsentrasiekampe op aangrypende en ironiese wyse verwoord teen die agtergrond van die troostende aard van die liedjies waarop dit gebaseer is. “In die konsentrasiekamp” gee met sy ironiese refreinreël uit Dante se “Paradiso” slegs skynbare vertroosting. “Aan almal wat voorgegaan het” is ’n interessante mengsel van natuurgedig en oorlogsgedig, met die natuur wat gevul is met herinneringe van die lyding van die volk. “Oktobermaand” en “Lenteliedjie” is tiperend van sy vreugde in die natuur en word baie bekend, terwyl hy in sterk kontras in “Die soutpan” die natuur se dorheid uitbeeld. Vele ander natuurverskynsels word ook beskryf, soos in die geslaagde “Die doringboom”. “Op my ou Karoo” is nie soseer ’n loflied aan die natuur nie as ’n uitbeelding van die spreker se begeerte om in die “grougeel klei” te rus, met ’n suggestie van sy eensaamheid. Die bundel word afgesluit met ’n twintigtal persoonlike en eerlike “Slampamperliedjies”, wat eiesoortig is aan Leipoldt se digkuns en waarin hy sy innerlike gewaarwordinge verwoord, soos in die aangrypende “Sekretarisvoël met jou lange bene”, “Ek sing van die wind”, “Jy sê vir my”, “Klossies, jul bewe en bibber” en “Kriekie, jy wat op die solder sanik”. In hierdie verse stel die spreker vrae oor die misterie van die bestaan en oor sy plek in die wêreld en kom hy soms tot ’n persoonlike onthulling.
Omstreeks 1916 begin Leipoldt met ’n epies-liriese reeks gedigte oor die Voortrekkers, maar in sy besinning oor hierdie tydperk van die geskiedenis vind hy dan veel wat nie heroïes is nie. Die uiteinde is dat “Dingaansdag” in sy eie woorde in die voorwoord meer ’n aaneenskakeling word van los gedagtes oor volkstoestande as die beoogde epos. Daar is wel fragmente van deurdagte betekenis, aangrypende bewoënheid oor tragiese gebeure en ’n aantal sterk liriese verse, maar oor die algemeen is hierdie bundel ’n groot insinking in vergelyking met sy debuut. Die titel van die bundel is slegs gedeeltelik van toepassing op die verse, aangesien geen enkele heldefiguur uit die Groot Trek tree na vore tree nie. Na die lang en onbeholpe “Aanroeping” word die lewe en mymeringe van die Voortrekkers op die vooraand van die Trek weergegee, terwyl die verhale van Glaukus, Wolraad Woltemade en Koenraad Fiet deur stories om die kampvuur vertel word. Daarna volg gedigte oor die aankoms in Natal, ’n skets van Dingaan en gedigte oor die moorde op vrouens en kinders. In later drukke word van die gedigte grondig verwerk en ’n aantal byvoegings en weglatings gemaak. “Die koperkapel kom uit sy gat” is die hoogtepunt in die bundel en beeld diere uit (die koperkapel, meerkat, ystervark, geitjie en steenuil) wat kommentaar lewer op ’n veldslag uit die Trek.
Sommige van die gedigte in “Uit drie wêrelddele” ontstaan reeds in Europa en Oos-Indië en word sedert 1914 in tydskrifte gepubliseer, sodat dit sy vorige bundel gedeeltelik voorafgaan. Die titel verwys dan na die ontstaansplek van die gedigte, naamlik Europa, Indië en Suid-Afrika. Die openingsgedig is die lang “’n Voorspel vir ’n Afrikaanse heldedig”, waarin die Portugese ontdekkingsreisigers wat vanaf die vyftiende eeu die Kaap aandoen, besing word. Hoewel die vroeë geskiedenis hier op beeldryke wyse beskryf word, bly dit by beskrywing eerder as noodwendigheid. Drie reekse gedigte in hierdie bundel is noemenswaardig. Die siklus van agt “Sonnette” beeld gesamentlik ’n liefde se opbloei en uiteindelike teleurstelling uit, met “Die aakligste” ’n besondere hoogtepunt. Die gedeelte “Uit my Oosterse dagboek” verruim die tematiek om vir die eerste keer Afrikaanse gedigte oor ’n nie-Afrikaanse natuur te skep. Die eksotiese natuurskoon van die trope word beskryf (“Vaarwel aan Insulinde”, “Padang” en “Die oerbos”, laasgenoemde met ’n weelde van plante en diere). Dit is egter veral die mense van die Ooste (“Aan Seli”, “Meta Api”) en die eensame stryders (“De Lesseps”, “Aan Multatuli”) wat bekoor. Uitstaande is weereens die “Slampamperliedjies”, hierdie keer 52 van hulle, wat insluit die klassiek geworde “’n Handvol gruis uit die Hantam” (waar die handvol grond en gedroogde blare assosiatief die jeugwêreld oproep en die spreker besef hoe ryk aan geestelike goedere hierdie wêreld en sy herinneringe daaraan inderdaad is); “Boggom en Voertsek” (met sy aangrypende weergawe van die onbekende diere se sinnelose lewe en sterwe); “Waar die Katberg, witkapok-gekroon” (die verhaal van twee beeste wat, waarskynlik saam met die Groot Trek, ’n nuwe wêreld in die noorderland leer ken); “Waar die koue noordpool-naarheid” (met pragtige beelding van die wit ysbeer en sy bestaan); “Ek het ’n mannetjie van potklei gemaak” en “In ’n gat daar onder die sukkeldoring” (met die speel- en sprokieswêreld van die kind as boustof) en “Op my ou ramkietjie” (waar die musikant se spel op die eensnaar-instrument aan die natuur gerig is, waaruit hy vertroosting vind, met die mense se reaksie wat onbelangrik is). “Grysblou bulte” beskryf Dingaan se vlug en die verhaal van sy lewe en skuldgevoel. Die bundel sluit ook die dramatiese “Van Noot se laaste aand” in, die gegewe waarvan hy later verwerk tot sy treffende drama “Die laaste aand”, waarin die Kaapse goewerneur Pieter Gysbert van Noodt toevallig sterf dieselfde dag as vier mans wat hy ter dood veroordeel het. Hierna ontstaan die legende dat een van die mans hom voor die regterstoel van God gedaag het om saam met hom te boet en dus só verantwoordelik was vir sy dood. “Die beste” (na aanleiding van “Seven wise men on an old black settle” uit “A coiner of angels” van Alfred Noyes) is met sy siening van die Suid-Afrikaanse landskap en effektiewe gebruik van die refrein, en die kontras met die gedagte van dood en verganklikheid te midde van die prag, ook ’n hoogtepunt. “Reisigers” is ook goed, met Leipoldt wat in die derde strofe hier gebruik maak van die irrasionele in die verbeelding, wat aan die gedig ’n steeds moderne aansig gee.
“Die bergtragedie” is reeds voor 1900 begin skryf in Engels. Dit is ’n lang gedig wat filosofies besin oor die lewe, die dood en die ewige skoonheid en wat gedagte-inhoud betref diepgaande is. Dit vertel die verhaal van ’n jong man wat tydens bergklim op Tafelberg verongeluk, waarna sy siel vir nog ’n dag oor die Kaapse landskap en dorpe sweef voordat dit opgaan in die ruimtelose eensaamheid. In hierdie tyd besin hy oor die sin en aard van die lewe en neem hy ook die omgewing in oënskou. Die bespiegelings is gebaseer op die panteïstiese lewensfilosofie na die Boeddhistiese leer van Karma en Bardo. Die meeste kritici beskou die werk egter as ’n mislukking, veral weens die gebrekkige vormgewing wat die spreker aan sy gedagtes gee en die onsuiwer en selfs verwarrende gebruik van woorde en uitdrukkings. Die gedig slaag dus nie as poësie nie, selfs al het Leipoldt dit per geleentheid as sy beste werk beskou.
“Skoonheidstroos” word in 1934 met die Hertzogprys bekroon. Hierdie bundel sluit aan by “Die bergtragedie” daarin dat die skoonheid wat hierin besing word, ook geskoei is op dieselfde lewensfilosofie. Die toonaard van hierdie gedigte is ontdaan van die heftige innerlike stryd en die uitbundige genieting van die skoonheid. In die plek daarvan is skoonheidsherinneringe wat met kalmte en ingetoënheid betrag word, sonder dat dit tot volkome bevrediging kan kom. “’n Kersnaglegende” vertel die legendariese verhaal van Judas wat een nag in die jaar gegun word om op die Noordpool af te koel. Mooi is die natuurskildering in “Bosveldlied” en bowenal “Pater Servaas” se ironie, waar die fanatieke sendeling se bekeringsywer só deur die Oosterse filosofieë beïnvloed word dat hy aan sy geloof twyfel en terugvlug na die veiligheid van die klooster. In “’n Kersnaggebed” is die spreker se bede dat hy in die aardse skoonheid die weerkaatsing van God sal aanskou. Hierdie gedig toon ’n hegte bou met ’n indrukwekkende oploop tot ’n klimaks. Ook hierdie bundel bevat ’n aantal slampamperliedjies, met hoogtepunte soos “Wys my die plek” (een van die min liefdesgedigte van Leipoldt, waarin die spreker hom deurentyd tot ’n afwesige geliefde rig en ’n tyd van geluk en samesyn in herinnering roep), “Kom gee vir my polfyntjie”, “As ouderdom, wat alles breek”, “Sielsanker”, “Tuinroos tussen die tulpe”, “Gun my ’n blommetjie, Kelkiewyn” en “Gee vir my boegoe, en kanniedood-blare”, hoewel hierdie slampamperliedjies oor die algemeen die spontaneïteit van die vroeëre werke van hierdie aard mis. Later word al die slampamperliedjies uit “Oom Gert vertel en ander gedigte”, “Uit drie wêrelddele” en “Skoonheidstroos” in ’n afsonderlike uitgawe as “Slampamperliedjies” gepubliseer.
Hoewel Leipoldt nie aanleg of liefde vir musiek gehad het nie, word sy verse weens die musikaliteit daarvan gereeld deur talle komponiste getoonset, in Suid-Afrika sowel as in Nederland. Gedigte wat getoonset is, sluit in “Ek sing van die wind”, “Op my ou ramkietjie”, “Siembamba”, “Lenteliedjie” en “Oktobermaand”. Hy skryf ook die teks vir ’n klugtige operette, “Die waarheidsliewende kandidaat – ’n musikale onmoontlikheid in drie stuiptrekkings”, wat deur M.L. de Villiers getoonset is. Hierdie operette is nooit gepubliseer nie. Oor die Tweede Wêreldoorlog dig hy hoofsaaklik in Engels, maar skryf ook die reeks van sestien Afrikaanse De Stoep-gedigte, wat die eerste keer in April 1944 in De Stoep, ’n Nederlandse tydskrif, verskyn wat te Curaçao gedruk is omdat Nederland toe nog onder Duitse bewind was. Die gedigte word in Julie 1944 ook in Die Volkstem gepubliseer. Hierin trek hy heftig te velde teen diegene in die Afrikanervolk wat teen Suid-Afrika se deelname aan “Engeland se oorlog” gekant was en beweer dat hulle daardeur ook hulle stamland, Nederland, in die steek gelaat het. W.E.G. Louw stel in 1946 ’n gesaghebbende bloemlesing uit sy gedigte saam, wat onder die titel “Vyftig gedigte van C. Louis Leipoldt” verskyn, met ’n waarderende inleiding oor sy werk.
Na Leipoldt se dood word ’n keuse uit sy nagelate gedigte in “Die moormansgat en ander verhalende en natuurgedigte” (versorg deur P.J. Nienaber) uitgegee, maar die gedigte hierin toon in die geheel dieselfde probleme van valse beeldspraak en slordige tegniek wat regdeur sy oeuvre teenwoordig is, terwyl daar geen verse is wat kan vergelyk word met sy bestes nie. Die titelgedig is ’n spanningsverhaal in dialoogvorm met die selfdood van ’n moordenaar as tema, waaruit sy belangstelling in die afwykende karakter en die spookagtige blyk. Sommige van die natuurverse is nie sonder verdienste nie, maar is nie op dieselfde peil as vroeër soortgelyke werk nie. Later verskyn nog ’n keur uit sy nagelate gedigte onder die titel “Geseënde skaduwees”, versorg deur J.R.L. van Bruggen. Die gedigte hierin sluit aan by bekende temas uit sy digkuns, soos die bekoring van die Ooste en die verlore liefde. Die “Verse van die tentmaker, Omar” is ’n vertaling van sestien van Fitzgerald se vertalings van Omar Khayyam kwatryne, met soortgelyke vertalings wat reeds deur C.J. Langenhoven en Abraham H. Jonker gemaak is. Dit is onduidelik op watter gronde die samestellers dit nodig geag het om twee bundels uit sy nadoodse erfenis saam te stel, aangesien nóg die gehalte, nóg die tematiek dit regverdig. Van sy beste ongepubliseerde gedigte, soos “Faustus” uitgebeeld in sy laaste ure (gepubliseer in Standpunte van Desember 1950) en die sestien De Stoep-gedigte, word glad nie in hierdie bundels opgeneem nie.
Vir kinders skryf hy verskeie gedigte wat versprei is deur sy bundels, maar vir wie hy ’n keur uit sy oeuvre saamstel in die bundels “Uitgesoekte gedigte vir jong Suid-Afrika” en later “’n Versieboord vir kinders”. In die eerste bundel is daar ’n paar verhalende verse, waarin onder andere “Die storie van Wolraad Woltemade” en “Die storie van Glaukus” op rym aan jonger lesers bekendgestel word. Beide bundels bevat “Die Slamaierwinkel”, ’n jeugherinnering wat bekoor met sy klankspel, met “Die duiwelby” en “In die spens” uit laasgenoemde ook bekoorlik. “Driesprong” is ’n keur van W.E.G. Louw uit gedigte van hom, Totius en Jan F.E. Celliers. Leipoldt se “Versamelde gedigte” verskyn in 1980 en hierin word ook verse opgeneem wat verspreid in tydskrifte verskyn het of nog nooit gepubliseer is nie. Sy gedigte word in verskeie bloemlesings opgeneem, waaronder “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”, “Digters en digkuns”, “Digters en digsoorte”, “Digterstemme”, “Uit ons digkuns”, “Afrikaanse verse”, “Afrikaanse letterkunde”, “Junior verseboek”, “Die junior digbundel”, “Nuwe Kleinverseboek”, “Nuwe Kleuterverseboek”, “Uit ons letterkunde”, “Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte”, “Afrikaanse natuurpoësie”, “Faune”, “Stories op rym”, “Woordpaljas”, “Miskien sal ek die wingerd prys”, “Liggaamlose taal”, “My Afrikaanse verseboek”, “Die goue vreugde”, “Tussen die engtes”, “Voorspraak” en “Die tweede gerf”.
Drama
Reeds vroeg illustreer Leipoldt sy dramatiese aanleg met die dramatiese monoloë uit sy digbundels, soos “Oom Gert vertel”, “Vrede-aand” en “Van Noot se laaste aand”. Hy is dan ook een van die eerste belangrike dramaturge wat Afrikaans oplewer. “Die heks” is omstreeks 1911 in Engels geskryf en daarna in Afrikaans vertaal en verwerk, waarna dit in 1920 as “Die hamer van die hekse” persklaar gemaak is, maar eers later as “Die heks” gepubliseer is. Hierdie drama word beskou as die eerste groot drama in Afrikaans en saam met “Die laaste aand” as van die bestes in Afrikaans. Beide dramas (veral “Die heks”) word dan ook gereeld opgevoer deur die Afrikaanse rondreisende toneelgeselskappe van daardie tyd, asook deur die amateur toneelverenigings. “Die heks” is ook een van die eerste dramas wat verfilm word met die koms van televisie in die sewentigerjare. Volgens ’n mededeling van Leipoldt self is die drama ’n verwerking van ’n ou legende en bestaan daar ook ’n mate van ooreenkoms met Ernst von Wildenbruch se gedig “Das Hexenlied”. Die stuk speel af in die eerste kwart van die vyftiende eeu in die denkbeeldige kasteel Ahrweiler in Noord-Duitsland, in ’n tyd toe die bloedige vervolging van sogenaamde hekse deur die Rooms-Katolieke Kerk hoogty gevier het. Hierdie praktyk is geregverdig op grond van Ou Testamentiese wette en spesifiek Exodus 22: 18: “Die towerheks mag jy nie laat lewe nie”. Die drama vertel die verhaal van kardinaal Jeronimo D’Orilla, bekend as “Die hamer van die hekse”, wat twee hekse ter dood veroordeel. Sy dienskneg Placido wys hom dan ’n wapenseël wat hulle by die ouer heks gekry het en die kardinaal herken dit as sy eie. Die twee hekse, Elsa en haar dogter Janetta, word in die onderaardse kerker in die kasteel aangehou. Hier onthou hulle die verlede en maak Elsa bekend dat die kardinaal wat hulle veroordeel het, haar jeugliefde en Janetta se vader is. Die kardinaal besoek hulle om die waarheid uit te vind en besef dan dat die “heks” (Elsa), wat hy ter dood veroordeel het, sy jeugliefde is by wie hy ook ’n kind verwek het. Dit is duidelik dat hy haar, wetend of onwetend, in die steek gelaat het. Haar koms dwing hom om die werklikhede van sy verlede en sy persoonlike swakhede en tekortkominge te konfronteer. Hy neem hom voor om Elsa en Janetta te begenadig en hulle so van die brandstapel te red, maar word flou voordat hy tot aksie kan oorgaan. Hierdie floute word vooraf gemotiveer deur sy diensknegte. Die feit dat hy flou word wanneer hy moet besluit of hy die stelsel wat hy so getrou dien moet verloën om die vrou wat hy weet onskuldig is te red, word egter tog as dramatiese swakheid in die drama gesien. Wanneer die kardinaal wakker word, is die brandstapels reeds aangesteek en is dit te laat om sy vonnis te verander en word die besluit dan deur omstandighede namens hom geneem, eerder as deur sy eie besluit. Die kardinaal verklaar aan die einde dat hy te lank swak was en nou sterk is, wat suggereer dat sy optrede in die toekoms anders sal wees, maar sy gebede aan die einde dui nie beslissend aan dat hy die kerk in die toekoms sal teengaan nie. Elsa se karakter word deur die titel van die stuk in die middelpunt geplaas en sy word as gewone mens eindelik die slagoffer van die dade van ander, terwyl die kardinaal as tragiese figuur met sy gewete moet saamleef. “Die heks” word in 1944 saam met “Die laaste aand” met die Hertzogprys bekroon. T.T. Cloete neem “Die heks” op in die versamelbundel “Vyfling”, wat eenbedrywe van Hertzogpryswenners bevat, terwyl die tweede toneel uit hierdie drama deur D.F. Malherbe in die versamelbundel “Afrikaanse letterkunde” opgeneem word. J.P. Smuts neem “Die heks” op in die bundel “Triptiek”, waarin hy ook die drama in-diepte bespreek.
“Die laaste aand” is ’n dramatisering in vrye versvorm van sy gedig “Van Noot se laaste aand”, wat reeds in 1916 in Die Brandwag verskyn en dan opgeneem word in “Uit drie wêrelddele”. Soos “Die heks” werk dit met ’n soortgelyke tema van verraad teenoor ’n jeugliefde. Die grootste gedeelte van die drama speel af voor en in die Kasteel aan die Kaap en dit is gebaseer op die geskiedenis van Pieter Gysbrecht van Noodt, wat na diens in Nederlands-Oos-Indië vanaf 1727 tot 1729 goewerneur aan die Kaap was en feitlik as ’n tiran geheers het. Tydens sy bewind dros ’n aantal soldate van die Kompanjie en hulle word gevang en op aanklag van diefstal en diensverlating verhoor. Die goewerneur en die heemrade se beslissing is dat vier van die drosters opgehang moet word. Van Noodt is aan ’n hartaanval oorlede ten tyde van die teregstelling van hierdie soldate. Uit hierdie sameloop van omstandighede het die legende ontstaan dat een van die drosters tydens sy verhoor die goewerneur uitgedaag het om saam met hom voor die regterstoel van God te verskyn en dan vir sy dade te boet. Rondom hierdie gegewens skryf Leipoldt dan sy drama. Martha sweer wraak wanneer Gysbrecht haar in Jakarta in die steek laat nadat hy haar swanger gemaak het. Sy maak haar seun groot om wraak te neem. Dertig jaar later is die protagoniste in Kaapstad, aan die vooraand van die openbare teregstellings. Die blinde Martha word beskou as ’n Slamse towenares en Gysbrecht is nou goewerneur Van Noodt, met hulle seun, ook Gysbrecht, die sersant wat op die punt staan om tereggestel te word weens sy rebellie. Martha konfronteer die goewerneur en eis dat hy hulle seun moet begenadig en die teregstelling moet afstel. Wanneer Martha by Van Noodt in die kamer is en sy stem weer hoor, herleef haar groot liefde vir hom egter weer en verplaas die wraakgedagtes. Die moordtuig (’n kris) waarmee sy beplan het om hom te vermoor val uit haar hand en sy streel die hoof van die man wat haar so diep verontreg het. Die skok is egter vir hom te groot en hy sterf op hierdie oomblik sonder om die teregstelling te keer. Die grootste tekortkoming in die drama is dat Martha geen werklike antagonis het nie en dat die eintlike botsing plaasvind tussen die liefde en haat binne-in haarself. Haar insig aan die einde (dat sy al die jare verkeerd opgetree het) is dus nie iets waartoe sy op dramatiese wyse ontwikkel nie, maar eerder die skok van die gebeure wat haar tot ’n belydenis dwing. “Die laaste aand” word in 1944 saam met “Die heks” met die Hertzogprys bekroon.
Die dramas “Die kwaksalwer”, “Onrus”, “’n Vergissing” en “Afgode” word ook gepubliseer, maar is nie op dieselfde peil nie. “Die kwaksalwer” is ’n komedie. Die hoofkarakters is die dokter Piet Westera, wat baie gesteld is op sy eer as medikus, en sy liefdevolle moeder. Om hom te kan laat studeer het sy na haar man se dood op grond van ’n ou resep van haar ouma as kwaksalwer opgetree om geld in te samel. As geneesheer kry Piet daagliks te doen met die slegte nagevolge van onwetenskaplike middels. Wanneer Piet uitvind dat sy ma haar hieraan skuldig gemaak het, veroordeel hy haar, ten spyte van die feit dat hy sy opvoeding daaraan te danke het. “Onrus” is ’n dramatiese voorstelling van ’n spookstorie, waar die spook van die pas gestorwe Oom Giel Gewers protesteer teen die huigelagtigheid van sy swaer, Piet Skuller. Die spook wil nie sy swaer se krans op sy doodskis hê nie, want die swaer het hom besteel. Wanneer Piet en sy vrou in die huis opdaag vir die begrafnis, neem die onrus van hulle besit en die spook se verskyning laat die skurk ’n toeval kry, sodat hy op hierdie wyse gestraf word. Hierdie drama het nie veel om die lyf nie en is buiten die gespokery deurspek met ongeloofwaardige optredes deur die karakters. “’n Vergissing” is ’n klugtige eenbedryf, waarin oom Andries baie vernaam vir die jong Gert verduidelik hoe ’n Christen ten alle tye gereed moet wees om te sterf. Aan tafel ontdek hy egter dat hy ’n vergiftigde eier geëet het en wat volg is geen berusting in die dood nie. “Afgode” beeld die verhouding uit tussen ’n alkoholiese man en sy verdraagsame vrou. Gys van Stal is ’n prokureur en ’n vooraanstaande man in die gemeenskap, maar in werklikheid ’n skurk en huigelaar wat hom skuldig gemaak het aan volksverraad, bedrog en omkopery. In sy ontrouheid aan sy vrou het hy ook ’n basterkind in die lokasie verwek. Sy vennoot en sy familielede poog om die kennis van sy wandade van sy vrou te weerhou, maar dit blyk dat sy altyd daarvan bewus was en desondanks met ’n alles verdraagsame liefde bly staan by hierdie gebroke afgod met voete van klei. Die drama ly onder die gebrekkige karakterisering en sielkundige motivering vir die protagoniste se gedrag.
Na Leipoldt se dood word twee voorheen ongepubliseerde eenbedrywe van hom in versamelbundels opgeneem. “Die byl” is in 1949 opgeneem in F.C.L. Bosman se “Vier uitgesoekte eenbedrywe”. Hierin word Van Riebeeck en sy mense bewus van ’n moord wat gepleeg is. Die sentrale figuur in die drama verskyn nooit op die verhoog nie. Dit is ’n Engelsman aan die Kaap wat as skerpregter opgetree het om Karel I te onthoof. Sy verhaal word geopenbaar in die gesprek van drie persone, waar die gesprek gedurig onderbreek word om die spanning te laat oplaai. Hierdie is ’n mindere stuk en nie juis geslaagd nie. Die klug “Jannie” verskyn in Gerhard J. Beukes se “Nuwe eenbedrywe” in 1952.
Die vollengte drama in vier bedrywe, “Moederplig”, is reeds in 1938 voltooi maar word eers in 1980 gepubliseer. Die weduwee Gertruida Fraam se seun Gert word ter dood veroordeel op ’n aanklag van moord. Gert se verloofde, sy prokureur, die huisdokter, die dominee en die huisdiaken werk almal saam om sy onskuld te probeer bewys deur die ware moordenaar te laat opspoor. Gertruida se houding is egter buitengewoon. Sy glo dat Gert skuldig is en dat sy saam met hom skuldig is omdat sy hom altyd te veel beskerm het. Om hom nie in die steek te laat nie, pleeg sy selfmoord op die dag wat sy glo die doodvonnis voltrek sal word. Ten spyte van strukturele gebreke in die drama, soos die uitgerekte verloop van die laaste twee bedrywe wat die spanningslyn verbreek, is die uitbeelding van die mevrou Fraam-karakter ’n besliste aanwins vir die Afrikaanse drama.
Verskeie van sy vroeë dramas word nie in boekvorm bestendig nie, wat insluit “Die laspos”, wat in Mei 1919 in Die Brandwag verskyn, waarin die hoofkarakter ’n ou Khoisan is wat deur die knellende gedagte dat hy oorbodig geword het op die plaas, oor ’n afgrond gedwing word. Ander ongepubliseerde dramas van hom is “Die waarheidsliewende kandidaat– ’n musikale onmoontlikheid in drie stuiptrekkings”, die teks vir ’n klugtige operette wat deur M.L. de Villiers getoonset word. Die samespraak in verse “Elberveld in die tronk” verskyn in Augustus 1922 in Die Huisgenoot. Leipoldt laat saam met hierdie samespraak fragmente en notas vir ’n drama oor Pieter Elberveld na, wat van gemengde Hollands-Javaanse afkoms was. In die agtiende eeu word Elberveld leier van ’n sameswering teen die owerhede in Batavia omdat hy onder meer voel dat as halfbloed sy burgerregte hom ontneem word. Hy word skuldig bevind aan hoogverraad en in 1722 op verskriklike wyse tereggestel. Elsa Joubert ontdek hierdie fragmente in die Jagger-biblioteek by die Universiteit van Kaapstad en laat dit voorlees by die bekendstelling van haar reisboek “Gordel van smarag” in die Boekesentrum van Nasionale Pers in Kaapstad. Jan Kromhout meld verder die ongepubliseerde eenbedryf “Die koningsplig”, wat slegs in manuskripvorm besta
Hy skryf ook prosa, wat egter veral daarop ingestel is om te vermaak en nie die diepgaande waarde of diepgang van sy beste gedigte en dramas het nie. Die verhale munt egter steeds uit in sy besondere vertelkuns, wat plek-plek besondere beskrywings bevat. Tydens die Anglo-Boereoorlog publiseer Elsevier’s Geillustreerd Maandschrift die oorlogsverhale “De Rebel, een episode uit den Boereoorlog” (Desember 1900) en “Bambinelino” (November 1901). Op 1 Augustus 1914 verskyn sy kortverhaal “Die weeskindjie wat ’n moeder wou hê” in Die Brandwag. In Die Huisgenoot verskyn onder andere “Karbolsuur” (Oktober 1919), “Wit Angeliere” (November 1919) en “Die Transportryer se Storie” (Oktober 1921). Hy laat in hierdie verhale graag ’n onopgeloste raaisel aan die leser oor om hom so tot nadenke te stem.
Sy kortverhale, hoofsaaklik spookstories, word in “Waar spoke speel”, “Wat agter lê” en “Die rooi rotte” gebundel. Een van sy gewildste temas is bonatuurlike verskynsels, terwyl daar gereeld abnormale karakters in sy verhale optree. In “Waar spoke speel” dui die bundeltitel aan dat dit hoofsaaklik spookstories bevat. Hy skryf vooraf ’n insiggewende inleiding oor die kuns om bang te maak in die letterkunde, waarin hy ’n paar reëls neerlê oor die spookstorie. In “Wit Angeliere” word ’n regter, wat ’n onskuldige ter dood veroordeel het, vyf jaar na die gebeurtenis op bonatuurlike wyse oortuig van sy regterlike dwaling. Hy is weer in dieselfde kamer waar hy die noodlottige aanbeveling geskryf het, met die enigste verskil dat in plaas van ’n groot bos angeliere daar nou rooi rose op die tafel staan. Die rooi rose verander in ’n bos wit angeliere gedurende die nagtelike verskyning wat die regter se slaap versteur. Dit is egter nie net sy verbeelding nie, want die volgende oggend sien die dokter werklik angeliere in die slaapkamer en daar is steeds die merk om sy nek. Leipoldt probeer nie om die okkulte verskynsel te verklaar nie en laat die onopgeloste raaisel aan die leser oor om oor na te dink. In “O'Callaghan se Waatlemoen” is oom Oelf en Kelgen, die dorpstimmerman, groot maats. Laasgenoemde is in die laaste stadium van tering as hy oom Oelf se doodskis moet vergroot. Om sy vriend op te beur gaan oom Oelf ’n weddenskap aan met die timmerman omtrent hul lewensduur en laat hom plegtig sweer dat hy ’n spogwaatlemoen, wat nog geplant moet word, sal kom help opeet. Die timmerman sterf eerste en sy kopmussie wat volgens die weddenskap oom Oelf toekom word saam met hom begrawe. As die spogwaatlemoen oopgesny word, is Kelgen egter daar om sy eed gestand te doen en ook om die kopmussie volgens die weddenskap af te lewer. “Die lammervanger” beskryf hoe die weduwee Ankus vir mevrou Markus, die magistraat se emosionele vrou, beïnvloed. Mevrou Markus word dan die medium van ’n vermoorde man, wat die verdenking van moord wat op die weduwee rus, bevestig. Mevrou Markus moet padgee en word in die veld deur ’n lammervanger toegetakel, waarna sy in ’n sielsieke-inrigting opgeneem word. Hier word die lammervanger die duiwelse beliggaming van die bose vrou. Uit die verhale blyk duidelik Leipoldt se belangstelling as medikus in die wisselwerking tussen siel en liggaam en in sy ontginning as skrywer van die wedersydse impak maak hy gebruik van die bonatuurlike as vaartuig. Die verhaal “Die wit hondjie” uit hierdie bundel word deur G.S. en P.J. Nienaber opgeneem in die versamelbundel “Die Afrikaanse dierverhaal”. Hierdie hondjie is telkens op bonatuurlike wyse die voorbode van die dood.
Leipoldt self beskou in sy inleiding “Wat agter lê” as ’n verdere en miskien ryper ontwikkeling van die tipe van verhaal wat hy reeds in “Waar spoke speel” opgeneem het. Daar is dan ook ’n duidelike ooreenkoms tussen die motiewe in die bundels, met Leipoldt se beheersing van die elemente van die kortverhaal wat inderdaad ’n groei toon. Nog beter as in die vorige bundel slaag hy daarin om die leser se belangstelling te behou, terwyl sy beskrywing van die bonatuurlike verskynsels duidelike blyke gee dat hy hom verder verdiep het in hierdie onderwerp. In “Die vlermuis” ontwikkel spanning tussen wat die verteller sê en wat in werklikheid gebeur. So word die spreker geleidelik afgetakel totdat hy kranksinnig word. Die tema is die gierigheid van mense wat bereid is om ’n testament te vervals. Aan die slot word ’n ander spreker aan die woord gestel om die afloop te vertel en die gedrag van die hoofpersoon in die juiste perspektief te plaas, wat afbreuk doen aan die impak. P.C. Schoonees beskou “Groottannie se salf” as die beste verhaal waarin die oumense se werklike en verbeelde kwale en hulle geloof in medisyne op humoristiese wyse aan die geheimsinnige gekoppel word.
In “Die rooi rotte” is vier van die verhale, “Die rooi rotte”, “Renosterbosas”, “Die klipspringerhare van tant Kato” en “Kattekruie”, ook oor die bonatuurlike. Die hoogtepunte in die bundel is egter die dorpsverhaal “Die koei van die weduwee Priem” en die verhaal oor die Khoi-egpaar en hulle kroos, “Oorblyfsels”, waar ’n dieper kyk in die karakters se gevoelslewe gegee word. “Die koei van die weduwee Priem” beskryf met speelse geestigheid ’n geskil tussen ’n lankmoedige Engelse predikant en ’n opvlieënde weduwee. Die koei verstoor elke Sondag die predikant se dienste en ten einde raad neem hy die koei persoonlik skut toe. Die bitsige weduwee gee langs die pad op geen ondubbelsinnige wyse nie haar frustrasie te kenne. Die slot is waar die boetvaardige tante ewe sagmoedig die dominee ’n kommetjie sult van die oorlede koei kom aanbied, nadat sy by nadenke besef dat sy moontlik met haar taalgebruik die grense van die betaamlike oorskry het. “Oorblyfsels” beskryf ’n stokou Khoi-egpaar met hul ondankbare kroos. Om hulle tot besinning te bring gaan die ou vrou, Regina, te werk met listige oorleg, want sy eksploiteer die godsdienssin, bygeloof en gierigheid van haar kinders en kleinkinders met soveel sukses dat sy op haar oudag in weelde vertroetel word. Die geval van die moordenaar Gert Swanepoel, wat in 1856 op George opgehang is en die tema vorm van sy roman “Die dwergvroutjie”, het Leipoldt so geboei dat hy ook die kortverhaal “Die graskolletjie” (opgeneem in “Die rooi rotte”) daarop baseer en die artikel “The charred gunstock” daaroor skryf wat op 25 Februarie 1933 in The Cape Argus gepubliseer is. Benewens die verhale wat in hierdie bundels opgeneem is, publiseer Leipoldt nog sowat twintig ander verhale in tydskrifte en koerante. Die ongepubliseerde manuskrip “Satieriese sprokies” is in die besit van Tafelberg-Uitgewers. In sy nagelate geskrifte is ook die ongepubliseerde kortverhaal “Die boomstam”, waarin ’n sendeling sy roeping prysgee wanneer hy bewus word van onverklaarbare geestelike magte wat onder die Oosterlinge werksaam is.
A.P. Grové stel ’n keur uit sy kortverhale saam, wat onder die titel “O’Callaghan se waatlemoen en ander verhale” gepubliseer word. Verskeie van sy kortverhale word opgeneem in versamelbundels, soos “Wit angeliere” in “Halfeeu”, waarin hoogtepunte uit kortverhale wat in die eerste vyftig jaar van Die Huisgenoot verskyn het, deur P.G. du Plessis saamgebundel word. Ander versamelbundels wat van sy korter werk opneem sluit in “Borde borde boordevol” en “Wys my waar is Timboektoe”, albei saamgestel deur Hennie Aucamp, “Trekvoëls” van A.P. Grové, “Uit dorp en veld” van Abraham H. Jonker, “Die jongste Afrikaanse kortverhale” onder redaksie van M.S.B. Kritzinger, “Tydskrif” van Daniel Hugo, “Vertellers” en “Vertellers 2” van Merwe Scholtz en “Kort keur” en “Steekbaard” van Abraham H. de Vries. Die Nederlandse kortverhaal “Bambinelino”, wat oorspronklik in Desember 1900 in Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift verskyn, word in November 1980 in Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer. Sy kortverhaal “Wit angeliere” word deur Chris Claassen in ’n kort drama verwerk en onder die titel “Wit blomme” opgeneem in die versamelbundel “Kort dramas vir ’n nuwe geslag”.
Verder skryf hy populêre speurverhale soos “Die moord op Muisenberg”, “Die verbrande lyk” en “Die moord in die Bosveld”. Sy speurverhale het die afgetrede predikant dr. Jan Slink as baasspeurder. Hy is ’n intellektueel en fynproewer van kos en wyn en in die verhale word die klem geplaas op die speurwerk as navorsingswerk, waarin die spreker bo alle twyfel wil bewys dat die moordenaar skuldig is. Die verhale word dus nie gekenmerk deur die spanning en aksie van ander boeke in hierdie genre nie, maar neig tot die meer intellektuele. In “Die moord op Muisenberg” word iemand een Sondagmiddag op die Muizenbergse strand vermoor, vlak onder die oë van duisende besoekers. ’n Paar kneusplekkies aan die lyk en die rafels van ’n rooi badkostuum is feitlik die enigste leidrade wat by speurder Slink agterdog verwek. Eerwaarde Jan Slink vind speurwerk heelwat interessanter as die godgeleerdheid, en deur die besprekings wat hy met sy seun, speurder Slink, voer, dra hy veel daartoe by om die verhaal binne die perke van die waarskynlikheid te hou. Ofskoon hy die belangrikste rol speel by die ontmaskering van die misdadiger, verteenwoordig hy ook die intelligente leser. Hy gaan wetenskaplik te werk en laat niks aan die toeval oor nie. Sy optrede is nogal geheimsinnig en as sy seun hopeloos op dwaalspore rondsnuffel, kom hy met oortuigende bewyse wat tot ’n verrassende ontknoping lei.
In “Die verbrande lyk” word die gebeure rondom ’n moedermoord op die Karoodorpie Evaskroon deur middel van ’n hofsaak weergegee, waar die amptenare met nougesetheid elke stukkie getuienis weeg en elke feit ondersoek, sodat hulle ’n oortuigende bewys van die aangeklaagde se skuld kan lewer. Hendrik Dageraad vermoor sy moeder deur haar te verwurg of te versmoor en daarna verbrand hy die lyk op die vuurherd om die skyn te wek dat sy verbrand het toe sy die herd met petrol wou skoonmaak. Die sensasiewekkende besonderhede is hier egter van minder belang as die vernufspel tussen die deskundiges en die reaksie van die regter en jurie op hul getuienis, met veral die mediese getuienis wat van groot belang is. Jan Slink is op die Karoodorpie om van griep te herstel en speel weer die hoofrol in die ontrafeling van die saak. Die roman bring ook die wenslikheid van die juriestelsel en die toepaslikheid van die Romeins-Hollandse Reg vir Suid-Afrika onder die loep. Hierdie verhaal is gegrond op die Hauptfleisch-moord, wat op 13 Januarie 1925 op Richmond in die Kaap gepleeg is.
“Die moord in die Bosveld” verskyn van 22 Julie tot 7 Oktober as vervolgverhaal in Die Huisgenoot. Jan Slink is hier saam met ’n groepie gaste op die Bosveldplaas aanwesig en die verhaal word afgesluit deur die speurder wat aan die einde die saak beredeneer, verdagtes een vir een uitskakel en dan die skuldige aanwys. Die moordenaar, Waardekker, word geskets as bevryder van die gemeenskap omdat hy die afstootlike Ewald Knors uit die weg ruim.
Hy skryf ook drie romans, “Die donker huis”, “Galgsalmander” en “Die dwergvroutjie”. Globaal gesien poog hy hierin meer om die wetenskaplike of sielkundige verklaring na vore te bring, met die gevolg dat karakteruitbeelding verwaarloos word en karakters dan meermale as tipes eerder as lewende wesens ervaar word. “Die donker huis” verskyn aanvanklik in 1928 as vervolgverhaal in Die Huisgenoot. Die hoofkarakter, die suksesvolle prokureur en sakeman Cornelis Gram, tree wreed en ongenaakbaar op teen sy vrou en kinders, veral sy oudste seun Piet. Wanneer sy vrou op sterwe lê, wys sy hom op die gevolge van sy gedrag. Na haar dood het hy behoefte aan liefde en soek toenadering tot Piet, maar die vervreemding het reeds te ver gevorder. Piet het intussen weens sy opvoeding groot geword as ’n swakkeling en mislukking. Dit is pateties om te sien hoe die ongenaakbare vader nou smeek vir die brokkies liefde wat hy verwerp het toe die kinders kleiner was. Hierdie roman is duidelik geskryf met die didaktiese opset om mense op die gevolge van outokratiese opvoeding te wys, met die gevolg dat die karakters nie as werklike mense uit die verf kom nie.
Van 30 Augustus 1929 tot 3 Januarie 1930 word “Galgsalmander” as vervolgverhaal in Die Huisgenoot gepubliseer. Die agtergrond van die verhaal is die maatskaplike toestande aan die begin van die negentiende eeu in die streek tussen die hoë Olifantsrivier- en Skurweberge. Interessant is die opvattings van die boere oor politieke, kerklike en maatskaplike sake, asook die mededelings oor boerderytoestande en die metodes van ’n plattelandse onderwyser. Die hoofkarakter, Amadeus Tereg, het vroeër opgetree as laksman, iets wat hy as ’n groot skande beskou. Na ’n onverwagte erfenis verander hy sy naam na Everardus Nolte en vestig hom in ’n onbekende omgewing, waar hy spoedig die hoogagting van almal win. Hy word gevra om sy gemeenskap in die wetgewende raad te verteenwoordig, waarna sy geheim nie langer verborge kan bly nie. Die skrywer wend allerlei poginge aan om hierdie “geheim” nie aan die leser te verklap nie. Amadeus is oortuig dat hy reg gehandel het, en sy enigste motief vir die geheimhouding is die vrees dat hy die agting van sy vriende sal verloor. Hierdie verhaalgegewe is besonder yl en die karaktertekening laat ook veel te wense oor. Die vernaamste verdienste van die roman lê in die agtergrondgegewens oor die periode net voor die Groot Trek. Leipoldt verwerk die roman in Engels as “Gallows gecko” en poog vergeefs om ’n uitgewer vir hierdie weergawe te kry. Baie jare later word dit as “Chameleon on the gallows” gepubliseer.
“Die dwergvroutjie” verskyn aanvanklik van 10 November 1933 tot 16 Maart 1934 as vervolgverhaal in Die Huisgenoot. Die verhaal speel af aan die begin van die negentiende eeu en beskryf die huwelikslewe van twee abnormale mense, die intelligente maar misvormde dwergvroutjie Nisba en die periodiek waansinnige man Lukas, die laaste telg van ’n familie wat met erflike kranksinnigheid belas is. Op simpatieke wyse word die geduld en liefde van Nisba vir Lukas beskryf, teen die agtergrond van Lukas se waansinnigheid en kleptomanie, wat hom dryf tot verskeie moorde en sodoende eindelik tot sy ondergang lei. In die ontrafeling van die moordgeskiedenisse kom Leipoldt se talent as skrywer van speurverhale tot sy reg en gee hy die leser ook ’n interessante blik op die regspleging aan die begin van die negentiende eeu. Die figuur van Lukas is gebaseer op die ware verhaal van die kleptomaniese moordenaar Gert Johannes Swanepoel wat in 1856 in die openbaar op George opgehang is. Latere romans van hom bly onvoltooid. In Junie 1942 begin hy skryf aan ’n roman oor die Hugenote, maar skryf slegs ses hoofstukke voor hy hierdie poging laat vaar. ’n Ander roman waaraan hy die titel “Pasjent in die donker” gee, word ook nie voltooi nie.
Nie-fiksie
Van groter belang is sy nie-fiktiewe prosa, veral sy boeke oor die kookkuns. Na aanleiding van sy uitgebreide besoek aan die Ooste voltooi hy reeds in 1912 ’n reisverslag in Engels, “Visit to the East Indies”, wat ongepubliseer bly en waarvan ’n manuskrip in die Jagger-biblioteek by die Universiteit van Kaapstad bewaar word. Hy verwerk later die stof in Afrikaans en dit word gepubliseer as “Uit my Oosterse dagboek”. Hierdie is een van die eerste reisverhale in Afrikaans met besonder interessante inligting en beskrywings, wat tot van sy beste prosa gereken word. Dit word meer as ’n reisbeskrywing in sy weergawe van interessante agtergrondinligting oor die mense, kulture en geskiedenis. Onderhoudend en met groot kennis gesels hy oor Indiese towenaars en mensvreters; Chinese familiegrafte en seerowers; oliefabrieke, rystafels, opiumskuiwers, vulkane, tropiese bome en plante. Mooi is ook sy beskrywings van die Oosterse natuurskoon en interessant sy inligting en anekdotes oor die bewoners. Hierdie reisbeskrywing bevat nuttige inligting vir in-diepte begrip van die digbundel “Uit drie wêrelddele”. Interessant genoeg word vier hoofstukke uit die oorspronklike Engelse manuskrip weens besorgdheid oor die oorgevoeligheid van die gemeenskap nie in die Afrikaanse publikasie opgeneem nie. Hierdie hoofstukke is hoofsaaklik negatief oor die kleurkwessie en die rol van die sendelinge. A.P. Grové neem “Oosterse towery” uit hierdie boek op in sy versamelbundel “Trekvoëls”.
Geskiedkundige prosa uit sy hand is onder andere die breed opgesette “Jan van Riebeeck” met subtitel “Grondlegger van ’n blanke Suid-Afrika”, oorspronklik in Engels geskryf en gepubliseer en ook in Duits vertaal. Die boek is ’n populêre, eerder as wetenskaplike, behandeling van die lewensloop van die leier van die eerste blanke nedersetting in Suid-Afrika. Daar is ook geskiedkundige werke wat hoofsaaklik op jongmense gerig is, naamlik “Die Groot Trek” en “Die Hugenote”, waarin hy ’n oorsig gee van al die belangrikste historiese feite en gebeurtenisse rondom hierdie temas. Die boekies wemel egter van onnoukeurige omgang met die inligting, wat vele klein feitefoute tot gevolg het. Interessant aangebied in laasgenoemde werk is die uiteensetting van die ekonomiese, intellektuele en geestelike agtergrond van die Kerkhervorming in die sestiende eeu.
Die grootste gedeelte van “Praatjies met die oumense” bestaan uit ’n populêr-wetenskaplike behandeling van mediese onderwerpe soos kanker, geslagsiektes en die drankkwessie. Vyf opstelle behoort egter tot die didaktiese literatuur. Hy moedig oumense aan om vir hulleself te dink en lê klem op die noodsaaklikheid om logies te redeneer. Verder lewer hy ’n pleidooi vir ’n suiwer Afrikaanse beeldspraak. Sommige van sy menings is egter baie kontroversieel. So is hy ’n teenstander van godsdiensonderwys op skole en beskou hy sendingwerk as ’n uiting van onverdraagsaamheid. As geneesheer is hy verder verantwoordelik vir ’n aantal vakkundige boeke oor die mediese versorging van die jeug, soos “Skoolgesondheid” (’n handleiding oor die bedryf van skoolgesondheid), “Die Afrikaanse kind in siekte en gesondheid” (sy mees omvattende werk op die gebied van die populêre geneeskunde, waarin hy ouers en onderwysers touwys maak oor die normale kind en sy kinderlewe) en “Eerste gesondheidsleesboek vir Afrikaanse skole” (waarin hy in eenvoudige taal skryf oor die verskillende dele van die liggaam, gesonde voedsel en hoe om werk en spel af te wissel).
Om saam te val met die publikasie van sy biografie oor Leipoldt, bundel J.C. Kannemeyer vier grootliks onbekende opstelle van Leipoldt oor Clanwilliam onder die titel “So blomtuin-vol van kleure”, terwyl hy terselfdertyd “Uit die skatkis van die slampamperman” saamstel. Hierdie boek noem hy ’n omnibus, aangesien dit voorbeelde bevat van die ryke verskeidenheid van Leipoldt se werk, soos gedigte, drama met “Die heks” in geheel, briewe, kortverhale, spookstories, artikels, grepe uit sy romans, uitsonderlike resepte en kinderverse. In 2003 word sy briewe as korrespondent van die Amsterdamse koerant Het Nieuws van den Dag tydens die Anglo-Boereoorlog in “Hierdie land van leuens” gepubliseer, onder redaksie van Wium van Zyl. Dit bied waardevolle inligting oor Leipoldt se siening van die oorlog, asook die gebeurtenisse en mense van daardie tyd soos dit in die Kaap plaasgevind het. Die manuskrip van Leipoldt se ongepubliseerde dagboek is in besit van SENSAL te Pretoria. As kritikus skryf hy verskeie opstelle wat postuum in bundels soos “Literêre causerie” en “Kritiese aanloop” gepubliseer word.
Met sy kookkuns verwerf hy groot bekendheid en sy kosboeke word telkemale herdruk. As koskenner raak hy beroemd en hy skryf ’n aantal boeke oor hierdie onderwerp. “Kos vir die kenner” word reeds in 1933 die eerste keer gepubliseer, waarna dit in 1978 en weer in 2011 herdruk word, die laaste herdruk verbeter met ’n glossarium en register. Hierin versamel hy letterlik meer as duisend tradisionele resepte, vergesel met sy kenmerkende lewendige skryfstyl en beskrywing van die metodes wat gevolg moet word in die voorbereiding daarvan. Die styl daarvan maak dit eindelik minder ’n praktiese resepteboek en meer ’n interessante boek wat agtergrondkennis skep oor die hele kultuur van die kookkuns. “Polfyntjies vir die proe” is as kookboek met prikkelende essays die rigtinggewer vir hierdie genre. Hierdie stukke het aanvanklik oor ’n periode van vyf jaar tussen 1942 en 1947 onder die skuilnaam K.A.R. Bonade as rubriek onder die titel “Kelder en Kombuis” in Die Huisgenoot verskyn. Die resepte word afgewissel met wetenswaardighede en herinneringe in ’n gesellige skryfstyl wat hierdie boek veel meer as net ’n kookboek maak. Fred le Roux versamel hierdie artikels en publiseer dit vir die eerste keer in 1963. Wanneer “Polfyntjies vir die proe” in 2004 weer uitgegee word in Afrikaans en ook in ’n Engelse vertaling onder die titel “Leipoldt’s cellar & kitchen” verskyn, word albei bekroon met die internasionale Gourmand-toekenning in die kategorie “wyngeskiedenis, res van die wêreld”, wat Brittanje en die Verenigde State van Amerika uitsluit. “Eet saam met Leipoldt” verskyn in 1980 en is ’n praktiese Leipoldt-resepteboek wat deur Peter Veldsman saamgestel is.
Jeugliteratuur
Leipoldt het ’n sterk fokus op die skep van jeugliteratuur op ’n stadium toe daar baie min vir hulle beskikbaar was. In “Praatjies met die kinders” bundel hy agtien kort essays wat onderwerpe soos die sintuie en sinsbedrog, water, weerlig, diamante, die opskerping van die geheue, spinnekoppe, die maan en ander onderwerpe behandel. In “Stories vir die kinders” bundel hy vertellings uit die Viking- en Noorse mitologie, asook Oosterse volksverhale en ’n aantal sprokies, insluitende die storie van koning Midas.“Kampstories” bevat elf verhale van uiteenlopende aard wat volgens Leipoldt aan jonger kinders op skoolkampe vertel is en wat Leipoldt na alle waarskynlikheid in sy jeug op Clanwilliam by die bruin mense gehoor het. Daarby pas hy verskeie sprokies aan by die Suid-Afrikaanse milieu, soos “Gogga en Gorra” oor hoe die Apiesrivier ontstaan het. Daar is ook stories uit die Chinese verhaalskat, soos “Die stout seun”. “As die natuur gesels I en II” het eers as sketse in Die Huisgenoot verskyn voordat dit in die “Self-lees serie” gepubliseer is. Die eerste deel dra basiese kennis oor die seelewe, die geologie, plante, insekte en diere oor. Die tweede deel bevat fantasieverhale oor voëls en hulle gewoontes. “Die wonderlike klok” het reeds in 1920 in Die Huisgenoot verskyn en vertel hoe die horlosiemaker Melchior Oerman se wonderlike toringklok sy lewe verwoes en hoe hy wraak neem. “Paddastories vir die peetkind” bevat ses fantasieë met paddas en ander diere as vernaamste rolspelers. Leipoldt bou ook klein sedelessies in die verhale in. “Die mossie wat wou ryk word” verskyn in Die Huisgenoot en word later in die “Verhaaltjies vir laer skole”-reeks gepubliseer. Die gulsige mossie verlaat sy veilige nes om groener weivelde by ander voëls te gaan soek, maar word gevang en leer die les dat dit beter is om by jou eie soort te hou en die gevare van die wêreld te vermy. “Die goue eier” verskyn in die “Ons Kinderrakkie”-reeks. Hamerkop beweer dat hy ’n goue eier in sy nes het en daarom as leier van die voëls verkies moet word en dit verdeel die voëls in twee groepe. Dit blyk egter dat die goue eier die horlosie van meneer Geer is wat deur Hamerkop gesteel is. Hierdie verhaaltjie is egter veral ’n satire oor die politiek van die dag, met Oupa Uil en Hamerkop die leiers van die twee partye en Blouduif wat later ’n herenigingsparty stig. Hierdie fyn spot het ongetwyfeld die gewone kind van die dag se begripsvermoë oorskry. In “Die issiegrimmiebonso” maak Pieter W. Grobbelaar ’n keur uit sy kinderwerk, waar veral die fantasieverhale (insluitende “Die slim kraai” en “Die een wat blind was”) beïndruk. In medewerking met J.J. Jordaan en P.C. Schoonees stel Leipoldt ook vanaf 1929 die reeks “Juta se Afrikaanse leesboeke vir die laerskool” saam. In die leesboek vir standerd drie neem hy sy eie “Pierewiet se Kersaand” op, wat voorheen in 1927 in De Volkstem gepubliseer is, terwyl “Die weeskindjie wat ’n moeder wou hê” in die standerd vier leesboekie in 1914 in Die Brandwag verskyn het. Die standerd ses boekie bevat drie van sy verhale, naamlik “Die storie van Saïdjah” (sy verwerking van die verhaal uit Multatuli se “Max Havelaar”), “Die pêrel-admiraal van Portugal” (oor die geskiedenis van Vasco da Gama) en “Met ’n botanis na die Kalahari” (oor sy reis as kind saam met Rudolf Schlechter). Om verdere leesstof vir die jeug te verskaf, verwerk Leipoldt in 1924 ook die Deen Carl Ewald se “Natuursprokies” en die Franse skrywer Alexandre Dumas se “La tulipe noire” as “Die swart tulp” in Afrikaans.
Engelse werk
Hy skryf ook in Engels en publiseer reeds tydens die Anglo-Boereoorlog gedigte in die Britse literêre tydskrif The New Age, wat ’n spreekbuis was vir Britse andersdenkendes. In 1902 verskyn ’n bundel protesgedigte in Londen onder die titel “Songs of the veld and other poems”. Die deelnemende digters is meestal Britte, maar ses anonieme Suid-Afrikaners (insluitende Leipoldt) se gedigte word ook hierby ingesluit. Die Suid-Afrikaners moes anoniem bly sodat hulle nie ingevolge die krygswet vir hulle standpunt teen die barbaarsheid van die Britte se metodes tydens die oorlog gestraf kan word nie. Sy Engelse gedigte word onder die skuilnaam Pheidippides gebundel in “The ballad of Dick King and other poems”. Dit sluit al sy Engelse gedigte in vanaf die Anglo-Boereoorlog, waaronder ook ’n aantal oor die Tweede Wêreldoorlog, waarvan sommige voorheen in Cape Times en Forum verskyn het. Sommige van die gedigte in hierdie bundel sluit in onderwerp en aanbieding sterk aan by sy Afrikaanse gedigte, terwyl “Fairies at Zeekoevlei” klaarblyklik ’n verwerking is van ’n gedig wat voorheen in “Versieboord vir kinders” verskyn het. In soortgelyke trant is sy kortverhaal “The rebel”, wat in 1904 in die Britse blad The Monthly Review gepubliseer word. Hierin besin die Kaapse rebel Frikkie in sy dodesel oor sy besluit om te rebelleer en spreek hy die morele kwessies van sy besluit aan.
Die outobiografiese “Bushveld doctor” word reeds in 1937 in Londen gepubliseer. Hierin gee hy sy wedervaringe as mediese inspekteur van skole in die Bosveld weer, met belangwekkende insigte in die siektes en veral die kultuur van die mense van die Bosveld in daardie tyd. Belangwekkend ook is sy uitlatinge oor die rassevooroordele van die mense en sy sienings oor sake wat vir baie Afrikaners heilige koeie was.So is hy byvoorbeeld gekant teen die viering van Geloftedag (toe nog Dingaansdag genoem) en is hy ’n voorstander van genadedood en die sosiale aanvaarding van homoseksualiteit. Sy briewe wat hy in sy tyd oorsee geskryf het word gebundel in “Dear Dr. Bolus”. In hierdie briewe aan sy weldoener (gedateer vanaf 1897 tot 1911), is die eerste aantal jare feitlik hoofsaaklik gewy aan die plantkunde, terwyl hy later ook uitvoerig verslag doen van sy bedrywighede en uitgawes terwyl hy oorsee studeer. Leipoldt skryf ook ’n bydrae oor die Suid-Afrikaanse geskiedenis vir “The Cambridge history of the British Empire”.
Die trilogie van romans “Chameleon on the gallows”, “Stormwrack”, en “The mask” word na sy dood eers apart uitgegee en later gesamentlik onder die titel “The Valley”. Hoewel later gepubliseer, is “Chameleon on the gallows” die voorloper van “Stormwrack”. Hierdie roman speel af in die begin van die negentiende eeu, waar die verarmde saalmaker Amadeus Tereg geld erf en as Everardus Nolte ’n nuwe lewe in die Vallei begin. Hy raak bevriend met afstammelinge van die Hollandse Oos-Indiese Kompanjie en met die nuwe Britse immigrante, wat hom dan as leiersfiguur verkies om die Vallei in die parlement te verteenwoordig. Die geheim van sy herkoms lek dan uit. In hierdie boek word die kultuur, die geskiedenis en veral die sosiale en maatskaplike toestande van sy tyd op onderhoudende wyse geskets. “Stormwrack” het as tema die impak wat die Anglo-Boereoorlog op die Suid-Afrikaanse gemeenskap gehad het. Die hoofkarakter is die Brit Andrew Quakerley, wat in die negentiende eeu hoofburger van ’n dorpie in die Kaapkolonie word. Hoewel uiters lojaal aan Brittanje, kom hy in noue aanraking met sy medeburgers van Hollandse afkoms. Die resultaat is dat hy die afloop en uitkoms van die Anglo-Boereoorlog baie negatief ondervind. Dit is veral die teregstellings van die Kaapse rebelle wat uiteenlopende reaksies by die karakters verwek. “The mask” speel af in die dertigerjare en toon verbasende versiende insig in die politieke en maatskaplike toestande en toekoms van die land. Die verhaallyn tussen hierdie roman en die drama “Afgode” is op dieselfde gegewens gegrond. Die vooruitstrewende plaaslike prokureur word as toonbeeld van professionele eerlikheid voorgehou, maar is in werklikheid ’n alkoholis en die vader van ’n buite-egtelike kind. Sy dogter Santa, wat as dokter kwalifiseer, begin as vennoot in ’n praktyk op die dorp werk en vind die ware toedrag van sake uit. Haar vader se vennoot, wat op Santa verlief is, weet dat die ouer prokureur sy vrou en dogter se trustgeld verduister het, maar verberg dit vir Santa. Beide wil die inligting oor die buite-egtelike kind van Santa se moeder weerhou. In werklikheid weet sy egter reeds hiervan.
Op mediese gebied publiseer Leipoldt reeds in 1912 “The school nurse” met subtitel “Her duties and responsibilities”. Hierdie boek het sy ontstaan daarin dat hy as skooldokter die werk van die verpleegster in skoolmediese dienste van besondere belang ag en daar geen handleiding vir die beroep in Engels beskikbaar was nie. Sy Engelse boeke oor die kookkuns word gepubliseer onder die titels “Common sense dietics” wat so vroeg as 1911 verskyn en in 1936 heruitgegee word as “The belly book or Diner’s guide”. Hierna verskyn “300 years of Cape wine” in 1952, die eerste Suid-Afrikaanse werk oor ons wynbou, en in 1976 verskyn moontlik sy belangrikste kookkunswerk, “Cape cookery”, wat hy reeds in 1946 voltooi het. Laasgenoemde twee boeke en “Culinary treasures” (vertaling van “Polfyntjies vir die proe”) word later saamgebundel in “Leipoldt’s food and wine”. Die Engelse vertaling van “Polfyntjies vir die proe” wat onder die titel “Leipoldt’s cellar & kitchen” in 2004 verskyn, word bekroon met die internasionale Gourmand-toekenning in die kategorie “wyngeskiedenis, res van die wêreld”, wat Brittanje en die Verenigde State van Amerika uitsluit.
Eerbewyse
Die Universiteit van die Witwatersrand ken in 1934 ’n eredoktoraat (D.Litt.-graad) aan hom toe. Die ATKV hou op 9 Oktober 1934 ’n spesiale huldigingsaand in Johannesburg vir hom. Per geleentheid van sy sestigste verjaarsdag gee Die Huisgenoot op 6 Desember 1940 ’n huldigingsnommer vir hom uit. Die Afrikaanse Skrywerskring hou op 3 Oktober 1944 ’n huldigingsaand tot sy eer. Jan Kromhout (“Leipoldt as digter”) en M.P.O. Burgers (“C.L. Leipoldt – ’n Studie in stofkeuse, -verwerking en -ontwikkeling”) behaal doktorsgrade met studies oor sy werk, terwyl J.C. Kannemeyer ’n omvattende biografie (“Leipoldt: ’n Lewensverhaal”) oor hom skryf. In 2011 vereer die ATKV hom postuum as Afrikoon vir sy belangrike bydrae tot die kookkunsliteratuur.
Die plantgenus Leipoldtia word na hom vernoem.
Die C. Louis Leipoldt-prys
Die Maatschappij der Nederlandse letterkunde het in 2002 ter ere van die 350-jarige bestaan van betrekkinge tussen Nederland en Suid-Afrika 'n prys ter waarde van €3 500 uitgeloof. (Sien ). Die doel van die toekenning was om die bestudering van Afrikaanse literatuur te bevorder en meer bekendheid daaraan te verleen. Die voorwaardes van die kompetisie vir die prys was die voorlegging van 'n tevore ongepubliseerde opstel of verhandeling, ingedien onder 'n skuilnaam. Sestien inskrywings van hoogstaande letterkundige waarde is daardie jaar ontvang en dr. J.C. Kannemeyer het die prys gewen vir sy opstel Uys Krige en die Suid-Afrikaanse politiek.
Publikasies
Skuilname
Die volgende skuilname is deur hom gebruik:
Bronne
Boeke
Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
APB-Komitee vir Skoolboeke “Die junior digbundel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Sesde druk 1963
Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) “Voorspraak” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Tiende druk 1994
Beukes, Gerhard J. “Die moderne eenbedryf” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Vierde druk 1970
Beukes, Gerhard J. (red.) “Nuwe eenbedrywe” “J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste druk 1952
Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. “Skrywers en rigtings” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
Beukes, W.D. (red.) “Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990” Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
Bosman, F.C.L. “Vier uitgesoekte eenbedrywe” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Tiende druk 1969
Botha, Elize “Prosakroniek” Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1987
Bouwer, Alba “Afrikaans 100” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1975
Brink, André P. “Aspekte van die nuwe drama” Academica Pretoria en Kaapstad Tweede hersiene uitgawe 1986
Buning, Tj. “Uit ons digkuns” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Nuwe omgewerkte druk 1960
Cloete, T.T. “Faune” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Derde druk 1971
Cloete, T.T. “Vyfling” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe Elfde druk 1973
Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
Dekker, G. “Causerie en kritiek” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste druk 1934
Du Plessis, I.D. “Aantekeninge uit Tuynstraat” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste druk 1975
Grobbelaar, Pieter W. “Skrywers in beeld 4: C. Louis Leipoldt” Tafelberg Kaapstad Eerste uitgawe 1980
Grobler, Hilda “Halfeeu” Blokboeke 33 Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1980
Grobler, P. du P. “C. Louis Leipoldt 1880-1947” in Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
Grové, A.P. “Trekvoëls” Voortrekkerpers Beperk Johannesburg 1969
Joubert, Elsa “Reisiger” Tafelberg Kaapstad Eerste uitgawe 2009
Kannemeyer, J.C. “Opstelle oor die Afrikaanse drama” Academica Kaapstad Pretoria Eerste uitgawe 1970
Kannemeyer, J.C. “Konfrontasies” Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1977
Kannemeyer, J.C. “Die heks en Die laaste aand” Academica Pretoria en Kaapstad Tweede hersiene uitgawe Tweede druk 1984
Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2” Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
Kannemeyer, J.C. “Verse vir die vraestel” Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
Kannemeyer, J.C. “Leipoldt: ’n Lewensverhaal” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1999
Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
Kritzinger, M.S.B. “Letterkundige kragte” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1932
Kromhout, J. “Leipoldt as digter” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1954
Lindenberg, E. “Onsydige toets” Academica Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1965
Lindenberg, E. (red.) “Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde” Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
Louw, N.P. van Wyk “Opstelle oor ons ouer digters” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1972
Louw, W.E.G. “Ou wyn van vreugde” A.A. Balkema Kaapstad en Amsterdam Eerste uitgawe 1958
Malherbe, F.E.J. “Aspekte van Afrikaanse literatuur” Nasionale Pers Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Port Elizabeth Eerste uitgawe 1940
Malherbe, F.E.J. “Die kort-verhaal as kunsvorm” Nasionale Pers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1929
Mieny, C.J. “Leipoldt, die veelsydige” in Afrikaanse Skrywerskring “Van Leipoldt tot letterkundige
kritiek” Referate gelewer tydens die sewende vyfjaarlikse landswye skrywerskongres en Leipoldtfees gehou te Stellenbosch op 19 en 20 September 1980
Nasionale Pers Beperk “Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album” Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
Nienaber, C.J.M. “Oor literatuur 2” Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1977
Nienaber, P.J. “C. Louis Leipoldt, Eensame veelsydige” Afrikaanse Pers-Boekhandel Eerste uitgawe 1948
Nienaber, P.J. en Lategan, F.V. “Afrikaanse natuurpoësie” Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1952
Nienaber, P.J. (samesteller) “Digters en digkuns” Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1954
Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J (samestellers) “Digters en digkuns” Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
Nienaber, P.J. “Hier is ons skrywers!” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
Nienaber, P.J.; Erasmus, M.C.; Du Plessis, W.K. en Du Plooy, J.L. “Uit ons letterkunde” Afrikaanse Pers- Boekhandel Sewende druk 1968
Opperman, D.J. “Junior verseboek” Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Agste druk 1960
Pheiffer, R.H. “Woordpaljas” Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derde druk 1993
Pienaar, E.C. “Taal en poësie van die Twede Afrikaanse Taalbeweging” Nasionale Pers Beperk Kaapstad, Stellenbosch en Bloemfontein Vierde vermeerderde druk 1931
Pienaar, P. de V. “Flitse” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Tweede uitgawe Eerste druk 1965
Pretorius, Réna “Ryk domeine” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Tweede uitgawe Derde druk 1990
Sandler, E.M. “C. Louis Leipoldt – buitengewone mediese student” in Afrikaanse Skrywerskring “Van Leipoldt tot letterkundige kritiek” Referate gelewer tydens die sewende vyfjaarlikse landswye skrywerskongres en Leipoldtfees gehou te Stellenbosch op 19 en 20 September 1980
Scholtz, Merwe “Herout van die Afrikaanse poësie en ander opstelle” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste druk 1975
Schoonees, P.C. “Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging” J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch- Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
Smuts, J.P. “Triptiek” Tafelberg- Uitgewers Beperk Kaapstad Tweede uitgawe Vyfde druk 1997
Snyman, Henning “Kort keur: Abraham H. de Vries” Reuse-Blokboek 3 Academica Pretoria Kaapstad en Johannesburg Tweede druk 1983
Steenberg, D.H. “Verganklikheid in die poësie van C. Louis Leipoldt” in Afrikaanse Skrywerskring
“Van Leipoldt tot letterkundige kritiek” Referate gelewer tydens die sewende vyfjaarlikse landswye skrywerskongres en Leipoldtfees gehou te Stellenbosch op 19 en 20 September 1980
Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006
Viljoen, Louise “C. Louis Leipoldt (1880–1947)” in Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I”J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) “Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom” Lapa-Uitgewers Eerste uitgawe Tweede druk 2005
Tydskrifte en koerante
Aucamp, Hennie “’n Nuwe liedjie op ’n ou deuntjie” “Standpunte” Nuwe reeks 162, Desember 1982
Botha, Johann “Louis Leipoldt – steeds een van ‘groot name’” “Die Transvaler” 26 Mei 1980
Botha, Johann “’n Digterskap van vele wonings” “Die Transvaler” 27 Mei 1980
Botha, Johann “Kosresepte dwarsdeur gelees” “Die Transvaler” 28 Mei 1980
Breytenbach, Kerneels “Waarde van Die Heks” “Beeld” 21 Junie 1976
Bruwer, Johan “Oktober laat Quakerly soos Leipoldt praat” “Rapport” 7 September 1980
Burgers, M.P.O. “Temaverwerking by Leipoldt” “Standpunte” Jaargang 3, no. 2 1947
Burgers, M.P.O. “Twee Leipoldt-studies” “Standpunte” No. 22, Desember 1951
Cloete, T.T. “Die lang geheue van die oorloggedig” “Beeld” 24 Oktober 2000
Coetzee, A.J. “Hoe vertel ‘Oom Gert vertel’?” “Standpunte” Nuwe reeks 80, Desember 1968
Coetzee, Koos “Kos meer as ’n ding wat ’n drang stil” “Kalender” 8 Julie 1994
De Villiers, Kay “Watter soort dokter was Leipoldt?” “Boekewêreld” 28 Julie 1999
Gray, Stephen “Leipoldt’s prequel to ‘Stormwrack’: an interim report on an editing project” “Standpunte” Nuwe reeks 170, April 1984
Kannemeyer, J.C. “Nou kom Kannemeyer se gróót Leipoldt” “Boekewêreld” 3 Maart 1999
Kannemeyer, J.C. “Leipoldt, ‘Mol’ Hofmeyr en die president” “Plus” 18 Maart 1999
Kannemeyer, J.C. “Die onbetroubare tekste van ons ouer skrywers” “Volksblad” 20 Junie 2005
Klopper, Albert “’Om laaste te kan lag’ saamgestel deur Pirow Bekker” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 25 no. 4, November 1987
Kotzé, Petro “Op soek na die goewerneur se groot boontjies” “By” 30 Julie 2011
Kromhout, Jan “Leipoldt – riglyne vir verdere navorsing” “Tydskrif vir Letterkunde”, nuwe reeks 18no. 4, November 1980
Lategan, Herman “Foxtrot van die (wilds) vleiseters” “By” 2 Julie 2011
Lindenberg, E. “Die duister Leipoldt” “Standpunte” Nuwe reeks 40-41, April-Junie 1962
Lindenberg, E. “Leipoldt op sy honderdste” “Standpunte” Nuwe reeks 151, Februarie 1981
Loots, Sonja “Was hy of was hy nie?” “Rapport” 28 Augustus 2005
Louw, W.E.G. “Vormprobleme by Leipoldt” “Standpunte” Jaargang 2, no.4 1946
Nienaber, C.J.M. “’Die Soutpan’: Een van die skoonstes?” “Standpunte” Nuwe reeks 115, Oktober 1974
Pieterse, Henning “Poësie uit drie bloemlesings” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 29 no. 1, Februarie 1991
Prins, M.J. “‘Vyfling’, saamgestel deur T.T. Cloete” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 23 no. 1 Februarie 1985
Prinsloo, K.P. “Die Pretoria-tydperk in die lewe van C. Louis Leipoldt” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 18 no. 4, November 1980
Scholtz, Merwe “Wat vertel ‘Oom Gert vertel’?” “Standpunte” Nuwe reeks 33, Februarie 1961
Schutte, H.J. “Drie dramas uit ‘Vyfling’” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 18 no. 1, Februarie 1980
Smith, Anna H. “Wysiginge in ‘Dingaansdag’ en ‘Uit drie wêrelddele’” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 20 no. 3, Augustus 1982
Smith, M.E. “’Om laaste kan lag’ saamgestel deur Pirow Bekker” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 25 no. 2, Mei 1987
Steenberg, D.H. “Die verganklikheidsmotief in die poësie van C. Louis Leipoldt” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 21 no. 1, Maart 1981
Troskie, Sandra “Die swart engel” “My tyd Rapport” 18 Julie 2010
Troskie, Sandra “Die leë graf” “My tyd Rapport” 8 Augustus 2010
Troskie, Sandra “’n Boeddha uit Afrika” “My tyd Rapport” 29 Augustus 2010
Troskie, Sandra “’n Graf in die gras” “By” 15 September 2012
Van Bart, Martiens “Leipoldt, steeds wesenlik Cederberg” “By” 5 Mei 2007
Van Bart, Martiens “Sendeling van Ebenhaezer” “By” 8 Januarie 2011
Van Bart, Martiens “Om met woorde te kook” “By” 9 Julie 2011
Van der Merwe, C.N. “Die vrye liefde van Leipoldt se ‘Die Heks’” “Standpunte” Nuwe reeks 145, Februarie 1980
Van der Merwe, C.N. “In en om die laaste aand” “Tydskrif vir Letterkunde”, nuwe reeks 18 no. 4 November 1980
Van Rensburg, C. “Waar pas Oom Gert in” “Tydskrif vir Letterkunde”, nuwe reeks 18 no. 4, November 1980
Van Wyk, Annemarie “Program beeld Leipoldt uit as stryder vir gay regte” “Rapport” 7 November 1999
Van Zyl, Wium “Leipoldt, die rebel” “By” 7 Mei 2011
Internet
Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/C._Louis_Leipoldt
LitNet ATKV-Skrywersalbum 28 Januarie 2015: http://www.litnet.co.za/c-louis-leipoldt-18801947/
Murray, Paul LitNet: http://www.litnet.co.za/the-c-louis-leipoldt-trail/
Murray, Paul LitNet: http://www.litnet.co.za/2014-c-louis-leipoldts-orientation/
Viljoen, Hein LitNet: http://www.litnet.co.za/op-soek-na-leipoldt-se-oom-gert-n-studie-in-historiese-resonansies/
By die Gutenberg Projek: Oom Gert vertel en ander gedigte. Beskikbaar in verskeie formate.
Versamelde gedigte & Polfyntjies vir die proe beskikbaar by die dbnl
Verwysings
Eksterne skakels
Leipoldt se werke op Project Gutenberg
Leipoldt se werke op librivox
Afrikaanse digters
Afrikaanse skrywers
Suid-Afrikaanse botanici
Suid-Afrikaanse dramaturge
Suid-Afrikaanse geneeskundiges
Suid-Afrikaanse joernaliste
Geboortes in 1880
Sterftes in 1947
Suid-Afrikaanse digters
Afrikaners | [
"C",
".",
"Louis",
"Leipoldt1947",
")",
"was",
"’n",
"dokter",
",",
"digter",
",",
"dramaturg",
"en",
"skrywer",
",",
"wat",
"verskeie",
"toekennings",
"ontvang",
"het",
"vir",
"sy",
"skryfwerk",
",",
"insluitende",
"die",
"Hertzogprys",
"vir",
"poësie",
"en",
"drama",
".",
"Hy",
"was",
"een",
"van",
"die",
"leidende",
"figure",
"van",
"die",
"Tweede",
"Taalbeweging",
"(",
"tesame",
"met",
"Jan",
"F.",
"E",
".",
"Celliers",
"en",
"J.",
"D",
".",
"du",
"Toit",
")",
".",
"Benewens",
"gedigte",
",",
"het",
"hy",
"ook",
"romans",
",",
"toneelstukke",
",",
"kinderverhale",
",",
"kookboeke",
"en",
"'n",
"reisjoernaal",
"geskryf",
".",
"Hy",
"was",
"'n",
"liefhebber",
"van",
"die",
"natuur",
",",
"en",
"het",
"dit",
"dikwels",
"as",
"tema",
"vir",
"sy",
"werk",
"gebruik",
",",
"maar",
"met",
"spesifieke",
"klem",
"op",
"die",
"legendes",
"en",
"landskappe",
"van",
"sy",
"geliefde",
"Hantam",
".",
"Ander",
"temas",
"betrek",
"die",
"lyding",
"en",
"pyn",
"wat",
"deur",
"die",
"Tweede",
"Vryheidsoorlog",
"veroorsaak",
"is",
",",
"en",
"die",
"kulturele",
"leefwêreld",
"van",
"die",
"Kaapse",
"Maleiers",
".",
"Lewe",
"en",
"werk",
"Christiaan",
"Frederik",
"Louis",
"Leipoldt",
"is",
"opDesembergebore",
"in",
"die",
"huis",
"van",
"sy",
"grootvader",
"aan",
"moederskant",
",",
"eerwaarde",
"Louis",
"François",
"Esselen",
",",
"destyds",
"sendeling",
"op",
"Worcester",
".",
"Beide",
"sy",
"ouers",
"stam",
"uit",
"sendingfamilies",
".",
"Leipoldt",
"se",
"grootvader",
"aan",
"vaderskant",
"is",
"Johann",
"Gottlieb",
"Leipoldt",
",",
"wat",
"saam",
"met",
"P.D",
".",
"Lückhoff",
"en",
"G.A",
".",
"Zahn",
"indie",
"grondlegger",
"was",
"van",
"die",
"Rynse",
"Sending",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"die",
"eerste",
"sendingstasie",
"op",
"Ebenhaezer",
"aan",
"die",
"Olifantsrivier",
"gestig",
"het",
".",
"Sy",
"vader",
",",
"Christian",
"Friedrich",
"LeipoldtOktober–November",
"is",
"’n",
"Duitse",
"predikant",
"wat",
"op",
"Wupperthal",
"in",
"Suid-Afrika",
"gebore",
"is",
"maar",
"sy",
"skoling",
"vanaf",
"sy",
"vyfde",
"jaar",
"in",
"Barmen",
"in",
"Duitsland",
"ondergaan",
".",
"Onder",
"die",
"vaandel",
"van",
"die",
"Rynse",
"Sendinggenootskap",
"het",
"hy",
"vanaftotsendingwerk",
"gedoen",
"in",
"Nederlands",
"Oos-Indië",
"(",
"Sumatra",
")",
".",
"Sy",
"moeder",
"is",
"Anna",
"Meta",
"Christina",
"EsselenMaart–November",
"vroeër",
"van",
"Worcester",
".",
"Sy",
"ouers",
"is",
"opOktoberin",
"Sumatra",
"met",
"mekaar",
"getroud",
".",
"Hy",
"is",
"die",
"vierde",
"van",
"vyf",
"kinders",
"waarvan",
"net",
"vier",
"groot",
"word",
".",
"Hy",
"het",
"’n",
"ouer",
"suster",
",",
"Louisa",
"Frances",
"Carolina",
"(",
"Issa",
")",
"(",
"gebore",
"’n",
"ouer",
"broer",
"Johann",
"Gottlieb",
"Wilhelm",
"(",
"Johnny)en",
"’n",
"jonger",
"suster",
"Catharina",
"Wilhelmina",
"(",
"Katy",
")",
"Sy",
"ouer",
"broer",
"Charles",
"William",
"is",
"in",
"Meigebore",
",",
"maar",
"is",
"slegs",
"tien",
"dae",
"na",
"sy",
"geboorte",
"oorlede",
"en",
"word",
"in",
"Sumatra",
"begrawe",
"voordat",
"die",
"gesin",
"terug",
"na",
"Suid-Afrika",
"verhuis",
".",
"Omdat",
"alle",
"poste",
"binne",
"die",
"Rynse",
"Sendinggenootskap",
"in",
"daardie",
"tyd",
"gevul",
"is",
",",
"kan",
"Leipoldt",
"se",
"vader",
"slegs",
"as",
"hulpprediker",
"by",
"sy",
"skoonvader",
"se",
"gemeente",
"op",
"Worcester",
"diens",
"doen",
",",
"waar",
"hy",
"hoofsaaklik",
"onderwys",
"gee",
"in",
"die",
"sendingskool",
".",
"Tot",
"met",
"sy",
"vierde",
"jaar",
"bly",
"die",
"jong",
"Leipoldt",
"dus",
"op",
"Worcester",
".",
"Ten",
"einde",
"’n",
"pos",
"te",
"kry",
"gaan",
"sy",
"vader",
"inoor",
"na",
"die",
"Calvinistiese",
"geloof",
".",
"In",
"Junieverhuis",
"die",
"gesin",
"dan",
"na",
"Clanwilliam",
",",
"waar",
"sy",
"vader",
"leraar",
"word",
"in",
"die",
"plaaslike",
"Nederduits",
"Gereformeerde",
"Kerk",
"en",
"waar",
"hy",
"groot",
"word",
".",
"Sy",
"eerste",
"besoek",
"aan",
"Kaapstad",
"is",
"in",
"waar",
"sy",
"vader",
"die",
"sinodesitting",
"bywoon",
"en",
"hy",
"besoek",
"Kaapstad",
"dan",
"weer",
"inmet",
"die",
"volgende",
"sinodesitting",
".",
"Hy",
"is",
"inlangdurig",
"siek",
"aan",
"sinkingskoors",
"(",
"waarskynlik",
"rumatiekkoors",
")",
",",
"wat",
"sy",
"hart",
"aantas",
"en",
"vir",
"die",
"res",
"van",
"sy",
"lewe",
"moet",
"hy",
"sorg",
"dra",
"om",
"nie",
"sy",
"hart",
"te",
"ooreis",
"nie",
".",
"Hoewel",
"Louis",
"’n",
"goeie",
"verhouding",
"het",
"met",
"sy",
"vader",
",",
"is",
"sy",
"moeder",
"sieklik",
"en",
"temperamenteel",
"en",
"voel",
"die",
"jong",
"Leipoldt",
"nooit",
"geborge",
"in",
"sy",
"verhouding",
"met",
"haar",
"nie",
".",
"Sy",
"moeder",
"is",
"opNovemberaan",
"beri-beri",
"oorlede",
".",
"Alhoewel",
"daar",
"’n",
"goeie",
"dorpskool",
"op",
"Clanwilliam",
"was",
",",
"ontvang",
"hy",
"sy",
"skoolopleiding",
"tuis",
"van",
"sy",
"vader",
"en",
"’n",
"Latynse",
"leraar",
".",
"As",
"kind",
"het",
"hy",
"vrye",
"toegang",
"tot",
"sy",
"vader",
"se",
"groot",
"verskeidenheid",
"boeke",
"en",
"is",
"al",
"vroeg",
"belese",
"in",
"die",
"Engelse",
",",
"Nederlandse",
",",
"Duitse",
"en",
"Franse",
"taal",
"en",
"literatuur",
",",
"terwyl",
"hy",
"ook",
"van",
"Latyn",
"kennis",
"dra",
"en",
"ook",
"Maleis",
"kon",
"praat",
".",
"Die",
"nadeel",
"van",
"sy",
"tuisopleiding",
"is",
"dat",
"hy",
"nie",
"goed",
"onderrig",
"is",
"in",
"rekenkunde",
"of",
"meetkunde",
"nie",
",",
"waarmee",
"hy",
"vir",
"die",
"res",
"van",
"sy",
"lewe",
"sukkel",
".",
"Van",
"vroeg",
"af",
"het",
"hy",
"’n",
"belangstelling",
"in",
"die",
"natuur",
"en",
"begin",
"as",
"jong",
"kind",
"reeds",
"met",
"’n",
"plantversameling",
"en",
"klipversameling",
".",
"Hy",
"vergesel",
"sy",
"vader",
"na",
"die",
"periodieke",
"Sinodesittings",
"van",
"die",
"Nederduits",
"Gereformeerde",
"Kerk",
"in",
"Kaapstad",
",",
"waar",
"hy",
"indie",
"skeikundige",
"professor",
"Daniel",
"Hahn",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Kollege",
"ontmoet",
",",
"wat",
"hom",
"oor",
"sy",
"vakgebied",
"onderrig",
".",
"Hy",
"ontmoet",
"ook",
"vir",
"professor",
"Peter",
"MacOwan",
"van",
"die",
"herbarium",
"van",
"die",
"regering",
"en",
"leer",
"indeur",
"hom",
"ook",
"vir",
"meneer",
"(",
"later",
"doktor",
")",
"Harry",
"Bolus",
"ken",
".",
"MacOwan",
"en",
"Bolus",
"stel",
"hom",
"bekend",
"aan",
"die",
"geheime",
"van",
"die",
"plantkunde",
".",
"Inontmoet",
"hy",
"die",
"plantkundige",
"en",
"reisiger",
"Rudolf",
"Schlechter",
"op",
"Clanwilliam",
"en",
"onderneem",
"dieselfde",
"jaar",
"’n",
"reis",
"deur",
"Namakwaland",
"saam",
"met",
"hom",
".",
"Hier",
"vind",
"hulle",
"’n",
"onbekende",
"blomsoort",
",",
"wat",
"deur",
"Schlechter",
"vernoem",
"word",
"as",
"Aspalathus",
"leipoldtii",
",",
"ter",
"herinnering",
"aan",
"sy",
"jong",
"vriend",
".",
"In",
"Julielê",
"Leipoldt",
"die",
"matrikulasie-eksamen",
"van",
"die",
"University",
"of",
"the",
"Cape",
"of",
"Good",
"Hope",
"suksesvol",
"af",
".",
"Vanaf",
"Maartbegin",
"hy",
"gereeld",
"berigte",
"skryf",
"vir",
"The",
"Cape",
"Argus",
",",
"The",
"Cape",
"Illustrated",
"Magazine",
",",
"The",
"Cape",
"Times",
"en",
"De",
"Zuid-Afrikaan",
".",
"Reeds",
"opSeptemberpubliseer",
"hy",
"onder",
"’n",
"skuilnaam",
"(",
"Forsythe",
"W",
".",
"Bancombe",
")",
"’n",
"brief",
"in",
"The",
"Cape",
"Times",
"waarin",
"hy",
"gelyke",
"regte",
"vir",
"alle",
"burgers",
",",
"swart",
"en",
"wit",
",",
"bepleit",
",",
"wat",
"tot",
"groot",
"polemiek",
"in",
"die",
"koerant",
"lei",
".",
"Ná",
"matriek",
"verlaat",
"hy",
"teen",
"Novembersy",
"ouerhuis",
"en",
"verhuis",
"na",
"Kaapstad",
",",
"waar",
"hy",
"hom",
"voorberei",
"vir",
"die",
"staatsdienseksamen",
"en",
"dit",
"in",
"Desembersuksesvol",
"aflê",
".",
"Deeltyds",
"studeer",
"hy",
"dan",
"verder",
"aan",
"die",
"University",
"of",
"the",
"Cape",
"of",
"Good",
"Hope",
"vir",
"’n",
"Intermediêre",
"B.A.-graad",
",",
"maar",
"weens",
"sy",
"probleme",
"met",
"die",
"vereiste",
"Wiskunde",
"en",
"Rekenkunde",
"slaag",
"hy",
"nie",
"die",
"eksamen",
"nie",
".",
"In",
"hierdie",
"tyd",
"verstewig",
"sy",
"vriendskap",
"met",
"Harry",
"Bolus",
",",
"by",
"wie",
"hy",
"dikwels",
"besoek",
"aflê",
".",
"Leipoldt",
"werk",
"as",
"junior",
"verslaggewer",
"mee",
"aan",
"De",
"Kolonist",
"(",
"opvolger",
"van",
"Het",
"Dagblad",
",",
"wat",
"indeur",
"S.",
"J",
".",
"du",
"Toit",
"begin",
"is",
")",
"en",
"in",
"Septemberword",
"hy",
"aangestel",
"op",
"die",
"redaksie",
"van",
"die",
"nuut",
"gestigte",
"The",
"South",
"African",
"News",
".",
"Na",
"die",
"uitbreek",
"van",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"tree",
"hy",
"op",
"as",
"korrespondent",
"van",
"’n",
"hele",
"aantal",
"pro-Boerse",
"Europese",
"koerante",
",",
"onder",
"andere",
"Het",
"Nieuws",
"van",
"den",
"Dag",
"in",
"Den",
"Haag",
"in",
"Nederland",
",",
"Neueste",
"Nachrichten",
"van",
"Hamburg",
"in",
"Duitsland",
",",
"Petit",
"Bleu",
"in",
"Brussel",
"in",
"België",
",",
"die",
"Chicago",
"Record",
"en",
"die",
"Boston",
"Post",
"in",
"die",
"Verenigde",
"State",
"van",
"Amerika",
"en",
"Daily",
"Express",
"en",
"die",
"Manchester",
"Guardian",
"in",
"Brittanje",
".",
"Vir",
"Het",
"Nieuws",
"van",
"den",
"dag",
"skryf",
"hy",
"benewens",
"oorlogsberigte",
"ook",
"maandeliks",
"’n",
"reeks",
"“Brieven",
"uit",
"de",
"Kaapkolonie”",
".",
"Hy",
"is",
"vanaftotwerksaam",
"as",
"verslaggewer",
"van",
"die",
"Rondgaande",
"Hof",
"wat",
"die",
"Kaapse",
"rebelle",
"moet",
"verhoor",
"en",
"moet",
"vanaf",
"Apriloptree",
"as",
"waarnemende",
"redakteur",
"van",
"The",
"South",
"African",
"News",
"wanneer",
"die",
"redakteur",
"tot",
"gevangenisstraf",
"veroordeel",
"word",
"op",
"grond",
"van",
"sogenaamde",
"opruiende",
"artikels",
"teen",
"die",
"Britse",
"magte",
".",
"Baie",
"van",
"sy",
"oorlogsverse",
",",
"wat",
"later",
"in",
"“Oom",
"Gert",
"vertel",
"en",
"ander",
"gedigte”",
"saamgebundel",
"word",
",",
"dateer",
"uit",
"hierdie",
"tyd",
"nog",
"voor",
"sy",
"een-en-twintigste",
"verjaardag",
".",
"As",
"The",
"South",
"African",
"News",
"in",
"Oktoberweens",
"krygswet",
"nie",
"meer",
"gepubliseer",
"mag",
"word",
"nie",
",",
"vertrek",
"hy",
"opJanuariemet",
"die",
"S.S",
".",
"Persic",
"na",
"Londen",
".",
"Hier",
"doen",
"hy",
"aanvanklik",
"vryskut",
"joernalistieke",
"werk",
"vir",
"die",
"Manchester",
"Guardian",
",",
"vir",
"wie",
"hy",
"oorlogskorrespondent",
"was",
",",
"wat",
"hom",
"ook",
"na",
"Europa",
"stuur",
"om",
"verslag",
"te",
"doen",
"oor",
"die",
"stakings",
"wat",
"in",
"daardie",
"tyd",
"onder",
"dokwerkers",
",",
"lettersetters",
"en",
"diamantslypers",
"in",
"Nederland",
",",
"België",
",",
"Spanje",
"en",
"Frankryk",
"geheers",
"het",
".",
"Sodoende",
"leer",
"hy",
"ook",
"die",
"vasteland",
"van",
"Europa",
"ken",
"en",
"hierdie",
"is",
"die",
"eerste",
"van",
"’n",
"aantal",
"sodanige",
"besoeke",
"wat",
"hy",
"later",
"namens",
"verskeie",
"koerante",
"doen",
".",
"In",
"Utrecht",
"voer",
"hy",
"ook",
"kort",
"voor",
"die",
"Vrede",
"van",
"Vereeniging",
"onderhoude",
"met",
"dr",
".",
"Willem",
"Leyds",
",",
"staatsekretaris",
"van",
"die",
"Zuid-Afrikaansche",
"Republiek",
",",
"en",
"president",
"Paul",
"Kruger",
".",
"Vanaf",
"Septemberskryf",
"Leipoldt",
"hom",
"in",
"by",
"Guy’s",
"Hospital",
"waar",
"hy",
"met",
"geldelike",
"hulp",
"van",
"meneer",
"Bolus",
"in",
"die",
"geneeskunde",
"studeer",
",",
"terwyl",
"hy",
"steeds",
"vryskut",
"joernalistieke",
"werk",
"vir",
"verskeie",
"koerante",
"en",
"tydskrifte",
"doen",
",",
"insluitende",
"die",
"Manchester",
"Guardian",
",",
"The",
"Spectator",
",",
"The",
"Gentleman’s",
"Magazine",
",",
"Macmillan’s",
"Magazine",
",",
"The",
"Monthly",
"Review",
"en",
"The",
"Westminster",
"Review",
".",
"Inonderneem",
"hy",
"’n",
"maandlange",
"reis",
"deur",
"Italië",
",",
"terwyl",
"hy",
"gereeld",
"die",
"Kerstyd",
"in",
"Yorkshire",
"deurbring",
"en",
"tydens",
"vakansies",
"telkens",
"’n",
"ander",
"deel",
"van",
"Brittanje",
"besoek",
".",
"Inbesoek",
"hy",
"die",
"vasteland",
"weer",
"wanneer",
"hy",
"na",
"Switserland",
"toe",
"gaan",
"om",
"’n",
"mediese",
"kongres",
"by",
"te",
"woon",
"en",
"ook",
"tyd",
"in",
"Italië",
"deurbring",
".",
"Reeds",
"inhet",
"hy",
"al",
"sy",
"verpligte",
"werk",
"vir",
"sy",
"mediese",
"kursus",
"voltooi",
"en",
"is",
"gereed",
"om",
"die",
"eindeksamen",
"af",
"te",
"lê",
",",
"maar",
"die",
"regulasies",
"vereis",
"dat",
"hy",
"hom",
"eers",
"na",
"vyf",
"jaar",
"as",
"student",
"vir",
"die",
"eksamen",
"kan",
"aanmeld",
".",
"Vir",
"die",
"volgende",
"twee",
"jaar",
"wy",
"hy",
"dus",
"sy",
"aandag",
"aan",
"spesiale",
"onderwerpe",
".",
"Hy",
"skryf",
"ook",
"in",
"vir",
"die",
"Londense",
"matriekeksamen",
",",
"maar",
"druip",
"twee",
"keer",
"Wiskunde",
",",
"wat",
"die",
"Engelse",
"kwalifikasie",
"van",
"M.",
"D",
".",
"buite",
"sy",
"bereik",
"plaas",
".",
"Tydens",
"sy",
"studentejare",
"word",
"Leipoldt",
"in",
"Maartredakteur",
"van",
"Guy’s",
"Hospital",
"Gazette",
",",
"wat",
"daartoe",
"lei",
"dat",
"hy",
"later",
"daardie",
"jaar",
"deur",
"sir",
"Henry",
"Burdett",
"genader",
"word",
"om",
"as",
"redakteur",
"op",
"te",
"tree",
"van",
"sy",
"blad",
"The",
"Hospital",
",",
"in",
"daardie",
"tyd",
"die",
"grootste",
"mediese",
"tydskrif",
"in",
"die",
"land",
".",
"Hy",
"beklee",
"hierdie",
"posisie",
"met",
"kort",
"onderbrekings",
"tot",
"laat",
"inen",
"in",
"hierdie",
"hoedanigheid",
"maak",
"hy",
"kennis",
"met",
"verskeie",
"groot",
"hospitale",
"in",
"Europa",
"en",
"Amerika",
".",
"In",
"Juniemaak",
"hy",
"sy",
"studies",
"as",
"geneesheer",
"klaar",
"en",
"verwerf",
"die",
"Licenciate",
"of",
"the",
"Royal",
"College",
"of",
"Physicians",
"(",
"L.R.C.P",
".",
")",
"en",
"die",
"Membership",
"of",
"the",
"Royal",
"College",
"of",
"Surgeons",
"(",
"M.R.C.",
"S",
".",
")",
".",
"Hy",
"ontvang",
"ook",
"die",
"goue",
"medaljes",
"(",
"die",
"hoogste",
"toekenning",
"wat",
"’n",
"student",
"van",
"Guy’s",
"kan",
"ontvang",
")",
"plus",
"sertifikate",
"in",
"die",
"medisyne",
"sowel",
"as",
"die",
"chirurgie",
".",
"Hy",
"werk",
"dan",
"vir",
"’n",
"aantal",
"maande",
"tot",
"Januarieas",
"huisarts",
"in",
"Guy’s",
"Hospital",
",",
"’n",
"aanstelling",
"wat",
"’n",
"groot",
"eer",
"is",
",",
"al",
"is",
"daar",
"nie",
"’n",
"salaris",
"aan",
"verbonde",
"nie",
".",
"Sy",
"akkommodasie",
"in",
"die",
"hospitaal",
"en",
"voedsel",
"is",
"egter",
"gratis",
".",
"Hierna",
"werk",
"hy",
"’n",
"rukkie",
"as",
"locum",
"tenens",
"vir",
"’n",
"dokter",
"in",
"New",
"Cross",
".",
"In",
"Maartvertrek",
"hy",
"op",
"’n",
"studiereis",
"deur",
"Europa",
",",
"wat",
"deur",
"The",
"Hospital",
"geborg",
"word",
"op",
"voorwaarde",
"dat",
"hy",
"’n",
"reeks",
"artikels",
"skryf",
"oor",
"studiemoontlikhede",
"vir",
"Britse",
"studente",
"op",
"die",
"vasteland",
".",
"Sy",
"eerste",
"stop",
"is",
"in",
"Berlyn",
"in",
"Duitsland",
",",
"waar",
"hy",
"by",
"plaaslike",
"klinieke",
"werk",
"en",
"lesings",
"bywoon",
",",
"hoofsaaklik",
"in",
"die",
"ortopedie",
".",
"Hiervandaan",
"besoek",
"hy",
"Europese",
"stede",
"soos",
"Leipzig",
",",
"Hamburg",
",",
"Dresden",
",",
"Halle",
",",
"Praag",
",",
"Brünn",
",",
"Wene",
",",
"Warschau",
"en",
"Wroclaw",
"(",
"destyds",
"Duitse",
"Breslau",
")",
",",
"waarna",
"hy",
"na",
"Rusland",
"gaan",
"om",
"in",
"Moskou",
"ondersoek",
"in",
"te",
"stel",
"na",
"die",
"stand",
"van",
"die",
"mediese",
"dienste",
"in",
"hospitale",
"aldaar",
".",
"Hierna",
"gaan",
"hy",
"na",
"Graz",
"in",
"Oostenryk",
"waar",
"hy",
"vir",
"’n",
"aantal",
"maande",
"kindersiektes",
"bestudeer",
",",
"waarna",
"hy",
"saam",
"met",
"ander",
"’n",
"paar",
"van",
"die",
"spitse",
"in",
"die",
"Alpe",
"gaan",
"uitklim",
".",
"Vier",
"van",
"die",
"artikels",
"wat",
"hy",
"in",
"hierdie",
"tyd",
"skryf",
"word",
"indeur",
"die",
"Londense",
"Scientific",
"Press",
"in",
"’n",
"pamflet",
"vanbladsye",
"onder",
"die",
"titel",
"“The",
"ideal",
"graduate",
"study",
"institution",
":",
"What",
"Germany",
"has",
"done”",
"gepubliseer",
".",
"Deur",
"Italië",
"keer",
"hy",
"dan",
"terug",
"na",
"Londen",
",",
"waar",
"hy",
"in",
"Oktoberaankom",
"en",
"in",
"Novemberdie",
"eksamens",
"vir",
"die",
"Fellowship",
"of",
"the",
"Royal",
"College",
"of",
"Surgeons",
"(",
"F.R.C.S",
".",
")",
"aflê",
".",
"Weens",
"griep",
"wat",
"hy",
"onder",
"lede",
"het",
",",
"druip",
"hy",
"egter",
"hierdie",
"eksamen",
".",
"Hy",
"kry",
"dan",
"’n",
"aanstelling",
"as",
"persoonlike",
"geneesheer",
"vir",
"die",
"geselskap",
"van",
"die",
"blinde",
"koerantmagnaat",
"Joseph",
"Pulitzer",
"en",
"in",
"Desembergaan",
"hy",
"per",
"boot",
"na",
"Amerika",
",",
"vanwaar",
"die",
"geselskap",
"in",
"’n",
"luukse",
"seiljag",
"al",
"langs",
"die",
"kus",
"vaar",
"en",
"onder",
"andere",
"Kuba",
",",
"Meksiko",
"en",
"Brasilië",
"aandoen",
"en",
"dan",
"terugkeer",
"via",
"die",
"ooskus",
"van",
"Amerika",
".",
"Leipoldt",
"kry",
"tydens",
"hierdie",
"reis",
"die",
"geleentheid",
"om",
"stede",
"soos",
"New",
"York",
",",
"Washington",
",",
"Chicago",
"en",
"Boston",
"te",
"besigtig",
".",
"Daarna",
"vertrek",
"hulle",
"na",
"Europa",
"en",
"arriveer",
"opAprilin",
"Lissabon",
"in",
"Portugal",
",",
"waar",
"Leipoldt",
"die",
"geselskap",
"verlaat",
".",
"Terug",
"in",
"Londen",
"behaal",
"hy",
"in",
"Meidie",
"Fellowship",
"of",
"the",
"Royal",
"College",
"of",
"Surgeons",
"(",
"F.R.C.S",
".",
")",
",",
"waarna",
"hy",
"later",
"hierdie",
"maand",
"weer",
"’n",
"uitgebreide",
"reis",
"deur",
"Europa",
"onderneem",
",",
"hierdie",
"keer",
"saam",
"met",
"meneer",
"Bolus",
".",
"Hulle",
"besoek",
"Italië",
",",
"Switserland",
",",
"Duitsland",
",",
"Nederland",
"en",
"België",
"en",
"keer",
"dan",
"na",
"ses",
"weke",
"terug",
"na",
"Londen",
".",
"As",
"huisdokter",
"doen",
"Leipoldt",
"dan",
"diens",
"by",
"dr",
".",
"Daniell",
"van",
"New",
"Cross",
"en",
"vir",
"spesifieke",
"dae",
"per",
"week",
"doen",
"hy",
"ook",
"diens",
"by",
"twee",
"groot",
"hospitale",
".",
"In",
"Oktoberopen",
"hy",
"sy",
"eie",
"algemene",
"mediese",
"praktyk",
",",
"terwyl",
"hy",
"ook",
"by",
"geleentheid",
"die",
"praktyk",
"van",
"dr",
".",
"Daniell",
"behartig",
".",
"Hy",
"is",
"ook",
"deeltyds",
"verbonde",
"aan",
"die",
"Duitse",
"hospitaal",
"te",
"Dalston",
"en",
"die",
"kindersiekehuis",
"te",
"Chelsea",
".",
"Naas",
"sy",
"voortgesette",
"redaksie",
"van",
"The",
"Hospital",
"behartig",
"hy",
"in",
"hierdie",
"tyd",
"’n",
"weeklikse",
"rubriek",
"vir",
"The",
"South",
"African",
"News",
".",
"In",
"Septemberword",
"hy",
"’n",
"voltydse",
"posisie",
"as",
"skooldokter",
"van",
"die",
"London",
"City",
"Council",
"in",
"Hampstead",
"aangebied",
",",
"’n",
"betrekking",
"wat",
"hy",
"met",
"’n",
"kort",
"onderbreking",
"inbeklee",
"tot",
"met",
"sy",
"vertrek",
"na",
"Suid-Afrika",
".",
"Tydens",
"sy",
"jaarlikse",
"besoek",
"aan",
"Londen",
"sterf",
"Leipoldt",
"se",
"weldoener",
"Harry",
"Bolus",
"opMeiaan",
"’n",
"hartaanval",
",",
"iets",
"wat",
"vir",
"Leipoldt",
"’n",
"besondere",
"groot",
"persoonlike",
"verlies",
"was",
",",
"terwyl",
"sy",
"vader",
"opNovemberop",
"besoek",
"aan",
"sy",
"suster",
"Issa",
"op",
"Hopefield",
"tot",
"sterwe",
"kom",
".",
"In",
"Londen",
"ontwikkel",
"Leipoldt",
"tot",
"’n",
"knap",
"kok",
",",
"wat",
"meermale",
"afloswerk",
"in",
"restaurante",
"doen",
".",
"Hy",
"werk",
"onder",
"andere",
"in",
"die",
"kombuis",
"van",
"die",
"beroemde",
"Franse",
"sjef",
"Augustu",
"Escoffier",
"in",
"die",
"beste",
"hotel",
"van",
"sy",
"tyd",
",",
"die",
"Carlton",
",",
"en",
"voltooi",
"onder",
"sy",
"leiding",
"’n",
"diploma",
"in",
"internasionale",
"kookkuns",
".",
"In",
"hierdie",
"hoedanigheid",
"vergesel",
"hy",
"selfs",
"per",
"geleentheid",
"vir",
"Escoffier",
"na",
"Buckingham-paleis",
"om",
"vir",
"onthale",
"te",
"kook",
".",
"In",
"Januariebedank",
"hy",
"as",
"skooldokter",
"om",
"gesondheidsredes",
",",
"nadat",
"hy",
"’n",
"blindedermoperasie",
"ondergaan",
"en",
"hy",
"ontwikkel",
"ook",
"ernstige",
"longontsteking",
",",
"vermoedelik",
"weens",
"ooreising",
".",
"Om",
"te",
"herstel",
"doen",
"hy",
"aansoek",
"om",
"’n",
"pos",
"as",
"skeepsdokter",
"op",
"’n",
"vragskip",
",",
"die",
"SS",
"Ulysses",
",",
"en",
"onderneem",
"dan",
"’n",
"lang",
"seereis",
"na",
"die",
"Ooste",
"en",
"besoek",
"onder",
"andere",
"die",
"eilande",
"Java",
",",
"Sumatra",
"en",
"Borneo",
"(",
"tans",
"deel",
"van",
"Indonesië",
")",
".",
"Op",
"hierdie",
"reis",
"word",
"hy",
"geboei",
"deur",
"die",
"gedenkteken",
"vir",
"die",
"rebel",
"Pieter",
"Elberveld",
"naby",
"Batavia",
",",
"aan",
"wie",
"hy",
"later",
"aandag",
"sou",
"skenk",
"in",
"sy",
"letterkundige",
"oeuvre",
"en",
"verskeie",
"stukke",
",",
"meesal",
"onvoltooid",
",",
"oor",
"hom",
"skryf",
".",
"Onderweg",
"doen",
"Leipoldt",
"ook",
"by",
"Gibraltar",
"en",
"Port",
"Said",
"aan",
"die",
"beginpunt",
"van",
"die",
"Suezkanaal",
"aan",
".",
"Oor",
"hierdie",
"reis",
"skryf",
"hy",
"later",
"“Uit",
"my",
"Oosterse",
"dagboek”",
"en",
"verskeie",
"gedigte",
"wat",
"hoofsaaklik",
"in",
"“Uit",
"drie",
"wêrelddele”",
"gepubliseer",
"word",
".",
"Hy",
"keer",
"in",
"Meina",
"Londen",
"terug",
".",
"In",
"hierdie",
"tyd",
"skryf",
"en",
"publiseer",
"hy",
"die",
"boek",
"oor",
"kos",
"en",
"eetgewoontes",
",",
"“Common",
"sense",
"dietics”",
",",
"asook",
"“The",
"school",
"nurse",
":",
"Her",
"duties",
"and",
"responsibilities”",
".",
"Na",
"’n",
"kort",
"tyd",
"as",
"locum",
"vir",
"drs",
".",
"Maitland",
"en",
"Daniell",
"kry",
"hy",
"in",
"Augustusweer",
"sy",
"pos",
"as",
"skooldokter",
"in",
"Hampstead",
"terug",
",",
"waar",
"hy",
"inook",
"die",
"redaksie",
"van",
"die",
"amptelike",
"blad",
"van",
"die",
"vakgenootskap",
"van",
"skooldokters",
",",
"The",
"School",
"Hygiene",
",",
"behartig",
".",
"Inonderneem",
"hy",
"saam",
"met",
"’n",
"groep",
"skoolkinders",
"’n",
"reis",
"deur",
"België",
".",
"In",
"Aprilkeer",
"Leipoldt",
"terug",
"na",
"Suid-Afrika",
",",
"waar",
"hy",
"aangestel",
"is",
"as",
"hoof",
"van",
"die",
"nuut",
"gestigte",
"Mediese",
"Inspeksie",
"van",
"Skole",
"in",
"Transvaal",
"en",
"vestig",
"hom",
"in",
"Pretoria",
".",
"Vir",
"hierdie",
"pos",
"is",
"daar",
"nog",
"geen",
"behoorlike",
"wetgewing",
"en",
"ordonnansies",
"nie",
"en",
"hy",
"moet",
"aanvanklik",
"individuele",
"toestemming",
"van",
"elke",
"ouer",
"kry",
"om",
"die",
"kinders",
"te",
"ondersoek",
".",
"Die",
"armoede",
"onder",
"die",
"plattelandse",
"mense",
"en",
"die",
"ondervoeding",
"wat",
"daarmee",
"gepaardgaan",
",",
"het",
"baie",
"van",
"hierdie",
"kinders",
"se",
"liggaamlike",
"en",
"geestelike",
"groei",
"benadeel",
".",
"In",
"die",
"Bosveld",
"was",
"omtrent",
"helfte",
"van",
"die",
"kinders",
"lyers",
"van",
"malaria",
"of",
"bilharzia",
".",
"Met",
"die",
"uitbreek",
"van",
"die",
"Eerste",
"Wêreldoorlog",
"in",
"Augustusword",
"Leipoldt",
"met",
"die",
"rang",
"van",
"kaptein",
"na",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Leër",
"gesekondeer",
"en",
"hy",
"word",
"in",
"Oktoberaangestel",
"as",
"generaal",
"Louis",
"Botha",
"se",
"persoonlike",
"arts",
"tydens",
"die",
"veldtog",
"in",
"Duitswes-Afrika",
".",
"Vir",
"sy",
"rol",
"in",
"hierdie",
"veldtog",
"ontvang",
"Leipoldt",
"ineervolle",
"vermelding",
"in",
"’n",
"dokument",
"geteken",
"deur",
"sir",
"Winston",
"Churchill",
"in",
"sy",
"hoedanigheid",
"as",
"Staatsekretaris",
"van",
"Oorlog",
".",
"In",
"Juniekan",
"Leipoldt",
"weer",
"sy",
"werk",
"as",
"mediese",
"skoolinspekteur",
"hervat",
"en",
"hy",
"bedien",
"ook",
"invir",
"Natal",
"en",
"die",
"Kaapprovinsie",
"van",
"advies",
"wanneer",
"hulle",
"ook",
"wil",
"begin",
"met",
"’n",
"skool",
"mediese",
"diens",
".",
"Sy",
"omvattende",
"publikasie",
"inoor",
"“Skoolgesondheid",
"”",
"(",
"geskoei",
"op",
"“The",
"school",
"nurse”",
"maar",
"met",
"Suid-Afrikaanse",
"voorbeelde",
"en",
"gevalle",
")",
"is",
"dan",
"ook",
"die",
"eerste",
"handleiding",
"oor",
"hierdie",
"onderwerp",
"in",
"Afrikaans",
".",
"In",
"die",
"tweede",
"helfte",
"vanword",
"hy",
"vir",
"ses",
"maande",
"as",
"skooldokter",
"na",
"die",
"Kaapse",
"Onderwysdepartement",
"gesekondeer",
"en",
"hy",
"lê",
"eindelik",
"sy",
"betrekking",
"as",
"skooldokter",
"in",
"die",
"Transvaal",
"af",
"aan",
"die",
"einde",
"van",
"In",
"Pretoria",
"bly",
"Leipoldt",
"aanvanklik",
"by",
"sy",
"suster",
"Issa",
"en",
"haar",
"man",
",",
"die",
"Engelse",
"predikant",
"Robert",
"Pattison",
".",
"Hierdie",
"reëling",
"eindig",
"in",
"Oktober",
"wanneer",
"Leipoldt",
"nie",
"langer",
"Issa",
"se",
"moeilike",
"temperament",
"en",
"haar",
"kinders",
"se",
"onbeheerste",
"gedrag",
"kan",
"hanteer",
"nie",
"en",
"hy",
"vir",
"’n",
"ruk",
"in",
"die",
"Pretoria",
"Club",
"bly",
".",
"Volgens",
"oorlewering",
"bly",
"hy",
"hierna",
"’n",
"ruk",
"saam",
"met",
"Eugène",
"Marais",
",",
"maar",
"hierdie",
"saamwonery",
",",
"as",
"dit",
"plaasgevind",
"het",
",",
"moes",
"binne",
"’n",
"kort",
"rukkie",
"in",
"’n",
"botsing",
"geëindig",
"het",
".",
"Hierna",
"is",
"die",
"verhouding",
"tussen",
"hierdie",
"twee",
"digters",
"stram",
".",
"In",
"Novemberbetaal",
"Leipoldt",
"sy",
"studieskuld",
"aan",
"dr",
".",
"Bolus",
"finaal",
"af",
"en",
"koop",
"hy",
"vir",
"hom",
"’n",
"huis",
"in",
"Meirsstraat",
"Sunnyside",
",",
"waar",
"sy",
"neef",
"Ewald",
"Esselen",
"en",
"sy",
"gesin",
"die",
"huis",
"met",
"hom",
"deel",
".",
"Van",
"Januarieis",
"hy",
"as",
"assistent-redakteur",
"verbonde",
"aan",
"De",
"Volkstem",
"in",
"Pretoria",
",",
"’n",
"koerant",
"wat",
"onder",
"die",
"redakteurskap",
"van",
"F.V",
".",
"Engelenburg",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Party",
"van",
"generaal",
"Smuts",
"goedgesind",
"was",
".",
"Kort",
"na",
"sy",
"toetrede",
"begin",
"Leipoldt",
"met",
"sy",
"gereelde",
"rubriek",
"“Diwagasies",
"van",
"oom",
"Gert”",
",",
"waar",
"hy",
"die",
"woord",
"“diwagasies",
"”",
"omskryf",
"as",
"“afdwalings”",
"of",
"“’n",
"rondlopery",
"met",
"woorde”",
".",
"Kenmerkend",
"van",
"die",
"rubriek",
"is",
"Leipoldt",
"se",
"eerlike",
"en",
"reguit",
"styl",
",",
"waarmee",
"hy",
"verskeie",
"instansies",
"en",
"persoonlikhede",
"aanvat",
".",
"Met",
"onderbreking",
"inhou",
"hy",
"hierdie",
"rubriek",
"vol",
"tot",
"In",
"Septemberbedank",
"Engelenburg",
"as",
"redakteur",
"van",
"De",
"Volkstem",
"en",
"Gustav",
"Preller",
"word",
"dan",
"aangewys",
"as",
"die",
"nuwe",
"redakteur",
".",
"Die",
"verhouding",
"tussen",
"hom",
"en",
"Leipoldt",
"is",
"nooit",
"goed",
"nie",
"en",
"opFebruarielaat",
"weet",
"Preller",
"vir",
"Leipoldt",
"dat",
"sy",
"dienste",
"by",
"die",
"koerant",
"nie",
"verder",
"nodig",
"is",
"nie",
".",
"Generaal",
"Smuts",
"is",
"met",
"die",
"algemene",
"verkiesing",
"vanbekommerd",
"oor",
"verlore",
"steun",
"van",
"sy",
"party",
"ná",
"die",
"mynonluste",
"van",
"Hy",
"nader",
"dus",
"vir",
"Leipoldt",
",",
"as",
"bekende",
"volksdigter",
",",
"om",
"hom",
"as",
"kandidaat",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Party",
"verkiesbaar",
"te",
"stel",
"in",
"die",
"Wonderboom-Suid",
"kiesafdeling",
".",
"Leipoldt",
"en",
"ook",
"Smuts",
"se",
"party",
"verloor",
"die",
"verkiesing",
"en",
"dit",
"is",
"die",
"eerste",
"en",
"enigste",
"keer",
"wat",
"Leipoldt",
"hom",
"aktief",
"met",
"die",
"politiek",
"bemoei",
".",
"Hy",
"word",
"weer",
"ingevra",
"om",
"hom",
"vir",
"die",
"Verenigde",
"Party",
"in",
"Worcester",
"beskikbaar",
"te",
"stel",
",",
"maar",
"wys",
"dit",
"van",
"die",
"hand",
".",
"In",
"Aprilvestig",
"Leipoldt",
"hom",
"permanent",
"in",
"Kaapstad",
"en",
"nadat",
"hy",
"eers",
"woonplek",
"huur",
",",
"koop",
"hy",
"indie",
"dubbelverdiepinghuis",
"Arbury",
"in",
"Kenilworth",
",",
"wat",
"hy",
"in",
"Septemberbetrek",
".",
"In",
"Kaapstad",
"praktiseer",
"hy",
"as",
"kinderspesialis",
"en",
"versorg",
"ook",
"vanafdie",
"redaksionele",
"werk",
"van",
"die",
"South",
"African",
"Medical",
"Journal",
",",
"wat",
"vanook",
"tweetalig",
"uitgegee",
"word",
"as",
"Die",
"Suid-Afrikaanse",
"Tydskrif",
"vir",
"Geneeskunde",
".",
"Vir",
"Die",
"Huisgenoot",
"behartig",
"hy",
"die",
"gereelde",
"rubriek",
"“Geneeskundige",
"vrae”",
"onder",
"die",
"skuilnaam",
"Medikus",
"en",
"lewer",
"ook",
"verskeie",
"artikel",
"en",
"verhale",
"vir",
"hierdie",
"tydskrif",
".",
"Hy",
"is",
"vanaftotdeeltydse",
"dosent",
"in",
"kindersiektes",
"aan",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kaapstad",
"en",
"gee",
"in",
"hierdie",
"posisie",
"elke",
"Dinsdag",
"en",
"Donderdag",
"lesings",
"en",
"praktiese",
"demonstrasies",
"in",
"die",
"Somerset",
"Hospitaal",
".",
"Hy",
"tree",
"ook",
"op",
"as",
"sekretaris",
"van",
"die",
"Mediese",
"Vereniging",
"vanaftot",
"Desember",
"voltyds",
"vanaf",
"Instel",
"die",
"raad",
"hom",
"in",
"kennis",
"dat",
"die",
"pos",
"van",
"redakteur",
"van",
"die",
"South",
"African",
"Medical",
"Journal",
"en",
"sekretaris",
"van",
"die",
"Mediese",
"Vereniging",
"aan",
"P.",
"J.",
"de",
"Villiers",
"aangebied",
"is",
"en",
"hulle",
"oorhandig",
"’n",
"brief",
"aan",
"Leipoldt",
"waarin",
"sy",
"kontrak",
"gekanselleer",
"en",
"sy",
"dienste",
"beëindig",
"word",
".",
"Wanneer",
"De",
"Villiers",
"egter",
"vir",
"die",
"pos",
"bedank",
",",
"word",
"Leipoldt",
"heraangestel",
"tot",
"aan",
"die",
"einde",
"vanen",
"beding",
"hy",
"gunstige",
"terme",
"vir",
"homself",
".",
"Sy",
"inkomste",
"uit",
"sy",
"medies-verwante",
"bedrywighede",
"is",
"onvoldoende",
"en",
"hy",
"vul",
"dit",
"veral",
"aan",
"met",
"sy",
"skryfwerk",
".",
"Deur",
"die",
"jare",
"skryf",
"hy",
"gereeld",
"artikels",
"vir",
"koerante",
"en",
"benewens",
"die",
"“Diwagasies",
"van",
"Oom",
"Gert",
"”",
"rubriek",
"in",
"Die",
"Volkstem",
"skryf",
"hy",
"ook",
"’n",
"gereelde",
"rubriek",
"oor",
"kos",
"en",
"die",
"kookkuns",
"in",
"Die",
"Huisgenoot",
",",
"wat",
"na",
"sy",
"dood",
"as",
"“Polfyntjies",
"vir",
"die",
"proe”",
"gepubliseer",
"word",
".",
"Na",
"sy",
"aftrede",
"op",
"sestigjarige",
"leeftyd",
"wy",
"hy",
"hom",
"veral",
"aan",
"die",
"joernalistiek",
".",
"Met",
"die",
"uitbreek",
"van",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"skaar",
"Leipoldt",
"hom",
"by",
"die",
"Eerste",
"Minister",
"Jan",
"Smuts",
"se",
"beleid",
"van",
"betrokkenheid",
"teen",
"Duitsland",
"en",
"as",
"sekretaris",
"van",
"die",
"Mediese",
"Vereniging",
"organiseer",
"hy",
"praktiserende",
"medici",
"vir",
"vrywillige",
"diens",
",",
"terwyl",
"op",
"sy",
"inisiatief",
"die",
"federale",
"raad",
"van",
"die",
"Mediese",
"Vereniging",
"vergoeding",
"reël",
"vir",
"afhanklikes",
"van",
"dokters",
"wat",
"tydens",
"militêre",
"diens",
"ongeskik",
"raak",
"of",
"beswyk",
".",
"Wanneer",
"Duitsland",
"Nederland",
"in",
"Meibinneval",
",",
"skryf",
"Leipoldt",
"’n",
"verklaring",
"van",
"meegevoel",
"wat",
"hy",
"aan",
"Smuts",
"voorlê",
"as",
"amptelike",
"verklaring",
",",
"wat",
"dan",
"net",
"so",
"in",
"Die",
"Volkstem",
"verskyn",
".",
"Hy",
"skryf",
"ook",
"’n",
"aantal",
"oorlogsgedigte",
"waarin",
"hy",
"sy",
"gevoelens",
"oor",
"die",
"oorlog",
"en",
"sy",
"verontwaardiging",
"oor",
"sommige",
"Afrikaners",
"se",
"traak-my-nie-agtige",
"houding",
"oor",
"die",
"inval",
"in",
"Nederland",
"uitspreek",
".",
"Hierdie",
"gedigte",
"stuur",
"hy",
"aan",
"die",
"Nederlandse",
"digter",
"Jan",
"Greshoff",
"en",
"dit",
"verskyn",
"in",
"Aprilin",
"die",
"Nederlandse",
"tydskrif",
"De",
"Stoep",
",",
"wat",
"in",
"Batavia",
"gepubliseer",
"is",
",",
"en",
"opJuliein",
"Die",
"Volkstem",
".",
"Hoewel",
"nie",
"van",
"Leipoldt",
"se",
"beste",
"gedigte",
"nie",
",",
"is",
"die",
"hartstog",
"en",
"passie",
"wat",
"daaruit",
"spreek",
"aangrypend",
",",
"terwyl",
"hy",
"met",
"hierdie",
"gedigte",
"ook",
"optree",
"as",
"gewete",
"van",
"sy",
"volk",
".",
"Alhoewel",
"Leipoldt",
"’n",
"vrygesel",
"is",
",",
"maak",
"hy",
"verskeie",
"seuns",
"groot",
"en",
"laat",
"hulle",
"verder",
"studeer",
".",
"Baie",
"van",
"hierdie",
"seuns",
"is",
"onder",
"diegene",
"wat",
"hy",
"tydens",
"sy",
"skoolbesoeke",
"raakloop",
"en",
"wat",
"óf",
"baie",
"skrander",
"óf",
"baie",
"behoeftig",
"is",
".",
"Hy",
"reël",
"ook",
"verskeie",
"skoolkampe",
"vir",
"leerlinge",
"om",
"hulle",
"opvoeding",
"aan",
"te",
"help",
"en",
"neem",
"onder",
"andere",
",",
"saam",
"met",
"’n",
"paar",
"onderwysers",
"en",
"volwassenes",
",",
"’n",
"groep",
"van",
"vyf",
"en",
"twintig",
"kinders",
"inop",
"’n",
"opvoedkundige",
"reis",
"na",
"Brittanje",
".",
"Op",
"hierdie",
"reis",
"neem",
"hy",
"ook",
"in",
"Brittanje",
"’n",
"sewejarige",
"seun",
"wettiglik",
"aan",
"wat",
"hierna",
"as",
"Jeffery",
"Barnett",
"Leipoldt",
"bekend",
"sou",
"staan",
".",
"’n",
"Ander",
"seun",
"wat",
"ook",
"by",
"hom",
"inwoon",
"is",
"Peter",
"Shields",
",",
"later",
"’n",
"dokter",
"en",
"kopiereghouer",
"van",
"Leipoldt",
"se",
"letterkundige",
"geskrifte",
"na",
"sy",
"dood",
".",
"Hierdie",
"twee",
"is",
"dan",
"ook",
"mede-erfgename",
"van",
"sy",
"boedel",
".",
"Sy",
"voogdyskap",
"van",
"seuns",
",",
"gekoppel",
"met",
"die",
"feit",
"dat",
"hy",
"nooit",
"getroud",
"is",
"nie",
",",
"laat",
"vele",
"spekulasies",
"oor",
"sy",
"seksualiteit",
"ontstaan",
".",
"Hierdie",
"saak",
"word",
"indringend",
"deur",
"Kannemeyer",
"aangespreek",
"in",
"sy",
"biografie",
",",
"met",
"die",
"slotsom",
"dat",
"daar",
"geen",
"bewyse",
"is",
"dat",
"hy",
"gay",
"was",
"nie",
"en",
"dat",
"die",
"getuienis",
"van",
"seuns",
"wat",
"by",
"hom",
"ingewoon",
"het",
",",
"teen",
"so",
"’n",
"bewering",
"gekant",
"is",
".",
"Leipoldt",
"was",
"egter",
"’n",
"baie",
"private",
"persoon",
"en",
"bitter",
"min",
"is",
"bekend",
"van",
"sy",
"persoonlike",
"intieme",
"verhoudings",
"met",
"lede",
"van",
"beide",
"geslagte",
".",
"Dit",
"is",
"egter",
"opvallend",
"dat",
"hy",
"bitter",
"min",
"liefdesgedigte",
"geskryf",
"het",
"en",
"dat",
"dit",
"onbekend",
"is",
"aan",
"wie",
"’n",
"gedig",
"soos",
"“Wys",
"my",
"die",
"plek”",
"gerig",
"is",
".",
"Hy",
"is",
"verder",
"’n",
"eksentrieke",
"persoon",
"wat",
"veral",
"daarvan",
"hou",
"om",
"oordrewe",
"en",
"radikale",
"uitsprake",
"te",
"maak",
",",
"klaarblyklik",
"met",
"die",
"uitsluitlike",
"doel",
"om",
"te",
"skok",
"en",
"reaksie",
"uit",
"te",
"lok",
".",
"Hierdie",
"gewoonte",
"veroorsaak",
"egter",
"dat",
"sy",
"eie",
"mededelings",
"en",
"inligting",
"oor",
"feitelike",
"gevalle",
"nie",
"altyd",
"te",
"vertrou",
"is",
"nie",
",",
"terwyl",
"mense",
"wat",
"hom",
"nie",
"goed",
"geken",
"het",
"nie",
",",
"terselfdertyd",
"’n",
"skewe",
"indruk",
"van",
"sy",
"persoonlikheid",
"kry",
".",
"By",
"sy",
"vriende",
"was",
"hy",
"egter",
"bekend",
"as",
"’n",
"goedhartige",
"man",
"Met",
"sy",
"naderende",
"aftrede",
"by",
"die",
"Mediese",
"Vereniging",
"en",
"al",
"die",
"seuns",
"reeds",
"uit",
"die",
"huis",
",",
"verkoop",
"hy",
"in",
"Juniesy",
"woning",
".",
"Hierna",
"woon",
"hy",
"in",
"by",
"dr",
".",
"Bobby",
"Forsyth",
"se",
"huis",
"in",
"Nuweland",
"terwyl",
"dié",
"diens",
"doen",
"in",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
",",
"waarna",
"hy",
"kamers",
"huur",
"by",
"mev.",
"O’Connor",
"in",
"Seepunt",
".",
"Op",
"SaterdagAprilis",
"hy",
"in",
"Kaapstad",
"aan",
"hartprobleme",
"oorlede",
"en",
"sy",
"as",
"word",
"begrawe",
"in",
"die",
"Pakhuispas",
"naby",
"Clanwilliam",
".",
"Skryfwerk",
"Poësie",
"Leipoldt",
"skryf",
"reeds",
"in",
"sy",
"kindertyd",
"gedigte",
"en",
"’n",
"opstel",
"wat",
"hy",
"op",
"ongeveer",
"twaalfjarige",
"ouderdom",
"aan",
"The",
"Boy’s",
"Own",
"Paper",
"stuur",
",",
"verwerf",
"in",
"Februarie’n",
"eerste",
"prys",
"in",
"die",
"afdeling",
"twaalf",
"tot",
"sestien",
"jaar",
".",
"Van",
"Maartverskyn",
"daar",
"gereelde",
"bydraes",
"van",
"hom",
"in",
"The",
"Cape",
"Argus",
".",
"“Oktobermaand”",
",",
"wat",
"later",
"een",
"van",
"sy",
"bekendste",
"gedigte",
"word",
",",
"is",
"reeds",
"ingeskryf",
"en",
"hy",
"skryf",
"in",
"die",
"jare1897",
"ook",
"reeds",
"ander",
"gedigte",
"soos",
"“Ou",
"Booi",
"se",
"pondok”",
",",
"“Sterretjie”",
",",
"“Die",
"ou",
"meul”",
",",
"“Mordegai”",
"en",
"“Op",
"my",
"ou",
"Karoo”",
".",
"In",
"die",
"Afrikaanse",
"letterkunde",
"lewer",
"hy",
"baanbrekerswerk",
".",
"As",
"digter",
"verwoord",
"hy",
"die",
"smart",
"van",
"die",
"Afrikaner",
"na",
"die",
"tragiek",
"van",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"en",
"open",
"die",
"oë",
"van",
"sy",
"volk",
"vir",
"die",
"natuurprag",
"van",
"sy",
"land",
",",
"beskryf",
"in",
"die",
"prag",
"van",
"sy",
"eie",
"taal",
".",
"Van",
"sy",
"gedigte",
"is",
"tydloos",
"en",
"word",
"steeds",
"gereken",
"as",
"van",
"die",
"beste",
"en",
"mooiste",
"wat",
"in",
"Afrikaans",
"verskyn",
"het",
".",
"“Boggom",
"en",
"Voertsek”",
",",
"“Op",
"my",
"ou",
"ramkietjie”",
",",
"“Oom",
"Gert",
"vertel”",
",",
"“Wys",
"my",
"die",
"plek”",
",",
"“Van",
"Noot",
"se",
"laaste",
"aand”",
"en",
"“’n",
"Handvol",
"gruis",
"uit",
"die",
"Hantam",
"”",
"is",
"enkele",
"voorbeelde",
".",
"Hy",
"is",
"een",
"van",
"die",
"eerstes",
"om",
"die",
"volkslied",
"in",
"sy",
"gedigte",
"te",
"gebruik",
"en",
"hy",
"maak",
"ook",
"ruim",
"gebruik",
"van",
"ironie",
".",
"Verder",
"is",
"hy",
"die",
"eerste",
"om",
"belydenispoësie",
"in",
"Afrikaans",
"te",
"skryf",
"en",
"gebruik",
"te",
"maak",
"van",
"die",
"gewone",
"spreektaal",
"of",
"praatpoësie",
".",
"Hy",
"is",
"nie",
"eerstens",
"’n",
"volksdigter",
"wat",
"nasionale",
"temas",
"verwoord",
"nie",
",",
"soos",
"talle",
"ander",
"van",
"sy",
"geslag",
",",
"maar",
"’n",
"kunstenaar",
"wat",
"skoonheid",
"en",
"vrye",
"uitdrukking",
"nastreef",
".",
"Daarby",
"het",
"hy",
"’n",
"liefde",
"vir",
"die",
"vreemde",
"en",
"bring",
"ander",
"wêreldstreke",
"en",
"kulture",
"na",
"die",
"Afrikaanse",
"letterkunde",
",",
"om",
"so",
"die",
"Afrikaanse",
"tematiek",
"te",
"verruim",
".",
"Gemeet",
"teen",
"sy",
"tydgenote",
"is",
"sy",
"poësie",
"veel",
"meer",
"universeel",
"van",
"aard",
",",
"met",
"sy",
"beste",
"oorlogsgedigte",
"wat",
"byvoorbeeld",
"uitstyg",
"tot",
"protes",
"teen",
"alle",
"vorms",
"van",
"geweld",
"en",
"sy",
"natuurverse",
"wat",
"’n",
"aansluiting",
"vind",
"by",
"die",
"psige",
".",
"Teen",
"hierdie",
"agtergrond",
"is",
"dit",
"jammer",
"dat",
"sy",
"teksversorging",
"dikwels",
"slordig",
"was",
",",
"soos",
"Kannemeyer",
"in",
"sy",
"biografie",
"oor",
"Leipoldt",
"aantoon",
",",
"sodat",
"dit",
"selfs",
"moeilik",
"is",
"om",
"’n",
"definitiewe",
"weergawe",
"van",
"’n",
"groot",
"aantal",
"van",
"sy",
"gedigte",
"vas",
"te",
"stel",
".",
"Reeds",
"met",
"die",
"verskyning",
"van",
"sy",
"eerste",
"digbundel",
",",
"“Oom",
"Gert",
"vertel",
"en",
"ander",
"gedigte”",
",",
"oes",
"Leipoldt",
"lof",
"van",
"vooraanstaande",
"kritici",
"in",
".",
"In",
"Nederland",
"spreek",
"die",
"bekende",
"digter",
"Albert",
"Verwey",
"en",
"letterkundige",
"C.G.",
"N.",
"de",
"Vooys",
"hulle",
"positief",
"uit",
"oor",
"sy",
"digkuns",
"en",
"daarmee",
"saam",
"ook",
"oor",
"die",
"bewys",
"dat",
"Afrikaans",
"wel",
"op",
"eie",
"voete",
"kan",
"staan",
"en",
"’n",
"eie",
"letterkunde",
"kan",
"ontwikkel",
".",
"W.",
"E.G",
".",
"Louw",
"bestempel",
"hierdie",
"bundel",
"as",
"Leipoldt",
"se",
"belangrikste",
"bundel",
"en",
"wat",
"digterlike",
"vormgewing",
"betref",
"ook",
"die",
"sterkste",
".",
"Die",
"bekende",
"taalkundige",
"J.J",
".",
"Smith",
"skryf",
"’n",
"inleiding",
"vir",
"die",
"bundel",
",",
"waarin",
"hy",
"die",
"sterk",
"mening",
"uitspreek",
"dat",
"hierdie",
"gedigte",
"aantoon",
"dat",
"Afrikaans",
"die",
"natuurlikste",
"kommunikasiemiddel",
"vir",
"die",
"Afrikaner",
"is",
".",
"Leipoldt",
"bundel",
"hier",
"hoofsaaklik",
"gedigte",
"oor",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"en",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"natuur",
".",
"Die",
"titelgedig",
"is",
"een",
"van",
"die",
"hoogtepunte",
"in",
"sy",
"oeuvre",
",",
"waar",
"Oom",
"Gert",
"die",
"storie",
"van",
"“sy",
"sterfte”",
"vertel",
".",
"Oom",
"Gert",
"is",
"as",
"Kapenaar",
"tydens",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"self",
"te",
"bang",
"om",
"iets",
"vir",
"die",
"Boere",
"te",
"doen",
",",
"maar",
"daar",
"is",
"tog",
"van",
"sy",
"kontreimense",
"wat",
"voel",
"dat",
"dit",
"hulle",
"plig",
"is",
"om",
"te",
"help",
".",
"Oom",
"Gert",
"gee",
"vir",
"twee",
"jongmans",
"van",
"die",
"dorp",
"perde",
"om",
"hulle",
"te",
"help",
"om",
"kommando",
"toe",
"te",
"gaan",
".",
"Dit",
"is",
"duidelik",
"dat",
"oom",
"Gert",
"nie",
"weet",
"of",
"hy",
"te",
"veel",
"of",
"te",
"min",
"gedoen",
"het",
"nie",
".",
"Die",
"klimaks",
"van",
"sy",
"verhaal",
"is",
"die",
"teregstelling",
"van",
"die",
"twee",
"jongmans",
"Bennie",
"en",
"Johnnie",
"as",
"Kaapse",
"rebelle",
",",
"maar",
"die",
"manier",
"waarop",
"die",
"verhaal",
"vertel",
"word",
"en",
"die",
"baie",
"skynbaar",
"onbelangrike",
"inligting",
"wat",
"oom",
"Gert",
"deurgee",
",",
"verklap",
"ontsaglik",
"baie",
"van",
"sy",
"eie",
"karakter",
"en",
"van",
"die",
"res",
"van",
"die",
"dorpsmense",
".",
"Die",
"emosies",
"van",
"oom",
"Gert",
"verhewig",
"en",
"verander",
"soos",
"hy",
"die",
"verhaal",
"vertel",
"en",
"homself",
"deurentyd",
"probeer",
"verontskuldig",
",",
"sodat",
"die",
"dramatiese",
"impak",
"van",
"sy",
"vertelling",
"hewig",
"is",
".",
"Hierdie",
"dramatiese",
"direktheid",
"word",
"ook",
"teruggevind",
"in",
"sterk",
"gedigte",
"soos",
"“Vrede-aand”",
",",
"“’n",
"Nuwe",
"liedjie",
"op",
"’n",
"ou",
"deuntjie”",
",",
"“In",
"die",
"konsentrasiekamp”",
"en",
"“Aan",
"’n",
"seepkissie”",
".",
"“Vrede-aand",
"”",
"is",
"inin",
"Londen",
"geskryf",
",",
"kort",
"na",
"die",
"aankondiging",
"van",
"die",
"vredesluiting",
"in",
"Vereeniging",
".",
"Hier",
"is",
"ook",
"’n",
"bepaalde",
"spreker",
"aan",
"die",
"woord",
",",
"’n",
"ontnugterde",
"jong",
"Afrikaner",
"wat",
"hom",
"in",
"hierdie",
"tyd",
"in",
"Londen",
"bevind",
"en",
"saam",
"met",
"sy",
"hoorder",
"’n",
"bottel",
"soetwyn",
"drink",
"terwyl",
"die",
"mense",
"buite",
"hulle",
"oorwinningsfees",
"vier",
".",
"Die",
"spreker",
"bekyk",
"in",
"elke",
"strofe",
"die",
"oorwinning",
"en",
"die",
"gevolge",
"vir",
"sy",
"volk",
"uit",
"’n",
"ander",
"hoek",
",",
"met",
"die",
"bitter",
"refrein",
"en",
"die",
"drink",
"van",
"die",
"wyn",
"as",
"bindingselemente",
".",
"In",
"sy",
"beskonke",
"toestand",
"gee",
"die",
"spreker",
"vrylik",
"teuels",
"aan",
"sy",
"emosies",
",",
"wat",
"smart",
",",
"vernedering",
"en",
"’n",
"persoonlike",
"skuldbesef",
"insluit",
"omdat",
"daar",
"nie",
"meer",
"gedoen",
"is",
"om",
"vryheid",
"te",
"behou",
"nie",
".",
"“’n",
"Nuwe",
"liedjie",
"op",
"’n",
"ou",
"deuntjie",
"”",
"is",
"gebaseer",
"op",
"twee",
"volksliedjies",
"(",
"“Siembamba”",
"en",
"“Potjie",
"rys",
",",
"potjie",
"vleis”",
")",
",",
"met",
"sommige",
"reëls",
"wat",
"na",
"die",
"hol",
"uitsprake",
"van",
"volksleiers",
"klink",
".",
"Hierin",
"word",
"die",
"wrede",
"lot",
"van",
"die",
"kinders",
"in",
"die",
"konsentrasiekampe",
"op",
"aangrypende",
"en",
"ironiese",
"wyse",
"verwoord",
"teen",
"die",
"agtergrond",
"van",
"die",
"troostende",
"aard",
"van",
"die",
"liedjies",
"waarop",
"dit",
"gebaseer",
"is",
".",
"“In",
"die",
"konsentrasiekamp”",
"gee",
"met",
"sy",
"ironiese",
"refreinreël",
"uit",
"Dante",
"se",
"“Paradiso”",
"slegs",
"skynbare",
"vertroosting",
".",
"“Aan",
"almal",
"wat",
"voorgegaan",
"het",
"”",
"is",
"’n",
"interessante",
"mengsel",
"van",
"natuurgedig",
"en",
"oorlogsgedig",
",",
"met",
"die",
"natuur",
"wat",
"gevul",
"is",
"met",
"herinneringe",
"van",
"die",
"lyding",
"van",
"die",
"volk",
".",
"“Oktobermaand”",
"en",
"“Lenteliedjie",
"”",
"is",
"tiperend",
"van",
"sy",
"vreugde",
"in",
"die",
"natuur",
"en",
"word",
"baie",
"bekend",
",",
"terwyl",
"hy",
"in",
"sterk",
"kontras",
"in",
"“Die",
"soutpan",
"”",
"die",
"natuur",
"se",
"dorheid",
"uitbeeld",
".",
"Vele",
"ander",
"natuurverskynsels",
"word",
"ook",
"beskryf",
",",
"soos",
"in",
"die",
"geslaagde",
"“Die",
"doringboom”",
".",
"“Op",
"my",
"ou",
"Karoo”",
"is",
"nie",
"soseer",
"’n",
"loflied",
"aan",
"die",
"natuur",
"nie",
"as",
"’n",
"uitbeelding",
"van",
"die",
"spreker",
"se",
"begeerte",
"om",
"in",
"die",
"“grougeel",
"klei”",
"te",
"rus",
",",
"met",
"’n",
"suggestie",
"van",
"sy",
"eensaamheid",
".",
"Die",
"bundel",
"word",
"afgesluit",
"met",
"’n",
"twintigtal",
"persoonlike",
"en",
"eerlike",
"“Slampamperliedjies”",
",",
"wat",
"eiesoortig",
"is",
"aan",
"Leipoldt",
"se",
"digkuns",
"en",
"waarin",
"hy",
"sy",
"innerlike",
"gewaarwordinge",
"verwoord",
",",
"soos",
"in",
"die",
"aangrypende",
"“Sekretarisvoël",
"met",
"jou",
"lange",
"bene”",
",",
"“Ek",
"sing",
"van",
"die",
"wind”",
",",
"“Jy",
"sê",
"vir",
"my”",
",",
"“Klossies",
",",
"jul",
"bewe",
"en",
"bibber”",
"en",
"“Kriekie",
",",
"jy",
"wat",
"op",
"die",
"solder",
"sanik”",
".",
"In",
"hierdie",
"verse",
"stel",
"die",
"spreker",
"vrae",
"oor",
"die",
"misterie",
"van",
"die",
"bestaan",
"en",
"oor",
"sy",
"plek",
"in",
"die",
"wêreld",
"en",
"kom",
"hy",
"soms",
"tot",
"’n",
"persoonlike",
"onthulling",
".",
"Omstreeksbegin",
"Leipoldt",
"met",
"’n",
"epies-liriese",
"reeks",
"gedigte",
"oor",
"die",
"Voortrekkers",
",",
"maar",
"in",
"sy",
"besinning",
"oor",
"hierdie",
"tydperk",
"van",
"die",
"geskiedenis",
"vind",
"hy",
"dan",
"veel",
"wat",
"nie",
"heroïes",
"is",
"nie",
".",
"Die",
"uiteinde",
"is",
"dat",
"“Dingaansdag",
"”",
"in",
"sy",
"eie",
"woorde",
"in",
"die",
"voorwoord",
"meer",
"’n",
"aaneenskakeling",
"word",
"van",
"los",
"gedagtes",
"oor",
"volkstoestande",
"as",
"die",
"beoogde",
"epos",
".",
"Daar",
"is",
"wel",
"fragmente",
"van",
"deurdagte",
"betekenis",
",",
"aangrypende",
"bewoënheid",
"oor",
"tragiese",
"gebeure",
"en",
"’n",
"aantal",
"sterk",
"liriese",
"verse",
",",
"maar",
"oor",
"die",
"algemeen",
"is",
"hierdie",
"bundel",
"’n",
"groot",
"insinking",
"in",
"vergelyking",
"met",
"sy",
"debuut",
".",
"Die",
"titel",
"van",
"die",
"bundel",
"is",
"slegs",
"gedeeltelik",
"van",
"toepassing",
"op",
"die",
"verse",
",",
"aangesien",
"geen",
"enkele",
"heldefiguur",
"uit",
"die",
"Groot",
"Trek",
"tree",
"na",
"vore",
"tree",
"nie",
".",
"Na",
"die",
"lang",
"en",
"onbeholpe",
"“Aanroeping",
"”",
"word",
"die",
"lewe",
"en",
"mymeringe",
"van",
"die",
"Voortrekkers",
"op",
"die",
"vooraand",
"van",
"die",
"Trek",
"weergegee",
",",
"terwyl",
"die",
"verhale",
"van",
"Glaukus",
",",
"Wolraad",
"Woltemade",
"en",
"Koenraad",
"Fiet",
"deur",
"stories",
"om",
"die",
"kampvuur",
"vertel",
"word",
".",
"Daarna",
"volg",
"gedigte",
"oor",
"die",
"aankoms",
"in",
"Natal",
",",
"’n",
"skets",
"van",
"Dingaan",
"en",
"gedigte",
"oor",
"die",
"moorde",
"op",
"vrouens",
"en",
"kinders",
".",
"In",
"later",
"drukke",
"word",
"van",
"die",
"gedigte",
"grondig",
"verwerk",
"en",
"’n",
"aantal",
"byvoegings",
"en",
"weglatings",
"gemaak",
".",
"“Die",
"koperkapel",
"kom",
"uit",
"sy",
"gat",
"”",
"is",
"die",
"hoogtepunt",
"in",
"die",
"bundel",
"en",
"beeld",
"diere",
"uit",
"(",
"die",
"koperkapel",
",",
"meerkat",
",",
"ystervark",
",",
"geitjie",
"en",
"steenuil",
")",
"wat",
"kommentaar",
"lewer",
"op",
"’n",
"veldslag",
"uit",
"die",
"Trek",
".",
"Sommige",
"van",
"die",
"gedigte",
"in",
"“Uit",
"drie",
"wêrelddele”",
"ontstaan",
"reeds",
"in",
"Europa",
"en",
"Oos-Indië",
"en",
"word",
"sedertin",
"tydskrifte",
"gepubliseer",
",",
"sodat",
"dit",
"sy",
"vorige",
"bundel",
"gedeeltelik",
"voorafgaan",
".",
"Die",
"titel",
"verwys",
"dan",
"na",
"die",
"ontstaansplek",
"van",
"die",
"gedigte",
",",
"naamlik",
"Europa",
",",
"Indië",
"en",
"Suid-Afrika",
".",
"Die",
"openingsgedig",
"is",
"die",
"lang",
"“’n",
"Voorspel",
"vir",
"’n",
"Afrikaanse",
"heldedig”",
",",
"waarin",
"die",
"Portugese",
"ontdekkingsreisigers",
"wat",
"vanaf",
"die",
"vyftiende",
"eeu",
"die",
"Kaap",
"aandoen",
",",
"besing",
"word",
".",
"Hoewel",
"die",
"vroeë",
"geskiedenis",
"hier",
"op",
"beeldryke",
"wyse",
"beskryf",
"word",
",",
"bly",
"dit",
"by",
"beskrywing",
"eerder",
"as",
"noodwendigheid",
".",
"Drie",
"reekse",
"gedigte",
"in",
"hierdie",
"bundel",
"is",
"noemenswaardig",
".",
"Die",
"siklus",
"van",
"agt",
"“Sonnette”",
"beeld",
"gesamentlik",
"’n",
"liefde",
"se",
"opbloei",
"en",
"uiteindelike",
"teleurstelling",
"uit",
",",
"met",
"“Die",
"aakligste”",
"’n",
"besondere",
"hoogtepunt",
".",
"Die",
"gedeelte",
"“Uit",
"my",
"Oosterse",
"dagboek",
"”",
"verruim",
"die",
"tematiek",
"om",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"Afrikaanse",
"gedigte",
"oor",
"’n",
"nie-Afrikaanse",
"natuur",
"te",
"skep",
".",
"Die",
"eksotiese",
"natuurskoon",
"van",
"die",
"trope",
"word",
"beskryf",
"(",
"“Vaarwel",
"aan",
"Insulinde”",
",",
"“Padang”",
"en",
"“Die",
"oerbos”",
",",
"laasgenoemde",
"met",
"’n",
"weelde",
"van",
"plante",
"en",
"diere",
")",
".",
"Dit",
"is",
"egter",
"veral",
"die",
"mense",
"van",
"die",
"Ooste",
"(",
"“Aan",
"Seli”",
",",
"“Meta",
"Api”",
")",
"en",
"die",
"eensame",
"stryders",
"(",
"“De",
"Lesseps”",
",",
"“Aan",
"Multatuli”",
")",
"wat",
"bekoor",
".",
"Uitstaande",
"is",
"weereens",
"die",
"“Slampamperliedjies”",
",",
"hierdie",
"keervan",
"hulle",
",",
"wat",
"insluit",
"die",
"klassiek",
"geworde",
"“’n",
"Handvol",
"gruis",
"uit",
"die",
"Hantam",
"”",
"(",
"waar",
"die",
"handvol",
"grond",
"en",
"gedroogde",
"blare",
"assosiatief",
"die",
"jeugwêreld",
"oproep",
"en",
"die",
"spreker",
"besef",
"hoe",
"ryk",
"aan",
"geestelike",
"goedere",
"hierdie",
"wêreld",
"en",
"sy",
"herinneringe",
"daaraan",
"inderdaad",
"is",
")",
";",
"“Boggom",
"en",
"Voertsek",
"”",
"(",
"met",
"sy",
"aangrypende",
"weergawe",
"van",
"die",
"onbekende",
"diere",
"se",
"sinnelose",
"lewe",
"en",
"sterwe",
")",
";",
"“Waar",
"die",
"Katberg",
",",
"witkapok-gekroon",
"”",
"(",
"die",
"verhaal",
"van",
"twee",
"beeste",
"wat",
",",
"waarskynlik",
"saam",
"met",
"die",
"Groot",
"Trek",
",",
"’n",
"nuwe",
"wêreld",
"in",
"die",
"noorderland",
"leer",
"ken",
")",
";",
"“Waar",
"die",
"koue",
"noordpool-naarheid",
"”",
"(",
"met",
"pragtige",
"beelding",
"van",
"die",
"wit",
"ysbeer",
"en",
"sy",
"bestaan",
")",
";",
"“Ek",
"het",
"’n",
"mannetjie",
"van",
"potklei",
"gemaak”",
"en",
"“In",
"’n",
"gat",
"daar",
"onder",
"die",
"sukkeldoring",
"”",
"(",
"met",
"die",
"speel-",
"en",
"sprokieswêreld",
"van",
"die",
"kind",
"as",
"boustof",
")",
"en",
"“Op",
"my",
"ou",
"ramkietjie",
"”",
"(",
"waar",
"die",
"musikant",
"se",
"spel",
"op",
"die",
"eensnaar-instrument",
"aan",
"die",
"natuur",
"gerig",
"is",
",",
"waaruit",
"hy",
"vertroosting",
"vind",
",",
"met",
"die",
"mense",
"se",
"reaksie",
"wat",
"onbelangrik",
"is",
")",
".",
"“Grysblou",
"bulte”",
"beskryf",
"Dingaan",
"se",
"vlug",
"en",
"die",
"verhaal",
"van",
"sy",
"lewe",
"en",
"skuldgevoel",
".",
"Die",
"bundel",
"sluit",
"ook",
"die",
"dramatiese",
"“Van",
"Noot",
"se",
"laaste",
"aand”",
"in",
",",
"die",
"gegewe",
"waarvan",
"hy",
"later",
"verwerk",
"tot",
"sy",
"treffende",
"drama",
"“Die",
"laaste",
"aand”",
",",
"waarin",
"die",
"Kaapse",
"goewerneur",
"Pieter",
"Gysbert",
"van",
"Noodt",
"toevallig",
"sterf",
"dieselfde",
"dag",
"as",
"vier",
"mans",
"wat",
"hy",
"ter",
"dood",
"veroordeel",
"het",
".",
"Hierna",
"ontstaan",
"die",
"legende",
"dat",
"een",
"van",
"die",
"mans",
"hom",
"voor",
"die",
"regterstoel",
"van",
"God",
"gedaag",
"het",
"om",
"saam",
"met",
"hom",
"te",
"boet",
"en",
"dus",
"só",
"verantwoordelik",
"was",
"vir",
"sy",
"dood",
".",
"“Die",
"beste”",
"(",
"na",
"aanleiding",
"van",
"“Seven",
"wise",
"men",
"on",
"an",
"old",
"black",
"settle",
"”",
"uit",
"“A",
"coiner",
"of",
"angels",
"”",
"van",
"Alfred",
"Noyes",
")",
"is",
"met",
"sy",
"siening",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"landskap",
"en",
"effektiewe",
"gebruik",
"van",
"die",
"refrein",
",",
"en",
"die",
"kontras",
"met",
"die",
"gedagte",
"van",
"dood",
"en",
"verganklikheid",
"te",
"midde",
"van",
"die",
"prag",
",",
"ook",
"’n",
"hoogtepunt",
".",
"“Reisigers”",
"is",
"ook",
"goed",
",",
"met",
"Leipoldt",
"wat",
"in",
"die",
"derde",
"strofe",
"hier",
"gebruik",
"maak",
"van",
"die",
"irrasionele",
"in",
"die",
"verbeelding",
",",
"wat",
"aan",
"die",
"gedig",
"’n",
"steeds",
"moderne",
"aansig",
"gee",
".",
"“Die",
"bergtragedie",
"”",
"is",
"reeds",
"voorbegin",
"skryf",
"in",
"Engels",
".",
"Dit",
"is",
"’n",
"lang",
"gedig",
"wat",
"filosofies",
"besin",
"oor",
"die",
"lewe",
",",
"die",
"dood",
"en",
"die",
"ewige",
"skoonheid",
"en",
"wat",
"gedagte-inhoud",
"betref",
"diepgaande",
"is",
".",
"Dit",
"vertel",
"die",
"verhaal",
"van",
"’n",
"jong",
"man",
"wat",
"tydens",
"bergklim",
"op",
"Tafelberg",
"verongeluk",
",",
"waarna",
"sy",
"siel",
"vir",
"nog",
"’n",
"dag",
"oor",
"die",
"Kaapse",
"landskap",
"en",
"dorpe",
"sweef",
"voordat",
"dit",
"opgaan",
"in",
"die",
"ruimtelose",
"eensaamheid",
".",
"In",
"hierdie",
"tyd",
"besin",
"hy",
"oor",
"die",
"sin",
"en",
"aard",
"van",
"die",
"lewe",
"en",
"neem",
"hy",
"ook",
"die",
"omgewing",
"in",
"oënskou",
".",
"Die",
"bespiegelings",
"is",
"gebaseer",
"op",
"die",
"panteïstiese",
"lewensfilosofie",
"na",
"die",
"Boeddhistiese",
"leer",
"van",
"Karma",
"en",
"Bardo",
".",
"Die",
"meeste",
"kritici",
"beskou",
"die",
"werk",
"egter",
"as",
"’n",
"mislukking",
",",
"veral",
"weens",
"die",
"gebrekkige",
"vormgewing",
"wat",
"die",
"spreker",
"aan",
"sy",
"gedagtes",
"gee",
"en",
"die",
"onsuiwer",
"en",
"selfs",
"verwarrende",
"gebruik",
"van",
"woorde",
"en",
"uitdrukkings",
".",
"Die",
"gedig",
"slaag",
"dus",
"nie",
"as",
"poësie",
"nie",
",",
"selfs",
"al",
"het",
"Leipoldt",
"dit",
"per",
"geleentheid",
"as",
"sy",
"beste",
"werk",
"beskou",
".",
"“Skoonheidstroos",
"”",
"word",
"inmet",
"die",
"Hertzogprys",
"bekroon",
".",
"Hierdie",
"bundel",
"sluit",
"aan",
"by",
"“Die",
"bergtragedie”",
"daarin",
"dat",
"die",
"skoonheid",
"wat",
"hierin",
"besing",
"word",
",",
"ook",
"geskoei",
"is",
"op",
"dieselfde",
"lewensfilosofie",
".",
"Die",
"toonaard",
"van",
"hierdie",
"gedigte",
"is",
"ontdaan",
"van",
"die",
"heftige",
"innerlike",
"stryd",
"en",
"die",
"uitbundige",
"genieting",
"van",
"die",
"skoonheid",
".",
"In",
"die",
"plek",
"daarvan",
"is",
"skoonheidsherinneringe",
"wat",
"met",
"kalmte",
"en",
"ingetoënheid",
"betrag",
"word",
",",
"sonder",
"dat",
"dit",
"tot",
"volkome",
"bevrediging",
"kan",
"kom",
".",
"“’n",
"Kersnaglegende",
"”",
"vertel",
"die",
"legendariese",
"verhaal",
"van",
"Judas",
"wat",
"een",
"nag",
"in",
"die",
"jaar",
"gegun",
"word",
"om",
"op",
"die",
"Noordpool",
"af",
"te",
"koel",
".",
"Mooi",
"is",
"die",
"natuurskildering",
"in",
"“Bosveldlied”",
"en",
"bowenal",
"“Pater",
"Servaas”",
"se",
"ironie",
",",
"waar",
"die",
"fanatieke",
"sendeling",
"se",
"bekeringsywer",
"só",
"deur",
"die",
"Oosterse",
"filosofieë",
"beïnvloed",
"word",
"dat",
"hy",
"aan",
"sy",
"geloof",
"twyfel",
"en",
"terugvlug",
"na",
"die",
"veiligheid",
"van",
"die",
"klooster",
".",
"In",
"“’n",
"Kersnaggebed",
"”",
"is",
"die",
"spreker",
"se",
"bede",
"dat",
"hy",
"in",
"die",
"aardse",
"skoonheid",
"die",
"weerkaatsing",
"van",
"God",
"sal",
"aanskou",
".",
"Hierdie",
"gedig",
"toon",
"’n",
"hegte",
"bou",
"met",
"’n",
"indrukwekkende",
"oploop",
"tot",
"’n",
"klimaks",
".",
"Ook",
"hierdie",
"bundel",
"bevat",
"’n",
"aantal",
"slampamperliedjies",
",",
"met",
"hoogtepunte",
"soos",
"“Wys",
"my",
"die",
"plek",
"”",
"(",
"een",
"van",
"die",
"min",
"liefdesgedigte",
"van",
"Leipoldt",
",",
"waarin",
"die",
"spreker",
"hom",
"deurentyd",
"tot",
"’n",
"afwesige",
"geliefde",
"rig",
"en",
"’n",
"tyd",
"van",
"geluk",
"en",
"samesyn",
"in",
"herinnering",
"roep",
")",
",",
"“Kom",
"gee",
"vir",
"my",
"polfyntjie”",
",",
"“As",
"ouderdom",
",",
"wat",
"alles",
"breek”",
",",
"“Sielsanker”",
",",
"“Tuinroos",
"tussen",
"die",
"tulpe”",
",",
"“Gun",
"my",
"’n",
"blommetjie",
",",
"Kelkiewyn”",
"en",
"“Gee",
"vir",
"my",
"boegoe",
",",
"en",
"kanniedood-blare”",
",",
"hoewel",
"hierdie",
"slampamperliedjies",
"oor",
"die",
"algemeen",
"die",
"spontaneïteit",
"van",
"die",
"vroeëre",
"werke",
"van",
"hierdie",
"aard",
"mis",
".",
"Later",
"word",
"al",
"die",
"slampamperliedjies",
"uit",
"“Oom",
"Gert",
"vertel",
"en",
"ander",
"gedigte”",
",",
"“Uit",
"drie",
"wêrelddele”",
"en",
"“Skoonheidstroos”",
"in",
"’n",
"afsonderlike",
"uitgawe",
"as",
"“Slampamperliedjies”",
"gepubliseer",
".",
"Hoewel",
"Leipoldt",
"nie",
"aanleg",
"of",
"liefde",
"vir",
"musiek",
"gehad",
"het",
"nie",
",",
"word",
"sy",
"verse",
"weens",
"die",
"musikaliteit",
"daarvan",
"gereeld",
"deur",
"talle",
"komponiste",
"getoonset",
",",
"in",
"Suid-Afrika",
"sowel",
"as",
"in",
"Nederland",
".",
"Gedigte",
"wat",
"getoonset",
"is",
",",
"sluit",
"in",
"“Ek",
"sing",
"van",
"die",
"wind”",
",",
"“Op",
"my",
"ou",
"ramkietjie”",
",",
"“Siembamba”",
",",
"“Lenteliedjie”",
"en",
"“Oktobermaand”",
".",
"Hy",
"skryf",
"ook",
"die",
"teks",
"vir",
"’n",
"klugtige",
"operette",
",",
"“Die",
"waarheidsliewende",
"kandidaat",
"–",
"’n",
"musikale",
"onmoontlikheid",
"in",
"drie",
"stuiptrekkings”",
",",
"wat",
"deur",
"M.",
"L",
".",
"de",
"Villiers",
"getoonset",
"is",
".",
"Hierdie",
"operette",
"is",
"nooit",
"gepubliseer",
"nie",
".",
"Oor",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"dig",
"hy",
"hoofsaaklik",
"in",
"Engels",
",",
"maar",
"skryf",
"ook",
"die",
"reeks",
"van",
"sestien",
"Afrikaanse",
"De",
"Stoep-gedigte",
",",
"wat",
"die",
"eerste",
"keer",
"in",
"Aprilin",
"De",
"Stoep",
",",
"’n",
"Nederlandse",
"tydskrif",
",",
"verskyn",
"wat",
"te",
"Curaçao",
"gedruk",
"is",
"omdat",
"Nederland",
"toe",
"nog",
"onder",
"Duitse",
"bewind",
"was",
".",
"Die",
"gedigte",
"word",
"in",
"Julieook",
"in",
"Die",
"Volkstem",
"gepubliseer",
".",
"Hierin",
"trek",
"hy",
"heftig",
"te",
"velde",
"teen",
"diegene",
"in",
"die",
"Afrikanervolk",
"wat",
"teen",
"Suid-Afrika",
"se",
"deelname",
"aan",
"“Engeland",
"se",
"oorlog”",
"gekant",
"was",
"en",
"beweer",
"dat",
"hulle",
"daardeur",
"ook",
"hulle",
"stamland",
",",
"Nederland",
",",
"in",
"die",
"steek",
"gelaat",
"het",
".",
"W.",
"E.G",
".",
"Louw",
"stel",
"in’n",
"gesaghebbende",
"bloemlesing",
"uit",
"sy",
"gedigte",
"saam",
",",
"wat",
"onder",
"die",
"titel",
"“Vyftig",
"gedigte",
"van",
"C",
".",
"Louis",
"Leipoldt",
"”",
"verskyn",
",",
"met",
"’n",
"waarderende",
"inleiding",
"oor",
"sy",
"werk",
".",
"Na",
"Leipoldt",
"se",
"dood",
"word",
"’n",
"keuse",
"uit",
"sy",
"nagelate",
"gedigte",
"in",
"“Die",
"moormansgat",
"en",
"ander",
"verhalende",
"en",
"natuurgedigte",
"”",
"(",
"versorg",
"deur",
"P.J",
".",
"Nienaber",
")",
"uitgegee",
",",
"maar",
"die",
"gedigte",
"hierin",
"toon",
"in",
"die",
"geheel",
"dieselfde",
"probleme",
"van",
"valse",
"beeldspraak",
"en",
"slordige",
"tegniek",
"wat",
"regdeur",
"sy",
"oeuvre",
"teenwoordig",
"is",
",",
"terwyl",
"daar",
"geen",
"verse",
"is",
"wat",
"kan",
"vergelyk",
"word",
"met",
"sy",
"bestes",
"nie",
".",
"Die",
"titelgedig",
"is",
"’n",
"spanningsverhaal",
"in",
"dialoogvorm",
"met",
"die",
"selfdood",
"van",
"’n",
"moordenaar",
"as",
"tema",
",",
"waaruit",
"sy",
"belangstelling",
"in",
"die",
"afwykende",
"karakter",
"en",
"die",
"spookagtige",
"blyk",
".",
"Sommige",
"van",
"die",
"natuurverse",
"is",
"nie",
"sonder",
"verdienste",
"nie",
",",
"maar",
"is",
"nie",
"op",
"dieselfde",
"peil",
"as",
"vroeër",
"soortgelyke",
"werk",
"nie",
".",
"Later",
"verskyn",
"nog",
"’n",
"keur",
"uit",
"sy",
"nagelate",
"gedigte",
"onder",
"die",
"titel",
"“Geseënde",
"skaduwees”",
",",
"versorg",
"deur",
"J.",
"R.L",
".",
"van",
"Bruggen",
".",
"Die",
"gedigte",
"hierin",
"sluit",
"aan",
"by",
"bekende",
"temas",
"uit",
"sy",
"digkuns",
",",
"soos",
"die",
"bekoring",
"van",
"die",
"Ooste",
"en",
"die",
"verlore",
"liefde",
".",
"Die",
"“Verse",
"van",
"die",
"tentmaker",
",",
"Omar”",
"is",
"’n",
"vertaling",
"van",
"sestien",
"van",
"Fitzgerald",
"se",
"vertalings",
"van",
"Omar",
"Khayyam",
"kwatryne",
",",
"met",
"soortgelyke",
"vertalings",
"wat",
"reeds",
"deur",
"C.J",
".",
"Langenhoven",
"en",
"Abraham",
"H",
".",
"Jonker",
"gemaak",
"is",
".",
"Dit",
"is",
"onduidelik",
"op",
"watter",
"gronde",
"die",
"samestellers",
"dit",
"nodig",
"geag",
"het",
"om",
"twee",
"bundels",
"uit",
"sy",
"nadoodse",
"erfenis",
"saam",
"te",
"stel",
",",
"aangesien",
"nóg",
"die",
"gehalte",
",",
"nóg",
"die",
"tematiek",
"dit",
"regverdig",
".",
"Van",
"sy",
"beste",
"ongepubliseerde",
"gedigte",
",",
"soos",
"“Faustus”",
"uitgebeeld",
"in",
"sy",
"laaste",
"ure",
"(",
"gepubliseer",
"in",
"Standpunte",
"van",
"Desemberen",
"die",
"sestien",
"De",
"Stoep-gedigte",
",",
"word",
"glad",
"nie",
"in",
"hierdie",
"bundels",
"opgeneem",
"nie",
".",
"Vir",
"kinders",
"skryf",
"hy",
"verskeie",
"gedigte",
"wat",
"versprei",
"is",
"deur",
"sy",
"bundels",
",",
"maar",
"vir",
"wie",
"hy",
"’n",
"keur",
"uit",
"sy",
"oeuvre",
"saamstel",
"in",
"die",
"bundels",
"“Uitgesoekte",
"gedigte",
"vir",
"jong",
"Suid-Afrika”",
"en",
"later",
"“’n",
"Versieboord",
"vir",
"kinders”",
".",
"In",
"die",
"eerste",
"bundel",
"is",
"daar",
"’n",
"paar",
"verhalende",
"verse",
",",
"waarin",
"onder",
"andere",
"“Die",
"storie",
"van",
"Wolraad",
"Woltemade”",
"en",
"“Die",
"storie",
"van",
"Glaukus",
"”",
"op",
"rym",
"aan",
"jonger",
"lesers",
"bekendgestel",
"word",
".",
"Beide",
"bundels",
"bevat",
"“Die",
"Slamaierwinkel”",
",",
"’n",
"jeugherinnering",
"wat",
"bekoor",
"met",
"sy",
"klankspel",
",",
"met",
"“Die",
"duiwelby”",
"en",
"“In",
"die",
"spens",
"”",
"uit",
"laasgenoemde",
"ook",
"bekoorlik",
".",
"“Driesprong",
"”",
"is",
"’n",
"keur",
"van",
"W.",
"E.G",
".",
"Louw",
"uit",
"gedigte",
"van",
"hom",
",",
"Totius",
"en",
"Jan",
"F.",
"E",
".",
"Celliers",
".",
"Leipoldt",
"se",
"“Versamelde",
"gedigte”",
"verskyn",
"inen",
"hierin",
"word",
"ook",
"verse",
"opgeneem",
"wat",
"verspreid",
"in",
"tydskrifte",
"verskyn",
"het",
"of",
"nog",
"nooit",
"gepubliseer",
"is",
"nie",
".",
"Sy",
"gedigte",
"word",
"in",
"verskeie",
"bloemlesings",
"opgeneem",
",",
"waaronder",
"“Groot",
"verseboek”",
",",
"“Die",
"Afrikaanse",
"poësie",
"in",
"’n",
"duisend",
"en",
"enkele",
"gedigte”",
",",
"“Digters",
"en",
"digkuns”",
",",
"“Digters",
"en",
"digsoorte”",
",",
"“Digterstemme”",
",",
"“Uit",
"ons",
"digkuns”",
",",
"“Afrikaanse",
"verse”",
",",
"“Afrikaanse",
"letterkunde”",
",",
"“Junior",
"verseboek”",
",",
"“Die",
"junior",
"digbundel”",
",",
"“Nuwe",
"Kleinverseboek”",
",",
"“Nuwe",
"Kleuterverseboek”",
",",
"“Uit",
"ons",
"letterkunde”",
",",
"“Die",
"mooiste",
"Afrikaanse",
"liefdesgedigte”",
",",
"“Afrikaanse",
"natuurpoësie”",
",",
"“Faune”",
",",
"“Stories",
"op",
"rym”",
",",
"“Woordpaljas”",
",",
"“Miskien",
"sal",
"ek",
"die",
"wingerd",
"prys”",
",",
"“Liggaamlose",
"taal”",
",",
"“My",
"Afrikaanse",
"verseboek”",
",",
"“Die",
"goue",
"vreugde”",
",",
"“Tussen",
"die",
"engtes”",
",",
"“Voorspraak”",
"en",
"“Die",
"tweede",
"gerf”",
".",
"Drama",
"Reeds",
"vroeg",
"illustreer",
"Leipoldt",
"sy",
"dramatiese",
"aanleg",
"met",
"die",
"dramatiese",
"monoloë",
"uit",
"sy",
"digbundels",
",",
"soos",
"“Oom",
"Gert",
"vertel”",
",",
"“Vrede-aand”",
"en",
"“Van",
"Noot",
"se",
"laaste",
"aand”",
".",
"Hy",
"is",
"dan",
"ook",
"een",
"van",
"die",
"eerste",
"belangrike",
"dramaturge",
"wat",
"Afrikaans",
"oplewer",
".",
"“Die",
"heks”",
"is",
"omstreeksin",
"Engels",
"geskryf",
"en",
"daarna",
"in",
"Afrikaans",
"vertaal",
"en",
"verwerk",
",",
"waarna",
"dit",
"inas",
"“Die",
"hamer",
"van",
"die",
"hekse”",
"persklaar",
"gemaak",
"is",
",",
"maar",
"eers",
"later",
"as",
"“Die",
"heks”",
"gepubliseer",
"is",
".",
"Hierdie",
"drama",
"word",
"beskou",
"as",
"die",
"eerste",
"groot",
"drama",
"in",
"Afrikaans",
"en",
"saam",
"met",
"“Die",
"laaste",
"aand”",
"as",
"van",
"die",
"bestes",
"in",
"Afrikaans",
".",
"Beide",
"dramas",
"(",
"veral",
"“Die",
"heks”",
")",
"word",
"dan",
"ook",
"gereeld",
"opgevoer",
"deur",
"die",
"Afrikaanse",
"rondreisende",
"toneelgeselskappe",
"van",
"daardie",
"tyd",
",",
"asook",
"deur",
"die",
"amateur",
"toneelverenigings",
".",
"“Die",
"heks”",
"is",
"ook",
"een",
"van",
"die",
"eerste",
"dramas",
"wat",
"verfilm",
"word",
"met",
"die",
"koms",
"van",
"televisie",
"in",
"die",
"sewentigerjare",
".",
"Volgens",
"’n",
"mededeling",
"van",
"Leipoldt",
"self",
"is",
"die",
"drama",
"’n",
"verwerking",
"van",
"’n",
"ou",
"legende",
"en",
"bestaan",
"daar",
"ook",
"’n",
"mate",
"van",
"ooreenkoms",
"met",
"Ernst",
"von",
"Wildenbruch",
"se",
"gedig",
"“Das",
"Hexenlied”",
".",
"Die",
"stuk",
"speel",
"af",
"in",
"die",
"eerste",
"kwart",
"van",
"die",
"vyftiende",
"eeu",
"in",
"die",
"denkbeeldige",
"kasteel",
"Ahrweiler",
"in",
"Noord-Duitsland",
",",
"in",
"’n",
"tyd",
"toe",
"die",
"bloedige",
"vervolging",
"van",
"sogenaamde",
"hekse",
"deur",
"die",
"Rooms-Katolieke",
"Kerk",
"hoogty",
"gevier",
"het",
".",
"Hierdie",
"praktyk",
"is",
"geregverdig",
"op",
"grond",
"van",
"Ou",
"Testamentiese",
"wette",
"en",
"spesifiek",
"Exodus",
"“Die",
"towerheks",
"mag",
"jy",
"nie",
"laat",
"lewe",
"nie”",
".",
"Die",
"drama",
"vertel",
"die",
"verhaal",
"van",
"kardinaal",
"Jeronimo",
"D’Orilla",
",",
"bekend",
"as",
"“Die",
"hamer",
"van",
"die",
"hekse”",
",",
"wat",
"twee",
"hekse",
"ter",
"dood",
"veroordeel",
".",
"Sy",
"dienskneg",
"Placido",
"wys",
"hom",
"dan",
"’n",
"wapenseël",
"wat",
"hulle",
"by",
"die",
"ouer",
"heks",
"gekry",
"het",
"en",
"die",
"kardinaal",
"herken",
"dit",
"as",
"sy",
"eie",
".",
"Die",
"twee",
"hekse",
",",
"Elsa",
"en",
"haar",
"dogter",
"Janetta",
",",
"word",
"in",
"die",
"onderaardse",
"kerker",
"in",
"die",
"kasteel",
"aangehou",
".",
"Hier",
"onthou",
"hulle",
"die",
"verlede",
"en",
"maak",
"Elsa",
"bekend",
"dat",
"die",
"kardinaal",
"wat",
"hulle",
"veroordeel",
"het",
",",
"haar",
"jeugliefde",
"en",
"Janetta",
"se",
"vader",
"is",
".",
"Die",
"kardinaal",
"besoek",
"hulle",
"om",
"die",
"waarheid",
"uit",
"te",
"vind",
"en",
"besef",
"dan",
"dat",
"die",
"“heks",
"”",
"(",
"Elsa",
")",
",",
"wat",
"hy",
"ter",
"dood",
"veroordeel",
"het",
",",
"sy",
"jeugliefde",
"is",
"by",
"wie",
"hy",
"ook",
"’n",
"kind",
"verwek",
"het",
".",
"Dit",
"is",
"duidelik",
"dat",
"hy",
"haar",
",",
"wetend",
"of",
"onwetend",
",",
"in",
"die",
"steek",
"gelaat",
"het",
".",
"Haar",
"koms",
"dwing",
"hom",
"om",
"die",
"werklikhede",
"van",
"sy",
"verlede",
"en",
"sy",
"persoonlike",
"swakhede",
"en",
"tekortkominge",
"te",
"konfronteer",
".",
"Hy",
"neem",
"hom",
"voor",
"om",
"Elsa",
"en",
"Janetta",
"te",
"begenadig",
"en",
"hulle",
"so",
"van",
"die",
"brandstapel",
"te",
"red",
",",
"maar",
"word",
"flou",
"voordat",
"hy",
"tot",
"aksie",
"kan",
"oorgaan",
".",
"Hierdie",
"floute",
"word",
"vooraf",
"gemotiveer",
"deur",
"sy",
"diensknegte",
".",
"Die",
"feit",
"dat",
"hy",
"flou",
"word",
"wanneer",
"hy",
"moet",
"besluit",
"of",
"hy",
"die",
"stelsel",
"wat",
"hy",
"so",
"getrou",
"dien",
"moet",
"verloën",
"om",
"die",
"vrou",
"wat",
"hy",
"weet",
"onskuldig",
"is",
"te",
"red",
",",
"word",
"egter",
"tog",
"as",
"dramatiese",
"swakheid",
"in",
"die",
"drama",
"gesien",
".",
"Wanneer",
"die",
"kardinaal",
"wakker",
"word",
",",
"is",
"die",
"brandstapels",
"reeds",
"aangesteek",
"en",
"is",
"dit",
"te",
"laat",
"om",
"sy",
"vonnis",
"te",
"verander",
"en",
"word",
"die",
"besluit",
"dan",
"deur",
"omstandighede",
"namens",
"hom",
"geneem",
",",
"eerder",
"as",
"deur",
"sy",
"eie",
"besluit",
".",
"Die",
"kardinaal",
"verklaar",
"aan",
"die",
"einde",
"dat",
"hy",
"te",
"lank",
"swak",
"was",
"en",
"nou",
"sterk",
"is",
",",
"wat",
"suggereer",
"dat",
"sy",
"optrede",
"in",
"die",
"toekoms",
"anders",
"sal",
"wees",
",",
"maar",
"sy",
"gebede",
"aan",
"die",
"einde",
"dui",
"nie",
"beslissend",
"aan",
"dat",
"hy",
"die",
"kerk",
"in",
"die",
"toekoms",
"sal",
"teengaan",
"nie",
".",
"Elsa",
"se",
"karakter",
"word",
"deur",
"die",
"titel",
"van",
"die",
"stuk",
"in",
"die",
"middelpunt",
"geplaas",
"en",
"sy",
"word",
"as",
"gewone",
"mens",
"eindelik",
"die",
"slagoffer",
"van",
"die",
"dade",
"van",
"ander",
",",
"terwyl",
"die",
"kardinaal",
"as",
"tragiese",
"figuur",
"met",
"sy",
"gewete",
"moet",
"saamleef",
".",
"“Die",
"heks”",
"word",
"insaam",
"met",
"“Die",
"laaste",
"aand”",
"met",
"die",
"Hertzogprys",
"bekroon",
".",
"T.T",
".",
"Cloete",
"neem",
"“Die",
"heks”",
"op",
"in",
"die",
"versamelbundel",
"“Vyfling”",
",",
"wat",
"eenbedrywe",
"van",
"Hertzogpryswenners",
"bevat",
",",
"terwyl",
"die",
"tweede",
"toneel",
"uit",
"hierdie",
"drama",
"deur",
"D.F",
".",
"Malherbe",
"in",
"die",
"versamelbundel",
"“Afrikaanse",
"letterkunde”",
"opgeneem",
"word",
".",
"J.P",
".",
"Smuts",
"neem",
"“Die",
"heks”",
"op",
"in",
"die",
"bundel",
"“Triptiek”",
",",
"waarin",
"hy",
"ook",
"die",
"drama",
"in-diepte",
"bespreek",
".",
"“Die",
"laaste",
"aand",
"”",
"is",
"’n",
"dramatisering",
"in",
"vrye",
"versvorm",
"van",
"sy",
"gedig",
"“Van",
"Noot",
"se",
"laaste",
"aand”",
",",
"wat",
"reeds",
"inin",
"Die",
"Brandwag",
"verskyn",
"en",
"dan",
"opgeneem",
"word",
"in",
"“Uit",
"drie",
"wêrelddele”",
".",
"Soos",
"“Die",
"heks”",
"werk",
"dit",
"met",
"’n",
"soortgelyke",
"tema",
"van",
"verraad",
"teenoor",
"’n",
"jeugliefde",
".",
"Die",
"grootste",
"gedeelte",
"van",
"die",
"drama",
"speel",
"af",
"voor",
"en",
"in",
"die",
"Kasteel",
"aan",
"die",
"Kaap",
"en",
"dit",
"is",
"gebaseer",
"op",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"Pieter",
"Gysbrecht",
"van",
"Noodt",
",",
"wat",
"na",
"diens",
"in",
"Nederlands-Oos-Indië",
"vanaftotgoewerneur",
"aan",
"die",
"Kaap",
"was",
"en",
"feitlik",
"as",
"’n",
"tiran",
"geheers",
"het",
".",
"Tydens",
"sy",
"bewind",
"dros",
"’n",
"aantal",
"soldate",
"van",
"die",
"Kompanjie",
"en",
"hulle",
"word",
"gevang",
"en",
"op",
"aanklag",
"van",
"diefstal",
"en",
"diensverlating",
"verhoor",
".",
"Die",
"goewerneur",
"en",
"die",
"heemrade",
"se",
"beslissing",
"is",
"dat",
"vier",
"van",
"die",
"drosters",
"opgehang",
"moet",
"word",
".",
"Van",
"Noodt",
"is",
"aan",
"’n",
"hartaanval",
"oorlede",
"ten",
"tyde",
"van",
"die",
"teregstelling",
"van",
"hierdie",
"soldate",
".",
"Uit",
"hierdie",
"sameloop",
"van",
"omstandighede",
"het",
"die",
"legende",
"ontstaan",
"dat",
"een",
"van",
"die",
"drosters",
"tydens",
"sy",
"verhoor",
"die",
"goewerneur",
"uitgedaag",
"het",
"om",
"saam",
"met",
"hom",
"voor",
"die",
"regterstoel",
"van",
"God",
"te",
"verskyn",
"en",
"dan",
"vir",
"sy",
"dade",
"te",
"boet",
".",
"Rondom",
"hierdie",
"gegewens",
"skryf",
"Leipoldt",
"dan",
"sy",
"drama",
".",
"Martha",
"sweer",
"wraak",
"wanneer",
"Gysbrecht",
"haar",
"in",
"Jakarta",
"in",
"die",
"steek",
"laat",
"nadat",
"hy",
"haar",
"swanger",
"gemaak",
"het",
".",
"Sy",
"maak",
"haar",
"seun",
"groot",
"om",
"wraak",
"te",
"neem",
".",
"Dertig",
"jaar",
"later",
"is",
"die",
"protagoniste",
"in",
"Kaapstad",
",",
"aan",
"die",
"vooraand",
"van",
"die",
"openbare",
"teregstellings",
".",
"Die",
"blinde",
"Martha",
"word",
"beskou",
"as",
"’n",
"Slamse",
"towenares",
"en",
"Gysbrecht",
"is",
"nou",
"goewerneur",
"Van",
"Noodt",
",",
"met",
"hulle",
"seun",
",",
"ook",
"Gysbrecht",
",",
"die",
"sersant",
"wat",
"op",
"die",
"punt",
"staan",
"om",
"tereggestel",
"te",
"word",
"weens",
"sy",
"rebellie",
".",
"Martha",
"konfronteer",
"die",
"goewerneur",
"en",
"eis",
"dat",
"hy",
"hulle",
"seun",
"moet",
"begenadig",
"en",
"die",
"teregstelling",
"moet",
"afstel",
".",
"Wanneer",
"Martha",
"by",
"Van",
"Noodt",
"in",
"die",
"kamer",
"is",
"en",
"sy",
"stem",
"weer",
"hoor",
",",
"herleef",
"haar",
"groot",
"liefde",
"vir",
"hom",
"egter",
"weer",
"en",
"verplaas",
"die",
"wraakgedagtes",
".",
"Die",
"moordtuig",
"(",
"’n",
"kris",
")",
"waarmee",
"sy",
"beplan",
"het",
"om",
"hom",
"te",
"vermoor",
"val",
"uit",
"haar",
"hand",
"en",
"sy",
"streel",
"die",
"hoof",
"van",
"die",
"man",
"wat",
"haar",
"so",
"diep",
"verontreg",
"het",
".",
"Die",
"skok",
"is",
"egter",
"vir",
"hom",
"te",
"groot",
"en",
"hy",
"sterf",
"op",
"hierdie",
"oomblik",
"sonder",
"om",
"die",
"teregstelling",
"te",
"keer",
".",
"Die",
"grootste",
"tekortkoming",
"in",
"die",
"drama",
"is",
"dat",
"Martha",
"geen",
"werklike",
"antagonis",
"het",
"nie",
"en",
"dat",
"die",
"eintlike",
"botsing",
"plaasvind",
"tussen",
"die",
"liefde",
"en",
"haat",
"binne-in",
"haarself",
".",
"Haar",
"insig",
"aan",
"die",
"einde",
"(",
"dat",
"sy",
"al",
"die",
"jare",
"verkeerd",
"opgetree",
"het",
")",
"is",
"dus",
"nie",
"iets",
"waartoe",
"sy",
"op",
"dramatiese",
"wyse",
"ontwikkel",
"nie",
",",
"maar",
"eerder",
"die",
"skok",
"van",
"die",
"gebeure",
"wat",
"haar",
"tot",
"’n",
"belydenis",
"dwing",
".",
"“Die",
"laaste",
"aand",
"”",
"word",
"insaam",
"met",
"“Die",
"heks”",
"met",
"die",
"Hertzogprys",
"bekroon",
".",
"Die",
"dramas",
"“Die",
"kwaksalwer”",
",",
"“Onrus”",
",",
"“’n",
"Vergissing”",
"en",
"“Afgode”",
"word",
"ook",
"gepubliseer",
",",
"maar",
"is",
"nie",
"op",
"dieselfde",
"peil",
"nie",
".",
"“Die",
"kwaksalwer",
"”",
"is",
"’n",
"komedie",
".",
"Die",
"hoofkarakters",
"is",
"die",
"dokter",
"Piet",
"Westera",
",",
"wat",
"baie",
"gesteld",
"is",
"op",
"sy",
"eer",
"as",
"medikus",
",",
"en",
"sy",
"liefdevolle",
"moeder",
".",
"Om",
"hom",
"te",
"kan",
"laat",
"studeer",
"het",
"sy",
"na",
"haar",
"man",
"se",
"dood",
"op",
"grond",
"van",
"’n",
"ou",
"resep",
"van",
"haar",
"ouma",
"as",
"kwaksalwer",
"opgetree",
"om",
"geld",
"in",
"te",
"samel",
".",
"As",
"geneesheer",
"kry",
"Piet",
"daagliks",
"te",
"doen",
"met",
"die",
"slegte",
"nagevolge",
"van",
"onwetenskaplike",
"middels",
".",
"Wanneer",
"Piet",
"uitvind",
"dat",
"sy",
"ma",
"haar",
"hieraan",
"skuldig",
"gemaak",
"het",
",",
"veroordeel",
"hy",
"haar",
",",
"ten",
"spyte",
"van",
"die",
"feit",
"dat",
"hy",
"sy",
"opvoeding",
"daaraan",
"te",
"danke",
"het",
".",
"“Onrus",
"”",
"is",
"’n",
"dramatiese",
"voorstelling",
"van",
"’n",
"spookstorie",
",",
"waar",
"die",
"spook",
"van",
"die",
"pas",
"gestorwe",
"Oom",
"Giel",
"Gewers",
"protesteer",
"teen",
"die",
"huigelagtigheid",
"van",
"sy",
"swaer",
",",
"Piet",
"Skuller",
".",
"Die",
"spook",
"wil",
"nie",
"sy",
"swaer",
"se",
"krans",
"op",
"sy",
"doodskis",
"hê",
"nie",
",",
"want",
"die",
"swaer",
"het",
"hom",
"besteel",
".",
"Wanneer",
"Piet",
"en",
"sy",
"vrou",
"in",
"die",
"huis",
"opdaag",
"vir",
"die",
"begrafnis",
",",
"neem",
"die",
"onrus",
"van",
"hulle",
"besit",
"en",
"die",
"spook",
"se",
"verskyning",
"laat",
"die",
"skurk",
"’n",
"toeval",
"kry",
",",
"sodat",
"hy",
"op",
"hierdie",
"wyse",
"gestraf",
"word",
".",
"Hierdie",
"drama",
"het",
"nie",
"veel",
"om",
"die",
"lyf",
"nie",
"en",
"is",
"buiten",
"die",
"gespokery",
"deurspek",
"met",
"ongeloofwaardige",
"optredes",
"deur",
"die",
"karakters",
".",
"“’n",
"Vergissing",
"”",
"is",
"’n",
"klugtige",
"eenbedryf",
",",
"waarin",
"oom",
"Andries",
"baie",
"vernaam",
"vir",
"die",
"jong",
"Gert",
"verduidelik",
"hoe",
"’n",
"Christen",
"ten",
"alle",
"tye",
"gereed",
"moet",
"wees",
"om",
"te",
"sterf",
".",
"Aan",
"tafel",
"ontdek",
"hy",
"egter",
"dat",
"hy",
"’n",
"vergiftigde",
"eier",
"geëet",
"het",
"en",
"wat",
"volg",
"is",
"geen",
"berusting",
"in",
"die",
"dood",
"nie",
".",
"“Afgode”",
"beeld",
"die",
"verhouding",
"uit",
"tussen",
"’n",
"alkoholiese",
"man",
"en",
"sy",
"verdraagsame",
"vrou",
".",
"Gys",
"van",
"Stal",
"is",
"’n",
"prokureur",
"en",
"’n",
"vooraanstaande",
"man",
"in",
"die",
"gemeenskap",
",",
"maar",
"in",
"werklikheid",
"’n",
"skurk",
"en",
"huigelaar",
"wat",
"hom",
"skuldig",
"gemaak",
"het",
"aan",
"volksverraad",
",",
"bedrog",
"en",
"omkopery",
".",
"In",
"sy",
"ontrouheid",
"aan",
"sy",
"vrou",
"het",
"hy",
"ook",
"’n",
"basterkind",
"in",
"die",
"lokasie",
"verwek",
".",
"Sy",
"vennoot",
"en",
"sy",
"familielede",
"poog",
"om",
"die",
"kennis",
"van",
"sy",
"wandade",
"van",
"sy",
"vrou",
"te",
"weerhou",
",",
"maar",
"dit",
"blyk",
"dat",
"sy",
"altyd",
"daarvan",
"bewus",
"was",
"en",
"desondanks",
"met",
"’n",
"alles",
"verdraagsame",
"liefde",
"bly",
"staan",
"by",
"hierdie",
"gebroke",
"afgod",
"met",
"voete",
"van",
"klei",
".",
"Die",
"drama",
"ly",
"onder",
"die",
"gebrekkige",
"karakterisering",
"en",
"sielkundige",
"motivering",
"vir",
"die",
"protagoniste",
"se",
"gedrag",
".",
"Na",
"Leipoldt",
"se",
"dood",
"word",
"twee",
"voorheen",
"ongepubliseerde",
"eenbedrywe",
"van",
"hom",
"in",
"versamelbundels",
"opgeneem",
".",
"“Die",
"byl”",
"is",
"inopgeneem",
"in",
"F.C.L",
".",
"Bosman",
"se",
"“Vier",
"uitgesoekte",
"eenbedrywe”",
".",
"Hierin",
"word",
"Van",
"Riebeeck",
"en",
"sy",
"mense",
"bewus",
"van",
"’n",
"moord",
"wat",
"gepleeg",
"is",
".",
"Die",
"sentrale",
"figuur",
"in",
"die",
"drama",
"verskyn",
"nooit",
"op",
"die",
"verhoog",
"nie",
".",
"Dit",
"is",
"’n",
"Engelsman",
"aan",
"die",
"Kaap",
"wat",
"as",
"skerpregter",
"opgetree",
"het",
"om",
"Karel",
"I",
"te",
"onthoof",
".",
"Sy",
"verhaal",
"word",
"geopenbaar",
"in",
"die",
"gesprek",
"van",
"drie",
"persone",
",",
"waar",
"die",
"gesprek",
"gedurig",
"onderbreek",
"word",
"om",
"die",
"spanning",
"te",
"laat",
"oplaai",
".",
"Hierdie",
"is",
"’n",
"mindere",
"stuk",
"en",
"nie",
"juis",
"geslaagd",
"nie",
".",
"Die",
"klug",
"“Jannie",
"”",
"verskyn",
"in",
"Gerhard",
"J",
".",
"Beukes",
"se",
"“Nuwe",
"eenbedrywe”",
"in",
"Die",
"vollengte",
"drama",
"in",
"vier",
"bedrywe",
",",
"“Moederplig”",
",",
"is",
"reeds",
"involtooi",
"maar",
"word",
"eers",
"ingepubliseer",
".",
"Die",
"weduwee",
"Gertruida",
"Fraam",
"se",
"seun",
"Gert",
"word",
"ter",
"dood",
"veroordeel",
"op",
"’n",
"aanklag",
"van",
"moord",
".",
"Gert",
"se",
"verloofde",
",",
"sy",
"prokureur",
",",
"die",
"huisdokter",
",",
"die",
"dominee",
"en",
"die",
"huisdiaken",
"werk",
"almal",
"saam",
"om",
"sy",
"onskuld",
"te",
"probeer",
"bewys",
"deur",
"die",
"ware",
"moordenaar",
"te",
"laat",
"opspoor",
".",
"Gertruida",
"se",
"houding",
"is",
"egter",
"buitengewoon",
".",
"Sy",
"glo",
"dat",
"Gert",
"skuldig",
"is",
"en",
"dat",
"sy",
"saam",
"met",
"hom",
"skuldig",
"is",
"omdat",
"sy",
"hom",
"altyd",
"te",
"veel",
"beskerm",
"het",
".",
"Om",
"hom",
"nie",
"in",
"die",
"steek",
"te",
"laat",
"nie",
",",
"pleeg",
"sy",
"selfmoord",
"op",
"die",
"dag",
"wat",
"sy",
"glo",
"die",
"doodvonnis",
"voltrek",
"sal",
"word",
".",
"Ten",
"spyte",
"van",
"strukturele",
"gebreke",
"in",
"die",
"drama",
",",
"soos",
"die",
"uitgerekte",
"verloop",
"van",
"die",
"laaste",
"twee",
"bedrywe",
"wat",
"die",
"spanningslyn",
"verbreek",
",",
"is",
"die",
"uitbeelding",
"van",
"die",
"mevrou",
"Fraam-karakter",
"’n",
"besliste",
"aanwins",
"vir",
"die",
"Afrikaanse",
"drama",
".",
"Verskeie",
"van",
"sy",
"vroeë",
"dramas",
"word",
"nie",
"in",
"boekvorm",
"bestendig",
"nie",
",",
"wat",
"insluit",
"“Die",
"laspos”",
",",
"wat",
"in",
"Meiin",
"Die",
"Brandwag",
"verskyn",
",",
"waarin",
"die",
"hoofkarakter",
"’n",
"ou",
"Khoisan",
"is",
"wat",
"deur",
"die",
"knellende",
"gedagte",
"dat",
"hy",
"oorbodig",
"geword",
"het",
"op",
"die",
"plaas",
",",
"oor",
"’n",
"afgrond",
"gedwing",
"word",
".",
"Ander",
"ongepubliseerde",
"dramas",
"van",
"hom",
"is",
"“Die",
"waarheidsliewende",
"kandidaat",
"–",
"’n",
"musikale",
"onmoontlikheid",
"in",
"drie",
"stuiptrekkings”",
",",
"die",
"teks",
"vir",
"’n",
"klugtige",
"operette",
"wat",
"deur",
"M.",
"L",
".",
"de",
"Villiers",
"getoonset",
"word",
".",
"Die",
"samespraak",
"in",
"verse",
"“Elberveld",
"in",
"die",
"tronk",
"”",
"verskyn",
"in",
"Augustusin",
"Die",
"Huisgenoot",
".",
"Leipoldt",
"laat",
"saam",
"met",
"hierdie",
"samespraak",
"fragmente",
"en",
"notas",
"vir",
"’n",
"drama",
"oor",
"Pieter",
"Elberveld",
"na",
",",
"wat",
"van",
"gemengde",
"Hollands-Javaanse",
"afkoms",
"was",
".",
"In",
"die",
"agtiende",
"eeu",
"word",
"Elberveld",
"leier",
"van",
"’n",
"sameswering",
"teen",
"die",
"owerhede",
"in",
"Batavia",
"omdat",
"hy",
"onder",
"meer",
"voel",
"dat",
"as",
"halfbloed",
"sy",
"burgerregte",
"hom",
"ontneem",
"word",
".",
"Hy",
"word",
"skuldig",
"bevind",
"aan",
"hoogverraad",
"en",
"inop",
"verskriklike",
"wyse",
"tereggestel",
".",
"Elsa",
"Joubert",
"ontdek",
"hierdie",
"fragmente",
"in",
"die",
"Jagger-biblioteek",
"by",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kaapstad",
"en",
"laat",
"dit",
"voorlees",
"by",
"die",
"bekendstelling",
"van",
"haar",
"reisboek",
"“Gordel",
"van",
"smarag",
"”",
"in",
"die",
"Boekesentrum",
"van",
"Nasionale",
"Pers",
"in",
"Kaapstad",
".",
"Jan",
"Kromhout",
"meld",
"verder",
"die",
"ongepubliseerde",
"eenbedryf",
"“Die",
"koningsplig”",
",",
"wat",
"slegs",
"in",
"manuskripvorm",
"besta",
"Hy",
"skryf",
"ook",
"prosa",
",",
"wat",
"egter",
"veral",
"daarop",
"ingestel",
"is",
"om",
"te",
"vermaak",
"en",
"nie",
"die",
"diepgaande",
"waarde",
"of",
"diepgang",
"van",
"sy",
"beste",
"gedigte",
"en",
"dramas",
"het",
"nie",
".",
"Die",
"verhale",
"munt",
"egter",
"steeds",
"uit",
"in",
"sy",
"besondere",
"vertelkuns",
",",
"wat",
"plek-plek",
"besondere",
"beskrywings",
"bevat",
".",
"Tydens",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"publiseer",
"Elsevier’s",
"Geillustreerd",
"Maandschrift",
"die",
"oorlogsverhale",
"“De",
"Rebel",
",",
"een",
"episode",
"uit",
"den",
"Boereoorlog",
"”",
"(",
"Desemberen",
"“Bambinelino",
"”",
"(",
"November",
"OpAugustusverskyn",
"sy",
"kortverhaal",
"“Die",
"weeskindjie",
"wat",
"’n",
"moeder",
"wou",
"hê",
"”",
"in",
"Die",
"Brandwag",
".",
"In",
"Die",
"Huisgenoot",
"verskyn",
"onder",
"andere",
"“Karbolsuur",
"”",
"(",
"Oktober",
"“Wit",
"Angeliere",
"”",
"(",
"Novemberen",
"“Die",
"Transportryer",
"se",
"Storie",
"”",
"(",
"Oktober",
"Hy",
"laat",
"in",
"hierdie",
"verhale",
"graag",
"’n",
"onopgeloste",
"raaisel",
"aan",
"die",
"leser",
"oor",
"om",
"hom",
"so",
"tot",
"nadenke",
"te",
"stem",
".",
"Sy",
"kortverhale",
",",
"hoofsaaklik",
"spookstories",
",",
"word",
"in",
"“Waar",
"spoke",
"speel”",
",",
"“Wat",
"agter",
"lê”",
"en",
"“Die",
"rooi",
"rotte”",
"gebundel",
".",
"Een",
"van",
"sy",
"gewildste",
"temas",
"is",
"bonatuurlike",
"verskynsels",
",",
"terwyl",
"daar",
"gereeld",
"abnormale",
"karakters",
"in",
"sy",
"verhale",
"optree",
".",
"In",
"“Waar",
"spoke",
"speel”",
"dui",
"die",
"bundeltitel",
"aan",
"dat",
"dit",
"hoofsaaklik",
"spookstories",
"bevat",
".",
"Hy",
"skryf",
"vooraf",
"’n",
"insiggewende",
"inleiding",
"oor",
"die",
"kuns",
"om",
"bang",
"te",
"maak",
"in",
"die",
"letterkunde",
",",
"waarin",
"hy",
"’n",
"paar",
"reëls",
"neerlê",
"oor",
"die",
"spookstorie",
".",
"In",
"“Wit",
"Angeliere”",
"word",
"’n",
"regter",
",",
"wat",
"’n",
"onskuldige",
"ter",
"dood",
"veroordeel",
"het",
",",
"vyf",
"jaar",
"na",
"die",
"gebeurtenis",
"op",
"bonatuurlike",
"wyse",
"oortuig",
"van",
"sy",
"regterlike",
"dwaling",
".",
"Hy",
"is",
"weer",
"in",
"dieselfde",
"kamer",
"waar",
"hy",
"die",
"noodlottige",
"aanbeveling",
"geskryf",
"het",
",",
"met",
"die",
"enigste",
"verskil",
"dat",
"in",
"plaas",
"van",
"’n",
"groot",
"bos",
"angeliere",
"daar",
"nou",
"rooi",
"rose",
"op",
"die",
"tafel",
"staan",
".",
"Die",
"rooi",
"rose",
"verander",
"in",
"’n",
"bos",
"wit",
"angeliere",
"gedurende",
"die",
"nagtelike",
"verskyning",
"wat",
"die",
"regter",
"se",
"slaap",
"versteur",
".",
"Dit",
"is",
"egter",
"nie",
"net",
"sy",
"verbeelding",
"nie",
",",
"want",
"die",
"volgende",
"oggend",
"sien",
"die",
"dokter",
"werklik",
"angeliere",
"in",
"die",
"slaapkamer",
"en",
"daar",
"is",
"steeds",
"die",
"merk",
"om",
"sy",
"nek",
".",
"Leipoldt",
"probeer",
"nie",
"om",
"die",
"okkulte",
"verskynsel",
"te",
"verklaar",
"nie",
"en",
"laat",
"die",
"onopgeloste",
"raaisel",
"aan",
"die",
"leser",
"oor",
"om",
"oor",
"na",
"te",
"dink",
".",
"In",
"“O'",
"Callaghan",
"se",
"Waatlemoen",
"”",
"is",
"oom",
"Oelf",
"en",
"Kelgen",
",",
"die",
"dorpstimmerman",
",",
"groot",
"maats",
".",
"Laasgenoemde",
"is",
"in",
"die",
"laaste",
"stadium",
"van",
"tering",
"as",
"hy",
"oom",
"Oelf",
"se",
"doodskis",
"moet",
"vergroot",
".",
"Om",
"sy",
"vriend",
"op",
"te",
"beur",
"gaan",
"oom",
"Oelf",
"’n",
"weddenskap",
"aan",
"met",
"die",
"timmerman",
"omtrent",
"hul",
"lewensduur",
"en",
"laat",
"hom",
"plegtig",
"sweer",
"dat",
"hy",
"’n",
"spogwaatlemoen",
",",
"wat",
"nog",
"geplant",
"moet",
"word",
",",
"sal",
"kom",
"help",
"opeet",
".",
"Die",
"timmerman",
"sterf",
"eerste",
"en",
"sy",
"kopmussie",
"wat",
"volgens",
"die",
"weddenskap",
"oom",
"Oelf",
"toekom",
"word",
"saam",
"met",
"hom",
"begrawe",
".",
"As",
"die",
"spogwaatlemoen",
"oopgesny",
"word",
",",
"is",
"Kelgen",
"egter",
"daar",
"om",
"sy",
"eed",
"gestand",
"te",
"doen",
"en",
"ook",
"om",
"die",
"kopmussie",
"volgens",
"die",
"weddenskap",
"af",
"te",
"lewer",
".",
"“Die",
"lammervanger”",
"beskryf",
"hoe",
"die",
"weduwee",
"Ankus",
"vir",
"mevrou",
"Markus",
",",
"die",
"magistraat",
"se",
"emosionele",
"vrou",
",",
"beïnvloed",
".",
"Mevrou",
"Markus",
"word",
"dan",
"die",
"medium",
"van",
"’n",
"vermoorde",
"man",
",",
"wat",
"die",
"verdenking",
"van",
"moord",
"wat",
"op",
"die",
"weduwee",
"rus",
",",
"bevestig",
".",
"Mevrou",
"Markus",
"moet",
"padgee",
"en",
"word",
"in",
"die",
"veld",
"deur",
"’n",
"lammervanger",
"toegetakel",
",",
"waarna",
"sy",
"in",
"’n",
"sielsieke-inrigting",
"opgeneem",
"word",
".",
"Hier",
"word",
"die",
"lammervanger",
"die",
"duiwelse",
"beliggaming",
"van",
"die",
"bose",
"vrou",
".",
"Uit",
"die",
"verhale",
"blyk",
"duidelik",
"Leipoldt",
"se",
"belangstelling",
"as",
"medikus",
"in",
"die",
"wisselwerking",
"tussen",
"siel",
"en",
"liggaam",
"en",
"in",
"sy",
"ontginning",
"as",
"skrywer",
"van",
"die",
"wedersydse",
"impak",
"maak",
"hy",
"gebruik",
"van",
"die",
"bonatuurlike",
"as",
"vaartuig",
".",
"Die",
"verhaal",
"“Die",
"wit",
"hondjie",
"”",
"uit",
"hierdie",
"bundel",
"word",
"deur",
"G.",
"S.",
"en",
"P.J",
".",
"Nienaber",
"opgeneem",
"in",
"die",
"versamelbundel",
"“Die",
"Afrikaanse",
"dierverhaal”",
".",
"Hierdie",
"hondjie",
"is",
"telkens",
"op",
"bonatuurlike",
"wyse",
"die",
"voorbode",
"van",
"die",
"dood",
".",
"Leipoldt",
"self",
"beskou",
"in",
"sy",
"inleiding",
"“Wat",
"agter",
"lê",
"”",
"as",
"’n",
"verdere",
"en",
"miskien",
"ryper",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"tipe",
"van",
"verhaal",
"wat",
"hy",
"reeds",
"in",
"“Waar",
"spoke",
"speel",
"”",
"opgeneem",
"het",
".",
"Daar",
"is",
"dan",
"ook",
"’n",
"duidelike",
"ooreenkoms",
"tussen",
"die",
"motiewe",
"in",
"die",
"bundels",
",",
"met",
"Leipoldt",
"se",
"beheersing",
"van",
"die",
"elemente",
"van",
"die",
"kortverhaal",
"wat",
"inderdaad",
"’n",
"groei",
"toon",
".",
"Nog",
"beter",
"as",
"in",
"die",
"vorige",
"bundel",
"slaag",
"hy",
"daarin",
"om",
"die",
"leser",
"se",
"belangstelling",
"te",
"behou",
",",
"terwyl",
"sy",
"beskrywing",
"van",
"die",
"bonatuurlike",
"verskynsels",
"duidelike",
"blyke",
"gee",
"dat",
"hy",
"hom",
"verder",
"verdiep",
"het",
"in",
"hierdie",
"onderwerp",
".",
"In",
"“Die",
"vlermuis",
"”",
"ontwikkel",
"spanning",
"tussen",
"wat",
"die",
"verteller",
"sê",
"en",
"wat",
"in",
"werklikheid",
"gebeur",
".",
"So",
"word",
"die",
"spreker",
"geleidelik",
"afgetakel",
"totdat",
"hy",
"kranksinnig",
"word",
".",
"Die",
"tema",
"is",
"die",
"gierigheid",
"van",
"mense",
"wat",
"bereid",
"is",
"om",
"’n",
"testament",
"te",
"vervals",
".",
"Aan",
"die",
"slot",
"word",
"’n",
"ander",
"spreker",
"aan",
"die",
"woord",
"gestel",
"om",
"die",
"afloop",
"te",
"vertel",
"en",
"die",
"gedrag",
"van",
"die",
"hoofpersoon",
"in",
"die",
"juiste",
"perspektief",
"te",
"plaas",
",",
"wat",
"afbreuk",
"doen",
"aan",
"die",
"impak",
".",
"P.C",
".",
"Schoonees",
"beskou",
"“Groottannie",
"se",
"salf",
"”",
"as",
"die",
"beste",
"verhaal",
"waarin",
"die",
"oumense",
"se",
"werklike",
"en",
"verbeelde",
"kwale",
"en",
"hulle",
"geloof",
"in",
"medisyne",
"op",
"humoristiese",
"wyse",
"aan",
"die",
"geheimsinnige",
"gekoppel",
"word",
".",
"In",
"“Die",
"rooi",
"rotte”",
"is",
"vier",
"van",
"die",
"verhale",
",",
"“Die",
"rooi",
"rotte”",
",",
"“Renosterbosas”",
",",
"“Die",
"klipspringerhare",
"van",
"tant",
"Kato”",
"en",
"“Kattekruie”",
",",
"ook",
"oor",
"die",
"bonatuurlike",
".",
"Die",
"hoogtepunte",
"in",
"die",
"bundel",
"is",
"egter",
"die",
"dorpsverhaal",
"“Die",
"koei",
"van",
"die",
"weduwee",
"Priem”",
"en",
"die",
"verhaal",
"oor",
"die",
"Khoi-egpaar",
"en",
"hulle",
"kroos",
",",
"“Oorblyfsels”",
",",
"waar",
"’n",
"dieper",
"kyk",
"in",
"die",
"karakters",
"se",
"gevoelslewe",
"gegee",
"word",
".",
"“Die",
"koei",
"van",
"die",
"weduwee",
"Priem”",
"beskryf",
"met",
"speelse",
"geestigheid",
"’n",
"geskil",
"tussen",
"’n",
"lankmoedige",
"Engelse",
"predikant",
"en",
"’n",
"opvlieënde",
"weduwee",
".",
"Die",
"koei",
"verstoor",
"elke",
"Sondag",
"die",
"predikant",
"se",
"dienste",
"en",
"ten",
"einde",
"raad",
"neem",
"hy",
"die",
"koei",
"persoonlik",
"skut",
"toe",
".",
"Die",
"bitsige",
"weduwee",
"gee",
"langs",
"die",
"pad",
"op",
"geen",
"ondubbelsinnige",
"wyse",
"nie",
"haar",
"frustrasie",
"te",
"kenne",
".",
"Die",
"slot",
"is",
"waar",
"die",
"boetvaardige",
"tante",
"ewe",
"sagmoedig",
"die",
"dominee",
"’n",
"kommetjie",
"sult",
"van",
"die",
"oorlede",
"koei",
"kom",
"aanbied",
",",
"nadat",
"sy",
"by",
"nadenke",
"besef",
"dat",
"sy",
"moontlik",
"met",
"haar",
"taalgebruik",
"die",
"grense",
"van",
"die",
"betaamlike",
"oorskry",
"het",
".",
"“Oorblyfsels”",
"beskryf",
"’n",
"stokou",
"Khoi-egpaar",
"met",
"hul",
"ondankbare",
"kroos",
".",
"Om",
"hulle",
"tot",
"besinning",
"te",
"bring",
"gaan",
"die",
"ou",
"vrou",
",",
"Regina",
",",
"te",
"werk",
"met",
"listige",
"oorleg",
",",
"want",
"sy",
"eksploiteer",
"die",
"godsdienssin",
",",
"bygeloof",
"en",
"gierigheid",
"van",
"haar",
"kinders",
"en",
"kleinkinders",
"met",
"soveel",
"sukses",
"dat",
"sy",
"op",
"haar",
"oudag",
"in",
"weelde",
"vertroetel",
"word",
".",
"Die",
"geval",
"van",
"die",
"moordenaar",
"Gert",
"Swanepoel",
",",
"wat",
"inop",
"George",
"opgehang",
"is",
"en",
"die",
"tema",
"vorm",
"van",
"sy",
"roman",
"“Die",
"dwergvroutjie”",
",",
"het",
"Leipoldt",
"so",
"geboei",
"dat",
"hy",
"ook",
"die",
"kortverhaal",
"“Die",
"graskolletjie",
"”",
"(",
"opgeneem",
"in",
"“Die",
"rooi",
"rotte”",
")",
"daarop",
"baseer",
"en",
"die",
"artikel",
"“The",
"charred",
"gunstock",
"”",
"daaroor",
"skryf",
"wat",
"opFebruariein",
"The",
"Cape",
"Argus",
"gepubliseer",
"is",
".",
"Benewens",
"die",
"verhale",
"wat",
"in",
"hierdie",
"bundels",
"opgeneem",
"is",
",",
"publiseer",
"Leipoldt",
"nog",
"sowat",
"twintig",
"ander",
"verhale",
"in",
"tydskrifte",
"en",
"koerante",
".",
"Die",
"ongepubliseerde",
"manuskrip",
"“Satieriese",
"sprokies",
"”",
"is",
"in",
"die",
"besit",
"van",
"Tafelberg-Uitgewers",
".",
"In",
"sy",
"nagelate",
"geskrifte",
"is",
"ook",
"die",
"ongepubliseerde",
"kortverhaal",
"“Die",
"boomstam”",
",",
"waarin",
"’n",
"sendeling",
"sy",
"roeping",
"prysgee",
"wanneer",
"hy",
"bewus",
"word",
"van",
"onverklaarbare",
"geestelike",
"magte",
"wat",
"onder",
"die",
"Oosterlinge",
"werksaam",
"is",
".",
"A.P",
".",
"Grové",
"stel",
"’n",
"keur",
"uit",
"sy",
"kortverhale",
"saam",
",",
"wat",
"onder",
"die",
"titel",
"“O’Callaghan",
"se",
"waatlemoen",
"en",
"ander",
"verhale”",
"gepubliseer",
"word",
".",
"Verskeie",
"van",
"sy",
"kortverhale",
"word",
"opgeneem",
"in",
"versamelbundels",
",",
"soos",
"“Wit",
"angeliere”",
"in",
"“Halfeeu”",
",",
"waarin",
"hoogtepunte",
"uit",
"kortverhale",
"wat",
"in",
"die",
"eerste",
"vyftig",
"jaar",
"van",
"Die",
"Huisgenoot",
"verskyn",
"het",
",",
"deur",
"P.",
"G.",
"du",
"Plessis",
"saamgebundel",
"word",
".",
"Ander",
"versamelbundels",
"wat",
"van",
"sy",
"korter",
"werk",
"opneem",
"sluit",
"in",
"“Borde",
"borde",
"boordevol”",
"en",
"“Wys",
"my",
"waar",
"is",
"Timboektoe”",
",",
"albei",
"saamgestel",
"deur",
"Hennie",
"Aucamp",
",",
"“Trekvoëls",
"”",
"van",
"A.P",
".",
"Grové",
",",
"“Uit",
"dorp",
"en",
"veld",
"”",
"van",
"Abraham",
"H",
".",
"Jonker",
",",
"“Die",
"jongste",
"Afrikaanse",
"kortverhale”",
"onder",
"redaksie",
"van",
"M.",
"S.B",
".",
"Kritzinger",
",",
"“Tydskrif",
"”",
"van",
"Daniel",
"Hugo",
",",
"“Vertellers”",
"en",
"“Vertellers",
"van",
"Merwe",
"Scholtz",
"en",
"“Kort",
"keur”",
"en",
"“Steekbaard",
"”",
"van",
"Abraham",
"H.",
"de",
"Vries",
".",
"Die",
"Nederlandse",
"kortverhaal",
"“Bambinelino”",
",",
"wat",
"oorspronklik",
"in",
"Desemberin",
"Elsevier’s",
"Geïllustreerd",
"Maandschrift",
"verskyn",
",",
"word",
"in",
"Novemberin",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
"gepubliseer",
".",
"Sy",
"kortverhaal",
"“Wit",
"angeliere”",
"word",
"deur",
"Chris",
"Claassen",
"in",
"’n",
"kort",
"drama",
"verwerk",
"en",
"onder",
"die",
"titel",
"“Wit",
"blomme”",
"opgeneem",
"in",
"die",
"versamelbundel",
"“Kort",
"dramas",
"vir",
"’n",
"nuwe",
"geslag”",
".",
"Verder",
"skryf",
"hy",
"populêre",
"speurverhale",
"soos",
"“Die",
"moord",
"op",
"Muisenberg”",
",",
"“Die",
"verbrande",
"lyk”",
"en",
"“Die",
"moord",
"in",
"die",
"Bosveld”",
".",
"Sy",
"speurverhale",
"het",
"die",
"afgetrede",
"predikant",
"dr",
".",
"Jan",
"Slink",
"as",
"baasspeurder",
".",
"Hy",
"is",
"’n",
"intellektueel",
"en",
"fynproewer",
"van",
"kos",
"en",
"wyn",
"en",
"in",
"die",
"verhale",
"word",
"die",
"klem",
"geplaas",
"op",
"die",
"speurwerk",
"as",
"navorsingswerk",
",",
"waarin",
"die",
"spreker",
"bo",
"alle",
"twyfel",
"wil",
"bewys",
"dat",
"die",
"moordenaar",
"skuldig",
"is",
".",
"Die",
"verhale",
"word",
"dus",
"nie",
"gekenmerk",
"deur",
"die",
"spanning",
"en",
"aksie",
"van",
"ander",
"boeke",
"in",
"hierdie",
"genre",
"nie",
",",
"maar",
"neig",
"tot",
"die",
"meer",
"intellektuele",
".",
"In",
"“Die",
"moord",
"op",
"Muisenberg",
"”",
"word",
"iemand",
"een",
"Sondagmiddag",
"op",
"die",
"Muizenbergse",
"strand",
"vermoor",
",",
"vlak",
"onder",
"die",
"oë",
"van",
"duisende",
"besoekers",
".",
"’n",
"Paar",
"kneusplekkies",
"aan",
"die",
"lyk",
"en",
"die",
"rafels",
"van",
"’n",
"rooi",
"badkostuum",
"is",
"feitlik",
"die",
"enigste",
"leidrade",
"wat",
"by",
"speurder",
"Slink",
"agterdog",
"verwek",
".",
"Eerwaarde",
"Jan",
"Slink",
"vind",
"speurwerk",
"heelwat",
"interessanter",
"as",
"die",
"godgeleerdheid",
",",
"en",
"deur",
"die",
"besprekings",
"wat",
"hy",
"met",
"sy",
"seun",
",",
"speurder",
"Slink",
",",
"voer",
",",
"dra",
"hy",
"veel",
"daartoe",
"by",
"om",
"die",
"verhaal",
"binne",
"die",
"perke",
"van",
"die",
"waarskynlikheid",
"te",
"hou",
".",
"Ofskoon",
"hy",
"die",
"belangrikste",
"rol",
"speel",
"by",
"die",
"ontmaskering",
"van",
"die",
"misdadiger",
",",
"verteenwoordig",
"hy",
"ook",
"die",
"intelligente",
"leser",
".",
"Hy",
"gaan",
"wetenskaplik",
"te",
"werk",
"en",
"laat",
"niks",
"aan",
"die",
"toeval",
"oor",
"nie",
".",
"Sy",
"optrede",
"is",
"nogal",
"geheimsinnig",
"en",
"as",
"sy",
"seun",
"hopeloos",
"op",
"dwaalspore",
"rondsnuffel",
",",
"kom",
"hy",
"met",
"oortuigende",
"bewyse",
"wat",
"tot",
"’n",
"verrassende",
"ontknoping",
"lei",
".",
"In",
"“Die",
"verbrande",
"lyk",
"”",
"word",
"die",
"gebeure",
"rondom",
"’n",
"moedermoord",
"op",
"die",
"Karoodorpie",
"Evaskroon",
"deur",
"middel",
"van",
"’n",
"hofsaak",
"weergegee",
",",
"waar",
"die",
"amptenare",
"met",
"nougesetheid",
"elke",
"stukkie",
"getuienis",
"weeg",
"en",
"elke",
"feit",
"ondersoek",
",",
"sodat",
"hulle",
"’n",
"oortuigende",
"bewys",
"van",
"die",
"aangeklaagde",
"se",
"skuld",
"kan",
"lewer",
".",
"Hendrik",
"Dageraad",
"vermoor",
"sy",
"moeder",
"deur",
"haar",
"te",
"verwurg",
"of",
"te",
"versmoor",
"en",
"daarna",
"verbrand",
"hy",
"die",
"lyk",
"op",
"die",
"vuurherd",
"om",
"die",
"skyn",
"te",
"wek",
"dat",
"sy",
"verbrand",
"het",
"toe",
"sy",
"die",
"herd",
"met",
"petrol",
"wou",
"skoonmaak",
".",
"Die",
"sensasiewekkende",
"besonderhede",
"is",
"hier",
"egter",
"van",
"minder",
"belang",
"as",
"die",
"vernufspel",
"tussen",
"die",
"deskundiges",
"en",
"die",
"reaksie",
"van",
"die",
"regter",
"en",
"jurie",
"op",
"hul",
"getuienis",
",",
"met",
"veral",
"die",
"mediese",
"getuienis",
"wat",
"van",
"groot",
"belang",
"is",
".",
"Jan",
"Slink",
"is",
"op",
"die",
"Karoodorpie",
"om",
"van",
"griep",
"te",
"herstel",
"en",
"speel",
"weer",
"die",
"hoofrol",
"in",
"die",
"ontrafeling",
"van",
"die",
"saak",
".",
"Die",
"roman",
"bring",
"ook",
"die",
"wenslikheid",
"van",
"die",
"juriestelsel",
"en",
"die",
"toepaslikheid",
"van",
"die",
"Romeins-Hollandse",
"Reg",
"vir",
"Suid-Afrika",
"onder",
"die",
"loep",
".",
"Hierdie",
"verhaal",
"is",
"gegrond",
"op",
"die",
"Hauptfleisch-moord",
",",
"wat",
"opJanuarieop",
"Richmond",
"in",
"die",
"Kaap",
"gepleeg",
"is",
".",
"“Die",
"moord",
"in",
"die",
"Bosveld",
"”",
"verskyn",
"vanJulie",
"totOktober",
"as",
"vervolgverhaal",
"in",
"Die",
"Huisgenoot",
".",
"Jan",
"Slink",
"is",
"hier",
"saam",
"met",
"’n",
"groepie",
"gaste",
"op",
"die",
"Bosveldplaas",
"aanwesig",
"en",
"die",
"verhaal",
"word",
"afgesluit",
"deur",
"die",
"speurder",
"wat",
"aan",
"die",
"einde",
"die",
"saak",
"beredeneer",
",",
"verdagtes",
"een",
"vir",
"een",
"uitskakel",
"en",
"dan",
"die",
"skuldige",
"aanwys",
".",
"Die",
"moordenaar",
",",
"Waardekker",
",",
"word",
"geskets",
"as",
"bevryder",
"van",
"die",
"gemeenskap",
"omdat",
"hy",
"die",
"afstootlike",
"Ewald",
"Knors",
"uit",
"die",
"weg",
"ruim",
".",
"Hy",
"skryf",
"ook",
"drie",
"romans",
",",
"“Die",
"donker",
"huis”",
",",
"“Galgsalmander”",
"en",
"“Die",
"dwergvroutjie”",
".",
"Globaal",
"gesien",
"poog",
"hy",
"hierin",
"meer",
"om",
"die",
"wetenskaplike",
"of",
"sielkundige",
"verklaring",
"na",
"vore",
"te",
"bring",
",",
"met",
"die",
"gevolg",
"dat",
"karakteruitbeelding",
"verwaarloos",
"word",
"en",
"karakters",
"dan",
"meermale",
"as",
"tipes",
"eerder",
"as",
"lewende",
"wesens",
"ervaar",
"word",
".",
"“Die",
"donker",
"huis",
"”",
"verskyn",
"aanvanklik",
"inas",
"vervolgverhaal",
"in",
"Die",
"Huisgenoot",
".",
"Die",
"hoofkarakter",
",",
"die",
"suksesvolle",
"prokureur",
"en",
"sakeman",
"Cornelis",
"Gram",
",",
"tree",
"wreed",
"en",
"ongenaakbaar",
"op",
"teen",
"sy",
"vrou",
"en",
"kinders",
",",
"veral",
"sy",
"oudste",
"seun",
"Piet",
".",
"Wanneer",
"sy",
"vrou",
"op",
"sterwe",
"lê",
",",
"wys",
"sy",
"hom",
"op",
"die",
"gevolge",
"van",
"sy",
"gedrag",
".",
"Na",
"haar",
"dood",
"het",
"hy",
"behoefte",
"aan",
"liefde",
"en",
"soek",
"toenadering",
"tot",
"Piet",
",",
"maar",
"die",
"vervreemding",
"het",
"reeds",
"te",
"ver",
"gevorder",
".",
"Piet",
"het",
"intussen",
"weens",
"sy",
"opvoeding",
"groot",
"geword",
"as",
"’n",
"swakkeling",
"en",
"mislukking",
".",
"Dit",
"is",
"pateties",
"om",
"te",
"sien",
"hoe",
"die",
"ongenaakbare",
"vader",
"nou",
"smeek",
"vir",
"die",
"brokkies",
"liefde",
"wat",
"hy",
"verwerp",
"het",
"toe",
"die",
"kinders",
"kleiner",
"was",
".",
"Hierdie",
"roman",
"is",
"duidelik",
"geskryf",
"met",
"die",
"didaktiese",
"opset",
"om",
"mense",
"op",
"die",
"gevolge",
"van",
"outokratiese",
"opvoeding",
"te",
"wys",
",",
"met",
"die",
"gevolg",
"dat",
"die",
"karakters",
"nie",
"as",
"werklike",
"mense",
"uit",
"die",
"verf",
"kom",
"nie",
".",
"VanAugustustotJanuarieword",
"“Galgsalmander",
"”",
"as",
"vervolgverhaal",
"in",
"Die",
"Huisgenoot",
"gepubliseer",
".",
"Die",
"agtergrond",
"van",
"die",
"verhaal",
"is",
"die",
"maatskaplike",
"toestande",
"aan",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"negentiende",
"eeu",
"in",
"die",
"streek",
"tussen",
"die",
"hoë",
"Olifantsrivier-",
"en",
"Skurweberge",
".",
"Interessant",
"is",
"die",
"opvattings",
"van",
"die",
"boere",
"oor",
"politieke",
",",
"kerklike",
"en",
"maatskaplike",
"sake",
",",
"asook",
"die",
"mededelings",
"oor",
"boerderytoestande",
"en",
"die",
"metodes",
"van",
"’n",
"plattelandse",
"onderwyser",
".",
"Die",
"hoofkarakter",
",",
"Amadeus",
"Tereg",
",",
"het",
"vroeër",
"opgetree",
"as",
"laksman",
",",
"iets",
"wat",
"hy",
"as",
"’n",
"groot",
"skande",
"beskou",
".",
"Na",
"’n",
"onverwagte",
"erfenis",
"verander",
"hy",
"sy",
"naam",
"na",
"Everardus",
"Nolte",
"en",
"vestig",
"hom",
"in",
"’n",
"onbekende",
"omgewing",
",",
"waar",
"hy",
"spoedig",
"die",
"hoogagting",
"van",
"almal",
"win",
".",
"Hy",
"word",
"gevra",
"om",
"sy",
"gemeenskap",
"in",
"die",
"wetgewende",
"raad",
"te",
"verteenwoordig",
",",
"waarna",
"sy",
"geheim",
"nie",
"langer",
"verborge",
"kan",
"bly",
"nie",
".",
"Die",
"skrywer",
"wend",
"allerlei",
"poginge",
"aan",
"om",
"hierdie",
"“geheim",
"”",
"nie",
"aan",
"die",
"leser",
"te",
"verklap",
"nie",
".",
"Amadeus",
"is",
"oortuig",
"dat",
"hy",
"reg",
"gehandel",
"het",
",",
"en",
"sy",
"enigste",
"motief",
"vir",
"die",
"geheimhouding",
"is",
"die",
"vrees",
"dat",
"hy",
"die",
"agting",
"van",
"sy",
"vriende",
"sal",
"verloor",
".",
"Hierdie",
"verhaalgegewe",
"is",
"besonder",
"yl",
"en",
"die",
"karaktertekening",
"laat",
"ook",
"veel",
"te",
"wense",
"oor",
".",
"Die",
"vernaamste",
"verdienste",
"van",
"die",
"roman",
"lê",
"in",
"die",
"agtergrondgegewens",
"oor",
"die",
"periode",
"net",
"voor",
"die",
"Groot",
"Trek",
".",
"Leipoldt",
"verwerk",
"die",
"roman",
"in",
"Engels",
"as",
"“Gallows",
"gecko”",
"en",
"poog",
"vergeefs",
"om",
"’n",
"uitgewer",
"vir",
"hierdie",
"weergawe",
"te",
"kry",
".",
"Baie",
"jare",
"later",
"word",
"dit",
"as",
"“Chameleon",
"on",
"the",
"gallows”",
"gepubliseer",
".",
"“Die",
"dwergvroutjie",
"”",
"verskyn",
"aanvanklik",
"vanNovembertotMaartas",
"vervolgverhaal",
"in",
"Die",
"Huisgenoot",
".",
"Die",
"verhaal",
"speel",
"af",
"aan",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"negentiende",
"eeu",
"en",
"beskryf",
"die",
"huwelikslewe",
"van",
"twee",
"abnormale",
"mense",
",",
"die",
"intelligente",
"maar",
"misvormde",
"dwergvroutjie",
"Nisba",
"en",
"die",
"periodiek",
"waansinnige",
"man",
"Lukas",
",",
"die",
"laaste",
"telg",
"van",
"’n",
"familie",
"wat",
"met",
"erflike",
"kranksinnigheid",
"belas",
"is",
".",
"Op",
"simpatieke",
"wyse",
"word",
"die",
"geduld",
"en",
"liefde",
"van",
"Nisba",
"vir",
"Lukas",
"beskryf",
",",
"teen",
"die",
"agtergrond",
"van",
"Lukas",
"se",
"waansinnigheid",
"en",
"kleptomanie",
",",
"wat",
"hom",
"dryf",
"tot",
"verskeie",
"moorde",
"en",
"sodoende",
"eindelik",
"tot",
"sy",
"ondergang",
"lei",
".",
"In",
"die",
"ontrafeling",
"van",
"die",
"moordgeskiedenisse",
"kom",
"Leipoldt",
"se",
"talent",
"as",
"skrywer",
"van",
"speurverhale",
"tot",
"sy",
"reg",
"en",
"gee",
"hy",
"die",
"leser",
"ook",
"’n",
"interessante",
"blik",
"op",
"die",
"regspleging",
"aan",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"negentiende",
"eeu",
".",
"Die",
"figuur",
"van",
"Lukas",
"is",
"gebaseer",
"op",
"die",
"ware",
"verhaal",
"van",
"die",
"kleptomaniese",
"moordenaar",
"Gert",
"Johannes",
"Swanepoel",
"wat",
"inin",
"die",
"openbaar",
"op",
"George",
"opgehang",
"is",
".",
"Latere",
"romans",
"van",
"hom",
"bly",
"onvoltooid",
".",
"In",
"Juniebegin",
"hy",
"skryf",
"aan",
"’n",
"roman",
"oor",
"die",
"Hugenote",
",",
"maar",
"skryf",
"slegs",
"ses",
"hoofstukke",
"voor",
"hy",
"hierdie",
"poging",
"laat",
"vaar",
".",
"’n",
"Ander",
"roman",
"waaraan",
"hy",
"die",
"titel",
"“Pasjent",
"in",
"die",
"donker”",
"gee",
",",
"word",
"ook",
"nie",
"voltooi",
"nie",
".",
"Nie-fiksie",
"Van",
"groter",
"belang",
"is",
"sy",
"nie-fiktiewe",
"prosa",
",",
"veral",
"sy",
"boeke",
"oor",
"die",
"kookkuns",
".",
"Na",
"aanleiding",
"van",
"sy",
"uitgebreide",
"besoek",
"aan",
"die",
"Ooste",
"voltooi",
"hy",
"reeds",
"in’n",
"reisverslag",
"in",
"Engels",
",",
"“Visit",
"to",
"the",
"East",
"Indies”",
",",
"wat",
"ongepubliseer",
"bly",
"en",
"waarvan",
"’n",
"manuskrip",
"in",
"die",
"Jagger-biblioteek",
"by",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kaapstad",
"bewaar",
"word",
".",
"Hy",
"verwerk",
"later",
"die",
"stof",
"in",
"Afrikaans",
"en",
"dit",
"word",
"gepubliseer",
"as",
"“Uit",
"my",
"Oosterse",
"dagboek”",
".",
"Hierdie",
"is",
"een",
"van",
"die",
"eerste",
"reisverhale",
"in",
"Afrikaans",
"met",
"besonder",
"interessante",
"inligting",
"en",
"beskrywings",
",",
"wat",
"tot",
"van",
"sy",
"beste",
"prosa",
"gereken",
"word",
".",
"Dit",
"word",
"meer",
"as",
"’n",
"reisbeskrywing",
"in",
"sy",
"weergawe",
"van",
"interessante",
"agtergrondinligting",
"oor",
"die",
"mense",
",",
"kulture",
"en",
"geskiedenis",
".",
"Onderhoudend",
"en",
"met",
"groot",
"kennis",
"gesels",
"hy",
"oor",
"Indiese",
"towenaars",
"en",
"mensvreters",
";",
"Chinese",
"familiegrafte",
"en",
"seerowers",
";",
"oliefabrieke",
",",
"rystafels",
",",
"opiumskuiwers",
",",
"vulkane",
",",
"tropiese",
"bome",
"en",
"plante",
".",
"Mooi",
"is",
"ook",
"sy",
"beskrywings",
"van",
"die",
"Oosterse",
"natuurskoon",
"en",
"interessant",
"sy",
"inligting",
"en",
"anekdotes",
"oor",
"die",
"bewoners",
".",
"Hierdie",
"reisbeskrywing",
"bevat",
"nuttige",
"inligting",
"vir",
"in-diepte",
"begrip",
"van",
"die",
"digbundel",
"“Uit",
"drie",
"wêrelddele”",
".",
"Interessant",
"genoeg",
"word",
"vier",
"hoofstukke",
"uit",
"die",
"oorspronklike",
"Engelse",
"manuskrip",
"weens",
"besorgdheid",
"oor",
"die",
"oorgevoeligheid",
"van",
"die",
"gemeenskap",
"nie",
"in",
"die",
"Afrikaanse",
"publikasie",
"opgeneem",
"nie",
".",
"Hierdie",
"hoofstukke",
"is",
"hoofsaaklik",
"negatief",
"oor",
"die",
"kleurkwessie",
"en",
"die",
"rol",
"van",
"die",
"sendelinge",
".",
"A.P",
".",
"Grové",
"neem",
"“Oosterse",
"towery",
"”",
"uit",
"hierdie",
"boek",
"op",
"in",
"sy",
"versamelbundel",
"“Trekvoëls”",
".",
"Geskiedkundige",
"prosa",
"uit",
"sy",
"hand",
"is",
"onder",
"andere",
"die",
"breed",
"opgesette",
"“Jan",
"van",
"Riebeeck”",
"met",
"subtitel",
"“Grondlegger",
"van",
"’n",
"blanke",
"Suid-Afrika”",
",",
"oorspronklik",
"in",
"Engels",
"geskryf",
"en",
"gepubliseer",
"en",
"ook",
"in",
"Duits",
"vertaal",
".",
"Die",
"boek",
"is",
"’n",
"populêre",
",",
"eerder",
"as",
"wetenskaplike",
",",
"behandeling",
"van",
"die",
"lewensloop",
"van",
"die",
"leier",
"van",
"die",
"eerste",
"blanke",
"nedersetting",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"geskiedkundige",
"werke",
"wat",
"hoofsaaklik",
"op",
"jongmense",
"gerig",
"is",
",",
"naamlik",
"“Die",
"Groot",
"Trek”",
"en",
"“Die",
"Hugenote”",
",",
"waarin",
"hy",
"’n",
"oorsig",
"gee",
"van",
"al",
"die",
"belangrikste",
"historiese",
"feite",
"en",
"gebeurtenisse",
"rondom",
"hierdie",
"temas",
".",
"Die",
"boekies",
"wemel",
"egter",
"van",
"onnoukeurige",
"omgang",
"met",
"die",
"inligting",
",",
"wat",
"vele",
"klein",
"feitefoute",
"tot",
"gevolg",
"het",
".",
"Interessant",
"aangebied",
"in",
"laasgenoemde",
"werk",
"is",
"die",
"uiteensetting",
"van",
"die",
"ekonomiese",
",",
"intellektuele",
"en",
"geestelike",
"agtergrond",
"van",
"die",
"Kerkhervorming",
"in",
"die",
"sestiende",
"eeu",
".",
"Die",
"grootste",
"gedeelte",
"van",
"“Praatjies",
"met",
"die",
"oumense”",
"bestaan",
"uit",
"’n",
"populêr-wetenskaplike",
"behandeling",
"van",
"mediese",
"onderwerpe",
"soos",
"kanker",
",",
"geslagsiektes",
"en",
"die",
"drankkwessie",
".",
"Vyf",
"opstelle",
"behoort",
"egter",
"tot",
"die",
"didaktiese",
"literatuur",
".",
"Hy",
"moedig",
"oumense",
"aan",
"om",
"vir",
"hulleself",
"te",
"dink",
"en",
"lê",
"klem",
"op",
"die",
"noodsaaklikheid",
"om",
"logies",
"te",
"redeneer",
".",
"Verder",
"lewer",
"hy",
"’n",
"pleidooi",
"vir",
"’n",
"suiwer",
"Afrikaanse",
"beeldspraak",
".",
"Sommige",
"van",
"sy",
"menings",
"is",
"egter",
"baie",
"kontroversieel",
".",
"So",
"is",
"hy",
"’n",
"teenstander",
"van",
"godsdiensonderwys",
"op",
"skole",
"en",
"beskou",
"hy",
"sendingwerk",
"as",
"’n",
"uiting",
"van",
"onverdraagsaamheid",
".",
"As",
"geneesheer",
"is",
"hy",
"verder",
"verantwoordelik",
"vir",
"’n",
"aantal",
"vakkundige",
"boeke",
"oor",
"die",
"mediese",
"versorging",
"van",
"die",
"jeug",
",",
"soos",
"“Skoolgesondheid",
"”",
"(",
"’n",
"handleiding",
"oor",
"die",
"bedryf",
"van",
"skoolgesondheid",
")",
",",
"“Die",
"Afrikaanse",
"kind",
"in",
"siekte",
"en",
"gesondheid”",
"(",
"sy",
"mees",
"omvattende",
"werk",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"populêre",
"geneeskunde",
",",
"waarin",
"hy",
"ouers",
"en",
"onderwysers",
"touwys",
"maak",
"oor",
"die",
"normale",
"kind",
"en",
"sy",
"kinderlewe",
")",
"en",
"“Eerste",
"gesondheidsleesboek",
"vir",
"Afrikaanse",
"skole",
"”",
"(",
"waarin",
"hy",
"in",
"eenvoudige",
"taal",
"skryf",
"oor",
"die",
"verskillende",
"dele",
"van",
"die",
"liggaam",
",",
"gesonde",
"voedsel",
"en",
"hoe",
"om",
"werk",
"en",
"spel",
"af",
"te",
"wissel",
")",
".",
"Om",
"saam",
"te",
"val",
"met",
"die",
"publikasie",
"van",
"sy",
"biografie",
"oor",
"Leipoldt",
",",
"bundel",
"J.C",
".",
"Kannemeyer",
"vier",
"grootliks",
"onbekende",
"opstelle",
"van",
"Leipoldt",
"oor",
"Clanwilliam",
"onder",
"die",
"titel",
"“So",
"blomtuin-vol",
"van",
"kleure”",
",",
"terwyl",
"hy",
"terselfdertyd",
"“Uit",
"die",
"skatkis",
"van",
"die",
"slampamperman”",
"saamstel",
".",
"Hierdie",
"boek",
"noem",
"hy",
"’n",
"omnibus",
",",
"aangesien",
"dit",
"voorbeelde",
"bevat",
"van",
"die",
"ryke",
"verskeidenheid",
"van",
"Leipoldt",
"se",
"werk",
",",
"soos",
"gedigte",
",",
"drama",
"met",
"“Die",
"heks",
"”",
"in",
"geheel",
",",
"briewe",
",",
"kortverhale",
",",
"spookstories",
",",
"artikels",
",",
"grepe",
"uit",
"sy",
"romans",
",",
"uitsonderlike",
"resepte",
"en",
"kinderverse",
".",
"Inword",
"sy",
"briewe",
"as",
"korrespondent",
"van",
"die",
"Amsterdamse",
"koerant",
"Het",
"Nieuws",
"van",
"den",
"Dag",
"tydens",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"in",
"“Hierdie",
"land",
"van",
"leuens”",
"gepubliseer",
",",
"onder",
"redaksie",
"van",
"Wium",
"van",
"Zyl",
".",
"Dit",
"bied",
"waardevolle",
"inligting",
"oor",
"Leipoldt",
"se",
"siening",
"van",
"die",
"oorlog",
",",
"asook",
"die",
"gebeurtenisse",
"en",
"mense",
"van",
"daardie",
"tyd",
"soos",
"dit",
"in",
"die",
"Kaap",
"plaasgevind",
"het",
".",
"Die",
"manuskrip",
"van",
"Leipoldt",
"se",
"ongepubliseerde",
"dagboek",
"is",
"in",
"besit",
"van",
"SENSAL",
"te",
"Pretoria",
".",
"As",
"kritikus",
"skryf",
"hy",
"verskeie",
"opstelle",
"wat",
"postuum",
"in",
"bundels",
"soos",
"“Literêre",
"causerie”",
"en",
"“Kritiese",
"aanloop”",
"gepubliseer",
"word",
".",
"Met",
"sy",
"kookkuns",
"verwerf",
"hy",
"groot",
"bekendheid",
"en",
"sy",
"kosboeke",
"word",
"telkemale",
"herdruk",
".",
"As",
"koskenner",
"raak",
"hy",
"beroemd",
"en",
"hy",
"skryf",
"’n",
"aantal",
"boeke",
"oor",
"hierdie",
"onderwerp",
".",
"“Kos",
"vir",
"die",
"kenner",
"”",
"word",
"reeds",
"indie",
"eerste",
"keer",
"gepubliseer",
",",
"waarna",
"dit",
"inen",
"weer",
"inherdruk",
"word",
",",
"die",
"laaste",
"herdruk",
"verbeter",
"met",
"’n",
"glossarium",
"en",
"register",
".",
"Hierin",
"versamel",
"hy",
"letterlik",
"meer",
"as",
"duisend",
"tradisionele",
"resepte",
",",
"vergesel",
"met",
"sy",
"kenmerkende",
"lewendige",
"skryfstyl",
"en",
"beskrywing",
"van",
"die",
"metodes",
"wat",
"gevolg",
"moet",
"word",
"in",
"die",
"voorbereiding",
"daarvan",
".",
"Die",
"styl",
"daarvan",
"maak",
"dit",
"eindelik",
"minder",
"’n",
"praktiese",
"resepteboek",
"en",
"meer",
"’n",
"interessante",
"boek",
"wat",
"agtergrondkennis",
"skep",
"oor",
"die",
"hele",
"kultuur",
"van",
"die",
"kookkuns",
".",
"“Polfyntjies",
"vir",
"die",
"proe”",
"is",
"as",
"kookboek",
"met",
"prikkelende",
"essays",
"die",
"rigtinggewer",
"vir",
"hierdie",
"genre",
".",
"Hierdie",
"stukke",
"het",
"aanvanklik",
"oor",
"’n",
"periode",
"van",
"vyf",
"jaar",
"tussenenonder",
"die",
"skuilnaam",
"K.",
"A.R",
".",
"Bonade",
"as",
"rubriek",
"onder",
"die",
"titel",
"“Kelder",
"en",
"Kombuis”",
"in",
"Die",
"Huisgenoot",
"verskyn",
".",
"Die",
"resepte",
"word",
"afgewissel",
"met",
"wetenswaardighede",
"en",
"herinneringe",
"in",
"’n",
"gesellige",
"skryfstyl",
"wat",
"hierdie",
"boek",
"veel",
"meer",
"as",
"net",
"’n",
"kookboek",
"maak",
".",
"Fred",
"le",
"Roux",
"versamel",
"hierdie",
"artikels",
"en",
"publiseer",
"dit",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"in",
"Wanneer",
"“Polfyntjies",
"vir",
"die",
"proe”",
"inweer",
"uitgegee",
"word",
"in",
"Afrikaans",
"en",
"ook",
"in",
"’n",
"Engelse",
"vertaling",
"onder",
"die",
"titel",
"“Leipoldt’s",
"cellar",
"&",
"kitchen",
"”",
"verskyn",
",",
"word",
"albei",
"bekroon",
"met",
"die",
"internasionale",
"Gourmand-toekenning",
"in",
"die",
"kategorie",
"“wyngeskiedenis",
",",
"res",
"van",
"die",
"wêreld”",
",",
"wat",
"Brittanje",
"en",
"die",
"Verenigde",
"State",
"van",
"Amerika",
"uitsluit",
".",
"“Eet",
"saam",
"met",
"Leipoldt",
"”",
"verskyn",
"inen",
"is",
"’n",
"praktiese",
"Leipoldt-resepteboek",
"wat",
"deur",
"Peter",
"Veldsman",
"saamgestel",
"is",
".",
"Jeugliteratuur",
"Leipoldt",
"het",
"’n",
"sterk",
"fokus",
"op",
"die",
"skep",
"van",
"jeugliteratuur",
"op",
"’n",
"stadium",
"toe",
"daar",
"baie",
"min",
"vir",
"hulle",
"beskikbaar",
"was",
".",
"In",
"“Praatjies",
"met",
"die",
"kinders”",
"bundel",
"hy",
"agtien",
"kort",
"essays",
"wat",
"onderwerpe",
"soos",
"die",
"sintuie",
"en",
"sinsbedrog",
",",
"water",
",",
"weerlig",
",",
"diamante",
",",
"die",
"opskerping",
"van",
"die",
"geheue",
",",
"spinnekoppe",
",",
"die",
"maan",
"en",
"ander",
"onderwerpe",
"behandel",
".",
"In",
"“Stories",
"vir",
"die",
"kinders”",
"bundel",
"hy",
"vertellings",
"uit",
"die",
"Viking-",
"en",
"Noorse",
"mitologie",
",",
"asook",
"Oosterse",
"volksverhale",
"en",
"’n",
"aantal",
"sprokies",
",",
"insluitende",
"die",
"storie",
"van",
"koning",
"Midas.“Kampstories”",
"bevat",
"elf",
"verhale",
"van",
"uiteenlopende",
"aard",
"wat",
"volgens",
"Leipoldt",
"aan",
"jonger",
"kinders",
"op",
"skoolkampe",
"vertel",
"is",
"en",
"wat",
"Leipoldt",
"na",
"alle",
"waarskynlikheid",
"in",
"sy",
"jeug",
"op",
"Clanwilliam",
"by",
"die",
"bruin",
"mense",
"gehoor",
"het",
".",
"Daarby",
"pas",
"hy",
"verskeie",
"sprokies",
"aan",
"by",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"milieu",
",",
"soos",
"“Gogga",
"en",
"Gorra",
"”",
"oor",
"hoe",
"die",
"Apiesrivier",
"ontstaan",
"het",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"stories",
"uit",
"die",
"Chinese",
"verhaalskat",
",",
"soos",
"“Die",
"stout",
"seun”",
".",
"“As",
"die",
"natuur",
"gesels",
"I",
"en",
"II”",
"het",
"eers",
"as",
"sketse",
"in",
"Die",
"Huisgenoot",
"verskyn",
"voordat",
"dit",
"in",
"die",
"“Self-lees",
"serie”",
"gepubliseer",
"is",
".",
"Die",
"eerste",
"deel",
"dra",
"basiese",
"kennis",
"oor",
"die",
"seelewe",
",",
"die",
"geologie",
",",
"plante",
",",
"insekte",
"en",
"diere",
"oor",
".",
"Die",
"tweede",
"deel",
"bevat",
"fantasieverhale",
"oor",
"voëls",
"en",
"hulle",
"gewoontes",
".",
"“Die",
"wonderlike",
"klok",
"”",
"het",
"reeds",
"inin",
"Die",
"Huisgenoot",
"verskyn",
"en",
"vertel",
"hoe",
"die",
"horlosiemaker",
"Melchior",
"Oerman",
"se",
"wonderlike",
"toringklok",
"sy",
"lewe",
"verwoes",
"en",
"hoe",
"hy",
"wraak",
"neem",
".",
"“Paddastories",
"vir",
"die",
"peetkind”",
"bevat",
"ses",
"fantasieë",
"met",
"paddas",
"en",
"ander",
"diere",
"as",
"vernaamste",
"rolspelers",
".",
"Leipoldt",
"bou",
"ook",
"klein",
"sedelessies",
"in",
"die",
"verhale",
"in",
".",
"“Die",
"mossie",
"wat",
"wou",
"ryk",
"word",
"”",
"verskyn",
"in",
"Die",
"Huisgenoot",
"en",
"word",
"later",
"in",
"die",
"“Verhaaltjies",
"vir",
"laer",
"skole”-reeks",
"gepubliseer",
".",
"Die",
"gulsige",
"mossie",
"verlaat",
"sy",
"veilige",
"nes",
"om",
"groener",
"weivelde",
"by",
"ander",
"voëls",
"te",
"gaan",
"soek",
",",
"maar",
"word",
"gevang",
"en",
"leer",
"die",
"les",
"dat",
"dit",
"beter",
"is",
"om",
"by",
"jou",
"eie",
"soort",
"te",
"hou",
"en",
"die",
"gevare",
"van",
"die",
"wêreld",
"te",
"vermy",
".",
"“Die",
"goue",
"eier",
"”",
"verskyn",
"in",
"die",
"“Ons",
"Kinderrakkie”-reeks",
".",
"Hamerkop",
"beweer",
"dat",
"hy",
"’n",
"goue",
"eier",
"in",
"sy",
"nes",
"het",
"en",
"daarom",
"as",
"leier",
"van",
"die",
"voëls",
"verkies",
"moet",
"word",
"en",
"dit",
"verdeel",
"die",
"voëls",
"in",
"twee",
"groepe",
".",
"Dit",
"blyk",
"egter",
"dat",
"die",
"goue",
"eier",
"die",
"horlosie",
"van",
"meneer",
"Geer",
"is",
"wat",
"deur",
"Hamerkop",
"gesteel",
"is",
".",
"Hierdie",
"verhaaltjie",
"is",
"egter",
"veral",
"’n",
"satire",
"oor",
"die",
"politiek",
"van",
"die",
"dag",
",",
"met",
"Oupa",
"Uil",
"en",
"Hamerkop",
"die",
"leiers",
"van",
"die",
"twee",
"partye",
"en",
"Blouduif",
"wat",
"later",
"’n",
"herenigingsparty",
"stig",
".",
"Hierdie",
"fyn",
"spot",
"het",
"ongetwyfeld",
"die",
"gewone",
"kind",
"van",
"die",
"dag",
"se",
"begripsvermoë",
"oorskry",
".",
"In",
"“Die",
"issiegrimmiebonso”",
"maak",
"Pieter",
"W",
".",
"Grobbelaar",
"’n",
"keur",
"uit",
"sy",
"kinderwerk",
",",
"waar",
"veral",
"die",
"fantasieverhale",
"(",
"insluitende",
"“Die",
"slim",
"kraai”",
"en",
"“Die",
"een",
"wat",
"blind",
"was”",
")",
"beïndruk",
".",
"In",
"medewerking",
"met",
"J.J",
".",
"Jordaan",
"en",
"P.C",
".",
"Schoonees",
"stel",
"Leipoldt",
"ook",
"vanafdie",
"reeks",
"“Juta",
"se",
"Afrikaanse",
"leesboeke",
"vir",
"die",
"laerskool”",
"saam",
".",
"In",
"die",
"leesboek",
"vir",
"standerd",
"drie",
"neem",
"hy",
"sy",
"eie",
"“Pierewiet",
"se",
"Kersaand”",
"op",
",",
"wat",
"voorheen",
"inin",
"De",
"Volkstem",
"gepubliseer",
"is",
",",
"terwyl",
"“Die",
"weeskindjie",
"wat",
"’n",
"moeder",
"wou",
"hê",
"”",
"in",
"die",
"standerd",
"vier",
"leesboekie",
"inin",
"Die",
"Brandwag",
"verskyn",
"het",
".",
"Die",
"standerd",
"ses",
"boekie",
"bevat",
"drie",
"van",
"sy",
"verhale",
",",
"naamlik",
"“Die",
"storie",
"van",
"Saïdjah”",
"(",
"sy",
"verwerking",
"van",
"die",
"verhaal",
"uit",
"Multatuli",
"se",
"“Max",
"Havelaar”",
")",
",",
"“Die",
"pêrel-admiraal",
"van",
"Portugal",
"”",
"(",
"oor",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"Vasco",
"da",
"Gama",
")",
"en",
"“Met",
"’n",
"botanis",
"na",
"die",
"Kalahari",
"”",
"(",
"oor",
"sy",
"reis",
"as",
"kind",
"saam",
"met",
"Rudolf",
"Schlechter",
")",
".",
"Om",
"verdere",
"leesstof",
"vir",
"die",
"jeug",
"te",
"verskaf",
",",
"verwerk",
"Leipoldt",
"inook",
"die",
"Deen",
"Carl",
"Ewald",
"se",
"“Natuursprokies”",
"en",
"die",
"Franse",
"skrywer",
"Alexandre",
"Dumas",
"se",
"“La",
"tulipe",
"noire”",
"as",
"“Die",
"swart",
"tulp",
"”",
"in",
"Afrikaans",
".",
"Engelse",
"werk",
"Hy",
"skryf",
"ook",
"in",
"Engels",
"en",
"publiseer",
"reeds",
"tydens",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"gedigte",
"in",
"die",
"Britse",
"literêre",
"tydskrif",
"The",
"New",
"Age",
",",
"wat",
"’n",
"spreekbuis",
"was",
"vir",
"Britse",
"andersdenkendes",
".",
"Inverskyn",
"’n",
"bundel",
"protesgedigte",
"in",
"Londen",
"onder",
"die",
"titel",
"“Songs",
"of",
"the",
"veld",
"and",
"other",
"poems”",
".",
"Die",
"deelnemende",
"digters",
"is",
"meestal",
"Britte",
",",
"maar",
"ses",
"anonieme",
"Suid-Afrikaners",
"(",
"insluitende",
"Leipoldt",
")",
"se",
"gedigte",
"word",
"ook",
"hierby",
"ingesluit",
".",
"Die",
"Suid-Afrikaners",
"moes",
"anoniem",
"bly",
"sodat",
"hulle",
"nie",
"ingevolge",
"die",
"krygswet",
"vir",
"hulle",
"standpunt",
"teen",
"die",
"barbaarsheid",
"van",
"die",
"Britte",
"se",
"metodes",
"tydens",
"die",
"oorlog",
"gestraf",
"kan",
"word",
"nie",
".",
"Sy",
"Engelse",
"gedigte",
"word",
"onder",
"die",
"skuilnaam",
"Pheidippides",
"gebundel",
"in",
"“The",
"ballad",
"of",
"Dick",
"King",
"and",
"other",
"poems”",
".",
"Dit",
"sluit",
"al",
"sy",
"Engelse",
"gedigte",
"in",
"vanaf",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
",",
"waaronder",
"ook",
"’n",
"aantal",
"oor",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
",",
"waarvan",
"sommige",
"voorheen",
"in",
"Cape",
"Times",
"en",
"Forum",
"verskyn",
"het",
".",
"Sommige",
"van",
"die",
"gedigte",
"in",
"hierdie",
"bundel",
"sluit",
"in",
"onderwerp",
"en",
"aanbieding",
"sterk",
"aan",
"by",
"sy",
"Afrikaanse",
"gedigte",
",",
"terwyl",
"“Fairies",
"at",
"Zeekoevlei”",
"klaarblyklik",
"’n",
"verwerking",
"is",
"van",
"’n",
"gedig",
"wat",
"voorheen",
"in",
"“Versieboord",
"vir",
"kinders",
"”",
"verskyn",
"het",
".",
"In",
"soortgelyke",
"trant",
"is",
"sy",
"kortverhaal",
"“The",
"rebel”",
",",
"wat",
"inin",
"die",
"Britse",
"blad",
"The",
"Monthly",
"Review",
"gepubliseer",
"word",
".",
"Hierin",
"besin",
"die",
"Kaapse",
"rebel",
"Frikkie",
"in",
"sy",
"dodesel",
"oor",
"sy",
"besluit",
"om",
"te",
"rebelleer",
"en",
"spreek",
"hy",
"die",
"morele",
"kwessies",
"van",
"sy",
"besluit",
"aan",
".",
"Die",
"outobiografiese",
"“Bushveld",
"doctor",
"”",
"word",
"reeds",
"inin",
"Londen",
"gepubliseer",
".",
"Hierin",
"gee",
"hy",
"sy",
"wedervaringe",
"as",
"mediese",
"inspekteur",
"van",
"skole",
"in",
"die",
"Bosveld",
"weer",
",",
"met",
"belangwekkende",
"insigte",
"in",
"die",
"siektes",
"en",
"veral",
"die",
"kultuur",
"van",
"die",
"mense",
"van",
"die",
"Bosveld",
"in",
"daardie",
"tyd",
".",
"Belangwekkend",
"ook",
"is",
"sy",
"uitlatinge",
"oor",
"die",
"rassevooroordele",
"van",
"die",
"mense",
"en",
"sy",
"sienings",
"oor",
"sake",
"wat",
"vir",
"baie",
"Afrikaners",
"heilige",
"koeie",
"was.So",
"is",
"hy",
"byvoorbeeld",
"gekant",
"teen",
"die",
"viering",
"van",
"Geloftedag",
"(",
"toe",
"nog",
"Dingaansdag",
"genoem",
")",
"en",
"is",
"hy",
"’n",
"voorstander",
"van",
"genadedood",
"en",
"die",
"sosiale",
"aanvaarding",
"van",
"homoseksualiteit",
".",
"Sy",
"briewe",
"wat",
"hy",
"in",
"sy",
"tyd",
"oorsee",
"geskryf",
"het",
"word",
"gebundel",
"in",
"“Dear",
"Dr",
".",
"Bolus”",
".",
"In",
"hierdie",
"briewe",
"aan",
"sy",
"weldoener",
"(",
"gedateer",
"vanaftot",
"is",
"die",
"eerste",
"aantal",
"jare",
"feitlik",
"hoofsaaklik",
"gewy",
"aan",
"die",
"plantkunde",
",",
"terwyl",
"hy",
"later",
"ook",
"uitvoerig",
"verslag",
"doen",
"van",
"sy",
"bedrywighede",
"en",
"uitgawes",
"terwyl",
"hy",
"oorsee",
"studeer",
".",
"Leipoldt",
"skryf",
"ook",
"’n",
"bydrae",
"oor",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"geskiedenis",
"vir",
"“The",
"Cambridge",
"history",
"of",
"the",
"British",
"Empire”",
".",
"Die",
"trilogie",
"van",
"romans",
"“Chameleon",
"on",
"the",
"gallows”",
",",
"“Stormwrack”",
",",
"en",
"“The",
"mask",
"”",
"word",
"na",
"sy",
"dood",
"eers",
"apart",
"uitgegee",
"en",
"later",
"gesamentlik",
"onder",
"die",
"titel",
"“The",
"Valley”",
".",
"Hoewel",
"later",
"gepubliseer",
",",
"is",
"“Chameleon",
"on",
"the",
"gallows",
"”",
"die",
"voorloper",
"van",
"“Stormwrack”",
".",
"Hierdie",
"roman",
"speel",
"af",
"in",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"negentiende",
"eeu",
",",
"waar",
"die",
"verarmde",
"saalmaker",
"Amadeus",
"Tereg",
"geld",
"erf",
"en",
"as",
"Everardus",
"Nolte",
"’n",
"nuwe",
"lewe",
"in",
"die",
"Vallei",
"begin",
".",
"Hy",
"raak",
"bevriend",
"met",
"afstammelinge",
"van",
"die",
"Hollandse",
"Oos-Indiese",
"Kompanjie",
"en",
"met",
"die",
"nuwe",
"Britse",
"immigrante",
",",
"wat",
"hom",
"dan",
"as",
"leiersfiguur",
"verkies",
"om",
"die",
"Vallei",
"in",
"die",
"parlement",
"te",
"verteenwoordig",
".",
"Die",
"geheim",
"van",
"sy",
"herkoms",
"lek",
"dan",
"uit",
".",
"In",
"hierdie",
"boek",
"word",
"die",
"kultuur",
",",
"die",
"geskiedenis",
"en",
"veral",
"die",
"sosiale",
"en",
"maatskaplike",
"toestande",
"van",
"sy",
"tyd",
"op",
"onderhoudende",
"wyse",
"geskets",
".",
"“Stormwrack",
"”",
"het",
"as",
"tema",
"die",
"impak",
"wat",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"op",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"gemeenskap",
"gehad",
"het",
".",
"Die",
"hoofkarakter",
"is",
"die",
"Brit",
"Andrew",
"Quakerley",
",",
"wat",
"in",
"die",
"negentiende",
"eeu",
"hoofburger",
"van",
"’n",
"dorpie",
"in",
"die",
"Kaapkolonie",
"word",
".",
"Hoewel",
"uiters",
"lojaal",
"aan",
"Brittanje",
",",
"kom",
"hy",
"in",
"noue",
"aanraking",
"met",
"sy",
"medeburgers",
"van",
"Hollandse",
"afkoms",
".",
"Die",
"resultaat",
"is",
"dat",
"hy",
"die",
"afloop",
"en",
"uitkoms",
"van",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"baie",
"negatief",
"ondervind",
".",
"Dit",
"is",
"veral",
"die",
"teregstellings",
"van",
"die",
"Kaapse",
"rebelle",
"wat",
"uiteenlopende",
"reaksies",
"by",
"die",
"karakters",
"verwek",
".",
"“The",
"mask”",
"speel",
"af",
"in",
"die",
"dertigerjare",
"en",
"toon",
"verbasende",
"versiende",
"insig",
"in",
"die",
"politieke",
"en",
"maatskaplike",
"toestande",
"en",
"toekoms",
"van",
"die",
"land",
".",
"Die",
"verhaallyn",
"tussen",
"hierdie",
"roman",
"en",
"die",
"drama",
"“Afgode",
"”",
"is",
"op",
"dieselfde",
"gegewens",
"gegrond",
".",
"Die",
"vooruitstrewende",
"plaaslike",
"prokureur",
"word",
"as",
"toonbeeld",
"van",
"professionele",
"eerlikheid",
"voorgehou",
",",
"maar",
"is",
"in",
"werklikheid",
"’n",
"alkoholis",
"en",
"die",
"vader",
"van",
"’n",
"buite-egtelike",
"kind",
".",
"Sy",
"dogter",
"Santa",
",",
"wat",
"as",
"dokter",
"kwalifiseer",
",",
"begin",
"as",
"vennoot",
"in",
"’n",
"praktyk",
"op",
"die",
"dorp",
"werk",
"en",
"vind",
"die",
"ware",
"toedrag",
"van",
"sake",
"uit",
".",
"Haar",
"vader",
"se",
"vennoot",
",",
"wat",
"op",
"Santa",
"verlief",
"is",
",",
"weet",
"dat",
"die",
"ouer",
"prokureur",
"sy",
"vrou",
"en",
"dogter",
"se",
"trustgeld",
"verduister",
"het",
",",
"maar",
"verberg",
"dit",
"vir",
"Santa",
".",
"Beide",
"wil",
"die",
"inligting",
"oor",
"die",
"buite-egtelike",
"kind",
"van",
"Santa",
"se",
"moeder",
"weerhou",
".",
"In",
"werklikheid",
"weet",
"sy",
"egter",
"reeds",
"hiervan",
".",
"Op",
"mediese",
"gebied",
"publiseer",
"Leipoldt",
"reeds",
"in“The",
"school",
"nurse”",
"met",
"subtitel",
"“Her",
"duties",
"and",
"responsibilities”",
".",
"Hierdie",
"boek",
"het",
"sy",
"ontstaan",
"daarin",
"dat",
"hy",
"as",
"skooldokter",
"die",
"werk",
"van",
"die",
"verpleegster",
"in",
"skoolmediese",
"dienste",
"van",
"besondere",
"belang",
"ag",
"en",
"daar",
"geen",
"handleiding",
"vir",
"die",
"beroep",
"in",
"Engels",
"beskikbaar",
"was",
"nie",
".",
"Sy",
"Engelse",
"boeke",
"oor",
"die",
"kookkuns",
"word",
"gepubliseer",
"onder",
"die",
"titels",
"“Common",
"sense",
"dietics",
"”",
"wat",
"so",
"vroeg",
"asverskyn",
"en",
"inheruitgegee",
"word",
"as",
"“The",
"belly",
"book",
"or",
"Diner’s",
"guide”",
".",
"Hierna",
"verskyn",
"“300",
"years",
"of",
"Cape",
"wine”",
"in",
"die",
"eerste",
"Suid-Afrikaanse",
"werk",
"oor",
"ons",
"wynbou",
",",
"en",
"inverskyn",
"moontlik",
"sy",
"belangrikste",
"kookkunswerk",
",",
"“Cape",
"cookery”",
",",
"wat",
"hy",
"reeds",
"involtooi",
"het",
".",
"Laasgenoemde",
"twee",
"boeke",
"en",
"“Culinary",
"treasures",
"”",
"(",
"vertaling",
"van",
"“Polfyntjies",
"vir",
"die",
"proe”",
")",
"word",
"later",
"saamgebundel",
"in",
"“Leipoldt’s",
"food",
"and",
"wine”",
".",
"Die",
"Engelse",
"vertaling",
"van",
"“Polfyntjies",
"vir",
"die",
"proe”",
"wat",
"onder",
"die",
"titel",
"“Leipoldt’s",
"cellar",
"&",
"kitchen",
"”",
"inverskyn",
",",
"word",
"bekroon",
"met",
"die",
"internasionale",
"Gourmand-toekenning",
"in",
"die",
"kategorie",
"“wyngeskiedenis",
",",
"res",
"van",
"die",
"wêreld”",
",",
"wat",
"Brittanje",
"en",
"die",
"Verenigde",
"State",
"van",
"Amerika",
"uitsluit",
".",
"Eerbewyse",
"Die",
"Universiteit",
"van",
"die",
"Witwatersrand",
"ken",
"in’n",
"eredoktoraat",
"(",
"D.Litt",
".-graad",
")",
"aan",
"hom",
"toe",
".",
"Die",
"ATKV",
"hou",
"opOktober’n",
"spesiale",
"huldigingsaand",
"in",
"Johannesburg",
"vir",
"hom",
".",
"Per",
"geleentheid",
"van",
"sy",
"sestigste",
"verjaarsdag",
"gee",
"Die",
"Huisgenoot",
"opDesember’n",
"huldigingsnommer",
"vir",
"hom",
"uit",
".",
"Die",
"Afrikaanse",
"Skrywerskring",
"hou",
"opOktober’n",
"huldigingsaand",
"tot",
"sy",
"eer",
".",
"Jan",
"Kromhout",
"(",
"“Leipoldt",
"as",
"digter”",
")",
"en",
"M.P.O",
".",
"Burgers",
"(",
"“C.L",
".",
"Leipoldt",
"–",
"’n",
"Studie",
"in",
"stofkeuse",
",",
"-verwerking",
"en",
"-ontwikkeling”",
")",
"behaal",
"doktorsgrade",
"met",
"studies",
"oor",
"sy",
"werk",
",",
"terwyl",
"J.C",
".",
"Kannemeyer",
"’n",
"omvattende",
"biografie",
"(",
"“Leipoldt",
":",
"’n",
"Lewensverhaal”",
")",
"oor",
"hom",
"skryf",
".",
"Invereer",
"die",
"ATKV",
"hom",
"postuum",
"as",
"Afrikoon",
"vir",
"sy",
"belangrike",
"bydrae",
"tot",
"die",
"kookkunsliteratuur",
".",
"Die",
"plantgenus",
"Leipoldtia",
"word",
"na",
"hom",
"vernoem",
".",
"Die",
"C",
".",
"Louis",
"Leipoldt-prys",
"Die",
"Maatschappij",
"der",
"Nederlandse",
"letterkunde",
"het",
"inter",
"ere",
"van",
"diejarige",
"bestaan",
"van",
"betrekkinge",
"tussen",
"Nederland",
"en",
"Suid-Afrika",
"'n",
"prys",
"ter",
"waarde",
"van",
"€3",
"500",
"uitgeloof",
".",
"(",
"Sien",
")",
".",
"Die",
"doel",
"van",
"die",
"toekenning",
"was",
"om",
"die",
"bestudering",
"van",
"Afrikaanse",
"literatuur",
"te",
"bevorder",
"en",
"meer",
"bekendheid",
"daaraan",
"te",
"verleen",
".",
"Die",
"voorwaardes",
"van",
"die",
"kompetisie",
"vir",
"die",
"prys",
"was",
"die",
"voorlegging",
"van",
"'n",
"tevore",
"ongepubliseerde",
"opstel",
"of",
"verhandeling",
",",
"ingedien",
"onder",
"'n",
"skuilnaam",
".",
"Sestien",
"inskrywings",
"van",
"hoogstaande",
"letterkundige",
"waarde",
"is",
"daardie",
"jaar",
"ontvang",
"en",
"dr",
".",
"J.C",
".",
"Kannemeyer",
"het",
"die",
"prys",
"gewen",
"vir",
"sy",
"opstel",
"Uys",
"Krige",
"en",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"politiek",
".",
"Publikasies",
"Skuilname",
"Die",
"volgende",
"skuilname",
"is",
"deur",
"hom",
"gebruik",
":",
"Bronne",
"Boeke",
"Antonissen",
",",
"Rob",
"“Die",
"Afrikaanse",
"letterkunde",
"van",
"aanvang",
"tot",
"hede",
"”",
"Nasou",
"Beperk",
"Derde",
"hersiene",
"uitgawe",
"Tweede",
"druk",
"APB-Komitee",
"vir",
"Skoolboeke",
"“Die",
"junior",
"digbundel”",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
"Johannesburg",
"Sesde",
"druk",
"Askes",
",",
"H.",
"en",
"Landman",
",",
"J.N",
".",
"(",
"samestellers",
")",
"“Voorspraak",
"”",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Beperk",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Tiende",
"druk",
"Beukes",
",",
"Gerhard",
"J",
".",
"“Die",
"moderne",
"eenbedryf",
"”",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik",
"Bpk",
".",
"Pretoria",
"Vierde",
"druk",
"Beukes",
",",
"Gerhard",
"J",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"“Nuwe",
"eenbedrywe",
"”",
"“J.L",
".",
"van",
"Schaik",
"Bpk",
".",
"Pretoria",
"Eerste",
"druk",
"Beukes",
",",
"Gerhard",
"J.",
"en",
"Lategan",
",",
"F.V",
".",
"“Skrywers",
"en",
"rigtings",
"”",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik",
"Bpk",
".",
"Pretoria",
"Eerste",
"uitgawe",
"Beukes",
",",
"W.D",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"“Boekewêreld",
":",
"Die",
"Nasionale",
"Pers",
"in",
"die",
"uitgewersbedryf",
"tot",
"Nasionale",
"Boekhandel",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"eerste",
"druk",
"Bosman",
",",
"F.C.",
"L",
".",
"“Vier",
"uitgesoekte",
"eenbedrywe”",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
"Johannesburg",
"Tiende",
"druk",
"1969",
"Botha",
",",
"Elize",
"“Prosakroniek",
"”",
"Tafelberg",
"Uitgewers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Bouwer",
",",
"Alba",
"“Afrikaans",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"“Aspekte",
"van",
"die",
"nuwe",
"drama”",
"Academica",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
"Tweede",
"hersiene",
"uitgawe",
"Buning",
",",
"Tj",
".",
"“Uit",
"ons",
"digkuns",
"”",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik",
"Bpk",
".",
"Pretoria",
"Nuwe",
"omgewerkte",
"druk",
"Cloete",
",",
"T.T",
".",
"“Faune",
"”",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
"Eerste",
"uitgawe",
"Derde",
"druk",
"Cloete",
",",
"T.T",
".",
"“Vyfling",
"”",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Elfde",
"druk",
"Dekker",
",",
"G",
".",
"“Afrikaanse",
"Literatuurgeskiedenis",
"”",
"Nasou",
"Beperk",
"Kaapstad",
"Elfde",
"druk",
"Dekker",
",",
"G",
".",
"“Causerie",
"en",
"kritiek",
"”",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik",
"Bpk",
".",
"Pretoria",
"Eerste",
"druk",
"Du",
"Plessis",
",",
"I.D",
".",
"“Aantekeninge",
"uit",
"Tuynstraat",
"”",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
"Eerste",
"druk",
"Grobbelaar",
",",
"Pieter",
"W",
".",
"“Skrywers",
"in",
"beeld",
"C",
".",
"Louis",
"Leipoldt",
"”",
"Tafelberg",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Grobler",
",",
"Hilda",
"“Halfeeu",
"”",
"BlokboekeAcademica",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Grobler",
",",
"P",
".",
"du",
"P",
".",
"“C",
".",
"Louis",
"Leipoldt",
"in",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J.",
"et",
"al",
"“Perspektief",
"en",
"Profiel”",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
"Johannesburg",
"Derde",
"hersiene",
"uitgawe",
"Grové",
",",
"A.P",
".",
"“Letterkundige",
"sakwoordeboek",
"vir",
"Afrikaans",
"”",
"Nasou",
"Beperk",
"Vyfde",
"uitgawe",
"Eerste",
"druk",
"1988",
"Grové",
",",
"A.P",
".",
"“Trekvoëls",
"”",
"Voortrekkerpers",
"Beperk",
"Johannesburg",
"Joubert",
",",
"Elsa",
"“Reisiger",
"”",
"Tafelberg",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"“Opstelle",
"oor",
"die",
"Afrikaanse",
"drama”",
"Academica",
"Kaapstad",
"Pretoria",
"Eerste",
"uitgawe",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"“Konfrontasies”",
"Academica",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Kannemeyer",
",",
"J.",
"C",
".",
"“Die",
"heks",
"en",
"Die",
"laaste",
"aand”",
"Academica",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
"Tweede",
"hersiene",
"uitgawe",
"Tweede",
"druk",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"“Geskiedenis",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"literatuur",
"Academica",
",",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
"Tweede",
"druk",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"“Geskiedenis",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"literatuur",
"Academica",
",",
"Pretoria",
",",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
"Eerste",
"uitgawe",
"Eerste",
"druk",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"“Verse",
"vir",
"die",
"vraestel",
"”",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Beperk",
"Eerste",
"uitgawe",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"“Leipoldt",
":",
"’n",
"Lewensverhaal",
"”",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Kannemeyer",
",",
"J.",
"C",
".",
"“Die",
"Afrikaanse",
"literatuur",
"Human",
"&",
"Rousseau",
"Kaapstad",
"en",
"Pretoria",
"Eerste",
"uitgawe",
"Kritzinger",
",",
"M.",
"S.B",
".",
"“Letterkundige",
"kragte",
"”",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik",
"Bpk",
".",
"Pretoria",
"Eerste",
"uitgawe",
"Kromhout",
",",
"J",
".",
"“Leipoldt",
"as",
"digter",
"”",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik",
"Bpk",
".",
"Pretoria",
"Eerste",
"uitgawe",
"Lindenberg",
",",
"E",
".",
"“Onsydige",
"toets”",
"Academica",
"Kaapstad",
"en",
"Pretoria",
"Eerste",
"uitgawe",
"Lindenberg",
",",
"E",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"“Inleiding",
"tot",
"die",
"Afrikaanse",
"letterkunde”",
"Academica",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
"Vierde",
"uitgawe",
"Eerste",
"druk",
"Louw",
",",
"N.P",
".",
"van",
"Wyk",
"“Opstelle",
"oor",
"ons",
"ouer",
"digters",
"”",
"Human",
"&",
"Rousseau",
"Kaapstad",
"en",
"Pretoria",
"Eerste",
"uitgawe",
"Louw",
",",
"W.",
"E.G",
".",
"“Ou",
"wyn",
"van",
"vreugde”",
"A.",
"A",
".",
"Balkema",
"Kaapstad",
"en",
"Amsterdam",
"Eerste",
"uitgawe",
"Malherbe",
",",
"F.",
"E.J",
".",
"“Aspekte",
"van",
"Afrikaanse",
"literatuur",
"”",
"Nasionale",
"Pers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
",",
"Bloemfontein",
"en",
"Port",
"Elizabeth",
"Eerste",
"uitgawe",
"Malherbe",
",",
"F.",
"E.J",
".",
"“Die",
"kort-verhaal",
"as",
"kunsvorm",
"”",
"Nasionale",
"Pers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Mieny",
",",
"C.J",
".",
"“Leipoldt",
",",
"die",
"veelsydige",
"”",
"in",
"Afrikaanse",
"Skrywerskring",
"“Van",
"Leipoldt",
"tot",
"letterkundige",
"kritiek",
"”",
"Referate",
"gelewer",
"tydens",
"die",
"sewende",
"vyfjaarlikse",
"landswye",
"skrywerskongres",
"en",
"Leipoldtfees",
"gehou",
"te",
"Stellenbosch",
"openSeptember",
"Nasionale",
"Pers",
"Beperk",
"“Ons",
"skrywers",
"en",
"hul",
"werke",
":",
"’n",
"Plate-album",
"”",
"Nasionale",
"Pers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
"Nienaber",
",",
"C.",
"J.",
"M",
".",
"“Oor",
"literatuur",
"Academica",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
"Eerste",
"uitgawe",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J",
".",
"“C",
".",
"Louis",
"Leipoldt",
",",
"Eensame",
"veelsydige”",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
"Eerste",
"uitgawe",
"1948",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J.",
"en",
"Lategan",
",",
"F.V",
".",
"“Afrikaanse",
"natuurpoësie”",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
"Derde",
"druk",
"Nienaber",
",",
"P.J",
".",
"(",
"samesteller",
")",
"“Digters",
"en",
"digkuns”",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
"Derde",
"druk",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J",
".",
",",
"Roodt",
",",
"P.",
"H.",
"en",
"Snyman",
",",
"N.",
"J",
"(",
"samestellers",
")",
"“Digters",
"en",
"digkuns”",
"Perskor-Uitgewers",
"Kaapstad",
"Vyfde",
"uitgawe",
"Sewende",
"druk",
"Nienaber",
",",
"P.J",
".",
"“Hier",
"is",
"ons",
"skrywers!",
"”",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
"Johannesburg",
"Eerste",
"uitgawe",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J",
",",
";",
"Senekal",
",",
"J.",
"H",
"en",
"Bothma",
",",
"T.C",
".",
"“Mylpale",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"letterkunde”",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
"Tweede",
"hersiene",
"uitgawe",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J.",
"et",
"al",
"“Perspektief",
"en",
"Profiel”",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
"Johannesburg",
"Derde",
"hersiene",
"uitgawe",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J",
".",
";",
"Erasmus",
",",
"M.",
"C",
".",
";",
"Du",
"Plessis",
",",
"W.",
"K.",
"en",
"Du",
"Plooy",
",",
"J.",
"L",
".",
"“Uit",
"ons",
"letterkunde”",
"Afrikaanse",
"Pers",
"-",
"Boekhandel",
"Sewende",
"druk",
"Opperman",
",",
"D.J",
".",
"“Junior",
"verseboek",
"”",
"Nasionale",
"Boekhandel",
"Beperk",
"Kaapstad",
"Agste",
"druk",
"Pheiffer",
",",
"R.H",
".",
"“Woordpaljas",
"”",
"Human",
"&",
"Rousseau",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
"Derde",
"uitgawe",
"Derde",
"druk",
"Pienaar",
",",
"E.",
"C",
".",
"“Taal",
"en",
"poësie",
"van",
"die",
"Twede",
"Afrikaanse",
"Taalbeweging",
"”",
"Nasionale",
"Pers",
"Beperk",
"Kaapstad",
",",
"Stellenbosch",
"en",
"Bloemfontein",
"Vierde",
"vermeerderde",
"druk",
"Pienaar",
",",
"P.",
"de",
"V",
".",
"“Flitse”",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
"Johannesburg",
"Tweede",
"uitgawe",
"Eerste",
"druk",
"Pretorius",
",",
"Réna",
"“Ryk",
"domeine",
"”",
"Human",
"&",
"Rousseau",
"Kaapstad",
"en",
"Pretoria",
"Tweede",
"uitgawe",
"Derde",
"druk",
"Sandler",
",",
"E.",
"M",
".",
"“C",
".",
"Louis",
"Leipoldt",
"–",
"buitengewone",
"mediese",
"student",
"”",
"in",
"Afrikaanse",
"Skrywerskring",
"“Van",
"Leipoldt",
"tot",
"letterkundige",
"kritiek",
"”",
"Referate",
"gelewer",
"tydens",
"die",
"sewende",
"vyfjaarlikse",
"landswye",
"skrywerskongres",
"en",
"Leipoldtfees",
"gehou",
"te",
"Stellenbosch",
"openSeptember",
"Scholtz",
",",
"Merwe",
"“Herout",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"poësie",
"en",
"ander",
"opstelle",
"”",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Beperk",
"Kaapstad",
"Eerste",
"druk",
"Schoonees",
",",
"P.C",
".",
"“Die",
"prosa",
"van",
"die",
"tweede",
"Afrikaanse",
"beweging",
"”",
"J.",
"H.",
"de",
"Bussy",
",",
"Pretoria",
"/",
"Hollandsch-",
"Afrikaansche",
"Uitgevers",
"Maatschappij",
"v/h",
"J",
".",
"Dusseau",
"&",
"Co",
",",
"Kaapstad(",
"derde",
"druk",
")",
"Smuts",
",",
"J.P",
".",
"“Triptiek",
"”",
"Tafelberg",
"-",
"Uitgewers",
"Beperk",
"Kaapstad",
"Tweede",
"uitgawe",
"Vyfde",
"druk",
"Snyman",
",",
"Henning",
"“Kort",
"keur",
":",
"Abraham",
"H.",
"de",
"Vries",
"”",
"Reuse-BlokboekAcademica",
"Pretoria",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
"Tweede",
"druk",
"Steenberg",
",",
"D.H",
".",
"“Verganklikheid",
"in",
"die",
"poësie",
"van",
"C",
".",
"Louis",
"Leipoldt",
"”",
"in",
"Afrikaanse",
"Skrywerskring",
"“Van",
"Leipoldt",
"tot",
"letterkundige",
"kritiek",
"”",
"Referate",
"gelewer",
"tydens",
"die",
"sewende",
"vyfjaarlikse",
"landswye",
"skrywerskongres",
"en",
"Leipoldtfees",
"gehou",
"te",
"Stellenbosch",
"openSeptember",
"Van",
"Coller",
",",
"H.P",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"“Perspektief",
"en",
"Profiel",
"Deel",
"I”",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik-Uitgewers",
"Pretoria",
"Eerste",
"uitgawe",
"1998",
"Van",
"Coller",
",",
"H.P",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"“Perspektief",
"en",
"Profiel",
"Deel",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik-Uitgewers",
"Pretoria",
"Eerste",
"uitgawe",
"1999",
"Van",
"Coller",
",",
"H.P",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"“Perspektief",
"en",
"Profiel",
"Deel",
"Van",
"Schaik-Uitgewers",
"Pretoria",
"Eerste",
"uitgawe",
"2006",
"Viljoen",
",",
"Louise",
"“C",
".",
"Louis",
"Leipoldt1947",
")",
"”",
"in",
"Van",
"Coller",
",",
"H.P",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"“Perspektief",
"en",
"Profiel",
"Deel",
"I”J.L",
".",
"van",
"Schaik-Uitgewers",
"Pretoria",
"Eerste",
"uitgawe",
"Wybenga",
",",
"Gretel",
"en",
"Snyman",
",",
"Maritha",
"(",
"reds",
".",
")",
"“Van",
"Patrys-hulle",
"tot",
"Hanna",
"Hoekom",
"”",
"Lapa-Uitgewers",
"Eerste",
"uitgawe",
"Tweede",
"druk",
"Tydskrifte",
"en",
"koerante",
"Aucamp",
",",
"Hennie",
"“’n",
"Nuwe",
"liedjie",
"op",
"’n",
"ou",
"deuntjie”",
"“Standpunte",
"”",
"Nuwe",
"reeks",
"Desember",
"Botha",
",",
"Johann",
"“Louis",
"Leipoldt",
"–",
"steeds",
"een",
"van",
"‘groot",
"name’",
"”",
"“Die",
"Transvaler”Mei",
"Botha",
",",
"Johann",
"“’n",
"Digterskap",
"van",
"vele",
"wonings",
"”",
"“Die",
"Transvaler”Mei",
"Botha",
",",
"Johann",
"“Kosresepte",
"dwarsdeur",
"gelees",
"”",
"“Die",
"Transvaler”Mei",
"Breytenbach",
",",
"Kerneels",
"“Waarde",
"van",
"Die",
"Heks”",
"“Beeld”Junie",
"Bruwer",
",",
"Johan",
"“Oktober",
"laat",
"Quakerly",
"soos",
"Leipoldt",
"praat",
"”",
"“Rapport”September",
"Burgers",
",",
"M.P.O",
".",
"“Temaverwerking",
"by",
"Leipoldt",
"”",
"“Standpunte",
"”",
"Jaargang",
"no.1947",
"Burgers",
",",
"M.P.O",
".",
"“Twee",
"Leipoldt-studies”",
"“Standpunte”",
"No",
".",
"Desember",
"Cloete",
",",
"T.T",
".",
"“Die",
"lang",
"geheue",
"van",
"die",
"oorloggedig",
"”",
"“Beeld”Oktober",
"Coetzee",
",",
"A.J",
".",
"“Hoe",
"vertel",
"‘Oom",
"Gert",
"vertel’",
"?",
"”",
"“Standpunte",
"”",
"Nuwe",
"reeks",
"Desember",
"Coetzee",
",",
"Koos",
"“Kos",
"meer",
"as",
"’n",
"ding",
"wat",
"’n",
"drang",
"stil”",
"“Kalender”Julie",
"De",
"Villiers",
",",
"Kay",
"“Watter",
"soort",
"dokter",
"was",
"Leipoldt",
"?",
"”",
"“Boekewêreld”Julie",
"Gray",
",",
"Stephen",
"“Leipoldt’s",
"prequel",
"to",
"‘Stormwrack’",
":",
"an",
"interim",
"report",
"on",
"an",
"editing",
"project",
"”",
"“Standpunte",
"”",
"Nuwe",
"reeks",
"April",
"Kannemeyer",
",",
"J.",
"C",
".",
"“Nou",
"kom",
"Kannemeyer",
"se",
"gróót",
"Leipoldt",
"”",
"“Boekewêreld”Maart",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"“Leipoldt",
",",
"‘Mol",
"’",
"Hofmeyr",
"en",
"die",
"president",
"”",
"“Plus”Maart",
"Kannemeyer",
",",
"J.",
"C",
".",
"“Die",
"onbetroubare",
"tekste",
"van",
"ons",
"ouer",
"skrywers",
"”",
"“Volksblad”Junie",
"Klopper",
",",
"Albert",
"“’Om",
"laaste",
"te",
"kan",
"lag’",
"saamgestel",
"deur",
"Pirow",
"Bekker",
"”",
"“Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
"”",
"Jaargangno",
".",
"November",
"Kotzé",
",",
"Petro",
"“Op",
"soek",
"na",
"die",
"goewerneur",
"se",
"groot",
"boontjies",
"”",
"“By”Julie",
"Kromhout",
",",
"Jan",
"“Leipoldt",
"–",
"riglyne",
"vir",
"verdere",
"navorsing",
"”",
"“Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde”",
",",
"nuwe",
"reekso",
".",
"November",
"Lategan",
",",
"Herman",
"“Foxtrot",
"van",
"die",
"(",
"wilds",
")",
"vleiseters",
"”",
"“By”Julie",
"Lindenberg",
",",
"E",
".",
"“Die",
"duister",
"Leipoldt",
"”",
"“Standpunte",
"”",
"Nuwe",
"reeks",
"April-Junie",
"Lindenberg",
",",
"E",
".",
"“Leipoldt",
"op",
"sy",
"honderdste”",
"“Standpunte",
"”",
"Nuwe",
"reeks",
"Februarie",
"Loots",
",",
"Sonja",
"“Was",
"hy",
"of",
"was",
"hy",
"nie",
"?",
"”",
"“Rapport”Augustus",
"Louw",
",",
"W.",
"E.G",
".",
"“Vormprobleme",
"by",
"Leipoldt",
"”",
"“Standpunte",
"”",
"Jaargang",
"no.4",
"Nienaber",
",",
"C.",
"J.",
"M",
".",
"“’Die",
"Soutpan’",
":",
"Een",
"van",
"die",
"skoonstes?",
"”",
"“Standpunte",
"”",
"Nuwe",
"reeks",
"Oktober",
"Pieterse",
",",
"Henning",
"“Poësie",
"uit",
"drie",
"bloemlesings",
"”",
"“Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
"”",
"Jaargangno",
".",
"Februarie",
"Prins",
",",
"M.J",
".",
"“‘Vyfling’",
",",
"saamgestel",
"deur",
"T.T",
".",
"Cloete",
"”",
"“Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
"”",
"Jaargangno.Februarie",
"Prinsloo",
",",
"K.P",
".",
"“Die",
"Pretoria-tydperk",
"in",
"die",
"lewe",
"van",
"C",
".",
"Louis",
"Leipoldt",
"”",
"“Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
"”",
"Nuwe",
"reeksno",
".",
"November",
"Scholtz",
",",
"Merwe",
"“Wat",
"vertel",
"‘Oom",
"Gert",
"vertel’",
"?",
"”",
"“Standpunte",
"”",
"Nuwe",
"reeks",
"Februarie",
"Schutte",
",",
"H.J",
".",
"“Drie",
"dramas",
"uit",
"‘Vyfling’",
"”",
"“Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
"”",
"Nuwe",
"reeksno",
".",
"Februarie",
"Smith",
",",
"Anna",
"H",
".",
"“Wysiginge",
"in",
"‘Dingaansdag’",
"en",
"‘Uit",
"drie",
"wêrelddele’",
"”",
"“Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
"”",
"Nuwe",
"reeksno",
".",
"Augustus",
"Smith",
",",
"M.",
"E",
".",
"“’Om",
"laaste",
"kan",
"lag’",
"saamgestel",
"deur",
"Pirow",
"Bekker",
"”",
"“Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
"”",
"Jaargangno",
".",
"Mei",
"Steenberg",
",",
"D.H",
".",
"“Die",
"verganklikheidsmotief",
"in",
"die",
"poësie",
"van",
"C",
".",
"Louis",
"Leipoldt",
"”",
"“Tydskrif",
"vir",
"Geesteswetenskappe",
"”",
"Jaargangno",
".",
"Maart",
"Troskie",
",",
"Sandra",
"“Die",
"swart",
"engel",
"”",
"“My",
"tyd",
"Rapport”Julie",
"Troskie",
",",
"Sandra",
"“Die",
"leë",
"graf",
"”",
"“My",
"tyd",
"Rapport”Augustus",
"Troskie",
",",
"Sandra",
"“’n",
"Boeddha",
"uit",
"Afrika",
"”",
"“My",
"tyd",
"Rapport”Augustus",
"Troskie",
",",
"Sandra",
"“’n",
"Graf",
"in",
"die",
"gras",
"”",
"“By”September",
"Van",
"Bart",
",",
"Martiens",
"“Leipoldt",
",",
"steeds",
"wesenlik",
"Cederberg",
"”",
"“By”Mei",
"Van",
"Bart",
",",
"Martiens",
"“Sendeling",
"van",
"Ebenhaezer",
"”",
"“By”Januarie",
"Van",
"Bart",
",",
"Martiens",
"“Om",
"met",
"woorde",
"te",
"kook",
"”",
"“By”Julie",
"Van",
"der",
"Merwe",
",",
"C.N",
".",
"“Die",
"vrye",
"liefde",
"van",
"Leipoldt",
"se",
"‘Die",
"Heks’”",
"“Standpunte",
"”",
"Nuwe",
"reeks",
"Februarie",
"Van",
"der",
"Merwe",
",",
"C.N",
".",
"“In",
"en",
"om",
"die",
"laaste",
"aand",
"”",
"“Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde”",
",",
"nuwe",
"reeksno.November",
"Van",
"Rensburg",
",",
"C",
".",
"“Waar",
"pas",
"Oom",
"Gert",
"in",
"”",
"“Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde”",
",",
"nuwe",
"reeksno",
".",
"November",
"1980",
"Van",
"Wyk",
",",
"Annemarie",
"“Program",
"beeld",
"Leipoldt",
"uit",
"as",
"stryder",
"vir",
"gay",
"regte”",
"“Rapport”November",
"Van",
"Zyl",
",",
"Wium",
"“Leipoldt",
",",
"die",
"rebel",
"”",
"“By”Mei",
"Internet",
"Esat",
":",
"http://esat.sun.ac.za/index.php/C._Louis_Leipoldt",
"LitNet",
"ATKV-SkrywersalbumJanuarie",
"http://www.litnet.co.za/c-louis-leipoldt-18801947/",
"Murray",
",",
"Paul",
"LitNet",
":",
"http://www.litnet.co.za/the-c-louis-leipoldt-trail/",
"Murray",
",",
"Paul",
"LitNet",
":",
"http://www.litnet.co.za/2014-c-louis-leipoldts-orientation/",
"Viljoen",
",",
"Hein",
"LitNet",
":",
"http://www.litnet.co.za/op-soek-na-leipoldt-se-oom-gert-n-studie-in-historiese-resonansies/",
"By",
"die",
"Gutenberg",
"Projek",
":",
"Oom",
"Gert",
"vertel",
"en",
"ander",
"gedigte",
".",
"Beskikbaar",
"in",
"verskeie",
"formate",
".",
"Versamelde",
"gedigte",
"&",
"Polfyntjies",
"vir",
"die",
"proe",
"beskikbaar",
"by",
"die",
"dbnl",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Leipoldt",
"se",
"werke",
"op",
"Project",
"Gutenberg",
"Leipoldt",
"se",
"werke",
"op",
"librivox",
"Afrikaanse",
"digters",
"Afrikaanse",
"skrywers",
"Suid-Afrikaanse",
"botanici",
"Suid-Afrikaanse",
"dramaturge",
"Suid-Afrikaanse",
"geneeskundiges",
"Suid-Afrikaanse",
"joernaliste",
"Geboortes",
"in",
"Sterftes",
"in",
"Suid-Afrikaanse",
"digters",
"Afrikaners"
] |
50 | https://af.wikipedia.org/wiki/Curriebeker | Curriebeker | Hierdie artikel handel oor die Rugbykompetisie in Suid-Afrika. Vir die voorheen gelyknamige Krieketkompetisie in Suid-Afrika, sien Sunfoilreeks.
Die Curriebekertoernooi (tot 2015 ook bekend as die ABSA Curriebeker weens borgskapvereistes) is Suid-Afrika se oudste en belangrikste plaaslike rugbykompetisie wat agt provinsies of streke binne ’n provinsie verteenwoordig. Hoewel dit die belangrikste plaaslike kompetisie is, ding Suid-Afrikaanse spanne ook jaarliks in die Verenigde Rugbykampioenskap mee.
Die Curriebeker dateer so ver terug as 1889 en is een van die oudste rugbykompetisies ter wêreld. Die toernooi word as die hoeksteen van Suid-Afrika se rugby-erfenis beskou. Tussen 1892 en 1966 is daar op ongereelde grondslag om die beker meegeding, maar sedert 1968 word 'n wenner jaarliks bepaal. Dié goue trofee is steeds die hoogste prys in plaaslike Suid-Afrikaanse rugby.
Geskiedenis
Die kompetisie het sy nederige begin as ’n interdorp-kompetisie in 1884 gehad, maar toe die Suid-Afrikaanse Rugbyraad in 1889 gestig is, is besluit om ’n nasionale kompetisie te organiseer wat spanne van al die groot unies sou insluit. Die unies wat deelgeneem het was die Westelike Provinsie, Griekwaland-Wes, Transvaal en Oostelike Provinsie. Die eerste toernooi is in Kimberley gehou en is deur die Westelike Provinsie gewen. Die wenprys was ’n silwer beker wat geskenk is deur die Suid-Afrikaanse Rugbyraad, wat nou in die SA Rugbymuseum in Kaapstad te sien is.
Die huidige goue beker is in 1892 in gebruik geneem. Sir Donald Currie, die skeepsmagnaat, het dit aan W.E. Maclagan, kaptein van die eerste toerspan uit die Britse Eilande na Suid-Afrika, toevertrou op die vooraand van hulle vertrek na Suid-Afrika. Maclagan sou die trofee aan die eerste span toeken wat die toerspan kon klop. Daarna moes dit ’n wisseltrofee vir die Suid-Afrikaanse provinsiale kampioenspan word. Die toerspan het al sy wedstryde gewen, maar nogtans die trofee oorhandig aan Griekwaland-Wes, wat met net 3-0 verloor het. Sir Donald het ook trofeë aan verskeie ander Suid-Afrikaanse sportsoorte geskenk, insluitende krieket, sokker, swem en waterpolo, maar net die rugbytoernooi het onder die oorspronklike naam voortgegaan.
Terwyl plaaslike unies reeds van 1892 om die Curriebeker meegeding het, het dit ’n paar dekades geduur voordat ’n amptelike kompetisie tot stand gebring is. Ná jare van geleentheidstoernooie wat deur die Westelike Provinsie oorheers is, het Suid-Afrika se belangrikste kompetisie met groot verwagting in 1968 afgeskop. In daardie jaar het Noord-Transvaal, onder leiding van die legendariese Frik du Preez, Transvaal met 16-3 in die eindronde gewen, wat ’n era van algehele oorheersing deur die Pretorianers ingelyf het waarin hulle die Curriebeker 16 keer gewen het en drie keer die titel gedeel het. Hierdie besonderse prestasie sou waarskynlik nie moontlik gewees het sonder die kundigheid van Naas Botha nie. Hy kon die spel meesterlik beheer met uitmuntende taktiese bewustheid deur ’n loopbaan wat oor drie dekades gestrek het. Botha kon manalleen opponerende spanne op hul knieë dwing en hy het in 1987 al Noord-Transvaal se 24 punte teenoor Transvaal se 18 in die eindronde aangeteken.
Sedertdien het die Curriebeker ’n jaarlikse kompetisie geword met net een span wat Noord-Transvaal se oorheersing kon teenstaan – die Westelike Provinsie. Feesvierings het in Kaapstad uitgebreek toe die Westelike Provinsie Noord-Transvaal met 24-7 in die eindronde van 1982 gewen het, wat die Westelike Provinsie se eie goue era ingelyf het. Curriebekerhelde soos Faffa Knoetze, Calla Scholtz en die stoomroller-vleuel Neil Burger het verseker dat die Beker vir vyf jaar in Kaapstad gebly het voordat dit weer terug noorde toe is.
Met die keer van die dekade is Suid-Afrikaanse rugbyondersteuners getrakteer op twee van die mees onvergeetlike Curriebeker-eindrondes. In 1989 het die vleuel Carel du Plessis ’n drie in die doodsnikke van die wedstryd gedruk om te verseker dat die Beker met Noord-Transvaal gedeel is. Die telling was 16-elk. Die daaropvolgende jaar was die gevoel dat Noord-Transvaal net moes opdaag om teen Natal te wen. Die piesangboere het egter ’n opskudding veroorsaak toe hulle, geïnspireer deur die losskakel Joel Stransky, die wedstryd met 18-12 gewen het. Die 1990’s het ook gesien hoe Natal asook Transvaal, onder kapteinskap van Francois Pienaar sterker word, maar sedert Suid-Afrika se hertoelating tot internasionale sport in 1992 het die belangrikheid van die Curriebeker stelselmatig afgeneem.
Deesdae is die kompetisie in die skadu van die Verenigde Rugbykampioenskap en die Rugbykampioenskap in terme van belangrikheid vir Suid-Afrika se topspelers. ’n Mens hoef egter net te kyk na die glimlagte op spelers se gesigte wanneer hulle die Curriebeker wen, om te bevestig dat die Curriebeker steeds ’n spesiale plek het in die harte van Suid-Afrikaanse rugbyspelers en -toeskouers.
Vir die 2013-seisoen was die prysgeld soos volg bepaal:
Wenner van die premierafdeling: R1,8 miljoen
Naaswenner van die premierafdeling: R1,2 miljoen
Wenner van die eerste afdeling: R1 miljoen
Naaswenner van die eerste afdeling: R500 000
Wenner van die o/21 A-afdeling: R200 000
Naaswenner van die o/21 A-afdeling: R50 000
Wenner van die o/19 A-afdeling: R200 000
Naaswenner van die o/19 A-afdeling: R50 000
In 2016 en 2017 het die Welwitschias van Namibië aan die Curriebeker deelgeneem. In 2019 het die Argentynse Jaguares XV aan die Curriebeker deelgeneem. In 2020 het die Georgiese span Tbilisi Caucasians aan die Curriebeker deelgeneem. In 2022 het die Georgiese span Black Lions, die Keniaanse span Simbas en die Zimbabwiese span Zimbabwe Goshawks in die eerste afdeling meegeding. In 2023 het die Namibiese Welwitschias, die Zimbabwiese Goshawks, die Keniaanse Simbas en die Amerikaans-Meksikaanse San Clemente Rhinos aan die eerste afdeling deelgeneem.
Trofee
Die trofee waarom jaarliks meegeding word is deur sir Donald Currie, eienaar van die Union-Castle-Redery, aan die toerspan van die Britse Eilande geskenk. Sy instruksies aan die span was om die trofee te oorhandig aan die span wat die beste wedstryd teen die besoekers gespeel het, en na ’n moedige stryd het Griekwaland-Wes die eerste ontvangers van die Curriebeker geword. Die trofee is vandag nog die heilige graal van Suid-Afrikaanse rugby.
Aan die einde van 2012 is die trofee na Garrard van Londen, die Kroonjuweliers en oorspronklike vervaardigers, gestuur om gerestoureer te word. Die trofee, wat in 1875 vervaardig is, se handvatsel is in ere herstel en die trofee het ook weer sy goue glans aangeneem.
Spanne
Suid-Afrika is tans verdeel in 14 unies. Vier trek spelers van ’n hele provinsie:
Griekwas – Noord-Kaap (tuiswedstryde in Kimberley)
Luiperds – Noordwes (tuiswedstryde in Potchefstroom en Rustenburg)
Natalse Haaie – KwaZulu-Natal (tuiswedstryde in Durban)
Pumas – Mpumalanga (tuiswedstryde in Nelspruit)
Daar is twee unies in die Oos-Kaap:
Grens Bulldogs – oos (tuiswedstryde in Oos-Londen)
Oostelike Provinsie – wes (tuiswedstryde in Gqeberha)
en ook in die Vrystaat:
Vrystaat Cheetahs – sentraal en suid (tuiswedstryde in Bloemfontein)
Griffons – noord en wes (tuiswedstryde in Welkom)
Daar is drie unies in die Wes-Kaap:
Boland Kavaliers – noord (tuiswedstryde in Wellington)
SWD Arende – oos (tuiswedstryde in George)
Westelike Provinsie – Kaapstad Metropolitaanse gebied (tuiswedstryde in Kaapstad)
Gauteng het twee unies wat eksklusief van dele van daardie provinsie spelers kry:
Valke – die Oos-Rand en munisipaliteite ten ooste en suide van Johannesburg (tuiswedstryde in Kemptonpark)
Goue Leeus – Johannesburg en munisipaliteite ten weste (tuiswedstryde in Johannesburg)
Laastens is daar een unie wat gedeeltelik spelers van Gauteng asook ’n hele provinsie kry:
Blou Bulle – Pretoria, die twee Gauteng-munisipaliteite ten ooste en Limpopo (tuiswedstryde in Pretoria)
Uitslae
1 Westelike Provinsie en Transvaal het nie deelgeneem nie.
2 Beslis oor twee seisoene.
3 Natal is hernoem na die Natalse Haaie.
4 Transvaal is hernoem na die Gauteng Leeus; hulle is ook bekend as die Goue Leeus.
5 Oranje-Vrystaat is hernoem na die Vrystaat Cheetahs.
6 Noord-Transvaal is hernoem na die Blou Bulle.
7 Vrystaat Cheetahs en die Blou Bulle het gelykop gespeel en die titel gedeel.
8 As gevolg van die Covid-19-pandemie beslis tussen November en Januarie.
9 Nadat die telling gelykop was, is ekstra tyd aan die einde van die wedstryd toegelaat.
Algehele wenners (tot en met 2023)
Sedert die Curriebeker in 1968 ’n jaarlikse toernooi geword het, lyk dit soos volg:
Rekords en Statistiek
Meeste loopbaanwedstryde
Meeste Loopbaanpunte
Meeste loopbaandrieë
Meeste indiwiduele punte in ’n seisoen
Meeste spanpunte in ’n seisoen
Meeste indiwiduele drieë in ’n seisoen
Meeste spandrieë in ’n seisoen
Meeste indiwiduele punte in ’n wedstryd
Meeste indiwiduele drieë in ’n wedstryd
Meeste verskynings in ’n eindstryd
Verwysings
Eksterne skakels
Amptelike webwerf | [
"Hierdie",
"artikel",
"handel",
"oor",
"die",
"Rugbykompetisie",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Vir",
"die",
"voorheen",
"gelyknamige",
"Krieketkompetisie",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"sien",
"Sunfoilreeks",
".",
"Die",
"Curriebekertoernooi",
"(",
"totook",
"bekend",
"as",
"die",
"ABSA",
"Curriebeker",
"weens",
"borgskapvereistes",
")",
"is",
"Suid-Afrika",
"se",
"oudste",
"en",
"belangrikste",
"plaaslike",
"rugbykompetisie",
"wat",
"agt",
"provinsies",
"of",
"streke",
"binne",
"’n",
"provinsie",
"verteenwoordig",
".",
"Hoewel",
"dit",
"die",
"belangrikste",
"plaaslike",
"kompetisie",
"is",
",",
"ding",
"Suid-Afrikaanse",
"spanne",
"ook",
"jaarliks",
"in",
"die",
"Verenigde",
"Rugbykampioenskap",
"mee",
".",
"Die",
"Curriebeker",
"dateer",
"so",
"ver",
"terug",
"asen",
"is",
"een",
"van",
"die",
"oudste",
"rugbykompetisies",
"ter",
"wêreld",
".",
"Die",
"toernooi",
"word",
"as",
"die",
"hoeksteen",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"rugby-erfenis",
"beskou",
".",
"Tussenenis",
"daar",
"op",
"ongereelde",
"grondslag",
"om",
"die",
"beker",
"meegeding",
",",
"maar",
"sedertword",
"'n",
"wenner",
"jaarliks",
"bepaal",
".",
"Dié",
"goue",
"trofee",
"is",
"steeds",
"die",
"hoogste",
"prys",
"in",
"plaaslike",
"Suid-Afrikaanse",
"rugby",
".",
"Geskiedenis",
"Die",
"kompetisie",
"het",
"sy",
"nederige",
"begin",
"as",
"’n",
"interdorp-kompetisie",
"ingehad",
",",
"maar",
"toe",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Rugbyraad",
"ingestig",
"is",
",",
"is",
"besluit",
"om",
"’n",
"nasionale",
"kompetisie",
"te",
"organiseer",
"wat",
"spanne",
"van",
"al",
"die",
"groot",
"unies",
"sou",
"insluit",
".",
"Die",
"unies",
"wat",
"deelgeneem",
"het",
"was",
"die",
"Westelike",
"Provinsie",
",",
"Griekwaland-Wes",
",",
"Transvaal",
"en",
"Oostelike",
"Provinsie",
".",
"Die",
"eerste",
"toernooi",
"is",
"in",
"Kimberley",
"gehou",
"en",
"is",
"deur",
"die",
"Westelike",
"Provinsie",
"gewen",
".",
"Die",
"wenprys",
"was",
"’n",
"silwer",
"beker",
"wat",
"geskenk",
"is",
"deur",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Rugbyraad",
",",
"wat",
"nou",
"in",
"die",
"SA",
"Rugbymuseum",
"in",
"Kaapstad",
"te",
"sien",
"is",
".",
"Die",
"huidige",
"goue",
"beker",
"is",
"inin",
"gebruik",
"geneem",
".",
"Sir",
"Donald",
"Currie",
",",
"die",
"skeepsmagnaat",
",",
"het",
"dit",
"aan",
"W.",
"E",
".",
"Maclagan",
",",
"kaptein",
"van",
"die",
"eerste",
"toerspan",
"uit",
"die",
"Britse",
"Eilande",
"na",
"Suid-Afrika",
",",
"toevertrou",
"op",
"die",
"vooraand",
"van",
"hulle",
"vertrek",
"na",
"Suid-Afrika",
".",
"Maclagan",
"sou",
"die",
"trofee",
"aan",
"die",
"eerste",
"span",
"toeken",
"wat",
"die",
"toerspan",
"kon",
"klop",
".",
"Daarna",
"moes",
"dit",
"’n",
"wisseltrofee",
"vir",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"provinsiale",
"kampioenspan",
"word",
".",
"Die",
"toerspan",
"het",
"al",
"sy",
"wedstryde",
"gewen",
",",
"maar",
"nogtans",
"die",
"trofee",
"oorhandig",
"aan",
"Griekwaland-Wes",
",",
"wat",
"met",
"netverloor",
"het",
".",
"Sir",
"Donald",
"het",
"ook",
"trofeë",
"aan",
"verskeie",
"ander",
"Suid-Afrikaanse",
"sportsoorte",
"geskenk",
",",
"insluitende",
"krieket",
",",
"sokker",
",",
"swem",
"en",
"waterpolo",
",",
"maar",
"net",
"die",
"rugbytoernooi",
"het",
"onder",
"die",
"oorspronklike",
"naam",
"voortgegaan",
".",
"Terwyl",
"plaaslike",
"unies",
"reeds",
"vanom",
"die",
"Curriebeker",
"meegeding",
"het",
",",
"het",
"dit",
"’n",
"paar",
"dekades",
"geduur",
"voordat",
"’n",
"amptelike",
"kompetisie",
"tot",
"stand",
"gebring",
"is",
".",
"Ná",
"jare",
"van",
"geleentheidstoernooie",
"wat",
"deur",
"die",
"Westelike",
"Provinsie",
"oorheers",
"is",
",",
"het",
"Suid-Afrika",
"se",
"belangrikste",
"kompetisie",
"met",
"groot",
"verwagting",
"inafgeskop",
".",
"In",
"daardie",
"jaar",
"het",
"Noord-Transvaal",
",",
"onder",
"leiding",
"van",
"die",
"legendariese",
"Frik",
"du",
"Preez",
",",
"Transvaal",
"metin",
"die",
"eindronde",
"gewen",
",",
"wat",
"’n",
"era",
"van",
"algehele",
"oorheersing",
"deur",
"die",
"Pretorianers",
"ingelyf",
"het",
"waarin",
"hulle",
"die",
"Curriebekerkeer",
"gewen",
"het",
"en",
"drie",
"keer",
"die",
"titel",
"gedeel",
"het",
".",
"Hierdie",
"besonderse",
"prestasie",
"sou",
"waarskynlik",
"nie",
"moontlik",
"gewees",
"het",
"sonder",
"die",
"kundigheid",
"van",
"Naas",
"Botha",
"nie",
".",
"Hy",
"kon",
"die",
"spel",
"meesterlik",
"beheer",
"met",
"uitmuntende",
"taktiese",
"bewustheid",
"deur",
"’n",
"loopbaan",
"wat",
"oor",
"drie",
"dekades",
"gestrek",
"het",
".",
"Botha",
"kon",
"manalleen",
"opponerende",
"spanne",
"op",
"hul",
"knieë",
"dwing",
"en",
"hy",
"het",
"inal",
"Noord-Transvaal",
"sepunte",
"teenoor",
"Transvaal",
"sein",
"die",
"eindronde",
"aangeteken",
".",
"Sedertdien",
"het",
"die",
"Curriebeker",
"’n",
"jaarlikse",
"kompetisie",
"geword",
"met",
"net",
"een",
"span",
"wat",
"Noord-Transvaal",
"se",
"oorheersing",
"kon",
"teenstaan",
"–",
"die",
"Westelike",
"Provinsie",
".",
"Feesvierings",
"het",
"in",
"Kaapstad",
"uitgebreek",
"toe",
"die",
"Westelike",
"Provinsie",
"Noord-Transvaal",
"metin",
"die",
"eindronde",
"vangewen",
"het",
",",
"wat",
"die",
"Westelike",
"Provinsie",
"se",
"eie",
"goue",
"era",
"ingelyf",
"het",
".",
"Curriebekerhelde",
"soos",
"Faffa",
"Knoetze",
",",
"Calla",
"Scholtz",
"en",
"die",
"stoomroller-vleuel",
"Neil",
"Burger",
"het",
"verseker",
"dat",
"die",
"Beker",
"vir",
"vyf",
"jaar",
"in",
"Kaapstad",
"gebly",
"het",
"voordat",
"dit",
"weer",
"terug",
"noorde",
"toe",
"is",
".",
"Met",
"die",
"keer",
"van",
"die",
"dekade",
"is",
"Suid-Afrikaanse",
"rugbyondersteuners",
"getrakteer",
"op",
"twee",
"van",
"die",
"mees",
"onvergeetlike",
"Curriebeker-eindrondes",
".",
"Inhet",
"die",
"vleuel",
"Carel",
"du",
"Plessis",
"’n",
"drie",
"in",
"die",
"doodsnikke",
"van",
"die",
"wedstryd",
"gedruk",
"om",
"te",
"verseker",
"dat",
"die",
"Beker",
"met",
"Noord-Transvaal",
"gedeel",
"is",
".",
"Die",
"telling",
"waselk",
".",
"Die",
"daaropvolgende",
"jaar",
"was",
"die",
"gevoel",
"dat",
"Noord-Transvaal",
"net",
"moes",
"opdaag",
"om",
"teen",
"Natal",
"te",
"wen",
".",
"Die",
"piesangboere",
"het",
"egter",
"’n",
"opskudding",
"veroorsaak",
"toe",
"hulle",
",",
"geïnspireer",
"deur",
"die",
"losskakel",
"Joel",
"Stransky",
",",
"die",
"wedstryd",
"metgewen",
"het",
".",
"Dies",
"het",
"ook",
"gesien",
"hoe",
"Natal",
"asook",
"Transvaal",
",",
"onder",
"kapteinskap",
"van",
"Francois",
"Pienaar",
"sterker",
"word",
",",
"maar",
"sedert",
"Suid-Afrika",
"se",
"hertoelating",
"tot",
"internasionale",
"sport",
"inhet",
"die",
"belangrikheid",
"van",
"die",
"Curriebeker",
"stelselmatig",
"afgeneem",
".",
"Deesdae",
"is",
"die",
"kompetisie",
"in",
"die",
"skadu",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Rugbykampioenskap",
"en",
"die",
"Rugbykampioenskap",
"in",
"terme",
"van",
"belangrikheid",
"vir",
"Suid-Afrika",
"se",
"topspelers",
".",
"’n",
"Mens",
"hoef",
"egter",
"net",
"te",
"kyk",
"na",
"die",
"glimlagte",
"op",
"spelers",
"se",
"gesigte",
"wanneer",
"hulle",
"die",
"Curriebeker",
"wen",
",",
"om",
"te",
"bevestig",
"dat",
"die",
"Curriebeker",
"steeds",
"’n",
"spesiale",
"plek",
"het",
"in",
"die",
"harte",
"van",
"Suid-Afrikaanse",
"rugbyspelers",
"en",
"-toeskouers",
".",
"Vir",
"dieseisoen",
"was",
"die",
"prysgeld",
"soos",
"volg",
"bepaal",
":",
"Wenner",
"van",
"die",
"premierafdeling",
":",
"R1,8",
"miljoen",
"Naaswenner",
"van",
"die",
"premierafdeling",
":",
"R1,2",
"miljoen",
"Wenner",
"van",
"die",
"eerste",
"afdeling",
":",
"R1",
"miljoen",
"Naaswenner",
"van",
"die",
"eerste",
"afdeling",
":",
"R500",
"000",
"Wenner",
"van",
"die",
"o/21",
"A-afdeling",
":",
"R200",
"000",
"Naaswenner",
"van",
"die",
"o/21",
"A-afdeling",
":",
"R50",
"000",
"Wenner",
"van",
"die",
"o/19",
"A-afdeling",
":",
"R200",
"000",
"Naaswenner",
"van",
"die",
"o/19",
"A-afdeling",
":",
"R50",
"000",
"Inenhet",
"die",
"Welwitschias",
"van",
"Namibië",
"aan",
"die",
"Curriebeker",
"deelgeneem",
".",
"Inhet",
"die",
"Argentynse",
"Jaguares",
"XV",
"aan",
"die",
"Curriebeker",
"deelgeneem",
".",
"Inhet",
"die",
"Georgiese",
"span",
"Tbilisi",
"Caucasians",
"aan",
"die",
"Curriebeker",
"deelgeneem",
".",
"Inhet",
"die",
"Georgiese",
"span",
"Black",
"Lions",
",",
"die",
"Keniaanse",
"span",
"Simbas",
"en",
"die",
"Zimbabwiese",
"span",
"Zimbabwe",
"Goshawks",
"in",
"die",
"eerste",
"afdeling",
"meegeding",
".",
"Inhet",
"die",
"Namibiese",
"Welwitschias",
",",
"die",
"Zimbabwiese",
"Goshawks",
",",
"die",
"Keniaanse",
"Simbas",
"en",
"die",
"Amerikaans-Meksikaanse",
"San",
"Clemente",
"Rhinos",
"aan",
"die",
"eerste",
"afdeling",
"deelgeneem",
".",
"Trofee",
"Die",
"trofee",
"waarom",
"jaarliks",
"meegeding",
"word",
"is",
"deur",
"sir",
"Donald",
"Currie",
",",
"eienaar",
"van",
"die",
"Union-Castle-Redery",
",",
"aan",
"die",
"toerspan",
"van",
"die",
"Britse",
"Eilande",
"geskenk",
".",
"Sy",
"instruksies",
"aan",
"die",
"span",
"was",
"om",
"die",
"trofee",
"te",
"oorhandig",
"aan",
"die",
"span",
"wat",
"die",
"beste",
"wedstryd",
"teen",
"die",
"besoekers",
"gespeel",
"het",
",",
"en",
"na",
"’n",
"moedige",
"stryd",
"het",
"Griekwaland-Wes",
"die",
"eerste",
"ontvangers",
"van",
"die",
"Curriebeker",
"geword",
".",
"Die",
"trofee",
"is",
"vandag",
"nog",
"die",
"heilige",
"graal",
"van",
"Suid-Afrikaanse",
"rugby",
".",
"Aan",
"die",
"einde",
"vanis",
"die",
"trofee",
"na",
"Garrard",
"van",
"Londen",
",",
"die",
"Kroonjuweliers",
"en",
"oorspronklike",
"vervaardigers",
",",
"gestuur",
"om",
"gerestoureer",
"te",
"word",
".",
"Die",
"trofee",
",",
"wat",
"invervaardig",
"is",
",",
"se",
"handvatsel",
"is",
"in",
"ere",
"herstel",
"en",
"die",
"trofee",
"het",
"ook",
"weer",
"sy",
"goue",
"glans",
"aangeneem",
".",
"Spanne",
"Suid-Afrika",
"is",
"tans",
"verdeel",
"inunies",
".",
"Vier",
"trek",
"spelers",
"van",
"’n",
"hele",
"provinsie",
":",
"Griekwas",
"–",
"Noord-Kaap",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Kimberley",
")",
"Luiperds",
"–",
"Noordwes",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Potchefstroom",
"en",
"Rustenburg",
")",
"Natalse",
"Haaie",
"–",
"KwaZulu-Natal",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Durban",
")",
"Pumas",
"–",
"Mpumalanga",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Nelspruit",
")",
"Daar",
"is",
"twee",
"unies",
"in",
"die",
"Oos-Kaap",
":",
"Grens",
"Bulldogs",
"–",
"oos",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Oos-Londen",
")",
"Oostelike",
"Provinsie",
"–",
"wes",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Gqeberha",
")",
"en",
"ook",
"in",
"die",
"Vrystaat",
":",
"Vrystaat",
"Cheetahs",
"–",
"sentraal",
"en",
"suid",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Bloemfontein",
")",
"Griffons",
"–",
"noord",
"en",
"wes",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Welkom",
")",
"Daar",
"is",
"drie",
"unies",
"in",
"die",
"Wes-Kaap",
":",
"Boland",
"Kavaliers",
"–",
"noord",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Wellington",
")",
"SWD",
"Arende",
"–",
"oos",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"George",
")",
"Westelike",
"Provinsie",
"–",
"Kaapstad",
"Metropolitaanse",
"gebied",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Kaapstad",
")",
"Gauteng",
"het",
"twee",
"unies",
"wat",
"eksklusief",
"van",
"dele",
"van",
"daardie",
"provinsie",
"spelers",
"kry",
":",
"Valke",
"–",
"die",
"Oos-Rand",
"en",
"munisipaliteite",
"ten",
"ooste",
"en",
"suide",
"van",
"Johannesburg",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Kemptonpark",
")",
"Goue",
"Leeus",
"–",
"Johannesburg",
"en",
"munisipaliteite",
"ten",
"weste",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Johannesburg",
")",
"Laastens",
"is",
"daar",
"een",
"unie",
"wat",
"gedeeltelik",
"spelers",
"van",
"Gauteng",
"asook",
"’n",
"hele",
"provinsie",
"kry",
":",
"Blou",
"Bulle",
"–",
"Pretoria",
",",
"die",
"twee",
"Gauteng-munisipaliteite",
"ten",
"ooste",
"en",
"Limpopo",
"(",
"tuiswedstryde",
"in",
"Pretoria",
")",
"Uitslae",
"1",
"Westelike",
"Provinsie",
"en",
"Transvaal",
"het",
"nie",
"deelgeneem",
"nie",
".",
"2",
"Beslis",
"oor",
"twee",
"seisoene",
".",
"3",
"Natal",
"is",
"hernoem",
"na",
"die",
"Natalse",
"Haaie",
".",
"4",
"Transvaal",
"is",
"hernoem",
"na",
"die",
"Gauteng",
"Leeus",
";",
"hulle",
"is",
"ook",
"bekend",
"as",
"die",
"Goue",
"Leeus",
".",
"5",
"Oranje-Vrystaat",
"is",
"hernoem",
"na",
"die",
"Vrystaat",
"Cheetahs",
".",
"6",
"Noord-Transvaal",
"is",
"hernoem",
"na",
"die",
"Blou",
"Bulle",
".",
"7",
"Vrystaat",
"Cheetahs",
"en",
"die",
"Blou",
"Bulle",
"het",
"gelykop",
"gespeel",
"en",
"die",
"titel",
"gedeel",
".",
"8",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"Covid-19-pandemie",
"beslis",
"tussen",
"November",
"en",
"Januarie",
".",
"9",
"Nadat",
"die",
"telling",
"gelykop",
"was",
",",
"is",
"ekstra",
"tyd",
"aan",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"wedstryd",
"toegelaat",
".",
"Algehele",
"wenners",
"(",
"tot",
"en",
"met",
"Sedert",
"die",
"Curriebeker",
"in’n",
"jaarlikse",
"toernooi",
"geword",
"het",
",",
"lyk",
"dit",
"soos",
"volg",
":",
"Rekords",
"en",
"Statistiek",
"Meeste",
"loopbaanwedstryde",
"Meeste",
"Loopbaanpunte",
"Meeste",
"loopbaandrieë",
"Meeste",
"indiwiduele",
"punte",
"in",
"’n",
"seisoen",
"Meeste",
"spanpunte",
"in",
"’n",
"seisoen",
"Meeste",
"indiwiduele",
"drieë",
"in",
"’n",
"seisoen",
"Meeste",
"spandrieë",
"in",
"’n",
"seisoen",
"Meeste",
"indiwiduele",
"punte",
"in",
"’n",
"wedstryd",
"Meeste",
"indiwiduele",
"drieë",
"in",
"’n",
"wedstryd",
"Meeste",
"verskynings",
"in",
"’n",
"eindstryd",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webwerf"
] |
59 | https://af.wikipedia.org/wiki/Denemarke | Denemarke | Denemarke (Deens: Danmark, [ˈd̥ɛnmɑɡ̊], ), amptelik die Koninkryk Denemarke (Kongeriget Danmark, [ˈkʰɔŋəʁiːəð ˈtænmak], ), is geleë in Noord-Europa in die gebied wat as Skandinawië bekend staan. Dit is 'n grondwetlike monargie met koningin Margrethe II as simboliese leier en 'n eenkamerparlement, die Folketinget.
Denemarke is met 'n oppervlakte van sowat 43 000 vierkante kilometer die kleinste van die Skandinawiese lande, maar nogtans die mees digbevolkte en ten opsigte van sy bevolking ook die tweede grootste ná Swede. Denemarke bestaan uit die skiereiland Jutland (Deens: Jylland) – in geologiese opsig 'n uitbreiding van die Noord-Duitse Vlakte – en 'n groot aantal eilande waarvan sowat 100 bewoon is. Seeland (Deens: Sjælland), wat naby die Suid-Sweedse kus lê, is die grootste en mees digbevolkte van die eilande.
Denemarke se hoofstad Kopenhagen is aan die nou seestraat van die Øresund geleë, 'n deurvaart wat van die Kattegat na die Oossee lei. Denemarke se kontrole oor al drie deurvaarte, wat die Atlantiese Oseaan met die Oossee verbind – naas die Sund ook die Groot en Klein Belt (Deens: Store og Lille Belt), het van die land gedurende die Middeleeue 'n Noord-Europese groot moondheid gemaak wat sy buurlande oorheers en sy magsgebied tot by Noorweë, Ysland, Groenland en die Faroëreilande uitgebrei het. Die twee laasgenoemde gebiede is nog steeds Deense besittings.
Die land vorm in sommige opsigte 'n soort oorgang tussen Middel- en Noord-Europa – sy landskappe en klimaat kom grootliks ooreen met dié van Noord-Duitsland en lyk baie min op dié van die Skandinawiese skiereiland (behalwe vir Suid-Swede).
Vanweë sy taalkundige erfenis – Deens maak deel uit van die Noord-Germaanse en Oos-Nordiese taalfamilie – en 'n gemeenskaplike geskiedenis van meer as duisend jaar, waartydens die land saam met Noorweë of Swede deur dieselfde koningshuis geregeer is, handhaaf Denemarke nou politieke en kulturele bande met die ander vier Nordiese lande Swede, Noorweë, Finland en Ysland.
Denemarke het egter ook in politieke en kulturele opsig steeds 'n brugfunksie tussen Middel- en Noord-Europa vervul. Die Deense koning was as die heerser van Sleeswyk en Holstein ook 'n vors van die Heilige Romeinse Ryk, en Denemarke was die eerste Nordiese land wat by die Europese Unie aangesluit het. Die land het egter geen lidstaat van die Eurosone geword nie.
Ná 'n vinnige industrialisering in die 19de en 20ste eeu het Denemarke, wat nog steeds oor 'n hoogs moderne landbousektor beskik, tot een van die mees gevorderde nywerheidslande ontwikkel. Die land het 'n welvaartstelsel volgens die Nordiese model.
Etimologie
Die etimologie van die naam "Denemarke", die verhouding tussen "Dene" en "Denemarke", en die ontstaan van Denemarke as 'n verenigde koninkryk is onderworpe aan 'n voortdurende wetenskaplike debat. Dit fokus veral op die voorvoegsel "Dan" en of dit na die Dani of 'n geskiedkundige persoon Dan verwys en die presiese betekenis van die "-marke"-agtervoegsel.
Die meeste etimologiese woorde- en handboeke lei "Dan" af van 'n word wat "plat land" beteken, verwant aan Duits Tenne "dorsvloer" en Engels den "grot". Daar word geglo dat die "marke"-element woud of grensgebied beteken, met waarskynlike verwysings na die grenswoude in Suid-Sleeswyk.
Die eerste gebruik van die woord "Denemarke" in Denemarke self is gevind op die twee Jelling-stene, twee runestene wat glo opgerig is deur Gorm die Oue (ca. 955) en Harald Bloutand (ca. 965). Ná die groter van die twee stene word dikwels verwys as die "doopsertifikaat" (Deens: dåbsattest) van Denemarke, hoewel albei die woord "Denemarke" gebruik, in die akkusatiefe naamval ᛏᛅᚾᛘᛅᚢᚱᚴ tanmaurk ([danmɒrk]) op die groot steen, en in die genitiewe naamval ᛏᛅᚾᛘᛅᚱᚴᛅᚱ tanmarkar ([danmarkaɽ]) op die klein steen, terwyl die datiewe naamval tąnmarku ([danmarkʊ]) op die kontemporêre Skivum-steen verskyn. Na die inwoners van Denemarke word daar verwys as tani ([danɪ]), of "Danes", in die akkusatiewe naamval.
Geografie
Denemarke neem 'n besondere stelling binne die Skandinawiese lande in. Dit vorm 'n soort "brug" tussen Sentraal- en Noord-Europa en bestaan met uitsondering van die skiereiland Jutland, wat sowat die helfte van die land se oppervlakte verteenwoordig, uit meer as 470 groot en klein eilande, wat tussen Jutland en die Suid-Sweedse gewes Skåne lê. Slegs sowat honderd van hierdie eilande is bewoon. Die grootste eilande is Seeland (met die hoofstad Kopenhagen), Funen (Deens: Fyn), Falster, Lolland, Langeland en Bornholm.
Denemarke se enigste landgrens is dié met Duitsland (byna sewentig kilometer), terwyl die kuslyn vanweë die groot aantal inhamme oor sowat 7 400 kilometer strek. Geen plek in die land lê verder as sowat vyftig kilometer van die see af nie.
Klimaat
In vergelyking met die ander Skandinawiese lande het Denemarke danksy die invloed van die Atlantiese Oseaan en sy suidelike ligging 'n betreklik milde klimaat met gematigde somers en milde winters. Neerslae kom dwarsdeur die jaar voor, alhoewel daar min sneeuvalle aangeteken word.
Die Atlantiese invloede neem in die oostelike landsdele geleidelik af; hier word laer windsnelhede en minder neerslae aangeteken as in Wes-Denemarke. In koue winters, wat egter selde voorkom, word die kontinentale invloede duidelik – die Oossee bevries, en koue lugmassa's uit die ooste oorheers die winterweer.
Fauna en flora
Gedurende die afgelope eeue is groot dele van Denemarke se oorspronklike woude afgekap. Klein oorblyfsels van hierdie ongerepte woude het in natuurreservate soos die Nasionale Rebild Bakker-park bewaar gebly. Dié park maak deel uit van Rold Skov ("Trollwoud") wat tans met 'n oppervlakte van 86 km² die mees uitgestrekte bosgebied in die land vorm. Sowat twaalf persent van die huidige Deense grondgebied is met bosse (veral loofbos met beuke en eikebome) bedek. Daarnaas kom olms, haselneutbome, esdorings, dennebome, berke, espe- en lindebome asook kastaiingbome algemeen voor.
In die vlaktes van Wes-Jutland het enkele moeraslande bewaar gebly, net soos duinlandskappe en heidevelde.
Tipiese inheemse dierspesies sluit rooi wild, hase, eekhorings, krimpvarkies, vosse, dassies, marters, wasbere en wasbeerhonde in. Seehonde word langs die Deense kuste aangetref. Die kusgebiede is daarnaas die habitat van talle voëlspesies soos eksters, duiwe, bleshoenders, ganse, eende, seemeeus, seeswaeltjies en seeduikers.
Geskiedenis
Oorsig
Denemarke se geskiedenis is nou verweef met dié van die ander Nordiese lande. Denemarke se pogings om die Oossee te oorheers het tot by die 16de eeu die kwaai mededinging van Swede gehad, maar daar was nogtans ook langdurige periodes waartydens Denemarke met ander Skandinawiese lande in politieke en dinastiese opsig verenig het soos die Kalmarunie.
Ander belangrike aspekte, wat 'n groot invloed op die Deense geskiedenis uitgeoefen het, was die betrekkinge met die Europese vasteland en die uitbreiding van die Deense magsgebied in oorsese gebiede soos Engeland, Ysland en Groenland in die Wiking-tydperk.
Gedurende die tiende eeu het die klein Deense koninkryke in 'n gemeenskaplike staat verenig, en tot by die Vredesluiting van Roskilde in 1658, waardeur Denemarke sy besittings in Suid-Swede verloor het, het die Deense heersers hul magsgebied voortdurend probeer uitbrei.
In die 19de eeuse konflik met Duitsland oor Sleeswyk en Holstein en die Duitse minderheid in die suide van die land moes Denemarke sy suidelike gebiede uiteindelik in 1864 aan Duitsland afstaan en het vervolgens 'n beleid van politieke neutraliteit gevolg.
Ná die Duitse besetting tydens die Tweede Wêreldoorlog het Denemarke by die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO) en die Europese Ekonomiese Gemeenskap (die latere Europese Unie) aangesluit.
Die Middeleeue
Denemarke was reeds in sy voorgeskiedenis deur Germaanse stamme bewoon. Die eerste historiese dokumente, wat na die Deense volk verwys, dateer egter eers uit die sesde eeu v.C. Daar word aangeneem dat Suid-Swede die oorspronklike tuisland van die Dene was en dat hulle later na die huidige Deense eilande en die skiereiland Jutland uitgebrei het. Tydens die 11de eeu het die Deense gebied tot by die Schleilinie gestrek – die grenslyn met die Heilige Romeinse Ryk in die suide wat deur die Schleirivier gevorm is.
Die Denekoning Dan, na wie die land vernoem sou wees, is eerder 'n legendariese as 'n historiese figuur. Denemarke is aanvanklik deur plaaslike heersers geregeer, en omtrent 800 het een van hulle, Gøttrik, die sogenaamde Danewerk, 'n versterking suid van die Schleirivier ter beskerming teen aanvalle van die Frankiese Ryk opgerig. As gevolg van die Frankiese magsuitbreiding onder Karel die Grote het die Dene vir die eerste keer in aanraking met 'n ander beduidende Europese nasie gekom. Karel se stigting van 'n mark, 'n militêre gebied langs die Deense grens, het naas die oprigting van die Danewerk ook tot die versterking van die handelsentrum Haithabu gelei. Met 'n Deens-Frankiese ooreenkoms in 811 is die Eiderrivier as grenslyn vasgelê en die noordwaartse uitbreiding van die Franke stopgesit. Met die gelyktydige begin van die Skandinawiese Wikings se handels-, roof- en veroweringstogte, waaraan ook talle Deense krygers deelgeneem het, het Denemarke nou self daarmee begin om sy invloed in Noord-Europa te versterk en handelsbande met oorsese nasies aan te knoop.
Eers in die tiende eeu het die Deense konings Gorm en Harald Bloutand daarin geslaag om die Deense volk in een koninkryk te verenig. Harald het die Christelike geloof aangeneem en die Christelike sendingwerk in Denemarke bevorder.
Tydens die 11de eeu het die grootskaalse togte van Deense Wikings in die Noordseegebied 'n aanvang geneem. Die Deense koning Sven Vurkbaard (986–1014) het Engeland verower, en Knoet die Grote (1018–1035) was heerser oor 'n uitgestrekte Deense Noordseeryk wat naas Denemarke en Engeland ook Noorweë en Skotland ingesluit het. Ná sy dood het hierdie ryk egter weer begin verbrokkel, en eers koning Sven II (Svend Estridsøn 1047–1074) het daarin geslaag om die sentrale gesag op ryksvlak te herstel. Hy het gereeld munte laat slaan en klerici en beamptes, wat tot dusver grotendeels uit Engeland afkomstig was, deur inheemses vervang.
In die periode tussen 1025 en 1035 het die Eiderrivier die nuwe suidgrens van Denemarke geword. Saam met die ander lande van Noord-Europa het Denemarke in geestelike opsig 'n deel van die nuutgestigte bisdom Lund geword, en die tradisionele bande met die bisdom van Bremen en Hamburg, wat sedert 948 bestaan het, is verbreek.
Ná 'n tyd van politieke instabiliteit het koning Waldemar die Grote (1157–1182) wet en orde herstel, die bedreiging deur Slawiese stamme afgeweer en die land weer deur 'n bloeitydperk laat gaan. Met die bou van 'n kasteel by die Groot Belt was hy in staat om die toegang tot die Noord- en Oossee te kontroleer, terwyl met die verowering van die Duitse eiland Rügen in 1169 'n ekspansiewe fase in Denemarke se buitelandse beleid ingelui is.
Sy opvolgers Knoet VI (1182–1202) en Waldemar II (1202–1241) het van Denemarke 'n groot moondheid in die Oosseegebied gemaak wat Duitse en Baltiese gebiede soos Holstein, Hamburg, Lübeck, Mecklenburg, Pommere, Rügen en Estland ingesluit het, maar as gevolg van die Slag van Bornhøved in 1227 weer verbrokkel het.
Ook die eerste dekades van die 14de eeu was deur 'n politieke krisis oorskadu waaraan eers koning Waldemar IV Atterdag (1340–1375) 'n einde kon maak. Nogtans het die hertogdom Sleeswyk daarin geslaag om sy besondere status te handhaaf, en ook die magtige Noord-Duitse handelstede het met hul Hansebond die Deense invloed in die Oosseegebied begin beperk.
Die tydperk van die Kalmarunie
Waldemar se dogter Margarete was die stigteres van die Kalmarunie, 'n politieke unie wat alle Skandinawiese ryke – Denemarke, Swede en Noorweë met die Faroëreilande en Groenland – ingesluit het en in 1397 tot stand gekom het. Die beleid van Margarete se agterneef en erfgenaam Erik van Pommere het egter tot nuwe politieke geskille met die Hanse, Swede, die Holsteinse grawe en die inheemse Deense adel gelei. Erik het Swede en Noorweë verloor en is in 1439 uit Denemarke verdryf.
Die Deense Ryksraad het in 1448 graaf Christiaan I van Oldenburg tot Deense koning verkies, en hy is vervolgens in 1450 ook tot koning van Noorweë, in 1457 tot koning van Swede en in 1460 deur die Sleeswyk-Holsteinse Raad tot hertog van Sleeswyk en graaf van Holstein verkies. Die personele unie met Swede het egter in 1523 tot 'n einde gekom, en koning Christiaan II het naas Swede ook die Deense troon verloor.
Die vroeë moderne tydperk
In 1523 is Christiaan II se oom, hertog Frederik van Sleeswyk-Holstein, tot Deense koning verkies. Sy seun Christiaan III het in 1536 die Lutherse geloof, wat al danksy die optrede van predikers die eerste aanhangers in Denemarke gehad het, in 'n staatsgreep as Deense staatsreligie afgedwing.
Koning Christiaan IV het om politieke en godsdienstige redes in die Dertigjarige Oorlog ingegryp, maar is ná sy nederlaag in 1626 gedwing om in die Vrede van Lübeck afstand te neem van sy ekspansionistiese beleid in Noord-Duitsland. Denemarke is vervolgens veral deur Swede bedreig wat tot die nuwe groot moondheid in die Oosseegebied ontwikkel het, en in 1658 moes Denemarke in die Vrede van Roskilde al sy besittings op die Skandinawiese skiereiland, waaronder Skåne, Blekinge, Halland en die Noorse Bohuslän, aan Swede afstaan.
Die bedreiging deur buitelandse magte het die aanleiding tot politieke herstrukturering gegee. Die Deense Stande het hul invloed kwytgeraak; die koningshuis het sy magsbasis met die invoering van die erflike monargie in 1660 en die afkondiging van die grondwetlike absolutistiese regeringstelsel in die sogenaamde Koningswet van 1665 versterk.
Die sogenaamde Gottorf-kwessie, wat die vrede in Europa bedreig het, is in die tydperk tussen 1767 en 1773 deur ooreenkomste met Rusland opgelos – die Deense Ryk, wat destyds van Ysland en van die Noordkaap tot by die Elberivier gestrek het, het vervolgens in alle oorloë op die Europese vasteland neutraal gebly en hom eerder aan binnelandse hervormings soos die landhervorming en die bevryding van die boere toegewy.
Ná die Britse aanval op Kopenhagen in 1807 het Denemarke 'n bondgenoot van Frankryk geword en sy nou bande met die Franse keiser Napoleon Bonaparte ook in 1813 nog steeds gehandhaaf. As gevolg van hierdie beleid was die Deense staat in 1814 bankrot en het in 1814 in die vrede van Kiel ook Noorweë verloor.
In 1815 het die Deense koning in sy hoedanigheid as heerser van Holstein en hertog van Lauenburg 'n lid van die Duitse Bond geword. Sleeswyk het ondanks sy nou bande met Holstein nie by die Bond aangesluit nie.
Die Sleeswyk-Holstein-kwessie
Die binnelandse beleid is sedert 1830 deur die sterk liberale opposisie en die etniese geskille tussen Dene en Duitsers oorheers. Koning Christiaan VIII het met sy "Ope Brief" in 1846 geprobeer om die Deense staat met 'n gemeenskaplike suksessiereg vir die landsdele Denemarke, Sleeswyk, Lauenburg en Holstein te bewaar, maar het felle teenstand van die Duitse bevolking in Sleeswyk-Holstein gekry.
Die Duitse bewoners se weerstand teen die inlywing van Sleeswyk by Denemark het in Maart 1848 aanleiding tot 'n oorlog met die Duitse Ryk gegee. Ná byna drie jaar se oorlogvoering was die belangrikste geskille nog steeds nie besleg nie. In 1849 het Denemarke 'n nuwe grondwet gekry wat van die land 'n grondwetlike monargie gemaak het. Die grondwet is nie in Sleeswyk afgekondig nie. In die Verdrag van Londen in 1852 is Denemark as staat in sy geldende grense erken, en die Europese moondhede het ook die gemeenskaplike suksessiereg van Denemarke en die hertogdomme goedgekeur. Nogtans het die land hom as gevolg van Pruisiese en Oostenrykse druk daartoe verplig om 'n nuwe grondwet af te kondig waarin alle landsdele gelyke regte geniet het en afstand geneem van sy planne om Sleeswyk by Denemarke in te lyf.
Alle pogings om 'n nuwe grondwet daar te stel het egter misluk. Die Deens-Sleeswykse grondwet van 1863 het nie aan die Pruisiese en Oostenrykse vereistes voldoen nie, en ná 'n ultimatum van dié twee moondhede het in 1864 die Duits-Deense Oorlog uitgebreek. In die Vrede van Wene van dieselfde jaar is Denemarke gedwing om die drie hertogdomme Sleeswyk, Holstein en Lauenburg aan Pruise af te staan.
Die 20ste eeu
In sy buitelandse beleid het Denemarke in die volgende dekades aanspraak op neutraliteit gemaak. Die binnelandse politiek is vanaf 1920 deur die toenemende invloed van die Liberale en Sosiaal-Demokratiese Party gekenmerk, en onder koning Christiaan X is in 1915 'n demokratiese grondwet daargestel.
Ná die Eerste Wêreldoorlog het die Verdrag van Versailles voorsiening vir 'n referendum in Noord-Sleeswyk en dele van Sentraal-Sleeswyk gemaak. In 1920 het 'n meerderheid van die stemgeregtigdes hulle in Noord-Sleeswyk ten gunste van die insluiting by Denemarke uitgespreek. Nogtans was daar steeds 'n Duitse minderheid in die Deense Noord-Sleeswyk, asook 'n Deense minderheid in die Duitse deel van Suid-Sleeswyk.
Tydens die Tweede Wêreldoorlog is Denemarke deur Duitse troepe beset. Alhoewel enkele duisend Dene as vrywilligers by die Duitse Waffen-SS aangesluit het, het veral sedert 1943 het 'n sterk Deense versetsbeweging ontstaan wat deur groot dele van die bevolking ondersteun is. Danksy die Duitse diplomaat Georg Ferdinand Duckwitz (1904–1973), wat geheime inligting oor die beplande deportasie van Deense Jode aan die Deense versetsbeweging en Sweedse owerhede gegee het, is in Oktober 1943 'n grootskaalse reddingsaksie vir Denemarke se Joodse bevolking georganiseer. Duisende Deense vlugtelinge was sodoende in staat om na Swede te vlug.
Ná die wysiging van die Deense grondwet het die oudste dogter van koning Frederik IX, Margarete, sy opvolger as Deense koningin geword, terwyl die Landsting of tweede kamer van die parlement afgeskaf is. Die buitelandse beleid is onder meer oorheers deur Denemarke se lidmaatskap in die Nordiese Raad, die Europese Unie en die NAVO. Die regte van die Deense en Duitse minderhede in Sleeswyk is in 1955 in 'n Duits-Deense ooreenkoms gereël.
Die 21ste eeu
Die beleid teenoor immigrante, vlugtelinge en die Moslem-gemeenskap het die politieke debat in die vroeë 21ste eeu oorheers. 'n Reeks satiriese spotprente wat die profeet Mohammed uitgebeeld het en op 30 September 2005 in die konserwatiewe dagblad Jyllands-Posten het tot gewelddadige betogings in die Moslemwêreld en 'n diplomatieke krisis gelei. Die Deense prokureur-generaal het op 17 Maart 2006 bevestig dat die spotprente volgens die Deense strafwet nie as blafemies of rassisties beskou word nie. Fanatieke moslems in die buiteland het die uitbeelding van Mohammed egter steeds as taboe beskou en was ook nie bereid om die Westerse beginsels van persvryheid te respekteer nie. Jyllands-Posten se besluit om die Mohammed-spotprente te publiseer was volgens die leier van die kultuurafdeling, Flemming Rose, daarop gemik om "die media se selfsensuur ten opsigte van Islamitiese onderwerpe te deurbreek".
Die Minister vir Vlugtelinge, Immigrante en Integrasie, Rikke Hvilshøj (Venstre/Regsliberale Party), het op 4 November 2005 'n "Verklaring ten opsigte van Integrasie en aktiewe Medeburgerskap in die Deense Samelewing" bekend gestel wat 17 stellings bevat en deur vlugtelinge en ander immigrante wat aansoek om 'n permanente verblyfpermit doen onderteken moet word. Buitelanders moet sodoende die bewys lewer dat hulle bereid sal wees om die grondleggende waardes van die Deense samelewing te erken en respekteer.
Buitelanders wat aansoek om inburgering doen moet vanaf Desember 2005 aan bykomende vereistes voldoen en onder meer 'n behoorlike kennis van die Deense taal, kultuur en geskiedenis hê.
Politiek
Staatsopbou
Volgens die grondwet van 1953 is Denemarke 'n parlementêr-demokratiese monargie. Die Deense koning of koningin fungeer as staatshoof, maar oefen geen politieke gesag meer uit nie. Die huidige staatshoof is koningin Margrethe II van Denemarke. Die 179 afgevaardigdes in die Deense parlement, die Folketing, word elke vier jaar verkies. Groenland en die Faröer-eilande word elkeen deur twee parlementslede verteenwoordig.
Uitvoerende gesag
Die Deense koning of koningin oefen formeel die uitvoerende gesag uit, tog word hierdie funksie in die praktyk deur die kabinet waargeneem wat onder die voorsitterskap van die eerste minister staan. Die eerste minister word deur die koning benoem, maar moet oor 'n meerderheid in die parlement beskik.
Sedert 20 November 2001 word Denemarke deur 'n minderheidsregering onder leiding van Anders Fogh Rasmussen geregeer. Die koalisie van die regsliberale Venstre-party en die Konserwatiewe Volksparty word in die Folketing deur die Deense Volksparty gesteun.
Wetgewende gesag
Die eenkamerparlement Folketing oefen die wetgewende gesag uit. Wetsbesluite kan slegs gesamentlik deur die koning en die Folketing geneem word. Oorlogsverklarings en die ondertekening van 'n vredesooreenkoms moet eweneens sowel deur die staatshoof asook die parlement goedgekeur word.
Die 179 afgevaardigdes in die Folketing word vir 'n periode van maksimaal vier jaar in algemene verkiesings volgens die beginsel van proporsionele verteenwoordiging verkies. Alle Deense burgers het vanaf die ouderdom van 18 stemreg en mag ook as kandidate staan. Wetsontwerpe kan deur 'n tweederdemeerderheid van die afgevaardigdes in 'n nasionale referendum getoets word. Sodra tenminste dertig persent van die Deense stemburgers 'n wetsontwerp verwerp, mag dit nie meer deur die parlement bekragtig word nie.
Die laaste algemene verkiesing is op 5 Junie 2019 gehou. Van die altesaam 179 afgevaardigdes is 175 in Denemarke, twee op die Faroër-eilande en twee in Groenland verkies.
Die senter-regse regeringskoalisie onder leiding van Venstre moes sy mag aan 'n senter-linkse koalisie onder leiding van die Sosiaaldemokrate afstaan. Mette Frederiksen het die eerste minister van Denemarke geword.
Altesaam sewe politieke partye is in die Deense parlement verteenwoordig:
Ekonomie
Ekonomiese struktuur
Die ekonomiese struktuur van Denemarke word deur 'n groot aantal middelgroot ondernemings in die nywerheids- en dienstesektor gekenmerk. Hierdie maatskappye is dikwels hoogs gespesialiseerd, innoverend en uitvoergerig, en baie van hulle behoort in tegnologiese opsig tot die markleiers in hul verskeie sektore soos byvoorbeeld Bang & Olufsen, Vestas, Danfoss, Ecco en Rockwool.
Denemarke beskik egter ook in die skeepvaarts-, handels- en brouerybedryf oor groot maatskappye wat op die wêreldmark meeding. In die laat 20ste en vroeë 21ste eeu het 'n aantal ondernemings in die bankbedryf, masjienbou, toerisme- en voedselbedryf, asook farmaseutiese ondernemings saamgesmelt om op die internasionale markte te kan meeding. Die Deense landbou is al dekades lank 'n belangrike en mededingende uitvoerbedryf.
'n Opvallende kenmerk van die Deense ekonomie is die belangrikheid van die openbare sektor wat danksy die omvattende sisteem van sosiale sekerheid meer as 30 persent van alle werknemers in diens het. Volgens die Deense model van flexicurity het die land 'n relatief buigsame arbeidsmark en ontslagwetgewing wat gepaard gaan met 'n aktiewe beleid van werkskepping (wat ook herskoling en streng kontroles behels) en 'n hoë vlak van sosiale veiligheid.
Buitelandse handel
Uitvoere dra sowat 'n derde tot Denemarke se bruto geografiese produk (BGP) by. Belangrike uitvoergoedere sluit masjiene en masjienonderdele, farmaseutiese produkte, tekstiele, elektronika, agrariese en visseryprodukte, meubels, metaalware en voertuie in. Die land is sedert 2002 'n netto-uitvoerder van aardgas en ruolie. Die belangrikste handelsvennote is Duitsland, Swede, die Verenigde Koninkryk, Nederland, die VSA (veral ten opsigte van uitvoere), die Volksrepubliek van China (invoere) en Noorweë.
Ondanks die globale finansiële krisis het Denemarke se uitvoere in 2008 nog met altesaam 6,6 persent gestyg en het eers in die loop van 2009 'n sterk afwaartse neiging getoon (–15,9 persent). In 2010 en 2011 kon Deense uitvoere (veral na Duitsland en die VR van China) weer redelike groei toon (2011: +3,8 persent). Die mededingendheid van die Deense ekonomie op die wêreldmark het nogtans versleg, sodat uitvoere in ander lande (byvoorbeeld Duitsland) heelwat stewiger gegroei het.
Huidige stand van sake
Ná 'n lang groeifase het ook die Deense ekonomie as gevolg van die globale finansiële en ekonomiese krisis begin afkoel. In 2008 het dit met 1,2 persent gekrimp. Nadat dit in die herfs van 2008 met 1,7 persent 'n historiese laagpunt bereik het, het werkloosheid merkbaar toegeneem tot 7,4 persent in November 2009. Nogtans kla 'n aantal sektore – waaronder die mediese en die boubedryf – oor 'n tekort aan mannekrag sodat die Deense regering werkers uit die buiteland, in die besonder uit Duitsland en Pole, werf.
Die inflasiekoers was in die middel van 2008 met 4,3 persent buitensporig hoog, maar het in 2009 weer merkbaar gedaal tot 1,3 persent. Eiendomspryse, wat tydelik skerp gedaal het, ondergaan intussen weer 'n opwaartse regstelling. Die landbousektor word deur hoë finansieringkoste en dalende grond- en produkpryse in 'n moeilike situasie geplaas.
In Maart 2008 het die Deense eerste minister, Anders Fogh Rasmussen, en die leier van Groenland se selfadministrasie, Hans Enoksen, ooreengekom om alle potensiële inkomste, wat uit die ontginning van Groenlandse olievelde sal voortspruit, gelykop te deel. Denemarke finansieer tans die helfte van Groenland se begroting. Groenland het sedert 2006 lisensies vir die eksplorasie en ontginning van ruolie in die Diskobaai – 'n gebied wes van die hoofeiland met 'n oppervlakte van sowat 100 000 vierkante kilometer – aan die hoogste bieders verkoop. Die werklike omvang van Groenlandse oliebronne en die ekonomiese vatbaarheid van hul ontginning is tans nog nie duidelik nie. 'n Amerikaanse ondersoek beraam Groenland se oliereserwes tot 'n kwart van die globale voorrade kan beloop.
Omgewingsbeleid
Denemarke maak ten opsigte van sy omgewingsbeleid sowel van markekonomiese instrumente asook van wetgewing gebruik om sy doelwitte te bereik. Aangesien Groenland as deel van die Deense Ryksgemeenskap erg deur die gevolge van globale verwarming geraak word, geniet klimaatbeskerming hoë prioreit in Denemarke se energiebeleid.
Die land was die eerste in die Europese Unie wat in 1992 'n belasting op koolstofdioksiedemissies ingevoer het, en daar word beplan om tot die jaar 2025 25 persent van Denemarke se energiebehoeftes met hernubare energiebronne te dek. Gekombineerde warmte- en kragsisteme, biomassa as energiebron en vullisverbranding speel hier naas windenergie 'n belangrike rol.
Tans voorsien windenergie in byna twintig persent van Denemarke se elektrisiteitsbehoeftes. Die beplande oprigting van die wêreld se grootste windplaas in die Kattegat sal energie vir 40 000 huishoudings lewer.
Die gebruik van kunsmis en insekdoders bly 'n uitdaging vir Denemarke se intensiewe landbou, net soos oorbenutting van visbronne vir die visserybedryf.
Demografie
Die Deense bevolking het van slegs 797 584 in 1769 gegroei tot 5 668 743 in 2015, waarvan 4 996 980 etniese Dene (in 2011) en 567 932 immigrante met hul nakomelinge. Denemarke is die mees digbevolkte land in Noord-Europa; die oorgrote meerderheid van sy bevolking is verstedelik. Die oostelike dele van die eiland Seeland word deur 'n baie hoë bevolkingsdigtheid gekenmerk – meer as 'n kwart van die totale Deense bevolking is in die metropolitaanse gebied van Kopenhagen gekonsentreer. Daarenteen is die weste en noorde van Jutland asook die meeste klein eilande maar yl bevolk.
Bevolkingstruktuur
Denemarke het 'n relatief homogene bevolking – byna 90 persent van sy 5,67 miljoen inwoners is etniese Dene. Die belangrikste minderhede is boorlinge van ander Skandinawiese lande, Turkse immigrante en die Duitse bevolking in die suide wat net soos die Deense minderheid in die Duitse deelstaat Sleeswyk-Holstein 'n besondere status het. Die persentasie buitelanders het in 2009 9,5 persent beloop, waarvan 7,3 persent in die buiteland gebore was.
Die meeste van die tussen 15 000 en 25 000 Duitssprekendes verwys na hulself as "Duitse volksgroep" en woon naby die Duitse grens. Hul bevolkingsaandeel beloop in die gewes Noord-Sleeswyk tussen ses en tien persent. Die regtelike aspekte van die Deense en Duitse minderhede is deur Denemarke en die Bondsrepubliek Duitsland in 1955 in die sogenaamde Bonn-Kopenhaagse Verklarings gereël. Aan albei minderheidsgroepe word politieke voorregte asook staatsfondse toegeken om onder meer skole, biblioteke en pastorie te finansier.
Taal
Deens dien as amptelike taal van Denemarke. Daarnaas praat Dene en Duitsers in Noord-Sleeswyk (die Deense gedeelte van Sleeswyk of Suid-Jutland) ook Sønderjysk, die Duitse minderheid ook Duits, alhoewel hierdie twee tale nie as ampstale erken word nie. Op die Faroëreilande geniet Faroëes, in Groenland Groenlands die status van amptelike taal.
Die Deense taal maak saam met Yslands, Faroëes, Noors en Sweeds deel uit van die Noord-Germaanse groep van Indo-Europese tale. Tot by die laat Wiking-tydperk het die Skandinawiese dialekte nouliks van mekaar verskil. Die oudste gemeenskaplike erfenis is rune-inskrifte uit die derde eeu wat van Jutland tot in Suid-Swede ontdek is.
Eers vanaf die tweede eeu kan daar sprake wees van 'n selfstandige Deense taal. Die opvallendste fonetiese kenmerk van Deens is die sogenaamde stød van beklemtoonde sillabes. Die Deense alfabet behels met æ, ø en å drie bykomende letters. Die laasgenoemde letter is tot in 1948 – die jaar waarin 'n spelllinghervorming in werking getree het – as aa geskryf.
Die Deense woordeskat bevat 'n groter aantal Middelnederduitse leenwoorde. MIddelnederduits was die tradisionele lingua franca van die Europese Noorde en die Hanseverbond, tydelik ook die taal van die Deense koning en hof asook die kommandotaal van die Deense leër. Tans is Engels die belangrikste vreemde taal in Denemarke, alhoewel ook Duits en Frans nog steeds 'n beduidende invloed het. Sowat negentig persent van alle Deense leerders leer Duits tenminste tydelik as tweede vreemde taal aan.
Godsdiens
Die Deense grondwet waarborg geloofsvryheid.
Net soos in ander Skandinawiese lande is die Protestantisme die belangrikste religieuse stroming; in 2009 was 83,1 persent van die Deense bevolking lede van die Evangelies-Lutherse staatskerk (dikwels ook volkskerk of Folkekirken genoem) wat tydens die Reformasietydperk uit die Rooms-Katolieke bisdomme ontwikkel en talle ou tradisies en seremonies bewaar het. Die staatskerk word deur die Folketing bestuur; die Deense koningin fungeer as kerkhoof, die kerkminister as administratiewe hoof.
Die Rooms-Katolieke minderheid (in 2002 34 884 mense of 0,64 persent van die bevolking) is in die aartsbisdom Kopenhagen georganiseer. Hulle is net soos Moslems (3,87 persent) meestal immigrante of afstammelinge van immigrante. Ander beduidende godsdienstige minderhede sluit Protestantse groepe buite die staatskerk, Jehovah se Getuies (14 672 aanhangers) en sowat 3 000 Jode in. Net soos in Noorweë, Ysland en Liechtenstein word die beginsel van institusionele skeiding van staat en kerk in Denemarke nie toegepas nie.
Kuns
Steengrafte uit die Jongsteentydperk en keramiese voorwerpe is die oudste kulturele monumente en kunswerke in Denemarke. Ryk versierde wapens, helme en wapenskilde is naas gesmede Oudnoorse horings die belangrikste argeologiese vondste wat uit die Bronstydperk dateer. In 'n moerasgebied naby Trundholm het argeoloë 'n strydwa met ses wiele, 'n bronsperd en 'n vergulde bronsskyf ontdek wat as "Sonstrydwa van Trundholm" bekend staan – 'n verwysing na funksie as 'n vroeë uitbeelding van die sonskyf.
Ander belangrike argeologiese vondste soos die silwerketel van Gundestrup uit die tweede eeu v.C. en die silwerbeker uit Hoby, wat met reliëfs van Priamos en Achilles versier is, is respektiewelik uit die Keltiese gebiede van Europa en die Romeinse Ryk ingevoer.
Die kunstenaars van die Wikingtydperk het die Germaanse bandkeramiekstyl met Christelike motiewe gekombineer. Die runesteen in Jeling, wat in die tiende eeu ontstaan het en 'n gekruisigde Christusfiguur uitbeeld, word as die beduidendste kunswerk uit hierdie periode beskou. Tydens argeologiese opgrawings in Jutland is ook oorblyfsels van militêre versterkings ontdek wat volgens Romeinse voorbeelde aangelê is en uit woongeboue met walle bestaan het.
Argitektuur
Die vroegste Deense kerke is van hout gebou sodat min van hulle bewaar gebly het, en eers vanaf die laat 11de eeu is steenkerke met dikwels ingevoerde boumateriale opgerig. Aangesien ook die boumesters uit die buiteland gekom het, is inheemse stylelemente met vreemde, veral Duitse en Franse, invloede vermeng.
Die Romaanse stylperiode het in Denemarke eers ná die Wiking-tydperk (omstreeks 800 tot 1060) begin, en die Deense kerkboukuns het sy hoogtepunt in die 12de eeu met die katedrale in Lund (tans Suid-Swede) en Ribe bereik. 'n Tipies Deense verskynsel was versterkte rondkerke wat in die tweede helfte van die 12de eeu hoofsaaklik op die eiland Bornholm, maar ook in ander dele van die land ontstaan het. Teen die middel van die 12de eeu is naas die tradisionele gehoue stene en natuursteenblokke ook bakstene gebruik om kerkgeboue soos dié van Sint-Bend in Ringstedt en die kloosterkerk van Sorø asook wêreldlike bouwerke soos die versterkings van die Danewerk op te rig.
In die 13de eeu het die Franse Gotiese katedraalboukuns ook na Denemarke uitgestraal, alhoewel dit hier onder die sterk invloed van die Noord-Duitse baksteengotiese boustyl gekom het. Meesterwerke van hierdie boukuns is die katedraal van Roskilde, die Sint-Knudskerk in Odense en die Mariakerk in Helsingør.
Ook gedurende die 16de en 17de eeu, toe Hollandse en Vlaamse boumeesters die Renaissance-boukuns in Denemarke ingevoer het, was bakstene die hoofsaaklike boumateriaal. Die kasteel Kronborg aan die Øresund, wat omstreeks 1580 deur Anton van Opbergen opgerig is, word as die eerste beduidende voorbeeld van die Deense Renaissance-boustyl beskou. Koning Christiaan IV het tydens die 17de eeu die kastele van Frederiksborg en Rosenborg laat bou, terwyl ook 'n aantal kerkgeboue en die Effektebeurs van Kopenhagen (omstreeks 1620) deur Renaissance-boumeesters ontwerp is.
Alhoewel die eerste geboue in die Barok-styl nog onder koning Christiaan IV begin is soos byvoorbeeld die Kopenhaagse Trinitatis-kerk se ronde toring (wat in 1642 voltooi is), het die Deense Barok-boukuns sy bloeitydperk eers in die tweede helfte van die 17de en die eerste helfte van die 18de eeu beleef en onder meer die styl van die Franse absolutisme en Italiaanse paleis-argitektuur weerspieël. Die Deense Barok-ontwerpe was nogtans veral deur nugterheid en matigheid ten opsigte van hulle stylelemente gekenmerk. 'n Uitmuntende voorbeeld van Denemarke se Barok-boukuns is die kasteel Frederiksborg in Kopenhagen wat in die jare 1708/1709 voltooi is, terwyl veral die argitek Niels Eigtved met sy stadsbeplanning in Kopenhagen, sy medewerking by die bou van die kasteel Christiansborg en sy ontwerpe vir 'n aantal woonpaleise sy stempel op die 18de eeuse Deense boukuns afgedruk het.
Die nou politieke bande met Frankryk het in die eerste helfte van die 19de eeu, wat ook as die "Goue Tydperk" van die Deense kuns bekend staan, tot sterk klassisistiese invloede op die Deense argitektuur gelei. Caspar Frederik Harsdorff en Christian Frederik Hansen het as die beduidendste argitekte van hierdie periode onder meer die Vrouekerk in Kopenhagen (1811–1829) geskep; hul styl volg merendeels Romeinse en Franse voorbeelde.
In die tweede helfte van die 19de eeu het romantiserende stromings die klassisistiese styl verdring, en naas Renaissance-elemente het ook die Middeleeuse baksteenboukuns weer 'n sterk invloed begin uitoefen. Hierdie boustyl, wat as Historisme bekend staan, het onder meer die ontwerpe van argitekte soos Hans Christian Hansen en Ferdinand Meldahl oorheers en later ook stylelemente van die destydse moderne Europese argitektuur oorgeneem.
Ná 1930 het die moderne boukuns met onder meer die funksionalistiese stylrigting sy invloed laat geld. Moderne Deense argitekte soos Arne Jacobsen (1902–1971), wat met administratiewe, skool- en hotelgeboue bekendheid verwerf het, het invloede van leidende internasionale kollegas soos Le Corbusier en Ludwig Mies van der Rohe met hul eie terughoudende modernistiese styl vermeng. Jørn Oberg Utzon (* 1918) het met sy ontwerp vir die Operahuis van die Australiese metropool Sydney internasionale bekendheid verwerf en het in 2003 die Pritzker-prys vir sy lewenswerk ontvang.
Naas Utzon geniet Henning Larsen (* 1925) internasionale erkenning. Sy eerste belangrike projek, die Universiteit van Trondheim in Nooorweë, is in 1978 voltooi. Maar eers met sy ontwerp vir die monumentele hoofgebou van die Departement van Buitelandse Sake in die Saoedi-Arabiese hoofstad Riad het Larsen in 1984 'n belangrike internasionale deurbraak gemaak. In Denemarke het Larsen projekte soos die sentrale biblioteek in Gentofte en die Ekonomiese Universiteit in Frederiksberg behartig. In Kopenhagen het hy die Deense Design Center, die operahuis en die Ferring-wolkekrabber (2000–2007) ontwerp.
Letterkunde
Die vroegste literêre werke het deel uitgemaak van die gemeenskaplike Nordiese literatuur, terwyl 'n spesifiek Deense literêre lewe eers taamlik laat begin en daarnaas ook sterk buitelandse invloede vertoon het. Die 16de eeuse Deense volksliedkuns was nog nou verbonde met die Middeleeuse Skandinawiese heldesang-genre (Deens: kæmpeviser), maar terselfdertyd het die invloede van Duitsland en Frankryk hulle in hierdie periode nog sterker laat geld as in ander Nordiese lande.
Tot by die ontbinding van die Kalmarunie in 1523 het die Deense skrywers hoofsaaklik onder Franse invloed gestaan, maar veral sedert die Reformasietydperk het Duitsland se literêre lewe op die noordelike buurland ingewerk. Digters soos Jens Immanuel Baggesen (1764–1826), Adam Gottlob Oehlenschläger en Karl Adolf Gjellerup (1857–1919) het hul werke selfs gedeeltelik in Duits geskryf.
Die begin van die Deense literatuur se "goue tydperk" word vereenselwig met Ludvig Holberg (1684–1754), 'n boorling van die Noorse stad Bergen, en het sy hoogtepunt met die digter en sprokieskrywer Johannes Ewald (1743–1781) en die dramatikus Adam Gottlob Oehlenschläger (1779–1850) bereik. Ander belangrike skrywers van hierdie periode was die dramatikus Henrik Hertz (1798–1870) en die wêreldbekende sprokieskrywer Hans Christian Andersen (1805–1875).
Die moderne Deense literatuur het 'n aanvang geneem met die literêre historikus Georg Brandes (1842–1927) en die digters Holger Drachmann (1846–1908) en Jens Peter Jacobsen (1847–1885). Jacobsen het onder meer bekendheid verwerf met sy outobiografiese roman Niels Lyhne. Die hoofkarakter is 'n aanhanger van die Darwinisme wat groot probleme met sy lewenswerklikheid ondervind.
Herman Joachim Bangs (1857–1912) het sy invloed as impressionistiese digter ook buite die landsgrense laat geld, net soos Henrik Pontoppidan (1857–1943) en Johannes Vilhelm Jensen (1873–1950) wat albei in 1917 die Nobelprys vir Letterkunde vir hul werk ontvang het. In sy hoofwerk Den lange Rejse ("Die lang reis", ses boekdele 1908–1922) het Jensen gepoog om die geskiedenis van die Germane vanuit 'n darwinisties-ewolusionêre perspektief te beskryf. Alhoewel die werk in wetenskaplike opsig vandag nie meer as toonaangewend beskou word nie, is sy styl en taalgebruik ook vir huidige lesers nog indrukwekkend.
Martin Andersen Nexø (1869–1954) was 'n wêreldburger en humanis wat vanweë sy bewondering vir die Sowjet-kommunisme in die weste omstrede was. Sy proletariese romans soos Pelle erobreren ("Pelle die veroweraar", oor 'n Sweedse immigranteseun wat tot die leier van die Deense Sosiaal-Demokratiese beweging verkies word, vier boekdele 1906–1910) was ná die Tweede Wêreldoorlog eerder in Oos- as in Wes-Europa gewild, maar oortuig steeds met hul realistiese verteltrant.
Die skiereiland Jutland en sy mense word in die romans van Jeppe Aakjaer (1866–1930), Marie Bregendahl (1867–1940) en Jakob Knudsen (1858–1917) behandel. Die Deense liriek van die laat 19de en die eerste helfte van die 20ste eeu sluit werke van Viggo Stuckenberg (1863–1905), Sophus Claussen (1865–1931), Sophus Michaelis (1865–1932), Helge Rode (1870–1937), Ludvig Holstein (1864–1943) en Johannes Jørgensen (1866–1956) in en word deur simbolistiese, religieuse en natuurelemente asook l'art pour l'art-invloede gekenmerk. Skrywers soos Kjeld Abell (1901–1961), Kaj Munk (1898–1940) en Carl Erik Soya (1896–1983) het die 20ste eeuse dramatiese genre oorheers, terwyl Hans Christian Branner (1903–1966) en Martin Alfred Hansen (1909–1955) psigoanalitiese invloede verwerk het. Karen Blixen (1865–1962) se outobiografiese roman Den afrikanske Farm (1937) is in 1985 deur die Amerikaanse regisseur Sydney Pollack as Out of Africa verfilm.
Die na-oorlogse skrywersgenerasie sluit die veelsydige skrywer Klaus Rifbjerg (* 1931) in, wat onder meer met sy realistiese romans bekendheid verwerf het, asook die essayis en skrywer van absurde romans Villy Sørensen (1929 2001), Leif Panduro (1923–1977, outeur van onder meer die outobiografiese kindheidstorie Øgledage wat in 1961 gepubliseer is, en die liriese digter Ole Wivel (1921–2004). Peter Høeg (* 1957) het met sy roman Frøken Smillas fornemmelse for sne in 1992 internasionale bekendheid verwerf, en die werk is later deur die Deense regisseur Bille August verfilm.
Kookkuns
Die tradisionele Deense kookkuns het sy oorsprong in die voor-industriële periode (die tydperk voor 1860) toe bier en swartbrood, gesoute en gerookte vleis as stapelvoedsel gebruik en as voorrade gestoor is. Geregte uit hierdie periode is nog steeds gewild, soos byvoorbeeld øllebrød ('n sop wat van alkoholvrye bier en suiker berei word), vandgrød ('n graanpap wat met water gekook word), gule ærter ('n sop wat van droë ertjies berei word), æbleflæsk (appels wat in vet gebraai en met stukkies spek bedien word), klipfisk (stokvis), finker (afval, lewer en longe), blodpølse (bloedwors) en grønlangkål (groenkool).
Gedurende die tweede helfte van die 19de eeu, die bloeitydperk van koöperasies, het melk en aartappels die nuwe stapelvoedsel geword, terwyl tegniese vernuwings soos stowe en vleismeule en die groter rol wat kleinhandel begin speel het ook die geleentheid gebied het om nuwe metodes en geregte te beproef. So het gebraaide varkvleis met bruinsous, gekookte kabeljou in mosterdsous, biefaftreksel met vleis-, brood- en meelbolletjies, frikkadelle en ander geregte met maalvleis op Deense spyskaarte verskyn.
Terselfdertyd het 'n groot aantal vrugtegeregte soos rødgrød, sødsuppe (vrugtesop) en kompot gewild geraak, net soos nuwe geregte met groente: gesmoorde kool in meelsous, rooikool, ingemaakte rooi beet, komkommerslaai en ertjies en worteltjies wat in meel en melk gekook word.
Sport
Sport is gewild in Denemarke en sy bevolking neem aan en kyk na 'n wye verskeidenheid sportsoorte. Die nasionale sportsoort is sokker met meer as 320 000 spelers in meer as 1 600 sokkerklubs. Denemarke het tussen 1984 en 2004 ses keer vir die UEFA Europa-beker gekwalifiseer en die 1992-toernooi gewen; ander vername prestasies sluit in die Sokker-Konfederasiebeker-titel in 1995 en die kwarteindrondte van die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1998. Bekende Deense sokkerspelers sluit in Allan Simonsen, wat in 1977 as die beste Europese sokkerspeler aangewys is, Peter Schmeichel, die "wêreld se beste doelwagter" in 1992 en 1993, asook Michael Laudrup wat deur die Deense Sokkervereniging as die beste Deense sokkerspeler nog aangewys is.
Handbal is ná sokker een van die gewildste sportsoorte in Denemarke. Die Deense nasionale vrouespan het gedurende die 1990's groot prestasies behaal en altesaam 13 medaljes ingepalm – sewe goue (in 1994, 1996 (2), 1997, 2000, 2002 en 2004), vier silwer (in 1962, 1993, 1998 en 2004) en twee brons (in 1995 en 2013). Die Deense nasionale mansspan het twaalf medaljes ingepalm — vier goue (in 2008, 2012, 2016 en 2019), vier silwer (in 1967, 2011, 2013 en 2014) en vier brons (in 2002, 2004, 2006 en 2007) — die meeste deur enige span in die Europese Handbalkampioenskap. In 2019 het die Deense nasionale mansspan sy eerste wêreldbekertitel ingepalm in die toernooi wat Denemarke en Duitsland saam aangebied het.
In onlangse jare het Denemarke ook in 'n sterk fietsryland ontwikkel met Michael Rasmussen wat tydens die Tour de France in 2005 en 2006 die Bergklassement gewen het. Ander gewilde sportsoorte sluit in gholf — wat veral onder ouer mense gewild is; tennis — waarin Denemarke op 'n professionele vlak suksesvol is; basketbal — Denemarke het in 1951 by die internasionale beheerliggaam FIBA aangesluit; rugby — die Deense Rugbyunie dateer uit 1950; yshokkie — waar hulle dikwels in die wêreldkampioenskap se mans se topvlakafdeling meeding; roei — Denemarke spesialiseer in liggewigrooi en is veral vir sy liggewig sonder stuurman vier bekend, waarin hulle ses goue en twee silwermedaljes tydens die wêreldkampioenskap, asook drie goue en twee bronsmedaljes tydens die Olimpiese Somerspele ingepalm het; en sekere binnenshuise sportsoorte — veral pluimbal, tafeltennis en gimnastiek, in al dié sportsoorte hou Denemarke wêreldkampioenskappe en Olimpiese medaljes. Denemarke se talle strande en strandoorde is gewilde plekke vir hengel, kanovaart, kajak en baie ander watersportsoorte.
Verwysings
Bronnelys
Algemeen
Eksterne skakels
Amptelike webwerf
Skandinawië | [
"Denemarke",
"(",
"Deens",
":",
"Danmark",
",",
"[ˈd̥ɛnmɑɡ̊",
"]",
",",
")",
",",
"amptelik",
"die",
"Koninkryk",
"Denemarke",
"(",
"Kongeriget",
"Danmark",
",",
"[ˈkʰɔŋəʁiːəð",
"ˈtænmak",
"]",
",",
")",
",",
"is",
"geleë",
"in",
"Noord-Europa",
"in",
"die",
"gebied",
"wat",
"as",
"Skandinawië",
"bekend",
"staan",
".",
"Dit",
"is",
"'n",
"grondwetlike",
"monargie",
"met",
"koningin",
"Margrethe",
"II",
"as",
"simboliese",
"leier",
"en",
"'n",
"eenkamerparlement",
",",
"die",
"Folketinget",
".",
"Denemarke",
"is",
"met",
"'n",
"oppervlakte",
"van",
"sowat000",
"vierkante",
"kilometer",
"die",
"kleinste",
"van",
"die",
"Skandinawiese",
"lande",
",",
"maar",
"nogtans",
"die",
"mees",
"digbevolkte",
"en",
"ten",
"opsigte",
"van",
"sy",
"bevolking",
"ook",
"die",
"tweede",
"grootste",
"ná",
"Swede",
".",
"Denemarke",
"bestaan",
"uit",
"die",
"skiereiland",
"Jutland",
"(",
"Deens",
":",
"Jylland",
")",
"–",
"in",
"geologiese",
"opsig",
"'n",
"uitbreiding",
"van",
"die",
"Noord-Duitse",
"Vlakte",
"–",
"en",
"'n",
"groot",
"aantal",
"eilande",
"waarvan",
"sowatbewoon",
"is",
".",
"Seeland",
"(",
"Deens",
":",
"Sjælland",
")",
",",
"wat",
"naby",
"die",
"Suid-Sweedse",
"kus",
"lê",
",",
"is",
"die",
"grootste",
"en",
"mees",
"digbevolkte",
"van",
"die",
"eilande",
".",
"Denemarke",
"se",
"hoofstad",
"Kopenhagen",
"is",
"aan",
"die",
"nou",
"seestraat",
"van",
"die",
"Øresund",
"geleë",
",",
"'n",
"deurvaart",
"wat",
"van",
"die",
"Kattegat",
"na",
"die",
"Oossee",
"lei",
".",
"Denemarke",
"se",
"kontrole",
"oor",
"al",
"drie",
"deurvaarte",
",",
"wat",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"met",
"die",
"Oossee",
"verbind",
"–",
"naas",
"die",
"Sund",
"ook",
"die",
"Groot",
"en",
"Klein",
"Belt",
"(",
"Deens",
":",
"Store",
"og",
"Lille",
"Belt",
")",
",",
"het",
"van",
"die",
"land",
"gedurende",
"die",
"Middeleeue",
"'n",
"Noord-Europese",
"groot",
"moondheid",
"gemaak",
"wat",
"sy",
"buurlande",
"oorheers",
"en",
"sy",
"magsgebied",
"tot",
"by",
"Noorweë",
",",
"Ysland",
",",
"Groenland",
"en",
"die",
"Faroëreilande",
"uitgebrei",
"het",
".",
"Die",
"twee",
"laasgenoemde",
"gebiede",
"is",
"nog",
"steeds",
"Deense",
"besittings",
".",
"Die",
"land",
"vorm",
"in",
"sommige",
"opsigte",
"'n",
"soort",
"oorgang",
"tussen",
"Middel-",
"en",
"Noord-Europa",
"–",
"sy",
"landskappe",
"en",
"klimaat",
"kom",
"grootliks",
"ooreen",
"met",
"dié",
"van",
"Noord-Duitsland",
"en",
"lyk",
"baie",
"min",
"op",
"dié",
"van",
"die",
"Skandinawiese",
"skiereiland",
"(",
"behalwe",
"vir",
"Suid-Swede",
")",
".",
"Vanweë",
"sy",
"taalkundige",
"erfenis",
"–",
"Deens",
"maak",
"deel",
"uit",
"van",
"die",
"Noord-Germaanse",
"en",
"Oos-Nordiese",
"taalfamilie",
"–",
"en",
"'n",
"gemeenskaplike",
"geskiedenis",
"van",
"meer",
"as",
"duisend",
"jaar",
",",
"waartydens",
"die",
"land",
"saam",
"met",
"Noorweë",
"of",
"Swede",
"deur",
"dieselfde",
"koningshuis",
"geregeer",
"is",
",",
"handhaaf",
"Denemarke",
"nou",
"politieke",
"en",
"kulturele",
"bande",
"met",
"die",
"ander",
"vier",
"Nordiese",
"lande",
"Swede",
",",
"Noorweë",
",",
"Finland",
"en",
"Ysland",
".",
"Denemarke",
"het",
"egter",
"ook",
"in",
"politieke",
"en",
"kulturele",
"opsig",
"steeds",
"'n",
"brugfunksie",
"tussen",
"Middel-",
"en",
"Noord-Europa",
"vervul",
".",
"Die",
"Deense",
"koning",
"was",
"as",
"die",
"heerser",
"van",
"Sleeswyk",
"en",
"Holstein",
"ook",
"'n",
"vors",
"van",
"die",
"Heilige",
"Romeinse",
"Ryk",
",",
"en",
"Denemarke",
"was",
"die",
"eerste",
"Nordiese",
"land",
"wat",
"by",
"die",
"Europese",
"Unie",
"aangesluit",
"het",
".",
"Die",
"land",
"het",
"egter",
"geen",
"lidstaat",
"van",
"die",
"Eurosone",
"geword",
"nie",
".",
"Ná",
"'n",
"vinnige",
"industrialisering",
"in",
"diee",
"ente",
"eeu",
"het",
"Denemarke",
",",
"wat",
"nog",
"steeds",
"oor",
"'n",
"hoogs",
"moderne",
"landbousektor",
"beskik",
",",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"gevorderde",
"nywerheidslande",
"ontwikkel",
".",
"Die",
"land",
"het",
"'n",
"welvaartstelsel",
"volgens",
"die",
"Nordiese",
"model",
".",
"Etimologie",
"Die",
"etimologie",
"van",
"die",
"naam",
"\"",
"Denemarke",
"\"",
",",
"die",
"verhouding",
"tussen",
"\"",
"Dene",
"\"",
"en",
"\"",
"Denemarke",
"\"",
",",
"en",
"die",
"ontstaan",
"van",
"Denemarke",
"as",
"'n",
"verenigde",
"koninkryk",
"is",
"onderworpe",
"aan",
"'n",
"voortdurende",
"wetenskaplike",
"debat",
".",
"Dit",
"fokus",
"veral",
"op",
"die",
"voorvoegsel",
"\"",
"Dan",
"\"",
"en",
"of",
"dit",
"na",
"die",
"Dani",
"of",
"'n",
"geskiedkundige",
"persoon",
"Dan",
"verwys",
"en",
"die",
"presiese",
"betekenis",
"van",
"die",
"\"",
"-marke",
"\"",
"-agtervoegsel",
".",
"Die",
"meeste",
"etimologiese",
"woorde-",
"en",
"handboeke",
"lei",
"\"",
"Dan",
"\"",
"af",
"van",
"'n",
"word",
"wat",
"\"",
"plat",
"land",
"\"",
"beteken",
",",
"verwant",
"aan",
"Duits",
"Tenne",
"\"",
"dorsvloer",
"\"",
"en",
"Engels",
"den",
"\"",
"grot",
"\"",
".",
"Daar",
"word",
"geglo",
"dat",
"die",
"\"",
"marke\"",
"-element",
"woud",
"of",
"grensgebied",
"beteken",
",",
"met",
"waarskynlike",
"verwysings",
"na",
"die",
"grenswoude",
"in",
"Suid-Sleeswyk",
".",
"Die",
"eerste",
"gebruik",
"van",
"die",
"woord",
"\"",
"Denemarke",
"\"",
"in",
"Denemarke",
"self",
"is",
"gevind",
"op",
"die",
"twee",
"Jelling-stene",
",",
"twee",
"runestene",
"wat",
"glo",
"opgerig",
"is",
"deur",
"Gorm",
"die",
"Oue",
"(",
"ca.en",
"Harald",
"Bloutand",
"(",
"ca",
".",
"Ná",
"die",
"groter",
"van",
"die",
"twee",
"stene",
"word",
"dikwels",
"verwys",
"as",
"die",
"\"",
"doopsertifikaat",
"\"",
"(",
"Deens",
":",
"dåbsattest",
")",
"van",
"Denemarke",
",",
"hoewel",
"albei",
"die",
"woord",
"\"",
"Denemarke",
"\"",
"gebruik",
",",
"in",
"die",
"akkusatiefe",
"naamval",
"ᛏᛅᚾᛘᛅᚢᚱ",
"ᚴ",
"tanmaurk",
"(",
"[danmɒrk",
"]",
")",
"op",
"die",
"groot",
"steen",
",",
"en",
"in",
"die",
"genitiewe",
"naamval",
"ᛏᛅᚾᛘᛅᚱᚴᛅᚱ",
"tanmarkar",
"(",
"[danmarkaɽ",
"]",
")",
"op",
"die",
"klein",
"steen",
",",
"terwyl",
"die",
"datiewe",
"naamval",
"tąnmarku",
"(",
"[danmarkʊ",
"]",
")",
"op",
"die",
"kontemporêre",
"Skivum-steen",
"verskyn",
".",
"Na",
"die",
"inwoners",
"van",
"Denemarke",
"word",
"daar",
"verwys",
"as",
"tani",
"(",
"[danɪ",
"]",
")",
",",
"of",
"\"",
"Danes",
"\"",
",",
"in",
"die",
"akkusatiewe",
"naamval",
".",
"Geografie",
"Denemarke",
"neem",
"'n",
"besondere",
"stelling",
"binne",
"die",
"Skandinawiese",
"lande",
"in",
".",
"Dit",
"vorm",
"'n",
"soort",
"\"",
"brug",
"\"",
"tussen",
"Sentraal-",
"en",
"Noord-Europa",
"en",
"bestaan",
"met",
"uitsondering",
"van",
"die",
"skiereiland",
"Jutland",
",",
"wat",
"sowat",
"die",
"helfte",
"van",
"die",
"land",
"se",
"oppervlakte",
"verteenwoordig",
",",
"uit",
"meer",
"asgroot",
"en",
"klein",
"eilande",
",",
"wat",
"tussen",
"Jutland",
"en",
"die",
"Suid-Sweedse",
"gewes",
"Skåne",
"lê",
".",
"Slegs",
"sowat",
"honderd",
"van",
"hierdie",
"eilande",
"is",
"bewoon",
".",
"Die",
"grootste",
"eilande",
"is",
"Seeland",
"(",
"met",
"die",
"hoofstad",
"Kopenhagen",
")",
",",
"Funen",
"(",
"Deens",
":",
"Fyn",
")",
",",
"Falster",
",",
"Lolland",
",",
"Langeland",
"en",
"Bornholm",
".",
"Denemarke",
"se",
"enigste",
"landgrens",
"is",
"dié",
"met",
"Duitsland",
"(",
"byna",
"sewentig",
"kilometer",
")",
",",
"terwyl",
"die",
"kuslyn",
"vanweë",
"die",
"groot",
"aantal",
"inhamme",
"oor",
"sowat400",
"kilometer",
"strek",
".",
"Geen",
"plek",
"in",
"die",
"land",
"lê",
"verder",
"as",
"sowat",
"vyftig",
"kilometer",
"van",
"die",
"see",
"af",
"nie",
".",
"Klimaat",
"In",
"vergelyking",
"met",
"die",
"ander",
"Skandinawiese",
"lande",
"het",
"Denemarke",
"danksy",
"die",
"invloed",
"van",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"en",
"sy",
"suidelike",
"ligging",
"'n",
"betreklik",
"milde",
"klimaat",
"met",
"gematigde",
"somers",
"en",
"milde",
"winters",
".",
"Neerslae",
"kom",
"dwarsdeur",
"die",
"jaar",
"voor",
",",
"alhoewel",
"daar",
"min",
"sneeuvalle",
"aangeteken",
"word",
".",
"Die",
"Atlantiese",
"invloede",
"neem",
"in",
"die",
"oostelike",
"landsdele",
"geleidelik",
"af",
";",
"hier",
"word",
"laer",
"windsnelhede",
"en",
"minder",
"neerslae",
"aangeteken",
"as",
"in",
"Wes-Denemarke",
".",
"In",
"koue",
"winters",
",",
"wat",
"egter",
"selde",
"voorkom",
",",
"word",
"die",
"kontinentale",
"invloede",
"duidelik",
"–",
"die",
"Oossee",
"bevries",
",",
"en",
"koue",
"lugmassa's",
"uit",
"die",
"ooste",
"oorheers",
"die",
"winterweer",
".",
"Fauna",
"en",
"flora",
"Gedurende",
"die",
"afgelope",
"eeue",
"is",
"groot",
"dele",
"van",
"Denemarke",
"se",
"oorspronklike",
"woude",
"afgekap",
".",
"Klein",
"oorblyfsels",
"van",
"hierdie",
"ongerepte",
"woude",
"het",
"in",
"natuurreservate",
"soos",
"die",
"Nasionale",
"Rebild",
"Bakker-park",
"bewaar",
"gebly",
".",
"Dié",
"park",
"maak",
"deel",
"uit",
"van",
"Rold",
"Skov",
"(",
"\"",
"Trollwoud",
"\"",
")",
"wat",
"tans",
"met",
"'n",
"oppervlakte",
"vankm²",
"die",
"mees",
"uitgestrekte",
"bosgebied",
"in",
"die",
"land",
"vorm",
".",
"Sowat",
"twaalf",
"persent",
"van",
"die",
"huidige",
"Deense",
"grondgebied",
"is",
"met",
"bosse",
"(",
"veral",
"loofbos",
"met",
"beuke",
"en",
"eikebome",
")",
"bedek",
".",
"Daarnaas",
"kom",
"olms",
",",
"haselneutbome",
",",
"esdorings",
",",
"dennebome",
",",
"berke",
",",
"espe-",
"en",
"lindebome",
"asook",
"kastaiingbome",
"algemeen",
"voor",
".",
"In",
"die",
"vlaktes",
"van",
"Wes-Jutland",
"het",
"enkele",
"moeraslande",
"bewaar",
"gebly",
",",
"net",
"soos",
"duinlandskappe",
"en",
"heidevelde",
".",
"Tipiese",
"inheemse",
"dierspesies",
"sluit",
"rooi",
"wild",
",",
"hase",
",",
"eekhorings",
",",
"krimpvarkies",
",",
"vosse",
",",
"dassies",
",",
"marters",
",",
"wasbere",
"en",
"wasbeerhonde",
"in",
".",
"Seehonde",
"word",
"langs",
"die",
"Deense",
"kuste",
"aangetref",
".",
"Die",
"kusgebiede",
"is",
"daarnaas",
"die",
"habitat",
"van",
"talle",
"voëlspesies",
"soos",
"eksters",
",",
"duiwe",
",",
"bleshoenders",
",",
"ganse",
",",
"eende",
",",
"seemeeus",
",",
"seeswaeltjies",
"en",
"seeduikers",
".",
"Geskiedenis",
"Oorsig",
"Denemarke",
"se",
"geskiedenis",
"is",
"nou",
"verweef",
"met",
"dié",
"van",
"die",
"ander",
"Nordiese",
"lande",
".",
"Denemarke",
"se",
"pogings",
"om",
"die",
"Oossee",
"te",
"oorheers",
"het",
"tot",
"by",
"diee",
"eeu",
"die",
"kwaai",
"mededinging",
"van",
"Swede",
"gehad",
",",
"maar",
"daar",
"was",
"nogtans",
"ook",
"langdurige",
"periodes",
"waartydens",
"Denemarke",
"met",
"ander",
"Skandinawiese",
"lande",
"in",
"politieke",
"en",
"dinastiese",
"opsig",
"verenig",
"het",
"soos",
"die",
"Kalmarunie",
".",
"Ander",
"belangrike",
"aspekte",
",",
"wat",
"'n",
"groot",
"invloed",
"op",
"die",
"Deense",
"geskiedenis",
"uitgeoefen",
"het",
",",
"was",
"die",
"betrekkinge",
"met",
"die",
"Europese",
"vasteland",
"en",
"die",
"uitbreiding",
"van",
"die",
"Deense",
"magsgebied",
"in",
"oorsese",
"gebiede",
"soos",
"Engeland",
",",
"Ysland",
"en",
"Groenland",
"in",
"die",
"Wiking-tydperk",
".",
"Gedurende",
"die",
"tiende",
"eeu",
"het",
"die",
"klein",
"Deense",
"koninkryke",
"in",
"'n",
"gemeenskaplike",
"staat",
"verenig",
",",
"en",
"tot",
"by",
"die",
"Vredesluiting",
"van",
"Roskilde",
"in",
"waardeur",
"Denemarke",
"sy",
"besittings",
"in",
"Suid-Swede",
"verloor",
"het",
",",
"het",
"die",
"Deense",
"heersers",
"hul",
"magsgebied",
"voortdurend",
"probeer",
"uitbrei",
".",
"In",
"diee",
"eeuse",
"konflik",
"met",
"Duitsland",
"oor",
"Sleeswyk",
"en",
"Holstein",
"en",
"die",
"Duitse",
"minderheid",
"in",
"die",
"suide",
"van",
"die",
"land",
"moes",
"Denemarke",
"sy",
"suidelike",
"gebiede",
"uiteindelik",
"inaan",
"Duitsland",
"afstaan",
"en",
"het",
"vervolgens",
"'n",
"beleid",
"van",
"politieke",
"neutraliteit",
"gevolg",
".",
"Ná",
"die",
"Duitse",
"besetting",
"tydens",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"het",
"Denemarke",
"by",
"die",
"Noord-Atlantiese",
"Verdragsorganisasie",
"(",
"NAVO",
")",
"en",
"die",
"Europese",
"Ekonomiese",
"Gemeenskap",
"(",
"die",
"latere",
"Europese",
"Unie",
")",
"aangesluit",
".",
"Die",
"Middeleeue",
"Denemarke",
"was",
"reeds",
"in",
"sy",
"voorgeskiedenis",
"deur",
"Germaanse",
"stamme",
"bewoon",
".",
"Die",
"eerste",
"historiese",
"dokumente",
",",
"wat",
"na",
"die",
"Deense",
"volk",
"verwys",
",",
"dateer",
"egter",
"eers",
"uit",
"die",
"sesde",
"eeu",
"v.C",
".",
"Daar",
"word",
"aangeneem",
"dat",
"Suid-Swede",
"die",
"oorspronklike",
"tuisland",
"van",
"die",
"Dene",
"was",
"en",
"dat",
"hulle",
"later",
"na",
"die",
"huidige",
"Deense",
"eilande",
"en",
"die",
"skiereiland",
"Jutland",
"uitgebrei",
"het",
".",
"Tydens",
"diee",
"eeu",
"het",
"die",
"Deense",
"gebied",
"tot",
"by",
"die",
"Schleilinie",
"gestrek",
"–",
"die",
"grenslyn",
"met",
"die",
"Heilige",
"Romeinse",
"Ryk",
"in",
"die",
"suide",
"wat",
"deur",
"die",
"Schleirivier",
"gevorm",
"is",
".",
"Die",
"Denekoning",
"Dan",
",",
"na",
"wie",
"die",
"land",
"vernoem",
"sou",
"wees",
",",
"is",
"eerder",
"'n",
"legendariese",
"as",
"'n",
"historiese",
"figuur",
".",
"Denemarke",
"is",
"aanvanklik",
"deur",
"plaaslike",
"heersers",
"geregeer",
",",
"en",
"omtrenthet",
"een",
"van",
"hulle",
",",
"Gøttrik",
",",
"die",
"sogenaamde",
"Danewerk",
",",
"'n",
"versterking",
"suid",
"van",
"die",
"Schleirivier",
"ter",
"beskerming",
"teen",
"aanvalle",
"van",
"die",
"Frankiese",
"Ryk",
"opgerig",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"Frankiese",
"magsuitbreiding",
"onder",
"Karel",
"die",
"Grote",
"het",
"die",
"Dene",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"in",
"aanraking",
"met",
"'n",
"ander",
"beduidende",
"Europese",
"nasie",
"gekom",
".",
"Karel",
"se",
"stigting",
"van",
"'n",
"mark",
",",
"'n",
"militêre",
"gebied",
"langs",
"die",
"Deense",
"grens",
",",
"het",
"naas",
"die",
"oprigting",
"van",
"die",
"Danewerk",
"ook",
"tot",
"die",
"versterking",
"van",
"die",
"handelsentrum",
"Haithabu",
"gelei",
".",
"Met",
"'n",
"Deens-Frankiese",
"ooreenkoms",
"inis",
"die",
"Eiderrivier",
"as",
"grenslyn",
"vasgelê",
"en",
"die",
"noordwaartse",
"uitbreiding",
"van",
"die",
"Franke",
"stopgesit",
".",
"Met",
"die",
"gelyktydige",
"begin",
"van",
"die",
"Skandinawiese",
"Wikings",
"se",
"handels-",
",",
"roof-",
"en",
"veroweringstogte",
",",
"waaraan",
"ook",
"talle",
"Deense",
"krygers",
"deelgeneem",
"het",
",",
"het",
"Denemarke",
"nou",
"self",
"daarmee",
"begin",
"om",
"sy",
"invloed",
"in",
"Noord-Europa",
"te",
"versterk",
"en",
"handelsbande",
"met",
"oorsese",
"nasies",
"aan",
"te",
"knoop",
".",
"Eers",
"in",
"die",
"tiende",
"eeu",
"het",
"die",
"Deense",
"konings",
"Gorm",
"en",
"Harald",
"Bloutand",
"daarin",
"geslaag",
"om",
"die",
"Deense",
"volk",
"in",
"een",
"koninkryk",
"te",
"verenig",
".",
"Harald",
"het",
"die",
"Christelike",
"geloof",
"aangeneem",
"en",
"die",
"Christelike",
"sendingwerk",
"in",
"Denemarke",
"bevorder",
".",
"Tydens",
"diee",
"eeu",
"het",
"die",
"grootskaalse",
"togte",
"van",
"Deense",
"Wikings",
"in",
"die",
"Noordseegebied",
"'n",
"aanvang",
"geneem",
".",
"Die",
"Deense",
"koning",
"Sven",
"Vurkbaard1014",
")",
"het",
"Engeland",
"verower",
",",
"en",
"Knoet",
"die",
"Grote1035",
")",
"was",
"heerser",
"oor",
"'n",
"uitgestrekte",
"Deense",
"Noordseeryk",
"wat",
"naas",
"Denemarke",
"en",
"Engeland",
"ook",
"Noorweë",
"en",
"Skotland",
"ingesluit",
"het",
".",
"Ná",
"sy",
"dood",
"het",
"hierdie",
"ryk",
"egter",
"weer",
"begin",
"verbrokkel",
",",
"en",
"eers",
"koning",
"Sven",
"II",
"(",
"Svend",
"Estridsøn1074",
")",
"het",
"daarin",
"geslaag",
"om",
"die",
"sentrale",
"gesag",
"op",
"ryksvlak",
"te",
"herstel",
".",
"Hy",
"het",
"gereeld",
"munte",
"laat",
"slaan",
"en",
"klerici",
"en",
"beamptes",
",",
"wat",
"tot",
"dusver",
"grotendeels",
"uit",
"Engeland",
"afkomstig",
"was",
",",
"deur",
"inheemses",
"vervang",
".",
"In",
"die",
"periode",
"tussenenhet",
"die",
"Eiderrivier",
"die",
"nuwe",
"suidgrens",
"van",
"Denemarke",
"geword",
".",
"Saam",
"met",
"die",
"ander",
"lande",
"van",
"Noord-Europa",
"het",
"Denemarke",
"in",
"geestelike",
"opsig",
"'n",
"deel",
"van",
"die",
"nuutgestigte",
"bisdom",
"Lund",
"geword",
",",
"en",
"die",
"tradisionele",
"bande",
"met",
"die",
"bisdom",
"van",
"Bremen",
"en",
"Hamburg",
",",
"wat",
"sedertbestaan",
"het",
",",
"is",
"verbreek",
".",
"Ná",
"'n",
"tyd",
"van",
"politieke",
"instabiliteit",
"het",
"koning",
"Waldemar",
"die",
"Grote1182",
")",
"wet",
"en",
"orde",
"herstel",
",",
"die",
"bedreiging",
"deur",
"Slawiese",
"stamme",
"afgeweer",
"en",
"die",
"land",
"weer",
"deur",
"'n",
"bloeitydperk",
"laat",
"gaan",
".",
"Met",
"die",
"bou",
"van",
"'n",
"kasteel",
"by",
"die",
"Groot",
"Belt",
"was",
"hy",
"in",
"staat",
"om",
"die",
"toegang",
"tot",
"die",
"Noord-",
"en",
"Oossee",
"te",
"kontroleer",
",",
"terwyl",
"met",
"die",
"verowering",
"van",
"die",
"Duitse",
"eiland",
"Rügen",
"in'n",
"ekspansiewe",
"fase",
"in",
"Denemarke",
"se",
"buitelandse",
"beleid",
"ingelui",
"is",
".",
"Sy",
"opvolgers",
"Knoet",
"VI1202",
")",
"en",
"Waldemar",
"II1241",
")",
"het",
"van",
"Denemarke",
"'n",
"groot",
"moondheid",
"in",
"die",
"Oosseegebied",
"gemaak",
"wat",
"Duitse",
"en",
"Baltiese",
"gebiede",
"soos",
"Holstein",
",",
"Hamburg",
",",
"Lübeck",
",",
"Mecklenburg",
",",
"Pommere",
",",
"Rügen",
"en",
"Estland",
"ingesluit",
"het",
",",
"maar",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"Slag",
"van",
"Bornhøved",
"inweer",
"verbrokkel",
"het",
".",
"Ook",
"die",
"eerste",
"dekades",
"van",
"diee",
"eeu",
"was",
"deur",
"'n",
"politieke",
"krisis",
"oorskadu",
"waaraan",
"eers",
"koning",
"Waldemar",
"IV",
"Atterdag1375",
")",
"'n",
"einde",
"kon",
"maak",
".",
"Nogtans",
"het",
"die",
"hertogdom",
"Sleeswyk",
"daarin",
"geslaag",
"om",
"sy",
"besondere",
"status",
"te",
"handhaaf",
",",
"en",
"ook",
"die",
"magtige",
"Noord-Duitse",
"handelstede",
"het",
"met",
"hul",
"Hansebond",
"die",
"Deense",
"invloed",
"in",
"die",
"Oosseegebied",
"begin",
"beperk",
".",
"Die",
"tydperk",
"van",
"die",
"Kalmarunie",
"Waldemar",
"se",
"dogter",
"Margarete",
"was",
"die",
"stigteres",
"van",
"die",
"Kalmarunie",
",",
"'n",
"politieke",
"unie",
"wat",
"alle",
"Skandinawiese",
"ryke",
"–",
"Denemarke",
",",
"Swede",
"en",
"Noorweë",
"met",
"die",
"Faroëreilande",
"en",
"Groenland",
"–",
"ingesluit",
"het",
"en",
"intot",
"stand",
"gekom",
"het",
".",
"Die",
"beleid",
"van",
"Margarete",
"se",
"agterneef",
"en",
"erfgenaam",
"Erik",
"van",
"Pommere",
"het",
"egter",
"tot",
"nuwe",
"politieke",
"geskille",
"met",
"die",
"Hanse",
",",
"Swede",
",",
"die",
"Holsteinse",
"grawe",
"en",
"die",
"inheemse",
"Deense",
"adel",
"gelei",
".",
"Erik",
"het",
"Swede",
"en",
"Noorweë",
"verloor",
"en",
"is",
"inuit",
"Denemarke",
"verdryf",
".",
"Die",
"Deense",
"Ryksraad",
"het",
"ingraaf",
"Christiaan",
"I",
"van",
"Oldenburg",
"tot",
"Deense",
"koning",
"verkies",
",",
"en",
"hy",
"is",
"vervolgens",
"inook",
"tot",
"koning",
"van",
"Noorweë",
",",
"intot",
"koning",
"van",
"Swede",
"en",
"indeur",
"die",
"Sleeswyk-Holsteinse",
"Raad",
"tot",
"hertog",
"van",
"Sleeswyk",
"en",
"graaf",
"van",
"Holstein",
"verkies",
".",
"Die",
"personele",
"unie",
"met",
"Swede",
"het",
"egter",
"intot",
"'n",
"einde",
"gekom",
",",
"en",
"koning",
"Christiaan",
"II",
"het",
"naas",
"Swede",
"ook",
"die",
"Deense",
"troon",
"verloor",
".",
"Die",
"vroeë",
"moderne",
"tydperk",
"Inis",
"Christiaan",
"II",
"se",
"oom",
",",
"hertog",
"Frederik",
"van",
"Sleeswyk-Holstein",
",",
"tot",
"Deense",
"koning",
"verkies",
".",
"Sy",
"seun",
"Christiaan",
"III",
"het",
"indie",
"Lutherse",
"geloof",
",",
"wat",
"al",
"danksy",
"die",
"optrede",
"van",
"predikers",
"die",
"eerste",
"aanhangers",
"in",
"Denemarke",
"gehad",
"het",
",",
"in",
"'n",
"staatsgreep",
"as",
"Deense",
"staatsreligie",
"afgedwing",
".",
"Koning",
"Christiaan",
"IV",
"het",
"om",
"politieke",
"en",
"godsdienstige",
"redes",
"in",
"die",
"Dertigjarige",
"Oorlog",
"ingegryp",
",",
"maar",
"is",
"ná",
"sy",
"nederlaag",
"ingedwing",
"om",
"in",
"die",
"Vrede",
"van",
"Lübeck",
"afstand",
"te",
"neem",
"van",
"sy",
"ekspansionistiese",
"beleid",
"in",
"Noord-Duitsland",
".",
"Denemarke",
"is",
"vervolgens",
"veral",
"deur",
"Swede",
"bedreig",
"wat",
"tot",
"die",
"nuwe",
"groot",
"moondheid",
"in",
"die",
"Oosseegebied",
"ontwikkel",
"het",
",",
"en",
"inmoes",
"Denemarke",
"in",
"die",
"Vrede",
"van",
"Roskilde",
"al",
"sy",
"besittings",
"op",
"die",
"Skandinawiese",
"skiereiland",
",",
"waaronder",
"Skåne",
",",
"Blekinge",
",",
"Halland",
"en",
"die",
"Noorse",
"Bohuslän",
",",
"aan",
"Swede",
"afstaan",
".",
"Die",
"bedreiging",
"deur",
"buitelandse",
"magte",
"het",
"die",
"aanleiding",
"tot",
"politieke",
"herstrukturering",
"gegee",
".",
"Die",
"Deense",
"Stande",
"het",
"hul",
"invloed",
"kwytgeraak",
";",
"die",
"koningshuis",
"het",
"sy",
"magsbasis",
"met",
"die",
"invoering",
"van",
"die",
"erflike",
"monargie",
"inen",
"die",
"afkondiging",
"van",
"die",
"grondwetlike",
"absolutistiese",
"regeringstelsel",
"in",
"die",
"sogenaamde",
"Koningswet",
"vanversterk",
".",
"Die",
"sogenaamde",
"Gottorf-kwessie",
",",
"wat",
"die",
"vrede",
"in",
"Europa",
"bedreig",
"het",
",",
"is",
"in",
"die",
"tydperk",
"tussenendeur",
"ooreenkomste",
"met",
"Rusland",
"opgelos",
"–",
"die",
"Deense",
"Ryk",
",",
"wat",
"destyds",
"van",
"Ysland",
"en",
"van",
"die",
"Noordkaap",
"tot",
"by",
"die",
"Elberivier",
"gestrek",
"het",
",",
"het",
"vervolgens",
"in",
"alle",
"oorloë",
"op",
"die",
"Europese",
"vasteland",
"neutraal",
"gebly",
"en",
"hom",
"eerder",
"aan",
"binnelandse",
"hervormings",
"soos",
"die",
"landhervorming",
"en",
"die",
"bevryding",
"van",
"die",
"boere",
"toegewy",
".",
"Ná",
"die",
"Britse",
"aanval",
"op",
"Kopenhagen",
"inhet",
"Denemarke",
"'n",
"bondgenoot",
"van",
"Frankryk",
"geword",
"en",
"sy",
"nou",
"bande",
"met",
"die",
"Franse",
"keiser",
"Napoleon",
"Bonaparte",
"ook",
"innog",
"steeds",
"gehandhaaf",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"hierdie",
"beleid",
"was",
"die",
"Deense",
"staat",
"inbankrot",
"en",
"het",
"inin",
"die",
"vrede",
"van",
"Kiel",
"ook",
"Noorweë",
"verloor",
".",
"Inhet",
"die",
"Deense",
"koning",
"in",
"sy",
"hoedanigheid",
"as",
"heerser",
"van",
"Holstein",
"en",
"hertog",
"van",
"Lauenburg",
"'n",
"lid",
"van",
"die",
"Duitse",
"Bond",
"geword",
".",
"Sleeswyk",
"het",
"ondanks",
"sy",
"nou",
"bande",
"met",
"Holstein",
"nie",
"by",
"die",
"Bond",
"aangesluit",
"nie",
".",
"Die",
"Sleeswyk-Holstein-kwessie",
"Die",
"binnelandse",
"beleid",
"is",
"sedertdeur",
"die",
"sterk",
"liberale",
"opposisie",
"en",
"die",
"etniese",
"geskille",
"tussen",
"Dene",
"en",
"Duitsers",
"oorheers",
".",
"Koning",
"Christiaan",
"VIII",
"het",
"met",
"sy",
"\"",
"Ope",
"Brief",
"\"",
"ingeprobeer",
"om",
"die",
"Deense",
"staat",
"met",
"'n",
"gemeenskaplike",
"suksessiereg",
"vir",
"die",
"landsdele",
"Denemarke",
",",
"Sleeswyk",
",",
"Lauenburg",
"en",
"Holstein",
"te",
"bewaar",
",",
"maar",
"het",
"felle",
"teenstand",
"van",
"die",
"Duitse",
"bevolking",
"in",
"Sleeswyk-Holstein",
"gekry",
".",
"Die",
"Duitse",
"bewoners",
"se",
"weerstand",
"teen",
"die",
"inlywing",
"van",
"Sleeswyk",
"by",
"Denemark",
"het",
"in",
"Maartaanleiding",
"tot",
"'n",
"oorlog",
"met",
"die",
"Duitse",
"Ryk",
"gegee",
".",
"Ná",
"byna",
"drie",
"jaar",
"se",
"oorlogvoering",
"was",
"die",
"belangrikste",
"geskille",
"nog",
"steeds",
"nie",
"besleg",
"nie",
".",
"Inhet",
"Denemarke",
"'n",
"nuwe",
"grondwet",
"gekry",
"wat",
"van",
"die",
"land",
"'n",
"grondwetlike",
"monargie",
"gemaak",
"het",
".",
"Die",
"grondwet",
"is",
"nie",
"in",
"Sleeswyk",
"afgekondig",
"nie",
".",
"In",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Londen",
"inis",
"Denemark",
"as",
"staat",
"in",
"sy",
"geldende",
"grense",
"erken",
",",
"en",
"die",
"Europese",
"moondhede",
"het",
"ook",
"die",
"gemeenskaplike",
"suksessiereg",
"van",
"Denemarke",
"en",
"die",
"hertogdomme",
"goedgekeur",
".",
"Nogtans",
"het",
"die",
"land",
"hom",
"as",
"gevolg",
"van",
"Pruisiese",
"en",
"Oostenrykse",
"druk",
"daartoe",
"verplig",
"om",
"'n",
"nuwe",
"grondwet",
"af",
"te",
"kondig",
"waarin",
"alle",
"landsdele",
"gelyke",
"regte",
"geniet",
"het",
"en",
"afstand",
"geneem",
"van",
"sy",
"planne",
"om",
"Sleeswyk",
"by",
"Denemarke",
"in",
"te",
"lyf",
".",
"Alle",
"pogings",
"om",
"'n",
"nuwe",
"grondwet",
"daar",
"te",
"stel",
"het",
"egter",
"misluk",
".",
"Die",
"Deens-Sleeswykse",
"grondwet",
"vanhet",
"nie",
"aan",
"die",
"Pruisiese",
"en",
"Oostenrykse",
"vereistes",
"voldoen",
"nie",
",",
"en",
"ná",
"'n",
"ultimatum",
"van",
"dié",
"twee",
"moondhede",
"het",
"indie",
"Duits-Deense",
"Oorlog",
"uitgebreek",
".",
"In",
"die",
"Vrede",
"van",
"Wene",
"van",
"dieselfde",
"jaar",
"is",
"Denemarke",
"gedwing",
"om",
"die",
"drie",
"hertogdomme",
"Sleeswyk",
",",
"Holstein",
"en",
"Lauenburg",
"aan",
"Pruise",
"af",
"te",
"staan",
".",
"Diete",
"eeu",
"In",
"sy",
"buitelandse",
"beleid",
"het",
"Denemarke",
"in",
"die",
"volgende",
"dekades",
"aanspraak",
"op",
"neutraliteit",
"gemaak",
".",
"Die",
"binnelandse",
"politiek",
"is",
"vanafdeur",
"die",
"toenemende",
"invloed",
"van",
"die",
"Liberale",
"en",
"Sosiaal-Demokratiese",
"Party",
"gekenmerk",
",",
"en",
"onder",
"koning",
"Christiaan",
"X",
"is",
"in'n",
"demokratiese",
"grondwet",
"daargestel",
".",
"Ná",
"die",
"Eerste",
"Wêreldoorlog",
"het",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Versailles",
"voorsiening",
"vir",
"'n",
"referendum",
"in",
"Noord-Sleeswyk",
"en",
"dele",
"van",
"Sentraal-Sleeswyk",
"gemaak",
".",
"Inhet",
"'n",
"meerderheid",
"van",
"die",
"stemgeregtigdes",
"hulle",
"in",
"Noord-Sleeswyk",
"ten",
"gunste",
"van",
"die",
"insluiting",
"by",
"Denemarke",
"uitgespreek",
".",
"Nogtans",
"was",
"daar",
"steeds",
"'n",
"Duitse",
"minderheid",
"in",
"die",
"Deense",
"Noord-Sleeswyk",
",",
"asook",
"'n",
"Deense",
"minderheid",
"in",
"die",
"Duitse",
"deel",
"van",
"Suid-Sleeswyk",
".",
"Tydens",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"is",
"Denemarke",
"deur",
"Duitse",
"troepe",
"beset",
".",
"Alhoewel",
"enkele",
"duisend",
"Dene",
"as",
"vrywilligers",
"by",
"die",
"Duitse",
"Waffen-SS",
"aangesluit",
"het",
",",
"het",
"veral",
"sederthet",
"'n",
"sterk",
"Deense",
"versetsbeweging",
"ontstaan",
"wat",
"deur",
"groot",
"dele",
"van",
"die",
"bevolking",
"ondersteun",
"is",
".",
"Danksy",
"die",
"Duitse",
"diplomaat",
"Georg",
"Ferdinand",
"Duckwitz1973",
")",
",",
"wat",
"geheime",
"inligting",
"oor",
"die",
"beplande",
"deportasie",
"van",
"Deense",
"Jode",
"aan",
"die",
"Deense",
"versetsbeweging",
"en",
"Sweedse",
"owerhede",
"gegee",
"het",
",",
"is",
"in",
"Oktober'n",
"grootskaalse",
"reddingsaksie",
"vir",
"Denemarke",
"se",
"Joodse",
"bevolking",
"georganiseer",
".",
"Duisende",
"Deense",
"vlugtelinge",
"was",
"sodoende",
"in",
"staat",
"om",
"na",
"Swede",
"te",
"vlug",
".",
"Ná",
"die",
"wysiging",
"van",
"die",
"Deense",
"grondwet",
"het",
"die",
"oudste",
"dogter",
"van",
"koning",
"Frederik",
"IX",
",",
"Margarete",
",",
"sy",
"opvolger",
"as",
"Deense",
"koningin",
"geword",
",",
"terwyl",
"die",
"Landsting",
"of",
"tweede",
"kamer",
"van",
"die",
"parlement",
"afgeskaf",
"is",
".",
"Die",
"buitelandse",
"beleid",
"is",
"onder",
"meer",
"oorheers",
"deur",
"Denemarke",
"se",
"lidmaatskap",
"in",
"die",
"Nordiese",
"Raad",
",",
"die",
"Europese",
"Unie",
"en",
"die",
"NAVO",
".",
"Die",
"regte",
"van",
"die",
"Deense",
"en",
"Duitse",
"minderhede",
"in",
"Sleeswyk",
"is",
"inin",
"'n",
"Duits-Deense",
"ooreenkoms",
"gereël",
".",
"Diete",
"eeu",
"Die",
"beleid",
"teenoor",
"immigrante",
",",
"vlugtelinge",
"en",
"die",
"Moslem-gemeenskap",
"het",
"die",
"politieke",
"debat",
"in",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
"oorheers",
".",
"'n",
"Reeks",
"satiriese",
"spotprente",
"wat",
"die",
"profeet",
"Mohammed",
"uitgebeeld",
"het",
"en",
"opSeptemberin",
"die",
"konserwatiewe",
"dagblad",
"Jyllands-Posten",
"het",
"tot",
"gewelddadige",
"betogings",
"in",
"die",
"Moslemwêreld",
"en",
"'n",
"diplomatieke",
"krisis",
"gelei",
".",
"Die",
"Deense",
"prokureur-generaal",
"het",
"opMaartbevestig",
"dat",
"die",
"spotprente",
"volgens",
"die",
"Deense",
"strafwet",
"nie",
"as",
"blafemies",
"of",
"rassisties",
"beskou",
"word",
"nie",
".",
"Fanatieke",
"moslems",
"in",
"die",
"buiteland",
"het",
"die",
"uitbeelding",
"van",
"Mohammed",
"egter",
"steeds",
"as",
"taboe",
"beskou",
"en",
"was",
"ook",
"nie",
"bereid",
"om",
"die",
"Westerse",
"beginsels",
"van",
"persvryheid",
"te",
"respekteer",
"nie",
".",
"Jyllands-Posten",
"se",
"besluit",
"om",
"die",
"Mohammed-spotprente",
"te",
"publiseer",
"was",
"volgens",
"die",
"leier",
"van",
"die",
"kultuurafdeling",
",",
"Flemming",
"Rose",
",",
"daarop",
"gemik",
"om",
"\"",
"die",
"media",
"se",
"selfsensuur",
"ten",
"opsigte",
"van",
"Islamitiese",
"onderwerpe",
"te",
"deurbreek",
"\"",
".",
"Die",
"Minister",
"vir",
"Vlugtelinge",
",",
"Immigrante",
"en",
"Integrasie",
",",
"Rikke",
"Hvilshøj",
"(",
"Venstre/Regsliberale",
"Party",
")",
",",
"het",
"opNovember'n",
"\"",
"Verklaring",
"ten",
"opsigte",
"van",
"Integrasie",
"en",
"aktiewe",
"Medeburgerskap",
"in",
"die",
"Deense",
"Samelewing",
"\"",
"bekend",
"gestel",
"watstellings",
"bevat",
"en",
"deur",
"vlugtelinge",
"en",
"ander",
"immigrante",
"wat",
"aansoek",
"om",
"'n",
"permanente",
"verblyfpermit",
"doen",
"onderteken",
"moet",
"word",
".",
"Buitelanders",
"moet",
"sodoende",
"die",
"bewys",
"lewer",
"dat",
"hulle",
"bereid",
"sal",
"wees",
"om",
"die",
"grondleggende",
"waardes",
"van",
"die",
"Deense",
"samelewing",
"te",
"erken",
"en",
"respekteer",
".",
"Buitelanders",
"wat",
"aansoek",
"om",
"inburgering",
"doen",
"moet",
"vanaf",
"Desemberaan",
"bykomende",
"vereistes",
"voldoen",
"en",
"onder",
"meer",
"'n",
"behoorlike",
"kennis",
"van",
"die",
"Deense",
"taal",
",",
"kultuur",
"en",
"geskiedenis",
"hê",
".",
"Politiek",
"Staatsopbou",
"Volgens",
"die",
"grondwet",
"vanis",
"Denemarke",
"'n",
"parlementêr-demokratiese",
"monargie",
".",
"Die",
"Deense",
"koning",
"of",
"koningin",
"fungeer",
"as",
"staatshoof",
",",
"maar",
"oefen",
"geen",
"politieke",
"gesag",
"meer",
"uit",
"nie",
".",
"Die",
"huidige",
"staatshoof",
"is",
"koningin",
"Margrethe",
"II",
"van",
"Denemarke",
".",
"Dieafgevaardigdes",
"in",
"die",
"Deense",
"parlement",
",",
"die",
"Folketing",
",",
"word",
"elke",
"vier",
"jaar",
"verkies",
".",
"Groenland",
"en",
"die",
"Faröer-eilande",
"word",
"elkeen",
"deur",
"twee",
"parlementslede",
"verteenwoordig",
".",
"Uitvoerende",
"gesag",
"Die",
"Deense",
"koning",
"of",
"koningin",
"oefen",
"formeel",
"die",
"uitvoerende",
"gesag",
"uit",
",",
"tog",
"word",
"hierdie",
"funksie",
"in",
"die",
"praktyk",
"deur",
"die",
"kabinet",
"waargeneem",
"wat",
"onder",
"die",
"voorsitterskap",
"van",
"die",
"eerste",
"minister",
"staan",
".",
"Die",
"eerste",
"minister",
"word",
"deur",
"die",
"koning",
"benoem",
",",
"maar",
"moet",
"oor",
"'n",
"meerderheid",
"in",
"die",
"parlement",
"beskik",
".",
"SedertNovemberword",
"Denemarke",
"deur",
"'n",
"minderheidsregering",
"onder",
"leiding",
"van",
"Anders",
"Fogh",
"Rasmussen",
"geregeer",
".",
"Die",
"koalisie",
"van",
"die",
"regsliberale",
"Venstre-party",
"en",
"die",
"Konserwatiewe",
"Volksparty",
"word",
"in",
"die",
"Folketing",
"deur",
"die",
"Deense",
"Volksparty",
"gesteun",
".",
"Wetgewende",
"gesag",
"Die",
"eenkamerparlement",
"Folketing",
"oefen",
"die",
"wetgewende",
"gesag",
"uit",
".",
"Wetsbesluite",
"kan",
"slegs",
"gesamentlik",
"deur",
"die",
"koning",
"en",
"die",
"Folketing",
"geneem",
"word",
".",
"Oorlogsverklarings",
"en",
"die",
"ondertekening",
"van",
"'n",
"vredesooreenkoms",
"moet",
"eweneens",
"sowel",
"deur",
"die",
"staatshoof",
"asook",
"die",
"parlement",
"goedgekeur",
"word",
".",
"Dieafgevaardigdes",
"in",
"die",
"Folketing",
"word",
"vir",
"'n",
"periode",
"van",
"maksimaal",
"vier",
"jaar",
"in",
"algemene",
"verkiesings",
"volgens",
"die",
"beginsel",
"van",
"proporsionele",
"verteenwoordiging",
"verkies",
".",
"Alle",
"Deense",
"burgers",
"het",
"vanaf",
"die",
"ouderdom",
"vanstemreg",
"en",
"mag",
"ook",
"as",
"kandidate",
"staan",
".",
"Wetsontwerpe",
"kan",
"deur",
"'n",
"tweederdemeerderheid",
"van",
"die",
"afgevaardigdes",
"in",
"'n",
"nasionale",
"referendum",
"getoets",
"word",
".",
"Sodra",
"tenminste",
"dertig",
"persent",
"van",
"die",
"Deense",
"stemburgers",
"'n",
"wetsontwerp",
"verwerp",
",",
"mag",
"dit",
"nie",
"meer",
"deur",
"die",
"parlement",
"bekragtig",
"word",
"nie",
".",
"Die",
"laaste",
"algemene",
"verkiesing",
"is",
"opJuniegehou",
".",
"Van",
"die",
"altesaamafgevaardigdes",
"isin",
"Denemarke",
",",
"twee",
"op",
"die",
"Faroër-eilande",
"en",
"twee",
"in",
"Groenland",
"verkies",
".",
"Die",
"senter-regse",
"regeringskoalisie",
"onder",
"leiding",
"van",
"Venstre",
"moes",
"sy",
"mag",
"aan",
"'n",
"senter-linkse",
"koalisie",
"onder",
"leiding",
"van",
"die",
"Sosiaaldemokrate",
"afstaan",
".",
"Mette",
"Frederiksen",
"het",
"die",
"eerste",
"minister",
"van",
"Denemarke",
"geword",
".",
"Altesaam",
"sewe",
"politieke",
"partye",
"is",
"in",
"die",
"Deense",
"parlement",
"verteenwoordig",
":",
"Ekonomie",
"Ekonomiese",
"struktuur",
"Die",
"ekonomiese",
"struktuur",
"van",
"Denemarke",
"word",
"deur",
"'n",
"groot",
"aantal",
"middelgroot",
"ondernemings",
"in",
"die",
"nywerheids-",
"en",
"dienstesektor",
"gekenmerk",
".",
"Hierdie",
"maatskappye",
"is",
"dikwels",
"hoogs",
"gespesialiseerd",
",",
"innoverend",
"en",
"uitvoergerig",
",",
"en",
"baie",
"van",
"hulle",
"behoort",
"in",
"tegnologiese",
"opsig",
"tot",
"die",
"markleiers",
"in",
"hul",
"verskeie",
"sektore",
"soos",
"byvoorbeeld",
"Bang",
"&",
"Olufsen",
",",
"Vestas",
",",
"Danfoss",
",",
"Ecco",
"en",
"Rockwool",
".",
"Denemarke",
"beskik",
"egter",
"ook",
"in",
"die",
"skeepvaarts-",
",",
"handels-",
"en",
"brouerybedryf",
"oor",
"groot",
"maatskappye",
"wat",
"op",
"die",
"wêreldmark",
"meeding",
".",
"In",
"die",
"laatte",
"en",
"vroeëte",
"eeu",
"het",
"'n",
"aantal",
"ondernemings",
"in",
"die",
"bankbedryf",
",",
"masjienbou",
",",
"toerisme-",
"en",
"voedselbedryf",
",",
"asook",
"farmaseutiese",
"ondernemings",
"saamgesmelt",
"om",
"op",
"die",
"internasionale",
"markte",
"te",
"kan",
"meeding",
".",
"Die",
"Deense",
"landbou",
"is",
"al",
"dekades",
"lank",
"'n",
"belangrike",
"en",
"mededingende",
"uitvoerbedryf",
".",
"'n",
"Opvallende",
"kenmerk",
"van",
"die",
"Deense",
"ekonomie",
"is",
"die",
"belangrikheid",
"van",
"die",
"openbare",
"sektor",
"wat",
"danksy",
"die",
"omvattende",
"sisteem",
"van",
"sosiale",
"sekerheid",
"meer",
"aspersent",
"van",
"alle",
"werknemers",
"in",
"diens",
"het",
".",
"Volgens",
"die",
"Deense",
"model",
"van",
"flexicurity",
"het",
"die",
"land",
"'n",
"relatief",
"buigsame",
"arbeidsmark",
"en",
"ontslagwetgewing",
"wat",
"gepaard",
"gaan",
"met",
"'n",
"aktiewe",
"beleid",
"van",
"werkskepping",
"(",
"wat",
"ook",
"herskoling",
"en",
"streng",
"kontroles",
"behels",
")",
"en",
"'n",
"hoë",
"vlak",
"van",
"sosiale",
"veiligheid",
".",
"Buitelandse",
"handel",
"Uitvoere",
"dra",
"sowat",
"'n",
"derde",
"tot",
"Denemarke",
"se",
"bruto",
"geografiese",
"produk",
"(",
"BGP",
")",
"by",
".",
"Belangrike",
"uitvoergoedere",
"sluit",
"masjiene",
"en",
"masjienonderdele",
",",
"farmaseutiese",
"produkte",
",",
"tekstiele",
",",
"elektronika",
",",
"agrariese",
"en",
"visseryprodukte",
",",
"meubels",
",",
"metaalware",
"en",
"voertuie",
"in",
".",
"Die",
"land",
"is",
"sedert'n",
"netto-uitvoerder",
"van",
"aardgas",
"en",
"ruolie",
".",
"Die",
"belangrikste",
"handelsvennote",
"is",
"Duitsland",
",",
"Swede",
",",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
",",
"Nederland",
",",
"die",
"VSA",
"(",
"veral",
"ten",
"opsigte",
"van",
"uitvoere",
")",
",",
"die",
"Volksrepubliek",
"van",
"China",
"(",
"invoere",
")",
"en",
"Noorweë",
".",
"Ondanks",
"die",
"globale",
"finansiële",
"krisis",
"het",
"Denemarke",
"se",
"uitvoere",
"innog",
"met",
"altesaam6",
"persent",
"gestyg",
"en",
"het",
"eers",
"in",
"die",
"loop",
"van'n",
"sterk",
"afwaartse",
"neiging",
"getoon",
"(",
"–15,9",
"persent",
")",
".",
"Inenkon",
"Deense",
"uitvoere",
"(",
"veral",
"na",
"Duitsland",
"en",
"die",
"VR",
"van",
"China",
")",
"weer",
"redelike",
"groei",
"toon",
"+3,8",
"persent",
")",
".",
"Die",
"mededingendheid",
"van",
"die",
"Deense",
"ekonomie",
"op",
"die",
"wêreldmark",
"het",
"nogtans",
"versleg",
",",
"sodat",
"uitvoere",
"in",
"ander",
"lande",
"(",
"byvoorbeeld",
"Duitsland",
")",
"heelwat",
"stewiger",
"gegroei",
"het",
".",
"Huidige",
"stand",
"van",
"sake",
"Ná",
"'n",
"lang",
"groeifase",
"het",
"ook",
"die",
"Deense",
"ekonomie",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"globale",
"finansiële",
"en",
"ekonomiese",
"krisis",
"begin",
"afkoel",
".",
"Inhet",
"dit",
"met2",
"persent",
"gekrimp",
".",
"Nadat",
"dit",
"in",
"die",
"herfs",
"vanmet7",
"persent",
"'n",
"historiese",
"laagpunt",
"bereik",
"het",
",",
"het",
"werkloosheid",
"merkbaar",
"toegeneem",
"tot4",
"persent",
"in",
"November",
"Nogtans",
"kla",
"'n",
"aantal",
"sektore",
"–",
"waaronder",
"die",
"mediese",
"en",
"die",
"boubedryf",
"–",
"oor",
"'n",
"tekort",
"aan",
"mannekrag",
"sodat",
"die",
"Deense",
"regering",
"werkers",
"uit",
"die",
"buiteland",
",",
"in",
"die",
"besonder",
"uit",
"Duitsland",
"en",
"Pole",
",",
"werf",
".",
"Die",
"inflasiekoers",
"was",
"in",
"die",
"middel",
"vanmet3",
"persent",
"buitensporig",
"hoog",
",",
"maar",
"het",
"inweer",
"merkbaar",
"gedaal",
"tot3",
"persent",
".",
"Eiendomspryse",
",",
"wat",
"tydelik",
"skerp",
"gedaal",
"het",
",",
"ondergaan",
"intussen",
"weer",
"'n",
"opwaartse",
"regstelling",
".",
"Die",
"landbousektor",
"word",
"deur",
"hoë",
"finansieringkoste",
"en",
"dalende",
"grond-",
"en",
"produkpryse",
"in",
"'n",
"moeilike",
"situasie",
"geplaas",
".",
"In",
"Maarthet",
"die",
"Deense",
"eerste",
"minister",
",",
"Anders",
"Fogh",
"Rasmussen",
",",
"en",
"die",
"leier",
"van",
"Groenland",
"se",
"selfadministrasie",
",",
"Hans",
"Enoksen",
",",
"ooreengekom",
"om",
"alle",
"potensiële",
"inkomste",
",",
"wat",
"uit",
"die",
"ontginning",
"van",
"Groenlandse",
"olievelde",
"sal",
"voortspruit",
",",
"gelykop",
"te",
"deel",
".",
"Denemarke",
"finansieer",
"tans",
"die",
"helfte",
"van",
"Groenland",
"se",
"begroting",
".",
"Groenland",
"het",
"sedertlisensies",
"vir",
"die",
"eksplorasie",
"en",
"ontginning",
"van",
"ruolie",
"in",
"die",
"Diskobaai",
"–",
"'n",
"gebied",
"wes",
"van",
"die",
"hoofeiland",
"met",
"'n",
"oppervlakte",
"van",
"sowat000",
"vierkante",
"kilometer",
"–",
"aan",
"die",
"hoogste",
"bieders",
"verkoop",
".",
"Die",
"werklike",
"omvang",
"van",
"Groenlandse",
"oliebronne",
"en",
"die",
"ekonomiese",
"vatbaarheid",
"van",
"hul",
"ontginning",
"is",
"tans",
"nog",
"nie",
"duidelik",
"nie",
".",
"'n",
"Amerikaanse",
"ondersoek",
"beraam",
"Groenland",
"se",
"oliereserwes",
"tot",
"'n",
"kwart",
"van",
"die",
"globale",
"voorrade",
"kan",
"beloop",
".",
"Omgewingsbeleid",
"Denemarke",
"maak",
"ten",
"opsigte",
"van",
"sy",
"omgewingsbeleid",
"sowel",
"van",
"markekonomiese",
"instrumente",
"asook",
"van",
"wetgewing",
"gebruik",
"om",
"sy",
"doelwitte",
"te",
"bereik",
".",
"Aangesien",
"Groenland",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"Deense",
"Ryksgemeenskap",
"erg",
"deur",
"die",
"gevolge",
"van",
"globale",
"verwarming",
"geraak",
"word",
",",
"geniet",
"klimaatbeskerming",
"hoë",
"prioreit",
"in",
"Denemarke",
"se",
"energiebeleid",
".",
"Die",
"land",
"was",
"die",
"eerste",
"in",
"die",
"Europese",
"Unie",
"wat",
"in'n",
"belasting",
"op",
"koolstofdioksiedemissies",
"ingevoer",
"het",
",",
"en",
"daar",
"word",
"beplan",
"om",
"tot",
"die",
"jaar25",
"persent",
"van",
"Denemarke",
"se",
"energiebehoeftes",
"met",
"hernubare",
"energiebronne",
"te",
"dek",
".",
"Gekombineerde",
"warmte-",
"en",
"kragsisteme",
",",
"biomassa",
"as",
"energiebron",
"en",
"vullisverbranding",
"speel",
"hier",
"naas",
"windenergie",
"'n",
"belangrike",
"rol",
".",
"Tans",
"voorsien",
"windenergie",
"in",
"byna",
"twintig",
"persent",
"van",
"Denemarke",
"se",
"elektrisiteitsbehoeftes",
".",
"Die",
"beplande",
"oprigting",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"windplaas",
"in",
"die",
"Kattegat",
"sal",
"energie",
"vir000",
"huishoudings",
"lewer",
".",
"Die",
"gebruik",
"van",
"kunsmis",
"en",
"insekdoders",
"bly",
"'n",
"uitdaging",
"vir",
"Denemarke",
"se",
"intensiewe",
"landbou",
",",
"net",
"soos",
"oorbenutting",
"van",
"visbronne",
"vir",
"die",
"visserybedryf",
".",
"Demografie",
"Die",
"Deense",
"bevolking",
"het",
"van",
"slegs584",
"ingegroei",
"tot668",
"743",
"in",
"waarvan996",
"980",
"etniese",
"Dene",
"(",
"inen932",
"immigrante",
"met",
"hul",
"nakomelinge",
".",
"Denemarke",
"is",
"die",
"mees",
"digbevolkte",
"land",
"in",
"Noord-Europa",
";",
"die",
"oorgrote",
"meerderheid",
"van",
"sy",
"bevolking",
"is",
"verstedelik",
".",
"Die",
"oostelike",
"dele",
"van",
"die",
"eiland",
"Seeland",
"word",
"deur",
"'n",
"baie",
"hoë",
"bevolkingsdigtheid",
"gekenmerk",
"–",
"meer",
"as",
"'n",
"kwart",
"van",
"die",
"totale",
"Deense",
"bevolking",
"is",
"in",
"die",
"metropolitaanse",
"gebied",
"van",
"Kopenhagen",
"gekonsentreer",
".",
"Daarenteen",
"is",
"die",
"weste",
"en",
"noorde",
"van",
"Jutland",
"asook",
"die",
"meeste",
"klein",
"eilande",
"maar",
"yl",
"bevolk",
".",
"Bevolkingstruktuur",
"Denemarke",
"het",
"'n",
"relatief",
"homogene",
"bevolking",
"–",
"bynapersent",
"van",
"sy67",
"miljoen",
"inwoners",
"is",
"etniese",
"Dene",
".",
"Die",
"belangrikste",
"minderhede",
"is",
"boorlinge",
"van",
"ander",
"Skandinawiese",
"lande",
",",
"Turkse",
"immigrante",
"en",
"die",
"Duitse",
"bevolking",
"in",
"die",
"suide",
"wat",
"net",
"soos",
"die",
"Deense",
"minderheid",
"in",
"die",
"Duitse",
"deelstaat",
"Sleeswyk-Holstein",
"'n",
"besondere",
"status",
"het",
".",
"Die",
"persentasie",
"buitelanders",
"het",
"in9,5",
"persent",
"beloop",
",",
"waarvan3",
"persent",
"in",
"die",
"buiteland",
"gebore",
"was",
".",
"Die",
"meeste",
"van",
"die",
"tussen000",
"en000",
"Duitssprekendes",
"verwys",
"na",
"hulself",
"as",
"\"",
"Duitse",
"volksgroep",
"\"",
"en",
"woon",
"naby",
"die",
"Duitse",
"grens",
".",
"Hul",
"bevolkingsaandeel",
"beloop",
"in",
"die",
"gewes",
"Noord-Sleeswyk",
"tussen",
"ses",
"en",
"tien",
"persent",
".",
"Die",
"regtelike",
"aspekte",
"van",
"die",
"Deense",
"en",
"Duitse",
"minderhede",
"is",
"deur",
"Denemarke",
"en",
"die",
"Bondsrepubliek",
"Duitsland",
"inin",
"die",
"sogenaamde",
"Bonn-Kopenhaagse",
"Verklarings",
"gereël",
".",
"Aan",
"albei",
"minderheidsgroepe",
"word",
"politieke",
"voorregte",
"asook",
"staatsfondse",
"toegeken",
"om",
"onder",
"meer",
"skole",
",",
"biblioteke",
"en",
"pastorie",
"te",
"finansier",
".",
"Taal",
"Deens",
"dien",
"as",
"amptelike",
"taal",
"van",
"Denemarke",
".",
"Daarnaas",
"praat",
"Dene",
"en",
"Duitsers",
"in",
"Noord-Sleeswyk",
"(",
"die",
"Deense",
"gedeelte",
"van",
"Sleeswyk",
"of",
"Suid-Jutland",
")",
"ook",
"Sønderjysk",
",",
"die",
"Duitse",
"minderheid",
"ook",
"Duits",
",",
"alhoewel",
"hierdie",
"twee",
"tale",
"nie",
"as",
"ampstale",
"erken",
"word",
"nie",
".",
"Op",
"die",
"Faroëreilande",
"geniet",
"Faroëes",
",",
"in",
"Groenland",
"Groenlands",
"die",
"status",
"van",
"amptelike",
"taal",
".",
"Die",
"Deense",
"taal",
"maak",
"saam",
"met",
"Yslands",
",",
"Faroëes",
",",
"Noors",
"en",
"Sweeds",
"deel",
"uit",
"van",
"die",
"Noord-Germaanse",
"groep",
"van",
"Indo-Europese",
"tale",
".",
"Tot",
"by",
"die",
"laat",
"Wiking-tydperk",
"het",
"die",
"Skandinawiese",
"dialekte",
"nouliks",
"van",
"mekaar",
"verskil",
".",
"Die",
"oudste",
"gemeenskaplike",
"erfenis",
"is",
"rune-inskrifte",
"uit",
"die",
"derde",
"eeu",
"wat",
"van",
"Jutland",
"tot",
"in",
"Suid-Swede",
"ontdek",
"is",
".",
"Eers",
"vanaf",
"die",
"tweede",
"eeu",
"kan",
"daar",
"sprake",
"wees",
"van",
"'n",
"selfstandige",
"Deense",
"taal",
".",
"Die",
"opvallendste",
"fonetiese",
"kenmerk",
"van",
"Deens",
"is",
"die",
"sogenaamde",
"stød",
"van",
"beklemtoonde",
"sillabes",
".",
"Die",
"Deense",
"alfabet",
"behels",
"met",
"æ",
",",
"ø",
"en",
"å",
"drie",
"bykomende",
"letters",
".",
"Die",
"laasgenoemde",
"letter",
"is",
"tot",
"in",
"–",
"die",
"jaar",
"waarin",
"'n",
"spelllinghervorming",
"in",
"werking",
"getree",
"het",
"–",
"as",
"aa",
"geskryf",
".",
"Die",
"Deense",
"woordeskat",
"bevat",
"'n",
"groter",
"aantal",
"Middelnederduitse",
"leenwoorde",
".",
"MIddelnederduits",
"was",
"die",
"tradisionele",
"lingua",
"franca",
"van",
"die",
"Europese",
"Noorde",
"en",
"die",
"Hanseverbond",
",",
"tydelik",
"ook",
"die",
"taal",
"van",
"die",
"Deense",
"koning",
"en",
"hof",
"asook",
"die",
"kommandotaal",
"van",
"die",
"Deense",
"leër",
".",
"Tans",
"is",
"Engels",
"die",
"belangrikste",
"vreemde",
"taal",
"in",
"Denemarke",
",",
"alhoewel",
"ook",
"Duits",
"en",
"Frans",
"nog",
"steeds",
"'n",
"beduidende",
"invloed",
"het",
".",
"Sowat",
"negentig",
"persent",
"van",
"alle",
"Deense",
"leerders",
"leer",
"Duits",
"tenminste",
"tydelik",
"as",
"tweede",
"vreemde",
"taal",
"aan",
".",
"Godsdiens",
"Die",
"Deense",
"grondwet",
"waarborg",
"geloofsvryheid",
".",
"Net",
"soos",
"in",
"ander",
"Skandinawiese",
"lande",
"is",
"die",
"Protestantisme",
"die",
"belangrikste",
"religieuse",
"stroming",
";",
"inwas1",
"persent",
"van",
"die",
"Deense",
"bevolking",
"lede",
"van",
"die",
"Evangelies-Lutherse",
"staatskerk",
"(",
"dikwels",
"ook",
"volkskerk",
"of",
"Folkekirken",
"genoem",
")",
"wat",
"tydens",
"die",
"Reformasietydperk",
"uit",
"die",
"Rooms-Katolieke",
"bisdomme",
"ontwikkel",
"en",
"talle",
"ou",
"tradisies",
"en",
"seremonies",
"bewaar",
"het",
".",
"Die",
"staatskerk",
"word",
"deur",
"die",
"Folketing",
"bestuur",
";",
"die",
"Deense",
"koningin",
"fungeer",
"as",
"kerkhoof",
",",
"die",
"kerkminister",
"as",
"administratiewe",
"hoof",
".",
"Die",
"Rooms-Katolieke",
"minderheid",
"(",
"in34",
"884",
"mense",
"of64",
"persent",
"van",
"die",
"bevolking",
")",
"is",
"in",
"die",
"aartsbisdom",
"Kopenhagen",
"georganiseer",
".",
"Hulle",
"is",
"net",
"soos",
"Moslems87",
"persent",
")",
"meestal",
"immigrante",
"of",
"afstammelinge",
"van",
"immigrante",
".",
"Ander",
"beduidende",
"godsdienstige",
"minderhede",
"sluit",
"Protestantse",
"groepe",
"buite",
"die",
"staatskerk",
",",
"Jehovah",
"se",
"Getuies672",
"aanhangers",
")",
"en",
"sowat000",
"Jode",
"in",
".",
"Net",
"soos",
"in",
"Noorweë",
",",
"Ysland",
"en",
"Liechtenstein",
"word",
"die",
"beginsel",
"van",
"institusionele",
"skeiding",
"van",
"staat",
"en",
"kerk",
"in",
"Denemarke",
"nie",
"toegepas",
"nie",
".",
"Kuns",
"Steengrafte",
"uit",
"die",
"Jongsteentydperk",
"en",
"keramiese",
"voorwerpe",
"is",
"die",
"oudste",
"kulturele",
"monumente",
"en",
"kunswerke",
"in",
"Denemarke",
".",
"Ryk",
"versierde",
"wapens",
",",
"helme",
"en",
"wapenskilde",
"is",
"naas",
"gesmede",
"Oudnoorse",
"horings",
"die",
"belangrikste",
"argeologiese",
"vondste",
"wat",
"uit",
"die",
"Bronstydperk",
"dateer",
".",
"In",
"'n",
"moerasgebied",
"naby",
"Trundholm",
"het",
"argeoloë",
"'n",
"strydwa",
"met",
"ses",
"wiele",
",",
"'n",
"bronsperd",
"en",
"'n",
"vergulde",
"bronsskyf",
"ontdek",
"wat",
"as",
"\"",
"Sonstrydwa",
"van",
"Trundholm",
"\"",
"bekend",
"staan",
"–",
"'n",
"verwysing",
"na",
"funksie",
"as",
"'n",
"vroeë",
"uitbeelding",
"van",
"die",
"sonskyf",
".",
"Ander",
"belangrike",
"argeologiese",
"vondste",
"soos",
"die",
"silwerketel",
"van",
"Gundestrup",
"uit",
"die",
"tweede",
"eeu",
"v.C.",
"en",
"die",
"silwerbeker",
"uit",
"Hoby",
",",
"wat",
"met",
"reliëfs",
"van",
"Priamos",
"en",
"Achilles",
"versier",
"is",
",",
"is",
"respektiewelik",
"uit",
"die",
"Keltiese",
"gebiede",
"van",
"Europa",
"en",
"die",
"Romeinse",
"Ryk",
"ingevoer",
".",
"Die",
"kunstenaars",
"van",
"die",
"Wikingtydperk",
"het",
"die",
"Germaanse",
"bandkeramiekstyl",
"met",
"Christelike",
"motiewe",
"gekombineer",
".",
"Die",
"runesteen",
"in",
"Jeling",
",",
"wat",
"in",
"die",
"tiende",
"eeu",
"ontstaan",
"het",
"en",
"'n",
"gekruisigde",
"Christusfiguur",
"uitbeeld",
",",
"word",
"as",
"die",
"beduidendste",
"kunswerk",
"uit",
"hierdie",
"periode",
"beskou",
".",
"Tydens",
"argeologiese",
"opgrawings",
"in",
"Jutland",
"is",
"ook",
"oorblyfsels",
"van",
"militêre",
"versterkings",
"ontdek",
"wat",
"volgens",
"Romeinse",
"voorbeelde",
"aangelê",
"is",
"en",
"uit",
"woongeboue",
"met",
"walle",
"bestaan",
"het",
".",
"Argitektuur",
"Die",
"vroegste",
"Deense",
"kerke",
"is",
"van",
"hout",
"gebou",
"sodat",
"min",
"van",
"hulle",
"bewaar",
"gebly",
"het",
",",
"en",
"eers",
"vanaf",
"die",
"laate",
"eeu",
"is",
"steenkerke",
"met",
"dikwels",
"ingevoerde",
"boumateriale",
"opgerig",
".",
"Aangesien",
"ook",
"die",
"boumesters",
"uit",
"die",
"buiteland",
"gekom",
"het",
",",
"is",
"inheemse",
"stylelemente",
"met",
"vreemde",
",",
"veral",
"Duitse",
"en",
"Franse",
",",
"invloede",
"vermeng",
".",
"Die",
"Romaanse",
"stylperiode",
"het",
"in",
"Denemarke",
"eers",
"ná",
"die",
"Wiking-tydperk",
"(",
"omstreekstotbegin",
",",
"en",
"die",
"Deense",
"kerkboukuns",
"het",
"sy",
"hoogtepunt",
"in",
"diee",
"eeu",
"met",
"die",
"katedrale",
"in",
"Lund",
"(",
"tans",
"Suid-Swede",
")",
"en",
"Ribe",
"bereik",
".",
"'n",
"Tipies",
"Deense",
"verskynsel",
"was",
"versterkte",
"rondkerke",
"wat",
"in",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"diee",
"eeu",
"hoofsaaklik",
"op",
"die",
"eiland",
"Bornholm",
",",
"maar",
"ook",
"in",
"ander",
"dele",
"van",
"die",
"land",
"ontstaan",
"het",
".",
"Teen",
"die",
"middel",
"van",
"diee",
"eeu",
"is",
"naas",
"die",
"tradisionele",
"gehoue",
"stene",
"en",
"natuursteenblokke",
"ook",
"bakstene",
"gebruik",
"om",
"kerkgeboue",
"soos",
"dié",
"van",
"Sint-Bend",
"in",
"Ringstedt",
"en",
"die",
"kloosterkerk",
"van",
"Sorø",
"asook",
"wêreldlike",
"bouwerke",
"soos",
"die",
"versterkings",
"van",
"die",
"Danewerk",
"op",
"te",
"rig",
".",
"In",
"diee",
"eeu",
"het",
"die",
"Franse",
"Gotiese",
"katedraalboukuns",
"ook",
"na",
"Denemarke",
"uitgestraal",
",",
"alhoewel",
"dit",
"hier",
"onder",
"die",
"sterk",
"invloed",
"van",
"die",
"Noord-Duitse",
"baksteengotiese",
"boustyl",
"gekom",
"het",
".",
"Meesterwerke",
"van",
"hierdie",
"boukuns",
"is",
"die",
"katedraal",
"van",
"Roskilde",
",",
"die",
"Sint-Knudskerk",
"in",
"Odense",
"en",
"die",
"Mariakerk",
"in",
"Helsingør",
".",
"Ook",
"gedurende",
"diee",
"ene",
"eeu",
",",
"toe",
"Hollandse",
"en",
"Vlaamse",
"boumeesters",
"die",
"Renaissance-boukuns",
"in",
"Denemarke",
"ingevoer",
"het",
",",
"was",
"bakstene",
"die",
"hoofsaaklike",
"boumateriaal",
".",
"Die",
"kasteel",
"Kronborg",
"aan",
"die",
"Øresund",
",",
"wat",
"omstreeksdeur",
"Anton",
"van",
"Opbergen",
"opgerig",
"is",
",",
"word",
"as",
"die",
"eerste",
"beduidende",
"voorbeeld",
"van",
"die",
"Deense",
"Renaissance-boustyl",
"beskou",
".",
"Koning",
"Christiaan",
"IV",
"het",
"tydens",
"diee",
"eeu",
"die",
"kastele",
"van",
"Frederiksborg",
"en",
"Rosenborg",
"laat",
"bou",
",",
"terwyl",
"ook",
"'n",
"aantal",
"kerkgeboue",
"en",
"die",
"Effektebeurs",
"van",
"Kopenhagen",
"(",
"omstreeksdeur",
"Renaissance-boumeesters",
"ontwerp",
"is",
".",
"Alhoewel",
"die",
"eerste",
"geboue",
"in",
"die",
"Barok-styl",
"nog",
"onder",
"koning",
"Christiaan",
"IV",
"begin",
"is",
"soos",
"byvoorbeeld",
"die",
"Kopenhaagse",
"Trinitatis-kerk",
"se",
"ronde",
"toring",
"(",
"wat",
"involtooi",
"is",
")",
",",
"het",
"die",
"Deense",
"Barok-boukuns",
"sy",
"bloeitydperk",
"eers",
"in",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"diee",
"en",
"die",
"eerste",
"helfte",
"van",
"diee",
"eeu",
"beleef",
"en",
"onder",
"meer",
"die",
"styl",
"van",
"die",
"Franse",
"absolutisme",
"en",
"Italiaanse",
"paleis-argitektuur",
"weerspieël",
".",
"Die",
"Deense",
"Barok-ontwerpe",
"was",
"nogtans",
"veral",
"deur",
"nugterheid",
"en",
"matigheid",
"ten",
"opsigte",
"van",
"hulle",
"stylelemente",
"gekenmerk",
".",
"'n",
"Uitmuntende",
"voorbeeld",
"van",
"Denemarke",
"se",
"Barok-boukuns",
"is",
"die",
"kasteel",
"Frederiksborg",
"in",
"Kopenhagen",
"wat",
"in",
"die",
"jare1709",
"voltooi",
"is",
",",
"terwyl",
"veral",
"die",
"argitek",
"Niels",
"Eigtved",
"met",
"sy",
"stadsbeplanning",
"in",
"Kopenhagen",
",",
"sy",
"medewerking",
"by",
"die",
"bou",
"van",
"die",
"kasteel",
"Christiansborg",
"en",
"sy",
"ontwerpe",
"vir",
"'n",
"aantal",
"woonpaleise",
"sy",
"stempel",
"op",
"diee",
"eeuse",
"Deense",
"boukuns",
"afgedruk",
"het",
".",
"Die",
"nou",
"politieke",
"bande",
"met",
"Frankryk",
"het",
"in",
"die",
"eerste",
"helfte",
"van",
"diee",
"eeu",
",",
"wat",
"ook",
"as",
"die",
"\"",
"Goue",
"Tydperk",
"\"",
"van",
"die",
"Deense",
"kuns",
"bekend",
"staan",
",",
"tot",
"sterk",
"klassisistiese",
"invloede",
"op",
"die",
"Deense",
"argitektuur",
"gelei",
".",
"Caspar",
"Frederik",
"Harsdorff",
"en",
"Christian",
"Frederik",
"Hansen",
"het",
"as",
"die",
"beduidendste",
"argitekte",
"van",
"hierdie",
"periode",
"onder",
"meer",
"die",
"Vrouekerk",
"in",
"Kopenhagen1829",
")",
"geskep",
";",
"hul",
"styl",
"volg",
"merendeels",
"Romeinse",
"en",
"Franse",
"voorbeelde",
".",
"In",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"diee",
"eeu",
"het",
"romantiserende",
"stromings",
"die",
"klassisistiese",
"styl",
"verdring",
",",
"en",
"naas",
"Renaissance-elemente",
"het",
"ook",
"die",
"Middeleeuse",
"baksteenboukuns",
"weer",
"'n",
"sterk",
"invloed",
"begin",
"uitoefen",
".",
"Hierdie",
"boustyl",
",",
"wat",
"as",
"Historisme",
"bekend",
"staan",
",",
"het",
"onder",
"meer",
"die",
"ontwerpe",
"van",
"argitekte",
"soos",
"Hans",
"Christian",
"Hansen",
"en",
"Ferdinand",
"Meldahl",
"oorheers",
"en",
"later",
"ook",
"stylelemente",
"van",
"die",
"destydse",
"moderne",
"Europese",
"argitektuur",
"oorgeneem",
".",
"Náhet",
"die",
"moderne",
"boukuns",
"met",
"onder",
"meer",
"die",
"funksionalistiese",
"stylrigting",
"sy",
"invloed",
"laat",
"geld",
".",
"Moderne",
"Deense",
"argitekte",
"soos",
"Arne",
"Jacobsen1971",
")",
",",
"wat",
"met",
"administratiewe",
",",
"skool-",
"en",
"hotelgeboue",
"bekendheid",
"verwerf",
"het",
",",
"het",
"invloede",
"van",
"leidende",
"internasionale",
"kollegas",
"soos",
"Le",
"Corbusier",
"en",
"Ludwig",
"Mies",
"van",
"der",
"Rohe",
"met",
"hul",
"eie",
"terughoudende",
"modernistiese",
"styl",
"vermeng",
".",
"Jørn",
"Oberg",
"Utzon",
"(",
"*het",
"met",
"sy",
"ontwerp",
"vir",
"die",
"Operahuis",
"van",
"die",
"Australiese",
"metropool",
"Sydney",
"internasionale",
"bekendheid",
"verwerf",
"en",
"het",
"indie",
"Pritzker-prys",
"vir",
"sy",
"lewenswerk",
"ontvang",
".",
"Naas",
"Utzon",
"geniet",
"Henning",
"Larsen",
"(",
"*internasionale",
"erkenning",
".",
"Sy",
"eerste",
"belangrike",
"projek",
",",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Trondheim",
"in",
"Nooorweë",
",",
"is",
"involtooi",
".",
"Maar",
"eers",
"met",
"sy",
"ontwerp",
"vir",
"die",
"monumentele",
"hoofgebou",
"van",
"die",
"Departement",
"van",
"Buitelandse",
"Sake",
"in",
"die",
"Saoedi-Arabiese",
"hoofstad",
"Riad",
"het",
"Larsen",
"in'n",
"belangrike",
"internasionale",
"deurbraak",
"gemaak",
".",
"In",
"Denemarke",
"het",
"Larsen",
"projekte",
"soos",
"die",
"sentrale",
"biblioteek",
"in",
"Gentofte",
"en",
"die",
"Ekonomiese",
"Universiteit",
"in",
"Frederiksberg",
"behartig",
".",
"In",
"Kopenhagen",
"het",
"hy",
"die",
"Deense",
"Design",
"Center",
",",
"die",
"operahuis",
"en",
"die",
"Ferring-wolkekrabber2007",
")",
"ontwerp",
".",
"Letterkunde",
"Die",
"vroegste",
"literêre",
"werke",
"het",
"deel",
"uitgemaak",
"van",
"die",
"gemeenskaplike",
"Nordiese",
"literatuur",
",",
"terwyl",
"'n",
"spesifiek",
"Deense",
"literêre",
"lewe",
"eers",
"taamlik",
"laat",
"begin",
"en",
"daarnaas",
"ook",
"sterk",
"buitelandse",
"invloede",
"vertoon",
"het",
".",
"Diee",
"eeuse",
"Deense",
"volksliedkuns",
"was",
"nog",
"nou",
"verbonde",
"met",
"die",
"Middeleeuse",
"Skandinawiese",
"heldesang-genre",
"(",
"Deens",
":",
"kæmpeviser",
")",
",",
"maar",
"terselfdertyd",
"het",
"die",
"invloede",
"van",
"Duitsland",
"en",
"Frankryk",
"hulle",
"in",
"hierdie",
"periode",
"nog",
"sterker",
"laat",
"geld",
"as",
"in",
"ander",
"Nordiese",
"lande",
".",
"Tot",
"by",
"die",
"ontbinding",
"van",
"die",
"Kalmarunie",
"inhet",
"die",
"Deense",
"skrywers",
"hoofsaaklik",
"onder",
"Franse",
"invloed",
"gestaan",
",",
"maar",
"veral",
"sedert",
"die",
"Reformasietydperk",
"het",
"Duitsland",
"se",
"literêre",
"lewe",
"op",
"die",
"noordelike",
"buurland",
"ingewerk",
".",
"Digters",
"soos",
"Jens",
"Immanuel",
"Baggesen1826",
")",
",",
"Adam",
"Gottlob",
"Oehlenschläger",
"en",
"Karl",
"Adolf",
"Gjellerup1919",
")",
"het",
"hul",
"werke",
"selfs",
"gedeeltelik",
"in",
"Duits",
"geskryf",
".",
"Die",
"begin",
"van",
"die",
"Deense",
"literatuur",
"se",
"\"",
"goue",
"tydperk",
"\"",
"word",
"vereenselwig",
"met",
"Ludvig",
"Holberg1754",
")",
",",
"'n",
"boorling",
"van",
"die",
"Noorse",
"stad",
"Bergen",
",",
"en",
"het",
"sy",
"hoogtepunt",
"met",
"die",
"digter",
"en",
"sprokieskrywer",
"Johannes",
"Ewald1781",
")",
"en",
"die",
"dramatikus",
"Adam",
"Gottlob",
"Oehlenschläger1850",
")",
"bereik",
".",
"Ander",
"belangrike",
"skrywers",
"van",
"hierdie",
"periode",
"was",
"die",
"dramatikus",
"Henrik",
"Hertz1870",
")",
"en",
"die",
"wêreldbekende",
"sprokieskrywer",
"Hans",
"Christian",
"Andersen1875",
")",
".",
"Die",
"moderne",
"Deense",
"literatuur",
"het",
"'n",
"aanvang",
"geneem",
"met",
"die",
"literêre",
"historikus",
"Georg",
"Brandes1927",
")",
"en",
"die",
"digters",
"Holger",
"Drachmann1908",
")",
"en",
"Jens",
"Peter",
"Jacobsen1885",
")",
".",
"Jacobsen",
"het",
"onder",
"meer",
"bekendheid",
"verwerf",
"met",
"sy",
"outobiografiese",
"roman",
"Niels",
"Lyhne",
".",
"Die",
"hoofkarakter",
"is",
"'n",
"aanhanger",
"van",
"die",
"Darwinisme",
"wat",
"groot",
"probleme",
"met",
"sy",
"lewenswerklikheid",
"ondervind",
".",
"Herman",
"Joachim",
"Bangs1912",
")",
"het",
"sy",
"invloed",
"as",
"impressionistiese",
"digter",
"ook",
"buite",
"die",
"landsgrense",
"laat",
"geld",
",",
"net",
"soos",
"Henrik",
"Pontoppidan1943",
")",
"en",
"Johannes",
"Vilhelm",
"Jensen1950",
")",
"wat",
"albei",
"indie",
"Nobelprys",
"vir",
"Letterkunde",
"vir",
"hul",
"werk",
"ontvang",
"het",
".",
"In",
"sy",
"hoofwerk",
"Den",
"lange",
"Rejse",
"(",
"\"",
"Die",
"lang",
"reis",
"\"",
",",
"ses",
"boekdele1922",
")",
"het",
"Jensen",
"gepoog",
"om",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"Germane",
"vanuit",
"'n",
"darwinisties-ewolusionêre",
"perspektief",
"te",
"beskryf",
".",
"Alhoewel",
"die",
"werk",
"in",
"wetenskaplike",
"opsig",
"vandag",
"nie",
"meer",
"as",
"toonaangewend",
"beskou",
"word",
"nie",
",",
"is",
"sy",
"styl",
"en",
"taalgebruik",
"ook",
"vir",
"huidige",
"lesers",
"nog",
"indrukwekkend",
".",
"Martin",
"Andersen",
"Nexø1954",
")",
"was",
"'n",
"wêreldburger",
"en",
"humanis",
"wat",
"vanweë",
"sy",
"bewondering",
"vir",
"die",
"Sowjet-kommunisme",
"in",
"die",
"weste",
"omstrede",
"was",
".",
"Sy",
"proletariese",
"romans",
"soos",
"Pelle",
"erobreren",
"(",
"\"",
"Pelle",
"die",
"veroweraar",
"\"",
",",
"oor",
"'n",
"Sweedse",
"immigranteseun",
"wat",
"tot",
"die",
"leier",
"van",
"die",
"Deense",
"Sosiaal-Demokratiese",
"beweging",
"verkies",
"word",
",",
"vier",
"boekdele1910",
")",
"was",
"ná",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"eerder",
"in",
"Oos",
"-",
"as",
"in",
"Wes-Europa",
"gewild",
",",
"maar",
"oortuig",
"steeds",
"met",
"hul",
"realistiese",
"verteltrant",
".",
"Die",
"skiereiland",
"Jutland",
"en",
"sy",
"mense",
"word",
"in",
"die",
"romans",
"van",
"Jeppe",
"Aakjaer1930",
")",
",",
"Marie",
"Bregendahl1940",
")",
"en",
"Jakob",
"Knudsen1917",
")",
"behandel",
".",
"Die",
"Deense",
"liriek",
"van",
"die",
"laate",
"en",
"die",
"eerste",
"helfte",
"van",
"diete",
"eeu",
"sluit",
"werke",
"van",
"Viggo",
"Stuckenberg1905",
")",
",",
"Sophus",
"Claussen1931",
")",
",",
"Sophus",
"Michaelis1932",
")",
",",
"Helge",
"Rode1937",
")",
",",
"Ludvig",
"Holstein1943",
")",
"en",
"Johannes",
"Jørgensen1956",
")",
"in",
"en",
"word",
"deur",
"simbolistiese",
",",
"religieuse",
"en",
"natuurelemente",
"asook",
"l'",
"art",
"pour",
"l'",
"art-invloede",
"gekenmerk",
".",
"Skrywers",
"soos",
"Kjeld",
"Abell1961",
")",
",",
"Kaj",
"Munk1940",
")",
"en",
"Carl",
"Erik",
"Soya1983",
")",
"het",
"diete",
"eeuse",
"dramatiese",
"genre",
"oorheers",
",",
"terwyl",
"Hans",
"Christian",
"Branner1966",
")",
"en",
"Martin",
"Alfred",
"Hansen1955",
")",
"psigoanalitiese",
"invloede",
"verwerk",
"het",
".",
"Karen",
"Blixen1962",
")",
"se",
"outobiografiese",
"roman",
"Den",
"afrikanske",
"Farmis",
"indeur",
"die",
"Amerikaanse",
"regisseur",
"Sydney",
"Pollack",
"as",
"Out",
"of",
"Africa",
"verfilm",
".",
"Die",
"na-oorlogse",
"skrywersgenerasie",
"sluit",
"die",
"veelsydige",
"skrywer",
"Klaus",
"Rifbjerg",
"(",
"*in",
",",
"wat",
"onder",
"meer",
"met",
"sy",
"realistiese",
"romans",
"bekendheid",
"verwerf",
"het",
",",
"asook",
"die",
"essayis",
"en",
"skrywer",
"van",
"absurde",
"romans",
"Villy",
"Sørensen2001",
")",
",",
"Leif",
"Panduro1977",
",",
"outeur",
"van",
"onder",
"meer",
"die",
"outobiografiese",
"kindheidstorie",
"Øgledage",
"wat",
"ingepubliseer",
"is",
",",
"en",
"die",
"liriese",
"digter",
"Ole",
"Wivel2004",
")",
".",
"Peter",
"Høeg",
"(",
"*het",
"met",
"sy",
"roman",
"Frøken",
"Smillas",
"fornemmelse",
"for",
"sne",
"ininternasionale",
"bekendheid",
"verwerf",
",",
"en",
"die",
"werk",
"is",
"later",
"deur",
"die",
"Deense",
"regisseur",
"Bille",
"August",
"verfilm",
".",
"Kookkuns",
"Die",
"tradisionele",
"Deense",
"kookkuns",
"het",
"sy",
"oorsprong",
"in",
"die",
"voor-industriële",
"periode",
"(",
"die",
"tydperk",
"voortoe",
"bier",
"en",
"swartbrood",
",",
"gesoute",
"en",
"gerookte",
"vleis",
"as",
"stapelvoedsel",
"gebruik",
"en",
"as",
"voorrade",
"gestoor",
"is",
".",
"Geregte",
"uit",
"hierdie",
"periode",
"is",
"nog",
"steeds",
"gewild",
",",
"soos",
"byvoorbeeld",
"øllebrød",
"(",
"'n",
"sop",
"wat",
"van",
"alkoholvrye",
"bier",
"en",
"suiker",
"berei",
"word",
")",
",",
"vandgrød",
"(",
"'n",
"graanpap",
"wat",
"met",
"water",
"gekook",
"word",
")",
",",
"gule",
"ærter",
"(",
"'n",
"sop",
"wat",
"van",
"droë",
"ertjies",
"berei",
"word",
")",
",",
"æbleflæsk",
"(",
"appels",
"wat",
"in",
"vet",
"gebraai",
"en",
"met",
"stukkies",
"spek",
"bedien",
"word",
")",
",",
"klipfisk",
"(",
"stokvis",
")",
",",
"finker",
"(",
"afval",
",",
"lewer",
"en",
"longe",
")",
",",
"blodpølse",
"(",
"bloedwors",
")",
"en",
"grønlangkål",
"(",
"groenkool",
")",
".",
"Gedurende",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"diee",
"eeu",
",",
"die",
"bloeitydperk",
"van",
"koöperasies",
",",
"het",
"melk",
"en",
"aartappels",
"die",
"nuwe",
"stapelvoedsel",
"geword",
",",
"terwyl",
"tegniese",
"vernuwings",
"soos",
"stowe",
"en",
"vleismeule",
"en",
"die",
"groter",
"rol",
"wat",
"kleinhandel",
"begin",
"speel",
"het",
"ook",
"die",
"geleentheid",
"gebied",
"het",
"om",
"nuwe",
"metodes",
"en",
"geregte",
"te",
"beproef",
".",
"So",
"het",
"gebraaide",
"varkvleis",
"met",
"bruinsous",
",",
"gekookte",
"kabeljou",
"in",
"mosterdsous",
",",
"biefaftreksel",
"met",
"vleis-",
",",
"brood-",
"en",
"meelbolletjies",
",",
"frikkadelle",
"en",
"ander",
"geregte",
"met",
"maalvleis",
"op",
"Deense",
"spyskaarte",
"verskyn",
".",
"Terselfdertyd",
"het",
"'n",
"groot",
"aantal",
"vrugtegeregte",
"soos",
"rødgrød",
",",
"sødsuppe",
"(",
"vrugtesop",
")",
"en",
"kompot",
"gewild",
"geraak",
",",
"net",
"soos",
"nuwe",
"geregte",
"met",
"groente",
":",
"gesmoorde",
"kool",
"in",
"meelsous",
",",
"rooikool",
",",
"ingemaakte",
"rooi",
"beet",
",",
"komkommerslaai",
"en",
"ertjies",
"en",
"worteltjies",
"wat",
"in",
"meel",
"en",
"melk",
"gekook",
"word",
".",
"Sport",
"Sport",
"is",
"gewild",
"in",
"Denemarke",
"en",
"sy",
"bevolking",
"neem",
"aan",
"en",
"kyk",
"na",
"'n",
"wye",
"verskeidenheid",
"sportsoorte",
".",
"Die",
"nasionale",
"sportsoort",
"is",
"sokker",
"met",
"meer",
"as000",
"spelers",
"in",
"meer",
"as600",
"sokkerklubs",
".",
"Denemarke",
"het",
"tussenenses",
"keer",
"vir",
"die",
"UEFA",
"Europa-beker",
"gekwalifiseer",
"en",
"dietoernooi",
"gewen",
";",
"ander",
"vername",
"prestasies",
"sluit",
"in",
"die",
"Sokker-Konfederasiebeker-titel",
"inen",
"die",
"kwarteindrondte",
"van",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbekertoernooi",
"in",
"Bekende",
"Deense",
"sokkerspelers",
"sluit",
"in",
"Allan",
"Simonsen",
",",
"wat",
"inas",
"die",
"beste",
"Europese",
"sokkerspeler",
"aangewys",
"is",
",",
"Peter",
"Schmeichel",
",",
"die",
"\"",
"wêreld",
"se",
"beste",
"doelwagter",
"\"",
"inen",
"asook",
"Michael",
"Laudrup",
"wat",
"deur",
"die",
"Deense",
"Sokkervereniging",
"as",
"die",
"beste",
"Deense",
"sokkerspeler",
"nog",
"aangewys",
"is",
".",
"Handbal",
"is",
"ná",
"sokker",
"een",
"van",
"die",
"gewildste",
"sportsoorte",
"in",
"Denemarke",
".",
"Die",
"Deense",
"nasionale",
"vrouespan",
"het",
"gedurende",
"dies",
"groot",
"prestasies",
"behaal",
"en",
"altesaammedaljes",
"ingepalm",
"–",
"sewe",
"goue",
"(",
"in(2),en",
"vier",
"silwer",
"(",
"inenen",
"twee",
"brons",
"(",
"inen",
"Die",
"Deense",
"nasionale",
"mansspan",
"het",
"twaalf",
"medaljes",
"ingepalm",
"—",
"vier",
"goue",
"(",
"inen",
"vier",
"silwer",
"(",
"inenen",
"vier",
"brons",
"(",
"inen",
"—",
"die",
"meeste",
"deur",
"enige",
"span",
"in",
"die",
"Europese",
"Handbalkampioenskap",
".",
"Inhet",
"die",
"Deense",
"nasionale",
"mansspan",
"sy",
"eerste",
"wêreldbekertitel",
"ingepalm",
"in",
"die",
"toernooi",
"wat",
"Denemarke",
"en",
"Duitsland",
"saam",
"aangebied",
"het",
".",
"In",
"onlangse",
"jare",
"het",
"Denemarke",
"ook",
"in",
"'n",
"sterk",
"fietsryland",
"ontwikkel",
"met",
"Michael",
"Rasmussen",
"wat",
"tydens",
"die",
"Tour",
"de",
"France",
"inendie",
"Bergklassement",
"gewen",
"het",
".",
"Ander",
"gewilde",
"sportsoorte",
"sluit",
"in",
"gholf",
"—",
"wat",
"veral",
"onder",
"ouer",
"mense",
"gewild",
"is",
";",
"tennis",
"—",
"waarin",
"Denemarke",
"op",
"'n",
"professionele",
"vlak",
"suksesvol",
"is",
";",
"basketbal",
"—",
"Denemarke",
"het",
"inby",
"die",
"internasionale",
"beheerliggaam",
"FIBA",
"aangesluit",
";",
"rugby",
"—",
"die",
"Deense",
"Rugbyunie",
"dateer",
"uit",
"yshokkie",
"—",
"waar",
"hulle",
"dikwels",
"in",
"die",
"wêreldkampioenskap",
"se",
"mans",
"se",
"topvlakafdeling",
"meeding",
";",
"roei",
"—",
"Denemarke",
"spesialiseer",
"in",
"liggewigrooi",
"en",
"is",
"veral",
"vir",
"sy",
"liggewig",
"sonder",
"stuurman",
"vier",
"bekend",
",",
"waarin",
"hulle",
"ses",
"goue",
"en",
"twee",
"silwermedaljes",
"tydens",
"die",
"wêreldkampioenskap",
",",
"asook",
"drie",
"goue",
"en",
"twee",
"bronsmedaljes",
"tydens",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspele",
"ingepalm",
"het",
";",
"en",
"sekere",
"binnenshuise",
"sportsoorte",
"—",
"veral",
"pluimbal",
",",
"tafeltennis",
"en",
"gimnastiek",
",",
"in",
"al",
"dié",
"sportsoorte",
"hou",
"Denemarke",
"wêreldkampioenskappe",
"en",
"Olimpiese",
"medaljes",
".",
"Denemarke",
"se",
"talle",
"strande",
"en",
"strandoorde",
"is",
"gewilde",
"plekke",
"vir",
"hengel",
",",
"kanovaart",
",",
"kajak",
"en",
"baie",
"ander",
"watersportsoorte",
".",
"Verwysings",
"Bronnelys",
"Algemeen",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webwerf",
"Skandinawië"
] |
60 | https://af.wikipedia.org/wiki/Duitsland | Duitsland | Duitsland (Duits: Deutschland, [ˈdɔʏtʃlant], ), amptelik die Bondsrepubliek Duitsland (in Afrikaans dikwels ook Federale Republiek Duitsland genoem; Duits: Bundesrepublik Deutschland, [ˈbundəsʁepuˌbliːk ˈdɔjtʃlant], ), is in die sentrum van Europa geleë en vervul in baie opsigte 'n brugfunksie tussen Wes-Europa en die lande van Sentraal- en Oos-Europa.
Die land word in die noorde begrens deur die Noordsee, Denemarke en die Oossee, in die ooste deur Pole en Tsjeggië, in die suide deur Oostenryk en Switserland, en in die weste deur Frankryk, Luxemburg, België en Nederland. Geen ander land in die Europese Unie het meer buurlande as Duitsland nie.
As 'n geografies uiteenlopende land het Duitsland 'n groot verskeidenheid landskappe wat van die kusgebiede langs die Noord- en Oossee en die uitgestrekte vlaktes van Noord-Duitsland oor die berglandskappe van Sentraal- en Suid-Duitsland tot die Alpe in die uiterste suide strek. Vyf groot rivierstelsels – dié van Ryn, Donau, Elbe, Main en Weser – kom in die land voor en word deur kanale met mekaar en die Europese netwerk van waterweë verbind.
Die Duitse Keiserryk is as 'n nasiestaat verenig tydens die Frans-Duitse Oorlog in 1871. Die huidige Duitsland is 'n demokratiese, parlementêre en federale republiek wat uit 16 deelstate bestaan. Die deelstate kan in sekere sfere, soos onderwys, onafhanklik van die federasie optree. Duitsland is, net soos baie ander Europese lande, 'n sosiale welvaartstaat, wat in sy binnelandse ekonomiese beleid die beginsels van 'n sosiale markekonomie toepas, en ook een van die liberaalste lande ter wêreld waar groot waarde aan omgewingsbewaring en die bestryding van xenofobie geheg word.
Nogtans weeg behoudende waardes steeds swaar in Duitsland wat vanweë sy ryk kulturele, filosofiese en literêre erfenis ook as die "land van digters en denkers" bekendstaan. Ou tradisies word met trots bewaar en gewaardeer, net soos harde werk, juistheid en fiskale verantwoordelikheid.
Die Bondsrepubliek Duitsland is 'n lid van die Verenigde Nasies, NAVO, die G8- en die G4-nasies, asook 'n stigterslid van die Europese Unie. Duitsland, wat sedert die 1990's meer as drie miljoen immigrante uit Oos-Europa ontvang het, het tans die grootste bevolking van enige EU-lidstaat. As een van die wêreld se voorste nywerheidslande, wat hom op meganiese ingenieurswese en masjienbou, voertuie, chemiese produkte en huishoudelike goedere toespits, is Duitsland die grootste ekonomie in Europa en die vierde grootste ter wêreld. Sy ekonomiese en politieke gewig stel die land in staat om sy beleid van fiskale soberheid ook op Europese vlak toe te pas.
Etimologie
Die Duitse term Deutschland, oorspronklik diutisciu land ("die Duitse lande") is ontleen aan deutsch (vergelyk Dutch), afgelei van die Ou Hoogduitse diutisc, "van die volk" (van diot of diota, "volk"), wat oorspronklik gebruik is om die taal van die gemeensame volk van Latyn en sy Romaanse nasate te onderskei. Dit is op sy beurt ontleen aan die Protogermaanse þiudiskaz, "van die volk" (sien ook die Latinisering Theodiscus), ontleen aan þeudō, met sy oorsprong in die Proto-Indo-Europese *tewtéh₂- "volk", waarvan die woord Teutone ook afgelei is.
Geografie
Duitsland strek van die kusgebiede langs die Noord- en Oossee tot by die Sentraal-Alpe in die suide (waarvan egter net 'n klein gedeelte op Duitse grondgebied lê). In noord-suidelike rigting strek die Duitse staatsgebied oor 'n afstand van 876 km, in wes-oostelike rigting oor 640 km. Die land word dikwels as die hartland van Europa beskryf en grens aan nege buurlande: Denemarke in die noorde; Nederland, België, Luxemburg en Frankryk in die weste; Oostenryk en Switserland in die suide; en Pole en Tsjeggië in die ooste. Duitsland se internasionale grense loop oor 'n totale afstand van 3 786 km. Die langste gemeenskaplike grens is dié met Oostenryk wat oor 'n afstand van 817 km strek (die Bodenmeer is hierby nie ingereken nie). Die Noord- en Oossee vorm 'n natuurlike grenslyn in die noorde.
In noord-suidelike rigting is daar vier groot geografiese landskappe, wat veral volgens hulle hoogte van mekaar verskil. Die noorde van Duitsland word oorheers deur die Noord-Duitse Vlakte, wat tydens die ystydperke gevorm is.
Die sentrale gedeelte van die land is gekenmerk deur beboste bergreekse, die sogenaamde Mittelgebirge ("Middelgebergtes"). Daar is verskillende tipes van landskappe, onder andere:
die gebied van die Mecklenburgse Mere in die noordoostelike vlakte, wat deur gletserpuine gevorm is;
die blokberge van die Harz, wat nog voor die Alpe ontstaan het;
die beboste bergreekse van die Schwarzwald (Swartwoud) en Böhmerwald, wat net soos die Franse Vogese deur opwaartse geologiese bewegings gevorm is;
bekkens van sedimentêre gesteentes soos in die Swabiese Alb (Schwäbische Alb), 'n hoogplato wat as gevolg van erosie gevorm is en nou bo-oor die Neckarvallei met 'n maksimale hoogte van 869 meter verrys;
geologies jonge bekkens soos die vlaktes van die Ryn tussen die Switserse stad Basel en Mainz in Rynland-Palts, wat in seismiese opsig nog baie aktief is; en
vulkaniese bergreekse soos die Vogelsberg (773 meter) in Hesse, die Vulkaan-Eifel in Rynland-Palts en die Hegau en Kaiserstuhl in Baden-Württemberg wat almal deur aardbewegings, vulkaniese aktiwiteite en uitbarstings gevorm is. Duitsland word lankal nie meer deur aktiewe vulkanisme geraak nie.
Aangesien Duitsland heeltemal op die Eurasiese Plaat lê, kom sterk aardbewings normaalweg nie voor nie. Nogtans word die Rynbreuk in Noordryn-Wesfale, veral in die omgewing van Keulen, as 'n gebied beskou waar 'n groot aardbewing moontlik tot ernstige rampe en lewensverlies kan lei.
Hierdie bergreekse gaan in die mees suidelike deelstate Baden-Württemberg en Beiere geleidelik oor na die Alpynse voetheuwels, 'n landskap wat ook hoofsaaklik teen die einde van die laaste ystydperk gevorm is en gekenmerk word deur gletserpuine, vlaktes en 'n aantal mere soos die Bodenmeer met 'n oppervlakte van 538 vierkante kilometer. Die hoogste bergpiek in die Alpe van Suid-Beiere is die Zugspitze met 2 962 meter.
Die Alpe is die enigste hooggebergte waaraan Duitsland 'n aandeel het. Nogtans is daar 'n aantal bergreekse met bergpieke wat hoogtes van meer as 1 000 meter bereik, soos die Swartwoud met die Feldberg (1 493 meter bo seevlak), die Beierse Woud met die Groot Arber (Großer Arber, 1 456 meter), die Ertsgebergte, die Fichtelgebergte, die Swabiese Gebergte en die Harzgebergte, wat danksy sy geïsoleerde noordelike ligging 'n uitsondering vorm. Die Harz bereik met die Brocken 'n hoogte van 1 142 meter bo seevlak.
Noord van die Middelgebergtes is daar net enkele formasies met 'n hoogte van meer as 100 meter, soos die Fläming in die deelstaat Brandenburg (200 meter).
Eilande
Duitsland beskik oor 'n relatief groot aantal eilande wat in die Noordsee meesal as eilandkettings net voor die kuslyn lê. Die twee groot eilandgroepe van die Noordsee is die Noord- en Oos-Friese Eilande. Die Noord-Friese Eilande, waaronder Sylt, Föhr, Amrum en Pellworm, asook die klein Halligen-eilandjies, maak deel uit van Sleeswyk-Holstein, die noordelikste deelstaat. Die eilande was oorspronklik deel van die vasteland, maar is as gevolg van geologiese aktiwiteite van die vasteland afgesny, nádat die gebiede daartussen gedaal het en oorvloed is.
Die Noord-Friese Eilande lê langs die kuslyn van die deelstaat Nedersakse en is geleidelik uit sandbanke gevorm.
Die eilande in die Oossee maak deel uit van die sogenaamde strandmeerkus. Hulle word deur groter oppervlaktes gekenmerk; die grootstes van hierdie eilande is Rügen en Usedom. Die uiterste oostelike deel van Usedom behoort tot Pole.
Die grootste eilande in die binneland is die "blomme-eiland" Mainau, Lindau en die kloostereiland Reichenau in die Bodenmeer en Herrenchiemsee in die Chiemmeer.
Mere
Die mere in Duitsland is grotendeels as gevolg van die laaste ystydperk gevorm, toe voormalige gletservalleie met water opgevul is. Die meeste van die groter mere is dus in gebiede geleë wat vroeër deur binnelandse ysmassa's bedek was, of in die voorland van die gletsers, veral in Mecklenburg en die Alpevoorland.
Die grootste meer waaraan Duitsland 'n aandeel het, is die Bodenmeer (Duits: Bodensee) naby die grens met Switserland en Oostenryk. Die grootste meer wat in sy geheel in Duitsland lê, is die Müritz met 'n oppervlak van 117 vierkante kilometer, wat deel uitmaak van die Mecklenburgse Mereplato.
Die grootste mere na die Bodenmeer en Müritz is die Chiemmeer (Beiere, 80 vierkante kilometer), die Schwerinse Meer (Mecklenburg-Voorpommere, 61 vierkante kilometer), die Starnbergse Meer (Beiere, 56 vierkante kilometer), die Ammermeer (Beiere, 46,6 vierkante kilometer), die Plauer Meer (Mecklenburg-Voorpommere, 38,7 vierkante kilometer), die Kummerowse Meer (Mecklenburg-Voorpommere, 32 vierkante kilometer), die Steinhuder Meer (Nedersakse, 29,12 vierkante kilometer), en die Groot Plönse Meer (Sleeswyk-Holstein, 29 vierkante kilometer).
Riviere
Die ses groot rivierstelsels van Duitsland is Ryn, Donau, Elbe, Oder, Weser en Eems. In hidrografiese opsig behoort die suide van Duitsland tot die Donau se dreineringsgebied – Europa se grootste rivier na die Russiese Wolga met 'n lengte van meer as 2 800 kilometer (waarvan 647 kilometer op Duitse staatsgebied) wat in die Swartsee uitmond. Groot dele van die Oos-Holsteinse Heuwel- en Mereland noord en noordoos van die Mecklenburgse Mereplato maak deel uit van die Oossee se hidrografiese gebied. Alle ander streke word deur die Ryn, Eems, Weser en Elbe gedreineer wat in die Noordsee uitmond.
Met 'n lengte van 865 km is die Ryn die langste rivier in Duitsland. Die Europese Waterskeiding loop oos van die Rynvallei oor die hoofkam van die Swartwoud en volg daarna die Swabiese en Frankiese Gebergtes. Van die Ryn se totale lengte van 1 320 kilometer loop 865 kilometer deur Duitsland. Die rivier speel 'n belangrike rol in die kulturele geskiedenis van die land en sy mites en legendes, maar vervul daarnaas ook 'n ekonomiese funksie as een van die besigste waterweë in Europa.
Die Elbe ontspring in die Reusegebergte, digby die Pools-Tsjeggiese grens en mond na sowat 1 165 kilometer, waarvan 725 in Duitsland, naby die hawestad Cuxhaven in die Noordsee. Sy belangrikste takriviere is die Saale en die Havel. Die Oder vorm saam met die Neisse Duitsland se grensrivier met Pole, terwyl die Weser se stroomgebied heeltemal in Duitsland lê. Die Eemsrivier vloei deur die uiterste noordweste van Duitsland.
Klimaat
Die grootste deel van Duitsland lê in die gematigde klimaatsone van Sentraal-Europa wat deur westelike winde oorheers en deur wisselvallige weerstoestande gekenmerk word. Die westelike winde, wat vanuit die Atlantiese Oseaan oor Duitsland waai, bring dwarsdeur die jaar reën. Die jaarlikse reënval beloop tussen minder as 500 tot 700 mm in die Noord-Duitse Vlakte, tussen 700 en meer as 1 500 mm in die Middelgebergtes en tot meer as 2 000 mm in die Alpe. Die klimaat word daarnaas ook deur die warm Golfstroom beïnvloed.
Die noordweste en noorde van Duitsland word deur 'n seeklimaat met reënval dwarsdeur die jaar gekenmerk. Die winters is relatief sag en matig, terwyl die somers eerder koel is, alhoewel somertemperature ook in die noorde soms dae lank bo 28 °C kan styg. Die gemiddelde temperature is: Hamburg: Januarie 0,3 °C / Julie 17,1 °C; Essen: Januarie 1,5 °C / Julie 17,5 °C.
Oos-Duitsland is in klimatiese opsig 'n oorgangsgebied: weerstoestande het dikwels kenmerke van 'n vastelandsklimaat, met strawwe koue winters en baie warm somers. Gebiede soos die deelstaat Brandenburg en Berlyn kry soms baie min reën in die somer. Die gemiddelde temperature is: Berlyn: Januarie -0,9 °C / Julie 18,6 °C. Die sentrale en suidelike gebiede van Duitsland is 'n oorgangsgebied van 'n gematigde seeklimaat na 'n vastelandsklimaat. Die Rynvallei is egter een van die warmste gebiede in die land: die gemiddelde jaarlikse temperatuur in die suidweste van Baden-Württemberg is 11 °C. Baie warm somers met temperature van meer as 30 °C tree gereeld op. Gemiddelde temperature: München: Januarie: -2,2 °C / Julie 17,6 °C; Freiburg: Januarie: 1,2 °C / Julie 19,4 °C.
Tot en met 1988 was die gemiddelde jaarlikse temperatuur in Duitsland 8,8 °C. As gevolg van die aardverwarming het dit in die volgende dekades merkbaar gestyg en in 2000 reeds 9,9 °C bereik. Veral die somers het warmer geword. Die hoogste temperatuur, wat sedert 1881 – die jaar waarin met landswye weerkundige metings begin is – aangeteken is, was 40,3 °C op 5 Julie 2015 in Kitzingen, Beiere.
Politiek
Staatsorganisasie
Volgens die artikel 20 van die Duitse Grondwet (Grundgesetz) is die Bondsrepubliek Duitsland 'n demokratiese, federale en sosiale regstaat. Sy hoofstad en regeringsetel is Berlyn. Duitsland is in administratiewe opsig verdeel in 16 deelstate (Bundesländer), wat gedeeltelik selfregerend is. Vyf van die deelstate is verder verdeel in 22 administratiewe distrikte (Regierungsbezirke).
Die Bondspresident (Bundespräsident) fungeer as die staatshoof en verteenwoordiger van die republiek op internasionale vlak. Hy oefen egter geen politieke mag uit nie. Die president van die parlement (Bundestagspräsident), die Bondskanselier (Bundeskanzler) en die president van die Federale Raad van die deelstate (Bundesratspräsident, wat ook as visestaatshoof fungeer) volg as ampsdraers in die rangorde.
Die Bondskanselier is die regeringshoof en bepaal die grondbeginsels van die regering se binne- en buitelandse beleid.
In ooreenstemming met die federale staatsbestel beskik ook die deelstate oor hulle eie uitvoerende, wetgewende en regsprekende gesag. Die Bundesrat (Raad van die Deelstate, letterlik "Bondsraad") het net soos die Bundestag, die nasionale parlement, uitvoerende bevoegdhede. Besluite oor voorgestelde nasionale wetgewing word deur albei kamers gemeenskaplik geneem. Wetsontwerpe van die nasionale parlement wat die regte van die deelstate sou raak, moet deur die Bundesrat goedgekeur word. Die Duitse Grondwet mag, met die uitsondering van die artikels oor fundamentele menseregte, met 'n tweederdes-meerderheid in albei kamers gewysig word.
Die parlemente van die deelstate besluit oor die plaaslike wetgewing: die onderwys, polisie en ander belangrike instellings word deur die deelstate beheer. Die politieke partye het 'n groot invloed op die wetgewing, en ofskoon die afgevaardigdes nie gedwing mag word om teen hulle gewetens op te tree nie, word die meeste wetsontwerpe deur die parlementslede van die meerderheidsparty gemeenskaplik goedgekeur om die doelwitte van dié party te verwesenlik.
Op nasionale vlak vorm die federale regering onder die leiding van die Bondskanselier die uitvoerende gesag, terwyl die deelstate regerings onder die leiding van 'n eerste minister het. Die stadstate Berlyn, Hamburg en Bremen het Regerende Burgemeesters as hulle regeringshoofde. Die administrasies van die deelstate word deur ministers beheer.
Die Konstitusionele Hof (Bundesverfassungsgericht) in Karlsruhe het die hoogste gesag oor die grondwet. Die hoogste nasionale geregshowe is die Federale Geregshof (Bundesgerichtshof) in Karlsruhe en Leipzig, die Federale Administratiewe Gereg (Bundesverwaltungsgericht, wat regsake in verband met die administrasies hanteer) in Leipzig en die Geregshof van Finansies in München. Die meeste regsake word deur die deelstate beheer, terwyl die nasionale geregshowe as appélhowe dien.
Deelstate
Geskiedenis
Vroeë geskiedenis
Die oudste nedersettings in die gebied van die huidige Duitsland het 700 000 tot 500 000 jare gelede ontstaan. Die Homo sapiens neanderthalensis, wat nou verwant is aan die huidige mens, is na die Neanderthal naby die stad Mettmann genoem. Die Neanderthal-mense is sowat 40 000 jare gelede deur die huidige mens, die Homo sapiens sapiens, verdring.
Akkerbou, veeteelt en permanente nedersettings het in die Laat Steentydperk ontwikkel. Belangrike argeologiese vondse uit hierdie periode, soos die Hemelskyf van Nebra, dui daarop dat die beskawings teen hierdie tyd kultureel al hoogs ontwikkel was en kennis van sterrekunde gehad het.
Die eerste verwysings na die Keltiese en Germaanse stamme in Duitsland is van Griekse en Romeinse oorsprong. Omtrent 500 v.C. het Keltiese stamme die suidelike Duitsland oorheers, terwyl die Germane hulle in die noorde gevestig het. Oor die eeue heen het die Germaanse stamme suidwaarts begin trek. In die 1ste eeu n.C. het die Germane al die Donau bereik, wat destyds die grenslyn tussen die Germaanse en Keltiese gebiede gevorm het. Keltiese leenwoorde en plekname is deur die Germane oorgeneem.
Romeinse tydperk
Vanaf 50 v.C. het die Romeine na Germanië begin kom. Julius Caesar (100–44 v.C.) het met sy soldate die gebied wes van die Ryn verower. Vanaf hierdie punt in die geskiedenis is die gebied wat vandag Duitsland heet vir 400 jare in twee gedeel: die weste was deel van die magtige Romeinse Ryk, en die ander kant van die Ryn is deur die "Barbare" geregeer — soos die Romeine die destydse Germaanse stamme genoem het.
Germaanse krygers onder die bevel van die Cheruskiese stamhoof Arminius laat die Romeinse troepe van die legaat Publius Quinctilius Varus in 9 n.C. 'n verpletterende neerlaag in die slag by die Teutoburgerwoud (wat eintlik naby Kalkriese plaasgevind het) ly. Die Romeinse keiser Augustus Octavianus sien van sy planne af om die noordoostelike grenslyn van die Romeinse Ryk vanuit die Ryn na die Elbe te verskuif.
In die Romeinse gebiede van Germanië ontwikkel 'n bloeiende Germaans-Romaanse kultuur. Stede soos Keulen (wat destyds as Colonia Claudia Ara Agrippinensium bekend staan) ontwikkel tot ekonomiese sentrums met enkele tienduisend inwoners. Keulen self word die hoofkwartier van die Romeinse glasbedryf in Laer-Germanië.
Augusta Treverorum, die huidige Trier, word in 293 die keiserlike hoofkwartier van Constantius Chlorus, een van die vier keisers van die Romeinse tetrargie. Tot by die begin van die Germaanse volksverhuising bly Trier een van die belangrikste keiserlike stede in die Romeinse Ryk.
Omtrent 400 bereik die volksverhuising die gebied van die huidige Duitsland. Keulen word in 455 deur die Franke verower en word later deel van die Frankiese Ryk van koning Clovis I. Met sy doop volgens die Rooms-Katolieke ritus en die aanvaarding van Latyn as liturgiese taal van die kerk word Clovis in 499 een van die grondleggers van die Christelike Westerse beskawing.
Etnogenese: Die ingewikkelde proses van volkswording
Die 19de eeuse Duitse geskiedskrywing het 'n eensydige beeld van die vroeë Duitse volkswording voorgehou waarvolgens groot dele van die Romeinse Ryk deur Germaanse stamme verower is wat later die Frankiese Ryk sou stig. In 843 is daardie ryk in 'n Frans- en 'n Duitssprekende deel (Frankryk en Duitsland) verdeel, en voortaan het die Duitse nasie as 'n volk van Germaanse afkoms bestaan. Min aandag is aan die feit geskenk dat 'n groot persentasie Duitssprekendes in werklikheid van Romaanse, Keltiese en Slawiese afkoms is. Terwyl volgens genetiese ontledings sowat 50 persent van Duitsers aan moederskant van Germaanse herkoms is, het 45 persent van alle manlike Duitsers Keltiese voorvaders.
Dikwels is die oorspronklik Keltiese bevolking van Suid- en Wes-Duitsland, wat nou verwant aan die Galliërs was en handels- en kulturele bande met die Etruskers in Italië gehandhaaf het, die Romaanse bevolking in die vroeëre Romeinse provinsies van Duitsland en die Slawiërs, wat gebiede oos van die Elberivier en in Bo- en Sentraal-Franke bewoon het, as deel van 'n gemeenskaplike "Indo-Europese beskawing" beskou. Die Britse rassis Houston Stewart Chamberlain (1855–1927), wat met sy werke ook aanklank by Duitse Nasionaalsosialiste gevind het, het na die "Slawokeltogermane" as die "oerstof" van die Europese geskiedenis verwys.
Die Nasionaalsosialistiese propaganda het 'n nuwe rassistiese mite geskep waarin "Germanedom" en "Duitsdom", die Germaanse en die Duitse volkskarakter as een en dieselfde ding beskryf is. Slawiese volke is as minderwaardig geag en hul bydrae tot die Duitse beskawing ontken. Sodoende het die Nasionaalsosialistiese bewindhebbers volksmoord en die verowering van Slawiese lande in Oos-Europa probeer regverdig. Duitssprekendes in die ooste van Europa moes uiteindelik in 1945 duur betaal vir dié onmenslike rasse-ideologie en is self uit hul geboortelande verdryf.
Geskiedkundiges en argeoloë het lankal die bewys gelewer dat die hipotese van 'n Germaans-Duitse kontinuïteit 'n moderne konstruksie is wat min ooreenstemming met historiese feite toon. Die vroeg-middeleeuse koninkryke, wat ná die val van die Wes-Romeinse keiserdom deur Franke, Oos- en Wes-Gote, Alamanne, Beiers en Thüringers gestig is, kan nòg volgens hul eie beskouing en waarneming nòg vanuit 'n historiese perspektief as "Duits" bestempel word nie. Hierdie verskillende stamme het hulself ook nie as deel van 'n groter volk beskou nie. Eers in die 19de eeu het Martin Luther se Bybelvertaling met sy verwysing na die "Twaalf stamme van die kinders van Israel" die aanleiding vir die herdefinisie van 'n stam as deel van 'n groter nasie gegee. As politieke term is die "Duitse volk" in analogie met die Franse konsep van 'n Peuple français ("Franse volk") en die Nation française ("Franse nasie") tydens die Franse Rewolusie gebruik.
Die sambreelterm "Duitsers" dateer nogtans uit 'n vroeë historiese periode. Die Oudhoogduitse diot as etimologiese wortel van "Duits" is in die betekenis van "volk" of "gewone mense" gebruik. Diet- of Diot-paaie was byvoorbeeld die roetes wat deur 'n plaaslike bevolking op pad na kerke, begraafplase of algemene vergaderings gebruik is. Die Keltiese teut het dieselfde etimologiese oorsprong en betekenis. Die Teutone, wat deur die Romeine in 113 v.C. as 'n skrikwekkende bedreiging ervaar is, is volgens die Gallies-Keltiese term vir 'n groter groep mense genoem.
Vanaf die middeleeue is 'n onderskeiding tussen die volkstaal of lingua theodisca en die taal van geleerdes, Latyn, gemaak. Die oudste historiese dokument, waarin theodiscus voorkom, dateer van 786 en verwys na Engeland en die Engelse taal. In die Frankiese Ryk was die theodisca lingua die algemene verkeerstaal in Wes- en Bo-Franke wat onder meer vir onderhandelinge gebruik is. Karel die Grote se kleinseuns, Lodewyk en Karel, het hul politieke alliansie teen hul broer Lothar in hul plegtige "Straatsburgse Ede" amptelik in albei tale gesluit – Romaans of Latyn (Romana lingua) en Duits (Teudisca lingua) – sodat ook die gewone soldate in hul leërs die inhoud en doelwit van die ooreenkoms kon verstaan.
Ook in die 9de eeu was daar blykbaar nog geen sambreelterm vir die verskillende stamme nie. Biskop Frechulf van Lisieux († omstreeks 850) het in 'n dokument, wat omstreeks 830 geskryf is, na Franke en Gote as nationes Theodiscae verwys – stamme wat die (nie-Latynse) volkstaal gebesig het. Die Romeinse sambreelterm Germani, soos gebruik deur Caesar en Tacitus, is nie gebruik om na hierdie etniese groepe te verwys nie.
Die eerste belangrike etniese onderskeiding was dié tussen bewoners aan die linker- en die regteroewer van die Ryn nadat die Frankiese Ryk in 843 in 'n westelike en 'n oostelike ryk verdeel is. Bewoners van die Oos-Frankiese Ryk is Transrhenenses genoem – "mense van anderkant die Ryn". In Italië is 'n onderskeiding gemaak tussen inheemses en Teutisci, die Langobarde wat 'n Germaanse dialek of theodisca lingua gepraat het. Vanaf die 10de eeu is in Italië na Germaanssprekendes naas Teutonici ook as Saxones of Saksers verwys – blykbaar omdat die Ottoniese konings en hul begeleiers uit Sakse afkomstig was.
Opvallend genoeg was daar ook in die vroeë middeleeue nog geen gevoel van etniese samehorigheid nie en is etniese terme uit die buiteland, die Romaanse wêreld, oorgeneem. Die taalgrens tussen Noord- of Platduitse dialekte en Hoogduits in die suide kon moontlik tot 'n kulturele en selfs nasionale grens ontwikkel het. Dit was Karel die Grote wat die verskillende onafhanklike Germaanse stamme in 'n gemeenskaplike ryk verenig het – dikwels met geweld, soos in die geval van die Saksers – en sodoende die politieke basis vir die 10de eeuse koninkryk geskep het waarin ses stamme – Alamanne, Beiers, Friese, Franke, Saksers en Thüringers – saamgesluit het. 'n Nasionale identiteit het eers later gaandeweg ontwikkel. Die beginpunt van hierdie proses was die bedreiging deur Hongaarse aanvalle wat net deur 'n gemeenskaplike poging van alle stamhertogdomme afgeweer kon word.
So was die Italianers eeue lank die enigstes wat van "Duitsers" gepraat het. Dit is 'n bewys vir die destyds oorheersende kulturele invloed van die Romaanse wêreld dat die "Duitsers" uiteindelik hierdie Italiaanse term as leenwoord oorgeneem het om na hulself te verwys. Die werklike etnogenese van die Duitse volk, die volkswording, het egter nie voor die 19de eeu plaasgevind nie. In die eeue voor die ontwaking van 'n nasionale Duitse bewussyn het die bewoners van die oorspronklike stamhertogdomme gaandeweg hul eie streeksgebonde identiteit ontwikkel. So was ook die Duitse Keiserryk, wat in 1871 formeel geproklameer is, volgens sy grondwet 'n federasie van Duitse koninkryke, hertogdomme en ander politieke entiteite onder die bewind van 'n gemeenskaplike keiser.
Middeleeue
Politieke raamwerk
Vir die grootste deel van sy geskiedenis was Duitsland geen eenheidstaat nie, maar 'n losse verbond van territoriale state binne die Heilige Romeinse Ryk van die Duitse Nasie. Die term "Duits" was eers vanaf die 8ste eeu gebruiklik en het na die volkstaal verwys wat in die oostelike deel van die Frankiese Ryk gebesig is – in teenstelling met Latyn, die taal van geleerdes. Ná die afsterwe van Karel die Grote in 814 langs die taalgrens tussen vroeë Middeleeuse Frans en Oudhoogduits uitmekaargebreek. 'n Gevoel van samehorigheid is in die oostelike gebiede langsamerhand geskep met taal as die verenigende band – na die gebied, waar Duits as omgangstaal gebesig is, is algemeen verwys as "Duitsland". Grense kon nie maklik vasgestel word nie. Terwyl die Romaans-Germaanse taalgrens in die weste al vroeg begin stabiliseer het, het die migrasie van Duitssprekende setlaars na gebiede in die ooste eers in die 14de eeu tot stilstand gekom. In baie streke het Duits- en Slawiessprekendes vermeng of eeue lank naas mekaar geleef.
Retrospektief word die ampsaanvaarding van Konrad I as koning in 911 as die oorgangspunt van die Oos-Frankiese na 'n Duitse ryk of regnum Teutonicum beskou. Nogtans was Konrad se amptelike titel, analoog met sy herkoms, aanvanklik "Frankiese koning" en later "Romeinse koning". Die ryk is vanaf die 11de eeu "Romeinse Ryk" genoem, sedert die 13de eeu "Heilige Romeinse Ryk", en eers vanaf die 15de eeu was die verwysing na 'n "Duitse nasie" gebruiklik. Die koning in hierdie ryk is deur die hoë adel verkies. Met enkele uitsonderings was die meeste monarge verwant met hul voorgangers. 'n Verdere kenmerk was die mobiliteit van ryk en koning – in die Middeleeue was daar nog geen enkele Duitse hoofstad nie. 'n Algemene ryksbelasting was eweneens onbekend; in plaas daarvan het sogenaamde "Ryksgoedere" – landerye, geboue, finansiële regte en die politieke gesag wat daaraan verbonde was – 'n inkomste aan die koning verskaf. Die koning is deur sy onderdane beskou as 'n heerser wat gebonde was aan oorgelewerde volkswette en die toestemming van hoë adellikes. Sy bevoegdhede het wetgewing, belasting, regspraak, militêre opperbevel en kerklike gesag ingesluit. Daarnaas het die koning in hoogste instansie oor regtelike en politieke geskille beslis. Met die sogenaamde Goue Bul het keiser Karel IV in 1356 die belangrikste Duitse grondwet van die Middeleeue verkondig waarin die prosedures vir die verkiesing en bekroning van die keisers van die Heilige Romeinse Ryk vasgestel is en wat sy geldigheid eers met die ontbinding van die Ryk in 1806 verloor het.
Koning Otto I het homself in 962 in Rome tot keiser laat kroon. Aan die keiserlike gesag, wat ook deur sy opvolgers uitgeoefen is, was volgens die destydse ideaal die hele Awendland onderworpe. Die politieke werklikheid het anders gelyk. Omrede konings vir hul kroning as keisers na Rome moes reis, het hulle steeds pogings onderneem om oor Italië te heers. Hendrik IV was die eerste koning wat homself – ná 'n dispuut oor die benoeming van biskoppe (die sogenaamde Investituurstryd) – aan die pous in Rome se gesag moes onderwerp – met merkwaardige simboliek. In 1077 het Hendrik kaalvoet in die sneeu by Canossa voor pous Gregorius VII boete gedoen. As politieke rolspelers is pous en koning vervolgens op dieselfde voet geplaas.
Ondanks alle formele gesag het tydens die heerskappy van die volgende heerserdinastie, die Staufers, 'n proses van territoriale opsplitsing begin waartydens geestelike en wêreldlike vorste hul politieke status tot dié van half-outonome landshere kon verhef. Terwyl ander lande in Wes-Europa tot nasionale state met sentralistiese gesag begin ontwikkel het, was in Duitsland uiteenlopende politieke kragte werksaam. So kon 'n Duitse eenheidstaat eers eeue later, in 1871, tot stand kom.
Klimatologiese, ekonomiese en demografiese konteks
Tegnologiese vooruitgang in die Europese landbousektor het gepaard gegaan met gunstige klimatiese invloedfaktore. Die Middeleeuse Warmperiode of Klimaatoptimum het danksy stygende temperature opbrengste verder vergroot en die gehalte van oeste verbeter. 'n Lang tydperk van bevolkingsgroei het die uitbreiding van bewoonde gebiede en die stigting van nuwe nedersettings noodsaaklik gemaak.
Boerderybedrywighede rondom bestaande nedersettings is uitgebrei. So is bosgebiede in landbougrond omgeskep en moerasse drooggelê. Die grootskaalse kolonisasie van streke in Oos-Europa deur Duitse setlaars, waartydens nuwe nedersettings in Slawiese gebiede oos van die Elberivier gestig is, val in hierdie fase. Heersers het stede toenemend as 'n belangrike bron van inkomste beskou en vanaf die vroeë 12de eeu aktief bygedra tot die stigting van nuwe nedersettings waaraan besondere voorregte toegeken is.
Reformasie en Dertigjarige Oorlog
Onder die heerskappy van Maximiliaan I, wat tussen 1509 en 1519 as keiser van die Heilige Romeinse Ryk regeer, begin die Huis Habsburg 'n oorheersende politieke rol in Europa speel. Alhoewel Maximiliaan dikwels "die laaste ridder" genoem word, stel die hoogs opgeleide keiser belang in wetenskap en kuns en staan onder die invloed van die humanisme en renaissance. Nogtans bly die politieke strukture van die Ryk ingewikkeld.
Die Augustynse monnik Martin Luther, wat sedert 1517 net die wantoestande in die Rooms-Katolieke Kerk wil keer, maak deur middel van nuwe media soos pamflette en gedrukte boeke sy oortuigings in die hele land bekend. Uiteindelik lui hy die reformasie in Duitsland in. Hy vertaal die Bybel in Duits en skep sodoende 'n Duitse standaardtaal op basis van die Middelduitse dialekte.
Die politieke en godsdienstige spannings in Duitsland ontvlam in 1618 in die Dertigjarige Oorlog. Duitsland word die slagveld van die Europese moondhede soos Frankryk en Swede, wat aan die kant van die Duitse Protestantse heersers teen die keiserlike Katoliek-gesinde magte optree. Die oorlogshandelinge en daarmee gepaardgaande gruweldade en hongersnode lei tot 'n ongekende verlies aan menselewens. Meer as een derde van die Duitse bevolking sterf in die oorlog, wat eers in 1648 met die Vredesluiting van Münster tot 'n einde kom.
Tydperk tot die Franse Rewolusie
Die Franse koning Lodewyk XIV maak in 1685 namens sy skoonsuster Elisabeth Charlotte van die Palts aanspraak op die gebied Palts, 'n welvarende streek langs die Ryn, met die stad Heidelberg as een van sy sentrums. In die Negejarige Oorlog, wat as gevolg uitbreek, word die gebied, een van die welvarendste in Duitsland, verwoes.
Ondanks die verwoestings, wat deur die Dertigjarige Oorlog, die Negejarige Oorlog en die Spaanse Opvolgingsoorlog in Duitsland aangerig is, herstel die ryk en belef 'n nuwe ekonomiese en kulturele bloeitydperk. Op politieke gebied kan daar egter geen sprake van vernuwing wees nie.
Ook Pruise, wat tot een van die belangrikste deelstate van die Heilige Romeinse Ryk ontwikkel, bly onder sy verligte, maar outeritêre koning Frederik die Grote (1740 tot 1786) 'n absolutistiese monargie. Die magsstryd tussen Pruise en Oostenryk begin die Heilige Romeinse Ryk heeltemal verlam.
Tydperk tussen 1789 en 1871
Ná die Franse Rewolusie van 1789 begin Frankryk onder die heerskappy van Napoleon Bonaparte sy magsgebied in Europa uitbrei. Onder die Franse invloed word die Heilige Romeinse Ryk in 1806 ontbind, terwyl Pruise danksy politieke hervormings tot 'n moderne staat ontwikkel. In die Duitse Bevrydingsoorloë ly Napoleon 'n nederlaag, maar die vereniging van die verskillende Duitse state misluk.
Omtrent 1830 neem die industrialisering van Duitsland 'n aanvang. Die verarming van talle werkers as gevolg van die toenemende meganisering van verskillende bedrywe en herhaalde misoeste lei tot politieke onluste. Nadat die owerhede onder meer in Pruise nie instem tot hervormings nie, breek in Maart 1848 opstande uit wat talle menselewens eis. Die Duitse vorste verset hulle egter teen die burgerlike rewolusie en die konstitusionele grondwet wat deur liberale voorgestel word, kom nie tot stand nie. Gedurende die vyftigerjare emigreer baie Duitsers na oorsese lande, veral na die Verenigde State.
Desondanks ontwikkel die Duitstalige Sentraal-Europa danksy sy gevorderde ekonomie en tegnologieë tot een van die belangrikste gebiede ter wêreld. Onder die indruk van die maatskaplike ellende skryf Karl Marx sy "Kritiek op die politieke ekonomie". In Pruise gebruik die kanselier Otto von Bismarck internasionale spannings om Pruise se politieke hegemonie in Duitsland te bevorder.
Duitse Keiserryk (1871–1918)
Franse provokasies gee die aanleiding tot die Frans-Duitse Oorlog in 1870. Ná die Franse nederlaag gryp Bismarck die kans om 'n Duitse keiserryk onder die heerskappy van Pruise se koning Wilhelm I te stig. Die skadevergoeding wat Frankryk moet betaal, bevorder die ekonomiese oplewing in Duitsland. Die binnelandse beleid word deur die stryd teen die invloed van die Rooms-Katolieke Kerk en die Sosiaal-Demokratiese Party gekenmerk. In die magstryd met ander Europese lande besluit Duitsland om sy eie koloniale ryk te stig, onder meer in Afrika en die Suidsee.
Die Eerste Wêreldoorlog breek in 1914 as gevolg van die onrus in die Balkan en die ingewikkelde alliansies tussen die groot mondhede uit. Die Duitse planne, om eers Frankryk en daarna Rusland neer te werp, misluk. Duitse troepe word in 'n langdurige oorlog aan twee fronte verwikkel. Die Duitse nederlaag maak in 1918 ook 'n einde aan die monargiese stelsel wat deur 'n republikeinse staatsvorm vervang word.
Republiek van Weimar (1918–1933)
Volgens die Vredesverdrag van Versailles, waarin die Duitsers alle skuld vir die Groot Oorlog moes aanvaar, was die Duitse Ryk verplig om oorlogsreparasies aan die geallieerde moondhede te betaal – 'n klousule wat deur baie as 'n vernedering ervaar is en 'n swaar las op die na-oorlogse ekonomie geplaas het. Toe die Duitse Ryk sy skuld wanbetaal het, het Frankryk en België nie geskroom om dele van die land se vernaamste nywerheidsgebiede, veral die Ruhrgebied met sy steenkool-mynboubedryf en swaar nywerhede, te beset nie om betaling af te dwing.
Uit ekonomiese nood – naas reparasies moes ook salarisse en lone in die openbare sektor betaal word – het die Duitse regering hom na die drukpers gewend om op groot skaal nuwe geld te skep. Die gevolg was 'n hiperinflasie wat ongekende afmetings aangeneem het. Toe in November 1923 'n nuwe geldeenheid, die Rentenmark, ingevoer is om die ou "Papiermark" te vervang, was die wisselkoers 1:1 biljoen.
Die politieke situasie het eers ná jare se onluste en die invoering van die Rentenmark begin stabiliseer. Die kulturele lewe het 'n bloeitydperk tydens die sogenaamde "Goue twintigerjare" beleef, 'n periode van relatiewe politieke en ekonomiese stabiliteit wat in 1923 begin het en tot 'n groot mate deur buitelandse, veral Amerikaanse, lenings gefinansieer is. Ekonomiese en politieke toestande het met die Groot Depressie in 1929 weer dramaties begin versleg nadat Amerikaanse beleggers kredietlyne opgeskort en groot bedrae kapitaal aan die land onttrek het.
Radikale groeperings soos die Moskou-gesinde Kommunistiese Party van Duitsland (KPD) en die fascistiese Nasionaal-Sosialistiese Duitse Arbeidersparty (NSDAP) het die demokratiese stelsel van die republiek ernstig begin ondermyn. Die deflasionêre ekonomiese beleid van die kanselier Brüning het die ekonomiese krisis vererger en die werkloosheidsyfer in Januarie 1932 tot meer as ses miljoen laat styg.
"Derde Ryk" (1933–1945)
Op 30 Januarie 1933 word die leier van die NSDAP, Adolf Hitler, tot Rykskanselier van Duitsland benoem. Die verregse politici van die Duits-Nasionale Volksparty (DNVP) slaag nie daarin om Hitler en sy party in die gemeenskaplike koalisieregering "in bedwang te hou" nie, soos hulle oorspronklik beplan het. Binne enkele maande verseker Hitler sy ongedeelde mag, veral danksy die gewelddadige optrede van sy SA-groepering teen opposisiepartye. Joodse burgers en teenstanders word vervolg en vermoor.
Hitler en sy party oorheers Duitsland in 'n soort "populêre diktatuur" – die groot massa van die bevolking steun die bewind, terwyl andersdenkendes brutaal onderdruk word. Hitler forseer die bewapening en militarisering van Duitsland. Duitstalige gebiede soos Oostenryk ("Anschluss") en die Sudete-gebied in Tsjeggië word by die Duitse Ryk ingelyf. Ná 'n geheime ooreenkoms met die Sowjetiese diktator Stalin in die laat somer van 1939 beplan Hitler 'n aanvalsoorlog teen Pole. Op 23 Augustus val Duitse troepe Pole aan.
Ná sy oorwinning oor Frankryk in 1940 geniet Hitler die gewildheid van die massas. Nogtans is hy van voorneme om die Duitse ryksgebied in die ooste uit te brei en Stalin uit te skakel. Gevolglik beveel hy op 22 Junie 1941 om die Sowjetunie aan te val. Tog sedert die jaar 1942 word die Duitse ryksgebied in toenemende mate deur die oorlog geraak: Britse bomwerpers verwoes Duitse stede soos Keulen en Lübeck.
'n Poging van Duitse offisiere om Hitler deur middel van 'n sluipmoord uit te skakel misluk op 20 Julie 1944. Ná hierdie datum eis die oorlogshandelinge en bombardemente die lewens van meer Duitse soldate en burgerlikes as in die eerste vyf jare van die Tweede Wêreldoorlog. Danksy die oormag van die geallieerde troepe ly Duitsland uiteindelik 'n verpletterende neerlaag. Hitler pleeg op 30 April 1945 selfmoord in Berlyn. Russiese, Amerikaanse, Britse en Franse troepe beset Duitsland en ook die Duitse hoofstad word in vier besettingsones opgedeel.
Naoorlogse tydperk
In die Sowjetiese sone word die Sosiaaldemokratiese Party (SPD) in 1946 gedwing om met die Kommuniste (KPD) saam te smelt. Die gebied trek ook geen voordeel uit die Amerikaanse Marshall-plan nie, wat deur middel van krediete en ekonomiese hulp die heropbou van die oorlogsverwoeste Europa moontlik maak. Stalin reageer op die monetêre hervorming in die drie westelike besettingsones en die invoering van die Deutsche Mark (DM) as nuwe geldeenheid in 1948 met 'n blokkade van die westelike sones van Berlyn. Die geallieerde magte, waaronder ook die Suid-Afrikaanse Lugmag, vervoer tydens die sogenaamde Berlynse Lugbrug alle invoere vir Wes-Berlyn met vliegtuie na die stad. Stalin ly 'n politieke nederlaag en staak die blokkade in die volgende jaar.
Twee Duitse state
Alle politieke pogings om Duitsland te herenig, misluk, aangesien Stalin nie daarin slaag om 'n neutrale Duitse staat in die lewe te roep nie en in 1949 word twee Duitse state gestig: Die Bondsrepubliek Duitsland (BRD) as 'n Westerse demokrasie en die Duitse Demokratiese Republiek (DDR) as 'n Sosialistiese staat. Die laaste Duitse krygsgevangenes word eers in 1956 deur die Sowjetunie vrygelaat.
'n Reusestroom vlugtelinge na Wes-Duitsland bedreig die politieke en ekonomiese stabiliteit van die DDR. In 1961 laat die DDR-regering die Berlynse Muur oprig. Vanaf 1965 is die Duits-Duitse grenslyn met mynvelde en 'n grensdraad versterk.
Vanaf 1966 vorm die Sosiaaldemokrate vir die eerste keer 'n koalisieregering met die Christelike Demokrate en vanaf 1969 met die liberale party FDP. 'n Beleid van vreedsame toenadering tussen Wes-Duitsland en die Oosbloklande en politieke hervormings in Wes-Duitsland kenmerk hierdie tydperk.
In die DDR volg Erich Honecker in 1971 Walter Ulbricht as staats- en partyleier op. Anders as verwag volg hy geen liberale beleid nie en die staat versnel die nasionalisering van die laaste vrye ondernemings. In die Bondsrepubliek Duitsland word die voorsitter van die Christelik-Demokratiese Unie, Helmut Kohl, ná 'n mosie van wantroue in 1982 bondskanselier as opvolger van Helmut Schmidt (SPD).
Krisis van die DDR en die Duitse hereniging
Sedert 1987 groei die invloed van die opposisie binne-in die DDR, na die opposisie deur die Sowjetiese perestroika-beleid aangemoedig word om meer demokratiese regte op te eis. Twee jaar later ruk die situasie in die land onder die indruk van massabetogings hand uit. Die staatsparty SED raak ontslae van Erich Honecker, maar slaag nie daarin om sy magsposisie te bewaar nie. Op 9 November 1989 word die Berlynse Muur geopen en in 1990 vind die eerste vrye verkiesing in die DDR plaas. Die DDR-parlement, die Volkskammer, besluit om by die Bondsrepubliek Duitsland aan te sluit. Die twee Duitse state word op 3 Oktober 1990 herenig en Berlyn word ná 45 jaar weer die hoofstad van die hele Duitsland.
Ekonomie
Duitsland is tans die grootste ekonomie in Europa en die vierde grootste ter wêreld ná die Verenigde State, China en Japan. Die land is volgens amptelike statistieke tans ook die grootste uitvoerder ter wêreld voor die Volksrepubliek China en die Verenigde State. In 2016 is goedere ter waarde van €1,2 biljoen uit- en goedere ter waarde van €950 miljard ingevoer. Die handelsoorskot het op €250 miljard te staan gekom. Duitsland se belangrikste handelsvennote is Frankryk, die Verenigde State, die Verenigde Koninkryk, Nederland en Sjina.
Duitsland word sedert die einde van die 19de eeu steeds as een van die leidende nywerheidslande beskou. Die belangrikste nywerhede is motorvervaardiging, elektrotegniese produkte, masjienbou en chemie. Nogtans het die aandeel werknemers in die nywerheidsektor tussen 1970 en 2004 van 46 tot 26 persent gedaal, terwyl die aandeel werknemers in die dienstesektor verdubbel het en nou 71 persent (of 27 miljoen) bedra. Die tersiêre sektor se bydrae tot die BGP beloop tans meer as 70 persent.
Ondanks die sukses op die uitvoermarkte het Duitsland tydelik moeilike ekonomiese vraagstukke in die gesig gestaar. So was die besparingspeil in die verlede redelik hoog in vergelyking met ander ontwikkelde lande, terwyl die binnelandse verbruik relatief swak gebly het. As gevolg het die land teen die begin van die 21ste eeu gebuk gegaan onder 'n hoë werkloosheidsyfer van omtrent tien persent, die hoë koste van die sosiale welvaartstelsel, 'n baie hoë staatskuld en deflasionêre tendense op die goedere- en arbeidsmarkte. Lone en salarisse het ondanks die verhoogde produktiwiteit in die afgelope jare nouliks gestyg.
Die ekonomiese situasie in Oos-Duitsland was besonder kommerwekkend; hier ontbreek ná die omverwerping van die sosialistiese stelsel die industriële en tersiêre infrastruktuur, wat tot grootskaalse binnelandse migrasie na die westelike deelstate gelei het.
Groeikoers van die bruto binnelandse produk 2007–2019 in persent
Bron: Statistisches Bundesamt: Veränderung des Bruttoinlandsprodukts (BIP) gegenüber dem Vorjahr. Besoek op 20 Julie 2020
Konjunktuur (2012)
Bron: Germany Trade & Invest (GTAI): Standort Deutschland – Kurzer Überblick
Ekonomiese struktuur (2012)
Bron: Germany Trade & Invest (GTAI): Standort Deutschland – Kurzer Überblick
Renaissance van die nywerheidsektor
Een van die mees noemenswaardige kenmerke van Duitsland se nuwe ekonomiese opswaai in die vroeë 21ste eeu is die oplewing van die nywerheidsektor. Sy aandeel aan die bruto geografiese produk van die land het tussen 2003 en 2007 van 24,4 tot 25,6 persent toegeneem. Terwyl die nywerheidsektor in die meeste geïndustrialiseerde lande al dekades lank gekrimp het sodat hulle ekonomieë tot dienste-ekonomieë begin verander het, skep die sekondêre sektor, wat sonder die boubedryf slegs 14 persent van Duitsland se werknemers in diens het, tans 'n derde van alle nuwe werkgeleenthede.
Die industriële sektor word in teenstelling met die dienstesektor deur relatief hoë lone en salarisse gekenmerk. Die persentasie uitvoere het in die periode tussen 1994 en 2006 van 28,3 tot 42,3 persent gestyg. Veral Oos-Duitsland se nywerhede groei tans vinnig en lewer sowat elf persent van die totale nywerheidsproduksie op.
In 2011 en 2012 was daar weer 'n merkwaardige toename in die getal werkgeleenthede in die nywerheidsektor wat einde September 2012 5,3 miljoen werknemers in diens gehad het. Die sterkste groei is in masjienbou (+3,6 persent) en by vervaardigers van metaalprodukte (+2,9 persent) aangeteken.
Ook in die volgende jare het die land sy status as nywerheidsreus met sukses verdedig. Die aantal ekonomies aktiewe persone het in 2015 met 43 miljoen die hoogste vlak ooit in die geskiedenis van die Federale Republiek van Duitsland bereik, terwyl ook alle ander ekonomiese aanwysers uiters belowend was. Vir 2016 en 2017 word met 1,5 persent weer 'n ekonomiese groeikoers bo die gemiddelde van alle EU-lidstate verwag. Lone en salarisse het aansienlik gestyg, terwyl werkloosheidsyfers in baie landsdele merkbaar gedaal en die privaat verbruik verder aangewakker het.
Ontleders verwys na twee sentrale ekonomiese faktore by Duitsland se ekonomiese suksesverhaal. So het die land, wat tradisioneel een van die grootste uitvoerders is, sy aandeel op die wêreldmarkte ondanks die Volksrepubliek van Sjina se dinamiese groei sedert die middel van die 1990's feitlik gehandhaaf – dit het in 2015 byna elf persent van die globale uitvoere beloop, 'n daling van slegs twee persent sedert die massiewe toename van Chinese uitvoere omstreeks 1995.
Die buitelandse handel het in 2014 en 2015 nuwe rekordvlakke bereik. In 2015 is goedere ter waarde van 1,196 biljoen € uitgevoer ('n styging van 6,4 persent teenoor die vorige jaar), terwyl invoere met 4,2 persent toegeneem het tot 948 miljard €. Die handelsoorskot was 247,8 miljard €.
Met 'n bydrae van 23 persent tot die bruto waardeskepping het Duitsland daarnaas 'n redelik sterk nywerheidsbasis wat ongeveer dubbel so groot is as dié van ander nywerheidslande soos die Verenigde Koninkryk, die Verenigde State of Frankryk. Dit is nou verweef met die inheemse dienstesektor en fungeer sodoende regstreeks en indirek as 'n aandrywer van ekonomiese groei.
Landbou, bosbou en vissery
Die bydrae van die landbou, bosbou en vissery tot die bruto geografiese produk het in 2003 tot 1,1 persent gedaal. Nogtans is Duitsland ten opsigte van die voedselproduksie byna selfversorgend: Naastenby negentig persent van die benodigde agrariese produkte word plaaslik verbou. Duitsland is die derde grootste agrariese produsent in die Europese Unie ná Frankryk en Italië.
Inligtingstegnologie
Die inligtingstegnologiebedryf is een van die mees dinamiese en innovatiewe sektore in die Duitse ekonomie. Met 'n jaarlikse omset van 222 miljard € dra die bedryf 4,5 persent tot die bruto-waardeskepping (meer as masjienbou) en het met 843 000 werknemers meer personeel in diens as die motorbedryf.
Bekende inheemse ondernemings sluit SAP, 'n globale rolspeler wat kommersiële sagteware betref, asook Software AG, Datev en IMC in. In 'n hoogs geïndustrialiseerde omgewing soos Duitsland spits plaaslike IT-ondernemings hulle veral op dienste en ingebedde stelsels toe wat in reële gebruiksgoedere soos motors en elektroniese toestelle benodig word. Die integrasie van nywerhede, energie en inligtingstegnologie tot intelligente netwerke word as 'n uitdaging vir die toekoms beskou wat groot potensiaal vir ekonomiese groei inhou.
Duitsland is die grootste afsetmark vir sagteware in Europa met 'n aandeel van 24,5 persent (volgens waarde) – voor die Verenigde Koninkryk (17,3 persent) en Frankryk (15,6 persent). Duitsland se ekonomie en nywerheidsektor word deur klein en middelslagondernemings oorheers, waaronder baie hoogs gespesialiseerde en uitvoergerigte maatskappye (sogenaamde hidden champions) wat die vraag na gesofistikeerde sagteware-oplossings dryf en 'n belangrike klantesegment vir sagteware-vervaardigers verteenwoordig.
Demografie
Bevolkingsdigtheid en verstedeliking
Met 'n oppervlakte van 357 588 vierkante kilometer en meer as 83 miljoen inwoners behoort die Bondsrepubliek Duitsland tot die mees digsbevolkte lande ter wêreld. Sy bevolking is tans ook die grootste van alle lidstate van die Europese Unie. Dit is oneweredig oor die land versprei, en naas die stadstate Berlyn, Hamburg en Bremen het die deelstaat Noordryn-Wesfale die grootste bevolkingsdigtheid. Die Oos-Duitse deelstate word – met uitsondering van Sakse – deur 'n duidelik laer bevolkingsdigtheid gekenmerk.
Die nywerheidstreke van die Ruhrgebied, Halle-Leipzig en Chemnitz-Zwickau was die eerste gebiede waar groot bevolkingskonsentrasies ontstaan het. Later het streke soos die Ryn-Neckar- en Ryn-Main-gebied, die Saarland, en die metropolitaanse gebiede van Hannover (Nedersakse), Neurenberg, München, Stuttgart en Dresden 'n vinnige bevolkingsaanwas getoon. Die vyf grootste metropolitaanse gebiede is Ryn-Roer met 11,8 miljoen inwoners, Ryn-Main (5,8 miljoen), Berlyn (4,3 miljoen), Hamburg (3,3 miljoen) en Stuttgart (2,3 miljoen). Tans is Berlyn die grootste stedelike nedersetting met meer as 3,4 miljoen inwoners. Daarnaas het drie ander stede, Hamburg, München en Keulen, 'n bevolking van meer as een miljoen. Daar is altesaam meer as 80 stede met meer as 100 000 inwoners wat in Duitse statistieke as sogenaamde Großstädte ("groot stede") geklassifiseer word.
Die ontwikkeling van stede het reeds in die Romeinse tydperk 'n aanvang geneem. In hierdie periode het nedersettings soos Keulen, Bonn, Trier, Augsburg en ander ontstaan. Middeleeuse stede is dikwels naby die setels van biskoppe gestig, soos byvoorbeeld Würzburg, Hildesheim en Maagdenburg, of het rondom keiserlike paltse begin ontwikkel, soos byvoorbeeld Aachen (Aken), Goslar en Quedlinburg. Vanaf die 11de eeu is nuwe stedelike nedersettings volgens doelgerig ontwerpte plattegronde veral in die suide van Duitsland gevestig. Daarnaas is ook nedersettings, wat gedurende die Duitse uitbreiding na die oostelike Sentraal-Europa gestig is, stelselmatig aangelê. In die Baroktydperk het heersers hul setels tot pragtige hoofstede uitgebou, waaronder Dresden, Karlsruhe en Mannheim.
Die Tweede Wêreldoorlog en die verwoestings, wat daarmee gepaard gegaan het, het net soos die verstedelikingsproses van metropolitaanse gebiede in die tweede helfte van die 20ste eeu die voorkoms van talle stede omvorm.
Huidige demografiese tendense
Van die 83 miljoen inwoners (soos op 31 Desember 2018) in 40,7 miljoen huishoudings is 42 miljoen vroulik en 41 miljoen manlik. Die persentasie buitelanders het 12,2 persent beloop.
Die Duitse bevolking van 72,9 miljoen sluit sewe miljoen immigrante van Duitse afkoms in, wat veral uit die Russiese Federasie, Pole en ander Oos-Europese lande na Duitsland gekom het (altesaam 4,2 miljoen mense in die tydperk tussen 1950 en 2002), of immigrante van dwarsoor die wêreld wat ingeburger is. In 2012 is meer as 112 300 buitelanders ingeburger – 'n styging van 5,2 persent teenoor die vorige jaar.
Van die inwoners was in 2010 24,6 miljoen (of 30,2 persent van die totale bevolking) Rooms-Katolieke, 24,2 miljoen Protestante (oorwegend Lutherane), 3,2 miljoen Moslems (waarvan 732 000 met Duitse burgerskap), 200 000 Boeddhiste en 102 000 Jode. Die Grieks-Ortodokse Metropolie van Duitsland het sowat 500 000 lede.
Die buitelandse bevolking het in 2014 gestyg tot 8,15 miljoen, van wie 6,4 miljoen uit Europa. Die grootste groepe buitelanders in 2014 was Turke (1,53 miljoen), burgers van ander lande van die Europese Unie (altesaam 3,7 miljoen, waarvan 0,7 miljoen Pole, 0,6 miljoen Italianers, 0,4 miljoen Roemene, 0,3 miljoen Grieke en 0,3 miljoen Kroate) en immigrante uit die voormalige Joego-Slawië en Rusland. Die aantal Britse burgers is in 2015 op 106 000 beraam.
Die sowat 60 000 Sorbe (of Wende) in die deelstate Brandenburg en Sakse, 10 000 Friese in Noordfriesland en op die eiland Helgoland, 2 000 Friese in die Saterland-streek geniet net soos sowat 50 000 Sinti en Roma kulturele en politieke beskerming as nasionale minderhede.
Die natuurlike bevolkingsaanwas bly negatief, met 682 000 geboortes teenoor 894 000 sterfgevalle in 2013. In 2011 het die aantal geboortes tot slegs 668 000 gedaal, die laagste ooit sedert die einde van die Tweede Wêreldoorlog en slegs die helfte van die geboortesyfer wat in 1964 aangeteken is toe daar in die Bondsrepubliek Duitsland en die Duitse Demokratiese Republiek altesaam 1,357 miljoen geboortes geregistreer is. Die geboortesyfer van net 8,5 per 1 000 inwoners is nou die laagste in Europa en vergelyk baie ongunstig met lande soos Frankryk (12,7) en die Verenigde Koninkryk (12,0). Vroue met kinders ervaar nog steeds baie nadele in die beroepslewe en baie egpare vrees dat hulle moontlik nie meer kinders kan bekostig nie.
In 2006 is 124 830 buitelanders ingeburger. Die aantal buitelanders wat 'n Duitse paspoort ontvang het, het vir die eerste keer in vyf jaar weer toegeneem. In 2005 is slegs 117 250 buitelanders ingeburger, in vergelyking met slegs 72 000 in 1995 en 'n rekordgetal van 186 700 in 2000.
In 2006 is twee derdes van die aansoekers (83 390 mense) ingeburger nadat hulle aan die voorvereiste van ten minste agt jaar verblyf voldoen en oor 'n geldige permanente verblyfpermit beskik het. Buitelandse eggenote en kinders wat reeds in Duitsland woon word na 'n korter wagtyd ingeburger (16 570 in 2006). 'n Derde belangrike kategorie is buitelanders wat volgens 'n besluit van Duitse owerhede ingeburger word (6 440 in 2006) of as gevolg van skadeloosstelling Duitse burgerskap ontvang (5 140 in 2006).
Van die buitelanders wat in 2006 ingeburger is, het sowat 33 000 of 26,8 persent uit Turkye gekom, 12 600 uit Serwië, Montenegro of die voormalige Joego-Slawië, 6 940 uit Pole en 4 690 uit die Russiese Federasie. Die aantal immigrante uit Israel wat Duitse burgerskap ontvang het, het in 2006 met 50,2 persent die meeste toegeneem.
Aangesien die laaste sensus in die Duitse Demokratiese Republiek in 1983 en in die vroeëre Bondsrepubliek Duitsland (Wes-Duitsland) in 1987 plaasgevind het, het presiese statistieke gegewens eers weer met die gesamentlike Europese sensus van die jaar 2010/11 beskikbaar geword. Volgens die sensus, wat op 31 Mei 2013 gepubliseer is, het Duitsland 'n amptelike bevolking van 80 327 900 op 31 Desember 2011 gehad.
Immigrasie en emigrasie
In 2012 het volgens voorlopige amptelike statistieke 1 081 000 (2013: 1 226 500) immigrante na Duitsland gekom, 'n styging van 13 persent of 123 000 persone teenoor die vorige jaar. 712 000 (2013: 798 000) inwoners het geëmigreer, 'n styging van 5 persent of 33 000 persone.
Van die immigrante was 966 000 buitelanders (+15%) en 115 000 Duitsers wat uit die buiteland na Duitsland teruggekeer het. Die meeste immigrante was uit lidstate van die Europese Unie afkomstig. Opvallend was die sterk toename in immigrasie uit Suid-Europa, veral EU-lande wat deur die finansiële en skuldkrisis geraak word. So het die getal immigrante uit Griekeland met 10 000, dié uit Spanje met 9 000 of 45 persent en dié uit Portugal met 4 000 gestyg.
Van die emigrante, wat in 2012 geregistreer is, was 579 000 buitelanders en 133 000 Duitsers. Die amptelike statistieke maak geen verskil tussen tydelike en permanente immigrante en emigrante.
Bron: Statistisches Jahrbuch 2015
Tussen 1996 en 2013 het die meeste imigrante uit Pole gekom. In 2013 het sowat 189 000 Poolse burgers hulle in Duitsland gevestig, terwyl die getal inwoners met uitsluitlik Poolse burgerskap gestyg het tot 609 855.
Bron: Statistisches Jahrbuch 2015
Volgens amptelike statistieke het 1 071 Duitsers in 2014 na Suid-Afrika geëmigreer, terwyl 1 144 vanuit die Kaap na Duitsland teruggekeer het. Tussen 2005 en 2014 het 10 943 Duitsers hulle in Suid-Afrika gevestig, terwyl 10 337 na Duitsland teruggekeer het.
Inburgerings
Volgens die Statistisches Bundesamt is in 2016 met byna 110 400 persone 2,6% meer buitelanders Duitse burgerskap verwerf as in 2015. Hierdie groei – die eerste sedert 2014 – word toegeskryf aan die merkbaar groter getal Britse inwoners wat hulle permanent in die land gevestig het en – ná die Verenigde Koninkryk se besluit om sy lidmaatskap in die Europese Unie te beëindig – wettige verblyfstatus wil kry. Die aantal Turke, aan wie Duitse burgerskap toegeken is, het – net soos in die vorige jare – weer 'n noemenswaardige afname getoon.
Die gemiddelde ouderdom van ingeburgerdes was 33 jaar, die gemiddelde verblyftydperk in Duitsland was 17 jaar. Die meeste ingeburgerde persone was afkomstig uit Europese lande (waaronder 29 persent uit EU-lidlande).
Lewenstandaard
In 2010 het die gemiddelde maandelikse besteebare inkomste van Duitse huishoudings 2 981 € (41 510 ZAR) beloop. Tegelykertyd is in 2009 'n sesde van die bevolking deur armoede bedreig. Van die totale uitgawes van privaat huishoudings is in 2010 34 persent aan behuising en renovasie, 14 persent aan kos en tabak, 14 persent aan vervoer, 11 persent vir kultuur en vryetydaktiwiteite, vyf persent aan klerasie en skoene, en 22 persent aan ander uitgawes bestee.
77 persent van die huishoudings het in 2011 oor 'n motor, 96,2 persent oor 'n televisietoestel, 88,1 persent oor 'n kamera, 82 persent oor 'n rekenaar, 75,9 persent oor internettoegang, 90 persent oor 'n selfoon, 99,1 persent oor 'n koelkas en 95 persent oor 'n wasmasjien beskik. 42 persent van die huishoudings het televisiekanale per satelliet ontvang, 46,4 persent per kabeltelevisie en 24,6 persent per digitale terrestriële televisie.
In 2013 het 48 persent van alle Duitse huishoudings oor huiseiendom of grondbesit beskik.
Taal
Status
Duits is die amps- en mees gebruikte taal in Duitsland en word ook as standaardtaal in die media gebruik. In die noorde van Duitsland, veral in die gebied tussen Hannover en Kassel, het die standaardskryftaal lankal die plaaslike Nederduitse dialekte as omgangstaal vervang. Dialekte is egter veral in Suid-Duitsland nog steeds die mees gebruiklike omgangstale.
Martin Luther se Bybelvertaling het in die 16de eeu 'n belangrike rol by die uitbreiding van die huidige Nieuhoogduitse standaardtaal gespeel. In 1781 het Johann Christoph Adelung die eerste groot woordeboek van die Duitse taal uitgegee. Die gebroeders Jacob en Wilhelm Grimm het in 1852 met die samestelling van die grootste Duitse woordeboek ooit begin wat eers in 1961 voltooi is en tans bewerk word. Die huidige Duitse spelling is tydens die 19de eeu vasgelê en steun veral op die Ortografiese Woordeboek van die Duitse Taal (Orthographisches Wörterbuch der deutschen Sprache) van Konrad Duden wat in 1880 verskyn het. Die laaste spellinghervorming in die Duitse taalgebied, wat ook Oostenryk, Alemanniese Switserland en Liechtenstein insluit, is in 1996 deurgevoer.
Duits in die buiteland
Duits was vroeër 'n verkeerstaal in Middel-Europa, Oos-Europa en Skandinawië en het ook 'n tyd lank 'n belangrike rol as internasionale wetenskapstaal gespeel. Dit is nog steeds die mees gesproke moedertaal in die Europese Unie en die tweede belangrikste vreemde taal in die Europese onderwysstelsels na Engels. Duits is ook wêreldwyd die derde belangrikste vreemde taal in die onderwys en die tweede belangrikste taal van die internet, waar sowat agt persent van alle bladsye in Duits verskyn (teenoor sowat vyftig persent in Engels).
Naas diplomatieke betrekkinge met die buiteland val ook Duitse kultuur- en onderwysbeleid onder die Departement van Buitelandse Sake. Die bevordering van Duits op internasionale vlak staan sentraal in dié beleid. Tans is 15,4 miljoen mense besig om Duits aan te leer. Duitsonderwys in die buiteland word onder meer aangebied deur die Goethe-institute, 140 Duitse skole asook byna 2 000 ander skole wêreldwyd met intensiewe onderwys in Duits. Hierdie skole beskik oor hul eie kommunikasienetwerk, Schulen: Partner der Zukunft, kort PASCH genoem.
Die belangrikste buitelandse tale in die Duitse onderwysstelsel is Engels, Frans, Russies, Spaans en Latyn. In Noordryn-Wesfale word ook Nederlands as tweede taal aangebied.
Minderheids- en immigrantetale
Duitsland erken ook die tale van etniese minderhede soos Deens, Fries en Sorbies as amptelike tale, alhoewel geen van hierdie minderheidstale meer as 100 000 sprekers het nie. Ander plaaslike minderheidstale soos Moeselromaans (uitgestorwe in die 11de eeu), Polabies (uitgestorwe in die 18de eeu) en Jiddisj word nie meer gepraat nie.
Groot immigrantegroepe soos Russe (die aantal Russiessprekendes, onder wie Ruslandduitsers, word op sowat vier miljoen beraam wat van Russies die tweede grootste taal na Duits maak) en Turke gebruik dikwels hulle eie tale: in groot stede soos Berlyn beskik hierdie immigrante oor hul eie infrastruktuur wat ook dagblaaie insluit. Die plaaslike advertensiebedryf gebruik dikwels die Turkse taal en sekere amptelike kennisgewings verskyn ook in Turks.
Kultuur
Literatuur
Duitsland het 'n baie groot bydrae tot die wêreld se kulturele erfenis gelewer en die land word dikwels ook die "land van digters en denkers" genoem.
Reeds in die Oud- en Middelhoogduitse tydperk ontstaan 'n literatuur van eersterangse gehalte en Middeleeuse digters soos Walther von der Vogelweide en Wolfram von Eschenbach behoort tot die belangrikstes in Europa. Die Nibelungenlied, wat deur 'n onbekende outeur geskryf is, en die sprokies van die Broers Grimm is literêre werke van wêreldfaam.
Die Bybelvertaling van Martin Luther staan aan die beginpunt van die moderne Nieuhoogduitse standaardtaal wat in die 16de eeu die verskillende Neder- en Hoogduitse dialekte as skryftaal begin vervang het.
Bekende Duitse skrywers tot by die 19de en vroeë 20ste eeu sluit Gotthold Ephraim Lessing, Johann Wolfgang von Goethe, Friedrich Schiller, Heinrich von Kleist, E.T.A. Hoffmann, Friedrich Hölderlin, Heinrich Heine, Annette von Droste-Hülshoff, Theodor Fontane en Rainer Maria Rilke in. 20ste eeuse wenners van die Nobelprys vir Letterkunde is Thomas Mann, Hermann Hesse, Heinrich Böll en Günter Grass. Bertolt Brecht oorheers tydens die vyftigerjare die Duitse toneelkuns.
Filosofie
Die filosofie is deur Duitse wysgere soos Gottfried Wilhelm Leibniz, Immanuel Kant, Johann Gottfried von Herder, Moses Mendelssohn, Novalis (bydraes tot die filosofie van die romantiese literêre beweging), Johann Gottlieb Fichte, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Karl Marx, Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach, Arthur Schopenhauer, Albert Schweitzer, Friedrich Nietzsche, Edmund Husserl, Eduard von Hartmann, Karl Jaspers, Rosa Luxemburg, Martin Heidegger, Hannah Arendt, Hans-Georg Gadamer en Jürgen Habermas verryk, terwyl Ferdinand Tönnies, Georg Simmel, Max Weber, Max Horkheimer, Theodor W. Adorno en Niklas Luhmann groot bydraes op die gebied van die sosiologie gelewer het.
Musiek
Ten opsigte van die musiek het Duitse en Duitstalige komponiste en dirigente soos Johann Sebastian Bach, Wolfgang Amadeus Mozart, Georg Friedrich Händel, Georg Philipp Telemann, Heinrich Schütz, Ludwig van Beethoven, Felix Mendelssohn Bartholdy, Engelbert Humperdinck, Otto Nicolai, Gustav Albert Lortzing, Johannes Brahms, Robert Schumann, Richard Wagner, Johann Pachelbel, Jacques Offenbach, Wilhelm Furtwängler, Hanns Eisler, Max Reger, Johann Strauss, Paul Hindemith, Carl Orff, Karlheinz Stockhausen, Hans-Werner Henze en Helmut Lachenmann wêreldwye bekendheid verwerf.
Perswese
Met sy groot verskeidenheid dag- en weekblaaie, wat as gedrukte media, aanlyn-uitgawes in die internet en as digitale uigawes vir e-boeklesers, tabletrekenaars en ander toestelle versprei word, is Duitsland die grootste mark vir dagblaaie in Europa en die vyfde grootste wêreldwyd. In 2016 is op elke verskyningsdag 16,08 miljoen dag- en byna 5 miljoen week- en Sondagblaaie verkoop. Die belangrikste nasionale koerante is die poniedagblad Bild, die Süddeutsche Zeitung, die Frankfurter Allgemeine Zeitung, die Frankfurter Rundschau, Die Welt, Handelsblatt en die weekblad Die Zeit. Die belangrikste nuustydskrifte, wat weekliks uitgegee word, is Der Spiegel, Focus en Stern. Sowat 44,6 miljoen Duitsers lees volgens navorsing deur die media-analise-instituut Verbrauchs- und Medienanalyse (VuMA) meerdere kere per week in 'n dagblad. Nogtans bly die verkoopte sirkulasie daal. In 2016 is 15,3 miljoen eksemplare verkoop.
Saam met die drukoplae toon ook die totale inkomste van dagblaaie – sowat €7,65 miljard in 2015 – 'n afwaartse neiging. Veral die inkomste uit advertensies het merkbaar afgeneem. Om dié ontwikkeling teen te werk, word onder meer in digitale uitgawes belê en digitale aanlyn-inhoud agter betaalmure geplaas om inkomste uit digitale verspreidingskanale te genereer.
Argitektuur
Duitsland pronk met 'n ryk en veelvuldige argitektuurgeskiedenis wat nou verweef is met dié van sy Europese buurlande. Aan die beginpunt van die argitektoniese ontwikkeling het die boukuns van die Romeinse antieke oudheid gestaan waarvan baie bouwerke soos die stadspoort Porta Nigra in Trier bewaar gebly het. Omtrent 1030 is die voor-Romaanse boustyle verder ontwikkel tot die Romaanse styl. Tweehonderd jaar later is die Gotiese boustyl vanuit Frankryk oorgeneem waarvan die katedraal van Keulen en die Liewe-Vroukerk in Trier pragtige voorbeelde is.
Omtrent 1520 begin die Italiaanse Renaissance sy invloed op die Duitse argitektuur uitoefen, alhoewel daar min bouwerke in 'n suiwer Renaissance-styl ontwerp is. Die raadsaal van Augsburg (Beiere) is een van die bekendste voorbeelde. Ook die barok-boustyl is taamlik laat (omtrent 1650) in Duitsland ingevoer. Een van die leidende barok-argitekte was Balthasar Neumann wat onder meer die Wies-kerk en die slot van Ludwigsburg (tans Baden-Württemberg) ontwerp het.
Die Klassisistiese styltydperk begin in Duitsland omtrent 1770 en lewer onder meer bekende bouwerke in die huidige hoofstad Berlyn soos die Altes Museum (Ou Museum), die Charlottenburg-kasteel en die Brandenburgse Poort op. Ook tydens die Historisme, 'n styltydperk wat tussen 1840 en 1900 toonaangewend was, het bekende bouwerke soos die kasteel Neuschwanstein in Beiere en die Berlynse Domkerk ontstaan.
In die vroeë 20ste eeu het Duitse argitekte 'n leidende rol by die ontwikkeling van die klassieke moderne boustyl gespeel. Walter Gropius, Ludwig Mies van der Rohe en die Bauhaus in Dessau-Roßlau (Sakse) oefen nog steeds 'n belangrike invloed op die moderne internasionale argitektuur uit.
Met die monumentale argitektuur van die Nasionaal-Sosialisme, waarvan die argitek Albert Speer die belangrikste verteenwoordiger was, het die ontwikkeling van die boukuns tot stilstand gekom. Die grootheidswaan van Adolf Hitler en Albert Speer het onder meer die ombou van Berlyn tot 'n wêreldhoofstad met die naam Germania behels.
Die jare van heropbou ná die Tweede Wêreldoorlog is deur pragmatisme oorheers, en Duitse argitekte het net geleidelik begin om weer uitdrukking te gee aan kenmerkende nuwe style. Die stadion, wat vir die Olimpiese Somerspele 1972 in München opgerig is, was een van die indrukwekkendste projekte van die moderne Duitse argitektuur.
In die laaste dekades het ook Duitse argitekte begin om projekte dwarsoor die wêreld aan te pak. Konstruksies en ontwerpe het opnuut wêreldgehalte bereik, alhoewel die argitektoniese ontwikkelings nie meer deur Duitse argitekte oorheers word nie. Nogtans is daar Duitse boorling-argitekte soos Helmut Jahn (tans Chicago) wat 'n leidende rol in die internasionale boukuns speel en ook projekte in Suid-Afrikaanse stede soos Johannesburg en Durban ontwerp het.
Sport
Sokker is die gewildste sportsoort in Duitsland. Sowat 170 000 sokkerspanne met meer as ses miljoen aktiewe lede is georganiseer in die Duitse sokkerbond (Deutscher Fußball-Bund, DFB), wat ook as gasheer van die FIFA se Sokker-Wêreldbekertoernooie in 1974 en 2006 opgetree het. Daarbenewens is die UEFA Europa-beker van 1988 in Wes-Duitsland beslis. Die Duitse nasionale sokkerspan het tot dusver vier keer die FIFA Sokker-Wêreldbeker gewen (in 1954 in Switserland, 1974 in Wes-Duitsland, 1990 in Italië en 2014 in Brasilië), asook drie keer die UEFA Europa-beker (in 1972, 1980 en 1996). Die Duitse topliga, die Bundesliga, het in die 2005/2006-seisoen die eerste sokkerliga ter wêreld geword wat 'n gemiddelde bywoningsyfer van meer as 40 000 mense per wedstryd kon trek. Benede die Bundesliga is die 2. Bundesliga, gevolg deur die 3. Liga, twee Regionalligas en plaaslike Oberligas. Die DFB is die grootste en suksesvolste sportorganisasie ter wêreld en die 2006-Wêreldbekertoernooi in Duitsland is deur die destydse president van die FIFA, Sepp Blatter, as die beste nog beskryf. Die toernooi is geesdriftig deur die plaaslike bevolking gesteun en die vlag van Duitsland is wyd vertoon. In voorbereiding op dié toernooi het Duitsland die FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2005 aangebied. Die nasionale sokkerspan het ook die FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2017 in Rusland gewen, dit was egter die laaste toernooi van sy soort.
Ander gewilde sportsoorte is handbal en korfbal, alhoewel hulle nie dieselfde aandag in die media geniet as sokker en byvoorbeeld Formule Een-motorwedrenne, yshokkie, tennis en fietswedrenne nie.
Rugby word sedert 1850 in Duitsland gespeel en die Duitse Rugbybond is in 1900 gestig. Tydens die Olimpiese Somerspele 1900 in Parys het die Duitse nasionale rugbyspan die silwermedalje gewen. Duitsland het tot dusver nog nie vir 'n rugbywêreldbekertoernooi gekwalifiseer nie en hulle ding in die Europese Rugbykampioenskap met ander opkomende rugbyspanne mee.
Krieket word sedert 1858 in Duitsland gespeel, nadat emigrante uit Engeland en die Verenigde State die eerste krieketklubs in Berlyn gestig het. Die Duitse Krieketbond is in 1988 gestig. Duitse krieket toon tans 'n sterk groei en opswaai, veral te danke aan asielsoekers uit krieketspelende lande soos Afghanistan en Pakistan, wat hul sport en ywer saambring.
Duitse stede het twee keer as gasheerland van die Olimpiese Somerspele opgetree: Berlyn in 1936 en München in 1972. Garmisch-Partenkirchen het die Olimpiese Winterspele 1936 aangebied. Duitsland beskik ook oor talle bekende wintersportsterre wat gereeld medaljes by die Olimpiese Winterspele, asook Europese en Wêreldkampioenskappe wen.
Duitsland is een van die leidende lande in motorwedrenne en behels bekende vervaardigers soos BMW en Mercedes-Benz. Die renjaer Michael Schumacher het verskeie rekords opgestel en die Formule Een-wêreldkampioenskap sewe keer gewen, meer as enige ander renjaer. Sebastian Vettel behoort ook tot die beste vyf renjaers ooit en Nico Rosberg behoort ook tot die Formule Een-wenners. Die Duitse Grand Prix word óf op die Hockenheimring óf op die Nürburgring beslis.
Verwysings
Bronne
Algemeen
Eksterne skakels
Wiki-webtuistes
Algemene inligting
Germany at a glance – Feite oor Duitsland
Deutschland.de – Your link to Germany
Geskiedenis
Die virtuele aanlyn-museum van die Deutsches Historisches Museum en die Haus der Geschichte der Bundesrepublik Deutschland
Kultuur
Goethe-Institut
Statistieke
Statistisches Bundesamt Deutschland: Amptelike statistieke
Klimaat
DWD – Klimadaten Deutschland
Grondwet en staatsorganisasie
Grundgesetz der Bundesrepublik Deutschland / Grondwet van die Bondsrepubliek van Duitsland
Grondwet | Basic Law – Aflaaibare Engelse weergawe
Nuusmedia
Deutsche Welle – Internasionale nuus uit Duitsland, radio en TV-diens
Duitse ambassades
Duitse Ambassade in Suid-Afrika
Duitse Ambassade in Namibië
Inligting vir buitelandse gekwalifiseerdes en voornemende studente
Make it in Germany – Working, studying, living in Germany | [
"Duitsland",
"(",
"Duits",
":",
"Deutschland",
",",
"[ˈdɔʏtʃlant",
"]",
",",
")",
",",
"amptelik",
"die",
"Bondsrepubliek",
"Duitsland",
"(",
"in",
"Afrikaans",
"dikwels",
"ook",
"Federale",
"Republiek",
"Duitsland",
"genoem",
";",
"Duits",
":",
"Bundesrepublik",
"Deutschland",
",",
"[ˈbundəsʁepuˌbliːk",
"ˈdɔjtʃlant",
"]",
",",
")",
",",
"is",
"in",
"die",
"sentrum",
"van",
"Europa",
"geleë",
"en",
"vervul",
"in",
"baie",
"opsigte",
"'n",
"brugfunksie",
"tussen",
"Wes-Europa",
"en",
"die",
"lande",
"van",
"Sentraal-",
"en",
"Oos-Europa",
".",
"Die",
"land",
"word",
"in",
"die",
"noorde",
"begrens",
"deur",
"die",
"Noordsee",
",",
"Denemarke",
"en",
"die",
"Oossee",
",",
"in",
"die",
"ooste",
"deur",
"Pole",
"en",
"Tsjeggië",
",",
"in",
"die",
"suide",
"deur",
"Oostenryk",
"en",
"Switserland",
",",
"en",
"in",
"die",
"weste",
"deur",
"Frankryk",
",",
"Luxemburg",
",",
"België",
"en",
"Nederland",
".",
"Geen",
"ander",
"land",
"in",
"die",
"Europese",
"Unie",
"het",
"meer",
"buurlande",
"as",
"Duitsland",
"nie",
".",
"As",
"'n",
"geografies",
"uiteenlopende",
"land",
"het",
"Duitsland",
"'n",
"groot",
"verskeidenheid",
"landskappe",
"wat",
"van",
"die",
"kusgebiede",
"langs",
"die",
"Noord-",
"en",
"Oossee",
"en",
"die",
"uitgestrekte",
"vlaktes",
"van",
"Noord-Duitsland",
"oor",
"die",
"berglandskappe",
"van",
"Sentraal-",
"en",
"Suid-Duitsland",
"tot",
"die",
"Alpe",
"in",
"die",
"uiterste",
"suide",
"strek",
".",
"Vyf",
"groot",
"rivierstelsels",
"–",
"dié",
"van",
"Ryn",
",",
"Donau",
",",
"Elbe",
",",
"Main",
"en",
"Weser",
"–",
"kom",
"in",
"die",
"land",
"voor",
"en",
"word",
"deur",
"kanale",
"met",
"mekaar",
"en",
"die",
"Europese",
"netwerk",
"van",
"waterweë",
"verbind",
".",
"Die",
"Duitse",
"Keiserryk",
"is",
"as",
"'n",
"nasiestaat",
"verenig",
"tydens",
"die",
"Frans-Duitse",
"Oorlog",
"in",
"Die",
"huidige",
"Duitsland",
"is",
"'n",
"demokratiese",
",",
"parlementêre",
"en",
"federale",
"republiek",
"wat",
"uitdeelstate",
"bestaan",
".",
"Die",
"deelstate",
"kan",
"in",
"sekere",
"sfere",
",",
"soos",
"onderwys",
",",
"onafhanklik",
"van",
"die",
"federasie",
"optree",
".",
"Duitsland",
"is",
",",
"net",
"soos",
"baie",
"ander",
"Europese",
"lande",
",",
"'n",
"sosiale",
"welvaartstaat",
",",
"wat",
"in",
"sy",
"binnelandse",
"ekonomiese",
"beleid",
"die",
"beginsels",
"van",
"'n",
"sosiale",
"markekonomie",
"toepas",
",",
"en",
"ook",
"een",
"van",
"die",
"liberaalste",
"lande",
"ter",
"wêreld",
"waar",
"groot",
"waarde",
"aan",
"omgewingsbewaring",
"en",
"die",
"bestryding",
"van",
"xenofobie",
"geheg",
"word",
".",
"Nogtans",
"weeg",
"behoudende",
"waardes",
"steeds",
"swaar",
"in",
"Duitsland",
"wat",
"vanweë",
"sy",
"ryk",
"kulturele",
",",
"filosofiese",
"en",
"literêre",
"erfenis",
"ook",
"as",
"die",
"\"",
"land",
"van",
"digters",
"en",
"denkers",
"\"",
"bekendstaan",
".",
"Ou",
"tradisies",
"word",
"met",
"trots",
"bewaar",
"en",
"gewaardeer",
",",
"net",
"soos",
"harde",
"werk",
",",
"juistheid",
"en",
"fiskale",
"verantwoordelikheid",
".",
"Die",
"Bondsrepubliek",
"Duitsland",
"is",
"'n",
"lid",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
",",
"NAVO",
",",
"die",
"G8-",
"en",
"die",
"G4-nasies",
",",
"asook",
"'n",
"stigterslid",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
".",
"Duitsland",
",",
"wat",
"sedert",
"dies",
"meer",
"as",
"drie",
"miljoen",
"immigrante",
"uit",
"Oos-Europa",
"ontvang",
"het",
",",
"het",
"tans",
"die",
"grootste",
"bevolking",
"van",
"enige",
"EU-lidstaat",
".",
"As",
"een",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"voorste",
"nywerheidslande",
",",
"wat",
"hom",
"op",
"meganiese",
"ingenieurswese",
"en",
"masjienbou",
",",
"voertuie",
",",
"chemiese",
"produkte",
"en",
"huishoudelike",
"goedere",
"toespits",
",",
"is",
"Duitsland",
"die",
"grootste",
"ekonomie",
"in",
"Europa",
"en",
"die",
"vierde",
"grootste",
"ter",
"wêreld",
".",
"Sy",
"ekonomiese",
"en",
"politieke",
"gewig",
"stel",
"die",
"land",
"in",
"staat",
"om",
"sy",
"beleid",
"van",
"fiskale",
"soberheid",
"ook",
"op",
"Europese",
"vlak",
"toe",
"te",
"pas",
".",
"Etimologie",
"Die",
"Duitse",
"term",
"Deutschland",
",",
"oorspronklik",
"diutisciu",
"land",
"(",
"\"",
"die",
"Duitse",
"lande",
"\"",
")",
"is",
"ontleen",
"aan",
"deutsch",
"(",
"vergelyk",
"Dutch",
")",
",",
"afgelei",
"van",
"die",
"Ou",
"Hoogduitse",
"diutisc",
",",
"\"",
"van",
"die",
"volk",
"\"",
"(",
"van",
"diot",
"of",
"diota",
",",
"\"",
"volk",
"\"",
")",
",",
"wat",
"oorspronklik",
"gebruik",
"is",
"om",
"die",
"taal",
"van",
"die",
"gemeensame",
"volk",
"van",
"Latyn",
"en",
"sy",
"Romaanse",
"nasate",
"te",
"onderskei",
".",
"Dit",
"is",
"op",
"sy",
"beurt",
"ontleen",
"aan",
"die",
"Protogermaanse",
"þiudiskaz",
",",
"\"",
"van",
"die",
"volk",
"\"",
"(",
"sien",
"ook",
"die",
"Latinisering",
"Theodiscus",
")",
",",
"ontleen",
"aan",
"þeudō",
",",
"met",
"sy",
"oorsprong",
"in",
"die",
"Proto-Indo-Europese",
"*tewtéh₂",
"-",
"\"",
"volk",
"\"",
",",
"waarvan",
"die",
"woord",
"Teutone",
"ook",
"afgelei",
"is",
".",
"Geografie",
"Duitsland",
"strek",
"van",
"die",
"kusgebiede",
"langs",
"die",
"Noord-",
"en",
"Oossee",
"tot",
"by",
"die",
"Sentraal-Alpe",
"in",
"die",
"suide",
"(",
"waarvan",
"egter",
"net",
"'n",
"klein",
"gedeelte",
"op",
"Duitse",
"grondgebied",
"lê",
")",
".",
"In",
"noord-suidelike",
"rigting",
"strek",
"die",
"Duitse",
"staatsgebied",
"oor",
"'n",
"afstand",
"vankm",
",",
"in",
"wes-oostelike",
"rigting",
"oorkm",
".",
"Die",
"land",
"word",
"dikwels",
"as",
"die",
"hartland",
"van",
"Europa",
"beskryf",
"en",
"grens",
"aan",
"nege",
"buurlande",
":",
"Denemarke",
"in",
"die",
"noorde",
";",
"Nederland",
",",
"België",
",",
"Luxemburg",
"en",
"Frankryk",
"in",
"die",
"weste",
";",
"Oostenryk",
"en",
"Switserland",
"in",
"die",
"suide",
";",
"en",
"Pole",
"en",
"Tsjeggië",
"in",
"die",
"ooste",
".",
"Duitsland",
"se",
"internasionale",
"grense",
"loop",
"oor",
"'n",
"totale",
"afstand",
"van786",
"km",
".",
"Die",
"langste",
"gemeenskaplike",
"grens",
"is",
"dié",
"met",
"Oostenryk",
"wat",
"oor",
"'n",
"afstand",
"vankm",
"strek",
"(",
"die",
"Bodenmeer",
"is",
"hierby",
"nie",
"ingereken",
"nie",
")",
".",
"Die",
"Noord-",
"en",
"Oossee",
"vorm",
"'n",
"natuurlike",
"grenslyn",
"in",
"die",
"noorde",
".",
"In",
"noord-suidelike",
"rigting",
"is",
"daar",
"vier",
"groot",
"geografiese",
"landskappe",
",",
"wat",
"veral",
"volgens",
"hulle",
"hoogte",
"van",
"mekaar",
"verskil",
".",
"Die",
"noorde",
"van",
"Duitsland",
"word",
"oorheers",
"deur",
"die",
"Noord-Duitse",
"Vlakte",
",",
"wat",
"tydens",
"die",
"ystydperke",
"gevorm",
"is",
".",
"Die",
"sentrale",
"gedeelte",
"van",
"die",
"land",
"is",
"gekenmerk",
"deur",
"beboste",
"bergreekse",
",",
"die",
"sogenaamde",
"Mittelgebirge",
"(",
"\"",
"Middelgebergtes",
"\"",
")",
".",
"Daar",
"is",
"verskillende",
"tipes",
"van",
"landskappe",
",",
"onder",
"andere",
":",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"Mecklenburgse",
"Mere",
"in",
"die",
"noordoostelike",
"vlakte",
",",
"wat",
"deur",
"gletserpuine",
"gevorm",
"is",
";",
"die",
"blokberge",
"van",
"die",
"Harz",
",",
"wat",
"nog",
"voor",
"die",
"Alpe",
"ontstaan",
"het",
";",
"die",
"beboste",
"bergreekse",
"van",
"die",
"Schwarzwald",
"(",
"Swartwoud",
")",
"en",
"Böhmerwald",
",",
"wat",
"net",
"soos",
"die",
"Franse",
"Vogese",
"deur",
"opwaartse",
"geologiese",
"bewegings",
"gevorm",
"is",
";",
"bekkens",
"van",
"sedimentêre",
"gesteentes",
"soos",
"in",
"die",
"Swabiese",
"Alb",
"(",
"Schwäbische",
"Alb",
")",
",",
"'n",
"hoogplato",
"wat",
"as",
"gevolg",
"van",
"erosie",
"gevorm",
"is",
"en",
"nou",
"bo-oor",
"die",
"Neckarvallei",
"met",
"'n",
"maksimale",
"hoogte",
"vanmeter",
"verrys",
";",
"geologies",
"jonge",
"bekkens",
"soos",
"die",
"vlaktes",
"van",
"die",
"Ryn",
"tussen",
"die",
"Switserse",
"stad",
"Basel",
"en",
"Mainz",
"in",
"Rynland-Palts",
",",
"wat",
"in",
"seismiese",
"opsig",
"nog",
"baie",
"aktief",
"is",
";",
"en",
"vulkaniese",
"bergreekse",
"soos",
"die",
"Vogelsbergmeter",
")",
"in",
"Hesse",
",",
"die",
"Vulkaan-Eifel",
"in",
"Rynland-Palts",
"en",
"die",
"Hegau",
"en",
"Kaiserstuhl",
"in",
"Baden-Württemberg",
"wat",
"almal",
"deur",
"aardbewegings",
",",
"vulkaniese",
"aktiwiteite",
"en",
"uitbarstings",
"gevorm",
"is",
".",
"Duitsland",
"word",
"lankal",
"nie",
"meer",
"deur",
"aktiewe",
"vulkanisme",
"geraak",
"nie",
".",
"Aangesien",
"Duitsland",
"heeltemal",
"op",
"die",
"Eurasiese",
"Plaat",
"lê",
",",
"kom",
"sterk",
"aardbewings",
"normaalweg",
"nie",
"voor",
"nie",
".",
"Nogtans",
"word",
"die",
"Rynbreuk",
"in",
"Noordryn-Wesfale",
",",
"veral",
"in",
"die",
"omgewing",
"van",
"Keulen",
",",
"as",
"'n",
"gebied",
"beskou",
"waar",
"'n",
"groot",
"aardbewing",
"moontlik",
"tot",
"ernstige",
"rampe",
"en",
"lewensverlies",
"kan",
"lei",
".",
"Hierdie",
"bergreekse",
"gaan",
"in",
"die",
"mees",
"suidelike",
"deelstate",
"Baden-Württemberg",
"en",
"Beiere",
"geleidelik",
"oor",
"na",
"die",
"Alpynse",
"voetheuwels",
",",
"'n",
"landskap",
"wat",
"ook",
"hoofsaaklik",
"teen",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"laaste",
"ystydperk",
"gevorm",
"is",
"en",
"gekenmerk",
"word",
"deur",
"gletserpuine",
",",
"vlaktes",
"en",
"'n",
"aantal",
"mere",
"soos",
"die",
"Bodenmeer",
"met",
"'n",
"oppervlakte",
"vanvierkante",
"kilometer",
".",
"Die",
"hoogste",
"bergpiek",
"in",
"die",
"Alpe",
"van",
"Suid-Beiere",
"is",
"die",
"Zugspitze",
"met962",
"meter",
".",
"Die",
"Alpe",
"is",
"die",
"enigste",
"hooggebergte",
"waaraan",
"Duitsland",
"'n",
"aandeel",
"het",
".",
"Nogtans",
"is",
"daar",
"'n",
"aantal",
"bergreekse",
"met",
"bergpieke",
"wat",
"hoogtes",
"van",
"meer",
"as000",
"meter",
"bereik",
",",
"soos",
"die",
"Swartwoud",
"met",
"die",
"Feldberg493",
"meter",
"bo",
"seevlak",
")",
",",
"die",
"Beierse",
"Woud",
"met",
"die",
"Groot",
"Arber",
"(",
"Großer",
"Arber,456",
"meter",
")",
",",
"die",
"Ertsgebergte",
",",
"die",
"Fichtelgebergte",
",",
"die",
"Swabiese",
"Gebergte",
"en",
"die",
"Harzgebergte",
",",
"wat",
"danksy",
"sy",
"geïsoleerde",
"noordelike",
"ligging",
"'n",
"uitsondering",
"vorm",
".",
"Die",
"Harz",
"bereik",
"met",
"die",
"Brocken",
"'n",
"hoogte",
"van142",
"meter",
"bo",
"seevlak",
".",
"Noord",
"van",
"die",
"Middelgebergtes",
"is",
"daar",
"net",
"enkele",
"formasies",
"met",
"'n",
"hoogte",
"van",
"meer",
"asmeter",
",",
"soos",
"die",
"Fläming",
"in",
"die",
"deelstaat",
"Brandenburgmeter",
")",
".",
"Eilande",
"Duitsland",
"beskik",
"oor",
"'n",
"relatief",
"groot",
"aantal",
"eilande",
"wat",
"in",
"die",
"Noordsee",
"meesal",
"as",
"eilandkettings",
"net",
"voor",
"die",
"kuslyn",
"lê",
".",
"Die",
"twee",
"groot",
"eilandgroepe",
"van",
"die",
"Noordsee",
"is",
"die",
"Noord-",
"en",
"Oos-Friese",
"Eilande",
".",
"Die",
"Noord-Friese",
"Eilande",
",",
"waaronder",
"Sylt",
",",
"Föhr",
",",
"Amrum",
"en",
"Pellworm",
",",
"asook",
"die",
"klein",
"Halligen-eilandjies",
",",
"maak",
"deel",
"uit",
"van",
"Sleeswyk-Holstein",
",",
"die",
"noordelikste",
"deelstaat",
".",
"Die",
"eilande",
"was",
"oorspronklik",
"deel",
"van",
"die",
"vasteland",
",",
"maar",
"is",
"as",
"gevolg",
"van",
"geologiese",
"aktiwiteite",
"van",
"die",
"vasteland",
"afgesny",
",",
"nádat",
"die",
"gebiede",
"daartussen",
"gedaal",
"het",
"en",
"oorvloed",
"is",
".",
"Die",
"Noord-Friese",
"Eilande",
"lê",
"langs",
"die",
"kuslyn",
"van",
"die",
"deelstaat",
"Nedersakse",
"en",
"is",
"geleidelik",
"uit",
"sandbanke",
"gevorm",
".",
"Die",
"eilande",
"in",
"die",
"Oossee",
"maak",
"deel",
"uit",
"van",
"die",
"sogenaamde",
"strandmeerkus",
".",
"Hulle",
"word",
"deur",
"groter",
"oppervlaktes",
"gekenmerk",
";",
"die",
"grootstes",
"van",
"hierdie",
"eilande",
"is",
"Rügen",
"en",
"Usedom",
".",
"Die",
"uiterste",
"oostelike",
"deel",
"van",
"Usedom",
"behoort",
"tot",
"Pole",
".",
"Die",
"grootste",
"eilande",
"in",
"die",
"binneland",
"is",
"die",
"\"",
"blomme-eiland",
"\"",
"Mainau",
",",
"Lindau",
"en",
"die",
"kloostereiland",
"Reichenau",
"in",
"die",
"Bodenmeer",
"en",
"Herrenchiemsee",
"in",
"die",
"Chiemmeer",
".",
"Mere",
"Die",
"mere",
"in",
"Duitsland",
"is",
"grotendeels",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"laaste",
"ystydperk",
"gevorm",
",",
"toe",
"voormalige",
"gletservalleie",
"met",
"water",
"opgevul",
"is",
".",
"Die",
"meeste",
"van",
"die",
"groter",
"mere",
"is",
"dus",
"in",
"gebiede",
"geleë",
"wat",
"vroeër",
"deur",
"binnelandse",
"ysmassa's",
"bedek",
"was",
",",
"of",
"in",
"die",
"voorland",
"van",
"die",
"gletsers",
",",
"veral",
"in",
"Mecklenburg",
"en",
"die",
"Alpevoorland",
".",
"Die",
"grootste",
"meer",
"waaraan",
"Duitsland",
"'n",
"aandeel",
"het",
",",
"is",
"die",
"Bodenmeer",
"(",
"Duits",
":",
"Bodensee",
")",
"naby",
"die",
"grens",
"met",
"Switserland",
"en",
"Oostenryk",
".",
"Die",
"grootste",
"meer",
"wat",
"in",
"sy",
"geheel",
"in",
"Duitsland",
"lê",
",",
"is",
"die",
"Müritz",
"met",
"'n",
"oppervlak",
"vanvierkante",
"kilometer",
",",
"wat",
"deel",
"uitmaak",
"van",
"die",
"Mecklenburgse",
"Mereplato",
".",
"Die",
"grootste",
"mere",
"na",
"die",
"Bodenmeer",
"en",
"Müritz",
"is",
"die",
"Chiemmeer",
"(",
"Beiere,",
"vierkante",
"kilometer",
")",
",",
"die",
"Schwerinse",
"Meer",
"(",
"Mecklenburg-Voorpommere,",
"vierkante",
"kilometer",
")",
",",
"die",
"Starnbergse",
"Meer",
"(",
"Beiere,",
"vierkante",
"kilometer",
")",
",",
"die",
"Ammermeer",
"(",
"Beiere,6",
"vierkante",
"kilometer",
")",
",",
"die",
"Plauer",
"Meer",
"(",
"Mecklenburg-Voorpommere,7",
"vierkante",
"kilometer",
")",
",",
"die",
"Kummerowse",
"Meer",
"(",
"Mecklenburg-Voorpommere,",
"vierkante",
"kilometer",
")",
",",
"die",
"Steinhuder",
"Meer",
"(",
"Nedersakse,12",
"vierkante",
"kilometer",
")",
",",
"en",
"die",
"Groot",
"Plönse",
"Meer",
"(",
"Sleeswyk-Holstein,",
"vierkante",
"kilometer",
")",
".",
"Riviere",
"Die",
"ses",
"groot",
"rivierstelsels",
"van",
"Duitsland",
"is",
"Ryn",
",",
"Donau",
",",
"Elbe",
",",
"Oder",
",",
"Weser",
"en",
"Eems",
".",
"In",
"hidrografiese",
"opsig",
"behoort",
"die",
"suide",
"van",
"Duitsland",
"tot",
"die",
"Donau",
"se",
"dreineringsgebied",
"–",
"Europa",
"se",
"grootste",
"rivier",
"na",
"die",
"Russiese",
"Wolga",
"met",
"'n",
"lengte",
"van",
"meer",
"as800",
"kilometer",
"(",
"waarvankilometer",
"op",
"Duitse",
"staatsgebied",
")",
"wat",
"in",
"die",
"Swartsee",
"uitmond",
".",
"Groot",
"dele",
"van",
"die",
"Oos-Holsteinse",
"Heuwel-",
"en",
"Mereland",
"noord",
"en",
"noordoos",
"van",
"die",
"Mecklenburgse",
"Mereplato",
"maak",
"deel",
"uit",
"van",
"die",
"Oossee",
"se",
"hidrografiese",
"gebied",
".",
"Alle",
"ander",
"streke",
"word",
"deur",
"die",
"Ryn",
",",
"Eems",
",",
"Weser",
"en",
"Elbe",
"gedreineer",
"wat",
"in",
"die",
"Noordsee",
"uitmond",
".",
"Met",
"'n",
"lengte",
"vankm",
"is",
"die",
"Ryn",
"die",
"langste",
"rivier",
"in",
"Duitsland",
".",
"Die",
"Europese",
"Waterskeiding",
"loop",
"oos",
"van",
"die",
"Rynvallei",
"oor",
"die",
"hoofkam",
"van",
"die",
"Swartwoud",
"en",
"volg",
"daarna",
"die",
"Swabiese",
"en",
"Frankiese",
"Gebergtes",
".",
"Van",
"die",
"Ryn",
"se",
"totale",
"lengte",
"van320",
"kilometer",
"loopkilometer",
"deur",
"Duitsland",
".",
"Die",
"rivier",
"speel",
"'n",
"belangrike",
"rol",
"in",
"die",
"kulturele",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"land",
"en",
"sy",
"mites",
"en",
"legendes",
",",
"maar",
"vervul",
"daarnaas",
"ook",
"'n",
"ekonomiese",
"funksie",
"as",
"een",
"van",
"die",
"besigste",
"waterweë",
"in",
"Europa",
".",
"Die",
"Elbe",
"ontspring",
"in",
"die",
"Reusegebergte",
",",
"digby",
"die",
"Pools-Tsjeggiese",
"grens",
"en",
"mond",
"na",
"sowat165",
"kilometer",
",",
"waarvanin",
"Duitsland",
",",
"naby",
"die",
"hawestad",
"Cuxhaven",
"in",
"die",
"Noordsee",
".",
"Sy",
"belangrikste",
"takriviere",
"is",
"die",
"Saale",
"en",
"die",
"Havel",
".",
"Die",
"Oder",
"vorm",
"saam",
"met",
"die",
"Neisse",
"Duitsland",
"se",
"grensrivier",
"met",
"Pole",
",",
"terwyl",
"die",
"Weser",
"se",
"stroomgebied",
"heeltemal",
"in",
"Duitsland",
"lê",
".",
"Die",
"Eemsrivier",
"vloei",
"deur",
"die",
"uiterste",
"noordweste",
"van",
"Duitsland",
".",
"Klimaat",
"Die",
"grootste",
"deel",
"van",
"Duitsland",
"lê",
"in",
"die",
"gematigde",
"klimaatsone",
"van",
"Sentraal-Europa",
"wat",
"deur",
"westelike",
"winde",
"oorheers",
"en",
"deur",
"wisselvallige",
"weerstoestande",
"gekenmerk",
"word",
".",
"Die",
"westelike",
"winde",
",",
"wat",
"vanuit",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"oor",
"Duitsland",
"waai",
",",
"bring",
"dwarsdeur",
"die",
"jaar",
"reën",
".",
"Die",
"jaarlikse",
"reënval",
"beloop",
"tussen",
"minder",
"astotmm",
"in",
"die",
"Noord-Duitse",
"Vlakte",
",",
"tussenen",
"meer",
"as500",
"mm",
"in",
"die",
"Middelgebergtes",
"en",
"tot",
"meer",
"as000",
"mm",
"in",
"die",
"Alpe",
".",
"Die",
"klimaat",
"word",
"daarnaas",
"ook",
"deur",
"die",
"warm",
"Golfstroom",
"beïnvloed",
".",
"Die",
"noordweste",
"en",
"noorde",
"van",
"Duitsland",
"word",
"deur",
"'n",
"seeklimaat",
"met",
"reënval",
"dwarsdeur",
"die",
"jaar",
"gekenmerk",
".",
"Die",
"winters",
"is",
"relatief",
"sag",
"en",
"matig",
",",
"terwyl",
"die",
"somers",
"eerder",
"koel",
"is",
",",
"alhoewel",
"somertemperature",
"ook",
"in",
"die",
"noorde",
"soms",
"dae",
"lank",
"bo°C",
"kan",
"styg",
".",
"Die",
"gemiddelde",
"temperature",
"is",
":",
"Hamburg",
":",
"Januarie3",
"°C",
"/",
"Julie1",
"°C",
";",
"Essen",
":",
"Januarie5",
"°C",
"/",
"Julie5",
"°C",
".",
"Oos-Duitsland",
"is",
"in",
"klimatiese",
"opsig",
"'n",
"oorgangsgebied",
":",
"weerstoestande",
"het",
"dikwels",
"kenmerke",
"van",
"'n",
"vastelandsklimaat",
",",
"met",
"strawwe",
"koue",
"winters",
"en",
"baie",
"warm",
"somers",
".",
"Gebiede",
"soos",
"die",
"deelstaat",
"Brandenburg",
"en",
"Berlyn",
"kry",
"soms",
"baie",
"min",
"reën",
"in",
"die",
"somer",
".",
"Die",
"gemiddelde",
"temperature",
"is",
":",
"Berlyn",
":",
"Januarie9",
"°C",
"/",
"Julie6",
"°C",
".",
"Die",
"sentrale",
"en",
"suidelike",
"gebiede",
"van",
"Duitsland",
"is",
"'n",
"oorgangsgebied",
"van",
"'n",
"gematigde",
"seeklimaat",
"na",
"'n",
"vastelandsklimaat",
".",
"Die",
"Rynvallei",
"is",
"egter",
"een",
"van",
"die",
"warmste",
"gebiede",
"in",
"die",
"land",
":",
"die",
"gemiddelde",
"jaarlikse",
"temperatuur",
"in",
"die",
"suidweste",
"van",
"Baden-Württemberg",
"is°C",
".",
"Baie",
"warm",
"somers",
"met",
"temperature",
"van",
"meer",
"as°C",
"tree",
"gereeld",
"op",
".",
"Gemiddelde",
"temperature",
":",
"München",
":",
"Januarie:2",
"°C",
"/",
"Julie6",
"°C",
";",
"Freiburg",
":",
"Januarie:2",
"°C",
"/",
"Julie4",
"°C",
".",
"Tot",
"en",
"metwas",
"die",
"gemiddelde",
"jaarlikse",
"temperatuur",
"in",
"Duitsland8",
"°C",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"aardverwarming",
"het",
"dit",
"in",
"die",
"volgende",
"dekades",
"merkbaar",
"gestyg",
"en",
"inreeds9",
"°C",
"bereik",
".",
"Veral",
"die",
"somers",
"het",
"warmer",
"geword",
".",
"Die",
"hoogste",
"temperatuur",
",",
"wat",
"sedert",
"–",
"die",
"jaar",
"waarin",
"met",
"landswye",
"weerkundige",
"metings",
"begin",
"is",
"–",
"aangeteken",
"is",
",",
"was3",
"°C",
"opJuliein",
"Kitzingen",
",",
"Beiere",
".",
"Politiek",
"Staatsorganisasie",
"Volgens",
"die",
"artikelvan",
"die",
"Duitse",
"Grondwet",
"(",
"Grundgesetz",
")",
"is",
"die",
"Bondsrepubliek",
"Duitsland",
"'n",
"demokratiese",
",",
"federale",
"en",
"sosiale",
"regstaat",
".",
"Sy",
"hoofstad",
"en",
"regeringsetel",
"is",
"Berlyn",
".",
"Duitsland",
"is",
"in",
"administratiewe",
"opsig",
"verdeel",
"indeelstate",
"(",
"Bundesländer",
")",
",",
"wat",
"gedeeltelik",
"selfregerend",
"is",
".",
"Vyf",
"van",
"die",
"deelstate",
"is",
"verder",
"verdeel",
"inadministratiewe",
"distrikte",
"(",
"Regierungsbezirke",
")",
".",
"Die",
"Bondspresident",
"(",
"Bundespräsident",
")",
"fungeer",
"as",
"die",
"staatshoof",
"en",
"verteenwoordiger",
"van",
"die",
"republiek",
"op",
"internasionale",
"vlak",
".",
"Hy",
"oefen",
"egter",
"geen",
"politieke",
"mag",
"uit",
"nie",
".",
"Die",
"president",
"van",
"die",
"parlement",
"(",
"Bundestagspräsident",
")",
",",
"die",
"Bondskanselier",
"(",
"Bundeskanzler",
")",
"en",
"die",
"president",
"van",
"die",
"Federale",
"Raad",
"van",
"die",
"deelstate",
"(",
"Bundesratspräsident",
",",
"wat",
"ook",
"as",
"visestaatshoof",
"fungeer",
")",
"volg",
"as",
"ampsdraers",
"in",
"die",
"rangorde",
".",
"Die",
"Bondskanselier",
"is",
"die",
"regeringshoof",
"en",
"bepaal",
"die",
"grondbeginsels",
"van",
"die",
"regering",
"se",
"binne-",
"en",
"buitelandse",
"beleid",
".",
"In",
"ooreenstemming",
"met",
"die",
"federale",
"staatsbestel",
"beskik",
"ook",
"die",
"deelstate",
"oor",
"hulle",
"eie",
"uitvoerende",
",",
"wetgewende",
"en",
"regsprekende",
"gesag",
".",
"Die",
"Bundesrat",
"(",
"Raad",
"van",
"die",
"Deelstate",
",",
"letterlik",
"\"",
"Bondsraad",
"\"",
")",
"het",
"net",
"soos",
"die",
"Bundestag",
",",
"die",
"nasionale",
"parlement",
",",
"uitvoerende",
"bevoegdhede",
".",
"Besluite",
"oor",
"voorgestelde",
"nasionale",
"wetgewing",
"word",
"deur",
"albei",
"kamers",
"gemeenskaplik",
"geneem",
".",
"Wetsontwerpe",
"van",
"die",
"nasionale",
"parlement",
"wat",
"die",
"regte",
"van",
"die",
"deelstate",
"sou",
"raak",
",",
"moet",
"deur",
"die",
"Bundesrat",
"goedgekeur",
"word",
".",
"Die",
"Duitse",
"Grondwet",
"mag",
",",
"met",
"die",
"uitsondering",
"van",
"die",
"artikels",
"oor",
"fundamentele",
"menseregte",
",",
"met",
"'n",
"tweederdes-meerderheid",
"in",
"albei",
"kamers",
"gewysig",
"word",
".",
"Die",
"parlemente",
"van",
"die",
"deelstate",
"besluit",
"oor",
"die",
"plaaslike",
"wetgewing",
":",
"die",
"onderwys",
",",
"polisie",
"en",
"ander",
"belangrike",
"instellings",
"word",
"deur",
"die",
"deelstate",
"beheer",
".",
"Die",
"politieke",
"partye",
"het",
"'n",
"groot",
"invloed",
"op",
"die",
"wetgewing",
",",
"en",
"ofskoon",
"die",
"afgevaardigdes",
"nie",
"gedwing",
"mag",
"word",
"om",
"teen",
"hulle",
"gewetens",
"op",
"te",
"tree",
"nie",
",",
"word",
"die",
"meeste",
"wetsontwerpe",
"deur",
"die",
"parlementslede",
"van",
"die",
"meerderheidsparty",
"gemeenskaplik",
"goedgekeur",
"om",
"die",
"doelwitte",
"van",
"dié",
"party",
"te",
"verwesenlik",
".",
"Op",
"nasionale",
"vlak",
"vorm",
"die",
"federale",
"regering",
"onder",
"die",
"leiding",
"van",
"die",
"Bondskanselier",
"die",
"uitvoerende",
"gesag",
",",
"terwyl",
"die",
"deelstate",
"regerings",
"onder",
"die",
"leiding",
"van",
"'n",
"eerste",
"minister",
"het",
".",
"Die",
"stadstate",
"Berlyn",
",",
"Hamburg",
"en",
"Bremen",
"het",
"Regerende",
"Burgemeesters",
"as",
"hulle",
"regeringshoofde",
".",
"Die",
"administrasies",
"van",
"die",
"deelstate",
"word",
"deur",
"ministers",
"beheer",
".",
"Die",
"Konstitusionele",
"Hof",
"(",
"Bundesverfassungsgericht",
")",
"in",
"Karlsruhe",
"het",
"die",
"hoogste",
"gesag",
"oor",
"die",
"grondwet",
".",
"Die",
"hoogste",
"nasionale",
"geregshowe",
"is",
"die",
"Federale",
"Geregshof",
"(",
"Bundesgerichtshof",
")",
"in",
"Karlsruhe",
"en",
"Leipzig",
",",
"die",
"Federale",
"Administratiewe",
"Gereg",
"(",
"Bundesverwaltungsgericht",
",",
"wat",
"regsake",
"in",
"verband",
"met",
"die",
"administrasies",
"hanteer",
")",
"in",
"Leipzig",
"en",
"die",
"Geregshof",
"van",
"Finansies",
"in",
"München",
".",
"Die",
"meeste",
"regsake",
"word",
"deur",
"die",
"deelstate",
"beheer",
",",
"terwyl",
"die",
"nasionale",
"geregshowe",
"as",
"appélhowe",
"dien",
".",
"Deelstate",
"Geskiedenis",
"Vroeë",
"geskiedenis",
"Die",
"oudste",
"nedersettings",
"in",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"huidige",
"Duitsland",
"het000",
"tot000",
"jare",
"gelede",
"ontstaan",
".",
"Die",
"Homo",
"sapiens",
"neanderthalensis",
",",
"wat",
"nou",
"verwant",
"is",
"aan",
"die",
"huidige",
"mens",
",",
"is",
"na",
"die",
"Neanderthal",
"naby",
"die",
"stad",
"Mettmann",
"genoem",
".",
"Die",
"Neanderthal-mense",
"is",
"sowat000",
"jare",
"gelede",
"deur",
"die",
"huidige",
"mens",
",",
"die",
"Homo",
"sapiens",
"sapiens",
",",
"verdring",
".",
"Akkerbou",
",",
"veeteelt",
"en",
"permanente",
"nedersettings",
"het",
"in",
"die",
"Laat",
"Steentydperk",
"ontwikkel",
".",
"Belangrike",
"argeologiese",
"vondse",
"uit",
"hierdie",
"periode",
",",
"soos",
"die",
"Hemelskyf",
"van",
"Nebra",
",",
"dui",
"daarop",
"dat",
"die",
"beskawings",
"teen",
"hierdie",
"tyd",
"kultureel",
"al",
"hoogs",
"ontwikkel",
"was",
"en",
"kennis",
"van",
"sterrekunde",
"gehad",
"het",
".",
"Die",
"eerste",
"verwysings",
"na",
"die",
"Keltiese",
"en",
"Germaanse",
"stamme",
"in",
"Duitsland",
"is",
"van",
"Griekse",
"en",
"Romeinse",
"oorsprong",
".",
"Omtrentv.C",
".",
"het",
"Keltiese",
"stamme",
"die",
"suidelike",
"Duitsland",
"oorheers",
",",
"terwyl",
"die",
"Germane",
"hulle",
"in",
"die",
"noorde",
"gevestig",
"het",
".",
"Oor",
"die",
"eeue",
"heen",
"het",
"die",
"Germaanse",
"stamme",
"suidwaarts",
"begin",
"trek",
".",
"In",
"diete",
"eeu",
"n.C",
".",
"het",
"die",
"Germane",
"al",
"die",
"Donau",
"bereik",
",",
"wat",
"destyds",
"die",
"grenslyn",
"tussen",
"die",
"Germaanse",
"en",
"Keltiese",
"gebiede",
"gevorm",
"het",
".",
"Keltiese",
"leenwoorde",
"en",
"plekname",
"is",
"deur",
"die",
"Germane",
"oorgeneem",
".",
"Romeinse",
"tydperk",
"Vanafv.C",
".",
"het",
"die",
"Romeine",
"na",
"Germanië",
"begin",
"kom",
".",
"Julius",
"Caesar44",
"v.C",
".",
")",
"het",
"met",
"sy",
"soldate",
"die",
"gebied",
"wes",
"van",
"die",
"Ryn",
"verower",
".",
"Vanaf",
"hierdie",
"punt",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"is",
"die",
"gebied",
"wat",
"vandag",
"Duitsland",
"heet",
"virjare",
"in",
"twee",
"gedeel",
":",
"die",
"weste",
"was",
"deel",
"van",
"die",
"magtige",
"Romeinse",
"Ryk",
",",
"en",
"die",
"ander",
"kant",
"van",
"die",
"Ryn",
"is",
"deur",
"die",
"\"",
"Barbare",
"\"",
"geregeer",
"—",
"soos",
"die",
"Romeine",
"die",
"destydse",
"Germaanse",
"stamme",
"genoem",
"het",
".",
"Germaanse",
"krygers",
"onder",
"die",
"bevel",
"van",
"die",
"Cheruskiese",
"stamhoof",
"Arminius",
"laat",
"die",
"Romeinse",
"troepe",
"van",
"die",
"legaat",
"Publius",
"Quinctilius",
"Varus",
"inn.C",
".",
"'n",
"verpletterende",
"neerlaag",
"in",
"die",
"slag",
"by",
"die",
"Teutoburgerwoud",
"(",
"wat",
"eintlik",
"naby",
"Kalkriese",
"plaasgevind",
"het",
")",
"ly",
".",
"Die",
"Romeinse",
"keiser",
"Augustus",
"Octavianus",
"sien",
"van",
"sy",
"planne",
"af",
"om",
"die",
"noordoostelike",
"grenslyn",
"van",
"die",
"Romeinse",
"Ryk",
"vanuit",
"die",
"Ryn",
"na",
"die",
"Elbe",
"te",
"verskuif",
".",
"In",
"die",
"Romeinse",
"gebiede",
"van",
"Germanië",
"ontwikkel",
"'n",
"bloeiende",
"Germaans-Romaanse",
"kultuur",
".",
"Stede",
"soos",
"Keulen",
"(",
"wat",
"destyds",
"as",
"Colonia",
"Claudia",
"Ara",
"Agrippinensium",
"bekend",
"staan",
")",
"ontwikkel",
"tot",
"ekonomiese",
"sentrums",
"met",
"enkele",
"tienduisend",
"inwoners",
".",
"Keulen",
"self",
"word",
"die",
"hoofkwartier",
"van",
"die",
"Romeinse",
"glasbedryf",
"in",
"Laer-Germanië",
".",
"Augusta",
"Treverorum",
",",
"die",
"huidige",
"Trier",
",",
"word",
"indie",
"keiserlike",
"hoofkwartier",
"van",
"Constantius",
"Chlorus",
",",
"een",
"van",
"die",
"vier",
"keisers",
"van",
"die",
"Romeinse",
"tetrargie",
".",
"Tot",
"by",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"Germaanse",
"volksverhuising",
"bly",
"Trier",
"een",
"van",
"die",
"belangrikste",
"keiserlike",
"stede",
"in",
"die",
"Romeinse",
"Ryk",
".",
"Omtrentbereik",
"die",
"volksverhuising",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"huidige",
"Duitsland",
".",
"Keulen",
"word",
"indeur",
"die",
"Franke",
"verower",
"en",
"word",
"later",
"deel",
"van",
"die",
"Frankiese",
"Ryk",
"van",
"koning",
"Clovis",
"I",
".",
"Met",
"sy",
"doop",
"volgens",
"die",
"Rooms-Katolieke",
"ritus",
"en",
"die",
"aanvaarding",
"van",
"Latyn",
"as",
"liturgiese",
"taal",
"van",
"die",
"kerk",
"word",
"Clovis",
"ineen",
"van",
"die",
"grondleggers",
"van",
"die",
"Christelike",
"Westerse",
"beskawing",
".",
"Etnogenese",
":",
"Die",
"ingewikkelde",
"proses",
"van",
"volkswording",
"Diee",
"eeuse",
"Duitse",
"geskiedskrywing",
"het",
"'n",
"eensydige",
"beeld",
"van",
"die",
"vroeë",
"Duitse",
"volkswording",
"voorgehou",
"waarvolgens",
"groot",
"dele",
"van",
"die",
"Romeinse",
"Ryk",
"deur",
"Germaanse",
"stamme",
"verower",
"is",
"wat",
"later",
"die",
"Frankiese",
"Ryk",
"sou",
"stig",
".",
"Inis",
"daardie",
"ryk",
"in",
"'n",
"Frans-",
"en",
"'n",
"Duitssprekende",
"deel",
"(",
"Frankryk",
"en",
"Duitsland",
")",
"verdeel",
",",
"en",
"voortaan",
"het",
"die",
"Duitse",
"nasie",
"as",
"'n",
"volk",
"van",
"Germaanse",
"afkoms",
"bestaan",
".",
"Min",
"aandag",
"is",
"aan",
"die",
"feit",
"geskenk",
"dat",
"'n",
"groot",
"persentasie",
"Duitssprekendes",
"in",
"werklikheid",
"van",
"Romaanse",
",",
"Keltiese",
"en",
"Slawiese",
"afkoms",
"is",
".",
"Terwyl",
"volgens",
"genetiese",
"ontledings",
"sowatpersent",
"van",
"Duitsers",
"aan",
"moederskant",
"van",
"Germaanse",
"herkoms",
"is",
",",
"hetpersent",
"van",
"alle",
"manlike",
"Duitsers",
"Keltiese",
"voorvaders",
".",
"Dikwels",
"is",
"die",
"oorspronklik",
"Keltiese",
"bevolking",
"van",
"Suid-",
"en",
"Wes-Duitsland",
",",
"wat",
"nou",
"verwant",
"aan",
"die",
"Galliërs",
"was",
"en",
"handels-",
"en",
"kulturele",
"bande",
"met",
"die",
"Etruskers",
"in",
"Italië",
"gehandhaaf",
"het",
",",
"die",
"Romaanse",
"bevolking",
"in",
"die",
"vroeëre",
"Romeinse",
"provinsies",
"van",
"Duitsland",
"en",
"die",
"Slawiërs",
",",
"wat",
"gebiede",
"oos",
"van",
"die",
"Elberivier",
"en",
"in",
"Bo-",
"en",
"Sentraal-Franke",
"bewoon",
"het",
",",
"as",
"deel",
"van",
"'n",
"gemeenskaplike",
"\"",
"Indo-Europese",
"beskawing",
"\"",
"beskou",
".",
"Die",
"Britse",
"rassis",
"Houston",
"Stewart",
"Chamberlain1927",
")",
",",
"wat",
"met",
"sy",
"werke",
"ook",
"aanklank",
"by",
"Duitse",
"Nasionaalsosialiste",
"gevind",
"het",
",",
"het",
"na",
"die",
"\"",
"Slawokeltogermane",
"\"",
"as",
"die",
"\"",
"oerstof",
"\"",
"van",
"die",
"Europese",
"geskiedenis",
"verwys",
".",
"Die",
"Nasionaalsosialistiese",
"propaganda",
"het",
"'n",
"nuwe",
"rassistiese",
"mite",
"geskep",
"waarin",
"\"",
"Germanedom",
"\"",
"en",
"\"",
"Duitsdom",
"\"",
",",
"die",
"Germaanse",
"en",
"die",
"Duitse",
"volkskarakter",
"as",
"een",
"en",
"dieselfde",
"ding",
"beskryf",
"is",
".",
"Slawiese",
"volke",
"is",
"as",
"minderwaardig",
"geag",
"en",
"hul",
"bydrae",
"tot",
"die",
"Duitse",
"beskawing",
"ontken",
".",
"Sodoende",
"het",
"die",
"Nasionaalsosialistiese",
"bewindhebbers",
"volksmoord",
"en",
"die",
"verowering",
"van",
"Slawiese",
"lande",
"in",
"Oos-Europa",
"probeer",
"regverdig",
".",
"Duitssprekendes",
"in",
"die",
"ooste",
"van",
"Europa",
"moes",
"uiteindelik",
"induur",
"betaal",
"vir",
"dié",
"onmenslike",
"rasse-ideologie",
"en",
"is",
"self",
"uit",
"hul",
"geboortelande",
"verdryf",
".",
"Geskiedkundiges",
"en",
"argeoloë",
"het",
"lankal",
"die",
"bewys",
"gelewer",
"dat",
"die",
"hipotese",
"van",
"'n",
"Germaans-Duitse",
"kontinuïteit",
"'n",
"moderne",
"konstruksie",
"is",
"wat",
"min",
"ooreenstemming",
"met",
"historiese",
"feite",
"toon",
".",
"Die",
"vroeg-middeleeuse",
"koninkryke",
",",
"wat",
"ná",
"die",
"val",
"van",
"die",
"Wes-Romeinse",
"keiserdom",
"deur",
"Franke",
",",
"Oos-",
"en",
"Wes-Gote",
",",
"Alamanne",
",",
"Beiers",
"en",
"Thüringers",
"gestig",
"is",
",",
"kan",
"nòg",
"volgens",
"hul",
"eie",
"beskouing",
"en",
"waarneming",
"nòg",
"vanuit",
"'n",
"historiese",
"perspektief",
"as",
"\"",
"Duits",
"\"",
"bestempel",
"word",
"nie",
".",
"Hierdie",
"verskillende",
"stamme",
"het",
"hulself",
"ook",
"nie",
"as",
"deel",
"van",
"'n",
"groter",
"volk",
"beskou",
"nie",
".",
"Eers",
"in",
"diee",
"eeu",
"het",
"Martin",
"Luther",
"se",
"Bybelvertaling",
"met",
"sy",
"verwysing",
"na",
"die",
"\"",
"Twaalf",
"stamme",
"van",
"die",
"kinders",
"van",
"Israel",
"\"",
"die",
"aanleiding",
"vir",
"die",
"herdefinisie",
"van",
"'n",
"stam",
"as",
"deel",
"van",
"'n",
"groter",
"nasie",
"gegee",
".",
"As",
"politieke",
"term",
"is",
"die",
"\"",
"Duitse",
"volk",
"\"",
"in",
"analogie",
"met",
"die",
"Franse",
"konsep",
"van",
"'n",
"Peuple",
"français",
"(",
"\"",
"Franse",
"volk",
"\"",
")",
"en",
"die",
"Nation",
"française",
"(",
"\"",
"Franse",
"nasie",
"\"",
")",
"tydens",
"die",
"Franse",
"Rewolusie",
"gebruik",
".",
"Die",
"sambreelterm",
"\"",
"Duitsers",
"\"",
"dateer",
"nogtans",
"uit",
"'n",
"vroeë",
"historiese",
"periode",
".",
"Die",
"Oudhoogduitse",
"diot",
"as",
"etimologiese",
"wortel",
"van",
"\"",
"Duits",
"\"",
"is",
"in",
"die",
"betekenis",
"van",
"\"",
"volk",
"\"",
"of",
"\"",
"gewone",
"mense",
"\"",
"gebruik",
".",
"Diet",
"-",
"of",
"Diot-paaie",
"was",
"byvoorbeeld",
"die",
"roetes",
"wat",
"deur",
"'n",
"plaaslike",
"bevolking",
"op",
"pad",
"na",
"kerke",
",",
"begraafplase",
"of",
"algemene",
"vergaderings",
"gebruik",
"is",
".",
"Die",
"Keltiese",
"teut",
"het",
"dieselfde",
"etimologiese",
"oorsprong",
"en",
"betekenis",
".",
"Die",
"Teutone",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"Romeine",
"inv.C",
".",
"as",
"'n",
"skrikwekkende",
"bedreiging",
"ervaar",
"is",
",",
"is",
"volgens",
"die",
"Gallies-Keltiese",
"term",
"vir",
"'n",
"groter",
"groep",
"mense",
"genoem",
".",
"Vanaf",
"die",
"middeleeue",
"is",
"'n",
"onderskeiding",
"tussen",
"die",
"volkstaal",
"of",
"lingua",
"theodisca",
"en",
"die",
"taal",
"van",
"geleerdes",
",",
"Latyn",
",",
"gemaak",
".",
"Die",
"oudste",
"historiese",
"dokument",
",",
"waarin",
"theodiscus",
"voorkom",
",",
"dateer",
"vanen",
"verwys",
"na",
"Engeland",
"en",
"die",
"Engelse",
"taal",
".",
"In",
"die",
"Frankiese",
"Ryk",
"was",
"die",
"theodisca",
"lingua",
"die",
"algemene",
"verkeerstaal",
"in",
"Wes-",
"en",
"Bo-Franke",
"wat",
"onder",
"meer",
"vir",
"onderhandelinge",
"gebruik",
"is",
".",
"Karel",
"die",
"Grote",
"se",
"kleinseuns",
",",
"Lodewyk",
"en",
"Karel",
",",
"het",
"hul",
"politieke",
"alliansie",
"teen",
"hul",
"broer",
"Lothar",
"in",
"hul",
"plegtige",
"\"",
"Straatsburgse",
"Ede",
"\"",
"amptelik",
"in",
"albei",
"tale",
"gesluit",
"–",
"Romaans",
"of",
"Latyn",
"(",
"Romana",
"lingua",
")",
"en",
"Duits",
"(",
"Teudisca",
"lingua",
")",
"–",
"sodat",
"ook",
"die",
"gewone",
"soldate",
"in",
"hul",
"leërs",
"die",
"inhoud",
"en",
"doelwit",
"van",
"die",
"ooreenkoms",
"kon",
"verstaan",
".",
"Ook",
"in",
"diee",
"eeu",
"was",
"daar",
"blykbaar",
"nog",
"geen",
"sambreelterm",
"vir",
"die",
"verskillende",
"stamme",
"nie",
".",
"Biskop",
"Frechulf",
"van",
"Lisieux",
"(",
"†",
"omstreekshet",
"in",
"'n",
"dokument",
",",
"wat",
"omstreeksgeskryf",
"is",
",",
"na",
"Franke",
"en",
"Gote",
"as",
"nationes",
"Theodiscae",
"verwys",
"–",
"stamme",
"wat",
"die",
"(",
"nie-Latynse",
")",
"volkstaal",
"gebesig",
"het",
".",
"Die",
"Romeinse",
"sambreelterm",
"Germani",
",",
"soos",
"gebruik",
"deur",
"Caesar",
"en",
"Tacitus",
",",
"is",
"nie",
"gebruik",
"om",
"na",
"hierdie",
"etniese",
"groepe",
"te",
"verwys",
"nie",
".",
"Die",
"eerste",
"belangrike",
"etniese",
"onderskeiding",
"was",
"dié",
"tussen",
"bewoners",
"aan",
"die",
"linker-",
"en",
"die",
"regteroewer",
"van",
"die",
"Ryn",
"nadat",
"die",
"Frankiese",
"Ryk",
"inin",
"'n",
"westelike",
"en",
"'n",
"oostelike",
"ryk",
"verdeel",
"is",
".",
"Bewoners",
"van",
"die",
"Oos-Frankiese",
"Ryk",
"is",
"Transrhenenses",
"genoem",
"–",
"\"",
"mense",
"van",
"anderkant",
"die",
"Ryn",
"\"",
".",
"In",
"Italië",
"is",
"'n",
"onderskeiding",
"gemaak",
"tussen",
"inheemses",
"en",
"Teutisci",
",",
"die",
"Langobarde",
"wat",
"'n",
"Germaanse",
"dialek",
"of",
"theodisca",
"lingua",
"gepraat",
"het",
".",
"Vanaf",
"diee",
"eeu",
"is",
"in",
"Italië",
"na",
"Germaanssprekendes",
"naas",
"Teutonici",
"ook",
"as",
"Saxones",
"of",
"Saksers",
"verwys",
"–",
"blykbaar",
"omdat",
"die",
"Ottoniese",
"konings",
"en",
"hul",
"begeleiers",
"uit",
"Sakse",
"afkomstig",
"was",
".",
"Opvallend",
"genoeg",
"was",
"daar",
"ook",
"in",
"die",
"vroeë",
"middeleeue",
"nog",
"geen",
"gevoel",
"van",
"etniese",
"samehorigheid",
"nie",
"en",
"is",
"etniese",
"terme",
"uit",
"die",
"buiteland",
",",
"die",
"Romaanse",
"wêreld",
",",
"oorgeneem",
".",
"Die",
"taalgrens",
"tussen",
"Noord-",
"of",
"Platduitse",
"dialekte",
"en",
"Hoogduits",
"in",
"die",
"suide",
"kon",
"moontlik",
"tot",
"'n",
"kulturele",
"en",
"selfs",
"nasionale",
"grens",
"ontwikkel",
"het",
".",
"Dit",
"was",
"Karel",
"die",
"Grote",
"wat",
"die",
"verskillende",
"onafhanklike",
"Germaanse",
"stamme",
"in",
"'n",
"gemeenskaplike",
"ryk",
"verenig",
"het",
"–",
"dikwels",
"met",
"geweld",
",",
"soos",
"in",
"die",
"geval",
"van",
"die",
"Saksers",
"–",
"en",
"sodoende",
"die",
"politieke",
"basis",
"vir",
"diee",
"eeuse",
"koninkryk",
"geskep",
"het",
"waarin",
"ses",
"stamme",
"–",
"Alamanne",
",",
"Beiers",
",",
"Friese",
",",
"Franke",
",",
"Saksers",
"en",
"Thüringers",
"–",
"saamgesluit",
"het",
".",
"'n",
"Nasionale",
"identiteit",
"het",
"eers",
"later",
"gaandeweg",
"ontwikkel",
".",
"Die",
"beginpunt",
"van",
"hierdie",
"proses",
"was",
"die",
"bedreiging",
"deur",
"Hongaarse",
"aanvalle",
"wat",
"net",
"deur",
"'n",
"gemeenskaplike",
"poging",
"van",
"alle",
"stamhertogdomme",
"afgeweer",
"kon",
"word",
".",
"So",
"was",
"die",
"Italianers",
"eeue",
"lank",
"die",
"enigstes",
"wat",
"van",
"\"",
"Duitsers",
"\"",
"gepraat",
"het",
".",
"Dit",
"is",
"'n",
"bewys",
"vir",
"die",
"destyds",
"oorheersende",
"kulturele",
"invloed",
"van",
"die",
"Romaanse",
"wêreld",
"dat",
"die",
"\"",
"Duitsers",
"\"",
"uiteindelik",
"hierdie",
"Italiaanse",
"term",
"as",
"leenwoord",
"oorgeneem",
"het",
"om",
"na",
"hulself",
"te",
"verwys",
".",
"Die",
"werklike",
"etnogenese",
"van",
"die",
"Duitse",
"volk",
",",
"die",
"volkswording",
",",
"het",
"egter",
"nie",
"voor",
"diee",
"eeu",
"plaasgevind",
"nie",
".",
"In",
"die",
"eeue",
"voor",
"die",
"ontwaking",
"van",
"'n",
"nasionale",
"Duitse",
"bewussyn",
"het",
"die",
"bewoners",
"van",
"die",
"oorspronklike",
"stamhertogdomme",
"gaandeweg",
"hul",
"eie",
"streeksgebonde",
"identiteit",
"ontwikkel",
".",
"So",
"was",
"ook",
"die",
"Duitse",
"Keiserryk",
",",
"wat",
"informeel",
"geproklameer",
"is",
",",
"volgens",
"sy",
"grondwet",
"'n",
"federasie",
"van",
"Duitse",
"koninkryke",
",",
"hertogdomme",
"en",
"ander",
"politieke",
"entiteite",
"onder",
"die",
"bewind",
"van",
"'n",
"gemeenskaplike",
"keiser",
".",
"Middeleeue",
"Politieke",
"raamwerk",
"Vir",
"die",
"grootste",
"deel",
"van",
"sy",
"geskiedenis",
"was",
"Duitsland",
"geen",
"eenheidstaat",
"nie",
",",
"maar",
"'n",
"losse",
"verbond",
"van",
"territoriale",
"state",
"binne",
"die",
"Heilige",
"Romeinse",
"Ryk",
"van",
"die",
"Duitse",
"Nasie",
".",
"Die",
"term",
"\"",
"Duits",
"\"",
"was",
"eers",
"vanaf",
"diete",
"eeu",
"gebruiklik",
"en",
"het",
"na",
"die",
"volkstaal",
"verwys",
"wat",
"in",
"die",
"oostelike",
"deel",
"van",
"die",
"Frankiese",
"Ryk",
"gebesig",
"is",
"–",
"in",
"teenstelling",
"met",
"Latyn",
",",
"die",
"taal",
"van",
"geleerdes",
".",
"Ná",
"die",
"afsterwe",
"van",
"Karel",
"die",
"Grote",
"inlangs",
"die",
"taalgrens",
"tussen",
"vroeë",
"Middeleeuse",
"Frans",
"en",
"Oudhoogduits",
"uitmekaargebreek",
".",
"'n",
"Gevoel",
"van",
"samehorigheid",
"is",
"in",
"die",
"oostelike",
"gebiede",
"langsamerhand",
"geskep",
"met",
"taal",
"as",
"die",
"verenigende",
"band",
"–",
"na",
"die",
"gebied",
",",
"waar",
"Duits",
"as",
"omgangstaal",
"gebesig",
"is",
",",
"is",
"algemeen",
"verwys",
"as",
"\"",
"Duitsland",
"\"",
".",
"Grense",
"kon",
"nie",
"maklik",
"vasgestel",
"word",
"nie",
".",
"Terwyl",
"die",
"Romaans-Germaanse",
"taalgrens",
"in",
"die",
"weste",
"al",
"vroeg",
"begin",
"stabiliseer",
"het",
",",
"het",
"die",
"migrasie",
"van",
"Duitssprekende",
"setlaars",
"na",
"gebiede",
"in",
"die",
"ooste",
"eers",
"in",
"diee",
"eeu",
"tot",
"stilstand",
"gekom",
".",
"In",
"baie",
"streke",
"het",
"Duits-",
"en",
"Slawiessprekendes",
"vermeng",
"of",
"eeue",
"lank",
"naas",
"mekaar",
"geleef",
".",
"Retrospektief",
"word",
"die",
"ampsaanvaarding",
"van",
"Konrad",
"I",
"as",
"koning",
"inas",
"die",
"oorgangspunt",
"van",
"die",
"Oos-Frankiese",
"na",
"'n",
"Duitse",
"ryk",
"of",
"regnum",
"Teutonicum",
"beskou",
".",
"Nogtans",
"was",
"Konrad",
"se",
"amptelike",
"titel",
",",
"analoog",
"met",
"sy",
"herkoms",
",",
"aanvanklik",
"\"",
"Frankiese",
"koning",
"\"",
"en",
"later",
"\"",
"Romeinse",
"koning",
"\"",
".",
"Die",
"ryk",
"is",
"vanaf",
"diee",
"eeu",
"\"",
"Romeinse",
"Ryk",
"\"",
"genoem",
",",
"sedert",
"diee",
"eeu",
"\"",
"Heilige",
"Romeinse",
"Ryk",
"\"",
",",
"en",
"eers",
"vanaf",
"diee",
"eeu",
"was",
"die",
"verwysing",
"na",
"'n",
"\"",
"Duitse",
"nasie",
"\"",
"gebruiklik",
".",
"Die",
"koning",
"in",
"hierdie",
"ryk",
"is",
"deur",
"die",
"hoë",
"adel",
"verkies",
".",
"Met",
"enkele",
"uitsonderings",
"was",
"die",
"meeste",
"monarge",
"verwant",
"met",
"hul",
"voorgangers",
".",
"'n",
"Verdere",
"kenmerk",
"was",
"die",
"mobiliteit",
"van",
"ryk",
"en",
"koning",
"–",
"in",
"die",
"Middeleeue",
"was",
"daar",
"nog",
"geen",
"enkele",
"Duitse",
"hoofstad",
"nie",
".",
"'n",
"Algemene",
"ryksbelasting",
"was",
"eweneens",
"onbekend",
";",
"in",
"plaas",
"daarvan",
"het",
"sogenaamde",
"\"",
"Ryksgoedere",
"\"",
"–",
"landerye",
",",
"geboue",
",",
"finansiële",
"regte",
"en",
"die",
"politieke",
"gesag",
"wat",
"daaraan",
"verbonde",
"was",
"–",
"'n",
"inkomste",
"aan",
"die",
"koning",
"verskaf",
".",
"Die",
"koning",
"is",
"deur",
"sy",
"onderdane",
"beskou",
"as",
"'n",
"heerser",
"wat",
"gebonde",
"was",
"aan",
"oorgelewerde",
"volkswette",
"en",
"die",
"toestemming",
"van",
"hoë",
"adellikes",
".",
"Sy",
"bevoegdhede",
"het",
"wetgewing",
",",
"belasting",
",",
"regspraak",
",",
"militêre",
"opperbevel",
"en",
"kerklike",
"gesag",
"ingesluit",
".",
"Daarnaas",
"het",
"die",
"koning",
"in",
"hoogste",
"instansie",
"oor",
"regtelike",
"en",
"politieke",
"geskille",
"beslis",
".",
"Met",
"die",
"sogenaamde",
"Goue",
"Bul",
"het",
"keiser",
"Karel",
"IV",
"indie",
"belangrikste",
"Duitse",
"grondwet",
"van",
"die",
"Middeleeue",
"verkondig",
"waarin",
"die",
"prosedures",
"vir",
"die",
"verkiesing",
"en",
"bekroning",
"van",
"die",
"keisers",
"van",
"die",
"Heilige",
"Romeinse",
"Ryk",
"vasgestel",
"is",
"en",
"wat",
"sy",
"geldigheid",
"eers",
"met",
"die",
"ontbinding",
"van",
"die",
"Ryk",
"inverloor",
"het",
".",
"Koning",
"Otto",
"I",
"het",
"homself",
"inin",
"Rome",
"tot",
"keiser",
"laat",
"kroon",
".",
"Aan",
"die",
"keiserlike",
"gesag",
",",
"wat",
"ook",
"deur",
"sy",
"opvolgers",
"uitgeoefen",
"is",
",",
"was",
"volgens",
"die",
"destydse",
"ideaal",
"die",
"hele",
"Awendland",
"onderworpe",
".",
"Die",
"politieke",
"werklikheid",
"het",
"anders",
"gelyk",
".",
"Omrede",
"konings",
"vir",
"hul",
"kroning",
"as",
"keisers",
"na",
"Rome",
"moes",
"reis",
",",
"het",
"hulle",
"steeds",
"pogings",
"onderneem",
"om",
"oor",
"Italië",
"te",
"heers",
".",
"Hendrik",
"IV",
"was",
"die",
"eerste",
"koning",
"wat",
"homself",
"–",
"ná",
"'n",
"dispuut",
"oor",
"die",
"benoeming",
"van",
"biskoppe",
"(",
"die",
"sogenaamde",
"Investituurstryd",
")",
"–",
"aan",
"die",
"pous",
"in",
"Rome",
"se",
"gesag",
"moes",
"onderwerp",
"–",
"met",
"merkwaardige",
"simboliek",
".",
"Inhet",
"Hendrik",
"kaalvoet",
"in",
"die",
"sneeu",
"by",
"Canossa",
"voor",
"pous",
"Gregorius",
"VII",
"boete",
"gedoen",
".",
"As",
"politieke",
"rolspelers",
"is",
"pous",
"en",
"koning",
"vervolgens",
"op",
"dieselfde",
"voet",
"geplaas",
".",
"Ondanks",
"alle",
"formele",
"gesag",
"het",
"tydens",
"die",
"heerskappy",
"van",
"die",
"volgende",
"heerserdinastie",
",",
"die",
"Staufers",
",",
"'n",
"proses",
"van",
"territoriale",
"opsplitsing",
"begin",
"waartydens",
"geestelike",
"en",
"wêreldlike",
"vorste",
"hul",
"politieke",
"status",
"tot",
"dié",
"van",
"half-outonome",
"landshere",
"kon",
"verhef",
".",
"Terwyl",
"ander",
"lande",
"in",
"Wes-Europa",
"tot",
"nasionale",
"state",
"met",
"sentralistiese",
"gesag",
"begin",
"ontwikkel",
"het",
",",
"was",
"in",
"Duitsland",
"uiteenlopende",
"politieke",
"kragte",
"werksaam",
".",
"So",
"kon",
"'n",
"Duitse",
"eenheidstaat",
"eers",
"eeue",
"later",
",",
"in",
"tot",
"stand",
"kom",
".",
"Klimatologiese",
",",
"ekonomiese",
"en",
"demografiese",
"konteks",
"Tegnologiese",
"vooruitgang",
"in",
"die",
"Europese",
"landbousektor",
"het",
"gepaard",
"gegaan",
"met",
"gunstige",
"klimatiese",
"invloedfaktore",
".",
"Die",
"Middeleeuse",
"Warmperiode",
"of",
"Klimaatoptimum",
"het",
"danksy",
"stygende",
"temperature",
"opbrengste",
"verder",
"vergroot",
"en",
"die",
"gehalte",
"van",
"oeste",
"verbeter",
".",
"'n",
"Lang",
"tydperk",
"van",
"bevolkingsgroei",
"het",
"die",
"uitbreiding",
"van",
"bewoonde",
"gebiede",
"en",
"die",
"stigting",
"van",
"nuwe",
"nedersettings",
"noodsaaklik",
"gemaak",
".",
"Boerderybedrywighede",
"rondom",
"bestaande",
"nedersettings",
"is",
"uitgebrei",
".",
"So",
"is",
"bosgebiede",
"in",
"landbougrond",
"omgeskep",
"en",
"moerasse",
"drooggelê",
".",
"Die",
"grootskaalse",
"kolonisasie",
"van",
"streke",
"in",
"Oos-Europa",
"deur",
"Duitse",
"setlaars",
",",
"waartydens",
"nuwe",
"nedersettings",
"in",
"Slawiese",
"gebiede",
"oos",
"van",
"die",
"Elberivier",
"gestig",
"is",
",",
"val",
"in",
"hierdie",
"fase",
".",
"Heersers",
"het",
"stede",
"toenemend",
"as",
"'n",
"belangrike",
"bron",
"van",
"inkomste",
"beskou",
"en",
"vanaf",
"die",
"vroeëe",
"eeu",
"aktief",
"bygedra",
"tot",
"die",
"stigting",
"van",
"nuwe",
"nedersettings",
"waaraan",
"besondere",
"voorregte",
"toegeken",
"is",
".",
"Reformasie",
"en",
"Dertigjarige",
"Oorlog",
"Onder",
"die",
"heerskappy",
"van",
"Maximiliaan",
"I",
",",
"wat",
"tussenenas",
"keiser",
"van",
"die",
"Heilige",
"Romeinse",
"Ryk",
"regeer",
",",
"begin",
"die",
"Huis",
"Habsburg",
"'n",
"oorheersende",
"politieke",
"rol",
"in",
"Europa",
"speel",
".",
"Alhoewel",
"Maximiliaan",
"dikwels",
"\"",
"die",
"laaste",
"ridder",
"\"",
"genoem",
"word",
",",
"stel",
"die",
"hoogs",
"opgeleide",
"keiser",
"belang",
"in",
"wetenskap",
"en",
"kuns",
"en",
"staan",
"onder",
"die",
"invloed",
"van",
"die",
"humanisme",
"en",
"renaissance",
".",
"Nogtans",
"bly",
"die",
"politieke",
"strukture",
"van",
"die",
"Ryk",
"ingewikkeld",
".",
"Die",
"Augustynse",
"monnik",
"Martin",
"Luther",
",",
"wat",
"sedertnet",
"die",
"wantoestande",
"in",
"die",
"Rooms-Katolieke",
"Kerk",
"wil",
"keer",
",",
"maak",
"deur",
"middel",
"van",
"nuwe",
"media",
"soos",
"pamflette",
"en",
"gedrukte",
"boeke",
"sy",
"oortuigings",
"in",
"die",
"hele",
"land",
"bekend",
".",
"Uiteindelik",
"lui",
"hy",
"die",
"reformasie",
"in",
"Duitsland",
"in",
".",
"Hy",
"vertaal",
"die",
"Bybel",
"in",
"Duits",
"en",
"skep",
"sodoende",
"'n",
"Duitse",
"standaardtaal",
"op",
"basis",
"van",
"die",
"Middelduitse",
"dialekte",
".",
"Die",
"politieke",
"en",
"godsdienstige",
"spannings",
"in",
"Duitsland",
"ontvlam",
"inin",
"die",
"Dertigjarige",
"Oorlog",
".",
"Duitsland",
"word",
"die",
"slagveld",
"van",
"die",
"Europese",
"moondhede",
"soos",
"Frankryk",
"en",
"Swede",
",",
"wat",
"aan",
"die",
"kant",
"van",
"die",
"Duitse",
"Protestantse",
"heersers",
"teen",
"die",
"keiserlike",
"Katoliek-gesinde",
"magte",
"optree",
".",
"Die",
"oorlogshandelinge",
"en",
"daarmee",
"gepaardgaande",
"gruweldade",
"en",
"hongersnode",
"lei",
"tot",
"'n",
"ongekende",
"verlies",
"aan",
"menselewens",
".",
"Meer",
"as",
"een",
"derde",
"van",
"die",
"Duitse",
"bevolking",
"sterf",
"in",
"die",
"oorlog",
",",
"wat",
"eers",
"inmet",
"die",
"Vredesluiting",
"van",
"Münster",
"tot",
"'n",
"einde",
"kom",
".",
"Tydperk",
"tot",
"die",
"Franse",
"Rewolusie",
"Die",
"Franse",
"koning",
"Lodewyk",
"XIV",
"maak",
"innamens",
"sy",
"skoonsuster",
"Elisabeth",
"Charlotte",
"van",
"die",
"Palts",
"aanspraak",
"op",
"die",
"gebied",
"Palts",
",",
"'n",
"welvarende",
"streek",
"langs",
"die",
"Ryn",
",",
"met",
"die",
"stad",
"Heidelberg",
"as",
"een",
"van",
"sy",
"sentrums",
".",
"In",
"die",
"Negejarige",
"Oorlog",
",",
"wat",
"as",
"gevolg",
"uitbreek",
",",
"word",
"die",
"gebied",
",",
"een",
"van",
"die",
"welvarendste",
"in",
"Duitsland",
",",
"verwoes",
".",
"Ondanks",
"die",
"verwoestings",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"Dertigjarige",
"Oorlog",
",",
"die",
"Negejarige",
"Oorlog",
"en",
"die",
"Spaanse",
"Opvolgingsoorlog",
"in",
"Duitsland",
"aangerig",
"is",
",",
"herstel",
"die",
"ryk",
"en",
"belef",
"'n",
"nuwe",
"ekonomiese",
"en",
"kulturele",
"bloeitydperk",
".",
"Op",
"politieke",
"gebied",
"kan",
"daar",
"egter",
"geen",
"sprake",
"van",
"vernuwing",
"wees",
"nie",
".",
"Ook",
"Pruise",
",",
"wat",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"belangrikste",
"deelstate",
"van",
"die",
"Heilige",
"Romeinse",
"Ryk",
"ontwikkel",
",",
"bly",
"onder",
"sy",
"verligte",
",",
"maar",
"outeritêre",
"koning",
"Frederik",
"die",
"Grotetot'n",
"absolutistiese",
"monargie",
".",
"Die",
"magsstryd",
"tussen",
"Pruise",
"en",
"Oostenryk",
"begin",
"die",
"Heilige",
"Romeinse",
"Ryk",
"heeltemal",
"verlam",
".",
"Tydperk",
"tussenen",
"Ná",
"die",
"Franse",
"Rewolusie",
"vanbegin",
"Frankryk",
"onder",
"die",
"heerskappy",
"van",
"Napoleon",
"Bonaparte",
"sy",
"magsgebied",
"in",
"Europa",
"uitbrei",
".",
"Onder",
"die",
"Franse",
"invloed",
"word",
"die",
"Heilige",
"Romeinse",
"Ryk",
"inontbind",
",",
"terwyl",
"Pruise",
"danksy",
"politieke",
"hervormings",
"tot",
"'n",
"moderne",
"staat",
"ontwikkel",
".",
"In",
"die",
"Duitse",
"Bevrydingsoorloë",
"ly",
"Napoleon",
"'n",
"nederlaag",
",",
"maar",
"die",
"vereniging",
"van",
"die",
"verskillende",
"Duitse",
"state",
"misluk",
".",
"Omtrentneem",
"die",
"industrialisering",
"van",
"Duitsland",
"'n",
"aanvang",
".",
"Die",
"verarming",
"van",
"talle",
"werkers",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"toenemende",
"meganisering",
"van",
"verskillende",
"bedrywe",
"en",
"herhaalde",
"misoeste",
"lei",
"tot",
"politieke",
"onluste",
".",
"Nadat",
"die",
"owerhede",
"onder",
"meer",
"in",
"Pruise",
"nie",
"instem",
"tot",
"hervormings",
"nie",
",",
"breek",
"in",
"Maartopstande",
"uit",
"wat",
"talle",
"menselewens",
"eis",
".",
"Die",
"Duitse",
"vorste",
"verset",
"hulle",
"egter",
"teen",
"die",
"burgerlike",
"rewolusie",
"en",
"die",
"konstitusionele",
"grondwet",
"wat",
"deur",
"liberale",
"voorgestel",
"word",
",",
"kom",
"nie",
"tot",
"stand",
"nie",
".",
"Gedurende",
"die",
"vyftigerjare",
"emigreer",
"baie",
"Duitsers",
"na",
"oorsese",
"lande",
",",
"veral",
"na",
"die",
"Verenigde",
"State",
".",
"Desondanks",
"ontwikkel",
"die",
"Duitstalige",
"Sentraal-Europa",
"danksy",
"sy",
"gevorderde",
"ekonomie",
"en",
"tegnologieë",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"belangrikste",
"gebiede",
"ter",
"wêreld",
".",
"Onder",
"die",
"indruk",
"van",
"die",
"maatskaplike",
"ellende",
"skryf",
"Karl",
"Marx",
"sy",
"\"",
"Kritiek",
"op",
"die",
"politieke",
"ekonomie",
"\"",
".",
"In",
"Pruise",
"gebruik",
"die",
"kanselier",
"Otto",
"von",
"Bismarck",
"internasionale",
"spannings",
"om",
"Pruise",
"se",
"politieke",
"hegemonie",
"in",
"Duitsland",
"te",
"bevorder",
".",
"Duitse",
"Keiserryk1918",
")",
"Franse",
"provokasies",
"gee",
"die",
"aanleiding",
"tot",
"die",
"Frans-Duitse",
"Oorlog",
"in",
"Ná",
"die",
"Franse",
"nederlaag",
"gryp",
"Bismarck",
"die",
"kans",
"om",
"'n",
"Duitse",
"keiserryk",
"onder",
"die",
"heerskappy",
"van",
"Pruise",
"se",
"koning",
"Wilhelm",
"I",
"te",
"stig",
".",
"Die",
"skadevergoeding",
"wat",
"Frankryk",
"moet",
"betaal",
",",
"bevorder",
"die",
"ekonomiese",
"oplewing",
"in",
"Duitsland",
".",
"Die",
"binnelandse",
"beleid",
"word",
"deur",
"die",
"stryd",
"teen",
"die",
"invloed",
"van",
"die",
"Rooms-Katolieke",
"Kerk",
"en",
"die",
"Sosiaal-Demokratiese",
"Party",
"gekenmerk",
".",
"In",
"die",
"magstryd",
"met",
"ander",
"Europese",
"lande",
"besluit",
"Duitsland",
"om",
"sy",
"eie",
"koloniale",
"ryk",
"te",
"stig",
",",
"onder",
"meer",
"in",
"Afrika",
"en",
"die",
"Suidsee",
".",
"Die",
"Eerste",
"Wêreldoorlog",
"breek",
"inas",
"gevolg",
"van",
"die",
"onrus",
"in",
"die",
"Balkan",
"en",
"die",
"ingewikkelde",
"alliansies",
"tussen",
"die",
"groot",
"mondhede",
"uit",
".",
"Die",
"Duitse",
"planne",
",",
"om",
"eers",
"Frankryk",
"en",
"daarna",
"Rusland",
"neer",
"te",
"werp",
",",
"misluk",
".",
"Duitse",
"troepe",
"word",
"in",
"'n",
"langdurige",
"oorlog",
"aan",
"twee",
"fronte",
"verwikkel",
".",
"Die",
"Duitse",
"nederlaag",
"maak",
"inook",
"'n",
"einde",
"aan",
"die",
"monargiese",
"stelsel",
"wat",
"deur",
"'n",
"republikeinse",
"staatsvorm",
"vervang",
"word",
".",
"Republiek",
"van",
"Weimar1933",
")",
"Volgens",
"die",
"Vredesverdrag",
"van",
"Versailles",
",",
"waarin",
"die",
"Duitsers",
"alle",
"skuld",
"vir",
"die",
"Groot",
"Oorlog",
"moes",
"aanvaar",
",",
"was",
"die",
"Duitse",
"Ryk",
"verplig",
"om",
"oorlogsreparasies",
"aan",
"die",
"geallieerde",
"moondhede",
"te",
"betaal",
"–",
"'n",
"klousule",
"wat",
"deur",
"baie",
"as",
"'n",
"vernedering",
"ervaar",
"is",
"en",
"'n",
"swaar",
"las",
"op",
"die",
"na-oorlogse",
"ekonomie",
"geplaas",
"het",
".",
"Toe",
"die",
"Duitse",
"Ryk",
"sy",
"skuld",
"wanbetaal",
"het",
",",
"het",
"Frankryk",
"en",
"België",
"nie",
"geskroom",
"om",
"dele",
"van",
"die",
"land",
"se",
"vernaamste",
"nywerheidsgebiede",
",",
"veral",
"die",
"Ruhrgebied",
"met",
"sy",
"steenkool-mynboubedryf",
"en",
"swaar",
"nywerhede",
",",
"te",
"beset",
"nie",
"om",
"betaling",
"af",
"te",
"dwing",
".",
"Uit",
"ekonomiese",
"nood",
"–",
"naas",
"reparasies",
"moes",
"ook",
"salarisse",
"en",
"lone",
"in",
"die",
"openbare",
"sektor",
"betaal",
"word",
"–",
"het",
"die",
"Duitse",
"regering",
"hom",
"na",
"die",
"drukpers",
"gewend",
"om",
"op",
"groot",
"skaal",
"nuwe",
"geld",
"te",
"skep",
".",
"Die",
"gevolg",
"was",
"'n",
"hiperinflasie",
"wat",
"ongekende",
"afmetings",
"aangeneem",
"het",
".",
"Toe",
"in",
"November'n",
"nuwe",
"geldeenheid",
",",
"die",
"Rentenmark",
",",
"ingevoer",
"is",
"om",
"die",
"ou",
"\"",
"Papiermark",
"\"",
"te",
"vervang",
",",
"was",
"die",
"wisselkoers1",
"biljoen",
".",
"Die",
"politieke",
"situasie",
"het",
"eers",
"ná",
"jare",
"se",
"onluste",
"en",
"die",
"invoering",
"van",
"die",
"Rentenmark",
"begin",
"stabiliseer",
".",
"Die",
"kulturele",
"lewe",
"het",
"'n",
"bloeitydperk",
"tydens",
"die",
"sogenaamde",
"\"",
"Goue",
"twintigerjare",
"\"",
"beleef",
",",
"'n",
"periode",
"van",
"relatiewe",
"politieke",
"en",
"ekonomiese",
"stabiliteit",
"wat",
"inbegin",
"het",
"en",
"tot",
"'n",
"groot",
"mate",
"deur",
"buitelandse",
",",
"veral",
"Amerikaanse",
",",
"lenings",
"gefinansieer",
"is",
".",
"Ekonomiese",
"en",
"politieke",
"toestande",
"het",
"met",
"die",
"Groot",
"Depressie",
"inweer",
"dramaties",
"begin",
"versleg",
"nadat",
"Amerikaanse",
"beleggers",
"kredietlyne",
"opgeskort",
"en",
"groot",
"bedrae",
"kapitaal",
"aan",
"die",
"land",
"onttrek",
"het",
".",
"Radikale",
"groeperings",
"soos",
"die",
"Moskou-gesinde",
"Kommunistiese",
"Party",
"van",
"Duitsland",
"(",
"KPD",
")",
"en",
"die",
"fascistiese",
"Nasionaal-Sosialistiese",
"Duitse",
"Arbeidersparty",
"(",
"NSDAP",
")",
"het",
"die",
"demokratiese",
"stelsel",
"van",
"die",
"republiek",
"ernstig",
"begin",
"ondermyn",
".",
"Die",
"deflasionêre",
"ekonomiese",
"beleid",
"van",
"die",
"kanselier",
"Brüning",
"het",
"die",
"ekonomiese",
"krisis",
"vererger",
"en",
"die",
"werkloosheidsyfer",
"in",
"Januarietot",
"meer",
"as",
"ses",
"miljoen",
"laat",
"styg",
".",
"\"",
"Derde",
"Ryk\"",
"1945",
")",
"OpJanuarieword",
"die",
"leier",
"van",
"die",
"NSDAP",
",",
"Adolf",
"Hitler",
",",
"tot",
"Rykskanselier",
"van",
"Duitsland",
"benoem",
".",
"Die",
"verregse",
"politici",
"van",
"die",
"Duits-Nasionale",
"Volksparty",
"(",
"DNVP",
")",
"slaag",
"nie",
"daarin",
"om",
"Hitler",
"en",
"sy",
"party",
"in",
"die",
"gemeenskaplike",
"koalisieregering",
"\"",
"in",
"bedwang",
"te",
"hou",
"\"",
"nie",
",",
"soos",
"hulle",
"oorspronklik",
"beplan",
"het",
".",
"Binne",
"enkele",
"maande",
"verseker",
"Hitler",
"sy",
"ongedeelde",
"mag",
",",
"veral",
"danksy",
"die",
"gewelddadige",
"optrede",
"van",
"sy",
"SA-groepering",
"teen",
"opposisiepartye",
".",
"Joodse",
"burgers",
"en",
"teenstanders",
"word",
"vervolg",
"en",
"vermoor",
".",
"Hitler",
"en",
"sy",
"party",
"oorheers",
"Duitsland",
"in",
"'n",
"soort",
"\"",
"populêre",
"diktatuur",
"\"",
"–",
"die",
"groot",
"massa",
"van",
"die",
"bevolking",
"steun",
"die",
"bewind",
",",
"terwyl",
"andersdenkendes",
"brutaal",
"onderdruk",
"word",
".",
"Hitler",
"forseer",
"die",
"bewapening",
"en",
"militarisering",
"van",
"Duitsland",
".",
"Duitstalige",
"gebiede",
"soos",
"Oostenryk",
"(",
"\"",
"Anschluss",
"\"",
")",
"en",
"die",
"Sudete-gebied",
"in",
"Tsjeggië",
"word",
"by",
"die",
"Duitse",
"Ryk",
"ingelyf",
".",
"Ná",
"'n",
"geheime",
"ooreenkoms",
"met",
"die",
"Sowjetiese",
"diktator",
"Stalin",
"in",
"die",
"laat",
"somer",
"vanbeplan",
"Hitler",
"'n",
"aanvalsoorlog",
"teen",
"Pole",
".",
"OpAugustus",
"val",
"Duitse",
"troepe",
"Pole",
"aan",
".",
"Ná",
"sy",
"oorwinning",
"oor",
"Frankryk",
"ingeniet",
"Hitler",
"die",
"gewildheid",
"van",
"die",
"massas",
".",
"Nogtans",
"is",
"hy",
"van",
"voorneme",
"om",
"die",
"Duitse",
"ryksgebied",
"in",
"die",
"ooste",
"uit",
"te",
"brei",
"en",
"Stalin",
"uit",
"te",
"skakel",
".",
"Gevolglik",
"beveel",
"hy",
"opJunieom",
"die",
"Sowjetunie",
"aan",
"te",
"val",
".",
"Tog",
"sedert",
"die",
"jaarword",
"die",
"Duitse",
"ryksgebied",
"in",
"toenemende",
"mate",
"deur",
"die",
"oorlog",
"geraak",
":",
"Britse",
"bomwerpers",
"verwoes",
"Duitse",
"stede",
"soos",
"Keulen",
"en",
"Lübeck",
".",
"'n",
"Poging",
"van",
"Duitse",
"offisiere",
"om",
"Hitler",
"deur",
"middel",
"van",
"'n",
"sluipmoord",
"uit",
"te",
"skakel",
"misluk",
"opJulie",
"Ná",
"hierdie",
"datum",
"eis",
"die",
"oorlogshandelinge",
"en",
"bombardemente",
"die",
"lewens",
"van",
"meer",
"Duitse",
"soldate",
"en",
"burgerlikes",
"as",
"in",
"die",
"eerste",
"vyf",
"jare",
"van",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
".",
"Danksy",
"die",
"oormag",
"van",
"die",
"geallieerde",
"troepe",
"ly",
"Duitsland",
"uiteindelik",
"'n",
"verpletterende",
"neerlaag",
".",
"Hitler",
"pleeg",
"opAprilselfmoord",
"in",
"Berlyn",
".",
"Russiese",
",",
"Amerikaanse",
",",
"Britse",
"en",
"Franse",
"troepe",
"beset",
"Duitsland",
"en",
"ook",
"die",
"Duitse",
"hoofstad",
"word",
"in",
"vier",
"besettingsones",
"opgedeel",
".",
"Naoorlogse",
"tydperk",
"In",
"die",
"Sowjetiese",
"sone",
"word",
"die",
"Sosiaaldemokratiese",
"Party",
"(",
"SPD",
")",
"ingedwing",
"om",
"met",
"die",
"Kommuniste",
"(",
"KPD",
")",
"saam",
"te",
"smelt",
".",
"Die",
"gebied",
"trek",
"ook",
"geen",
"voordeel",
"uit",
"die",
"Amerikaanse",
"Marshall-plan",
"nie",
",",
"wat",
"deur",
"middel",
"van",
"krediete",
"en",
"ekonomiese",
"hulp",
"die",
"heropbou",
"van",
"die",
"oorlogsverwoeste",
"Europa",
"moontlik",
"maak",
".",
"Stalin",
"reageer",
"op",
"die",
"monetêre",
"hervorming",
"in",
"die",
"drie",
"westelike",
"besettingsones",
"en",
"die",
"invoering",
"van",
"die",
"Deutsche",
"Mark",
"(",
"DM",
")",
"as",
"nuwe",
"geldeenheid",
"inmet",
"'n",
"blokkade",
"van",
"die",
"westelike",
"sones",
"van",
"Berlyn",
".",
"Die",
"geallieerde",
"magte",
",",
"waaronder",
"ook",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Lugmag",
",",
"vervoer",
"tydens",
"die",
"sogenaamde",
"Berlynse",
"Lugbrug",
"alle",
"invoere",
"vir",
"Wes-Berlyn",
"met",
"vliegtuie",
"na",
"die",
"stad",
".",
"Stalin",
"ly",
"'n",
"politieke",
"nederlaag",
"en",
"staak",
"die",
"blokkade",
"in",
"die",
"volgende",
"jaar",
".",
"Twee",
"Duitse",
"state",
"Alle",
"politieke",
"pogings",
"om",
"Duitsland",
"te",
"herenig",
",",
"misluk",
",",
"aangesien",
"Stalin",
"nie",
"daarin",
"slaag",
"om",
"'n",
"neutrale",
"Duitse",
"staat",
"in",
"die",
"lewe",
"te",
"roep",
"nie",
"en",
"inword",
"twee",
"Duitse",
"state",
"gestig",
":",
"Die",
"Bondsrepubliek",
"Duitsland",
"(",
"BRD",
")",
"as",
"'n",
"Westerse",
"demokrasie",
"en",
"die",
"Duitse",
"Demokratiese",
"Republiek",
"(",
"DDR",
")",
"as",
"'n",
"Sosialistiese",
"staat",
".",
"Die",
"laaste",
"Duitse",
"krygsgevangenes",
"word",
"eers",
"indeur",
"die",
"Sowjetunie",
"vrygelaat",
".",
"'n",
"Reusestroom",
"vlugtelinge",
"na",
"Wes-Duitsland",
"bedreig",
"die",
"politieke",
"en",
"ekonomiese",
"stabiliteit",
"van",
"die",
"DDR",
".",
"Inlaat",
"die",
"DDR-regering",
"die",
"Berlynse",
"Muur",
"oprig",
".",
"Vanafis",
"die",
"Duits-Duitse",
"grenslyn",
"met",
"mynvelde",
"en",
"'n",
"grensdraad",
"versterk",
".",
"Vanafvorm",
"die",
"Sosiaaldemokrate",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"'n",
"koalisieregering",
"met",
"die",
"Christelike",
"Demokrate",
"en",
"vanafmet",
"die",
"liberale",
"party",
"FDP",
".",
"'n",
"Beleid",
"van",
"vreedsame",
"toenadering",
"tussen",
"Wes-Duitsland",
"en",
"die",
"Oosbloklande",
"en",
"politieke",
"hervormings",
"in",
"Wes-Duitsland",
"kenmerk",
"hierdie",
"tydperk",
".",
"In",
"die",
"DDR",
"volg",
"Erich",
"Honecker",
"inWalter",
"Ulbricht",
"as",
"staats-",
"en",
"partyleier",
"op",
".",
"Anders",
"as",
"verwag",
"volg",
"hy",
"geen",
"liberale",
"beleid",
"nie",
"en",
"die",
"staat",
"versnel",
"die",
"nasionalisering",
"van",
"die",
"laaste",
"vrye",
"ondernemings",
".",
"In",
"die",
"Bondsrepubliek",
"Duitsland",
"word",
"die",
"voorsitter",
"van",
"die",
"Christelik-Demokratiese",
"Unie",
",",
"Helmut",
"Kohl",
",",
"ná",
"'n",
"mosie",
"van",
"wantroue",
"inbondskanselier",
"as",
"opvolger",
"van",
"Helmut",
"Schmidt",
"(",
"SPD",
")",
".",
"Krisis",
"van",
"die",
"DDR",
"en",
"die",
"Duitse",
"hereniging",
"Sedertgroei",
"die",
"invloed",
"van",
"die",
"opposisie",
"binne-in",
"die",
"DDR",
",",
"na",
"die",
"opposisie",
"deur",
"die",
"Sowjetiese",
"perestroika-beleid",
"aangemoedig",
"word",
"om",
"meer",
"demokratiese",
"regte",
"op",
"te",
"eis",
".",
"Twee",
"jaar",
"later",
"ruk",
"die",
"situasie",
"in",
"die",
"land",
"onder",
"die",
"indruk",
"van",
"massabetogings",
"hand",
"uit",
".",
"Die",
"staatsparty",
"SED",
"raak",
"ontslae",
"van",
"Erich",
"Honecker",
",",
"maar",
"slaag",
"nie",
"daarin",
"om",
"sy",
"magsposisie",
"te",
"bewaar",
"nie",
".",
"OpNovemberword",
"die",
"Berlynse",
"Muur",
"geopen",
"en",
"invind",
"die",
"eerste",
"vrye",
"verkiesing",
"in",
"die",
"DDR",
"plaas",
".",
"Die",
"DDR-parlement",
",",
"die",
"Volkskammer",
",",
"besluit",
"om",
"by",
"die",
"Bondsrepubliek",
"Duitsland",
"aan",
"te",
"sluit",
".",
"Die",
"twee",
"Duitse",
"state",
"word",
"opOktoberherenig",
"en",
"Berlyn",
"word",
"nájaar",
"weer",
"die",
"hoofstad",
"van",
"die",
"hele",
"Duitsland",
".",
"Ekonomie",
"Duitsland",
"is",
"tans",
"die",
"grootste",
"ekonomie",
"in",
"Europa",
"en",
"die",
"vierde",
"grootste",
"ter",
"wêreld",
"ná",
"die",
"Verenigde",
"State",
",",
"China",
"en",
"Japan",
".",
"Die",
"land",
"is",
"volgens",
"amptelike",
"statistieke",
"tans",
"ook",
"die",
"grootste",
"uitvoerder",
"ter",
"wêreld",
"voor",
"die",
"Volksrepubliek",
"China",
"en",
"die",
"Verenigde",
"State",
".",
"Inis",
"goedere",
"ter",
"waarde",
"van",
"€1,2",
"biljoen",
"uit",
"-",
"en",
"goedere",
"ter",
"waarde",
"van",
"€950",
"miljard",
"ingevoer",
".",
"Die",
"handelsoorskot",
"het",
"op",
"€250",
"miljard",
"te",
"staan",
"gekom",
".",
"Duitsland",
"se",
"belangrikste",
"handelsvennote",
"is",
"Frankryk",
",",
"die",
"Verenigde",
"State",
",",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
",",
"Nederland",
"en",
"Sjina",
".",
"Duitsland",
"word",
"sedert",
"die",
"einde",
"van",
"diee",
"eeu",
"steeds",
"as",
"een",
"van",
"die",
"leidende",
"nywerheidslande",
"beskou",
".",
"Die",
"belangrikste",
"nywerhede",
"is",
"motorvervaardiging",
",",
"elektrotegniese",
"produkte",
",",
"masjienbou",
"en",
"chemie",
".",
"Nogtans",
"het",
"die",
"aandeel",
"werknemers",
"in",
"die",
"nywerheidsektor",
"tussenenvantotpersent",
"gedaal",
",",
"terwyl",
"die",
"aandeel",
"werknemers",
"in",
"die",
"dienstesektor",
"verdubbel",
"het",
"en",
"noupersent",
"(",
"ofmiljoen",
")",
"bedra",
".",
"Die",
"tersiêre",
"sektor",
"se",
"bydrae",
"tot",
"die",
"BGP",
"beloop",
"tans",
"meer",
"aspersent",
".",
"Ondanks",
"die",
"sukses",
"op",
"die",
"uitvoermarkte",
"het",
"Duitsland",
"tydelik",
"moeilike",
"ekonomiese",
"vraagstukke",
"in",
"die",
"gesig",
"gestaar",
".",
"So",
"was",
"die",
"besparingspeil",
"in",
"die",
"verlede",
"redelik",
"hoog",
"in",
"vergelyking",
"met",
"ander",
"ontwikkelde",
"lande",
",",
"terwyl",
"die",
"binnelandse",
"verbruik",
"relatief",
"swak",
"gebly",
"het",
".",
"As",
"gevolg",
"het",
"die",
"land",
"teen",
"die",
"begin",
"van",
"diete",
"eeu",
"gebuk",
"gegaan",
"onder",
"'n",
"hoë",
"werkloosheidsyfer",
"van",
"omtrent",
"tien",
"persent",
",",
"die",
"hoë",
"koste",
"van",
"die",
"sosiale",
"welvaartstelsel",
",",
"'n",
"baie",
"hoë",
"staatskuld",
"en",
"deflasionêre",
"tendense",
"op",
"die",
"goedere-",
"en",
"arbeidsmarkte",
".",
"Lone",
"en",
"salarisse",
"het",
"ondanks",
"die",
"verhoogde",
"produktiwiteit",
"in",
"die",
"afgelope",
"jare",
"nouliks",
"gestyg",
".",
"Die",
"ekonomiese",
"situasie",
"in",
"Oos-Duitsland",
"was",
"besonder",
"kommerwekkend",
";",
"hier",
"ontbreek",
"ná",
"die",
"omverwerping",
"van",
"die",
"sosialistiese",
"stelsel",
"die",
"industriële",
"en",
"tersiêre",
"infrastruktuur",
",",
"wat",
"tot",
"grootskaalse",
"binnelandse",
"migrasie",
"na",
"die",
"westelike",
"deelstate",
"gelei",
"het",
".",
"Groeikoers",
"van",
"die",
"bruto",
"binnelandse",
"produk2019",
"in",
"persent",
"Bron",
":",
"Statistisches",
"Bundesamt",
":",
"Veränderung",
"des",
"Bruttoinlandsprodukts",
"(",
"BIP",
")",
"gegenüber",
"dem",
"Vorjahr",
".",
"Besoek",
"opJulie",
"Konjunktuur",
"Bron",
":",
"Germany",
"Trade",
"&",
"Invest",
"(",
"GTAI",
")",
":",
"Standort",
"Deutschland",
"–",
"Kurzer",
"Überblick",
"Ekonomiese",
"struktuur",
"Bron",
":",
"Germany",
"Trade",
"&",
"Invest",
"(",
"GTAI",
")",
":",
"Standort",
"Deutschland",
"–",
"Kurzer",
"Überblick",
"Renaissance",
"van",
"die",
"nywerheidsektor",
"Een",
"van",
"die",
"mees",
"noemenswaardige",
"kenmerke",
"van",
"Duitsland",
"se",
"nuwe",
"ekonomiese",
"opswaai",
"in",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
"is",
"die",
"oplewing",
"van",
"die",
"nywerheidsektor",
".",
"Sy",
"aandeel",
"aan",
"die",
"bruto",
"geografiese",
"produk",
"van",
"die",
"land",
"het",
"tussenenvan4",
"tot6",
"persent",
"toegeneem",
".",
"Terwyl",
"die",
"nywerheidsektor",
"in",
"die",
"meeste",
"geïndustrialiseerde",
"lande",
"al",
"dekades",
"lank",
"gekrimp",
"het",
"sodat",
"hulle",
"ekonomieë",
"tot",
"dienste-ekonomieë",
"begin",
"verander",
"het",
",",
"skep",
"die",
"sekondêre",
"sektor",
",",
"wat",
"sonder",
"die",
"boubedryf",
"slegspersent",
"van",
"Duitsland",
"se",
"werknemers",
"in",
"diens",
"het",
",",
"tans",
"'n",
"derde",
"van",
"alle",
"nuwe",
"werkgeleenthede",
".",
"Die",
"industriële",
"sektor",
"word",
"in",
"teenstelling",
"met",
"die",
"dienstesektor",
"deur",
"relatief",
"hoë",
"lone",
"en",
"salarisse",
"gekenmerk",
".",
"Die",
"persentasie",
"uitvoere",
"het",
"in",
"die",
"periode",
"tussenenvan3",
"tot3",
"persent",
"gestyg",
".",
"Veral",
"Oos-Duitsland",
"se",
"nywerhede",
"groei",
"tans",
"vinnig",
"en",
"lewer",
"sowat",
"elf",
"persent",
"van",
"die",
"totale",
"nywerheidsproduksie",
"op",
".",
"Inenwas",
"daar",
"weer",
"'n",
"merkwaardige",
"toename",
"in",
"die",
"getal",
"werkgeleenthede",
"in",
"die",
"nywerheidsektor",
"wat",
"einde",
"September5,3",
"miljoen",
"werknemers",
"in",
"diens",
"gehad",
"het",
".",
"Die",
"sterkste",
"groei",
"is",
"in",
"masjienbou",
"(",
"+3,6",
"persent",
")",
"en",
"by",
"vervaardigers",
"van",
"metaalprodukte",
"(",
"+2,9",
"persent",
")",
"aangeteken",
".",
"Ook",
"in",
"die",
"volgende",
"jare",
"het",
"die",
"land",
"sy",
"status",
"as",
"nywerheidsreus",
"met",
"sukses",
"verdedig",
".",
"Die",
"aantal",
"ekonomies",
"aktiewe",
"persone",
"het",
"inmetmiljoen",
"die",
"hoogste",
"vlak",
"ooit",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"Federale",
"Republiek",
"van",
"Duitsland",
"bereik",
",",
"terwyl",
"ook",
"alle",
"ander",
"ekonomiese",
"aanwysers",
"uiters",
"belowend",
"was",
".",
"Virenword",
"met5",
"persent",
"weer",
"'n",
"ekonomiese",
"groeikoers",
"bo",
"die",
"gemiddelde",
"van",
"alle",
"EU-lidstate",
"verwag",
".",
"Lone",
"en",
"salarisse",
"het",
"aansienlik",
"gestyg",
",",
"terwyl",
"werkloosheidsyfers",
"in",
"baie",
"landsdele",
"merkbaar",
"gedaal",
"en",
"die",
"privaat",
"verbruik",
"verder",
"aangewakker",
"het",
".",
"Ontleders",
"verwys",
"na",
"twee",
"sentrale",
"ekonomiese",
"faktore",
"by",
"Duitsland",
"se",
"ekonomiese",
"suksesverhaal",
".",
"So",
"het",
"die",
"land",
",",
"wat",
"tradisioneel",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"uitvoerders",
"is",
",",
"sy",
"aandeel",
"op",
"die",
"wêreldmarkte",
"ondanks",
"die",
"Volksrepubliek",
"van",
"Sjina",
"se",
"dinamiese",
"groei",
"sedert",
"die",
"middel",
"van",
"dies",
"feitlik",
"gehandhaaf",
"–",
"dit",
"het",
"inbyna",
"elf",
"persent",
"van",
"die",
"globale",
"uitvoere",
"beloop",
",",
"'n",
"daling",
"van",
"slegs",
"twee",
"persent",
"sedert",
"die",
"massiewe",
"toename",
"van",
"Chinese",
"uitvoere",
"omstreeks",
"Die",
"buitelandse",
"handel",
"het",
"inennuwe",
"rekordvlakke",
"bereik",
".",
"Inis",
"goedere",
"ter",
"waarde",
"van196",
"biljoen",
"€",
"uitgevoer",
"(",
"'n",
"styging",
"van4",
"persent",
"teenoor",
"die",
"vorige",
"jaar",
")",
",",
"terwyl",
"invoere",
"met2",
"persent",
"toegeneem",
"het",
"totmiljard",
"€",
".",
"Die",
"handelsoorskot",
"was8",
"miljard",
"€",
".",
"Met",
"'n",
"bydrae",
"vanpersent",
"tot",
"die",
"bruto",
"waardeskepping",
"het",
"Duitsland",
"daarnaas",
"'n",
"redelik",
"sterk",
"nywerheidsbasis",
"wat",
"ongeveer",
"dubbel",
"so",
"groot",
"is",
"as",
"dié",
"van",
"ander",
"nywerheidslande",
"soos",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
",",
"die",
"Verenigde",
"State",
"of",
"Frankryk",
".",
"Dit",
"is",
"nou",
"verweef",
"met",
"die",
"inheemse",
"dienstesektor",
"en",
"fungeer",
"sodoende",
"regstreeks",
"en",
"indirek",
"as",
"'n",
"aandrywer",
"van",
"ekonomiese",
"groei",
".",
"Landbou",
",",
"bosbou",
"en",
"vissery",
"Die",
"bydrae",
"van",
"die",
"landbou",
",",
"bosbou",
"en",
"vissery",
"tot",
"die",
"bruto",
"geografiese",
"produk",
"het",
"intot1",
"persent",
"gedaal",
".",
"Nogtans",
"is",
"Duitsland",
"ten",
"opsigte",
"van",
"die",
"voedselproduksie",
"byna",
"selfversorgend",
":",
"Naastenby",
"negentig",
"persent",
"van",
"die",
"benodigde",
"agrariese",
"produkte",
"word",
"plaaslik",
"verbou",
".",
"Duitsland",
"is",
"die",
"derde",
"grootste",
"agrariese",
"produsent",
"in",
"die",
"Europese",
"Unie",
"ná",
"Frankryk",
"en",
"Italië",
".",
"Inligtingstegnologie",
"Die",
"inligtingstegnologiebedryf",
"is",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"dinamiese",
"en",
"innovatiewe",
"sektore",
"in",
"die",
"Duitse",
"ekonomie",
".",
"Met",
"'n",
"jaarlikse",
"omset",
"vanmiljard",
"€",
"dra",
"die",
"bedryf5",
"persent",
"tot",
"die",
"bruto-waardeskepping",
"(",
"meer",
"as",
"masjienbou",
")",
"en",
"het",
"met000",
"werknemers",
"meer",
"personeel",
"in",
"diens",
"as",
"die",
"motorbedryf",
".",
"Bekende",
"inheemse",
"ondernemings",
"sluit",
"SAP",
",",
"'n",
"globale",
"rolspeler",
"wat",
"kommersiële",
"sagteware",
"betref",
",",
"asook",
"Software",
"AG",
",",
"Datev",
"en",
"IMC",
"in",
".",
"In",
"'n",
"hoogs",
"geïndustrialiseerde",
"omgewing",
"soos",
"Duitsland",
"spits",
"plaaslike",
"IT-ondernemings",
"hulle",
"veral",
"op",
"dienste",
"en",
"ingebedde",
"stelsels",
"toe",
"wat",
"in",
"reële",
"gebruiksgoedere",
"soos",
"motors",
"en",
"elektroniese",
"toestelle",
"benodig",
"word",
".",
"Die",
"integrasie",
"van",
"nywerhede",
",",
"energie",
"en",
"inligtingstegnologie",
"tot",
"intelligente",
"netwerke",
"word",
"as",
"'n",
"uitdaging",
"vir",
"die",
"toekoms",
"beskou",
"wat",
"groot",
"potensiaal",
"vir",
"ekonomiese",
"groei",
"inhou",
".",
"Duitsland",
"is",
"die",
"grootste",
"afsetmark",
"vir",
"sagteware",
"in",
"Europa",
"met",
"'n",
"aandeel",
"van5",
"persent",
"(",
"volgens",
"waarde",
")",
"–",
"voor",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk3",
"persent",
")",
"en",
"Frankryk6",
"persent",
")",
".",
"Duitsland",
"se",
"ekonomie",
"en",
"nywerheidsektor",
"word",
"deur",
"klein",
"en",
"middelslagondernemings",
"oorheers",
",",
"waaronder",
"baie",
"hoogs",
"gespesialiseerde",
"en",
"uitvoergerigte",
"maatskappye",
"(",
"sogenaamde",
"hidden",
"champions",
")",
"wat",
"die",
"vraag",
"na",
"gesofistikeerde",
"sagteware-oplossings",
"dryf",
"en",
"'n",
"belangrike",
"klantesegment",
"vir",
"sagteware-vervaardigers",
"verteenwoordig",
".",
"Demografie",
"Bevolkingsdigtheid",
"en",
"verstedeliking",
"Met",
"'n",
"oppervlakte",
"van588",
"vierkante",
"kilometer",
"en",
"meer",
"asmiljoen",
"inwoners",
"behoort",
"die",
"Bondsrepubliek",
"Duitsland",
"tot",
"die",
"mees",
"digsbevolkte",
"lande",
"ter",
"wêreld",
".",
"Sy",
"bevolking",
"is",
"tans",
"ook",
"die",
"grootste",
"van",
"alle",
"lidstate",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
".",
"Dit",
"is",
"oneweredig",
"oor",
"die",
"land",
"versprei",
",",
"en",
"naas",
"die",
"stadstate",
"Berlyn",
",",
"Hamburg",
"en",
"Bremen",
"het",
"die",
"deelstaat",
"Noordryn-Wesfale",
"die",
"grootste",
"bevolkingsdigtheid",
".",
"Die",
"Oos-Duitse",
"deelstate",
"word",
"–",
"met",
"uitsondering",
"van",
"Sakse",
"–",
"deur",
"'n",
"duidelik",
"laer",
"bevolkingsdigtheid",
"gekenmerk",
".",
"Die",
"nywerheidstreke",
"van",
"die",
"Ruhrgebied",
",",
"Halle-Leipzig",
"en",
"Chemnitz-Zwickau",
"was",
"die",
"eerste",
"gebiede",
"waar",
"groot",
"bevolkingskonsentrasies",
"ontstaan",
"het",
".",
"Later",
"het",
"streke",
"soos",
"die",
"Ryn-Neckar-",
"en",
"Ryn-Main-gebied",
",",
"die",
"Saarland",
",",
"en",
"die",
"metropolitaanse",
"gebiede",
"van",
"Hannover",
"(",
"Nedersakse",
")",
",",
"Neurenberg",
",",
"München",
",",
"Stuttgart",
"en",
"Dresden",
"'n",
"vinnige",
"bevolkingsaanwas",
"getoon",
".",
"Die",
"vyf",
"grootste",
"metropolitaanse",
"gebiede",
"is",
"Ryn-Roer",
"met8",
"miljoen",
"inwoners",
",",
"Ryn-Main8",
"miljoen",
")",
",",
"Berlyn3",
"miljoen",
")",
",",
"Hamburg3",
"miljoen",
")",
"en",
"Stuttgart3",
"miljoen",
")",
".",
"Tans",
"is",
"Berlyn",
"die",
"grootste",
"stedelike",
"nedersetting",
"met",
"meer",
"as4",
"miljoen",
"inwoners",
".",
"Daarnaas",
"het",
"drie",
"ander",
"stede",
",",
"Hamburg",
",",
"München",
"en",
"Keulen",
",",
"'n",
"bevolking",
"van",
"meer",
"as",
"een",
"miljoen",
".",
"Daar",
"is",
"altesaam",
"meer",
"asstede",
"met",
"meer",
"as000",
"inwoners",
"wat",
"in",
"Duitse",
"statistieke",
"as",
"sogenaamde",
"Großstädte",
"(",
"\"",
"groot",
"stede",
"\"",
")",
"geklassifiseer",
"word",
".",
"Die",
"ontwikkeling",
"van",
"stede",
"het",
"reeds",
"in",
"die",
"Romeinse",
"tydperk",
"'n",
"aanvang",
"geneem",
".",
"In",
"hierdie",
"periode",
"het",
"nedersettings",
"soos",
"Keulen",
",",
"Bonn",
",",
"Trier",
",",
"Augsburg",
"en",
"ander",
"ontstaan",
".",
"Middeleeuse",
"stede",
"is",
"dikwels",
"naby",
"die",
"setels",
"van",
"biskoppe",
"gestig",
",",
"soos",
"byvoorbeeld",
"Würzburg",
",",
"Hildesheim",
"en",
"Maagdenburg",
",",
"of",
"het",
"rondom",
"keiserlike",
"paltse",
"begin",
"ontwikkel",
",",
"soos",
"byvoorbeeld",
"Aachen",
"(",
"Aken",
")",
",",
"Goslar",
"en",
"Quedlinburg",
".",
"Vanaf",
"diee",
"eeu",
"is",
"nuwe",
"stedelike",
"nedersettings",
"volgens",
"doelgerig",
"ontwerpte",
"plattegronde",
"veral",
"in",
"die",
"suide",
"van",
"Duitsland",
"gevestig",
".",
"Daarnaas",
"is",
"ook",
"nedersettings",
",",
"wat",
"gedurende",
"die",
"Duitse",
"uitbreiding",
"na",
"die",
"oostelike",
"Sentraal-Europa",
"gestig",
"is",
",",
"stelselmatig",
"aangelê",
".",
"In",
"die",
"Baroktydperk",
"het",
"heersers",
"hul",
"setels",
"tot",
"pragtige",
"hoofstede",
"uitgebou",
",",
"waaronder",
"Dresden",
",",
"Karlsruhe",
"en",
"Mannheim",
".",
"Die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"en",
"die",
"verwoestings",
",",
"wat",
"daarmee",
"gepaard",
"gegaan",
"het",
",",
"het",
"net",
"soos",
"die",
"verstedelikingsproses",
"van",
"metropolitaanse",
"gebiede",
"in",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"diete",
"eeu",
"die",
"voorkoms",
"van",
"talle",
"stede",
"omvorm",
".",
"Huidige",
"demografiese",
"tendense",
"Van",
"diemiljoen",
"inwoners",
"(",
"soos",
"opDesemberin7",
"miljoen",
"huishoudings",
"ismiljoen",
"vroulik",
"enmiljoen",
"manlik",
".",
"Die",
"persentasie",
"buitelanders",
"het2",
"persent",
"beloop",
".",
"Die",
"Duitse",
"bevolking",
"van9",
"miljoen",
"sluit",
"sewe",
"miljoen",
"immigrante",
"van",
"Duitse",
"afkoms",
"in",
",",
"wat",
"veral",
"uit",
"die",
"Russiese",
"Federasie",
",",
"Pole",
"en",
"ander",
"Oos-Europese",
"lande",
"na",
"Duitsland",
"gekom",
"het",
"(",
"altesaam2",
"miljoen",
"mense",
"in",
"die",
"tydperk",
"tussenen",
"of",
"immigrante",
"van",
"dwarsoor",
"die",
"wêreld",
"wat",
"ingeburger",
"is",
".",
"Inis",
"meer",
"as300",
"buitelanders",
"ingeburger",
"–",
"'n",
"styging",
"van2",
"persent",
"teenoor",
"die",
"vorige",
"jaar",
".",
"Van",
"die",
"inwoners",
"was",
"in24,6",
"miljoen",
"(",
"of2",
"persent",
"van",
"die",
"totale",
"bevolking",
")",
"Rooms-Katolieke,2",
"miljoen",
"Protestante",
"(",
"oorwegend",
"Lutherane),2",
"miljoen",
"Moslems",
"(",
"waarvan000",
"met",
"Duitse",
"burgerskap",
"),",
"000",
"Boeddhiste",
"en000",
"Jode",
".",
"Die",
"Grieks-Ortodokse",
"Metropolie",
"van",
"Duitsland",
"het",
"sowat000",
"lede",
".",
"Die",
"buitelandse",
"bevolking",
"het",
"ingestyg",
"tot15",
"miljoen",
",",
"van",
"wie4",
"miljoen",
"uit",
"Europa",
".",
"Die",
"grootste",
"groepe",
"buitelanders",
"inwas",
"Turke53",
"miljoen",
")",
",",
"burgers",
"van",
"ander",
"lande",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"(",
"altesaam7",
"miljoen",
",",
"waarvan7",
"miljoen",
"Pole,6",
"miljoen",
"Italianers,4",
"miljoen",
"Roemene,3",
"miljoen",
"Grieke",
"en3",
"miljoen",
"Kroate",
")",
"en",
"immigrante",
"uit",
"die",
"voormalige",
"Joego-Slawië",
"en",
"Rusland",
".",
"Die",
"aantal",
"Britse",
"burgers",
"is",
"inop000",
"beraam",
".",
"Die",
"sowat000",
"Sorbe",
"(",
"of",
"Wende",
")",
"in",
"die",
"deelstate",
"Brandenburg",
"en",
"Sakse,",
"000",
"Friese",
"in",
"Noordfriesland",
"en",
"op",
"die",
"eiland",
"Helgoland,",
"000",
"Friese",
"in",
"die",
"Saterland-streek",
"geniet",
"net",
"soos",
"sowat000",
"Sinti",
"en",
"Roma",
"kulturele",
"en",
"politieke",
"beskerming",
"as",
"nasionale",
"minderhede",
".",
"Die",
"natuurlike",
"bevolkingsaanwas",
"bly",
"negatief",
",",
"met000",
"geboortes",
"teenoor000",
"sterfgevalle",
"in",
"Inhet",
"die",
"aantal",
"geboortes",
"tot",
"slegs000",
"gedaal",
",",
"die",
"laagste",
"ooit",
"sedert",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"en",
"slegs",
"die",
"helfte",
"van",
"die",
"geboortesyfer",
"wat",
"inaangeteken",
"is",
"toe",
"daar",
"in",
"die",
"Bondsrepubliek",
"Duitsland",
"en",
"die",
"Duitse",
"Demokratiese",
"Republiek",
"altesaam357",
"miljoen",
"geboortes",
"geregistreer",
"is",
".",
"Die",
"geboortesyfer",
"van",
"net5",
"per000",
"inwoners",
"is",
"nou",
"die",
"laagste",
"in",
"Europa",
"en",
"vergelyk",
"baie",
"ongunstig",
"met",
"lande",
"soos",
"Frankryk7",
")",
"en",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk0",
")",
".",
"Vroue",
"met",
"kinders",
"ervaar",
"nog",
"steeds",
"baie",
"nadele",
"in",
"die",
"beroepslewe",
"en",
"baie",
"egpare",
"vrees",
"dat",
"hulle",
"moontlik",
"nie",
"meer",
"kinders",
"kan",
"bekostig",
"nie",
".",
"Inis830",
"buitelanders",
"ingeburger",
".",
"Die",
"aantal",
"buitelanders",
"wat",
"'n",
"Duitse",
"paspoort",
"ontvang",
"het",
",",
"het",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"in",
"vyf",
"jaar",
"weer",
"toegeneem",
".",
"Inis",
"slegs250",
"buitelanders",
"ingeburger",
",",
"in",
"vergelyking",
"met",
"slegs000",
"inen",
"'n",
"rekordgetal",
"van700",
"in",
"Inis",
"twee",
"derdes",
"van",
"die",
"aansoekers390",
"mense",
")",
"ingeburger",
"nadat",
"hulle",
"aan",
"die",
"voorvereiste",
"van",
"ten",
"minste",
"agt",
"jaar",
"verblyf",
"voldoen",
"en",
"oor",
"'n",
"geldige",
"permanente",
"verblyfpermit",
"beskik",
"het",
".",
"Buitelandse",
"eggenote",
"en",
"kinders",
"wat",
"reeds",
"in",
"Duitsland",
"woon",
"word",
"na",
"'n",
"korter",
"wagtyd",
"ingeburger570",
"in",
"'n",
"Derde",
"belangrike",
"kategorie",
"is",
"buitelanders",
"wat",
"volgens",
"'n",
"besluit",
"van",
"Duitse",
"owerhede",
"ingeburger",
"word440",
"inof",
"as",
"gevolg",
"van",
"skadeloosstelling",
"Duitse",
"burgerskap",
"ontvang140",
"in",
"Van",
"die",
"buitelanders",
"wat",
"iningeburger",
"is",
",",
"het",
"sowat000",
"of8",
"persent",
"uit",
"Turkye",
"gekom,600",
"uit",
"Serwië",
",",
"Montenegro",
"of",
"die",
"voormalige",
"Joego-Slawië,",
"940",
"uit",
"Pole",
"en690",
"uit",
"die",
"Russiese",
"Federasie",
".",
"Die",
"aantal",
"immigrante",
"uit",
"Israel",
"wat",
"Duitse",
"burgerskap",
"ontvang",
"het",
",",
"het",
"inmet2",
"persent",
"die",
"meeste",
"toegeneem",
".",
"Aangesien",
"die",
"laaste",
"sensus",
"in",
"die",
"Duitse",
"Demokratiese",
"Republiek",
"inen",
"in",
"die",
"vroeëre",
"Bondsrepubliek",
"Duitsland",
"(",
"Wes-Duitsland",
")",
"inplaasgevind",
"het",
",",
"het",
"presiese",
"statistieke",
"gegewens",
"eers",
"weer",
"met",
"die",
"gesamentlike",
"Europese",
"sensus",
"van",
"die",
"jaar11",
"beskikbaar",
"geword",
".",
"Volgens",
"die",
"sensus",
",",
"wat",
"opMeigepubliseer",
"is",
",",
"het",
"Duitsland",
"'n",
"amptelike",
"bevolking",
"van327",
"900",
"opDesembergehad",
".",
"Immigrasie",
"en",
"emigrasie",
"Inhet",
"volgens",
"voorlopige",
"amptelike",
"statistieke081",
"000226",
"500",
")",
"immigrante",
"na",
"Duitsland",
"gekom",
",",
"'n",
"styging",
"vanpersent",
"of000",
"persone",
"teenoor",
"die",
"vorige",
"jaar.000000",
")",
"inwoners",
"het",
"geëmigreer",
",",
"'n",
"styging",
"vanpersent",
"of000",
"persone",
".",
"Van",
"die",
"immigrante",
"was000",
"buitelanders",
"(",
"+15%",
")",
"en000",
"Duitsers",
"wat",
"uit",
"die",
"buiteland",
"na",
"Duitsland",
"teruggekeer",
"het",
".",
"Die",
"meeste",
"immigrante",
"was",
"uit",
"lidstate",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"afkomstig",
".",
"Opvallend",
"was",
"die",
"sterk",
"toename",
"in",
"immigrasie",
"uit",
"Suid-Europa",
",",
"veral",
"EU-lande",
"wat",
"deur",
"die",
"finansiële",
"en",
"skuldkrisis",
"geraak",
"word",
".",
"So",
"het",
"die",
"getal",
"immigrante",
"uit",
"Griekeland",
"met000",
",",
"dié",
"uit",
"Spanje",
"met000",
"ofpersent",
"en",
"dié",
"uit",
"Portugal",
"met000",
"gestyg",
".",
"Van",
"die",
"emigrante",
",",
"wat",
"ingeregistreer",
"is",
",",
"was000",
"buitelanders",
"en000",
"Duitsers",
".",
"Die",
"amptelike",
"statistieke",
"maak",
"geen",
"verskil",
"tussen",
"tydelike",
"en",
"permanente",
"immigrante",
"en",
"emigrante",
".",
"Bron",
":",
"Statistisches",
"Jahrbuch",
"Tussenenhet",
"die",
"meeste",
"imigrante",
"uit",
"Pole",
"gekom",
".",
"Inhet",
"sowat000",
"Poolse",
"burgers",
"hulle",
"in",
"Duitsland",
"gevestig",
",",
"terwyl",
"die",
"getal",
"inwoners",
"met",
"uitsluitlik",
"Poolse",
"burgerskap",
"gestyg",
"het",
"tot855",
".",
"Bron",
":",
"Statistisches",
"Jahrbuch",
"Volgens",
"amptelike",
"statistieke",
"het071",
"Duitsers",
"inna",
"Suid-Afrika",
"geëmigreer",
",",
"terwyl144",
"vanuit",
"die",
"Kaap",
"na",
"Duitsland",
"teruggekeer",
"het",
".",
"Tussenenhet943",
"Duitsers",
"hulle",
"in",
"Suid-Afrika",
"gevestig",
",",
"terwyl337",
"na",
"Duitsland",
"teruggekeer",
"het",
".",
"Inburgerings",
"Volgens",
"die",
"Statistisches",
"Bundesamt",
"is",
"inmet",
"byna400",
"persone6%",
"meer",
"buitelanders",
"Duitse",
"burgerskap",
"verwerf",
"as",
"in",
"Hierdie",
"groei",
"–",
"die",
"eerste",
"sedert",
"–",
"word",
"toegeskryf",
"aan",
"die",
"merkbaar",
"groter",
"getal",
"Britse",
"inwoners",
"wat",
"hulle",
"permanent",
"in",
"die",
"land",
"gevestig",
"het",
"en",
"–",
"ná",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"se",
"besluit",
"om",
"sy",
"lidmaatskap",
"in",
"die",
"Europese",
"Unie",
"te",
"beëindig",
"–",
"wettige",
"verblyfstatus",
"wil",
"kry",
".",
"Die",
"aantal",
"Turke",
",",
"aan",
"wie",
"Duitse",
"burgerskap",
"toegeken",
"is",
",",
"het",
"–",
"net",
"soos",
"in",
"die",
"vorige",
"jare",
"–",
"weer",
"'n",
"noemenswaardige",
"afname",
"getoon",
".",
"Die",
"gemiddelde",
"ouderdom",
"van",
"ingeburgerdes",
"wasjaar",
",",
"die",
"gemiddelde",
"verblyftydperk",
"in",
"Duitsland",
"wasjaar",
".",
"Die",
"meeste",
"ingeburgerde",
"persone",
"was",
"afkomstig",
"uit",
"Europese",
"lande",
"(",
"waaronderpersent",
"uit",
"EU-lidlande",
")",
".",
"Lewenstandaard",
"Inhet",
"die",
"gemiddelde",
"maandelikse",
"besteebare",
"inkomste",
"van",
"Duitse",
"huishoudings981",
"€510",
"ZAR",
")",
"beloop",
".",
"Tegelykertyd",
"is",
"in'n",
"sesde",
"van",
"die",
"bevolking",
"deur",
"armoede",
"bedreig",
".",
"Van",
"die",
"totale",
"uitgawes",
"van",
"privaat",
"huishoudings",
"is",
"in34",
"persent",
"aan",
"behuising",
"en",
"renovasie,",
"persent",
"aan",
"kos",
"en",
"tabak,",
"persent",
"aan",
"vervoer,",
"persent",
"vir",
"kultuur",
"en",
"vryetydaktiwiteite",
",",
"vyf",
"persent",
"aan",
"klerasie",
"en",
"skoene",
",",
"enpersent",
"aan",
"ander",
"uitgawes",
"bestee.",
"77",
"persent",
"van",
"die",
"huishoudings",
"het",
"inoor",
"'n",
"motor,2",
"persent",
"oor",
"'n",
"televisietoestel,1",
"persent",
"oor",
"'n",
"kamera,",
"persent",
"oor",
"'n",
"rekenaar,9",
"persent",
"oor",
"internettoegang,",
"persent",
"oor",
"'n",
"selfoon,1",
"persent",
"oor",
"'n",
"koelkas",
"enpersent",
"oor",
"'n",
"wasmasjien",
"beskik.persent",
"van",
"die",
"huishoudings",
"het",
"televisiekanale",
"per",
"satelliet",
"ontvang,4",
"persent",
"per",
"kabeltelevisie",
"en6",
"persent",
"per",
"digitale",
"terrestriële",
"televisie",
".",
"Inhetpersent",
"van",
"alle",
"Duitse",
"huishoudings",
"oor",
"huiseiendom",
"of",
"grondbesit",
"beskik",
".",
"Taal",
"Status",
"Duits",
"is",
"die",
"amps-",
"en",
"mees",
"gebruikte",
"taal",
"in",
"Duitsland",
"en",
"word",
"ook",
"as",
"standaardtaal",
"in",
"die",
"media",
"gebruik",
".",
"In",
"die",
"noorde",
"van",
"Duitsland",
",",
"veral",
"in",
"die",
"gebied",
"tussen",
"Hannover",
"en",
"Kassel",
",",
"het",
"die",
"standaardskryftaal",
"lankal",
"die",
"plaaslike",
"Nederduitse",
"dialekte",
"as",
"omgangstaal",
"vervang",
".",
"Dialekte",
"is",
"egter",
"veral",
"in",
"Suid-Duitsland",
"nog",
"steeds",
"die",
"mees",
"gebruiklike",
"omgangstale",
".",
"Martin",
"Luther",
"se",
"Bybelvertaling",
"het",
"in",
"diee",
"eeu",
"'n",
"belangrike",
"rol",
"by",
"die",
"uitbreiding",
"van",
"die",
"huidige",
"Nieuhoogduitse",
"standaardtaal",
"gespeel",
".",
"Inhet",
"Johann",
"Christoph",
"Adelung",
"die",
"eerste",
"groot",
"woordeboek",
"van",
"die",
"Duitse",
"taal",
"uitgegee",
".",
"Die",
"gebroeders",
"Jacob",
"en",
"Wilhelm",
"Grimm",
"het",
"inmet",
"die",
"samestelling",
"van",
"die",
"grootste",
"Duitse",
"woordeboek",
"ooit",
"begin",
"wat",
"eers",
"involtooi",
"is",
"en",
"tans",
"bewerk",
"word",
".",
"Die",
"huidige",
"Duitse",
"spelling",
"is",
"tydens",
"diee",
"eeu",
"vasgelê",
"en",
"steun",
"veral",
"op",
"die",
"Ortografiese",
"Woordeboek",
"van",
"die",
"Duitse",
"Taal",
"(",
"Orthographisches",
"Wörterbuch",
"der",
"deutschen",
"Sprache",
")",
"van",
"Konrad",
"Duden",
"wat",
"inverskyn",
"het",
".",
"Die",
"laaste",
"spellinghervorming",
"in",
"die",
"Duitse",
"taalgebied",
",",
"wat",
"ook",
"Oostenryk",
",",
"Alemanniese",
"Switserland",
"en",
"Liechtenstein",
"insluit",
",",
"is",
"indeurgevoer",
".",
"Duits",
"in",
"die",
"buiteland",
"Duits",
"was",
"vroeër",
"'n",
"verkeerstaal",
"in",
"Middel-Europa",
",",
"Oos-Europa",
"en",
"Skandinawië",
"en",
"het",
"ook",
"'n",
"tyd",
"lank",
"'n",
"belangrike",
"rol",
"as",
"internasionale",
"wetenskapstaal",
"gespeel",
".",
"Dit",
"is",
"nog",
"steeds",
"die",
"mees",
"gesproke",
"moedertaal",
"in",
"die",
"Europese",
"Unie",
"en",
"die",
"tweede",
"belangrikste",
"vreemde",
"taal",
"in",
"die",
"Europese",
"onderwysstelsels",
"na",
"Engels",
".",
"Duits",
"is",
"ook",
"wêreldwyd",
"die",
"derde",
"belangrikste",
"vreemde",
"taal",
"in",
"die",
"onderwys",
"en",
"die",
"tweede",
"belangrikste",
"taal",
"van",
"die",
"internet",
",",
"waar",
"sowat",
"agt",
"persent",
"van",
"alle",
"bladsye",
"in",
"Duits",
"verskyn",
"(",
"teenoor",
"sowat",
"vyftig",
"persent",
"in",
"Engels",
")",
".",
"Naas",
"diplomatieke",
"betrekkinge",
"met",
"die",
"buiteland",
"val",
"ook",
"Duitse",
"kultuur-",
"en",
"onderwysbeleid",
"onder",
"die",
"Departement",
"van",
"Buitelandse",
"Sake",
".",
"Die",
"bevordering",
"van",
"Duits",
"op",
"internasionale",
"vlak",
"staan",
"sentraal",
"in",
"dié",
"beleid",
".",
"Tans",
"is4",
"miljoen",
"mense",
"besig",
"om",
"Duits",
"aan",
"te",
"leer",
".",
"Duitsonderwys",
"in",
"die",
"buiteland",
"word",
"onder",
"meer",
"aangebied",
"deur",
"die",
"Goethe-institute",
",",
"Duitse",
"skole",
"asook",
"byna000",
"ander",
"skole",
"wêreldwyd",
"met",
"intensiewe",
"onderwys",
"in",
"Duits",
".",
"Hierdie",
"skole",
"beskik",
"oor",
"hul",
"eie",
"kommunikasienetwerk",
",",
"Schulen",
":",
"Partner",
"der",
"Zukunft",
",",
"kort",
"PASCH",
"genoem",
".",
"Die",
"belangrikste",
"buitelandse",
"tale",
"in",
"die",
"Duitse",
"onderwysstelsel",
"is",
"Engels",
",",
"Frans",
",",
"Russies",
",",
"Spaans",
"en",
"Latyn",
".",
"In",
"Noordryn-Wesfale",
"word",
"ook",
"Nederlands",
"as",
"tweede",
"taal",
"aangebied",
".",
"Minderheids-",
"en",
"immigrantetale",
"Duitsland",
"erken",
"ook",
"die",
"tale",
"van",
"etniese",
"minderhede",
"soos",
"Deens",
",",
"Fries",
"en",
"Sorbies",
"as",
"amptelike",
"tale",
",",
"alhoewel",
"geen",
"van",
"hierdie",
"minderheidstale",
"meer",
"as000",
"sprekers",
"het",
"nie",
".",
"Ander",
"plaaslike",
"minderheidstale",
"soos",
"Moeselromaans",
"(",
"uitgestorwe",
"in",
"diee",
"eeu",
")",
",",
"Polabies",
"(",
"uitgestorwe",
"in",
"diee",
"eeu",
")",
"en",
"Jiddisj",
"word",
"nie",
"meer",
"gepraat",
"nie",
".",
"Groot",
"immigrantegroepe",
"soos",
"Russe",
"(",
"die",
"aantal",
"Russiessprekendes",
",",
"onder",
"wie",
"Ruslandduitsers",
",",
"word",
"op",
"sowat",
"vier",
"miljoen",
"beraam",
"wat",
"van",
"Russies",
"die",
"tweede",
"grootste",
"taal",
"na",
"Duits",
"maak",
")",
"en",
"Turke",
"gebruik",
"dikwels",
"hulle",
"eie",
"tale",
":",
"in",
"groot",
"stede",
"soos",
"Berlyn",
"beskik",
"hierdie",
"immigrante",
"oor",
"hul",
"eie",
"infrastruktuur",
"wat",
"ook",
"dagblaaie",
"insluit",
".",
"Die",
"plaaslike",
"advertensiebedryf",
"gebruik",
"dikwels",
"die",
"Turkse",
"taal",
"en",
"sekere",
"amptelike",
"kennisgewings",
"verskyn",
"ook",
"in",
"Turks",
".",
"Kultuur",
"Literatuur",
"Duitsland",
"het",
"'n",
"baie",
"groot",
"bydrae",
"tot",
"die",
"wêreld",
"se",
"kulturele",
"erfenis",
"gelewer",
"en",
"die",
"land",
"word",
"dikwels",
"ook",
"die",
"\"",
"land",
"van",
"digters",
"en",
"denkers",
"\"",
"genoem",
".",
"Reeds",
"in",
"die",
"Oud-",
"en",
"Middelhoogduitse",
"tydperk",
"ontstaan",
"'n",
"literatuur",
"van",
"eersterangse",
"gehalte",
"en",
"Middeleeuse",
"digters",
"soos",
"Walther",
"von",
"der",
"Vogelweide",
"en",
"Wolfram",
"von",
"Eschenbach",
"behoort",
"tot",
"die",
"belangrikstes",
"in",
"Europa",
".",
"Die",
"Nibelungenlied",
",",
"wat",
"deur",
"'n",
"onbekende",
"outeur",
"geskryf",
"is",
",",
"en",
"die",
"sprokies",
"van",
"die",
"Broers",
"Grimm",
"is",
"literêre",
"werke",
"van",
"wêreldfaam",
".",
"Die",
"Bybelvertaling",
"van",
"Martin",
"Luther",
"staan",
"aan",
"die",
"beginpunt",
"van",
"die",
"moderne",
"Nieuhoogduitse",
"standaardtaal",
"wat",
"in",
"diee",
"eeu",
"die",
"verskillende",
"Neder-",
"en",
"Hoogduitse",
"dialekte",
"as",
"skryftaal",
"begin",
"vervang",
"het",
".",
"Bekende",
"Duitse",
"skrywers",
"tot",
"by",
"diee",
"en",
"vroeëte",
"eeu",
"sluit",
"Gotthold",
"Ephraim",
"Lessing",
",",
"Johann",
"Wolfgang",
"von",
"Goethe",
",",
"Friedrich",
"Schiller",
",",
"Heinrich",
"von",
"Kleist",
",",
"E.",
"T.A",
".",
"Hoffmann",
",",
"Friedrich",
"Hölderlin",
",",
"Heinrich",
"Heine",
",",
"Annette",
"von",
"Droste-Hülshoff",
",",
"Theodor",
"Fontane",
"en",
"Rainer",
"Maria",
"Rilke",
"in.te",
"eeuse",
"wenners",
"van",
"die",
"Nobelprys",
"vir",
"Letterkunde",
"is",
"Thomas",
"Mann",
",",
"Hermann",
"Hesse",
",",
"Heinrich",
"Böll",
"en",
"Günter",
"Grass",
".",
"Bertolt",
"Brecht",
"oorheers",
"tydens",
"die",
"vyftigerjare",
"die",
"Duitse",
"toneelkuns",
".",
"Filosofie",
"Die",
"filosofie",
"is",
"deur",
"Duitse",
"wysgere",
"soos",
"Gottfried",
"Wilhelm",
"Leibniz",
",",
"Immanuel",
"Kant",
",",
"Johann",
"Gottfried",
"von",
"Herder",
",",
"Moses",
"Mendelssohn",
",",
"Novalis",
"(",
"bydraes",
"tot",
"die",
"filosofie",
"van",
"die",
"romantiese",
"literêre",
"beweging",
")",
",",
"Johann",
"Gottlieb",
"Fichte",
",",
"Georg",
"Wilhelm",
"Friedrich",
"Hegel",
",",
"Karl",
"Marx",
",",
"Friedrich",
"Engels",
",",
"Ludwig",
"Feuerbach",
",",
"Arthur",
"Schopenhauer",
",",
"Albert",
"Schweitzer",
",",
"Friedrich",
"Nietzsche",
",",
"Edmund",
"Husserl",
",",
"Eduard",
"von",
"Hartmann",
",",
"Karl",
"Jaspers",
",",
"Rosa",
"Luxemburg",
",",
"Martin",
"Heidegger",
",",
"Hannah",
"Arendt",
",",
"Hans-Georg",
"Gadamer",
"en",
"Jürgen",
"Habermas",
"verryk",
",",
"terwyl",
"Ferdinand",
"Tönnies",
",",
"Georg",
"Simmel",
",",
"Max",
"Weber",
",",
"Max",
"Horkheimer",
",",
"Theodor",
"W",
".",
"Adorno",
"en",
"Niklas",
"Luhmann",
"groot",
"bydraes",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"sosiologie",
"gelewer",
"het",
".",
"Musiek",
"Ten",
"opsigte",
"van",
"die",
"musiek",
"het",
"Duitse",
"en",
"Duitstalige",
"komponiste",
"en",
"dirigente",
"soos",
"Johann",
"Sebastian",
"Bach",
",",
"Wolfgang",
"Amadeus",
"Mozart",
",",
"Georg",
"Friedrich",
"Händel",
",",
"Georg",
"Philipp",
"Telemann",
",",
"Heinrich",
"Schütz",
",",
"Ludwig",
"van",
"Beethoven",
",",
"Felix",
"Mendelssohn",
"Bartholdy",
",",
"Engelbert",
"Humperdinck",
",",
"Otto",
"Nicolai",
",",
"Gustav",
"Albert",
"Lortzing",
",",
"Johannes",
"Brahms",
",",
"Robert",
"Schumann",
",",
"Richard",
"Wagner",
",",
"Johann",
"Pachelbel",
",",
"Jacques",
"Offenbach",
",",
"Wilhelm",
"Furtwängler",
",",
"Hanns",
"Eisler",
",",
"Max",
"Reger",
",",
"Johann",
"Strauss",
",",
"Paul",
"Hindemith",
",",
"Carl",
"Orff",
",",
"Karlheinz",
"Stockhausen",
",",
"Hans-Werner",
"Henze",
"en",
"Helmut",
"Lachenmann",
"wêreldwye",
"bekendheid",
"verwerf",
".",
"Perswese",
"Met",
"sy",
"groot",
"verskeidenheid",
"dag-",
"en",
"weekblaaie",
",",
"wat",
"as",
"gedrukte",
"media",
",",
"aanlyn-uitgawes",
"in",
"die",
"internet",
"en",
"as",
"digitale",
"uigawes",
"vir",
"e-boeklesers",
",",
"tabletrekenaars",
"en",
"ander",
"toestelle",
"versprei",
"word",
",",
"is",
"Duitsland",
"die",
"grootste",
"mark",
"vir",
"dagblaaie",
"in",
"Europa",
"en",
"die",
"vyfde",
"grootste",
"wêreldwyd",
".",
"Inis",
"op",
"elke",
"verskyningsdag08",
"miljoen",
"dag-",
"en",
"bynamiljoen",
"week-",
"en",
"Sondagblaaie",
"verkoop",
".",
"Die",
"belangrikste",
"nasionale",
"koerante",
"is",
"die",
"poniedagblad",
"Bild",
",",
"die",
"Süddeutsche",
"Zeitung",
",",
"die",
"Frankfurter",
"Allgemeine",
"Zeitung",
",",
"die",
"Frankfurter",
"Rundschau",
",",
"Die",
"Welt",
",",
"Handelsblatt",
"en",
"die",
"weekblad",
"Die",
"Zeit",
".",
"Die",
"belangrikste",
"nuustydskrifte",
",",
"wat",
"weekliks",
"uitgegee",
"word",
",",
"is",
"Der",
"Spiegel",
",",
"Focus",
"en",
"Stern",
".",
"Sowat6",
"miljoen",
"Duitsers",
"lees",
"volgens",
"navorsing",
"deur",
"die",
"media-analise-instituut",
"Verbrauchs",
"-",
"und",
"Medienanalyse",
"(",
"VuMA",
")",
"meerdere",
"kere",
"per",
"week",
"in",
"'n",
"dagblad",
".",
"Nogtans",
"bly",
"die",
"verkoopte",
"sirkulasie",
"daal",
".",
"Inis3",
"miljoen",
"eksemplare",
"verkoop",
".",
"Saam",
"met",
"die",
"drukoplae",
"toon",
"ook",
"die",
"totale",
"inkomste",
"van",
"dagblaaie",
"–",
"sowat",
"€7,65",
"miljard",
"in",
"–",
"'n",
"afwaartse",
"neiging",
".",
"Veral",
"die",
"inkomste",
"uit",
"advertensies",
"het",
"merkbaar",
"afgeneem",
".",
"Om",
"dié",
"ontwikkeling",
"teen",
"te",
"werk",
",",
"word",
"onder",
"meer",
"in",
"digitale",
"uitgawes",
"belê",
"en",
"digitale",
"aanlyn-inhoud",
"agter",
"betaalmure",
"geplaas",
"om",
"inkomste",
"uit",
"digitale",
"verspreidingskanale",
"te",
"genereer",
".",
"Argitektuur",
"Duitsland",
"pronk",
"met",
"'n",
"ryk",
"en",
"veelvuldige",
"argitektuurgeskiedenis",
"wat",
"nou",
"verweef",
"is",
"met",
"dié",
"van",
"sy",
"Europese",
"buurlande",
".",
"Aan",
"die",
"beginpunt",
"van",
"die",
"argitektoniese",
"ontwikkeling",
"het",
"die",
"boukuns",
"van",
"die",
"Romeinse",
"antieke",
"oudheid",
"gestaan",
"waarvan",
"baie",
"bouwerke",
"soos",
"die",
"stadspoort",
"Porta",
"Nigra",
"in",
"Trier",
"bewaar",
"gebly",
"het",
".",
"Omtrentis",
"die",
"voor-Romaanse",
"boustyle",
"verder",
"ontwikkel",
"tot",
"die",
"Romaanse",
"styl",
".",
"Tweehonderd",
"jaar",
"later",
"is",
"die",
"Gotiese",
"boustyl",
"vanuit",
"Frankryk",
"oorgeneem",
"waarvan",
"die",
"katedraal",
"van",
"Keulen",
"en",
"die",
"Liewe-Vroukerk",
"in",
"Trier",
"pragtige",
"voorbeelde",
"is",
".",
"Omtrentbegin",
"die",
"Italiaanse",
"Renaissance",
"sy",
"invloed",
"op",
"die",
"Duitse",
"argitektuur",
"uitoefen",
",",
"alhoewel",
"daar",
"min",
"bouwerke",
"in",
"'n",
"suiwer",
"Renaissance-styl",
"ontwerp",
"is",
".",
"Die",
"raadsaal",
"van",
"Augsburg",
"(",
"Beiere",
")",
"is",
"een",
"van",
"die",
"bekendste",
"voorbeelde",
".",
"Ook",
"die",
"barok-boustyl",
"is",
"taamlik",
"laat",
"(",
"omtrentin",
"Duitsland",
"ingevoer",
".",
"Een",
"van",
"die",
"leidende",
"barok-argitekte",
"was",
"Balthasar",
"Neumann",
"wat",
"onder",
"meer",
"die",
"Wies-kerk",
"en",
"die",
"slot",
"van",
"Ludwigsburg",
"(",
"tans",
"Baden-Württemberg",
")",
"ontwerp",
"het",
".",
"Die",
"Klassisistiese",
"styltydperk",
"begin",
"in",
"Duitsland",
"omtrenten",
"lewer",
"onder",
"meer",
"bekende",
"bouwerke",
"in",
"die",
"huidige",
"hoofstad",
"Berlyn",
"soos",
"die",
"Altes",
"Museum",
"(",
"Ou",
"Museum",
")",
",",
"die",
"Charlottenburg-kasteel",
"en",
"die",
"Brandenburgse",
"Poort",
"op",
".",
"Ook",
"tydens",
"die",
"Historisme",
",",
"'n",
"styltydperk",
"wat",
"tussenentoonaangewend",
"was",
",",
"het",
"bekende",
"bouwerke",
"soos",
"die",
"kasteel",
"Neuschwanstein",
"in",
"Beiere",
"en",
"die",
"Berlynse",
"Domkerk",
"ontstaan",
".",
"In",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
"het",
"Duitse",
"argitekte",
"'n",
"leidende",
"rol",
"by",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"klassieke",
"moderne",
"boustyl",
"gespeel",
".",
"Walter",
"Gropius",
",",
"Ludwig",
"Mies",
"van",
"der",
"Rohe",
"en",
"die",
"Bauhaus",
"in",
"Dessau-Roßlau",
"(",
"Sakse",
")",
"oefen",
"nog",
"steeds",
"'n",
"belangrike",
"invloed",
"op",
"die",
"moderne",
"internasionale",
"argitektuur",
"uit",
".",
"Met",
"die",
"monumentale",
"argitektuur",
"van",
"die",
"Nasionaal-Sosialisme",
",",
"waarvan",
"die",
"argitek",
"Albert",
"Speer",
"die",
"belangrikste",
"verteenwoordiger",
"was",
",",
"het",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"boukuns",
"tot",
"stilstand",
"gekom",
".",
"Die",
"grootheidswaan",
"van",
"Adolf",
"Hitler",
"en",
"Albert",
"Speer",
"het",
"onder",
"meer",
"die",
"ombou",
"van",
"Berlyn",
"tot",
"'n",
"wêreldhoofstad",
"met",
"die",
"naam",
"Germania",
"behels",
".",
"Die",
"jare",
"van",
"heropbou",
"ná",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"is",
"deur",
"pragmatisme",
"oorheers",
",",
"en",
"Duitse",
"argitekte",
"het",
"net",
"geleidelik",
"begin",
"om",
"weer",
"uitdrukking",
"te",
"gee",
"aan",
"kenmerkende",
"nuwe",
"style",
".",
"Die",
"stadion",
",",
"wat",
"vir",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspelein",
"München",
"opgerig",
"is",
",",
"was",
"een",
"van",
"die",
"indrukwekkendste",
"projekte",
"van",
"die",
"moderne",
"Duitse",
"argitektuur",
".",
"In",
"die",
"laaste",
"dekades",
"het",
"ook",
"Duitse",
"argitekte",
"begin",
"om",
"projekte",
"dwarsoor",
"die",
"wêreld",
"aan",
"te",
"pak",
".",
"Konstruksies",
"en",
"ontwerpe",
"het",
"opnuut",
"wêreldgehalte",
"bereik",
",",
"alhoewel",
"die",
"argitektoniese",
"ontwikkelings",
"nie",
"meer",
"deur",
"Duitse",
"argitekte",
"oorheers",
"word",
"nie",
".",
"Nogtans",
"is",
"daar",
"Duitse",
"boorling-argitekte",
"soos",
"Helmut",
"Jahn",
"(",
"tans",
"Chicago",
")",
"wat",
"'n",
"leidende",
"rol",
"in",
"die",
"internasionale",
"boukuns",
"speel",
"en",
"ook",
"projekte",
"in",
"Suid-Afrikaanse",
"stede",
"soos",
"Johannesburg",
"en",
"Durban",
"ontwerp",
"het",
".",
"Sport",
"Sokker",
"is",
"die",
"gewildste",
"sportsoort",
"in",
"Duitsland",
".",
"Sowat000",
"sokkerspanne",
"met",
"meer",
"as",
"ses",
"miljoen",
"aktiewe",
"lede",
"is",
"georganiseer",
"in",
"die",
"Duitse",
"sokkerbond",
"(",
"Deutscher",
"Fußball-Bund",
",",
"DFB",
")",
",",
"wat",
"ook",
"as",
"gasheer",
"van",
"die",
"FIFA",
"se",
"Sokker-Wêreldbekertoernooie",
"inenopgetree",
"het",
".",
"Daarbenewens",
"is",
"die",
"UEFA",
"Europa-beker",
"vanin",
"Wes-Duitsland",
"beslis",
".",
"Die",
"Duitse",
"nasionale",
"sokkerspan",
"het",
"tot",
"dusver",
"vier",
"keer",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbeker",
"gewen",
"(",
"inin",
"Switserland,",
"in",
"Wes-Duitsland,",
"in",
"Italië",
"enin",
"Brasilië",
")",
",",
"asook",
"drie",
"keer",
"die",
"UEFA",
"Europa-beker",
"(",
"inen",
"Die",
"Duitse",
"topliga",
",",
"die",
"Bundesliga",
",",
"het",
"in",
"die2006-seisoen",
"die",
"eerste",
"sokkerliga",
"ter",
"wêreld",
"geword",
"wat",
"'n",
"gemiddelde",
"bywoningsyfer",
"van",
"meer",
"as000",
"mense",
"per",
"wedstryd",
"kon",
"trek",
".",
"Benede",
"die",
"Bundesliga",
"is",
"die",
"Bundesliga",
",",
"gevolg",
"deur",
"die",
"Liga",
",",
"twee",
"Regionalligas",
"en",
"plaaslike",
"Oberligas",
".",
"Die",
"DFB",
"is",
"die",
"grootste",
"en",
"suksesvolste",
"sportorganisasie",
"ter",
"wêreld",
"en",
"dieWêreldbekertoernooi",
"in",
"Duitsland",
"is",
"deur",
"die",
"destydse",
"president",
"van",
"die",
"FIFA",
",",
"Sepp",
"Blatter",
",",
"as",
"die",
"beste",
"nog",
"beskryf",
".",
"Die",
"toernooi",
"is",
"geesdriftig",
"deur",
"die",
"plaaslike",
"bevolking",
"gesteun",
"en",
"die",
"vlag",
"van",
"Duitsland",
"is",
"wyd",
"vertoon",
".",
"In",
"voorbereiding",
"op",
"dié",
"toernooi",
"het",
"Duitsland",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Konfederasiebeker",
"inaangebied",
".",
"Die",
"nasionale",
"sokkerspan",
"het",
"ook",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Konfederasiebeker",
"inin",
"Rusland",
"gewen",
",",
"dit",
"was",
"egter",
"die",
"laaste",
"toernooi",
"van",
"sy",
"soort",
".",
"Ander",
"gewilde",
"sportsoorte",
"is",
"handbal",
"en",
"korfbal",
",",
"alhoewel",
"hulle",
"nie",
"dieselfde",
"aandag",
"in",
"die",
"media",
"geniet",
"as",
"sokker",
"en",
"byvoorbeeld",
"Formule",
"Een-motorwedrenne",
",",
"yshokkie",
",",
"tennis",
"en",
"fietswedrenne",
"nie",
".",
"Rugby",
"word",
"sedertin",
"Duitsland",
"gespeel",
"en",
"die",
"Duitse",
"Rugbybond",
"is",
"ingestig",
".",
"Tydens",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspelein",
"Parys",
"het",
"die",
"Duitse",
"nasionale",
"rugbyspan",
"die",
"silwermedalje",
"gewen",
".",
"Duitsland",
"het",
"tot",
"dusver",
"nog",
"nie",
"vir",
"'n",
"rugbywêreldbekertoernooi",
"gekwalifiseer",
"nie",
"en",
"hulle",
"ding",
"in",
"die",
"Europese",
"Rugbykampioenskap",
"met",
"ander",
"opkomende",
"rugbyspanne",
"mee",
".",
"Krieket",
"word",
"sedertin",
"Duitsland",
"gespeel",
",",
"nadat",
"emigrante",
"uit",
"Engeland",
"en",
"die",
"Verenigde",
"State",
"die",
"eerste",
"krieketklubs",
"in",
"Berlyn",
"gestig",
"het",
".",
"Die",
"Duitse",
"Krieketbond",
"is",
"ingestig",
".",
"Duitse",
"krieket",
"toon",
"tans",
"'n",
"sterk",
"groei",
"en",
"opswaai",
",",
"veral",
"te",
"danke",
"aan",
"asielsoekers",
"uit",
"krieketspelende",
"lande",
"soos",
"Afghanistan",
"en",
"Pakistan",
",",
"wat",
"hul",
"sport",
"en",
"ywer",
"saambring",
".",
"Duitse",
"stede",
"het",
"twee",
"keer",
"as",
"gasheerland",
"van",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspele",
"opgetree",
":",
"Berlyn",
"inen",
"München",
"in",
"Garmisch-Partenkirchen",
"het",
"die",
"Olimpiese",
"Winterspeleaangebied",
".",
"Duitsland",
"beskik",
"ook",
"oor",
"talle",
"bekende",
"wintersportsterre",
"wat",
"gereeld",
"medaljes",
"by",
"die",
"Olimpiese",
"Winterspele",
",",
"asook",
"Europese",
"en",
"Wêreldkampioenskappe",
"wen",
".",
"Duitsland",
"is",
"een",
"van",
"die",
"leidende",
"lande",
"in",
"motorwedrenne",
"en",
"behels",
"bekende",
"vervaardigers",
"soos",
"BMW",
"en",
"Mercedes-Benz",
".",
"Die",
"renjaer",
"Michael",
"Schumacher",
"het",
"verskeie",
"rekords",
"opgestel",
"en",
"die",
"Formule",
"Een-wêreldkampioenskap",
"sewe",
"keer",
"gewen",
",",
"meer",
"as",
"enige",
"ander",
"renjaer",
".",
"Sebastian",
"Vettel",
"behoort",
"ook",
"tot",
"die",
"beste",
"vyf",
"renjaers",
"ooit",
"en",
"Nico",
"Rosberg",
"behoort",
"ook",
"tot",
"die",
"Formule",
"Een-wenners",
".",
"Die",
"Duitse",
"Grand",
"Prix",
"word",
"óf",
"op",
"die",
"Hockenheimring",
"óf",
"op",
"die",
"Nürburgring",
"beslis",
".",
"Verwysings",
"Bronne",
"Algemeen",
"Eksterne",
"skakels",
"Wiki-webtuistes",
"Algemene",
"inligting",
"Germany",
"at",
"a",
"glance",
"–",
"Feite",
"oor",
"Duitsland",
"Deutschland.de",
"–",
"Your",
"link",
"to",
"Germany",
"Geskiedenis",
"Die",
"virtuele",
"aanlyn-museum",
"van",
"die",
"Deutsches",
"Historisches",
"Museum",
"en",
"die",
"Haus",
"der",
"Geschichte",
"der",
"Bundesrepublik",
"Deutschland",
"Kultuur",
"Goethe-Institut",
"Statistieke",
"Statistisches",
"Bundesamt",
"Deutschland",
":",
"Amptelike",
"statistieke",
"Klimaat",
"DWD",
"–",
"Klimadaten",
"Deutschland",
"Grondwet",
"en",
"staatsorganisasie",
"Grundgesetz",
"der",
"Bundesrepublik",
"Deutschland",
"/",
"Grondwet",
"van",
"die",
"Bondsrepubliek",
"van",
"Duitsland",
"Grondwet",
"|",
"Basic",
"Law",
"–",
"Aflaaibare",
"Engelse",
"weergawe",
"Nuusmedia",
"Deutsche",
"Welle",
"–",
"Internasionale",
"nuus",
"uit",
"Duitsland",
",",
"radio",
"en",
"TV-diens",
"Duitse",
"ambassades",
"Duitse",
"Ambassade",
"in",
"Suid-Afrika",
"Duitse",
"Ambassade",
"in",
"Namibië",
"Inligting",
"vir",
"buitelandse",
"gekwalifiseerdes",
"en",
"voornemende",
"studente",
"Make",
"it",
"in",
"Germany",
"–",
"Working",
",",
"studying",
",",
"living",
"in",
"Germany"
] |
61 | https://af.wikipedia.org/wiki/Die%20Stem%20van%20Suid-Afrika | Die Stem van Suid-Afrika | Die Stem van Suid-Afrika, ook bekend as Die Stem, was vanaf 1957 tot 1994 die nasionale volkslied van Suid-Afrika. Vanaf 1994 tot 1997 is dit as een van twee volksliedere erken. Dit was ook die volkslied van Suidwes-Afrika onder Suid-Afrikaanse mandaat tot hulle onafhanklikheidswording in 1990, waarna Namibië, Land van die Dapper in 1991 as die volkslied aangeneem is.
Die Stem is in 1918 deur C.J. Langenhoven geskryf, en getoonset in 1921 deur ds. M.L. de Villiers, destydse leraar van die NG gemeente Simonstad. Dit is op 31 Mei 1928 die eerste keer in die openbaar gesing, toe die vlag van die Unie van Suid-Afrika die eerste keer amptelik gehys is. Die Suid-Afrikaanse regering het dit op 2 Mei 1957 as die amptelike nasionale volkslied verklaar.
Agtergrond
Die teks
Ná die totstandkoming van die Unie van Suid-Afrika in 1910 het Afrikaans groot opgang gemaak. Terselfdertyd het die politieke en kulturele nasleep van die Eerste Wêreldoorlog spanning tussen die twee Blanke taalgroepe veroorsaak. Genl. Barry Hertzog het in 1912 sy standpunt oos “Suid-Afrika se belange eerste” gestel. Langenhoven, as lid van die Provinsiale Raad en kampvegter vir die volwaardige erkenning van Afrikaans, het hom in dié krisistyd diep bewus geword van die bedreiging van die belange van die Unie, van die Afrikaner en van Afrikaans.
Tydens sy voorbereiding vir ’n reeks verkiesingsvergaderings het Langenhoven die gedig Die Stem van Suid-Afrika, op 31 Mei 1918 in sy woning, Arbeidsgenot, op Oudtshoorn voltooi. Hy het self na sy gedig as ’n “gesangetjie” verwys en ’n toonsetting daarvoor geskryf. In Kaapstad het hy Die Stem, wat net uit drie koeplette met hul bygaande kore bestaan het, aan adv. H.A. Fagan, assistent-redakteur van De Burger, getoon. Fagan het sy geesdrif daarvoor te kenne gegee en deur sy toedoen is dit in Julie 1918 anoniem in De Burger met redaksionele aanprysing gepubliseer. Die toonsetting het egter nie by musiekkenners byval gevind nie.
Die gepubliseerde gedig het wel groot byval by die lesers gevind. Handelende op ’n wenk van ’n korrespondent, dat die Afrikanervolk ’n godsdienstige volk is, het Langenhoven dadelik ’n vierde koeplet aan die gedig toegevoeg. Die koor van die tweede koeplet is ook gewysig.
Soeke na ’n wysie
Langenhoven was nou vol geesdrif om ’n gepaste wysie vir Die Stem te vind en op 5 Augustus 1918 het hy in De Burger ’n uitnodiging aan komponiste gerig om toonsettings voor te lê. In Mei 1919 het ds. M.L. de Villiers ’n eerste poging aan Langenhoven voorgelê maar dit is nie as bevredigend beskou nie. Langenhoven het nogtans aan De Villiers en later ook aan Victor Potgieter, Stephen Eyssen en Gideon Fagan verlof verleen om hul toonsettings te publiseer. In 1921, terwyl hy in sy pastorie in Simonstad werksaam was, het ds. M.L. de Villiers – nog steeds diep geïnspireer deur die woorde van Die Stem – plotseling ’n nuwe wysie daarvoor gevind en dit onmiddellik vir die eerste keer op ’n ou familieklavier gespeel en daarna die musiek neergeskryf. Ds. De Villiers het in die daaropvolgende jare die land deurreis en veral skole besoek ten einde Die Stem as volkslied, waarin die liefde, getrouheid en offervaardigheid vir die vaderland verklank word, landwyd bekend te stel. Die lied is spontaan as sodanig deur die Afrikaanssprekendes aanvaar. Sedert Uniewording was God save the King van owerheidsweë steeds as nie-amptelike volkslied gebruik.
Politieke gebeurtenisse soos die vlagkwessie wat reeds in 1919 ernstige aandag begin verg het, en die bewindsoorname deur die Nasionale Party in 1924, het nou die wenslikheid van die aanvaarding van ’n Volkslied waarin ook die Afrikaanssprekende ’n deel sou hê, sterk na vore gebring.
Eerste erkenning
By geleentheid van die eerste amptelike hysing van die Unievlag (saam met die Britse vlag) in Kaapstad op 31 Mei 1928 is Die Stem van Langenhoven in die toonsetting van De Villiers die eerste keer (saam met die Britse Volkslied) in ’n amptelike program opgeneem en gedruk. Onder leiding van die komponis is Die Stem by hierdie plegtigheid, waarby Langenhoven self ook teenwoordig was, deur ’n massa-kinderkoor voor die Senaatsgebou gesing. Die Stem het egter nog nie die status van amptelike Volkslied beklee nie. Die bekendheid en gewildheid van die melodie van Die Stem is verder bevorder deur die gebruik van die SAUK om dit laataand by die afsluiting van sy programme saam met The King te speel. Die gebruik om dit ook aan die einde van bioskoopvertonings na The King te speel, het op baie plekke in die land posgevat. Van die kant van kultuurverenigings en die Suid-Afrikaanse Onderwysersunie is ook sterk aangedring op die aanvaarding van Die Stem as Volkslied.
In 1931 het Langenhoven Die Stem in sy finale vorm opgeneem in Die pad van Suid-Afrika, wat toe pas voltooi is.
Ná die dood van Langenhoven op 15 Julie 1932 het die FAK ’n prysvraag uitgeskryf om finaal die geskikste Volkslied vir die Afrikaanssprekendes te vind. ’n Keuringskomitee het in 1934 uit 50 insendings Die Stem as die geskikste teks, en M.L. de Villiers se toonsetting later ook as die beste wysie, aangewys. Teen 1934 is Die Stem algemeen deur die Afrikaanssprekende deel van die bevolking as Volkslied aanvaar.
Status van Volkslied
Die begeerte het nou by ’n groot deel van die Engelssprekende bevolkingsgroep ontstaan om ’n gepaste vertaling van Die Stem te kry wat ook as Volkslied vir hulle sou dien, maar pogings van regeringsweë om dit te verwesenlik het vanweë politieke verdeeldheid misluk. Vir die opening van die Parlementsitting op 11 Februarie 1938 het Premier Hertzog opdrag gegee dat Die Stem saam met God save the King gespeel moes word, hoewel geeneen van die twee amptelike erkenning geniet het nie. Genl. Hertzog het hierdie stap gemotiveer deur te verklaar dat Die Stem “ ’n egte Suid-Afrikaanse lied is, in die volste sin van die woord, wat aan die hart van die Afrikaanssprekende ontspring het, en die gees van Suid-Afrika adem, op ’n wyse wat totaal vreemd is aan God save the King en wat in hierdie opsig deur geen ander Suid-Afrikaanse lied geëwenaar word nie, alreeds verskeie jare ’n geesdriftige ontvangs geniet het in die harte van Afrikaanssprekendes, deur hulle aangeneem is as hulle Volkslied en as die enigste Suid-Afrikaanse lied wat geregtig is op erkenning as ‘Volkslied van die Unie’. In hierdie gevoel en eis word die Afrikaanssprekendes reeds ondersteun deur ’n baie aansienlike gedeelte van wat bekend staan as die Britse gevoel in Suid-Afrika.” Ná hierdie ingebruikneming is Die Stem by elke amptelike geleentheid saam met The King gespeel, hoewel die regering dit om politieke redes nie wou waag om Die Stem tot amptelike volkslied te verhef nie. Die simboliese Ossewatrek van 1938 en die geesdrif wat daardeur gewek is, het opnuut die aandag by Die Stem as ideale Volkslied van Suid-Afrika bepaal. By die hoogtepunte van die feestelikhede op Oudtshoorn op 3 September 1938 is die begeerte by ’n geesdriftige vergadering rondom die ossewaens uitgespreek “dat Die Stem van Suid-Afrika op 16 Desember 1938 deur die hele volk plegtig as Volkslied aanvaar (moes) word”. Op die voorstel van adv. E.G. Jansen, voorsitter van die Sentrale Volksmonumentekomitee, is dan ook by Monumentkoppie besluit om Die Stem as Volkslied van die Afrikaanssprekendes te aanvaar. Daarna is dié lied deur die 100 000 aanwesiges gesing.
Die erkenning van Die Stem as amptelike Volkslied van geheel Suid-Afrika het nou afgehang van die verkryging van ’n Engelse vertaling wat vir die Engelssprekende bevolkingsdeel aanvaarbaar sou wees.
Engelse teks
Tussen 1939 en 1948 het dr. D.F. Malan as leier van die opposisie herhaaldelik gepleit vir die amptelike aanvaarding van Die Stem as Volkslied van Suid-Afrika. In April 1948 het die Nasionale Party aan bewind gekom en by die aanvang van die viering van die 300-jarige vestiging in Suid-Afrika, in 1952 het die Eerste Minister, dr. Malan, ’n komitee onder voorsitterskap van appèlregter H.A. Fagan benoem om vertalings van Die Stem te beoordeel en ’n aanbeveling daaroor by die regering te doen. Op 6 April 1952 het die komitee ’n keuse uit die materiaal van 226 vertalings gedoen en ’n definitiewe teks daaruit saamgestel. Die regering het hierdie vertaling van staatsweë aanvaar en aangekondig as die amptelike Engelse teks van Die Stem.
Die ironiese situasie het nou ontstaan dat die staat ’n vertaling erken en aanvaar het van ’n Volkslied wat self nog nie amptelik erken is nie maar darem tog amptelik deur die staat gebruik word.
Amptelike erkenning
Met ’n Engelse teks nou beskikbaar, het die vernaamste struikelblok op die pad van die finale amptelike erkenning van Die Stem as Volkslied verdwyn. Op 2 Mei 1957 het die Eerste Minister, mnr. J.G. Strijdom, verklaar dat Die Stem by Afrikaans- en Engelssprekendes nou so diep gewortel is dat hierdie lied deur die volk van Suid-Afrika aanvaar is as hul Volkslied. Die regering het gevolglik besluit dat Suid-Afrika ’n Volkslied moes hê en dat daardie Volkslied Die Stem van Suid-Afrika/The Call of South Africa sou wees.
Nalatenskap van Die Stem
Op 11 Junie 1957 het die Letterkundige Nalatenskap van C.J. Langenhoven alle regte op Die Stem van Suid-Afrika aan die regering oorgedra en op 2 Februarie 1959, tydens die premierskap van dr. H.F. Verwoerd, is die Wetsontwerp op die Outeursregte van Die Stem van Suid-Afrika eenparig deur die Volksraad aangeneem.
Na 1994
Op 20 April 1994 het Nkosi Sikelel’ iAfrika ook ’n volkslied van Suid-Afrika geword; en op 10 Oktober 1997 is die eerste twee reëls van die Stem, saam met Engelse reëls, en Xhosa- en Suid-Sotho-dele van Nkosi Sikelel’ iAfrika saam verklaar as Suid-Afrika se volkslied.
Afrikaanse woorde
Eerste vers
Uit die blou van onse hemel, uit die diepte van ons see,
Oor ons ewige gebergtes waar die kranse antwoord gee.
Deur ons vêr-verlate vlaktes met die kreun van ossewa —
Ruis die stem van ons geliefde, van ons land Suid-Afrika.
Ons sal antwoord op jou roepstem, ons sal offer wat jy vra:
Ons sal lewe, ons sal sterwe – ons vir jou, Suid-Afrika.
Tweede vers
In die murg van ons gebeente, in ons hart en siel en gees,
In ons roem op ons verlede, in ons hoop op wat sal wees,
In ons wil en werk en wandel, van ons wieg tot aan ons graf —
Deel geen ander land ons liefde, trek geen ander trou ons af.
Vaderland! ons sal die adel van jou naam met ere dra:
Waar en trou as Afrikaners – kinders van Suid-Afrika.
Derde vers
In die songloed van ons somer, in ons winternag se kou,
In die lente van ons liefde, in die lanfer van ons rou,
By die klink van huweliksklokkies, by die kluitklap op die kis —
Streel jou stem ons nooit verniet nie, weet jy waar jou kinders is.
Op jou roep sê ons nooit nee nie, sê ons altyd, altyd ja:
Om te lewe, om te sterwe – ja, ons kom Suid-Afrika.
Vierde vers
Op U Almag vas vertrouend het ons vadere gebou:
Skenk ook ons die krag, o Here! om te handhaaf en te hou —
Dat die erwe van ons vad’re vir ons kinders erwe bly:
Knegte van die Allerhoogste, teen die hele wêreld vry.
Soos ons vadere vertrou het, leer ook ons vertrou, o Heer —
Met ons land en met ons nasie sal dit wel wees, God regeer.
Engelse vertaling
Die stem is in 1952 onder die titel “The Call of South Africa” in Engels vertaal. Die woorde lui as volg:
Ringing out from our blue heavens, from our deep seas breaking round;
Over everlasting mountains where the echoing crags resound;
From our plains where creaking wagons cut their trails into the earth -
Calls the spirit of our Country, of the land that gave us birth.
At thy call we shall not falter, firm and steadfast we shall stand,
At thy will to live or perish, O South Africa, dear land.
In our body and our spirit, in our inmost heart held fast;
in the promise of our future and the glory of our past;
In our will, our work, our striving, from the cradle to the grave -
There’s no land that shares our loving, and no bond that can enslave.
Thou hast borne us and we know thee. May our deeds to all proclaim
Our enduring love and service to thy honour and thy name.
In the golden warmth of summer, in the chill of winter’s air,
in the surging life of springtime, in the autumn of despair;
When the wedding bells are chiming or when those we love do depart;
Thou dost know us for thy children and dost take us to thy heart.
Loudly peals the answering chorus; We are thine, and we shall stand,
Be it life or death, to answer to thy call, beloved land.
In thy power, Almighty, trusting, did our fathers build of old;
Strengthen then, O Lord, their children to defend, to love, to hold -
That the heritage they gave us for our children yet may be;
Bondsmen only of the Highest and before the whole world free.
As our fathers trusted humbly, teach us, Lord, to trust Thee still;
Guard our land and guide our people in Thy way to do Thy will.
Latynse vertaling
Die Stem is in 1957 deur W.J. Nijgh in Latyn vertaal, en heet “Vox africae australis”; die teks het oorspronklik in die Tydskrif vir Wetenskap en Kuns verskyn. Die woorde lui:
Ex caerulo nostri coeli
Profundis nostri maris
Super montes sempiternos
Quo coronae resonant.
Campis nostris in deserto
Germituque carrorum
Craepitat beatae terrae
Africae vox australis.
Vocem tuam respondemus
Quod petisque tibi sit,
Tibi vita, moriamur,
Tib' Australi Africae.
In medulla nostra ossum,
Anima corde et vi
Gloriaque nostris actis
Futurique spe nostra.
Voluntasque labor acta
Cunis usqu' ad sepulcra
Nullam terram sumit amor
Nulla fides exuit.
Claritatis nomen tuum
Honore portabimus
Filii fideles sumus
Africae semper nostrae.
In aestate ardor solis
Hiemis nocte frigor,
Vereque nostri amoris
Luctu maeroris nostri.
Nuptiarum aeris sono
Sabuli fragor acta
Mulcet vox tua nos semper,
Infantum noscis locum.
Clamor tuus res respondetur
Iterum atque ita,
Vivendum debemus mori
Sumus hic o Domine.
Dominum factorem coeli
Majores sequebantur.
Domine, da nobis vires
Conservandi copias
Quas majores nobis dabant
Pro peculio nostro,
Servis Patris eataterni,
Nos a malo libera.
Patres nostros docuisti,
Domine, doce et nos
Patriam cum nostra gente,
Tu nobiscum Rex coeli.
Duitse vertaling
Die Stem is in 1959 deur Edith Dietze ter Meer in Duits vertaal, en heet “Die Stimme südafrikas”. Die woorde lui:
Aus dem Blau des Firmamentes, aus des Ozeans Gewalt,
Aus den ewigen Gebirgen, wo das Echo widerhallt,
Wo der Ochsenwagen Ächzen weit die Ebene durchdringt,
Deine vielgeliebte Stimme, o Südafrika, erklingt.
Wir gehorchen Deinem Rufe,
Dir zum Opfer sind wir da,
Wollen leben, wollen sterben,
Stets für Dich, Südafrika!
In der Tiefe unsrer Herzen, unsrer Seele, unsrem Geist,
In dem Stolz auf das Vergangne und worauf die Zukunft weist,
Unsrem Wollen, Werk und Wandel, von der Wiege bis zum Grab
Teilt kein andres Land die Liebe, wendet je sie von Dir ab.
Vaterland, zu Deinem Ruhme
Woll'n wir tragen stolz und wahr
Deines Namens hohen Adel,
Kinder von Südafrika!
In der Goldglut unsres Sommers und in kalter Winternacht,
In dem Lenz von Glück und Liebe, wenn Verzweiflung mit uns wacht,
Bei der Hochzeitsglocken Klingen, wenn der Tod das Liebste nimmt,
Rührt uns Deine sanfte Stimme, weisst, wo Deine Kinder sind.
Nein, Dein Ruf tönt nie vergebens,
Unser Herz sagt freudig ja.
Unser Leben, unser Sterben
Gilt nur Dir, Südafrika!
Deiner Allmacht fest vertrauend, baute unsrer Väter Kraft,
Schenk auch uns, o Herr, die Stärke, die erhält und Zukunft schafft -
Dass das Erbe unsrer Väter auch der Söhne Erbe sei:
Beugend sich dem Allerhöchsten, gegen alle Welt sonst frei.
Gib uns unsrer Väter Glauben,
Lehr' uns Dir vertraun, o Herr,
Leite uns auf Deinen Wegen,
Unsres Volkes feste Wehr!
Verwysings
Bronne
Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.
Eksterne skakel
Woorde en wysie van Die Stem van Suid-Afrika
Instrumentele MIDI weergawe
Afrikaanse volksmusiek
Geskiedenis van Suid-Afrika
Nasionale simbole van Suid-Afrika
Volksliedere | [
"Die",
"Stem",
"van",
"Suid-Afrika",
",",
"ook",
"bekend",
"as",
"Die",
"Stem",
",",
"was",
"vanaftotdie",
"nasionale",
"volkslied",
"van",
"Suid-Afrika",
".",
"Vanaftotis",
"dit",
"as",
"een",
"van",
"twee",
"volksliedere",
"erken",
".",
"Dit",
"was",
"ook",
"die",
"volkslied",
"van",
"Suidwes-Afrika",
"onder",
"Suid-Afrikaanse",
"mandaat",
"tot",
"hulle",
"onafhanklikheidswording",
"in",
"waarna",
"Namibië",
",",
"Land",
"van",
"die",
"Dapper",
"inas",
"die",
"volkslied",
"aangeneem",
"is",
".",
"Die",
"Stem",
"is",
"indeur",
"C.J",
".",
"Langenhoven",
"geskryf",
",",
"en",
"getoonset",
"indeur",
"ds",
".",
"M.",
"L",
".",
"de",
"Villiers",
",",
"destydse",
"leraar",
"van",
"die",
"NG",
"gemeente",
"Simonstad",
".",
"Dit",
"is",
"opMeidie",
"eerste",
"keer",
"in",
"die",
"openbaar",
"gesing",
",",
"toe",
"die",
"vlag",
"van",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
"die",
"eerste",
"keer",
"amptelik",
"gehys",
"is",
".",
"Die",
"Suid-Afrikaanse",
"regering",
"het",
"dit",
"opMeias",
"die",
"amptelike",
"nasionale",
"volkslied",
"verklaar",
".",
"Agtergrond",
"Die",
"teks",
"Ná",
"die",
"totstandkoming",
"van",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
"inhet",
"Afrikaans",
"groot",
"opgang",
"gemaak",
".",
"Terselfdertyd",
"het",
"die",
"politieke",
"en",
"kulturele",
"nasleep",
"van",
"die",
"Eerste",
"Wêreldoorlog",
"spanning",
"tussen",
"die",
"twee",
"Blanke",
"taalgroepe",
"veroorsaak",
".",
"Genl",
".",
"Barry",
"Hertzog",
"het",
"insy",
"standpunt",
"oos",
"“Suid-Afrika",
"se",
"belange",
"eerste”",
"gestel",
".",
"Langenhoven",
",",
"as",
"lid",
"van",
"die",
"Provinsiale",
"Raad",
"en",
"kampvegter",
"vir",
"die",
"volwaardige",
"erkenning",
"van",
"Afrikaans",
",",
"het",
"hom",
"in",
"dié",
"krisistyd",
"diep",
"bewus",
"geword",
"van",
"die",
"bedreiging",
"van",
"die",
"belange",
"van",
"die",
"Unie",
",",
"van",
"die",
"Afrikaner",
"en",
"van",
"Afrikaans",
".",
"Tydens",
"sy",
"voorbereiding",
"vir",
"’n",
"reeks",
"verkiesingsvergaderings",
"het",
"Langenhoven",
"die",
"gedig",
"Die",
"Stem",
"van",
"Suid-Afrika",
",",
"opMeiin",
"sy",
"woning",
",",
"Arbeidsgenot",
",",
"op",
"Oudtshoorn",
"voltooi",
".",
"Hy",
"het",
"self",
"na",
"sy",
"gedig",
"as",
"’n",
"“gesangetjie",
"”",
"verwys",
"en",
"’n",
"toonsetting",
"daarvoor",
"geskryf",
".",
"In",
"Kaapstad",
"het",
"hy",
"Die",
"Stem",
",",
"wat",
"net",
"uit",
"drie",
"koeplette",
"met",
"hul",
"bygaande",
"kore",
"bestaan",
"het",
",",
"aan",
"adv.",
"H.",
"A",
".",
"Fagan",
",",
"assistent-redakteur",
"van",
"De",
"Burger",
",",
"getoon",
".",
"Fagan",
"het",
"sy",
"geesdrif",
"daarvoor",
"te",
"kenne",
"gegee",
"en",
"deur",
"sy",
"toedoen",
"is",
"dit",
"in",
"Julieanoniem",
"in",
"De",
"Burger",
"met",
"redaksionele",
"aanprysing",
"gepubliseer",
".",
"Die",
"toonsetting",
"het",
"egter",
"nie",
"by",
"musiekkenners",
"byval",
"gevind",
"nie",
".",
"Die",
"gepubliseerde",
"gedig",
"het",
"wel",
"groot",
"byval",
"by",
"die",
"lesers",
"gevind",
".",
"Handelende",
"op",
"’n",
"wenk",
"van",
"’n",
"korrespondent",
",",
"dat",
"die",
"Afrikanervolk",
"’n",
"godsdienstige",
"volk",
"is",
",",
"het",
"Langenhoven",
"dadelik",
"’n",
"vierde",
"koeplet",
"aan",
"die",
"gedig",
"toegevoeg",
".",
"Die",
"koor",
"van",
"die",
"tweede",
"koeplet",
"is",
"ook",
"gewysig",
".",
"Soeke",
"na",
"’n",
"wysie",
"Langenhoven",
"was",
"nou",
"vol",
"geesdrif",
"om",
"’n",
"gepaste",
"wysie",
"vir",
"Die",
"Stem",
"te",
"vind",
"en",
"opAugustushet",
"hy",
"in",
"De",
"Burger",
"’n",
"uitnodiging",
"aan",
"komponiste",
"gerig",
"om",
"toonsettings",
"voor",
"te",
"lê",
".",
"In",
"Meihet",
"ds",
".",
"M.",
"L",
".",
"de",
"Villiers",
"’n",
"eerste",
"poging",
"aan",
"Langenhoven",
"voorgelê",
"maar",
"dit",
"is",
"nie",
"as",
"bevredigend",
"beskou",
"nie",
".",
"Langenhoven",
"het",
"nogtans",
"aan",
"De",
"Villiers",
"en",
"later",
"ook",
"aan",
"Victor",
"Potgieter",
",",
"Stephen",
"Eyssen",
"en",
"Gideon",
"Fagan",
"verlof",
"verleen",
"om",
"hul",
"toonsettings",
"te",
"publiseer",
".",
"In",
"terwyl",
"hy",
"in",
"sy",
"pastorie",
"in",
"Simonstad",
"werksaam",
"was",
",",
"het",
"ds",
".",
"M.",
"L",
".",
"de",
"Villiers",
"–",
"nog",
"steeds",
"diep",
"geïnspireer",
"deur",
"die",
"woorde",
"van",
"Die",
"Stem",
"–",
"plotseling",
"’n",
"nuwe",
"wysie",
"daarvoor",
"gevind",
"en",
"dit",
"onmiddellik",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"op",
"’n",
"ou",
"familieklavier",
"gespeel",
"en",
"daarna",
"die",
"musiek",
"neergeskryf.",
"Ds",
".",
"De",
"Villiers",
"het",
"in",
"die",
"daaropvolgende",
"jare",
"die",
"land",
"deurreis",
"en",
"veral",
"skole",
"besoek",
"ten",
"einde",
"Die",
"Stem",
"as",
"volkslied",
",",
"waarin",
"die",
"liefde",
",",
"getrouheid",
"en",
"offervaardigheid",
"vir",
"die",
"vaderland",
"verklank",
"word",
",",
"landwyd",
"bekend",
"te",
"stel",
".",
"Die",
"lied",
"is",
"spontaan",
"as",
"sodanig",
"deur",
"die",
"Afrikaanssprekendes",
"aanvaar",
".",
"Sedert",
"Uniewording",
"was",
"God",
"save",
"the",
"King",
"van",
"owerheidsweë",
"steeds",
"as",
"nie-amptelike",
"volkslied",
"gebruik",
".",
"Politieke",
"gebeurtenisse",
"soos",
"die",
"vlagkwessie",
"wat",
"reeds",
"inernstige",
"aandag",
"begin",
"verg",
"het",
",",
"en",
"die",
"bewindsoorname",
"deur",
"die",
"Nasionale",
"Party",
"in",
"het",
"nou",
"die",
"wenslikheid",
"van",
"die",
"aanvaarding",
"van",
"’n",
"Volkslied",
"waarin",
"ook",
"die",
"Afrikaanssprekende",
"’n",
"deel",
"sou",
"hê",
",",
"sterk",
"na",
"vore",
"gebring",
".",
"Eerste",
"erkenning",
"By",
"geleentheid",
"van",
"die",
"eerste",
"amptelike",
"hysing",
"van",
"die",
"Unievlag",
"(",
"saam",
"met",
"die",
"Britse",
"vlag",
")",
"in",
"Kaapstad",
"opMeiis",
"Die",
"Stem",
"van",
"Langenhoven",
"in",
"die",
"toonsetting",
"van",
"De",
"Villiers",
"die",
"eerste",
"keer",
"(",
"saam",
"met",
"die",
"Britse",
"Volkslied",
")",
"in",
"’n",
"amptelike",
"program",
"opgeneem",
"en",
"gedruk",
".",
"Onder",
"leiding",
"van",
"die",
"komponis",
"is",
"Die",
"Stem",
"by",
"hierdie",
"plegtigheid",
",",
"waarby",
"Langenhoven",
"self",
"ook",
"teenwoordig",
"was",
",",
"deur",
"’n",
"massa-kinderkoor",
"voor",
"die",
"Senaatsgebou",
"gesing",
".",
"Die",
"Stem",
"het",
"egter",
"nog",
"nie",
"die",
"status",
"van",
"amptelike",
"Volkslied",
"beklee",
"nie",
".",
"Die",
"bekendheid",
"en",
"gewildheid",
"van",
"die",
"melodie",
"van",
"Die",
"Stem",
"is",
"verder",
"bevorder",
"deur",
"die",
"gebruik",
"van",
"die",
"SAUK",
"om",
"dit",
"laataand",
"by",
"die",
"afsluiting",
"van",
"sy",
"programme",
"saam",
"met",
"The",
"King",
"te",
"speel",
".",
"Die",
"gebruik",
"om",
"dit",
"ook",
"aan",
"die",
"einde",
"van",
"bioskoopvertonings",
"na",
"The",
"King",
"te",
"speel",
",",
"het",
"op",
"baie",
"plekke",
"in",
"die",
"land",
"posgevat",
".",
"Van",
"die",
"kant",
"van",
"kultuurverenigings",
"en",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Onderwysersunie",
"is",
"ook",
"sterk",
"aangedring",
"op",
"die",
"aanvaarding",
"van",
"Die",
"Stem",
"as",
"Volkslied",
".",
"Inhet",
"Langenhoven",
"Die",
"Stem",
"in",
"sy",
"finale",
"vorm",
"opgeneem",
"in",
"Die",
"pad",
"van",
"Suid-Afrika",
",",
"wat",
"toe",
"pas",
"voltooi",
"is",
".",
"Ná",
"die",
"dood",
"van",
"Langenhoven",
"opJuliehet",
"die",
"FAK",
"’n",
"prysvraag",
"uitgeskryf",
"om",
"finaal",
"die",
"geskikste",
"Volkslied",
"vir",
"die",
"Afrikaanssprekendes",
"te",
"vind",
".",
"’n",
"Keuringskomitee",
"het",
"inuitinsendings",
"Die",
"Stem",
"as",
"die",
"geskikste",
"teks",
",",
"en",
"M.",
"L",
".",
"de",
"Villiers",
"se",
"toonsetting",
"later",
"ook",
"as",
"die",
"beste",
"wysie",
",",
"aangewys",
".",
"Teenis",
"Die",
"Stem",
"algemeen",
"deur",
"die",
"Afrikaanssprekende",
"deel",
"van",
"die",
"bevolking",
"as",
"Volkslied",
"aanvaar",
".",
"Status",
"van",
"Volkslied",
"Die",
"begeerte",
"het",
"nou",
"by",
"’n",
"groot",
"deel",
"van",
"die",
"Engelssprekende",
"bevolkingsgroep",
"ontstaan",
"om",
"’n",
"gepaste",
"vertaling",
"van",
"Die",
"Stem",
"te",
"kry",
"wat",
"ook",
"as",
"Volkslied",
"vir",
"hulle",
"sou",
"dien",
",",
"maar",
"pogings",
"van",
"regeringsweë",
"om",
"dit",
"te",
"verwesenlik",
"het",
"vanweë",
"politieke",
"verdeeldheid",
"misluk",
".",
"Vir",
"die",
"opening",
"van",
"die",
"Parlementsitting",
"opFebruariehet",
"Premier",
"Hertzog",
"opdrag",
"gegee",
"dat",
"Die",
"Stem",
"saam",
"met",
"God",
"save",
"the",
"King",
"gespeel",
"moes",
"word",
",",
"hoewel",
"geeneen",
"van",
"die",
"twee",
"amptelike",
"erkenning",
"geniet",
"het",
"nie",
".",
"Genl",
".",
"Hertzog",
"het",
"hierdie",
"stap",
"gemotiveer",
"deur",
"te",
"verklaar",
"dat",
"Die",
"Stem",
"“",
"’n",
"egte",
"Suid-Afrikaanse",
"lied",
"is",
",",
"in",
"die",
"volste",
"sin",
"van",
"die",
"woord",
",",
"wat",
"aan",
"die",
"hart",
"van",
"die",
"Afrikaanssprekende",
"ontspring",
"het",
",",
"en",
"die",
"gees",
"van",
"Suid-Afrika",
"adem",
",",
"op",
"’n",
"wyse",
"wat",
"totaal",
"vreemd",
"is",
"aan",
"God",
"save",
"the",
"King",
"en",
"wat",
"in",
"hierdie",
"opsig",
"deur",
"geen",
"ander",
"Suid-Afrikaanse",
"lied",
"geëwenaar",
"word",
"nie",
",",
"alreeds",
"verskeie",
"jare",
"’n",
"geesdriftige",
"ontvangs",
"geniet",
"het",
"in",
"die",
"harte",
"van",
"Afrikaanssprekendes",
",",
"deur",
"hulle",
"aangeneem",
"is",
"as",
"hulle",
"Volkslied",
"en",
"as",
"die",
"enigste",
"Suid-Afrikaanse",
"lied",
"wat",
"geregtig",
"is",
"op",
"erkenning",
"as",
"‘Volkslied",
"van",
"die",
"Unie’",
".",
"In",
"hierdie",
"gevoel",
"en",
"eis",
"word",
"die",
"Afrikaanssprekendes",
"reeds",
"ondersteun",
"deur",
"’n",
"baie",
"aansienlike",
"gedeelte",
"van",
"wat",
"bekend",
"staan",
"as",
"die",
"Britse",
"gevoel",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"”",
"Ná",
"hierdie",
"ingebruikneming",
"is",
"Die",
"Stem",
"by",
"elke",
"amptelike",
"geleentheid",
"saam",
"met",
"The",
"King",
"gespeel",
",",
"hoewel",
"die",
"regering",
"dit",
"om",
"politieke",
"redes",
"nie",
"wou",
"waag",
"om",
"Die",
"Stem",
"tot",
"amptelike",
"volkslied",
"te",
"verhef",
"nie",
".",
"Die",
"simboliese",
"Ossewatrek",
"vanen",
"die",
"geesdrif",
"wat",
"daardeur",
"gewek",
"is",
",",
"het",
"opnuut",
"die",
"aandag",
"by",
"Die",
"Stem",
"as",
"ideale",
"Volkslied",
"van",
"Suid-Afrika",
"bepaal",
".",
"By",
"die",
"hoogtepunte",
"van",
"die",
"feestelikhede",
"op",
"Oudtshoorn",
"opSeptemberis",
"die",
"begeerte",
"by",
"’n",
"geesdriftige",
"vergadering",
"rondom",
"die",
"ossewaens",
"uitgespreek",
"“dat",
"Die",
"Stem",
"van",
"Suid-Afrika",
"opDesemberdeur",
"die",
"hele",
"volk",
"plegtig",
"as",
"Volkslied",
"aanvaar",
"(",
"moes",
")",
"word”",
".",
"Op",
"die",
"voorstel",
"van",
"adv.",
"E.G",
".",
"Jansen",
",",
"voorsitter",
"van",
"die",
"Sentrale",
"Volksmonumentekomitee",
",",
"is",
"dan",
"ook",
"by",
"Monumentkoppie",
"besluit",
"om",
"Die",
"Stem",
"as",
"Volkslied",
"van",
"die",
"Afrikaanssprekendes",
"te",
"aanvaar",
".",
"Daarna",
"is",
"dié",
"lied",
"deur",
"die000",
"aanwesiges",
"gesing",
".",
"Die",
"erkenning",
"van",
"Die",
"Stem",
"as",
"amptelike",
"Volkslied",
"van",
"geheel",
"Suid-Afrika",
"het",
"nou",
"afgehang",
"van",
"die",
"verkryging",
"van",
"’n",
"Engelse",
"vertaling",
"wat",
"vir",
"die",
"Engelssprekende",
"bevolkingsdeel",
"aanvaarbaar",
"sou",
"wees",
".",
"Engelse",
"teks",
"Tussenenhet",
"dr",
".",
"D.F",
".",
"Malan",
"as",
"leier",
"van",
"die",
"opposisie",
"herhaaldelik",
"gepleit",
"vir",
"die",
"amptelike",
"aanvaarding",
"van",
"Die",
"Stem",
"as",
"Volkslied",
"van",
"Suid-Afrika",
".",
"In",
"Aprilhet",
"die",
"Nasionale",
"Party",
"aan",
"bewind",
"gekom",
"en",
"by",
"die",
"aanvang",
"van",
"die",
"viering",
"van",
"diejarige",
"vestiging",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"inhet",
"die",
"Eerste",
"Minister",
",",
"dr",
".",
"Malan",
",",
"’n",
"komitee",
"onder",
"voorsitterskap",
"van",
"appèlregter",
"H.",
"A",
".",
"Fagan",
"benoem",
"om",
"vertalings",
"van",
"Die",
"Stem",
"te",
"beoordeel",
"en",
"’n",
"aanbeveling",
"daaroor",
"by",
"die",
"regering",
"te",
"doen",
".",
"OpAprilhet",
"die",
"komitee",
"’n",
"keuse",
"uit",
"die",
"materiaal",
"vanvertalings",
"gedoen",
"en",
"’n",
"definitiewe",
"teks",
"daaruit",
"saamgestel",
".",
"Die",
"regering",
"het",
"hierdie",
"vertaling",
"van",
"staatsweë",
"aanvaar",
"en",
"aangekondig",
"as",
"die",
"amptelike",
"Engelse",
"teks",
"van",
"Die",
"Stem",
".",
"Die",
"ironiese",
"situasie",
"het",
"nou",
"ontstaan",
"dat",
"die",
"staat",
"’n",
"vertaling",
"erken",
"en",
"aanvaar",
"het",
"van",
"’n",
"Volkslied",
"wat",
"self",
"nog",
"nie",
"amptelik",
"erken",
"is",
"nie",
"maar",
"darem",
"tog",
"amptelik",
"deur",
"die",
"staat",
"gebruik",
"word",
".",
"Amptelike",
"erkenning",
"Met",
"’n",
"Engelse",
"teks",
"nou",
"beskikbaar",
",",
"het",
"die",
"vernaamste",
"struikelblok",
"op",
"die",
"pad",
"van",
"die",
"finale",
"amptelike",
"erkenning",
"van",
"Die",
"Stem",
"as",
"Volkslied",
"verdwyn",
".",
"OpMeihet",
"die",
"Eerste",
"Minister",
",",
"mnr",
".",
"J.G",
".",
"Strijdom",
",",
"verklaar",
"dat",
"Die",
"Stem",
"by",
"Afrikaans-",
"en",
"Engelssprekendes",
"nou",
"so",
"diep",
"gewortel",
"is",
"dat",
"hierdie",
"lied",
"deur",
"die",
"volk",
"van",
"Suid-Afrika",
"aanvaar",
"is",
"as",
"hul",
"Volkslied",
".",
"Die",
"regering",
"het",
"gevolglik",
"besluit",
"dat",
"Suid-Afrika",
"’n",
"Volkslied",
"moes",
"hê",
"en",
"dat",
"daardie",
"Volkslied",
"Die",
"Stem",
"van",
"Suid-Afrika/The",
"Call",
"of",
"South",
"Africa",
"sou",
"wees",
".",
"Nalatenskap",
"van",
"Die",
"Stem",
"OpJuniehet",
"die",
"Letterkundige",
"Nalatenskap",
"van",
"C.J",
".",
"Langenhoven",
"alle",
"regte",
"op",
"Die",
"Stem",
"van",
"Suid-Afrika",
"aan",
"die",
"regering",
"oorgedra",
"en",
"opFebruarie",
"tydens",
"die",
"premierskap",
"van",
"dr",
".",
"H.F",
".",
"Verwoerd",
",",
"is",
"die",
"Wetsontwerp",
"op",
"die",
"Outeursregte",
"van",
"Die",
"Stem",
"van",
"Suid-Afrika",
"eenparig",
"deur",
"die",
"Volksraad",
"aangeneem",
".",
"Na",
"OpAprilhet",
"Nkosi",
"Sikelel",
"’",
"iAfrika",
"ook",
"’n",
"volkslied",
"van",
"Suid-Afrika",
"geword",
";",
"en",
"opOktoberis",
"die",
"eerste",
"twee",
"reëls",
"van",
"die",
"Stem",
",",
"saam",
"met",
"Engelse",
"reëls",
",",
"en",
"Xhosa-",
"en",
"Suid-Sotho-dele",
"van",
"Nkosi",
"Sikelel",
"’",
"iAfrika",
"saam",
"verklaar",
"as",
"Suid-Afrika",
"se",
"volkslied",
".",
"Afrikaanse",
"woorde",
"Eerste",
"vers",
"Uit",
"die",
"blou",
"van",
"onse",
"hemel",
",",
"uit",
"die",
"diepte",
"van",
"ons",
"see",
",",
"Oor",
"ons",
"ewige",
"gebergtes",
"waar",
"die",
"kranse",
"antwoord",
"gee",
".",
"Deur",
"ons",
"vêr-verlate",
"vlaktes",
"met",
"die",
"kreun",
"van",
"ossewa",
"—",
"Ruis",
"die",
"stem",
"van",
"ons",
"geliefde",
",",
"van",
"ons",
"land",
"Suid-Afrika",
".",
"Ons",
"sal",
"antwoord",
"op",
"jou",
"roepstem",
",",
"ons",
"sal",
"offer",
"wat",
"jy",
"vra",
":",
"Ons",
"sal",
"lewe",
",",
"ons",
"sal",
"sterwe",
"–",
"ons",
"vir",
"jou",
",",
"Suid-Afrika",
".",
"Tweede",
"vers",
"In",
"die",
"murg",
"van",
"ons",
"gebeente",
",",
"in",
"ons",
"hart",
"en",
"siel",
"en",
"gees",
",",
"In",
"ons",
"roem",
"op",
"ons",
"verlede",
",",
"in",
"ons",
"hoop",
"op",
"wat",
"sal",
"wees",
",",
"In",
"ons",
"wil",
"en",
"werk",
"en",
"wandel",
",",
"van",
"ons",
"wieg",
"tot",
"aan",
"ons",
"graf",
"—",
"Deel",
"geen",
"ander",
"land",
"ons",
"liefde",
",",
"trek",
"geen",
"ander",
"trou",
"ons",
"af",
".",
"Vaderland",
"!",
"ons",
"sal",
"die",
"adel",
"van",
"jou",
"naam",
"met",
"ere",
"dra",
":",
"Waar",
"en",
"trou",
"as",
"Afrikaners",
"–",
"kinders",
"van",
"Suid-Afrika",
".",
"Derde",
"vers",
"In",
"die",
"songloed",
"van",
"ons",
"somer",
",",
"in",
"ons",
"winternag",
"se",
"kou",
",",
"In",
"die",
"lente",
"van",
"ons",
"liefde",
",",
"in",
"die",
"lanfer",
"van",
"ons",
"rou",
",",
"By",
"die",
"klink",
"van",
"huweliksklokkies",
",",
"by",
"die",
"kluitklap",
"op",
"die",
"kis",
"—",
"Streel",
"jou",
"stem",
"ons",
"nooit",
"verniet",
"nie",
",",
"weet",
"jy",
"waar",
"jou",
"kinders",
"is",
".",
"Op",
"jou",
"roep",
"sê",
"ons",
"nooit",
"nee",
"nie",
",",
"sê",
"ons",
"altyd",
",",
"altyd",
"ja",
":",
"Om",
"te",
"lewe",
",",
"om",
"te",
"sterwe",
"–",
"ja",
",",
"ons",
"kom",
"Suid-Afrika",
".",
"Vierde",
"vers",
"Op",
"U",
"Almag",
"vas",
"vertrouend",
"het",
"ons",
"vadere",
"gebou",
":",
"Skenk",
"ook",
"ons",
"die",
"krag",
",",
"o",
"Here",
"!",
"om",
"te",
"handhaaf",
"en",
"te",
"hou",
"—",
"Dat",
"die",
"erwe",
"van",
"ons",
"vad’re",
"vir",
"ons",
"kinders",
"erwe",
"bly",
":",
"Knegte",
"van",
"die",
"Allerhoogste",
",",
"teen",
"die",
"hele",
"wêreld",
"vry",
".",
"Soos",
"ons",
"vadere",
"vertrou",
"het",
",",
"leer",
"ook",
"ons",
"vertrou",
",",
"o",
"Heer",
"—",
"Met",
"ons",
"land",
"en",
"met",
"ons",
"nasie",
"sal",
"dit",
"wel",
"wees",
",",
"God",
"regeer",
".",
"Engelse",
"vertaling",
"Die",
"stem",
"is",
"inonder",
"die",
"titel",
"“The",
"Call",
"of",
"South",
"Africa”",
"in",
"Engels",
"vertaal",
".",
"Die",
"woorde",
"lui",
"as",
"volg",
":",
"Ringing",
"out",
"from",
"our",
"blue",
"heavens",
",",
"from",
"our",
"deep",
"seas",
"breaking",
"round",
";",
"Over",
"everlasting",
"mountains",
"where",
"the",
"echoing",
"crags",
"resound",
";",
"From",
"our",
"plains",
"where",
"creaking",
"wagons",
"cut",
"their",
"trails",
"into",
"the",
"earth",
"-",
"Calls",
"the",
"spirit",
"of",
"our",
"Country",
",",
"of",
"the",
"land",
"that",
"gave",
"us",
"birth",
".",
"At",
"thy",
"call",
"we",
"shall",
"not",
"falter",
",",
"firm",
"and",
"steadfast",
"we",
"shall",
"stand",
",",
"At",
"thy",
"will",
"to",
"live",
"or",
"perish",
",",
"O",
"South",
"Africa",
",",
"dear",
"land",
".",
"In",
"our",
"body",
"and",
"our",
"spirit",
",",
"in",
"our",
"inmost",
"heart",
"held",
"fast",
";",
"in",
"the",
"promise",
"of",
"our",
"future",
"and",
"the",
"glory",
"of",
"our",
"past",
";",
"In",
"our",
"will",
",",
"our",
"work",
",",
"our",
"striving",
",",
"from",
"the",
"cradle",
"to",
"the",
"grave",
"-",
"There’s",
"no",
"land",
"that",
"shares",
"our",
"loving",
",",
"and",
"no",
"bond",
"that",
"can",
"enslave",
".",
"Thou",
"hast",
"borne",
"us",
"and",
"we",
"know",
"thee",
".",
"May",
"our",
"deeds",
"to",
"all",
"proclaim",
"Our",
"enduring",
"love",
"and",
"service",
"to",
"thy",
"honour",
"and",
"thy",
"name",
".",
"In",
"the",
"golden",
"warmth",
"of",
"summer",
",",
"in",
"the",
"chill",
"of",
"winter’s",
"air",
",",
"in",
"the",
"surging",
"life",
"of",
"springtime",
",",
"in",
"the",
"autumn",
"of",
"despair",
";",
"When",
"the",
"wedding",
"bells",
"are",
"chiming",
"or",
"when",
"those",
"we",
"love",
"do",
"depart",
";",
"Thou",
"dost",
"know",
"us",
"for",
"thy",
"children",
"and",
"dost",
"take",
"us",
"to",
"thy",
"heart",
".",
"Loudly",
"peals",
"the",
"answering",
"chorus",
";",
"We",
"are",
"thine",
",",
"and",
"we",
"shall",
"stand",
",",
"Be",
"it",
"life",
"or",
"death",
",",
"to",
"answer",
"to",
"thy",
"call",
",",
"beloved",
"land",
".",
"In",
"thy",
"power",
",",
"Almighty",
",",
"trusting",
",",
"did",
"our",
"fathers",
"build",
"of",
"old",
";",
"Strengthen",
"then",
",",
"O",
"Lord",
",",
"their",
"children",
"to",
"defend",
",",
"to",
"love",
",",
"to",
"hold",
"-",
"That",
"the",
"heritage",
"they",
"gave",
"us",
"for",
"our",
"children",
"yet",
"may",
"be",
";",
"Bondsmen",
"only",
"of",
"the",
"Highest",
"and",
"before",
"the",
"whole",
"world",
"free",
".",
"As",
"our",
"fathers",
"trusted",
"humbly",
",",
"teach",
"us",
",",
"Lord",
",",
"to",
"trust",
"Thee",
"still",
";",
"Guard",
"our",
"land",
"and",
"guide",
"our",
"people",
"in",
"Thy",
"way",
"to",
"do",
"Thy",
"will",
".",
"Latynse",
"vertaling",
"Die",
"Stem",
"is",
"indeur",
"W.J",
".",
"Nijgh",
"in",
"Latyn",
"vertaal",
",",
"en",
"heet",
"“Vox",
"africae",
"australis”",
";",
"die",
"teks",
"het",
"oorspronklik",
"in",
"die",
"Tydskrif",
"vir",
"Wetenskap",
"en",
"Kuns",
"verskyn",
".",
"Die",
"woorde",
"lui",
":",
"Ex",
"caerulo",
"nostri",
"coeli",
"Profundis",
"nostri",
"maris",
"Super",
"montes",
"sempiternos",
"Quo",
"coronae",
"resonant",
".",
"Campis",
"nostris",
"in",
"deserto",
"Germituque",
"carrorum",
"Craepitat",
"beatae",
"terrae",
"Africae",
"vox",
"australis",
".",
"Vocem",
"tuam",
"respondemus",
"Quod",
"petisque",
"tibi",
"sit",
",",
"Tibi",
"vita",
",",
"moriamur",
",",
"Tib",
"'",
"Australi",
"Africae",
".",
"In",
"medulla",
"nostra",
"ossum",
",",
"Anima",
"corde",
"et",
"vi",
"Gloriaque",
"nostris",
"actis",
"Futurique",
"spe",
"nostra",
".",
"Voluntasque",
"labor",
"acta",
"Cunis",
"usqu",
"'",
"ad",
"sepulcra",
"Nullam",
"terram",
"sumit",
"amor",
"Nulla",
"fides",
"exuit",
".",
"Claritatis",
"nomen",
"tuum",
"Honore",
"portabimus",
"Filii",
"fideles",
"sumus",
"Africae",
"semper",
"nostrae",
".",
"In",
"aestate",
"ardor",
"solis",
"Hiemis",
"nocte",
"frigor",
",",
"Vereque",
"nostri",
"amoris",
"Luctu",
"maeroris",
"nostri",
".",
"Nuptiarum",
"aeris",
"sono",
"Sabuli",
"fragor",
"acta",
"Mulcet",
"vox",
"tua",
"nos",
"semper",
",",
"Infantum",
"noscis",
"locum",
".",
"Clamor",
"tuus",
"res",
"respondetur",
"Iterum",
"atque",
"ita",
",",
"Vivendum",
"debemus",
"mori",
"Sumus",
"hic",
"o",
"Domine",
".",
"Dominum",
"factorem",
"coeli",
"Majores",
"sequebantur",
".",
"Domine",
",",
"da",
"nobis",
"vires",
"Conservandi",
"copias",
"Quas",
"majores",
"nobis",
"dabant",
"Pro",
"peculio",
"nostro",
",",
"Servis",
"Patris",
"eataterni",
",",
"Nos",
"a",
"malo",
"libera",
".",
"Patres",
"nostros",
"docuisti",
",",
"Domine",
",",
"doce",
"et",
"nos",
"Patriam",
"cum",
"nostra",
"gente",
",",
"Tu",
"nobiscum",
"Rex",
"coeli",
".",
"Duitse",
"vertaling",
"Die",
"Stem",
"is",
"indeur",
"Edith",
"Dietze",
"ter",
"Meer",
"in",
"Duits",
"vertaal",
",",
"en",
"heet",
"“Die",
"Stimme",
"südafrikas”",
".",
"Die",
"woorde",
"lui",
":",
"Aus",
"dem",
"Blau",
"des",
"Firmamentes",
",",
"aus",
"des",
"Ozeans",
"Gewalt",
",",
"Aus",
"den",
"ewigen",
"Gebirgen",
",",
"wo",
"das",
"Echo",
"widerhallt",
",",
"Wo",
"der",
"Ochsenwagen",
"Ächzen",
"weit",
"die",
"Ebene",
"durchdringt",
",",
"Deine",
"vielgeliebte",
"Stimme",
",",
"o",
"Südafrika",
",",
"erklingt",
".",
"Wir",
"gehorchen",
"Deinem",
"Rufe",
",",
"Dir",
"zum",
"Opfer",
"sind",
"wir",
"da",
",",
"Wollen",
"leben",
",",
"wollen",
"sterben",
",",
"Stets",
"für",
"Dich",
",",
"Südafrika",
"!",
"In",
"der",
"Tiefe",
"unsrer",
"Herzen",
",",
"unsrer",
"Seele",
",",
"unsrem",
"Geist",
",",
"In",
"dem",
"Stolz",
"auf",
"das",
"Vergangne",
"und",
"worauf",
"die",
"Zukunft",
"weist",
",",
"Unsrem",
"Wollen",
",",
"Werk",
"und",
"Wandel",
",",
"von",
"der",
"Wiege",
"bis",
"zum",
"Grab",
"Teilt",
"kein",
"andres",
"Land",
"die",
"Liebe",
",",
"wendet",
"je",
"sie",
"von",
"Dir",
"ab",
".",
"Vaterland",
",",
"zu",
"Deinem",
"Ruhme",
"Woll'n",
"wir",
"tragen",
"stolz",
"und",
"wahr",
"Deines",
"Namens",
"hohen",
"Adel",
",",
"Kinder",
"von",
"Südafrika",
"!",
"In",
"der",
"Goldglut",
"unsres",
"Sommers",
"und",
"in",
"kalter",
"Winternacht",
",",
"In",
"dem",
"Lenz",
"von",
"Glück",
"und",
"Liebe",
",",
"wenn",
"Verzweiflung",
"mit",
"uns",
"wacht",
",",
"Bei",
"der",
"Hochzeitsglocken",
"Klingen",
",",
"wenn",
"der",
"Tod",
"das",
"Liebste",
"nimmt",
",",
"Rührt",
"uns",
"Deine",
"sanfte",
"Stimme",
",",
"weisst",
",",
"wo",
"Deine",
"Kinder",
"sind",
".",
"Nein",
",",
"Dein",
"Ruf",
"tönt",
"nie",
"vergebens",
",",
"Unser",
"Herz",
"sagt",
"freudig",
"ja",
".",
"Unser",
"Leben",
",",
"unser",
"Sterben",
"Gilt",
"nur",
"Dir",
",",
"Südafrika",
"!",
"Deiner",
"Allmacht",
"fest",
"vertrauend",
",",
"baute",
"unsrer",
"Väter",
"Kraft",
",",
"Schenk",
"auch",
"uns",
",",
"o",
"Herr",
",",
"die",
"Stärke",
",",
"die",
"erhält",
"und",
"Zukunft",
"schafft",
"-",
"Dass",
"das",
"Erbe",
"unsrer",
"Väter",
"auch",
"der",
"Söhne",
"Erbe",
"sei",
":",
"Beugend",
"sich",
"dem",
"Allerhöchsten",
",",
"gegen",
"alle",
"Welt",
"sonst",
"frei",
".",
"Gib",
"uns",
"unsrer",
"Väter",
"Glauben",
",",
"Lehr",
"'",
"uns",
"Dir",
"vertraun",
",",
"o",
"Herr",
",",
"Leite",
"uns",
"auf",
"Deinen",
"Wegen",
",",
"Unsres",
"Volkes",
"feste",
"Wehr",
"!",
"Verwysings",
"Bronne",
"Swart",
",",
"dr",
".",
"M.J",
".",
"(",
"voorsitter",
"redaksiekomitee",
")",
".",
"Afrikaanse",
"kultuuralmanak",
".",
"Aucklandpark",
":",
"Federasie",
"van",
"Afrikaanse",
"Kultuurvereniginge",
".",
"Eksterne",
"skakel",
"Woorde",
"en",
"wysie",
"van",
"Die",
"Stem",
"van",
"Suid-Afrika",
"Instrumentele",
"MIDI",
"weergawe",
"Afrikaanse",
"volksmusiek",
"Geskiedenis",
"van",
"Suid-Afrika",
"Nasionale",
"simbole",
"van",
"Suid-Afrika",
"Volksliedere"
] |
62 | https://af.wikipedia.org/wiki/Durban | Durban | Durban (Engels: [ˈdœːbən]; Zoeloe: eThekwini, [ˈɛːʔtʰɛˌkwinĭ], afgelei van itheku, letterlik: "baai/lagoon"; vroeër Port Natal) is 'n hawestad in KwaZulu-Natal, Suid-Afrika, langs die Indiese Oseaan met tussen 3,4 en 3,8 miljoen inwoners uit 'n diverse groep kulture. Dit is 'n gewilde vakansiebestemming weens sy goeie weer en die warm Agulhasstroom. Suid-Afrika se besigste hawe, Durban-hawe, is by Durban wat een van die wêreld se diepste natuurlike hawens is. Durban beskik ook oor Suid-Afrika se derde besigste lughawe, die Koning Shaka Internasionale Lughawe, ná die O.R. Tambo Internasionale Lughawe in Johannesburg en die Kaapstad Internasionale Lughawe.
Die eThekwini Metropolitaanse Munisipaliteit is een van Suid-Afrika se agt metropolitaanse munisipaliteite en volgens die sensus van 2011 die derde grootste metropolitaanse munisipaliteit van Suid-Afrika ná die Stad Johannesburg Metropolitaanse Munisipaliteit en die Stad Kaapstad Metropolitaanse Munisipaliteit. Durban is een van Afrika se grootste stede aan die Indiese Oseaan en Suid-Afrika se tweede belangrikste nywerheidsentrum ná Johannesburg.
In 2000 het Durban saam met Umlazi en ander gebiede in die omgewing deel geword van die eThekwini Metropolitaanse Munisipaliteit met 'n geskatte bevolking van 3 442 361 in 2011. Sedert 2019 dien Mxolisi Kaunda van die African National Congress (ANC) as uitvoerende burgemeester van Durban.
Dit het die hoogste getal van dollarmiljoenêrs van enige Suid-Afrikaanse stad; die getal het tussen 2000 en 2014 met 200 persent gestyg. In Mei 2015 is Durban amptelik erken as een van die New7Wonders-stede, saam met Vigan, Doha, La Paz, Havana, Beiroet en Kuala Lumpur. Volgens 'n 2018-studie deur Mercer oor die lewenskwaliteit in 231 stede regoor die wêreld het Durban die 89ste plek verwerf, die tweede beste in Afrika net na Mauritius se Port Louis.
Geografie en klimaat
Geografie
Durban se stadsgebied strek langs die oostelike Suid-Afrikaanse kus tussen die Drakensberge in die ooste en die Indiese Oseaan in die weste. Die stad is amper op dieselfde breedtegraad as die hawestad Porto Alegre in die Suid-Brasiliaanse deelstaat Rio Grande do Sul geleë.
Die stad Durban beslaan 'n oppervlakte van 225,91 km², terwyl die metropolitaanse gebied van eThekwini 'n oppervlakte van 2 292 km² beslaan. Durban vorm die geografiese en politiese sentrum van die eThekwini Metropolitaanse Munisipaliteit. Die metro word deur die distriksmunisipaliteite iLembe in die noorde, uMgungundlovu in die weste en Ugu in die suide begrens en word deur vier rivierlope gekenmerk: net noord van Durban se Noordstrand mond die Umgenirivier in die Indiese Oseaan uit, die Umbilorivier vloei in die Durban-hawe, in die verre suide bereik die Lovurivier tussen Illovo Beach en Illovo die see en nog verder suid mond die Umkomaasrivier uit by Umkomaas.
Die eThekwini Metropolitaanse Munisipaliteit is in 2011 gevorm en sedert 2016 behoort die noordwestelike deel van die voormalige Vulamehlo Plaaslike Munisipaliteit tot die eThekwini Metro, terwyl die suidoostelike deel by uMdoni Plaaslike Munisipaliteit ingelyf is. Die gebied rondom Mapumulo behoort sedertdien tot eThekwini Metro.
Klimaat
Durban is bekend vir sy gematigde, sonnige winterklimaat. Die stad het 'n oorvloed plantegroei en 'n subtropiese klimaat met sonskyn vir ten minste 320 dae per jaar. Gedurende die wintermaande van Junie, Julie en Augustus bly temperature tussen 16 °C en 25 °C en in die somer kan temperature 32 °C bereik met relatief hoë humiditeit. Durban se klimaat word deur die ewenaarstroom van die Indiese Oseaan voortgebring, die Agulhasstroom, wat 'n bron van warm, helderblou water is wat suidwes deur die Mosambiekkanaal vloei. Seewatertemperature aan die kus vergelyk meer gunstig met dié van die Mediterreense gebied in die somer (gemiddeld 24 °C), maar in die winter val die kwik selde onder 19 °C — Durban is sodoende 10 °C warmer as die Mediterreense gebied in dieselfde seisoen.
Geskiedenis
Die eerste spore van menslike aktiwiteit is rotstekeninge in die nabye Drakensberge en sowat 100 000 jaar oud. Hulle was vermoedelik jagter-versamelaars en is deur Bantoevolke wat ná die suide migreer het, verdryf. Andersins is min oor die tydperk voor die aankoms van Europese koloniste bekend. Die gebied is voor die aankoms van die Europeërs deur Nguni beheer wat later die Zoeloes sou word.
Portugese en Britse verkenning
Durban se natuurlike hawe is deur die Zoeloes Thekwini ("Strandmeer") genoem. Op 24 Desember 1497 het 'n klein vloot van drie Portugese skepe onder bevel van Vasco da Gama die Natalse kus verken. Oornag het die skepe in die windskadu van 'n landpunt voor anker gelê – moontlik was dit die Bluff. Na aanleiding van die datum – die volgende dag was Kersdag of 25 Desember – het Da Gama die gebied Terra do Natal genoem. Of die Portugese hier voet aan wal gesit het om varswater in te skeep is onbekend. Dit is egter onwaarskynlik aangesien die historiese bronne vermeld dat hulle drie dae later by die monding van die Limpoporivier aan land gestap het.
Na die baai is later verwys as Port Natal. Die Portugese het nie verder belang gestel in die baai wat deur wortelboommoerasse en digte bosse omring was nie; ook was daar reeds 'n geskikte hawe in die gebied van die huidige Mosambiekse hoofstad Maputo. In die volgende drie eeue het skepe van seerowers, ivoor- of slawehandelaars soms in Port Natal voor anker gelê. Daarnaas het die gebied as toevlugsoord vir Europese skipbreukelinge gedien.
In die vroeë 19de eeu was die gebied ná die vestiging van 'n Britse Kolonie aan die Kaap weer in fokus. Kaptein James King en luitenant Francis George Farewell, albei eertydse offisiere van die Britse Vloot tydens die Napoleontiese Oorloë, was sakemanne met belange wat tot Delagoabaai gestrek het. As een van die vennote van The Farewell Trading Company wat opgerig is om in Natal handel met ivoor te dryf, het Farewell in Junie 1823 saam met James Saunders King aan die maatskappy se eerste handelsekspedisie na Natal deelgeneem en aan boord van die brik Salisbury na Natal vertrek. 'n Hewige seestorm het die bemanning genoodsaak om 'n beskermde ankerplek in die baai van Port Natal te vind. Die brik het uiteindelik by 'n eiland vasgemaak wat vervolgens sy naam sou dra. Die omliggende terrein is as die geskikte plek vir die vestiging van 'n permanente nedersetting geag.
Britse handelspos
In die volgende jaar het Farewell met 'n klein groep van dertig setlaars uit Kaapstad – onder wie twintig Afrikaners en tien Britte – en sy drie Khoikhoi-bediendes na Port Natal teruggekeer. Nog in dieselfde jaar is die toestemming van die Zoeloekoning Shaka verkry om 'n handelspos te vestig wat as tussenstasie vir skepe op pad na Indië en as basis vir Farewell se ivoorhandel met die Zoeloes sou dien. Lewensomstandighede in die vroeë nedersetting, wat aan die baai se noordoewer naby die huidige Farewellplein ontstaan het, was moeilik. Toe Farewell se vrou in 1826 in Port Natal aangekom het, is sy in 'n eenvoudige rietdakskuur sonder vensters gehuisves. Geneesmiddels en ander benodigdhede was skaars. In 1827 is 'n ekspedisie na die Portugese nedersetting en seehawe in Delagoabaai gestuur. Onder leiding van John Ross, 'n vyftienjarige Skot, en in die begeleiding van ervare Zoeloes het die ekspedisie sy taak binne die kort tyd van drie weke bewerkstellig – wat gelykstaan aan 'n gemiddeld van meer as dertig myl per dag.
Farewell is in 1829 deur Zoeloekrygers vermoor, maar die nedersetting, wat hy gevestig het, het geleidelik begin groei en is in 1835 ter ere van die destydse goewerneur van die Kaapkolonie, sir Benjamin D'Urban, genoem. In dieselfde jaar was daar dertig blanke manlike bewoners wat handel gedryf het met ivoor, seekoeitande, buffelvelle, vee en mielies.
Tydens die Groot Trek het Piet Retief Durban in 1837 bereik. In 1839 het die Voortrekkers die Natalia Republiek met die hoofstad in Pietermaritzburg, 80 km noordwes van Durban, gestig. Piet Retief en sy delegasie wou met die Zoeloekoning Dingaan oor grond onderhandel, maar die koning het hulle laat vermoor. Dingaan het sy halfbroer Shaka as koning opgevolg, maar was in teenstelling met hom egter vyandelik tenoor blankes gesind. Die moord op Piet Retief het tot spanning tussen Boere en Zoeloes gelei en in die Slag van Bloedrivier op 16 Desember 1838 geëindig, wat deur die Boeremagte gewen is. Aansluitend het die Boere die beheer oor Durban en die omliggende gebied oorgeneem.
Britse koloniale bewind
Op 23 Mei 1842 het die Britte die Boere tydens die Beleg van Congella verslaan en die stad, destyds met 'n bevolking van sowat 1 200, oorgeneem. In 1843 het Natal 'n Britse kolonie geword en talle Britte het in Durban gevestig. Suikerrietplantasies is aangelê en suikerriet het die belangrikste uitvoer geword. Op 21 April 1854 word Durban as 'n dorp erken en kry sy eerste dorpsraad. Destyds het Durban 1204 blanke inwoners en op 15 Julie is die Natalkolonie as 'n aparte kolonie met sy hoofstad in Pietermaritzburg gestig.
Britse immigrasie
Die Angel-Saksiese element in Natal se bevolking is versterk deur die sogenaamde Byrne-setlaars – enkele honderd immigrante uit Engeland, Skotland en Ierland – wat in die tydperk tussen 1849 en 1851 op altesaam twintig skepe vanuit Groot-Brittanje en Ierland vertrek het en hulle in Durban en elders in die kolonie gevestig het. Hul immigrasie is volgens 'n skema georganiseer wat deur Joseph Charles Byrne, 'n boorling van Dublin, vanuit sy kantoor in Pall Mall East, Londen, bestuur is. Byrne se Natal Emigration and Colonization Office het voornemende Britse emigrante gewerf wat bepaalde beroepe soos boer, wamaker of smid moes uitoefen en aan hulle twintig akkers grond in Natal teen 'n prys van 5 sjieling per akker belowe.
Byrne het 'n opmeter en ingenieur, John Swales Moreland, as sy agent in Natal aangestel. Maar met die aankoms van die setlaars het dit geblyk dat beskikbare landbougrond met 'n vrugbare laag bogrond en toegang tot voldoende water- en vuurhoutbronne – anders as wat verwag is – uiters skaars was. Verder was twintig akkers by verre nie voldoende vir lewensvatbare boerdery nie. Die setlaars het derhalwe elders grond teen bekostigbare pryse gekoop of hulle in een van die kolonie se jong nedersettings gevestig. Byrne se skema is in 1851 gestaak.
Victoriaanse handel- en hawestad
Die halfeeu tussen 1860 en die stigting van die Unie van Suid-Afrika in 1910 was 'n beslissende periode in Durban se geskiedenis waartydens die bevolking van sowat 8 000 tot 115 000 gegroei het (insluitend nedersettings in die omgewing). Groot dele van Durban is herbou en ontwikkel om in die behoeftes van 'n Victoriaanse handel- en hawestad te voorsien. Belangrike prestasies was die voorsiening van water en riolering ('n geleidelike proses wat vanaf 1860 tot die 1890's voortgeduur het), gas en elektrisiteit. Strate en paaie is opgemeet en van 'n permanente oppervlakte voorsien.
Vanaf die 1870's het grootskaalse suikerplantasies, wat langs die Natalse kus ontstaan het, bygedra tot Durban se ekonomiese welvaart, net soos die ontdekking van goud in Johannesburg in 1886 die uitbou van Durban se hawegeriewe aangedryf het. Die toevloei van Britse kapitaal en immigrante is weerspieël in Durban se Victoriaanse boukuns wat ook vandag steeds bydra tot die middestad se Europees-Britse karakter.
Nuwe residensiële buurte soos Berea het op hoër geleë terrein ontstaan waar 'n aangename seebries waai. Laer geleë terreine is gedreineer en van die see geskei, terwyl trems die stad vanaf 1902 van 'n vroeë openbare vervoernetwerk voorsien het. Die vestiging van 'n goudmynbedryf aan die Witwatersrand het bygedra tot Durban se ekonomiese vooruitgang as hawestad. In 1904 is die uitbou van Durbanbaai tot 'n veilige diepwaterhawe voltooi. Opvallend in vergelyking met ander stedelike nedersettings in Suid-Afrika was die ruimtelike nabyheid van swart woonbuurte. Hulle het binne loopafstand van die middestad in die noord- en suidweste ontstaan. Hulle is doelgerig beplan as huisvesting vir mans wat Durban se dokke, spoorweë en fabrieke van mannekrag voorsien het. Welvarende blanke huishoudings het op manlike bediendes gesteun. Vroue het aanvanklik net 'n klein persentasie van die stedelike swart bevolking verteenwoordig.
Spoorweë
In 1860 is Suid-Afrika se eerste spoorlyn deur die Natal Railway Company in Durban tussen die hawe en die binnestad in diens gestel. Hierdie spoorlyn is in 1876 deur die Natal Government Railways (NGR) oorgeneem. Met die bou van die NGR se spoornetwerk vorder die ekonomie van Natal, veral die uitvoer van suiker. Met die ontdekking van diamante in Griekwaland-Wes in 1868 en veral met die ontdekking van goud op die Witwatersrand in 1886 is die spoornetwerk uitgebrei om die gebiede toegang te gee aan Durban-hawe. Met die voltooiing van die spoorlyn tot Germiston in 1895 is Durban met die Witwatersrand en ook met die res van die spoornetwerk in Suider-Afrika verbind.
Nadat die spoorlyn Noord-Natal in 1889 bereik het, was dit maklik om steenkool vanaf Dundee na Durban te vervoer en Durban-hawe word 'n belangrike brandstofaanvullingplek vir stoomskepe. Tot die opening van die Suezkanaal in 1869 was Durban die laaste Britse hawe in Afrika van Engeland onderweg na Brits-Indië en het dus as "laaste seehawe van die Britse Ryk" bekend gestaan.
Met die voltooiing van 'n spoorwegverbinding met Johannesburg as die grootste en welvarendste buitepos van Britse beskawing in Suider-Afrika het stoomtreine vanaf 1890 naas mineraalvrag nog iets waardevols na Durban geneem – die eerste Victoriaanse toeriste uit die Goudstad wat in die Natalse seeklimaat kom ontspan het.
Duitse en Indiese immigrasie
Rondom 1850 het veral twee groepe Duitsers in Natal gevestig: die Bergtheil-Koloniste en die Hermannsburgse Sendelinge. Veral verskeie kerkgeboue en verskeie Duitse vanne in die hedendaagse gebied getuig daarvan.
Kort ná die Britse anneksasie van Natal is in die vroeë 1840's pogings aangewend om 'n plaaslike katoenbedryf te vestig en 'n eie onderneming opgerig om die doel te bereik, die Natal Cotton Company. Een van sy direkteurs, Jonas Bergtheil, het na Duitsland gereis om immigrante te werf wat bereid sou wees om katoen in die kolonie te verbou. Natal was vir voornemende Duitse immigrante 'n minder aantreklike bestemming, maar uiteindelik het Bergtheil die belangstelling gewek van 'n groep Duitsers in Bramsche, 'n nedersetting in die Osnabrücker Land-streek van die destydse Koninkryk Hannover (tans in die deelstaat Nedersakse geleë), wat bereid was om hulle hier te vestig.
Die Bergtheil-setlaars het in New Germany, 'n nedersetting net buite die destydse Port Natal, met katoen begin boer, maar pogings om die gewas kommersieel te verbou het misluk. Sommige van die Duitse immigrante het in plaas daarvan met groente begin boer waarvoor die groeiende hawestad 'n geskikte mark was. Die Natal Cotton Company is vervolgens ontbind, en baie van die Duitse koloniste het hulle verder landinwaarts in Pietermaritzburg en in die omgewing van New Hanover gevestig.
Die aanwesigheid van die Bergtheil-setlaars in Natal en die inset van hul pastoor, Sendeling Posselt van die Berlynse Sendinggenootskap, was die aanleiding vir die eerste groep van Duitse Hermannsburg-sendelinge se besluit om hulle in Natal te vestig nadat hulle toegang tot Ethiopië geweier is.
In die laat 19de eeu arriveer duisende Indiese landarbeiders in die besige stad se plantasies en hulle nakomelinge vorm vandag die belangrike Indiese element van die plaaslike bevolking. Tydens sy verblyf in Suid-Afrika tussen 1893 en 1915 werk die Indiese politikus Mahatma Gandhi vir 'n lang tydperk as 'n advokaat in Durban. Hier het hy die Natalse Indiër Kongres (NIK) gestig, wat later met die ANC sou saamsmelt. In 1915 het Gandhi na Indië teruggekeer en by die Indian National Congress (INC) aangesluit.
Durban in die Unie en Republiek van Suid-Afrika
Van 12 Oktober tot 5 November 1908 vind die eerste byeenkoms van die Nasionale Konvensie onder die leierskap van Lord Henry de Villiers in Durban plaas. Die doel van hierdie konvensie is om 'n ooreenkoms van óf 'n unie óf 'n federasie van vier Britse kolonies te maak. Die tweede byeenkoms vind in Kaapstad plaas en op 31 Mei 1910 is die Unie van Suid-Afrika gestig.
In 1935 kry Durban stadstatus. Die stadsgrense is al drie jaar vroeër nuut getrek toe 'n aantal voorstede by Durban ingesluit is.
Met die implementering van die Apartheidwette in Suid-Afrika in 1950 het ook Durban se nie-Blankes gedwonge verskuiwings uit die middestad in die gesig gestaar en hulle is veral na voorstede soos Umlazi verplaas. Ontspanningsgeriewe soos strande is eweneens deur diskriminerende wetgewing geraak. Vir swart bewoners was daar op tye nouliks plek om 'n handdoek op die strand neer te sit – slegs 650 m se strand was toeganklik vir hulle, ongeag die feit dat 46 persent van die stedelike bevolking in die laat 1980's swart was. Die blanke bevolking, wie se aandeel sowat 22 persent beloop het, het eksklusiewe toegang gehad tot meer as twee kilometer van die beste sandstrande.
Durban in die nuwe Suid-Afrika
Met die einde van apartheid na die eerste vrye verkiesings in 1994 is nie-Blankes weer toegelaat om in die binnestad te vestig. Hulle vorm sedertdien die grootste bevolkingsgroep met Zoeloe as belangrikste huistaal, terwyl die blanke bevolking as gevolg van uitmigrasie na die snel groeiende voorstede en emigrasie na oorsese bestemmings merkbaar afgeneem het. Met die demokratiese ontwikkeling in Suid-Afrika het grootskaalse sosio-demografiese ontwikkelinge gepaard gegaan. Die eThekwini Metropolitaanse Munisipaliteit is in 1994 gestig en Sipho Ngwenya het die eerste swart burgemeester geword. Soos in die Johannesburgse voorstad Sandton het besighede hul kantore na die Durbanse voorstad en nuwe sakedistrik Umhlanga verskuif.
Durban het ook al verskeie kere as spilpunt van internasionale organisasies opgetree, waarvan Suid-Afrika 'n lidland is en Suid-Afrikaanse presidente hul eweknieë vir vergaderings genooi het. Vanaf 2 tot 3 September 1998 het Durban as gasheerstad vir die Beweging van Onverbonde Lande se 12de vergadering onder leierskap van Nelson Mandela gedien. Tussen 12 en 14 November 1999 is hier die Britse Statebond se 16de Staatshoofdevergadering deur Thabo Mbeki aangebied. Op 9 Julie 2002 is die Afrika-unie in Durban gestig met Thabo Mbeki as eerste president. Vanaf 28 November tot 9 Desember 2011 het hier die 17de Verenigde Nasies se Klimaatberaad plaasgevind. Tussen 26 en 27 Maart 2013 was Durban die gasheerstad vir die vyfde BRICS-spitsberaad onder leierskap van Jacob Zuma.
Durban is oor Paasfees 2019 deur swaar oorstromings geraak, met 70 sterftes en sowat R650 000 000 se skade tot gevolg.
Kuns en kultuur
Durban het 'n ryk kultuur met 'n gemengde inheemse Suid-Afrikaanse en Indiese invloed. Die stad staan bekend vir sy Indiese kookkuns met al die speserye gemeng met tradisionele Zoeloe-kookkuns. 'n Bekende voorbeeld vir Indiese kookkuns in Durban is Bunny chow, 'n eg Suid-Afrikaanse wegneemete.
Musiek
Rockmusiek
Aangesien Durban hoofsaaklik 'n Engelssprekende streek is, is daar talle wit rockgroepe wat invloed vanuit die Verenigde State en Europa trek, nes vele ander groepe in die res van die land. Urban Creep was baanbrekers in die invoer van die sogenaamde "Durban-gevoel" in hul musiek. In die afgelope jare het rockgroepe hul musiek professioneel begin produseer, wat tot die voortbrag van vele ateljeevervaardigde gehaltealbums gelei het.
Boukuns
Unie-tydperk: Berea-styl en Art Deco
Gedurende die tydperk tussen die twee wêreldoorloë het argitekte in Durban hulle begin losmaak van die voorheen oorheersende tradisionele ontwerpe wat sterk deur Britse boumeesters beïnvloed is. Klassieke stylelemente is steeds ingespan, maar beter aangepas aan die Suid-Afrikaanse konteks en die warmer klimaat. Nuwe boumateriale het hulle verskyning in die Durbanse argitektuur gemaak – waaronder kleidakteëls, bakstene en kleivloerteëls. Dikwels is geboue van pleisterversierings en kolonnades volgens die klassieke styl voorsien.
'n Eie plaaslike styl, die Berea-styl, het in die Uniejare na vore gekom. In hierdie styl is invloede uit die Spaanse argitektuur, die Internasionale Styl en Art Deco-elemente met mekaar versmelt. Durban se vooruitstrewende Indiese gemeenskap het sy eie vormtaal gevind vir sakegeboue met gemengde gebruik. Belangrike stylelemente was kolonnades, booggalerye en klassieke suile.
Durban se benadering van die boustyle vir openbare geboue was tradisioneel behoudend. Die vroeë 1930's was nogtans 'n periode van vernuwing op baie terreine. In die Unie van Suid-Afrika se buitelandse beleid het die kwessie van dominiumstatus sentraal gestaan. Die eerste minister Barry Hertzog het tydens Britse Rykskonferensies daarop gedring dat Suid-Afrika se onafhanklikheid binne die Britse Gemenebes, wat met die Statuut van Westminster in 1931 verkry is, verder gedefinieer moes word. Durbaniete het begin om hul lojaliteit aan die Verenigde Koninkryk as moederland en die Suid-Afrikaanse regering, waarin Afrikaners as die groter van die twee blanke volksgroepe 'n oorheersende rol begin speel het, teen mekaar op te weeg. Die oplossing was om 'n eie identiteit te vind wat die stad se maritieme agtergrond sou weerspieël.
In terme van argitektuur is die nuwe tydsgees van 'n eie nasionale en tegelykertyd Durbanse identiteit vertolk deur die nuwe Art Deco-styl. Talle veelverdiepinggeboue, veral woonstelblokke, is in dié styl ontwerp. Durban se Moslem-handelaars het die Art Deco-geboue, wat hulle in Prins Edwardstraat laat oprig het, aangepas met stylelemente wat hul godsdienstige oortuigings weerspieël het. Die meeste ontwerpe vir Durbanse Art Deco-geboue is egter regstreeks aan Amerikaanse voorbeelde uit dié tyd ontleen en toon min inheemse variasies.
Ekonomie
Die kusligging en die natuurlike hawe gee Durban 'n voordeel bo ander metropolitaanse gebiede in Suid-Afrika. Durban is die belangrikste nedersetting in die eThekwini Metropolitaanse Munisipaliteit, die ekonomiese spilpunt van KwaZulu-Natal. Handel en nywerhede het bygedra tot Durban se ontwikkeling. Die stad het tot die tweede belangrikste ekonomiese spilpunt van Suid-Afrika na Gauteng gegroei. Durban se ekonomie behels veral nywerhede, handel, logistiek, finansiële en regeringsinstellings asook toerisme. Naas die produserende bedryf is in die omgewing van Durban veral landbou met vee soos skape en beeste belangrik. Die stad se lang strande, warm klimaat en tradisionele Zoeloe-Riksjas is veral by toeriste gewild.
In die jare ná die eerste demokratiese verkiesing in 1994 het groot getalle swartes hulle in die stadsgebied kom vestig – 'n proses wat net soos in Johannesburg met stedelike verval van die tradisionele sakesentrum gepaard gegaan het. Talle besighede het begin om hul kantore na die Durbanse voorstad Umhlanga te verskuif wat intussen net soos Sandton in Noord-Johannesburg as Durban se nuwe sakekern dien. Umhlanga huisves die Koning Shaka Internasionale Lughawe wat in 2010 geopen is.
Volgens die laaste sensus van 2011 het Durban 'n werkloosheidsyfer van 30,2% gehad, 'n daling teenoor die 43% van 2001. Sowat 60% van die bevolking is van drinkwater uit krane voorsien, 9% meer as in 2001. Amper 90% van die bevolking het toegang tot elektrisiteit gehad, 'n styging van 10% sedert 2001.
Infrastruktuur
Die stad beskik oor 'n internasionale lughawe, Koning Shaka Internasionale Lughawe, terwyl daar ook spoorverbindings met Gauteng is. Die stad is ook verbind met Port Elizabeth en die Noordkus met die N2-nasionale pad, terwyl die N3-nasionale pad hier begin en in Johannesburg eindig. Die twee nasionale paaie kruis mekaar by die "EB Cloete-wisselaar" in Westville. Die N2 tussen Durban en Kaapstad is sowat 1 600 km lank, Pretoria is sowat 620 km noordwes en Johannesburg sowat 570 km.
Lughawens
Die Koning Shaka Internasionale Lughawe bedien Durban en is in die voorstad La Mercy geleë, sowat 35 km noord van die binnestad. Dié lughawe is op 1 Mei 2010, net voor die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010, geopen en het die Durban Internasionale Lughawe net suid van die binnestad vervang. Dit maak deel uit van die "Goue Driehoek" van Suid-Afrika, saam met die Kaapstad Internasionale Lughawe en die O.R. Tambo Internasionale Lughawe in Johannesburg. Dit is die negende besigste lughawe in Afrika en die derde besigste in Suid-Afrika, volgens data in 2016.
Die Koning Shaka Internasionale Lughawe het sy operasies met verbindings na Singapoer, Moembaai, Kigali, Luanda, Lilongwe en Nairobi begin. Die lughawe bied gereëlde vlugte na agt plaaslike bestemmings en gereelde geskeduleerde dienste na Doebai, Istanboel, Doha, Mauritius, Lusaka, Windhoek, Gaborone en Maputo. Vanaf 29 Oktober 2018 bied British Airways regstreekse vlugte na die Lughawe Londen-Heathrow aan.
In die noorde van Durban is die Virginia Lughawe langs die kus geleë. Die Lugmagbasis Durban van die Suid-Afrikaanse Lugmag is suid van die stad geleë. Dit het oorspronklik deel uitgemaak van Durban se ou Internasionale Lughawe.
Seehawe
Die Durban-hawe is die grootste en besigste hawe in Afrika en is aan groot internasionale skeepsroetes geleë. Durban is een van min natuurlike hawens tussen die tradisionele mededingers van Maputo en Port Elizabeth. Dit is Suid-Afrika se grootste houerhawe en huisves die vierde grootste houerterminaal in die Suidelike Halfrond. Durban se seehawe bedien Suid-Afrika tot by Gauteng asook Lesotho. Sedert die einde van die Mosambiekse Burgeroorlog het veral Maputo se hawe 'n sterk mededinger vir Durban s'n geword.
Die Durban-hawe huisves ook die Vlootbasis Durban van die Suid-Afrikaanse Vloot. In 2007 het adjunkadmiraal Refiloe Mudimu die verskuiwing van die vlootbasis aangekondig, reeds in 1994 is met die vermindering van gewapende magte begin. In 2013 is hierdie militêre installasies egter heropen, nadat Suid-Afrika sy deelname by die bestryding van seerowery langs die Mosambiekse kus aangekondig het. Dit is reeds in 2012 deur die destydse Minister van Verdediging en Militêre Veterane, Lindiwe Sisulu, aangekondig.
Terwyl Europese rederye steeds meer belangstelling toon om van Kaapstad een van die bestemmings op die seeroetes van hul plesierbote te maak, doen passasierskepe met Europese en Suid-Afrikaanse toeriste ook elke jaar in Durban se hawe aan, insluitende sommige van die wêreld se grootstes, soos die RMS Queen Mary 2.
Goue Myl-promenade
Durban se Goue Myl – met 'n reeks sandstrande – strek oor 'n afstand van ses kilometer vanaf die Umgenirivier in die noorde tot Durban-punt (Durban Point) en Suidstrand (South Beach) in die suide. Net oos van die middestad het veral in die 1970's toringblokke met hotelle en toeristewoonstelle ontstaan vir blanke Suid-Afrikaanse besoekers wie se belangstelling in die algemeen tot die strandlewe beperk was. Die oopstelling van Durban se strande in 1989 aan alle etniese groepe het behoudende blanke Suid-Afrikaners na ander bestemmings soos Kaapstad laat uitwyk, terwyl die Goue Myl-strand en -promenade oorlaai was met besoekers. Hoë misdaadvlakke het aan die promenade die bynaam Mugger's Mile besorg, maar tydens die aanloop tot die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010 is pogings aangewend om die promenade veiliger en voetgangervriendelik te maak.
'n Meer onlangse projek, die Durban Point Waterfront Development, is 'n gesamentlike onderneming van die eThekwini-munisipaliteit en ROC Point (Pty) Ltd (waarvan die meerderheid aandele in besit van die Maleisiese onderneming UEM Sunrise Berhad is). Dit behels die opgradering van Durban se strandpromenade en die oprigting van moderne glas-en-staal-wolkekrabbers naby Durban Point.
Demografie
Durban is 'n etnies gemengde stad met kulturele rykdom van gemengde godsdienste en tradisies. Zoeloes vorm die grootste etniese groep. Durban huisves 'n groot aantal Anglo-Afrikane en die meeste Indiërs in 'n enkele stad buite Indië. Indiërs het 'n groot invloed op die Durbanse kookkuns, kultuur en godsdiens.
Volgens die sensus van 2011 het Durban 'n bevolking van 595 061, van wie 15,3 persent blankes, 51,1 persent swartes, 8,6 persent bruines en 24 persent Asiërs was. Die inwoners van Durban word Durbaniete genoem.
Engels is die belangrikste huistaal in die stad wat deur 49,8 persent van sy bewoners gebesig word. Die ander groot huistaal is Zoeloe (33,1 persent). Afrikaans word deur 3,6% van die bevolking gebesig.
Soos orals in Suid-Afrika bevat Durban townships van die apartheidsera. Umlazi is die vierde grootste in Suid-Afrika (na Soweto, Tembisa en Katlehong) en die grootste in KwaZulu-Natal.
Islamitiese gemeenskap
Die eerste Moslems het Durban met die koms van Indiese kontrakarbeiders uit Brits-Indië tussen 1860 en 1868 bereik. Die Juma Masjid-moskee, in 1881 begin en in 1930 voltooi, is die eerste moskee in Durban en die grootste moskee in die Suidelike Halfrond. In 1911 is 152 641 Indiërs na Natal gebring. Vandag is sowat 3,2% van dié stad se bevolking Moslems.
Joodse gemeenskap
Hoewel Durban se Joodse bevolking altyd betreklik klein was vergeleke met dié van Johannesburg en Kaapstad, het hulle deurgaans ’n belangrike rol in die stadslewe gespeel. Een van die stigters van Port Natal was Nathaniel Isaacs, wat hierheen gekom het as jong man in 1825. Belangrike bydraes tot die hawe se vroeë ontwikkeling is gelewer deur Jonas Bergtheil en Daniel de Pass. Natal se eerste berit melih, vir die seun van die Durbaniet D.M. Kisch, is in 1876 uitgevoer deur eerw. S. Rapaport, wat vanaf Port Elizabeth af gekom het vir die seremonie. ’n Joodse begraafplaas is in 1880 aangelê. Drie jaar later is die gemeente gestig en in 1884 is ’n gebou wat eens ’n Metodistekapel was in ’n sinagoge omskep, met Bernard Lipinski (oorlede in 1907) as die eerste president.
Wat munisipale regering betref, is uitsonderlike diens gelewer deur Felix. C. Hollander (1876–1955), wat Durban se burgemeester was van 1910–’13, lid van die Natalse provinsiale uitvoerende komitee (1914–’23 en 1926–’39), senator van 1939–’48 en hoof van die plaaslike Joodse gemeenskap. Charles Phineas Robinson (oorlede 1938) was lid van die Natalse wetgewer en later van die Unieparlement. Sy seun Albert was ook ’n parlementslid en was later hoëkommissaris in Londen van die Sentraal-Afrikaanse Federasie. Nog vooraanstaande Joodse Durbaniete was Philip Wartski (1853–1948) en Solomon Moshal (1894–1986).
Durban is minder beïnvloed deur immigrasie uit Oos-Europa as ander Suid-Afrikaanse gemeenskappe, maar terselfdertyd het die plaaslike Jode ’n aktiewe gemeenskapslewe gehandhaaf. Daar was in 2004 drie Ortodokse en een Hervormde sinagoge, asook die gebruiklike gemeenskaps- en welsynsorganisasies. Die afname in die Joodse bevolking het in 1997 tot die sluiting van die stad se Joodse skool, Carmel College, gelei. In sy plek is die Akiva College in Umhlanga geopen wat onderrig bied aan leerders van gr. 1 tot gr. 12.
Durban se Joodse Klub, die enigste instelling van sy soort in Suid-Afrika, het ’n belangrike rol gespeel in die gemeenskap se ontwikkeling. Die Raad vir KwaZulu-Natal se Jodedom is ’n koördinerende liggaam wat ook optree as provinsiale kantoor van die Suid-Afrikaanse Joodse Raad van Afgevaardigdes. Sionistiese aktiwiteite staan onder leiding van die KwaZulu-Natalse Sionistiese Raad. In 2004 het Durban se Joodse afstammelinge sowat 2 750 getel.
Onderwys
Durban huisves die Universiteit van KwaZulu-Natal (UKZN), wat in 2004 uit die samesmelting van KwaZulu-Natal se twee grootste onderwysinstellings, die Universiteit van Natal en die Universiteit van Durban-Westville ontstaan het. Veral die Universiteit van Durban-Westville was 'n belangrike sentrum van die anti-apartheidsbeweging. Daarbenewens huisves Durban ook 'n kampus van die Universiteit van Suid-Afrika. Ander instellings sluit in die Durban Universiteit van Tegnologie en die Mangosuthu Universiteit van Tegnologie.
Vanaf 1921 gebruik die Natal University College (NUC) die Natal Technical College se gebou om lesings in te gee. Die universiteitskollege wou hul eie kampus in Durban hê en TB Davis het £130 000 geskenk te ere van sy seun Howard wat in 1915 by die Slag van die Somme tydens die Eerste Wêreldoorlog gesneuwel het. Die eerste gebou op die nuwe 20 ha kampus kry die naam "Howard College". In 1949 word NUC 'n onafhanklike universiteit met 'n kampus in Pietermaritzburg en die Howard College-kampus in Durban. In 1951 stig die universiteit sy mediese skool in Umbiloweg. Volgens die Uitgebreide Universiteitswet van 1959 mag net blanke studente die universiteit bywoon behalwe vir die mediese skool waar ook nie-blanke studente mag inskryf.
Die voorstad Westville huisves die Deutsche Schule Durban wat in 1971 gestig is en privaat befonds word. Naas Duits word ook onderrig in Afrikaans, Engels en Zoeloe aangebied, maar eers vanaf verskeie grade.
Sport
Twee van Durban se sokkerspanne ding in die Premier Sokkerliga mee: AmaZulu FC en Golden Arrows. Die AmaZulu FC speel hul tuiswedstryde oorwegend in die Moses Mabhidastadion, terwyl die tuiswedstryde van die Golden Arrows in die Chatsworth Stadion of die Koning Zwelithini Stadion beslis word. Maar ook in die National First Division beskik Durban oor twee sokkerspanne: Real Kings FC en Royal Eagles FC met hul tuistes die Koning Zwelithini Stadion en die Sugar Ray Xulu-stadion, onderskeidelik.
Durban se Natalse Haaie ding jaarliks in die Suid-Afrikaanse Curriebeker mee en hul tuiswedstryde word in die Kings Park-stadion aangebied. Die Sharks verteenwoordig Natal tydens die jaarlikse Superrugbyklubkampioenskap met hul tuiste Kings Park-stadion. Die Dolfyne was KwaZulu-Natal se krieketspan tydens die Sunfoilreeks en die Curriebeker in krieket met die Kingsmead-stadion as hul tuiste. Ná afloop van die 2020/21-seisoen is die span tydens 'n hervorming van Suid-Afrikaanse krieket ontbind.
Durban bied jaarliks verskeie uithouvermoë-wedstryde soos die Comrades-maraton (tussen Pietermaritzburg en Durban) en die Dusi-kanowedvaart (op die Msunduzi-rivier tussen Pietermaritzburg en Durban) aan. Suid-Afrika se voorste ruitersportwedren, die Durban Julie Handicap by die Greyville-renbaan, word jaarliks op die eerste Saterdag van Juliemaand gehuisves en is die grootste van sy soort in Afrika.
Durban was een van die gasheerstede vir die Rugbywêreldbeker 1995 en vyf rugbywedstryde is in die Kings Park-stadion gehou, waarvan drie groepwedstryde, een kwarteindstryd en een halfeindstryd. Vervolgens is in dié stadion tydens die Afrikanasiesbeker 1996 vir drie groepwedstryde, een kwarteindstryd en een halfeindstryd beslis. Kingsmead-stadion is 'n toetskrieketstadion en huisves gereeld internasionale krieketwedstryde van die Proteas, Suid-Afrika se nasionale krieketspan. Byvoorbeeld is vyf wedstryde tydens die Krieketwêreldbeker 2003, waaronder twee groepwedstryde, een Super Ses-wedstryd en een halfeindstryd, asook nege wedstryde tydens die T20I-wêreldbeker 2007, waaronder een halfeindstryd, hier gehou. Die Moses Mabhidastadion is ter geleentheid van die die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010 opgerig en hier is ses groepwedstryde, een agtste eindstryd, een kwarteindstryd en een halfeindstryd aangebied. Dit is ook tydens die Afrikanasiesbeker 2013 vir vier groepwedstryde, een kwarteindstryd en een halfeindstryd ingespan.
In September 2015 is Durban as gasheerstad vir die XXIIste Statebondspele in 2022 aangewys, maar moes in Maart 2017 weens die gebreek aan finansiële middels die rol as gasheer van die hand wys. Aansluitend is Birmingham, Engeland, as nuwe gasheerstad aangewys.
Besienswaardighede
Die Durban Botaniese Tuin is die grootste botaniese tuin in Afrika en is in 1849 gestig. Dit het tydens die Britse bewind vir die bestudering van eksotiese plante gedien, dus is hier verskeie plante van regoor die wêreld versamel.
Die Juma Masjid-moskee is die eerste moskee wat in Durban opgerig is en die grootste moskee in die Suidelike Halfrond.
Die Old Fort is in 1842 deur kaptein Thomas Smith opgerig as beskerming vir die Britse hawe.
Pearl Dawn is die vierde hoogste gebou in Suid-Afrika en is in 2008 gebou.
Voor Durban se stadsaal staan 'n Jan Smuts-standbeeld wat Jan Christian Smuts as staatsman en krygsman van wêreldformaat uitbeeld.
Die King's House dien as ampswoning van die president en adjunkpresident van Suid-Afrika tydens hul besoeke aan KwaZulu-Natal.
Die Alayam Hindu Temple is die oudste en grootste Hindoeïstiese tempel in Suid-Afrika.
Die Gateway-winkelsentrum is die grootste in Afrika.
Die Mitchell Park-dieretuin is die enigste dieretuin in Durban.
Die Durban South Africa Temple is een van twee tempels van die Kerk van Jesus Christus van die Heiliges van die Laaste Dae in Suid-Afrika. Die ander is in Johannesburg geleë.
Susterstede
Sien ook
NG gemeente Durban
Verwysings
Bronne
Mary Fitzpatrick u. a.: South Africa, Lesotho, Swaziland. Lonely Planet Publications, Victoria 2004, bl. 281–296, ISBN 1-74104-162-7.
Bill Freund: Insiders and Outsiders. Indian Working Class of Durban, 1910–90. Social History of Africa. James Currey Publishers, Portsmouth NH 1995, ISBN 0-85255-616-0.
Paul Maylam, Iain Edwards (Hrsg.): A People’s City. African Life in Twentieth-Century Durban. University of KwaZulu-Natal Press, Portsmouth NH 1996, ISBN 0-86980-916-4.
Eksterne skakels
Amptelike webwerwe
Amptelike webwerf
Toerisme
Durban Toerismekantoor
The Guardian: The alternative city guide to Durban
Media
National Geographic Documentary on Durban
Kusstede | [
"Durban",
"(",
"Engels",
":",
"[ˈdœːbən",
"]",
";",
"Zoeloe",
":",
"eThekwini",
",",
"[ˈɛːʔtʰɛˌkwinĭ",
"]",
",",
"afgelei",
"van",
"itheku",
",",
"letterlik",
":",
"\"",
"baai/lagoon",
"\"",
";",
"vroeër",
"Port",
"Natal",
")",
"is",
"'n",
"hawestad",
"in",
"KwaZulu-Natal",
",",
"Suid-Afrika",
",",
"langs",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"met",
"tussen4",
"en8",
"miljoen",
"inwoners",
"uit",
"'n",
"diverse",
"groep",
"kulture",
".",
"Dit",
"is",
"'n",
"gewilde",
"vakansiebestemming",
"weens",
"sy",
"goeie",
"weer",
"en",
"die",
"warm",
"Agulhasstroom",
".",
"Suid-Afrika",
"se",
"besigste",
"hawe",
",",
"Durban-hawe",
",",
"is",
"by",
"Durban",
"wat",
"een",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"diepste",
"natuurlike",
"hawens",
"is",
".",
"Durban",
"beskik",
"ook",
"oor",
"Suid-Afrika",
"se",
"derde",
"besigste",
"lughawe",
",",
"die",
"Koning",
"Shaka",
"Internasionale",
"Lughawe",
",",
"ná",
"die",
"O.R",
".",
"Tambo",
"Internasionale",
"Lughawe",
"in",
"Johannesburg",
"en",
"die",
"Kaapstad",
"Internasionale",
"Lughawe",
".",
"Die",
"eThekwini",
"Metropolitaanse",
"Munisipaliteit",
"is",
"een",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"agt",
"metropolitaanse",
"munisipaliteite",
"en",
"volgens",
"die",
"sensus",
"vandie",
"derde",
"grootste",
"metropolitaanse",
"munisipaliteit",
"van",
"Suid-Afrika",
"ná",
"die",
"Stad",
"Johannesburg",
"Metropolitaanse",
"Munisipaliteit",
"en",
"die",
"Stad",
"Kaapstad",
"Metropolitaanse",
"Munisipaliteit",
".",
"Durban",
"is",
"een",
"van",
"Afrika",
"se",
"grootste",
"stede",
"aan",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"en",
"Suid-Afrika",
"se",
"tweede",
"belangrikste",
"nywerheidsentrum",
"ná",
"Johannesburg",
".",
"Inhet",
"Durban",
"saam",
"met",
"Umlazi",
"en",
"ander",
"gebiede",
"in",
"die",
"omgewing",
"deel",
"geword",
"van",
"die",
"eThekwini",
"Metropolitaanse",
"Munisipaliteit",
"met",
"'n",
"geskatte",
"bevolking",
"van442",
"361",
"in",
"Sedertdien",
"Mxolisi",
"Kaunda",
"van",
"die",
"African",
"National",
"Congress",
"(",
"ANC",
")",
"as",
"uitvoerende",
"burgemeester",
"van",
"Durban",
".",
"Dit",
"het",
"die",
"hoogste",
"getal",
"van",
"dollarmiljoenêrs",
"van",
"enige",
"Suid-Afrikaanse",
"stad",
";",
"die",
"getal",
"het",
"tussenenmetpersent",
"gestyg",
".",
"In",
"Meiis",
"Durban",
"amptelik",
"erken",
"as",
"een",
"van",
"die",
"New7Wonders-stede",
",",
"saam",
"met",
"Vigan",
",",
"Doha",
",",
"La",
"Paz",
",",
"Havana",
",",
"Beiroet",
"en",
"Kuala",
"Lumpur",
".",
"Volgens",
"'",
"nstudie",
"deur",
"Mercer",
"oor",
"die",
"lewenskwaliteit",
"instede",
"regoor",
"die",
"wêreld",
"het",
"Durban",
"diete",
"plek",
"verwerf",
",",
"die",
"tweede",
"beste",
"in",
"Afrika",
"net",
"na",
"Mauritius",
"se",
"Port",
"Louis",
".",
"Geografie",
"en",
"klimaat",
"Geografie",
"Durban",
"se",
"stadsgebied",
"strek",
"langs",
"die",
"oostelike",
"Suid-Afrikaanse",
"kus",
"tussen",
"die",
"Drakensberge",
"in",
"die",
"ooste",
"en",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"in",
"die",
"weste",
".",
"Die",
"stad",
"is",
"amper",
"op",
"dieselfde",
"breedtegraad",
"as",
"die",
"hawestad",
"Porto",
"Alegre",
"in",
"die",
"Suid-Brasiliaanse",
"deelstaat",
"Rio",
"Grande",
"do",
"Sul",
"geleë",
".",
"Die",
"stad",
"Durban",
"beslaan",
"'n",
"oppervlakte",
"van91",
"km²",
",",
"terwyl",
"die",
"metropolitaanse",
"gebied",
"van",
"eThekwini",
"'n",
"oppervlakte",
"van292",
"km²",
"beslaan",
".",
"Durban",
"vorm",
"die",
"geografiese",
"en",
"politiese",
"sentrum",
"van",
"die",
"eThekwini",
"Metropolitaanse",
"Munisipaliteit",
".",
"Die",
"metro",
"word",
"deur",
"die",
"distriksmunisipaliteite",
"iLembe",
"in",
"die",
"noorde",
",",
"uMgungundlovu",
"in",
"die",
"weste",
"en",
"Ugu",
"in",
"die",
"suide",
"begrens",
"en",
"word",
"deur",
"vier",
"rivierlope",
"gekenmerk",
":",
"net",
"noord",
"van",
"Durban",
"se",
"Noordstrand",
"mond",
"die",
"Umgenirivier",
"in",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"uit",
",",
"die",
"Umbilorivier",
"vloei",
"in",
"die",
"Durban-hawe",
",",
"in",
"die",
"verre",
"suide",
"bereik",
"die",
"Lovurivier",
"tussen",
"Illovo",
"Beach",
"en",
"Illovo",
"die",
"see",
"en",
"nog",
"verder",
"suid",
"mond",
"die",
"Umkomaasrivier",
"uit",
"by",
"Umkomaas",
".",
"Die",
"eThekwini",
"Metropolitaanse",
"Munisipaliteit",
"is",
"ingevorm",
"en",
"sedertbehoort",
"die",
"noordwestelike",
"deel",
"van",
"die",
"voormalige",
"Vulamehlo",
"Plaaslike",
"Munisipaliteit",
"tot",
"die",
"eThekwini",
"Metro",
",",
"terwyl",
"die",
"suidoostelike",
"deel",
"by",
"uMdoni",
"Plaaslike",
"Munisipaliteit",
"ingelyf",
"is",
".",
"Die",
"gebied",
"rondom",
"Mapumulo",
"behoort",
"sedertdien",
"tot",
"eThekwini",
"Metro",
".",
"Klimaat",
"Durban",
"is",
"bekend",
"vir",
"sy",
"gematigde",
",",
"sonnige",
"winterklimaat",
".",
"Die",
"stad",
"het",
"'n",
"oorvloed",
"plantegroei",
"en",
"'n",
"subtropiese",
"klimaat",
"met",
"sonskyn",
"vir",
"ten",
"minstedae",
"per",
"jaar",
".",
"Gedurende",
"die",
"wintermaande",
"van",
"Junie",
",",
"Julie",
"en",
"Augustus",
"bly",
"temperature",
"tussen°C",
"en°C",
"en",
"in",
"die",
"somer",
"kan",
"temperature°C",
"bereik",
"met",
"relatief",
"hoë",
"humiditeit",
".",
"Durban",
"se",
"klimaat",
"word",
"deur",
"die",
"ewenaarstroom",
"van",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"voortgebring",
",",
"die",
"Agulhasstroom",
",",
"wat",
"'n",
"bron",
"van",
"warm",
",",
"helderblou",
"water",
"is",
"wat",
"suidwes",
"deur",
"die",
"Mosambiekkanaal",
"vloei",
".",
"Seewatertemperature",
"aan",
"die",
"kus",
"vergelyk",
"meer",
"gunstig",
"met",
"dié",
"van",
"die",
"Mediterreense",
"gebied",
"in",
"die",
"somer",
"(",
"gemiddeld°C",
")",
",",
"maar",
"in",
"die",
"winter",
"val",
"die",
"kwik",
"selde",
"onder°C",
"—",
"Durban",
"is",
"sodoende°C",
"warmer",
"as",
"die",
"Mediterreense",
"gebied",
"in",
"dieselfde",
"seisoen",
".",
"Geskiedenis",
"Die",
"eerste",
"spore",
"van",
"menslike",
"aktiwiteit",
"is",
"rotstekeninge",
"in",
"die",
"nabye",
"Drakensberge",
"en",
"sowat000",
"jaar",
"oud",
".",
"Hulle",
"was",
"vermoedelik",
"jagter-versamelaars",
"en",
"is",
"deur",
"Bantoevolke",
"wat",
"ná",
"die",
"suide",
"migreer",
"het",
",",
"verdryf",
".",
"Andersins",
"is",
"min",
"oor",
"die",
"tydperk",
"voor",
"die",
"aankoms",
"van",
"Europese",
"koloniste",
"bekend",
".",
"Die",
"gebied",
"is",
"voor",
"die",
"aankoms",
"van",
"die",
"Europeërs",
"deur",
"Nguni",
"beheer",
"wat",
"later",
"die",
"Zoeloes",
"sou",
"word",
".",
"Portugese",
"en",
"Britse",
"verkenning",
"Durban",
"se",
"natuurlike",
"hawe",
"is",
"deur",
"die",
"Zoeloes",
"Thekwini",
"(",
"\"",
"Strandmeer",
"\"",
")",
"genoem",
".",
"OpDesemberhet",
"'n",
"klein",
"vloot",
"van",
"drie",
"Portugese",
"skepe",
"onder",
"bevel",
"van",
"Vasco",
"da",
"Gama",
"die",
"Natalse",
"kus",
"verken",
".",
"Oornag",
"het",
"die",
"skepe",
"in",
"die",
"windskadu",
"van",
"'n",
"landpunt",
"voor",
"anker",
"gelê",
"–",
"moontlik",
"was",
"dit",
"die",
"Bluff",
".",
"Na",
"aanleiding",
"van",
"die",
"datum",
"–",
"die",
"volgende",
"dag",
"was",
"Kersdag",
"ofDesember",
"–",
"het",
"Da",
"Gama",
"die",
"gebied",
"Terra",
"do",
"Natal",
"genoem",
".",
"Of",
"die",
"Portugese",
"hier",
"voet",
"aan",
"wal",
"gesit",
"het",
"om",
"varswater",
"in",
"te",
"skeep",
"is",
"onbekend",
".",
"Dit",
"is",
"egter",
"onwaarskynlik",
"aangesien",
"die",
"historiese",
"bronne",
"vermeld",
"dat",
"hulle",
"drie",
"dae",
"later",
"by",
"die",
"monding",
"van",
"die",
"Limpoporivier",
"aan",
"land",
"gestap",
"het",
".",
"Na",
"die",
"baai",
"is",
"later",
"verwys",
"as",
"Port",
"Natal",
".",
"Die",
"Portugese",
"het",
"nie",
"verder",
"belang",
"gestel",
"in",
"die",
"baai",
"wat",
"deur",
"wortelboommoerasse",
"en",
"digte",
"bosse",
"omring",
"was",
"nie",
";",
"ook",
"was",
"daar",
"reeds",
"'n",
"geskikte",
"hawe",
"in",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"huidige",
"Mosambiekse",
"hoofstad",
"Maputo",
".",
"In",
"die",
"volgende",
"drie",
"eeue",
"het",
"skepe",
"van",
"seerowers",
",",
"ivoor-",
"of",
"slawehandelaars",
"soms",
"in",
"Port",
"Natal",
"voor",
"anker",
"gelê",
".",
"Daarnaas",
"het",
"die",
"gebied",
"as",
"toevlugsoord",
"vir",
"Europese",
"skipbreukelinge",
"gedien",
".",
"In",
"die",
"vroeëe",
"eeu",
"was",
"die",
"gebied",
"ná",
"die",
"vestiging",
"van",
"'n",
"Britse",
"Kolonie",
"aan",
"die",
"Kaap",
"weer",
"in",
"fokus",
".",
"Kaptein",
"James",
"King",
"en",
"luitenant",
"Francis",
"George",
"Farewell",
",",
"albei",
"eertydse",
"offisiere",
"van",
"die",
"Britse",
"Vloot",
"tydens",
"die",
"Napoleontiese",
"Oorloë",
",",
"was",
"sakemanne",
"met",
"belange",
"wat",
"tot",
"Delagoabaai",
"gestrek",
"het",
".",
"As",
"een",
"van",
"die",
"vennote",
"van",
"The",
"Farewell",
"Trading",
"Company",
"wat",
"opgerig",
"is",
"om",
"in",
"Natal",
"handel",
"met",
"ivoor",
"te",
"dryf",
",",
"het",
"Farewell",
"in",
"Juniesaam",
"met",
"James",
"Saunders",
"King",
"aan",
"die",
"maatskappy",
"se",
"eerste",
"handelsekspedisie",
"na",
"Natal",
"deelgeneem",
"en",
"aan",
"boord",
"van",
"die",
"brik",
"Salisbury",
"na",
"Natal",
"vertrek",
".",
"'n",
"Hewige",
"seestorm",
"het",
"die",
"bemanning",
"genoodsaak",
"om",
"'n",
"beskermde",
"ankerplek",
"in",
"die",
"baai",
"van",
"Port",
"Natal",
"te",
"vind",
".",
"Die",
"brik",
"het",
"uiteindelik",
"by",
"'n",
"eiland",
"vasgemaak",
"wat",
"vervolgens",
"sy",
"naam",
"sou",
"dra",
".",
"Die",
"omliggende",
"terrein",
"is",
"as",
"die",
"geskikte",
"plek",
"vir",
"die",
"vestiging",
"van",
"'n",
"permanente",
"nedersetting",
"geag",
".",
"Britse",
"handelspos",
"In",
"die",
"volgende",
"jaar",
"het",
"Farewell",
"met",
"'n",
"klein",
"groep",
"van",
"dertig",
"setlaars",
"uit",
"Kaapstad",
"–",
"onder",
"wie",
"twintig",
"Afrikaners",
"en",
"tien",
"Britte",
"–",
"en",
"sy",
"drie",
"Khoikhoi-bediendes",
"na",
"Port",
"Natal",
"teruggekeer",
".",
"Nog",
"in",
"dieselfde",
"jaar",
"is",
"die",
"toestemming",
"van",
"die",
"Zoeloekoning",
"Shaka",
"verkry",
"om",
"'n",
"handelspos",
"te",
"vestig",
"wat",
"as",
"tussenstasie",
"vir",
"skepe",
"op",
"pad",
"na",
"Indië",
"en",
"as",
"basis",
"vir",
"Farewell",
"se",
"ivoorhandel",
"met",
"die",
"Zoeloes",
"sou",
"dien",
".",
"Lewensomstandighede",
"in",
"die",
"vroeë",
"nedersetting",
",",
"wat",
"aan",
"die",
"baai",
"se",
"noordoewer",
"naby",
"die",
"huidige",
"Farewellplein",
"ontstaan",
"het",
",",
"was",
"moeilik",
".",
"Toe",
"Farewell",
"se",
"vrou",
"inin",
"Port",
"Natal",
"aangekom",
"het",
",",
"is",
"sy",
"in",
"'n",
"eenvoudige",
"rietdakskuur",
"sonder",
"vensters",
"gehuisves",
".",
"Geneesmiddels",
"en",
"ander",
"benodigdhede",
"was",
"skaars",
".",
"Inis",
"'n",
"ekspedisie",
"na",
"die",
"Portugese",
"nedersetting",
"en",
"seehawe",
"in",
"Delagoabaai",
"gestuur",
".",
"Onder",
"leiding",
"van",
"John",
"Ross",
",",
"'n",
"vyftienjarige",
"Skot",
",",
"en",
"in",
"die",
"begeleiding",
"van",
"ervare",
"Zoeloes",
"het",
"die",
"ekspedisie",
"sy",
"taak",
"binne",
"die",
"kort",
"tyd",
"van",
"drie",
"weke",
"bewerkstellig",
"–",
"wat",
"gelykstaan",
"aan",
"'n",
"gemiddeld",
"van",
"meer",
"as",
"dertig",
"myl",
"per",
"dag",
".",
"Farewell",
"is",
"indeur",
"Zoeloekrygers",
"vermoor",
",",
"maar",
"die",
"nedersetting",
",",
"wat",
"hy",
"gevestig",
"het",
",",
"het",
"geleidelik",
"begin",
"groei",
"en",
"is",
"inter",
"ere",
"van",
"die",
"destydse",
"goewerneur",
"van",
"die",
"Kaapkolonie",
",",
"sir",
"Benjamin",
"D'",
"Urban",
",",
"genoem",
".",
"In",
"dieselfde",
"jaar",
"was",
"daar",
"dertig",
"blanke",
"manlike",
"bewoners",
"wat",
"handel",
"gedryf",
"het",
"met",
"ivoor",
",",
"seekoeitande",
",",
"buffelvelle",
",",
"vee",
"en",
"mielies",
".",
"Tydens",
"die",
"Groot",
"Trek",
"het",
"Piet",
"Retief",
"Durban",
"inbereik",
".",
"Inhet",
"die",
"Voortrekkers",
"die",
"Natalia",
"Republiek",
"met",
"die",
"hoofstad",
"in",
"Pietermaritzburg,",
"km",
"noordwes",
"van",
"Durban",
",",
"gestig",
".",
"Piet",
"Retief",
"en",
"sy",
"delegasie",
"wou",
"met",
"die",
"Zoeloekoning",
"Dingaan",
"oor",
"grond",
"onderhandel",
",",
"maar",
"die",
"koning",
"het",
"hulle",
"laat",
"vermoor",
".",
"Dingaan",
"het",
"sy",
"halfbroer",
"Shaka",
"as",
"koning",
"opgevolg",
",",
"maar",
"was",
"in",
"teenstelling",
"met",
"hom",
"egter",
"vyandelik",
"tenoor",
"blankes",
"gesind",
".",
"Die",
"moord",
"op",
"Piet",
"Retief",
"het",
"tot",
"spanning",
"tussen",
"Boere",
"en",
"Zoeloes",
"gelei",
"en",
"in",
"die",
"Slag",
"van",
"Bloedrivier",
"opDesembergeëindig",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"Boeremagte",
"gewen",
"is",
".",
"Aansluitend",
"het",
"die",
"Boere",
"die",
"beheer",
"oor",
"Durban",
"en",
"die",
"omliggende",
"gebied",
"oorgeneem",
".",
"Britse",
"koloniale",
"bewind",
"OpMeihet",
"die",
"Britte",
"die",
"Boere",
"tydens",
"die",
"Beleg",
"van",
"Congella",
"verslaan",
"en",
"die",
"stad",
",",
"destyds",
"met",
"'n",
"bevolking",
"van",
"sowat200",
",",
"oorgeneem",
".",
"Inhet",
"Natal",
"'n",
"Britse",
"kolonie",
"geword",
"en",
"talle",
"Britte",
"het",
"in",
"Durban",
"gevestig",
".",
"Suikerrietplantasies",
"is",
"aangelê",
"en",
"suikerriet",
"het",
"die",
"belangrikste",
"uitvoer",
"geword",
".",
"OpAprilword",
"Durban",
"as",
"'n",
"dorp",
"erken",
"en",
"kry",
"sy",
"eerste",
"dorpsraad",
".",
"Destyds",
"het",
"Durbanblanke",
"inwoners",
"en",
"opJulie",
"is",
"die",
"Natalkolonie",
"as",
"'n",
"aparte",
"kolonie",
"met",
"sy",
"hoofstad",
"in",
"Pietermaritzburg",
"gestig",
".",
"Britse",
"immigrasie",
"Die",
"Angel-Saksiese",
"element",
"in",
"Natal",
"se",
"bevolking",
"is",
"versterk",
"deur",
"die",
"sogenaamde",
"Byrne-setlaars",
"–",
"enkele",
"honderd",
"immigrante",
"uit",
"Engeland",
",",
"Skotland",
"en",
"Ierland",
"–",
"wat",
"in",
"die",
"tydperk",
"tussenenop",
"altesaam",
"twintig",
"skepe",
"vanuit",
"Groot-Brittanje",
"en",
"Ierland",
"vertrek",
"het",
"en",
"hulle",
"in",
"Durban",
"en",
"elders",
"in",
"die",
"kolonie",
"gevestig",
"het",
".",
"Hul",
"immigrasie",
"is",
"volgens",
"'n",
"skema",
"georganiseer",
"wat",
"deur",
"Joseph",
"Charles",
"Byrne",
",",
"'n",
"boorling",
"van",
"Dublin",
",",
"vanuit",
"sy",
"kantoor",
"in",
"Pall",
"Mall",
"East",
",",
"Londen",
",",
"bestuur",
"is",
".",
"Byrne",
"se",
"Natal",
"Emigration",
"and",
"Colonization",
"Office",
"het",
"voornemende",
"Britse",
"emigrante",
"gewerf",
"wat",
"bepaalde",
"beroepe",
"soos",
"boer",
",",
"wamaker",
"of",
"smid",
"moes",
"uitoefen",
"en",
"aan",
"hulle",
"twintig",
"akkers",
"grond",
"in",
"Natal",
"teen",
"'n",
"prys",
"vansjieling",
"per",
"akker",
"belowe",
".",
"Byrne",
"het",
"'n",
"opmeter",
"en",
"ingenieur",
",",
"John",
"Swales",
"Moreland",
",",
"as",
"sy",
"agent",
"in",
"Natal",
"aangestel",
".",
"Maar",
"met",
"die",
"aankoms",
"van",
"die",
"setlaars",
"het",
"dit",
"geblyk",
"dat",
"beskikbare",
"landbougrond",
"met",
"'n",
"vrugbare",
"laag",
"bogrond",
"en",
"toegang",
"tot",
"voldoende",
"water-",
"en",
"vuurhoutbronne",
"–",
"anders",
"as",
"wat",
"verwag",
"is",
"–",
"uiters",
"skaars",
"was",
".",
"Verder",
"was",
"twintig",
"akkers",
"by",
"verre",
"nie",
"voldoende",
"vir",
"lewensvatbare",
"boerdery",
"nie",
".",
"Die",
"setlaars",
"het",
"derhalwe",
"elders",
"grond",
"teen",
"bekostigbare",
"pryse",
"gekoop",
"of",
"hulle",
"in",
"een",
"van",
"die",
"kolonie",
"se",
"jong",
"nedersettings",
"gevestig",
".",
"Byrne",
"se",
"skema",
"is",
"ingestaak",
".",
"Victoriaanse",
"handel-",
"en",
"hawestad",
"Die",
"halfeeu",
"tussenen",
"die",
"stigting",
"van",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
"inwas",
"'n",
"beslissende",
"periode",
"in",
"Durban",
"se",
"geskiedenis",
"waartydens",
"die",
"bevolking",
"van",
"sowat000",
"tot000",
"gegroei",
"het",
"(",
"insluitend",
"nedersettings",
"in",
"die",
"omgewing",
")",
".",
"Groot",
"dele",
"van",
"Durban",
"is",
"herbou",
"en",
"ontwikkel",
"om",
"in",
"die",
"behoeftes",
"van",
"'n",
"Victoriaanse",
"handel-",
"en",
"hawestad",
"te",
"voorsien",
".",
"Belangrike",
"prestasies",
"was",
"die",
"voorsiening",
"van",
"water",
"en",
"riolering",
"(",
"'n",
"geleidelike",
"proses",
"wat",
"vanaftot",
"dies",
"voortgeduur",
"het",
")",
",",
"gas",
"en",
"elektrisiteit",
".",
"Strate",
"en",
"paaie",
"is",
"opgemeet",
"en",
"van",
"'n",
"permanente",
"oppervlakte",
"voorsien",
".",
"Vanaf",
"dies",
"het",
"grootskaalse",
"suikerplantasies",
",",
"wat",
"langs",
"die",
"Natalse",
"kus",
"ontstaan",
"het",
",",
"bygedra",
"tot",
"Durban",
"se",
"ekonomiese",
"welvaart",
",",
"net",
"soos",
"die",
"ontdekking",
"van",
"goud",
"in",
"Johannesburg",
"indie",
"uitbou",
"van",
"Durban",
"se",
"hawegeriewe",
"aangedryf",
"het",
".",
"Die",
"toevloei",
"van",
"Britse",
"kapitaal",
"en",
"immigrante",
"is",
"weerspieël",
"in",
"Durban",
"se",
"Victoriaanse",
"boukuns",
"wat",
"ook",
"vandag",
"steeds",
"bydra",
"tot",
"die",
"middestad",
"se",
"Europees-Britse",
"karakter",
".",
"Nuwe",
"residensiële",
"buurte",
"soos",
"Berea",
"het",
"op",
"hoër",
"geleë",
"terrein",
"ontstaan",
"waar",
"'n",
"aangename",
"seebries",
"waai",
".",
"Laer",
"geleë",
"terreine",
"is",
"gedreineer",
"en",
"van",
"die",
"see",
"geskei",
",",
"terwyl",
"trems",
"die",
"stad",
"vanafvan",
"'n",
"vroeë",
"openbare",
"vervoernetwerk",
"voorsien",
"het",
".",
"Die",
"vestiging",
"van",
"'n",
"goudmynbedryf",
"aan",
"die",
"Witwatersrand",
"het",
"bygedra",
"tot",
"Durban",
"se",
"ekonomiese",
"vooruitgang",
"as",
"hawestad",
".",
"Inis",
"die",
"uitbou",
"van",
"Durbanbaai",
"tot",
"'n",
"veilige",
"diepwaterhawe",
"voltooi",
".",
"Opvallend",
"in",
"vergelyking",
"met",
"ander",
"stedelike",
"nedersettings",
"in",
"Suid-Afrika",
"was",
"die",
"ruimtelike",
"nabyheid",
"van",
"swart",
"woonbuurte",
".",
"Hulle",
"het",
"binne",
"loopafstand",
"van",
"die",
"middestad",
"in",
"die",
"noord-",
"en",
"suidweste",
"ontstaan",
".",
"Hulle",
"is",
"doelgerig",
"beplan",
"as",
"huisvesting",
"vir",
"mans",
"wat",
"Durban",
"se",
"dokke",
",",
"spoorweë",
"en",
"fabrieke",
"van",
"mannekrag",
"voorsien",
"het",
".",
"Welvarende",
"blanke",
"huishoudings",
"het",
"op",
"manlike",
"bediendes",
"gesteun",
".",
"Vroue",
"het",
"aanvanklik",
"net",
"'n",
"klein",
"persentasie",
"van",
"die",
"stedelike",
"swart",
"bevolking",
"verteenwoordig",
".",
"Spoorweë",
"Inis",
"Suid-Afrika",
"se",
"eerste",
"spoorlyn",
"deur",
"die",
"Natal",
"Railway",
"Company",
"in",
"Durban",
"tussen",
"die",
"hawe",
"en",
"die",
"binnestad",
"in",
"diens",
"gestel",
".",
"Hierdie",
"spoorlyn",
"is",
"indeur",
"die",
"Natal",
"Government",
"Railways",
"(",
"NGR",
")",
"oorgeneem",
".",
"Met",
"die",
"bou",
"van",
"die",
"NGR",
"se",
"spoornetwerk",
"vorder",
"die",
"ekonomie",
"van",
"Natal",
",",
"veral",
"die",
"uitvoer",
"van",
"suiker",
".",
"Met",
"die",
"ontdekking",
"van",
"diamante",
"in",
"Griekwaland-Wes",
"inen",
"veral",
"met",
"die",
"ontdekking",
"van",
"goud",
"op",
"die",
"Witwatersrand",
"inis",
"die",
"spoornetwerk",
"uitgebrei",
"om",
"die",
"gebiede",
"toegang",
"te",
"gee",
"aan",
"Durban-hawe",
".",
"Met",
"die",
"voltooiing",
"van",
"die",
"spoorlyn",
"tot",
"Germiston",
"inis",
"Durban",
"met",
"die",
"Witwatersrand",
"en",
"ook",
"met",
"die",
"res",
"van",
"die",
"spoornetwerk",
"in",
"Suider-Afrika",
"verbind",
".",
"Nadat",
"die",
"spoorlyn",
"Noord-Natal",
"inbereik",
"het",
",",
"was",
"dit",
"maklik",
"om",
"steenkool",
"vanaf",
"Dundee",
"na",
"Durban",
"te",
"vervoer",
"en",
"Durban-hawe",
"word",
"'n",
"belangrike",
"brandstofaanvullingplek",
"vir",
"stoomskepe",
".",
"Tot",
"die",
"opening",
"van",
"die",
"Suezkanaal",
"inwas",
"Durban",
"die",
"laaste",
"Britse",
"hawe",
"in",
"Afrika",
"van",
"Engeland",
"onderweg",
"na",
"Brits-Indië",
"en",
"het",
"dus",
"as",
"\"",
"laaste",
"seehawe",
"van",
"die",
"Britse",
"Ryk",
"\"",
"bekend",
"gestaan",
".",
"Met",
"die",
"voltooiing",
"van",
"'n",
"spoorwegverbinding",
"met",
"Johannesburg",
"as",
"die",
"grootste",
"en",
"welvarendste",
"buitepos",
"van",
"Britse",
"beskawing",
"in",
"Suider-Afrika",
"het",
"stoomtreine",
"vanafnaas",
"mineraalvrag",
"nog",
"iets",
"waardevols",
"na",
"Durban",
"geneem",
"–",
"die",
"eerste",
"Victoriaanse",
"toeriste",
"uit",
"die",
"Goudstad",
"wat",
"in",
"die",
"Natalse",
"seeklimaat",
"kom",
"ontspan",
"het",
".",
"Duitse",
"en",
"Indiese",
"immigrasie",
"Rondomhet",
"veral",
"twee",
"groepe",
"Duitsers",
"in",
"Natal",
"gevestig",
":",
"die",
"Bergtheil-Koloniste",
"en",
"die",
"Hermannsburgse",
"Sendelinge",
".",
"Veral",
"verskeie",
"kerkgeboue",
"en",
"verskeie",
"Duitse",
"vanne",
"in",
"die",
"hedendaagse",
"gebied",
"getuig",
"daarvan",
".",
"Kort",
"ná",
"die",
"Britse",
"anneksasie",
"van",
"Natal",
"is",
"in",
"die",
"vroeës",
"pogings",
"aangewend",
"om",
"'n",
"plaaslike",
"katoenbedryf",
"te",
"vestig",
"en",
"'n",
"eie",
"onderneming",
"opgerig",
"om",
"die",
"doel",
"te",
"bereik",
",",
"die",
"Natal",
"Cotton",
"Company",
".",
"Een",
"van",
"sy",
"direkteurs",
",",
"Jonas",
"Bergtheil",
",",
"het",
"na",
"Duitsland",
"gereis",
"om",
"immigrante",
"te",
"werf",
"wat",
"bereid",
"sou",
"wees",
"om",
"katoen",
"in",
"die",
"kolonie",
"te",
"verbou",
".",
"Natal",
"was",
"vir",
"voornemende",
"Duitse",
"immigrante",
"'n",
"minder",
"aantreklike",
"bestemming",
",",
"maar",
"uiteindelik",
"het",
"Bergtheil",
"die",
"belangstelling",
"gewek",
"van",
"'n",
"groep",
"Duitsers",
"in",
"Bramsche",
",",
"'n",
"nedersetting",
"in",
"die",
"Osnabrücker",
"Land-streek",
"van",
"die",
"destydse",
"Koninkryk",
"Hannover",
"(",
"tans",
"in",
"die",
"deelstaat",
"Nedersakse",
"geleë",
")",
",",
"wat",
"bereid",
"was",
"om",
"hulle",
"hier",
"te",
"vestig",
".",
"Die",
"Bergtheil-setlaars",
"het",
"in",
"New",
"Germany",
",",
"'n",
"nedersetting",
"net",
"buite",
"die",
"destydse",
"Port",
"Natal",
",",
"met",
"katoen",
"begin",
"boer",
",",
"maar",
"pogings",
"om",
"die",
"gewas",
"kommersieel",
"te",
"verbou",
"het",
"misluk",
".",
"Sommige",
"van",
"die",
"Duitse",
"immigrante",
"het",
"in",
"plaas",
"daarvan",
"met",
"groente",
"begin",
"boer",
"waarvoor",
"die",
"groeiende",
"hawestad",
"'n",
"geskikte",
"mark",
"was",
".",
"Die",
"Natal",
"Cotton",
"Company",
"is",
"vervolgens",
"ontbind",
",",
"en",
"baie",
"van",
"die",
"Duitse",
"koloniste",
"het",
"hulle",
"verder",
"landinwaarts",
"in",
"Pietermaritzburg",
"en",
"in",
"die",
"omgewing",
"van",
"New",
"Hanover",
"gevestig",
".",
"Die",
"aanwesigheid",
"van",
"die",
"Bergtheil-setlaars",
"in",
"Natal",
"en",
"die",
"inset",
"van",
"hul",
"pastoor",
",",
"Sendeling",
"Posselt",
"van",
"die",
"Berlynse",
"Sendinggenootskap",
",",
"was",
"die",
"aanleiding",
"vir",
"die",
"eerste",
"groep",
"van",
"Duitse",
"Hermannsburg-sendelinge",
"se",
"besluit",
"om",
"hulle",
"in",
"Natal",
"te",
"vestig",
"nadat",
"hulle",
"toegang",
"tot",
"Ethiopië",
"geweier",
"is",
".",
"In",
"die",
"laate",
"eeu",
"arriveer",
"duisende",
"Indiese",
"landarbeiders",
"in",
"die",
"besige",
"stad",
"se",
"plantasies",
"en",
"hulle",
"nakomelinge",
"vorm",
"vandag",
"die",
"belangrike",
"Indiese",
"element",
"van",
"die",
"plaaslike",
"bevolking",
".",
"Tydens",
"sy",
"verblyf",
"in",
"Suid-Afrika",
"tussenenwerk",
"die",
"Indiese",
"politikus",
"Mahatma",
"Gandhi",
"vir",
"'n",
"lang",
"tydperk",
"as",
"'n",
"advokaat",
"in",
"Durban",
".",
"Hier",
"het",
"hy",
"die",
"Natalse",
"Indiër",
"Kongres",
"(",
"NIK",
")",
"gestig",
",",
"wat",
"later",
"met",
"die",
"ANC",
"sou",
"saamsmelt",
".",
"Inhet",
"Gandhi",
"na",
"Indië",
"teruggekeer",
"en",
"by",
"die",
"Indian",
"National",
"Congress",
"(",
"INC",
")",
"aangesluit",
".",
"Durban",
"in",
"die",
"Unie",
"en",
"Republiek",
"van",
"Suid-Afrika",
"VanOktober",
"totNovembervind",
"die",
"eerste",
"byeenkoms",
"van",
"die",
"Nasionale",
"Konvensie",
"onder",
"die",
"leierskap",
"van",
"Lord",
"Henry",
"de",
"Villiers",
"in",
"Durban",
"plaas",
".",
"Die",
"doel",
"van",
"hierdie",
"konvensie",
"is",
"om",
"'n",
"ooreenkoms",
"van",
"óf",
"'n",
"unie",
"óf",
"'n",
"federasie",
"van",
"vier",
"Britse",
"kolonies",
"te",
"maak",
".",
"Die",
"tweede",
"byeenkoms",
"vind",
"in",
"Kaapstad",
"plaas",
"en",
"opMeiis",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
"gestig",
".",
"Inkry",
"Durban",
"stadstatus",
".",
"Die",
"stadsgrense",
"is",
"al",
"drie",
"jaar",
"vroeër",
"nuut",
"getrek",
"toe",
"'n",
"aantal",
"voorstede",
"by",
"Durban",
"ingesluit",
"is",
".",
"Met",
"die",
"implementering",
"van",
"die",
"Apartheidwette",
"in",
"Suid-Afrika",
"inhet",
"ook",
"Durban",
"se",
"nie-Blankes",
"gedwonge",
"verskuiwings",
"uit",
"die",
"middestad",
"in",
"die",
"gesig",
"gestaar",
"en",
"hulle",
"is",
"veral",
"na",
"voorstede",
"soos",
"Umlazi",
"verplaas",
".",
"Ontspanningsgeriewe",
"soos",
"strande",
"is",
"eweneens",
"deur",
"diskriminerende",
"wetgewing",
"geraak",
".",
"Vir",
"swart",
"bewoners",
"was",
"daar",
"op",
"tye",
"nouliks",
"plek",
"om",
"'n",
"handdoek",
"op",
"die",
"strand",
"neer",
"te",
"sit",
"–",
"slegsm",
"se",
"strand",
"was",
"toeganklik",
"vir",
"hulle",
",",
"ongeag",
"die",
"feit",
"datpersent",
"van",
"die",
"stedelike",
"bevolking",
"in",
"die",
"laats",
"swart",
"was",
".",
"Die",
"blanke",
"bevolking",
",",
"wie",
"se",
"aandeel",
"sowatpersent",
"beloop",
"het",
",",
"het",
"eksklusiewe",
"toegang",
"gehad",
"tot",
"meer",
"as",
"twee",
"kilometer",
"van",
"die",
"beste",
"sandstrande",
".",
"Durban",
"in",
"die",
"nuwe",
"Suid-Afrika",
"Met",
"die",
"einde",
"van",
"apartheid",
"na",
"die",
"eerste",
"vrye",
"verkiesings",
"inis",
"nie-Blankes",
"weer",
"toegelaat",
"om",
"in",
"die",
"binnestad",
"te",
"vestig",
".",
"Hulle",
"vorm",
"sedertdien",
"die",
"grootste",
"bevolkingsgroep",
"met",
"Zoeloe",
"as",
"belangrikste",
"huistaal",
",",
"terwyl",
"die",
"blanke",
"bevolking",
"as",
"gevolg",
"van",
"uitmigrasie",
"na",
"die",
"snel",
"groeiende",
"voorstede",
"en",
"emigrasie",
"na",
"oorsese",
"bestemmings",
"merkbaar",
"afgeneem",
"het",
".",
"Met",
"die",
"demokratiese",
"ontwikkeling",
"in",
"Suid-Afrika",
"het",
"grootskaalse",
"sosio-demografiese",
"ontwikkelinge",
"gepaard",
"gegaan",
".",
"Die",
"eThekwini",
"Metropolitaanse",
"Munisipaliteit",
"is",
"ingestig",
"en",
"Sipho",
"Ngwenya",
"het",
"die",
"eerste",
"swart",
"burgemeester",
"geword",
".",
"Soos",
"in",
"die",
"Johannesburgse",
"voorstad",
"Sandton",
"het",
"besighede",
"hul",
"kantore",
"na",
"die",
"Durbanse",
"voorstad",
"en",
"nuwe",
"sakedistrik",
"Umhlanga",
"verskuif",
".",
"Durban",
"het",
"ook",
"al",
"verskeie",
"kere",
"as",
"spilpunt",
"van",
"internasionale",
"organisasies",
"opgetree",
",",
"waarvan",
"Suid-Afrika",
"'n",
"lidland",
"is",
"en",
"Suid-Afrikaanse",
"presidente",
"hul",
"eweknieë",
"vir",
"vergaderings",
"genooi",
"het",
".",
"VanaftotSeptemberhet",
"Durban",
"as",
"gasheerstad",
"vir",
"die",
"Beweging",
"van",
"Onverbonde",
"Lande",
"see",
"vergadering",
"onder",
"leierskap",
"van",
"Nelson",
"Mandela",
"gedien",
".",
"TussenenNovemberis",
"hier",
"die",
"Britse",
"Statebond",
"see",
"Staatshoofdevergadering",
"deur",
"Thabo",
"Mbeki",
"aangebied",
".",
"OpJulieis",
"die",
"Afrika-unie",
"in",
"Durban",
"gestig",
"met",
"Thabo",
"Mbeki",
"as",
"eerste",
"president",
".",
"VanafNovember",
"totDesemberhet",
"hier",
"diee",
"Verenigde",
"Nasies",
"se",
"Klimaatberaad",
"plaasgevind",
".",
"TussenenMaartwas",
"Durban",
"die",
"gasheerstad",
"vir",
"die",
"vyfde",
"BRICS-spitsberaad",
"onder",
"leierskap",
"van",
"Jacob",
"Zuma",
".",
"Durban",
"is",
"oor",
"Paasfeesdeur",
"swaar",
"oorstromings",
"geraak",
",",
"metsterftes",
"en",
"sowat",
"R650",
"000",
"000",
"se",
"skade",
"tot",
"gevolg",
".",
"Kuns",
"en",
"kultuur",
"Durban",
"het",
"'n",
"ryk",
"kultuur",
"met",
"'n",
"gemengde",
"inheemse",
"Suid-Afrikaanse",
"en",
"Indiese",
"invloed",
".",
"Die",
"stad",
"staan",
"bekend",
"vir",
"sy",
"Indiese",
"kookkuns",
"met",
"al",
"die",
"speserye",
"gemeng",
"met",
"tradisionele",
"Zoeloe-kookkuns",
".",
"'n",
"Bekende",
"voorbeeld",
"vir",
"Indiese",
"kookkuns",
"in",
"Durban",
"is",
"Bunny",
"chow",
",",
"'n",
"eg",
"Suid-Afrikaanse",
"wegneemete",
".",
"Musiek",
"Rockmusiek",
"Aangesien",
"Durban",
"hoofsaaklik",
"'n",
"Engelssprekende",
"streek",
"is",
",",
"is",
"daar",
"talle",
"wit",
"rockgroepe",
"wat",
"invloed",
"vanuit",
"die",
"Verenigde",
"State",
"en",
"Europa",
"trek",
",",
"nes",
"vele",
"ander",
"groepe",
"in",
"die",
"res",
"van",
"die",
"land",
".",
"Urban",
"Creep",
"was",
"baanbrekers",
"in",
"die",
"invoer",
"van",
"die",
"sogenaamde",
"\"",
"Durban-gevoel",
"\"",
"in",
"hul",
"musiek",
".",
"In",
"die",
"afgelope",
"jare",
"het",
"rockgroepe",
"hul",
"musiek",
"professioneel",
"begin",
"produseer",
",",
"wat",
"tot",
"die",
"voortbrag",
"van",
"vele",
"ateljeevervaardigde",
"gehaltealbums",
"gelei",
"het",
".",
"Boukuns",
"Unie-tydperk",
":",
"Berea-styl",
"en",
"Art",
"Deco",
"Gedurende",
"die",
"tydperk",
"tussen",
"die",
"twee",
"wêreldoorloë",
"het",
"argitekte",
"in",
"Durban",
"hulle",
"begin",
"losmaak",
"van",
"die",
"voorheen",
"oorheersende",
"tradisionele",
"ontwerpe",
"wat",
"sterk",
"deur",
"Britse",
"boumeesters",
"beïnvloed",
"is",
".",
"Klassieke",
"stylelemente",
"is",
"steeds",
"ingespan",
",",
"maar",
"beter",
"aangepas",
"aan",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"konteks",
"en",
"die",
"warmer",
"klimaat",
".",
"Nuwe",
"boumateriale",
"het",
"hulle",
"verskyning",
"in",
"die",
"Durbanse",
"argitektuur",
"gemaak",
"–",
"waaronder",
"kleidakteëls",
",",
"bakstene",
"en",
"kleivloerteëls",
".",
"Dikwels",
"is",
"geboue",
"van",
"pleisterversierings",
"en",
"kolonnades",
"volgens",
"die",
"klassieke",
"styl",
"voorsien",
".",
"'n",
"Eie",
"plaaslike",
"styl",
",",
"die",
"Berea-styl",
",",
"het",
"in",
"die",
"Uniejare",
"na",
"vore",
"gekom",
".",
"In",
"hierdie",
"styl",
"is",
"invloede",
"uit",
"die",
"Spaanse",
"argitektuur",
",",
"die",
"Internasionale",
"Styl",
"en",
"Art",
"Deco-elemente",
"met",
"mekaar",
"versmelt",
".",
"Durban",
"se",
"vooruitstrewende",
"Indiese",
"gemeenskap",
"het",
"sy",
"eie",
"vormtaal",
"gevind",
"vir",
"sakegeboue",
"met",
"gemengde",
"gebruik",
".",
"Belangrike",
"stylelemente",
"was",
"kolonnades",
",",
"booggalerye",
"en",
"klassieke",
"suile",
".",
"Durban",
"se",
"benadering",
"van",
"die",
"boustyle",
"vir",
"openbare",
"geboue",
"was",
"tradisioneel",
"behoudend",
".",
"Die",
"vroeës",
"was",
"nogtans",
"'n",
"periode",
"van",
"vernuwing",
"op",
"baie",
"terreine",
".",
"In",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"buitelandse",
"beleid",
"het",
"die",
"kwessie",
"van",
"dominiumstatus",
"sentraal",
"gestaan",
".",
"Die",
"eerste",
"minister",
"Barry",
"Hertzog",
"het",
"tydens",
"Britse",
"Rykskonferensies",
"daarop",
"gedring",
"dat",
"Suid-Afrika",
"se",
"onafhanklikheid",
"binne",
"die",
"Britse",
"Gemenebes",
",",
"wat",
"met",
"die",
"Statuut",
"van",
"Westminster",
"inverkry",
"is",
",",
"verder",
"gedefinieer",
"moes",
"word",
".",
"Durbaniete",
"het",
"begin",
"om",
"hul",
"lojaliteit",
"aan",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"as",
"moederland",
"en",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"regering",
",",
"waarin",
"Afrikaners",
"as",
"die",
"groter",
"van",
"die",
"twee",
"blanke",
"volksgroepe",
"'n",
"oorheersende",
"rol",
"begin",
"speel",
"het",
",",
"teen",
"mekaar",
"op",
"te",
"weeg",
".",
"Die",
"oplossing",
"was",
"om",
"'n",
"eie",
"identiteit",
"te",
"vind",
"wat",
"die",
"stad",
"se",
"maritieme",
"agtergrond",
"sou",
"weerspieël",
".",
"In",
"terme",
"van",
"argitektuur",
"is",
"die",
"nuwe",
"tydsgees",
"van",
"'n",
"eie",
"nasionale",
"en",
"tegelykertyd",
"Durbanse",
"identiteit",
"vertolk",
"deur",
"die",
"nuwe",
"Art",
"Deco-styl",
".",
"Talle",
"veelverdiepinggeboue",
",",
"veral",
"woonstelblokke",
",",
"is",
"in",
"dié",
"styl",
"ontwerp",
".",
"Durban",
"se",
"Moslem-handelaars",
"het",
"die",
"Art",
"Deco-geboue",
",",
"wat",
"hulle",
"in",
"Prins",
"Edwardstraat",
"laat",
"oprig",
"het",
",",
"aangepas",
"met",
"stylelemente",
"wat",
"hul",
"godsdienstige",
"oortuigings",
"weerspieël",
"het",
".",
"Die",
"meeste",
"ontwerpe",
"vir",
"Durbanse",
"Art",
"Deco-geboue",
"is",
"egter",
"regstreeks",
"aan",
"Amerikaanse",
"voorbeelde",
"uit",
"dié",
"tyd",
"ontleen",
"en",
"toon",
"min",
"inheemse",
"variasies",
".",
"Ekonomie",
"Die",
"kusligging",
"en",
"die",
"natuurlike",
"hawe",
"gee",
"Durban",
"'n",
"voordeel",
"bo",
"ander",
"metropolitaanse",
"gebiede",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Durban",
"is",
"die",
"belangrikste",
"nedersetting",
"in",
"die",
"eThekwini",
"Metropolitaanse",
"Munisipaliteit",
",",
"die",
"ekonomiese",
"spilpunt",
"van",
"KwaZulu-Natal",
".",
"Handel",
"en",
"nywerhede",
"het",
"bygedra",
"tot",
"Durban",
"se",
"ontwikkeling",
".",
"Die",
"stad",
"het",
"tot",
"die",
"tweede",
"belangrikste",
"ekonomiese",
"spilpunt",
"van",
"Suid-Afrika",
"na",
"Gauteng",
"gegroei",
".",
"Durban",
"se",
"ekonomie",
"behels",
"veral",
"nywerhede",
",",
"handel",
",",
"logistiek",
",",
"finansiële",
"en",
"regeringsinstellings",
"asook",
"toerisme",
".",
"Naas",
"die",
"produserende",
"bedryf",
"is",
"in",
"die",
"omgewing",
"van",
"Durban",
"veral",
"landbou",
"met",
"vee",
"soos",
"skape",
"en",
"beeste",
"belangrik",
".",
"Die",
"stad",
"se",
"lang",
"strande",
",",
"warm",
"klimaat",
"en",
"tradisionele",
"Zoeloe-Riksjas",
"is",
"veral",
"by",
"toeriste",
"gewild",
".",
"In",
"die",
"jare",
"ná",
"die",
"eerste",
"demokratiese",
"verkiesing",
"inhet",
"groot",
"getalle",
"swartes",
"hulle",
"in",
"die",
"stadsgebied",
"kom",
"vestig",
"–",
"'n",
"proses",
"wat",
"net",
"soos",
"in",
"Johannesburg",
"met",
"stedelike",
"verval",
"van",
"die",
"tradisionele",
"sakesentrum",
"gepaard",
"gegaan",
"het",
".",
"Talle",
"besighede",
"het",
"begin",
"om",
"hul",
"kantore",
"na",
"die",
"Durbanse",
"voorstad",
"Umhlanga",
"te",
"verskuif",
"wat",
"intussen",
"net",
"soos",
"Sandton",
"in",
"Noord-Johannesburg",
"as",
"Durban",
"se",
"nuwe",
"sakekern",
"dien",
".",
"Umhlanga",
"huisves",
"die",
"Koning",
"Shaka",
"Internasionale",
"Lughawe",
"wat",
"ingeopen",
"is",
".",
"Volgens",
"die",
"laaste",
"sensus",
"vanhet",
"Durban",
"'n",
"werkloosheidsyfer",
"van2%",
"gehad",
",",
"'n",
"daling",
"teenoor",
"die",
"van",
"Sowat",
"van",
"die",
"bevolking",
"is",
"van",
"drinkwater",
"uit",
"krane",
"voorsien",
",",
"meer",
"as",
"in",
"Amper",
"van",
"die",
"bevolking",
"het",
"toegang",
"tot",
"elektrisiteit",
"gehad",
",",
"'n",
"styging",
"van",
"sedert",
"Infrastruktuur",
"Die",
"stad",
"beskik",
"oor",
"'n",
"internasionale",
"lughawe",
",",
"Koning",
"Shaka",
"Internasionale",
"Lughawe",
",",
"terwyl",
"daar",
"ook",
"spoorverbindings",
"met",
"Gauteng",
"is",
".",
"Die",
"stad",
"is",
"ook",
"verbind",
"met",
"Port",
"Elizabeth",
"en",
"die",
"Noordkus",
"met",
"die",
"N2-nasionale",
"pad",
",",
"terwyl",
"die",
"N3-nasionale",
"pad",
"hier",
"begin",
"en",
"in",
"Johannesburg",
"eindig",
".",
"Die",
"twee",
"nasionale",
"paaie",
"kruis",
"mekaar",
"by",
"die",
"\"",
"EB",
"Cloete-wisselaar",
"\"",
"in",
"Westville",
".",
"Die",
"N2",
"tussen",
"Durban",
"en",
"Kaapstad",
"is",
"sowat600",
"km",
"lank",
",",
"Pretoria",
"is",
"sowatkm",
"noordwes",
"en",
"Johannesburg",
"sowatkm",
".",
"Lughawens",
"Die",
"Koning",
"Shaka",
"Internasionale",
"Lughawe",
"bedien",
"Durban",
"en",
"is",
"in",
"die",
"voorstad",
"La",
"Mercy",
"geleë",
",",
"sowatkm",
"noord",
"van",
"die",
"binnestad",
".",
"Dié",
"lughawe",
"is",
"opMei",
"net",
"voor",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbekertoernooi",
"in",
"geopen",
"en",
"het",
"die",
"Durban",
"Internasionale",
"Lughawe",
"net",
"suid",
"van",
"die",
"binnestad",
"vervang",
".",
"Dit",
"maak",
"deel",
"uit",
"van",
"die",
"\"",
"Goue",
"Driehoek",
"\"",
"van",
"Suid-Afrika",
",",
"saam",
"met",
"die",
"Kaapstad",
"Internasionale",
"Lughawe",
"en",
"die",
"O.R",
".",
"Tambo",
"Internasionale",
"Lughawe",
"in",
"Johannesburg",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"negende",
"besigste",
"lughawe",
"in",
"Afrika",
"en",
"die",
"derde",
"besigste",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"volgens",
"data",
"in",
"Die",
"Koning",
"Shaka",
"Internasionale",
"Lughawe",
"het",
"sy",
"operasies",
"met",
"verbindings",
"na",
"Singapoer",
",",
"Moembaai",
",",
"Kigali",
",",
"Luanda",
",",
"Lilongwe",
"en",
"Nairobi",
"begin",
".",
"Die",
"lughawe",
"bied",
"gereëlde",
"vlugte",
"na",
"agt",
"plaaslike",
"bestemmings",
"en",
"gereelde",
"geskeduleerde",
"dienste",
"na",
"Doebai",
",",
"Istanboel",
",",
"Doha",
",",
"Mauritius",
",",
"Lusaka",
",",
"Windhoek",
",",
"Gaborone",
"en",
"Maputo",
".",
"VanafOktoberbied",
"British",
"Airways",
"regstreekse",
"vlugte",
"na",
"die",
"Lughawe",
"Londen-Heathrow",
"aan",
".",
"In",
"die",
"noorde",
"van",
"Durban",
"is",
"die",
"Virginia",
"Lughawe",
"langs",
"die",
"kus",
"geleë",
".",
"Die",
"Lugmagbasis",
"Durban",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Lugmag",
"is",
"suid",
"van",
"die",
"stad",
"geleë",
".",
"Dit",
"het",
"oorspronklik",
"deel",
"uitgemaak",
"van",
"Durban",
"se",
"ou",
"Internasionale",
"Lughawe",
".",
"Seehawe",
"Die",
"Durban-hawe",
"is",
"die",
"grootste",
"en",
"besigste",
"hawe",
"in",
"Afrika",
"en",
"is",
"aan",
"groot",
"internasionale",
"skeepsroetes",
"geleë",
".",
"Durban",
"is",
"een",
"van",
"min",
"natuurlike",
"hawens",
"tussen",
"die",
"tradisionele",
"mededingers",
"van",
"Maputo",
"en",
"Port",
"Elizabeth",
".",
"Dit",
"is",
"Suid-Afrika",
"se",
"grootste",
"houerhawe",
"en",
"huisves",
"die",
"vierde",
"grootste",
"houerterminaal",
"in",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
".",
"Durban",
"se",
"seehawe",
"bedien",
"Suid-Afrika",
"tot",
"by",
"Gauteng",
"asook",
"Lesotho",
".",
"Sedert",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"Mosambiekse",
"Burgeroorlog",
"het",
"veral",
"Maputo",
"se",
"hawe",
"'n",
"sterk",
"mededinger",
"vir",
"Durban",
"s'n",
"geword",
".",
"Die",
"Durban-hawe",
"huisves",
"ook",
"die",
"Vlootbasis",
"Durban",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Vloot",
".",
"Inhet",
"adjunkadmiraal",
"Refiloe",
"Mudimu",
"die",
"verskuiwing",
"van",
"die",
"vlootbasis",
"aangekondig",
",",
"reeds",
"inis",
"met",
"die",
"vermindering",
"van",
"gewapende",
"magte",
"begin",
".",
"Inis",
"hierdie",
"militêre",
"installasies",
"egter",
"heropen",
",",
"nadat",
"Suid-Afrika",
"sy",
"deelname",
"by",
"die",
"bestryding",
"van",
"seerowery",
"langs",
"die",
"Mosambiekse",
"kus",
"aangekondig",
"het",
".",
"Dit",
"is",
"reeds",
"indeur",
"die",
"destydse",
"Minister",
"van",
"Verdediging",
"en",
"Militêre",
"Veterane",
",",
"Lindiwe",
"Sisulu",
",",
"aangekondig",
".",
"Terwyl",
"Europese",
"rederye",
"steeds",
"meer",
"belangstelling",
"toon",
"om",
"van",
"Kaapstad",
"een",
"van",
"die",
"bestemmings",
"op",
"die",
"seeroetes",
"van",
"hul",
"plesierbote",
"te",
"maak",
",",
"doen",
"passasierskepe",
"met",
"Europese",
"en",
"Suid-Afrikaanse",
"toeriste",
"ook",
"elke",
"jaar",
"in",
"Durban",
"se",
"hawe",
"aan",
",",
"insluitende",
"sommige",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootstes",
",",
"soos",
"die",
"RMS",
"Queen",
"Mary",
"Goue",
"Myl-promenade",
"Durban",
"se",
"Goue",
"Myl",
"–",
"met",
"'n",
"reeks",
"sandstrande",
"–",
"strek",
"oor",
"'n",
"afstand",
"van",
"ses",
"kilometer",
"vanaf",
"die",
"Umgenirivier",
"in",
"die",
"noorde",
"tot",
"Durban-punt",
"(",
"Durban",
"Point",
")",
"en",
"Suidstrand",
"(",
"South",
"Beach",
")",
"in",
"die",
"suide",
".",
"Net",
"oos",
"van",
"die",
"middestad",
"het",
"veral",
"in",
"dies",
"toringblokke",
"met",
"hotelle",
"en",
"toeristewoonstelle",
"ontstaan",
"vir",
"blanke",
"Suid-Afrikaanse",
"besoekers",
"wie",
"se",
"belangstelling",
"in",
"die",
"algemeen",
"tot",
"die",
"strandlewe",
"beperk",
"was",
".",
"Die",
"oopstelling",
"van",
"Durban",
"se",
"strande",
"inaan",
"alle",
"etniese",
"groepe",
"het",
"behoudende",
"blanke",
"Suid-Afrikaners",
"na",
"ander",
"bestemmings",
"soos",
"Kaapstad",
"laat",
"uitwyk",
",",
"terwyl",
"die",
"Goue",
"Myl-strand",
"en",
"-promenade",
"oorlaai",
"was",
"met",
"besoekers",
".",
"Hoë",
"misdaadvlakke",
"het",
"aan",
"die",
"promenade",
"die",
"bynaam",
"Mugger's",
"Mile",
"besorg",
",",
"maar",
"tydens",
"die",
"aanloop",
"tot",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbekertoernooi",
"inis",
"pogings",
"aangewend",
"om",
"die",
"promenade",
"veiliger",
"en",
"voetgangervriendelik",
"te",
"maak",
".",
"'n",
"Meer",
"onlangse",
"projek",
",",
"die",
"Durban",
"Point",
"Waterfront",
"Development",
",",
"is",
"'n",
"gesamentlike",
"onderneming",
"van",
"die",
"eThekwini-munisipaliteit",
"en",
"ROC",
"Point",
"(",
"Pty",
")",
"Ltd",
"(",
"waarvan",
"die",
"meerderheid",
"aandele",
"in",
"besit",
"van",
"die",
"Maleisiese",
"onderneming",
"UEM",
"Sunrise",
"Berhad",
"is",
")",
".",
"Dit",
"behels",
"die",
"opgradering",
"van",
"Durban",
"se",
"strandpromenade",
"en",
"die",
"oprigting",
"van",
"moderne",
"glas-en-staal-wolkekrabbers",
"naby",
"Durban",
"Point",
".",
"Demografie",
"Durban",
"is",
"'n",
"etnies",
"gemengde",
"stad",
"met",
"kulturele",
"rykdom",
"van",
"gemengde",
"godsdienste",
"en",
"tradisies",
".",
"Zoeloes",
"vorm",
"die",
"grootste",
"etniese",
"groep",
".",
"Durban",
"huisves",
"'n",
"groot",
"aantal",
"Anglo-Afrikane",
"en",
"die",
"meeste",
"Indiërs",
"in",
"'n",
"enkele",
"stad",
"buite",
"Indië",
".",
"Indiërs",
"het",
"'n",
"groot",
"invloed",
"op",
"die",
"Durbanse",
"kookkuns",
",",
"kultuur",
"en",
"godsdiens",
".",
"Volgens",
"die",
"sensus",
"vanhet",
"Durban",
"'n",
"bevolking",
"van061",
",",
"van",
"wie3",
"persent",
"blankes,1",
"persent",
"swartes,6",
"persent",
"bruines",
"enpersent",
"Asiërs",
"was",
".",
"Die",
"inwoners",
"van",
"Durban",
"word",
"Durbaniete",
"genoem",
".",
"Engels",
"is",
"die",
"belangrikste",
"huistaal",
"in",
"die",
"stad",
"wat",
"deur8",
"persent",
"van",
"sy",
"bewoners",
"gebesig",
"word",
".",
"Die",
"ander",
"groot",
"huistaal",
"is",
"Zoeloe1",
"persent",
")",
".",
"Afrikaans",
"word",
"deur6%",
"van",
"die",
"bevolking",
"gebesig",
".",
"Soos",
"orals",
"in",
"Suid-Afrika",
"bevat",
"Durban",
"townships",
"van",
"die",
"apartheidsera",
".",
"Umlazi",
"is",
"die",
"vierde",
"grootste",
"in",
"Suid-Afrika",
"(",
"na",
"Soweto",
",",
"Tembisa",
"en",
"Katlehong",
")",
"en",
"die",
"grootste",
"in",
"KwaZulu-Natal",
".",
"Islamitiese",
"gemeenskap",
"Die",
"eerste",
"Moslems",
"het",
"Durban",
"met",
"die",
"koms",
"van",
"Indiese",
"kontrakarbeiders",
"uit",
"Brits-Indië",
"tussenenbereik",
".",
"Die",
"Juma",
"Masjid-moskee",
",",
"inbegin",
"en",
"involtooi",
",",
"is",
"die",
"eerste",
"moskee",
"in",
"Durban",
"en",
"die",
"grootste",
"moskee",
"in",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
".",
"Inis641",
"Indiërs",
"na",
"Natal",
"gebring",
".",
"Vandag",
"is",
"sowat2%",
"van",
"dié",
"stad",
"se",
"bevolking",
"Moslems",
".",
"Joodse",
"gemeenskap",
"Hoewel",
"Durban",
"se",
"Joodse",
"bevolking",
"altyd",
"betreklik",
"klein",
"was",
"vergeleke",
"met",
"dié",
"van",
"Johannesburg",
"en",
"Kaapstad",
",",
"het",
"hulle",
"deurgaans",
"’n",
"belangrike",
"rol",
"in",
"die",
"stadslewe",
"gespeel",
".",
"Een",
"van",
"die",
"stigters",
"van",
"Port",
"Natal",
"was",
"Nathaniel",
"Isaacs",
",",
"wat",
"hierheen",
"gekom",
"het",
"as",
"jong",
"man",
"in",
"Belangrike",
"bydraes",
"tot",
"die",
"hawe",
"se",
"vroeë",
"ontwikkeling",
"is",
"gelewer",
"deur",
"Jonas",
"Bergtheil",
"en",
"Daniel",
"de",
"Pass",
".",
"Natal",
"se",
"eerste",
"berit",
"melih",
",",
"vir",
"die",
"seun",
"van",
"die",
"Durbaniet",
"D.",
"M",
".",
"Kisch",
",",
"is",
"inuitgevoer",
"deur",
"eerw",
".",
"S",
".",
"Rapaport",
",",
"wat",
"vanaf",
"Port",
"Elizabeth",
"af",
"gekom",
"het",
"vir",
"die",
"seremonie",
".",
"’n",
"Joodse",
"begraafplaas",
"is",
"inaangelê",
".",
"Drie",
"jaar",
"later",
"is",
"die",
"gemeente",
"gestig",
"en",
"inis",
"’n",
"gebou",
"wat",
"eens",
"’n",
"Metodistekapel",
"was",
"in",
"’n",
"sinagoge",
"omskep",
",",
"met",
"Bernard",
"Lipinski",
"(",
"oorlede",
"inas",
"die",
"eerste",
"president",
".",
"Wat",
"munisipale",
"regering",
"betref",
",",
"is",
"uitsonderlike",
"diens",
"gelewer",
"deur",
"Felix",
".",
"C",
".",
"Hollander1955",
")",
",",
"wat",
"Durban",
"se",
"burgemeester",
"was",
"van’13",
",",
"lid",
"van",
"die",
"Natalse",
"provinsiale",
"uitvoerende",
"komitee’23",
"en’39",
")",
",",
"senator",
"van’48",
"en",
"hoof",
"van",
"die",
"plaaslike",
"Joodse",
"gemeenskap",
".",
"Charles",
"Phineas",
"Robinson",
"(",
"oorledewas",
"lid",
"van",
"die",
"Natalse",
"wetgewer",
"en",
"later",
"van",
"die",
"Unieparlement",
".",
"Sy",
"seun",
"Albert",
"was",
"ook",
"’n",
"parlementslid",
"en",
"was",
"later",
"hoëkommissaris",
"in",
"Londen",
"van",
"die",
"Sentraal-Afrikaanse",
"Federasie",
".",
"Nog",
"vooraanstaande",
"Joodse",
"Durbaniete",
"was",
"Philip",
"Wartski1948",
")",
"en",
"Solomon",
"Moshal1986",
")",
".",
"Durban",
"is",
"minder",
"beïnvloed",
"deur",
"immigrasie",
"uit",
"Oos-Europa",
"as",
"ander",
"Suid-Afrikaanse",
"gemeenskappe",
",",
"maar",
"terselfdertyd",
"het",
"die",
"plaaslike",
"Jode",
"’n",
"aktiewe",
"gemeenskapslewe",
"gehandhaaf",
".",
"Daar",
"was",
"indrie",
"Ortodokse",
"en",
"een",
"Hervormde",
"sinagoge",
",",
"asook",
"die",
"gebruiklike",
"gemeenskaps-",
"en",
"welsynsorganisasies",
".",
"Die",
"afname",
"in",
"die",
"Joodse",
"bevolking",
"het",
"intot",
"die",
"sluiting",
"van",
"die",
"stad",
"se",
"Joodse",
"skool",
",",
"Carmel",
"College",
",",
"gelei",
".",
"In",
"sy",
"plek",
"is",
"die",
"Akiva",
"College",
"in",
"Umhlanga",
"geopen",
"wat",
"onderrig",
"bied",
"aan",
"leerders",
"van",
"gr.tot",
"gr",
".",
"Durban",
"se",
"Joodse",
"Klub",
",",
"die",
"enigste",
"instelling",
"van",
"sy",
"soort",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"het",
"’n",
"belangrike",
"rol",
"gespeel",
"in",
"die",
"gemeenskap",
"se",
"ontwikkeling",
".",
"Die",
"Raad",
"vir",
"KwaZulu-Natal",
"se",
"Jodedom",
"is",
"’n",
"koördinerende",
"liggaam",
"wat",
"ook",
"optree",
"as",
"provinsiale",
"kantoor",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Joodse",
"Raad",
"van",
"Afgevaardigdes",
".",
"Sionistiese",
"aktiwiteite",
"staan",
"onder",
"leiding",
"van",
"die",
"KwaZulu-Natalse",
"Sionistiese",
"Raad",
".",
"Inhet",
"Durban",
"se",
"Joodse",
"afstammelinge",
"sowat750",
"getel",
".",
"Onderwys",
"Durban",
"huisves",
"die",
"Universiteit",
"van",
"KwaZulu-Natal",
"(",
"UKZN",
")",
",",
"wat",
"inuit",
"die",
"samesmelting",
"van",
"KwaZulu-Natal",
"se",
"twee",
"grootste",
"onderwysinstellings",
",",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Natal",
"en",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Durban-Westville",
"ontstaan",
"het",
".",
"Veral",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Durban-Westville",
"was",
"'n",
"belangrike",
"sentrum",
"van",
"die",
"anti-apartheidsbeweging",
".",
"Daarbenewens",
"huisves",
"Durban",
"ook",
"'n",
"kampus",
"van",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Suid-Afrika",
".",
"Ander",
"instellings",
"sluit",
"in",
"die",
"Durban",
"Universiteit",
"van",
"Tegnologie",
"en",
"die",
"Mangosuthu",
"Universiteit",
"van",
"Tegnologie",
".",
"Vanafgebruik",
"die",
"Natal",
"University",
"College",
"(",
"NUC",
")",
"die",
"Natal",
"Technical",
"College",
"se",
"gebou",
"om",
"lesings",
"in",
"te",
"gee",
".",
"Die",
"universiteitskollege",
"wou",
"hul",
"eie",
"kampus",
"in",
"Durban",
"hê",
"en",
"TB",
"Davis",
"het",
"£130",
"000",
"geskenk",
"te",
"ere",
"van",
"sy",
"seun",
"Howard",
"wat",
"inby",
"die",
"Slag",
"van",
"die",
"Somme",
"tydens",
"die",
"Eerste",
"Wêreldoorlog",
"gesneuwel",
"het",
".",
"Die",
"eerste",
"gebou",
"op",
"die",
"nuweha",
"kampus",
"kry",
"die",
"naam",
"\"",
"Howard",
"College",
"\"",
".",
"Inword",
"NUC",
"'n",
"onafhanklike",
"universiteit",
"met",
"'n",
"kampus",
"in",
"Pietermaritzburg",
"en",
"die",
"Howard",
"College-kampus",
"in",
"Durban",
".",
"Instig",
"die",
"universiteit",
"sy",
"mediese",
"skool",
"in",
"Umbiloweg",
".",
"Volgens",
"die",
"Uitgebreide",
"Universiteitswet",
"vanmag",
"net",
"blanke",
"studente",
"die",
"universiteit",
"bywoon",
"behalwe",
"vir",
"die",
"mediese",
"skool",
"waar",
"ook",
"nie-blanke",
"studente",
"mag",
"inskryf",
".",
"Die",
"voorstad",
"Westville",
"huisves",
"die",
"Deutsche",
"Schule",
"Durban",
"wat",
"ingestig",
"is",
"en",
"privaat",
"befonds",
"word",
".",
"Naas",
"Duits",
"word",
"ook",
"onderrig",
"in",
"Afrikaans",
",",
"Engels",
"en",
"Zoeloe",
"aangebied",
",",
"maar",
"eers",
"vanaf",
"verskeie",
"grade",
".",
"Sport",
"Twee",
"van",
"Durban",
"se",
"sokkerspanne",
"ding",
"in",
"die",
"Premier",
"Sokkerliga",
"mee",
":",
"AmaZulu",
"FC",
"en",
"Golden",
"Arrows",
".",
"Die",
"AmaZulu",
"FC",
"speel",
"hul",
"tuiswedstryde",
"oorwegend",
"in",
"die",
"Moses",
"Mabhidastadion",
",",
"terwyl",
"die",
"tuiswedstryde",
"van",
"die",
"Golden",
"Arrows",
"in",
"die",
"Chatsworth",
"Stadion",
"of",
"die",
"Koning",
"Zwelithini",
"Stadion",
"beslis",
"word",
".",
"Maar",
"ook",
"in",
"die",
"National",
"First",
"Division",
"beskik",
"Durban",
"oor",
"twee",
"sokkerspanne",
":",
"Real",
"Kings",
"FC",
"en",
"Royal",
"Eagles",
"FC",
"met",
"hul",
"tuistes",
"die",
"Koning",
"Zwelithini",
"Stadion",
"en",
"die",
"Sugar",
"Ray",
"Xulu-stadion",
",",
"onderskeidelik",
".",
"Durban",
"se",
"Natalse",
"Haaie",
"ding",
"jaarliks",
"in",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Curriebeker",
"mee",
"en",
"hul",
"tuiswedstryde",
"word",
"in",
"die",
"Kings",
"Park-stadion",
"aangebied",
".",
"Die",
"Sharks",
"verteenwoordig",
"Natal",
"tydens",
"die",
"jaarlikse",
"Superrugbyklubkampioenskap",
"met",
"hul",
"tuiste",
"Kings",
"Park-stadion",
".",
"Die",
"Dolfyne",
"was",
"KwaZulu-Natal",
"se",
"krieketspan",
"tydens",
"die",
"Sunfoilreeks",
"en",
"die",
"Curriebeker",
"in",
"krieket",
"met",
"die",
"Kingsmead-stadion",
"as",
"hul",
"tuiste",
".",
"Ná",
"afloop",
"van",
"die21-seisoen",
"is",
"die",
"span",
"tydens",
"'n",
"hervorming",
"van",
"Suid-Afrikaanse",
"krieket",
"ontbind",
".",
"Durban",
"bied",
"jaarliks",
"verskeie",
"uithouvermoë-wedstryde",
"soos",
"die",
"Comrades-maraton",
"(",
"tussen",
"Pietermaritzburg",
"en",
"Durban",
")",
"en",
"die",
"Dusi-kanowedvaart",
"(",
"op",
"die",
"Msunduzi-rivier",
"tussen",
"Pietermaritzburg",
"en",
"Durban",
")",
"aan",
".",
"Suid-Afrika",
"se",
"voorste",
"ruitersportwedren",
",",
"die",
"Durban",
"Julie",
"Handicap",
"by",
"die",
"Greyville-renbaan",
",",
"word",
"jaarliks",
"op",
"die",
"eerste",
"Saterdag",
"van",
"Juliemaand",
"gehuisves",
"en",
"is",
"die",
"grootste",
"van",
"sy",
"soort",
"in",
"Afrika",
".",
"Durban",
"was",
"een",
"van",
"die",
"gasheerstede",
"vir",
"die",
"Rugbywêreldbekeren",
"vyf",
"rugbywedstryde",
"is",
"in",
"die",
"Kings",
"Park-stadion",
"gehou",
",",
"waarvan",
"drie",
"groepwedstryde",
",",
"een",
"kwarteindstryd",
"en",
"een",
"halfeindstryd",
".",
"Vervolgens",
"is",
"in",
"dié",
"stadion",
"tydens",
"die",
"Afrikanasiesbekervir",
"drie",
"groepwedstryde",
",",
"een",
"kwarteindstryd",
"en",
"een",
"halfeindstryd",
"beslis",
".",
"Kingsmead-stadion",
"is",
"'n",
"toetskrieketstadion",
"en",
"huisves",
"gereeld",
"internasionale",
"krieketwedstryde",
"van",
"die",
"Proteas",
",",
"Suid-Afrika",
"se",
"nasionale",
"krieketspan",
".",
"Byvoorbeeld",
"is",
"vyf",
"wedstryde",
"tydens",
"die",
"Krieketwêreldbeker",
"waaronder",
"twee",
"groepwedstryde",
",",
"een",
"Super",
"Ses-wedstryd",
"en",
"een",
"halfeindstryd",
",",
"asook",
"nege",
"wedstryde",
"tydens",
"die",
"T20I-wêreldbeker",
"waaronder",
"een",
"halfeindstryd",
",",
"hier",
"gehou",
".",
"Die",
"Moses",
"Mabhidastadion",
"is",
"ter",
"geleentheid",
"van",
"die",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbekertoernooi",
"inopgerig",
"en",
"hier",
"is",
"ses",
"groepwedstryde",
",",
"een",
"agtste",
"eindstryd",
",",
"een",
"kwarteindstryd",
"en",
"een",
"halfeindstryd",
"aangebied",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"tydens",
"die",
"Afrikanasiesbekervir",
"vier",
"groepwedstryde",
",",
"een",
"kwarteindstryd",
"en",
"een",
"halfeindstryd",
"ingespan",
".",
"In",
"Septemberis",
"Durban",
"as",
"gasheerstad",
"vir",
"die",
"XXIIste",
"Statebondspele",
"inaangewys",
",",
"maar",
"moes",
"in",
"Maartweens",
"die",
"gebreek",
"aan",
"finansiële",
"middels",
"die",
"rol",
"as",
"gasheer",
"van",
"die",
"hand",
"wys",
".",
"Aansluitend",
"is",
"Birmingham",
",",
"Engeland",
",",
"as",
"nuwe",
"gasheerstad",
"aangewys",
".",
"Besienswaardighede",
"Die",
"Durban",
"Botaniese",
"Tuin",
"is",
"die",
"grootste",
"botaniese",
"tuin",
"in",
"Afrika",
"en",
"is",
"ingestig",
".",
"Dit",
"het",
"tydens",
"die",
"Britse",
"bewind",
"vir",
"die",
"bestudering",
"van",
"eksotiese",
"plante",
"gedien",
",",
"dus",
"is",
"hier",
"verskeie",
"plante",
"van",
"regoor",
"die",
"wêreld",
"versamel",
".",
"Die",
"Juma",
"Masjid-moskee",
"is",
"die",
"eerste",
"moskee",
"wat",
"in",
"Durban",
"opgerig",
"is",
"en",
"die",
"grootste",
"moskee",
"in",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
".",
"Die",
"Old",
"Fort",
"is",
"indeur",
"kaptein",
"Thomas",
"Smith",
"opgerig",
"as",
"beskerming",
"vir",
"die",
"Britse",
"hawe",
".",
"Pearl",
"Dawn",
"is",
"die",
"vierde",
"hoogste",
"gebou",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"is",
"ingebou",
".",
"Voor",
"Durban",
"se",
"stadsaal",
"staan",
"'n",
"Jan",
"Smuts-standbeeld",
"wat",
"Jan",
"Christian",
"Smuts",
"as",
"staatsman",
"en",
"krygsman",
"van",
"wêreldformaat",
"uitbeeld",
".",
"Die",
"King's",
"House",
"dien",
"as",
"ampswoning",
"van",
"die",
"president",
"en",
"adjunkpresident",
"van",
"Suid-Afrika",
"tydens",
"hul",
"besoeke",
"aan",
"KwaZulu-Natal",
".",
"Die",
"Alayam",
"Hindu",
"Temple",
"is",
"die",
"oudste",
"en",
"grootste",
"Hindoeïstiese",
"tempel",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Die",
"Gateway-winkelsentrum",
"is",
"die",
"grootste",
"in",
"Afrika",
".",
"Die",
"Mitchell",
"Park-dieretuin",
"is",
"die",
"enigste",
"dieretuin",
"in",
"Durban",
".",
"Die",
"Durban",
"South",
"Africa",
"Temple",
"is",
"een",
"van",
"twee",
"tempels",
"van",
"die",
"Kerk",
"van",
"Jesus",
"Christus",
"van",
"die",
"Heiliges",
"van",
"die",
"Laaste",
"Dae",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Die",
"ander",
"is",
"in",
"Johannesburg",
"geleë",
".",
"Susterstede",
"Sien",
"ook",
"NG",
"gemeente",
"Durban",
"Verwysings",
"Bronne",
"Mary",
"Fitzpatrick",
"u",
".",
"a",
".",
":",
"South",
"Africa",
",",
"Lesotho",
",",
"Swaziland",
".",
"Lonely",
"Planet",
"Publications",
",",
"Victoria",
"bl.296",
",",
"ISBN162-7",
".",
"Bill",
"Freund",
":",
"Insiders",
"and",
"Outsiders",
".",
"Indian",
"Working",
"Class",
"of",
"Durban,90",
".",
"Social",
"History",
"of",
"Africa",
".",
"James",
"Currey",
"Publishers",
",",
"Portsmouth",
"NH",
"ISBN616-0",
".",
"Paul",
"Maylam",
",",
"Iain",
"Edwards",
"(",
"Hrsg",
".",
")",
":",
"A",
"People’s",
"City",
".",
"African",
"Life",
"in",
"Twentieth-Century",
"Durban",
".",
"University",
"of",
"KwaZulu-Natal",
"Press",
",",
"Portsmouth",
"NH",
"ISBN916-4",
".",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webwerwe",
"Amptelike",
"webwerf",
"Toerisme",
"Durban",
"Toerismekantoor",
"The",
"Guardian",
":",
"The",
"alternative",
"city",
"guide",
"to",
"Durban",
"Media",
"National",
"Geographic",
"Documentary",
"on",
"Durban",
"Kusstede"
] |
63 | https://af.wikipedia.org/wiki/Demografie%20van%20Suid-Afrika | Demografie van Suid-Afrika |
Bevolkingsyfers
Bevolking
Historiese sensusse
1904-sensus
Suid-Afrikaanse bevolkingsyfers vir die 1904-sensus. Bron:
1960-sensus
Bronne: Statesman's Year-Book 1967–1968; Europa Year Book 1969
Ouderdom- en geslagsverspreiding
(2011-sensus)
Etniese groepe
Tale
Daar word vele tale in Suid-Afrika gepraat. Daar is elf amptelike tale en ander nie-amptelikes. Dit maak Suid-Afrika die land ter wêreld met die tweede meeste amptelike tale (na Indië). Twee van die amptelike tale (Afrikaans en Engels) is van Germaanse oorsprong, die ander nege vorm deel van die Bantoetaalfamilie.
CIA World Factbook demografiese statistiek
Ouderdomstruktuur: (2001)
0-14 jaar: 32,1% (manlik 7,17 miljoen/vroulik 7,21 miljoen)
15-64 jaar: 63% (manlik 13,49 miljoen/vroulik 14,74 miljoen)
65 jaar en oor: 4,9% (manlik 0,8 miljoen/vroulik 1,39 miljoen)
Bevolkingsgroeikoers::
1,06% (2006)
Geboortesyfer:
17,94 geboortes/1,000 bevolking (2007)
20,63 geboortes/1,000 bevolking (2001)
Sterftesyfer:
12,6 sterftes/1 000 bevolking (2006)
Sterftes
567 488 (2004)
599 000 (2006)
Swerfsyfer:
-0,16 migrante/1 000 bevolking (2006)
-1,56 migrante/1 000 bevolking (2002)
Geslagsverhouding:
by geboorte: 1,02 manlik/vroulik
onder 15 jaar: 1,01 manlik/vroulik
15-64 jaar: 0,95 manlik/vroulik
65 jaar en oor: 0,63 manlik/vroulik
totale bevolking: 0,95 manlik/vroulik (2006)
Kindersterftesyfer:
totaal: 42,5 sterftes/1 000 geboortes
manlik: 47,4 sterftes/1 000 geboortes
vroulik: 37,4 sterftes/1 000 geboortes (2003)
Lewensverwagting teen geboorte:
totale bevolking: 50,7 jaar
manlik: 49,0 jaar
vroulik: 52,5 jaar (2006)
Vrugbaarheidsyfer:
2,33 kinders/vrou (2010)
2,7 kinders/vrou (2006)
2,9 kinders/vrou (2001)
MIV/VIGS:
Voorkoms by mense 2 jaar en ouer: 10,8% (2005)
mense met MIV/VIGS: 5,2 miljoen (2006-raming.)
VIGS-sterftes: 336 000 (2006 MRC-raming)
VIGS-sterftes: 345 640 (ASSA2003-raming vir 2006)
Nasionaliteit:
selfstandige naamwoord: Suid-Afrikaanse(s)
byvoeglike naamwoord Suid-Afrikaanse
Etniese groepe:
swart 79,5%, wit 9,2%, kleurling 8,9%, Indiër 2,5% (2006)
Gelowe:
sien:
ZCC-Sioniste 11,1%, Charismatiese 8,2%, Rooms-Katolieke 7,1%, Metodiste 6,8%, Nederduits Gereformeerdes 6,7%, Anglikane 3,8%, ander Christelike 36%, Moslems 1,5%, Hindoes 1,2%, Jode 0,3%, ander 2%, gespesifiseerde 1,4%, geen 14,9% (2001 sensus). Volgens 'n Win-Gallup internasionale religieusheid- en ateïsme-indeksmeningspeiling in 2012 is religieusheid in Suid-Afrika op 'n dalende koers, met 'n syfer van 64% religieuses in 2012 teenoor 83% in 2005.
Tale:
Sien tale in Suid-Afrika
11 amptelike tale: Afrikaans, Engels, Noord-Ndebele, Suid-Ndebele, Noord-Sotho, Suid-Sotho, Swazi, Tsonga, Tswana, Venda, Xhosa, Zoeloe. Ander tale insluitende San-dialekte, Portugees, Duits en Hindi.
Geletterdheid:
definisie: 15 jaar en ouer wat kan lees en skryf in 2003totale bevolking: 86,4%manlik: 87%vroulik:'' 85,7%
Verwysings
Eksterne skakels | [
"Bevolkingsyfers",
"Bevolking",
"Historiese",
"sensusse",
"1904-sensus",
"Suid-Afrikaanse",
"bevolkingsyfers",
"vir",
"diesensus",
".",
"Bron",
":",
"1960-sensus",
"Bronne",
":",
"Statesman's",
"Year-Book1968",
";",
"Europa",
"Year",
"Book",
"Ouderdom-",
"en",
"geslagsverspreiding",
"(",
"2011-sensus",
")",
"Etniese",
"groepe",
"Tale",
"Daar",
"word",
"vele",
"tale",
"in",
"Suid-Afrika",
"gepraat",
".",
"Daar",
"is",
"elf",
"amptelike",
"tale",
"en",
"ander",
"nie-amptelikes",
".",
"Dit",
"maak",
"Suid-Afrika",
"die",
"land",
"ter",
"wêreld",
"met",
"die",
"tweede",
"meeste",
"amptelike",
"tale",
"(",
"na",
"Indië",
")",
".",
"Twee",
"van",
"die",
"amptelike",
"tale",
"(",
"Afrikaans",
"en",
"Engels",
")",
"is",
"van",
"Germaanse",
"oorsprong",
",",
"die",
"ander",
"nege",
"vorm",
"deel",
"van",
"die",
"Bantoetaalfamilie",
".",
"CIA",
"World",
"Factbook",
"demografiese",
"statistiek",
"Ouderdomstruktuur",
":",
"0-14",
"jaar:1%",
"(",
"manlik17",
"miljoen/vroulik21",
"miljoen",
")",
"15-64",
"jaar",
":",
"(",
"manlik49",
"miljoen/vroulik74",
"miljoen",
")",
"65",
"jaar",
"en",
"oor:9%",
"(",
"manlik8",
"miljoen/vroulik39",
"miljoen",
")",
"Bevolkingsgroeikoers",
":",
":",
"1,",
"06%",
"Geboortesyfer",
":",
"17,94",
"geboortes/1,",
"000",
"bevolking",
"20,63",
"geboortes/1,",
"000",
"bevolking",
"Sterftesyfer",
":",
"12,6",
"sterftes/1",
"000",
"bevolking",
"Sterftes",
"567",
"488",
"599",
"000",
"Swerfsyfer",
":",
"-0,16",
"migrante/1",
"000",
"bevolking",
"-1,56",
"migrante/1",
"000",
"bevolking",
"Geslagsverhouding",
":",
"by",
"geboorte:02",
"manlik/vroulik",
"onderjaar:01",
"manlik/vroulik",
"15-64",
"jaar:95",
"manlik/vroulik",
"65",
"jaar",
"en",
"oor:63",
"manlik/vroulik",
"totale",
"bevolking:95",
"manlik/vroulik",
"Kindersterftesyfer",
":",
"totaal:5",
"sterftes/1",
"000",
"geboortes",
"manlik:4",
"sterftes/1",
"000",
"geboortes",
"vroulik:4",
"sterftes/1",
"000",
"geboortes",
"Lewensverwagting",
"teen",
"geboorte",
":",
"totale",
"bevolking:7",
"jaar",
"manlik:0",
"jaar",
"vroulik:5",
"jaar",
"Vrugbaarheidsyfer",
":",
"2,",
"33",
"kinders/vrou",
"2,7",
"kinders/vrou",
"2,9",
"kinders/vrou",
"MIV/VIGS",
":",
"Voorkoms",
"by",
"mensejaar",
"en",
"ouer:8%",
"mense",
"met",
"MIV/VIGS:2",
"miljoenraming",
".",
")",
"VIGS-sterftes:000MRC-raming",
")",
"VIGS-sterftes:640",
"(",
"ASSA2003-raming",
"vir",
"Nasionaliteit",
":",
"selfstandige",
"naamwoord",
":",
"Suid-Afrikaanse(s)",
"byvoeglike",
"naamwoord",
"Suid-Afrikaanse",
"Etniese",
"groepe",
":",
"swart5%",
",",
"wit2%",
",",
"kleurling9%",
",",
"Indiër5%",
"Gelowe",
":",
"sien",
":",
"ZCC-Sioniste1%",
",",
"Charismatiese2%",
",",
"Rooms-Katolieke1%",
",",
"Metodiste8%",
",",
"Nederduits",
"Gereformeerdes7%",
",",
"Anglikane8%",
",",
"ander",
"Christelike",
",",
"Moslems5%",
",",
"Hindoes2%",
",",
"Jode3%",
",",
"ander",
",",
"gespesifiseerde4%",
",",
"geen9%sensus",
")",
".",
"Volgens",
"'n",
"Win-Gallup",
"internasionale",
"religieusheid-",
"en",
"ateïsme-indeksmeningspeiling",
"inis",
"religieusheid",
"in",
"Suid-Afrika",
"op",
"'n",
"dalende",
"koers",
",",
"met",
"'n",
"syfer",
"van",
"religieuses",
"inteenoor",
"in",
"Tale",
":",
"Sien",
"tale",
"in",
"Suid-Afrika",
"11",
"amptelike",
"tale",
":",
"Afrikaans",
",",
"Engels",
",",
"Noord-Ndebele",
",",
"Suid-Ndebele",
",",
"Noord-Sotho",
",",
"Suid-Sotho",
",",
"Swazi",
",",
"Tsonga",
",",
"Tswana",
",",
"Venda",
",",
"Xhosa",
",",
"Zoeloe",
".",
"Ander",
"tale",
"insluitende",
"San-dialekte",
",",
"Portugees",
",",
"Duits",
"en",
"Hindi",
".",
"Geletterdheid",
":",
"definisie:",
"jaar",
"en",
"ouer",
"wat",
"kan",
"lees",
"en",
"skryf",
"inotale",
"bevolking:4%manlik:",
"vroulik:''7%",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels"
] |
70 | https://af.wikipedia.org/wiki/Erik%20Erikson | Erik Erikson | Erik Homburger Erikson (15 Junie 1902 - 12 Mei 1994) was 'n Duits-Amerikaanse ontwikkelingsielkundige bekend vir sy teorie oor die sosiale ontwikkeling van die mens en as skepper van die uitdrukking "identiteitskrisis".
Biografie
Erikson het nooit sy pa geken nie, want dié het sy ma gelos nog voor sy geboorte. Sy ma, Karla Abrahamsen, was Joods. Toe Erik drie jaar oud was, het sy ma met dr. Theodor Homberger getrou. Die gesin het verhuis na Karlsruhe, in die suide van Duitsland.
Hy wou ná hoërskool 'n kunstenaar word en het in dié dae 'n Boheemse leefstyl gevolg, lank voordat dit mode sou word. Hy het 'n onderwyser by 'n eksperimentele Amerikaanse skool in Wene geword toe hy 25 jaar oud was. In dié tydperk het hy hom in die Montessori-opvoedingstelsel bekwaam en by die Weense Psigoanalitiese Vereniging aangesluit. Anna Freud het hom in dié tyd gepsigoanaliseer. Hy het ook verlief geraak op 'n Kanadese dansonderwyseres en is met haar getroud.
Die egpaar verlaat Wene toe die Nazi's aan die bewind kom en hy doseer uiteindelik aan die Harvard-universiteit in Boston. Later is hy 'n dosent aan die Yale-universiteit en daarna aan die Universiteit van Kalifornië, Berkeley. Dit is by hierdie universiteit dat sy beroemde navorsing oor die Lakota en die Yurok lyf begin kry.
In 1950 publiseer hy Childhood and Society. Die boek beskryf sy sienings oor die inheemse Amerikaners, sy ontledings van Maksim Gorki en Adolf Hitler, en bevat 'n bespreking oor die "Amerikaanse persoonlikheid" asook 'n raamwerk van sy eie ontwikkelende siening van Sigmund Freud se teorie. In latere werke ontwikkel hy die temas verder. Een van sy boeke. Gandhi's Truth, wen die Pulitzerprys, asook die Nasionale Boeketoekenning.
In dieselfde jaar, 1950, verlaat Erik die Berkeley-kampus, te midde van die hoogtepunt van senator Joseph McCarthy se heksejag teen kommunisme. Hy werk daarna 'n dekade lank by 'n gesondheidskliniek in Massachusetts en nog 'n dekade lank by Harvard. Hy tree in 1970 af en doen daarna navorsingswerk, waarin sy vrou hom bystaan.
Hy is in 1994 op 91-jarige ouderdom oorlede.
Bibliografie
Belangrikste werke:
Childhood and Society (1950)
Young Man Luther. A study in Psychoanalysis and History (1958)
Gandhi's Truth: On the Origin of Militant Nonviolence (1969)
Adulthood (geredigeerde boek, 1978)
Vital Involvement in Old Age (saam met J.M. Erikson en H. Kivnick, 1986)
The Life Cycle Completed (saam met J.M. Erikson, 1997)
Versamelings:
Identity and the Life Cycle. Gekeurde briewe (1959)
A Way of Looking at Things. Gekeurde briewe 1930-1980 (redakteur: S.P. Schlien, 1995)
The Erik Erikson Reader (redakteur: Robert Coles, 2001)
Verwante werke:
Identity's Architect: A Biography of Erik H. Erikson (Lawrence J. Freidman en Robert Coles, 1999)
Erik Erikson, His Life, Work, and Significance (Kit Welchman, 2000)
Amerikaanse akademici
Amerikaanse Jode
Amerikaanse sielkundiges
Duitse Jode
Duitse sielkundiges
Psigoanalitici
Geboortes in 1902
Sterftes in 1994 | [
"Erik",
"Homburger",
"EriksonJunie-Meiwas",
"'n",
"Duits-Amerikaanse",
"ontwikkelingsielkundige",
"bekend",
"vir",
"sy",
"teorie",
"oor",
"die",
"sosiale",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"mens",
"en",
"as",
"skepper",
"van",
"die",
"uitdrukking",
"\"",
"identiteitskrisis",
"\"",
".",
"Biografie",
"Erikson",
"het",
"nooit",
"sy",
"pa",
"geken",
"nie",
",",
"want",
"dié",
"het",
"sy",
"ma",
"gelos",
"nog",
"voor",
"sy",
"geboorte",
".",
"Sy",
"ma",
",",
"Karla",
"Abrahamsen",
",",
"was",
"Joods",
".",
"Toe",
"Erik",
"drie",
"jaar",
"oud",
"was",
",",
"het",
"sy",
"ma",
"met",
"dr",
".",
"Theodor",
"Homberger",
"getrou",
".",
"Die",
"gesin",
"het",
"verhuis",
"na",
"Karlsruhe",
",",
"in",
"die",
"suide",
"van",
"Duitsland",
".",
"Hy",
"wou",
"ná",
"hoërskool",
"'n",
"kunstenaar",
"word",
"en",
"het",
"in",
"dié",
"dae",
"'n",
"Boheemse",
"leefstyl",
"gevolg",
",",
"lank",
"voordat",
"dit",
"mode",
"sou",
"word",
".",
"Hy",
"het",
"'n",
"onderwyser",
"by",
"'n",
"eksperimentele",
"Amerikaanse",
"skool",
"in",
"Wene",
"geword",
"toe",
"hyjaar",
"oud",
"was",
".",
"In",
"dié",
"tydperk",
"het",
"hy",
"hom",
"in",
"die",
"Montessori-opvoedingstelsel",
"bekwaam",
"en",
"by",
"die",
"Weense",
"Psigoanalitiese",
"Vereniging",
"aangesluit",
".",
"Anna",
"Freud",
"het",
"hom",
"in",
"dié",
"tyd",
"gepsigoanaliseer",
".",
"Hy",
"het",
"ook",
"verlief",
"geraak",
"op",
"'n",
"Kanadese",
"dansonderwyseres",
"en",
"is",
"met",
"haar",
"getroud",
".",
"Die",
"egpaar",
"verlaat",
"Wene",
"toe",
"die",
"Nazi's",
"aan",
"die",
"bewind",
"kom",
"en",
"hy",
"doseer",
"uiteindelik",
"aan",
"die",
"Harvard-universiteit",
"in",
"Boston",
".",
"Later",
"is",
"hy",
"'n",
"dosent",
"aan",
"die",
"Yale-universiteit",
"en",
"daarna",
"aan",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kalifornië",
",",
"Berkeley",
".",
"Dit",
"is",
"by",
"hierdie",
"universiteit",
"dat",
"sy",
"beroemde",
"navorsing",
"oor",
"die",
"Lakota",
"en",
"die",
"Yurok",
"lyf",
"begin",
"kry",
".",
"Inpubliseer",
"hy",
"Childhood",
"and",
"Society",
".",
"Die",
"boek",
"beskryf",
"sy",
"sienings",
"oor",
"die",
"inheemse",
"Amerikaners",
",",
"sy",
"ontledings",
"van",
"Maksim",
"Gorki",
"en",
"Adolf",
"Hitler",
",",
"en",
"bevat",
"'n",
"bespreking",
"oor",
"die",
"\"",
"Amerikaanse",
"persoonlikheid",
"\"",
"asook",
"'n",
"raamwerk",
"van",
"sy",
"eie",
"ontwikkelende",
"siening",
"van",
"Sigmund",
"Freud",
"se",
"teorie",
".",
"In",
"latere",
"werke",
"ontwikkel",
"hy",
"die",
"temas",
"verder",
".",
"Een",
"van",
"sy",
"boeke",
".",
"Gandhi's",
"Truth",
",",
"wen",
"die",
"Pulitzerprys",
",",
"asook",
"die",
"Nasionale",
"Boeketoekenning",
".",
"In",
"dieselfde",
"jaar",
",",
"verlaat",
"Erik",
"die",
"Berkeley-kampus",
",",
"te",
"midde",
"van",
"die",
"hoogtepunt",
"van",
"senator",
"Joseph",
"McCarthy",
"se",
"heksejag",
"teen",
"kommunisme",
".",
"Hy",
"werk",
"daarna",
"'n",
"dekade",
"lank",
"by",
"'n",
"gesondheidskliniek",
"in",
"Massachusetts",
"en",
"nog",
"'n",
"dekade",
"lank",
"by",
"Harvard",
".",
"Hy",
"tree",
"inaf",
"en",
"doen",
"daarna",
"navorsingswerk",
",",
"waarin",
"sy",
"vrou",
"hom",
"bystaan",
".",
"Hy",
"is",
"inopjarige",
"ouderdom",
"oorlede",
".",
"Bibliografie",
"Belangrikste",
"werke",
":",
"Childhood",
"and",
"Society",
"Young",
"Man",
"Luther",
".",
"A",
"study",
"in",
"Psychoanalysis",
"and",
"History",
"Gandhi's",
"Truth",
":",
"On",
"the",
"Origin",
"of",
"Militant",
"Nonviolence",
"Adulthood",
"(",
"geredigeerde",
"boek",
",",
"Vital",
"Involvement",
"in",
"Old",
"Age",
"(",
"saam",
"met",
"J.",
"M",
".",
"Erikson",
"en",
"H",
".",
"Kivnick",
",",
"The",
"Life",
"Cycle",
"Completed",
"(",
"saam",
"met",
"J.",
"M",
".",
"Erikson",
",",
"Versamelings",
":",
"Identity",
"and",
"the",
"Life",
"Cycle",
".",
"Gekeurde",
"briewe",
"A",
"Way",
"of",
"Looking",
"at",
"Things",
".",
"Gekeurde",
"briewe(",
"redakteur",
":",
"S.P",
".",
"Schlien",
",",
"The",
"Erik",
"Erikson",
"Reader",
"(",
"redakteur",
":",
"Robert",
"Coles",
",",
"Verwante",
"werke",
":",
"Identity's",
"Architect",
":",
"A",
"Biography",
"of",
"Erik",
"H",
".",
"Erikson",
"(",
"Lawrence",
"J",
".",
"Freidman",
"en",
"Robert",
"Coles",
",",
"Erik",
"Erikson",
",",
"His",
"Life",
",",
"Work",
",",
"and",
"Significance",
"(",
"Kit",
"Welchman",
",",
"Amerikaanse",
"akademici",
"Amerikaanse",
"Jode",
"Amerikaanse",
"sielkundiges",
"Duitse",
"Jode",
"Duitse",
"sielkundiges",
"Psigoanalitici",
"Geboortes",
"in",
"Sterftes",
"in"
] |
71 | https://af.wikipedia.org/wiki/Engels%20%28dubbelsinnig%29 | Engels (dubbelsinnig) | Die woord Engels kan beteken:
Die mense van Engeland as 'n etniese groep.
Vanaf of verwant aan Engeland (of verkeerderlik, alhoewel algemeen gebruik, die Verenigde Koninkryk)
Die Engelse taal, wat ook mag beteken:
Afrika-dialekte van Engels
Amerikaanse Engels
Australiese Engels
Britse Engels
Kanadese Engels
Karibiese Engels
Hiberno-Engels
Indiese Engels
Middel-Engels
Moderne Engels
Nieu-Seelandse Engels
Oud-Engels
Pakistanse Engels
Suid-Afrikaanse Engels
Friedrich Engels, 'n vriend van Karl Marx | [
"Die",
"woord",
"Engels",
"kan",
"beteken",
":",
"Die",
"mense",
"van",
"Engeland",
"as",
"'n",
"etniese",
"groep",
".",
"Vanaf",
"of",
"verwant",
"aan",
"Engeland",
"(",
"of",
"verkeerderlik",
",",
"alhoewel",
"algemeen",
"gebruik",
",",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
")",
"Die",
"Engelse",
"taal",
",",
"wat",
"ook",
"mag",
"beteken",
":",
"Afrika-dialekte",
"van",
"Engels",
"Amerikaanse",
"Engels",
"Australiese",
"Engels",
"Britse",
"Engels",
"Kanadese",
"Engels",
"Karibiese",
"Engels",
"Hiberno-Engels",
"Indiese",
"Engels",
"Middel-Engels",
"Moderne",
"Engels",
"Nieu-Seelandse",
"Engels",
"Oud-Engels",
"Pakistanse",
"Engels",
"Suid-Afrikaanse",
"Engels",
"Friedrich",
"Engels",
",",
"'n",
"vriend",
"van",
"Karl",
"Marx"
] |
72 | https://af.wikipedia.org/wiki/Europa | Europa | Vir die vierde grootste maan van die planeet Jupiter, sien Europa (maan).
Europa (afgelei van Grieks Εὐρώπη of Eurṓpē) is 'n vasteland wat oor die westelike vyfde van die Eurasiese landmassa strek. Alhoewel dit in geografiese opsig eerder as subkontinent geklassifiseer kan word wat saam met Asië die vasteland van Eurasië vorm, word dit vanweë sy historiese en kulturele ontwikkeling meestal as selfstandige kontinent beskou. Eeue lank was Europa in kulturele en ekonomiese opsig die middelpunt van die wêreld. So het die term Europa naas sy geografiese definisie ook betrekking op kulturele, politieke, ekonomiese, regtelike en ideële aspekte.
Naam
Die naam Europa strek in sy Griekse vorm Εὐρώπη ver terug. Hier is die term Eurṓpē meestal as 'n samestelling van die Oud-Griekse εὐρύς (eurýs, "wyd") en ὄψ (óps, "sig, gesig") opgevat – dus was Eurṓpē "die (vrou) met die wye sig".
Volgens die Griekse mitologie was Europa die naam van 'n Fenisiese koningsdogter wat deur die god Zeus in die gestalte van 'n stier swemmend na die eiland Kreta ontvoer en daar deur hom verlei is. Sommige etimoloë neem aan dat hierdie naam oorspronklik aan 'n Semitiese taal ontleen en daarna vergrieks is. Dit is moontlik van die Fenisiese erob "donker" of "aand" afgelei.
Geografie
Europa word deur die Bosporus en die Dardanelle van Klein-Asië geskei en deur die Middellandse See en die Straat van Gibraltar van Afrika. In die weste word dit deur die Atlantiese Oseaan en in die noorde deur die Noordoostelike Yssee begrens. In die suide, weste en noorde strek seearms van die Atlantiese Oseaan diep in die landmassa in en maak van Europa die vasteland met die mees onreëlmatige kuslyn – die hartland word deur talle skiereilande en eilande omring.
In die ooste is daar geen presiese geografiese of geologiese grens tussen Europa en Asië nie. Die "grense van Europa" word dus as gevolg van maatskaplike konvensies bepaal, terwyl 'n geografiese definisie van Europa steeds willekeurig is. So het die Franse filosoof Bernard-Henri Lévy opgemerk dat Europa eerder 'n "gedagte" sou wees as 'n plek.
Die Sweedse offisier en aardrykskundige maar Duitse boorling Philip Johan von Strahlenberg (1676–1747) het die Oeralgebergte en -rivier as die oostelike grens van Europa gedefinieer. Tussen die Kaspiese See en die Swart See loop die grenslyn noord van die Kaukasus-gebergte.
Europa strek oor 'n oppervlakte van sowat 10,5 miljoen vierkante kilometer en is dus die tweede kleinste vasteland ná Australië. Die mees noordelike punt van die Europese vasteland lê op die skiereiland Nordkinn in Noorweë, die mees suidelike is die Punta de Tarifa in Spanje, die mees westelike die Cabo da Roca in Portugal. In noord-suidelike rigting strek die vasteland oor 'n afstand van sowat 3 800 kilometer, in oos-westelike rigting oor sowat 6 000 kilometer, vanaf die Oeralgebergte in Rusland tot by die Atlantiese kus van Portugal.
Topografie
Wes-Europa kan rofweg in drie groot landskapsvorme verdeel word: die vlaktes van die noordweste en noorde, die laer bergreekse en die relatief jong hoë bergreeks wat nog gedeeltelik vergletser is en vanuit die Pireneë-bergreeks langs die Frans-Spaanse grens oor die Alpe van Sentraal-Europa tot by die Karpate-bergreeks strek. Hieraan sluit aan: die Pireneë-, Apennyne- en Balkanskiereilande in die suide, Skandinawië, Jutland en die Britse Eilande in die noorde. Oos-Europa is 'n wydgestrekte en amper eenvormige vlakte wat van die Noordelike Yssee tot by die Swart See strek.
Waterliggame
Die meeste groot Europese riviere het dwarsdeur die jaar genoeg water om as belangrike waterweë en lewensare te dien. Baie van hulle word deur kanale met mekaar verbind. Die meeste Europese mere is in die vroeër vergletserte gebiede van Noord-Europa en aan die voet van die Alpe geleë. Die langste riviere is Wolga (3 531 km), Donau (2 858 km), Dnjepr (2 201 km) en onder meer die Ryn (1 320 km); die grootste mere sluit die Ladogameer (17 700 km²), Onegameer (9 720 km²) en Vänernmeer (5 584 km²) in.
Klimaat
Vanweë die nou verbinding tussen land en see en die bergreekse wat van wes na oos loop word Europa in klimatiese opsig deur die heersende westelike winde en die matigende invloed van die warm Golfstroom gekenmerk – so trek die vasteland voordeel uit baie gunstige klimaattoestande met 'n gematigde seeklimaat wat dwarsdeur die jaar reënval verseker, soms selfs jaarlikse neerslae van meer as 2 000 millimeter. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur in Bordeaux, Suidwes-Frankryk beloop byvoorbeeld 12,8 °C, terwyl Halifax in die Kanadese provinsie Nova Scotia met slegs 6,3 °C merkbaar koeler is – ofskoon dit op dieselfde breedtegraad lê.
Hierdie seeklimaat gaan eers ver in die ooste en suidooste in 'n kontinentale klimaat met groter seisoenale temperatuurskommelinge en somerreën met soms minder as 500 millimeter per jaar oor. Net die gebied suid van die Alpe-bergreeks strek tot in die subtropiese sone met droë somers en winterreën, die sogenaamde Mediterreense klimaat. Die uiterste noorde van Europa het 'n Arktiese klimaat.
Demografie
In 2017 is die bevolking van Europa deur die Verenigde Nasies rondom 742 miljoen geskat, wat effens meer as een negende van die wêreldbevolking is. Hierdie getal sluit Siberië (ongeveer 38 miljoen mense) in, maar die Europese Turkye (ongeveer 12 miljoen) is uitgesluit.
In die 20ste eeu het Europa byna 'n kwart van die wêreldbevolking gehad. Die bevolking van Europa het in die afgelope eeu gegroei, maar in ander wêrelddele (veral Afrika en Asië) het die bevolking vinniger gegroei. Onder die vastelande het Europa 'n relatiewe hoë bevolkingsdigtheid, tweede net na Asië. Die grootste deel van Europa is in 'n modus van sub-vervangingsvrugbaarheid, wat beteken dat elke nuwe (gebore) generasie minder bevolk word as die ouer.
Volgens taal en historiese ontwikkeling word 95 persent van die bewoners by die Indo-Europese volksgroepe gereken (waarvan 'n derde Germane en Kelte, 'n derde Slawiërs, 'n kwart Romane en kleiner groepe van Grieke, Albanese en Balte), vyf persent is Fins-Oegriese volke.
Ná die laaste kouetydperk het talle volksgroepe hulle in Europa gevestig en oor die eeue met mekaar vermeng. Die Christelike beskawing (met Rooms-Katolieke, Protestante en Ortodokse) vorm die basis vir die oorgrote meerderheid van Europese kulture.
Europa is 'n dig bevolkte en verstedelikte vasteland. Sy nywerheidsgebiede word deur 'n baie hoë bevolkingsdigtheid van tussen 250 en meer as 1 000 inwoners per km² gekenmerk, veral dele van die Verenigde Koninkryk, Noord-Frankryk en Duitsland, Nederland, Noord-België, Noord-Italië, Opper-Silesië in Suidwes-Pole en dele van Oekraïne. Daarenteen is die bergstreke, Noord- en Oos-Europa met soms minder as 10 inwoners per km² yl bevolk. Die digbevolkste land in Europa (en in die wêreld) is die mikrostaat Monaco.
Politiek
Die politieke kaart van Europa is aansienlik afgelei van die herorganisasie van Europa na die Napoleontiese Oorloë in 1815. Die heersende vorm van regering in Europa is parlementêre demokrasie, in die meeste gevalle in die vorm van 'n republiek. In 1815 was die heersende vorm van regering nog steeds die monargie. Europa se oorblywende elf monargieë (behalwe die mikrostaat van Vatikaanstad) is grondwetlike monargieë.
Europese integrasie is die proses van politieke, wettige, ekonomiese (en in sommige gevalle sosiale en kulturele) integrasie van Europese lande, aangesien dit voortgesit word deur die magte wat die Raad van Europa geborg het sedert die einde van die Tweede Wêreldoorlog.
Die Europese Unie is, sedert sy stigting in 1993, die fokus van ekonomiese integrasie op die kontinent. Meer onlangs is die Eurasiese Ekonomiese Unie tot stand gebring as 'n eweknie wat uit voormalige Sowjetstate bestaan.
27 Europese lande is lede van die politiek-ekonomiese Europese Unie, 26 van die grensvrye Schengen-gebied en 19 van die monetêre unie Eurosone. Onder die kleiner Europese organisasies is die Nordiese Raad, Benelux, die Baltiese Vergadering en die Visegrád-groep.
Ekonomie
In die 19de eeu het Europa danksy die nywerheidsomwenteling, wat sy aanvang in Engeland geneem en later oor die hele vasteland uitgebrei het, die leidende rol in die wêreldekonomie gespeel. Ná die Tweede Wêreldoorlog het Europa se ekonomiese struktuur as gevolg van die vasteland se verdeling in markekonomieë (in Wes-Europa) en sosialistiese plan-ekonomieë (in Oos-Europa) ingrypend verander. Hierdie verdeling is eers met die politieke omwenteling van 1989/90 geleidelik oorkom.
'n Verskeidenheid instellings en organisasies, soos die Europese Vryehandelsone EFTA en die Europese Ekonomiese Gemeenskap EEG (die huidige Europese Unie) bygedra tot Europa se vinnige ekonomiese groei wat in baie dele van die kontinent tot in die 1970's en 1980's voortgeduur het. Kenmerkend vir Europa se ekonomie is die sterk handelsbande met ander wêrelddele.
Die Europese landbousektor is grotendeels gemeganiseer en produseer groot oorskotte. Belangrike agrariese produkte van Europa sluit graan, aartappels, suikerbeet en voerplante asook bees-, vark- en skaapvleis. Italië en Frankryk is ook op wêreldvlak die beduidendste wynprodusente.
Europa het 'n wye verskeidenheid natuurlike hulpbronne, alhoewel die ontginning tans stagneer of afneem. So word weens die sterk vraag na ru-olie en aardgas minder steenkool ontgin. Daar is belangrike voorkomste van bruinkool, ystererts, kalisoute en metale. Groter olievelde word in die Noordsee, in Rusland en Roemenië aangetref, terwyl aardgas veral in 'n aantal Wes-Europese lande ontgin word.
Europa is die tweede grootste nywerheidsmag ter wêreld ná Noord-Amerika. Sy nywerhede het aanvanklik veral in gebiede met beduidende natuurlike hulpbronne ontwikkel – hierdie streke is tot vandag die mees digbevolkte dele van die vasteland. Ander belangrike industriële sentrums het in seehawens, groot handelstede en ander nedersettings langs handelsroetes ontwikkel. Hier word onder meer verwerkende nywerhede, tekstiel- en metaalfabrieke, masjienbou, elektriese-, papier- en voedselnywerhede asook drukkerye aangetref. Die vervaardiging van plastiek en elektroniese goedere toon sterk groei.
Ru-olie, aardgas en kernkrag voorsien in die stygende vraag na energie. Hernubare energiebronne soos wind- en sonkrag speel 'n steeds belangriker rol, terwyl waterkrag veral in die Alpelande, in Skandinawië, in Oekraïne en Rusland aangewend word.
Rasionalisering en die verskuiwing van werksgeleenthede na ekonomieë met laer kostestrukture het in dele van Europa tot grootskaalse deïndustrialisasie en die groei van tersiêre bedrywe gelei wat produksie-georiënteer (navorsing, besigheidsadvies, advertensiebedryf en ander) of verbruikers-georiënteer (opleiding, vryetydsaktiwiteite en vermaak) kan wees.
Met die Verdrag van Maastricht het in 1999 aanvanklik twaalf lidstate van die Europese Unie saamgesluit om 'n monetêre unie te vorm. Vanaf 1 Januarie 2002 is Euro-banknote en -muntstukke ingevoer. Die Europese geldeenheid is tans die wettige betaalmiddel in 16 EU-lidlande en ses ander Europese state.
Lande van Europa
Hoofartikel: Lys van Europese lande.
Sien ook
Afrika-Eurasië
Eurasië
Europese Unie
Verwysings
Eksterne skakels | [
"Vir",
"die",
"vierde",
"grootste",
"maan",
"van",
"die",
"planeet",
"Jupiter",
",",
"sien",
"Europa",
"(",
"maan",
")",
".",
"Europa",
"(",
"afgelei",
"van",
"Grieks",
"Εὐρώπη",
"of",
"Eurṓpē",
")",
"is",
"'n",
"vasteland",
"wat",
"oor",
"die",
"westelike",
"vyfde",
"van",
"die",
"Eurasiese",
"landmassa",
"strek",
".",
"Alhoewel",
"dit",
"in",
"geografiese",
"opsig",
"eerder",
"as",
"subkontinent",
"geklassifiseer",
"kan",
"word",
"wat",
"saam",
"met",
"Asië",
"die",
"vasteland",
"van",
"Eurasië",
"vorm",
",",
"word",
"dit",
"vanweë",
"sy",
"historiese",
"en",
"kulturele",
"ontwikkeling",
"meestal",
"as",
"selfstandige",
"kontinent",
"beskou",
".",
"Eeue",
"lank",
"was",
"Europa",
"in",
"kulturele",
"en",
"ekonomiese",
"opsig",
"die",
"middelpunt",
"van",
"die",
"wêreld",
".",
"So",
"het",
"die",
"term",
"Europa",
"naas",
"sy",
"geografiese",
"definisie",
"ook",
"betrekking",
"op",
"kulturele",
",",
"politieke",
",",
"ekonomiese",
",",
"regtelike",
"en",
"ideële",
"aspekte",
".",
"Naam",
"Die",
"naam",
"Europa",
"strek",
"in",
"sy",
"Griekse",
"vorm",
"Εὐρώπη",
"ver",
"terug",
".",
"Hier",
"is",
"die",
"term",
"Eurṓpē",
"meestal",
"as",
"'n",
"samestelling",
"van",
"die",
"Oud-Griekse",
"εὐρύς",
"(",
"eurýs",
",",
"\"",
"wyd",
"\"",
")",
"en",
"ὄψ",
"(",
"óps",
",",
"\"",
"sig",
",",
"gesig",
"\"",
")",
"opgevat",
"–",
"dus",
"was",
"Eurṓpē",
"\"",
"die",
"(",
"vrou",
")",
"met",
"die",
"wye",
"sig",
"\"",
".",
"Volgens",
"die",
"Griekse",
"mitologie",
"was",
"Europa",
"die",
"naam",
"van",
"'n",
"Fenisiese",
"koningsdogter",
"wat",
"deur",
"die",
"god",
"Zeus",
"in",
"die",
"gestalte",
"van",
"'n",
"stier",
"swemmend",
"na",
"die",
"eiland",
"Kreta",
"ontvoer",
"en",
"daar",
"deur",
"hom",
"verlei",
"is",
".",
"Sommige",
"etimoloë",
"neem",
"aan",
"dat",
"hierdie",
"naam",
"oorspronklik",
"aan",
"'n",
"Semitiese",
"taal",
"ontleen",
"en",
"daarna",
"vergrieks",
"is",
".",
"Dit",
"is",
"moontlik",
"van",
"die",
"Fenisiese",
"erob",
"\"",
"donker",
"\"",
"of",
"\"",
"aand",
"\"",
"afgelei",
".",
"Geografie",
"Europa",
"word",
"deur",
"die",
"Bosporus",
"en",
"die",
"Dardanelle",
"van",
"Klein-Asië",
"geskei",
"en",
"deur",
"die",
"Middellandse",
"See",
"en",
"die",
"Straat",
"van",
"Gibraltar",
"van",
"Afrika",
".",
"In",
"die",
"weste",
"word",
"dit",
"deur",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"en",
"in",
"die",
"noorde",
"deur",
"die",
"Noordoostelike",
"Yssee",
"begrens",
".",
"In",
"die",
"suide",
",",
"weste",
"en",
"noorde",
"strek",
"seearms",
"van",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"diep",
"in",
"die",
"landmassa",
"in",
"en",
"maak",
"van",
"Europa",
"die",
"vasteland",
"met",
"die",
"mees",
"onreëlmatige",
"kuslyn",
"–",
"die",
"hartland",
"word",
"deur",
"talle",
"skiereilande",
"en",
"eilande",
"omring",
".",
"In",
"die",
"ooste",
"is",
"daar",
"geen",
"presiese",
"geografiese",
"of",
"geologiese",
"grens",
"tussen",
"Europa",
"en",
"Asië",
"nie",
".",
"Die",
"\"",
"grense",
"van",
"Europa",
"\"",
"word",
"dus",
"as",
"gevolg",
"van",
"maatskaplike",
"konvensies",
"bepaal",
",",
"terwyl",
"'n",
"geografiese",
"definisie",
"van",
"Europa",
"steeds",
"willekeurig",
"is",
".",
"So",
"het",
"die",
"Franse",
"filosoof",
"Bernard-Henri",
"Lévy",
"opgemerk",
"dat",
"Europa",
"eerder",
"'n",
"\"",
"gedagte",
"\"",
"sou",
"wees",
"as",
"'n",
"plek",
".",
"Die",
"Sweedse",
"offisier",
"en",
"aardrykskundige",
"maar",
"Duitse",
"boorling",
"Philip",
"Johan",
"von",
"Strahlenberg1747",
")",
"het",
"die",
"Oeralgebergte",
"en",
"-rivier",
"as",
"die",
"oostelike",
"grens",
"van",
"Europa",
"gedefinieer",
".",
"Tussen",
"die",
"Kaspiese",
"See",
"en",
"die",
"Swart",
"See",
"loop",
"die",
"grenslyn",
"noord",
"van",
"die",
"Kaukasus-gebergte",
".",
"Europa",
"strek",
"oor",
"'n",
"oppervlakte",
"van",
"sowat5",
"miljoen",
"vierkante",
"kilometer",
"en",
"is",
"dus",
"die",
"tweede",
"kleinste",
"vasteland",
"ná",
"Australië",
".",
"Die",
"mees",
"noordelike",
"punt",
"van",
"die",
"Europese",
"vasteland",
"lê",
"op",
"die",
"skiereiland",
"Nordkinn",
"in",
"Noorweë",
",",
"die",
"mees",
"suidelike",
"is",
"die",
"Punta",
"de",
"Tarifa",
"in",
"Spanje",
",",
"die",
"mees",
"westelike",
"die",
"Cabo",
"da",
"Roca",
"in",
"Portugal",
".",
"In",
"noord-suidelike",
"rigting",
"strek",
"die",
"vasteland",
"oor",
"'n",
"afstand",
"van",
"sowat800",
"kilometer",
",",
"in",
"oos-westelike",
"rigting",
"oor",
"sowat000",
"kilometer",
",",
"vanaf",
"die",
"Oeralgebergte",
"in",
"Rusland",
"tot",
"by",
"die",
"Atlantiese",
"kus",
"van",
"Portugal",
".",
"Topografie",
"Wes-Europa",
"kan",
"rofweg",
"in",
"drie",
"groot",
"landskapsvorme",
"verdeel",
"word",
":",
"die",
"vlaktes",
"van",
"die",
"noordweste",
"en",
"noorde",
",",
"die",
"laer",
"bergreekse",
"en",
"die",
"relatief",
"jong",
"hoë",
"bergreeks",
"wat",
"nog",
"gedeeltelik",
"vergletser",
"is",
"en",
"vanuit",
"die",
"Pireneë-bergreeks",
"langs",
"die",
"Frans-Spaanse",
"grens",
"oor",
"die",
"Alpe",
"van",
"Sentraal-Europa",
"tot",
"by",
"die",
"Karpate-bergreeks",
"strek",
".",
"Hieraan",
"sluit",
"aan",
":",
"die",
"Pireneë-",
",",
"Apennyne-",
"en",
"Balkanskiereilande",
"in",
"die",
"suide",
",",
"Skandinawië",
",",
"Jutland",
"en",
"die",
"Britse",
"Eilande",
"in",
"die",
"noorde",
".",
"Oos-Europa",
"is",
"'n",
"wydgestrekte",
"en",
"amper",
"eenvormige",
"vlakte",
"wat",
"van",
"die",
"Noordelike",
"Yssee",
"tot",
"by",
"die",
"Swart",
"See",
"strek",
".",
"Waterliggame",
"Die",
"meeste",
"groot",
"Europese",
"riviere",
"het",
"dwarsdeur",
"die",
"jaar",
"genoeg",
"water",
"om",
"as",
"belangrike",
"waterweë",
"en",
"lewensare",
"te",
"dien",
".",
"Baie",
"van",
"hulle",
"word",
"deur",
"kanale",
"met",
"mekaar",
"verbind",
".",
"Die",
"meeste",
"Europese",
"mere",
"is",
"in",
"die",
"vroeër",
"vergletserte",
"gebiede",
"van",
"Noord-Europa",
"en",
"aan",
"die",
"voet",
"van",
"die",
"Alpe",
"geleë",
".",
"Die",
"langste",
"riviere",
"is",
"Wolga531",
"km",
")",
",",
"Donau858",
"km",
")",
",",
"Dnjepr201",
"km",
")",
"en",
"onder",
"meer",
"die",
"Ryn320",
"km",
")",
";",
"die",
"grootste",
"mere",
"sluit",
"die",
"Ladogameer700",
"km²",
")",
",",
"Onegameer720",
"km²",
")",
"en",
"Vänernmeer584",
"km²",
")",
"in",
".",
"Klimaat",
"Vanweë",
"die",
"nou",
"verbinding",
"tussen",
"land",
"en",
"see",
"en",
"die",
"bergreekse",
"wat",
"van",
"wes",
"na",
"oos",
"loop",
"word",
"Europa",
"in",
"klimatiese",
"opsig",
"deur",
"die",
"heersende",
"westelike",
"winde",
"en",
"die",
"matigende",
"invloed",
"van",
"die",
"warm",
"Golfstroom",
"gekenmerk",
"–",
"so",
"trek",
"die",
"vasteland",
"voordeel",
"uit",
"baie",
"gunstige",
"klimaattoestande",
"met",
"'n",
"gematigde",
"seeklimaat",
"wat",
"dwarsdeur",
"die",
"jaar",
"reënval",
"verseker",
",",
"soms",
"selfs",
"jaarlikse",
"neerslae",
"van",
"meer",
"as000",
"millimeter",
".",
"Die",
"gemiddelde",
"jaarlikse",
"temperatuur",
"in",
"Bordeaux",
",",
"Suidwes-Frankryk",
"beloop",
"byvoorbeeld8",
"°C",
",",
"terwyl",
"Halifax",
"in",
"die",
"Kanadese",
"provinsie",
"Nova",
"Scotia",
"met",
"slegs3",
"°C",
"merkbaar",
"koeler",
"is",
"–",
"ofskoon",
"dit",
"op",
"dieselfde",
"breedtegraad",
"lê",
".",
"Hierdie",
"seeklimaat",
"gaan",
"eers",
"ver",
"in",
"die",
"ooste",
"en",
"suidooste",
"in",
"'n",
"kontinentale",
"klimaat",
"met",
"groter",
"seisoenale",
"temperatuurskommelinge",
"en",
"somerreën",
"met",
"soms",
"minder",
"asmillimeter",
"per",
"jaar",
"oor",
".",
"Net",
"die",
"gebied",
"suid",
"van",
"die",
"Alpe-bergreeks",
"strek",
"tot",
"in",
"die",
"subtropiese",
"sone",
"met",
"droë",
"somers",
"en",
"winterreën",
",",
"die",
"sogenaamde",
"Mediterreense",
"klimaat",
".",
"Die",
"uiterste",
"noorde",
"van",
"Europa",
"het",
"'n",
"Arktiese",
"klimaat",
".",
"Demografie",
"Inis",
"die",
"bevolking",
"van",
"Europa",
"deur",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
"rondommiljoen",
"geskat",
",",
"wat",
"effens",
"meer",
"as",
"een",
"negende",
"van",
"die",
"wêreldbevolking",
"is",
".",
"Hierdie",
"getal",
"sluit",
"Siberië",
"(",
"ongeveermiljoen",
"mense",
")",
"in",
",",
"maar",
"die",
"Europese",
"Turkye",
"(",
"ongeveermiljoen",
")",
"is",
"uitgesluit",
".",
"In",
"diete",
"eeu",
"het",
"Europa",
"byna",
"'n",
"kwart",
"van",
"die",
"wêreldbevolking",
"gehad",
".",
"Die",
"bevolking",
"van",
"Europa",
"het",
"in",
"die",
"afgelope",
"eeu",
"gegroei",
",",
"maar",
"in",
"ander",
"wêrelddele",
"(",
"veral",
"Afrika",
"en",
"Asië",
")",
"het",
"die",
"bevolking",
"vinniger",
"gegroei",
".",
"Onder",
"die",
"vastelande",
"het",
"Europa",
"'n",
"relatiewe",
"hoë",
"bevolkingsdigtheid",
",",
"tweede",
"net",
"na",
"Asië",
".",
"Die",
"grootste",
"deel",
"van",
"Europa",
"is",
"in",
"'n",
"modus",
"van",
"sub-vervangingsvrugbaarheid",
",",
"wat",
"beteken",
"dat",
"elke",
"nuwe",
"(",
"gebore",
")",
"generasie",
"minder",
"bevolk",
"word",
"as",
"die",
"ouer",
".",
"Volgens",
"taal",
"en",
"historiese",
"ontwikkeling",
"wordpersent",
"van",
"die",
"bewoners",
"by",
"die",
"Indo-Europese",
"volksgroepe",
"gereken",
"(",
"waarvan",
"'n",
"derde",
"Germane",
"en",
"Kelte",
",",
"'n",
"derde",
"Slawiërs",
",",
"'n",
"kwart",
"Romane",
"en",
"kleiner",
"groepe",
"van",
"Grieke",
",",
"Albanese",
"en",
"Balte",
")",
",",
"vyf",
"persent",
"is",
"Fins-Oegriese",
"volke",
".",
"Ná",
"die",
"laaste",
"kouetydperk",
"het",
"talle",
"volksgroepe",
"hulle",
"in",
"Europa",
"gevestig",
"en",
"oor",
"die",
"eeue",
"met",
"mekaar",
"vermeng",
".",
"Die",
"Christelike",
"beskawing",
"(",
"met",
"Rooms-Katolieke",
",",
"Protestante",
"en",
"Ortodokse",
")",
"vorm",
"die",
"basis",
"vir",
"die",
"oorgrote",
"meerderheid",
"van",
"Europese",
"kulture",
".",
"Europa",
"is",
"'n",
"dig",
"bevolkte",
"en",
"verstedelikte",
"vasteland",
".",
"Sy",
"nywerheidsgebiede",
"word",
"deur",
"'n",
"baie",
"hoë",
"bevolkingsdigtheid",
"van",
"tussenen",
"meer",
"as000",
"inwoners",
"per",
"km²",
"gekenmerk",
",",
"veral",
"dele",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
",",
"Noord-Frankryk",
"en",
"Duitsland",
",",
"Nederland",
",",
"Noord-België",
",",
"Noord-Italië",
",",
"Opper-Silesië",
"in",
"Suidwes-Pole",
"en",
"dele",
"van",
"Oekraïne",
".",
"Daarenteen",
"is",
"die",
"bergstreke",
",",
"Noord-",
"en",
"Oos-Europa",
"met",
"soms",
"minder",
"asinwoners",
"per",
"km²",
"yl",
"bevolk",
".",
"Die",
"digbevolkste",
"land",
"in",
"Europa",
"(",
"en",
"in",
"die",
"wêreld",
")",
"is",
"die",
"mikrostaat",
"Monaco",
".",
"Politiek",
"Die",
"politieke",
"kaart",
"van",
"Europa",
"is",
"aansienlik",
"afgelei",
"van",
"die",
"herorganisasie",
"van",
"Europa",
"na",
"die",
"Napoleontiese",
"Oorloë",
"in",
"Die",
"heersende",
"vorm",
"van",
"regering",
"in",
"Europa",
"is",
"parlementêre",
"demokrasie",
",",
"in",
"die",
"meeste",
"gevalle",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"'n",
"republiek",
".",
"Inwas",
"die",
"heersende",
"vorm",
"van",
"regering",
"nog",
"steeds",
"die",
"monargie",
".",
"Europa",
"se",
"oorblywende",
"elf",
"monargieë",
"(",
"behalwe",
"die",
"mikrostaat",
"van",
"Vatikaanstad",
")",
"is",
"grondwetlike",
"monargieë",
".",
"Europese",
"integrasie",
"is",
"die",
"proses",
"van",
"politieke",
",",
"wettige",
",",
"ekonomiese",
"(",
"en",
"in",
"sommige",
"gevalle",
"sosiale",
"en",
"kulturele",
")",
"integrasie",
"van",
"Europese",
"lande",
",",
"aangesien",
"dit",
"voortgesit",
"word",
"deur",
"die",
"magte",
"wat",
"die",
"Raad",
"van",
"Europa",
"geborg",
"het",
"sedert",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
".",
"Die",
"Europese",
"Unie",
"is",
",",
"sedert",
"sy",
"stigting",
"in",
"die",
"fokus",
"van",
"ekonomiese",
"integrasie",
"op",
"die",
"kontinent",
".",
"Meer",
"onlangs",
"is",
"die",
"Eurasiese",
"Ekonomiese",
"Unie",
"tot",
"stand",
"gebring",
"as",
"'n",
"eweknie",
"wat",
"uit",
"voormalige",
"Sowjetstate",
"bestaan.",
"27",
"Europese",
"lande",
"is",
"lede",
"van",
"die",
"politiek-ekonomiese",
"Europese",
"Unie,",
"van",
"die",
"grensvrye",
"Schengen-gebied",
"envan",
"die",
"monetêre",
"unie",
"Eurosone",
".",
"Onder",
"die",
"kleiner",
"Europese",
"organisasies",
"is",
"die",
"Nordiese",
"Raad",
",",
"Benelux",
",",
"die",
"Baltiese",
"Vergadering",
"en",
"die",
"Visegrád-groep",
".",
"Ekonomie",
"In",
"diee",
"eeu",
"het",
"Europa",
"danksy",
"die",
"nywerheidsomwenteling",
",",
"wat",
"sy",
"aanvang",
"in",
"Engeland",
"geneem",
"en",
"later",
"oor",
"die",
"hele",
"vasteland",
"uitgebrei",
"het",
",",
"die",
"leidende",
"rol",
"in",
"die",
"wêreldekonomie",
"gespeel",
".",
"Ná",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"het",
"Europa",
"se",
"ekonomiese",
"struktuur",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"vasteland",
"se",
"verdeling",
"in",
"markekonomieë",
"(",
"in",
"Wes-Europa",
")",
"en",
"sosialistiese",
"plan-ekonomieë",
"(",
"in",
"Oos-Europa",
")",
"ingrypend",
"verander",
".",
"Hierdie",
"verdeling",
"is",
"eers",
"met",
"die",
"politieke",
"omwenteling",
"van90",
"geleidelik",
"oorkom",
".",
"'n",
"Verskeidenheid",
"instellings",
"en",
"organisasies",
",",
"soos",
"die",
"Europese",
"Vryehandelsone",
"EFTA",
"en",
"die",
"Europese",
"Ekonomiese",
"Gemeenskap",
"EEG",
"(",
"die",
"huidige",
"Europese",
"Unie",
")",
"bygedra",
"tot",
"Europa",
"se",
"vinnige",
"ekonomiese",
"groei",
"wat",
"in",
"baie",
"dele",
"van",
"die",
"kontinent",
"tot",
"in",
"dies",
"ens",
"voortgeduur",
"het",
".",
"Kenmerkend",
"vir",
"Europa",
"se",
"ekonomie",
"is",
"die",
"sterk",
"handelsbande",
"met",
"ander",
"wêrelddele",
".",
"Die",
"Europese",
"landbousektor",
"is",
"grotendeels",
"gemeganiseer",
"en",
"produseer",
"groot",
"oorskotte",
".",
"Belangrike",
"agrariese",
"produkte",
"van",
"Europa",
"sluit",
"graan",
",",
"aartappels",
",",
"suikerbeet",
"en",
"voerplante",
"asook",
"bees-",
",",
"vark-",
"en",
"skaapvleis",
".",
"Italië",
"en",
"Frankryk",
"is",
"ook",
"op",
"wêreldvlak",
"die",
"beduidendste",
"wynprodusente",
".",
"Europa",
"het",
"'n",
"wye",
"verskeidenheid",
"natuurlike",
"hulpbronne",
",",
"alhoewel",
"die",
"ontginning",
"tans",
"stagneer",
"of",
"afneem",
".",
"So",
"word",
"weens",
"die",
"sterk",
"vraag",
"na",
"ru-olie",
"en",
"aardgas",
"minder",
"steenkool",
"ontgin",
".",
"Daar",
"is",
"belangrike",
"voorkomste",
"van",
"bruinkool",
",",
"ystererts",
",",
"kalisoute",
"en",
"metale",
".",
"Groter",
"olievelde",
"word",
"in",
"die",
"Noordsee",
",",
"in",
"Rusland",
"en",
"Roemenië",
"aangetref",
",",
"terwyl",
"aardgas",
"veral",
"in",
"'n",
"aantal",
"Wes-Europese",
"lande",
"ontgin",
"word",
".",
"Europa",
"is",
"die",
"tweede",
"grootste",
"nywerheidsmag",
"ter",
"wêreld",
"ná",
"Noord-Amerika",
".",
"Sy",
"nywerhede",
"het",
"aanvanklik",
"veral",
"in",
"gebiede",
"met",
"beduidende",
"natuurlike",
"hulpbronne",
"ontwikkel",
"–",
"hierdie",
"streke",
"is",
"tot",
"vandag",
"die",
"mees",
"digbevolkte",
"dele",
"van",
"die",
"vasteland",
".",
"Ander",
"belangrike",
"industriële",
"sentrums",
"het",
"in",
"seehawens",
",",
"groot",
"handelstede",
"en",
"ander",
"nedersettings",
"langs",
"handelsroetes",
"ontwikkel",
".",
"Hier",
"word",
"onder",
"meer",
"verwerkende",
"nywerhede",
",",
"tekstiel-",
"en",
"metaalfabrieke",
",",
"masjienbou",
",",
"elektriese-",
",",
"papier-",
"en",
"voedselnywerhede",
"asook",
"drukkerye",
"aangetref",
".",
"Die",
"vervaardiging",
"van",
"plastiek",
"en",
"elektroniese",
"goedere",
"toon",
"sterk",
"groei",
".",
"Ru-olie",
",",
"aardgas",
"en",
"kernkrag",
"voorsien",
"in",
"die",
"stygende",
"vraag",
"na",
"energie",
".",
"Hernubare",
"energiebronne",
"soos",
"wind-",
"en",
"sonkrag",
"speel",
"'n",
"steeds",
"belangriker",
"rol",
",",
"terwyl",
"waterkrag",
"veral",
"in",
"die",
"Alpelande",
",",
"in",
"Skandinawië",
",",
"in",
"Oekraïne",
"en",
"Rusland",
"aangewend",
"word",
".",
"Rasionalisering",
"en",
"die",
"verskuiwing",
"van",
"werksgeleenthede",
"na",
"ekonomieë",
"met",
"laer",
"kostestrukture",
"het",
"in",
"dele",
"van",
"Europa",
"tot",
"grootskaalse",
"deïndustrialisasie",
"en",
"die",
"groei",
"van",
"tersiêre",
"bedrywe",
"gelei",
"wat",
"produksie-georiënteer",
"(",
"navorsing",
",",
"besigheidsadvies",
",",
"advertensiebedryf",
"en",
"ander",
")",
"of",
"verbruikers-georiënteer",
"(",
"opleiding",
",",
"vryetydsaktiwiteite",
"en",
"vermaak",
")",
"kan",
"wees",
".",
"Met",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Maastricht",
"het",
"inaanvanklik",
"twaalf",
"lidstate",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"saamgesluit",
"om",
"'n",
"monetêre",
"unie",
"te",
"vorm",
".",
"VanafJanuarieis",
"Euro-banknote",
"en",
"-muntstukke",
"ingevoer",
".",
"Die",
"Europese",
"geldeenheid",
"is",
"tans",
"die",
"wettige",
"betaalmiddel",
"inEU-lidlande",
"en",
"ses",
"ander",
"Europese",
"state",
".",
"Lande",
"van",
"Europa",
"Hoofartikel",
":",
"Lys",
"van",
"Europese",
"lande",
".",
"Sien",
"ook",
"Afrika-Eurasië",
"Eurasië",
"Europese",
"Unie",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels"
] |
74 | https://af.wikipedia.org/wiki/Eeu | Eeu | 'n Eeu is 'n periode van een-honderd (100) jaar.
Eeue in die Gregoriaanse kalender (die mees algemeen gebruikte kalender met 365 dae) begin by een instede van nul. Dit beteken die jaar 2000 val in die 20ste eeu, terwyl 2001 in die 21ste eeu val.
Eenhede van tyd | [
"'n",
"Eeu",
"is",
"'n",
"periode",
"van",
"een-honderdjaar",
".",
"Eeue",
"in",
"die",
"Gregoriaanse",
"kalender",
"(",
"die",
"mees",
"algemeen",
"gebruikte",
"kalender",
"metdae",
")",
"begin",
"by",
"een",
"instede",
"van",
"nul",
".",
"Dit",
"beteken",
"die",
"jaarval",
"in",
"diete",
"eeu",
",",
"terwylin",
"diete",
"eeu",
"val",
".",
"Eenhede",
"van",
"tyd"
] |
75 | https://af.wikipedia.org/wiki/Engeland | Engeland | Hierdie artikel handel oor die huidige land binne die Verenigde Koninkryk. Vir die historiese koninkryk, sien Koninkryk van Engeland.
Engeland (Engels: England) is die grootste en bevolkingsrykste van die vier nasies wat saam die Verenigde Koninkryk vorm. Dit word in die noorde deur Skotland en in die weste deur Wallis begrens. Die Noordsee is oos, die Ierse See noordwes en die Keltiese See suidwes van Engeland geleë. Die Noordsee in die ooste en die Engelse Kanaal in die suide skei Engeland van die Europese vasteland.
Engeland beslaan die sentrale en suidelike dele van die Noord-Atlantiese eiland Groot-Brittanje. Meer as 100 kleiner eilande maak daarnaas deel uit van Engeland, waaronder die Scilly-eilande en die Eiland Wight.
Menslike gemeenskappe het hulle al in die Jongsteentydperk in die gebied gevestig wat tans as Engeland bekend staan, maar dit was die Angele, een van die Germaanse stamme wat hulle in die 5de en 6de eeu op die eiland gevestig het, wat hul naam aan die land verleen het. In 927 is die verskillende klein koninkryke in 'n gemeenskaplike Engelse Ryk verenig.
Vanaf die groot ontdekkingstydperk in die 15de eeu het Engeland beduidende kulturele, regtelike, ekonomiese en uiteindelik ook taalkundige invloed op ander wêrelddele uitgeoefen. Die Engelse regstelsel is net soos die Anglikaanse Kerk en die Engelse taal in ander lande oorgeneem, terwyl die Engelse parlementêre regeringstelsel as voorbeeld vir staatkundige bedelings in ander lande gedien het. Engeland was in die 18de eeu ook die bakermat van die nywerheidsomwenteling wat van hier na ander Europese en uiteindelik ook oorsese lande uitgebrei het en van Engeland die eerste nywerheidsland ter wêreld gemaak het.
Leidende Engelse nywerheidstede soos Manchester, Birmingham en Liverpool het grondstowwe, wat uit alle hoeke van die wêreld na Engeland ingevoer is, tot goedere verwerk wat wêreldwyd bemark is, terwyl Londen as hoofstad en regeringsetel tot een van die wêreld se voorste metropole en die politieke, ekonomiese en kulturele spilpunt van die Britse Ryk ontwikkel het. Vandag beslaan die metropolitaanse gebied van Groter Londen groot dele van Suidoos-Engeland en speel steeds 'n eersterangse ekonomiese rol as die finansiële spilpunt van Europa en as die sentrum van innovasie op 'n verskeidenheid terreine – veral populêre kultuur.
Sport
Engeland het 'n ryk sporterfenis en baie sportsoorte wat wêreldwyd beoefen word, het in die 19de-eeuse Engeland ontstaan, waaronder sokker, krieket, rugby, rugbyliga, tennis, boks, pluimbal, muurbal, hokkie, snoeker, biljart, veerpyltjies, tafeltennis, rolbal, netbal, perdewedren, windhondrenne en jakkalsjag. Die land het ook gehelp met die ontwikkeling van gholf, seil en Formule Eenrenne.
Sokker is die gewildste van hierdie sportsoorte in Engeland. Die Engelse nasionale sokkerspan, met sy tuiste op Wembley-stadion is, het in 1872 die eerste sokkerwedstryd ooit teen Skotland gespeel. Die wedstryd het in Hamilton Crescent, Glasgow, die tuiste van die West of Scotland Cricket Club, plaasgevind. Engeland het as "tuiste van sokker" die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1966 aangebied en tydens die eindstryd Wes-Duitsland met 4–2 geklop. Met 'n Britse televisie gehoorpiek van 32,30 miljoen is die eindstryd die mees gesiene televisie-gebeurtenis ooit in die Verenigde Koninkryk. Tydens die UEFA Europa-beker 2020 het Engeland vir die eerste keer die eindstryd gehaal, maar hulle is deur Italië met 3–2 ná strafskoppe verslaan. Engeland se hoogste sokkerliga is die Premier League, gevolg deur die Football League Championship.
Daar word algemeen aanvaar dat krieket in die vroeë Middeleeue as 'n wedstryd tussen die landbou- en metaalbewerkingsgemeenskappe van die Weald ontstaan het. Die Engelse nasionale krieketspan is 'n samestelling van Engelse en Walliese krieketspelers en een van die toetskrieketlande en volle lidland van die Internasionale Krieketraad. Een van dié sport se oudste en gewildste wedywering is Die As-reeks tussen Engeland en Australië wat sedert 1882 gespeel word. Engeland het al vyf krieketwêreldbekertoernooie (in 1975, 1979, 1983, 1999 en 2019) aangebied, meer as enige ander land. Engeland het die eindstryd tot dusver vier keer gehaal en die 2019-eindwedstryd teen Nieu-Seeland volgens aantal grenshoue in die beslissende Superboulbeurt gewen en sodoende hul eerste titel ingepalm. Ná sokker in 1966 en rugby in 2003 is krieket in 2019 die derde wêreldbekertrofee in een van Engeland se gewildste sportsoorte wat die onderskeidelike nasionale span ingepalm het. Engeland het in 2009 die T20I-wêreldbeker aangebied en is ook tweemalige wenner van dié toernooi (in 2010 teen Australië en in 2022 teen Pakistan). Daarbenewens is drie Kampioentrofeë (in 2004, 2013 en 2017) in Engeland aangebied. Lord’s in Londen word dikwels Home of Cricket ("tuiste van krieket") genoem. Saam met Ierland en Skotland sal Engeland die T20I-wêreldbeker 2030 aanbied.
Rugby het in die 19de eeu by die Public School van Rugby, Warwickshire, ontstaan. Die Engelse nasionale rugbyspan ding in die Sesnasies-toernooi met Frankryk, Ierland, Italië, Skotland en Wallis mee en neem gereeld aan die Rugbywêreldbeker deel. Engeland het die Rugbywêreldbeker 2003 teen die gasheer Australië gewen. Engeland was een van die gashere tydens die Rugbywêreldbeker 1991 en die Rugbywêreldbeker 1999 en hulle het ook die Rugbywêreldbeker 2015 (saam met Wallis) gehuisves. Londen se Twickenham is die grootste rugbystadion wêreldwyd en tuisstadion van die Engelse nasionale rugbyspan. Dit word as 'n groot prestasie beskou om saam met die Britse en Ierse Leeus na die Suidelike Halfrond te toer, waar hulle sowat al om die vier jaar teen die Nieu-Seelandse All Blacks, die Suid-Afrikaanse Springbokke of die Australiese Wallabies speel.
Gholf is gewild in Engeland; deels te danke aan sy kulturele en geografiese bande met Skotland, die tuiste van gholf. Engelse gholfspelers wat die Grand Slam gewen het, sluit in: Cyril Walker, Tony Jacklin, Nick Faldo en Justin Rose vir mans en Laura Davies, Alison Nicholas en Karen Stupples vir vroue. Die wêreld se oudste gholftoernooi is die Britse Ope en word in sowel Engeland as Skotland gespeel. Die tweejaarlikse gholftoernooi, die Ryderbeker, is na die Engelse sakeman Samuel Ryder genoem wat die geleentheid geborg en die trofee geskenk het. Nick Faldo is die suksesvolste Ryderbeker-speler ooit wat die meeste punte (25) van enige speler van die Europese of Amerikaanse spanne behaal het.
Tennis het in die laat 19de eeu in Birmingham ontwikkel en die Wimbledon-kampioenskap is die oudste en gewildste tennistoernooi wêreldwyd. Wimbledon is 'n toernooi wat 'n belangrike plek in die Britse kultuurkalender het. Fred Perry was die laaste Engelsman wat die Wimbledon-kampioenskap in 1936 gewen het. Hy was die eerste speler wat al vier Grand Slam-enkelspeletjies gewen het en het die span van Groot-Brittanje tot vier Davisbeker-oorwinnings gelei. Engelse vroue wat Wimbledon gewen het, sluit in: Ann Haydon Jones in 1969 en Virginia Wade in 1977.
Die Britse Grand Prix van 1950 op die Silverstone-renbaan was die eerste van die nuutgeskepte Formule Een Wêreldkampioenskap. Sedertdien behoort Engelse renjaers tot die suksesvolste in die Formule Een-geskiedenis, insluitende Stirling Moss, Nigel Mansell, Damon Hill, Lewis Hamilton en Jenson Button. Van die mees tegnies gevorderde renmotors word in Engeland vervaardig en baie van die hedendaagse wedrenmaatskappye kies Engeland as hul basis van bedrywighede weens die ingenieurswese se kennis en organisasie. McLaren Automotive, Williams Grand Prix Engineering, Team Lotus, Honda, Brawn GP, Benetton, Renault en Red Bull Racing is, of was, almal in die suide van Engeland gevestig.
Londen het die Olimpiese Somerspele reeds drie keer aangebied (1908, 1948 en 2012). Engeland ding in die Statebondspele mee, wat elke vier jaar aangebied word, waarvan die Interrykkampioenskappe 1911 in Londen, die Britse Rykspele 1934 in Londen, die Statebondspele 2002 in Manchester en die Statebondspele 2022 in Birmingham gehuisves is.
Verwysings
Bronnelys
Algemeen
Eksterne skakels | [
"Hierdie",
"artikel",
"handel",
"oor",
"die",
"huidige",
"land",
"binne",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
".",
"Vir",
"die",
"historiese",
"koninkryk",
",",
"sien",
"Koninkryk",
"van",
"Engeland",
".",
"Engeland",
"(",
"Engels",
":",
"England",
")",
"is",
"die",
"grootste",
"en",
"bevolkingsrykste",
"van",
"die",
"vier",
"nasies",
"wat",
"saam",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"vorm",
".",
"Dit",
"word",
"in",
"die",
"noorde",
"deur",
"Skotland",
"en",
"in",
"die",
"weste",
"deur",
"Wallis",
"begrens",
".",
"Die",
"Noordsee",
"is",
"oos",
",",
"die",
"Ierse",
"See",
"noordwes",
"en",
"die",
"Keltiese",
"See",
"suidwes",
"van",
"Engeland",
"geleë",
".",
"Die",
"Noordsee",
"in",
"die",
"ooste",
"en",
"die",
"Engelse",
"Kanaal",
"in",
"die",
"suide",
"skei",
"Engeland",
"van",
"die",
"Europese",
"vasteland",
".",
"Engeland",
"beslaan",
"die",
"sentrale",
"en",
"suidelike",
"dele",
"van",
"die",
"Noord-Atlantiese",
"eiland",
"Groot-Brittanje",
".",
"Meer",
"askleiner",
"eilande",
"maak",
"daarnaas",
"deel",
"uit",
"van",
"Engeland",
",",
"waaronder",
"die",
"Scilly-eilande",
"en",
"die",
"Eiland",
"Wight",
".",
"Menslike",
"gemeenskappe",
"het",
"hulle",
"al",
"in",
"die",
"Jongsteentydperk",
"in",
"die",
"gebied",
"gevestig",
"wat",
"tans",
"as",
"Engeland",
"bekend",
"staan",
",",
"maar",
"dit",
"was",
"die",
"Angele",
",",
"een",
"van",
"die",
"Germaanse",
"stamme",
"wat",
"hulle",
"in",
"diee",
"ene",
"eeu",
"op",
"die",
"eiland",
"gevestig",
"het",
",",
"wat",
"hul",
"naam",
"aan",
"die",
"land",
"verleen",
"het",
".",
"Inis",
"die",
"verskillende",
"klein",
"koninkryke",
"in",
"'n",
"gemeenskaplike",
"Engelse",
"Ryk",
"verenig",
".",
"Vanaf",
"die",
"groot",
"ontdekkingstydperk",
"in",
"diee",
"eeu",
"het",
"Engeland",
"beduidende",
"kulturele",
",",
"regtelike",
",",
"ekonomiese",
"en",
"uiteindelik",
"ook",
"taalkundige",
"invloed",
"op",
"ander",
"wêrelddele",
"uitgeoefen",
".",
"Die",
"Engelse",
"regstelsel",
"is",
"net",
"soos",
"die",
"Anglikaanse",
"Kerk",
"en",
"die",
"Engelse",
"taal",
"in",
"ander",
"lande",
"oorgeneem",
",",
"terwyl",
"die",
"Engelse",
"parlementêre",
"regeringstelsel",
"as",
"voorbeeld",
"vir",
"staatkundige",
"bedelings",
"in",
"ander",
"lande",
"gedien",
"het",
".",
"Engeland",
"was",
"in",
"diee",
"eeu",
"ook",
"die",
"bakermat",
"van",
"die",
"nywerheidsomwenteling",
"wat",
"van",
"hier",
"na",
"ander",
"Europese",
"en",
"uiteindelik",
"ook",
"oorsese",
"lande",
"uitgebrei",
"het",
"en",
"van",
"Engeland",
"die",
"eerste",
"nywerheidsland",
"ter",
"wêreld",
"gemaak",
"het",
".",
"Leidende",
"Engelse",
"nywerheidstede",
"soos",
"Manchester",
",",
"Birmingham",
"en",
"Liverpool",
"het",
"grondstowwe",
",",
"wat",
"uit",
"alle",
"hoeke",
"van",
"die",
"wêreld",
"na",
"Engeland",
"ingevoer",
"is",
",",
"tot",
"goedere",
"verwerk",
"wat",
"wêreldwyd",
"bemark",
"is",
",",
"terwyl",
"Londen",
"as",
"hoofstad",
"en",
"regeringsetel",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"voorste",
"metropole",
"en",
"die",
"politieke",
",",
"ekonomiese",
"en",
"kulturele",
"spilpunt",
"van",
"die",
"Britse",
"Ryk",
"ontwikkel",
"het",
".",
"Vandag",
"beslaan",
"die",
"metropolitaanse",
"gebied",
"van",
"Groter",
"Londen",
"groot",
"dele",
"van",
"Suidoos-Engeland",
"en",
"speel",
"steeds",
"'n",
"eersterangse",
"ekonomiese",
"rol",
"as",
"die",
"finansiële",
"spilpunt",
"van",
"Europa",
"en",
"as",
"die",
"sentrum",
"van",
"innovasie",
"op",
"'n",
"verskeidenheid",
"terreine",
"–",
"veral",
"populêre",
"kultuur",
".",
"Sport",
"Engeland",
"het",
"'n",
"ryk",
"sporterfenis",
"en",
"baie",
"sportsoorte",
"wat",
"wêreldwyd",
"beoefen",
"word",
",",
"het",
"in",
"diee-eeuse",
"Engeland",
"ontstaan",
",",
"waaronder",
"sokker",
",",
"krieket",
",",
"rugby",
",",
"rugbyliga",
",",
"tennis",
",",
"boks",
",",
"pluimbal",
",",
"muurbal",
",",
"hokkie",
",",
"snoeker",
",",
"biljart",
",",
"veerpyltjies",
",",
"tafeltennis",
",",
"rolbal",
",",
"netbal",
",",
"perdewedren",
",",
"windhondrenne",
"en",
"jakkalsjag",
".",
"Die",
"land",
"het",
"ook",
"gehelp",
"met",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"gholf",
",",
"seil",
"en",
"Formule",
"Eenrenne",
".",
"Sokker",
"is",
"die",
"gewildste",
"van",
"hierdie",
"sportsoorte",
"in",
"Engeland",
".",
"Die",
"Engelse",
"nasionale",
"sokkerspan",
",",
"met",
"sy",
"tuiste",
"op",
"Wembley-stadion",
"is",
",",
"het",
"indie",
"eerste",
"sokkerwedstryd",
"ooit",
"teen",
"Skotland",
"gespeel",
".",
"Die",
"wedstryd",
"het",
"in",
"Hamilton",
"Crescent",
",",
"Glasgow",
",",
"die",
"tuiste",
"van",
"die",
"West",
"of",
"Scotland",
"Cricket",
"Club",
",",
"plaasgevind",
".",
"Engeland",
"het",
"as",
"\"",
"tuiste",
"van",
"sokker",
"\"",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbekertoernooi",
"inaangebied",
"en",
"tydens",
"die",
"eindstryd",
"Wes-Duitsland",
"met2",
"geklop",
".",
"Met",
"'n",
"Britse",
"televisie",
"gehoorpiek",
"van30",
"miljoen",
"is",
"die",
"eindstryd",
"die",
"mees",
"gesiene",
"televisie-gebeurtenis",
"ooit",
"in",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
".",
"Tydens",
"die",
"UEFA",
"Europa-bekerhet",
"Engeland",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"die",
"eindstryd",
"gehaal",
",",
"maar",
"hulle",
"is",
"deur",
"Italië",
"met2",
"ná",
"strafskoppe",
"verslaan",
".",
"Engeland",
"se",
"hoogste",
"sokkerliga",
"is",
"die",
"Premier",
"League",
",",
"gevolg",
"deur",
"die",
"Football",
"League",
"Championship",
".",
"Daar",
"word",
"algemeen",
"aanvaar",
"dat",
"krieket",
"in",
"die",
"vroeë",
"Middeleeue",
"as",
"'n",
"wedstryd",
"tussen",
"die",
"landbou-",
"en",
"metaalbewerkingsgemeenskappe",
"van",
"die",
"Weald",
"ontstaan",
"het",
".",
"Die",
"Engelse",
"nasionale",
"krieketspan",
"is",
"'n",
"samestelling",
"van",
"Engelse",
"en",
"Walliese",
"krieketspelers",
"en",
"een",
"van",
"die",
"toetskrieketlande",
"en",
"volle",
"lidland",
"van",
"die",
"Internasionale",
"Krieketraad",
".",
"Een",
"van",
"dié",
"sport",
"se",
"oudste",
"en",
"gewildste",
"wedywering",
"is",
"Die",
"As-reeks",
"tussen",
"Engeland",
"en",
"Australië",
"wat",
"sedertgespeel",
"word",
".",
"Engeland",
"het",
"al",
"vyf",
"krieketwêreldbekertoernooie",
"(",
"inenaangebied",
",",
"meer",
"as",
"enige",
"ander",
"land",
".",
"Engeland",
"het",
"die",
"eindstryd",
"tot",
"dusver",
"vier",
"keer",
"gehaal",
"en",
"dieeindwedstryd",
"teen",
"Nieu-Seeland",
"volgens",
"aantal",
"grenshoue",
"in",
"die",
"beslissende",
"Superboulbeurt",
"gewen",
"en",
"sodoende",
"hul",
"eerste",
"titel",
"ingepalm",
".",
"Ná",
"sokker",
"inen",
"rugby",
"inis",
"krieket",
"indie",
"derde",
"wêreldbekertrofee",
"in",
"een",
"van",
"Engeland",
"se",
"gewildste",
"sportsoorte",
"wat",
"die",
"onderskeidelike",
"nasionale",
"span",
"ingepalm",
"het",
".",
"Engeland",
"het",
"indie",
"T20I-wêreldbeker",
"aangebied",
"en",
"is",
"ook",
"tweemalige",
"wenner",
"van",
"dié",
"toernooi",
"(",
"inteen",
"Australië",
"en",
"inteen",
"Pakistan",
")",
".",
"Daarbenewens",
"is",
"drie",
"Kampioentrofeë",
"(",
"inenin",
"Engeland",
"aangebied",
".",
"Lord’s",
"in",
"Londen",
"word",
"dikwels",
"Home",
"of",
"Cricket",
"(",
"\"",
"tuiste",
"van",
"krieket",
"\"",
")",
"genoem",
".",
"Saam",
"met",
"Ierland",
"en",
"Skotland",
"sal",
"Engeland",
"die",
"T20I-wêreldbekeraanbied",
".",
"Rugby",
"het",
"in",
"diee",
"eeu",
"by",
"die",
"Public",
"School",
"van",
"Rugby",
",",
"Warwickshire",
",",
"ontstaan",
".",
"Die",
"Engelse",
"nasionale",
"rugbyspan",
"ding",
"in",
"die",
"Sesnasies-toernooi",
"met",
"Frankryk",
",",
"Ierland",
",",
"Italië",
",",
"Skotland",
"en",
"Wallis",
"mee",
"en",
"neem",
"gereeld",
"aan",
"die",
"Rugbywêreldbeker",
"deel",
".",
"Engeland",
"het",
"die",
"Rugbywêreldbekerteen",
"die",
"gasheer",
"Australië",
"gewen",
".",
"Engeland",
"was",
"een",
"van",
"die",
"gashere",
"tydens",
"die",
"Rugbywêreldbekeren",
"die",
"Rugbywêreldbekeren",
"hulle",
"het",
"ook",
"die",
"Rugbywêreldbeker(",
"saam",
"met",
"Wallis",
")",
"gehuisves",
".",
"Londen",
"se",
"Twickenham",
"is",
"die",
"grootste",
"rugbystadion",
"wêreldwyd",
"en",
"tuisstadion",
"van",
"die",
"Engelse",
"nasionale",
"rugbyspan",
".",
"Dit",
"word",
"as",
"'n",
"groot",
"prestasie",
"beskou",
"om",
"saam",
"met",
"die",
"Britse",
"en",
"Ierse",
"Leeus",
"na",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
"te",
"toer",
",",
"waar",
"hulle",
"sowat",
"al",
"om",
"die",
"vier",
"jaar",
"teen",
"die",
"Nieu-Seelandse",
"All",
"Blacks",
",",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Springbokke",
"of",
"die",
"Australiese",
"Wallabies",
"speel",
".",
"Gholf",
"is",
"gewild",
"in",
"Engeland",
";",
"deels",
"te",
"danke",
"aan",
"sy",
"kulturele",
"en",
"geografiese",
"bande",
"met",
"Skotland",
",",
"die",
"tuiste",
"van",
"gholf",
".",
"Engelse",
"gholfspelers",
"wat",
"die",
"Grand",
"Slam",
"gewen",
"het",
",",
"sluit",
"in",
":",
"Cyril",
"Walker",
",",
"Tony",
"Jacklin",
",",
"Nick",
"Faldo",
"en",
"Justin",
"Rose",
"vir",
"mans",
"en",
"Laura",
"Davies",
",",
"Alison",
"Nicholas",
"en",
"Karen",
"Stupples",
"vir",
"vroue",
".",
"Die",
"wêreld",
"se",
"oudste",
"gholftoernooi",
"is",
"die",
"Britse",
"Ope",
"en",
"word",
"in",
"sowel",
"Engeland",
"as",
"Skotland",
"gespeel",
".",
"Die",
"tweejaarlikse",
"gholftoernooi",
",",
"die",
"Ryderbeker",
",",
"is",
"na",
"die",
"Engelse",
"sakeman",
"Samuel",
"Ryder",
"genoem",
"wat",
"die",
"geleentheid",
"geborg",
"en",
"die",
"trofee",
"geskenk",
"het",
".",
"Nick",
"Faldo",
"is",
"die",
"suksesvolste",
"Ryderbeker-speler",
"ooit",
"wat",
"die",
"meeste",
"puntevan",
"enige",
"speler",
"van",
"die",
"Europese",
"of",
"Amerikaanse",
"spanne",
"behaal",
"het",
".",
"Tennis",
"het",
"in",
"die",
"laate",
"eeu",
"in",
"Birmingham",
"ontwikkel",
"en",
"die",
"Wimbledon-kampioenskap",
"is",
"die",
"oudste",
"en",
"gewildste",
"tennistoernooi",
"wêreldwyd",
".",
"Wimbledon",
"is",
"'n",
"toernooi",
"wat",
"'n",
"belangrike",
"plek",
"in",
"die",
"Britse",
"kultuurkalender",
"het",
".",
"Fred",
"Perry",
"was",
"die",
"laaste",
"Engelsman",
"wat",
"die",
"Wimbledon-kampioenskap",
"ingewen",
"het",
".",
"Hy",
"was",
"die",
"eerste",
"speler",
"wat",
"al",
"vier",
"Grand",
"Slam-enkelspeletjies",
"gewen",
"het",
"en",
"het",
"die",
"span",
"van",
"Groot-Brittanje",
"tot",
"vier",
"Davisbeker-oorwinnings",
"gelei",
".",
"Engelse",
"vroue",
"wat",
"Wimbledon",
"gewen",
"het",
",",
"sluit",
"in",
":",
"Ann",
"Haydon",
"Jones",
"inen",
"Virginia",
"Wade",
"in",
"Die",
"Britse",
"Grand",
"Prix",
"vanop",
"die",
"Silverstone-renbaan",
"was",
"die",
"eerste",
"van",
"die",
"nuutgeskepte",
"Formule",
"Een",
"Wêreldkampioenskap",
".",
"Sedertdien",
"behoort",
"Engelse",
"renjaers",
"tot",
"die",
"suksesvolste",
"in",
"die",
"Formule",
"Een-geskiedenis",
",",
"insluitende",
"Stirling",
"Moss",
",",
"Nigel",
"Mansell",
",",
"Damon",
"Hill",
",",
"Lewis",
"Hamilton",
"en",
"Jenson",
"Button",
".",
"Van",
"die",
"mees",
"tegnies",
"gevorderde",
"renmotors",
"word",
"in",
"Engeland",
"vervaardig",
"en",
"baie",
"van",
"die",
"hedendaagse",
"wedrenmaatskappye",
"kies",
"Engeland",
"as",
"hul",
"basis",
"van",
"bedrywighede",
"weens",
"die",
"ingenieurswese",
"se",
"kennis",
"en",
"organisasie",
".",
"McLaren",
"Automotive",
",",
"Williams",
"Grand",
"Prix",
"Engineering",
",",
"Team",
"Lotus",
",",
"Honda",
",",
"Brawn",
"GP",
",",
"Benetton",
",",
"Renault",
"en",
"Red",
"Bull",
"Racing",
"is",
",",
"of",
"was",
",",
"almal",
"in",
"die",
"suide",
"van",
"Engeland",
"gevestig",
".",
"Londen",
"het",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspele",
"reeds",
"drie",
"keer",
"aangebieden",
"Engeland",
"ding",
"in",
"die",
"Statebondspele",
"mee",
",",
"wat",
"elke",
"vier",
"jaar",
"aangebied",
"word",
",",
"waarvan",
"die",
"Interrykkampioenskappein",
"Londen",
",",
"die",
"Britse",
"Rykspelein",
"Londen",
",",
"die",
"Statebondspelein",
"Manchester",
"en",
"die",
"Statebondspelein",
"Birmingham",
"gehuisves",
"is",
".",
"Verwysings",
"Bronnelys",
"Algemeen",
"Eksterne",
"skakels"
] |
76 | https://af.wikipedia.org/wiki/Ernstige%20akute%20respiratoriese%20sindroom | Ernstige akute respiratoriese sindroom | Ernstige akute respiratoriese sindroom (afgekort as Ears), is 'n dodelike asemhalingswegsiekte wat in 2003 vinnig van die suide van die Volksrepubliek China na ander wêrelddele begin versprei het. Dit is in Engels en verskeie ander tale bekend as SARS.
Tussen November 2002 en Julie 2003 het 'n uitbraak van Ears in suidelike China wêreldwyd 8 098 gevalle tot gevolg gehad, waaraan 774 in 17 verskillende lande dood is ('n sterftesyfer van 9,6%), waarvan die meeste gevalle in vasteland-China en Hongkong. Aan die einde van 2017 het Chinese wetenskaplikes die virus opgespoor deur middel van sivetkatte as tussenganger van grotbewoner-vlermuise in die Yunnanprovinsie.
Sedert 2004 is geen gevalle van Ears meer wêreldwyd aangemeld nie. Die verwante virus SARS-CoV-2 is egter die oorsaak van die voortdurende wêreldwye Koronaviruspandemie sedert 2020.
Verwysings
Eksterne skakels
Ears
2002
2003 | [
"Ernstige",
"akute",
"respiratoriese",
"sindroom",
"(",
"afgekort",
"as",
"Ears",
")",
",",
"is",
"'n",
"dodelike",
"asemhalingswegsiekte",
"wat",
"invinnig",
"van",
"die",
"suide",
"van",
"die",
"Volksrepubliek",
"China",
"na",
"ander",
"wêrelddele",
"begin",
"versprei",
"het",
".",
"Dit",
"is",
"in",
"Engels",
"en",
"verskeie",
"ander",
"tale",
"bekend",
"as",
"SARS",
".",
"Tussen",
"Novemberen",
"Juliehet",
"'n",
"uitbraak",
"van",
"Ears",
"in",
"suidelike",
"China",
"wêreldwyd098",
"gevalle",
"tot",
"gevolg",
"gehad",
",",
"waaraaninverskillende",
"lande",
"dood",
"is",
"(",
"'n",
"sterftesyfer",
"van6%",
")",
",",
"waarvan",
"die",
"meeste",
"gevalle",
"in",
"vasteland-China",
"en",
"Hongkong",
".",
"Aan",
"die",
"einde",
"vanhet",
"Chinese",
"wetenskaplikes",
"die",
"virus",
"opgespoor",
"deur",
"middel",
"van",
"sivetkatte",
"as",
"tussenganger",
"van",
"grotbewoner-vlermuise",
"in",
"die",
"Yunnanprovinsie",
".",
"Sedertis",
"geen",
"gevalle",
"van",
"Ears",
"meer",
"wêreldwyd",
"aangemeld",
"nie",
".",
"Die",
"verwante",
"virus",
"SARS-CoV-2",
"is",
"egter",
"die",
"oorsaak",
"van",
"die",
"voortdurende",
"wêreldwye",
"Koronaviruspandemie",
"sedert",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Ears",
"2002",
"2003"
] |
77 | https://af.wikipedia.org/wiki/Estland | Estland | Estland (Esties: Eesti, [ˈeːsti], ), amptelik die Republiek Estland (Eesti Vabariik), is 'n land in Noord-Europa, wat in die weste begrens word deur die Oossee, in die noorde deur die Finse Golf, in die ooste deur Rusland en in die suide deur Letland. Dit is die mees noordelike en die kleinste van die drie Baltiese lande. Estland bestaan hoofsaaklik uit bosryke heuwellande met talle mere, vleie en moerasgebiede. Inwoners praat oorwegend Esties wat nou verwant is aan Fins en – in teenstelling met die ampstale van Letland en Litaue – deel uitmaak van die Fins-Oegriese taalgroep.
Estland is eeue lank deur Europese moondhede soos die Duitse Orde, Denemarke, Swede, Pole, Rusland en die Sowjetunie oorheers en het – ná 'n kortstondige periode as 'n onafhanklike staat tussen die twee wêreldoorloë – saam met die ander twee Baltiese lande, Letland en Litaue, in 1991 sy onafhanklikheid verklaar. Vanweë sy geografiese ligging en historiese bande met Sentraal- en Noord-Europa het Estland homself steeds as 'n voorpos van die westerse beskawing beskou. Sy huidige buitelandse beleid word dan ook deur sy nou bande met Finland en Skandinawiese lande asook sy lidmaatskap in die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO), die Europese Unie, die OESO en die OVSE oorheers.
In die 13de eeu is die kerstening van Estland vanuit Denemarke deurgevoer, en die land is later deur die Duitse Orde oorheers, terwyl Duitse koopmans van die Hansebond handelskantore in Lyfland, die huidige Letland en Estland geopen het. Tallinn, wat deur die Duitsers Reval genoem is, het net soos Narva, Tartu (Dorpat), Pärnu (Pernau) en Viljandi (Fellin) tot 'n bloeiende Hansestad ontwikkel.
In die 16de en 17de eeu het Pole, Swede en Russe pogings onderneem om Estland by hulle magsgebied in te lyf. Dit was Rusland wat uiteindelik oorwinning behaal het. Alhoewel Estland in 1917/1918 sy onafhanklikheid van Rusland bereik het, is die land as gevolg van die sogenaamde Hitler-Stalin-ooreenkoms van 1939 weer by die Sowjet-invloedsfeer ingelyf en in 'n Sowjetrepubliek omgeskep. Ná die Duitse besetting tydens die Tweede Wêreldoorlog is Estland met geweld gesowjetiseer, en duisende Estiese burgers het uit die land gevlug of is na Siberië gedeporteer. Talle inwoners is deur die nuwe bewindhebbers vermoor, en uiteindelik het Estland sowat 'n kwart van sy oorspronklike bevolking kwytgeraak, terwyl honderdduisende Russiese immigrante hulle in die land gevestig het. Vandag is sowat 72 persent van die totale bevolking etniese Estlanders.
Met die sogenaamde "Singende Rewolusie" in die tydperk tussen 1989 en 1991 het Estland tydens die ontbinding van die Sowjetunie sy kans waargeneem om sy onafhanklikheid te herwin. Die nuwe onafhanklike Republiek van Estland is op 20 Augustus 1991 geproklameer, en Estland het 'n lidland van die Verenigde Nasies geword.
Etimologie
Die naam Estland word verbind met Aesti, wat in 98 n.C. deur die Antieke Romeinse historikus Tacitus vir die eerste gebruik is. Sommige geskiedkundiges is van mening dat hy direk na Balte (d.w.s. nie-Oosseefins-talige Este) verwys het, terwyl ander voorstel dat die naam na die hele Oos-Baltiese streek verwys. Die Skandinawiese sagas en Wiking-runestene, wat die naam Eistland noem, was van die vroegste bronne wat dit in sy huidige betekenis gebruik het. Die toponiem Estland/Eistland word verbind aan die Oud-Skandinawiese eist, austr wat "die ooste" beteken. In Fins word Estland Viro genoem, afgelei van die geskiedkundige onafhanklike graafskap Virumaa. Op 'n soortgelyke wyse is die ooreenstemmende Letse woord Igaunija afgelei van die Ugandi-distrik.
Geografie
Estland is die noordelikste van die drie Baltiese lande en lê op dieselfde breedtegraad as byvoorbeeld suidelike Alaska, Sentraal-Siberië, die noorde van Skotland of die Sweedse hoofstad Stockholm. Dit is tegelykertyd een van die kleinste en mees yl bevolkte lande in Europa – sy oostelike buurland, die Russiese Federasie, is 377 keer so groot. Die huidige staatsgebied strek oor 45 227 km². 'n Verdere gebied van 2 322 km², wat voor die Tweede Wêreldoorlog nog deel uitgemaak het van die onafhanklike Estiese Republiek, is in 1945 by die Russiese Sowjetrepubliek ingesluit en ook ná die herwinning van die onafhanklikheid nie aan Estland teruggegee nie.
Die gletsers, wat gedurende die laaste kouetyd sowat 20 000 jaar gelede die hele noorde van Europa bedek het, het die tipiese Estiese landskapsvorm met lae heuwelreekse gevorm. Meer as 90 persent van Estland se oppervlakte is laer as 100 meter bo seevlak geleë, en net in die suidooste van die land is daar heuwelagtige streke met moeras- en grasgebiede en eensame bosse. Hier is ook die hoogste bergpiek van Estland en die Baltiese gebied geleë, die Suur Munamägi (letterlik "Groot Eierberg") met 'n hoogte van 318 meter.
Die oosgrens met Rusland word grotendeels gevorm deur die Peipusmeer (3 555 km²) en die Meer van Pskof, en in die noorde deur die Narva-rivier. Slegs in die suide het Estland geen natuurlike grens nie.
Estland is die enigste land in die Baltiese gebied wat oor 'n afwisselende eilandgroep langs sy kus beskik.
Wes en ten noorde van die vasteland lê honderde eilande, waarvan verreweg die meeste onbewoon is en sommige vroeër deur die Sowjetunie as militêre terrein gebruik is – dikwels het dit beteken dat die inheemse bevolking hul eilande moes ontruim. Die grootste eilande is Saaremaa en die digbeboste Hiiumaa, beide met 'n herkenbaar eie karakter.
Klimaat
Estland het 'n koel-gematigde klimaat met koue winters en matig warm somers wat goed vergelyk met dié van ander gebiede in Noord-Europa. Net soos in Suid-Skandinawië word die kusklimaat deur maritieme en die klimaat van die binneland deur kontinentale invloede gekenmerk. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur in Tallinn is 4,5 °C en die gemiddelde reënval 650 mm per jaar – met 'n maksimum gedurende die laat somer wanneer kort en swaar donderbuie uitsak.
Die sterker kontinentale invloed beteken dat lente later begin en herfstyd vroeër kom as in Sentraal-Europa, terwyl daar ook groter temperatuurskommelinge tussen dag en nag en tussen winter en somer is. Lente en herfs is jaargetye wat deur relatief droë weer en matige temperature gekenmerk word. Die lente begin gewoonlik in laat Mei wanneer appelbome in bloei staan.
Tydens die Estiese somer styg die kwik tot maksimale temperature tussen 20 en 30 °C, met 'n gemiddelde van 16,5 °C in Julie. Watertemperature bereik in mere en riviere dikwels meer as 20 °C, die Oossee-water is ietwat koeler. Veral in moerasgebiede word mense deur muggies gepla. Vanweë sy noordelike ligging word die Estiese nagte gedurende midsomer nouliks donker. Die bekende Wit Nagte van Tallinn en ander gebiede lok talle toeriste. Teen die middel van Junie is daar sowat 19 dagligure – dagbreek begin nog voor drie uur soggens, en die son gaan nie voor tien uur saans onder nie.
Gedurende die winter daal die kwik tot 'n gemiddelde van -6,0 °C in Januarie, met laer temperature van tot by -20 °C in die berggebied van Otepää wat sodoende goed geskik vir wintersport is. In baie koue winters raak die Oossee se oppervlak soms bevries, tog bly die kusgebiede in die algemeen dikwels ysvry.
Geskiedenis
Vroeë geskiedenis
Enkele argeologiese spore dui daarop dat die gebied van die huidige Estland reeds omstreeks 9000 v.C. deur mense bewoon is en sodoende as een van die oudste menslike habitatte in Noord-Europa beskou kan word. Oossee-Finse stamme het hulle as deel van die Fins-Oegriese volkegroep, wat oorspronklik uit die Oeral-gebied afkomstig is, reeds vanaf 3 000 v.C. in die gebied van die huidige Republiek van Estland asook in dele van die huidige Letland gevestig. Die uitgestrekte Estiese stamgebied het vanuit Narva in suidelike rigting langs die oewer van die Peipus-meer tot by die huidige Esties-Letlandse grens en verder weswaarts tot by die eilande langs die kus gestrek.
Deur die eeue heen het barnsteen tot die belangrikste handelsgoed ontwikkel en in die eerste eeue van ons tydrekening sy hoogtepunt bereik. Handelspaaie het langs rivierlope en oor bergpasse in die Alpe so ver as die Middellandse See en Egipte gegaan.
Die eerste historiese bron oor die volk dateer uit die 1ste eeu n.C., toe die Romeinse geskiedkundige na die bewoners van die gebied as Aesti verwys het. Vanuit die ooste en suidooste het Slawiese groepe geleidelik begin uitbrei sodat die Baltiese volke genoodsaak was om hulle permanent in hul huidige gebied te vestig. Die Estiese bevolking omstreeks 1200 word op 150 000 beraam. Die Este was in dorpsgemeenskappe georganiseer, en so het ook Estland se huidige groot stedelike nedersettings – Tallinn en Tartu – hul oorsprong in versterkte dorpe.
Die Middeleeue
Omstreeks 800 was seerowery vir talle Este 'n lonende bedryf, tog het die maatreëls wat deur Swede en Dene ingestel is om dit te bestry ook tot eerste pogings gelei om Estland te verower.
Uiteindelik is die gebied van die heidense Estiese stamme in die 13de eeu deur 'n koalisie van Denemarke en die Duitse Orde verower. Die Dene het in 1219 die nuwe hoofstad Reval (tans Tallinn) gestig en die Westerse kultuur en Christelike godsdiens in Estland ingevoer. Die Dene, wat aanvanklik die noorde van Estland oorheers het, het hulle gebied in 1346 aan die Duitse Orde verkoop, wat voorheen die suide beheer het. Estland het tot by die Orde se ontbinding in 1561 onder die heerskappy van die Duitse ridders en koopmanne van die Hansebond gebly. Die landelike bevolking het onder die Duitse bewind in 'n toestand verkeer wat feitlik op lyfeienskap neergekom het.
Sweedse en Russiese heerskappy
Noord-Estland is daarna deur Swede beset, en ná die Sweeds-Poolse Oorlog en 'n kortstondige besetting deur Pole het ook die suide volgens die Verdrag van Altmark in 1629 onder Sweedse bewind gekom. Die situasie van die Estiese boerebevolking het in hierdie periode ietwat verbeter.
In 1710 is Lyfland, 'n Baltiese streek, wat oor dele van Letland en Estland gestrek het, deur die Russiese tsaar Pieter I verower. Hierdie besetting is in 1721 met die Verdrag van Nystad erken. Ondanks 'n aantal hervormings het die landelike Duitse adel die plattelandse Estiese bevolking tot die tyd van die Russiese Oktoberrewolusie in 1917 oorheers, en ook die welvarende stedelike burgers was merendeels van Duitse afkoms.
In die 19de eeu het Estland se industrialisering 'n aanvang geneem. Spoorlyne is gebou, en Tallinn het tot 'n beduidende seehawe ontwikkel. Met die ekonomiese opswaai het ook Estland se nasionale bewussyn teen die middel van die 19de eeu geleidelik begin ontwikkel, maar 'n beleid van russifisering het tot politieke onluste en grootskaalse emigrasie, veral na die Verenigde State en Kanada, gelei. Estland se belangrike rol in die Russiese Rewolusie van 1905 is deur die owerhede met bloedige onderdrukking beantwoord.
Die eerste onafhanklike republiek
Met die omverwerping van die tsaristiese bewind in die Rewolusie van 1917 is steeds meer inheemse bewoners in die Russies-besette gebiede van Letland en Estland in die nuutgestigte outonomie-bewegings saamgesnoer. Hieruit het vinnig politieke partye met nasionale en sosiale doelwitte voortgespring.
Ná 'n betoging van sowat 40 000 Este voor die setel van die Provisionele Regering in Petrograd is Estland as administratiewe eenheid onder die regering van die Revalse goewernementskommissaris Jaan Poska geskep. Eerste algemene verkiesings is in Mei en Junie 1917 gehou. Die nuutverkose Landsraad (Esties Maapäev) het reeds in September 'n debat oor Estland se onafhanklikwording gevoer, al was 'n meerderheid van die afgevaardigdes nog ten gunste van 'n groter Russiese Federasie waarvan Estland deel sou uitmaak. So het Estland – net soos Letland – afgevaardigdes na die Kongres van die Volke van Rusland gestuur wat in Kiëf gehou is.
Onder die indruk van die Bolsjewistiese Oktoberrewolusie het die Estiese Landsraad uiteindelik vir 'n onafhanklike Republiek van Estland en nouer bande met westerse lande gepleit. Die nuwe Sowjet-maghebbers het Poska egter ontsetel en die Landsraad ontbind. Moskou het 'n kommunistiese marionetteregering onder Jaan Anvelt probeer vestig, tog het sy gesag nie buite die hoofstad gestrek nie.
Ná die Estiese onafhanklikheidsverklaring op 24 Februarie 1918 is die land deur Duitse troepe beset. Met die Duitse kapitulasie in November 1918 en sy oorwinning oor die Rooi Leër, wat Estland destyds aangeval het, het Estland 'n onafhanklike demokratiese republiek geword, wat deur die Sowjetunie in die Vredesooreenkoms van Tartu in 1920 erken is.
Groot grondbesitters is deur 'n reeks landhervormings onteien sodat 'n groter aantal boeregesinne hul eie grond kon bewerk. Die regte van minderhede is in 1925 verskans en die onderwysstelsel met Esties as voertaal uitgebou. Veral danksy Duitse beleggings is die groei van die Estiese nywerheidsektor bevorder.
Die jare ná die onafhankliksheidsverklaring was nogtans deur politieke onstabiliteit gekenmerk ('n staatsgreep deur linkses het in Desember 1924 misluk, maar was een van die faktore wat nasionalistiese strominge aangewakker het) en tot en met 1933 is Estland deur twintig kortstondige koalisieregerings geregeer. Daarna het 'n nuwe grondwet verreikende bevoegdheid aan die staatspresident verleen. In Maart 1934 is 'n noodtoestand afgekondig en politieke partye ontbind.
Die land het tussen 1935 en 1937 onder die presidentskap van Konstantin Päts 'n outoritêre bewind gekry wat deur Estiese kiesers vooraf in 'n referendum goedgekeur is. Alhoewel 'n nuwe demokratiese grondwet in 1938 burgerlike vryhede herstel het, het die Baltiese lande as gevolg van die Hitler-Stalin-verdrag van Augustus 1939 onder sterk Sowjet-invloed gekom. Die Sowjets het reeds in die volgende maand militêre basisse in Estland begin vestig. 12 000 Estiese Duitsers is in die Duitse Ryk hervestig.
Die Tweede Wêreldoorlog
In Junie 1940 is Estland deur Sowjet-troepe beset en ná 'n verkiesing in Julie as 'n Sowjet-republiek by die Sowjetunie ingelyf. In die eerste jaar is meer as 60 000 Este vermoor of gedeporteer. Tydens die Duitse aanval op die Sowjetunie het Estiese burgermagte aan die kant van die Duitse troepe in Junie 1941 teen die Rooi Leër geveg en die Nazi-bewind tot 1944 gesteun. Ander Este het by die Rooi Leër aangesluit om teen die Duitsers te veg.
Sowjet-Russiese besetting
Ná die Duitse besetting is Estland in 1944 deur Sowjet-troepe herower, en net soos in 1940 is duisende Este gedood of gedeporteer. Kollektivering van die landbou en nasionalisering van die nywerhede het in die laat 1940's begin, en die Estiese ekonomie is ondanks hewige weerstand by die Sowjet-stelsel ingelyf.
Herwonne onafhanklikheid
Met die politieke liberalisasie in die Sowjetunie het die Estiese Sowjetraad die inlywing by die Sowjetunie in 1940 onwettig verklaar, en gedurende die staatsgreeppoging teen die Sowjetpresident Michail Gorbatsjof in 1991 het Estland sy onafhanklikheid van die Sowjetunie verklaar. 'n Nuwe grondwet het die lig gesien en is in 1992 ingestel. Lennart Meri is as die eerste president verkies, en met Mart Laar het 'n voorstander van verreikende vryemarkhervormings die amp van eerste minister beklee. Die laaste Russiese troepe is in Augustus 1994 onttrek.
Op 2 April 2004 het Estland by die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO) en op 1 Mei 2004 by die Europese Unie aangesluit.
Die verwydering van 'n monument ter ere van die Sowjet-leër het in April 2007 tot gewelddadige konfrontasies tussen die Estiese polisie en dronk Russiese jeugdiges gelei, waarin een van die Russe dood en tientalle polisiemanne en onrusstokers beseer is. Die monument word deur die Russiese minderheid as 'n simbool vir die Sowjet-oorwinning oor Nazi-Duitsland beskou, maar versinnebeeld vir die Estiese bevolking eerder die brutale onderdrukking deur Sowjet-magte en is na 'n Russiese militêre begraafplaas verskuif.
Op 9 Desember 2010 het Estland by die OESO aangesluit.
Kersti Kaljulaid, voormalige staatsamptenaar en Estland se verteenwoordiger aan die Europese Rekenkamer vanaf 2004 tot 2016, is in Oktober 2016 as opvolger van Toomas Hendrik Ilves, wat sedert 2006 as staatshoof gefungeer het, tot president verkies. Sy is die eerste vrou wat hierdie amp beklee, asook die jongste president in die geskiedenis van Estland. Op 25 Januarie 2021 is Kaja Kallas in die pos van eerste minister ingehuldig. Sy is die eerste vrou wat hierdie amp beklee. Sy is in Oktober 2021 deur Alar Karis opgevolg.
Bevolking
Die meeste inwoners van Estland is etniese Este (69%) wie se moedertaal Esties is. As gevolg van die Sowjetunie se beleid van russifisering is daar 'n groot Russiessprekende minderheid van etniese Russe (26 persent), wat veral in die hoofstad Tallinn en die nywerheidsentrums van Noordoos-Estland, soos Narva, gekonsentreer is. Van die altesaam 3,7 miljoen migrante, wat gedurende die Sowjet-besetting in Estland kom werk het, het meer as 600 000 hulle permanent hier gevestig. Tussen 1940 en 1989 het die persentasie Estiessprekendes sodoende van oorspronklik meer as 94 tot slegs 61 persent afgeneem. Estland was onder meer 'n gewilde woonplek vir afgetrede Sowjet-offisiere. Vanweë die Russiessprekende infrastruktuur was daar min aansporing vir bewoners van Russiese afkoms om Esties aan te leer. In 1989 was slegs 13,3 persent van hulle Esties magtig.
Ander beduidende minderheidsgroepe sluit Oekraïners (twee persent), Wit-Russe (een persent), Finne (0,8 persent) en ander (1,2 persent) in. Sowat tagtig persent van die de facto-bevolking het Estiese burgerskap.
Die Sweedse minderheid
Die sogenaamde Estland- of Kusgebied-Swede, wat na hulself meestal as aibofolke ("Eilandvolk", Esties rannarootslased) verwys, is een van die oudste minderhede in Estland. Hulle bewoon veral die kusgebiede en die eilande van Wes- en Noordoos-Estland, soos Ruhnu (Sweeds Runö), Vormsi (Ormsö), Riguldi (Rickull) en die skiereiland Noarootsi (Nuckö). Hier kan 'n mens 'n aantal Sweedse plekname soos Hosby, Einbi, Österby aantref, en ook straatborde in hierdie geweste is dikwels tweetalig.
Estland-Swede, wat reeds twee eeue voor die Estiese volk gekersten is, het hulle in die 13de eeu in die bogenoemde gebiede gevestig en aan die gesag van plaaslike heersers onderwerp. Swede en Este het dikwels onderling getrou, en baie Sweedse tradisies is deur die Estiese inwoners oorgeneem. Nog in die tyd van die Eerste Estiese Republiek tussen die twee wêreldoorloë was die bevolking van eilande soos Vormsi, Ruhnu, Osmussaar (Sweeds Odensholm) en Pakri (Rågö) merendeels Sweedssprekend. Die Sweedse bewoners het hier tot en met 1939 gebly toe die Sowjetunie begin het om militêre basisse in Estland op te rig. Die oorgrote meerderheid van die Sweedssprekende Estlanders het destyds na Swede gevlug. Mense wat in Estland aangebly het is deur die Sowjet-owerheid na Rusland gedeporteer. Tans is daar nog 'n baie klein minderheid van Estland-Swede in die land.
Die Estland-Sweedse dialekte is nou verwant aan die dialek van Oos-Swede, alhoewel daar nie sprake van 'n eenheidsdialek kan wees nie en steeds verskillende variante van Sweedse dialekte in Estland gepraat is. So het die eilande Ruhnu, Vormsi-Noarootsi-Riguldi, Pakri-Vihterpalu en Hiiumaa almal hul eie kenmerkende dialek. Die aantal mense wat steeds Estland-Sweeds as omgangstaal praat, word op minder as eenhonderd in Estland en tot by eenduisend in Swede beraam.
Klein groepe Estland-Swede kom tans weer in Estland bymekaar in 'n poging om hul kulturele erfenis en eie taal te laat herleef. Die kulturele vereniging van Estland-Swede, wat op 27 Februarie 1988 gestig is, versamel kulturele en historiese dokumente en ander voorwerpe, bevorder die kulturele en ekonomiese ontwikkeling van die Estland-Sweedse gebiede asook Sweedse taalonderrig in die hele Estland.
Regering en administratiewe verdeling
Estland is 'n parlementêre demokrasie, met 'n president wat betreklik sterk magte het. Die huidige president is Alar Karis wat in 2021 Kersti Kaljulaid opgevolg het. Die president word deur die parlement vir 'n termyn van vyf jaar verkies.
Die Estiese parlement (riigikogu) het een kamer met 101 setels. Dit word elke vier jaar verkies. Die huidige regering regeer sedert 2021 onder leiding van Kaja Kallas.
Estland is opgedeel in vyftien provinsies (maakond, meervoud: maakonnad) wat verder onderverdeel is in landelike (vald) en stedelike munisipaliteite (linn). Die 15 provinsies van Estland is:
Harjumaa – Hiiumaa – Ida-Virumaa – Järvamaa – Jõgevamaa – Läänemaa – Lääne-Virumaa – Pärnumaa – Põlvamaa – Raplamaa – Saaremaa – Tartumaa – Valgamaa – Viljandimaa – Võrumaa
Politiek
Buitelandse beleid
In Estland se politieke groeperings is daar konsensus oor die hoofoogmerke van die land se buitelandse beleid – soos verdere integrasie van Estland in die politieke en ekonomiese strukture van die Europese Unie en die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie. Aangesien Rusland as 'n toenemende bedreiging beskou word, bly die handhawing van nouer betrekkinge met die Verenigde State en die samewerking met ander lande in die Oosseegebied hoofdoelwitte van die Estiese regering se buitelandse beleid.
Estland se politieke steun vir lande soos Georgië, Moldowa en Oekraïne en hul politieke en ekonomiese hervorming weerspieël sy eie ervaring. Betrekkinge met Rusland bly gespanne.
Daarteenoor onderhou Estland vriendskaplike betrekkinge met lande soos Duitsland, sy Baltiese buurlande en die Nordiese lande, veral Finland en Swede, wat almal historiese, ekonomiese en kulturele bande met Estland het.
Beleid in die Europese Unie
Estland het saam met nege ander lande op 1 Mei 2004 by die Europese Unie (EU) aangesluit en hou ses setels in die Europese Parlement.
Die invoering van die Europese geldeenheid Euro het hoë prioriteit in Estland se finansiële en ekonomiese beleid geniet, en uiteindelik het die land het op 1 Januarie 2011 by die Eurosone aangesluit. Daarnaas bly energie een van die belangrikste ekonomiese kwessies – die diversifisering van sy energiebronne en die aansluiting by Wes-Europa se kragnetwerke sal Estland minder kwesbaar vir kragtekorte maak.
Veiligheidsbeleid
Estiese soldate het tot in die lente van 2009 as veiligheidswagte diens in Irak en in Afghanistan verrig. Terwyl die Baltiese lande se lugruimte tans nog deur ander NAVO-lande beskerm word, is Estland, Letland en Litaue van plan om hierdie lugpatrollies vanaf die jaar 2018 gemeenskaplik te doen.
Ekonomie
Ekonomiese geskiedenis
Estland, wat aan drie kante deur water omring is, was 'n belangrike landingsplek vir sowel antieke seevaarders asook Wikings en het gedurende die Hansetydperk 'n beduidende deurgangsland vir die handel tussen oos en wes geword. Die groot handelsvolume het vinnig ook die belangstelling van inheemse mense gewek – die bewoners van enkele Estiese eilande, veral Saaremaa en Hiiumaa, was gevreesde seerowers.
Belangriker as seerowery was die stewige handelsbande met omliggende lande, en vanaf die 18de eeu, toe die Russiese tsaar Pieter I die seehawe Sint Petersburg as Rusland se venster na die weste gevestig het, is hierdie bande met die oostelike buurland nog versterk.
Die periode tussen die wêreldoorloë was deur ekonomiese vooruitgang en 'n hoë lewensstandaard gekenmerk – die laasgenoemde het gunstig vergelyk met dié van Finland, selfs al het hierdie noordelike buurland reeds voor 1917 as Russiese grootvorstedom oor sy eie geldeenheid en wetgewing beskik. Die landhervorming van die 1920's het kleinboere en koöperasies bevorder en tot toenemende landbouproduksie gelei. Agrariese uitvoere – Estiese boere het hulle veral op spek- en botterproduksie toegespits – na die Verenigde Koninkryk en ander Wes- en Noord-Europese lande was een van Estland se vernaamste bronne van buitelandse valuta. In die dertigerjare het ook die graanproduksie duidelik toegeneem.
Daarenteen het handelsbetrekkinge met die Sowjetunie instabiel gebly, en Estiese produsente het derhalwe vanaf die middel van die twintigerjare steeds meer na onontginde binnelandse markte begin kyk. Die spoorwegnetwerk is uitgebrei, en 'n aantal nywerhede het ontstaan wat voedsel en hout verwerk het asook papier, sellulose, tekstiele, metale en sement vervaardig het. Pogings om Estiese swaar nywerhede en ander uitvoergerigte industriële sektore te ontwikkel, het nogtans misluk. 'n Estiese energiebedryf het met die ontginning van olieskalie tot stand gekom. In 1928 het Estland die kroon as wettige betaalmiddel ingevoer en sy nuwe geldeenheid met goudreserwes ondersteun.
Die wêreldwye ekonomiese resessie vanaf 1929/1930 het ook Estland se ekonomie geraak wat in 1932 sy sterkste insinking getoon het. Veral die produksie van uitvoergerigte nywerhede het met sowat 'n derde gekrimp. Danksy die groeiende staatsbesteding en Duitse beleggings het die ekonomie reeds in 1934 begin herstel. Die ontginning van olieskalie en die produksie van fosforiet en sellulose het skerp gegroei, net soos die boudryf. Intussen was steeds meer Estiese verskaffers in staat om in hul moderne fabrieke 'n verskeidenheid produkte te vervaardig wat in die 1920's nog uit die buiteland ingevoer moes word. Duitsland het in 1937 die beduidendste handelsvennoot geword.
Die Estiese bevolking het sy eie lewensstandaard ook ná die Tweede Wêreldoorlog en die besetting deur Sowjet-Rusland eerder met dié van Skandinawiese lande as dié van ander Sowjet-republieke vergelyk. Die feit dat die Estiese Sosialistiese Sowjetrepubliek die hoogste lewenspeil in die Sowjetunie geniet het, het sodoende min troos gebied.
In die najaar van 1987 het vier Estiese wetenskaplikes hul program van ekonomiese selfstandigheid aan die publiek bekend gestel – destyds is hierdie gedagte nog as utopies beskou. Met die politieke omwenteling in Sowjet-Rusland het die prentjie egter begin verander, en deskundiges het openlik vir die invoering van 'n eie geldeenheid gepleit. Eerste ontwerpe vir Estiese banknote is in die plaaslike pers afgedruk, lank voordat die land in staat was om sy agenda van ekonomiese hervorming deur te voer.
Die Russiese roebel het ná Estland se onafhanklikwording ernstig verswak, terwyl Westerse valuta benodig is om produkte en dienste van gehalte te koop. Die nuwe geldeenheid, die Estiese kroon, het met sy invoering in Junie 1992 'n trotse simbool van nasionale selfbeskikking geword. Op 1 Januarie 2011 is die Euro-geldeenheid ingestel wat die Estiese kroon vervang het.
Ekonomiese hervorming
Estland het sy ekonomie in die 1990's volgens die Skandinawiese model geherorganiseer. Ná die privatisering van vroeëre staatsondernemings het Estland ten opsigte van sy kommunikasietegnologieë tot een van die modernste lande begin ontwikkel wat met sowat 700 openbare internetstasies onder meer gratis-internettoegang aan al sy burgers verskaf. Die vinnige hervormings het nogtans veral armes, bejaardes en gesinne met kinders benadeel: Terwyl die huidige prysvlak vir kos en gebruiksgoedere met dié van Noord- en Wes-Europese lande vergelyk kan word, beloop maandelikse bruto salarisse en lone volgens amptelike statistieke gewoonlik minder as €800.
Belangrike sektore
Finansiële dienste, vervoer en logistiek, telekommunikasie, toerisme, handel, eiendomme en die boubedryf is tans die belangrikste ekonomiese sektore in Estland wat altesaam 53 persent van die bruto binnelandse produk (BBP) oplewer. Die dienstesektor toon die hoogste groeikoers en verenig sowat 60 persent van die ekonomiese groei op homself. Land- en bosbou speel net soos vissery 'n minder belangrike rol.
Estiese seehawens het in 2010 45,85 miljoen ton se goedere gehanteer – 'n toename van 19,2 persent teenoor die vorige jaar. 7,9 miljoen skeepspassasiers is vervoer. Veral die passasiervervoer tussen Estland en Finland en Swede het in die afgelope jare duidelik toegeneem. As gevolg van sterk mededinging van hawens in Rusland en sy Baltiese buurlande het Estland begin om sy hawe-infrastruktuur te diversifiseer en beleggings te verhoog.
Die Estiese toerismesektor toon vinnige groei en dra sowat vyftien persent tot die BBP by. In 2010 het die aantal binne- en buitelandse toeriste 2,12 miljoen beloop.
Ekonomiese beleid en situasie
Estland volg 'n liberale ekonomiese beleid. Aangesien die staatssektor slegs sowat twaalf persent tot die bruto binnelandse produk (BBP) bydra, bly die land se ekonomie tot 'n groot mate buigbaar en kan vinnig by veranderende omstandighede aanpas.
Estland se ekonomiese suksesverhaal sedert sy onafhanklikheidsverklaring is onder meer aan sy stabiele geldeenheid (die Estiese kroon was aan die Euro gekoppel), die liberalisering van pryse, die vermindering van staatssubsidies, 'n vinnige privatisering van staatsondernemings en in die besonder aan 'n baie liberale belasting- en beleggingsbeleid te danke. Die sterk ekonomiese groei in die eerste dekade van die 21ste eeu was veral deur 'n opswaai in die tersiêre sektor, die boubedryf en eiendomsmark, 'n sterk binnelandse vraag na goedere en dienste en stygende uitvoere gekenmerk. Estland se invoere het hierby teen 'n vinniger pas gegroei as sy uitvoere, en die land se buitelandse skuldlas was in 2009 reeds hoër as sy BBP.
Nadat die BBP in 2005 (+10,2 persent) en 2006 (+11,2 persent) nog teen dubbelsyfer-groeikoerse gestyg het, is die ekonomiese situasie vanaf 2007 deur 'n afwaartse aanpassing gekenmerk. Die groeikoers van die BBP het sodoende in 2007 tot 7,1 persent verlaag, terwyl die groeikoers in 2008 (-1,0 persent) en 2009 (-13,9 persent) negatief was. In 2010 is weer 'n positiewe groei van 3,1 persent aangeteken wat na verwagting in 2011 sal toeneem tot 4 persent. Die afnemende, maar nog steeds hoë tekort op die lopende rekening van die betalingsbalans en stygende inflasiesyfers van 6,6 persent in 2007 en meer as elf persent in 2008 gooi net soos loon- en salarisverhogings, wat hoër is as die groei van produktiwiteit, skadu.
Werkloosheid het in die eerste kwartaal van 2010 'n historiese rekordsyfer van 19 persent bereik. Dit het vanaf April 2010 effens begin daal, maar die gemiddelde syfer vir 2010 was steeds 16,9 persent.
Die stygende prysvlakke op internasionale energie- en voedselmarkte en belastingverhogings, wat vroeg in 2008 ingestel is, is aanvanklik as moontlike struikelblokke op pad na die instelling van die Euro beskou.
Buitelandse handel
Estland se liberale ekonomiese beleid en die aanpassing van Estland se regstelsel aan die Europese Unie se riglyne, wat tans byna voltooi is, skep 'n optimale klimaat vir buitelandse beleggings. Relatief lae belastingtariewe vir ondernemings is 'n verdere trekpleister – die huidige belastingtarief van 21 persent moet eers betaal word wanneer 'n onderneming verdeelbare wins aanteken. 35,3 persent van alle huidige regstreekse buitelandse beleggings (4,3 miljard €) kom uit Swede.
Estland se buitelandse handel het in 2010 17,98 miljard € beloop (waarvan 8,75 miljard € uit- en 9,24 miljard € uitvoere was). Die tekort op die handelsrekening (488 miljoen €) was die laagste in vyftien jaar.
Die EU-lidlande is die belangrikste handelsvennote. Estland voer hoofsaaklik masjiene, toerusting en aanlegte, hout en houtprodukte, tekstiele, ru-olie (wat uit olieskalies ontgin word) en elektriese krag na ander Europese lande uit. Finland is met 17 persent die grootste mark vir Estiese uitvoere, terwyl ook die meeste invoere uit dié Skandinawiese land kom.
Kultuur
Kulturele invloede
Vanweë sy politieke en demografiese ontwikkeling was Estland steeds 'n land wat deur kulturele diversiteit gekenmerk is. So is die land in politieke opsig aanvanklik deur Denemarke, tussen 1252 en 1561 deur die Duitse Orde, daarna deur Swede en in die 18de en 19de eeu deur Rusland oorheers. Die Estiese kultuur en argitektuur is oor 'n tydperk van sowat 800 jaar sterk deur die plaaslike Duits-Baltiese bevolking, wat ook die heersende klas gevorm het, beïnvloed.
Die leefwyse in Estland se groot stede, veral Tallinn (onder sy ou naam Reval), is sterk deur die Noord-Duitse Hanse-kultuur beïnvloed – Duitse koopmanne was vanaf die Middeleeue tot die 19de eeu die toonaangewende element in Tallinn. Vanaf 1850 het die Russiese tsare 'n beleid van russifisering bevorder, tog het Baltiese studentegroepe en vanaf die 1870's die Universiteit van Dorpat (Tartu) 'n kulturele teengewig teen daardie ontwikkeling gevorm.
Die tyd van die Tweede Wêreldoorlog en die na-oorlogse periode, wat met die verlies van Estland se Duits- en Sweedssprekende minderhede en die grootskaalse immigrasie van Russe en ander etniese groepe gepaard gegaan het, was 'n tydperk van sosiale en kulturele verandering.
Deesdae bied die noordelike buurland Finland vanweë sy taalverwantskap 'n sterk oriëntasie vir Estland se kultuur.
Literatuur
Die Estiese literatuur weerspieël die veelvuldige kulturele invloede waaraan die Estiese volk deur die loop van sy geskiedenis blootgestel is. Naas Duits en Esties het ook Lets, Oos-Sweeds, Fins, Russies, Latyn, Grieks en Frans as skryftale gedien. Met die Kalevipoeg beskik Estland nogtans oor sy eie nasionale heldedig.
Kookkuns
Estland se kookkuns het sy wortels eerder in tradisionele eetgewoontes en weerspieël met sy sterk Nordiese, Duitse en Russiese invloede ook die kultuur en geskiedenis van hierdie Baltiese land. Vanweë die harde werk, wat die alledaagse lewe van mense vroeër gekenmerk het, het mense die voorkeur aan swaar kos gegee.
Tipiese stapelkosse soos swartbrood, gars, rog, kwark, suurkool, varkvleis, vis, suurkool, aartappels, melk en ander suiwelprodukte kom in baie Estiese resepte voor. Daarnaas speel ook sampioene en bessies (soos bosbessies) uit Estland se bosgebiede 'n belangrike rol. As gevolg van die lang en koue Estiese winters was mense vroeër genoodsaak om hul kos te preserveer. Die vogtige klimaat was nie geskik om kos te laat droog nie sodat groente, vis en vleis gewoonlik gerook of ingemaak is.
Vandag beskou die Este hul nasionale kookkuns as deel van die Nordiese kookkuns, en daar is steeds meer internasionale invloede. Estland se nuwe disse is ligter maaltye met tradisionele aksente. Vleis, pluimvee en wors word dikwels bedien, maar ook ou nasionale kosse soos kalwervleisjellie (Esties: sült, van Duits Sülze), gevulde kalwervleisbraaistuk (taidetud baikarind) en rossolye (ingemaakte haring met worteljies) is steeds gewild.
Tradisionele Estiese dranke is bier (õlu), wodka (viin) en Vana Tallinn, 'n inheemse likeur wat met suurlemoenolie, kaneel en vanielje verfyn word. Melkdrankies, wat van kefir en karringmelk berei word, is net so gewild soos kali, 'n tradisionele Estiese koeldrank wat van brood, water, pepermentstengels, die takke van swart bessiesplante, heuning of suiker, gis, hops en melk berei word.
Sport
Sport neem 'n belangrike rol in die Estiese kultuur in. Ná sy onafhanklikwording van Rusland in 1918 het Estland tydens die Olimpiese Somerspele 1920 vir die eerste keer as 'n onafhanklike land deelgeneem, hoewel die Nasionale Olimpiese Komitee eers in 1923 gestig is. Estiese atlete het ook tussen 1952 en 1988 aan die Olimpiese Spele deelgeneem, maar onder die Sowjetse vlag, aangesien dié land in 1940 deur die Sowjetunie beset en geannekseer is. Die Olimpiese Somerspele 1980 se seilvaartitem is in Tallinn beslis. Sedert sy onafhanklikwording in 1990 het Estland aan al die Olimpiese Spele deelgeneem. Estland het die meeste van sy medaljes in atletiek, gewigoptel, stoei en heg-en-steg-ski gewen. Estland is een van die mees suksesvolle lande op die Olimpiese Spele wat die aantal medaljes volgens inwoners betref. Van Estland se beste uitslae was die derde plek op die Olimpiese Somerspele 1936 en twaalfde op die Olimpiese Winterspele 2006 se algehele medaljetabel.
Estland beskik oor baie binne- en buite-fasiliteite vir verskeie sportsoorte.
Kiiking, 'n taamlik nuwe sportsoort, is in 1993 deur Ado Kosk in Estland uitgedink. Kiiking behels 'n gewysigde swaai waarin die ruiter van die swaai 360 grade probeer voltooi.
Basketbal is ook 'n noemenswaardige sportsoort in Estland. Die plaaslike hoogste basketballiga is die Korvpalli Meistriliiga. Van die suksesvollste basketbalklubs is Tartu Ülikool en Tallinna Kalev. Estiese klubs neem ook aan Europese en plaaslike toernooie deel. Die Estlandse nasionale basketbalspan het aan die Olimpiese Somerspele 1936 en vier EuroBasket-toernooie deelgeneem.
Verwysings
Bronnelys
Algemeen
Eksterne skakels
Staatsportaal van Estland
Kaart van Estland
Estonia onLine
Fotos van Estland
Estonica – Ensiklopedie oor Estland | [
"Estland",
"(",
"Esties",
":",
"Eesti",
",",
"[ˈeːsti",
"]",
",",
")",
",",
"amptelik",
"die",
"Republiek",
"Estland",
"(",
"Eesti",
"Vabariik",
")",
",",
"is",
"'n",
"land",
"in",
"Noord-Europa",
",",
"wat",
"in",
"die",
"weste",
"begrens",
"word",
"deur",
"die",
"Oossee",
",",
"in",
"die",
"noorde",
"deur",
"die",
"Finse",
"Golf",
",",
"in",
"die",
"ooste",
"deur",
"Rusland",
"en",
"in",
"die",
"suide",
"deur",
"Letland",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"mees",
"noordelike",
"en",
"die",
"kleinste",
"van",
"die",
"drie",
"Baltiese",
"lande",
".",
"Estland",
"bestaan",
"hoofsaaklik",
"uit",
"bosryke",
"heuwellande",
"met",
"talle",
"mere",
",",
"vleie",
"en",
"moerasgebiede",
".",
"Inwoners",
"praat",
"oorwegend",
"Esties",
"wat",
"nou",
"verwant",
"is",
"aan",
"Fins",
"en",
"–",
"in",
"teenstelling",
"met",
"die",
"ampstale",
"van",
"Letland",
"en",
"Litaue",
"–",
"deel",
"uitmaak",
"van",
"die",
"Fins-Oegriese",
"taalgroep",
".",
"Estland",
"is",
"eeue",
"lank",
"deur",
"Europese",
"moondhede",
"soos",
"die",
"Duitse",
"Orde",
",",
"Denemarke",
",",
"Swede",
",",
"Pole",
",",
"Rusland",
"en",
"die",
"Sowjetunie",
"oorheers",
"en",
"het",
"–",
"ná",
"'n",
"kortstondige",
"periode",
"as",
"'n",
"onafhanklike",
"staat",
"tussen",
"die",
"twee",
"wêreldoorloë",
"–",
"saam",
"met",
"die",
"ander",
"twee",
"Baltiese",
"lande",
",",
"Letland",
"en",
"Litaue",
",",
"insy",
"onafhanklikheid",
"verklaar",
".",
"Vanweë",
"sy",
"geografiese",
"ligging",
"en",
"historiese",
"bande",
"met",
"Sentraal-",
"en",
"Noord-Europa",
"het",
"Estland",
"homself",
"steeds",
"as",
"'n",
"voorpos",
"van",
"die",
"westerse",
"beskawing",
"beskou",
".",
"Sy",
"huidige",
"buitelandse",
"beleid",
"word",
"dan",
"ook",
"deur",
"sy",
"nou",
"bande",
"met",
"Finland",
"en",
"Skandinawiese",
"lande",
"asook",
"sy",
"lidmaatskap",
"in",
"die",
"Noord-Atlantiese",
"Verdragsorganisasie",
"(",
"NAVO",
")",
",",
"die",
"Europese",
"Unie",
",",
"die",
"OESO",
"en",
"die",
"OVSE",
"oorheers",
".",
"In",
"diee",
"eeu",
"is",
"die",
"kerstening",
"van",
"Estland",
"vanuit",
"Denemarke",
"deurgevoer",
",",
"en",
"die",
"land",
"is",
"later",
"deur",
"die",
"Duitse",
"Orde",
"oorheers",
",",
"terwyl",
"Duitse",
"koopmans",
"van",
"die",
"Hansebond",
"handelskantore",
"in",
"Lyfland",
",",
"die",
"huidige",
"Letland",
"en",
"Estland",
"geopen",
"het",
".",
"Tallinn",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"Duitsers",
"Reval",
"genoem",
"is",
",",
"het",
"net",
"soos",
"Narva",
",",
"Tartu",
"(",
"Dorpat",
")",
",",
"Pärnu",
"(",
"Pernau",
")",
"en",
"Viljandi",
"(",
"Fellin",
")",
"tot",
"'n",
"bloeiende",
"Hansestad",
"ontwikkel",
".",
"In",
"diee",
"ene",
"eeu",
"het",
"Pole",
",",
"Swede",
"en",
"Russe",
"pogings",
"onderneem",
"om",
"Estland",
"by",
"hulle",
"magsgebied",
"in",
"te",
"lyf",
".",
"Dit",
"was",
"Rusland",
"wat",
"uiteindelik",
"oorwinning",
"behaal",
"het",
".",
"Alhoewel",
"Estland",
"in1918",
"sy",
"onafhanklikheid",
"van",
"Rusland",
"bereik",
"het",
",",
"is",
"die",
"land",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"sogenaamde",
"Hitler-Stalin-ooreenkoms",
"vanweer",
"by",
"die",
"Sowjet-invloedsfeer",
"ingelyf",
"en",
"in",
"'n",
"Sowjetrepubliek",
"omgeskep",
".",
"Ná",
"die",
"Duitse",
"besetting",
"tydens",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"is",
"Estland",
"met",
"geweld",
"gesowjetiseer",
",",
"en",
"duisende",
"Estiese",
"burgers",
"het",
"uit",
"die",
"land",
"gevlug",
"of",
"is",
"na",
"Siberië",
"gedeporteer",
".",
"Talle",
"inwoners",
"is",
"deur",
"die",
"nuwe",
"bewindhebbers",
"vermoor",
",",
"en",
"uiteindelik",
"het",
"Estland",
"sowat",
"'n",
"kwart",
"van",
"sy",
"oorspronklike",
"bevolking",
"kwytgeraak",
",",
"terwyl",
"honderdduisende",
"Russiese",
"immigrante",
"hulle",
"in",
"die",
"land",
"gevestig",
"het",
".",
"Vandag",
"is",
"sowatpersent",
"van",
"die",
"totale",
"bevolking",
"etniese",
"Estlanders",
".",
"Met",
"die",
"sogenaamde",
"\"",
"Singende",
"Rewolusie",
"\"",
"in",
"die",
"tydperk",
"tussenenhet",
"Estland",
"tydens",
"die",
"ontbinding",
"van",
"die",
"Sowjetunie",
"sy",
"kans",
"waargeneem",
"om",
"sy",
"onafhanklikheid",
"te",
"herwin",
".",
"Die",
"nuwe",
"onafhanklike",
"Republiek",
"van",
"Estland",
"is",
"opAugustusgeproklameer",
",",
"en",
"Estland",
"het",
"'n",
"lidland",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
"geword",
".",
"Etimologie",
"Die",
"naam",
"Estland",
"word",
"verbind",
"met",
"Aesti",
",",
"wat",
"inn.C",
".",
"deur",
"die",
"Antieke",
"Romeinse",
"historikus",
"Tacitus",
"vir",
"die",
"eerste",
"gebruik",
"is",
".",
"Sommige",
"geskiedkundiges",
"is",
"van",
"mening",
"dat",
"hy",
"direk",
"na",
"Balte",
"(",
"d.w.s",
".",
"nie-Oosseefins-talige",
"Este",
")",
"verwys",
"het",
",",
"terwyl",
"ander",
"voorstel",
"dat",
"die",
"naam",
"na",
"die",
"hele",
"Oos-Baltiese",
"streek",
"verwys",
".",
"Die",
"Skandinawiese",
"sagas",
"en",
"Wiking-runestene",
",",
"wat",
"die",
"naam",
"Eistland",
"noem",
",",
"was",
"van",
"die",
"vroegste",
"bronne",
"wat",
"dit",
"in",
"sy",
"huidige",
"betekenis",
"gebruik",
"het",
".",
"Die",
"toponiem",
"Estland/Eistland",
"word",
"verbind",
"aan",
"die",
"Oud-Skandinawiese",
"eist",
",",
"austr",
"wat",
"\"",
"die",
"ooste",
"\"",
"beteken",
".",
"In",
"Fins",
"word",
"Estland",
"Viro",
"genoem",
",",
"afgelei",
"van",
"die",
"geskiedkundige",
"onafhanklike",
"graafskap",
"Virumaa",
".",
"Op",
"'n",
"soortgelyke",
"wyse",
"is",
"die",
"ooreenstemmende",
"Letse",
"woord",
"Igaunija",
"afgelei",
"van",
"die",
"Ugandi-distrik",
".",
"Geografie",
"Estland",
"is",
"die",
"noordelikste",
"van",
"die",
"drie",
"Baltiese",
"lande",
"en",
"lê",
"op",
"dieselfde",
"breedtegraad",
"as",
"byvoorbeeld",
"suidelike",
"Alaska",
",",
"Sentraal-Siberië",
",",
"die",
"noorde",
"van",
"Skotland",
"of",
"die",
"Sweedse",
"hoofstad",
"Stockholm",
".",
"Dit",
"is",
"tegelykertyd",
"een",
"van",
"die",
"kleinste",
"en",
"mees",
"yl",
"bevolkte",
"lande",
"in",
"Europa",
"–",
"sy",
"oostelike",
"buurland",
",",
"die",
"Russiese",
"Federasie",
",",
"iskeer",
"so",
"groot",
".",
"Die",
"huidige",
"staatsgebied",
"strek",
"oor227",
"km²",
".",
"'n",
"Verdere",
"gebied",
"van322",
"km²",
",",
"wat",
"voor",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"nog",
"deel",
"uitgemaak",
"het",
"van",
"die",
"onafhanklike",
"Estiese",
"Republiek",
",",
"is",
"inby",
"die",
"Russiese",
"Sowjetrepubliek",
"ingesluit",
"en",
"ook",
"ná",
"die",
"herwinning",
"van",
"die",
"onafhanklikheid",
"nie",
"aan",
"Estland",
"teruggegee",
"nie",
".",
"Die",
"gletsers",
",",
"wat",
"gedurende",
"die",
"laaste",
"kouetyd",
"sowat000",
"jaar",
"gelede",
"die",
"hele",
"noorde",
"van",
"Europa",
"bedek",
"het",
",",
"het",
"die",
"tipiese",
"Estiese",
"landskapsvorm",
"met",
"lae",
"heuwelreekse",
"gevorm",
".",
"Meer",
"aspersent",
"van",
"Estland",
"se",
"oppervlakte",
"is",
"laer",
"asmeter",
"bo",
"seevlak",
"geleë",
",",
"en",
"net",
"in",
"die",
"suidooste",
"van",
"die",
"land",
"is",
"daar",
"heuwelagtige",
"streke",
"met",
"moeras-",
"en",
"grasgebiede",
"en",
"eensame",
"bosse",
".",
"Hier",
"is",
"ook",
"die",
"hoogste",
"bergpiek",
"van",
"Estland",
"en",
"die",
"Baltiese",
"gebied",
"geleë",
",",
"die",
"Suur",
"Munamägi",
"(",
"letterlik",
"\"",
"Groot",
"Eierberg",
"\"",
")",
"met",
"'n",
"hoogte",
"vanmeter",
".",
"Die",
"oosgrens",
"met",
"Rusland",
"word",
"grotendeels",
"gevorm",
"deur",
"die",
"Peipusmeer555",
"km²",
")",
"en",
"die",
"Meer",
"van",
"Pskof",
",",
"en",
"in",
"die",
"noorde",
"deur",
"die",
"Narva-rivier",
".",
"Slegs",
"in",
"die",
"suide",
"het",
"Estland",
"geen",
"natuurlike",
"grens",
"nie",
".",
"Estland",
"is",
"die",
"enigste",
"land",
"in",
"die",
"Baltiese",
"gebied",
"wat",
"oor",
"'n",
"afwisselende",
"eilandgroep",
"langs",
"sy",
"kus",
"beskik",
".",
"Wes",
"en",
"ten",
"noorde",
"van",
"die",
"vasteland",
"lê",
"honderde",
"eilande",
",",
"waarvan",
"verreweg",
"die",
"meeste",
"onbewoon",
"is",
"en",
"sommige",
"vroeër",
"deur",
"die",
"Sowjetunie",
"as",
"militêre",
"terrein",
"gebruik",
"is",
"–",
"dikwels",
"het",
"dit",
"beteken",
"dat",
"die",
"inheemse",
"bevolking",
"hul",
"eilande",
"moes",
"ontruim",
".",
"Die",
"grootste",
"eilande",
"is",
"Saaremaa",
"en",
"die",
"digbeboste",
"Hiiumaa",
",",
"beide",
"met",
"'n",
"herkenbaar",
"eie",
"karakter",
".",
"Klimaat",
"Estland",
"het",
"'n",
"koel-gematigde",
"klimaat",
"met",
"koue",
"winters",
"en",
"matig",
"warm",
"somers",
"wat",
"goed",
"vergelyk",
"met",
"dié",
"van",
"ander",
"gebiede",
"in",
"Noord-Europa",
".",
"Net",
"soos",
"in",
"Suid-Skandinawië",
"word",
"die",
"kusklimaat",
"deur",
"maritieme",
"en",
"die",
"klimaat",
"van",
"die",
"binneland",
"deur",
"kontinentale",
"invloede",
"gekenmerk",
".",
"Die",
"gemiddelde",
"jaarlikse",
"temperatuur",
"in",
"Tallinn",
"is5",
"°C",
"en",
"die",
"gemiddelde",
"reënvalmm",
"per",
"jaar",
"–",
"met",
"'n",
"maksimum",
"gedurende",
"die",
"laat",
"somer",
"wanneer",
"kort",
"en",
"swaar",
"donderbuie",
"uitsak",
".",
"Die",
"sterker",
"kontinentale",
"invloed",
"beteken",
"dat",
"lente",
"later",
"begin",
"en",
"herfstyd",
"vroeër",
"kom",
"as",
"in",
"Sentraal-Europa",
",",
"terwyl",
"daar",
"ook",
"groter",
"temperatuurskommelinge",
"tussen",
"dag",
"en",
"nag",
"en",
"tussen",
"winter",
"en",
"somer",
"is",
".",
"Lente",
"en",
"herfs",
"is",
"jaargetye",
"wat",
"deur",
"relatief",
"droë",
"weer",
"en",
"matige",
"temperature",
"gekenmerk",
"word",
".",
"Die",
"lente",
"begin",
"gewoonlik",
"in",
"laat",
"Mei",
"wanneer",
"appelbome",
"in",
"bloei",
"staan",
".",
"Tydens",
"die",
"Estiese",
"somer",
"styg",
"die",
"kwik",
"tot",
"maksimale",
"temperature",
"tussenen°C",
",",
"met",
"'n",
"gemiddelde",
"van5",
"°C",
"in",
"Julie",
".",
"Watertemperature",
"bereik",
"in",
"mere",
"en",
"riviere",
"dikwels",
"meer",
"as°C",
",",
"die",
"Oossee-water",
"is",
"ietwat",
"koeler",
".",
"Veral",
"in",
"moerasgebiede",
"word",
"mense",
"deur",
"muggies",
"gepla",
".",
"Vanweë",
"sy",
"noordelike",
"ligging",
"word",
"die",
"Estiese",
"nagte",
"gedurende",
"midsomer",
"nouliks",
"donker",
".",
"Die",
"bekende",
"Wit",
"Nagte",
"van",
"Tallinn",
"en",
"ander",
"gebiede",
"lok",
"talle",
"toeriste",
".",
"Teen",
"die",
"middel",
"van",
"Junie",
"is",
"daar",
"sowatdagligure",
"–",
"dagbreek",
"begin",
"nog",
"voor",
"drie",
"uur",
"soggens",
",",
"en",
"die",
"son",
"gaan",
"nie",
"voor",
"tien",
"uur",
"saans",
"onder",
"nie",
".",
"Gedurende",
"die",
"winter",
"daal",
"die",
"kwik",
"tot",
"'n",
"gemiddelde",
"van0",
"°C",
"in",
"Januarie",
",",
"met",
"laer",
"temperature",
"van",
"tot",
"by°C",
"in",
"die",
"berggebied",
"van",
"Otepää",
"wat",
"sodoende",
"goed",
"geskik",
"vir",
"wintersport",
"is",
".",
"In",
"baie",
"koue",
"winters",
"raak",
"die",
"Oossee",
"se",
"oppervlak",
"soms",
"bevries",
",",
"tog",
"bly",
"die",
"kusgebiede",
"in",
"die",
"algemeen",
"dikwels",
"ysvry",
".",
"Geskiedenis",
"Vroeë",
"geskiedenis",
"Enkele",
"argeologiese",
"spore",
"dui",
"daarop",
"dat",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"huidige",
"Estland",
"reeds",
"omstreeksv.C",
".",
"deur",
"mense",
"bewoon",
"is",
"en",
"sodoende",
"as",
"een",
"van",
"die",
"oudste",
"menslike",
"habitatte",
"in",
"Noord-Europa",
"beskou",
"kan",
"word",
".",
"Oossee-Finse",
"stamme",
"het",
"hulle",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"Fins-Oegriese",
"volkegroep",
",",
"wat",
"oorspronklik",
"uit",
"die",
"Oeral-gebied",
"afkomstig",
"is",
",",
"reeds",
"vanaf000",
"v.C",
".",
"in",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"huidige",
"Republiek",
"van",
"Estland",
"asook",
"in",
"dele",
"van",
"die",
"huidige",
"Letland",
"gevestig",
".",
"Die",
"uitgestrekte",
"Estiese",
"stamgebied",
"het",
"vanuit",
"Narva",
"in",
"suidelike",
"rigting",
"langs",
"die",
"oewer",
"van",
"die",
"Peipus-meer",
"tot",
"by",
"die",
"huidige",
"Esties-Letlandse",
"grens",
"en",
"verder",
"weswaarts",
"tot",
"by",
"die",
"eilande",
"langs",
"die",
"kus",
"gestrek",
".",
"Deur",
"die",
"eeue",
"heen",
"het",
"barnsteen",
"tot",
"die",
"belangrikste",
"handelsgoed",
"ontwikkel",
"en",
"in",
"die",
"eerste",
"eeue",
"van",
"ons",
"tydrekening",
"sy",
"hoogtepunt",
"bereik",
".",
"Handelspaaie",
"het",
"langs",
"rivierlope",
"en",
"oor",
"bergpasse",
"in",
"die",
"Alpe",
"so",
"ver",
"as",
"die",
"Middellandse",
"See",
"en",
"Egipte",
"gegaan",
".",
"Die",
"eerste",
"historiese",
"bron",
"oor",
"die",
"volk",
"dateer",
"uit",
"diete",
"eeu",
"n.C",
".",
",",
"toe",
"die",
"Romeinse",
"geskiedkundige",
"na",
"die",
"bewoners",
"van",
"die",
"gebied",
"as",
"Aesti",
"verwys",
"het",
".",
"Vanuit",
"die",
"ooste",
"en",
"suidooste",
"het",
"Slawiese",
"groepe",
"geleidelik",
"begin",
"uitbrei",
"sodat",
"die",
"Baltiese",
"volke",
"genoodsaak",
"was",
"om",
"hulle",
"permanent",
"in",
"hul",
"huidige",
"gebied",
"te",
"vestig",
".",
"Die",
"Estiese",
"bevolking",
"omstreeksword",
"op000",
"beraam",
".",
"Die",
"Este",
"was",
"in",
"dorpsgemeenskappe",
"georganiseer",
",",
"en",
"so",
"het",
"ook",
"Estland",
"se",
"huidige",
"groot",
"stedelike",
"nedersettings",
"–",
"Tallinn",
"en",
"Tartu",
"–",
"hul",
"oorsprong",
"in",
"versterkte",
"dorpe",
".",
"Die",
"Middeleeue",
"Omstreekswas",
"seerowery",
"vir",
"talle",
"Este",
"'n",
"lonende",
"bedryf",
",",
"tog",
"het",
"die",
"maatreëls",
"wat",
"deur",
"Swede",
"en",
"Dene",
"ingestel",
"is",
"om",
"dit",
"te",
"bestry",
"ook",
"tot",
"eerste",
"pogings",
"gelei",
"om",
"Estland",
"te",
"verower",
".",
"Uiteindelik",
"is",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"heidense",
"Estiese",
"stamme",
"in",
"diee",
"eeu",
"deur",
"'n",
"koalisie",
"van",
"Denemarke",
"en",
"die",
"Duitse",
"Orde",
"verower",
".",
"Die",
"Dene",
"het",
"indie",
"nuwe",
"hoofstad",
"Reval",
"(",
"tans",
"Tallinn",
")",
"gestig",
"en",
"die",
"Westerse",
"kultuur",
"en",
"Christelike",
"godsdiens",
"in",
"Estland",
"ingevoer",
".",
"Die",
"Dene",
",",
"wat",
"aanvanklik",
"die",
"noorde",
"van",
"Estland",
"oorheers",
"het",
",",
"het",
"hulle",
"gebied",
"inaan",
"die",
"Duitse",
"Orde",
"verkoop",
",",
"wat",
"voorheen",
"die",
"suide",
"beheer",
"het",
".",
"Estland",
"het",
"tot",
"by",
"die",
"Orde",
"se",
"ontbinding",
"inonder",
"die",
"heerskappy",
"van",
"die",
"Duitse",
"ridders",
"en",
"koopmanne",
"van",
"die",
"Hansebond",
"gebly",
".",
"Die",
"landelike",
"bevolking",
"het",
"onder",
"die",
"Duitse",
"bewind",
"in",
"'n",
"toestand",
"verkeer",
"wat",
"feitlik",
"op",
"lyfeienskap",
"neergekom",
"het",
".",
"Sweedse",
"en",
"Russiese",
"heerskappy",
"Noord-Estland",
"is",
"daarna",
"deur",
"Swede",
"beset",
",",
"en",
"ná",
"die",
"Sweeds-Poolse",
"Oorlog",
"en",
"'n",
"kortstondige",
"besetting",
"deur",
"Pole",
"het",
"ook",
"die",
"suide",
"volgens",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Altmark",
"inonder",
"Sweedse",
"bewind",
"gekom",
".",
"Die",
"situasie",
"van",
"die",
"Estiese",
"boerebevolking",
"het",
"in",
"hierdie",
"periode",
"ietwat",
"verbeter",
".",
"Inis",
"Lyfland",
",",
"'n",
"Baltiese",
"streek",
",",
"wat",
"oor",
"dele",
"van",
"Letland",
"en",
"Estland",
"gestrek",
"het",
",",
"deur",
"die",
"Russiese",
"tsaar",
"Pieter",
"I",
"verower",
".",
"Hierdie",
"besetting",
"is",
"inmet",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Nystad",
"erken",
".",
"Ondanks",
"'n",
"aantal",
"hervormings",
"het",
"die",
"landelike",
"Duitse",
"adel",
"die",
"plattelandse",
"Estiese",
"bevolking",
"tot",
"die",
"tyd",
"van",
"die",
"Russiese",
"Oktoberrewolusie",
"inoorheers",
",",
"en",
"ook",
"die",
"welvarende",
"stedelike",
"burgers",
"was",
"merendeels",
"van",
"Duitse",
"afkoms",
".",
"In",
"diee",
"eeu",
"het",
"Estland",
"se",
"industrialisering",
"'n",
"aanvang",
"geneem",
".",
"Spoorlyne",
"is",
"gebou",
",",
"en",
"Tallinn",
"het",
"tot",
"'n",
"beduidende",
"seehawe",
"ontwikkel",
".",
"Met",
"die",
"ekonomiese",
"opswaai",
"het",
"ook",
"Estland",
"se",
"nasionale",
"bewussyn",
"teen",
"die",
"middel",
"van",
"diee",
"eeu",
"geleidelik",
"begin",
"ontwikkel",
",",
"maar",
"'n",
"beleid",
"van",
"russifisering",
"het",
"tot",
"politieke",
"onluste",
"en",
"grootskaalse",
"emigrasie",
",",
"veral",
"na",
"die",
"Verenigde",
"State",
"en",
"Kanada",
",",
"gelei",
".",
"Estland",
"se",
"belangrike",
"rol",
"in",
"die",
"Russiese",
"Rewolusie",
"vanis",
"deur",
"die",
"owerhede",
"met",
"bloedige",
"onderdrukking",
"beantwoord",
".",
"Die",
"eerste",
"onafhanklike",
"republiek",
"Met",
"die",
"omverwerping",
"van",
"die",
"tsaristiese",
"bewind",
"in",
"die",
"Rewolusie",
"vanis",
"steeds",
"meer",
"inheemse",
"bewoners",
"in",
"die",
"Russies-besette",
"gebiede",
"van",
"Letland",
"en",
"Estland",
"in",
"die",
"nuutgestigte",
"outonomie-bewegings",
"saamgesnoer",
".",
"Hieruit",
"het",
"vinnig",
"politieke",
"partye",
"met",
"nasionale",
"en",
"sosiale",
"doelwitte",
"voortgespring",
".",
"Ná",
"'n",
"betoging",
"van",
"sowat000",
"Este",
"voor",
"die",
"setel",
"van",
"die",
"Provisionele",
"Regering",
"in",
"Petrograd",
"is",
"Estland",
"as",
"administratiewe",
"eenheid",
"onder",
"die",
"regering",
"van",
"die",
"Revalse",
"goewernementskommissaris",
"Jaan",
"Poska",
"geskep",
".",
"Eerste",
"algemene",
"verkiesings",
"is",
"in",
"Mei",
"en",
"Juniegehou",
".",
"Die",
"nuutverkose",
"Landsraad",
"(",
"Esties",
"Maapäev)",
"het",
"reeds",
"in",
"September",
"'n",
"debat",
"oor",
"Estland",
"se",
"onafhanklikwording",
"gevoer",
",",
"al",
"was",
"'n",
"meerderheid",
"van",
"die",
"afgevaardigdes",
"nog",
"ten",
"gunste",
"van",
"'n",
"groter",
"Russiese",
"Federasie",
"waarvan",
"Estland",
"deel",
"sou",
"uitmaak",
".",
"So",
"het",
"Estland",
"–",
"net",
"soos",
"Letland",
"–",
"afgevaardigdes",
"na",
"die",
"Kongres",
"van",
"die",
"Volke",
"van",
"Rusland",
"gestuur",
"wat",
"in",
"Kiëf",
"gehou",
"is",
".",
"Onder",
"die",
"indruk",
"van",
"die",
"Bolsjewistiese",
"Oktoberrewolusie",
"het",
"die",
"Estiese",
"Landsraad",
"uiteindelik",
"vir",
"'n",
"onafhanklike",
"Republiek",
"van",
"Estland",
"en",
"nouer",
"bande",
"met",
"westerse",
"lande",
"gepleit",
".",
"Die",
"nuwe",
"Sowjet-maghebbers",
"het",
"Poska",
"egter",
"ontsetel",
"en",
"die",
"Landsraad",
"ontbind",
".",
"Moskou",
"het",
"'n",
"kommunistiese",
"marionetteregering",
"onder",
"Jaan",
"Anvelt",
"probeer",
"vestig",
",",
"tog",
"het",
"sy",
"gesag",
"nie",
"buite",
"die",
"hoofstad",
"gestrek",
"nie",
".",
"Ná",
"die",
"Estiese",
"onafhanklikheidsverklaring",
"opFebruarieis",
"die",
"land",
"deur",
"Duitse",
"troepe",
"beset",
".",
"Met",
"die",
"Duitse",
"kapitulasie",
"in",
"Novemberen",
"sy",
"oorwinning",
"oor",
"die",
"Rooi",
"Leër",
",",
"wat",
"Estland",
"destyds",
"aangeval",
"het",
",",
"het",
"Estland",
"'n",
"onafhanklike",
"demokratiese",
"republiek",
"geword",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"Sowjetunie",
"in",
"die",
"Vredesooreenkoms",
"van",
"Tartu",
"inerken",
"is",
".",
"Groot",
"grondbesitters",
"is",
"deur",
"'n",
"reeks",
"landhervormings",
"onteien",
"sodat",
"'n",
"groter",
"aantal",
"boeregesinne",
"hul",
"eie",
"grond",
"kon",
"bewerk",
".",
"Die",
"regte",
"van",
"minderhede",
"is",
"inverskans",
"en",
"die",
"onderwysstelsel",
"met",
"Esties",
"as",
"voertaal",
"uitgebou",
".",
"Veral",
"danksy",
"Duitse",
"beleggings",
"is",
"die",
"groei",
"van",
"die",
"Estiese",
"nywerheidsektor",
"bevorder",
".",
"Die",
"jare",
"ná",
"die",
"onafhankliksheidsverklaring",
"was",
"nogtans",
"deur",
"politieke",
"onstabiliteit",
"gekenmerk",
"(",
"'n",
"staatsgreep",
"deur",
"linkses",
"het",
"in",
"Desembermisluk",
",",
"maar",
"was",
"een",
"van",
"die",
"faktore",
"wat",
"nasionalistiese",
"strominge",
"aangewakker",
"het",
")",
"en",
"tot",
"en",
"metis",
"Estland",
"deur",
"twintig",
"kortstondige",
"koalisieregerings",
"geregeer",
".",
"Daarna",
"het",
"'n",
"nuwe",
"grondwet",
"verreikende",
"bevoegdheid",
"aan",
"die",
"staatspresident",
"verleen",
".",
"In",
"Maartis",
"'n",
"noodtoestand",
"afgekondig",
"en",
"politieke",
"partye",
"ontbind",
".",
"Die",
"land",
"het",
"tussenenonder",
"die",
"presidentskap",
"van",
"Konstantin",
"Päts",
"'n",
"outoritêre",
"bewind",
"gekry",
"wat",
"deur",
"Estiese",
"kiesers",
"vooraf",
"in",
"'n",
"referendum",
"goedgekeur",
"is",
".",
"Alhoewel",
"'n",
"nuwe",
"demokratiese",
"grondwet",
"inburgerlike",
"vryhede",
"herstel",
"het",
",",
"het",
"die",
"Baltiese",
"lande",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"Hitler-Stalin-verdrag",
"van",
"Augustusonder",
"sterk",
"Sowjet-invloed",
"gekom",
".",
"Die",
"Sowjets",
"het",
"reeds",
"in",
"die",
"volgende",
"maand",
"militêre",
"basisse",
"in",
"Estland",
"begin",
"vestig.000",
"Estiese",
"Duitsers",
"is",
"in",
"die",
"Duitse",
"Ryk",
"hervestig",
".",
"Die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"In",
"Junieis",
"Estland",
"deur",
"Sowjet-troepe",
"beset",
"en",
"ná",
"'n",
"verkiesing",
"in",
"Julie",
"as",
"'n",
"Sowjet-republiek",
"by",
"die",
"Sowjetunie",
"ingelyf",
".",
"In",
"die",
"eerste",
"jaar",
"is",
"meer",
"as000",
"Este",
"vermoor",
"of",
"gedeporteer",
".",
"Tydens",
"die",
"Duitse",
"aanval",
"op",
"die",
"Sowjetunie",
"het",
"Estiese",
"burgermagte",
"aan",
"die",
"kant",
"van",
"die",
"Duitse",
"troepe",
"in",
"Junieteen",
"die",
"Rooi",
"Leër",
"geveg",
"en",
"die",
"Nazi-bewind",
"totgesteun",
".",
"Ander",
"Este",
"het",
"by",
"die",
"Rooi",
"Leër",
"aangesluit",
"om",
"teen",
"die",
"Duitsers",
"te",
"veg",
".",
"Sowjet-Russiese",
"besetting",
"Ná",
"die",
"Duitse",
"besetting",
"is",
"Estland",
"indeur",
"Sowjet-troepe",
"herower",
",",
"en",
"net",
"soos",
"inis",
"duisende",
"Este",
"gedood",
"of",
"gedeporteer",
".",
"Kollektivering",
"van",
"die",
"landbou",
"en",
"nasionalisering",
"van",
"die",
"nywerhede",
"het",
"in",
"die",
"laats",
"begin",
",",
"en",
"die",
"Estiese",
"ekonomie",
"is",
"ondanks",
"hewige",
"weerstand",
"by",
"die",
"Sowjet-stelsel",
"ingelyf",
".",
"Herwonne",
"onafhanklikheid",
"Met",
"die",
"politieke",
"liberalisasie",
"in",
"die",
"Sowjetunie",
"het",
"die",
"Estiese",
"Sowjetraad",
"die",
"inlywing",
"by",
"die",
"Sowjetunie",
"inonwettig",
"verklaar",
",",
"en",
"gedurende",
"die",
"staatsgreeppoging",
"teen",
"die",
"Sowjetpresident",
"Michail",
"Gorbatsjof",
"inhet",
"Estland",
"sy",
"onafhanklikheid",
"van",
"die",
"Sowjetunie",
"verklaar",
".",
"'n",
"Nuwe",
"grondwet",
"het",
"die",
"lig",
"gesien",
"en",
"is",
"iningestel",
".",
"Lennart",
"Meri",
"is",
"as",
"die",
"eerste",
"president",
"verkies",
",",
"en",
"met",
"Mart",
"Laar",
"het",
"'n",
"voorstander",
"van",
"verreikende",
"vryemarkhervormings",
"die",
"amp",
"van",
"eerste",
"minister",
"beklee",
".",
"Die",
"laaste",
"Russiese",
"troepe",
"is",
"in",
"Augustusonttrek",
".",
"OpAprilhet",
"Estland",
"by",
"die",
"Noord-Atlantiese",
"Verdragsorganisasie",
"(",
"NAVO",
")",
"en",
"opMeiby",
"die",
"Europese",
"Unie",
"aangesluit",
".",
"Die",
"verwydering",
"van",
"'n",
"monument",
"ter",
"ere",
"van",
"die",
"Sowjet-leër",
"het",
"in",
"Apriltot",
"gewelddadige",
"konfrontasies",
"tussen",
"die",
"Estiese",
"polisie",
"en",
"dronk",
"Russiese",
"jeugdiges",
"gelei",
",",
"waarin",
"een",
"van",
"die",
"Russe",
"dood",
"en",
"tientalle",
"polisiemanne",
"en",
"onrusstokers",
"beseer",
"is",
".",
"Die",
"monument",
"word",
"deur",
"die",
"Russiese",
"minderheid",
"as",
"'n",
"simbool",
"vir",
"die",
"Sowjet-oorwinning",
"oor",
"Nazi-Duitsland",
"beskou",
",",
"maar",
"versinnebeeld",
"vir",
"die",
"Estiese",
"bevolking",
"eerder",
"die",
"brutale",
"onderdrukking",
"deur",
"Sowjet-magte",
"en",
"is",
"na",
"'n",
"Russiese",
"militêre",
"begraafplaas",
"verskuif",
".",
"OpDesemberhet",
"Estland",
"by",
"die",
"OESO",
"aangesluit",
".",
"Kersti",
"Kaljulaid",
",",
"voormalige",
"staatsamptenaar",
"en",
"Estland",
"se",
"verteenwoordiger",
"aan",
"die",
"Europese",
"Rekenkamer",
"vanaftot",
"is",
"in",
"Oktoberas",
"opvolger",
"van",
"Toomas",
"Hendrik",
"Ilves",
",",
"wat",
"sedertas",
"staatshoof",
"gefungeer",
"het",
",",
"tot",
"president",
"verkies",
".",
"Sy",
"is",
"die",
"eerste",
"vrou",
"wat",
"hierdie",
"amp",
"beklee",
",",
"asook",
"die",
"jongste",
"president",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"Estland",
".",
"OpJanuarieis",
"Kaja",
"Kallas",
"in",
"die",
"pos",
"van",
"eerste",
"minister",
"ingehuldig",
".",
"Sy",
"is",
"die",
"eerste",
"vrou",
"wat",
"hierdie",
"amp",
"beklee",
".",
"Sy",
"is",
"in",
"Oktoberdeur",
"Alar",
"Karis",
"opgevolg",
".",
"Bevolking",
"Die",
"meeste",
"inwoners",
"van",
"Estland",
"is",
"etniese",
"Este",
")",
"wie",
"se",
"moedertaal",
"Esties",
"is",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"Sowjetunie",
"se",
"beleid",
"van",
"russifisering",
"is",
"daar",
"'n",
"groot",
"Russiessprekende",
"minderheid",
"van",
"etniese",
"Russepersent",
")",
",",
"wat",
"veral",
"in",
"die",
"hoofstad",
"Tallinn",
"en",
"die",
"nywerheidsentrums",
"van",
"Noordoos-Estland",
",",
"soos",
"Narva",
",",
"gekonsentreer",
"is",
".",
"Van",
"die",
"altesaam7",
"miljoen",
"migrante",
",",
"wat",
"gedurende",
"die",
"Sowjet-besetting",
"in",
"Estland",
"kom",
"werk",
"het",
",",
"het",
"meer",
"as000",
"hulle",
"permanent",
"hier",
"gevestig",
".",
"Tussenenhet",
"die",
"persentasie",
"Estiessprekendes",
"sodoende",
"van",
"oorspronklik",
"meer",
"astot",
"slegspersent",
"afgeneem",
".",
"Estland",
"was",
"onder",
"meer",
"'n",
"gewilde",
"woonplek",
"vir",
"afgetrede",
"Sowjet-offisiere",
".",
"Vanweë",
"die",
"Russiessprekende",
"infrastruktuur",
"was",
"daar",
"min",
"aansporing",
"vir",
"bewoners",
"van",
"Russiese",
"afkoms",
"om",
"Esties",
"aan",
"te",
"leer",
".",
"Inwas",
"slegs3",
"persent",
"van",
"hulle",
"Esties",
"magtig",
".",
"Ander",
"beduidende",
"minderheidsgroepe",
"sluit",
"Oekraïners",
"(",
"twee",
"persent",
")",
",",
"Wit-Russe",
"(",
"een",
"persent",
")",
",",
"Finne8",
"persent",
")",
"en",
"ander2",
"persent",
")",
"in",
".",
"Sowat",
"tagtig",
"persent",
"van",
"die",
"de",
"facto-bevolking",
"het",
"Estiese",
"burgerskap",
".",
"Die",
"Sweedse",
"minderheid",
"Die",
"sogenaamde",
"Estland-",
"of",
"Kusgebied-Swede",
",",
"wat",
"na",
"hulself",
"meestal",
"as",
"aibofolke",
"(",
"\"",
"Eilandvolk",
"\"",
",",
"Esties",
"rannarootslased",
")",
"verwys",
",",
"is",
"een",
"van",
"die",
"oudste",
"minderhede",
"in",
"Estland",
".",
"Hulle",
"bewoon",
"veral",
"die",
"kusgebiede",
"en",
"die",
"eilande",
"van",
"Wes-",
"en",
"Noordoos-Estland",
",",
"soos",
"Ruhnu",
"(",
"Sweeds",
"Runö",
")",
",",
"Vormsi",
"(",
"Ormsö",
")",
",",
"Riguldi",
"(",
"Rickull",
")",
"en",
"die",
"skiereiland",
"Noarootsi",
"(",
"Nuckö",
")",
".",
"Hier",
"kan",
"'n",
"mens",
"'n",
"aantal",
"Sweedse",
"plekname",
"soos",
"Hosby",
",",
"Einbi",
",",
"Österby",
"aantref",
",",
"en",
"ook",
"straatborde",
"in",
"hierdie",
"geweste",
"is",
"dikwels",
"tweetalig",
".",
"Estland-Swede",
",",
"wat",
"reeds",
"twee",
"eeue",
"voor",
"die",
"Estiese",
"volk",
"gekersten",
"is",
",",
"het",
"hulle",
"in",
"diee",
"eeu",
"in",
"die",
"bogenoemde",
"gebiede",
"gevestig",
"en",
"aan",
"die",
"gesag",
"van",
"plaaslike",
"heersers",
"onderwerp",
".",
"Swede",
"en",
"Este",
"het",
"dikwels",
"onderling",
"getrou",
",",
"en",
"baie",
"Sweedse",
"tradisies",
"is",
"deur",
"die",
"Estiese",
"inwoners",
"oorgeneem",
".",
"Nog",
"in",
"die",
"tyd",
"van",
"die",
"Eerste",
"Estiese",
"Republiek",
"tussen",
"die",
"twee",
"wêreldoorloë",
"was",
"die",
"bevolking",
"van",
"eilande",
"soos",
"Vormsi",
",",
"Ruhnu",
",",
"Osmussaar",
"(",
"Sweeds",
"Odensholm",
")",
"en",
"Pakri",
"(",
"Rågö",
")",
"merendeels",
"Sweedssprekend",
".",
"Die",
"Sweedse",
"bewoners",
"het",
"hier",
"tot",
"en",
"metgebly",
"toe",
"die",
"Sowjetunie",
"begin",
"het",
"om",
"militêre",
"basisse",
"in",
"Estland",
"op",
"te",
"rig",
".",
"Die",
"oorgrote",
"meerderheid",
"van",
"die",
"Sweedssprekende",
"Estlanders",
"het",
"destyds",
"na",
"Swede",
"gevlug",
".",
"Mense",
"wat",
"in",
"Estland",
"aangebly",
"het",
"is",
"deur",
"die",
"Sowjet-owerheid",
"na",
"Rusland",
"gedeporteer",
".",
"Tans",
"is",
"daar",
"nog",
"'n",
"baie",
"klein",
"minderheid",
"van",
"Estland-Swede",
"in",
"die",
"land",
".",
"Die",
"Estland-Sweedse",
"dialekte",
"is",
"nou",
"verwant",
"aan",
"die",
"dialek",
"van",
"Oos-Swede",
",",
"alhoewel",
"daar",
"nie",
"sprake",
"van",
"'n",
"eenheidsdialek",
"kan",
"wees",
"nie",
"en",
"steeds",
"verskillende",
"variante",
"van",
"Sweedse",
"dialekte",
"in",
"Estland",
"gepraat",
"is",
".",
"So",
"het",
"die",
"eilande",
"Ruhnu",
",",
"Vormsi-Noarootsi-Riguldi",
",",
"Pakri-Vihterpalu",
"en",
"Hiiumaa",
"almal",
"hul",
"eie",
"kenmerkende",
"dialek",
".",
"Die",
"aantal",
"mense",
"wat",
"steeds",
"Estland-Sweeds",
"as",
"omgangstaal",
"praat",
",",
"word",
"op",
"minder",
"as",
"eenhonderd",
"in",
"Estland",
"en",
"tot",
"by",
"eenduisend",
"in",
"Swede",
"beraam",
".",
"Klein",
"groepe",
"Estland-Swede",
"kom",
"tans",
"weer",
"in",
"Estland",
"bymekaar",
"in",
"'n",
"poging",
"om",
"hul",
"kulturele",
"erfenis",
"en",
"eie",
"taal",
"te",
"laat",
"herleef",
".",
"Die",
"kulturele",
"vereniging",
"van",
"Estland-Swede",
",",
"wat",
"opFebruariegestig",
"is",
",",
"versamel",
"kulturele",
"en",
"historiese",
"dokumente",
"en",
"ander",
"voorwerpe",
",",
"bevorder",
"die",
"kulturele",
"en",
"ekonomiese",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"Estland-Sweedse",
"gebiede",
"asook",
"Sweedse",
"taalonderrig",
"in",
"die",
"hele",
"Estland",
".",
"Regering",
"en",
"administratiewe",
"verdeling",
"Estland",
"is",
"'n",
"parlementêre",
"demokrasie",
",",
"met",
"'n",
"president",
"wat",
"betreklik",
"sterk",
"magte",
"het",
".",
"Die",
"huidige",
"president",
"is",
"Alar",
"Karis",
"wat",
"inKersti",
"Kaljulaid",
"opgevolg",
"het",
".",
"Die",
"president",
"word",
"deur",
"die",
"parlement",
"vir",
"'n",
"termyn",
"van",
"vyf",
"jaar",
"verkies",
".",
"Die",
"Estiese",
"parlement",
"(",
"riigikogu",
")",
"het",
"een",
"kamer",
"metsetels",
".",
"Dit",
"word",
"elke",
"vier",
"jaar",
"verkies",
".",
"Die",
"huidige",
"regering",
"regeer",
"sedertonder",
"leiding",
"van",
"Kaja",
"Kallas",
".",
"Estland",
"is",
"opgedeel",
"in",
"vyftien",
"provinsies",
"(",
"maakond",
",",
"meervoud",
":",
"maakonnad",
")",
"wat",
"verder",
"onderverdeel",
"is",
"in",
"landelike",
"(",
"vald",
")",
"en",
"stedelike",
"munisipaliteite",
"(",
"linn",
")",
".",
"Dieprovinsies",
"van",
"Estland",
"is",
":",
"Harjumaa",
"–",
"Hiiumaa",
"–",
"Ida-Virumaa",
"–",
"Järvamaa",
"–",
"Jõgevamaa",
"–",
"Läänemaa",
"–",
"Lääne-Virumaa",
"–",
"Pärnumaa",
"–",
"Põlvamaa",
"–",
"Raplamaa",
"–",
"Saaremaa",
"–",
"Tartumaa",
"–",
"Valgamaa",
"–",
"Viljandimaa",
"–",
"Võrumaa",
"Politiek",
"Buitelandse",
"beleid",
"In",
"Estland",
"se",
"politieke",
"groeperings",
"is",
"daar",
"konsensus",
"oor",
"die",
"hoofoogmerke",
"van",
"die",
"land",
"se",
"buitelandse",
"beleid",
"–",
"soos",
"verdere",
"integrasie",
"van",
"Estland",
"in",
"die",
"politieke",
"en",
"ekonomiese",
"strukture",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"en",
"die",
"Noord-Atlantiese",
"Verdragsorganisasie",
".",
"Aangesien",
"Rusland",
"as",
"'n",
"toenemende",
"bedreiging",
"beskou",
"word",
",",
"bly",
"die",
"handhawing",
"van",
"nouer",
"betrekkinge",
"met",
"die",
"Verenigde",
"State",
"en",
"die",
"samewerking",
"met",
"ander",
"lande",
"in",
"die",
"Oosseegebied",
"hoofdoelwitte",
"van",
"die",
"Estiese",
"regering",
"se",
"buitelandse",
"beleid",
".",
"Estland",
"se",
"politieke",
"steun",
"vir",
"lande",
"soos",
"Georgië",
",",
"Moldowa",
"en",
"Oekraïne",
"en",
"hul",
"politieke",
"en",
"ekonomiese",
"hervorming",
"weerspieël",
"sy",
"eie",
"ervaring",
".",
"Betrekkinge",
"met",
"Rusland",
"bly",
"gespanne",
".",
"Daarteenoor",
"onderhou",
"Estland",
"vriendskaplike",
"betrekkinge",
"met",
"lande",
"soos",
"Duitsland",
",",
"sy",
"Baltiese",
"buurlande",
"en",
"die",
"Nordiese",
"lande",
",",
"veral",
"Finland",
"en",
"Swede",
",",
"wat",
"almal",
"historiese",
",",
"ekonomiese",
"en",
"kulturele",
"bande",
"met",
"Estland",
"het",
".",
"Beleid",
"in",
"die",
"Europese",
"Unie",
"Estland",
"het",
"saam",
"met",
"nege",
"ander",
"lande",
"opMeiby",
"die",
"Europese",
"Unie",
"(",
"EU",
")",
"aangesluit",
"en",
"hou",
"ses",
"setels",
"in",
"die",
"Europese",
"Parlement",
".",
"Die",
"invoering",
"van",
"die",
"Europese",
"geldeenheid",
"Euro",
"het",
"hoë",
"prioriteit",
"in",
"Estland",
"se",
"finansiële",
"en",
"ekonomiese",
"beleid",
"geniet",
",",
"en",
"uiteindelik",
"het",
"die",
"land",
"het",
"opJanuarieby",
"die",
"Eurosone",
"aangesluit",
".",
"Daarnaas",
"bly",
"energie",
"een",
"van",
"die",
"belangrikste",
"ekonomiese",
"kwessies",
"–",
"die",
"diversifisering",
"van",
"sy",
"energiebronne",
"en",
"die",
"aansluiting",
"by",
"Wes-Europa",
"se",
"kragnetwerke",
"sal",
"Estland",
"minder",
"kwesbaar",
"vir",
"kragtekorte",
"maak",
".",
"Veiligheidsbeleid",
"Estiese",
"soldate",
"het",
"tot",
"in",
"die",
"lente",
"vanas",
"veiligheidswagte",
"diens",
"in",
"Irak",
"en",
"in",
"Afghanistan",
"verrig",
".",
"Terwyl",
"die",
"Baltiese",
"lande",
"se",
"lugruimte",
"tans",
"nog",
"deur",
"ander",
"NAVO-lande",
"beskerm",
"word",
",",
"is",
"Estland",
",",
"Letland",
"en",
"Litaue",
"van",
"plan",
"om",
"hierdie",
"lugpatrollies",
"vanaf",
"die",
"jaargemeenskaplik",
"te",
"doen",
".",
"Ekonomie",
"Ekonomiese",
"geskiedenis",
"Estland",
",",
"wat",
"aan",
"drie",
"kante",
"deur",
"water",
"omring",
"is",
",",
"was",
"'n",
"belangrike",
"landingsplek",
"vir",
"sowel",
"antieke",
"seevaarders",
"asook",
"Wikings",
"en",
"het",
"gedurende",
"die",
"Hansetydperk",
"'n",
"beduidende",
"deurgangsland",
"vir",
"die",
"handel",
"tussen",
"oos",
"en",
"wes",
"geword",
".",
"Die",
"groot",
"handelsvolume",
"het",
"vinnig",
"ook",
"die",
"belangstelling",
"van",
"inheemse",
"mense",
"gewek",
"–",
"die",
"bewoners",
"van",
"enkele",
"Estiese",
"eilande",
",",
"veral",
"Saaremaa",
"en",
"Hiiumaa",
",",
"was",
"gevreesde",
"seerowers",
".",
"Belangriker",
"as",
"seerowery",
"was",
"die",
"stewige",
"handelsbande",
"met",
"omliggende",
"lande",
",",
"en",
"vanaf",
"diee",
"eeu",
",",
"toe",
"die",
"Russiese",
"tsaar",
"Pieter",
"I",
"die",
"seehawe",
"Sint",
"Petersburg",
"as",
"Rusland",
"se",
"venster",
"na",
"die",
"weste",
"gevestig",
"het",
",",
"is",
"hierdie",
"bande",
"met",
"die",
"oostelike",
"buurland",
"nog",
"versterk",
".",
"Die",
"periode",
"tussen",
"die",
"wêreldoorloë",
"was",
"deur",
"ekonomiese",
"vooruitgang",
"en",
"'n",
"hoë",
"lewensstandaard",
"gekenmerk",
"–",
"die",
"laasgenoemde",
"het",
"gunstig",
"vergelyk",
"met",
"dié",
"van",
"Finland",
",",
"selfs",
"al",
"het",
"hierdie",
"noordelike",
"buurland",
"reeds",
"vooras",
"Russiese",
"grootvorstedom",
"oor",
"sy",
"eie",
"geldeenheid",
"en",
"wetgewing",
"beskik",
".",
"Die",
"landhervorming",
"van",
"dies",
"het",
"kleinboere",
"en",
"koöperasies",
"bevorder",
"en",
"tot",
"toenemende",
"landbouproduksie",
"gelei",
".",
"Agrariese",
"uitvoere",
"–",
"Estiese",
"boere",
"het",
"hulle",
"veral",
"op",
"spek-",
"en",
"botterproduksie",
"toegespits",
"–",
"na",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"en",
"ander",
"Wes-",
"en",
"Noord-Europese",
"lande",
"was",
"een",
"van",
"Estland",
"se",
"vernaamste",
"bronne",
"van",
"buitelandse",
"valuta",
".",
"In",
"die",
"dertigerjare",
"het",
"ook",
"die",
"graanproduksie",
"duidelik",
"toegeneem",
".",
"Daarenteen",
"het",
"handelsbetrekkinge",
"met",
"die",
"Sowjetunie",
"instabiel",
"gebly",
",",
"en",
"Estiese",
"produsente",
"het",
"derhalwe",
"vanaf",
"die",
"middel",
"van",
"die",
"twintigerjare",
"steeds",
"meer",
"na",
"onontginde",
"binnelandse",
"markte",
"begin",
"kyk",
".",
"Die",
"spoorwegnetwerk",
"is",
"uitgebrei",
",",
"en",
"'n",
"aantal",
"nywerhede",
"het",
"ontstaan",
"wat",
"voedsel",
"en",
"hout",
"verwerk",
"het",
"asook",
"papier",
",",
"sellulose",
",",
"tekstiele",
",",
"metale",
"en",
"sement",
"vervaardig",
"het",
".",
"Pogings",
"om",
"Estiese",
"swaar",
"nywerhede",
"en",
"ander",
"uitvoergerigte",
"industriële",
"sektore",
"te",
"ontwikkel",
",",
"het",
"nogtans",
"misluk",
".",
"'n",
"Estiese",
"energiebedryf",
"het",
"met",
"die",
"ontginning",
"van",
"olieskalie",
"tot",
"stand",
"gekom",
".",
"Inhet",
"Estland",
"die",
"kroon",
"as",
"wettige",
"betaalmiddel",
"ingevoer",
"en",
"sy",
"nuwe",
"geldeenheid",
"met",
"goudreserwes",
"ondersteun",
".",
"Die",
"wêreldwye",
"ekonomiese",
"resessie",
"vanaf1930",
"het",
"ook",
"Estland",
"se",
"ekonomie",
"geraak",
"wat",
"insy",
"sterkste",
"insinking",
"getoon",
"het",
".",
"Veral",
"die",
"produksie",
"van",
"uitvoergerigte",
"nywerhede",
"het",
"met",
"sowat",
"'n",
"derde",
"gekrimp",
".",
"Danksy",
"die",
"groeiende",
"staatsbesteding",
"en",
"Duitse",
"beleggings",
"het",
"die",
"ekonomie",
"reeds",
"inbegin",
"herstel",
".",
"Die",
"ontginning",
"van",
"olieskalie",
"en",
"die",
"produksie",
"van",
"fosforiet",
"en",
"sellulose",
"het",
"skerp",
"gegroei",
",",
"net",
"soos",
"die",
"boudryf",
".",
"Intussen",
"was",
"steeds",
"meer",
"Estiese",
"verskaffers",
"in",
"staat",
"om",
"in",
"hul",
"moderne",
"fabrieke",
"'n",
"verskeidenheid",
"produkte",
"te",
"vervaardig",
"wat",
"in",
"dies",
"nog",
"uit",
"die",
"buiteland",
"ingevoer",
"moes",
"word",
".",
"Duitsland",
"het",
"indie",
"beduidendste",
"handelsvennoot",
"geword",
".",
"Die",
"Estiese",
"bevolking",
"het",
"sy",
"eie",
"lewensstandaard",
"ook",
"ná",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"en",
"die",
"besetting",
"deur",
"Sowjet-Rusland",
"eerder",
"met",
"dié",
"van",
"Skandinawiese",
"lande",
"as",
"dié",
"van",
"ander",
"Sowjet-republieke",
"vergelyk",
".",
"Die",
"feit",
"dat",
"die",
"Estiese",
"Sosialistiese",
"Sowjetrepubliek",
"die",
"hoogste",
"lewenspeil",
"in",
"die",
"Sowjetunie",
"geniet",
"het",
",",
"het",
"sodoende",
"min",
"troos",
"gebied",
".",
"In",
"die",
"najaar",
"vanhet",
"vier",
"Estiese",
"wetenskaplikes",
"hul",
"program",
"van",
"ekonomiese",
"selfstandigheid",
"aan",
"die",
"publiek",
"bekend",
"gestel",
"–",
"destyds",
"is",
"hierdie",
"gedagte",
"nog",
"as",
"utopies",
"beskou",
".",
"Met",
"die",
"politieke",
"omwenteling",
"in",
"Sowjet-Rusland",
"het",
"die",
"prentjie",
"egter",
"begin",
"verander",
",",
"en",
"deskundiges",
"het",
"openlik",
"vir",
"die",
"invoering",
"van",
"'n",
"eie",
"geldeenheid",
"gepleit",
".",
"Eerste",
"ontwerpe",
"vir",
"Estiese",
"banknote",
"is",
"in",
"die",
"plaaslike",
"pers",
"afgedruk",
",",
"lank",
"voordat",
"die",
"land",
"in",
"staat",
"was",
"om",
"sy",
"agenda",
"van",
"ekonomiese",
"hervorming",
"deur",
"te",
"voer",
".",
"Die",
"Russiese",
"roebel",
"het",
"ná",
"Estland",
"se",
"onafhanklikwording",
"ernstig",
"verswak",
",",
"terwyl",
"Westerse",
"valuta",
"benodig",
"is",
"om",
"produkte",
"en",
"dienste",
"van",
"gehalte",
"te",
"koop",
".",
"Die",
"nuwe",
"geldeenheid",
",",
"die",
"Estiese",
"kroon",
",",
"het",
"met",
"sy",
"invoering",
"in",
"Junie'n",
"trotse",
"simbool",
"van",
"nasionale",
"selfbeskikking",
"geword",
".",
"OpJanuarieis",
"die",
"Euro-geldeenheid",
"ingestel",
"wat",
"die",
"Estiese",
"kroon",
"vervang",
"het",
".",
"Ekonomiese",
"hervorming",
"Estland",
"het",
"sy",
"ekonomie",
"in",
"dies",
"volgens",
"die",
"Skandinawiese",
"model",
"geherorganiseer",
".",
"Ná",
"die",
"privatisering",
"van",
"vroeëre",
"staatsondernemings",
"het",
"Estland",
"ten",
"opsigte",
"van",
"sy",
"kommunikasietegnologieë",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"modernste",
"lande",
"begin",
"ontwikkel",
"wat",
"met",
"sowatopenbare",
"internetstasies",
"onder",
"meer",
"gratis-internettoegang",
"aan",
"al",
"sy",
"burgers",
"verskaf",
".",
"Die",
"vinnige",
"hervormings",
"het",
"nogtans",
"veral",
"armes",
",",
"bejaardes",
"en",
"gesinne",
"met",
"kinders",
"benadeel",
":",
"Terwyl",
"die",
"huidige",
"prysvlak",
"vir",
"kos",
"en",
"gebruiksgoedere",
"met",
"dié",
"van",
"Noord-",
"en",
"Wes-Europese",
"lande",
"vergelyk",
"kan",
"word",
",",
"beloop",
"maandelikse",
"bruto",
"salarisse",
"en",
"lone",
"volgens",
"amptelike",
"statistieke",
"gewoonlik",
"minder",
"as",
"€800",
".",
"Belangrike",
"sektore",
"Finansiële",
"dienste",
",",
"vervoer",
"en",
"logistiek",
",",
"telekommunikasie",
",",
"toerisme",
",",
"handel",
",",
"eiendomme",
"en",
"die",
"boubedryf",
"is",
"tans",
"die",
"belangrikste",
"ekonomiese",
"sektore",
"in",
"Estland",
"wat",
"altesaampersent",
"van",
"die",
"bruto",
"binnelandse",
"produk",
"(",
"BBP",
")",
"oplewer",
".",
"Die",
"dienstesektor",
"toon",
"die",
"hoogste",
"groeikoers",
"en",
"verenig",
"sowatpersent",
"van",
"die",
"ekonomiese",
"groei",
"op",
"homself",
".",
"Land-",
"en",
"bosbou",
"speel",
"net",
"soos",
"vissery",
"'n",
"minder",
"belangrike",
"rol",
".",
"Estiese",
"seehawens",
"het",
"in45,85",
"miljoen",
"ton",
"se",
"goedere",
"gehanteer",
"–",
"'n",
"toename",
"van2",
"persent",
"teenoor",
"die",
"vorige",
"jaar.9",
"miljoen",
"skeepspassasiers",
"is",
"vervoer",
".",
"Veral",
"die",
"passasiervervoer",
"tussen",
"Estland",
"en",
"Finland",
"en",
"Swede",
"het",
"in",
"die",
"afgelope",
"jare",
"duidelik",
"toegeneem",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"sterk",
"mededinging",
"van",
"hawens",
"in",
"Rusland",
"en",
"sy",
"Baltiese",
"buurlande",
"het",
"Estland",
"begin",
"om",
"sy",
"hawe-infrastruktuur",
"te",
"diversifiseer",
"en",
"beleggings",
"te",
"verhoog",
".",
"Die",
"Estiese",
"toerismesektor",
"toon",
"vinnige",
"groei",
"en",
"dra",
"sowat",
"vyftien",
"persent",
"tot",
"die",
"BBP",
"by",
".",
"Inhet",
"die",
"aantal",
"binne-",
"en",
"buitelandse",
"toeriste12",
"miljoen",
"beloop",
".",
"Ekonomiese",
"beleid",
"en",
"situasie",
"Estland",
"volg",
"'n",
"liberale",
"ekonomiese",
"beleid",
".",
"Aangesien",
"die",
"staatssektor",
"slegs",
"sowat",
"twaalf",
"persent",
"tot",
"die",
"bruto",
"binnelandse",
"produk",
"(",
"BBP",
")",
"bydra",
",",
"bly",
"die",
"land",
"se",
"ekonomie",
"tot",
"'n",
"groot",
"mate",
"buigbaar",
"en",
"kan",
"vinnig",
"by",
"veranderende",
"omstandighede",
"aanpas",
".",
"Estland",
"se",
"ekonomiese",
"suksesverhaal",
"sedert",
"sy",
"onafhanklikheidsverklaring",
"is",
"onder",
"meer",
"aan",
"sy",
"stabiele",
"geldeenheid",
"(",
"die",
"Estiese",
"kroon",
"was",
"aan",
"die",
"Euro",
"gekoppel",
")",
",",
"die",
"liberalisering",
"van",
"pryse",
",",
"die",
"vermindering",
"van",
"staatssubsidies",
",",
"'n",
"vinnige",
"privatisering",
"van",
"staatsondernemings",
"en",
"in",
"die",
"besonder",
"aan",
"'n",
"baie",
"liberale",
"belasting-",
"en",
"beleggingsbeleid",
"te",
"danke",
".",
"Die",
"sterk",
"ekonomiese",
"groei",
"in",
"die",
"eerste",
"dekade",
"van",
"diete",
"eeu",
"was",
"veral",
"deur",
"'n",
"opswaai",
"in",
"die",
"tersiêre",
"sektor",
",",
"die",
"boubedryf",
"en",
"eiendomsmark",
",",
"'n",
"sterk",
"binnelandse",
"vraag",
"na",
"goedere",
"en",
"dienste",
"en",
"stygende",
"uitvoere",
"gekenmerk",
".",
"Estland",
"se",
"invoere",
"het",
"hierby",
"teen",
"'n",
"vinniger",
"pas",
"gegroei",
"as",
"sy",
"uitvoere",
",",
"en",
"die",
"land",
"se",
"buitelandse",
"skuldlas",
"was",
"inreeds",
"hoër",
"as",
"sy",
"BBP",
".",
"Nadat",
"die",
"BBP",
"in(+10,2",
"persent",
")",
"en",
"(+11,2",
"persent",
")",
"nog",
"teen",
"dubbelsyfer-groeikoerse",
"gestyg",
"het",
",",
"is",
"die",
"ekonomiese",
"situasie",
"vanafdeur",
"'n",
"afwaartse",
"aanpassing",
"gekenmerk",
".",
"Die",
"groeikoers",
"van",
"die",
"BBP",
"het",
"sodoende",
"intot1",
"persent",
"verlaag",
",",
"terwyl",
"die",
"groeikoers",
"in",
"(-1,0",
"persent",
")",
"en(-13,9",
"persent",
")",
"negatief",
"was",
".",
"Inis",
"weer",
"'n",
"positiewe",
"groei",
"van1",
"persent",
"aangeteken",
"wat",
"na",
"verwagting",
"insal",
"toeneem",
"totpersent",
".",
"Die",
"afnemende",
",",
"maar",
"nog",
"steeds",
"hoë",
"tekort",
"op",
"die",
"lopende",
"rekening",
"van",
"die",
"betalingsbalans",
"en",
"stygende",
"inflasiesyfers",
"van6",
"persent",
"inen",
"meer",
"as",
"elf",
"persent",
"ingooi",
"net",
"soos",
"loon-",
"en",
"salarisverhogings",
",",
"wat",
"hoër",
"is",
"as",
"die",
"groei",
"van",
"produktiwiteit",
",",
"skadu",
".",
"Werkloosheid",
"het",
"in",
"die",
"eerste",
"kwartaal",
"van'n",
"historiese",
"rekordsyfer",
"vanpersent",
"bereik",
".",
"Dit",
"het",
"vanaf",
"Aprileffens",
"begin",
"daal",
",",
"maar",
"die",
"gemiddelde",
"syfer",
"virwas",
"steeds9",
"persent",
".",
"Die",
"stygende",
"prysvlakke",
"op",
"internasionale",
"energie-",
"en",
"voedselmarkte",
"en",
"belastingverhogings",
",",
"wat",
"vroeg",
"iningestel",
"is",
",",
"is",
"aanvanklik",
"as",
"moontlike",
"struikelblokke",
"op",
"pad",
"na",
"die",
"instelling",
"van",
"die",
"Euro",
"beskou",
".",
"Buitelandse",
"handel",
"Estland",
"se",
"liberale",
"ekonomiese",
"beleid",
"en",
"die",
"aanpassing",
"van",
"Estland",
"se",
"regstelsel",
"aan",
"die",
"Europese",
"Unie",
"se",
"riglyne",
",",
"wat",
"tans",
"byna",
"voltooi",
"is",
",",
"skep",
"'n",
"optimale",
"klimaat",
"vir",
"buitelandse",
"beleggings",
".",
"Relatief",
"lae",
"belastingtariewe",
"vir",
"ondernemings",
"is",
"'n",
"verdere",
"trekpleister",
"–",
"die",
"huidige",
"belastingtarief",
"vanpersent",
"moet",
"eers",
"betaal",
"word",
"wanneer",
"'n",
"onderneming",
"verdeelbare",
"wins",
"aanteken.3",
"persent",
"van",
"alle",
"huidige",
"regstreekse",
"buitelandse",
"beleggings3",
"miljard",
"€",
")",
"kom",
"uit",
"Swede",
".",
"Estland",
"se",
"buitelandse",
"handel",
"het",
"in17,",
"98",
"miljard",
"€",
"beloop",
"(",
"waarvan75",
"miljard",
"€",
"uit",
"-",
"en24",
"miljard",
"€",
"uitvoere",
"was",
")",
".",
"Die",
"tekort",
"op",
"die",
"handelsrekeningmiljoen",
"€",
")",
"was",
"die",
"laagste",
"in",
"vyftien",
"jaar",
".",
"Die",
"EU-lidlande",
"is",
"die",
"belangrikste",
"handelsvennote",
".",
"Estland",
"voer",
"hoofsaaklik",
"masjiene",
",",
"toerusting",
"en",
"aanlegte",
",",
"hout",
"en",
"houtprodukte",
",",
"tekstiele",
",",
"ru-olie",
"(",
"wat",
"uit",
"olieskalies",
"ontgin",
"word",
")",
"en",
"elektriese",
"krag",
"na",
"ander",
"Europese",
"lande",
"uit",
".",
"Finland",
"is",
"metpersent",
"die",
"grootste",
"mark",
"vir",
"Estiese",
"uitvoere",
",",
"terwyl",
"ook",
"die",
"meeste",
"invoere",
"uit",
"dié",
"Skandinawiese",
"land",
"kom",
".",
"Kultuur",
"Kulturele",
"invloede",
"Vanweë",
"sy",
"politieke",
"en",
"demografiese",
"ontwikkeling",
"was",
"Estland",
"steeds",
"'n",
"land",
"wat",
"deur",
"kulturele",
"diversiteit",
"gekenmerk",
"is",
".",
"So",
"is",
"die",
"land",
"in",
"politieke",
"opsig",
"aanvanklik",
"deur",
"Denemarke",
",",
"tussenendeur",
"die",
"Duitse",
"Orde",
",",
"daarna",
"deur",
"Swede",
"en",
"in",
"diee",
"ene",
"eeu",
"deur",
"Rusland",
"oorheers",
".",
"Die",
"Estiese",
"kultuur",
"en",
"argitektuur",
"is",
"oor",
"'n",
"tydperk",
"van",
"sowatjaar",
"sterk",
"deur",
"die",
"plaaslike",
"Duits-Baltiese",
"bevolking",
",",
"wat",
"ook",
"die",
"heersende",
"klas",
"gevorm",
"het",
",",
"beïnvloed",
".",
"Die",
"leefwyse",
"in",
"Estland",
"se",
"groot",
"stede",
",",
"veral",
"Tallinn",
"(",
"onder",
"sy",
"ou",
"naam",
"Reval",
")",
",",
"is",
"sterk",
"deur",
"die",
"Noord-Duitse",
"Hanse-kultuur",
"beïnvloed",
"–",
"Duitse",
"koopmanne",
"was",
"vanaf",
"die",
"Middeleeue",
"tot",
"diee",
"eeu",
"die",
"toonaangewende",
"element",
"in",
"Tallinn",
".",
"Vanafhet",
"die",
"Russiese",
"tsare",
"'n",
"beleid",
"van",
"russifisering",
"bevorder",
",",
"tog",
"het",
"Baltiese",
"studentegroepe",
"en",
"vanaf",
"dies",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Dorpat",
"(",
"Tartu",
")",
"'n",
"kulturele",
"teengewig",
"teen",
"daardie",
"ontwikkeling",
"gevorm",
".",
"Die",
"tyd",
"van",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"en",
"die",
"na-oorlogse",
"periode",
",",
"wat",
"met",
"die",
"verlies",
"van",
"Estland",
"se",
"Duits-",
"en",
"Sweedssprekende",
"minderhede",
"en",
"die",
"grootskaalse",
"immigrasie",
"van",
"Russe",
"en",
"ander",
"etniese",
"groepe",
"gepaard",
"gegaan",
"het",
",",
"was",
"'n",
"tydperk",
"van",
"sosiale",
"en",
"kulturele",
"verandering",
".",
"Deesdae",
"bied",
"die",
"noordelike",
"buurland",
"Finland",
"vanweë",
"sy",
"taalverwantskap",
"'n",
"sterk",
"oriëntasie",
"vir",
"Estland",
"se",
"kultuur",
".",
"Literatuur",
"Die",
"Estiese",
"literatuur",
"weerspieël",
"die",
"veelvuldige",
"kulturele",
"invloede",
"waaraan",
"die",
"Estiese",
"volk",
"deur",
"die",
"loop",
"van",
"sy",
"geskiedenis",
"blootgestel",
"is",
".",
"Naas",
"Duits",
"en",
"Esties",
"het",
"ook",
"Lets",
",",
"Oos-Sweeds",
",",
"Fins",
",",
"Russies",
",",
"Latyn",
",",
"Grieks",
"en",
"Frans",
"as",
"skryftale",
"gedien",
".",
"Met",
"die",
"Kalevipoeg",
"beskik",
"Estland",
"nogtans",
"oor",
"sy",
"eie",
"nasionale",
"heldedig",
".",
"Kookkuns",
"Estland",
"se",
"kookkuns",
"het",
"sy",
"wortels",
"eerder",
"in",
"tradisionele",
"eetgewoontes",
"en",
"weerspieël",
"met",
"sy",
"sterk",
"Nordiese",
",",
"Duitse",
"en",
"Russiese",
"invloede",
"ook",
"die",
"kultuur",
"en",
"geskiedenis",
"van",
"hierdie",
"Baltiese",
"land",
".",
"Vanweë",
"die",
"harde",
"werk",
",",
"wat",
"die",
"alledaagse",
"lewe",
"van",
"mense",
"vroeër",
"gekenmerk",
"het",
",",
"het",
"mense",
"die",
"voorkeur",
"aan",
"swaar",
"kos",
"gegee",
".",
"Tipiese",
"stapelkosse",
"soos",
"swartbrood",
",",
"gars",
",",
"rog",
",",
"kwark",
",",
"suurkool",
",",
"varkvleis",
",",
"vis",
",",
"suurkool",
",",
"aartappels",
",",
"melk",
"en",
"ander",
"suiwelprodukte",
"kom",
"in",
"baie",
"Estiese",
"resepte",
"voor",
".",
"Daarnaas",
"speel",
"ook",
"sampioene",
"en",
"bessies",
"(",
"soos",
"bosbessies",
")",
"uit",
"Estland",
"se",
"bosgebiede",
"'n",
"belangrike",
"rol",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"lang",
"en",
"koue",
"Estiese",
"winters",
"was",
"mense",
"vroeër",
"genoodsaak",
"om",
"hul",
"kos",
"te",
"preserveer",
".",
"Die",
"vogtige",
"klimaat",
"was",
"nie",
"geskik",
"om",
"kos",
"te",
"laat",
"droog",
"nie",
"sodat",
"groente",
",",
"vis",
"en",
"vleis",
"gewoonlik",
"gerook",
"of",
"ingemaak",
"is",
".",
"Vandag",
"beskou",
"die",
"Este",
"hul",
"nasionale",
"kookkuns",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"Nordiese",
"kookkuns",
",",
"en",
"daar",
"is",
"steeds",
"meer",
"internasionale",
"invloede",
".",
"Estland",
"se",
"nuwe",
"disse",
"is",
"ligter",
"maaltye",
"met",
"tradisionele",
"aksente",
".",
"Vleis",
",",
"pluimvee",
"en",
"wors",
"word",
"dikwels",
"bedien",
",",
"maar",
"ook",
"ou",
"nasionale",
"kosse",
"soos",
"kalwervleisjellie",
"(",
"Esties",
":",
"sült",
",",
"van",
"Duits",
"Sülze",
")",
",",
"gevulde",
"kalwervleisbraaistuk",
"(",
"taidetud",
"baikarind",
")",
"en",
"rossolye",
"(",
"ingemaakte",
"haring",
"met",
"worteljies",
")",
"is",
"steeds",
"gewild",
".",
"Tradisionele",
"Estiese",
"dranke",
"is",
"bier",
"(",
"õlu",
")",
",",
"wodka",
"(",
"viin",
")",
"en",
"Vana",
"Tallinn",
",",
"'n",
"inheemse",
"likeur",
"wat",
"met",
"suurlemoenolie",
",",
"kaneel",
"en",
"vanielje",
"verfyn",
"word",
".",
"Melkdrankies",
",",
"wat",
"van",
"kefir",
"en",
"karringmelk",
"berei",
"word",
",",
"is",
"net",
"so",
"gewild",
"soos",
"kali",
",",
"'n",
"tradisionele",
"Estiese",
"koeldrank",
"wat",
"van",
"brood",
",",
"water",
",",
"pepermentstengels",
",",
"die",
"takke",
"van",
"swart",
"bessiesplante",
",",
"heuning",
"of",
"suiker",
",",
"gis",
",",
"hops",
"en",
"melk",
"berei",
"word",
".",
"Sport",
"Sport",
"neem",
"'n",
"belangrike",
"rol",
"in",
"die",
"Estiese",
"kultuur",
"in",
".",
"Ná",
"sy",
"onafhanklikwording",
"van",
"Rusland",
"inhet",
"Estland",
"tydens",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspelevir",
"die",
"eerste",
"keer",
"as",
"'n",
"onafhanklike",
"land",
"deelgeneem",
",",
"hoewel",
"die",
"Nasionale",
"Olimpiese",
"Komitee",
"eers",
"ingestig",
"is",
".",
"Estiese",
"atlete",
"het",
"ook",
"tussenenaan",
"die",
"Olimpiese",
"Spele",
"deelgeneem",
",",
"maar",
"onder",
"die",
"Sowjetse",
"vlag",
",",
"aangesien",
"dié",
"land",
"indeur",
"die",
"Sowjetunie",
"beset",
"en",
"geannekseer",
"is",
".",
"Die",
"Olimpiese",
"Somerspelese",
"seilvaartitem",
"is",
"in",
"Tallinn",
"beslis",
".",
"Sedert",
"sy",
"onafhanklikwording",
"inhet",
"Estland",
"aan",
"al",
"die",
"Olimpiese",
"Spele",
"deelgeneem",
".",
"Estland",
"het",
"die",
"meeste",
"van",
"sy",
"medaljes",
"in",
"atletiek",
",",
"gewigoptel",
",",
"stoei",
"en",
"heg-en-steg-ski",
"gewen",
".",
"Estland",
"is",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"suksesvolle",
"lande",
"op",
"die",
"Olimpiese",
"Spele",
"wat",
"die",
"aantal",
"medaljes",
"volgens",
"inwoners",
"betref",
".",
"Van",
"Estland",
"se",
"beste",
"uitslae",
"was",
"die",
"derde",
"plek",
"op",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspeleen",
"twaalfde",
"op",
"die",
"Olimpiese",
"Winterspelese",
"algehele",
"medaljetabel",
".",
"Estland",
"beskik",
"oor",
"baie",
"binne-",
"en",
"buite-fasiliteite",
"vir",
"verskeie",
"sportsoorte",
".",
"Kiiking",
",",
"'n",
"taamlik",
"nuwe",
"sportsoort",
",",
"is",
"indeur",
"Ado",
"Kosk",
"in",
"Estland",
"uitgedink",
".",
"Kiiking",
"behels",
"'n",
"gewysigde",
"swaai",
"waarin",
"die",
"ruiter",
"van",
"die",
"swaaigrade",
"probeer",
"voltooi",
".",
"Basketbal",
"is",
"ook",
"'n",
"noemenswaardige",
"sportsoort",
"in",
"Estland",
".",
"Die",
"plaaslike",
"hoogste",
"basketballiga",
"is",
"die",
"Korvpalli",
"Meistriliiga",
".",
"Van",
"die",
"suksesvollste",
"basketbalklubs",
"is",
"Tartu",
"Ülikool",
"en",
"Tallinna",
"Kalev",
".",
"Estiese",
"klubs",
"neem",
"ook",
"aan",
"Europese",
"en",
"plaaslike",
"toernooie",
"deel",
".",
"Die",
"Estlandse",
"nasionale",
"basketbalspan",
"het",
"aan",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspeleen",
"vier",
"EuroBasket-toernooie",
"deelgeneem",
".",
"Verwysings",
"Bronnelys",
"Algemeen",
"Eksterne",
"skakels",
"Staatsportaal",
"van",
"Estland",
"Kaart",
"van",
"Estland",
"Estonia",
"onLine",
"Fotos",
"van",
"Estland",
"Estonica",
"–",
"Ensiklopedie",
"oor",
"Estland"
] |
79 | https://af.wikipedia.org/wiki/Europese%20Unie | Europese Unie | Die Europese Unie (EU) is 'n internasionale organisasie van 27 Europese lande met politiese, ekonomiese en geregtelike samewerkingsooreenkomste. Die EU is in 1992 gestig deur die Verdrag van die Europese Unie (ook bekend as die Verdrag van Maastricht) en is die de facto opvolger van die ses-ledige Europese Ekonomiese Gemeenskap wat in 1957 gestig is.
Die EU is die grootste ekonomiese eenheid en een van die grootste politieke eenhede in die wêreld met 510 miljoen inwoners en 'n nominale BBP (Bruto binnelandse produk) van €14,9 ($17,0) biljoen in 2017. Die Unie is ook 'n enkelmark met 'n gemeenskaplike handelsooreenkoms, 'n gemeenskaplike landboukundige en vissery-ooreenkoms en 'n streeksooreenkoms om armoedige streke by te staan. Die EU het ook die Euro as gemeenskaplike geldeenheid voorgestel, wat deur 20 lede aanvaar is.
Burgers van EU-lidmaatlande is ook burgers van die Europese Unie. Dit beteken dat hulle in ander lidlande kan werk, woon, reis en belê, alhoewel daar sommige beperkings is rakende nuwe lede. Paspoortbeheer by die grense van die meeste lidlande is deur die Schengen-ooreenkoms afgeskaf. Die Verenigde Koninkryk het op 31 Januarie 2020 die eerste lidstaat geword wat die EU verlaat.
Die hoofstede van die Europese Unie is Brussel in België, Luxemburg (stad) in Luxemburg en Straatsburg in Frankryk. Die Europese Unie het tans 24 amptelike tale.
Geskiedenis
Die idee het reeds tydens die Tweede Wêreldoorlog pos gevat dat Europese integrasie die enigste manier was om af te reken met die vergaande nasionalisme wat die kontinent tot dan toe geteister het. In 1943 het die regerings van Nederland, België en Luxemburg in ballingskap in Londen die Benelux gestig. Frankryk wou aanvanklik ook aansluit maar die Franse regering het die voorwaarde gestel dat die Verenigde Koninkryk ook lid sou word, maar hulle het geweier.
Verdrag van Parys: die EGKS
Ná die oorlog het die geallieerde lande Duitsland se vervaardiging van kole en staal aanvanklik beperk omdat hulle 'n nuwe Duitse bewapening as 'n gevaar gesien het. Dit het nogtans ook die ekonomiese herstel van die kontinent verhinder. In Frankryk het mense soos Jean Monnet en Robert Schuman Europese integrasie as 'n oplossing van hierdie probleem gesien. In Duitsland het hulle van Konrad Adenauer steun gekry en in Italië van Alcide De Gasperi. Robert Schuman het in 'n toespraak in 1950 die sogenaamde Schumanplan aangebied, waarin die mag oor vervaardiging van kole en staal aan 'n supranasionale outoriteit bo die nasionale owerhede afgegee sou word. 'n Jaar later is die Europese Gemeenskap vir Kole en Staal (EGKS) opgerig deur ondertekening van die Verdrag van Parys deur België, Frankryk, Italië, Luxemburg, Nederland en Wes-Duitsland.
Verdrag van Rome: die EEG
Die EGKS het so suksesvol geblyk dat in 1957 tot verdere integrasie besluit is. Die Verdrag van Rome, ondergeteken deur dieselfde ses lande, het die Euratom en die Europese Ekonomiese Gemeenskap opgerig. In 1967 is die drie organisasies deur ondertekening van die Fusieverdrag saamgevoeg, waarna hulle verder gewerk het onder die naam Europese Gemeenskappe (EG). Dit het gelei tot die oprigting van die Europese Kommissie, die Europese Raad en die Europese Parlement. Die EEG was baie suksesvol en die ekonomie van die ses het gegroei. Ander lande is in 1957 genooi om ook deel te neem, maar die Verenigde Koninkryk het opnuut geweier en het in 1960 as alternatief 'n eie organisasie opgerig, die EFTA, wat net op vryhandel gebaseer was en geen politieke integrasie nagestreef het nie. Die EFTA kon nogtans nie verhinder dat die Britse ekonomie, veral deur die dekolonisasie, in die 1960's groot probleme kry nie.
De Gaulle
Die Franse president Charles de Gaulle het die ideeë van Schuman en Monnet oor supranasionalisme verwerp en het Frankryk enige tyd uit die EEG teruggetrek. Die ander vyf het nogtans nie opgegee nie. Frankryk keer terug omdat die Franse ekonomie dit nodig het, maar die planne vir meer supranasionalisme word bevries (die kompromis van Luxemburg). Die Verenigde Koninkryk verander ook sy planne en wou toetree. Aanvanklik blokkeer De Gaulle dit.
Eerste uitbreiding
In 1973 het Denemarke, Ierland en die Verenigde Koninkryk lid geword van die EG. Die Noorse regering onderhandel ook met sukses, maar die lidmaatskap word in 'n referendum deur die bevolking afgewys. Griekeland het lid geword in 1981, Spanje en Portugal het ná hulle demokraties geword het in 1986 gevolg.
Verdrag van Maastricht: die EU
In hierdie tydperk het 'n verwarrende verskeidenheid aan (intergoewermentele) Europese organisasies bestaan. Altiero Spinelli het met sy Krokodilklub – met gedeeltelike sukses – geprobeer om verder integrasie 'n hupstoot te gee. Hy oortuig die Franse president François Mitterrand om die Franse non teen verder integrasie en meer supransionalisme op te gee. In 1987 word die besluitneming versoepel en die Verdrag van Maastricht, onderteken in 1992, het die oprigting van die Europese Unie beteken. Dit het die basis gelê vir verdere vorme van samewerking op die vlak van buitelandse- en veiligheidsbeleid, op die interne en geregsvlak, en in die vorming van die Ekonomiese en Monetêre Unie.
Tweede uitbreiding
Die einde van die Koue Oorlog bring groot veranderings. In 1990 is die Duitse Demokratiese Republiek opgehef en word hierdie gebied wat op papier altyd lid gewees het geïntegreer in die EU. Dit verloop nie sonder probleme nie. Die koppeling tussen die munte, die ERM, word onhoudbaar en die VK verlaat die ERM. In 1995 word Oostenryk, Finland en Swede lede van die EU. Aldrie was neutraal in die Koue Oorlog. Die Euro is in 2002 ingevoer, maar sommige lande het hul eie geldeenhede behou.
Derde uitbreiding
Tien nuwe lande het op 1 Mei 2004 lede geword van die EU: Estland, Hongarye, Letland, Litaue, Malta, Pole, Siprus, Slowenië, Slowakye en Tsjeggië. Op 1 Januarie 2007 het Bulgarye en Roemenië nog bygekom. Om te verseker dat die Unie na hierdie uitbreiding steeds goed bestuurbaar bly, is die Verdrag van Lissabon in 2007 onderteken. In 2012 het die Europese Unie die Nobelprys vir Vrede vir "60 jare Vrede in Europa" ontvang. Op 1 Julie 2013 het Kroasië by die EU aangesluit, sodat die EU nou in totaal uit 28 lidlande bestaan. Op 1 Januarie 2014 het die Franse oorsese gebied Mayotte deel van die EU-gebied geword.
Tydlyn
Tydlyn met die evolusie van die struktuur van die Europese Unie.
Lidlande
a Op 3 Oktober 1990, het die deelstate of Länder van die voormalige Duitse Demokratiese Republiek tot die voormalige Bondsrepubliek Duitsland toegetree en outomaties deel van die EU geword.
b Groenland het in 1979 outonoom van Denemarke geword en die Europese Gemeenskap in 1985 verlaat, na aanleiding van 'n klein referendum.
c de facto is slegs die suidelike deel van Siprus 'n lidland van die EU. Die Turkse Republiek van Noord-Siprus is 'n omstrede gebied en word net deur Turkye erken.
Kandidaatlande
Amptelike kandidaatlande van die Europese Unie is Albanië, Noord-Masedonië, Montenegro, Serwië en Turkye. Moontlike kandidaatlande is Bosnië en Herzegowina en Kosovo. Voormalige kandidaatlande is Noorweë, Switserland en Ysland.
Bestuur
Verdrae
Die EU is gegrondves op twee verdrae: die Verdrag betreffende die Europese Unie en die Verdrag betreffende die werking van die Europese Unie. Daar is ook nog 'n apart verdrag vir Euratom.
Instellinge en ander liggame
Instellinge
Die instellinge van die Europese Unie is:
Die Europese Kommissie
Die Europese Parlement
Die Europese Raad (ook wel Europese top genoem)
Die Europese Rekenkamer
Die Europese Sentrale Bank
Die Hof van Justisie van die Europese Unie
Die Raad van die Europese Unie (ook wel Raad van Ministers genoem)
Europese Parlement
Verspreiding van setels per land in die Europese Parlement:
Europese Raad
Ander instansies
Ander instansies is:
Die Europese Investeringsbank (met daarin inbegrepe die Europese Investeringsfonds).
Die Komitee van die Regio's verteenwoordig die regionale belang.
Die Europese Ekonomiese en Sosiaal Komitee adviseer oor die ekonomiese en sosiale beleid (hoofsaaklik die verhouding tussen werkgewers en werknemers).
Die Europese Ombudsman, wat klagtes oor wanbeleid van EU-instellings ondersoek.
Agentskappe
Daar is ook nog baie EU-liggame, dikwels ingestel deur tweedegraadse wetgewing, wat opgerig is vir 'n spesiaal doel. Hierdie liggame word die agentskappe van die Europese Unie genoem.
Wetgewingsprosedures
Daar is verskillende maniere waarop die Kommissie, die Parlement en die Raad tot Europese wetgewing kom, waarvan die belangrikste die gewone wetgewingsprosedure is.
Regsinstrumente
Die Europese Unie ken 'n aantal regsinstrumente, waarvan die belangrikste die Europese verordening en die Europese riglyn is. 'n Verordening het direkte regskrag, 'n riglyn moet eers in die nasionale wetgewing word deurgevoer.
Amptelike tale
Die 24 amptelike tale van die Europese Unie is:
Verhouding tussen die EU en die lidlande
Verdeling van die bevoegdhede
Die bevoegdhede van die Europese Unie ten opsigte van die lidlande is sedert die Verdrag van Lissabon uitdruklik vasgelê. Hulle word ingedeel in drie kategorieë:
Eksklusiewe bevoegdhede: net die EU kan op hierdie vlak optree. Die lidlande kan slegs die beslissings van die EU uitvoer.
Gedeelde bevoegdhede: sowel die EU as die lidlande kan wetgewend optree. As die EU wetgewing in hierdie sektore uitvaardig het die EU-reëls wel voorrang op die nasionale wette. Die meeste EU-bevoegdhede is van hierdie soort.
Ondersteunende, koördinerende en aanvullende bevoegdhede: soos die naam reeds sê mag die EU die beleid van die lidlande in hierdie sektore ondersteun, aanvul of koördineer. Die lidlande behou egter altyd die volledige wetgewende vryheid. Die EU mag op hierdie vlakke geen harmonisasie tussen die verskillende nasionale stelsels nastreef nie. Meestal kom hierdie soort bevoegdhede in die vorm van 'n finansiële bydrae van die EU.
Regsposisie
Die lidlande van die Europese Unie het mettertyd 'n aansienlike hoeveelheid soewereiniteit oorgedra aan die Europese Unie. Die Europese Unie het as sodanig meer mag as alle andere nie-soewereine streeksorganisasies. Op verskillende terreine begin die EU te lyk soos 'n bondstaat of 'n statebond. Die Unie bly egter gebaseer op verdrae tussen lidlande, waaruit volg dat die Unie slegs bestaan vanuit die wil van die lidlande. 'n Lidland kan op elk moment besluit om terug te trek uit die Unie en wysigings aan die verdrae moet deur alle lidlande individueel geratifiseer word.
In hierdie opsig lyk die Europese Unie die mees op 'n statebond, wat in teenstelling tot 'n bondstaat nie soewerein is nie en dus ook slegs bestaan uit die grasie van die lidlande. 'n Statebond in die tradisionele betekenis van die woord het egter veel meer mag, veral op die vlak van buitelandse sake en defensie. Die meeste mense klassifiseer die Europese Unie daarom as 'n struktuur sui generis, 'n unieke vorm van samewerking tussen lande.
Sedert die Verdrag van Lissabon besit die Unie regspersoonlikheid. Dit magtig die Unie om origens geensins wetgewend of andersins op te tree nie, buiten die bevoegdhede wat die lidlande van die EU in die verdrae aan hom toegedeel het.
Intergoewermentalisme en supranasionalisme
Binne die EU bestaan 'n spanningsveld tussen intergoewermentele en supranasionale tendense. Intergoewermentalisme is 'n metode van besluitneming in internasionale organisasies waarby die mag by die lidlande lê en beslissings met eenvormheid geneem moet word. Afgevaardigdes van die regerings of van gekose verteenwoordigings het uitsluitend adviserende of uitvoerende funksies. Die meeste internasionale organisasies het teenwoordig 'n intergoewermentele grondslag.
Supranasionalisme is 'n ander metode van besluitneming. Hier lê die mag by onafhanklike afgevaardigdes van die regeringe of van gekose verteenwoordiginge. lidlande het nog steeds mag, maar moet hierdie mag deel met ander instansies. Bowendien word beslissings net by 'n meerderheid van stemme geneem. Dit kan dan ook gebeur dat 'n lidland, gedwonge deur ander lidlande, 'n beslissing teen sy wil moet uitvoer.
Beide vorme van besluitneming het aanhangers binne die EU. Voorstanders van supranasionalisme redeneer dat dit die proses van integrasie kan versnel. Wanneer beslissings wat eenvormige goedkeuring van alle betrokke regerings vereis, kan dit jare duur voordat 'n besluit geneem word. Voorstanders van intergoewermentalisme argumenteer dat supranasionalisme die soewereiniteit en die demokratiese gehalte van afsonderlike lande in gevaar bring en meen dat die legitimiteit van gemeenskaplike besluite alleen afgelei kan word van die legitimiteit van die nasionale regerings. Frankryk is tradisioneel 'n voorstander van 'n intergoewermentele EU gewees. Dit geld ook vir euroskeptiese lande soos die Verenigde Koninkryk en Denemarke. Lande soos België, Duitsland en Italië neig meer na die supranasionale benadering. In die praktyk balanseer die EU tussen beide ekstreme. Hierdie balans is egter 'n moeisame kompromie, wat dikwels lei tot ingewikkelde besluitnemingsprosesse.
Sien ook
Erasmusbaba
Verwysings
Eksterne skakels
Amptelike inligting
Amptelike tuisblad
Europese Parlement
Raad van die Europese Unie
Europese Kommissie
Europese Raad
Europese Sentrale Bank
Afrikaanse persberigte
Leopoldt Scholtz: Daar skuil meer agter EU as ideologie . In: Maroela Media, 8 Februarie 2017
Wenners van die Nobelprys vir Vrede
Brussel | [
"Die",
"Europese",
"Unie",
"(",
"EU",
")",
"is",
"'n",
"internasionale",
"organisasie",
"vanEuropese",
"lande",
"met",
"politiese",
",",
"ekonomiese",
"en",
"geregtelike",
"samewerkingsooreenkomste",
".",
"Die",
"EU",
"is",
"ingestig",
"deur",
"die",
"Verdrag",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"(",
"ook",
"bekend",
"as",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Maastricht",
")",
"en",
"is",
"die",
"de",
"facto",
"opvolger",
"van",
"die",
"ses-ledige",
"Europese",
"Ekonomiese",
"Gemeenskap",
"wat",
"ingestig",
"is",
".",
"Die",
"EU",
"is",
"die",
"grootste",
"ekonomiese",
"eenheid",
"en",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"politieke",
"eenhede",
"in",
"die",
"wêreld",
"metmiljoen",
"inwoners",
"en",
"'n",
"nominale",
"BBP",
"(",
"Bruto",
"binnelandse",
"produk",
")",
"van",
"€14,9",
"(",
"$17,0",
")",
"biljoen",
"in",
"Die",
"Unie",
"is",
"ook",
"'n",
"enkelmark",
"met",
"'n",
"gemeenskaplike",
"handelsooreenkoms",
",",
"'n",
"gemeenskaplike",
"landboukundige",
"en",
"vissery-ooreenkoms",
"en",
"'n",
"streeksooreenkoms",
"om",
"armoedige",
"streke",
"by",
"te",
"staan",
".",
"Die",
"EU",
"het",
"ook",
"die",
"Euro",
"as",
"gemeenskaplike",
"geldeenheid",
"voorgestel",
",",
"wat",
"deurlede",
"aanvaar",
"is",
".",
"Burgers",
"van",
"EU-lidmaatlande",
"is",
"ook",
"burgers",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
".",
"Dit",
"beteken",
"dat",
"hulle",
"in",
"ander",
"lidlande",
"kan",
"werk",
",",
"woon",
",",
"reis",
"en",
"belê",
",",
"alhoewel",
"daar",
"sommige",
"beperkings",
"is",
"rakende",
"nuwe",
"lede",
".",
"Paspoortbeheer",
"by",
"die",
"grense",
"van",
"die",
"meeste",
"lidlande",
"is",
"deur",
"die",
"Schengen-ooreenkoms",
"afgeskaf",
".",
"Die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"het",
"opJanuariedie",
"eerste",
"lidstaat",
"geword",
"wat",
"die",
"EU",
"verlaat",
".",
"Die",
"hoofstede",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"is",
"Brussel",
"in",
"België",
",",
"Luxemburg",
"(",
"stad",
")",
"in",
"Luxemburg",
"en",
"Straatsburg",
"in",
"Frankryk",
".",
"Die",
"Europese",
"Unie",
"het",
"tansamptelike",
"tale",
".",
"Geskiedenis",
"Die",
"idee",
"het",
"reeds",
"tydens",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"pos",
"gevat",
"dat",
"Europese",
"integrasie",
"die",
"enigste",
"manier",
"was",
"om",
"af",
"te",
"reken",
"met",
"die",
"vergaande",
"nasionalisme",
"wat",
"die",
"kontinent",
"tot",
"dan",
"toe",
"geteister",
"het",
".",
"Inhet",
"die",
"regerings",
"van",
"Nederland",
",",
"België",
"en",
"Luxemburg",
"in",
"ballingskap",
"in",
"Londen",
"die",
"Benelux",
"gestig",
".",
"Frankryk",
"wou",
"aanvanklik",
"ook",
"aansluit",
"maar",
"die",
"Franse",
"regering",
"het",
"die",
"voorwaarde",
"gestel",
"dat",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"ook",
"lid",
"sou",
"word",
",",
"maar",
"hulle",
"het",
"geweier",
".",
"Verdrag",
"van",
"Parys",
":",
"die",
"EGKS",
"Ná",
"die",
"oorlog",
"het",
"die",
"geallieerde",
"lande",
"Duitsland",
"se",
"vervaardiging",
"van",
"kole",
"en",
"staal",
"aanvanklik",
"beperk",
"omdat",
"hulle",
"'n",
"nuwe",
"Duitse",
"bewapening",
"as",
"'n",
"gevaar",
"gesien",
"het",
".",
"Dit",
"het",
"nogtans",
"ook",
"die",
"ekonomiese",
"herstel",
"van",
"die",
"kontinent",
"verhinder",
".",
"In",
"Frankryk",
"het",
"mense",
"soos",
"Jean",
"Monnet",
"en",
"Robert",
"Schuman",
"Europese",
"integrasie",
"as",
"'n",
"oplossing",
"van",
"hierdie",
"probleem",
"gesien",
".",
"In",
"Duitsland",
"het",
"hulle",
"van",
"Konrad",
"Adenauer",
"steun",
"gekry",
"en",
"in",
"Italië",
"van",
"Alcide",
"De",
"Gasperi",
".",
"Robert",
"Schuman",
"het",
"in",
"'n",
"toespraak",
"indie",
"sogenaamde",
"Schumanplan",
"aangebied",
",",
"waarin",
"die",
"mag",
"oor",
"vervaardiging",
"van",
"kole",
"en",
"staal",
"aan",
"'n",
"supranasionale",
"outoriteit",
"bo",
"die",
"nasionale",
"owerhede",
"afgegee",
"sou",
"word",
".",
"'n",
"Jaar",
"later",
"is",
"die",
"Europese",
"Gemeenskap",
"vir",
"Kole",
"en",
"Staal",
"(",
"EGKS",
")",
"opgerig",
"deur",
"ondertekening",
"van",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Parys",
"deur",
"België",
",",
"Frankryk",
",",
"Italië",
",",
"Luxemburg",
",",
"Nederland",
"en",
"Wes-Duitsland",
".",
"Verdrag",
"van",
"Rome",
":",
"die",
"EEG",
"Die",
"EGKS",
"het",
"so",
"suksesvol",
"geblyk",
"dat",
"intot",
"verdere",
"integrasie",
"besluit",
"is",
".",
"Die",
"Verdrag",
"van",
"Rome",
",",
"ondergeteken",
"deur",
"dieselfde",
"ses",
"lande",
",",
"het",
"die",
"Euratom",
"en",
"die",
"Europese",
"Ekonomiese",
"Gemeenskap",
"opgerig",
".",
"Inis",
"die",
"drie",
"organisasies",
"deur",
"ondertekening",
"van",
"die",
"Fusieverdrag",
"saamgevoeg",
",",
"waarna",
"hulle",
"verder",
"gewerk",
"het",
"onder",
"die",
"naam",
"Europese",
"Gemeenskappe",
"(",
"EG",
")",
".",
"Dit",
"het",
"gelei",
"tot",
"die",
"oprigting",
"van",
"die",
"Europese",
"Kommissie",
",",
"die",
"Europese",
"Raad",
"en",
"die",
"Europese",
"Parlement",
".",
"Die",
"EEG",
"was",
"baie",
"suksesvol",
"en",
"die",
"ekonomie",
"van",
"die",
"ses",
"het",
"gegroei",
".",
"Ander",
"lande",
"is",
"ingenooi",
"om",
"ook",
"deel",
"te",
"neem",
",",
"maar",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"het",
"opnuut",
"geweier",
"en",
"het",
"inas",
"alternatief",
"'n",
"eie",
"organisasie",
"opgerig",
",",
"die",
"EFTA",
",",
"wat",
"net",
"op",
"vryhandel",
"gebaseer",
"was",
"en",
"geen",
"politieke",
"integrasie",
"nagestreef",
"het",
"nie",
".",
"Die",
"EFTA",
"kon",
"nogtans",
"nie",
"verhinder",
"dat",
"die",
"Britse",
"ekonomie",
",",
"veral",
"deur",
"die",
"dekolonisasie",
",",
"in",
"dies",
"groot",
"probleme",
"kry",
"nie",
".",
"De",
"Gaulle",
"Die",
"Franse",
"president",
"Charles",
"de",
"Gaulle",
"het",
"die",
"ideeë",
"van",
"Schuman",
"en",
"Monnet",
"oor",
"supranasionalisme",
"verwerp",
"en",
"het",
"Frankryk",
"enige",
"tyd",
"uit",
"die",
"EEG",
"teruggetrek",
".",
"Die",
"ander",
"vyf",
"het",
"nogtans",
"nie",
"opgegee",
"nie",
".",
"Frankryk",
"keer",
"terug",
"omdat",
"die",
"Franse",
"ekonomie",
"dit",
"nodig",
"het",
",",
"maar",
"die",
"planne",
"vir",
"meer",
"supranasionalisme",
"word",
"bevries",
"(",
"die",
"kompromis",
"van",
"Luxemburg",
")",
".",
"Die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"verander",
"ook",
"sy",
"planne",
"en",
"wou",
"toetree",
".",
"Aanvanklik",
"blokkeer",
"De",
"Gaulle",
"dit",
".",
"Eerste",
"uitbreiding",
"Inhet",
"Denemarke",
",",
"Ierland",
"en",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"lid",
"geword",
"van",
"die",
"EG",
".",
"Die",
"Noorse",
"regering",
"onderhandel",
"ook",
"met",
"sukses",
",",
"maar",
"die",
"lidmaatskap",
"word",
"in",
"'n",
"referendum",
"deur",
"die",
"bevolking",
"afgewys",
".",
"Griekeland",
"het",
"lid",
"geword",
"in",
"Spanje",
"en",
"Portugal",
"het",
"ná",
"hulle",
"demokraties",
"geword",
"het",
"ingevolg",
".",
"Verdrag",
"van",
"Maastricht",
":",
"die",
"EU",
"In",
"hierdie",
"tydperk",
"het",
"'n",
"verwarrende",
"verskeidenheid",
"aan",
"(",
"intergoewermentele",
")",
"Europese",
"organisasies",
"bestaan",
".",
"Altiero",
"Spinelli",
"het",
"met",
"sy",
"Krokodilklub",
"–",
"met",
"gedeeltelike",
"sukses",
"–",
"geprobeer",
"om",
"verder",
"integrasie",
"'n",
"hupstoot",
"te",
"gee",
".",
"Hy",
"oortuig",
"die",
"Franse",
"president",
"François",
"Mitterrand",
"om",
"die",
"Franse",
"non",
"teen",
"verder",
"integrasie",
"en",
"meer",
"supransionalisme",
"op",
"te",
"gee",
".",
"Inword",
"die",
"besluitneming",
"versoepel",
"en",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Maastricht",
",",
"onderteken",
"in",
"het",
"die",
"oprigting",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"beteken",
".",
"Dit",
"het",
"die",
"basis",
"gelê",
"vir",
"verdere",
"vorme",
"van",
"samewerking",
"op",
"die",
"vlak",
"van",
"buitelandse-",
"en",
"veiligheidsbeleid",
",",
"op",
"die",
"interne",
"en",
"geregsvlak",
",",
"en",
"in",
"die",
"vorming",
"van",
"die",
"Ekonomiese",
"en",
"Monetêre",
"Unie",
".",
"Tweede",
"uitbreiding",
"Die",
"einde",
"van",
"die",
"Koue",
"Oorlog",
"bring",
"groot",
"veranderings",
".",
"Inis",
"die",
"Duitse",
"Demokratiese",
"Republiek",
"opgehef",
"en",
"word",
"hierdie",
"gebied",
"wat",
"op",
"papier",
"altyd",
"lid",
"gewees",
"het",
"geïntegreer",
"in",
"die",
"EU",
".",
"Dit",
"verloop",
"nie",
"sonder",
"probleme",
"nie",
".",
"Die",
"koppeling",
"tussen",
"die",
"munte",
",",
"die",
"ERM",
",",
"word",
"onhoudbaar",
"en",
"die",
"VK",
"verlaat",
"die",
"ERM",
".",
"Inword",
"Oostenryk",
",",
"Finland",
"en",
"Swede",
"lede",
"van",
"die",
"EU",
".",
"Aldrie",
"was",
"neutraal",
"in",
"die",
"Koue",
"Oorlog",
".",
"Die",
"Euro",
"is",
"iningevoer",
",",
"maar",
"sommige",
"lande",
"het",
"hul",
"eie",
"geldeenhede",
"behou",
".",
"Derde",
"uitbreiding",
"Tien",
"nuwe",
"lande",
"het",
"opMeilede",
"geword",
"van",
"die",
"EU",
":",
"Estland",
",",
"Hongarye",
",",
"Letland",
",",
"Litaue",
",",
"Malta",
",",
"Pole",
",",
"Siprus",
",",
"Slowenië",
",",
"Slowakye",
"en",
"Tsjeggië",
".",
"OpJanuariehet",
"Bulgarye",
"en",
"Roemenië",
"nog",
"bygekom",
".",
"Om",
"te",
"verseker",
"dat",
"die",
"Unie",
"na",
"hierdie",
"uitbreiding",
"steeds",
"goed",
"bestuurbaar",
"bly",
",",
"is",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Lissabon",
"inonderteken",
".",
"Inhet",
"die",
"Europese",
"Unie",
"die",
"Nobelprys",
"vir",
"Vrede",
"vir",
"\"",
"60",
"jare",
"Vrede",
"in",
"Europa",
"\"",
"ontvang",
".",
"OpJuliehet",
"Kroasië",
"by",
"die",
"EU",
"aangesluit",
",",
"sodat",
"die",
"EU",
"nou",
"in",
"totaal",
"uitlidlande",
"bestaan",
".",
"OpJanuariehet",
"die",
"Franse",
"oorsese",
"gebied",
"Mayotte",
"deel",
"van",
"die",
"EU-gebied",
"geword",
".",
"Tydlyn",
"Tydlyn",
"met",
"die",
"evolusie",
"van",
"die",
"struktuur",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
".",
"Lidlande",
"a",
"OpOktober",
"het",
"die",
"deelstate",
"of",
"Länder",
"van",
"die",
"voormalige",
"Duitse",
"Demokratiese",
"Republiek",
"tot",
"die",
"voormalige",
"Bondsrepubliek",
"Duitsland",
"toegetree",
"en",
"outomaties",
"deel",
"van",
"die",
"EU",
"geword",
".",
"b",
"Groenland",
"het",
"inoutonoom",
"van",
"Denemarke",
"geword",
"en",
"die",
"Europese",
"Gemeenskap",
"inverlaat",
",",
"na",
"aanleiding",
"van",
"'n",
"klein",
"referendum",
".",
"c",
"de",
"facto",
"is",
"slegs",
"die",
"suidelike",
"deel",
"van",
"Siprus",
"'n",
"lidland",
"van",
"die",
"EU",
".",
"Die",
"Turkse",
"Republiek",
"van",
"Noord-Siprus",
"is",
"'n",
"omstrede",
"gebied",
"en",
"word",
"net",
"deur",
"Turkye",
"erken",
".",
"Kandidaatlande",
"Amptelike",
"kandidaatlande",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"is",
"Albanië",
",",
"Noord-Masedonië",
",",
"Montenegro",
",",
"Serwië",
"en",
"Turkye",
".",
"Moontlike",
"kandidaatlande",
"is",
"Bosnië",
"en",
"Herzegowina",
"en",
"Kosovo",
".",
"Voormalige",
"kandidaatlande",
"is",
"Noorweë",
",",
"Switserland",
"en",
"Ysland",
".",
"Bestuur",
"Verdrae",
"Die",
"EU",
"is",
"gegrondves",
"op",
"twee",
"verdrae",
":",
"die",
"Verdrag",
"betreffende",
"die",
"Europese",
"Unie",
"en",
"die",
"Verdrag",
"betreffende",
"die",
"werking",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"nog",
"'n",
"apart",
"verdrag",
"vir",
"Euratom",
".",
"Instellinge",
"en",
"ander",
"liggame",
"Instellinge",
"Die",
"instellinge",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"is",
":",
"Die",
"Europese",
"Kommissie",
"Die",
"Europese",
"Parlement",
"Die",
"Europese",
"Raad",
"(",
"ook",
"wel",
"Europese",
"top",
"genoem",
")",
"Die",
"Europese",
"Rekenkamer",
"Die",
"Europese",
"Sentrale",
"Bank",
"Die",
"Hof",
"van",
"Justisie",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"Die",
"Raad",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"(",
"ook",
"wel",
"Raad",
"van",
"Ministers",
"genoem",
")",
"Europese",
"Parlement",
"Verspreiding",
"van",
"setels",
"per",
"land",
"in",
"die",
"Europese",
"Parlement",
":",
"Europese",
"Raad",
"Ander",
"instansies",
"Ander",
"instansies",
"is",
":",
"Die",
"Europese",
"Investeringsbank",
"(",
"met",
"daarin",
"inbegrepe",
"die",
"Europese",
"Investeringsfonds",
")",
".",
"Die",
"Komitee",
"van",
"die",
"Regio's",
"verteenwoordig",
"die",
"regionale",
"belang",
".",
"Die",
"Europese",
"Ekonomiese",
"en",
"Sosiaal",
"Komitee",
"adviseer",
"oor",
"die",
"ekonomiese",
"en",
"sosiale",
"beleid",
"(",
"hoofsaaklik",
"die",
"verhouding",
"tussen",
"werkgewers",
"en",
"werknemers",
")",
".",
"Die",
"Europese",
"Ombudsman",
",",
"wat",
"klagtes",
"oor",
"wanbeleid",
"van",
"EU-instellings",
"ondersoek",
".",
"Agentskappe",
"Daar",
"is",
"ook",
"nog",
"baie",
"EU-liggame",
",",
"dikwels",
"ingestel",
"deur",
"tweedegraadse",
"wetgewing",
",",
"wat",
"opgerig",
"is",
"vir",
"'n",
"spesiaal",
"doel",
".",
"Hierdie",
"liggame",
"word",
"die",
"agentskappe",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"genoem",
".",
"Wetgewingsprosedures",
"Daar",
"is",
"verskillende",
"maniere",
"waarop",
"die",
"Kommissie",
",",
"die",
"Parlement",
"en",
"die",
"Raad",
"tot",
"Europese",
"wetgewing",
"kom",
",",
"waarvan",
"die",
"belangrikste",
"die",
"gewone",
"wetgewingsprosedure",
"is",
".",
"Regsinstrumente",
"Die",
"Europese",
"Unie",
"ken",
"'n",
"aantal",
"regsinstrumente",
",",
"waarvan",
"die",
"belangrikste",
"die",
"Europese",
"verordening",
"en",
"die",
"Europese",
"riglyn",
"is",
".",
"'n",
"Verordening",
"het",
"direkte",
"regskrag",
",",
"'n",
"riglyn",
"moet",
"eers",
"in",
"die",
"nasionale",
"wetgewing",
"word",
"deurgevoer",
".",
"Amptelike",
"tale",
"Dieamptelike",
"tale",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"is",
":",
"Verhouding",
"tussen",
"die",
"EU",
"en",
"die",
"lidlande",
"Verdeling",
"van",
"die",
"bevoegdhede",
"Die",
"bevoegdhede",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"ten",
"opsigte",
"van",
"die",
"lidlande",
"is",
"sedert",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Lissabon",
"uitdruklik",
"vasgelê",
".",
"Hulle",
"word",
"ingedeel",
"in",
"drie",
"kategorieë",
":",
"Eksklusiewe",
"bevoegdhede",
":",
"net",
"die",
"EU",
"kan",
"op",
"hierdie",
"vlak",
"optree",
".",
"Die",
"lidlande",
"kan",
"slegs",
"die",
"beslissings",
"van",
"die",
"EU",
"uitvoer",
".",
"Gedeelde",
"bevoegdhede",
":",
"sowel",
"die",
"EU",
"as",
"die",
"lidlande",
"kan",
"wetgewend",
"optree",
".",
"As",
"die",
"EU",
"wetgewing",
"in",
"hierdie",
"sektore",
"uitvaardig",
"het",
"die",
"EU-reëls",
"wel",
"voorrang",
"op",
"die",
"nasionale",
"wette",
".",
"Die",
"meeste",
"EU-bevoegdhede",
"is",
"van",
"hierdie",
"soort",
".",
"Ondersteunende",
",",
"koördinerende",
"en",
"aanvullende",
"bevoegdhede",
":",
"soos",
"die",
"naam",
"reeds",
"sê",
"mag",
"die",
"EU",
"die",
"beleid",
"van",
"die",
"lidlande",
"in",
"hierdie",
"sektore",
"ondersteun",
",",
"aanvul",
"of",
"koördineer",
".",
"Die",
"lidlande",
"behou",
"egter",
"altyd",
"die",
"volledige",
"wetgewende",
"vryheid",
".",
"Die",
"EU",
"mag",
"op",
"hierdie",
"vlakke",
"geen",
"harmonisasie",
"tussen",
"die",
"verskillende",
"nasionale",
"stelsels",
"nastreef",
"nie",
".",
"Meestal",
"kom",
"hierdie",
"soort",
"bevoegdhede",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"'n",
"finansiële",
"bydrae",
"van",
"die",
"EU",
".",
"Regsposisie",
"Die",
"lidlande",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"het",
"mettertyd",
"'n",
"aansienlike",
"hoeveelheid",
"soewereiniteit",
"oorgedra",
"aan",
"die",
"Europese",
"Unie",
".",
"Die",
"Europese",
"Unie",
"het",
"as",
"sodanig",
"meer",
"mag",
"as",
"alle",
"andere",
"nie-soewereine",
"streeksorganisasies",
".",
"Op",
"verskillende",
"terreine",
"begin",
"die",
"EU",
"te",
"lyk",
"soos",
"'n",
"bondstaat",
"of",
"'n",
"statebond",
".",
"Die",
"Unie",
"bly",
"egter",
"gebaseer",
"op",
"verdrae",
"tussen",
"lidlande",
",",
"waaruit",
"volg",
"dat",
"die",
"Unie",
"slegs",
"bestaan",
"vanuit",
"die",
"wil",
"van",
"die",
"lidlande",
".",
"'n",
"Lidland",
"kan",
"op",
"elk",
"moment",
"besluit",
"om",
"terug",
"te",
"trek",
"uit",
"die",
"Unie",
"en",
"wysigings",
"aan",
"die",
"verdrae",
"moet",
"deur",
"alle",
"lidlande",
"individueel",
"geratifiseer",
"word",
".",
"In",
"hierdie",
"opsig",
"lyk",
"die",
"Europese",
"Unie",
"die",
"mees",
"op",
"'n",
"statebond",
",",
"wat",
"in",
"teenstelling",
"tot",
"'n",
"bondstaat",
"nie",
"soewerein",
"is",
"nie",
"en",
"dus",
"ook",
"slegs",
"bestaan",
"uit",
"die",
"grasie",
"van",
"die",
"lidlande",
".",
"'n",
"Statebond",
"in",
"die",
"tradisionele",
"betekenis",
"van",
"die",
"woord",
"het",
"egter",
"veel",
"meer",
"mag",
",",
"veral",
"op",
"die",
"vlak",
"van",
"buitelandse",
"sake",
"en",
"defensie",
".",
"Die",
"meeste",
"mense",
"klassifiseer",
"die",
"Europese",
"Unie",
"daarom",
"as",
"'n",
"struktuur",
"sui",
"generis",
",",
"'n",
"unieke",
"vorm",
"van",
"samewerking",
"tussen",
"lande",
".",
"Sedert",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Lissabon",
"besit",
"die",
"Unie",
"regspersoonlikheid",
".",
"Dit",
"magtig",
"die",
"Unie",
"om",
"origens",
"geensins",
"wetgewend",
"of",
"andersins",
"op",
"te",
"tree",
"nie",
",",
"buiten",
"die",
"bevoegdhede",
"wat",
"die",
"lidlande",
"van",
"die",
"EU",
"in",
"die",
"verdrae",
"aan",
"hom",
"toegedeel",
"het",
".",
"Intergoewermentalisme",
"en",
"supranasionalisme",
"Binne",
"die",
"EU",
"bestaan",
"'n",
"spanningsveld",
"tussen",
"intergoewermentele",
"en",
"supranasionale",
"tendense",
".",
"Intergoewermentalisme",
"is",
"'n",
"metode",
"van",
"besluitneming",
"in",
"internasionale",
"organisasies",
"waarby",
"die",
"mag",
"by",
"die",
"lidlande",
"lê",
"en",
"beslissings",
"met",
"eenvormheid",
"geneem",
"moet",
"word",
".",
"Afgevaardigdes",
"van",
"die",
"regerings",
"of",
"van",
"gekose",
"verteenwoordigings",
"het",
"uitsluitend",
"adviserende",
"of",
"uitvoerende",
"funksies",
".",
"Die",
"meeste",
"internasionale",
"organisasies",
"het",
"teenwoordig",
"'n",
"intergoewermentele",
"grondslag",
".",
"Supranasionalisme",
"is",
"'n",
"ander",
"metode",
"van",
"besluitneming",
".",
"Hier",
"lê",
"die",
"mag",
"by",
"onafhanklike",
"afgevaardigdes",
"van",
"die",
"regeringe",
"of",
"van",
"gekose",
"verteenwoordiginge",
".",
"lidlande",
"het",
"nog",
"steeds",
"mag",
",",
"maar",
"moet",
"hierdie",
"mag",
"deel",
"met",
"ander",
"instansies",
".",
"Bowendien",
"word",
"beslissings",
"net",
"by",
"'n",
"meerderheid",
"van",
"stemme",
"geneem",
".",
"Dit",
"kan",
"dan",
"ook",
"gebeur",
"dat",
"'n",
"lidland",
",",
"gedwonge",
"deur",
"ander",
"lidlande",
",",
"'n",
"beslissing",
"teen",
"sy",
"wil",
"moet",
"uitvoer",
".",
"Beide",
"vorme",
"van",
"besluitneming",
"het",
"aanhangers",
"binne",
"die",
"EU",
".",
"Voorstanders",
"van",
"supranasionalisme",
"redeneer",
"dat",
"dit",
"die",
"proses",
"van",
"integrasie",
"kan",
"versnel",
".",
"Wanneer",
"beslissings",
"wat",
"eenvormige",
"goedkeuring",
"van",
"alle",
"betrokke",
"regerings",
"vereis",
",",
"kan",
"dit",
"jare",
"duur",
"voordat",
"'n",
"besluit",
"geneem",
"word",
".",
"Voorstanders",
"van",
"intergoewermentalisme",
"argumenteer",
"dat",
"supranasionalisme",
"die",
"soewereiniteit",
"en",
"die",
"demokratiese",
"gehalte",
"van",
"afsonderlike",
"lande",
"in",
"gevaar",
"bring",
"en",
"meen",
"dat",
"die",
"legitimiteit",
"van",
"gemeenskaplike",
"besluite",
"alleen",
"afgelei",
"kan",
"word",
"van",
"die",
"legitimiteit",
"van",
"die",
"nasionale",
"regerings",
".",
"Frankryk",
"is",
"tradisioneel",
"'n",
"voorstander",
"van",
"'n",
"intergoewermentele",
"EU",
"gewees",
".",
"Dit",
"geld",
"ook",
"vir",
"euroskeptiese",
"lande",
"soos",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"en",
"Denemarke",
".",
"Lande",
"soos",
"België",
",",
"Duitsland",
"en",
"Italië",
"neig",
"meer",
"na",
"die",
"supranasionale",
"benadering",
".",
"In",
"die",
"praktyk",
"balanseer",
"die",
"EU",
"tussen",
"beide",
"ekstreme",
".",
"Hierdie",
"balans",
"is",
"egter",
"'n",
"moeisame",
"kompromie",
",",
"wat",
"dikwels",
"lei",
"tot",
"ingewikkelde",
"besluitnemingsprosesse",
".",
"Sien",
"ook",
"Erasmusbaba",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"inligting",
"Amptelike",
"tuisblad",
"Europese",
"Parlement",
"Raad",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"Europese",
"Kommissie",
"Europese",
"Raad",
"Europese",
"Sentrale",
"Bank",
"Afrikaanse",
"persberigte",
"Leopoldt",
"Scholtz",
":",
"Daar",
"skuil",
"meer",
"agter",
"EU",
"as",
"ideologie",
"\\",
".",
"In",
":",
"Maroela",
"Media,",
"Februarie",
"Wenners",
"van",
"die",
"Nobelprys",
"vir",
"Vrede",
"Brussel"
] |
80 | https://af.wikipedia.org/wiki/Elektroniese%20ingenieurswese | Elektroniese ingenieurswese | Elektroniese ingenieurswese behels die beheer en verwerking van elektrisiteit, as inligting in elektroniese vorm, of tydens die beheer en opwekking van meganiese, magnetiese of ander vorms van energie.
Die studie van die oordrag van elektriese krag of drywing val gewoonlik onder elektriese ingenieurswese, te wete die studie van swaarder strome, hoogspanning, elektriese motors, transformators, opwekkers, en transmissielyne.
Elektroniese ingenieurswese het te doen met die verwerking van elektriese seine deur digitale of analoog metodes, en die aanwending daarvan in beheer- of metingsbane.
Dit sluit in:
telekommunikasie en seinverwerking
akoestiek (klankstelsels)
elektronika (mikro-elektronika, halfgeleiers, analoog-elektronika, digitale elektronika)
elektroniese stroombaanteorie (insluitende filters)
mikrobeheerders en mikroverwerkers
beheerstelsels
kunsmatige intelligensie
Fisika
Ingenieurswese | [
"Elektroniese",
"ingenieurswese",
"behels",
"die",
"beheer",
"en",
"verwerking",
"van",
"elektrisiteit",
",",
"as",
"inligting",
"in",
"elektroniese",
"vorm",
",",
"of",
"tydens",
"die",
"beheer",
"en",
"opwekking",
"van",
"meganiese",
",",
"magnetiese",
"of",
"ander",
"vorms",
"van",
"energie",
".",
"Die",
"studie",
"van",
"die",
"oordrag",
"van",
"elektriese",
"krag",
"of",
"drywing",
"val",
"gewoonlik",
"onder",
"elektriese",
"ingenieurswese",
",",
"te",
"wete",
"die",
"studie",
"van",
"swaarder",
"strome",
",",
"hoogspanning",
",",
"elektriese",
"motors",
",",
"transformators",
",",
"opwekkers",
",",
"en",
"transmissielyne",
".",
"Elektroniese",
"ingenieurswese",
"het",
"te",
"doen",
"met",
"die",
"verwerking",
"van",
"elektriese",
"seine",
"deur",
"digitale",
"of",
"analoog",
"metodes",
",",
"en",
"die",
"aanwending",
"daarvan",
"in",
"beheer-",
"of",
"metingsbane",
".",
"Dit",
"sluit",
"in",
":",
"telekommunikasie",
"en",
"seinverwerking",
"akoestiek",
"(",
"klankstelsels",
")",
"elektronika",
"(",
"mikro-elektronika",
",",
"halfgeleiers",
",",
"analoog-elektronika",
",",
"digitale",
"elektronika",
")",
"elektroniese",
"stroombaanteorie",
"(",
"insluitende",
"filters",
")",
"mikrobeheerders",
"en",
"mikroverwerkers",
"beheerstelsels",
"kunsmatige",
"intelligensie",
"Fisika",
"Ingenieurswese"
] |
83 | https://af.wikipedia.org/wiki/Ekonomie | Ekonomie | Ekonomie is die sosiale wetenskap wat die produksie en verbruik van meetbare middele bestudeer. Dit behels die analise van die produksie, verspreiding en verbruik van goedere en dienste. Volkshuishouding is 'n verouderde term vir ekonomie.
Ekonomie word "positief" genoem wanneer dit poog om die gevolge van verskillende keuses aan die hand van 'n stel aannames te verduidelik en "normatief" wanneer dit 'n sekere aksie voorskryf.
Die onderwerp word breedweg verdeel in twee hoof vertakkings: mikro-ekonomie, wat gemoeid is met indiwiduele instansies, soos huishoudings en ondernemings, en makro-ekonomie, wat die ekonomie as 'n geheel beskou (insluitende inflasie, werkloosheid, industriële produksie en die rol van die regering). Aangeleenthede wat spesifiek aandag in ekonomie geniet is hulpbrontoedeling, produksie, verspreiding, handel en mededinging. Ekonomie kan in beginsel (en word toenemend) aangewend word om probleme wat keuses onder toestande van skaarsheid behels, of met die bepaling van waarde.
Geskiedenis
Ekonomiese aktiwiteite vind al duisende jare lank plaas en handel was reeds in antieke beskawings en vir antieke volke belangrik. Die eerste skrifstelsel van die wêreld het waarskynlik in Mesopotamië ontstaan om rekord te hou van al die handelstransaksies wat plaasgevind het. Wêreldryke (van die bekende wêreld van daardie tyd) soos die Romeinse Ryk se invloed het wyd gestrek en het vrye beweging van mense en goedere gestimuleer, wat verdere uitbreiding van handel meegebring het. Mettertyd het die lande in Europa se eie bruikbare hulpbronne min begin raak en het hulle elders na addisionele hulpbronne begin soek. Eers is daar handel gedryf met lande wat ander of addisionele hulpbronne nodig gehad het, maar toe is daar besluit dat dit baie goedkoper sou wees om eerder sulke lande te koloniseer. Slegs twee lande in Afrika - Ethiopië en Liberië - het kolonisasie vrygespring. Die res is almal deur 'n vreemde moondheid gekoloniseer en in die proses van hul hulpbronne gestroop.
Daar word dikwels na Europese lande se motivering om ander lande te koloniseer verwys as die drie G's: godsdiens, goud en gierigheid. Die hoofmotivering was om goud en ander minerale, edelstene en ook produkte soos speserye, tabak en tee te vind en vir die moederlande te verbou. 'n Bymotief was om die kolonies se bevolkings te kersten en op te voed, soos blyk uit die talle sendingstasies en sendingskole wat daar gevestig is. Europese lande meen dat kolonisasie ook vir die geokkupeerde lande voordele ingehou het en wys op die infrastruktuur, mynboubedrywighede en nywerhede wat gevestig is, die landboubedrywighede wat begin is en die tegnologie, kundigheid en opleiding wat die produkte was van hul okkupasie.
Studievelde in die ekonomie
Ekonomie word gewoonlik verdeel in twee hoof vertakkinge:
Mikro-ekonomie, wat die ekonomiese gedrag van indiwiduele rolspelers soos besighede, huishoudings en indiwidue bestudeer, met die oog om die besluitneming te midde van skaarsheid te verstaan asook die gevolge van sodanige besluite.
Makro-ekonomie, bestudeer die ekonomie as 'n geheel met die doel om die wisselwerking tussen ekonomiese maatstawwe te verstaan soos onder andere nasionale inkomste, werksgeleenthede en inflasie.
Pogings om hierdie twee vertakkinge saam te versmelt of om die onderskeid tussen hulle te weerlê is belangrike motiverings in heelwat onlangse ekonomiese gedagtes, veral in die laat 1970's en vroeë 1980's. Vandag bestaan eenstemmigheid oor die standpunt dat goeie makro-ekonomie 'n sterk mikro-ekonomiese grondslag moet hê; dit wil sê die uitgangspunte moet 'n teoretiese en bewese ondersteuning in mikro-ekonomie geniet.
Ekonomie kan ook verder onderverdeel word wat nie altyd netjies inskakel by die makro/mikro verdeling nie. By hierdie ondervertakkinge word ingesluit: internasionale ekonomie, arbeidsekonomie, welsynsekonomie, hulpbronekonomie, omgewingsekonomie, bestuursekonomie, finansiële ekonomie, stedelike ekonomie en ekonomiese aardrykskunde.
Daar bestaan ook metodologieë wat deur ekonome gebruik word waarvan die onderliggende teorieë baie belangrik is.
Die mees betekenisvolle voorbeeld hiervan mag dalk ekonometrie wees, wat statistiese tegnieke gebruik om ekonomiese data te bestudeer. Ekonometriese tegnieke word ook aangewend om vooruitskattings van makro-ekonomiese groothede te bepaal. Berekeningsekonomie is afhanklik van wiskundige metodes wat ekonometrie dan insluit.
'n Ander meer onlangse tendens en nader verwant aan mikro-ekonomie, is om sosiale sielkundige begrippe (gedragsekonomie) en metodes (eksperimentele ekonomie) te gebruik in die studie van ekonomie.
Ander onderverdelings is ook moontlik. Finansies is tradisioneel as deel van ekonomie beskou– aangesien die inhoud en die resultate daarvan natuurlik uit mikro-ekonomie spruit – die vakgebied is egter effektief as 'n onafhanklik dog verwante dissipline gevestig.
Daar bestaan 'n toenemende tendens om idees en metodes van ekonomie in 'n wyer konteks toe te pas. Aangesien ekonomiese analise op besluitneming fokus, kan dit toegepas word (met wisselvallige resultate) op ander velde waar mense alternatiewe moet oorweeg – opvoeding, huwelik, gesondheid ens.
Die velde wat ondersoek word in Ekonomie oorvleuel dus dikwels met ander sosiale wetenskappe insluitend politieke wetenskap en sosiologie. Sien politiese ekonomie vir die studie van ekonomie in die politieke konteks. Die oorheersende politiese ekonomie word losweg kapitalisme genoem.
Ekonomiese aannames
Vraag en aanbod
In mikro-ekonomiese teorie poog vraag en aanbod om die prys en hoeveelheid goedere wat in kompeterende markte verkoop word te beskryf, verduidelik en te voorspel. Dit is een van die mees fundamentele ekonomiese modelle, wat oraloor gebruik word as 'n basiese bousteen tot 'n wye reeks meer gedetailleerde ekonomiese modelle en teorieë.
Die teorie beweer oor die algemeen dat waar goedere in 'n mark verhandel word teen 'n prys waar verbruikers meer goedere aanvra as wat die ondernemings bereid is om te verskaf, die tekort sal neig om die prys van die goedere op te stoot. Die verbruikers wat bereid is om meer te betaal sal die markprys hoër bie. Teenoorgesteld sal die pryse geneig wees om te val as die hoeveelheid goedere wat aangebied word die vraag daarna oorskry. Hierdie prys/hoeveelheid aanpassingsmeganisme veroorsaak dat die mark 'n ewewigspunt nader, 'n punt waar daar nie meer enige druk vir verandering bestaan nie. Hierdie teoretiese punt van stabiliteit word gedefinieer as die punt waar produsente bereid is om presies dieselfde hoeveelheid goedere te verskaf as wat die verbruikers wil koop.
Die teorie van vraag en aanbod is belangrik in die werking van 'n markgerigte ekonomie in soverre dit die meganisme verduidelik aan die hand waarvan besluite oor hulpbron toewysings gemaak word.
Prys
Ten einde die eb en vloed van vraag en aanbod te meet is 'n meetbare waarde nodig. Die oudste en mees algemeen gebruikte is Prys, of dan die heersende ruilkoers tussen kopers en verkopers in 'n mark. Prysteorie volg die beweging van meetbare hoeveelhede oor tyd na asook die verwantskap tussen prys en ander meetbare hoeveelhede. In Adam Smith se Wealth of Nations is daar verwys na die kompromis tussen prys en gerief. Ekonomiese teorie is tot 'n groot mate gebaseer op die prys en die vraag en aanbod teorie. In ekonomiese teorie vind die mees effektiewe kommunikasie plaas wanneer veranderinge in die ekonomie plaasvind deur middel van prys, waar 'n ooraanbod lei tot laer pryse en 'n te hoë vraag lei tot hoër pryse.
In baie praktiese ekonomiese modelle, word 'n mate van "prysvastheid" by die model ingesluit om voorsiening te maak vir die waarneembare feit dat in baie markte pryse nie vloeibaar is nie. Ekonomiese beleid wentel dikwels rondom argumente oor wat die "ekonomiese wrywing" of prysvastheid veroorsaak, wat op sy beurt die ewewig tussen vraag en aanbod verhoed.
'n Ander omstrede ekonomiese aangeleentheid is of waarde korrek deur prys gemeet word aldan nie. In hoofstroom markgerigte ekonomie, waar daar beduidende tekorte bestaan wat nie in prys vervat is nie word daar gesê dat daar 'n eksternalisasie van koste bestaan. Markgerigte ekonomie voorspel dat skaars goedere wat te laag geprys is oorverbruik word (Sien sosiale koste). Hierdie begrip lei tot die openbare goedere teorie.
Skaarsheid
Omdat skaarsheid en besluitneming sentrale begrippe is in ekonomiese teorie, is die vraag oor watter die basiese kompromieë is, van kardinale belang. In elke ekonomiese teorie vind daar 'n basiese uitruiling van twee of meer skaars goedere plaas. Adam Smith het dit gedefinieer as die ruil van tyd of gerief vir geld. 'n Persoon kan byvoorbeeld naby 'n dorp bly en meer betaal vir sy huis of verder weg bly en minder betaal maar die met "ongerief betaal" vir die verskil.
Die uitgangspunt dat die primêre kompromie in ekonomie tussen tyd en geld is, het verskeie opponente. Elkeen hiervan baseer hulle standpunt oor skaarsheid op verskillende fundamentele kompromieë. 'n Klein aantal ekonome verkies om ekonomie te definieer as die studie van hoe en waarom mense handel dryf; hierdie definisie impliseer egter relatiewe skaarsheid.
Marginalisme
In marginalistiese ekonomiese teorie word die prysvlakke bepaal deur die marginale koste en marginale gebruikswaarde. Die prys van alle goedere sal die koste wees van die maak van die laaste een wat mense nog sal koop, die prys van alle werkers in 'n onderneming sal die koste wees van die laaste een wat die onderneming benodig. Marginalisme ondersoek besluite gebaseer op die grense, wat die koste van produksie van die volgende eenheid is teenoor hoeveel wins dit sal lewer. Wanneer marginale opbrengs op 'n aksie nul bereik, sal die aksie stopgesit word. Marginale gebruikswaarde is die hoeveelheid genieting of nut 'n indiwidu put uit 'n aankoop van 'n item teenoor die aankoop van een minder daarvan. Marginale beloning is dikwels onderhewig aan verminderende opbrengste, die verkryging van 'n verlaagde beloning uit meer produksie of verbruik – die tiende lekkertjie smaak nie so lekker soos die eerste nie en bring dus 'n verminderde marginale gebruikswaarde mee.
Marginalisme het toenemend belangrikheid in ekonomiese teorie verkry in die laat 19de eeu en is 'n tegniek wat gebruik word om te analiseer hoe ekonomiese stelsels sal reageer. Marginale koste van produksie verdeel die kostes in vaste kostes wat betaal moet word onafhanklik van hoeveel goedere geproduseer word, en veranderlike kostes. Die marginale koste is die veranderlike koste van die laaste eenheid plus die persentasie van die vaste koste. Marginalisme veronderstel dat wanneer die wins uit van die volgende eenheid nul bereik, dat die eenheid nie geproduseer sal word nie.
Waarde
Daar kan beweer word dat onderliggend tot ekonomiese teorie daar 'n teorie oor waarde moet wees. Waarde kan gedefinieer word as die onderliggende aktiwiteite wat ekonomie meet en beskryf.
Adam Smith het arbeid as die onderliggende bron van waarde gedefinieer en die arbeidsteorie van waarde vorm die grondslag van Karl Marx , David Ricardo en vele ander klassieke ekonome se werk. Die arbeidsteorie van waarde voer aan dat goedere of dienste se waarde gemeet kan word aan die arbeid wat dit neem om dit te vervaardig. Hierdie waarde bepaal dan die kommoditeitsprys. Die arbeidsteorie van prys en die naverwante koste-van-produksie teorie van waarde oorheers die werk van die meerderheid klassieke ekonome, maar dit is by verre nie die enigste aanvaarde basis vir waardebepaling nie. Die neo-klassieke ekonome en die Oostenrykse leerskool ekonome verkies die marginale teorie van waarde.
Markteorie beweer weer dat daar nie 'n waarde anders as prys is nie, dat die mark al die beskikbare inligting in prys vervat, en solank as wat die markte oop bly sal die prys en waarde dieselfde wees. Hierdie teorie berus op die begrip van die rasionele ekonomiese speler.
'n Ander stel teorieë berus op die begrip dat daar 'n basiese eksterne skaarsheid bestaan en dat waarde die verwantskap tot daardie basiese skaarsheid verteenwoordig. Teorieë gebaseer op ekonomie wat beperk word deur die beskikbaarheid van energie of 'n goudstandaard val in hierdie kategorie.
Al hierdie teorieë maak deel uit van hedendaagse ekonomiese studies.
Ekonomiese taal en redenasies
Ekonomie maak staat op nougesette redenasiestyle, meer as enige ander sosiale wetenskap. Ekonomiese metodologie het verskeie wisselwerkende onderverdelings;
Die versameling van ekonomiese data. Hierdie data bestaan uit meetbare waardes van prys en veranderinge in pryse van meetbare goedere. Byvoorbeeld: die koste om 'n werker vir 'n week te huur of die koste van spesifieke goedere en hoeveel daarvan verbruik word.
Formulering van modelle van ekonomiese verwantskappe, byvoorbeeld, die verwantskap tussen algemene prysvlakke en die algemene indiensnemingsvlakke. Dit sluit waarneembare vorme van ekonomiese aktiwiteite in: geld, verbruik, voorkeure, koop, verkoop, pryse ens. Sommige modelle is eenvoudige rekeningkundige modelle, terwyl ander veronderstellings maak rondom spesifieke tipe ekonomiese gedrag, soos bv. Die maksimering van gebruikswaarde of van wins. 'n Voorbeeld van 'n model wat beide die aspekte illustreer is die klassieke wiskundige formulering van die Keynesiese stelsel wat die verbruiksfunksie en die nasionale inkomste gelykheid insluit. In hierdie artikel word na sulke modelle as formele modelle verwys al is hulle nie formeel in die sin van formele logika nie.
Skep van Ekonomiese statistiek. Die data wat versamel is word in die model ingevoer om 'n verteenwoordiging van die ekonomiese aktiwiteit te skep. Byvoorbeeld: die algemene prysvlak is 'n teoretiese idee algemeen in makro-ekonomiese modelle. Die voorspelling van 'n spesifieke inflasiekoers behels die neem van meetbare pryse en 'n model van mense se verbruiksgewoontes om sodoende 'n algemene prysvlak te bepaal vanuit die beskikbare inligting in die model. Veronderstel byvoorbeeld dat petrol 4 Rand 'n liter kos: om die prysvlak te bereken sal 'n model vereis van hoeveel petrol die gemiddelde persoon verbruik en hoeveel van sy inkomste daarvoor opsygesit word —maar dit vereis ook 'n model van hoe mense petrol verbruik en watter ander goedere/dienste plaasvervangers daarvoor is.
Beredenering vanuit die ekonomiese modelle. Die proses van beredenering (sien die artikels oor informele logika, logiese beredenering) kan soms gevorderde wiskunde insluit. Byvoorbeeld, 'n gevestigde tradisie onder ekonome is om ekonomiese veranderlikes aan die hand van twee-dimensionele grafieke te beredeneer, waar die kurwes wat die verwantskappe verteenwoordig tussen die asveranderlikes in verskeie indekse vervat word. Soos algemeen in wetenskap kan die gevolgtrekkings wat gemaak word deur die beredenering 'n voorspellende asook 'n bevestigende (of weerleggende) waarde hê. 'n voorbeeld van voorspellende waarde van ekonomiese teorie is die voorspelling van die uitwerking van huidige begrotingstekort op rentekoerse vir die volgende 10 jaar. 'n Voorbeeld van die bevestigende waarde van ekonomiese teorie sal die bevestiging (of weerlegging) van teorieë wees oor die verwantskap tussen marginale belastingkoerse en die begrotingstekort.
Formele modellering is gegrond op die algemene beginsels van konsekwentheid en volledigheid.
Die ontwikkeling van ekonomiese denke
Die begrip ekonomie is rondom 1870 gevorm en gewild gemaak deur neo-klassieke ekonome soos Alfred Marshall en het politiese ekonomie vervang. Die begrip politiese ekonomie is deurgaans gebruik in die 18-19de eeue deur denkers soos Adam Smith, David Ricardo en Karl Marx. Ekonomie word afgelei vanuit die Griekse woord oikos- wat huis of nedersetting beteken en nomos vir wette of norme.
Ekonomiese denkrigtings kan rofweg in drie fases verdeel word: Voormodern (Grieks, Romeins, Arabies), Vroeë modern en Modern (sedert Adam Smith in die laat 18de eeu). Sistematiese ekonomiese teorie is hoofsaaklik in die moderne tyd ontwikkel.
Denkrigtings van ekonomie
Daar was al verskeie wedywerende ekonomiese denkrigtings jeens kapitalisme van die laat 18de eeu tot op hede gewees. Belangrike denkrigtings is klassieke ekonomie, Marxistiese ekonomie, Keynesiese ekonomie, Neo-klassieke ekonomie en Nuwe klassieke ekonomie. Daar bestaan ook ander denkrigtings. Hierdie denkrigtings is oor verskeie jare ontwikkel, en verskil fundamenteel met mekaar.
Neo-klassieke ekonomie
Neo-klassieke ekonomie gaan van die veronderstelling uit dat hulpbronne skaars is en dat dit nodig is om te kies tussen wedywerende alternatiewe. Dit wil sê, ekonomie het te doen met kompromieë. Met skaarsheid behels die kies van 'n alternatief die opsegging van 'n ander alternatief – ook genoem die geleentheidskoste. Die geleentheidskoste skep 'n inbegrepe prysverwantskap tussen wedywerende alternatiewe. Verder word skaarsheid eksplisiet gekwantifiseer deur prysverwantskappe in beide die markgerigte en beplande ekonomieë.
Die verstaan van keuses wat deur indiwidue en groepe gemaak word is van kernbelang. Ekonome glo dat aansporings en begeertes 'n belangrike rol speel in besluitneming. Begrippe van die nuttigheidsleer filosofiese denkrigting word gebruik as analitiese begrippe in ekonomie, al verstaan ekonome dat die gemeenskap nie nuttigheidsleer doelwitte sal aanneem nie. Een voorbeeld hiervan is die idee van die gebruikswaardefunksie, wat aanvaar word as die wyse waarop indiwiduele ekonomiese spelers besluit wat hulle gelukkig maak en watter besluite hulle maak in die nastrewe van daardie geluk.
Sien ook
Goudstandaard
Landbou-ekonomie
Kommunisme
Mededingingskommissie
Vierde Industriële Revolusie
Omgewingsekonomie
Blou ekonomie
Ruimte-ekonomie
Sirkulêre ekonomie
Regverdige handel
Neuro-ekonomie
Eksterne skakels
National Council on Economic Education
'n Bron van gratis studie notas oor ekonomie
'n Gids na verskeie aanlyn ekonomiese handboeke
OECD Statistics Organization For Co-operation and Economic Development Statistical site.
Economics Directory
Bureau of Labor Statistics Amerikaanse mannekragdepartement se statistiek afdeling.
Die wêreldbank se datawerf
VSA se Departement van Handel se Ekonomiese Statistiek
Brief Introduction to Macroeconomics by Paul Krugman
Paul Krugman's Page, including the essay There's something about macro.
The National Voluntary Content. ERIC Digests.
Recent Trends in Economic Education. ERIC Digest.
Schools of Thought – Compare one versus another regarding particular issues
Classiques des Sciences Sociales More than 800 full text books and articles (in French)
The Nature of Things by Jean-Baptiste Say - An essay in which Say claim that economics isn't an ethical system that one can simply refute on the basis one doesn't accept its values - it is a collection of theories and models that explain inductively found principles.
Dictionary of the history of Ideas: History of Economics | [
"Ekonomie",
"is",
"die",
"sosiale",
"wetenskap",
"wat",
"die",
"produksie",
"en",
"verbruik",
"van",
"meetbare",
"middele",
"bestudeer",
".",
"Dit",
"behels",
"die",
"analise",
"van",
"die",
"produksie",
",",
"verspreiding",
"en",
"verbruik",
"van",
"goedere",
"en",
"dienste",
".",
"Volkshuishouding",
"is",
"'n",
"verouderde",
"term",
"vir",
"ekonomie",
".",
"Ekonomie",
"word",
"\"",
"positief",
"\"",
"genoem",
"wanneer",
"dit",
"poog",
"om",
"die",
"gevolge",
"van",
"verskillende",
"keuses",
"aan",
"die",
"hand",
"van",
"'n",
"stel",
"aannames",
"te",
"verduidelik",
"en",
"\"",
"normatief",
"\"",
"wanneer",
"dit",
"'n",
"sekere",
"aksie",
"voorskryf",
".",
"Die",
"onderwerp",
"word",
"breedweg",
"verdeel",
"in",
"twee",
"hoof",
"vertakkings",
":",
"mikro-ekonomie",
",",
"wat",
"gemoeid",
"is",
"met",
"indiwiduele",
"instansies",
",",
"soos",
"huishoudings",
"en",
"ondernemings",
",",
"en",
"makro-ekonomie",
",",
"wat",
"die",
"ekonomie",
"as",
"'n",
"geheel",
"beskou",
"(",
"insluitende",
"inflasie",
",",
"werkloosheid",
",",
"industriële",
"produksie",
"en",
"die",
"rol",
"van",
"die",
"regering",
")",
".",
"Aangeleenthede",
"wat",
"spesifiek",
"aandag",
"in",
"ekonomie",
"geniet",
"is",
"hulpbrontoedeling",
",",
"produksie",
",",
"verspreiding",
",",
"handel",
"en",
"mededinging",
".",
"Ekonomie",
"kan",
"in",
"beginsel",
"(",
"en",
"word",
"toenemend",
")",
"aangewend",
"word",
"om",
"probleme",
"wat",
"keuses",
"onder",
"toestande",
"van",
"skaarsheid",
"behels",
",",
"of",
"met",
"die",
"bepaling",
"van",
"waarde",
".",
"Geskiedenis",
"Ekonomiese",
"aktiwiteite",
"vind",
"al",
"duisende",
"jare",
"lank",
"plaas",
"en",
"handel",
"was",
"reeds",
"in",
"antieke",
"beskawings",
"en",
"vir",
"antieke",
"volke",
"belangrik",
".",
"Die",
"eerste",
"skrifstelsel",
"van",
"die",
"wêreld",
"het",
"waarskynlik",
"in",
"Mesopotamië",
"ontstaan",
"om",
"rekord",
"te",
"hou",
"van",
"al",
"die",
"handelstransaksies",
"wat",
"plaasgevind",
"het",
".",
"Wêreldryke",
"(",
"van",
"die",
"bekende",
"wêreld",
"van",
"daardie",
"tyd",
")",
"soos",
"die",
"Romeinse",
"Ryk",
"se",
"invloed",
"het",
"wyd",
"gestrek",
"en",
"het",
"vrye",
"beweging",
"van",
"mense",
"en",
"goedere",
"gestimuleer",
",",
"wat",
"verdere",
"uitbreiding",
"van",
"handel",
"meegebring",
"het",
".",
"Mettertyd",
"het",
"die",
"lande",
"in",
"Europa",
"se",
"eie",
"bruikbare",
"hulpbronne",
"min",
"begin",
"raak",
"en",
"het",
"hulle",
"elders",
"na",
"addisionele",
"hulpbronne",
"begin",
"soek",
".",
"Eers",
"is",
"daar",
"handel",
"gedryf",
"met",
"lande",
"wat",
"ander",
"of",
"addisionele",
"hulpbronne",
"nodig",
"gehad",
"het",
",",
"maar",
"toe",
"is",
"daar",
"besluit",
"dat",
"dit",
"baie",
"goedkoper",
"sou",
"wees",
"om",
"eerder",
"sulke",
"lande",
"te",
"koloniseer",
".",
"Slegs",
"twee",
"lande",
"in",
"Afrika",
"-",
"Ethiopië",
"en",
"Liberië",
"-",
"het",
"kolonisasie",
"vrygespring",
".",
"Die",
"res",
"is",
"almal",
"deur",
"'n",
"vreemde",
"moondheid",
"gekoloniseer",
"en",
"in",
"die",
"proses",
"van",
"hul",
"hulpbronne",
"gestroop",
".",
"Daar",
"word",
"dikwels",
"na",
"Europese",
"lande",
"se",
"motivering",
"om",
"ander",
"lande",
"te",
"koloniseer",
"verwys",
"as",
"die",
"drie",
"G's",
":",
"godsdiens",
",",
"goud",
"en",
"gierigheid",
".",
"Die",
"hoofmotivering",
"was",
"om",
"goud",
"en",
"ander",
"minerale",
",",
"edelstene",
"en",
"ook",
"produkte",
"soos",
"speserye",
",",
"tabak",
"en",
"tee",
"te",
"vind",
"en",
"vir",
"die",
"moederlande",
"te",
"verbou",
".",
"'n",
"Bymotief",
"was",
"om",
"die",
"kolonies",
"se",
"bevolkings",
"te",
"kersten",
"en",
"op",
"te",
"voed",
",",
"soos",
"blyk",
"uit",
"die",
"talle",
"sendingstasies",
"en",
"sendingskole",
"wat",
"daar",
"gevestig",
"is",
".",
"Europese",
"lande",
"meen",
"dat",
"kolonisasie",
"ook",
"vir",
"die",
"geokkupeerde",
"lande",
"voordele",
"ingehou",
"het",
"en",
"wys",
"op",
"die",
"infrastruktuur",
",",
"mynboubedrywighede",
"en",
"nywerhede",
"wat",
"gevestig",
"is",
",",
"die",
"landboubedrywighede",
"wat",
"begin",
"is",
"en",
"die",
"tegnologie",
",",
"kundigheid",
"en",
"opleiding",
"wat",
"die",
"produkte",
"was",
"van",
"hul",
"okkupasie",
".",
"Studievelde",
"in",
"die",
"ekonomie",
"Ekonomie",
"word",
"gewoonlik",
"verdeel",
"in",
"twee",
"hoof",
"vertakkinge",
":",
"Mikro-ekonomie",
",",
"wat",
"die",
"ekonomiese",
"gedrag",
"van",
"indiwiduele",
"rolspelers",
"soos",
"besighede",
",",
"huishoudings",
"en",
"indiwidue",
"bestudeer",
",",
"met",
"die",
"oog",
"om",
"die",
"besluitneming",
"te",
"midde",
"van",
"skaarsheid",
"te",
"verstaan",
"asook",
"die",
"gevolge",
"van",
"sodanige",
"besluite",
".",
"Makro-ekonomie",
",",
"bestudeer",
"die",
"ekonomie",
"as",
"'n",
"geheel",
"met",
"die",
"doel",
"om",
"die",
"wisselwerking",
"tussen",
"ekonomiese",
"maatstawwe",
"te",
"verstaan",
"soos",
"onder",
"andere",
"nasionale",
"inkomste",
",",
"werksgeleenthede",
"en",
"inflasie",
".",
"Pogings",
"om",
"hierdie",
"twee",
"vertakkinge",
"saam",
"te",
"versmelt",
"of",
"om",
"die",
"onderskeid",
"tussen",
"hulle",
"te",
"weerlê",
"is",
"belangrike",
"motiverings",
"in",
"heelwat",
"onlangse",
"ekonomiese",
"gedagtes",
",",
"veral",
"in",
"die",
"laats",
"en",
"vroeës",
".",
"Vandag",
"bestaan",
"eenstemmigheid",
"oor",
"die",
"standpunt",
"dat",
"goeie",
"makro-ekonomie",
"'n",
"sterk",
"mikro-ekonomiese",
"grondslag",
"moet",
"hê",
";",
"dit",
"wil",
"sê",
"die",
"uitgangspunte",
"moet",
"'n",
"teoretiese",
"en",
"bewese",
"ondersteuning",
"in",
"mikro-ekonomie",
"geniet",
".",
"Ekonomie",
"kan",
"ook",
"verder",
"onderverdeel",
"word",
"wat",
"nie",
"altyd",
"netjies",
"inskakel",
"by",
"die",
"makro/mikro",
"verdeling",
"nie",
".",
"By",
"hierdie",
"ondervertakkinge",
"word",
"ingesluit",
":",
"internasionale",
"ekonomie",
",",
"arbeidsekonomie",
",",
"welsynsekonomie",
",",
"hulpbronekonomie",
",",
"omgewingsekonomie",
",",
"bestuursekonomie",
",",
"finansiële",
"ekonomie",
",",
"stedelike",
"ekonomie",
"en",
"ekonomiese",
"aardrykskunde",
".",
"Daar",
"bestaan",
"ook",
"metodologieë",
"wat",
"deur",
"ekonome",
"gebruik",
"word",
"waarvan",
"die",
"onderliggende",
"teorieë",
"baie",
"belangrik",
"is",
".",
"Die",
"mees",
"betekenisvolle",
"voorbeeld",
"hiervan",
"mag",
"dalk",
"ekonometrie",
"wees",
",",
"wat",
"statistiese",
"tegnieke",
"gebruik",
"om",
"ekonomiese",
"data",
"te",
"bestudeer",
".",
"Ekonometriese",
"tegnieke",
"word",
"ook",
"aangewend",
"om",
"vooruitskattings",
"van",
"makro-ekonomiese",
"groothede",
"te",
"bepaal",
".",
"Berekeningsekonomie",
"is",
"afhanklik",
"van",
"wiskundige",
"metodes",
"wat",
"ekonometrie",
"dan",
"insluit",
".",
"'n",
"Ander",
"meer",
"onlangse",
"tendens",
"en",
"nader",
"verwant",
"aan",
"mikro-ekonomie",
",",
"is",
"om",
"sosiale",
"sielkundige",
"begrippe",
"(",
"gedragsekonomie",
")",
"en",
"metodes",
"(",
"eksperimentele",
"ekonomie",
")",
"te",
"gebruik",
"in",
"die",
"studie",
"van",
"ekonomie",
".",
"Ander",
"onderverdelings",
"is",
"ook",
"moontlik",
".",
"Finansies",
"is",
"tradisioneel",
"as",
"deel",
"van",
"ekonomie",
"beskou",
"–",
"aangesien",
"die",
"inhoud",
"en",
"die",
"resultate",
"daarvan",
"natuurlik",
"uit",
"mikro-ekonomie",
"spruit",
"–",
"die",
"vakgebied",
"is",
"egter",
"effektief",
"as",
"'n",
"onafhanklik",
"dog",
"verwante",
"dissipline",
"gevestig",
".",
"Daar",
"bestaan",
"'n",
"toenemende",
"tendens",
"om",
"idees",
"en",
"metodes",
"van",
"ekonomie",
"in",
"'n",
"wyer",
"konteks",
"toe",
"te",
"pas",
".",
"Aangesien",
"ekonomiese",
"analise",
"op",
"besluitneming",
"fokus",
",",
"kan",
"dit",
"toegepas",
"word",
"(",
"met",
"wisselvallige",
"resultate",
")",
"op",
"ander",
"velde",
"waar",
"mense",
"alternatiewe",
"moet",
"oorweeg",
"–",
"opvoeding",
",",
"huwelik",
",",
"gesondheid",
"ens",
".",
"Die",
"velde",
"wat",
"ondersoek",
"word",
"in",
"Ekonomie",
"oorvleuel",
"dus",
"dikwels",
"met",
"ander",
"sosiale",
"wetenskappe",
"insluitend",
"politieke",
"wetenskap",
"en",
"sosiologie",
".",
"Sien",
"politiese",
"ekonomie",
"vir",
"die",
"studie",
"van",
"ekonomie",
"in",
"die",
"politieke",
"konteks",
".",
"Die",
"oorheersende",
"politiese",
"ekonomie",
"word",
"losweg",
"kapitalisme",
"genoem",
".",
"Ekonomiese",
"aannames",
"Vraag",
"en",
"aanbod",
"In",
"mikro-ekonomiese",
"teorie",
"poog",
"vraag",
"en",
"aanbod",
"om",
"die",
"prys",
"en",
"hoeveelheid",
"goedere",
"wat",
"in",
"kompeterende",
"markte",
"verkoop",
"word",
"te",
"beskryf",
",",
"verduidelik",
"en",
"te",
"voorspel",
".",
"Dit",
"is",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"fundamentele",
"ekonomiese",
"modelle",
",",
"wat",
"oraloor",
"gebruik",
"word",
"as",
"'n",
"basiese",
"bousteen",
"tot",
"'n",
"wye",
"reeks",
"meer",
"gedetailleerde",
"ekonomiese",
"modelle",
"en",
"teorieë",
".",
"Die",
"teorie",
"beweer",
"oor",
"die",
"algemeen",
"dat",
"waar",
"goedere",
"in",
"'n",
"mark",
"verhandel",
"word",
"teen",
"'n",
"prys",
"waar",
"verbruikers",
"meer",
"goedere",
"aanvra",
"as",
"wat",
"die",
"ondernemings",
"bereid",
"is",
"om",
"te",
"verskaf",
",",
"die",
"tekort",
"sal",
"neig",
"om",
"die",
"prys",
"van",
"die",
"goedere",
"op",
"te",
"stoot",
".",
"Die",
"verbruikers",
"wat",
"bereid",
"is",
"om",
"meer",
"te",
"betaal",
"sal",
"die",
"markprys",
"hoër",
"bie",
".",
"Teenoorgesteld",
"sal",
"die",
"pryse",
"geneig",
"wees",
"om",
"te",
"val",
"as",
"die",
"hoeveelheid",
"goedere",
"wat",
"aangebied",
"word",
"die",
"vraag",
"daarna",
"oorskry",
".",
"Hierdie",
"prys/hoeveelheid",
"aanpassingsmeganisme",
"veroorsaak",
"dat",
"die",
"mark",
"'n",
"ewewigspunt",
"nader",
",",
"'n",
"punt",
"waar",
"daar",
"nie",
"meer",
"enige",
"druk",
"vir",
"verandering",
"bestaan",
"nie",
".",
"Hierdie",
"teoretiese",
"punt",
"van",
"stabiliteit",
"word",
"gedefinieer",
"as",
"die",
"punt",
"waar",
"produsente",
"bereid",
"is",
"om",
"presies",
"dieselfde",
"hoeveelheid",
"goedere",
"te",
"verskaf",
"as",
"wat",
"die",
"verbruikers",
"wil",
"koop",
".",
"Die",
"teorie",
"van",
"vraag",
"en",
"aanbod",
"is",
"belangrik",
"in",
"die",
"werking",
"van",
"'n",
"markgerigte",
"ekonomie",
"in",
"soverre",
"dit",
"die",
"meganisme",
"verduidelik",
"aan",
"die",
"hand",
"waarvan",
"besluite",
"oor",
"hulpbron",
"toewysings",
"gemaak",
"word",
".",
"Prys",
"Ten",
"einde",
"die",
"eb",
"en",
"vloed",
"van",
"vraag",
"en",
"aanbod",
"te",
"meet",
"is",
"'n",
"meetbare",
"waarde",
"nodig",
".",
"Die",
"oudste",
"en",
"mees",
"algemeen",
"gebruikte",
"is",
"Prys",
",",
"of",
"dan",
"die",
"heersende",
"ruilkoers",
"tussen",
"kopers",
"en",
"verkopers",
"in",
"'n",
"mark",
".",
"Prysteorie",
"volg",
"die",
"beweging",
"van",
"meetbare",
"hoeveelhede",
"oor",
"tyd",
"na",
"asook",
"die",
"verwantskap",
"tussen",
"prys",
"en",
"ander",
"meetbare",
"hoeveelhede",
".",
"In",
"Adam",
"Smith",
"se",
"Wealth",
"of",
"Nations",
"is",
"daar",
"verwys",
"na",
"die",
"kompromis",
"tussen",
"prys",
"en",
"gerief",
".",
"Ekonomiese",
"teorie",
"is",
"tot",
"'n",
"groot",
"mate",
"gebaseer",
"op",
"die",
"prys",
"en",
"die",
"vraag",
"en",
"aanbod",
"teorie",
".",
"In",
"ekonomiese",
"teorie",
"vind",
"die",
"mees",
"effektiewe",
"kommunikasie",
"plaas",
"wanneer",
"veranderinge",
"in",
"die",
"ekonomie",
"plaasvind",
"deur",
"middel",
"van",
"prys",
",",
"waar",
"'n",
"ooraanbod",
"lei",
"tot",
"laer",
"pryse",
"en",
"'n",
"te",
"hoë",
"vraag",
"lei",
"tot",
"hoër",
"pryse",
".",
"In",
"baie",
"praktiese",
"ekonomiese",
"modelle",
",",
"word",
"'n",
"mate",
"van",
"\"",
"prysvastheid",
"\"",
"by",
"die",
"model",
"ingesluit",
"om",
"voorsiening",
"te",
"maak",
"vir",
"die",
"waarneembare",
"feit",
"dat",
"in",
"baie",
"markte",
"pryse",
"nie",
"vloeibaar",
"is",
"nie",
".",
"Ekonomiese",
"beleid",
"wentel",
"dikwels",
"rondom",
"argumente",
"oor",
"wat",
"die",
"\"",
"ekonomiese",
"wrywing",
"\"",
"of",
"prysvastheid",
"veroorsaak",
",",
"wat",
"op",
"sy",
"beurt",
"die",
"ewewig",
"tussen",
"vraag",
"en",
"aanbod",
"verhoed",
".",
"'n",
"Ander",
"omstrede",
"ekonomiese",
"aangeleentheid",
"is",
"of",
"waarde",
"korrek",
"deur",
"prys",
"gemeet",
"word",
"aldan",
"nie",
".",
"In",
"hoofstroom",
"markgerigte",
"ekonomie",
",",
"waar",
"daar",
"beduidende",
"tekorte",
"bestaan",
"wat",
"nie",
"in",
"prys",
"vervat",
"is",
"nie",
"word",
"daar",
"gesê",
"dat",
"daar",
"'n",
"eksternalisasie",
"van",
"koste",
"bestaan",
".",
"Markgerigte",
"ekonomie",
"voorspel",
"dat",
"skaars",
"goedere",
"wat",
"te",
"laag",
"geprys",
"is",
"oorverbruik",
"word",
"(",
"Sien",
"sosiale",
"koste",
")",
".",
"Hierdie",
"begrip",
"lei",
"tot",
"die",
"openbare",
"goedere",
"teorie",
".",
"Skaarsheid",
"Omdat",
"skaarsheid",
"en",
"besluitneming",
"sentrale",
"begrippe",
"is",
"in",
"ekonomiese",
"teorie",
",",
"is",
"die",
"vraag",
"oor",
"watter",
"die",
"basiese",
"kompromieë",
"is",
",",
"van",
"kardinale",
"belang",
".",
"In",
"elke",
"ekonomiese",
"teorie",
"vind",
"daar",
"'n",
"basiese",
"uitruiling",
"van",
"twee",
"of",
"meer",
"skaars",
"goedere",
"plaas",
".",
"Adam",
"Smith",
"het",
"dit",
"gedefinieer",
"as",
"die",
"ruil",
"van",
"tyd",
"of",
"gerief",
"vir",
"geld",
".",
"'n",
"Persoon",
"kan",
"byvoorbeeld",
"naby",
"'n",
"dorp",
"bly",
"en",
"meer",
"betaal",
"vir",
"sy",
"huis",
"of",
"verder",
"weg",
"bly",
"en",
"minder",
"betaal",
"maar",
"die",
"met",
"\"",
"ongerief",
"betaal",
"\"",
"vir",
"die",
"verskil",
".",
"Die",
"uitgangspunt",
"dat",
"die",
"primêre",
"kompromie",
"in",
"ekonomie",
"tussen",
"tyd",
"en",
"geld",
"is",
",",
"het",
"verskeie",
"opponente",
".",
"Elkeen",
"hiervan",
"baseer",
"hulle",
"standpunt",
"oor",
"skaarsheid",
"op",
"verskillende",
"fundamentele",
"kompromieë",
".",
"'n",
"Klein",
"aantal",
"ekonome",
"verkies",
"om",
"ekonomie",
"te",
"definieer",
"as",
"die",
"studie",
"van",
"hoe",
"en",
"waarom",
"mense",
"handel",
"dryf",
";",
"hierdie",
"definisie",
"impliseer",
"egter",
"relatiewe",
"skaarsheid",
".",
"Marginalisme",
"In",
"marginalistiese",
"ekonomiese",
"teorie",
"word",
"die",
"prysvlakke",
"bepaal",
"deur",
"die",
"marginale",
"koste",
"en",
"marginale",
"gebruikswaarde",
".",
"Die",
"prys",
"van",
"alle",
"goedere",
"sal",
"die",
"koste",
"wees",
"van",
"die",
"maak",
"van",
"die",
"laaste",
"een",
"wat",
"mense",
"nog",
"sal",
"koop",
",",
"die",
"prys",
"van",
"alle",
"werkers",
"in",
"'n",
"onderneming",
"sal",
"die",
"koste",
"wees",
"van",
"die",
"laaste",
"een",
"wat",
"die",
"onderneming",
"benodig",
".",
"Marginalisme",
"ondersoek",
"besluite",
"gebaseer",
"op",
"die",
"grense",
",",
"wat",
"die",
"koste",
"van",
"produksie",
"van",
"die",
"volgende",
"eenheid",
"is",
"teenoor",
"hoeveel",
"wins",
"dit",
"sal",
"lewer",
".",
"Wanneer",
"marginale",
"opbrengs",
"op",
"'n",
"aksie",
"nul",
"bereik",
",",
"sal",
"die",
"aksie",
"stopgesit",
"word",
".",
"Marginale",
"gebruikswaarde",
"is",
"die",
"hoeveelheid",
"genieting",
"of",
"nut",
"'n",
"indiwidu",
"put",
"uit",
"'n",
"aankoop",
"van",
"'n",
"item",
"teenoor",
"die",
"aankoop",
"van",
"een",
"minder",
"daarvan",
".",
"Marginale",
"beloning",
"is",
"dikwels",
"onderhewig",
"aan",
"verminderende",
"opbrengste",
",",
"die",
"verkryging",
"van",
"'n",
"verlaagde",
"beloning",
"uit",
"meer",
"produksie",
"of",
"verbruik",
"–",
"die",
"tiende",
"lekkertjie",
"smaak",
"nie",
"so",
"lekker",
"soos",
"die",
"eerste",
"nie",
"en",
"bring",
"dus",
"'n",
"verminderde",
"marginale",
"gebruikswaarde",
"mee",
".",
"Marginalisme",
"het",
"toenemend",
"belangrikheid",
"in",
"ekonomiese",
"teorie",
"verkry",
"in",
"die",
"laate",
"eeu",
"en",
"is",
"'n",
"tegniek",
"wat",
"gebruik",
"word",
"om",
"te",
"analiseer",
"hoe",
"ekonomiese",
"stelsels",
"sal",
"reageer",
".",
"Marginale",
"koste",
"van",
"produksie",
"verdeel",
"die",
"kostes",
"in",
"vaste",
"kostes",
"wat",
"betaal",
"moet",
"word",
"onafhanklik",
"van",
"hoeveel",
"goedere",
"geproduseer",
"word",
",",
"en",
"veranderlike",
"kostes",
".",
"Die",
"marginale",
"koste",
"is",
"die",
"veranderlike",
"koste",
"van",
"die",
"laaste",
"eenheid",
"plus",
"die",
"persentasie",
"van",
"die",
"vaste",
"koste",
".",
"Marginalisme",
"veronderstel",
"dat",
"wanneer",
"die",
"wins",
"uit",
"van",
"die",
"volgende",
"eenheid",
"nul",
"bereik",
",",
"dat",
"die",
"eenheid",
"nie",
"geproduseer",
"sal",
"word",
"nie",
".",
"Waarde",
"Daar",
"kan",
"beweer",
"word",
"dat",
"onderliggend",
"tot",
"ekonomiese",
"teorie",
"daar",
"'n",
"teorie",
"oor",
"waarde",
"moet",
"wees",
".",
"Waarde",
"kan",
"gedefinieer",
"word",
"as",
"die",
"onderliggende",
"aktiwiteite",
"wat",
"ekonomie",
"meet",
"en",
"beskryf",
".",
"Adam",
"Smith",
"het",
"arbeid",
"as",
"die",
"onderliggende",
"bron",
"van",
"waarde",
"gedefinieer",
"en",
"die",
"arbeidsteorie",
"van",
"waarde",
"vorm",
"die",
"grondslag",
"van",
"Karl",
"Marx",
",",
"David",
"Ricardo",
"en",
"vele",
"ander",
"klassieke",
"ekonome",
"se",
"werk",
".",
"Die",
"arbeidsteorie",
"van",
"waarde",
"voer",
"aan",
"dat",
"goedere",
"of",
"dienste",
"se",
"waarde",
"gemeet",
"kan",
"word",
"aan",
"die",
"arbeid",
"wat",
"dit",
"neem",
"om",
"dit",
"te",
"vervaardig",
".",
"Hierdie",
"waarde",
"bepaal",
"dan",
"die",
"kommoditeitsprys",
".",
"Die",
"arbeidsteorie",
"van",
"prys",
"en",
"die",
"naverwante",
"koste-van-produksie",
"teorie",
"van",
"waarde",
"oorheers",
"die",
"werk",
"van",
"die",
"meerderheid",
"klassieke",
"ekonome",
",",
"maar",
"dit",
"is",
"by",
"verre",
"nie",
"die",
"enigste",
"aanvaarde",
"basis",
"vir",
"waardebepaling",
"nie",
".",
"Die",
"neo-klassieke",
"ekonome",
"en",
"die",
"Oostenrykse",
"leerskool",
"ekonome",
"verkies",
"die",
"marginale",
"teorie",
"van",
"waarde",
".",
"Markteorie",
"beweer",
"weer",
"dat",
"daar",
"nie",
"'n",
"waarde",
"anders",
"as",
"prys",
"is",
"nie",
",",
"dat",
"die",
"mark",
"al",
"die",
"beskikbare",
"inligting",
"in",
"prys",
"vervat",
",",
"en",
"solank",
"as",
"wat",
"die",
"markte",
"oop",
"bly",
"sal",
"die",
"prys",
"en",
"waarde",
"dieselfde",
"wees",
".",
"Hierdie",
"teorie",
"berus",
"op",
"die",
"begrip",
"van",
"die",
"rasionele",
"ekonomiese",
"speler",
".",
"'n",
"Ander",
"stel",
"teorieë",
"berus",
"op",
"die",
"begrip",
"dat",
"daar",
"'n",
"basiese",
"eksterne",
"skaarsheid",
"bestaan",
"en",
"dat",
"waarde",
"die",
"verwantskap",
"tot",
"daardie",
"basiese",
"skaarsheid",
"verteenwoordig",
".",
"Teorieë",
"gebaseer",
"op",
"ekonomie",
"wat",
"beperk",
"word",
"deur",
"die",
"beskikbaarheid",
"van",
"energie",
"of",
"'n",
"goudstandaard",
"val",
"in",
"hierdie",
"kategorie",
".",
"Al",
"hierdie",
"teorieë",
"maak",
"deel",
"uit",
"van",
"hedendaagse",
"ekonomiese",
"studies",
".",
"Ekonomiese",
"taal",
"en",
"redenasies",
"Ekonomie",
"maak",
"staat",
"op",
"nougesette",
"redenasiestyle",
",",
"meer",
"as",
"enige",
"ander",
"sosiale",
"wetenskap",
".",
"Ekonomiese",
"metodologie",
"het",
"verskeie",
"wisselwerkende",
"onderverdelings",
";",
"Die",
"versameling",
"van",
"ekonomiese",
"data",
".",
"Hierdie",
"data",
"bestaan",
"uit",
"meetbare",
"waardes",
"van",
"prys",
"en",
"veranderinge",
"in",
"pryse",
"van",
"meetbare",
"goedere",
".",
"Byvoorbeeld",
":",
"die",
"koste",
"om",
"'n",
"werker",
"vir",
"'n",
"week",
"te",
"huur",
"of",
"die",
"koste",
"van",
"spesifieke",
"goedere",
"en",
"hoeveel",
"daarvan",
"verbruik",
"word",
".",
"Formulering",
"van",
"modelle",
"van",
"ekonomiese",
"verwantskappe",
",",
"byvoorbeeld",
",",
"die",
"verwantskap",
"tussen",
"algemene",
"prysvlakke",
"en",
"die",
"algemene",
"indiensnemingsvlakke",
".",
"Dit",
"sluit",
"waarneembare",
"vorme",
"van",
"ekonomiese",
"aktiwiteite",
"in",
":",
"geld",
",",
"verbruik",
",",
"voorkeure",
",",
"koop",
",",
"verkoop",
",",
"pryse",
"ens",
".",
"Sommige",
"modelle",
"is",
"eenvoudige",
"rekeningkundige",
"modelle",
",",
"terwyl",
"ander",
"veronderstellings",
"maak",
"rondom",
"spesifieke",
"tipe",
"ekonomiese",
"gedrag",
",",
"soos",
"bv.",
"Die",
"maksimering",
"van",
"gebruikswaarde",
"of",
"van",
"wins",
".",
"'n",
"Voorbeeld",
"van",
"'n",
"model",
"wat",
"beide",
"die",
"aspekte",
"illustreer",
"is",
"die",
"klassieke",
"wiskundige",
"formulering",
"van",
"die",
"Keynesiese",
"stelsel",
"wat",
"die",
"verbruiksfunksie",
"en",
"die",
"nasionale",
"inkomste",
"gelykheid",
"insluit",
".",
"In",
"hierdie",
"artikel",
"word",
"na",
"sulke",
"modelle",
"as",
"formele",
"modelle",
"verwys",
"al",
"is",
"hulle",
"nie",
"formeel",
"in",
"die",
"sin",
"van",
"formele",
"logika",
"nie",
".",
"Skep",
"van",
"Ekonomiese",
"statistiek",
".",
"Die",
"data",
"wat",
"versamel",
"is",
"word",
"in",
"die",
"model",
"ingevoer",
"om",
"'n",
"verteenwoordiging",
"van",
"die",
"ekonomiese",
"aktiwiteit",
"te",
"skep",
".",
"Byvoorbeeld",
":",
"die",
"algemene",
"prysvlak",
"is",
"'n",
"teoretiese",
"idee",
"algemeen",
"in",
"makro-ekonomiese",
"modelle",
".",
"Die",
"voorspelling",
"van",
"'n",
"spesifieke",
"inflasiekoers",
"behels",
"die",
"neem",
"van",
"meetbare",
"pryse",
"en",
"'n",
"model",
"van",
"mense",
"se",
"verbruiksgewoontes",
"om",
"sodoende",
"'n",
"algemene",
"prysvlak",
"te",
"bepaal",
"vanuit",
"die",
"beskikbare",
"inligting",
"in",
"die",
"model",
".",
"Veronderstel",
"byvoorbeeld",
"dat",
"petrolRand",
"'n",
"liter",
"kos",
":",
"om",
"die",
"prysvlak",
"te",
"bereken",
"sal",
"'n",
"model",
"vereis",
"van",
"hoeveel",
"petrol",
"die",
"gemiddelde",
"persoon",
"verbruik",
"en",
"hoeveel",
"van",
"sy",
"inkomste",
"daarvoor",
"opsygesit",
"word",
"—maar",
"dit",
"vereis",
"ook",
"'n",
"model",
"van",
"hoe",
"mense",
"petrol",
"verbruik",
"en",
"watter",
"ander",
"goedere/dienste",
"plaasvervangers",
"daarvoor",
"is",
".",
"Beredenering",
"vanuit",
"die",
"ekonomiese",
"modelle",
".",
"Die",
"proses",
"van",
"beredenering",
"(",
"sien",
"die",
"artikels",
"oor",
"informele",
"logika",
",",
"logiese",
"beredenering",
")",
"kan",
"soms",
"gevorderde",
"wiskunde",
"insluit",
".",
"Byvoorbeeld",
",",
"'n",
"gevestigde",
"tradisie",
"onder",
"ekonome",
"is",
"om",
"ekonomiese",
"veranderlikes",
"aan",
"die",
"hand",
"van",
"twee-dimensionele",
"grafieke",
"te",
"beredeneer",
",",
"waar",
"die",
"kurwes",
"wat",
"die",
"verwantskappe",
"verteenwoordig",
"tussen",
"die",
"asveranderlikes",
"in",
"verskeie",
"indekse",
"vervat",
"word",
".",
"Soos",
"algemeen",
"in",
"wetenskap",
"kan",
"die",
"gevolgtrekkings",
"wat",
"gemaak",
"word",
"deur",
"die",
"beredenering",
"'n",
"voorspellende",
"asook",
"'n",
"bevestigende",
"(",
"of",
"weerleggende",
")",
"waarde",
"hê",
".",
"'n",
"voorbeeld",
"van",
"voorspellende",
"waarde",
"van",
"ekonomiese",
"teorie",
"is",
"die",
"voorspelling",
"van",
"die",
"uitwerking",
"van",
"huidige",
"begrotingstekort",
"op",
"rentekoerse",
"vir",
"die",
"volgendejaar",
".",
"'n",
"Voorbeeld",
"van",
"die",
"bevestigende",
"waarde",
"van",
"ekonomiese",
"teorie",
"sal",
"die",
"bevestiging",
"(",
"of",
"weerlegging",
")",
"van",
"teorieë",
"wees",
"oor",
"die",
"verwantskap",
"tussen",
"marginale",
"belastingkoerse",
"en",
"die",
"begrotingstekort",
".",
"Formele",
"modellering",
"is",
"gegrond",
"op",
"die",
"algemene",
"beginsels",
"van",
"konsekwentheid",
"en",
"volledigheid",
".",
"Die",
"ontwikkeling",
"van",
"ekonomiese",
"denke",
"Die",
"begrip",
"ekonomie",
"is",
"rondomgevorm",
"en",
"gewild",
"gemaak",
"deur",
"neo-klassieke",
"ekonome",
"soos",
"Alfred",
"Marshall",
"en",
"het",
"politiese",
"ekonomie",
"vervang",
".",
"Die",
"begrip",
"politiese",
"ekonomie",
"is",
"deurgaans",
"gebruik",
"in",
"diee",
"eeue",
"deur",
"denkers",
"soos",
"Adam",
"Smith",
",",
"David",
"Ricardo",
"en",
"Karl",
"Marx",
".",
"Ekonomie",
"word",
"afgelei",
"vanuit",
"die",
"Griekse",
"woord",
"oikos",
"-",
"wat",
"huis",
"of",
"nedersetting",
"beteken",
"en",
"nomos",
"vir",
"wette",
"of",
"norme",
".",
"Ekonomiese",
"denkrigtings",
"kan",
"rofweg",
"in",
"drie",
"fases",
"verdeel",
"word",
":",
"Voormodern",
"(",
"Grieks",
",",
"Romeins",
",",
"Arabies",
")",
",",
"Vroeë",
"modern",
"en",
"Modern",
"(",
"sedert",
"Adam",
"Smith",
"in",
"die",
"laate",
"eeu",
")",
".",
"Sistematiese",
"ekonomiese",
"teorie",
"is",
"hoofsaaklik",
"in",
"die",
"moderne",
"tyd",
"ontwikkel",
".",
"Denkrigtings",
"van",
"ekonomie",
"Daar",
"was",
"al",
"verskeie",
"wedywerende",
"ekonomiese",
"denkrigtings",
"jeens",
"kapitalisme",
"van",
"die",
"laate",
"eeu",
"tot",
"op",
"hede",
"gewees",
".",
"Belangrike",
"denkrigtings",
"is",
"klassieke",
"ekonomie",
",",
"Marxistiese",
"ekonomie",
",",
"Keynesiese",
"ekonomie",
",",
"Neo-klassieke",
"ekonomie",
"en",
"Nuwe",
"klassieke",
"ekonomie",
".",
"Daar",
"bestaan",
"ook",
"ander",
"denkrigtings",
".",
"Hierdie",
"denkrigtings",
"is",
"oor",
"verskeie",
"jare",
"ontwikkel",
",",
"en",
"verskil",
"fundamenteel",
"met",
"mekaar",
".",
"Neo-klassieke",
"ekonomie",
"Neo-klassieke",
"ekonomie",
"gaan",
"van",
"die",
"veronderstelling",
"uit",
"dat",
"hulpbronne",
"skaars",
"is",
"en",
"dat",
"dit",
"nodig",
"is",
"om",
"te",
"kies",
"tussen",
"wedywerende",
"alternatiewe",
".",
"Dit",
"wil",
"sê",
",",
"ekonomie",
"het",
"te",
"doen",
"met",
"kompromieë",
".",
"Met",
"skaarsheid",
"behels",
"die",
"kies",
"van",
"'n",
"alternatief",
"die",
"opsegging",
"van",
"'n",
"ander",
"alternatief",
"–",
"ook",
"genoem",
"die",
"geleentheidskoste",
".",
"Die",
"geleentheidskoste",
"skep",
"'n",
"inbegrepe",
"prysverwantskap",
"tussen",
"wedywerende",
"alternatiewe",
".",
"Verder",
"word",
"skaarsheid",
"eksplisiet",
"gekwantifiseer",
"deur",
"prysverwantskappe",
"in",
"beide",
"die",
"markgerigte",
"en",
"beplande",
"ekonomieë",
".",
"Die",
"verstaan",
"van",
"keuses",
"wat",
"deur",
"indiwidue",
"en",
"groepe",
"gemaak",
"word",
"is",
"van",
"kernbelang",
".",
"Ekonome",
"glo",
"dat",
"aansporings",
"en",
"begeertes",
"'n",
"belangrike",
"rol",
"speel",
"in",
"besluitneming",
".",
"Begrippe",
"van",
"die",
"nuttigheidsleer",
"filosofiese",
"denkrigting",
"word",
"gebruik",
"as",
"analitiese",
"begrippe",
"in",
"ekonomie",
",",
"al",
"verstaan",
"ekonome",
"dat",
"die",
"gemeenskap",
"nie",
"nuttigheidsleer",
"doelwitte",
"sal",
"aanneem",
"nie",
".",
"Een",
"voorbeeld",
"hiervan",
"is",
"die",
"idee",
"van",
"die",
"gebruikswaardefunksie",
",",
"wat",
"aanvaar",
"word",
"as",
"die",
"wyse",
"waarop",
"indiwiduele",
"ekonomiese",
"spelers",
"besluit",
"wat",
"hulle",
"gelukkig",
"maak",
"en",
"watter",
"besluite",
"hulle",
"maak",
"in",
"die",
"nastrewe",
"van",
"daardie",
"geluk",
".",
"Sien",
"ook",
"Goudstandaard",
"Landbou-ekonomie",
"Kommunisme",
"Mededingingskommissie",
"Vierde",
"Industriële",
"Revolusie",
"Omgewingsekonomie",
"Blou",
"ekonomie",
"Ruimte-ekonomie",
"Sirkulêre",
"ekonomie",
"Regverdige",
"handel",
"Neuro-ekonomie",
"Eksterne",
"skakels",
"National",
"Council",
"on",
"Economic",
"Education",
"'n",
"Bron",
"van",
"gratis",
"studie",
"notas",
"oor",
"ekonomie",
"'n",
"Gids",
"na",
"verskeie",
"aanlyn",
"ekonomiese",
"handboeke",
"OECD",
"Statistics",
"Organization",
"For",
"Co-operation",
"and",
"Economic",
"Development",
"Statistical",
"site",
".",
"Economics",
"Directory",
"Bureau",
"of",
"Labor",
"Statistics",
"Amerikaanse",
"mannekragdepartement",
"se",
"statistiek",
"afdeling",
".",
"Die",
"wêreldbank",
"se",
"datawerf",
"VSA",
"se",
"Departement",
"van",
"Handel",
"se",
"Ekonomiese",
"Statistiek",
"Brief",
"Introduction",
"to",
"Macroeconomics",
"by",
"Paul",
"Krugman",
"Paul",
"Krugman's",
"Page",
",",
"including",
"the",
"essay",
"There's",
"something",
"about",
"macro",
".",
"The",
"National",
"Voluntary",
"Content",
".",
"ERIC",
"Digests",
".",
"Recent",
"Trends",
"in",
"Economic",
"Education",
".",
"ERIC",
"Digest",
".",
"Schools",
"of",
"Thought",
"–",
"Compare",
"one",
"versus",
"another",
"regarding",
"particular",
"issues",
"Classiques",
"des",
"Sciences",
"Sociales",
"More",
"thanfull",
"text",
"books",
"and",
"articles",
"(",
"in",
"French",
")",
"The",
"Nature",
"of",
"Things",
"by",
"Jean-Baptiste",
"Say",
"-",
"An",
"essay",
"in",
"which",
"Say",
"claim",
"that",
"economics",
"isn't",
"an",
"ethical",
"system",
"that",
"one",
"can",
"simply",
"refute",
"on",
"the",
"basis",
"one",
"doesn't",
"accept",
"its",
"values",
"-",
"it",
"is",
"a",
"collection",
"of",
"theories",
"and",
"models",
"that",
"explain",
"inductively",
"found",
"principles",
".",
"Dictionary",
"of",
"the",
"history",
"of",
"Ideas",
":",
"History",
"of",
"Economics"
] |
84 | https://af.wikipedia.org/wiki/Rolprent | Rolprent | 'n Rolprent of film is 'n verhaal wat uitgebeeld word deur 'n reeks vinnig opeenvolgende, stilstaande beelde. Die spoed waarteen die beelde geprojekteer word, laat dit lyk of dit 'n vloeiende, aaneenlopende beweging vorm, gedeeltelik vanweë die nawerking van elke beeld op die netvlies van die kyker se oog.
Rolprente is kulturele kunsvoorwerpe wat deur spesifieke kulture geskep word en daardie kulture weerspieël en ook beïnvloed. Dit word as ’n belangrike kunsvorm beskou, en ook 'n bron van vermaak en metode van opvoeding. Die visuele elemente bied 'n universele manier van kommunikasie. Sommige rolprente is wêreldwyd gewild danksy die gebruik van byskrifte wat die dialoog vertaal, of deur die dialoog geheel en al oor te klank.
Daar word ook na rolprente as "flieks" verwys, afkomstig van die Engelse term flick of the flickers, wat na die flikkerende ligte tydens destydse rolprentvertonings verwys, of "films", weens die feit dat dit voorheen altyd deur middel van fotografiese film vervaardig is (tans is die hele proses digitaal).
Die mens se belangstelling in bewegende afbeeldings het langs die weg van 'n reeks uitvindings werklikheid geword toe die broers Lumière in 1895 die eerste openbare geprojekteerde rolprent vertoon het. Sedertdien het die rolprent op tegniese gebied stap vir stap tot ʼn hoogs gespesialiseerde kuns ontwikkel met hoogs gevorderde tegniese apparaat as basis.
Historiese agtergrond
Die mens se begeerte om beweging op een of ander manier vas te lê is al eeue oud. Duisende jare voor Christus het die primitiewe mens dit al gedoen deur byvoorbeeld diere af te beeld met hul pote in verskillende posisies sodat die geheelbeeld 'n loopbeweging voorstel.
Dit was egter eers in die 19de eeu, met sy algemene wetenskaplike en tegnologiese ontwaking (waaronder die uitvinding van die fotografie), dat beweging vasgelê en hervertoon kon word.
Die vaslê van beweging is gebaseer op 'n traagheidsbeginsel waarby stilstaande beelde of ligprikkels vinnig voor die oog verbybeweeg. Deurdat die oog 'n beeld behou nadat dit verdwyn het (retensie of nabeeld), ontstaan daar dan die illusie van beweging.
Die rolprent het ontwikkel uit 'n aantal afsonderlike, dog verwante ontdekkings en uitvindings wat mekaar opgevolg het:
Fotografie het byvoorbeeld algaande ontwikkel tot 'n verfynde opnametegniek (deur die werk van pioniers soos onder andere Louis Daguerre).
Buigbare en oprolbare selluloïed is ontwikkel en kon gebruik word as draer van die liggevoelige emulsielaag (Hannibal Goodwin en George Eastman).
Perforasies is in die filmstroke aangebring waardeur dit gelykmatig oor die filmrolle kon draai (Louis de Prince en Thomas Alva Edison).
Die kinematograwe (Grieks: kinema = beweging + graphein = skryf) van Auguste en Louise Lumière het met 'n spesiale sluitermeganisme gelykmatige projeksie, sonder flikkering, moontlik gemaak.
Ontwikkeling
In 1828 het die Belgiese natuurkundige Joseph Antoine Plateau (1801–1883) die verskynsel van 'n nabeeld (retensie) ontdek. Hierby het lig die uitwerking op die oog se netvlies dat die ligindruk vir 'n tydjie lank behoue bly nadat die lig verdwyn het.
Wanneer die beelde van die verskillende stadia van 'n beweging mekaar dus baie vinnig opvolg (minimaal ongeveer 16 beelde per sekonde), vloei dit vir die oog saam tot 'n bewegende beeld. Tydens die verwisseling van die beelde word die verligting onderbreek, aangesien die nabeeld op die netvlies die periodes opvul. In 1832 het Plateau 'n apparaat gebou waarmee hy die nabeeldverskynsel kon illustreer. Die apparaat bestaan uit 'n ronde skyf met 'n reeks tekeninge op die rand, wat die verskillende bewegingsfases van byvoorbeeld 'n lopende figuur weergee.
Nader aan die middelpunt van die skyf was 'n reeks gleuwe. Die skyf is geroteer voor 'n spieël en die kyker het deur die gleuwe die beeld in die spieël waargeneem as 'n loopbeweging van die figuurtjie. William George Horner (1786–1837) het in 1834 'n verbetering op Plateau se apparaat aangebring deur 'n trom in plaas van 'n skyf te gebruik. Sy uitvinding, wat as ‘n wondertrommel bekend gestaan het, was jare lank 'n gewilde speelding in die 19e eeu.
Die Oostenryker Franz von Uchatius het 'n betekenisvolle bydrae gelewer toe hy daarin geslaag het om tekenbeelde op 'n skerm te projekteer. Tot dusver het alle bewegende beelde egter bestaan uit tekeninge van een of ander aard. Bewegende beelde met behulp van foto's is vir die eerste keer verkry deur die Amerikaanse uitvinder Coleman Sellers, wat 'n reeks foto's geneem het van sy seun wat 'n spyker in 'n kis inslaan. Elke beweging is afsonderlik gefotografeer, en dit was vir 'n tyd lank die enigste suksesvolle manier waarop die vroeëre kameras en ongevoelige filmemulsies hierdie bewegende beeld kon vasvang.
Gaandeweg het die filmemulsies egter sodanig verbeter dat Pierre-Jules-César Janssen (1824–1907) in 1874 die baan van Venus voor die son verby met sy fotografiese "rewolwer" kon fotografeer. Die Fransman Etienne Jules Marey (1830–1904) het Janssen se rewolwer verbeter en in 1882 'n fusil photografphique (fotografiese geweer) gebou waarmee 'n groot aantal foto's baie kort na mekaar geneem kon word. In 1877 het Eadweard Muybridge (1830–1904) in Kalifornië 24 kameras in 'n ry opgestel en 'n perd wat galop deur middel van 'n ingewikkelde stelsel van toutjies oor die renbaan gefotografeer.
Hy het daarin geslaag om 'n stel foto's te neem wat die galopbewegings van 'n perd pragtig kon illustreer. Muybridge het 'n spesiale projektor vir sy foto's ontwerp, en dit was 'n belangrike voorloper van hedendaagse rolprentapparaat. In 1887 het 'n Amerikaanse predikant, Hannibal Goodwin, rolfilm uitgevind.
Sy landgenoot George Eastman (1854–1932) het die Kodak-onderneming gestig en rolfilms begin vervaardig. In dieselfde jaar het Thomas Alva Edison (1847–1931) met bewegende beelde begin eksperimenteer, en sy medewerker W.K.L. Dickson het 'n kyktoestel ontwerp wat hy die kinetoskoop genoem het. Dit was nie 'n projektor in die ware sin van die woord nie, maar het goed gewerk en in 1894 is die eerste paar vervaardig en aan 'n onderneming in New York verkoop. Die eerste films wat met die kinetoskoop vertoon is, is in Edison se eie ateljee vervaardig.
In Engeland het Robert W. Paul (1869–1943) en sy vennoot Birt Acres (1854–1918) Edison se kinetoskoop gepatenteer en die Edison-ontwerp aangepas om hul eie kamera en projektor te bou wat bewegende beelde op 'n skerm kon projekteer. Die Lumiere-broers het hulle egter voor gespring en was die eerste wat 'n soortgelyke toestel aan die publiek gedemonstreer het. Reeds in 1894 het die broers Auguste (1862–1954) en Louis Lumière (1864–1948), wat vervaardigers van fotografiese apparaat was, 'n projektor vir Edison se films gebou en in 1895 het hulle die cinematographe gepatenteer.
Op Saterdag, 28 Desember 1895, in die kelder van 'n kafee in Parys, het die Lumière-broers hulle projektor aan die publiek gedemonstreer. 'n Week later is die kafee in 'n rolprentteater omskep wat vandag nog bestaan.
Suid-Afrikaanse en Afrikaanse rolprente
Van die eerste beelde wat in Suid-Afrika op film vasgelê is, is dié van president Paul Kruger wat in 1895 in sy koets voor sy huis in Pretoria op pad Raadsaal toe is. Die Britte het ook dele van die Anglo-Boereoorlog verfilm. Dit maak Suid-Afrika die eerste land met 'n oorlog waarna mense in ander lande gekyk het.
Die eerste Afrikaanse rolprent was De Voortrekkers in 1916. Dit was 'n stilprent, maar Afrikaanse en Nederlandse flitskaarte is op die skerm vertoon.
Die eerste Suid-Afrikaanse rolprent met klank was Sarie Marais in 1931. Dit was 'n musiekspel waarin Afrikaanse liedjies gehoor kon word. Die eerste vollengterolprent met Afrikaanse dialoog, Moedertjie, is in dieselfde jaar uitgereik.
Ouderdomsperke
Baie rolprente het 'n ouderdomsperk. Dit bestaan uit 'n syfer wat die minimum ouderdom aandui, asook 'n stel letters om die inhoud te klassifiseer, soos:
T – taal;
G – geweld;
S – seks;
N – naaktheid;
OL – ouerleiding;
D – dwelms;
V – volwasse kykstof
'n Rolprent met ’n 16TNS-perk, kan byvoorbeeld slegs deur mense van 16 jaar en ouer gesien word; die rede hiervoor is taalgebruik, naak- en sekstonele.
Sien ook
Lys van Afrikaanse rolprente
Suid-Afrikaanse filmbedryf
Hollywood, die Amerikaanse filmbedryf
Nollywood, Nigerië se filmbedryf
Bollywood, Indië se filmbedryf
Bron
Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409656, volume 24, bl. 41-46
Verwysings
Eksterne skakels | [
"'n",
"Rolprent",
"of",
"film",
"is",
"'n",
"verhaal",
"wat",
"uitgebeeld",
"word",
"deur",
"'n",
"reeks",
"vinnig",
"opeenvolgende",
",",
"stilstaande",
"beelde",
".",
"Die",
"spoed",
"waarteen",
"die",
"beelde",
"geprojekteer",
"word",
",",
"laat",
"dit",
"lyk",
"of",
"dit",
"'n",
"vloeiende",
",",
"aaneenlopende",
"beweging",
"vorm",
",",
"gedeeltelik",
"vanweë",
"die",
"nawerking",
"van",
"elke",
"beeld",
"op",
"die",
"netvlies",
"van",
"die",
"kyker",
"se",
"oog",
".",
"Rolprente",
"is",
"kulturele",
"kunsvoorwerpe",
"wat",
"deur",
"spesifieke",
"kulture",
"geskep",
"word",
"en",
"daardie",
"kulture",
"weerspieël",
"en",
"ook",
"beïnvloed",
".",
"Dit",
"word",
"as",
"’n",
"belangrike",
"kunsvorm",
"beskou",
",",
"en",
"ook",
"'n",
"bron",
"van",
"vermaak",
"en",
"metode",
"van",
"opvoeding",
".",
"Die",
"visuele",
"elemente",
"bied",
"'n",
"universele",
"manier",
"van",
"kommunikasie",
".",
"Sommige",
"rolprente",
"is",
"wêreldwyd",
"gewild",
"danksy",
"die",
"gebruik",
"van",
"byskrifte",
"wat",
"die",
"dialoog",
"vertaal",
",",
"of",
"deur",
"die",
"dialoog",
"geheel",
"en",
"al",
"oor",
"te",
"klank",
".",
"Daar",
"word",
"ook",
"na",
"rolprente",
"as",
"\"",
"flieks",
"\"",
"verwys",
",",
"afkomstig",
"van",
"die",
"Engelse",
"term",
"flick",
"of",
"the",
"flickers",
",",
"wat",
"na",
"die",
"flikkerende",
"ligte",
"tydens",
"destydse",
"rolprentvertonings",
"verwys",
",",
"of",
"\"",
"films",
"\"",
",",
"weens",
"die",
"feit",
"dat",
"dit",
"voorheen",
"altyd",
"deur",
"middel",
"van",
"fotografiese",
"film",
"vervaardig",
"is",
"(",
"tans",
"is",
"die",
"hele",
"proses",
"digitaal",
")",
".",
"Die",
"mens",
"se",
"belangstelling",
"in",
"bewegende",
"afbeeldings",
"het",
"langs",
"die",
"weg",
"van",
"'n",
"reeks",
"uitvindings",
"werklikheid",
"geword",
"toe",
"die",
"broers",
"Lumière",
"indie",
"eerste",
"openbare",
"geprojekteerde",
"rolprent",
"vertoon",
"het",
".",
"Sedertdien",
"het",
"die",
"rolprent",
"op",
"tegniese",
"gebied",
"stap",
"vir",
"stap",
"tot",
"ʼn",
"hoogs",
"gespesialiseerde",
"kuns",
"ontwikkel",
"met",
"hoogs",
"gevorderde",
"tegniese",
"apparaat",
"as",
"basis",
".",
"Historiese",
"agtergrond",
"Die",
"mens",
"se",
"begeerte",
"om",
"beweging",
"op",
"een",
"of",
"ander",
"manier",
"vas",
"te",
"lê",
"is",
"al",
"eeue",
"oud",
".",
"Duisende",
"jare",
"voor",
"Christus",
"het",
"die",
"primitiewe",
"mens",
"dit",
"al",
"gedoen",
"deur",
"byvoorbeeld",
"diere",
"af",
"te",
"beeld",
"met",
"hul",
"pote",
"in",
"verskillende",
"posisies",
"sodat",
"die",
"geheelbeeld",
"'n",
"loopbeweging",
"voorstel",
".",
"Dit",
"was",
"egter",
"eers",
"in",
"diee",
"eeu",
",",
"met",
"sy",
"algemene",
"wetenskaplike",
"en",
"tegnologiese",
"ontwaking",
"(",
"waaronder",
"die",
"uitvinding",
"van",
"die",
"fotografie",
")",
",",
"dat",
"beweging",
"vasgelê",
"en",
"hervertoon",
"kon",
"word",
".",
"Die",
"vaslê",
"van",
"beweging",
"is",
"gebaseer",
"op",
"'n",
"traagheidsbeginsel",
"waarby",
"stilstaande",
"beelde",
"of",
"ligprikkels",
"vinnig",
"voor",
"die",
"oog",
"verbybeweeg",
".",
"Deurdat",
"die",
"oog",
"'n",
"beeld",
"behou",
"nadat",
"dit",
"verdwyn",
"het",
"(",
"retensie",
"of",
"nabeeld",
")",
",",
"ontstaan",
"daar",
"dan",
"die",
"illusie",
"van",
"beweging",
".",
"Die",
"rolprent",
"het",
"ontwikkel",
"uit",
"'n",
"aantal",
"afsonderlike",
",",
"dog",
"verwante",
"ontdekkings",
"en",
"uitvindings",
"wat",
"mekaar",
"opgevolg",
"het",
":",
"Fotografie",
"het",
"byvoorbeeld",
"algaande",
"ontwikkel",
"tot",
"'n",
"verfynde",
"opnametegniek",
"(",
"deur",
"die",
"werk",
"van",
"pioniers",
"soos",
"onder",
"andere",
"Louis",
"Daguerre",
")",
".",
"Buigbare",
"en",
"oprolbare",
"selluloïed",
"is",
"ontwikkel",
"en",
"kon",
"gebruik",
"word",
"as",
"draer",
"van",
"die",
"liggevoelige",
"emulsielaag",
"(",
"Hannibal",
"Goodwin",
"en",
"George",
"Eastman",
")",
".",
"Perforasies",
"is",
"in",
"die",
"filmstroke",
"aangebring",
"waardeur",
"dit",
"gelykmatig",
"oor",
"die",
"filmrolle",
"kon",
"draai",
"(",
"Louis",
"de",
"Prince",
"en",
"Thomas",
"Alva",
"Edison",
")",
".",
"Die",
"kinematograwe",
"(",
"Grieks",
":",
"kinema",
"=",
"beweging",
"+",
"graphein",
"=",
"skryf",
")",
"van",
"Auguste",
"en",
"Louise",
"Lumière",
"het",
"met",
"'n",
"spesiale",
"sluitermeganisme",
"gelykmatige",
"projeksie",
",",
"sonder",
"flikkering",
",",
"moontlik",
"gemaak",
".",
"Ontwikkeling",
"Inhet",
"die",
"Belgiese",
"natuurkundige",
"Joseph",
"Antoine",
"Plateau1883",
")",
"die",
"verskynsel",
"van",
"'n",
"nabeeld",
"(",
"retensie",
")",
"ontdek",
".",
"Hierby",
"het",
"lig",
"die",
"uitwerking",
"op",
"die",
"oog",
"se",
"netvlies",
"dat",
"die",
"ligindruk",
"vir",
"'n",
"tydjie",
"lank",
"behoue",
"bly",
"nadat",
"die",
"lig",
"verdwyn",
"het",
".",
"Wanneer",
"die",
"beelde",
"van",
"die",
"verskillende",
"stadia",
"van",
"'n",
"beweging",
"mekaar",
"dus",
"baie",
"vinnig",
"opvolg",
"(",
"minimaal",
"ongeveerbeelde",
"per",
"sekonde",
")",
",",
"vloei",
"dit",
"vir",
"die",
"oog",
"saam",
"tot",
"'n",
"bewegende",
"beeld",
".",
"Tydens",
"die",
"verwisseling",
"van",
"die",
"beelde",
"word",
"die",
"verligting",
"onderbreek",
",",
"aangesien",
"die",
"nabeeld",
"op",
"die",
"netvlies",
"die",
"periodes",
"opvul",
".",
"Inhet",
"Plateau",
"'n",
"apparaat",
"gebou",
"waarmee",
"hy",
"die",
"nabeeldverskynsel",
"kon",
"illustreer",
".",
"Die",
"apparaat",
"bestaan",
"uit",
"'n",
"ronde",
"skyf",
"met",
"'n",
"reeks",
"tekeninge",
"op",
"die",
"rand",
",",
"wat",
"die",
"verskillende",
"bewegingsfases",
"van",
"byvoorbeeld",
"'n",
"lopende",
"figuur",
"weergee",
".",
"Nader",
"aan",
"die",
"middelpunt",
"van",
"die",
"skyf",
"was",
"'n",
"reeks",
"gleuwe",
".",
"Die",
"skyf",
"is",
"geroteer",
"voor",
"'n",
"spieël",
"en",
"die",
"kyker",
"het",
"deur",
"die",
"gleuwe",
"die",
"beeld",
"in",
"die",
"spieël",
"waargeneem",
"as",
"'n",
"loopbeweging",
"van",
"die",
"figuurtjie",
".",
"William",
"George",
"Horner1837",
")",
"het",
"in'n",
"verbetering",
"op",
"Plateau",
"se",
"apparaat",
"aangebring",
"deur",
"'n",
"trom",
"in",
"plaas",
"van",
"'n",
"skyf",
"te",
"gebruik",
".",
"Sy",
"uitvinding",
",",
"wat",
"as",
"‘n",
"wondertrommel",
"bekend",
"gestaan",
"het",
",",
"was",
"jare",
"lank",
"'n",
"gewilde",
"speelding",
"in",
"die",
"eeu",
".",
"Die",
"Oostenryker",
"Franz",
"von",
"Uchatius",
"het",
"'n",
"betekenisvolle",
"bydrae",
"gelewer",
"toe",
"hy",
"daarin",
"geslaag",
"het",
"om",
"tekenbeelde",
"op",
"'n",
"skerm",
"te",
"projekteer",
".",
"Tot",
"dusver",
"het",
"alle",
"bewegende",
"beelde",
"egter",
"bestaan",
"uit",
"tekeninge",
"van",
"een",
"of",
"ander",
"aard",
".",
"Bewegende",
"beelde",
"met",
"behulp",
"van",
"foto's",
"is",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"verkry",
"deur",
"die",
"Amerikaanse",
"uitvinder",
"Coleman",
"Sellers",
",",
"wat",
"'n",
"reeks",
"foto's",
"geneem",
"het",
"van",
"sy",
"seun",
"wat",
"'n",
"spyker",
"in",
"'n",
"kis",
"inslaan",
".",
"Elke",
"beweging",
"is",
"afsonderlik",
"gefotografeer",
",",
"en",
"dit",
"was",
"vir",
"'n",
"tyd",
"lank",
"die",
"enigste",
"suksesvolle",
"manier",
"waarop",
"die",
"vroeëre",
"kameras",
"en",
"ongevoelige",
"filmemulsies",
"hierdie",
"bewegende",
"beeld",
"kon",
"vasvang",
".",
"Gaandeweg",
"het",
"die",
"filmemulsies",
"egter",
"sodanig",
"verbeter",
"dat",
"Pierre-Jules-César",
"Janssen1907",
")",
"indie",
"baan",
"van",
"Venus",
"voor",
"die",
"son",
"verby",
"met",
"sy",
"fotografiese",
"\"",
"rewolwer",
"\"",
"kon",
"fotografeer",
".",
"Die",
"Fransman",
"Etienne",
"Jules",
"Marey1904",
")",
"het",
"Janssen",
"se",
"rewolwer",
"verbeter",
"en",
"in'n",
"fusil",
"photografphique",
"(",
"fotografiese",
"geweer",
")",
"gebou",
"waarmee",
"'n",
"groot",
"aantal",
"foto's",
"baie",
"kort",
"na",
"mekaar",
"geneem",
"kon",
"word",
".",
"Inhet",
"Eadweard",
"Muybridge1904",
")",
"in",
"Kaliforniëkameras",
"in",
"'n",
"ry",
"opgestel",
"en",
"'n",
"perd",
"wat",
"galop",
"deur",
"middel",
"van",
"'n",
"ingewikkelde",
"stelsel",
"van",
"toutjies",
"oor",
"die",
"renbaan",
"gefotografeer",
".",
"Hy",
"het",
"daarin",
"geslaag",
"om",
"'n",
"stel",
"foto's",
"te",
"neem",
"wat",
"die",
"galopbewegings",
"van",
"'n",
"perd",
"pragtig",
"kon",
"illustreer",
".",
"Muybridge",
"het",
"'n",
"spesiale",
"projektor",
"vir",
"sy",
"foto's",
"ontwerp",
",",
"en",
"dit",
"was",
"'n",
"belangrike",
"voorloper",
"van",
"hedendaagse",
"rolprentapparaat",
".",
"Inhet",
"'n",
"Amerikaanse",
"predikant",
",",
"Hannibal",
"Goodwin",
",",
"rolfilm",
"uitgevind",
".",
"Sy",
"landgenoot",
"George",
"Eastman1932",
")",
"het",
"die",
"Kodak-onderneming",
"gestig",
"en",
"rolfilms",
"begin",
"vervaardig",
".",
"In",
"dieselfde",
"jaar",
"het",
"Thomas",
"Alva",
"Edison1931",
")",
"met",
"bewegende",
"beelde",
"begin",
"eksperimenteer",
",",
"en",
"sy",
"medewerker",
"W.K.L",
".",
"Dickson",
"het",
"'n",
"kyktoestel",
"ontwerp",
"wat",
"hy",
"die",
"kinetoskoop",
"genoem",
"het",
".",
"Dit",
"was",
"nie",
"'n",
"projektor",
"in",
"die",
"ware",
"sin",
"van",
"die",
"woord",
"nie",
",",
"maar",
"het",
"goed",
"gewerk",
"en",
"inis",
"die",
"eerste",
"paar",
"vervaardig",
"en",
"aan",
"'n",
"onderneming",
"in",
"New",
"York",
"verkoop",
".",
"Die",
"eerste",
"films",
"wat",
"met",
"die",
"kinetoskoop",
"vertoon",
"is",
",",
"is",
"in",
"Edison",
"se",
"eie",
"ateljee",
"vervaardig",
".",
"In",
"Engeland",
"het",
"Robert",
"W",
".",
"Paul1943",
")",
"en",
"sy",
"vennoot",
"Birt",
"Acres1918",
")",
"Edison",
"se",
"kinetoskoop",
"gepatenteer",
"en",
"die",
"Edison-ontwerp",
"aangepas",
"om",
"hul",
"eie",
"kamera",
"en",
"projektor",
"te",
"bou",
"wat",
"bewegende",
"beelde",
"op",
"'n",
"skerm",
"kon",
"projekteer",
".",
"Die",
"Lumiere-broers",
"het",
"hulle",
"egter",
"voor",
"gespring",
"en",
"was",
"die",
"eerste",
"wat",
"'n",
"soortgelyke",
"toestel",
"aan",
"die",
"publiek",
"gedemonstreer",
"het",
".",
"Reeds",
"inhet",
"die",
"broers",
"Auguste1954",
")",
"en",
"Louis",
"Lumière1948",
")",
",",
"wat",
"vervaardigers",
"van",
"fotografiese",
"apparaat",
"was",
",",
"'n",
"projektor",
"vir",
"Edison",
"se",
"films",
"gebou",
"en",
"inhet",
"hulle",
"die",
"cinematographe",
"gepatenteer",
".",
"Op",
"Saterdag",
",",
"Desember",
"in",
"die",
"kelder",
"van",
"'n",
"kafee",
"in",
"Parys",
",",
"het",
"die",
"Lumière-broers",
"hulle",
"projektor",
"aan",
"die",
"publiek",
"gedemonstreer",
".",
"'n",
"Week",
"later",
"is",
"die",
"kafee",
"in",
"'n",
"rolprentteater",
"omskep",
"wat",
"vandag",
"nog",
"bestaan",
".",
"Suid-Afrikaanse",
"en",
"Afrikaanse",
"rolprente",
"Van",
"die",
"eerste",
"beelde",
"wat",
"in",
"Suid-Afrika",
"op",
"film",
"vasgelê",
"is",
",",
"is",
"dié",
"van",
"president",
"Paul",
"Kruger",
"wat",
"inin",
"sy",
"koets",
"voor",
"sy",
"huis",
"in",
"Pretoria",
"op",
"pad",
"Raadsaal",
"toe",
"is",
".",
"Die",
"Britte",
"het",
"ook",
"dele",
"van",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"verfilm",
".",
"Dit",
"maak",
"Suid-Afrika",
"die",
"eerste",
"land",
"met",
"'n",
"oorlog",
"waarna",
"mense",
"in",
"ander",
"lande",
"gekyk",
"het",
".",
"Die",
"eerste",
"Afrikaanse",
"rolprent",
"was",
"De",
"Voortrekkers",
"in",
"Dit",
"was",
"'n",
"stilprent",
",",
"maar",
"Afrikaanse",
"en",
"Nederlandse",
"flitskaarte",
"is",
"op",
"die",
"skerm",
"vertoon",
".",
"Die",
"eerste",
"Suid-Afrikaanse",
"rolprent",
"met",
"klank",
"was",
"Sarie",
"Marais",
"in",
"Dit",
"was",
"'n",
"musiekspel",
"waarin",
"Afrikaanse",
"liedjies",
"gehoor",
"kon",
"word",
".",
"Die",
"eerste",
"vollengterolprent",
"met",
"Afrikaanse",
"dialoog",
",",
"Moedertjie",
",",
"is",
"in",
"dieselfde",
"jaar",
"uitgereik",
".",
"Ouderdomsperke",
"Baie",
"rolprente",
"het",
"'n",
"ouderdomsperk",
".",
"Dit",
"bestaan",
"uit",
"'n",
"syfer",
"wat",
"die",
"minimum",
"ouderdom",
"aandui",
",",
"asook",
"'n",
"stel",
"letters",
"om",
"die",
"inhoud",
"te",
"klassifiseer",
",",
"soos",
":",
"T",
"–",
"taal",
";",
"G",
"–",
"geweld",
";",
"S",
"–",
"seks",
";",
"N",
"–",
"naaktheid",
";",
"OL",
"–",
"ouerleiding",
";",
"D",
"–",
"dwelms",
";",
"V",
"–",
"volwasse",
"kykstof",
"'n",
"Rolprent",
"met",
"’nNS-perk",
",",
"kan",
"byvoorbeeld",
"slegs",
"deur",
"mense",
"vanjaar",
"en",
"ouer",
"gesien",
"word",
";",
"die",
"rede",
"hiervoor",
"is",
"taalgebruik",
",",
"naak-",
"en",
"sekstonele",
".",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"Afrikaanse",
"rolprente",
"Suid-Afrikaanse",
"filmbedryf",
"Hollywood",
",",
"die",
"Amerikaanse",
"filmbedryf",
"Nollywood",
",",
"Nigerië",
"se",
"filmbedryf",
"Bollywood",
",",
"Indië",
"se",
"filmbedryf",
"Bron",
"Wêreldspektrum",
",",
"ISBN",
"volume",
"bl",
".",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels"
] |
85 | https://af.wikipedia.org/wiki/Finland | Finland | Finland (Fins: Suomi, [suo̯mi], ; Sweeds: Finland, [ˈfɪnland], ), amptelik die Republiek Finland (Fins: Suomen tasavalta, Sweeds: Republiken Finland, ), is 'n land in Noord-Europa wat in die ooste aan die Russiese Federasie, in die noordweste aan Swede en in die noorde aan Noorweë grens. Ten suide word dit van Estland geskei deur die Finse Golf. Wes vind mens die Botniese Golf en suidwes die Oossee wat Finland van sy buurland Swede skei. Net in die noordweste het die twee lande 'n gemeenskaplike landgrens.
Finland word, net soos Ysland, soms beskryf as 'n Skandinawiese land, hoewel Skandinawië streng gesproke beperk is tot Swede, Noorweë en Denemarke. Ook in taalkundige opsig verskil Finland van sy Skandinawiese buurlande omrede Fins, net soos die nouverwante Esties en ook Hongaars, tot die nie-Indo-Europese Fins-Oegriese taalfamilie behoort. Die huidige Sweedssprekende minderheid van sowat ses persent van die bevolking is 'n erfenis uit die tydperk van die Sweedse heerskappy waaronder Finland tussen 1150 en 1809 gestaan het. Sweedssprekendes vorm in sommige dorpe langs die suid- en ooskus en op die outonome Åland-eilande selfs die meerderheid. 'n Groter aantal dorpe en stede is tweetalig, soos byvoorbeeld Helsinki en Turku, en gebruik Sweedse naas Finse plek- en straatname. Die hoofstad en grootste stad is Helsinki (Helsingfors in Sweeds). Die Finse Republiek het in 1917 totstand gekom nadat die land sedert die twaalfde eeu deur Swede en later Rusland oorheers is.
Met sy ligging tussen die 60ste en 70ste noorderbreedtegraad behoort Finland saam met sy Skandinawiese buurlande Noorweë en Swede, en Rusland, tot die mees noordelike lande op die Europese vasteland. Sowat 'n derde van Finland se totale oppervlakte van sowat 338 000 vierkante kilometer lê binne die Arktiese Sirkel. Nogtans het die mees noordelike provinsie Lapland danksy die Noord-Atlantiese Seestroom 'n sagter klimaat as ander gebiede op dieselfde breedtegraad soos Kanada en Siberië. Vanweë hierdie warm seestroom bly Europa se Arktiese kuslyn tydens die winter ook ysvry.
Die Finse somers is warm maar kort, met gemiddelde temperature van 17 °C in die hoofstad Helsinki en 13 °C in Lapland. Vanweë die noordelike ligging is die somerdae baie lank, en in die Arktiese gebiede word dit in Junie, wanneer die middernagson skyn, glad nie meer nag nie. Daarenteen is die Finse winters lank en koud, met 'n gemiddelde temperatuur van -6 °C in Helsinki gedurende Januarie, terwyl die dae baie kort is. In koue winters raak die oppervlak van die Oossee oor 'n afstand van enkele kilometer vanaf die kuslyn dikwels bevrore sodat ysbrekers benodig word om die hawens oop te hou. Sneeuvalle is egter gewoonlik nie swaar nie sodat die verkeer selfs in Lapland nie ontwrig word nie.
Finland word die "land van 'n duisend mere" genoem. Veral in die suidooste is die land bespikkel met ontelbare mere en meertjies. Baie van Finland se groot stede soos Tampere, Jyväskylä en Kuopio, is langs van die groot mere geleë. Die grootste konsentrasie van eilande kan na die suidweste van die land aan die Skeermeer, wat tussen die Finland en die eiland Åland geleë is, gevind word.
Die land is 'n demokratiese republiek met 'n direk verkose president, wat maksimaal vir twee ampstermyne van ses jaar mag dien. Finland het in historiese en politieke opsig nou bande met sy buurland Swede. Ná die tweede onafhanklikheid van Estland het Finland ook nou betrekkinge met dié Baltiese land. Sy huidige buitelandse beleid word dan ook deur sy lidmaatskap in die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO), die Europese Unie, die OESO en die OVSE oorheers.
Etimologie
Geskiedkundige verwysings na Noord-Europa is skaars, en die oorsprong van die name wat aan sy volke en geografiese streke gegee is, is onduidelik; daarom is die etimologieë van die name twyfelagtig. Name soos Fenni, Phinnoi, Finnum en Skrithfinni / Scridefinnum verskyn in 'n paar geskrewe tekste vanaf ongeveer twee millennia gelede in verband met mense wat in 'n noordelike deel van Europa gewoon het, maar die werklike betekenis van hierdie terme is debatteerbaar. Daar is voorgestel dat hierdie nie-Oeraalse etnoniem van 'n Germaanse taaloorsprong en verwant is aan woorde soos finthan (Oud-Hoogduits) "vind", "kennis neem"; fanthian (Oud-Hoogduits) "kontroleer", "probeer"; asook fendo (Oud-Hoogduits) en vende (Oud-Middelduits) "voetganger", "swerwer". 'n Ander etimologiese interpretasie assosieer hierdie etnoniem met fen in 'n meer toponimiese benadering. Weer 'n ander teorie postuleer dat die woorde Finn en Kven verwant is. Die Yslandse Edda en Noorse Sagas (11de tot 14de eeue), van die oudste skriftelike bronne wat waarskynlik in die naaste omgewing ontstaan het, gebruik woorde soos finnr en finnas teenstrydig. Dit lyk egter asof hulle meestal na noordelike bewoners met 'n swerwende leefstyl verwys. Huidige taalkundige navorsing ondersteun die hipotese van 'n etimologiese verwantskap tussen die Finse en die Samitale, asook ander moderne Oeraalse tale. Dit ondersteun ook die hipotese van ’n gemeenskaplike etimologiese oorsprong van die toponieme Sápmi (Samies vir Lapland) en Suomi (Fins vir Finland), asook die Finse en Samiese name vir die Finse en Samiese tale (suomi en saame). Onlangse navorsing het ouer hipoteses oor verbintenisse met die name Häme (Fins vir Tavastia) en die Voor-Baltiese woord *žeme / Slawiese woord земля (zemlja) wat "land" beteken, weerlê. Hierdie navorsing ondersteun ook die vroeëre hipotese dat die benaming Suomi sy oorsprong in die benaming vir Suidwes-Finland het (Kern-Finland, Varsinais-Suomi) en later vir hulle taal en nog later vir die hele gebied van die moderne Finland. Dit is egter nie bekend hoe, hoekom en wanneer dit gebeur het nie. Petri Kallio het voorgestel dat die naam Suomi dalk selfs vroeëre Indo-Europese eggo's met die oorspronklike betekenis van "land" of "mens" dra, maar hy het sy hipotese intussen weerlê.
Die eerste bekende verwysing na Finne is in die Ou Engels-gedig Widsith wat in die 10de eeu saamgestel is, al word geglo dat die inhoud ouer is. Onder die eerste geskrewe bronne wat moontlik na Wes-Finland as die land van die Finne verwys, is ook twee runestene. Een van hulle is in Söderby, Swede, met die inskrywing finlont (U 582), en die ander is in Gotland, 'n Sweedse eiland in die Oossee, met die inskrywing finlandi (G 319 M) wat dateer uit die 11de eeu.
Geografie
Met 'n oppervlakte van 338 455 vierkante kilometer is Finland effens kleiner as Duitsland, maar behoort met sy bevoking van 5,6 miljoen tot die ylste bevolkte gebiede in Europa. Met sy ligging tussen die 60ste en 70ste breedtegrade is dit ook een van die mees noordelike lande ter wêreld – sowat 'n derde van Finland se totale oppervlakte lê binne die Arktiese Sirkel, en meer as 30 persent van alle mense op Aarde, wat noord van die 60ste breedtegraad leef, is Finne.
In noord-suidelike rigting strek Finland oor 'n afstand van 1 160 kilometer vanuit Nuorgam tot Hanko aan die suidkus, terwyl die land sy grootste wydte in wes-oostelike rigting met 540 kilometer tussen Ilomantsi en Närpes bereik. Vir geografiese doeleindes word na alle gebiede noord van die Oulujärvi as "Noord-Finland" verwys sodat ook Oulu, wat eintlik in Sentraal-Finland geleë is, as 'n Noord-Finse stad beskou word, terwyl die landskap rondom Jyväskylä ondanks sy suidelike ligging as "Sentraal-Finland" bekend staan.
Finland se langste grenslyn met 'n buurland is die oostelike grens met die Russiese Federasie. In die noorde grens Finland oor 'n afstand van meer as 716 kilometer aan Noorweë, terwyl die grens met Swede (536 kilometer) in die noordweste deur die riviere Könkämäeno, Muonionjoki (Sweeds: Muonio älv) en Tornionjoki (Torne älv) gevorm word.
In die weste grens Finland aan die Botniese Golf en in die suide aan die Finse Golf wat albei deel uitmaak van die Oossee. Byna alle Finse riviere mond in hierdie see uit, met uitsondering van die land se uiterste noordooste anderkant die Maanselkä wat in die Arktiese Oseaan dreineer. Vanweë die lae verdamping en die bestendige toevoer van soet water is die soutgehalte van Finland se seewaters aansienlik laer as dié van ander seegebiede: met 'n saliniteit van minder as 0,3 persent word in die noordelike Botniese Golf ook soetwatervisse aangetref.
Die opvallendste kenmerk van Finland se landskap is die rykdom aan mere wat aan hierdie Skandinawiese land die bynaam "Land van duisend mere" besorg het. Volgens amptelike statistieke word slegs waterliggame met 'n oppervlakte van ten minste 500 vierkante meter as 'n meer beskou – nogtans beraam die Finse Departement van Omgewingsake die totale aantal mere in die land op 187 888, waarvan sowat 56 000 'n oppervlakte van ten minste een hektaar het. Die Saimaameer is Finland se grootste meer en naby die grens met Rusland geleë.
Die totale kuslengte van Finse mere beloop ten minste 186 700 kilometer, die aantal binnelandse eilande word op 98 050 beraam.
Geskiedenis
Oer- en vroeë geskiedenis
Die vroegste bekende en deur vondste bevestigde nedersetting op die gebied van die huidige Finland dateer aan die einde van die laaste Ystydperk sowat 8500 v.C. Die vroegste inwoners van Finland se oorsprong en taal is onbekend. Deur die volgende duisende jare se migrasie is nuwe kulture ingevoer en ten minste teen 5000 v.C. het die inwoners van Finland veral vroeë Fins-Oegriese tale gepraat. Teen 3200 v.C. het emigrante van die Baltiese gebied, wat 'n vroeë Indo-Europese taal gepraat het, na Finland inbeweeg, geleidelik met die inheemse bevolking vermeng en na hulle taal oorgeskakel. Die emigrante se taalinvloed was verantwoordelik vir die verskil tussen die Oer-Finse taal langs die kus en Samies in die binneland.
Die Finstalige bevolking se wortels is tot op hede onseker en is onderworpe aan herhaaldelike kontroverses. Volgens tradisionele menings word die gebied oos van die Oeralgebergte of die gebied rondom die Wolgakronkel as die Finne se oorspronklike tuisland beskou. In die nuwer navorsing oorheers die mening, dat die Finne se voorsate duisende jare gelede in party golwe uit verskeie rigtings migreer het, 'n Jagter-landboukultuur gevestig en die as versamelaars lewende Sami na noorde verdring of met hulle vermeng het.
Finland se bevolking in die Steentydperk was Jagter-versamelaars. Die suidweste is gekenmerk deur die Suomusjärvi-kultuur, wat tussen omtrent 5000 en 4200 v.C. deur die Kamkeramiekkultuur vervang is. Teen sowat 3200 v.C. word uitlopers van die Toubekerkultuur langs die suidwestelike kus vermoed, wat teen sowat 2300 v.C. in die Kiukainen-steengrafkultuur oorgaan.
Met die Bronstydperk rondom 1700 v.C. het, vanaf die kusgebiede, landbou en veeteelt gepaard gegaan. Van 100 v.C. af het die handel met Sentraal-Europa gegroei. Die Romeinse geskiedskrywer Tacitus maak melding van die Fenni, 'n volk in die noorde van Finland waarmee hy waarskynlik die Sami (Lappe) bedoel. Tydens die Volksverhuising was die Finse kusgebiede danksy handel langs die Oossee welvarend, wat tydens die Wikingstydperk van die 8ste eeu aanhou groei het. Teen die draai van die millennium het deur handelskontakte met die ooste die betrekkinge van Oos-Finland met Nowgorod gegroei. Met die handelskontakte het die Finse bevolking in kontak gekom met die Christendom, in die weste met die Rooms-Katolieke, in die ooste met die Oosters-Ortodokse Kerk.
Sweedse tydperk
Die skakeling van Wes-Finland met Swede het geleidelik gebeur. Die opkomende magte Swede en Nowgorod het om politieke, ekonomiese en godsdienstige redes om die Finne se gebied gewedywer. Albei lande het van die 12de eeu af verskeie meer of minder militêre Kruistogte na dié gebied onderneem. Die grens tussen albei magte en daarmee Finland se oostelike grens is in 1323 met die Verdrag van Nöteborg vir die eerste keer bepaal.
Die kerk se aktiwiteite, die migrasiebewegings van Sweedse setlaars asook die rykswette en owerhede het daartoe bygedra dat die nuwe gebiede as Österland een van die vier vaste landsdele van Swede geword het. Van 1362 af het Österland die reg gehad om aan die Sweedse koningsverkiesing deel te neem. Finland se kerstening is met die stigting van die Domkapitel Turku in 1276 amptelik afgesluit, die ou Finse mitologie het egter nog oor eeue heen langs die Christendom bly bestaan.
Tydens die Middeleeue het in Finland 'n samelewing met stande volgens die Europese manier, 'n stedelike wese en 'n Rooms-Katolieke kerkorganisasie ontstaan. Van die einde van die 14de tot sy ontbinding aan die begin van die 16de eeu was Finland as deel van Swede ook 'n deel van die Kalmarunie. Tydens die heerskappy van Gustaaf I Wasa van 1523 tot 1560 het Swede in 'n sterk sentrale staat ontwikkel, wat die grondslag vir die ryk se status as 'n groot mag in die 17de eeu gevorm het. Ook onder Gustaaf Wasa is gedurende die Protestantse Hervorming die Katolisisme met die Lutheranisme vervang.
As 'n groot mag het Swede daarin geslaag om sy grondgebied in oorloë teen Denemarke, Pole en Rusland rondom die Oossee uit te brei. Finland, wat in dié tydperk oorlogsdade gespaar gebly het, is nouer by die ryksadministrasie geïntegreer. Onder die goewerneur-generaal Per Brahe is verskeie stede gestig, in Turku die akademie en 'n hof ingerig en 'n posdiens van stapel gestuur.
Gedurende die 18de eeu het Swede se mag gekrimp, veral tydens die Groot Nordiese Oorlog (1700–1721), toe Finland beset is (Groter woede, 1714–1721). Ná die ondertekening van die Vrede van Nystad is die besetting van Finland beëindig, maar ook Swede se status as 'n groot mag. Tydens 'n verdere Russies-Sweedse oorlog (1741–1743) is Finland weer beset (Kleiner woede), en in die daaropvolgende vrede is die Russiese westelike grens na die Kymijoki-rivier verskuif.
Russiese tydperk
Tydens die Vierde Napoleontiese Oorlog het Rusland onder Aleksander I met Frankryk teen Groot-Brittanje en sy bondgenoot Swede geallieer. In 1808 het Rusland Swede aangeval en daarmee die Finse Oorlog begin, waarna Swede in die Verdrag van Fredrikshamn in 1809 talle gebiede aan Rusland moes afstaan. Onder die gebiede was naas die huidige Suid-Finland, wat destyds as Kern-Finland beskou is, ook die Åland-eilande, asook dele van Lapland en Västerbotten. Uit dié en die reeds in 1721 en 1743 verowerde gebiede is die Groothertogdom Finland gevorm, wat deel van die Russiese Ryk gevorm, maar 'n groot mate aan politieke outonomie geniet het. Veral die ou Sweedse wette en die destydse grondwet het van krag gebly. Ook die Gregoriaanse kalender, wat in 1753 in Swede ingevoer is, het in Finland in gebruik gebly. In 1812 is Helsinki as hoofstad geproklameer, voorheen was dit Turku.
Die eerste helfte van die 19de eeu is gekenmerk deur 'n sekere politieke stillstand. Ná die landdag van Porvoo in 1809, waarmee die Groothertogdom Finland gestig is, is die landdag as verteenwoordiger van die stande tot in 1863 nie meer deur die tsaar byeengeroep nie, die politiek het op administrasie gefokus terwyl die regsituasie onveranderd gebly het. In die tydperk het ook 'n Finse nasionale bewussyn ontwikkel en daar was tientalle pogings ter versterking van die Finse identiteit, maar aanvanklik was dit nie teen die tsaar se heerskap gerig nie.
In die tweede helfte van die 19de eeu het die Finse politiek aan die gang gekom, veral danksy meer vryhede onder tsaar Aleksander II. Die verwydering van ou ekonomiese beperkings het die ekonomie aangewakker. Van die 1860's af het die industrialisasie versnel, aangehits deur die houtbedryf en die stigting van talle saagmeulens. Die vereiste wetgewende aktiwiteite is deur die van 1863 af gereelde byeenroeping van die landdag vergemaklik.
Die versterkte Finse nasionale bewussyn is van die einde van die 19de eeu af deur Russiese pogings van sentralisasie van die Ryk en die russifisering van die ryksgebiede teengestaan. Die sogenoemde Februariemanifest van tsaar Nikolaas II van 1899 het Finland se outonomie aansienlik beperk. Dit het tot 'n taai politieke konflik gelei, wat in die sluipmoord op die generaal-goewerneur Nikolaj Bobrikof in 1904 en, gepaardgaande met die Russiese Rewolusie van 1905, in 'n volskaalse algemene staking in herfs 1905 geëskaleer het. In gevolge die algemene staking het Nikolaas die herinstelling van die outonomie en die stigting van 'n niestande volksvergadering belowe.
In 1905 het tsaar Nikolaas II die Finse senaat opdrag gegee om 'n nuwe wet oor die algemene mansstemreg uit te vaardig. Vanweë die protes op die strate en die Sosiaaldemokrate se houding het die aangewese komitee ook die vrouestemreg in sy wetsontwerp opgeneem. Op 20 Julie 1906 het Nikolaas II die wet goedgekeur. Daarmee het Finland die eerste Europese land geword om aktiewe vrouestemreg op nasionale vlak in te voer, en wêreldwyd ná Nieu-Seeland en Australië die derde land. Wat die passiewe stemreg betref is Finland se leidende posisie selfs duideliker: Vir die eerste keer wêreldwyd is vroue tot die parlement verkies. In 1907 het al die Finne van 24 jaar en ouer gelyke stemreg vir die nuutgestigte parlement geniet. Die politieke en sosiale konflikte, wat tydens die algemene staking na vore getree het, kon egter nie opgelos word nie. In 1909 is die pogings van russifisering hervat. Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog, waaraan Finse soldate, met uitsondering van enkele vrywilligers, nie deelgeneem het nie, het die politieke lewe vir 'n rukkie tot stilstand gekom.
Onafhanklikheid en oorloë
Ná die Februarie-rewolusie in Rusland, die afsetting van die tsaar en die gepaardgaande einde van die personele unie het die strewe na onafhanklikheid aansienlik gegroei. Nadat ná die Oktober-rewolusie die nuwe Russiese regering aan Rusland se volke die reg op sesessie ingestaan het, het die Finse parlement op 6 Desember 1917 Finland se onafhanklikheid verklaar. Dit is op 31 Desember 1917 deur die Russiese Sosialistiese Federale Sowjetrepubliek en daarna deur talle ander lande erken. Die losmaakproses van Rusland is deur groot interne konflikte begelei, wat op 27 Januarie 1918 tot 'n sosialistiese staatsgreeppoging gelei het. In die driemaandse Finse Burgeroorlog het die burgerlike "Wit Wag" geseëvier.
In 1919 het Finland 'n republikeinse grondwet goedgekeur. In 1920 is met die Russiese Sosialistiese Federale Sowjetrepubliek die Vrede van Dorpat onderteken, waarvolgens Finland in die grense van die ou Groothertogdom herstel is, maar bykomend met die Petsamo-streek en sy ysvrye toegang tot die Noorse See. Wat Swede betref het 'n konflik ontstaan rakende die strategies belangrike Ålandeilande. In 1921 het die Volkebond ten gunste van Finland beslis onder voorwaarde dat die eilande 'n aansienlike outonomie geniet.
Winteroorlog
Die Molotof-Ribbentrop-verdrag, wat in 1939 onderteken is, het Finland aan die Sowjetse belangesfeer toegewys. In herfs 1939 het die Sowjetunie Finland met gebiedsaansprake in die Kareliese landengte gekonfronteer en beweerde ononderhandelbare veiligheidskwessies vir Leningrad aangevoer. Finland het dié aansprake verwerp, waarvolgens die Rooi Leër op 30 November 1939 die buurland aangeval het met die vermeende doel om die hele Finse grondgebied te beset. Dié militêre aanval (Winteroorlog) is aanvanklik gestuit deur die numeries en materieel minder toegeruste Finse gewapende magte. Eers ná 'n beslissende Sowjetse offensief in Februarie 1940 het die Sowjetse soldate die Finse posisies oorwin. Op 13 Maart 1940 is die Vrede van Moskou gesluit, waarvolgens Finland sy onafhanklikheid bewaar het, maar groot dele van Karelië moes afstaan, waaronder die destyds tweede grootste stad van die land Wyborg. Die Finne het sowat 70 000 mense verloor; die Sowjetse verliese is tot op hede onbekend.
Voortsettingsoorlog
Toe Nazi-Duitsland op 22 Junie 1941 die nieaanvalsverdrag gebreek en die Sowjetunie aangeval het, het Finland in samewerking met Nazi-Duitsland die oorlog toegetree, wat in Finland Voortsettingsoorlog genoem word. Die Finse gewapende magte kon nie net die verlore gebiede herwin nie, maar ook groot dele van die Sowjetse Oos-Karelië beset. Met dié suksesse het dit haalbaar gelyk om die deur baie Finne as volksgenote beskoude Oosseefinstalige volksgroepe van die gebied in 'n Groot-Finland te verenig. In 1944 moes Finland egter na suksesse deur die Rooi Leër uit hierdie gebiede onttrek en het weereens die bedreiging van Sowjetse besetting in die gesig gestaar. Op 19 September 1944 het hulle in Moskou 'n aparte vredesverdrag onderteken wat die Voortsettingsoorlog beëindig het. Die verlies aan grondgebied uit die Winteroorlog is bevestig, boonop moes die Petsamo-gebied afgestaan word.
In die aparte vredesverdrag het Finland ingestem om die Duitse troepe uit die land te verdryf, waarvolgens die Fins-Duitse Laplandoorlog gevolg het, waartydens die onttrekkende Duitse soldate groot dele van Lapland heeltemal verwoes het. Op 27 April 1945 het die oorlog met die onttrekking van die laaste Duitse soldate uit Kilpisjärvi geëindig. Die toestand van oorlog met die Geallieerdes is uiteindelik beëindig deur die Paryse Vredesverdrag van 1947.
Sedert 1945
Gedurende die naoorlogse tydperk en veral tydens die Koue Oorlog het Finland 'n besondere posisie in die spanningsveld tussen die blokke ingeneem. Die land het in die oorlog sy onafhanklikheid en die vryemarkekonomiestelsel bewaar, maar die Sowjetunie het 'n groot invloed op die Finse politiek uitgeoefen. Enersyds het Finland 'n streng neutraliteitsbeleid gevoer, andersyds het hulle, veral onder president Juho Kusti Paasikivi 'n versoeningsbeleid met die Sowjetunie nagestreef. In 1948 is met die Sowjetunie 'n vriendskaps- en samewerkingsooreenkoms onderteken, wat tot die einde van die Sowjetunie van krag gebly het nadat dit verskeie kere verleng is. Konflikte met die oostelike buurland is deur intensiewe, veral nieamptelike kontakte van die Finse politiek met Moskou voorkom. Hierdie beleid, wat verskeie kere die indruk van afwagtende gehoorsaamheid geskep het, is veral deur Wes-Duitse politici van CDU/CSU pejoratief "Finlandisasie" genoem.
Die invloedrykste politikus in die naoorlogse Finland was Urho Kekkonen, wat van 1956 tot 1982 as president van Finland gedien het. Hy het vir 'n outokratiese leierskapstyl op die president se destyds uitgebreide grondwetlike mag staat gemaak en die betrekkinge met die Sowjetunie as sy privaat aangeleentheid beskou. In 1973 het hy sy ampstermyn deur 'n parlementêre uitsonderingswet laat verleng, hoewel daar min twyfel was dat hy in die algemene verkiesings herkies sou word. Derhalwe is Kekkonen se ampstermyn algemeen deur 'n tekort aan demokrasie gekenmerk. Die president kon in die tydperk egter deurgaans staat maak op die meerderheid kiesers se ondersteuning. Een van sy grootste suksesse was glo die KVSE-konferensie in Helsinki in 1975, wat, benewens sy invloed op die proses van verstaan in Europa ook Finland se status as 'n neutrale land onderstreep het.
Die Ontbinding van die Sowjetunie het Finland, wie se ekonomie grootliks op oosterse handel staatgemaak het, aan die begin van die 1990's in 'n erge ekonomiese krisis gedompel. Terselfdertyd het die land groter ruimte in sy buitelandse beleid verkry. In 1992 het Finland oor sy aansluiting by die Europese Gemeenskap begin onderhandel, en het in 1995 'n volle lid van die huidige Europese Unie geword. Op 1 Januarie 2002 was Finland een van twaalf lande wat die euro as geldeenheid ingevoer het; dit het die Finse mark vervang.
Deur die toenemende Globalisering het in die 2000's Finland se afhanklikheid van die wêreldmark gegroei. Die Groot Depressie 2009/10 het Finland redelik erg getref; in 2009 het die bruto binnelandse produk met 8,3% gekrimp. Ondanks die daaropvolgende jare se ekonomiese herstel was die BBP in 2016 (aangepas vir inflasie) steeds minder as dié in 2008.
Die Russiese inval in Oekraïne sedert 2022 is ook in Finland as 'n keerpunt beskou. In meningspeilings ná die begin van die Russiese inval in Oekraïne het 'n groot meerderheid Finne 'n aansluiting by NAVO ondersteun. Op 12 Mei 2022 het beide die eerste minister Sanna Marin en president Sauli Niinistö in 'n gesamentlike verklaring vir Finland se toetreding tot NAVO "sonder versuim" gepleit; ná 'n aankondiging op 15 Mei het Finland en Swede op 18 Mei gesamentlik aansoek gedoen vir NAVO-lidmaatskap. Op 5 Julie 2022 het al 30 die NAVO-ambassadeurs die toetreeprotokolle onderteken en tot 31 Maart 2023 het al die NAVO-lidlande se parlemente die protokolle goedgekeur. Op 4 April 2023 het Finland 'n NAVO-lidland geword.
Demografie
Romeinse geskiedskrywers het na die bewoners van die Noordoos-Europese oerwoude as fenni verwys. Die gebied was steeds yl bevolk – historici beraam die fenni-bevolking op sowat 100 000, en hierdie syfer het net geleidelik gestyg tot 400 000 in die 17de eeu en omstreeks een miljoen teen die begin van die Russiese heerskappy in die vroeë 19de eeu.
In die tweede helfte van die 20ste eeu het Finland daarenteen 'n vinnige bevolkingsgroei ervaar sodat die bevolking in 1950 die vier-miljoenkerf oorskry, en danksy die relatief hoë geboortesyfer het die Finse bevolking in 1991 reeds vyf miljoen beloop. In de vroeë 21ste eeu het die jaarlikse bevolkingsgroei na 0,3 persent afgeneem. Die totale bevolking het in 2023 5 614 571 beloop.
In vergelyking met ander Europese lande word Finland se bevolking deur 'n relatief mono-etniese struktuur gekenmerk – naas inheemse etniese groepe (91 persent Finssprekende en 5,4 persent Sweedssprekende Finne, naas sowat 17 000 Sami of Samit) was die aandeel buitelanders in 2008 nog beperk tot minder as drie persent. Van die altesaam 143 256 buitelanders in laat 2008 was onder meer 26 909 Russiese, 22 604 Estlandse en 8 439 Sweedse burgers.
Ekonomie
Finland se "ekonomiese wonder"
Na die ekonomiese ontwikkeling van Finland in die 20ste eeu word dikwels as 'n "ekonomiese wonder" verwys. Alhoewel die industrialisering reeds in die 19de eeu begin het (katoenspinnerye, papiermeule en ysterverwerking was in hierdie periode die belangrikste nywerhede wat veral in Tampere, die "Finse Manchester", gekonsentreer was), het Finland tot in die 20ste eeu een van die armste lande in Europa met 'n oorwegend agrariese bevolking gebly. Nog omstreeks 1950 het drie derdes van die Finne in landelike gebiede gewoon, terwyl die nywerheidsektor slegs sowat 'n kwart van alle werkgeleenthede verteenwoordig het en die maandelikse inkomste van werkers laer as die gemiddeld in Europa was.
Dit was juis die reparasies, wat Finland ná die Tweede Wêreldoorlog aan die Sowjetunie moes betaal, wat die aanleiding vir die eerste Finse ekonomiese wonder gegee het. Die land was destyds genoodsaak om sy nywerhede op 'n grootskaalse manier uit te brei en te herstruktureer om aan Moskou se eise te kan voldoen. Binne 'n relatief kort tydperk het die land sy nywerheidsektor gediversifiseer en sy afhanklikheid van die enigste beduidende uitvoerproduk – hout – aansienlik verminder. Die Finse bruto geografiese produk (BGP) het in die periode tussen 1950 en 1974 met gemiddeld vyf persent gegroei. In die 1980's het die tempo van groei selfs versnel tot jaarliks ses persent.
Binne twee dekades het Finland danksy sy groot uitvoere na die destydse Sowjetunie en die Europese Ekonomiese Gemeenskap van 'n landbouekonomie tot een van die mees gevorderde nywerheidslande in Europa ontwikkel. Een van Finland se belangrikste maatskappye, Nokia, is eksemplaries van die omvattende herstrukturering wat in die Finse ekonomie geïmplementeer is. Nokia is genoem na 'n klein dorpie naby Tampere waar die maatskappy oorspronklik sy hoofkwartier gehad het. Aanvanklik was Nokia niks meer as 'n gewone klein sakeonderneming wat byna honderd jaar lank in die tradisionele hout- en papierbedryf gewortel was nie. Eers danksy die samesmelting met 'n rubberfabriek in 1965 het Nokia sy produkportfolio begin uitbrei. In die volgende jare het Nokia 'n aantal bekende ondernemings uit die elektroniese bedryf – waaronder vervaardigers van kabels en televisietoestelle soos Salora en Luxor en die IT-afdeling van die Sweedse maatskappy Ericsson – oorgeneem en steeds meer kennis op hierdie gebied versamel. Papier en rubberskoene is steeds deur Nokia vervaardig, tog het die maatskappy ook begin om televisietoestelle, selfone en skyfies te ontwikkel en uiteindelik tot een van die beduidendste internasionale ondernemings in die elektroniese en inligtingstegnologiebedryf gegroei. Tussen 1998 en 2011 was dit selfs die wêreldmarkleier in die selfoonbedryf.
Ander beduidende Finse maatskappye is die petrochemiese reus Neste Oy wat in 1948 gestig is en vandag as een van die leidende ontwikkelaars en vervaardigers van skoon brandstowwe bekend staan en 'n netwerk van moderne vulstasies in die Baltiese lande, Pole en Rusland opgebou het; Kone Oy, die derde grootste vervaardiger van hysbakke ter wêreld waarmee onder meer wolkekrabbers in Manhattan, Singapoer en Hongkong toegerus is; Valmet, een van die beduidendste papiervervaardigers ter wêreld wat in 1999 met Rauma tot die nuwe maatskappy Metso saamgesmelt het; en Vaisala, wat meetinstrumente vir weerkundige doeleindes asook die meting van radioaktiwiteit en osoonkonsentrasies vervaardig. Sedert die eerste ysbrekers in die 19de eeu in die hawestad Turku ontwikkel is, het ook skeepsbou tot een van die sleutelbedrywe van die Finse ekonomie gegroei. Meer as die helfte van alle ysbrekers wat wêreldwyd van stapel loop word in Finland ontwerp. Daarnaas word ook luukse plesierbote, spesiale skepe vir siviele en militêre doeleindes, jagte en diesel-enjins in Finland vervaardig.
Land- en bosbou
Die landbousektor was nog tot in die 1950's die belangrikste bron van inkomste vir die ekonomies aktiewe bevolking. As gevolg van landhervormings was die gemiddelde oppervlakte van plase relatief klein, tog het die verkoop van bosgebiede en werkgeleenthede in die bosbou 'n bykomende inkomste aan Finse boere verskaf. Die landbousektor speel nog steeds 'n beduidende rol in die Finse ekonomie en samelewing – saam met verwante nywerhede bied hierdie bedryf sowat 300 000 werksgeleenthede en het in 2006 2,6 persent tot Finland se bruto geografiese produk bygedra.
Die Finse landbousektor floreer in 'n klimatiese konteks wat met 'n kort groeiperiode, onreëlmatige reënval en suur moerasgrond allesbehalwe gunstige omstandighede vir intensiewe boerdery skep. Die landbouoppervlakte is dan ook beperk tot 2,2 miljoen hektaar of 6,5 persent van Finland se totale oppervlakte. Die Finse graangebiede in die suidelike en westelike kusstreke is die mees noordelike ter wêreld – hier word veral gars, hawer en koring verbou en daarnaas ook varke geteel. Die graanopbrengs per hektaar is laer as in Sentraal-Europa. Die kwik daal dikwels enkele dae ná die oestyd vir die eerste keer benede vriespunt.
Boere in Sentraal- en Oos-Finland spits hulle veral op beesteelt toe; suiwelprodukte verteenwoordig meer as 40 persent van die totale landbouproduksie. Lapland asook dele van Nordösterbotten en Kainuu is tradisionele rendierteeltgebiede. Finland se rendiertelers beskik altesaam oor meer as 200 000 diere. In teenstelling met Swede en Noorweë is rendierteelt in Finland geen voorreg vir die inheemse Sami-minderheid nie, sodat hierdie beroep ook vir die meerderheidsbevolking toeganklik is.
Met die Finse toetreding tot die Europese Unie (EU) het die Finse landbousektor ingrypende veranderings ondergaan. Die nasionale mark vir landbouprodukte was voorheen danksy 'n proteksionistiese beleid beskerm teen invoere. Ná 1995 het die pryse vir produsente skielik met meer as 'n derde gedaal. Die Gemeenskaplike Landboubeleid van die EU maak nogtans voorsiening vir die bewaring van die landbousektor in alle Europese geweste en finansiële steun vir gebiede wat as gevolg van strukturele en natuurlike omstandighede benadeel is. Finse boere trek sodoende voordeel uit die EU se praktyk van subsidiëring, terwyl die plaaslike landbousektor 'n merkwaardige konsentrasieproses ondergaan: Die aantal boerderye, wat in die 1990's nog sowat 100 000 beloop het, het verminder tot byna 80 000 in 2000 en 65 802 in 2008. Die gemiddelde oppervlakte (15 hektaar in die 1990's) het toegeneem tot 28 hektaar in 2000 en 35 hektaar in 2008.
Houtverwerkingsaanlegte bied sowel werksgeleenthede asook 'n bron van inkomste vir boseienaars – 58 persent van die Finse bosgebiede is in privaat besit, en een uit elke vyf Finse gesinne beskik oor bosgrond. Jaarliks word sowat 60 miljoen kubieke meter hout gekap, tog maak die Finse houtbedryf op volhoubare wyse gebruik van inheemse houtbronne. Nogtans bly die kap van bome in Noord-Finse oerwoude omstrede.
Krisisjare
In die 1980's het Finland 'n enorme ekonomiese insinking beleef nadat die land sy uitvoermarkte in Oos-Europa verloor het en tegelykertyd ook die binnelandse vraag ineengestort het. Hoë rentekoerse en 'n geweldige publieke skuldlas het die krisis verskerp. Die werkloosheidsyfer het van drie tot meer as twintig persent gestyg en was saam met dié van Spanje die hoogste in Europa.
Die Finse ekonomie het eers ná drie krisisjare in 1992 geleidelik begin herstel, en teen die middel van die negentigerjare het selfs 'n groot opswaai ingetree wat dikwels as die tweede ekonomiese wonder in Finland beskryf word. Veral die devaluasie van die Finse markka het 'n gunstige invloed op die uitvoersektor uitgeoefen – tussen 1993 en 1995 het die uitvoere met jaarliks 13 persent gestyg en sodoende ook die nywerheidsproduksie gestimuleer. Die staatsektor is met effektiewe besuinigingsmaatreëls gestabiliseer, terwyl die Finse staat met die privatisering van staatsbeheerde ondernemings 'n inkomste van twintig miljard markka verdien het. Die beduidendste openbare ondernemings, wat vanaf 1994 geleidelik geprivatiseer is, was die Finse Telekom (TELE); die Finse spoorwegmaatskappy VR; Rautaruukki, die tweede grootste staalvervaardiger in Skandinawië; die chemiese reus Kemira; en die energieverskaffer Imatran Voima.
Die konsolidasieproses in die staatssektor was reeds in 1996 afgesluit, en die inflasiekoers was vanaf 1994 enkele jare lank net omstreeks een persent. Finland het aan alle voorwaardes vir die invoering van die Europese geldeenheid Euro voldoen. Sowel verbruikers asook ondernemings het voordeel uit die omskakeling na die Euro getrek – voedselpryse is aansienlik verlaag sodat die besteebare inkomste van Finne aan die toeneem was en die aanleiding tot verdere ekonomiese groei gegee het. Die winste van ondernemings het in hierdie periode sterk gestyg.
In 2015 was Finland opnuut besig om op 'n ekonomiese krisis af te stuur nadat sy ekonomie in die derde kwartaal die slegste gevaar het in die Eurosone en met 0,6 persent gekrimp het. Werkloosheid het toegeneem van 6,2 persent vroeg in 2008 tot 9,5 persent vroeg in 2016.
Die land se ekonomiese moeilikhede het voortgespruit uit 'n sterk dalende vraag na Finse goedere in Rusland, 'n verlaagde internasionale mededingendheid weens hoë arbeidskoste, en die agteruitgang van Nokia, Finland se vroeëre nywerheidsreus. Naas Nokia kon ook die Finse papierbedryf nie meer die uitdaging bemeester wat 'n nuwe generasie slimfone en e-boeklesers gebied het nie – die vervanging van gedrukte media deur internetdienste, digitale koerantuitgawes en e-boeke. Daarnaas het die Finse staatsuitgawes, wat persentasiegewys onder die hoogstes in Europa gereken word, sorgwekkende vlakke bereik.
Politiek
Staatshoofde van Finland sedert Oktober 1918:
Väinö I van Finland (koning, 1918)
Pehr Evind Svinhufvud (regent, 1918)
Carl Gustav Mannerheim (regent, 1918–1919)
Kaarlo Juho Stahlberg (president, 1919–1925)
Lauri Kristian Relander (1925–1931)
Pehr Evind Svinhufvud (1931–1937)
Kyösti Kallio (1937–1940)
Risto Heikki Ryti (1940–1944)
Carl Gustav Mannerheim (1944–1946)
Juho Kusti Paasikivi (1946–1956)
Urho Kaleva Kekkonen (1956–1982)
Mauno Henrik Koivisto (1982–1994)
Martti Oiva Kalevi Ahtisaari (1994–2000)
Tarja Kaarina Halonen (v) (2000–2012)
Sauli Väinämö Niinistö (sedert 2012)
Ander bekende (politieke) persoonlikhede
Carl Gustav Mannerheim (was behalwe regent en president ook maarskalk opperbevelhebber)
Väinö Tanner (sosiaal-demokratiese premier)
Antti Oskari Tokoi (sosiaal-demokratiese premier)
Kalevi Sorsa (sosiaal-demokratiese premier)
Matti Vanhanen (premier vir die sentrumparty)
Finse politieke partye
KESK (Sentrumparty; gematig regs)
SDP (Sosiaal-demokrate)
LKP (Liberale Volksparty; liberaal)
KD (Christen-demokrate)
SFP (Sweedse Volksparty; gematig regs, party vir die Sweedse minderheid)
KOK (Nasionale Koalisieparty; sentraal-regs)
VAS (Linkse Volksparty; links-sosialisties)
IKL ([1932–1944] Patriotiese Beweging; fascisties)
ML ([1906–1965] Agrariese Liga; gematig regs; vanaf 1965 = Sentrumparty)
SKDL ([1944–1991] Volksdemokratiese Party; links-sosialisties/kommunisties)
Boukuns
Romaanse boukuns
Die suidweste van Finland is eers vanaf die middel van die 12de eeu gekersten. Henrik, biskop van Uppsala in Swede, het in 1156 tydens 'n sendingreis die martelaardood gesterf en is in die voorganger van die huidige kerk te Nousiainen begrawe. Afgesien van 'n sendingsbisdom is die eerste bisdom van Finland eers in 1276 in Turku (Åbo) gestig.
Die wêreldlike en sakrale houtgeboue uit die Romaanse periode het nie bewaar gebly nie. Die steengeboue uit hierdie tydperk, waaronder 125 middeleeuse steenkerke, is merendeels van veldstene gebou en vanweë hul eenvoudige binneruimtes sonder versierings moeilik om te dateer. Die voorganger van Turku se huidige domkerk is in die eerste helfte van die 13de eeu as houtkerk opgerig.
Die sakrale boukuns van Åland, waaronder die veldsteensaal van Hammarland (laat 14de eeu) en die steensakristie in Finström uit die tweede helfte van die 13de eeu, wat deel uitmaak van 'n houtkerk, word eweneens by die Romaanse stylperiode gereken.
Sport
Verskeie sportsoorte is gewild in Finland. Pesäpallo, die Finse ekwivalent van die Amerikaanse bofbal, is Finland se nasionale sportsoort, hoewel die gewildste sport in terme van toeskouers yshokkie is. Ander gewilde sportsoorte sluit in atletiek, heg-en-steg-ski, skansspring, sokker, vlugbal en basketbal. Sokker is die mees uitgeoefende spansport volgens aantal deelnemers in die land. Die Finse nasionale basketbalspan het groot openbare aandag ontvang.
In terme van verowerde medaljes en goue medaljes per inwoners is Finland die bespresterende land in die Olimpiese geskiedenis. Finland het tydens die Olimpiese Somerspele 1908 vir die eerste keer op sy eie deelgeneem. Tydens die Olimpiese Somerspele 1908 het die oorspronklike "Vlieënde Fin" Hannes Kolehmainen drie goue medaljes gewen. Gedurende die 1920's en 1930's het Finse langafstandlopers die Olimpiese Spele oorheers, en Paavo Nurmi het altesaam nege Olimpiese goue medaljes gewen en tussen 1921 en 1931 22 amptelike wêreldrekords opgestel. Na Nurmi word dikwels as die grootste Finse sportlui en een van die grootste atlete van alle tye verwys. Die Olimpiese Somerspele 1952 is in Helsinki aangebied.
Die spiesgooi-item het aan Finland nege Olimpiese goue medaljes, vyf wêreldbekertitels, vyf Europese kampioenskaptitels en 24 wêreldrekords besorg. Finland het ook 'n noemenswaardige geskiedenis wat kunsskaats betref. Finse skaatsers het agt wêreldbekertoernooie en 13 juniorwêreldbekertoernooie in gesinchroniseerde skaats gewen.
Finse deelnemers het aansienlike sukses behaal in motorsport. In die Wêreldtydrenkampioenskap het Finland agt wêreldkampioene opgelewer, meer as enige ander land. In Formule Een het Finland die meeste wêreldbekertoernooie per inwoners gewen, met Keke Rosberg, Mika Häkkinen en Kimi Räikkönen wat al die titel gewen het.
Van die gewildste ontspanningsporte en aktiwiteite sluit in Nordiese stap, naelloop, fietsry en ski. Vloerbal is die gewildste jeug- en werkpleksport.
Verwysings
Bronnelys
Algemeen
Eksterne skakels
Finse Bureau vir Toerisme
This is Finland – Finse Ministerie van Buitelandse Sake
Statistiek Finland | [
"Finland",
"(",
"Fins",
":",
"Suomi",
",",
"[suo̯mi",
"]",
",",
";",
"Sweeds",
":",
"Finland",
",",
"[ˈfɪnland",
"]",
",",
")",
",",
"amptelik",
"die",
"Republiek",
"Finland",
"(",
"Fins",
":",
"Suomen",
"tasavalta",
",",
"Sweeds",
":",
"Republiken",
"Finland",
",",
")",
",",
"is",
"'n",
"land",
"in",
"Noord-Europa",
"wat",
"in",
"die",
"ooste",
"aan",
"die",
"Russiese",
"Federasie",
",",
"in",
"die",
"noordweste",
"aan",
"Swede",
"en",
"in",
"die",
"noorde",
"aan",
"Noorweë",
"grens",
".",
"Ten",
"suide",
"word",
"dit",
"van",
"Estland",
"geskei",
"deur",
"die",
"Finse",
"Golf",
".",
"Wes",
"vind",
"mens",
"die",
"Botniese",
"Golf",
"en",
"suidwes",
"die",
"Oossee",
"wat",
"Finland",
"van",
"sy",
"buurland",
"Swede",
"skei",
".",
"Net",
"in",
"die",
"noordweste",
"het",
"die",
"twee",
"lande",
"'n",
"gemeenskaplike",
"landgrens",
".",
"Finland",
"word",
",",
"net",
"soos",
"Ysland",
",",
"soms",
"beskryf",
"as",
"'n",
"Skandinawiese",
"land",
",",
"hoewel",
"Skandinawië",
"streng",
"gesproke",
"beperk",
"is",
"tot",
"Swede",
",",
"Noorweë",
"en",
"Denemarke",
".",
"Ook",
"in",
"taalkundige",
"opsig",
"verskil",
"Finland",
"van",
"sy",
"Skandinawiese",
"buurlande",
"omrede",
"Fins",
",",
"net",
"soos",
"die",
"nouverwante",
"Esties",
"en",
"ook",
"Hongaars",
",",
"tot",
"die",
"nie-Indo-Europese",
"Fins-Oegriese",
"taalfamilie",
"behoort",
".",
"Die",
"huidige",
"Sweedssprekende",
"minderheid",
"van",
"sowat",
"ses",
"persent",
"van",
"die",
"bevolking",
"is",
"'n",
"erfenis",
"uit",
"die",
"tydperk",
"van",
"die",
"Sweedse",
"heerskappy",
"waaronder",
"Finland",
"tussenengestaan",
"het",
".",
"Sweedssprekendes",
"vorm",
"in",
"sommige",
"dorpe",
"langs",
"die",
"suid-",
"en",
"ooskus",
"en",
"op",
"die",
"outonome",
"Åland-eilande",
"selfs",
"die",
"meerderheid",
".",
"'n",
"Groter",
"aantal",
"dorpe",
"en",
"stede",
"is",
"tweetalig",
",",
"soos",
"byvoorbeeld",
"Helsinki",
"en",
"Turku",
",",
"en",
"gebruik",
"Sweedse",
"naas",
"Finse",
"plek-",
"en",
"straatname",
".",
"Die",
"hoofstad",
"en",
"grootste",
"stad",
"is",
"Helsinki",
"(",
"Helsingfors",
"in",
"Sweeds",
")",
".",
"Die",
"Finse",
"Republiek",
"het",
"intotstand",
"gekom",
"nadat",
"die",
"land",
"sedert",
"die",
"twaalfde",
"eeu",
"deur",
"Swede",
"en",
"later",
"Rusland",
"oorheers",
"is",
".",
"Met",
"sy",
"ligging",
"tussen",
"diete",
"ente",
"noorderbreedtegraad",
"behoort",
"Finland",
"saam",
"met",
"sy",
"Skandinawiese",
"buurlande",
"Noorweë",
"en",
"Swede",
",",
"en",
"Rusland",
",",
"tot",
"die",
"mees",
"noordelike",
"lande",
"op",
"die",
"Europese",
"vasteland",
".",
"Sowat",
"'n",
"derde",
"van",
"Finland",
"se",
"totale",
"oppervlakte",
"van",
"sowat000",
"vierkante",
"kilometer",
"lê",
"binne",
"die",
"Arktiese",
"Sirkel",
".",
"Nogtans",
"het",
"die",
"mees",
"noordelike",
"provinsie",
"Lapland",
"danksy",
"die",
"Noord-Atlantiese",
"Seestroom",
"'n",
"sagter",
"klimaat",
"as",
"ander",
"gebiede",
"op",
"dieselfde",
"breedtegraad",
"soos",
"Kanada",
"en",
"Siberië",
".",
"Vanweë",
"hierdie",
"warm",
"seestroom",
"bly",
"Europa",
"se",
"Arktiese",
"kuslyn",
"tydens",
"die",
"winter",
"ook",
"ysvry",
".",
"Die",
"Finse",
"somers",
"is",
"warm",
"maar",
"kort",
",",
"met",
"gemiddelde",
"temperature",
"van°C",
"in",
"die",
"hoofstad",
"Helsinki",
"en°C",
"in",
"Lapland",
".",
"Vanweë",
"die",
"noordelike",
"ligging",
"is",
"die",
"somerdae",
"baie",
"lank",
",",
"en",
"in",
"die",
"Arktiese",
"gebiede",
"word",
"dit",
"in",
"Junie",
",",
"wanneer",
"die",
"middernagson",
"skyn",
",",
"glad",
"nie",
"meer",
"nag",
"nie",
".",
"Daarenteen",
"is",
"die",
"Finse",
"winters",
"lank",
"en",
"koud",
",",
"met",
"'n",
"gemiddelde",
"temperatuur",
"van°C",
"in",
"Helsinki",
"gedurende",
"Januarie",
",",
"terwyl",
"die",
"dae",
"baie",
"kort",
"is",
".",
"In",
"koue",
"winters",
"raak",
"die",
"oppervlak",
"van",
"die",
"Oossee",
"oor",
"'n",
"afstand",
"van",
"enkele",
"kilometer",
"vanaf",
"die",
"kuslyn",
"dikwels",
"bevrore",
"sodat",
"ysbrekers",
"benodig",
"word",
"om",
"die",
"hawens",
"oop",
"te",
"hou",
".",
"Sneeuvalle",
"is",
"egter",
"gewoonlik",
"nie",
"swaar",
"nie",
"sodat",
"die",
"verkeer",
"selfs",
"in",
"Lapland",
"nie",
"ontwrig",
"word",
"nie",
".",
"Finland",
"word",
"die",
"\"",
"land",
"van",
"'n",
"duisend",
"mere",
"\"",
"genoem",
".",
"Veral",
"in",
"die",
"suidooste",
"is",
"die",
"land",
"bespikkel",
"met",
"ontelbare",
"mere",
"en",
"meertjies",
".",
"Baie",
"van",
"Finland",
"se",
"groot",
"stede",
"soos",
"Tampere",
",",
"Jyväskylä",
"en",
"Kuopio",
",",
"is",
"langs",
"van",
"die",
"groot",
"mere",
"geleë",
".",
"Die",
"grootste",
"konsentrasie",
"van",
"eilande",
"kan",
"na",
"die",
"suidweste",
"van",
"die",
"land",
"aan",
"die",
"Skeermeer",
",",
"wat",
"tussen",
"die",
"Finland",
"en",
"die",
"eiland",
"Åland",
"geleë",
"is",
",",
"gevind",
"word",
".",
"Die",
"land",
"is",
"'n",
"demokratiese",
"republiek",
"met",
"'n",
"direk",
"verkose",
"president",
",",
"wat",
"maksimaal",
"vir",
"twee",
"ampstermyne",
"van",
"ses",
"jaar",
"mag",
"dien",
".",
"Finland",
"het",
"in",
"historiese",
"en",
"politieke",
"opsig",
"nou",
"bande",
"met",
"sy",
"buurland",
"Swede",
".",
"Ná",
"die",
"tweede",
"onafhanklikheid",
"van",
"Estland",
"het",
"Finland",
"ook",
"nou",
"betrekkinge",
"met",
"dié",
"Baltiese",
"land",
".",
"Sy",
"huidige",
"buitelandse",
"beleid",
"word",
"dan",
"ook",
"deur",
"sy",
"lidmaatskap",
"in",
"die",
"Noord-Atlantiese",
"Verdragsorganisasie",
"(",
"NAVO",
")",
",",
"die",
"Europese",
"Unie",
",",
"die",
"OESO",
"en",
"die",
"OVSE",
"oorheers",
".",
"Etimologie",
"Geskiedkundige",
"verwysings",
"na",
"Noord-Europa",
"is",
"skaars",
",",
"en",
"die",
"oorsprong",
"van",
"die",
"name",
"wat",
"aan",
"sy",
"volke",
"en",
"geografiese",
"streke",
"gegee",
"is",
",",
"is",
"onduidelik",
";",
"daarom",
"is",
"die",
"etimologieë",
"van",
"die",
"name",
"twyfelagtig",
".",
"Name",
"soos",
"Fenni",
",",
"Phinnoi",
",",
"Finnum",
"en",
"Skrithfinni",
"/",
"Scridefinnum",
"verskyn",
"in",
"'n",
"paar",
"geskrewe",
"tekste",
"vanaf",
"ongeveer",
"twee",
"millennia",
"gelede",
"in",
"verband",
"met",
"mense",
"wat",
"in",
"'n",
"noordelike",
"deel",
"van",
"Europa",
"gewoon",
"het",
",",
"maar",
"die",
"werklike",
"betekenis",
"van",
"hierdie",
"terme",
"is",
"debatteerbaar",
".",
"Daar",
"is",
"voorgestel",
"dat",
"hierdie",
"nie-Oeraalse",
"etnoniem",
"van",
"'n",
"Germaanse",
"taaloorsprong",
"en",
"verwant",
"is",
"aan",
"woorde",
"soos",
"finthan",
"(",
"Oud-Hoogduits",
")",
"\"",
"vind",
"\"",
",",
"\"",
"kennis",
"neem",
"\"",
";",
"fanthian",
"(",
"Oud-Hoogduits",
")",
"\"",
"kontroleer",
"\"",
",",
"\"",
"probeer",
"\"",
";",
"asook",
"fendo",
"(",
"Oud-Hoogduits",
")",
"en",
"vende",
"(",
"Oud-Middelduits",
")",
"\"",
"voetganger",
"\"",
",",
"\"",
"swerwer",
"\"",
".",
"'n",
"Ander",
"etimologiese",
"interpretasie",
"assosieer",
"hierdie",
"etnoniem",
"met",
"fen",
"in",
"'n",
"meer",
"toponimiese",
"benadering",
".",
"Weer",
"'n",
"ander",
"teorie",
"postuleer",
"dat",
"die",
"woorde",
"Finn",
"en",
"Kven",
"verwant",
"is",
".",
"Die",
"Yslandse",
"Edda",
"en",
"Noorse",
"Sagase",
"tote",
"eeue",
")",
",",
"van",
"die",
"oudste",
"skriftelike",
"bronne",
"wat",
"waarskynlik",
"in",
"die",
"naaste",
"omgewing",
"ontstaan",
"het",
",",
"gebruik",
"woorde",
"soos",
"finnr",
"en",
"finnas",
"teenstrydig",
".",
"Dit",
"lyk",
"egter",
"asof",
"hulle",
"meestal",
"na",
"noordelike",
"bewoners",
"met",
"'n",
"swerwende",
"leefstyl",
"verwys",
".",
"Huidige",
"taalkundige",
"navorsing",
"ondersteun",
"die",
"hipotese",
"van",
"'n",
"etimologiese",
"verwantskap",
"tussen",
"die",
"Finse",
"en",
"die",
"Samitale",
",",
"asook",
"ander",
"moderne",
"Oeraalse",
"tale",
".",
"Dit",
"ondersteun",
"ook",
"die",
"hipotese",
"van",
"’n",
"gemeenskaplike",
"etimologiese",
"oorsprong",
"van",
"die",
"toponieme",
"Sápmi",
"(",
"Samies",
"vir",
"Lapland",
")",
"en",
"Suomi",
"(",
"Fins",
"vir",
"Finland",
")",
",",
"asook",
"die",
"Finse",
"en",
"Samiese",
"name",
"vir",
"die",
"Finse",
"en",
"Samiese",
"tale",
"(",
"suomi",
"en",
"saame",
")",
".",
"Onlangse",
"navorsing",
"het",
"ouer",
"hipoteses",
"oor",
"verbintenisse",
"met",
"die",
"name",
"Häme",
"(",
"Fins",
"vir",
"Tavastia",
")",
"en",
"die",
"Voor-Baltiese",
"woord",
"*žeme",
"/",
"Slawiese",
"woord",
"земля",
"(",
"zemlja",
")",
"wat",
"\"",
"land",
"\"",
"beteken",
",",
"weerlê",
".",
"Hierdie",
"navorsing",
"ondersteun",
"ook",
"die",
"vroeëre",
"hipotese",
"dat",
"die",
"benaming",
"Suomi",
"sy",
"oorsprong",
"in",
"die",
"benaming",
"vir",
"Suidwes-Finland",
"het",
"(",
"Kern-Finland",
",",
"Varsinais-Suomi",
")",
"en",
"later",
"vir",
"hulle",
"taal",
"en",
"nog",
"later",
"vir",
"die",
"hele",
"gebied",
"van",
"die",
"moderne",
"Finland",
".",
"Dit",
"is",
"egter",
"nie",
"bekend",
"hoe",
",",
"hoekom",
"en",
"wanneer",
"dit",
"gebeur",
"het",
"nie",
".",
"Petri",
"Kallio",
"het",
"voorgestel",
"dat",
"die",
"naam",
"Suomi",
"dalk",
"selfs",
"vroeëre",
"Indo-Europese",
"eggo's",
"met",
"die",
"oorspronklike",
"betekenis",
"van",
"\"",
"land",
"\"",
"of",
"\"",
"mens",
"\"",
"dra",
",",
"maar",
"hy",
"het",
"sy",
"hipotese",
"intussen",
"weerlê",
".",
"Die",
"eerste",
"bekende",
"verwysing",
"na",
"Finne",
"is",
"in",
"die",
"Ou",
"Engels-gedig",
"Widsith",
"wat",
"in",
"diee",
"eeu",
"saamgestel",
"is",
",",
"al",
"word",
"geglo",
"dat",
"die",
"inhoud",
"ouer",
"is",
".",
"Onder",
"die",
"eerste",
"geskrewe",
"bronne",
"wat",
"moontlik",
"na",
"Wes-Finland",
"as",
"die",
"land",
"van",
"die",
"Finne",
"verwys",
",",
"is",
"ook",
"twee",
"runestene",
".",
"Een",
"van",
"hulle",
"is",
"in",
"Söderby",
",",
"Swede",
",",
"met",
"die",
"inskrywing",
"finlont",
"(",
"U",
"en",
"die",
"ander",
"is",
"in",
"Gotland",
",",
"'n",
"Sweedse",
"eiland",
"in",
"die",
"Oossee",
",",
"met",
"die",
"inskrywing",
"finlandi",
"(",
"GM",
")",
"wat",
"dateer",
"uit",
"diee",
"eeu",
".",
"Geografie",
"Met",
"'n",
"oppervlakte",
"van455",
"vierkante",
"kilometer",
"is",
"Finland",
"effens",
"kleiner",
"as",
"Duitsland",
",",
"maar",
"behoort",
"met",
"sy",
"bevoking",
"van6",
"miljoen",
"tot",
"die",
"ylste",
"bevolkte",
"gebiede",
"in",
"Europa",
".",
"Met",
"sy",
"ligging",
"tussen",
"diete",
"ente",
"breedtegrade",
"is",
"dit",
"ook",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"noordelike",
"lande",
"ter",
"wêreld",
"–",
"sowat",
"'n",
"derde",
"van",
"Finland",
"se",
"totale",
"oppervlakte",
"lê",
"binne",
"die",
"Arktiese",
"Sirkel",
",",
"en",
"meer",
"aspersent",
"van",
"alle",
"mense",
"op",
"Aarde",
",",
"wat",
"noord",
"van",
"diete",
"breedtegraad",
"leef",
",",
"is",
"Finne",
".",
"In",
"noord-suidelike",
"rigting",
"strek",
"Finland",
"oor",
"'n",
"afstand",
"van160",
"kilometer",
"vanuit",
"Nuorgam",
"tot",
"Hanko",
"aan",
"die",
"suidkus",
",",
"terwyl",
"die",
"land",
"sy",
"grootste",
"wydte",
"in",
"wes-oostelike",
"rigting",
"metkilometer",
"tussen",
"Ilomantsi",
"en",
"Närpes",
"bereik",
".",
"Vir",
"geografiese",
"doeleindes",
"word",
"na",
"alle",
"gebiede",
"noord",
"van",
"die",
"Oulujärvi",
"as",
"\"",
"Noord-Finland",
"\"",
"verwys",
"sodat",
"ook",
"Oulu",
",",
"wat",
"eintlik",
"in",
"Sentraal-Finland",
"geleë",
"is",
",",
"as",
"'n",
"Noord-Finse",
"stad",
"beskou",
"word",
",",
"terwyl",
"die",
"landskap",
"rondom",
"Jyväskylä",
"ondanks",
"sy",
"suidelike",
"ligging",
"as",
"\"",
"Sentraal-Finland",
"\"",
"bekend",
"staan",
".",
"Finland",
"se",
"langste",
"grenslyn",
"met",
"'n",
"buurland",
"is",
"die",
"oostelike",
"grens",
"met",
"die",
"Russiese",
"Federasie",
".",
"In",
"die",
"noorde",
"grens",
"Finland",
"oor",
"'n",
"afstand",
"van",
"meer",
"askilometer",
"aan",
"Noorweë",
",",
"terwyl",
"die",
"grens",
"met",
"Swedekilometer",
")",
"in",
"die",
"noordweste",
"deur",
"die",
"riviere",
"Könkämäeno",
",",
"Muonionjoki",
"(",
"Sweeds",
":",
"Muonio",
"älv)",
"en",
"Tornionjoki",
"(",
"Torne",
"älv)",
"gevorm",
"word",
".",
"In",
"die",
"weste",
"grens",
"Finland",
"aan",
"die",
"Botniese",
"Golf",
"en",
"in",
"die",
"suide",
"aan",
"die",
"Finse",
"Golf",
"wat",
"albei",
"deel",
"uitmaak",
"van",
"die",
"Oossee",
".",
"Byna",
"alle",
"Finse",
"riviere",
"mond",
"in",
"hierdie",
"see",
"uit",
",",
"met",
"uitsondering",
"van",
"die",
"land",
"se",
"uiterste",
"noordooste",
"anderkant",
"die",
"Maanselkä",
"wat",
"in",
"die",
"Arktiese",
"Oseaan",
"dreineer",
".",
"Vanweë",
"die",
"lae",
"verdamping",
"en",
"die",
"bestendige",
"toevoer",
"van",
"soet",
"water",
"is",
"die",
"soutgehalte",
"van",
"Finland",
"se",
"seewaters",
"aansienlik",
"laer",
"as",
"dié",
"van",
"ander",
"seegebiede",
":",
"met",
"'n",
"saliniteit",
"van",
"minder",
"as3",
"persent",
"word",
"in",
"die",
"noordelike",
"Botniese",
"Golf",
"ook",
"soetwatervisse",
"aangetref",
".",
"Die",
"opvallendste",
"kenmerk",
"van",
"Finland",
"se",
"landskap",
"is",
"die",
"rykdom",
"aan",
"mere",
"wat",
"aan",
"hierdie",
"Skandinawiese",
"land",
"die",
"bynaam",
"\"",
"Land",
"van",
"duisend",
"mere",
"\"",
"besorg",
"het",
".",
"Volgens",
"amptelike",
"statistieke",
"word",
"slegs",
"waterliggame",
"met",
"'n",
"oppervlakte",
"van",
"ten",
"minstevierkante",
"meter",
"as",
"'n",
"meer",
"beskou",
"–",
"nogtans",
"beraam",
"die",
"Finse",
"Departement",
"van",
"Omgewingsake",
"die",
"totale",
"aantal",
"mere",
"in",
"die",
"land",
"op888",
",",
"waarvan",
"sowat000",
"'n",
"oppervlakte",
"van",
"ten",
"minste",
"een",
"hektaar",
"het",
".",
"Die",
"Saimaameer",
"is",
"Finland",
"se",
"grootste",
"meer",
"en",
"naby",
"die",
"grens",
"met",
"Rusland",
"geleë",
".",
"Die",
"totale",
"kuslengte",
"van",
"Finse",
"mere",
"beloop",
"ten",
"minste700",
"kilometer",
",",
"die",
"aantal",
"binnelandse",
"eilande",
"word",
"op050",
"beraam",
".",
"Geskiedenis",
"Oer-",
"en",
"vroeë",
"geskiedenis",
"Die",
"vroegste",
"bekende",
"en",
"deur",
"vondste",
"bevestigde",
"nedersetting",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"huidige",
"Finland",
"dateer",
"aan",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"laaste",
"Ystydperk",
"sowatv.C",
".",
"Die",
"vroegste",
"inwoners",
"van",
"Finland",
"se",
"oorsprong",
"en",
"taal",
"is",
"onbekend",
".",
"Deur",
"die",
"volgende",
"duisende",
"jare",
"se",
"migrasie",
"is",
"nuwe",
"kulture",
"ingevoer",
"en",
"ten",
"minste",
"teenv.C",
".",
"het",
"die",
"inwoners",
"van",
"Finland",
"veral",
"vroeë",
"Fins-Oegriese",
"tale",
"gepraat",
".",
"Teenv.C",
".",
"het",
"emigrante",
"van",
"die",
"Baltiese",
"gebied",
",",
"wat",
"'n",
"vroeë",
"Indo-Europese",
"taal",
"gepraat",
"het",
",",
"na",
"Finland",
"inbeweeg",
",",
"geleidelik",
"met",
"die",
"inheemse",
"bevolking",
"vermeng",
"en",
"na",
"hulle",
"taal",
"oorgeskakel",
".",
"Die",
"emigrante",
"se",
"taalinvloed",
"was",
"verantwoordelik",
"vir",
"die",
"verskil",
"tussen",
"die",
"Oer-Finse",
"taal",
"langs",
"die",
"kus",
"en",
"Samies",
"in",
"die",
"binneland",
".",
"Die",
"Finstalige",
"bevolking",
"se",
"wortels",
"is",
"tot",
"op",
"hede",
"onseker",
"en",
"is",
"onderworpe",
"aan",
"herhaaldelike",
"kontroverses",
".",
"Volgens",
"tradisionele",
"menings",
"word",
"die",
"gebied",
"oos",
"van",
"die",
"Oeralgebergte",
"of",
"die",
"gebied",
"rondom",
"die",
"Wolgakronkel",
"as",
"die",
"Finne",
"se",
"oorspronklike",
"tuisland",
"beskou",
".",
"In",
"die",
"nuwer",
"navorsing",
"oorheers",
"die",
"mening",
",",
"dat",
"die",
"Finne",
"se",
"voorsate",
"duisende",
"jare",
"gelede",
"in",
"party",
"golwe",
"uit",
"verskeie",
"rigtings",
"migreer",
"het",
",",
"'n",
"Jagter-landboukultuur",
"gevestig",
"en",
"die",
"as",
"versamelaars",
"lewende",
"Sami",
"na",
"noorde",
"verdring",
"of",
"met",
"hulle",
"vermeng",
"het",
".",
"Finland",
"se",
"bevolking",
"in",
"die",
"Steentydperk",
"was",
"Jagter-versamelaars",
".",
"Die",
"suidweste",
"is",
"gekenmerk",
"deur",
"die",
"Suomusjärvi-kultuur",
",",
"wat",
"tussen",
"omtrentenv.C",
".",
"deur",
"die",
"Kamkeramiekkultuur",
"vervang",
"is",
".",
"Teen",
"sowatv.C",
".",
"word",
"uitlopers",
"van",
"die",
"Toubekerkultuur",
"langs",
"die",
"suidwestelike",
"kus",
"vermoed",
",",
"wat",
"teen",
"sowatv.C",
".",
"in",
"die",
"Kiukainen-steengrafkultuur",
"oorgaan",
".",
"Met",
"die",
"Bronstydperk",
"rondomv.C",
".",
"het",
",",
"vanaf",
"die",
"kusgebiede",
",",
"landbou",
"en",
"veeteelt",
"gepaard",
"gegaan",
".",
"Vanv.C.",
"af",
"het",
"die",
"handel",
"met",
"Sentraal-Europa",
"gegroei",
".",
"Die",
"Romeinse",
"geskiedskrywer",
"Tacitus",
"maak",
"melding",
"van",
"die",
"Fenni",
",",
"'n",
"volk",
"in",
"die",
"noorde",
"van",
"Finland",
"waarmee",
"hy",
"waarskynlik",
"die",
"Sami",
"(",
"Lappe",
")",
"bedoel",
".",
"Tydens",
"die",
"Volksverhuising",
"was",
"die",
"Finse",
"kusgebiede",
"danksy",
"handel",
"langs",
"die",
"Oossee",
"welvarend",
",",
"wat",
"tydens",
"die",
"Wikingstydperk",
"van",
"diete",
"eeu",
"aanhou",
"groei",
"het",
".",
"Teen",
"die",
"draai",
"van",
"die",
"millennium",
"het",
"deur",
"handelskontakte",
"met",
"die",
"ooste",
"die",
"betrekkinge",
"van",
"Oos-Finland",
"met",
"Nowgorod",
"gegroei",
".",
"Met",
"die",
"handelskontakte",
"het",
"die",
"Finse",
"bevolking",
"in",
"kontak",
"gekom",
"met",
"die",
"Christendom",
",",
"in",
"die",
"weste",
"met",
"die",
"Rooms-Katolieke",
",",
"in",
"die",
"ooste",
"met",
"die",
"Oosters-Ortodokse",
"Kerk",
".",
"Sweedse",
"tydperk",
"Die",
"skakeling",
"van",
"Wes-Finland",
"met",
"Swede",
"het",
"geleidelik",
"gebeur",
".",
"Die",
"opkomende",
"magte",
"Swede",
"en",
"Nowgorod",
"het",
"om",
"politieke",
",",
"ekonomiese",
"en",
"godsdienstige",
"redes",
"om",
"die",
"Finne",
"se",
"gebied",
"gewedywer",
".",
"Albei",
"lande",
"het",
"van",
"diee",
"eeu",
"af",
"verskeie",
"meer",
"of",
"minder",
"militêre",
"Kruistogte",
"na",
"dié",
"gebied",
"onderneem",
".",
"Die",
"grens",
"tussen",
"albei",
"magte",
"en",
"daarmee",
"Finland",
"se",
"oostelike",
"grens",
"is",
"inmet",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Nöteborg",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"bepaal",
".",
"Die",
"kerk",
"se",
"aktiwiteite",
",",
"die",
"migrasiebewegings",
"van",
"Sweedse",
"setlaars",
"asook",
"die",
"rykswette",
"en",
"owerhede",
"het",
"daartoe",
"bygedra",
"dat",
"die",
"nuwe",
"gebiede",
"as",
"Österland",
"een",
"van",
"die",
"vier",
"vaste",
"landsdele",
"van",
"Swede",
"geword",
"het",
".",
"Vanaf",
"het",
"Österland",
"die",
"reg",
"gehad",
"om",
"aan",
"die",
"Sweedse",
"koningsverkiesing",
"deel",
"te",
"neem",
".",
"Finland",
"se",
"kerstening",
"is",
"met",
"die",
"stigting",
"van",
"die",
"Domkapitel",
"Turku",
"inamptelik",
"afgesluit",
",",
"die",
"ou",
"Finse",
"mitologie",
"het",
"egter",
"nog",
"oor",
"eeue",
"heen",
"langs",
"die",
"Christendom",
"bly",
"bestaan",
".",
"Tydens",
"die",
"Middeleeue",
"het",
"in",
"Finland",
"'n",
"samelewing",
"met",
"stande",
"volgens",
"die",
"Europese",
"manier",
",",
"'n",
"stedelike",
"wese",
"en",
"'n",
"Rooms-Katolieke",
"kerkorganisasie",
"ontstaan",
".",
"Van",
"die",
"einde",
"van",
"diee",
"tot",
"sy",
"ontbinding",
"aan",
"die",
"begin",
"van",
"diee",
"eeu",
"was",
"Finland",
"as",
"deel",
"van",
"Swede",
"ook",
"'n",
"deel",
"van",
"die",
"Kalmarunie",
".",
"Tydens",
"die",
"heerskappy",
"van",
"Gustaaf",
"I",
"Wasa",
"vantothet",
"Swede",
"in",
"'n",
"sterk",
"sentrale",
"staat",
"ontwikkel",
",",
"wat",
"die",
"grondslag",
"vir",
"die",
"ryk",
"se",
"status",
"as",
"'n",
"groot",
"mag",
"in",
"diee",
"eeu",
"gevorm",
"het",
".",
"Ook",
"onder",
"Gustaaf",
"Wasa",
"is",
"gedurende",
"die",
"Protestantse",
"Hervorming",
"die",
"Katolisisme",
"met",
"die",
"Lutheranisme",
"vervang",
".",
"As",
"'n",
"groot",
"mag",
"het",
"Swede",
"daarin",
"geslaag",
"om",
"sy",
"grondgebied",
"in",
"oorloë",
"teen",
"Denemarke",
",",
"Pole",
"en",
"Rusland",
"rondom",
"die",
"Oossee",
"uit",
"te",
"brei",
".",
"Finland",
",",
"wat",
"in",
"dié",
"tydperk",
"oorlogsdade",
"gespaar",
"gebly",
"het",
",",
"is",
"nouer",
"by",
"die",
"ryksadministrasie",
"geïntegreer",
".",
"Onder",
"die",
"goewerneur-generaal",
"Per",
"Brahe",
"is",
"verskeie",
"stede",
"gestig",
",",
"in",
"Turku",
"die",
"akademie",
"en",
"'n",
"hof",
"ingerig",
"en",
"'n",
"posdiens",
"van",
"stapel",
"gestuur",
".",
"Gedurende",
"diee",
"eeu",
"het",
"Swede",
"se",
"mag",
"gekrimp",
",",
"veral",
"tydens",
"die",
"Groot",
"Nordiese",
"Oorlog1721",
")",
",",
"toe",
"Finland",
"beset",
"is",
"(",
"Groter",
"woede,1721",
")",
".",
"Ná",
"die",
"ondertekening",
"van",
"die",
"Vrede",
"van",
"Nystad",
"is",
"die",
"besetting",
"van",
"Finland",
"beëindig",
",",
"maar",
"ook",
"Swede",
"se",
"status",
"as",
"'n",
"groot",
"mag",
".",
"Tydens",
"'n",
"verdere",
"Russies-Sweedse",
"oorlog1743",
")",
"is",
"Finland",
"weer",
"beset",
"(",
"Kleiner",
"woede",
")",
",",
"en",
"in",
"die",
"daaropvolgende",
"vrede",
"is",
"die",
"Russiese",
"westelike",
"grens",
"na",
"die",
"Kymijoki-rivier",
"verskuif",
".",
"Russiese",
"tydperk",
"Tydens",
"die",
"Vierde",
"Napoleontiese",
"Oorlog",
"het",
"Rusland",
"onder",
"Aleksander",
"I",
"met",
"Frankryk",
"teen",
"Groot-Brittanje",
"en",
"sy",
"bondgenoot",
"Swede",
"geallieer",
".",
"Inhet",
"Rusland",
"Swede",
"aangeval",
"en",
"daarmee",
"die",
"Finse",
"Oorlog",
"begin",
",",
"waarna",
"Swede",
"in",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Fredrikshamn",
"intalle",
"gebiede",
"aan",
"Rusland",
"moes",
"afstaan",
".",
"Onder",
"die",
"gebiede",
"was",
"naas",
"die",
"huidige",
"Suid-Finland",
",",
"wat",
"destyds",
"as",
"Kern-Finland",
"beskou",
"is",
",",
"ook",
"die",
"Åland-eilande",
",",
"asook",
"dele",
"van",
"Lapland",
"en",
"Västerbotten",
".",
"Uit",
"dié",
"en",
"die",
"reeds",
"inenverowerde",
"gebiede",
"is",
"die",
"Groothertogdom",
"Finland",
"gevorm",
",",
"wat",
"deel",
"van",
"die",
"Russiese",
"Ryk",
"gevorm",
",",
"maar",
"'n",
"groot",
"mate",
"aan",
"politieke",
"outonomie",
"geniet",
"het",
".",
"Veral",
"die",
"ou",
"Sweedse",
"wette",
"en",
"die",
"destydse",
"grondwet",
"het",
"van",
"krag",
"gebly",
".",
"Ook",
"die",
"Gregoriaanse",
"kalender",
",",
"wat",
"inin",
"Swede",
"ingevoer",
"is",
",",
"het",
"in",
"Finland",
"in",
"gebruik",
"gebly",
".",
"Inis",
"Helsinki",
"as",
"hoofstad",
"geproklameer",
",",
"voorheen",
"was",
"dit",
"Turku",
".",
"Die",
"eerste",
"helfte",
"van",
"diee",
"eeu",
"is",
"gekenmerk",
"deur",
"'n",
"sekere",
"politieke",
"stillstand",
".",
"Ná",
"die",
"landdag",
"van",
"Porvoo",
"in",
"waarmee",
"die",
"Groothertogdom",
"Finland",
"gestig",
"is",
",",
"is",
"die",
"landdag",
"as",
"verteenwoordiger",
"van",
"die",
"stande",
"tot",
"innie",
"meer",
"deur",
"die",
"tsaar",
"byeengeroep",
"nie",
",",
"die",
"politiek",
"het",
"op",
"administrasie",
"gefokus",
"terwyl",
"die",
"regsituasie",
"onveranderd",
"gebly",
"het",
".",
"In",
"die",
"tydperk",
"het",
"ook",
"'n",
"Finse",
"nasionale",
"bewussyn",
"ontwikkel",
"en",
"daar",
"was",
"tientalle",
"pogings",
"ter",
"versterking",
"van",
"die",
"Finse",
"identiteit",
",",
"maar",
"aanvanklik",
"was",
"dit",
"nie",
"teen",
"die",
"tsaar",
"se",
"heerskap",
"gerig",
"nie",
".",
"In",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"diee",
"eeu",
"het",
"die",
"Finse",
"politiek",
"aan",
"die",
"gang",
"gekom",
",",
"veral",
"danksy",
"meer",
"vryhede",
"onder",
"tsaar",
"Aleksander",
"II",
".",
"Die",
"verwydering",
"van",
"ou",
"ekonomiese",
"beperkings",
"het",
"die",
"ekonomie",
"aangewakker",
".",
"Van",
"dies",
"af",
"het",
"die",
"industrialisasie",
"versnel",
",",
"aangehits",
"deur",
"die",
"houtbedryf",
"en",
"die",
"stigting",
"van",
"talle",
"saagmeulens",
".",
"Die",
"vereiste",
"wetgewende",
"aktiwiteite",
"is",
"deur",
"die",
"vanaf",
"gereelde",
"byeenroeping",
"van",
"die",
"landdag",
"vergemaklik",
".",
"Die",
"versterkte",
"Finse",
"nasionale",
"bewussyn",
"is",
"van",
"die",
"einde",
"van",
"diee",
"eeu",
"af",
"deur",
"Russiese",
"pogings",
"van",
"sentralisasie",
"van",
"die",
"Ryk",
"en",
"die",
"russifisering",
"van",
"die",
"ryksgebiede",
"teengestaan",
".",
"Die",
"sogenoemde",
"Februariemanifest",
"van",
"tsaar",
"Nikolaas",
"II",
"vanhet",
"Finland",
"se",
"outonomie",
"aansienlik",
"beperk",
".",
"Dit",
"het",
"tot",
"'n",
"taai",
"politieke",
"konflik",
"gelei",
",",
"wat",
"in",
"die",
"sluipmoord",
"op",
"die",
"generaal-goewerneur",
"Nikolaj",
"Bobrikof",
"inen",
",",
"gepaardgaande",
"met",
"die",
"Russiese",
"Rewolusie",
"van",
"in",
"'n",
"volskaalse",
"algemene",
"staking",
"in",
"herfsgeëskaleer",
"het",
".",
"In",
"gevolge",
"die",
"algemene",
"staking",
"het",
"Nikolaas",
"die",
"herinstelling",
"van",
"die",
"outonomie",
"en",
"die",
"stigting",
"van",
"'n",
"niestande",
"volksvergadering",
"belowe",
".",
"Inhet",
"tsaar",
"Nikolaas",
"II",
"die",
"Finse",
"senaat",
"opdrag",
"gegee",
"om",
"'n",
"nuwe",
"wet",
"oor",
"die",
"algemene",
"mansstemreg",
"uit",
"te",
"vaardig",
".",
"Vanweë",
"die",
"protes",
"op",
"die",
"strate",
"en",
"die",
"Sosiaaldemokrate",
"se",
"houding",
"het",
"die",
"aangewese",
"komitee",
"ook",
"die",
"vrouestemreg",
"in",
"sy",
"wetsontwerp",
"opgeneem",
".",
"OpJuliehet",
"Nikolaas",
"II",
"die",
"wet",
"goedgekeur",
".",
"Daarmee",
"het",
"Finland",
"die",
"eerste",
"Europese",
"land",
"geword",
"om",
"aktiewe",
"vrouestemreg",
"op",
"nasionale",
"vlak",
"in",
"te",
"voer",
",",
"en",
"wêreldwyd",
"ná",
"Nieu-Seeland",
"en",
"Australië",
"die",
"derde",
"land",
".",
"Wat",
"die",
"passiewe",
"stemreg",
"betref",
"is",
"Finland",
"se",
"leidende",
"posisie",
"selfs",
"duideliker",
":",
"Vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"wêreldwyd",
"is",
"vroue",
"tot",
"die",
"parlement",
"verkies",
".",
"Inhet",
"al",
"die",
"Finne",
"vanjaar",
"en",
"ouer",
"gelyke",
"stemreg",
"vir",
"die",
"nuutgestigte",
"parlement",
"geniet",
".",
"Die",
"politieke",
"en",
"sosiale",
"konflikte",
",",
"wat",
"tydens",
"die",
"algemene",
"staking",
"na",
"vore",
"getree",
"het",
",",
"kon",
"egter",
"nie",
"opgelos",
"word",
"nie",
".",
"Inis",
"die",
"pogings",
"van",
"russifisering",
"hervat",
".",
"Met",
"die",
"uitbreek",
"van",
"die",
"Eerste",
"Wêreldoorlog",
",",
"waaraan",
"Finse",
"soldate",
",",
"met",
"uitsondering",
"van",
"enkele",
"vrywilligers",
",",
"nie",
"deelgeneem",
"het",
"nie",
",",
"het",
"die",
"politieke",
"lewe",
"vir",
"'n",
"rukkie",
"tot",
"stilstand",
"gekom",
".",
"Onafhanklikheid",
"en",
"oorloë",
"Ná",
"die",
"Februarie-rewolusie",
"in",
"Rusland",
",",
"die",
"afsetting",
"van",
"die",
"tsaar",
"en",
"die",
"gepaardgaande",
"einde",
"van",
"die",
"personele",
"unie",
"het",
"die",
"strewe",
"na",
"onafhanklikheid",
"aansienlik",
"gegroei",
".",
"Nadat",
"ná",
"die",
"Oktober-rewolusie",
"die",
"nuwe",
"Russiese",
"regering",
"aan",
"Rusland",
"se",
"volke",
"die",
"reg",
"op",
"sesessie",
"ingestaan",
"het",
",",
"het",
"die",
"Finse",
"parlement",
"opDesemberFinland",
"se",
"onafhanklikheid",
"verklaar",
".",
"Dit",
"is",
"opDesemberdeur",
"die",
"Russiese",
"Sosialistiese",
"Federale",
"Sowjetrepubliek",
"en",
"daarna",
"deur",
"talle",
"ander",
"lande",
"erken",
".",
"Die",
"losmaakproses",
"van",
"Rusland",
"is",
"deur",
"groot",
"interne",
"konflikte",
"begelei",
",",
"wat",
"opJanuarietot",
"'n",
"sosialistiese",
"staatsgreeppoging",
"gelei",
"het",
".",
"In",
"die",
"driemaandse",
"Finse",
"Burgeroorlog",
"het",
"die",
"burgerlike",
"\"",
"Wit",
"Wag",
"\"",
"geseëvier",
".",
"Inhet",
"Finland",
"'n",
"republikeinse",
"grondwet",
"goedgekeur",
".",
"Inis",
"met",
"die",
"Russiese",
"Sosialistiese",
"Federale",
"Sowjetrepubliek",
"die",
"Vrede",
"van",
"Dorpat",
"onderteken",
",",
"waarvolgens",
"Finland",
"in",
"die",
"grense",
"van",
"die",
"ou",
"Groothertogdom",
"herstel",
"is",
",",
"maar",
"bykomend",
"met",
"die",
"Petsamo-streek",
"en",
"sy",
"ysvrye",
"toegang",
"tot",
"die",
"Noorse",
"See",
".",
"Wat",
"Swede",
"betref",
"het",
"'n",
"konflik",
"ontstaan",
"rakende",
"die",
"strategies",
"belangrike",
"Ålandeilande",
".",
"Inhet",
"die",
"Volkebond",
"ten",
"gunste",
"van",
"Finland",
"beslis",
"onder",
"voorwaarde",
"dat",
"die",
"eilande",
"'n",
"aansienlike",
"outonomie",
"geniet",
".",
"Winteroorlog",
"Die",
"Molotof-Ribbentrop-verdrag",
",",
"wat",
"inonderteken",
"is",
",",
"het",
"Finland",
"aan",
"die",
"Sowjetse",
"belangesfeer",
"toegewys",
".",
"In",
"herfshet",
"die",
"Sowjetunie",
"Finland",
"met",
"gebiedsaansprake",
"in",
"die",
"Kareliese",
"landengte",
"gekonfronteer",
"en",
"beweerde",
"ononderhandelbare",
"veiligheidskwessies",
"vir",
"Leningrad",
"aangevoer",
".",
"Finland",
"het",
"dié",
"aansprake",
"verwerp",
",",
"waarvolgens",
"die",
"Rooi",
"Leër",
"opNovemberdie",
"buurland",
"aangeval",
"het",
"met",
"die",
"vermeende",
"doel",
"om",
"die",
"hele",
"Finse",
"grondgebied",
"te",
"beset",
".",
"Dié",
"militêre",
"aanval",
"(",
"Winteroorlog",
")",
"is",
"aanvanklik",
"gestuit",
"deur",
"die",
"numeries",
"en",
"materieel",
"minder",
"toegeruste",
"Finse",
"gewapende",
"magte",
".",
"Eers",
"ná",
"'n",
"beslissende",
"Sowjetse",
"offensief",
"in",
"Februariehet",
"die",
"Sowjetse",
"soldate",
"die",
"Finse",
"posisies",
"oorwin",
".",
"OpMaartis",
"die",
"Vrede",
"van",
"Moskou",
"gesluit",
",",
"waarvolgens",
"Finland",
"sy",
"onafhanklikheid",
"bewaar",
"het",
",",
"maar",
"groot",
"dele",
"van",
"Karelië",
"moes",
"afstaan",
",",
"waaronder",
"die",
"destyds",
"tweede",
"grootste",
"stad",
"van",
"die",
"land",
"Wyborg",
".",
"Die",
"Finne",
"het",
"sowat000",
"mense",
"verloor",
";",
"die",
"Sowjetse",
"verliese",
"is",
"tot",
"op",
"hede",
"onbekend",
".",
"Voortsettingsoorlog",
"Toe",
"Nazi-Duitsland",
"opJuniedie",
"nieaanvalsverdrag",
"gebreek",
"en",
"die",
"Sowjetunie",
"aangeval",
"het",
",",
"het",
"Finland",
"in",
"samewerking",
"met",
"Nazi-Duitsland",
"die",
"oorlog",
"toegetree",
",",
"wat",
"in",
"Finland",
"Voortsettingsoorlog",
"genoem",
"word",
".",
"Die",
"Finse",
"gewapende",
"magte",
"kon",
"nie",
"net",
"die",
"verlore",
"gebiede",
"herwin",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"groot",
"dele",
"van",
"die",
"Sowjetse",
"Oos-Karelië",
"beset",
".",
"Met",
"dié",
"suksesse",
"het",
"dit",
"haalbaar",
"gelyk",
"om",
"die",
"deur",
"baie",
"Finne",
"as",
"volksgenote",
"beskoude",
"Oosseefinstalige",
"volksgroepe",
"van",
"die",
"gebied",
"in",
"'n",
"Groot-Finland",
"te",
"verenig",
".",
"Inmoes",
"Finland",
"egter",
"na",
"suksesse",
"deur",
"die",
"Rooi",
"Leër",
"uit",
"hierdie",
"gebiede",
"onttrek",
"en",
"het",
"weereens",
"die",
"bedreiging",
"van",
"Sowjetse",
"besetting",
"in",
"die",
"gesig",
"gestaar",
".",
"OpSeptemberhet",
"hulle",
"in",
"Moskou",
"'n",
"aparte",
"vredesverdrag",
"onderteken",
"wat",
"die",
"Voortsettingsoorlog",
"beëindig",
"het",
".",
"Die",
"verlies",
"aan",
"grondgebied",
"uit",
"die",
"Winteroorlog",
"is",
"bevestig",
",",
"boonop",
"moes",
"die",
"Petsamo-gebied",
"afgestaan",
"word",
".",
"In",
"die",
"aparte",
"vredesverdrag",
"het",
"Finland",
"ingestem",
"om",
"die",
"Duitse",
"troepe",
"uit",
"die",
"land",
"te",
"verdryf",
",",
"waarvolgens",
"die",
"Fins-Duitse",
"Laplandoorlog",
"gevolg",
"het",
",",
"waartydens",
"die",
"onttrekkende",
"Duitse",
"soldate",
"groot",
"dele",
"van",
"Lapland",
"heeltemal",
"verwoes",
"het",
".",
"OpAprilhet",
"die",
"oorlog",
"met",
"die",
"onttrekking",
"van",
"die",
"laaste",
"Duitse",
"soldate",
"uit",
"Kilpisjärvi",
"geëindig",
".",
"Die",
"toestand",
"van",
"oorlog",
"met",
"die",
"Geallieerdes",
"is",
"uiteindelik",
"beëindig",
"deur",
"die",
"Paryse",
"Vredesverdrag",
"van",
"Sedert",
"Gedurende",
"die",
"naoorlogse",
"tydperk",
"en",
"veral",
"tydens",
"die",
"Koue",
"Oorlog",
"het",
"Finland",
"'n",
"besondere",
"posisie",
"in",
"die",
"spanningsveld",
"tussen",
"die",
"blokke",
"ingeneem",
".",
"Die",
"land",
"het",
"in",
"die",
"oorlog",
"sy",
"onafhanklikheid",
"en",
"die",
"vryemarkekonomiestelsel",
"bewaar",
",",
"maar",
"die",
"Sowjetunie",
"het",
"'n",
"groot",
"invloed",
"op",
"die",
"Finse",
"politiek",
"uitgeoefen",
".",
"Enersyds",
"het",
"Finland",
"'n",
"streng",
"neutraliteitsbeleid",
"gevoer",
",",
"andersyds",
"het",
"hulle",
",",
"veral",
"onder",
"president",
"Juho",
"Kusti",
"Paasikivi",
"'n",
"versoeningsbeleid",
"met",
"die",
"Sowjetunie",
"nagestreef",
".",
"Inis",
"met",
"die",
"Sowjetunie",
"'n",
"vriendskaps-",
"en",
"samewerkingsooreenkoms",
"onderteken",
",",
"wat",
"tot",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"Sowjetunie",
"van",
"krag",
"gebly",
"het",
"nadat",
"dit",
"verskeie",
"kere",
"verleng",
"is",
".",
"Konflikte",
"met",
"die",
"oostelike",
"buurland",
"is",
"deur",
"intensiewe",
",",
"veral",
"nieamptelike",
"kontakte",
"van",
"die",
"Finse",
"politiek",
"met",
"Moskou",
"voorkom",
".",
"Hierdie",
"beleid",
",",
"wat",
"verskeie",
"kere",
"die",
"indruk",
"van",
"afwagtende",
"gehoorsaamheid",
"geskep",
"het",
",",
"is",
"veral",
"deur",
"Wes-Duitse",
"politici",
"van",
"CDU/CSU",
"pejoratief",
"\"",
"Finlandisasie",
"\"",
"genoem",
".",
"Die",
"invloedrykste",
"politikus",
"in",
"die",
"naoorlogse",
"Finland",
"was",
"Urho",
"Kekkonen",
",",
"wat",
"vantotas",
"president",
"van",
"Finland",
"gedien",
"het",
".",
"Hy",
"het",
"vir",
"'n",
"outokratiese",
"leierskapstyl",
"op",
"die",
"president",
"se",
"destyds",
"uitgebreide",
"grondwetlike",
"mag",
"staat",
"gemaak",
"en",
"die",
"betrekkinge",
"met",
"die",
"Sowjetunie",
"as",
"sy",
"privaat",
"aangeleentheid",
"beskou",
".",
"Inhet",
"hy",
"sy",
"ampstermyn",
"deur",
"'n",
"parlementêre",
"uitsonderingswet",
"laat",
"verleng",
",",
"hoewel",
"daar",
"min",
"twyfel",
"was",
"dat",
"hy",
"in",
"die",
"algemene",
"verkiesings",
"herkies",
"sou",
"word",
".",
"Derhalwe",
"is",
"Kekkonen",
"se",
"ampstermyn",
"algemeen",
"deur",
"'n",
"tekort",
"aan",
"demokrasie",
"gekenmerk",
".",
"Die",
"president",
"kon",
"in",
"die",
"tydperk",
"egter",
"deurgaans",
"staat",
"maak",
"op",
"die",
"meerderheid",
"kiesers",
"se",
"ondersteuning",
".",
"Een",
"van",
"sy",
"grootste",
"suksesse",
"was",
"glo",
"die",
"KVSE-konferensie",
"in",
"Helsinki",
"in",
"wat",
",",
"benewens",
"sy",
"invloed",
"op",
"die",
"proses",
"van",
"verstaan",
"in",
"Europa",
"ook",
"Finland",
"se",
"status",
"as",
"'n",
"neutrale",
"land",
"onderstreep",
"het",
".",
"Die",
"Ontbinding",
"van",
"die",
"Sowjetunie",
"het",
"Finland",
",",
"wie",
"se",
"ekonomie",
"grootliks",
"op",
"oosterse",
"handel",
"staatgemaak",
"het",
",",
"aan",
"die",
"begin",
"van",
"dies",
"in",
"'n",
"erge",
"ekonomiese",
"krisis",
"gedompel",
".",
"Terselfdertyd",
"het",
"die",
"land",
"groter",
"ruimte",
"in",
"sy",
"buitelandse",
"beleid",
"verkry",
".",
"Inhet",
"Finland",
"oor",
"sy",
"aansluiting",
"by",
"die",
"Europese",
"Gemeenskap",
"begin",
"onderhandel",
",",
"en",
"het",
"in'n",
"volle",
"lid",
"van",
"die",
"huidige",
"Europese",
"Unie",
"geword",
".",
"OpJanuariewas",
"Finland",
"een",
"van",
"twaalf",
"lande",
"wat",
"die",
"euro",
"as",
"geldeenheid",
"ingevoer",
"het",
";",
"dit",
"het",
"die",
"Finse",
"mark",
"vervang",
".",
"Deur",
"die",
"toenemende",
"Globalisering",
"het",
"in",
"dies",
"Finland",
"se",
"afhanklikheid",
"van",
"die",
"wêreldmark",
"gegroei",
".",
"Die",
"Groot",
"Depressie10",
"het",
"Finland",
"redelik",
"erg",
"getref",
";",
"inhet",
"die",
"bruto",
"binnelandse",
"produk",
"met3%",
"gekrimp",
".",
"Ondanks",
"die",
"daaropvolgende",
"jare",
"se",
"ekonomiese",
"herstel",
"was",
"die",
"BBP",
"in(",
"aangepas",
"vir",
"inflasie",
")",
"steeds",
"minder",
"as",
"dié",
"in",
"Die",
"Russiese",
"inval",
"in",
"Oekraïne",
"sedertis",
"ook",
"in",
"Finland",
"as",
"'n",
"keerpunt",
"beskou",
".",
"In",
"meningspeilings",
"ná",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"Russiese",
"inval",
"in",
"Oekraïne",
"het",
"'n",
"groot",
"meerderheid",
"Finne",
"'n",
"aansluiting",
"by",
"NAVO",
"ondersteun",
".",
"OpMeihet",
"beide",
"die",
"eerste",
"minister",
"Sanna",
"Marin",
"en",
"president",
"Sauli",
"Niinistö",
"in",
"'n",
"gesamentlike",
"verklaring",
"vir",
"Finland",
"se",
"toetreding",
"tot",
"NAVO",
"\"",
"sonder",
"versuim",
"\"",
"gepleit",
";",
"ná",
"'n",
"aankondiging",
"opMei",
"het",
"Finland",
"en",
"Swede",
"opMei",
"gesamentlik",
"aansoek",
"gedoen",
"vir",
"NAVO-lidmaatskap",
".",
"OpJuliehet",
"aldie",
"NAVO-ambassadeurs",
"die",
"toetreeprotokolle",
"onderteken",
"en",
"totMaarthet",
"al",
"die",
"NAVO-lidlande",
"se",
"parlemente",
"die",
"protokolle",
"goedgekeur",
".",
"OpAprilhet",
"Finland",
"'n",
"NAVO-lidland",
"geword",
".",
"Demografie",
"Romeinse",
"geskiedskrywers",
"het",
"na",
"die",
"bewoners",
"van",
"die",
"Noordoos-Europese",
"oerwoude",
"as",
"fenni",
"verwys",
".",
"Die",
"gebied",
"was",
"steeds",
"yl",
"bevolk",
"–",
"historici",
"beraam",
"die",
"fenni-bevolking",
"op",
"sowat000",
",",
"en",
"hierdie",
"syfer",
"het",
"net",
"geleidelik",
"gestyg",
"tot000",
"in",
"diee",
"eeu",
"en",
"omstreeks",
"een",
"miljoen",
"teen",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"Russiese",
"heerskappy",
"in",
"die",
"vroeëe",
"eeu",
".",
"In",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"diete",
"eeu",
"het",
"Finland",
"daarenteen",
"'n",
"vinnige",
"bevolkingsgroei",
"ervaar",
"sodat",
"die",
"bevolking",
"indie",
"vier-miljoenkerf",
"oorskry",
",",
"en",
"danksy",
"die",
"relatief",
"hoë",
"geboortesyfer",
"het",
"die",
"Finse",
"bevolking",
"inreeds",
"vyf",
"miljoen",
"beloop",
".",
"In",
"de",
"vroeëte",
"eeu",
"het",
"die",
"jaarlikse",
"bevolkingsgroei",
"na3",
"persent",
"afgeneem",
".",
"Die",
"totale",
"bevolking",
"het",
"in5",
"614",
"571",
"beloop",
".",
"In",
"vergelyking",
"met",
"ander",
"Europese",
"lande",
"word",
"Finland",
"se",
"bevolking",
"deur",
"'n",
"relatief",
"mono-etniese",
"struktuur",
"gekenmerk",
"–",
"naas",
"inheemse",
"etniese",
"groepepersent",
"Finssprekende",
"en4",
"persent",
"Sweedssprekende",
"Finne",
",",
"naas",
"sowat000",
"Sami",
"of",
"Samit",
")",
"was",
"die",
"aandeel",
"buitelanders",
"innog",
"beperk",
"tot",
"minder",
"as",
"drie",
"persent",
".",
"Van",
"die",
"altesaam256",
"buitelanders",
"in",
"laatwas",
"onder",
"meer909",
"Russiese,604",
"Estlandse",
"en439",
"Sweedse",
"burgers",
".",
"Ekonomie",
"Finland",
"se",
"\"",
"ekonomiese",
"wonder",
"\"",
"Na",
"die",
"ekonomiese",
"ontwikkeling",
"van",
"Finland",
"in",
"diete",
"eeu",
"word",
"dikwels",
"as",
"'n",
"\"",
"ekonomiese",
"wonder",
"\"",
"verwys",
".",
"Alhoewel",
"die",
"industrialisering",
"reeds",
"in",
"diee",
"eeu",
"begin",
"het",
"(",
"katoenspinnerye",
",",
"papiermeule",
"en",
"ysterverwerking",
"was",
"in",
"hierdie",
"periode",
"die",
"belangrikste",
"nywerhede",
"wat",
"veral",
"in",
"Tampere",
",",
"die",
"\"",
"Finse",
"Manchester",
"\"",
",",
"gekonsentreer",
"was",
")",
",",
"het",
"Finland",
"tot",
"in",
"diete",
"eeu",
"een",
"van",
"die",
"armste",
"lande",
"in",
"Europa",
"met",
"'n",
"oorwegend",
"agrariese",
"bevolking",
"gebly",
".",
"Nog",
"omstreekshet",
"drie",
"derdes",
"van",
"die",
"Finne",
"in",
"landelike",
"gebiede",
"gewoon",
",",
"terwyl",
"die",
"nywerheidsektor",
"slegs",
"sowat",
"'n",
"kwart",
"van",
"alle",
"werkgeleenthede",
"verteenwoordig",
"het",
"en",
"die",
"maandelikse",
"inkomste",
"van",
"werkers",
"laer",
"as",
"die",
"gemiddeld",
"in",
"Europa",
"was",
".",
"Dit",
"was",
"juis",
"die",
"reparasies",
",",
"wat",
"Finland",
"ná",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"aan",
"die",
"Sowjetunie",
"moes",
"betaal",
",",
"wat",
"die",
"aanleiding",
"vir",
"die",
"eerste",
"Finse",
"ekonomiese",
"wonder",
"gegee",
"het",
".",
"Die",
"land",
"was",
"destyds",
"genoodsaak",
"om",
"sy",
"nywerhede",
"op",
"'n",
"grootskaalse",
"manier",
"uit",
"te",
"brei",
"en",
"te",
"herstruktureer",
"om",
"aan",
"Moskou",
"se",
"eise",
"te",
"kan",
"voldoen",
".",
"Binne",
"'n",
"relatief",
"kort",
"tydperk",
"het",
"die",
"land",
"sy",
"nywerheidsektor",
"gediversifiseer",
"en",
"sy",
"afhanklikheid",
"van",
"die",
"enigste",
"beduidende",
"uitvoerproduk",
"–",
"hout",
"–",
"aansienlik",
"verminder",
".",
"Die",
"Finse",
"bruto",
"geografiese",
"produk",
"(",
"BGP",
")",
"het",
"in",
"die",
"periode",
"tussenenmet",
"gemiddeld",
"vyf",
"persent",
"gegroei",
".",
"In",
"dies",
"het",
"die",
"tempo",
"van",
"groei",
"selfs",
"versnel",
"tot",
"jaarliks",
"ses",
"persent",
".",
"Binne",
"twee",
"dekades",
"het",
"Finland",
"danksy",
"sy",
"groot",
"uitvoere",
"na",
"die",
"destydse",
"Sowjetunie",
"en",
"die",
"Europese",
"Ekonomiese",
"Gemeenskap",
"van",
"'n",
"landbouekonomie",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"gevorderde",
"nywerheidslande",
"in",
"Europa",
"ontwikkel",
".",
"Een",
"van",
"Finland",
"se",
"belangrikste",
"maatskappye",
",",
"Nokia",
",",
"is",
"eksemplaries",
"van",
"die",
"omvattende",
"herstrukturering",
"wat",
"in",
"die",
"Finse",
"ekonomie",
"geïmplementeer",
"is",
".",
"Nokia",
"is",
"genoem",
"na",
"'n",
"klein",
"dorpie",
"naby",
"Tampere",
"waar",
"die",
"maatskappy",
"oorspronklik",
"sy",
"hoofkwartier",
"gehad",
"het",
".",
"Aanvanklik",
"was",
"Nokia",
"niks",
"meer",
"as",
"'n",
"gewone",
"klein",
"sakeonderneming",
"wat",
"byna",
"honderd",
"jaar",
"lank",
"in",
"die",
"tradisionele",
"hout",
"-",
"en",
"papierbedryf",
"gewortel",
"was",
"nie",
".",
"Eers",
"danksy",
"die",
"samesmelting",
"met",
"'n",
"rubberfabriek",
"inhet",
"Nokia",
"sy",
"produkportfolio",
"begin",
"uitbrei",
".",
"In",
"die",
"volgende",
"jare",
"het",
"Nokia",
"'n",
"aantal",
"bekende",
"ondernemings",
"uit",
"die",
"elektroniese",
"bedryf",
"–",
"waaronder",
"vervaardigers",
"van",
"kabels",
"en",
"televisietoestelle",
"soos",
"Salora",
"en",
"Luxor",
"en",
"die",
"IT-afdeling",
"van",
"die",
"Sweedse",
"maatskappy",
"Ericsson",
"–",
"oorgeneem",
"en",
"steeds",
"meer",
"kennis",
"op",
"hierdie",
"gebied",
"versamel",
".",
"Papier",
"en",
"rubberskoene",
"is",
"steeds",
"deur",
"Nokia",
"vervaardig",
",",
"tog",
"het",
"die",
"maatskappy",
"ook",
"begin",
"om",
"televisietoestelle",
",",
"selfone",
"en",
"skyfies",
"te",
"ontwikkel",
"en",
"uiteindelik",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"beduidendste",
"internasionale",
"ondernemings",
"in",
"die",
"elektroniese",
"en",
"inligtingstegnologiebedryf",
"gegroei",
".",
"Tussenenwas",
"dit",
"selfs",
"die",
"wêreldmarkleier",
"in",
"die",
"selfoonbedryf",
".",
"Ander",
"beduidende",
"Finse",
"maatskappye",
"is",
"die",
"petrochemiese",
"reus",
"Neste",
"Oy",
"wat",
"ingestig",
"is",
"en",
"vandag",
"as",
"een",
"van",
"die",
"leidende",
"ontwikkelaars",
"en",
"vervaardigers",
"van",
"skoon",
"brandstowwe",
"bekend",
"staan",
"en",
"'n",
"netwerk",
"van",
"moderne",
"vulstasies",
"in",
"die",
"Baltiese",
"lande",
",",
"Pole",
"en",
"Rusland",
"opgebou",
"het",
";",
"Kone",
"Oy",
",",
"die",
"derde",
"grootste",
"vervaardiger",
"van",
"hysbakke",
"ter",
"wêreld",
"waarmee",
"onder",
"meer",
"wolkekrabbers",
"in",
"Manhattan",
",",
"Singapoer",
"en",
"Hongkong",
"toegerus",
"is",
";",
"Valmet",
",",
"een",
"van",
"die",
"beduidendste",
"papiervervaardigers",
"ter",
"wêreld",
"wat",
"inmet",
"Rauma",
"tot",
"die",
"nuwe",
"maatskappy",
"Metso",
"saamgesmelt",
"het",
";",
"en",
"Vaisala",
",",
"wat",
"meetinstrumente",
"vir",
"weerkundige",
"doeleindes",
"asook",
"die",
"meting",
"van",
"radioaktiwiteit",
"en",
"osoonkonsentrasies",
"vervaardig",
".",
"Sedert",
"die",
"eerste",
"ysbrekers",
"in",
"diee",
"eeu",
"in",
"die",
"hawestad",
"Turku",
"ontwikkel",
"is",
",",
"het",
"ook",
"skeepsbou",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"sleutelbedrywe",
"van",
"die",
"Finse",
"ekonomie",
"gegroei",
".",
"Meer",
"as",
"die",
"helfte",
"van",
"alle",
"ysbrekers",
"wat",
"wêreldwyd",
"van",
"stapel",
"loop",
"word",
"in",
"Finland",
"ontwerp",
".",
"Daarnaas",
"word",
"ook",
"luukse",
"plesierbote",
",",
"spesiale",
"skepe",
"vir",
"siviele",
"en",
"militêre",
"doeleindes",
",",
"jagte",
"en",
"diesel-enjins",
"in",
"Finland",
"vervaardig",
".",
"Land-",
"en",
"bosbou",
"Die",
"landbousektor",
"was",
"nog",
"tot",
"in",
"dies",
"die",
"belangrikste",
"bron",
"van",
"inkomste",
"vir",
"die",
"ekonomies",
"aktiewe",
"bevolking",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"landhervormings",
"was",
"die",
"gemiddelde",
"oppervlakte",
"van",
"plase",
"relatief",
"klein",
",",
"tog",
"het",
"die",
"verkoop",
"van",
"bosgebiede",
"en",
"werkgeleenthede",
"in",
"die",
"bosbou",
"'n",
"bykomende",
"inkomste",
"aan",
"Finse",
"boere",
"verskaf",
".",
"Die",
"landbousektor",
"speel",
"nog",
"steeds",
"'n",
"beduidende",
"rol",
"in",
"die",
"Finse",
"ekonomie",
"en",
"samelewing",
"–",
"saam",
"met",
"verwante",
"nywerhede",
"bied",
"hierdie",
"bedryf",
"sowat000",
"werksgeleenthede",
"en",
"het",
"in2,6",
"persent",
"tot",
"Finland",
"se",
"bruto",
"geografiese",
"produk",
"bygedra",
".",
"Die",
"Finse",
"landbousektor",
"floreer",
"in",
"'n",
"klimatiese",
"konteks",
"wat",
"met",
"'n",
"kort",
"groeiperiode",
",",
"onreëlmatige",
"reënval",
"en",
"suur",
"moerasgrond",
"allesbehalwe",
"gunstige",
"omstandighede",
"vir",
"intensiewe",
"boerdery",
"skep",
".",
"Die",
"landbouoppervlakte",
"is",
"dan",
"ook",
"beperk",
"tot2",
"miljoen",
"hektaar",
"of5",
"persent",
"van",
"Finland",
"se",
"totale",
"oppervlakte",
".",
"Die",
"Finse",
"graangebiede",
"in",
"die",
"suidelike",
"en",
"westelike",
"kusstreke",
"is",
"die",
"mees",
"noordelike",
"ter",
"wêreld",
"–",
"hier",
"word",
"veral",
"gars",
",",
"hawer",
"en",
"koring",
"verbou",
"en",
"daarnaas",
"ook",
"varke",
"geteel",
".",
"Die",
"graanopbrengs",
"per",
"hektaar",
"is",
"laer",
"as",
"in",
"Sentraal-Europa",
".",
"Die",
"kwik",
"daal",
"dikwels",
"enkele",
"dae",
"ná",
"die",
"oestyd",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"benede",
"vriespunt",
".",
"Boere",
"in",
"Sentraal-",
"en",
"Oos-Finland",
"spits",
"hulle",
"veral",
"op",
"beesteelt",
"toe",
";",
"suiwelprodukte",
"verteenwoordig",
"meer",
"aspersent",
"van",
"die",
"totale",
"landbouproduksie",
".",
"Lapland",
"asook",
"dele",
"van",
"Nordösterbotten",
"en",
"Kainuu",
"is",
"tradisionele",
"rendierteeltgebiede",
".",
"Finland",
"se",
"rendiertelers",
"beskik",
"altesaam",
"oor",
"meer",
"as000",
"diere",
".",
"In",
"teenstelling",
"met",
"Swede",
"en",
"Noorweë",
"is",
"rendierteelt",
"in",
"Finland",
"geen",
"voorreg",
"vir",
"die",
"inheemse",
"Sami-minderheid",
"nie",
",",
"sodat",
"hierdie",
"beroep",
"ook",
"vir",
"die",
"meerderheidsbevolking",
"toeganklik",
"is",
".",
"Met",
"die",
"Finse",
"toetreding",
"tot",
"die",
"Europese",
"Unie",
"(",
"EU",
")",
"het",
"die",
"Finse",
"landbousektor",
"ingrypende",
"veranderings",
"ondergaan",
".",
"Die",
"nasionale",
"mark",
"vir",
"landbouprodukte",
"was",
"voorheen",
"danksy",
"'n",
"proteksionistiese",
"beleid",
"beskerm",
"teen",
"invoere",
".",
"Náhet",
"die",
"pryse",
"vir",
"produsente",
"skielik",
"met",
"meer",
"as",
"'n",
"derde",
"gedaal",
".",
"Die",
"Gemeenskaplike",
"Landboubeleid",
"van",
"die",
"EU",
"maak",
"nogtans",
"voorsiening",
"vir",
"die",
"bewaring",
"van",
"die",
"landbousektor",
"in",
"alle",
"Europese",
"geweste",
"en",
"finansiële",
"steun",
"vir",
"gebiede",
"wat",
"as",
"gevolg",
"van",
"strukturele",
"en",
"natuurlike",
"omstandighede",
"benadeel",
"is",
".",
"Finse",
"boere",
"trek",
"sodoende",
"voordeel",
"uit",
"die",
"EU",
"se",
"praktyk",
"van",
"subsidiëring",
",",
"terwyl",
"die",
"plaaslike",
"landbousektor",
"'n",
"merkwaardige",
"konsentrasieproses",
"ondergaan",
":",
"Die",
"aantal",
"boerderye",
",",
"wat",
"in",
"dies",
"nog",
"sowat000",
"beloop",
"het",
",",
"het",
"verminder",
"tot",
"byna000",
"inen802",
"in",
"Die",
"gemiddelde",
"oppervlaktehektaar",
"in",
"dies",
")",
"het",
"toegeneem",
"tothektaar",
"inenhektaar",
"in",
"Houtverwerkingsaanlegte",
"bied",
"sowel",
"werksgeleenthede",
"asook",
"'n",
"bron",
"van",
"inkomste",
"vir",
"boseienaars",
"–persent",
"van",
"die",
"Finse",
"bosgebiede",
"is",
"in",
"privaat",
"besit",
",",
"en",
"een",
"uit",
"elke",
"vyf",
"Finse",
"gesinne",
"beskik",
"oor",
"bosgrond",
".",
"Jaarliks",
"word",
"sowatmiljoen",
"kubieke",
"meter",
"hout",
"gekap",
",",
"tog",
"maak",
"die",
"Finse",
"houtbedryf",
"op",
"volhoubare",
"wyse",
"gebruik",
"van",
"inheemse",
"houtbronne",
".",
"Nogtans",
"bly",
"die",
"kap",
"van",
"bome",
"in",
"Noord-Finse",
"oerwoude",
"omstrede",
".",
"Krisisjare",
"In",
"dies",
"het",
"Finland",
"'n",
"enorme",
"ekonomiese",
"insinking",
"beleef",
"nadat",
"die",
"land",
"sy",
"uitvoermarkte",
"in",
"Oos-Europa",
"verloor",
"het",
"en",
"tegelykertyd",
"ook",
"die",
"binnelandse",
"vraag",
"ineengestort",
"het",
".",
"Hoë",
"rentekoerse",
"en",
"'n",
"geweldige",
"publieke",
"skuldlas",
"het",
"die",
"krisis",
"verskerp",
".",
"Die",
"werkloosheidsyfer",
"het",
"van",
"drie",
"tot",
"meer",
"as",
"twintig",
"persent",
"gestyg",
"en",
"was",
"saam",
"met",
"dié",
"van",
"Spanje",
"die",
"hoogste",
"in",
"Europa",
".",
"Die",
"Finse",
"ekonomie",
"het",
"eers",
"ná",
"drie",
"krisisjare",
"ingeleidelik",
"begin",
"herstel",
",",
"en",
"teen",
"die",
"middel",
"van",
"die",
"negentigerjare",
"het",
"selfs",
"'n",
"groot",
"opswaai",
"ingetree",
"wat",
"dikwels",
"as",
"die",
"tweede",
"ekonomiese",
"wonder",
"in",
"Finland",
"beskryf",
"word",
".",
"Veral",
"die",
"devaluasie",
"van",
"die",
"Finse",
"markka",
"het",
"'n",
"gunstige",
"invloed",
"op",
"die",
"uitvoersektor",
"uitgeoefen",
"–",
"tussenenhet",
"die",
"uitvoere",
"met",
"jaarlikspersent",
"gestyg",
"en",
"sodoende",
"ook",
"die",
"nywerheidsproduksie",
"gestimuleer",
".",
"Die",
"staatsektor",
"is",
"met",
"effektiewe",
"besuinigingsmaatreëls",
"gestabiliseer",
",",
"terwyl",
"die",
"Finse",
"staat",
"met",
"die",
"privatisering",
"van",
"staatsbeheerde",
"ondernemings",
"'n",
"inkomste",
"van",
"twintig",
"miljard",
"markka",
"verdien",
"het",
".",
"Die",
"beduidendste",
"openbare",
"ondernemings",
",",
"wat",
"vanafgeleidelik",
"geprivatiseer",
"is",
",",
"was",
"die",
"Finse",
"Telekom",
"(",
"TELE",
")",
";",
"die",
"Finse",
"spoorwegmaatskappy",
"VR",
";",
"Rautaruukki",
",",
"die",
"tweede",
"grootste",
"staalvervaardiger",
"in",
"Skandinawië",
";",
"die",
"chemiese",
"reus",
"Kemira",
";",
"en",
"die",
"energieverskaffer",
"Imatran",
"Voima",
".",
"Die",
"konsolidasieproses",
"in",
"die",
"staatssektor",
"was",
"reeds",
"inafgesluit",
",",
"en",
"die",
"inflasiekoers",
"was",
"vanafenkele",
"jare",
"lank",
"net",
"omstreeks",
"een",
"persent",
".",
"Finland",
"het",
"aan",
"alle",
"voorwaardes",
"vir",
"die",
"invoering",
"van",
"die",
"Europese",
"geldeenheid",
"Euro",
"voldoen",
".",
"Sowel",
"verbruikers",
"asook",
"ondernemings",
"het",
"voordeel",
"uit",
"die",
"omskakeling",
"na",
"die",
"Euro",
"getrek",
"–",
"voedselpryse",
"is",
"aansienlik",
"verlaag",
"sodat",
"die",
"besteebare",
"inkomste",
"van",
"Finne",
"aan",
"die",
"toeneem",
"was",
"en",
"die",
"aanleiding",
"tot",
"verdere",
"ekonomiese",
"groei",
"gegee",
"het",
".",
"Die",
"winste",
"van",
"ondernemings",
"het",
"in",
"hierdie",
"periode",
"sterk",
"gestyg",
".",
"Inwas",
"Finland",
"opnuut",
"besig",
"om",
"op",
"'n",
"ekonomiese",
"krisis",
"af",
"te",
"stuur",
"nadat",
"sy",
"ekonomie",
"in",
"die",
"derde",
"kwartaal",
"die",
"slegste",
"gevaar",
"het",
"in",
"die",
"Eurosone",
"en",
"met6",
"persent",
"gekrimp",
"het",
".",
"Werkloosheid",
"het",
"toegeneem",
"van2",
"persent",
"vroeg",
"intot5",
"persent",
"vroeg",
"in",
"Die",
"land",
"se",
"ekonomiese",
"moeilikhede",
"het",
"voortgespruit",
"uit",
"'n",
"sterk",
"dalende",
"vraag",
"na",
"Finse",
"goedere",
"in",
"Rusland",
",",
"'n",
"verlaagde",
"internasionale",
"mededingendheid",
"weens",
"hoë",
"arbeidskoste",
",",
"en",
"die",
"agteruitgang",
"van",
"Nokia",
",",
"Finland",
"se",
"vroeëre",
"nywerheidsreus",
".",
"Naas",
"Nokia",
"kon",
"ook",
"die",
"Finse",
"papierbedryf",
"nie",
"meer",
"die",
"uitdaging",
"bemeester",
"wat",
"'n",
"nuwe",
"generasie",
"slimfone",
"en",
"e-boeklesers",
"gebied",
"het",
"nie",
"–",
"die",
"vervanging",
"van",
"gedrukte",
"media",
"deur",
"internetdienste",
",",
"digitale",
"koerantuitgawes",
"en",
"e-boeke",
".",
"Daarnaas",
"het",
"die",
"Finse",
"staatsuitgawes",
",",
"wat",
"persentasiegewys",
"onder",
"die",
"hoogstes",
"in",
"Europa",
"gereken",
"word",
",",
"sorgwekkende",
"vlakke",
"bereik",
".",
"Politiek",
"Staatshoofde",
"van",
"Finland",
"sedert",
"Oktober",
"Väinö",
"I",
"van",
"Finland",
"(",
"koning",
",",
"Pehr",
"Evind",
"Svinhufvud",
"(",
"regent",
",",
"Carl",
"Gustav",
"Mannerheim",
"(",
"regent",
",",
"1919",
")",
"Kaarlo",
"Juho",
"Stahlberg",
"(",
"president",
",",
"1925",
")",
"Lauri",
"Kristian",
"Relander1931",
")",
"Pehr",
"Evind",
"Svinhufvud1937",
")",
"Kyösti",
"Kallio1940",
")",
"Risto",
"Heikki",
"Ryti1944",
")",
"Carl",
"Gustav",
"Mannerheim1946",
")",
"Juho",
"Kusti",
"Paasikivi1956",
")",
"Urho",
"Kaleva",
"Kekkonen1982",
")",
"Mauno",
"Henrik",
"Koivisto1994",
")",
"Martti",
"Oiva",
"Kalevi",
"Ahtisaari2000",
")",
"Tarja",
"Kaarina",
"Halonen",
"(",
"v)2012",
")",
"Sauli",
"Väinämö",
"Niinistö",
"(",
"sedert",
"Ander",
"bekende",
"(",
"politieke",
")",
"persoonlikhede",
"Carl",
"Gustav",
"Mannerheim",
"(",
"was",
"behalwe",
"regent",
"en",
"president",
"ook",
"maarskalk",
"opperbevelhebber",
")",
"Väinö",
"Tanner",
"(",
"sosiaal-demokratiese",
"premier",
")",
"Antti",
"Oskari",
"Tokoi",
"(",
"sosiaal-demokratiese",
"premier",
")",
"Kalevi",
"Sorsa",
"(",
"sosiaal-demokratiese",
"premier",
")",
"Matti",
"Vanhanen",
"(",
"premier",
"vir",
"die",
"sentrumparty",
")",
"Finse",
"politieke",
"partye",
"KESK",
"(",
"Sentrumparty",
";",
"gematig",
"regs",
")",
"SDP",
"(",
"Sosiaal-demokrate",
")",
"LKP",
"(",
"Liberale",
"Volksparty",
";",
"liberaal",
")",
"KD",
"(",
"Christen-demokrate",
")",
"SFP",
"(",
"Sweedse",
"Volksparty",
";",
"gematig",
"regs",
",",
"party",
"vir",
"die",
"Sweedse",
"minderheid",
")",
"KOK",
"(",
"Nasionale",
"Koalisieparty",
";",
"sentraal-regs",
")",
"VAS",
"(",
"Linkse",
"Volksparty",
";",
"links-sosialisties",
")",
"IKL",
"(",
"[1932–1944",
"]",
"Patriotiese",
"Beweging",
";",
"fascisties",
")",
"ML",
"(",
"[1906–1965",
"]",
"Agrariese",
"Liga",
";",
"gematig",
"regs",
";",
"vanaf=",
"Sentrumparty",
")",
"SKDL",
"(",
"[1944–1991",
"]",
"Volksdemokratiese",
"Party",
";",
"links-sosialisties/kommunisties",
")",
"Boukuns",
"Romaanse",
"boukuns",
"Die",
"suidweste",
"van",
"Finland",
"is",
"eers",
"vanaf",
"die",
"middel",
"van",
"diee",
"eeu",
"gekersten",
".",
"Henrik",
",",
"biskop",
"van",
"Uppsala",
"in",
"Swede",
",",
"het",
"intydens",
"'n",
"sendingreis",
"die",
"martelaardood",
"gesterf",
"en",
"is",
"in",
"die",
"voorganger",
"van",
"die",
"huidige",
"kerk",
"te",
"Nousiainen",
"begrawe",
".",
"Afgesien",
"van",
"'n",
"sendingsbisdom",
"is",
"die",
"eerste",
"bisdom",
"van",
"Finland",
"eers",
"inin",
"Turku",
"(",
"Åbo",
")",
"gestig",
".",
"Die",
"wêreldlike",
"en",
"sakrale",
"houtgeboue",
"uit",
"die",
"Romaanse",
"periode",
"het",
"nie",
"bewaar",
"gebly",
"nie",
".",
"Die",
"steengeboue",
"uit",
"hierdie",
"tydperk",
",",
"waarondermiddeleeuse",
"steenkerke",
",",
"is",
"merendeels",
"van",
"veldstene",
"gebou",
"en",
"vanweë",
"hul",
"eenvoudige",
"binneruimtes",
"sonder",
"versierings",
"moeilik",
"om",
"te",
"dateer",
".",
"Die",
"voorganger",
"van",
"Turku",
"se",
"huidige",
"domkerk",
"is",
"in",
"die",
"eerste",
"helfte",
"van",
"diee",
"eeu",
"as",
"houtkerk",
"opgerig",
".",
"Die",
"sakrale",
"boukuns",
"van",
"Åland",
",",
"waaronder",
"die",
"veldsteensaal",
"van",
"Hammarland",
"(",
"laate",
"eeu",
")",
"en",
"die",
"steensakristie",
"in",
"Finström",
"uit",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"diee",
"eeu",
",",
"wat",
"deel",
"uitmaak",
"van",
"'n",
"houtkerk",
",",
"word",
"eweneens",
"by",
"die",
"Romaanse",
"stylperiode",
"gereken",
".",
"Sport",
"Verskeie",
"sportsoorte",
"is",
"gewild",
"in",
"Finland",
".",
"Pesäpallo",
",",
"die",
"Finse",
"ekwivalent",
"van",
"die",
"Amerikaanse",
"bofbal",
",",
"is",
"Finland",
"se",
"nasionale",
"sportsoort",
",",
"hoewel",
"die",
"gewildste",
"sport",
"in",
"terme",
"van",
"toeskouers",
"yshokkie",
"is",
".",
"Ander",
"gewilde",
"sportsoorte",
"sluit",
"in",
"atletiek",
",",
"heg-en-steg-ski",
",",
"skansspring",
",",
"sokker",
",",
"vlugbal",
"en",
"basketbal",
".",
"Sokker",
"is",
"die",
"mees",
"uitgeoefende",
"spansport",
"volgens",
"aantal",
"deelnemers",
"in",
"die",
"land",
".",
"Die",
"Finse",
"nasionale",
"basketbalspan",
"het",
"groot",
"openbare",
"aandag",
"ontvang",
".",
"In",
"terme",
"van",
"verowerde",
"medaljes",
"en",
"goue",
"medaljes",
"per",
"inwoners",
"is",
"Finland",
"die",
"bespresterende",
"land",
"in",
"die",
"Olimpiese",
"geskiedenis",
".",
"Finland",
"het",
"tydens",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspelevir",
"die",
"eerste",
"keer",
"op",
"sy",
"eie",
"deelgeneem",
".",
"Tydens",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspelehet",
"die",
"oorspronklike",
"\"",
"Vlieënde",
"Fin",
"\"",
"Hannes",
"Kolehmainen",
"drie",
"goue",
"medaljes",
"gewen",
".",
"Gedurende",
"dies",
"ens",
"het",
"Finse",
"langafstandlopers",
"die",
"Olimpiese",
"Spele",
"oorheers",
",",
"en",
"Paavo",
"Nurmi",
"het",
"altesaam",
"nege",
"Olimpiese",
"goue",
"medaljes",
"gewen",
"en",
"tussenen22",
"amptelike",
"wêreldrekords",
"opgestel",
".",
"Na",
"Nurmi",
"word",
"dikwels",
"as",
"die",
"grootste",
"Finse",
"sportlui",
"en",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"atlete",
"van",
"alle",
"tye",
"verwys",
".",
"Die",
"Olimpiese",
"Somerspeleis",
"in",
"Helsinki",
"aangebied",
".",
"Die",
"spiesgooi-item",
"het",
"aan",
"Finland",
"nege",
"Olimpiese",
"goue",
"medaljes",
",",
"vyf",
"wêreldbekertitels",
",",
"vyf",
"Europese",
"kampioenskaptitels",
"enwêreldrekords",
"besorg",
".",
"Finland",
"het",
"ook",
"'n",
"noemenswaardige",
"geskiedenis",
"wat",
"kunsskaats",
"betref",
".",
"Finse",
"skaatsers",
"het",
"agt",
"wêreldbekertoernooie",
"enjuniorwêreldbekertoernooie",
"in",
"gesinchroniseerde",
"skaats",
"gewen",
".",
"Finse",
"deelnemers",
"het",
"aansienlike",
"sukses",
"behaal",
"in",
"motorsport",
".",
"In",
"die",
"Wêreldtydrenkampioenskap",
"het",
"Finland",
"agt",
"wêreldkampioene",
"opgelewer",
",",
"meer",
"as",
"enige",
"ander",
"land",
".",
"In",
"Formule",
"Een",
"het",
"Finland",
"die",
"meeste",
"wêreldbekertoernooie",
"per",
"inwoners",
"gewen",
",",
"met",
"Keke",
"Rosberg",
",",
"Mika",
"Häkkinen",
"en",
"Kimi",
"Räikkönen",
"wat",
"al",
"die",
"titel",
"gewen",
"het",
".",
"Van",
"die",
"gewildste",
"ontspanningsporte",
"en",
"aktiwiteite",
"sluit",
"in",
"Nordiese",
"stap",
",",
"naelloop",
",",
"fietsry",
"en",
"ski",
".",
"Vloerbal",
"is",
"die",
"gewildste",
"jeug-",
"en",
"werkpleksport",
".",
"Verwysings",
"Bronnelys",
"Algemeen",
"Eksterne",
"skakels",
"Finse",
"Bureau",
"vir",
"Toerisme",
"This",
"is",
"Finland",
"–",
"Finse",
"Ministerie",
"van",
"Buitelandse",
"Sake",
"Statistiek",
"Finland"
] |
87 | https://af.wikipedia.org/wiki/Filippyne | Filippyne | Die Filippyne (Filippyns: Pilipinas [ˌpɪlɪˈpinɐs] of Filipinas [ˌfɪlɪˈpinɐs]; Engels: Philippines, [ˈfɪlɨpiːnz], ), amptelik die Republiek die Filippyne (Filippyns: Republika ng Pilipinas; Engels: Republic of the Philippines), is 'n eilandstaat wat uit sowat 7 500 eilande bestaan en in die tropiese westelike Stille Oseaan geleë is, ongeveer 100 km suidoos van die vasteland van Asië. Die land is hoofsaaklik Rooms-Katoliek en een van die mees verwesterse lande in Asië. Spanje en die Verenigde State, wat beide vroeër die land gekoloniseer het, het die grootste invloed op die Filippynse kultuur gehad – naamlik 'n mengsel van Oosterse en Westerse invloede. Die grootste eiland van die Filippyne is Luzon in die noorde, gevolg deur Mindanao in die suide, met die Visayas daartussen. Die hoofstad is Manila en die grootste stad is Quezon Stad.
Geskiedenis
Die Filippyne is in 1521 tydens Ferdinand Magellaan se wêreldomseiling vir Spanje in besit geneem, maar hy is deur inheemse inwoners gedood. Die Spaanse ontdekkingsreisiger Ruy López de Villalobos het die eilandgroep in 1542 na Filips II van Spanje genoem. In 1565 het die kolonisasie begin en Cebu Stad is as eerste Europese nedersetting gestig. In 1571 is Manila as hoofstad van Spaans-Oos-Indië gestig. Tussen 1565 en 1821 is die Filippyne as deel van die Vise-Koninkryk Nieu-Spanje bestuur en vanaf die Meksikaanse Onafhanklikheidsoorlog (1810–1821) direk deur Madrid beheer.
Bonifacio en Katipunan het in 1896 die Filippynse Rewolusie begin en in 1898 het die Spaans-Amerikaanse Oorlog vanaf Kuba die Filippyne bereik en op 12 Junie 1898 is die onafhanklikheid van Spanje verklaar. As gevolg van die Verdrag van Parys in 1898 het Spanje die Filippyne vir $20 miljoen aan die Verenigde State afgestaan. Tydens die Tweede Wêreldoorlog is die Filippyne deur Japan beset en het tientalle menseregskendings beleef. In 1945 is die Filippyne deur die Geallieerdes herower en op 24 Oktober 1945 het dié land een van die Verenigde Nasies se stigtingslede geword. Op 4 Julie 1946 het die Verenigde State die Filippyne se onafhanklikheid erken.
Geografie en klimaat
Die Filippyne is een van die grootste argipels ter wêreld en beslaan sowat 7 500 eilande. Dit is wes van die Filippynse See, suid van Taiwan, oos van die Suid-Chinese See, noord van Indonesië en noordoos van Maleisië geleë. Die eiland Borneo is net suidwes, die Molukke en Sulawesi suid en die eilandstaat Palau is in die suidooste geleë. Die argipel van die Filippyne bestaan uit die drie eilandgroepe Luzon in die noorde, die Visayas in die sentrum en Mindanao in die suide.
Die Filippyne is 'n eilandgroep in die weste van die Stille Oseaan. Dit vorm 'n boog van sowat 1 800 km en loop tussen die Indonesiese eilande Borneo en Sulawesi en die eiland Taiwan voor die vasteland van Suidoos-Asië verby. Altesame 7 100 eilande behoort tot hierdie groep met 'n totale oppervlakte van 300 000 km². Slegs 2 800 van die eilande het name en slegs sowat 2 000 word bewoon, hoewel net 400 daarvan permanent bewoon word. Byna 95% van die totale oppervlakte word beslaan deur 10 eilande, naamlik Luzon, Mindoro, Masbate, Samar, Leyte, Panay, Negros, Cebu, Bohol en Mindanao.
Sowat 65% van die gesamentlike oppervlakte bestaan uit heuwels en bergreekse wat met 'n tropiese reënwoud bedek is. Die grootste laagliggende vlakte is op die eiland Luzon, wat sowat 'n derde van die totale oppervlakte van die eilandgroep uitmaak. Die groot suidelike eiland Mindanao, met ’n grootte van sowat 'n derde van die totale oppervlakte, het twee laagliggende vlaktes weerskante van 'n sentrale gebergte. 'n Noordoostelike passaatwind waai reg deur die jaar oor die eilandgroep, wat aan die oostekant goeie reënval, versprei deur die jaar, meebring.
Die westelike deel van die eilande het 'n moesonklimaat met betreklik baie reën tussen Junie en Oktober, wanneer die suidoosmoeson waai, en ’n droër periode van Oktober tot Mei, wanneer die koue noordwesmoeson waai. Hewige tifone kom soms oos van die Filippyne voor in die periode wanneer die suidoosmoeson afneem en voordat die noordwestelike en noordoostelike winde begin waai.
Politiek
Die Filippyne is 'n unitêre presidensiële grondwetlike republiek met 'n president as staatshoof. Dié land het op 24 Oktober 1945 'n stigterslid van die Verenigde Nasies asook op 8 Augustus 1967 van die ASEAN geword.
Die huidige president is Bongbong Marcos wat die amp op 30 Junie 2022 aangetree het.
Demografie
Die Filippyne het volgens die laaste sensus van 2020 'n bevolking van 109 035 343 gehad, waarvan sowat die helfte op Luzon woon. Dié land het in 2014 die 100-miljoen-mylpaal verbygesteek en daarmee die 12de land geword, wat dit kon bereik.
Die grootste stad is Quezon Stad (2 936 116), gevolg deur die hoofstad Manila (1 780 148), Davao Stad (1 632 991), Caloocan (1 583 978) en Cebu Stad (922 611).
Volgens die sensus van 2000 is 28,1% van die Filippyne Tagalog, 13,1% Cebuano, 9% Ilokano, 7,6% Bisaya/Visayans, 7,5% Hiligaynon, 6% Bikol, 3,4% Waray en 25,3% behoort aan ander etniese groepe. Die belangrikste tale is Tagalog (25 miljoen), gevolg deur Cebuano (16 miljoen), Ilokano (7 miljoen), Hiligaynon (5,8 miljoen), Sentraal-Bikol (5 miljoen), Waray-Waray (2,5 miljoen), Kapampangan (2 miljoen) en Pangasinan (1,2 miljoen). Die amptelike tale is Engels en Filippyns, 'n standaardvariant van Tagalog.
Die meeste Filippynse is aanhangers van die Rooms-Katolieke Kerk (82,9%), gevolg deur Islam (5%). Kleiner groepe sluit in Boeddhisme, Hindoeïsme, Judaïsme en Baha’i.
Bevolking
Die bevolking van sowat 100 miljoen is oneweredig versprei oor die eilande. Die helfte van die bevolking woon byvoorbeeld op Luzon, terwyl die ander groot eiland, Mindanao, betreklik yl bevolk is. Noukeurige tellings van die stedelike bevolking word bemoeilik omdat die meeste landarbeiders tussen die oeste tydelik in die stede werk soek. Die grootste stad is Manila, wat ook die regeringsetel is. Quezon Stad is egter die amptelike hoofstad, wat so na aan Manila lê dat dit as 'n voorstad daarvan beskou kan word. Ander groot stede is Davao op Mindanao, Zamboanga op die skiereiland met dieselfde naam, Cebu op die eiland Cebu, Iloilo op Panay en Bacolod op Negros. Van die Filippino's (die versamelnaam van die inwoners van die Filippyne) is sowat 80% Austronesiërs. Die Negrito's, die oorspronklike bewoners van die eilande, maak slegs nog sowat 0,05 % van die totale bevolking uit. In die hooglande woon wei nog stamme met eie tale en godsdienste, maar hulle vermeng al hoe meer met die Filippino's van die kusgebiede. Engels is die omgangstaal en onderwystaal. Spaans word slegs nog deur sowat 2% van die bevolking, hoofsaaklik 'n paar ou families, gepraat. Die nasionale taal is Filippyns, wat op Tagalog, die stamtaal met die grootste verspreidingsgebied, gebaseer is. Sowat 55 % van die bevolking praat Filippyns.
Die Rooms-Katolieke geloof is in 1565 deur Spaanse priesters ingevoer en is deur sowat 80% van die bevolking aangeneem. Op die suidelike eilande woon sowat 4% Moslems. Tussen die Moslems en die Christene heers spanning sedert die Spanjaarde met kerstening begin het. Hierdie spanning lei van tyd tot tyd tot gewelddadige botsings. Net soos by die meeste ontwikkelende lande is die onderwys en die voorsiening van mediese geriewe op die Filippyne gebrekkig. Daar bestaan 'n groot tekort aan boeke, skole en onderwysers. Sowat 20% van die bevolking is analfabete. Die tekort aan hospitale, beddens en opgeleide mediese personeel is net so ernstig. Om die tekort op die platteland op te hef en die emigrasie van dokters en verpleegsters na Amerika en Kanada teen te werk, word mediese personeel op die platteland finansieel tegemoetgekom.
Ekonomie
Die ekonomie van die Filippyne is swak en word gekenmerk deur 'n baie oneweredige inkomsteverdeling tussen 'n klein elitegroep en die res van die bevolking, van wie sowat twee derdes in die landbou werksaam is en armoede ly. Die belangrikste uitvoerprodukte is kurk en hout, terwyl die vernaamste akkerbougewas rys is. Die rysopbrengs is egter van die laagste ter wêreld. Die mynbou speel sedert die Tweede Wêreldoorlog 'n belangrike rol in die ekonomie. Goud, silwer, sink en ystererts word onder meer ontgin.
Die swak ekonomiese vooruitsigte op die Filippyne is grootliks te wyte aan die groot sosiale verskille tussen ’n klein elitegroep en die res van die bevolking, wat arm is. Sowat 80% van die suikerplantasies is byvoorbeeld in die hande van 400 miljoenêrs. Sowat 10% van die beroepsbevolking beheers 90% van die kapitaal en produksiemiddele. Twee derdes van die bevolking het 'n inkomste van minder as 100 dollar per jaar, terwyl sowat 10% van die beroepsbevolking werkloos is en die helfte net tydelike werk het. Rys is die vernaamste akkerbougewas, maar die opbrengs per hektaar is van die laagste ter wêreld. Naas rys word baie mielies, die stapelvoedsel van 'n kwart van die bevolking, kassawe en grondboontjies verbou.
Die belangrikste handelsgewasse is suikerriet, kokos- en oliepalms, manilla-hennep, tabak, koffie, kakao en rubber. Hout en kurk is sedert 1966 die belangrikste uitvoerprodukte. Die meeste woude is op Luzon en Mindanao. Die mynbou het na die Tweede Wêreldoorlog danksy Amerikaanse kapitaal sterk na vore getree. Op Luzon word goud, koper, silwer, sink, steenkool en ystererts ontgin. Op Mindanao word ook ystererts aangetref. Die steenkool is egter nie voldoende nie en saam met ’n gebrek aan ander energiebronne belemmer dit die ontwikkeling van ’n swaar nywerheid. Nywerhede is tot dusver grootliks tot die verwerking van landbouprodukte en ingevoerde halfprodukte beperk.
Infrastruktuur
Die groot aantal eilande bemoeilik onderlinge verbinding en baie van die eilande is feitlik nog nie ontsluit nie. Die padnetwerk is die digste op die ekonomies belangrike en digbevolkte eilande, maar selfs daar is dit gebrekkig. Die verbindings tussen die eilande bestaan uit veerdienste en brûe. Meer as die helfte van die brûe is net van tydelike aard. Lugverkeer is van groot belang en daar is vliegvelde op sowat 100 eilande. Die grootste lughawe is die Ninoy Aquino Internasionale Lughawe in Manila. Die skeepsvaart bedien sowat 70 hawens.
Gebiede
Noordwestelike Luzon Area (Area I)
Cagayan-vallei (Area II)
Sentraal-Luzon (Area III)
CALABARZON (Area IV-A) ¹
MIMAROPA (Area IV-B) ¹
Bicol Area (Area V)
Westelike Visayas (Area VI)
Sentrale Visayas (Area VII)
Oostelike Visayas (Area VIII)
Zamboanga Skiereiland (Area IX)
Noordelike Mindanao (Area X)
Davao Area (Area XI)
SOCCSKSARGEN (Area XII) ¹
Caraga (Area XIII)
Mindanao (Tagalog)
Cordillera Administratiewe Area (CAR)
Nasionale Hoofstadarea (NCR) (Metro Manila)
Verwysings
Bronnelys
Algemeen
Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-48-6 band
Eksterne skakels
Amptelike webwerwe
www.gov.ph – Regering
www.op.gov.ph – Kantoor van die President
www.senate.gov.ph – Senaat
www.congress.gov.ph – Huis van Verteenwoordigers
www.supremecourt.gov.ph – Hooggeregshof
www.comelec.gov.ph – Verkiesingskomitee
Nuuswebwerwe
Philippine Daily Inquirer en GMA Nuus
ABS-CBN Nuus
Philippine Star
The Manila Bulletin Online
The Manila Times Online
Sun Star Network Online
The Daily Tribune Online
Malaya Online
Today Online
Kabayan Online
Ander webwerwe
Yehey.com – Gewildste Filippynse webwerf
Tanikalang Ginto – Filippynse verwysingsgids
Voormalige Spaanse kolonies | [
"Die",
"Filippyne",
"(",
"Filippyns",
":",
"Pilipinas",
"[ˌpɪlɪˈpinɐs",
"]",
"of",
"Filipinas",
"[ˌfɪlɪˈpinɐs",
"]",
";",
"Engels",
":",
"Philippines",
",",
"[ˈfɪlɨpiːnz",
"]",
",",
")",
",",
"amptelik",
"die",
"Republiek",
"die",
"Filippyne",
"(",
"Filippyns",
":",
"Republika",
"ng",
"Pilipinas",
";",
"Engels",
":",
"Republic",
"of",
"the",
"Philippines",
")",
",",
"is",
"'n",
"eilandstaat",
"wat",
"uit",
"sowat500",
"eilande",
"bestaan",
"en",
"in",
"die",
"tropiese",
"westelike",
"Stille",
"Oseaan",
"geleë",
"is",
",",
"ongeveerkm",
"suidoos",
"van",
"die",
"vasteland",
"van",
"Asië",
".",
"Die",
"land",
"is",
"hoofsaaklik",
"Rooms-Katoliek",
"en",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"verwesterse",
"lande",
"in",
"Asië",
".",
"Spanje",
"en",
"die",
"Verenigde",
"State",
",",
"wat",
"beide",
"vroeër",
"die",
"land",
"gekoloniseer",
"het",
",",
"het",
"die",
"grootste",
"invloed",
"op",
"die",
"Filippynse",
"kultuur",
"gehad",
"–",
"naamlik",
"'n",
"mengsel",
"van",
"Oosterse",
"en",
"Westerse",
"invloede",
".",
"Die",
"grootste",
"eiland",
"van",
"die",
"Filippyne",
"is",
"Luzon",
"in",
"die",
"noorde",
",",
"gevolg",
"deur",
"Mindanao",
"in",
"die",
"suide",
",",
"met",
"die",
"Visayas",
"daartussen",
".",
"Die",
"hoofstad",
"is",
"Manila",
"en",
"die",
"grootste",
"stad",
"is",
"Quezon",
"Stad",
".",
"Geskiedenis",
"Die",
"Filippyne",
"is",
"intydens",
"Ferdinand",
"Magellaan",
"se",
"wêreldomseiling",
"vir",
"Spanje",
"in",
"besit",
"geneem",
",",
"maar",
"hy",
"is",
"deur",
"inheemse",
"inwoners",
"gedood",
".",
"Die",
"Spaanse",
"ontdekkingsreisiger",
"Ruy",
"López",
"de",
"Villalobos",
"het",
"die",
"eilandgroep",
"inna",
"Filips",
"II",
"van",
"Spanje",
"genoem",
".",
"Inhet",
"die",
"kolonisasie",
"begin",
"en",
"Cebu",
"Stad",
"is",
"as",
"eerste",
"Europese",
"nedersetting",
"gestig",
".",
"Inis",
"Manila",
"as",
"hoofstad",
"van",
"Spaans-Oos-Indië",
"gestig",
".",
"Tussenenis",
"die",
"Filippyne",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"Vise-Koninkryk",
"Nieu-Spanje",
"bestuur",
"en",
"vanaf",
"die",
"Meksikaanse",
"Onafhanklikheidsoorlog1821",
")",
"direk",
"deur",
"Madrid",
"beheer",
".",
"Bonifacio",
"en",
"Katipunan",
"het",
"indie",
"Filippynse",
"Rewolusie",
"begin",
"en",
"inhet",
"die",
"Spaans-Amerikaanse",
"Oorlog",
"vanaf",
"Kuba",
"die",
"Filippyne",
"bereik",
"en",
"opJunieis",
"die",
"onafhanklikheid",
"van",
"Spanje",
"verklaar",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"Verdrag",
"van",
"Parys",
"inhet",
"Spanje",
"die",
"Filippyne",
"vir",
"$20",
"miljoen",
"aan",
"die",
"Verenigde",
"State",
"afgestaan",
".",
"Tydens",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"is",
"die",
"Filippyne",
"deur",
"Japan",
"beset",
"en",
"het",
"tientalle",
"menseregskendings",
"beleef",
".",
"Inis",
"die",
"Filippyne",
"deur",
"die",
"Geallieerdes",
"herower",
"en",
"opOktoberhet",
"dié",
"land",
"een",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
"se",
"stigtingslede",
"geword",
".",
"OpJuliehet",
"die",
"Verenigde",
"State",
"die",
"Filippyne",
"se",
"onafhanklikheid",
"erken",
".",
"Geografie",
"en",
"klimaat",
"Die",
"Filippyne",
"is",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"argipels",
"ter",
"wêreld",
"en",
"beslaan",
"sowat500",
"eilande",
".",
"Dit",
"is",
"wes",
"van",
"die",
"Filippynse",
"See",
",",
"suid",
"van",
"Taiwan",
",",
"oos",
"van",
"die",
"Suid-Chinese",
"See",
",",
"noord",
"van",
"Indonesië",
"en",
"noordoos",
"van",
"Maleisië",
"geleë",
".",
"Die",
"eiland",
"Borneo",
"is",
"net",
"suidwes",
",",
"die",
"Molukke",
"en",
"Sulawesi",
"suid",
"en",
"die",
"eilandstaat",
"Palau",
"is",
"in",
"die",
"suidooste",
"geleë",
".",
"Die",
"argipel",
"van",
"die",
"Filippyne",
"bestaan",
"uit",
"die",
"drie",
"eilandgroepe",
"Luzon",
"in",
"die",
"noorde",
",",
"die",
"Visayas",
"in",
"die",
"sentrum",
"en",
"Mindanao",
"in",
"die",
"suide",
".",
"Die",
"Filippyne",
"is",
"'n",
"eilandgroep",
"in",
"die",
"weste",
"van",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
".",
"Dit",
"vorm",
"'n",
"boog",
"van",
"sowat800",
"km",
"en",
"loop",
"tussen",
"die",
"Indonesiese",
"eilande",
"Borneo",
"en",
"Sulawesi",
"en",
"die",
"eiland",
"Taiwan",
"voor",
"die",
"vasteland",
"van",
"Suidoos-Asië",
"verby",
".",
"Altesame100",
"eilande",
"behoort",
"tot",
"hierdie",
"groep",
"met",
"'n",
"totale",
"oppervlakte",
"van000",
"km²",
".",
"Slegs800",
"van",
"die",
"eilande",
"het",
"name",
"en",
"slegs",
"sowat000",
"word",
"bewoon",
",",
"hoewel",
"netdaarvan",
"permanent",
"bewoon",
"word",
".",
"Byna",
"van",
"die",
"totale",
"oppervlakte",
"word",
"beslaan",
"deureilande",
",",
"naamlik",
"Luzon",
",",
"Mindoro",
",",
"Masbate",
",",
"Samar",
",",
"Leyte",
",",
"Panay",
",",
"Negros",
",",
"Cebu",
",",
"Bohol",
"en",
"Mindanao",
".",
"Sowat",
"van",
"die",
"gesamentlike",
"oppervlakte",
"bestaan",
"uit",
"heuwels",
"en",
"bergreekse",
"wat",
"met",
"'n",
"tropiese",
"reënwoud",
"bedek",
"is",
".",
"Die",
"grootste",
"laagliggende",
"vlakte",
"is",
"op",
"die",
"eiland",
"Luzon",
",",
"wat",
"sowat",
"'n",
"derde",
"van",
"die",
"totale",
"oppervlakte",
"van",
"die",
"eilandgroep",
"uitmaak",
".",
"Die",
"groot",
"suidelike",
"eiland",
"Mindanao",
",",
"met",
"’n",
"grootte",
"van",
"sowat",
"'n",
"derde",
"van",
"die",
"totale",
"oppervlakte",
",",
"het",
"twee",
"laagliggende",
"vlaktes",
"weerskante",
"van",
"'n",
"sentrale",
"gebergte",
".",
"'n",
"Noordoostelike",
"passaatwind",
"waai",
"reg",
"deur",
"die",
"jaar",
"oor",
"die",
"eilandgroep",
",",
"wat",
"aan",
"die",
"oostekant",
"goeie",
"reënval",
",",
"versprei",
"deur",
"die",
"jaar",
",",
"meebring",
".",
"Die",
"westelike",
"deel",
"van",
"die",
"eilande",
"het",
"'n",
"moesonklimaat",
"met",
"betreklik",
"baie",
"reën",
"tussen",
"Junie",
"en",
"Oktober",
",",
"wanneer",
"die",
"suidoosmoeson",
"waai",
",",
"en",
"’n",
"droër",
"periode",
"van",
"Oktober",
"tot",
"Mei",
",",
"wanneer",
"die",
"koue",
"noordwesmoeson",
"waai",
".",
"Hewige",
"tifone",
"kom",
"soms",
"oos",
"van",
"die",
"Filippyne",
"voor",
"in",
"die",
"periode",
"wanneer",
"die",
"suidoosmoeson",
"afneem",
"en",
"voordat",
"die",
"noordwestelike",
"en",
"noordoostelike",
"winde",
"begin",
"waai",
".",
"Politiek",
"Die",
"Filippyne",
"is",
"'n",
"unitêre",
"presidensiële",
"grondwetlike",
"republiek",
"met",
"'n",
"president",
"as",
"staatshoof",
".",
"Dié",
"land",
"het",
"opOktober'n",
"stigterslid",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
"asook",
"opAugustusvan",
"die",
"ASEAN",
"geword",
".",
"Die",
"huidige",
"president",
"is",
"Bongbong",
"Marcos",
"wat",
"die",
"amp",
"opJunieaangetree",
"het",
".",
"Demografie",
"Die",
"Filippyne",
"het",
"volgens",
"die",
"laaste",
"sensus",
"van'n",
"bevolking",
"van035",
"343",
"gehad",
",",
"waarvan",
"sowat",
"die",
"helfte",
"op",
"Luzon",
"woon",
".",
"Dié",
"land",
"het",
"indiemiljoen-mylpaal",
"verbygesteek",
"en",
"daarmee",
"diee",
"land",
"geword",
",",
"wat",
"dit",
"kon",
"bereik",
".",
"Die",
"grootste",
"stad",
"is",
"Quezon",
"Stad936",
"116",
")",
",",
"gevolg",
"deur",
"die",
"hoofstad",
"Manila780",
"148",
")",
",",
"Davao",
"Stad632",
"991",
")",
",",
"Caloocan583",
"978",
")",
"en",
"Cebu",
"Stad611",
")",
".",
"Volgens",
"die",
"sensus",
"vanis1%",
"van",
"die",
"Filippyne",
"Tagalog,1%",
"Cebuano",
",",
"Ilokano,6%",
"Bisaya/Visayans,5%",
"Hiligaynon",
",",
"Bikol,4%",
"Waray",
"en3%",
"behoort",
"aan",
"ander",
"etniese",
"groepe",
".",
"Die",
"belangrikste",
"tale",
"is",
"Tagalogmiljoen",
")",
",",
"gevolg",
"deur",
"Cebuanomiljoen",
")",
",",
"Ilokanomiljoen",
")",
",",
"Hiligaynon8",
"miljoen",
")",
",",
"Sentraal-Bikolmiljoen",
")",
",",
"Waray-Waray5",
"miljoen",
")",
",",
"Kapampanganmiljoen",
")",
"en",
"Pangasinan2",
"miljoen",
")",
".",
"Die",
"amptelike",
"tale",
"is",
"Engels",
"en",
"Filippyns",
",",
"'n",
"standaardvariant",
"van",
"Tagalog",
".",
"Die",
"meeste",
"Filippynse",
"is",
"aanhangers",
"van",
"die",
"Rooms-Katolieke",
"Kerk9%",
")",
",",
"gevolg",
"deur",
"Islam",
")",
".",
"Kleiner",
"groepe",
"sluit",
"in",
"Boeddhisme",
",",
"Hindoeïsme",
",",
"Judaïsme",
"en",
"Baha’i",
".",
"Bevolking",
"Die",
"bevolking",
"van",
"sowatmiljoen",
"is",
"oneweredig",
"versprei",
"oor",
"die",
"eilande",
".",
"Die",
"helfte",
"van",
"die",
"bevolking",
"woon",
"byvoorbeeld",
"op",
"Luzon",
",",
"terwyl",
"die",
"ander",
"groot",
"eiland",
",",
"Mindanao",
",",
"betreklik",
"yl",
"bevolk",
"is",
".",
"Noukeurige",
"tellings",
"van",
"die",
"stedelike",
"bevolking",
"word",
"bemoeilik",
"omdat",
"die",
"meeste",
"landarbeiders",
"tussen",
"die",
"oeste",
"tydelik",
"in",
"die",
"stede",
"werk",
"soek",
".",
"Die",
"grootste",
"stad",
"is",
"Manila",
",",
"wat",
"ook",
"die",
"regeringsetel",
"is",
".",
"Quezon",
"Stad",
"is",
"egter",
"die",
"amptelike",
"hoofstad",
",",
"wat",
"so",
"na",
"aan",
"Manila",
"lê",
"dat",
"dit",
"as",
"'n",
"voorstad",
"daarvan",
"beskou",
"kan",
"word",
".",
"Ander",
"groot",
"stede",
"is",
"Davao",
"op",
"Mindanao",
",",
"Zamboanga",
"op",
"die",
"skiereiland",
"met",
"dieselfde",
"naam",
",",
"Cebu",
"op",
"die",
"eiland",
"Cebu",
",",
"Iloilo",
"op",
"Panay",
"en",
"Bacolod",
"op",
"Negros",
".",
"Van",
"die",
"Filippino's",
"(",
"die",
"versamelnaam",
"van",
"die",
"inwoners",
"van",
"die",
"Filippyne",
")",
"is",
"sowat",
"Austronesiërs",
".",
"Die",
"Negrito's",
",",
"die",
"oorspronklike",
"bewoners",
"van",
"die",
"eilande",
",",
"maak",
"slegs",
"nog",
"sowat05",
"%",
"van",
"die",
"totale",
"bevolking",
"uit",
".",
"In",
"die",
"hooglande",
"woon",
"wei",
"nog",
"stamme",
"met",
"eie",
"tale",
"en",
"godsdienste",
",",
"maar",
"hulle",
"vermeng",
"al",
"hoe",
"meer",
"met",
"die",
"Filippino's",
"van",
"die",
"kusgebiede",
".",
"Engels",
"is",
"die",
"omgangstaal",
"en",
"onderwystaal",
".",
"Spaans",
"word",
"slegs",
"nog",
"deur",
"sowat",
"van",
"die",
"bevolking",
",",
"hoofsaaklik",
"'n",
"paar",
"ou",
"families",
",",
"gepraat",
".",
"Die",
"nasionale",
"taal",
"is",
"Filippyns",
",",
"wat",
"op",
"Tagalog",
",",
"die",
"stamtaal",
"met",
"die",
"grootste",
"verspreidingsgebied",
",",
"gebaseer",
"is",
".",
"Sowat%",
"van",
"die",
"bevolking",
"praat",
"Filippyns",
".",
"Die",
"Rooms-Katolieke",
"geloof",
"is",
"indeur",
"Spaanse",
"priesters",
"ingevoer",
"en",
"is",
"deur",
"sowat",
"van",
"die",
"bevolking",
"aangeneem",
".",
"Op",
"die",
"suidelike",
"eilande",
"woon",
"sowat",
"Moslems",
".",
"Tussen",
"die",
"Moslems",
"en",
"die",
"Christene",
"heers",
"spanning",
"sedert",
"die",
"Spanjaarde",
"met",
"kerstening",
"begin",
"het",
".",
"Hierdie",
"spanning",
"lei",
"van",
"tyd",
"tot",
"tyd",
"tot",
"gewelddadige",
"botsings",
".",
"Net",
"soos",
"by",
"die",
"meeste",
"ontwikkelende",
"lande",
"is",
"die",
"onderwys",
"en",
"die",
"voorsiening",
"van",
"mediese",
"geriewe",
"op",
"die",
"Filippyne",
"gebrekkig",
".",
"Daar",
"bestaan",
"'n",
"groot",
"tekort",
"aan",
"boeke",
",",
"skole",
"en",
"onderwysers",
".",
"Sowat",
"van",
"die",
"bevolking",
"is",
"analfabete",
".",
"Die",
"tekort",
"aan",
"hospitale",
",",
"beddens",
"en",
"opgeleide",
"mediese",
"personeel",
"is",
"net",
"so",
"ernstig",
".",
"Om",
"die",
"tekort",
"op",
"die",
"platteland",
"op",
"te",
"hef",
"en",
"die",
"emigrasie",
"van",
"dokters",
"en",
"verpleegsters",
"na",
"Amerika",
"en",
"Kanada",
"teen",
"te",
"werk",
",",
"word",
"mediese",
"personeel",
"op",
"die",
"platteland",
"finansieel",
"tegemoetgekom",
".",
"Ekonomie",
"Die",
"ekonomie",
"van",
"die",
"Filippyne",
"is",
"swak",
"en",
"word",
"gekenmerk",
"deur",
"'n",
"baie",
"oneweredige",
"inkomsteverdeling",
"tussen",
"'n",
"klein",
"elitegroep",
"en",
"die",
"res",
"van",
"die",
"bevolking",
",",
"van",
"wie",
"sowat",
"twee",
"derdes",
"in",
"die",
"landbou",
"werksaam",
"is",
"en",
"armoede",
"ly",
".",
"Die",
"belangrikste",
"uitvoerprodukte",
"is",
"kurk",
"en",
"hout",
",",
"terwyl",
"die",
"vernaamste",
"akkerbougewas",
"rys",
"is",
".",
"Die",
"rysopbrengs",
"is",
"egter",
"van",
"die",
"laagste",
"ter",
"wêreld",
".",
"Die",
"mynbou",
"speel",
"sedert",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"'n",
"belangrike",
"rol",
"in",
"die",
"ekonomie",
".",
"Goud",
",",
"silwer",
",",
"sink",
"en",
"ystererts",
"word",
"onder",
"meer",
"ontgin",
".",
"Die",
"swak",
"ekonomiese",
"vooruitsigte",
"op",
"die",
"Filippyne",
"is",
"grootliks",
"te",
"wyte",
"aan",
"die",
"groot",
"sosiale",
"verskille",
"tussen",
"’n",
"klein",
"elitegroep",
"en",
"die",
"res",
"van",
"die",
"bevolking",
",",
"wat",
"arm",
"is",
".",
"Sowat",
"van",
"die",
"suikerplantasies",
"is",
"byvoorbeeld",
"in",
"die",
"hande",
"vanmiljoenêrs",
".",
"Sowat",
"van",
"die",
"beroepsbevolking",
"beheers",
"van",
"die",
"kapitaal",
"en",
"produksiemiddele",
".",
"Twee",
"derdes",
"van",
"die",
"bevolking",
"het",
"'n",
"inkomste",
"van",
"minder",
"asdollar",
"per",
"jaar",
",",
"terwyl",
"sowat",
"van",
"die",
"beroepsbevolking",
"werkloos",
"is",
"en",
"die",
"helfte",
"net",
"tydelike",
"werk",
"het",
".",
"Rys",
"is",
"die",
"vernaamste",
"akkerbougewas",
",",
"maar",
"die",
"opbrengs",
"per",
"hektaar",
"is",
"van",
"die",
"laagste",
"ter",
"wêreld",
".",
"Naas",
"rys",
"word",
"baie",
"mielies",
",",
"die",
"stapelvoedsel",
"van",
"'n",
"kwart",
"van",
"die",
"bevolking",
",",
"kassawe",
"en",
"grondboontjies",
"verbou",
".",
"Die",
"belangrikste",
"handelsgewasse",
"is",
"suikerriet",
",",
"kokos-",
"en",
"oliepalms",
",",
"manilla-hennep",
",",
"tabak",
",",
"koffie",
",",
"kakao",
"en",
"rubber",
".",
"Hout",
"en",
"kurk",
"is",
"sedertdie",
"belangrikste",
"uitvoerprodukte",
".",
"Die",
"meeste",
"woude",
"is",
"op",
"Luzon",
"en",
"Mindanao",
".",
"Die",
"mynbou",
"het",
"na",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"danksy",
"Amerikaanse",
"kapitaal",
"sterk",
"na",
"vore",
"getree",
".",
"Op",
"Luzon",
"word",
"goud",
",",
"koper",
",",
"silwer",
",",
"sink",
",",
"steenkool",
"en",
"ystererts",
"ontgin",
".",
"Op",
"Mindanao",
"word",
"ook",
"ystererts",
"aangetref",
".",
"Die",
"steenkool",
"is",
"egter",
"nie",
"voldoende",
"nie",
"en",
"saam",
"met",
"’n",
"gebrek",
"aan",
"ander",
"energiebronne",
"belemmer",
"dit",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"’n",
"swaar",
"nywerheid",
".",
"Nywerhede",
"is",
"tot",
"dusver",
"grootliks",
"tot",
"die",
"verwerking",
"van",
"landbouprodukte",
"en",
"ingevoerde",
"halfprodukte",
"beperk",
".",
"Infrastruktuur",
"Die",
"groot",
"aantal",
"eilande",
"bemoeilik",
"onderlinge",
"verbinding",
"en",
"baie",
"van",
"die",
"eilande",
"is",
"feitlik",
"nog",
"nie",
"ontsluit",
"nie",
".",
"Die",
"padnetwerk",
"is",
"die",
"digste",
"op",
"die",
"ekonomies",
"belangrike",
"en",
"digbevolkte",
"eilande",
",",
"maar",
"selfs",
"daar",
"is",
"dit",
"gebrekkig",
".",
"Die",
"verbindings",
"tussen",
"die",
"eilande",
"bestaan",
"uit",
"veerdienste",
"en",
"brûe",
".",
"Meer",
"as",
"die",
"helfte",
"van",
"die",
"brûe",
"is",
"net",
"van",
"tydelike",
"aard",
".",
"Lugverkeer",
"is",
"van",
"groot",
"belang",
"en",
"daar",
"is",
"vliegvelde",
"op",
"sowateilande",
".",
"Die",
"grootste",
"lughawe",
"is",
"die",
"Ninoy",
"Aquino",
"Internasionale",
"Lughawe",
"in",
"Manila",
".",
"Die",
"skeepsvaart",
"bedien",
"sowathawens",
".",
"Gebiede",
"Noordwestelike",
"Luzon",
"Area",
"(",
"Area",
"I",
")",
"Cagayan-vallei",
"(",
"Area",
"II",
")",
"Sentraal-Luzon",
"(",
"Area",
"III",
")",
"CALABARZON",
"(",
"Area",
"IV-A",
")",
"¹",
"MIMAROPA",
"(",
"Area",
"IV-B",
")",
"¹",
"Bicol",
"Area",
"(",
"Area",
"V",
")",
"Westelike",
"Visayas",
"(",
"Area",
"VI",
")",
"Sentrale",
"Visayas",
"(",
"Area",
"VII",
")",
"Oostelike",
"Visayas",
"(",
"Area",
"VIII",
")",
"Zamboanga",
"Skiereiland",
"(",
"Area",
"IX",
")",
"Noordelike",
"Mindanao",
"(",
"Area",
"X",
")",
"Davao",
"Area",
"(",
"Area",
"XI",
")",
"SOCCSKSARGEN",
"(",
"Area",
"XII",
")",
"¹",
"Caraga",
"(",
"Area",
"XIII",
")",
"Mindanao",
"(",
"Tagalog",
")",
"Cordillera",
"Administratiewe",
"Area",
"(",
"CAR",
")",
"Nasionale",
"Hoofstadarea",
"(",
"NCR",
")",
"(",
"Metro",
"Manila",
")",
"Verwysings",
"Bronnelys",
"Algemeen",
"Wêreldspektrum",
",",
"ISBN48-6",
"band",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webwerwe",
"www.gov.ph",
"–",
"Regering",
"www.op.gov.ph",
"–",
"Kantoor",
"van",
"die",
"President",
"www.senate.gov.ph",
"–",
"Senaat",
"www.congress.gov.ph",
"–",
"Huis",
"van",
"Verteenwoordigers",
"www.supremecourt.gov.ph",
"–",
"Hooggeregshof",
"www.comelec.gov.ph",
"–",
"Verkiesingskomitee",
"Nuuswebwerwe",
"Philippine",
"Daily",
"Inquirer",
"en",
"GMA",
"Nuus",
"ABS-CBN",
"Nuus",
"Philippine",
"Star",
"The",
"Manila",
"Bulletin",
"Online",
"The",
"Manila",
"Times",
"Online",
"Sun",
"Star",
"Network",
"Online",
"The",
"Daily",
"Tribune",
"Online",
"Malaya",
"Online",
"Today",
"Online",
"Kabayan",
"Online",
"Ander",
"webwerwe",
"Yehey.com",
"–",
"Gewildste",
"Filippynse",
"webwerf",
"Tanikalang",
"Ginto",
"–",
"Filippynse",
"verwysingsgids",
"Voormalige",
"Spaanse",
"kolonies"
] |
88 | https://af.wikipedia.org/wiki/Fat%20Man | Fat Man | Die kernwapen met die kodenaam Fat Man is op 9 Augustus 1945 oor Nagasaki, Japan, deur die Verenigde State van Amerika laat ontplof. Dit was die tweede en laaste kernwapen wat ooit in oorlog aangewend is, en die ontploffing was die derde mensgemaakte kernontploffing in die geskiedenis. Dit is gebou deur wetenskaplikes en ingenieurs by die Los Alamos Laboratorium met plutonium van die Hanfordterrein as deel van die Manhattan-projek.
Die naam Fat Man verwys gewoonlik na die ontwerp van die bom, want dit het 'n wye, ronde vorm. Dit was ook bekend as die Merk III. Fat Man was 'n ineenploftipe kernwapen met 'n soliede plutoniumkern. Dit was 3,25 meter lank, het 'n omtrek van 1,52 meter gehad, het 4 545 kilogram geweeg en is op 'n hoogte van 1 800 voet bo die stad laat ontplof. Dit is laat val uit die Boeing B-29 Superfortress-bomwerper Bockscar onder bevel van Frederick C. Bock. Vir die Fat Man missie is Bockscar geloods deur majoor Charles W. Sweeney.
Die bom het 'n lading van ongeveer 20 kiloton of 8,4 x 1013 joule = 84 TJ (terajoule) gehad. Dit was bietjie meer as die bom Little Boy wat 3 dae tevore op Hirosjima laat val is. Ongeveer 40 000 mense het in die ontploffing omgekom. Daar was effens minder skade as in Hirosjima omdat Nagasaki ietwat heuwelagtiger is.
Twee verdere Fat Man-bomme is tydens Operation Crossroads-kerntoetse by die Bikini-atol in 1946 ontplof. Ongeveer 120 Fat Man-eenhede is tussen 1947 en 1949 geproduseer, toe dit vervang is deur die Merk 4 kernbom. Produksie van die Fat Man is in 1950 gestaak.
Konstruksie
Die plofbare deel van die bom het bestaan uit 'n sferiese struktuur, wat (van buite na binne) uit die volgende komponente bestaan: 'n paar lae konvensionele plofstof met sorgvuldig ontwerpte vorm en samestelling. Daaronder 'n aluminium drukstuk met die volgende laag 'n dik dop uraan wat weens die massa bedoel was om die kernreaksie lank genoeg terug te hou om die doeltreffendheid van die plutonuim inplofing te verhoog. In die middel van die bom was die plutoniumput met 'n berillium-polonium-ontsteker wat deur die inploffing 'n groot hoeveelheid neutrone opgelewer het om die kernkettingreaksie te begin.
Werking
Die ontwerp het daarop gefokus om die kernlading met 'n "gevormde lading" (hol lading) saam te pers, sodat 'n doeltreffende kernkettingreaksie in die bomkern ('n plutoniumput met 'n berillium-polonium-ontsteker) kan ontstaan. Daarby was die buitekant van die bom so bolvormig en simmetries as moontlik, waarop vyf- en seshoekige blokke plofbare materiaal aangebring is (2). Op die vooraf-ingestelde hoogte bo seespieël word elkeen van die blokke deur 'n eie elektriese ontsteker (1) tegelyk tot 'n ontploffing gebring. Die ontbranding versprei dan aanvanklik vanuit elke blok, sferies,(3), waarna dit die laag onder dit en die stadiger gevormde plofstof bereik waar die drukpuls konkaaf (hol) word vanweë die vorm en samestelling (4) van hierdie dieper laag plofstof. Hierna in die laag daaronder (5) is die ontsteking dus voldoende bolsimmetries, waarna die aluminiumwand (6) die drukpuls na die uraansfeer (7) laat beweeg, wat daardeur na binne versnel. Die plutoniumbol (7) (die 'pit') word saamgepers en die polonium-berilliumneutronbron (8) ontbrand as gevolg van die hoë kompressie. Dit veroorsaak 'n kernontploffing waarin aanvanklik die swaar uraanlaag (7) wat steeds na binne beweeg, die 'pit' lank genoeg bymekaar hou om 'n groot neutronvermenigvuldiging te bewerkstellig (die ontsluiting van die kettingreaksie deur middel van die binnewaartsgerigte impuls van die uraanwand).
Die bom het ook die volgende elemente bevat: (9): aërodinamiese vin, (10): instrumentplatform (radar, drukskakelaars vir hoogtemeting en tydnemers), (11): ophangpunte vir hegting aan die vliegtuig, (12): batterye en elektriese ontsteking, (13): radarantenna, (14): kontakontsteking. Die bomomhulsel en uiteindelike bom het bekend gestaan as 'n pampoenbom. Die naam was die werklike verwysingsterm wat gebruik is in amptelike dokumente, die gevolg van die groot, vet ellipsoïdale vorm van die omhulsel, bedoel om die Fat Man se sferiese "fisikapakket" (die plutonium inploffingskernwapen se kern) in te sluit, in plaas van die meer gewone silindriese vorm van ander bomme.
Ontwerpgeskiedenis
Die oorspronklike ontwerp van die plutoniumbom is ook gebaseer op die vroeëre en eenvoudiger kanonloopontwerp, soos die Hiroshima-bom. Die plutonium van die Hanford-kernreaktor was egter nie suiwer genoeg nie en het plutonium-240 bevat, die kerne wat 40 000 keer vinniger opsplit as die van plutonium-239. Die opsplitting sou te stadig wees om die kritieke massa te bereik in 'n kanonloop; die laaste sentimeter moet in minder as 40 mikrosekondes afgelê word om 'n verminderde ontploffing te voorkom. Seth Neddermeyer (Los Alamos) het vorendag gekom met die idee van die samestelling van die plutonium-sfeer om die kritieke massa op 'n optimale manier te realiseer. 'n Veiligheidsaspek van hierdie bomkonsep word ook genoem, wat 'n rol gespeel het in die besluit om oor te skakel na hierdie meer ingewikkelde bomtipe. As een of meer ontstekers per ongeluk met hierdie soort bom afgaan, sou die ontploffing baie minder intens wees. Dit is in teenstelling met die ontwerp van die kanonloop-ontwerp.
Spioenasie
Klaus Fuchs het vir die Sowjetunie gespioeneer en hulle inligting gegee oor Fat Man. Die eerste Sowjet-atoombom RDS-1, wat in die Weste bekend staan onder die kodenaam "Joe 1", was gebaseer op die Fat Man-ontwerp. Die oorspronklike Fat Man-ontwerp is steeds 'n geheim. Wat bekend is, is hoofsaaklik gebaseer op gegewens wat deur spioene in Los Alamos aan die Sowjetunie gestuur is en in 1992 deur die Russiese regering vrygestel is.
Sien ook
Little Boy, die atoombom wat 3 dae tevore oor Hirosjima laat ontplof is.
Bronnelys
Manhattan-projek
Bomme
Geskiedenis van Japan
Tweede Wêreldoorlog | [
"Die",
"kernwapen",
"met",
"die",
"kodenaam",
"Fat",
"Man",
"is",
"opAugustusoor",
"Nagasaki",
",",
"Japan",
",",
"deur",
"die",
"Verenigde",
"State",
"van",
"Amerika",
"laat",
"ontplof",
".",
"Dit",
"was",
"die",
"tweede",
"en",
"laaste",
"kernwapen",
"wat",
"ooit",
"in",
"oorlog",
"aangewend",
"is",
",",
"en",
"die",
"ontploffing",
"was",
"die",
"derde",
"mensgemaakte",
"kernontploffing",
"in",
"die",
"geskiedenis",
".",
"Dit",
"is",
"gebou",
"deur",
"wetenskaplikes",
"en",
"ingenieurs",
"by",
"die",
"Los",
"Alamos",
"Laboratorium",
"met",
"plutonium",
"van",
"die",
"Hanfordterrein",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"Manhattan-projek",
".",
"Die",
"naam",
"Fat",
"Man",
"verwys",
"gewoonlik",
"na",
"die",
"ontwerp",
"van",
"die",
"bom",
",",
"want",
"dit",
"het",
"'n",
"wye",
",",
"ronde",
"vorm",
".",
"Dit",
"was",
"ook",
"bekend",
"as",
"die",
"Merk",
"III",
".",
"Fat",
"Man",
"was",
"'n",
"ineenploftipe",
"kernwapen",
"met",
"'n",
"soliede",
"plutoniumkern",
".",
"Dit",
"was25",
"meter",
"lank",
",",
"het",
"'n",
"omtrek",
"van52",
"meter",
"gehad",
",",
"het545",
"kilogram",
"geweeg",
"en",
"is",
"op",
"'n",
"hoogte",
"van800",
"voet",
"bo",
"die",
"stad",
"laat",
"ontplof",
".",
"Dit",
"is",
"laat",
"val",
"uit",
"die",
"Boeing",
"B-29",
"Superfortress-bomwerper",
"Bockscar",
"onder",
"bevel",
"van",
"Frederick",
"C",
".",
"Bock",
".",
"Vir",
"die",
"Fat",
"Man",
"missie",
"is",
"Bockscar",
"geloods",
"deur",
"majoor",
"Charles",
"W",
".",
"Sweeney",
".",
"Die",
"bom",
"het",
"'n",
"lading",
"van",
"ongeveerkiloton",
"of4",
"xjoule",
"=TJ",
"(",
"terajoule",
")",
"gehad",
".",
"Dit",
"was",
"bietjie",
"meer",
"as",
"die",
"bom",
"Little",
"Boy",
"watdae",
"tevore",
"op",
"Hirosjima",
"laat",
"val",
"is",
".",
"Ongeveer000",
"mense",
"het",
"in",
"die",
"ontploffing",
"omgekom",
".",
"Daar",
"was",
"effens",
"minder",
"skade",
"as",
"in",
"Hirosjima",
"omdat",
"Nagasaki",
"ietwat",
"heuwelagtiger",
"is",
".",
"Twee",
"verdere",
"Fat",
"Man-bomme",
"is",
"tydens",
"Operation",
"Crossroads-kerntoetse",
"by",
"die",
"Bikini-atol",
"inontplof",
".",
"OngeveerFat",
"Man-eenhede",
"is",
"tussenengeproduseer",
",",
"toe",
"dit",
"vervang",
"is",
"deur",
"die",
"Merkkernbom",
".",
"Produksie",
"van",
"die",
"Fat",
"Man",
"is",
"ingestaak",
".",
"Konstruksie",
"Die",
"plofbare",
"deel",
"van",
"die",
"bom",
"het",
"bestaan",
"uit",
"'n",
"sferiese",
"struktuur",
",",
"wat",
"(",
"van",
"buite",
"na",
"binne",
")",
"uit",
"die",
"volgende",
"komponente",
"bestaan",
":",
"'n",
"paar",
"lae",
"konvensionele",
"plofstof",
"met",
"sorgvuldig",
"ontwerpte",
"vorm",
"en",
"samestelling",
".",
"Daaronder",
"'n",
"aluminium",
"drukstuk",
"met",
"die",
"volgende",
"laag",
"'n",
"dik",
"dop",
"uraan",
"wat",
"weens",
"die",
"massa",
"bedoel",
"was",
"om",
"die",
"kernreaksie",
"lank",
"genoeg",
"terug",
"te",
"hou",
"om",
"die",
"doeltreffendheid",
"van",
"die",
"plutonuim",
"inplofing",
"te",
"verhoog",
".",
"In",
"die",
"middel",
"van",
"die",
"bom",
"was",
"die",
"plutoniumput",
"met",
"'n",
"berillium-polonium-ontsteker",
"wat",
"deur",
"die",
"inploffing",
"'n",
"groot",
"hoeveelheid",
"neutrone",
"opgelewer",
"het",
"om",
"die",
"kernkettingreaksie",
"te",
"begin",
".",
"Werking",
"Die",
"ontwerp",
"het",
"daarop",
"gefokus",
"om",
"die",
"kernlading",
"met",
"'n",
"\"",
"gevormde",
"lading",
"\"",
"(",
"hol",
"lading",
")",
"saam",
"te",
"pers",
",",
"sodat",
"'n",
"doeltreffende",
"kernkettingreaksie",
"in",
"die",
"bomkern",
"(",
"'n",
"plutoniumput",
"met",
"'n",
"berillium-polonium-ontsteker",
")",
"kan",
"ontstaan",
".",
"Daarby",
"was",
"die",
"buitekant",
"van",
"die",
"bom",
"so",
"bolvormig",
"en",
"simmetries",
"as",
"moontlik",
",",
"waarop",
"vyf-",
"en",
"seshoekige",
"blokke",
"plofbare",
"materiaal",
"aangebring",
"is",
"Op",
"die",
"vooraf-ingestelde",
"hoogte",
"bo",
"seespieël",
"word",
"elkeen",
"van",
"die",
"blokke",
"deur",
"'n",
"eie",
"elektriese",
"ontstekertegelyk",
"tot",
"'n",
"ontploffing",
"gebring",
".",
"Die",
"ontbranding",
"versprei",
"dan",
"aanvanklik",
"vanuit",
"elke",
"blok",
",",
"sferies,(3",
")",
",",
"waarna",
"dit",
"die",
"laag",
"onder",
"dit",
"en",
"die",
"stadiger",
"gevormde",
"plofstof",
"bereik",
"waar",
"die",
"drukpuls",
"konkaaf",
"(",
"hol",
")",
"word",
"vanweë",
"die",
"vorm",
"en",
"samestellingvan",
"hierdie",
"dieper",
"laag",
"plofstof",
".",
"Hierna",
"in",
"die",
"laag",
"daaronderis",
"die",
"ontsteking",
"dus",
"voldoende",
"bolsimmetries",
",",
"waarna",
"die",
"aluminiumwanddie",
"drukpuls",
"na",
"die",
"uraansfeerlaat",
"beweeg",
",",
"wat",
"daardeur",
"na",
"binne",
"versnel",
".",
"Die",
"plutoniumbol(",
"die",
"'",
"pit",
"'",
")",
"word",
"saamgepers",
"en",
"die",
"polonium-berilliumneutronbronontbrand",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"hoë",
"kompressie",
".",
"Dit",
"veroorsaak",
"'n",
"kernontploffing",
"waarin",
"aanvanklik",
"die",
"swaar",
"uraanlaagwat",
"steeds",
"na",
"binne",
"beweeg",
",",
"die",
"'",
"pit",
"'",
"lank",
"genoeg",
"bymekaar",
"hou",
"om",
"'n",
"groot",
"neutronvermenigvuldiging",
"te",
"bewerkstellig",
"(",
"die",
"ontsluiting",
"van",
"die",
"kettingreaksie",
"deur",
"middel",
"van",
"die",
"binnewaartsgerigte",
"impuls",
"van",
"die",
"uraanwand",
")",
".",
"Die",
"bom",
"het",
"ook",
"die",
"volgende",
"elemente",
"bevat",
":",
"aërodinamiese",
"vin",
",",
"instrumentplatform",
"(",
"radar",
",",
"drukskakelaars",
"vir",
"hoogtemeting",
"en",
"tydnemers",
")",
",",
"ophangpunte",
"vir",
"hegting",
"aan",
"die",
"vliegtuig",
",",
"batterye",
"en",
"elektriese",
"ontsteking",
",",
"radarantenna",
",",
"kontakontsteking",
".",
"Die",
"bomomhulsel",
"en",
"uiteindelike",
"bom",
"het",
"bekend",
"gestaan",
"as",
"'n",
"pampoenbom",
".",
"Die",
"naam",
"was",
"die",
"werklike",
"verwysingsterm",
"wat",
"gebruik",
"is",
"in",
"amptelike",
"dokumente",
",",
"die",
"gevolg",
"van",
"die",
"groot",
",",
"vet",
"ellipsoïdale",
"vorm",
"van",
"die",
"omhulsel",
",",
"bedoel",
"om",
"die",
"Fat",
"Man",
"se",
"sferiese",
"\"",
"fisikapakket",
"\"",
"(",
"die",
"plutonium",
"inploffingskernwapen",
"se",
"kern",
")",
"in",
"te",
"sluit",
",",
"in",
"plaas",
"van",
"die",
"meer",
"gewone",
"silindriese",
"vorm",
"van",
"ander",
"bomme",
".",
"Ontwerpgeskiedenis",
"Die",
"oorspronklike",
"ontwerp",
"van",
"die",
"plutoniumbom",
"is",
"ook",
"gebaseer",
"op",
"die",
"vroeëre",
"en",
"eenvoudiger",
"kanonloopontwerp",
",",
"soos",
"die",
"Hiroshima-bom",
".",
"Die",
"plutonium",
"van",
"die",
"Hanford-kernreaktor",
"was",
"egter",
"nie",
"suiwer",
"genoeg",
"nie",
"en",
"het",
"plutonium-240",
"bevat",
",",
"die",
"kerne",
"wat000",
"keer",
"vinniger",
"opsplit",
"as",
"die",
"van",
"plutonium-239",
".",
"Die",
"opsplitting",
"sou",
"te",
"stadig",
"wees",
"om",
"die",
"kritieke",
"massa",
"te",
"bereik",
"in",
"'n",
"kanonloop",
";",
"die",
"laaste",
"sentimeter",
"moet",
"in",
"minder",
"asmikrosekondes",
"afgelê",
"word",
"om",
"'n",
"verminderde",
"ontploffing",
"te",
"voorkom",
".",
"Seth",
"Neddermeyer",
"(",
"Los",
"Alamos",
")",
"het",
"vorendag",
"gekom",
"met",
"die",
"idee",
"van",
"die",
"samestelling",
"van",
"die",
"plutonium-sfeer",
"om",
"die",
"kritieke",
"massa",
"op",
"'n",
"optimale",
"manier",
"te",
"realiseer",
".",
"'n",
"Veiligheidsaspek",
"van",
"hierdie",
"bomkonsep",
"word",
"ook",
"genoem",
",",
"wat",
"'n",
"rol",
"gespeel",
"het",
"in",
"die",
"besluit",
"om",
"oor",
"te",
"skakel",
"na",
"hierdie",
"meer",
"ingewikkelde",
"bomtipe",
".",
"As",
"een",
"of",
"meer",
"ontstekers",
"per",
"ongeluk",
"met",
"hierdie",
"soort",
"bom",
"afgaan",
",",
"sou",
"die",
"ontploffing",
"baie",
"minder",
"intens",
"wees",
".",
"Dit",
"is",
"in",
"teenstelling",
"met",
"die",
"ontwerp",
"van",
"die",
"kanonloop-ontwerp",
".",
"Spioenasie",
"Klaus",
"Fuchs",
"het",
"vir",
"die",
"Sowjetunie",
"gespioeneer",
"en",
"hulle",
"inligting",
"gegee",
"oor",
"Fat",
"Man",
".",
"Die",
"eerste",
"Sowjet-atoombom",
"RDS-1",
",",
"wat",
"in",
"die",
"Weste",
"bekend",
"staan",
"onder",
"die",
"kodenaam",
"\"",
"Joe",
",",
"was",
"gebaseer",
"op",
"die",
"Fat",
"Man-ontwerp",
".",
"Die",
"oorspronklike",
"Fat",
"Man-ontwerp",
"is",
"steeds",
"'n",
"geheim",
".",
"Wat",
"bekend",
"is",
",",
"is",
"hoofsaaklik",
"gebaseer",
"op",
"gegewens",
"wat",
"deur",
"spioene",
"in",
"Los",
"Alamos",
"aan",
"die",
"Sowjetunie",
"gestuur",
"is",
"en",
"indeur",
"die",
"Russiese",
"regering",
"vrygestel",
"is",
".",
"Sien",
"ook",
"Little",
"Boy",
",",
"die",
"atoombom",
"watdae",
"tevore",
"oor",
"Hirosjima",
"laat",
"ontplof",
"is",
".",
"Bronnelys",
"Manhattan-projek",
"Bomme",
"Geskiedenis",
"van",
"Japan",
"Tweede",
"Wêreldoorlog"
] |
89 | https://af.wikipedia.org/wiki/Filosofie | Filosofie | Filosofie of wysbegeerte is 'n vakgebied wat die kennis van, en insig in 'n verskeidenheid fundamentele sake najaag, soos byvoorbeeld realiteit, kennis, betekenis, waarde, bestaan en waarheid. In omgangstaal word die term filosofie baie keer gebruik om te dui op 'n ingesteldheid, uitgangspunt of lewensbeskouing. Hierdie artikel handel eerder oor filosofie as 'n akademiese vakgebied.
Histories het 'filosofie' enige kennisversameling omvat. Vanaf die tyd van die Antieke Griekse filosoof Aristoteles tot die 19de eeu, het 'natuurfilosofie' sterrekunde, geneeskunde en fisika behels. Isaac Newton se wiskundige beginsels van natuurfilosofie uit 1687 word byvoorbeeld later as 'n fisikaboek geklassifiseer. In die 19de eeu het die groei van moderne navorsingsuniversiteite gelei tot die professionalisering en spesialisering van akademiese filosofie en ander dissiplines. In die moderne era het sommige ondersoeke wat tradisioneel deel van die filosofie was, afsonderlike akademiese dissiplines geword, waaronder sielkunde, sosiologie, taalkunde en ekonomie.
Ander ondersoeke wat nou verband hou met kuns, wetenskap, politiek of ander beroepe, was steeds deel van die filosofie. Byvoorbeeld is skoonheid objektief of subjektief? Is daar baie wetenskaplike metodes of net een. Is politieke utopie 'n hoopvolle droom of hopelose fantasie? Belangrike subvelde van akademiese filosofie sluit in metafisika ("gemoeid met die fundamentele aard van werklikheid en wese"), epistemologie (oor die "aard en grond van kennis [en] ... die grense en geldigheid daarvan" ), etiek, estetika, politieke filosofie, logika en wetenskapfilosofie.
Iemand wat filosofie beoefen, word 'n filosoof genoem. Filosofie kan ook verwys na die kollektiewe werk van die groot filosowe.
Inleiding
Kennis
Tradisioneel verwys die term "filosofie" na enige kennisversameling (body of knowledge). In hierdie sin is filosofie nou verwant aan godsdiens, wiskunde, natuurwetenskap, onderwys en politiek. Newton se wiskundige beginsels van natuurfilosofie uit 1687 word in die 2000's geklassifiseer as 'n boek van fisika; hy gebruik die term 'natuurfilosofie' omdat dit dissiplines omvat het wat later verband hou met wetenskappe soos sterrekunde, geneeskunde en fisika.
In die eerste deel van die eerste boek van sy Academica het Cicero die verdeling van filosofie in logika, fisika en etiek bekendgestel. Hy kopieer Epikurus se verdeling van sy leer in kanon, fisika en etiek. In afdeling dertien van die eerste boek van sy Vitae Philosophorum het die derde-eeuse Diogenes Laërtius, die eerste filosofiese historikus, die tradisionele verdeling van filosofiese ondersoek in drie dele aangebied:
Natuurlike filosofie ('fisika', uit ta physika, 'dinge wat met die natuur te make het (physis)' was die studie van die samestelling en prosesse van transformasie in die fisiese wêreld;
Morele filosofie ('etiek', uit êthika, letterlik, 'te make met karakter, ingesteldheid, maniere') was die studie van goedheid, reg en verkeerd, geregtigheid en deug.
Metafisiese filosofie ('logika') was die studie van bestaan, oorsaaklikheid, God, logika, vorms en ander abstrakte voorwerpe (meta ta physika letterlik: 'Na [die boek] die Fisika)
Hierdie verdeling is nie uitgedien nie, maar het verander. Die natuurfilosofie is verdeel in die verskillende natuurwetenskappe, veral sterrekunde, fisika, chemie, biologie en kosmologie. Vanuit die morele filosofie het die sosiale wetenskappe ontstaan, maar sluit steeds waardeteorie in (insluitend estetika, etiek, politieke filosofie, ens.). Vanuit die metafisiese filosofie het formele wetenskappe soos logika, wiskunde en wetenskapsfilosofie ontstaan, maar dit sluit steeds epistemologie, kosmologie en andere in.
Filosofiese vooruitgang
Baie filosofiese debatte wat in antieke tye begin het, word vandag nog bespreek. Colin McGinn en andere beweer dat geen filosofiese vooruitgang gedurende daardie periode plaasgevind het nie. David Chalmers en ander sien daarenteen vooruitgang in filosofie soortgelyk aan dié in die wetenskap, terwyl Talbot Brewer aangevoer het dat 'vooruitgang' die verkeerde standaard is om filosofiese aktiwiteite mee te beoordeel.
Die geskiedenis van die filosofie
Sien hoofartikel geskiedenis van die filosofie
Die geskiedenis van die filosofie verwys na die totaliteit van teorieë en dokrines wat deur die eeue heen deur denkers geformuleer word. Volgens The Oxford Dictionary of Philosophy begin die wetenskap van die filosofie met die Indo-Iraniërs vanaf 1500 voor Christus. In die Weste verskyn vanaf die 6e eeu v.C. die eerste tekens van wat filosofie genoem word met die Oud-Griekse pre-Sokratiese denkers, gevolg deur Sokrates, wat beskou word as die ware vader van hierdie dissipline, en wie in sy voetspore volg: Plato, Aristoteles en die sokratiese skole. Die filosofie as dissipline bly groei tydens die Hellenistiese tydperk, in die besonder die stoïsisme, die epikurisme, die sinisme en die skeptiese skool, wat ook in die Romeinse tyd voortgesit word. Vanaf die latere oudheid en die middeleeue staan die neoplatonisme en die Christelike filosofie as 'n brug tussen filosofie en religie, en dié is in noue verhouding met die teologie en die Grieks-Arabiese filosofie wat in die middeleeuse filosofie ontwikkel, wat blyk uit die belangrikheid van die skolastiek in hierdie periode. Probleme wat spesifiek betrekking het op die geskiedenis van die filosofie omvat onder meer: "Hoe kan veranderinge in die filosofie histories verantwoord word?" "Hoe is die ontwikkeling van die denke uiteindelik histories te verklaar?" "In welke mate kan filosofiese tekste uit voorafgaande historiese tydperke vandag nog begryp word?"
Filosofiese tradisies
Filosofiese vrae is oorweeg deur mense van baie tye, volkere en kulture. Die term "filosofie" in 'n Europese of Amerikaanse akademiese konteks verwys oor die algemeen na die tradisies van die westerse beskawing en word gevolglik "westerse filosofie" genoem. In die weste word die term "oosterse filosofie" meestal gebruik as omvattende term om te verwys na die filosofiese tradisies van Asië en die ooste.
Filosofiese tradisies uit spesifieke tye en geloofsrigtings word gereeld apart gesien, byvoorbeeld Antieke filosofie, Christelike filosofie, Hindoe-filosofie, ensovoorts.
Suid-Afrikaanse filosofie uit westerse tradisies word meestal gesien as deel van westerse filosofie. Die bestaan van iets soos Afrikafilosofie (of ander filosofiese tradisies) as onderskeibare tradisie word soms bespreek, maar is gewoonlik afwesig of sleg verteenwoordig in meeste akademiese besprekings oor filosofie.
Westerse filosofie
Sien hoofartikel Westerse filosofie
Westerse filosofie verwys na die filosofiese denke en werk van die Westerse wêreld. Histories verwys die term na die filosofiese denke van die Westerse kultuur, beginnend met die Griekse filosofie van die pre-Sokratici soos Thales van Milete (ca. 624 - ca. 546 vC) en Pythagoras (ca. 570 - ca. 495 vC), en wat uiteindelik 'n groot deel van die wêreld dek. Die woord filosofie self is afkomstig van die Antieke Griekse filosofie (φιλοσοφία), letterlik, "die liefde van wysheid" (φιλεῖν phileîn, "om lief te hê" en σοφία sophía, "wysheid").
Daar is verskeie hoofstrome in die moderne Westerse filosofie. Van die mees bekende hoofstrome is:
Analitiese filosofie word gekarakteriseer deur bewyse en argumente, aandag aan detail, en 'n presiese benadering tot die analise van die taal van filosofiese vrae om onduidelikheid uit die weg te ruim. Hierdie benadering domineer Engels-Amerikaanse filosofie. Dit het begin met Gottlob Frege, Bertrand Russell, G. E. Moore en Ludwig Wittgenstein met die draai van die 20ste eeu.
Kontinentale filosofie is 'n versamelnaam vir verskeie uiteenlopende denkrigtings, hoofsaaklik uit kontinentale Europa. Dit is gevolglik moeilik om die tradisie as sodanig te beskryf. Dit kan gekontrasteer word met die tradisie van analitiese filosofie in sommige opsigte. Waar analitiese filosowe byvoorbeeld spesifieke probleme analiseer, fokus kontinentale filosowe soms meer op die werk van sleuteldenkers en die verwantskap tussen verskillendes se werk.
Die metodes van analitiese filosofie word soms beskou as nader verwant aan dié van die wiskunde (veral wat formele argumentasie betref), terwyl kontinentale filosofie weer dikwels metodes uit die letterkunde gebruik.
Eksistensialisme word gekenmerk as 'n filosofiese beweging waar die individu homself bemoei met filosofiese vrae soos "wat is die sin van die lewe?", "wie is ek?", "wat maak ek in hierdie wêreld en hoe kan ek sin vind in realiteit?". Soren Kierkegaard word meestal beskou as die vader van eksistensialisme, maar dit is egter noodsaaklik om te besef dat daar twee vertakkinge van eksistensialisme is: Christelike eksistensialisme en Ateistiese eksistensialisme. Kierkegaard is die groot sentrale denker van die Christelike eksistensialisme en Jean-Paul Sartre word weer as die sleutelfiguur van die ateistiese eksistensialisme beskou. Hoewel Friedrich Nietzsche ook beskryf word as 'n eksistensialis kom hy eintlik meer in die beweging van nihilisme voor, hoewel hy tog 'n impak op eksistensialisme gemaak het.
Dekonstruksie is 'n beweging waarvan Jacques Derrida hoofsaaklik die sleutelfiguur was. Derrida se sentrale idee was dat die hele wêreld in werklikheid 'n "teks" is. Dekonstruksie gaan baie sterk gepaard met die beweging van poststrukturalisme.
Theodor W. Adorno vooraanstaande lid van die Frankfurt Skool skryf die boek Negatiewe Dialektiek wat deel vorm van die kritieke teorie. Hoewel Adorno gesidder het wanneer hy die woord "teorie" hoor, het hy tog erken dat 'n mens nie sonder teorie te werk kan gaan in enige vakwetenskap nie. Daarom word sy negatiewe dialektiek tog as teorie beskou. Die negatiewe dialektiek funksioneer basies as 'n teorie wat twee kontrasterende konsepte teenoor mekaar opweeg en dit in negatiewe dialektiek teenoor mekaar laat staan. Met behulp van hierdie negatiewe dialektiese verhouding, kan 'n sentrale idee of begrip gedekonstrueer word om sodoende by die kern van iets uit te kom of om die leemtes van 'n begrip of konsep aan te toon.
Midde-Oosterse filosofie
Die vroegste bekende filosofiese wysheidsliteratuur is in die streke van die vrugbare halfmaan-gebied, Iran en Arabië, en word vandag meestal deur die Islamitiese kultuur oorheers. Vroeë wysheidsliteratuur vanaf die vrugbare halfmaan was 'n genre wat probeer het om mense te onderrig oor etiese optrede, praktiese lewe en deugde deur verhale en spreekwoorde. In Antieke Egipte het hierdie tekste bekend gestaan as sebayt ('leringe') en is dit sentraal tot ons verstaan van die Antieke Egiptiese filosofie. Die Babiloniese sterrekunde bevat ook baie filosofiese bespiegelinge oor kosmologie wat die Antieke Grieke beïnvloed het. Joodse filosofie en Christelike filosofie is religio-filosofiese tradisies wat ontwikkel het in die Midde-Ooste en in Europa, wat albei sekere vroeë Judaïstiese tekste (hoofsaaklik die Tanakh) en monoteïstiese oortuigings deel. Joodse denkers soos die Geonim van die Talmudic Academies in Babilonië en Maimonides het hul besig gehou met die Griekse en Islamitiese filosofie. Later het die Joodse filosofie onder Westerse intellektuele invloede gekom en sluit die werke van Moses Mendelssohn in wat die Haskalah (die Joodse Verligting), die Joodse eksistensialisme en die Hervormde Judaïsme ingelei het.
Die pre-Islamitiese Iraanse filosofie begin met die werk van Zoroaster, een van die eerste bevorderaars van monoteïsme en van die dualisme tussen goed en kwaad. Hierdie dualistiese kosmogonie het latere Iranse ontwikkelings soos Manichaeïsme, Mazdakisme en Zurvanisme beïnvloed.
Na die Moslem-verowerings het die vroeë Islamitiese filosofie die Griekse filosofiese tradisies in nuwe innoverende rigtings ontwikkel. Hierdie Islamitiese Goue Eeu het Europese intellektuele ontwikkelings beïnvloed. Die twee hoofstrome van vroeë Islamitiese denke is Kalam wat fokus op Islamitiese teologie en Falsafa wat gebaseer is op Aristotelianisme en Neoplatonisme. Die werk van Aristoteles was baie invloedryk onder die falsafa soos al-Kindi (9de eeu), Avicenna (980 - Junie 1037) en Averroes (12de eeu). Ander soos Al-Ghazali was baie krities oor die metodes van die Aristoteliaanse falsafa. Islamitiese denkers het ook 'n wetenskaplike metode, eksperimentele medisyne, 'n teorie van optika en 'n regsfilosofie ontwikkel. Ibn Khaldun was 'n invloedryke denker in die geskiedenisfilosofie.
In Iran het verskeie skole van Islamitiese filosofie na die Goue Eeu voortgegaan en het strome soos Illuminasionistiese filosofie, Soefi-filosofie en Transendentale teosofie ingesluit. In die 19de en 20ste eeu het die Nahda-beweging (ontwaking of renaissance) die hedendaagse Islamitiese filosofie beïnvloed.
Indiese filosofie
Indiese filosofie (Sanskrit: darśana; 'wêreldbeskouings', 'lering') verwys na die uiteenlopende filosofiese tradisies wat sedert die antieke tyd op die Indiese subkontinent ontstaan het. Jainisme en Boeddhisme het ontstaan aan die einde van die Vediese periode, terwyl Hindoeïsme na vore gekom het na die einde van die Vediese periode as 'n samesmelting van uiteenlopende tradisies.
Hindoes klassifiseer hierdie tradisies meestal as ortodoks of heterodoks - -āstika of nāstika - afhangend van of hulle die gesag van die Vedas en die teorieë van Brahman en Atman (siel, self) daarin aanvaar. Die ortodokse skole sluit die Hindoe-tradisies van denke in, terwyl die heterodokse skole die Boeddhistiese en die Djain-tradisies insluit. Ander skole sluit in die Ajñana, Ajivika en Cārvāka wat oor die geskiedenis uitgesterf het.
Belangrike Indiese filosofiese konsepte wat deur die Indiese filosofieë gedeel word, is dharma, karma, artha, kama, dukkha (lyding), anitya (anicca-verganklikheid), dhyana (jhana, meditasie), verloëning (met of sonder monastisisme of askese), verskillende samsara's met siklusse van wedergeboorte, moksha (nirvana, kaivalya, bevryding van wedergeboorte), en deugde soos ahimsa.
Djain filosfie
Djain-filosofie aanvaar die konsep van 'n permanente siel (jiva) as een van die vyf astikayas, of ewige oneindige kategorieë wat die substansie van die bestaan vorm. Die ander vier is dharma, adharma, akasha (ruimte) en pudgala (materie). Die Djain-gedagte skei materie heeltemal van die siel. Dit het twee belangrike subtradisies: Digambara (lug geklee, naak) en Svetambara (wit geklee), saam met 'n aantal kleiner tradisies soos Terapanthis. Asketisme is 'n groot monastiese deugd in die Djainisme. Uit Djain-tekste soos die Tattvartha Sutra word verklaar dat regte geloof, regte kennis en regte gedrag die weg na bevryding is. Die Djain-gedagte beweer dat alle bestaan siklies, ewig en ongeskape is. Die Tattvartha Sutra is die vroegste, mees omvattende en gesaghebbende samestelling van die Djain-filosofie.
Boeddhistiese filosofie
Boeddhistiese filosofie begin met die denke van Gautama Boeddha (Tussen sesde en vierde eeu vC) en word in die vroeë Boeddhistiese tekste bewaar. Dit het sy oorsprong in Indië en het later na Oos-Asië, Tibet, Sentraal-Asië en Suidoos-Asië versprei en verskillende tradisies in hierdie streke ontwikkel. Mahayana-vorme is die oorheersende Boeddhistiese filosofiese tradisies in Oos-Asiatiese streke soos China, Korea en Japan. Die Theravada-vorme is oorheersend in Suidoos-Asiatiese lande, soos Sri Lanka, Birma en Thailand.
Omdat onkunde oor die ware aard van dinge as een van die wortels van lyding (dukkha) beskou word, is Boeddhistiese filosofie gemoeid met epistemologie, metafisika, etiek en sielkunde. Boeddhistiese filosofiese tekste moet ook verstaan word binne die konteks van meditatiewe praktyke wat veronderstel is om sekere kognitiewe verskuiwings teweeg te bring. Belangrike innoverende konsepte sluit die Vier Edel Waarhede in as ontleding van lyding, anicca (tydelikheid) en anatta (nie-self).
Na die dood van die Boeddha, het verskeie groepe begin om sy belangrikste leringe sistematies te orden, wat uiteindelik tot die ontwikkeling van omvattende filosofiese stelsels genoem "Abhidharma”aanleiding gegee. Na die Abhidharma skole, het Mahayana filosowe soos Nagarjuna en Vasubandhu die teorieë van sunyata (leegheid van alle verskynsels) en vijñapti-matra (slegs voorkoms) ontwikkel, 'n vorm van fenomenologie of transendentale idealisme. Die Dignāga skool van pramāṇa (letterlike vetraling, kennis) het 'n gesofistikeerde vorm van Boeddhistiese logika-epistemologie bevorder.
Daar was talle skole, sub-skole en tradisies van Boeddhistiese filosofie in Indië. Volgens Oxford professor van Boeddhistiese filosofie Jan Westerhoff, die groot Indiese skole van 300 V.C. 1000 CE was:
Die Mahāsāṃghika tradisie.
Die Sthavira skole wat die volgende insluit: Sarvgestivharda, Sautrāntika, Vibhajyavāda (later bekend as Theravada in Sri Lanka), en Pudgalavharda.
Die Mahayana skole, hoofsaaklik die Madhyamaka, Yogachara, Tathāgatagarbha en Tantra.
Na die verdwyning van Boeddhisme uit Indië, het sommige van hierdie filosofiese tradisies voortgegaan om te ontwikkel in die Tibetaanse Boeddhistiese, Oos-Asiatiese Boeddhistiese en Theravada Boeddhistiese tradisies.
Hindoeïstiese filosofie
Die Vedas-gebaseerde ortodokse skole vorm deel van die Hindoe-tradisies en word tradisioneel in ses darsanas geklassifiseer: Nyaya, Vaisheshika, Samkhya, Yoga, Mīmāṃsā en Vedanta. Die Vedas as kennisbron is verskillend geïnterpreteer deur hierdie ses skole van Hindoe-filosofie, met verskillende vlakke van oorvleueling. Volgens Chadha is dit 'n versameling filosofiese sienings wat 'n tekstuele verband het'. Dit weerspieël ook 'n verdraagsaamheid vir 'n verskeidenheid filosofiese interpretasies binne Hindoeïsme terwyl hulle dieselfde grondslag deel.
Van die vroegste oorlewende Hindoe-mistieke en filosofiese tekste is die Upanishads uit die latere Vediese periode (1000–500 vC). Hindoe-filosowe van die ses skole het stelsels epistemologie (pramana) ontwikkel en onderwerpe soos metafisika, etiek, sielkunde (guna), hermeneutiek en soteriologie ondersoek binne die raamwerk van die Vediese kennis, terwyl hulle 'n uiteenlopende versameling interpretasies aangebied het.
Oos-Asiatiese filosofie
Oos-Asiatiese filosofiese denke het in Antieke China begin, en Chinese filosofie begin gedurende die Westerse Zhou-dinastie en die daaropvolgende periodes na die val daarvan toe die 'Honderd Skole van denke' gefloreer het (6de eeu tot 221 vC). Hierdie periode is gekenmerk deur beduidende intellektuele en kulturele ontwikkelings en die opkoms van die belangrikste filosofiese skole van China, Konfusianisme, Legalisme en Daoïsme asook talle ander minder invloedryke skole. Hierdie filosofiese tradisies het metafisiese, politieke en etiese teorieë ontwikkel soos Tao, Jin en jang, Ren en Li, wat saam met die Chinese Boeddhisme die Koreaanse filosofie, die Vietnamese filosofie en die Japannese filosofie (wat ook die inheemse Shinto-tradisie insluit) direk beïnvloed het. Boeddhisme het gedurende die Han-dinastie (206 vC - 220 nC) in China aangekom, deur middel van 'n geleidelike transmissie deur die Syroete en deur inheemse invloede verskillende Chinese vorme (soos Chan / Zen) ontwikkel wat versprei het oor die Oos-Asiatiese kulturele sfeer. Gedurende latere Chinese dinastieë soos die Ming-dinastie (1368–1644) sowel as in die Koreaanse Joseon-dinastie (1392–1897) het 'n herlewende Neo-Konfusianisme onder leiding van denkers soos Wang Yangming (1472–1529) die dominante denkskool geword, en is deur die keiserlike staat bevorder.
In die moderne era het Chinese denkers idees uit die Westerse filosofie opgeneem. Chinese Marxistiese filosofie het ontwikkel onder die invloed van Mao Zedong, terwyl 'n Chinese pragmatisme onder Hu Shih en die opkoms van Neo-Konfusianisme deur Xiong Shili beïnvloed is. Moderne Japannese denke het intussen ontwikkel onder sterk Westerse invloede soos die bestudering van die Westerse wetenskappe (Rangaku) en die modernistiese Meirokusha-intellektuele samelewing wat voortvloei uit die Europese verligtingsgedagtes. In die 20ste eeu het die staat Shinto en ook Japanese nasionalisme ontstaan. Die Kyoto-skool, 'n invloedryke en unieke Japannese filosofiese skool, het ontwikkel uit Westerse fenomenologie en Middeleeuse Japannese Boeddhistiese filosofie soos dié van Dogen.
Afrika filosofie
Afrika filosofie is filosofie wat geproduseer word deur Afrikane, filosofie wat Afrika-wêreldbeskouings, idees en temas aanbied, of filosofie wat spesifieke Afrika-filosofiese metodes gebruik. Die moderne Afrika-denke is besig met etnofilosofie, veral met die definisie van die betekenis van Afrika filosofie en die unieke eienskappe daarvan en wat dit beteken om 'n Afrikaan te wees. Gedurende die 17de eeu het die Ethiopiese filosofie 'n robuuste literêre tradisie ontwikkel soos deur Zera Yacob geïllustreer. 'n Ander vroeë Afrikaanse filosoof was Anton Wilhelm Amo (ca. 1703–1759) wat 'n gerespekteerde filosoof in Duitsland geword het. Spesifieke filosofiese idees in Afrika sluit in Ujamaa, die Bantoe-idee van 'Magte', Négritude, Pan-Afrikanisme en Ubuntu. Hedendaagse Afrika-denke het ook die ontwikkeling van die professionele filosofie en die Africana-filosofie gesien, die filosofiese literatuur van die Afrika-diaspora wat strome soos swart eksistensialisme deur Afro-Amerikaners insluit. Sommige moderne Afrika-denkers is beïnvloed deur marxisme, Afro-Amerikaanse literatuur, kritiese teorie, kritiese rasteorie, postkolonialisme en feminisme.
Inheemse Amerikaanse filosofie
Inheemse Amerikaanse filosofiese denke bestaan uit 'n wye verskeidenheid oortuigings en tradisies tussen verskillende Amerikaanse kulture. Onder sommige Inheemse Amerikaanse gemeenskappe is daar 'n geloof in 'n metafisiese beginsel wat die 'Groot Gees' genoem word (Siouan: wakȟáŋ tȟáŋka; Algonquian: gitche manitou). 'n Ander wyd gedeelde konsep was die van orenda ('geestelike krag'). Volgens Whiteley (1998) word vir die inheemse Amerikaanse gemeenskappe die gees krities ingelig deur "transendentale ervaring (drome, visioene, ensovoorts), sowel as deur rede.” Die praktyke om toegang tot hierdie transendentale ervarings te kry, word shamanisme genoem. 'n Ander kenmerk van die inheemse Amerikaanse wêreldbeskouings was die uitbreiding van etiek tot nie-menslike diere en plante.
In Meso-Amerika was die Asteke-filosofie 'n intellektuele tradisie wat ontwikkel is deur individue genaamd Tlamatini ('die wat iets weet') en die idees daarvan word in verskillende Asteke-kodes gehou. Die Asteke-wêreldbeskouing stel die konsep van 'n uiteindelike universele energie of krag genaamd Ōmeteōtl ('dualistiese kosmiese energie') voor, wat 'n manier gesoek het om in balans te leef met 'n voortdurend veranderende, 'gladde' wêreld.
Die teorie van Teotl kan gesien word as 'n vorm van panteïsme. Asteek-filosowe het teorieë oor metafisika, epistemologie, waardes en estetika ontwikkel. Asteke-etiek was gefokus op die soek na tlamatiliztli ('kennis', 'wysheid') wat gebaseer was op matigheid en balans in alle handelinge, soos in die Nahua-spreekwoord "die middelste goed is nodig."
Die Inka-beskawing het ook 'n elite-klas filosoofgeleerdes genoem, die Amawtakuna, wat belangrik was in die Inka-onderwysstelsel as onderwysers van godsdiens, tradisie, geskiedenis en etiek. Sleutelkonsepte van die Andes-denke is Yanantin en Masintin, wat 'n teorie bevat van 'komplementêre teenoorgesteldes' wat polariteite (soos manlik / vroulik, donker / lig) as interafhanklike dele van 'n harmonieuse geheel beskou.
Vroue in filosofie
Alhoewel mans oor die algemeen die filosofiese diskoers oorheers het, het vrouefilosowe dwarsdeur die geskiedenis betrokke geraak. Antieke voorbeelde is Hipparchia van Maroneia (aktief ongeveer 325 vC) en Arete van Cyrene (aktief 5 tot 4de eeu vC). Sommige vrouefilosowe is aanvaar gedurende die Middeleeuse en moderne eras, maar geeneen het deel geword van die Westerse kanon tot in die 20ste en 21ste eeu toe baie mense daarop dui dat G.E.M. Anscombe, Hannah Arendt, Simone de Beauvoir en Susanne Langer die kanon binnegegaan het.
In die vroeë 1800's het sommige kolleges en universiteite in die Verenigde Koninkryk en die VSA vroue begin toelaat en meer vroulike akademici opgelewer. Nietemin dui die Amerikaanse onderwysdepartemente uit die negentigerjare aan dat min vroue in die filosofie beland het, en dat filosofie een van die minste gelyke geslagsverdeling in die geesteswetenskappe aandui, terwyl vroue êrens tussen 17% en 30% van die filosofiese fakulteit uitmaak volgens enkele studies.
Velde van filosofie
Filosofiese vraagstukke kan in verskillende velde gegroepeer word. Hierdie groeperings laat filosowe toe om op 'n stel soortgelyke onderwerpe te konsentreer en met ander denkers wat in dieselfde vrae belangstel, te kommunikeer. Die groeperinge vergemaklik ook filosofie vir studente om te benader. Studente kan die basiese beginsels wat by een aspek van die veld betrokke is, leer sonder om oorweldig te word met die hele stel filosofiese teorieë.
Verskeie bronne bied verskillende skemas van kategorisering aan. Die kategorieë wat in hierdie artikel aangeneem word, streef na breedte en eenvoud. Hierdie vyf hoofvertakkings kan in ondervertakkings geskei word en elke ondervertakking bevat baie spesifieke studierigtings:
Metafisika en epistemologie
Waardeteorie
Wetenskap, logika en wiskunde
Geskiedenis van die filosofie
Hierdie indelings is nie volledig nie, en ook nie onderling uitsluitend nie. ('n Filosoof kan spesialiseer in Kantiaanse epistemologie, of Platoniese estetika, of moderne politieke filosofie). Verder oorvleuel hierdie filosofiese ondersoeke soms met mekaar en met ander navrae soos wetenskap, godsdiens of wiskunde.
Epistemologie
Sien hoofartikel Epistemologie
Epistemologie is die vertakking van die filosofie wat kennis bestudeer. Epistemoloë ondersoek vermoedelike bronne van kennis, waaronder perseptuele ervaring, rede, geheue en getuienis. Hulle ondersoek ook vrae oor die aard van waarheid, geloof, regverdiging en rasionaliteit.
Een van die opvallendste epistemologiese debatte in die vroeë moderne periode was tussen empirisme en rasionalisme. Empirisme plaas klem op waarnemingsbewyse via sensoriese ervaring as die bron van kennis. Empirisme word geassosieer met 'n posteriori-kennis wat verkry word deur ervaring (soos wetenskaplike kennis). Rasionalisme plaas klem op rede as 'n bron van kennis. Rasionalisme word geassosieer met a priori-kennis, wat onafhanklik is van ervaring (soos logika en wiskunde).
Filosofiese skeptisisme, wat sommige of alle aansprake op kennis betwyfel, was dwarsdeur die geskiedenis van die filosofie 'n onderwerp van belang. Filosofiese skeptisisme dateer duisende jare terug uit antieke filosowe soos Pyrrho van Elis, en verskyn prominent in die werke van die moderne filosowe René Descartes en David Hume. Skeptisisme is 'n sentrale onderwerp in hedendaagse epistemologiese debatte.
Een sentrale debat in die hedendaagse epistemologie is oor die voorwaardes wat nodig is vir 'n opvatting om as kennis gereken te word, wat waarheid en regverdiging kan insluit. Hierdie debat was grotendeels die resultaat van pogings om die Gettier-probleem op te los. 'n Ander algemene onderwerp van kontemporêre debatte is die terugvalprobleem, wat voorkom wanneer jy probeer om enige opvatting, stelling of voorstel te bewys of te regverdig. Die probleem is dat die bron van die regverdiging ookal mag wees, die bron moet óf sonder regverdiging wees (in welke geval dit as 'n arbitrêre grondslag vir geloof moet beskou word), of dit moet 'n verdere regverdiging hê (in welke geval die regverdiging óf moet wees die resultaat van sirkulêre redenering, soos in samehang, of die resultaat van 'n oneindige terugval, soos in oneindigheid).
Metafisika
Sien hoofartikel Metafisika
Metafisika is die bestudering van die algemeenste kenmerke van die werklikheid, soos bestaan, tyd, voorwerpe en hul eienskappe, omvang en hul dele, gebeure, prosesse en oorsaak en die verhouding tussen gees en liggaam. Metafisika sluit kosmologie in, die bestudering van die wêreld in sy geheel en ontologie, die studie van wese.
'n Groot besprekingspunt is tussen realisme, wat die standpunt handhaaf dat daar entiteite is wat onafhanklik van hul geestelike persepsie bestaan en idealisme, wat meen dat die werklikheid geestelik gekonstrueer of andersins immaterieel is. Metafisika fokus op die onderwerp van identiteit. Essensie is die stel eienskappe wat 'n objek maak wat dit fundamenteel is en waarsonder dit sy identiteit verloor terwyl 'n geluk 'n eienskap is wat die voorwerp het, waarsonder die voorwerp steeds sy identiteit kan behou. Die konkrete is voorwerpe wat beweer word dat hulle in ruimte en tyd bestaan, in teenstelling met abstrakte voorwerpe, soos getalle en universele beginsels, wat eienskappe is wat gehou word deur veelvuldige besonderhede, soos rooiheid of geslag. Die tipe bestaan, indien enige, van universele beginsels en abstrakte voorwerpe is 'n debatspunt.
Logika
Sien hoofartikel Logika
Logika is die studie van redenasie en argumente.
Deduktiewe redenasie is wanneer gevolgtrekkings onvermydelik geïmpliseer word, gegewe sekere uitgangspunte. Afleidingsreëls word gebruik om gevolgtrekkings soos modus ponens af te lei, waar gegee word dat "A" en "As A dan B", dan moet "B" afgelei word.
Omdat gesonde redenering 'n noodsaaklike element van alle wetenskappe, sosiale wetenskappe en geesteswetenskappe, is, het logika 'n formele wetenskap geword. Subvelde sluit in wiskundige logika, filosofiese logika, modale logika, berekeningslogika en nie-klassieke logika. 'n Belangrike vraag in die filosofie van wiskunde is of wiskundige entiteite objektief is en ontdek word, wat wiskundige realisme genoem word, of uitgedink word, wat wiskundige antirealisme genoem word.
Sien ook
Ontologie
Etiek
Estetika
Empirisme
Fenomenologie
Idealisme
Logiese Positivisme
Kritiese teorie
Kritiese denke
Wetenskapsfilosofie
Taalfilosofie
Prosesfilosofie
Rasionalisme
Nominalisme
Logika
Antieke filosofie
Politieke filosofie
Geestesfilosofie ("philosophy of mind")
Filosofiese denkbewegings
Moderne filosofie
Oosterse filosofie
Westerse filosofie
Filosofie van kunsmatige intelligensie
Verwysings
Sien ook
Lys van filosowe
Eksterne skakels
Wikisource by Wikiboeke | [
"Filosofie",
"of",
"wysbegeerte",
"is",
"'n",
"vakgebied",
"wat",
"die",
"kennis",
"van",
",",
"en",
"insig",
"in",
"'n",
"verskeidenheid",
"fundamentele",
"sake",
"najaag",
",",
"soos",
"byvoorbeeld",
"realiteit",
",",
"kennis",
",",
"betekenis",
",",
"waarde",
",",
"bestaan",
"en",
"waarheid",
".",
"In",
"omgangstaal",
"word",
"die",
"term",
"filosofie",
"baie",
"keer",
"gebruik",
"om",
"te",
"dui",
"op",
"'n",
"ingesteldheid",
",",
"uitgangspunt",
"of",
"lewensbeskouing",
".",
"Hierdie",
"artikel",
"handel",
"eerder",
"oor",
"filosofie",
"as",
"'n",
"akademiese",
"vakgebied",
".",
"Histories",
"het",
"'",
"filosofie",
"'",
"enige",
"kennisversameling",
"omvat",
".",
"Vanaf",
"die",
"tyd",
"van",
"die",
"Antieke",
"Griekse",
"filosoof",
"Aristoteles",
"tot",
"diee",
"eeu",
",",
"het",
"'",
"natuurfilosofie",
"'",
"sterrekunde",
",",
"geneeskunde",
"en",
"fisika",
"behels",
".",
"Isaac",
"Newton",
"se",
"wiskundige",
"beginsels",
"van",
"natuurfilosofie",
"uitword",
"byvoorbeeld",
"later",
"as",
"'n",
"fisikaboek",
"geklassifiseer",
".",
"In",
"diee",
"eeu",
"het",
"die",
"groei",
"van",
"moderne",
"navorsingsuniversiteite",
"gelei",
"tot",
"die",
"professionalisering",
"en",
"spesialisering",
"van",
"akademiese",
"filosofie",
"en",
"ander",
"dissiplines",
".",
"In",
"die",
"moderne",
"era",
"het",
"sommige",
"ondersoeke",
"wat",
"tradisioneel",
"deel",
"van",
"die",
"filosofie",
"was",
",",
"afsonderlike",
"akademiese",
"dissiplines",
"geword",
",",
"waaronder",
"sielkunde",
",",
"sosiologie",
",",
"taalkunde",
"en",
"ekonomie",
".",
"Ander",
"ondersoeke",
"wat",
"nou",
"verband",
"hou",
"met",
"kuns",
",",
"wetenskap",
",",
"politiek",
"of",
"ander",
"beroepe",
",",
"was",
"steeds",
"deel",
"van",
"die",
"filosofie",
".",
"Byvoorbeeld",
"is",
"skoonheid",
"objektief",
"of",
"subjektief",
"?",
"Is",
"daar",
"baie",
"wetenskaplike",
"metodes",
"of",
"net",
"een",
".",
"Is",
"politieke",
"utopie",
"'n",
"hoopvolle",
"droom",
"of",
"hopelose",
"fantasie",
"?",
"Belangrike",
"subvelde",
"van",
"akademiese",
"filosofie",
"sluit",
"in",
"metafisika",
"(",
"\"",
"gemoeid",
"met",
"die",
"fundamentele",
"aard",
"van",
"werklikheid",
"en",
"wese",
"\"",
")",
",",
"epistemologie",
"(",
"oor",
"die",
"\"",
"aard",
"en",
"grond",
"van",
"kennis",
"[en",
"]",
"\\",
".",
".",
".",
"die",
"grense",
"en",
"geldigheid",
"daarvan",
"\"",
")",
",",
"etiek",
",",
"estetika",
",",
"politieke",
"filosofie",
",",
"logika",
"en",
"wetenskapfilosofie",
".",
"Iemand",
"wat",
"filosofie",
"beoefen",
",",
"word",
"'n",
"filosoof",
"genoem",
".",
"Filosofie",
"kan",
"ook",
"verwys",
"na",
"die",
"kollektiewe",
"werk",
"van",
"die",
"groot",
"filosowe",
".",
"Inleiding",
"Kennis",
"Tradisioneel",
"verwys",
"die",
"term",
"\"",
"filosofie",
"\"",
"na",
"enige",
"kennisversameling",
"(",
"body",
"of",
"knowledge",
")",
".",
"In",
"hierdie",
"sin",
"is",
"filosofie",
"nou",
"verwant",
"aan",
"godsdiens",
",",
"wiskunde",
",",
"natuurwetenskap",
",",
"onderwys",
"en",
"politiek",
".",
"Newton",
"se",
"wiskundige",
"beginsels",
"van",
"natuurfilosofie",
"uitword",
"in",
"dies",
"geklassifiseer",
"as",
"'n",
"boek",
"van",
"fisika",
";",
"hy",
"gebruik",
"die",
"term",
"'",
"natuurfilosofie",
"'",
"omdat",
"dit",
"dissiplines",
"omvat",
"het",
"wat",
"later",
"verband",
"hou",
"met",
"wetenskappe",
"soos",
"sterrekunde",
",",
"geneeskunde",
"en",
"fisika",
".",
"In",
"die",
"eerste",
"deel",
"van",
"die",
"eerste",
"boek",
"van",
"sy",
"Academica",
"het",
"Cicero",
"die",
"verdeling",
"van",
"filosofie",
"in",
"logika",
",",
"fisika",
"en",
"etiek",
"bekendgestel",
".",
"Hy",
"kopieer",
"Epikurus",
"se",
"verdeling",
"van",
"sy",
"leer",
"in",
"kanon",
",",
"fisika",
"en",
"etiek",
".",
"In",
"afdeling",
"dertien",
"van",
"die",
"eerste",
"boek",
"van",
"sy",
"Vitae",
"Philosophorum",
"het",
"die",
"derde-eeuse",
"Diogenes",
"Laërtius",
",",
"die",
"eerste",
"filosofiese",
"historikus",
",",
"die",
"tradisionele",
"verdeling",
"van",
"filosofiese",
"ondersoek",
"in",
"drie",
"dele",
"aangebied",
":",
"Natuurlike",
"filosofie",
"(",
"'fisika",
"'",
",",
"uit",
"ta",
"physika",
",",
"'",
"dinge",
"wat",
"met",
"die",
"natuur",
"te",
"make",
"het",
"(",
"physis",
")",
"'",
"was",
"die",
"studie",
"van",
"die",
"samestelling",
"en",
"prosesse",
"van",
"transformasie",
"in",
"die",
"fisiese",
"wêreld",
";",
"Morele",
"filosofie",
"(",
"'etiek",
"'",
",",
"uit",
"êthika",
",",
"letterlik",
",",
"'",
"te",
"make",
"met",
"karakter",
",",
"ingesteldheid",
",",
"maniere",
"'",
")",
"was",
"die",
"studie",
"van",
"goedheid",
",",
"reg",
"en",
"verkeerd",
",",
"geregtigheid",
"en",
"deug",
".",
"Metafisiese",
"filosofie",
"(",
"'",
"logika",
"'",
")",
"was",
"die",
"studie",
"van",
"bestaan",
",",
"oorsaaklikheid",
",",
"God",
",",
"logika",
",",
"vorms",
"en",
"ander",
"abstrakte",
"voorwerpe",
"(",
"meta",
"ta",
"physika",
"letterlik",
":",
"'",
"Na",
"[die",
"boek",
"]",
"die",
"Fisika",
")",
"Hierdie",
"verdeling",
"is",
"nie",
"uitgedien",
"nie",
",",
"maar",
"het",
"verander",
".",
"Die",
"natuurfilosofie",
"is",
"verdeel",
"in",
"die",
"verskillende",
"natuurwetenskappe",
",",
"veral",
"sterrekunde",
",",
"fisika",
",",
"chemie",
",",
"biologie",
"en",
"kosmologie",
".",
"Vanuit",
"die",
"morele",
"filosofie",
"het",
"die",
"sosiale",
"wetenskappe",
"ontstaan",
",",
"maar",
"sluit",
"steeds",
"waardeteorie",
"in",
"(",
"insluitend",
"estetika",
",",
"etiek",
",",
"politieke",
"filosofie",
",",
"ens",
".",
")",
".",
"Vanuit",
"die",
"metafisiese",
"filosofie",
"het",
"formele",
"wetenskappe",
"soos",
"logika",
",",
"wiskunde",
"en",
"wetenskapsfilosofie",
"ontstaan",
",",
"maar",
"dit",
"sluit",
"steeds",
"epistemologie",
",",
"kosmologie",
"en",
"andere",
"in",
".",
"Filosofiese",
"vooruitgang",
"Baie",
"filosofiese",
"debatte",
"wat",
"in",
"antieke",
"tye",
"begin",
"het",
",",
"word",
"vandag",
"nog",
"bespreek",
".",
"Colin",
"McGinn",
"en",
"andere",
"beweer",
"dat",
"geen",
"filosofiese",
"vooruitgang",
"gedurende",
"daardie",
"periode",
"plaasgevind",
"het",
"nie",
".",
"David",
"Chalmers",
"en",
"ander",
"sien",
"daarenteen",
"vooruitgang",
"in",
"filosofie",
"soortgelyk",
"aan",
"dié",
"in",
"die",
"wetenskap",
",",
"terwyl",
"Talbot",
"Brewer",
"aangevoer",
"het",
"dat",
"'",
"vooruitgang",
"'",
"die",
"verkeerde",
"standaard",
"is",
"om",
"filosofiese",
"aktiwiteite",
"mee",
"te",
"beoordeel",
".",
"Die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"filosofie",
"Sien",
"hoofartikel",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"filosofie",
"Die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"filosofie",
"verwys",
"na",
"die",
"totaliteit",
"van",
"teorieë",
"en",
"dokrines",
"wat",
"deur",
"die",
"eeue",
"heen",
"deur",
"denkers",
"geformuleer",
"word",
".",
"Volgens",
"The",
"Oxford",
"Dictionary",
"of",
"Philosophy",
"begin",
"die",
"wetenskap",
"van",
"die",
"filosofie",
"met",
"die",
"Indo-Iraniërs",
"vanafvoor",
"Christus",
".",
"In",
"die",
"Weste",
"verskyn",
"vanaf",
"die",
"eeu",
"v.C",
".",
"die",
"eerste",
"tekens",
"van",
"wat",
"filosofie",
"genoem",
"word",
"met",
"die",
"Oud-Griekse",
"pre-Sokratiese",
"denkers",
",",
"gevolg",
"deur",
"Sokrates",
",",
"wat",
"beskou",
"word",
"as",
"die",
"ware",
"vader",
"van",
"hierdie",
"dissipline",
",",
"en",
"wie",
"in",
"sy",
"voetspore",
"volg",
":",
"Plato",
",",
"Aristoteles",
"en",
"die",
"sokratiese",
"skole",
".",
"Die",
"filosofie",
"as",
"dissipline",
"bly",
"groei",
"tydens",
"die",
"Hellenistiese",
"tydperk",
",",
"in",
"die",
"besonder",
"die",
"stoïsisme",
",",
"die",
"epikurisme",
",",
"die",
"sinisme",
"en",
"die",
"skeptiese",
"skool",
",",
"wat",
"ook",
"in",
"die",
"Romeinse",
"tyd",
"voortgesit",
"word",
".",
"Vanaf",
"die",
"latere",
"oudheid",
"en",
"die",
"middeleeue",
"staan",
"die",
"neoplatonisme",
"en",
"die",
"Christelike",
"filosofie",
"as",
"'n",
"brug",
"tussen",
"filosofie",
"en",
"religie",
",",
"en",
"dié",
"is",
"in",
"noue",
"verhouding",
"met",
"die",
"teologie",
"en",
"die",
"Grieks-Arabiese",
"filosofie",
"wat",
"in",
"die",
"middeleeuse",
"filosofie",
"ontwikkel",
",",
"wat",
"blyk",
"uit",
"die",
"belangrikheid",
"van",
"die",
"skolastiek",
"in",
"hierdie",
"periode",
".",
"Probleme",
"wat",
"spesifiek",
"betrekking",
"het",
"op",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"filosofie",
"omvat",
"onder",
"meer",
":",
"\"",
"Hoe",
"kan",
"veranderinge",
"in",
"die",
"filosofie",
"histories",
"verantwoord",
"word",
"?",
"\"",
"\"",
"Hoe",
"is",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"denke",
"uiteindelik",
"histories",
"te",
"verklaar",
"?",
"\"",
"\"",
"In",
"welke",
"mate",
"kan",
"filosofiese",
"tekste",
"uit",
"voorafgaande",
"historiese",
"tydperke",
"vandag",
"nog",
"begryp",
"word",
"?",
"\"",
"Filosofiese",
"tradisies",
"Filosofiese",
"vrae",
"is",
"oorweeg",
"deur",
"mense",
"van",
"baie",
"tye",
",",
"volkere",
"en",
"kulture",
".",
"Die",
"term",
"\"",
"filosofie",
"\"",
"in",
"'n",
"Europese",
"of",
"Amerikaanse",
"akademiese",
"konteks",
"verwys",
"oor",
"die",
"algemeen",
"na",
"die",
"tradisies",
"van",
"die",
"westerse",
"beskawing",
"en",
"word",
"gevolglik",
"\"",
"westerse",
"filosofie",
"\"",
"genoem",
".",
"In",
"die",
"weste",
"word",
"die",
"term",
"\"",
"oosterse",
"filosofie",
"\"",
"meestal",
"gebruik",
"as",
"omvattende",
"term",
"om",
"te",
"verwys",
"na",
"die",
"filosofiese",
"tradisies",
"van",
"Asië",
"en",
"die",
"ooste",
".",
"Filosofiese",
"tradisies",
"uit",
"spesifieke",
"tye",
"en",
"geloofsrigtings",
"word",
"gereeld",
"apart",
"gesien",
",",
"byvoorbeeld",
"Antieke",
"filosofie",
",",
"Christelike",
"filosofie",
",",
"Hindoe-filosofie",
",",
"ensovoorts",
".",
"Suid-Afrikaanse",
"filosofie",
"uit",
"westerse",
"tradisies",
"word",
"meestal",
"gesien",
"as",
"deel",
"van",
"westerse",
"filosofie",
".",
"Die",
"bestaan",
"van",
"iets",
"soos",
"Afrikafilosofie",
"(",
"of",
"ander",
"filosofiese",
"tradisies",
")",
"as",
"onderskeibare",
"tradisie",
"word",
"soms",
"bespreek",
",",
"maar",
"is",
"gewoonlik",
"afwesig",
"of",
"sleg",
"verteenwoordig",
"in",
"meeste",
"akademiese",
"besprekings",
"oor",
"filosofie",
".",
"Westerse",
"filosofie",
"Sien",
"hoofartikel",
"Westerse",
"filosofie",
"Westerse",
"filosofie",
"verwys",
"na",
"die",
"filosofiese",
"denke",
"en",
"werk",
"van",
"die",
"Westerse",
"wêreld",
".",
"Histories",
"verwys",
"die",
"term",
"na",
"die",
"filosofiese",
"denke",
"van",
"die",
"Westerse",
"kultuur",
",",
"beginnend",
"met",
"die",
"Griekse",
"filosofie",
"van",
"die",
"pre-Sokratici",
"soos",
"Thales",
"van",
"Milete",
"(",
"ca.",
"-",
"ca.vC",
")",
"en",
"Pythagoras",
"(",
"ca.",
"-",
"ca.vC",
")",
",",
"en",
"wat",
"uiteindelik",
"'n",
"groot",
"deel",
"van",
"die",
"wêreld",
"dek",
".",
"Die",
"woord",
"filosofie",
"self",
"is",
"afkomstig",
"van",
"die",
"Antieke",
"Griekse",
"filosofie",
"(",
"φιλοσοφία",
")",
",",
"letterlik",
",",
"\"",
"die",
"liefde",
"van",
"wysheid",
"\"",
"(",
"φιλεῖν",
"phileîn",
",",
"\"",
"om",
"lief",
"te",
"hê",
"\"",
"en",
"σοφία",
"sophía",
",",
"\"",
"wysheid",
"\"",
")",
".",
"Daar",
"is",
"verskeie",
"hoofstrome",
"in",
"die",
"moderne",
"Westerse",
"filosofie",
".",
"Van",
"die",
"mees",
"bekende",
"hoofstrome",
"is",
":",
"Analitiese",
"filosofie",
"word",
"gekarakteriseer",
"deur",
"bewyse",
"en",
"argumente",
",",
"aandag",
"aan",
"detail",
",",
"en",
"'n",
"presiese",
"benadering",
"tot",
"die",
"analise",
"van",
"die",
"taal",
"van",
"filosofiese",
"vrae",
"om",
"onduidelikheid",
"uit",
"die",
"weg",
"te",
"ruim",
".",
"Hierdie",
"benadering",
"domineer",
"Engels-Amerikaanse",
"filosofie",
".",
"Dit",
"het",
"begin",
"met",
"Gottlob",
"Frege",
",",
"Bertrand",
"Russell",
",",
"G",
".",
"E",
".",
"Moore",
"en",
"Ludwig",
"Wittgenstein",
"met",
"die",
"draai",
"van",
"diete",
"eeu",
".",
"Kontinentale",
"filosofie",
"is",
"'n",
"versamelnaam",
"vir",
"verskeie",
"uiteenlopende",
"denkrigtings",
",",
"hoofsaaklik",
"uit",
"kontinentale",
"Europa",
".",
"Dit",
"is",
"gevolglik",
"moeilik",
"om",
"die",
"tradisie",
"as",
"sodanig",
"te",
"beskryf",
".",
"Dit",
"kan",
"gekontrasteer",
"word",
"met",
"die",
"tradisie",
"van",
"analitiese",
"filosofie",
"in",
"sommige",
"opsigte",
".",
"Waar",
"analitiese",
"filosowe",
"byvoorbeeld",
"spesifieke",
"probleme",
"analiseer",
",",
"fokus",
"kontinentale",
"filosowe",
"soms",
"meer",
"op",
"die",
"werk",
"van",
"sleuteldenkers",
"en",
"die",
"verwantskap",
"tussen",
"verskillendes",
"se",
"werk",
".",
"Die",
"metodes",
"van",
"analitiese",
"filosofie",
"word",
"soms",
"beskou",
"as",
"nader",
"verwant",
"aan",
"dié",
"van",
"die",
"wiskunde",
"(",
"veral",
"wat",
"formele",
"argumentasie",
"betref",
")",
",",
"terwyl",
"kontinentale",
"filosofie",
"weer",
"dikwels",
"metodes",
"uit",
"die",
"letterkunde",
"gebruik",
".",
"Eksistensialisme",
"word",
"gekenmerk",
"as",
"'n",
"filosofiese",
"beweging",
"waar",
"die",
"individu",
"homself",
"bemoei",
"met",
"filosofiese",
"vrae",
"soos",
"\"",
"wat",
"is",
"die",
"sin",
"van",
"die",
"lewe",
"?",
"\"",
",",
"\"",
"wie",
"is",
"ek",
"?",
"\"",
",",
"\"",
"wat",
"maak",
"ek",
"in",
"hierdie",
"wêreld",
"en",
"hoe",
"kan",
"ek",
"sin",
"vind",
"in",
"realiteit",
"?",
"\"",
".",
"Soren",
"Kierkegaard",
"word",
"meestal",
"beskou",
"as",
"die",
"vader",
"van",
"eksistensialisme",
",",
"maar",
"dit",
"is",
"egter",
"noodsaaklik",
"om",
"te",
"besef",
"dat",
"daar",
"twee",
"vertakkinge",
"van",
"eksistensialisme",
"is",
":",
"Christelike",
"eksistensialisme",
"en",
"Ateistiese",
"eksistensialisme",
".",
"Kierkegaard",
"is",
"die",
"groot",
"sentrale",
"denker",
"van",
"die",
"Christelike",
"eksistensialisme",
"en",
"Jean-Paul",
"Sartre",
"word",
"weer",
"as",
"die",
"sleutelfiguur",
"van",
"die",
"ateistiese",
"eksistensialisme",
"beskou",
".",
"Hoewel",
"Friedrich",
"Nietzsche",
"ook",
"beskryf",
"word",
"as",
"'n",
"eksistensialis",
"kom",
"hy",
"eintlik",
"meer",
"in",
"die",
"beweging",
"van",
"nihilisme",
"voor",
",",
"hoewel",
"hy",
"tog",
"'n",
"impak",
"op",
"eksistensialisme",
"gemaak",
"het",
".",
"Dekonstruksie",
"is",
"'n",
"beweging",
"waarvan",
"Jacques",
"Derrida",
"hoofsaaklik",
"die",
"sleutelfiguur",
"was",
".",
"Derrida",
"se",
"sentrale",
"idee",
"was",
"dat",
"die",
"hele",
"wêreld",
"in",
"werklikheid",
"'n",
"\"",
"teks",
"\"",
"is",
".",
"Dekonstruksie",
"gaan",
"baie",
"sterk",
"gepaard",
"met",
"die",
"beweging",
"van",
"poststrukturalisme",
".",
"Theodor",
"W",
".",
"Adorno",
"vooraanstaande",
"lid",
"van",
"die",
"Frankfurt",
"Skool",
"skryf",
"die",
"boek",
"Negatiewe",
"Dialektiek",
"wat",
"deel",
"vorm",
"van",
"die",
"kritieke",
"teorie",
".",
"Hoewel",
"Adorno",
"gesidder",
"het",
"wanneer",
"hy",
"die",
"woord",
"\"",
"teorie",
"\"",
"hoor",
",",
"het",
"hy",
"tog",
"erken",
"dat",
"'n",
"mens",
"nie",
"sonder",
"teorie",
"te",
"werk",
"kan",
"gaan",
"in",
"enige",
"vakwetenskap",
"nie",
".",
"Daarom",
"word",
"sy",
"negatiewe",
"dialektiek",
"tog",
"as",
"teorie",
"beskou",
".",
"Die",
"negatiewe",
"dialektiek",
"funksioneer",
"basies",
"as",
"'n",
"teorie",
"wat",
"twee",
"kontrasterende",
"konsepte",
"teenoor",
"mekaar",
"opweeg",
"en",
"dit",
"in",
"negatiewe",
"dialektiek",
"teenoor",
"mekaar",
"laat",
"staan",
".",
"Met",
"behulp",
"van",
"hierdie",
"negatiewe",
"dialektiese",
"verhouding",
",",
"kan",
"'n",
"sentrale",
"idee",
"of",
"begrip",
"gedekonstrueer",
"word",
"om",
"sodoende",
"by",
"die",
"kern",
"van",
"iets",
"uit",
"te",
"kom",
"of",
"om",
"die",
"leemtes",
"van",
"'n",
"begrip",
"of",
"konsep",
"aan",
"te",
"toon",
".",
"Midde-Oosterse",
"filosofie",
"Die",
"vroegste",
"bekende",
"filosofiese",
"wysheidsliteratuur",
"is",
"in",
"die",
"streke",
"van",
"die",
"vrugbare",
"halfmaan-gebied",
",",
"Iran",
"en",
"Arabië",
",",
"en",
"word",
"vandag",
"meestal",
"deur",
"die",
"Islamitiese",
"kultuur",
"oorheers",
".",
"Vroeë",
"wysheidsliteratuur",
"vanaf",
"die",
"vrugbare",
"halfmaan",
"was",
"'n",
"genre",
"wat",
"probeer",
"het",
"om",
"mense",
"te",
"onderrig",
"oor",
"etiese",
"optrede",
",",
"praktiese",
"lewe",
"en",
"deugde",
"deur",
"verhale",
"en",
"spreekwoorde",
".",
"In",
"Antieke",
"Egipte",
"het",
"hierdie",
"tekste",
"bekend",
"gestaan",
"as",
"sebayt",
"(",
"'leringe",
"'",
")",
"en",
"is",
"dit",
"sentraal",
"tot",
"ons",
"verstaan",
"van",
"die",
"Antieke",
"Egiptiese",
"filosofie",
".",
"Die",
"Babiloniese",
"sterrekunde",
"bevat",
"ook",
"baie",
"filosofiese",
"bespiegelinge",
"oor",
"kosmologie",
"wat",
"die",
"Antieke",
"Grieke",
"beïnvloed",
"het",
".",
"Joodse",
"filosofie",
"en",
"Christelike",
"filosofie",
"is",
"religio-filosofiese",
"tradisies",
"wat",
"ontwikkel",
"het",
"in",
"die",
"Midde-Ooste",
"en",
"in",
"Europa",
",",
"wat",
"albei",
"sekere",
"vroeë",
"Judaïstiese",
"tekste",
"(",
"hoofsaaklik",
"die",
"Tanakh",
")",
"en",
"monoteïstiese",
"oortuigings",
"deel",
".",
"Joodse",
"denkers",
"soos",
"die",
"Geonim",
"van",
"die",
"Talmudic",
"Academies",
"in",
"Babilonië",
"en",
"Maimonides",
"het",
"hul",
"besig",
"gehou",
"met",
"die",
"Griekse",
"en",
"Islamitiese",
"filosofie",
".",
"Later",
"het",
"die",
"Joodse",
"filosofie",
"onder",
"Westerse",
"intellektuele",
"invloede",
"gekom",
"en",
"sluit",
"die",
"werke",
"van",
"Moses",
"Mendelssohn",
"in",
"wat",
"die",
"Haskalah",
"(",
"die",
"Joodse",
"Verligting",
")",
",",
"die",
"Joodse",
"eksistensialisme",
"en",
"die",
"Hervormde",
"Judaïsme",
"ingelei",
"het",
".",
"Die",
"pre-Islamitiese",
"Iraanse",
"filosofie",
"begin",
"met",
"die",
"werk",
"van",
"Zoroaster",
",",
"een",
"van",
"die",
"eerste",
"bevorderaars",
"van",
"monoteïsme",
"en",
"van",
"die",
"dualisme",
"tussen",
"goed",
"en",
"kwaad",
".",
"Hierdie",
"dualistiese",
"kosmogonie",
"het",
"latere",
"Iranse",
"ontwikkelings",
"soos",
"Manichaeïsme",
",",
"Mazdakisme",
"en",
"Zurvanisme",
"beïnvloed",
".",
"Na",
"die",
"Moslem-verowerings",
"het",
"die",
"vroeë",
"Islamitiese",
"filosofie",
"die",
"Griekse",
"filosofiese",
"tradisies",
"in",
"nuwe",
"innoverende",
"rigtings",
"ontwikkel",
".",
"Hierdie",
"Islamitiese",
"Goue",
"Eeu",
"het",
"Europese",
"intellektuele",
"ontwikkelings",
"beïnvloed",
".",
"Die",
"twee",
"hoofstrome",
"van",
"vroeë",
"Islamitiese",
"denke",
"is",
"Kalam",
"wat",
"fokus",
"op",
"Islamitiese",
"teologie",
"en",
"Falsafa",
"wat",
"gebaseer",
"is",
"op",
"Aristotelianisme",
"en",
"Neoplatonisme",
".",
"Die",
"werk",
"van",
"Aristoteles",
"was",
"baie",
"invloedryk",
"onder",
"die",
"falsafa",
"soos",
"al-Kindie",
"eeu",
")",
",",
"Avicenna",
"-",
"Junieen",
"Averroese",
"eeu",
")",
".",
"Ander",
"soos",
"Al-Ghazali",
"was",
"baie",
"krities",
"oor",
"die",
"metodes",
"van",
"die",
"Aristoteliaanse",
"falsafa",
".",
"Islamitiese",
"denkers",
"het",
"ook",
"'n",
"wetenskaplike",
"metode",
",",
"eksperimentele",
"medisyne",
",",
"'n",
"teorie",
"van",
"optika",
"en",
"'n",
"regsfilosofie",
"ontwikkel",
".",
"Ibn",
"Khaldun",
"was",
"'n",
"invloedryke",
"denker",
"in",
"die",
"geskiedenisfilosofie",
".",
"In",
"Iran",
"het",
"verskeie",
"skole",
"van",
"Islamitiese",
"filosofie",
"na",
"die",
"Goue",
"Eeu",
"voortgegaan",
"en",
"het",
"strome",
"soos",
"Illuminasionistiese",
"filosofie",
",",
"Soefi-filosofie",
"en",
"Transendentale",
"teosofie",
"ingesluit",
".",
"In",
"diee",
"ente",
"eeu",
"het",
"die",
"Nahda-beweging",
"(",
"ontwaking",
"of",
"renaissance",
")",
"die",
"hedendaagse",
"Islamitiese",
"filosofie",
"beïnvloed",
".",
"Indiese",
"filosofie",
"Indiese",
"filosofie",
"(",
"Sanskrit",
":",
"darśana",
";",
"'",
"wêreldbeskouings",
"'",
",",
"'",
"lering",
"'",
")",
"verwys",
"na",
"die",
"uiteenlopende",
"filosofiese",
"tradisies",
"wat",
"sedert",
"die",
"antieke",
"tyd",
"op",
"die",
"Indiese",
"subkontinent",
"ontstaan",
"het",
".",
"Jainisme",
"en",
"Boeddhisme",
"het",
"ontstaan",
"aan",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"Vediese",
"periode",
",",
"terwyl",
"Hindoeïsme",
"na",
"vore",
"gekom",
"het",
"na",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"Vediese",
"periode",
"as",
"'n",
"samesmelting",
"van",
"uiteenlopende",
"tradisies",
".",
"Hindoes",
"klassifiseer",
"hierdie",
"tradisies",
"meestal",
"as",
"ortodoks",
"of",
"heterodoks",
"-",
"-āstika",
"of",
"nāstika",
"-",
"afhangend",
"van",
"of",
"hulle",
"die",
"gesag",
"van",
"die",
"Vedas",
"en",
"die",
"teorieë",
"van",
"Brahman",
"en",
"Atman",
"(",
"siel",
",",
"self",
")",
"daarin",
"aanvaar",
".",
"Die",
"ortodokse",
"skole",
"sluit",
"die",
"Hindoe-tradisies",
"van",
"denke",
"in",
",",
"terwyl",
"die",
"heterodokse",
"skole",
"die",
"Boeddhistiese",
"en",
"die",
"Djain-tradisies",
"insluit",
".",
"Ander",
"skole",
"sluit",
"in",
"die",
"Ajñana",
",",
"Ajivika",
"en",
"Cārvāka",
"wat",
"oor",
"die",
"geskiedenis",
"uitgesterf",
"het",
".",
"Belangrike",
"Indiese",
"filosofiese",
"konsepte",
"wat",
"deur",
"die",
"Indiese",
"filosofieë",
"gedeel",
"word",
",",
"is",
"dharma",
",",
"karma",
",",
"artha",
",",
"kama",
",",
"dukkha",
"(",
"lyding",
")",
",",
"anitya",
"(",
"anicca-verganklikheid",
")",
",",
"dhyana",
"(",
"jhana",
",",
"meditasie",
")",
",",
"verloëning",
"(",
"met",
"of",
"sonder",
"monastisisme",
"of",
"askese",
")",
",",
"verskillende",
"samsara's",
"met",
"siklusse",
"van",
"wedergeboorte",
",",
"moksha",
"(",
"nirvana",
",",
"kaivalya",
",",
"bevryding",
"van",
"wedergeboorte",
")",
",",
"en",
"deugde",
"soos",
"ahimsa",
".",
"Djain",
"filosfie",
"Djain-filosofie",
"aanvaar",
"die",
"konsep",
"van",
"'n",
"permanente",
"siel",
"(",
"jiva",
")",
"as",
"een",
"van",
"die",
"vyf",
"astikayas",
",",
"of",
"ewige",
"oneindige",
"kategorieë",
"wat",
"die",
"substansie",
"van",
"die",
"bestaan",
"vorm",
".",
"Die",
"ander",
"vier",
"is",
"dharma",
",",
"adharma",
",",
"akasha",
"(",
"ruimte",
")",
"en",
"pudgala",
"(",
"materie",
")",
".",
"Die",
"Djain-gedagte",
"skei",
"materie",
"heeltemal",
"van",
"die",
"siel",
".",
"Dit",
"het",
"twee",
"belangrike",
"subtradisies",
":",
"Digambara",
"(",
"lug",
"geklee",
",",
"naak",
")",
"en",
"Svetambara",
"(",
"wit",
"geklee",
")",
",",
"saam",
"met",
"'n",
"aantal",
"kleiner",
"tradisies",
"soos",
"Terapanthis",
".",
"Asketisme",
"is",
"'n",
"groot",
"monastiese",
"deugd",
"in",
"die",
"Djainisme",
".",
"Uit",
"Djain-tekste",
"soos",
"die",
"Tattvartha",
"Sutra",
"word",
"verklaar",
"dat",
"regte",
"geloof",
",",
"regte",
"kennis",
"en",
"regte",
"gedrag",
"die",
"weg",
"na",
"bevryding",
"is",
".",
"Die",
"Djain-gedagte",
"beweer",
"dat",
"alle",
"bestaan",
"siklies",
",",
"ewig",
"en",
"ongeskape",
"is",
".",
"Die",
"Tattvartha",
"Sutra",
"is",
"die",
"vroegste",
",",
"mees",
"omvattende",
"en",
"gesaghebbende",
"samestelling",
"van",
"die",
"Djain-filosofie",
".",
"Boeddhistiese",
"filosofie",
"Boeddhistiese",
"filosofie",
"begin",
"met",
"die",
"denke",
"van",
"Gautama",
"Boeddha",
"(",
"Tussen",
"sesde",
"en",
"vierde",
"eeu",
"vC",
")",
"en",
"word",
"in",
"die",
"vroeë",
"Boeddhistiese",
"tekste",
"bewaar",
".",
"Dit",
"het",
"sy",
"oorsprong",
"in",
"Indië",
"en",
"het",
"later",
"na",
"Oos-Asië",
",",
"Tibet",
",",
"Sentraal-Asië",
"en",
"Suidoos-Asië",
"versprei",
"en",
"verskillende",
"tradisies",
"in",
"hierdie",
"streke",
"ontwikkel",
".",
"Mahayana-vorme",
"is",
"die",
"oorheersende",
"Boeddhistiese",
"filosofiese",
"tradisies",
"in",
"Oos-Asiatiese",
"streke",
"soos",
"China",
",",
"Korea",
"en",
"Japan",
".",
"Die",
"Theravada-vorme",
"is",
"oorheersend",
"in",
"Suidoos-Asiatiese",
"lande",
",",
"soos",
"Sri",
"Lanka",
",",
"Birma",
"en",
"Thailand",
".",
"Omdat",
"onkunde",
"oor",
"die",
"ware",
"aard",
"van",
"dinge",
"as",
"een",
"van",
"die",
"wortels",
"van",
"lyding",
"(",
"dukkha",
")",
"beskou",
"word",
",",
"is",
"Boeddhistiese",
"filosofie",
"gemoeid",
"met",
"epistemologie",
",",
"metafisika",
",",
"etiek",
"en",
"sielkunde",
".",
"Boeddhistiese",
"filosofiese",
"tekste",
"moet",
"ook",
"verstaan",
"word",
"binne",
"die",
"konteks",
"van",
"meditatiewe",
"praktyke",
"wat",
"veronderstel",
"is",
"om",
"sekere",
"kognitiewe",
"verskuiwings",
"teweeg",
"te",
"bring",
".",
"Belangrike",
"innoverende",
"konsepte",
"sluit",
"die",
"Vier",
"Edel",
"Waarhede",
"in",
"as",
"ontleding",
"van",
"lyding",
",",
"anicca",
"(",
"tydelikheid",
")",
"en",
"anatta",
"(",
"nie-self",
")",
".",
"Na",
"die",
"dood",
"van",
"die",
"Boeddha",
",",
"het",
"verskeie",
"groepe",
"begin",
"om",
"sy",
"belangrikste",
"leringe",
"sistematies",
"te",
"orden",
",",
"wat",
"uiteindelik",
"tot",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"omvattende",
"filosofiese",
"stelsels",
"genoem",
"\"",
"Abhidharma”aanleiding",
"gegee",
".",
"Na",
"die",
"Abhidharma",
"skole",
",",
"het",
"Mahayana",
"filosowe",
"soos",
"Nagarjuna",
"en",
"Vasubandhu",
"die",
"teorieë",
"van",
"sunyata",
"(",
"leegheid",
"van",
"alle",
"verskynsels",
")",
"en",
"vijñapti-matra",
"(",
"slegs",
"voorkoms",
")",
"ontwikkel",
",",
"'n",
"vorm",
"van",
"fenomenologie",
"of",
"transendentale",
"idealisme",
".",
"Die",
"Dignāga",
"skool",
"van",
"pramāṇa",
"(",
"letterlike",
"vetraling",
",",
"kennis",
")",
"het",
"'n",
"gesofistikeerde",
"vorm",
"van",
"Boeddhistiese",
"logika-epistemologie",
"bevorder",
".",
"Daar",
"was",
"talle",
"skole",
",",
"sub-skole",
"en",
"tradisies",
"van",
"Boeddhistiese",
"filosofie",
"in",
"Indië",
".",
"Volgens",
"Oxford",
"professor",
"van",
"Boeddhistiese",
"filosofie",
"Jan",
"Westerhoff",
",",
"die",
"groot",
"Indiese",
"skole",
"vanV.C.CE",
"was",
":",
"Die",
"Mahāsāṃghika",
"tradisie",
".",
"Die",
"Sthavira",
"skole",
"wat",
"die",
"volgende",
"insluit",
":",
"Sarvgestivharda",
",",
"Sautrāntika",
",",
"Vibhajyavāda",
"(",
"later",
"bekend",
"as",
"Theravada",
"in",
"Sri",
"Lanka",
")",
",",
"en",
"Pudgalavharda",
".",
"Die",
"Mahayana",
"skole",
",",
"hoofsaaklik",
"die",
"Madhyamaka",
",",
"Yogachara",
",",
"Tathāgatagarbha",
"en",
"Tantra",
".",
"Na",
"die",
"verdwyning",
"van",
"Boeddhisme",
"uit",
"Indië",
",",
"het",
"sommige",
"van",
"hierdie",
"filosofiese",
"tradisies",
"voortgegaan",
"om",
"te",
"ontwikkel",
"in",
"die",
"Tibetaanse",
"Boeddhistiese",
",",
"Oos-Asiatiese",
"Boeddhistiese",
"en",
"Theravada",
"Boeddhistiese",
"tradisies",
".",
"Hindoeïstiese",
"filosofie",
"Die",
"Vedas-gebaseerde",
"ortodokse",
"skole",
"vorm",
"deel",
"van",
"die",
"Hindoe-tradisies",
"en",
"word",
"tradisioneel",
"in",
"ses",
"darsanas",
"geklassifiseer",
":",
"Nyaya",
",",
"Vaisheshika",
",",
"Samkhya",
",",
"Yoga",
",",
"Mīmāṃsā",
"en",
"Vedanta",
".",
"Die",
"Vedas",
"as",
"kennisbron",
"is",
"verskillend",
"geïnterpreteer",
"deur",
"hierdie",
"ses",
"skole",
"van",
"Hindoe-filosofie",
",",
"met",
"verskillende",
"vlakke",
"van",
"oorvleueling",
".",
"Volgens",
"Chadha",
"is",
"dit",
"'n",
"versameling",
"filosofiese",
"sienings",
"wat",
"'n",
"tekstuele",
"verband",
"het",
"'",
".",
"Dit",
"weerspieël",
"ook",
"'n",
"verdraagsaamheid",
"vir",
"'n",
"verskeidenheid",
"filosofiese",
"interpretasies",
"binne",
"Hindoeïsme",
"terwyl",
"hulle",
"dieselfde",
"grondslag",
"deel",
".",
"Van",
"die",
"vroegste",
"oorlewende",
"Hindoe-mistieke",
"en",
"filosofiese",
"tekste",
"is",
"die",
"Upanishads",
"uit",
"die",
"latere",
"Vediese",
"periode500",
"vC",
")",
".",
"Hindoe-filosowe",
"van",
"die",
"ses",
"skole",
"het",
"stelsels",
"epistemologie",
"(",
"pramana",
")",
"ontwikkel",
"en",
"onderwerpe",
"soos",
"metafisika",
",",
"etiek",
",",
"sielkunde",
"(",
"guna",
")",
",",
"hermeneutiek",
"en",
"soteriologie",
"ondersoek",
"binne",
"die",
"raamwerk",
"van",
"die",
"Vediese",
"kennis",
",",
"terwyl",
"hulle",
"'n",
"uiteenlopende",
"versameling",
"interpretasies",
"aangebied",
"het",
".",
"Oos-Asiatiese",
"filosofie",
"Oos-Asiatiese",
"filosofiese",
"denke",
"het",
"in",
"Antieke",
"China",
"begin",
",",
"en",
"Chinese",
"filosofie",
"begin",
"gedurende",
"die",
"Westerse",
"Zhou-dinastie",
"en",
"die",
"daaropvolgende",
"periodes",
"na",
"die",
"val",
"daarvan",
"toe",
"die",
"'",
"Honderd",
"Skole",
"van",
"denke",
"'",
"gefloreer",
"hete",
"eeu",
"totvC",
")",
".",
"Hierdie",
"periode",
"is",
"gekenmerk",
"deur",
"beduidende",
"intellektuele",
"en",
"kulturele",
"ontwikkelings",
"en",
"die",
"opkoms",
"van",
"die",
"belangrikste",
"filosofiese",
"skole",
"van",
"China",
",",
"Konfusianisme",
",",
"Legalisme",
"en",
"Daoïsme",
"asook",
"talle",
"ander",
"minder",
"invloedryke",
"skole",
".",
"Hierdie",
"filosofiese",
"tradisies",
"het",
"metafisiese",
",",
"politieke",
"en",
"etiese",
"teorieë",
"ontwikkel",
"soos",
"Tao",
",",
"Jin",
"en",
"jang",
",",
"Ren",
"en",
"Li",
",",
"wat",
"saam",
"met",
"die",
"Chinese",
"Boeddhisme",
"die",
"Koreaanse",
"filosofie",
",",
"die",
"Vietnamese",
"filosofie",
"en",
"die",
"Japannese",
"filosofie",
"(",
"wat",
"ook",
"die",
"inheemse",
"Shinto-tradisie",
"insluit",
")",
"direk",
"beïnvloed",
"het",
".",
"Boeddhisme",
"het",
"gedurende",
"die",
"Han-dinastievC",
"-nC",
")",
"in",
"China",
"aangekom",
",",
"deur",
"middel",
"van",
"'n",
"geleidelike",
"transmissie",
"deur",
"die",
"Syroete",
"en",
"deur",
"inheemse",
"invloede",
"verskillende",
"Chinese",
"vorme",
"(",
"soos",
"Chan",
"/",
"Zen",
")",
"ontwikkel",
"wat",
"versprei",
"het",
"oor",
"die",
"Oos-Asiatiese",
"kulturele",
"sfeer",
".",
"Gedurende",
"latere",
"Chinese",
"dinastieë",
"soos",
"die",
"Ming-dinastie1644",
")",
"sowel",
"as",
"in",
"die",
"Koreaanse",
"Joseon-dinastie1897",
")",
"het",
"'n",
"herlewende",
"Neo-Konfusianisme",
"onder",
"leiding",
"van",
"denkers",
"soos",
"Wang",
"Yangming1529",
")",
"die",
"dominante",
"denkskool",
"geword",
",",
"en",
"is",
"deur",
"die",
"keiserlike",
"staat",
"bevorder",
".",
"In",
"die",
"moderne",
"era",
"het",
"Chinese",
"denkers",
"idees",
"uit",
"die",
"Westerse",
"filosofie",
"opgeneem",
".",
"Chinese",
"Marxistiese",
"filosofie",
"het",
"ontwikkel",
"onder",
"die",
"invloed",
"van",
"Mao",
"Zedong",
",",
"terwyl",
"'n",
"Chinese",
"pragmatisme",
"onder",
"Hu",
"Shih",
"en",
"die",
"opkoms",
"van",
"Neo-Konfusianisme",
"deur",
"Xiong",
"Shili",
"beïnvloed",
"is",
".",
"Moderne",
"Japannese",
"denke",
"het",
"intussen",
"ontwikkel",
"onder",
"sterk",
"Westerse",
"invloede",
"soos",
"die",
"bestudering",
"van",
"die",
"Westerse",
"wetenskappe",
"(",
"Rangaku",
")",
"en",
"die",
"modernistiese",
"Meirokusha-intellektuele",
"samelewing",
"wat",
"voortvloei",
"uit",
"die",
"Europese",
"verligtingsgedagtes",
".",
"In",
"diete",
"eeu",
"het",
"die",
"staat",
"Shinto",
"en",
"ook",
"Japanese",
"nasionalisme",
"ontstaan",
".",
"Die",
"Kyoto-skool",
",",
"'n",
"invloedryke",
"en",
"unieke",
"Japannese",
"filosofiese",
"skool",
",",
"het",
"ontwikkel",
"uit",
"Westerse",
"fenomenologie",
"en",
"Middeleeuse",
"Japannese",
"Boeddhistiese",
"filosofie",
"soos",
"dié",
"van",
"Dogen",
".",
"Afrika",
"filosofie",
"Afrika",
"filosofie",
"is",
"filosofie",
"wat",
"geproduseer",
"word",
"deur",
"Afrikane",
",",
"filosofie",
"wat",
"Afrika-wêreldbeskouings",
",",
"idees",
"en",
"temas",
"aanbied",
",",
"of",
"filosofie",
"wat",
"spesifieke",
"Afrika-filosofiese",
"metodes",
"gebruik",
".",
"Die",
"moderne",
"Afrika-denke",
"is",
"besig",
"met",
"etnofilosofie",
",",
"veral",
"met",
"die",
"definisie",
"van",
"die",
"betekenis",
"van",
"Afrika",
"filosofie",
"en",
"die",
"unieke",
"eienskappe",
"daarvan",
"en",
"wat",
"dit",
"beteken",
"om",
"'n",
"Afrikaan",
"te",
"wees",
".",
"Gedurende",
"diee",
"eeu",
"het",
"die",
"Ethiopiese",
"filosofie",
"'n",
"robuuste",
"literêre",
"tradisie",
"ontwikkel",
"soos",
"deur",
"Zera",
"Yacob",
"geïllustreer",
".",
"'n",
"Ander",
"vroeë",
"Afrikaanse",
"filosoof",
"was",
"Anton",
"Wilhelm",
"Amo",
"(",
"ca.1759",
")",
"wat",
"'n",
"gerespekteerde",
"filosoof",
"in",
"Duitsland",
"geword",
"het",
".",
"Spesifieke",
"filosofiese",
"idees",
"in",
"Afrika",
"sluit",
"in",
"Ujamaa",
",",
"die",
"Bantoe-idee",
"van",
"'",
"Magte",
"'",
",",
"Négritude",
",",
"Pan-Afrikanisme",
"en",
"Ubuntu",
".",
"Hedendaagse",
"Afrika-denke",
"het",
"ook",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"professionele",
"filosofie",
"en",
"die",
"Africana-filosofie",
"gesien",
",",
"die",
"filosofiese",
"literatuur",
"van",
"die",
"Afrika-diaspora",
"wat",
"strome",
"soos",
"swart",
"eksistensialisme",
"deur",
"Afro-Amerikaners",
"insluit",
".",
"Sommige",
"moderne",
"Afrika-denkers",
"is",
"beïnvloed",
"deur",
"marxisme",
",",
"Afro-Amerikaanse",
"literatuur",
",",
"kritiese",
"teorie",
",",
"kritiese",
"rasteorie",
",",
"postkolonialisme",
"en",
"feminisme",
".",
"Inheemse",
"Amerikaanse",
"filosofie",
"Inheemse",
"Amerikaanse",
"filosofiese",
"denke",
"bestaan",
"uit",
"'n",
"wye",
"verskeidenheid",
"oortuigings",
"en",
"tradisies",
"tussen",
"verskillende",
"Amerikaanse",
"kulture",
".",
"Onder",
"sommige",
"Inheemse",
"Amerikaanse",
"gemeenskappe",
"is",
"daar",
"'n",
"geloof",
"in",
"'n",
"metafisiese",
"beginsel",
"wat",
"die",
"'",
"Groot",
"Gees",
"'",
"genoem",
"word",
"(",
"Siouan",
":",
"wakȟáŋ",
"tȟáŋka",
";",
"Algonquian",
":",
"gitche",
"manitou",
")",
".",
"'n",
"Ander",
"wyd",
"gedeelde",
"konsep",
"was",
"die",
"van",
"orenda",
"(",
"'geestelike",
"krag",
"'",
")",
".",
"Volgens",
"Whiteleyword",
"vir",
"die",
"inheemse",
"Amerikaanse",
"gemeenskappe",
"die",
"gees",
"krities",
"ingelig",
"deur",
"\"",
"transendentale",
"ervaring",
"(",
"drome",
",",
"visioene",
",",
"ensovoorts",
")",
",",
"sowel",
"as",
"deur",
"rede",
".",
"”",
"Die",
"praktyke",
"om",
"toegang",
"tot",
"hierdie",
"transendentale",
"ervarings",
"te",
"kry",
",",
"word",
"shamanisme",
"genoem",
".",
"'n",
"Ander",
"kenmerk",
"van",
"die",
"inheemse",
"Amerikaanse",
"wêreldbeskouings",
"was",
"die",
"uitbreiding",
"van",
"etiek",
"tot",
"nie-menslike",
"diere",
"en",
"plante",
".",
"In",
"Meso-Amerika",
"was",
"die",
"Asteke-filosofie",
"'n",
"intellektuele",
"tradisie",
"wat",
"ontwikkel",
"is",
"deur",
"individue",
"genaamd",
"Tlamatini",
"(",
"'",
"die",
"wat",
"iets",
"weet",
"'",
")",
"en",
"die",
"idees",
"daarvan",
"word",
"in",
"verskillende",
"Asteke-kodes",
"gehou",
".",
"Die",
"Asteke-wêreldbeskouing",
"stel",
"die",
"konsep",
"van",
"'n",
"uiteindelike",
"universele",
"energie",
"of",
"krag",
"genaamd",
"Ōmeteōtl",
"(",
"'",
"dualistiese",
"kosmiese",
"energie",
"'",
")",
"voor",
",",
"wat",
"'n",
"manier",
"gesoek",
"het",
"om",
"in",
"balans",
"te",
"leef",
"met",
"'n",
"voortdurend",
"veranderende",
",",
"'",
"gladde",
"'",
"wêreld",
".",
"Die",
"teorie",
"van",
"Teotl",
"kan",
"gesien",
"word",
"as",
"'n",
"vorm",
"van",
"panteïsme",
".",
"Asteek-filosowe",
"het",
"teorieë",
"oor",
"metafisika",
",",
"epistemologie",
",",
"waardes",
"en",
"estetika",
"ontwikkel",
".",
"Asteke-etiek",
"was",
"gefokus",
"op",
"die",
"soek",
"na",
"tlamatiliztli",
"(",
"'",
"kennis",
"'",
",",
"'",
"wysheid",
"'",
")",
"wat",
"gebaseer",
"was",
"op",
"matigheid",
"en",
"balans",
"in",
"alle",
"handelinge",
",",
"soos",
"in",
"die",
"Nahua-spreekwoord",
"\"",
"die",
"middelste",
"goed",
"is",
"nodig",
".",
"\"",
"Die",
"Inka-beskawing",
"het",
"ook",
"'n",
"elite-klas",
"filosoofgeleerdes",
"genoem",
",",
"die",
"Amawtakuna",
",",
"wat",
"belangrik",
"was",
"in",
"die",
"Inka-onderwysstelsel",
"as",
"onderwysers",
"van",
"godsdiens",
",",
"tradisie",
",",
"geskiedenis",
"en",
"etiek",
".",
"Sleutelkonsepte",
"van",
"die",
"Andes-denke",
"is",
"Yanantin",
"en",
"Masintin",
",",
"wat",
"'n",
"teorie",
"bevat",
"van",
"'",
"komplementêre",
"teenoorgesteldes",
"'",
"wat",
"polariteite",
"(",
"soos",
"manlik",
"/",
"vroulik",
",",
"donker",
"/",
"lig",
")",
"as",
"interafhanklike",
"dele",
"van",
"'n",
"harmonieuse",
"geheel",
"beskou",
".",
"Vroue",
"in",
"filosofie",
"Alhoewel",
"mans",
"oor",
"die",
"algemeen",
"die",
"filosofiese",
"diskoers",
"oorheers",
"het",
",",
"het",
"vrouefilosowe",
"dwarsdeur",
"die",
"geskiedenis",
"betrokke",
"geraak",
".",
"Antieke",
"voorbeelde",
"is",
"Hipparchia",
"van",
"Maroneia",
"(",
"aktief",
"ongeveervC",
")",
"en",
"Arete",
"van",
"Cyrene",
"(",
"aktieftote",
"eeu",
"vC",
")",
".",
"Sommige",
"vrouefilosowe",
"is",
"aanvaar",
"gedurende",
"die",
"Middeleeuse",
"en",
"moderne",
"eras",
",",
"maar",
"geeneen",
"het",
"deel",
"geword",
"van",
"die",
"Westerse",
"kanon",
"tot",
"in",
"diete",
"ente",
"eeu",
"toe",
"baie",
"mense",
"daarop",
"dui",
"dat",
"G.",
"E.",
"M",
".",
"Anscombe",
",",
"Hannah",
"Arendt",
",",
"Simone",
"de",
"Beauvoir",
"en",
"Susanne",
"Langer",
"die",
"kanon",
"binnegegaan",
"het",
".",
"In",
"die",
"vroeës",
"het",
"sommige",
"kolleges",
"en",
"universiteite",
"in",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"en",
"die",
"VSA",
"vroue",
"begin",
"toelaat",
"en",
"meer",
"vroulike",
"akademici",
"opgelewer",
".",
"Nietemin",
"dui",
"die",
"Amerikaanse",
"onderwysdepartemente",
"uit",
"die",
"negentigerjare",
"aan",
"dat",
"min",
"vroue",
"in",
"die",
"filosofie",
"beland",
"het",
",",
"en",
"dat",
"filosofie",
"een",
"van",
"die",
"minste",
"gelyke",
"geslagsverdeling",
"in",
"die",
"geesteswetenskappe",
"aandui",
",",
"terwyl",
"vroue",
"êrens",
"tussen",
"en",
"van",
"die",
"filosofiese",
"fakulteit",
"uitmaak",
"volgens",
"enkele",
"studies",
".",
"Velde",
"van",
"filosofie",
"Filosofiese",
"vraagstukke",
"kan",
"in",
"verskillende",
"velde",
"gegroepeer",
"word",
".",
"Hierdie",
"groeperings",
"laat",
"filosowe",
"toe",
"om",
"op",
"'n",
"stel",
"soortgelyke",
"onderwerpe",
"te",
"konsentreer",
"en",
"met",
"ander",
"denkers",
"wat",
"in",
"dieselfde",
"vrae",
"belangstel",
",",
"te",
"kommunikeer",
".",
"Die",
"groeperinge",
"vergemaklik",
"ook",
"filosofie",
"vir",
"studente",
"om",
"te",
"benader",
".",
"Studente",
"kan",
"die",
"basiese",
"beginsels",
"wat",
"by",
"een",
"aspek",
"van",
"die",
"veld",
"betrokke",
"is",
",",
"leer",
"sonder",
"om",
"oorweldig",
"te",
"word",
"met",
"die",
"hele",
"stel",
"filosofiese",
"teorieë",
".",
"Verskeie",
"bronne",
"bied",
"verskillende",
"skemas",
"van",
"kategorisering",
"aan",
".",
"Die",
"kategorieë",
"wat",
"in",
"hierdie",
"artikel",
"aangeneem",
"word",
",",
"streef",
"na",
"breedte",
"en",
"eenvoud",
".",
"Hierdie",
"vyf",
"hoofvertakkings",
"kan",
"in",
"ondervertakkings",
"geskei",
"word",
"en",
"elke",
"ondervertakking",
"bevat",
"baie",
"spesifieke",
"studierigtings",
":",
"Metafisika",
"en",
"epistemologie",
"Waardeteorie",
"Wetenskap",
",",
"logika",
"en",
"wiskunde",
"Geskiedenis",
"van",
"die",
"filosofie",
"Hierdie",
"indelings",
"is",
"nie",
"volledig",
"nie",
",",
"en",
"ook",
"nie",
"onderling",
"uitsluitend",
"nie",
".",
"(",
"'n",
"Filosoof",
"kan",
"spesialiseer",
"in",
"Kantiaanse",
"epistemologie",
",",
"of",
"Platoniese",
"estetika",
",",
"of",
"moderne",
"politieke",
"filosofie",
")",
".",
"Verder",
"oorvleuel",
"hierdie",
"filosofiese",
"ondersoeke",
"soms",
"met",
"mekaar",
"en",
"met",
"ander",
"navrae",
"soos",
"wetenskap",
",",
"godsdiens",
"of",
"wiskunde",
".",
"Epistemologie",
"Sien",
"hoofartikel",
"Epistemologie",
"Epistemologie",
"is",
"die",
"vertakking",
"van",
"die",
"filosofie",
"wat",
"kennis",
"bestudeer",
".",
"Epistemoloë",
"ondersoek",
"vermoedelike",
"bronne",
"van",
"kennis",
",",
"waaronder",
"perseptuele",
"ervaring",
",",
"rede",
",",
"geheue",
"en",
"getuienis",
".",
"Hulle",
"ondersoek",
"ook",
"vrae",
"oor",
"die",
"aard",
"van",
"waarheid",
",",
"geloof",
",",
"regverdiging",
"en",
"rasionaliteit",
".",
"Een",
"van",
"die",
"opvallendste",
"epistemologiese",
"debatte",
"in",
"die",
"vroeë",
"moderne",
"periode",
"was",
"tussen",
"empirisme",
"en",
"rasionalisme",
".",
"Empirisme",
"plaas",
"klem",
"op",
"waarnemingsbewyse",
"via",
"sensoriese",
"ervaring",
"as",
"die",
"bron",
"van",
"kennis",
".",
"Empirisme",
"word",
"geassosieer",
"met",
"'n",
"posteriori-kennis",
"wat",
"verkry",
"word",
"deur",
"ervaring",
"(",
"soos",
"wetenskaplike",
"kennis",
")",
".",
"Rasionalisme",
"plaas",
"klem",
"op",
"rede",
"as",
"'n",
"bron",
"van",
"kennis",
".",
"Rasionalisme",
"word",
"geassosieer",
"met",
"a",
"priori-kennis",
",",
"wat",
"onafhanklik",
"is",
"van",
"ervaring",
"(",
"soos",
"logika",
"en",
"wiskunde",
")",
".",
"Filosofiese",
"skeptisisme",
",",
"wat",
"sommige",
"of",
"alle",
"aansprake",
"op",
"kennis",
"betwyfel",
",",
"was",
"dwarsdeur",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"filosofie",
"'n",
"onderwerp",
"van",
"belang",
".",
"Filosofiese",
"skeptisisme",
"dateer",
"duisende",
"jare",
"terug",
"uit",
"antieke",
"filosowe",
"soos",
"Pyrrho",
"van",
"Elis",
",",
"en",
"verskyn",
"prominent",
"in",
"die",
"werke",
"van",
"die",
"moderne",
"filosowe",
"René",
"Descartes",
"en",
"David",
"Hume",
".",
"Skeptisisme",
"is",
"'n",
"sentrale",
"onderwerp",
"in",
"hedendaagse",
"epistemologiese",
"debatte",
".",
"Een",
"sentrale",
"debat",
"in",
"die",
"hedendaagse",
"epistemologie",
"is",
"oor",
"die",
"voorwaardes",
"wat",
"nodig",
"is",
"vir",
"'n",
"opvatting",
"om",
"as",
"kennis",
"gereken",
"te",
"word",
",",
"wat",
"waarheid",
"en",
"regverdiging",
"kan",
"insluit",
".",
"Hierdie",
"debat",
"was",
"grotendeels",
"die",
"resultaat",
"van",
"pogings",
"om",
"die",
"Gettier-probleem",
"op",
"te",
"los",
".",
"'n",
"Ander",
"algemene",
"onderwerp",
"van",
"kontemporêre",
"debatte",
"is",
"die",
"terugvalprobleem",
",",
"wat",
"voorkom",
"wanneer",
"jy",
"probeer",
"om",
"enige",
"opvatting",
",",
"stelling",
"of",
"voorstel",
"te",
"bewys",
"of",
"te",
"regverdig",
".",
"Die",
"probleem",
"is",
"dat",
"die",
"bron",
"van",
"die",
"regverdiging",
"ookal",
"mag",
"wees",
",",
"die",
"bron",
"moet",
"óf",
"sonder",
"regverdiging",
"wees",
"(",
"in",
"welke",
"geval",
"dit",
"as",
"'n",
"arbitrêre",
"grondslag",
"vir",
"geloof",
"moet",
"beskou",
"word",
")",
",",
"of",
"dit",
"moet",
"'n",
"verdere",
"regverdiging",
"hê",
"(",
"in",
"welke",
"geval",
"die",
"regverdiging",
"óf",
"moet",
"wees",
"die",
"resultaat",
"van",
"sirkulêre",
"redenering",
",",
"soos",
"in",
"samehang",
",",
"of",
"die",
"resultaat",
"van",
"'n",
"oneindige",
"terugval",
",",
"soos",
"in",
"oneindigheid",
")",
".",
"Metafisika",
"Sien",
"hoofartikel",
"Metafisika",
"Metafisika",
"is",
"die",
"bestudering",
"van",
"die",
"algemeenste",
"kenmerke",
"van",
"die",
"werklikheid",
",",
"soos",
"bestaan",
",",
"tyd",
",",
"voorwerpe",
"en",
"hul",
"eienskappe",
",",
"omvang",
"en",
"hul",
"dele",
",",
"gebeure",
",",
"prosesse",
"en",
"oorsaak",
"en",
"die",
"verhouding",
"tussen",
"gees",
"en",
"liggaam",
".",
"Metafisika",
"sluit",
"kosmologie",
"in",
",",
"die",
"bestudering",
"van",
"die",
"wêreld",
"in",
"sy",
"geheel",
"en",
"ontologie",
",",
"die",
"studie",
"van",
"wese",
".",
"'n",
"Groot",
"besprekingspunt",
"is",
"tussen",
"realisme",
",",
"wat",
"die",
"standpunt",
"handhaaf",
"dat",
"daar",
"entiteite",
"is",
"wat",
"onafhanklik",
"van",
"hul",
"geestelike",
"persepsie",
"bestaan",
"en",
"idealisme",
",",
"wat",
"meen",
"dat",
"die",
"werklikheid",
"geestelik",
"gekonstrueer",
"of",
"andersins",
"immaterieel",
"is",
".",
"Metafisika",
"fokus",
"op",
"die",
"onderwerp",
"van",
"identiteit",
".",
"Essensie",
"is",
"die",
"stel",
"eienskappe",
"wat",
"'n",
"objek",
"maak",
"wat",
"dit",
"fundamenteel",
"is",
"en",
"waarsonder",
"dit",
"sy",
"identiteit",
"verloor",
"terwyl",
"'n",
"geluk",
"'n",
"eienskap",
"is",
"wat",
"die",
"voorwerp",
"het",
",",
"waarsonder",
"die",
"voorwerp",
"steeds",
"sy",
"identiteit",
"kan",
"behou",
".",
"Die",
"konkrete",
"is",
"voorwerpe",
"wat",
"beweer",
"word",
"dat",
"hulle",
"in",
"ruimte",
"en",
"tyd",
"bestaan",
",",
"in",
"teenstelling",
"met",
"abstrakte",
"voorwerpe",
",",
"soos",
"getalle",
"en",
"universele",
"beginsels",
",",
"wat",
"eienskappe",
"is",
"wat",
"gehou",
"word",
"deur",
"veelvuldige",
"besonderhede",
",",
"soos",
"rooiheid",
"of",
"geslag",
".",
"Die",
"tipe",
"bestaan",
",",
"indien",
"enige",
",",
"van",
"universele",
"beginsels",
"en",
"abstrakte",
"voorwerpe",
"is",
"'n",
"debatspunt",
".",
"Logika",
"Sien",
"hoofartikel",
"Logika",
"Logika",
"is",
"die",
"studie",
"van",
"redenasie",
"en",
"argumente",
".",
"Deduktiewe",
"redenasie",
"is",
"wanneer",
"gevolgtrekkings",
"onvermydelik",
"geïmpliseer",
"word",
",",
"gegewe",
"sekere",
"uitgangspunte",
".",
"Afleidingsreëls",
"word",
"gebruik",
"om",
"gevolgtrekkings",
"soos",
"modus",
"ponens",
"af",
"te",
"lei",
",",
"waar",
"gegee",
"word",
"dat",
"\"",
"A",
"\"",
"en",
"\"",
"As",
"A",
"dan",
"B",
"\"",
",",
"dan",
"moet",
"\"",
"B",
"\"",
"afgelei",
"word",
".",
"Omdat",
"gesonde",
"redenering",
"'n",
"noodsaaklike",
"element",
"van",
"alle",
"wetenskappe",
",",
"sosiale",
"wetenskappe",
"en",
"geesteswetenskappe",
",",
"is",
",",
"het",
"logika",
"'n",
"formele",
"wetenskap",
"geword",
".",
"Subvelde",
"sluit",
"in",
"wiskundige",
"logika",
",",
"filosofiese",
"logika",
",",
"modale",
"logika",
",",
"berekeningslogika",
"en",
"nie-klassieke",
"logika",
".",
"'n",
"Belangrike",
"vraag",
"in",
"die",
"filosofie",
"van",
"wiskunde",
"is",
"of",
"wiskundige",
"entiteite",
"objektief",
"is",
"en",
"ontdek",
"word",
",",
"wat",
"wiskundige",
"realisme",
"genoem",
"word",
",",
"of",
"uitgedink",
"word",
",",
"wat",
"wiskundige",
"antirealisme",
"genoem",
"word",
".",
"Sien",
"ook",
"Ontologie",
"Etiek",
"Estetika",
"Empirisme",
"Fenomenologie",
"Idealisme",
"Logiese",
"Positivisme",
"Kritiese",
"teorie",
"Kritiese",
"denke",
"Wetenskapsfilosofie",
"Taalfilosofie",
"Prosesfilosofie",
"Rasionalisme",
"Nominalisme",
"Logika",
"Antieke",
"filosofie",
"Politieke",
"filosofie",
"Geestesfilosofie",
"(",
"\"",
"philosophy",
"of",
"mind",
"\"",
")",
"Filosofiese",
"denkbewegings",
"Moderne",
"filosofie",
"Oosterse",
"filosofie",
"Westerse",
"filosofie",
"Filosofie",
"van",
"kunsmatige",
"intelligensie",
"Verwysings",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"filosowe",
"Eksterne",
"skakels",
"Wikisource",
"by",
"Wikiboeke"
] |
90 | https://af.wikipedia.org/wiki/Fisika | Fisika | Fisika (uit Antieke Grieks: φυσική (ἐπιστήμη) phusikḗ (epistḗmē) "natuurkennis", van φύσις phúsis "natuur") is die wetenskap van die natuur in die breedste sin. Fisici bestudeer die gedrag en eienskappe van materie in ’n groot verskeidenheid verbande, wat wissel van die subatomiese deeltjies wat die boustene van alle gewone materie is (deeltjiefisika) tot die gedrag van die materiële heelal as ’n geheel (kosmologie).
Sommige van die eienskappe wat in fisika bestudeer word, is geldig vir “alle” materiële stelsels, soos die behoud van energie. Na sulke eienskappe word dikwels verwys as die "wette van fisika". Fisika word somtyds 'n “fundamentele wetenskap” genoem, aangesien elkeen van die ander natuurwetenskappe (biologie, chemie, geologie, ens.) te doen het met sekere soorte materiële stelsels wat die wette van fisika gehoorsaam. Chemie is byvoorbeeld die wetenskap van molekules en die chemikalieë wat hulle vorm. Die eienskappe van ’n chemikalie word bepaal deur die eienskappe van die onderliggende molekules wat akkuraat beskryf kan word deur velde van fisika soos kwantummeganika, termodinamika en elektromagnetisme.
Fisika is ook nou verwant aan wiskunde. Fisiese teorieë word amper altyd uitgedruk deur gebruik te maak van wiskundige vergelykings, en die wiskunde wat betrokke is, is in die algemeen ingewikkelder as in die ander wetenskappe.
Die verskil tussen fisika en wiskunde is dat fisika hom hoofsaaklik bemoei met beskrywings van die materiële wêreld, terwyl wiskunde hoofsaaklik gemoeid is met die abstrakte patrone wat nie noodwendig daarop van toepassing is nie. Die onderskeid is nie altyd voor die hand liggend nie. Daar is 'n breë navorsingsveld tussen fisika en wetenskap wat bekend staan as wiskundige fisika, wat hom toewy op die ontwikkeling van wiskundige strukture van fisiese teorieë.
Oorsig van fisikanavorsing
Teoretiese en eksperimentele fisika
Fisikanavorsing verskil van dié van ander wetenskappe ten opsigte van die skeiding van teorie en eksperiment. Sedert die 20ste eeu het die meeste individuele fisici gespesialiseer in óf teoretiese fisika óf eksperimentele fisika, en min van hulle was al suksesvol in albei terreine. In teenstelling daarmee was amper al die suksesvolle teoretici in biologie en chemie ook eksperimenteerders gewees.
Rofweg gesproke is die doel van teoretici om teorieë te ontwikkel wat die bestaande eksperimentele resultate verduidelik en om toekomstige resultate te voorspel, terwyl eksperimenteerders eksperimente bedink en uitvoer om die teoriese voorspellings te toets. Alhoewel teorie en eksperiment apart ontwikkel word, is hulle sterk afhanklik van mekaar. Vooruitgang in fisika geskied dikwels wanneer eksperimenteerders ontdekkings maak wat nie deur die bestaande teorieë verduidelik kan word nie en dus die formulering van nuwe teorieë noodsaak. In die afwesigheid van eksperimente slaan teoretiese navorsing dikwels die verkeerde koers in; dit is van die kritiek wat dikwels gelewer word op die M-teorie, 'n gewilde teorie in hoë-energiefisika waarvoor nog geen praktiese eksperimentele toets bedink is nie.
Sentrale teorieë van fisika
Terwyl fisika hom bemoei met 'n uiters groot verskeidenheid stelsels, is daar sekere teorieë wat van toepassing is op fisika in sy geheel en nie beperk is tot 'n enkele veld nie. Elkeen van die teorieë word basies as korrek aanvaar met 'n sekere terein waarvoor dit geldig is. Die teorie van klassieke meganika beskryf byvoorbeeld die beweging van voorwerpe akkuraat op voorwaarde dat hulle baie groter as atome is en teen 'n snelheid baie laer as die ligsnelheid beweeg. Hierdie teorieë bly steeds velde waarop aktiewe navorsing gedoen word; 'n merkwaardige aspek van klassieke meganika bekend as chaos is byvoorbeeld in die 20ste eeu ontdek, drie eeue ná Isaac Newton dit geformuleer het. Min fisici verwag egter dat enige van die teorieë fundamenteel misleidend bewys gaan word en daarom word hulle as basis gebruik vir navorsing in meer gespesialiseerde onderwerpe en word dit algemeen van enige huidige fisikastudent ongeag sy spesialisgebied verwag om goed vertroud te wees met al die teorieë.
Navorsingsvelde van fisika
Hedendaagse navorsing in fisika word verdeel in verskeie velde wat verskillende aspekte van materie bestudeer. Gekondenseerdematerie-fisika, wat algemeen beskou word as die grootste enkele fisikaveld, is bemoei met die studie van hoe die massaeienskappe van materie, soos gewone vastestowwe en vloeistowwe, teweeggebring word vanuit die eienskappe en interaksies van die atome waaruit dit opgebou is. Die veld van atoom-, molekulêre en optiese fisika het te doen met die gedrag van individuele atome en molekules en in die besondere wyses waarop hulle lig absorbeer en uitstraal. Deeltjiefisika is bemoeid met die eienskappe van subatomiese deeltjies wat baie kleiner as atome is en sluit die elementêre deeltjies in waaruit alle materie opgebou is. Laastens is daar die veld van astrofisika, wat die wette van fisika toepas om sterrekundige verskynsels te verklaat wat wissel van die Son en ander voorwerpe in die Sonnestelsel tot die heelal in sy geheel.
Verwante velde
Baie navorsingsgebiede bestaan waar fisika verweef is met ander dissiplines. Die verreikende veld van biofisika hou verband met die rol wat die fisikabeginsels speel in biologiese stelsels. In kwantumchemie word bestudeer hoe die kwantummeganikateorie aanleiding gee tot die chemiese gedrag van atome en molekules. Sommige van die vakgebiede word hieronder gelys.
Akoestiek, sterrekunde, biofisika, berekeningsfisika, elektronika, ingenieurswese, geofisika, materiaalkunde, mediese fisika, fisiese chemie, voertuigdinamika
Buitengewone teorieë
Koue fusie, dinamiese swaartekragteorie, liggewende eter, orgoonenergie
Geskiedenis
Sedert antieke tye het mense die gedrag van materie probeer verstaan: hoekom voorwerpe wat nie ondersteun word nie grond toe val, hoekom verskillende materiale verskillende eienskappe het ensovoorts. Die aard van die heelal was ook 'n raaisel, soos die vorm van die Aarde en die gedrag van hemelliggame soos die Son en die Maan. Verskeie teorieë is voorgestel waarvan die meeste verkeerd was. Hierdie teorieë was grootliks filosofies gegrond en is nooit bevestig deur sistematies eksperimentele toetsing soos wat vandag gewild is nie. Daar was uitsonderings: die Griekse denker Archimedes het byvoorbeeld baie kwantitatiewe beskrywings van meganika en hidrostatika korrek afgelei.
In die vroeë 17de eeu was Galileo 'n baanbreker in die gebruik van eksperimente om fisikateorieë te bevestig. Hy het verskeie dinamikateorieë suksesvol geformuleer en getoets, in besonder die wet van traagheid. In 1687 het Newton die Principia Mathematica gepubliseer waarin hy twee omvattende en suksesvolle teorieë uiteensit: Newton se bewegingswette, waaruit die klassieke meganika voortspruit, en Newton se swaartekragwet, wat die fundamentele wisselwerking beskryf. Albei teorieë is in eksperimente bewys. Die Principia het ook verskeie teorieë oor vloeidinamika ingesluit. Klassieke meganika is uitvoerig uitgebrei deur Lagrange, Hamilton en ander wat nuwe formulerings, beginsels en resultate bedink het. Die swaartekragwet het die veld van astrofisika, wat die sterrekundige verskynsels deur middel van fisiese teorieë beskryf, begin.
Van die 18de eeu af is termodinamika deur Boyle, Young en vele ander ontwikkel. In 1733 het Bernoulli statistiese argumente tesame met klassieke meganika gebruik om termodinamiese resultate af te lei en het sodoende die vakgebied van statistiese meganika begin. In 1798 het Thompson die omsetting van meganiese werking na warmte gedemonstreer en in 1847 het Joule die wet oor die behoud van energie (in die vorm van warmte asook meganiese energie) geformuleer.
Die gedrag van elektrisiteit en magnetisme is deur Faraday, Ohm, Ampère en ander bestudeer. In 1855 het Maxwell die twee verskynsels verenig in 'n enkele teorie van elektromagnetisme soos beskryf deur Maxwell se vergelykings. 'n Voorspelling van die teorie was dat lig 'n elektromagnetiese golf is.
In 1895 het Röntgen X-strale ontdek wat later geblyk het 'n hoëfrekwensie elektromagnetiese straling te wees. Radio-aktiwiteit is in 1896 deur Henri Becquerel ontdek en verder deur Marie Curie, Pierre Curie en ander bestudeer. Dit het die vakgebied van kernfisika ingelui.
In 1897 het Thomson die elektron, die elementêre deeltjie wat elektriese stroom in stroombane dra, ontdek. In 1904 het hy die eerste model van die atoom voorgestel.
In 1905 het Albert Einstein die teorie van spesiale relatiwiteit geformuleer wat ruimte en tyd tot 'n enkele entiteit, ruimtetyd, saamgesnoer het. Relatiwiteit skryf 'n ander omskakeling tussen verwysingsraamwerke voor as die klassieke meganika; dit het die ontwikkelling van relatiwistiese meganika as vervanging vir klassieke meganika genoodsaak.
In die bestek van (relatief) lae snelhede stem die twee teorieë ooreen. In 1915 het Einstein spesiale relatiwiteit uitgebrei om swaartekrag met die algemene relatiwiteitsteorie te verduidelik wat Newton se swaartekragwet vervang. In die bestek van lae massas en energieë stem die teorieë ooreen.
In 1911 het Rutherford uit verstrooiingseksperimente afgelei dat daar in atome 'n kompakte kern met positief gelaaide boustene genaamd protone bestaan. Neutrone, die neutrale boustene van die kern, is in 1932 deur Chadwick ontdek.
Aan die begin van 1900 het Planck, Einstein, Bohr en ander kwantumteorieë ontwikkel om verskeie afwykings in eksperimentele resultate te verduidelik deur die bekendstelling van diskrete energievlakke.
In 1925 het Heisenberg en Schrödinger in 1926 Dirac kwantummeganika geformuleer wat die voorafgaande kwantumteorieë verduidelik het. In kwantummeganika is die resultaat van fisiese metings inherent waarskynlikheidsgebonde; die teorie beskryf die berekening van hierdie waarskynlikhede. Dit beskryf ook die gedrag van materie vir klein afstandskale.
Kwantummeganika het ook die teoretiese gereedskap verskaf vir gekondenseerdematerie-fisika, wat die gedrag van vaste- en vloeistowwe bestudeer, insluitende verskynsels soos kristalstrukture, halfgeleiding en supergeleiding. Die baanbrekers op die gebied van gekondenseerdematerie-fisika sluit Bloch in wat die kwantummeganiese beskrywing van die gedrag van elektrone in kristalstrukture in 1928 geformuleer het.
In die Tweede Wêreldoorlog is navorsing deur albei strydende partye gedoen oor kernfisika met die doel om 'n atoombom te maak. Die Duitse poging, deur Heisenberg gelei, het nie geslaag nie, maar die Geallieerdes se Manhattan-projek het die doelwit bereik. In 1942 het Fermi in Amerika die eerste mensgemaakte kernkettingreaksie veroorsaak, en in 1945 is die wêreld se eerste atoombom ontplof naby Alamogordo, Nieu-Meksiko.
Die kwantumveldteorie is geformuleer om kwantummeganika uit te brei sodat dit kan aanpas by spesiale relatiwiteit. Dit het sy moderne vorm bereik in die laat 1940's met werk wat deur Feynman, Schwinger, Tomonaga, en Dyson gedoen is. Hulle het die kwantumelektrodinamika-teorie geformuleer wat elektromagnetiese interaksie beskryf.
Die kwantumveldteorie het die raamwerk daargestel vir moderne deeltjiefisika, waarin die basiese natuurkragte en elementêre deeltjies bestudeer word. In 1954 het Yang en Mills 'n klas yktoerieë ontwikkel wat die raamwerk vir die Standaardmodel daargestel het. Die Standaardmodel, wat in 1970 voltooi is, beskryf amper al die elementêre deeltjies wat nog waargeneem is suksesvol. Op 14 Maart 2013 is die bestaan van die Higgsboson tentatief deur die Europese Organisasie vir Kernnavorsing (CERN) bevestig nadat dit waarskynlik die vorige jaar ontdek is.
Die Verenigde Nasies het die jaar 2005 tot die Wêreld se Fisikajaar verklaar.
Toekomstige wendinge
Met ingang van 2004 gaan navorsing in fisika op 'n wye front voort. In gekondenseerdematerie-fisika is die grootste teoretiese vraagstuk die verduideliking van hoëtemperatuur-supergeleiding. Groot pogings, hoofsaaklik eksperimenteel, word aangewend om werkbare spintronika en kwantumrekenaars te maak.
In deeltjiefisika is die eerste bewysstukke gevind dat daar verskynsels is wat nie net deur die Standaardmodel verduidelik kan word nie. Die belangrikste hiervan is aanduidings dat neutrino's 'n massa van groter as nul het. Dit lyk of hierdie eksperimentele resultate 'n ou vraagstuk oor die Son oplos. Die fisika van neutrino's met massa is tans 'n gebied waarop aktiewe teoretiese en eksperimentele navorsing gedoen word.
Teoretiese pogings wat al ’n halwe eeu duur om kwantummeganika en algemene relatiwiteit te verenig in 'n enkele teorie van kwantumswaartekrag, het nog geen vrugte afgewerp nie. Die belangrikste kandidate vir ’n teorie van alles is tans die M-teorie.
Baie sterrekundige verskynsels moet nog verklaar word, insluitende die bestaan van ultrahoë-energie kosmiese straling en die afwykende rotasietempo van sterrestelsels. Teorieë wat voorgestel is om hierdie probleme op te los sluit in dubbele spesiale relatiwiteit, aangepaste Newton-dinamika, en die bestaan van donker materie. Verder is baie van die kosmologiese voorspellings van die laaste paar dekades weerlê deur bewyse dat die uitdying van die heelal besig is om te versnel.
In hul haas om hoë-energie-, kwantum- en sterrekundige fisikaprobleme op te los is alledaagse fisika agterweë gelaat. Ingewikkelde probleme wat lyk of hulle deur die slim toepassing van dinamika en meganika opgelos kan word, bly steeds grootliks onopgelos.
Verwysings
Voorgestelde leeswerk
Feynman, Richard, The Character of Physical Law, Random House (Modern Library), 1994, hardcover, 192 pages, ISBN 0-679-60127-9
Feynman, Richard en Leighton, Sands, The Feynman Lectures on Physics, Addison-Wesley 1970, 3 volumes, paperback, ISBN 0-201-02115-3. Hardeband gedenkuitgawe, 1989, ISBN 0-201-50064-7
Landau, Lev Davidovich et. al., Course of Theoretical Physics, Butterworth-Heinemann, 1976, 10 volumes, sagteband, ISBN 0-7506-2896-0
Walker, Jearl, The Flying Circus of Physics, Wiley, 1977, sagteband, 312 pages, ISBN 0-471-02984-X
Eksterne skakels
sci.physics Die Usenet-fisikanuusgroep.
Usenet Fisika GV.
World of Physics. 'n Aanlyn Engelse ensiklopediese fisikawoordeboek.
HyperPhysics. 'n Aanlyn "ontdekkingsreis" in fisika.
Die Nobelprys vir Fisika 1901-2000 . Webwerf vir die Nobelprys vir Fisika.
Physics.org. Webportaal deur die Institute of Physics.
AIP.org Webwerf van die American Institute of Physics. | [
"Fisika",
"(",
"uit",
"Antieke",
"Grieks",
":",
"φυσική",
"(",
"ἐπιστήμη",
")",
"phusikḗ",
"(",
"epistḗmē",
")",
"\"",
"natuurkennis",
"\"",
",",
"van",
"φύσις",
"phúsis",
"\"",
"natuur",
"\"",
")",
"is",
"die",
"wetenskap",
"van",
"die",
"natuur",
"in",
"die",
"breedste",
"sin",
".",
"Fisici",
"bestudeer",
"die",
"gedrag",
"en",
"eienskappe",
"van",
"materie",
"in",
"’n",
"groot",
"verskeidenheid",
"verbande",
",",
"wat",
"wissel",
"van",
"die",
"subatomiese",
"deeltjies",
"wat",
"die",
"boustene",
"van",
"alle",
"gewone",
"materie",
"is",
"(",
"deeltjiefisika",
")",
"tot",
"die",
"gedrag",
"van",
"die",
"materiële",
"heelal",
"as",
"’n",
"geheel",
"(",
"kosmologie",
")",
".",
"Sommige",
"van",
"die",
"eienskappe",
"wat",
"in",
"fisika",
"bestudeer",
"word",
",",
"is",
"geldig",
"vir",
"“alle”",
"materiële",
"stelsels",
",",
"soos",
"die",
"behoud",
"van",
"energie",
".",
"Na",
"sulke",
"eienskappe",
"word",
"dikwels",
"verwys",
"as",
"die",
"\"",
"wette",
"van",
"fisika",
"\"",
".",
"Fisika",
"word",
"somtyds",
"'n",
"“fundamentele",
"wetenskap”",
"genoem",
",",
"aangesien",
"elkeen",
"van",
"die",
"ander",
"natuurwetenskappe",
"(",
"biologie",
",",
"chemie",
",",
"geologie",
",",
"ens",
".",
")",
"te",
"doen",
"het",
"met",
"sekere",
"soorte",
"materiële",
"stelsels",
"wat",
"die",
"wette",
"van",
"fisika",
"gehoorsaam",
".",
"Chemie",
"is",
"byvoorbeeld",
"die",
"wetenskap",
"van",
"molekules",
"en",
"die",
"chemikalieë",
"wat",
"hulle",
"vorm",
".",
"Die",
"eienskappe",
"van",
"’n",
"chemikalie",
"word",
"bepaal",
"deur",
"die",
"eienskappe",
"van",
"die",
"onderliggende",
"molekules",
"wat",
"akkuraat",
"beskryf",
"kan",
"word",
"deur",
"velde",
"van",
"fisika",
"soos",
"kwantummeganika",
",",
"termodinamika",
"en",
"elektromagnetisme",
".",
"Fisika",
"is",
"ook",
"nou",
"verwant",
"aan",
"wiskunde",
".",
"Fisiese",
"teorieë",
"word",
"amper",
"altyd",
"uitgedruk",
"deur",
"gebruik",
"te",
"maak",
"van",
"wiskundige",
"vergelykings",
",",
"en",
"die",
"wiskunde",
"wat",
"betrokke",
"is",
",",
"is",
"in",
"die",
"algemeen",
"ingewikkelder",
"as",
"in",
"die",
"ander",
"wetenskappe",
".",
"Die",
"verskil",
"tussen",
"fisika",
"en",
"wiskunde",
"is",
"dat",
"fisika",
"hom",
"hoofsaaklik",
"bemoei",
"met",
"beskrywings",
"van",
"die",
"materiële",
"wêreld",
",",
"terwyl",
"wiskunde",
"hoofsaaklik",
"gemoeid",
"is",
"met",
"die",
"abstrakte",
"patrone",
"wat",
"nie",
"noodwendig",
"daarop",
"van",
"toepassing",
"is",
"nie",
".",
"Die",
"onderskeid",
"is",
"nie",
"altyd",
"voor",
"die",
"hand",
"liggend",
"nie",
".",
"Daar",
"is",
"'n",
"breë",
"navorsingsveld",
"tussen",
"fisika",
"en",
"wetenskap",
"wat",
"bekend",
"staan",
"as",
"wiskundige",
"fisika",
",",
"wat",
"hom",
"toewy",
"op",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"wiskundige",
"strukture",
"van",
"fisiese",
"teorieë",
".",
"Oorsig",
"van",
"fisikanavorsing",
"Teoretiese",
"en",
"eksperimentele",
"fisika",
"Fisikanavorsing",
"verskil",
"van",
"dié",
"van",
"ander",
"wetenskappe",
"ten",
"opsigte",
"van",
"die",
"skeiding",
"van",
"teorie",
"en",
"eksperiment",
".",
"Sedert",
"diete",
"eeu",
"het",
"die",
"meeste",
"individuele",
"fisici",
"gespesialiseer",
"in",
"óf",
"teoretiese",
"fisika",
"óf",
"eksperimentele",
"fisika",
",",
"en",
"min",
"van",
"hulle",
"was",
"al",
"suksesvol",
"in",
"albei",
"terreine",
".",
"In",
"teenstelling",
"daarmee",
"was",
"amper",
"al",
"die",
"suksesvolle",
"teoretici",
"in",
"biologie",
"en",
"chemie",
"ook",
"eksperimenteerders",
"gewees",
".",
"Rofweg",
"gesproke",
"is",
"die",
"doel",
"van",
"teoretici",
"om",
"teorieë",
"te",
"ontwikkel",
"wat",
"die",
"bestaande",
"eksperimentele",
"resultate",
"verduidelik",
"en",
"om",
"toekomstige",
"resultate",
"te",
"voorspel",
",",
"terwyl",
"eksperimenteerders",
"eksperimente",
"bedink",
"en",
"uitvoer",
"om",
"die",
"teoriese",
"voorspellings",
"te",
"toets",
".",
"Alhoewel",
"teorie",
"en",
"eksperiment",
"apart",
"ontwikkel",
"word",
",",
"is",
"hulle",
"sterk",
"afhanklik",
"van",
"mekaar",
".",
"Vooruitgang",
"in",
"fisika",
"geskied",
"dikwels",
"wanneer",
"eksperimenteerders",
"ontdekkings",
"maak",
"wat",
"nie",
"deur",
"die",
"bestaande",
"teorieë",
"verduidelik",
"kan",
"word",
"nie",
"en",
"dus",
"die",
"formulering",
"van",
"nuwe",
"teorieë",
"noodsaak",
".",
"In",
"die",
"afwesigheid",
"van",
"eksperimente",
"slaan",
"teoretiese",
"navorsing",
"dikwels",
"die",
"verkeerde",
"koers",
"in",
";",
"dit",
"is",
"van",
"die",
"kritiek",
"wat",
"dikwels",
"gelewer",
"word",
"op",
"die",
"M-teorie",
",",
"'n",
"gewilde",
"teorie",
"in",
"hoë-energiefisika",
"waarvoor",
"nog",
"geen",
"praktiese",
"eksperimentele",
"toets",
"bedink",
"is",
"nie",
".",
"Sentrale",
"teorieë",
"van",
"fisika",
"Terwyl",
"fisika",
"hom",
"bemoei",
"met",
"'n",
"uiters",
"groot",
"verskeidenheid",
"stelsels",
",",
"is",
"daar",
"sekere",
"teorieë",
"wat",
"van",
"toepassing",
"is",
"op",
"fisika",
"in",
"sy",
"geheel",
"en",
"nie",
"beperk",
"is",
"tot",
"'n",
"enkele",
"veld",
"nie",
".",
"Elkeen",
"van",
"die",
"teorieë",
"word",
"basies",
"as",
"korrek",
"aanvaar",
"met",
"'n",
"sekere",
"terein",
"waarvoor",
"dit",
"geldig",
"is",
".",
"Die",
"teorie",
"van",
"klassieke",
"meganika",
"beskryf",
"byvoorbeeld",
"die",
"beweging",
"van",
"voorwerpe",
"akkuraat",
"op",
"voorwaarde",
"dat",
"hulle",
"baie",
"groter",
"as",
"atome",
"is",
"en",
"teen",
"'n",
"snelheid",
"baie",
"laer",
"as",
"die",
"ligsnelheid",
"beweeg",
".",
"Hierdie",
"teorieë",
"bly",
"steeds",
"velde",
"waarop",
"aktiewe",
"navorsing",
"gedoen",
"word",
";",
"'n",
"merkwaardige",
"aspek",
"van",
"klassieke",
"meganika",
"bekend",
"as",
"chaos",
"is",
"byvoorbeeld",
"in",
"diete",
"eeu",
"ontdek",
",",
"drie",
"eeue",
"ná",
"Isaac",
"Newton",
"dit",
"geformuleer",
"het",
".",
"Min",
"fisici",
"verwag",
"egter",
"dat",
"enige",
"van",
"die",
"teorieë",
"fundamenteel",
"misleidend",
"bewys",
"gaan",
"word",
"en",
"daarom",
"word",
"hulle",
"as",
"basis",
"gebruik",
"vir",
"navorsing",
"in",
"meer",
"gespesialiseerde",
"onderwerpe",
"en",
"word",
"dit",
"algemeen",
"van",
"enige",
"huidige",
"fisikastudent",
"ongeag",
"sy",
"spesialisgebied",
"verwag",
"om",
"goed",
"vertroud",
"te",
"wees",
"met",
"al",
"die",
"teorieë",
".",
"Navorsingsvelde",
"van",
"fisika",
"Hedendaagse",
"navorsing",
"in",
"fisika",
"word",
"verdeel",
"in",
"verskeie",
"velde",
"wat",
"verskillende",
"aspekte",
"van",
"materie",
"bestudeer",
".",
"Gekondenseerdematerie-fisika",
",",
"wat",
"algemeen",
"beskou",
"word",
"as",
"die",
"grootste",
"enkele",
"fisikaveld",
",",
"is",
"bemoei",
"met",
"die",
"studie",
"van",
"hoe",
"die",
"massaeienskappe",
"van",
"materie",
",",
"soos",
"gewone",
"vastestowwe",
"en",
"vloeistowwe",
",",
"teweeggebring",
"word",
"vanuit",
"die",
"eienskappe",
"en",
"interaksies",
"van",
"die",
"atome",
"waaruit",
"dit",
"opgebou",
"is",
".",
"Die",
"veld",
"van",
"atoom-",
",",
"molekulêre",
"en",
"optiese",
"fisika",
"het",
"te",
"doen",
"met",
"die",
"gedrag",
"van",
"individuele",
"atome",
"en",
"molekules",
"en",
"in",
"die",
"besondere",
"wyses",
"waarop",
"hulle",
"lig",
"absorbeer",
"en",
"uitstraal",
".",
"Deeltjiefisika",
"is",
"bemoeid",
"met",
"die",
"eienskappe",
"van",
"subatomiese",
"deeltjies",
"wat",
"baie",
"kleiner",
"as",
"atome",
"is",
"en",
"sluit",
"die",
"elementêre",
"deeltjies",
"in",
"waaruit",
"alle",
"materie",
"opgebou",
"is",
".",
"Laastens",
"is",
"daar",
"die",
"veld",
"van",
"astrofisika",
",",
"wat",
"die",
"wette",
"van",
"fisika",
"toepas",
"om",
"sterrekundige",
"verskynsels",
"te",
"verklaat",
"wat",
"wissel",
"van",
"die",
"Son",
"en",
"ander",
"voorwerpe",
"in",
"die",
"Sonnestelsel",
"tot",
"die",
"heelal",
"in",
"sy",
"geheel",
".",
"Verwante",
"velde",
"Baie",
"navorsingsgebiede",
"bestaan",
"waar",
"fisika",
"verweef",
"is",
"met",
"ander",
"dissiplines",
".",
"Die",
"verreikende",
"veld",
"van",
"biofisika",
"hou",
"verband",
"met",
"die",
"rol",
"wat",
"die",
"fisikabeginsels",
"speel",
"in",
"biologiese",
"stelsels",
".",
"In",
"kwantumchemie",
"word",
"bestudeer",
"hoe",
"die",
"kwantummeganikateorie",
"aanleiding",
"gee",
"tot",
"die",
"chemiese",
"gedrag",
"van",
"atome",
"en",
"molekules",
".",
"Sommige",
"van",
"die",
"vakgebiede",
"word",
"hieronder",
"gelys",
".",
"Akoestiek",
",",
"sterrekunde",
",",
"biofisika",
",",
"berekeningsfisika",
",",
"elektronika",
",",
"ingenieurswese",
",",
"geofisika",
",",
"materiaalkunde",
",",
"mediese",
"fisika",
",",
"fisiese",
"chemie",
",",
"voertuigdinamika",
"Buitengewone",
"teorieë",
"Koue",
"fusie",
",",
"dinamiese",
"swaartekragteorie",
",",
"liggewende",
"eter",
",",
"orgoonenergie",
"Geskiedenis",
"Sedert",
"antieke",
"tye",
"het",
"mense",
"die",
"gedrag",
"van",
"materie",
"probeer",
"verstaan",
":",
"hoekom",
"voorwerpe",
"wat",
"nie",
"ondersteun",
"word",
"nie",
"grond",
"toe",
"val",
",",
"hoekom",
"verskillende",
"materiale",
"verskillende",
"eienskappe",
"het",
"ensovoorts",
".",
"Die",
"aard",
"van",
"die",
"heelal",
"was",
"ook",
"'n",
"raaisel",
",",
"soos",
"die",
"vorm",
"van",
"die",
"Aarde",
"en",
"die",
"gedrag",
"van",
"hemelliggame",
"soos",
"die",
"Son",
"en",
"die",
"Maan",
".",
"Verskeie",
"teorieë",
"is",
"voorgestel",
"waarvan",
"die",
"meeste",
"verkeerd",
"was",
".",
"Hierdie",
"teorieë",
"was",
"grootliks",
"filosofies",
"gegrond",
"en",
"is",
"nooit",
"bevestig",
"deur",
"sistematies",
"eksperimentele",
"toetsing",
"soos",
"wat",
"vandag",
"gewild",
"is",
"nie",
".",
"Daar",
"was",
"uitsonderings",
":",
"die",
"Griekse",
"denker",
"Archimedes",
"het",
"byvoorbeeld",
"baie",
"kwantitatiewe",
"beskrywings",
"van",
"meganika",
"en",
"hidrostatika",
"korrek",
"afgelei",
".",
"In",
"die",
"vroeëe",
"eeu",
"was",
"Galileo",
"'n",
"baanbreker",
"in",
"die",
"gebruik",
"van",
"eksperimente",
"om",
"fisikateorieë",
"te",
"bevestig",
".",
"Hy",
"het",
"verskeie",
"dinamikateorieë",
"suksesvol",
"geformuleer",
"en",
"getoets",
",",
"in",
"besonder",
"die",
"wet",
"van",
"traagheid",
".",
"Inhet",
"Newton",
"die",
"Principia",
"Mathematica",
"gepubliseer",
"waarin",
"hy",
"twee",
"omvattende",
"en",
"suksesvolle",
"teorieë",
"uiteensit",
":",
"Newton",
"se",
"bewegingswette",
",",
"waaruit",
"die",
"klassieke",
"meganika",
"voortspruit",
",",
"en",
"Newton",
"se",
"swaartekragwet",
",",
"wat",
"die",
"fundamentele",
"wisselwerking",
"beskryf",
".",
"Albei",
"teorieë",
"is",
"in",
"eksperimente",
"bewys",
".",
"Die",
"Principia",
"het",
"ook",
"verskeie",
"teorieë",
"oor",
"vloeidinamika",
"ingesluit",
".",
"Klassieke",
"meganika",
"is",
"uitvoerig",
"uitgebrei",
"deur",
"Lagrange",
",",
"Hamilton",
"en",
"ander",
"wat",
"nuwe",
"formulerings",
",",
"beginsels",
"en",
"resultate",
"bedink",
"het",
".",
"Die",
"swaartekragwet",
"het",
"die",
"veld",
"van",
"astrofisika",
",",
"wat",
"die",
"sterrekundige",
"verskynsels",
"deur",
"middel",
"van",
"fisiese",
"teorieë",
"beskryf",
",",
"begin",
".",
"Van",
"diee",
"eeu",
"af",
"is",
"termodinamika",
"deur",
"Boyle",
",",
"Young",
"en",
"vele",
"ander",
"ontwikkel",
".",
"Inhet",
"Bernoulli",
"statistiese",
"argumente",
"tesame",
"met",
"klassieke",
"meganika",
"gebruik",
"om",
"termodinamiese",
"resultate",
"af",
"te",
"lei",
"en",
"het",
"sodoende",
"die",
"vakgebied",
"van",
"statistiese",
"meganika",
"begin",
".",
"Inhet",
"Thompson",
"die",
"omsetting",
"van",
"meganiese",
"werking",
"na",
"warmte",
"gedemonstreer",
"en",
"inhet",
"Joule",
"die",
"wet",
"oor",
"die",
"behoud",
"van",
"energie",
"(",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"warmte",
"asook",
"meganiese",
"energie",
")",
"geformuleer",
".",
"Die",
"gedrag",
"van",
"elektrisiteit",
"en",
"magnetisme",
"is",
"deur",
"Faraday",
",",
"Ohm",
",",
"Ampère",
"en",
"ander",
"bestudeer",
".",
"Inhet",
"Maxwell",
"die",
"twee",
"verskynsels",
"verenig",
"in",
"'n",
"enkele",
"teorie",
"van",
"elektromagnetisme",
"soos",
"beskryf",
"deur",
"Maxwell",
"se",
"vergelykings",
".",
"'n",
"Voorspelling",
"van",
"die",
"teorie",
"was",
"dat",
"lig",
"'n",
"elektromagnetiese",
"golf",
"is",
".",
"Inhet",
"Röntgen",
"X-strale",
"ontdek",
"wat",
"later",
"geblyk",
"het",
"'n",
"hoëfrekwensie",
"elektromagnetiese",
"straling",
"te",
"wees",
".",
"Radio-aktiwiteit",
"is",
"indeur",
"Henri",
"Becquerel",
"ontdek",
"en",
"verder",
"deur",
"Marie",
"Curie",
",",
"Pierre",
"Curie",
"en",
"ander",
"bestudeer",
".",
"Dit",
"het",
"die",
"vakgebied",
"van",
"kernfisika",
"ingelui",
".",
"Inhet",
"Thomson",
"die",
"elektron",
",",
"die",
"elementêre",
"deeltjie",
"wat",
"elektriese",
"stroom",
"in",
"stroombane",
"dra",
",",
"ontdek",
".",
"Inhet",
"hy",
"die",
"eerste",
"model",
"van",
"die",
"atoom",
"voorgestel",
".",
"Inhet",
"Albert",
"Einstein",
"die",
"teorie",
"van",
"spesiale",
"relatiwiteit",
"geformuleer",
"wat",
"ruimte",
"en",
"tyd",
"tot",
"'n",
"enkele",
"entiteit",
",",
"ruimtetyd",
",",
"saamgesnoer",
"het",
".",
"Relatiwiteit",
"skryf",
"'n",
"ander",
"omskakeling",
"tussen",
"verwysingsraamwerke",
"voor",
"as",
"die",
"klassieke",
"meganika",
";",
"dit",
"het",
"die",
"ontwikkelling",
"van",
"relatiwistiese",
"meganika",
"as",
"vervanging",
"vir",
"klassieke",
"meganika",
"genoodsaak",
".",
"In",
"die",
"bestek",
"van",
"(",
"relatief",
")",
"lae",
"snelhede",
"stem",
"die",
"twee",
"teorieë",
"ooreen",
".",
"Inhet",
"Einstein",
"spesiale",
"relatiwiteit",
"uitgebrei",
"om",
"swaartekrag",
"met",
"die",
"algemene",
"relatiwiteitsteorie",
"te",
"verduidelik",
"wat",
"Newton",
"se",
"swaartekragwet",
"vervang",
".",
"In",
"die",
"bestek",
"van",
"lae",
"massas",
"en",
"energieë",
"stem",
"die",
"teorieë",
"ooreen",
".",
"Inhet",
"Rutherford",
"uit",
"verstrooiingseksperimente",
"afgelei",
"dat",
"daar",
"in",
"atome",
"'n",
"kompakte",
"kern",
"met",
"positief",
"gelaaide",
"boustene",
"genaamd",
"protone",
"bestaan",
".",
"Neutrone",
",",
"die",
"neutrale",
"boustene",
"van",
"die",
"kern",
",",
"is",
"indeur",
"Chadwick",
"ontdek",
".",
"Aan",
"die",
"begin",
"vanhet",
"Planck",
",",
"Einstein",
",",
"Bohr",
"en",
"ander",
"kwantumteorieë",
"ontwikkel",
"om",
"verskeie",
"afwykings",
"in",
"eksperimentele",
"resultate",
"te",
"verduidelik",
"deur",
"die",
"bekendstelling",
"van",
"diskrete",
"energievlakke",
".",
"Inhet",
"Heisenberg",
"en",
"Schrödinger",
"inDirac",
"kwantummeganika",
"geformuleer",
"wat",
"die",
"voorafgaande",
"kwantumteorieë",
"verduidelik",
"het",
".",
"In",
"kwantummeganika",
"is",
"die",
"resultaat",
"van",
"fisiese",
"metings",
"inherent",
"waarskynlikheidsgebonde",
";",
"die",
"teorie",
"beskryf",
"die",
"berekening",
"van",
"hierdie",
"waarskynlikhede",
".",
"Dit",
"beskryf",
"ook",
"die",
"gedrag",
"van",
"materie",
"vir",
"klein",
"afstandskale",
".",
"Kwantummeganika",
"het",
"ook",
"die",
"teoretiese",
"gereedskap",
"verskaf",
"vir",
"gekondenseerdematerie-fisika",
",",
"wat",
"die",
"gedrag",
"van",
"vaste-",
"en",
"vloeistowwe",
"bestudeer",
",",
"insluitende",
"verskynsels",
"soos",
"kristalstrukture",
",",
"halfgeleiding",
"en",
"supergeleiding",
".",
"Die",
"baanbrekers",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"gekondenseerdematerie-fisika",
"sluit",
"Bloch",
"in",
"wat",
"die",
"kwantummeganiese",
"beskrywing",
"van",
"die",
"gedrag",
"van",
"elektrone",
"in",
"kristalstrukture",
"ingeformuleer",
"het",
".",
"In",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"is",
"navorsing",
"deur",
"albei",
"strydende",
"partye",
"gedoen",
"oor",
"kernfisika",
"met",
"die",
"doel",
"om",
"'n",
"atoombom",
"te",
"maak",
".",
"Die",
"Duitse",
"poging",
",",
"deur",
"Heisenberg",
"gelei",
",",
"het",
"nie",
"geslaag",
"nie",
",",
"maar",
"die",
"Geallieerdes",
"se",
"Manhattan-projek",
"het",
"die",
"doelwit",
"bereik",
".",
"Inhet",
"Fermi",
"in",
"Amerika",
"die",
"eerste",
"mensgemaakte",
"kernkettingreaksie",
"veroorsaak",
",",
"en",
"inis",
"die",
"wêreld",
"se",
"eerste",
"atoombom",
"ontplof",
"naby",
"Alamogordo",
",",
"Nieu-Meksiko",
".",
"Die",
"kwantumveldteorie",
"is",
"geformuleer",
"om",
"kwantummeganika",
"uit",
"te",
"brei",
"sodat",
"dit",
"kan",
"aanpas",
"by",
"spesiale",
"relatiwiteit",
".",
"Dit",
"het",
"sy",
"moderne",
"vorm",
"bereik",
"in",
"die",
"laats",
"met",
"werk",
"wat",
"deur",
"Feynman",
",",
"Schwinger",
",",
"Tomonaga",
",",
"en",
"Dyson",
"gedoen",
"is",
".",
"Hulle",
"het",
"die",
"kwantumelektrodinamika-teorie",
"geformuleer",
"wat",
"elektromagnetiese",
"interaksie",
"beskryf",
".",
"Die",
"kwantumveldteorie",
"het",
"die",
"raamwerk",
"daargestel",
"vir",
"moderne",
"deeltjiefisika",
",",
"waarin",
"die",
"basiese",
"natuurkragte",
"en",
"elementêre",
"deeltjies",
"bestudeer",
"word",
".",
"Inhet",
"Yang",
"en",
"Mills",
"'n",
"klas",
"yktoerieë",
"ontwikkel",
"wat",
"die",
"raamwerk",
"vir",
"die",
"Standaardmodel",
"daargestel",
"het",
".",
"Die",
"Standaardmodel",
",",
"wat",
"involtooi",
"is",
",",
"beskryf",
"amper",
"al",
"die",
"elementêre",
"deeltjies",
"wat",
"nog",
"waargeneem",
"is",
"suksesvol",
".",
"OpMaartis",
"die",
"bestaan",
"van",
"die",
"Higgsboson",
"tentatief",
"deur",
"die",
"Europese",
"Organisasie",
"vir",
"Kernnavorsing",
"(",
"CERN",
")",
"bevestig",
"nadat",
"dit",
"waarskynlik",
"die",
"vorige",
"jaar",
"ontdek",
"is",
".",
"Die",
"Verenigde",
"Nasies",
"het",
"die",
"jaartot",
"die",
"Wêreld",
"se",
"Fisikajaar",
"verklaar",
".",
"Toekomstige",
"wendinge",
"Met",
"ingang",
"vangaan",
"navorsing",
"in",
"fisika",
"op",
"'n",
"wye",
"front",
"voort",
".",
"In",
"gekondenseerdematerie-fisika",
"is",
"die",
"grootste",
"teoretiese",
"vraagstuk",
"die",
"verduideliking",
"van",
"hoëtemperatuur-supergeleiding",
".",
"Groot",
"pogings",
",",
"hoofsaaklik",
"eksperimenteel",
",",
"word",
"aangewend",
"om",
"werkbare",
"spintronika",
"en",
"kwantumrekenaars",
"te",
"maak",
".",
"In",
"deeltjiefisika",
"is",
"die",
"eerste",
"bewysstukke",
"gevind",
"dat",
"daar",
"verskynsels",
"is",
"wat",
"nie",
"net",
"deur",
"die",
"Standaardmodel",
"verduidelik",
"kan",
"word",
"nie",
".",
"Die",
"belangrikste",
"hiervan",
"is",
"aanduidings",
"dat",
"neutrino's",
"'n",
"massa",
"van",
"groter",
"as",
"nul",
"het",
".",
"Dit",
"lyk",
"of",
"hierdie",
"eksperimentele",
"resultate",
"'n",
"ou",
"vraagstuk",
"oor",
"die",
"Son",
"oplos",
".",
"Die",
"fisika",
"van",
"neutrino's",
"met",
"massa",
"is",
"tans",
"'n",
"gebied",
"waarop",
"aktiewe",
"teoretiese",
"en",
"eksperimentele",
"navorsing",
"gedoen",
"word",
".",
"Teoretiese",
"pogings",
"wat",
"al",
"’n",
"halwe",
"eeu",
"duur",
"om",
"kwantummeganika",
"en",
"algemene",
"relatiwiteit",
"te",
"verenig",
"in",
"'n",
"enkele",
"teorie",
"van",
"kwantumswaartekrag",
",",
"het",
"nog",
"geen",
"vrugte",
"afgewerp",
"nie",
".",
"Die",
"belangrikste",
"kandidate",
"vir",
"’n",
"teorie",
"van",
"alles",
"is",
"tans",
"die",
"M-teorie",
".",
"Baie",
"sterrekundige",
"verskynsels",
"moet",
"nog",
"verklaar",
"word",
",",
"insluitende",
"die",
"bestaan",
"van",
"ultrahoë-energie",
"kosmiese",
"straling",
"en",
"die",
"afwykende",
"rotasietempo",
"van",
"sterrestelsels",
".",
"Teorieë",
"wat",
"voorgestel",
"is",
"om",
"hierdie",
"probleme",
"op",
"te",
"los",
"sluit",
"in",
"dubbele",
"spesiale",
"relatiwiteit",
",",
"aangepaste",
"Newton-dinamika",
",",
"en",
"die",
"bestaan",
"van",
"donker",
"materie",
".",
"Verder",
"is",
"baie",
"van",
"die",
"kosmologiese",
"voorspellings",
"van",
"die",
"laaste",
"paar",
"dekades",
"weerlê",
"deur",
"bewyse",
"dat",
"die",
"uitdying",
"van",
"die",
"heelal",
"besig",
"is",
"om",
"te",
"versnel",
".",
"In",
"hul",
"haas",
"om",
"hoë-energie-",
",",
"kwantum-",
"en",
"sterrekundige",
"fisikaprobleme",
"op",
"te",
"los",
"is",
"alledaagse",
"fisika",
"agterweë",
"gelaat",
".",
"Ingewikkelde",
"probleme",
"wat",
"lyk",
"of",
"hulle",
"deur",
"die",
"slim",
"toepassing",
"van",
"dinamika",
"en",
"meganika",
"opgelos",
"kan",
"word",
",",
"bly",
"steeds",
"grootliks",
"onopgelos",
".",
"Verwysings",
"Voorgestelde",
"leeswerk",
"Feynman",
",",
"Richard",
",",
"The",
"Character",
"of",
"Physical",
"Law",
",",
"Random",
"House",
"(",
"Modern",
"Library",
")",
",",
"hardcover,",
"pages",
",",
"ISBN60127-9",
"Feynman",
",",
"Richard",
"en",
"Leighton",
",",
"Sands",
",",
"The",
"Feynman",
"Lectures",
"on",
"Physics",
",",
"Addison-Wesleyvolumes",
",",
"paperback",
",",
"ISBN02115-3",
".",
"Hardeband",
"gedenkuitgawe",
",",
"ISBN50064-7",
"Landau",
",",
"Lev",
"Davidovich",
"et",
".",
"al",
".",
",",
"Course",
"of",
"Theoretical",
"Physics",
",",
"Butterworth-Heinemann,",
"volumes",
",",
"sagteband",
",",
"ISBN2896-0",
"Walker",
",",
"Jearl",
",",
"The",
"Flying",
"Circus",
"of",
"Physics",
",",
"Wiley",
",",
"sagteband,",
"pages",
",",
"ISBN02984-X",
"Eksterne",
"skakels",
"sci.physics",
"Die",
"Usenet-fisikanuusgroep",
".",
"Usenet",
"Fisika",
"GV",
".",
"World",
"of",
"Physics",
".",
"'n",
"Aanlyn",
"Engelse",
"ensiklopediese",
"fisikawoordeboek",
".",
"HyperPhysics",
".",
"'n",
"Aanlyn",
"\"",
"ontdekkingsreis",
"\"",
"in",
"fisika",
".",
"Die",
"Nobelprys",
"vir",
"Fisika",
".",
"Webwerf",
"vir",
"die",
"Nobelprys",
"vir",
"Fisika",
".",
"Physics.org",
".",
"Webportaal",
"deur",
"die",
"Institute",
"of",
"Physics",
".",
"AIP.org",
"Webwerf",
"van",
"die",
"American",
"Institute",
"of",
"Physics",
"."
] |
91 | https://af.wikipedia.org/wiki/Firefly | Firefly | Firefly is 'n Engelse wetenskapsfiksie-televisiereeks wat eerste op die FOX-kanaal in die VSA en Kanada op 20 September 2002 gewys is. Dit is geskep deur Joss Whedon wat ook die reekse Buffy the Vampire Slayer en Angel gemaak het.
Die reeks is vernoem na die Firefly-tipe skip in die reeks, wat vernoem is na die insek waarvan die buik ook lig uitstraal: die vuurvlieg.
Agtergrond
Die reeks vind plaas in die jaar 2517 NAE, weg van die aarde se sterrestelsel na dié se hulpbronne opgebruik is. Kaptein Malcolm "Mal" Reynolds is 'n veteraan van 'n burgeroorlog teen die "Alliansie", 'n organisasie wat die mensdom wou verenig onder een regering. 'n Sentrale kern van planete is onder die beheer van die Alliansie, terwyl setlaars en vlugtelinge ver van die kernplanete relatiewe vryheid geniet, maar minder fasiliteite van tegnologiese beskawing het. Mal gebruik sy Firefly-tipe skip, genaamd Serenity, om vrag te vervoer en om ander werk te doen, soms wettig, om 'n lewe te maak vir homself en sy bemanning.
Amerikaanse televisiereekse | [
"Firefly",
"is",
"'n",
"Engelse",
"wetenskapsfiksie-televisiereeks",
"wat",
"eerste",
"op",
"die",
"FOX-kanaal",
"in",
"die",
"VSA",
"en",
"Kanada",
"opSeptembergewys",
"is",
".",
"Dit",
"is",
"geskep",
"deur",
"Joss",
"Whedon",
"wat",
"ook",
"die",
"reekse",
"Buffy",
"the",
"Vampire",
"Slayer",
"en",
"Angel",
"gemaak",
"het",
".",
"Die",
"reeks",
"is",
"vernoem",
"na",
"die",
"Firefly-tipe",
"skip",
"in",
"die",
"reeks",
",",
"wat",
"vernoem",
"is",
"na",
"die",
"insek",
"waarvan",
"die",
"buik",
"ook",
"lig",
"uitstraal",
":",
"die",
"vuurvlieg",
".",
"Agtergrond",
"Die",
"reeks",
"vind",
"plaas",
"in",
"die",
"jaarNAE",
",",
"weg",
"van",
"die",
"aarde",
"se",
"sterrestelsel",
"na",
"dié",
"se",
"hulpbronne",
"opgebruik",
"is",
".",
"Kaptein",
"Malcolm",
"\"",
"Mal",
"\"",
"Reynolds",
"is",
"'n",
"veteraan",
"van",
"'n",
"burgeroorlog",
"teen",
"die",
"\"",
"Alliansie",
"\"",
",",
"'n",
"organisasie",
"wat",
"die",
"mensdom",
"wou",
"verenig",
"onder",
"een",
"regering",
".",
"'n",
"Sentrale",
"kern",
"van",
"planete",
"is",
"onder",
"die",
"beheer",
"van",
"die",
"Alliansie",
",",
"terwyl",
"setlaars",
"en",
"vlugtelinge",
"ver",
"van",
"die",
"kernplanete",
"relatiewe",
"vryheid",
"geniet",
",",
"maar",
"minder",
"fasiliteite",
"van",
"tegnologiese",
"beskawing",
"het",
".",
"Mal",
"gebruik",
"sy",
"Firefly-tipe",
"skip",
",",
"genaamd",
"Serenity",
",",
"om",
"vrag",
"te",
"vervoer",
"en",
"om",
"ander",
"werk",
"te",
"doen",
",",
"soms",
"wettig",
",",
"om",
"'n",
"lewe",
"te",
"maak",
"vir",
"homself",
"en",
"sy",
"bemanning",
".",
"Amerikaanse",
"televisiereekse"
] |
95 | https://af.wikipedia.org/wiki/Geskiedenis%20%28vakgebied%29 | Geskiedenis (vakgebied) | Hierdie artikel handel oor geskiedenis as ’n vakgebied. Vir die algemene geskiedenis van die wêreld en die mensdom, sien Wêreldgeskiedenis. Vir die volledige geskiedenis van die aarde, sien Geskiedenis van die Aarde. Vir die mens se evolusionêre geskiedenis, sien Menslike evolusie.
Die geskiedenis is 'n stelselmatige, chronologiese studie van die verlede met die doel om historiese gebeure so feitlik akkuraat moontlik weer te gee. Gebeure wat plaasgevind het voor die uitvinding van skryf word as voorgeskiedenis beskou. "Geskiedenis" is ’n sambreelterm wat betrekking het op gebeure uit die verlede, sowel as die onthou, ontdekking, versameling, organisasie, voorstelling en vertolking van inligting oor dié gebeure. Historici plaas die verlede in konteks deur die gebruik van historiese bronne soos geskrewe dokumente, mondelinge oorvertellings, ekologiese merkers en materiële voorwerpe soos kuns en artefakte.
Verwysings
Eksterne skakels | [
"Hierdie",
"artikel",
"handel",
"oor",
"geskiedenis",
"as",
"’n",
"vakgebied",
".",
"Vir",
"die",
"algemene",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"wêreld",
"en",
"die",
"mensdom",
",",
"sien",
"Wêreldgeskiedenis",
".",
"Vir",
"die",
"volledige",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"aarde",
",",
"sien",
"Geskiedenis",
"van",
"die",
"Aarde",
".",
"Vir",
"die",
"mens",
"se",
"evolusionêre",
"geskiedenis",
",",
"sien",
"Menslike",
"evolusie",
".",
"Die",
"geskiedenis",
"is",
"'n",
"stelselmatige",
",",
"chronologiese",
"studie",
"van",
"die",
"verlede",
"met",
"die",
"doel",
"om",
"historiese",
"gebeure",
"so",
"feitlik",
"akkuraat",
"moontlik",
"weer",
"te",
"gee",
".",
"Gebeure",
"wat",
"plaasgevind",
"het",
"voor",
"die",
"uitvinding",
"van",
"skryf",
"word",
"as",
"voorgeskiedenis",
"beskou",
".",
"\"",
"Geskiedenis",
"\"",
"is",
"’n",
"sambreelterm",
"wat",
"betrekking",
"het",
"op",
"gebeure",
"uit",
"die",
"verlede",
",",
"sowel",
"as",
"die",
"onthou",
",",
"ontdekking",
",",
"versameling",
",",
"organisasie",
",",
"voorstelling",
"en",
"vertolking",
"van",
"inligting",
"oor",
"dié",
"gebeure",
".",
"Historici",
"plaas",
"die",
"verlede",
"in",
"konteks",
"deur",
"die",
"gebruik",
"van",
"historiese",
"bronne",
"soos",
"geskrewe",
"dokumente",
",",
"mondelinge",
"oorvertellings",
",",
"ekologiese",
"merkers",
"en",
"materiële",
"voorwerpe",
"soos",
"kuns",
"en",
"artefakte",
".",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels"
] |
97 | https://af.wikipedia.org/wiki/Germaanse%20tale | Germaanse tale | Die Germaanse tale is 'n groep verwante tale wat 'n tak van die Indo-Europese (IE) taalfamilie vorm. Die gemene voorouer van al die tale waaruit die tak bestaan is Proto-Germaans wat in ongeveer die laat- middel-1ste millennium v.C. in ystertydperk Noord-Europa gepraat is. Proto-Germaans, saam met al die nasate daarvan, word gekenmerk deur 'n aantal unieke taalkundige eienskappe waaronder die bekendste die Tweede Germaanse klankverskuiwing wat deur Grimm se Wet beskryf word. Vroeë Germaanse variëteite word vir die eerste keer in die geskiedenis opgeteken toe die Germaanse volke hulle vanaf die 2de eeu in noordelike Europa naby die grens van die Romeinse Ryk gevestig het.
Die grootste Germaanse tale is Engels en Duits, met onderskeidelik ongeveer 400 en 100 miljoen eerstetaalsprekers. Die groep bestaan uit ander belangrike tale soos Nederlands met 23 miljoen en Afrikaans wat by Nederlands hoort met 16 miljoen sprekers; en die Skandinawiese tale insluitend Deens, Noors en Sweeds met 'n gesamentlike totaal van omtrent 20 miljoen sprekers. Die SIL Ethnologue lys 53 verskillende Germaanse tale en dialekte.
Geskiedenis
Geskrifte en skryfstelsels
Die vroegste getuienis van Germaans is afkomstig van name wat in die 1ste eeu deur Tacitus opgeneem is, en in 'n enkele geval in die 2de eeu v.C., op die Negauhelm. Rofweg van ongeveer die 2de eeu het sprekers van die vroeë Germaanse variëteite die Elder Futhark, 'n vroeë vorm van die runiese alfabet, ontwikkel. Vroeë runiese inskripsies is ook meestal beperk tot persoonlike name en is moeilike om te ontsyfer. Die Gotiese taal is geskryf met die Gotiese alfabet wat deur Biskop Ulfilas vir sy vertaling van die Bybel in die 4de eeu ontwikkel is. Later het Christen priesters en monnike, wat benewens hulle eie Germaanse tale Latyn kon praat en skryf, begin om die Germaanse tale met effens aangepaste Latynse letters te skryf. Die runiese alfabets het egter deur die hele Wiking-tydperk, in algemene gebruik in Skandinawië gebly.
Benewens die standaard Latynse alfabet, het verskillende Germaanse tale 'n verskeidenheid van aksenttekens en ekstra letters gebruik, insluitend umlauts, die ß (Eszett), IJ, Ø, Æ, Å, Ð, Ȝ, en Þ en Ƿ, afkomstige uit die runiese letters. Historiese gedrukte Duits is gereeld in Gotiese skrif lettertipes gedruk (b.v. fraktur of schwabacher).
Ontwikkeling
Daar word gemeen dat alle Germaanse tale afstam van 'n hipotetiese Proto-Germaanse taal, verenig daardeur dat hulle almal die Eerste Germaanse klankverskuiwing beskryf deur Grimm en Verner se wette. Dit het waarskynlik tydens die Voor-Romeinse Ystertydperk van Noordelike Europa van omtrent 500 v.C. plaasgevind, maar ander algemene innovasies wat Germaans van Proto-Indo Europees skei dui op 'n gemene geskiedenis van voor-Proto-Germaanse sprekers deur die hele Nordiese Bronstydperk.
Van die vroegste attestasie van die Germaanse variëteite is dit in drie groepe verdeel: Wes-, Oos- en Noord-Germaans. Die presiese verwantskap tussen die groepe is moeilik bepaalbaar uit die gebrekkige getuienis van runiese inskripsies, en hulle het onderling verstaanbaar gebly deur die hele Migrasie-tydperk wat meebring dat dit moeilik is om die individuele variëteite te klassifiseer.
Die 6de eeuse Langobardies kan byvoorbeeld oorspronklik 'n Noord- of Oos-Germaanse variëteit gewees het wat in Wes-Germaans as opgeneem is toe die Lombarde hulle by die Elbe gevestig het. Die Westelike groep sou in die laat Jastorf kultuur gevorm het. Die Oostelike groep mag afgelei wees van die 1ste eeuse variëteit van Gotland, waarna dit suidelike Swede as die oorspronklike ligging van die Noordelike groep verlaat het. Die vroegste koherente Germaanse teks wat behoue gebly is die 4de eeuse Gotiese vertaling van die Nuwe Testament deur Ulfilas. Vroeë getuienis van Wes-Germaans is in Oud-Hoogduits en Oud-Engels van omtrent die 9de eeu en Oud-Nederlands van omtrent die 6de eeu. Noord-Germaans is slegs geattesteer in verspreide runiese inskripsies as Proto-Noors, totdat dit in Oud-Noors ontwikkel het in omtrent 800.
Langer runiese inskripsies bly behoue uit die 8ste en eeue (Eggjumsteen, Röksteen), langer tekste in die Latynse alfabet uit die 12de eeu (Íslendingabók), en skaldiese digkuns beskou as so vroeg as uit die 9de eeu.
Teen omtrent die 10de eeu het die variëteite genoeg gedivergeer om onderlinge verstaanbaarheid moeilik te maak. Die taalkontak van die Wiking-setlaars van die Danelaw met die Anglo-Sakse het spore in die Engelse taal gelaat, en daar word vermoed dat dit bygedra het tot die ineenstorting van Oud-Engelse grammatika wat gelei het tot die Middel-Engels van die 12de eeu.
Die Oos-Germaanse tale is teen die einde van die Migrasietydperk gemarginaliseer. Die Boergondiërs, Gote en Vandale is taalkundig geassimileer in hulle onderskeie bure teen omtrent die 7de eeu, met slegs Krim-Goties wat tot die 18de eeu bly voortbestaan het.
Gedurende die vroeë Middeleeue is die Wes-Germaanse tale geskei deur die insulêre ontwikkelings van Middel-Engels aan die een kant en deur die Hoogduitse klankverskuiwing op die Europese kontinent aan die ander kant wat gelei het tot die ontstaan van Opperduits en Nedersaksies, met verskillende intermediêre Middelduitse variëteite. Teen die vroeë moderne tyd het aansienlike verskille ontwikkel wat wissel van Hoogste-Alemannies in die Suide tot Noordelike Nedersaksies in die Noorde, en alhoewel beide ekstreme as Duits beskou word, is hulle beswaarlik onderling verstaanbaar. Die mees suidelike variëteite het die tweede klank verskuiwing voltooi terwyl die noordelike varieëteite ongeaffekteer deur die klankverskuiwing gebly het.
Die Noord-Germaanse tale het daar teenoor meer verenig gebly met 'n hoë mate van onderlinge verstaanbaarheid self in die moderne tyd tussen die groter tale soos Deens, Noors en Sweeds.
Kenmerke
Die Germaanse tale is 'n subgroep van die Indo-Europese tale. Die Germaanse tale word van ander Indo-Europese tale onderskei deur sekere verskynsels, wat almal deel uitmaak van 'n ingrypende veranderingsproses, waardeur uiteindelik die vroeë Germaans ontstaan het. Die belangrikste kenmerke is
'n klankverskuiwing wat as die Eerste Germaanse klankverskuiwing of die Wet van Grimm bekend staan. Die klankverskuiwing, wat veral veranderings in die uitspraak van konsonante gehad het - die Indo-Europese eksplosiewe het tot ander konsonante verander.
'n aksentverskuiwing, waardeur die vrye Indo-Europese aksent op die eerste sillabe van 'n woord vasgelê is (gewoonlik is dit die woordstam). Danksy die vaste aksent op die stam is die ander sillabes verswak, en die woorduitgange het begin verval. Hierdeur is ook
veranderings in die grammatika bevorder soos die verdwyning van rofweg die helfte van die agt naamvalle van Proto-Indo-Europees. Die Indo-Europese futurum het eweneens verdwyn, terwyl die verlede tyd deur 'n nuwe preteritum aangedui is - die swak werkwoorde (vergelyk Nederlands woonde, Duits suchte, Engels worked). 'n Verdere kenmerk is die bestaan van die sterk en swak vorm van die byvoeglike naamwoord.
Daar word wel vermoed dat die wat afwykende posisie van Germaans binne die Indo-Europese tale verband hou met die feit dat die sprekers van die tak van IE in kontak gekom het met 'n bevolking wat 'n nie-Indo-Europese taal gepraat het, dit is die Germaanse substraathipotese. Daar is in Germaans 'n redelike groot aantal woorde wat nie geredelik van Indo-Europese wortels afgelei kan word nie. (Skattings wissel van 10%-30% van die woordeskat). Sommige taalkundiges sien daarin die oorblyfsels van 'n vroeëre pre-Indo-Europese taal van Noordwes-Europa. 'n Vergelykbare proses van wisselwerking tussen die vroegste vorme van Grieks en 'n pre-Griekse bevolking is egter histories beter gedokumenteer. Ook Grieks het die helfte van sy naamvalle verloor.
Germaanse tale het meer as die meeste ander tale die ablaut behou by vorms van die verlede tyd van die werkwoord, die sogenaamde sterk werkwoorde (Nederlands: zwem -> zwom). Daarnaas het daar vorme van die verlede tyd van werkwoorde ontstaan met 'n dentaalsuffiks (met -d of -t).
Taalvergelykings
Klassifikasie
Let wel dat die verdeling tussen Germaanse subfamilies selde presies gedefinieer is; meeste vorm kontinue hellings, met aangrensende variëteite wat ondeling verstaanbaar is en die wat verder van mekaar geskei is nie.
Wes- Oos- Noord-Verdeling
Die taalgrense tussen Noord- en Wes-Germaans word vandag deur die Duits-Deense-grens aangedui en het vroeër ietwat verder suid aan die Eider gelê. Tussen die twee groot taalgroepe is daar vloeibare oorgange deur dialekte.
Die Wes-Germaanse tale is die grootste van die Germaanse taalfamilie en sluit in Afrikaans, Duits, Engels, Fries, Jiddisj, Luxemburgs (Die nasionale taal van Luxemburg), Nederlands en Nedersaksies of Platduits.
Die Noord-Germaanse tale het uit Proto-Noors en Oud-Noors ontstaan en word in die drie Skandinawiese lande (Denemarke, Noorweë, en Swede), die Faroëreilande, Ysland en (tot 'n mate) Groenland, sowel as deur 'n beduidende Sweedse minderheid in Finland en deur immigrantegroepe veral in Noord-Amerika en Australië gepraat. Die Noord-Germaanse tale sluit in Noors, Sweeds, Deens, Yslands en Faroëes.
Die Oos-Germaanse tale is almal uitgestorwe en het Goties, Vandaals, Lombardies en Boergondies ingesluit.
Diachronies verdeling
Algemene Opmerking: Die tabel vertoon die opeenvolging van die beduidende historiese stadiums van elke taal (vertikaal), en hulle benaderde groeperings in subfamilies (horisontaal). Horisontale opeenvolgings in elke groep dui nie op die graad van ooreenkoms nie.
Nota 1: Daar is konflikterende menings oor die klassifikasie van Lombardies. In teenstelling met die geïsoleerde posisie in die bostaande tabel is dit ook al geklassifiseer as naby verwant aan of Opperduits of Oud-Saksies. Kyk Lombardies vir meer inligting.
Nota 2: Laat Middeleeue verwys na die na-Swart Dood tydperk. Die gebeurtenis is veral belangrik vir die taal situasie in Noorweë.
Nota 3: Die sprekers van Norn is geassimileer om Skots te praat en Gutnish is so te sê 'n dialek van Sweeds.
Kontemporêre klassifisering
Onder word slegs die belangrikste kontemporêre variëteite weergegee om die grootte van die boom te beperk; individuele artikels verskaf meer detail. Baie Nedersaksies variëteite word byvoorbeeld bespreek in Nedersaksies benewens Noordelike Nederskasies en Plautdietsch wat hier gelys word.
Wes-Germaanse tale
Hoogduitse tale insluitend Standaard Duits
Middelduits (Duits: Mitteldeutsch)
Oos-Middelduits wat insluit Lausitzisch-Neumärkisch, Thürings, Hoogsaksisch, Nordobersächsisch, Silesiese Duits, Hoogpruisisch
Wes-Middelduits wat insluit Middel Frankies dialekte: Ripuaries, Moesel-Frankies (insluitend die Luxemburgs), Nordhessisch, Oosthessisch, Middelhessisch, Pennsylvania Duits ("Deitsch", in die VSA en Kanada), Transsilvanies-Saksiese en Rynse-Frankies: Lotaringies-Frankies, Palties
Oorgangsgebiede tussen Middelduits en Opperduits wat insluit Oos-Frankiese Duits, Suid-Frankiese Duits
Opperduits (Duits: Oberdeutsch)
Alemannies wat insluit Swabies, Neder-Alemannies (insluitend die Switserse Duitse dialek: Basel Duits), Elsasser Duits, Middelalemannisch, Hoogalemannies (insluitend baie Switserse Duitse dialekte), Hoogste-Alemanniese (insluitend Switserse Duitse dialekte)
Oostenryks-Beiers wat insluit Noordelike Oostenryks-Beiers, Middel-Oostenryks-Beiers, Suidelike Oostenryks-Beiers, Kimbries, Mócheno, Hutteriese Duits
Jiddisj (Duits: Jiddisch)
Westelike Jiddisj (Duitsland, Frankryk, Nederland)
Oostelike Jiddisj (Rusland, Pole, Roemenië) wat insluit Noordoostelike Jiddisj, Middel Jiddisj en Suidoostelike Jiddisj
Nederfrankiese en Nedersaksiese tale insluitend Nederduits, Standaard Nederlands en Afrikaans
Nederfrankies
Nederlands wat insluit die dialekte Hollands, Wes-Vlaams, Oos-Vlaams, Brabants, Limburgs, Suid-Gelders en Surinaams in Suriname (in Suid-Amerika)
Afrikaans (in Suid-Afrika en Namibia)
Nederduits (ook Platduits, Plattdeutsch of Plattdüütsch)
Nedersaksies wat insluit Westfalies, Noodelike Nedersaksies, Eastphalian language en verskeie Nederlandse Nedersaksies variëteite.
Oos-Nederduits wat insluit Mecklenburgies-Pommerees, Oos-Pommerees, Brandenburgs, Middenpommers, Nederpruisies en Plautdietsch
Anglo-Fries
Fries
Noord-Fries
Oos-Fries
Saterfries
Wes-Fries
Anglies
Engels, met 'n groot invloei van Latynse woordeskat meestal deur Anglo-Normandies.
Skots, met 'n groot invloei van Latynse woordeskat meestal deur Anglo-Normandies en 'n mate van Skandinawiese invloed deur Anglo-Deens.
Yola - in die 19de eeu uitgesterf.
Noord-Germaanse tale
Wes-Skandinawies
Noors Noors is genealogies Wes-Skandinawies, maar is swaar beïnvloed deur die oostelike tak. Noors het ook twee geskrewe vorme – Nynorsk en Bokmål
Yslands
Faroëes
Norn (Uitgestorwe)
Oos-Skandinawies
Deens
Sweeds
Skåns
Finland-Sweeds
Oud-Gutnish
Alternatiewe klassifikasie van kontemporêre Noord-Germaanse tale
Eiland-Skandinawies
Yslands
Faroëes
Vasteland-Skandinawies
Deens
Noors
Sweeds
Verwysings
Eksterne skakels
Taalfamilies | [
"Die",
"Germaanse",
"tale",
"is",
"'n",
"groep",
"verwante",
"tale",
"wat",
"'n",
"tak",
"van",
"die",
"Indo-Europese",
"(",
"IE",
")",
"taalfamilie",
"vorm",
".",
"Die",
"gemene",
"voorouer",
"van",
"al",
"die",
"tale",
"waaruit",
"die",
"tak",
"bestaan",
"is",
"Proto-Germaans",
"wat",
"in",
"ongeveer",
"die",
"laat",
"-",
"middel-1ste",
"millennium",
"v.C",
".",
"in",
"ystertydperk",
"Noord-Europa",
"gepraat",
"is",
".",
"Proto-Germaans",
",",
"saam",
"met",
"al",
"die",
"nasate",
"daarvan",
",",
"word",
"gekenmerk",
"deur",
"'n",
"aantal",
"unieke",
"taalkundige",
"eienskappe",
"waaronder",
"die",
"bekendste",
"die",
"Tweede",
"Germaanse",
"klankverskuiwing",
"wat",
"deur",
"Grimm",
"se",
"Wet",
"beskryf",
"word",
".",
"Vroeë",
"Germaanse",
"variëteite",
"word",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"opgeteken",
"toe",
"die",
"Germaanse",
"volke",
"hulle",
"vanaf",
"diee",
"eeu",
"in",
"noordelike",
"Europa",
"naby",
"die",
"grens",
"van",
"die",
"Romeinse",
"Ryk",
"gevestig",
"het",
".",
"Die",
"grootste",
"Germaanse",
"tale",
"is",
"Engels",
"en",
"Duits",
",",
"met",
"onderskeidelik",
"ongeveerenmiljoen",
"eerstetaalsprekers",
".",
"Die",
"groep",
"bestaan",
"uit",
"ander",
"belangrike",
"tale",
"soos",
"Nederlands",
"metmiljoen",
"en",
"Afrikaans",
"wat",
"by",
"Nederlands",
"hoort",
"metmiljoen",
"sprekers",
";",
"en",
"die",
"Skandinawiese",
"tale",
"insluitend",
"Deens",
",",
"Noors",
"en",
"Sweeds",
"met",
"'n",
"gesamentlike",
"totaal",
"van",
"omtrentmiljoen",
"sprekers",
".",
"Die",
"SIL",
"Ethnologue",
"lysverskillende",
"Germaanse",
"tale",
"en",
"dialekte",
".",
"Geskiedenis",
"Geskrifte",
"en",
"skryfstelsels",
"Die",
"vroegste",
"getuienis",
"van",
"Germaans",
"is",
"afkomstig",
"van",
"name",
"wat",
"in",
"diete",
"eeu",
"deur",
"Tacitus",
"opgeneem",
"is",
",",
"en",
"in",
"'n",
"enkele",
"geval",
"in",
"diee",
"eeu",
"v.C",
".",
",",
"op",
"die",
"Negauhelm",
".",
"Rofweg",
"van",
"ongeveer",
"diee",
"eeu",
"het",
"sprekers",
"van",
"die",
"vroeë",
"Germaanse",
"variëteite",
"die",
"Elder",
"Futhark",
",",
"'n",
"vroeë",
"vorm",
"van",
"die",
"runiese",
"alfabet",
",",
"ontwikkel",
".",
"Vroeë",
"runiese",
"inskripsies",
"is",
"ook",
"meestal",
"beperk",
"tot",
"persoonlike",
"name",
"en",
"is",
"moeilike",
"om",
"te",
"ontsyfer",
".",
"Die",
"Gotiese",
"taal",
"is",
"geskryf",
"met",
"die",
"Gotiese",
"alfabet",
"wat",
"deur",
"Biskop",
"Ulfilas",
"vir",
"sy",
"vertaling",
"van",
"die",
"Bybel",
"in",
"diee",
"eeu",
"ontwikkel",
"is",
".",
"Later",
"het",
"Christen",
"priesters",
"en",
"monnike",
",",
"wat",
"benewens",
"hulle",
"eie",
"Germaanse",
"tale",
"Latyn",
"kon",
"praat",
"en",
"skryf",
",",
"begin",
"om",
"die",
"Germaanse",
"tale",
"met",
"effens",
"aangepaste",
"Latynse",
"letters",
"te",
"skryf",
".",
"Die",
"runiese",
"alfabets",
"het",
"egter",
"deur",
"die",
"hele",
"Wiking-tydperk",
",",
"in",
"algemene",
"gebruik",
"in",
"Skandinawië",
"gebly",
".",
"Benewens",
"die",
"standaard",
"Latynse",
"alfabet",
",",
"het",
"verskillende",
"Germaanse",
"tale",
"'n",
"verskeidenheid",
"van",
"aksenttekens",
"en",
"ekstra",
"letters",
"gebruik",
",",
"insluitend",
"umlauts",
",",
"die",
"ß",
"(",
"Eszett",
")",
",",
"IJ",
",",
"Ø",
",",
"Æ",
",",
"Å",
",",
"Ð",
",",
"Ȝ",
",",
"en",
"Þ",
"en",
"Ƿ",
",",
"afkomstige",
"uit",
"die",
"runiese",
"letters",
".",
"Historiese",
"gedrukte",
"Duits",
"is",
"gereeld",
"in",
"Gotiese",
"skrif",
"lettertipes",
"gedruk",
"(",
"b.",
"v.",
"fraktur",
"of",
"schwabacher",
")",
".",
"Ontwikkeling",
"Daar",
"word",
"gemeen",
"dat",
"alle",
"Germaanse",
"tale",
"afstam",
"van",
"'n",
"hipotetiese",
"Proto-Germaanse",
"taal",
",",
"verenig",
"daardeur",
"dat",
"hulle",
"almal",
"die",
"Eerste",
"Germaanse",
"klankverskuiwing",
"beskryf",
"deur",
"Grimm",
"en",
"Verner",
"se",
"wette",
".",
"Dit",
"het",
"waarskynlik",
"tydens",
"die",
"Voor-Romeinse",
"Ystertydperk",
"van",
"Noordelike",
"Europa",
"van",
"omtrentv.C",
".",
"plaasgevind",
",",
"maar",
"ander",
"algemene",
"innovasies",
"wat",
"Germaans",
"van",
"Proto-Indo",
"Europees",
"skei",
"dui",
"op",
"'n",
"gemene",
"geskiedenis",
"van",
"voor-Proto-Germaanse",
"sprekers",
"deur",
"die",
"hele",
"Nordiese",
"Bronstydperk",
".",
"Van",
"die",
"vroegste",
"attestasie",
"van",
"die",
"Germaanse",
"variëteite",
"is",
"dit",
"in",
"drie",
"groepe",
"verdeel",
":",
"Wes-",
",",
"Oos-",
"en",
"Noord-Germaans",
".",
"Die",
"presiese",
"verwantskap",
"tussen",
"die",
"groepe",
"is",
"moeilik",
"bepaalbaar",
"uit",
"die",
"gebrekkige",
"getuienis",
"van",
"runiese",
"inskripsies",
",",
"en",
"hulle",
"het",
"onderling",
"verstaanbaar",
"gebly",
"deur",
"die",
"hele",
"Migrasie-tydperk",
"wat",
"meebring",
"dat",
"dit",
"moeilik",
"is",
"om",
"die",
"individuele",
"variëteite",
"te",
"klassifiseer",
".",
"Diee",
"eeuse",
"Langobardies",
"kan",
"byvoorbeeld",
"oorspronklik",
"'n",
"Noord-",
"of",
"Oos-Germaanse",
"variëteit",
"gewees",
"het",
"wat",
"in",
"Wes-Germaans",
"as",
"opgeneem",
"is",
"toe",
"die",
"Lombarde",
"hulle",
"by",
"die",
"Elbe",
"gevestig",
"het",
".",
"Die",
"Westelike",
"groep",
"sou",
"in",
"die",
"laat",
"Jastorf",
"kultuur",
"gevorm",
"het",
".",
"Die",
"Oostelike",
"groep",
"mag",
"afgelei",
"wees",
"van",
"diete",
"eeuse",
"variëteit",
"van",
"Gotland",
",",
"waarna",
"dit",
"suidelike",
"Swede",
"as",
"die",
"oorspronklike",
"ligging",
"van",
"die",
"Noordelike",
"groep",
"verlaat",
"het",
".",
"Die",
"vroegste",
"koherente",
"Germaanse",
"teks",
"wat",
"behoue",
"gebly",
"is",
"diee",
"eeuse",
"Gotiese",
"vertaling",
"van",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"deur",
"Ulfilas",
".",
"Vroeë",
"getuienis",
"van",
"Wes-Germaans",
"is",
"in",
"Oud-Hoogduits",
"en",
"Oud-Engels",
"van",
"omtrent",
"diee",
"eeu",
"en",
"Oud-Nederlands",
"van",
"omtrent",
"diee",
"eeu",
".",
"Noord-Germaans",
"is",
"slegs",
"geattesteer",
"in",
"verspreide",
"runiese",
"inskripsies",
"as",
"Proto-Noors",
",",
"totdat",
"dit",
"in",
"Oud-Noors",
"ontwikkel",
"het",
"in",
"omtrent",
"Langer",
"runiese",
"inskripsies",
"bly",
"behoue",
"uit",
"diete",
"en",
"eeue",
"(",
"Eggjumsteen",
",",
"Röksteen",
")",
",",
"langer",
"tekste",
"in",
"die",
"Latynse",
"alfabet",
"uit",
"diee",
"eeu",
"(",
"Íslendingabók",
")",
",",
"en",
"skaldiese",
"digkuns",
"beskou",
"as",
"so",
"vroeg",
"as",
"uit",
"diee",
"eeu",
".",
"Teen",
"omtrent",
"diee",
"eeu",
"het",
"die",
"variëteite",
"genoeg",
"gedivergeer",
"om",
"onderlinge",
"verstaanbaarheid",
"moeilik",
"te",
"maak",
".",
"Die",
"taalkontak",
"van",
"die",
"Wiking-setlaars",
"van",
"die",
"Danelaw",
"met",
"die",
"Anglo-Sakse",
"het",
"spore",
"in",
"die",
"Engelse",
"taal",
"gelaat",
",",
"en",
"daar",
"word",
"vermoed",
"dat",
"dit",
"bygedra",
"het",
"tot",
"die",
"ineenstorting",
"van",
"Oud-Engelse",
"grammatika",
"wat",
"gelei",
"het",
"tot",
"die",
"Middel-Engels",
"van",
"diee",
"eeu",
".",
"Die",
"Oos-Germaanse",
"tale",
"is",
"teen",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"Migrasietydperk",
"gemarginaliseer",
".",
"Die",
"Boergondiërs",
",",
"Gote",
"en",
"Vandale",
"is",
"taalkundig",
"geassimileer",
"in",
"hulle",
"onderskeie",
"bure",
"teen",
"omtrent",
"diee",
"eeu",
",",
"met",
"slegs",
"Krim-Goties",
"wat",
"tot",
"diee",
"eeu",
"bly",
"voortbestaan",
"het",
".",
"Gedurende",
"die",
"vroeë",
"Middeleeue",
"is",
"die",
"Wes-Germaanse",
"tale",
"geskei",
"deur",
"die",
"insulêre",
"ontwikkelings",
"van",
"Middel-Engels",
"aan",
"die",
"een",
"kant",
"en",
"deur",
"die",
"Hoogduitse",
"klankverskuiwing",
"op",
"die",
"Europese",
"kontinent",
"aan",
"die",
"ander",
"kant",
"wat",
"gelei",
"het",
"tot",
"die",
"ontstaan",
"van",
"Opperduits",
"en",
"Nedersaksies",
",",
"met",
"verskillende",
"intermediêre",
"Middelduitse",
"variëteite",
".",
"Teen",
"die",
"vroeë",
"moderne",
"tyd",
"het",
"aansienlike",
"verskille",
"ontwikkel",
"wat",
"wissel",
"van",
"Hoogste-Alemannies",
"in",
"die",
"Suide",
"tot",
"Noordelike",
"Nedersaksies",
"in",
"die",
"Noorde",
",",
"en",
"alhoewel",
"beide",
"ekstreme",
"as",
"Duits",
"beskou",
"word",
",",
"is",
"hulle",
"beswaarlik",
"onderling",
"verstaanbaar",
".",
"Die",
"mees",
"suidelike",
"variëteite",
"het",
"die",
"tweede",
"klank",
"verskuiwing",
"voltooi",
"terwyl",
"die",
"noordelike",
"varieëteite",
"ongeaffekteer",
"deur",
"die",
"klankverskuiwing",
"gebly",
"het",
".",
"Die",
"Noord-Germaanse",
"tale",
"het",
"daar",
"teenoor",
"meer",
"verenig",
"gebly",
"met",
"'n",
"hoë",
"mate",
"van",
"onderlinge",
"verstaanbaarheid",
"self",
"in",
"die",
"moderne",
"tyd",
"tussen",
"die",
"groter",
"tale",
"soos",
"Deens",
",",
"Noors",
"en",
"Sweeds",
".",
"Kenmerke",
"Die",
"Germaanse",
"tale",
"is",
"'n",
"subgroep",
"van",
"die",
"Indo-Europese",
"tale",
".",
"Die",
"Germaanse",
"tale",
"word",
"van",
"ander",
"Indo-Europese",
"tale",
"onderskei",
"deur",
"sekere",
"verskynsels",
",",
"wat",
"almal",
"deel",
"uitmaak",
"van",
"'n",
"ingrypende",
"veranderingsproses",
",",
"waardeur",
"uiteindelik",
"die",
"vroeë",
"Germaans",
"ontstaan",
"het",
".",
"Die",
"belangrikste",
"kenmerke",
"is",
"'n",
"klankverskuiwing",
"wat",
"as",
"die",
"Eerste",
"Germaanse",
"klankverskuiwing",
"of",
"die",
"Wet",
"van",
"Grimm",
"bekend",
"staan",
".",
"Die",
"klankverskuiwing",
",",
"wat",
"veral",
"veranderings",
"in",
"die",
"uitspraak",
"van",
"konsonante",
"gehad",
"het",
"-",
"die",
"Indo-Europese",
"eksplosiewe",
"het",
"tot",
"ander",
"konsonante",
"verander",
".",
"'n",
"aksentverskuiwing",
",",
"waardeur",
"die",
"vrye",
"Indo-Europese",
"aksent",
"op",
"die",
"eerste",
"sillabe",
"van",
"'n",
"woord",
"vasgelê",
"is",
"(",
"gewoonlik",
"is",
"dit",
"die",
"woordstam",
")",
".",
"Danksy",
"die",
"vaste",
"aksent",
"op",
"die",
"stam",
"is",
"die",
"ander",
"sillabes",
"verswak",
",",
"en",
"die",
"woorduitgange",
"het",
"begin",
"verval",
".",
"Hierdeur",
"is",
"ook",
"veranderings",
"in",
"die",
"grammatika",
"bevorder",
"soos",
"die",
"verdwyning",
"van",
"rofweg",
"die",
"helfte",
"van",
"die",
"agt",
"naamvalle",
"van",
"Proto-Indo-Europees",
".",
"Die",
"Indo-Europese",
"futurum",
"het",
"eweneens",
"verdwyn",
",",
"terwyl",
"die",
"verlede",
"tyd",
"deur",
"'n",
"nuwe",
"preteritum",
"aangedui",
"is",
"-",
"die",
"swak",
"werkwoorde",
"(",
"vergelyk",
"Nederlands",
"woonde",
",",
"Duits",
"suchte",
",",
"Engels",
"worked",
")",
".",
"'n",
"Verdere",
"kenmerk",
"is",
"die",
"bestaan",
"van",
"die",
"sterk",
"en",
"swak",
"vorm",
"van",
"die",
"byvoeglike",
"naamwoord",
".",
"Daar",
"word",
"wel",
"vermoed",
"dat",
"die",
"wat",
"afwykende",
"posisie",
"van",
"Germaans",
"binne",
"die",
"Indo-Europese",
"tale",
"verband",
"hou",
"met",
"die",
"feit",
"dat",
"die",
"sprekers",
"van",
"die",
"tak",
"van",
"IE",
"in",
"kontak",
"gekom",
"het",
"met",
"'n",
"bevolking",
"wat",
"'n",
"nie-Indo-Europese",
"taal",
"gepraat",
"het",
",",
"dit",
"is",
"die",
"Germaanse",
"substraathipotese",
".",
"Daar",
"is",
"in",
"Germaans",
"'n",
"redelike",
"groot",
"aantal",
"woorde",
"wat",
"nie",
"geredelik",
"van",
"Indo-Europese",
"wortels",
"afgelei",
"kan",
"word",
"nie",
".",
"(",
"Skattings",
"wissel",
"van-30%",
"van",
"die",
"woordeskat",
")",
".",
"Sommige",
"taalkundiges",
"sien",
"daarin",
"die",
"oorblyfsels",
"van",
"'n",
"vroeëre",
"pre-Indo-Europese",
"taal",
"van",
"Noordwes-Europa",
".",
"'n",
"Vergelykbare",
"proses",
"van",
"wisselwerking",
"tussen",
"die",
"vroegste",
"vorme",
"van",
"Grieks",
"en",
"'n",
"pre-Griekse",
"bevolking",
"is",
"egter",
"histories",
"beter",
"gedokumenteer",
".",
"Ook",
"Grieks",
"het",
"die",
"helfte",
"van",
"sy",
"naamvalle",
"verloor",
".",
"Germaanse",
"tale",
"het",
"meer",
"as",
"die",
"meeste",
"ander",
"tale",
"die",
"ablaut",
"behou",
"by",
"vorms",
"van",
"die",
"verlede",
"tyd",
"van",
"die",
"werkwoord",
",",
"die",
"sogenaamde",
"sterk",
"werkwoorde",
"(",
"Nederlands",
":",
"zwem",
"->",
"zwom",
")",
".",
"Daarnaas",
"het",
"daar",
"vorme",
"van",
"die",
"verlede",
"tyd",
"van",
"werkwoorde",
"ontstaan",
"met",
"'n",
"dentaalsuffiks",
"(",
"met",
"-d",
"of",
"-t",
")",
".",
"Taalvergelykings",
"Klassifikasie",
"Let",
"wel",
"dat",
"die",
"verdeling",
"tussen",
"Germaanse",
"subfamilies",
"selde",
"presies",
"gedefinieer",
"is",
";",
"meeste",
"vorm",
"kontinue",
"hellings",
",",
"met",
"aangrensende",
"variëteite",
"wat",
"ondeling",
"verstaanbaar",
"is",
"en",
"die",
"wat",
"verder",
"van",
"mekaar",
"geskei",
"is",
"nie",
".",
"Wes",
"-",
"Oos",
"-",
"Noord-Verdeling",
"Die",
"taalgrense",
"tussen",
"Noord-",
"en",
"Wes-Germaans",
"word",
"vandag",
"deur",
"die",
"Duits-Deense-grens",
"aangedui",
"en",
"het",
"vroeër",
"ietwat",
"verder",
"suid",
"aan",
"die",
"Eider",
"gelê",
".",
"Tussen",
"die",
"twee",
"groot",
"taalgroepe",
"is",
"daar",
"vloeibare",
"oorgange",
"deur",
"dialekte",
".",
"Die",
"Wes-Germaanse",
"tale",
"is",
"die",
"grootste",
"van",
"die",
"Germaanse",
"taalfamilie",
"en",
"sluit",
"in",
"Afrikaans",
",",
"Duits",
",",
"Engels",
",",
"Fries",
",",
"Jiddisj",
",",
"Luxemburgs",
"(",
"Die",
"nasionale",
"taal",
"van",
"Luxemburg",
")",
",",
"Nederlands",
"en",
"Nedersaksies",
"of",
"Platduits",
".",
"Die",
"Noord-Germaanse",
"tale",
"het",
"uit",
"Proto-Noors",
"en",
"Oud-Noors",
"ontstaan",
"en",
"word",
"in",
"die",
"drie",
"Skandinawiese",
"lande",
"(",
"Denemarke",
",",
"Noorweë",
",",
"en",
"Swede",
")",
",",
"die",
"Faroëreilande",
",",
"Ysland",
"en",
"(",
"tot",
"'n",
"mate",
")",
"Groenland",
",",
"sowel",
"as",
"deur",
"'n",
"beduidende",
"Sweedse",
"minderheid",
"in",
"Finland",
"en",
"deur",
"immigrantegroepe",
"veral",
"in",
"Noord-Amerika",
"en",
"Australië",
"gepraat",
".",
"Die",
"Noord-Germaanse",
"tale",
"sluit",
"in",
"Noors",
",",
"Sweeds",
",",
"Deens",
",",
"Yslands",
"en",
"Faroëes",
".",
"Die",
"Oos-Germaanse",
"tale",
"is",
"almal",
"uitgestorwe",
"en",
"het",
"Goties",
",",
"Vandaals",
",",
"Lombardies",
"en",
"Boergondies",
"ingesluit",
".",
"Diachronies",
"verdeling",
"Algemene",
"Opmerking",
":",
"Die",
"tabel",
"vertoon",
"die",
"opeenvolging",
"van",
"die",
"beduidende",
"historiese",
"stadiums",
"van",
"elke",
"taal",
"(",
"vertikaal",
")",
",",
"en",
"hulle",
"benaderde",
"groeperings",
"in",
"subfamilies",
"(",
"horisontaal",
")",
".",
"Horisontale",
"opeenvolgings",
"in",
"elke",
"groep",
"dui",
"nie",
"op",
"die",
"graad",
"van",
"ooreenkoms",
"nie",
".",
"Nota",
"Daar",
"is",
"konflikterende",
"menings",
"oor",
"die",
"klassifikasie",
"van",
"Lombardies",
".",
"In",
"teenstelling",
"met",
"die",
"geïsoleerde",
"posisie",
"in",
"die",
"bostaande",
"tabel",
"is",
"dit",
"ook",
"al",
"geklassifiseer",
"as",
"naby",
"verwant",
"aan",
"of",
"Opperduits",
"of",
"Oud-Saksies",
".",
"Kyk",
"Lombardies",
"vir",
"meer",
"inligting",
".",
"Nota",
"Laat",
"Middeleeue",
"verwys",
"na",
"die",
"na-Swart",
"Dood",
"tydperk",
".",
"Die",
"gebeurtenis",
"is",
"veral",
"belangrik",
"vir",
"die",
"taal",
"situasie",
"in",
"Noorweë",
".",
"Nota",
"Die",
"sprekers",
"van",
"Norn",
"is",
"geassimileer",
"om",
"Skots",
"te",
"praat",
"en",
"Gutnish",
"is",
"so",
"te",
"sê",
"'n",
"dialek",
"van",
"Sweeds",
".",
"Kontemporêre",
"klassifisering",
"Onder",
"word",
"slegs",
"die",
"belangrikste",
"kontemporêre",
"variëteite",
"weergegee",
"om",
"die",
"grootte",
"van",
"die",
"boom",
"te",
"beperk",
";",
"individuele",
"artikels",
"verskaf",
"meer",
"detail",
".",
"Baie",
"Nedersaksies",
"variëteite",
"word",
"byvoorbeeld",
"bespreek",
"in",
"Nedersaksies",
"benewens",
"Noordelike",
"Nederskasies",
"en",
"Plautdietsch",
"wat",
"hier",
"gelys",
"word",
".",
"Wes-Germaanse",
"tale",
"Hoogduitse",
"tale",
"insluitend",
"Standaard",
"Duits",
"Middelduits",
"(",
"Duits",
":",
"Mitteldeutsch",
")",
"Oos-Middelduits",
"wat",
"insluit",
"Lausitzisch-Neumärkisch",
",",
"Thürings",
",",
"Hoogsaksisch",
",",
"Nordobersächsisch",
",",
"Silesiese",
"Duits",
",",
"Hoogpruisisch",
"Wes-Middelduits",
"wat",
"insluit",
"Middel",
"Frankies",
"dialekte",
":",
"Ripuaries",
",",
"Moesel-Frankies",
"(",
"insluitend",
"die",
"Luxemburgs",
")",
",",
"Nordhessisch",
",",
"Oosthessisch",
",",
"Middelhessisch",
",",
"Pennsylvania",
"Duits",
"(",
"\"",
"Deitsch",
"\"",
",",
"in",
"die",
"VSA",
"en",
"Kanada",
")",
",",
"Transsilvanies-Saksiese",
"en",
"Rynse-Frankies",
":",
"Lotaringies-Frankies",
",",
"Palties",
"Oorgangsgebiede",
"tussen",
"Middelduits",
"en",
"Opperduits",
"wat",
"insluit",
"Oos-Frankiese",
"Duits",
",",
"Suid-Frankiese",
"Duits",
"Opperduits",
"(",
"Duits",
":",
"Oberdeutsch",
")",
"Alemannies",
"wat",
"insluit",
"Swabies",
",",
"Neder-Alemannies",
"(",
"insluitend",
"die",
"Switserse",
"Duitse",
"dialek",
":",
"Basel",
"Duits",
")",
",",
"Elsasser",
"Duits",
",",
"Middelalemannisch",
",",
"Hoogalemannies",
"(",
"insluitend",
"baie",
"Switserse",
"Duitse",
"dialekte",
")",
",",
"Hoogste-Alemanniese",
"(",
"insluitend",
"Switserse",
"Duitse",
"dialekte",
")",
"Oostenryks-Beiers",
"wat",
"insluit",
"Noordelike",
"Oostenryks-Beiers",
",",
"Middel-Oostenryks-Beiers",
",",
"Suidelike",
"Oostenryks-Beiers",
",",
"Kimbries",
",",
"Mócheno",
",",
"Hutteriese",
"Duits",
"Jiddisj",
"(",
"Duits",
":",
"Jiddisch",
")",
"Westelike",
"Jiddisj",
"(",
"Duitsland",
",",
"Frankryk",
",",
"Nederland",
")",
"Oostelike",
"Jiddisj",
"(",
"Rusland",
",",
"Pole",
",",
"Roemenië",
")",
"wat",
"insluit",
"Noordoostelike",
"Jiddisj",
",",
"Middel",
"Jiddisj",
"en",
"Suidoostelike",
"Jiddisj",
"Nederfrankiese",
"en",
"Nedersaksiese",
"tale",
"insluitend",
"Nederduits",
",",
"Standaard",
"Nederlands",
"en",
"Afrikaans",
"Nederfrankies",
"Nederlands",
"wat",
"insluit",
"die",
"dialekte",
"Hollands",
",",
"Wes-Vlaams",
",",
"Oos-Vlaams",
",",
"Brabants",
",",
"Limburgs",
",",
"Suid-Gelders",
"en",
"Surinaams",
"in",
"Suriname",
"(",
"in",
"Suid-Amerika",
")",
"Afrikaans",
"(",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"Namibia",
")",
"Nederduits",
"(",
"ook",
"Platduits",
",",
"Plattdeutsch",
"of",
"Plattdüütsch",
")",
"Nedersaksies",
"wat",
"insluit",
"Westfalies",
",",
"Noodelike",
"Nedersaksies",
",",
"Eastphalian",
"language",
"en",
"verskeie",
"Nederlandse",
"Nedersaksies",
"variëteite",
".",
"Oos-Nederduits",
"wat",
"insluit",
"Mecklenburgies-Pommerees",
",",
"Oos-Pommerees",
",",
"Brandenburgs",
",",
"Middenpommers",
",",
"Nederpruisies",
"en",
"Plautdietsch",
"Anglo-Fries",
"Fries",
"Noord-Fries",
"Oos-Fries",
"Saterfries",
"Wes-Fries",
"Anglies",
"Engels",
",",
"met",
"'n",
"groot",
"invloei",
"van",
"Latynse",
"woordeskat",
"meestal",
"deur",
"Anglo-Normandies",
".",
"Skots",
",",
"met",
"'n",
"groot",
"invloei",
"van",
"Latynse",
"woordeskat",
"meestal",
"deur",
"Anglo-Normandies",
"en",
"'n",
"mate",
"van",
"Skandinawiese",
"invloed",
"deur",
"Anglo-Deens",
".",
"Yola",
"-",
"in",
"diee",
"eeu",
"uitgesterf",
".",
"Noord-Germaanse",
"tale",
"Wes-Skandinawies",
"Noors",
"Noors",
"is",
"genealogies",
"Wes-Skandinawies",
",",
"maar",
"is",
"swaar",
"beïnvloed",
"deur",
"die",
"oostelike",
"tak",
".",
"Noors",
"het",
"ook",
"twee",
"geskrewe",
"vorme",
"–",
"Nynorsk",
"en",
"Bokmål",
"Yslands",
"Faroëes",
"Norn",
"(",
"Uitgestorwe",
")",
"Oos-Skandinawies",
"Deens",
"Sweeds",
"Skåns",
"Finland-Sweeds",
"Oud-Gutnish",
"Alternatiewe",
"klassifikasie",
"van",
"kontemporêre",
"Noord-Germaanse",
"tale",
"Eiland-Skandinawies",
"Yslands",
"Faroëes",
"Vasteland-Skandinawies",
"Deens",
"Noors",
"Sweeds",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Taalfamilies"
] |
98 | https://af.wikipedia.org/wiki/Geolek | Geolek | 'n Geolek is 'n taalvariant of dialek wat gebonde is aan 'n spesifieke streek of gebied.
Streeksgebonde variasies van Afrikaans sluit in:
Kaapse Afrikaans
Oosgrens-Afrikaans
Oranjerivier-Afrikaans
Boesmanlandse Afrikaans
Griekwa-Afrikaans
Namakwalandse Afrikaans
Richtersveld Afrikaans
Taal | [
"'n",
"Geolek",
"is",
"'n",
"taalvariant",
"of",
"dialek",
"wat",
"gebonde",
"is",
"aan",
"'n",
"spesifieke",
"streek",
"of",
"gebied",
".",
"Streeksgebonde",
"variasies",
"van",
"Afrikaans",
"sluit",
"in",
":",
"Kaapse",
"Afrikaans",
"Oosgrens-Afrikaans",
"Oranjerivier-Afrikaans",
"Boesmanlandse",
"Afrikaans",
"Griekwa-Afrikaans",
"Namakwalandse",
"Afrikaans",
"Richtersveld",
"Afrikaans",
"Taal"
] |
100 | https://af.wikipedia.org/wiki/Gauteng | Gauteng | Gauteng is die provinsie van Suid-Afrika met die hoogste bevolkingskonsentrasie met 'n sterk handel- en nywerheidsontwikkeling. Die vernaamste stede is Pretoria en Johannesburg.
Gauteng is voorheen die PWV genoem (Pretoria-Witwatersrand-Vereeniging). Die naam Gauteng is 'n Sotho-woord wat "Plek van goud" beteken en is 'n ontlening aan Afrikaans "goud". Die provinsie het in Mei 1994 tot stand gekom toe die ou provinsie Transvaal in vier verskillende provinsies verdeel is.
Die provinsiale hoofstad Johannesburg is die grootste stad in Suid-Afrika. Pretoria, sowat 50 km noord van Johannesburg, is Suid-Afrika se administratiewe hoofstad. Nog belangrike plekke is Alberton, Benoni, Boksburg, Brakpan, Centurion (deel van Tshwane Metropool (Pretoria)), Germiston, Heidelberg, Kemptonpark, Krugersdorp, Midrand, Randburg, Roodepoort, Springs, Soweto (deel van Johannesburg), Vanderbijlpark en Vereeniging.
Demografie
Bevolking (2011-sensus): 12 272 263. Gauteng is die Suid-Afrikaanse provinsie met die meeste mense en die provinsie met die grootste bevolkingsdigtheid.
Tale: Zoeloe (19,8%), gevolg deur Engels (13,3%), Afrikaans (12,4%) en Suid-Sotho (11,6%).
Geografie
Oppervlakte: Sowat 18 810 vk. km (volgens oppervlakte die kleinste Suid-Afrikaanse provinsie).
Ligging en topografie
Gauteng lê sowat 1740 m bokant seespieël en grotendeels op die Hoëveldse plato. Dit word deur vier ander provinsies omring: Noordwes aan die westekant, Limpopo in die noorde, Mpumalanga aan die oostekant en die Vrystaat in die suide. Die Witwatersrand met sy baie rante en heuwels, wat nagenoeg 80 km ver deur die middel van die provinsie loop, is die goudstreek met Johannesburg as kern. Geologies vorm die Witwatersrand die waterskeiding vir die Vaalrivier en die Limpopo, maar Gauteng het geen groot riviere buiten die Vaal nie. Soos in baie dele van Suid-Afrika is droogtes nie ongewoon nie, en die provinsie is in 'n groot mate van die Vaaldam afhanklik vir betroubare watervoorsiening.
Ekonomie
Gauteng het allereers sy huidige rykdom aan goud te danke, maar die provinsie is vandag ook die land se ekonomiese kragsentrale. Nagenoeg twee derdes van Suid-Afrika se ekonomiese bedrywighede vind hier plaas, terwyl vier uit elke tien van die land se fabrieksprodukte hul oorsprong in Gauteng het.
Yster, staal en glaspanele word in groot maat geproduseer, met talle fabrieke wat baie verskillende produkte vervaardig. Minstens drie motorvervaardigers se fabrieke is in Gauteng geleë. BMW en Nissan is in Rosslyn, noordwes van Pretoria en Ford/Mazda se reuse aanleg is langs Mamelodi, oos van Pretoria. Verder word luukse woonwaens met drie handelsname in Ga-Rankuwa gebou. Op die koop toe lewer die Rand uraan.
Die provinsie het gevolglik 'n sterk nywerheids- en stedelike karakter, maar daar is ook boerderyplase wat onder meer vleis, melk, mielies, sonneblomme en groente lewer.
Bronne
Verwysings
Eksterne skakels
Amptelike webwerf | [
"Gauteng",
"is",
"die",
"provinsie",
"van",
"Suid-Afrika",
"met",
"die",
"hoogste",
"bevolkingskonsentrasie",
"met",
"'n",
"sterk",
"handel-",
"en",
"nywerheidsontwikkeling",
".",
"Die",
"vernaamste",
"stede",
"is",
"Pretoria",
"en",
"Johannesburg",
".",
"Gauteng",
"is",
"voorheen",
"die",
"PWV",
"genoem",
"(",
"Pretoria-Witwatersrand-Vereeniging",
")",
".",
"Die",
"naam",
"Gauteng",
"is",
"'n",
"Sotho-woord",
"wat",
"\"",
"Plek",
"van",
"goud",
"\"",
"beteken",
"en",
"is",
"'n",
"ontlening",
"aan",
"Afrikaans",
"\"",
"goud",
"\"",
".",
"Die",
"provinsie",
"het",
"in",
"Meitot",
"stand",
"gekom",
"toe",
"die",
"ou",
"provinsie",
"Transvaal",
"in",
"vier",
"verskillende",
"provinsies",
"verdeel",
"is",
".",
"Die",
"provinsiale",
"hoofstad",
"Johannesburg",
"is",
"die",
"grootste",
"stad",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Pretoria",
",",
"sowatkm",
"noord",
"van",
"Johannesburg",
",",
"is",
"Suid-Afrika",
"se",
"administratiewe",
"hoofstad",
".",
"Nog",
"belangrike",
"plekke",
"is",
"Alberton",
",",
"Benoni",
",",
"Boksburg",
",",
"Brakpan",
",",
"Centurion",
"(",
"deel",
"van",
"Tshwane",
"Metropool",
"(",
"Pretoria",
")",
")",
",",
"Germiston",
",",
"Heidelberg",
",",
"Kemptonpark",
",",
"Krugersdorp",
",",
"Midrand",
",",
"Randburg",
",",
"Roodepoort",
",",
"Springs",
",",
"Soweto",
"(",
"deel",
"van",
"Johannesburg",
")",
",",
"Vanderbijlpark",
"en",
"Vereeniging",
".",
"Demografie",
"Bevolkingsensus):272",
"263",
".",
"Gauteng",
"is",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"provinsie",
"met",
"die",
"meeste",
"mense",
"en",
"die",
"provinsie",
"met",
"die",
"grootste",
"bevolkingsdigtheid",
".",
"Tale",
":",
"Zoeloe8%",
")",
",",
"gevolg",
"deur",
"Engels3%",
")",
",",
"Afrikaans4%",
")",
"en",
"Suid-Sotho6%",
")",
".",
"Geografie",
"Oppervlakte",
":",
"Sowat810",
"vk",
".",
"km",
"(",
"volgens",
"oppervlakte",
"die",
"kleinste",
"Suid-Afrikaanse",
"provinsie",
")",
".",
"Ligging",
"en",
"topografie",
"Gauteng",
"lê",
"sowatm",
"bokant",
"seespieël",
"en",
"grotendeels",
"op",
"die",
"Hoëveldse",
"plato",
".",
"Dit",
"word",
"deur",
"vier",
"ander",
"provinsies",
"omring",
":",
"Noordwes",
"aan",
"die",
"westekant",
",",
"Limpopo",
"in",
"die",
"noorde",
",",
"Mpumalanga",
"aan",
"die",
"oostekant",
"en",
"die",
"Vrystaat",
"in",
"die",
"suide",
".",
"Die",
"Witwatersrand",
"met",
"sy",
"baie",
"rante",
"en",
"heuwels",
",",
"wat",
"nagenoegkm",
"ver",
"deur",
"die",
"middel",
"van",
"die",
"provinsie",
"loop",
",",
"is",
"die",
"goudstreek",
"met",
"Johannesburg",
"as",
"kern",
".",
"Geologies",
"vorm",
"die",
"Witwatersrand",
"die",
"waterskeiding",
"vir",
"die",
"Vaalrivier",
"en",
"die",
"Limpopo",
",",
"maar",
"Gauteng",
"het",
"geen",
"groot",
"riviere",
"buiten",
"die",
"Vaal",
"nie",
".",
"Soos",
"in",
"baie",
"dele",
"van",
"Suid-Afrika",
"is",
"droogtes",
"nie",
"ongewoon",
"nie",
",",
"en",
"die",
"provinsie",
"is",
"in",
"'n",
"groot",
"mate",
"van",
"die",
"Vaaldam",
"afhanklik",
"vir",
"betroubare",
"watervoorsiening",
".",
"Ekonomie",
"Gauteng",
"het",
"allereers",
"sy",
"huidige",
"rykdom",
"aan",
"goud",
"te",
"danke",
",",
"maar",
"die",
"provinsie",
"is",
"vandag",
"ook",
"die",
"land",
"se",
"ekonomiese",
"kragsentrale",
".",
"Nagenoeg",
"twee",
"derdes",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"ekonomiese",
"bedrywighede",
"vind",
"hier",
"plaas",
",",
"terwyl",
"vier",
"uit",
"elke",
"tien",
"van",
"die",
"land",
"se",
"fabrieksprodukte",
"hul",
"oorsprong",
"in",
"Gauteng",
"het",
".",
"Yster",
",",
"staal",
"en",
"glaspanele",
"word",
"in",
"groot",
"maat",
"geproduseer",
",",
"met",
"talle",
"fabrieke",
"wat",
"baie",
"verskillende",
"produkte",
"vervaardig",
".",
"Minstens",
"drie",
"motorvervaardigers",
"se",
"fabrieke",
"is",
"in",
"Gauteng",
"geleë",
".",
"BMW",
"en",
"Nissan",
"is",
"in",
"Rosslyn",
",",
"noordwes",
"van",
"Pretoria",
"en",
"Ford/Mazda",
"se",
"reuse",
"aanleg",
"is",
"langs",
"Mamelodi",
",",
"oos",
"van",
"Pretoria",
".",
"Verder",
"word",
"luukse",
"woonwaens",
"met",
"drie",
"handelsname",
"in",
"Ga-Rankuwa",
"gebou",
".",
"Op",
"die",
"koop",
"toe",
"lewer",
"die",
"Rand",
"uraan",
".",
"Die",
"provinsie",
"het",
"gevolglik",
"'n",
"sterk",
"nywerheids-",
"en",
"stedelike",
"karakter",
",",
"maar",
"daar",
"is",
"ook",
"boerderyplase",
"wat",
"onder",
"meer",
"vleis",
",",
"melk",
",",
"mielies",
",",
"sonneblomme",
"en",
"groente",
"lewer",
".",
"Bronne",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webwerf"
] |
101 | https://af.wikipedia.org/wiki/Ghana | Ghana | Ghana (Engels: [ˈɡɑːnə], ), amptelik die Republiek Ghana (Republic of Ghana), is 'n land in Wes-Afrika. Dit het 'n oppervlakte van 239 567 en 'n bevolking van 31 miljoen in 2020 gehad. Die hoofstad en grootste stad is Accra, geleë langs die suidkus aan die Golf van Guinee. 'n Ander belangrike stad is Kumasi, bekend as geboorteplek van Kofi Annan, die Verenigde Nasies se sewende sekretaris-generaal, en hoofstad van die Asjanti-streek in die suidelike sentrum van die land. Die derde grootste stad is Tamale en is in die noorde van die land geleë.
Ghana word begrens deur Ivoorkus in die weste, Burkina Faso in die noorde, Togo in die ooste asook die Golf van Guinee en die Atlantiese Oseaan in die suide. Die Voltarivier en sy drie groot sytakke Swart-Volta, Wit-Volta en Rooi-Volta dreineer die land. Die Voltarivier word deur die Akosombodam tot die Voltameer opgedam, die wêreld se grootste mensgemaakte meer volgens oppervlakte en Ghana se belangrikste energiebron. Die Voltarivier mond in die Bog van Benin uit, wat tot die Golf van Guinee behoort. Ghana se enigste natuurlike binnemeer is die Bosumtwimeer naby Kumasi.
Die eerste permanente staat op die gebied van die hedendaagse Ghana is in die 11de eeu gestig. Verskeie koninkryke en ryke het oor die eeue heen verskyn, waarvan die Asjantiryk die belangrikste was. Vanaf die 15de eeu het die Portugese Ryk, gevolg deur verskeie ander Europese magte, handelsposte langs Ghana se kus gestig.
Naby Ghana se mees suidelike punt is Groß-Friedrichsburg, die eerste Duitse kolonie in Afrika en sedert 1979 'n Unesco-wêrelderfenisgebied, geleë. Dit is in 1683 deur generaal von Groeben uit Brandenburg gestig en in 1717 aan Nederland verkoop. Vanaf die vroeë 19de eeu het die Britte die gebied gekoloniseer, by Brits-Wes-Afrika (deel van die Britse Ryk) ingelyf en teen 1900 is Ghana se huidige grense bepaal. Voor sy onafhanklikheid van die Verenigde Koninkryk op 6 Maart 1957 het Ghana as die Goudkus bekend gestaan, genoem ná goud, Ghana se belangrikste handelsware. "Ghana" beteken "oorlogskoning" in die Soninke-taal en is afgelei van die Koninkryk Ghana.
Ghana is 'n unitêre grondwetlike demokrasie met 'n president as beide staats- en regeringshoof. Ghana se groeiende groeiende ekonomiese welvaart en sy demokratiese politieke stelsel het van hom 'n streeksmag in Wes-Afrika gemaak. Dit is 'n lid van die Beweging van Onverbonde Lande, Afrika-unie, Ekonomiese Gemeenskap van Wes-Afrika-state (ECOWAS) en die Britse Statebond.
Ghana se belangrikste etniese groep is die Akan, wat sowat 47,5% van die bevolking vorm. Van die ander belangrike bevolkingsgroepe sluit in Ewe, Joroeba, Hausa en Mossi. Ghana se enigste amptelike taal is Engels wat ook as lingua franca tussen die verskeie bevolkingsgroepe dien. Ghana se belangrikste inheemse taal is Akan, gevolg deur Bambara, Ewe, Fula en Hausa.
Sport
Sokker is die gewildste sportsoort in Ghana en die land se nasionale sokkerspan staan bekend as die Black Stars, genoem na die swart ster op die vlag van Ghana. Ghana het die Afrikanasiesbekertoernooie van 1963, 1978, 2000 (saam met Nigerië) en 2008 gehuisves en die vier toernooie van 1963, 1965, 1978 en 1982 gewen. Die Ghanese nasionale sokkerspan het tot dusver vier keer vir die FIFA Sokker-Wêreldbeker gekwalifiseer (in 2006, 2010, 2014 en 2022) en tydens die 2010-toernooi die kwarteindrondte gehaal. Asante Kotoko FC uit Kumasi is Ghana se gewildste sokkerspan en word as Afrika se suksesvolste sokkerspan van die 20ste eeu beskou.
In krieket het Ghana in die verlede saam met Gambië, Nigerië en Sierra Leone spelers vir die Wes-Afrikaanse krieketspan beskikbaar gestel. Sedert 2002 word die land deur sy eie nasionale span verteenwoordig, maar kon nog nie vir 'n internasionale kriekettoernooi kwalifiseer nie.
Sien ook
Pleknaamsveranderinge in Ghana
Verwysings
Bronnelys
Algemeen
Eksterne skakels
Amptelike webwerf van Ghana se parlement
Ghana se Nasionale Kultuurkommissie
Britse Statebond
Voormalige Britse kolonies | [
"Ghana",
"(",
"Engels",
":",
"[ˈɡɑːnə",
"]",
",",
")",
",",
"amptelik",
"die",
"Republiek",
"Ghana",
"(",
"Republic",
"of",
"Ghana",
")",
",",
"is",
"'n",
"land",
"in",
"Wes-Afrika",
".",
"Dit",
"het",
"'n",
"oppervlakte",
"van567",
"en",
"'n",
"bevolking",
"vanmiljoen",
"ingehad",
".",
"Die",
"hoofstad",
"en",
"grootste",
"stad",
"is",
"Accra",
",",
"geleë",
"langs",
"die",
"suidkus",
"aan",
"die",
"Golf",
"van",
"Guinee",
".",
"'n",
"Ander",
"belangrike",
"stad",
"is",
"Kumasi",
",",
"bekend",
"as",
"geboorteplek",
"van",
"Kofi",
"Annan",
",",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
"se",
"sewende",
"sekretaris-generaal",
",",
"en",
"hoofstad",
"van",
"die",
"Asjanti-streek",
"in",
"die",
"suidelike",
"sentrum",
"van",
"die",
"land",
".",
"Die",
"derde",
"grootste",
"stad",
"is",
"Tamale",
"en",
"is",
"in",
"die",
"noorde",
"van",
"die",
"land",
"geleë",
".",
"Ghana",
"word",
"begrens",
"deur",
"Ivoorkus",
"in",
"die",
"weste",
",",
"Burkina",
"Faso",
"in",
"die",
"noorde",
",",
"Togo",
"in",
"die",
"ooste",
"asook",
"die",
"Golf",
"van",
"Guinee",
"en",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"in",
"die",
"suide",
".",
"Die",
"Voltarivier",
"en",
"sy",
"drie",
"groot",
"sytakke",
"Swart-Volta",
",",
"Wit-Volta",
"en",
"Rooi-Volta",
"dreineer",
"die",
"land",
".",
"Die",
"Voltarivier",
"word",
"deur",
"die",
"Akosombodam",
"tot",
"die",
"Voltameer",
"opgedam",
",",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"mensgemaakte",
"meer",
"volgens",
"oppervlakte",
"en",
"Ghana",
"se",
"belangrikste",
"energiebron",
".",
"Die",
"Voltarivier",
"mond",
"in",
"die",
"Bog",
"van",
"Benin",
"uit",
",",
"wat",
"tot",
"die",
"Golf",
"van",
"Guinee",
"behoort",
".",
"Ghana",
"se",
"enigste",
"natuurlike",
"binnemeer",
"is",
"die",
"Bosumtwimeer",
"naby",
"Kumasi",
".",
"Die",
"eerste",
"permanente",
"staat",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"hedendaagse",
"Ghana",
"is",
"in",
"diee",
"eeu",
"gestig",
".",
"Verskeie",
"koninkryke",
"en",
"ryke",
"het",
"oor",
"die",
"eeue",
"heen",
"verskyn",
",",
"waarvan",
"die",
"Asjantiryk",
"die",
"belangrikste",
"was",
".",
"Vanaf",
"diee",
"eeu",
"het",
"die",
"Portugese",
"Ryk",
",",
"gevolg",
"deur",
"verskeie",
"ander",
"Europese",
"magte",
",",
"handelsposte",
"langs",
"Ghana",
"se",
"kus",
"gestig",
".",
"Naby",
"Ghana",
"se",
"mees",
"suidelike",
"punt",
"is",
"Groß-Friedrichsburg",
",",
"die",
"eerste",
"Duitse",
"kolonie",
"in",
"Afrika",
"en",
"sedert'n",
"Unesco-wêrelderfenisgebied",
",",
"geleë",
".",
"Dit",
"is",
"indeur",
"generaal",
"von",
"Groeben",
"uit",
"Brandenburg",
"gestig",
"en",
"inaan",
"Nederland",
"verkoop",
".",
"Vanaf",
"die",
"vroeëe",
"eeu",
"het",
"die",
"Britte",
"die",
"gebied",
"gekoloniseer",
",",
"by",
"Brits-Wes-Afrika",
"(",
"deel",
"van",
"die",
"Britse",
"Ryk",
")",
"ingelyf",
"en",
"teenis",
"Ghana",
"se",
"huidige",
"grense",
"bepaal",
".",
"Voor",
"sy",
"onafhanklikheid",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"opMaarthet",
"Ghana",
"as",
"die",
"Goudkus",
"bekend",
"gestaan",
",",
"genoem",
"ná",
"goud",
",",
"Ghana",
"se",
"belangrikste",
"handelsware",
".",
"\"",
"Ghana",
"\"",
"beteken",
"\"",
"oorlogskoning",
"\"",
"in",
"die",
"Soninke-taal",
"en",
"is",
"afgelei",
"van",
"die",
"Koninkryk",
"Ghana",
".",
"Ghana",
"is",
"'n",
"unitêre",
"grondwetlike",
"demokrasie",
"met",
"'n",
"president",
"as",
"beide",
"staats-",
"en",
"regeringshoof",
".",
"Ghana",
"se",
"groeiende",
"groeiende",
"ekonomiese",
"welvaart",
"en",
"sy",
"demokratiese",
"politieke",
"stelsel",
"het",
"van",
"hom",
"'n",
"streeksmag",
"in",
"Wes-Afrika",
"gemaak",
".",
"Dit",
"is",
"'n",
"lid",
"van",
"die",
"Beweging",
"van",
"Onverbonde",
"Lande",
",",
"Afrika-unie",
",",
"Ekonomiese",
"Gemeenskap",
"van",
"Wes-Afrika-state",
"(",
"ECOWAS",
")",
"en",
"die",
"Britse",
"Statebond",
".",
"Ghana",
"se",
"belangrikste",
"etniese",
"groep",
"is",
"die",
"Akan",
",",
"wat",
"sowat5%",
"van",
"die",
"bevolking",
"vorm",
".",
"Van",
"die",
"ander",
"belangrike",
"bevolkingsgroepe",
"sluit",
"in",
"Ewe",
",",
"Joroeba",
",",
"Hausa",
"en",
"Mossi",
".",
"Ghana",
"se",
"enigste",
"amptelike",
"taal",
"is",
"Engels",
"wat",
"ook",
"as",
"lingua",
"franca",
"tussen",
"die",
"verskeie",
"bevolkingsgroepe",
"dien",
".",
"Ghana",
"se",
"belangrikste",
"inheemse",
"taal",
"is",
"Akan",
",",
"gevolg",
"deur",
"Bambara",
",",
"Ewe",
",",
"Fula",
"en",
"Hausa",
".",
"Sport",
"Sokker",
"is",
"die",
"gewildste",
"sportsoort",
"in",
"Ghana",
"en",
"die",
"land",
"se",
"nasionale",
"sokkerspan",
"staan",
"bekend",
"as",
"die",
"Black",
"Stars",
",",
"genoem",
"na",
"die",
"swart",
"ster",
"op",
"die",
"vlag",
"van",
"Ghana",
".",
"Ghana",
"het",
"die",
"Afrikanasiesbekertoernooie",
"van(",
"saam",
"met",
"Nigerië",
")",
"engehuisves",
"en",
"die",
"vier",
"toernooie",
"vanengewen",
".",
"Die",
"Ghanese",
"nasionale",
"sokkerspan",
"het",
"tot",
"dusver",
"vier",
"keer",
"vir",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbeker",
"gekwalifiseer",
"(",
"inenen",
"tydens",
"dietoernooi",
"die",
"kwarteindrondte",
"gehaal",
".",
"Asante",
"Kotoko",
"FC",
"uit",
"Kumasi",
"is",
"Ghana",
"se",
"gewildste",
"sokkerspan",
"en",
"word",
"as",
"Afrika",
"se",
"suksesvolste",
"sokkerspan",
"van",
"diete",
"eeu",
"beskou",
".",
"In",
"krieket",
"het",
"Ghana",
"in",
"die",
"verlede",
"saam",
"met",
"Gambië",
",",
"Nigerië",
"en",
"Sierra",
"Leone",
"spelers",
"vir",
"die",
"Wes-Afrikaanse",
"krieketspan",
"beskikbaar",
"gestel",
".",
"Sedertword",
"die",
"land",
"deur",
"sy",
"eie",
"nasionale",
"span",
"verteenwoordig",
",",
"maar",
"kon",
"nog",
"nie",
"vir",
"'n",
"internasionale",
"kriekettoernooi",
"kwalifiseer",
"nie",
".",
"Sien",
"ook",
"Pleknaamsveranderinge",
"in",
"Ghana",
"Verwysings",
"Bronnelys",
"Algemeen",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"Ghana",
"se",
"parlement",
"Ghana",
"se",
"Nasionale",
"Kultuurkommissie",
"Britse",
"Statebond",
"Voormalige",
"Britse",
"kolonies"
] |
102 | https://af.wikipedia.org/wiki/Groot-Brittanje | Groot-Brittanje | Hierdie artikel handel oor die eiland in Europa. Vir die huidige land, sien gerus Verenigde Koninkryk, en vir die voormalige land, sien gerus Koninkryk van Groot-Brittanje.
Groot-Brittanje (Engels: Great Britain, Wallies: Prydain Fawr, Skots-Gaelies: Breatainn Mhòr, Skots: Great Breetain, Kornies: Breten Veur; dikwels verkort tot slegs Brittanje) is die grootste eiland van die Britse Eilande, die grootste eiland in Europa en die agtste grootste eiland ter wêreld. Dit is geleë aan die weskus van die vasteland van Europa en is die hoofgebied van die Verenigde Koninkryk.
Die term Groot-Brittanje word ook gebruik as 'n politieke term wat die kombinasie van Engeland, Skotland en Wallis beskryf, die drie nasies wat saam die hele eiland beslaan, alhoewel elkeen addisionele kleiner eilande insluit. Die term Brittanje word soms gebruik wanneer Groot-Brittanje bedoel word, en beide word gebruik om na die Verenigde Koninkryk te verwys, wat ook Noord-Ierland insluit. Groot-Brittanje word mees algemeen gebruik as 'n verkorting vir die ellelange "Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Noord-Ierland". Alhoewel dit onakkuraat is, word dié afkorting gereeld deur amptelike liggame as sinoniem vir die VK in sommige kontekste gebruik. (Daar word byvoorbeeld na die VK-span wat in die Olimpiese Spele deelneem verwys as 'Team GB', en die VK gebruik die Internasionale nommerplaatkode 'GB').
Staatkundige gebiede geassosieer met Groot-Brittanje
Koninkryk van Skotland, 843 tot 1651 en 1660 tot 1707
Koninkryk van Engeland, 927 tot 1649 en 1660 tot 1707
Prinsdom van Wallis, 1216 tot 1542
Gemenebes van Engeland, 1649 tot 1654
Koninkryk van Groot-Brittanje, 1707 tot 1800
Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland, 1800 tot 1922
Verenigde Koninkryk, sedert 1922
Ander staatkundige gebiede in die Britse Eilande
Ierland
Republiek van Ierland
Noord-Ierland
Eiland Man
Kanaaleilande
Eksterne skakels
Know Britain – een verduideliking van die terme "Groot-Brittanje", "Verenigde Koninkryk", ens.
Administratiewe kaart van Groot-Brittanje | [
"Hierdie",
"artikel",
"handel",
"oor",
"die",
"eiland",
"in",
"Europa",
".",
"Vir",
"die",
"huidige",
"land",
",",
"sien",
"gerus",
"Verenigde",
"Koninkryk",
",",
"en",
"vir",
"die",
"voormalige",
"land",
",",
"sien",
"gerus",
"Koninkryk",
"van",
"Groot-Brittanje",
".",
"Groot-Brittanje",
"(",
"Engels",
":",
"Great",
"Britain",
",",
"Wallies",
":",
"Prydain",
"Fawr",
",",
"Skots-Gaelies",
":",
"Breatainn",
"Mhòr",
",",
"Skots",
":",
"Great",
"Breetain",
",",
"Kornies",
":",
"Breten",
"Veur",
";",
"dikwels",
"verkort",
"tot",
"slegs",
"Brittanje",
")",
"is",
"die",
"grootste",
"eiland",
"van",
"die",
"Britse",
"Eilande",
",",
"die",
"grootste",
"eiland",
"in",
"Europa",
"en",
"die",
"agtste",
"grootste",
"eiland",
"ter",
"wêreld",
".",
"Dit",
"is",
"geleë",
"aan",
"die",
"weskus",
"van",
"die",
"vasteland",
"van",
"Europa",
"en",
"is",
"die",
"hoofgebied",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
".",
"Die",
"term",
"Groot-Brittanje",
"word",
"ook",
"gebruik",
"as",
"'n",
"politieke",
"term",
"wat",
"die",
"kombinasie",
"van",
"Engeland",
",",
"Skotland",
"en",
"Wallis",
"beskryf",
",",
"die",
"drie",
"nasies",
"wat",
"saam",
"die",
"hele",
"eiland",
"beslaan",
",",
"alhoewel",
"elkeen",
"addisionele",
"kleiner",
"eilande",
"insluit",
".",
"Die",
"term",
"Brittanje",
"word",
"soms",
"gebruik",
"wanneer",
"Groot-Brittanje",
"bedoel",
"word",
",",
"en",
"beide",
"word",
"gebruik",
"om",
"na",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"te",
"verwys",
",",
"wat",
"ook",
"Noord-Ierland",
"insluit",
".",
"Groot-Brittanje",
"word",
"mees",
"algemeen",
"gebruik",
"as",
"'n",
"verkorting",
"vir",
"die",
"ellelange",
"\"",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"van",
"Groot-Brittanje",
"en",
"Noord-Ierland",
"\"",
".",
"Alhoewel",
"dit",
"onakkuraat",
"is",
",",
"word",
"dié",
"afkorting",
"gereeld",
"deur",
"amptelike",
"liggame",
"as",
"sinoniem",
"vir",
"die",
"VK",
"in",
"sommige",
"kontekste",
"gebruik",
".",
"(",
"Daar",
"word",
"byvoorbeeld",
"na",
"die",
"VK-span",
"wat",
"in",
"die",
"Olimpiese",
"Spele",
"deelneem",
"verwys",
"as",
"'",
"Team",
"GB",
"'",
",",
"en",
"die",
"VK",
"gebruik",
"die",
"Internasionale",
"nommerplaatkode",
"'",
"GB",
"'",
")",
".",
"Staatkundige",
"gebiede",
"geassosieer",
"met",
"Groot-Brittanje",
"Koninkryk",
"van",
"Skotland,",
"totentot",
"Koninkryk",
"van",
"Engeland,",
"totentot",
"Prinsdom",
"van",
"Wallis,",
"tot",
"Gemenebes",
"van",
"Engeland",
",",
"tot",
"Koninkryk",
"van",
"Groot-Brittanje",
",",
"tot",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"van",
"Groot-Brittanje",
"en",
"Ierland",
",",
"tot",
"Verenigde",
"Koninkryk",
",",
"sedert",
"Ander",
"staatkundige",
"gebiede",
"in",
"die",
"Britse",
"Eilande",
"Ierland",
"Republiek",
"van",
"Ierland",
"Noord-Ierland",
"Eiland",
"Man",
"Kanaaleilande",
"Eksterne",
"skakels",
"Know",
"Britain",
"–",
"een",
"verduideliking",
"van",
"die",
"terme",
"\"",
"Groot-Brittanje",
"\"",
",",
"\"",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"\"",
",",
"ens",
".",
"Administratiewe",
"kaart",
"van",
"Groot-Brittanje"
] |
103 | https://af.wikipedia.org/wiki/Gestapo | Gestapo | Die Gestapo (van Duits: Geheime Staatspolizei, Geheime Staatspolisie) was die geheime staatspolisie in Nazi-Duitsland (1933–1945).
Agtergrond
Die Gestapo of Geheime Staatspolizei is op 26 April 1933 gestig. Die Gestapo is gevorm vanuit 'n bestaande organisasie van die Pruisiese veiligheidspolisie. Aanvanklik was die Gestapo slegs 'n tak van die Pruisiese Polisie, bekend as "Departement 1A van die Pruisiese staatspolisie". 'n Wet van 30 November 1933 het bepaal dat die Gestapo in die deelstaat Pruise as 'n selfstandige tak van die binnelandse administrasie (Innere Verwaltung) sou bestaan.
Die eerste bevelvoerder was Rudolf Diels wat lede gewerf het van professionele polisie-departemente. Hy het die Gestapo bestuur as 'n federale polisieagentskap soortgelyk aan moderne voorbeelde soos die Amerikaanse Federal Bureau of Investigation (FBI). Die Gestapo se rol as 'n politieke polisiemag het eers begin nadat Hermann Göring in 1934 as bevelvoerder aangestel is.
Dit was Göring wat die term "Gestapo" vir die eerste keer gebruik het (in die begin het dit as Gestapa bekend gestaan). Hy het die NS-bewind versoek om die mag van die Gestapo uit te brei om die hele Duitsland in te sluit. Hierin was Göring suksesvol, behalwe in Beiere, waar Heinrich Himmler (hoof van die SS), as die Beierse Polisie President gedien het en die plaaslike SS-eenhede as 'n politieke polisiemag gebruik het.
In April 1934 het Göring en Himmler saamgestem om hul verskille by te lê (grootliks weens hul gedeelde afkeur van die Sturmabteilung), en Göring het die volle bevel van die Gestapo oorgedra aan die SS. Op daardie stadium is die Gestapo saamgevoeg in die Sicherheitspolizei en as 'n suster-organisasie van die Sicherheitsdienst of SD beskou.
Heinrich Himmler is op 20 April 1934 as bevelvoeder van die Gestapo benoem, terwyl sy naaste kollega Reinhard Heydrich die daaglikse leiding oorgeneem het (met as ondergeskikte Heinrich Müller).
Die rol van die Gestapo was om ondersoek in te stel en "alle staatsgevaarlike tendense" te beveg. Die Gestapo het die gesag ontvang om ondersoek in te stel na verraad, spioenasie, sabotasie en kriminele aanvalle op die Nasionaal-Sosialistiese Duitse Werkersparty en op Duitsland. Die nuwe Wet van die Geheime Staatspolizei van 10 Februarie 1936 het die lede van die Gestapo en hul dade vry gestel van latere geregtelike ondersoek.
Op 26 Junie 1936 het Reichsführer-SS en Chef der Deutschen Polizei im Reichsministerium des Innern Heinrich Himmler 'n dekreet uitgevaardig waarvolgens die Duitse polisie-eenhede in twee afdelings verdeel sou word, naamlik die Ordnungspolizei (Orpo) en die Sicherheitspolizei (Sipo). Himmler het van die Gestapo 'n korps gemaak wat alle vermeende of werklike staatsvyande van die NS-bewind in Duitsland en die besette Europese gebiede opgespoor het en, as gevolg van 'n geregtelike vryskeldbrief, die mag ontvang het om sonder uitgebreide juridiese prosedures mense te vervolg. Onteenseglik is ook persone sonder enige blaam of skuld aan hoogverraad met hierdie terreurtaktiek in die vele konsentrasiekampe aangehou. Gedurende die Tweede Wêreldoorlog het die Gestapo uitgebrei tot ongeveer 45 000 lede.
Die Orpo was die algemene uniformdraende polisie. Die Sipo het uit die Gestapo, die Reichskriminalpolizei (Kripo) en die grenspolisie bestaan. Die Gestapo – en tot 'n mate die Kriminalpolizei – was die uitvoerende magte van die Nazi-polisiestaat. In 1942 is die Kripo, die Sicherheitsdienst en die Gestapo saamgevoeg en onder die bevel van die Reichssicherheitshauptamt (RSHA) geplaas.
Gestapo-agente het 'n ovaal metaalpenning aan 'n ketting by hulle gedra wat as identiteits-kenteken gebruik is. Op die een kant het die bekende Duitse adelaar verskyn, en aan die ander kant die teks "Geheime Staatspolizei", met 'n nommer daaronder.
Die daaglikse aktiwiteite van die Gestapo
In teenstelling met die populêre mening was die Gestapo nie 'n alomteenwoordige agentskap wat in elke deel van die Duitse samelewing teenwoordig was nie. Die sogenaamde "V-mans", wat as onderdekking-Gestapo-agente opgetree het, het slegs die sosiaal–demokrate en kommunistiese opposisiegroepe geïnfiltreer.
Navorsing, wat deur die geskiedkundige Robert Gellately gedoen is, het bevind dat die Gestapo grootliks bestaan het uit burokrate en klerklike werkers wat staatgemaak het op aanklagtes deur gewone Duitsers vir hulle inligting. Die Gestapo is so te sê oorval met sodanige klagtes en die meeste van die organisasie se tyd is gespandeer om geloofwaardige inligting van die minder geloofwaardiges te skei. Die Gestapo was nie in die meeste gevalle ten volle op hoogte van gebeure in die Duitse gemeenskap nie, en die plaaslike Gestapostellen was onderbeman, oorwerk en toegegooi met baie inligting. Die verhouding van Gestapobeamtes tot die publiek was ook redelik laag. Byvoorbeeld was daar in die gebied van Neder-Frankeland, wat ongeveer een miljoen inwoners in die 1930's gehad het, net een Gestapo-kantoor met 28 amptenare waarvan die helfte administratief was.
Afloop na die oorlog
Na die verhore voor die Internasionale Militêre Geregshof in Neurenberg het die Gestapo ophou bestaan. Omdat die Gestapo en die Sicherheitsdienst baie nou saamgewerk het en hul aktiwiteite baie soortgelyk was, is hierdie organisasies tydens dié verhore saam aangekla. Sowel die Gestapo, die SS en die SD is na die oorlogstribunaal as kriminele organisasies bestempel.
Boeke
The Gestapo and German society : enforcing racial policy 1935–1945, Robert Gellately, Oxford : Clarendon Press, 1990, ISBN 0-19-822869-4.
German Resistance Against Hitler: The Search for Allies Abroad, 1938–1945, Klemens Von Klemperer, Oxford University Press, 1992, ISBN 0-19-820551-1
Histoire de la Gestapo, Jacques Delarue, Paris, 1962.
An Illustrated History of the Gestapo, Rupert Butler, Motorbooks, 1993, ISBN 0-87938-801-3
Pierre de Villemarest, Untouchable – Who protected Bormann & Gestapo Müller after 1945, Aquilion, 2005, ISBN 1-904997-02-3
'n Moontlike vervalste werk oor die Gestapo sluit in:
Gestapo Chief: The 1948 Interrogation of Heinrich Müller – Gregory Douglas. San Jose, CA 1995
Nazi-Duitsland
Intelligensiedienste | [
"Die",
"Gestapo",
"(",
"van",
"Duits",
":",
"Geheime",
"Staatspolizei",
",",
"Geheime",
"Staatspolisie",
")",
"was",
"die",
"geheime",
"staatspolisie",
"in",
"Nazi-Duitsland1945",
")",
".",
"Agtergrond",
"Die",
"Gestapo",
"of",
"Geheime",
"Staatspolizei",
"is",
"opAprilgestig",
".",
"Die",
"Gestapo",
"is",
"gevorm",
"vanuit",
"'n",
"bestaande",
"organisasie",
"van",
"die",
"Pruisiese",
"veiligheidspolisie",
".",
"Aanvanklik",
"was",
"die",
"Gestapo",
"slegs",
"'n",
"tak",
"van",
"die",
"Pruisiese",
"Polisie",
",",
"bekend",
"as",
"\"",
"Departement",
"van",
"die",
"Pruisiese",
"staatspolisie",
"\"",
".",
"'n",
"Wet",
"vanNovemberhet",
"bepaal",
"dat",
"die",
"Gestapo",
"in",
"die",
"deelstaat",
"Pruise",
"as",
"'n",
"selfstandige",
"tak",
"van",
"die",
"binnelandse",
"administrasie",
"(",
"Innere",
"Verwaltung",
")",
"sou",
"bestaan",
".",
"Die",
"eerste",
"bevelvoerder",
"was",
"Rudolf",
"Diels",
"wat",
"lede",
"gewerf",
"het",
"van",
"professionele",
"polisie-departemente",
".",
"Hy",
"het",
"die",
"Gestapo",
"bestuur",
"as",
"'n",
"federale",
"polisieagentskap",
"soortgelyk",
"aan",
"moderne",
"voorbeelde",
"soos",
"die",
"Amerikaanse",
"Federal",
"Bureau",
"of",
"Investigation",
"(",
"FBI",
")",
".",
"Die",
"Gestapo",
"se",
"rol",
"as",
"'n",
"politieke",
"polisiemag",
"het",
"eers",
"begin",
"nadat",
"Hermann",
"Göring",
"inas",
"bevelvoerder",
"aangestel",
"is",
".",
"Dit",
"was",
"Göring",
"wat",
"die",
"term",
"\"",
"Gestapo",
"\"",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"gebruik",
"het",
"(",
"in",
"die",
"begin",
"het",
"dit",
"as",
"Gestapa",
"bekend",
"gestaan",
")",
".",
"Hy",
"het",
"die",
"NS-bewind",
"versoek",
"om",
"die",
"mag",
"van",
"die",
"Gestapo",
"uit",
"te",
"brei",
"om",
"die",
"hele",
"Duitsland",
"in",
"te",
"sluit",
".",
"Hierin",
"was",
"Göring",
"suksesvol",
",",
"behalwe",
"in",
"Beiere",
",",
"waar",
"Heinrich",
"Himmler",
"(",
"hoof",
"van",
"die",
"SS",
")",
",",
"as",
"die",
"Beierse",
"Polisie",
"President",
"gedien",
"het",
"en",
"die",
"plaaslike",
"SS-eenhede",
"as",
"'n",
"politieke",
"polisiemag",
"gebruik",
"het",
".",
"In",
"Aprilhet",
"Göring",
"en",
"Himmler",
"saamgestem",
"om",
"hul",
"verskille",
"by",
"te",
"lê",
"(",
"grootliks",
"weens",
"hul",
"gedeelde",
"afkeur",
"van",
"die",
"Sturmabteilung",
")",
",",
"en",
"Göring",
"het",
"die",
"volle",
"bevel",
"van",
"die",
"Gestapo",
"oorgedra",
"aan",
"die",
"SS",
".",
"Op",
"daardie",
"stadium",
"is",
"die",
"Gestapo",
"saamgevoeg",
"in",
"die",
"Sicherheitspolizei",
"en",
"as",
"'n",
"suster-organisasie",
"van",
"die",
"Sicherheitsdienst",
"of",
"SD",
"beskou",
".",
"Heinrich",
"Himmler",
"is",
"opAprilas",
"bevelvoeder",
"van",
"die",
"Gestapo",
"benoem",
",",
"terwyl",
"sy",
"naaste",
"kollega",
"Reinhard",
"Heydrich",
"die",
"daaglikse",
"leiding",
"oorgeneem",
"het",
"(",
"met",
"as",
"ondergeskikte",
"Heinrich",
"Müller",
")",
".",
"Die",
"rol",
"van",
"die",
"Gestapo",
"was",
"om",
"ondersoek",
"in",
"te",
"stel",
"en",
"\"",
"alle",
"staatsgevaarlike",
"tendense",
"\"",
"te",
"beveg",
".",
"Die",
"Gestapo",
"het",
"die",
"gesag",
"ontvang",
"om",
"ondersoek",
"in",
"te",
"stel",
"na",
"verraad",
",",
"spioenasie",
",",
"sabotasie",
"en",
"kriminele",
"aanvalle",
"op",
"die",
"Nasionaal-Sosialistiese",
"Duitse",
"Werkersparty",
"en",
"op",
"Duitsland",
".",
"Die",
"nuwe",
"Wet",
"van",
"die",
"Geheime",
"Staatspolizei",
"vanFebruariehet",
"die",
"lede",
"van",
"die",
"Gestapo",
"en",
"hul",
"dade",
"vry",
"gestel",
"van",
"latere",
"geregtelike",
"ondersoek",
".",
"OpJuniehet",
"Reichsführer-SS",
"en",
"Chef",
"der",
"Deutschen",
"Polizei",
"im",
"Reichsministerium",
"des",
"Innern",
"Heinrich",
"Himmler",
"'n",
"dekreet",
"uitgevaardig",
"waarvolgens",
"die",
"Duitse",
"polisie-eenhede",
"in",
"twee",
"afdelings",
"verdeel",
"sou",
"word",
",",
"naamlik",
"die",
"Ordnungspolizei",
"(",
"Orpo",
")",
"en",
"die",
"Sicherheitspolizei",
"(",
"Sipo",
")",
".",
"Himmler",
"het",
"van",
"die",
"Gestapo",
"'n",
"korps",
"gemaak",
"wat",
"alle",
"vermeende",
"of",
"werklike",
"staatsvyande",
"van",
"die",
"NS-bewind",
"in",
"Duitsland",
"en",
"die",
"besette",
"Europese",
"gebiede",
"opgespoor",
"het",
"en",
",",
"as",
"gevolg",
"van",
"'n",
"geregtelike",
"vryskeldbrief",
",",
"die",
"mag",
"ontvang",
"het",
"om",
"sonder",
"uitgebreide",
"juridiese",
"prosedures",
"mense",
"te",
"vervolg",
".",
"Onteenseglik",
"is",
"ook",
"persone",
"sonder",
"enige",
"blaam",
"of",
"skuld",
"aan",
"hoogverraad",
"met",
"hierdie",
"terreurtaktiek",
"in",
"die",
"vele",
"konsentrasiekampe",
"aangehou",
".",
"Gedurende",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"het",
"die",
"Gestapo",
"uitgebrei",
"tot",
"ongeveer000",
"lede",
".",
"Die",
"Orpo",
"was",
"die",
"algemene",
"uniformdraende",
"polisie",
".",
"Die",
"Sipo",
"het",
"uit",
"die",
"Gestapo",
",",
"die",
"Reichskriminalpolizei",
"(",
"Kripo",
")",
"en",
"die",
"grenspolisie",
"bestaan",
".",
"Die",
"Gestapo",
"–",
"en",
"tot",
"'n",
"mate",
"die",
"Kriminalpolizei",
"–",
"was",
"die",
"uitvoerende",
"magte",
"van",
"die",
"Nazi-polisiestaat",
".",
"Inis",
"die",
"Kripo",
",",
"die",
"Sicherheitsdienst",
"en",
"die",
"Gestapo",
"saamgevoeg",
"en",
"onder",
"die",
"bevel",
"van",
"die",
"Reichssicherheitshauptamt",
"(",
"RSHA",
")",
"geplaas",
".",
"Gestapo-agente",
"het",
"'n",
"ovaal",
"metaalpenning",
"aan",
"'n",
"ketting",
"by",
"hulle",
"gedra",
"wat",
"as",
"identiteits-kenteken",
"gebruik",
"is",
".",
"Op",
"die",
"een",
"kant",
"het",
"die",
"bekende",
"Duitse",
"adelaar",
"verskyn",
",",
"en",
"aan",
"die",
"ander",
"kant",
"die",
"teks",
"\"",
"Geheime",
"Staatspolizei",
"\"",
",",
"met",
"'n",
"nommer",
"daaronder",
".",
"Die",
"daaglikse",
"aktiwiteite",
"van",
"die",
"Gestapo",
"In",
"teenstelling",
"met",
"die",
"populêre",
"mening",
"was",
"die",
"Gestapo",
"nie",
"'n",
"alomteenwoordige",
"agentskap",
"wat",
"in",
"elke",
"deel",
"van",
"die",
"Duitse",
"samelewing",
"teenwoordig",
"was",
"nie",
".",
"Die",
"sogenaamde",
"\"",
"V-mans",
"\"",
",",
"wat",
"as",
"onderdekking-Gestapo-agente",
"opgetree",
"het",
",",
"het",
"slegs",
"die",
"sosiaal–demokrate",
"en",
"kommunistiese",
"opposisiegroepe",
"geïnfiltreer",
".",
"Navorsing",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"geskiedkundige",
"Robert",
"Gellately",
"gedoen",
"is",
",",
"het",
"bevind",
"dat",
"die",
"Gestapo",
"grootliks",
"bestaan",
"het",
"uit",
"burokrate",
"en",
"klerklike",
"werkers",
"wat",
"staatgemaak",
"het",
"op",
"aanklagtes",
"deur",
"gewone",
"Duitsers",
"vir",
"hulle",
"inligting",
".",
"Die",
"Gestapo",
"is",
"so",
"te",
"sê",
"oorval",
"met",
"sodanige",
"klagtes",
"en",
"die",
"meeste",
"van",
"die",
"organisasie",
"se",
"tyd",
"is",
"gespandeer",
"om",
"geloofwaardige",
"inligting",
"van",
"die",
"minder",
"geloofwaardiges",
"te",
"skei",
".",
"Die",
"Gestapo",
"was",
"nie",
"in",
"die",
"meeste",
"gevalle",
"ten",
"volle",
"op",
"hoogte",
"van",
"gebeure",
"in",
"die",
"Duitse",
"gemeenskap",
"nie",
",",
"en",
"die",
"plaaslike",
"Gestapostellen",
"was",
"onderbeman",
",",
"oorwerk",
"en",
"toegegooi",
"met",
"baie",
"inligting",
".",
"Die",
"verhouding",
"van",
"Gestapobeamtes",
"tot",
"die",
"publiek",
"was",
"ook",
"redelik",
"laag",
".",
"Byvoorbeeld",
"was",
"daar",
"in",
"die",
"gebied",
"van",
"Neder-Frankeland",
",",
"wat",
"ongeveer",
"een",
"miljoen",
"inwoners",
"in",
"dies",
"gehad",
"het",
",",
"net",
"een",
"Gestapo-kantoor",
"metamptenare",
"waarvan",
"die",
"helfte",
"administratief",
"was",
".",
"Afloop",
"na",
"die",
"oorlog",
"Na",
"die",
"verhore",
"voor",
"die",
"Internasionale",
"Militêre",
"Geregshof",
"in",
"Neurenberg",
"het",
"die",
"Gestapo",
"ophou",
"bestaan",
".",
"Omdat",
"die",
"Gestapo",
"en",
"die",
"Sicherheitsdienst",
"baie",
"nou",
"saamgewerk",
"het",
"en",
"hul",
"aktiwiteite",
"baie",
"soortgelyk",
"was",
",",
"is",
"hierdie",
"organisasies",
"tydens",
"dié",
"verhore",
"saam",
"aangekla",
".",
"Sowel",
"die",
"Gestapo",
",",
"die",
"SS",
"en",
"die",
"SD",
"is",
"na",
"die",
"oorlogstribunaal",
"as",
"kriminele",
"organisasies",
"bestempel",
".",
"Boeke",
"The",
"Gestapo",
"and",
"German",
"society",
"\\",
":",
"enforcing",
"racial",
"policy1945",
",",
"Robert",
"Gellately",
",",
"Oxford",
"\\",
":",
"Clarendon",
"Press",
",",
"ISBN822869-4",
".",
"German",
"Resistance",
"Against",
"Hitler",
":",
"The",
"Search",
"for",
"Allies",
"Abroad,",
"1945",
",",
"Klemens",
"Von",
"Klemperer",
",",
"Oxford",
"University",
"Press",
",",
"ISBN820551-1",
"Histoire",
"de",
"la",
"Gestapo",
",",
"Jacques",
"Delarue",
",",
"Paris",
",",
"An",
"Illustrated",
"History",
"of",
"the",
"Gestapo",
",",
"Rupert",
"Butler",
",",
"Motorbooks",
",",
"ISBN801-3",
"Pierre",
"de",
"Villemarest",
",",
"Untouchable",
"–",
"Who",
"protected",
"Bormann",
"&",
"Gestapo",
"Müller",
"after",
"Aquilion",
",",
"ISBN02-3",
"'n",
"Moontlike",
"vervalste",
"werk",
"oor",
"die",
"Gestapo",
"sluit",
"in",
":",
"Gestapo",
"Chief",
":",
"TheInterrogation",
"of",
"Heinrich",
"Müller",
"–",
"Gregory",
"Douglas",
".",
"San",
"Jose",
",",
"CA",
"Nazi-Duitsland",
"Intelligensiedienste"
] |
104 | https://af.wikipedia.org/wiki/Geneeskunde | Geneeskunde | Geneeskunde is die vakgebied toegespits op die bestudering van die sel-, weefsel- en orgaansisteme (fisies en chemies), asook die patologiese manifestasies (biochemie, histologie, hematologie, mikrobiologie...). Sekondêr (holistiese benaderings) – sielkunde en psigiatrie. Daar word gestreef na die herstelling van die mens na 'n gesonde toestand d.m.v. diagnose, prognose en voorkoming.
Westerse geneeskunde is gebaseer op bewyse en analise. Daar is 'n logiese verband tussen oorsaak en gevolg – dus word die diagnose gemaak deur kliniese voorkoms en toetse ter bevestiging.
Bestaande terapie sluit farmakologie, chirurgie, bestraling (onkologie) en psigoterapie in. Alternatiewe geneeskunde word al hoe meer populêr.
Geskiedenis
In die verlede het die mens geglo dat ernstige siektes deur die werking van bonatuurlike magte veroorsaak is. Dit is trouens vandag nog so by sekere volke waar die toordokter ontbied word as iemand in die familie ernstig siek is, omdat hulle glo dat hy as magiër die bemiddelaar tussen die mens en die bonatuurlike magte is. Daar word geglo dat die toordokter daartoe in staat is om bose geeste uit 'n sieke se liggaam te dryf of om die pasiënt se siel weer in sy liggaam terug te plaas. Verskeie metodes word gebruik om "bose geeste" uit 'n pasiënt te "verdryf". Die algemeenste metode is deur 'n opening in die skedel te boor (trepanering), waardeur die siekte dan kan "ontsnap".
In Europa en Suid-Amerika is skedels met trepaneringsopeninge gevind wat uit die prehistoriese tyd dateer. Die wette van die Babiloniese koning Hammoerabi gee 'n beeld van die geneeskunde wat omstreeks 2000 v.C. in Mesopotamië beoefen is. Uit tekste wat op 'n pilaar gegraveer is, blyk onder andere dat 'n organisasie van geneeshere destyds al bestaan het. Die wette het bepaal dat 'n swaar straf opgelê moes word as die mediese behandeling nie suksesvol was nie. Daar is geglo dat die verloop van 'n siekte voorspel kon word uit natuurlike tekens soos lig en donker, die vlug van voëls of uit die voorkoms van offerdiere se ingewande. Uit 'n aantal papirusrolle wat bewaar gebly het, veral die Ebers- en die Smith-papirus, blyk dat die geneeskunde in Ou Egipte 'n hoë peil bereik het, hoewel dit steeds nou aan die mities-magiese denke verbonde was.
Benewens 'n aantal mediese voorskrifte bevat die Ebers-papirus ook sekere besweringsformules. In die Smith-papirus is daar weer 'n verhandeling oor wondversorging. Die feit dat daar in daardie jare al geglo is in die "lewensasem" blyk uit die beskrywing daarvan op sarkofae (doodskiste): die asem is toe al as die belangrikste beginsel van lewe beskou. Daar is getuienis dat die geneeskunde in Indië en China reeds 'n paar duisend jaar voor Christus beoefen is. Die Hindoes het in daardie jare al onder meer blaasoperasies uitgevoer. Die Chinese was bekend met die gebruik van baie kruie en ander stowwe vir mediese doeleindes. Baie van die kruie is later deur die Westerse geneeskunde oorgeneem, onder andere die middel reserpien, wat die bloeddruk kan verlaag, en die bloedvatvernouer efedrien, wat ook teen asma gebruik word.
Teen die jaar 2500 v.C. het die Chinese reeds akupunktuur ontdek, 'n toegepaste metode om pyn te verlig deur goue of silwernaalde in die weefsels of organe te steek. Hierdie metode word vandag nog gebruik
Griekse en Romeinse geneeskunde
Hippokrates (460-377 v.C.) was 'n die "vader van die geneeskunde" bekend staan. Daar is vandag min oor sy lewe bekend; hy het waarskynlik op die Griekse eiland Kos, waar hy gebore is, geleef. In die ou geskrifte wat aan Hippokrates toegeskryf word, word daar vir die eerste keer beweer dat daar net natuurlike oorsake van siektes is. Hierdie opvatting van Hippokrates is voorafgegaan deur 'n geleidelike verandering in die opvattinge van siektes. Die geneeskunde was oorspronklik in die hande van die tempelpriesters van Asklepios (ook bekend as Aesculapius) die god van genesing.
Die leerstellings van filosowe soos Pythagoras (geb. 582 v.C.) en Empedokles (490-430 v.C.) het die grondslag gelê vir 'n meer natuurwetenskaplike benadering in die geneeskunde. In die versamelde Griekse geneeskundige geskrifte, wat Hippokrates se ware werke insluit, die Corpus Hippocraticum, word klem gelê op waarneming en die rasionele verwerking daarvan. Hippokrates het die menslike liggaam en die fisiologiese prosesse gesien as 'n afspieëling van die skepping in sy geheel. Die liggaam bevat daarvolgens vier soorte vog, ·te wete bloed, slym, geel gal en swart gal. 'n Goeie vermenging van hierdie liggaamsvogte, die sogenaamde humores, is noodsaaklik vir goeie gesondheid en 'n ewewigtige persoonlikheid. Hierdie teorie oor siektes word die humorale patologie genoem.
Volgens hierdie geskrifte het Hippokrates sy behandeling gegrond op die selfgenesende werking van die natuur. Hy het probeer om genesing met die gebruik van maatreëls wat 'n teenoorgestelde uitwerking gehad het as die wat die siekte veroorsaak het, te bevorder. Die Eed van Hippokrates (ook bekend as die Hippokratiese eed), 'n handleiding oor die gedragsreëls vir geneeskundiges, is deur die eeue heen as die etiese grondslag van die mediese praktyk beskou. In hierdie eed word klem gelê op die geheimhoudingsplig van 'n dokter en die noodsaaklikheid van die beskerming van menselewens. Genadedood en aborsie word by name in die eed genoem en terselfdertyd veroordeel.
In die daaropvolgende eeue het die geneeskunde in steeds groter wordende mate in 'n natuurwetenskaplike rigting ontwikkel. In die eerste paar eeue na die geboorte van Christus het baie Griekse geneeskundiges na Rome gegaan. Een van hulle, Claudius Galenus (130-200 n.C.), het van Pergamum in Klein-Asië gekom en hom in 164 n.C. in Rome gevestig. Galenus was 'n aanhanger van die humorale patologie en het met sy anatomiese en fisiologiese eksperimente op diere (die oopsny van lyke was tot aan die einde van die Middeleeue verbode) onder andere ontdek dat die bloedvate bloed bevat en nie lug soos voorheen gemeen is nie. Tog het hy geen begrip van bloedsirkulasie gehad nie en geglo dat die bloed heen en weer in die slagare golf. Die hart was die oorsprong van die slagare en die lewer die oorsprong van die are, het Galenus geglo. Hy het ook baie geskryf oor sy eksperimente en só 'n soort ensiklopediese oorsig saamgestel waaruit mediese verskynsels tot en met die 17e eeu verklaar is.
Middeleeue en Renaissance
Kennis van die geneeskunde het van Rome na die Oos-Romeinse Ryk versprei en van daar na Arabië. In Wes-Europa is die geneeskunde eeue lank deur monnike beoefen en was dit steeds volledig gegrond op wat van die Grieks-Romeinse geneeskunde bewaar gebly het. Ná die val van die Romeinse Ryk is weinig vooruitgang op geneeskundige gebied gemaak. Navorsers is nie meer aangemoedig om te eksperimenteer nie en dit was selfs gevaarlik om met nuwe opvattings vorendag te kom. Siekte is al hoe meer gesien as 'n straf vir sonde. In die vroeë Middeleeue het die monnike hulle veral toegelê op die kopiëring en vertaling van klassieke Griekse mediese geskrifte.
In die Arabiese Ryk het die geneeskunde wel verder ontwikkel. Die geskrifte van die Persiese geneeskundige Avicenna (980-1037 n.C.) is eeue lank as die mediese standaardwerk beskou. Die Arabiese geneeskunde het 'n belangrike bydrae gelewer tot die hedendaagse kennis van geneesmiddels en die chemie. Gedurende dieselfde tydperk (die 11e en die 12e eeu) is die mediese skool van Salerno in Suid-Italië gestig. Studente uit verskillende lande het hier kom studeer. Ná die jaar 1200 het soortgelyke skole ook in Montpellier, Parys, Bologna en Padua ontstaan. Onder die invloed van die Renaissance is die praktyk van eksperimentering geleidelik weer aangemoedig, hoewel Galenus se anatomiese teorieë steeds aanhang geniet het.
In 1527 is die alchemis Theophrastus Bombastus Paracelsus von Hohenheim (1493-1541), wat as Paracelsus bekend gestaan het, as professor in Basel aangestel. Paracelsus het revolusionêre idees gehad en voordat hy sy eerste lesings gelewer het, het hy die werke van Avicenna en Galenus in die openbaar verbrand. Volgens Paracelsus bestaan die liggaam uit 3 elemente, naamlik sout, swael en kwik. As een van hierdie bestanddele die ander oorheers, sal dit 'n siekte veroorsaak. As die ewewig herstel word, sal die siekte genees word. Paracelsus se belangrikste bydrae tot die geneeskunde is die bekendstelling van chemiese geneesmiddels (iatrochemie), waarvan hy 'n spesiale studie, veral van kwikpreparate, gemaak het.
Die Vlaamse geneeskundige Andreas Vesalius (1514-1564), 'n professor in Padua, het ook die idees van Galenus verwerp op grond van sy eie waarnemings by die ondersoek van menslike Iyke. In 1543 het hy sy werk oor die anatomie, De humani corporis fabrica, in 7 dele gepubliseer.
In 1628 het die Engelsman William Harvey (1578-1657) met berekenings en eksperimente wat hy gedoen het, bewys dat Galenus se teorie oor die golfbeweging van die bloed nie korrek kon wees nie. Hy het tot die gevolgtrekking gekom dat die bloed in 'n kringloop moet vloei, wat gelei het tot die ontdekking van die bloedsomloopstelsel. In die 17e en die 18e eeu is 'n hele aantal ander belangrike ontdekkings gedoen, veral op die gebied van die bou van die liggaam (anatomie) en die funksies van die organe (fisiologie).
Antonie van Leeuwenhoek (1632-1723) van Nederland het in 1683 met behulp van lense en 'n mikroskoop wat hyself ontwerp het, daarin geslaag om bakterieë te beskryf. 'n Hoogleraar aan die universiteit van Leiden, Hermanus Boerhaave (1668-1738), het nie self belangrike ontdekkings gedoen nie, maar het die kennis wat tot in daardie stadium oor die geneeskunde ingewin is, gesistematiseer. Hy word ook as die grondlegger van die kliniese ondersoek beskou.
Van historiese betekenis was die gebruik om mense teen pokke in te ent. In 1796 het die Engelsman Edward Jenner (1749-1823) ontdek dat inenting met beespokke-entstof beskerming teen pokke gebied het.
Negentiende en twintigste eeu
In die loop van die 18eeeu is redelike vooruitgang gemaak op die gebied van die anatomie en die fisiologie, maar aan die begin van die 1ge eeu is daar, onder die invloed van 'n meer romantiese en fatalistiese lewensbeskouing, baie min geëksperimenteer. In die tweede helfte van die 1ge eeu het daar egter 'n geweldige wetenskaplike oplewing ontstaan (met Berlyn as Europese middelpunt). wat inderdaad tot vandag voortgeduur het.
In 1848 het Rudolph Virchow (1820-1901) die studie van sellulêre patologie bekend gestel deurdat hy aangetoon het dat siekteprosesse in die selle plaasvind. Hierdie ontdekking het gelei tot die mikroskopiese studie van hierdie "boustenen” in die liggaam en hulle gedrag tydens siekte. Die era van die humorale patologie is hiermee finaal beëindig.
Louis Pasteur (1822-1895), 'n Franse chemikus, het ontdek dat sekere bakterieë 'n rol in siektes speel. Hierdeur is die grondslag gelê vir antisepsis (kiemwerende behandeling deur die toediening van kiemdodende stowwe) . Danksy hierdie ontdekking en die ontwikkeling van narkose is daar in die tweede helfte van die 19e eeu geweldige vooruitgang gemaak op die gebied van die chirurgie. Deur Pasteur se ontdekkings kon melk later gepasteuriseer word.
Joseph Lister was nog 'n pionier van antisepsis en is baie deur die werk van Pasteur beïnvloed. Lister het hom beywer vir die bestryding van infeksie deur die gebruik van karbolsuur.
Reinier de Graaf (1641-1673) het belangrike anatomiese en fisiologiese ondersoeke op die gebied van die geslagsorgane gedoen. Hy het o.m. die ryp follikels in die eierstokke beskryf (later die follikels van Graaf genoem). Hy het ook opgemerk dat die follikels in die volgende stadium (ná ovulasie) gebars het. Hy het egter nie die eiersel self waargeneem nie.
In 1877 het sir Patrick Manson vir die eerste keer bewys dat insekte ook siektes kan versprei. Manson het aangetoon dat die parasiet Filaria bancrofti, wat die siekte elefantiase veroorsaak, 'n deel van sy lewensiklus in sekere muskiete deurbring en dat die parasiet só aan die mens oorgedra kan word.
Die Duitse bakterioloog Robert Koch het in 1882 die basil (bakterie) wat tering veroorsaak, geïdentifiseer en in die daaropvolgende jare ook die cholerabakterie geïdentifiseer. Koch se werk het bakteriologie as 'n aparte wetenskap gevestig en dit is nou nog die grondslag waarop siektes in die hedendaagse geneeskunde bestudeer word.
In 1895 het Wilhelm Conrad Röntgen (1845-1923) die Röntgen- of X-straaldiagnose begin gebruik.
Ook van groot belang vir die geneeskunde was die bekendstelling van die psigoanalise deur Sigmund Freud (1856-1939) aan die begin van die 20e eeu. In die 20e eeu het die geneeskunde so vinnig ontwikkel dat dit inderdaad 'n totale gedaantewisseling ondergaan het. Aan die begin van hierdie eeu was alle aandag op ernstige siektes soos tuberkulose (tering) en witseerkeel (difterie) gevestig.
Tans is al hierdie siektes goed onder beheer, met uitsondering van kanker. Die aandag is met ander woorde verskuif van die behoud van 'n pasiënt se lewe na die behoud van sy gesondheid. Dit is deur 'n groot aantal ontwikkelings moontlik gemaak, veral deur die ontwikkeling van chemiese geneesmiddeis en antibiotika. Een van die eerste gebeurtenisse wat tot hierdie ontwikkeling aanleiding gegee het, was die ontdekking deur die Duitser Paul Ehrlich (1854-1915) dat Salvarsan, wat uit arseen berei word, die sifilisbakterie vernietig. Hierdie ontwikkeling is eers in die dertigerjare voortgesit, toe die farmakologiese werking van sulfapreparate ontdek is.
In 1928 het sir Alexander Fleming (1881-1955) die kiemdodende werking van penisillien ontdek, wat gedurende die Tweede Wêreldoorlog vir grootskaalse mediese gebruik beskikbaar gestel is. Sedertdien is baie nuwe antibiotika ontdek en die meeste van hierdie stowwe kan nou sinteties (kunsmatig) berei word.
Die ontwikkeling van immunologie (die studie van die liggaam se natuurlike verdedigingsmeganisme) is ook van groot belang vir die ontwikkeling van geneeskunde. Dit het aanleiding gegee tot inentingsveldtogte teen onder meer ingewandskoors (1897), tetanus en difterie (1890) en tering (1908).
Inenting teen virussiektes is eers in die dertigerjare van hierdie eeu suksesvol toegepas, toe navorsers vir die eerste keer genoeg inligting oor hierdie mikroörganisme ingewin het. Dit is duidelik dat Edward Jenner met sy inenting teen die virussiekte pokke in die 18e eeu sy tyd ver vooruit was.
Teen die einde van die dertigerjare is 'n entstof teen geelkoors ontwikkel en in 1945 ook teen griep (influensa). In 1954 is die polio-entstof ontwikkel en in die sestigerjare 'n entstof teen masels en rubella (Duitse masels). Die ontwikkeling van die immunologie het gedurende die laaste jare met rasse skrede vooruitgegaan en het tot 'n groot aantal nuwe diagnostiese moontlikhede gelei.
Die kennis wat op hierdie gebied ingewin is, word ook op die gebied van orgaanoorplantings en in kankernavorsing gebruik. Endokrinologie, die studie van die endokriene kliere en die hormone, is eers in die 20e eeu ontwikkel.
Van groot belang was die ontdekking van die hormoon insulien, wat in die alvleisklier (pankreas) vervaardig word, en die gebruik daarvan om suikersiekte (1921) te behandel. Die ontdekking van die bynierskorshormone (1949) was van groot belang weens die geslaagdheid daarvan in die behandeling van sekere siektes en hul doeltreffendheid om die weerstand te verhoog en ontsteking te vertraag.
Die studie oor die werking van die geslagshormone het tot die ontwikkeling van die voorbehoedpil gelei. Die meeste van die bekende vitamiene is ook in die eerste helfte van die 20e eeu ontdek. Ten spyte van al die navorsing oor die oorsaak en behandeling van kanker, bly dit steeds ‘n siekte wat in 'n gevorderde stadium gewoonlik ongeneeslik is en op die dood uitloop.
Die belangrikste ontwikkeling in die behandeling van kanker is die ontdekking dat dit deur bestraling bedwing kan word. Kort ná die ontdekking van X-strale is daar met hierdie vorm van terapie begin. Later is die behandelingsmoontlikhede van kanker nog verder uitgebrei vanweë die ontdekking van radioaktiewe isotope.
Die chirurgie het vinnig ontwikkel na die invoering van antisepsis, die ontwikkeling van narkose, die moontlikhede van diagnose deur X-strale en metodes om skok teë te werk. Laasgenoemde is moontlik gemaak ná die ontdekking van die bloedgroepe deur Karl Landsteiner (1868-1943) in 1900. Van toe af kon bloedoortappings met groot veiligheid gedoen word en kon ernstige bloedverlies, die belangrikste oorsaak van skok, voorkom word.
Groot longoperasies was sedert die dertigerjare moontlik. Hartoperasies word reeds sedert die einde van die 19e eeu gedoen, maar het eers werklik ná die Tweede Wêreldoorlog ontwikkel.
Orgaanoorplantings is van 1954 af gedoen (nieroorplantings) en het 'n voorlopige hoogtepunt bereik toe die Suid-Afrikaanse hartchirurg professor Chris Barnard in 1967 die eerste hartoorplanting gedoen het. So het die geneeskunde in minder as honderd jaar tot 'n "tegniese" wetenskap ontwikkel wat in verskeie spesialiteitsrigtings en superspesialiteitsrigtings ingedeel kan word.
Mediese navorsing is veral gebaseer op wetenskappe soos die biologie, die chemie en fisika en op die tegnologie (ingenieurswese). Die verhouding tussen die dokter en die pasiënt bly egter steeds van groot belang.
Geneeskunde en die samelewing
Die geneeskunde word deur die algemene veranderings en verskuiwings in die samelewing geraak, soos byvoorbeeld die veranderings in waarde- en normepatrone. Die omgekeerde is ook waar, want veranderings in die geneeskunde beïnvloed ook die samelewing. Die verlenging van die gemiddelde lewensduur van die mens is hiervan 'n voorbeeld .
Verontmensliking
Die tegniese ontwikkeling van die geneeskunde en die nuwe behandelingsmetodes, veral in groter hospitale, kan tot die verontmensliking van mediese behandeling lei. Die pasiënt kan as bloot 'n objek van die mediese tegnologie gesien word, eerder as 'n mens vir wie die siekte 'n onaangename ondervinding is. Ten nouste verwant aan hierdie probleem is die vraag of die menslike lewe met behulp van masjiene verleng mag word en of dit dan toelaatbaar is om sulke behandeling in sekere omstandighede te staak.
Die pasiënt se seggenskap
Die standaard en funksionering van gesondheidsorg word al hoe meer deur pasiënte en potensiële pasiënte ondersoek. In die verlede is gebeure wat die beeld van die geneeskunde skade kon berokken, soos die foutiewe toediening van narkose of geneesmiddels, beskou as 'n saak wat net die geneesheer betrek het. Nou word sulke foute egter in die openbaar gekritiseer.
In Suid-Afrika byvoorbeeld kan geneeshere voor die Mediese en Tandheelkundige Raad gedaag word as hulle oneties optree.
Verskaffing van sorg
Die verskaffing van mediese sorg word in primêre, sekondêre en tersiêre sorg gekategoriseer.
Primêre sorg mediese dienste word gelewer deur dokters, mediese assistente, verpleegkundiges of ander gesondheidswerkers wat eerste kontak het met 'n pasiënt wat mediese behandeling of sorg benodig.
Sekondêre sorg mediese dienste word deur mediese spesialis in hul kantore of klinieke of by plaaslike gemeenskapshospitale gelewer vir 'n pasiënt wat deur 'n primêre sorgverskaffer verwys word wat die pasiënt eers gediagnoseer of behandel het. Verwysings word gedoen vir die pasiënte wat kundigheid of prosedures benodig wat deur spesialiste uitgevoer word.
Mediese dienste vir tersiêre sorg word voorsien deur spesialishospitale of streeksentrums wat toegerus is met diagnostiese en behandelingsfasiliteite wat gewoonlik nie by plaaslike hospitale beskikbaar is nie.
In lande met lae inkomste is moderne gesondheidsorg dikwels vir die gemiddelde persoon te duur. Internasionale navorsers vir gesondheidsorgbeleid het gepleit dat 'gebruikers fooie' in hierdie gebiede verwyder word om toegang te verseker, hoewel daar selfs na verwydering aansienlike koste en hindernisse bly.
Skeiding van voorskryf en verskaffing is 'n praktyk in die geneeskunde en apteek waarin die dokter wat 'n mediese voorskrif verskaf onafhanklik is van die apteker wat die voorskrifmedisyne verskaf. In die Westerse wêreld bestaan daar eeue van tradisie wat aptekers van dokters te skei. In Asiatiese lande is dit tradisioneel dat dokters ook medisyne verskaf.
Mediese etiek
Etiek is die wetenskap van die sedelike norme en waardes wat die mens se gedrag teenoor sy medemens bepaal. Sulke waardes en norme bly nie vir ewig staan nie, maar kan verskuif en binne 'n algemene veranderingsproses 'n ander inhoud kry. Terwyl daar in die verlede groot ooreenstemming was oor waardes en norme, is daar tans soms groot verskille. Binne die mediese professie kan daar vandag nie meer gepraat word van die mediese etiek as 'n gemeenskaplike oriëntasiepunt vir alle geneeshere nie.
Die belangrikste oorsaak hiervan is die ontwikkeling wat die mediese wetenskap deurgemaak het en wat tot 'n herwaardering van die uitgangspunt vir geneeskundige optrede gelei het. Die kwaliteit van die mens se lewe (die moontlikheid om 'n menswaardige lewe te kan lei) word nou beklemtoon, terwyl die belangrikste oorweging in die verlede, naamlik eerbied vir die menslike lewe, 'n absolute waarde was.
Die geskiedenis van die Westerse geneeskunde kan in drie tydperke ingedeel word. Die eerste tydperk het van die oertyd tot ongeveer 1870 geduur en word gekenmerk deur geneeskundige en tegniese onkunde. Die geneesheer was magteloos wat betref ingryping in siektetoestande. Die behandeling wat die pasiënte gekry het, was grotendeels ondoeltreffend.
Die tweede tydperk het omstreeks 1870 begin en tot in die sestigerjare van hierdie eeu geduur. Hierdie tydperk, gekenmerk deur geweldige vooruitgang, kan gesien word as 'n oorgangsfase wat tot 'n tydperk van medies-tegniese mag gelei het.
Die derde tydperk het in die sestigerjare begin en word gekenmerk deur die geweldige groot moontlikhede van die geneeskundige tegniek. Die geneesheer kan nou ingryp op gebiede wat baie etiese en morele implikasies het, soos onder andere seksualiteit, lewe en dood.
Aan die een kant het die tegniese ontwikkelinge op die gebied van die geneeskunde daartoe bygedra dat norme verander het (seksualiteit, voorbehoedpille), terwyl sulke nuwe norme aan die ander kant die mag van die geneeskunde kan beperk. Probleme betreffende die mediese etiek word deesdae al hoe meer bespreek. Een van die belangrikste vraagstukke is dié van genadedood (eutanasie). Hier word die vraag gevra of die menslike lewe so lank as moontlik verleng moet word, selfs as dit net met behulp van radikale geneeskundige metodes gedoen kan word, dan wel of daar 'n oomblik is wanneer die behandeling gestaak moet word.
Genadedood kan passief wees, wanneer sekere behandelings nie toegepas word nie, of dit kan meer aktief wees, wanneer behandeling gestaak word ("die masjien word afgeskakel") of die een of ander dodelike preparaat toegedien word. 'n Soortgelyke etiese dilemma is dié wat betrekking het op aborsie en opwekking (resussitasie).
Resussitasie kan omskryf word as die opwekking van die menslike liggaam direk nadat die dood ingetree het. Somtyds is ernstige skade reeds aan die brein gedoen sodat lewe ná resussitasie nie veel meer as "vegetatief" kan wees nie. Die bepaling van die doodsoomblik van pasiënte wat organe vir oorplantings moet skenk, kan eweneens etiese probleme oplewer. Die Hippokratiese eed as uitgangspunt van geneeskundige optrede is as gevolg hiervan ook 'n besprekingspunt. Volgens die oorspronklike eed is die dokter genoodsaak om die menslike lewe te behou en te probeer verleng wanneer en waar dit ook al moontlik is. Die neiging bestaan egter deesdae om meer klem te lê op die behoud van lewe slegs as dit sinvol kan wees.
Sien ook
Gesondheidsorg – Die gesondheidsorg is as mediese dissipline 'n toegepaste wetenskap wat met die gesondheid van mense te doen het. Onder gesondheidsorg word nie alleen die ondersoek, die studie en die kennis van gesondheid begryp nie, maar ook die toepassing van die kennis om die gesondheid van mense te verhoog, infeksiesiekte te genees, en die liggaamlike funksies te verbeter. Gesondheidsorg gebruik die biologie, snykunde en natuurkunde en die sosiale wetenskappe (byvoorbeeld die mediese sosiologie) as boustene.
Patologie – die studie van siektes by die mens
Ortopedie – Die term "ortopedie" kom van die samevoeging van twee Griekse woorde, naamlik orthos (reguit) en pais (kind). Ortopedie is die vertakking van die geneeskunde wat betrekking het op die korreksie van skeletale misvormings en afwykings met betrekking tot die lokomotoriese strukture van die liggaam (Brink, 97: 454; Taber’s, 93:1358). Dit is gerig op die studie van die vorm en funksie van die menslike liggaamsbou en toestande wat tot misvorming aanleiding kan gee of die gebalanseerde meganisme van die menslike liggaam kan omverwerp.
Osteoartritis – Progressiewe degenerasie van artikulerende kraakbeen. Subartikulêre been reageer deur verdikking en sklerose en later vorm daar subchondrale siste, en die kraakbeen fragmenteer. Gewrigte is benig vergroot, pynlik, en teer. Non-steroïdale anti-inflamatoriese middels word soms voorgeskryf vir pynlike osteoartritis. Newe-effekte sluit in gastrointestinale bloeding asook nierfunksie inkorting.
Retinopatie – Retinopatie is 'n oogkomplikasie, wat verminderde sig kan veroorsaak, en soms tot blindheid kan lei. Een van die oorsake van retinopatie blyk hoë bloeddruk te wees. 'n Studie word tans uitgevoer om te kyk of die medikasie Candesartan ('n bloeddrukpil) doeltreffend aangewend sal kan word om die pasiënt se risiko te verminder om retinopatie te kry, of indien hy reeds diabetiese retinopatie in die beginstadium het, te kyk of Candesartan kan verhoed dat sy sig verswak. Toetse sal ook gedoen word om te bepaal of Candesartan die niere kan beskerm teen beskadiging. Nuwe tegnologie maak dit ook moontlik om beskadiging van die macula te herstel deur middel van laserbehandeling.
Linker ventrikulêre hipertrofie – Een van die mees algemene oorsake van hipertrofie van die linker ventrikel is hipertensie. Met hipertrofie van die linker venrikel verskuif die gemiddelde elektriese as na links (linkerasafwyking) Die rede vir die verskuiwing is dat die ventrikel wat hipertrofieer, meer spierweefsel bevat. Dit ontwikkel dus meer elekrisiteit as die normale ventrikel. Die prekordiale afleidings is die geskikste on hipertrofie mee te diagnosee
Elektrokardiogram – Die EKG is 'n grafiese rekord van die hart se elektriese aktiwiteit. Die elektriese aktiwiteit word na die liggaamsoppervlak gelei, waar dit met behulp van elektrodes op die vel waargeneem word, vanwaar dit geïnterpreteer word deur 'n apparaat wat dan die bekende EKG-grafiek verskaf. Die normale EKG bestaan uit 12 afleiverbindings. 'n Rustende EKG toon 'n sinusritme van 72 slae/min (normaal).
Komplementêre medisyne of komplementêre gesondheidsorg neem meer en meer toe, veral sedert die gewone mediese kostes ontplof het en nog steeds besig is om te styg. Pasiente kyk na alternatiewe en komplimentêre geneesmiddels en gesondheidsorg. Hierby tel 'n hele string van verskeie modaliteite, soos b.v. refleksologie, iridologie, kruiekunde, kinesiologie, reiki en ander energiebehandelinge, een van die nuwer areas is seker die magneetveld-behandelinge, geopatologie en ander areas in die omgewingsgesondheid, ens.
Bronne
Brink, A.J. et al. 1997. Woordeboek van Afrikaanse Geneeskundeterme. Kaapstad: Pharos.
Brody, J.E. “New Hope for Taming Deadly Septic Shock” in The New York Times, 5 Maart 2002. http://www.nytimes.com.
E-orthopaedics: Load Tran – A numerical Laboratory for the Analysis of Prosthesis Fixation. http://www.e-orthopaedics.com/loadtran/index.htm .
“An Implanted Prosthesis Can Restore Walking” in Hopkins Medical News , Lente 2000. http://www.hopkinsmedicine.org/hmn/sp00/mu_3.html
Lippincott Manual of Practical Nursing, The. (Nettina, S.M. (Redakteur)). 2001. Philadelphia, PA: Lippincot.
“Sulzer artificial hip implants recall of hip joint surgery” http://www.hip-implant-replacement.com
Thibodeau, G.A. en Patton, K.T. 1987. Anatomy & Physiology St. Louis: Mosby.
Taber’s Encyclopedic Medical Dictionary. (Thomas, C.L. (Red)) 1993. Philadelphia: F.A. Davis.
Viljoen M.J. en Uys L.R. (Reds). 1997. Algemene Verpleegkunde – Mediese en Chirurgiese Handleiding. Deel 2. Pretoria: Kagiso.
Vlok, M.E. 1989. Handboek van Verpleegkunde (Vol 1: Basiese Verpleegkunde). Kaapstad: Juta.
Wêreldspektrum, Volume 8, bl.5-12, ISBN 090840941 9
Verwysings
Eksterne skakels | [
"Geneeskunde",
"is",
"die",
"vakgebied",
"toegespits",
"op",
"die",
"bestudering",
"van",
"die",
"sel-",
",",
"weefsel-",
"en",
"orgaansisteme",
"(",
"fisies",
"en",
"chemies",
")",
",",
"asook",
"die",
"patologiese",
"manifestasies",
"(",
"biochemie",
",",
"histologie",
",",
"hematologie",
",",
"mikrobiologie",
".",
".",
".",
")",
".",
"Sekondêr",
"(",
"holistiese",
"benaderings",
")",
"–",
"sielkunde",
"en",
"psigiatrie",
".",
"Daar",
"word",
"gestreef",
"na",
"die",
"herstelling",
"van",
"die",
"mens",
"na",
"'n",
"gesonde",
"toestand",
"d.m.",
"v.",
"diagnose",
",",
"prognose",
"en",
"voorkoming",
".",
"Westerse",
"geneeskunde",
"is",
"gebaseer",
"op",
"bewyse",
"en",
"analise",
".",
"Daar",
"is",
"'n",
"logiese",
"verband",
"tussen",
"oorsaak",
"en",
"gevolg",
"–",
"dus",
"word",
"die",
"diagnose",
"gemaak",
"deur",
"kliniese",
"voorkoms",
"en",
"toetse",
"ter",
"bevestiging",
".",
"Bestaande",
"terapie",
"sluit",
"farmakologie",
",",
"chirurgie",
",",
"bestraling",
"(",
"onkologie",
")",
"en",
"psigoterapie",
"in",
".",
"Alternatiewe",
"geneeskunde",
"word",
"al",
"hoe",
"meer",
"populêr",
".",
"Geskiedenis",
"In",
"die",
"verlede",
"het",
"die",
"mens",
"geglo",
"dat",
"ernstige",
"siektes",
"deur",
"die",
"werking",
"van",
"bonatuurlike",
"magte",
"veroorsaak",
"is",
".",
"Dit",
"is",
"trouens",
"vandag",
"nog",
"so",
"by",
"sekere",
"volke",
"waar",
"die",
"toordokter",
"ontbied",
"word",
"as",
"iemand",
"in",
"die",
"familie",
"ernstig",
"siek",
"is",
",",
"omdat",
"hulle",
"glo",
"dat",
"hy",
"as",
"magiër",
"die",
"bemiddelaar",
"tussen",
"die",
"mens",
"en",
"die",
"bonatuurlike",
"magte",
"is",
".",
"Daar",
"word",
"geglo",
"dat",
"die",
"toordokter",
"daartoe",
"in",
"staat",
"is",
"om",
"bose",
"geeste",
"uit",
"'n",
"sieke",
"se",
"liggaam",
"te",
"dryf",
"of",
"om",
"die",
"pasiënt",
"se",
"siel",
"weer",
"in",
"sy",
"liggaam",
"terug",
"te",
"plaas",
".",
"Verskeie",
"metodes",
"word",
"gebruik",
"om",
"\"",
"bose",
"geeste",
"\"",
"uit",
"'n",
"pasiënt",
"te",
"\"",
"verdryf",
"\"",
".",
"Die",
"algemeenste",
"metode",
"is",
"deur",
"'n",
"opening",
"in",
"die",
"skedel",
"te",
"boor",
"(",
"trepanering",
")",
",",
"waardeur",
"die",
"siekte",
"dan",
"kan",
"\"",
"ontsnap",
"\"",
".",
"In",
"Europa",
"en",
"Suid-Amerika",
"is",
"skedels",
"met",
"trepaneringsopeninge",
"gevind",
"wat",
"uit",
"die",
"prehistoriese",
"tyd",
"dateer",
".",
"Die",
"wette",
"van",
"die",
"Babiloniese",
"koning",
"Hammoerabi",
"gee",
"'n",
"beeld",
"van",
"die",
"geneeskunde",
"wat",
"omstreeksv.C",
".",
"in",
"Mesopotamië",
"beoefen",
"is",
".",
"Uit",
"tekste",
"wat",
"op",
"'n",
"pilaar",
"gegraveer",
"is",
",",
"blyk",
"onder",
"andere",
"dat",
"'n",
"organisasie",
"van",
"geneeshere",
"destyds",
"al",
"bestaan",
"het",
".",
"Die",
"wette",
"het",
"bepaal",
"dat",
"'n",
"swaar",
"straf",
"opgelê",
"moes",
"word",
"as",
"die",
"mediese",
"behandeling",
"nie",
"suksesvol",
"was",
"nie",
".",
"Daar",
"is",
"geglo",
"dat",
"die",
"verloop",
"van",
"'n",
"siekte",
"voorspel",
"kon",
"word",
"uit",
"natuurlike",
"tekens",
"soos",
"lig",
"en",
"donker",
",",
"die",
"vlug",
"van",
"voëls",
"of",
"uit",
"die",
"voorkoms",
"van",
"offerdiere",
"se",
"ingewande",
".",
"Uit",
"'n",
"aantal",
"papirusrolle",
"wat",
"bewaar",
"gebly",
"het",
",",
"veral",
"die",
"Ebers-",
"en",
"die",
"Smith-papirus",
",",
"blyk",
"dat",
"die",
"geneeskunde",
"in",
"Ou",
"Egipte",
"'n",
"hoë",
"peil",
"bereik",
"het",
",",
"hoewel",
"dit",
"steeds",
"nou",
"aan",
"die",
"mities-magiese",
"denke",
"verbonde",
"was",
".",
"Benewens",
"'n",
"aantal",
"mediese",
"voorskrifte",
"bevat",
"die",
"Ebers-papirus",
"ook",
"sekere",
"besweringsformules",
".",
"In",
"die",
"Smith-papirus",
"is",
"daar",
"weer",
"'n",
"verhandeling",
"oor",
"wondversorging",
".",
"Die",
"feit",
"dat",
"daar",
"in",
"daardie",
"jare",
"al",
"geglo",
"is",
"in",
"die",
"\"",
"lewensasem",
"\"",
"blyk",
"uit",
"die",
"beskrywing",
"daarvan",
"op",
"sarkofae",
"(",
"doodskiste",
")",
":",
"die",
"asem",
"is",
"toe",
"al",
"as",
"die",
"belangrikste",
"beginsel",
"van",
"lewe",
"beskou",
".",
"Daar",
"is",
"getuienis",
"dat",
"die",
"geneeskunde",
"in",
"Indië",
"en",
"China",
"reeds",
"'n",
"paar",
"duisend",
"jaar",
"voor",
"Christus",
"beoefen",
"is",
".",
"Die",
"Hindoes",
"het",
"in",
"daardie",
"jare",
"al",
"onder",
"meer",
"blaasoperasies",
"uitgevoer",
".",
"Die",
"Chinese",
"was",
"bekend",
"met",
"die",
"gebruik",
"van",
"baie",
"kruie",
"en",
"ander",
"stowwe",
"vir",
"mediese",
"doeleindes",
".",
"Baie",
"van",
"die",
"kruie",
"is",
"later",
"deur",
"die",
"Westerse",
"geneeskunde",
"oorgeneem",
",",
"onder",
"andere",
"die",
"middel",
"reserpien",
",",
"wat",
"die",
"bloeddruk",
"kan",
"verlaag",
",",
"en",
"die",
"bloedvatvernouer",
"efedrien",
",",
"wat",
"ook",
"teen",
"asma",
"gebruik",
"word",
".",
"Teen",
"die",
"jaarv.C",
".",
"het",
"die",
"Chinese",
"reeds",
"akupunktuur",
"ontdek",
",",
"'n",
"toegepaste",
"metode",
"om",
"pyn",
"te",
"verlig",
"deur",
"goue",
"of",
"silwernaalde",
"in",
"die",
"weefsels",
"of",
"organe",
"te",
"steek",
".",
"Hierdie",
"metode",
"word",
"vandag",
"nog",
"gebruik",
"Griekse",
"en",
"Romeinse",
"geneeskunde",
"Hippokratesv.C",
".",
")",
"was",
"'n",
"die",
"\"",
"vader",
"van",
"die",
"geneeskunde",
"\"",
"bekend",
"staan",
".",
"Daar",
"is",
"vandag",
"min",
"oor",
"sy",
"lewe",
"bekend",
";",
"hy",
"het",
"waarskynlik",
"op",
"die",
"Griekse",
"eiland",
"Kos",
",",
"waar",
"hy",
"gebore",
"is",
",",
"geleef",
".",
"In",
"die",
"ou",
"geskrifte",
"wat",
"aan",
"Hippokrates",
"toegeskryf",
"word",
",",
"word",
"daar",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"beweer",
"dat",
"daar",
"net",
"natuurlike",
"oorsake",
"van",
"siektes",
"is",
".",
"Hierdie",
"opvatting",
"van",
"Hippokrates",
"is",
"voorafgegaan",
"deur",
"'n",
"geleidelike",
"verandering",
"in",
"die",
"opvattinge",
"van",
"siektes",
".",
"Die",
"geneeskunde",
"was",
"oorspronklik",
"in",
"die",
"hande",
"van",
"die",
"tempelpriesters",
"van",
"Asklepios",
"(",
"ook",
"bekend",
"as",
"Aesculapius",
")",
"die",
"god",
"van",
"genesing",
".",
"Die",
"leerstellings",
"van",
"filosowe",
"soos",
"Pythagoras",
"(",
"geb.v.C",
".",
")",
"en",
"Empedoklesv.C",
".",
")",
"het",
"die",
"grondslag",
"gelê",
"vir",
"'n",
"meer",
"natuurwetenskaplike",
"benadering",
"in",
"die",
"geneeskunde",
".",
"In",
"die",
"versamelde",
"Griekse",
"geneeskundige",
"geskrifte",
",",
"wat",
"Hippokrates",
"se",
"ware",
"werke",
"insluit",
",",
"die",
"Corpus",
"Hippocraticum",
",",
"word",
"klem",
"gelê",
"op",
"waarneming",
"en",
"die",
"rasionele",
"verwerking",
"daarvan",
".",
"Hippokrates",
"het",
"die",
"menslike",
"liggaam",
"en",
"die",
"fisiologiese",
"prosesse",
"gesien",
"as",
"'n",
"afspieëling",
"van",
"die",
"skepping",
"in",
"sy",
"geheel",
".",
"Die",
"liggaam",
"bevat",
"daarvolgens",
"vier",
"soorte",
"vog",
",",
"·te",
"wete",
"bloed",
",",
"slym",
",",
"geel",
"gal",
"en",
"swart",
"gal",
".",
"'n",
"Goeie",
"vermenging",
"van",
"hierdie",
"liggaamsvogte",
",",
"die",
"sogenaamde",
"humores",
",",
"is",
"noodsaaklik",
"vir",
"goeie",
"gesondheid",
"en",
"'n",
"ewewigtige",
"persoonlikheid",
".",
"Hierdie",
"teorie",
"oor",
"siektes",
"word",
"die",
"humorale",
"patologie",
"genoem",
".",
"Volgens",
"hierdie",
"geskrifte",
"het",
"Hippokrates",
"sy",
"behandeling",
"gegrond",
"op",
"die",
"selfgenesende",
"werking",
"van",
"die",
"natuur",
".",
"Hy",
"het",
"probeer",
"om",
"genesing",
"met",
"die",
"gebruik",
"van",
"maatreëls",
"wat",
"'n",
"teenoorgestelde",
"uitwerking",
"gehad",
"het",
"as",
"die",
"wat",
"die",
"siekte",
"veroorsaak",
"het",
",",
"te",
"bevorder",
".",
"Die",
"Eed",
"van",
"Hippokrates",
"(",
"ook",
"bekend",
"as",
"die",
"Hippokratiese",
"eed",
")",
",",
"'n",
"handleiding",
"oor",
"die",
"gedragsreëls",
"vir",
"geneeskundiges",
",",
"is",
"deur",
"die",
"eeue",
"heen",
"as",
"die",
"etiese",
"grondslag",
"van",
"die",
"mediese",
"praktyk",
"beskou",
".",
"In",
"hierdie",
"eed",
"word",
"klem",
"gelê",
"op",
"die",
"geheimhoudingsplig",
"van",
"'n",
"dokter",
"en",
"die",
"noodsaaklikheid",
"van",
"die",
"beskerming",
"van",
"menselewens",
".",
"Genadedood",
"en",
"aborsie",
"word",
"by",
"name",
"in",
"die",
"eed",
"genoem",
"en",
"terselfdertyd",
"veroordeel",
".",
"In",
"die",
"daaropvolgende",
"eeue",
"het",
"die",
"geneeskunde",
"in",
"steeds",
"groter",
"wordende",
"mate",
"in",
"'n",
"natuurwetenskaplike",
"rigting",
"ontwikkel",
".",
"In",
"die",
"eerste",
"paar",
"eeue",
"na",
"die",
"geboorte",
"van",
"Christus",
"het",
"baie",
"Griekse",
"geneeskundiges",
"na",
"Rome",
"gegaan",
".",
"Een",
"van",
"hulle",
",",
"Claudius",
"Galenusn.C",
".",
")",
",",
"het",
"van",
"Pergamum",
"in",
"Klein-Asië",
"gekom",
"en",
"hom",
"inn.C",
".",
"in",
"Rome",
"gevestig",
".",
"Galenus",
"was",
"'n",
"aanhanger",
"van",
"die",
"humorale",
"patologie",
"en",
"het",
"met",
"sy",
"anatomiese",
"en",
"fisiologiese",
"eksperimente",
"op",
"diere",
"(",
"die",
"oopsny",
"van",
"lyke",
"was",
"tot",
"aan",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"Middeleeue",
"verbode",
")",
"onder",
"andere",
"ontdek",
"dat",
"die",
"bloedvate",
"bloed",
"bevat",
"en",
"nie",
"lug",
"soos",
"voorheen",
"gemeen",
"is",
"nie",
".",
"Tog",
"het",
"hy",
"geen",
"begrip",
"van",
"bloedsirkulasie",
"gehad",
"nie",
"en",
"geglo",
"dat",
"die",
"bloed",
"heen",
"en",
"weer",
"in",
"die",
"slagare",
"golf",
".",
"Die",
"hart",
"was",
"die",
"oorsprong",
"van",
"die",
"slagare",
"en",
"die",
"lewer",
"die",
"oorsprong",
"van",
"die",
"are",
",",
"het",
"Galenus",
"geglo",
".",
"Hy",
"het",
"ook",
"baie",
"geskryf",
"oor",
"sy",
"eksperimente",
"en",
"só",
"'n",
"soort",
"ensiklopediese",
"oorsig",
"saamgestel",
"waaruit",
"mediese",
"verskynsels",
"tot",
"en",
"met",
"die",
"eeu",
"verklaar",
"is",
".",
"Middeleeue",
"en",
"Renaissance",
"Kennis",
"van",
"die",
"geneeskunde",
"het",
"van",
"Rome",
"na",
"die",
"Oos-Romeinse",
"Ryk",
"versprei",
"en",
"van",
"daar",
"na",
"Arabië",
".",
"In",
"Wes-Europa",
"is",
"die",
"geneeskunde",
"eeue",
"lank",
"deur",
"monnike",
"beoefen",
"en",
"was",
"dit",
"steeds",
"volledig",
"gegrond",
"op",
"wat",
"van",
"die",
"Grieks-Romeinse",
"geneeskunde",
"bewaar",
"gebly",
"het",
".",
"Ná",
"die",
"val",
"van",
"die",
"Romeinse",
"Ryk",
"is",
"weinig",
"vooruitgang",
"op",
"geneeskundige",
"gebied",
"gemaak",
".",
"Navorsers",
"is",
"nie",
"meer",
"aangemoedig",
"om",
"te",
"eksperimenteer",
"nie",
"en",
"dit",
"was",
"selfs",
"gevaarlik",
"om",
"met",
"nuwe",
"opvattings",
"vorendag",
"te",
"kom",
".",
"Siekte",
"is",
"al",
"hoe",
"meer",
"gesien",
"as",
"'n",
"straf",
"vir",
"sonde",
".",
"In",
"die",
"vroeë",
"Middeleeue",
"het",
"die",
"monnike",
"hulle",
"veral",
"toegelê",
"op",
"die",
"kopiëring",
"en",
"vertaling",
"van",
"klassieke",
"Griekse",
"mediese",
"geskrifte",
".",
"In",
"die",
"Arabiese",
"Ryk",
"het",
"die",
"geneeskunde",
"wel",
"verder",
"ontwikkel",
".",
"Die",
"geskrifte",
"van",
"die",
"Persiese",
"geneeskundige",
"Avicennan.C",
".",
")",
"is",
"eeue",
"lank",
"as",
"die",
"mediese",
"standaardwerk",
"beskou",
".",
"Die",
"Arabiese",
"geneeskunde",
"het",
"'n",
"belangrike",
"bydrae",
"gelewer",
"tot",
"die",
"hedendaagse",
"kennis",
"van",
"geneesmiddels",
"en",
"die",
"chemie",
".",
"Gedurende",
"dieselfde",
"tydperk",
"(",
"die",
"en",
"die",
"eeu",
")",
"is",
"die",
"mediese",
"skool",
"van",
"Salerno",
"in",
"Suid-Italië",
"gestig",
".",
"Studente",
"uit",
"verskillende",
"lande",
"het",
"hier",
"kom",
"studeer",
".",
"Ná",
"die",
"jaarhet",
"soortgelyke",
"skole",
"ook",
"in",
"Montpellier",
",",
"Parys",
",",
"Bologna",
"en",
"Padua",
"ontstaan",
".",
"Onder",
"die",
"invloed",
"van",
"die",
"Renaissance",
"is",
"die",
"praktyk",
"van",
"eksperimentering",
"geleidelik",
"weer",
"aangemoedig",
",",
"hoewel",
"Galenus",
"se",
"anatomiese",
"teorieë",
"steeds",
"aanhang",
"geniet",
"het",
".",
"Inis",
"die",
"alchemis",
"Theophrastus",
"Bombastus",
"Paracelsus",
"von",
"Hohenheim",
"wat",
"as",
"Paracelsus",
"bekend",
"gestaan",
"het",
",",
"as",
"professor",
"in",
"Basel",
"aangestel",
".",
"Paracelsus",
"het",
"revolusionêre",
"idees",
"gehad",
"en",
"voordat",
"hy",
"sy",
"eerste",
"lesings",
"gelewer",
"het",
",",
"het",
"hy",
"die",
"werke",
"van",
"Avicenna",
"en",
"Galenus",
"in",
"die",
"openbaar",
"verbrand",
".",
"Volgens",
"Paracelsus",
"bestaan",
"die",
"liggaam",
"uitelemente",
",",
"naamlik",
"sout",
",",
"swael",
"en",
"kwik",
".",
"As",
"een",
"van",
"hierdie",
"bestanddele",
"die",
"ander",
"oorheers",
",",
"sal",
"dit",
"'n",
"siekte",
"veroorsaak",
".",
"As",
"die",
"ewewig",
"herstel",
"word",
",",
"sal",
"die",
"siekte",
"genees",
"word",
".",
"Paracelsus",
"se",
"belangrikste",
"bydrae",
"tot",
"die",
"geneeskunde",
"is",
"die",
"bekendstelling",
"van",
"chemiese",
"geneesmiddels",
"(",
"iatrochemie",
")",
",",
"waarvan",
"hy",
"'n",
"spesiale",
"studie",
",",
"veral",
"van",
"kwikpreparate",
",",
"gemaak",
"het",
".",
"Die",
"Vlaamse",
"geneeskundige",
"Andreas",
"Vesalius",
"'n",
"professor",
"in",
"Padua",
",",
"het",
"ook",
"die",
"idees",
"van",
"Galenus",
"verwerp",
"op",
"grond",
"van",
"sy",
"eie",
"waarnemings",
"by",
"die",
"ondersoek",
"van",
"menslike",
"Iyke",
".",
"Inhet",
"hy",
"sy",
"werk",
"oor",
"die",
"anatomie",
",",
"De",
"humani",
"corporis",
"fabrica",
",",
"indele",
"gepubliseer",
".",
"Inhet",
"die",
"Engelsman",
"William",
"Harveymet",
"berekenings",
"en",
"eksperimente",
"wat",
"hy",
"gedoen",
"het",
",",
"bewys",
"dat",
"Galenus",
"se",
"teorie",
"oor",
"die",
"golfbeweging",
"van",
"die",
"bloed",
"nie",
"korrek",
"kon",
"wees",
"nie",
".",
"Hy",
"het",
"tot",
"die",
"gevolgtrekking",
"gekom",
"dat",
"die",
"bloed",
"in",
"'n",
"kringloop",
"moet",
"vloei",
",",
"wat",
"gelei",
"het",
"tot",
"die",
"ontdekking",
"van",
"die",
"bloedsomloopstelsel",
".",
"In",
"die",
"en",
"die",
"eeu",
"is",
"'n",
"hele",
"aantal",
"ander",
"belangrike",
"ontdekkings",
"gedoen",
",",
"veral",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"bou",
"van",
"die",
"liggaam",
"(",
"anatomie",
")",
"en",
"die",
"funksies",
"van",
"die",
"organe",
"(",
"fisiologie",
")",
".",
"Antonie",
"van",
"Leeuwenhoekvan",
"Nederland",
"het",
"inmet",
"behulp",
"van",
"lense",
"en",
"'n",
"mikroskoop",
"wat",
"hyself",
"ontwerp",
"het",
",",
"daarin",
"geslaag",
"om",
"bakterieë",
"te",
"beskryf",
".",
"'n",
"Hoogleraar",
"aan",
"die",
"universiteit",
"van",
"Leiden",
",",
"Hermanus",
"Boerhaave",
"het",
"nie",
"self",
"belangrike",
"ontdekkings",
"gedoen",
"nie",
",",
"maar",
"het",
"die",
"kennis",
"wat",
"tot",
"in",
"daardie",
"stadium",
"oor",
"die",
"geneeskunde",
"ingewin",
"is",
",",
"gesistematiseer",
".",
"Hy",
"word",
"ook",
"as",
"die",
"grondlegger",
"van",
"die",
"kliniese",
"ondersoek",
"beskou",
".",
"Van",
"historiese",
"betekenis",
"was",
"die",
"gebruik",
"om",
"mense",
"teen",
"pokke",
"in",
"te",
"ent",
".",
"Inhet",
"die",
"Engelsman",
"Edward",
"Jennerontdek",
"dat",
"inenting",
"met",
"beespokke-entstof",
"beskerming",
"teen",
"pokke",
"gebied",
"het",
".",
"Negentiende",
"en",
"twintigste",
"eeu",
"In",
"die",
"loop",
"van",
"dieeeu",
"is",
"redelike",
"vooruitgang",
"gemaak",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"anatomie",
"en",
"die",
"fisiologie",
",",
"maar",
"aan",
"die",
"begin",
"van",
"diee",
"eeu",
"is",
"daar",
",",
"onder",
"die",
"invloed",
"van",
"'n",
"meer",
"romantiese",
"en",
"fatalistiese",
"lewensbeskouing",
",",
"baie",
"min",
"geëksperimenteer",
".",
"In",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"diee",
"eeu",
"het",
"daar",
"egter",
"'n",
"geweldige",
"wetenskaplike",
"oplewing",
"ontstaan",
"(",
"met",
"Berlyn",
"as",
"Europese",
"middelpunt",
")",
".",
"wat",
"inderdaad",
"tot",
"vandag",
"voortgeduur",
"het",
".",
"Inhet",
"Rudolph",
"Virchowdie",
"studie",
"van",
"sellulêre",
"patologie",
"bekend",
"gestel",
"deurdat",
"hy",
"aangetoon",
"het",
"dat",
"siekteprosesse",
"in",
"die",
"selle",
"plaasvind",
".",
"Hierdie",
"ontdekking",
"het",
"gelei",
"tot",
"die",
"mikroskopiese",
"studie",
"van",
"hierdie",
"\"",
"boustenen",
"”",
"in",
"die",
"liggaam",
"en",
"hulle",
"gedrag",
"tydens",
"siekte",
".",
"Die",
"era",
"van",
"die",
"humorale",
"patologie",
"is",
"hiermee",
"finaal",
"beëindig",
".",
"Louis",
"Pasteur",
"'n",
"Franse",
"chemikus",
",",
"het",
"ontdek",
"dat",
"sekere",
"bakterieë",
"'n",
"rol",
"in",
"siektes",
"speel",
".",
"Hierdeur",
"is",
"die",
"grondslag",
"gelê",
"vir",
"antisepsis",
"(",
"kiemwerende",
"behandeling",
"deur",
"die",
"toediening",
"van",
"kiemdodende",
"stowwe",
")",
"\\",
".",
"Danksy",
"hierdie",
"ontdekking",
"en",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"narkose",
"is",
"daar",
"in",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"die",
"eeu",
"geweldige",
"vooruitgang",
"gemaak",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"chirurgie",
".",
"Deur",
"Pasteur",
"se",
"ontdekkings",
"kon",
"melk",
"later",
"gepasteuriseer",
"word",
".",
"Joseph",
"Lister",
"was",
"nog",
"'n",
"pionier",
"van",
"antisepsis",
"en",
"is",
"baie",
"deur",
"die",
"werk",
"van",
"Pasteur",
"beïnvloed",
".",
"Lister",
"het",
"hom",
"beywer",
"vir",
"die",
"bestryding",
"van",
"infeksie",
"deur",
"die",
"gebruik",
"van",
"karbolsuur",
".",
"Reinier",
"de",
"Graafhet",
"belangrike",
"anatomiese",
"en",
"fisiologiese",
"ondersoeke",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"geslagsorgane",
"gedoen",
".",
"Hy",
"het",
"o.m",
".",
"die",
"ryp",
"follikels",
"in",
"die",
"eierstokke",
"beskryf",
"(",
"later",
"die",
"follikels",
"van",
"Graaf",
"genoem",
")",
".",
"Hy",
"het",
"ook",
"opgemerk",
"dat",
"die",
"follikels",
"in",
"die",
"volgende",
"stadium",
"(",
"ná",
"ovulasie",
")",
"gebars",
"het",
".",
"Hy",
"het",
"egter",
"nie",
"die",
"eiersel",
"self",
"waargeneem",
"nie",
".",
"Inhet",
"sir",
"Patrick",
"Manson",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"bewys",
"dat",
"insekte",
"ook",
"siektes",
"kan",
"versprei",
".",
"Manson",
"het",
"aangetoon",
"dat",
"die",
"parasiet",
"Filaria",
"bancrofti",
",",
"wat",
"die",
"siekte",
"elefantiase",
"veroorsaak",
",",
"'n",
"deel",
"van",
"sy",
"lewensiklus",
"in",
"sekere",
"muskiete",
"deurbring",
"en",
"dat",
"die",
"parasiet",
"só",
"aan",
"die",
"mens",
"oorgedra",
"kan",
"word",
".",
"Die",
"Duitse",
"bakterioloog",
"Robert",
"Koch",
"het",
"indie",
"basil",
"(",
"bakterie",
")",
"wat",
"tering",
"veroorsaak",
",",
"geïdentifiseer",
"en",
"in",
"die",
"daaropvolgende",
"jare",
"ook",
"die",
"cholerabakterie",
"geïdentifiseer",
".",
"Koch",
"se",
"werk",
"het",
"bakteriologie",
"as",
"'n",
"aparte",
"wetenskap",
"gevestig",
"en",
"dit",
"is",
"nou",
"nog",
"die",
"grondslag",
"waarop",
"siektes",
"in",
"die",
"hedendaagse",
"geneeskunde",
"bestudeer",
"word",
".",
"Inhet",
"Wilhelm",
"Conrad",
"Röntgendie",
"Röntgen-",
"of",
"X-straaldiagnose",
"begin",
"gebruik",
".",
"Ook",
"van",
"groot",
"belang",
"vir",
"die",
"geneeskunde",
"was",
"die",
"bekendstelling",
"van",
"die",
"psigoanalise",
"deur",
"Sigmund",
"Freudaan",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"eeu",
".",
"In",
"die",
"eeu",
"het",
"die",
"geneeskunde",
"so",
"vinnig",
"ontwikkel",
"dat",
"dit",
"inderdaad",
"'n",
"totale",
"gedaantewisseling",
"ondergaan",
"het",
".",
"Aan",
"die",
"begin",
"van",
"hierdie",
"eeu",
"was",
"alle",
"aandag",
"op",
"ernstige",
"siektes",
"soos",
"tuberkulose",
"(",
"tering",
")",
"en",
"witseerkeel",
"(",
"difterie",
")",
"gevestig",
".",
"Tans",
"is",
"al",
"hierdie",
"siektes",
"goed",
"onder",
"beheer",
",",
"met",
"uitsondering",
"van",
"kanker",
".",
"Die",
"aandag",
"is",
"met",
"ander",
"woorde",
"verskuif",
"van",
"die",
"behoud",
"van",
"'n",
"pasiënt",
"se",
"lewe",
"na",
"die",
"behoud",
"van",
"sy",
"gesondheid",
".",
"Dit",
"is",
"deur",
"'n",
"groot",
"aantal",
"ontwikkelings",
"moontlik",
"gemaak",
",",
"veral",
"deur",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"chemiese",
"geneesmiddeis",
"en",
"antibiotika",
".",
"Een",
"van",
"die",
"eerste",
"gebeurtenisse",
"wat",
"tot",
"hierdie",
"ontwikkeling",
"aanleiding",
"gegee",
"het",
",",
"was",
"die",
"ontdekking",
"deur",
"die",
"Duitser",
"Paul",
"Ehrlichdat",
"Salvarsan",
",",
"wat",
"uit",
"arseen",
"berei",
"word",
",",
"die",
"sifilisbakterie",
"vernietig",
".",
"Hierdie",
"ontwikkeling",
"is",
"eers",
"in",
"die",
"dertigerjare",
"voortgesit",
",",
"toe",
"die",
"farmakologiese",
"werking",
"van",
"sulfapreparate",
"ontdek",
"is",
".",
"Inhet",
"sir",
"Alexander",
"Flemingdie",
"kiemdodende",
"werking",
"van",
"penisillien",
"ontdek",
",",
"wat",
"gedurende",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"vir",
"grootskaalse",
"mediese",
"gebruik",
"beskikbaar",
"gestel",
"is",
".",
"Sedertdien",
"is",
"baie",
"nuwe",
"antibiotika",
"ontdek",
"en",
"die",
"meeste",
"van",
"hierdie",
"stowwe",
"kan",
"nou",
"sinteties",
"(",
"kunsmatig",
")",
"berei",
"word",
".",
"Die",
"ontwikkeling",
"van",
"immunologie",
"(",
"die",
"studie",
"van",
"die",
"liggaam",
"se",
"natuurlike",
"verdedigingsmeganisme",
")",
"is",
"ook",
"van",
"groot",
"belang",
"vir",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"geneeskunde",
".",
"Dit",
"het",
"aanleiding",
"gegee",
"tot",
"inentingsveldtogte",
"teen",
"onder",
"meer",
"ingewandskoors",
"tetanus",
"en",
"difterieen",
"tering",
"Inenting",
"teen",
"virussiektes",
"is",
"eers",
"in",
"die",
"dertigerjare",
"van",
"hierdie",
"eeu",
"suksesvol",
"toegepas",
",",
"toe",
"navorsers",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"genoeg",
"inligting",
"oor",
"hierdie",
"mikroörganisme",
"ingewin",
"het",
".",
"Dit",
"is",
"duidelik",
"dat",
"Edward",
"Jenner",
"met",
"sy",
"inenting",
"teen",
"die",
"virussiekte",
"pokke",
"in",
"die",
"eeu",
"sy",
"tyd",
"ver",
"vooruit",
"was",
".",
"Teen",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"dertigerjare",
"is",
"'n",
"entstof",
"teen",
"geelkoors",
"ontwikkel",
"en",
"inook",
"teen",
"griep",
"(",
"influensa",
")",
".",
"Inis",
"die",
"polio-entstof",
"ontwikkel",
"en",
"in",
"die",
"sestigerjare",
"'n",
"entstof",
"teen",
"masels",
"en",
"rubella",
"(",
"Duitse",
"masels",
")",
".",
"Die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"immunologie",
"het",
"gedurende",
"die",
"laaste",
"jare",
"met",
"rasse",
"skrede",
"vooruitgegaan",
"en",
"het",
"tot",
"'n",
"groot",
"aantal",
"nuwe",
"diagnostiese",
"moontlikhede",
"gelei",
".",
"Die",
"kennis",
"wat",
"op",
"hierdie",
"gebied",
"ingewin",
"is",
",",
"word",
"ook",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"orgaanoorplantings",
"en",
"in",
"kankernavorsing",
"gebruik",
".",
"Endokrinologie",
",",
"die",
"studie",
"van",
"die",
"endokriene",
"kliere",
"en",
"die",
"hormone",
",",
"is",
"eers",
"in",
"die",
"eeu",
"ontwikkel",
".",
"Van",
"groot",
"belang",
"was",
"die",
"ontdekking",
"van",
"die",
"hormoon",
"insulien",
",",
"wat",
"in",
"die",
"alvleisklier",
"(",
"pankreas",
")",
"vervaardig",
"word",
",",
"en",
"die",
"gebruik",
"daarvan",
"om",
"suikersiektete",
"behandel",
".",
"Die",
"ontdekking",
"van",
"die",
"bynierskorshormonewas",
"van",
"groot",
"belang",
"weens",
"die",
"geslaagdheid",
"daarvan",
"in",
"die",
"behandeling",
"van",
"sekere",
"siektes",
"en",
"hul",
"doeltreffendheid",
"om",
"die",
"weerstand",
"te",
"verhoog",
"en",
"ontsteking",
"te",
"vertraag",
".",
"Die",
"studie",
"oor",
"die",
"werking",
"van",
"die",
"geslagshormone",
"het",
"tot",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"voorbehoedpil",
"gelei",
".",
"Die",
"meeste",
"van",
"die",
"bekende",
"vitamiene",
"is",
"ook",
"in",
"die",
"eerste",
"helfte",
"van",
"die",
"eeu",
"ontdek",
".",
"Ten",
"spyte",
"van",
"al",
"die",
"navorsing",
"oor",
"die",
"oorsaak",
"en",
"behandeling",
"van",
"kanker",
",",
"bly",
"dit",
"steeds",
"‘n",
"siekte",
"wat",
"in",
"'n",
"gevorderde",
"stadium",
"gewoonlik",
"ongeneeslik",
"is",
"en",
"op",
"die",
"dood",
"uitloop",
".",
"Die",
"belangrikste",
"ontwikkeling",
"in",
"die",
"behandeling",
"van",
"kanker",
"is",
"die",
"ontdekking",
"dat",
"dit",
"deur",
"bestraling",
"bedwing",
"kan",
"word",
".",
"Kort",
"ná",
"die",
"ontdekking",
"van",
"X-strale",
"is",
"daar",
"met",
"hierdie",
"vorm",
"van",
"terapie",
"begin",
".",
"Later",
"is",
"die",
"behandelingsmoontlikhede",
"van",
"kanker",
"nog",
"verder",
"uitgebrei",
"vanweë",
"die",
"ontdekking",
"van",
"radioaktiewe",
"isotope",
".",
"Die",
"chirurgie",
"het",
"vinnig",
"ontwikkel",
"na",
"die",
"invoering",
"van",
"antisepsis",
",",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"narkose",
",",
"die",
"moontlikhede",
"van",
"diagnose",
"deur",
"X-strale",
"en",
"metodes",
"om",
"skok",
"teë",
"te",
"werk",
".",
"Laasgenoemde",
"is",
"moontlik",
"gemaak",
"ná",
"die",
"ontdekking",
"van",
"die",
"bloedgroepe",
"deur",
"Karl",
"Landsteinerin",
"Van",
"toe",
"af",
"kon",
"bloedoortappings",
"met",
"groot",
"veiligheid",
"gedoen",
"word",
"en",
"kon",
"ernstige",
"bloedverlies",
",",
"die",
"belangrikste",
"oorsaak",
"van",
"skok",
",",
"voorkom",
"word",
".",
"Groot",
"longoperasies",
"was",
"sedert",
"die",
"dertigerjare",
"moontlik",
".",
"Hartoperasies",
"word",
"reeds",
"sedert",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"eeu",
"gedoen",
",",
"maar",
"het",
"eers",
"werklik",
"ná",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"ontwikkel",
".",
"Orgaanoorplantings",
"is",
"vanaf",
"gedoen",
"(",
"nieroorplantings",
")",
"en",
"het",
"'n",
"voorlopige",
"hoogtepunt",
"bereik",
"toe",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"hartchirurg",
"professor",
"Chris",
"Barnard",
"indie",
"eerste",
"hartoorplanting",
"gedoen",
"het",
".",
"So",
"het",
"die",
"geneeskunde",
"in",
"minder",
"as",
"honderd",
"jaar",
"tot",
"'n",
"\"",
"tegniese",
"\"",
"wetenskap",
"ontwikkel",
"wat",
"in",
"verskeie",
"spesialiteitsrigtings",
"en",
"superspesialiteitsrigtings",
"ingedeel",
"kan",
"word",
".",
"Mediese",
"navorsing",
"is",
"veral",
"gebaseer",
"op",
"wetenskappe",
"soos",
"die",
"biologie",
",",
"die",
"chemie",
"en",
"fisika",
"en",
"op",
"die",
"tegnologie",
"(",
"ingenieurswese",
")",
".",
"Die",
"verhouding",
"tussen",
"die",
"dokter",
"en",
"die",
"pasiënt",
"bly",
"egter",
"steeds",
"van",
"groot",
"belang",
".",
"Geneeskunde",
"en",
"die",
"samelewing",
"Die",
"geneeskunde",
"word",
"deur",
"die",
"algemene",
"veranderings",
"en",
"verskuiwings",
"in",
"die",
"samelewing",
"geraak",
",",
"soos",
"byvoorbeeld",
"die",
"veranderings",
"in",
"waarde-",
"en",
"normepatrone",
".",
"Die",
"omgekeerde",
"is",
"ook",
"waar",
",",
"want",
"veranderings",
"in",
"die",
"geneeskunde",
"beïnvloed",
"ook",
"die",
"samelewing",
".",
"Die",
"verlenging",
"van",
"die",
"gemiddelde",
"lewensduur",
"van",
"die",
"mens",
"is",
"hiervan",
"'n",
"voorbeeld",
"\\",
".",
"Verontmensliking",
"Die",
"tegniese",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"geneeskunde",
"en",
"die",
"nuwe",
"behandelingsmetodes",
",",
"veral",
"in",
"groter",
"hospitale",
",",
"kan",
"tot",
"die",
"verontmensliking",
"van",
"mediese",
"behandeling",
"lei",
".",
"Die",
"pasiënt",
"kan",
"as",
"bloot",
"'n",
"objek",
"van",
"die",
"mediese",
"tegnologie",
"gesien",
"word",
",",
"eerder",
"as",
"'n",
"mens",
"vir",
"wie",
"die",
"siekte",
"'n",
"onaangename",
"ondervinding",
"is",
".",
"Ten",
"nouste",
"verwant",
"aan",
"hierdie",
"probleem",
"is",
"die",
"vraag",
"of",
"die",
"menslike",
"lewe",
"met",
"behulp",
"van",
"masjiene",
"verleng",
"mag",
"word",
"en",
"of",
"dit",
"dan",
"toelaatbaar",
"is",
"om",
"sulke",
"behandeling",
"in",
"sekere",
"omstandighede",
"te",
"staak",
".",
"Die",
"pasiënt",
"se",
"seggenskap",
"Die",
"standaard",
"en",
"funksionering",
"van",
"gesondheidsorg",
"word",
"al",
"hoe",
"meer",
"deur",
"pasiënte",
"en",
"potensiële",
"pasiënte",
"ondersoek",
".",
"In",
"die",
"verlede",
"is",
"gebeure",
"wat",
"die",
"beeld",
"van",
"die",
"geneeskunde",
"skade",
"kon",
"berokken",
",",
"soos",
"die",
"foutiewe",
"toediening",
"van",
"narkose",
"of",
"geneesmiddels",
",",
"beskou",
"as",
"'n",
"saak",
"wat",
"net",
"die",
"geneesheer",
"betrek",
"het",
".",
"Nou",
"word",
"sulke",
"foute",
"egter",
"in",
"die",
"openbaar",
"gekritiseer",
".",
"In",
"Suid-Afrika",
"byvoorbeeld",
"kan",
"geneeshere",
"voor",
"die",
"Mediese",
"en",
"Tandheelkundige",
"Raad",
"gedaag",
"word",
"as",
"hulle",
"oneties",
"optree",
".",
"Verskaffing",
"van",
"sorg",
"Die",
"verskaffing",
"van",
"mediese",
"sorg",
"word",
"in",
"primêre",
",",
"sekondêre",
"en",
"tersiêre",
"sorg",
"gekategoriseer",
".",
"Primêre",
"sorg",
"mediese",
"dienste",
"word",
"gelewer",
"deur",
"dokters",
",",
"mediese",
"assistente",
",",
"verpleegkundiges",
"of",
"ander",
"gesondheidswerkers",
"wat",
"eerste",
"kontak",
"het",
"met",
"'n",
"pasiënt",
"wat",
"mediese",
"behandeling",
"of",
"sorg",
"benodig",
".",
"Sekondêre",
"sorg",
"mediese",
"dienste",
"word",
"deur",
"mediese",
"spesialis",
"in",
"hul",
"kantore",
"of",
"klinieke",
"of",
"by",
"plaaslike",
"gemeenskapshospitale",
"gelewer",
"vir",
"'n",
"pasiënt",
"wat",
"deur",
"'n",
"primêre",
"sorgverskaffer",
"verwys",
"word",
"wat",
"die",
"pasiënt",
"eers",
"gediagnoseer",
"of",
"behandel",
"het",
".",
"Verwysings",
"word",
"gedoen",
"vir",
"die",
"pasiënte",
"wat",
"kundigheid",
"of",
"prosedures",
"benodig",
"wat",
"deur",
"spesialiste",
"uitgevoer",
"word",
".",
"Mediese",
"dienste",
"vir",
"tersiêre",
"sorg",
"word",
"voorsien",
"deur",
"spesialishospitale",
"of",
"streeksentrums",
"wat",
"toegerus",
"is",
"met",
"diagnostiese",
"en",
"behandelingsfasiliteite",
"wat",
"gewoonlik",
"nie",
"by",
"plaaslike",
"hospitale",
"beskikbaar",
"is",
"nie",
".",
"In",
"lande",
"met",
"lae",
"inkomste",
"is",
"moderne",
"gesondheidsorg",
"dikwels",
"vir",
"die",
"gemiddelde",
"persoon",
"te",
"duur",
".",
"Internasionale",
"navorsers",
"vir",
"gesondheidsorgbeleid",
"het",
"gepleit",
"dat",
"'",
"gebruikers",
"fooie",
"'",
"in",
"hierdie",
"gebiede",
"verwyder",
"word",
"om",
"toegang",
"te",
"verseker",
",",
"hoewel",
"daar",
"selfs",
"na",
"verwydering",
"aansienlike",
"koste",
"en",
"hindernisse",
"bly",
".",
"Skeiding",
"van",
"voorskryf",
"en",
"verskaffing",
"is",
"'n",
"praktyk",
"in",
"die",
"geneeskunde",
"en",
"apteek",
"waarin",
"die",
"dokter",
"wat",
"'n",
"mediese",
"voorskrif",
"verskaf",
"onafhanklik",
"is",
"van",
"die",
"apteker",
"wat",
"die",
"voorskrifmedisyne",
"verskaf",
".",
"In",
"die",
"Westerse",
"wêreld",
"bestaan",
"daar",
"eeue",
"van",
"tradisie",
"wat",
"aptekers",
"van",
"dokters",
"te",
"skei",
".",
"In",
"Asiatiese",
"lande",
"is",
"dit",
"tradisioneel",
"dat",
"dokters",
"ook",
"medisyne",
"verskaf",
".",
"Mediese",
"etiek",
"Etiek",
"is",
"die",
"wetenskap",
"van",
"die",
"sedelike",
"norme",
"en",
"waardes",
"wat",
"die",
"mens",
"se",
"gedrag",
"teenoor",
"sy",
"medemens",
"bepaal",
".",
"Sulke",
"waardes",
"en",
"norme",
"bly",
"nie",
"vir",
"ewig",
"staan",
"nie",
",",
"maar",
"kan",
"verskuif",
"en",
"binne",
"'n",
"algemene",
"veranderingsproses",
"'n",
"ander",
"inhoud",
"kry",
".",
"Terwyl",
"daar",
"in",
"die",
"verlede",
"groot",
"ooreenstemming",
"was",
"oor",
"waardes",
"en",
"norme",
",",
"is",
"daar",
"tans",
"soms",
"groot",
"verskille",
".",
"Binne",
"die",
"mediese",
"professie",
"kan",
"daar",
"vandag",
"nie",
"meer",
"gepraat",
"word",
"van",
"die",
"mediese",
"etiek",
"as",
"'n",
"gemeenskaplike",
"oriëntasiepunt",
"vir",
"alle",
"geneeshere",
"nie",
".",
"Die",
"belangrikste",
"oorsaak",
"hiervan",
"is",
"die",
"ontwikkeling",
"wat",
"die",
"mediese",
"wetenskap",
"deurgemaak",
"het",
"en",
"wat",
"tot",
"'n",
"herwaardering",
"van",
"die",
"uitgangspunt",
"vir",
"geneeskundige",
"optrede",
"gelei",
"het",
".",
"Die",
"kwaliteit",
"van",
"die",
"mens",
"se",
"lewe",
"(",
"die",
"moontlikheid",
"om",
"'n",
"menswaardige",
"lewe",
"te",
"kan",
"lei",
")",
"word",
"nou",
"beklemtoon",
",",
"terwyl",
"die",
"belangrikste",
"oorweging",
"in",
"die",
"verlede",
",",
"naamlik",
"eerbied",
"vir",
"die",
"menslike",
"lewe",
",",
"'n",
"absolute",
"waarde",
"was",
".",
"Die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"Westerse",
"geneeskunde",
"kan",
"in",
"drie",
"tydperke",
"ingedeel",
"word",
".",
"Die",
"eerste",
"tydperk",
"het",
"van",
"die",
"oertyd",
"tot",
"ongeveergeduur",
"en",
"word",
"gekenmerk",
"deur",
"geneeskundige",
"en",
"tegniese",
"onkunde",
".",
"Die",
"geneesheer",
"was",
"magteloos",
"wat",
"betref",
"ingryping",
"in",
"siektetoestande",
".",
"Die",
"behandeling",
"wat",
"die",
"pasiënte",
"gekry",
"het",
",",
"was",
"grotendeels",
"ondoeltreffend",
".",
"Die",
"tweede",
"tydperk",
"het",
"omstreeksbegin",
"en",
"tot",
"in",
"die",
"sestigerjare",
"van",
"hierdie",
"eeu",
"geduur",
".",
"Hierdie",
"tydperk",
",",
"gekenmerk",
"deur",
"geweldige",
"vooruitgang",
",",
"kan",
"gesien",
"word",
"as",
"'n",
"oorgangsfase",
"wat",
"tot",
"'n",
"tydperk",
"van",
"medies-tegniese",
"mag",
"gelei",
"het",
".",
"Die",
"derde",
"tydperk",
"het",
"in",
"die",
"sestigerjare",
"begin",
"en",
"word",
"gekenmerk",
"deur",
"die",
"geweldige",
"groot",
"moontlikhede",
"van",
"die",
"geneeskundige",
"tegniek",
".",
"Die",
"geneesheer",
"kan",
"nou",
"ingryp",
"op",
"gebiede",
"wat",
"baie",
"etiese",
"en",
"morele",
"implikasies",
"het",
",",
"soos",
"onder",
"andere",
"seksualiteit",
",",
"lewe",
"en",
"dood",
".",
"Aan",
"die",
"een",
"kant",
"het",
"die",
"tegniese",
"ontwikkelinge",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"geneeskunde",
"daartoe",
"bygedra",
"dat",
"norme",
"verander",
"het",
"(",
"seksualiteit",
",",
"voorbehoedpille",
")",
",",
"terwyl",
"sulke",
"nuwe",
"norme",
"aan",
"die",
"ander",
"kant",
"die",
"mag",
"van",
"die",
"geneeskunde",
"kan",
"beperk",
".",
"Probleme",
"betreffende",
"die",
"mediese",
"etiek",
"word",
"deesdae",
"al",
"hoe",
"meer",
"bespreek",
".",
"Een",
"van",
"die",
"belangrikste",
"vraagstukke",
"is",
"dié",
"van",
"genadedood",
"(",
"eutanasie",
")",
".",
"Hier",
"word",
"die",
"vraag",
"gevra",
"of",
"die",
"menslike",
"lewe",
"so",
"lank",
"as",
"moontlik",
"verleng",
"moet",
"word",
",",
"selfs",
"as",
"dit",
"net",
"met",
"behulp",
"van",
"radikale",
"geneeskundige",
"metodes",
"gedoen",
"kan",
"word",
",",
"dan",
"wel",
"of",
"daar",
"'n",
"oomblik",
"is",
"wanneer",
"die",
"behandeling",
"gestaak",
"moet",
"word",
".",
"Genadedood",
"kan",
"passief",
"wees",
",",
"wanneer",
"sekere",
"behandelings",
"nie",
"toegepas",
"word",
"nie",
",",
"of",
"dit",
"kan",
"meer",
"aktief",
"wees",
",",
"wanneer",
"behandeling",
"gestaak",
"word",
"(",
"\"",
"die",
"masjien",
"word",
"afgeskakel",
"\"",
")",
"of",
"die",
"een",
"of",
"ander",
"dodelike",
"preparaat",
"toegedien",
"word",
".",
"'n",
"Soortgelyke",
"etiese",
"dilemma",
"is",
"dié",
"wat",
"betrekking",
"het",
"op",
"aborsie",
"en",
"opwekking",
"(",
"resussitasie",
")",
".",
"Resussitasie",
"kan",
"omskryf",
"word",
"as",
"die",
"opwekking",
"van",
"die",
"menslike",
"liggaam",
"direk",
"nadat",
"die",
"dood",
"ingetree",
"het",
".",
"Somtyds",
"is",
"ernstige",
"skade",
"reeds",
"aan",
"die",
"brein",
"gedoen",
"sodat",
"lewe",
"ná",
"resussitasie",
"nie",
"veel",
"meer",
"as",
"\"",
"vegetatief",
"\"",
"kan",
"wees",
"nie",
".",
"Die",
"bepaling",
"van",
"die",
"doodsoomblik",
"van",
"pasiënte",
"wat",
"organe",
"vir",
"oorplantings",
"moet",
"skenk",
",",
"kan",
"eweneens",
"etiese",
"probleme",
"oplewer",
".",
"Die",
"Hippokratiese",
"eed",
"as",
"uitgangspunt",
"van",
"geneeskundige",
"optrede",
"is",
"as",
"gevolg",
"hiervan",
"ook",
"'n",
"besprekingspunt",
".",
"Volgens",
"die",
"oorspronklike",
"eed",
"is",
"die",
"dokter",
"genoodsaak",
"om",
"die",
"menslike",
"lewe",
"te",
"behou",
"en",
"te",
"probeer",
"verleng",
"wanneer",
"en",
"waar",
"dit",
"ook",
"al",
"moontlik",
"is",
".",
"Die",
"neiging",
"bestaan",
"egter",
"deesdae",
"om",
"meer",
"klem",
"te",
"lê",
"op",
"die",
"behoud",
"van",
"lewe",
"slegs",
"as",
"dit",
"sinvol",
"kan",
"wees",
".",
"Sien",
"ook",
"Gesondheidsorg",
"–",
"Die",
"gesondheidsorg",
"is",
"as",
"mediese",
"dissipline",
"'n",
"toegepaste",
"wetenskap",
"wat",
"met",
"die",
"gesondheid",
"van",
"mense",
"te",
"doen",
"het",
".",
"Onder",
"gesondheidsorg",
"word",
"nie",
"alleen",
"die",
"ondersoek",
",",
"die",
"studie",
"en",
"die",
"kennis",
"van",
"gesondheid",
"begryp",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"die",
"toepassing",
"van",
"die",
"kennis",
"om",
"die",
"gesondheid",
"van",
"mense",
"te",
"verhoog",
",",
"infeksiesiekte",
"te",
"genees",
",",
"en",
"die",
"liggaamlike",
"funksies",
"te",
"verbeter",
".",
"Gesondheidsorg",
"gebruik",
"die",
"biologie",
",",
"snykunde",
"en",
"natuurkunde",
"en",
"die",
"sosiale",
"wetenskappe",
"(",
"byvoorbeeld",
"die",
"mediese",
"sosiologie",
")",
"as",
"boustene",
".",
"Patologie",
"–",
"die",
"studie",
"van",
"siektes",
"by",
"die",
"mens",
"Ortopedie",
"–",
"Die",
"term",
"\"",
"ortopedie",
"\"",
"kom",
"van",
"die",
"samevoeging",
"van",
"twee",
"Griekse",
"woorde",
",",
"naamlik",
"orthos",
"(",
"reguit",
")",
"en",
"pais",
"(",
"kind",
")",
".",
"Ortopedie",
"is",
"die",
"vertakking",
"van",
"die",
"geneeskunde",
"wat",
"betrekking",
"het",
"op",
"die",
"korreksie",
"van",
"skeletale",
"misvormings",
"en",
"afwykings",
"met",
"betrekking",
"tot",
"die",
"lokomotoriese",
"strukture",
"van",
"die",
"liggaam",
"(",
"Brink",
",",
"Taber’s,",
"1358",
")",
".",
"Dit",
"is",
"gerig",
"op",
"die",
"studie",
"van",
"die",
"vorm",
"en",
"funksie",
"van",
"die",
"menslike",
"liggaamsbou",
"en",
"toestande",
"wat",
"tot",
"misvorming",
"aanleiding",
"kan",
"gee",
"of",
"die",
"gebalanseerde",
"meganisme",
"van",
"die",
"menslike",
"liggaam",
"kan",
"omverwerp",
".",
"Osteoartritis",
"–",
"Progressiewe",
"degenerasie",
"van",
"artikulerende",
"kraakbeen",
".",
"Subartikulêre",
"been",
"reageer",
"deur",
"verdikking",
"en",
"sklerose",
"en",
"later",
"vorm",
"daar",
"subchondrale",
"siste",
",",
"en",
"die",
"kraakbeen",
"fragmenteer",
".",
"Gewrigte",
"is",
"benig",
"vergroot",
",",
"pynlik",
",",
"en",
"teer",
".",
"Non-steroïdale",
"anti-inflamatoriese",
"middels",
"word",
"soms",
"voorgeskryf",
"vir",
"pynlike",
"osteoartritis",
".",
"Newe-effekte",
"sluit",
"in",
"gastrointestinale",
"bloeding",
"asook",
"nierfunksie",
"inkorting",
".",
"Retinopatie",
"–",
"Retinopatie",
"is",
"'n",
"oogkomplikasie",
",",
"wat",
"verminderde",
"sig",
"kan",
"veroorsaak",
",",
"en",
"soms",
"tot",
"blindheid",
"kan",
"lei",
".",
"Een",
"van",
"die",
"oorsake",
"van",
"retinopatie",
"blyk",
"hoë",
"bloeddruk",
"te",
"wees",
".",
"'n",
"Studie",
"word",
"tans",
"uitgevoer",
"om",
"te",
"kyk",
"of",
"die",
"medikasie",
"Candesartan",
"(",
"'n",
"bloeddrukpil",
")",
"doeltreffend",
"aangewend",
"sal",
"kan",
"word",
"om",
"die",
"pasiënt",
"se",
"risiko",
"te",
"verminder",
"om",
"retinopatie",
"te",
"kry",
",",
"of",
"indien",
"hy",
"reeds",
"diabetiese",
"retinopatie",
"in",
"die",
"beginstadium",
"het",
",",
"te",
"kyk",
"of",
"Candesartan",
"kan",
"verhoed",
"dat",
"sy",
"sig",
"verswak",
".",
"Toetse",
"sal",
"ook",
"gedoen",
"word",
"om",
"te",
"bepaal",
"of",
"Candesartan",
"die",
"niere",
"kan",
"beskerm",
"teen",
"beskadiging",
".",
"Nuwe",
"tegnologie",
"maak",
"dit",
"ook",
"moontlik",
"om",
"beskadiging",
"van",
"die",
"macula",
"te",
"herstel",
"deur",
"middel",
"van",
"laserbehandeling",
".",
"Linker",
"ventrikulêre",
"hipertrofie",
"–",
"Een",
"van",
"die",
"mees",
"algemene",
"oorsake",
"van",
"hipertrofie",
"van",
"die",
"linker",
"ventrikel",
"is",
"hipertensie",
".",
"Met",
"hipertrofie",
"van",
"die",
"linker",
"venrikel",
"verskuif",
"die",
"gemiddelde",
"elektriese",
"as",
"na",
"links",
"(",
"linkerasafwyking",
")",
"Die",
"rede",
"vir",
"die",
"verskuiwing",
"is",
"dat",
"die",
"ventrikel",
"wat",
"hipertrofieer",
",",
"meer",
"spierweefsel",
"bevat",
".",
"Dit",
"ontwikkel",
"dus",
"meer",
"elekrisiteit",
"as",
"die",
"normale",
"ventrikel",
".",
"Die",
"prekordiale",
"afleidings",
"is",
"die",
"geskikste",
"on",
"hipertrofie",
"mee",
"te",
"diagnosee",
"Elektrokardiogram",
"–",
"Die",
"EKG",
"is",
"'n",
"grafiese",
"rekord",
"van",
"die",
"hart",
"se",
"elektriese",
"aktiwiteit",
".",
"Die",
"elektriese",
"aktiwiteit",
"word",
"na",
"die",
"liggaamsoppervlak",
"gelei",
",",
"waar",
"dit",
"met",
"behulp",
"van",
"elektrodes",
"op",
"die",
"vel",
"waargeneem",
"word",
",",
"vanwaar",
"dit",
"geïnterpreteer",
"word",
"deur",
"'n",
"apparaat",
"wat",
"dan",
"die",
"bekende",
"EKG-grafiek",
"verskaf",
".",
"Die",
"normale",
"EKG",
"bestaan",
"uitafleiverbindings",
".",
"'n",
"Rustende",
"EKG",
"toon",
"'n",
"sinusritme",
"vanslae/min",
"(",
"normaal",
")",
".",
"Komplementêre",
"medisyne",
"of",
"komplementêre",
"gesondheidsorg",
"neem",
"meer",
"en",
"meer",
"toe",
",",
"veral",
"sedert",
"die",
"gewone",
"mediese",
"kostes",
"ontplof",
"het",
"en",
"nog",
"steeds",
"besig",
"is",
"om",
"te",
"styg",
".",
"Pasiente",
"kyk",
"na",
"alternatiewe",
"en",
"komplimentêre",
"geneesmiddels",
"en",
"gesondheidsorg",
".",
"Hierby",
"tel",
"'n",
"hele",
"string",
"van",
"verskeie",
"modaliteite",
",",
"soos",
"b.",
"v.",
"refleksologie",
",",
"iridologie",
",",
"kruiekunde",
",",
"kinesiologie",
",",
"reiki",
"en",
"ander",
"energiebehandelinge",
",",
"een",
"van",
"die",
"nuwer",
"areas",
"is",
"seker",
"die",
"magneetveld-behandelinge",
",",
"geopatologie",
"en",
"ander",
"areas",
"in",
"die",
"omgewingsgesondheid",
",",
"ens",
".",
"Bronne",
"Brink",
",",
"A.",
"J.",
"et",
"al",
".",
"Woordeboek",
"van",
"Afrikaanse",
"Geneeskundeterme",
".",
"Kaapstad",
":",
"Pharos",
".",
"Brody",
",",
"J.",
"E",
".",
"“New",
"Hope",
"for",
"Taming",
"Deadly",
"Septic",
"Shock",
"”",
"in",
"The",
"New",
"York",
"Times",
",",
"Maart",
"http://www.nytimes.com",
".",
"E-orthopaedics",
":",
"Load",
"Tran",
"–",
"A",
"numerical",
"Laboratory",
"for",
"the",
"Analysis",
"of",
"Prosthesis",
"Fixation",
".",
"http://www.e-orthopaedics.com/loadtran/index.htm",
"\\",
".",
"“An",
"Implanted",
"Prosthesis",
"Can",
"Restore",
"Walking",
"”",
"in",
"Hopkins",
"Medical",
"News",
",",
"Lente",
"http://www.hopkinsmedicine.org/hmn/sp00/mu_3.html",
"Lippincott",
"Manual",
"of",
"Practical",
"Nursing",
",",
"The",
".",
"(",
"Nettina",
",",
"S.",
"M",
".",
"(",
"Redakteur",
")",
")",
".",
"Philadelphia",
",",
"PA",
":",
"Lippincot",
".",
"“Sulzer",
"artificial",
"hip",
"implants",
"recall",
"of",
"hip",
"joint",
"surgery”",
"http://www.hip-implant-replacement.com",
"Thibodeau",
",",
"G.",
"A",
".",
"en",
"Patton",
",",
"K.T",
".",
"Anatomy",
"&",
"Physiology",
"St",
".",
"Louis",
":",
"Mosby",
".",
"Taber’s",
"Encyclopedic",
"Medical",
"Dictionary",
".",
"(",
"Thomas",
",",
"C.",
"L",
".",
"(",
"Red",
")",
")",
"Philadelphia",
":",
"F.",
"A",
".",
"Davis",
".",
"Viljoen",
"M.",
"J.",
"en",
"Uys",
"L.R",
".",
"(",
"Reds",
")",
".",
"Algemene",
"Verpleegkunde",
"–",
"Mediese",
"en",
"Chirurgiese",
"Handleiding",
".",
"Deel",
"Pretoria",
":",
"Kagiso",
".",
"Vlok",
",",
"M.",
"E",
".",
"Handboek",
"van",
"Verpleegkunde",
"(",
"Vol",
"Basiese",
"Verpleegkunde",
")",
".",
"Kaapstad",
":",
"Juta",
".",
"Wêreldspektrum",
",",
"Volume",
"bl.5-12",
",",
"ISBN9",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels"
] |
105 | https://af.wikipedia.org/wiki/GPS | GPS | Die Globale Posisioneringstelsel (GPS) is 'n "konstellasie" van 33 satelliete, wat seine uitstuur wat deur 'n GPS-ontvanger op aarde ontvang kan word. Hierdie inligting word deur die GPS-ontvanger verwerk om die posisie daarvan te bereken.
Die GPS-satelliete is sedert 22 Februarie 1978 deur die Amerikaanse Weermag gelanseer en word deur die Amerikaanse Ruimtemag bedryf en instand gehou. Die Europese Unie het vroeg in 2003 'n projek aangekondig om hulle eie satellietposisioneringstelsel te lanseer.
Funsionering
GPS-ontvangers wat deur burgerlike persone aangekoop kan word, kan onder ideale toestande 'n posisie met 'n akkuraatheid van 3 meter aandui. Seine vanaf minstens 4 GPS satelliete is nodig om 'n posisie (lengte- en breedtegraad en hoogte bo seevlak) akkuraat te bepaal.
Dit is een van die wêreldwye navigasiesatellietstelsels (GNSS) wat geografiese ligging en tydinligting verskaf aan 'n GPS-ontvanger op enige plek op of naby die aarde waar daar vier of meer GPS-satelliete 'n onbelemmerde siglyn het. Struikelblokke soos berge en geboue blokkeer die relatiewe swak GPS-seine.
Die GPS vereis nie dat die gebruiker data moet oordra nie, en dit werk onafhanklik van enige telefoniese of internetontvangs, alhoewel hierdie tegnologieë die bruikbaarheid van die GPS-posisie-inligting kan verbeter. Die GPS bied kritiese posisioneringsfunksies aan militêre, burgerlike en kommersiële gebruikers regoor die wêreld. Die Amerikaanse regering het die stelsel geskep en onderhou, en dit is vryelik toeganklik vir enige iemand met 'n GPS-ontvanger.
Karteringsagteware
Die meeste GPS-ontvangers het 'n standaard basiskaart - 'n eenvoudige diagram van die wêreld wat lande, groot stede en geografiese kenmerke aandui. Karteringsagteware is digitale kaarte van 'n hoër gehalte wat ontwerp is om op 'n GPS-toestel gelaai te word.
Geskiedenis
Die GPS-projek is in 1973 deur die Amerikaanse Departement van Verdediging begin, met die eerste prototipe-ruimtetuig wat in 1978 van stapel gestuur is en die volledige konstellasie van 24 satelliete wat in 1993 in werking was. Oorspronklik was die gebruik beperk tot die Amerikaanse militêre sektor, maar burgerlike gebruik is vanaf die 1980's toegelaat na 'n uitvoerende bevel van president Ronald Reagan. Tegnologiese vordering en nuwe eise aan die bestaande stelsel het gelei tot pogings om die GPS te moderniseer en die volgende generasie GPS Block IIIA-satelliete en die volgende generasie operasionele beheerstelsel (OCX) te implementeer.
Gedurende die negentigerjare is die GPS-kwaliteit deur die Amerikaanse regering verswak in 'n program genaamd "Selective Availability"; dit is op 1 Mei 2000 gestaak deur 'n wet wat deur president Bill Clinton onderteken is.
Reaksie deur ander lande
Die GPS-diens word deur die Amerikaanse regering gelewer, wat toegang tot die stelsel selektief kan blokkeer, soos met die Indiese Weermag gebeur het in 1999 tydens die Kargil-oorlog, of die diens te alle tye kan verswak. As gevolg hiervan het verskeie lande ander wêreldwye of streeks-satellietnavigasie-stelsels ontwikkel of besig om dit op te stel.
Die Russiese Global Navigation Satellite System (GLONASS) is gelyktydig met GPS ontwikkel, maar het tot die middel van die 2000's gebuk gegaan onder onvolledige dekking van die wêreld. GLONASS kan by GPS-toestelle gevoeg word, wat meer satelliete beskikbaar stel en posisies vinniger en akkuraat kan vasstel, binne twee meter (6,6 voet).
Die BeiDou Navigation Satellite System van China het in 2018 met wêrelddienste begin en sy volledige implementering in 2020 voltooi. Daar is ook die Galileo-posisioneringstelsel van die Europese Unie en NavIC in Indië. Die Japannese Quasi-Zenith-satellietstelsel (QZSS) is 'n GPS-satelliet-gebaseerde aanvullingstelsel om die GPS se akkuraatheid in Asië-Oseanië te verbeter, met satellietnavigasie onafhanklik van GPS wat beplan is vir 2023.
Verwysings
Eksterne skakels
Peter H. Dana: Global Positioning System Overview
FAA FAQ
USA Army Corps of Engineers manual
Greg Goebel's "Navigation Satellites and GPS"
Gpsdrive - GNU Map-based navigation system
Elektroniese verbruikersware
Geografie
Navigasie
Aardmeetkunde | [
"Die",
"Globale",
"Posisioneringstelsel",
"(",
"GPS",
")",
"is",
"'n",
"\"",
"konstellasie",
"\"",
"vansatelliete",
",",
"wat",
"seine",
"uitstuur",
"wat",
"deur",
"'n",
"GPS-ontvanger",
"op",
"aarde",
"ontvang",
"kan",
"word",
".",
"Hierdie",
"inligting",
"word",
"deur",
"die",
"GPS-ontvanger",
"verwerk",
"om",
"die",
"posisie",
"daarvan",
"te",
"bereken",
".",
"Die",
"GPS-satelliete",
"is",
"sedertFebruariedeur",
"die",
"Amerikaanse",
"Weermag",
"gelanseer",
"en",
"word",
"deur",
"die",
"Amerikaanse",
"Ruimtemag",
"bedryf",
"en",
"instand",
"gehou",
".",
"Die",
"Europese",
"Unie",
"het",
"vroeg",
"in'n",
"projek",
"aangekondig",
"om",
"hulle",
"eie",
"satellietposisioneringstelsel",
"te",
"lanseer",
".",
"Funsionering",
"GPS-ontvangers",
"wat",
"deur",
"burgerlike",
"persone",
"aangekoop",
"kan",
"word",
",",
"kan",
"onder",
"ideale",
"toestande",
"'n",
"posisie",
"met",
"'n",
"akkuraatheid",
"vanmeter",
"aandui",
".",
"Seine",
"vanaf",
"minstensGPS",
"satelliete",
"is",
"nodig",
"om",
"'n",
"posisie",
"(",
"lengte-",
"en",
"breedtegraad",
"en",
"hoogte",
"bo",
"seevlak",
")",
"akkuraat",
"te",
"bepaal",
".",
"Dit",
"is",
"een",
"van",
"die",
"wêreldwye",
"navigasiesatellietstelsels",
"(",
"GNSS",
")",
"wat",
"geografiese",
"ligging",
"en",
"tydinligting",
"verskaf",
"aan",
"'n",
"GPS-ontvanger",
"op",
"enige",
"plek",
"op",
"of",
"naby",
"die",
"aarde",
"waar",
"daar",
"vier",
"of",
"meer",
"GPS-satelliete",
"'n",
"onbelemmerde",
"siglyn",
"het",
".",
"Struikelblokke",
"soos",
"berge",
"en",
"geboue",
"blokkeer",
"die",
"relatiewe",
"swak",
"GPS-seine",
".",
"Die",
"GPS",
"vereis",
"nie",
"dat",
"die",
"gebruiker",
"data",
"moet",
"oordra",
"nie",
",",
"en",
"dit",
"werk",
"onafhanklik",
"van",
"enige",
"telefoniese",
"of",
"internetontvangs",
",",
"alhoewel",
"hierdie",
"tegnologieë",
"die",
"bruikbaarheid",
"van",
"die",
"GPS-posisie-inligting",
"kan",
"verbeter",
".",
"Die",
"GPS",
"bied",
"kritiese",
"posisioneringsfunksies",
"aan",
"militêre",
",",
"burgerlike",
"en",
"kommersiële",
"gebruikers",
"regoor",
"die",
"wêreld",
".",
"Die",
"Amerikaanse",
"regering",
"het",
"die",
"stelsel",
"geskep",
"en",
"onderhou",
",",
"en",
"dit",
"is",
"vryelik",
"toeganklik",
"vir",
"enige",
"iemand",
"met",
"'n",
"GPS-ontvanger",
".",
"Karteringsagteware",
"Die",
"meeste",
"GPS-ontvangers",
"het",
"'n",
"standaard",
"basiskaart",
"-",
"'n",
"eenvoudige",
"diagram",
"van",
"die",
"wêreld",
"wat",
"lande",
",",
"groot",
"stede",
"en",
"geografiese",
"kenmerke",
"aandui",
".",
"Karteringsagteware",
"is",
"digitale",
"kaarte",
"van",
"'n",
"hoër",
"gehalte",
"wat",
"ontwerp",
"is",
"om",
"op",
"'n",
"GPS-toestel",
"gelaai",
"te",
"word",
".",
"Geskiedenis",
"Die",
"GPS-projek",
"is",
"indeur",
"die",
"Amerikaanse",
"Departement",
"van",
"Verdediging",
"begin",
",",
"met",
"die",
"eerste",
"prototipe-ruimtetuig",
"wat",
"invan",
"stapel",
"gestuur",
"is",
"en",
"die",
"volledige",
"konstellasie",
"vansatelliete",
"wat",
"inin",
"werking",
"was",
".",
"Oorspronklik",
"was",
"die",
"gebruik",
"beperk",
"tot",
"die",
"Amerikaanse",
"militêre",
"sektor",
",",
"maar",
"burgerlike",
"gebruik",
"is",
"vanaf",
"dies",
"toegelaat",
"na",
"'n",
"uitvoerende",
"bevel",
"van",
"president",
"Ronald",
"Reagan",
".",
"Tegnologiese",
"vordering",
"en",
"nuwe",
"eise",
"aan",
"die",
"bestaande",
"stelsel",
"het",
"gelei",
"tot",
"pogings",
"om",
"die",
"GPS",
"te",
"moderniseer",
"en",
"die",
"volgende",
"generasie",
"GPS",
"Block",
"IIIA-satelliete",
"en",
"die",
"volgende",
"generasie",
"operasionele",
"beheerstelsel",
"(",
"OCX",
")",
"te",
"implementeer",
".",
"Gedurende",
"die",
"negentigerjare",
"is",
"die",
"GPS-kwaliteit",
"deur",
"die",
"Amerikaanse",
"regering",
"verswak",
"in",
"'n",
"program",
"genaamd",
"\"",
"Selective",
"Availability",
"\"",
";",
"dit",
"is",
"opMeigestaak",
"deur",
"'n",
"wet",
"wat",
"deur",
"president",
"Bill",
"Clinton",
"onderteken",
"is",
".",
"Reaksie",
"deur",
"ander",
"lande",
"Die",
"GPS-diens",
"word",
"deur",
"die",
"Amerikaanse",
"regering",
"gelewer",
",",
"wat",
"toegang",
"tot",
"die",
"stelsel",
"selektief",
"kan",
"blokkeer",
",",
"soos",
"met",
"die",
"Indiese",
"Weermag",
"gebeur",
"het",
"intydens",
"die",
"Kargil-oorlog",
",",
"of",
"die",
"diens",
"te",
"alle",
"tye",
"kan",
"verswak",
".",
"As",
"gevolg",
"hiervan",
"het",
"verskeie",
"lande",
"ander",
"wêreldwye",
"of",
"streeks-satellietnavigasie-stelsels",
"ontwikkel",
"of",
"besig",
"om",
"dit",
"op",
"te",
"stel",
".",
"Die",
"Russiese",
"Global",
"Navigation",
"Satellite",
"System",
"(",
"GLONASS",
")",
"is",
"gelyktydig",
"met",
"GPS",
"ontwikkel",
",",
"maar",
"het",
"tot",
"die",
"middel",
"van",
"dies",
"gebuk",
"gegaan",
"onder",
"onvolledige",
"dekking",
"van",
"die",
"wêreld",
".",
"GLONASS",
"kan",
"by",
"GPS-toestelle",
"gevoeg",
"word",
",",
"wat",
"meer",
"satelliete",
"beskikbaar",
"stel",
"en",
"posisies",
"vinniger",
"en",
"akkuraat",
"kan",
"vasstel",
",",
"binne",
"twee",
"meter6",
"voet",
")",
".",
"Die",
"BeiDou",
"Navigation",
"Satellite",
"System",
"van",
"China",
"het",
"inmet",
"wêrelddienste",
"begin",
"en",
"sy",
"volledige",
"implementering",
"involtooi",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"die",
"Galileo-posisioneringstelsel",
"van",
"die",
"Europese",
"Unie",
"en",
"NavIC",
"in",
"Indië",
".",
"Die",
"Japannese",
"Quasi-Zenith-satellietstelsel",
"(",
"QZSS",
")",
"is",
"'n",
"GPS-satelliet-gebaseerde",
"aanvullingstelsel",
"om",
"die",
"GPS",
"se",
"akkuraatheid",
"in",
"Asië-Oseanië",
"te",
"verbeter",
",",
"met",
"satellietnavigasie",
"onafhanklik",
"van",
"GPS",
"wat",
"beplan",
"is",
"vir",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Peter",
"H",
".",
"Dana",
":",
"Global",
"Positioning",
"System",
"Overview",
"FAA",
"FAQ",
"USA",
"Army",
"Corps",
"of",
"Engineers",
"manual",
"Greg",
"Goebel's",
"\"",
"Navigation",
"Satellites",
"and",
"GPS",
"\"",
"Gpsdrive",
"-",
"GNU",
"Map-based",
"navigation",
"system",
"Elektroniese",
"verbruikersware",
"Geografie",
"Navigasie",
"Aardmeetkunde"
] |
106 | https://af.wikipedia.org/wiki/Linux | Linux | Linux is 'n vrye bedryfstelselkern vir 'n verskeidenheid van rekenaars. Die naam "Linux" word ook baie gebruik om te verwys na volledige bedryfstelsels wat van die Linux-kern gebruik maak. Linux is aanvanklik deur Linus Torvalds geskryf omdat hy graag 'n Unix-bedryfstelsel vir sy Intelgebaseerde persoonlike rekenaar wou hê. Sedertdien het duisende mense oor die internet ingespring om dit te verbeter. Dit is gebaseer op Unix maar die bronkode is vryelik beskikbaar.
'n Linux-verspreiding (Engels: distribution) is 'n Unix-gebaseerde bedryfstelsel vir persoonlike rekenaars of bedieners, en is die algemene manier waarop 'n Linux-stelsel beskikbaar gestel word. Dit verpak Linux saam met 'n klomp programme van die GNU- en ander projekte. Sulke volledige bedryfstelsels word soms GNU/Linux-stelsels genoem, alhoewel dit algemeen slegs "Linux" genoem word.
Linux is aanvanklik geskryf vir Intel 386-rekenaars en veral gewild geword onder entoesiaste. Dit het daarna geleidelik gewild geword as bedienerbedryfstelsel en geleidelik al hoe meer korporatiewe reuse se aandag getrek, soos IBM, Hewlett-Packard en Novell. Nou word Linux ook geleidelik meer op hoofstroom- persoonlike rekenaars gebruik. Linux word egter ook op 'n groot verskeidenheid ander toestelle gebruik; van klein draagbare toestelle en netwerktoerusting, tot superrekenaars.
Geskiedenis
In 1983 het Richard Stallman die GNU-projek gestig met die doel om 'n volledige Unix-agtige bedryfstelsel wat geheel en al uit vrye sagteware bestaan, te skep. Teen die begin van die 1990's het GNU meeste van die vereiste komponente van die stelsel geskryf of versamel — biblioteke, vertalers, teksredigeerders, 'n Unix-agtige dop (shell) — behalwe vir een belangrike komponent, die kern. Die GNU-projek het 'n kern begin ontwikkel, die Hurd, in 1990, gebaseer op die Mach-mikrokern, maar die ontwikkeling van die Mach-gebaseerde ontwerp blyk moeilik te wees en dit vorder stadig.
Intussen word 'n ander kern in 1991 as 'n stokperdjie deur die Finse student Linus Torvalds begin terwyl hy by die Universiteit van Helsinki studeer. Torvalds gebruik aanvanklik Minix op sy eie rekenaar, 'n vereenvoudigde Unix-agtige stelsel wat deur Andrew Tanenbaum geskryf is vir die leer van bedryfstelselontwerp. Tanenbaum laat egter nie toe dat ander mense sy bedryfstelsel uitbrei nie, wat daartoe lei dat Torvalds 'n plaasvervanger vir Minix skep.
Oorspronklik noem Torvalds sy kern "Freax" vir "free" en "freak" met die gereeld gebruikte X in die name van Unix-agtige stelsels. Die naam "Linux" is deur Ari Lemmke, 'n administrateur van 'n FTP-bediener wat aan die Finse Universiteitsnetwerk behoort het, uitgedink; hy bedink die naam Linux volgens die gids van waar Torvalds se projek vir die eerste keer afgelaai kon word.
Aanvanklik was 'n rekenaar wat Minix geloop het, nodig om Linux te installeer en op te stel. Aanvanklike weergawes van Linux het ook 'n ander bedryfstelsel nodig gehad om van 'n hardeskyf af te kan laai, maar daar was gou aparte selflaaiers (boot loaders) soos LILO beskikbaar. Die Linux-stelsel het Minix gou verbygesteek wat funksionaliteit betref; Torvalds en ander vroeë Linux-programmeerders het hulle werk aangepas vir die GNU-komponente en gebruikerprogramme om 'n volledige, volfunksie- en vrye bedryfstelsel daar te stel.
Vandag lei Torvalds steeds die ontwikkeling van die kern, terwyl ander subkomponente soos die GNU-komponente steeds afsonderlik ontwikkel word (die programmering van die Linux-kern is nie deel van die GNU-projek nie). Ander groepe en maatskappye kombineer en versprei die komponente met addisionele toepassingprogrammatuur in die vorm van Linux-verspreidings.
Oordraagbaarheid
Die Linux-kern is oorspronklik slegs vir die Intel 80386-mikroverwerkers ontwerp, maar ondersteun nou 'n wye verskeidenheid rekenaarargitekture. Linux is nou een van die bedryfstelsels wat die meeste na ander ontwerpe oorgedra word en loop op 'n reeks argitekture, van die ARM-gebaseerde iPAQ en selfone tot die IBM System z9-hoofraam. Gespesialiseerde verspreidings bestaan vir argitekture buite die hoofstroom.
Kopiereg, lisensiëring en die Linux-handelsmerk
Die Linux-kern en meeste GNU-programmatuur is gelisensieer onder die GNU Algemene Publieke Lisensie. Die GPL vereis dat alle bronkode en afgeleide werke wat versprei word ook onder die GPL gelisensieer word. Daar word soms daarna as 'n "share and share-alike"- of "kopielinkslisensie" verwys. In 1997 het Linus Torvalds aangevoer dat, "Om Linux onder die GPL te plaas beslis die beste ding is wat ek ooit gedoen het." Ander programmatuur kan ander lisensies gebruik; baie biblioteke gebruik die GNU Lesser General Public License (LGPL), 'n meer permissiewe variant van die GPL, en die X-Windowstelsel gebruik die MIT-lisensie.
In die VSA is die naam "Linux" as 'n handelsmerk in Linus Torvalds se naam geregistreer. In 1997, nadat 'n ander persoon die handelsmerk geregistreer het en tantieme van Linux-versprediders geëis het, het Torvalds en sommige geaffekteerde organisasies hof toe gegaan om die handelsmerk eerder aan Torvalds toegeken te kry. Die lisensiëring van die handelsmerk word nou deur die Linux Mark Institute hanteer. Torvalds het bevestig dat hy die naam slegs geregistreer het om te verhoed dat iemand ander dit kan gebruik, maar is in 2005 volgens Amerikaanse handelsregwette gedwing om aktiewe maatstawwe te onderneem om die handelsmerk af te dwing. As gevolg hiervan het die LMI 'n aantal briewe aan verspreidingshandelaars gestuur om hulle te versoek om 'n fooi te betaal vir die gebruik van die naam en het 'n aantal maatskappye ingewillig.
Uitspraak
In 1992 het Torvalds verduidelik hoe hy die woord Linux uitspreek:
'n Klanklêer waar Torvalds sê "Hello, this is Linus Torvalds, and I pronounce Linux as Linux" is hier beskikbaar. In Engels word, "Linux" en "Minix" gewoonlik met 'n kort i (IFA: /ɪ/) klank uitgespreek wat verskil van Torvalds se Fins-Sweedse uitspraak van die woorde.
In Afrikaans: Die i in Linux word uitgespreek soos die ie in bier en die u soos die u in virus. Linus Torvalds spreek Linux dus as Lienuks uit, met die klem op Lie. Ander uitsprake, anders as Torvalds s'n, is onder andere: Laainaks, Liniks, en Linieks.
Linux en die GNU-Projek
Omdat alle Linux-verspreidings steun op biblioteke en gereedskap uit die GNU-projek, wat die Linux-kern voorafgegaan het, vra Richard Stallman en die Stigting vir Vrye Sagteware dat die gesamentlike stelsel eerder "GNU/Linux" of "'n Linux-gebaseerde GNU-stelsel" genoem moet word. Linus Torvalds het gesê dat hy die noem van Linux in die algemeen as GNU/Linux "eenvoudig belaglik" vind. Sommige verspreidings gebruik wel die naam—vernaamlik Debian GNU/Linux—terwyl meeste mense sommer net na die stelsel as Linux verwys. Die onderskeid tussen die Linux kern en die hele stelsel wat daarop gegrond is, is 'n bron van verwaring vir nuwe gebruikers en dit bly omstrede.
SCO-regsgeding
In Maart 2003 het die SCO Groep IBM gedagvaar. In die dagvaarding beweer SCO dat IBM gedeeltes van kode waarop SCO kopiereg het tot die Linux kern bygedra het in 'n skending van IBM se lisensie om Unix te gebruik. Verder het SCO briewe gestuur aan 'n aantal maatskappye waarin hulle waarsku dat hulle gebruik van Linux sonder 'n lisensie van SCO tot vervolging kan lei, en in die pers beweer dat hulle individuele Linux-gebruikers sou dagvaar. Die omstredenheid sluit in dagvaardings deur SCO teen Novell, DaimlerChrysler (in 2004 verwerp), en AutoZone, en deur Red Hat en andere teen SCO.
Tot op hede is geen bewys van SCO se bewerings van gekopieerde kode in Linux verskaf nie en het SCO se bewerings baie gewissel.
Grootte van ontwikkelingpogings
Volgens More Than a Gigabuck: Estimating GNU/Linux's Size, 'n studie van Red Hat Linux 7.1, is bevind dat dié besondere verspreiding 30 miljoen lyne bronkode bevat het. Deur die "Constructive Cost Model" toe te pas bevind die studie dat die verspreiding omtrent agtduisend man-jare ontwikkelingstyd geneem het. Volgens die studie sou die programmatuur, as dit op gewone kommersiële wyse geskep is, VS$1,08 miljard (jaar 2000) sou kos om in die VSA te ontwikkel.
Meeste van die kode (71%) is in die C-programmeertaal geskryf, maar baie ander tale is gebruik, waar onder C++, Lisp, saamsteltaal, Perl, Fortran, Python en verskeie skriptale. Effens meer as die helfte van al kode is onder GPL gelisensieer. Die Linux-kern het 2,4 miljoen lyne kode bevat, of omtrent 8% van die totaal.
In 'n studie wat daarna gedoen is, Counting potatoes: The size of Debian 2.2, is dieselfde analise op Debian GNU/Linux weergawe 2.2 gedoen. Die verspreiding het meer as vyf-en-vyftig miljoen lyne kode bevat, en die studie beraam dat dit 1,9 miljard dollar sou kos om dit op die konvensionele wyse te ontwikkel.
Toepassings
Linux is voorheen hoofsaaklik as 'n bedienerbedryfstelsel gebruik, maar die lae koste, aanpasbaarheid, en Unix-agtergrond daarvan het dit vir 'n wye verskeidenheid toepassings geskik gemaak.
Linux is die hoeksteen van die LAMP-bedienerkombinasie (Linux, Apache, MySQL, Perl/PHP/Python) wat 'n hoë mate van gewildheid onder web-ontwikkelaars bereik het wat dit een van die algemeenste platforms op die web gemaak het. 'n Vername voorbeeld in dié opsig is die gebruik van dié kombinasie in die MediaWiki-stelsel — die programmatuur wat hoofsaaklik vir Wikipedia geskryf is.
Ag gevolg van die stelsel se lae koste en hoogs plooibare opstellingsmoontlikhede, word Linux baie keer in ingeboude stelsels soos digitale televisieontvangers, selfone, en handtoestelle gebruik. In selfone het Linux 'n belangrike mededinger geword vir die Symbian OS-bedryfstelsel, wat in baie selfone gebruik word. In handtoestelle, is dit 'n alternatief tot die dominante Windows CE en Palm OS bedryfstelsels. Die gewilde TiVo digitale video-opnemer gebruik 'n doelgemaakte weergawe van Linux. Verskeie outonome brandmuur- en roeteerderprodukte, waaronder verskeie van Linksys, gebruik Linux aan die binnekant, waar die gevorderde brandmuur- en roetebepalende vermoëns daarvan gebruik word.
Die Sony PlayStation 3-spelrekenaar wat in 2006 vrygestel is, sal uit die staanspoor Linux loop. Sony het tevore 'n PS2 Linux kit vir hulle PlayStation 2-spelrekenaar vrygestel. Ontwikkelaars van rekenaarspeletjies soos Atari en id Software het speletjies vrygestel wat op Linux-stelsels werk.
Linux is al hoe gewilder as 'n bedryfstelsel vir superrekenaars. In die November 2005 TOP500-lys van superrekenaars het die twee vinnigste superrekenaars ter wêreld Linux geloop. Van die 500 stelsels het 371 (74,2%) een of ander weergawe van Linux gebruik, insluitend sewe van die top tien.
Verspreidings
Linux word oor die algemeen as deel van 'n Linux-verspreiding (in Engels baie keer 'n "distro" genoem) gebruik. Die verspreidings word deur individue, los spanne, en verskeie professionele organisasies saamgestel. Dit bevat gewoonlik addisionele stelsel- en Toepassingsagteware, 'n installeringstelsel om die aanvanklike stelselopstelling te vereenvoudig, en geïntegreerde bestuur van die programinstallasie en opgradering. Verspreidings word vir verskeie doeleindes geskep, insluitend rekenaarargitektuurondersteuning, lokalisering vir 'n spesifieke gebied of taal, intydse toepassings, en ingeboude stelsels, en baie sluit doelbewus slegs vrye programmatuur in. Tans word meer as driehonderd verspreidings aktief ontwikkel, waarvan omtrent 'n dosyn verspreidings die gewildste is vir algemene gebruik. Hulle sluit in:
Debian
Ubuntu
Fedora
Red Hat
SuSE
Mandriva
'n Tipiese algemene-gebruik verspreiding sluit die Linux-kern, van die GNU-biblioteke en gereedskap, opdragreëldoppe, die grafiese X Windowstelsel en meegaande werkskermomgewing soos KDE of GNOME, te same met duisende toepassings van kantoorsuites tot programvertalers, teksredigeerders, en wetenskaplike gereedskap.
Persoonlike gebruik
Die hoë mate waartoe toegang tot Linux se binnegoed verleen word het tradisioneel daartoe gelei dat Linux-gebruikers oor die algemeen meer tegnologies georiënteerd is as gebruikers van Microsoft Windows en Mac OS en verlustig hulle self baie keer in die etiket "kraker" (hacker of geek). Linux en ander vrye projekte is in die verlede baie keer gekritiseer dat dit nie ver genoeg gaan om gebruikersvriendelikheid te verseker nie.
Daar is in die afgelope jare begin om die stereotipe te verdryf. Linux kan nou met 'n gebruikerskoppelvlak gebruik word wat baie soortgelyk is aan dié wat op baie ander bedryfstelsels loop. Gebruikers mag dalk nodig hê om van toepassingsagteware te verwissel, en daar is in sommige gevalle, soos rekenaarspeletjies, minder keuses. Daar is egter in meeste gevalle 'n plaasvervanger van ten minste hoë genoeg kwaliteit en hoë kwaliteit algemene toepassings soos woordverwerkers, grafikaprogramme, webblaaiers en e-posprogramme is vir Linux beskikbaar. 'n Groeiende aantal verskaffers van eiendomsagteware (nievrye sagteware) ondersteun Linux deur die beskikbaarstelling van weergawes wat op die stelsel loop.
Linux se Unix oorsprong beteken dat terwyl daar grafiese gereedskap vir baie stelselverstellings en dienste is, konfigurasielêers wat uit gewone teks bestaan steeds algemeen gebruik word om die bedryfstelsel op te stel en kan dit aan gebruikers blootgestel word. In die opdragdop is daar steeds heelwat bruikbaarheidsorge uit die vroeë Unix dae soos die onvermoë om baie verwerkings ongedaan te maak soos die uitvee van lêers en teenstrydige koppelvlakke van baie ouer programme.
Die Berlyn-gebaseerde organisasie Relevantive het in 2003 tot die gevolgtrekking gekom dat die bruikbaarheid van Linux vir persoonlike gebruikstake "byna gelyk aan die van Windows XP is." Sedetdien het talle onafhanklike studies en artikels verskyn wat aandui dat 'n moderne Linux-omgewing wat GNOME of KDE gebruik in 'n sakeomgewing op dieselfde vlak as Microsoft Windows is.
Installasie
In die verlede was die moeilikheidsgraad van installasie 'n hindernis tot wye aanvaarding van Linux-gebaseerde persoonlike rekenaars. Baie verspreidings is nou ten minste net so maklik om te installeer as 'n vergelykbare weergawe van Windows. Dit is nie nodig om lisensienommers te berg en dit tydens installasie in te voer nie en dit is gewoonlik nie nodig om drywers te installeer nadat Linux geïnstalleer is nie aangesien meeste apparatuur uit die staanspoor ondersteun word.
Soos met bedieners is daar nou persoonlike rekenaars waarop Linux reeds geïnstalleer is van rekenaarhandelaars soos Hewlett-Packard en Dell.
Die algemeenste metode vir die installasie van Linux op 'n persoonlike rekenaar is om van die rekenaar vanaf 'n CD te begin wat die installasieprogram bevat. So 'n CD kan van 'n afgelaaide ISO-lêer gebrand word, teen lae koste aangekoop word, of gekoop word as deel van 'n verpakte stel wat handleidings of ander programme kan insluit.
Ander moontlikhede is die gebruik van slanke kliënte soos die gewilde tuXlabs in Suid-Afrika, of om die stelsel direk vanaf 'n CD te laat uitvoer sonder installasie. Op ingeboude toestelle word Linux tipies in die toestel se firmware gehou en is dit moontlik nie verbruikertoeganklik nie.
Programmering op Linux
Die GNU Compiler Collection is by verre die algemeenste vertalerfamilie wat op Linux gebruik word. Dit verskaf voorkante vir ondermeer C, C++ en Java. Maatskappye soos Intel, PathScale en die Portland Group verskaf ook vertalers wat nie vry sagteware is nie. Daar bestaan 'n aantal geïntegreerde ontwikkelingomgewings vir Linux insluitend KDevelop, NetBeans, en Eclipse, met uitbreibare redigeerders soos Emacs en Vim wat ook steeds gereeld gebruik word. Linux is so gepas tot skriptale soos ander Unix variante en benewens dopprogrammering kom meeste Linux-verspreidings ook met interpreteerders vir Perl, Python en andere.
Ondersteuning
Tegniese ondersteuning word deur kommersiële verskaffers en deur ander Linux-gebruikers verskaf, gewoonlik in die vorm van webforums, nuusgroepe en e-poslyste. Linux-gebruikersgroepe word tradisioneel gevorm deur entoesiaste om plaaslike ondersteuning vir Linux te verskaf.
Die sakemodel van kommersiële verskaffers is gewoonlik afhanklik van betaling vir ondersteuning, veral vir sakegebruikers. Sommige maatskappye bied 'n spesiale sakeweergawe van hulle verspreiding aan waarin addisionele eiendomsagteware en gereedskap aangebied word om groter getalle installasies mee te administreer en om administratiewe take makliker uit te voer.
Verwysings
Eksterne skakels
Die Linux-kern se amptelike webwerf
Bedryfstelsels
Vrye sagteware | [
"Linux",
"is",
"'n",
"vrye",
"bedryfstelselkern",
"vir",
"'n",
"verskeidenheid",
"van",
"rekenaars",
".",
"Die",
"naam",
"\"",
"Linux",
"\"",
"word",
"ook",
"baie",
"gebruik",
"om",
"te",
"verwys",
"na",
"volledige",
"bedryfstelsels",
"wat",
"van",
"die",
"Linux-kern",
"gebruik",
"maak",
".",
"Linux",
"is",
"aanvanklik",
"deur",
"Linus",
"Torvalds",
"geskryf",
"omdat",
"hy",
"graag",
"'n",
"Unix-bedryfstelsel",
"vir",
"sy",
"Intelgebaseerde",
"persoonlike",
"rekenaar",
"wou",
"hê",
".",
"Sedertdien",
"het",
"duisende",
"mense",
"oor",
"die",
"internet",
"ingespring",
"om",
"dit",
"te",
"verbeter",
".",
"Dit",
"is",
"gebaseer",
"op",
"Unix",
"maar",
"die",
"bronkode",
"is",
"vryelik",
"beskikbaar",
".",
"'n",
"Linux-verspreiding",
"(",
"Engels",
":",
"distribution",
")",
"is",
"'n",
"Unix-gebaseerde",
"bedryfstelsel",
"vir",
"persoonlike",
"rekenaars",
"of",
"bedieners",
",",
"en",
"is",
"die",
"algemene",
"manier",
"waarop",
"'n",
"Linux-stelsel",
"beskikbaar",
"gestel",
"word",
".",
"Dit",
"verpak",
"Linux",
"saam",
"met",
"'n",
"klomp",
"programme",
"van",
"die",
"GNU",
"-",
"en",
"ander",
"projekte",
".",
"Sulke",
"volledige",
"bedryfstelsels",
"word",
"soms",
"GNU/Linux-stelsels",
"genoem",
",",
"alhoewel",
"dit",
"algemeen",
"slegs",
"\"",
"Linux",
"\"",
"genoem",
"word",
".",
"Linux",
"is",
"aanvanklik",
"geskryf",
"vir",
"Intelrekenaars",
"en",
"veral",
"gewild",
"geword",
"onder",
"entoesiaste",
".",
"Dit",
"het",
"daarna",
"geleidelik",
"gewild",
"geword",
"as",
"bedienerbedryfstelsel",
"en",
"geleidelik",
"al",
"hoe",
"meer",
"korporatiewe",
"reuse",
"se",
"aandag",
"getrek",
",",
"soos",
"IBM",
",",
"Hewlett-Packard",
"en",
"Novell",
".",
"Nou",
"word",
"Linux",
"ook",
"geleidelik",
"meer",
"op",
"hoofstroom-",
"persoonlike",
"rekenaars",
"gebruik",
".",
"Linux",
"word",
"egter",
"ook",
"op",
"'n",
"groot",
"verskeidenheid",
"ander",
"toestelle",
"gebruik",
";",
"van",
"klein",
"draagbare",
"toestelle",
"en",
"netwerktoerusting",
",",
"tot",
"superrekenaars",
".",
"Geskiedenis",
"Inhet",
"Richard",
"Stallman",
"die",
"GNU-projek",
"gestig",
"met",
"die",
"doel",
"om",
"'n",
"volledige",
"Unix-agtige",
"bedryfstelsel",
"wat",
"geheel",
"en",
"al",
"uit",
"vrye",
"sagteware",
"bestaan",
",",
"te",
"skep",
".",
"Teen",
"die",
"begin",
"van",
"dies",
"het",
"GNU",
"meeste",
"van",
"die",
"vereiste",
"komponente",
"van",
"die",
"stelsel",
"geskryf",
"of",
"versamel",
"—",
"biblioteke",
",",
"vertalers",
",",
"teksredigeerders",
",",
"'n",
"Unix-agtige",
"dop",
"(",
"shell",
")",
"—",
"behalwe",
"vir",
"een",
"belangrike",
"komponent",
",",
"die",
"kern",
".",
"Die",
"GNU-projek",
"het",
"'n",
"kern",
"begin",
"ontwikkel",
",",
"die",
"Hurd",
",",
"in",
"gebaseer",
"op",
"die",
"Mach-mikrokern",
",",
"maar",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"Mach-gebaseerde",
"ontwerp",
"blyk",
"moeilik",
"te",
"wees",
"en",
"dit",
"vorder",
"stadig",
".",
"Intussen",
"word",
"'n",
"ander",
"kern",
"inas",
"'n",
"stokperdjie",
"deur",
"die",
"Finse",
"student",
"Linus",
"Torvalds",
"begin",
"terwyl",
"hy",
"by",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Helsinki",
"studeer",
".",
"Torvalds",
"gebruik",
"aanvanklik",
"Minix",
"op",
"sy",
"eie",
"rekenaar",
",",
"'n",
"vereenvoudigde",
"Unix-agtige",
"stelsel",
"wat",
"deur",
"Andrew",
"Tanenbaum",
"geskryf",
"is",
"vir",
"die",
"leer",
"van",
"bedryfstelselontwerp",
".",
"Tanenbaum",
"laat",
"egter",
"nie",
"toe",
"dat",
"ander",
"mense",
"sy",
"bedryfstelsel",
"uitbrei",
"nie",
",",
"wat",
"daartoe",
"lei",
"dat",
"Torvalds",
"'n",
"plaasvervanger",
"vir",
"Minix",
"skep",
".",
"Oorspronklik",
"noem",
"Torvalds",
"sy",
"kern",
"\"",
"Freax",
"\"",
"vir",
"\"",
"free",
"\"",
"en",
"\"",
"freak",
"\"",
"met",
"die",
"gereeld",
"gebruikte",
"X",
"in",
"die",
"name",
"van",
"Unix-agtige",
"stelsels",
".",
"Die",
"naam",
"\"",
"Linux",
"\"",
"is",
"deur",
"Ari",
"Lemmke",
",",
"'n",
"administrateur",
"van",
"'n",
"FTP-bediener",
"wat",
"aan",
"die",
"Finse",
"Universiteitsnetwerk",
"behoort",
"het",
",",
"uitgedink",
";",
"hy",
"bedink",
"die",
"naam",
"Linux",
"volgens",
"die",
"gids",
"van",
"waar",
"Torvalds",
"se",
"projek",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"afgelaai",
"kon",
"word",
".",
"Aanvanklik",
"was",
"'n",
"rekenaar",
"wat",
"Minix",
"geloop",
"het",
",",
"nodig",
"om",
"Linux",
"te",
"installeer",
"en",
"op",
"te",
"stel",
".",
"Aanvanklike",
"weergawes",
"van",
"Linux",
"het",
"ook",
"'n",
"ander",
"bedryfstelsel",
"nodig",
"gehad",
"om",
"van",
"'n",
"hardeskyf",
"af",
"te",
"kan",
"laai",
",",
"maar",
"daar",
"was",
"gou",
"aparte",
"selflaaiers",
"(",
"boot",
"loaders",
")",
"soos",
"LILO",
"beskikbaar",
".",
"Die",
"Linux-stelsel",
"het",
"Minix",
"gou",
"verbygesteek",
"wat",
"funksionaliteit",
"betref",
";",
"Torvalds",
"en",
"ander",
"vroeë",
"Linux-programmeerders",
"het",
"hulle",
"werk",
"aangepas",
"vir",
"die",
"GNU-komponente",
"en",
"gebruikerprogramme",
"om",
"'n",
"volledige",
",",
"volfunksie-",
"en",
"vrye",
"bedryfstelsel",
"daar",
"te",
"stel",
".",
"Vandag",
"lei",
"Torvalds",
"steeds",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"kern",
",",
"terwyl",
"ander",
"subkomponente",
"soos",
"die",
"GNU-komponente",
"steeds",
"afsonderlik",
"ontwikkel",
"word",
"(",
"die",
"programmering",
"van",
"die",
"Linux-kern",
"is",
"nie",
"deel",
"van",
"die",
"GNU-projek",
"nie",
")",
".",
"Ander",
"groepe",
"en",
"maatskappye",
"kombineer",
"en",
"versprei",
"die",
"komponente",
"met",
"addisionele",
"toepassingprogrammatuur",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"Linux-verspreidings",
".",
"Oordraagbaarheid",
"Die",
"Linux-kern",
"is",
"oorspronklik",
"slegs",
"vir",
"die",
"Intelmikroverwerkers",
"ontwerp",
",",
"maar",
"ondersteun",
"nou",
"'n",
"wye",
"verskeidenheid",
"rekenaarargitekture",
".",
"Linux",
"is",
"nou",
"een",
"van",
"die",
"bedryfstelsels",
"wat",
"die",
"meeste",
"na",
"ander",
"ontwerpe",
"oorgedra",
"word",
"en",
"loop",
"op",
"'n",
"reeks",
"argitekture",
",",
"van",
"die",
"ARM-gebaseerde",
"iPAQ",
"en",
"selfone",
"tot",
"die",
"IBM",
"System",
"z9-hoofraam",
".",
"Gespesialiseerde",
"verspreidings",
"bestaan",
"vir",
"argitekture",
"buite",
"die",
"hoofstroom",
".",
"Kopiereg",
",",
"lisensiëring",
"en",
"die",
"Linux-handelsmerk",
"Die",
"Linux-kern",
"en",
"meeste",
"GNU-programmatuur",
"is",
"gelisensieer",
"onder",
"die",
"GNU",
"Algemene",
"Publieke",
"Lisensie",
".",
"Die",
"GPL",
"vereis",
"dat",
"alle",
"bronkode",
"en",
"afgeleide",
"werke",
"wat",
"versprei",
"word",
"ook",
"onder",
"die",
"GPL",
"gelisensieer",
"word",
".",
"Daar",
"word",
"soms",
"daarna",
"as",
"'n",
"\"",
"share",
"and",
"share-alike",
"\"",
"-",
"of",
"\"",
"kopielinkslisensie",
"\"",
"verwys",
".",
"Inhet",
"Linus",
"Torvalds",
"aangevoer",
"dat",
",",
"\"",
"Om",
"Linux",
"onder",
"die",
"GPL",
"te",
"plaas",
"beslis",
"die",
"beste",
"ding",
"is",
"wat",
"ek",
"ooit",
"gedoen",
"het",
".",
"\"",
"Ander",
"programmatuur",
"kan",
"ander",
"lisensies",
"gebruik",
";",
"baie",
"biblioteke",
"gebruik",
"die",
"GNU",
"Lesser",
"General",
"Public",
"License",
"(",
"LGPL",
")",
",",
"'n",
"meer",
"permissiewe",
"variant",
"van",
"die",
"GPL",
",",
"en",
"die",
"X-Windowstelsel",
"gebruik",
"die",
"MIT-lisensie",
".",
"In",
"die",
"VSA",
"is",
"die",
"naam",
"\"",
"Linux",
"\"",
"as",
"'n",
"handelsmerk",
"in",
"Linus",
"Torvalds",
"se",
"naam",
"geregistreer",
".",
"In",
"nadat",
"'n",
"ander",
"persoon",
"die",
"handelsmerk",
"geregistreer",
"het",
"en",
"tantieme",
"van",
"Linux-versprediders",
"geëis",
"het",
",",
"het",
"Torvalds",
"en",
"sommige",
"geaffekteerde",
"organisasies",
"hof",
"toe",
"gegaan",
"om",
"die",
"handelsmerk",
"eerder",
"aan",
"Torvalds",
"toegeken",
"te",
"kry",
".",
"Die",
"lisensiëring",
"van",
"die",
"handelsmerk",
"word",
"nou",
"deur",
"die",
"Linux",
"Mark",
"Institute",
"hanteer",
".",
"Torvalds",
"het",
"bevestig",
"dat",
"hy",
"die",
"naam",
"slegs",
"geregistreer",
"het",
"om",
"te",
"verhoed",
"dat",
"iemand",
"ander",
"dit",
"kan",
"gebruik",
",",
"maar",
"is",
"involgens",
"Amerikaanse",
"handelsregwette",
"gedwing",
"om",
"aktiewe",
"maatstawwe",
"te",
"onderneem",
"om",
"die",
"handelsmerk",
"af",
"te",
"dwing",
".",
"As",
"gevolg",
"hiervan",
"het",
"die",
"LMI",
"'n",
"aantal",
"briewe",
"aan",
"verspreidingshandelaars",
"gestuur",
"om",
"hulle",
"te",
"versoek",
"om",
"'n",
"fooi",
"te",
"betaal",
"vir",
"die",
"gebruik",
"van",
"die",
"naam",
"en",
"het",
"'n",
"aantal",
"maatskappye",
"ingewillig",
".",
"Uitspraak",
"Inhet",
"Torvalds",
"verduidelik",
"hoe",
"hy",
"die",
"woord",
"Linux",
"uitspreek",
":",
"'n",
"Klanklêer",
"waar",
"Torvalds",
"sê",
"\"",
"Hello",
",",
"this",
"is",
"Linus",
"Torvalds",
",",
"and",
"I",
"pronounce",
"Linux",
"as",
"Linux",
"\"",
"is",
"hier",
"beskikbaar",
".",
"In",
"Engels",
"word",
",",
"\"",
"Linux",
"\"",
"en",
"\"",
"Minix",
"\"",
"gewoonlik",
"met",
"'n",
"kort",
"i",
"(",
"IFA",
":",
"/ɪ/",
")",
"klank",
"uitgespreek",
"wat",
"verskil",
"van",
"Torvalds",
"se",
"Fins-Sweedse",
"uitspraak",
"van",
"die",
"woorde",
".",
"In",
"Afrikaans",
":",
"Die",
"i",
"in",
"Linux",
"word",
"uitgespreek",
"soos",
"die",
"ie",
"in",
"bier",
"en",
"die",
"u",
"soos",
"die",
"u",
"in",
"virus",
".",
"Linus",
"Torvalds",
"spreek",
"Linux",
"dus",
"as",
"Lienuks",
"uit",
",",
"met",
"die",
"klem",
"op",
"Lie",
".",
"Ander",
"uitsprake",
",",
"anders",
"as",
"Torvalds",
"s'n",
",",
"is",
"onder",
"andere",
":",
"Laainaks",
",",
"Liniks",
",",
"en",
"Linieks",
".",
"Linux",
"en",
"die",
"GNU-Projek",
"Omdat",
"alle",
"Linux-verspreidings",
"steun",
"op",
"biblioteke",
"en",
"gereedskap",
"uit",
"die",
"GNU-projek",
",",
"wat",
"die",
"Linux-kern",
"voorafgegaan",
"het",
",",
"vra",
"Richard",
"Stallman",
"en",
"die",
"Stigting",
"vir",
"Vrye",
"Sagteware",
"dat",
"die",
"gesamentlike",
"stelsel",
"eerder",
"\"",
"GNU/Linux",
"\"",
"of",
"\"",
"'n",
"Linux-gebaseerde",
"GNU-stelsel",
"\"",
"genoem",
"moet",
"word",
".",
"Linus",
"Torvalds",
"het",
"gesê",
"dat",
"hy",
"die",
"noem",
"van",
"Linux",
"in",
"die",
"algemeen",
"as",
"GNU/Linux",
"\"",
"eenvoudig",
"belaglik",
"\"",
"vind",
".",
"Sommige",
"verspreidings",
"gebruik",
"wel",
"die",
"naam—vernaamlik",
"Debian",
"GNU/Linux—terwyl",
"meeste",
"mense",
"sommer",
"net",
"na",
"die",
"stelsel",
"as",
"Linux",
"verwys",
".",
"Die",
"onderskeid",
"tussen",
"die",
"Linux",
"kern",
"en",
"die",
"hele",
"stelsel",
"wat",
"daarop",
"gegrond",
"is",
",",
"is",
"'n",
"bron",
"van",
"verwaring",
"vir",
"nuwe",
"gebruikers",
"en",
"dit",
"bly",
"omstrede",
".",
"SCO-regsgeding",
"In",
"Maarthet",
"die",
"SCO",
"Groep",
"IBM",
"gedagvaar",
".",
"In",
"die",
"dagvaarding",
"beweer",
"SCO",
"dat",
"IBM",
"gedeeltes",
"van",
"kode",
"waarop",
"SCO",
"kopiereg",
"het",
"tot",
"die",
"Linux",
"kern",
"bygedra",
"het",
"in",
"'n",
"skending",
"van",
"IBM",
"se",
"lisensie",
"om",
"Unix",
"te",
"gebruik",
".",
"Verder",
"het",
"SCO",
"briewe",
"gestuur",
"aan",
"'n",
"aantal",
"maatskappye",
"waarin",
"hulle",
"waarsku",
"dat",
"hulle",
"gebruik",
"van",
"Linux",
"sonder",
"'n",
"lisensie",
"van",
"SCO",
"tot",
"vervolging",
"kan",
"lei",
",",
"en",
"in",
"die",
"pers",
"beweer",
"dat",
"hulle",
"individuele",
"Linux-gebruikers",
"sou",
"dagvaar",
".",
"Die",
"omstredenheid",
"sluit",
"in",
"dagvaardings",
"deur",
"SCO",
"teen",
"Novell",
",",
"DaimlerChrysler",
"(",
"inverwerp",
")",
",",
"en",
"AutoZone",
",",
"en",
"deur",
"Red",
"Hat",
"en",
"andere",
"teen",
"SCO",
".",
"Tot",
"op",
"hede",
"is",
"geen",
"bewys",
"van",
"SCO",
"se",
"bewerings",
"van",
"gekopieerde",
"kode",
"in",
"Linux",
"verskaf",
"nie",
"en",
"het",
"SCO",
"se",
"bewerings",
"baie",
"gewissel",
".",
"Grootte",
"van",
"ontwikkelingpogings",
"Volgens",
"More",
"Than",
"a",
"Gigabuck",
":",
"Estimating",
"GNU/Linux's",
"Size",
",",
"'n",
"studie",
"van",
"Red",
"Hat",
"Linux1",
",",
"is",
"bevind",
"dat",
"dié",
"besondere",
"verspreidingmiljoen",
"lyne",
"bronkode",
"bevat",
"het",
".",
"Deur",
"die",
"\"",
"Constructive",
"Cost",
"Model",
"\"",
"toe",
"te",
"pas",
"bevind",
"die",
"studie",
"dat",
"die",
"verspreiding",
"omtrent",
"agtduisend",
"man-jare",
"ontwikkelingstyd",
"geneem",
"het",
".",
"Volgens",
"die",
"studie",
"sou",
"die",
"programmatuur",
",",
"as",
"dit",
"op",
"gewone",
"kommersiële",
"wyse",
"geskep",
"is",
",",
"VS$1,08",
"miljard",
"(",
"jaarsou",
"kos",
"om",
"in",
"die",
"VSA",
"te",
"ontwikkel",
".",
"Meeste",
"van",
"die",
"kode",
")",
"is",
"in",
"die",
"C-programmeertaal",
"geskryf",
",",
"maar",
"baie",
"ander",
"tale",
"is",
"gebruik",
",",
"waar",
"onder",
"C++",
",",
"Lisp",
",",
"saamsteltaal",
",",
"Perl",
",",
"Fortran",
",",
"Python",
"en",
"verskeie",
"skriptale",
".",
"Effens",
"meer",
"as",
"die",
"helfte",
"van",
"al",
"kode",
"is",
"onder",
"GPL",
"gelisensieer",
".",
"Die",
"Linux-kern",
"het4",
"miljoen",
"lyne",
"kode",
"bevat",
",",
"of",
"omtrent",
"van",
"die",
"totaal",
".",
"In",
"'n",
"studie",
"wat",
"daarna",
"gedoen",
"is",
",",
"Counting",
"potatoes",
":",
"The",
"size",
"of",
"Debian2",
",",
"is",
"dieselfde",
"analise",
"op",
"Debian",
"GNU/Linux",
"weergawe2",
"gedoen",
".",
"Die",
"verspreiding",
"het",
"meer",
"as",
"vyf-en-vyftig",
"miljoen",
"lyne",
"kode",
"bevat",
",",
"en",
"die",
"studie",
"beraam",
"dat",
"dit9",
"miljard",
"dollar",
"sou",
"kos",
"om",
"dit",
"op",
"die",
"konvensionele",
"wyse",
"te",
"ontwikkel",
".",
"Toepassings",
"Linux",
"is",
"voorheen",
"hoofsaaklik",
"as",
"'n",
"bedienerbedryfstelsel",
"gebruik",
",",
"maar",
"die",
"lae",
"koste",
",",
"aanpasbaarheid",
",",
"en",
"Unix-agtergrond",
"daarvan",
"het",
"dit",
"vir",
"'n",
"wye",
"verskeidenheid",
"toepassings",
"geskik",
"gemaak",
".",
"Linux",
"is",
"die",
"hoeksteen",
"van",
"die",
"LAMP-bedienerkombinasie",
"(",
"Linux",
",",
"Apache",
",",
"MySQL",
",",
"Perl/PHP/Python",
")",
"wat",
"'n",
"hoë",
"mate",
"van",
"gewildheid",
"onder",
"web-ontwikkelaars",
"bereik",
"het",
"wat",
"dit",
"een",
"van",
"die",
"algemeenste",
"platforms",
"op",
"die",
"web",
"gemaak",
"het",
".",
"'n",
"Vername",
"voorbeeld",
"in",
"dié",
"opsig",
"is",
"die",
"gebruik",
"van",
"dié",
"kombinasie",
"in",
"die",
"MediaWiki-stelsel",
"—",
"die",
"programmatuur",
"wat",
"hoofsaaklik",
"vir",
"Wikipedia",
"geskryf",
"is",
".",
"Ag",
"gevolg",
"van",
"die",
"stelsel",
"se",
"lae",
"koste",
"en",
"hoogs",
"plooibare",
"opstellingsmoontlikhede",
",",
"word",
"Linux",
"baie",
"keer",
"in",
"ingeboude",
"stelsels",
"soos",
"digitale",
"televisieontvangers",
",",
"selfone",
",",
"en",
"handtoestelle",
"gebruik",
".",
"In",
"selfone",
"het",
"Linux",
"'n",
"belangrike",
"mededinger",
"geword",
"vir",
"die",
"Symbian",
"OS-bedryfstelsel",
",",
"wat",
"in",
"baie",
"selfone",
"gebruik",
"word",
".",
"In",
"handtoestelle",
",",
"is",
"dit",
"'n",
"alternatief",
"tot",
"die",
"dominante",
"Windows",
"CE",
"en",
"Palm",
"OS",
"bedryfstelsels",
".",
"Die",
"gewilde",
"TiVo",
"digitale",
"video-opnemer",
"gebruik",
"'n",
"doelgemaakte",
"weergawe",
"van",
"Linux",
".",
"Verskeie",
"outonome",
"brandmuur-",
"en",
"roeteerderprodukte",
",",
"waaronder",
"verskeie",
"van",
"Linksys",
",",
"gebruik",
"Linux",
"aan",
"die",
"binnekant",
",",
"waar",
"die",
"gevorderde",
"brandmuur-",
"en",
"roetebepalende",
"vermoëns",
"daarvan",
"gebruik",
"word",
".",
"Die",
"Sony",
"PlayStationspelrekenaar",
"wat",
"invrygestel",
"is",
",",
"sal",
"uit",
"die",
"staanspoor",
"Linux",
"loop",
".",
"Sony",
"het",
"tevore",
"'n",
"PS2",
"Linux",
"kit",
"vir",
"hulle",
"PlayStationspelrekenaar",
"vrygestel",
".",
"Ontwikkelaars",
"van",
"rekenaarspeletjies",
"soos",
"Atari",
"en",
"id",
"Software",
"het",
"speletjies",
"vrygestel",
"wat",
"op",
"Linux-stelsels",
"werk",
".",
"Linux",
"is",
"al",
"hoe",
"gewilder",
"as",
"'n",
"bedryfstelsel",
"vir",
"superrekenaars",
".",
"In",
"die",
"NovemberTOP500-lys",
"van",
"superrekenaars",
"het",
"die",
"twee",
"vinnigste",
"superrekenaars",
"ter",
"wêreld",
"Linux",
"geloop",
".",
"Van",
"diestelsels",
"het(74,2%",
")",
"een",
"of",
"ander",
"weergawe",
"van",
"Linux",
"gebruik",
",",
"insluitend",
"sewe",
"van",
"die",
"top",
"tien",
".",
"Verspreidings",
"Linux",
"word",
"oor",
"die",
"algemeen",
"as",
"deel",
"van",
"'n",
"Linux-verspreiding",
"(",
"in",
"Engels",
"baie",
"keer",
"'n",
"\"",
"distro",
"\"",
"genoem",
")",
"gebruik",
".",
"Die",
"verspreidings",
"word",
"deur",
"individue",
",",
"los",
"spanne",
",",
"en",
"verskeie",
"professionele",
"organisasies",
"saamgestel",
".",
"Dit",
"bevat",
"gewoonlik",
"addisionele",
"stelsel-",
"en",
"Toepassingsagteware",
",",
"'n",
"installeringstelsel",
"om",
"die",
"aanvanklike",
"stelselopstelling",
"te",
"vereenvoudig",
",",
"en",
"geïntegreerde",
"bestuur",
"van",
"die",
"programinstallasie",
"en",
"opgradering",
".",
"Verspreidings",
"word",
"vir",
"verskeie",
"doeleindes",
"geskep",
",",
"insluitend",
"rekenaarargitektuurondersteuning",
",",
"lokalisering",
"vir",
"'n",
"spesifieke",
"gebied",
"of",
"taal",
",",
"intydse",
"toepassings",
",",
"en",
"ingeboude",
"stelsels",
",",
"en",
"baie",
"sluit",
"doelbewus",
"slegs",
"vrye",
"programmatuur",
"in",
".",
"Tans",
"word",
"meer",
"as",
"driehonderd",
"verspreidings",
"aktief",
"ontwikkel",
",",
"waarvan",
"omtrent",
"'n",
"dosyn",
"verspreidings",
"die",
"gewildste",
"is",
"vir",
"algemene",
"gebruik",
".",
"Hulle",
"sluit",
"in",
":",
"Debian",
"Ubuntu",
"Fedora",
"Red",
"Hat",
"SuSE",
"Mandriva",
"'n",
"Tipiese",
"algemene-gebruik",
"verspreiding",
"sluit",
"die",
"Linux-kern",
",",
"van",
"die",
"GNU-biblioteke",
"en",
"gereedskap",
",",
"opdragreëldoppe",
",",
"die",
"grafiese",
"X",
"Windowstelsel",
"en",
"meegaande",
"werkskermomgewing",
"soos",
"KDE",
"of",
"GNOME",
",",
"te",
"same",
"met",
"duisende",
"toepassings",
"van",
"kantoorsuites",
"tot",
"programvertalers",
",",
"teksredigeerders",
",",
"en",
"wetenskaplike",
"gereedskap",
".",
"Persoonlike",
"gebruik",
"Die",
"hoë",
"mate",
"waartoe",
"toegang",
"tot",
"Linux",
"se",
"binnegoed",
"verleen",
"word",
"het",
"tradisioneel",
"daartoe",
"gelei",
"dat",
"Linux-gebruikers",
"oor",
"die",
"algemeen",
"meer",
"tegnologies",
"georiënteerd",
"is",
"as",
"gebruikers",
"van",
"Microsoft",
"Windows",
"en",
"Mac",
"OS",
"en",
"verlustig",
"hulle",
"self",
"baie",
"keer",
"in",
"die",
"etiket",
"\"",
"kraker",
"\"",
"(",
"hacker",
"of",
"geek",
")",
".",
"Linux",
"en",
"ander",
"vrye",
"projekte",
"is",
"in",
"die",
"verlede",
"baie",
"keer",
"gekritiseer",
"dat",
"dit",
"nie",
"ver",
"genoeg",
"gaan",
"om",
"gebruikersvriendelikheid",
"te",
"verseker",
"nie",
".",
"Daar",
"is",
"in",
"die",
"afgelope",
"jare",
"begin",
"om",
"die",
"stereotipe",
"te",
"verdryf",
".",
"Linux",
"kan",
"nou",
"met",
"'n",
"gebruikerskoppelvlak",
"gebruik",
"word",
"wat",
"baie",
"soortgelyk",
"is",
"aan",
"dié",
"wat",
"op",
"baie",
"ander",
"bedryfstelsels",
"loop",
".",
"Gebruikers",
"mag",
"dalk",
"nodig",
"hê",
"om",
"van",
"toepassingsagteware",
"te",
"verwissel",
",",
"en",
"daar",
"is",
"in",
"sommige",
"gevalle",
",",
"soos",
"rekenaarspeletjies",
",",
"minder",
"keuses",
".",
"Daar",
"is",
"egter",
"in",
"meeste",
"gevalle",
"'n",
"plaasvervanger",
"van",
"ten",
"minste",
"hoë",
"genoeg",
"kwaliteit",
"en",
"hoë",
"kwaliteit",
"algemene",
"toepassings",
"soos",
"woordverwerkers",
",",
"grafikaprogramme",
",",
"webblaaiers",
"en",
"e-posprogramme",
"is",
"vir",
"Linux",
"beskikbaar",
".",
"'n",
"Groeiende",
"aantal",
"verskaffers",
"van",
"eiendomsagteware",
"(",
"nievrye",
"sagteware",
")",
"ondersteun",
"Linux",
"deur",
"die",
"beskikbaarstelling",
"van",
"weergawes",
"wat",
"op",
"die",
"stelsel",
"loop",
".",
"Linux",
"se",
"Unix",
"oorsprong",
"beteken",
"dat",
"terwyl",
"daar",
"grafiese",
"gereedskap",
"vir",
"baie",
"stelselverstellings",
"en",
"dienste",
"is",
",",
"konfigurasielêers",
"wat",
"uit",
"gewone",
"teks",
"bestaan",
"steeds",
"algemeen",
"gebruik",
"word",
"om",
"die",
"bedryfstelsel",
"op",
"te",
"stel",
"en",
"kan",
"dit",
"aan",
"gebruikers",
"blootgestel",
"word",
".",
"In",
"die",
"opdragdop",
"is",
"daar",
"steeds",
"heelwat",
"bruikbaarheidsorge",
"uit",
"die",
"vroeë",
"Unix",
"dae",
"soos",
"die",
"onvermoë",
"om",
"baie",
"verwerkings",
"ongedaan",
"te",
"maak",
"soos",
"die",
"uitvee",
"van",
"lêers",
"en",
"teenstrydige",
"koppelvlakke",
"van",
"baie",
"ouer",
"programme",
".",
"Die",
"Berlyn-gebaseerde",
"organisasie",
"Relevantive",
"het",
"intot",
"die",
"gevolgtrekking",
"gekom",
"dat",
"die",
"bruikbaarheid",
"van",
"Linux",
"vir",
"persoonlike",
"gebruikstake",
"\"",
"byna",
"gelyk",
"aan",
"die",
"van",
"Windows",
"XP",
"is",
".",
"\"",
"Sedetdien",
"het",
"talle",
"onafhanklike",
"studies",
"en",
"artikels",
"verskyn",
"wat",
"aandui",
"dat",
"'n",
"moderne",
"Linux-omgewing",
"wat",
"GNOME",
"of",
"KDE",
"gebruik",
"in",
"'n",
"sakeomgewing",
"op",
"dieselfde",
"vlak",
"as",
"Microsoft",
"Windows",
"is",
".",
"Installasie",
"In",
"die",
"verlede",
"was",
"die",
"moeilikheidsgraad",
"van",
"installasie",
"'n",
"hindernis",
"tot",
"wye",
"aanvaarding",
"van",
"Linux-gebaseerde",
"persoonlike",
"rekenaars",
".",
"Baie",
"verspreidings",
"is",
"nou",
"ten",
"minste",
"net",
"so",
"maklik",
"om",
"te",
"installeer",
"as",
"'n",
"vergelykbare",
"weergawe",
"van",
"Windows",
".",
"Dit",
"is",
"nie",
"nodig",
"om",
"lisensienommers",
"te",
"berg",
"en",
"dit",
"tydens",
"installasie",
"in",
"te",
"voer",
"nie",
"en",
"dit",
"is",
"gewoonlik",
"nie",
"nodig",
"om",
"drywers",
"te",
"installeer",
"nadat",
"Linux",
"geïnstalleer",
"is",
"nie",
"aangesien",
"meeste",
"apparatuur",
"uit",
"die",
"staanspoor",
"ondersteun",
"word",
".",
"Soos",
"met",
"bedieners",
"is",
"daar",
"nou",
"persoonlike",
"rekenaars",
"waarop",
"Linux",
"reeds",
"geïnstalleer",
"is",
"van",
"rekenaarhandelaars",
"soos",
"Hewlett-Packard",
"en",
"Dell",
".",
"Die",
"algemeenste",
"metode",
"vir",
"die",
"installasie",
"van",
"Linux",
"op",
"'n",
"persoonlike",
"rekenaar",
"is",
"om",
"van",
"die",
"rekenaar",
"vanaf",
"'n",
"CD",
"te",
"begin",
"wat",
"die",
"installasieprogram",
"bevat",
".",
"So",
"'n",
"CD",
"kan",
"van",
"'n",
"afgelaaide",
"ISO-lêer",
"gebrand",
"word",
",",
"teen",
"lae",
"koste",
"aangekoop",
"word",
",",
"of",
"gekoop",
"word",
"as",
"deel",
"van",
"'n",
"verpakte",
"stel",
"wat",
"handleidings",
"of",
"ander",
"programme",
"kan",
"insluit",
".",
"Ander",
"moontlikhede",
"is",
"die",
"gebruik",
"van",
"slanke",
"kliënte",
"soos",
"die",
"gewilde",
"tuXlabs",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"of",
"om",
"die",
"stelsel",
"direk",
"vanaf",
"'n",
"CD",
"te",
"laat",
"uitvoer",
"sonder",
"installasie",
".",
"Op",
"ingeboude",
"toestelle",
"word",
"Linux",
"tipies",
"in",
"die",
"toestel",
"se",
"firmware",
"gehou",
"en",
"is",
"dit",
"moontlik",
"nie",
"verbruikertoeganklik",
"nie",
".",
"Programmering",
"op",
"Linux",
"Die",
"GNU",
"Compiler",
"Collection",
"is",
"by",
"verre",
"die",
"algemeenste",
"vertalerfamilie",
"wat",
"op",
"Linux",
"gebruik",
"word",
".",
"Dit",
"verskaf",
"voorkante",
"vir",
"ondermeer",
"C",
",",
"C++",
"en",
"Java",
".",
"Maatskappye",
"soos",
"Intel",
",",
"PathScale",
"en",
"die",
"Portland",
"Group",
"verskaf",
"ook",
"vertalers",
"wat",
"nie",
"vry",
"sagteware",
"is",
"nie",
".",
"Daar",
"bestaan",
"'n",
"aantal",
"geïntegreerde",
"ontwikkelingomgewings",
"vir",
"Linux",
"insluitend",
"KDevelop",
",",
"NetBeans",
",",
"en",
"Eclipse",
",",
"met",
"uitbreibare",
"redigeerders",
"soos",
"Emacs",
"en",
"Vim",
"wat",
"ook",
"steeds",
"gereeld",
"gebruik",
"word",
".",
"Linux",
"is",
"so",
"gepas",
"tot",
"skriptale",
"soos",
"ander",
"Unix",
"variante",
"en",
"benewens",
"dopprogrammering",
"kom",
"meeste",
"Linux-verspreidings",
"ook",
"met",
"interpreteerders",
"vir",
"Perl",
",",
"Python",
"en",
"andere",
".",
"Ondersteuning",
"Tegniese",
"ondersteuning",
"word",
"deur",
"kommersiële",
"verskaffers",
"en",
"deur",
"ander",
"Linux-gebruikers",
"verskaf",
",",
"gewoonlik",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"webforums",
",",
"nuusgroepe",
"en",
"e-poslyste",
".",
"Linux-gebruikersgroepe",
"word",
"tradisioneel",
"gevorm",
"deur",
"entoesiaste",
"om",
"plaaslike",
"ondersteuning",
"vir",
"Linux",
"te",
"verskaf",
".",
"Die",
"sakemodel",
"van",
"kommersiële",
"verskaffers",
"is",
"gewoonlik",
"afhanklik",
"van",
"betaling",
"vir",
"ondersteuning",
",",
"veral",
"vir",
"sakegebruikers",
".",
"Sommige",
"maatskappye",
"bied",
"'n",
"spesiale",
"sakeweergawe",
"van",
"hulle",
"verspreiding",
"aan",
"waarin",
"addisionele",
"eiendomsagteware",
"en",
"gereedskap",
"aangebied",
"word",
"om",
"groter",
"getalle",
"installasies",
"mee",
"te",
"administreer",
"en",
"om",
"administratiewe",
"take",
"makliker",
"uit",
"te",
"voer",
".",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Die",
"Linux-kern",
"se",
"amptelike",
"webwerf",
"Bedryfstelsels",
"Vrye",
"sagteware"
] |
107 | https://af.wikipedia.org/wiki/Goud | Goud | Goud (uitgespreek [ˈxoʊd], uit Indo-Europees: ghel, "glans") is 'n gesogte edelmetaal met 'n heldergeel (goue) kleur. Goud se chemiese nommer is 79 en dit het die simbool Au (Latyns: aurum, vir "dagbreekglans"). Dit het die atoomgetal 92 en 'n relatiewe atoommassa van 196.97. Dit smelt by ongeveer 1 064 °C en kook by ongeveer 2 856 °C. Goud is egter baie sag en word dikwels gelegeer (saamgesmelt) tot 'n stof wat 'n legering of allooi genoem word om dit harder te maak. Die suiwerheid van goud word gewoonlik in karaat gemeet, en 24 karaat word algemeen as suiwer geag. Suiwer goud is die mees smeebare en rekbare metaal van al die bekende metale — dit kan gehamer word tot 'n dikte van ongeveer een honderste van 'n millimeter en 30 g goud kan uitgerek word tot 'n gouddraad met 'n lengte van 100 km. Goud is 'n goeie geleier van elektrisiteit en warmte. Dit het die derdehoogste geleidingsvermoë ná silwer (Ag) en koper (Cu).
Op die periodieke tabel kom goud voor in groep elf en periode ses. Skeikundig word goud as 'n oorgangsmetaal geklassifiseer. Die metaal se standaardatoommassa is 196,966569 g·mol−1. Die elektronverspreiding is (Xe) 4f14 5d10 6s1, met 2, 8, 18, 32, 18, 1 elektrone per respektiewe skil.
Goud is die eerste edelmetaal wat die mensdom volgens tans aangetekende geskiedenis ontdek het. Argeoloë het bevind dat artikels wat van goud gemaak is, tot so oud as 6 000 jaar kan wees. Die metaal is tradisioneel gewild danksy sy besondere eienskappe en helder voorkoms. Goud se gesogdheid het daartoe gelei dat dit deur die eeue as betaalmiddel (geld), as monetêre reserwe-bate, in juweliersware, tandheelkunde en dies meer gebruik is. As gevolg van die mensdom se waardering vir die metaal, het goud 'n groot impak op die menslike geskiedenis gehad.
Oorsprong
Dit is onseker waar en hoe goud ontstaan, maar dit word algemeen aanvaar dat dit deur kernfusie gebeur. Die relatiewe gemiddelde van die voorkoms van goud in die Sonnestelsel blyk hoër te wees as wat in die vroeë heelal, in sterre of selfs in tipiese supernova-ontploffings gevorm kon word. Sommige astronome meen dat neutronryke swaarmetale soos goud die maklikste in neutronryke ontploffings, soos in die botsings tussen neutronsterre, gevorm kan word.
Voorkoms
Goud word meestal in sy gedeë vorm in die natuur gevind, soms as goudklonte (nuggets). Maar soms kom dit ook saam met silwer, kwarts (SiO2), kalksteen (CaCO3), lood, tellurium, sink of koper voor. Met koper vorm dit minerale soos ourikupried en tetra-ourikupried, wat as gedeë legerings gevind word.
Goud vorm met tellurium minerale soos calaveriet , wat in die verlede nie altyd as goudhoudend herken is nie. Die dorp Telluride in Colorado, wat nou 'n bekende ski-oord is, is na hierdie minerale genoem.
Goud kan ook as onsuiwerheid opgelos wees in ander minerale. Ná sulfiede is arsenopiriet die tweede gasheermineraal vir goud. Arsenopiriet met 'n goudgehalte tot 15 200 g/t is in Villerange in Frankryk gevind.
Goud kom ook in seewater voor, met ongeveer 1 mg goud wat in elke ton seewater opgelos is. Daar is nog nie 'n ekonomiese proses ontwikkel om hierdie goud te ontgin nie, aangesien die ontginningskoste van goud uit seewater tans die waarde van die goud ver oorskry.
Reaktiwiteit
Goud is 'n taamlik onreaktiewe metaal. Suurstof, water en die meeste oplossings het geen uitwerking op goud nie. Soutsuur, swaelsuur en salpetersuur het ook geen uitwerking daarop nie. Goud sal egter oplos in waterige oplossings wat fluoriede, chloriede, bromiede en sommige jodiede – met ander woorde halogene — bevat. Goud kan met die halogeen-elemente reageer. Met chloor kan asook gevorm word. Altwee is vastestowwe, maar bestaan uit -molekule wat effens vlugtig is. 'n Mengsel van een deel salpetersuur en drie dele soutsuur, genaamd aqua regia of koningswater, sal goud stadig oplos. Dit vorm die komplekse ioon.
Goud kan ander komplekse ione vorm. Goud bind byvoorbeeld met sianiedione (CN-), en die produk van hierdie binding word met suurstofbevattende sianiedoplossings behandel. Die metaal word dan deur middel van geaktiveerde koolstof in die euleuringsproses ontgin.
Goud vorm maklik metaalmengsels; met silwer is dit volledig mengbaar. Sy vaste oplossings met silwer word elektrum genoem. Hierdie geneigdheid om met ander metale te vermeng word gebruik in die proses om goud van sy erts te skei. Wanneer goud met kwik gemeng word, los dit daarin op en vorm amalgame. Goud vorm talle intermetaalverbindings met ander metale. Goud en aluminium vorm maklik die verbinding wat die 'pers pes' genoem word, omdat dit soms in elektronika kan gevorm word indien daar gouddrade op aluminium blootgestel raak aan 'n te hoë temperatuur. Daar is geprobeer om hierdie pers verbinding in juwele te gebruik, maar die materiaal is te bros. By kontakte tussen goud en tin, byvoorbeeld soldeer op 'n goudbedekte oppervlak, kan ook probleme ontstaan omdat die verbinding gevorm kan word.
Titaan word soms bygevoeg (1%) aan hoë karaat goud om dit harder te maak. Dit word veroorsaak deur fase-uitskeiding van die verbinding Goud vorm met silikon geen verbindings maar wel 'n eutektikum met 'n uiters lae temperatuur (359 °C), hoewel die smeltpunt van Au en Si self baie hoog is. Dit maak goud uiters geskik om kontakte op silikon-elektronika aan te bring omdat dit maklik saamsmelt
Ontginning
Goudproduksie kan in ses onderafdelings verdeel word: die opsporing van ertsmassas, die skepping van toegang tot hierdie massas, die verwydering van erts deur middel van mynwerk of die opbreking van die ertsmassa, die vervoer van hierdie materiaal van die myngebiede na die aanlegte vir behandeling, verwerking en suiwering.
Opsporing
'n Wêreldwye ontdekkingsprogram identifiseer teikengebiede en verken dan daardie gebiede. Hierdie programme kan deur indiwiduele organisasies, of deur samewerkende organisasies onderneem word.
Toegangskepping tot erts
Daar is twee hooftegnieke van mynwerk om die ertsmassas te bereik, naamlik ondergrondse mynbou, en dagbou ook bekend as oopgroefmynbou. Elkeen van hierdie metodes word ontwikkel of aangepas om die omstandighede te pas waar die erts gevind is en om te pas met die prosesse wat mees geskik is om die goud te ontgin.
Ondergrondse mynbou
'n Vertikale skag word tot 'n beduidende diepte gesink, waarna horisontale uitbreiding op verskillende vlakke vanaf die hoofskag sal plaasvind. Die skag word gebruik om mense en/of materiaal heen-en-weer te vervoer. Dit skep die geleentheid vir verdere ontwikkeling van spesifieke mynbouprosedures om plaas te vind in die area waar daar erts geïdentifiseer is.
Dagbou (oftewel oopgroef mynbou)
Die boonste lae van die bogrond word verwyder om die ertsmassa te ontbloot. Dagbou het in onlangse jare meer gewild geraak danksy deurbrake in tegnologie wat groot mobiele toerusting toelaat om groter en swaarder vragte te vervoer. Swaar toerusting vervoer die rots goedkoop, wat dan die afsnygrade vir winsgewende goudmineralisering verminder. Hierdie deugsame kringloop het bygedra tot die ontwikkeling van myne (en skepping van waarde) waar goudgrade voorheen te laag was.
In die geval van oksiedgoudmyne is hierdie proses verder gehelp deur die laekoste uitlogingbehandelingsmetodes. Hierdie behandelingsmetodes verg nie 'n groot aanvangskapitaaluitleg in 'n konvensionele meul nie, en verlaag daarom die gelykbreekpunt asook die fisiese risiko vir nuwe mynontwikkelinge. Gevolglik word die afsnygrade waar goudontginning winsgewend raak, verder verlaag. Mobiele toerusting het oor die afgelope twintig jaar in grootte toegeneem. Aanvanklik kon die trokke ongeveer 70 ton dra, en die grawe wat die trokke volgelaai het kon 'n maksimum van 25 ton per slag skep. Vandag dra die deursneetrok 250 ton, en trokke wat 500 ton dra word ook meer gewild. Die beperkende faktor op die trokke is bandgrootte, en spesifiek om 'n ekonomiese leeftyd uit die bande te kry. In vroeë ontwerpe het bande gereeld ontsettend warm geword, wat die leeftyd van die bande drasties verkort het.
Verwydering van erts, of opbreking van ertsmassa
Ondergrondse mynbou
In ondergrondse mynbou word gate in die ertsmassa geboor, waarna dit met plofmiddels gevul word en uitmekaargeskiet word. Die verskiete materiaal word dan skoongemaak en die vrygestelde erts is dan gereed om uit die myn vervoer te word.
Dagbou
Die dagbou-metode is geskik vir groot massas afsetting naby die oppervlak. Gewoonlik word die vloer van die gebied in 30-voet banke verlaag, waarna plofgate met plofstof gevul word en die rots uitmekaar geskiet word. Die rots van die ontploffing word gewoonlik getoets, en die graad en chemiese samestelling van die bank word bepaal. Ná ontploffing, word die gebreekte rots deur geoloë gemerk as óf erts óf rommel. Uitgrawers laai dan die materiaal op die ertsvervoerstelsel.
Vervoer van materiaal na aanlegte vir behandeling
Ondergrondse erts word vervoer deur middel van vertikale en/of horisontale vervoerstelsels. Wanneer die erts die oppervlak bereik, word dit op rolbande na die behandelingsaanlegte vervoer. Dagboumyne vervoer gewoonlik erts na die behandelingsaanlegte in voertuie met die vermoë om groot, swaar vrag te dra.
Dienste
Mynbedrywighede verg deurlopende dienste, bogronds sowel as ondergronds, insluitende:
Myningenieursdienste
Mynbeplanning
Ventilasie
Verskaffing van verbruikbare hulpbronne
Finansiële, administratiewe en menslike hulpbrondienste
Omgewings- en/of permitdienste
Dienste van plaaslike owerheid of munisipaliteit
Verwerking
Vergruising verwys na die opbreking van erts om dit vir behandeling voor te berei. Konvensioneel vind hierdie proses plaas in veelvlakkige vergruisings- en meulkringlope. Moderne tegnologie is gebaseer op groot meule wat direk met mynmateriaal gevoer word. Gouderts kan algemeen geklassifiseer word as óf vuurvaste erts, waar die goud binne 'n sulfiedmineraal vasgevang is en nie geredelik beskikbaar is om deur middel van die sianiedproses ingewin te word nie; óf vryemeulerts, waar die goud geredelik beskikbaar is vir inwinning deur middel van die sianiedproses (meuling).
Sianiedproses
Die sianiedproses, ook genaamd die MacArthur-Forrest-proses is 'n metaalkundige tegniek vir die ontginning van goud van laegraadse erts deur die goud na oplosbare aurosianiedmetaalkompleksione om te skakel. Dit is die mees algemene proses wat in die ontginning van goud gebruik word. Weens die giftigheid van sianied is dit 'n omstrede proses.
Geskiedenis
In 1783 het Carl Wilhelm Scheele uitgevind dat sianied, 'n stof wat hy ontdek het, goud kan oplos. Die stoigiometrie is deur Bagration (1844), L. Elsner (1846) en Faraday (1847) uitgewerk, maar dit is nie op gouderts toegepas tot en met 1887 nie. In hierdie jaar is die MacArthur-Forrest-proses in Glasgow (Skotland) deur John Stewart MacArthur ontwikkel. Dit is deur die broers dr. Robert en dr. William Forrest befonds.
Die reaksie
Die chemiese reaksie word die Elsner-vergelyking genoem. Dit is:
4Au + 8NaCN + O2 + 2H2O → 4NaAu(CN)2 + 4NaOH
waar CN die sianied is.
Dit is 'n elektrochemiese proses waarin suurstof die elektrone van die goud by 'n katodiese area optel, terwyl goudione deur die sianied by die anodiese area gekomplekseer word om 'n oplosbare aurosianiedkompleks te vorm.
Suiwering
Vuurvaste erts-behandeling
Ná fynskawing word die sulfiedmateriale van die gangerts weggedryf om 'n hoëgraadse sulfiedkonsentrasie te produseer. Die sulfiedkonsentrasie word geöksideer deur verbranding of deur bakteriële oksidasie (BIOKS). Die oksidasieproses oksideer die sulfiedminerale, wat die gouddele bevry en geskik maak vir inwinning deur middel van die sianiedproses. Vryemeulerts en geöksideerde vuurvaste erts word verwerk vir goudinwinning deur 'n skudder wat die erts in 'n alkaliese sianiedoplossing was, wat gewoonlik gevolg word deur die absorpsie van die goud-sianiedkompleks deur geaktiveerde koolstof-in-pulp (KIP). Die alternatiewe proses is die hoopwassery-proses, wat gewoonlik slegs toegepas word op hoëmassa laegraadse ertsafsettings. Goud wat deur geaktiveerde koolstof geadsorbeer is, word herwin deur middel van 'n proses wat die goud weer uit die geaktiveerde koolstof oplos (elusie), gevolg deur die elektriese skeiding en daaropvolgende smelting van hierdie geskeide materiaal in doré-stawe (laegraadse goudstawe wat tot 25 kg weeg – twee maal swaarder as die standaard London Good Delivery-staaf), wat na die goudaanlegte vervoer word. Die doré-stawe word na hierdie aanlegte vervoer vir verdere verwerking tot so naby aan absolute suiwer goud as moontlik. Dít bied die versekering dat die goudstaaf die massa en goudsuiwerheid bevat soos aangedui op die stempel op die staaf.
Die herverwerking van uitskotvoorraad van vorige dekades se bedrywighede word ook uitgevoer. Die ou uitskot word in 'n watertrog gevolg deur 'n skudwasser in 'n alkaliese sianiedoplossing gewas, en ingewin of opgelos op geaktiveerde koolstof.
Geskiedenis van mynboumetodes
Die metodes om goud te versamel het drasties verander namate die "optelgoud" verdwyn het. Gereedskap en toerusting is teen 'n geweldige tempo ontwikkel namate delwers reg oor die wêreld na meer doeltreffende metodes gesoek het om erts te myn.
Die vroegste dae
Destyds het gouderts bloot in los stukkies langs rivierbanke voorgekom. Myners het dan die strome herlei na kleiner stroompies aan weerskante van die rivierbank, sodat dit blootgestel kon word aan natuurlike elemente soos die son. In dae wanneer die watervlakke laag was, kon die ontblote klipareas en moontlike ertsdraers maklik uitgeken word.
Spoelgoud
In hierdie metode het myners 'n mengsel van water en sand, afkomstig vanuit die rivierbanke, in 'n vlak metaalpan gemeng met 'n roterende beweging. Die sand het dan saam met die water weggespoel, en die goud het oorgebly.
Uitsifting
In hierdie metode het myners 'n mengsel van water en sand, wat afkomstig was vanuit die rivierbanke, gesif. Die water en sand het dan weggeval en die goud is nagelaat.
Ertssamepersing
In hierdie metode het myners die erts fyngestamp met 'n groot klip. Die verfynde oorblyfsels is dan deur die bogenoemde twee tradisionele metodes verder verwerk.
Die rotsskag en skaafrusblok
In hierdie metode het een myner die water- en sandmengsel op die toestel gelaai, terwyl 'n ander myner dit in 'n wiegende beweging beweeg het. Die water en sand het dan afgeloop en die goud is nagelaat.
Die "Long Tom"
In hierdie metode het een myner die ertsbevattende grond by die "Long Tom" ingelaai. 'n Ander myner het dan al die groot klippe uit die grond verwyder, terwyl hy die grond laat voortbeweeg het oor die ysterplaat, wat gaatjies in die bodem het. Deur hierdie gaatjies het daar beide sand en goud geval. Die finale ontginning het dan geskied deur middel van die spoelgoudmetode.
Die waterwiel
Die waterwielmetode is aanvanklik deur China geïmplementeer. Waterwiele is in bewegende rivierstrome geplaas. Die waterwiel het dan sand en water uit hierdie strome opgeneem. Die waterwiel-metode was egter nie doeltreffend nie, omdat die meeste goud in die rivierbanke voorgekom het en nie in bewegende rivierstrome nie.
Ondergronds
Nadat die aardoppervlak gestroop was van die meeste van sy goud, het myners groter groepe gevorm en begin om dieper in die grond te delf.
Kwartsstampers
In hierdie metode is skagte onder die grond ingesak. Groot masjinerie was benodig om die bietjie goud uit die kwartsbevattende rotse te vervoer. Die boorproses kon met die hand, of deur middel van saamgeperse lugbore uitgeoefen word. Daar is dan dinamiet in die boorgate geplaas, waarna dit ontplof is.
Hidrouliese bore
Met hierdie metode is daar gate in die ertsdraende rotse geboor. Soos die gate groter geraak het, is die boor se punt verruil vir een wat langer en dunner is. Daarna is daar water in die gate gevoeg, sodat daar 'n maalproses ontstaan het. Hierdie proses het grotendeels gehelp om die ertsgrond te herwin.
Die stampers
Tydens hierdie metode is die groter rotse wat uit die myne gebring is, deur die stampermasjiene fyngestamp. Die verfynde rotse is dan deur middel van tradisionele metodes verder verwerk.
Die terugkeer na mynbouverkleining
Teen 1858 kon net myners met groot masjinerie doeltreffend myn. Individuele myners is deur groot mynboumaatskappye vervang wat oor groot landstreke gedelf het. Hierdie maatskappye het baie van die vorige grondeienaars as mynwerkers in diens geneem.
Hidrouliese mynbou
Hierdie metode is ontwikkel om sand van ouer en droë rivierbanke te ondersoek. In hierdie metode is water van hoër punte gelei en is dan deur mynwerkers teen 'n hoë druk op die droë rivierbanke gespuit. Die water is deur 'n ysterspuitkop gespuit, wat 'n monitor genoem is. Die funksie van die monitor is om die water te konsentreer en dus die waterdruk nog verder te verhoog. Die sand het dan losgekom en by verskeie watersluise ingespoel. Die sand en water is dan deur middel van tradisionele metodes verder verwerk.
Geskiedenis van goudmynbou in Suid-Afrika
In Suid-Afrika word goud reeds sedert antieke tye gemyn en verwerk. Kuns- en kulturele voorwerpe wat van goud gemaak is, is ontgin vanuit ontginningsterreine by Mapungubwe in Limpopo, Klipwal naby Piet Retief, Mpumalanga, en Thulamela in die noordelike gedeelte van die Krugerwildtuin. Goud is gesmelt en dan verwerk tot juweliersware wat gebruik is om handel mee te dryf met die res van die wêreld.
In die Witwatersrand in Suid-Afrika word van die grootste myne ter wêreld aangetref. Die Witwatersrandse afsetting is geweldig groot, en strek in 'n boog wat ongeveer 400 km lank is oor die Vrystaat, Noordwes en Gauteng. Ander kleiner afsettings is ook geleë in gebiede naby Mpumalanga, Kraaibult, wes van Johannesburg, en te Kuruman. Die stad van Johannesburg is gebou op die wêreld se grootste goudvelde, en word daarom die "Goudstad" genoem.
Vanaf die 1880’s was Suid-Afrika die wêreld se grootste verskaffer van goud – die land het twee derdes van die internasionale goudvoorraad verskaf. Suid-Afrika het van die diepste goudmyne ter wêreld, waarvan sommiges tot vier kilometer onder die grondoppervlak strek. Die koste daaraan verbonde om tot hierdie dieptes te myn is geweldig hoog, as gevolg van die koste van tegnologie wat benodig word vir die ontginningsproses. Die gesofistikeerde ontginningshulpbronne wat benodig word, is een van die redes waarom goud so duur is. Dit is ook duur om werkers van die nodige lugtoevoer en afkoeling te voorsien teen die hoë temperature en bedompigheid ondergronds. Dit is ook 'n duur proses om die ertsdraende rotse wat gemyn is, na die oppervlak te bring, en om die skagte wat gebruik word veilig te hou teen die hoë druk wat deur die aarde daarop uitgeoefen word.
Destyds het goudmyne in Suid-Afrika plattelandse mense gelok wat 'n hoër inkomste en 'n vaste werk begeer het. Hierdie werkers is egter uitgebuit as handearbeiders, ver weg van hul families. Hulle moes ook uiters onveilige werkstoestande trotseer vir lae vergoeding. Vandag staan sake egter anders. Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes en die Wet op Beroepsveiligheid en Gesondheid is daarop gemik om werkstoestande, in gevalle soos mynbou, te verbeter. Daar is ook vakbonde wat as 'n skakel tussen mynwerkers en mynowerhede optree. Die hoofdoelwitte van hierdie vakbonde is om die belange van hul lede te bevorder en te beskerm.
Alhoewel die gesondheids- en veiligheidstoestande oor die jare verbeter het, bly mynwerk steeds een van die gevaarlikste ambagte. Die lewens van talle mynwerkers word jaarliks verloor as gevolg van rotse wat intuimel, tonnels wat instort, brande, longtering, hitte-uitputting en dies meer. Die natuurlike toestande waaronder mynwerkers werk, stel hulle ook bloot aan toestande wat kan lei tot asemhalingsprobleme en longsiektes. Soms herwin mynwerkers ook uraan onder die grond wat hulle blootstel aan radioaktiewe bestraling, wat tot kanker kan lei.
Tegnologiese innovering in die mynbedryf, veral wat masjinerie betref, het daartoe gelei dat talle mynwerkers hul werk verloor het. Omdat baie van hierdie werkers ongeskoold is of oor min vaardighede beskik, is daar nie 'n oormaat van ander geleenthede vir hulle beskikbaar nie. Die gevolg hiervan is dat werkloosheidsyfers styg, en oorbevolking sowel as ander sosio-ekonomiese kwessies 'n al groterwordende vraagstuk raak.
Gebruike
Goud word as 'n baie bruikbare metaal gesien, omdat dit belangrike funksies in baie areas van die moderne samelewing kan verrig. Goud se unieke eienskappe maak dit gesog vir die gebruik in mediese toestelle (veral in die tandheelkunde), besoedelingsbeheer, lugsakke in motors, selfone en ander rekenaartoerusting, ruimtetuie en baie ander toestelle wat noodsaaklik geag word in vandag se samelewing. Goud geniet tradisioneel voorkeur in hierdie velde weens die metaal se onreaktiwiteit met veral suurstof.
Ongeveer 11% van die aanvraag vir goud kom van die nywerheidsindustrie. Amper alle elektroniese verbruikersitems bevat 'n klein gedeelte goud, wat noodsaaklik is vir die doeltreffende funksionering van hierdie toestelle. Beide die mikroskrywe en kontakpunte wat in motors se ABS-stelsels gevind word, bevat goud. So ook bevat die elektroniese beheerstelsel wat in beheer is van die opblaas van die motor se lugsakke, goud. Rook moniteringstelsels wat in miljoene huishoudings gebruik word vir beskerming teen brande, bevat 'n goudallooi wat tussen die lae van ander metale geplaas is. Goud word ook gebruik in die vorming van allooie, wat gebruik word om sekere komponente in vliegtuigenjins en mediese toestelle bymekaar te hou.
Dit is geregverdig om te meen dat die gebruik van goud in al hierdie produkte dit ver meer doeltreffend en betroubaar maak. Dit is soms selfs nodig vir die blote funksionering van sekere toestelle. Sonder die gebruik van goud sou die samelewing vandag verskeie ingewikkelde produkte nie geken het nie.
'n Katalisator is 'n middel wat by 'n chemiese proses gevoeg word om die proses sneller te laat plaasvind. Metaalkatalisators word deur die nywerheid gebruik om chemiese prosesse optimaal doeltreffend te maak. Daar is tans 'n toenemende opgewondenheid onder kenners oor die potensiaal wat goud mag inhou vir die katalisasie van ander belangrike chemiese reaksies. Daar word beoog dat goud waarskynlik meer uiteenlopend gebruik gaan word as 'n belangrike katalisator in 'n reeks industriële gebruike en prosesse.
Behalwe vir die algemene gebruik van goud in tandheelkunde, is daar ook 'n aantal direkte gebruike van goud in mediese toestelle. Hierdie gebruike sluit die bedrading van hartpassers en goudplate in die behandeling van hartversaking in.
Verder is goud een van die mees doeltreffendste geleiers van elektrisiteit. Die betroubaarheid daarvan, indien vergelyk met ander metale soos koper, strek selfs nog verder omdat goud ook 'n uitstekende geleier van hitte is. Goud is onreaktief en reageer nie wanneer dit in aanraking met stowwe soos suurstof kom nie. Goud verweer dus nie maklik nie; daarom is dit baie meer duursaam en gesog vir die gebruik in mediese toestelle.
Nywerheidsgebruike
Goud, soos ander belangrike industriële metale, het sommige unieke fisiese en chemiese eienskappe wat dit die gesogste materiaal in sekere nywerheidsgebruike maak. Goud se rekbaarheid, smeebaarheid, en geleidingsvermoë van beide hitte en elektrisiteit maak dit geskik vir stroombaanwerk in die bedrading van elektroniese toestelle deurdat die elektriese strome doeltreffend gelei en hitte van die belangrike komponente weerhou. Omdat goud aansienlik verweringsbestand is, verleng dit die leeftyd van eletroniese toestelle en oksideer (roes) dit nie.
Elektriese kontakpunte word met 'n dun laag goud in die stroombaanborde van rekenaars en ander elektroniese toestelle bedek. Goud word ook in die vorm van allooie in ruimtetuie gebruik om inkomende infrarooistrale van die son te weerkaats. Groot vensters in kantoorgeboue en soms ook karre bevat dikwels goudfoelie om sonlig te weerkaats. Goudallooie wat gebruik word in tandheelkunde is duursaam en blywend. Goud is biologies onreaktief en nie-giftig, met die gevolg dat allergiese reaksies van goudinplantings skaarser en meer ongewoon is as wat die geval is by ander metale. Goud word ook aangewend in 'n verskeidenheid materiale wat vir laboratoriumtoestelle gebruik word.
Wetenskaplikes ondersoek tans doeltreffende aanwending van goud in 'n uitgebreide reeks nuwe gebruike. Hierdie gebruike sluit in tegnologies gevorderde toestelle, petrolselle, mediese behandelings en chemiese katalisators.
Gebruike vir goudkatalisators word nou ontwikkel in verskeie nuwe gebiede, soos omgewingsvriendelike chemiese vervaardigingsprosesse, luggehaltemoniteerders (byvoorbeeld in die verwydering van koolstofmonoksied uit binnenshuise omgewings) en vir die beheer van kwikvrystelling van steenkoolaangedrewe kragstasies.
Mediese gebruike
Goud is nuttig vir mediese gebruik omdat dit nie menslike selle vergiftig nie. Goud besit 'n hoë graad van weerstand teen bakteriële kolonisering, en is daarom die gesogste materiaal vir riskante inplantings wat tot infeksies kan lei (byvoorbeeld middeloorinplantings). Goud het al vir jare 'n tradisionele aanwending in hierdie opsig, en is veral 'n waardevolle materiaal vir mikroöperasies van die oor.
Ander mediese toestelle wat goud bevat is hartpassers en insulienpompies. Goud is gesog vir die gebruik in hierdie toestelle as gevolg van die onwilligheid om te oksideer, die biologiese onreaktiwiteit, betroubaarheid en duursaamheid.
'n Isotoop van goud, Au-198, met 'n halfleeftyd van 2,7 dae, word gebruik om sekere kankers en ander siektes mee te behandel, asook as 'n opsporingsmiddel binne die menslike liggaam. Onlangs is ook in 'n studie bevind dat kankerteenliggame, vervoeg met goud-nanodeeltjies, gebruik kan word om kankeragtige selle binne weefsel te merk, waarna dit onder 'n mikroskoop – in 'n tegniek wat bekend staan as donkerveldmikroskopie – opgespoor kan word. 'n Goudbevattende samestelling genaamd disodium-aurotiomalate word ingespuit vir die behandeling van gewrigsontsteking (artritis). Auranofin, 'n ingewikkelde organiese molekuul, word gebruik in die behandeling van sommige gevalle van gewrigsrumatiek.
Tandheelkunde
Goud word ook wyd gebruik in die tandheelkunde; vir inplantings sowel as in toerusting. Goud is al sedert die sewende eeu voor Christus deur die Estruskers gebruik om substituuttande, gewoonlik afkomstig van koeie of kalwers, met gouddraad in plek te hou indien hul eie tande beskadig is. In 1530 het die eerste aangetekende boek oor tandheelkunde verskyn wat die gebruik van goud in stopsels aangemoedig het. Die voordele van goud en sy allooie vir tandheelkundige toepassings is sy bioversoenbaarheid, smeebaarheid en traagheid om te verweer. Gevolglik word die pasiënt se gesondheid nie in gevaar gestel wanneer goudinplantings gemaak word nie.
Kankerbehandeling met behulp van goud-nanodeeltjies en donkerveldmikroskopie
Vele kankerselle het 'n proteïen genaamd epidermiese groeifaktorreseptor (EGFR) wat hul hele oppervlak oortrek. Gesonde selle, daarenteen, bevat gewoonlik nie groot hoeveelhede van hierdie proteïen nie. Deur nanodeeltjies van goud met 'n teenliggaam vir EGFR te vervoeg, kan die nanodeeltjies suksesvol aan die kankerselle heg. Die goudnanodeeltjies is 600% meer geneig om aan kankerselle te heg as aan gesonde selle.
Wetenskaplikes kan kankerselle opspoor deur die selle onder 'n mikroskoop dop te hou terwyl die EGFR-teenliggame die goudnanodeeltjies aan die kankerselle heg. Omdat goud lig baie goed kan absorbeer sowel as weerkaats, kan die wetenskaplikes sien hoe sekere selle fisies verhelder. Deur gebruik te maak van 'n spesiale tegniek, genaamd donkerveldmikroskopie, kan suksesvol vasgestel word watter selle kankeragtig is. Die nanodeeltjies heg nie goed aan die gesonde selle nie, en hierdie selle vertoon dus donker onder die mikroskoop. Omdat verskillende soorte van hierdie nanodeeltjies verskillende kleure het, kan verskillende teenliggame gelyktydig getoets word.
Goudnanodeeltjies is spesiaal in die sin dat dit moontlik onskadelik is in die menslike liggaam – alhoewel goud self onskadelik is, kan nanodeeltjies egter 'n gevaar vir biologiese materiaal inhou.
In 'n proses soortgelyk aan die bogenoemde, word gebruik gemaak van kunsmatige atome, genaamd kwantumspikkels, wat halfgeleierkristalle gebruik om kankeragtige selle te merk. Hierdie halfgeleiermateriaal vergiftig egter selle en mense. Verder kan die resultate, danksy die donkerveldmikroskopietegniek met goudnanodeeltjies, onmiddellik verkry word. Indien mens 'n stuk weefsel sou neem wat deur kanker besmet is, en hierdie goudnanodeeltjies wat met die teenliggaam vervoeg is daarop gespuit word, kan die resultate dadelik onder die mikroskoop waargeneem word. Die goud weerkaats en versprei lig só goed dat slegs één enkele deeltjie deur middel van donkerveldmikroskopie uitgelig sal kan word.
Alhoewel hierdie proses nog in die ontwikkelingstadium verkeer en wetenskaplikes dit nog moet verfyn, hou dit moontlik belowende gevolge in vir kankerlyers van talle soorte, veral mense met mondkanker. Mondkanker is dodelik en neig om herhaaldelik op te duik nadat dit reeds verwyder is. Die beste manier om mense se lewens te red is om die kanker vroegtydig op te spoor, en hierdie metode kan hierdie behoefte vervul. Verder kan hierdie tegniek moontlik ook gebruik word in die opsporing van 'n hele aantal kankers, insluitende maag-, kolon- en velkankers.
Boonop laat hierdie tegniek wetenskaplikes toe om deur die kleurveranderinge in kankerselle, die molekulêre interaksies binne-in die selle waar te neem. Gevolglik kan die werking van kankerselle bestudeer word en kan beter behandelinge daarvolgens ontwikkel word.
Gevare van nanodeeltjies
Nanodeeltjies kan in 'n mediese sowel as 'n omgewingsin moontlik gevaarlik wees. Weens nanodeeltjies se uiters klein vorm, kan dit deur die selwande van organismes beweeg. Die gevolg van die interaksie van nanodeeltjies met biologiese stelsels is nog onbekend. Troos is egter dat organismes moontlik oor jare heen immuniteit teen sulke klein deeltjies ontwikkel het, aangesien dit ook in die natuur vrygestel word. Voorbeelde hiervan is soutdeeltjies wat in seemis vervoer word, terpeen van plante, en stof van vulkaniese uitbarstings.
Sommiges meen egter dat nanodeeltjies beslis biologiese materiaal beskadig. Toetse op diere het na bewering bewys dat nanodeeltjies selle en weefsels penetreer, en dan deur die liggaam en brein beweeg en biochemiese skade aanrig.
Juweliersgebruike
Twee derdes van die goud wat jaarliks kommersieel gebruik word, word vir die vervaardiging van juweliersware gebruik. Goud word meestal met koper in 'n allooi gelegeer. Geelgoud kan gelyke hoeveelhede silwer en koper wat met goud in 'n allooi gelegeer is, bevat. Witgoud is silwer van kleur en is 'n allooi van goud, silwer en nikkel. Die suiwerheid van goud word uitgedruk in karaat (K). Vier-en-twintig karaat word as suiwer goud geag.
As gevolg van die smeebaarheid van suiwer goud, word dit gewoonlik gelegeer in 'n allooi saam met basiese metale vir die gebruik in juwele. Hierdeur verander die goud se smeebaarheid, rekbaarheid, smeltpunt, kleur en ander chemiese eienskappe. Allooie met 'n laer karaat, gewoontlik 22 K, 18 K, 14 K, en 10 K, bevat hoë konsentrasies koper, silwer, nikkel en ander metale. Koper is die metaal wat die meeste gebruik word, aangesien dit in 'n allooi met 'n rooier metaal oplewer.
Agttien karaat goud bevat 25% koper en is in antieke Russiese juweliersware gebruik. Dit het 'n effense koperskynsel wat as "roosgoud" bekend staan.
Veertien karaat goud-koper-allooie is naastenby identies aan die kleur van bronsallooie. Beide hierdie allooie word in die vervaardiging van polisie- en ander aansteekwapens (jasbalkies) gebruik.
Blougoud word gemaak deur die goud met yster te legeer. Persgoud word gemaak deur goud met aluminium te legeer. Hierdie legeringsprosesse word egter net in die vervaardiging van gespesialiseerde juweliersware gebruik. Blougoud is relatief bros en is daarom moeilik om in die vervaardiging van juweliersware te gebruik.
Goud-silwer-allooie van 14 K en 18 K is groengeelkleurig en word daarom groengoud genoem.
Goudallooie met palladium of nikkel bring witgoud mee. Agttien karaat witgoud bevat 17,35% nikkel, 5,5% sink en 2,2% koper en is silwer van kleur. Nikkel is giftig, en daarom word die beskikbaarstelling daarvan aan die Europese publiek deur wetgewing beheer. Alternatiewe witgoudallooie is beskikbaar, en word uit palladium, silwer, en ander wit metale vervaardig. Palladiumallooie is egter duurder as nikkelallooie.
Goudallooie met 'n hoë karaat is soms selfs minder geneig om te verweer as suiwer goud. Die woord "karaat" (Engels "carat") is afkomstig van die karobsaad (johannesbroodboomsaad) wat in antieke Oosterse markte gebruik is om goud op skale af te weeg.
Monetêre gebruike
Goud het die basis vir die goudstandaard gevorm, wat gebruik is voordat fiatgeld deur die Internasionale Monetêre Fonds (IMF) en die Bank vir Internasionale Skikkings (BIS) ingestel is. Dit is spesifiek teen die IMF se reëls vir enige lid van hierdie organisasie om enige geldeenheid op goud te grondves. Die ISO-geldeenheidskode vir muntgoud is XAU.
Goudmunte wat vir sirkulasie in handel vannaf 1562 tot in die laat 1930's gebruik is, was 'n allooi van 22 K en is kroongoud genoem vir sy hardheid. Moderne goudmuntstukke wat vir beleggingsdoeleindes gebruik word, is 24 K, alhoewel die Amerikaanse Gold Eagle en die Britse Gold Sovereign steeds in 22 K-allooie vervaardig word, as gevolg van die historiese tradisie.
Die Kanadese Gold Maple Leaf-muntstuk bevat die hoogste waarde van suiwer goud teen 99,999%. Baie ander suiwer goudmuntstukke is huidig beskikbaar, insluitende die Gold Kangaroos wat eerste in 1986 as die Australiese Gold Nugget gebruik is. In 2006 het die Amerikaanse Munt begin met die vervaardiging van die Buffalo-goudmuntstuk, wat ook 99,999% suiwer is.
Ekologiese gebruike
As gevolg van die unieke chemiese en fisiese eienskappe van goud, speel dit 'n belangrike rol in tegnologieë wat ondersoek word vir die bestryding van besoedeling.
Watersuiwering
Gechloreerde hidrokarbonate is 'n vername oorsaak van die besoedeling van ondergrondse water. Onlangse navorsing by die Rice-universiteit se Fakulteit vir Biologiese- en Omgewings-nanotegnologie het daarop gedui dat termostatiese goud-palladium-nanodeeltjies as 'n aktiewe katalisator dien om tetraëdriese chloriede af te breek. Tetraëdriese chloriede is een van die mees algemene besoedelaars van ondergrondse water. Dit is ook al in sommige gevalle bewys as die oorsaak van lewerversaking, mislukte swangerskappe en sekere kankers. Hierdie nanomateriaal bied dus groot moontlikhede vir die suiwer van ondergrondse water.
Ander navorsing deur die Indiese Instituut van Tegnologie, dui daarop dat goudnanodeeltjies wat in watersuiweringstoestelle in krane ingebed is, enige mikrobes vanuit die water kan vasvang en verwyder. Ontwikkeling van hierdie tegnologie word deur die World Gold Council gesteun.
Kwikbeheer
Die meeste lande maak grotendeels op die verbranding van steenkool staat vir die opwekking van elektrisiteit. Een van die vele nadelige gevolge van koolstofverbranding is dat daar groot hoeveelhede kwik vanuit hierdie kragstasies vrygestel word. Kwik is al verbind tot die oorsaak van Alzheimer se siekte en outisme in sekere gevalle.
Een metode om die verwydering van kwik uit die lug meer doeltreffend te maak, is om 'n katalisator te ontwikkel wat die oksidasieproses daarvan vinniger maak. Goudkatalisators is in hierdie sin hoogs geskik en doeltreffend.
Dieseluitlatingsbeheer
In 'n aankondiging deur die Amerikaanse maatskappy Nanostellar, word beweer dat hulle 'n outomatiese katalisator vir die besoedelingsbeheer van dieselenjins ontwikkel het. Hierdie katalisator sluit goud sowel as platinum en palladium in. Dit word geteken as 'n groot stap vorentoe in die kosteëffektiewe beheer van besoedeling wat deur dieselenjins veroorsaak word.
Groen chemie
Groen chemie, ook genaamd omgewingsvriendelike chemie, is 'n filosofie wat die ontwerp van industriële chemikalieë en prosesse sonder die gebruik van gevaarlike stowwe, aanmoedig. Die gebruik van goud as 'n katalisotor speel 'n belangrike rol in hierdie omgewingsvriendelike chemie. Die meeste industriële oksidasieprosesse maak byvoorbeeld gebruik van chloor- of organiese piroksiedes. Die chlooroksidasieprosesse vervaardig baie chloorsoute, terwyl die organiese piroksiedprosesse organiese byprodukte vervaardig. Alhoewel hierdie prosesse duur is, is dit baie voordelig.
Die gebruik van omgewingsvriendelike metodes vir oksidasiekatalisators met behulp van die gebruik van goud is dus 'n groot vooruitgang omdat dit nie só duur is nie, maar verskriklik belowende resultate lewer.
Ander gebruike
In middeleeuse Europa is goud dikwels in die vorm van vlokkies en stof gebruik vir die versiering van kos en gedekte tafels. Hierdie gebruik het dan die rykdom van 'n individu beklemtoon.
Goud word ook in drank gebruik, soos in Goldwasser, wat Duits is vir "goudwater". Goldwasser is 'n tradisionele kruiedrankie wat goudvlokkies bevat. Dit word in Pole, Oostenryk (spesifiek in Wene) en Duitsland vervaardig. Daar is ook ander duurder kelkies wat goudvlokkies bevat. Die goud voeg egter geen smaak of voedingswaarde by die drank nie. Aangesien goud biologies onreaktief is, raak dit nie die gesondheid van die menslike liggaam nie.
Goud kan in gare vir naald- en borduurwerk omskep word, wat bekend staan as brokaat.
Goud skep 'n diep, intense rooi kleur wanneer dit vir die vervaardiging van rooibosbessieglas gebruik word.
In fotografie verskuif goud die kleurskakerings van silwerbromied swart-en-wit-foto’s na skakerings van bruin en blou. Wanneer dit gebruik word in die ontwikkeling van sepiafoto's, skep dit rooierige skakerings. Kodak publiseer formules vir 'n verskeidenheid tipes goudskakerings, waar goud gebruik word in die plek van chloriede tydens die ontwikkelingsproses van die foto’s.
Vele instansies soos die Internasionale Olimpiese Kommissie vir die Olimpiese Spele, sowel as die Nobelstigting vir die Nobelprys, vereer wenners met 'n goue medalje.
Omdat goud 'n goeie weerkaatser van elektromagnetiese straling soos infrarooi, sigbare lig en radiogolwe is, word dit dikwels gebruik in die beskermende laag van satelliete, in die ruimtepakke van ruimtevaarders, asook in die elektronika van vegvliegtuie soos die EA-6B PROWLER. Sommige renmotors, soos McLaren F1, gebruik goudfoelie in die enjins, ter wille van hitte-isolasie.
Goud-CD
'n Goud-CD is 'n CD (laserskryf) waarin goud gebruik word in plaas van die supersuiwer aluminium wat gewoonlik gebruik word as weerkaatsende laag in gewone CD's. Die goud versprei meer egalig oor die CD-vlak en reageer stadiger met suurstof, wat dus hoër gehalte teweeg bring, CD-verrotting vertraag en die CD langer laat hou. Goud-CD's kan in enige CD-speler gespeel word.
Bekende voorbeelde van albums wat op goud-CD's vrygestel is, is ABBA se Gold: Greatest Hits, Elton John se Elton John's Greatest Hits, John Lennon se Imagine, Pink Floyd se Dark Side of the Moon, The Police se Ghost in the Machine, Counting Crows se August and Everything After, en Metallica se Master of Puppets.
Kulturele invloed
Deur die eeue heen is goud beskou as die edelste van alle kleure. In heraldiek is dit een van slegs twee metale wat gebruik is (die ander was silwer), en het dit alle ander metale in waarde, suiwerheid en styl oortref. Dit verteenwoordig die lig van die son, en was eens alleen deur prinse gedra. Daar is gesê dat goud die hart gelukkig maak en alle werke van die towerkunste vernietig. Dit word ook verbind met uitnemendheid en sukses, en die draer oortref alle andere in heldhaftigheid. In graverings word dit voorgestel deur 'n ongedefinieerde aantal klein spikkels.
Goudjuwele het 'n ryke en ingewikkelde geskiedenis. Bloedvergieting het in vele kulture plaasgevind as 'n direkte oorsaak van die kwessie van eienaarskap en handel van goud en goudjuwele. In die meeste moderne kulture kan daar 'n direkte lyn gevolg word van die rol wat goud gespeel het van die antieke tye tot die hede. Die vroegste beskawings van Mesopotamië het maniere ontwikkel om koninklikes met goud te vereer en hul grafte of sarkofae met goud te versier, wat in sommige kulture hulle in die hiernamaals sou beskerm. In die pre-Kolombiese tydperke van Amerikaanse beskawings het die Maja, die Inka en die Asteke gesofistikeerde juweliersvervaardigingstegnieke ontwikkel en het hulle geglo dat goud, net soos die son, heilig was. Dit was gevolglik aanbid en is deur hooggeagte persone gedra en in rituele gebruik.
Die Inka het soms individue met goud versier en aan die songod geoffer. Die Maja is ook bekend vir hul menslike offers deur middel van onthoofding, en vlermuisvormige goudgegiete messe is vir hierdie doeleinde gebruik. Voorbeelde van antieke goudjuwele is gevind om besonders waardevol vir gemeenskappe te wees, behalwe in die geval van die Japannese. Goudjuwele is in Griekse tye gebruik om die gode mee om te koop en is aan die voet van tempelstandbeelde geplaas. Dit het ook met uitspattige offers gepaardgegaan.
Christophorus Columbus het op sy soektog na Indië die woorde "Waar is die goud?" geuiter toe hy by die Noord-Amerikaanse kus uitgekom het. Met Hernán Cortés se aankoms in Suid-Amerika het hy groot hoeveelhede goud van die Inkas in besit geneem en hul gebergde goudjuwele geplunder. Die Wes-Afrikane het goud gevrees. Hulle het geglo dat dit bonatuurlike kragte besit en dat 'n mens met 'n bose en gevaarlike gees beset of 'n mens tot moord dryf. Noord-Afrikane het weer goud as 'n afweerder van die bose beskou. Hulle het juwele en ander voorwerpe van goud vervaardig vir gebruik deur die stamhoofde in rituele.
Sedert die 16de eeu word daar in Indië geglo dat goud towerkragte besit en beskerming bied. Hulle meen dit reinig alles wat dit aanraak, en word gevolglik styf teenaan die vel gedra. Goud word ook in Indiese trouseremonieversierings gebruik. In die Bybel word aangevoer dat goud van besonderse waarde is en die waarde van 'n mens se verhouding met sy god verteenwoordig. Die Bybel noem ook 'n goudhanger wat as 'n geskenk deur die Farao aan ene Josef gegee is as 'n simbool van mag. 'n Vrou genaamd Rebekka word deur 'n man genaamd Abraham met goud bedek om haar fraai te maak vir haar troue met 'n Isaak. In Antieke China gedurende die Bronstydperk het Keiser Hu-die-Tier sy vroulike soldate met uitspattige swart wol en goudringe versier. In Sisilië word dit as slegte lot beskou vir bruide om goue juwele voor die trouseremonie te dra.
Politieke invloed
Antieke Egipte
Goud het 'n groot rol in die stabiliteit van Antieke Egipte (2700 tot 2200 v.C.) gespeel. Die Farao's het dikwels waardevolle versierings, en dus goud-bevattende juwele inkluis, gebruik om die volk te beïndruk. Selfs in tye van nypende hongersnood, al sou die Farao nie eens die goud aanwend om voedselvoorraade aan te koop nie, het die blote besit van goud sy magsposisie verseker. Die Farao was as heerser van Egipte boonop as 'n god beskou, en gevolglik was die volk bereid om heelwat ellende te verduur indien die Farao in hul oë status gehad het. Daarteenoor is Farao's met weinig sigbare goud deur die volk laer geag en het hulle minder verdraagsaamheid teenoor hom getoon.
Goud het 'n deurslaggewende ekonomiese en politieke rol in Antieke Egipte gespeel. As hoof van die staat het die Farao se besit en vertoning van goud 'n rol gespeel in sy betrekkinge met ander handeldrywende of krygslustige lande.
Moderne goudstormlope
Die geskiedenis van goudproduksie kan in twee tydperke verdeel word, naamlik voor en ná die Kaliforniese goudstormloop van 1848. Sommige berekeninge suggereer dat daar slegs 10 000 ton goud in totaal voor hierdie goudstormloop ooit geproduseer is. Dus is meer as 90% van alle goud wat die wêreld ooit ontgin het, ná 1848 ontgin.
Die ommeswaai in die geskiedenis van goudontginning het in Januarie 1848 gekom toe goud by Sutter se Mill aan die Amerikaanse Rivier ontdek is. Wêreldproduksie het op hierdie punt by omtrent 280 gestaan, maar is weer in 1886 dramaties verhoog met die ontdekking van die ryk goudvelde van die Witwatersrand in Suid-Afrika. Goud is aanvanklik in die Transvaal in 1873 ontdek, maar hierdie afsettings was van 'n totaal ander orde. Suid-Afrika het die Verenigde State in 1898 as die wêreld se grootste goudprodusent verbygesteek – 'n posisie wat die land amper ononderbroke tot onlangs sou behou.
Sedert 1884, die eerste jaar wat daar van produksie rekord gehou is, is Suid-Afrika die verskaffer van bykans 40% van alle goud wat ooit geproduseer is (in aangetekende geskiedenis). Die produktiefste jaar was 1970 toe 1 000 ton ontgin is, wat meer as drie derdes van die Westerse wêreld se goudproduksie verteenwoordig het. Terwyl die Suid-Afrikaanse goudnywerheid opgebloei het, het twee ander goudstormlope plaasgevind. In 1893 is goud by Kalgoorlie in Wes-Australië gevind, en is daar sedertdien 1 300 ton van Kalgoorlie se "Golden Mile" alleen ontgin. Australiese produksie het in 1903 'n hoogtepunt bereik met 119 ton – 'n vlak wat nie weer voor 1988 bereik sou word nie. In 1896 is aangespoelde afsettings in die Yukon-gebiede van Kanada ontdek, wat aanloop tot die Klondike-goudstormloop gegee het wat 75 ton oor die daaropvolgende drie jare sou lewer. Teen die einde van die eeu het wêreldproduksie op gemiddeld 400 ton per jaar te staan gekom.
Deur die loop van die twintigste eeu het goudproduksie in vele lande afgeneem. Daar was 'n kort herlewing ná die styging van goudpryse in die 1930's; in 1940 was die Verenigde State se uitset 155 ton, en in die daaropvolgende jaar het Kanadese uitset 172 ton bereik – 'n rekord wat tot 1991 gestaan het. Dit was egter eers as gevolg van die dramatiese prysstygings in 1980 wat die goudindustrie opnuut 'n herlewing beleef het, wat veroorsaak het dat ou myne weer bewerk is en maatskappye groot pogings aangewend het om nuwe afsettings te ontdek.
Westerse produksie het gedurende die 1980's byna verdubbel: dit het van 'n lewering van 962 ton in 1980 tot 'n lewering van 1 744 ton tien jaar later gestyg. 'n Nuwe era van goudstormlope het ontstaan, met prospekteerders wat op verskeie lande toegesak het, insluitende Brasilië, Venezuela en die Filippynse Eilande. Serra Pelada in Brasilië was een van die rykste afsettings wat ooit gevind is, met 'n lewering van 13 ton in 1983 alleen.
Kanadese uitset het in die jare ná die goudprysstygings verdriedubbel: van 51,6 ton in 1980 tot 'n hoogtepunt van 175,3 ton in 1991. Die Kanadese industrie is ietwat meer tradisioneel, met meer skagmyne as dagboubedrywighede. Die grootste ontdekking was die Hemlo-goudveld in noordelike Ontario, wat jaarliks bykans 35 ton lewer.
Die potensiaal vir die ontwikkeling van nuwe myne lyk belowend, veral die laegraadse epitermiese afsettings aan die Pasifiese "ring van vuur", in die groensteenstreek van Suid-Amerika, in Afrika suid van die Sahara (veral Ghana), en in voormalige Sowjetunie-lande soos Kasakstan en Oesbekistan. Alhoewel die goudindustrie deur verskeie uitdagings in die vroeë 1990's in die gesig gestaar is, met laer goudpryse en strenger omgewingsbeheer, was stygende pryse ná 1993 weer 'n dryfveer vir verdere uitbreiding van die industrie. Die era van die snelgroeiende industrie mag dalk verby wees, maar met laer Suid-Afrikaanse lewering word verwag dat wêreldwye produksie stabiel sal bly.
Ekologiese invloed van goud en die ontginning daarvan
Die mynbou van goud het in verskillende opsigte 'n ekologiese invloed. Dit sluit in die invloed van natuurlike prosesse wat plaasvind, die invloed van mynboumetodes en mynbouprosesse. Die ontginning van goud en ander mynbouprosesse het 'n groot negatiewe impak op die natuurlike omgewing, aangesien dit die natuurlike habitat van vele mikrobes en ander organismes beskadig en vernietig. Goud op sigself het egter 'n positiewe invloed op die omgewing.
Groefwassery
Groefwassery ("skagwassery", weens "groefwater") is 'n natuurlike proses waartydens sulfiedminerale blootgestel word en dan met lug en water reageer – met die gevolg dat 'n suur gevorm word. Hierdie suuroplossing veroorsaak dat sommige rotsminerale oplos. Hierdie rotse berg dikwels metale. Gevolglik kan die watergehalte in die omgewing beïnvloed word indien hierdie suurbevattende water vrygestel word. Wateromgewingstelsels, veral dié wat vis huisves, is besonder sensitief vir metale en suur, met die gevolg dat die verandering in watergehalte sekere spesies kan bedreig of selfs tot hul uitsterwing kan lei.
Groefwassery is 'n groot omgewingsrisiko, en die owerhede vereis gewoonlik dat die moontlikheid of teenwoordigheid van hierdie natuurlike proses in 'n myn eers behoorlik ontleed moet word omdat dit tans 'n groot probleem is by verlate mynbouterreine waar die gevolge van hierdie proses nie vooraf behoorlik in ag geneem is nie.
Die groefwasseryproses kan egter dikwels voorkom word deur proaktiewe mynboubeplanning, maar in gevalle waar hierdie planne nie doeltreffend deurgevoer word nie, lei dit daartoe dat duur regstellende planne geïmplementeer moet word. Hierdie planne moet doeltreffend funksioneer oor 'n tydperk van 'n paar dekades.
Vandag sluit mynbou-ontwikkelingsprospektusse gewoonlik 'n volledige ontleding in wat die moontlike teenwoordigheid van groefwassery en die invloed daarvan op die watergehalte van die nabye omgewing in detail beskryf. Hierdie inligting word ook ingesluit by die Omgewingsimpak-assessering (OIA), wat vereis word van mynowerhede voordat die myn met bedrywighede mag begin. Hierdie assessering moet ook strategieë insluit van hoe die mynbedrywer beplan om omgewingsprobleme soos groefwassery tot die minimum te beperk. Vele mynbouterreine het die risiko van groefwassery suksesvol bestuur en het deur hul bedrywighede asook uiteindelike sluiting minimale besoedelingsprobleme veroorsaak.
Regstellende aksie
By terreine waar groefwassery voorkom, word die suurbevattende water bymekaargemaak en behandel. Die water wat dan nie suur bevat nie, word weer in die omgewing vrygelaat. Hierdie behandeling van water moet egter oor 'n tydperk van 'n aantal dekades geskied en is baie duur.
Hidrouliese mynbou
Gedurende hidrouliese mynbou word droë landstreke in modderagtiges verander, en verniel dit sodoende die natuurlike habitat van organismes wat andersins by die droë omstandighede aangepas is. In sommige gevalle oorspoel dit ook nabygeleë plase en lei dit gevolglik tot swak oeste.
Die sianiedproses
Die sianiedproses is die een mynbouproses wat egter die grootste ekologiese nadeel inhou. Sianied word natuurlik in die omgewing deur verskeie soorte bakterieë, alge, fungi en talle plantspesies vervaardig. Ongebluste veldbrande word beskou as een van die grootste faktore wat verantwoordelik is vir sianiedvrystelling in die natuur. Sodra dit in die natuur vrygestel word, lei die reaktiwiteit daarvan dat biodegradering op verskillende wyses kan plaasvind.
Kompleksering
Sianied vorm ioniese koördinaatverbindinge (komplekse) in verskillende grade van stabiliteit met baie metale. Die meeste sianiedkomplekse is minder giftig as sianied self, maar swak suuroplosbare komplekse soos dié met koper en sink is relatief onstabiel en sal gevolglik sianied vrystel aan die natuurlike omgewing. Metaalsianiedkomplekse is ook onderworpe tot ander reaksies wat sianiedkonsentrasies in die natuurlike omgewing reduseer.
Alhoewel sianied geredelik in die omgewing reageer in die vorm van komplekse en soute van verskillende stabiliteite, is dit giftig vir meeste natuurlewe in selfs 'n lae konsentrasie.
Spesifieke gevalle
Waterorganismes soos vis en ander ongewerwelde waterorganismes is veral sensitief vir blootstelling aan sianied. Konsentrasies van vrye sianied in die hidrosfeer wissel tussen 5,0 tot 7,2 mikrogram per liter. Dit verswak die visse se swemvermoë en plaas stremming op die voortplanting van sommige vissoorte. Aanverwante gevolge op vislewe sluit in: verhoogde vrektes, vertraagde reaksie van prooi op roofdiergevare, siektes, asemhalingsprobleme, osmosifiserende onderbrekings, afwykings uit normale groeipatrone en ander sindrome.
Alge en plankton kan baie hoër sianiedkonsentrasies verdra as visspesies en ongewerweldes, maar die sianied beïnvloed wel die struktuur van hierdie organismes se gemeenskappe. Die gevolg hiervan is dat hierdie gemeenskappe deur organismes gedomineer word wat minder sensitief is as die res. Die simbiose (saamleefverhouding in die gemeenskap) in hierdie geval word dan nadelig vir die alge of plankton.
Sianied het 'n negatiewe invloed op voëls, maar hang af van die grootte van die voëls. In sommige gevalle is die volgende simptome al aangeteken by voëls wat ongeveer die grootte van 'n hoender is: snakke na asem, vinnige knip van oë, en diep en onreëlmatige asemhaling wat dan deur vlak en onreëlmatige asemhaling gevolg word. Hierdie simptome klaar egter ná 'n ruk op omdat die voël se metabolisme die sianied afbreek. Studies wat 'n indiepte-ondersoek lewer oor die invloed van voëls se reaksie op roofdiere ná die blootstelling aan sianied, word tans onderneem.
In die geval van soogdiere kan die eerste simptome van vergiftiging waargeneem word sowat tien minute nadat die sianied ingeneem is. Die algemene simptome sluit in: hiperventilasie en onreëlmatige asemhaling, spiersametrekkings, urinering, swak ledemaatkoördinasie, gevolg deur snakke na asem.
Alhoewel sianied algemeen in die omgewing voorkom en dit giftig is, is daar nog geen geval opgeteken waar dit as chronies giftig geklasifiseer is nie. Meeste spesies is ook daartoe in staat om sianied op 'n ongereelde en klein skaal te hanteer. Indien hulle egter gereeld aan 'n groot konsentrasie daarvan blootgestel word, kan dit die welstand van diersoorte bedreig.
Sien ook
Alchemie – 'n poging om goud te skep vanuit basismetale.
Arsenopiriet – 'n bron van 'onsigbare goud'.
Verwysings
Bronne
A. Olivier, Fisiese Wetenskappe.
Eksterne skakels
Ensiklopediese inligting
Goudprys
Visual Capitalist: Golden Bulls: Visualizing the Price of Gold from 1915–2020
Minerale | [
"Goud",
"(",
"uitgespreek",
"[ˈxoʊd",
"]",
",",
"uit",
"Indo-Europees",
":",
"ghel",
",",
"\"",
"glans",
"\"",
")",
"is",
"'n",
"gesogte",
"edelmetaal",
"met",
"'n",
"heldergeel",
"(",
"goue",
")",
"kleur",
".",
"Goud",
"se",
"chemiese",
"nommer",
"isen",
"dit",
"het",
"die",
"simbool",
"Au",
"(",
"Latyns",
":",
"aurum",
",",
"vir",
"\"",
"dagbreekglans",
"\"",
")",
".",
"Dit",
"het",
"die",
"atoomgetalen",
"'n",
"relatiewe",
"atoommassa",
"van97",
".",
"Dit",
"smelt",
"by",
"ongeveer064",
"°C",
"en",
"kook",
"by",
"ongeveer856",
"°C",
".",
"Goud",
"is",
"egter",
"baie",
"sag",
"en",
"word",
"dikwels",
"gelegeer",
"(",
"saamgesmelt",
")",
"tot",
"'n",
"stof",
"wat",
"'n",
"legering",
"of",
"allooi",
"genoem",
"word",
"om",
"dit",
"harder",
"te",
"maak",
".",
"Die",
"suiwerheid",
"van",
"goud",
"word",
"gewoonlik",
"in",
"karaat",
"gemeet",
",",
"enkaraat",
"word",
"algemeen",
"as",
"suiwer",
"geag",
".",
"Suiwer",
"goud",
"is",
"die",
"mees",
"smeebare",
"en",
"rekbare",
"metaal",
"van",
"al",
"die",
"bekende",
"metale",
"—",
"dit",
"kan",
"gehamer",
"word",
"tot",
"'n",
"dikte",
"van",
"ongeveer",
"een",
"honderste",
"van",
"'n",
"millimeter",
"eng",
"goud",
"kan",
"uitgerek",
"word",
"tot",
"'n",
"gouddraad",
"met",
"'n",
"lengte",
"vankm",
".",
"Goud",
"is",
"'n",
"goeie",
"geleier",
"van",
"elektrisiteit",
"en",
"warmte",
".",
"Dit",
"het",
"die",
"derdehoogste",
"geleidingsvermoë",
"ná",
"silwer",
"(",
"Ag",
")",
"en",
"koper",
"(Cu",
")",
".",
"Op",
"die",
"periodieke",
"tabel",
"kom",
"goud",
"voor",
"in",
"groep",
"elf",
"en",
"periode",
"ses",
".",
"Skeikundig",
"word",
"goud",
"as",
"'n",
"oorgangsmetaal",
"geklassifiseer",
".",
"Die",
"metaal",
"se",
"standaardatoommassa",
"is966569",
"g·mol−1",
".",
"Die",
"elektronverspreiding",
"is",
"(",
"Xe",
")",
"4f14",
"5d10",
"6s1",
",",
"metelektrone",
"per",
"respektiewe",
"skil",
".",
"Goud",
"is",
"die",
"eerste",
"edelmetaal",
"wat",
"die",
"mensdom",
"volgens",
"tans",
"aangetekende",
"geskiedenis",
"ontdek",
"het",
".",
"Argeoloë",
"het",
"bevind",
"dat",
"artikels",
"wat",
"van",
"goud",
"gemaak",
"is",
",",
"tot",
"so",
"oud",
"as000",
"jaar",
"kan",
"wees",
".",
"Die",
"metaal",
"is",
"tradisioneel",
"gewild",
"danksy",
"sy",
"besondere",
"eienskappe",
"en",
"helder",
"voorkoms",
".",
"Goud",
"se",
"gesogdheid",
"het",
"daartoe",
"gelei",
"dat",
"dit",
"deur",
"die",
"eeue",
"as",
"betaalmiddel",
"(",
"geld",
")",
",",
"as",
"monetêre",
"reserwe-bate",
",",
"in",
"juweliersware",
",",
"tandheelkunde",
"en",
"dies",
"meer",
"gebruik",
"is",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"mensdom",
"se",
"waardering",
"vir",
"die",
"metaal",
",",
"het",
"goud",
"'n",
"groot",
"impak",
"op",
"die",
"menslike",
"geskiedenis",
"gehad",
".",
"Oorsprong",
"Dit",
"is",
"onseker",
"waar",
"en",
"hoe",
"goud",
"ontstaan",
",",
"maar",
"dit",
"word",
"algemeen",
"aanvaar",
"dat",
"dit",
"deur",
"kernfusie",
"gebeur",
".",
"Die",
"relatiewe",
"gemiddelde",
"van",
"die",
"voorkoms",
"van",
"goud",
"in",
"die",
"Sonnestelsel",
"blyk",
"hoër",
"te",
"wees",
"as",
"wat",
"in",
"die",
"vroeë",
"heelal",
",",
"in",
"sterre",
"of",
"selfs",
"in",
"tipiese",
"supernova-ontploffings",
"gevorm",
"kon",
"word",
".",
"Sommige",
"astronome",
"meen",
"dat",
"neutronryke",
"swaarmetale",
"soos",
"goud",
"die",
"maklikste",
"in",
"neutronryke",
"ontploffings",
",",
"soos",
"in",
"die",
"botsings",
"tussen",
"neutronsterre",
",",
"gevorm",
"kan",
"word",
".",
"Voorkoms",
"Goud",
"word",
"meestal",
"in",
"sy",
"gedeë",
"vorm",
"in",
"die",
"natuur",
"gevind",
",",
"soms",
"as",
"goudklonte",
"(",
"nuggets",
")",
".",
"Maar",
"soms",
"kom",
"dit",
"ook",
"saam",
"met",
"silwer",
",",
"kwarts",
"(",
"SiO2",
")",
",",
"kalksteen",
"(",
"CaCO3",
")",
",",
"lood",
",",
"tellurium",
",",
"sink",
"of",
"koper",
"voor",
".",
"Met",
"koper",
"vorm",
"dit",
"minerale",
"soos",
"ourikupried",
"en",
"tetra-ourikupried",
",",
"wat",
"as",
"gedeë",
"legerings",
"gevind",
"word",
".",
"Goud",
"vorm",
"met",
"tellurium",
"minerale",
"soos",
"calaveriet",
",",
"wat",
"in",
"die",
"verlede",
"nie",
"altyd",
"as",
"goudhoudend",
"herken",
"is",
"nie",
".",
"Die",
"dorp",
"Telluride",
"in",
"Colorado",
",",
"wat",
"nou",
"'n",
"bekende",
"ski-oord",
"is",
",",
"is",
"na",
"hierdie",
"minerale",
"genoem",
".",
"Goud",
"kan",
"ook",
"as",
"onsuiwerheid",
"opgelos",
"wees",
"in",
"ander",
"minerale",
".",
"Ná",
"sulfiede",
"is",
"arsenopiriet",
"die",
"tweede",
"gasheermineraal",
"vir",
"goud",
".",
"Arsenopiriet",
"met",
"'n",
"goudgehalte",
"tot200",
"g/t",
"is",
"in",
"Villerange",
"in",
"Frankryk",
"gevind",
".",
"Goud",
"kom",
"ook",
"in",
"seewater",
"voor",
",",
"met",
"ongeveermg",
"goud",
"wat",
"in",
"elke",
"ton",
"seewater",
"opgelos",
"is",
".",
"Daar",
"is",
"nog",
"nie",
"'n",
"ekonomiese",
"proses",
"ontwikkel",
"om",
"hierdie",
"goud",
"te",
"ontgin",
"nie",
",",
"aangesien",
"die",
"ontginningskoste",
"van",
"goud",
"uit",
"seewater",
"tans",
"die",
"waarde",
"van",
"die",
"goud",
"ver",
"oorskry",
".",
"Reaktiwiteit",
"Goud",
"is",
"'n",
"taamlik",
"onreaktiewe",
"metaal",
".",
"Suurstof",
",",
"water",
"en",
"die",
"meeste",
"oplossings",
"het",
"geen",
"uitwerking",
"op",
"goud",
"nie",
".",
"Soutsuur",
",",
"swaelsuur",
"en",
"salpetersuur",
"het",
"ook",
"geen",
"uitwerking",
"daarop",
"nie",
".",
"Goud",
"sal",
"egter",
"oplos",
"in",
"waterige",
"oplossings",
"wat",
"fluoriede",
",",
"chloriede",
",",
"bromiede",
"en",
"sommige",
"jodiede",
"–",
"met",
"ander",
"woorde",
"halogene",
"—",
"bevat",
".",
"Goud",
"kan",
"met",
"die",
"halogeen-elemente",
"reageer",
".",
"Met",
"chloor",
"kan",
"asook",
"gevorm",
"word",
".",
"Altwee",
"is",
"vastestowwe",
",",
"maar",
"bestaan",
"uit",
"-molekule",
"wat",
"effens",
"vlugtig",
"is",
".",
"'n",
"Mengsel",
"van",
"een",
"deel",
"salpetersuur",
"en",
"drie",
"dele",
"soutsuur",
",",
"genaamd",
"aqua",
"regia",
"of",
"koningswater",
",",
"sal",
"goud",
"stadig",
"oplos",
".",
"Dit",
"vorm",
"die",
"komplekse",
"ioon",
".",
"Goud",
"kan",
"ander",
"komplekse",
"ione",
"vorm",
".",
"Goud",
"bind",
"byvoorbeeld",
"met",
"sianiedione",
"(",
"CN-",
")",
",",
"en",
"die",
"produk",
"van",
"hierdie",
"binding",
"word",
"met",
"suurstofbevattende",
"sianiedoplossings",
"behandel",
".",
"Die",
"metaal",
"word",
"dan",
"deur",
"middel",
"van",
"geaktiveerde",
"koolstof",
"in",
"die",
"euleuringsproses",
"ontgin",
".",
"Goud",
"vorm",
"maklik",
"metaalmengsels",
";",
"met",
"silwer",
"is",
"dit",
"volledig",
"mengbaar",
".",
"Sy",
"vaste",
"oplossings",
"met",
"silwer",
"word",
"elektrum",
"genoem",
".",
"Hierdie",
"geneigdheid",
"om",
"met",
"ander",
"metale",
"te",
"vermeng",
"word",
"gebruik",
"in",
"die",
"proses",
"om",
"goud",
"van",
"sy",
"erts",
"te",
"skei",
".",
"Wanneer",
"goud",
"met",
"kwik",
"gemeng",
"word",
",",
"los",
"dit",
"daarin",
"op",
"en",
"vorm",
"amalgame",
".",
"Goud",
"vorm",
"talle",
"intermetaalverbindings",
"met",
"ander",
"metale",
".",
"Goud",
"en",
"aluminium",
"vorm",
"maklik",
"die",
"verbinding",
"wat",
"die",
"'",
"pers",
"pes",
"'",
"genoem",
"word",
",",
"omdat",
"dit",
"soms",
"in",
"elektronika",
"kan",
"gevorm",
"word",
"indien",
"daar",
"gouddrade",
"op",
"aluminium",
"blootgestel",
"raak",
"aan",
"'n",
"te",
"hoë",
"temperatuur",
".",
"Daar",
"is",
"geprobeer",
"om",
"hierdie",
"pers",
"verbinding",
"in",
"juwele",
"te",
"gebruik",
",",
"maar",
"die",
"materiaal",
"is",
"te",
"bros",
".",
"By",
"kontakte",
"tussen",
"goud",
"en",
"tin",
",",
"byvoorbeeld",
"soldeer",
"op",
"'n",
"goudbedekte",
"oppervlak",
",",
"kan",
"ook",
"probleme",
"ontstaan",
"omdat",
"die",
"verbinding",
"gevorm",
"kan",
"word",
".",
"Titaan",
"word",
"soms",
"bygevoeg",
")",
"aan",
"hoë",
"karaat",
"goud",
"om",
"dit",
"harder",
"te",
"maak",
".",
"Dit",
"word",
"veroorsaak",
"deur",
"fase-uitskeiding",
"van",
"die",
"verbinding",
"Goud",
"vorm",
"met",
"silikon",
"geen",
"verbindings",
"maar",
"wel",
"'n",
"eutektikum",
"met",
"'n",
"uiters",
"lae",
"temperatuur°C",
")",
",",
"hoewel",
"die",
"smeltpunt",
"van",
"Au",
"en",
"Si",
"self",
"baie",
"hoog",
"is",
".",
"Dit",
"maak",
"goud",
"uiters",
"geskik",
"om",
"kontakte",
"op",
"silikon-elektronika",
"aan",
"te",
"bring",
"omdat",
"dit",
"maklik",
"saamsmelt",
"Ontginning",
"Goudproduksie",
"kan",
"in",
"ses",
"onderafdelings",
"verdeel",
"word",
":",
"die",
"opsporing",
"van",
"ertsmassas",
",",
"die",
"skepping",
"van",
"toegang",
"tot",
"hierdie",
"massas",
",",
"die",
"verwydering",
"van",
"erts",
"deur",
"middel",
"van",
"mynwerk",
"of",
"die",
"opbreking",
"van",
"die",
"ertsmassa",
",",
"die",
"vervoer",
"van",
"hierdie",
"materiaal",
"van",
"die",
"myngebiede",
"na",
"die",
"aanlegte",
"vir",
"behandeling",
",",
"verwerking",
"en",
"suiwering",
".",
"Opsporing",
"'n",
"Wêreldwye",
"ontdekkingsprogram",
"identifiseer",
"teikengebiede",
"en",
"verken",
"dan",
"daardie",
"gebiede",
".",
"Hierdie",
"programme",
"kan",
"deur",
"indiwiduele",
"organisasies",
",",
"of",
"deur",
"samewerkende",
"organisasies",
"onderneem",
"word",
".",
"Toegangskepping",
"tot",
"erts",
"Daar",
"is",
"twee",
"hooftegnieke",
"van",
"mynwerk",
"om",
"die",
"ertsmassas",
"te",
"bereik",
",",
"naamlik",
"ondergrondse",
"mynbou",
",",
"en",
"dagbou",
"ook",
"bekend",
"as",
"oopgroefmynbou",
".",
"Elkeen",
"van",
"hierdie",
"metodes",
"word",
"ontwikkel",
"of",
"aangepas",
"om",
"die",
"omstandighede",
"te",
"pas",
"waar",
"die",
"erts",
"gevind",
"is",
"en",
"om",
"te",
"pas",
"met",
"die",
"prosesse",
"wat",
"mees",
"geskik",
"is",
"om",
"die",
"goud",
"te",
"ontgin",
".",
"Ondergrondse",
"mynbou",
"'n",
"Vertikale",
"skag",
"word",
"tot",
"'n",
"beduidende",
"diepte",
"gesink",
",",
"waarna",
"horisontale",
"uitbreiding",
"op",
"verskillende",
"vlakke",
"vanaf",
"die",
"hoofskag",
"sal",
"plaasvind",
".",
"Die",
"skag",
"word",
"gebruik",
"om",
"mense",
"en/of",
"materiaal",
"heen-en-weer",
"te",
"vervoer",
".",
"Dit",
"skep",
"die",
"geleentheid",
"vir",
"verdere",
"ontwikkeling",
"van",
"spesifieke",
"mynbouprosedures",
"om",
"plaas",
"te",
"vind",
"in",
"die",
"area",
"waar",
"daar",
"erts",
"geïdentifiseer",
"is",
".",
"Dagbou",
"(",
"oftewel",
"oopgroef",
"mynbou",
")",
"Die",
"boonste",
"lae",
"van",
"die",
"bogrond",
"word",
"verwyder",
"om",
"die",
"ertsmassa",
"te",
"ontbloot",
".",
"Dagbou",
"het",
"in",
"onlangse",
"jare",
"meer",
"gewild",
"geraak",
"danksy",
"deurbrake",
"in",
"tegnologie",
"wat",
"groot",
"mobiele",
"toerusting",
"toelaat",
"om",
"groter",
"en",
"swaarder",
"vragte",
"te",
"vervoer",
".",
"Swaar",
"toerusting",
"vervoer",
"die",
"rots",
"goedkoop",
",",
"wat",
"dan",
"die",
"afsnygrade",
"vir",
"winsgewende",
"goudmineralisering",
"verminder",
".",
"Hierdie",
"deugsame",
"kringloop",
"het",
"bygedra",
"tot",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"myne",
"(",
"en",
"skepping",
"van",
"waarde",
")",
"waar",
"goudgrade",
"voorheen",
"te",
"laag",
"was",
".",
"In",
"die",
"geval",
"van",
"oksiedgoudmyne",
"is",
"hierdie",
"proses",
"verder",
"gehelp",
"deur",
"die",
"laekoste",
"uitlogingbehandelingsmetodes",
".",
"Hierdie",
"behandelingsmetodes",
"verg",
"nie",
"'n",
"groot",
"aanvangskapitaaluitleg",
"in",
"'n",
"konvensionele",
"meul",
"nie",
",",
"en",
"verlaag",
"daarom",
"die",
"gelykbreekpunt",
"asook",
"die",
"fisiese",
"risiko",
"vir",
"nuwe",
"mynontwikkelinge",
".",
"Gevolglik",
"word",
"die",
"afsnygrade",
"waar",
"goudontginning",
"winsgewend",
"raak",
",",
"verder",
"verlaag",
".",
"Mobiele",
"toerusting",
"het",
"oor",
"die",
"afgelope",
"twintig",
"jaar",
"in",
"grootte",
"toegeneem",
".",
"Aanvanklik",
"kon",
"die",
"trokke",
"ongeveerton",
"dra",
",",
"en",
"die",
"grawe",
"wat",
"die",
"trokke",
"volgelaai",
"het",
"kon",
"'n",
"maksimum",
"vanton",
"per",
"slag",
"skep",
".",
"Vandag",
"dra",
"die",
"deursneetrokton",
",",
"en",
"trokke",
"watton",
"dra",
"word",
"ook",
"meer",
"gewild",
".",
"Die",
"beperkende",
"faktor",
"op",
"die",
"trokke",
"is",
"bandgrootte",
",",
"en",
"spesifiek",
"om",
"'n",
"ekonomiese",
"leeftyd",
"uit",
"die",
"bande",
"te",
"kry",
".",
"In",
"vroeë",
"ontwerpe",
"het",
"bande",
"gereeld",
"ontsettend",
"warm",
"geword",
",",
"wat",
"die",
"leeftyd",
"van",
"die",
"bande",
"drasties",
"verkort",
"het",
".",
"Verwydering",
"van",
"erts",
",",
"of",
"opbreking",
"van",
"ertsmassa",
"Ondergrondse",
"mynbou",
"In",
"ondergrondse",
"mynbou",
"word",
"gate",
"in",
"die",
"ertsmassa",
"geboor",
",",
"waarna",
"dit",
"met",
"plofmiddels",
"gevul",
"word",
"en",
"uitmekaargeskiet",
"word",
".",
"Die",
"verskiete",
"materiaal",
"word",
"dan",
"skoongemaak",
"en",
"die",
"vrygestelde",
"erts",
"is",
"dan",
"gereed",
"om",
"uit",
"die",
"myn",
"vervoer",
"te",
"word",
".",
"Dagbou",
"Die",
"dagbou-metode",
"is",
"geskik",
"vir",
"groot",
"massas",
"afsetting",
"naby",
"die",
"oppervlak",
".",
"Gewoonlik",
"word",
"die",
"vloer",
"van",
"die",
"gebied",
"invoet",
"banke",
"verlaag",
",",
"waarna",
"plofgate",
"met",
"plofstof",
"gevul",
"word",
"en",
"die",
"rots",
"uitmekaar",
"geskiet",
"word",
".",
"Die",
"rots",
"van",
"die",
"ontploffing",
"word",
"gewoonlik",
"getoets",
",",
"en",
"die",
"graad",
"en",
"chemiese",
"samestelling",
"van",
"die",
"bank",
"word",
"bepaal",
".",
"Ná",
"ontploffing",
",",
"word",
"die",
"gebreekte",
"rots",
"deur",
"geoloë",
"gemerk",
"as",
"óf",
"erts",
"óf",
"rommel",
".",
"Uitgrawers",
"laai",
"dan",
"die",
"materiaal",
"op",
"die",
"ertsvervoerstelsel",
".",
"Vervoer",
"van",
"materiaal",
"na",
"aanlegte",
"vir",
"behandeling",
"Ondergrondse",
"erts",
"word",
"vervoer",
"deur",
"middel",
"van",
"vertikale",
"en/of",
"horisontale",
"vervoerstelsels",
".",
"Wanneer",
"die",
"erts",
"die",
"oppervlak",
"bereik",
",",
"word",
"dit",
"op",
"rolbande",
"na",
"die",
"behandelingsaanlegte",
"vervoer",
".",
"Dagboumyne",
"vervoer",
"gewoonlik",
"erts",
"na",
"die",
"behandelingsaanlegte",
"in",
"voertuie",
"met",
"die",
"vermoë",
"om",
"groot",
",",
"swaar",
"vrag",
"te",
"dra",
".",
"Dienste",
"Mynbedrywighede",
"verg",
"deurlopende",
"dienste",
",",
"bogronds",
"sowel",
"as",
"ondergronds",
",",
"insluitende",
":",
"Myningenieursdienste",
"Mynbeplanning",
"Ventilasie",
"Verskaffing",
"van",
"verbruikbare",
"hulpbronne",
"Finansiële",
",",
"administratiewe",
"en",
"menslike",
"hulpbrondienste",
"Omgewings-",
"en/of",
"permitdienste",
"Dienste",
"van",
"plaaslike",
"owerheid",
"of",
"munisipaliteit",
"Verwerking",
"Vergruising",
"verwys",
"na",
"die",
"opbreking",
"van",
"erts",
"om",
"dit",
"vir",
"behandeling",
"voor",
"te",
"berei",
".",
"Konvensioneel",
"vind",
"hierdie",
"proses",
"plaas",
"in",
"veelvlakkige",
"vergruisings-",
"en",
"meulkringlope",
".",
"Moderne",
"tegnologie",
"is",
"gebaseer",
"op",
"groot",
"meule",
"wat",
"direk",
"met",
"mynmateriaal",
"gevoer",
"word",
".",
"Gouderts",
"kan",
"algemeen",
"geklassifiseer",
"word",
"as",
"óf",
"vuurvaste",
"erts",
",",
"waar",
"die",
"goud",
"binne",
"'n",
"sulfiedmineraal",
"vasgevang",
"is",
"en",
"nie",
"geredelik",
"beskikbaar",
"is",
"om",
"deur",
"middel",
"van",
"die",
"sianiedproses",
"ingewin",
"te",
"word",
"nie",
";",
"óf",
"vryemeulerts",
",",
"waar",
"die",
"goud",
"geredelik",
"beskikbaar",
"is",
"vir",
"inwinning",
"deur",
"middel",
"van",
"die",
"sianiedproses",
"(",
"meuling",
")",
".",
"Sianiedproses",
"Die",
"sianiedproses",
",",
"ook",
"genaamd",
"die",
"MacArthur-Forrest-proses",
"is",
"'n",
"metaalkundige",
"tegniek",
"vir",
"die",
"ontginning",
"van",
"goud",
"van",
"laegraadse",
"erts",
"deur",
"die",
"goud",
"na",
"oplosbare",
"aurosianiedmetaalkompleksione",
"om",
"te",
"skakel",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"mees",
"algemene",
"proses",
"wat",
"in",
"die",
"ontginning",
"van",
"goud",
"gebruik",
"word",
".",
"Weens",
"die",
"giftigheid",
"van",
"sianied",
"is",
"dit",
"'n",
"omstrede",
"proses",
".",
"Geskiedenis",
"Inhet",
"Carl",
"Wilhelm",
"Scheele",
"uitgevind",
"dat",
"sianied",
",",
"'n",
"stof",
"wat",
"hy",
"ontdek",
"het",
",",
"goud",
"kan",
"oplos",
".",
"Die",
"stoigiometrie",
"is",
"deur",
"Bagration",
"L",
".",
"Elsneren",
"Faradayuitgewerk",
",",
"maar",
"dit",
"is",
"nie",
"op",
"gouderts",
"toegepas",
"tot",
"en",
"metnie",
".",
"In",
"hierdie",
"jaar",
"is",
"die",
"MacArthur-Forrest-proses",
"in",
"Glasgow",
"(",
"Skotland",
")",
"deur",
"John",
"Stewart",
"MacArthur",
"ontwikkel",
".",
"Dit",
"is",
"deur",
"die",
"broers",
"dr",
".",
"Robert",
"en",
"dr",
".",
"William",
"Forrest",
"befonds",
".",
"Die",
"reaksie",
"Die",
"chemiese",
"reaksie",
"word",
"die",
"Elsner-vergelyking",
"genoem",
".",
"Dit",
"is",
":",
"u",
"+aCN",
"+",
"O2",
"+2O",
"→aAu(",
"CN)2",
"+aOH",
"waar",
"CN",
"die",
"sianied",
"is",
".",
"Dit",
"is",
"'n",
"elektrochemiese",
"proses",
"waarin",
"suurstof",
"die",
"elektrone",
"van",
"die",
"goud",
"by",
"'n",
"katodiese",
"area",
"optel",
",",
"terwyl",
"goudione",
"deur",
"die",
"sianied",
"by",
"die",
"anodiese",
"area",
"gekomplekseer",
"word",
"om",
"'n",
"oplosbare",
"aurosianiedkompleks",
"te",
"vorm",
".",
"Suiwering",
"Vuurvaste",
"erts-behandeling",
"Ná",
"fynskawing",
"word",
"die",
"sulfiedmateriale",
"van",
"die",
"gangerts",
"weggedryf",
"om",
"'n",
"hoëgraadse",
"sulfiedkonsentrasie",
"te",
"produseer",
".",
"Die",
"sulfiedkonsentrasie",
"word",
"geöksideer",
"deur",
"verbranding",
"of",
"deur",
"bakteriële",
"oksidasie",
"(",
"BIOKS",
")",
".",
"Die",
"oksidasieproses",
"oksideer",
"die",
"sulfiedminerale",
",",
"wat",
"die",
"gouddele",
"bevry",
"en",
"geskik",
"maak",
"vir",
"inwinning",
"deur",
"middel",
"van",
"die",
"sianiedproses",
".",
"Vryemeulerts",
"en",
"geöksideerde",
"vuurvaste",
"erts",
"word",
"verwerk",
"vir",
"goudinwinning",
"deur",
"'n",
"skudder",
"wat",
"die",
"erts",
"in",
"'n",
"alkaliese",
"sianiedoplossing",
"was",
",",
"wat",
"gewoonlik",
"gevolg",
"word",
"deur",
"die",
"absorpsie",
"van",
"die",
"goud-sianiedkompleks",
"deur",
"geaktiveerde",
"koolstof-in-pulp",
"(",
"KIP",
")",
".",
"Die",
"alternatiewe",
"proses",
"is",
"die",
"hoopwassery-proses",
",",
"wat",
"gewoonlik",
"slegs",
"toegepas",
"word",
"op",
"hoëmassa",
"laegraadse",
"ertsafsettings",
".",
"Goud",
"wat",
"deur",
"geaktiveerde",
"koolstof",
"geadsorbeer",
"is",
",",
"word",
"herwin",
"deur",
"middel",
"van",
"'n",
"proses",
"wat",
"die",
"goud",
"weer",
"uit",
"die",
"geaktiveerde",
"koolstof",
"oplos",
"(",
"elusie",
")",
",",
"gevolg",
"deur",
"die",
"elektriese",
"skeiding",
"en",
"daaropvolgende",
"smelting",
"van",
"hierdie",
"geskeide",
"materiaal",
"in",
"doré-stawe",
"(",
"laegraadse",
"goudstawe",
"wat",
"totkg",
"weeg",
"–",
"twee",
"maal",
"swaarder",
"as",
"die",
"standaard",
"London",
"Good",
"Delivery-staaf",
")",
",",
"wat",
"na",
"die",
"goudaanlegte",
"vervoer",
"word",
".",
"Die",
"doré-stawe",
"word",
"na",
"hierdie",
"aanlegte",
"vervoer",
"vir",
"verdere",
"verwerking",
"tot",
"so",
"naby",
"aan",
"absolute",
"suiwer",
"goud",
"as",
"moontlik",
".",
"Dít",
"bied",
"die",
"versekering",
"dat",
"die",
"goudstaaf",
"die",
"massa",
"en",
"goudsuiwerheid",
"bevat",
"soos",
"aangedui",
"op",
"die",
"stempel",
"op",
"die",
"staaf",
".",
"Die",
"herverwerking",
"van",
"uitskotvoorraad",
"van",
"vorige",
"dekades",
"se",
"bedrywighede",
"word",
"ook",
"uitgevoer",
".",
"Die",
"ou",
"uitskot",
"word",
"in",
"'n",
"watertrog",
"gevolg",
"deur",
"'n",
"skudwasser",
"in",
"'n",
"alkaliese",
"sianiedoplossing",
"gewas",
",",
"en",
"ingewin",
"of",
"opgelos",
"op",
"geaktiveerde",
"koolstof",
".",
"Geskiedenis",
"van",
"mynboumetodes",
"Die",
"metodes",
"om",
"goud",
"te",
"versamel",
"het",
"drasties",
"verander",
"namate",
"die",
"\"",
"optelgoud",
"\"",
"verdwyn",
"het",
".",
"Gereedskap",
"en",
"toerusting",
"is",
"teen",
"'n",
"geweldige",
"tempo",
"ontwikkel",
"namate",
"delwers",
"reg",
"oor",
"die",
"wêreld",
"na",
"meer",
"doeltreffende",
"metodes",
"gesoek",
"het",
"om",
"erts",
"te",
"myn",
".",
"Die",
"vroegste",
"dae",
"Destyds",
"het",
"gouderts",
"bloot",
"in",
"los",
"stukkies",
"langs",
"rivierbanke",
"voorgekom",
".",
"Myners",
"het",
"dan",
"die",
"strome",
"herlei",
"na",
"kleiner",
"stroompies",
"aan",
"weerskante",
"van",
"die",
"rivierbank",
",",
"sodat",
"dit",
"blootgestel",
"kon",
"word",
"aan",
"natuurlike",
"elemente",
"soos",
"die",
"son",
".",
"In",
"dae",
"wanneer",
"die",
"watervlakke",
"laag",
"was",
",",
"kon",
"die",
"ontblote",
"klipareas",
"en",
"moontlike",
"ertsdraers",
"maklik",
"uitgeken",
"word",
".",
"Spoelgoud",
"In",
"hierdie",
"metode",
"het",
"myners",
"'n",
"mengsel",
"van",
"water",
"en",
"sand",
",",
"afkomstig",
"vanuit",
"die",
"rivierbanke",
",",
"in",
"'n",
"vlak",
"metaalpan",
"gemeng",
"met",
"'n",
"roterende",
"beweging",
".",
"Die",
"sand",
"het",
"dan",
"saam",
"met",
"die",
"water",
"weggespoel",
",",
"en",
"die",
"goud",
"het",
"oorgebly",
".",
"Uitsifting",
"In",
"hierdie",
"metode",
"het",
"myners",
"'n",
"mengsel",
"van",
"water",
"en",
"sand",
",",
"wat",
"afkomstig",
"was",
"vanuit",
"die",
"rivierbanke",
",",
"gesif",
".",
"Die",
"water",
"en",
"sand",
"het",
"dan",
"weggeval",
"en",
"die",
"goud",
"is",
"nagelaat",
".",
"Ertssamepersing",
"In",
"hierdie",
"metode",
"het",
"myners",
"die",
"erts",
"fyngestamp",
"met",
"'n",
"groot",
"klip",
".",
"Die",
"verfynde",
"oorblyfsels",
"is",
"dan",
"deur",
"die",
"bogenoemde",
"twee",
"tradisionele",
"metodes",
"verder",
"verwerk",
".",
"Die",
"rotsskag",
"en",
"skaafrusblok",
"In",
"hierdie",
"metode",
"het",
"een",
"myner",
"die",
"water-",
"en",
"sandmengsel",
"op",
"die",
"toestel",
"gelaai",
",",
"terwyl",
"'n",
"ander",
"myner",
"dit",
"in",
"'n",
"wiegende",
"beweging",
"beweeg",
"het",
".",
"Die",
"water",
"en",
"sand",
"het",
"dan",
"afgeloop",
"en",
"die",
"goud",
"is",
"nagelaat",
".",
"Die",
"\"",
"Long",
"Tom",
"\"",
"In",
"hierdie",
"metode",
"het",
"een",
"myner",
"die",
"ertsbevattende",
"grond",
"by",
"die",
"\"",
"Long",
"Tom",
"\"",
"ingelaai",
".",
"'n",
"Ander",
"myner",
"het",
"dan",
"al",
"die",
"groot",
"klippe",
"uit",
"die",
"grond",
"verwyder",
",",
"terwyl",
"hy",
"die",
"grond",
"laat",
"voortbeweeg",
"het",
"oor",
"die",
"ysterplaat",
",",
"wat",
"gaatjies",
"in",
"die",
"bodem",
"het",
".",
"Deur",
"hierdie",
"gaatjies",
"het",
"daar",
"beide",
"sand",
"en",
"goud",
"geval",
".",
"Die",
"finale",
"ontginning",
"het",
"dan",
"geskied",
"deur",
"middel",
"van",
"die",
"spoelgoudmetode",
".",
"Die",
"waterwiel",
"Die",
"waterwielmetode",
"is",
"aanvanklik",
"deur",
"China",
"geïmplementeer",
".",
"Waterwiele",
"is",
"in",
"bewegende",
"rivierstrome",
"geplaas",
".",
"Die",
"waterwiel",
"het",
"dan",
"sand",
"en",
"water",
"uit",
"hierdie",
"strome",
"opgeneem",
".",
"Die",
"waterwiel-metode",
"was",
"egter",
"nie",
"doeltreffend",
"nie",
",",
"omdat",
"die",
"meeste",
"goud",
"in",
"die",
"rivierbanke",
"voorgekom",
"het",
"en",
"nie",
"in",
"bewegende",
"rivierstrome",
"nie",
".",
"Ondergronds",
"Nadat",
"die",
"aardoppervlak",
"gestroop",
"was",
"van",
"die",
"meeste",
"van",
"sy",
"goud",
",",
"het",
"myners",
"groter",
"groepe",
"gevorm",
"en",
"begin",
"om",
"dieper",
"in",
"die",
"grond",
"te",
"delf",
".",
"Kwartsstampers",
"In",
"hierdie",
"metode",
"is",
"skagte",
"onder",
"die",
"grond",
"ingesak",
".",
"Groot",
"masjinerie",
"was",
"benodig",
"om",
"die",
"bietjie",
"goud",
"uit",
"die",
"kwartsbevattende",
"rotse",
"te",
"vervoer",
".",
"Die",
"boorproses",
"kon",
"met",
"die",
"hand",
",",
"of",
"deur",
"middel",
"van",
"saamgeperse",
"lugbore",
"uitgeoefen",
"word",
".",
"Daar",
"is",
"dan",
"dinamiet",
"in",
"die",
"boorgate",
"geplaas",
",",
"waarna",
"dit",
"ontplof",
"is",
".",
"Hidrouliese",
"bore",
"Met",
"hierdie",
"metode",
"is",
"daar",
"gate",
"in",
"die",
"ertsdraende",
"rotse",
"geboor",
".",
"Soos",
"die",
"gate",
"groter",
"geraak",
"het",
",",
"is",
"die",
"boor",
"se",
"punt",
"verruil",
"vir",
"een",
"wat",
"langer",
"en",
"dunner",
"is",
".",
"Daarna",
"is",
"daar",
"water",
"in",
"die",
"gate",
"gevoeg",
",",
"sodat",
"daar",
"'n",
"maalproses",
"ontstaan",
"het",
".",
"Hierdie",
"proses",
"het",
"grotendeels",
"gehelp",
"om",
"die",
"ertsgrond",
"te",
"herwin",
".",
"Die",
"stampers",
"Tydens",
"hierdie",
"metode",
"is",
"die",
"groter",
"rotse",
"wat",
"uit",
"die",
"myne",
"gebring",
"is",
",",
"deur",
"die",
"stampermasjiene",
"fyngestamp",
".",
"Die",
"verfynde",
"rotse",
"is",
"dan",
"deur",
"middel",
"van",
"tradisionele",
"metodes",
"verder",
"verwerk",
".",
"Die",
"terugkeer",
"na",
"mynbouverkleining",
"Teenkon",
"net",
"myners",
"met",
"groot",
"masjinerie",
"doeltreffend",
"myn",
".",
"Individuele",
"myners",
"is",
"deur",
"groot",
"mynboumaatskappye",
"vervang",
"wat",
"oor",
"groot",
"landstreke",
"gedelf",
"het",
".",
"Hierdie",
"maatskappye",
"het",
"baie",
"van",
"die",
"vorige",
"grondeienaars",
"as",
"mynwerkers",
"in",
"diens",
"geneem",
".",
"Hidrouliese",
"mynbou",
"Hierdie",
"metode",
"is",
"ontwikkel",
"om",
"sand",
"van",
"ouer",
"en",
"droë",
"rivierbanke",
"te",
"ondersoek",
".",
"In",
"hierdie",
"metode",
"is",
"water",
"van",
"hoër",
"punte",
"gelei",
"en",
"is",
"dan",
"deur",
"mynwerkers",
"teen",
"'n",
"hoë",
"druk",
"op",
"die",
"droë",
"rivierbanke",
"gespuit",
".",
"Die",
"water",
"is",
"deur",
"'n",
"ysterspuitkop",
"gespuit",
",",
"wat",
"'n",
"monitor",
"genoem",
"is",
".",
"Die",
"funksie",
"van",
"die",
"monitor",
"is",
"om",
"die",
"water",
"te",
"konsentreer",
"en",
"dus",
"die",
"waterdruk",
"nog",
"verder",
"te",
"verhoog",
".",
"Die",
"sand",
"het",
"dan",
"losgekom",
"en",
"by",
"verskeie",
"watersluise",
"ingespoel",
".",
"Die",
"sand",
"en",
"water",
"is",
"dan",
"deur",
"middel",
"van",
"tradisionele",
"metodes",
"verder",
"verwerk",
".",
"Geskiedenis",
"van",
"goudmynbou",
"in",
"Suid-Afrika",
"In",
"Suid-Afrika",
"word",
"goud",
"reeds",
"sedert",
"antieke",
"tye",
"gemyn",
"en",
"verwerk",
".",
"Kuns-",
"en",
"kulturele",
"voorwerpe",
"wat",
"van",
"goud",
"gemaak",
"is",
",",
"is",
"ontgin",
"vanuit",
"ontginningsterreine",
"by",
"Mapungubwe",
"in",
"Limpopo",
",",
"Klipwal",
"naby",
"Piet",
"Retief",
",",
"Mpumalanga",
",",
"en",
"Thulamela",
"in",
"die",
"noordelike",
"gedeelte",
"van",
"die",
"Krugerwildtuin",
".",
"Goud",
"is",
"gesmelt",
"en",
"dan",
"verwerk",
"tot",
"juweliersware",
"wat",
"gebruik",
"is",
"om",
"handel",
"mee",
"te",
"dryf",
"met",
"die",
"res",
"van",
"die",
"wêreld",
".",
"In",
"die",
"Witwatersrand",
"in",
"Suid-Afrika",
"word",
"van",
"die",
"grootste",
"myne",
"ter",
"wêreld",
"aangetref",
".",
"Die",
"Witwatersrandse",
"afsetting",
"is",
"geweldig",
"groot",
",",
"en",
"strek",
"in",
"'n",
"boog",
"wat",
"ongeveerkm",
"lank",
"is",
"oor",
"die",
"Vrystaat",
",",
"Noordwes",
"en",
"Gauteng",
".",
"Ander",
"kleiner",
"afsettings",
"is",
"ook",
"geleë",
"in",
"gebiede",
"naby",
"Mpumalanga",
",",
"Kraaibult",
",",
"wes",
"van",
"Johannesburg",
",",
"en",
"te",
"Kuruman",
".",
"Die",
"stad",
"van",
"Johannesburg",
"is",
"gebou",
"op",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"goudvelde",
",",
"en",
"word",
"daarom",
"die",
"\"",
"Goudstad",
"\"",
"genoem",
".",
"Vanaf",
"dies",
"was",
"Suid-Afrika",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"verskaffer",
"van",
"goud",
"–",
"die",
"land",
"het",
"twee",
"derdes",
"van",
"die",
"internasionale",
"goudvoorraad",
"verskaf",
".",
"Suid-Afrika",
"het",
"van",
"die",
"diepste",
"goudmyne",
"ter",
"wêreld",
",",
"waarvan",
"sommiges",
"tot",
"vier",
"kilometer",
"onder",
"die",
"grondoppervlak",
"strek",
".",
"Die",
"koste",
"daaraan",
"verbonde",
"om",
"tot",
"hierdie",
"dieptes",
"te",
"myn",
"is",
"geweldig",
"hoog",
",",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"koste",
"van",
"tegnologie",
"wat",
"benodig",
"word",
"vir",
"die",
"ontginningsproses",
".",
"Die",
"gesofistikeerde",
"ontginningshulpbronne",
"wat",
"benodig",
"word",
",",
"is",
"een",
"van",
"die",
"redes",
"waarom",
"goud",
"so",
"duur",
"is",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"duur",
"om",
"werkers",
"van",
"die",
"nodige",
"lugtoevoer",
"en",
"afkoeling",
"te",
"voorsien",
"teen",
"die",
"hoë",
"temperature",
"en",
"bedompigheid",
"ondergronds",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"'n",
"duur",
"proses",
"om",
"die",
"ertsdraende",
"rotse",
"wat",
"gemyn",
"is",
",",
"na",
"die",
"oppervlak",
"te",
"bring",
",",
"en",
"om",
"die",
"skagte",
"wat",
"gebruik",
"word",
"veilig",
"te",
"hou",
"teen",
"die",
"hoë",
"druk",
"wat",
"deur",
"die",
"aarde",
"daarop",
"uitgeoefen",
"word",
".",
"Destyds",
"het",
"goudmyne",
"in",
"Suid-Afrika",
"plattelandse",
"mense",
"gelok",
"wat",
"'n",
"hoër",
"inkomste",
"en",
"'n",
"vaste",
"werk",
"begeer",
"het",
".",
"Hierdie",
"werkers",
"is",
"egter",
"uitgebuit",
"as",
"handearbeiders",
",",
"ver",
"weg",
"van",
"hul",
"families",
".",
"Hulle",
"moes",
"ook",
"uiters",
"onveilige",
"werkstoestande",
"trotseer",
"vir",
"lae",
"vergoeding",
".",
"Vandag",
"staan",
"sake",
"egter",
"anders",
".",
"Die",
"Wet",
"op",
"Basiese",
"Diensvoorwaardes",
"en",
"die",
"Wet",
"op",
"Beroepsveiligheid",
"en",
"Gesondheid",
"is",
"daarop",
"gemik",
"om",
"werkstoestande",
",",
"in",
"gevalle",
"soos",
"mynbou",
",",
"te",
"verbeter",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"vakbonde",
"wat",
"as",
"'n",
"skakel",
"tussen",
"mynwerkers",
"en",
"mynowerhede",
"optree",
".",
"Die",
"hoofdoelwitte",
"van",
"hierdie",
"vakbonde",
"is",
"om",
"die",
"belange",
"van",
"hul",
"lede",
"te",
"bevorder",
"en",
"te",
"beskerm",
".",
"Alhoewel",
"die",
"gesondheids-",
"en",
"veiligheidstoestande",
"oor",
"die",
"jare",
"verbeter",
"het",
",",
"bly",
"mynwerk",
"steeds",
"een",
"van",
"die",
"gevaarlikste",
"ambagte",
".",
"Die",
"lewens",
"van",
"talle",
"mynwerkers",
"word",
"jaarliks",
"verloor",
"as",
"gevolg",
"van",
"rotse",
"wat",
"intuimel",
",",
"tonnels",
"wat",
"instort",
",",
"brande",
",",
"longtering",
",",
"hitte-uitputting",
"en",
"dies",
"meer",
".",
"Die",
"natuurlike",
"toestande",
"waaronder",
"mynwerkers",
"werk",
",",
"stel",
"hulle",
"ook",
"bloot",
"aan",
"toestande",
"wat",
"kan",
"lei",
"tot",
"asemhalingsprobleme",
"en",
"longsiektes",
".",
"Soms",
"herwin",
"mynwerkers",
"ook",
"uraan",
"onder",
"die",
"grond",
"wat",
"hulle",
"blootstel",
"aan",
"radioaktiewe",
"bestraling",
",",
"wat",
"tot",
"kanker",
"kan",
"lei",
".",
"Tegnologiese",
"innovering",
"in",
"die",
"mynbedryf",
",",
"veral",
"wat",
"masjinerie",
"betref",
",",
"het",
"daartoe",
"gelei",
"dat",
"talle",
"mynwerkers",
"hul",
"werk",
"verloor",
"het",
".",
"Omdat",
"baie",
"van",
"hierdie",
"werkers",
"ongeskoold",
"is",
"of",
"oor",
"min",
"vaardighede",
"beskik",
",",
"is",
"daar",
"nie",
"'n",
"oormaat",
"van",
"ander",
"geleenthede",
"vir",
"hulle",
"beskikbaar",
"nie",
".",
"Die",
"gevolg",
"hiervan",
"is",
"dat",
"werkloosheidsyfers",
"styg",
",",
"en",
"oorbevolking",
"sowel",
"as",
"ander",
"sosio-ekonomiese",
"kwessies",
"'n",
"al",
"groterwordende",
"vraagstuk",
"raak",
".",
"Gebruike",
"Goud",
"word",
"as",
"'n",
"baie",
"bruikbare",
"metaal",
"gesien",
",",
"omdat",
"dit",
"belangrike",
"funksies",
"in",
"baie",
"areas",
"van",
"die",
"moderne",
"samelewing",
"kan",
"verrig",
".",
"Goud",
"se",
"unieke",
"eienskappe",
"maak",
"dit",
"gesog",
"vir",
"die",
"gebruik",
"in",
"mediese",
"toestelle",
"(",
"veral",
"in",
"die",
"tandheelkunde",
")",
",",
"besoedelingsbeheer",
",",
"lugsakke",
"in",
"motors",
",",
"selfone",
"en",
"ander",
"rekenaartoerusting",
",",
"ruimtetuie",
"en",
"baie",
"ander",
"toestelle",
"wat",
"noodsaaklik",
"geag",
"word",
"in",
"vandag",
"se",
"samelewing",
".",
"Goud",
"geniet",
"tradisioneel",
"voorkeur",
"in",
"hierdie",
"velde",
"weens",
"die",
"metaal",
"se",
"onreaktiwiteit",
"met",
"veral",
"suurstof",
".",
"Ongeveer",
"van",
"die",
"aanvraag",
"vir",
"goud",
"kom",
"van",
"die",
"nywerheidsindustrie",
".",
"Amper",
"alle",
"elektroniese",
"verbruikersitems",
"bevat",
"'n",
"klein",
"gedeelte",
"goud",
",",
"wat",
"noodsaaklik",
"is",
"vir",
"die",
"doeltreffende",
"funksionering",
"van",
"hierdie",
"toestelle",
".",
"Beide",
"die",
"mikroskrywe",
"en",
"kontakpunte",
"wat",
"in",
"motors",
"se",
"ABS-stelsels",
"gevind",
"word",
",",
"bevat",
"goud",
".",
"So",
"ook",
"bevat",
"die",
"elektroniese",
"beheerstelsel",
"wat",
"in",
"beheer",
"is",
"van",
"die",
"opblaas",
"van",
"die",
"motor",
"se",
"lugsakke",
",",
"goud",
".",
"Rook",
"moniteringstelsels",
"wat",
"in",
"miljoene",
"huishoudings",
"gebruik",
"word",
"vir",
"beskerming",
"teen",
"brande",
",",
"bevat",
"'n",
"goudallooi",
"wat",
"tussen",
"die",
"lae",
"van",
"ander",
"metale",
"geplaas",
"is",
".",
"Goud",
"word",
"ook",
"gebruik",
"in",
"die",
"vorming",
"van",
"allooie",
",",
"wat",
"gebruik",
"word",
"om",
"sekere",
"komponente",
"in",
"vliegtuigenjins",
"en",
"mediese",
"toestelle",
"bymekaar",
"te",
"hou",
".",
"Dit",
"is",
"geregverdig",
"om",
"te",
"meen",
"dat",
"die",
"gebruik",
"van",
"goud",
"in",
"al",
"hierdie",
"produkte",
"dit",
"ver",
"meer",
"doeltreffend",
"en",
"betroubaar",
"maak",
".",
"Dit",
"is",
"soms",
"selfs",
"nodig",
"vir",
"die",
"blote",
"funksionering",
"van",
"sekere",
"toestelle",
".",
"Sonder",
"die",
"gebruik",
"van",
"goud",
"sou",
"die",
"samelewing",
"vandag",
"verskeie",
"ingewikkelde",
"produkte",
"nie",
"geken",
"het",
"nie",
".",
"'n",
"Katalisator",
"is",
"'n",
"middel",
"wat",
"by",
"'n",
"chemiese",
"proses",
"gevoeg",
"word",
"om",
"die",
"proses",
"sneller",
"te",
"laat",
"plaasvind",
".",
"Metaalkatalisators",
"word",
"deur",
"die",
"nywerheid",
"gebruik",
"om",
"chemiese",
"prosesse",
"optimaal",
"doeltreffend",
"te",
"maak",
".",
"Daar",
"is",
"tans",
"'n",
"toenemende",
"opgewondenheid",
"onder",
"kenners",
"oor",
"die",
"potensiaal",
"wat",
"goud",
"mag",
"inhou",
"vir",
"die",
"katalisasie",
"van",
"ander",
"belangrike",
"chemiese",
"reaksies",
".",
"Daar",
"word",
"beoog",
"dat",
"goud",
"waarskynlik",
"meer",
"uiteenlopend",
"gebruik",
"gaan",
"word",
"as",
"'n",
"belangrike",
"katalisator",
"in",
"'n",
"reeks",
"industriële",
"gebruike",
"en",
"prosesse",
".",
"Behalwe",
"vir",
"die",
"algemene",
"gebruik",
"van",
"goud",
"in",
"tandheelkunde",
",",
"is",
"daar",
"ook",
"'n",
"aantal",
"direkte",
"gebruike",
"van",
"goud",
"in",
"mediese",
"toestelle",
".",
"Hierdie",
"gebruike",
"sluit",
"die",
"bedrading",
"van",
"hartpassers",
"en",
"goudplate",
"in",
"die",
"behandeling",
"van",
"hartversaking",
"in",
".",
"Verder",
"is",
"goud",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"doeltreffendste",
"geleiers",
"van",
"elektrisiteit",
".",
"Die",
"betroubaarheid",
"daarvan",
",",
"indien",
"vergelyk",
"met",
"ander",
"metale",
"soos",
"koper",
",",
"strek",
"selfs",
"nog",
"verder",
"omdat",
"goud",
"ook",
"'n",
"uitstekende",
"geleier",
"van",
"hitte",
"is",
".",
"Goud",
"is",
"onreaktief",
"en",
"reageer",
"nie",
"wanneer",
"dit",
"in",
"aanraking",
"met",
"stowwe",
"soos",
"suurstof",
"kom",
"nie",
".",
"Goud",
"verweer",
"dus",
"nie",
"maklik",
"nie",
";",
"daarom",
"is",
"dit",
"baie",
"meer",
"duursaam",
"en",
"gesog",
"vir",
"die",
"gebruik",
"in",
"mediese",
"toestelle",
".",
"Nywerheidsgebruike",
"Goud",
",",
"soos",
"ander",
"belangrike",
"industriële",
"metale",
",",
"het",
"sommige",
"unieke",
"fisiese",
"en",
"chemiese",
"eienskappe",
"wat",
"dit",
"die",
"gesogste",
"materiaal",
"in",
"sekere",
"nywerheidsgebruike",
"maak",
".",
"Goud",
"se",
"rekbaarheid",
",",
"smeebaarheid",
",",
"en",
"geleidingsvermoë",
"van",
"beide",
"hitte",
"en",
"elektrisiteit",
"maak",
"dit",
"geskik",
"vir",
"stroombaanwerk",
"in",
"die",
"bedrading",
"van",
"elektroniese",
"toestelle",
"deurdat",
"die",
"elektriese",
"strome",
"doeltreffend",
"gelei",
"en",
"hitte",
"van",
"die",
"belangrike",
"komponente",
"weerhou",
".",
"Omdat",
"goud",
"aansienlik",
"verweringsbestand",
"is",
",",
"verleng",
"dit",
"die",
"leeftyd",
"van",
"eletroniese",
"toestelle",
"en",
"oksideer",
"(",
"roes",
")",
"dit",
"nie",
".",
"Elektriese",
"kontakpunte",
"word",
"met",
"'n",
"dun",
"laag",
"goud",
"in",
"die",
"stroombaanborde",
"van",
"rekenaars",
"en",
"ander",
"elektroniese",
"toestelle",
"bedek",
".",
"Goud",
"word",
"ook",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"allooie",
"in",
"ruimtetuie",
"gebruik",
"om",
"inkomende",
"infrarooistrale",
"van",
"die",
"son",
"te",
"weerkaats",
".",
"Groot",
"vensters",
"in",
"kantoorgeboue",
"en",
"soms",
"ook",
"karre",
"bevat",
"dikwels",
"goudfoelie",
"om",
"sonlig",
"te",
"weerkaats",
".",
"Goudallooie",
"wat",
"gebruik",
"word",
"in",
"tandheelkunde",
"is",
"duursaam",
"en",
"blywend",
".",
"Goud",
"is",
"biologies",
"onreaktief",
"en",
"nie-giftig",
",",
"met",
"die",
"gevolg",
"dat",
"allergiese",
"reaksies",
"van",
"goudinplantings",
"skaarser",
"en",
"meer",
"ongewoon",
"is",
"as",
"wat",
"die",
"geval",
"is",
"by",
"ander",
"metale",
".",
"Goud",
"word",
"ook",
"aangewend",
"in",
"'n",
"verskeidenheid",
"materiale",
"wat",
"vir",
"laboratoriumtoestelle",
"gebruik",
"word",
".",
"Wetenskaplikes",
"ondersoek",
"tans",
"doeltreffende",
"aanwending",
"van",
"goud",
"in",
"'n",
"uitgebreide",
"reeks",
"nuwe",
"gebruike",
".",
"Hierdie",
"gebruike",
"sluit",
"in",
"tegnologies",
"gevorderde",
"toestelle",
",",
"petrolselle",
",",
"mediese",
"behandelings",
"en",
"chemiese",
"katalisators",
".",
"Gebruike",
"vir",
"goudkatalisators",
"word",
"nou",
"ontwikkel",
"in",
"verskeie",
"nuwe",
"gebiede",
",",
"soos",
"omgewingsvriendelike",
"chemiese",
"vervaardigingsprosesse",
",",
"luggehaltemoniteerders",
"(",
"byvoorbeeld",
"in",
"die",
"verwydering",
"van",
"koolstofmonoksied",
"uit",
"binnenshuise",
"omgewings",
")",
"en",
"vir",
"die",
"beheer",
"van",
"kwikvrystelling",
"van",
"steenkoolaangedrewe",
"kragstasies",
".",
"Mediese",
"gebruike",
"Goud",
"is",
"nuttig",
"vir",
"mediese",
"gebruik",
"omdat",
"dit",
"nie",
"menslike",
"selle",
"vergiftig",
"nie",
".",
"Goud",
"besit",
"'n",
"hoë",
"graad",
"van",
"weerstand",
"teen",
"bakteriële",
"kolonisering",
",",
"en",
"is",
"daarom",
"die",
"gesogste",
"materiaal",
"vir",
"riskante",
"inplantings",
"wat",
"tot",
"infeksies",
"kan",
"lei",
"(",
"byvoorbeeld",
"middeloorinplantings",
")",
".",
"Goud",
"het",
"al",
"vir",
"jare",
"'n",
"tradisionele",
"aanwending",
"in",
"hierdie",
"opsig",
",",
"en",
"is",
"veral",
"'n",
"waardevolle",
"materiaal",
"vir",
"mikroöperasies",
"van",
"die",
"oor",
".",
"Ander",
"mediese",
"toestelle",
"wat",
"goud",
"bevat",
"is",
"hartpassers",
"en",
"insulienpompies",
".",
"Goud",
"is",
"gesog",
"vir",
"die",
"gebruik",
"in",
"hierdie",
"toestelle",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"onwilligheid",
"om",
"te",
"oksideer",
",",
"die",
"biologiese",
"onreaktiwiteit",
",",
"betroubaarheid",
"en",
"duursaamheid",
".",
"'n",
"Isotoop",
"van",
"goud",
",",
"Au-198",
",",
"met",
"'n",
"halfleeftyd",
"van7",
"dae",
",",
"word",
"gebruik",
"om",
"sekere",
"kankers",
"en",
"ander",
"siektes",
"mee",
"te",
"behandel",
",",
"asook",
"as",
"'n",
"opsporingsmiddel",
"binne",
"die",
"menslike",
"liggaam",
".",
"Onlangs",
"is",
"ook",
"in",
"'n",
"studie",
"bevind",
"dat",
"kankerteenliggame",
",",
"vervoeg",
"met",
"goud-nanodeeltjies",
",",
"gebruik",
"kan",
"word",
"om",
"kankeragtige",
"selle",
"binne",
"weefsel",
"te",
"merk",
",",
"waarna",
"dit",
"onder",
"'n",
"mikroskoop",
"–",
"in",
"'n",
"tegniek",
"wat",
"bekend",
"staan",
"as",
"donkerveldmikroskopie",
"–",
"opgespoor",
"kan",
"word",
".",
"'n",
"Goudbevattende",
"samestelling",
"genaamd",
"disodium-aurotiomalate",
"word",
"ingespuit",
"vir",
"die",
"behandeling",
"van",
"gewrigsontsteking",
"(",
"artritis",
")",
".",
"Auranofin",
",",
"'n",
"ingewikkelde",
"organiese",
"molekuul",
",",
"word",
"gebruik",
"in",
"die",
"behandeling",
"van",
"sommige",
"gevalle",
"van",
"gewrigsrumatiek",
".",
"Tandheelkunde",
"Goud",
"word",
"ook",
"wyd",
"gebruik",
"in",
"die",
"tandheelkunde",
";",
"vir",
"inplantings",
"sowel",
"as",
"in",
"toerusting",
".",
"Goud",
"is",
"al",
"sedert",
"die",
"sewende",
"eeu",
"voor",
"Christus",
"deur",
"die",
"Estruskers",
"gebruik",
"om",
"substituuttande",
",",
"gewoonlik",
"afkomstig",
"van",
"koeie",
"of",
"kalwers",
",",
"met",
"gouddraad",
"in",
"plek",
"te",
"hou",
"indien",
"hul",
"eie",
"tande",
"beskadig",
"is",
".",
"Inhet",
"die",
"eerste",
"aangetekende",
"boek",
"oor",
"tandheelkunde",
"verskyn",
"wat",
"die",
"gebruik",
"van",
"goud",
"in",
"stopsels",
"aangemoedig",
"het",
".",
"Die",
"voordele",
"van",
"goud",
"en",
"sy",
"allooie",
"vir",
"tandheelkundige",
"toepassings",
"is",
"sy",
"bioversoenbaarheid",
",",
"smeebaarheid",
"en",
"traagheid",
"om",
"te",
"verweer",
".",
"Gevolglik",
"word",
"die",
"pasiënt",
"se",
"gesondheid",
"nie",
"in",
"gevaar",
"gestel",
"wanneer",
"goudinplantings",
"gemaak",
"word",
"nie",
".",
"Kankerbehandeling",
"met",
"behulp",
"van",
"goud-nanodeeltjies",
"en",
"donkerveldmikroskopie",
"Vele",
"kankerselle",
"het",
"'n",
"proteïen",
"genaamd",
"epidermiese",
"groeifaktorreseptor",
"(",
"EGFR",
")",
"wat",
"hul",
"hele",
"oppervlak",
"oortrek",
".",
"Gesonde",
"selle",
",",
"daarenteen",
",",
"bevat",
"gewoonlik",
"nie",
"groot",
"hoeveelhede",
"van",
"hierdie",
"proteïen",
"nie",
".",
"Deur",
"nanodeeltjies",
"van",
"goud",
"met",
"'n",
"teenliggaam",
"vir",
"EGFR",
"te",
"vervoeg",
",",
"kan",
"die",
"nanodeeltjies",
"suksesvol",
"aan",
"die",
"kankerselle",
"heg",
".",
"Die",
"goudnanodeeltjies",
"is",
"meer",
"geneig",
"om",
"aan",
"kankerselle",
"te",
"heg",
"as",
"aan",
"gesonde",
"selle",
".",
"Wetenskaplikes",
"kan",
"kankerselle",
"opspoor",
"deur",
"die",
"selle",
"onder",
"'n",
"mikroskoop",
"dop",
"te",
"hou",
"terwyl",
"die",
"EGFR-teenliggame",
"die",
"goudnanodeeltjies",
"aan",
"die",
"kankerselle",
"heg",
".",
"Omdat",
"goud",
"lig",
"baie",
"goed",
"kan",
"absorbeer",
"sowel",
"as",
"weerkaats",
",",
"kan",
"die",
"wetenskaplikes",
"sien",
"hoe",
"sekere",
"selle",
"fisies",
"verhelder",
".",
"Deur",
"gebruik",
"te",
"maak",
"van",
"'n",
"spesiale",
"tegniek",
",",
"genaamd",
"donkerveldmikroskopie",
",",
"kan",
"suksesvol",
"vasgestel",
"word",
"watter",
"selle",
"kankeragtig",
"is",
".",
"Die",
"nanodeeltjies",
"heg",
"nie",
"goed",
"aan",
"die",
"gesonde",
"selle",
"nie",
",",
"en",
"hierdie",
"selle",
"vertoon",
"dus",
"donker",
"onder",
"die",
"mikroskoop",
".",
"Omdat",
"verskillende",
"soorte",
"van",
"hierdie",
"nanodeeltjies",
"verskillende",
"kleure",
"het",
",",
"kan",
"verskillende",
"teenliggame",
"gelyktydig",
"getoets",
"word",
".",
"Goudnanodeeltjies",
"is",
"spesiaal",
"in",
"die",
"sin",
"dat",
"dit",
"moontlik",
"onskadelik",
"is",
"in",
"die",
"menslike",
"liggaam",
"–",
"alhoewel",
"goud",
"self",
"onskadelik",
"is",
",",
"kan",
"nanodeeltjies",
"egter",
"'n",
"gevaar",
"vir",
"biologiese",
"materiaal",
"inhou",
".",
"In",
"'n",
"proses",
"soortgelyk",
"aan",
"die",
"bogenoemde",
",",
"word",
"gebruik",
"gemaak",
"van",
"kunsmatige",
"atome",
",",
"genaamd",
"kwantumspikkels",
",",
"wat",
"halfgeleierkristalle",
"gebruik",
"om",
"kankeragtige",
"selle",
"te",
"merk",
".",
"Hierdie",
"halfgeleiermateriaal",
"vergiftig",
"egter",
"selle",
"en",
"mense",
".",
"Verder",
"kan",
"die",
"resultate",
",",
"danksy",
"die",
"donkerveldmikroskopietegniek",
"met",
"goudnanodeeltjies",
",",
"onmiddellik",
"verkry",
"word",
".",
"Indien",
"mens",
"'n",
"stuk",
"weefsel",
"sou",
"neem",
"wat",
"deur",
"kanker",
"besmet",
"is",
",",
"en",
"hierdie",
"goudnanodeeltjies",
"wat",
"met",
"die",
"teenliggaam",
"vervoeg",
"is",
"daarop",
"gespuit",
"word",
",",
"kan",
"die",
"resultate",
"dadelik",
"onder",
"die",
"mikroskoop",
"waargeneem",
"word",
".",
"Die",
"goud",
"weerkaats",
"en",
"versprei",
"lig",
"só",
"goed",
"dat",
"slegs",
"één",
"enkele",
"deeltjie",
"deur",
"middel",
"van",
"donkerveldmikroskopie",
"uitgelig",
"sal",
"kan",
"word",
".",
"Alhoewel",
"hierdie",
"proses",
"nog",
"in",
"die",
"ontwikkelingstadium",
"verkeer",
"en",
"wetenskaplikes",
"dit",
"nog",
"moet",
"verfyn",
",",
"hou",
"dit",
"moontlik",
"belowende",
"gevolge",
"in",
"vir",
"kankerlyers",
"van",
"talle",
"soorte",
",",
"veral",
"mense",
"met",
"mondkanker",
".",
"Mondkanker",
"is",
"dodelik",
"en",
"neig",
"om",
"herhaaldelik",
"op",
"te",
"duik",
"nadat",
"dit",
"reeds",
"verwyder",
"is",
".",
"Die",
"beste",
"manier",
"om",
"mense",
"se",
"lewens",
"te",
"red",
"is",
"om",
"die",
"kanker",
"vroegtydig",
"op",
"te",
"spoor",
",",
"en",
"hierdie",
"metode",
"kan",
"hierdie",
"behoefte",
"vervul",
".",
"Verder",
"kan",
"hierdie",
"tegniek",
"moontlik",
"ook",
"gebruik",
"word",
"in",
"die",
"opsporing",
"van",
"'n",
"hele",
"aantal",
"kankers",
",",
"insluitende",
"maag-",
",",
"kolon-",
"en",
"velkankers",
".",
"Boonop",
"laat",
"hierdie",
"tegniek",
"wetenskaplikes",
"toe",
"om",
"deur",
"die",
"kleurveranderinge",
"in",
"kankerselle",
",",
"die",
"molekulêre",
"interaksies",
"binne-in",
"die",
"selle",
"waar",
"te",
"neem",
".",
"Gevolglik",
"kan",
"die",
"werking",
"van",
"kankerselle",
"bestudeer",
"word",
"en",
"kan",
"beter",
"behandelinge",
"daarvolgens",
"ontwikkel",
"word",
".",
"Gevare",
"van",
"nanodeeltjies",
"Nanodeeltjies",
"kan",
"in",
"'n",
"mediese",
"sowel",
"as",
"'n",
"omgewingsin",
"moontlik",
"gevaarlik",
"wees",
".",
"Weens",
"nanodeeltjies",
"se",
"uiters",
"klein",
"vorm",
",",
"kan",
"dit",
"deur",
"die",
"selwande",
"van",
"organismes",
"beweeg",
".",
"Die",
"gevolg",
"van",
"die",
"interaksie",
"van",
"nanodeeltjies",
"met",
"biologiese",
"stelsels",
"is",
"nog",
"onbekend",
".",
"Troos",
"is",
"egter",
"dat",
"organismes",
"moontlik",
"oor",
"jare",
"heen",
"immuniteit",
"teen",
"sulke",
"klein",
"deeltjies",
"ontwikkel",
"het",
",",
"aangesien",
"dit",
"ook",
"in",
"die",
"natuur",
"vrygestel",
"word",
".",
"Voorbeelde",
"hiervan",
"is",
"soutdeeltjies",
"wat",
"in",
"seemis",
"vervoer",
"word",
",",
"terpeen",
"van",
"plante",
",",
"en",
"stof",
"van",
"vulkaniese",
"uitbarstings",
".",
"Sommiges",
"meen",
"egter",
"dat",
"nanodeeltjies",
"beslis",
"biologiese",
"materiaal",
"beskadig",
".",
"Toetse",
"op",
"diere",
"het",
"na",
"bewering",
"bewys",
"dat",
"nanodeeltjies",
"selle",
"en",
"weefsels",
"penetreer",
",",
"en",
"dan",
"deur",
"die",
"liggaam",
"en",
"brein",
"beweeg",
"en",
"biochemiese",
"skade",
"aanrig",
".",
"Juweliersgebruike",
"Twee",
"derdes",
"van",
"die",
"goud",
"wat",
"jaarliks",
"kommersieel",
"gebruik",
"word",
",",
"word",
"vir",
"die",
"vervaardiging",
"van",
"juweliersware",
"gebruik",
".",
"Goud",
"word",
"meestal",
"met",
"koper",
"in",
"'n",
"allooi",
"gelegeer",
".",
"Geelgoud",
"kan",
"gelyke",
"hoeveelhede",
"silwer",
"en",
"koper",
"wat",
"met",
"goud",
"in",
"'n",
"allooi",
"gelegeer",
"is",
",",
"bevat",
".",
"Witgoud",
"is",
"silwer",
"van",
"kleur",
"en",
"is",
"'n",
"allooi",
"van",
"goud",
",",
"silwer",
"en",
"nikkel",
".",
"Die",
"suiwerheid",
"van",
"goud",
"word",
"uitgedruk",
"in",
"karaat",
"(",
"K",
")",
".",
"Vier-en-twintig",
"karaat",
"word",
"as",
"suiwer",
"goud",
"geag",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"smeebaarheid",
"van",
"suiwer",
"goud",
",",
"word",
"dit",
"gewoonlik",
"gelegeer",
"in",
"'n",
"allooi",
"saam",
"met",
"basiese",
"metale",
"vir",
"die",
"gebruik",
"in",
"juwele",
".",
"Hierdeur",
"verander",
"die",
"goud",
"se",
"smeebaarheid",
",",
"rekbaarheid",
",",
"smeltpunt",
",",
"kleur",
"en",
"ander",
"chemiese",
"eienskappe",
".",
"Allooie",
"met",
"'n",
"laer",
"karaat",
",",
"gewoontlikK,",
"K,K",
",",
"enK",
",",
"bevat",
"hoë",
"konsentrasies",
"koper",
",",
"silwer",
",",
"nikkel",
"en",
"ander",
"metale",
".",
"Koper",
"is",
"die",
"metaal",
"wat",
"die",
"meeste",
"gebruik",
"word",
",",
"aangesien",
"dit",
"in",
"'n",
"allooi",
"met",
"'n",
"rooier",
"metaal",
"oplewer",
".",
"Agttien",
"karaat",
"goud",
"bevat",
"koper",
"en",
"is",
"in",
"antieke",
"Russiese",
"juweliersware",
"gebruik",
".",
"Dit",
"het",
"'n",
"effense",
"koperskynsel",
"wat",
"as",
"\"",
"roosgoud",
"\"",
"bekend",
"staan",
".",
"Veertien",
"karaat",
"goud-koper-allooie",
"is",
"naastenby",
"identies",
"aan",
"die",
"kleur",
"van",
"bronsallooie",
".",
"Beide",
"hierdie",
"allooie",
"word",
"in",
"die",
"vervaardiging",
"van",
"polisie-",
"en",
"ander",
"aansteekwapens",
"(",
"jasbalkies",
")",
"gebruik",
".",
"Blougoud",
"word",
"gemaak",
"deur",
"die",
"goud",
"met",
"yster",
"te",
"legeer",
".",
"Persgoud",
"word",
"gemaak",
"deur",
"goud",
"met",
"aluminium",
"te",
"legeer",
".",
"Hierdie",
"legeringsprosesse",
"word",
"egter",
"net",
"in",
"die",
"vervaardiging",
"van",
"gespesialiseerde",
"juweliersware",
"gebruik",
".",
"Blougoud",
"is",
"relatief",
"bros",
"en",
"is",
"daarom",
"moeilik",
"om",
"in",
"die",
"vervaardiging",
"van",
"juweliersware",
"te",
"gebruik",
".",
"Goud-silwer-allooie",
"vanK",
"enK",
"is",
"groengeelkleurig",
"en",
"word",
"daarom",
"groengoud",
"genoem",
".",
"Goudallooie",
"met",
"palladium",
"of",
"nikkel",
"bring",
"witgoud",
"mee",
".",
"Agttien",
"karaat",
"witgoud",
"bevat35%",
"nikkel,5%",
"sink",
"en2%",
"koper",
"en",
"is",
"silwer",
"van",
"kleur",
".",
"Nikkel",
"is",
"giftig",
",",
"en",
"daarom",
"word",
"die",
"beskikbaarstelling",
"daarvan",
"aan",
"die",
"Europese",
"publiek",
"deur",
"wetgewing",
"beheer",
".",
"Alternatiewe",
"witgoudallooie",
"is",
"beskikbaar",
",",
"en",
"word",
"uit",
"palladium",
",",
"silwer",
",",
"en",
"ander",
"wit",
"metale",
"vervaardig",
".",
"Palladiumallooie",
"is",
"egter",
"duurder",
"as",
"nikkelallooie",
".",
"Goudallooie",
"met",
"'n",
"hoë",
"karaat",
"is",
"soms",
"selfs",
"minder",
"geneig",
"om",
"te",
"verweer",
"as",
"suiwer",
"goud",
".",
"Die",
"woord",
"\"",
"karaat",
"\"",
"(",
"Engels",
"\"",
"carat",
"\"",
")",
"is",
"afkomstig",
"van",
"die",
"karobsaad",
"(",
"johannesbroodboomsaad",
")",
"wat",
"in",
"antieke",
"Oosterse",
"markte",
"gebruik",
"is",
"om",
"goud",
"op",
"skale",
"af",
"te",
"weeg",
".",
"Monetêre",
"gebruike",
"Goud",
"het",
"die",
"basis",
"vir",
"die",
"goudstandaard",
"gevorm",
",",
"wat",
"gebruik",
"is",
"voordat",
"fiatgeld",
"deur",
"die",
"Internasionale",
"Monetêre",
"Fonds",
"(",
"IMF",
")",
"en",
"die",
"Bank",
"vir",
"Internasionale",
"Skikkings",
"(",
"BIS",
")",
"ingestel",
"is",
".",
"Dit",
"is",
"spesifiek",
"teen",
"die",
"IMF",
"se",
"reëls",
"vir",
"enige",
"lid",
"van",
"hierdie",
"organisasie",
"om",
"enige",
"geldeenheid",
"op",
"goud",
"te",
"grondves",
".",
"Die",
"ISO-geldeenheidskode",
"vir",
"muntgoud",
"is",
"XAU",
".",
"Goudmunte",
"wat",
"vir",
"sirkulasie",
"in",
"handel",
"vannaftot",
"in",
"die",
"laats",
"gebruik",
"is",
",",
"was",
"'n",
"allooi",
"vanK",
"en",
"is",
"kroongoud",
"genoem",
"vir",
"sy",
"hardheid",
".",
"Moderne",
"goudmuntstukke",
"wat",
"vir",
"beleggingsdoeleindes",
"gebruik",
"word",
",",
"isK",
",",
"alhoewel",
"die",
"Amerikaanse",
"Gold",
"Eagle",
"en",
"die",
"Britse",
"Gold",
"Sovereign",
"steeds",
"inK-allooie",
"vervaardig",
"word",
",",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"historiese",
"tradisie",
".",
"Die",
"Kanadese",
"Gold",
"Maple",
"Leaf-muntstuk",
"bevat",
"die",
"hoogste",
"waarde",
"van",
"suiwer",
"goud",
"teen999%",
".",
"Baie",
"ander",
"suiwer",
"goudmuntstukke",
"is",
"huidig",
"beskikbaar",
",",
"insluitende",
"die",
"Gold",
"Kangaroos",
"wat",
"eerste",
"inas",
"die",
"Australiese",
"Gold",
"Nugget",
"gebruik",
"is",
".",
"Inhet",
"die",
"Amerikaanse",
"Munt",
"begin",
"met",
"die",
"vervaardiging",
"van",
"die",
"Buffalo-goudmuntstuk",
",",
"wat",
"ook999%",
"suiwer",
"is",
".",
"Ekologiese",
"gebruike",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"unieke",
"chemiese",
"en",
"fisiese",
"eienskappe",
"van",
"goud",
",",
"speel",
"dit",
"'n",
"belangrike",
"rol",
"in",
"tegnologieë",
"wat",
"ondersoek",
"word",
"vir",
"die",
"bestryding",
"van",
"besoedeling",
".",
"Watersuiwering",
"Gechloreerde",
"hidrokarbonate",
"is",
"'n",
"vername",
"oorsaak",
"van",
"die",
"besoedeling",
"van",
"ondergrondse",
"water",
".",
"Onlangse",
"navorsing",
"by",
"die",
"Rice-universiteit",
"se",
"Fakulteit",
"vir",
"Biologiese-",
"en",
"Omgewings-nanotegnologie",
"het",
"daarop",
"gedui",
"dat",
"termostatiese",
"goud-palladium-nanodeeltjies",
"as",
"'n",
"aktiewe",
"katalisator",
"dien",
"om",
"tetraëdriese",
"chloriede",
"af",
"te",
"breek",
".",
"Tetraëdriese",
"chloriede",
"is",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"algemene",
"besoedelaars",
"van",
"ondergrondse",
"water",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"al",
"in",
"sommige",
"gevalle",
"bewys",
"as",
"die",
"oorsaak",
"van",
"lewerversaking",
",",
"mislukte",
"swangerskappe",
"en",
"sekere",
"kankers",
".",
"Hierdie",
"nanomateriaal",
"bied",
"dus",
"groot",
"moontlikhede",
"vir",
"die",
"suiwer",
"van",
"ondergrondse",
"water",
".",
"Ander",
"navorsing",
"deur",
"die",
"Indiese",
"Instituut",
"van",
"Tegnologie",
",",
"dui",
"daarop",
"dat",
"goudnanodeeltjies",
"wat",
"in",
"watersuiweringstoestelle",
"in",
"krane",
"ingebed",
"is",
",",
"enige",
"mikrobes",
"vanuit",
"die",
"water",
"kan",
"vasvang",
"en",
"verwyder",
".",
"Ontwikkeling",
"van",
"hierdie",
"tegnologie",
"word",
"deur",
"die",
"World",
"Gold",
"Council",
"gesteun",
".",
"Kwikbeheer",
"Die",
"meeste",
"lande",
"maak",
"grotendeels",
"op",
"die",
"verbranding",
"van",
"steenkool",
"staat",
"vir",
"die",
"opwekking",
"van",
"elektrisiteit",
".",
"Een",
"van",
"die",
"vele",
"nadelige",
"gevolge",
"van",
"koolstofverbranding",
"is",
"dat",
"daar",
"groot",
"hoeveelhede",
"kwik",
"vanuit",
"hierdie",
"kragstasies",
"vrygestel",
"word",
".",
"Kwik",
"is",
"al",
"verbind",
"tot",
"die",
"oorsaak",
"van",
"Alzheimer",
"se",
"siekte",
"en",
"outisme",
"in",
"sekere",
"gevalle",
".",
"Een",
"metode",
"om",
"die",
"verwydering",
"van",
"kwik",
"uit",
"die",
"lug",
"meer",
"doeltreffend",
"te",
"maak",
",",
"is",
"om",
"'n",
"katalisator",
"te",
"ontwikkel",
"wat",
"die",
"oksidasieproses",
"daarvan",
"vinniger",
"maak",
".",
"Goudkatalisators",
"is",
"in",
"hierdie",
"sin",
"hoogs",
"geskik",
"en",
"doeltreffend",
".",
"Dieseluitlatingsbeheer",
"In",
"'n",
"aankondiging",
"deur",
"die",
"Amerikaanse",
"maatskappy",
"Nanostellar",
",",
"word",
"beweer",
"dat",
"hulle",
"'n",
"outomatiese",
"katalisator",
"vir",
"die",
"besoedelingsbeheer",
"van",
"dieselenjins",
"ontwikkel",
"het",
".",
"Hierdie",
"katalisator",
"sluit",
"goud",
"sowel",
"as",
"platinum",
"en",
"palladium",
"in",
".",
"Dit",
"word",
"geteken",
"as",
"'n",
"groot",
"stap",
"vorentoe",
"in",
"die",
"kosteëffektiewe",
"beheer",
"van",
"besoedeling",
"wat",
"deur",
"dieselenjins",
"veroorsaak",
"word",
".",
"Groen",
"chemie",
"Groen",
"chemie",
",",
"ook",
"genaamd",
"omgewingsvriendelike",
"chemie",
",",
"is",
"'n",
"filosofie",
"wat",
"die",
"ontwerp",
"van",
"industriële",
"chemikalieë",
"en",
"prosesse",
"sonder",
"die",
"gebruik",
"van",
"gevaarlike",
"stowwe",
",",
"aanmoedig",
".",
"Die",
"gebruik",
"van",
"goud",
"as",
"'n",
"katalisotor",
"speel",
"'n",
"belangrike",
"rol",
"in",
"hierdie",
"omgewingsvriendelike",
"chemie",
".",
"Die",
"meeste",
"industriële",
"oksidasieprosesse",
"maak",
"byvoorbeeld",
"gebruik",
"van",
"chloor-",
"of",
"organiese",
"piroksiedes",
".",
"Die",
"chlooroksidasieprosesse",
"vervaardig",
"baie",
"chloorsoute",
",",
"terwyl",
"die",
"organiese",
"piroksiedprosesse",
"organiese",
"byprodukte",
"vervaardig",
".",
"Alhoewel",
"hierdie",
"prosesse",
"duur",
"is",
",",
"is",
"dit",
"baie",
"voordelig",
".",
"Die",
"gebruik",
"van",
"omgewingsvriendelike",
"metodes",
"vir",
"oksidasiekatalisators",
"met",
"behulp",
"van",
"die",
"gebruik",
"van",
"goud",
"is",
"dus",
"'n",
"groot",
"vooruitgang",
"omdat",
"dit",
"nie",
"só",
"duur",
"is",
"nie",
",",
"maar",
"verskriklik",
"belowende",
"resultate",
"lewer",
".",
"Ander",
"gebruike",
"In",
"middeleeuse",
"Europa",
"is",
"goud",
"dikwels",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"vlokkies",
"en",
"stof",
"gebruik",
"vir",
"die",
"versiering",
"van",
"kos",
"en",
"gedekte",
"tafels",
".",
"Hierdie",
"gebruik",
"het",
"dan",
"die",
"rykdom",
"van",
"'n",
"individu",
"beklemtoon",
".",
"Goud",
"word",
"ook",
"in",
"drank",
"gebruik",
",",
"soos",
"in",
"Goldwasser",
",",
"wat",
"Duits",
"is",
"vir",
"\"",
"goudwater",
"\"",
".",
"Goldwasser",
"is",
"'n",
"tradisionele",
"kruiedrankie",
"wat",
"goudvlokkies",
"bevat",
".",
"Dit",
"word",
"in",
"Pole",
",",
"Oostenryk",
"(",
"spesifiek",
"in",
"Wene",
")",
"en",
"Duitsland",
"vervaardig",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"ander",
"duurder",
"kelkies",
"wat",
"goudvlokkies",
"bevat",
".",
"Die",
"goud",
"voeg",
"egter",
"geen",
"smaak",
"of",
"voedingswaarde",
"by",
"die",
"drank",
"nie",
".",
"Aangesien",
"goud",
"biologies",
"onreaktief",
"is",
",",
"raak",
"dit",
"nie",
"die",
"gesondheid",
"van",
"die",
"menslike",
"liggaam",
"nie",
".",
"Goud",
"kan",
"in",
"gare",
"vir",
"naald-",
"en",
"borduurwerk",
"omskep",
"word",
",",
"wat",
"bekend",
"staan",
"as",
"brokaat",
".",
"Goud",
"skep",
"'n",
"diep",
",",
"intense",
"rooi",
"kleur",
"wanneer",
"dit",
"vir",
"die",
"vervaardiging",
"van",
"rooibosbessieglas",
"gebruik",
"word",
".",
"In",
"fotografie",
"verskuif",
"goud",
"die",
"kleurskakerings",
"van",
"silwerbromied",
"swart-en-wit-foto’s",
"na",
"skakerings",
"van",
"bruin",
"en",
"blou",
".",
"Wanneer",
"dit",
"gebruik",
"word",
"in",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"sepiafoto's",
",",
"skep",
"dit",
"rooierige",
"skakerings",
".",
"Kodak",
"publiseer",
"formules",
"vir",
"'n",
"verskeidenheid",
"tipes",
"goudskakerings",
",",
"waar",
"goud",
"gebruik",
"word",
"in",
"die",
"plek",
"van",
"chloriede",
"tydens",
"die",
"ontwikkelingsproses",
"van",
"die",
"foto’s",
".",
"Vele",
"instansies",
"soos",
"die",
"Internasionale",
"Olimpiese",
"Kommissie",
"vir",
"die",
"Olimpiese",
"Spele",
",",
"sowel",
"as",
"die",
"Nobelstigting",
"vir",
"die",
"Nobelprys",
",",
"vereer",
"wenners",
"met",
"'n",
"goue",
"medalje",
".",
"Omdat",
"goud",
"'n",
"goeie",
"weerkaatser",
"van",
"elektromagnetiese",
"straling",
"soos",
"infrarooi",
",",
"sigbare",
"lig",
"en",
"radiogolwe",
"is",
",",
"word",
"dit",
"dikwels",
"gebruik",
"in",
"die",
"beskermende",
"laag",
"van",
"satelliete",
",",
"in",
"die",
"ruimtepakke",
"van",
"ruimtevaarders",
",",
"asook",
"in",
"die",
"elektronika",
"van",
"vegvliegtuie",
"soos",
"die",
"EA-6B",
"PROWLER",
".",
"Sommige",
"renmotors",
",",
"soos",
"McLaren",
"F1",
",",
"gebruik",
"goudfoelie",
"in",
"die",
"enjins",
",",
"ter",
"wille",
"van",
"hitte-isolasie",
".",
"Goud-CD",
"'n",
"Goud-CD",
"is",
"'n",
"CD",
"(",
"laserskryf",
")",
"waarin",
"goud",
"gebruik",
"word",
"in",
"plaas",
"van",
"die",
"supersuiwer",
"aluminium",
"wat",
"gewoonlik",
"gebruik",
"word",
"as",
"weerkaatsende",
"laag",
"in",
"gewone",
"CD's",
".",
"Die",
"goud",
"versprei",
"meer",
"egalig",
"oor",
"die",
"CD-vlak",
"en",
"reageer",
"stadiger",
"met",
"suurstof",
",",
"wat",
"dus",
"hoër",
"gehalte",
"teweeg",
"bring",
",",
"CD-verrotting",
"vertraag",
"en",
"die",
"CD",
"langer",
"laat",
"hou",
".",
"Goud-CD's",
"kan",
"in",
"enige",
"CD-speler",
"gespeel",
"word",
".",
"Bekende",
"voorbeelde",
"van",
"albums",
"wat",
"op",
"goud-CD's",
"vrygestel",
"is",
",",
"is",
"ABBA",
"se",
"Gold",
":",
"Greatest",
"Hits",
",",
"Elton",
"John",
"se",
"Elton",
"John's",
"Greatest",
"Hits",
",",
"John",
"Lennon",
"se",
"Imagine",
",",
"Pink",
"Floyd",
"se",
"Dark",
"Side",
"of",
"the",
"Moon",
",",
"The",
"Police",
"se",
"Ghost",
"in",
"the",
"Machine",
",",
"Counting",
"Crows",
"se",
"August",
"and",
"Everything",
"After",
",",
"en",
"Metallica",
"se",
"Master",
"of",
"Puppets",
".",
"Kulturele",
"invloed",
"Deur",
"die",
"eeue",
"heen",
"is",
"goud",
"beskou",
"as",
"die",
"edelste",
"van",
"alle",
"kleure",
".",
"In",
"heraldiek",
"is",
"dit",
"een",
"van",
"slegs",
"twee",
"metale",
"wat",
"gebruik",
"is",
"(",
"die",
"ander",
"was",
"silwer",
")",
",",
"en",
"het",
"dit",
"alle",
"ander",
"metale",
"in",
"waarde",
",",
"suiwerheid",
"en",
"styl",
"oortref",
".",
"Dit",
"verteenwoordig",
"die",
"lig",
"van",
"die",
"son",
",",
"en",
"was",
"eens",
"alleen",
"deur",
"prinse",
"gedra",
".",
"Daar",
"is",
"gesê",
"dat",
"goud",
"die",
"hart",
"gelukkig",
"maak",
"en",
"alle",
"werke",
"van",
"die",
"towerkunste",
"vernietig",
".",
"Dit",
"word",
"ook",
"verbind",
"met",
"uitnemendheid",
"en",
"sukses",
",",
"en",
"die",
"draer",
"oortref",
"alle",
"andere",
"in",
"heldhaftigheid",
".",
"In",
"graverings",
"word",
"dit",
"voorgestel",
"deur",
"'n",
"ongedefinieerde",
"aantal",
"klein",
"spikkels",
".",
"Goudjuwele",
"het",
"'n",
"ryke",
"en",
"ingewikkelde",
"geskiedenis",
".",
"Bloedvergieting",
"het",
"in",
"vele",
"kulture",
"plaasgevind",
"as",
"'n",
"direkte",
"oorsaak",
"van",
"die",
"kwessie",
"van",
"eienaarskap",
"en",
"handel",
"van",
"goud",
"en",
"goudjuwele",
".",
"In",
"die",
"meeste",
"moderne",
"kulture",
"kan",
"daar",
"'n",
"direkte",
"lyn",
"gevolg",
"word",
"van",
"die",
"rol",
"wat",
"goud",
"gespeel",
"het",
"van",
"die",
"antieke",
"tye",
"tot",
"die",
"hede",
".",
"Die",
"vroegste",
"beskawings",
"van",
"Mesopotamië",
"het",
"maniere",
"ontwikkel",
"om",
"koninklikes",
"met",
"goud",
"te",
"vereer",
"en",
"hul",
"grafte",
"of",
"sarkofae",
"met",
"goud",
"te",
"versier",
",",
"wat",
"in",
"sommige",
"kulture",
"hulle",
"in",
"die",
"hiernamaals",
"sou",
"beskerm",
".",
"In",
"die",
"pre-Kolombiese",
"tydperke",
"van",
"Amerikaanse",
"beskawings",
"het",
"die",
"Maja",
",",
"die",
"Inka",
"en",
"die",
"Asteke",
"gesofistikeerde",
"juweliersvervaardigingstegnieke",
"ontwikkel",
"en",
"het",
"hulle",
"geglo",
"dat",
"goud",
",",
"net",
"soos",
"die",
"son",
",",
"heilig",
"was",
".",
"Dit",
"was",
"gevolglik",
"aanbid",
"en",
"is",
"deur",
"hooggeagte",
"persone",
"gedra",
"en",
"in",
"rituele",
"gebruik",
".",
"Die",
"Inka",
"het",
"soms",
"individue",
"met",
"goud",
"versier",
"en",
"aan",
"die",
"songod",
"geoffer",
".",
"Die",
"Maja",
"is",
"ook",
"bekend",
"vir",
"hul",
"menslike",
"offers",
"deur",
"middel",
"van",
"onthoofding",
",",
"en",
"vlermuisvormige",
"goudgegiete",
"messe",
"is",
"vir",
"hierdie",
"doeleinde",
"gebruik",
".",
"Voorbeelde",
"van",
"antieke",
"goudjuwele",
"is",
"gevind",
"om",
"besonders",
"waardevol",
"vir",
"gemeenskappe",
"te",
"wees",
",",
"behalwe",
"in",
"die",
"geval",
"van",
"die",
"Japannese",
".",
"Goudjuwele",
"is",
"in",
"Griekse",
"tye",
"gebruik",
"om",
"die",
"gode",
"mee",
"om",
"te",
"koop",
"en",
"is",
"aan",
"die",
"voet",
"van",
"tempelstandbeelde",
"geplaas",
".",
"Dit",
"het",
"ook",
"met",
"uitspattige",
"offers",
"gepaardgegaan",
".",
"Christophorus",
"Columbus",
"het",
"op",
"sy",
"soektog",
"na",
"Indië",
"die",
"woorde",
"\"",
"Waar",
"is",
"die",
"goud",
"?",
"\"",
"geuiter",
"toe",
"hy",
"by",
"die",
"Noord-Amerikaanse",
"kus",
"uitgekom",
"het",
".",
"Met",
"Hernán",
"Cortés",
"se",
"aankoms",
"in",
"Suid-Amerika",
"het",
"hy",
"groot",
"hoeveelhede",
"goud",
"van",
"die",
"Inkas",
"in",
"besit",
"geneem",
"en",
"hul",
"gebergde",
"goudjuwele",
"geplunder",
".",
"Die",
"Wes-Afrikane",
"het",
"goud",
"gevrees",
".",
"Hulle",
"het",
"geglo",
"dat",
"dit",
"bonatuurlike",
"kragte",
"besit",
"en",
"dat",
"'n",
"mens",
"met",
"'n",
"bose",
"en",
"gevaarlike",
"gees",
"beset",
"of",
"'n",
"mens",
"tot",
"moord",
"dryf",
".",
"Noord-Afrikane",
"het",
"weer",
"goud",
"as",
"'n",
"afweerder",
"van",
"die",
"bose",
"beskou",
".",
"Hulle",
"het",
"juwele",
"en",
"ander",
"voorwerpe",
"van",
"goud",
"vervaardig",
"vir",
"gebruik",
"deur",
"die",
"stamhoofde",
"in",
"rituele",
".",
"Sedert",
"diee",
"eeu",
"word",
"daar",
"in",
"Indië",
"geglo",
"dat",
"goud",
"towerkragte",
"besit",
"en",
"beskerming",
"bied",
".",
"Hulle",
"meen",
"dit",
"reinig",
"alles",
"wat",
"dit",
"aanraak",
",",
"en",
"word",
"gevolglik",
"styf",
"teenaan",
"die",
"vel",
"gedra",
".",
"Goud",
"word",
"ook",
"in",
"Indiese",
"trouseremonieversierings",
"gebruik",
".",
"In",
"die",
"Bybel",
"word",
"aangevoer",
"dat",
"goud",
"van",
"besonderse",
"waarde",
"is",
"en",
"die",
"waarde",
"van",
"'n",
"mens",
"se",
"verhouding",
"met",
"sy",
"god",
"verteenwoordig",
".",
"Die",
"Bybel",
"noem",
"ook",
"'n",
"goudhanger",
"wat",
"as",
"'n",
"geskenk",
"deur",
"die",
"Farao",
"aan",
"ene",
"Josef",
"gegee",
"is",
"as",
"'n",
"simbool",
"van",
"mag",
".",
"'n",
"Vrou",
"genaamd",
"Rebekka",
"word",
"deur",
"'n",
"man",
"genaamd",
"Abraham",
"met",
"goud",
"bedek",
"om",
"haar",
"fraai",
"te",
"maak",
"vir",
"haar",
"troue",
"met",
"'n",
"Isaak",
".",
"In",
"Antieke",
"China",
"gedurende",
"die",
"Bronstydperk",
"het",
"Keiser",
"Hu-die-Tier",
"sy",
"vroulike",
"soldate",
"met",
"uitspattige",
"swart",
"wol",
"en",
"goudringe",
"versier",
".",
"In",
"Sisilië",
"word",
"dit",
"as",
"slegte",
"lot",
"beskou",
"vir",
"bruide",
"om",
"goue",
"juwele",
"voor",
"die",
"trouseremonie",
"te",
"dra",
".",
"Politieke",
"invloed",
"Antieke",
"Egipte",
"Goud",
"het",
"'n",
"groot",
"rol",
"in",
"die",
"stabiliteit",
"van",
"Antieke",
"Egiptetotv.C",
".",
")",
"gespeel",
".",
"Die",
"Farao's",
"het",
"dikwels",
"waardevolle",
"versierings",
",",
"en",
"dus",
"goud-bevattende",
"juwele",
"inkluis",
",",
"gebruik",
"om",
"die",
"volk",
"te",
"beïndruk",
".",
"Selfs",
"in",
"tye",
"van",
"nypende",
"hongersnood",
",",
"al",
"sou",
"die",
"Farao",
"nie",
"eens",
"die",
"goud",
"aanwend",
"om",
"voedselvoorraade",
"aan",
"te",
"koop",
"nie",
",",
"het",
"die",
"blote",
"besit",
"van",
"goud",
"sy",
"magsposisie",
"verseker",
".",
"Die",
"Farao",
"was",
"as",
"heerser",
"van",
"Egipte",
"boonop",
"as",
"'n",
"god",
"beskou",
",",
"en",
"gevolglik",
"was",
"die",
"volk",
"bereid",
"om",
"heelwat",
"ellende",
"te",
"verduur",
"indien",
"die",
"Farao",
"in",
"hul",
"oë",
"status",
"gehad",
"het",
".",
"Daarteenoor",
"is",
"Farao's",
"met",
"weinig",
"sigbare",
"goud",
"deur",
"die",
"volk",
"laer",
"geag",
"en",
"het",
"hulle",
"minder",
"verdraagsaamheid",
"teenoor",
"hom",
"getoon",
".",
"Goud",
"het",
"'n",
"deurslaggewende",
"ekonomiese",
"en",
"politieke",
"rol",
"in",
"Antieke",
"Egipte",
"gespeel",
".",
"As",
"hoof",
"van",
"die",
"staat",
"het",
"die",
"Farao",
"se",
"besit",
"en",
"vertoning",
"van",
"goud",
"'n",
"rol",
"gespeel",
"in",
"sy",
"betrekkinge",
"met",
"ander",
"handeldrywende",
"of",
"krygslustige",
"lande",
".",
"Moderne",
"goudstormlope",
"Die",
"geskiedenis",
"van",
"goudproduksie",
"kan",
"in",
"twee",
"tydperke",
"verdeel",
"word",
",",
"naamlik",
"voor",
"en",
"ná",
"die",
"Kaliforniese",
"goudstormloop",
"van",
"Sommige",
"berekeninge",
"suggereer",
"dat",
"daar",
"slegs000",
"ton",
"goud",
"in",
"totaal",
"voor",
"hierdie",
"goudstormloop",
"ooit",
"geproduseer",
"is",
".",
"Dus",
"is",
"meer",
"as",
"van",
"alle",
"goud",
"wat",
"die",
"wêreld",
"ooit",
"ontgin",
"het",
",",
"náontgin",
".",
"Die",
"ommeswaai",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"goudontginning",
"het",
"in",
"Januariegekom",
"toe",
"goud",
"by",
"Sutter",
"se",
"Mill",
"aan",
"die",
"Amerikaanse",
"Rivier",
"ontdek",
"is",
".",
"Wêreldproduksie",
"het",
"op",
"hierdie",
"punt",
"by",
"omtrentgestaan",
",",
"maar",
"is",
"weer",
"indramaties",
"verhoog",
"met",
"die",
"ontdekking",
"van",
"die",
"ryk",
"goudvelde",
"van",
"die",
"Witwatersrand",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Goud",
"is",
"aanvanklik",
"in",
"die",
"Transvaal",
"inontdek",
",",
"maar",
"hierdie",
"afsettings",
"was",
"van",
"'n",
"totaal",
"ander",
"orde",
".",
"Suid-Afrika",
"het",
"die",
"Verenigde",
"State",
"inas",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"goudprodusent",
"verbygesteek",
"–",
"'n",
"posisie",
"wat",
"die",
"land",
"amper",
"ononderbroke",
"tot",
"onlangs",
"sou",
"behou",
".",
"Sedert",
"die",
"eerste",
"jaar",
"wat",
"daar",
"van",
"produksie",
"rekord",
"gehou",
"is",
",",
"is",
"Suid-Afrika",
"die",
"verskaffer",
"van",
"bykans",
"van",
"alle",
"goud",
"wat",
"ooit",
"geproduseer",
"is",
"(",
"in",
"aangetekende",
"geskiedenis",
")",
".",
"Die",
"produktiefste",
"jaar",
"wastoe000",
"ton",
"ontgin",
"is",
",",
"wat",
"meer",
"as",
"drie",
"derdes",
"van",
"die",
"Westerse",
"wêreld",
"se",
"goudproduksie",
"verteenwoordig",
"het",
".",
"Terwyl",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"goudnywerheid",
"opgebloei",
"het",
",",
"het",
"twee",
"ander",
"goudstormlope",
"plaasgevind",
".",
"Inis",
"goud",
"by",
"Kalgoorlie",
"in",
"Wes-Australië",
"gevind",
",",
"en",
"is",
"daar",
"sedertdien300",
"ton",
"van",
"Kalgoorlie",
"se",
"\"",
"Golden",
"Mile",
"\"",
"alleen",
"ontgin",
".",
"Australiese",
"produksie",
"het",
"in'n",
"hoogtepunt",
"bereik",
"metton",
"–",
"'n",
"vlak",
"wat",
"nie",
"weer",
"voorbereik",
"sou",
"word",
"nie",
".",
"Inis",
"aangespoelde",
"afsettings",
"in",
"die",
"Yukon-gebiede",
"van",
"Kanada",
"ontdek",
",",
"wat",
"aanloop",
"tot",
"die",
"Klondike-goudstormloop",
"gegee",
"het",
"watton",
"oor",
"die",
"daaropvolgende",
"drie",
"jare",
"sou",
"lewer",
".",
"Teen",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"eeu",
"het",
"wêreldproduksie",
"op",
"gemiddeldton",
"per",
"jaar",
"te",
"staan",
"gekom",
".",
"Deur",
"die",
"loop",
"van",
"die",
"twintigste",
"eeu",
"het",
"goudproduksie",
"in",
"vele",
"lande",
"afgeneem",
".",
"Daar",
"was",
"'n",
"kort",
"herlewing",
"ná",
"die",
"styging",
"van",
"goudpryse",
"in",
"dies",
";",
"inwas",
"die",
"Verenigde",
"State",
"se",
"uitsetton",
",",
"en",
"in",
"die",
"daaropvolgende",
"jaar",
"het",
"Kanadese",
"uitsetton",
"bereik",
"–",
"'n",
"rekord",
"wat",
"totgestaan",
"het",
".",
"Dit",
"was",
"egter",
"eers",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"dramatiese",
"prysstygings",
"inwat",
"die",
"goudindustrie",
"opnuut",
"'n",
"herlewing",
"beleef",
"het",
",",
"wat",
"veroorsaak",
"het",
"dat",
"ou",
"myne",
"weer",
"bewerk",
"is",
"en",
"maatskappye",
"groot",
"pogings",
"aangewend",
"het",
"om",
"nuwe",
"afsettings",
"te",
"ontdek",
".",
"Westerse",
"produksie",
"het",
"gedurende",
"dies",
"byna",
"verdubbel",
":",
"dit",
"het",
"van",
"'n",
"lewering",
"vanton",
"intot",
"'n",
"lewering",
"van744",
"ton",
"tien",
"jaar",
"later",
"gestyg",
".",
"'n",
"Nuwe",
"era",
"van",
"goudstormlope",
"het",
"ontstaan",
",",
"met",
"prospekteerders",
"wat",
"op",
"verskeie",
"lande",
"toegesak",
"het",
",",
"insluitende",
"Brasilië",
",",
"Venezuela",
"en",
"die",
"Filippynse",
"Eilande",
".",
"Serra",
"Pelada",
"in",
"Brasilië",
"was",
"een",
"van",
"die",
"rykste",
"afsettings",
"wat",
"ooit",
"gevind",
"is",
",",
"met",
"'n",
"lewering",
"vanton",
"inalleen",
".",
"Kanadese",
"uitset",
"het",
"in",
"die",
"jare",
"ná",
"die",
"goudprysstygings",
"verdriedubbel",
":",
"van6",
"ton",
"intot",
"'n",
"hoogtepunt",
"van3",
"ton",
"in",
"Die",
"Kanadese",
"industrie",
"is",
"ietwat",
"meer",
"tradisioneel",
",",
"met",
"meer",
"skagmyne",
"as",
"dagboubedrywighede",
".",
"Die",
"grootste",
"ontdekking",
"was",
"die",
"Hemlo-goudveld",
"in",
"noordelike",
"Ontario",
",",
"wat",
"jaarliks",
"bykanston",
"lewer",
".",
"Die",
"potensiaal",
"vir",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"nuwe",
"myne",
"lyk",
"belowend",
",",
"veral",
"die",
"laegraadse",
"epitermiese",
"afsettings",
"aan",
"die",
"Pasifiese",
"\"",
"ring",
"van",
"vuur",
"\"",
",",
"in",
"die",
"groensteenstreek",
"van",
"Suid-Amerika",
",",
"in",
"Afrika",
"suid",
"van",
"die",
"Sahara",
"(",
"veral",
"Ghana",
")",
",",
"en",
"in",
"voormalige",
"Sowjetunie-lande",
"soos",
"Kasakstan",
"en",
"Oesbekistan",
".",
"Alhoewel",
"die",
"goudindustrie",
"deur",
"verskeie",
"uitdagings",
"in",
"die",
"vroeës",
"in",
"die",
"gesig",
"gestaar",
"is",
",",
"met",
"laer",
"goudpryse",
"en",
"strenger",
"omgewingsbeheer",
",",
"was",
"stygende",
"pryse",
"náweer",
"'n",
"dryfveer",
"vir",
"verdere",
"uitbreiding",
"van",
"die",
"industrie",
".",
"Die",
"era",
"van",
"die",
"snelgroeiende",
"industrie",
"mag",
"dalk",
"verby",
"wees",
",",
"maar",
"met",
"laer",
"Suid-Afrikaanse",
"lewering",
"word",
"verwag",
"dat",
"wêreldwye",
"produksie",
"stabiel",
"sal",
"bly",
".",
"Ekologiese",
"invloed",
"van",
"goud",
"en",
"die",
"ontginning",
"daarvan",
"Die",
"mynbou",
"van",
"goud",
"het",
"in",
"verskillende",
"opsigte",
"'n",
"ekologiese",
"invloed",
".",
"Dit",
"sluit",
"in",
"die",
"invloed",
"van",
"natuurlike",
"prosesse",
"wat",
"plaasvind",
",",
"die",
"invloed",
"van",
"mynboumetodes",
"en",
"mynbouprosesse",
".",
"Die",
"ontginning",
"van",
"goud",
"en",
"ander",
"mynbouprosesse",
"het",
"'n",
"groot",
"negatiewe",
"impak",
"op",
"die",
"natuurlike",
"omgewing",
",",
"aangesien",
"dit",
"die",
"natuurlike",
"habitat",
"van",
"vele",
"mikrobes",
"en",
"ander",
"organismes",
"beskadig",
"en",
"vernietig",
".",
"Goud",
"op",
"sigself",
"het",
"egter",
"'n",
"positiewe",
"invloed",
"op",
"die",
"omgewing",
".",
"Groefwassery",
"Groefwassery",
"(",
"\"",
"skagwassery",
"\"",
",",
"weens",
"\"",
"groefwater",
"\"",
")",
"is",
"'n",
"natuurlike",
"proses",
"waartydens",
"sulfiedminerale",
"blootgestel",
"word",
"en",
"dan",
"met",
"lug",
"en",
"water",
"reageer",
"–",
"met",
"die",
"gevolg",
"dat",
"'n",
"suur",
"gevorm",
"word",
".",
"Hierdie",
"suuroplossing",
"veroorsaak",
"dat",
"sommige",
"rotsminerale",
"oplos",
".",
"Hierdie",
"rotse",
"berg",
"dikwels",
"metale",
".",
"Gevolglik",
"kan",
"die",
"watergehalte",
"in",
"die",
"omgewing",
"beïnvloed",
"word",
"indien",
"hierdie",
"suurbevattende",
"water",
"vrygestel",
"word",
".",
"Wateromgewingstelsels",
",",
"veral",
"dié",
"wat",
"vis",
"huisves",
",",
"is",
"besonder",
"sensitief",
"vir",
"metale",
"en",
"suur",
",",
"met",
"die",
"gevolg",
"dat",
"die",
"verandering",
"in",
"watergehalte",
"sekere",
"spesies",
"kan",
"bedreig",
"of",
"selfs",
"tot",
"hul",
"uitsterwing",
"kan",
"lei",
".",
"Groefwassery",
"is",
"'n",
"groot",
"omgewingsrisiko",
",",
"en",
"die",
"owerhede",
"vereis",
"gewoonlik",
"dat",
"die",
"moontlikheid",
"of",
"teenwoordigheid",
"van",
"hierdie",
"natuurlike",
"proses",
"in",
"'n",
"myn",
"eers",
"behoorlik",
"ontleed",
"moet",
"word",
"omdat",
"dit",
"tans",
"'n",
"groot",
"probleem",
"is",
"by",
"verlate",
"mynbouterreine",
"waar",
"die",
"gevolge",
"van",
"hierdie",
"proses",
"nie",
"vooraf",
"behoorlik",
"in",
"ag",
"geneem",
"is",
"nie",
".",
"Die",
"groefwasseryproses",
"kan",
"egter",
"dikwels",
"voorkom",
"word",
"deur",
"proaktiewe",
"mynboubeplanning",
",",
"maar",
"in",
"gevalle",
"waar",
"hierdie",
"planne",
"nie",
"doeltreffend",
"deurgevoer",
"word",
"nie",
",",
"lei",
"dit",
"daartoe",
"dat",
"duur",
"regstellende",
"planne",
"geïmplementeer",
"moet",
"word",
".",
"Hierdie",
"planne",
"moet",
"doeltreffend",
"funksioneer",
"oor",
"'n",
"tydperk",
"van",
"'n",
"paar",
"dekades",
".",
"Vandag",
"sluit",
"mynbou-ontwikkelingsprospektusse",
"gewoonlik",
"'n",
"volledige",
"ontleding",
"in",
"wat",
"die",
"moontlike",
"teenwoordigheid",
"van",
"groefwassery",
"en",
"die",
"invloed",
"daarvan",
"op",
"die",
"watergehalte",
"van",
"die",
"nabye",
"omgewing",
"in",
"detail",
"beskryf",
".",
"Hierdie",
"inligting",
"word",
"ook",
"ingesluit",
"by",
"die",
"Omgewingsimpak-assessering",
"(",
"OIA",
")",
",",
"wat",
"vereis",
"word",
"van",
"mynowerhede",
"voordat",
"die",
"myn",
"met",
"bedrywighede",
"mag",
"begin",
".",
"Hierdie",
"assessering",
"moet",
"ook",
"strategieë",
"insluit",
"van",
"hoe",
"die",
"mynbedrywer",
"beplan",
"om",
"omgewingsprobleme",
"soos",
"groefwassery",
"tot",
"die",
"minimum",
"te",
"beperk",
".",
"Vele",
"mynbouterreine",
"het",
"die",
"risiko",
"van",
"groefwassery",
"suksesvol",
"bestuur",
"en",
"het",
"deur",
"hul",
"bedrywighede",
"asook",
"uiteindelike",
"sluiting",
"minimale",
"besoedelingsprobleme",
"veroorsaak",
".",
"Regstellende",
"aksie",
"By",
"terreine",
"waar",
"groefwassery",
"voorkom",
",",
"word",
"die",
"suurbevattende",
"water",
"bymekaargemaak",
"en",
"behandel",
".",
"Die",
"water",
"wat",
"dan",
"nie",
"suur",
"bevat",
"nie",
",",
"word",
"weer",
"in",
"die",
"omgewing",
"vrygelaat",
".",
"Hierdie",
"behandeling",
"van",
"water",
"moet",
"egter",
"oor",
"'n",
"tydperk",
"van",
"'n",
"aantal",
"dekades",
"geskied",
"en",
"is",
"baie",
"duur",
".",
"Hidrouliese",
"mynbou",
"Gedurende",
"hidrouliese",
"mynbou",
"word",
"droë",
"landstreke",
"in",
"modderagtiges",
"verander",
",",
"en",
"verniel",
"dit",
"sodoende",
"die",
"natuurlike",
"habitat",
"van",
"organismes",
"wat",
"andersins",
"by",
"die",
"droë",
"omstandighede",
"aangepas",
"is",
".",
"In",
"sommige",
"gevalle",
"oorspoel",
"dit",
"ook",
"nabygeleë",
"plase",
"en",
"lei",
"dit",
"gevolglik",
"tot",
"swak",
"oeste",
".",
"Die",
"sianiedproses",
"Die",
"sianiedproses",
"is",
"die",
"een",
"mynbouproses",
"wat",
"egter",
"die",
"grootste",
"ekologiese",
"nadeel",
"inhou",
".",
"Sianied",
"word",
"natuurlik",
"in",
"die",
"omgewing",
"deur",
"verskeie",
"soorte",
"bakterieë",
",",
"alge",
",",
"fungi",
"en",
"talle",
"plantspesies",
"vervaardig",
".",
"Ongebluste",
"veldbrande",
"word",
"beskou",
"as",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"faktore",
"wat",
"verantwoordelik",
"is",
"vir",
"sianiedvrystelling",
"in",
"die",
"natuur",
".",
"Sodra",
"dit",
"in",
"die",
"natuur",
"vrygestel",
"word",
",",
"lei",
"die",
"reaktiwiteit",
"daarvan",
"dat",
"biodegradering",
"op",
"verskillende",
"wyses",
"kan",
"plaasvind",
".",
"Kompleksering",
"Sianied",
"vorm",
"ioniese",
"koördinaatverbindinge",
"(",
"komplekse",
")",
"in",
"verskillende",
"grade",
"van",
"stabiliteit",
"met",
"baie",
"metale",
".",
"Die",
"meeste",
"sianiedkomplekse",
"is",
"minder",
"giftig",
"as",
"sianied",
"self",
",",
"maar",
"swak",
"suuroplosbare",
"komplekse",
"soos",
"dié",
"met",
"koper",
"en",
"sink",
"is",
"relatief",
"onstabiel",
"en",
"sal",
"gevolglik",
"sianied",
"vrystel",
"aan",
"die",
"natuurlike",
"omgewing",
".",
"Metaalsianiedkomplekse",
"is",
"ook",
"onderworpe",
"tot",
"ander",
"reaksies",
"wat",
"sianiedkonsentrasies",
"in",
"die",
"natuurlike",
"omgewing",
"reduseer",
".",
"Alhoewel",
"sianied",
"geredelik",
"in",
"die",
"omgewing",
"reageer",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"komplekse",
"en",
"soute",
"van",
"verskillende",
"stabiliteite",
",",
"is",
"dit",
"giftig",
"vir",
"meeste",
"natuurlewe",
"in",
"selfs",
"'n",
"lae",
"konsentrasie",
".",
"Spesifieke",
"gevalle",
"Waterorganismes",
"soos",
"vis",
"en",
"ander",
"ongewerwelde",
"waterorganismes",
"is",
"veral",
"sensitief",
"vir",
"blootstelling",
"aan",
"sianied",
".",
"Konsentrasies",
"van",
"vrye",
"sianied",
"in",
"die",
"hidrosfeer",
"wissel",
"tussen0",
"tot2",
"mikrogram",
"per",
"liter",
".",
"Dit",
"verswak",
"die",
"visse",
"se",
"swemvermoë",
"en",
"plaas",
"stremming",
"op",
"die",
"voortplanting",
"van",
"sommige",
"vissoorte",
".",
"Aanverwante",
"gevolge",
"op",
"vislewe",
"sluit",
"in",
":",
"verhoogde",
"vrektes",
",",
"vertraagde",
"reaksie",
"van",
"prooi",
"op",
"roofdiergevare",
",",
"siektes",
",",
"asemhalingsprobleme",
",",
"osmosifiserende",
"onderbrekings",
",",
"afwykings",
"uit",
"normale",
"groeipatrone",
"en",
"ander",
"sindrome",
".",
"Alge",
"en",
"plankton",
"kan",
"baie",
"hoër",
"sianiedkonsentrasies",
"verdra",
"as",
"visspesies",
"en",
"ongewerweldes",
",",
"maar",
"die",
"sianied",
"beïnvloed",
"wel",
"die",
"struktuur",
"van",
"hierdie",
"organismes",
"se",
"gemeenskappe",
".",
"Die",
"gevolg",
"hiervan",
"is",
"dat",
"hierdie",
"gemeenskappe",
"deur",
"organismes",
"gedomineer",
"word",
"wat",
"minder",
"sensitief",
"is",
"as",
"die",
"res",
".",
"Die",
"simbiose",
"(",
"saamleefverhouding",
"in",
"die",
"gemeenskap",
")",
"in",
"hierdie",
"geval",
"word",
"dan",
"nadelig",
"vir",
"die",
"alge",
"of",
"plankton",
".",
"Sianied",
"het",
"'n",
"negatiewe",
"invloed",
"op",
"voëls",
",",
"maar",
"hang",
"af",
"van",
"die",
"grootte",
"van",
"die",
"voëls",
".",
"In",
"sommige",
"gevalle",
"is",
"die",
"volgende",
"simptome",
"al",
"aangeteken",
"by",
"voëls",
"wat",
"ongeveer",
"die",
"grootte",
"van",
"'n",
"hoender",
"is",
":",
"snakke",
"na",
"asem",
",",
"vinnige",
"knip",
"van",
"oë",
",",
"en",
"diep",
"en",
"onreëlmatige",
"asemhaling",
"wat",
"dan",
"deur",
"vlak",
"en",
"onreëlmatige",
"asemhaling",
"gevolg",
"word",
".",
"Hierdie",
"simptome",
"klaar",
"egter",
"ná",
"'n",
"ruk",
"op",
"omdat",
"die",
"voël",
"se",
"metabolisme",
"die",
"sianied",
"afbreek",
".",
"Studies",
"wat",
"'n",
"indiepte-ondersoek",
"lewer",
"oor",
"die",
"invloed",
"van",
"voëls",
"se",
"reaksie",
"op",
"roofdiere",
"ná",
"die",
"blootstelling",
"aan",
"sianied",
",",
"word",
"tans",
"onderneem",
".",
"In",
"die",
"geval",
"van",
"soogdiere",
"kan",
"die",
"eerste",
"simptome",
"van",
"vergiftiging",
"waargeneem",
"word",
"sowat",
"tien",
"minute",
"nadat",
"die",
"sianied",
"ingeneem",
"is",
".",
"Die",
"algemene",
"simptome",
"sluit",
"in",
":",
"hiperventilasie",
"en",
"onreëlmatige",
"asemhaling",
",",
"spiersametrekkings",
",",
"urinering",
",",
"swak",
"ledemaatkoördinasie",
",",
"gevolg",
"deur",
"snakke",
"na",
"asem",
".",
"Alhoewel",
"sianied",
"algemeen",
"in",
"die",
"omgewing",
"voorkom",
"en",
"dit",
"giftig",
"is",
",",
"is",
"daar",
"nog",
"geen",
"geval",
"opgeteken",
"waar",
"dit",
"as",
"chronies",
"giftig",
"geklasifiseer",
"is",
"nie",
".",
"Meeste",
"spesies",
"is",
"ook",
"daartoe",
"in",
"staat",
"om",
"sianied",
"op",
"'n",
"ongereelde",
"en",
"klein",
"skaal",
"te",
"hanteer",
".",
"Indien",
"hulle",
"egter",
"gereeld",
"aan",
"'n",
"groot",
"konsentrasie",
"daarvan",
"blootgestel",
"word",
",",
"kan",
"dit",
"die",
"welstand",
"van",
"diersoorte",
"bedreig",
".",
"Sien",
"ook",
"Alchemie",
"–",
"'n",
"poging",
"om",
"goud",
"te",
"skep",
"vanuit",
"basismetale",
".",
"Arsenopiriet",
"–",
"'n",
"bron",
"van",
"'",
"onsigbare",
"goud",
"'",
".",
"Verwysings",
"Bronne",
"A",
".",
"Olivier",
",",
"Fisiese",
"Wetenskappe",
".",
"Eksterne",
"skakels",
"Ensiklopediese",
"inligting",
"Goudprys",
"Visual",
"Capitalist",
":",
"Golden",
"Bulls",
":",
"Visualizing",
"the",
"Price",
"of",
"Gold",
"from2020",
"Minerale"
] |
108 | https://af.wikipedia.org/wiki/GNU | GNU | GNU (uitspraak: /ɡnuː/) is 'n bedryfstelsel en versameling van rekenaarsagteware. GNU bestaan heeltemal uit vrye sagteware, waarvan die meeste onder die GNU-projek se eie Algemene Publieke Lisensie (Engels: General Public License, GPL) gelisensieer is.
"GNU" is 'n rekursiewe akroniem vir "GNU's Not Unix!" (Engels, GNU is nie Unix nie). Die akroniem is gekies omdat die ontwerp van GNU soortgelyk is aan dié van Unix, maar van Unix verskil deurdat dit vrye sagteware is en geen Unix-bronkode bevat nie.
Die GNU-projek sluit 'n bedryfstelselkern, GNU Hurd, in, wat die oorspronklike fokus van die Free Software Foundation (Engels, Vrye Sagteware-stigting; FSF) was. Aangesien Hurd se kern nog nie produksiegereed is nie, word nie-GNU-kerne, byvoorbeeld die Linux-kern, met GNU-sagteware gebruik. Die kombinasie van GNU-sagteware met die Linux-kern is so algemeen dat dit algemeen na verwys word as slegs Linux, en minder algemeen as GNU/Linux.
Richard Stallman, stigter van die GNU-projek, beskou GNU as 'n "tegniese middel tot 'n sosiale doeleinde". Lawrence Lessig skryf in sy voorwoord tot die tweede uitgawe van Stallman se boek Free software, free society dat Stallman daarin oor "die sosiale aspekte van sagteware en hoe vrye sagteware gemeenskap en sosiale geregtigheid kan skep" skryf.
Sien ook
Lys van vrye sagteware
Vrye Sagteware
GNU Algemene Publieke Lisensie
Verwysings
Eksterne skakels
Amptelike webwerf
Bedryfstelsels
Vrye sagteware | [
"GNU",
"(",
"uitspraak",
":",
"/ɡnuː/",
")",
"is",
"'n",
"bedryfstelsel",
"en",
"versameling",
"van",
"rekenaarsagteware",
".",
"GNU",
"bestaan",
"heeltemal",
"uit",
"vrye",
"sagteware",
",",
"waarvan",
"die",
"meeste",
"onder",
"die",
"GNU-projek",
"se",
"eie",
"Algemene",
"Publieke",
"Lisensie",
"(",
"Engels",
":",
"General",
"Public",
"License",
",",
"GPL",
")",
"gelisensieer",
"is",
".",
"\"",
"GNU",
"\"",
"is",
"'n",
"rekursiewe",
"akroniem",
"vir",
"\"",
"GNU's",
"Not",
"Unix",
"!",
"\"",
"(",
"Engels",
",",
"GNU",
"is",
"nie",
"Unix",
"nie",
")",
".",
"Die",
"akroniem",
"is",
"gekies",
"omdat",
"die",
"ontwerp",
"van",
"GNU",
"soortgelyk",
"is",
"aan",
"dié",
"van",
"Unix",
",",
"maar",
"van",
"Unix",
"verskil",
"deurdat",
"dit",
"vrye",
"sagteware",
"is",
"en",
"geen",
"Unix-bronkode",
"bevat",
"nie",
".",
"Die",
"GNU-projek",
"sluit",
"'n",
"bedryfstelselkern",
",",
"GNU",
"Hurd",
",",
"in",
",",
"wat",
"die",
"oorspronklike",
"fokus",
"van",
"die",
"Free",
"Software",
"Foundation",
"(",
"Engels",
",",
"Vrye",
"Sagteware-stigting",
";",
"FSF",
")",
"was",
".",
"Aangesien",
"Hurd",
"se",
"kern",
"nog",
"nie",
"produksiegereed",
"is",
"nie",
",",
"word",
"nie-GNU-kerne",
",",
"byvoorbeeld",
"die",
"Linux-kern",
",",
"met",
"GNU-sagteware",
"gebruik",
".",
"Die",
"kombinasie",
"van",
"GNU-sagteware",
"met",
"die",
"Linux-kern",
"is",
"so",
"algemeen",
"dat",
"dit",
"algemeen",
"na",
"verwys",
"word",
"as",
"slegs",
"Linux",
",",
"en",
"minder",
"algemeen",
"as",
"GNU/Linux",
".",
"Richard",
"Stallman",
",",
"stigter",
"van",
"die",
"GNU-projek",
",",
"beskou",
"GNU",
"as",
"'n",
"\"",
"tegniese",
"middel",
"tot",
"'n",
"sosiale",
"doeleinde",
"\"",
".",
"Lawrence",
"Lessig",
"skryf",
"in",
"sy",
"voorwoord",
"tot",
"die",
"tweede",
"uitgawe",
"van",
"Stallman",
"se",
"boek",
"Free",
"software",
",",
"free",
"society",
"dat",
"Stallman",
"daarin",
"oor",
"\"",
"die",
"sosiale",
"aspekte",
"van",
"sagteware",
"en",
"hoe",
"vrye",
"sagteware",
"gemeenskap",
"en",
"sosiale",
"geregtigheid",
"kan",
"skep",
"\"",
"skryf",
".",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"vrye",
"sagteware",
"Vrye",
"Sagteware",
"GNU",
"Algemene",
"Publieke",
"Lisensie",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webwerf",
"Bedryfstelsels",
"Vrye",
"sagteware"
] |
109 | https://af.wikipedia.org/wiki/George%20Dantzig | George Dantzig | George Dantzig was 'n Amerikaanse wiskundige en operasionele navorser. Gebore 8 November 1914 in Portland, Oregon, VSA, en oorlede op 13 Mei 2005 in Palo Alto, Kalifornië. Hy word as die "vader van lineêre programmering" beskou.
Dantzig het sy doktorsgraad in wiskunde van die Universiteit van Kalifornië, Berkeley, in 1946 ontvang. In dieselfde jaar is hy aangewys as wiskunde raadgewer vir die VSA-Lugmaghoofkwartier. Die deurbraak wat Dantzig beroemd gemaak het was sy ontdekking van die simpleksmetode vir lineêre programmering (LP).
Sy betrokkenheid by die Amerikaanse oorlogspoging in en na die Tweede Wêreldoorlog het hom in aanraking gebring met 'n aantal optimeringsprobleme wat dieselfde lineêre eienskappe gehad het. Sy deurbraak in die ontwikkeling van die simpleksmetode het hom gelei tot die sistematisering van die veld. Dantzig was dan ook die eerste persoon om die algemene lineêre programmeringsprobleem te formuleer (1947) en sy wiskundige eienskappe te ondersoek.
Die ontwikkeling van die simpleksmetode is opgevolg met 'n reeks algoritmiese verbeterings wat sinvolle probleme binne die (uiters beperkte) berekeningsvermoë van korporatiewe en akademiese gebruikers van die tyd gebring het. Dit was nou vir gebruikers moontlik om 'n verskeidenheid van probleme in LP-vorm te giet en meganisties op te los.
Dantzig kan met reg die vader van lineêre programmering genoem word.
Die ontstaan van lineêre programmering as studieveld het byna onmiddellik gelei tot die veralgemening wiskundige programmering wat 'n omvattender definisie is waarin lineêre programmering net een veld is. Wiskundige programmering is vandag nog een van die twee of drie belangrikste velde in operasionele navorsing.
Hy het die gebruik van lineêre programmering ywerig aangemoedig deur onder meer 'n handboek oor die onderwerp te skryf - "Linear Programming and Extensions". Dié werk het in 1963 as 'n navorsingstudie van die Rand Corporation verskyn en is uitgegee deur Princeton University Press. In die tweede hoofstuk noem Dantzig die ekonome en wiskundiges wat tot die veld bygedra het en hulle werk. 'n Klassifisering van velde binne die omvattende veld van wiskundige programmering word hier aangetref; waarskynlik die eerste. (Dit is waarskynlik die enigste hoofstuk wat vandag nog gelees sal word – maar deur geskiedskrywers.)
Dantzig het vir dekades lank voortgegaan om nuwe toepassings vir lineêre programmering te soek en die ontwikkeling van spesiale algoritmes (bv om groot probleme te hanteer) te ondersteun. Hy het ook jonger navorsers aangemoedig om op hierdie probleme te werk.
Onder die eerbetonings wat Dantzig te beurt geval het tel die Von Neumann-prys vir operasionele navorsing in 1975.
Verdere naleeswerk
"Professor George Dantzig: Linear Programming Founder Turns 80", SIAM News, November 1994
Amerikaanse wetenskaplikes
Wiskundiges
Geboortes in 1914
Sterftes in 2005 | [
"George",
"Dantzig",
"was",
"'n",
"Amerikaanse",
"wiskundige",
"en",
"operasionele",
"navorser",
".",
"GeboreNovemberin",
"Portland",
",",
"Oregon",
",",
"VSA",
",",
"en",
"oorlede",
"opMeiin",
"Palo",
"Alto",
",",
"Kalifornië",
".",
"Hy",
"word",
"as",
"die",
"\"",
"vader",
"van",
"lineêre",
"programmering",
"\"",
"beskou",
".",
"Dantzig",
"het",
"sy",
"doktorsgraad",
"in",
"wiskunde",
"van",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kalifornië",
",",
"Berkeley",
",",
"inontvang",
".",
"In",
"dieselfde",
"jaar",
"is",
"hy",
"aangewys",
"as",
"wiskunde",
"raadgewer",
"vir",
"die",
"VSA-Lugmaghoofkwartier",
".",
"Die",
"deurbraak",
"wat",
"Dantzig",
"beroemd",
"gemaak",
"het",
"was",
"sy",
"ontdekking",
"van",
"die",
"simpleksmetode",
"vir",
"lineêre",
"programmering",
"(",
"LP",
")",
".",
"Sy",
"betrokkenheid",
"by",
"die",
"Amerikaanse",
"oorlogspoging",
"in",
"en",
"na",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"het",
"hom",
"in",
"aanraking",
"gebring",
"met",
"'n",
"aantal",
"optimeringsprobleme",
"wat",
"dieselfde",
"lineêre",
"eienskappe",
"gehad",
"het",
".",
"Sy",
"deurbraak",
"in",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"simpleksmetode",
"het",
"hom",
"gelei",
"tot",
"die",
"sistematisering",
"van",
"die",
"veld",
".",
"Dantzig",
"was",
"dan",
"ook",
"die",
"eerste",
"persoon",
"om",
"die",
"algemene",
"lineêre",
"programmeringsprobleem",
"te",
"formuleeren",
"sy",
"wiskundige",
"eienskappe",
"te",
"ondersoek",
".",
"Die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"simpleksmetode",
"is",
"opgevolg",
"met",
"'n",
"reeks",
"algoritmiese",
"verbeterings",
"wat",
"sinvolle",
"probleme",
"binne",
"die",
"(",
"uiters",
"beperkte",
")",
"berekeningsvermoë",
"van",
"korporatiewe",
"en",
"akademiese",
"gebruikers",
"van",
"die",
"tyd",
"gebring",
"het",
".",
"Dit",
"was",
"nou",
"vir",
"gebruikers",
"moontlik",
"om",
"'n",
"verskeidenheid",
"van",
"probleme",
"in",
"LP-vorm",
"te",
"giet",
"en",
"meganisties",
"op",
"te",
"los",
".",
"Dantzig",
"kan",
"met",
"reg",
"die",
"vader",
"van",
"lineêre",
"programmering",
"genoem",
"word",
".",
"Die",
"ontstaan",
"van",
"lineêre",
"programmering",
"as",
"studieveld",
"het",
"byna",
"onmiddellik",
"gelei",
"tot",
"die",
"veralgemening",
"wiskundige",
"programmering",
"wat",
"'n",
"omvattender",
"definisie",
"is",
"waarin",
"lineêre",
"programmering",
"net",
"een",
"veld",
"is",
".",
"Wiskundige",
"programmering",
"is",
"vandag",
"nog",
"een",
"van",
"die",
"twee",
"of",
"drie",
"belangrikste",
"velde",
"in",
"operasionele",
"navorsing",
".",
"Hy",
"het",
"die",
"gebruik",
"van",
"lineêre",
"programmering",
"ywerig",
"aangemoedig",
"deur",
"onder",
"meer",
"'n",
"handboek",
"oor",
"die",
"onderwerp",
"te",
"skryf",
"-",
"\"",
"Linear",
"Programming",
"and",
"Extensions",
"\"",
".",
"Dié",
"werk",
"het",
"inas",
"'n",
"navorsingstudie",
"van",
"die",
"Rand",
"Corporation",
"verskyn",
"en",
"is",
"uitgegee",
"deur",
"Princeton",
"University",
"Press",
".",
"In",
"die",
"tweede",
"hoofstuk",
"noem",
"Dantzig",
"die",
"ekonome",
"en",
"wiskundiges",
"wat",
"tot",
"die",
"veld",
"bygedra",
"het",
"en",
"hulle",
"werk",
".",
"'n",
"Klassifisering",
"van",
"velde",
"binne",
"die",
"omvattende",
"veld",
"van",
"wiskundige",
"programmering",
"word",
"hier",
"aangetref",
";",
"waarskynlik",
"die",
"eerste",
".",
"(",
"Dit",
"is",
"waarskynlik",
"die",
"enigste",
"hoofstuk",
"wat",
"vandag",
"nog",
"gelees",
"sal",
"word",
"–",
"maar",
"deur",
"geskiedskrywers",
".",
")",
"Dantzig",
"het",
"vir",
"dekades",
"lank",
"voortgegaan",
"om",
"nuwe",
"toepassings",
"vir",
"lineêre",
"programmering",
"te",
"soek",
"en",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"spesiale",
"algoritmes",
"(",
"bv",
"om",
"groot",
"probleme",
"te",
"hanteer",
")",
"te",
"ondersteun",
".",
"Hy",
"het",
"ook",
"jonger",
"navorsers",
"aangemoedig",
"om",
"op",
"hierdie",
"probleme",
"te",
"werk",
".",
"Onder",
"die",
"eerbetonings",
"wat",
"Dantzig",
"te",
"beurt",
"geval",
"het",
"tel",
"die",
"Von",
"Neumann-prys",
"vir",
"operasionele",
"navorsing",
"in",
"Verdere",
"naleeswerk",
"\"",
"Professor",
"George",
"Dantzig",
":",
"Linear",
"Programming",
"Founder",
"Turns",
",",
"SIA",
"M",
"News",
",",
"November",
"Amerikaanse",
"wetenskaplikes",
"Wiskundiges",
"Geboortes",
"in",
"Sterftes",
"in"
] |
111 | https://af.wikipedia.org/wiki/God | God | Die woord god verwys gewoonlik na 'n uiterste persoonlike en/of bonatuurlike wese. Die "opperwese-konsep" kan as inherent of abstrak voorgehou word. Wanneer die woord met 'n kleinletter gespel word, is dit 'n selfstandige naamwoord wat gewoonlik na die god van 'n arbitrêre godsdiens verwys, terwyl wanneer dit binne 'n gegewe godsdiens gebruik word om na daardie godsdiens se eie opperwese(s) te verwys, dit gewoonlik met 'n hoofletter geskryf word. In die Bybel sal daar byvoorbeeld na die Christelike god as "God" verwys word, maar wanneer in 'n sekulêre bespreking na enige god verwys word, word dit met 'n kleinletter geskryf.
Die woord kom uit die Germaanse talegroep en is in die Westerse kultuur ekwivalent aan die Latyns-gebaseerde "Deus".
God in die monoteïstiese gelowe
Moderne monoteïstiese konsepte kom van die Abrahamse tradisie.
Jahweh of Jehovah. Die naam van God soos geopenbaar in die Bybel (Ou- en Nuwe Testament). Gebaseer op die Hebreeuse woord JHWH (יהוה).
Die Drie-eenheid (die Vader, die Seun (Jesus Christus), en die Heilige Gees) — hierdie leerstelling word geglo deur die meeste Christene. Die konsep van die Drie-eenheid is geformuleer tydens die Eerste Kerkvergadering by Nicaea in 325A.D.
Allah—Islam/Arabies. Die nege-en-negentig name van Allah
Die bestaan van God
Argumente vir sowel as teen die bestaan van God is sedert die klassieke tye al bespreek.
Ontologiese argument
Kosmologiese argument
Teologiese argument
Fideïsme
Die eienskappe van God
Teologie is die studie van die Eienskappe van God. Daar is verskillende geloofstrukture om "God" op 'n sistematiese manier te verduidelik.
Teïsme
Deïsme
Monoteïsme
Panteïsme
Malteïsme
Animisme
Dualisme
Henoteïsme
Monolatrïsme
God in die Christendom
Religie | [
"Die",
"woord",
"god",
"verwys",
"gewoonlik",
"na",
"'n",
"uiterste",
"persoonlike",
"en/of",
"bonatuurlike",
"wese",
".",
"Die",
"\"",
"opperwese-konsep",
"\"",
"kan",
"as",
"inherent",
"of",
"abstrak",
"voorgehou",
"word",
".",
"Wanneer",
"die",
"woord",
"met",
"'n",
"kleinletter",
"gespel",
"word",
",",
"is",
"dit",
"'n",
"selfstandige",
"naamwoord",
"wat",
"gewoonlik",
"na",
"die",
"god",
"van",
"'n",
"arbitrêre",
"godsdiens",
"verwys",
",",
"terwyl",
"wanneer",
"dit",
"binne",
"'n",
"gegewe",
"godsdiens",
"gebruik",
"word",
"om",
"na",
"daardie",
"godsdiens",
"se",
"eie",
"opperwese(s)",
"te",
"verwys",
",",
"dit",
"gewoonlik",
"met",
"'n",
"hoofletter",
"geskryf",
"word",
".",
"In",
"die",
"Bybel",
"sal",
"daar",
"byvoorbeeld",
"na",
"die",
"Christelike",
"god",
"as",
"\"",
"God",
"\"",
"verwys",
"word",
",",
"maar",
"wanneer",
"in",
"'n",
"sekulêre",
"bespreking",
"na",
"enige",
"god",
"verwys",
"word",
",",
"word",
"dit",
"met",
"'n",
"kleinletter",
"geskryf",
".",
"Die",
"woord",
"kom",
"uit",
"die",
"Germaanse",
"talegroep",
"en",
"is",
"in",
"die",
"Westerse",
"kultuur",
"ekwivalent",
"aan",
"die",
"Latyns-gebaseerde",
"\"",
"Deus",
"\"",
".",
"God",
"in",
"die",
"monoteïstiese",
"gelowe",
"Moderne",
"monoteïstiese",
"konsepte",
"kom",
"van",
"die",
"Abrahamse",
"tradisie",
".",
"Jahweh",
"of",
"Jehovah",
".",
"Die",
"naam",
"van",
"God",
"soos",
"geopenbaar",
"in",
"die",
"Bybel",
"(",
"Ou-",
"en",
"Nuwe",
"Testament",
")",
".",
"Gebaseer",
"op",
"die",
"Hebreeuse",
"woord",
"JHWH",
"(",
"יהו",
"ה",
")",
".",
"Die",
"Drie-eenheid",
"(",
"die",
"Vader",
",",
"die",
"Seun",
"(",
"Jesus",
"Christus",
")",
",",
"en",
"die",
"Heilige",
"Gees",
")",
"—",
"hierdie",
"leerstelling",
"word",
"geglo",
"deur",
"die",
"meeste",
"Christene",
".",
"Die",
"konsep",
"van",
"die",
"Drie-eenheid",
"is",
"geformuleer",
"tydens",
"die",
"Eerste",
"Kerkvergadering",
"by",
"Nicaea",
"in.D",
".",
"Allah—Islam/Arabies",
".",
"Die",
"nege-en-negentig",
"name",
"van",
"Allah",
"Die",
"bestaan",
"van",
"God",
"Argumente",
"vir",
"sowel",
"as",
"teen",
"die",
"bestaan",
"van",
"God",
"is",
"sedert",
"die",
"klassieke",
"tye",
"al",
"bespreek",
".",
"Ontologiese",
"argument",
"Kosmologiese",
"argument",
"Teologiese",
"argument",
"Fideïsme",
"Die",
"eienskappe",
"van",
"God",
"Teologie",
"is",
"die",
"studie",
"van",
"die",
"Eienskappe",
"van",
"God",
".",
"Daar",
"is",
"verskillende",
"geloofstrukture",
"om",
"\"",
"God",
"\"",
"op",
"'n",
"sistematiese",
"manier",
"te",
"verduidelik",
".",
"Teïsme",
"Deïsme",
"Monoteïsme",
"Panteïsme",
"Malteïsme",
"Animisme",
"Dualisme",
"Henoteïsme",
"Monolatrïsme",
"God",
"in",
"die",
"Christendom",
"Religie"
] |
114 | https://af.wikipedia.org/wiki/GB | GB | GB kan 'n afkorting wees vir enige van die volgende:
Game Boy
Green Bay, Wisconsin
Groot-Brittanje | [
"GB",
"kan",
"'n",
"afkorting",
"wees",
"vir",
"enige",
"van",
"die",
"volgende",
":",
"Game",
"Boy",
"Green",
"Bay",
",",
"Wisconsin",
"Groot-Brittanje"
] |
115 | https://af.wikipedia.org/wiki/Geld | Geld | Geld is 'n simboliese voorstelling van waarde. Iets besit slegs waarde as 'n mens dit vir 'n doel kan aanwend wat hom bevoordeel. Byvoorbeeld, volgens Maslow se behoeftehiërargie is die behoefte vir voedsel en beskerming primêr. Dit wil sê in sulke omstandighede van oorlewing het goud geen waarde nie, want dit kan geen voedsel of beskerming aan die mense voorsien nie. Voedsel, klere en skuiling sal dit wees waarna die mens soek. Die vraag is, hoe het "geld" die simbool vir waarde geword?
Ruilmiddels
Vroeërjare was sekere waardevolle items geruil vir ander waardevolle items. 'n Geskikte voorbeeld is die van 'n visserman wat vis vir koring verruil by 'n koringboer. Indien die koringboer nie vis wou hê nie, maar velle, was die proses moeiliker. Eers moet die visserman velle vir sy vis ruil en dan kon hy met die koringboer verder onderhandel. In die onderhandeling moes hy dan bepaal hoeveel velle die koringboer vir 'n gerf koring wil hê. Die aantal velle was die prys vir 'n gerf koring.
Die probleem soos die visserman ondervind het met die koringboer was algemeen. Dit het die behoefte laat ontstaan na 'n item wat vir alles geruil kan word. Sommige van die waarde-items was meer in aanvraag as ander en was as 'n ruilmiddel gebruik. Dit het egter nie die probleem opgelos nie.
Die volgende fase van ontwikkeling was om van "waardelose" items te gebruik as ruilmiddel. Dit was baie belangrik dat hierdie items skaars moes wees en 'n relatiewe lang lewensduur sou hê. Ruilmiddels wat gebruik was, was skulpe, klippe, boombas, walvistande, hondetande en vere. Sulke ruilmiddels is veral op die eilande van die Stille Oseaan gebruik. Daar word berig dat fei-klippe tot omstreeks 1965 as ruilmiddel op die eiland Yap in die Stille Oseaan gebruik is.
Ander ruilmiddels soos vee is ook gebruik. Op party plekke in Afrika word beeste vandag nog gebruik as ruilmiddel. Die Latynse woord vir geld, pecunia, kom van die woord pecus wat 'vee' beteken. In Engels word die woord 'pecuniary' gebruik as van geldsake gepraat word. Dit kom van dieselfde woord af. Dit wys dat mense lank gelede in Europa vee as ruilmiddel gebruik het. "Geld" het die simbool vir waarde geword.
Om hierdie simboliese waarde van geld in konteks te plaas: Wanneer 'n visserman een vis gevang het en hy kon dit verruil vir een skulp, verteenwoordig die skulp die moeite wat die visserman gedoen het om die seehulpbron te ontgin deur een vis te vang sodat 'n mens dit kan eet. Wanneer hy daardie skulp neem en 'n gerf koring wou koop, moes die boer besluit of die skulp wat hy gaan ontvang verteenwoordigend was van die moeite wat hy gedoen het om die gerf te ontgin uit die landbouhulpbron. Indien hy nie so gevoel het nie, kon hy meer gevra het. Sy behoefte aan skulpe om vleis te koop sou ook sy besluit beïnvloed het. Daarom lê die waarde van "geld" tussen die moeite om te ontgin en die behoefte van die mens.
Metale kry waarde
Mense het van baie vroeg af metale soos goud, brons, koper en yster vir geld gebruik. Die ou Egiptenare het 3500 jaar gelede al ringe van goud of elektrom gemaak en as geld gebruik. Duisend jaar later het die Grieke ysterstawe, byle, spiese en sekels as vorme geld gebruik.
Die Sumeriërs was van die eerste beskawings (omtrent 3000 v.C.) wat van 'n geldstelsel gebruik gemaak het. Vir elke klont goud wat hulle uitgereik het, het hulle 'n gerf koring weg gebêre. Die goud het geen waarde besit nie, maar dit wat die goud verteenwoordig het nl. 'n gerf koring, het die waarde besit. Om te waarborg dat die klonte goud wat die regering uitgereik het, almal ewe groot was, het hulle 'n staatstempel daarop geplaas. Ons kan dit 'n koringstandaard noem.
Goud was die waardevolste omdat dit so skaars was en nie verkleur of roes nie. Daarna het silwer en koper gevolg. As meer as een metaal gebruik is om te betaal, moes hulle dit afweeg. In die Bybelse tye het mense al muntmetale afgeweeg.
Later jare het goud die waarde gekry en was dit nie meer nodig dat 'n gerf koring weggesit moes word nie. Dit het later jare gelei tot die goudstandaard.
Munte
Sedert 643 tot 630 v.C. was munte die algemeenste voorstelling van geld in die streek van Lidië. Hierdie eerste munte is gemaak van elektrom, 'n natuurlike element wat 'n mengsel van goud en silwer is en 'n gelerige kleur vertoon.
Munte het dit makliker en vinniger gemaak om handel te dryf. Munte is al meer in ou Griekeland gebruik, en daarna in die Romeinse Ryk en in die Middeleeue in Europa. Handel het so toegeneem dat daar later nie meer genoeg goud was om te munt nie. Silwer is toe al meer gebruik.
Die eerste munte is geslaan op die Griekse eiland Aegina, 'n klipgooi weg van die hoofstad, Athene. Dit was silwer muntstukke met die Atheense uil op die een kant en die godin Athene, waarna die stad vernoem is, op die ander kant.
Papiergeld
In die Middeleeue het mense en besighede nie groot hoeveelhede geld in die vorm van munte by hulle gehou nie. Hulle het dit veilig in 'n bank bewaar. Sodra iemand 'n betaling wou maak, het hy 'n nota aan sy bank gestuur om te vra dat 'n sekere bedrag uit sy rekening oorgedra word na die rekening van die mens aan wie hy geld skuld.
Die notas aan die bank was eintlik geld wat later banknote genoem is. Die meeste van die munte self het in die bank se kluise gebly.
Meer as drie eeue gelede – in 1704 – het 'n Skotse bankier, John Law, voorgestel dat mense papiergeld gebruik pleks van goud en silwer. So het 'n nuwe hoofstuk in die geskiedenis van geld in die Weste begin.
In China was papiergeld in gebruik vanaf die negende tot die vyftiende eeu.
Banknote het in die agtiende eeu 'n al groter rol begin speel. Eers is dit net gebruik in die plek van die muntmetaal wat dit gedek het, maar later het dit self die waarde daarvan geneem. Net soos die vroegste mense wat waardelose voorwerpe soos skulpe as geld gebruik, gebruik ons vandag papier om die waarde voor te stel.
Die staat en geld
Die volgende stap was dat die staat munte begin uitgee het. Die munte is geslaan uit die metaal waarop die staat besluit het. As dit goud was, sê ons die land is op die goudstandaard geplaas, en as dit silwer was, op die silwerstandaard.
Verskeie lande het die silwerstandaard vir 'n lang tydperk en konsekwent deur die geskiedenis gebruik; onder andere China en antieke Griekeland. Hierdie feit was 'n belangrike faktor in die wisselwerking tussen Spanje en sy kolonies in Asië en in Suid-Amerika. In Europa het verskeie lande wat 'n bimetaalstandaard (met vaste wisselkoers tussen silwer en goud) gehad het, oorgegaan na 'n de facto silwerstandaard onderwyl Engeland oorgegaan het na die goudstandaard. Hierdie is 'n instansie van Gresham se Wet – in elke geval het die oorwaardeerde metaal oorgeneem. Die groot goudontdekkings in die 19e eeu in Amerika, Australië en Suid-Afrika het 'n groot rol gespeel in hierdie proses. Hoewel mens aan goud as die voor-die-handliggende metaalstandaard dink, is dit goed om te onthou dat silwer pennies in Engeland oor 'n tydperk van 1100 jaar in gebruik was.
Die belangrikste munt was die standaardmunt, wat geslaan is uit standaardmetaal. Die standaardmunt was egter baie werd, wat dit moeilik gemaak het om kleiner betalings te maak. Om die probleem op te los, is munte geslaan uit minder waardevolle metale.
In die twintigste eeu was daar in die lande wat op die goudstandaard was, ook silwer- en kopermunte in omloop. Hulle is pasmunte genoem.
In baie lande het die staat eers toegelaat dat goud by die handelsbanke gehou word en dat die banke hul eie banknote kon uitgee. Later het die staat egter begin eis dat die land se edelmetale in 'n sentrale bank (die Reserwebank in Suid-Afrika) gehou word. In dié geval mag net die staat banknote uitgee.
Vandag kan die staat selfs geld terugtrek en ander uitgee. Dit het onlangs in die Europese Unie gebeur toe 'n enkele geldeenheid, die euro in die meeste lande die plaaslike geldeenhede vervang het.
Moderne gebruike van geld
Geld word hoofsaaklik vir drie dinge gebruik, volgens die moderne ekonomiese teorie:
As ruileenheid – koop en verkoop word uitbalanseer deur die netto vloei van geld nul te kry.
As rekeneenheid – die eenheid waarin waardes verreken word. Byvoorbeeld as 'n motor wat R100 000 werd is verkoop word, en R50 000 is al afbetaal, word daar nog R50 000 geskuld.
As waardehouer – ek verkoop my huis, hou die geld 'n halfjaar in die bank en koop dan 'n nuwe huis.
In Duitsland, so onlangs as die 1870's, of die Kaapkolonie in die vroeg-negentiende eeu het verskillende eenhede sirkuleer en was daar geen enkele eenheid wat al drie bogenoemde rolle vervul het nie. In Noord-Duitsland, byvoorbeeld, was handel hoofsaaklik in Thalers maar daar is boekgehou in Mark Banco.
In sommige lande word een geldeenheid as waardehouer gebruik (in Latyns-Amerika is, byvoorbeeld, die meeste bank-deposito's in VS-dollars) onderwyl 'n plaaslike geldeenheid as ruileenheid fungeer. Die enigste konkrete instrument wat die ruilfunksie en die waardefunksie van dié mense se geld in die hede kan koppel is dan termynkontrakte en/of opsies vir die wisselkoers tussen die twee eenhede (wat tipies op die markte in Chicago verhandel).
Geskiedenis van Suid-Afrikaanse geld
1782: Handgeskrewe note word vir die eerste keer in Suid-Afrika vrygestel.
1793: Opening van die eerste staatsbank, Lombaard Bank, in Kaapstad.
1803: Note word vir die eerste keer in Suid-Afrika gedruk.
1806: Luitenant Generaal sir David Baird, militêre goerwerneur van die Kaapkolonie het 'n dokument gepubliseer wat die amptelike wisselkoerse toon van die verskillende geldeenhede wat in die kolonie sirkuleer het.
1837: Die eerste privaatbank, Cape of Good Hope Bank, begin self papiernote uitreik.
1868: Suid-Afrika aanvaar die Britse sterlingstelsel as eerste amptelike geldstelsel.
1892: Sewe munte uit die Britse sterling-geldstelsel word vir Suid-Afrika gedruk met Paul Kruger se gesig daarop.
1923: Die volledige reeks munte uit die Britse sterling-geldstelsel word vir Suid-Afrika gedruk met George V se gesig daarop.
1961: Suid-Afrika word 'n republiek en die geldeenheid verander na die Suid-Afrikaanse Rand en sent.
1962: Suid-Afrika bekom sy eie fabriek vir die druk van banknote.
2003: Die Suid-Afrikaanse Reserwebank is die enigste instansie in Suid-Afrika wat note mag laat druk en munte slaan. Note word gemaak deur die Suid-Afrikaanse Notemaatskappy en munte deur die Suid-Afrikaanse Munt.
Sien ook
Geldeenheid
Verwysings
Eksterne skakels | [
"Geld",
"is",
"'n",
"simboliese",
"voorstelling",
"van",
"waarde",
".",
"Iets",
"besit",
"slegs",
"waarde",
"as",
"'n",
"mens",
"dit",
"vir",
"'n",
"doel",
"kan",
"aanwend",
"wat",
"hom",
"bevoordeel",
".",
"Byvoorbeeld",
",",
"volgens",
"Maslow",
"se",
"behoeftehiërargie",
"is",
"die",
"behoefte",
"vir",
"voedsel",
"en",
"beskerming",
"primêr",
".",
"Dit",
"wil",
"sê",
"in",
"sulke",
"omstandighede",
"van",
"oorlewing",
"het",
"goud",
"geen",
"waarde",
"nie",
",",
"want",
"dit",
"kan",
"geen",
"voedsel",
"of",
"beskerming",
"aan",
"die",
"mense",
"voorsien",
"nie",
".",
"Voedsel",
",",
"klere",
"en",
"skuiling",
"sal",
"dit",
"wees",
"waarna",
"die",
"mens",
"soek",
".",
"Die",
"vraag",
"is",
",",
"hoe",
"het",
"\"",
"geld",
"\"",
"die",
"simbool",
"vir",
"waarde",
"geword",
"?",
"Ruilmiddels",
"Vroeërjare",
"was",
"sekere",
"waardevolle",
"items",
"geruil",
"vir",
"ander",
"waardevolle",
"items",
".",
"'n",
"Geskikte",
"voorbeeld",
"is",
"die",
"van",
"'n",
"visserman",
"wat",
"vis",
"vir",
"koring",
"verruil",
"by",
"'n",
"koringboer",
".",
"Indien",
"die",
"koringboer",
"nie",
"vis",
"wou",
"hê",
"nie",
",",
"maar",
"velle",
",",
"was",
"die",
"proses",
"moeiliker",
".",
"Eers",
"moet",
"die",
"visserman",
"velle",
"vir",
"sy",
"vis",
"ruil",
"en",
"dan",
"kon",
"hy",
"met",
"die",
"koringboer",
"verder",
"onderhandel",
".",
"In",
"die",
"onderhandeling",
"moes",
"hy",
"dan",
"bepaal",
"hoeveel",
"velle",
"die",
"koringboer",
"vir",
"'n",
"gerf",
"koring",
"wil",
"hê",
".",
"Die",
"aantal",
"velle",
"was",
"die",
"prys",
"vir",
"'n",
"gerf",
"koring",
".",
"Die",
"probleem",
"soos",
"die",
"visserman",
"ondervind",
"het",
"met",
"die",
"koringboer",
"was",
"algemeen",
".",
"Dit",
"het",
"die",
"behoefte",
"laat",
"ontstaan",
"na",
"'n",
"item",
"wat",
"vir",
"alles",
"geruil",
"kan",
"word",
".",
"Sommige",
"van",
"die",
"waarde-items",
"was",
"meer",
"in",
"aanvraag",
"as",
"ander",
"en",
"was",
"as",
"'n",
"ruilmiddel",
"gebruik",
".",
"Dit",
"het",
"egter",
"nie",
"die",
"probleem",
"opgelos",
"nie",
".",
"Die",
"volgende",
"fase",
"van",
"ontwikkeling",
"was",
"om",
"van",
"\"",
"waardelose",
"\"",
"items",
"te",
"gebruik",
"as",
"ruilmiddel",
".",
"Dit",
"was",
"baie",
"belangrik",
"dat",
"hierdie",
"items",
"skaars",
"moes",
"wees",
"en",
"'n",
"relatiewe",
"lang",
"lewensduur",
"sou",
"hê",
".",
"Ruilmiddels",
"wat",
"gebruik",
"was",
",",
"was",
"skulpe",
",",
"klippe",
",",
"boombas",
",",
"walvistande",
",",
"hondetande",
"en",
"vere",
".",
"Sulke",
"ruilmiddels",
"is",
"veral",
"op",
"die",
"eilande",
"van",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
"gebruik",
".",
"Daar",
"word",
"berig",
"dat",
"fei-klippe",
"tot",
"omstreeksas",
"ruilmiddel",
"op",
"die",
"eiland",
"Yap",
"in",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
"gebruik",
"is",
".",
"Ander",
"ruilmiddels",
"soos",
"vee",
"is",
"ook",
"gebruik",
".",
"Op",
"party",
"plekke",
"in",
"Afrika",
"word",
"beeste",
"vandag",
"nog",
"gebruik",
"as",
"ruilmiddel",
".",
"Die",
"Latynse",
"woord",
"vir",
"geld",
",",
"pecunia",
",",
"kom",
"van",
"die",
"woord",
"pecus",
"wat",
"'",
"vee",
"'",
"beteken",
".",
"In",
"Engels",
"word",
"die",
"woord",
"'",
"pecuniary",
"'",
"gebruik",
"as",
"van",
"geldsake",
"gepraat",
"word",
".",
"Dit",
"kom",
"van",
"dieselfde",
"woord",
"af",
".",
"Dit",
"wys",
"dat",
"mense",
"lank",
"gelede",
"in",
"Europa",
"vee",
"as",
"ruilmiddel",
"gebruik",
"het",
".",
"\"",
"Geld",
"\"",
"het",
"die",
"simbool",
"vir",
"waarde",
"geword",
".",
"Om",
"hierdie",
"simboliese",
"waarde",
"van",
"geld",
"in",
"konteks",
"te",
"plaas",
":",
"Wanneer",
"'n",
"visserman",
"een",
"vis",
"gevang",
"het",
"en",
"hy",
"kon",
"dit",
"verruil",
"vir",
"een",
"skulp",
",",
"verteenwoordig",
"die",
"skulp",
"die",
"moeite",
"wat",
"die",
"visserman",
"gedoen",
"het",
"om",
"die",
"seehulpbron",
"te",
"ontgin",
"deur",
"een",
"vis",
"te",
"vang",
"sodat",
"'n",
"mens",
"dit",
"kan",
"eet",
".",
"Wanneer",
"hy",
"daardie",
"skulp",
"neem",
"en",
"'n",
"gerf",
"koring",
"wou",
"koop",
",",
"moes",
"die",
"boer",
"besluit",
"of",
"die",
"skulp",
"wat",
"hy",
"gaan",
"ontvang",
"verteenwoordigend",
"was",
"van",
"die",
"moeite",
"wat",
"hy",
"gedoen",
"het",
"om",
"die",
"gerf",
"te",
"ontgin",
"uit",
"die",
"landbouhulpbron",
".",
"Indien",
"hy",
"nie",
"so",
"gevoel",
"het",
"nie",
",",
"kon",
"hy",
"meer",
"gevra",
"het",
".",
"Sy",
"behoefte",
"aan",
"skulpe",
"om",
"vleis",
"te",
"koop",
"sou",
"ook",
"sy",
"besluit",
"beïnvloed",
"het",
".",
"Daarom",
"lê",
"die",
"waarde",
"van",
"\"",
"geld",
"\"",
"tussen",
"die",
"moeite",
"om",
"te",
"ontgin",
"en",
"die",
"behoefte",
"van",
"die",
"mens",
".",
"Metale",
"kry",
"waarde",
"Mense",
"het",
"van",
"baie",
"vroeg",
"af",
"metale",
"soos",
"goud",
",",
"brons",
",",
"koper",
"en",
"yster",
"vir",
"geld",
"gebruik",
".",
"Die",
"ou",
"Egiptenare",
"hetjaar",
"gelede",
"al",
"ringe",
"van",
"goud",
"of",
"elektrom",
"gemaak",
"en",
"as",
"geld",
"gebruik",
".",
"Duisend",
"jaar",
"later",
"het",
"die",
"Grieke",
"ysterstawe",
",",
"byle",
",",
"spiese",
"en",
"sekels",
"as",
"vorme",
"geld",
"gebruik",
".",
"Die",
"Sumeriërs",
"was",
"van",
"die",
"eerste",
"beskawings",
"(",
"omtrentv.C",
".",
")",
"wat",
"van",
"'n",
"geldstelsel",
"gebruik",
"gemaak",
"het",
".",
"Vir",
"elke",
"klont",
"goud",
"wat",
"hulle",
"uitgereik",
"het",
",",
"het",
"hulle",
"'n",
"gerf",
"koring",
"weg",
"gebêre",
".",
"Die",
"goud",
"het",
"geen",
"waarde",
"besit",
"nie",
",",
"maar",
"dit",
"wat",
"die",
"goud",
"verteenwoordig",
"het",
"nl",
".",
"'n",
"gerf",
"koring",
",",
"het",
"die",
"waarde",
"besit",
".",
"Om",
"te",
"waarborg",
"dat",
"die",
"klonte",
"goud",
"wat",
"die",
"regering",
"uitgereik",
"het",
",",
"almal",
"ewe",
"groot",
"was",
",",
"het",
"hulle",
"'n",
"staatstempel",
"daarop",
"geplaas",
".",
"Ons",
"kan",
"dit",
"'n",
"koringstandaard",
"noem",
".",
"Goud",
"was",
"die",
"waardevolste",
"omdat",
"dit",
"so",
"skaars",
"was",
"en",
"nie",
"verkleur",
"of",
"roes",
"nie",
".",
"Daarna",
"het",
"silwer",
"en",
"koper",
"gevolg",
".",
"As",
"meer",
"as",
"een",
"metaal",
"gebruik",
"is",
"om",
"te",
"betaal",
",",
"moes",
"hulle",
"dit",
"afweeg",
".",
"In",
"die",
"Bybelse",
"tye",
"het",
"mense",
"al",
"muntmetale",
"afgeweeg",
".",
"Later",
"jare",
"het",
"goud",
"die",
"waarde",
"gekry",
"en",
"was",
"dit",
"nie",
"meer",
"nodig",
"dat",
"'n",
"gerf",
"koring",
"weggesit",
"moes",
"word",
"nie",
".",
"Dit",
"het",
"later",
"jare",
"gelei",
"tot",
"die",
"goudstandaard",
".",
"Munte",
"Sederttotv.C",
".",
"was",
"munte",
"die",
"algemeenste",
"voorstelling",
"van",
"geld",
"in",
"die",
"streek",
"van",
"Lidië",
".",
"Hierdie",
"eerste",
"munte",
"is",
"gemaak",
"van",
"elektrom",
",",
"'n",
"natuurlike",
"element",
"wat",
"'n",
"mengsel",
"van",
"goud",
"en",
"silwer",
"is",
"en",
"'n",
"gelerige",
"kleur",
"vertoon",
".",
"Munte",
"het",
"dit",
"makliker",
"en",
"vinniger",
"gemaak",
"om",
"handel",
"te",
"dryf",
".",
"Munte",
"is",
"al",
"meer",
"in",
"ou",
"Griekeland",
"gebruik",
",",
"en",
"daarna",
"in",
"die",
"Romeinse",
"Ryk",
"en",
"in",
"die",
"Middeleeue",
"in",
"Europa",
".",
"Handel",
"het",
"so",
"toegeneem",
"dat",
"daar",
"later",
"nie",
"meer",
"genoeg",
"goud",
"was",
"om",
"te",
"munt",
"nie",
".",
"Silwer",
"is",
"toe",
"al",
"meer",
"gebruik",
".",
"Die",
"eerste",
"munte",
"is",
"geslaan",
"op",
"die",
"Griekse",
"eiland",
"Aegina",
",",
"'n",
"klipgooi",
"weg",
"van",
"die",
"hoofstad",
",",
"Athene",
".",
"Dit",
"was",
"silwer",
"muntstukke",
"met",
"die",
"Atheense",
"uil",
"op",
"die",
"een",
"kant",
"en",
"die",
"godin",
"Athene",
",",
"waarna",
"die",
"stad",
"vernoem",
"is",
",",
"op",
"die",
"ander",
"kant",
".",
"Papiergeld",
"In",
"die",
"Middeleeue",
"het",
"mense",
"en",
"besighede",
"nie",
"groot",
"hoeveelhede",
"geld",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"munte",
"by",
"hulle",
"gehou",
"nie",
".",
"Hulle",
"het",
"dit",
"veilig",
"in",
"'n",
"bank",
"bewaar",
".",
"Sodra",
"iemand",
"'n",
"betaling",
"wou",
"maak",
",",
"het",
"hy",
"'n",
"nota",
"aan",
"sy",
"bank",
"gestuur",
"om",
"te",
"vra",
"dat",
"'n",
"sekere",
"bedrag",
"uit",
"sy",
"rekening",
"oorgedra",
"word",
"na",
"die",
"rekening",
"van",
"die",
"mens",
"aan",
"wie",
"hy",
"geld",
"skuld",
".",
"Die",
"notas",
"aan",
"die",
"bank",
"was",
"eintlik",
"geld",
"wat",
"later",
"banknote",
"genoem",
"is",
".",
"Die",
"meeste",
"van",
"die",
"munte",
"self",
"het",
"in",
"die",
"bank",
"se",
"kluise",
"gebly",
".",
"Meer",
"as",
"drie",
"eeue",
"gelede",
"–",
"in",
"–",
"het",
"'n",
"Skotse",
"bankier",
",",
"John",
"Law",
",",
"voorgestel",
"dat",
"mense",
"papiergeld",
"gebruik",
"pleks",
"van",
"goud",
"en",
"silwer",
".",
"So",
"het",
"'n",
"nuwe",
"hoofstuk",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"geld",
"in",
"die",
"Weste",
"begin",
".",
"In",
"China",
"was",
"papiergeld",
"in",
"gebruik",
"vanaf",
"die",
"negende",
"tot",
"die",
"vyftiende",
"eeu",
".",
"Banknote",
"het",
"in",
"die",
"agtiende",
"eeu",
"'n",
"al",
"groter",
"rol",
"begin",
"speel",
".",
"Eers",
"is",
"dit",
"net",
"gebruik",
"in",
"die",
"plek",
"van",
"die",
"muntmetaal",
"wat",
"dit",
"gedek",
"het",
",",
"maar",
"later",
"het",
"dit",
"self",
"die",
"waarde",
"daarvan",
"geneem",
".",
"Net",
"soos",
"die",
"vroegste",
"mense",
"wat",
"waardelose",
"voorwerpe",
"soos",
"skulpe",
"as",
"geld",
"gebruik",
",",
"gebruik",
"ons",
"vandag",
"papier",
"om",
"die",
"waarde",
"voor",
"te",
"stel",
".",
"Die",
"staat",
"en",
"geld",
"Die",
"volgende",
"stap",
"was",
"dat",
"die",
"staat",
"munte",
"begin",
"uitgee",
"het",
".",
"Die",
"munte",
"is",
"geslaan",
"uit",
"die",
"metaal",
"waarop",
"die",
"staat",
"besluit",
"het",
".",
"As",
"dit",
"goud",
"was",
",",
"sê",
"ons",
"die",
"land",
"is",
"op",
"die",
"goudstandaard",
"geplaas",
",",
"en",
"as",
"dit",
"silwer",
"was",
",",
"op",
"die",
"silwerstandaard",
".",
"Verskeie",
"lande",
"het",
"die",
"silwerstandaard",
"vir",
"'n",
"lang",
"tydperk",
"en",
"konsekwent",
"deur",
"die",
"geskiedenis",
"gebruik",
";",
"onder",
"andere",
"China",
"en",
"antieke",
"Griekeland",
".",
"Hierdie",
"feit",
"was",
"'n",
"belangrike",
"faktor",
"in",
"die",
"wisselwerking",
"tussen",
"Spanje",
"en",
"sy",
"kolonies",
"in",
"Asië",
"en",
"in",
"Suid-Amerika",
".",
"In",
"Europa",
"het",
"verskeie",
"lande",
"wat",
"'n",
"bimetaalstandaard",
"(",
"met",
"vaste",
"wisselkoers",
"tussen",
"silwer",
"en",
"goud",
")",
"gehad",
"het",
",",
"oorgegaan",
"na",
"'n",
"de",
"facto",
"silwerstandaard",
"onderwyl",
"Engeland",
"oorgegaan",
"het",
"na",
"die",
"goudstandaard",
".",
"Hierdie",
"is",
"'n",
"instansie",
"van",
"Gresham",
"se",
"Wet",
"–",
"in",
"elke",
"geval",
"het",
"die",
"oorwaardeerde",
"metaal",
"oorgeneem",
".",
"Die",
"groot",
"goudontdekkings",
"in",
"die",
"eeu",
"in",
"Amerika",
",",
"Australië",
"en",
"Suid-Afrika",
"het",
"'n",
"groot",
"rol",
"gespeel",
"in",
"hierdie",
"proses",
".",
"Hoewel",
"mens",
"aan",
"goud",
"as",
"die",
"voor-die-handliggende",
"metaalstandaard",
"dink",
",",
"is",
"dit",
"goed",
"om",
"te",
"onthou",
"dat",
"silwer",
"pennies",
"in",
"Engeland",
"oor",
"'n",
"tydperk",
"vanjaar",
"in",
"gebruik",
"was",
".",
"Die",
"belangrikste",
"munt",
"was",
"die",
"standaardmunt",
",",
"wat",
"geslaan",
"is",
"uit",
"standaardmetaal",
".",
"Die",
"standaardmunt",
"was",
"egter",
"baie",
"werd",
",",
"wat",
"dit",
"moeilik",
"gemaak",
"het",
"om",
"kleiner",
"betalings",
"te",
"maak",
".",
"Om",
"die",
"probleem",
"op",
"te",
"los",
",",
"is",
"munte",
"geslaan",
"uit",
"minder",
"waardevolle",
"metale",
".",
"In",
"die",
"twintigste",
"eeu",
"was",
"daar",
"in",
"die",
"lande",
"wat",
"op",
"die",
"goudstandaard",
"was",
",",
"ook",
"silwer-",
"en",
"kopermunte",
"in",
"omloop",
".",
"Hulle",
"is",
"pasmunte",
"genoem",
".",
"In",
"baie",
"lande",
"het",
"die",
"staat",
"eers",
"toegelaat",
"dat",
"goud",
"by",
"die",
"handelsbanke",
"gehou",
"word",
"en",
"dat",
"die",
"banke",
"hul",
"eie",
"banknote",
"kon",
"uitgee",
".",
"Later",
"het",
"die",
"staat",
"egter",
"begin",
"eis",
"dat",
"die",
"land",
"se",
"edelmetale",
"in",
"'n",
"sentrale",
"bank",
"(",
"die",
"Reserwebank",
"in",
"Suid-Afrika",
")",
"gehou",
"word",
".",
"In",
"dié",
"geval",
"mag",
"net",
"die",
"staat",
"banknote",
"uitgee",
".",
"Vandag",
"kan",
"die",
"staat",
"selfs",
"geld",
"terugtrek",
"en",
"ander",
"uitgee",
".",
"Dit",
"het",
"onlangs",
"in",
"die",
"Europese",
"Unie",
"gebeur",
"toe",
"'n",
"enkele",
"geldeenheid",
",",
"die",
"euro",
"in",
"die",
"meeste",
"lande",
"die",
"plaaslike",
"geldeenhede",
"vervang",
"het",
".",
"Moderne",
"gebruike",
"van",
"geld",
"Geld",
"word",
"hoofsaaklik",
"vir",
"drie",
"dinge",
"gebruik",
",",
"volgens",
"die",
"moderne",
"ekonomiese",
"teorie",
":",
"As",
"ruileenheid",
"–",
"koop",
"en",
"verkoop",
"word",
"uitbalanseer",
"deur",
"die",
"netto",
"vloei",
"van",
"geld",
"nul",
"te",
"kry",
".",
"As",
"rekeneenheid",
"–",
"die",
"eenheid",
"waarin",
"waardes",
"verreken",
"word",
".",
"Byvoorbeeld",
"as",
"'n",
"motor",
"wat",
"R100",
"000",
"werd",
"is",
"verkoop",
"word",
",",
"en",
"R50",
"000",
"is",
"al",
"afbetaal",
",",
"word",
"daar",
"nog",
"R50",
"000",
"geskuld",
".",
"As",
"waardehouer",
"–",
"ek",
"verkoop",
"my",
"huis",
",",
"hou",
"die",
"geld",
"'n",
"halfjaar",
"in",
"die",
"bank",
"en",
"koop",
"dan",
"'n",
"nuwe",
"huis",
".",
"In",
"Duitsland",
",",
"so",
"onlangs",
"as",
"dies",
",",
"of",
"die",
"Kaapkolonie",
"in",
"die",
"vroeg-negentiende",
"eeu",
"het",
"verskillende",
"eenhede",
"sirkuleer",
"en",
"was",
"daar",
"geen",
"enkele",
"eenheid",
"wat",
"al",
"drie",
"bogenoemde",
"rolle",
"vervul",
"het",
"nie",
".",
"In",
"Noord-Duitsland",
",",
"byvoorbeeld",
",",
"was",
"handel",
"hoofsaaklik",
"in",
"Thalers",
"maar",
"daar",
"is",
"boekgehou",
"in",
"Mark",
"Banco",
".",
"In",
"sommige",
"lande",
"word",
"een",
"geldeenheid",
"as",
"waardehouer",
"gebruik",
"(",
"in",
"Latyns-Amerika",
"is",
",",
"byvoorbeeld",
",",
"die",
"meeste",
"bank-deposito's",
"in",
"VS-dollars",
")",
"onderwyl",
"'n",
"plaaslike",
"geldeenheid",
"as",
"ruileenheid",
"fungeer",
".",
"Die",
"enigste",
"konkrete",
"instrument",
"wat",
"die",
"ruilfunksie",
"en",
"die",
"waardefunksie",
"van",
"dié",
"mense",
"se",
"geld",
"in",
"die",
"hede",
"kan",
"koppel",
"is",
"dan",
"termynkontrakte",
"en/of",
"opsies",
"vir",
"die",
"wisselkoers",
"tussen",
"die",
"twee",
"eenhede",
"(",
"wat",
"tipies",
"op",
"die",
"markte",
"in",
"Chicago",
"verhandel",
")",
".",
"Geskiedenis",
"van",
"Suid-Afrikaanse",
"geld",
"Handgeskrewe",
"note",
"word",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"in",
"Suid-Afrika",
"vrygestel",
".",
"Opening",
"van",
"die",
"eerste",
"staatsbank",
",",
"Lombaard",
"Bank",
",",
"in",
"Kaapstad",
".",
"Note",
"word",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"in",
"Suid-Afrika",
"gedruk",
".",
"Luitenant",
"Generaal",
"sir",
"David",
"Baird",
",",
"militêre",
"goerwerneur",
"van",
"die",
"Kaapkolonie",
"het",
"'n",
"dokument",
"gepubliseer",
"wat",
"die",
"amptelike",
"wisselkoerse",
"toon",
"van",
"die",
"verskillende",
"geldeenhede",
"wat",
"in",
"die",
"kolonie",
"sirkuleer",
"het",
".",
"Die",
"eerste",
"privaatbank",
",",
"Cape",
"of",
"Good",
"Hope",
"Bank",
",",
"begin",
"self",
"papiernote",
"uitreik",
".",
"Suid-Afrika",
"aanvaar",
"die",
"Britse",
"sterlingstelsel",
"as",
"eerste",
"amptelike",
"geldstelsel",
".",
"Sewe",
"munte",
"uit",
"die",
"Britse",
"sterling-geldstelsel",
"word",
"vir",
"Suid-Afrika",
"gedruk",
"met",
"Paul",
"Kruger",
"se",
"gesig",
"daarop",
".",
"Die",
"volledige",
"reeks",
"munte",
"uit",
"die",
"Britse",
"sterling-geldstelsel",
"word",
"vir",
"Suid-Afrika",
"gedruk",
"met",
"George",
"V",
"se",
"gesig",
"daarop",
".",
"Suid-Afrika",
"word",
"'n",
"republiek",
"en",
"die",
"geldeenheid",
"verander",
"na",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Rand",
"en",
"sent",
".",
"Suid-Afrika",
"bekom",
"sy",
"eie",
"fabriek",
"vir",
"die",
"druk",
"van",
"banknote",
".",
"Die",
"Suid-Afrikaanse",
"Reserwebank",
"is",
"die",
"enigste",
"instansie",
"in",
"Suid-Afrika",
"wat",
"note",
"mag",
"laat",
"druk",
"en",
"munte",
"slaan",
".",
"Note",
"word",
"gemaak",
"deur",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Notemaatskappy",
"en",
"munte",
"deur",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Munt",
".",
"Sien",
"ook",
"Geldeenheid",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels"
] |
117 | https://af.wikipedia.org/wiki/Geografie%20van%20Namibi%C3%AB | Geografie van Namibië | Gebied: Namibië is 'n land in Suider-Afrika, aangrensend tot die Atlantiese Oseaan, en tussen Angola en Suid-Afrika geleë.
Geografiese koördinate:
Kaartverwysing: Afrika
Oppervlakte:
Totaal: 825 418 vk km
Land: 825 418 vk km
Water: 0 vk km
Oppervlak vergelykend: Effens groter as Alaska
Grense:
Totaal: 3 824 km
Aangrensend tot: Angola 1 376 km, Botswana 1 360 km, Suid-Afrika 855 km, Zambië 233 km.
Kuslyn: 1 572 km
Mariene aanspraak:
Aangrensende sone: 24 seemyl
Eksklusiewe ekonomiese sone: 200 seemyl
Territoriale see: 12 seemyl
Klimaat: woestynagtig, warm en droog; lae sporadiese reënval.
Terrein: hoofsaaklik hoë plato; Namibwoestyn langs die kus; Kalahari-woestyn in die ooste.
Hoogte bo seevlak, uiterstes:
Laagste punt: Atlantiese Oseaan 0 m
Hoogste punt: Konigstein 2 606 m
Natuurlike mere
Guinasmeer
Otjikotomeer
Natuurlike hulpbronne:
Diamante, koper, uraan, goud, lood, tin, litium, kadmium, sink, sout, vanadium, natuurlike gasse, hidroëlektrisiteit, vis.
Nota: Vermoedelik neerslae van ru-olie, steenkool en ystererts.
Landgebruik:
Bewerkbaar: 0,99% (1998 skatting) 1,0% (1993 skatting)
Permanente gewasse: 0% (1998, 1993 skatting)
Permanente weidings: 46% (1993 skatting)
Bosbou: 22% (1993 skatting)
Ander: 31% (1993 skatting)
Area onder besproeiing: 70 vk km (1998 skatting), 60 vk km (1993 skatting)
Natuurlike rampe: lang periodes van droogte
Huidige omgewingsake: Baie beperkte natuurlike varswaterhulpbronne.
Internasionale omgewingsooreenkomste:
Antarctic-marine Living Resources, Biodiversity, Climate Change, Desertification, Endangered Species, Hazardous Wastes, Law of the Sea, Ozone Layer Protection, Wetlands.
Nota: Geteken, maar nog nie geïmplementeer nie (geen van bogenoemde ooreenkomste).
Eksterne skakels | [
"Gebied",
":",
"Namibië",
"is",
"'n",
"land",
"in",
"Suider-Afrika",
",",
"aangrensend",
"tot",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
",",
"en",
"tussen",
"Angola",
"en",
"Suid-Afrika",
"geleë",
".",
"Geografiese",
"koördinate",
":",
"Kaartverwysing",
":",
"Afrika",
"Oppervlakte",
":",
"Totaal:418",
"vk",
"km",
"Land:418",
"vk",
"km",
"Water:",
"vk",
"km",
"Oppervlak",
"vergelykend",
":",
"Effens",
"groter",
"as",
"Alaska",
"Grense",
":",
"Totaal:824",
"km",
"Aangrensend",
"tot",
":",
"Angola376",
"km",
",",
"Botswana360",
"km",
",",
"Suid-Afrikakm",
",",
"Zambiëkm",
".",
"Kuslyn:572",
"km",
"Mariene",
"aanspraak",
":",
"Aangrensende",
"sone:seemyl",
"Eksklusiewe",
"ekonomiese",
"sone:seemyl",
"Territoriale",
"see:seemyl",
"Klimaat",
":",
"woestynagtig",
",",
"warm",
"en",
"droog",
";",
"lae",
"sporadiese",
"reënval",
".",
"Terrein",
":",
"hoofsaaklik",
"hoë",
"plato",
";",
"Namibwoestyn",
"langs",
"die",
"kus",
";",
"Kalahari-woestyn",
"in",
"die",
"ooste",
".",
"Hoogte",
"bo",
"seevlak",
",",
"uiterstes",
":",
"Laagste",
"punt",
":",
"Atlantiese",
"Oseaanm",
"Hoogste",
"punt",
":",
"Konigstein606",
"m",
"Natuurlike",
"mere",
"Guinasmeer",
"Otjikotomeer",
"Natuurlike",
"hulpbronne",
":",
"Diamante",
",",
"koper",
",",
"uraan",
",",
"goud",
",",
"lood",
",",
"tin",
",",
"litium",
",",
"kadmium",
",",
"sink",
",",
"sout",
",",
"vanadium",
",",
"natuurlike",
"gasse",
",",
"hidroëlektrisiteit",
",",
"vis",
".",
"Nota",
":",
"Vermoedelik",
"neerslae",
"van",
"ru-olie",
",",
"steenkool",
"en",
"ystererts",
".",
"Landgebruik",
":",
"Bewerkbaar:",
"99%skatting)0%skatting",
")",
"Permanente",
"gewasse:skatting",
")",
"Permanente",
"weidings:skatting",
")",
"Bosbou:skatting",
")",
"Ander:skatting",
")",
"Area",
"onder",
"besproeiing:",
"vk",
"kmskatting",
")",
",",
"vk",
"kmskatting",
")",
"Natuurlike",
"rampe",
":",
"lang",
"periodes",
"van",
"droogte",
"Huidige",
"omgewingsake",
":",
"Baie",
"beperkte",
"natuurlike",
"varswaterhulpbronne",
".",
"Internasionale",
"omgewingsooreenkomste",
":",
"Antarctic-marine",
"Living",
"Resources",
",",
"Biodiversity",
",",
"Climate",
"Change",
",",
"Desertification",
",",
"Endangered",
"Species",
",",
"Hazardous",
"Wastes",
",",
"Law",
"of",
"the",
"Sea",
",",
"Ozone",
"Layer",
"Protection",
",",
"Wetlands",
".",
"Nota",
":",
"Geteken",
",",
"maar",
"nog",
"nie",
"geïmplementeer",
"nie",
"(",
"geen",
"van",
"bogenoemde",
"ooreenkomste",
")",
".",
"Eksterne",
"skakels"
] |
118 | https://af.wikipedia.org/wiki/Tuisblad | Tuisblad |
nso:Letlakala_la_pele
tn:Main_Page
ts:Tlukankulu
ss:Likhasi_Lelikhulu
st:Leqephe_la_pele
ve:Hayani
xh:Iphepha_Elingundoqo
zu:Ikhasi_Elikhulu | [
"nso:",
"Letlakala_la_pele",
"tn",
":",
"Main_Page",
"ts:",
"Tlukankulu",
"ss",
":",
"Likhasi_Lelikhulu",
"st",
":",
"Leqephe_la_pele",
"ve:",
"Hayani",
"xh:",
"Iphepha_Elingundoqo",
"zu",
":Ikhasi_Elikhulu"
] |
120 | https://af.wikipedia.org/wiki/Hindoe%C3%AFsme%20%28eerste%20artikel%29 | Hindoeïsme (eerste artikel) | Hierdie is die heel eerste artikel wat op die Afrikaanse Wikipedia verskyn het, en wel op 17 November 2001.
Hindoeïsme (Sanskrit: सनातन धर्म Sanātana dharma beteken: Die Ewige Religie) is die dominante religie in Indië, Nepal en van ongeveer 'n halfmiljoen mense van Indiese oorsprong in Suid-Afrika.
Hindoeïsme het oor 3000 jaar in Indië ontstaan en is soos 'n rivier waarin baie strome gevloei het. Die strome is die gelowe en praktyke van talle rasse, etniese groepe en kulture op die Indiese subkontinent.
Hindoeïsme het baie gode en tog is daar vir party Hindoes 'n onpersoonlike "absoluut" agter hulle almal, genaamd Brahma, die skepper van die heelal. Hy sou een van die Gode van die Trimoerti (drie-eenheid) wees.
Heilige Skrifte
Die "Vedas" is die heilige geskrifte van die Hindoes. In die politeïsme van hierdie geloof staan drie gode bo die ander uit. Dit is Brahma wat met die skepping verbind word, Wisjnoe wat met die onderhouding van lewe gemoeid is, en Sjiwa wat vir vernietiging verantwoordelik is. Hierdie gode het in die vorm van geestelike meesters (avatars) na die aarde neergedaal. Rama en Krisjna word na aanleiding van dié opvatting as inkarnasies van Wisjnoe beskou.
Dogma
Die Hindoe godsbegrip is kompleks en teenstrydig. In een opsig word Brahma as 'n panteïstiese god beskou wat in alle dinge en mense teenwoordig is, en in 'n ander opsig as 'n transendente, persoonlike God.
Die Hindoeïste het 'n sterk leerstelling oor reïnkarnasie. Hulle glo dat die menslike siel dikwels in ander liggame op aarde gebore word. Die liggaam word oud en sterf, maar die siel word weer in 'n nuwe liggaam gebore om sodoende sy ontwikkeling na hoër vlakke van goddelikheid voort te sit. 'n Beter karma word deur goeie werke en geregtigheid (dharma) opgebou. Uiteindelik sal die siklus van nuwe geboortes verbreek word wanneer die siel met die universele god saamsmelt. Vroeër of later sal dit met elke mens gebeur – niemand gaan verlore nie. Vir die onkundiges en dwalendes sal dit net langer neem om dié toestand te bereik. 'n Persoon met 'n slegte karma, wat deur negatiewe en selfsugtige dade gekenmerk word, sal in sy volgende lewensiklus gestraf word deur 'n minderwaardiger en moeiliker lewe te lei. Iemand met 'n goeie karma sal voorspoed, aansien en seëninge ervaar.
Joga word beskryf as 'n manier om die siel van materiële dinge los te maak en ook van die siklus van geboortes en sterftes te bevry sodat dit met die panteïstiese god verenig kan word. Oefeninge word gebruik om die gees en liggaam te dissiplineer, asook meditasie vir die bereiking van 'n alternatiewe [kosmiese] bewussynstoestand.
Die term Hindoeïsme verwys nie na 'n enkele religie nie, maar na die vele en uiteenlopende tradisies van die subkontinent van Indië. Hindoe, wat "Indiër" beteken, is die naam wat die Perse gegee het aan die inwoners van die Indus-vallei. Later sou hierdie term uitgebrei word om na die totale bevolking van Indië te verwys.
Die term Hindoe het dus aanvanklik verwys na 'n geografies-bepaalde groep mense, waarmee 'n uiteenlopende verskeidenheid van taal en geloofstradisies saamgevat is. Eers baie later sou inheemse Indiërs die term begin gebruik ten einde hulle etnies en kultureel te onderskei van die invallende kulture van die Moeghals en – later – die Europeërs. Toe die Britte in die laat-negentiende eeu die Vediese geskrifte (die vroegste heilige geskrifte van die Hindoeïsme, waaraan die meeste geloofstradisies steeds status heg) ontdek het, het hulle die woord Hindoeïsme begin identifiseer met die religieuse identiteit van die Ariese bevolkingsgroep van Indië ("Aries" verwys na die Indo-Ariese volke wat hulle in ongeveer 1500 VAE in die Indus-vallei gevestig het). Hierdie spesifiek religieuse gebruik van die woord het gou deurgespoel na Indiese denkers van die tyd en só het Hindoeïsme die term geword waarmee daar na die komplekse geloofstelsels van Indië verwys is in teenstelling met dié van Islam en die Christendom.
Die oorsprong van die konsep Hindoeïsme het implikasies vir baie aspekte van die studie daarvan. Die kategorie religie, soos wat dit 'n oorsprong het in die wetenskaplike denke van die Weste, is hier afgedwing op 'n entiteit wat nie altyd gemaklik daarin pas nie. (Die saamgestelde woord "godsdiens" veronderstel semanties dat daar 'n god of gode is aan wie diens gelewer word. Aangesien hierdie aspekte baie ander gelooftradisies/denkraamwerke uitsluit, word die term "religie" eerder gebruik, wat oorspronklik in beide die Ou en die Nuwe Testament op "verhouding" dui.)
Min van wat ons tradisioneel onder religie verstaan, kan van toepassing gemaak word op die verskeidenheid van denke en geloofstelsels wat breedweg as Hindoeïsme bekend staan. As daar dus hier na die Hindoeïsme verwys word, word daar nie na 'n enkele geloofstelsel nie, maar eerder na 'n familie van tradisies verwys, soos wat hierdie tradisies geografies gevind word in die Indiese subkontinent.
Hindoeïsme as a-tipiese religie
Anders as die meeste ander bekende wêreldreligieë, het die Hindoeïsme geen spesifieke stigter, profete, dogma of geloofsbelydenis, leerstellings of enkele praktyk wat sentraal daarin staan nie. Dit het ook geen sentrale stelsel van teologie of etiek nie. Les bes vind ons in die Hindoeïsme geen noodwendige godgesentreerdheid nie.
Die intrinsieke eenheid van die Hindoeïsme lê dus opgesluit in iets heeltemal anders as dié van ander religieë. Dit berus naamlik in die komplekse sosio-religieuse stelsel waarin die rites, mites en reëls van die samelewing veel belangriker is as dogma. Anders gestel, wat van jou 'n vroom Hindoe maak, is nie wat jy glo nie, maar hoe jy leef. Daarom noem die moderne filosoof Radhakrisjnan die Hindoeïsme 'n 'lewenswyse' eerder as 'n 'geloofstelsel'. Vir die vroom Hindoe is religie nooit 'n aparte deel van sy of haar lewe nie, maar vorm 'n integrale deel van die familie, samelewing en politieke stelsel.
Werklikheidsbegrip van Hindoeïsme
Alhoewel daar nie iets soos 'n enkele geloof in die Hindoeïsme is nie, vorm die onderliggende wyse waarop Hindoes die aard van die werklikheid verstaan, nietemin die grondslag van die meeste van hul tradisies. Hierdie werklikheidsbegrip kan met 'n paar begrippe verduidelik word.
Feitlik alle Hindoes glo dat een realiteit, Brahmaan (of – in Oepanisjad – Atman, die heilige krag wat die essensie vorm van alles wat bestaan), die totale sigbare en onsigbare wêreld onderlê. Van hierdie realiteit sê die Oepanisjads (die laaste van die Vediese geskrifte, waarin 'n sterk filosofiese inslag sy verskyning maak), losweg vertaal, die volgende: 'U is Vrou. U is Man … U is die seisoene en die seë. U woon in alles. Uit U word alles gebore.' Brahmaan is dus die ewige, onveranderlike, ongeslagtelike beginsel van die werklikheid. Sowel immanent as transendent aan alles, is Brahmaan die rede vir die bestaan van alles wat is. Filosofies word Brahmaan meestal verstaan as die onpersoonlike Absolute, die Wêreldsiel wat alles deurdring. Binne hierdie verstaan is die verhouding tussen Brahman en wêreld een van noodwendige monisme (die geloof dat die totale werklikheid een, geslote stelsel is).
Vir baie Hindoes is die verhouding egter meer persoonlik en aanbid hulle Brahmaan in die vorm van 'n oppergod, wat óf die dansende Sjiwa óf die dromende Wisjnoe kan wees. Die groot Hindoe-heldegedigte, die Ramajana en die Mahabharata, kan teruggevoer word na die liefde en verering van baie Hindoes vir een van hierdie twee gode.
Hindoes glo verder dat alles nie alleen 'n oorsprong het in Brahmaan nie, maar uiteindelik ook weer daarheen sal terugkeer. Alles wat is, is onverganklik deel van Brahmaan. Daarom is alle lewe, as draers van atman, gebonde aan die wette van samsara en karma.
Hiermee saam hang ook die sosiale stelsel van kaste in Indië. Alhoewel wetgewing veral die ekonomiese implikasies van kaste afgewater het, speel hierdie stelsel steeds 'n deurslaggewende rol binne baie Hindoe-gemeenskappe. Elke Hindoe se begeerte is om die sigbare wêreld, wat hulle maja noem en wat sterk verbind word met swaarkry en lyding, te verlaat deur moksja te bereik.
Soos met die meeste dinge in Hindoeïsme, is daar egter nie net een pad waarlangs moksja bereik kan word nie. Afhangende van wie jy is en wat jou persoonlikheid is, het jy 'n keuse van verskillende paaie. Eerstens kan 'n Hindoe moksja bereik deur middel van karma, dit wil sê die regte handeling. Hiermee saam hang die konsep van dharma, waarin wette van korrekte optrede en wette van purifikasie 'n baie sterk rol speel. 'n Tweede pad is dié van jnana, of kennis, wat die pad van die mediterende Jogi en die asketiese Sannjasi is. Hierdie pad word veral sterk met die god Sjiwa verbind. Derdens is daar die baie gewilde pad van bhakti, wat die liefdevolle verering van die gode behels.
Sjiwaïsme, Wisjnoeïsme en Sjaktisme
Alhoewel daar 'n feitlik onnoembare hoeveelheid tradisies van bhakti binne die Hindoeïsme bestaan, is die meeste Hindoes volgelinge van óf Wisjnoe óf Sjiwa. Wisjnoe, die Onderhouer, word deur sy volgelinge geassosieer met die liefde van God vir sy skepsels.
Die verhaal van Wisjnoe is een van 'n god wat die hele werklikheid droom. Soms droom hy dat die wêreld hom nodig het en dan inkarneer hy hom in 'n menslike gedaante sodat hy sy volgelinge in hul pyn, lyding en verdrukking kan bystaan. Sy bekendste inkarnasies is in die persone van Rama en Krisjna, twee van die mees bekende en geliefde figure in die Hindoe-mitologie. Wisjnoe se volgelinge staan as Wisjnoeïste bekend.
Sjiwa, die Vernietiger, daarenteen, het 'n veel komplekser persoonlikheid. Kenmerkend van hierdie god is dat alle teenoorgesteldes in hom versoen word. Saam met sy vrou, wat in verskillende gedaantes kan verskyn, is Sjiwa verantwoordelik vir die kosmiese dans waarin lewe en dood, donker en lig, orde en chaos in balans gehou word. Sy volgelinge, die Sjiwaïste, glo dat daar geen skepping sonder vernietiging kan wees nie.
Een van die sterkste religieuse tradisies, die sogenaamde Moeder-kultus, het rondom Sjiwa se vrou ontstaan het. Haar volgelinge staan as Sjaktas bekend omdat hulle glo dat sy die sjakti – die kreatiewe energie – van Sjiwa is. Sy neem verskillende gedaantes aan: Parwati is haar beeldskone, vroulike en liefdevolle vorm, maar sy kan ook as die gedugte Doerga verskyn en selfs as die verskriklike Kali, bewoner van begraafplase, met 'n halssnoer van skedels om die nek. As moeder van die totale werklikheid, is sy beide vroedvrou en lykbesorger van die mensdom.
Sinkretiese aard van Hindoeïsme
Dit was eers toe hulle met die onverbiddelike monoteïsme van Islam en die Christendom gekonfronteer is, dat die tradisies van Indië 'n eie identiteit, naamlik Hindoeïsme, vir hulle toegeëien het. Tradisioneel het die Hindoeïsme alle tradisies geassimileer. Dít is wat Hindoeïsme vandag nog so uniek maak, naamlik die geweldige teenstellings in verskillende denkstelsels as gevolg van die nie-diskriminerende assimilasie van feitlik alle kulture en geloofstelsels. Watter spesifieke tradisie ook al aangehang word, onderliggend het hulle 'n unieke ervaring van die werklikheid – 'n ervaring wat maak dat hulle hulle as Hindoes identifiseer: volgelinge van 'n religie wat anders en veel ouer is as enige van die ander lewende geloofstelsels van die wêreld.
Politeïsme | [
"Hierdie",
"is",
"die",
"heel",
"eerste",
"artikel",
"wat",
"op",
"die",
"Afrikaanse",
"Wikipedia",
"verskyn",
"het",
",",
"en",
"wel",
"opNovember",
".",
"Hindoeïsme",
"(",
"Sanskrit",
":",
"सनात",
"न",
"धर्",
"म",
"Sanātana",
"dharma",
"beteken",
":",
"Die",
"Ewige",
"Religie",
")",
"is",
"die",
"dominante",
"religie",
"in",
"Indië",
",",
"Nepal",
"en",
"van",
"ongeveer",
"'n",
"halfmiljoen",
"mense",
"van",
"Indiese",
"oorsprong",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Hindoeïsme",
"het",
"oorjaar",
"in",
"Indië",
"ontstaan",
"en",
"is",
"soos",
"'n",
"rivier",
"waarin",
"baie",
"strome",
"gevloei",
"het",
".",
"Die",
"strome",
"is",
"die",
"gelowe",
"en",
"praktyke",
"van",
"talle",
"rasse",
",",
"etniese",
"groepe",
"en",
"kulture",
"op",
"die",
"Indiese",
"subkontinent",
".",
"Hindoeïsme",
"het",
"baie",
"gode",
"en",
"tog",
"is",
"daar",
"vir",
"party",
"Hindoes",
"'n",
"onpersoonlike",
"\"",
"absoluut",
"\"",
"agter",
"hulle",
"almal",
",",
"genaamd",
"Brahma",
",",
"die",
"skepper",
"van",
"die",
"heelal",
".",
"Hy",
"sou",
"een",
"van",
"die",
"Gode",
"van",
"die",
"Trimoerti",
"(",
"drie-eenheid",
")",
"wees",
".",
"Heilige",
"Skrifte",
"Die",
"\"",
"Vedas",
"\"",
"is",
"die",
"heilige",
"geskrifte",
"van",
"die",
"Hindoes",
".",
"In",
"die",
"politeïsme",
"van",
"hierdie",
"geloof",
"staan",
"drie",
"gode",
"bo",
"die",
"ander",
"uit",
".",
"Dit",
"is",
"Brahma",
"wat",
"met",
"die",
"skepping",
"verbind",
"word",
",",
"Wisjnoe",
"wat",
"met",
"die",
"onderhouding",
"van",
"lewe",
"gemoeid",
"is",
",",
"en",
"Sjiwa",
"wat",
"vir",
"vernietiging",
"verantwoordelik",
"is",
".",
"Hierdie",
"gode",
"het",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"geestelike",
"meesters",
"(",
"avatars",
")",
"na",
"die",
"aarde",
"neergedaal",
".",
"Rama",
"en",
"Krisjna",
"word",
"na",
"aanleiding",
"van",
"dié",
"opvatting",
"as",
"inkarnasies",
"van",
"Wisjnoe",
"beskou",
".",
"Dogma",
"Die",
"Hindoe",
"godsbegrip",
"is",
"kompleks",
"en",
"teenstrydig",
".",
"In",
"een",
"opsig",
"word",
"Brahma",
"as",
"'n",
"panteïstiese",
"god",
"beskou",
"wat",
"in",
"alle",
"dinge",
"en",
"mense",
"teenwoordig",
"is",
",",
"en",
"in",
"'n",
"ander",
"opsig",
"as",
"'n",
"transendente",
",",
"persoonlike",
"God",
".",
"Die",
"Hindoeïste",
"het",
"'n",
"sterk",
"leerstelling",
"oor",
"reïnkarnasie",
".",
"Hulle",
"glo",
"dat",
"die",
"menslike",
"siel",
"dikwels",
"in",
"ander",
"liggame",
"op",
"aarde",
"gebore",
"word",
".",
"Die",
"liggaam",
"word",
"oud",
"en",
"sterf",
",",
"maar",
"die",
"siel",
"word",
"weer",
"in",
"'n",
"nuwe",
"liggaam",
"gebore",
"om",
"sodoende",
"sy",
"ontwikkeling",
"na",
"hoër",
"vlakke",
"van",
"goddelikheid",
"voort",
"te",
"sit",
".",
"'n",
"Beter",
"karma",
"word",
"deur",
"goeie",
"werke",
"en",
"geregtigheid",
"(",
"dharma",
")",
"opgebou",
".",
"Uiteindelik",
"sal",
"die",
"siklus",
"van",
"nuwe",
"geboortes",
"verbreek",
"word",
"wanneer",
"die",
"siel",
"met",
"die",
"universele",
"god",
"saamsmelt",
".",
"Vroeër",
"of",
"later",
"sal",
"dit",
"met",
"elke",
"mens",
"gebeur",
"–",
"niemand",
"gaan",
"verlore",
"nie",
".",
"Vir",
"die",
"onkundiges",
"en",
"dwalendes",
"sal",
"dit",
"net",
"langer",
"neem",
"om",
"dié",
"toestand",
"te",
"bereik",
".",
"'n",
"Persoon",
"met",
"'n",
"slegte",
"karma",
",",
"wat",
"deur",
"negatiewe",
"en",
"selfsugtige",
"dade",
"gekenmerk",
"word",
",",
"sal",
"in",
"sy",
"volgende",
"lewensiklus",
"gestraf",
"word",
"deur",
"'n",
"minderwaardiger",
"en",
"moeiliker",
"lewe",
"te",
"lei",
".",
"Iemand",
"met",
"'n",
"goeie",
"karma",
"sal",
"voorspoed",
",",
"aansien",
"en",
"seëninge",
"ervaar",
".",
"Joga",
"word",
"beskryf",
"as",
"'n",
"manier",
"om",
"die",
"siel",
"van",
"materiële",
"dinge",
"los",
"te",
"maak",
"en",
"ook",
"van",
"die",
"siklus",
"van",
"geboortes",
"en",
"sterftes",
"te",
"bevry",
"sodat",
"dit",
"met",
"die",
"panteïstiese",
"god",
"verenig",
"kan",
"word",
".",
"Oefeninge",
"word",
"gebruik",
"om",
"die",
"gees",
"en",
"liggaam",
"te",
"dissiplineer",
",",
"asook",
"meditasie",
"vir",
"die",
"bereiking",
"van",
"'n",
"alternatiewe",
"[kosmiese",
"]",
"bewussynstoestand",
".",
"Die",
"term",
"Hindoeïsme",
"verwys",
"nie",
"na",
"'n",
"enkele",
"religie",
"nie",
",",
"maar",
"na",
"die",
"vele",
"en",
"uiteenlopende",
"tradisies",
"van",
"die",
"subkontinent",
"van",
"Indië",
".",
"Hindoe",
",",
"wat",
"\"",
"Indiër",
"\"",
"beteken",
",",
"is",
"die",
"naam",
"wat",
"die",
"Perse",
"gegee",
"het",
"aan",
"die",
"inwoners",
"van",
"die",
"Indus-vallei",
".",
"Later",
"sou",
"hierdie",
"term",
"uitgebrei",
"word",
"om",
"na",
"die",
"totale",
"bevolking",
"van",
"Indië",
"te",
"verwys",
".",
"Die",
"term",
"Hindoe",
"het",
"dus",
"aanvanklik",
"verwys",
"na",
"'n",
"geografies-bepaalde",
"groep",
"mense",
",",
"waarmee",
"'n",
"uiteenlopende",
"verskeidenheid",
"van",
"taal",
"en",
"geloofstradisies",
"saamgevat",
"is",
".",
"Eers",
"baie",
"later",
"sou",
"inheemse",
"Indiërs",
"die",
"term",
"begin",
"gebruik",
"ten",
"einde",
"hulle",
"etnies",
"en",
"kultureel",
"te",
"onderskei",
"van",
"die",
"invallende",
"kulture",
"van",
"die",
"Moeghals",
"en",
"–",
"later",
"–",
"die",
"Europeërs",
".",
"Toe",
"die",
"Britte",
"in",
"die",
"laat-negentiende",
"eeu",
"die",
"Vediese",
"geskrifte",
"(",
"die",
"vroegste",
"heilige",
"geskrifte",
"van",
"die",
"Hindoeïsme",
",",
"waaraan",
"die",
"meeste",
"geloofstradisies",
"steeds",
"status",
"heg",
")",
"ontdek",
"het",
",",
"het",
"hulle",
"die",
"woord",
"Hindoeïsme",
"begin",
"identifiseer",
"met",
"die",
"religieuse",
"identiteit",
"van",
"die",
"Ariese",
"bevolkingsgroep",
"van",
"Indië",
"(",
"\"",
"Aries",
"\"",
"verwys",
"na",
"die",
"Indo-Ariese",
"volke",
"wat",
"hulle",
"in",
"ongeveerVAE",
"in",
"die",
"Indus-vallei",
"gevestig",
"het",
")",
".",
"Hierdie",
"spesifiek",
"religieuse",
"gebruik",
"van",
"die",
"woord",
"het",
"gou",
"deurgespoel",
"na",
"Indiese",
"denkers",
"van",
"die",
"tyd",
"en",
"só",
"het",
"Hindoeïsme",
"die",
"term",
"geword",
"waarmee",
"daar",
"na",
"die",
"komplekse",
"geloofstelsels",
"van",
"Indië",
"verwys",
"is",
"in",
"teenstelling",
"met",
"dié",
"van",
"Islam",
"en",
"die",
"Christendom",
".",
"Die",
"oorsprong",
"van",
"die",
"konsep",
"Hindoeïsme",
"het",
"implikasies",
"vir",
"baie",
"aspekte",
"van",
"die",
"studie",
"daarvan",
".",
"Die",
"kategorie",
"religie",
",",
"soos",
"wat",
"dit",
"'n",
"oorsprong",
"het",
"in",
"die",
"wetenskaplike",
"denke",
"van",
"die",
"Weste",
",",
"is",
"hier",
"afgedwing",
"op",
"'n",
"entiteit",
"wat",
"nie",
"altyd",
"gemaklik",
"daarin",
"pas",
"nie",
".",
"(",
"Die",
"saamgestelde",
"woord",
"\"",
"godsdiens",
"\"",
"veronderstel",
"semanties",
"dat",
"daar",
"'n",
"god",
"of",
"gode",
"is",
"aan",
"wie",
"diens",
"gelewer",
"word",
".",
"Aangesien",
"hierdie",
"aspekte",
"baie",
"ander",
"gelooftradisies/denkraamwerke",
"uitsluit",
",",
"word",
"die",
"term",
"\"",
"religie",
"\"",
"eerder",
"gebruik",
",",
"wat",
"oorspronklik",
"in",
"beide",
"die",
"Ou",
"en",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"op",
"\"",
"verhouding",
"\"",
"dui",
".",
")",
"Min",
"van",
"wat",
"ons",
"tradisioneel",
"onder",
"religie",
"verstaan",
",",
"kan",
"van",
"toepassing",
"gemaak",
"word",
"op",
"die",
"verskeidenheid",
"van",
"denke",
"en",
"geloofstelsels",
"wat",
"breedweg",
"as",
"Hindoeïsme",
"bekend",
"staan",
".",
"As",
"daar",
"dus",
"hier",
"na",
"die",
"Hindoeïsme",
"verwys",
"word",
",",
"word",
"daar",
"nie",
"na",
"'n",
"enkele",
"geloofstelsel",
"nie",
",",
"maar",
"eerder",
"na",
"'n",
"familie",
"van",
"tradisies",
"verwys",
",",
"soos",
"wat",
"hierdie",
"tradisies",
"geografies",
"gevind",
"word",
"in",
"die",
"Indiese",
"subkontinent",
".",
"Hindoeïsme",
"as",
"a-tipiese",
"religie",
"Anders",
"as",
"die",
"meeste",
"ander",
"bekende",
"wêreldreligieë",
",",
"het",
"die",
"Hindoeïsme",
"geen",
"spesifieke",
"stigter",
",",
"profete",
",",
"dogma",
"of",
"geloofsbelydenis",
",",
"leerstellings",
"of",
"enkele",
"praktyk",
"wat",
"sentraal",
"daarin",
"staan",
"nie",
".",
"Dit",
"het",
"ook",
"geen",
"sentrale",
"stelsel",
"van",
"teologie",
"of",
"etiek",
"nie",
".",
"Les",
"bes",
"vind",
"ons",
"in",
"die",
"Hindoeïsme",
"geen",
"noodwendige",
"godgesentreerdheid",
"nie",
".",
"Die",
"intrinsieke",
"eenheid",
"van",
"die",
"Hindoeïsme",
"lê",
"dus",
"opgesluit",
"in",
"iets",
"heeltemal",
"anders",
"as",
"dié",
"van",
"ander",
"religieë",
".",
"Dit",
"berus",
"naamlik",
"in",
"die",
"komplekse",
"sosio-religieuse",
"stelsel",
"waarin",
"die",
"rites",
",",
"mites",
"en",
"reëls",
"van",
"die",
"samelewing",
"veel",
"belangriker",
"is",
"as",
"dogma",
".",
"Anders",
"gestel",
",",
"wat",
"van",
"jou",
"'n",
"vroom",
"Hindoe",
"maak",
",",
"is",
"nie",
"wat",
"jy",
"glo",
"nie",
",",
"maar",
"hoe",
"jy",
"leef",
".",
"Daarom",
"noem",
"die",
"moderne",
"filosoof",
"Radhakrisjnan",
"die",
"Hindoeïsme",
"'n",
"'",
"lewenswyse",
"'",
"eerder",
"as",
"'n",
"'geloofstelsel",
"'",
".",
"Vir",
"die",
"vroom",
"Hindoe",
"is",
"religie",
"nooit",
"'n",
"aparte",
"deel",
"van",
"sy",
"of",
"haar",
"lewe",
"nie",
",",
"maar",
"vorm",
"'n",
"integrale",
"deel",
"van",
"die",
"familie",
",",
"samelewing",
"en",
"politieke",
"stelsel",
".",
"Werklikheidsbegrip",
"van",
"Hindoeïsme",
"Alhoewel",
"daar",
"nie",
"iets",
"soos",
"'n",
"enkele",
"geloof",
"in",
"die",
"Hindoeïsme",
"is",
"nie",
",",
"vorm",
"die",
"onderliggende",
"wyse",
"waarop",
"Hindoes",
"die",
"aard",
"van",
"die",
"werklikheid",
"verstaan",
",",
"nietemin",
"die",
"grondslag",
"van",
"die",
"meeste",
"van",
"hul",
"tradisies",
".",
"Hierdie",
"werklikheidsbegrip",
"kan",
"met",
"'n",
"paar",
"begrippe",
"verduidelik",
"word",
".",
"Feitlik",
"alle",
"Hindoes",
"glo",
"dat",
"een",
"realiteit",
",",
"Brahmaan",
"(",
"of",
"–",
"in",
"Oepanisjad",
"–",
"Atman",
",",
"die",
"heilige",
"krag",
"wat",
"die",
"essensie",
"vorm",
"van",
"alles",
"wat",
"bestaan",
")",
",",
"die",
"totale",
"sigbare",
"en",
"onsigbare",
"wêreld",
"onderlê",
".",
"Van",
"hierdie",
"realiteit",
"sê",
"die",
"Oepanisjads",
"(",
"die",
"laaste",
"van",
"die",
"Vediese",
"geskrifte",
",",
"waarin",
"'n",
"sterk",
"filosofiese",
"inslag",
"sy",
"verskyning",
"maak",
")",
",",
"losweg",
"vertaal",
",",
"die",
"volgende",
":",
"'U",
"is",
"Vrou",
".",
"U",
"is",
"Man",
"…",
"U",
"is",
"die",
"seisoene",
"en",
"die",
"seë",
".",
"U",
"woon",
"in",
"alles",
".",
"Uit",
"U",
"word",
"alles",
"gebore",
".",
"'",
"Brahmaan",
"is",
"dus",
"die",
"ewige",
",",
"onveranderlike",
",",
"ongeslagtelike",
"beginsel",
"van",
"die",
"werklikheid",
".",
"Sowel",
"immanent",
"as",
"transendent",
"aan",
"alles",
",",
"is",
"Brahmaan",
"die",
"rede",
"vir",
"die",
"bestaan",
"van",
"alles",
"wat",
"is",
".",
"Filosofies",
"word",
"Brahmaan",
"meestal",
"verstaan",
"as",
"die",
"onpersoonlike",
"Absolute",
",",
"die",
"Wêreldsiel",
"wat",
"alles",
"deurdring",
".",
"Binne",
"hierdie",
"verstaan",
"is",
"die",
"verhouding",
"tussen",
"Brahman",
"en",
"wêreld",
"een",
"van",
"noodwendige",
"monisme",
"(",
"die",
"geloof",
"dat",
"die",
"totale",
"werklikheid",
"een",
",",
"geslote",
"stelsel",
"is",
")",
".",
"Vir",
"baie",
"Hindoes",
"is",
"die",
"verhouding",
"egter",
"meer",
"persoonlik",
"en",
"aanbid",
"hulle",
"Brahmaan",
"in",
"die",
"vorm",
"van",
"'n",
"oppergod",
",",
"wat",
"óf",
"die",
"dansende",
"Sjiwa",
"óf",
"die",
"dromende",
"Wisjnoe",
"kan",
"wees",
".",
"Die",
"groot",
"Hindoe-heldegedigte",
",",
"die",
"Ramajana",
"en",
"die",
"Mahabharata",
",",
"kan",
"teruggevoer",
"word",
"na",
"die",
"liefde",
"en",
"verering",
"van",
"baie",
"Hindoes",
"vir",
"een",
"van",
"hierdie",
"twee",
"gode",
".",
"Hindoes",
"glo",
"verder",
"dat",
"alles",
"nie",
"alleen",
"'n",
"oorsprong",
"het",
"in",
"Brahmaan",
"nie",
",",
"maar",
"uiteindelik",
"ook",
"weer",
"daarheen",
"sal",
"terugkeer",
".",
"Alles",
"wat",
"is",
",",
"is",
"onverganklik",
"deel",
"van",
"Brahmaan",
".",
"Daarom",
"is",
"alle",
"lewe",
",",
"as",
"draers",
"van",
"atman",
",",
"gebonde",
"aan",
"die",
"wette",
"van",
"samsara",
"en",
"karma",
".",
"Hiermee",
"saam",
"hang",
"ook",
"die",
"sosiale",
"stelsel",
"van",
"kaste",
"in",
"Indië",
".",
"Alhoewel",
"wetgewing",
"veral",
"die",
"ekonomiese",
"implikasies",
"van",
"kaste",
"afgewater",
"het",
",",
"speel",
"hierdie",
"stelsel",
"steeds",
"'n",
"deurslaggewende",
"rol",
"binne",
"baie",
"Hindoe-gemeenskappe",
".",
"Elke",
"Hindoe",
"se",
"begeerte",
"is",
"om",
"die",
"sigbare",
"wêreld",
",",
"wat",
"hulle",
"maja",
"noem",
"en",
"wat",
"sterk",
"verbind",
"word",
"met",
"swaarkry",
"en",
"lyding",
",",
"te",
"verlaat",
"deur",
"moksja",
"te",
"bereik",
".",
"Soos",
"met",
"die",
"meeste",
"dinge",
"in",
"Hindoeïsme",
",",
"is",
"daar",
"egter",
"nie",
"net",
"een",
"pad",
"waarlangs",
"moksja",
"bereik",
"kan",
"word",
"nie",
".",
"Afhangende",
"van",
"wie",
"jy",
"is",
"en",
"wat",
"jou",
"persoonlikheid",
"is",
",",
"het",
"jy",
"'n",
"keuse",
"van",
"verskillende",
"paaie",
".",
"Eerstens",
"kan",
"'n",
"Hindoe",
"moksja",
"bereik",
"deur",
"middel",
"van",
"karma",
",",
"dit",
"wil",
"sê",
"die",
"regte",
"handeling",
".",
"Hiermee",
"saam",
"hang",
"die",
"konsep",
"van",
"dharma",
",",
"waarin",
"wette",
"van",
"korrekte",
"optrede",
"en",
"wette",
"van",
"purifikasie",
"'n",
"baie",
"sterk",
"rol",
"speel",
".",
"'n",
"Tweede",
"pad",
"is",
"dié",
"van",
"jnana",
",",
"of",
"kennis",
",",
"wat",
"die",
"pad",
"van",
"die",
"mediterende",
"Jogi",
"en",
"die",
"asketiese",
"Sannjasi",
"is",
".",
"Hierdie",
"pad",
"word",
"veral",
"sterk",
"met",
"die",
"god",
"Sjiwa",
"verbind",
".",
"Derdens",
"is",
"daar",
"die",
"baie",
"gewilde",
"pad",
"van",
"bhakti",
",",
"wat",
"die",
"liefdevolle",
"verering",
"van",
"die",
"gode",
"behels",
".",
"Sjiwaïsme",
",",
"Wisjnoeïsme",
"en",
"Sjaktisme",
"Alhoewel",
"daar",
"'n",
"feitlik",
"onnoembare",
"hoeveelheid",
"tradisies",
"van",
"bhakti",
"binne",
"die",
"Hindoeïsme",
"bestaan",
",",
"is",
"die",
"meeste",
"Hindoes",
"volgelinge",
"van",
"óf",
"Wisjnoe",
"óf",
"Sjiwa",
".",
"Wisjnoe",
",",
"die",
"Onderhouer",
",",
"word",
"deur",
"sy",
"volgelinge",
"geassosieer",
"met",
"die",
"liefde",
"van",
"God",
"vir",
"sy",
"skepsels",
".",
"Die",
"verhaal",
"van",
"Wisjnoe",
"is",
"een",
"van",
"'n",
"god",
"wat",
"die",
"hele",
"werklikheid",
"droom",
".",
"Soms",
"droom",
"hy",
"dat",
"die",
"wêreld",
"hom",
"nodig",
"het",
"en",
"dan",
"inkarneer",
"hy",
"hom",
"in",
"'n",
"menslike",
"gedaante",
"sodat",
"hy",
"sy",
"volgelinge",
"in",
"hul",
"pyn",
",",
"lyding",
"en",
"verdrukking",
"kan",
"bystaan",
".",
"Sy",
"bekendste",
"inkarnasies",
"is",
"in",
"die",
"persone",
"van",
"Rama",
"en",
"Krisjna",
",",
"twee",
"van",
"die",
"mees",
"bekende",
"en",
"geliefde",
"figure",
"in",
"die",
"Hindoe-mitologie",
".",
"Wisjnoe",
"se",
"volgelinge",
"staan",
"as",
"Wisjnoeïste",
"bekend",
".",
"Sjiwa",
",",
"die",
"Vernietiger",
",",
"daarenteen",
",",
"het",
"'n",
"veel",
"komplekser",
"persoonlikheid",
".",
"Kenmerkend",
"van",
"hierdie",
"god",
"is",
"dat",
"alle",
"teenoorgesteldes",
"in",
"hom",
"versoen",
"word",
".",
"Saam",
"met",
"sy",
"vrou",
",",
"wat",
"in",
"verskillende",
"gedaantes",
"kan",
"verskyn",
",",
"is",
"Sjiwa",
"verantwoordelik",
"vir",
"die",
"kosmiese",
"dans",
"waarin",
"lewe",
"en",
"dood",
",",
"donker",
"en",
"lig",
",",
"orde",
"en",
"chaos",
"in",
"balans",
"gehou",
"word",
".",
"Sy",
"volgelinge",
",",
"die",
"Sjiwaïste",
",",
"glo",
"dat",
"daar",
"geen",
"skepping",
"sonder",
"vernietiging",
"kan",
"wees",
"nie",
".",
"Een",
"van",
"die",
"sterkste",
"religieuse",
"tradisies",
",",
"die",
"sogenaamde",
"Moeder-kultus",
",",
"het",
"rondom",
"Sjiwa",
"se",
"vrou",
"ontstaan",
"het",
".",
"Haar",
"volgelinge",
"staan",
"as",
"Sjaktas",
"bekend",
"omdat",
"hulle",
"glo",
"dat",
"sy",
"die",
"sjakti",
"–",
"die",
"kreatiewe",
"energie",
"–",
"van",
"Sjiwa",
"is",
".",
"Sy",
"neem",
"verskillende",
"gedaantes",
"aan",
":",
"Parwati",
"is",
"haar",
"beeldskone",
",",
"vroulike",
"en",
"liefdevolle",
"vorm",
",",
"maar",
"sy",
"kan",
"ook",
"as",
"die",
"gedugte",
"Doerga",
"verskyn",
"en",
"selfs",
"as",
"die",
"verskriklike",
"Kali",
",",
"bewoner",
"van",
"begraafplase",
",",
"met",
"'n",
"halssnoer",
"van",
"skedels",
"om",
"die",
"nek",
".",
"As",
"moeder",
"van",
"die",
"totale",
"werklikheid",
",",
"is",
"sy",
"beide",
"vroedvrou",
"en",
"lykbesorger",
"van",
"die",
"mensdom",
".",
"Sinkretiese",
"aard",
"van",
"Hindoeïsme",
"Dit",
"was",
"eers",
"toe",
"hulle",
"met",
"die",
"onverbiddelike",
"monoteïsme",
"van",
"Islam",
"en",
"die",
"Christendom",
"gekonfronteer",
"is",
",",
"dat",
"die",
"tradisies",
"van",
"Indië",
"'n",
"eie",
"identiteit",
",",
"naamlik",
"Hindoeïsme",
",",
"vir",
"hulle",
"toegeëien",
"het",
".",
"Tradisioneel",
"het",
"die",
"Hindoeïsme",
"alle",
"tradisies",
"geassimileer",
".",
"Dít",
"is",
"wat",
"Hindoeïsme",
"vandag",
"nog",
"so",
"uniek",
"maak",
",",
"naamlik",
"die",
"geweldige",
"teenstellings",
"in",
"verskillende",
"denkstelsels",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"nie-diskriminerende",
"assimilasie",
"van",
"feitlik",
"alle",
"kulture",
"en",
"geloofstelsels",
".",
"Watter",
"spesifieke",
"tradisie",
"ook",
"al",
"aangehang",
"word",
",",
"onderliggend",
"het",
"hulle",
"'n",
"unieke",
"ervaring",
"van",
"die",
"werklikheid",
"–",
"'n",
"ervaring",
"wat",
"maak",
"dat",
"hulle",
"hulle",
"as",
"Hindoes",
"identifiseer",
":",
"volgelinge",
"van",
"'n",
"religie",
"wat",
"anders",
"en",
"veel",
"ouer",
"is",
"as",
"enige",
"van",
"die",
"ander",
"lewende",
"geloofstelsels",
"van",
"die",
"wêreld",
".",
"Politeïsme"
] |
122 | https://af.wikipedia.org/wiki/Helsinki | Helsinki | Helsinki (Fins: [ˈhɛlsiŋki] , Sweeds: Helsingfors [hɛlsɪŋˈfɔrs] ) is die hoofstad van Finland en die Finse gewes Uusimaa met 'n bevolking van 622 240 (soos op 31 Desember 2014).
Helsinki is die grootste stad van Finland en sy politieke, ekonomiese, kulturele, opvoedkundige en geestelike sentrum. Meer as 'n kwart van die Finse bevolking woon in die metropolitaanse gebied van Helsinki met 1,3 miljoen inwoners. Helsinki is 'n tweetalige stad, en 6,2 persent van sy inwoners praat Sweeds. Naas 'n Finssprekende meerderheid van sowat 88 persent huisves die stad ook die grootste aantal buitelanders in Finland.
Die stad is in 1550 deur die Sweedse koning Gustav I Vasa by die monding van die Vantaarivier in die Finse Golf gestig en eers in 1640 na sy huidige ligging verskuif. Ná 'n groot brandramp in 1807 is 'n grootskaalse herbouingsprogram geloods, en in 1812 het Helsinki met sy destyds 4 000 inwoners Turku (Sweeds: Åbo) as hoofstad vervang. In 1828 is ook die Finse universiteit na Helsinki verskuif.
Helsinki se argitektuur is veral deur die klassisisme beïnvloed. Die stadsentrum met die Senaatsplein (Senaatintori), die Universiteit van Helsinki se hoofgebou en biblioteek, die Presidentspaleis en die katedraal, is in die 19de eeu deur die Duitse argitek Carl Ludwig Engel ontwerp. Daarnaas word ook die argitek J.A. Ehrenström met die heropbou van Helsinki verbind.
Die huidige stadskarakter bekoor met 'n mengsel van ou en nuwe boustyle, en ondanks sy rol as hoofstad van Finland is daar nog talle rustige stadsbuurte en parke. Die nabyheid van die Oossee gee aan die stad daarnaas ook 'n maritieme karakter.
Geografie
Ligging
Helsinki lê in die Suid-Finse gewes Uusimaa aan die Finse Golf en teenoor die Estiese hoofstad Tallinn. Die stad vorm 'n metropolitaanse gebied met die stede Espoo, Vantaa, Kauniainen en 'n aantal dorpe in die omgewing.
Net soos ander dele van Suid-Finland word die stadsgebied van Helsinki deur 'n heuwellandskap gekenmerk, wat veral uit granietrotse bestaan. Die hoogste natuurlike heuwel in die stadswyk Kivikko het 'n hoogte van 62 meter bo seevlak, terwyl 'n kunsmatige heuwel in die stadswyk Malminkartano 'n hoogte van 90 meter bereik.
Die stadsgebied
Helsinki strek oor 'n totale oppervlakte van 686 vierkante kilometer, waarvan 186 vierkante kilometer uit land op die vasteland en die res uit 315 eilande langs die kus bestaan. Die belangrikste eilande is die woongebied Lauttasaari, Seurasaari met sy opelugmuseum, Korkeasaari met die dieretuin van Helsinki en die vestingeiland Suomenlinna (Sveaborg).
Sowat 'n vyfde van die stadsgebied is bosgebiede, naastenby tien persent word deur parke en tuine beslaan en vyf persent dien as landbougebied.
Die skiereiland Vironniemi in die suid-weste huisves die stadsentrum van Helsinki, wat duidelik van die nuwe 20ste eeuse voorstede in die ooste en noorde verskil.
Helsinki vorm saam met die voorstede Espoo, Vantaa en Kauniainen die sogenaamde Hoofstadgewes (Fins: Pääkaupunkiseutu, Sweeds: Huvudstadsregionen) met sowat een miljoen inwoners. Die metropolitaanse gebied van Helsinki sluit die voorstede Kirkkonummi, Vihti, Nurmijärvi, Tuusula, Kerava, Sipoo, Järvenpää en Hyvinkää in met 'n totale bevolking van 1,300 miljoen, of naastenby 'n kwart van Finland se bevolking.
Klimaat
Helsinki se klimaat het kontinentale en maritieme kenmerke. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is 4,8 °C, die gemiddelde jaarlikse reënval 689 millimeter. Oktober is die natste maand met gemiddeld 73 mm reënval, Maart die droogste met 36 mm. Die koudste maand is Februarie met 'n gemiddelde temperatuur van -6,6 °C, Julie is die warmste met 17,2 °C. Nogtans kan die maksimale temperature in die somer soms tot by 30 °C bereik, terwyl die temperature in Januarie dikwels benede -15 °C daal. Die koudste temperatuur, wat ooit in Helsinki aangeteken is, was -34,3 °C op 10 Januarie 1987.
Die eerste sneeu val gewoonlik teen die middel van November, en vanaf laat Desember tot by laat Maart bly die stad met sneeu bedek. Die Finse Golf bevries gewoonlik tydens die winter, en daar word ysbrekers benodig om 'n vaargeul vir skepe oop te hou.
Helsinki lê op dieselfde breedtegraad soos die suide van Alaska en die suidpunt van Groenland, wat van die stad die op een na die mees noordelik geleë hoofstad ter wêreld maak (die mees noordelike is Reykjavík in Ysland). Danksy hierdie ligging word dit tydens die somer-sonstilstand nie heeltemal donker nie, en inwoners geniet die "wit nagte".
Geskiedenis
Sweedse heerskappy
Die gewes Uusimaa (Sweeds: Nyland) het in die 12de eeu onder Sweedse heerskappy gekom. As gevolg van die Sweedse immigrasie in die 14de en 15de eeu is die dorpe in die gebied aanvanklik deur 'n Sweedstalige bevolking bewoon.
Die stad Helsingfors is op 12 Junie 1550 op bevel van die Sweedse koning Gustav I Wasa gestig om as seehawe met die Hansestad Reval (die huidige Tallinn) anderkant die Finse Golf mee te ding. Die stad was oorspronklik aan die monding van die Vantaanjokirivier geleë, en die Sweedse naam Helsingfors is afgelei van die stroomversnellings (Sweeds: fors) aan die benedeloop van die Vantaanjoki. Die gebied van die destydse Ou Helsingfors word nog steeds Vanhakaupunki ("die ou stadskern") genoem, alhoewel van die 16de eeuse Helsinki niks oorgebly het nie. Die inwoners van Helsingfors was voormalige burgers van die stede Porvoo, Ekenäs, Rauma en Ulvila, wat hulle op bevel van die koning in die nuwe stad gevestig het.
Toe Swede tydens die Lyflandse Oorlog in 1561 Reval verower het, het Helsinki se belangrikheid afgeneem. Aangesien die hawe se ligging aan die einde van 'n lae baai vol klippe nie geskik vir groot seilskepe was nie, is die besluit geneem om Helsinki nader by die op see te verskuif. Aanvanklik is Santahamina en die gebied van die huidige Sörnäinen as geskikte plekke beskou. Uiteindelik is Helsinki in 1640 onder die leiding van die goewerneur-generaal Per Brahe na sy huidige ligging op die skiereiland Vironniemi (Sweeds: Estnässkatan) verskuif. Die ou stad teen die monding van die Vantaanjoki is opgegee.
Die groei van die Russiese Ryk en die stigting van die stad Sint Petersburg in 1703 het 'n groot invloed op Helsinki uitgeoefen. Die stad is swaar getref deur die Groot Nordiese Oorlog tussen Swede en Rusland. 'n Pesepidemie het in 1710 'n verwoestende effek op 'n groot deel van die bevolking gehad, en in 1713 het die Sweedse leër die stad tydens hulle terugtog afgebrand. In die tydperk tussen 1713 en 1721 en nog eens tydens die Russies-Sweedse Oorlog van 1741 tot 1743 is Helsinki deur Russiese troepe beset. Nadat Swede die vesting Hamina in die Vrede van Turku aan Rusland afgestaan het, is die nuwe seevesting Sveaborg (Suomenlinna) voor die kus van Helsinki opgerig.
Russiese heerskappy
Op 2 Maart 1808 is Helsinki tydens die Russies-Sweedse Oorlog deur Russiese troepe verower en 'n tweede keer deur 'n brand volledig verwoes. Met sy neerlaag is Swede in 1809 gedwing om Finland aan Rusland af te staan.
Aanvanklik het Turku, destyds die grootste en belangrikste stad van die land, as die hoofstad van die nuutgestigte Grootvorstedom Finland gedien. Weens die groter afstand van Sint-Petersburg het tsaar Alexander I Turku egter as minder geskik geag, en in 1812 is die besluit geneem om die regeringsetel na Helsinki te verskuif. Helsinki was toe 'n onbenullige stad met sowat 4 000 inwoners, en die Duitse argitek Carl Ludwig Engel het die opdrag gekry om Helsinki as 'n representatiewe hoofstad te herbou. In hierdie tydperk het die stadsentrum rondom die Senaatsplein met sy klassisistiese argitektuur ontstaan. Die omliggende geboue was grotendeels houthuise met een verdieping, en net 'n klein aantal van hulle is tot vandag bewaar. Helsinki was sedert 1819 ook die setel van die Finse Senaat.
Ná die groot brand van Turku in 1827 is ook die Akademie van Turku, destyds Finland se enigste tersiêre onderwysinstelling, na Helsinki verskuif en as die Universiteit van Helsinki herstig. Danksy die industrialisering het Helsinki tydens die tweede helfte van die 19de eeu sterk gegroei. Spoorwegverbindings na Hämeenlinna en Sint-Petersburg is in 1862 en 1870 gebou. Kort ná die eeuwisseling het die inwonertal gegroei tot meer as 100 000. Talle nuwe huise in die Jugendstil (Art Nouveau)-boustyl is in stadswyke soos Katajanokka, Kruununhaka en Eira opgerig.
Die tydperk ná die Finse onafhanklikheid
Met die onafhanklikheidwording van Finland op 6 Desember 1917 het Helsinki die hoofstad van die nuwe staat geword. Ná die uitbreek van die Finse Burgeroorlog het die Rooi Gardes Helsinki op 28 Januarie 1918 ingeneem, en die burgerlike regering het na Vaasa gevlug. In April het Duitse troepe ter ondersteuning van die burgerlikes ingegryp en Helsinki ná twee dae se gevegte op 13 April 1918 verower. Anders as byvoorbeeld Tampere in Wes-Finland is die stad deur die burgeroorlog min beskadig. Met die oorwinning van die burgerlike ("Witte") magte is sowat 10 000 aanhangers van die Rooi Gardes op die eiland Suomenlinna geïnterneer. 1 500 van hulle het van honger en siektes beswyk.
Tydens die Tweede Wêreldoorlog het die Sowjet-lugmag 'n aantal bomaanvalle op Helsinki uitgevoer, maar danksy die doeltreffende lugafweer is dit hierdeur minder geraak as ander Europese stede.
Helsinki sou eintlik die gasheerstad van die Olimpiese Somerspele van 1940 gewees het, en 'n aantal funksionalistiese geboue soos die Olimpiese Stadion en die Kulturele Sentrum Lasipalatsi is vir die Spele opgerig, wat uiteindelik weens die oorlog gekanselleer is. In plaas daarvan het die Olimpiese Somerspele van 1952 in Helsinki plaasgevind.
In 1975 het die eerste Konferensie vir Veiligheid en Samewerking in Europa (KVSE) in Helsinki plaasgevind, wat tot 'n politieke toenadering tussen die Westerse en die Oosbloklande gelei het. In 2000 was Helsinki een van nege Europese stede wat deur die Europese Unie as "Europese kulturele hoofstede" aangewys is.
Vandag is Helsinki naas Stockholm, Kopenhagen, Oslo en Gotenburg een van vyf beduidende Skandinawiese metropole.
Bevolking
Op 31 Desember 2014 het Helsinki se bevolking 622 240 beloop, die bevolkingsdigtheid was 2 911 inwoners per vierkante kilometer. Die aandeel van vroue was met 53,4 persent hoër as die Finse gemiddelde (51,1 persent). Die Hoofstad-distrik, 'n agglomerasie van Helsinki, Espoo, Vantaa en Kauniainen, het 1,1 en die metropolitaanse gebied van Helsinki 1,3 miljoen inwoners.
Helsinki se inwoners word deur 'n hoër mobiliteit as die res van die Finse bevolking gekenmerk. Baie mense uit ander Finse gebiede vestig hulle in die hoofstad om hier te gaan werk of studeer. Tegelykertyd verhuis veral gesinne na die voorstede om Helsinki se hoë huurpryse te ontvlug. In 2005 het 33 953 mense uit ander Finse dorpe en stede en die buiteland hulle in Helsinki gevestig, terwyl 33 381 na ander stede en dorpe verhuis het.
Tale en bevolkingsgroepe
Helsinki was tot by die einde van die 19de eeu 'n oorwegend Sweedstalige stad. In die jaar 1870 het van die bewoners 57 persent Sweeds, 25,9 persent Fins, 12,1 persent Russies, 1,8 persent Duits en 3,2 persent ander tale gepraat. Danksy die binnelandse migrasie het die aandeel van Sweedssprekende bewoners sterk verminder en beloop tans 6,2 persent of 35 000 mense. Helsinki is amptelik tweetalig met Fins as die meerderheids- en Sweeds as die minderheidstaal. Straatborde is deurgaans tweetalig, net soos alle ander amptelike kennisgewings in die stad.
'n Variant van die Finse taal, wat net in Helsinki gepraat word, is die sogenaamde Helsinki-plattaal. Hy steun op die Finse omgangstaal, het egter ook talle woorde uit Sweeds, Russies en tans ook Engels ontleen. In die plaaslike plattaal word Helsinki steeds Stadi genoem (afgelei van Sweeds stad). In die omgangstaal van die res van Finland word Helsinki ook Hesa genoem.
5,2 persent van die inwoners is buitelanders, oorwegend burgers van Estland, Rusland en Swede, daarnaas ook van Somalië. 7,9 persent is in die buiteland gebore. Die meeste immigrante woon in die stadswyk Jakomäki. Helsinki se buitelandse bevolking is groter as dié van ander Finse stede, maar nog steeds klein in vergelyking met ander Europese metropole .
Godsdienste
Die oorgrote meerderheid van Helsinki se bevolking is lede van die Evangelies-Lutherse Kerk. Die Katedraal van Helsinki is die setel van die bisdom van Helsinki, terwyl die Uspenskij-katedraal die setel van die Fins-Ortodokse biskop van Suid-Finland is. Helsinki is daarnaas ook die setel van 'n Russies-Ortodokse en 'n Rooms-Katolieke biskop.
Die Joodse gemeente is in die 19de eeu gestig en het tans sowat 1 300 lede. Hulle sinagoge is in 1906 in die stadswyk Kamppi opgerig.
Islamitiese Tartare het hulle sedert die 19de eeu in Helsinki gevestig, en in die laaste jare het ook Islamitiese immigrante uit die Midde-Ooste en Somalië 'n nuwe tuiste in Helsinki gevind.
Argitektuur
In 1818 is Helsinki byna heeltemal deur 'n brand verwoes. Dit het die Duitse argitek Carl Ludwig Engel die wonderlike geleentheid gegee om die hele stad opnuut uit te lê en te herbou. Onder die geboue wat hy ontwerp het, is die katedraal, die universiteit en die stadhuis. Latere argitekte het die herbouing van Helsinki voortgesit. Hulle het veral die ligkleurige plaaslike klip gebruik, wat meegebring het dat Helsinki soms die “Wit Stad van die Noorde" genoem word. Onder die geboue wat opgerig is kort nadat Finland uiteindelik in 1919 onafhanklik geword het, is die parlementsgebou en die spoorwegstasie.
Ekonomie
Die gewes Helsinki lewer sowat een derde van Finland se bruto geografiese produk op, en met die effektebeurse en talle banke dien Helsinki ook as die finansiële sentrum van Finland. Teen die middel van die 20ste eeu was Helsinki nog 'n belangrike nywerheidsentrum, maar vandag steun sy ekonomie oorwegend op die dienstesektor en informasietegnologie.
Die meeste groot Finse ondernemings en filiale van multinasionale korporasies het hulle hoofkwartiere in Helsinki, veral danksy die internasionale verbindings, die logistiese netwerk en die beskikbaarheid van opgeleide mannekrag. Die grootste plaaslike ondernemings is Elisa (telekommunikasiedienste), Otava en SanomaWSOY (media), Kesko en HOK-Elanto (handel) en Stockmann (afdelingswinkels).
Nadat die aantal werkplekke in die nywerheidsektor reeds in die tydperk tussen 1960 en 1980 met vyftig persent gedaal het, huisves Helsinki tans nog ondernemings soos Aker Finnyards in Hietalahti (skeepsbou), Arabia (keramiek) en ABB in Pitäjänmäki.
Die per-capita-inkomste in Helsinki beloop 1,5 keer die gemiddelde van Finland, en Helsinki word by die welvarendste stede in Europa gereken.
Vervoer
Lughawens
Die internasionale lughawe van Helsinki is vyftien kilometer noord van die stadsentrum in die buurstad Vantaa geleë. Dit is die grootste lughawe in Finland en hanteer jaarliks sowat vyftien miljoen passasiers. Met sy inwyding in 1952 het Vantaa die ou lughawe in die stadswyk Malmi (sowat tien kilometer noordoos van die stadsentrum) as Helsinki se hoofsaaklike lughawe vervang. Malmi is tans nog as algemene lughawe in gebruik, tog beplan die stadsregering om dit tot by die jaar 2010 te sluit en die terrein vir woningbouprojekte te ontwikkel. Die lugredery Copterline bied 'n bykomende helikopterverbinding met die Estiese hoofstad Tallinn vanuit Helsinki se hawe aan.
Helsinki-hawe
Helsinki-hawe is Finland se grootste seehawe vir vrag- en passasiervervoer waarby die laasgenoemde veral op die Suidhawe (Eteläsatama) in die stadsentrum gekonsentreer is, terwyl die Weshawe (Länsisatama) in die gelyknamige stadswyk goedere en Sörnäinen houers hanteer. In die loop van 2008 sal die nuwe seehawe Vuosaari in die ooste van Helsinki voltooi wees en die twee ander vraghawens vervang. Die Weshawe en Sörnäinen sal vervolgens tot nuwe woonbuurte omgeskep word.
In 2004 het bykans 14 000 skepe Helsinki-hawe aangedoen, 'n gemiddelde van veertig per dag. Gedurende die somerseisoen lê sowat tweehonderd passasierskepe 'n besoek aan die hawe af en neem 150 000 dagtoeriste na Helsinki. Veerbootmaatskappye soos Viking Line, Tallink Silja, Finnlines en Stella Naves Russia OY Ltd. bied gereeld verbindings na Rostock, Kiel, Stockholm, Sint Petersburg en Tallinn aan. Seereise op die sogenaamde "Swedeskepe" (ruotsinlaiva) met hul restourante, nagklubs en doeanevrye winkels is al lank gewild. Ná die ontbinding van die Sowjetunie het ook die Estiese hoofstad Tallinn 'n gewilde bestemming vir dagtoeriste uit Helsinki geword.
Spoorvervoer
Helsinki se hoofstasie is die belangrikste in die land en fungeer ook as tuisstasie van die staatsbeheerde spoorwegmaatskappy VR. Treinroetes verbind Helsinki met alle beduidende stede in Finland asook Sint Petersburg en Moskou in die Russiese Federasie. Die hoofstasie dien daarnaas as terminus vir alle stadstreinlyne in Helsinki wat die stadsentrum met die noordelike en westelike voorstede en buurstede verbind. Die stasiegebou is in 1919 volgens planne van die argitek Eliel Saarinen voltooi en het intussen een van die bekendste bakens in die stad geword.
Openbare vervoer
Die vervoermaatskappy HKL beheer Helsinki se openbare vervoerstelsel met moltrein-, trem-, bus- en veerbootlyne. HKL het in 2004 altesaam 203,5 miljoen passasiers vervoer, waarvan 90 miljoen in busse, 56,6 miljoen in trems, 55,4 miljoen in moltreine en 1,4 miljoen op die veerbootroete na Suomenlinna.
Die metro van Helsinki, wat in 1982 ingewy is, is die enigste moltreinstelsel in Finland. Dit bestaan uit een lyn met twee sytakke en verbind die stadsentrum met die oostelike stadsdele. Die moltreinstelsel behels 17 stasies met 'n totale spoorlyn van 21 kilometer, waarvan 4,9 kilometer ondergronds, 2,5 kilometer op brûe en 17,6 kilometer bogronds. Op werkdae vervoer die moltreinstelsel daagliks sowat 190 000 passasiers.
Die tremnetwerk is in 1891 in bedryf gestel en eweneens die enigste van sy soort in die land. Tans is daar elf tremlyne wat almal in die binnestad ry. Die uitgebreide busnetwerk behels ook verbindings na die soomgebiede. Die Kampin keskus-busterminaal, wat in 2005 ingewy is, hanteer buslyne na Espoo en verder af geleë bestemmings. Daar word daagliks sowat 170 000 passasiers op die busterminale aangeteken.
Kultuur en besienswaardighede
Argitektuur
Helsinki word as een van die belangrikste sentrums van die klassisisme beskou en word daarnaas deur 'n groot aantal geboue in die Art Nouveau-styl van die vroeë 20ste eeu gekenmerk. Sy moderne argitektuur sluit 'n aantal voorbeelde van die funksionalisme in.
Klassisisme
Nadat Helsinki in 1812 tot hoofstad van Finland verklaar is, het die Duitse argitek Carl Ludwig Engel (1778–1840) die opdrag gekry om 'n nuwe middestad met Sint-Petersburg as voorbeeld te ontwerp. Helsinki beskik nou oor 'n unieke klassisistiese middestad met kenmerkende geboue rondom die Senaatsplein soos die Katedraal van Helsinki in die Empire-boustyl (opgerig 1830–1840), die ou Senaatsgebou en die hoofgebou van die Universiteit van Helsinki. Ander noemenswaardige voorbeelde van Helsinki se Empire-argitektuur is die Universiteitsbiblioteek en die Presidentspaleis. Danksy Engel se klassisistiese sentrum het Helsinki later die bynaam "die wit stad van die noorde" gekry.
Art Nouveau-boustyl
Die Finse Art Nouveau-styl is sterk beïnvloed deur die destydse nasionaal-romantiese kunsstyl, met die nasionale heldedig Kalevala as die belangrikste bron van inspirasie.
Die woonhuise in die stadswyke Katajanokka, Kruununhaka en Eira is pragtige voorbeelde van die Finse Art Nouveau-argitektuur. Ook die hoofstasie, die Nasionale Museum en die Kerk van Kallio is in die nasionaal-romantiese styl ontwerp. Die belangrikste verteenwoordiger van die Finse Art Nouveau-boustyl was Eliel Saarinen (1873–1950).
Funksionalisme
Die beroemde Finse argitek Alvar Aalto (1898–1976) was een van die invloedrykste verteenwoordigers van die funksionalisme. Hy het 'n aantal geboue in Helsinki soos die Finlandia-saal, 'n konsert- en kongresgebou met buitemure uit wit Carrara-marmer, wat in 1971 voltooi is, en die hoofkwartier van die papiervervaardiger Stora Enso ontwerp, albei kontroversiële voorbeelde van funksionalistiese argitektuur. Langs die hoofstraat Mannerheimintie vind 'n mens ander belangrike geboue in hierdie styl soos die kulturele sentrum Lasipalatsi, die poskantoor en die Olimpiese stadion.
Ander besienswaardighede
Aleksanterinkatu (vernoem na die Russiese tsaar Alexander I) en Esplanadi is die belangrikste winkelstrate in Helsinki. Die eersgenoemde verbind die Senaatsplein met die hoofstraat Mannerheimintie. Hier lê talle boetieke en afdelingswinkels soos Stockmann, die grootste in die Nordiese lande. Die Esplanadi loop parallel met die Aleksanterinkatu en word deur 'n park in 'n noordelike en suidelike straat verdeel (Pohjoisesplanadi en Eteläesplanadi). Helsinki se markplein (Kauppatori) lê teen die oostelike eindpunt van die Esplanadi, digby die Suidhawe.
'n Veerboot verbind die markplein met die vesting van Suomenlinna, wat in 1748 op 'n aantal eilande opgerig en in 1991 deur UNESCO tot wêrelderfenisgebied verklaar is. Die eilande word nog steeds deur sowat 950 mense bewoon. 'n Deel van die terrein is 'n verbode militêre gebied en nie toeganklik vir besoekers nie.
Die Ortodokse Uspenski-katedraal is op 'n rots in die weste van die skiereiland Katajanokka opgerig. Die gebou in die Russies-Bisantynse styl is in 1868 as die grootste Ortodokse kerkgebou in Wes-Europa voltooi. Die kerk is van rooi bakstene gebou en beskik oor dertien koepels met goue spitse.
Die bekende Evangelies-Lutherse Temppeliaukiokerk in die stadswyk Töölö is in 1969 in 'n granietrots gebou. Dit is 'n tipiese voorbeeld van die argitektoniese ekspressionisme van die sestigerjare. Die kerk met 'n hoogte van dertien meter spog met natuurlike rotsmure van vyf tot agt meter en 'n koperdak. Hier vind ook gereeld konserte plaas, wat jaarliks duisende besoekers lok.
Teater en musiek
Helsinki beskik oor drie groot teaters. Die Nasionale Teater van Finland (Suomen Kansallisteatteri) is oorspronklik in Porvoo gestig en was die eerste teater wat toneelstukke in Fins aangebied het. Sedert 1902 word die teater deur 'n Art Nouveau-gebou op die Stasieplein gehuisves.
Die Stadsteater van Helsinki (Helsingin Kaupunginteatteri) in die stadswyk Kallio het deur die samesmelting van die Arbeidersteater en die Volksteater tot stand gekom.
Die Sweedse Teater (Svenska Teatern) is die oudste in die stad, en sy toneelstukke word in Sweeds opgevoer.
Die Nasionale Opera (Kansallisooppera) in die stadswyk Töölö is die belangrikste operahuis in Finland. Naas operas word hier ook konserte en balletopvoerings aangebied. Die Stadsorkester van Helsinki tree tans in die Finlandia-saal op.
In laat Augustus of vroeg in September fungeer Helsinki as gasheerstad van die Helsingfors Biennale met konserte, tentoonstellings, opera- en balletopvoerings van internasionale gehalte. Die Internasionale Vioolkampioenskap ter ere van die Finse komponis Jean Sibelius vind elke vyf jaar in Helsinki plaas. Tydens die somer word in die middestad talle rock- en pop-opelugkonserte aangebied, waaronder 'n aantal gratis konserte in die Kaivopuisto- en Kaisaniemenpuisto-parke. Die jaarlikse Tuska Open Air Metal Festival, wat in Julie in die laasgenoemde park aangebied word, lok sowat 30 000 besoekers.
Susterstede
Beijing, Volksrepubliek China, sedert 2006.
Kopenhagen, Denemarke.
Moskou, Rusland.
Londen, Verenigde Koninkryk.
Stockholm, Swede
Teheran, Iran.
Sien ook
Tampere
Turku
Bronne
HB Bildatlas Südfinnland/Helsinki. Ostfildern: HB Verlag 1997
Ilonen, Arvi: Helsinki. An Architectural Guide. Helsinki: Otava 1990
Kent, Neil: Helsinki. A Cultural and Literary History. (Cities of Imagination-reeks). New York Stad: Interlink 2004
KENNIS, 1980, ISBN 079810824X, volume 2, bl. 272
Verwysings
Eksterne skakels
Inligting vir toeriste
Nedersettings langs die Oossee | [
"Helsinki",
"(",
"Fins",
":",
"[ˈhɛlsiŋki",
"]",
",",
"Sweeds",
":",
"Helsingfors",
"[hɛlsɪŋˈfɔrs",
"]",
")",
"is",
"die",
"hoofstad",
"van",
"Finland",
"en",
"die",
"Finse",
"gewes",
"Uusimaa",
"met",
"'n",
"bevolking",
"van240",
"(",
"soos",
"opDesember",
"Helsinki",
"is",
"die",
"grootste",
"stad",
"van",
"Finland",
"en",
"sy",
"politieke",
",",
"ekonomiese",
",",
"kulturele",
",",
"opvoedkundige",
"en",
"geestelike",
"sentrum",
".",
"Meer",
"as",
"'n",
"kwart",
"van",
"die",
"Finse",
"bevolking",
"woon",
"in",
"die",
"metropolitaanse",
"gebied",
"van",
"Helsinki",
"met3",
"miljoen",
"inwoners",
".",
"Helsinki",
"is",
"'n",
"tweetalige",
"stad",
",",
"en2",
"persent",
"van",
"sy",
"inwoners",
"praat",
"Sweeds",
".",
"Naas",
"'n",
"Finssprekende",
"meerderheid",
"van",
"sowatpersent",
"huisves",
"die",
"stad",
"ook",
"die",
"grootste",
"aantal",
"buitelanders",
"in",
"Finland",
".",
"Die",
"stad",
"is",
"indeur",
"die",
"Sweedse",
"koning",
"Gustav",
"I",
"Vasa",
"by",
"die",
"monding",
"van",
"die",
"Vantaarivier",
"in",
"die",
"Finse",
"Golf",
"gestig",
"en",
"eers",
"inna",
"sy",
"huidige",
"ligging",
"verskuif",
".",
"Ná",
"'n",
"groot",
"brandramp",
"inis",
"'n",
"grootskaalse",
"herbouingsprogram",
"geloods",
",",
"en",
"inhet",
"Helsinki",
"met",
"sy",
"destyds000",
"inwoners",
"Turku",
"(",
"Sweeds",
":",
"Åbo",
")",
"as",
"hoofstad",
"vervang",
".",
"Inis",
"ook",
"die",
"Finse",
"universiteit",
"na",
"Helsinki",
"verskuif",
".",
"Helsinki",
"se",
"argitektuur",
"is",
"veral",
"deur",
"die",
"klassisisme",
"beïnvloed",
".",
"Die",
"stadsentrum",
"met",
"die",
"Senaatsplein",
"(",
"Senaatintori",
")",
",",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Helsinki",
"se",
"hoofgebou",
"en",
"biblioteek",
",",
"die",
"Presidentspaleis",
"en",
"die",
"katedraal",
",",
"is",
"in",
"diee",
"eeu",
"deur",
"die",
"Duitse",
"argitek",
"Carl",
"Ludwig",
"Engel",
"ontwerp",
".",
"Daarnaas",
"word",
"ook",
"die",
"argitek",
"J.",
"A",
".",
"Ehrenström",
"met",
"die",
"heropbou",
"van",
"Helsinki",
"verbind",
".",
"Die",
"huidige",
"stadskarakter",
"bekoor",
"met",
"'n",
"mengsel",
"van",
"ou",
"en",
"nuwe",
"boustyle",
",",
"en",
"ondanks",
"sy",
"rol",
"as",
"hoofstad",
"van",
"Finland",
"is",
"daar",
"nog",
"talle",
"rustige",
"stadsbuurte",
"en",
"parke",
".",
"Die",
"nabyheid",
"van",
"die",
"Oossee",
"gee",
"aan",
"die",
"stad",
"daarnaas",
"ook",
"'n",
"maritieme",
"karakter",
".",
"Geografie",
"Ligging",
"Helsinki",
"lê",
"in",
"die",
"Suid-Finse",
"gewes",
"Uusimaa",
"aan",
"die",
"Finse",
"Golf",
"en",
"teenoor",
"die",
"Estiese",
"hoofstad",
"Tallinn",
".",
"Die",
"stad",
"vorm",
"'n",
"metropolitaanse",
"gebied",
"met",
"die",
"stede",
"Espoo",
",",
"Vantaa",
",",
"Kauniainen",
"en",
"'n",
"aantal",
"dorpe",
"in",
"die",
"omgewing",
".",
"Net",
"soos",
"ander",
"dele",
"van",
"Suid-Finland",
"word",
"die",
"stadsgebied",
"van",
"Helsinki",
"deur",
"'n",
"heuwellandskap",
"gekenmerk",
",",
"wat",
"veral",
"uit",
"granietrotse",
"bestaan",
".",
"Die",
"hoogste",
"natuurlike",
"heuwel",
"in",
"die",
"stadswyk",
"Kivikko",
"het",
"'n",
"hoogte",
"vanmeter",
"bo",
"seevlak",
",",
"terwyl",
"'n",
"kunsmatige",
"heuwel",
"in",
"die",
"stadswyk",
"Malminkartano",
"'n",
"hoogte",
"vanmeter",
"bereik",
".",
"Die",
"stadsgebied",
"Helsinki",
"strek",
"oor",
"'n",
"totale",
"oppervlakte",
"vanvierkante",
"kilometer",
",",
"waarvanvierkante",
"kilometer",
"uit",
"land",
"op",
"die",
"vasteland",
"en",
"die",
"res",
"uiteilande",
"langs",
"die",
"kus",
"bestaan",
".",
"Die",
"belangrikste",
"eilande",
"is",
"die",
"woongebied",
"Lauttasaari",
",",
"Seurasaari",
"met",
"sy",
"opelugmuseum",
",",
"Korkeasaari",
"met",
"die",
"dieretuin",
"van",
"Helsinki",
"en",
"die",
"vestingeiland",
"Suomenlinna",
"(",
"Sveaborg",
")",
".",
"Sowat",
"'n",
"vyfde",
"van",
"die",
"stadsgebied",
"is",
"bosgebiede",
",",
"naastenby",
"tien",
"persent",
"word",
"deur",
"parke",
"en",
"tuine",
"beslaan",
"en",
"vyf",
"persent",
"dien",
"as",
"landbougebied",
".",
"Die",
"skiereiland",
"Vironniemi",
"in",
"die",
"suid-weste",
"huisves",
"die",
"stadsentrum",
"van",
"Helsinki",
",",
"wat",
"duidelik",
"van",
"die",
"nuwete",
"eeuse",
"voorstede",
"in",
"die",
"ooste",
"en",
"noorde",
"verskil",
".",
"Helsinki",
"vorm",
"saam",
"met",
"die",
"voorstede",
"Espoo",
",",
"Vantaa",
"en",
"Kauniainen",
"die",
"sogenaamde",
"Hoofstadgewes",
"(",
"Fins",
":",
"Pääkaupunkiseutu",
",",
"Sweeds",
":",
"Huvudstadsregionen",
")",
"met",
"sowat",
"een",
"miljoen",
"inwoners",
".",
"Die",
"metropolitaanse",
"gebied",
"van",
"Helsinki",
"sluit",
"die",
"voorstede",
"Kirkkonummi",
",",
"Vihti",
",",
"Nurmijärvi",
",",
"Tuusula",
",",
"Kerava",
",",
"Sipoo",
",",
"Järvenpää",
"en",
"Hyvinkää",
"in",
"met",
"'n",
"totale",
"bevolking",
"van300",
"miljoen",
",",
"of",
"naastenby",
"'n",
"kwart",
"van",
"Finland",
"se",
"bevolking",
".",
"Klimaat",
"Helsinki",
"se",
"klimaat",
"het",
"kontinentale",
"en",
"maritieme",
"kenmerke",
".",
"Die",
"gemiddelde",
"jaarlikse",
"temperatuur",
"is8",
"°C",
",",
"die",
"gemiddelde",
"jaarlikse",
"reënvalmillimeter",
".",
"Oktober",
"is",
"die",
"natste",
"maand",
"met",
"gemiddeldmm",
"reënval",
",",
"Maart",
"die",
"droogste",
"metmm",
".",
"Die",
"koudste",
"maand",
"is",
"Februarie",
"met",
"'n",
"gemiddelde",
"temperatuur",
"van6",
"°C",
",",
"Julie",
"is",
"die",
"warmste",
"met2",
"°C",
".",
"Nogtans",
"kan",
"die",
"maksimale",
"temperature",
"in",
"die",
"somer",
"soms",
"tot",
"by°C",
"bereik",
",",
"terwyl",
"die",
"temperature",
"in",
"Januarie",
"dikwels",
"benede°C",
"daal",
".",
"Die",
"koudste",
"temperatuur",
",",
"wat",
"ooit",
"in",
"Helsinki",
"aangeteken",
"is",
",",
"was3",
"°C",
"opJanuarie",
"Die",
"eerste",
"sneeu",
"val",
"gewoonlik",
"teen",
"die",
"middel",
"van",
"November",
",",
"en",
"vanaf",
"laat",
"Desember",
"tot",
"by",
"laat",
"Maart",
"bly",
"die",
"stad",
"met",
"sneeu",
"bedek",
".",
"Die",
"Finse",
"Golf",
"bevries",
"gewoonlik",
"tydens",
"die",
"winter",
",",
"en",
"daar",
"word",
"ysbrekers",
"benodig",
"om",
"'n",
"vaargeul",
"vir",
"skepe",
"oop",
"te",
"hou",
".",
"Helsinki",
"lê",
"op",
"dieselfde",
"breedtegraad",
"soos",
"die",
"suide",
"van",
"Alaska",
"en",
"die",
"suidpunt",
"van",
"Groenland",
",",
"wat",
"van",
"die",
"stad",
"die",
"op",
"een",
"na",
"die",
"mees",
"noordelik",
"geleë",
"hoofstad",
"ter",
"wêreld",
"maak",
"(",
"die",
"mees",
"noordelike",
"is",
"Reykjavík",
"in",
"Ysland",
")",
".",
"Danksy",
"hierdie",
"ligging",
"word",
"dit",
"tydens",
"die",
"somer-sonstilstand",
"nie",
"heeltemal",
"donker",
"nie",
",",
"en",
"inwoners",
"geniet",
"die",
"\"",
"wit",
"nagte",
"\"",
".",
"Geskiedenis",
"Sweedse",
"heerskappy",
"Die",
"gewes",
"Uusimaa",
"(",
"Sweeds",
":",
"Nyland",
")",
"het",
"in",
"diee",
"eeu",
"onder",
"Sweedse",
"heerskappy",
"gekom",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"Sweedse",
"immigrasie",
"in",
"diee",
"ene",
"eeu",
"is",
"die",
"dorpe",
"in",
"die",
"gebied",
"aanvanklik",
"deur",
"'n",
"Sweedstalige",
"bevolking",
"bewoon",
".",
"Die",
"stad",
"Helsingfors",
"is",
"opJunieop",
"bevel",
"van",
"die",
"Sweedse",
"koning",
"Gustav",
"I",
"Wasa",
"gestig",
"om",
"as",
"seehawe",
"met",
"die",
"Hansestad",
"Reval",
"(",
"die",
"huidige",
"Tallinn",
")",
"anderkant",
"die",
"Finse",
"Golf",
"mee",
"te",
"ding",
".",
"Die",
"stad",
"was",
"oorspronklik",
"aan",
"die",
"monding",
"van",
"die",
"Vantaanjokirivier",
"geleë",
",",
"en",
"die",
"Sweedse",
"naam",
"Helsingfors",
"is",
"afgelei",
"van",
"die",
"stroomversnellings",
"(",
"Sweeds",
":",
"fors",
")",
"aan",
"die",
"benedeloop",
"van",
"die",
"Vantaanjoki",
".",
"Die",
"gebied",
"van",
"die",
"destydse",
"Ou",
"Helsingfors",
"word",
"nog",
"steeds",
"Vanhakaupunki",
"(",
"\"",
"die",
"ou",
"stadskern",
"\"",
")",
"genoem",
",",
"alhoewel",
"van",
"diee",
"eeuse",
"Helsinki",
"niks",
"oorgebly",
"het",
"nie",
".",
"Die",
"inwoners",
"van",
"Helsingfors",
"was",
"voormalige",
"burgers",
"van",
"die",
"stede",
"Porvoo",
",",
"Ekenäs",
",",
"Rauma",
"en",
"Ulvila",
",",
"wat",
"hulle",
"op",
"bevel",
"van",
"die",
"koning",
"in",
"die",
"nuwe",
"stad",
"gevestig",
"het",
".",
"Toe",
"Swede",
"tydens",
"die",
"Lyflandse",
"Oorlog",
"inReval",
"verower",
"het",
",",
"het",
"Helsinki",
"se",
"belangrikheid",
"afgeneem",
".",
"Aangesien",
"die",
"hawe",
"se",
"ligging",
"aan",
"die",
"einde",
"van",
"'n",
"lae",
"baai",
"vol",
"klippe",
"nie",
"geskik",
"vir",
"groot",
"seilskepe",
"was",
"nie",
",",
"is",
"die",
"besluit",
"geneem",
"om",
"Helsinki",
"nader",
"by",
"die",
"op",
"see",
"te",
"verskuif",
".",
"Aanvanklik",
"is",
"Santahamina",
"en",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"huidige",
"Sörnäinen",
"as",
"geskikte",
"plekke",
"beskou",
".",
"Uiteindelik",
"is",
"Helsinki",
"inonder",
"die",
"leiding",
"van",
"die",
"goewerneur-generaal",
"Per",
"Brahe",
"na",
"sy",
"huidige",
"ligging",
"op",
"die",
"skiereiland",
"Vironniemi",
"(",
"Sweeds",
":",
"Estnässkatan",
")",
"verskuif",
".",
"Die",
"ou",
"stad",
"teen",
"die",
"monding",
"van",
"die",
"Vantaanjoki",
"is",
"opgegee",
".",
"Die",
"groei",
"van",
"die",
"Russiese",
"Ryk",
"en",
"die",
"stigting",
"van",
"die",
"stad",
"Sint",
"Petersburg",
"inhet",
"'n",
"groot",
"invloed",
"op",
"Helsinki",
"uitgeoefen",
".",
"Die",
"stad",
"is",
"swaar",
"getref",
"deur",
"die",
"Groot",
"Nordiese",
"Oorlog",
"tussen",
"Swede",
"en",
"Rusland",
".",
"'n",
"Pesepidemie",
"het",
"in'n",
"verwoestende",
"effek",
"op",
"'n",
"groot",
"deel",
"van",
"die",
"bevolking",
"gehad",
",",
"en",
"inhet",
"die",
"Sweedse",
"leër",
"die",
"stad",
"tydens",
"hulle",
"terugtog",
"afgebrand",
".",
"In",
"die",
"tydperk",
"tussenenen",
"nog",
"eens",
"tydens",
"die",
"Russies-Sweedse",
"Oorlog",
"vantotis",
"Helsinki",
"deur",
"Russiese",
"troepe",
"beset",
".",
"Nadat",
"Swede",
"die",
"vesting",
"Hamina",
"in",
"die",
"Vrede",
"van",
"Turku",
"aan",
"Rusland",
"afgestaan",
"het",
",",
"is",
"die",
"nuwe",
"seevesting",
"Sveaborg",
"(",
"Suomenlinna",
")",
"voor",
"die",
"kus",
"van",
"Helsinki",
"opgerig",
".",
"Russiese",
"heerskappy",
"OpMaartis",
"Helsinki",
"tydens",
"die",
"Russies-Sweedse",
"Oorlog",
"deur",
"Russiese",
"troepe",
"verower",
"en",
"'n",
"tweede",
"keer",
"deur",
"'n",
"brand",
"volledig",
"verwoes",
".",
"Met",
"sy",
"neerlaag",
"is",
"Swede",
"ingedwing",
"om",
"Finland",
"aan",
"Rusland",
"af",
"te",
"staan",
".",
"Aanvanklik",
"het",
"Turku",
",",
"destyds",
"die",
"grootste",
"en",
"belangrikste",
"stad",
"van",
"die",
"land",
",",
"as",
"die",
"hoofstad",
"van",
"die",
"nuutgestigte",
"Grootvorstedom",
"Finland",
"gedien",
".",
"Weens",
"die",
"groter",
"afstand",
"van",
"Sint-Petersburg",
"het",
"tsaar",
"Alexander",
"I",
"Turku",
"egter",
"as",
"minder",
"geskik",
"geag",
",",
"en",
"inis",
"die",
"besluit",
"geneem",
"om",
"die",
"regeringsetel",
"na",
"Helsinki",
"te",
"verskuif",
".",
"Helsinki",
"was",
"toe",
"'n",
"onbenullige",
"stad",
"met",
"sowat000",
"inwoners",
",",
"en",
"die",
"Duitse",
"argitek",
"Carl",
"Ludwig",
"Engel",
"het",
"die",
"opdrag",
"gekry",
"om",
"Helsinki",
"as",
"'n",
"representatiewe",
"hoofstad",
"te",
"herbou",
".",
"In",
"hierdie",
"tydperk",
"het",
"die",
"stadsentrum",
"rondom",
"die",
"Senaatsplein",
"met",
"sy",
"klassisistiese",
"argitektuur",
"ontstaan",
".",
"Die",
"omliggende",
"geboue",
"was",
"grotendeels",
"houthuise",
"met",
"een",
"verdieping",
",",
"en",
"net",
"'n",
"klein",
"aantal",
"van",
"hulle",
"is",
"tot",
"vandag",
"bewaar",
".",
"Helsinki",
"was",
"sedertook",
"die",
"setel",
"van",
"die",
"Finse",
"Senaat",
".",
"Ná",
"die",
"groot",
"brand",
"van",
"Turku",
"inis",
"ook",
"die",
"Akademie",
"van",
"Turku",
",",
"destyds",
"Finland",
"se",
"enigste",
"tersiêre",
"onderwysinstelling",
",",
"na",
"Helsinki",
"verskuif",
"en",
"as",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Helsinki",
"herstig",
".",
"Danksy",
"die",
"industrialisering",
"het",
"Helsinki",
"tydens",
"die",
"tweede",
"helfte",
"van",
"diee",
"eeu",
"sterk",
"gegroei",
".",
"Spoorwegverbindings",
"na",
"Hämeenlinna",
"en",
"Sint-Petersburg",
"is",
"inengebou",
".",
"Kort",
"ná",
"die",
"eeuwisseling",
"het",
"die",
"inwonertal",
"gegroei",
"tot",
"meer",
"as000",
".",
"Talle",
"nuwe",
"huise",
"in",
"die",
"Jugendstil",
"(",
"Art",
"Nouveau)-boustyl",
"is",
"in",
"stadswyke",
"soos",
"Katajanokka",
",",
"Kruununhaka",
"en",
"Eira",
"opgerig",
".",
"Die",
"tydperk",
"ná",
"die",
"Finse",
"onafhanklikheid",
"Met",
"die",
"onafhanklikheidwording",
"van",
"Finland",
"opDesemberhet",
"Helsinki",
"die",
"hoofstad",
"van",
"die",
"nuwe",
"staat",
"geword",
".",
"Ná",
"die",
"uitbreek",
"van",
"die",
"Finse",
"Burgeroorlog",
"het",
"die",
"Rooi",
"Gardes",
"Helsinki",
"opJanuarieingeneem",
",",
"en",
"die",
"burgerlike",
"regering",
"het",
"na",
"Vaasa",
"gevlug",
".",
"In",
"April",
"het",
"Duitse",
"troepe",
"ter",
"ondersteuning",
"van",
"die",
"burgerlikes",
"ingegryp",
"en",
"Helsinki",
"ná",
"twee",
"dae",
"se",
"gevegte",
"opAprilverower",
".",
"Anders",
"as",
"byvoorbeeld",
"Tampere",
"in",
"Wes-Finland",
"is",
"die",
"stad",
"deur",
"die",
"burgeroorlog",
"min",
"beskadig",
".",
"Met",
"die",
"oorwinning",
"van",
"die",
"burgerlike",
"(",
"\"",
"Witte",
"\"",
")",
"magte",
"is",
"sowat000",
"aanhangers",
"van",
"die",
"Rooi",
"Gardes",
"op",
"die",
"eiland",
"Suomenlinna",
"geïnterneer.500",
"van",
"hulle",
"het",
"van",
"honger",
"en",
"siektes",
"beswyk",
".",
"Tydens",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"het",
"die",
"Sowjet-lugmag",
"'n",
"aantal",
"bomaanvalle",
"op",
"Helsinki",
"uitgevoer",
",",
"maar",
"danksy",
"die",
"doeltreffende",
"lugafweer",
"is",
"dit",
"hierdeur",
"minder",
"geraak",
"as",
"ander",
"Europese",
"stede",
".",
"Helsinki",
"sou",
"eintlik",
"die",
"gasheerstad",
"van",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspele",
"vangewees",
"het",
",",
"en",
"'n",
"aantal",
"funksionalistiese",
"geboue",
"soos",
"die",
"Olimpiese",
"Stadion",
"en",
"die",
"Kulturele",
"Sentrum",
"Lasipalatsi",
"is",
"vir",
"die",
"Spele",
"opgerig",
",",
"wat",
"uiteindelik",
"weens",
"die",
"oorlog",
"gekanselleer",
"is",
".",
"In",
"plaas",
"daarvan",
"het",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspele",
"vanin",
"Helsinki",
"plaasgevind",
".",
"Inhet",
"die",
"eerste",
"Konferensie",
"vir",
"Veiligheid",
"en",
"Samewerking",
"in",
"Europa",
"(",
"KVSE",
")",
"in",
"Helsinki",
"plaasgevind",
",",
"wat",
"tot",
"'n",
"politieke",
"toenadering",
"tussen",
"die",
"Westerse",
"en",
"die",
"Oosbloklande",
"gelei",
"het",
".",
"Inwas",
"Helsinki",
"een",
"van",
"nege",
"Europese",
"stede",
"wat",
"deur",
"die",
"Europese",
"Unie",
"as",
"\"",
"Europese",
"kulturele",
"hoofstede",
"\"",
"aangewys",
"is",
".",
"Vandag",
"is",
"Helsinki",
"naas",
"Stockholm",
",",
"Kopenhagen",
",",
"Oslo",
"en",
"Gotenburg",
"een",
"van",
"vyf",
"beduidende",
"Skandinawiese",
"metropole",
".",
"Bevolking",
"OpDesemberhet",
"Helsinki",
"se",
"bevolking240",
"beloop",
",",
"die",
"bevolkingsdigtheid",
"was911",
"inwoners",
"per",
"vierkante",
"kilometer",
".",
"Die",
"aandeel",
"van",
"vroue",
"was",
"met4",
"persent",
"hoër",
"as",
"die",
"Finse",
"gemiddelde1",
"persent",
")",
".",
"Die",
"Hoofstad-distrik",
",",
"'n",
"agglomerasie",
"van",
"Helsinki",
",",
"Espoo",
",",
"Vantaa",
"en",
"Kauniainen",
",",
"het1",
"en",
"die",
"metropolitaanse",
"gebied",
"van",
"Helsinki3",
"miljoen",
"inwoners",
".",
"Helsinki",
"se",
"inwoners",
"word",
"deur",
"'n",
"hoër",
"mobiliteit",
"as",
"die",
"res",
"van",
"die",
"Finse",
"bevolking",
"gekenmerk",
".",
"Baie",
"mense",
"uit",
"ander",
"Finse",
"gebiede",
"vestig",
"hulle",
"in",
"die",
"hoofstad",
"om",
"hier",
"te",
"gaan",
"werk",
"of",
"studeer",
".",
"Tegelykertyd",
"verhuis",
"veral",
"gesinne",
"na",
"die",
"voorstede",
"om",
"Helsinki",
"se",
"hoë",
"huurpryse",
"te",
"ontvlug",
".",
"Inhet953",
"mense",
"uit",
"ander",
"Finse",
"dorpe",
"en",
"stede",
"en",
"die",
"buiteland",
"hulle",
"in",
"Helsinki",
"gevestig",
",",
"terwyl381",
"na",
"ander",
"stede",
"en",
"dorpe",
"verhuis",
"het",
".",
"Tale",
"en",
"bevolkingsgroepe",
"Helsinki",
"was",
"tot",
"by",
"die",
"einde",
"van",
"diee",
"eeu",
"'n",
"oorwegend",
"Sweedstalige",
"stad",
".",
"In",
"die",
"jaarhet",
"van",
"die",
"bewonerspersent",
"Sweeds,9",
"persent",
"Fins,1",
"persent",
"Russies,8",
"persent",
"Duits",
"en2",
"persent",
"ander",
"tale",
"gepraat",
".",
"Danksy",
"die",
"binnelandse",
"migrasie",
"het",
"die",
"aandeel",
"van",
"Sweedssprekende",
"bewoners",
"sterk",
"verminder",
"en",
"beloop",
"tans2",
"persent",
"of000",
"mense",
".",
"Helsinki",
"is",
"amptelik",
"tweetalig",
"met",
"Fins",
"as",
"die",
"meerderheids-",
"en",
"Sweeds",
"as",
"die",
"minderheidstaal",
".",
"Straatborde",
"is",
"deurgaans",
"tweetalig",
",",
"net",
"soos",
"alle",
"ander",
"amptelike",
"kennisgewings",
"in",
"die",
"stad",
".",
"'n",
"Variant",
"van",
"die",
"Finse",
"taal",
",",
"wat",
"net",
"in",
"Helsinki",
"gepraat",
"word",
",",
"is",
"die",
"sogenaamde",
"Helsinki-plattaal",
".",
"Hy",
"steun",
"op",
"die",
"Finse",
"omgangstaal",
",",
"het",
"egter",
"ook",
"talle",
"woorde",
"uit",
"Sweeds",
",",
"Russies",
"en",
"tans",
"ook",
"Engels",
"ontleen",
".",
"In",
"die",
"plaaslike",
"plattaal",
"word",
"Helsinki",
"steeds",
"Stadi",
"genoem",
"(",
"afgelei",
"van",
"Sweeds",
"stad",
")",
".",
"In",
"die",
"omgangstaal",
"van",
"die",
"res",
"van",
"Finland",
"word",
"Helsinki",
"ook",
"Hesa",
"genoem",
".",
"5,2",
"persent",
"van",
"die",
"inwoners",
"is",
"buitelanders",
",",
"oorwegend",
"burgers",
"van",
"Estland",
",",
"Rusland",
"en",
"Swede",
",",
"daarnaas",
"ook",
"van",
"Somalië.9",
"persent",
"is",
"in",
"die",
"buiteland",
"gebore",
".",
"Die",
"meeste",
"immigrante",
"woon",
"in",
"die",
"stadswyk",
"Jakomäki",
".",
"Helsinki",
"se",
"buitelandse",
"bevolking",
"is",
"groter",
"as",
"dié",
"van",
"ander",
"Finse",
"stede",
",",
"maar",
"nog",
"steeds",
"klein",
"in",
"vergelyking",
"met",
"ander",
"Europese",
"metropole",
"\\",
".",
"Godsdienste",
"Die",
"oorgrote",
"meerderheid",
"van",
"Helsinki",
"se",
"bevolking",
"is",
"lede",
"van",
"die",
"Evangelies-Lutherse",
"Kerk",
".",
"Die",
"Katedraal",
"van",
"Helsinki",
"is",
"die",
"setel",
"van",
"die",
"bisdom",
"van",
"Helsinki",
",",
"terwyl",
"die",
"Uspenskij-katedraal",
"die",
"setel",
"van",
"die",
"Fins-Ortodokse",
"biskop",
"van",
"Suid-Finland",
"is",
".",
"Helsinki",
"is",
"daarnaas",
"ook",
"die",
"setel",
"van",
"'n",
"Russies-Ortodokse",
"en",
"'n",
"Rooms-Katolieke",
"biskop",
".",
"Die",
"Joodse",
"gemeente",
"is",
"in",
"diee",
"eeu",
"gestig",
"en",
"het",
"tans",
"sowat300",
"lede",
".",
"Hulle",
"sinagoge",
"is",
"inin",
"die",
"stadswyk",
"Kamppi",
"opgerig",
".",
"Islamitiese",
"Tartare",
"het",
"hulle",
"sedert",
"diee",
"eeu",
"in",
"Helsinki",
"gevestig",
",",
"en",
"in",
"die",
"laaste",
"jare",
"het",
"ook",
"Islamitiese",
"immigrante",
"uit",
"die",
"Midde-Ooste",
"en",
"Somalië",
"'n",
"nuwe",
"tuiste",
"in",
"Helsinki",
"gevind",
".",
"Argitektuur",
"Inis",
"Helsinki",
"byna",
"heeltemal",
"deur",
"'n",
"brand",
"verwoes",
".",
"Dit",
"het",
"die",
"Duitse",
"argitek",
"Carl",
"Ludwig",
"Engel",
"die",
"wonderlike",
"geleentheid",
"gegee",
"om",
"die",
"hele",
"stad",
"opnuut",
"uit",
"te",
"lê",
"en",
"te",
"herbou",
".",
"Onder",
"die",
"geboue",
"wat",
"hy",
"ontwerp",
"het",
",",
"is",
"die",
"katedraal",
",",
"die",
"universiteit",
"en",
"die",
"stadhuis",
".",
"Latere",
"argitekte",
"het",
"die",
"herbouing",
"van",
"Helsinki",
"voortgesit",
".",
"Hulle",
"het",
"veral",
"die",
"ligkleurige",
"plaaslike",
"klip",
"gebruik",
",",
"wat",
"meegebring",
"het",
"dat",
"Helsinki",
"soms",
"die",
"“Wit",
"Stad",
"van",
"die",
"Noorde",
"\"",
"genoem",
"word",
".",
"Onder",
"die",
"geboue",
"wat",
"opgerig",
"is",
"kort",
"nadat",
"Finland",
"uiteindelik",
"inonafhanklik",
"geword",
"het",
",",
"is",
"die",
"parlementsgebou",
"en",
"die",
"spoorwegstasie",
".",
"Ekonomie",
"Die",
"gewes",
"Helsinki",
"lewer",
"sowat",
"een",
"derde",
"van",
"Finland",
"se",
"bruto",
"geografiese",
"produk",
"op",
",",
"en",
"met",
"die",
"effektebeurse",
"en",
"talle",
"banke",
"dien",
"Helsinki",
"ook",
"as",
"die",
"finansiële",
"sentrum",
"van",
"Finland",
".",
"Teen",
"die",
"middel",
"van",
"diete",
"eeu",
"was",
"Helsinki",
"nog",
"'n",
"belangrike",
"nywerheidsentrum",
",",
"maar",
"vandag",
"steun",
"sy",
"ekonomie",
"oorwegend",
"op",
"die",
"dienstesektor",
"en",
"informasietegnologie",
".",
"Die",
"meeste",
"groot",
"Finse",
"ondernemings",
"en",
"filiale",
"van",
"multinasionale",
"korporasies",
"het",
"hulle",
"hoofkwartiere",
"in",
"Helsinki",
",",
"veral",
"danksy",
"die",
"internasionale",
"verbindings",
",",
"die",
"logistiese",
"netwerk",
"en",
"die",
"beskikbaarheid",
"van",
"opgeleide",
"mannekrag",
".",
"Die",
"grootste",
"plaaslike",
"ondernemings",
"is",
"Elisa",
"(",
"telekommunikasiedienste",
")",
",",
"Otava",
"en",
"SanomaWSOY",
"(",
"media",
")",
",",
"Kesko",
"en",
"HOK-Elanto",
"(",
"handel",
")",
"en",
"Stockmann",
"(",
"afdelingswinkels",
")",
".",
"Nadat",
"die",
"aantal",
"werkplekke",
"in",
"die",
"nywerheidsektor",
"reeds",
"in",
"die",
"tydperk",
"tussenenmet",
"vyftig",
"persent",
"gedaal",
"het",
",",
"huisves",
"Helsinki",
"tans",
"nog",
"ondernemings",
"soos",
"Aker",
"Finnyards",
"in",
"Hietalahti",
"(",
"skeepsbou",
")",
",",
"Arabia",
"(",
"keramiek",
")",
"en",
"ABB",
"in",
"Pitäjänmäki",
".",
"Die",
"per-capita-inkomste",
"in",
"Helsinki",
"beloop5",
"keer",
"die",
"gemiddelde",
"van",
"Finland",
",",
"en",
"Helsinki",
"word",
"by",
"die",
"welvarendste",
"stede",
"in",
"Europa",
"gereken",
".",
"Vervoer",
"Lughawens",
"Die",
"internasionale",
"lughawe",
"van",
"Helsinki",
"is",
"vyftien",
"kilometer",
"noord",
"van",
"die",
"stadsentrum",
"in",
"die",
"buurstad",
"Vantaa",
"geleë",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"grootste",
"lughawe",
"in",
"Finland",
"en",
"hanteer",
"jaarliks",
"sowat",
"vyftien",
"miljoen",
"passasiers",
".",
"Met",
"sy",
"inwyding",
"inhet",
"Vantaa",
"die",
"ou",
"lughawe",
"in",
"die",
"stadswyk",
"Malmi",
"(",
"sowat",
"tien",
"kilometer",
"noordoos",
"van",
"die",
"stadsentrum",
")",
"as",
"Helsinki",
"se",
"hoofsaaklike",
"lughawe",
"vervang",
".",
"Malmi",
"is",
"tans",
"nog",
"as",
"algemene",
"lughawe",
"in",
"gebruik",
",",
"tog",
"beplan",
"die",
"stadsregering",
"om",
"dit",
"tot",
"by",
"die",
"jaarte",
"sluit",
"en",
"die",
"terrein",
"vir",
"woningbouprojekte",
"te",
"ontwikkel",
".",
"Die",
"lugredery",
"Copterline",
"bied",
"'n",
"bykomende",
"helikopterverbinding",
"met",
"die",
"Estiese",
"hoofstad",
"Tallinn",
"vanuit",
"Helsinki",
"se",
"hawe",
"aan",
".",
"Helsinki-hawe",
"Helsinki-hawe",
"is",
"Finland",
"se",
"grootste",
"seehawe",
"vir",
"vrag-",
"en",
"passasiervervoer",
"waarby",
"die",
"laasgenoemde",
"veral",
"op",
"die",
"Suidhawe",
"(",
"Eteläsatama",
")",
"in",
"die",
"stadsentrum",
"gekonsentreer",
"is",
",",
"terwyl",
"die",
"Weshawe",
"(",
"Länsisatama",
")",
"in",
"die",
"gelyknamige",
"stadswyk",
"goedere",
"en",
"Sörnäinen",
"houers",
"hanteer",
".",
"In",
"die",
"loop",
"vansal",
"die",
"nuwe",
"seehawe",
"Vuosaari",
"in",
"die",
"ooste",
"van",
"Helsinki",
"voltooi",
"wees",
"en",
"die",
"twee",
"ander",
"vraghawens",
"vervang",
".",
"Die",
"Weshawe",
"en",
"Sörnäinen",
"sal",
"vervolgens",
"tot",
"nuwe",
"woonbuurte",
"omgeskep",
"word",
".",
"Inhet",
"bykans000",
"skepe",
"Helsinki-hawe",
"aangedoen",
",",
"'n",
"gemiddelde",
"van",
"veertig",
"per",
"dag",
".",
"Gedurende",
"die",
"somerseisoen",
"lê",
"sowat",
"tweehonderd",
"passasierskepe",
"'n",
"besoek",
"aan",
"die",
"hawe",
"af",
"en",
"neem000",
"dagtoeriste",
"na",
"Helsinki",
".",
"Veerbootmaatskappye",
"soos",
"Viking",
"Line",
",",
"Tallink",
"Silja",
",",
"Finnlines",
"en",
"Stella",
"Naves",
"Russia",
"OY",
"Ltd",
".",
"bied",
"gereeld",
"verbindings",
"na",
"Rostock",
",",
"Kiel",
",",
"Stockholm",
",",
"Sint",
"Petersburg",
"en",
"Tallinn",
"aan",
".",
"Seereise",
"op",
"die",
"sogenaamde",
"\"",
"Swedeskepe",
"\"",
"(",
"ruotsinlaiva",
")",
"met",
"hul",
"restourante",
",",
"nagklubs",
"en",
"doeanevrye",
"winkels",
"is",
"al",
"lank",
"gewild",
".",
"Ná",
"die",
"ontbinding",
"van",
"die",
"Sowjetunie",
"het",
"ook",
"die",
"Estiese",
"hoofstad",
"Tallinn",
"'n",
"gewilde",
"bestemming",
"vir",
"dagtoeriste",
"uit",
"Helsinki",
"geword",
".",
"Spoorvervoer",
"Helsinki",
"se",
"hoofstasie",
"is",
"die",
"belangrikste",
"in",
"die",
"land",
"en",
"fungeer",
"ook",
"as",
"tuisstasie",
"van",
"die",
"staatsbeheerde",
"spoorwegmaatskappy",
"VR",
".",
"Treinroetes",
"verbind",
"Helsinki",
"met",
"alle",
"beduidende",
"stede",
"in",
"Finland",
"asook",
"Sint",
"Petersburg",
"en",
"Moskou",
"in",
"die",
"Russiese",
"Federasie",
".",
"Die",
"hoofstasie",
"dien",
"daarnaas",
"as",
"terminus",
"vir",
"alle",
"stadstreinlyne",
"in",
"Helsinki",
"wat",
"die",
"stadsentrum",
"met",
"die",
"noordelike",
"en",
"westelike",
"voorstede",
"en",
"buurstede",
"verbind",
".",
"Die",
"stasiegebou",
"is",
"involgens",
"planne",
"van",
"die",
"argitek",
"Eliel",
"Saarinen",
"voltooi",
"en",
"het",
"intussen",
"een",
"van",
"die",
"bekendste",
"bakens",
"in",
"die",
"stad",
"geword",
".",
"Openbare",
"vervoer",
"Die",
"vervoermaatskappy",
"HKL",
"beheer",
"Helsinki",
"se",
"openbare",
"vervoerstelsel",
"met",
"moltrein-",
",",
"trem-",
",",
"bus-",
"en",
"veerbootlyne",
".",
"HKL",
"het",
"inaltesaam5",
"miljoen",
"passasiers",
"vervoer",
",",
"waarvanmiljoen",
"in",
"busse,6",
"miljoen",
"in",
"trems,4",
"miljoen",
"in",
"moltreine",
"en4",
"miljoen",
"op",
"die",
"veerbootroete",
"na",
"Suomenlinna",
".",
"Die",
"metro",
"van",
"Helsinki",
",",
"wat",
"iningewy",
"is",
",",
"is",
"die",
"enigste",
"moltreinstelsel",
"in",
"Finland",
".",
"Dit",
"bestaan",
"uit",
"een",
"lyn",
"met",
"twee",
"sytakke",
"en",
"verbind",
"die",
"stadsentrum",
"met",
"die",
"oostelike",
"stadsdele",
".",
"Die",
"moltreinstelsel",
"behelsstasies",
"met",
"'n",
"totale",
"spoorlyn",
"vankilometer",
",",
"waarvan9",
"kilometer",
"ondergronds,5",
"kilometer",
"op",
"brûe",
"en6",
"kilometer",
"bogronds",
".",
"Op",
"werkdae",
"vervoer",
"die",
"moltreinstelsel",
"daagliks",
"sowat000",
"passasiers",
".",
"Die",
"tremnetwerk",
"is",
"inin",
"bedryf",
"gestel",
"en",
"eweneens",
"die",
"enigste",
"van",
"sy",
"soort",
"in",
"die",
"land",
".",
"Tans",
"is",
"daar",
"elf",
"tremlyne",
"wat",
"almal",
"in",
"die",
"binnestad",
"ry",
".",
"Die",
"uitgebreide",
"busnetwerk",
"behels",
"ook",
"verbindings",
"na",
"die",
"soomgebiede",
".",
"Die",
"Kampin",
"keskus-busterminaal",
",",
"wat",
"iningewy",
"is",
",",
"hanteer",
"buslyne",
"na",
"Espoo",
"en",
"verder",
"af",
"geleë",
"bestemmings",
".",
"Daar",
"word",
"daagliks",
"sowat000",
"passasiers",
"op",
"die",
"busterminale",
"aangeteken",
".",
"Kultuur",
"en",
"besienswaardighede",
"Argitektuur",
"Helsinki",
"word",
"as",
"een",
"van",
"die",
"belangrikste",
"sentrums",
"van",
"die",
"klassisisme",
"beskou",
"en",
"word",
"daarnaas",
"deur",
"'n",
"groot",
"aantal",
"geboue",
"in",
"die",
"Art",
"Nouveau-styl",
"van",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
"gekenmerk",
".",
"Sy",
"moderne",
"argitektuur",
"sluit",
"'n",
"aantal",
"voorbeelde",
"van",
"die",
"funksionalisme",
"in",
".",
"Klassisisme",
"Nadat",
"Helsinki",
"intot",
"hoofstad",
"van",
"Finland",
"verklaar",
"is",
",",
"het",
"die",
"Duitse",
"argitek",
"Carl",
"Ludwig",
"Engel1840",
")",
"die",
"opdrag",
"gekry",
"om",
"'n",
"nuwe",
"middestad",
"met",
"Sint-Petersburg",
"as",
"voorbeeld",
"te",
"ontwerp",
".",
"Helsinki",
"beskik",
"nou",
"oor",
"'n",
"unieke",
"klassisistiese",
"middestad",
"met",
"kenmerkende",
"geboue",
"rondom",
"die",
"Senaatsplein",
"soos",
"die",
"Katedraal",
"van",
"Helsinki",
"in",
"die",
"Empire-boustyl",
"(",
"opgerig1840",
")",
",",
"die",
"ou",
"Senaatsgebou",
"en",
"die",
"hoofgebou",
"van",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Helsinki",
".",
"Ander",
"noemenswaardige",
"voorbeelde",
"van",
"Helsinki",
"se",
"Empire-argitektuur",
"is",
"die",
"Universiteitsbiblioteek",
"en",
"die",
"Presidentspaleis",
".",
"Danksy",
"Engel",
"se",
"klassisistiese",
"sentrum",
"het",
"Helsinki",
"later",
"die",
"bynaam",
"\"",
"die",
"wit",
"stad",
"van",
"die",
"noorde",
"\"",
"gekry",
".",
"Art",
"Nouveau-boustyl",
"Die",
"Finse",
"Art",
"Nouveau-styl",
"is",
"sterk",
"beïnvloed",
"deur",
"die",
"destydse",
"nasionaal-romantiese",
"kunsstyl",
",",
"met",
"die",
"nasionale",
"heldedig",
"Kalevala",
"as",
"die",
"belangrikste",
"bron",
"van",
"inspirasie",
".",
"Die",
"woonhuise",
"in",
"die",
"stadswyke",
"Katajanokka",
",",
"Kruununhaka",
"en",
"Eira",
"is",
"pragtige",
"voorbeelde",
"van",
"die",
"Finse",
"Art",
"Nouveau-argitektuur",
".",
"Ook",
"die",
"hoofstasie",
",",
"die",
"Nasionale",
"Museum",
"en",
"die",
"Kerk",
"van",
"Kallio",
"is",
"in",
"die",
"nasionaal-romantiese",
"styl",
"ontwerp",
".",
"Die",
"belangrikste",
"verteenwoordiger",
"van",
"die",
"Finse",
"Art",
"Nouveau-boustyl",
"was",
"Eliel",
"Saarinen1950",
")",
".",
"Funksionalisme",
"Die",
"beroemde",
"Finse",
"argitek",
"Alvar",
"Aalto1976",
")",
"was",
"een",
"van",
"die",
"invloedrykste",
"verteenwoordigers",
"van",
"die",
"funksionalisme",
".",
"Hy",
"het",
"'n",
"aantal",
"geboue",
"in",
"Helsinki",
"soos",
"die",
"Finlandia-saal",
",",
"'n",
"konsert",
"-",
"en",
"kongresgebou",
"met",
"buitemure",
"uit",
"wit",
"Carrara-marmer",
",",
"wat",
"involtooi",
"is",
",",
"en",
"die",
"hoofkwartier",
"van",
"die",
"papiervervaardiger",
"Stora",
"Enso",
"ontwerp",
",",
"albei",
"kontroversiële",
"voorbeelde",
"van",
"funksionalistiese",
"argitektuur",
".",
"Langs",
"die",
"hoofstraat",
"Mannerheimintie",
"vind",
"'n",
"mens",
"ander",
"belangrike",
"geboue",
"in",
"hierdie",
"styl",
"soos",
"die",
"kulturele",
"sentrum",
"Lasipalatsi",
",",
"die",
"poskantoor",
"en",
"die",
"Olimpiese",
"stadion",
".",
"Ander",
"besienswaardighede",
"Aleksanterinkatu",
"(",
"vernoem",
"na",
"die",
"Russiese",
"tsaar",
"Alexander",
"I",
")",
"en",
"Esplanadi",
"is",
"die",
"belangrikste",
"winkelstrate",
"in",
"Helsinki",
".",
"Die",
"eersgenoemde",
"verbind",
"die",
"Senaatsplein",
"met",
"die",
"hoofstraat",
"Mannerheimintie",
".",
"Hier",
"lê",
"talle",
"boetieke",
"en",
"afdelingswinkels",
"soos",
"Stockmann",
",",
"die",
"grootste",
"in",
"die",
"Nordiese",
"lande",
".",
"Die",
"Esplanadi",
"loop",
"parallel",
"met",
"die",
"Aleksanterinkatu",
"en",
"word",
"deur",
"'n",
"park",
"in",
"'n",
"noordelike",
"en",
"suidelike",
"straat",
"verdeel",
"(",
"Pohjoisesplanadi",
"en",
"Eteläesplanadi",
")",
".",
"Helsinki",
"se",
"markplein",
"(",
"Kauppatori",
")",
"lê",
"teen",
"die",
"oostelike",
"eindpunt",
"van",
"die",
"Esplanadi",
",",
"digby",
"die",
"Suidhawe",
".",
"'n",
"Veerboot",
"verbind",
"die",
"markplein",
"met",
"die",
"vesting",
"van",
"Suomenlinna",
",",
"wat",
"inop",
"'n",
"aantal",
"eilande",
"opgerig",
"en",
"indeur",
"UNESCO",
"tot",
"wêrelderfenisgebied",
"verklaar",
"is",
".",
"Die",
"eilande",
"word",
"nog",
"steeds",
"deur",
"sowatmense",
"bewoon",
".",
"'n",
"Deel",
"van",
"die",
"terrein",
"is",
"'n",
"verbode",
"militêre",
"gebied",
"en",
"nie",
"toeganklik",
"vir",
"besoekers",
"nie",
".",
"Die",
"Ortodokse",
"Uspenski-katedraal",
"is",
"op",
"'n",
"rots",
"in",
"die",
"weste",
"van",
"die",
"skiereiland",
"Katajanokka",
"opgerig",
".",
"Die",
"gebou",
"in",
"die",
"Russies-Bisantynse",
"styl",
"is",
"inas",
"die",
"grootste",
"Ortodokse",
"kerkgebou",
"in",
"Wes-Europa",
"voltooi",
".",
"Die",
"kerk",
"is",
"van",
"rooi",
"bakstene",
"gebou",
"en",
"beskik",
"oor",
"dertien",
"koepels",
"met",
"goue",
"spitse",
".",
"Die",
"bekende",
"Evangelies-Lutherse",
"Temppeliaukiokerk",
"in",
"die",
"stadswyk",
"Töölö",
"is",
"inin",
"'n",
"granietrots",
"gebou",
".",
"Dit",
"is",
"'n",
"tipiese",
"voorbeeld",
"van",
"die",
"argitektoniese",
"ekspressionisme",
"van",
"die",
"sestigerjare",
".",
"Die",
"kerk",
"met",
"'n",
"hoogte",
"van",
"dertien",
"meter",
"spog",
"met",
"natuurlike",
"rotsmure",
"van",
"vyf",
"tot",
"agt",
"meter",
"en",
"'n",
"koperdak",
".",
"Hier",
"vind",
"ook",
"gereeld",
"konserte",
"plaas",
",",
"wat",
"jaarliks",
"duisende",
"besoekers",
"lok",
".",
"Teater",
"en",
"musiek",
"Helsinki",
"beskik",
"oor",
"drie",
"groot",
"teaters",
".",
"Die",
"Nasionale",
"Teater",
"van",
"Finland",
"(",
"Suomen",
"Kansallisteatteri",
")",
"is",
"oorspronklik",
"in",
"Porvoo",
"gestig",
"en",
"was",
"die",
"eerste",
"teater",
"wat",
"toneelstukke",
"in",
"Fins",
"aangebied",
"het",
".",
"Sedertword",
"die",
"teater",
"deur",
"'n",
"Art",
"Nouveau-gebou",
"op",
"die",
"Stasieplein",
"gehuisves",
".",
"Die",
"Stadsteater",
"van",
"Helsinki",
"(",
"Helsingin",
"Kaupunginteatteri",
")",
"in",
"die",
"stadswyk",
"Kallio",
"het",
"deur",
"die",
"samesmelting",
"van",
"die",
"Arbeidersteater",
"en",
"die",
"Volksteater",
"tot",
"stand",
"gekom",
".",
"Die",
"Sweedse",
"Teater",
"(",
"Svenska",
"Teatern",
")",
"is",
"die",
"oudste",
"in",
"die",
"stad",
",",
"en",
"sy",
"toneelstukke",
"word",
"in",
"Sweeds",
"opgevoer",
".",
"Die",
"Nasionale",
"Opera",
"(",
"Kansallisooppera",
")",
"in",
"die",
"stadswyk",
"Töölö",
"is",
"die",
"belangrikste",
"operahuis",
"in",
"Finland",
".",
"Naas",
"operas",
"word",
"hier",
"ook",
"konserte",
"en",
"balletopvoerings",
"aangebied",
".",
"Die",
"Stadsorkester",
"van",
"Helsinki",
"tree",
"tans",
"in",
"die",
"Finlandia-saal",
"op",
".",
"In",
"laat",
"Augustus",
"of",
"vroeg",
"in",
"September",
"fungeer",
"Helsinki",
"as",
"gasheerstad",
"van",
"die",
"Helsingfors",
"Biennale",
"met",
"konserte",
",",
"tentoonstellings",
",",
"opera-",
"en",
"balletopvoerings",
"van",
"internasionale",
"gehalte",
".",
"Die",
"Internasionale",
"Vioolkampioenskap",
"ter",
"ere",
"van",
"die",
"Finse",
"komponis",
"Jean",
"Sibelius",
"vind",
"elke",
"vyf",
"jaar",
"in",
"Helsinki",
"plaas",
".",
"Tydens",
"die",
"somer",
"word",
"in",
"die",
"middestad",
"talle",
"rock-",
"en",
"pop-opelugkonserte",
"aangebied",
",",
"waaronder",
"'n",
"aantal",
"gratis",
"konserte",
"in",
"die",
"Kaivopuisto-",
"en",
"Kaisaniemenpuisto-parke",
".",
"Die",
"jaarlikse",
"Tuska",
"Open",
"Air",
"Metal",
"Festival",
",",
"wat",
"in",
"Julie",
"in",
"die",
"laasgenoemde",
"park",
"aangebied",
"word",
",",
"lok",
"sowat000",
"besoekers",
".",
"Susterstede",
"Beijing",
",",
"Volksrepubliek",
"China",
",",
"sedert",
"Kopenhagen",
",",
"Denemarke",
".",
"Moskou",
",",
"Rusland",
".",
"Londen",
",",
"Verenigde",
"Koninkryk",
".",
"Stockholm",
",",
"Swede",
"Teheran",
",",
"Iran",
".",
"Sien",
"ook",
"Tampere",
"Turku",
"Bronne",
"HB",
"Bildatlas",
"Südfinnland/Helsinki",
".",
"Ostfildern",
":",
"HB",
"Verlag",
"Ilonen",
",",
"Arvi",
":",
"Helsinki",
".",
"An",
"Architectural",
"Guide",
".",
"Helsinki",
":",
"Otava",
"Kent",
",",
"Neil",
":",
"Helsinki",
".",
"A",
"Cultural",
"and",
"Literary",
"History",
".",
"(",
"Cities",
"of",
"Imagination-reeks",
")",
".",
"New",
"York",
"Stad",
":",
"Interlink",
"KENNIS",
",",
"ISBN",
",",
"volume",
"bl",
".",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Inligting",
"vir",
"toeriste",
"Nedersettings",
"langs",
"die",
"Oossee"
] |
125 | https://af.wikipedia.org/wiki/Lys%20van%20historiese%20herdenkings | Lys van historiese herdenkings | Hier volg skakels na artikels oor alle dae van die jaar.
Eksterne skakels
on-this-day.com
The History Channel: Hierdie dag in die Geskiedenis
Today in science
IMDb: Hierdie dag in die geskiedenis van films
Historiese herdenkings | [
"Hier",
"volg",
"skakels",
"na",
"artikels",
"oor",
"alle",
"dae",
"van",
"die",
"jaar",
".",
"Eksterne",
"skakels",
"on-this-day.com",
"The",
"History",
"Channel",
":",
"Hierdie",
"dag",
"in",
"die",
"Geskiedenis",
"Today",
"in",
"science",
"IMDb",
":",
"Hierdie",
"dag",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"films",
"Historiese",
"herdenkings"
] |
126 | https://af.wikipedia.org/wiki/Helgoland | Helgoland | Helgoland (Noord-Fries: Deät Lun, Engels: Heligoland) is 'n argipel in die Noordsee, 70 km van die kus van Duitsland. Dit is in ongeveer 4 000 v.C. gevorm en was reeds vroeg in die Neolitikumtydperk bewoon.
In die vroeë Middeleeue het die Friese daar gewoon en die huidige bevolking praat steeds 'n Noord-Fries dialek. Later het Denemarke dit in besit geneem en in die tyd van die Hanse was dit 'n tuiste vir seerowers.
Ná die groot storm van 1720 is dit verdeel in twee eilande: die Oberland (1 km²) wat uit klippe bestaan en die Duin (0,7 km²) wat uit sand bestaan.
Geografie
Helgoland is geleë 46 kilometers van die Duitse kus, en bestaan uit twee eilande: die bevolkte driehoekige 1 km2 hoof-eiland (Hauptinsel) aan die weste, en Düne (Heligolandies: de Halem) aan die ooste. Helgoland verwys gewoonlik na die hoof-eiland. Düne is ietwat kleiner by 0.7 km2, laer, en omring deur sandstrande. Dit word nie permanent bewoon nie, maar is vandag die ligging van Helgoland se lughawe.
Helgoland lê in die Helgolandbaai. Die eiland is nie 'n Waddesee-eiland nie, maar word in die volksmond wel tot die Noord-Friese Eilande gereken.
Geskiedenis
Hierdie strategies belangrike eiland het van 1814 aan Brittanje behoort (Heligoland). Die Slag van Helgoland, tussen Oostenryk en Denemarke op 9 Mei 1864 tydens die Schleswigoorlog, was die laaste seegeveg wat met linies van houtskepe gevoer is. Na 1890 was die eiland 'n basis vir die Duitse vloot. Die slag van Helgolandbaai op 28 Augustus 1914 was die eerste seegeveg van die Eerste Wêreldoorlog, en tydens dié oorlog is die bevolking ontruim.
Tweede Wêreldoorlog
Tydens die Tweede Wêreldoorlog is die bevolking weer geteiken. Meer as 'n duisend bomwerpers het Helgoland op 18 April 1945 aangeval. Die bevolking is na die oorgawe weer gedeporteer en die Britse Lugmag het die eiland gebruik vir skietoefeninge. Presies twee jaar later het die Britse Vloot 6 800 ton plofstof op die eiland laat ontplof om die eiland se bunkers op te blaas. In 1952 is die eiland weer aan die Duitsers teruggegee.
Dit is nou deel van Sleeswyk-Holstein, met ongeveer 1 307 inwoners en is 'n gunstelingplek vir toeriste en veral voëlliefhebbers.
Sien ook
Helgolandbaai se eilande (Waddesee-eilande in die Helgolandbaai)
Eilande in die Noordsee
Eilande van Duitsland
Nedersettings in Sleeswyk-Holstein
Nedersettings langs die Noordsee | [
"Helgoland",
"(",
"Noord-Fries",
":",
"Deät",
"Lun",
",",
"Engels",
":",
"Heligoland",
")",
"is",
"'n",
"argipel",
"in",
"die",
"Noordsee,",
"km",
"van",
"die",
"kus",
"van",
"Duitsland",
".",
"Dit",
"is",
"in",
"ongeveer000",
"v.C",
".",
"gevorm",
"en",
"was",
"reeds",
"vroeg",
"in",
"die",
"Neolitikumtydperk",
"bewoon",
".",
"In",
"die",
"vroeë",
"Middeleeue",
"het",
"die",
"Friese",
"daar",
"gewoon",
"en",
"die",
"huidige",
"bevolking",
"praat",
"steeds",
"'n",
"Noord-Fries",
"dialek",
".",
"Later",
"het",
"Denemarke",
"dit",
"in",
"besit",
"geneem",
"en",
"in",
"die",
"tyd",
"van",
"die",
"Hanse",
"was",
"dit",
"'n",
"tuiste",
"vir",
"seerowers",
".",
"Ná",
"die",
"groot",
"storm",
"vanis",
"dit",
"verdeel",
"in",
"twee",
"eilande",
":",
"die",
"Oberlandkm²",
")",
"wat",
"uit",
"klippe",
"bestaan",
"en",
"die",
"Duin7",
"km²",
")",
"wat",
"uit",
"sand",
"bestaan",
".",
"Geografie",
"Helgoland",
"is",
"geleëkilometers",
"van",
"die",
"Duitse",
"kus",
",",
"en",
"bestaan",
"uit",
"twee",
"eilande",
":",
"die",
"bevolkte",
"driehoekigekm2",
"hoof-eiland",
"(",
"Hauptinsel",
")",
"aan",
"die",
"weste",
",",
"en",
"Düne",
"(",
"Heligolandies",
":",
"de",
"Halem",
")",
"aan",
"die",
"ooste",
".",
"Helgoland",
"verwys",
"gewoonlik",
"na",
"die",
"hoof-eiland",
".",
"Düne",
"is",
"ietwat",
"kleiner",
"by7",
"km2",
",",
"laer",
",",
"en",
"omring",
"deur",
"sandstrande",
".",
"Dit",
"word",
"nie",
"permanent",
"bewoon",
"nie",
",",
"maar",
"is",
"vandag",
"die",
"ligging",
"van",
"Helgoland",
"se",
"lughawe",
".",
"Helgoland",
"lê",
"in",
"die",
"Helgolandbaai",
".",
"Die",
"eiland",
"is",
"nie",
"'n",
"Waddesee-eiland",
"nie",
",",
"maar",
"word",
"in",
"die",
"volksmond",
"wel",
"tot",
"die",
"Noord-Friese",
"Eilande",
"gereken",
".",
"Geskiedenis",
"Hierdie",
"strategies",
"belangrike",
"eiland",
"het",
"vanaan",
"Brittanje",
"behoort",
"(",
"Heligoland",
")",
".",
"Die",
"Slag",
"van",
"Helgoland",
",",
"tussen",
"Oostenryk",
"en",
"Denemarke",
"opMeitydens",
"die",
"Schleswigoorlog",
",",
"was",
"die",
"laaste",
"seegeveg",
"wat",
"met",
"linies",
"van",
"houtskepe",
"gevoer",
"is",
".",
"Nawas",
"die",
"eiland",
"'n",
"basis",
"vir",
"die",
"Duitse",
"vloot",
".",
"Die",
"slag",
"van",
"Helgolandbaai",
"opAugustuswas",
"die",
"eerste",
"seegeveg",
"van",
"die",
"Eerste",
"Wêreldoorlog",
",",
"en",
"tydens",
"dié",
"oorlog",
"is",
"die",
"bevolking",
"ontruim",
".",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"Tydens",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"is",
"die",
"bevolking",
"weer",
"geteiken",
".",
"Meer",
"as",
"'n",
"duisend",
"bomwerpers",
"het",
"Helgoland",
"opAprilaangeval",
".",
"Die",
"bevolking",
"is",
"na",
"die",
"oorgawe",
"weer",
"gedeporteer",
"en",
"die",
"Britse",
"Lugmag",
"het",
"die",
"eiland",
"gebruik",
"vir",
"skietoefeninge",
".",
"Presies",
"twee",
"jaar",
"later",
"het",
"die",
"Britse",
"Vloot800",
"ton",
"plofstof",
"op",
"die",
"eiland",
"laat",
"ontplof",
"om",
"die",
"eiland",
"se",
"bunkers",
"op",
"te",
"blaas",
".",
"Inis",
"die",
"eiland",
"weer",
"aan",
"die",
"Duitsers",
"teruggegee",
".",
"Dit",
"is",
"nou",
"deel",
"van",
"Sleeswyk-Holstein",
",",
"met",
"ongeveer307",
"inwoners",
"en",
"is",
"'n",
"gunstelingplek",
"vir",
"toeriste",
"en",
"veral",
"voëlliefhebbers",
".",
"Sien",
"ook",
"Helgolandbaai",
"se",
"eilande",
"(",
"Waddesee-eilande",
"in",
"die",
"Helgolandbaai",
")",
"Eilande",
"in",
"die",
"Noordsee",
"Eilande",
"van",
"Duitsland",
"Nedersettings",
"in",
"Sleeswyk-Holstein",
"Nedersettings",
"langs",
"die",
"Noordsee"
] |
127 | https://af.wikipedia.org/wiki/Habeas%20corpus | Habeas corpus | Habeas corpus is 'n Latynse regsterm wat letterlik beteken, "het jy die liggaam". Dit is 'n baie ou beginsel van die Engelse gemenereg - ouer as die Magna Carta - en regstelsels wat daarop gebou is. Dit is geformaliseer deur die Britse parlement in 1697 deur die Habeas Corpus Act. Dié reg plaas 'n verpligting op die staat om (A) te kenne te gee wanneer 'n persoon aangehou word; en (B) die aangehoudene voor 'n hof te laat verskyn en aan te toon waarom dié persoon aangehou moet word.
Onlangse verwikkelinge in die teenterrorisme-wetgewing en administratiewe praktyke van lande soos die VSA het volgens vele regskenners die reg Habeas Corpus sterk ingeperk.
Regte | [
"Habeas",
"corpus",
"is",
"'n",
"Latynse",
"regsterm",
"wat",
"letterlik",
"beteken",
",",
"\"",
"het",
"jy",
"die",
"liggaam",
"\"",
".",
"Dit",
"is",
"'n",
"baie",
"ou",
"beginsel",
"van",
"die",
"Engelse",
"gemenereg",
"-",
"ouer",
"as",
"die",
"Magna",
"Carta",
"-",
"en",
"regstelsels",
"wat",
"daarop",
"gebou",
"is",
".",
"Dit",
"is",
"geformaliseer",
"deur",
"die",
"Britse",
"parlement",
"indeur",
"die",
"Habeas",
"Corpus",
"Act",
".",
"Dié",
"reg",
"plaas",
"'n",
"verpligting",
"op",
"die",
"staat",
"om",
"(",
"A",
")",
"te",
"kenne",
"te",
"gee",
"wanneer",
"'n",
"persoon",
"aangehou",
"word",
";",
"en",
"(",
"B",
")",
"die",
"aangehoudene",
"voor",
"'n",
"hof",
"te",
"laat",
"verskyn",
"en",
"aan",
"te",
"toon",
"waarom",
"dié",
"persoon",
"aangehou",
"moet",
"word",
".",
"Onlangse",
"verwikkelinge",
"in",
"die",
"teenterrorisme-wetgewing",
"en",
"administratiewe",
"praktyke",
"van",
"lande",
"soos",
"die",
"VSA",
"het",
"volgens",
"vele",
"regskenners",
"die",
"reg",
"Habeas",
"Corpus",
"sterk",
"ingeperk",
".",
"Regte"
] |
132 | https://af.wikipedia.org/wiki/Ingenieurswese | Ingenieurswese | Die ingenieurswese is die kreatiewe toepassing van natuurwetenskappe, wiskundige metodes en empiriese bevindinge vir die ontwerp, vervaardiging en bou, bedryf, onderhoud en vernuwing van strukture, masjiene, materiale, toestelle, stelsels, prosesse en organisasies. 'n Persoon wat van ingenieurswese 'n beroep maak word 'n ingenieur genoem. Die ingenieur spits hom/haar toe op ontwerp, analise, en/of konstruksie deur gebruik te maak van aanlering en toepassing van kennis.
Ingenieurswese kan opgedeel word in die gespesialiseerde vakrigtings
Bedryfsingenieurswese
Chemiese ingenieurswese
Elektriese ingenieurswese
Elektroniese ingenieurswese
Rekenaaringenieurswese
Meganiese ingenieurswese
Metallurgiese ingenieurswese
Mynbou-ingenieurswese
Landbou-ingenieurswese
Lugvaart-ingenieurswese
Sagteware-ingenieurswese
Siviele ingenieurswese
Stelselingenieurswese
Ingenieurswese
Natuurwetenskap | [
"Die",
"ingenieurswese",
"is",
"die",
"kreatiewe",
"toepassing",
"van",
"natuurwetenskappe",
",",
"wiskundige",
"metodes",
"en",
"empiriese",
"bevindinge",
"vir",
"die",
"ontwerp",
",",
"vervaardiging",
"en",
"bou",
",",
"bedryf",
",",
"onderhoud",
"en",
"vernuwing",
"van",
"strukture",
",",
"masjiene",
",",
"materiale",
",",
"toestelle",
",",
"stelsels",
",",
"prosesse",
"en",
"organisasies",
".",
"'n",
"Persoon",
"wat",
"van",
"ingenieurswese",
"'n",
"beroep",
"maak",
"word",
"'n",
"ingenieur",
"genoem",
".",
"Die",
"ingenieur",
"spits",
"hom/haar",
"toe",
"op",
"ontwerp",
",",
"analise",
",",
"en/of",
"konstruksie",
"deur",
"gebruik",
"te",
"maak",
"van",
"aanlering",
"en",
"toepassing",
"van",
"kennis",
".",
"Ingenieurswese",
"kan",
"opgedeel",
"word",
"in",
"die",
"gespesialiseerde",
"vakrigtings",
"Bedryfsingenieurswese",
"Chemiese",
"ingenieurswese",
"Elektriese",
"ingenieurswese",
"Elektroniese",
"ingenieurswese",
"Rekenaaringenieurswese",
"Meganiese",
"ingenieurswese",
"Metallurgiese",
"ingenieurswese",
"Mynbou-ingenieurswese",
"Landbou-ingenieurswese",
"Lugvaart-ingenieurswese",
"Sagteware-ingenieurswese",
"Siviele",
"ingenieurswese",
"Stelselingenieurswese",
"Ingenieurswese",
"Natuurwetenskap"
] |
134 | https://af.wikipedia.org/wiki/Rekenaaringenieurswese | Rekenaaringenieurswese | Rekenaaringenieurswese is 'n onderafdeling van Elektroniese ingenieurswese.
Dit fokus eerder op die ontwerp en programmeer van hoofsaaklik syferrekenaars en
rekenaartale.
Dit omvat digitale kommunikasie- en apparatuur (hardeware) -ontwerp, teenoor analoë kommunikasie of ontwerp.
syferbane en logika
mikrobeheerders en -verwerkers
algoritmes en programmering
syfer-beheerstelsels of kubernetika
kommunikasiestelsels
rekenaarnetwerke
Ingenieurswese
Rekenaarwetenskap | [
"Rekenaaringenieurswese",
"is",
"'n",
"onderafdeling",
"van",
"Elektroniese",
"ingenieurswese",
".",
"Dit",
"fokus",
"eerder",
"op",
"die",
"ontwerp",
"en",
"programmeer",
"van",
"hoofsaaklik",
"syferrekenaars",
"en",
"rekenaartale",
".",
"Dit",
"omvat",
"digitale",
"kommunikasie-",
"en",
"apparatuur",
"(",
"hardeware",
")",
"-ontwerp",
",",
"teenoor",
"analoë",
"kommunikasie",
"of",
"ontwerp",
".",
"syferbane",
"en",
"logika",
"mikrobeheerders",
"en",
"-verwerkers",
"algoritmes",
"en",
"programmering",
"syfer-beheerstelsels",
"of",
"kubernetika",
"kommunikasiestelsels",
"rekenaarnetwerke",
"Ingenieurswese",
"Rekenaarwetenskap"
] |
135 | https://af.wikipedia.org/wiki/Indo-Europese%20tale | Indo-Europese tale | Die Indo-Europese tale sluit sowat 443 (SIL skatting) tale en dialekte wat deur omtrent drie miljard mense gepraat word en die meeste groot taalfamilies van Europa en westelike Asië in die superfamilie in. Eietydse tale in die superfamilie sluit Bengaals, Engels, Duits, Frans, Hindi, Persies, Portugees, Russies, en Spaans (elk met meer as 100 miljoen eerstetaal sprekers) en Afrikaans en Nederlands in, sowel as dooie tale soos Latyn en kunsmatige tale soos Esperanto. Interessant genoeg is 'n paar Europese tale soos Fins, Hongaars en Baskies nie deel van die superfamilie nie. Dieselfde geld vir die meeste suider-Indiese tale, wat van Drawidiese oorsprong is (soos Telugu, Tamil, Kannada en Malayalam). Dié taalfamilie is so genoem omdat die taalgebied van Indië af tot regoor Europa strek.
Geskiedenis
Sien ook: Proto-Indo-Europees, Diachroniese taalkunde, Glottochronologie.
Die moontlikheid van 'n gemene oorsprong vir die uiteenlopende tale is vir die eerste keer voorgestel deur die Nederlander Marcus Zuerius van Boxhorn. Hy was 'n 17de-eeuse taalkundige met 'n groot kennis van Latyn. Hy het tewens Russies, Persies en Turks bestudeer. Hy het geweet van Xenofon se reise na Indië, waardeur hy ooreenkomste met Sanskrit kom opmerk het. Dit het daartoe gelei dat hy gelykenisse tussen verskillende Indo-Europese tale ontdek het, waarby hy die bestaan van 'n primitiewe gemeenskaplike taal – wat hy toe 'Skities' noem – veronderstel het. Hy het by hierdie hipotese Nederlands, Grieks, Latyn, Persies en Duits ingesluit, waarna hy later ook die Slawiese, Keltiese en die Baltiese tale ingesluit het. 'n Semitiese taal soos Hebreeus het hy daarvan uitgesluit.
Die bekendste en later ontdekker is egter die agttiende-eeuse Engelsman Sir William Jones wat ooreenkomste in van die vier oudste tale wat toe bekend was opgemerk het naamlik, Latyn, Grieks, Sanskrit, en Persies. Stelselmatige vergelyking van dié en ouer tale onderneem deur Franz Bopp, het die teorie ondersteun. In die 19de eeu het vakkundiges die groep "Indo-Germaans" of soms "Aries" genoem. Toe dit egter later duidelik word dat daar 'n verband is tussen meeste van Europa se tale, is die naam uitgebrei na Indo-Europees. 'n Voorbeeld hiervan is die sterk ooreenkomste wat ontdek is tussen Sanskrit en ouer gesproke dialekte van Litaus en Lets.
Die gemeenskaplike voorouerlike (heropgeboude) taal word Proto-Indo-Europees (PIE) genoem. Daar is 'n meningsverskil wat betref die oorspronklike geografiese ligging (die sogenaamde Urheimat of oorspronklike tuisland), waar die taal sy oorsprong vind. Daar is vandag twee hoofkandidate: 1. die steppe noordelik van die Swartsee en die Kaspiese Gebied (sien Kurgan) en 2. Anatolië (sien Colin Renfrew). Voorstanders van die Kurgan-hipotese neig om die datum vir die proto-taal op [c.] 4000 v.C. te skat, terwyl die voorstanders van die Anatoliese oorsprong gewoonlik 'n datum van enkele millennia vroeër voorstel (sien Indo-Hittiet).
This site uses cookies from Google to deliver and enhance the quality of its services and to analyze traffic.Learn more
OK, GOT IT
Welcome to Google Cloud Guide
Google Workspace
menuclear
Gmail
Secure business email, and so much more
The latest Gmail makes it easier to stay on top of the work that matters. With secure, ad-free email as a foundation, you can also chat, make voice or video calls, and stay on top of project work with shared files and tasks — all right in Gmail.
Get started Contact sales
Get custom email @yourcompany
Build customer trust by giving everyone in your company a professional email address at your domain, like priya@yourcompany and joe@yourcompany. Also create group mailing lists, like sales@yourcompany.
Get custom email @yourcompany
Robust integrations
Connect with coworkers via Google Meet or Google Chat, send an invite in Calendar, add an action to your task list — you can do all that and more without leaving Gmail. Plus, connect your favorite third-party applications in the side panel using Google Workspace Add-ons.
Robust integrations
Smart suggestions for simple tasks
Suggested actions — like Smart Reply, Smart Compose, grammar suggestions, and nudges — help you stay on top of your work and take care of simple tasks, so you can be more efficient with your time.
Smart suggestions for simple tasks
Designed to protect you from threats
Gmail works hard to keep you safe. Our machine learning models block more than 99.9% of spam, phishing, and malware from reaching our users.
Designed to protect you from threats
Works with your other tools
Gmail works great with desktop clients like Microsoft Outlook, Apple Mail and Mozilla Thunderbird. Outlook users can sync emails, events and contacts to and from Google Workspace.
Easy migration from Outlook and legacy services
Migrate your email from Outlook, Exchange or Lotus easily with custom tools that help preserve your important messages.
99.9% guaranteed uptime, 0% planned downtime
Count on Google’s secure, resilient global infrastructure to keep your lights on 24/7/365. Automatic backups, spam protection and industry-leading security measures help protect your business data.
Top questions about Gmail
What's different about the paid version of Gmail?
Paid Gmail features include: custom email (@yourcompany.com), unlimited group email addresses, 99.9% guaranteed uptime, twice the storage of personal Gmail, zero ads, 24/7 support, Google Workspace Sync for Microsoft Outlook, and more.
Can a user have multiple email addresses?
Yes. A user can have multiple email addresses by creating email aliases. You can add up to 30 email aliases for each user.
Can I migrate my existing email to Google Workspace?
Yes, you can import emails from legacy environments such as Microsoft®, IBM® Notes®, and other systems. To learn more about migrating to Google Workspace, see Migrate your organization’s data to Google Workspace.
Not ready to migrate your email? Check out Google Workspace Essentials.
Start today - it's easy.
If you need help there's 24/7 email, chat, and phone support from a real person.
Get started
Sign up for the Google Workspace newsletter
Enter your email
Also sign me up for Google Cloud emails with news, product updates, event information, special offers, and more. (Optional and you can unsubscribe at a later time).
I understand my personal data will be processed in accordance with Google’s Privacy Policy.
Sign up
Follow our Blog video_youtube
Search this site
Included applications
Gmail
Meet
Chat
Calendar
Drive
Docs
Sheets
Slides
Forms
Sites
Keep
Apps Script
Security and management
Admin
Endpoint
Vault
Work Insights
Solutions
New Business
Small Business
Enterprise
Retail
Manufacturing
Professional Services
Technology
Healthcare
Government
Education
Nonprofits
Artificial Intelligence
Pricing
Compare pricing plans
Add-ons
Meet hardware
Google Voice
AppSheet
Resources
Working remotely
Security
Customer Stories
FAQs
Partners
Marketplace
Integrations
Training & Certification
Refer Google Workspace
Learning and support
Admin Help
Setup and Deployment Center
Learning Center for Users
Forums for Admins
Google Workspace Dashboard
What's New in Google Workspace
Find a Google Workspace Partner
Join the community of IT Admins
Press
More from Google
Google Cloud
Google Domains
Chrome Enterprise
Google Business Solutions
Google Ads
Business Messages
Join User Studies
Google
About Google
Google Products
Privacy
Terms
language
English
Change This site uses cookies from Google to deliver and enhance the quality of its services and to analyze traffic.Learn more
OK, GOT IT
Welcome to Google Cloud Guide
Google Workspace
menuclear
Gmail
Secure business email, and so much more
The latest Gmail makes it easier to stay on top of the work that matters. With secure, ad-free email as a foundation, you can also chat, make voice or video calls, and stay on top of project work with shared files and tasks — all right in Gmail.
Get started Contact sales
Get custom email @yourcompany
Build customer trust by giving everyone in your company a professional email address at your domain, like priya@yourcompany and joe@yourcompany. Also create group mailing lists, like sales@yourcompany.
Get custom email @yourcompany
Robust integrations
Connect with coworkers via Google Meet or Google Chat, send an invite in Calendar, add an action to your task list — you can do all that and more without leaving Gmail. Plus, connect your favorite third-party applications in the side panel using Google Workspace Add-ons.
Robust integrations
Smart suggestions for simple tasks
Suggested actions — like Smart Reply, Smart Compose, grammar suggestions, and nudges — help you stay on top of your work and take care of simple tasks, so you can be more efficient with your time.
Smart suggestions for simple tasks
Designed to protect you from threats
Gmail works hard to keep you safe. Our machine learning models block more than 99.9% of spam, phishing, and malware from reaching our users.
Designed to protect you from threats
Works with your other tools
Gmail works great with desktop clients like Microsoft Outlook, Apple Mail and Mozilla Thunderbird. Outlook users can sync emails, events and contacts to and from Google Workspace.
Easy migration from Outlook and legacy services
Migrate your email from Outlook, Exchange or Lotus easily with custom tools that help preserve your important messages.
99.9% guaranteed uptime, 0% planned downtime
Count on Google’s secure, resilient global infrastructure to keep your lights on 24/7/365. Automatic backups, spam protection and industry-leading security measures help protect your business data.
Top questions about Gmail
What's different about the paid version of Gmail?
Paid Gmail features include: custom email (@yourcompany.com), unlimited group email addresses, 99.9% guaranteed uptime, twice the storage of personal Gmail, zero ads, 24/7 support, Google Workspace Sync for Microsoft Outlook, and more.
Can a user have multiple email addresses?
Yes. A user can have multiple email addresses by creating email aliases. You can add up to 30 email aliases for each user.
Can I migrate my existing email to Google Workspace?
Yes, you can import emails from legacy environments such as Microsoft®, IBM® Notes®, and other systems. To learn more about migrating to Google Workspace, see Migrate your organization’s data to Google Workspace.
Not ready to migrate your email? Check out Google Workspace Essentials.
Start today - it's easy.
If you need help there's 24/7 email, chat, and phone support from a real person.
Get started
Sign up for the Google Workspace newsletter
Enter your email
Also sign me up for Google Cloud emails with news, product updates, event information, special offers, and more. (Optional and you can unsubscribe at a later time).
I understand my personal data will be processed in accordance with Google’s Privacy Policy.
Sign up
Follow our Blog video_youtube
Search this site
Included applications
Gmail
Meet
Chat
Calendar
Drive
Docs
Sheets
Slides
Forms
Sites
Keep
Apps Script
Security and management
Admin
Endpoint
Vault
Work Insights
Solutions
New Business
Small Business
Enterprise
Retail
Manufacturing
Professional Services
Technology
Healthcare
Government
Education
Nonprofits
Artificial Intelligence
Pricing
Compare pricing plans
Add-ons
Meet hardware
Google Voice
AppSheet
Resources
Working remotely
Security
Customer Stories
FAQs
Partners
Marketplace
Integrations
Training & Certification
Refer Google Workspace
Learning and support
Admin Help
Setup and Deployment Center
Learning Center for Users
Forums for Admins
Google Workspace Dashboard
What's New in Google Workspace
Find a Google Workspace Partner
Join the community of IT Admins
Press
More from Google
Google Cloud
Google Domains
Chrome Enterprise
Google Business Solutions
Google Ads
Business Messages
Join User Studies
Google
About Google
Google Products
Privacy
Terms
language
English
Change Language
Bahasa Indonesia Čeština Dansk Deutsch Deutsch – Schweiz English English – Australia English – Canada English – India English – Indonesia English – Ireland English – Malaysia English – New Zealand English – Philippines English – Singapore English – South Africa English – United Kingdom Español Español (Latinoamérica) Español (Latinoamérica) – Argentina Español (Latinoamérica) – México Español (Latinoamérica) – Estados Unidos Français Français – Canada Français – Suisse Italiano Magyar Nederlands Norsk Polski Português (Brasil) Português (Portugal) Suomi Svenska Tiếng Việt Türkçe Русский Українська עברית العربية العربية – مصر ไทย 한국어 中文 (香港) 中文（简体中文） 中文（繁體中文） 日本語
Bahasa Indonesia Čeština Dansk Deutsch Deutsch – Schweiz English English – Australia English – Canada English – India English – Indonesia English – Ireland English – Malaysia English – New Zealand English – Philippines English – Singapore English – South Africa English – United Kingdom Español Español (Latinoamérica) Español (Latinoamérica) – Argentina Español (Latinoamérica) – México Español (Latinoamérica) – Estados Unidos Français Français – Canada Français – Suisse Italiano Magyar Nederlands Norsk Polski Português (Brasil) Português (Portugal) Suomi Svenska Tiếng Việt Türkçe Русский Українська עברית العربية العربية – مصر ไทย 한국어 中文 (香港) 中文（简体中文） 中文（繁體中文） 日本語
Nie-Indo-Europese tale van Europa
Die meeste gesproke Europese tale behoort tot die Indo-Europese superfamilie. Daar is egter taalfamilies in Europa wat nie daaraan behoort nie. Die Oeraalse taalfamilie, wat Hongaars, Estnies, Fins, heelwat tale in Noord-Wes-Siberië en die tale van die Sami (dikwels "Lappe" genoem), insluit is 'n voorbeeld. Die Kaukasiese tale is nog 'n voorbeeld. Die Baskiese taal is ongewoon in die sin dat dit oënskynlik nie aan enige bekende lewendige taal verwant is nie. Taalkundiges vermoed dat Baskies die enigste taal is wat die Indo-Europese invalle oorlewe het. Die Etruskiese taal was ook 'n geïsoleerde, nie-Indo-Europese taal wat op die Italiaanse skiereiland gepraat is maar nou uitgestorwe is. Die Leidse taalkundige Robert Beekes het bevind dat Etruskies se oorsprong in Klein-Asië lê.
Maltees en Turks is twee voorbeelde van tale wat in Europa gepraat word wat beslis nie-Europese oorspronge het. Turks is 'n Turkse taal en Maltees is grootliks van Arabies afgelei.
Superfamilie
Sommige taalkundiges stel voor dat die Indo-Europese tale deel is van 'n hipotetiese Nostratiese taal superfamilie, en poog om verwantskkappe tussen Indo-Europees en ander taalfamilies soos byvoorbeeld die Kaukasiese tale, Altaïese tale, Oeraalse tale, Drawidiese tale en Afro-Asiatiese tale. Die teorie is omstrede, net soos die soortgelyke Eurasiatiese teorie van Joseph Greenberg. Ooreenkomste tussen, byvoorbeeld, Indo-Europese en Oeral-Altaïese tale berus meestal op wedersydse ontlenings vanweë die lang periode van gemeenskaplike grondgebiede in westelike Asië ten tyde van die ontstaan van Indo-Europees.
Sien ook
Indo-Europese fabel
Verwysings
Beekes, R.S.P. Comparative Indo-European Linguistics: an Introduction, John Benjamins Publishing, 1995.
Mallory, J.P. In Search of the Indo-Europeans
Meier-Brügger, Michael Indo-European Linguistics. With contributions by Matthias Fritz and Manfred Mayrhofer. Berlin/New York: de Gruyter, 2003. 386 pages. ISBN 3-11-017433-2.
Language-tree divergence times support the Anatolian theory of Indo-European origin, Russel D. Gray & Quentin D. Atkinson, Nature 426, 435-439
Stevenson, V., Atlas van de Europese talen, Het Spectrum 1989.
Eksterne skakels
Die Evolusie van die Indo-Europese tale, deur Dr. C. George Boeree.
Indo-European Roots, van die American Heritage Dictionary.
Indo-European Documentation Center by die Universiteit van Texas
Sê iets in Proto-Indo-Europees (deur Geoffrey Sampson)
IE taalfamilie oorsig (SIL)
Gray & Atkinson, artikel oor PIE Filogenese
Indo-European Root/lemmas (deur Andi Zeneli)
Taalfamilies | [
"Die",
"Indo-Europese",
"tale",
"sluit",
"sowat(",
"SIL",
"skatting",
")",
"tale",
"en",
"dialekte",
"wat",
"deur",
"omtrent",
"drie",
"miljard",
"mense",
"gepraat",
"word",
"en",
"die",
"meeste",
"groot",
"taalfamilies",
"van",
"Europa",
"en",
"westelike",
"Asië",
"in",
"die",
"superfamilie",
"in",
".",
"Eietydse",
"tale",
"in",
"die",
"superfamilie",
"sluit",
"Bengaals",
",",
"Engels",
",",
"Duits",
",",
"Frans",
",",
"Hindi",
",",
"Persies",
",",
"Portugees",
",",
"Russies",
",",
"en",
"Spaans",
"(",
"elk",
"met",
"meer",
"asmiljoen",
"eerstetaal",
"sprekers",
")",
"en",
"Afrikaans",
"en",
"Nederlands",
"in",
",",
"sowel",
"as",
"dooie",
"tale",
"soos",
"Latyn",
"en",
"kunsmatige",
"tale",
"soos",
"Esperanto",
".",
"Interessant",
"genoeg",
"is",
"'n",
"paar",
"Europese",
"tale",
"soos",
"Fins",
",",
"Hongaars",
"en",
"Baskies",
"nie",
"deel",
"van",
"die",
"superfamilie",
"nie",
".",
"Dieselfde",
"geld",
"vir",
"die",
"meeste",
"suider-Indiese",
"tale",
",",
"wat",
"van",
"Drawidiese",
"oorsprong",
"is",
"(",
"soos",
"Telugu",
",",
"Tamil",
",",
"Kannada",
"en",
"Malayalam",
")",
".",
"Dié",
"taalfamilie",
"is",
"so",
"genoem",
"omdat",
"die",
"taalgebied",
"van",
"Indië",
"af",
"tot",
"regoor",
"Europa",
"strek",
".",
"Geskiedenis",
"Sien",
"ook",
":",
"Proto-Indo-Europees",
",",
"Diachroniese",
"taalkunde",
",",
"Glottochronologie",
".",
"Die",
"moontlikheid",
"van",
"'n",
"gemene",
"oorsprong",
"vir",
"die",
"uiteenlopende",
"tale",
"is",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"voorgestel",
"deur",
"die",
"Nederlander",
"Marcus",
"Zuerius",
"van",
"Boxhorn",
".",
"Hy",
"was",
"'",
"ne-eeuse",
"taalkundige",
"met",
"'n",
"groot",
"kennis",
"van",
"Latyn",
".",
"Hy",
"het",
"tewens",
"Russies",
",",
"Persies",
"en",
"Turks",
"bestudeer",
".",
"Hy",
"het",
"geweet",
"van",
"Xenofon",
"se",
"reise",
"na",
"Indië",
",",
"waardeur",
"hy",
"ooreenkomste",
"met",
"Sanskrit",
"kom",
"opmerk",
"het",
".",
"Dit",
"het",
"daartoe",
"gelei",
"dat",
"hy",
"gelykenisse",
"tussen",
"verskillende",
"Indo-Europese",
"tale",
"ontdek",
"het",
",",
"waarby",
"hy",
"die",
"bestaan",
"van",
"'n",
"primitiewe",
"gemeenskaplike",
"taal",
"–",
"wat",
"hy",
"toe",
"'",
"Skities",
"'",
"noem",
"–",
"veronderstel",
"het",
".",
"Hy",
"het",
"by",
"hierdie",
"hipotese",
"Nederlands",
",",
"Grieks",
",",
"Latyn",
",",
"Persies",
"en",
"Duits",
"ingesluit",
",",
"waarna",
"hy",
"later",
"ook",
"die",
"Slawiese",
",",
"Keltiese",
"en",
"die",
"Baltiese",
"tale",
"ingesluit",
"het",
".",
"'n",
"Semitiese",
"taal",
"soos",
"Hebreeus",
"het",
"hy",
"daarvan",
"uitgesluit",
".",
"Die",
"bekendste",
"en",
"later",
"ontdekker",
"is",
"egter",
"die",
"agttiende-eeuse",
"Engelsman",
"Sir",
"William",
"Jones",
"wat",
"ooreenkomste",
"in",
"van",
"die",
"vier",
"oudste",
"tale",
"wat",
"toe",
"bekend",
"was",
"opgemerk",
"het",
"naamlik",
",",
"Latyn",
",",
"Grieks",
",",
"Sanskrit",
",",
"en",
"Persies",
".",
"Stelselmatige",
"vergelyking",
"van",
"dié",
"en",
"ouer",
"tale",
"onderneem",
"deur",
"Franz",
"Bopp",
",",
"het",
"die",
"teorie",
"ondersteun",
".",
"In",
"diee",
"eeu",
"het",
"vakkundiges",
"die",
"groep",
"\"",
"Indo-Germaans",
"\"",
"of",
"soms",
"\"",
"Aries",
"\"",
"genoem",
".",
"Toe",
"dit",
"egter",
"later",
"duidelik",
"word",
"dat",
"daar",
"'n",
"verband",
"is",
"tussen",
"meeste",
"van",
"Europa",
"se",
"tale",
",",
"is",
"die",
"naam",
"uitgebrei",
"na",
"Indo-Europees",
".",
"'n",
"Voorbeeld",
"hiervan",
"is",
"die",
"sterk",
"ooreenkomste",
"wat",
"ontdek",
"is",
"tussen",
"Sanskrit",
"en",
"ouer",
"gesproke",
"dialekte",
"van",
"Litaus",
"en",
"Lets",
".",
"Die",
"gemeenskaplike",
"voorouerlike",
"(",
"heropgeboude",
")",
"taal",
"word",
"Proto-Indo-Europees",
"(",
"PIE",
")",
"genoem",
".",
"Daar",
"is",
"'n",
"meningsverskil",
"wat",
"betref",
"die",
"oorspronklike",
"geografiese",
"ligging",
"(",
"die",
"sogenaamde",
"Urheimat",
"of",
"oorspronklike",
"tuisland",
")",
",",
"waar",
"die",
"taal",
"sy",
"oorsprong",
"vind",
".",
"Daar",
"is",
"vandag",
"twee",
"hoofkandidate",
":",
"die",
"steppe",
"noordelik",
"van",
"die",
"Swartsee",
"en",
"die",
"Kaspiese",
"Gebied",
"(",
"sien",
"Kurgan",
")",
"en",
"Anatolië",
"(",
"sien",
"Colin",
"Renfrew",
")",
".",
"Voorstanders",
"van",
"die",
"Kurgan-hipotese",
"neig",
"om",
"die",
"datum",
"vir",
"die",
"proto-taal",
"op",
"[c",
".",
"]v.C",
".",
"te",
"skat",
",",
"terwyl",
"die",
"voorstanders",
"van",
"die",
"Anatoliese",
"oorsprong",
"gewoonlik",
"'n",
"datum",
"van",
"enkele",
"millennia",
"vroeër",
"voorstel",
"(",
"sien",
"Indo-Hittiet",
")",
".",
"This",
"site",
"uses",
"cookies",
"from",
"Google",
"to",
"deliver",
"and",
"enhance",
"the",
"quality",
"of",
"its",
"services",
"and",
"to",
"analyze",
"traffic.Learn",
"more",
"OK",
",",
"GOT",
"IT",
"Welcome",
"to",
"Google",
"Cloud",
"Guide",
"Google",
"Workspace",
"menuclear",
"Gmail",
"Secure",
"business",
"email",
",",
"and",
"so",
"much",
"more",
"The",
"latest",
"Gmail",
"makes",
"it",
"easier",
"to",
"stay",
"on",
"top",
"of",
"the",
"work",
"that",
"matters",
".",
"With",
"secure",
",",
"ad-free",
"email",
"as",
"a",
"foundation",
",",
"you",
"can",
"also",
"chat",
",",
"make",
"voice",
"or",
"video",
"calls",
",",
"and",
"stay",
"on",
"top",
"of",
"project",
"work",
"with",
"shared",
"files",
"and",
"tasks",
"—",
"all",
"right",
"in",
"Gmail",
".",
"Get",
"started",
"Contact",
"sales",
"Get",
"custom",
"email",
"@yourcompany",
"Build",
"customer",
"trust",
"by",
"giving",
"everyone",
"in",
"your",
"company",
"a",
"professional",
"email",
"address",
"at",
"your",
"domain",
",",
"like",
"priya@yourcompany",
"and",
"joe@yourcompany",
".",
"Also",
"create",
"group",
"mailing",
"lists",
",",
"like",
"sales@yourcompany",
".",
"Get",
"custom",
"email",
"@yourcompany",
"Robust",
"integrations",
"Connect",
"with",
"coworkers",
"via",
"Google",
"Meet",
"or",
"Google",
"Chat",
",",
"send",
"an",
"invite",
"in",
"Calendar",
",",
"add",
"an",
"action",
"to",
"your",
"task",
"list",
"—",
"you",
"can",
"do",
"all",
"that",
"and",
"more",
"without",
"leaving",
"Gmail",
".",
"Plus",
",",
"connect",
"your",
"favorite",
"third-party",
"applications",
"in",
"the",
"side",
"panel",
"using",
"Google",
"Workspace",
"Add-ons",
".",
"Robust",
"integrations",
"Smart",
"suggestions",
"for",
"simple",
"tasks",
"Suggested",
"actions",
"—",
"like",
"Smart",
"Reply",
",",
"Smart",
"Compose",
",",
"grammar",
"suggestions",
",",
"and",
"nudges",
"—",
"help",
"you",
"stay",
"on",
"top",
"of",
"your",
"work",
"and",
"take",
"care",
"of",
"simple",
"tasks",
",",
"so",
"you",
"can",
"be",
"more",
"efficient",
"with",
"your",
"time",
".",
"Smart",
"suggestions",
"for",
"simple",
"tasks",
"Designed",
"to",
"protect",
"you",
"from",
"threats",
"Gmail",
"works",
"hard",
"to",
"keep",
"you",
"safe",
".",
"Our",
"machine",
"learning",
"models",
"block",
"more",
"than9%",
"of",
"spam",
",",
"phishing",
",",
"and",
"malware",
"from",
"reaching",
"our",
"users",
".",
"Designed",
"to",
"protect",
"you",
"from",
"threats",
"Works",
"with",
"your",
"other",
"tools",
"Gmail",
"works",
"great",
"with",
"desktop",
"clients",
"like",
"Microsoft",
"Outlook",
",",
"Apple",
"Mail",
"and",
"Mozilla",
"Thunderbird",
".",
"Outlook",
"users",
"can",
"sync",
"emails",
",",
"events",
"and",
"contacts",
"to",
"and",
"from",
"Google",
"Workspace",
".",
"Easy",
"migration",
"from",
"Outlook",
"and",
"legacy",
"services",
"Migrate",
"your",
"email",
"from",
"Outlook",
",",
"Exchange",
"or",
"Lotus",
"easily",
"with",
"custom",
"tools",
"that",
"help",
"preserve",
"your",
"important",
"messages",
".",
"99.9%",
"guaranteed",
"uptime",
",",
"planned",
"downtime",
"Count",
"on",
"Google’s",
"secure",
",",
"resilient",
"global",
"infrastructure",
"to",
"keep",
"your",
"lights",
"on7/365",
".",
"Automatic",
"backups",
",",
"spam",
"protection",
"and",
"industry-leading",
"security",
"measures",
"help",
"protect",
"your",
"business",
"data",
".",
"Top",
"questions",
"about",
"Gmail",
"What's",
"different",
"about",
"the",
"paid",
"version",
"of",
"Gmail",
"?",
"Paid",
"Gmail",
"features",
"include",
":",
"custom",
"email",
"(@yourcompany.com",
")",
",",
"unlimited",
"group",
"email",
"addresses,",
"9%",
"guaranteed",
"uptime",
",",
"twice",
"the",
"storage",
"of",
"personal",
"Gmail",
",",
"zero",
"ads,7",
"support",
",",
"Google",
"Workspace",
"Sync",
"for",
"Microsoft",
"Outlook",
",",
"and",
"more",
".",
"Can",
"a",
"user",
"have",
"multiple",
"email",
"addresses",
"?",
"Yes",
".",
"A",
"user",
"can",
"have",
"multiple",
"email",
"addresses",
"by",
"creating",
"email",
"aliases",
".",
"You",
"can",
"add",
"up",
"toemail",
"aliases",
"for",
"each",
"user",
".",
"Can",
"I",
"migrate",
"my",
"existing",
"email",
"to",
"Google",
"Workspace",
"?",
"Yes",
",",
"you",
"can",
"import",
"emails",
"from",
"legacy",
"environments",
"such",
"as",
"Microsoft®",
",",
"IBM",
"®",
"Notes®",
",",
"and",
"other",
"systems",
".",
"To",
"learn",
"more",
"about",
"migrating",
"to",
"Google",
"Workspace",
",",
"see",
"Migrate",
"your",
"organization’s",
"data",
"to",
"Google",
"Workspace",
".",
"Not",
"ready",
"to",
"migrate",
"your",
"email",
"?",
"Check",
"out",
"Google",
"Workspace",
"Essentials",
".",
"Start",
"today",
"-",
"it's",
"easy",
".",
"If",
"you",
"need",
"help",
"there's7",
"email",
",",
"chat",
",",
"and",
"phone",
"support",
"from",
"a",
"real",
"person",
".",
"Get",
"started",
"Sign",
"up",
"for",
"the",
"Google",
"Workspace",
"newsletter",
"Enter",
"your",
"email",
"Also",
"sign",
"me",
"up",
"for",
"Google",
"Cloud",
"emails",
"with",
"news",
",",
"product",
"updates",
",",
"event",
"information",
",",
"special",
"offers",
",",
"and",
"more",
".",
"(",
"Optional",
"and",
"you",
"can",
"unsubscribe",
"at",
"a",
"later",
"time",
")",
".",
"I",
"understand",
"my",
"personal",
"data",
"will",
"be",
"processed",
"in",
"accordance",
"with",
"Google’s",
"Privacy",
"Policy",
".",
"Sign",
"up",
"Follow",
"our",
"Blog",
"video_youtube",
"Search",
"this",
"site",
"Included",
"applications",
"Gmail",
"Meet",
"Chat",
"Calendar",
"Drive",
"Docs",
"Sheets",
"Slides",
"Forms",
"Sites",
"Keep",
"Apps",
"Script",
"Security",
"and",
"management",
"Admin",
"Endpoint",
"Vault",
"Work",
"Insights",
"Solutions",
"New",
"Business",
"Small",
"Business",
"Enterprise",
"Retail",
"Manufacturing",
"Professional",
"Services",
"Technology",
"Healthcare",
"Government",
"Education",
"Nonprofits",
"Artificial",
"Intelligence",
"Pricing",
"Compare",
"pricing",
"plans",
"Add-ons",
"Meet",
"hardware",
"Google",
"Voice",
"AppSheet",
"Resources",
"Working",
"remotely",
"Security",
"Customer",
"Stories",
"FAQs",
"Partners",
"Marketplace",
"Integrations",
"Training",
"&",
"Certification",
"Refer",
"Google",
"Workspace",
"Learning",
"and",
"support",
"Admin",
"Help",
"Setup",
"and",
"Deployment",
"Center",
"Learning",
"Center",
"for",
"Users",
"Forums",
"for",
"Admins",
"Google",
"Workspace",
"Dashboard",
"What's",
"New",
"in",
"Google",
"Workspace",
"Find",
"a",
"Google",
"Workspace",
"Partner",
"Join",
"the",
"community",
"of",
"IT",
"Admins",
"Press",
"More",
"from",
"Google",
"Google",
"Cloud",
"Google",
"Domains",
"Chrome",
"Enterprise",
"Google",
"Business",
"Solutions",
"Google",
"Ads",
"Business",
"Messages",
"Join",
"User",
"Studies",
"Google",
"About",
"Google",
"Google",
"Products",
"Privacy",
"Terms",
"language",
"English",
"Change",
"This",
"site",
"uses",
"cookies",
"from",
"Google",
"to",
"deliver",
"and",
"enhance",
"the",
"quality",
"of",
"its",
"services",
"and",
"to",
"analyze",
"traffic.Learn",
"more",
"OK",
",",
"GOT",
"IT",
"Welcome",
"to",
"Google",
"Cloud",
"Guide",
"Google",
"Workspace",
"menuclear",
"Gmail",
"Secure",
"business",
"email",
",",
"and",
"so",
"much",
"more",
"The",
"latest",
"Gmail",
"makes",
"it",
"easier",
"to",
"stay",
"on",
"top",
"of",
"the",
"work",
"that",
"matters",
".",
"With",
"secure",
",",
"ad-free",
"email",
"as",
"a",
"foundation",
",",
"you",
"can",
"also",
"chat",
",",
"make",
"voice",
"or",
"video",
"calls",
",",
"and",
"stay",
"on",
"top",
"of",
"project",
"work",
"with",
"shared",
"files",
"and",
"tasks",
"—",
"all",
"right",
"in",
"Gmail",
".",
"Get",
"started",
"Contact",
"sales",
"Get",
"custom",
"email",
"@yourcompany",
"Build",
"customer",
"trust",
"by",
"giving",
"everyone",
"in",
"your",
"company",
"a",
"professional",
"email",
"address",
"at",
"your",
"domain",
",",
"like",
"priya@yourcompany",
"and",
"joe@yourcompany",
".",
"Also",
"create",
"group",
"mailing",
"lists",
",",
"like",
"sales@yourcompany",
".",
"Get",
"custom",
"email",
"@yourcompany",
"Robust",
"integrations",
"Connect",
"with",
"coworkers",
"via",
"Google",
"Meet",
"or",
"Google",
"Chat",
",",
"send",
"an",
"invite",
"in",
"Calendar",
",",
"add",
"an",
"action",
"to",
"your",
"task",
"list",
"—",
"you",
"can",
"do",
"all",
"that",
"and",
"more",
"without",
"leaving",
"Gmail",
".",
"Plus",
",",
"connect",
"your",
"favorite",
"third-party",
"applications",
"in",
"the",
"side",
"panel",
"using",
"Google",
"Workspace",
"Add-ons",
".",
"Robust",
"integrations",
"Smart",
"suggestions",
"for",
"simple",
"tasks",
"Suggested",
"actions",
"—",
"like",
"Smart",
"Reply",
",",
"Smart",
"Compose",
",",
"grammar",
"suggestions",
",",
"and",
"nudges",
"—",
"help",
"you",
"stay",
"on",
"top",
"of",
"your",
"work",
"and",
"take",
"care",
"of",
"simple",
"tasks",
",",
"so",
"you",
"can",
"be",
"more",
"efficient",
"with",
"your",
"time",
".",
"Smart",
"suggestions",
"for",
"simple",
"tasks",
"Designed",
"to",
"protect",
"you",
"from",
"threats",
"Gmail",
"works",
"hard",
"to",
"keep",
"you",
"safe",
".",
"Our",
"machine",
"learning",
"models",
"block",
"more",
"than9%",
"of",
"spam",
",",
"phishing",
",",
"and",
"malware",
"from",
"reaching",
"our",
"users",
".",
"Designed",
"to",
"protect",
"you",
"from",
"threats",
"Works",
"with",
"your",
"other",
"tools",
"Gmail",
"works",
"great",
"with",
"desktop",
"clients",
"like",
"Microsoft",
"Outlook",
",",
"Apple",
"Mail",
"and",
"Mozilla",
"Thunderbird",
".",
"Outlook",
"users",
"can",
"sync",
"emails",
",",
"events",
"and",
"contacts",
"to",
"and",
"from",
"Google",
"Workspace",
".",
"Easy",
"migration",
"from",
"Outlook",
"and",
"legacy",
"services",
"Migrate",
"your",
"email",
"from",
"Outlook",
",",
"Exchange",
"or",
"Lotus",
"easily",
"with",
"custom",
"tools",
"that",
"help",
"preserve",
"your",
"important",
"messages",
".",
"99.9%",
"guaranteed",
"uptime",
",",
"planned",
"downtime",
"Count",
"on",
"Google’s",
"secure",
",",
"resilient",
"global",
"infrastructure",
"to",
"keep",
"your",
"lights",
"on7/365",
".",
"Automatic",
"backups",
",",
"spam",
"protection",
"and",
"industry-leading",
"security",
"measures",
"help",
"protect",
"your",
"business",
"data",
".",
"Top",
"questions",
"about",
"Gmail",
"What's",
"different",
"about",
"the",
"paid",
"version",
"of",
"Gmail",
"?",
"Paid",
"Gmail",
"features",
"include",
":",
"custom",
"email",
"(@yourcompany.com",
")",
",",
"unlimited",
"group",
"email",
"addresses,",
"9%",
"guaranteed",
"uptime",
",",
"twice",
"the",
"storage",
"of",
"personal",
"Gmail",
",",
"zero",
"ads,7",
"support",
",",
"Google",
"Workspace",
"Sync",
"for",
"Microsoft",
"Outlook",
",",
"and",
"more",
".",
"Can",
"a",
"user",
"have",
"multiple",
"email",
"addresses",
"?",
"Yes",
".",
"A",
"user",
"can",
"have",
"multiple",
"email",
"addresses",
"by",
"creating",
"email",
"aliases",
".",
"You",
"can",
"add",
"up",
"toemail",
"aliases",
"for",
"each",
"user",
".",
"Can",
"I",
"migrate",
"my",
"existing",
"email",
"to",
"Google",
"Workspace",
"?",
"Yes",
",",
"you",
"can",
"import",
"emails",
"from",
"legacy",
"environments",
"such",
"as",
"Microsoft®",
",",
"IBM",
"®",
"Notes®",
",",
"and",
"other",
"systems",
".",
"To",
"learn",
"more",
"about",
"migrating",
"to",
"Google",
"Workspace",
",",
"see",
"Migrate",
"your",
"organization’s",
"data",
"to",
"Google",
"Workspace",
".",
"Not",
"ready",
"to",
"migrate",
"your",
"email",
"?",
"Check",
"out",
"Google",
"Workspace",
"Essentials",
".",
"Start",
"today",
"-",
"it's",
"easy",
".",
"If",
"you",
"need",
"help",
"there's7",
"email",
",",
"chat",
",",
"and",
"phone",
"support",
"from",
"a",
"real",
"person",
".",
"Get",
"started",
"Sign",
"up",
"for",
"the",
"Google",
"Workspace",
"newsletter",
"Enter",
"your",
"email",
"Also",
"sign",
"me",
"up",
"for",
"Google",
"Cloud",
"emails",
"with",
"news",
",",
"product",
"updates",
",",
"event",
"information",
",",
"special",
"offers",
",",
"and",
"more",
".",
"(",
"Optional",
"and",
"you",
"can",
"unsubscribe",
"at",
"a",
"later",
"time",
")",
".",
"I",
"understand",
"my",
"personal",
"data",
"will",
"be",
"processed",
"in",
"accordance",
"with",
"Google’s",
"Privacy",
"Policy",
".",
"Sign",
"up",
"Follow",
"our",
"Blog",
"video_youtube",
"Search",
"this",
"site",
"Included",
"applications",
"Gmail",
"Meet",
"Chat",
"Calendar",
"Drive",
"Docs",
"Sheets",
"Slides",
"Forms",
"Sites",
"Keep",
"Apps",
"Script",
"Security",
"and",
"management",
"Admin",
"Endpoint",
"Vault",
"Work",
"Insights",
"Solutions",
"New",
"Business",
"Small",
"Business",
"Enterprise",
"Retail",
"Manufacturing",
"Professional",
"Services",
"Technology",
"Healthcare",
"Government",
"Education",
"Nonprofits",
"Artificial",
"Intelligence",
"Pricing",
"Compare",
"pricing",
"plans",
"Add-ons",
"Meet",
"hardware",
"Google",
"Voice",
"AppSheet",
"Resources",
"Working",
"remotely",
"Security",
"Customer",
"Stories",
"FAQs",
"Partners",
"Marketplace",
"Integrations",
"Training",
"&",
"Certification",
"Refer",
"Google",
"Workspace",
"Learning",
"and",
"support",
"Admin",
"Help",
"Setup",
"and",
"Deployment",
"Center",
"Learning",
"Center",
"for",
"Users",
"Forums",
"for",
"Admins",
"Google",
"Workspace",
"Dashboard",
"What's",
"New",
"in",
"Google",
"Workspace",
"Find",
"a",
"Google",
"Workspace",
"Partner",
"Join",
"the",
"community",
"of",
"IT",
"Admins",
"Press",
"More",
"from",
"Google",
"Google",
"Cloud",
"Google",
"Domains",
"Chrome",
"Enterprise",
"Google",
"Business",
"Solutions",
"Google",
"Ads",
"Business",
"Messages",
"Join",
"User",
"Studies",
"Google",
"About",
"Google",
"Google",
"Products",
"Privacy",
"Terms",
"language",
"English",
"Change",
"Language",
"Bahasa",
"Indonesia",
"Čeština",
"Dansk",
"Deutsch",
"Deutsch",
"–",
"Schweiz",
"English",
"English",
"–",
"Australia",
"English",
"–",
"Canada",
"English",
"–",
"India",
"English",
"–",
"Indonesia",
"English",
"–",
"Ireland",
"English",
"–",
"Malaysia",
"English",
"–",
"New",
"Zealand",
"English",
"–",
"Philippines",
"English",
"–",
"Singapore",
"English",
"–",
"South",
"Africa",
"English",
"–",
"United",
"Kingdom",
"Español",
"Español",
"(",
"Latinoamérica",
")",
"Español",
"(",
"Latinoamérica",
")",
"–",
"Argentina",
"Español",
"(",
"Latinoamérica",
")",
"–",
"México",
"Español",
"(",
"Latinoamérica",
")",
"–",
"Estados",
"Unidos",
"Français",
"Français",
"–",
"Canada",
"Français",
"–",
"Suisse",
"Italiano",
"Magyar",
"Nederlands",
"Norsk",
"Polski",
"Português",
"(",
"Brasil",
")",
"Português",
"(",
"Portugal",
")",
"Suomi",
"Svenska",
"Tiếng",
"Việt",
"Türkçe",
"Русский",
"Українська",
"עברית",
"العربية",
"العربي",
"ة",
"–",
"مصر",
"",
"ไท",
"ย",
"한국",
"어",
"中",
"文",
"(",
"香港",
")",
"中文",
"（",
"简体中文",
"）",
"中文",
"（",
"繁體中文",
"）",
"日本",
"語",
"Bahasa",
"Indonesia",
"Čeština",
"Dansk",
"Deutsch",
"Deutsch",
"–",
"Schweiz",
"English",
"English",
"–",
"Australia",
"English",
"–",
"Canada",
"English",
"–",
"India",
"English",
"–",
"Indonesia",
"English",
"–",
"Ireland",
"English",
"–",
"Malaysia",
"English",
"–",
"New",
"Zealand",
"English",
"–",
"Philippines",
"English",
"–",
"Singapore",
"English",
"–",
"South",
"Africa",
"English",
"–",
"United",
"Kingdom",
"Español",
"Español",
"(",
"Latinoamérica",
")",
"Español",
"(",
"Latinoamérica",
")",
"–",
"Argentina",
"Español",
"(",
"Latinoamérica",
")",
"–",
"México",
"Español",
"(",
"Latinoamérica",
")",
"–",
"Estados",
"Unidos",
"Français",
"Français",
"–",
"Canada",
"Français",
"–",
"Suisse",
"Italiano",
"Magyar",
"Nederlands",
"Norsk",
"Polski",
"Português",
"(",
"Brasil",
")",
"Português",
"(",
"Portugal",
")",
"Suomi",
"Svenska",
"Tiếng",
"Việt",
"Türkçe",
"Русский",
"Українська",
"עברית",
"العربية",
"العربي",
"ة",
"–",
"مصر",
"",
"ไท",
"ย",
"한국",
"어",
"中",
"文",
"(",
"香港",
")",
"中文",
"（",
"简体中文",
"）",
"中文",
"（",
"繁體中文",
"）",
"日本",
"語",
"Nie-Indo-Europese",
"tale",
"van",
"Europa",
"Die",
"meeste",
"gesproke",
"Europese",
"tale",
"behoort",
"tot",
"die",
"Indo-Europese",
"superfamilie",
".",
"Daar",
"is",
"egter",
"taalfamilies",
"in",
"Europa",
"wat",
"nie",
"daaraan",
"behoort",
"nie",
".",
"Die",
"Oeraalse",
"taalfamilie",
",",
"wat",
"Hongaars",
",",
"Estnies",
",",
"Fins",
",",
"heelwat",
"tale",
"in",
"Noord-Wes-Siberië",
"en",
"die",
"tale",
"van",
"die",
"Sami",
"(",
"dikwels",
"\"",
"Lappe",
"\"",
"genoem",
")",
",",
"insluit",
"is",
"'n",
"voorbeeld",
".",
"Die",
"Kaukasiese",
"tale",
"is",
"nog",
"'n",
"voorbeeld",
".",
"Die",
"Baskiese",
"taal",
"is",
"ongewoon",
"in",
"die",
"sin",
"dat",
"dit",
"oënskynlik",
"nie",
"aan",
"enige",
"bekende",
"lewendige",
"taal",
"verwant",
"is",
"nie",
".",
"Taalkundiges",
"vermoed",
"dat",
"Baskies",
"die",
"enigste",
"taal",
"is",
"wat",
"die",
"Indo-Europese",
"invalle",
"oorlewe",
"het",
".",
"Die",
"Etruskiese",
"taal",
"was",
"ook",
"'n",
"geïsoleerde",
",",
"nie-Indo-Europese",
"taal",
"wat",
"op",
"die",
"Italiaanse",
"skiereiland",
"gepraat",
"is",
"maar",
"nou",
"uitgestorwe",
"is",
".",
"Die",
"Leidse",
"taalkundige",
"Robert",
"Beekes",
"het",
"bevind",
"dat",
"Etruskies",
"se",
"oorsprong",
"in",
"Klein-Asië",
"lê",
".",
"Maltees",
"en",
"Turks",
"is",
"twee",
"voorbeelde",
"van",
"tale",
"wat",
"in",
"Europa",
"gepraat",
"word",
"wat",
"beslis",
"nie-Europese",
"oorspronge",
"het",
".",
"Turks",
"is",
"'n",
"Turkse",
"taal",
"en",
"Maltees",
"is",
"grootliks",
"van",
"Arabies",
"afgelei",
".",
"Superfamilie",
"Sommige",
"taalkundiges",
"stel",
"voor",
"dat",
"die",
"Indo-Europese",
"tale",
"deel",
"is",
"van",
"'n",
"hipotetiese",
"Nostratiese",
"taal",
"superfamilie",
",",
"en",
"poog",
"om",
"verwantskkappe",
"tussen",
"Indo-Europees",
"en",
"ander",
"taalfamilies",
"soos",
"byvoorbeeld",
"die",
"Kaukasiese",
"tale",
",",
"Altaïese",
"tale",
",",
"Oeraalse",
"tale",
",",
"Drawidiese",
"tale",
"en",
"Afro-Asiatiese",
"tale",
".",
"Die",
"teorie",
"is",
"omstrede",
",",
"net",
"soos",
"die",
"soortgelyke",
"Eurasiatiese",
"teorie",
"van",
"Joseph",
"Greenberg",
".",
"Ooreenkomste",
"tussen",
",",
"byvoorbeeld",
",",
"Indo-Europese",
"en",
"Oeral-Altaïese",
"tale",
"berus",
"meestal",
"op",
"wedersydse",
"ontlenings",
"vanweë",
"die",
"lang",
"periode",
"van",
"gemeenskaplike",
"grondgebiede",
"in",
"westelike",
"Asië",
"ten",
"tyde",
"van",
"die",
"ontstaan",
"van",
"Indo-Europees",
".",
"Sien",
"ook",
"Indo-Europese",
"fabel",
"Verwysings",
"Beekes",
",",
"R.",
"S.P",
".",
"Comparative",
"Indo-European",
"Linguistics",
":",
"an",
"Introduction",
",",
"John",
"Benjamins",
"Publishing",
",",
"Mallory",
",",
"J.P",
".",
"In",
"Search",
"of",
"the",
"Indo-Europeans",
"Meier-Brügger",
",",
"Michael",
"Indo-European",
"Linguistics",
".",
"With",
"contributions",
"by",
"Matthias",
"Fritz",
"and",
"Manfred",
"Mayrhofer",
".",
"Berlin/New",
"York",
":",
"de",
"Gruyter,",
"pages",
".",
"ISBN017433-2",
".",
"Language-tree",
"divergence",
"times",
"support",
"the",
"Anatolian",
"theory",
"of",
"Indo-European",
"origin",
",",
"Russel",
"D",
".",
"Gray",
"&",
"Quentin",
"D",
".",
"Atkinson",
",",
"Nature",
"Stevenson",
",",
"V",
".",
",",
"Atlas",
"van",
"de",
"Europese",
"talen",
",",
"Het",
"Spectrum",
"Eksterne",
"skakels",
"Die",
"Evolusie",
"van",
"die",
"Indo-Europese",
"tale",
",",
"deur",
"Dr",
".",
"C",
".",
"George",
"Boeree",
".",
"Indo-European",
"Roots",
",",
"van",
"die",
"American",
"Heritage",
"Dictionary",
".",
"Indo-European",
"Documentation",
"Center",
"by",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Texas",
"Sê",
"iets",
"in",
"Proto-Indo-Europees",
"(",
"deur",
"Geoffrey",
"Sampson",
")",
"IE",
"taalfamilie",
"oorsig",
"(",
"SIL",
")",
"Gray",
"&",
"Atkinson",
",",
"artikel",
"oor",
"PIE",
"Filogenese",
"Indo-European",
"Root/lemmas",
"(",
"deur",
"Andi",
"Zeneli",
")",
"Taalfamilies"
] |
136 | https://af.wikipedia.org/wiki/Suid-Ndebele | Suid-Ndebele | Hierdie artikel handel oor die Suid-Ndebeletaal. Vir die etniese groep van Suider-Afrika, sien Ndebeles.
Suid-Ndebele (meestal net Ndebele in Suid-Afrika, ook isiNdebele in Ndebele) is 'n taal in die Nguni-taalfamilie. Dit is 'n amptelike taal van Suid-Afrika waar dit deur ongeveer 1 090 000 mense as moedertaal gepraat word (2011-sensus), hoofsaaklik in Mpumalanga, Gauteng, Noordwes en die Limpopoprovinsie.
Suid-Ndebele is baie nou verband aan Swazi. In Suid-Afrika is daar dialektiese verskille tussen die taal in die noorde en die suide van die ou Transvaal, bv. in Noord-Transvaalse Ndebele word die taal Nrebele genoem, en daar is verdere dialektiese verskille tussen Suid- en Noord-Ndebele. Die laasgenoemde staan ook bekend as Matabele, is nader verwant aan Zoeloe en word in Suid-Afrika, Zimbabwe en Botswana gepraat.
In die onlangse geskiedenis word Suid-Ndebele erg gemarginaliseer: tot en met die stigting van die Ndebele Bantoestan, KwaNdebele, was mense ontmoedig om die taal in die openbaar te gebruik. Meeste sprekers verkies om Zoeloe te praat, grootliks te danke daaraan dat laasgenoemde taal in skole aangebied word. Deesdae vaar die taal beter, en geniet beter beskerming omrede sy status as amptelike taal in Suid-Afrika.
Woorde
Algemene woorde en frases:
Sien ook
Tale in Suid-Afrika
Verwysings
Eksterne skakels en bronne
Taalhulpmiddels
Vry en gratis Suid-Ndebele speltoetser vir OpenOffice, Mozilla Firefox en Mozilla Thunderbird
Sagteware in Suid-Ndebele
Mozilla Firefox - webblaaier
Mozilla Thunderbird - e-posprogram
OpenOffice.org - kantoorsuite
Translate.org.za - 'n Projek om vrye en oopbronsagteware in Suid-Ndebele en ander Suid-Afrikaanse tale te vertaal
Pootle - aanlyn vertaling van Suid-Ndebele oopbronsagteware
Nguni-tale
Tale van Suid-Afrika | [
"Hierdie",
"artikel",
"handel",
"oor",
"die",
"Suid-Ndebeletaal",
".",
"Vir",
"die",
"etniese",
"groep",
"van",
"Suider-Afrika",
",",
"sien",
"Ndebeles",
".",
"Suid-Ndebele",
"(",
"meestal",
"net",
"Ndebele",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"ook",
"isiNdebele",
"in",
"Ndebele",
")",
"is",
"'n",
"taal",
"in",
"die",
"Nguni-taalfamilie",
".",
"Dit",
"is",
"'n",
"amptelike",
"taal",
"van",
"Suid-Afrika",
"waar",
"dit",
"deur",
"ongeveer090",
"000",
"mense",
"as",
"moedertaal",
"gepraat",
"wordsensus",
")",
",",
"hoofsaaklik",
"in",
"Mpumalanga",
",",
"Gauteng",
",",
"Noordwes",
"en",
"die",
"Limpopoprovinsie",
".",
"Suid-Ndebele",
"is",
"baie",
"nou",
"verband",
"aan",
"Swazi",
".",
"In",
"Suid-Afrika",
"is",
"daar",
"dialektiese",
"verskille",
"tussen",
"die",
"taal",
"in",
"die",
"noorde",
"en",
"die",
"suide",
"van",
"die",
"ou",
"Transvaal",
",",
"bv.",
"in",
"Noord-Transvaalse",
"Ndebele",
"word",
"die",
"taal",
"Nrebele",
"genoem",
",",
"en",
"daar",
"is",
"verdere",
"dialektiese",
"verskille",
"tussen",
"Suid-",
"en",
"Noord-Ndebele",
".",
"Die",
"laasgenoemde",
"staan",
"ook",
"bekend",
"as",
"Matabele",
",",
"is",
"nader",
"verwant",
"aan",
"Zoeloe",
"en",
"word",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"Zimbabwe",
"en",
"Botswana",
"gepraat",
".",
"In",
"die",
"onlangse",
"geskiedenis",
"word",
"Suid-Ndebele",
"erg",
"gemarginaliseer",
":",
"tot",
"en",
"met",
"die",
"stigting",
"van",
"die",
"Ndebele",
"Bantoestan",
",",
"KwaNdebele",
",",
"was",
"mense",
"ontmoedig",
"om",
"die",
"taal",
"in",
"die",
"openbaar",
"te",
"gebruik",
".",
"Meeste",
"sprekers",
"verkies",
"om",
"Zoeloe",
"te",
"praat",
",",
"grootliks",
"te",
"danke",
"daaraan",
"dat",
"laasgenoemde",
"taal",
"in",
"skole",
"aangebied",
"word",
".",
"Deesdae",
"vaar",
"die",
"taal",
"beter",
",",
"en",
"geniet",
"beter",
"beskerming",
"omrede",
"sy",
"status",
"as",
"amptelike",
"taal",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Woorde",
"Algemene",
"woorde",
"en",
"frases",
":",
"Sien",
"ook",
"Tale",
"in",
"Suid-Afrika",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"en",
"bronne",
"Taalhulpmiddels",
"Vry",
"en",
"gratis",
"Suid-Ndebele",
"speltoetser",
"vir",
"OpenOffice",
",",
"Mozilla",
"Firefox",
"en",
"Mozilla",
"Thunderbird",
"Sagteware",
"in",
"Suid-Ndebele",
"Mozilla",
"Firefox",
"-",
"webblaaier",
"Mozilla",
"Thunderbird",
"-",
"e-posprogram",
"OpenOffice.org",
"-",
"kantoorsuite",
"Translate.org.za",
"-",
"'n",
"Projek",
"om",
"vrye",
"en",
"oopbronsagteware",
"in",
"Suid-Ndebele",
"en",
"ander",
"Suid-Afrikaanse",
"tale",
"te",
"vertaal",
"Pootle",
"-",
"aanlyn",
"vertaling",
"van",
"Suid-Ndebele",
"oopbronsagteware",
"Nguni-tale",
"Tale",
"van",
"Suid-Afrika"
] |
137 | https://af.wikipedia.org/wiki/Xhosa | Xhosa | Hierdie artikel handel oor die Xhosataal. Vir die etniese groep van Suid-Afrika, sien Xhosas.
Xhosa (isiXhosa, [isikǁʰɔ́ːsa], in Xhosa) is die taal van die Xhosas en is een van die elf amptelike landstale van Suid-Afrika. Dit word deur sowat 8,2 miljoen mense as moedertaal gepraat (2011-sensus). Dit maak dit die taal met die tweede meeste moerdertaalsprekers in Suid-Afrika ná Zoeloe. Omtrent 11 miljoen mense gebruik Xhosa as tweede taal, en dit is die tweede mees verspreide taal in Suid-Afrika. Die taal is ook nou verwant aan Zoeloe en is deel van die Nguni-taalfamilie: Xhosa en Zoeloe is onderling verstaanbaar en kan byna as dialekte van dieselfde taal gesien word. Xhosa is een van die amptelike tale van Zimbabwe.
Die taal was oorspronklik slegs 'n spreektaal gewees (soos baie ander inheemse tale van Afrika). Eers sedert persone van Europese afkoms, soos die Engelsman Henry Hare Dugmore, die taal bestudeer en 'n grammatika ontwikkel het vir 'n geskrewe taal, kon mense ook in Xhosa skryf. Alle oorvertellings was dus mondelings, of in 'n ander taal wat neergeskryf kon word. Daarom is dit ook moeilik om geskrewe geskiedenis te vind.
Woorde
Algemene woorde en frases:
Grammatika
Net soos by ander Bantoetale speel in Xhosa se grammatika die voorvoegsels wat die selfstandige naamwoord se klas aangee of daarna verwys 'n baie belangrike rol. In Xhosa is daar nog 13 klasse wat onderskei kan word. In proto-Bantoe was dit 25 gewees en in Xhosagrammatika word gewoonlik die nummering van proto-Bantoe behou. Xhosa het die klasse 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,14 en 15. Klasse 12, 13 en 16-25 kom nie meer voor nie.
Selfstandige naamwoorde
Naamvalle
Daar is drie naamvalle wat onderskei kan word, die nominatief, die vokatief en die lokatief. Daar bestaan 'n vierde vorm, die predikatiefvorm wat nie regtig 'n naamval genoem kan word nie.
Nominatief
Alle selfstandige naamwoorde het in die nominatief 'n voorvoegsel wat gewoonlik uit twee dele opgebou is, hoewel soms die tweede deel weggelaat word. Byvoorbeeld:
Klasse 1
umntu – (die) mens; die stam is -ntu en die voorvoegsel um- bestaan uit die voorklinker u- en die element -m-.
uJoni – John; die stam is Joni en in hierdie geval word net die voorklinker u- gebruik
Klasse 5
iliso – (die) oog; die stam is -so; die voorklinker is i- en die tweede element -li-
ihashe – (die) perd; die stam is -hashe; daar is net 'n voorklinker i-. Die tweede element (-li-) word weggelaat.
Vokatief
Die voorklinker word weggelaat, indien die woord as a vokatief gebruik word of indien die sin 'n negatiewe betekenis het. Dit kan beteken dat die tweede deel weer terugkeer:
Andiboni mntu -- ek sien geen mens (Die voorklinker u- word weggelaat)
Andiboni lihashe -- ek sien geen perd (Die voorklinker i- word weggelaat, maar die weggelate element -li- keer terug).
Oomama – die moeders (Die voorvoegsel 'abo' het 'oo' geword)
Bomama! - Moeders (Die tweede deel bo- keer terug in die vokatief)
Lokatief
In die lokatiefnaamval verander die voorklinker
iRhawutini -- die stad Johannesburg
eRhawutini -- in Johannesburg
Sommige lokatiewe kry ook 'n agtervoegsel -ini wat palatalisasie kan veroorsaak
umzi – emzini --(in die) nedersetting
umlambo – emlanjeni -- (in die) rivier
Die lokatief dui meestal 'n plek aan, maar daar is ander betekenisse:
inkosi -- hoof, baas
Nkosi! -- Here!
enkosi! -- dankie!
Predikatief
Die predikatiefvorm kry nóg 'n voorvoegsel. Dit is ng- vir klasse 1 en l- vir klasse 5. Dit word gebruik waar Afrikaans die koppelwerkwoord "wees" gebruik:
uJoni ungumntu -- John is 'n mens
Dit word egter ook in passiewe sinne gebruik, waar Afrikaans die agens met "deur" aangee:
uJoni uyabonwa lihashe -- John word deur die perd gesien.
Ooreenkomende voorvoegsels
Die voorvoegsel gee aan tot watter klasse die selfstandige naamwoord behoort. Vir umntu is dit klasse 1, vir ihashe klasse 5. Ander woorde in die sin wat na dié woord verwys kry 'n ooreenkomende voorvoegsel om na hierdie klasse aan te dui. Byvoorbeeld vir 'n werkwoord soos -hamba wat loop beteken:
umntu uyahamba
ihashe liyahamba.
Klasse 1 en 2
Hierdie twee klasses bevat veral mense, persone of organisasie. Klasse 2 is gewoonlik die meervoud van klasse 1
Daar is twee subklasses. Die een het 'n volledige voorvoegsel, die ander 'n gereduseerde.
Die volledige voorvoegsels is um- (klasse 1) en aba- (klasse 2)
umfundi -- abafundi (student -studente)
Vir persoonsname word die gereduseerde voorvoegsels u- en oo- gebruik
uThemba -- ooThemba (Themba -- Themba hulle)
Die voorvoegsel vir die werkwoord is u- en aba-
umfundi uyahleka -- abafundi bayahleka (die student(e) lag)
Klasse 3 en 4
Dit is veral bome, riviere en ander goeters wat in die natuur gevind word. Klasse 4 is gewoonlik die meervoud van klasse 3
Die voorvoegsels is um- (3) en imi- (4)
Klas 5
Die voorvoegsel is i(li)- Die volledige voorvoegsel word net vir stamme met een lettergreep gebruik. Langer woord kry i-, maar die -li- element keer terug in die vokatief en die negatief.
Sommige woorde in hierdie klas gee goeters weer dat in pare voorkom soos 'n oog.
Die meervoude is gewoonlik in klas 6
Die werkwoord kry li-
Klas 6
Hierdie klas kan meervoude van klas 5 wees, maar dit kan ook woorde met 'n kollektiewe betekenis wees, soos volke of stowwe.
amanzi – water
amandla – mag
amaBhulu – Afrikaners, Boere
Die voorvoegsel is ama-
Die werkwoord kry a-
Klasse 7 en 8
Die voorvoegsel is isi- en izi-. Die werkwoord kry si- en zi-.
Hierdie klasse bevat alle tale; ook gewoontes en kulturele gebruike.
umXhosa -- 'n Xhosa (persoon)
isiXhosa -- die Xhosataal
Ook leenwoorde wat met s- begin kan in hierdie klas kom:
isikolo -- izikolo (skool – skole)
Klasse 9 en 10
Dit is 'n groot klasse wat die meeste leenwoorde bevat. Xhosa kan maklik 'n vreemde woord in die hele voorvoegselstelsel inlyf. Sit 'n i- daarvoor en dit is 'n nuwe Xhosawoord!
Die voorvoegsel kan i- of in- wees (9). Voor die meervoude is dit voluit izin- of izi-, maar dit word dikwels gereduseer tot iin- of ii-
Die werkwoord ky i- en zi-
Klas 11
Die voorvoegsel is u(lu)- en die werkwoord kry lu-
Indien daar 'n meervoud is, is dit in klas 10
Klas 14
Die voorvoegsel is ubu- en die werkwoord kry bu-
Daar is gewoonlik geen meervoud en die vertaling in Afrikaans is dikwels 'n woord met 'n agtervoegsel soos -heid of -skap.
Klas 15
Die voorvoegsel is uku- en die werkwoord kry ku-
Hierdie klas bevat die infinitiewe van die werkwoord wat ook as selfstandige naamwoord gebruik kan word
ukutya -- om te eet (ww); kos (s.nw).
Meerklassige woorde
Eintlik is die idee dat 'n selfstandige naamwoord in 'n enkel- en 'n meervoud (dat wil sê net in twee klasses) sal/kan/moet voorkom 'n vooroordeel vanuit die Indo-Europese tale. In der waarheid kan 'n Xhosawoord in verskeie klasse voorkom. Byvoorbeeld die woorde umntu, abantu, isintu, uluntu, ubuntu is eintlik vyf vorme van dieselfde woord -ntu, wat in klasse 1, 2, 7, 11 en 13 kan voorkom. Dit geld ook vir umXhosa (1), amaXhosa (6), isiXhosa(7) en ubuXhosa(14).
Werkwoorde
Imperatief
Die gebiedende wys is eenvoudig die stam van die werkwoord. In die meervoud word -ni tegevoeg.
Jonga! -- Kyk!
Jongani! -- Kyk (julle)!
Infinitief
Die infinitief van die werkwoord is 'n selfstandige naamwoord van klas 15 en begin met die voorvoegsel uku- of indien die stam met 'n klinker begin: ukw- of uk-.
Daar is party agtervoegsels wat die betekenis van die werkwoord subtiel kan verander. Byvoorbeeld, werkwoorde het eie vorme vir die passief op -wa
ukubona – sien
ukubonwa – gesien word.
Die agtervoegsel -la betrek die werkwoord op 'n voorwerp, soos "be-" of "na" in Afrikaans
ukubonela – bekyk
Daar is dikwels ook 'n kausatiefvorm op -isa:
ukubonisa – toon
Soms is daar 'n resiproke vorm op -na
ukubonana – mekaar sien
Die negatief kry gewoonlik 'n dubbel ontkenning:
ukungaboni – nie sien nie
Indikatief
Die onderwerpe en voorwerpe het hulle eie voorvoegsels wat afhang van persoon en klasse, sien tabel.
Die teenwoordige tyd (continuous tense) het -ya- tussen die onderwerp se voorvoegsel en die stam:
ndiyabona -- ek sien
Met 'n lydende voorwerp word dit:
ndiyakubona -- ek sien jou
ndiyalubona -- ek sien dit; waarby die "dit" verwys na 'n naamwoord uit klas 11.
Die negatief het 'n dubbele ontkenning:
andiboni – ek sien nie
andikuboni – ek sien jou nie
andiluboni – ek sien dit (11) nie
Sien ook
Lys van gedrukte Afrikaans-vreemdtalige woordeboeke
Tale in Suid-Afrika
Xhosa Wikipedia
Verwysings
Eksterne skakels
Taalhulpmiddels
Xhosa-speltoetser
Vry en gratis Xhosa speltoetser vir OpenOffice, Mozilla Firefox en Mozilla Thunderbird
Sagteware in Xhosa
Mozilla Firefox – webblaaier
Mozilla Thunderbird – e-posprogram
OpenOffice.org – kantoorsuite
Translate.org.za – 'n Projek om vrye en oopbronsagteware in Xhosa en ander Suid-Afrikaanse tale te vertaal
Pootle – aanlyn vertaling van Xhosa oopbronsagteware | [
"Hierdie",
"artikel",
"handel",
"oor",
"die",
"Xhosataal",
".",
"Vir",
"die",
"etniese",
"groep",
"van",
"Suid-Afrika",
",",
"sien",
"Xhosas",
".",
"Xhosa",
"(",
"isiXhosa",
",",
"[isikǁʰɔ́ːsa",
"]",
",",
"in",
"Xhosa",
")",
"is",
"die",
"taal",
"van",
"die",
"Xhosas",
"en",
"is",
"een",
"van",
"die",
"elf",
"amptelike",
"landstale",
"van",
"Suid-Afrika",
".",
"Dit",
"word",
"deur",
"sowat2",
"miljoen",
"mense",
"as",
"moedertaal",
"gepraatsensus",
")",
".",
"Dit",
"maak",
"dit",
"die",
"taal",
"met",
"die",
"tweede",
"meeste",
"moerdertaalsprekers",
"in",
"Suid-Afrika",
"ná",
"Zoeloe",
".",
"Omtrentmiljoen",
"mense",
"gebruik",
"Xhosa",
"as",
"tweede",
"taal",
",",
"en",
"dit",
"is",
"die",
"tweede",
"mees",
"verspreide",
"taal",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Die",
"taal",
"is",
"ook",
"nou",
"verwant",
"aan",
"Zoeloe",
"en",
"is",
"deel",
"van",
"die",
"Nguni-taalfamilie",
":",
"Xhosa",
"en",
"Zoeloe",
"is",
"onderling",
"verstaanbaar",
"en",
"kan",
"byna",
"as",
"dialekte",
"van",
"dieselfde",
"taal",
"gesien",
"word",
".",
"Xhosa",
"is",
"een",
"van",
"die",
"amptelike",
"tale",
"van",
"Zimbabwe",
".",
"Die",
"taal",
"was",
"oorspronklik",
"slegs",
"'n",
"spreektaal",
"gewees",
"(",
"soos",
"baie",
"ander",
"inheemse",
"tale",
"van",
"Afrika",
")",
".",
"Eers",
"sedert",
"persone",
"van",
"Europese",
"afkoms",
",",
"soos",
"die",
"Engelsman",
"Henry",
"Hare",
"Dugmore",
",",
"die",
"taal",
"bestudeer",
"en",
"'n",
"grammatika",
"ontwikkel",
"het",
"vir",
"'n",
"geskrewe",
"taal",
",",
"kon",
"mense",
"ook",
"in",
"Xhosa",
"skryf",
".",
"Alle",
"oorvertellings",
"was",
"dus",
"mondelings",
",",
"of",
"in",
"'n",
"ander",
"taal",
"wat",
"neergeskryf",
"kon",
"word",
".",
"Daarom",
"is",
"dit",
"ook",
"moeilik",
"om",
"geskrewe",
"geskiedenis",
"te",
"vind",
".",
"Woorde",
"Algemene",
"woorde",
"en",
"frases",
":",
"Grammatika",
"Net",
"soos",
"by",
"ander",
"Bantoetale",
"speel",
"in",
"Xhosa",
"se",
"grammatika",
"die",
"voorvoegsels",
"wat",
"die",
"selfstandige",
"naamwoord",
"se",
"klas",
"aangee",
"of",
"daarna",
"verwys",
"'n",
"baie",
"belangrike",
"rol",
".",
"In",
"Xhosa",
"is",
"daar",
"nogklasse",
"wat",
"onderskei",
"kan",
"word",
".",
"In",
"proto-Bantoe",
"was",
"ditgewees",
"en",
"in",
"Xhosagrammatika",
"word",
"gewoonlik",
"die",
"nummering",
"van",
"proto-Bantoe",
"behou",
".",
"Xhosa",
"het",
"die",
"klasse2,",
"3,4,5,6,7,8",
",",
"9,",
"10,11,14",
"en",
"Klasseenkom",
"nie",
"meer",
"voor",
"nie",
".",
"Selfstandige",
"naamwoorde",
"Naamvalle",
"Daar",
"is",
"drie",
"naamvalle",
"wat",
"onderskei",
"kan",
"word",
",",
"die",
"nominatief",
",",
"die",
"vokatief",
"en",
"die",
"lokatief",
".",
"Daar",
"bestaan",
"'n",
"vierde",
"vorm",
",",
"die",
"predikatiefvorm",
"wat",
"nie",
"regtig",
"'n",
"naamval",
"genoem",
"kan",
"word",
"nie",
".",
"Nominatief",
"Alle",
"selfstandige",
"naamwoorde",
"het",
"in",
"die",
"nominatief",
"'n",
"voorvoegsel",
"wat",
"gewoonlik",
"uit",
"twee",
"dele",
"opgebou",
"is",
",",
"hoewel",
"soms",
"die",
"tweede",
"deel",
"weggelaat",
"word",
".",
"Byvoorbeeld",
":",
"Klasse",
"1",
"umntu",
"–",
"(",
"die",
")",
"mens",
";",
"die",
"stam",
"is",
"-ntu",
"en",
"die",
"voorvoegsel",
"um",
"-",
"bestaan",
"uit",
"die",
"voorklinker",
"u-",
"en",
"die",
"element",
"-m-",
".",
"uJoni",
"–",
"John",
";",
"die",
"stam",
"is",
"Joni",
"en",
"in",
"hierdie",
"geval",
"word",
"net",
"die",
"voorklinker",
"u-",
"gebruik",
"Klasse",
"5",
"iliso",
"–",
"(",
"die",
")",
"oog",
";",
"die",
"stam",
"is",
"-so",
";",
"die",
"voorklinker",
"is",
"i-",
"en",
"die",
"tweede",
"element",
"-li",
"-",
"ihashe",
"–",
"(",
"die",
")",
"perd",
";",
"die",
"stam",
"is",
"-hashe",
";",
"daar",
"is",
"net",
"'n",
"voorklinker",
"i-",
".",
"Die",
"tweede",
"element",
"(",
"-li-",
")",
"word",
"weggelaat",
".",
"Vokatief",
"Die",
"voorklinker",
"word",
"weggelaat",
",",
"indien",
"die",
"woord",
"as",
"a",
"vokatief",
"gebruik",
"word",
"of",
"indien",
"die",
"sin",
"'n",
"negatiewe",
"betekenis",
"het",
".",
"Dit",
"kan",
"beteken",
"dat",
"die",
"tweede",
"deel",
"weer",
"terugkeer",
":",
"Andiboni",
"mntu",
"--",
"ek",
"sien",
"geen",
"mens",
"(",
"Die",
"voorklinker",
"u",
"-",
"word",
"weggelaat",
")",
"Andiboni",
"lihashe",
"--",
"ek",
"sien",
"geen",
"perd",
"(",
"Die",
"voorklinker",
"i-",
"word",
"weggelaat",
",",
"maar",
"die",
"weggelate",
"element",
"-li-",
"keer",
"terug",
")",
".",
"Oomama",
"–",
"die",
"moeders",
"(",
"Die",
"voorvoegsel",
"'",
"abo",
"'",
"het",
"'",
"oo",
"'",
"geword",
")",
"Bomama",
"!",
"-",
"Moeders",
"(",
"Die",
"tweede",
"deel",
"bo-",
"keer",
"terug",
"in",
"die",
"vokatief",
")",
"Lokatief",
"In",
"die",
"lokatiefnaamval",
"verander",
"die",
"voorklinker",
"iRhawutini",
"-",
"-",
"die",
"stad",
"Johannesburg",
"eRhawutini",
"-",
"-",
"in",
"Johannesburg",
"Sommige",
"lokatiewe",
"kry",
"ook",
"'n",
"agtervoegsel",
"-ini",
"wat",
"palatalisasie",
"kan",
"veroorsaak",
"umzi",
"–",
"emzini",
"--(",
"in",
"die",
")",
"nedersetting",
"umlambo",
"–",
"emlanjeni",
"-",
"-",
"(",
"in",
"die",
")",
"rivier",
"Die",
"lokatief",
"dui",
"meestal",
"'n",
"plek",
"aan",
",",
"maar",
"daar",
"is",
"ander",
"betekenisse",
":",
"inkosi",
"-",
"-",
"hoof",
",",
"baas",
"Nkosi",
"!",
"-",
"-",
"Here",
"!",
"enkosi",
"!",
"-",
"-",
"dankie",
"!",
"Predikatief",
"Die",
"predikatiefvorm",
"kry",
"nóg",
"'n",
"voorvoegsel",
".",
"Dit",
"is",
"ng",
"-",
"vir",
"klasseen",
"l",
"-",
"vir",
"klasse",
"Dit",
"word",
"gebruik",
"waar",
"Afrikaans",
"die",
"koppelwerkwoord",
"\"",
"wees",
"\"",
"gebruik",
":",
"uJoni",
"ungumntu",
"-",
"-",
"John",
"is",
"'n",
"mens",
"Dit",
"word",
"egter",
"ook",
"in",
"passiewe",
"sinne",
"gebruik",
",",
"waar",
"Afrikaans",
"die",
"agens",
"met",
"\"",
"deur",
"\"",
"aangee",
":",
"uJoni",
"uyabonwa",
"lihashe",
"-",
"-",
"John",
"word",
"deur",
"die",
"perd",
"gesien",
".",
"Ooreenkomende",
"voorvoegsels",
"Die",
"voorvoegsel",
"gee",
"aan",
"tot",
"watter",
"klasse",
"die",
"selfstandige",
"naamwoord",
"behoort",
".",
"Vir",
"umntu",
"is",
"dit",
"klasse",
"vir",
"ihashe",
"klasse",
"Ander",
"woorde",
"in",
"die",
"sin",
"wat",
"na",
"dié",
"woord",
"verwys",
"kry",
"'n",
"ooreenkomende",
"voorvoegsel",
"om",
"na",
"hierdie",
"klasse",
"aan",
"te",
"dui",
".",
"Byvoorbeeld",
"vir",
"'n",
"werkwoord",
"soos",
"-hamba",
"wat",
"loop",
"beteken",
":",
"umntu",
"uyahamba",
"ihashe",
"liyahamba",
".",
"Klasseen",
"Hierdie",
"twee",
"klasses",
"bevat",
"veral",
"mense",
",",
"persone",
"of",
"organisasie",
".",
"Klasseis",
"gewoonlik",
"die",
"meervoud",
"van",
"klasse",
"1",
"Daar",
"is",
"twee",
"subklasses",
".",
"Die",
"een",
"het",
"'n",
"volledige",
"voorvoegsel",
",",
"die",
"ander",
"'n",
"gereduseerde",
".",
"Die",
"volledige",
"voorvoegsels",
"is",
"um",
"-",
"(",
"klasseen",
"aba",
"-",
"(",
"klasse",
"umfundi",
"-",
"-",
"abafundi",
"(",
"student",
"-studente",
")",
"Vir",
"persoonsname",
"word",
"die",
"gereduseerde",
"voorvoegsels",
"u-",
"en",
"oo-",
"gebruik",
"uThemba",
"-",
"-",
"ooThemba",
"(",
"Themba",
"-",
"-",
"Themba",
"hulle",
")",
"Die",
"voorvoegsel",
"vir",
"die",
"werkwoord",
"is",
"u-",
"en",
"aba-",
"umfundi",
"uyahleka",
"-",
"-",
"abafundi",
"bayahleka",
"(",
"die",
"student(e)",
"lag",
")",
"Klasseen",
"Dit",
"is",
"veral",
"bome",
",",
"riviere",
"en",
"ander",
"goeters",
"wat",
"in",
"die",
"natuur",
"gevind",
"word",
".",
"Klasseis",
"gewoonlik",
"die",
"meervoud",
"van",
"klasse",
"3",
"Die",
"voorvoegsels",
"is",
"um-en",
"imi",
"-",
"Klas",
"Die",
"voorvoegsel",
"is",
"i(",
"li",
")",
"-",
"Die",
"volledige",
"voorvoegsel",
"word",
"net",
"vir",
"stamme",
"met",
"een",
"lettergreep",
"gebruik",
".",
"Langer",
"woord",
"kry",
"i-",
",",
"maar",
"die",
"-li-",
"element",
"keer",
"terug",
"in",
"die",
"vokatief",
"en",
"die",
"negatief",
".",
"Sommige",
"woorde",
"in",
"hierdie",
"klas",
"gee",
"goeters",
"weer",
"dat",
"in",
"pare",
"voorkom",
"soos",
"'n",
"oog",
".",
"Die",
"meervoude",
"is",
"gewoonlik",
"in",
"klas",
"6",
"Die",
"werkwoord",
"kry",
"li",
"-",
"Klas",
"Hierdie",
"klas",
"kan",
"meervoude",
"van",
"klaswees",
",",
"maar",
"dit",
"kan",
"ook",
"woorde",
"met",
"'n",
"kollektiewe",
"betekenis",
"wees",
",",
"soos",
"volke",
"of",
"stowwe",
".",
"amanzi",
"–",
"water",
"amandla",
"–",
"mag",
"amaBhulu",
"–",
"Afrikaners",
",",
"Boere",
"Die",
"voorvoegsel",
"is",
"ama",
"-",
"Die",
"werkwoord",
"kry",
"a-",
"Klasseen",
"Die",
"voorvoegsel",
"is",
"isi-",
"en",
"izi-",
".",
"Die",
"werkwoord",
"kry",
"si-",
"en",
"zi-",
".",
"Hierdie",
"klasse",
"bevat",
"alle",
"tale",
";",
"ook",
"gewoontes",
"en",
"kulturele",
"gebruike",
".",
"umXhosa",
"-",
"-",
"'n",
"Xhosa",
"(",
"persoon",
")",
"isiXhosa",
"-",
"-",
"die",
"Xhosataal",
"Ook",
"leenwoorde",
"wat",
"met",
"s-",
"begin",
"kan",
"in",
"hierdie",
"klas",
"kom",
":",
"isikolo",
"-",
"-",
"izikolo",
"(",
"skool",
"–",
"skole",
")",
"Klasseen",
"Dit",
"is",
"'n",
"groot",
"klasse",
"wat",
"die",
"meeste",
"leenwoorde",
"bevat",
".",
"Xhosa",
"kan",
"maklik",
"'n",
"vreemde",
"woord",
"in",
"die",
"hele",
"voorvoegselstelsel",
"inlyf",
".",
"Sit",
"'n",
"i-",
"daarvoor",
"en",
"dit",
"is",
"'n",
"nuwe",
"Xhosawoord",
"!",
"Die",
"voorvoegsel",
"kan",
"i-",
"of",
"in",
"-",
"wees",
"Voor",
"die",
"meervoude",
"is",
"dit",
"voluit",
"izin-",
"of",
"izi-",
",",
"maar",
"dit",
"word",
"dikwels",
"gereduseer",
"tot",
"iin-",
"of",
"ii",
"-",
"Die",
"werkwoord",
"ky",
"i-",
"en",
"zi",
"-",
"Klas",
"Die",
"voorvoegsel",
"is",
"u(",
"lu",
")",
"-",
"en",
"die",
"werkwoord",
"kry",
"lu",
"-",
"Indien",
"daar",
"'n",
"meervoud",
"is",
",",
"is",
"dit",
"in",
"klas",
"Klas",
"Die",
"voorvoegsel",
"is",
"ubu-",
"en",
"die",
"werkwoord",
"kry",
"bu",
"-",
"Daar",
"is",
"gewoonlik",
"geen",
"meervoud",
"en",
"die",
"vertaling",
"in",
"Afrikaans",
"is",
"dikwels",
"'n",
"woord",
"met",
"'n",
"agtervoegsel",
"soos",
"-heid",
"of",
"-skap",
".",
"Klas",
"Die",
"voorvoegsel",
"is",
"uku-",
"en",
"die",
"werkwoord",
"kry",
"ku",
"-",
"Hierdie",
"klas",
"bevat",
"die",
"infinitiewe",
"van",
"die",
"werkwoord",
"wat",
"ook",
"as",
"selfstandige",
"naamwoord",
"gebruik",
"kan",
"word",
"ukutya",
"-",
"-",
"om",
"te",
"eet",
"(",
"ww",
")",
";",
"kos",
"(",
"s.nw",
")",
".",
"Meerklassige",
"woorde",
"Eintlik",
"is",
"die",
"idee",
"dat",
"'n",
"selfstandige",
"naamwoord",
"in",
"'n",
"enkel-",
"en",
"'n",
"meervoud",
"(",
"dat",
"wil",
"sê",
"net",
"in",
"twee",
"klasses",
")",
"sal/kan/moet",
"voorkom",
"'n",
"vooroordeel",
"vanuit",
"die",
"Indo-Europese",
"tale",
".",
"In",
"der",
"waarheid",
"kan",
"'n",
"Xhosawoord",
"in",
"verskeie",
"klasse",
"voorkom",
".",
"Byvoorbeeld",
"die",
"woorde",
"umntu",
",",
"abantu",
",",
"isintu",
",",
"uluntu",
",",
"ubuntu",
"is",
"eintlik",
"vyf",
"vorme",
"van",
"dieselfde",
"woord",
"-ntu",
",",
"wat",
"in",
"klasseenkan",
"voorkom",
".",
"Dit",
"geld",
"ook",
"vir",
"umXhosa",
"amaXhosa",
"isiXhosa(7)",
"en",
"ubuXhosa(14",
")",
".",
"Werkwoorde",
"Imperatief",
"Die",
"gebiedende",
"wys",
"is",
"eenvoudig",
"die",
"stam",
"van",
"die",
"werkwoord",
".",
"In",
"die",
"meervoud",
"word",
"-ni",
"tegevoeg",
".",
"Jonga",
"!",
"--",
"Kyk",
"!",
"Jongani",
"!",
"-",
"-",
"Kyk",
"(",
"julle",
")",
"!",
"Infinitief",
"Die",
"infinitief",
"van",
"die",
"werkwoord",
"is",
"'n",
"selfstandige",
"naamwoord",
"van",
"klasen",
"begin",
"met",
"die",
"voorvoegsel",
"uku-",
"of",
"indien",
"die",
"stam",
"met",
"'n",
"klinker",
"begin",
":",
"ukw-",
"of",
"uk",
"-",
".",
"Daar",
"is",
"party",
"agtervoegsels",
"wat",
"die",
"betekenis",
"van",
"die",
"werkwoord",
"subtiel",
"kan",
"verander",
".",
"Byvoorbeeld",
",",
"werkwoorde",
"het",
"eie",
"vorme",
"vir",
"die",
"passief",
"op",
"-wa",
"ukubona",
"–",
"sien",
"ukubonwa",
"–",
"gesien",
"word",
".",
"Die",
"agtervoegsel",
"-la",
"betrek",
"die",
"werkwoord",
"op",
"'n",
"voorwerp",
",",
"soos",
"\"",
"be-",
"\"",
"of",
"\"",
"na",
"\"",
"in",
"Afrikaans",
"ukubonela",
"–",
"bekyk",
"Daar",
"is",
"dikwels",
"ook",
"'n",
"kausatiefvorm",
"op",
"-isa",
":",
"ukubonisa",
"–",
"toon",
"Soms",
"is",
"daar",
"'n",
"resiproke",
"vorm",
"op",
"-na",
"ukubonana",
"–",
"mekaar",
"sien",
"Die",
"negatief",
"kry",
"gewoonlik",
"'n",
"dubbel",
"ontkenning",
":",
"ukungaboni",
"–",
"nie",
"sien",
"nie",
"Indikatief",
"Die",
"onderwerpe",
"en",
"voorwerpe",
"het",
"hulle",
"eie",
"voorvoegsels",
"wat",
"afhang",
"van",
"persoon",
"en",
"klasse",
",",
"sien",
"tabel",
".",
"Die",
"teenwoordige",
"tyd",
"(",
"continuous",
"tense",
")",
"het",
"-ya-",
"tussen",
"die",
"onderwerp",
"se",
"voorvoegsel",
"en",
"die",
"stam",
":",
"ndiyabona",
"--",
"ek",
"sien",
"Met",
"'n",
"lydende",
"voorwerp",
"word",
"dit",
":",
"ndiyakubona",
"--",
"ek",
"sien",
"jou",
"ndiyalubona",
"--",
"ek",
"sien",
"dit",
";",
"waarby",
"die",
"\"",
"dit",
"\"",
"verwys",
"na",
"'n",
"naamwoord",
"uit",
"klas",
"Die",
"negatief",
"het",
"'n",
"dubbele",
"ontkenning",
":",
"andiboni",
"–",
"ek",
"sien",
"nie",
"andikuboni",
"–",
"ek",
"sien",
"jou",
"nie",
"andiluboni",
"–",
"ek",
"sien",
"ditnie",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"gedrukte",
"Afrikaans-vreemdtalige",
"woordeboeke",
"Tale",
"in",
"Suid-Afrika",
"Xhosa",
"Wikipedia",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Taalhulpmiddels",
"Xhosa-speltoetser",
"Vry",
"en",
"gratis",
"Xhosa",
"speltoetser",
"vir",
"OpenOffice",
",",
"Mozilla",
"Firefox",
"en",
"Mozilla",
"Thunderbird",
"Sagteware",
"in",
"Xhosa",
"Mozilla",
"Firefox",
"–",
"webblaaier",
"Mozilla",
"Thunderbird",
"–",
"e-posprogram",
"OpenOffice.org",
"–",
"kantoorsuite",
"Translate.org.za",
"–",
"'n",
"Projek",
"om",
"vrye",
"en",
"oopbronsagteware",
"in",
"Xhosa",
"en",
"ander",
"Suid-Afrikaanse",
"tale",
"te",
"vertaal",
"Pootle",
"–",
"aanlyn",
"vertaling",
"van",
"Xhosa",
"oopbronsagteware"
] |
138 | https://af.wikipedia.org/wiki/Zoeloe | Zoeloe | Hierdie artikel handel oor die Zoeloetaal. Vir die etniese groep van Suid-Afrika, sien Zoeloes.
Zoeloe (isiZulu in Zoeloe) is die taal van die Zoeloes en is een van die elf amptelike landstale van Suid-Afrika. Dit word deur sowat 11,6 miljoen mense as moedertaal gepraat (2011-sensus). Dit maak dit die taal met die meeste moedertaalsprekers in Suid-Afrika. Omtrent 15,7 miljoen mense gebruik Zoeloe as tweede taal, en dit is die tweede mees verspreide taal in Suid-Afrika. Die grootste aantal Zoeloesprekers woon in KwaZulu-Natal. Die taal is ook nouverwant aan Xhosa en is deel van die Nguni-taalfamilie: Xhosa en Zoeloe is onderling verstaanbaar en kan byna as dialekte van dieselfde taal beskou word.
Die taal was oorspronklik slegs 'n spreektaal gewees (soos baie ander inheemse tale van Afrika). Eers sedert persone van Europese afkoms, soos Prof. Dirk Ziervogel, die taal bestudeer en 'n grammatika ontwikkel het vir 'n geskrewe taal, kon mense ook in Zoeloe skryf. Alle oorvertellings was dus mondelings, of in 'n ander taal wat neergeskryf kon word. Daarom is dit byna onmoontlik om geskrewe geskiedenis in Zoeloe te vind.
Woorde
Algemene woorde en frases:
Sien ook
Lys van gedrukte Afrikaans-vreemdtalige woordeboeke
Tale in Suid-Afrika
Zoeloe Wikipedia
Verwysings
Eksterne skakels
Zoeloe-Engels/Engels-Zoeloe Woordeboek
Taalhulpmiddels
Vry en gratis Zoeloe speltoetser vir OpenOffice, Mozilla Firefox en Mozilla Thunderbird
Sagteware in Zoeloe
Mozilla Firefox - webblaaier
Mozilla Thunderbird - e-posprogram
OpenOffice.org - kantoorsuite
Translate.org.za - 'n Projek om vrye en oopbronsagteware in Zoeloe en ander Suid-Afrikaanse tale te vertaal
Pootle - aanlyn vertaling van Zoeloe oopbronsagteware
Nguni-tale
Tale van Eswatini
Tale van Lesotho
Tale van Malawi
Tale van Mosambiek
Tale van Suid-Afrika
Tale van Zimbabwe | [
"Hierdie",
"artikel",
"handel",
"oor",
"die",
"Zoeloetaal",
".",
"Vir",
"die",
"etniese",
"groep",
"van",
"Suid-Afrika",
",",
"sien",
"Zoeloes",
".",
"Zoeloe",
"(",
"isiZulu",
"in",
"Zoeloe",
")",
"is",
"die",
"taal",
"van",
"die",
"Zoeloes",
"en",
"is",
"een",
"van",
"die",
"elf",
"amptelike",
"landstale",
"van",
"Suid-Afrika",
".",
"Dit",
"word",
"deur",
"sowat6",
"miljoen",
"mense",
"as",
"moedertaal",
"gepraatsensus",
")",
".",
"Dit",
"maak",
"dit",
"die",
"taal",
"met",
"die",
"meeste",
"moedertaalsprekers",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Omtrent7",
"miljoen",
"mense",
"gebruik",
"Zoeloe",
"as",
"tweede",
"taal",
",",
"en",
"dit",
"is",
"die",
"tweede",
"mees",
"verspreide",
"taal",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Die",
"grootste",
"aantal",
"Zoeloesprekers",
"woon",
"in",
"KwaZulu-Natal",
".",
"Die",
"taal",
"is",
"ook",
"nouverwant",
"aan",
"Xhosa",
"en",
"is",
"deel",
"van",
"die",
"Nguni-taalfamilie",
":",
"Xhosa",
"en",
"Zoeloe",
"is",
"onderling",
"verstaanbaar",
"en",
"kan",
"byna",
"as",
"dialekte",
"van",
"dieselfde",
"taal",
"beskou",
"word",
".",
"Die",
"taal",
"was",
"oorspronklik",
"slegs",
"'n",
"spreektaal",
"gewees",
"(",
"soos",
"baie",
"ander",
"inheemse",
"tale",
"van",
"Afrika",
")",
".",
"Eers",
"sedert",
"persone",
"van",
"Europese",
"afkoms",
",",
"soos",
"Prof",
".",
"Dirk",
"Ziervogel",
",",
"die",
"taal",
"bestudeer",
"en",
"'n",
"grammatika",
"ontwikkel",
"het",
"vir",
"'n",
"geskrewe",
"taal",
",",
"kon",
"mense",
"ook",
"in",
"Zoeloe",
"skryf",
".",
"Alle",
"oorvertellings",
"was",
"dus",
"mondelings",
",",
"of",
"in",
"'n",
"ander",
"taal",
"wat",
"neergeskryf",
"kon",
"word",
".",
"Daarom",
"is",
"dit",
"byna",
"onmoontlik",
"om",
"geskrewe",
"geskiedenis",
"in",
"Zoeloe",
"te",
"vind",
".",
"Woorde",
"Algemene",
"woorde",
"en",
"frases",
":",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"gedrukte",
"Afrikaans-vreemdtalige",
"woordeboeke",
"Tale",
"in",
"Suid-Afrika",
"Zoeloe",
"Wikipedia",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Zoeloe-Engels/Engels-Zoeloe",
"Woordeboek",
"Taalhulpmiddels",
"Vry",
"en",
"gratis",
"Zoeloe",
"speltoetser",
"vir",
"OpenOffice",
",",
"Mozilla",
"Firefox",
"en",
"Mozilla",
"Thunderbird",
"Sagteware",
"in",
"Zoeloe",
"Mozilla",
"Firefox",
"-",
"webblaaier",
"Mozilla",
"Thunderbird",
"-",
"e-posprogram",
"OpenOffice.org",
"-",
"kantoorsuite",
"Translate.org.za",
"-",
"'n",
"Projek",
"om",
"vrye",
"en",
"oopbronsagteware",
"in",
"Zoeloe",
"en",
"ander",
"Suid-Afrikaanse",
"tale",
"te",
"vertaal",
"Pootle",
"-",
"aanlyn",
"vertaling",
"van",
"Zoeloe",
"oopbronsagteware",
"Nguni-tale",
"Tale",
"van",
"Eswatini",
"Tale",
"van",
"Lesotho",
"Tale",
"van",
"Malawi",
"Tale",
"van",
"Mosambiek",
"Tale",
"van",
"Suid-Afrika",
"Tale",
"van",
"Zimbabwe"
] |
140 | https://af.wikipedia.org/wiki/Irak | Irak | Irak (Arabies: العراق, al-‘Irāq; Koerdies: عێراق, Eraq), amptelik die Republiek Irak (Arabies: جُمُهورية العِراق;, Jumhūrīyyat al-‘Irāq, ; Koerdies: کۆماری عێراق, Komari Eraq), is 'n land in die Midde-Ooste en Suidwes-Asië. Irak grens aan Turkye in die noorde, Iran in die ooste, Koeweit in die suidooste, Saoedi-Arabië in die suidweste, en beide Sirië en Jordanië in die weste. Irak het ook 'n baie nou kuslyn aan die Persiese Golf wat strek tussen Iran in die ooste en Koeweit in die suide.
Irak, vroeër bekend as Mesopotamië, het 'n bloeddorstige geskiedenis met gewelddadige oorloë teen Persië (nou Iran) en die Ottomaanse Ryk (nou Turkye). Irak, onder die bewind van die voormalige president Saddam Hoesein, was ook betrokke in drie van die grootste oorloë in die laaste helfte van die 20ste eeu, die Iran-Irakse Oorlog (1980–1988), die Golfoorlog (1991) en die Irakse Oorlog (2003), onderskeidelik ook as die Eerste, die Tweede en die Derde Golfoorlog bekend.
Geskiedenis
Irak lê in die gebied wat voorheen deel was van Mesopotamië ("Land van Twee Riviere", uit Grieks, weens sy ligging tussen die Eufraat- en Tigrisriviere), ook bekend as die wieg van die beskawing. Omstreeks 4 000 v.C. het die Sumeriese kultuur hier ontstaan en is die eerste skrif, die spykerskrif, ontwerp.
In 2340 v.C. het die Akkadiese militêre leier Sargon die gebied verower.
Onlangs
Irak het Koeweit op 2 Augustus 1990 eensydig ingeval en dit het gelei tot Operasie "Desert Storm" op 17 Januarie 1991 toe die Verenigde State en 28 ander lande Irak aangeval het met die seën van Verenigde Nasies-resolusie 678. Ongeveer 140 miljoen ton ammunisie is gebruik teen Irak, gelyk aan 7 Hirosjima-atoombomme. 'n Skietstaking is op 28 Februarie 1991 deur die Verenigde State aangekondig. Opstandigheid is deur die regering van Hoesein onderdruk.
Politiek
Saddam Hoesein se Ba'ath-party het die land van 1968 tot 2003 met 'n ystervuis regeer. Hoesein het in 1979 as president van Irak aan bewind gekom toe generaal Ahmed Bakr deur middel van 'n staatsgreep afgesit is. Onder Hoesein se outokratiese bewind het Irak drie oorloë gevoer, die Iran-Irakse Oorlog, die Golfoorlog en die Irakse Oorlog.
Onder die bewind van die Ba'ath-party is die Soenni-gemeenskappe deur Hoesein se regering bevorder omdat hy deel van dié gemeenskap was. Die Sjiiete en Koerde het baie swaar gekry onder die regering, wat duisende van hulle uitgemoor het, veral omdat hulle 'n beweerde bedreiging vir die Ba'ath-regering was. Die regering se gewelddadige beleide het selfs veroorsaak dat die Sjiiete en Koerde die pro-Sjiïtiese Iran in die oorlog ondersteun het.
Provinsies
Irak bestaan uit 18 provinsies:
Geografie
Die grootste dele van Irak is woestyn, alhoewel die gebied tussen die twee riviere uit uiters vrugbare grond bestaan. Die noord- en noordoostelike dele van die land bestaan hoofsaaklik uit bergreekse, terwyl die suidelike dele moerasagtige grond is. Die moerasse is egter deur Hoesein se regering gedreineer uit weerwraak teen die gebied se inwoners vir hul ondersteuning aan die Amerikaners na die Eerste Golfoorlog.
Ekonomie
Irak het die vyfde grootste bekende ruoliereserwes ter wêreld.
Demografie
Ongeveer 4 miljoen Irakiërs woon in die buiteland. Hulle bestaan hoofsaaklik uit Koerde en Sjiiete wat weens politieke onderdrukking uit Irak gevlug het. Binne Irak bestaan ongeveer 90% van die bevolking uit Arabiere. Die res bestaan hoofsaaklik uit Koerde (10%), Asiate (Assiriërs) en Turke.
Ongeveer 97% van die bevolking is Moslems (Sjiiete 64% en Soenniete 31%), 3% Gnostisisme/Jesiede en sowat 1% is Christene.
Verwysings
Bronne
Algemeen
Eksterne skakels
Amptelike webwerf van die Irakse presidentskap
Amptelike webwerf van die Irakse kabinet
Voormalige Britse kolonies
Arabiese wêreld | [
"Irak",
"(",
"Arabies",
":",
"العراق",
",",
"al-‘Irāq",
";",
"Koerdies",
":",
"عێراق",
",",
"Eraq",
")",
",",
"amptelik",
"die",
"Republiek",
"Irak",
"(",
"Arabies",
":",
"جُمُهورية",
"العِراق",
";",
",",
"Jumhūrīyyat",
"al-‘Irāq",
",",
";",
"Koerdies",
":",
"کۆماری",
"عێراق",
",",
"Komari",
"Eraq",
")",
",",
"is",
"'n",
"land",
"in",
"die",
"Midde-Ooste",
"en",
"Suidwes-Asië",
".",
"Irak",
"grens",
"aan",
"Turkye",
"in",
"die",
"noorde",
",",
"Iran",
"in",
"die",
"ooste",
",",
"Koeweit",
"in",
"die",
"suidooste",
",",
"Saoedi-Arabië",
"in",
"die",
"suidweste",
",",
"en",
"beide",
"Sirië",
"en",
"Jordanië",
"in",
"die",
"weste",
".",
"Irak",
"het",
"ook",
"'n",
"baie",
"nou",
"kuslyn",
"aan",
"die",
"Persiese",
"Golf",
"wat",
"strek",
"tussen",
"Iran",
"in",
"die",
"ooste",
"en",
"Koeweit",
"in",
"die",
"suide",
".",
"Irak",
",",
"vroeër",
"bekend",
"as",
"Mesopotamië",
",",
"het",
"'n",
"bloeddorstige",
"geskiedenis",
"met",
"gewelddadige",
"oorloë",
"teen",
"Persië",
"(",
"nou",
"Iran",
")",
"en",
"die",
"Ottomaanse",
"Ryk",
"(",
"nou",
"Turkye",
")",
".",
"Irak",
",",
"onder",
"die",
"bewind",
"van",
"die",
"voormalige",
"president",
"Saddam",
"Hoesein",
",",
"was",
"ook",
"betrokke",
"in",
"drie",
"van",
"die",
"grootste",
"oorloë",
"in",
"die",
"laaste",
"helfte",
"van",
"diete",
"eeu",
",",
"die",
"Iran-Irakse",
"Oorlog1988",
")",
",",
"die",
"Golfoorlogen",
"die",
"Irakse",
"Oorlog",
"onderskeidelik",
"ook",
"as",
"die",
"Eerste",
",",
"die",
"Tweede",
"en",
"die",
"Derde",
"Golfoorlog",
"bekend",
".",
"Geskiedenis",
"Irak",
"lê",
"in",
"die",
"gebied",
"wat",
"voorheen",
"deel",
"was",
"van",
"Mesopotamië",
"(",
"\"",
"Land",
"van",
"Twee",
"Riviere",
"\"",
",",
"uit",
"Grieks",
",",
"weens",
"sy",
"ligging",
"tussen",
"die",
"Eufraat",
"-",
"en",
"Tigrisriviere",
")",
",",
"ook",
"bekend",
"as",
"die",
"wieg",
"van",
"die",
"beskawing",
".",
"Omstreeks000",
"v.C",
".",
"het",
"die",
"Sumeriese",
"kultuur",
"hier",
"ontstaan",
"en",
"is",
"die",
"eerste",
"skrif",
",",
"die",
"spykerskrif",
",",
"ontwerp",
".",
"Inv.C",
".",
"het",
"die",
"Akkadiese",
"militêre",
"leier",
"Sargon",
"die",
"gebied",
"verower",
".",
"Onlangs",
"Irak",
"het",
"Koeweit",
"opAugustuseensydig",
"ingeval",
"en",
"dit",
"het",
"gelei",
"tot",
"Operasie",
"\"",
"Desert",
"Storm",
"\"",
"opJanuarietoe",
"die",
"Verenigde",
"State",
"enander",
"lande",
"Irak",
"aangeval",
"het",
"met",
"die",
"seën",
"van",
"Verenigde",
"Nasies-resolusie",
"Ongeveermiljoen",
"ton",
"ammunisie",
"is",
"gebruik",
"teen",
"Irak",
",",
"gelyk",
"aanHirosjima-atoombomme",
".",
"'n",
"Skietstaking",
"is",
"opFebruariedeur",
"die",
"Verenigde",
"State",
"aangekondig",
".",
"Opstandigheid",
"is",
"deur",
"die",
"regering",
"van",
"Hoesein",
"onderdruk",
".",
"Politiek",
"Saddam",
"Hoesein",
"se",
"Ba'",
"ath-party",
"het",
"die",
"land",
"vantotmet",
"'n",
"ystervuis",
"regeer",
".",
"Hoesein",
"het",
"inas",
"president",
"van",
"Irak",
"aan",
"bewind",
"gekom",
"toe",
"generaal",
"Ahmed",
"Bakr",
"deur",
"middel",
"van",
"'n",
"staatsgreep",
"afgesit",
"is",
".",
"Onder",
"Hoesein",
"se",
"outokratiese",
"bewind",
"het",
"Irak",
"drie",
"oorloë",
"gevoer",
",",
"die",
"Iran-Irakse",
"Oorlog",
",",
"die",
"Golfoorlog",
"en",
"die",
"Irakse",
"Oorlog",
".",
"Onder",
"die",
"bewind",
"van",
"die",
"Ba'",
"ath-party",
"is",
"die",
"Soenni-gemeenskappe",
"deur",
"Hoesein",
"se",
"regering",
"bevorder",
"omdat",
"hy",
"deel",
"van",
"dié",
"gemeenskap",
"was",
".",
"Die",
"Sjiiete",
"en",
"Koerde",
"het",
"baie",
"swaar",
"gekry",
"onder",
"die",
"regering",
",",
"wat",
"duisende",
"van",
"hulle",
"uitgemoor",
"het",
",",
"veral",
"omdat",
"hulle",
"'n",
"beweerde",
"bedreiging",
"vir",
"die",
"Ba'",
"ath-regering",
"was",
".",
"Die",
"regering",
"se",
"gewelddadige",
"beleide",
"het",
"selfs",
"veroorsaak",
"dat",
"die",
"Sjiiete",
"en",
"Koerde",
"die",
"pro-Sjiïtiese",
"Iran",
"in",
"die",
"oorlog",
"ondersteun",
"het",
".",
"Provinsies",
"Irak",
"bestaan",
"uitprovinsies",
":",
"Geografie",
"Die",
"grootste",
"dele",
"van",
"Irak",
"is",
"woestyn",
",",
"alhoewel",
"die",
"gebied",
"tussen",
"die",
"twee",
"riviere",
"uit",
"uiters",
"vrugbare",
"grond",
"bestaan",
".",
"Die",
"noord-",
"en",
"noordoostelike",
"dele",
"van",
"die",
"land",
"bestaan",
"hoofsaaklik",
"uit",
"bergreekse",
",",
"terwyl",
"die",
"suidelike",
"dele",
"moerasagtige",
"grond",
"is",
".",
"Die",
"moerasse",
"is",
"egter",
"deur",
"Hoesein",
"se",
"regering",
"gedreineer",
"uit",
"weerwraak",
"teen",
"die",
"gebied",
"se",
"inwoners",
"vir",
"hul",
"ondersteuning",
"aan",
"die",
"Amerikaners",
"na",
"die",
"Eerste",
"Golfoorlog",
".",
"Ekonomie",
"Irak",
"het",
"die",
"vyfde",
"grootste",
"bekende",
"ruoliereserwes",
"ter",
"wêreld",
".",
"Demografie",
"Ongeveermiljoen",
"Irakiërs",
"woon",
"in",
"die",
"buiteland",
".",
"Hulle",
"bestaan",
"hoofsaaklik",
"uit",
"Koerde",
"en",
"Sjiiete",
"wat",
"weens",
"politieke",
"onderdrukking",
"uit",
"Irak",
"gevlug",
"het",
".",
"Binne",
"Irak",
"bestaan",
"ongeveer",
"van",
"die",
"bevolking",
"uit",
"Arabiere",
".",
"Die",
"res",
"bestaan",
"hoofsaaklik",
"uit",
"Koerde",
")",
",",
"Asiate",
"(",
"Assiriërs",
")",
"en",
"Turke",
".",
"Ongeveer",
"van",
"die",
"bevolking",
"is",
"Moslems",
"(",
"Sjiiete",
"en",
"Soenniete",
")",
",",
"Gnostisisme/Jesiede",
"en",
"sowat",
"is",
"Christene",
".",
"Verwysings",
"Bronne",
"Algemeen",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"die",
"Irakse",
"presidentskap",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"die",
"Irakse",
"kabinet",
"Voormalige",
"Britse",
"kolonies",
"Arabiese",
"wêreld"
] |
141 | https://af.wikipedia.org/wiki/Ierland | Ierland | Hierdie artikel handel oor die eiland. Vir die soewereine staat met dieselfde naam, sien Republiek Ierland. Vir die ses noordelike graafskappe wat deel uitmaak van die Verenigde Koninkryk, sien Noord-Ierland. Vir die historiese koninkryk, sien Koninkryk van Ierland.
Ierland (Iers: Éire, [ˈeːɾʲə], ; Engels: Ireland, [ˈaɪərlənd], ; Ulster-Skots: Airlann, [ˈɑːrlən]) is die derde grootste eiland van Europa en die mees westelike van die Britse Eilande, met 'n lengte van 450 kilometer, 'n breedte van 260 kilometer en 'n totale oppervlak van 84 421 vierkante kilometer. Die eiland, wat dikwels ook die "Groen Eiland" genoem word, lê tussen die Atlantiese Oseaan in die weste en die Ierse See in die ooste.
Die onverwagte uitkoms van Ierland se rewolusionêre periode tussen 1912 en 1925 was die vestiging van twee Ierse state op die eiland. Die onafhanklike Republiek Ierland met 4,7 miljoen oorwegend Rooms-Katolieke inwoners beslaan vyf-sesdes van Ierland se oppervlak, terwyl Noord-Ierland met 'n histories merendeels Protestantse bevolking van 1,8 miljoen van Ierse, Skotse en Engelse afkoms een van die Verenigde Koninkryk se vier lande is. In Noord-Ierland is ongeveer 41,6% van die bevolking lidmate van Protestantse kerke en 40,7% Rooms-Katoliek.
Etimologie
Beide die woorde "Ierland" en Éire is ontleen aan die Ou Ierse Ériu, 'n godin in die Ierse mitologie waarna in die negende eeu vir die eerste keer verwys is. Die woordherkoms van Ériu word betwis, maar dit is dalk afgelei van die Proto-Indo-Europese wortel *h2uer, wat verwys na vloeiende water.
Die Laat-Latynse woord Scotia ("land van die land of the Gaele") is oorspronklik gebruik om na Ierland te verwys, en eweneens is die Ou Engelse Scotland gebruik vir Ierland.
Geskiedenis
Die Keltiese Ierland het teen die eerste eeu n.C. ontstaan. Die eiland is vanaf die 5de eeu gekersten. Ná die Anglo-Normandiese inval in die 12de eeu het Engeland soewereiniteit geëis. Die Engelse heerskappy strek egter eers oor die hele eiland in die 16de-17de eeu met die verowering deur die Tudors, wat gelei het tot kolonisering deur setlaars uit Brittanje. In die 1690's is 'n stelsel van Protestantse Engelse bewind ontwerp om die Katolieke meerderheid en Protestantse andersdenkendes wesenlik te benadeel, en is gedurende die 18de eeu uitgebrei. Met die Acts of Union 1800 het Ierland deel geword van die Verenigde Koninkryk. 'n Onafhanklikheidsoorlog in die vroeë 20ste eeu is gevolg deur die verdeling van die eiland, wat die Ierse Vrystaat tot stand gebring het, wat oor die daaropvolgende dekades steeds meer soewerein geword het, en Noord-Ierland, wat 'n deel van die Verenigde Koninkryk gebly het. Noord-Ierland het baie burgerlike onrus beleef vanaf die laat 1960's tot die 1990's. Dit het bedaar ná 'n politieke ooreenkoms in 1998. In 1973 het die Republiek Ierland by die Europese Ekonomiese Gemeenskap aangesluit, terwyl die Verenigde Koninkryk en Noord-Ierland, as deel daarvan, dieselfde gedoen het.
Geografie
Die laagliggende vlaktes van Sentraal-Ierland met hulle groot aantal mere, waaronder die bekende Lough Neagh in Noord-Ierland, word deur bergreekse langs die kusgebiede omsluit. Carrauntuohill (Iers: Corrán Tuathail) in die Macgillicuddy's Recks van Suidwes-Ierland is die hoogste bergpiek op 1 041 meter bo seevlak. Die Shannon is met 'n lengte van 386 kilometer die langste rivier van Ierland. Die gematigde klimaat en gelykmatige reënval bevorder die plantegroei, en danksy die sappige groen weivelde staan Ierland ook as die "Groen Eiland" bekend. Ierland beskik oor 'n aantal nasionale parke dwarsoor die eiland.
Flora en fauna
Ierland het oor die algemeen 'n kleiner aantal spesies as byvoorbeeld sy oostelike buureiland Groot-Brittanje of die Europese vasteland, aangesien die eiland ná die einde van die Ystydperk deur die stygende waterpeil van die Atlantiese Oseaan baie vinnig geïsoleer is. Daar is net 31 inheemse soogdierspesies, waaronder dasse, vosse en krimpvarkies. Bepaalde spesies soos die edelhert word egter slegs in die nasionale parke aangetref. Ierland is ook een van min gebiede waar geen inheemse slangspesies voorkom nie.
Kultuur
Die Ierse kultuur het 'n beduidende invloed op ander kulture gehad, veral op die gebied van letterkunde. Benewens die hoofstroom Westerse kultuur bestaan daar 'n sterk inheemse kultuur, soos uitgedruk deur Gaeliese speletjies, Ierse musiek, Ierse taal en Ierse dans. Die kultuur van die eiland deel baie kenmerke met dié van Groot-Brittanje, insluitend die Engelse taal, en sport soos sokker, rugby, krieket, veldhokkie, perdewedrenne, gholf en boks.
Sport
Die meeste sportsoorte in Ierland word onder 'n beheerliggaam vir die hele eiland organiseer, dit wil sê spelers uit albei dele van dié eiland mag vir 'n gemeenskaplike Ierse span optree. Bekende voorbeelde sluit in die Ierse nasionale hokkiespan, die Ierse nasionale krieketspan en die Ierse nasionale rugbyspan. In teenstelling met krieket, rugby en veldhokkie stur die Republiek Ierland en Noord-Ierland vir netbal en sokker-toernooie aparte spanne.
Sien ook
Sint Patricksdag
Verwysings
Eksterne skakels
Wiki-webtuistes
Media
Sonder Visuals Ireland – 'n Nege-minute-reis deur Ierland | [
"Hierdie",
"artikel",
"handel",
"oor",
"die",
"eiland",
".",
"Vir",
"die",
"soewereine",
"staat",
"met",
"dieselfde",
"naam",
",",
"sien",
"Republiek",
"Ierland",
".",
"Vir",
"die",
"ses",
"noordelike",
"graafskappe",
"wat",
"deel",
"uitmaak",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
",",
"sien",
"Noord-Ierland",
".",
"Vir",
"die",
"historiese",
"koninkryk",
",",
"sien",
"Koninkryk",
"van",
"Ierland",
".",
"Ierland",
"(",
"Iers",
":",
"Éire",
",",
"[ˈeːɾʲə",
"]",
",",
";",
"Engels",
":",
"Ireland",
",",
"[ˈaɪərlənd",
"]",
",",
";",
"Ulster-Skots",
":",
"Airlann",
",",
"[ˈɑːrlən",
"]",
")",
"is",
"die",
"derde",
"grootste",
"eiland",
"van",
"Europa",
"en",
"die",
"mees",
"westelike",
"van",
"die",
"Britse",
"Eilande",
",",
"met",
"'n",
"lengte",
"vankilometer",
",",
"'n",
"breedte",
"vankilometer",
"en",
"'n",
"totale",
"oppervlak",
"van421",
"vierkante",
"kilometer",
".",
"Die",
"eiland",
",",
"wat",
"dikwels",
"ook",
"die",
"\"",
"Groen",
"Eiland",
"\"",
"genoem",
"word",
",",
"lê",
"tussen",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"in",
"die",
"weste",
"en",
"die",
"Ierse",
"See",
"in",
"die",
"ooste",
".",
"Die",
"onverwagte",
"uitkoms",
"van",
"Ierland",
"se",
"rewolusionêre",
"periode",
"tussenenwas",
"die",
"vestiging",
"van",
"twee",
"Ierse",
"state",
"op",
"die",
"eiland",
".",
"Die",
"onafhanklike",
"Republiek",
"Ierland",
"met7",
"miljoen",
"oorwegend",
"Rooms-Katolieke",
"inwoners",
"beslaan",
"vyf-sesdes",
"van",
"Ierland",
"se",
"oppervlak",
",",
"terwyl",
"Noord-Ierland",
"met",
"'n",
"histories",
"merendeels",
"Protestantse",
"bevolking",
"van8",
"miljoen",
"van",
"Ierse",
",",
"Skotse",
"en",
"Engelse",
"afkoms",
"een",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"se",
"vier",
"lande",
"is",
".",
"In",
"Noord-Ierland",
"is",
"ongeveer6%",
"van",
"die",
"bevolking",
"lidmate",
"van",
"Protestantse",
"kerke",
"en7%",
"Rooms-Katoliek",
".",
"Etimologie",
"Beide",
"die",
"woorde",
"\"",
"Ierland",
"\"",
"en",
"Éire",
"is",
"ontleen",
"aan",
"die",
"Ou",
"Ierse",
"Ériu",
",",
"'n",
"godin",
"in",
"die",
"Ierse",
"mitologie",
"waarna",
"in",
"die",
"negende",
"eeu",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"verwys",
"is",
".",
"Die",
"woordherkoms",
"van",
"Ériu",
"word",
"betwis",
",",
"maar",
"dit",
"is",
"dalk",
"afgelei",
"van",
"die",
"Proto-Indo-Europese",
"wortel",
"*h2uer",
",",
"wat",
"verwys",
"na",
"vloeiende",
"water",
".",
"Die",
"Laat-Latynse",
"woord",
"Scotia",
"(",
"\"",
"land",
"van",
"die",
"land",
"of",
"the",
"Gaele",
"\"",
")",
"is",
"oorspronklik",
"gebruik",
"om",
"na",
"Ierland",
"te",
"verwys",
",",
"en",
"eweneens",
"is",
"die",
"Ou",
"Engelse",
"Scotland",
"gebruik",
"vir",
"Ierland",
".",
"Geskiedenis",
"Die",
"Keltiese",
"Ierland",
"het",
"teen",
"die",
"eerste",
"eeu",
"n.C",
".",
"ontstaan",
".",
"Die",
"eiland",
"is",
"vanaf",
"diee",
"eeu",
"gekersten",
".",
"Ná",
"die",
"Anglo-Normandiese",
"inval",
"in",
"diee",
"eeu",
"het",
"Engeland",
"soewereiniteit",
"geëis",
".",
"Die",
"Engelse",
"heerskappy",
"strek",
"egter",
"eers",
"oor",
"die",
"hele",
"eiland",
"in",
"diee-17de",
"eeu",
"met",
"die",
"verowering",
"deur",
"die",
"Tudors",
",",
"wat",
"gelei",
"het",
"tot",
"kolonisering",
"deur",
"setlaars",
"uit",
"Brittanje",
".",
"In",
"dies",
"is",
"'n",
"stelsel",
"van",
"Protestantse",
"Engelse",
"bewind",
"ontwerp",
"om",
"die",
"Katolieke",
"meerderheid",
"en",
"Protestantse",
"andersdenkendes",
"wesenlik",
"te",
"benadeel",
",",
"en",
"is",
"gedurende",
"diee",
"eeu",
"uitgebrei",
".",
"Met",
"die",
"Acts",
"of",
"Unionhet",
"Ierland",
"deel",
"geword",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
".",
"'n",
"Onafhanklikheidsoorlog",
"in",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
"is",
"gevolg",
"deur",
"die",
"verdeling",
"van",
"die",
"eiland",
",",
"wat",
"die",
"Ierse",
"Vrystaat",
"tot",
"stand",
"gebring",
"het",
",",
"wat",
"oor",
"die",
"daaropvolgende",
"dekades",
"steeds",
"meer",
"soewerein",
"geword",
"het",
",",
"en",
"Noord-Ierland",
",",
"wat",
"'n",
"deel",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"gebly",
"het",
".",
"Noord-Ierland",
"het",
"baie",
"burgerlike",
"onrus",
"beleef",
"vanaf",
"die",
"laats",
"tot",
"dies",
".",
"Dit",
"het",
"bedaar",
"ná",
"'n",
"politieke",
"ooreenkoms",
"in",
"Inhet",
"die",
"Republiek",
"Ierland",
"by",
"die",
"Europese",
"Ekonomiese",
"Gemeenskap",
"aangesluit",
",",
"terwyl",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"en",
"Noord-Ierland",
",",
"as",
"deel",
"daarvan",
",",
"dieselfde",
"gedoen",
"het",
".",
"Geografie",
"Die",
"laagliggende",
"vlaktes",
"van",
"Sentraal-Ierland",
"met",
"hulle",
"groot",
"aantal",
"mere",
",",
"waaronder",
"die",
"bekende",
"Lough",
"Neagh",
"in",
"Noord-Ierland",
",",
"word",
"deur",
"bergreekse",
"langs",
"die",
"kusgebiede",
"omsluit",
".",
"Carrauntuohill",
"(",
"Iers",
":",
"Corrán",
"Tuathail",
")",
"in",
"die",
"Macgillicuddy's",
"Recks",
"van",
"Suidwes-Ierland",
"is",
"die",
"hoogste",
"bergpiek",
"op041",
"meter",
"bo",
"seevlak",
".",
"Die",
"Shannon",
"is",
"met",
"'n",
"lengte",
"vankilometer",
"die",
"langste",
"rivier",
"van",
"Ierland",
".",
"Die",
"gematigde",
"klimaat",
"en",
"gelykmatige",
"reënval",
"bevorder",
"die",
"plantegroei",
",",
"en",
"danksy",
"die",
"sappige",
"groen",
"weivelde",
"staan",
"Ierland",
"ook",
"as",
"die",
"\"",
"Groen",
"Eiland",
"\"",
"bekend",
".",
"Ierland",
"beskik",
"oor",
"'n",
"aantal",
"nasionale",
"parke",
"dwarsoor",
"die",
"eiland",
".",
"Flora",
"en",
"fauna",
"Ierland",
"het",
"oor",
"die",
"algemeen",
"'n",
"kleiner",
"aantal",
"spesies",
"as",
"byvoorbeeld",
"sy",
"oostelike",
"buureiland",
"Groot-Brittanje",
"of",
"die",
"Europese",
"vasteland",
",",
"aangesien",
"die",
"eiland",
"ná",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"Ystydperk",
"deur",
"die",
"stygende",
"waterpeil",
"van",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"baie",
"vinnig",
"geïsoleer",
"is",
".",
"Daar",
"is",
"netinheemse",
"soogdierspesies",
",",
"waaronder",
"dasse",
",",
"vosse",
"en",
"krimpvarkies",
".",
"Bepaalde",
"spesies",
"soos",
"die",
"edelhert",
"word",
"egter",
"slegs",
"in",
"die",
"nasionale",
"parke",
"aangetref",
".",
"Ierland",
"is",
"ook",
"een",
"van",
"min",
"gebiede",
"waar",
"geen",
"inheemse",
"slangspesies",
"voorkom",
"nie",
".",
"Kultuur",
"Die",
"Ierse",
"kultuur",
"het",
"'n",
"beduidende",
"invloed",
"op",
"ander",
"kulture",
"gehad",
",",
"veral",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"letterkunde",
".",
"Benewens",
"die",
"hoofstroom",
"Westerse",
"kultuur",
"bestaan",
"daar",
"'n",
"sterk",
"inheemse",
"kultuur",
",",
"soos",
"uitgedruk",
"deur",
"Gaeliese",
"speletjies",
",",
"Ierse",
"musiek",
",",
"Ierse",
"taal",
"en",
"Ierse",
"dans",
".",
"Die",
"kultuur",
"van",
"die",
"eiland",
"deel",
"baie",
"kenmerke",
"met",
"dié",
"van",
"Groot-Brittanje",
",",
"insluitend",
"die",
"Engelse",
"taal",
",",
"en",
"sport",
"soos",
"sokker",
",",
"rugby",
",",
"krieket",
",",
"veldhokkie",
",",
"perdewedrenne",
",",
"gholf",
"en",
"boks",
".",
"Sport",
"Die",
"meeste",
"sportsoorte",
"in",
"Ierland",
"word",
"onder",
"'n",
"beheerliggaam",
"vir",
"die",
"hele",
"eiland",
"organiseer",
",",
"dit",
"wil",
"sê",
"spelers",
"uit",
"albei",
"dele",
"van",
"dié",
"eiland",
"mag",
"vir",
"'n",
"gemeenskaplike",
"Ierse",
"span",
"optree",
".",
"Bekende",
"voorbeelde",
"sluit",
"in",
"die",
"Ierse",
"nasionale",
"hokkiespan",
",",
"die",
"Ierse",
"nasionale",
"krieketspan",
"en",
"die",
"Ierse",
"nasionale",
"rugbyspan",
".",
"In",
"teenstelling",
"met",
"krieket",
",",
"rugby",
"en",
"veldhokkie",
"stur",
"die",
"Republiek",
"Ierland",
"en",
"Noord-Ierland",
"vir",
"netbal",
"en",
"sokker-toernooie",
"aparte",
"spanne",
".",
"Sien",
"ook",
"Sint",
"Patricksdag",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Wiki-webtuistes",
"Media",
"Sonder",
"Visuals",
"Ireland",
"–",
"'n",
"Nege-minute-reis",
"deur",
"Ierland"
] |
142 | https://af.wikipedia.org/wiki/Israel | Israel | Israel, ook Israël (Hebreeus: יִשְׂרָאֵל, Yisrā'el; Arabies: إِسْرَائِيل, Isrāʼīl), amptelik die Staat Israel (Hebreeus: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל, Medīnat Yisrā'el, [mediˈnat jisʁaˈʔel], ; Arabies: دولة إسرائيل, Dawlat Isrāʼīl, [dawlat ʔisraːˈʔiːl]), is 'n demokratiese grondwetlike republiek in die Midde-Ooste en antieke tuisland van die Jode. Dit oorvleuel gedeeltelik met Palestina, tuisland van die Palestyne. Israel word begrens deur Sirië en Libanon in die noorde, Jordanië in die ooste, Egipte in die suidweste en die Middellandse See in die weste. Die amptelike hoofstad is Jerusalem, die setel van die presidentswoning, regeringskantore, hooggeregshof en die parlement (Knesset). Die sentrum van ekonomiese en tegnologiese aktiwiteit is Tel Aviv; hier is ook die meeste ambassades gesetel. Dit is die mees ontwikkelde land in die Midde-Ooste en een van die mees ontwikkelde in die wêreld. Dit is 29ste in die wêreld in die BBP en 13de in die BBP per capita.
Geskiedenis
As gevolg van Zionisme, wat 'n Joodse tuisland in die destydse Britse mandaat van Palestina geëis het, is die moderne staat Israel op 14 Mei 1948 uitgeroep en feitlik onmiddellik deur Arabiese lande aangeval.
Die geskiedenis van dié land tot op hede was en bly omstrede en die vroeë jare van die 21ste eeu word gekenmerk deur aanvalle op Israeli burgers deur Palestynse vegters en 'n gepaardgaande determinasie van die regering van Israel om 'n totale skeiding in die alledaagse lewe tussen die Palestyne, wat grotendeels nie Israeli burgers is nie, en die burgers van Israel te bewerkstellig. Nie-Joodse burgers van Israel, waaronder sowat een miljoen Arabiessprekende mense, geniet wel burgerskap en stemreg.
Sedert 29 Desember 2022 regeer die Netanyahu VI-kabinet met Benjamin Netanyahu van die konserwatiewe Likoed-party as eerste minister.
Geografie
Israel strek oor 'n lengte van 470 kilometer in noord-suidelike rigting, terwyl dit tussen 15 en 135 kilometer wyd is. Die land word in die noorde deur Libanon, in die ooste deur Sirië en Jordanië, en Egipte in die suidweste begrens. Die land het 'n kuslyn langs die Middellandse See in die weste en aan die suide die Golf van Eilat, wat ook as die Golf van Akaba bekend staan. In die ooste vloei die Jordaanrivier.
Alhoewel die land baie klein is, is daar verskillende klimaatsones. Die beboste noorde het 'n gematigde klimaat, terwyl die suide baie warm en woestynagtig is. Sowat die helfte van Israel se oppervlak word deur woestyne soos die Negev beslaan. Die kusgebiede langs die Middellandse See en die Jordaanvallei is subtropiese gebiede. Die Dooie See aan die Israel-Jordaanse grens is die laagste plek onder seespieël ter wêreld.
Gedurende die Sesdaagse Oorlog het Israel in 1967 die Wesoewer (Engels: West Bank) van die Hasjemitiese Koninkryk van Jordanië, die Golanhoogtes van Sirië en die Sinai-skiereiland van Egipte verower. Israel het sy troepe en setlaars op die Sinai-skiereiland in 1982 en dié in die Gasastrook tot 12 September 2005 onttrek. Die toekomstige status van die Wesoewer, die Gasastrook en die Golanhoogtes is tans nie duidelik nie.
Die totale oppervlak van Israel, sonder die gebiede wat in 1967 verower is, beslaan 20 770 vierkante kilometer. Een persent hiervan is wateroppervlaktes.
Die totale oppervlak van alle gebiede wat tans deur Israel beheer word, ook Oos-Jerusalem en die Golanhoogtes, is 22 145 vierkante kilometer. As die Wesoewer ingesluit word, wat reeds gedeeltelik selfregerende status verkry het, beslaan Israel se oppervlak 28 023 vierkante kilometer.
Daar is vier metropolitaanse gebiede in Israel (2017):
Tel Aviv en omgewing met 3 854 000 inwoners
Jerusalem en omgewing met 1 254 000 inwoners
Haifa en omgewing met 924 000 inwoners
Be'er Sheva en omgewing met 377 000 inwoners
Demografie
Met 'n bevolking van sowat 9,6 miljoen is Israel tans die 92ste mees bevolkte land in die wêreld.
Sowat 91 persent van die bevolking is verstedelik. Die Joodse godsdiens en Westerse modernisme oefen die grootste invloede op die huidige Israelse samelewing uit, alhoewel ook ander godsdienste en kulture van die Midde-Ooste 'n rol speel. Israelse burgerskap kan deur geboorte of inburgering verkry word. Ook dubbele burgerskap word erken, onder meer in die geval van Amerikaanse Jode, wat hulle in Israel gevestig het en ingeburger is.
Die reg op godsdiensvryheid word in die Israelse grondwet gewaarborg, en die groot aantal heilige plekke in die land word deur die betrokke godsdienstige gemeenskappe beheer. Vrye toegang daarin en beskerming teen ontwyding daarvan word deur 'n aantal wette beheer.
Amptelike statistiek verdeel die bevolking in burgers van Joodse en nie-Joodse afkoms. In die jaar 2004 was 81 persent van alle Israelse burgers van Joodse afkoms (uitgesluit die bevolking van die besette gebiede).
Die Joodse bevolking word verdeel in:
die sogenaamde Watikim of bewoners van die Jisjoef, dit wil sê die ou Joodse nedersettings, wat reeds voor die stigting van die Staat Israel bestaan het, en burgers, wat voor die stigting van die staat geïmmigreer het;
die sogenaamde Olim, dit wil sê mense wat hulle ná die stigting van die Staat Israel in die land gevestig het; en
die sogenaamde Tsabarim, dit wil sê burgers wat in Israel gebore is.
26 persent van alle nie-Arabiese burgers het ten minste een ouer wat in Israel gebore is, 37 persent is Israeli's van die eerste generasie, 27 persent is immigrante uit Westerse lande en 42 persent het vanuit Asië of Afrika na Israel gekom.
Daar is ook klein minderhede Droese (1,5 persent), Armeniërs, Baha’i, Alawiete, Ahmadi en Sirkassiërs. Meer as die helfte van die 170 000 Arabiese Bedoeïene het tans 'n vaste woonplek, terwyl die ander die tradisie van 'n nomadiese leefwyse bewaar het. Hulle bly egter in bepaalde gebiede van die land.
Sowat een miljoen immigrante het uit die gebiede van die voormalige Sowjetunie gekom, waarvan meer as 'n driekwart miljoen in die tydperk tussen 1989 en 1999.
Meer as 220 000 Israeli's het hulle in nedersettings in die Wesoewer-gebied gevestig. In 2005 het sowat 7 500 setlaars hulle aan die Gasastrook onttrek.
Hebreeus en Arabies was reeds in die tydperk van die Britse mandaat van Palestina naas Engels die amptelike tale. Ivrit, die moderne Hebreeus, is die huistaal van die meeste Israelse burgers, terwyl sowat een miljoen Arabies as moedertaal praat. Arabiese skole gebruik Arabies as onderwystaal, en die taal is naas Engels ook 'n belangrike vak in Hebreeuse skole. Amptelike dokumente soos wette is in Hebreeus en Arabies beskikbaar.
Mense in Israel het een van die hoogste lewensverwagtings ter wêreld, met 80,9 jaar vir vroue en 76,7 jaar vir mans.
Godsdiens
In Augustus 2013 was 75,1 persent van Israel se bevolking Joods; dit maak van Israel die enigste land ter wêreld met 'n Joodse meerderheid. Van die Joodse bevolking beskou ses persent hulself as Charedim of ultra-ortodokse Jode; nege persent as vrome Jode; 34 persent as Joodse tradisionaliste en 51 persent as sekulêre Jode.
Sowat 2 persent van Israel se bevolking is Christene, 17 persent Moslems, 1,4 persent Droese en 4,1 persent andere. Die Rooms-Katolieke Kerk is die grootste Christelike kerk in Israel met sowat 75 000 lede. 'n Klein minderheid Jode – na ramings sowat 4 000 lidmate in 80 gemeentes – is Messiaanse Jode, wat die Joodse kultuur en die meeste leerstellings van die Joodse godsdiens aanvaar, maar nogtans Jesus van Nasaret as Messias beskou. Hulle word deur ander Jode meestal as Christene beskou.
Van die sowat 20,7 persent Israelse Arabiere is 14,6 Soennise Moslems. 'n Klein minderheid van Moslems behoort tot die Ahmadiyyah-hervormingsbeweging, wat tolerante en vreedsame aspekte van die Islamitiese geloof beklemtoon. Daar is ook 'n klein minderheid van enkele honderd Bahá'í, veral in Haifa en omgewing, waar ook sommige van hulle belangrikste heiligdomme te vinde is. Daar bestaan 'n klein Samaritaanse gemeente van sowat 800 lidmate wat in Israel en op die besette Wesoewer woon.
Sendingwerk is in Israel verbode.
Ekonomie
Ekonomiese geskiedenis
Toe die onafhanklikheidsoorlog in 1948 uitbreek, is die Joodse bevolking in die Britse mandaatgebied Palestina op sowat 600 000 beraam. Nogtans het hierdie minderheid 'n besliste invloed op die land se ekonomie uitgeoefen. Dit was veral omdat ondernemings in Joodse besit die Britse leër en ander geallieerde magte, wat tydens die Tweede Wêreldoorlog in die Midde-Ooste gestasioneer was, van benodigde basiese goedere voorsien het. In 'n tyd, toe miljoene Joodse burgers in Europa slagoffers van die Nasionaalsosialistiese verdelgingsbeleid geword het, het die Britse mandaatgebied ekonomiese voorspoed ervaar wat later die materiële basis vir Israel se ontwikkeling sou vorm.
Die tydperk tussen 1948 en 1972 was 'n periode waartydens immigrasie van Joodse burgers uit alle wêrelddele tot vinnige bevolkingsgroei gelei het. Terwyl kapitaal in groot hoeveelhede uit die buiteland ingevoer is, het die totale Bruto nasionale produk (BNP) en die BNP per capita buitengewoon sterk groei getoon. Die BNP het in hierdie tydperk jaarliks met 'n gemiddeld van 10,4 persent toegeneem.
Hierdie groei het in die volgende periode tussen 1973 en 1986 verstadig tot sowat twee persent. Die BNP per capita het selfs gestagneer, en terwyl die periode tussen 1948 en 1972 nog deur 'n enkelsyfer-inflasiekoers gekenmerk is, het dié koers dramaties versnel tot 'n maksimum van 445 persent in 1984. In enkele jare – 1975, 1983 en 1984 – is Israel se bronne van korttermynfinansiering byna volledig uitgeput om die tekort op die betalingsbalans te dek.
Die regering het in Julie 1985 ekonomiese noodmaatreëls toegepas om die hiperinflasie, wat die ekonomiese oorlewing van die land bedreig het, te bowe te kom. Laat in 1985 het die inflasiekoers skerp gedaal tot 20 persent. Nog merkwaardiger was die sukses wat met die vermindering van die begrotingstekort behaal is. Teen die begin van die 1986 fiskale jaar was dit byna nul.
Die noodmaatreëls het 'n einde gemaak aan 'n periode van veerien jaar waartydens die ekonomie deur stygende inflasie, waardeverlies van Israel se geldeenheid en groot begrotingstekorte ontwrig is. Ekonomiese stabiliteit is ook verseker wat benodig is om alle strukturele tekortkominge, wat die groei van die ekonomie sedert 1973 bemoeilik het, uit die weg te ruim.
Kenmerke
Israel het sedert sy stigting in 1948 van 'n agrariese ekonomie met sosialistiese elemente (met kibboetsim of kollektiewe gemeenskappe en die invloedryke vakbondvereniging Histradoet as belangrikste rolspeler in sosiaal-politiese opsig) tot 'n uitvoergerigte ope markekonomie met 'n sterk hoëtegnologiebedryf ontwikkel. Met die Europese Unie, die Verenigde State en die Volksrepubliek China as belangrikste handelsvennote is Israel volledig in die wêreldekonomie geïntegreer en het in 2010 by die OESO aangesluit.
Israel beskik oor min natuurlike hulpbronne en beperkte watervoorrade, maar het ongeag sy relatief klein oppervlakte 'n gediversifiseerde ekonomie. In die groot metropolitaanse gebiede van Tel Aviv, Haifa en Jerusalem het 'n moderne dienste- en hoëtegnologiebedryf ontstaan waar talle globale ondernemings filiale gestig het. Israel is die derde belangrikste land van oorsprong na die VSA en die Volksrepubliek China van tegnologiemaatskappye waarvan die aandele aan die New Yorkse NASDAQ-aandelebeurs genoteer word. Die twee grootste aanlegte van die Amerikaanse mikroskyfie-vervaardiger Intel buite die VSA is in Jerusalem en Kirjat Gat gesetel.
Israel is 'n geïsoleerde nywerheidsland temidde van onderontwikkelde Arabiese lande en afhanklik van invoere van ru-olie, steenkool, voedsel, ongeslypte diamante en wapentuig. Sy hoofsaaklike uitvoere is geslypte diamante, hoëtegnologie-produkte, wapentuig, sagteware, artsenymiddels, chemiese produkte, sagtevrugte, groente en blomme. Die belangrikste nywerhede is metale, elektroniese en biochemiese toerusting, halfgeleiers, verwerkte voedsel, chemiese en verwante produkte en vervoertoerusting. Die land se dienstesektor is hoogs ontwikkel, en sy diamantenywerheid is een van die belangrikste verskaffers van geslypte en gepoleerde diamante ter wêreld. Israel is een van die internasionale sentrums van sagtewareontwikkeling en 'n gewilde toeristebestemming.
Nywerheidstreke in die sentrum van die land kontrasteer met periferiese gebiede in die noorde en suide van die land wat op 'n hoogs ontwikkelde landbousektor en kleiner nywerhede steun. Kenmerkend vir die landboubedryf in hierdie landsdele is dat daar nog steeds kollektiewe ondernemings soos kibboetsim en mosjawim bestaan. Die landbousektor se bydrae tot die bruto binnelandse produk (BBP) het egter tot sowat twee persent gedaal.
In Israel vorm hoogs opgeleide en globaal georiënteerde spesialiste saam met meer behoudende godsdienstige bevolkingsgroepe en etniese minderhede, wat dikwels slegs 'n marginale rol in die ekonomiese lewe speel, 'n heterogene bevolking wat uitdagings aan die sosioekonomiese beleid van die land bied. Terwyl die per capita-BBP tans sowat 84 persent van die gemiddeld vir alle OESO-lidlande beloop, is die persentasie arm huishoudings dubbel so groot.
Bruto geografiese produk, buitelandse handel en betalingsbalans
Israel se bruto geografiese produk het in 2004 145 miljard VSA-dollar beloop, wat gelykstaan aan 'n per capita-inkomste van sowat 20 000 VSA-dollar. Ná die einde van die Koue Oorlog het Israel se ekonomie voordeel getrek uit die immigrasie van talle wetenskaplikes en ander akademies opgeleide werkers uit die voormalige Sowjetunie en die uitbreiding na nuwe markte. Die ekonomiese groeikoers het sedert 1996 weens die dalende aantal nuwe immigrante en die regering se streng monetêre beleid effens verstadig. Die inflasiekoers het in 1999 skerp begin daal.
Israel se lopende rekening van die betalingsbalans is vroeër deur 'n permanente tekort gekenmerk wat goed gemaak is deur die invloei van kapitaal uit die buiteland en staatslenings. Sowat die helfte van Israel se buitelandse skuldlas is van Amerikaanse oorsprong. Die Verenigde State verskaf finansiële en ekonomiese hulp aan Israel en waarborg saam met lande soos byvoorbeeld Duitsland Israelse lenings of verskaf self lenings teen 'n lae rentekoers. Dié twee lande is waarborge vir die soewereiniteit van die Staat Israel, en hulle bystand werk ook die negatiewe gevolge van die Arabiese boikotte en sanksies teen.
Weens die lae vlak van ekonomiese integrasie met die omliggende Arabiese buurlande bestaan handelsbande hoofsaaklik met oorsese lande. In- en uitvoere beloop respektiewelik 43 en 40 persent van die BBP. In die afgelope jare was daar 'n merkwaardige oorskot op die lopende rekening van die betalingsbalans. Israel se ekonomie het in 2010 en 2011 met respektiewelik 4,6 en 4,8 persent sterker gegroei as dié van ander nywerheidslande. Die groeikoers het in 2012 verswak tot 2,9 persent, maar sal in 2013 volgens ramings van die Internasionale Monetêre Fonds weer versnel tot 3,3 persent. Die werkloosheidsyfer het in Julie 2013 ses persent beloop – die laagste persentasie in twintig jaar.
Die Europese Unie is tans die belangrikste handelsvennoot vir Israel. Die belangrikste bilaterale handelsvennote is die Verenigde State en die Volksrepubliek China. Daarnaas word die meeste goedere uit Duitsland, België, Switserland en Italië ingevoer, die belangrikste bestemmings vir uitvoere is België, Indië, die Verenigde Koninkryk, Nederland en Duitsland.
Toerisme
In 2010, 2011 en 2012 het rekordgetalle besoekers in Israel aangekom. In 2012 het die getal toeriste met 0,6 persent toegeneem tot meer as 3,5 miljoen.
Kultuur
Israel se uiteenlopende kultuur spruit uit die verskeidenheid van sy bevolking. Jode uit diaspora-gemeenskappe dwarsoor die wêreld het hul kulturele en godsdienstige tradisies met hulle saamgebring, wat 'n smeltkroes van Joodse gebruike en gelowe geskep het. Arabiese invloede is in baie kulturele sfere aanwesig, soos argitektuur, musiek, en kookkuns. Israel is die enigste land ter wêreld waar die lewe om die Joodse kalender wentel. Werk- en skoolvakansies word bepaal deur die Joodse vakansiedae, en die amptelike rusdag is Saterdag, die Joodse Sabbat.
Sien ook
Lys van nedersettings in Israel
Knesset
Notas
Verwysings
Bronnelys
Algemeen
Eksterne skakels
Isracast – Nuus oor Israel se buitelandse beleid
Israel se Ministerium van Toerisme | [
"Israel",
",",
"ook",
"Israël",
"(",
"Hebreeus",
":",
"יִשְׂרָאֵל",
",",
"Yisrā'",
"el",
";",
"Arabies",
":",
"إِسْرَائِيل",
",",
"Isrāʼīl",
")",
",",
"amptelik",
"die",
"Staat",
"Israel",
"(",
"Hebreeus",
":",
"מְדִינַת",
"יִשְׂרָאֵל",
",",
"Medīnat",
"Yisrā'",
"el",
",",
"[mediˈnat",
"jisʁaˈʔel",
"]",
",",
";",
"Arabies",
":",
"دولة",
"إسرائيل",
",",
"Dawlat",
"Isrāʼīl",
",",
"[dawlat",
"ʔisraːˈʔiːl",
"]",
")",
",",
"is",
"'n",
"demokratiese",
"grondwetlike",
"republiek",
"in",
"die",
"Midde-Ooste",
"en",
"antieke",
"tuisland",
"van",
"die",
"Jode",
".",
"Dit",
"oorvleuel",
"gedeeltelik",
"met",
"Palestina",
",",
"tuisland",
"van",
"die",
"Palestyne",
".",
"Israel",
"word",
"begrens",
"deur",
"Sirië",
"en",
"Libanon",
"in",
"die",
"noorde",
",",
"Jordanië",
"in",
"die",
"ooste",
",",
"Egipte",
"in",
"die",
"suidweste",
"en",
"die",
"Middellandse",
"See",
"in",
"die",
"weste",
".",
"Die",
"amptelike",
"hoofstad",
"is",
"Jerusalem",
",",
"die",
"setel",
"van",
"die",
"presidentswoning",
",",
"regeringskantore",
",",
"hooggeregshof",
"en",
"die",
"parlement",
"(",
"Knesset",
")",
".",
"Die",
"sentrum",
"van",
"ekonomiese",
"en",
"tegnologiese",
"aktiwiteit",
"is",
"Tel",
"Aviv;",
"hier",
"is",
"ook",
"die",
"meeste",
"ambassades",
"gesetel",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"mees",
"ontwikkelde",
"land",
"in",
"die",
"Midde-Ooste",
"en",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"ontwikkelde",
"in",
"die",
"wêreld",
".",
"Dit",
"iste",
"in",
"die",
"wêreld",
"in",
"die",
"BBP",
"ene",
"in",
"die",
"BBP",
"per",
"capita",
".",
"Geskiedenis",
"As",
"gevolg",
"van",
"Zionisme",
",",
"wat",
"'n",
"Joodse",
"tuisland",
"in",
"die",
"destydse",
"Britse",
"mandaat",
"van",
"Palestina",
"geëis",
"het",
",",
"is",
"die",
"moderne",
"staat",
"Israel",
"opMeiuitgeroep",
"en",
"feitlik",
"onmiddellik",
"deur",
"Arabiese",
"lande",
"aangeval",
".",
"Die",
"geskiedenis",
"van",
"dié",
"land",
"tot",
"op",
"hede",
"was",
"en",
"bly",
"omstrede",
"en",
"die",
"vroeë",
"jare",
"van",
"diete",
"eeu",
"word",
"gekenmerk",
"deur",
"aanvalle",
"op",
"Israeli",
"burgers",
"deur",
"Palestynse",
"vegters",
"en",
"'n",
"gepaardgaande",
"determinasie",
"van",
"die",
"regering",
"van",
"Israel",
"om",
"'n",
"totale",
"skeiding",
"in",
"die",
"alledaagse",
"lewe",
"tussen",
"die",
"Palestyne",
",",
"wat",
"grotendeels",
"nie",
"Israeli",
"burgers",
"is",
"nie",
",",
"en",
"die",
"burgers",
"van",
"Israel",
"te",
"bewerkstellig",
".",
"Nie-Joodse",
"burgers",
"van",
"Israel",
",",
"waaronder",
"sowat",
"een",
"miljoen",
"Arabiessprekende",
"mense",
",",
"geniet",
"wel",
"burgerskap",
"en",
"stemreg",
".",
"SedertDesemberregeer",
"die",
"Netanyahu",
"VI-kabinet",
"met",
"Benjamin",
"Netanyahu",
"van",
"die",
"konserwatiewe",
"Likoed-party",
"as",
"eerste",
"minister",
".",
"Geografie",
"Israel",
"strek",
"oor",
"'n",
"lengte",
"vankilometer",
"in",
"noord-suidelike",
"rigting",
",",
"terwyl",
"dit",
"tussenenkilometer",
"wyd",
"is",
".",
"Die",
"land",
"word",
"in",
"die",
"noorde",
"deur",
"Libanon",
",",
"in",
"die",
"ooste",
"deur",
"Sirië",
"en",
"Jordanië",
",",
"en",
"Egipte",
"in",
"die",
"suidweste",
"begrens",
".",
"Die",
"land",
"het",
"'n",
"kuslyn",
"langs",
"die",
"Middellandse",
"See",
"in",
"die",
"weste",
"en",
"aan",
"die",
"suide",
"die",
"Golf",
"van",
"Eilat",
",",
"wat",
"ook",
"as",
"die",
"Golf",
"van",
"Akaba",
"bekend",
"staan",
".",
"In",
"die",
"ooste",
"vloei",
"die",
"Jordaanrivier",
".",
"Alhoewel",
"die",
"land",
"baie",
"klein",
"is",
",",
"is",
"daar",
"verskillende",
"klimaatsones",
".",
"Die",
"beboste",
"noorde",
"het",
"'n",
"gematigde",
"klimaat",
",",
"terwyl",
"die",
"suide",
"baie",
"warm",
"en",
"woestynagtig",
"is",
".",
"Sowat",
"die",
"helfte",
"van",
"Israel",
"se",
"oppervlak",
"word",
"deur",
"woestyne",
"soos",
"die",
"Negev",
"beslaan",
".",
"Die",
"kusgebiede",
"langs",
"die",
"Middellandse",
"See",
"en",
"die",
"Jordaanvallei",
"is",
"subtropiese",
"gebiede",
".",
"Die",
"Dooie",
"See",
"aan",
"die",
"Israel-Jordaanse",
"grens",
"is",
"die",
"laagste",
"plek",
"onder",
"seespieël",
"ter",
"wêreld",
".",
"Gedurende",
"die",
"Sesdaagse",
"Oorlog",
"het",
"Israel",
"indie",
"Wesoewer",
"(",
"Engels",
":",
"West",
"Bank",
")",
"van",
"die",
"Hasjemitiese",
"Koninkryk",
"van",
"Jordanië",
",",
"die",
"Golanhoogtes",
"van",
"Sirië",
"en",
"die",
"Sinai-skiereiland",
"van",
"Egipte",
"verower",
".",
"Israel",
"het",
"sy",
"troepe",
"en",
"setlaars",
"op",
"die",
"Sinai-skiereiland",
"inen",
"dié",
"in",
"die",
"Gasastrook",
"totSeptemberonttrek",
".",
"Die",
"toekomstige",
"status",
"van",
"die",
"Wesoewer",
",",
"die",
"Gasastrook",
"en",
"die",
"Golanhoogtes",
"is",
"tans",
"nie",
"duidelik",
"nie",
".",
"Die",
"totale",
"oppervlak",
"van",
"Israel",
",",
"sonder",
"die",
"gebiede",
"wat",
"inverower",
"is",
",",
"beslaan770",
"vierkante",
"kilometer",
".",
"Een",
"persent",
"hiervan",
"is",
"wateroppervlaktes",
".",
"Die",
"totale",
"oppervlak",
"van",
"alle",
"gebiede",
"wat",
"tans",
"deur",
"Israel",
"beheer",
"word",
",",
"ook",
"Oos-Jerusalem",
"en",
"die",
"Golanhoogtes",
",",
"is145",
"vierkante",
"kilometer",
".",
"As",
"die",
"Wesoewer",
"ingesluit",
"word",
",",
"wat",
"reeds",
"gedeeltelik",
"selfregerende",
"status",
"verkry",
"het",
",",
"beslaan",
"Israel",
"se",
"oppervlak023",
"vierkante",
"kilometer",
".",
"Daar",
"is",
"vier",
"metropolitaanse",
"gebiede",
"in",
"Israel",
"Tel",
"Aviv",
"en",
"omgewing",
"met854",
"000",
"inwoners",
"Jerusalem",
"en",
"omgewing",
"met254",
"000",
"inwoners",
"Haifa",
"en",
"omgewing",
"met000",
"inwoners",
"Be'er",
"Sheva",
"en",
"omgewing",
"met000",
"inwoners",
"Demografie",
"Met",
"'n",
"bevolking",
"van",
"sowat6",
"miljoen",
"is",
"Israel",
"tans",
"diete",
"mees",
"bevolkte",
"land",
"in",
"die",
"wêreld",
".",
"Sowatpersent",
"van",
"die",
"bevolking",
"is",
"verstedelik",
".",
"Die",
"Joodse",
"godsdiens",
"en",
"Westerse",
"modernisme",
"oefen",
"die",
"grootste",
"invloede",
"op",
"die",
"huidige",
"Israelse",
"samelewing",
"uit",
",",
"alhoewel",
"ook",
"ander",
"godsdienste",
"en",
"kulture",
"van",
"die",
"Midde-Ooste",
"'n",
"rol",
"speel",
".",
"Israelse",
"burgerskap",
"kan",
"deur",
"geboorte",
"of",
"inburgering",
"verkry",
"word",
".",
"Ook",
"dubbele",
"burgerskap",
"word",
"erken",
",",
"onder",
"meer",
"in",
"die",
"geval",
"van",
"Amerikaanse",
"Jode",
",",
"wat",
"hulle",
"in",
"Israel",
"gevestig",
"het",
"en",
"ingeburger",
"is",
".",
"Die",
"reg",
"op",
"godsdiensvryheid",
"word",
"in",
"die",
"Israelse",
"grondwet",
"gewaarborg",
",",
"en",
"die",
"groot",
"aantal",
"heilige",
"plekke",
"in",
"die",
"land",
"word",
"deur",
"die",
"betrokke",
"godsdienstige",
"gemeenskappe",
"beheer",
".",
"Vrye",
"toegang",
"daarin",
"en",
"beskerming",
"teen",
"ontwyding",
"daarvan",
"word",
"deur",
"'n",
"aantal",
"wette",
"beheer",
".",
"Amptelike",
"statistiek",
"verdeel",
"die",
"bevolking",
"in",
"burgers",
"van",
"Joodse",
"en",
"nie-Joodse",
"afkoms",
".",
"In",
"die",
"jaarwaspersent",
"van",
"alle",
"Israelse",
"burgers",
"van",
"Joodse",
"afkoms",
"(",
"uitgesluit",
"die",
"bevolking",
"van",
"die",
"besette",
"gebiede",
")",
".",
"Die",
"Joodse",
"bevolking",
"word",
"verdeel",
"in",
":",
"die",
"sogenaamde",
"Watikim",
"of",
"bewoners",
"van",
"die",
"Jisjoef",
",",
"dit",
"wil",
"sê",
"die",
"ou",
"Joodse",
"nedersettings",
",",
"wat",
"reeds",
"voor",
"die",
"stigting",
"van",
"die",
"Staat",
"Israel",
"bestaan",
"het",
",",
"en",
"burgers",
",",
"wat",
"voor",
"die",
"stigting",
"van",
"die",
"staat",
"geïmmigreer",
"het",
";",
"die",
"sogenaamde",
"Olim",
",",
"dit",
"wil",
"sê",
"mense",
"wat",
"hulle",
"ná",
"die",
"stigting",
"van",
"die",
"Staat",
"Israel",
"in",
"die",
"land",
"gevestig",
"het",
";",
"en",
"die",
"sogenaamde",
"Tsabarim",
",",
"dit",
"wil",
"sê",
"burgers",
"wat",
"in",
"Israel",
"gebore",
"is.",
"26",
"persent",
"van",
"alle",
"nie-Arabiese",
"burgers",
"het",
"ten",
"minste",
"een",
"ouer",
"wat",
"in",
"Israel",
"gebore",
"is,persent",
"is",
"Israeli's",
"van",
"die",
"eerste",
"generasie,",
"persent",
"is",
"immigrante",
"uit",
"Westerse",
"lande",
"enpersent",
"het",
"vanuit",
"Asië",
"of",
"Afrika",
"na",
"Israel",
"gekom",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"klein",
"minderhede",
"Droese5",
"persent",
")",
",",
"Armeniërs",
",",
"Baha’i",
",",
"Alawiete",
",",
"Ahmadi",
"en",
"Sirkassiërs",
".",
"Meer",
"as",
"die",
"helfte",
"van",
"die000",
"Arabiese",
"Bedoeïene",
"het",
"tans",
"'n",
"vaste",
"woonplek",
",",
"terwyl",
"die",
"ander",
"die",
"tradisie",
"van",
"'n",
"nomadiese",
"leefwyse",
"bewaar",
"het",
".",
"Hulle",
"bly",
"egter",
"in",
"bepaalde",
"gebiede",
"van",
"die",
"land",
".",
"Sowat",
"een",
"miljoen",
"immigrante",
"het",
"uit",
"die",
"gebiede",
"van",
"die",
"voormalige",
"Sowjetunie",
"gekom",
",",
"waarvan",
"meer",
"as",
"'n",
"driekwart",
"miljoen",
"in",
"die",
"tydperk",
"tussenen",
"Meer",
"as000",
"Israeli's",
"het",
"hulle",
"in",
"nedersettings",
"in",
"die",
"Wesoewer-gebied",
"gevestig",
".",
"Inhet",
"sowat500",
"setlaars",
"hulle",
"aan",
"die",
"Gasastrook",
"onttrek",
".",
"Hebreeus",
"en",
"Arabies",
"was",
"reeds",
"in",
"die",
"tydperk",
"van",
"die",
"Britse",
"mandaat",
"van",
"Palestina",
"naas",
"Engels",
"die",
"amptelike",
"tale",
".",
"Ivrit",
",",
"die",
"moderne",
"Hebreeus",
",",
"is",
"die",
"huistaal",
"van",
"die",
"meeste",
"Israelse",
"burgers",
",",
"terwyl",
"sowat",
"een",
"miljoen",
"Arabies",
"as",
"moedertaal",
"praat",
".",
"Arabiese",
"skole",
"gebruik",
"Arabies",
"as",
"onderwystaal",
",",
"en",
"die",
"taal",
"is",
"naas",
"Engels",
"ook",
"'n",
"belangrike",
"vak",
"in",
"Hebreeuse",
"skole",
".",
"Amptelike",
"dokumente",
"soos",
"wette",
"is",
"in",
"Hebreeus",
"en",
"Arabies",
"beskikbaar",
".",
"Mense",
"in",
"Israel",
"het",
"een",
"van",
"die",
"hoogste",
"lewensverwagtings",
"ter",
"wêreld",
",",
"met9",
"jaar",
"vir",
"vroue",
"en7",
"jaar",
"vir",
"mans",
".",
"Godsdiens",
"In",
"Augustuswas1",
"persent",
"van",
"Israel",
"se",
"bevolking",
"Joods",
";",
"dit",
"maak",
"van",
"Israel",
"die",
"enigste",
"land",
"ter",
"wêreld",
"met",
"'n",
"Joodse",
"meerderheid",
".",
"Van",
"die",
"Joodse",
"bevolking",
"beskou",
"ses",
"persent",
"hulself",
"as",
"Charedim",
"of",
"ultra-ortodokse",
"Jode",
";",
"nege",
"persent",
"as",
"vrome",
"Jode;",
"persent",
"as",
"Joodse",
"tradisionaliste",
"enpersent",
"as",
"sekulêre",
"Jode",
".",
"Sowatpersent",
"van",
"Israel",
"se",
"bevolking",
"is",
"Christene,",
"persent",
"Moslems,4",
"persent",
"Droese",
"en1",
"persent",
"andere",
".",
"Die",
"Rooms-Katolieke",
"Kerk",
"is",
"die",
"grootste",
"Christelike",
"kerk",
"in",
"Israel",
"met",
"sowat000",
"lede",
".",
"'n",
"Klein",
"minderheid",
"Jode",
"–",
"na",
"ramings",
"sowat000",
"lidmate",
"ingemeentes",
"–",
"is",
"Messiaanse",
"Jode",
",",
"wat",
"die",
"Joodse",
"kultuur",
"en",
"die",
"meeste",
"leerstellings",
"van",
"die",
"Joodse",
"godsdiens",
"aanvaar",
",",
"maar",
"nogtans",
"Jesus",
"van",
"Nasaret",
"as",
"Messias",
"beskou",
".",
"Hulle",
"word",
"deur",
"ander",
"Jode",
"meestal",
"as",
"Christene",
"beskou",
".",
"Van",
"die",
"sowat7",
"persent",
"Israelse",
"Arabiere",
"is6",
"Soennise",
"Moslems",
".",
"'n",
"Klein",
"minderheid",
"van",
"Moslems",
"behoort",
"tot",
"die",
"Ahmadiyyah-hervormingsbeweging",
",",
"wat",
"tolerante",
"en",
"vreedsame",
"aspekte",
"van",
"die",
"Islamitiese",
"geloof",
"beklemtoon",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"'n",
"klein",
"minderheid",
"van",
"enkele",
"honderd",
"Bahá'í",
",",
"veral",
"in",
"Haifa",
"en",
"omgewing",
",",
"waar",
"ook",
"sommige",
"van",
"hulle",
"belangrikste",
"heiligdomme",
"te",
"vinde",
"is",
".",
"Daar",
"bestaan",
"'n",
"klein",
"Samaritaanse",
"gemeente",
"van",
"sowatlidmate",
"wat",
"in",
"Israel",
"en",
"op",
"die",
"besette",
"Wesoewer",
"woon",
".",
"Sendingwerk",
"is",
"in",
"Israel",
"verbode",
".",
"Ekonomie",
"Ekonomiese",
"geskiedenis",
"Toe",
"die",
"onafhanklikheidsoorlog",
"inuitbreek",
",",
"is",
"die",
"Joodse",
"bevolking",
"in",
"die",
"Britse",
"mandaatgebied",
"Palestina",
"op",
"sowat000",
"beraam",
".",
"Nogtans",
"het",
"hierdie",
"minderheid",
"'n",
"besliste",
"invloed",
"op",
"die",
"land",
"se",
"ekonomie",
"uitgeoefen",
".",
"Dit",
"was",
"veral",
"omdat",
"ondernemings",
"in",
"Joodse",
"besit",
"die",
"Britse",
"leër",
"en",
"ander",
"geallieerde",
"magte",
",",
"wat",
"tydens",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"in",
"die",
"Midde-Ooste",
"gestasioneer",
"was",
",",
"van",
"benodigde",
"basiese",
"goedere",
"voorsien",
"het",
".",
"In",
"'n",
"tyd",
",",
"toe",
"miljoene",
"Joodse",
"burgers",
"in",
"Europa",
"slagoffers",
"van",
"die",
"Nasionaalsosialistiese",
"verdelgingsbeleid",
"geword",
"het",
",",
"het",
"die",
"Britse",
"mandaatgebied",
"ekonomiese",
"voorspoed",
"ervaar",
"wat",
"later",
"die",
"materiële",
"basis",
"vir",
"Israel",
"se",
"ontwikkeling",
"sou",
"vorm",
".",
"Die",
"tydperk",
"tussenenwas",
"'n",
"periode",
"waartydens",
"immigrasie",
"van",
"Joodse",
"burgers",
"uit",
"alle",
"wêrelddele",
"tot",
"vinnige",
"bevolkingsgroei",
"gelei",
"het",
".",
"Terwyl",
"kapitaal",
"in",
"groot",
"hoeveelhede",
"uit",
"die",
"buiteland",
"ingevoer",
"is",
",",
"het",
"die",
"totale",
"Bruto",
"nasionale",
"produk",
"(",
"BNP",
")",
"en",
"die",
"BNP",
"per",
"capita",
"buitengewoon",
"sterk",
"groei",
"getoon",
".",
"Die",
"BNP",
"het",
"in",
"hierdie",
"tydperk",
"jaarliks",
"met",
"'n",
"gemiddeld",
"van4",
"persent",
"toegeneem",
".",
"Hierdie",
"groei",
"het",
"in",
"die",
"volgende",
"periode",
"tussenenverstadig",
"tot",
"sowat",
"twee",
"persent",
".",
"Die",
"BNP",
"per",
"capita",
"het",
"selfs",
"gestagneer",
",",
"en",
"terwyl",
"die",
"periode",
"tussenennog",
"deur",
"'n",
"enkelsyfer-inflasiekoers",
"gekenmerk",
"is",
",",
"het",
"dié",
"koers",
"dramaties",
"versnel",
"tot",
"'n",
"maksimum",
"vanpersent",
"in",
"In",
"enkele",
"jare",
"–en",
"–",
"is",
"Israel",
"se",
"bronne",
"van",
"korttermynfinansiering",
"byna",
"volledig",
"uitgeput",
"om",
"die",
"tekort",
"op",
"die",
"betalingsbalans",
"te",
"dek",
".",
"Die",
"regering",
"het",
"in",
"Julieekonomiese",
"noodmaatreëls",
"toegepas",
"om",
"die",
"hiperinflasie",
",",
"wat",
"die",
"ekonomiese",
"oorlewing",
"van",
"die",
"land",
"bedreig",
"het",
",",
"te",
"bowe",
"te",
"kom",
".",
"Laat",
"inhet",
"die",
"inflasiekoers",
"skerp",
"gedaal",
"totpersent",
".",
"Nog",
"merkwaardiger",
"was",
"die",
"sukses",
"wat",
"met",
"die",
"vermindering",
"van",
"die",
"begrotingstekort",
"behaal",
"is",
".",
"Teen",
"die",
"begin",
"van",
"diefiskale",
"jaar",
"was",
"dit",
"byna",
"nul",
".",
"Die",
"noodmaatreëls",
"het",
"'n",
"einde",
"gemaak",
"aan",
"'n",
"periode",
"van",
"veerien",
"jaar",
"waartydens",
"die",
"ekonomie",
"deur",
"stygende",
"inflasie",
",",
"waardeverlies",
"van",
"Israel",
"se",
"geldeenheid",
"en",
"groot",
"begrotingstekorte",
"ontwrig",
"is",
".",
"Ekonomiese",
"stabiliteit",
"is",
"ook",
"verseker",
"wat",
"benodig",
"is",
"om",
"alle",
"strukturele",
"tekortkominge",
",",
"wat",
"die",
"groei",
"van",
"die",
"ekonomie",
"sedertbemoeilik",
"het",
",",
"uit",
"die",
"weg",
"te",
"ruim",
".",
"Kenmerke",
"Israel",
"het",
"sedert",
"sy",
"stigting",
"invan",
"'n",
"agrariese",
"ekonomie",
"met",
"sosialistiese",
"elemente",
"(",
"met",
"kibboetsim",
"of",
"kollektiewe",
"gemeenskappe",
"en",
"die",
"invloedryke",
"vakbondvereniging",
"Histradoet",
"as",
"belangrikste",
"rolspeler",
"in",
"sosiaal-politiese",
"opsig",
")",
"tot",
"'n",
"uitvoergerigte",
"ope",
"markekonomie",
"met",
"'n",
"sterk",
"hoëtegnologiebedryf",
"ontwikkel",
".",
"Met",
"die",
"Europese",
"Unie",
",",
"die",
"Verenigde",
"State",
"en",
"die",
"Volksrepubliek",
"China",
"as",
"belangrikste",
"handelsvennote",
"is",
"Israel",
"volledig",
"in",
"die",
"wêreldekonomie",
"geïntegreer",
"en",
"het",
"inby",
"die",
"OESO",
"aangesluit",
".",
"Israel",
"beskik",
"oor",
"min",
"natuurlike",
"hulpbronne",
"en",
"beperkte",
"watervoorrade",
",",
"maar",
"het",
"ongeag",
"sy",
"relatief",
"klein",
"oppervlakte",
"'n",
"gediversifiseerde",
"ekonomie",
".",
"In",
"die",
"groot",
"metropolitaanse",
"gebiede",
"van",
"Tel",
"Aviv,",
"Haifa",
"en",
"Jerusalem",
"het",
"'n",
"moderne",
"dienste-",
"en",
"hoëtegnologiebedryf",
"ontstaan",
"waar",
"talle",
"globale",
"ondernemings",
"filiale",
"gestig",
"het",
".",
"Israel",
"is",
"die",
"derde",
"belangrikste",
"land",
"van",
"oorsprong",
"na",
"die",
"VSA",
"en",
"die",
"Volksrepubliek",
"China",
"van",
"tegnologiemaatskappye",
"waarvan",
"die",
"aandele",
"aan",
"die",
"New",
"Yorkse",
"NASDAQ-aandelebeurs",
"genoteer",
"word",
".",
"Die",
"twee",
"grootste",
"aanlegte",
"van",
"die",
"Amerikaanse",
"mikroskyfie-vervaardiger",
"Intel",
"buite",
"die",
"VSA",
"is",
"in",
"Jerusalem",
"en",
"Kirjat",
"Gat",
"gesetel",
".",
"Israel",
"is",
"'n",
"geïsoleerde",
"nywerheidsland",
"temidde",
"van",
"onderontwikkelde",
"Arabiese",
"lande",
"en",
"afhanklik",
"van",
"invoere",
"van",
"ru-olie",
",",
"steenkool",
",",
"voedsel",
",",
"ongeslypte",
"diamante",
"en",
"wapentuig",
".",
"Sy",
"hoofsaaklike",
"uitvoere",
"is",
"geslypte",
"diamante",
",",
"hoëtegnologie-produkte",
",",
"wapentuig",
",",
"sagteware",
",",
"artsenymiddels",
",",
"chemiese",
"produkte",
",",
"sagtevrugte",
",",
"groente",
"en",
"blomme",
".",
"Die",
"belangrikste",
"nywerhede",
"is",
"metale",
",",
"elektroniese",
"en",
"biochemiese",
"toerusting",
",",
"halfgeleiers",
",",
"verwerkte",
"voedsel",
",",
"chemiese",
"en",
"verwante",
"produkte",
"en",
"vervoertoerusting",
".",
"Die",
"land",
"se",
"dienstesektor",
"is",
"hoogs",
"ontwikkel",
",",
"en",
"sy",
"diamantenywerheid",
"is",
"een",
"van",
"die",
"belangrikste",
"verskaffers",
"van",
"geslypte",
"en",
"gepoleerde",
"diamante",
"ter",
"wêreld",
".",
"Israel",
"is",
"een",
"van",
"die",
"internasionale",
"sentrums",
"van",
"sagtewareontwikkeling",
"en",
"'n",
"gewilde",
"toeristebestemming",
".",
"Nywerheidstreke",
"in",
"die",
"sentrum",
"van",
"die",
"land",
"kontrasteer",
"met",
"periferiese",
"gebiede",
"in",
"die",
"noorde",
"en",
"suide",
"van",
"die",
"land",
"wat",
"op",
"'n",
"hoogs",
"ontwikkelde",
"landbousektor",
"en",
"kleiner",
"nywerhede",
"steun",
".",
"Kenmerkend",
"vir",
"die",
"landboubedryf",
"in",
"hierdie",
"landsdele",
"is",
"dat",
"daar",
"nog",
"steeds",
"kollektiewe",
"ondernemings",
"soos",
"kibboetsim",
"en",
"mosjawim",
"bestaan",
".",
"Die",
"landbousektor",
"se",
"bydrae",
"tot",
"die",
"bruto",
"binnelandse",
"produk",
"(",
"BBP",
")",
"het",
"egter",
"tot",
"sowat",
"twee",
"persent",
"gedaal",
".",
"In",
"Israel",
"vorm",
"hoogs",
"opgeleide",
"en",
"globaal",
"georiënteerde",
"spesialiste",
"saam",
"met",
"meer",
"behoudende",
"godsdienstige",
"bevolkingsgroepe",
"en",
"etniese",
"minderhede",
",",
"wat",
"dikwels",
"slegs",
"'n",
"marginale",
"rol",
"in",
"die",
"ekonomiese",
"lewe",
"speel",
",",
"'n",
"heterogene",
"bevolking",
"wat",
"uitdagings",
"aan",
"die",
"sosioekonomiese",
"beleid",
"van",
"die",
"land",
"bied",
".",
"Terwyl",
"die",
"per",
"capita-BBP",
"tans",
"sowatpersent",
"van",
"die",
"gemiddeld",
"vir",
"alle",
"OESO-lidlande",
"beloop",
",",
"is",
"die",
"persentasie",
"arm",
"huishoudings",
"dubbel",
"so",
"groot",
".",
"Bruto",
"geografiese",
"produk",
",",
"buitelandse",
"handel",
"en",
"betalingsbalans",
"Israel",
"se",
"bruto",
"geografiese",
"produk",
"het",
"in145",
"miljard",
"VSA-dollar",
"beloop",
",",
"wat",
"gelykstaan",
"aan",
"'n",
"per",
"capita-inkomste",
"van",
"sowat000",
"VSA-dollar",
".",
"Ná",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"Koue",
"Oorlog",
"het",
"Israel",
"se",
"ekonomie",
"voordeel",
"getrek",
"uit",
"die",
"immigrasie",
"van",
"talle",
"wetenskaplikes",
"en",
"ander",
"akademies",
"opgeleide",
"werkers",
"uit",
"die",
"voormalige",
"Sowjetunie",
"en",
"die",
"uitbreiding",
"na",
"nuwe",
"markte",
".",
"Die",
"ekonomiese",
"groeikoers",
"het",
"sedertweens",
"die",
"dalende",
"aantal",
"nuwe",
"immigrante",
"en",
"die",
"regering",
"se",
"streng",
"monetêre",
"beleid",
"effens",
"verstadig",
".",
"Die",
"inflasiekoers",
"het",
"inskerp",
"begin",
"daal",
".",
"Israel",
"se",
"lopende",
"rekening",
"van",
"die",
"betalingsbalans",
"is",
"vroeër",
"deur",
"'n",
"permanente",
"tekort",
"gekenmerk",
"wat",
"goed",
"gemaak",
"is",
"deur",
"die",
"invloei",
"van",
"kapitaal",
"uit",
"die",
"buiteland",
"en",
"staatslenings",
".",
"Sowat",
"die",
"helfte",
"van",
"Israel",
"se",
"buitelandse",
"skuldlas",
"is",
"van",
"Amerikaanse",
"oorsprong",
".",
"Die",
"Verenigde",
"State",
"verskaf",
"finansiële",
"en",
"ekonomiese",
"hulp",
"aan",
"Israel",
"en",
"waarborg",
"saam",
"met",
"lande",
"soos",
"byvoorbeeld",
"Duitsland",
"Israelse",
"lenings",
"of",
"verskaf",
"self",
"lenings",
"teen",
"'n",
"lae",
"rentekoers",
".",
"Dié",
"twee",
"lande",
"is",
"waarborge",
"vir",
"die",
"soewereiniteit",
"van",
"die",
"Staat",
"Israel",
",",
"en",
"hulle",
"bystand",
"werk",
"ook",
"die",
"negatiewe",
"gevolge",
"van",
"die",
"Arabiese",
"boikotte",
"en",
"sanksies",
"teen",
".",
"Weens",
"die",
"lae",
"vlak",
"van",
"ekonomiese",
"integrasie",
"met",
"die",
"omliggende",
"Arabiese",
"buurlande",
"bestaan",
"handelsbande",
"hoofsaaklik",
"met",
"oorsese",
"lande",
".",
"In-",
"en",
"uitvoere",
"beloop",
"respektiewelikenpersent",
"van",
"die",
"BBP",
".",
"In",
"die",
"afgelope",
"jare",
"was",
"daar",
"'n",
"merkwaardige",
"oorskot",
"op",
"die",
"lopende",
"rekening",
"van",
"die",
"betalingsbalans",
".",
"Israel",
"se",
"ekonomie",
"het",
"inenmet",
"respektiewelik6",
"en8",
"persent",
"sterker",
"gegroei",
"as",
"dié",
"van",
"ander",
"nywerheidslande",
".",
"Die",
"groeikoers",
"het",
"inverswak",
"tot9",
"persent",
",",
"maar",
"sal",
"involgens",
"ramings",
"van",
"die",
"Internasionale",
"Monetêre",
"Fonds",
"weer",
"versnel",
"tot3",
"persent",
".",
"Die",
"werkloosheidsyfer",
"het",
"in",
"Julieses",
"persent",
"beloop",
"–",
"die",
"laagste",
"persentasie",
"in",
"twintig",
"jaar",
".",
"Die",
"Europese",
"Unie",
"is",
"tans",
"die",
"belangrikste",
"handelsvennoot",
"vir",
"Israel",
".",
"Die",
"belangrikste",
"bilaterale",
"handelsvennote",
"is",
"die",
"Verenigde",
"State",
"en",
"die",
"Volksrepubliek",
"China",
".",
"Daarnaas",
"word",
"die",
"meeste",
"goedere",
"uit",
"Duitsland",
",",
"België",
",",
"Switserland",
"en",
"Italië",
"ingevoer",
",",
"die",
"belangrikste",
"bestemmings",
"vir",
"uitvoere",
"is",
"België",
",",
"Indië",
",",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
",",
"Nederland",
"en",
"Duitsland",
".",
"Toerisme",
"Inenhet",
"rekordgetalle",
"besoekers",
"in",
"Israel",
"aangekom",
".",
"Inhet",
"die",
"getal",
"toeriste",
"met6",
"persent",
"toegeneem",
"tot",
"meer",
"as5",
"miljoen",
".",
"Kultuur",
"Israel",
"se",
"uiteenlopende",
"kultuur",
"spruit",
"uit",
"die",
"verskeidenheid",
"van",
"sy",
"bevolking",
".",
"Jode",
"uit",
"diaspora-gemeenskappe",
"dwarsoor",
"die",
"wêreld",
"het",
"hul",
"kulturele",
"en",
"godsdienstige",
"tradisies",
"met",
"hulle",
"saamgebring",
",",
"wat",
"'n",
"smeltkroes",
"van",
"Joodse",
"gebruike",
"en",
"gelowe",
"geskep",
"het",
".",
"Arabiese",
"invloede",
"is",
"in",
"baie",
"kulturele",
"sfere",
"aanwesig",
",",
"soos",
"argitektuur",
",",
"musiek",
",",
"en",
"kookkuns",
".",
"Israel",
"is",
"die",
"enigste",
"land",
"ter",
"wêreld",
"waar",
"die",
"lewe",
"om",
"die",
"Joodse",
"kalender",
"wentel",
".",
"Werk-",
"en",
"skoolvakansies",
"word",
"bepaal",
"deur",
"die",
"Joodse",
"vakansiedae",
",",
"en",
"die",
"amptelike",
"rusdag",
"is",
"Saterdag",
",",
"die",
"Joodse",
"Sabbat",
".",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"nedersettings",
"in",
"Israel",
"Knesset",
"Notas",
"Verwysings",
"Bronnelys",
"Algemeen",
"Eksterne",
"skakels",
"Isracast",
"–",
"Nuus",
"oor",
"Israel",
"se",
"buitelandse",
"beleid",
"Israel",
"se",
"Ministerium",
"van",
"Toerisme"
] |
144 | https://af.wikipedia.org/wiki/ID | ID | ID mag verwys na:
identifikasie (algemene taalafkorting)
identiteitsdokument (I.D. or ID)
Idaho (staatskode ID of afkorting Id.)
Ego, Superego en Id, die sielkundige konsep
ook die ingeboude drange, vanuit psigoanalise
Indonesië (ISO 3166-1 alpha-2 landskode, ID)
Indonesiese taal (ISO 639 alpha-2, id)
die standaard Latynse afkorting idem: vergelyk ibid | [
"ID",
"mag",
"verwys",
"na",
":",
"identifikasie",
"(",
"algemene",
"taalafkorting",
")",
"identiteitsdokument",
"(",
"I.",
"D",
".",
"or",
"ID",
")",
"Idaho",
"(",
"staatskode",
"ID",
"of",
"afkorting",
"Id",
".",
")",
"Ego",
",",
"Superego",
"en",
"Id",
",",
"die",
"sielkundige",
"konsep",
"ook",
"die",
"ingeboude",
"drange",
",",
"vanuit",
"psigoanalise",
"Indonesië",
"(",
"ISOalpha-2",
"landskode",
",",
"ID",
")",
"Indonesiese",
"taal",
"(",
"ISOalpha-2",
",",
"id",
")",
"die",
"standaard",
"Latynse",
"afkorting",
"idem",
":",
"vergelyk",
"ibid"
] |
148 | https://af.wikipedia.org/wiki/Johannesburg | Johannesburg | Johannesburg (Xhosa: eGoli, Zoeloe: iGoli, letterlik: "Plek van Goud") is die vernaamste sake- en bevolkingsentrum van Suid-Afrika met 'n oppervlakte van 1 645 vierkante kilometer en 'n bevolking van 4 434 827 in die metropolitaanse gebied volgens die sensus van 2011. Die huidige Stad Johannesburg Metropolitaanse Munisipaliteit is 'n polisentriese metropool wat sowat vyfhonderd voorstede en dorpsgebiede insluit – naas die vroeëre stadsgebied ook voorheen onafhanklike munisipaliteite soos Midrand, Sandton en Randburg. Soweto is tans die grootste voorstad en ook die mees uitgestrekte historiese swart woonbuurt.
Johannesburg is nie een van Suid-Afrika se drie hoofstede nie (net Pretoria, Kaapstad en Bloemfontein het besondere status as respektiewelik die regeringshoofstad, parlementsetel en geregtelike hoofstad), maar dit vervul nogtans 'n belangrike administratiewe en geregtelike funksie as die hoofstad van die Gautengprovinsie en setel van die Konstitusionele Hof van Suid-Afrika.
Johannesburg is ook die sentrum van 'n verstedelikte gebied met meer as 8 miljoen inwoners wat van Pretoria in die noorde tot by Vereeniging in die suide strek. Die stad is die derde grootste in Afrika na Kaïro en Lagos, en die enigste in Afrika wat as 'n wêreldstad of global city beskou word, 'n ekonomiese masjienkamer wat die hele Suider-Afrika met die wêreldekonomie verbind – onder meer danksy die plaaslike hoofkantore van mynboureuse en die Johannesburgse Effektebeurs (JEB of JSE) wat op wêreldvlak mededingend is. Met SABMiller en Anglo-American het daarnaas twee multinasionale ondernemings hul oorsprong in die Goudstad.
Johannesburg is net een van ongetelde delwerstede wat êrens op aarde op 'n spesifieke oomblik in die geskiedenis byna oornag ontstaan het. Maar terwyl die meeste van hulle ná 'n relatief kort tydperk as verlate spookdorpe geëindig het sodra hul goudvoorrade uitgeput was, is Johannesburg as Suid-Afrika se laat-Victoriaanse kits- en wonderstad op 'n oorspronklik byna verlate en windverwaaide plato van die Transvaalse Hoëveld tydens die grootste goudstormloop ooit gestig om te bly en 'n meteoriese ekonomiese opgang te beleef nadat Europa se leidende bankhuise die diepvlakmynontwikkeling van die Randse goudmyne begin finansier het.
Ander dinge was en is tydelik. So het Johannesburg, wat sy boukuns betref, nooit na die verlede teruggekyk nie. As een van die snelgroeiendste metropole ter wêreld het Johannesburg dus ook nie geskroom om weg te doen met sy historiese erfenis nie. Historiese geboue moes plek maak vir nuwe wolkekrabbers, terwyl die implementering van die beleid van aparte ontwikkeling vir etniese groepe die sloping van hele woonbuurte soos Sophiatown beteken het.
Vandag is Johannesburg 'n smeltkroes van tale en kulture wat steeds nuwe aankomelinge van dwarsoor Afrika lok. Die stad, wat nege persent van die vasteland van Afrika se bruto geografiese produk oplewer, verseker vir sy inwoners 'n lewenstandaard bo die gemiddelde van Afrika. Sy stadsuitleg met funksionele buurte soos 'n sentrale en noordelike sakedistrik en honderde residensiële voorstede, wat 'n groot verskeidenheid sosio-ekonomiese omgewings en ontwikkelingsvlakke verteenwoordig, sy moderne boukuns en 'n netwerk van snelweë toon baie ooreenkomste met dié van Amerikaanse metropole.
Net soos in New York Stad, een van Johannesburg se tweelingstede, het 'n wye kloof tussen arm en ryk en ander sosiale vraagstukke ook neerslag gevind in hoë misdaadsyfers. Johannesburg is saam met ander Derdewêreldmetropole soos Rio de Janeiro as een van die gevaarlikste stede ter wêreld gereken. Volgens 'n 2018-studie deur Mercer oor die lewenskwaliteit in 231 stede regoor die wêreld het Johannesburg die 95ste plek verwerf, die derde beste in Suid-Afrika net na Durban en Kaapstad.
Etimologie
Die oorsprong van Johannesburg se naam is tot vandag toe omstrede. 'n Aantal mense met die naam "Johannes" was tydens die vroeë geskiedenis van die stad betrokke. Van hulle was die hoofklerk verbonde by die kantoor van die landmeter-generaal Hendrik Dercksen, Christiaan Johannes Joubert, 'n lid van die Volksraad en die republiek se mynbouhoof. 'n Ander was Stephanus Johannes Paulus Kruger (bekend as Paul Kruger), president van die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) tussen 1883 en 1900. Johannes Meyer, eerste regeringsamptenaar in die omgewing, is 'n ander moontlike naamgewer.
Presiese optekeninge vir die naamkeuse het verlore gegaan. Johannes Rissik en Johannes Joubert was lede van 'n afvaardiging wat na Engeland gestuur is om om mynregte vir die gebied te verkry. Ná Joubert is 'n park in die stad en ná Rissik is een van die hoofstrate genoem waar die histories belangrike maar nou vervalle Rissikstraat Poskantoor geleë is. Die Stadsaal is ook in Rissikstraat geleë.
Geografie en klimaat
Geografie
Johannesburg lê in die oostelike deel van die Hoëveldplato, die sentrale plato van Suid-Afrika wat deur uitgestrekte glasvlaktes gekenmerk word, en teen die suidelike uitlopers van die Witwatersrand, 'n lae rotsige bergreeks wat deur die provinsie Gauteng loop en die waterskeiding tussen die Atlantiese en die Indiese Oseaan vorm.
Johannesburg strek van Orange Farm in die suide tot by Midrand in die noorde en grens aan twee ander metropolitaanse gebiede – Pretoria (Tshwane) in die noorde en Ekurhuleni in die ooste. Met 'n oppervlakte van 1 645 km² het Johannesburg se metrogebied uitgebrei nes dié van ander groot westerse metropole soos Sydney, Londen, New York Stad en Los Angeles.
Johannesburg is op 'n gemiddelde hoogte van 1 753 meter bo seevlak geleë – met die laagste punt op 1 740 en die hoogste punt op 1 810 meter. Dit is naas Meksikostad en Phoenix in Arizona (Verenigde State) een van min metropole wat nóg aan die see nóg teen 'n rivier of ander water lê. Kunsmatige bebossing – meer as tien miljoen bome is in die grasveldlandskap van Johannesburg geplant – maak van Suid-Afrika se ekonomiese spilpunt een van die groenste metropole op aarde.
Klimaat
Johannesburg het 'n subtropiese hooglandklimaat met 'n gemiddelde maksimumtemperatuur van 26 °C in Januarie en 16 °C in Junie. Die stad beleef 'n gemiddeld van agt sonskynure per dag dwarsdeur die jaar. Wintertemperature kan tot vriespunt daal, alhoewel daar gewoonlik byna geen sneeuval is nie – die stad lê in 'n somerreënstreek waar die meeste neerslae in die somermaande val, dikwels op laat namiddae tydens hewige elektriese storms. Die gemiddelde jaarlikse reënval is 713 millimeter, met 'n groot jaarlikse variasie. So ervaar die gebied ook droogteperiodes met langdurige gebrek aan neerslae.
Sneeuvlokkies het wél in die winters van 1981 en 2006 geval. Verder terug in die verlede het swaar sneeuneerslae, wat met 'n sterk en koue suidewind gepaard gegaan het, op 10 en 11 September 1936 op die Transvaalse Hoëveld voorgekom. Op 11 September van dié jaar het dit die hele dag in Johannesburg gesneeu. Die Goudstad is daarnaas, net soos ander plekke op die hoëveld, verskeie kere deur tornado's getref – soos ook in Oktober 1905, Oktober 1929 en Januarie 1951.
Die Transvaalse Hoëveld is egter ook sonder tornado's 'n gunstelingplek vir stormjagters – met gereelde donderstorms in die somermaande en indrukwekkende weerligstrale wat die nagtelike hemel oor Johannesburg verskeur. Donderstorms gaan gepaard met kort, maar hewige reënbuie, sterk winde en rollende donker wolke.
Lugbesoedeling bly 'n knelpunt, veral gedurende die wintermaande wanneer die weswaartse vloei van lugmassas vanuit die Indiese Oseaan deur termiese inversies belemmer word. Naas motoruitlaatgasse dra die gebruik van steenkool vir kookdoeleindes en verhitting tot die hoë lugbesoedelingsvlakke by wat veral in swart woonbuurte meetbaar is.
Visies op Johannesburg
Die stad as ruimtelike verwesenliking van afsonderlike ontwikkeling
Die meeste wetenskaplike studies oor die Goudstad het Johannesburg beperk hulle tot die ruimtelike verwesenliking van ongelyke ekonomiese verhoudinge en stadsbeplanning binne die raamwerk van die beleid van afsonderlike ontwikkeling. So is die skrywers van die meeste monografieë oor Johannesburg ná apartheid behep met die groei, val en heropbou van 'n etnies gesegregeerde stad. Hulle dokumenteer en periodiseer die geskiedenis en ontwikkeling van munisipale administrasie, verstedelikingspatrone en stedelike groei vanaf die koloniale tydperk tot hede, verduidelik die oorspronge en konsolidasie van etnies verdeelde woonbuurte of "groepsgebiede" en beskryf hoe die owerheid rasgebaseerde bevoorregting onder voorwendsel van openbare gesondheid asook wetgewing aangaande stadsbeplanning en behuising vir een groep beding en ander daarvan uitgesluit het.
Stad van klassestryd
Sommige ondersoeke neem die stad se ontstaansperiode, die laaste kwart van die 19de eeu en die tydperk van ongebreidelde laissez-faire-kapitalisme, as vertrekpunt en skets 'n oënskynlik eenvormige beeld van 'n stad waar mynbou die akkumulasie van ongekende hoeveelhede kapitaal vir 'n klein groepie entrepreneurs moontlik maak, terwyl 'n kosmopolitiese werkersklas met sy klassestyd in opstand teen dié bourgeoisie kom – 'n gunstelingonderwerp in sekere strominge van moderne Suid-Afrikaanse geskiedskrywing wat vasgevang is in denkbeelde van ekonomiese ongelykhede en uitbuiting. Studies oor Johannesburg se voorstede laat die kollig op nuwe swart middelklas-elites val wie se aspirasies en waardes van persoonlike prestasie, status, gesinslewe, ruimte, veiligheid en sport bes moontlik binne die infrastruktuur van 'n omheinde voorstad vervul en uitgeleef kan word, al handhaaf hulle nog bande met die tradisionele lewe in swart woonbuurte.
'n Stad as enjinkamer vir 'n hele land
'n Ander, meer omvattende visie oor Johannesburg is dié van 'n enjinkamer – nie net van die nasionale ekonomie nie, maar van mense met uiteenlopende etniese, kulturele, godsdienstige, opvoedkundige en geografiese agtergronde wat versigtig met mekaar in aanraking kom; van nuwe leefstyle en tegnologieë. As 'n Europese stad in Afrika of Amerika in Afrika, soos dit al genoem is, kan Johannesburg nie gereduseer word tot een van die hooftonele van rasseskeiding nie. Die geskiedkundige gebeurtenisse en prosesse moet ook teen die agtergrond van 'n globale vloei van mense, idees en goedere ondersoek word.
Stad met 'n eie metropolitaanse leefstyl
Sommige navorsers wys daarop dat Johannesburg van begin af sy eie metropolitaanse leefstyl geskep het. 'n Splinternuwe verbruikerswêreld en nuwe boutegnieke het skielik op 'n voorheen verlate plato gestalte gekry. Johannesburgers het al vroeg begin eksperimenteer met die nuutste tegnologiese ontwikkelinge van die Noordelike Halfrond – voorafvervaardigde boustukke en ander elemente is vir winkelfasades gebruik, winkelarkades is van prismatiese glasdakke voorsien, straatbeligting is deur middel van gaslampe voorsien, daarna is elektriese beligting ingevoer, net soos telefoondrade geïnstalleer is om finansiële instellings met mekaar te verbind, perdetrems wat hul bestemmings in die voorstede op borde aangedui het, en vanaf 1892 treine wat die binneland in die internasionale netwerk van hawens en seeroetes ingeskakel het.
In die Goudstad se georganiseerde uitleg het handelsplekke en kommersiële strate sentraal gestaan, terwyl die stadsbeeld oorheers is deur banke en ander finansiële instellings, kantoorgeboue, klubs, en die hoofkwartiere van mynbouondernemings. Johannesburgers het noue bande gehandhaaf met metropole in die noorde – die nuutste modes uit Londen, Parys en New York was te koop in plaaslike winkels, net soos die nuutste Amerikaanse motors, juweliersware, Fin de siècle-versierings, tekstiele en muurpapiere uit Londen se West End, die nuutste produklyne van Manchester-katoen en ander goedere wat op die wêreldmark beskikbaar was.
Geskiedenis
Vroeë geskiedenis
Mense het al vir die afgelope honderd eeue in die gebied gewoon waar Johannesburg sou ontstaan. Opgrawings wat op die Melvillekoppies onderneem is, het 'n ystersmeltkroes opgelewer. Houtskool, wat daarin gevind is, is omtrent 900 jaar oud. Die skalierots wat ook op die koppie voorkom, bevat baie yster. Argeoloë het ook 'n nedersetting uit die middel-steentydperk (miskien 40 000 jaar gelede) gevind. Daar is ook klipwerktuie wat omtrent 100 000 jaar oud kan wees. Die argeoloog en ystertydperkspesialis Revil Mason, destyds direkteur van die argeologiese navorsingspan en navorsingsprofessor verbonde aan die Universiteit van die Witwatersrand se Departement Argeologie, het soortgelyke strukture by Klipriviersberg en Waterval (Corriemoor/Northcliff) gevind.
Die plaas Braamfontein sou 'n belangrike deel van Johannesburg word. Die plaas is in 1858 aan Gerrit Bezuidenhout toegeken, wat dit onmiddellik aan sy broer, F.J. Bezuidenhout, oorgedra het. Dit was omtrent 1 500 morg (3 500 hektaar) groot en is in 1862 in drie verdeel. Die suidelike deel is aan die oorspronklike eienaar, Gerrit Bezuidenhout, oorgedra. In 1886 was J.J. Lindeque die eienaar van die suidelike deel wat aan Randjeslaagte gegrens het. Die oostelike deel is aan F.J. van Dyk verkoop. Ná 'n paar tussengangers het Dirk Geldenhuys in 1886 die eienaar geword. Die westelike gedeelte is aan C.W. Bezuidenhout oorgedra. In 1887 is hierdie deel aan Frans en Louw Geldenhuys verkoop vir £4 500. Frederick Jacobus Bezuidenhout het in 1865 die eienaar van Doornfontein geword. Dit was steeds syne in 1886. Turffontein is in 1859 aan Abraham Smit toegeken. Die plaas is ook onderverdeel en in 1886 was Paul Andries Ras die eienaar van die grootste gedeelte daarvan. Langlaagte het 'n lang geskiedenis van onderverdeling, verskillende eienaars en geskille oor eienaarskap.
Sedert die 1850's het prospekteerders na goud en ander minerale in die Transvaal gesoek. Die eerste goudrif is in 1871 in die groensteengordel oos van Potgietersrus gevind. Die eerste goudmyn is dan ook daar gevestig. In 1874 is die eerste stoomaangedrewe stampmeul daar in werking gestel. Teen daardie tyd het die aandag egter na Sabie en Pelgrimsrus verskuif. Alec (Kruiwa) Patterson het in 1873 spoelgoud in die Pelgrimsloop gevind. Dit het op die Transvaal se eerste groot stormloop van delwers uitgeloop. Elf jaar later het meeste van die delwers na Barberton vertrek, waar goud ook ontdek is. Op die Witwatersrand was prospekteerders nogal doenig op die Wesrand. Die eerste myn was naby die huidige Magaliesberg. Daar was nog een op Kromdraai, wes van Zwartkop. Die enigste suksesvolle myn was Fred en Harry Struben se Confidence Reef, wat nog in die Kloofendal-natuurreservaat te siene is.
Stigting
Johannesburg het sy ontstaan te danke aan die ontdekking van goud. Die messelaar George Harrison word beskou as die persoon wat die dagsoom van die hoofrif in Februarie 1886 op die plaas Langlaagte ontdek het toe hy besig was om stene as boumateriaal vir weduwee Oosthuizen se nuwe skuur op te grawe. Harrison, 'n boorling van Engeland wat reeds ervaring as delwer op Australiese goudvelde opgedoen het, het onmiddellik besef dat die ontdekking van 'n gouddraende rif weens die lae goudinhoud minder opspraakwekkend was as dié van alluviale goud en slegs tussen een en twee onse goud uit elke ton gemaalde erts ontgin sou kon word. Daar was dus geen goudkorrels wat maklik opgetel kon word nie.
Die Witwatersrandse goudrif, waar goud van laegraadse erts ontgin kan word, strek in 'n wye boog sowat 65 km oos van Johannesburg vir sowat 140 km in weswaartse rigting van waar dit 'n suidwestelike draai na die Vrystaat maak. Suid-Afrika se goud lê aan die strande van 'n prehistoriese see – die Witwatersrandse Geologiese Kom waar die edelmetaal later deur vulkaniese veranderings diep ondergronds begrawe is. Die gouddraende riwwe, wat sowat 2 000 miljoen jaar gelede gevorm is, varieer in dikte, van 'n tiende van 'n duim tot 100 voet, met 'n gemiddeld van slegs een voet. Behalwe vir enkele dagsome is hulle geleidelik met duisende voet se harde gesteentes bedek. Dit verg geologiese speurwerk om dié riwwe op te spoor – en groot hoeveelhede kapitaal asook ingenieursvernuf om die goud te ontgin.
Op 12 Mei 1886 het hy en George Walker 'n prospekteerkontrak met die eienaar van die plaas, G.C. Oosthuizen, aangegaan. Kort daarna is die hoofrif ook op Turffontein en Doornfontein gevind. Die proklamasie wat Langlaagte, Turffontein, Doornfontein, Randjeslaagte en ander aanliggende plase as openbare delwerye verklaar het, is op 20 September 1886 uitgereik. Die eerste tent is reeds op 9 Julie 1886 deur J Paxton de Roi opgeslaan.
'n Magdom mense het op die gebied toegesak. Dit was nie net delwers van heinde en ver nie. Handelaars, spekulante, avonturiers, vakmanne, arbeiders en hoere het in hul spore gevolg. Een van die eerste aankomelinge was kolonel Ignatius Ferreira. Hy het sy osse uitgespan op die noordelike grens van Turffontein. Ander het by hom aangesluit. Met verdrag is die plek Ferreira se kamp genoem. Later is dit opgemeet en Ferreirasdorp genoem. 'n Groep Hollandssprekende Afrikaners het al die pad van Paarl in die Kaap gekom. Hulle het kamp opgeslaan op die plaas Langlaagte. Die gebied is opgemeet en Paarlshoop genoem. Toe 'n versoek in Oktober 1886 aan die regering gerig word om dit as 'n dorp te verklaar, het die staatsekretaris geantwoord dat hulle niks uit te waai het nie met standplase wat op privaat grond uitgemeet is.
Op 8 November 1886 is 'n delwerskomitee verkies om die mynkommissaris behulpsaam te wees.
Randjeslaagte was 'n driehoekvormige stukkie uitvalgrond (grond wat tussen plase oorgebly het nadat hulle opgemeet is) wat aan die staat behoort het. Dit kan vandag nog uitgeken word as die gebied tussen die strate Commissioner, Claim/Mooi en Diagonal/Clarendon Place. Die landmeter-generaal het opdrag gegee dat die landmeter J.E. de Villiers hierdie plaas as 'n dorpsgebied uitmeet. Aanvanklik sou daar 600 standplase wees en hulle moes 50 voet by 50 voet meet. Die eerste veiling het op 8 Desember 1886 plaasgevind.
Toe die veiling van standplase aangekondig word, het dit geblyk dat die standplase nie te koop was nie. Mense sou slegs geregtig wees om die standplaas te huur vir 'n tydperk van tot 99 jaar en 'n gebou op te rig. Dit is ook bekendgemaak dat "koelies" slegs in die "arabierreservaat", waarin daar 79 standplase was, kon huur. Die gebruik van hierdie terme behoef verduideliking. Asiërs dryf al eeue lank handel langs die ooskus van Afrika. Sommige van die groot handelaars was Goedjaratisprekende Moslems. Sommige van hierdie handelaars het familielede na die kusdorpe van Afrika gestuur om hul handel te bevorder. Plaaslike inwoners het na al hierdie handelaars as Arabiere verwys. Met verloop van tyd het hierdie handelaars ook na die binneland uitgebrei. Die mans is uitgeken aan die tulbande wat hulle gedra het. Die term koelie is aanvanklik gebruik om na 'n ongeskoolde arbeider te verwys. Hindoe-mans van Indië is in 1860 gewerf om as arbeiders op Natal se suikerplase te werk. Sommiges het agtergebly nadat hul kontrakte verstryk het. In Johannesburg was hulle hoofsaaklik marskramers en kelners.
Teen 1887 het inwoners begin aandring op 'n dorpsraad of darem 'n gesondheidkomitee. In November daardie jaar het die president 'n "Gezondheids Comité" geproklameer. Die gebied is omskryf as die plek Johannesburg, met inbegrip van die erwe bekend as Marshalldorp (nou Marshalltown) en dit wat Ferreira se kamp (nou Ferreirasdorp) genoem word. Die komitee se gesag het vir drie myl vanaf die markplein gestrek. Die mynkommissaris en die distriksgeneesheer was ex officio lede van die komitee. Aanvanklik is die gebied in vyf wyke opgedeel. Vir elke wyk kon een verteenwoordiger deur die manlike meerderjarige inwoners gekies word. In 1890 is dit in ses wyke opgedeel en elke wyk het twee verteenwoordigers verkies.
Julius Jeppe en sy vennoot, ene Ford, het Jeppestown en Fordsburg laat opmeet. Fordsburg is in Mei 1887 opgeveil. Die aanbiedinge was maar laag want die grond was moerasagtig en dit was naby een van die myne. Arbeiders het daar gaan woon. Fabrieke, kroeë en "Kafir-eatinghouses" het soos paddastoele verrys. In Oktober 1887 het die regering die suidoostelike deel van Braamfontein gekoop. Die plan was om uit die stroom wat daarlangs gevloei het water aan die inwoners van Johannesburg te verskaf. Maar daar was ook groot neerslae kleigrond wat geskik was vir die maak van bakstene. Die regering het toe besluit om eerder steenmakerslisensies teen 5 sjieling per maand uit te reik. Lisensiehouers het sommer gereken dat hulle ook geregtig was om hul eie krot daar op te rig. Die gebied het baie werklose Hollandssprekende Afrikaners gelok, die ontstaan van die Brickfields of Burgersdorp. Die krotbuurt het die bynaam veldskoendorp gekry.
Die gesondheidskomitee het die eerste bevolkingsopname in 1890 gemaak. Dit het getoon dat 26 303 mense in die dorp gewoon het. Name van dorpsgebiede wat opduik is Booysens, Fordsburg, Langlaagte, Koelielokasie, Braamfontein, Auckland Park, Marshallsdorp, Ferreirasdorp, Johannesburg, Veldtschoendorp, Prospect en Jeppesdorp. 'n Soortgelyke opname wat in 1892 gedoen is, het aangetoon dat meer as 41 000 mense in Johannesburg gewoon het. Die dorp het so gegroei dat die gesondheidskomitee teen 1896 sy eie direkteur van sensus kon aanstel. Daar is besluit om op 15 Julie 1896 sensus te neem van die bevolking van die goudstad. Daar is bevind dat die bevolking 102 078 was. Daar was 50 907 Europeane (oftewel wit mense), 952 Maleiers, 4 807 Asiate en 42 533 "naturelle". Amper 29 000 van laasgenoemde het in kampongs op die myne gewoon. Slegs 2 036 van hulle was in die Transvaal gebore. Daar was 2 489 Moslems en 1 822 Hindoes. 24 500 Europeane was in Afrika gebore.
Gedurende 1893 het die regering begin met die opmeet van 'n lokasie vir Maleiers op hul grond noordwes van Veldskoendorp. Nie minder as 1 285 persele is uitgemeet. Intussen het die ZAR-burgers in veldskoendorp hul lot by die regering bekla. Die regering besluit toe om meer as 400 van die persele aan verarmde Afrikaners toe te ken. Die woongebied sou Vrededorp heet. 160 standplase is ook op die steengroewe uitgemeet en aan burgers toegeken. Hierdie dorpsgebied is Burgersdorp genoem. Die regering het net verlang dat die burgers 2/6 per maand vir standplaaslisensies betaal. Van die lokasie vir Maleiers het niks gekom nie. Die gebied is later vir die Brixtonbegraafplaas gebruik.
Aan die noordekant van die stad het die skatryk mense van die stad begin om hul huise in die nuwe voorstad, Parktown, te bou. Die eerste een was Sir Lionel Philips, wat sy herehuis "Hohenheim" in 1894 laat bou het. Ongelukkig was die huis in die pad toe die nuwe akademiese hospitaal in 1972 in Parktown gebou is en dit moes platgeslaan word. "Sunny Side Park" was ontwerp deur Frank Emley en dit was die woning van Hennen Jennings. "The View" is voltooi in 1897 en het aan Sir Thomas Cullinan behoort.
Dit was eers in 1897 wat 'n stadsraad vir Johannesburg goedgekeur is ingevolge Wet 9 van 1897. Die gebied is in 12 wyke opgedeel. Die raad sou uit 24 verkose lede bestaan en helfte van hulle moes burgers wees. Twee jaar later het die oorlog uitgebreek en vreemdelinge, insluitend swart mense, het gevlug.
Die Suid-Afrikaanse Oorlog (1899–1902)
Ondanks onderhandelinge tussen enkele mynbesitters en die ZAR-regering in Pretoria vir 'n vreedsame skikking en die voortsetting van mynbedrywighede in Johannesburg, het die begin van die gewapende konflik tussen die Boererepubliek en die Britse Ryk in Oktober 1899 tot die sluiting van myne en die ontruiming van die Goudstad gelei.
Drie verskillende migrasiestrome het uit die Goudstad beweeg wat sy latere ontwikkeling en bevolkingsamestelling ingrypend sou raak. Uitlanders het hulle in die Kaapkolonie en in Natal hervestig, veral in Kaapstad en Durban, en nie almal het ná die einde van die oorlog na Johannesburg teruggekeer nie. Afrikanermans het by die Boerekommandos aangesluit, terwyl swart mynwerkers, wat deur die oorlog werkloos gelaat is, na hul landelike woonplekke elders in die land getrek het.
Behalwe vir die tydelike verlies aan inkomste, waaraan sowel die mynbedryf asook mynwerkers gely het, het die oorlog min uitwerking op Johannesburg gehad. Afgesien van die Castle-brouery se voorrade aan ligte aalbier, wat blykbaar deur dorstige ZAR-burgers geplunder is, het die toepassing van aandklokreëlings deur die opeenvolgende Republikeinse en Britse militêre administrasies verseker dat verlate woonhuise en winkels nie geplunder is nie, selfs gedurende die kortstondige chaos wat ontstaan het toe Britse magte Johannesburg op 31 Mei 1900 ingeneem het.
Militêre gevegte tussen Boerekommandos en Britse troepe het sowat 21 kilometer suid van die stad plaasgevind en geëindig met die terugtog van meeste republikeinse magte na Pretoria. Die inname van die strategies belangrike spoorweg-kruising in Elandsfontein oos van Johannesburg het die Britse militêre oorwinning verseker. Boeremagte het tydens hul terugtog nog 'n poging aangewend om mynskagte met dinamiet op te blaas, maar dié plan is deur plaaslike burgers onder leiding van ZAR-amptenare in die wiele gery. Die laaste republikeinse magte, wat Johannesburg ontruim het voordat die stad op 31 Mei 1900 aan Britse troepe oorhandig is, was die Duitse Vrywilligerkorps.
Koloniale tydperk
Die Tweede Vryheidsoorlog het in Oktober 1899 uitgebreek. Sewe maande later was Lord Roberts in Johannesburg. Onder sy aanvoering is 'n "Imperial Government Municipality" vir Johannesburg ingestel. Lord Milner is in Mei 1901 as administrateur van die Transvaal aangestel. Hy het die Johannesburg Munisipale Proklamasie (Nr. 16 van 1901) uitgevaardig ingevolge waarvan twaalf genomineerde lede van die stadsraad Johannesburg moes bestuur. In Desember 1903 is die raad deur 30 verkose lede vervang. Proklamasie 13 van 1902 het die grense van Johannesburg tot 79 vierkante myl uitgebrei.
Johannesburg was aanvanklik eerder 'n groot delwerskamp wat uit tente en ossewaens bestaan het. Vervolgens het dit tot 'n groot myndorp en uiteindelik tot 'n werkersklasstad gegroei. Die groeiende mynbedryf het 'n magtige stroom immigrante op die stad laat toesak, waaronder mynwerkers uit Cornwall en Australië; mynbouingenieurs en ander spesialiste uit Skotland en die Verenigde State; maar ook Franse, Italianers, Grieke en Jode uit Pole en Rusland wat weens armoede, werkloosheid en diskriminasie na Suid-Afrika geëmigreer het.
'n Minderheid Afrikaanssprekendes het 'n heenkome in Johannesburg se bou- en vervoerbedryf gevind; swart mynwerkers uit Mosambiek, Transvaal en die Kaap is as ongeskooldes deur die mynboubedryf in diens geneem, terwyl swart mense uit Natal as huisbediendes en klerewassers aangestel is. Drie jaar ná sy stigting het die bevolking op 40 000 gestaan, en in 1904 op meer as 80 000. Kort voor lank het Johannesburg Kimberley verbygesteek om die ekonomiese spilpunt van Suid-Afrika en 'n trekpleister vir Britse beleggings te word. Dit het binne vyf dekades tot 'n stad met meer as een miljoen inwoners gegroei en noue bande met internasionale finansiële sentrums soos die City of London gehandhaaf.
Moderne vervoergeriewe was 'n voorvereiste om die Goudstad by die Britse en die wêreldekonomie in te skakel. Die eerste spoorwegverbindings het Johannesburg in die 1890's bereik. Goud en ander uitvoergoedere kon binne sowat drie weke na enige bestemming wêreldwyd vervoer word. Maar die stad se vooruitgang op dié gebied is deur die destydse parlement van die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR), die Volksraad, en president Kruger ernstig in die wiele gery. Kruger het enige vorm van meganiese vervoermiddels as 'n bedreiging vir die Afrikaners se monopolie op vervoer beskou – en vervoer kon in die destydse ZAR net ossewaens beteken. Om desondanks die Volksraad se toestemming vir die bou van die eerste spoorlyn te verkry wat vanaf 1891 goedere en passasiers tussen Johannesburg en Boksburg vervoer het, is daarna amptelik as Randtrem verwys.
In 1892 is die hoofroete na die Kaap voltooi wat Johannesburg via Kimberley met Kaapstad verbind het. Weereens het ZAR-amptenare, onder wie se beheer spoorvervoer op Transvaalse gebied geval het, die vervoer van goedere uit die "Engelse" gebiede van Suid-Afrika probeer belemmer deur hoë tariewe daarop te hef. As 'n teenmaatreël is goedere naby die Vaalrivier van treine op ossewaens oorgelaai en só na die Goudstad vervoer.
Kruger se vergeldende reaksie hierop was om die driwwe, wat gebruik is om oor die Vaalrivier te kom, te laat sluit – in weerwil van 'n bestaande ooreenkoms wat ná die Eerste Vryheidsoorlog van 1880/81, waardeur die ZAR sy onafhanklikheid herwin het, tussen die Verenigde Koninkryk en die ZAR gesluit is. Gemoedere het hoog geloop, en daar was sprake van dreigende oorlog, maar uiteindelik is die driwwe heropen.
In 1897 het Johannesburg se myne 27 persent van alle goud opgelewer wat wêreldwyd ontgin is. Die ongekende groei van die Goudstad was aan die sakevernuf van mynboumagnate soos Cecil John Rhodes en die sogenaamde Randhere te danke, maar ewe goed aan die beskikbaarheid van goedkoop mannekrag. In 1889 het Rhodes saam met ander magnate die Kamer van Mynwese tot stand gebring wat dekades lank indiensneming, loontariewe en werksomstandighede in plaaslike myne bepaal het. In 1893 is regulasies opgestel waarvolgens nie-blankes beperk sou bly tot ongeskoolde werk – een van die hoekstene van die latere beleid van rasseskeiding. Alhoewel die stad se eie myne lank reeds gesluit is, omrede die gouderts uitgeput is en nuwe afsettings elders gevind is, staan Johannesburg steeds in Zoeloe bekend as iGoli (plek van goud).
Delwers, ondeug, misdaad
Sauerstraat markeer die ingang tot Johannesburg se eerste rooiligdistrik wat as Frenchfontein bekend gestaan het. Die 19de eeuse middestad van Johannesburg was 'n digbevolkte kwartier waar die destyds oorwegend manlike bevolking dikwels in losieshuise gehuisves is, terwyl gesinne merendeels in sinkhuise gewoon het. Kroeë en eetplekke was volop. Daar was reeds 'n groter aantal indrukwekkende Victoriaanse tweeverdieping-woonhuise met kunsvolle gietysterversierings – en soms twyfelagtige reputasie. Dit was sulke statige geboue wat georganiseerde misdaadbendes as hul hoofkwartiere gekies het. Kriminele van dwarsoor die wêreld het na die Goudstad gekom om hier bordele te bedryf – naas kroeë die hoofvermaakplekke vir ongetroude manlike inwoners. Dikwels was drank en kommersiële seks onder een dak beskikbaar aangesien baie van Johannesburg se byna driehonderd drinkplekke oor agterkamers beskik het om in die behoefte van vroulike geselskap te voorsien. Hier het kroegmeisies die omset van baie kroeë opgestoot. Een van die mees berugte bordele, Green House, was in Sauerstraat geleë.
Volgens sensussyfers van 1896 was daar meer as 32 000 manlike blanke inwoners teenoor slegs 18 500 vroue. Daar is beraam dat tot 'n tiende van alle vroulike inwoners bo die ouderdom van vyftien in die seksbedryf werksaam was. Teen die middel van die 1890's is dié bedryf deur enkele honderd buitelandse kriminele oorheers. Sowel ervare prostitute asook niksvermoedende jong Europese vroue is deur georganiseerde bendes gewerf om in bordele te werk, terwyl baie van hulle as seksslawinne aangehou is. 'n Groot persentasie was van Duitse nasionaliteit, maar die meeste vroue is in Frankryk gewerf om in een van die 133 geregistreerde bordele te werk – vandaar die naam Frenchfontein vir 'n buurt in die westelike middestad tussen Anderson- en Breestraat.
Vroeë vervoergeriewe en twee ongelukke
Die tydperk van openbare vervoer in die Goudstad het in Februarie 1891 begin toe die Johannesburg City and Suburban Tramway Company 'n netwerk van perdetrems in bedryf gestel het wat deur alle belangrike hoofstrate geloop het. Trems het elke twintig minute in Doornfontein, Jeppetown en Fordsburg vertrek om passasiers na die middestad te neem. Vir elke trem is twee swart werkers in diens geneem om die tremspoor skoon te hou. Die enigste alternatief tot trems was vierwielkoetse.
Johannesburg se eerste motor is op 13 Januarie 1897 deur J.P. Hess, eienaar van die dagblad The Transvaal Critic, by die Wanderers-veld vertoon. Die voertuig, 'n Benz Voiturette, het ook die groot optog van Johannesburgse burgers ter ere van koningin Victoria, wie se diamantjubileum op 23 Junie gevier is, aangevoer. Dit is later deur A.H. "Coffee" Jacobs, 'n koffiehandelaar, gekoop wat dit gebruik het om sy besigheid te adverteer.
Gedurende die 1890's is Johannesburgers ook deur 'n trein- en skeepsramp getref. Terwyl die nuus oor die mislukte Jameson-inval vroeg in 1896 bekend gemaak is, is berigte ontvang van 'n ernstige treinongeluk in Glencoe, Natal waarin sowat veertig passasiers, meestal vrouens en kinders wat weens die Jameson-inval uit Johannesburg gevlug het, dood is. In Junie van dieselfde jaar het 250 passasiers, onder wie baie Johannesburgers, verdrink toe hul skip, die Drummond Castle, op pad na Engeland voor die Franse kus vergaan het.
Europese metropool in Afrika
Terwyl Johannesburg aan 'n verskeidenheid kulturele, ekonomiese en argitektoniese invloede uit ander dele van die Britse Ryk en elders blootgestel is, het die stad gaandeweg sy eie metropolitaanse karakter en leefstyl begin ontwikkel. Een van die hooftrekke van Johannesburg se stadskarakter was die groot invloed wat handel, mynbou en nywerhede op die argitektuur van die middestad uitgeoefen het. Die hoofkwartiere van banke en mynboumaatskappye, kantoorgeboue en klubs het die stadsbeeld gevorm. Afdelingswinkels het ingevoerde verbruikersgoedere uit Europa en Noord-Amerika verkoop, en daar was min nuwe oorsese tegnologiese ontwikkelings en uitvindings wat nie op een of ander manier in die Goudstad getoets is nie – winkels wat met voorafvervaardigde bouelemente opgerig is, gaslampe en later elektriese straatligte, telefoondrade wat die kantoorgeboue van finansiële ondernemings met mekaar verbind het, perdetrems wat passasiers na voorstede vervoer het en vanaf 1892 ook spoorlyne na die kus. Die eerste elektriese trems is in 1906 in bedryf gestel.
Die ingewikkelde sosiale strukture en stadsbeplanning is vir die grootste deel van die 20ste eeu deur twee beslissende faktore oorheers: klas en velkleur. Omstreeks 1900 het Johannesburg reeds die tipiese kenmerke van 'n rasgebaseerde stedelike nedersetting in Suid-Afrika getoon. Swart werkers was verplig om passe te dra, is van sypaadjies en openbare ruimtes verban, is net in veewaens deur die Rand-trems vervoer, het geen toegang tot openbare vervoergeriewe gehad nie en was grotendeels beperk tot substandaardbehuising soos enkelgeslag-mynkoshuise en die bediendekamers van wit woonhuise. Hul toegang tot alkoholiese dranke is beperk, hulle moes lang ure fisies hard werk vir lae lone en is hoegenaamd geen politieke regte toegestaan nie. Kenmerkend genoeg is swart Suid-Afrikaners in Johannesburg tot en met 1927 onder dieselfde administrasie ('n munisipale komitee) geplaas as dieretuine.
Sosiaal-ekonomiese ongelykheid was desondanks geen kwessie van velkleur nie. Ook wit werkersklas- en laer-middelklas-gesinne, onder wie baie Afrikaanssprekende armblankes, is uit hul tradisionele woonbuurte in die middestad verdryf en in westelike voorstede hervestig. Sanitasie en openbare gesondheid is as hoofredes aangevoer wanneer krotbuurte gesloop is. In die vroeë 20ste eeu het Johannesburg reeds uit funksionele sones bestaan waarby 'n hoofroete, wat in wes-oostelike rigting geloop het, die Engels- en Afrikaanssprekende laer middelklas van mekaar geskei het. Mynbousones het as cordon sanitaire tussen die digbevolkte suidelike voorstede en die uitgestrekte welvarende wit voorstede in die noorde gefungeer. Swart, bruin en Asiatiese bewoners is in etniese woonbuurte gehuisves.
Die nugtere benaming South Western Township, verkort tot die akroniem Soweto, verduidelik dat dié uitgestrekte swart woonbuurt volgens die beleid van rasseskeiding en die beperking van burgerregte tot die bewoners van swart tuislande niks meer kon wees as 'n unplace for unpersons nie, 'n woekerende stedelike oerwoud waarvan die stedelike funksies tot dié van 'n bron van mannekrag vir die blanke Johannesburg beperk is, soos die Britse skrywer, geskiedkundige en televisie-aanbieder Keith Kyle (1925–2007) dit in 'n artikel in die London Review of Books beskryf het.
Weens die versnelde ekonomiese groei in die eerste helfte van die 1970's was daar, ongeag 'n rekordgetal immigrante (in 1976 het meer as 50 000 gekwalifiseerde wit mense hulle in Suid-Afrika gevestig), 'n groot tekort aan mannekrag wat slegs deur swart werknemers gevul kon word. So is toelatingsvereistes by swart sekondêre skole verlaag om toegang tot beroepsopleiding vir jongmense te vergemaklik. Die getalledruk op oorvol swart hoërskole was al groot toe besluit is om vir die helfte van alle skoolvakke, insluitende wiskunde, geskiedenis en geografie, voortaan Afrikaans as onderrigmedium te gebruik. Dié besluit, wat as 'n verdere bemoeiliking van swart skole se onderrigtaak beskou is (die meeste swart onderwysers was Afrikaans nie magtig nie), het in Junie 1976 tot grootskaalse jeugonluste in Soweto gelei waarin honderde dood is – onder meer omdat die polisie gebruik gemaak het van skerp ammunisie.
'n Ander belangrike aspek van sterk ekonomiese groei in die laat 1960's en 1970's was die stadsregering se veranderende benadering tot openbare ruimtes. Alhoewel ruimtes, wat toeganklik was vir die algemene publiek, uiters skaars was, is groot dele daarvan afgestaan aan eiendomsontwikelaars wat met nuwe bouprojekte in die groot vraag na kantoorruimte voorsien het. In die vroeë 21ste eeu het nog slegs 1,6 persent van die middestad se oppervlakte in die kategorie van openbare ruimtes geval.
Johannesburg in die nuwe Suid-Afrika: Verval en stedelike regenerasie
Ná die einde van die rasseskeiding in 1990 het die middestad ten opsigte van sy sosiale en ekonomiese samestelling asook sy voorkoms ingrypende veranderings ondergaan. Dit was nie langer 'n periferiese Europese besigheidsdistrik in Afrika nie nadat groot getalle swart Suid-Afrikaners hulle hier gevestig het. Hierdie proses het ongekontroleerd plaasgevind en gepaard gegaan met sosiale verval en armoede, omgewingsagteruitgang, toenemende misdaad en geweld. Die sakewêreld – naas winkels en kantore ook die Johannesburgse Effektebeurs – het homself in die noordelike voorstad Sandton hervestig. Die stadsregering en privaat-ondernemings stel nogtans belang in die hernuwing van die middestad.
Newtown, 'n uitgestrekte stadsdeel in die middestad wat deur spoorweglyne in die noorde, die M2-snelweg in die suide en in die ooste en weste deur respektiewelik West- en Quinnstraat begrens word, staan sentraal in hierdie pogings. Die nuwe Nelson Mandelabrug, wat Newtown met Braamfontein verbind en sowat 3 000 motors per uur kan dra, dien as 'n maklike toegangspoort na die herontwikkelde stadsdeel. Newtown is tans 'n gebied met gemengde gebruik wat danksy sy kulturele lewe 'n besondere karakter het. Hier is die befaamde Markteater (Market Theatre) geleë wat sedert 1974 as 'n skouburg vir nie-rassige toneelkuns bekendheid verwerf het. Die teater, wat in 'n verlate Edwardiaanse markgebou ontstaan het, het tot 'n eersterangse instelling gegroei waar sommige van Suid-Afrika se voorste akteurs en toneelskrywers 'n platform verkry het.
Vandag huisves die kompleks drie teaters en twee kunsgalerye. Op Saterdae word 'n weeklikse vlooimark by die teater gehou. Vlakby die kompleks lok Oriental Plaza met talle winkels besoekers.
Johannesburg is steeds besig om uit te brei en nuwe aankomelinge te lok, alhoewel ook hierdie proses met onsekerhede en konflikte gepaard gaan. Op 11 Mei 2008 is buitelandse immigrante uit buurlande soos Zimbabwe en Mosambiek in die swart woonbuurt Alexandra deur 'n woedende skare aangerand. Geweldpleging het in die volgende dae ook na die middestad en ander swart woonbuurte versprei en altesaam meer as vyftig menselewens geëis. Buitelanders word daarvan beskuldig dat hulle Suid-Afrikaners van skaars werkgeleenthede, behuising en voordele ontneem en word daarnaas geblameer vir baie voorvalle van misdaad. Vroeg in September 2019 het wydverspreide onluste in Johannesburg en ander dele van Gauteng sewe menselewens geëis, onder wie buitelanders.
'n Tweede kenmerk van Johannesburg se sosiale ontwikkeling sedert 1994 is die ontstaan van omheinde woonbuurte en kantoorkomplekse. So is 'n groot aantal werksgeleenthede in diensgebaseerde kantoorgeboue in die noordelike voorstede geskep. Opvallend is die toenemende polarisering van inwoners volgens inkomste en beroep, terwyl velkleur as derde faktor 'n steeds minder belangrike rol speel namate 'n nuwe swart middelklas tot stand kom. Na hierdie ekonomiese en demografiese prosesse, wat aan die stad 'n sterk polisentriese karakter gee, verwys navorsers as "sitadelisering" (citadelization).
Uitdagings van 'n verdeelde stad
Ná die einde van rasseskeiding is anti-apartheidaktiviste en ou comrades, toe die verantwoordelikheid vir die administrasie van 'n snelgroeiende metropool met baie onopgeloste moeilikhede in hul hande gelê is, aan die onaangename werklikhede van 'n verdeelde stad blootgestel.
Versnellende verstedeliking, ongekontroleerde immigrasie van arm swart mense en grootskaalse emigrasie van gekwalifiseerde wit mense, asook stadige ekonomiese groei het die herstrukturering van Johannesburg verder bemoeilik. Nadat dekades van rasseskeiding met 'n kunsmatige etniese hiërargie die sosiale ongelykhede binne die tradisionele rasgroepe oordek en versluier het, wys sosioloë op die noodsaaklikheid om die ou retoriek van rassestryd te laat vaar en die veranderende strukturele oorsake vir sosiale ongelykhede binne die stadsbevolking te analiseer.
Johannesburg het voor dieselfde uitdagings te staan gekom soos ander metropole in die vroeë 21ste eeu. Al moet 'n groot persentasie van die stadsbevolking as arm gekategoriseer word, is daar nogtans 'n sterk middel- en hoërmiddelklas met al die kwalifikasies wat nodig is om in 'n geglobaliseerde ekonomie mee te ding en met die nodige inkomste om hulself by internasionale stedelike verbruiks- en leefstylpatrone aan te pas. Hul aspirasies en verwagtinge word weerspieël in die stadsregering se nogal gewaagde aanspraak op die status van 'n wêreldklasstad op die vasteland van Afrika, maar kontrasteer en bots met die belange van benadeelde stadsbewoners. Plaaslike besigheidselites sal moontlik nie bereid wees om onbeperk by te dra tot die bestryding van armoede nie.
Die ingrypende verandering, wat die Goudstad se ekonomiese basis ondergaan, strek verder as die agteruitgang van tradisionele bedrywe soos mynbou en nywerhede sedert die middel van die 1970's en die daaropvolgende doelgerigte ekonomiese herstrukturering waartydens die beleid van invoervervanging laat vaar is ten gunste van uitvoerbevordering. Tans word die klemtoon gelê op die ontwikkeling van Johannesburg as 'n spilpunt van hoëtegnologie vir markte suid van die Sahara. Die oorgang tot 'n groeigerigte ekonomie en die toepassing van neoliberale hervormings is in Suid-Afrika sonder druk van buite en regstreekse intervensie van die Internasionale Monetêre Fonds en die Wêreldbank bewerkstellig.
'n Ander, nie-doelgerigte en onbeplande aspek van ekonomiese oorgang is die groei van ekonomiese informaliteit. So word die bestuur en integrasie van die informele sektor, waarin 'n groot persentasie van die arm bevolking 'n heenkome moet vind, as 'n nuwe uitdaging vir beleidmakers beskou.
Terwyl die privaat- en openbare sektor nog besig is om hul verhouding nuut te onderhandel, beweeg sake reeds in die rigting van privatisering, waarby dié proses nie beperk bly tot infrastruktuur en diensverskaffing nie, maar raak dit ook ander terreine soos regulasies vir grondontwikkeling, boukodes en maatskaplike dienste. Kwessies soos die impak van privatisering op Johannesburg se arm inwoners, waaronder veranderende werksomstandighede, die bekostigbaarheid van behuising en algemene sosiale geregtigheid, word nuwe uitdagings vir 'n demokratiesverkose administrasie.
Sedert 27 Januarie 2023 dien Thapelo Amad van die Islamitiese Al Jama-ah-party as burgemeester van Johannesburg nadat hy met die ondersteuning deur die ANC verkies is. Hy is die eerste Muslim in dié pos.
Maboneng – 'n suksesverhaal
Een van Johannesburg se binnestedelike buurte, Maboneng (die naam beteken "Plek van Lig" in Sotho), het danksy die inisiatief van 'n privaat onderneming 'n merkwaardige hergeboorte beleef.
Nog in die vroeë 21ste eeu, toe die buurt merendeels uit leegstaande stoorhuise bestaan het en net soos ander dele van Johannesburg se historiese middestad deur misdaad geteister is (fotograwe van die nuusblad The Star kon foto's van motorkapings maklik vanuit hul kantoorvensters neem), is Maboneng deur die meeste stadsbewoners vermy.
In 2008 het die Suid-Afrikaanse entrepreneur Jonathan Liebmann, wat een jaar tevore die eiendomsontwikkelingsonderneming Propertuity gestig en homself in die buurt gevestig het, die eerste gebou in Maboneng gekoop. Intussen is 'n veertigtal eiendomme in die buurt herontwikkel. Kuns staan sentraal in Liebmann se wenresep vir die herontwikkeling van Maboneng. So het hy 'n reusemuurskildery – 'n portret van Nelson Mandela wat oor tien verdiepings strek – in opdrag gegee om die buurt ook visueel aantrekliker te maak.
Grense is geleidelik verskuif en nuwe uitdagings aangepak soos die Work & Art Building en Maboneng se vlagskip-verblyfplek en hotelprojek, Hallmark House. 'n Groot verskeidenheid besighede het hulle in die buurt gevestig, waaronder restaurante en vermaakplekke, winkels en kunsgalerye, en The Bioscope, Suid-Afrika se enigste onafhanklike rolprentteater. Daarnaas het ook nuwe kantoorruimtes en geriewe vir ligte nywerhede ontstaan.
Kritici voer aan dat Liebmann met sy ontwikkelingsprojekte gentrifikasie bevorder en huisvesting in Maboneng onbekostigbaar vir plaaslike inwoners maak, maar die entrepreneur wys daarop dat sy projekte van Maboneng 'n gemengde inkomstebuurt gemaak het wat sowel residensieel van aard is asook nuwe besighede lok. Maboneng het intussen sy eie webtuiste en nuusbrief geskep.
Die toekoms
Dekades ná die einde van stelselmatige rasseskeiding steek Johannesburg se stadstrukture en woonpatrone nog vas in die verlede. Die gebrek aan openbare vervoergeriewe bemoeilik die alledaagse lewe van stadsbewoners wat nie hul eie voertuig kan bekostig nie. So word as deel van die konsep van 'n "transformasie van ruimtes" nuwe sneltrein- en busroetes beplan, terwyl stadsbeplanners langs dié nuwe "korridors van vryheid" ook die stad se behuisingsvraagstuk probeer verlig deur residensiële verdigting toe te pas, dit wil sê die bou van woonstelgeboue in plaas van enkelgesinshuise te bevorder. Daarnaas word hele nuwe stadsbuurte beplan wat volgens ekologiese konsepte ontwikkel word en waar sake- en woongebiede dig bymekaar geleë sal wees.
Demografie
73% van die stad se bevolking is swart mense, 16% is wit mense, 6% bruin mense en 4% Asiërs. 42% van die inwoners is jonger as 24 jaar, en 6% is ouer as 60 jaar. 37% van die Johannesburgers is werkloos (97% van die werkloses is swart). Vroue maak 43% van die werkende bevolking uit.
34% van Johannesburg se inwoners praat Nguni-tale as hulle huistaal, 26% Sotho-tale, 19% Engels en 8% Afrikaans. 29% van die volwassenes het matriek, 14% 'n tersiêre opleiding (universiteit of technikon), 15% het 'n basiese skoolopleiding en 7% van die bevolking is ongeletterd.
Voorstede
Sedert 1994 het munisipale Johannesburg uitgebrei om as Unicity elf gebiede in te sluit wat voorheen onafhanklike plaaslike owerhede gehad het, naamlik:
Diepsloot, Kya Sand
Ivory Park, Midrand
Bryanston, Randburg, Sandton
Northcliff, Parktown, Rosebank
Constantiakloof, Northgate, Roodepoort
Dobsonville, Doornkop, Protea Glen, Soweto
Alexandra, Bruma, Wynberg
Johannesburg (Sentrale sakegebied)
Aeroton, City Deep, Johannesburg-Suid, Southgate
Diepkloof, Meadowlands
Ennerdale, Lenasia, Orange Farm
Kerk van Sciëntologie
Die Kerk van Sciëntologie het diep wortels in Suid-Afrika. Reeds in 1957 is die eerste kerk in Johannesburg gevestig. In 2003 het die plaaslike Sciëntologiese gemeenskap die eerste geword wat die titel Ideal Org mag dra. Die Kerk van Sciëntologie se sendingwerk en ander aktiwiteite op die Afrikavasteland word vanuit Johannesburg bestuur. Die Kyalami-kasteel, Suid-Afrikaanse Sciëntoloë se spirituele sentrum, is op 1 Januarie 2019 plegtig ingewy.
Islamitiese gemeenskap
Sowat 3% van Johannesburg se bevolking is Moslems. Vandag bly sowat 10 000 Kaapse Maleiers rondom Johannesburg. Fordsburg vorm 'n sentrum van Indiese en Pakistani-kultuur. Die Nizamiye Masjid in Midrand is in 2012 voltooi en word as een van die grootste moskees in die Suidelike Halfrond beskou.
Joodse gemeenskap
Nege jaar ná die stigting van die Goudstad het die stad reeds 9 000 Joodse inwoners gehad. Sowat 120 jaar later is die stad se Joodse gemeenskap van sowat 50 000 siele amper drie keer groter as die naasgrootste, dié van Kaapstad; trouens, twee uit elke drie Suid-Afrikaanse Jode woon in die Goudstad. Joodse immigrante het uit Brittanje, Duitsland en Oos-Europa gekom, veral uit die Baltiese lande (Estland, Letland en Litaue), en Rusland. Baie het hierheen gekom op soek na rykdom uit die goudveld. Die Witwatersrandse Goudveldse Joodse Vereniging en die Witwatersrandse Ou Hebreeuse Gemeente is albei in 1887 gestig, ’n jaar ná die stad. Eersgenoemde het twee standplase vir die bou van die eerste sinagoge in Transvaal gekoop, wat later sou bekendstaan as die Presidentstraat-sinagoge. Mendelssohn was die gemeente se eerste president, sowel as die voorsitter by verskeie geleenthede. Hy het op Sondag, 10 Julie 1887, 'n vergadering belê om die moontlikheid van die stigting van 'n Hebreeuse gemeente te bespreek. Die vergaderplek was Barnet Wainstein se koreg op die hoek van Mark- en Harrisonstraat, oorkant Markplein. Die 88 mense wat dit bygewoon het, was almal mans.
Vier jaar later het pres. Paul Kruger, lidmaat van die Gereformeerde Kerk, die Park-sinagoge van die Witwatersrandse Ou Hebreeuse Gemeente ingewy. Nog ’n sinagoge, die Groot Sinagoge, is in 1914 geopen. Dis geskoei op die Aya Sophia in Istanboel. Die Mooistraat-sinagoge, gestig deur immigrante uit Litaue, is in die jongste jare tot nasionale gedenkwaardigheid verklaar.
In die laat 19de en vroeë 20ste eeu is baie van Johannesburg se Joodse instellings gestig. Liefdadigheidsorganisasies, soos die Hevra Kadisha (begrafnisgenootskap), ’n Joodse sopkombuis, Joodse ambulanskorps, Bikkur Holim-genootskap en Joodse Damesliefdadigheidsvereniging, is gestig om om te sien na nuwe immigrante en die onvermoënde lede van die gemeenskap. ’n Joodse hospitaal is in 1896 opgerig om Ortodokse Jode te versorg wat aangedring het op kosjerkos en wat gemakliker gevoel het met Joodse dokters en verpleegsters. Die Joodse Hospitaal het eindelik deel van die Johannesburgse Algemene Hospitaal geword en sit vandag nog kosjermaaltye voor.
Sosiale klubs is ook in dié tydperk gestig, soos die Joodse Toneelvereniging en die Joodse Gilde. Johannesburg se eerste Joodse skool het in 1898 geopen en het gedien as voorloper van die Joodse Dagskool-beweging. Met die jare het Joodse onderwys ontwikkel en word nou nog net uiters selde uitgevoer deur die tradisionele cheders (eenvertrekklasse). Joodse opvoeding in Johannesburg is tradisioneel toegespits op die Hebreeuse taal en die bestudering van die Torah. Alle Joodse onderwys staan onder toesig van die Suid-Afrikaanse Joodse Raad van Afgevaardigdes. Na raming ontvang sowat 60% van Joodse kinders van skoolgaande ouderdom in Johannesburg Joodse onderwys. Na raming het die stad 18 kleuterskole wat dagsorg en vroeë onderwys bied. Die Goudstad het talle Haredi-seunskole en yeshivot, asook ’n Beis Yaakov vir meisies. In die voorstede is agt King David-skole: In Linksfield is ’n preprimêre (170 leerders in 2017), junior primêre (410), senior primêre (444) en sekondêre skool (763), in Sandton ’n primêre skool (398) en in Victory Park ’n preprimêre (132), primêre (343) en sekondêre skool (375). Yeshiva College of South Africa is in die middel 1950’s gestig en bestaan uit ’n kleuter- (193), laer- (394) en ’n hoërskool (291). Die kollege se kampus is in die noordoostelike tradisioneel Joodse voorstad Glenhazel.
Johannesburg is die tuiste van talle Joodse instellings, soos die Joodse Raad van Afgevaardigdes, ’n Joodse biblioteek en die Joodse museum, wat interessante artefakte van die Suid-Afrikaanse Joodse gemeenskap bevat.
Tydens die apartheidsera het ’n opwelling in boubedrywighede gelei tot die oprigting van ’n magdom goedkoop geboude woonstelle en arm swart mense wat uit die voorstede na die stad gekom het op soek na werk. Hierdie mense is uitgebuit deur huisbase en het uit frustrasie onwettig in die meer gegoede dele van die stad gaan woon, wat gelei het tot ’n uittog van wit inwoners wat daar gaan woon het in die 1960’s en 1970’s. Dié uittog het die meeste van Johannesburg se middestedelike Joodse bevolking ingesluit, wat gelei het tot die sluiting van baie van die stad se geskiedkundige sinagoges of die verhuising na waar hul gemeentelede hulle verder van die middestad en onmiddellike omgewing gaan vestig het. Die Groot Sinagoge in die middestad het 6 km van sy oorspronklike plek verhuis en in 1994 gesluit. Dit dien nou as ’n kerk, maar daar is nog oorblyfsels van die Joodse tyd soos die Davidster op die gebou se koepel en ’n boodskap op ’n gebou oorkant die straat wat lui: “Hebrew High School.”
Tempel Israel (Hervormd) in Hillbrow en die Leeue-shul (Ortodoks) in Doornfontein word nog weekliks vir gebede geopen, hoewel hul lidmaattal skerp afgeneem het en hulle noustrop trek. Tempel Israel kan nie meer sy eie voltydse rabbi bekostig nie en dis vir die meeste gemeentelede ’n ongerieflike ligging aangesien die tempel op sy ou perseel in Paul Nelstraat gebly het, terwyl die meeste lidmate saam met die wit uittog van die 1980’s en 1990’s verhuis het. Doornfontein se sinagoge in Siemertweg staan ook bekend as die Leeue-shul en is die oudste sinagoge in Johannesburg wat nog in werking is. Dis in 1905 voltooi en het sy naam gekry van die twee leeustandbeelde by die voorste ingang. Geeneen van die lidmate woon meer in die onmiddellike omgewing nie sodat selfs die Ortodokse lidmate na die sinagoge ry vir Sabbatsdienste.
In die voorstede is die Bet Din- en Etz Chayim-sinagoge wat ’n Holocaust-gedenkteken huisves. Nog ’n Holocaust-verwante perseel is die beeldhouwerk by die ingang na die Wespark-begraafplaas. Dis geskep deur die kunstenaar Herman Wald en stel drie hande voor wat elkeen ’n sjofar vashou wat al drie na binne gedraai is.
Stadsregering
Uitvoerende burgemeester
Die amp van uitvoerende burgemeester van Johannesburg is tot in Januarie 2023 beklee deur Mpho Phalatse, die eerste vrou in dié pos. Sy is 'n lid van die Demokratiese Alliansie vir wie die hoogste waarde in die vryheid van die individu gesetel is en tydens die stadsraad se eerste vergadering op 22 November 2021 met hulp van kleiner partye as burgemeester verkies. Die DA het 'n koalisieregering gevorm met die ActionSA, Afrika Christen Demokratiese Party, Inkatha-Vryheidsparty en die Vryheidsfront Plus. Op 30 September 2022 is Phalatse deur 'n mosie van wantroue uit haar pos verwyder en die Hoogste Hof van Appèl het haar saak van die rol geskrap. Die ANC se Dada Morero is as nuwe burgemeester verkies. Op 25 Oktober 2022 het die Hooggeregshof beslis dat die raadsspeaker se besluit om 'n mosie van wantroue teen Phalatse te plaas onwettig, ongrondwetlik en ongeldig was. Op 26 Januarie 2023 is Phalatse weer uit haar kussings gelig deur 'n tweede mosie van wantroue en een dag later is Thapelo Amad met ondersteuning van die ANC as die nuwe burgemeester verkies.
Ekonomie
Johannesburg is die ekonomiese en finansiële sentrum van Suid-Afrika waar die hoofkwartiere van sowat driekwart van die land se groot maatskappye gesetel is. Die Goudstad genereer 16% van die bruto nasionale produk en dra sowat 40% tot Gauteng se ekonomie by.
Die Johannesburgse Effektebeurs is met 'n kapitalisering van sowat 182 miljard VS-$ die grootste in Afrika. Van die Johannesburgse beroepsbevolking is sowat 5 persent in die mynbou, 16 persent in die nywerheid, 33 persent in dienste en administrasie, 21 persent in die handel, 13 persent in die finansiële sektor en 6 persent in die vervoerbedryf werksaam.
Ekonomiese ontwikkeling
Ná die ontdekking van goud in die Witwatersrandgebied in 1886 het Johannesburg in 'n relatief kort tydperk tot die industriële, finansiële en kommersiële spilpunt van Suider-Afrika ontwikkel. Binne 'n dekade het die delwerskamp tot 'n moderne stad volgens westerse standaarde met kantoorgeboue langs die strate van sy middestad gegroei. In 1896 was daar spoorverbindings na Kaapstad, Durban en Lourenço Marques, en Johannesburg het gaandeweg tot die ekonomiese middelpunt van Suid-Afrika ontwikkel.
In die 1920's het dit Kaapstad verbygesteek as die grootste stedelike nedersetting in Suid-Afrika. In 1936 is na Johannesburg ter geleentheid van die Britse Rykstentoonstelling as die grootste en digbevolkste Europese stad in Afrika verwys.
Vanweë die destydse beleid van rasseskeiding en die stryd daarteen het die internasionale waarneming vanaf die 1970's steeds meer op die etniese en politieke verdeling gefokus. Terselfdertyd het meer swart bewoners begin om vanuit die voorstede na die middestad te migreer. Maar vanaf die laat 1980's het 'n veranderende wêreldekonomie net soos ekonomiese sanksies en groeiende politieke druk van opposisiegroepe, wat onder meer stakings georganiseer het, hul tol geëis. Die gepaardgaande agteruitgang het daartoe gelei dat Johannesburg se ekonomie nie meer in staat was om vir alle bewoners 'n heenkome te bied nie.
Die eerste dekades ná die vrye verkiesing van 1994 was deur ingrypende strukturele veranderings gekenmerk. Terwyl in 1951 nog 'n derde van alle plaaslike werknemers in diens van die mynboubedryf was, het hierdie sektor vanaf die 1990's 'n steeds kleiner rol in die plaaslike ekonomie begin speel. Alhoewel die bedryf in absolute terme nog belangrik genoeg is om sowat 18 persent tot die metropool se bruto geografiese produk (BGP) by te dra, word Johannesburg se ekonomiese lewe intussen deur ander sektore soos handel (20 persent) en finansiële en sakedienste (byna 30 persent) oorheers. Vervoer, kommunikasie en die openbare sektor lewer tien persent van die BGP op.
Die informele sektor het die mees dinamiese groei getoon nadat alle sakegebiede vir swart mense toeganklik geword het. Die groot stroom nuwe bewoners uit swart woongebiede na die middestad het egter met fisiese verval, verskuiwing van sakebedrywighede na die noordelike voorstede en rasgebaseerde stereotipering gepaard gegaan. Die stadsregering het dus stappe onderneem om die sakekern te herontwikkel en Johannesburg se posisie as 'n vooruitstrewende Afrika-metropool en deel van die globale hoofstroomekonomie te verseker.
Johannesburgse Effektebeurs
Die Johannesburgse Effektebeurs (JEB/JSE) was in 2018 die 19de grootste ter wêreld volgens markkapitalisasie (VS-$995,12 miljard in Maart 2017 volgens 'n aangepaste wisselkoers; die meerderheid aandele word in ZAR verhandel) en is tans die grootste en belangrikste effektebeurs op die vasteland van Afrika. Sy daaglikse omset is hoër as die gesamentlike omset van alle ander effektebeurse in Afrika oor 'n tydperk van meerdere maande.
Die JEB het sy ontstaan aan die eerste Suid-Afrikaanse goudstormloop in 1886 te danke. Nog in die volgende jaar het 'n Londense sakeman, Benjamin Minors Woollan, die Johannesburg Exchange & Chambers Company gestig om in die behoeftes van mynbouondernemings en finansiële instellings te voorsien. Hieruit het die JEB voortgespruit wat op 8 November 1887 amptelik gevestig is. Die eerste onderneming wat genoteer is, was Woollan se Johannesburg Chambers and Company.
Die effektebeurs is aanvanklik in 'n gebou op die hoek van Commissioner- en Simmondsstraat gevestig wat reeds ná drie jaar te klein geraak het en uitgebrei moes word. Later is effekte selfs op straat verhandel nadat 'n deel van Commissionerstraat met kettings afgesper is. In 1903 het die JEB in 'n nuwe gebou in Hollardstraat ingetrek wat 'n hele straatblok beslaan het. Ná die Tweede Wêreldoorlog het 'n nuwe gebou op dieselfde erf ontstaan wat sy deure in Februarie 1961 geopen het. Die laaste JEB-hoofkwartier in Johannesburg se middestad is in 1978 in Diagonaalstraat 17 geopen voordat die JEB in September 2000 na sy huidige gebou in die voorstad Sandton verskuif is.
Ná die afkondiging van die eerste wetgewing oor finansiële markte in 1947 het die JEB in 1963 tot die Wêreldfederasie van Effektebeurse (World Federation of Exchanges) toegetree en in die vroeë 1990's oorgeskakel na 'n elektroniese handelstelsel. In 2001 is 'n ooreenkoms met die Londense Effektebeurs (LEB) aangegaan wat wedersydse handel vergemaklik het en gelyktydig oorgeskakel na die LEB se handelstelsel. Ná die invoering van 'n nuwe regsvorm in 2005 het die JEB sy eie aandele op 5 Junie 2006 begin noteer.
In die vroeë 21ste eeu het die JEB sy bedrywighede uitgebrei met die skepping van 'n alternatiewe handelsplatform vir klein en middelgroot ondernemings, AltX, en Yield X vir rente- en buitelandse valuta-instrumente, en die oorname van twee bykomende handelsplatforms, die South African Futures Exchange (SAFEX) en die Bond Exchange of South Africa (BESA) in respektiewelik 2001 en 2009. Tans is daar vyf finansiële handelsplatforms vir effekte en derivate.
Stadsuitleg en argitektuur
Straatblokke in Sentraal-Johannesburg, die historiese sakekern wat tot in die 20ste eeu as Suid-Afrika se ekonomiese en finansiële hart gedien het voordat die besighede tydens die "wit vlug" vanaf die 1980's en 1990's na die noordelike voorstede verskuif is, is in 'n reëlmatige reghoekige roosterpatroon aangelê wat ook meer as honderd jaar, nadat die grond in 1886 vir die eerste keer opgemeet is, onveranderd gebly het. Wolkekrabbers gooi skaduwees oor die Goudstad se nou strate en skep 'n tonnelagtige atmosfeer. As Kaapstad in Suider-Afrika as die ideaal van 'n stad met stylvolle binnenshuise ontwerpe geag mag word en Maputo as die prototipe van 'n koloniale stadsontwerp, val Johannesburg in 'n derde kategorie – dié van 'n woelige moderne metropool waar boukuns en stadsbeplanning meestal ondergeskik bly aan ekonomiese behoeftes en nugtere saaklikheid.
Die huidige stadsbeeld weerspieël dan ook 'n geskiedenis met dekades van snelle groei waartydens dikwels weggedoen is met die argitektoniese erfenis van weleer, met 'n mengelmoes van boustyle. As 'n mens die stad volgens argitektoniese style probeer klassifiseer, was en is daar vier Johannesburgs: die oorspronklike laat 19de eeuse mynkamp met sy tente en kleihutte; die Victoriaanse stad met sy statige gewelhuise en voortreflike versierings wat vanaf die 1890's soos elders in die Britse Ryk ontstaan het; die Edwardiaanse sakestad wat daarop gevolg het; en die moderne metropool met sy modernistiese glas-, staal- en betonstrukture. Die eerste Johannesburg het heeltemal verdwyn; die volgende twee het enkele spore gelaat; en die vierde bestaan steeds.
Met groeiende ekonomiese welvaart teen die begin van die 20ste eeu was die stad oop vir 'n verskeidenheid argitektoniese style en strominge. Die stad se nuwe status as buitepos van die Britse Ryk is weerspieël in grootskaalse Beaux Arts-strukture soos die Hooggeregsgehof en die Johannesburgse Kunsmuseum. Maar argitekte het verder begin uitkyk as net na die Moederland. Die groeiende invloed van moderne Amerikaanse boustyle en -tegnologieë word sigbaar in die kantoorgeboue van mynbou-ondernemings soos Corner House, 'n massiewe ontwerp waarvoor gewapende beton gebruik is. Eweneens ontleen aan die vormtaal van Amerikaanse modernisme is Johannesburg se groei tot 'n vertikale stad, met steeds meer wolkekrabbers wat vanaf die 1930's opgerig is soos die ESKOM-gebou van 1937, 'n Art Deco-toring wat Johannesburg se ekonomiese dinamiek ook op argitektoniese gebied gelykgestel het aan dié van Amerikaanse metropole soos New York of Chicago, maar net soos baie ander historiese bakens in 1983 plek moes maak vir nuwe projekte.
Omgewingsake
Boomaanplantings
Boomaanplantings speel 'n belangrike rol by omgewingsbewaring in verstedelikende Suid-Afrika. Naas hul versierende effek dra bome ook daartoe by om die kweekhuiseffek in bedwang te bring en verminder geraasvlakke. Wanneer warm lug vanaf geasfalteerde paaie opstyg, dien bome as 'n natuurlike verkoelingsmiddel in dig beboude stedelike omgewings. Daarnaas absorbeer hulle koolstofdioksied wat deur motors vrygestel word, en sit dit om na suurstof. So kan 'n oppervlak van een akker, wat bebos is, 'n gemiddeld van 2,6 ton koolstof per jaar stoor en daagliks genoeg suurstof vir 18 mense verskaf. 'n Volgroeide boom met blare verskaf binne slegs een seisoen dieselfde hoeveelheid suurstof wat tien mense in 'n hele jaar inasem.
In stedelike omgewings sonder bosbedekking gaar geplaveide oppervlakke soos strate en parkeerterreine genoeg sonwarmte op om die lugtemperatuur tot 35 °C te laat styg. Sulke "hitte-eilande" dra daartoe by dat die kwik in beboude stedelike gebiede vyf tot agt grade hoër styg as in die omgewing.
Met meer as tien miljoene bome lyk die Goudstad op satelliet-opnames soos 'n uitgestrekte reënwoud. So maak Johannesburg met trots daarop aanspraak dat dit lankal tot die wêreld se grootste stedelike bosgebied gegroei het. Daar is meer as vier miljoen bome in privaat tuine dwarsoor die voorstede en 'n bykomende 2,5 miljoen in parke, op begraafplase, in natuurreservate, bewaringsgebiede, langs paaie en op sypaadjies. Hul waarde is reeds in 2004 op sowat ZAR13 miljard beraam.
Sommige van Johannesburg se bome is al in die vroeë 1900's geplant toe die destydse munisipale afdeling vir parke begin het om sypaadjies met bome te versier. Boomaanplantings was aanvanklik beperk tot wit woonbuurte, en eers in die 1950's is daarmee begin om ook die lewensgehalte van Soweto se inwoners deur bomaanplantings op sypaadjies te verbeter. Tans geniet die bebossing van voorheen benadeelde woonbuurte voorkeur. So het City Parks in 2006/7 21 653 bome geplant, teenoor net 3 578 in die vorige jaar.
Die Greening Soweto-projek, wat in 2006 met die aanplanting van 6 000 bome geloods is, word as Johannesburg se grootste "groen rewolusie" beskou. Daar word beoog om die Goudstad se grootste swart voorstad deur die aanplanting van 200 000 bome in 'n stedelike bos te omskep.
Suurwater
Vir die ontginning van goud en uraan aan die Witwatersrand is soms twyfelagtige metodes soos byvoorbeeld suurmyndreinering gebruik – ondergrondse water, wat met sure en swaar metale besoedel en soms radioaktief is, is uit die myne gepomp en in groot bekkens gestoor. Daagliks word miljoene liter giftige onbehandelde en ongefiltreerde water vrygestel.
Groot hoeveelhede suurwater was in Augustus 2010 nog sowat 600 meter benede die oppervlak, maar het op hierdie tydstip reeds met tussen 0,6 en 0,9 meter per dag boontoe gestyg. Dit hou 'n bedreiging vir die sentrale sakekern van Johannesburg en die Witwatersrand se watervoorraad in.
Vervoer
Lughawens
Johannesburg word deur verskeie lughawens bedien, maar slegs een van hulle is binne die stad se munisipale grense. Die grootste een, O.R. Tambo Internasionale Lughawe, is digby Kemptonpark in die Ekurhuleni Metropolitaanse Munisipaliteit. Lanseria Lughawe is noord van Johannesburg en geleë in die Wesrand-distriksmunisipaliteit. Die Randse Lughawe is in Germiston, ook in Ekulhulweni. Grand Central Lughawe is in Midrand in Johannesburg.
Padnetwerk
Johannesburg is baie goed met die res van Suid-Afrika verbind. Die N1, N3, N12, N14 en N17 nasionale paaie is verbind met die stad se paaie; die meeste met die Ringpad. Die Ringpad is 'n snelweg reg rondom Johannesburg en bestaan uit die Westelike Verbypad, die Oostelike Verbypad en die Suidelike Verbypad.
Spoorvervoer
Johannesburg se Parkstasie, die grootste in Afrika, dien as die Goudstad se hoofstasie. Die stasie is in die middestad net noord van die sakekern tussen Braamfontein en Newtown geleë, op 'n straatblok wat deur Rissik-, Wolmarans-, Wanderers- en Noordstraat begrens word. Die stasie, waar sowel plaaslike pendelaars- asook langafstandtreine aandoen, word deur PRASA bedryf en is langs die Witwatersrand se hoofspoorroete geleë wat in oos-westelike rigting vanaf Krugersdorp tot Germiston loop. 'n Afsonderlike ondergrondse stasie dien daarnaas as die suidelike terminus van die Gautreindiens.
Die oorspronklike stasiegebou – destyds nog Park Halt genoem – het vanaf 1895 in opdrag van die ZAR-regering ontstaan en is deur die Nederlandse argitek Jacob Klinkhammer ontwerp. Die stasie se staaldak is tussen 1896 en 1897 in Rotterdam vervaardig. In 1995 is dit verskuif na die Nelson Mandela-brug in Newtown.
In 1930 het 'n nuwe stasiegebou volgens 'n ontwerp van die argitek Gordon Leith ontstaan. Maar eers tussen 1948 en 1965 het die stasie sy huidige gestalte gekry toe dit volledig omgebou is.
Tans is treine die goedkoopste openbare vervoermiddel in Johannesburg se stadsgebied en omliggende gebiede in Gauteng, alhoewel die stedelike spoornetwerk hoofsaaklik beperk is tot stadsdele suid van die middestad. Stasies oos van Parkstasie is Doornfontein, Ellispark en Jeppe. Stasies in die weste sluit Braamfontein, Mayfair, Grosvenor en Langlaagte in, terwyl Faraday, Westgate, Booysens, Crown en Village Main suid van Parkstasie geleë is.
Metrorail Gauteng verskaf vervoer aan pendelaars vanaf en na Vereeniging in die suide, Nigel in die ooste, Randfontein en Oberholzer in die weste en Olifantsfontein in die noorde. Daarnaas word roetes na Pretoria bedien.
Shosholoza Meyl se langafstandtreindienste verbind die Goudstad met Kaapstad, Durban, Port Elizabeth, Oos-Londen en Bloemfontein.
Informele openbare vervoer
Alhoewel Suid-Afrikaanse stede toenemend vir motors gebou word, beskik net 'n minderheid Suid-Afrikaanse huishoudings oor hul eie voertuig sodat 'n groot persentasie werknemers op openbare vervoer aangewese is. Minibusse, die belangrikste informele openbare vervoermiddel in Johannesburg wat elke hoek van die Goudstad dek, bied busdienste op klein skaal sonder vaste tydroosters of bushaltes aan en is die goedkoopste manier vir honderdduisende swart pendelaars uit die voorstede om hul werkplekke te bereik. Passasiers wys die gewenste bestemming met 'n reeks handtekens. Die slegte toestand van baie minibusse en gevaarlike bestuurpraktyke hou egter 'n gevaar vir passasiers en ander padgebruikers in.
Metrobus
Die openbare busdiens Metrobus is in 2000 gestig en word deur die Stad Johannesburg besit. Met 'n vloot van 532 busse wat dienste op 80 geskeduleerde roetes en 130 skoolroetes verskaf, is Metrobus die tweede grootste munisipale busdiens in die land. Ses busse voorsien in die besondere behoeftes van rolstoelpassasiers.
Metrobus vevoer daagliks sowat 90 000 passasiers. Een van sy besondere doelwitte is die verskaffing van busdienste vir besoekers van groot gebeurtenisse soos sportwedstryde.
Kultuur
Biblioteke
Johannesburg se openbare biblioteke is 'n spilpunt van opleiding aangesien hulle vir die publiek nie net toegang tot boeke, tydskrifte en oudio-visuele materiaal bied nie, maar ook lesings, uitstallings, onderhoude, programme vir jeugdiges en bejaardes en geletterdheidsklasse aanbied. 'n Tagtigtal stasionêre biblioteke in Johannesburg se sewe streke (met enkele nuwes in aanbou) word aangevul deur mobiele satelliet-biblioteke wat dienste aan die bevolking van afgeleë gebiede verskaf. Hoewel die getal Johannesburgers, wat biblioteekgeriewe gebruik, aan die toeneem is, gebruik kinders en jongmense dit meestal om te studeer, navorsing te doen of vir internettoegang wat in 2015 deur 67 van altesaam 87 biblioteke in die Goudstad verskaf is.
Die Biblioteek Johannesburg, wat in Markstraat in die middestad geleë is, dien as die Goudstad se hoofbiblioteek, met 'n kwartmiljoen lede en meer as 1,5 miljoen boeke, tydskrifte, oudio-visuele en ander materiaal in sy versameling. Sy sentrale afdeling huisves Africana in die Harold Strange-versameling (insluitende navorsingsmateriaal oor die geskiedenis van Johannesburg en mynbou in Suid-Afrika), die Michaelis-kunsversameling, die versameling vir uitvoerende kunste, die dagblad- en beeldversameling en die kinderboekeversameling.
Die huidige biblioteek, wat vanaf 1931 volgens 'n ontwerp van die Kaapstadse argitek John Perry (1875–1943) in die Italianate-boustyl ontstaan het, het sy deure in 1935 as opvolger van twee ouer geboue geopen – die Ou Kerkgebou wat die biblioteek tussen 1893 en 1898 gehuisves het (met die doel om vir jong mans 'n alternatief tot kroegbesoeke te bied) en die Kerkstraatbiblioteek wat in 1898 opgerig is. Sy versameling was destyds net vir lede toeganklik wat op die biblioteek ingeteken en lidgeld betaal het. Ondanks die ferm opposisie van sommige lede het 'n biblioteeksvergadering in 1923 besluit om die biblioteek aan die stadsrad oor te dra. Vervolgens is dit as een van Suid-Afrika se eerste groot uitleenbiblioteke bedryf. In 1974 het dit nog eens geskiedenis geskryf as die eerste openbare biblioteek in Suid-Afrika wat sy deure vir alle belangstellendes, ongeag hul velkleur, geopen het.
Museums
Johannesburgse Kunsmuseum
Die Johannesburgse Kunsmuseum (Johannesburg Art Gallery, dikwels kort JAG genoem), wat in die sentrale stadsdeel Joubertpark op die hoek van Klein en Koning George-straat geleë is, is die grootste van sy soort in Suider-Afrika, met kunswerke van wêreldfaam en versamelings wat omvangryker is as dié van die Suid-Afrikaanse Nasionale Kunsgalery in Kaapstad – so omvangryk dat slegs sowat 'n tiende daarvan tegelykertyd in die galery se vyftien vertoonsale en beeldhoutuine vertoon kan word. Die museumgebou is deur die befaamde Britse argitek en boumeester van Nieu-Delhi in Indië, Edwin Lutyens, ontwerp.
Kunswerke, wat in die JAG vertoon word, sluit skilderye van 17de-eeuse Nederlandse meesterskilders, 18de- en 19de-eeuse Britse en vastelandse Europese kuns (met werke van Rodin, Dante, Gabriel Rossetti, Pablo Picasso, Claude Monet, Camille Pissarro, Edgar Degas en Henry Moore), 19de-eeuse Suid-Afrikaanse kunswerke, 'n groot versameling van plaaslike en internasionale 20ste-eeuse kuns, en 'n prentkabinet met werke vanaf die 15de eeu tot hede in. Die Suid-Afrikaanse versameling behels werke van onder meer Gerard Sekoto, Alexis Preller, Maud Sumner, Sydney Kumalo en Ezrom Legae.
Die oorspronklike kunsversameling is deur sir Hugh Lane saamgestel en in 1910 in Londen vertoon voordat dit na Suid-Afrika geneem is. Florence Lady Phillips, 'n kunsversamelaar en die eggenote van die mynboumagnaat Lionel Phillips, het die eerste plaaslike versameling vir die kunsgalery met fondse saamgestel wat deur haar eggenoot geskenk is. Terwyl Lady Phillips haar kantwerk-versameling aan die galery geskenk het, het sy haar eggenoot oorreed om sewe olieskilderye en een Rodin-beeldhouwerk beskikbaar te stel.
Die kunsversameling is vanaf 1910 vertoon, nog voordat die museumgebou opgerig is, en tydelik in geboue van die Universiteit van die Witwatersrand gehuisves. Die latere museumgebou is van 'n ingang by die suidfasade voorsien, maar anders as deur die argitek beplan is geen voorsiening gemaak vir natuurlike beligting van die vertoonsale deur sonlig nie. Die kunsgalery het sy deure in 1915, kort ná die uitbreek van die Groot Oorlog, sonder enige plegtigheid vir die publiek geopen. Dit is later, in die veertigerjare, uitgebrei met oos-westelike vleuels langs die suidelike galerye, soos deur Lutyens beplan. Die huidige noordfasade met sy galrye het tydens die uitbreiding in 1986/1987 ontstaan.
Die huidige versamelings is so omvangryk dat slegs sowat tien persent daarvan op 'n gegewe tydstip vertoon kan word, terwyl die res gestoor word. Danksy skenkings van groot ondernemings en die Stad Johannesburg, asook 'n aansienlike eie fondse, word die versamelings voortdurend deur die aankoop van nuwe werke uitgebrei.
Meer onlangs het die galery begin om meer werke van eietydse Suid-Afrikaanse kunstenaars te vertoon, insluitende tradisionele Afrikakuns, maar ook kunswerke wat van stene, hout, motorbande, draad, sement, klei, keramiek, brons en ander metale gemaak is.
Bensusan-museum vir Fotografie
Die Bensusan-museum vir Fotografie behandel die geskiedenis van fotografie, maar ook dié van Suid-Afrika soos dit met foto's gedokumenteer is. Sy versameling, wat op die boonste verdieping van Museum Afrika in Newtown se Breëstraat vertoon word, sluit historiese fototoerusting (waaronder 'n verskeidenheid kameras en drukplate), foto's en boeke in wat tot 1860 terugdateer, terwyl sy fotogalery hoofsaaklik uit moderne fotokuns bestaan.
Die Bensusan-museum is een van slegs drie fotografiese museums wêreldwyd en genoem na sy stigter, dr. Arthur Bensusan, 'n voormalige burgemeester van Johannesburg en geesdriftige amateurfotograaf. In 1968 het Bensusan sy privaat versameling van 400 historiese kameras, 5 000 foto's en 2 000 boeke oor fotografie, wat hy oor 'n tydperk van drie dekades saamgestel het, aan die museum geskenk.
Hoogtepunte van Bensusan se versameling is 'n kamera wat vroeër aan Winston Churchill behoort het; een van die eerste dokumentêre oorlogsfoto's wat in 1854 gedurende die Krimoorlog geneem is; 19de-eeuse kameras wat vir spioenasiedoeleindes gebruik en as horlosies, boeke en verkykers gekamoefleer is; en die eerste fotonegatief wat ooit gemaak is. Die fotograaf was William Henry Fox Talbot (1800–1877) wat algemeen as die uitvinder van fotografie beskou word. Die negatief, wat enkele sentimeter groot is, beeld 'n venster in die Lacock-abdy in Engeland uit. Die negatief is in Oktober 1970 vir R860 deur die Stad Johannesburg van Bensusan gekoop.
Die negatief is een van slegs vier wat bewaar gebly het. Die ander drie maak deel uit van versamelings in onderskeidelik die Verenigde Koninkryk (twee) en Rusland (een).
James Hall-vervoermuseum
Die James Hall-vervoermuseum huisves die grootste en omvattendste versameling van landvoertuie in Suid-Afrika. Die museum is in Februarie 1964 deur wyle Jimmie Hall in samewerking met die Stad Johannesburg gestig en behandel die geskiedenis van landvervoer vanaf die 19de eeu tot hede.
In die museum se vertoonsale kan besoekers na honderde geskiedkundige voertuie kyk, waaronder 19de eeuse koetse; kakebeenwaens wat gedurende die Groot Trek tussen 1835 en 1845 gebruik is; 'n riksja wat in 1893 deur Japanse immigrante ingevoer is; die befaamde Ford Model T van 1908; die eerste township-taxi, 'n Valiant, wat teen 1968 'n bekende gesig op Suid-Afrikaanse paaie was; naas motorfietse, ou brandweerwaens, dubbeldekbusse en klassieke motors soos die Alfa Romeo Spider.
Daar is ook seldsame skatte soos 'n houtslee wat Afrika-stamme in die 17de eeu gebruik het om goedere soos mielies te vervoer.
Suid-Afrikaanse Museum van Militêre Geskiedenis
Die Ditsong Nasionale Museum van Militêre Geskiedenis is langs die Johannesburgse Dieretuin in Saxonwold geleë. Dit word deur die nasionale Departement van Kuns en Kultuur bestuur. Genl. Jan Smuts, toentertyd die eerste minister, het die Suid-Afrikaanse Nasionale Oorlogsmuseum geopen op 29 Augustus 1947.
In die opelug is daar 'n versameling kanonne van een soortgelyk aan "de oude Grietje" tot by 'n G6. Die vliegtuie strek van dubbelvlerk De Havilland Tiger Moth tipe tuie tot 'n North American F-86 Sabre, Blackburn Buccaneer en Mirage. Die eerste spuitaangedrewe vegvliegtuig, die Messerschmitt Me 262 is ook daar te sien. Mens kan selfs by 'n tweemanduikboot inloer. Die versameling handwapens begin by die oudste voorlaaiers. Verder is daar ook duisende uniforms en medaljes.
Die biblioteek bevat duisende boeke oor oorlogvoering. Daar is selfs meer foto's in hul argief. Die museum huisves die kantore van die SA Legioen asook die redaksie van die Military History Journal, wat deur die museum uitgegee word. Verskeie militêre belanggroepe vergader by die museum, waar daar soms praatjies gehou word. In 2016 is daar 'n uitstalling van Springbokrugbyspelers wat ook soldate was.
Fietas-museum
Vrededorp was jare lank 'n mengelmoes van rasse en klasse. Meer gegoede Afrikaners van die noordelike voorstede het die arm wit mense van Vrededorp fietas genoem. Die Etimologiewoordeboek verklaar die woord in geselstaal as 'n agterlike, slordige persoon. Met verloop van tyd is Vrededorp sommer Fietas genoem. Maar Fietas het ook die winkels van vooraanstaande handelaars soos die Surtee-familie gehuisves. Hierdie winkels was veral in Veertiendestraat gehuisves. Dames van Aasvoëlkop tot Yeoville het hul Crimplene en dies meer daar gaan koop. In die sewentigerjare van die twintigste eeu het die regering besluit om 'n einde te maak aan hierdie saamwonery. Die plan was om die Indiërs na Lenasia te stuur en wie weet waar die ander. Die buurt sou platgeslaan word om subekonomiese huise vir wit mense te bou, maar dié plan het ook nie gewerk nie.
Die Fietas-museum herdenk die gloriedae van Veertiendestraat se winkels. Die museum het 'n goeie versameling foto's deur die bekroonde David Goldblatt.
Geologie-museum
Die Geologie-museum met sy meer as 17 000 rots-en mineralemonsters is ook deel van die Museum Afrika.
Uitvoerende kunste en vermaak
In 1895 het Johannesburg mediageskiedenis geskryf as die eerste stad in Suid-Afrika (en die hele vasteland van Afrika) waar 'n rolprent vertoon is. Nadat okkerneute en wyn aan 'n privaat Engelssprekende gehoor voorgesit is, het hulle in die Grand National-hotel 'n hanegeveg, 'n toneel met Buffalo Bill tydens 'n Wilde Weste-skietgeveg en 'n rokdans, wat deur die Spaanse danseres Carmencita uitgevoer is, op die silwerdoek gekyk.
Saam met die stroom Europese immigrante het in die laat 1890's ook die nuutste rolprenttegnologie uit die Verenigde State en Europa ingang by stedelike Suid-Afrikaanse gehore gevind. Dit was veral rondtrekkende buitelandse rolprentvertoners waardeur belangstellendes in groot stede soos Johannesburg en Kaapstad in aanraking gekom het met nuwe rolprentproduksies uit oorsese lande.
Die sosiaal-politieke werklikhede van die Suid-Afrikaanse samelewing het diep ingegryp op die verdere ontwikkeling van filmkuns in die land. Terwyl dit enersyds net die moderne voortsetting van bestaande vermaakgenres soos rondtrekkende teatergeselskappe, sirkusse, marionetteaters, waspop- en towenaarvertonings en tableaux vivant (lewende prente) was, het die toenemende politieke spanninge tussen Boere en Britte, wat in 1899 uiteindelik op die Tweede Vryheidsoorlog sou uitloop, die nuwe medium se potensiaal vir politieke en ideologiese mobilisering getoon. Die Britse oorlogsverslaggewers, wat na Suid-Afrika gestroom het (onder wie Winston Churchill), het die militêre gebeure met geskrewe verslae, foto's en rolprentopnames gedokumenteer.
Die Boere se guerilla-taktiek in die laaste fase van die oorlog het realistiese opnames vir gehore in die Verenigde Koninkryk bemoeilik, en so het rolprentvervaardigers begin om gevegstonele op 'n onrealistiese en oordrewe manier uit te beeld.
'n Tweede ontwikkelingslyn was sogenaamde "koloniale filmspanne" wat rolprente vir inheemse swart gehore vervaardig het, ter wille van opvoeding of vir propaganda-doeleindes. So het eerwaarde Ray Phillips as lid van die Amerikaanse Board of Missions in 1919/20 'n filmspan in Johannesburg gevestig wat 'n reeks van rolprente in sterk gesensureerde vorm aan gehore van swart mynwerkers vertoon het. Die Kamer van Mynwese en die munisipale Departement van Naturellesake het sulke vertonings verwelkom aangesien hulle, soos destyds geglo is, "potensiële misdaadtendense" sou voorkom, swart werkers uit politieke aktiwiteite in hul vrye tyd sou weghou en hulle sou opvoed.
Rolprente was veral aan sensuur onderworpe om geweldtonele daaruit te verwyder – daar is immers geglo dat swart gehore enige geweldpleging op die silwerdoek moontlik sou naboots. So is daar ook veronderstel dat hulle nie in staat sou wees om tussen die gebeure op die silwerdoek en die realiteit te onderskei nie. Wit gehore het egter self byvoorbeeld uit hul sitplekke gespring wanneer 'n trein in die gewilde rolprent Blue Diamond Express genader het.
Terwyl in die 1920's enkele permanente rolprentteaters vir verstedelikte swart gehore in Johannesburg geopen is, was lae loonvlakke en wit mense se besorgdheid oor moontlike kriminaliserende effekte van rolprentvertonings remskoene wat die toegang tot rolprente vir swart stadsbewoners bemoeilik het.
Interessant genoeg het die Britse koloniale owerheid, ongeag die aandag wat aan rolprente as politieke medium gedurende die Anglo-Boereoorlog geskenk is, die rolprentbedryf, net soos ander kulturele instellings, nie as deel van die kolonialiseringsproses beskou nie en hulle beperk tot politieke en ekonomiese oorheersing. So het ook die Suid-Afrikaanse regerings in die laaste dekades voor die regeringsoorname deur die Nasionale Party in 1948 ruimte gelaat vir 'n onafhanklike swart stroming in die filmbedryf.
Dit was Solomon T. Plaatje (1876–1932) wat in die 1920's as swart rolprentmaker 'n nuwe rigting ingeslaan het wat as voorloper van moderne Suid-Afrikaanse filmkuns beskou kan word. Sy tradisie van filmkuns, die Nuwe Afrikabeweging, het die modernisering van die swart kulturele lewe ten doel gehad en swart Suid-Afrikaners bewus gemaak van hul gelykwaardige rol in die samelewing, veral teen die agtergrond van die Afrikaners se politieke bemagtigingsproses.
Erfenisplekke
Grondwetheuwel in die stadsdeel Braamfontein, naby die westelike wyke van Hillbrow, het 'n wisselvallige en dramatiese geskiedenis wat terugstrek tot 1892 toe die Zuid-Afrikaansche Republiek hier die Ou Fort laat oprig het. Behalwe vir 'n kort periode gedurende die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902) het die Fort egter geen militêre funksie vervul nie, maar as gevangenis gedien. Dit is verskeie kere uitgebrei, so in die laat 19de en vroeë 20ste eeu toe die sogenaamde afdeling vir inboorlinge en isolasieselle waarin swart oortreders opgesluit is (bekend as Seksies Vier en Vyf), 'n vrouegevangenis (1907) en 'n gebou waar oortreders voor hul hofverskyning aangehou is (1920's).
"Die Fort" was die versamelnaam vir al dié geboue – en 'n sinoniem vir een van Suid-Afrika se mees berugte tronke. Aangehoudenes het nie net kriminele ingesluit nie, maar ook honderdduisende gewone Suid-Afrikaners wat een of ander koloniale of apartheidwet oortree het – byvoorbeeld omdat hulle geen belasting op hul hutte betaal het nie (huttebelasting is in Transvaal in 1895 ingestel), onwettig bier gebrou, hul passe nie gedra het (soos vir swart Suid-Afrikaners voorgeskryf in die sogenaamde paswette) of die Groepsgebiedewet oortree het.
Dikwels is politieke gevangenes in die Fort aangehou, soos militêre Boereleiers gedurende die Tweede Vryheidsoorlog of Indiërs (insluitende Mahatma Gandhi) wat in 1906 en 1913 passiewe weerstand teen diskriminerende wetgewing gebied het, of wit mynwerkers wat aan die groot stakings van 1907 en 1913 en die Randse Opstand van 1922 deelgeneem het.
Toe die Nasionale Party ná sy oorwinning in die algemene verkiesing van 1948 die beleid van rasseskeiding stelselmatig met nuwe wetgewing begin toepas het, is golwe oortreders van apartheidswette hier aangehou: Suid-Afrikaners wat betrokke was by die weerstandveldtog van 1952, die 157 beskuldigdes (onder wie Nelson Mandela) wat in Desember 1956 aangekla is van hoogverraad en sameswering om die regering met geweld omver te werp, en persone wat ná onluste en geweldpleging aangehou is soos die Sharpeville-slagting in 1961, die Soweto-opstand van 1976 en die Noodtoestande wat teen die middel van die 1980's afgekondig is.
Die Fort was 'n soort oorgangstronk waar honderdduisende aangehou is voordat hulle gevonnis en na ander gevangenisse oorgeplaas is. Die 19de eeuse Ou Fort is in 1964 tot nasionale monument verklaar, alhoewel dit tot en met 1987 nog as gevangenis gedien het. Daarna het die kompleks in verval geraak.
Teen die middel van die 1990's is die kompleks gekies as setel van die nuwe demokratiese Suid-Afrika se Konstitusionele Hof. Naas dié hof se nuwe gebou is ook die Vrouegevangenismuseum, die Nommer Vier-museum en die Ou Fortmuseum hier geleë.
Mediabedryf
Johannesburg is die hoofstad van Suid-Afrika se mediabedryf. Die stad het sewe dagblaaie: The Star, The Sowetan, Beeld, The Citizen, Business Day, The New Age en Daily Sun, twee meer as Kaapstad en vier meer as Durban. Daily Sun is die land se grootste dagblad en Beeld die naasgrootste Afrikaanse dagblad. Van die dagblaaie wat vroeër in Johannesburg uitgegee maar gestaak is, is Die Transvaler, Die Vaderland, Rand Daily Mail en Daily Mail.
Ook wat die uitgee van nasionale weekblaaie betref, is Johannesburg Suid-Afrika se onbetwiste leier. Die land se grootste Sondagblad, die Sunday Times, asook die grootste Afrikaanse Sondagblad, Rapport, word hier uitgegee. Nog drie Sondagkoerante, City Press, Sunday World en The Sunday Independent, word in die Goudstad gepubliseer, asook die invloedryke Mail & Guardian en Financial Mail. Net ten opsigte van tydskrifte oortref Kaapstad vir Johannesburg omdat Media24, wat die land se tydskrifbedryf oorheers, se hoofkantoor in die Moederstad is, hoewel die meeste van sy groot tydskrifte ook ’n kantoor in Johannesburg het.
Al die groot TV-uitsaaimaatskappye, soos e.tv, M-Net en MultiChoice, is hier gesetel sowel as die SAUK, wie se Uitsaaisentrum op ’n heuwel in Auckland Park een van die stad se bekendste bakens is. In die omgewing rondom die SAUK-hoofkwartier het met die jare talle produksiemaatskappye ontstaan. Johannesburg is ook die hoofstad van die land se radiowese. Meer as 30 stasies saai van hier uit of kan in die stad en omgewing gehoor word. Talle daarvan behoort aan die SAUK, maar groot onafhanklike rolspelers, soos Primedia met sy Radio 702 en Highveld Stereo, is ook hier gesetel.
Johannesburg is daarnaas ook die spilpunt van Suid-Afrika se telekommunikasie-, inligtings- en internetbedryf. Die vier grootste selfoonnetwerk-ondernemings het hul hoofkwartiere in die Goudstad, terwyl ook driekwart van die land se vernaamste internetdiensverskaffers hier gesetel is.
Toerisme
Die stad het min besienswaardighede en staan nie as 'n gewilde reisbestemming bekend nie. Danksy die internasionale lughawe is dit egter die aankoms- en vertrekpunt vir 'n groot aantal toeriste en sakepersone uit die buiteland. Besoekers uit ander Afrikalande bestee jaarliks sowat 1,5 miljard VSA-dollar in Johannesburg se winkelsentrums. Die mees besoekte besienswaardighede sluit in:
Apartheidsmuseum
Goudrifstad
Johannesburgse Botaniese Tuin
Lesedi kultuurdorpie
Leeupark buite Krugersdorp
Sterkfonteingrotte
Walter Sisulu Nasionale Botaniese Tuin in Roodepoort.
Onderwys
Geskiedenis van Afrikaanse onderwys
Die broers Louw en Frans Geldenhuys was die eienaars van 'n gedeelte van die plaas Braamfontein. Op 11 Desember 1896 skryf Louw aan die superintendent van onderwys dat 'n nuwe skool te Braamfontein, distrik Heidelberg, geopen is.
Die stryd om Afrikaans naas Nederlands en Engels as openbare taal te vestig, is veral in skole beslis, en nêrens was dié stryd feller as in Johannesburg en ander nedersettings aan die Witwatersrand nie waar verskeie laerskole gestig is. Hulle het nogtans gesukkel om te bestaan, terwyl sekondêre skole Engels as enigste voertaal gebruik het. Daar was 'n hele paar skole in Johannesburg voor die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog wat in die behoeftes van Afrikanerleerlinge voorsien het.
In die twee dekades ná die Tweede Vryheidsoorlog het die stroom verarmde Afrikaners, wat vanuit die platteland na die Witwatersrand toe getrek het, gegroei sonder dat die getal Afrikaanssprekendes 'n noemenswaardige styging getoon het, soos blyk uit die feit dat die gemeentes van Afrikaanse Kerke in Johannesburg byna geen groei getoon het nie. Dat 'n hele geslag Afrikaners aan die Rand in dié tyd verlore gegaan en verengels het, was onder meer aan die gebrek aan Afrikaanse onderwysinstellings te wyte.
Die prentjie het eers vanaf die 1920's en veral in die tyd van die Groot Depressie begin verander toe die eerste Afrikaanse hoërskole aan die Rand geopen het – die Hoërskool Voortrekker in Boksburg in Januarie 1920 en Helpmekaar-Hoërskool in Johannesburg en Hoërskool Monument op Krugersdorp in 1921. Kort ná die Tweede Wêreldoorlog was daar aan die Witwatersrand net ses Afrikaansmedium- vergeleke met 26 Engelsmedium-hoërskole, benewens 19 tegniese en handelskole waar albei landstale as onderrigmedium gebruik is.
Die groei van Afrikaansmedium-hoërskole het geleidelik aan die bevolkingsaanwas van Afrikaanssprekendes begin weerspieël. So het die getal Afrikaners aan die Rand tussen 1936 en 1960 met 167 persent gegroei, teenoor 60 persent in Suid-Afrika as geheel. Teen die begin van die 1980's was sowat 'n vyfde van die land se Afrikanerbevolking (ongeveer 450 000) aan die Rand saamgetrek.
In vergelyking met Engelssprekende Suid-Afrikaners is die intellektuele potensiaal van dié groot bevolkingskonsentrasie egter om maatskaplike en ekonomiese redes onderbenut. In Suid-Afrika as geheel was die persentasie Engelssprekendes, wat gematrikuleer het of 'n akademiese graad verwerf het, twee maal so groot as die persentasie Afrikaanssprekendes. Aan die Rand was die Afrikaners se agterstand in dié opsig selfs nog groter aangesien baie Afrikaanse leerlinge die skool verlaat het voordat hulle matriek kon verwerf, terwyl baie matrikulante dit nie kon bekostig om akademiese opleiding aan 'n universiteit te volg nie.
Vir Afrikanerleiers het dit in die 1950's duidelik geword dat hoëronderwysinstellings binne makliker bereik van Randse Afrikaanssprekendes opgerig moes word om nauurse studie vir studente, wat reeds 'n beroep uitgeoefen het, en voltydse studie vir studente, wat nog in hul ouerhuis kon inwoon, moontlik te maak.
Die lang veldtog vir 'n Afrikaanse onderwyskollege of universiteit is teen die middel van die 1960's uiteindelik met sukses bekroon.
Op 4 Augustus 1965 het die destydse minister van onderwys, sen. Jan de Klerk, bekendgemaak dat die kabinet sy toestemming verleen tot die voorgestelde stigting van 'n onafhanklike Afrikaansmedium-universiteit vir die Witwatersrand met sy setel in Johannesburg wat as Randse Afrikaanse Universiteit (RAU) sou bekendstaan. In 1966 het die kabinet besluit op 'n terrein in Auckland Park vir die oprigting van universiteitsgeboue. Aanvanklik is die nuwe universiteit egter nog in 'n voormalige brouerygebou in Braamfontein gehuisves.
Die eerste studente het op 3 Februarie 1966 vir registrasie aangemeld, en op 24 Februarie van dié jaar het die amptelike opening van die Randse Afrikaanse Universiteit (RAU) en die inhuldiging van sy eerste kanselier (en latere derde Staatspresident van die Republiek van Suid-Afrika), dr. N. Diederichs, plaasgevind. Die nuwe kampus en geboue in Auckland Park is amptelik op 24 Mei 1975 in gebruik geneem.
Universiteite
Johannesburg se moderne hoëronderwysstelsel spog met vier instansies: die Universiteit van die Witwatersrand, die Universiteit van Johannesburg, Monash Universiteit ('n satellietkampus van die bekende tersiêre instelling in Melbourne, Australië) en Midrand Universiteit.
Sport- en ontspanningsgeriewe
Sportspanne en stadions
Johannesburg is die tuiste van die krieketspan Highveld Lions, die rugbyspan Goue Leeus, die Superrugbyspan Lions, en ten minste vyf vooraanstaande sokkerspanne, naamlik Moroka Swallows, Wits University FC, Jomo Cosmos, Kaizer Chiefs en Orlando Pirates FC. Die twee laasgenoemde beslis sedert 1970 twee keer per jaar die Soweto Derby. Ellispark-stadion is 'n bekende sportstadion waar die Rugbywêreldbeker 1995-eindstryd en sommige wedstryde van die Sokkerkonfederasiebeker 2009 en die Sokkerwêreldbeker 2010 gespeel is. Die Johannesburgstadion word gebruik vir internasionale atletiek. Wanderersstadion is 'n toetskrieketstadion en huisves gereeld internasionale krieketwedstryde van die Proteas, Suid-Afrika se nasionale krieketspan. Byvoorbeeld is wedstryde tydens die Krieketwêreldbeker 2003, T20I-wêreldbeker 2007 en Kampioenetrofee 2009 hier gehou. Die Suid-Afrikaanse Sokkervereniging is in die Johannesburgse voorstad Nasrec naby die ENB-stadion gesetel. Krieket Suid-Afrika en die Suid-Afrikaanse Sportkonfederasie en Olimpiese Komitee is ook in Johannesburg gesetel.
Soccer City, ook bekend as First National Bank Stadium of kort FNB Stadium, is oorspronklik in 1987 opgerig, maar dekades later herbou en aansienlik uitgebrei ter geleentheid van die Sokkerwêreldbekertoernooi van 2010 wat in Suid-Afrika gehou is. Dit is ook tydens die Afrikanasiesbeker 1996 en die Afrikanasiesbeker 2013 ingespan. Die inspirasie vir die nuwe argitektoniese styl was die kalbas, die harde, gedroogde en uitgeholde dop van die kalbasplant (Legenaria vulgaris) se ryp vrug waarin swart Afrikane vroeër vloeistowwe soos water, melk en bier bewaar het.
Vir die kenmerkende fasade is 40 000 staal- en betonpanele in agt kleure en twee verskillende teksture gebruik wat met optiese vesels versterk is. Tien grys bande, wat die buitefasade en die binneruimte versier, versinnebeeld die nege ander Suid-Afrikaanse gasheerstede van die Sokkerwêreldkampioenskap asook Berlyn, een van die gasheerstede van die vorige toernooi.
Vir die stadion se beligting is altesaam 540 ligte langs die dakrand aangebring. Die stadion beskik oor twee reuse-LED-skerms met 'n oppervlak van 86 m² elk bo-oor die twee doelpale en op die middelvlak van staanplekke.
Tans bied Soccer City sitplek vir 94 700 toeskouers asook 230 privaatruimtes en 184 suites. Daar is 4 000 ondergrondse en 15 000 openbare parkeerplekke in die nabye omgewing.
Naas sy rol as sportstadion het Soccer City geskiedenis gemaak toe Nelson Mandela in 1990 sy eerste groot openbare toespraak ná sy vrylating hier gehou het. Tydens die Sokkerwêreldbekertoernooi se eindstryd op 11 Julie 2010 het hy hier sy laaste openbare optrede gehou. Die openbare roudiens ná sy dood op 10 Desember 2013 is ook hier gehou.
Parke en groen ruimtes
Twee jaar nadat Johannesburg as 'n delwerskamp gestig is, is die eerste begraafplaas in Braamfontein en kort daarna ook Joubertpark as ontspanningsterrein geopen. Reeds in 1903 was daar tien parke en een begraafplaas in die stadsgebied wat almal deur die destydse stadsingenieur bestuur is.
Meer as 'n eeu later het Johannesburg tot 'n stedelike bosgebied met tien miljoen bome en meer as 2 000 parke en openbare tuine gegroei. Een hiervan, die Walter Sisulu Nasionale Botaniese Tuin in Roodepoort in die noordweste van Johannesburg, word as 'n eersterangse tuin vir Suid-Afrikaanse flora beskou en het veral op naweke tot 'n gewilde trekpleister vir Johannesburgers en besoekers ontwikkel.
Jan van Riebeeckpark
Sien Johannesburgse Botaniese Tuin
Streek F (Middestad)
As deel van die grootskaalse opgraderingsprogram vir Johannesburg se middestad is parke en groentes ruimtes in Streek F herontwikkel.
Die gewilde Joubertpark is 'n trekpleister en ontspanningsgebied vir duisende bewoners van woonstelgeboue in sy onmiddellike omgewing. Openbare toiletgeriewe is skoongemaak en herstel en van drie nuwe chemiese toilette voorsien, terwyl die park se gras tans onder besproeiing is. Die sentrale fontein is opgeknap en 'n uitgestrekte roostuin is nuut aangelê.
Donald MacKay-park in Berea is een van die oudste parke in Johannesburg en genoem na 'n vroeëre burgemeester. Dit behels verskillende vlakke en aantreklike steenmure. Die park is van nuwe speelterreine, opelugskaakborde en sokkervelde voorsien. Nuwe beligting is langs die parke se oos-westelike pad geïnstalleer wat nou as wandellaan dien.
Die drie parke in Endstraat, Doornfontein is vir maklike onderhoud geoptimaliseer en van harde oppervlakke soos klipstene voorsien. Daar is speelterreine, terwyl die park in die middel nie meer oor 'n straattoegang beskik nie en net vir kinders toeganklik is.
JL de Villierspark in Berea was vroeër 'n gewilde uithangplek vir dronkaarde, maar is intussen opgeknap met klein heuweltjies tussen geplaveide lane, 'n klein sokker- en 'n korfbalveld, 'n omheinde speelterrein en steenkoeëls wat as versiering dien. Vanweë hul blou kleur word na die park ook as "Bloupark" verwys. Die park se blombeddings is ook deur grasperke vervang.
Mitchellpark in Berea het 'n tyd lank as uithangplek vir kriminele gedien, maar is intussen opgeknap en staan nou as "Geelpark" bekend vanweë die plaaslike speelgrond wat met 'n heldergeel muur omhein is. Korfbal- en sokkervelde het nuwe trekpleisters vir parkbesoekers geword, net soos nuwe opelugskaakborde. Mitchellpark se wandelpaaie bied maklike toegang vir rolstoelgebruikers. Bome verleen skadu vir kinders op die speelgrond en aan besoekers wat gebruik maak van die park se braaigeriewe.
Edith Cavell-park in Hillbrow, wat in 'n driehoekvorm aangelê is, is omhein en slegs toeganklik vir kinders. Wemmerpan en Pionierpark is herontwikkel en weer van 'n musiekfontein voorsien.
Begraafplase
Johannesburg se begraafplase is nie net waardige en rustige plekke waar oorledenes herdenk kan word nie, maar dien ook as groen ruimtes in digbeboude gebiede en as belangrike habitatte vir kleindierspesies. Tans val altesaam 35 begraafplase en twee krematoria onder die beheer van Johannesburg City Parks. Net soos in baie ander snelgroeiende Suid-Afrikaanse munisipaliteite het die plek vir nuwe grafte skaars geraak (in 2007 is 27 van Johannesburg se begraafplase as "passief" gekategoriseer, dit wil sê daar is geen plek meer vir nuwe grafte nie, selfs indien tweede en derde begrafnisse in een graf ná 'n tydperk van twaalf jaar toegelaat word) en was die stad genoodsaak om nuwe begraafplase te ontwikkel. Ander opsies is verassing, gedenkmure en -tuine en die herbegrafnis van sterflike oorskot in kleiner doodkiste ná 'n bepaalde tydperk.
Toe die Waterval-begraafplaas in Midrand in 2006 geopen het, was dit die eerste nuwe begraafplaas in die Goudstad in byna 'n kwarteeu. Die begraafplaas bied met 'n oppervlak van 200 hektaar plek vir 720 000 nuwe grafte en sal vir 'n tydperk van sowat vyftig jaar in gebruik wees.
'n Tweede nuwe begraafplaas – Diepsloot Memorial Park met plek vir 120 000 grafte naby die gelyknamige swart woonbuurt – is in April 2007 ingewy. Sy uitleg en konsep volg nie meer die Eurosentriese modelle van die verlede nie, maar voorsien in die behoeftes van Suid-Afrikaners as mense van uiteenlopende kulturele en godsdienstige agtergronde. As 'n habitat vir inheemse flora en fauna vervul dit ook die rol van 'n natuurbewaringsgebied.
Enkele van Johannesburg se begraafplase vervul 'n derde rol. 'n Mens wat 'n besoek aan hulle bring, onderneem 'n reis na die Goudstad se verlede. Die eerste begraafplaas is reeds in 1886 in die driehoek tussen Diagonaal-, Bree- en Harrisonstraat uitgelê toe die goudstormloop aan die Witwatersrand nog in volle swang was. Terwyl die Victoriaanse stad vinnig uitgebrei het, is ook dié plek vir die lewendes benodig. Grond is in Braamfontein aangekoop om daar 'n nuwe begraafplaas te vestig. Die eerste begrafnisse hier het in 1888 plaasgevind, maar enkele jare later is lyke op dié begraafplaas geëkshumeer en op Braamfontein herbegrawe.
Die privaat begraafplase, wat op verskillende plase rondom die vroeë stad geleë was (en waarvan die meeste nog bestaan), soos Albertsplaas noordwes van die Goudstad, Bezuidenhoutvallei in die ooste en Klipriviersberg in die suide, was in dié tyd moontlik rustiger rusplekke. Naas plase het ook myne, hospitale en kerkgemeentes hul eie begraafplase ingerig. Nie-konformiste en ongebonde inwoners het dikwels moeite ondervind om hul oorledenes op kerkgebonde dodeakkers ter ruste te lê. Na hulle behoeftes het die munisipale owerheid omgesien.
Nog voor die Eerste Wêreldoorlog is 'n nuwe begraafplaas net een kilometer wes van Braamfontein s'n geopen, Brixton. Albei dodeakkers weerspieël die Goudstad se woelige vroeë geskiedenis met die laaste rusplekke van Randlords, mynwerkers, ingenieurs, soldate, geoloë en burgemeesters. Rouendes het in dié tyd vir afsonderlike afdelings volgens hul godsdienstige rituele gevra, en so het onder meer 'n Joodse afdeling naas 'n Islamitiese ontstaan.
Ander afdelings het gevolg – vir Chinese inwoners, swart mense, weermaglede, brandweer- en polisielede, en bykomende godsdienste. Danksy 'n inisiatief van Mahatma Gandhi is in 1918 'n houtvuur-krematorium vir Hindoe-begrafnisse op Brixton gevestig. Die uitleg van destydse begraafplase het Europese voorbeelde gevolg, met lang reekse grafte aan weerskante van reguit lane.
Sommige grafte van bekende persoonlikhede het in vergetelheid geraak. Die laaste rusplek van Enoch Mankayi Sontonga, die komponis van die gebedlied Nkosi Sikelel' iAfrika waarvan 'n deel in 1996 by die Suid-Afrikaanse volkslied ingesluit is, is eers ná jare se soektog herontdek. Ter ere van Sontonga is 'n granietkubusmonument opgerig. Die Kliprivierberg-begraafplaas is die laaste rusplek van 700 Afrikaners wat gedurende die Anglo-Boereoorlog in konsentrasiekampe aan honger en siektes beswyk het.
Toe die Nasionale Party ná hul oorwinning in die algemene verkiesing van 1948 begin het om die bestaande rasseskeiding met steeds meer wetgewing te volmaak, kon oor oorledenes nie meer aan dié beleid ontsnap nie. Nuwe begraafplase of afdelings daarvan is nou byna uitsluitlik volgens raslyne ingerig – vir Asiërs en bruin Suid-Afrikaners in Newclare, Brixton en Lenasia, terwyl swart stadsbewoners beperk was tot begraafplase in Alexandra en Soweto.
In die suidweste is 108 akkers grond aangekoop vir 'n nuwe dodeakker met afdelings vir Asiërs, Euro-Afrikane en swart Suid-Arikaners, Newclare. Hier is bekende swart anti-apartheid-oudstryders soos Walter en Albertina Sisulu ter ruste gelê en die Walter Sisulu-gedenktuin ingerig.
In 1972 is 'n nuwe begraafplaas vir swart mense suid van die middestad gevestig, Avalon, met 'n oppervlak van 172 hektaar die tweede grootste en ook steeds die besigste in die stadsgebied. Ook hier is bekendes begrawe soos Joe Slovo, die vroeëre sekretaris-generaal van Suid-Afrika se Kommunistiese Party en kommandeur van Umkhonto we Sizwe en die vrouestryders teen apartheid Helen Joseph en Lillian Ngoyi.
Braamfontein-begraafplaas
Braamfontein is die oudste van Johannesburg se drie historiese begraafplase wat nou verweef is met die geskiedenis van die stad. Dit is deur landdros Carl von Brandis ingerig toe die Goudstad se eerste begraafplaas weens stygende sterftesyfers geen nuwe begrafnisse meer kon hanteer nie. Sy tradisionele uitleg met skaduryke bome langs rustige lane is 'n waardige rusplek vir bekende Johannesburgse families soos die Cullinans en die Jeppes. Ook von Brandis lê hier begrawe, net soos Eleanor Clare Helier (Clare) Wallace (* 1902), die dogter en eerste kind van die Britse skrywer Edgar Wallace en sy vrou Ivy Maude Caldecott wat in 1903 in die ouderdom van agt maande aan meningitis oorlede is.
Daarnaas word hier die grafte van die slagoffers van die dinamietontploffing van 1896 in Braamfontein, net soos dié van baie slagoffers van die Spaanse Griepepidemie van 1918, wat die Unie van Suid-Afrika soos 'n vloedgolf getref en landwyd duisende menselewens geëis het, en van gesneuweldes van die Randse staking van 1922 aangetref.
In die Joodse afdeling het Max Langermann (1859–1919), 'n Duitse immigrant en stigter van die voorstad Kensington, Ikey Sonnenberg en tenminste 'n deel van die sterflike oorskot van Wolf Joel, die bekende magnaat wat na bewering deur "baron" Ludwig Kurtze von Veltheim vermoor is (ander liggaamsdele lê in Willesden, Londen begrawe), hul laaste rusplekke gevind.
Wolf Joel was 'n neef van die Randheer Barney Barnato wat dié se fortuin en ryk geërf het, maar sy nuwe rykdom slegs nege maande lank kon geniet. Op 14 Maart 1898 is die miljoenêr in die Johannesburgse kantoor van die Barnato-broers deur Von Veltheim, 'n valse Duitse baron, dobbelaar en swendelaar, genader om mee te werk aan 'n geheime plan – die ontvoering van ZAR-president Paul Kruger. Von Veltheim was van voorneme om 'n hoë losgeld vir die staatshoof te eis. Joel het egter geweier om enigiets te doen te hê met só 'n onsinnige plan en is in 'n skietgeveg, wat gevolg het, dood.
Die moord het groot opspraak in Johannesburg verwek. Tot die uiterste verontwaardiging van die Goudstadse publiek is Von Veltheim ná sy uitsonderlike verhoor vrygespreek op aanklag van moord aangesien die enigste ooggetuie onder 'n tafel in geduik het toe die skote geklap het. Op Goudstadse strate was daar sprake daarvan om Von Veltheim te hang, maar die ZAR se polisie, die ZARP's, het hom geleide gedoen oor die grens van Portugees-Oos-Afrika. Twintig jaar later is Von Veltheim se lyk uit die Londense Teems gehaal.
Wespark-begraafplaas
Johannesburg se Wespark-begraafplaas is noord van die Melvillekoppies in die voorstad Montgomery Park geleë. Dit behels die grootste gedeelte met Joodse grafte van alle Johannesburgse begraafplase met 'n Holocaust-monument wat in 1959 opgerig is, die Suid-Afrikaanse Nasionale Joodse Oorlogsmonument asook gedeeltes vir Sjinese en Islamitiese begrafnisse en verskeie oorlogsmonumente en -grafte. Naas mausoleums is ook gedenkmure en -tuine aangelê. Jakarandabome aan weerskante van Wespark se wandellane dra by tot die aantreklike atmosfeer van die begraafplaas, veral tydens blomtyd.
Die terrein van die begraafplaas het oorspronklik deel uitgemaak van een van Johannesburg se historiese plase, Waterval, wat in 1887 deur die Gebroeders Geldenhuys gekoop is. Later het Louw Geldenhuys veterane van die Anglo-Boereoorlog in diens geneem om die Emmarentiadam op die plaas te laat bou. In 1933 is 13 hektaar grond aan die Stad Johannesburg oorgedra om as openbare ontspanningsterrein te dien. Dié grond is later, saam met ander terrein, ontwikkel as Johannesburg se Botaniese Tuin, die Marks Park-sportklub en die Wespark-begraafplaas wat in 1942 geopen is.
Gedurende die Tweede Wêreldoorlog is 'n groot militêre vleuel in Johannesburg se Algemene Hospitaal ingerig, terwyl ook Baragwanath en Cottesloe militêre afdelings gekry het. 'n Groot aantal beseerdes uit die Midde-Ooste is in die Baragwanath-hospitaal behandel. 617 begrafnisse van Gemenebes-soldate het op Wespark plaasgevind. Daar is ook 21 oorlogsgrafte van soldate met 'n ander burgerskap en sewe nie-militêre grafte wat deur die Gemenebes se Oorlogsgraftekommissie (Commonwealth War Graves Commission) versorg word. Met die Kremasie-gedenkteken op Wespark word 69 manlike en vroulike weermagslede herdenk wat gedurende die oorlog op die Braamfontein-begraafplaas veras is.
Bekende persoonlikhede, wat hul laaste rusplek in Wespark gevind het, sluit die skrywer Herman Charles Bosman (1905–1951), die anti-apartheidstryders Alfred Nzo en Joe Modise en die bekende VIGS-kinderaktivis Nkosi Johnson in wat in 2001 in die ouderdom van twaalf oorlede is. Ook 35 van die 42 skoolkinders, wat in 1985 slagoffers van die Westdenedam-busramp geword het, lê in die begraafplaas se heldeakker begrawe.
Brixton-begraafplaas
Die Brixton-begraafplaas is onder meer 'n laaste getuienis van die groot aantal Joodse immigrante vir wie Johannesburg dikwels 'n veilige toevlugsoord was. Hulle het met min besittings hier aangekom, uit 'n Joodse leefwêreld in Rusland, Pole en Litaue waar hulle in ellende verkeer het en deur pogroms bedreig is. Met harde werk het sommige van hulle 'n beter lewe vir hulself en hul nageslagte verseker. Ander het minder goed gevaar.
Een van hulle was Annie Slovo, die moeder van die anti-apartheidstryder Joe Slovo. Die Slovos was deel van 'n klein stroom arm Joodse immigrante uit Litaue en het hulle oorspronklik in Doornfontein gevestig toe Joe tien jaar oud was. Hulle het 'n tyd lank goed gevaar nadat Annie 'n groentewinkel naby 'n besige tremhalte in Yeoville geopen het. Haar ontydige dood in die kraambed in 1938 het die gesin in ellende gedompel. Die winkel het bankrot gespeel, en Wolfus, Joe se pa, moes 'n bestaan as vrugtesmous op Johannesburg se strate maak. Terwyl die baba in 'n weeshuis geplaas is, was Joe en sy suster genoodsaak om hul skoolloopbaan voortydig te staak en werk te soek.
Bekende bakens
Die Alhambra-teater wat in 1977 in Doornfontein geopen het.
Die Alexander-teater wat in 1951 in Braamfontein geopen het.
Die Brenthurst-biblioteek is 'n privaat versameling van Africana in Parktown.
Die Carlton-sentrum is 'n 50-verdieping hoë wolkekrabber van 223 meter en een van die hoogste geboue in Afrika.
Die Corner House is hoofkantoor van een van die grootste myngroepe in Suid-Afrika.
Die Hector Pieterson-museum in Orlando, Soweto.
Die Hillbrow-toring is met 270 meter een van die hoogste geboue in Afrika en behoort aan Telkom.
Die Johannesburgse stadsbiblioteek wat 1,5 miljoen boeke en items versamel.
Die Johannesburgse stadsaal, setel van die Gautengse provinsiale regering.
Die Konstitusie-heuwel, setel van Suid-Afrika se Konstitusionele Hof.
Die Nelson Mandelabrug wat Braamfontein en Newtown verbind, is in 2003 voltooi en 284 meter lank.
Die Nizamiye Masjid, een van die grootste moskees in die Suidelike Halfrond.
Die Pan-Afrikaparlement in Midrand, 'n orgaan van die Afrika-unie.
Die Ponte-toringgebou in Berea is 'n 54-verdieping hoë wolkekrabber van 173 meter.
Die Satyagraha Huis is museum en gastehuis, waar Mahatma Gandhi 1908/09 gewoon het.
Die Schlesinger-gebou is 'n wolkekrabber van 110 meter.
Die Sentech-toring in Brixton is met 240 meter een van die hoogste geboue in Afrika en behoort aan Sentech.
Die Tygerberg-gebou is 'n 29-verdieping hoë wolkekrabber van 113 meter.
Die Villa Arcadia in Parktown, statige ou herehuis by Oxfordstraat 22, opgerig deur Lionel Phillips.
Bekende persone wat hier gewoon en gewerk het
'n Reeks uiteenlopende persoonlikhede het in die vroeë jare van Johannesburg aan die Rand gewoon en gewerk. Die prokureur Mohandas Gandhi het, lank voordat hy bekendheid verwerf het as kampvegter vir Natalse Indiërs en as menseregte- en vryheidsvegter onder die naam Mahatma, tussen 1893 en 1915 in die Goudstad gewoon.
Met Rudyard Kipling en Edgar Wallace (1875–1932) het twee Britse literêre persoonlikhede van wêreldfaam in Johannesburg gebly. Terwyl Kipling die Goudstad gehaat en dit met skokkende woorde beskryf het, het Wallace in dié tyd nog geen enkele spanningsverhaal geskryf nie, maar eerder nugtere verslae en dagbladartikels, aanvanklik as oorlogskorrespondent en later as die eerste redakteur van die Rand Daily Mail.
Nie net Winston Churchill het tydelik hier gebly nadat hy kort tevore uit 'n Boere-krygsgevangenekamp ontsnap het nie, maar ook sy vader, lord Randolph Churchill; en Joseph Chamberlain, die Britse koloniale sekretaris wat saam met Cecil Rhodes as die vernaamste aanstoker van die Tweede Vryheids- of Anglo-Boereoorlog (1899–1902) beskou word.
Twee wenners van die Nobelprys vir Vrede was in Soweto woonagtig. Nelson Mandela, Suid-Afrika se eerste swart president, het eers in Soweto en later in Houghton gewoon, terwyl die afgetrede Anglikaanse aartsbiskop Desmond Tutu se huis in Soweto geleë is. Dit is intussen tot nasionale monument verklaar.
Trivia
Eddy Grant se anti-apartheid-lied Gimme Hope Jo'anna van 1988 handel oor die Johannesburgers se weerstand in Soweto teen die apartheidstelsel, die luukse Sun City in Noordwes en aartsbiskop Desmond Tutu. Die lied is deur die destydse Suid-Afrikaanse regering verban toe dit vrygestel is, maar desondanks wyd in Suid-Afrika gespeel.
Neill Blomkamp se District 9 handel oor 'n uitheemse skip wat in 1982 oor die stadshorison van Johannesburg verskyn. Die siek en ondervoede insekagtige vreemdelinge (neerhalend shrimps genoem) word deur die Suid-Afrikaanse regering in hul eie township verplaas, die District 9. Jare later, tydens die regering se verplasing van die vreemdelinge in 'n ander kamp, probeer een van die beperkte vreemdelinge, Christopher Johnson, saam met sy seun te ontsnap en terug te keer na sy tuiste, maar raak aan die burokraat Wikus van der Merwe, wat vir die Suid-Afrikaanse regeringsdiens Multi National United (MNU) werk. Die titel en agtergrond van District 9 is deur die ontruiming en afbreek van Distrik Ses, Kaapstad, tydens die apartheidsera geïnspireer.
Susterstede
Sien ook
Eloffstraat
Lys van dorpe in Suid-Afrika
Gereformeerde kerk Johannesburg
NG gemeente Johannesburg
Verwysings
Ander bronliteratuur
Meiring, Hannes: Early Johannesburg, Its Buildings and People. Human & Rousseau. 1986. 143 bladsye. ISBN 0-7981-1456-8
Rosenthal, Eric: Gold! Gold! Gold! The Johannesburg Gold Rush. AD. Donker, 1970, ISBN 0-949937-64-9
Nuttal, Sarah: Johannesburg: The Elusive Metropolis. Duke University Press. 9 Januarie 2005. 210 bladsye. ISBN 0-8223-6610-X.
Cartwright, Alan Patrick: The Corner House: The Early History of Johannesburg. MacDonald. 1965. 293 bladsye.
van der Waal, G.M.: Skoonheid om 'n stadsplein. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 26, nr. 2, Desember 1976.
Eksterne skakels
Amptelike webtuistes
Johannesburg se Amptelike webwerf
Tydskrif- en aanlynartikels
National Geographic Magazine: 48 Hours in Jo'burg
Argitektuur
Skyscraperpage.com: Johannesburg Skyscraper Diagram
Johannesburg Heritage Foundation: Parktown Heritage
CNN Style – Johannesburg: City of skyscrapers
Die Zeit, 24 Junie 2016: Architektur – Afrika von oben
Reis en vermaak
Amptelike webwerf van Toerismebestuur Johannesburg
The Guardian, Manchester, VK: The alternative city guide to Johannesburg, South Africa
Fotokuns en ander beeldmateriaal
Caters News Agency: Incredible pictures of Johannesburg lit up in dramatic electrical storm / 'n Elektriese storm woed oor Oakdene, Johannesburg
Paul Saad se fotokuns op flickr.com: Johannesburg
Provinsiehoofstede van Suid-Afrika | [
"Johannesburg",
"(",
"Xhosa",
":",
"eGoli",
",",
"Zoeloe",
":",
"iGoli",
",",
"letterlik",
":",
"\"",
"Plek",
"van",
"Goud",
"\"",
")",
"is",
"die",
"vernaamste",
"sake-",
"en",
"bevolkingsentrum",
"van",
"Suid-Afrika",
"met",
"'n",
"oppervlakte",
"van645",
"vierkante",
"kilometer",
"en",
"'n",
"bevolking",
"van434",
"827",
"in",
"die",
"metropolitaanse",
"gebied",
"volgens",
"die",
"sensus",
"van",
"Die",
"huidige",
"Stad",
"Johannesburg",
"Metropolitaanse",
"Munisipaliteit",
"is",
"'n",
"polisentriese",
"metropool",
"wat",
"sowat",
"vyfhonderd",
"voorstede",
"en",
"dorpsgebiede",
"insluit",
"–",
"naas",
"die",
"vroeëre",
"stadsgebied",
"ook",
"voorheen",
"onafhanklike",
"munisipaliteite",
"soos",
"Midrand",
",",
"Sandton",
"en",
"Randburg",
".",
"Soweto",
"is",
"tans",
"die",
"grootste",
"voorstad",
"en",
"ook",
"die",
"mees",
"uitgestrekte",
"historiese",
"swart",
"woonbuurt",
".",
"Johannesburg",
"is",
"nie",
"een",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"drie",
"hoofstede",
"nie",
"(",
"net",
"Pretoria",
",",
"Kaapstad",
"en",
"Bloemfontein",
"het",
"besondere",
"status",
"as",
"respektiewelik",
"die",
"regeringshoofstad",
",",
"parlementsetel",
"en",
"geregtelike",
"hoofstad",
")",
",",
"maar",
"dit",
"vervul",
"nogtans",
"'n",
"belangrike",
"administratiewe",
"en",
"geregtelike",
"funksie",
"as",
"die",
"hoofstad",
"van",
"die",
"Gautengprovinsie",
"en",
"setel",
"van",
"die",
"Konstitusionele",
"Hof",
"van",
"Suid-Afrika",
".",
"Johannesburg",
"is",
"ook",
"die",
"sentrum",
"van",
"'n",
"verstedelikte",
"gebied",
"met",
"meer",
"asmiljoen",
"inwoners",
"wat",
"van",
"Pretoria",
"in",
"die",
"noorde",
"tot",
"by",
"Vereeniging",
"in",
"die",
"suide",
"strek",
".",
"Die",
"stad",
"is",
"die",
"derde",
"grootste",
"in",
"Afrika",
"na",
"Kaïro",
"en",
"Lagos",
",",
"en",
"die",
"enigste",
"in",
"Afrika",
"wat",
"as",
"'n",
"wêreldstad",
"of",
"global",
"city",
"beskou",
"word",
",",
"'n",
"ekonomiese",
"masjienkamer",
"wat",
"die",
"hele",
"Suider-Afrika",
"met",
"die",
"wêreldekonomie",
"verbind",
"–",
"onder",
"meer",
"danksy",
"die",
"plaaslike",
"hoofkantore",
"van",
"mynboureuse",
"en",
"die",
"Johannesburgse",
"Effektebeurs",
"(",
"JEB",
"of",
"JSE",
")",
"wat",
"op",
"wêreldvlak",
"mededingend",
"is",
".",
"Met",
"SABMiller",
"en",
"Anglo-American",
"het",
"daarnaas",
"twee",
"multinasionale",
"ondernemings",
"hul",
"oorsprong",
"in",
"die",
"Goudstad",
".",
"Johannesburg",
"is",
"net",
"een",
"van",
"ongetelde",
"delwerstede",
"wat",
"êrens",
"op",
"aarde",
"op",
"'n",
"spesifieke",
"oomblik",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"byna",
"oornag",
"ontstaan",
"het",
".",
"Maar",
"terwyl",
"die",
"meeste",
"van",
"hulle",
"ná",
"'n",
"relatief",
"kort",
"tydperk",
"as",
"verlate",
"spookdorpe",
"geëindig",
"het",
"sodra",
"hul",
"goudvoorrade",
"uitgeput",
"was",
",",
"is",
"Johannesburg",
"as",
"Suid-Afrika",
"se",
"laat-Victoriaanse",
"kits-",
"en",
"wonderstad",
"op",
"'n",
"oorspronklik",
"byna",
"verlate",
"en",
"windverwaaide",
"plato",
"van",
"die",
"Transvaalse",
"Hoëveld",
"tydens",
"die",
"grootste",
"goudstormloop",
"ooit",
"gestig",
"om",
"te",
"bly",
"en",
"'n",
"meteoriese",
"ekonomiese",
"opgang",
"te",
"beleef",
"nadat",
"Europa",
"se",
"leidende",
"bankhuise",
"die",
"diepvlakmynontwikkeling",
"van",
"die",
"Randse",
"goudmyne",
"begin",
"finansier",
"het",
".",
"Ander",
"dinge",
"was",
"en",
"is",
"tydelik",
".",
"So",
"het",
"Johannesburg",
",",
"wat",
"sy",
"boukuns",
"betref",
",",
"nooit",
"na",
"die",
"verlede",
"teruggekyk",
"nie",
".",
"As",
"een",
"van",
"die",
"snelgroeiendste",
"metropole",
"ter",
"wêreld",
"het",
"Johannesburg",
"dus",
"ook",
"nie",
"geskroom",
"om",
"weg",
"te",
"doen",
"met",
"sy",
"historiese",
"erfenis",
"nie",
".",
"Historiese",
"geboue",
"moes",
"plek",
"maak",
"vir",
"nuwe",
"wolkekrabbers",
",",
"terwyl",
"die",
"implementering",
"van",
"die",
"beleid",
"van",
"aparte",
"ontwikkeling",
"vir",
"etniese",
"groepe",
"die",
"sloping",
"van",
"hele",
"woonbuurte",
"soos",
"Sophiatown",
"beteken",
"het",
".",
"Vandag",
"is",
"Johannesburg",
"'n",
"smeltkroes",
"van",
"tale",
"en",
"kulture",
"wat",
"steeds",
"nuwe",
"aankomelinge",
"van",
"dwarsoor",
"Afrika",
"lok",
".",
"Die",
"stad",
",",
"wat",
"nege",
"persent",
"van",
"die",
"vasteland",
"van",
"Afrika",
"se",
"bruto",
"geografiese",
"produk",
"oplewer",
",",
"verseker",
"vir",
"sy",
"inwoners",
"'n",
"lewenstandaard",
"bo",
"die",
"gemiddelde",
"van",
"Afrika",
".",
"Sy",
"stadsuitleg",
"met",
"funksionele",
"buurte",
"soos",
"'n",
"sentrale",
"en",
"noordelike",
"sakedistrik",
"en",
"honderde",
"residensiële",
"voorstede",
",",
"wat",
"'n",
"groot",
"verskeidenheid",
"sosio-ekonomiese",
"omgewings",
"en",
"ontwikkelingsvlakke",
"verteenwoordig",
",",
"sy",
"moderne",
"boukuns",
"en",
"'n",
"netwerk",
"van",
"snelweë",
"toon",
"baie",
"ooreenkomste",
"met",
"dié",
"van",
"Amerikaanse",
"metropole",
".",
"Net",
"soos",
"in",
"New",
"York",
"Stad",
",",
"een",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"tweelingstede",
",",
"het",
"'n",
"wye",
"kloof",
"tussen",
"arm",
"en",
"ryk",
"en",
"ander",
"sosiale",
"vraagstukke",
"ook",
"neerslag",
"gevind",
"in",
"hoë",
"misdaadsyfers",
".",
"Johannesburg",
"is",
"saam",
"met",
"ander",
"Derdewêreldmetropole",
"soos",
"Rio",
"de",
"Janeiro",
"as",
"een",
"van",
"die",
"gevaarlikste",
"stede",
"ter",
"wêreld",
"gereken",
".",
"Volgens",
"'",
"nstudie",
"deur",
"Mercer",
"oor",
"die",
"lewenskwaliteit",
"instede",
"regoor",
"die",
"wêreld",
"het",
"Johannesburg",
"diete",
"plek",
"verwerf",
",",
"die",
"derde",
"beste",
"in",
"Suid-Afrika",
"net",
"na",
"Durban",
"en",
"Kaapstad",
".",
"Etimologie",
"Die",
"oorsprong",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"naam",
"is",
"tot",
"vandag",
"toe",
"omstrede",
".",
"'n",
"Aantal",
"mense",
"met",
"die",
"naam",
"\"",
"Johannes",
"\"",
"was",
"tydens",
"die",
"vroeë",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"stad",
"betrokke",
".",
"Van",
"hulle",
"was",
"die",
"hoofklerk",
"verbonde",
"by",
"die",
"kantoor",
"van",
"die",
"landmeter-generaal",
"Hendrik",
"Dercksen",
",",
"Christiaan",
"Johannes",
"Joubert",
",",
"'n",
"lid",
"van",
"die",
"Volksraad",
"en",
"die",
"republiek",
"se",
"mynbouhoof",
".",
"'n",
"Ander",
"was",
"Stephanus",
"Johannes",
"Paulus",
"Kruger",
"(",
"bekend",
"as",
"Paul",
"Kruger",
")",
",",
"president",
"van",
"die",
"Zuid-Afrikaansche",
"Republiek",
"(",
"ZAR",
")",
"tussenen",
"Johannes",
"Meyer",
",",
"eerste",
"regeringsamptenaar",
"in",
"die",
"omgewing",
",",
"is",
"'n",
"ander",
"moontlike",
"naamgewer",
".",
"Presiese",
"optekeninge",
"vir",
"die",
"naamkeuse",
"het",
"verlore",
"gegaan",
".",
"Johannes",
"Rissik",
"en",
"Johannes",
"Joubert",
"was",
"lede",
"van",
"'n",
"afvaardiging",
"wat",
"na",
"Engeland",
"gestuur",
"is",
"om",
"om",
"mynregte",
"vir",
"die",
"gebied",
"te",
"verkry",
".",
"Ná",
"Joubert",
"is",
"'n",
"park",
"in",
"die",
"stad",
"en",
"ná",
"Rissik",
"is",
"een",
"van",
"die",
"hoofstrate",
"genoem",
"waar",
"die",
"histories",
"belangrike",
"maar",
"nou",
"vervalle",
"Rissikstraat",
"Poskantoor",
"geleë",
"is",
".",
"Die",
"Stadsaal",
"is",
"ook",
"in",
"Rissikstraat",
"geleë",
".",
"Geografie",
"en",
"klimaat",
"Geografie",
"Johannesburg",
"lê",
"in",
"die",
"oostelike",
"deel",
"van",
"die",
"Hoëveldplato",
",",
"die",
"sentrale",
"plato",
"van",
"Suid-Afrika",
"wat",
"deur",
"uitgestrekte",
"glasvlaktes",
"gekenmerk",
"word",
",",
"en",
"teen",
"die",
"suidelike",
"uitlopers",
"van",
"die",
"Witwatersrand",
",",
"'n",
"lae",
"rotsige",
"bergreeks",
"wat",
"deur",
"die",
"provinsie",
"Gauteng",
"loop",
"en",
"die",
"waterskeiding",
"tussen",
"die",
"Atlantiese",
"en",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"vorm",
".",
"Johannesburg",
"strek",
"van",
"Orange",
"Farm",
"in",
"die",
"suide",
"tot",
"by",
"Midrand",
"in",
"die",
"noorde",
"en",
"grens",
"aan",
"twee",
"ander",
"metropolitaanse",
"gebiede",
"–",
"Pretoria",
"(",
"Tshwane",
")",
"in",
"die",
"noorde",
"en",
"Ekurhuleni",
"in",
"die",
"ooste",
".",
"Met",
"'n",
"oppervlakte",
"van645",
"km²",
"het",
"Johannesburg",
"se",
"metrogebied",
"uitgebrei",
"nes",
"dié",
"van",
"ander",
"groot",
"westerse",
"metropole",
"soos",
"Sydney",
",",
"Londen",
",",
"New",
"York",
"Stad",
"en",
"Los",
"Angeles",
".",
"Johannesburg",
"is",
"op",
"'n",
"gemiddelde",
"hoogte",
"van753",
"meter",
"bo",
"seevlak",
"geleë",
"–",
"met",
"die",
"laagste",
"punt",
"op740",
"en",
"die",
"hoogste",
"punt",
"op810",
"meter",
".",
"Dit",
"is",
"naas",
"Meksikostad",
"en",
"Phoenix",
"in",
"Arizona",
"(",
"Verenigde",
"State",
")",
"een",
"van",
"min",
"metropole",
"wat",
"nóg",
"aan",
"die",
"see",
"nóg",
"teen",
"'n",
"rivier",
"of",
"ander",
"water",
"lê",
".",
"Kunsmatige",
"bebossing",
"–",
"meer",
"as",
"tien",
"miljoen",
"bome",
"is",
"in",
"die",
"grasveldlandskap",
"van",
"Johannesburg",
"geplant",
"–",
"maak",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"ekonomiese",
"spilpunt",
"een",
"van",
"die",
"groenste",
"metropole",
"op",
"aarde",
".",
"Klimaat",
"Johannesburg",
"het",
"'n",
"subtropiese",
"hooglandklimaat",
"met",
"'n",
"gemiddelde",
"maksimumtemperatuur",
"van°C",
"in",
"Januarie",
"en°C",
"in",
"Junie",
".",
"Die",
"stad",
"beleef",
"'n",
"gemiddeld",
"van",
"agt",
"sonskynure",
"per",
"dag",
"dwarsdeur",
"die",
"jaar",
".",
"Wintertemperature",
"kan",
"tot",
"vriespunt",
"daal",
",",
"alhoewel",
"daar",
"gewoonlik",
"byna",
"geen",
"sneeuval",
"is",
"nie",
"–",
"die",
"stad",
"lê",
"in",
"'n",
"somerreënstreek",
"waar",
"die",
"meeste",
"neerslae",
"in",
"die",
"somermaande",
"val",
",",
"dikwels",
"op",
"laat",
"namiddae",
"tydens",
"hewige",
"elektriese",
"storms",
".",
"Die",
"gemiddelde",
"jaarlikse",
"reënval",
"ismillimeter",
",",
"met",
"'n",
"groot",
"jaarlikse",
"variasie",
".",
"So",
"ervaar",
"die",
"gebied",
"ook",
"droogteperiodes",
"met",
"langdurige",
"gebrek",
"aan",
"neerslae",
".",
"Sneeuvlokkies",
"het",
"wél",
"in",
"die",
"winters",
"vanengeval",
".",
"Verder",
"terug",
"in",
"die",
"verlede",
"het",
"swaar",
"sneeuneerslae",
",",
"wat",
"met",
"'n",
"sterk",
"en",
"koue",
"suidewind",
"gepaard",
"gegaan",
"het",
",",
"openSeptemberop",
"die",
"Transvaalse",
"Hoëveld",
"voorgekom",
".",
"OpSeptember",
"van",
"dié",
"jaar",
"het",
"dit",
"die",
"hele",
"dag",
"in",
"Johannesburg",
"gesneeu",
".",
"Die",
"Goudstad",
"is",
"daarnaas",
",",
"net",
"soos",
"ander",
"plekke",
"op",
"die",
"hoëveld",
",",
"verskeie",
"kere",
"deur",
"tornado's",
"getref",
"–",
"soos",
"ook",
"in",
"Oktober",
"Oktoberen",
"Januarie",
"Die",
"Transvaalse",
"Hoëveld",
"is",
"egter",
"ook",
"sonder",
"tornado's",
"'n",
"gunstelingplek",
"vir",
"stormjagters",
"–",
"met",
"gereelde",
"donderstorms",
"in",
"die",
"somermaande",
"en",
"indrukwekkende",
"weerligstrale",
"wat",
"die",
"nagtelike",
"hemel",
"oor",
"Johannesburg",
"verskeur",
".",
"Donderstorms",
"gaan",
"gepaard",
"met",
"kort",
",",
"maar",
"hewige",
"reënbuie",
",",
"sterk",
"winde",
"en",
"rollende",
"donker",
"wolke",
".",
"Lugbesoedeling",
"bly",
"'n",
"knelpunt",
",",
"veral",
"gedurende",
"die",
"wintermaande",
"wanneer",
"die",
"weswaartse",
"vloei",
"van",
"lugmassas",
"vanuit",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"deur",
"termiese",
"inversies",
"belemmer",
"word",
".",
"Naas",
"motoruitlaatgasse",
"dra",
"die",
"gebruik",
"van",
"steenkool",
"vir",
"kookdoeleindes",
"en",
"verhitting",
"tot",
"die",
"hoë",
"lugbesoedelingsvlakke",
"by",
"wat",
"veral",
"in",
"swart",
"woonbuurte",
"meetbaar",
"is",
".",
"Visies",
"op",
"Johannesburg",
"Die",
"stad",
"as",
"ruimtelike",
"verwesenliking",
"van",
"afsonderlike",
"ontwikkeling",
"Die",
"meeste",
"wetenskaplike",
"studies",
"oor",
"die",
"Goudstad",
"het",
"Johannesburg",
"beperk",
"hulle",
"tot",
"die",
"ruimtelike",
"verwesenliking",
"van",
"ongelyke",
"ekonomiese",
"verhoudinge",
"en",
"stadsbeplanning",
"binne",
"die",
"raamwerk",
"van",
"die",
"beleid",
"van",
"afsonderlike",
"ontwikkeling",
".",
"So",
"is",
"die",
"skrywers",
"van",
"die",
"meeste",
"monografieë",
"oor",
"Johannesburg",
"ná",
"apartheid",
"behep",
"met",
"die",
"groei",
",",
"val",
"en",
"heropbou",
"van",
"'n",
"etnies",
"gesegregeerde",
"stad",
".",
"Hulle",
"dokumenteer",
"en",
"periodiseer",
"die",
"geskiedenis",
"en",
"ontwikkeling",
"van",
"munisipale",
"administrasie",
",",
"verstedelikingspatrone",
"en",
"stedelike",
"groei",
"vanaf",
"die",
"koloniale",
"tydperk",
"tot",
"hede",
",",
"verduidelik",
"die",
"oorspronge",
"en",
"konsolidasie",
"van",
"etnies",
"verdeelde",
"woonbuurte",
"of",
"\"",
"groepsgebiede",
"\"",
"en",
"beskryf",
"hoe",
"die",
"owerheid",
"rasgebaseerde",
"bevoorregting",
"onder",
"voorwendsel",
"van",
"openbare",
"gesondheid",
"asook",
"wetgewing",
"aangaande",
"stadsbeplanning",
"en",
"behuising",
"vir",
"een",
"groep",
"beding",
"en",
"ander",
"daarvan",
"uitgesluit",
"het",
".",
"Stad",
"van",
"klassestryd",
"Sommige",
"ondersoeke",
"neem",
"die",
"stad",
"se",
"ontstaansperiode",
",",
"die",
"laaste",
"kwart",
"van",
"diee",
"eeu",
"en",
"die",
"tydperk",
"van",
"ongebreidelde",
"laissez-faire-kapitalisme",
",",
"as",
"vertrekpunt",
"en",
"skets",
"'n",
"oënskynlik",
"eenvormige",
"beeld",
"van",
"'n",
"stad",
"waar",
"mynbou",
"die",
"akkumulasie",
"van",
"ongekende",
"hoeveelhede",
"kapitaal",
"vir",
"'n",
"klein",
"groepie",
"entrepreneurs",
"moontlik",
"maak",
",",
"terwyl",
"'n",
"kosmopolitiese",
"werkersklas",
"met",
"sy",
"klassestyd",
"in",
"opstand",
"teen",
"dié",
"bourgeoisie",
"kom",
"–",
"'n",
"gunstelingonderwerp",
"in",
"sekere",
"strominge",
"van",
"moderne",
"Suid-Afrikaanse",
"geskiedskrywing",
"wat",
"vasgevang",
"is",
"in",
"denkbeelde",
"van",
"ekonomiese",
"ongelykhede",
"en",
"uitbuiting",
".",
"Studies",
"oor",
"Johannesburg",
"se",
"voorstede",
"laat",
"die",
"kollig",
"op",
"nuwe",
"swart",
"middelklas-elites",
"val",
"wie",
"se",
"aspirasies",
"en",
"waardes",
"van",
"persoonlike",
"prestasie",
",",
"status",
",",
"gesinslewe",
",",
"ruimte",
",",
"veiligheid",
"en",
"sport",
"bes",
"moontlik",
"binne",
"die",
"infrastruktuur",
"van",
"'n",
"omheinde",
"voorstad",
"vervul",
"en",
"uitgeleef",
"kan",
"word",
",",
"al",
"handhaaf",
"hulle",
"nog",
"bande",
"met",
"die",
"tradisionele",
"lewe",
"in",
"swart",
"woonbuurte",
".",
"'n",
"Stad",
"as",
"enjinkamer",
"vir",
"'n",
"hele",
"land",
"'n",
"Ander",
",",
"meer",
"omvattende",
"visie",
"oor",
"Johannesburg",
"is",
"dié",
"van",
"'n",
"enjinkamer",
"–",
"nie",
"net",
"van",
"die",
"nasionale",
"ekonomie",
"nie",
",",
"maar",
"van",
"mense",
"met",
"uiteenlopende",
"etniese",
",",
"kulturele",
",",
"godsdienstige",
",",
"opvoedkundige",
"en",
"geografiese",
"agtergronde",
"wat",
"versigtig",
"met",
"mekaar",
"in",
"aanraking",
"kom",
";",
"van",
"nuwe",
"leefstyle",
"en",
"tegnologieë",
".",
"As",
"'n",
"Europese",
"stad",
"in",
"Afrika",
"of",
"Amerika",
"in",
"Afrika",
",",
"soos",
"dit",
"al",
"genoem",
"is",
",",
"kan",
"Johannesburg",
"nie",
"gereduseer",
"word",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"hooftonele",
"van",
"rasseskeiding",
"nie",
".",
"Die",
"geskiedkundige",
"gebeurtenisse",
"en",
"prosesse",
"moet",
"ook",
"teen",
"die",
"agtergrond",
"van",
"'n",
"globale",
"vloei",
"van",
"mense",
",",
"idees",
"en",
"goedere",
"ondersoek",
"word",
".",
"Stad",
"met",
"'n",
"eie",
"metropolitaanse",
"leefstyl",
"Sommige",
"navorsers",
"wys",
"daarop",
"dat",
"Johannesburg",
"van",
"begin",
"af",
"sy",
"eie",
"metropolitaanse",
"leefstyl",
"geskep",
"het",
".",
"'n",
"Splinternuwe",
"verbruikerswêreld",
"en",
"nuwe",
"boutegnieke",
"het",
"skielik",
"op",
"'n",
"voorheen",
"verlate",
"plato",
"gestalte",
"gekry",
".",
"Johannesburgers",
"het",
"al",
"vroeg",
"begin",
"eksperimenteer",
"met",
"die",
"nuutste",
"tegnologiese",
"ontwikkelinge",
"van",
"die",
"Noordelike",
"Halfrond",
"–",
"voorafvervaardigde",
"boustukke",
"en",
"ander",
"elemente",
"is",
"vir",
"winkelfasades",
"gebruik",
",",
"winkelarkades",
"is",
"van",
"prismatiese",
"glasdakke",
"voorsien",
",",
"straatbeligting",
"is",
"deur",
"middel",
"van",
"gaslampe",
"voorsien",
",",
"daarna",
"is",
"elektriese",
"beligting",
"ingevoer",
",",
"net",
"soos",
"telefoondrade",
"geïnstalleer",
"is",
"om",
"finansiële",
"instellings",
"met",
"mekaar",
"te",
"verbind",
",",
"perdetrems",
"wat",
"hul",
"bestemmings",
"in",
"die",
"voorstede",
"op",
"borde",
"aangedui",
"het",
",",
"en",
"vanaftreine",
"wat",
"die",
"binneland",
"in",
"die",
"internasionale",
"netwerk",
"van",
"hawens",
"en",
"seeroetes",
"ingeskakel",
"het",
".",
"In",
"die",
"Goudstad",
"se",
"georganiseerde",
"uitleg",
"het",
"handelsplekke",
"en",
"kommersiële",
"strate",
"sentraal",
"gestaan",
",",
"terwyl",
"die",
"stadsbeeld",
"oorheers",
"is",
"deur",
"banke",
"en",
"ander",
"finansiële",
"instellings",
",",
"kantoorgeboue",
",",
"klubs",
",",
"en",
"die",
"hoofkwartiere",
"van",
"mynbouondernemings",
".",
"Johannesburgers",
"het",
"noue",
"bande",
"gehandhaaf",
"met",
"metropole",
"in",
"die",
"noorde",
"–",
"die",
"nuutste",
"modes",
"uit",
"Londen",
",",
"Parys",
"en",
"New",
"York",
"was",
"te",
"koop",
"in",
"plaaslike",
"winkels",
",",
"net",
"soos",
"die",
"nuutste",
"Amerikaanse",
"motors",
",",
"juweliersware",
",",
"Fin",
"de",
"siècle-versierings",
",",
"tekstiele",
"en",
"muurpapiere",
"uit",
"Londen",
"se",
"West",
"End",
",",
"die",
"nuutste",
"produklyne",
"van",
"Manchester-katoen",
"en",
"ander",
"goedere",
"wat",
"op",
"die",
"wêreldmark",
"beskikbaar",
"was",
".",
"Geskiedenis",
"Vroeë",
"geskiedenis",
"Mense",
"het",
"al",
"vir",
"die",
"afgelope",
"honderd",
"eeue",
"in",
"die",
"gebied",
"gewoon",
"waar",
"Johannesburg",
"sou",
"ontstaan",
".",
"Opgrawings",
"wat",
"op",
"die",
"Melvillekoppies",
"onderneem",
"is",
",",
"het",
"'n",
"ystersmeltkroes",
"opgelewer",
".",
"Houtskool",
",",
"wat",
"daarin",
"gevind",
"is",
",",
"is",
"omtrentjaar",
"oud",
".",
"Die",
"skalierots",
"wat",
"ook",
"op",
"die",
"koppie",
"voorkom",
",",
"bevat",
"baie",
"yster",
".",
"Argeoloë",
"het",
"ook",
"'n",
"nedersetting",
"uit",
"die",
"middel-steentydperk",
"(",
"miskien000",
"jaar",
"gelede",
")",
"gevind",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"klipwerktuie",
"wat",
"omtrent000",
"jaar",
"oud",
"kan",
"wees",
".",
"Die",
"argeoloog",
"en",
"ystertydperkspesialis",
"Revil",
"Mason",
",",
"destyds",
"direkteur",
"van",
"die",
"argeologiese",
"navorsingspan",
"en",
"navorsingsprofessor",
"verbonde",
"aan",
"die",
"Universiteit",
"van",
"die",
"Witwatersrand",
"se",
"Departement",
"Argeologie",
",",
"het",
"soortgelyke",
"strukture",
"by",
"Klipriviersberg",
"en",
"Waterval",
"(",
"Corriemoor/Northcliff",
")",
"gevind",
".",
"Die",
"plaas",
"Braamfontein",
"sou",
"'n",
"belangrike",
"deel",
"van",
"Johannesburg",
"word",
".",
"Die",
"plaas",
"is",
"inaan",
"Gerrit",
"Bezuidenhout",
"toegeken",
",",
"wat",
"dit",
"onmiddellik",
"aan",
"sy",
"broer",
",",
"F.J",
".",
"Bezuidenhout",
",",
"oorgedra",
"het",
".",
"Dit",
"was",
"omtrent500",
"morg500",
"hektaar",
")",
"groot",
"en",
"is",
"inin",
"drie",
"verdeel",
".",
"Die",
"suidelike",
"deel",
"is",
"aan",
"die",
"oorspronklike",
"eienaar",
",",
"Gerrit",
"Bezuidenhout",
",",
"oorgedra",
".",
"Inwas",
"J.J",
".",
"Lindeque",
"die",
"eienaar",
"van",
"die",
"suidelike",
"deel",
"wat",
"aan",
"Randjeslaagte",
"gegrens",
"het",
".",
"Die",
"oostelike",
"deel",
"is",
"aan",
"F.J",
".",
"van",
"Dyk",
"verkoop",
".",
"Ná",
"'n",
"paar",
"tussengangers",
"het",
"Dirk",
"Geldenhuys",
"indie",
"eienaar",
"geword",
".",
"Die",
"westelike",
"gedeelte",
"is",
"aan",
"C.W",
".",
"Bezuidenhout",
"oorgedra",
".",
"Inis",
"hierdie",
"deel",
"aan",
"Frans",
"en",
"Louw",
"Geldenhuys",
"verkoop",
"vir",
"£4",
"500",
".",
"Frederick",
"Jacobus",
"Bezuidenhout",
"het",
"indie",
"eienaar",
"van",
"Doornfontein",
"geword",
".",
"Dit",
"was",
"steeds",
"syne",
"in",
"Turffontein",
"is",
"inaan",
"Abraham",
"Smit",
"toegeken",
".",
"Die",
"plaas",
"is",
"ook",
"onderverdeel",
"en",
"inwas",
"Paul",
"Andries",
"Ras",
"die",
"eienaar",
"van",
"die",
"grootste",
"gedeelte",
"daarvan",
".",
"Langlaagte",
"het",
"'n",
"lang",
"geskiedenis",
"van",
"onderverdeling",
",",
"verskillende",
"eienaars",
"en",
"geskille",
"oor",
"eienaarskap",
".",
"Sedert",
"dies",
"het",
"prospekteerders",
"na",
"goud",
"en",
"ander",
"minerale",
"in",
"die",
"Transvaal",
"gesoek",
".",
"Die",
"eerste",
"goudrif",
"is",
"inin",
"die",
"groensteengordel",
"oos",
"van",
"Potgietersrus",
"gevind",
".",
"Die",
"eerste",
"goudmyn",
"is",
"dan",
"ook",
"daar",
"gevestig",
".",
"Inis",
"die",
"eerste",
"stoomaangedrewe",
"stampmeul",
"daar",
"in",
"werking",
"gestel",
".",
"Teen",
"daardie",
"tyd",
"het",
"die",
"aandag",
"egter",
"na",
"Sabie",
"en",
"Pelgrimsrus",
"verskuif",
".",
"Alec",
"(",
"Kruiwa",
")",
"Patterson",
"het",
"inspoelgoud",
"in",
"die",
"Pelgrimsloop",
"gevind",
".",
"Dit",
"het",
"op",
"die",
"Transvaal",
"se",
"eerste",
"groot",
"stormloop",
"van",
"delwers",
"uitgeloop",
".",
"Elf",
"jaar",
"later",
"het",
"meeste",
"van",
"die",
"delwers",
"na",
"Barberton",
"vertrek",
",",
"waar",
"goud",
"ook",
"ontdek",
"is",
".",
"Op",
"die",
"Witwatersrand",
"was",
"prospekteerders",
"nogal",
"doenig",
"op",
"die",
"Wesrand",
".",
"Die",
"eerste",
"myn",
"was",
"naby",
"die",
"huidige",
"Magaliesberg",
".",
"Daar",
"was",
"nog",
"een",
"op",
"Kromdraai",
",",
"wes",
"van",
"Zwartkop",
".",
"Die",
"enigste",
"suksesvolle",
"myn",
"was",
"Fred",
"en",
"Harry",
"Struben",
"se",
"Confidence",
"Reef",
",",
"wat",
"nog",
"in",
"die",
"Kloofendal-natuurreservaat",
"te",
"siene",
"is",
".",
"Stigting",
"Johannesburg",
"het",
"sy",
"ontstaan",
"te",
"danke",
"aan",
"die",
"ontdekking",
"van",
"goud",
".",
"Die",
"messelaar",
"George",
"Harrison",
"word",
"beskou",
"as",
"die",
"persoon",
"wat",
"die",
"dagsoom",
"van",
"die",
"hoofrif",
"in",
"Februarieop",
"die",
"plaas",
"Langlaagte",
"ontdek",
"het",
"toe",
"hy",
"besig",
"was",
"om",
"stene",
"as",
"boumateriaal",
"vir",
"weduwee",
"Oosthuizen",
"se",
"nuwe",
"skuur",
"op",
"te",
"grawe",
".",
"Harrison",
",",
"'n",
"boorling",
"van",
"Engeland",
"wat",
"reeds",
"ervaring",
"as",
"delwer",
"op",
"Australiese",
"goudvelde",
"opgedoen",
"het",
",",
"het",
"onmiddellik",
"besef",
"dat",
"die",
"ontdekking",
"van",
"'n",
"gouddraende",
"rif",
"weens",
"die",
"lae",
"goudinhoud",
"minder",
"opspraakwekkend",
"was",
"as",
"dié",
"van",
"alluviale",
"goud",
"en",
"slegs",
"tussen",
"een",
"en",
"twee",
"onse",
"goud",
"uit",
"elke",
"ton",
"gemaalde",
"erts",
"ontgin",
"sou",
"kon",
"word",
".",
"Daar",
"was",
"dus",
"geen",
"goudkorrels",
"wat",
"maklik",
"opgetel",
"kon",
"word",
"nie",
".",
"Die",
"Witwatersrandse",
"goudrif",
",",
"waar",
"goud",
"van",
"laegraadse",
"erts",
"ontgin",
"kan",
"word",
",",
"strek",
"in",
"'n",
"wye",
"boog",
"sowatkm",
"oos",
"van",
"Johannesburg",
"vir",
"sowatkm",
"in",
"weswaartse",
"rigting",
"van",
"waar",
"dit",
"'n",
"suidwestelike",
"draai",
"na",
"die",
"Vrystaat",
"maak",
".",
"Suid-Afrika",
"se",
"goud",
"lê",
"aan",
"die",
"strande",
"van",
"'n",
"prehistoriese",
"see",
"–",
"die",
"Witwatersrandse",
"Geologiese",
"Kom",
"waar",
"die",
"edelmetaal",
"later",
"deur",
"vulkaniese",
"veranderings",
"diep",
"ondergronds",
"begrawe",
"is",
".",
"Die",
"gouddraende",
"riwwe",
",",
"wat",
"sowat000",
"miljoen",
"jaar",
"gelede",
"gevorm",
"is",
",",
"varieer",
"in",
"dikte",
",",
"van",
"'n",
"tiende",
"van",
"'n",
"duim",
"totvoet",
",",
"met",
"'n",
"gemiddeld",
"van",
"slegs",
"een",
"voet",
".",
"Behalwe",
"vir",
"enkele",
"dagsome",
"is",
"hulle",
"geleidelik",
"met",
"duisende",
"voet",
"se",
"harde",
"gesteentes",
"bedek",
".",
"Dit",
"verg",
"geologiese",
"speurwerk",
"om",
"dié",
"riwwe",
"op",
"te",
"spoor",
"–",
"en",
"groot",
"hoeveelhede",
"kapitaal",
"asook",
"ingenieursvernuf",
"om",
"die",
"goud",
"te",
"ontgin",
".",
"OpMeihet",
"hy",
"en",
"George",
"Walker",
"'n",
"prospekteerkontrak",
"met",
"die",
"eienaar",
"van",
"die",
"plaas",
",",
"G.C",
".",
"Oosthuizen",
",",
"aangegaan",
".",
"Kort",
"daarna",
"is",
"die",
"hoofrif",
"ook",
"op",
"Turffontein",
"en",
"Doornfontein",
"gevind",
".",
"Die",
"proklamasie",
"wat",
"Langlaagte",
",",
"Turffontein",
",",
"Doornfontein",
",",
"Randjeslaagte",
"en",
"ander",
"aanliggende",
"plase",
"as",
"openbare",
"delwerye",
"verklaar",
"het",
",",
"is",
"opSeptemberuitgereik",
".",
"Die",
"eerste",
"tent",
"is",
"reeds",
"opJuliedeur",
"J",
"Paxton",
"de",
"Roi",
"opgeslaan",
".",
"'n",
"Magdom",
"mense",
"het",
"op",
"die",
"gebied",
"toegesak",
".",
"Dit",
"was",
"nie",
"net",
"delwers",
"van",
"heinde",
"en",
"ver",
"nie",
".",
"Handelaars",
",",
"spekulante",
",",
"avonturiers",
",",
"vakmanne",
",",
"arbeiders",
"en",
"hoere",
"het",
"in",
"hul",
"spore",
"gevolg",
".",
"Een",
"van",
"die",
"eerste",
"aankomelinge",
"was",
"kolonel",
"Ignatius",
"Ferreira",
".",
"Hy",
"het",
"sy",
"osse",
"uitgespan",
"op",
"die",
"noordelike",
"grens",
"van",
"Turffontein",
".",
"Ander",
"het",
"by",
"hom",
"aangesluit",
".",
"Met",
"verdrag",
"is",
"die",
"plek",
"Ferreira",
"se",
"kamp",
"genoem",
".",
"Later",
"is",
"dit",
"opgemeet",
"en",
"Ferreirasdorp",
"genoem",
".",
"'n",
"Groep",
"Hollandssprekende",
"Afrikaners",
"het",
"al",
"die",
"pad",
"van",
"Paarl",
"in",
"die",
"Kaap",
"gekom",
".",
"Hulle",
"het",
"kamp",
"opgeslaan",
"op",
"die",
"plaas",
"Langlaagte",
".",
"Die",
"gebied",
"is",
"opgemeet",
"en",
"Paarlshoop",
"genoem",
".",
"Toe",
"'n",
"versoek",
"in",
"Oktoberaan",
"die",
"regering",
"gerig",
"word",
"om",
"dit",
"as",
"'n",
"dorp",
"te",
"verklaar",
",",
"het",
"die",
"staatsekretaris",
"geantwoord",
"dat",
"hulle",
"niks",
"uit",
"te",
"waai",
"het",
"nie",
"met",
"standplase",
"wat",
"op",
"privaat",
"grond",
"uitgemeet",
"is",
".",
"OpNovemberis",
"'n",
"delwerskomitee",
"verkies",
"om",
"die",
"mynkommissaris",
"behulpsaam",
"te",
"wees",
".",
"Randjeslaagte",
"was",
"'n",
"driehoekvormige",
"stukkie",
"uitvalgrond",
"(",
"grond",
"wat",
"tussen",
"plase",
"oorgebly",
"het",
"nadat",
"hulle",
"opgemeet",
"is",
")",
"wat",
"aan",
"die",
"staat",
"behoort",
"het",
".",
"Dit",
"kan",
"vandag",
"nog",
"uitgeken",
"word",
"as",
"die",
"gebied",
"tussen",
"die",
"strate",
"Commissioner",
",",
"Claim/Mooi",
"en",
"Diagonal/Clarendon",
"Place",
".",
"Die",
"landmeter-generaal",
"het",
"opdrag",
"gegee",
"dat",
"die",
"landmeter",
"J.",
"E.",
"de",
"Villiers",
"hierdie",
"plaas",
"as",
"'n",
"dorpsgebied",
"uitmeet",
".",
"Aanvanklik",
"sou",
"daarstandplase",
"wees",
"en",
"hulle",
"moesvoet",
"byvoet",
"meet",
".",
"Die",
"eerste",
"veiling",
"het",
"opDesemberplaasgevind",
".",
"Toe",
"die",
"veiling",
"van",
"standplase",
"aangekondig",
"word",
",",
"het",
"dit",
"geblyk",
"dat",
"die",
"standplase",
"nie",
"te",
"koop",
"was",
"nie",
".",
"Mense",
"sou",
"slegs",
"geregtig",
"wees",
"om",
"die",
"standplaas",
"te",
"huur",
"vir",
"'n",
"tydperk",
"van",
"totjaar",
"en",
"'n",
"gebou",
"op",
"te",
"rig",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"bekendgemaak",
"dat",
"\"",
"koelies",
"\"",
"slegs",
"in",
"die",
"\"",
"arabierreservaat",
"\"",
",",
"waarin",
"daarstandplase",
"was",
",",
"kon",
"huur",
".",
"Die",
"gebruik",
"van",
"hierdie",
"terme",
"behoef",
"verduideliking",
".",
"Asiërs",
"dryf",
"al",
"eeue",
"lank",
"handel",
"langs",
"die",
"ooskus",
"van",
"Afrika",
".",
"Sommige",
"van",
"die",
"groot",
"handelaars",
"was",
"Goedjaratisprekende",
"Moslems",
".",
"Sommige",
"van",
"hierdie",
"handelaars",
"het",
"familielede",
"na",
"die",
"kusdorpe",
"van",
"Afrika",
"gestuur",
"om",
"hul",
"handel",
"te",
"bevorder",
".",
"Plaaslike",
"inwoners",
"het",
"na",
"al",
"hierdie",
"handelaars",
"as",
"Arabiere",
"verwys",
".",
"Met",
"verloop",
"van",
"tyd",
"het",
"hierdie",
"handelaars",
"ook",
"na",
"die",
"binneland",
"uitgebrei",
".",
"Die",
"mans",
"is",
"uitgeken",
"aan",
"die",
"tulbande",
"wat",
"hulle",
"gedra",
"het",
".",
"Die",
"term",
"koelie",
"is",
"aanvanklik",
"gebruik",
"om",
"na",
"'n",
"ongeskoolde",
"arbeider",
"te",
"verwys",
".",
"Hindoe-mans",
"van",
"Indië",
"is",
"ingewerf",
"om",
"as",
"arbeiders",
"op",
"Natal",
"se",
"suikerplase",
"te",
"werk",
".",
"Sommiges",
"het",
"agtergebly",
"nadat",
"hul",
"kontrakte",
"verstryk",
"het",
".",
"In",
"Johannesburg",
"was",
"hulle",
"hoofsaaklik",
"marskramers",
"en",
"kelners",
".",
"Teenhet",
"inwoners",
"begin",
"aandring",
"op",
"'n",
"dorpsraad",
"of",
"darem",
"'n",
"gesondheidkomitee",
".",
"In",
"November",
"daardie",
"jaar",
"het",
"die",
"president",
"'n",
"\"",
"Gezondheids",
"Comité",
"\"",
"geproklameer",
".",
"Die",
"gebied",
"is",
"omskryf",
"as",
"die",
"plek",
"Johannesburg",
",",
"met",
"inbegrip",
"van",
"die",
"erwe",
"bekend",
"as",
"Marshalldorp",
"(",
"nou",
"Marshalltown",
")",
"en",
"dit",
"wat",
"Ferreira",
"se",
"kamp",
"(",
"nou",
"Ferreirasdorp",
")",
"genoem",
"word",
".",
"Die",
"komitee",
"se",
"gesag",
"het",
"vir",
"drie",
"myl",
"vanaf",
"die",
"markplein",
"gestrek",
".",
"Die",
"mynkommissaris",
"en",
"die",
"distriksgeneesheer",
"was",
"ex",
"officio",
"lede",
"van",
"die",
"komitee",
".",
"Aanvanklik",
"is",
"die",
"gebied",
"in",
"vyf",
"wyke",
"opgedeel",
".",
"Vir",
"elke",
"wyk",
"kon",
"een",
"verteenwoordiger",
"deur",
"die",
"manlike",
"meerderjarige",
"inwoners",
"gekies",
"word",
".",
"Inis",
"dit",
"in",
"ses",
"wyke",
"opgedeel",
"en",
"elke",
"wyk",
"het",
"twee",
"verteenwoordigers",
"verkies",
".",
"Julius",
"Jeppe",
"en",
"sy",
"vennoot",
",",
"ene",
"Ford",
",",
"het",
"Jeppestown",
"en",
"Fordsburg",
"laat",
"opmeet",
".",
"Fordsburg",
"is",
"in",
"Meiopgeveil",
".",
"Die",
"aanbiedinge",
"was",
"maar",
"laag",
"want",
"die",
"grond",
"was",
"moerasagtig",
"en",
"dit",
"was",
"naby",
"een",
"van",
"die",
"myne",
".",
"Arbeiders",
"het",
"daar",
"gaan",
"woon",
".",
"Fabrieke",
",",
"kroeë",
"en",
"\"",
"Kafir-eatinghouses",
"\"",
"het",
"soos",
"paddastoele",
"verrys",
".",
"In",
"Oktoberhet",
"die",
"regering",
"die",
"suidoostelike",
"deel",
"van",
"Braamfontein",
"gekoop",
".",
"Die",
"plan",
"was",
"om",
"uit",
"die",
"stroom",
"wat",
"daarlangs",
"gevloei",
"het",
"water",
"aan",
"die",
"inwoners",
"van",
"Johannesburg",
"te",
"verskaf",
".",
"Maar",
"daar",
"was",
"ook",
"groot",
"neerslae",
"kleigrond",
"wat",
"geskik",
"was",
"vir",
"die",
"maak",
"van",
"bakstene",
".",
"Die",
"regering",
"het",
"toe",
"besluit",
"om",
"eerder",
"steenmakerslisensies",
"teensjieling",
"per",
"maand",
"uit",
"te",
"reik",
".",
"Lisensiehouers",
"het",
"sommer",
"gereken",
"dat",
"hulle",
"ook",
"geregtig",
"was",
"om",
"hul",
"eie",
"krot",
"daar",
"op",
"te",
"rig",
".",
"Die",
"gebied",
"het",
"baie",
"werklose",
"Hollandssprekende",
"Afrikaners",
"gelok",
",",
"die",
"ontstaan",
"van",
"die",
"Brickfields",
"of",
"Burgersdorp",
".",
"Die",
"krotbuurt",
"het",
"die",
"bynaam",
"veldskoendorp",
"gekry",
".",
"Die",
"gesondheidskomitee",
"het",
"die",
"eerste",
"bevolkingsopname",
"ingemaak",
".",
"Dit",
"het",
"getoon",
"dat303",
"mense",
"in",
"die",
"dorp",
"gewoon",
"het",
".",
"Name",
"van",
"dorpsgebiede",
"wat",
"opduik",
"is",
"Booysens",
",",
"Fordsburg",
",",
"Langlaagte",
",",
"Koelielokasie",
",",
"Braamfontein",
",",
"Auckland",
"Park",
",",
"Marshallsdorp",
",",
"Ferreirasdorp",
",",
"Johannesburg",
",",
"Veldtschoendorp",
",",
"Prospect",
"en",
"Jeppesdorp",
".",
"'n",
"Soortgelyke",
"opname",
"wat",
"ingedoen",
"is",
",",
"het",
"aangetoon",
"dat",
"meer",
"as000",
"mense",
"in",
"Johannesburg",
"gewoon",
"het",
".",
"Die",
"dorp",
"het",
"so",
"gegroei",
"dat",
"die",
"gesondheidskomitee",
"teensy",
"eie",
"direkteur",
"van",
"sensus",
"kon",
"aanstel",
".",
"Daar",
"is",
"besluit",
"om",
"opJuliesensus",
"te",
"neem",
"van",
"die",
"bevolking",
"van",
"die",
"goudstad",
".",
"Daar",
"is",
"bevind",
"dat",
"die",
"bevolking078",
"was",
".",
"Daar",
"was907",
"Europeane",
"(",
"oftewel",
"wit",
"mense",
")",
",",
"Maleiers,",
"807",
"Asiate",
"en533",
"\"",
"naturelle",
"\"",
".",
"Amper000",
"van",
"laasgenoemde",
"het",
"in",
"kampongs",
"op",
"die",
"myne",
"gewoon",
".",
"Slegs036",
"van",
"hulle",
"was",
"in",
"die",
"Transvaal",
"gebore",
".",
"Daar",
"was489",
"Moslems",
"en822",
"Hindoes.500",
"Europeane",
"was",
"in",
"Afrika",
"gebore",
".",
"Gedurendehet",
"die",
"regering",
"begin",
"met",
"die",
"opmeet",
"van",
"'n",
"lokasie",
"vir",
"Maleiers",
"op",
"hul",
"grond",
"noordwes",
"van",
"Veldskoendorp",
".",
"Nie",
"minder",
"as285",
"persele",
"is",
"uitgemeet",
".",
"Intussen",
"het",
"die",
"ZAR-burgers",
"in",
"veldskoendorp",
"hul",
"lot",
"by",
"die",
"regering",
"bekla",
".",
"Die",
"regering",
"besluit",
"toe",
"om",
"meer",
"asvan",
"die",
"persele",
"aan",
"verarmde",
"Afrikaners",
"toe",
"te",
"ken",
".",
"Die",
"woongebied",
"sou",
"Vrededorp",
"heet.standplase",
"is",
"ook",
"op",
"die",
"steengroewe",
"uitgemeet",
"en",
"aan",
"burgers",
"toegeken",
".",
"Hierdie",
"dorpsgebied",
"is",
"Burgersdorp",
"genoem",
".",
"Die",
"regering",
"het",
"net",
"verlang",
"dat",
"die",
"burgers6",
"per",
"maand",
"vir",
"standplaaslisensies",
"betaal",
".",
"Van",
"die",
"lokasie",
"vir",
"Maleiers",
"het",
"niks",
"gekom",
"nie",
".",
"Die",
"gebied",
"is",
"later",
"vir",
"die",
"Brixtonbegraafplaas",
"gebruik",
".",
"Aan",
"die",
"noordekant",
"van",
"die",
"stad",
"het",
"die",
"skatryk",
"mense",
"van",
"die",
"stad",
"begin",
"om",
"hul",
"huise",
"in",
"die",
"nuwe",
"voorstad",
",",
"Parktown",
",",
"te",
"bou",
".",
"Die",
"eerste",
"een",
"was",
"Sir",
"Lionel",
"Philips",
",",
"wat",
"sy",
"herehuis",
"\"",
"Hohenheim",
"\"",
"inlaat",
"bou",
"het",
".",
"Ongelukkig",
"was",
"die",
"huis",
"in",
"die",
"pad",
"toe",
"die",
"nuwe",
"akademiese",
"hospitaal",
"inin",
"Parktown",
"gebou",
"is",
"en",
"dit",
"moes",
"platgeslaan",
"word",
".",
"\"",
"Sunny",
"Side",
"Park",
"\"",
"was",
"ontwerp",
"deur",
"Frank",
"Emley",
"en",
"dit",
"was",
"die",
"woning",
"van",
"Hennen",
"Jennings",
".",
"\"",
"The",
"View",
"\"",
"is",
"voltooi",
"inen",
"het",
"aan",
"Sir",
"Thomas",
"Cullinan",
"behoort",
".",
"Dit",
"was",
"eers",
"inwat",
"'n",
"stadsraad",
"vir",
"Johannesburg",
"goedgekeur",
"is",
"ingevolge",
"Wetvan",
"Die",
"gebied",
"is",
"inwyke",
"opgedeel",
".",
"Die",
"raad",
"sou",
"uitverkose",
"lede",
"bestaan",
"en",
"helfte",
"van",
"hulle",
"moes",
"burgers",
"wees",
".",
"Twee",
"jaar",
"later",
"het",
"die",
"oorlog",
"uitgebreek",
"en",
"vreemdelinge",
",",
"insluitend",
"swart",
"mense",
",",
"het",
"gevlug",
".",
"Die",
"Suid-Afrikaanse",
"Oorlog1902",
")",
"Ondanks",
"onderhandelinge",
"tussen",
"enkele",
"mynbesitters",
"en",
"die",
"ZAR-regering",
"in",
"Pretoria",
"vir",
"'n",
"vreedsame",
"skikking",
"en",
"die",
"voortsetting",
"van",
"mynbedrywighede",
"in",
"Johannesburg",
",",
"het",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"gewapende",
"konflik",
"tussen",
"die",
"Boererepubliek",
"en",
"die",
"Britse",
"Ryk",
"in",
"Oktobertot",
"die",
"sluiting",
"van",
"myne",
"en",
"die",
"ontruiming",
"van",
"die",
"Goudstad",
"gelei",
".",
"Drie",
"verskillende",
"migrasiestrome",
"het",
"uit",
"die",
"Goudstad",
"beweeg",
"wat",
"sy",
"latere",
"ontwikkeling",
"en",
"bevolkingsamestelling",
"ingrypend",
"sou",
"raak",
".",
"Uitlanders",
"het",
"hulle",
"in",
"die",
"Kaapkolonie",
"en",
"in",
"Natal",
"hervestig",
",",
"veral",
"in",
"Kaapstad",
"en",
"Durban",
",",
"en",
"nie",
"almal",
"het",
"ná",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"oorlog",
"na",
"Johannesburg",
"teruggekeer",
"nie",
".",
"Afrikanermans",
"het",
"by",
"die",
"Boerekommandos",
"aangesluit",
",",
"terwyl",
"swart",
"mynwerkers",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"oorlog",
"werkloos",
"gelaat",
"is",
",",
"na",
"hul",
"landelike",
"woonplekke",
"elders",
"in",
"die",
"land",
"getrek",
"het",
".",
"Behalwe",
"vir",
"die",
"tydelike",
"verlies",
"aan",
"inkomste",
",",
"waaraan",
"sowel",
"die",
"mynbedryf",
"asook",
"mynwerkers",
"gely",
"het",
",",
"het",
"die",
"oorlog",
"min",
"uitwerking",
"op",
"Johannesburg",
"gehad",
".",
"Afgesien",
"van",
"die",
"Castle-brouery",
"se",
"voorrade",
"aan",
"ligte",
"aalbier",
",",
"wat",
"blykbaar",
"deur",
"dorstige",
"ZAR-burgers",
"geplunder",
"is",
",",
"het",
"die",
"toepassing",
"van",
"aandklokreëlings",
"deur",
"die",
"opeenvolgende",
"Republikeinse",
"en",
"Britse",
"militêre",
"administrasies",
"verseker",
"dat",
"verlate",
"woonhuise",
"en",
"winkels",
"nie",
"geplunder",
"is",
"nie",
",",
"selfs",
"gedurende",
"die",
"kortstondige",
"chaos",
"wat",
"ontstaan",
"het",
"toe",
"Britse",
"magte",
"Johannesburg",
"opMeiingeneem",
"het",
".",
"Militêre",
"gevegte",
"tussen",
"Boerekommandos",
"en",
"Britse",
"troepe",
"het",
"sowatkilometer",
"suid",
"van",
"die",
"stad",
"plaasgevind",
"en",
"geëindig",
"met",
"die",
"terugtog",
"van",
"meeste",
"republikeinse",
"magte",
"na",
"Pretoria",
".",
"Die",
"inname",
"van",
"die",
"strategies",
"belangrike",
"spoorweg-kruising",
"in",
"Elandsfontein",
"oos",
"van",
"Johannesburg",
"het",
"die",
"Britse",
"militêre",
"oorwinning",
"verseker",
".",
"Boeremagte",
"het",
"tydens",
"hul",
"terugtog",
"nog",
"'n",
"poging",
"aangewend",
"om",
"mynskagte",
"met",
"dinamiet",
"op",
"te",
"blaas",
",",
"maar",
"dié",
"plan",
"is",
"deur",
"plaaslike",
"burgers",
"onder",
"leiding",
"van",
"ZAR-amptenare",
"in",
"die",
"wiele",
"gery",
".",
"Die",
"laaste",
"republikeinse",
"magte",
",",
"wat",
"Johannesburg",
"ontruim",
"het",
"voordat",
"die",
"stad",
"opMeiaan",
"Britse",
"troepe",
"oorhandig",
"is",
",",
"was",
"die",
"Duitse",
"Vrywilligerkorps",
".",
"Koloniale",
"tydperk",
"Die",
"Tweede",
"Vryheidsoorlog",
"het",
"in",
"Oktoberuitgebreek",
".",
"Sewe",
"maande",
"later",
"was",
"Lord",
"Roberts",
"in",
"Johannesburg",
".",
"Onder",
"sy",
"aanvoering",
"is",
"'n",
"\"",
"Imperial",
"Government",
"Municipality",
"\"",
"vir",
"Johannesburg",
"ingestel",
".",
"Lord",
"Milner",
"is",
"in",
"Meias",
"administrateur",
"van",
"die",
"Transvaal",
"aangestel",
".",
"Hy",
"het",
"die",
"Johannesburg",
"Munisipale",
"Proklamasie",
"(",
"Nr.vanuitgevaardig",
"ingevolge",
"waarvan",
"twaalf",
"genomineerde",
"lede",
"van",
"die",
"stadsraad",
"Johannesburg",
"moes",
"bestuur",
".",
"In",
"Desemberis",
"die",
"raad",
"deurverkose",
"lede",
"vervang",
".",
"Proklamasievanhet",
"die",
"grense",
"van",
"Johannesburg",
"totvierkante",
"myl",
"uitgebrei",
".",
"Johannesburg",
"was",
"aanvanklik",
"eerder",
"'n",
"groot",
"delwerskamp",
"wat",
"uit",
"tente",
"en",
"ossewaens",
"bestaan",
"het",
".",
"Vervolgens",
"het",
"dit",
"tot",
"'n",
"groot",
"myndorp",
"en",
"uiteindelik",
"tot",
"'n",
"werkersklasstad",
"gegroei",
".",
"Die",
"groeiende",
"mynbedryf",
"het",
"'n",
"magtige",
"stroom",
"immigrante",
"op",
"die",
"stad",
"laat",
"toesak",
",",
"waaronder",
"mynwerkers",
"uit",
"Cornwall",
"en",
"Australië",
";",
"mynbouingenieurs",
"en",
"ander",
"spesialiste",
"uit",
"Skotland",
"en",
"die",
"Verenigde",
"State",
";",
"maar",
"ook",
"Franse",
",",
"Italianers",
",",
"Grieke",
"en",
"Jode",
"uit",
"Pole",
"en",
"Rusland",
"wat",
"weens",
"armoede",
",",
"werkloosheid",
"en",
"diskriminasie",
"na",
"Suid-Afrika",
"geëmigreer",
"het",
".",
"'n",
"Minderheid",
"Afrikaanssprekendes",
"het",
"'n",
"heenkome",
"in",
"Johannesburg",
"se",
"bou-",
"en",
"vervoerbedryf",
"gevind",
";",
"swart",
"mynwerkers",
"uit",
"Mosambiek",
",",
"Transvaal",
"en",
"die",
"Kaap",
"is",
"as",
"ongeskooldes",
"deur",
"die",
"mynboubedryf",
"in",
"diens",
"geneem",
",",
"terwyl",
"swart",
"mense",
"uit",
"Natal",
"as",
"huisbediendes",
"en",
"klerewassers",
"aangestel",
"is",
".",
"Drie",
"jaar",
"ná",
"sy",
"stigting",
"het",
"die",
"bevolking",
"op000",
"gestaan",
",",
"en",
"inop",
"meer",
"as000",
".",
"Kort",
"voor",
"lank",
"het",
"Johannesburg",
"Kimberley",
"verbygesteek",
"om",
"die",
"ekonomiese",
"spilpunt",
"van",
"Suid-Afrika",
"en",
"'n",
"trekpleister",
"vir",
"Britse",
"beleggings",
"te",
"word",
".",
"Dit",
"het",
"binne",
"vyf",
"dekades",
"tot",
"'n",
"stad",
"met",
"meer",
"as",
"een",
"miljoen",
"inwoners",
"gegroei",
"en",
"noue",
"bande",
"met",
"internasionale",
"finansiële",
"sentrums",
"soos",
"die",
"City",
"of",
"London",
"gehandhaaf",
".",
"Moderne",
"vervoergeriewe",
"was",
"'n",
"voorvereiste",
"om",
"die",
"Goudstad",
"by",
"die",
"Britse",
"en",
"die",
"wêreldekonomie",
"in",
"te",
"skakel",
".",
"Die",
"eerste",
"spoorwegverbindings",
"het",
"Johannesburg",
"in",
"dies",
"bereik",
".",
"Goud",
"en",
"ander",
"uitvoergoedere",
"kon",
"binne",
"sowat",
"drie",
"weke",
"na",
"enige",
"bestemming",
"wêreldwyd",
"vervoer",
"word",
".",
"Maar",
"die",
"stad",
"se",
"vooruitgang",
"op",
"dié",
"gebied",
"is",
"deur",
"die",
"destydse",
"parlement",
"van",
"die",
"Zuid-Afrikaansche",
"Republiek",
"(",
"ZAR",
")",
",",
"die",
"Volksraad",
",",
"en",
"president",
"Kruger",
"ernstig",
"in",
"die",
"wiele",
"gery",
".",
"Kruger",
"het",
"enige",
"vorm",
"van",
"meganiese",
"vervoermiddels",
"as",
"'n",
"bedreiging",
"vir",
"die",
"Afrikaners",
"se",
"monopolie",
"op",
"vervoer",
"beskou",
"–",
"en",
"vervoer",
"kon",
"in",
"die",
"destydse",
"ZAR",
"net",
"ossewaens",
"beteken",
".",
"Om",
"desondanks",
"die",
"Volksraad",
"se",
"toestemming",
"vir",
"die",
"bou",
"van",
"die",
"eerste",
"spoorlyn",
"te",
"verkry",
"wat",
"vanafgoedere",
"en",
"passasiers",
"tussen",
"Johannesburg",
"en",
"Boksburg",
"vervoer",
"het",
",",
"is",
"daarna",
"amptelik",
"as",
"Randtrem",
"verwys",
".",
"Inis",
"die",
"hoofroete",
"na",
"die",
"Kaap",
"voltooi",
"wat",
"Johannesburg",
"via",
"Kimberley",
"met",
"Kaapstad",
"verbind",
"het",
".",
"Weereens",
"het",
"ZAR-amptenare",
",",
"onder",
"wie",
"se",
"beheer",
"spoorvervoer",
"op",
"Transvaalse",
"gebied",
"geval",
"het",
",",
"die",
"vervoer",
"van",
"goedere",
"uit",
"die",
"\"",
"Engelse",
"\"",
"gebiede",
"van",
"Suid-Afrika",
"probeer",
"belemmer",
"deur",
"hoë",
"tariewe",
"daarop",
"te",
"hef",
".",
"As",
"'n",
"teenmaatreël",
"is",
"goedere",
"naby",
"die",
"Vaalrivier",
"van",
"treine",
"op",
"ossewaens",
"oorgelaai",
"en",
"só",
"na",
"die",
"Goudstad",
"vervoer",
".",
"Kruger",
"se",
"vergeldende",
"reaksie",
"hierop",
"was",
"om",
"die",
"driwwe",
",",
"wat",
"gebruik",
"is",
"om",
"oor",
"die",
"Vaalrivier",
"te",
"kom",
",",
"te",
"laat",
"sluit",
"–",
"in",
"weerwil",
"van",
"'n",
"bestaande",
"ooreenkoms",
"wat",
"ná",
"die",
"Eerste",
"Vryheidsoorlog",
"van81",
",",
"waardeur",
"die",
"ZAR",
"sy",
"onafhanklikheid",
"herwin",
"het",
",",
"tussen",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"en",
"die",
"ZAR",
"gesluit",
"is",
".",
"Gemoedere",
"het",
"hoog",
"geloop",
",",
"en",
"daar",
"was",
"sprake",
"van",
"dreigende",
"oorlog",
",",
"maar",
"uiteindelik",
"is",
"die",
"driwwe",
"heropen",
".",
"Inhet",
"Johannesburg",
"se",
"mynepersent",
"van",
"alle",
"goud",
"opgelewer",
"wat",
"wêreldwyd",
"ontgin",
"is",
".",
"Die",
"ongekende",
"groei",
"van",
"die",
"Goudstad",
"was",
"aan",
"die",
"sakevernuf",
"van",
"mynboumagnate",
"soos",
"Cecil",
"John",
"Rhodes",
"en",
"die",
"sogenaamde",
"Randhere",
"te",
"danke",
",",
"maar",
"ewe",
"goed",
"aan",
"die",
"beskikbaarheid",
"van",
"goedkoop",
"mannekrag",
".",
"Inhet",
"Rhodes",
"saam",
"met",
"ander",
"magnate",
"die",
"Kamer",
"van",
"Mynwese",
"tot",
"stand",
"gebring",
"wat",
"dekades",
"lank",
"indiensneming",
",",
"loontariewe",
"en",
"werksomstandighede",
"in",
"plaaslike",
"myne",
"bepaal",
"het",
".",
"Inis",
"regulasies",
"opgestel",
"waarvolgens",
"nie-blankes",
"beperk",
"sou",
"bly",
"tot",
"ongeskoolde",
"werk",
"–",
"een",
"van",
"die",
"hoekstene",
"van",
"die",
"latere",
"beleid",
"van",
"rasseskeiding",
".",
"Alhoewel",
"die",
"stad",
"se",
"eie",
"myne",
"lank",
"reeds",
"gesluit",
"is",
",",
"omrede",
"die",
"gouderts",
"uitgeput",
"is",
"en",
"nuwe",
"afsettings",
"elders",
"gevind",
"is",
",",
"staan",
"Johannesburg",
"steeds",
"in",
"Zoeloe",
"bekend",
"as",
"iGoli",
"(",
"plek",
"van",
"goud",
")",
".",
"Delwers",
",",
"ondeug",
",",
"misdaad",
"Sauerstraat",
"markeer",
"die",
"ingang",
"tot",
"Johannesburg",
"se",
"eerste",
"rooiligdistrik",
"wat",
"as",
"Frenchfontein",
"bekend",
"gestaan",
"het",
".",
"Diee",
"eeuse",
"middestad",
"van",
"Johannesburg",
"was",
"'n",
"digbevolkte",
"kwartier",
"waar",
"die",
"destyds",
"oorwegend",
"manlike",
"bevolking",
"dikwels",
"in",
"losieshuise",
"gehuisves",
"is",
",",
"terwyl",
"gesinne",
"merendeels",
"in",
"sinkhuise",
"gewoon",
"het",
".",
"Kroeë",
"en",
"eetplekke",
"was",
"volop",
".",
"Daar",
"was",
"reeds",
"'n",
"groter",
"aantal",
"indrukwekkende",
"Victoriaanse",
"tweeverdieping-woonhuise",
"met",
"kunsvolle",
"gietysterversierings",
"–",
"en",
"soms",
"twyfelagtige",
"reputasie",
".",
"Dit",
"was",
"sulke",
"statige",
"geboue",
"wat",
"georganiseerde",
"misdaadbendes",
"as",
"hul",
"hoofkwartiere",
"gekies",
"het",
".",
"Kriminele",
"van",
"dwarsoor",
"die",
"wêreld",
"het",
"na",
"die",
"Goudstad",
"gekom",
"om",
"hier",
"bordele",
"te",
"bedryf",
"–",
"naas",
"kroeë",
"die",
"hoofvermaakplekke",
"vir",
"ongetroude",
"manlike",
"inwoners",
".",
"Dikwels",
"was",
"drank",
"en",
"kommersiële",
"seks",
"onder",
"een",
"dak",
"beskikbaar",
"aangesien",
"baie",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"byna",
"driehonderd",
"drinkplekke",
"oor",
"agterkamers",
"beskik",
"het",
"om",
"in",
"die",
"behoefte",
"van",
"vroulike",
"geselskap",
"te",
"voorsien",
".",
"Hier",
"het",
"kroegmeisies",
"die",
"omset",
"van",
"baie",
"kroeë",
"opgestoot",
".",
"Een",
"van",
"die",
"mees",
"berugte",
"bordele",
",",
"Green",
"House",
",",
"was",
"in",
"Sauerstraat",
"geleë",
".",
"Volgens",
"sensussyfers",
"vanwas",
"daar",
"meer",
"as000",
"manlike",
"blanke",
"inwoners",
"teenoor",
"slegs500",
"vroue",
".",
"Daar",
"is",
"beraam",
"dat",
"tot",
"'n",
"tiende",
"van",
"alle",
"vroulike",
"inwoners",
"bo",
"die",
"ouderdom",
"van",
"vyftien",
"in",
"die",
"seksbedryf",
"werksaam",
"was",
".",
"Teen",
"die",
"middel",
"van",
"dies",
"is",
"dié",
"bedryf",
"deur",
"enkele",
"honderd",
"buitelandse",
"kriminele",
"oorheers",
".",
"Sowel",
"ervare",
"prostitute",
"asook",
"niksvermoedende",
"jong",
"Europese",
"vroue",
"is",
"deur",
"georganiseerde",
"bendes",
"gewerf",
"om",
"in",
"bordele",
"te",
"werk",
",",
"terwyl",
"baie",
"van",
"hulle",
"as",
"seksslawinne",
"aangehou",
"is",
".",
"'n",
"Groot",
"persentasie",
"was",
"van",
"Duitse",
"nasionaliteit",
",",
"maar",
"die",
"meeste",
"vroue",
"is",
"in",
"Frankryk",
"gewerf",
"om",
"in",
"een",
"van",
"diegeregistreerde",
"bordele",
"te",
"werk",
"–",
"vandaar",
"die",
"naam",
"Frenchfontein",
"vir",
"'n",
"buurt",
"in",
"die",
"westelike",
"middestad",
"tussen",
"Anderson-",
"en",
"Breestraat",
".",
"Vroeë",
"vervoergeriewe",
"en",
"twee",
"ongelukke",
"Die",
"tydperk",
"van",
"openbare",
"vervoer",
"in",
"die",
"Goudstad",
"het",
"in",
"Februariebegin",
"toe",
"die",
"Johannesburg",
"City",
"and",
"Suburban",
"Tramway",
"Company",
"'n",
"netwerk",
"van",
"perdetrems",
"in",
"bedryf",
"gestel",
"het",
"wat",
"deur",
"alle",
"belangrike",
"hoofstrate",
"geloop",
"het",
".",
"Trems",
"het",
"elke",
"twintig",
"minute",
"in",
"Doornfontein",
",",
"Jeppetown",
"en",
"Fordsburg",
"vertrek",
"om",
"passasiers",
"na",
"die",
"middestad",
"te",
"neem",
".",
"Vir",
"elke",
"trem",
"is",
"twee",
"swart",
"werkers",
"in",
"diens",
"geneem",
"om",
"die",
"tremspoor",
"skoon",
"te",
"hou",
".",
"Die",
"enigste",
"alternatief",
"tot",
"trems",
"was",
"vierwielkoetse",
".",
"Johannesburg",
"se",
"eerste",
"motor",
"is",
"opJanuariedeur",
"J.P",
".",
"Hess",
",",
"eienaar",
"van",
"die",
"dagblad",
"The",
"Transvaal",
"Critic",
",",
"by",
"die",
"Wanderers-veld",
"vertoon",
".",
"Die",
"voertuig",
",",
"'n",
"Benz",
"Voiturette",
",",
"het",
"ook",
"die",
"groot",
"optog",
"van",
"Johannesburgse",
"burgers",
"ter",
"ere",
"van",
"koningin",
"Victoria",
",",
"wie",
"se",
"diamantjubileum",
"opJunie",
"gevier",
"is",
",",
"aangevoer",
".",
"Dit",
"is",
"later",
"deur",
"A.H",
".",
"\"",
"Coffee",
"\"",
"Jacobs",
",",
"'n",
"koffiehandelaar",
",",
"gekoop",
"wat",
"dit",
"gebruik",
"het",
"om",
"sy",
"besigheid",
"te",
"adverteer",
".",
"Gedurende",
"dies",
"is",
"Johannesburgers",
"ook",
"deur",
"'n",
"trein-",
"en",
"skeepsramp",
"getref",
".",
"Terwyl",
"die",
"nuus",
"oor",
"die",
"mislukte",
"Jameson-inval",
"vroeg",
"inbekend",
"gemaak",
"is",
",",
"is",
"berigte",
"ontvang",
"van",
"'n",
"ernstige",
"treinongeluk",
"in",
"Glencoe",
",",
"Natal",
"waarin",
"sowat",
"veertig",
"passasiers",
",",
"meestal",
"vrouens",
"en",
"kinders",
"wat",
"weens",
"die",
"Jameson-inval",
"uit",
"Johannesburg",
"gevlug",
"het",
",",
"dood",
"is",
".",
"In",
"Junie",
"van",
"dieselfde",
"jaar",
"hetpassasiers",
",",
"onder",
"wie",
"baie",
"Johannesburgers",
",",
"verdrink",
"toe",
"hul",
"skip",
",",
"die",
"Drummond",
"Castle",
",",
"op",
"pad",
"na",
"Engeland",
"voor",
"die",
"Franse",
"kus",
"vergaan",
"het",
".",
"Europese",
"metropool",
"in",
"Afrika",
"Terwyl",
"Johannesburg",
"aan",
"'n",
"verskeidenheid",
"kulturele",
",",
"ekonomiese",
"en",
"argitektoniese",
"invloede",
"uit",
"ander",
"dele",
"van",
"die",
"Britse",
"Ryk",
"en",
"elders",
"blootgestel",
"is",
",",
"het",
"die",
"stad",
"gaandeweg",
"sy",
"eie",
"metropolitaanse",
"karakter",
"en",
"leefstyl",
"begin",
"ontwikkel",
".",
"Een",
"van",
"die",
"hooftrekke",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"stadskarakter",
"was",
"die",
"groot",
"invloed",
"wat",
"handel",
",",
"mynbou",
"en",
"nywerhede",
"op",
"die",
"argitektuur",
"van",
"die",
"middestad",
"uitgeoefen",
"het",
".",
"Die",
"hoofkwartiere",
"van",
"banke",
"en",
"mynboumaatskappye",
",",
"kantoorgeboue",
"en",
"klubs",
"het",
"die",
"stadsbeeld",
"gevorm",
".",
"Afdelingswinkels",
"het",
"ingevoerde",
"verbruikersgoedere",
"uit",
"Europa",
"en",
"Noord-Amerika",
"verkoop",
",",
"en",
"daar",
"was",
"min",
"nuwe",
"oorsese",
"tegnologiese",
"ontwikkelings",
"en",
"uitvindings",
"wat",
"nie",
"op",
"een",
"of",
"ander",
"manier",
"in",
"die",
"Goudstad",
"getoets",
"is",
"nie",
"–",
"winkels",
"wat",
"met",
"voorafvervaardigde",
"bouelemente",
"opgerig",
"is",
",",
"gaslampe",
"en",
"later",
"elektriese",
"straatligte",
",",
"telefoondrade",
"wat",
"die",
"kantoorgeboue",
"van",
"finansiële",
"ondernemings",
"met",
"mekaar",
"verbind",
"het",
",",
"perdetrems",
"wat",
"passasiers",
"na",
"voorstede",
"vervoer",
"het",
"en",
"vanafook",
"spoorlyne",
"na",
"die",
"kus",
".",
"Die",
"eerste",
"elektriese",
"trems",
"is",
"inin",
"bedryf",
"gestel",
".",
"Die",
"ingewikkelde",
"sosiale",
"strukture",
"en",
"stadsbeplanning",
"is",
"vir",
"die",
"grootste",
"deel",
"van",
"diete",
"eeu",
"deur",
"twee",
"beslissende",
"faktore",
"oorheers",
":",
"klas",
"en",
"velkleur",
".",
"Omstreekshet",
"Johannesburg",
"reeds",
"die",
"tipiese",
"kenmerke",
"van",
"'n",
"rasgebaseerde",
"stedelike",
"nedersetting",
"in",
"Suid-Afrika",
"getoon",
".",
"Swart",
"werkers",
"was",
"verplig",
"om",
"passe",
"te",
"dra",
",",
"is",
"van",
"sypaadjies",
"en",
"openbare",
"ruimtes",
"verban",
",",
"is",
"net",
"in",
"veewaens",
"deur",
"die",
"Rand-trems",
"vervoer",
",",
"het",
"geen",
"toegang",
"tot",
"openbare",
"vervoergeriewe",
"gehad",
"nie",
"en",
"was",
"grotendeels",
"beperk",
"tot",
"substandaardbehuising",
"soos",
"enkelgeslag-mynkoshuise",
"en",
"die",
"bediendekamers",
"van",
"wit",
"woonhuise",
".",
"Hul",
"toegang",
"tot",
"alkoholiese",
"dranke",
"is",
"beperk",
",",
"hulle",
"moes",
"lang",
"ure",
"fisies",
"hard",
"werk",
"vir",
"lae",
"lone",
"en",
"is",
"hoegenaamd",
"geen",
"politieke",
"regte",
"toegestaan",
"nie",
".",
"Kenmerkend",
"genoeg",
"is",
"swart",
"Suid-Afrikaners",
"in",
"Johannesburg",
"tot",
"en",
"metonder",
"dieselfde",
"administrasie",
"(",
"'n",
"munisipale",
"komitee",
")",
"geplaas",
"as",
"dieretuine",
".",
"Sosiaal-ekonomiese",
"ongelykheid",
"was",
"desondanks",
"geen",
"kwessie",
"van",
"velkleur",
"nie",
".",
"Ook",
"wit",
"werkersklas-",
"en",
"laer-middelklas-gesinne",
",",
"onder",
"wie",
"baie",
"Afrikaanssprekende",
"armblankes",
",",
"is",
"uit",
"hul",
"tradisionele",
"woonbuurte",
"in",
"die",
"middestad",
"verdryf",
"en",
"in",
"westelike",
"voorstede",
"hervestig",
".",
"Sanitasie",
"en",
"openbare",
"gesondheid",
"is",
"as",
"hoofredes",
"aangevoer",
"wanneer",
"krotbuurte",
"gesloop",
"is",
".",
"In",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
"het",
"Johannesburg",
"reeds",
"uit",
"funksionele",
"sones",
"bestaan",
"waarby",
"'n",
"hoofroete",
",",
"wat",
"in",
"wes-oostelike",
"rigting",
"geloop",
"het",
",",
"die",
"Engels-",
"en",
"Afrikaanssprekende",
"laer",
"middelklas",
"van",
"mekaar",
"geskei",
"het",
".",
"Mynbousones",
"het",
"as",
"cordon",
"sanitaire",
"tussen",
"die",
"digbevolkte",
"suidelike",
"voorstede",
"en",
"die",
"uitgestrekte",
"welvarende",
"wit",
"voorstede",
"in",
"die",
"noorde",
"gefungeer",
".",
"Swart",
",",
"bruin",
"en",
"Asiatiese",
"bewoners",
"is",
"in",
"etniese",
"woonbuurte",
"gehuisves",
".",
"Die",
"nugtere",
"benaming",
"South",
"Western",
"Township",
",",
"verkort",
"tot",
"die",
"akroniem",
"Soweto",
",",
"verduidelik",
"dat",
"dié",
"uitgestrekte",
"swart",
"woonbuurt",
"volgens",
"die",
"beleid",
"van",
"rasseskeiding",
"en",
"die",
"beperking",
"van",
"burgerregte",
"tot",
"die",
"bewoners",
"van",
"swart",
"tuislande",
"niks",
"meer",
"kon",
"wees",
"as",
"'n",
"unplace",
"for",
"unpersons",
"nie",
",",
"'n",
"woekerende",
"stedelike",
"oerwoud",
"waarvan",
"die",
"stedelike",
"funksies",
"tot",
"dié",
"van",
"'n",
"bron",
"van",
"mannekrag",
"vir",
"die",
"blanke",
"Johannesburg",
"beperk",
"is",
",",
"soos",
"die",
"Britse",
"skrywer",
",",
"geskiedkundige",
"en",
"televisie-aanbieder",
"Keith",
"Kyle2007",
")",
"dit",
"in",
"'n",
"artikel",
"in",
"die",
"London",
"Review",
"of",
"Books",
"beskryf",
"het",
".",
"Weens",
"die",
"versnelde",
"ekonomiese",
"groei",
"in",
"die",
"eerste",
"helfte",
"van",
"dies",
"was",
"daar",
",",
"ongeag",
"'n",
"rekordgetal",
"immigrante",
"(",
"inhet",
"meer",
"as000",
"gekwalifiseerde",
"wit",
"mense",
"hulle",
"in",
"Suid-Afrika",
"gevestig",
")",
",",
"'n",
"groot",
"tekort",
"aan",
"mannekrag",
"wat",
"slegs",
"deur",
"swart",
"werknemers",
"gevul",
"kon",
"word",
".",
"So",
"is",
"toelatingsvereistes",
"by",
"swart",
"sekondêre",
"skole",
"verlaag",
"om",
"toegang",
"tot",
"beroepsopleiding",
"vir",
"jongmense",
"te",
"vergemaklik",
".",
"Die",
"getalledruk",
"op",
"oorvol",
"swart",
"hoërskole",
"was",
"al",
"groot",
"toe",
"besluit",
"is",
"om",
"vir",
"die",
"helfte",
"van",
"alle",
"skoolvakke",
",",
"insluitende",
"wiskunde",
",",
"geskiedenis",
"en",
"geografie",
",",
"voortaan",
"Afrikaans",
"as",
"onderrigmedium",
"te",
"gebruik",
".",
"Dié",
"besluit",
",",
"wat",
"as",
"'n",
"verdere",
"bemoeiliking",
"van",
"swart",
"skole",
"se",
"onderrigtaak",
"beskou",
"is",
"(",
"die",
"meeste",
"swart",
"onderwysers",
"was",
"Afrikaans",
"nie",
"magtig",
"nie",
")",
",",
"het",
"in",
"Junietot",
"grootskaalse",
"jeugonluste",
"in",
"Soweto",
"gelei",
"waarin",
"honderde",
"dood",
"is",
"–",
"onder",
"meer",
"omdat",
"die",
"polisie",
"gebruik",
"gemaak",
"het",
"van",
"skerp",
"ammunisie",
".",
"'n",
"Ander",
"belangrike",
"aspek",
"van",
"sterk",
"ekonomiese",
"groei",
"in",
"die",
"laats",
"ens",
"was",
"die",
"stadsregering",
"se",
"veranderende",
"benadering",
"tot",
"openbare",
"ruimtes",
".",
"Alhoewel",
"ruimtes",
",",
"wat",
"toeganklik",
"was",
"vir",
"die",
"algemene",
"publiek",
",",
"uiters",
"skaars",
"was",
",",
"is",
"groot",
"dele",
"daarvan",
"afgestaan",
"aan",
"eiendomsontwikelaars",
"wat",
"met",
"nuwe",
"bouprojekte",
"in",
"die",
"groot",
"vraag",
"na",
"kantoorruimte",
"voorsien",
"het",
".",
"In",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
"het",
"nog",
"slegs6",
"persent",
"van",
"die",
"middestad",
"se",
"oppervlakte",
"in",
"die",
"kategorie",
"van",
"openbare",
"ruimtes",
"geval",
".",
"Johannesburg",
"in",
"die",
"nuwe",
"Suid-Afrika",
":",
"Verval",
"en",
"stedelike",
"regenerasie",
"Ná",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"rasseskeiding",
"inhet",
"die",
"middestad",
"ten",
"opsigte",
"van",
"sy",
"sosiale",
"en",
"ekonomiese",
"samestelling",
"asook",
"sy",
"voorkoms",
"ingrypende",
"veranderings",
"ondergaan",
".",
"Dit",
"was",
"nie",
"langer",
"'n",
"periferiese",
"Europese",
"besigheidsdistrik",
"in",
"Afrika",
"nie",
"nadat",
"groot",
"getalle",
"swart",
"Suid-Afrikaners",
"hulle",
"hier",
"gevestig",
"het",
".",
"Hierdie",
"proses",
"het",
"ongekontroleerd",
"plaasgevind",
"en",
"gepaard",
"gegaan",
"met",
"sosiale",
"verval",
"en",
"armoede",
",",
"omgewingsagteruitgang",
",",
"toenemende",
"misdaad",
"en",
"geweld",
".",
"Die",
"sakewêreld",
"–",
"naas",
"winkels",
"en",
"kantore",
"ook",
"die",
"Johannesburgse",
"Effektebeurs",
"–",
"het",
"homself",
"in",
"die",
"noordelike",
"voorstad",
"Sandton",
"hervestig",
".",
"Die",
"stadsregering",
"en",
"privaat-ondernemings",
"stel",
"nogtans",
"belang",
"in",
"die",
"hernuwing",
"van",
"die",
"middestad",
".",
"Newtown",
",",
"'n",
"uitgestrekte",
"stadsdeel",
"in",
"die",
"middestad",
"wat",
"deur",
"spoorweglyne",
"in",
"die",
"noorde",
",",
"die",
"M2-snelweg",
"in",
"die",
"suide",
"en",
"in",
"die",
"ooste",
"en",
"weste",
"deur",
"respektiewelik",
"West",
"-",
"en",
"Quinnstraat",
"begrens",
"word",
",",
"staan",
"sentraal",
"in",
"hierdie",
"pogings",
".",
"Die",
"nuwe",
"Nelson",
"Mandelabrug",
",",
"wat",
"Newtown",
"met",
"Braamfontein",
"verbind",
"en",
"sowat000",
"motors",
"per",
"uur",
"kan",
"dra",
",",
"dien",
"as",
"'n",
"maklike",
"toegangspoort",
"na",
"die",
"herontwikkelde",
"stadsdeel",
".",
"Newtown",
"is",
"tans",
"'n",
"gebied",
"met",
"gemengde",
"gebruik",
"wat",
"danksy",
"sy",
"kulturele",
"lewe",
"'n",
"besondere",
"karakter",
"het",
".",
"Hier",
"is",
"die",
"befaamde",
"Markteater",
"(",
"Market",
"Theatre",
")",
"geleë",
"wat",
"sedertas",
"'n",
"skouburg",
"vir",
"nie-rassige",
"toneelkuns",
"bekendheid",
"verwerf",
"het",
".",
"Die",
"teater",
",",
"wat",
"in",
"'n",
"verlate",
"Edwardiaanse",
"markgebou",
"ontstaan",
"het",
",",
"het",
"tot",
"'n",
"eersterangse",
"instelling",
"gegroei",
"waar",
"sommige",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"voorste",
"akteurs",
"en",
"toneelskrywers",
"'n",
"platform",
"verkry",
"het",
".",
"Vandag",
"huisves",
"die",
"kompleks",
"drie",
"teaters",
"en",
"twee",
"kunsgalerye",
".",
"Op",
"Saterdae",
"word",
"'n",
"weeklikse",
"vlooimark",
"by",
"die",
"teater",
"gehou",
".",
"Vlakby",
"die",
"kompleks",
"lok",
"Oriental",
"Plaza",
"met",
"talle",
"winkels",
"besoekers",
".",
"Johannesburg",
"is",
"steeds",
"besig",
"om",
"uit",
"te",
"brei",
"en",
"nuwe",
"aankomelinge",
"te",
"lok",
",",
"alhoewel",
"ook",
"hierdie",
"proses",
"met",
"onsekerhede",
"en",
"konflikte",
"gepaard",
"gaan",
".",
"OpMeiis",
"buitelandse",
"immigrante",
"uit",
"buurlande",
"soos",
"Zimbabwe",
"en",
"Mosambiek",
"in",
"die",
"swart",
"woonbuurt",
"Alexandra",
"deur",
"'n",
"woedende",
"skare",
"aangerand",
".",
"Geweldpleging",
"het",
"in",
"die",
"volgende",
"dae",
"ook",
"na",
"die",
"middestad",
"en",
"ander",
"swart",
"woonbuurte",
"versprei",
"en",
"altesaam",
"meer",
"as",
"vyftig",
"menselewens",
"geëis",
".",
"Buitelanders",
"word",
"daarvan",
"beskuldig",
"dat",
"hulle",
"Suid-Afrikaners",
"van",
"skaars",
"werkgeleenthede",
",",
"behuising",
"en",
"voordele",
"ontneem",
"en",
"word",
"daarnaas",
"geblameer",
"vir",
"baie",
"voorvalle",
"van",
"misdaad",
".",
"Vroeg",
"in",
"Septemberhet",
"wydverspreide",
"onluste",
"in",
"Johannesburg",
"en",
"ander",
"dele",
"van",
"Gauteng",
"sewe",
"menselewens",
"geëis",
",",
"onder",
"wie",
"buitelanders",
".",
"'n",
"Tweede",
"kenmerk",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"sosiale",
"ontwikkeling",
"sedertis",
"die",
"ontstaan",
"van",
"omheinde",
"woonbuurte",
"en",
"kantoorkomplekse",
".",
"So",
"is",
"'n",
"groot",
"aantal",
"werksgeleenthede",
"in",
"diensgebaseerde",
"kantoorgeboue",
"in",
"die",
"noordelike",
"voorstede",
"geskep",
".",
"Opvallend",
"is",
"die",
"toenemende",
"polarisering",
"van",
"inwoners",
"volgens",
"inkomste",
"en",
"beroep",
",",
"terwyl",
"velkleur",
"as",
"derde",
"faktor",
"'n",
"steeds",
"minder",
"belangrike",
"rol",
"speel",
"namate",
"'n",
"nuwe",
"swart",
"middelklas",
"tot",
"stand",
"kom",
".",
"Na",
"hierdie",
"ekonomiese",
"en",
"demografiese",
"prosesse",
",",
"wat",
"aan",
"die",
"stad",
"'n",
"sterk",
"polisentriese",
"karakter",
"gee",
",",
"verwys",
"navorsers",
"as",
"\"",
"sitadelisering",
"\"",
"(",
"citadelization",
")",
".",
"Uitdagings",
"van",
"'n",
"verdeelde",
"stad",
"Ná",
"die",
"einde",
"van",
"rasseskeiding",
"is",
"anti-apartheidaktiviste",
"en",
"ou",
"comrades",
",",
"toe",
"die",
"verantwoordelikheid",
"vir",
"die",
"administrasie",
"van",
"'n",
"snelgroeiende",
"metropool",
"met",
"baie",
"onopgeloste",
"moeilikhede",
"in",
"hul",
"hande",
"gelê",
"is",
",",
"aan",
"die",
"onaangename",
"werklikhede",
"van",
"'n",
"verdeelde",
"stad",
"blootgestel",
".",
"Versnellende",
"verstedeliking",
",",
"ongekontroleerde",
"immigrasie",
"van",
"arm",
"swart",
"mense",
"en",
"grootskaalse",
"emigrasie",
"van",
"gekwalifiseerde",
"wit",
"mense",
",",
"asook",
"stadige",
"ekonomiese",
"groei",
"het",
"die",
"herstrukturering",
"van",
"Johannesburg",
"verder",
"bemoeilik",
".",
"Nadat",
"dekades",
"van",
"rasseskeiding",
"met",
"'n",
"kunsmatige",
"etniese",
"hiërargie",
"die",
"sosiale",
"ongelykhede",
"binne",
"die",
"tradisionele",
"rasgroepe",
"oordek",
"en",
"versluier",
"het",
",",
"wys",
"sosioloë",
"op",
"die",
"noodsaaklikheid",
"om",
"die",
"ou",
"retoriek",
"van",
"rassestryd",
"te",
"laat",
"vaar",
"en",
"die",
"veranderende",
"strukturele",
"oorsake",
"vir",
"sosiale",
"ongelykhede",
"binne",
"die",
"stadsbevolking",
"te",
"analiseer",
".",
"Johannesburg",
"het",
"voor",
"dieselfde",
"uitdagings",
"te",
"staan",
"gekom",
"soos",
"ander",
"metropole",
"in",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
".",
"Al",
"moet",
"'n",
"groot",
"persentasie",
"van",
"die",
"stadsbevolking",
"as",
"arm",
"gekategoriseer",
"word",
",",
"is",
"daar",
"nogtans",
"'n",
"sterk",
"middel-",
"en",
"hoërmiddelklas",
"met",
"al",
"die",
"kwalifikasies",
"wat",
"nodig",
"is",
"om",
"in",
"'n",
"geglobaliseerde",
"ekonomie",
"mee",
"te",
"ding",
"en",
"met",
"die",
"nodige",
"inkomste",
"om",
"hulself",
"by",
"internasionale",
"stedelike",
"verbruiks-",
"en",
"leefstylpatrone",
"aan",
"te",
"pas",
".",
"Hul",
"aspirasies",
"en",
"verwagtinge",
"word",
"weerspieël",
"in",
"die",
"stadsregering",
"se",
"nogal",
"gewaagde",
"aanspraak",
"op",
"die",
"status",
"van",
"'n",
"wêreldklasstad",
"op",
"die",
"vasteland",
"van",
"Afrika",
",",
"maar",
"kontrasteer",
"en",
"bots",
"met",
"die",
"belange",
"van",
"benadeelde",
"stadsbewoners",
".",
"Plaaslike",
"besigheidselites",
"sal",
"moontlik",
"nie",
"bereid",
"wees",
"om",
"onbeperk",
"by",
"te",
"dra",
"tot",
"die",
"bestryding",
"van",
"armoede",
"nie",
".",
"Die",
"ingrypende",
"verandering",
",",
"wat",
"die",
"Goudstad",
"se",
"ekonomiese",
"basis",
"ondergaan",
",",
"strek",
"verder",
"as",
"die",
"agteruitgang",
"van",
"tradisionele",
"bedrywe",
"soos",
"mynbou",
"en",
"nywerhede",
"sedert",
"die",
"middel",
"van",
"dies",
"en",
"die",
"daaropvolgende",
"doelgerigte",
"ekonomiese",
"herstrukturering",
"waartydens",
"die",
"beleid",
"van",
"invoervervanging",
"laat",
"vaar",
"is",
"ten",
"gunste",
"van",
"uitvoerbevordering",
".",
"Tans",
"word",
"die",
"klemtoon",
"gelê",
"op",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"Johannesburg",
"as",
"'n",
"spilpunt",
"van",
"hoëtegnologie",
"vir",
"markte",
"suid",
"van",
"die",
"Sahara",
".",
"Die",
"oorgang",
"tot",
"'n",
"groeigerigte",
"ekonomie",
"en",
"die",
"toepassing",
"van",
"neoliberale",
"hervormings",
"is",
"in",
"Suid-Afrika",
"sonder",
"druk",
"van",
"buite",
"en",
"regstreekse",
"intervensie",
"van",
"die",
"Internasionale",
"Monetêre",
"Fonds",
"en",
"die",
"Wêreldbank",
"bewerkstellig",
".",
"'n",
"Ander",
",",
"nie-doelgerigte",
"en",
"onbeplande",
"aspek",
"van",
"ekonomiese",
"oorgang",
"is",
"die",
"groei",
"van",
"ekonomiese",
"informaliteit",
".",
"So",
"word",
"die",
"bestuur",
"en",
"integrasie",
"van",
"die",
"informele",
"sektor",
",",
"waarin",
"'n",
"groot",
"persentasie",
"van",
"die",
"arm",
"bevolking",
"'n",
"heenkome",
"moet",
"vind",
",",
"as",
"'n",
"nuwe",
"uitdaging",
"vir",
"beleidmakers",
"beskou",
".",
"Terwyl",
"die",
"privaat",
"-",
"en",
"openbare",
"sektor",
"nog",
"besig",
"is",
"om",
"hul",
"verhouding",
"nuut",
"te",
"onderhandel",
",",
"beweeg",
"sake",
"reeds",
"in",
"die",
"rigting",
"van",
"privatisering",
",",
"waarby",
"dié",
"proses",
"nie",
"beperk",
"bly",
"tot",
"infrastruktuur",
"en",
"diensverskaffing",
"nie",
",",
"maar",
"raak",
"dit",
"ook",
"ander",
"terreine",
"soos",
"regulasies",
"vir",
"grondontwikkeling",
",",
"boukodes",
"en",
"maatskaplike",
"dienste",
".",
"Kwessies",
"soos",
"die",
"impak",
"van",
"privatisering",
"op",
"Johannesburg",
"se",
"arm",
"inwoners",
",",
"waaronder",
"veranderende",
"werksomstandighede",
",",
"die",
"bekostigbaarheid",
"van",
"behuising",
"en",
"algemene",
"sosiale",
"geregtigheid",
",",
"word",
"nuwe",
"uitdagings",
"vir",
"'n",
"demokratiesverkose",
"administrasie",
".",
"SedertJanuariedien",
"Thapelo",
"Amad",
"van",
"die",
"Islamitiese",
"Al",
"Jama-ah-party",
"as",
"burgemeester",
"van",
"Johannesburg",
"nadat",
"hy",
"met",
"die",
"ondersteuning",
"deur",
"die",
"ANC",
"verkies",
"is",
".",
"Hy",
"is",
"die",
"eerste",
"Muslim",
"in",
"dié",
"pos",
".",
"Maboneng",
"–",
"'n",
"suksesverhaal",
"Een",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"binnestedelike",
"buurte",
",",
"Maboneng",
"(",
"die",
"naam",
"beteken",
"\"",
"Plek",
"van",
"Lig",
"\"",
"in",
"Sotho",
")",
",",
"het",
"danksy",
"die",
"inisiatief",
"van",
"'n",
"privaat",
"onderneming",
"'n",
"merkwaardige",
"hergeboorte",
"beleef",
".",
"Nog",
"in",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
",",
"toe",
"die",
"buurt",
"merendeels",
"uit",
"leegstaande",
"stoorhuise",
"bestaan",
"het",
"en",
"net",
"soos",
"ander",
"dele",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"historiese",
"middestad",
"deur",
"misdaad",
"geteister",
"is",
"(",
"fotograwe",
"van",
"die",
"nuusblad",
"The",
"Star",
"kon",
"foto's",
"van",
"motorkapings",
"maklik",
"vanuit",
"hul",
"kantoorvensters",
"neem",
")",
",",
"is",
"Maboneng",
"deur",
"die",
"meeste",
"stadsbewoners",
"vermy",
".",
"Inhet",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"entrepreneur",
"Jonathan",
"Liebmann",
",",
"wat",
"een",
"jaar",
"tevore",
"die",
"eiendomsontwikkelingsonderneming",
"Propertuity",
"gestig",
"en",
"homself",
"in",
"die",
"buurt",
"gevestig",
"het",
",",
"die",
"eerste",
"gebou",
"in",
"Maboneng",
"gekoop",
".",
"Intussen",
"is",
"'n",
"veertigtal",
"eiendomme",
"in",
"die",
"buurt",
"herontwikkel",
".",
"Kuns",
"staan",
"sentraal",
"in",
"Liebmann",
"se",
"wenresep",
"vir",
"die",
"herontwikkeling",
"van",
"Maboneng",
".",
"So",
"het",
"hy",
"'n",
"reusemuurskildery",
"–",
"'n",
"portret",
"van",
"Nelson",
"Mandela",
"wat",
"oor",
"tien",
"verdiepings",
"strek",
"–",
"in",
"opdrag",
"gegee",
"om",
"die",
"buurt",
"ook",
"visueel",
"aantrekliker",
"te",
"maak",
".",
"Grense",
"is",
"geleidelik",
"verskuif",
"en",
"nuwe",
"uitdagings",
"aangepak",
"soos",
"die",
"Work",
"&",
"Art",
"Building",
"en",
"Maboneng",
"se",
"vlagskip-verblyfplek",
"en",
"hotelprojek",
",",
"Hallmark",
"House",
".",
"'n",
"Groot",
"verskeidenheid",
"besighede",
"het",
"hulle",
"in",
"die",
"buurt",
"gevestig",
",",
"waaronder",
"restaurante",
"en",
"vermaakplekke",
",",
"winkels",
"en",
"kunsgalerye",
",",
"en",
"The",
"Bioscope",
",",
"Suid-Afrika",
"se",
"enigste",
"onafhanklike",
"rolprentteater",
".",
"Daarnaas",
"het",
"ook",
"nuwe",
"kantoorruimtes",
"en",
"geriewe",
"vir",
"ligte",
"nywerhede",
"ontstaan",
".",
"Kritici",
"voer",
"aan",
"dat",
"Liebmann",
"met",
"sy",
"ontwikkelingsprojekte",
"gentrifikasie",
"bevorder",
"en",
"huisvesting",
"in",
"Maboneng",
"onbekostigbaar",
"vir",
"plaaslike",
"inwoners",
"maak",
",",
"maar",
"die",
"entrepreneur",
"wys",
"daarop",
"dat",
"sy",
"projekte",
"van",
"Maboneng",
"'n",
"gemengde",
"inkomstebuurt",
"gemaak",
"het",
"wat",
"sowel",
"residensieel",
"van",
"aard",
"is",
"asook",
"nuwe",
"besighede",
"lok",
".",
"Maboneng",
"het",
"intussen",
"sy",
"eie",
"webtuiste",
"en",
"nuusbrief",
"geskep",
".",
"Die",
"toekoms",
"Dekades",
"ná",
"die",
"einde",
"van",
"stelselmatige",
"rasseskeiding",
"steek",
"Johannesburg",
"se",
"stadstrukture",
"en",
"woonpatrone",
"nog",
"vas",
"in",
"die",
"verlede",
".",
"Die",
"gebrek",
"aan",
"openbare",
"vervoergeriewe",
"bemoeilik",
"die",
"alledaagse",
"lewe",
"van",
"stadsbewoners",
"wat",
"nie",
"hul",
"eie",
"voertuig",
"kan",
"bekostig",
"nie",
".",
"So",
"word",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"konsep",
"van",
"'n",
"\"",
"transformasie",
"van",
"ruimtes",
"\"",
"nuwe",
"sneltrein-",
"en",
"busroetes",
"beplan",
",",
"terwyl",
"stadsbeplanners",
"langs",
"dié",
"nuwe",
"\"",
"korridors",
"van",
"vryheid",
"\"",
"ook",
"die",
"stad",
"se",
"behuisingsvraagstuk",
"probeer",
"verlig",
"deur",
"residensiële",
"verdigting",
"toe",
"te",
"pas",
",",
"dit",
"wil",
"sê",
"die",
"bou",
"van",
"woonstelgeboue",
"in",
"plaas",
"van",
"enkelgesinshuise",
"te",
"bevorder",
".",
"Daarnaas",
"word",
"hele",
"nuwe",
"stadsbuurte",
"beplan",
"wat",
"volgens",
"ekologiese",
"konsepte",
"ontwikkel",
"word",
"en",
"waar",
"sake-",
"en",
"woongebiede",
"dig",
"bymekaar",
"geleë",
"sal",
"wees",
".",
"Demografie",
"73%",
"van",
"die",
"stad",
"se",
"bevolking",
"is",
"swart",
"mense",
",",
"is",
"wit",
"mense",
",",
"bruin",
"mense",
"en",
"Asiërs",
".",
"van",
"die",
"inwoners",
"is",
"jonger",
"asjaar",
",",
"en",
"is",
"ouer",
"asjaar",
".",
"van",
"die",
"Johannesburgers",
"is",
"werkloos",
"van",
"die",
"werkloses",
"is",
"swart",
")",
".",
"Vroue",
"maak",
"van",
"die",
"werkende",
"bevolking",
"uit",
".",
"34%",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"inwoners",
"praat",
"Nguni-tale",
"as",
"hulle",
"huistaal",
",",
"Sotho-tale",
",",
"Engels",
"en",
"Afrikaans",
".",
"van",
"die",
"volwassenes",
"het",
"matriek",
",",
"'n",
"tersiêre",
"opleiding",
"(",
"universiteit",
"of",
"technikon",
")",
",",
"het",
"'n",
"basiese",
"skoolopleiding",
"en",
"van",
"die",
"bevolking",
"is",
"ongeletterd",
".",
"Voorstede",
"Sederthet",
"munisipale",
"Johannesburg",
"uitgebrei",
"om",
"as",
"Unicity",
"elf",
"gebiede",
"in",
"te",
"sluit",
"wat",
"voorheen",
"onafhanklike",
"plaaslike",
"owerhede",
"gehad",
"het",
",",
"naamlik",
":",
"Diepsloot",
",",
"Kya",
"Sand",
"Ivory",
"Park",
",",
"Midrand",
"Bryanston",
",",
"Randburg",
",",
"Sandton",
"Northcliff",
",",
"Parktown",
",",
"Rosebank",
"Constantiakloof",
",",
"Northgate",
",",
"Roodepoort",
"Dobsonville",
",",
"Doornkop",
",",
"Protea",
"Glen",
",",
"Soweto",
"Alexandra",
",",
"Bruma",
",",
"Wynberg",
"Johannesburg",
"(",
"Sentrale",
"sakegebied",
")",
"Aeroton",
",",
"City",
"Deep",
",",
"Johannesburg-Suid",
",",
"Southgate",
"Diepkloof",
",",
"Meadowlands",
"Ennerdale",
",",
"Lenasia",
",",
"Orange",
"Farm",
"Kerk",
"van",
"Sciëntologie",
"Die",
"Kerk",
"van",
"Sciëntologie",
"het",
"diep",
"wortels",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Reeds",
"inis",
"die",
"eerste",
"kerk",
"in",
"Johannesburg",
"gevestig",
".",
"Inhet",
"die",
"plaaslike",
"Sciëntologiese",
"gemeenskap",
"die",
"eerste",
"geword",
"wat",
"die",
"titel",
"Ideal",
"Org",
"mag",
"dra",
".",
"Die",
"Kerk",
"van",
"Sciëntologie",
"se",
"sendingwerk",
"en",
"ander",
"aktiwiteite",
"op",
"die",
"Afrikavasteland",
"word",
"vanuit",
"Johannesburg",
"bestuur",
".",
"Die",
"Kyalami-kasteel",
",",
"Suid-Afrikaanse",
"Sciëntoloë",
"se",
"spirituele",
"sentrum",
",",
"is",
"opJanuarieplegtig",
"ingewy",
".",
"Islamitiese",
"gemeenskap",
"Sowat",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"bevolking",
"is",
"Moslems",
".",
"Vandag",
"bly",
"sowat000",
"Kaapse",
"Maleiers",
"rondom",
"Johannesburg",
".",
"Fordsburg",
"vorm",
"'n",
"sentrum",
"van",
"Indiese",
"en",
"Pakistani-kultuur",
".",
"Die",
"Nizamiye",
"Masjid",
"in",
"Midrand",
"is",
"involtooi",
"en",
"word",
"as",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"moskees",
"in",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
"beskou",
".",
"Joodse",
"gemeenskap",
"Nege",
"jaar",
"ná",
"die",
"stigting",
"van",
"die",
"Goudstad",
"het",
"die",
"stad",
"reeds000",
"Joodse",
"inwoners",
"gehad",
".",
"Sowatjaar",
"later",
"is",
"die",
"stad",
"se",
"Joodse",
"gemeenskap",
"van",
"sowat000",
"siele",
"amper",
"drie",
"keer",
"groter",
"as",
"die",
"naasgrootste",
",",
"dié",
"van",
"Kaapstad",
";",
"trouens",
",",
"twee",
"uit",
"elke",
"drie",
"Suid-Afrikaanse",
"Jode",
"woon",
"in",
"die",
"Goudstad",
".",
"Joodse",
"immigrante",
"het",
"uit",
"Brittanje",
",",
"Duitsland",
"en",
"Oos-Europa",
"gekom",
",",
"veral",
"uit",
"die",
"Baltiese",
"lande",
"(",
"Estland",
",",
"Letland",
"en",
"Litaue",
")",
",",
"en",
"Rusland",
".",
"Baie",
"het",
"hierheen",
"gekom",
"op",
"soek",
"na",
"rykdom",
"uit",
"die",
"goudveld",
".",
"Die",
"Witwatersrandse",
"Goudveldse",
"Joodse",
"Vereniging",
"en",
"die",
"Witwatersrandse",
"Ou",
"Hebreeuse",
"Gemeente",
"is",
"albei",
"ingestig",
",",
"’n",
"jaar",
"ná",
"die",
"stad",
".",
"Eersgenoemde",
"het",
"twee",
"standplase",
"vir",
"die",
"bou",
"van",
"die",
"eerste",
"sinagoge",
"in",
"Transvaal",
"gekoop",
",",
"wat",
"later",
"sou",
"bekendstaan",
"as",
"die",
"Presidentstraat-sinagoge",
".",
"Mendelssohn",
"was",
"die",
"gemeente",
"se",
"eerste",
"president",
",",
"sowel",
"as",
"die",
"voorsitter",
"by",
"verskeie",
"geleenthede",
".",
"Hy",
"het",
"op",
"Sondag",
",",
"Julie",
"'n",
"vergadering",
"belê",
"om",
"die",
"moontlikheid",
"van",
"die",
"stigting",
"van",
"'n",
"Hebreeuse",
"gemeente",
"te",
"bespreek",
".",
"Die",
"vergaderplek",
"was",
"Barnet",
"Wainstein",
"se",
"koreg",
"op",
"die",
"hoek",
"van",
"Mark-",
"en",
"Harrisonstraat",
",",
"oorkant",
"Markplein",
".",
"Diemense",
"wat",
"dit",
"bygewoon",
"het",
",",
"was",
"almal",
"mans",
".",
"Vier",
"jaar",
"later",
"het",
"pres",
".",
"Paul",
"Kruger",
",",
"lidmaat",
"van",
"die",
"Gereformeerde",
"Kerk",
",",
"die",
"Park-sinagoge",
"van",
"die",
"Witwatersrandse",
"Ou",
"Hebreeuse",
"Gemeente",
"ingewy",
".",
"Nog",
"’n",
"sinagoge",
",",
"die",
"Groot",
"Sinagoge",
",",
"is",
"ingeopen",
".",
"Dis",
"geskoei",
"op",
"die",
"Aya",
"Sophia",
"in",
"Istanboel",
".",
"Die",
"Mooistraat-sinagoge",
",",
"gestig",
"deur",
"immigrante",
"uit",
"Litaue",
",",
"is",
"in",
"die",
"jongste",
"jare",
"tot",
"nasionale",
"gedenkwaardigheid",
"verklaar",
".",
"In",
"die",
"laate",
"en",
"vroeëte",
"eeu",
"is",
"baie",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"Joodse",
"instellings",
"gestig",
".",
"Liefdadigheidsorganisasies",
",",
"soos",
"die",
"Hevra",
"Kadisha",
"(",
"begrafnisgenootskap",
")",
",",
"’n",
"Joodse",
"sopkombuis",
",",
"Joodse",
"ambulanskorps",
",",
"Bikkur",
"Holim-genootskap",
"en",
"Joodse",
"Damesliefdadigheidsvereniging",
",",
"is",
"gestig",
"om",
"om",
"te",
"sien",
"na",
"nuwe",
"immigrante",
"en",
"die",
"onvermoënde",
"lede",
"van",
"die",
"gemeenskap",
".",
"’n",
"Joodse",
"hospitaal",
"is",
"inopgerig",
"om",
"Ortodokse",
"Jode",
"te",
"versorg",
"wat",
"aangedring",
"het",
"op",
"kosjerkos",
"en",
"wat",
"gemakliker",
"gevoel",
"het",
"met",
"Joodse",
"dokters",
"en",
"verpleegsters",
".",
"Die",
"Joodse",
"Hospitaal",
"het",
"eindelik",
"deel",
"van",
"die",
"Johannesburgse",
"Algemene",
"Hospitaal",
"geword",
"en",
"sit",
"vandag",
"nog",
"kosjermaaltye",
"voor",
".",
"Sosiale",
"klubs",
"is",
"ook",
"in",
"dié",
"tydperk",
"gestig",
",",
"soos",
"die",
"Joodse",
"Toneelvereniging",
"en",
"die",
"Joodse",
"Gilde",
".",
"Johannesburg",
"se",
"eerste",
"Joodse",
"skool",
"het",
"ingeopen",
"en",
"het",
"gedien",
"as",
"voorloper",
"van",
"die",
"Joodse",
"Dagskool-beweging",
".",
"Met",
"die",
"jare",
"het",
"Joodse",
"onderwys",
"ontwikkel",
"en",
"word",
"nou",
"nog",
"net",
"uiters",
"selde",
"uitgevoer",
"deur",
"die",
"tradisionele",
"cheders",
"(",
"eenvertrekklasse",
")",
".",
"Joodse",
"opvoeding",
"in",
"Johannesburg",
"is",
"tradisioneel",
"toegespits",
"op",
"die",
"Hebreeuse",
"taal",
"en",
"die",
"bestudering",
"van",
"die",
"Torah",
".",
"Alle",
"Joodse",
"onderwys",
"staan",
"onder",
"toesig",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Joodse",
"Raad",
"van",
"Afgevaardigdes",
".",
"Na",
"raming",
"ontvang",
"sowat",
"van",
"Joodse",
"kinders",
"van",
"skoolgaande",
"ouderdom",
"in",
"Johannesburg",
"Joodse",
"onderwys",
".",
"Na",
"raming",
"het",
"die",
"stadkleuterskole",
"wat",
"dagsorg",
"en",
"vroeë",
"onderwys",
"bied",
".",
"Die",
"Goudstad",
"het",
"talle",
"Haredi-seunskole",
"en",
"yeshivot",
",",
"asook",
"’n",
"Beis",
"Yaakov",
"vir",
"meisies",
".",
"In",
"die",
"voorstede",
"is",
"agt",
"King",
"David-skole",
":",
"In",
"Linksfield",
"is",
"’n",
"preprimêreleerders",
"in",
"junior",
"primêre",
"senior",
"primêreen",
"sekondêre",
"skool",
"in",
"Sandton",
"’n",
"primêre",
"skoolen",
"in",
"Victory",
"Park",
"’n",
"preprimêre",
"primêreen",
"sekondêre",
"skool",
"Yeshiva",
"College",
"of",
"South",
"Africa",
"is",
"in",
"die",
"middels",
"gestig",
"en",
"bestaan",
"uit",
"’n",
"kleuter",
"-",
"laer-en",
"’n",
"hoërskool",
"Die",
"kollege",
"se",
"kampus",
"is",
"in",
"die",
"noordoostelike",
"tradisioneel",
"Joodse",
"voorstad",
"Glenhazel",
".",
"Johannesburg",
"is",
"die",
"tuiste",
"van",
"talle",
"Joodse",
"instellings",
",",
"soos",
"die",
"Joodse",
"Raad",
"van",
"Afgevaardigdes",
",",
"’n",
"Joodse",
"biblioteek",
"en",
"die",
"Joodse",
"museum",
",",
"wat",
"interessante",
"artefakte",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Joodse",
"gemeenskap",
"bevat",
".",
"Tydens",
"die",
"apartheidsera",
"het",
"’n",
"opwelling",
"in",
"boubedrywighede",
"gelei",
"tot",
"die",
"oprigting",
"van",
"’n",
"magdom",
"goedkoop",
"geboude",
"woonstelle",
"en",
"arm",
"swart",
"mense",
"wat",
"uit",
"die",
"voorstede",
"na",
"die",
"stad",
"gekom",
"het",
"op",
"soek",
"na",
"werk",
".",
"Hierdie",
"mense",
"is",
"uitgebuit",
"deur",
"huisbase",
"en",
"het",
"uit",
"frustrasie",
"onwettig",
"in",
"die",
"meer",
"gegoede",
"dele",
"van",
"die",
"stad",
"gaan",
"woon",
",",
"wat",
"gelei",
"het",
"tot",
"’n",
"uittog",
"van",
"wit",
"inwoners",
"wat",
"daar",
"gaan",
"woon",
"het",
"in",
"dies",
"ens",
".",
"Dié",
"uittog",
"het",
"die",
"meeste",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"middestedelike",
"Joodse",
"bevolking",
"ingesluit",
",",
"wat",
"gelei",
"het",
"tot",
"die",
"sluiting",
"van",
"baie",
"van",
"die",
"stad",
"se",
"geskiedkundige",
"sinagoges",
"of",
"die",
"verhuising",
"na",
"waar",
"hul",
"gemeentelede",
"hulle",
"verder",
"van",
"die",
"middestad",
"en",
"onmiddellike",
"omgewing",
"gaan",
"vestig",
"het",
".",
"Die",
"Groot",
"Sinagoge",
"in",
"die",
"middestad",
"hetkm",
"van",
"sy",
"oorspronklike",
"plek",
"verhuis",
"en",
"ingesluit",
".",
"Dit",
"dien",
"nou",
"as",
"’n",
"kerk",
",",
"maar",
"daar",
"is",
"nog",
"oorblyfsels",
"van",
"die",
"Joodse",
"tyd",
"soos",
"die",
"Davidster",
"op",
"die",
"gebou",
"se",
"koepel",
"en",
"’n",
"boodskap",
"op",
"’n",
"gebou",
"oorkant",
"die",
"straat",
"wat",
"lui",
":",
"“Hebrew",
"High",
"School",
".",
"”",
"Tempel",
"Israel",
"(",
"Hervormd",
")",
"in",
"Hillbrow",
"en",
"die",
"Leeue-shul",
"(",
"Ortodoks",
")",
"in",
"Doornfontein",
"word",
"nog",
"weekliks",
"vir",
"gebede",
"geopen",
",",
"hoewel",
"hul",
"lidmaattal",
"skerp",
"afgeneem",
"het",
"en",
"hulle",
"noustrop",
"trek",
".",
"Tempel",
"Israel",
"kan",
"nie",
"meer",
"sy",
"eie",
"voltydse",
"rabbi",
"bekostig",
"nie",
"en",
"dis",
"vir",
"die",
"meeste",
"gemeentelede",
"’n",
"ongerieflike",
"ligging",
"aangesien",
"die",
"tempel",
"op",
"sy",
"ou",
"perseel",
"in",
"Paul",
"Nelstraat",
"gebly",
"het",
",",
"terwyl",
"die",
"meeste",
"lidmate",
"saam",
"met",
"die",
"wit",
"uittog",
"van",
"dies",
"ens",
"verhuis",
"het",
".",
"Doornfontein",
"se",
"sinagoge",
"in",
"Siemertweg",
"staan",
"ook",
"bekend",
"as",
"die",
"Leeue-shul",
"en",
"is",
"die",
"oudste",
"sinagoge",
"in",
"Johannesburg",
"wat",
"nog",
"in",
"werking",
"is",
".",
"Dis",
"involtooi",
"en",
"het",
"sy",
"naam",
"gekry",
"van",
"die",
"twee",
"leeustandbeelde",
"by",
"die",
"voorste",
"ingang",
".",
"Geeneen",
"van",
"die",
"lidmate",
"woon",
"meer",
"in",
"die",
"onmiddellike",
"omgewing",
"nie",
"sodat",
"selfs",
"die",
"Ortodokse",
"lidmate",
"na",
"die",
"sinagoge",
"ry",
"vir",
"Sabbatsdienste",
".",
"In",
"die",
"voorstede",
"is",
"die",
"Bet",
"Din-",
"en",
"Etz",
"Chayim-sinagoge",
"wat",
"’n",
"Holocaust-gedenkteken",
"huisves",
".",
"Nog",
"’n",
"Holocaust-verwante",
"perseel",
"is",
"die",
"beeldhouwerk",
"by",
"die",
"ingang",
"na",
"die",
"Wespark-begraafplaas",
".",
"Dis",
"geskep",
"deur",
"die",
"kunstenaar",
"Herman",
"Wald",
"en",
"stel",
"drie",
"hande",
"voor",
"wat",
"elkeen",
"’n",
"sjofar",
"vashou",
"wat",
"al",
"drie",
"na",
"binne",
"gedraai",
"is",
".",
"Stadsregering",
"Uitvoerende",
"burgemeester",
"Die",
"amp",
"van",
"uitvoerende",
"burgemeester",
"van",
"Johannesburg",
"is",
"tot",
"in",
"Januariebeklee",
"deur",
"Mpho",
"Phalatse",
",",
"die",
"eerste",
"vrou",
"in",
"dié",
"pos",
".",
"Sy",
"is",
"'n",
"lid",
"van",
"die",
"Demokratiese",
"Alliansie",
"vir",
"wie",
"die",
"hoogste",
"waarde",
"in",
"die",
"vryheid",
"van",
"die",
"individu",
"gesetel",
"is",
"en",
"tydens",
"die",
"stadsraad",
"se",
"eerste",
"vergadering",
"opNovembermet",
"hulp",
"van",
"kleiner",
"partye",
"as",
"burgemeester",
"verkies",
".",
"Die",
"DA",
"het",
"'n",
"koalisieregering",
"gevorm",
"met",
"die",
"ActionSA",
",",
"Afrika",
"Christen",
"Demokratiese",
"Party",
",",
"Inkatha-Vryheidsparty",
"en",
"die",
"Vryheidsfront",
"Plus",
".",
"OpSeptemberis",
"Phalatse",
"deur",
"'n",
"mosie",
"van",
"wantroue",
"uit",
"haar",
"pos",
"verwyder",
"en",
"die",
"Hoogste",
"Hof",
"van",
"Appèl",
"het",
"haar",
"saak",
"van",
"die",
"rol",
"geskrap",
".",
"Die",
"ANC",
"se",
"Dada",
"Morero",
"is",
"as",
"nuwe",
"burgemeester",
"verkies",
".",
"OpOktoberhet",
"die",
"Hooggeregshof",
"beslis",
"dat",
"die",
"raadsspeaker",
"se",
"besluit",
"om",
"'n",
"mosie",
"van",
"wantroue",
"teen",
"Phalatse",
"te",
"plaas",
"onwettig",
",",
"ongrondwetlik",
"en",
"ongeldig",
"was",
".",
"OpJanuarieis",
"Phalatse",
"weer",
"uit",
"haar",
"kussings",
"gelig",
"deur",
"'n",
"tweede",
"mosie",
"van",
"wantroue",
"en",
"een",
"dag",
"later",
"is",
"Thapelo",
"Amad",
"met",
"ondersteuning",
"van",
"die",
"ANC",
"as",
"die",
"nuwe",
"burgemeester",
"verkies",
".",
"Ekonomie",
"Johannesburg",
"is",
"die",
"ekonomiese",
"en",
"finansiële",
"sentrum",
"van",
"Suid-Afrika",
"waar",
"die",
"hoofkwartiere",
"van",
"sowat",
"driekwart",
"van",
"die",
"land",
"se",
"groot",
"maatskappye",
"gesetel",
"is",
".",
"Die",
"Goudstad",
"genereer",
"van",
"die",
"bruto",
"nasionale",
"produk",
"en",
"dra",
"sowat",
"tot",
"Gauteng",
"se",
"ekonomie",
"by",
".",
"Die",
"Johannesburgse",
"Effektebeurs",
"is",
"met",
"'n",
"kapitalisering",
"van",
"sowatmiljard",
"VS-",
"$",
"die",
"grootste",
"in",
"Afrika",
".",
"Van",
"die",
"Johannesburgse",
"beroepsbevolking",
"is",
"sowatpersent",
"in",
"die",
"mynbou,",
"persent",
"in",
"die",
"nywerheid,",
"persent",
"in",
"dienste",
"en",
"administrasie,",
"persent",
"in",
"die",
"handel,",
"persent",
"in",
"die",
"finansiële",
"sektor",
"enpersent",
"in",
"die",
"vervoerbedryf",
"werksaam",
".",
"Ekonomiese",
"ontwikkeling",
"Ná",
"die",
"ontdekking",
"van",
"goud",
"in",
"die",
"Witwatersrandgebied",
"inhet",
"Johannesburg",
"in",
"'n",
"relatief",
"kort",
"tydperk",
"tot",
"die",
"industriële",
",",
"finansiële",
"en",
"kommersiële",
"spilpunt",
"van",
"Suider-Afrika",
"ontwikkel",
".",
"Binne",
"'n",
"dekade",
"het",
"die",
"delwerskamp",
"tot",
"'n",
"moderne",
"stad",
"volgens",
"westerse",
"standaarde",
"met",
"kantoorgeboue",
"langs",
"die",
"strate",
"van",
"sy",
"middestad",
"gegroei",
".",
"Inwas",
"daar",
"spoorverbindings",
"na",
"Kaapstad",
",",
"Durban",
"en",
"Lourenço",
"Marques",
",",
"en",
"Johannesburg",
"het",
"gaandeweg",
"tot",
"die",
"ekonomiese",
"middelpunt",
"van",
"Suid-Afrika",
"ontwikkel",
".",
"In",
"dies",
"het",
"dit",
"Kaapstad",
"verbygesteek",
"as",
"die",
"grootste",
"stedelike",
"nedersetting",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Inis",
"na",
"Johannesburg",
"ter",
"geleentheid",
"van",
"die",
"Britse",
"Rykstentoonstelling",
"as",
"die",
"grootste",
"en",
"digbevolkste",
"Europese",
"stad",
"in",
"Afrika",
"verwys",
".",
"Vanweë",
"die",
"destydse",
"beleid",
"van",
"rasseskeiding",
"en",
"die",
"stryd",
"daarteen",
"het",
"die",
"internasionale",
"waarneming",
"vanaf",
"dies",
"steeds",
"meer",
"op",
"die",
"etniese",
"en",
"politieke",
"verdeling",
"gefokus",
".",
"Terselfdertyd",
"het",
"meer",
"swart",
"bewoners",
"begin",
"om",
"vanuit",
"die",
"voorstede",
"na",
"die",
"middestad",
"te",
"migreer",
".",
"Maar",
"vanaf",
"die",
"laats",
"het",
"'n",
"veranderende",
"wêreldekonomie",
"net",
"soos",
"ekonomiese",
"sanksies",
"en",
"groeiende",
"politieke",
"druk",
"van",
"opposisiegroepe",
",",
"wat",
"onder",
"meer",
"stakings",
"georganiseer",
"het",
",",
"hul",
"tol",
"geëis",
".",
"Die",
"gepaardgaande",
"agteruitgang",
"het",
"daartoe",
"gelei",
"dat",
"Johannesburg",
"se",
"ekonomie",
"nie",
"meer",
"in",
"staat",
"was",
"om",
"vir",
"alle",
"bewoners",
"'n",
"heenkome",
"te",
"bied",
"nie",
".",
"Die",
"eerste",
"dekades",
"ná",
"die",
"vrye",
"verkiesing",
"vanwas",
"deur",
"ingrypende",
"strukturele",
"veranderings",
"gekenmerk",
".",
"Terwyl",
"innog",
"'n",
"derde",
"van",
"alle",
"plaaslike",
"werknemers",
"in",
"diens",
"van",
"die",
"mynboubedryf",
"was",
",",
"het",
"hierdie",
"sektor",
"vanaf",
"dies",
"'n",
"steeds",
"kleiner",
"rol",
"in",
"die",
"plaaslike",
"ekonomie",
"begin",
"speel",
".",
"Alhoewel",
"die",
"bedryf",
"in",
"absolute",
"terme",
"nog",
"belangrik",
"genoeg",
"is",
"om",
"sowatpersent",
"tot",
"die",
"metropool",
"se",
"bruto",
"geografiese",
"produk",
"(",
"BGP",
")",
"by",
"te",
"dra",
",",
"word",
"Johannesburg",
"se",
"ekonomiese",
"lewe",
"intussen",
"deur",
"ander",
"sektore",
"soos",
"handelpersent",
")",
"en",
"finansiële",
"en",
"sakedienste",
"(",
"bynapersent",
")",
"oorheers",
".",
"Vervoer",
",",
"kommunikasie",
"en",
"die",
"openbare",
"sektor",
"lewer",
"tien",
"persent",
"van",
"die",
"BGP",
"op",
".",
"Die",
"informele",
"sektor",
"het",
"die",
"mees",
"dinamiese",
"groei",
"getoon",
"nadat",
"alle",
"sakegebiede",
"vir",
"swart",
"mense",
"toeganklik",
"geword",
"het",
".",
"Die",
"groot",
"stroom",
"nuwe",
"bewoners",
"uit",
"swart",
"woongebiede",
"na",
"die",
"middestad",
"het",
"egter",
"met",
"fisiese",
"verval",
",",
"verskuiwing",
"van",
"sakebedrywighede",
"na",
"die",
"noordelike",
"voorstede",
"en",
"rasgebaseerde",
"stereotipering",
"gepaard",
"gegaan",
".",
"Die",
"stadsregering",
"het",
"dus",
"stappe",
"onderneem",
"om",
"die",
"sakekern",
"te",
"herontwikkel",
"en",
"Johannesburg",
"se",
"posisie",
"as",
"'n",
"vooruitstrewende",
"Afrika-metropool",
"en",
"deel",
"van",
"die",
"globale",
"hoofstroomekonomie",
"te",
"verseker",
".",
"Johannesburgse",
"Effektebeurs",
"Die",
"Johannesburgse",
"Effektebeurs",
"(",
"JEB/JSE",
")",
"was",
"indiee",
"grootste",
"ter",
"wêreld",
"volgens",
"markkapitalisasie",
"(",
"VS-$995,12",
"miljard",
"in",
"Maartvolgens",
"'n",
"aangepaste",
"wisselkoers",
";",
"die",
"meerderheid",
"aandele",
"word",
"in",
"ZAR",
"verhandel",
")",
"en",
"is",
"tans",
"die",
"grootste",
"en",
"belangrikste",
"effektebeurs",
"op",
"die",
"vasteland",
"van",
"Afrika",
".",
"Sy",
"daaglikse",
"omset",
"is",
"hoër",
"as",
"die",
"gesamentlike",
"omset",
"van",
"alle",
"ander",
"effektebeurse",
"in",
"Afrika",
"oor",
"'n",
"tydperk",
"van",
"meerdere",
"maande",
".",
"Die",
"JEB",
"het",
"sy",
"ontstaan",
"aan",
"die",
"eerste",
"Suid-Afrikaanse",
"goudstormloop",
"inte",
"danke",
".",
"Nog",
"in",
"die",
"volgende",
"jaar",
"het",
"'n",
"Londense",
"sakeman",
",",
"Benjamin",
"Minors",
"Woollan",
",",
"die",
"Johannesburg",
"Exchange",
"&",
"Chambers",
"Company",
"gestig",
"om",
"in",
"die",
"behoeftes",
"van",
"mynbouondernemings",
"en",
"finansiële",
"instellings",
"te",
"voorsien",
".",
"Hieruit",
"het",
"die",
"JEB",
"voortgespruit",
"wat",
"opNovemberamptelik",
"gevestig",
"is",
".",
"Die",
"eerste",
"onderneming",
"wat",
"genoteer",
"is",
",",
"was",
"Woollan",
"se",
"Johannesburg",
"Chambers",
"and",
"Company",
".",
"Die",
"effektebeurs",
"is",
"aanvanklik",
"in",
"'n",
"gebou",
"op",
"die",
"hoek",
"van",
"Commissioner-",
"en",
"Simmondsstraat",
"gevestig",
"wat",
"reeds",
"ná",
"drie",
"jaar",
"te",
"klein",
"geraak",
"het",
"en",
"uitgebrei",
"moes",
"word",
".",
"Later",
"is",
"effekte",
"selfs",
"op",
"straat",
"verhandel",
"nadat",
"'n",
"deel",
"van",
"Commissionerstraat",
"met",
"kettings",
"afgesper",
"is",
".",
"Inhet",
"die",
"JEB",
"in",
"'n",
"nuwe",
"gebou",
"in",
"Hollardstraat",
"ingetrek",
"wat",
"'n",
"hele",
"straatblok",
"beslaan",
"het",
".",
"Ná",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"het",
"'n",
"nuwe",
"gebou",
"op",
"dieselfde",
"erf",
"ontstaan",
"wat",
"sy",
"deure",
"in",
"Februariegeopen",
"het",
".",
"Die",
"laaste",
"JEB-hoofkwartier",
"in",
"Johannesburg",
"se",
"middestad",
"is",
"inin",
"Diagonaalstraatgeopen",
"voordat",
"die",
"JEB",
"in",
"Septemberna",
"sy",
"huidige",
"gebou",
"in",
"die",
"voorstad",
"Sandton",
"verskuif",
"is",
".",
"Ná",
"die",
"afkondiging",
"van",
"die",
"eerste",
"wetgewing",
"oor",
"finansiële",
"markte",
"inhet",
"die",
"JEB",
"intot",
"die",
"Wêreldfederasie",
"van",
"Effektebeurse",
"(",
"World",
"Federation",
"of",
"Exchanges",
")",
"toegetree",
"en",
"in",
"die",
"vroeës",
"oorgeskakel",
"na",
"'n",
"elektroniese",
"handelstelsel",
".",
"Inis",
"'n",
"ooreenkoms",
"met",
"die",
"Londense",
"Effektebeurs",
"(",
"LEB",
")",
"aangegaan",
"wat",
"wedersydse",
"handel",
"vergemaklik",
"het",
"en",
"gelyktydig",
"oorgeskakel",
"na",
"die",
"LEB",
"se",
"handelstelsel",
".",
"Ná",
"die",
"invoering",
"van",
"'n",
"nuwe",
"regsvorm",
"inhet",
"die",
"JEB",
"sy",
"eie",
"aandele",
"opJuniebegin",
"noteer",
".",
"In",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
"het",
"die",
"JEB",
"sy",
"bedrywighede",
"uitgebrei",
"met",
"die",
"skepping",
"van",
"'n",
"alternatiewe",
"handelsplatform",
"vir",
"klein",
"en",
"middelgroot",
"ondernemings",
",",
"AltX",
",",
"en",
"Yield",
"X",
"vir",
"rente-",
"en",
"buitelandse",
"valuta-instrumente",
",",
"en",
"die",
"oorname",
"van",
"twee",
"bykomende",
"handelsplatforms",
",",
"die",
"South",
"African",
"Futures",
"Exchange",
"(",
"SAFEX",
")",
"en",
"die",
"Bond",
"Exchange",
"of",
"South",
"Africa",
"(",
"BESA",
")",
"in",
"respektieweliken",
"Tans",
"is",
"daar",
"vyf",
"finansiële",
"handelsplatforms",
"vir",
"effekte",
"en",
"derivate",
".",
"Stadsuitleg",
"en",
"argitektuur",
"Straatblokke",
"in",
"Sentraal-Johannesburg",
",",
"die",
"historiese",
"sakekern",
"wat",
"tot",
"in",
"diete",
"eeu",
"as",
"Suid-Afrika",
"se",
"ekonomiese",
"en",
"finansiële",
"hart",
"gedien",
"het",
"voordat",
"die",
"besighede",
"tydens",
"die",
"\"",
"wit",
"vlug",
"\"",
"vanaf",
"dies",
"ens",
"na",
"die",
"noordelike",
"voorstede",
"verskuif",
"is",
",",
"is",
"in",
"'n",
"reëlmatige",
"reghoekige",
"roosterpatroon",
"aangelê",
"wat",
"ook",
"meer",
"as",
"honderd",
"jaar",
",",
"nadat",
"die",
"grond",
"invir",
"die",
"eerste",
"keer",
"opgemeet",
"is",
",",
"onveranderd",
"gebly",
"het",
".",
"Wolkekrabbers",
"gooi",
"skaduwees",
"oor",
"die",
"Goudstad",
"se",
"nou",
"strate",
"en",
"skep",
"'n",
"tonnelagtige",
"atmosfeer",
".",
"As",
"Kaapstad",
"in",
"Suider-Afrika",
"as",
"die",
"ideaal",
"van",
"'n",
"stad",
"met",
"stylvolle",
"binnenshuise",
"ontwerpe",
"geag",
"mag",
"word",
"en",
"Maputo",
"as",
"die",
"prototipe",
"van",
"'n",
"koloniale",
"stadsontwerp",
",",
"val",
"Johannesburg",
"in",
"'n",
"derde",
"kategorie",
"–",
"dié",
"van",
"'n",
"woelige",
"moderne",
"metropool",
"waar",
"boukuns",
"en",
"stadsbeplanning",
"meestal",
"ondergeskik",
"bly",
"aan",
"ekonomiese",
"behoeftes",
"en",
"nugtere",
"saaklikheid",
".",
"Die",
"huidige",
"stadsbeeld",
"weerspieël",
"dan",
"ook",
"'n",
"geskiedenis",
"met",
"dekades",
"van",
"snelle",
"groei",
"waartydens",
"dikwels",
"weggedoen",
"is",
"met",
"die",
"argitektoniese",
"erfenis",
"van",
"weleer",
",",
"met",
"'n",
"mengelmoes",
"van",
"boustyle",
".",
"As",
"'n",
"mens",
"die",
"stad",
"volgens",
"argitektoniese",
"style",
"probeer",
"klassifiseer",
",",
"was",
"en",
"is",
"daar",
"vier",
"Johannesburgs",
":",
"die",
"oorspronklike",
"laate",
"eeuse",
"mynkamp",
"met",
"sy",
"tente",
"en",
"kleihutte",
";",
"die",
"Victoriaanse",
"stad",
"met",
"sy",
"statige",
"gewelhuise",
"en",
"voortreflike",
"versierings",
"wat",
"vanaf",
"dies",
"soos",
"elders",
"in",
"die",
"Britse",
"Ryk",
"ontstaan",
"het",
";",
"die",
"Edwardiaanse",
"sakestad",
"wat",
"daarop",
"gevolg",
"het",
";",
"en",
"die",
"moderne",
"metropool",
"met",
"sy",
"modernistiese",
"glas-",
",",
"staal-",
"en",
"betonstrukture",
".",
"Die",
"eerste",
"Johannesburg",
"het",
"heeltemal",
"verdwyn",
";",
"die",
"volgende",
"twee",
"het",
"enkele",
"spore",
"gelaat",
";",
"en",
"die",
"vierde",
"bestaan",
"steeds",
".",
"Met",
"groeiende",
"ekonomiese",
"welvaart",
"teen",
"die",
"begin",
"van",
"diete",
"eeu",
"was",
"die",
"stad",
"oop",
"vir",
"'n",
"verskeidenheid",
"argitektoniese",
"style",
"en",
"strominge",
".",
"Die",
"stad",
"se",
"nuwe",
"status",
"as",
"buitepos",
"van",
"die",
"Britse",
"Ryk",
"is",
"weerspieël",
"in",
"grootskaalse",
"Beaux",
"Arts-strukture",
"soos",
"die",
"Hooggeregsgehof",
"en",
"die",
"Johannesburgse",
"Kunsmuseum",
".",
"Maar",
"argitekte",
"het",
"verder",
"begin",
"uitkyk",
"as",
"net",
"na",
"die",
"Moederland",
".",
"Die",
"groeiende",
"invloed",
"van",
"moderne",
"Amerikaanse",
"boustyle",
"en",
"-tegnologieë",
"word",
"sigbaar",
"in",
"die",
"kantoorgeboue",
"van",
"mynbou-ondernemings",
"soos",
"Corner",
"House",
",",
"'n",
"massiewe",
"ontwerp",
"waarvoor",
"gewapende",
"beton",
"gebruik",
"is",
".",
"Eweneens",
"ontleen",
"aan",
"die",
"vormtaal",
"van",
"Amerikaanse",
"modernisme",
"is",
"Johannesburg",
"se",
"groei",
"tot",
"'n",
"vertikale",
"stad",
",",
"met",
"steeds",
"meer",
"wolkekrabbers",
"wat",
"vanaf",
"dies",
"opgerig",
"is",
"soos",
"die",
"ESKOM-gebou",
"van",
"'n",
"Art",
"Deco-toring",
"wat",
"Johannesburg",
"se",
"ekonomiese",
"dinamiek",
"ook",
"op",
"argitektoniese",
"gebied",
"gelykgestel",
"het",
"aan",
"dié",
"van",
"Amerikaanse",
"metropole",
"soos",
"New",
"York",
"of",
"Chicago",
",",
"maar",
"net",
"soos",
"baie",
"ander",
"historiese",
"bakens",
"inplek",
"moes",
"maak",
"vir",
"nuwe",
"projekte",
".",
"Omgewingsake",
"Boomaanplantings",
"Boomaanplantings",
"speel",
"'n",
"belangrike",
"rol",
"by",
"omgewingsbewaring",
"in",
"verstedelikende",
"Suid-Afrika",
".",
"Naas",
"hul",
"versierende",
"effek",
"dra",
"bome",
"ook",
"daartoe",
"by",
"om",
"die",
"kweekhuiseffek",
"in",
"bedwang",
"te",
"bring",
"en",
"verminder",
"geraasvlakke",
".",
"Wanneer",
"warm",
"lug",
"vanaf",
"geasfalteerde",
"paaie",
"opstyg",
",",
"dien",
"bome",
"as",
"'n",
"natuurlike",
"verkoelingsmiddel",
"in",
"dig",
"beboude",
"stedelike",
"omgewings",
".",
"Daarnaas",
"absorbeer",
"hulle",
"koolstofdioksied",
"wat",
"deur",
"motors",
"vrygestel",
"word",
",",
"en",
"sit",
"dit",
"om",
"na",
"suurstof",
".",
"So",
"kan",
"'n",
"oppervlak",
"van",
"een",
"akker",
",",
"wat",
"bebos",
"is",
",",
"'n",
"gemiddeld",
"van6",
"ton",
"koolstof",
"per",
"jaar",
"stoor",
"en",
"daagliks",
"genoeg",
"suurstof",
"virmense",
"verskaf",
".",
"'n",
"Volgroeide",
"boom",
"met",
"blare",
"verskaf",
"binne",
"slegs",
"een",
"seisoen",
"dieselfde",
"hoeveelheid",
"suurstof",
"wat",
"tien",
"mense",
"in",
"'n",
"hele",
"jaar",
"inasem",
".",
"In",
"stedelike",
"omgewings",
"sonder",
"bosbedekking",
"gaar",
"geplaveide",
"oppervlakke",
"soos",
"strate",
"en",
"parkeerterreine",
"genoeg",
"sonwarmte",
"op",
"om",
"die",
"lugtemperatuur",
"tot°C",
"te",
"laat",
"styg",
".",
"Sulke",
"\"",
"hitte-eilande",
"\"",
"dra",
"daartoe",
"by",
"dat",
"die",
"kwik",
"in",
"beboude",
"stedelike",
"gebiede",
"vyf",
"tot",
"agt",
"grade",
"hoër",
"styg",
"as",
"in",
"die",
"omgewing",
".",
"Met",
"meer",
"as",
"tien",
"miljoene",
"bome",
"lyk",
"die",
"Goudstad",
"op",
"satelliet-opnames",
"soos",
"'n",
"uitgestrekte",
"reënwoud",
".",
"So",
"maak",
"Johannesburg",
"met",
"trots",
"daarop",
"aanspraak",
"dat",
"dit",
"lankal",
"tot",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"stedelike",
"bosgebied",
"gegroei",
"het",
".",
"Daar",
"is",
"meer",
"as",
"vier",
"miljoen",
"bome",
"in",
"privaat",
"tuine",
"dwarsoor",
"die",
"voorstede",
"en",
"'n",
"bykomende5",
"miljoen",
"in",
"parke",
",",
"op",
"begraafplase",
",",
"in",
"natuurreservate",
",",
"bewaringsgebiede",
",",
"langs",
"paaie",
"en",
"op",
"sypaadjies",
".",
"Hul",
"waarde",
"is",
"reeds",
"inop",
"sowat",
"ZAR13",
"miljard",
"beraam",
".",
"Sommige",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"bome",
"is",
"al",
"in",
"die",
"vroeës",
"geplant",
"toe",
"die",
"destydse",
"munisipale",
"afdeling",
"vir",
"parke",
"begin",
"het",
"om",
"sypaadjies",
"met",
"bome",
"te",
"versier",
".",
"Boomaanplantings",
"was",
"aanvanklik",
"beperk",
"tot",
"wit",
"woonbuurte",
",",
"en",
"eers",
"in",
"dies",
"is",
"daarmee",
"begin",
"om",
"ook",
"die",
"lewensgehalte",
"van",
"Soweto",
"se",
"inwoners",
"deur",
"bomaanplantings",
"op",
"sypaadjies",
"te",
"verbeter",
".",
"Tans",
"geniet",
"die",
"bebossing",
"van",
"voorheen",
"benadeelde",
"woonbuurte",
"voorkeur",
".",
"So",
"het",
"City",
"Parks",
"in7653",
"bome",
"geplant",
",",
"teenoor",
"net578",
"in",
"die",
"vorige",
"jaar",
".",
"Die",
"Greening",
"Soweto-projek",
",",
"wat",
"inmet",
"die",
"aanplanting",
"van000",
"bome",
"geloods",
"is",
",",
"word",
"as",
"Johannesburg",
"se",
"grootste",
"\"",
"groen",
"rewolusie",
"\"",
"beskou",
".",
"Daar",
"word",
"beoog",
"om",
"die",
"Goudstad",
"se",
"grootste",
"swart",
"voorstad",
"deur",
"die",
"aanplanting",
"van000",
"bome",
"in",
"'n",
"stedelike",
"bos",
"te",
"omskep",
".",
"Suurwater",
"Vir",
"die",
"ontginning",
"van",
"goud",
"en",
"uraan",
"aan",
"die",
"Witwatersrand",
"is",
"soms",
"twyfelagtige",
"metodes",
"soos",
"byvoorbeeld",
"suurmyndreinering",
"gebruik",
"–",
"ondergrondse",
"water",
",",
"wat",
"met",
"sure",
"en",
"swaar",
"metale",
"besoedel",
"en",
"soms",
"radioaktief",
"is",
",",
"is",
"uit",
"die",
"myne",
"gepomp",
"en",
"in",
"groot",
"bekkens",
"gestoor",
".",
"Daagliks",
"word",
"miljoene",
"liter",
"giftige",
"onbehandelde",
"en",
"ongefiltreerde",
"water",
"vrygestel",
".",
"Groot",
"hoeveelhede",
"suurwater",
"was",
"in",
"Augustusnog",
"sowatmeter",
"benede",
"die",
"oppervlak",
",",
"maar",
"het",
"op",
"hierdie",
"tydstip",
"reeds",
"met",
"tussen6",
"en9",
"meter",
"per",
"dag",
"boontoe",
"gestyg",
".",
"Dit",
"hou",
"'n",
"bedreiging",
"vir",
"die",
"sentrale",
"sakekern",
"van",
"Johannesburg",
"en",
"die",
"Witwatersrand",
"se",
"watervoorraad",
"in",
".",
"Vervoer",
"Lughawens",
"Johannesburg",
"word",
"deur",
"verskeie",
"lughawens",
"bedien",
",",
"maar",
"slegs",
"een",
"van",
"hulle",
"is",
"binne",
"die",
"stad",
"se",
"munisipale",
"grense",
".",
"Die",
"grootste",
"een",
",",
"O.R",
".",
"Tambo",
"Internasionale",
"Lughawe",
",",
"is",
"digby",
"Kemptonpark",
"in",
"die",
"Ekurhuleni",
"Metropolitaanse",
"Munisipaliteit",
".",
"Lanseria",
"Lughawe",
"is",
"noord",
"van",
"Johannesburg",
"en",
"geleë",
"in",
"die",
"Wesrand-distriksmunisipaliteit",
".",
"Die",
"Randse",
"Lughawe",
"is",
"in",
"Germiston",
",",
"ook",
"in",
"Ekulhulweni",
".",
"Grand",
"Central",
"Lughawe",
"is",
"in",
"Midrand",
"in",
"Johannesburg",
".",
"Padnetwerk",
"Johannesburg",
"is",
"baie",
"goed",
"met",
"die",
"res",
"van",
"Suid-Afrika",
"verbind",
".",
"Die",
"N1",
",",
"N3",
",",
"N12",
",",
"N14",
"en",
"N17",
"nasionale",
"paaie",
"is",
"verbind",
"met",
"die",
"stad",
"se",
"paaie",
";",
"die",
"meeste",
"met",
"die",
"Ringpad",
".",
"Die",
"Ringpad",
"is",
"'n",
"snelweg",
"reg",
"rondom",
"Johannesburg",
"en",
"bestaan",
"uit",
"die",
"Westelike",
"Verbypad",
",",
"die",
"Oostelike",
"Verbypad",
"en",
"die",
"Suidelike",
"Verbypad",
".",
"Spoorvervoer",
"Johannesburg",
"se",
"Parkstasie",
",",
"die",
"grootste",
"in",
"Afrika",
",",
"dien",
"as",
"die",
"Goudstad",
"se",
"hoofstasie",
".",
"Die",
"stasie",
"is",
"in",
"die",
"middestad",
"net",
"noord",
"van",
"die",
"sakekern",
"tussen",
"Braamfontein",
"en",
"Newtown",
"geleë",
",",
"op",
"'n",
"straatblok",
"wat",
"deur",
"Rissik-",
",",
"Wolmarans-",
",",
"Wanderers-",
"en",
"Noordstraat",
"begrens",
"word",
".",
"Die",
"stasie",
",",
"waar",
"sowel",
"plaaslike",
"pendelaars",
"-",
"asook",
"langafstandtreine",
"aandoen",
",",
"word",
"deur",
"PRASA",
"bedryf",
"en",
"is",
"langs",
"die",
"Witwatersrand",
"se",
"hoofspoorroete",
"geleë",
"wat",
"in",
"oos-westelike",
"rigting",
"vanaf",
"Krugersdorp",
"tot",
"Germiston",
"loop",
".",
"'n",
"Afsonderlike",
"ondergrondse",
"stasie",
"dien",
"daarnaas",
"as",
"die",
"suidelike",
"terminus",
"van",
"die",
"Gautreindiens",
".",
"Die",
"oorspronklike",
"stasiegebou",
"–",
"destyds",
"nog",
"Park",
"Halt",
"genoem",
"–",
"het",
"vanafin",
"opdrag",
"van",
"die",
"ZAR-regering",
"ontstaan",
"en",
"is",
"deur",
"die",
"Nederlandse",
"argitek",
"Jacob",
"Klinkhammer",
"ontwerp",
".",
"Die",
"stasie",
"se",
"staaldak",
"is",
"tussenenin",
"Rotterdam",
"vervaardig",
".",
"Inis",
"dit",
"verskuif",
"na",
"die",
"Nelson",
"Mandela-brug",
"in",
"Newtown",
".",
"Inhet",
"'n",
"nuwe",
"stasiegebou",
"volgens",
"'n",
"ontwerp",
"van",
"die",
"argitek",
"Gordon",
"Leith",
"ontstaan",
".",
"Maar",
"eers",
"tussenenhet",
"die",
"stasie",
"sy",
"huidige",
"gestalte",
"gekry",
"toe",
"dit",
"volledig",
"omgebou",
"is",
".",
"Tans",
"is",
"treine",
"die",
"goedkoopste",
"openbare",
"vervoermiddel",
"in",
"Johannesburg",
"se",
"stadsgebied",
"en",
"omliggende",
"gebiede",
"in",
"Gauteng",
",",
"alhoewel",
"die",
"stedelike",
"spoornetwerk",
"hoofsaaklik",
"beperk",
"is",
"tot",
"stadsdele",
"suid",
"van",
"die",
"middestad",
".",
"Stasies",
"oos",
"van",
"Parkstasie",
"is",
"Doornfontein",
",",
"Ellispark",
"en",
"Jeppe",
".",
"Stasies",
"in",
"die",
"weste",
"sluit",
"Braamfontein",
",",
"Mayfair",
",",
"Grosvenor",
"en",
"Langlaagte",
"in",
",",
"terwyl",
"Faraday",
",",
"Westgate",
",",
"Booysens",
",",
"Crown",
"en",
"Village",
"Main",
"suid",
"van",
"Parkstasie",
"geleë",
"is",
".",
"Metrorail",
"Gauteng",
"verskaf",
"vervoer",
"aan",
"pendelaars",
"vanaf",
"en",
"na",
"Vereeniging",
"in",
"die",
"suide",
",",
"Nigel",
"in",
"die",
"ooste",
",",
"Randfontein",
"en",
"Oberholzer",
"in",
"die",
"weste",
"en",
"Olifantsfontein",
"in",
"die",
"noorde",
".",
"Daarnaas",
"word",
"roetes",
"na",
"Pretoria",
"bedien",
".",
"Shosholoza",
"Meyl",
"se",
"langafstandtreindienste",
"verbind",
"die",
"Goudstad",
"met",
"Kaapstad",
",",
"Durban",
",",
"Port",
"Elizabeth",
",",
"Oos-Londen",
"en",
"Bloemfontein",
".",
"Informele",
"openbare",
"vervoer",
"Alhoewel",
"Suid-Afrikaanse",
"stede",
"toenemend",
"vir",
"motors",
"gebou",
"word",
",",
"beskik",
"net",
"'n",
"minderheid",
"Suid-Afrikaanse",
"huishoudings",
"oor",
"hul",
"eie",
"voertuig",
"sodat",
"'n",
"groot",
"persentasie",
"werknemers",
"op",
"openbare",
"vervoer",
"aangewese",
"is",
".",
"Minibusse",
",",
"die",
"belangrikste",
"informele",
"openbare",
"vervoermiddel",
"in",
"Johannesburg",
"wat",
"elke",
"hoek",
"van",
"die",
"Goudstad",
"dek",
",",
"bied",
"busdienste",
"op",
"klein",
"skaal",
"sonder",
"vaste",
"tydroosters",
"of",
"bushaltes",
"aan",
"en",
"is",
"die",
"goedkoopste",
"manier",
"vir",
"honderdduisende",
"swart",
"pendelaars",
"uit",
"die",
"voorstede",
"om",
"hul",
"werkplekke",
"te",
"bereik",
".",
"Passasiers",
"wys",
"die",
"gewenste",
"bestemming",
"met",
"'n",
"reeks",
"handtekens",
".",
"Die",
"slegte",
"toestand",
"van",
"baie",
"minibusse",
"en",
"gevaarlike",
"bestuurpraktyke",
"hou",
"egter",
"'n",
"gevaar",
"vir",
"passasiers",
"en",
"ander",
"padgebruikers",
"in",
".",
"Metrobus",
"Die",
"openbare",
"busdiens",
"Metrobus",
"is",
"ingestig",
"en",
"word",
"deur",
"die",
"Stad",
"Johannesburg",
"besit",
".",
"Met",
"'n",
"vloot",
"vanbusse",
"wat",
"dienste",
"opgeskeduleerde",
"roetes",
"enskoolroetes",
"verskaf",
",",
"is",
"Metrobus",
"die",
"tweede",
"grootste",
"munisipale",
"busdiens",
"in",
"die",
"land",
".",
"Ses",
"busse",
"voorsien",
"in",
"die",
"besondere",
"behoeftes",
"van",
"rolstoelpassasiers",
".",
"Metrobus",
"vevoer",
"daagliks",
"sowat000",
"passasiers",
".",
"Een",
"van",
"sy",
"besondere",
"doelwitte",
"is",
"die",
"verskaffing",
"van",
"busdienste",
"vir",
"besoekers",
"van",
"groot",
"gebeurtenisse",
"soos",
"sportwedstryde",
".",
"Kultuur",
"Biblioteke",
"Johannesburg",
"se",
"openbare",
"biblioteke",
"is",
"'n",
"spilpunt",
"van",
"opleiding",
"aangesien",
"hulle",
"vir",
"die",
"publiek",
"nie",
"net",
"toegang",
"tot",
"boeke",
",",
"tydskrifte",
"en",
"oudio-visuele",
"materiaal",
"bied",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"lesings",
",",
"uitstallings",
",",
"onderhoude",
",",
"programme",
"vir",
"jeugdiges",
"en",
"bejaardes",
"en",
"geletterdheidsklasse",
"aanbied",
".",
"'n",
"Tagtigtal",
"stasionêre",
"biblioteke",
"in",
"Johannesburg",
"se",
"sewe",
"streke",
"(",
"met",
"enkele",
"nuwes",
"in",
"aanbou",
")",
"word",
"aangevul",
"deur",
"mobiele",
"satelliet-biblioteke",
"wat",
"dienste",
"aan",
"die",
"bevolking",
"van",
"afgeleë",
"gebiede",
"verskaf",
".",
"Hoewel",
"die",
"getal",
"Johannesburgers",
",",
"wat",
"biblioteekgeriewe",
"gebruik",
",",
"aan",
"die",
"toeneem",
"is",
",",
"gebruik",
"kinders",
"en",
"jongmense",
"dit",
"meestal",
"om",
"te",
"studeer",
",",
"navorsing",
"te",
"doen",
"of",
"vir",
"internettoegang",
"wat",
"indeurvan",
"altesaambiblioteke",
"in",
"die",
"Goudstad",
"verskaf",
"is",
".",
"Die",
"Biblioteek",
"Johannesburg",
",",
"wat",
"in",
"Markstraat",
"in",
"die",
"middestad",
"geleë",
"is",
",",
"dien",
"as",
"die",
"Goudstad",
"se",
"hoofbiblioteek",
",",
"met",
"'n",
"kwartmiljoen",
"lede",
"en",
"meer",
"as5",
"miljoen",
"boeke",
",",
"tydskrifte",
",",
"oudio-visuele",
"en",
"ander",
"materiaal",
"in",
"sy",
"versameling",
".",
"Sy",
"sentrale",
"afdeling",
"huisves",
"Africana",
"in",
"die",
"Harold",
"Strange-versameling",
"(",
"insluitende",
"navorsingsmateriaal",
"oor",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"Johannesburg",
"en",
"mynbou",
"in",
"Suid-Afrika",
")",
",",
"die",
"Michaelis-kunsversameling",
",",
"die",
"versameling",
"vir",
"uitvoerende",
"kunste",
",",
"die",
"dagblad-",
"en",
"beeldversameling",
"en",
"die",
"kinderboekeversameling",
".",
"Die",
"huidige",
"biblioteek",
",",
"wat",
"vanafvolgens",
"'n",
"ontwerp",
"van",
"die",
"Kaapstadse",
"argitek",
"John",
"Perry1943",
")",
"in",
"die",
"Italianate-boustyl",
"ontstaan",
"het",
",",
"het",
"sy",
"deure",
"inas",
"opvolger",
"van",
"twee",
"ouer",
"geboue",
"geopen",
"–",
"die",
"Ou",
"Kerkgebou",
"wat",
"die",
"biblioteek",
"tussenengehuisves",
"het",
"(",
"met",
"die",
"doel",
"om",
"vir",
"jong",
"mans",
"'n",
"alternatief",
"tot",
"kroegbesoeke",
"te",
"bied",
")",
"en",
"die",
"Kerkstraatbiblioteek",
"wat",
"inopgerig",
"is",
".",
"Sy",
"versameling",
"was",
"destyds",
"net",
"vir",
"lede",
"toeganklik",
"wat",
"op",
"die",
"biblioteek",
"ingeteken",
"en",
"lidgeld",
"betaal",
"het",
".",
"Ondanks",
"die",
"ferm",
"opposisie",
"van",
"sommige",
"lede",
"het",
"'n",
"biblioteeksvergadering",
"inbesluit",
"om",
"die",
"biblioteek",
"aan",
"die",
"stadsrad",
"oor",
"te",
"dra",
".",
"Vervolgens",
"is",
"dit",
"as",
"een",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"eerste",
"groot",
"uitleenbiblioteke",
"bedryf",
".",
"Inhet",
"dit",
"nog",
"eens",
"geskiedenis",
"geskryf",
"as",
"die",
"eerste",
"openbare",
"biblioteek",
"in",
"Suid-Afrika",
"wat",
"sy",
"deure",
"vir",
"alle",
"belangstellendes",
",",
"ongeag",
"hul",
"velkleur",
",",
"geopen",
"het",
".",
"Museums",
"Johannesburgse",
"Kunsmuseum",
"Die",
"Johannesburgse",
"Kunsmuseum",
"(",
"Johannesburg",
"Art",
"Gallery",
",",
"dikwels",
"kort",
"JAG",
"genoem",
")",
",",
"wat",
"in",
"die",
"sentrale",
"stadsdeel",
"Joubertpark",
"op",
"die",
"hoek",
"van",
"Klein",
"en",
"Koning",
"George-straat",
"geleë",
"is",
",",
"is",
"die",
"grootste",
"van",
"sy",
"soort",
"in",
"Suider-Afrika",
",",
"met",
"kunswerke",
"van",
"wêreldfaam",
"en",
"versamelings",
"wat",
"omvangryker",
"is",
"as",
"dié",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Nasionale",
"Kunsgalery",
"in",
"Kaapstad",
"–",
"so",
"omvangryk",
"dat",
"slegs",
"sowat",
"'n",
"tiende",
"daarvan",
"tegelykertyd",
"in",
"die",
"galery",
"se",
"vyftien",
"vertoonsale",
"en",
"beeldhoutuine",
"vertoon",
"kan",
"word",
".",
"Die",
"museumgebou",
"is",
"deur",
"die",
"befaamde",
"Britse",
"argitek",
"en",
"boumeester",
"van",
"Nieu-Delhi",
"in",
"Indië",
",",
"Edwin",
"Lutyens",
",",
"ontwerp",
".",
"Kunswerke",
",",
"wat",
"in",
"die",
"JAG",
"vertoon",
"word",
",",
"sluit",
"skilderye",
"vane-eeuse",
"Nederlandse",
"meesterskilders,e-",
"ene-eeuse",
"Britse",
"en",
"vastelandse",
"Europese",
"kuns",
"(",
"met",
"werke",
"van",
"Rodin",
",",
"Dante",
",",
"Gabriel",
"Rossetti",
",",
"Pablo",
"Picasso",
",",
"Claude",
"Monet",
",",
"Camille",
"Pissarro",
",",
"Edgar",
"Degas",
"en",
"Henry",
"Moore",
"),e-eeuse",
"Suid-Afrikaanse",
"kunswerke",
",",
"'n",
"groot",
"versameling",
"van",
"plaaslike",
"en",
"internasionalete-eeuse",
"kuns",
",",
"en",
"'n",
"prentkabinet",
"met",
"werke",
"vanaf",
"diee",
"eeu",
"tot",
"hede",
"in",
".",
"Die",
"Suid-Afrikaanse",
"versameling",
"behels",
"werke",
"van",
"onder",
"meer",
"Gerard",
"Sekoto",
",",
"Alexis",
"Preller",
",",
"Maud",
"Sumner",
",",
"Sydney",
"Kumalo",
"en",
"Ezrom",
"Legae",
".",
"Die",
"oorspronklike",
"kunsversameling",
"is",
"deur",
"sir",
"Hugh",
"Lane",
"saamgestel",
"en",
"inin",
"Londen",
"vertoon",
"voordat",
"dit",
"na",
"Suid-Afrika",
"geneem",
"is",
".",
"Florence",
"Lady",
"Phillips",
",",
"'n",
"kunsversamelaar",
"en",
"die",
"eggenote",
"van",
"die",
"mynboumagnaat",
"Lionel",
"Phillips",
",",
"het",
"die",
"eerste",
"plaaslike",
"versameling",
"vir",
"die",
"kunsgalery",
"met",
"fondse",
"saamgestel",
"wat",
"deur",
"haar",
"eggenoot",
"geskenk",
"is",
".",
"Terwyl",
"Lady",
"Phillips",
"haar",
"kantwerk-versameling",
"aan",
"die",
"galery",
"geskenk",
"het",
",",
"het",
"sy",
"haar",
"eggenoot",
"oorreed",
"om",
"sewe",
"olieskilderye",
"en",
"een",
"Rodin-beeldhouwerk",
"beskikbaar",
"te",
"stel",
".",
"Die",
"kunsversameling",
"is",
"vanafvertoon",
",",
"nog",
"voordat",
"die",
"museumgebou",
"opgerig",
"is",
",",
"en",
"tydelik",
"in",
"geboue",
"van",
"die",
"Universiteit",
"van",
"die",
"Witwatersrand",
"gehuisves",
".",
"Die",
"latere",
"museumgebou",
"is",
"van",
"'n",
"ingang",
"by",
"die",
"suidfasade",
"voorsien",
",",
"maar",
"anders",
"as",
"deur",
"die",
"argitek",
"beplan",
"is",
"geen",
"voorsiening",
"gemaak",
"vir",
"natuurlike",
"beligting",
"van",
"die",
"vertoonsale",
"deur",
"sonlig",
"nie",
".",
"Die",
"kunsgalery",
"het",
"sy",
"deure",
"in",
"kort",
"ná",
"die",
"uitbreek",
"van",
"die",
"Groot",
"Oorlog",
",",
"sonder",
"enige",
"plegtigheid",
"vir",
"die",
"publiek",
"geopen",
".",
"Dit",
"is",
"later",
",",
"in",
"die",
"veertigerjare",
",",
"uitgebrei",
"met",
"oos-westelike",
"vleuels",
"langs",
"die",
"suidelike",
"galerye",
",",
"soos",
"deur",
"Lutyens",
"beplan",
".",
"Die",
"huidige",
"noordfasade",
"met",
"sy",
"galrye",
"het",
"tydens",
"die",
"uitbreiding",
"in1987",
"ontstaan",
".",
"Die",
"huidige",
"versamelings",
"is",
"so",
"omvangryk",
"dat",
"slegs",
"sowat",
"tien",
"persent",
"daarvan",
"op",
"'n",
"gegewe",
"tydstip",
"vertoon",
"kan",
"word",
",",
"terwyl",
"die",
"res",
"gestoor",
"word",
".",
"Danksy",
"skenkings",
"van",
"groot",
"ondernemings",
"en",
"die",
"Stad",
"Johannesburg",
",",
"asook",
"'n",
"aansienlike",
"eie",
"fondse",
",",
"word",
"die",
"versamelings",
"voortdurend",
"deur",
"die",
"aankoop",
"van",
"nuwe",
"werke",
"uitgebrei",
".",
"Meer",
"onlangs",
"het",
"die",
"galery",
"begin",
"om",
"meer",
"werke",
"van",
"eietydse",
"Suid-Afrikaanse",
"kunstenaars",
"te",
"vertoon",
",",
"insluitende",
"tradisionele",
"Afrikakuns",
",",
"maar",
"ook",
"kunswerke",
"wat",
"van",
"stene",
",",
"hout",
",",
"motorbande",
",",
"draad",
",",
"sement",
",",
"klei",
",",
"keramiek",
",",
"brons",
"en",
"ander",
"metale",
"gemaak",
"is",
".",
"Bensusan-museum",
"vir",
"Fotografie",
"Die",
"Bensusan-museum",
"vir",
"Fotografie",
"behandel",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"fotografie",
",",
"maar",
"ook",
"dié",
"van",
"Suid-Afrika",
"soos",
"dit",
"met",
"foto's",
"gedokumenteer",
"is",
".",
"Sy",
"versameling",
",",
"wat",
"op",
"die",
"boonste",
"verdieping",
"van",
"Museum",
"Afrika",
"in",
"Newtown",
"se",
"Breëstraat",
"vertoon",
"word",
",",
"sluit",
"historiese",
"fototoerusting",
"(",
"waaronder",
"'n",
"verskeidenheid",
"kameras",
"en",
"drukplate",
")",
",",
"foto's",
"en",
"boeke",
"in",
"wat",
"totterugdateer",
",",
"terwyl",
"sy",
"fotogalery",
"hoofsaaklik",
"uit",
"moderne",
"fotokuns",
"bestaan",
".",
"Die",
"Bensusan-museum",
"is",
"een",
"van",
"slegs",
"drie",
"fotografiese",
"museums",
"wêreldwyd",
"en",
"genoem",
"na",
"sy",
"stigter",
",",
"dr",
".",
"Arthur",
"Bensusan",
",",
"'n",
"voormalige",
"burgemeester",
"van",
"Johannesburg",
"en",
"geesdriftige",
"amateurfotograaf",
".",
"Inhet",
"Bensusan",
"sy",
"privaat",
"versameling",
"vanhistoriese",
"kameras,",
"000",
"foto's",
"en000",
"boeke",
"oor",
"fotografie",
",",
"wat",
"hy",
"oor",
"'n",
"tydperk",
"van",
"drie",
"dekades",
"saamgestel",
"het",
",",
"aan",
"die",
"museum",
"geskenk",
".",
"Hoogtepunte",
"van",
"Bensusan",
"se",
"versameling",
"is",
"'n",
"kamera",
"wat",
"vroeër",
"aan",
"Winston",
"Churchill",
"behoort",
"het",
";",
"een",
"van",
"die",
"eerste",
"dokumentêre",
"oorlogsfoto's",
"wat",
"ingedurende",
"die",
"Krimoorlog",
"geneem",
"is;",
"e-eeuse",
"kameras",
"wat",
"vir",
"spioenasiedoeleindes",
"gebruik",
"en",
"as",
"horlosies",
",",
"boeke",
"en",
"verkykers",
"gekamoefleer",
"is",
";",
"en",
"die",
"eerste",
"fotonegatief",
"wat",
"ooit",
"gemaak",
"is",
".",
"Die",
"fotograaf",
"was",
"William",
"Henry",
"Fox",
"Talbot1877",
")",
"wat",
"algemeen",
"as",
"die",
"uitvinder",
"van",
"fotografie",
"beskou",
"word",
".",
"Die",
"negatief",
",",
"wat",
"enkele",
"sentimeter",
"groot",
"is",
",",
"beeld",
"'n",
"venster",
"in",
"die",
"Lacock-abdy",
"in",
"Engeland",
"uit",
".",
"Die",
"negatief",
"is",
"in",
"Oktobervir",
"R860",
"deur",
"die",
"Stad",
"Johannesburg",
"van",
"Bensusan",
"gekoop",
".",
"Die",
"negatief",
"is",
"een",
"van",
"slegs",
"vier",
"wat",
"bewaar",
"gebly",
"het",
".",
"Die",
"ander",
"drie",
"maak",
"deel",
"uit",
"van",
"versamelings",
"in",
"onderskeidelik",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"(",
"twee",
")",
"en",
"Rusland",
"(",
"een",
")",
".",
"James",
"Hall-vervoermuseum",
"Die",
"James",
"Hall-vervoermuseum",
"huisves",
"die",
"grootste",
"en",
"omvattendste",
"versameling",
"van",
"landvoertuie",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Die",
"museum",
"is",
"in",
"Februariedeur",
"wyle",
"Jimmie",
"Hall",
"in",
"samewerking",
"met",
"die",
"Stad",
"Johannesburg",
"gestig",
"en",
"behandel",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"landvervoer",
"vanaf",
"diee",
"eeu",
"tot",
"hede",
".",
"In",
"die",
"museum",
"se",
"vertoonsale",
"kan",
"besoekers",
"na",
"honderde",
"geskiedkundige",
"voertuie",
"kyk",
",",
"waarondere",
"eeuse",
"koetse",
";",
"kakebeenwaens",
"wat",
"gedurende",
"die",
"Groot",
"Trek",
"tussenengebruik",
"is",
";",
"'n",
"riksja",
"wat",
"indeur",
"Japanse",
"immigrante",
"ingevoer",
"is",
";",
"die",
"befaamde",
"Ford",
"Model",
"T",
"van",
"die",
"eerste",
"township-taxi",
",",
"'n",
"Valiant",
",",
"wat",
"teen'n",
"bekende",
"gesig",
"op",
"Suid-Afrikaanse",
"paaie",
"was",
";",
"naas",
"motorfietse",
",",
"ou",
"brandweerwaens",
",",
"dubbeldekbusse",
"en",
"klassieke",
"motors",
"soos",
"die",
"Alfa",
"Romeo",
"Spider",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"seldsame",
"skatte",
"soos",
"'n",
"houtslee",
"wat",
"Afrika-stamme",
"in",
"diee",
"eeu",
"gebruik",
"het",
"om",
"goedere",
"soos",
"mielies",
"te",
"vervoer",
".",
"Suid-Afrikaanse",
"Museum",
"van",
"Militêre",
"Geskiedenis",
"Die",
"Ditsong",
"Nasionale",
"Museum",
"van",
"Militêre",
"Geskiedenis",
"is",
"langs",
"die",
"Johannesburgse",
"Dieretuin",
"in",
"Saxonwold",
"geleë",
".",
"Dit",
"word",
"deur",
"die",
"nasionale",
"Departement",
"van",
"Kuns",
"en",
"Kultuur",
"bestuur",
".",
"Genl",
".",
"Jan",
"Smuts",
",",
"toentertyd",
"die",
"eerste",
"minister",
",",
"het",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Nasionale",
"Oorlogsmuseum",
"geopen",
"opAugustus",
"In",
"die",
"opelug",
"is",
"daar",
"'n",
"versameling",
"kanonne",
"van",
"een",
"soortgelyk",
"aan",
"\"",
"de",
"oude",
"Grietje",
"\"",
"tot",
"by",
"'n",
"G6",
".",
"Die",
"vliegtuie",
"strek",
"van",
"dubbelvlerk",
"De",
"Havilland",
"Tiger",
"Moth",
"tipe",
"tuie",
"tot",
"'n",
"North",
"American",
"F-86",
"Sabre",
",",
"Blackburn",
"Buccaneer",
"en",
"Mirage",
".",
"Die",
"eerste",
"spuitaangedrewe",
"vegvliegtuig",
",",
"die",
"Messerschmitt",
"Meis",
"ook",
"daar",
"te",
"sien",
".",
"Mens",
"kan",
"selfs",
"by",
"'n",
"tweemanduikboot",
"inloer",
".",
"Die",
"versameling",
"handwapens",
"begin",
"by",
"die",
"oudste",
"voorlaaiers",
".",
"Verder",
"is",
"daar",
"ook",
"duisende",
"uniforms",
"en",
"medaljes",
".",
"Die",
"biblioteek",
"bevat",
"duisende",
"boeke",
"oor",
"oorlogvoering",
".",
"Daar",
"is",
"selfs",
"meer",
"foto's",
"in",
"hul",
"argief",
".",
"Die",
"museum",
"huisves",
"die",
"kantore",
"van",
"die",
"SA",
"Legioen",
"asook",
"die",
"redaksie",
"van",
"die",
"Military",
"History",
"Journal",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"museum",
"uitgegee",
"word",
".",
"Verskeie",
"militêre",
"belanggroepe",
"vergader",
"by",
"die",
"museum",
",",
"waar",
"daar",
"soms",
"praatjies",
"gehou",
"word",
".",
"Inis",
"daar",
"'n",
"uitstalling",
"van",
"Springbokrugbyspelers",
"wat",
"ook",
"soldate",
"was",
".",
"Fietas-museum",
"Vrededorp",
"was",
"jare",
"lank",
"'n",
"mengelmoes",
"van",
"rasse",
"en",
"klasse",
".",
"Meer",
"gegoede",
"Afrikaners",
"van",
"die",
"noordelike",
"voorstede",
"het",
"die",
"arm",
"wit",
"mense",
"van",
"Vrededorp",
"fietas",
"genoem",
".",
"Die",
"Etimologiewoordeboek",
"verklaar",
"die",
"woord",
"in",
"geselstaal",
"as",
"'n",
"agterlike",
",",
"slordige",
"persoon",
".",
"Met",
"verloop",
"van",
"tyd",
"is",
"Vrededorp",
"sommer",
"Fietas",
"genoem",
".",
"Maar",
"Fietas",
"het",
"ook",
"die",
"winkels",
"van",
"vooraanstaande",
"handelaars",
"soos",
"die",
"Surtee-familie",
"gehuisves",
".",
"Hierdie",
"winkels",
"was",
"veral",
"in",
"Veertiendestraat",
"gehuisves",
".",
"Dames",
"van",
"Aasvoëlkop",
"tot",
"Yeoville",
"het",
"hul",
"Crimplene",
"en",
"dies",
"meer",
"daar",
"gaan",
"koop",
".",
"In",
"die",
"sewentigerjare",
"van",
"die",
"twintigste",
"eeu",
"het",
"die",
"regering",
"besluit",
"om",
"'n",
"einde",
"te",
"maak",
"aan",
"hierdie",
"saamwonery",
".",
"Die",
"plan",
"was",
"om",
"die",
"Indiërs",
"na",
"Lenasia",
"te",
"stuur",
"en",
"wie",
"weet",
"waar",
"die",
"ander",
".",
"Die",
"buurt",
"sou",
"platgeslaan",
"word",
"om",
"subekonomiese",
"huise",
"vir",
"wit",
"mense",
"te",
"bou",
",",
"maar",
"dié",
"plan",
"het",
"ook",
"nie",
"gewerk",
"nie",
".",
"Die",
"Fietas-museum",
"herdenk",
"die",
"gloriedae",
"van",
"Veertiendestraat",
"se",
"winkels",
".",
"Die",
"museum",
"het",
"'n",
"goeie",
"versameling",
"foto's",
"deur",
"die",
"bekroonde",
"David",
"Goldblatt",
".",
"Geologie-museum",
"Die",
"Geologie-museum",
"met",
"sy",
"meer",
"as000",
"rots-en",
"mineralemonsters",
"is",
"ook",
"deel",
"van",
"die",
"Museum",
"Afrika",
".",
"Uitvoerende",
"kunste",
"en",
"vermaak",
"Inhet",
"Johannesburg",
"mediageskiedenis",
"geskryf",
"as",
"die",
"eerste",
"stad",
"in",
"Suid-Afrika",
"(",
"en",
"die",
"hele",
"vasteland",
"van",
"Afrika",
")",
"waar",
"'n",
"rolprent",
"vertoon",
"is",
".",
"Nadat",
"okkerneute",
"en",
"wyn",
"aan",
"'n",
"privaat",
"Engelssprekende",
"gehoor",
"voorgesit",
"is",
",",
"het",
"hulle",
"in",
"die",
"Grand",
"National-hotel",
"'n",
"hanegeveg",
",",
"'n",
"toneel",
"met",
"Buffalo",
"Bill",
"tydens",
"'n",
"Wilde",
"Weste-skietgeveg",
"en",
"'n",
"rokdans",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"Spaanse",
"danseres",
"Carmencita",
"uitgevoer",
"is",
",",
"op",
"die",
"silwerdoek",
"gekyk",
".",
"Saam",
"met",
"die",
"stroom",
"Europese",
"immigrante",
"het",
"in",
"die",
"laats",
"ook",
"die",
"nuutste",
"rolprenttegnologie",
"uit",
"die",
"Verenigde",
"State",
"en",
"Europa",
"ingang",
"by",
"stedelike",
"Suid-Afrikaanse",
"gehore",
"gevind",
".",
"Dit",
"was",
"veral",
"rondtrekkende",
"buitelandse",
"rolprentvertoners",
"waardeur",
"belangstellendes",
"in",
"groot",
"stede",
"soos",
"Johannesburg",
"en",
"Kaapstad",
"in",
"aanraking",
"gekom",
"het",
"met",
"nuwe",
"rolprentproduksies",
"uit",
"oorsese",
"lande",
".",
"Die",
"sosiaal-politieke",
"werklikhede",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"samelewing",
"het",
"diep",
"ingegryp",
"op",
"die",
"verdere",
"ontwikkeling",
"van",
"filmkuns",
"in",
"die",
"land",
".",
"Terwyl",
"dit",
"enersyds",
"net",
"die",
"moderne",
"voortsetting",
"van",
"bestaande",
"vermaakgenres",
"soos",
"rondtrekkende",
"teatergeselskappe",
",",
"sirkusse",
",",
"marionetteaters",
",",
"waspop-",
"en",
"towenaarvertonings",
"en",
"tableaux",
"vivant",
"(",
"lewende",
"prente",
")",
"was",
",",
"het",
"die",
"toenemende",
"politieke",
"spanninge",
"tussen",
"Boere",
"en",
"Britte",
",",
"wat",
"inuiteindelik",
"op",
"die",
"Tweede",
"Vryheidsoorlog",
"sou",
"uitloop",
",",
"die",
"nuwe",
"medium",
"se",
"potensiaal",
"vir",
"politieke",
"en",
"ideologiese",
"mobilisering",
"getoon",
".",
"Die",
"Britse",
"oorlogsverslaggewers",
",",
"wat",
"na",
"Suid-Afrika",
"gestroom",
"het",
"(",
"onder",
"wie",
"Winston",
"Churchill",
")",
",",
"het",
"die",
"militêre",
"gebeure",
"met",
"geskrewe",
"verslae",
",",
"foto's",
"en",
"rolprentopnames",
"gedokumenteer",
".",
"Die",
"Boere",
"se",
"guerilla-taktiek",
"in",
"die",
"laaste",
"fase",
"van",
"die",
"oorlog",
"het",
"realistiese",
"opnames",
"vir",
"gehore",
"in",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"bemoeilik",
",",
"en",
"so",
"het",
"rolprentvervaardigers",
"begin",
"om",
"gevegstonele",
"op",
"'n",
"onrealistiese",
"en",
"oordrewe",
"manier",
"uit",
"te",
"beeld",
".",
"'n",
"Tweede",
"ontwikkelingslyn",
"was",
"sogenaamde",
"\"",
"koloniale",
"filmspanne",
"\"",
"wat",
"rolprente",
"vir",
"inheemse",
"swart",
"gehore",
"vervaardig",
"het",
",",
"ter",
"wille",
"van",
"opvoeding",
"of",
"vir",
"propaganda-doeleindes",
".",
"So",
"het",
"eerwaarde",
"Ray",
"Phillips",
"as",
"lid",
"van",
"die",
"Amerikaanse",
"Board",
"of",
"Missions",
"in20",
"'n",
"filmspan",
"in",
"Johannesburg",
"gevestig",
"wat",
"'n",
"reeks",
"van",
"rolprente",
"in",
"sterk",
"gesensureerde",
"vorm",
"aan",
"gehore",
"van",
"swart",
"mynwerkers",
"vertoon",
"het",
".",
"Die",
"Kamer",
"van",
"Mynwese",
"en",
"die",
"munisipale",
"Departement",
"van",
"Naturellesake",
"het",
"sulke",
"vertonings",
"verwelkom",
"aangesien",
"hulle",
",",
"soos",
"destyds",
"geglo",
"is",
",",
"\"",
"potensiële",
"misdaadtendense",
"\"",
"sou",
"voorkom",
",",
"swart",
"werkers",
"uit",
"politieke",
"aktiwiteite",
"in",
"hul",
"vrye",
"tyd",
"sou",
"weghou",
"en",
"hulle",
"sou",
"opvoed",
".",
"Rolprente",
"was",
"veral",
"aan",
"sensuur",
"onderworpe",
"om",
"geweldtonele",
"daaruit",
"te",
"verwyder",
"–",
"daar",
"is",
"immers",
"geglo",
"dat",
"swart",
"gehore",
"enige",
"geweldpleging",
"op",
"die",
"silwerdoek",
"moontlik",
"sou",
"naboots",
".",
"So",
"is",
"daar",
"ook",
"veronderstel",
"dat",
"hulle",
"nie",
"in",
"staat",
"sou",
"wees",
"om",
"tussen",
"die",
"gebeure",
"op",
"die",
"silwerdoek",
"en",
"die",
"realiteit",
"te",
"onderskei",
"nie",
".",
"Wit",
"gehore",
"het",
"egter",
"self",
"byvoorbeeld",
"uit",
"hul",
"sitplekke",
"gespring",
"wanneer",
"'n",
"trein",
"in",
"die",
"gewilde",
"rolprent",
"Blue",
"Diamond",
"Express",
"genader",
"het",
".",
"Terwyl",
"in",
"dies",
"enkele",
"permanente",
"rolprentteaters",
"vir",
"verstedelikte",
"swart",
"gehore",
"in",
"Johannesburg",
"geopen",
"is",
",",
"was",
"lae",
"loonvlakke",
"en",
"wit",
"mense",
"se",
"besorgdheid",
"oor",
"moontlike",
"kriminaliserende",
"effekte",
"van",
"rolprentvertonings",
"remskoene",
"wat",
"die",
"toegang",
"tot",
"rolprente",
"vir",
"swart",
"stadsbewoners",
"bemoeilik",
"het",
".",
"Interessant",
"genoeg",
"het",
"die",
"Britse",
"koloniale",
"owerheid",
",",
"ongeag",
"die",
"aandag",
"wat",
"aan",
"rolprente",
"as",
"politieke",
"medium",
"gedurende",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"geskenk",
"is",
",",
"die",
"rolprentbedryf",
",",
"net",
"soos",
"ander",
"kulturele",
"instellings",
",",
"nie",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"kolonialiseringsproses",
"beskou",
"nie",
"en",
"hulle",
"beperk",
"tot",
"politieke",
"en",
"ekonomiese",
"oorheersing",
".",
"So",
"het",
"ook",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"regerings",
"in",
"die",
"laaste",
"dekades",
"voor",
"die",
"regeringsoorname",
"deur",
"die",
"Nasionale",
"Party",
"inruimte",
"gelaat",
"vir",
"'n",
"onafhanklike",
"swart",
"stroming",
"in",
"die",
"filmbedryf",
".",
"Dit",
"was",
"Solomon",
"T",
".",
"Plaatje1932",
")",
"wat",
"in",
"dies",
"as",
"swart",
"rolprentmaker",
"'n",
"nuwe",
"rigting",
"ingeslaan",
"het",
"wat",
"as",
"voorloper",
"van",
"moderne",
"Suid-Afrikaanse",
"filmkuns",
"beskou",
"kan",
"word",
".",
"Sy",
"tradisie",
"van",
"filmkuns",
",",
"die",
"Nuwe",
"Afrikabeweging",
",",
"het",
"die",
"modernisering",
"van",
"die",
"swart",
"kulturele",
"lewe",
"ten",
"doel",
"gehad",
"en",
"swart",
"Suid-Afrikaners",
"bewus",
"gemaak",
"van",
"hul",
"gelykwaardige",
"rol",
"in",
"die",
"samelewing",
",",
"veral",
"teen",
"die",
"agtergrond",
"van",
"die",
"Afrikaners",
"se",
"politieke",
"bemagtigingsproses",
".",
"Erfenisplekke",
"Grondwetheuwel",
"in",
"die",
"stadsdeel",
"Braamfontein",
",",
"naby",
"die",
"westelike",
"wyke",
"van",
"Hillbrow",
",",
"het",
"'n",
"wisselvallige",
"en",
"dramatiese",
"geskiedenis",
"wat",
"terugstrek",
"tottoe",
"die",
"Zuid-Afrikaansche",
"Republiek",
"hier",
"die",
"Ou",
"Fort",
"laat",
"oprig",
"het",
".",
"Behalwe",
"vir",
"'n",
"kort",
"periode",
"gedurende",
"die",
"Tweede",
"Vryheidsoorlog1902",
")",
"het",
"die",
"Fort",
"egter",
"geen",
"militêre",
"funksie",
"vervul",
"nie",
",",
"maar",
"as",
"gevangenis",
"gedien",
".",
"Dit",
"is",
"verskeie",
"kere",
"uitgebrei",
",",
"so",
"in",
"die",
"laate",
"en",
"vroeëte",
"eeu",
"toe",
"die",
"sogenaamde",
"afdeling",
"vir",
"inboorlinge",
"en",
"isolasieselle",
"waarin",
"swart",
"oortreders",
"opgesluit",
"is",
"(",
"bekend",
"as",
"Seksies",
"Vier",
"en",
"Vyf",
")",
",",
"'n",
"vrouegevangenisen",
"'n",
"gebou",
"waar",
"oortreders",
"voor",
"hul",
"hofverskyning",
"aangehou",
"iss",
")",
".",
"\"",
"Die",
"Fort",
"\"",
"was",
"die",
"versamelnaam",
"vir",
"al",
"dié",
"geboue",
"–",
"en",
"'n",
"sinoniem",
"vir",
"een",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"mees",
"berugte",
"tronke",
".",
"Aangehoudenes",
"het",
"nie",
"net",
"kriminele",
"ingesluit",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"honderdduisende",
"gewone",
"Suid-Afrikaners",
"wat",
"een",
"of",
"ander",
"koloniale",
"of",
"apartheidwet",
"oortree",
"het",
"–",
"byvoorbeeld",
"omdat",
"hulle",
"geen",
"belasting",
"op",
"hul",
"hutte",
"betaal",
"het",
"nie",
"(",
"huttebelasting",
"is",
"in",
"Transvaal",
"iningestel",
")",
",",
"onwettig",
"bier",
"gebrou",
",",
"hul",
"passe",
"nie",
"gedra",
"het",
"(",
"soos",
"vir",
"swart",
"Suid-Afrikaners",
"voorgeskryf",
"in",
"die",
"sogenaamde",
"paswette",
")",
"of",
"die",
"Groepsgebiedewet",
"oortree",
"het",
".",
"Dikwels",
"is",
"politieke",
"gevangenes",
"in",
"die",
"Fort",
"aangehou",
",",
"soos",
"militêre",
"Boereleiers",
"gedurende",
"die",
"Tweede",
"Vryheidsoorlog",
"of",
"Indiërs",
"(",
"insluitende",
"Mahatma",
"Gandhi",
")",
"wat",
"inenpassiewe",
"weerstand",
"teen",
"diskriminerende",
"wetgewing",
"gebied",
"het",
",",
"of",
"wit",
"mynwerkers",
"wat",
"aan",
"die",
"groot",
"stakings",
"vanenen",
"die",
"Randse",
"Opstand",
"vandeelgeneem",
"het",
".",
"Toe",
"die",
"Nasionale",
"Party",
"ná",
"sy",
"oorwinning",
"in",
"die",
"algemene",
"verkiesing",
"vandie",
"beleid",
"van",
"rasseskeiding",
"stelselmatig",
"met",
"nuwe",
"wetgewing",
"begin",
"toepas",
"het",
",",
"is",
"golwe",
"oortreders",
"van",
"apartheidswette",
"hier",
"aangehou",
":",
"Suid-Afrikaners",
"wat",
"betrokke",
"was",
"by",
"die",
"weerstandveldtog",
"van",
"diebeskuldigdes",
"(",
"onder",
"wie",
"Nelson",
"Mandela",
")",
"wat",
"in",
"Desemberaangekla",
"is",
"van",
"hoogverraad",
"en",
"sameswering",
"om",
"die",
"regering",
"met",
"geweld",
"omver",
"te",
"werp",
",",
"en",
"persone",
"wat",
"ná",
"onluste",
"en",
"geweldpleging",
"aangehou",
"is",
"soos",
"die",
"Sharpeville-slagting",
"in",
"die",
"Soweto-opstand",
"vanen",
"die",
"Noodtoestande",
"wat",
"teen",
"die",
"middel",
"van",
"dies",
"afgekondig",
"is",
".",
"Die",
"Fort",
"was",
"'n",
"soort",
"oorgangstronk",
"waar",
"honderdduisende",
"aangehou",
"is",
"voordat",
"hulle",
"gevonnis",
"en",
"na",
"ander",
"gevangenisse",
"oorgeplaas",
"is",
".",
"Diee",
"eeuse",
"Ou",
"Fort",
"is",
"intot",
"nasionale",
"monument",
"verklaar",
",",
"alhoewel",
"dit",
"tot",
"en",
"metnog",
"as",
"gevangenis",
"gedien",
"het",
".",
"Daarna",
"het",
"die",
"kompleks",
"in",
"verval",
"geraak",
".",
"Teen",
"die",
"middel",
"van",
"dies",
"is",
"die",
"kompleks",
"gekies",
"as",
"setel",
"van",
"die",
"nuwe",
"demokratiese",
"Suid-Afrika",
"se",
"Konstitusionele",
"Hof",
".",
"Naas",
"dié",
"hof",
"se",
"nuwe",
"gebou",
"is",
"ook",
"die",
"Vrouegevangenismuseum",
",",
"die",
"Nommer",
"Vier-museum",
"en",
"die",
"Ou",
"Fortmuseum",
"hier",
"geleë",
".",
"Mediabedryf",
"Johannesburg",
"is",
"die",
"hoofstad",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"mediabedryf",
".",
"Die",
"stad",
"het",
"sewe",
"dagblaaie",
":",
"The",
"Star",
",",
"The",
"Sowetan",
",",
"Beeld",
",",
"The",
"Citizen",
",",
"Business",
"Day",
",",
"The",
"New",
"Age",
"en",
"Daily",
"Sun",
",",
"twee",
"meer",
"as",
"Kaapstad",
"en",
"vier",
"meer",
"as",
"Durban",
".",
"Daily",
"Sun",
"is",
"die",
"land",
"se",
"grootste",
"dagblad",
"en",
"Beeld",
"die",
"naasgrootste",
"Afrikaanse",
"dagblad",
".",
"Van",
"die",
"dagblaaie",
"wat",
"vroeër",
"in",
"Johannesburg",
"uitgegee",
"maar",
"gestaak",
"is",
",",
"is",
"Die",
"Transvaler",
",",
"Die",
"Vaderland",
",",
"Rand",
"Daily",
"Mail",
"en",
"Daily",
"Mail",
".",
"Ook",
"wat",
"die",
"uitgee",
"van",
"nasionale",
"weekblaaie",
"betref",
",",
"is",
"Johannesburg",
"Suid-Afrika",
"se",
"onbetwiste",
"leier",
".",
"Die",
"land",
"se",
"grootste",
"Sondagblad",
",",
"die",
"Sunday",
"Times",
",",
"asook",
"die",
"grootste",
"Afrikaanse",
"Sondagblad",
",",
"Rapport",
",",
"word",
"hier",
"uitgegee",
".",
"Nog",
"drie",
"Sondagkoerante",
",",
"City",
"Press",
",",
"Sunday",
"World",
"en",
"The",
"Sunday",
"Independent",
",",
"word",
"in",
"die",
"Goudstad",
"gepubliseer",
",",
"asook",
"die",
"invloedryke",
"Mail",
"&",
"Guardian",
"en",
"Financial",
"Mail",
".",
"Net",
"ten",
"opsigte",
"van",
"tydskrifte",
"oortref",
"Kaapstad",
"vir",
"Johannesburg",
"omdat",
"Media24",
",",
"wat",
"die",
"land",
"se",
"tydskrifbedryf",
"oorheers",
",",
"se",
"hoofkantoor",
"in",
"die",
"Moederstad",
"is",
",",
"hoewel",
"die",
"meeste",
"van",
"sy",
"groot",
"tydskrifte",
"ook",
"’n",
"kantoor",
"in",
"Johannesburg",
"het",
".",
"Al",
"die",
"groot",
"TV-uitsaaimaatskappye",
",",
"soos",
"e.tv",
",",
"M-Net",
"en",
"MultiChoice",
",",
"is",
"hier",
"gesetel",
"sowel",
"as",
"die",
"SAUK",
",",
"wie",
"se",
"Uitsaaisentrum",
"op",
"’n",
"heuwel",
"in",
"Auckland",
"Park",
"een",
"van",
"die",
"stad",
"se",
"bekendste",
"bakens",
"is",
".",
"In",
"die",
"omgewing",
"rondom",
"die",
"SAUK-hoofkwartier",
"het",
"met",
"die",
"jare",
"talle",
"produksiemaatskappye",
"ontstaan",
".",
"Johannesburg",
"is",
"ook",
"die",
"hoofstad",
"van",
"die",
"land",
"se",
"radiowese",
".",
"Meer",
"asstasies",
"saai",
"van",
"hier",
"uit",
"of",
"kan",
"in",
"die",
"stad",
"en",
"omgewing",
"gehoor",
"word",
".",
"Talle",
"daarvan",
"behoort",
"aan",
"die",
"SAUK",
",",
"maar",
"groot",
"onafhanklike",
"rolspelers",
",",
"soos",
"Primedia",
"met",
"sy",
"Radioen",
"Highveld",
"Stereo",
",",
"is",
"ook",
"hier",
"gesetel",
".",
"Johannesburg",
"is",
"daarnaas",
"ook",
"die",
"spilpunt",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"telekommunikasie-",
",",
"inligtings-",
"en",
"internetbedryf",
".",
"Die",
"vier",
"grootste",
"selfoonnetwerk-ondernemings",
"het",
"hul",
"hoofkwartiere",
"in",
"die",
"Goudstad",
",",
"terwyl",
"ook",
"driekwart",
"van",
"die",
"land",
"se",
"vernaamste",
"internetdiensverskaffers",
"hier",
"gesetel",
"is",
".",
"Toerisme",
"Die",
"stad",
"het",
"min",
"besienswaardighede",
"en",
"staan",
"nie",
"as",
"'n",
"gewilde",
"reisbestemming",
"bekend",
"nie",
".",
"Danksy",
"die",
"internasionale",
"lughawe",
"is",
"dit",
"egter",
"die",
"aankoms-",
"en",
"vertrekpunt",
"vir",
"'n",
"groot",
"aantal",
"toeriste",
"en",
"sakepersone",
"uit",
"die",
"buiteland",
".",
"Besoekers",
"uit",
"ander",
"Afrikalande",
"bestee",
"jaarliks",
"sowat5",
"miljard",
"VSA-dollar",
"in",
"Johannesburg",
"se",
"winkelsentrums",
".",
"Die",
"mees",
"besoekte",
"besienswaardighede",
"sluit",
"in",
":",
"Apartheidsmuseum",
"Goudrifstad",
"Johannesburgse",
"Botaniese",
"Tuin",
"Lesedi",
"kultuurdorpie",
"Leeupark",
"buite",
"Krugersdorp",
"Sterkfonteingrotte",
"Walter",
"Sisulu",
"Nasionale",
"Botaniese",
"Tuin",
"in",
"Roodepoort",
".",
"Onderwys",
"Geskiedenis",
"van",
"Afrikaanse",
"onderwys",
"Die",
"broers",
"Louw",
"en",
"Frans",
"Geldenhuys",
"was",
"die",
"eienaars",
"van",
"'n",
"gedeelte",
"van",
"die",
"plaas",
"Braamfontein",
".",
"OpDesemberskryf",
"Louw",
"aan",
"die",
"superintendent",
"van",
"onderwys",
"dat",
"'n",
"nuwe",
"skool",
"te",
"Braamfontein",
",",
"distrik",
"Heidelberg",
",",
"geopen",
"is",
".",
"Die",
"stryd",
"om",
"Afrikaans",
"naas",
"Nederlands",
"en",
"Engels",
"as",
"openbare",
"taal",
"te",
"vestig",
",",
"is",
"veral",
"in",
"skole",
"beslis",
",",
"en",
"nêrens",
"was",
"dié",
"stryd",
"feller",
"as",
"in",
"Johannesburg",
"en",
"ander",
"nedersettings",
"aan",
"die",
"Witwatersrand",
"nie",
"waar",
"verskeie",
"laerskole",
"gestig",
"is",
".",
"Hulle",
"het",
"nogtans",
"gesukkel",
"om",
"te",
"bestaan",
",",
"terwyl",
"sekondêre",
"skole",
"Engels",
"as",
"enigste",
"voertaal",
"gebruik",
"het",
".",
"Daar",
"was",
"'n",
"hele",
"paar",
"skole",
"in",
"Johannesburg",
"voor",
"die",
"uitbreek",
"van",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"wat",
"in",
"die",
"behoeftes",
"van",
"Afrikanerleerlinge",
"voorsien",
"het",
".",
"In",
"die",
"twee",
"dekades",
"ná",
"die",
"Tweede",
"Vryheidsoorlog",
"het",
"die",
"stroom",
"verarmde",
"Afrikaners",
",",
"wat",
"vanuit",
"die",
"platteland",
"na",
"die",
"Witwatersrand",
"toe",
"getrek",
"het",
",",
"gegroei",
"sonder",
"dat",
"die",
"getal",
"Afrikaanssprekendes",
"'n",
"noemenswaardige",
"styging",
"getoon",
"het",
",",
"soos",
"blyk",
"uit",
"die",
"feit",
"dat",
"die",
"gemeentes",
"van",
"Afrikaanse",
"Kerke",
"in",
"Johannesburg",
"byna",
"geen",
"groei",
"getoon",
"het",
"nie",
".",
"Dat",
"'n",
"hele",
"geslag",
"Afrikaners",
"aan",
"die",
"Rand",
"in",
"dié",
"tyd",
"verlore",
"gegaan",
"en",
"verengels",
"het",
",",
"was",
"onder",
"meer",
"aan",
"die",
"gebrek",
"aan",
"Afrikaanse",
"onderwysinstellings",
"te",
"wyte",
".",
"Die",
"prentjie",
"het",
"eers",
"vanaf",
"dies",
"en",
"veral",
"in",
"die",
"tyd",
"van",
"die",
"Groot",
"Depressie",
"begin",
"verander",
"toe",
"die",
"eerste",
"Afrikaanse",
"hoërskole",
"aan",
"die",
"Rand",
"geopen",
"het",
"–",
"die",
"Hoërskool",
"Voortrekker",
"in",
"Boksburg",
"in",
"Januarieen",
"Helpmekaar-Hoërskool",
"in",
"Johannesburg",
"en",
"Hoërskool",
"Monument",
"op",
"Krugersdorp",
"in",
"Kort",
"ná",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"was",
"daar",
"aan",
"die",
"Witwatersrand",
"net",
"ses",
"Afrikaansmedium",
"-",
"vergeleke",
"metEngelsmedium-hoërskole",
",",
"benewenstegniese",
"en",
"handelskole",
"waar",
"albei",
"landstale",
"as",
"onderrigmedium",
"gebruik",
"is",
".",
"Die",
"groei",
"van",
"Afrikaansmedium-hoërskole",
"het",
"geleidelik",
"aan",
"die",
"bevolkingsaanwas",
"van",
"Afrikaanssprekendes",
"begin",
"weerspieël",
".",
"So",
"het",
"die",
"getal",
"Afrikaners",
"aan",
"die",
"Rand",
"tussenenmetpersent",
"gegroei",
",",
"teenoorpersent",
"in",
"Suid-Afrika",
"as",
"geheel",
".",
"Teen",
"die",
"begin",
"van",
"dies",
"was",
"sowat",
"'n",
"vyfde",
"van",
"die",
"land",
"se",
"Afrikanerbevolking",
"(",
"ongeveer000",
")",
"aan",
"die",
"Rand",
"saamgetrek",
".",
"In",
"vergelyking",
"met",
"Engelssprekende",
"Suid-Afrikaners",
"is",
"die",
"intellektuele",
"potensiaal",
"van",
"dié",
"groot",
"bevolkingskonsentrasie",
"egter",
"om",
"maatskaplike",
"en",
"ekonomiese",
"redes",
"onderbenut",
".",
"In",
"Suid-Afrika",
"as",
"geheel",
"was",
"die",
"persentasie",
"Engelssprekendes",
",",
"wat",
"gematrikuleer",
"het",
"of",
"'n",
"akademiese",
"graad",
"verwerf",
"het",
",",
"twee",
"maal",
"so",
"groot",
"as",
"die",
"persentasie",
"Afrikaanssprekendes",
".",
"Aan",
"die",
"Rand",
"was",
"die",
"Afrikaners",
"se",
"agterstand",
"in",
"dié",
"opsig",
"selfs",
"nog",
"groter",
"aangesien",
"baie",
"Afrikaanse",
"leerlinge",
"die",
"skool",
"verlaat",
"het",
"voordat",
"hulle",
"matriek",
"kon",
"verwerf",
",",
"terwyl",
"baie",
"matrikulante",
"dit",
"nie",
"kon",
"bekostig",
"om",
"akademiese",
"opleiding",
"aan",
"'n",
"universiteit",
"te",
"volg",
"nie",
".",
"Vir",
"Afrikanerleiers",
"het",
"dit",
"in",
"dies",
"duidelik",
"geword",
"dat",
"hoëronderwysinstellings",
"binne",
"makliker",
"bereik",
"van",
"Randse",
"Afrikaanssprekendes",
"opgerig",
"moes",
"word",
"om",
"nauurse",
"studie",
"vir",
"studente",
",",
"wat",
"reeds",
"'n",
"beroep",
"uitgeoefen",
"het",
",",
"en",
"voltydse",
"studie",
"vir",
"studente",
",",
"wat",
"nog",
"in",
"hul",
"ouerhuis",
"kon",
"inwoon",
",",
"moontlik",
"te",
"maak",
".",
"Die",
"lang",
"veldtog",
"vir",
"'n",
"Afrikaanse",
"onderwyskollege",
"of",
"universiteit",
"is",
"teen",
"die",
"middel",
"van",
"dies",
"uiteindelik",
"met",
"sukses",
"bekroon",
".",
"OpAugustushet",
"die",
"destydse",
"minister",
"van",
"onderwys",
",",
"sen",
".",
"Jan",
"de",
"Klerk",
",",
"bekendgemaak",
"dat",
"die",
"kabinet",
"sy",
"toestemming",
"verleen",
"tot",
"die",
"voorgestelde",
"stigting",
"van",
"'n",
"onafhanklike",
"Afrikaansmedium-universiteit",
"vir",
"die",
"Witwatersrand",
"met",
"sy",
"setel",
"in",
"Johannesburg",
"wat",
"as",
"Randse",
"Afrikaanse",
"Universiteit",
"(",
"RAU",
")",
"sou",
"bekendstaan",
".",
"Inhet",
"die",
"kabinet",
"besluit",
"op",
"'n",
"terrein",
"in",
"Auckland",
"Park",
"vir",
"die",
"oprigting",
"van",
"universiteitsgeboue",
".",
"Aanvanklik",
"is",
"die",
"nuwe",
"universiteit",
"egter",
"nog",
"in",
"'n",
"voormalige",
"brouerygebou",
"in",
"Braamfontein",
"gehuisves",
".",
"Die",
"eerste",
"studente",
"het",
"opFebruarievir",
"registrasie",
"aangemeld",
",",
"en",
"opFebruarie",
"van",
"dié",
"jaar",
"het",
"die",
"amptelike",
"opening",
"van",
"die",
"Randse",
"Afrikaanse",
"Universiteit",
"(",
"RAU",
")",
"en",
"die",
"inhuldiging",
"van",
"sy",
"eerste",
"kanselier",
"(",
"en",
"latere",
"derde",
"Staatspresident",
"van",
"die",
"Republiek",
"van",
"Suid-Afrika",
")",
",",
"dr",
".",
"N",
".",
"Diederichs",
",",
"plaasgevind",
".",
"Die",
"nuwe",
"kampus",
"en",
"geboue",
"in",
"Auckland",
"Park",
"is",
"amptelik",
"opMeiin",
"gebruik",
"geneem",
".",
"Universiteite",
"Johannesburg",
"se",
"moderne",
"hoëronderwysstelsel",
"spog",
"met",
"vier",
"instansies",
":",
"die",
"Universiteit",
"van",
"die",
"Witwatersrand",
",",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Johannesburg",
",",
"Monash",
"Universiteit",
"(",
"'n",
"satellietkampus",
"van",
"die",
"bekende",
"tersiêre",
"instelling",
"in",
"Melbourne",
",",
"Australië",
")",
"en",
"Midrand",
"Universiteit",
".",
"Sport",
"-",
"en",
"ontspanningsgeriewe",
"Sportspanne",
"en",
"stadions",
"Johannesburg",
"is",
"die",
"tuiste",
"van",
"die",
"krieketspan",
"Highveld",
"Lions",
",",
"die",
"rugbyspan",
"Goue",
"Leeus",
",",
"die",
"Superrugbyspan",
"Lions",
",",
"en",
"ten",
"minste",
"vyf",
"vooraanstaande",
"sokkerspanne",
",",
"naamlik",
"Moroka",
"Swallows",
",",
"Wits",
"University",
"FC",
",",
"Jomo",
"Cosmos",
",",
"Kaizer",
"Chiefs",
"en",
"Orlando",
"Pirates",
"FC",
".",
"Die",
"twee",
"laasgenoemde",
"beslis",
"sederttwee",
"keer",
"per",
"jaar",
"die",
"Soweto",
"Derby",
".",
"Ellispark-stadion",
"is",
"'n",
"bekende",
"sportstadion",
"waar",
"die",
"Rugbywêreldbekereindstryd",
"en",
"sommige",
"wedstryde",
"van",
"die",
"Sokkerkonfederasiebekeren",
"die",
"Sokkerwêreldbekergespeel",
"is",
".",
"Die",
"Johannesburgstadion",
"word",
"gebruik",
"vir",
"internasionale",
"atletiek",
".",
"Wanderersstadion",
"is",
"'n",
"toetskrieketstadion",
"en",
"huisves",
"gereeld",
"internasionale",
"krieketwedstryde",
"van",
"die",
"Proteas",
",",
"Suid-Afrika",
"se",
"nasionale",
"krieketspan",
".",
"Byvoorbeeld",
"is",
"wedstryde",
"tydens",
"die",
"Krieketwêreldbeker",
"T20I-wêreldbekeren",
"Kampioenetrofeehier",
"gehou",
".",
"Die",
"Suid-Afrikaanse",
"Sokkervereniging",
"is",
"in",
"die",
"Johannesburgse",
"voorstad",
"Nasrec",
"naby",
"die",
"ENB-stadion",
"gesetel",
".",
"Krieket",
"Suid-Afrika",
"en",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Sportkonfederasie",
"en",
"Olimpiese",
"Komitee",
"is",
"ook",
"in",
"Johannesburg",
"gesetel",
".",
"Soccer",
"City",
",",
"ook",
"bekend",
"as",
"First",
"National",
"Bank",
"Stadium",
"of",
"kort",
"FNB",
"Stadium",
",",
"is",
"oorspronklik",
"inopgerig",
",",
"maar",
"dekades",
"later",
"herbou",
"en",
"aansienlik",
"uitgebrei",
"ter",
"geleentheid",
"van",
"die",
"Sokkerwêreldbekertoernooi",
"vanwat",
"in",
"Suid-Afrika",
"gehou",
"is",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"tydens",
"die",
"Afrikanasiesbekeren",
"die",
"Afrikanasiesbekeringespan",
".",
"Die",
"inspirasie",
"vir",
"die",
"nuwe",
"argitektoniese",
"styl",
"was",
"die",
"kalbas",
",",
"die",
"harde",
",",
"gedroogde",
"en",
"uitgeholde",
"dop",
"van",
"die",
"kalbasplant",
"(",
"Legenaria",
"vulgaris",
")",
"se",
"ryp",
"vrug",
"waarin",
"swart",
"Afrikane",
"vroeër",
"vloeistowwe",
"soos",
"water",
",",
"melk",
"en",
"bier",
"bewaar",
"het",
".",
"Vir",
"die",
"kenmerkende",
"fasade",
"is000",
"staal-",
"en",
"betonpanele",
"in",
"agt",
"kleure",
"en",
"twee",
"verskillende",
"teksture",
"gebruik",
"wat",
"met",
"optiese",
"vesels",
"versterk",
"is",
".",
"Tien",
"grys",
"bande",
",",
"wat",
"die",
"buitefasade",
"en",
"die",
"binneruimte",
"versier",
",",
"versinnebeeld",
"die",
"nege",
"ander",
"Suid-Afrikaanse",
"gasheerstede",
"van",
"die",
"Sokkerwêreldkampioenskap",
"asook",
"Berlyn",
",",
"een",
"van",
"die",
"gasheerstede",
"van",
"die",
"vorige",
"toernooi",
".",
"Vir",
"die",
"stadion",
"se",
"beligting",
"is",
"altesaamligte",
"langs",
"die",
"dakrand",
"aangebring",
".",
"Die",
"stadion",
"beskik",
"oor",
"twee",
"reuse-LED-skerms",
"met",
"'n",
"oppervlak",
"vanm²",
"elk",
"bo-oor",
"die",
"twee",
"doelpale",
"en",
"op",
"die",
"middelvlak",
"van",
"staanplekke",
".",
"Tans",
"bied",
"Soccer",
"City",
"sitplek",
"vir700",
"toeskouers",
"asookprivaatruimtes",
"ensuites",
".",
"Daar",
"is000",
"ondergrondse",
"en000",
"openbare",
"parkeerplekke",
"in",
"die",
"nabye",
"omgewing",
".",
"Naas",
"sy",
"rol",
"as",
"sportstadion",
"het",
"Soccer",
"City",
"geskiedenis",
"gemaak",
"toe",
"Nelson",
"Mandela",
"insy",
"eerste",
"groot",
"openbare",
"toespraak",
"ná",
"sy",
"vrylating",
"hier",
"gehou",
"het",
".",
"Tydens",
"die",
"Sokkerwêreldbekertoernooi",
"se",
"eindstryd",
"opJuliehet",
"hy",
"hier",
"sy",
"laaste",
"openbare",
"optrede",
"gehou",
".",
"Die",
"openbare",
"roudiens",
"ná",
"sy",
"dood",
"opDesemberis",
"ook",
"hier",
"gehou",
".",
"Parke",
"en",
"groen",
"ruimtes",
"Twee",
"jaar",
"nadat",
"Johannesburg",
"as",
"'n",
"delwerskamp",
"gestig",
"is",
",",
"is",
"die",
"eerste",
"begraafplaas",
"in",
"Braamfontein",
"en",
"kort",
"daarna",
"ook",
"Joubertpark",
"as",
"ontspanningsterrein",
"geopen",
".",
"Reeds",
"inwas",
"daar",
"tien",
"parke",
"en",
"een",
"begraafplaas",
"in",
"die",
"stadsgebied",
"wat",
"almal",
"deur",
"die",
"destydse",
"stadsingenieur",
"bestuur",
"is",
".",
"Meer",
"as",
"'n",
"eeu",
"later",
"het",
"Johannesburg",
"tot",
"'n",
"stedelike",
"bosgebied",
"met",
"tien",
"miljoen",
"bome",
"en",
"meer",
"as000",
"parke",
"en",
"openbare",
"tuine",
"gegroei",
".",
"Een",
"hiervan",
",",
"die",
"Walter",
"Sisulu",
"Nasionale",
"Botaniese",
"Tuin",
"in",
"Roodepoort",
"in",
"die",
"noordweste",
"van",
"Johannesburg",
",",
"word",
"as",
"'n",
"eersterangse",
"tuin",
"vir",
"Suid-Afrikaanse",
"flora",
"beskou",
"en",
"het",
"veral",
"op",
"naweke",
"tot",
"'n",
"gewilde",
"trekpleister",
"vir",
"Johannesburgers",
"en",
"besoekers",
"ontwikkel",
".",
"Jan",
"van",
"Riebeeckpark",
"Sien",
"Johannesburgse",
"Botaniese",
"Tuin",
"Streek",
"F",
"(",
"Middestad",
")",
"As",
"deel",
"van",
"die",
"grootskaalse",
"opgraderingsprogram",
"vir",
"Johannesburg",
"se",
"middestad",
"is",
"parke",
"en",
"groentes",
"ruimtes",
"in",
"Streek",
"F",
"herontwikkel",
".",
"Die",
"gewilde",
"Joubertpark",
"is",
"'n",
"trekpleister",
"en",
"ontspanningsgebied",
"vir",
"duisende",
"bewoners",
"van",
"woonstelgeboue",
"in",
"sy",
"onmiddellike",
"omgewing",
".",
"Openbare",
"toiletgeriewe",
"is",
"skoongemaak",
"en",
"herstel",
"en",
"van",
"drie",
"nuwe",
"chemiese",
"toilette",
"voorsien",
",",
"terwyl",
"die",
"park",
"se",
"gras",
"tans",
"onder",
"besproeiing",
"is",
".",
"Die",
"sentrale",
"fontein",
"is",
"opgeknap",
"en",
"'n",
"uitgestrekte",
"roostuin",
"is",
"nuut",
"aangelê",
".",
"Donald",
"MacKay-park",
"in",
"Berea",
"is",
"een",
"van",
"die",
"oudste",
"parke",
"in",
"Johannesburg",
"en",
"genoem",
"na",
"'n",
"vroeëre",
"burgemeester",
".",
"Dit",
"behels",
"verskillende",
"vlakke",
"en",
"aantreklike",
"steenmure",
".",
"Die",
"park",
"is",
"van",
"nuwe",
"speelterreine",
",",
"opelugskaakborde",
"en",
"sokkervelde",
"voorsien",
".",
"Nuwe",
"beligting",
"is",
"langs",
"die",
"parke",
"se",
"oos-westelike",
"pad",
"geïnstalleer",
"wat",
"nou",
"as",
"wandellaan",
"dien",
".",
"Die",
"drie",
"parke",
"in",
"Endstraat",
",",
"Doornfontein",
"is",
"vir",
"maklike",
"onderhoud",
"geoptimaliseer",
"en",
"van",
"harde",
"oppervlakke",
"soos",
"klipstene",
"voorsien",
".",
"Daar",
"is",
"speelterreine",
",",
"terwyl",
"die",
"park",
"in",
"die",
"middel",
"nie",
"meer",
"oor",
"'n",
"straattoegang",
"beskik",
"nie",
"en",
"net",
"vir",
"kinders",
"toeganklik",
"is",
".",
"JL",
"de",
"Villierspark",
"in",
"Berea",
"was",
"vroeër",
"'n",
"gewilde",
"uithangplek",
"vir",
"dronkaarde",
",",
"maar",
"is",
"intussen",
"opgeknap",
"met",
"klein",
"heuweltjies",
"tussen",
"geplaveide",
"lane",
",",
"'n",
"klein",
"sokker-",
"en",
"'n",
"korfbalveld",
",",
"'n",
"omheinde",
"speelterrein",
"en",
"steenkoeëls",
"wat",
"as",
"versiering",
"dien",
".",
"Vanweë",
"hul",
"blou",
"kleur",
"word",
"na",
"die",
"park",
"ook",
"as",
"\"",
"Bloupark",
"\"",
"verwys",
".",
"Die",
"park",
"se",
"blombeddings",
"is",
"ook",
"deur",
"grasperke",
"vervang",
".",
"Mitchellpark",
"in",
"Berea",
"het",
"'n",
"tyd",
"lank",
"as",
"uithangplek",
"vir",
"kriminele",
"gedien",
",",
"maar",
"is",
"intussen",
"opgeknap",
"en",
"staan",
"nou",
"as",
"\"",
"Geelpark",
"\"",
"bekend",
"vanweë",
"die",
"plaaslike",
"speelgrond",
"wat",
"met",
"'n",
"heldergeel",
"muur",
"omhein",
"is",
".",
"Korfbal-",
"en",
"sokkervelde",
"het",
"nuwe",
"trekpleisters",
"vir",
"parkbesoekers",
"geword",
",",
"net",
"soos",
"nuwe",
"opelugskaakborde",
".",
"Mitchellpark",
"se",
"wandelpaaie",
"bied",
"maklike",
"toegang",
"vir",
"rolstoelgebruikers",
".",
"Bome",
"verleen",
"skadu",
"vir",
"kinders",
"op",
"die",
"speelgrond",
"en",
"aan",
"besoekers",
"wat",
"gebruik",
"maak",
"van",
"die",
"park",
"se",
"braaigeriewe",
".",
"Edith",
"Cavell-park",
"in",
"Hillbrow",
",",
"wat",
"in",
"'n",
"driehoekvorm",
"aangelê",
"is",
",",
"is",
"omhein",
"en",
"slegs",
"toeganklik",
"vir",
"kinders",
".",
"Wemmerpan",
"en",
"Pionierpark",
"is",
"herontwikkel",
"en",
"weer",
"van",
"'n",
"musiekfontein",
"voorsien",
".",
"Begraafplase",
"Johannesburg",
"se",
"begraafplase",
"is",
"nie",
"net",
"waardige",
"en",
"rustige",
"plekke",
"waar",
"oorledenes",
"herdenk",
"kan",
"word",
"nie",
",",
"maar",
"dien",
"ook",
"as",
"groen",
"ruimtes",
"in",
"digbeboude",
"gebiede",
"en",
"as",
"belangrike",
"habitatte",
"vir",
"kleindierspesies",
".",
"Tans",
"val",
"altesaambegraafplase",
"en",
"twee",
"krematoria",
"onder",
"die",
"beheer",
"van",
"Johannesburg",
"City",
"Parks",
".",
"Net",
"soos",
"in",
"baie",
"ander",
"snelgroeiende",
"Suid-Afrikaanse",
"munisipaliteite",
"het",
"die",
"plek",
"vir",
"nuwe",
"grafte",
"skaars",
"geraak",
"(",
"inisvan",
"Johannesburg",
"se",
"begraafplase",
"as",
"\"",
"passief",
"\"",
"gekategoriseer",
",",
"dit",
"wil",
"sê",
"daar",
"is",
"geen",
"plek",
"meer",
"vir",
"nuwe",
"grafte",
"nie",
",",
"selfs",
"indien",
"tweede",
"en",
"derde",
"begrafnisse",
"in",
"een",
"graf",
"ná",
"'n",
"tydperk",
"van",
"twaalf",
"jaar",
"toegelaat",
"word",
")",
"en",
"was",
"die",
"stad",
"genoodsaak",
"om",
"nuwe",
"begraafplase",
"te",
"ontwikkel",
".",
"Ander",
"opsies",
"is",
"verassing",
",",
"gedenkmure",
"en",
"-tuine",
"en",
"die",
"herbegrafnis",
"van",
"sterflike",
"oorskot",
"in",
"kleiner",
"doodkiste",
"ná",
"'n",
"bepaalde",
"tydperk",
".",
"Toe",
"die",
"Waterval-begraafplaas",
"in",
"Midrand",
"ingeopen",
"het",
",",
"was",
"dit",
"die",
"eerste",
"nuwe",
"begraafplaas",
"in",
"die",
"Goudstad",
"in",
"byna",
"'n",
"kwarteeu",
".",
"Die",
"begraafplaas",
"bied",
"met",
"'n",
"oppervlak",
"vanhektaar",
"plek",
"vir000",
"nuwe",
"grafte",
"en",
"sal",
"vir",
"'n",
"tydperk",
"van",
"sowat",
"vyftig",
"jaar",
"in",
"gebruik",
"wees",
".",
"'n",
"Tweede",
"nuwe",
"begraafplaas",
"–",
"Diepsloot",
"Memorial",
"Park",
"met",
"plek",
"vir000",
"grafte",
"naby",
"die",
"gelyknamige",
"swart",
"woonbuurt",
"–",
"is",
"in",
"Aprilingewy",
".",
"Sy",
"uitleg",
"en",
"konsep",
"volg",
"nie",
"meer",
"die",
"Eurosentriese",
"modelle",
"van",
"die",
"verlede",
"nie",
",",
"maar",
"voorsien",
"in",
"die",
"behoeftes",
"van",
"Suid-Afrikaners",
"as",
"mense",
"van",
"uiteenlopende",
"kulturele",
"en",
"godsdienstige",
"agtergronde",
".",
"As",
"'n",
"habitat",
"vir",
"inheemse",
"flora",
"en",
"fauna",
"vervul",
"dit",
"ook",
"die",
"rol",
"van",
"'n",
"natuurbewaringsgebied",
".",
"Enkele",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"begraafplase",
"vervul",
"'n",
"derde",
"rol",
".",
"'n",
"Mens",
"wat",
"'n",
"besoek",
"aan",
"hulle",
"bring",
",",
"onderneem",
"'n",
"reis",
"na",
"die",
"Goudstad",
"se",
"verlede",
".",
"Die",
"eerste",
"begraafplaas",
"is",
"reeds",
"inin",
"die",
"driehoek",
"tussen",
"Diagonaal-",
",",
"Bree-",
"en",
"Harrisonstraat",
"uitgelê",
"toe",
"die",
"goudstormloop",
"aan",
"die",
"Witwatersrand",
"nog",
"in",
"volle",
"swang",
"was",
".",
"Terwyl",
"die",
"Victoriaanse",
"stad",
"vinnig",
"uitgebrei",
"het",
",",
"is",
"ook",
"dié",
"plek",
"vir",
"die",
"lewendes",
"benodig",
".",
"Grond",
"is",
"in",
"Braamfontein",
"aangekoop",
"om",
"daar",
"'n",
"nuwe",
"begraafplaas",
"te",
"vestig",
".",
"Die",
"eerste",
"begrafnisse",
"hier",
"het",
"inplaasgevind",
",",
"maar",
"enkele",
"jare",
"later",
"is",
"lyke",
"op",
"dié",
"begraafplaas",
"geëkshumeer",
"en",
"op",
"Braamfontein",
"herbegrawe",
".",
"Die",
"privaat",
"begraafplase",
",",
"wat",
"op",
"verskillende",
"plase",
"rondom",
"die",
"vroeë",
"stad",
"geleë",
"was",
"(",
"en",
"waarvan",
"die",
"meeste",
"nog",
"bestaan",
")",
",",
"soos",
"Albertsplaas",
"noordwes",
"van",
"die",
"Goudstad",
",",
"Bezuidenhoutvallei",
"in",
"die",
"ooste",
"en",
"Klipriviersberg",
"in",
"die",
"suide",
",",
"was",
"in",
"dié",
"tyd",
"moontlik",
"rustiger",
"rusplekke",
".",
"Naas",
"plase",
"het",
"ook",
"myne",
",",
"hospitale",
"en",
"kerkgemeentes",
"hul",
"eie",
"begraafplase",
"ingerig",
".",
"Nie-konformiste",
"en",
"ongebonde",
"inwoners",
"het",
"dikwels",
"moeite",
"ondervind",
"om",
"hul",
"oorledenes",
"op",
"kerkgebonde",
"dodeakkers",
"ter",
"ruste",
"te",
"lê",
".",
"Na",
"hulle",
"behoeftes",
"het",
"die",
"munisipale",
"owerheid",
"omgesien",
".",
"Nog",
"voor",
"die",
"Eerste",
"Wêreldoorlog",
"is",
"'n",
"nuwe",
"begraafplaas",
"net",
"een",
"kilometer",
"wes",
"van",
"Braamfontein",
"s'n",
"geopen",
",",
"Brixton",
".",
"Albei",
"dodeakkers",
"weerspieël",
"die",
"Goudstad",
"se",
"woelige",
"vroeë",
"geskiedenis",
"met",
"die",
"laaste",
"rusplekke",
"van",
"Randlords",
",",
"mynwerkers",
",",
"ingenieurs",
",",
"soldate",
",",
"geoloë",
"en",
"burgemeesters",
".",
"Rouendes",
"het",
"in",
"dié",
"tyd",
"vir",
"afsonderlike",
"afdelings",
"volgens",
"hul",
"godsdienstige",
"rituele",
"gevra",
",",
"en",
"so",
"het",
"onder",
"meer",
"'n",
"Joodse",
"afdeling",
"naas",
"'n",
"Islamitiese",
"ontstaan",
".",
"Ander",
"afdelings",
"het",
"gevolg",
"–",
"vir",
"Chinese",
"inwoners",
",",
"swart",
"mense",
",",
"weermaglede",
",",
"brandweer-",
"en",
"polisielede",
",",
"en",
"bykomende",
"godsdienste",
".",
"Danksy",
"'n",
"inisiatief",
"van",
"Mahatma",
"Gandhi",
"is",
"in'n",
"houtvuur-krematorium",
"vir",
"Hindoe-begrafnisse",
"op",
"Brixton",
"gevestig",
".",
"Die",
"uitleg",
"van",
"destydse",
"begraafplase",
"het",
"Europese",
"voorbeelde",
"gevolg",
",",
"met",
"lang",
"reekse",
"grafte",
"aan",
"weerskante",
"van",
"reguit",
"lane",
".",
"Sommige",
"grafte",
"van",
"bekende",
"persoonlikhede",
"het",
"in",
"vergetelheid",
"geraak",
".",
"Die",
"laaste",
"rusplek",
"van",
"Enoch",
"Mankayi",
"Sontonga",
",",
"die",
"komponis",
"van",
"die",
"gebedlied",
"Nkosi",
"Sikelel",
"'",
"iAfrika",
"waarvan",
"'n",
"deel",
"inby",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"volkslied",
"ingesluit",
"is",
",",
"is",
"eers",
"ná",
"jare",
"se",
"soektog",
"herontdek",
".",
"Ter",
"ere",
"van",
"Sontonga",
"is",
"'n",
"granietkubusmonument",
"opgerig",
".",
"Die",
"Kliprivierberg-begraafplaas",
"is",
"die",
"laaste",
"rusplek",
"vanAfrikaners",
"wat",
"gedurende",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"in",
"konsentrasiekampe",
"aan",
"honger",
"en",
"siektes",
"beswyk",
"het",
".",
"Toe",
"die",
"Nasionale",
"Party",
"ná",
"hul",
"oorwinning",
"in",
"die",
"algemene",
"verkiesing",
"vanbegin",
"het",
"om",
"die",
"bestaande",
"rasseskeiding",
"met",
"steeds",
"meer",
"wetgewing",
"te",
"volmaak",
",",
"kon",
"oor",
"oorledenes",
"nie",
"meer",
"aan",
"dié",
"beleid",
"ontsnap",
"nie",
".",
"Nuwe",
"begraafplase",
"of",
"afdelings",
"daarvan",
"is",
"nou",
"byna",
"uitsluitlik",
"volgens",
"raslyne",
"ingerig",
"–",
"vir",
"Asiërs",
"en",
"bruin",
"Suid-Afrikaners",
"in",
"Newclare",
",",
"Brixton",
"en",
"Lenasia",
",",
"terwyl",
"swart",
"stadsbewoners",
"beperk",
"was",
"tot",
"begraafplase",
"in",
"Alexandra",
"en",
"Soweto",
".",
"In",
"die",
"suidweste",
"isakkers",
"grond",
"aangekoop",
"vir",
"'n",
"nuwe",
"dodeakker",
"met",
"afdelings",
"vir",
"Asiërs",
",",
"Euro-Afrikane",
"en",
"swart",
"Suid-Arikaners",
",",
"Newclare",
".",
"Hier",
"is",
"bekende",
"swart",
"anti-apartheid-oudstryders",
"soos",
"Walter",
"en",
"Albertina",
"Sisulu",
"ter",
"ruste",
"gelê",
"en",
"die",
"Walter",
"Sisulu-gedenktuin",
"ingerig",
".",
"Inis",
"'n",
"nuwe",
"begraafplaas",
"vir",
"swart",
"mense",
"suid",
"van",
"die",
"middestad",
"gevestig",
",",
"Avalon",
",",
"met",
"'n",
"oppervlak",
"vanhektaar",
"die",
"tweede",
"grootste",
"en",
"ook",
"steeds",
"die",
"besigste",
"in",
"die",
"stadsgebied",
".",
"Ook",
"hier",
"is",
"bekendes",
"begrawe",
"soos",
"Joe",
"Slovo",
",",
"die",
"vroeëre",
"sekretaris-generaal",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"Kommunistiese",
"Party",
"en",
"kommandeur",
"van",
"Umkhonto",
"we",
"Sizwe",
"en",
"die",
"vrouestryders",
"teen",
"apartheid",
"Helen",
"Joseph",
"en",
"Lillian",
"Ngoyi",
".",
"Braamfontein-begraafplaas",
"Braamfontein",
"is",
"die",
"oudste",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"drie",
"historiese",
"begraafplase",
"wat",
"nou",
"verweef",
"is",
"met",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"stad",
".",
"Dit",
"is",
"deur",
"landdros",
"Carl",
"von",
"Brandis",
"ingerig",
"toe",
"die",
"Goudstad",
"se",
"eerste",
"begraafplaas",
"weens",
"stygende",
"sterftesyfers",
"geen",
"nuwe",
"begrafnisse",
"meer",
"kon",
"hanteer",
"nie",
".",
"Sy",
"tradisionele",
"uitleg",
"met",
"skaduryke",
"bome",
"langs",
"rustige",
"lane",
"is",
"'n",
"waardige",
"rusplek",
"vir",
"bekende",
"Johannesburgse",
"families",
"soos",
"die",
"Cullinans",
"en",
"die",
"Jeppes",
".",
"Ook",
"von",
"Brandis",
"lê",
"hier",
"begrawe",
",",
"net",
"soos",
"Eleanor",
"Clare",
"Helier",
"(",
"Clare",
")",
"Wallace",
"(",
"*",
"die",
"dogter",
"en",
"eerste",
"kind",
"van",
"die",
"Britse",
"skrywer",
"Edgar",
"Wallace",
"en",
"sy",
"vrou",
"Ivy",
"Maude",
"Caldecott",
"wat",
"inin",
"die",
"ouderdom",
"van",
"agt",
"maande",
"aan",
"meningitis",
"oorlede",
"is",
".",
"Daarnaas",
"word",
"hier",
"die",
"grafte",
"van",
"die",
"slagoffers",
"van",
"die",
"dinamietontploffing",
"vanin",
"Braamfontein",
",",
"net",
"soos",
"dié",
"van",
"baie",
"slagoffers",
"van",
"die",
"Spaanse",
"Griepepidemie",
"van",
"wat",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
"soos",
"'n",
"vloedgolf",
"getref",
"en",
"landwyd",
"duisende",
"menselewens",
"geëis",
"het",
",",
"en",
"van",
"gesneuweldes",
"van",
"die",
"Randse",
"staking",
"vanaangetref",
".",
"In",
"die",
"Joodse",
"afdeling",
"het",
"Max",
"Langermann1919",
")",
",",
"'n",
"Duitse",
"immigrant",
"en",
"stigter",
"van",
"die",
"voorstad",
"Kensington",
",",
"Ikey",
"Sonnenberg",
"en",
"tenminste",
"'n",
"deel",
"van",
"die",
"sterflike",
"oorskot",
"van",
"Wolf",
"Joel",
",",
"die",
"bekende",
"magnaat",
"wat",
"na",
"bewering",
"deur",
"\"",
"baron",
"\"",
"Ludwig",
"Kurtze",
"von",
"Veltheim",
"vermoor",
"is",
"(",
"ander",
"liggaamsdele",
"lê",
"in",
"Willesden",
",",
"Londen",
"begrawe",
")",
",",
"hul",
"laaste",
"rusplekke",
"gevind",
".",
"Wolf",
"Joel",
"was",
"'n",
"neef",
"van",
"die",
"Randheer",
"Barney",
"Barnato",
"wat",
"dié",
"se",
"fortuin",
"en",
"ryk",
"geërf",
"het",
",",
"maar",
"sy",
"nuwe",
"rykdom",
"slegs",
"nege",
"maande",
"lank",
"kon",
"geniet",
".",
"OpMaartis",
"die",
"miljoenêr",
"in",
"die",
"Johannesburgse",
"kantoor",
"van",
"die",
"Barnato-broers",
"deur",
"Von",
"Veltheim",
",",
"'n",
"valse",
"Duitse",
"baron",
",",
"dobbelaar",
"en",
"swendelaar",
",",
"genader",
"om",
"mee",
"te",
"werk",
"aan",
"'n",
"geheime",
"plan",
"–",
"die",
"ontvoering",
"van",
"ZAR-president",
"Paul",
"Kruger",
".",
"Von",
"Veltheim",
"was",
"van",
"voorneme",
"om",
"'n",
"hoë",
"losgeld",
"vir",
"die",
"staatshoof",
"te",
"eis",
".",
"Joel",
"het",
"egter",
"geweier",
"om",
"enigiets",
"te",
"doen",
"te",
"hê",
"met",
"só",
"'n",
"onsinnige",
"plan",
"en",
"is",
"in",
"'n",
"skietgeveg",
",",
"wat",
"gevolg",
"het",
",",
"dood",
".",
"Die",
"moord",
"het",
"groot",
"opspraak",
"in",
"Johannesburg",
"verwek",
".",
"Tot",
"die",
"uiterste",
"verontwaardiging",
"van",
"die",
"Goudstadse",
"publiek",
"is",
"Von",
"Veltheim",
"ná",
"sy",
"uitsonderlike",
"verhoor",
"vrygespreek",
"op",
"aanklag",
"van",
"moord",
"aangesien",
"die",
"enigste",
"ooggetuie",
"onder",
"'n",
"tafel",
"in",
"geduik",
"het",
"toe",
"die",
"skote",
"geklap",
"het",
".",
"Op",
"Goudstadse",
"strate",
"was",
"daar",
"sprake",
"daarvan",
"om",
"Von",
"Veltheim",
"te",
"hang",
",",
"maar",
"die",
"ZAR",
"se",
"polisie",
",",
"die",
"ZARP's",
",",
"het",
"hom",
"geleide",
"gedoen",
"oor",
"die",
"grens",
"van",
"Portugees-Oos-Afrika",
".",
"Twintig",
"jaar",
"later",
"is",
"Von",
"Veltheim",
"se",
"lyk",
"uit",
"die",
"Londense",
"Teems",
"gehaal",
".",
"Wespark-begraafplaas",
"Johannesburg",
"se",
"Wespark-begraafplaas",
"is",
"noord",
"van",
"die",
"Melvillekoppies",
"in",
"die",
"voorstad",
"Montgomery",
"Park",
"geleë",
".",
"Dit",
"behels",
"die",
"grootste",
"gedeelte",
"met",
"Joodse",
"grafte",
"van",
"alle",
"Johannesburgse",
"begraafplase",
"met",
"'n",
"Holocaust-monument",
"wat",
"inopgerig",
"is",
",",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Nasionale",
"Joodse",
"Oorlogsmonument",
"asook",
"gedeeltes",
"vir",
"Sjinese",
"en",
"Islamitiese",
"begrafnisse",
"en",
"verskeie",
"oorlogsmonumente",
"en",
"-grafte",
".",
"Naas",
"mausoleums",
"is",
"ook",
"gedenkmure",
"en",
"-tuine",
"aangelê",
".",
"Jakarandabome",
"aan",
"weerskante",
"van",
"Wespark",
"se",
"wandellane",
"dra",
"by",
"tot",
"die",
"aantreklike",
"atmosfeer",
"van",
"die",
"begraafplaas",
",",
"veral",
"tydens",
"blomtyd",
".",
"Die",
"terrein",
"van",
"die",
"begraafplaas",
"het",
"oorspronklik",
"deel",
"uitgemaak",
"van",
"een",
"van",
"Johannesburg",
"se",
"historiese",
"plase",
",",
"Waterval",
",",
"wat",
"indeur",
"die",
"Gebroeders",
"Geldenhuys",
"gekoop",
"is",
".",
"Later",
"het",
"Louw",
"Geldenhuys",
"veterane",
"van",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"in",
"diens",
"geneem",
"om",
"die",
"Emmarentiadam",
"op",
"die",
"plaas",
"te",
"laat",
"bou",
".",
"Inishektaar",
"grond",
"aan",
"die",
"Stad",
"Johannesburg",
"oorgedra",
"om",
"as",
"openbare",
"ontspanningsterrein",
"te",
"dien",
".",
"Dié",
"grond",
"is",
"later",
",",
"saam",
"met",
"ander",
"terrein",
",",
"ontwikkel",
"as",
"Johannesburg",
"se",
"Botaniese",
"Tuin",
",",
"die",
"Marks",
"Park-sportklub",
"en",
"die",
"Wespark-begraafplaas",
"wat",
"ingeopen",
"is",
".",
"Gedurende",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"is",
"'n",
"groot",
"militêre",
"vleuel",
"in",
"Johannesburg",
"se",
"Algemene",
"Hospitaal",
"ingerig",
",",
"terwyl",
"ook",
"Baragwanath",
"en",
"Cottesloe",
"militêre",
"afdelings",
"gekry",
"het",
".",
"'n",
"Groot",
"aantal",
"beseerdes",
"uit",
"die",
"Midde-Ooste",
"is",
"in",
"die",
"Baragwanath-hospitaal",
"behandel.begrafnisse",
"van",
"Gemenebes-soldate",
"het",
"op",
"Wespark",
"plaasgevind",
".",
"Daar",
"is",
"ookoorlogsgrafte",
"van",
"soldate",
"met",
"'n",
"ander",
"burgerskap",
"en",
"sewe",
"nie-militêre",
"grafte",
"wat",
"deur",
"die",
"Gemenebes",
"se",
"Oorlogsgraftekommissie",
"(",
"Commonwealth",
"War",
"Graves",
"Commission",
")",
"versorg",
"word",
".",
"Met",
"die",
"Kremasie-gedenkteken",
"op",
"Wespark",
"wordmanlike",
"en",
"vroulike",
"weermagslede",
"herdenk",
"wat",
"gedurende",
"die",
"oorlog",
"op",
"die",
"Braamfontein-begraafplaas",
"veras",
"is",
".",
"Bekende",
"persoonlikhede",
",",
"wat",
"hul",
"laaste",
"rusplek",
"in",
"Wespark",
"gevind",
"het",
",",
"sluit",
"die",
"skrywer",
"Herman",
"Charles",
"Bosman1951",
")",
",",
"die",
"anti-apartheidstryders",
"Alfred",
"Nzo",
"en",
"Joe",
"Modise",
"en",
"die",
"bekende",
"VIGS-kinderaktivis",
"Nkosi",
"Johnson",
"in",
"wat",
"inin",
"die",
"ouderdom",
"van",
"twaalf",
"oorlede",
"is",
".",
"Ookvan",
"dieskoolkinders",
",",
"wat",
"inslagoffers",
"van",
"die",
"Westdenedam-busramp",
"geword",
"het",
",",
"lê",
"in",
"die",
"begraafplaas",
"se",
"heldeakker",
"begrawe",
".",
"Brixton-begraafplaas",
"Die",
"Brixton-begraafplaas",
"is",
"onder",
"meer",
"'n",
"laaste",
"getuienis",
"van",
"die",
"groot",
"aantal",
"Joodse",
"immigrante",
"vir",
"wie",
"Johannesburg",
"dikwels",
"'n",
"veilige",
"toevlugsoord",
"was",
".",
"Hulle",
"het",
"met",
"min",
"besittings",
"hier",
"aangekom",
",",
"uit",
"'n",
"Joodse",
"leefwêreld",
"in",
"Rusland",
",",
"Pole",
"en",
"Litaue",
"waar",
"hulle",
"in",
"ellende",
"verkeer",
"het",
"en",
"deur",
"pogroms",
"bedreig",
"is",
".",
"Met",
"harde",
"werk",
"het",
"sommige",
"van",
"hulle",
"'n",
"beter",
"lewe",
"vir",
"hulself",
"en",
"hul",
"nageslagte",
"verseker",
".",
"Ander",
"het",
"minder",
"goed",
"gevaar",
".",
"Een",
"van",
"hulle",
"was",
"Annie",
"Slovo",
",",
"die",
"moeder",
"van",
"die",
"anti-apartheidstryder",
"Joe",
"Slovo",
".",
"Die",
"Slovos",
"was",
"deel",
"van",
"'n",
"klein",
"stroom",
"arm",
"Joodse",
"immigrante",
"uit",
"Litaue",
"en",
"het",
"hulle",
"oorspronklik",
"in",
"Doornfontein",
"gevestig",
"toe",
"Joe",
"tien",
"jaar",
"oud",
"was",
".",
"Hulle",
"het",
"'n",
"tyd",
"lank",
"goed",
"gevaar",
"nadat",
"Annie",
"'n",
"groentewinkel",
"naby",
"'n",
"besige",
"tremhalte",
"in",
"Yeoville",
"geopen",
"het",
".",
"Haar",
"ontydige",
"dood",
"in",
"die",
"kraambed",
"inhet",
"die",
"gesin",
"in",
"ellende",
"gedompel",
".",
"Die",
"winkel",
"het",
"bankrot",
"gespeel",
",",
"en",
"Wolfus",
",",
"Joe",
"se",
"pa",
",",
"moes",
"'n",
"bestaan",
"as",
"vrugtesmous",
"op",
"Johannesburg",
"se",
"strate",
"maak",
".",
"Terwyl",
"die",
"baba",
"in",
"'n",
"weeshuis",
"geplaas",
"is",
",",
"was",
"Joe",
"en",
"sy",
"suster",
"genoodsaak",
"om",
"hul",
"skoolloopbaan",
"voortydig",
"te",
"staak",
"en",
"werk",
"te",
"soek",
".",
"Bekende",
"bakens",
"Die",
"Alhambra-teater",
"wat",
"inin",
"Doornfontein",
"geopen",
"het",
".",
"Die",
"Alexander-teater",
"wat",
"inin",
"Braamfontein",
"geopen",
"het",
".",
"Die",
"Brenthurst-biblioteek",
"is",
"'n",
"privaat",
"versameling",
"van",
"Africana",
"in",
"Parktown",
".",
"Die",
"Carlton-sentrum",
"is",
"'",
"nverdieping",
"hoë",
"wolkekrabber",
"vanmeter",
"en",
"een",
"van",
"die",
"hoogste",
"geboue",
"in",
"Afrika",
".",
"Die",
"Corner",
"House",
"is",
"hoofkantoor",
"van",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"myngroepe",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Die",
"Hector",
"Pieterson-museum",
"in",
"Orlando",
",",
"Soweto",
".",
"Die",
"Hillbrow-toring",
"is",
"metmeter",
"een",
"van",
"die",
"hoogste",
"geboue",
"in",
"Afrika",
"en",
"behoort",
"aan",
"Telkom",
".",
"Die",
"Johannesburgse",
"stadsbiblioteek",
"wat5",
"miljoen",
"boeke",
"en",
"items",
"versamel",
".",
"Die",
"Johannesburgse",
"stadsaal",
",",
"setel",
"van",
"die",
"Gautengse",
"provinsiale",
"regering",
".",
"Die",
"Konstitusie-heuwel",
",",
"setel",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"Konstitusionele",
"Hof",
".",
"Die",
"Nelson",
"Mandelabrug",
"wat",
"Braamfontein",
"en",
"Newtown",
"verbind",
",",
"is",
"involtooi",
"enmeter",
"lank",
".",
"Die",
"Nizamiye",
"Masjid",
",",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"moskees",
"in",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
".",
"Die",
"Pan-Afrikaparlement",
"in",
"Midrand",
",",
"'n",
"orgaan",
"van",
"die",
"Afrika-unie",
".",
"Die",
"Ponte-toringgebou",
"in",
"Berea",
"is",
"'",
"nverdieping",
"hoë",
"wolkekrabber",
"vanmeter",
".",
"Die",
"Satyagraha",
"Huis",
"is",
"museum",
"en",
"gastehuis",
",",
"waar",
"Mahatma",
"Gandhi09",
"gewoon",
"het",
".",
"Die",
"Schlesinger-gebou",
"is",
"'n",
"wolkekrabber",
"vanmeter",
".",
"Die",
"Sentech-toring",
"in",
"Brixton",
"is",
"metmeter",
"een",
"van",
"die",
"hoogste",
"geboue",
"in",
"Afrika",
"en",
"behoort",
"aan",
"Sentech",
".",
"Die",
"Tygerberg-gebou",
"is",
"'",
"nverdieping",
"hoë",
"wolkekrabber",
"vanmeter",
".",
"Die",
"Villa",
"Arcadia",
"in",
"Parktown",
",",
"statige",
"ou",
"herehuis",
"by",
"Oxfordstraat",
"opgerig",
"deur",
"Lionel",
"Phillips",
".",
"Bekende",
"persone",
"wat",
"hier",
"gewoon",
"en",
"gewerk",
"het",
"'n",
"Reeks",
"uiteenlopende",
"persoonlikhede",
"het",
"in",
"die",
"vroeë",
"jare",
"van",
"Johannesburg",
"aan",
"die",
"Rand",
"gewoon",
"en",
"gewerk",
".",
"Die",
"prokureur",
"Mohandas",
"Gandhi",
"het",
",",
"lank",
"voordat",
"hy",
"bekendheid",
"verwerf",
"het",
"as",
"kampvegter",
"vir",
"Natalse",
"Indiërs",
"en",
"as",
"menseregte-",
"en",
"vryheidsvegter",
"onder",
"die",
"naam",
"Mahatma",
",",
"tussenenin",
"die",
"Goudstad",
"gewoon",
".",
"Met",
"Rudyard",
"Kipling",
"en",
"Edgar",
"Wallace1932",
")",
"het",
"twee",
"Britse",
"literêre",
"persoonlikhede",
"van",
"wêreldfaam",
"in",
"Johannesburg",
"gebly",
".",
"Terwyl",
"Kipling",
"die",
"Goudstad",
"gehaat",
"en",
"dit",
"met",
"skokkende",
"woorde",
"beskryf",
"het",
",",
"het",
"Wallace",
"in",
"dié",
"tyd",
"nog",
"geen",
"enkele",
"spanningsverhaal",
"geskryf",
"nie",
",",
"maar",
"eerder",
"nugtere",
"verslae",
"en",
"dagbladartikels",
",",
"aanvanklik",
"as",
"oorlogskorrespondent",
"en",
"later",
"as",
"die",
"eerste",
"redakteur",
"van",
"die",
"Rand",
"Daily",
"Mail",
".",
"Nie",
"net",
"Winston",
"Churchill",
"het",
"tydelik",
"hier",
"gebly",
"nadat",
"hy",
"kort",
"tevore",
"uit",
"'n",
"Boere-krygsgevangenekamp",
"ontsnap",
"het",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"sy",
"vader",
",",
"lord",
"Randolph",
"Churchill",
";",
"en",
"Joseph",
"Chamberlain",
",",
"die",
"Britse",
"koloniale",
"sekretaris",
"wat",
"saam",
"met",
"Cecil",
"Rhodes",
"as",
"die",
"vernaamste",
"aanstoker",
"van",
"die",
"Tweede",
"Vryheids-",
"of",
"Anglo-Boereoorlog1902",
")",
"beskou",
"word",
".",
"Twee",
"wenners",
"van",
"die",
"Nobelprys",
"vir",
"Vrede",
"was",
"in",
"Soweto",
"woonagtig",
".",
"Nelson",
"Mandela",
",",
"Suid-Afrika",
"se",
"eerste",
"swart",
"president",
",",
"het",
"eers",
"in",
"Soweto",
"en",
"later",
"in",
"Houghton",
"gewoon",
",",
"terwyl",
"die",
"afgetrede",
"Anglikaanse",
"aartsbiskop",
"Desmond",
"Tutu",
"se",
"huis",
"in",
"Soweto",
"geleë",
"is",
".",
"Dit",
"is",
"intussen",
"tot",
"nasionale",
"monument",
"verklaar",
".",
"Trivia",
"Eddy",
"Grant",
"se",
"anti-apartheid-lied",
"Gimme",
"Hope",
"Jo'",
"anna",
"vanhandel",
"oor",
"die",
"Johannesburgers",
"se",
"weerstand",
"in",
"Soweto",
"teen",
"die",
"apartheidstelsel",
",",
"die",
"luukse",
"Sun",
"City",
"in",
"Noordwes",
"en",
"aartsbiskop",
"Desmond",
"Tutu",
".",
"Die",
"lied",
"is",
"deur",
"die",
"destydse",
"Suid-Afrikaanse",
"regering",
"verban",
"toe",
"dit",
"vrygestel",
"is",
",",
"maar",
"desondanks",
"wyd",
"in",
"Suid-Afrika",
"gespeel",
".",
"Neill",
"Blomkamp",
"se",
"Districthandel",
"oor",
"'n",
"uitheemse",
"skip",
"wat",
"inoor",
"die",
"stadshorison",
"van",
"Johannesburg",
"verskyn",
".",
"Die",
"siek",
"en",
"ondervoede",
"insekagtige",
"vreemdelinge",
"(",
"neerhalend",
"shrimps",
"genoem",
")",
"word",
"deur",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"regering",
"in",
"hul",
"eie",
"township",
"verplaas",
",",
"die",
"District",
"Jare",
"later",
",",
"tydens",
"die",
"regering",
"se",
"verplasing",
"van",
"die",
"vreemdelinge",
"in",
"'n",
"ander",
"kamp",
",",
"probeer",
"een",
"van",
"die",
"beperkte",
"vreemdelinge",
",",
"Christopher",
"Johnson",
",",
"saam",
"met",
"sy",
"seun",
"te",
"ontsnap",
"en",
"terug",
"te",
"keer",
"na",
"sy",
"tuiste",
",",
"maar",
"raak",
"aan",
"die",
"burokraat",
"Wikus",
"van",
"der",
"Merwe",
",",
"wat",
"vir",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"regeringsdiens",
"Multi",
"National",
"United",
"(",
"MNU",
")",
"werk",
".",
"Die",
"titel",
"en",
"agtergrond",
"van",
"Districtis",
"deur",
"die",
"ontruiming",
"en",
"afbreek",
"van",
"Distrik",
"Ses",
",",
"Kaapstad",
",",
"tydens",
"die",
"apartheidsera",
"geïnspireer",
".",
"Susterstede",
"Sien",
"ook",
"Eloffstraat",
"Lys",
"van",
"dorpe",
"in",
"Suid-Afrika",
"Gereformeerde",
"kerk",
"Johannesburg",
"NG",
"gemeente",
"Johannesburg",
"Verwysings",
"Ander",
"bronliteratuur",
"Meiring",
",",
"Hannes",
":",
"Early",
"Johannesburg",
",",
"Its",
"Buildings",
"and",
"People",
".",
"Human",
"&",
"Rousseau.bladsye",
".",
"ISBN1456-8",
"Rosenthal",
",",
"Eric",
":",
"Gold",
"!",
"Gold",
"!",
"Gold",
"!",
"The",
"Johannesburg",
"Gold",
"Rush",
".",
"AD",
".",
"Donker",
",",
"ISBN64-9",
"Nuttal",
",",
"Sarah",
":",
"Johannesburg",
":",
"The",
"Elusive",
"Metropolis",
".",
"Duke",
"University",
"Press.Januariebladsye",
".",
"ISBN6610-X",
".",
"Cartwright",
",",
"Alan",
"Patrick",
":",
"The",
"Corner",
"House",
":",
"The",
"Early",
"History",
"of",
"Johannesburg",
".",
"MacDonald.bladsye",
".",
"van",
"der",
"Waal",
",",
"G.",
"M",
".",
":",
"Skoonheid",
"om",
"'n",
"stadsplein",
".",
"In",
":",
"Lantern",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Kennis",
"en",
"Kultuur",
".",
"Jaargang",
"nr",
".",
"Desember",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webtuistes",
"Johannesburg",
"se",
"Amptelike",
"webwerf",
"Tydskrif-",
"en",
"aanlynartikels",
"National",
"Geographic",
"Magazine:",
"Hours",
"in",
"Jo'",
"burg",
"Argitektuur",
"Skyscraperpage.com:",
"Johannesburg",
"Skyscraper",
"Diagram",
"Johannesburg",
"Heritage",
"Foundation",
":",
"Parktown",
"Heritage",
"CNN",
"Style",
"–",
"Johannesburg",
":",
"City",
"of",
"skyscrapers",
"Die",
"Zeit",
",",
"Junie",
"Architektur",
"–",
"Afrika",
"von",
"oben",
"Reis",
"en",
"vermaak",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"Toerismebestuur",
"Johannesburg",
"The",
"Guardian",
",",
"Manchester",
",",
"VK",
":",
"The",
"alternative",
"city",
"guide",
"to",
"Johannesburg",
",",
"South",
"Africa",
"Fotokuns",
"en",
"ander",
"beeldmateriaal",
"Caters",
"News",
"Agency",
":",
"Incredible",
"pictures",
"of",
"Johannesburg",
"lit",
"up",
"in",
"dramatic",
"electrical",
"storm",
"/",
"'n",
"Elektriese",
"storm",
"woed",
"oor",
"Oakdene",
",",
"Johannesburg",
"Paul",
"Saad",
"se",
"fotokuns",
"op",
"flickr.com:",
"Johannesburg",
"Provinsiehoofstede",
"van",
"Suid-Afrika"
] |
149 | https://af.wikipedia.org/wiki/Jan%20Rabie | Jan Rabie | Jan Sebastian Rabie (14 November 1920 - 15 November 2001) was 'n Afrikaanse skrywer van kortverhale, romans en ander literêre werke. Rabie was een van die sogenaamde Sestigers, 'n groep invloedryke Afrikaanse skrywers van die 1960's. Hy het een-en-twintig werke gelewer.
Lewe en werk
Herkoms en vroeë lewe
Jan Sebastian Rabie is op 14 November 1920 in Rondevlei naby George gebore. Hy was een van agt kinders, vyf seuns en drie dogters Sy ouers is die onderwysers Johannes Wilhelm Rabie (21 Desember 1887 – April 1977) en Susanna Maria le Roux (13 Augustus 1893 – 20 Augustus 1986), wat op 25 Junie 1918 met mekaar getroud is. Hy is die tweede oudste kind. Sy broers en susters is Martha Johanna (9 April 1919), Louwrens Petrus (20 Junie 1922), Elizabeth Margaretha (2 Januarie 1924), Johannes Wilhelm (20 Maart 1926), Carel Wynand (28 Januarie 1928), Adriaan Louw (6 Oktober 1929) en Susanna Maria (25 September 1936).
Jan het tydens sy lewe nie ’n goeie verhouding met sy streng militaristiese vader gehad nie. Ná die eerste paar maande van sy lewe te Rondevlei, verhuis die gesin in 1921 na Stellenbosch, waar sy vader verder studeer in die onderwys. In 1923 verhuis hulle na die Paarl waar sy vader hoof en inwonende koshuishoof word van die Engelsmedium Klein Drakensteinskool in Dal Josafat. In 1926 aanvaar sy vader ’n pos as hoof van die driemanskool op die plaas Riethuiskraal (naby Riversdal), waar Jan begin skoolgaan en waar sy vader aan die einde van 1947 aftree. Hier woon die gesin aan die oewer van die Kafferkuilsrivier.
Vanaf 1933 gaan hy na die Hoërskool Riversdal, waar hy in die koshuis inwoon en in 1936 matrikuleer. Van 1937 af studeer hy aan die Universiteit van Stellenbosch en woon in Wilgenhofkoshuis. Hy verwerf in 1939 die B.A.-graad met Aardrykskunde en Geskiedenis as hoofvakke en Engels op eerstejaar en Hollands op tweedejaarsvlak. In 1939 is hy redaksielid van Die Stellenbosse Student. Op universiteit is W.A. de Klerk, Ernst van Heerden, Holmer Johanssen, Barend Toerien, F.A. Venter, Audrey Blignault en Gerhard J. Beukes van sy medestudente. In 1940 verwerf hy die Sekondêre Onderwysdiploma.
Loopbaan
Vanaf 1941 gee hy onderwys. Omdat daar in die oorlogstyd meer onderwysers as poste is, word hy verplig om die volgende paar jaar tydelike poste meestal op laerskole te beklee, waar hy dit ook al kan vind. Hy gee in hierdie omstandighede in 1941 klas by Swellendam en dan vanaf September 1941 tot Mei 1942 by ’n plaasskool naby Ruigtevlei tussen Wildernis en Sedgefield, waar hy weer naby sy geboorteplek is. In die laaste kwartaal van 1942 neem hy waar by Langfontein, wat wes van Gouritsriviermond en naby Riethuiskraal geleë is. In 1943 gee hy ’n tyd lank skool by die hoërskool op Jamestown en die daaropvolgende jaar is hy aan ’n onderwyskollege te Clarkesbury naby Umtata in die Transkei verbonde, waar hy Afrikaans en Aardrykskunde onderrig. Reeds vanaf 1943 studeer hy deeltyds verder aan die Universiteit van Suid-Afrika en behaal Engels II en Hollands in 1944. Hierdie verdere kwalifikasies stel hom in staat om nagraadse studie in die letterkunde te volg en in 1945 keer hy terug na die Universiteit van Stellenbosch waar hy aan die einde van daardie jaar die M.A.-graad in Afrikaans en Nederlands behaal. In hierdie jaar is Ina Rousseau, H.W. Truter en Berta Smit van sy medestudente en dien hy weer op die redaksie van Die Stellenbosse Student.
Hy woon in 1946 eers in Simonstad, waar hy veral vele bydraes aan die tydskrifte Die Naweek en Die Huisgenoot lewer. Sommige oggende reis hy met die trein na Kaapstad om self sy bydraes af te lewer en ontmoet so die jong Elsa Joubert by Die Huisgenoot, wat hom hier ook aan D.J. Opperman voorstel. Vanaf Augustus 1946 woon hy in Johannesburg, waar hy voltyds skryf. Vir Bartho Smit (met wie hy ’n ruk lank ’n kamer in Brixton deel) en Peter Blum leer hy goed ken in die tyd wat hy in Johannesburg is. In 1947 onderneem hy ’n lang reis deur Natal met die oog daarop om stof vir ’n reisboek in te samel (wat later as Groen reise gepubliseer word), in die tweede semester neem hy as onderwyser op Riethuiskraal waar wanneer sy pa op siekteverlof is en aan die einde van die jaar keer hy terug na Johannesburg. In Februarie 1948 keer hy terug na Stellenbosch, met die vaste voorneme om oorsee te gaan ten einde meer van die letterkunde te leer.
Europese reise
Op 4 April 1948 vertrek hy met net £150 in sy sak aan boord van die Indrapoera na Europa, waar hy vir ’n week in Londen vertoef en dan verder reis na Parys. Met hierdie stad as basis reis hy in die komende jare deur verskillende lande soos Nederland, België, Italië, Switserland, Spanje, Oostenryk en Duitsland. Hy leer om Frans, Duits, Spaans en Italiaans te praat en lees uitvoerig in die Europese letterkunde, wat hom ’n goeie basis van die klassieke en insig in die tendense in die moderne letterkunde gee. Met allerlei los werkies (moltreine vee, poseer as model, smous, opplak van biljette, verpakker van koerante) voer hy ’n karige bestaan maar kry geleentheid om heelwat te skryf. Sy gereelde bydraes aan Suid-Afrikaanse tydskrifte bring darem ook periodiek iets in die sak. Wanneer ’n roman (Helgard van die hel) deur Nasionale Pers afgewys word vir publikasie, skryf hy hierna voorlopig net in Engels, maar dit bly slegs ’n emosionele voorneme wat hy gou verbreek, al skryf hy ook om finansiële redes al hoe meer in Engels. Sommige van sy korter prosas, waarvan talle later in verwerkte vorm in Een en twintig opgeneem is, verskyn in hierdie tyd in Tydskrif vir Letterkunde onder redaksie van C.M. van den Heever. Ook De Gids in Nederland publiseer ’n aantal van hierdie verhale. Dergelike bydraes wat hy aan Standpunte onder redaksie van D.J. Opperman stuur, word egter sonder opgaaf van redes herhaaldelik afgekeur.
Jan verloor sy maagdelikheid eers in Parys toe hy reeds 27 jaar oud is en wel met die Franse meisie wat hy in sy dagboeke as Ginette identifiseer. In November 1948 ontmoet hy die Skotse skilderes Marjorie Wallace en vanaf die begin van 1949 het hulle ’n hegte verhouding. Kort daarna begin hulle saamwoon en doen dit vir ses jaar lank in Paryse dakkamers. Hy verwerf ’n Franse studiebeurs wat hom in staat stel om in 1952 aan die Sorbonne in die letterkunde te studeer en hy het die doktorale tesis van Georges Bernanos, écrivain malgré lui (Georges Bernanos, skrywer ten spyte van homself) byna klaar toe die beurs (en daarmee saam sy studies) ophou.
In Parys word Jan en Marjorie gereeld besoek deur Afrikaanse skrywers soos Uys Krige (wat Rabie aansienlik help met Afrikaanse verwerking uit die oorspronklike Engels en skaafwerk aan wat later 21 sou word), Bartho Smit en Etienne Leroux. Uys Krige daag in Desember 1952 by hulle op met die voorneme om ’n naweek oor te bly, maar sy kuiertjie is eindelik vir langer as drie volle maande! Elsa Joubert besoek hom reeds so vroeg as Julie 1948 tydens haar reis deur Europa wat sy later in Die verste reis te boek stel, terwyl sy in April 1949 weer daar aandoen, hierdie keer vergesel van Klaas Steytler. Die digter Jannie Coetzee is ook ’n gereelde gas wanneer hy op een van sy vele wêreldreise is. Rabie het ook noue kontak met die Nederlandse Vyftigers soos Simon Vinkenoog, Rudy Kousbroek, Lucebert, Hugo Claus, Gerrit Kouwenaar en Bert Schierbeek en die skilder Karel Appel. Hy begin in Frankryk ook om in die see te duik, ondervindings wat sy reeds intieme kennis van die see verder verbreed en weerklank vind in sy latere jeugboeke soos Twee strandlopers”en Seeboek van die Sonderkossers.
Jan en Marjorie trou op 4 Januarie 1955 voor die Britse konsul in Parys. Jan trou in Bartho Smit se ou bruin pak klere en Marjorie dra Kita Redelinghuys se skoene, met Jannie Coetzee wat die getuie is met die huweliksvoltrekking. Jan vertrek ’n paar dae daarna terug na Suid-Afrika, om ’n werk en woonplek te kry en geld bymekaar te maak, waarna Marjorie haar in November 1955 by hom aansluit. Hulle vestig hulle in Groenpunt in Kaapstad, waar hulle vir ongeveer elf jaar ’n dubbelverdiepinghuis deel met die kunstenaars Erik Laubscher en sy vrou Claude Bouscharian. Kort daarna verskyn Een-en-twintig, waarin daar van ’n radikale verandering in die Afrikaanse prosa sprake is en word hierdie boek dan ook dikwels genoem as die werklike wegbereider vir die Sestiger-beweging in die Afrikaanse prosa.
Terugkeer na Suid-Afrika
Aan die begin van Desember 1957 vlieg Marjorie inderhaas na Skotland om haar terminaal siek vader by te staan, wat nog voor die einde van daardie jaar oorlede is. Nadat sy ’n ruk haar moeder bystaan, gaan Marjorie na Parys waar sy steeds haar ateljee gehuur het en probeer so om Jan te oorreed om terug te keer na Europa. Hy voel egter sterk oor sy roeping om die rassebeleid in Suid-Afrika deur sy skryfwerk teen te staan en is selfs bereid om te skei as dit dan moet, maar weier om in hierdie stadium terug te keer na Europa. Marjorie keer dan noodgedwonge aan die begin van November 1958 terug na Suid-Afrika en aanvaar daardeur ook dat dit voortaan hulle permanente tuiste sal wees.
Jan trek die aandag as “betrokke” skrywer met sy sterk oortuigings oor die onreg teenoor bruin en swart in die naam van apartheid en die Rabies se huis in Groenpunt word algaande ’n stimulerende bymekaarkomplek van jonger skrywers en skilders. Ook die noordelike skrywers kom hier bymekaar as hulle, gewoonlik in die Desember-Januarie skoolvakansies, Kaapstad besoek. Hierdie gereelde besoekers sluit mense in soos Uys Krige, Jack Cope, W.A. de Klerk, Peter Blum, Barend Toerien, Breyten Breytenbach, Adam Small, Richard Rive, Ingrid Jonker, Bartho Smit, André P. Brink, Athol Fugard en Chris Barnard.
Aanvanklik werk Jan (vanaf Maart 1955 tot Augustus 1956 permanent en tot einde 1957 tydelik) as omroeper by die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie en word verskeie van sy hoorspele, soos Voetbal of fortuin en Nuus van die land, ook uitgesaai. Laasgenoemde hoorspel word deur Tone Brulin in Nederlands vertaal en deur die Belgische Nationale Omroep uitgesaai en beleef later ook ’n Franse verwerking. In hierdie tyd lewer Jan ook vryskutwerk aan koerante en tydskrifte, onder meer ’n gereelde posseëlrubriek onder die skuilnaam Jan Roets in Die Burger en wetenskaplike artikels in ligte trant vir die jeugtydskrif Die Jongspan. Vanaf einde 1957 wy hy hom voltyds aan sy skryfwerk. Na die stigting van Contrast in 1960 deur Jack Cope dien Jan ook vir byna drie dekades op die redaksie van hierdie tydskrif, veral om Afrikaanse bydraes te werf. Self lewer hy ook verskeie skeppende bydraes en artikels vir hierdie tydskrif. Hy is ook lid van die redaksie van Sestiger. ’n Liefdeswerk is die 2 200 kaartjies met seeterme wat hy by die buro van die Woordeboek van die Afrikaanse Taal op Stellenbosch inlewer.
Polemiek as skrywer
Daar is polemiek in die koerante wanneer sy roman Ons, die afgod verskyn, met briefwisselings waaraan vele mense meedoen. Dit is die eerste Afrikaanse roman wat so sterk standpunt inneem teen die apartheidsbeleid en word daarom vanuit behoudende kringe gekritiseer, terwyl die kritici dit as letterkundige werk ook nie hoog aanslaan nie. Nadat Jan uit die SAUK bedank, kritiseer hy in sy self gepubliseerde Die evolusie van nasionalisme die direkteur-generaal, P.J. Meyer, se opvatting dat God die Afrikaners in Suid-Afrika vertrou het met voogdyskap oor die verskillende nasionaliteite. Hierna verbied Meyer die SAUK om ooit weer van Jan se dienste vir stukwerk gebruik te maak. Jan skryf ook talle briewe aan koerante waarin hy standpunt inneem teen die onregte van die rassebeleid, onder meer met die besluit van die regering om die inwoners van Distrik Ses na die Kaapse Vlakte te verskuif. Hy neem ook sterk standpunt in teen die instelling van sensuur. Weens sy uitgesproke teenkanting van die apartheidsbeleid is daar ook groot polemiek en teenkanting vanuit behoudende kringe wanneer hy in Oktober 1964 deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns tot fakulteitslid verkies word. As gewaande vyand van die volk word sy foongesprekke in hierdie tyd afgeluister en hulle huis word gedurig dopgehou deur die veiligheidspolisie
Latere reise
In Junie 1966 reis hy en sy vrou met ’n Carnegie-reisbeurs oorsee om skrywers en skilders in die Verenigde State van Amerika en Kanada te ontmoet. Hulle vlieg eers na Switserland en reis deur Duitsland na Nederland, waar hulle ou kennisse soos Simon Vinkenoog, Gerrit Kouwenaar en Abraham H. de Vries, op daardie stadium ’n student in Nederland, besoek. Hiervandaan gaan hulle deur België na Parys, waar hulle by Breyten en Yolande Breytenbach tuisgaan en ook vir André P. Brink en Rudy Kousbroek ontmoet. Hulle besoek ook Brittanje, waar hulle in Londen vir Athol Fugard te siene kry. Hulle bly vir ’n maand in Edinburg in Skotland by Marjorie se moeder, waarna hulle na Amerika en Kanada vertrek. Hier besoek hulle universiteite soos Yale, Harvard, Columbia, Quebec, Northwestern en Chicago en Jan hou gereelde lesings oor die rassekwessie in Suider-Afrika. Hulle besoek stede soos Washington, Los Angeles, Salt Lake City, Las Vegas, New Orleans en San Francisco en beleef besienswaardighede soos die Grand Canyon en die ruimtestasie by Kaap Canaveral. Saam met Barend Toerien verken hulle ook New York en bly oor op Barend se plaas by Kerkhonson.
In Januarie 1967 verlaat hulle Amerika en keer vir drie weke terug na Skotland. Hierna reis hulle deur Londen en Parys en dan per trein deur Europa na Griekeland. Vanaf Maart 1967 tot Oktober 1969 woon die egpaar op die dorpie Eloúnda op die Griekse eiland Kreta, terwyl hulle verdere reise na van die ander Griekse eilande onderneem, asook lande soos Israel, Siprus, Libanon en Turkye besigtig. In hierdie tyd bemagtig hy moderne Grieks. Hierdie verblyf is die inspirasie vir sy verblyfboek ’n Haan vir Eloúnda en sy roman Klipwieg. Tydens hulle verblyf hier kuier onder andere Jannie Coetzee, Elsa Joubert, Klaas Steytler en ook Karel Schoeman by hulle, ’n besoek wat waarskynlik die prikkel was vir Schoeman se roman Op ’n eiland.
Lewe op Onrus
Met hulle terugkeer na Suid-Afrika vestig die egpaar hulle in Maart 1970 op Onrus waar hulle andermaal voltyds skryf en skilder. Hier is hulle in noue kontak met Uys Krige en M.C. Botha wat ook hier woon en Chris Barnard, wat sy vakansiehuis hier het. Die huis word weereens ’n gereelde kuierplek vir besoekers en André P. Brink, Etienne Leroux, Breyten Breytenbach, Abraham de Vries, Elsa Joubert, Richard Rive, W.A. de Klerk en Fanie Olivier is van die talle mense wat gereeld kom inloer. In hierdie tyd is hy besonder aktief as vertaler van ’n hele aantal letterkundige werke uit veral Frans, maar ook Grieks en Duits.
Betrokkenheid by sosio-politieke kwessies
Jan gee in ’n aantal belangrike openbare lesings leiding oor sosio-politieke aangeleenthede. Minder Europa, meer Afrika is ’n pleidooi aan veral die blankes om minder te fokus op die Europese verlede en gewoontes en meer inheems aan Afrika te word, terwyl Afrikaans en die Nasionale Party (gelewer voor twee universiteite asook die Kaapse Persklub) uitwys hoe die beperkende optredes van die regerende party Afrikaans benadeel en bruin taalgenote vervreem. Hy neem ook proaktief deel aan die stryd teen sensuur en by sy openbare optredes by plekke soos die Universiteit van Stellenbosch en Wes-Kaapland bepleit hy die opheffing van die onsinnige jag op boeke. Ook as lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns maak hy voorbrand vir menseregte en stel voor dat bruin skrywers soos Adam Small en S.V. Petersen as lede van die Akademie toegelaat word. Wanneer die Akademie sloer met ’n besluit oor hierdie aangeleentheid, bedank Jan uit die Akademie en saam met hom ook F.A. Venter, Etienne Leroux, Leon Rousseau, Elsa Joubert, Chris Barnard en Abraham H. de Vries. Jan is ’n sleutelfiguur met die stigting van die Afrikaanse Skrywersgilde in 1975 en dien dan ook in 1983 en 1984 as voorsitter van hierdie liggaam. In sy termyn as voorsitter onderskei hy hom as kampvegter vir die regte van die skrywer. Hy behartig vir baie lank ’n gereelde rubriek oor die Afrikaanse letterkunde in die Cape Times.
Latere jare en sterfte
Saam met Marjorie onderneem hulle ’n laaste oorsese reis in April 1985, wanneer hulle Skotland besoek en in Frankryk ook Breyten Breytenbach aandoen, waarna hulle na Griekeland vertrek waar hulle etlike maande op die eiland Lesbos vertoef. Hierdie eiland se verbintenis met die antieke Griekse digteres Sappho, ’n homoseksueel, verskaf aan die eiland sy naam en ook die reputasie van lesbiese vryheid. Hiervandaan besoek hulle Turkye en die eiland Rhodos en keer dan via Frankryk en Skotland in Januarie 1986 na Suid-Afrika terug. Tydens hulle verblyf in Onrus gaan hulle ook etlike kere na Suidwes-Afrika.
Die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein hou in 1990 met sy sewentigste verjaardag ’n gedenklesing waar hy praat oor ’n Skrywer se evolusie. In 1995 doen hy die aftakelende Lewy-liggaam-demensie op (’n kombinasie van Parkinson-siekte en Alzheimer) en in Oktober 1998 kry hy ’n ligte beroerte-aanval, waarna hy in die aftree-oord Onrus Manor se afdeling vir verswakte bejaardes opgeneem word. Vir die laaste jare van sy lewe is hy baie swak. Jan Rabie is op 15 November 2001 in die aftree-oord Onrus Manor oorlede en word langs Uys Krige op Onrus begrawe. Marjorie Wallace leef nog enkele jare ná sy dood en sterf op Sondag 26 Junie 2005. Haar testament bepaal dat ’n beurs, wat uit haar boedel gefinansier en deur die Universiteit van Wes-Kaapland geadministreer word, jaarliks toegeken word en as die Jan Rabie/Marjorie Wallace-beurs bekend sal staan.
Skryfwerk
Debuut as skrywer
Jan Rabie begin sy kreatiewe loopbaan as digter. Sy eerste letterkundige pogings, veral gedigte maar ook enkele prosastukke, verskyn in die Stellenbosse Student (waarvan hy in 1939 ’n redaksielid is) en met ’n gedig in die April-Mei 1940 uitgawe wen hy ’n prysgeld van sewe sjielings en ses pennies. Reeds in 1939 stel hy ’n bundel gedigte saam onder die titel Bewuste stryd, maar lê dit nie voor vir publikasie nie. Om ekstra geld te verdien stuur hy ook gedigte en verhale vir publikasie na Die Huisgenoot, Die Brandwag, Naweek, Die Kerkbode en Die Landbouweekblad. Eindelik word amper honderd van sy gedigte in tydskrifte gepubliseer. In sy dae as rondtrekkende onderwyser in die veertigerjare skryf hy baie. Dit sluit in vier gepubliseerde romans van ’n tradisionele aard, ’n groot aantal hoofsaaklik konvensionele tydskrifverhale in tydskrifte soos Die Huisgenoot, Naweek en Die Huisvrou en gedigte, waarvan sommige in 1946 in die versamelbundel Stiebeuel onder redaksie van D.J. Opperman en F.J. le Roux opgeneem word. Veral bekend is sy gedig Blinde tog, wat D.J. Opperman in die eerste uitgawes van Groot verseboek opneem, terwyl Simfonie ook onthoubaar is. Johann de Lange en Antjie Krog neem die gedig Die vriend op in die versamelbundel Die dye trek die dye aan. W.E.G. Louw tipeer sy gedigte as behorende tot ’n nuwe saaklikheid en konkreetheid in die poësie, hoewel enkele versreëls steeds die romantikus in hom verraai. Hoewel hy later die digkuns versaak en hom net op prosa toespits, is die gedigte ’n goeie oefenmedium om sy skryfkuns te slyp en verraai die ritmiese en beeldryke prosa van veral sy kortkuns die positiewe invloed van hierdie skryfwerk.
In hierdie vroeë stadium van sy ontwikkeling as skrywer skryf Rabie die ongepubliseerde roman Helgard van die hel (’n komiese soort Don Quichote verplaas na Suid-Afrika) en ’n onvoltooide historiese roman oor Johannesburg, wat hy Die stad wou noem. In sy tyd by die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie in die vyftigerjare skryf hy ook radiodramas wat uitgesaai word, insluitende Voetbal of fortuin van ’n Bolandse boer wat ’n sukkelbestaan voer, maar dan ’n groot erfporsie kan kry as hy afsien van sy liefde vir rugby; en Nuus van die land waarin die legende van die skip die Vlieënde Hollander aangepas word vir plaaslike omstandighede. Die legendariese skip keer in hierdie hoorspel elke sewe jaar ’n boot voor om nuus van die land te vra. Die bruin Gansbaai vissers antwoord dan met die nuus van hulle verlies aan stemreg gedurende die vyftigerjare en die algemene politieke situasie in die land. Laasgenoemde hoorspel word deur Tone Brulin in Nederlands vertaal en deur die Belgische Nationale Omroep uitgesaai en beleef later ook ’n Franse verwerking.
Kortprosa
Dit is met sy kortverhale wat hy in Een-en-twintig bundel (voorafgegaan deur ’n besonder insiggewende inleiding van Uys Krige) dat hy ’n nuwe rigting in die Afrikaanse prosa aandui. Interessant genoeg skryf hy aanvanklik hierdie kortverhale in Engels, veral sodat sy Paryse vriende en sy latere vrou, Marjorie Wallace, wat toe nog nie Afrikaans magtig was nie, dit kon verstaan. Die titel dui die aantal kortprosas in die bundel aan, maar suggereer ook die mondigwording van die Afrikaanse prosa, waarin dit in pas kom met die wêreldletterkunde. Hierdie surrealistiese kortprosas met digterlike aanwending van die woord is beduidend anders as die tradisionele realistiese kortverhaal in Afrikaans. Temas soos die samelewing se skuld aan die ondergang van die individu (Die man met die swaar been); die verskrikking van die uitwissing van die Jode in die Tweede Wêreldoorlog (Die nuwe piramides) en die impak van eerste liefde (Die dag van die roos) word in min en eenvoudige woorde met maksimum effek uitgebeeld. Die rasseverhoudinge word aangedurf in ’n stuk soos Droogte, waar die wit man homself van die swart man isoleer, maar dan ook van die hele wêreld daarbuite. Hy bou homself toe in ’n huis sonder deure en vensters, sodat die swart man nie kan inkom nie, maar verseël daarmee ook sy eie lot. Ook Plek vir een toon aan hoe velkleur nie die eendersheid van die mens kan verander nie. Teenoor hierdie toespelings op die Suid-Afrikaanse aktualiteit werk hy in twee verhale met temas uit die kontemporêre Europese geskiedenis. Lied oor Niemandsland se tema is die geloof in waardes wat hoër gaan as die politiek. Die liefde van ’n jong soldaat vir ’n meisie wat in dieselfde dorpie as hy woon, word deur ideologiese grense gestuit. Hulle word geskei wanneer die dorp tydens ’n oorlog in twee vyandige kampe verdeel word. Hierdie kortverhaal word as kort radiodrama verwerk en in 2015 oor Radiosondergrense uitgesaai. Die nuwe piramides is die noukeurige beskrywing van die dood van onskuldige slagoffers in die gaskamers van die Tweede Wêreldoorlog, waar die slagoffers in hulle doodsangs mekaar vertrap om vry te probeer asemhaal en eindelik lewensloos bo-op mekaar in ’n piramide tot ruste kom. Die hele bundel staan in die teken van die angs en nagmerrie van die moderne mens se lewe, veral in die grootstad wat sy individuele menswees in die massas verdruk. Rabie gebruik surrealisme om die absurditeit van die mens en sy lewe uit te beeld, telkens op simboliese en allegoriese wyse. Die man met die swaar been is tiperend van sy aanslag in hierdie bundel. In Parys in Frankryk val ’n man teen die relings van die Luksemburgtuin en kan nie weer orent kom nie. Dit is duidelik dat hy siek is, maar hy vra nie om hulp nie, maar om medelye en is veral bekommerd oor sy naam (of identiteit) en dus by implikasie om naamloos te sterf. ’n Groot skare drom om hom saam, maar slegs drie mense tree met die man in interaksie. Die een ontbied ’n ambulans, die ander probeer ’n gesprek voer met die sieke. Die sieke gryp na ’n omstander, ’n skraal man, se been en die skraal man tree vorentoe sodat die sieke aan sy been kan vashou. Wanneer die skraal man verder gaan, word sy been al swaarder en is dit hy wat met moeite beweeg, want hy het die skuld van die ganse onverskillige mensdom op hom geneem. Natasja Fourie, dogter van die dramaturg Pieter Fourie, maak ’n kortrolprent van hierdie verhaal, wat in 2015 as The man with the heavy leg by die internasionale rolprentfees in Cannes vertoon word. In kontras hiermee vertel Skelle modder van menslike wreedheid sonder enige genade in die skroeiende hitte van die Suid-Amerikaanse trope in ’n Franse strafkolonie. Baie beeld mnr. Wallis se nagtelike gedaanteverwisseling voor ’n spieël uit, met die spieël wat eie beeld weerkaats maar terselfdertyd simbool word van die gemeenskap wat hom dophou en later genadeloos verander in onsigbare wesens wat hom aanval. Een van die besondere hoogtepunte in die bundel is Drie kaalkoppe eet tesame, waarin die eters nooit genoeg kry nie en nadat die kos alles klaar is, die mense rondom hulle en mekaar later verorber, in ’n treffende uitbeelding van hoe gierigheid allesverterend is en nooit genoeg kry nie. Die drie-eenheid van kaalkoppe impliseer ook ’n godheid, die mens-as-god, wat alles rondom hom in sy wellus vernietig en die beeld van die goddelike word verder versterk deur die hoofsaaklik vleis en wyn van die ete. Teenoor die drie kaalkoppe staan die streng, emosielose, skraal kelner wat in sy swart aandpak voortdurend geregte aandra en so die groteske en absurde van die toneel versterk. As interpretasiemoontlikhede kan die kelner simbool wees van ’n afsydige godheid wat die mens toelaat om sy eie ondergang te bewerkstellig of die rol van die bose by ’n diaboliese ritueel vervul. Dat hierdie proses tot in die oneindige voortgaan, sien ’n mens in die voorbereiding wat die kelner aan die einde vir die volgende dag se maal tref. In La promenade en chien trek ’n vrou haar elke dag volgens haar bui aan in ’n kleed wat by een van haar baie honde pas. Sy gaan haal dan vir haar die hond wat pas vir die dag in die groot saal van die honde. Dit is die reaksie van die foksterriër op haar keuse wat die grootste gedeelte van die verhaal behels. Wanneer dit die dag sy beurt is, vergoed dit vir al die ander dae se teleurstellings. Die onverskilligheid en hardvogtigheid van die vrou staan hier in dramatiese teenstelling tot die passie en vreugde van die hond. Ek het jou gemaak eindig met Ingenieur Jacobs se robot-bruid wat hom onverbiddelik nader vir die laaste dodelike omhelsing, sodat die verhaal boodskap word van hoe die mens slagoffer word van sy eie drome en vindingrykheid. Hierdie kortverhaal word as kort radiodrama verwerk en in 2015 oor Radiosondergrense uitgesaai. Voor die muur is die verhaal van kinders op ’n speelgrond, waarvan die end (of horison) ’n muur is. Twee groepe kinders is op die speelgrond, dié wat hartstogtelik en passievol is oor hulle speletjie en dié van die Ontstelde Staar wat elkeen op sy eie dans vir die muur. Die muur is dan simbool van die werklikheid, ook van die dood en van die lewe, wat afgespeel word teen moontlikheid, die spel. Hierdie verhaal word ’n verkenning van die eksistensiële angs en die manier waarop elkeen die lewe bedryf. Die padda en die maan is gebaseer op ’n ou Indiese fabel, terwyl Gondel-deuntjie die moderne milieu van Venesië met die verhaal van Demeter en Persephone verbind, waardeur die gondelvaart met talle fyn suggesties die aanskyn van ’n dodereis oor die Styx kry. Een-en-twintig word ook in Russies vertaal. Hierdie bundel word in 2000 heruitgegee onder die titel 21+, met insluiting van ’n aantal van die oorspronklike Engelse weergawes. André P. Brink skryf ’n insiggewende inleiding tot hierdie bundel.
Hy volg hierdie kortverhale op met Dakkamer en agterplaas, wat ook in Parys ontstaan het. Die twaalf verhale hierin is egter aansienlik langer, die verteltrant losser en die styl meer realisties en minder intens. Die bundel vind tog aansluiting by 21 deur die temas wat aangeraak word en ook deur die gebruik van blote skildering van ’n situasie, waardeur die betekenis iewers agter die woorde en beeld lê. Hierdie bundel sluit in die verhaal Doodgeld, wat verwant is aan Drie kaalkoppe eet tesame in sy behandeling van gierigheid en implikasie dat die mens mensvreter word deur geld. Hierdie verhaal is reeds in 1947 geskryf en het die skoenmaker-boer Basie Bouwer as hoofkarakter. Sy seun Sampie werk in die patatlandjie langs die rivier wanneer Basie berig ontvang dat sy ander seun in die fabriek in Kaapstad verongeluk het. Basie kry skadevergoeding as gevolg hiervan en verspil hierdie geld op uitspattighede en genot soos partytjies, brasserye en besoeke aan die stad. Wanneer al die geld op is, stel Basie voor dat sy oorlewende seun Sampie met die laaste geld ’n treinkaartjie koop Kaapstad toe om ook daar te gaan werk. Die bundel bevat ook ’n paar politieke of rassetemaverhale (Wit op swart, Jaffie leer) en verhale van individuele stryd (Op die berg – ’n gespanne beskrywing van ’n man se ontbering op ’n bergtop in die sneeu – en Onder die hemel – wat twee mense se hulpeloosheid uitbeeld na ’n motorongeluk terwyl die aasvoëls reeds begin nader kom). Die bed vertel van twee broers (die luidrugtige Groot Kerneels en die sieklike en stiller Hans) wat albei op dieselfde meisie (Hester) verlief is. Hester is te bang om te kies, maar haar pa, ou Tewie, verkies beslis vir Kerneels. Kerneels koop ’n groot dubbelbed op ’n vendusie en beloof vir Hester dat hy nie daarop sal slaap voor hulle troue nie, maar Hester is nie beïndruk nie. Kerneels wil die gebeurtenis vier en hy en sy vriende begin sommer dadelik, vanwaar hulle met moeite die bed na Kerneels se huis vervoer. Die spul stop by ou Tewie se huis om verder te kuier, vanwaar hulle die bed verder per skuit na Kerneels se huis moet neem. Die hele tyd treiter Kerneels vir Hans, maar wanneer die bed afgelaai moet word, sê Hans dat hy dit alleen sal doen. Hy balanseer die swaar bed op sy kop en skouers en spring dan daarmee in die rivier. Kerneels is nie begaan oor sy broer se lot nie en kry eindelik die bed opgehys uit die rivier, met Hans se slymbedekte lyk wat steeds aan die onderkant daarvan vasklou. Kerneels het die bed in sy slaapkamer laat sit, maar Hester het nooit sy vrou geword nie, sodat Hans ten spyte van sy dood tog hier die oorwinning behaal het.
In Die roos aan die pels oorheers verhale oor die rassebestel in die land, wat hoofsaaklik tussen 1959 en 1965 geskryf is. Die hoogtepunt is Die groot vrot, ’n surrealistiese allegorie en sosiaal-polities betrokke verhaal. Die mense van die dorp word teen die Buitemense gestel. Die aarde is besig om te vrot en die Buitemense (met die kleure van die grond) het reeds weggevlug. Die mense prakseer tegnologiese oplossings om aan die gang te bly in die verrottende wêreld, maar eindelik begin die “hellevaart”, wanneer die huise wegsak in die verrottende aarde, kommunikasie verbreek word en eindelik ook die ligte gedoof word. In Khoib en die see is Khoib ooggetuie van ’n seilskip wat sink in die vroeë dae van seilvaart voor Van Riebeeck en hy red ’n wit vrou wat op die skip was. Sy verwag later sy kind, maar wil slegs teruggaan na haar eie land oorkant die see. Ten einde raad stem Khoib in hom haar soontoe te neem in ’n roeibootjie, al weet hy nie hoe ver dit is nie. Met ’n klein skuit en onvoldoende proviand vaar hulle aan die einde die diep see in op ’n reis wat net een einde kan hê. Khoib is op pad na ’n droomland. Hy is tevrede as hy slegs erkenning kry vir wat hy doen, maar ironies genoeg is dit juis die erkenning wat aanleiding gee tot sy selfvernietiging. ’n Uitgeworpe alkoholis se sielestryd is die tema van God se bobbejaan, terwyl die staatsdiens departementele sekretaris in ’n Koekie seep aktief deelneem aan die opstel en goedkeuring van onderdrukkende beleidsdokumente, maar daarna ’n obsessie het om sy skuld aan hierdie beleidsake met seep weg te was.
Die verhale in al hierdie bundels, asook ’n aantal voorheen ongepubliseerde kortverhale, word in Versamelverhale saamgebundel, ’n huldigingsbundel by geleentheid van sy sestigste verjaarsdag. Die sewe voorheen ongepubliseerde verhale sluit in Papierparade, wat in styl en toon regstreeks by Een-en-twintig aansluit. Winter, Onrusrivier, 1971 en My Strandloper-droom het die omgewing by Onrus as agtergrond. Ossewa by die see verhaal die wedervaringe van ’n onbuigsame Afrikaner, waar die situasies die kleurprobleem beklemtoon, terwyl My broer Louw ’n geestige verhaal is. Rabie self beskou Dies Irae (letterlik “dag van toorn” na aanleiding van die Katolieke oordeelsdaggesang) as goed Die Beutemans se naweekhuis word ingewy, maar hierdie huis is in die vrugbare onderdorp waar die bruin mense wat vir dekades daar gewoon het, ingevolge apartheidswetgewing onteien is en verskuif is na die onvrugbare bergheuwel. Die huishulp en tuinier van die Beutemans is die vorige bruin eienaars van die huis. Die fees word ’n dag van skuld en toorn en oordeel, met die aangrypende simboliese slot wat ’n komende oordeelsdag aankondig.
Versamelbundels
Van sy kortverhale en sketse word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder Twaalf Afrikaanse Kortverhale, Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale, Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns, Vertellers 1 en 2, Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal, Die Afrikaanse kortverhaalboek, Moderne Afrikaanse verhaalkuns Sewe sondes, nee meer, Wys my waar is Timboektoe, Kompas, Mosaïek, Vuurslag, Allegaartjie, Steekbaard, Uit die kontreie vandaan, Kort keur en Borde borde boordevol. Sy vroeë kortverhaal Swart Kersfees word opgeneem in Twaalf Afrikaanse kortverhale en sy jeugherinneringe word onder die titel Rivier van my jeug in Klein koninkryk opgeneem. Rooi is ’n bundel met sketse en essays van prominente skrywers (hoofsaaklik Sestigers) en daar verskyn drie bydraes van hom hierin, naamlik Portret van ’n hond (wat in 1957 deur die SAUK uitgesaai is), Weekdier die Grote (voorheen ongepubliseer) en Die koningsdans (wat in 1947 in Die Huisgenoot verskyn het en later ook opgeneem is in Groen reise as deel van die hoofstuk Die Ngoma Umkosi). Windroos is ’n versameling van die werk van Sestigers en hierin verskyn Die klipblom, waarin hy die ontdekking van skoonheid in die spel van bruin kinders voorstel. Hy publiseer ook kortverhale in verskeie tydskrifte, insluitende Sestiger.
Romans
Sy eerste publikasies is tradisionele romans, wat met die romantiese aard daarvan, opsetlike mooiskrywery en didaktiek nie merkwaardig is nie. Nog skyn die sterre is ’n roman oor die Voortrekkers, waarin hierdie geskiedenis vanaf die vrystelling van die slawe en die grensoorloë in die Oos-Kaap, die lotgevalle in Natal tot die vestiging in Transvaal die agtergrond vorm vir ’n romantiese liefdesdriehoek. Die besinning oor die lot van die Afrikanervolk wil van die roman egter meer maak as slegs ’n liefdesverhaal, terwyl die hoofkarakter Johannes se hoopvolle wag vir ’n nuwe daeraad (waarin die titel van die roman sy beslag kry) die werk goed laat eindig. Karakterbeelding is egter gebrekkig en die roman bevat vele dekoratiewe natuurbeskrywings en doellose persoonsverhoudings wat weinig tot die geheel bydra Die konvensioneel-nasionalistiese aanslag verraai niks van die Rabie wat later voorbrand sal maak vir vreedsame rasse saambestaan nie.
Geen somer is ’n plaasroman met landelike jeugherinneringe as basis. Die verhaal word in drie afdelings verdeel, naamlik Herfs, Winter en Lente, waar die seisoene ook simbolies is van die lotgevalle van die karakters. Die hardvogtige vader Stefaans Rensburg se groot doel in die lewe is om die familieplaas by die Marais’s te herwin, maar sy seun Flip is verlief op een van die Marais-dogters. Die seuns word eindelik verlos van die vader se tirannie. Die tema van die familieplaas wat herwin moet word, die hardvogtige patriargale figuur wat ’n hele gesin tiranniseer en die vloedskade en afbrand van die koringlande sluit ten nouste aan by bekende patrone en motiewe in die Afrikaanse plaasroman van daardie tyd. Dit is nogtans in styl en taalgebruik ’n groot vooruitgang op Rabie se debuut.
Vertrou op môre is ’n roman waarin die ek-verteller skryf oor sy liefde vir ’n vrou met ’n verlede en ander liefdes-eskapades in die stad. Die gebeure speel af in Kaapstad met Helené Rens se verlede wat verhoed dat sy ’n openlike verhouding met die ek-verteller Jan le Roux kan hê. Hoewel vlot geskryf, is hierdie roman niks meer as ’n ligte liefdesverhaal nie.
Die pad na mekaar is ook ’n liefdesroman. Die roman word in twee dele verdeel, met die idealistiese joernalis en hoofkarakter Herman wat saam met sy broer Louw tydens ’n Desembervakansie ’n staptog onderneem wat groot invloed uitoefen op albei se latere ontwikkeling. Herman se toenadering tot Leda word bemoeilik deur sy eerlikheid en onbeholpenheid. Nie een van hierdie romans gee enige blyke van die impak wat Rabie later op die Afrikaanse letterkunde sou hê nie. Voor sy vertrek uit Suid-Afrika skryf hy ook Die begin, wat hy “’n anderster soort rustelose boek” noem, wat nooit gepubliseer is nie
Sy belangrikste romankuns word in nege werke tussen 1958 en 1985 gepubliseer. Ons, die afgod is ’n baie sterk betrokke politieke roman en vertel van ’n vermoënde bruinman, Jan Herold, wat na jare as seevaarder na sy jeugkontrei terugkeer met die droom om daar ’n stukkie grond te koop. Hy word egter grondbesit en saambestaan geweier deur die wit Afrikaanse gemeenskap in die Boland. Na vele vernederings en nadat hy weggejaag word, vermoor Jan die wit speelmaat van sy kinderjare, Willem Marais, by wie hy die grond wil koop. Verstrengel met hierdie gebeure is die hoofkarakter, die gegriefde jong Afrikaner Frans le Roux, wat dit sy lewenstaak maak om mense soos die bruin Jan Herold te help maar verslaan word deur die bekrompe gemeenskap. Tussendeur hierdie gebeure ontwikkel daar ’n verhouding tussen Frans en Willem se suster, Hermien. Hierdie roman het die probleem van apartheid tussen bruin en wit oopgekloof soos geen ander werk voor dit in Afrikaans nie en pertinent die vrae rondom die houdbaarheid van hierdie politieke beleid gevra. Hoewel dit ’n sterk boodskap het, boet die roman juis hierdeur letterkundige waarde in, aangesien die letterkundige vereistes ondergeskik gestel word aan die doel van die skrywe. Ook die karakterisering ly hieronder, sodat dit eindelik slegs Willem Marais is wat ontwikkel tot ’n volronde mens.
Die eweneens polities geïnspireerde roman Die agitator vind om nagenoeg dieselfde letterkundige redes in 1962 nie ’n uitgewer nie.
Mens-alleen is in die tyd van die meeste van die verhale in Een-en-twintig geskryf en word reeds teen die einde van 1953 voltooi. Dit word egter afgekeur deur plaaslike en oorsese uitgewers en word eindelik eers in 1963 gepubliseer. Die roman is met sy eksistensialistiese struktuur van angs en vreemdheid wat van buite opgedring word, die vonnis en beheer deur feitlik onsigbare magte, beklemmende owerheidsbeheer en identiteitsverwisselinge ’n boeiende ondersoek na ’n outsider-figuur in die samelewing. Dit is die verhaal van Lukas Alwyn, wat as soldaat binne ’n totalitêre sisteem weier om ’n teregstelling uit te voer en daarna self ter dood veroordeel word. Op die oggend van sy geskeduleerde fusillering vind hy sy seldeur op onverklaarbare wyse oop. Hy ontsnap en dwaal in die stad rond, waar hy vind dat die stad intussen beset is. Hy kom met baie mense in aanraking, maar maak met geeneen werklik kontak nie. Doelloos dwaal hy rond, sonder rigting en selfs identiteit en sonder verantwoordelikheid. Hy vind hom in ’n verskrikkingswêreld, waar die geweld hoogty vier en die opponerende magte nie maklik identifiseerbaar nie. Eindelik word Lukas as’t ware in ’n identiteit ingedwing wanneer hy aansluit by ’n ondergrondse versetbeweging en die rol van ’n gestorwene moet speel, waar hy selfs met dié se vrou Hanna saamleef. Hierdie verhouding groei stelselmatig en na haar dood neem hy die verantwoordelikheid op van haar kind (en van homself as mens). Daar is geen direkte verwysings na ’n bepaalde stad of oorlog nie en die ideologiese verskille tussen die twee strydende magte word nie regstreeks tot enige kontemporêre politieke situasie herlei nie. Die hoofaksent val dus op die angs en stryd van Lukas Alwyn teen verskillende bomenslike magte wat hom in ’n wêreld van gevoelloosheid en afgryse omring.
Klipwieg is ’n bespiegelende reisroman waarin sewe mense uit vyf nuwe lande van die wêreld, onder aanvoering van die Suid-Afrikaner Ben, ’n pelgrimstog na die mitiese geboortegrot van Zeus onderneem om sodoende geheelperspektief te verkry en geestelike verligting te vind. Hierdie grot is dan die wieg van die Westerse beskawing, wat aan die roman sy titel gee. Die roman gee verhelderende kommentaar op Kreta en sy antieke kultuur, terwyl die Afrikaner se politieke dilemma afstandsperspektief verkry en geskets word nie net teen die eie historiese gebeurtenisse nie, maar ook teen antieke geskiedenis. Die reis word aangebied in sewe hoofstukke, wat benewens die sewe deelnemers ook die heilige getal van die Skepping is en dan ’n ou begin en ’n nuwe begin suggereer. Die deelnemers verteenwoordig elkeen ’n spesifieke neurose of emosionele ingesteldheid, soos die sinikus-masochis, die klassikus, die romantikus, die digteres, die hippie, die nimfomaan en die altruïs. Hulle eindelose filosofiese debatte (oor byvoorbeeld rasseverhoudinge, materialisme en die geloofskrisis) en beheptheid met eie persoonlike probleme lei egter daartoe dat die karakters staties bly of slegs ’n geringe mate van selfstandigheid bereik, hoewel die debatte elkeen dwing tot groter selfinsig en medemenslike begrip. Hulle uiteenlopendheid lei egter tot ’n uiters plofbare situasie wanneer die tog na ’n dwelmsessie in hallusinasie eindig.
Rabie se mees ambisieuse werk is die vyf dele van die Bolandia-reeks. Deur grepe uit die Suid-Afrikaanse geskiedenis te neem, probeer hy sodoende om die werklike oorsprong van die Afrikaner se kultuur en die rassesituasie aan die bod te bring. Hy ondersoek die konflik tussen rasse reeds vanaf die blanke volksplanting en bied die verhaal meermale vanuit die inheemse volkere se standpunt aan, eerder as die normale blanke beskouing.
Eiland voor Afrika (waar die titel verwys na Robbeneiland) is die eerste deel en is ’n historiese novelle gebaseer op gebeure uit Van Riebeeck se Dagregister. Vyf mense van verskillende kleure, kultuurklasse en statusse bevind hulle in die 1650’s noodgedwonge saamgehok op Robbeneiland wat as Kompanjie-skaapkraal en vuurseinende waarskuwingspos vir seevaart dien. Die karakters is die gestrafte Hollandse soldaat Jan Wouters, sy Bengaalse vrou Catarina wat voorheen ’n slavin was, die Javaanse politieke banneling Jasper Duif, die slavin Eva uit Madagaskar en ’n jong Hollander, Thomas Muller, wat daarna streef om Kaapse vryburger te word. Op die eiland is dit hulle taak om die Verenigde Oos-Indiese Compagnie se skape op te pas en vuurseine vir die aankomende skepe af te skiet. Hulle gedwonge saambestaan en onsamehorigheid is voorspel vir die latere rassesituasie in die land. Thomas word die enigste een van hierdie vyftal wat later toegelaat word om vir goed na die vasteland te vertrek. Hy besef dat die mense op die eiland, ten spyte van hulle saamleef, vreemdelinge vir mekaar gebly het en soos eilande vir mekaar was.
Die groot anders-maak kan beskou word as ’n hoogtepunt in Rabie se romankuns. Dit beeld die desintegrasie van die Khoi-nasie uit teen ongeveer 1730, as gevolg van hulle aanraking met wit trekboergesinne waardeur hulle kultuur ondermyn word. Die naam van die roman dui op die Khoi-Khoi se gewoonte om by die nuwemaan te dans om hulleself “anders” te maak, dit wil sê te vernuwe soos die maan. Die grootste vernuwing is egter die ontmoeting en vervlegting van verskillende rasse aan die Kaap, wat aanleiding gee tot ’n nuwe, Afrikaanse ras, en die verbrokkeling van die Khoi-Khoi. Thomas Muller (nasaat van sy naamgenoot in Eiland voor Afrika), trek saam met sowat dertig mense die binneland in op soek na beter weivelde. Muller moes sy erfdeel Mooiplaas aan sy jonger broer afstaan nadat ’n kind uit sy verhouding met die Khoi-vrou Keas gebore is en hy gedwing word om met ’n wit vrou te trou. In die binneland kom sy geselskap kaptein Oasib en die Khoi-Khoi teen, wie se geledere uitgedun is deur koors en pokke en hulle tradisionele waardes beïnvloed is deur die negatiewe uitwerking van tabak en brandewyn. Kaptein Oasib klou krampagtig aan die oorgelewerde leefwyses van sy stam vas. Sy seun Damoeb is verlief op Keas, die Khoi-vrou wat by wit mense grootgeword het en vrugteloos probeer om na die stam en sy gewoontes terug te keer. Sy besef dat die stam en sy leefwyse reeds gedoem is. Damoeb verwerp egter die Khoi-tradisies en beweeg nader aan die blanke leefwyse. Deur die Khoi se verdere verknegting verloor hulle dan hulle stamstelsel en taal en begin Kaaps-Hollands (voorloper van Afrikaans) praat. In hierdie roman word die kulturele konflik, in teenstelling met die fisiese stryd, tussen die Khoi en die blankes die eerste keer die onderwerp van ’n roman en word die gebeure benader vanuit die Khoi se perspektief, eerder as vanuit die trekkerboere se perspektief.
Waar jý sterwe verwys na Rut se bekende woorde uit die Bybel en impliseer dat daar ’n keuse gemaak moet word, soos Rut gedoen het, oor wie voortaan die ware volk sal wees. Al die protagoniste is in omstreeks 1800 reeds teenwoordig: die Khoi-nasie wat reeds basters of kleurlinge was, die Britte met lojaliteite wat niks met Afrika te doen het nie, die beleërde wit boere wat van alle kante bedreig word en die swart mense wat reeds van die noorde tot aan die Oosgrens gevorder het. Die hoofkarakter is die Baster Douw Prins, afstammeling van Thomas Muller wat ’n karakter in Die groot anders-maak was. Ouma Katryn is nou die dogtertjie wat in hierdie roman uit die verhouding tussen Thomas Muller en Keas gebore is. Katryn het twee kinders, die ligte Thomas en die donker Lea. Thomas trou met ’n ligte Baster meisie en hulle leef as blankes aan die Oosgrens, met sy blas seun, ook Thomas, wat met ’n wit meisie trou. Die donker Lea is getroud met ’n Khoi en hulle het vyf donker kinders, onder wie Douw Prins, wat met Rut Arendse trou (waar Rut se naam simboliese waarde aan die titel van die roman gee). Douw is deel van die al groter wordende gekleurde groep sonder identiteit en selftrots, wat hoofsaaklik met veragting bejeën word. Hierdie miskenning van sy menswaardigheid dwing Douw tot die verset en bitterheid in sy lewe, gemik beide teen die blankes en sy eie mense wat hulle die onderdanigheid laat welgeval. Hy verkry sy eie onafhanklikheid en vryheid, maar word juis daarom ’n eensame figuur wat nêrens in die gemeenskap inpas nie. Hy moet kies waar hy hoort, by die swart stamme van die Oosgrens of by die blankes. Die blankes bejeën hom met agterdog en die swartes is vir beide hom en die blankes ’n bedreiging. Douw word ook deur sy neef, Thomas Muller, verstoot en eindelik gedood. Hy vind dat haat ’n tiran en slawemeester is, waaruit jy slegs deur liefde verlos kan word en daardeur dan innerlike vryheid verkry. Hierdie boek word in Engels deur Rabie self as A man apart vertaal en later word die boek ook in Russies vertaal. Twaalf jaar na eerste publikasie word die roman vir gebruik op skole onder beheer van die Departement van Kleurlingsake voorgeskryf, maar word halfpad deur die jaar sonder opgaaf van redes skielik onttrek en teen hoë koste vervang, waarskynlik weens die gebruik van raspejoratiewe wat in die tydperk onder bespreking algemeen gangbare gebruik was.
Ark speel in 1966 af, waar die skrywer Alewyn Muller deur die Veiligheidspolisie in hegtenis geneem word. Alewyn is weer ’n afstammeling van die Mullers van die vorige Bolandia romans. Tydens sy inkwisisie in die tronk word hy deur sy vriende verlaat en wanneer hy losgelaat word, ly hy aan geheueverlies, simbolies van die Afrikaner se ontkenning van sy ware afkoms. Hy moet die hele Suid-Afrikaanse situasie en homself weer herontdek, ’n taak wat op ’n soektog na eie herkoms en identiteit en uiteindelik ’n nuwe siening van die verlede uitloop. Die boodskap is hier dat die Afrikaner aan amnesie ly aangaande sy herkoms en ware geskiedenis. Met geskrifte en aksie maak Alewyn dan beswaar teen die uitstoot van die bruin mense uit die samelewing. Die skrywer Thomas Vorster word sensitief uitgebeeld as simbool van bruin adel. Die taal Afrikaans, die eiendom van beide groepe, word die ark waarbinne hande gevat kan word. Hierdie roman is egter weer hoofsaaklik rondom die propaganda geskryf en word alles deur ’n politieke bril gesien, wat afbreuk doen aan die karakterontwikkeling.
Rabie sluit die Bolandia-reeks af met En oseaan, die verhaal van die instituut vir melaatses wat in 1817 in die Hemel-en-Aarde-vallei gestig is, terwyl die verhaal self in 1824 afspeel. Hier word die melaatses afgesonder van noemenswaardige kontak met die buitewêreld om sonder hoop op genesing die res van hulle lewens te slyt. Eerwaarde Peter Leitner is die geestelike leier, wat net soos Josef van Nasaret ook ’n skrynwerker is. Die siniese boekhouer Lukas Wahl wil van die godsdiens niks weet nie en gaan uit sy pad om die nuwe jong pasiënt Catharina (afstammeling van Ouma Katryn en Rut, weduwee van Douw Prins in Waar jý sterwe) se geloof af te breek. Die inwoners se vrese, verlangens en ambisies word ’n metafoor vir die jong land Suid-Afrika se mense, met uitbeelding van hoe die slopende siekte alle rasse aanraak en verskille so afbreek. Die oseaan is eindelik die katalisator in die stryd tussen geloof en ongeloof, vandaar die titel.
Johanna se storie is ’n vermaaklike weergawe van die lewe van ’n amptelik bruin, maar op grond van voorkoms wit, jong meisie genaamd Johanna Delarey. Haar wit pa probeer haar op sy plaas Elandmis hou, waar sy en haar bruin ma in afsondering leef. Johanna wil egter uitvind wie sy is en ontsnap en gaan Kaap toe, vermom as ’n man omdat mans kan doen wat hulle wil. Onderweg kom sy vele mense teë, wat almal iets te doen het met die grotere Suid-Afrikaanse politieke en ekonomiese situasie en verteenwoordigend is van die deursnit van die destydse samelewing. Deur hierdie opeenvolgende situasies verkry die roman egter ’n episodiese aanskyn, wat afbreuk doen aan die eenheid daarvan. Die boek belig die absurditeite, onmenslikhede, vernederings en ook lagwekkende eienskappe van die apartheidsbestel. Dit alles geskied deur die onskuldige oë van ’n basies naïewe jongmens wat nog nie afgestomp is deur gewoonte, tradisie en bygeloof nie. Hierdie perspektief gee soms aan die episodes ’n vars uitkyk, maar dit hinder dat dieselfde naïewe hoofkarakter soms groot kennis van die wêreld het en ander kere ontbreek elementêre kennis oor alledaagse sake. Johanna se pelgrimstog neem haar van Elandmis na Kaapstad na Onrusrivier en weer terug huis toe.
In die negentigerjare voltooi Jan die manuskrip van ’n roman wat hy Luk geluk noem, maar die uitgewers Human & Rousseau aan wie hy dit voorlê, keur publikasie af. Hulle versoek hom om die roman in ’n jeugverhaal te verander, maar Jan weier. Daarna sou hy nie weer skryf nie.
Wetenskapfiksie
In sy tyd by die SAUK skryf Jan Rabie drie wetenskapfiksieboeke wat as vervolgverhale oor die radio uitgesaai word. ’n Besondere verdienste van hierdie verhale is die eenvoud daarvan, waar hy daarin slaag om die wetenskaplike agtergrond geloofbaar te maak en die spanning vol te hou. Voor publikasie van hierdie werke was daar weinige wetenskapfiksieboeke in Afrikaans, sodat hierdie werke ook op hulle gebied baanbrekend was.
In Swart ster oor die Karoo bewerkstellig wesens van die dooie Swart Ster Nos (Latyn vir “ons”) ’n rotasie-stilstand van die aarde omdat die mensdom met sy kernkrag arsenaal ’n gevaar vir homself en die heelal geword het. Hierdie stilstand lei daartoe dat Suid-Afrika aan die donkerkant van die aarde in sneeu en ys gehul is, terwyl die mense aan die sonkant in die ewige hitte vergaan. By die navorsingstasie Saakni in die Karoo probeer wetenskaplikes ’n oplossing vind vir die koue deur kunsmatige voedsel te kweek, terwyl die professor in sterrekunde saam met ander wetenskaplikes en die buite-aardse wese dr. Stellaris op ’n ruimtereis vertrek om die probleem te probeer oplos. Die ruimtevaarders keer terug met die kennis van hoe om die mensdom te red en met ’n wil om die verskrikking van die kernkragbomme uit te wis.
Die groen planeet beskryf ’n proefplan om totale uitwissing van die aarde te voorkom deur die stigting van ’n kolonie op Mars. Hierdie plan word deur die lede van die Grootraad van die aarde (Terra) se eerste wêreldregering goedgekeur en die stigting van die kolonie heet Operasie Feniks. Die eerste proefkonyne op Mars het ’n worstelstryd om te oorleef op hierdie dorre planeet en twee lede van die geselskap beswyk. Die ander besluit egter om op Mars aan te bly, selfs nadat hulle die geleentheid kry om terug te keer aarde toe. So word die boodskap gegee dat die mens in staat is om hom by buitengewone omstandighede aan te pas en te oorleef. Rabie baseer sy verhaal op die destyds beperkte wetenskaplike kennis oor Mars en oor die ruimtevaart, met sy eie projeksies waar die wetenskap nog geen antwoorde het nie.
Die hemelblom vertel van die Galaktiese Raad wat “hemelblomme” op die reddeloos besoedelde en uitgebuite aarde afgooi, wat dan die aarde bedek en alle ander lewe verdring. So word dit ’n vroeë waarskuwing oor die gevare wat besoedeling vir die aarde en sy inwoners inhou. Die hemelblomme sal verskrompel sodra hulle die hele aarde bedek het, waarna dit die aarde skoon maar sonder mense sal agterlaat. Die wetenskaplikes wat diens doen in Kaap 2, die ruimte-waarnemingspos aan die Karoo-kant van die Bolandse kusberge, is verwonderd oor die verskyning van die hemelblom. Hulle is die bevelvoerder Francois Korsten, die ingenieurstudent Bill Murray en die plantkundige Piet Jordaan. Dan word hulle in ’n vlieënde piering ontvoer, maar slaag daarin om na die aarde terug te keer met ’n oplossing vir die noodtoestand.
Reisverhale
Hy skryf ook reis- en verblyfboeke. Groen reise vertel van ’n verkenningstog deur Natal op ’n stap- en rytoer in 1947–1948. Hier besoek en beskryf hy plekke soos St. Lucia, die Drakensberge en Mont-aux-Sources, Howick en die kusgebiede. Die skrywer openbaar hom hier as iemand wat intensief waarneem en op sy eie manier interpreteer. Interessant vir lesers meer as sestig jaar nadat Rabie die boek geskryf het, is sy beskrywing van sy besoek aan Nkandhla waar hy die betekenis van die naam Nkandhla probeer ontrafel: “Mnr. Carl Birkby skrywe in sy uitstekende Zulu Journey dat dit ‘plek van vrede’ is, maar kenners van Zoeloe ontken dit” Hierdie woorde verkry simboliese waarde wanneer storms baie jare later rondom hierdie naam uitbreek. Hersiene gedeeltes uit die reisverhaal word later opgeneem in die bundel Rooi (1965) en Tuinprovinsie Natal (1977), laasgenoemde onder redaksie van C.J.M. Nienaber. ’n Haan vir Eloúnda vertel van Jan en Marjorie se verblyf van dertig maande in die dorpie Eloúnda op die Griekse eiland Kreta, waar die Westerse beskawing sy vroegste ontstaan gehad het. In die boek word die mense en gewoontes van die dorp beskryf teen die agtergrond van die historiese en geografiese geheel van die streek. Veral knap is die manier waarop ’n ewewig gehandhaaf word tussen besonderhede oor persoonlike belewenis en inligting oor die eiland en sy mense en geskiedenis. Die boek word dus ervaar as die waarnemings van iemand wat nie as toeris of buitestaander inligting deurgee nie en dus van buite af binnetoe kyk nie, maar as iemand wat deel is van die omgewing en dus van binne af as deel van die omgewing beskryf wat daar gebeur. Die titel verwys na Sokrates se doodsoffer as dank vir die dood se genesing van die lewe (ná hy die gifbeker gedrink het, sê hy “Kriton, ons skuld ’n haan aan Asklepios”) en so word die boek dan as geheel ’n haan of dankoffer vir Eloúnda.
Later vertaal Jan Ioannes Kondulakis se Patoegas (’n soort Griekse Ampie) en Ilias Venezis se Verlange na die hartland, waardeur hy ook werke uit die Griekse letterkunde aan die Afrikaanse leser bekendstel.
’n Boek vir Onrus vertel van gebeurtenisse en karakters tydens sy langdurige verblyf op hierdie dorp. Dit begin met hy en sy vrou se aankoop van ’n eerste eie huis op hierdie dorp en hulle gesukkel om dit na eie smaak te ontwikkel en in te rig. Hulle ervarings en die mense van die dorp (insluitende Uys Krige) word met geesdrif en humor beskryf. Die spontane eerlikheid van die beskrywing van slegte naas goeie eienskappe tref.
Buidel sluit outobiografies aan by beide ’n Haan vir Eloúnda en ’n Boek vir Onrus, met sketse wat oor hierdie tydperke in Jan se lewe en die mense wat hy toe ontmoet het, handel. Dit bevat ook ’n aantal van die rubrieke wat in tydskrifte en koerante verskyn het, waarin hy onder meer die stryd om Afrikaans behandel. Buidel is in 1990 op die kortlys vir die toekenning van die Ou Mutual-prys.
Droomberge – Sederberge bevat die skrywer se wedervaringe op ’n staptoer saam met Daantjie Saayman en sy vrou deur hierdie berge, ingekleur deur kleurryke stories en geskiedenis van die kontrei. Benewens die skrywer en sy medestappers is die hoofkarakters die berge self en veral oom Frederik Joubert, die berggids en eienaar van die vier pakdonkies, wat hulle met sy vertellings vermaak. Hy woon in ’n grot in die berge en was ooggetuie van hoe arende met ’n luiperd baklei en vertel onderhoudend van dinge van die berg en sy mense, soos sederhout kap, vioolspeel in Duiwelsgat en familie besoek in Wupperthal en Witwater.
In Paryse dagboek tree André P. Brink op as redakteur van Rabie se dagboek om sodoende sy Paryse verblyf en die impak wat dit op hom as mens en skrywer gehad het, uit te beeld. Sekere invoegings word gemaak deur mense soos sy vrou Marjorie Wallace en Uys Krige om aspekte wat nie helder genoeg belig word in die dagboek nie, ook te verhelder en te bewaar. Die boek word benewens ’n uiters persoonlik kyk in die skrywer se eie psige ook ’n belangrike beeld op die na-oorlogse tydperk in Europa en Suid-Afrika.
Ander prosa
Jan Rabie se ander prosa is divers van aard. Die evolusie van nasionalisme bevat uittreksels uit die idees van internasionale denkers, wat hy bewerk om van toepassing te wees op die rassesituasie in Suid-Afrika. Die inhoud van hierdie bundel is so kontensieus vir sy tyd dat geen uitgewer daarin belangstel nie en Jan dit self publiseer en bemark. Hy beskryf onder andere die nasionalistiese strewe na blanke baasskap as ’n onbegryplike dwaasheid wat tot selfdood kan lei. Reeds hier, meer as dertig jaar voor demokrasie in Suid-Afrika, spel hy klinkklaar die opsies vir blankes in Suid-Afrika uit en redeneer oortuigend dat die opsies van geografiese skeiding (die apartheidsbeleid) én blanke oorheersing binne dieselfde staat nie haalbaar is nie. Die mees haalbare opsie beskou hy as vrywillige samewerking van alle volke binne een staat, hetsy as vermengde eenheid of as federale eenhede.
Polemika bestaan hoofsaaklik uit briewe en sketse aan koerante en tydskrifte in die tydperk 1957–1965 oor aktuele aangeleenthede soos sensuur, rasseverhoudinge, literatuur, die Afrikaanse taal en die skrywer se rol in die samelewing. Soos die naam van die bundel suggereer, neem Jan hier dikwels standpunt in teen die heersende politieke en maatskaplike denkwyses.
Interessant is die kort beskrywende bydrae oor Wie is die Sestigers? waarin hierdie groep se strewe en tegnieke bespreek word.
Vir Sestigers in woord en beeld: Jan Rabie skryf hy ’n kort outobiografie, waarin hy onderhoudend oor sy lewe en reise en die ontstaan van sy boeke gesels.
In Hutspot tree J.C. Kannemeyer op as redakteur om verspreide reissketse, verhale, essays en praatjies wat nie voorheen gebundel is nie, op hierdie wyse te bewaar. Die boek word in vier afdelings verdeel. Die eerste afdeling bevat ’n aantal reissketse wat dateer uit sy reise in 1948 en 1949 deur Frankryk, Switserland en Italië. Die tweede afdeling is die kort novelle Liefde in Korsika, wat hy skryf na aanleiding van ’n besoek aan Korsika in 1954, met die boustof ’n ware verhaal oor ’n vendetta tussen twee families.
Addisionele oorspronklike Engelse weergawes van kortverhale uit Een-en-twintig, wat nie deur André P. Brink in “21+” opgeneem is nie, vorm die derde afdeling. Die kortverhaal Fossiele-liefde, wat wel vir opname in Een-en-twintig oorweeg is, maar eindelik afgekeur is, word ook hier opgeneem. Die vierde afdeling bevat stukke wat Rabie geskryf het na sy terugkeer na Suid-Afrika in 1955 en bevat onder andere stukke oor Bartho Smit, Johan Degenaar en Peter Blum. Hy lewer ook bydraes tot boeke en vir die bloemlesing Tuinprovinsie Natal onder redaksie van C.J.M. Nienaber skryf hy oor Die Oribi-ravyn.
Jeugverhale
Besonder knap is sy twee jeugboeke. Twee strandlopers vertel van twee seuns, Boet en sy Transvaalse nefie Marius, se staptoer langs die Kaapse kus van Waenhuiskrans tot by Gansbaai en van daar per vistreiler tot Velddrif. Die skrywer se groot kennis oor die seelewe is duidelik uit hierdie verhaal, waarin talle wetenswaardighede oor die see en sy geheime soomloos in die verhaal ingewerk word. Die verhaal bevat ook beskrywings van die talle seewrakke langs hierdie gevaarlike seeroete en die verskillende soorte visse wat daar lewe. Hierdie inligting is egter ondergeskik aan die verhaal en die spanning wat geskep word.
Die seeboek van die Sonderkossers is die verhaal van vier mense, ’n volwassene en drie skoolkinders, wat ’n oorlewingstog van omtrent twee weke langs die Kaapse Suidkus onderneem om te leer hoe om slegs uit die natuur te leef. Ook hierdie karakters word insiggewend geteken. Dit is die verhaal van Leentjie en haar pa Daniël, die ongelukkige skraal Bennie wat die slagoffer van ’n gebroke huwelik is en die vet Jan Kraai. Die aanvanklike onderlinge spanning tussen die karakters verdwyn wanneer die stappers verstaan dat hulle op mekaar aangewys is en mekaar se hulp nodig het om te oorleef. Benewens die natuur, leer die karakters ook van hulleself en van verhoudings en van die samehang tussen mense, plante en diere. In hierdie boeke kom Rabie se besonder wye kennis van die natuur en sy morele insigte duidelik na vore, terwyl hy ook daarin slaag om die avonture wat beleef word, spannend aan te bied. Telkens is daar ook die uitdaging om nie net met die natuur nie, maar ook met mekaar harmonieuse verhoudings te hê. Die Scheepersprys vir Jeuglektuur word in 1977 toegeken aan Seeboek van die Sonderkossers.
Vertalings en samesteller
As vertaler lewer hy ’n baie groot bydrae om juwele uit die wêreldletterkunde vir die Afrikaanse leser, oud en jonk, toeganklik te maak. Sy vertalings sluit in Hans Christian Andersen se Die varkwagter, Paul Berna se Pret met die ysterperd, Die perd sonder kop, Soektog na ’n legende, Die straatmusikant en Die ysterperd, Max Molliger se Die beertjieberg, Paul-Jacques Bonbon se Die waaiers en Die weeskinders van Simitra, Suzanne de Borhegyi se Museums, Henri Bosco se Die ligte voetstap, Albert Camus se Die buitestaander en Die klip wat groei, Etienne Cattin se Roseline se sneltrein en Witrot en sy stoker, Arthur C. Clarke se 2010: sending na Jupiter, Hugo Claus se Bruid in die môre, Guy Couhaye se Viktor, die seekoei met vlerke, Alphonse Daudet se Briewe uit my meul, Franklin W. Dixon se Duikboot-kaperjolle, Ioannes Kondulakis se Patoegas, L.N. Lavolle se Verlorevlei en Windesang se kinders, David McPhail se Waar kan ’n olifant wegkruip?, Robert O’Brien se Mevrou Frisby en die rotte van Nimh, Tony Ross se Jan en die boontjierank, Georges Siménon se Die huis met die groen luike, Djibi Thiam se Suster Luiperd, Ilias Venezis se Verlange na die hartland en Paul Vercors se Die stilte van die see.
Hy is ook redakteur van die gedenkbundel wat na Ingrid Jonker se dood saamgestel word en waarin verskeie skrywers en ander vriende hulde aan haar bring, gepubliseer as In memoriam Ingrid Jonker.
Eerbewyse
Op 15 Maart 1985 vereer die Franse regering hom met die titel van Ridder van die Legion d'Honneur vir sy rol in die verspreiding van die Franse kultuur, veral deur sy vertaling van meer as dertig boeke uit Frans in Afrikaans.
Op 15 September 1990 ken die Universiteit van die Oranje-Vrystaat ’n eredoktoraat aan hom toe en Katinka Heyns maak in hierdie jaar ook ’n dokumentêre program oor hom en Marjorie Wallace wat onder die titel Jan-en-Jorie oor televisie gebeeldsaai word.
Die Afrikaanse Skrywersgilde vereer hom in April 1993 met erelidmaatskap van hierdie liggaam, die eerste skrywer wat so vereer word. In 1995 ontvang hy by die Klein-Karoo Nasionale Kunstefees die Afrikaans Onbeperk-toekenning.
Daniël Hugo stel in 2000 ’n hoorbeeld oor sy lewe en werk op, wat onder die titel Jan Rabie 80 oor Radiosondergrense uitgesaai word.
In 2003 skryf Malan Steyn die drama oor sy lewe saam met Marjorie onder die titel Jan en Jorie en word dit by Aardklop en elders voor vol sale opgevoer, met die kortprent oor die kortverhaal Drie kaalkoppe eet tesame” deur Inge Prins wat terselfdertyd vertoon word.
Nasboek en Rapport stel in 2003 ’n nuwe prys in vir vernuwende debuutwerk op die gebied van die prosa, wat hulle na hom vernoem.
Die Wes-Kaapse regering ken in 2004 die Orde van die Disa (Offisier) aan hom toe vir die buitengewone bydrae wat hy gelewer het om die provinsie ’n beter tuiste vir al sy inwoners te maak.
Die Staatspresident vereer hom in 2009 postuum met die Orde van Ikhamanga (Silwer) vir sy bydrae tot die literatuur. Hy ontvang in 2011 postuum ’n Suid-Afrikaanse Letterkundetoekenning, geborg deur die Departement van Kuns en Kultuur, vir sy lewensbydrae tot die Suid-Afrikaanse letterkunde. Sy nagelate dokumente word bewaar in die Dokumentasiesentrum van die J.S. Gericke-biblioteek van die Universiteit van Stellenbosch.
Publikasies
Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:
Bronnelys
Boeke
Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Elsiesrivier. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk 1964.
Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk. Eerste uitgawe. Eerste druk. Elsiesrivier, 1963.
Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk. Elsiesrivier. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1966.
Antonissen, Rob. Verkenning en kritiek. H.A.U.M. Pretoria. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1979.
Aucamp, Hennie. Kort voor lank. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe. Tweede druk, 1980.
Bosch, Erna. Mosaïek. Academica. Pretoria. Eerste uitgawe,1986.
Botha, Elize. Prosakroniek. Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1987.
Brink, André P. Aspekte van die nuwe prosa. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe. Derde druk, 1972.
Brink, André P. Jan Rabie se 21. Blokboeke 23. Academica. Pretoria en Kaapstad. Derde druk, 1984.
Brink, André P. e.a. Rooi. John Malherbe Edms. Bpk. Kaapstad. Tweede hersiene uitgawe, 1982.
Brink, André P. Vertelkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1987.
Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk. Eerste uitgawe, 1980.
De Jager, Johan. Allegaartjie. De Jager-HAUM. Pretoria. Eerste uitgawe. Vierde druk, 1982.
Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970.
De Vries, Abraham H. Kortom. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe, 1983.
De Vries, Abraham H. Kortom 2. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1989.
Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988.
Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk 1983.
Kannemeyer, J.C. Jan Rabie. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 2004.
Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
Krige, Uys. Die naamlose muse. Protea Boekhuis. Pretoria. Eerste uitgawe, 2002.
Lategan, F.V. Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Johannesburg 1961.
Lategan, F.V. Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, 1965.
Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Vierde uitgawe. Eerste druk, 1973.
Nienaber, C.J.M. (redakteur) Tuinprovinsie Natal. Tafelberg Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1977.
Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Eerste uitgawe, 1949.
Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963.
Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
Rabie, Jan. Paryse dagboek. Human & Rousseau. Kaapstad, Pretoria en Johannesburg. Eerste uitgawe, 1998.
Rabie, Jan. Sestigers in woord en beeld. Perskor-Uitgewery. Johannesburg en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1986.
Smuts, J.P. (Red.) Kompas. HAUM. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1965.
Smuts, J.P. en Van Rensburg, R. Mosaïek. HAUM. Kaapstad. Vierde druk, 1969.
Snyman, Henning. Kort keur: Abraham H. de Vries. Reuse-Blokboek 3. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Tweede druk, 1983.
Spies, Jan. Sebastiaan Rabie. in Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers- Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
Steenberg, D.H. Jan Rabie 1920-) in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1999.
Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers. Eerste uitgawe. Tweede druk, 2005.
Tydskrifte en koerante
Anoniem. Franse vereer Jan Rabie. Die Burger, 30 Januarie 1985.
Barnard, Chris. Ridder Jan. Rapport, 7 April 1985.
Barnard, Chris. ’n Seningbesnaarde bruin windharp. Die Burger, 14 Augustus 1990.
Barnard, Chris. ’n Man sonder sonde. Insig, Desember 1995.
Barnard, Chris. Strandloper Jan. Insig, Januarie 2002.
Bloemhof, Francois. Enkele aspekte in Hennie Aucamp se ’n Bruidsbed vir tant Nonnie en Jan Rabie se Die man met die swaar been. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 31, no. 2, Mei 1993.
Botha, M.C. Jan Rabie: die Sestiger op sewentig. Die Burger, 17 November 1990.
Brink, André P. ’n Dankie sê vir Jan Rabie – 20 jaar na ‘21’. Rapport, 28 Maart 1976.
Brink, André P. ’n Skrywer ontdek sy Afrikaanse menswees in Parys. Rapport, 24 Desember 2000.
Brink, André P. Jan Afrika rus. Rapport, 18 November 2001.
Brink, Marina. Jan Rabie ’n ridder gebore. By, 18 Februarie 2012.
Burger, Kobus. Jan en Jorie vereer op Aardklop. Beeld, 9 Julie 2003.
Cloete, T.T. ’n Gekristalliseerde verhaal: Rabie se drie kaalkoppe. Tydskrif vir Letterkunde, Nuwe reeks 18 no. 2, Mei 1980.
Coetzee, A.J. Jan Rabie se kortverhale en kort prosas. ’n retrospektief. Standpunte. Nuwe reeks 159, Junie 1982,
De Vries, Abraham. Commendatio gelewer tydens die toekenning van erelidmaatskap van die Afrikaanse Skrywersgilde aan Jan Rabie. 23 April 1993. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 31 no. 4, November 1993.
De Vries, Abraham. Daar is sovéél Janne. Plus, 14 November 2000,
De Vries, Abraham. Die storie van Jan se droom. Plus, 18 Februarie 2006.
De Vries, Willem. Wallace-Rabie-beurs grootste ooit. Beeld, 30 September 2009.
Erlank, Ingrid. Jan Rabie kry ligte beroerte. Rapport, 4 Oktober 1998.
Fryer, Charles. Gedorie, dis onse Jan en sy Jorie. Die Burger, 18 Augustus 1990.
Gerwel, Jakes. Boek oor Rabie ‘ vol deernis’. Beeld, 21 Januarie 2005.
Jansen, Herman. Gordyn sak finaal oor Jan en Jorie. Rapport, 3 Julie 2005.
Kannemeyer, J.C. Jan Rabie, Uys Krige en die geboorte van Sestig. Plus, 25 Januarie 2002.
Kannemeyer, J.C. Afrikaans volgens Rabie die grootste nie-rassige prestasie van Suiderland. Rapport, 9 Maart 2003.
Kruger, Gert. Die man van ‘21’ word 75. Die Burger, 15 November 1995.
Lewis, J.H. ’Die bed’ en ‘Die man met die swaar been’ van Jan Rabie. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 24 no. 4, November 1986.
Nieuwoudt, Stephanie. Lewende legendes: Jan Rabie. Plus, 6 Augustus 1999.
Pieterse, Henning. ‘Pylvak’ saamgestel deur J.P. en Ria Smuts. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 25 no. 1, Februarie 1987.
Pieterse, Henning. ‘Pylvak’ saamgestel deur J.P. en Ria Smuts. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 26 no. 2, Mei 1988.
Pieterse, Henning. Drie verhale uit ‘Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28, Februarie 1990.
Pieterse, Henning. Vyf verhale uit ‘My mense’. Tydskrif vir Letterkunde, Jaargang 28 no. 3, Augustus 1990.
Prins, Johannes. Jan Rabie en Parys, die ‘kosmopolitiese kermis’. Plus, 7 Junie 2000.
Prins, M.J. ’Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns’ byeengebring deur A.P. Grové. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 24 no. 1, Februarie 1986.
Rabie, Jan. Skrywer skryf die bitterbekke af. Die Burger, 13 Oktober 1990.
Rousseau, Ina. Die Jan van vóór Parys. Boekewêreld, 17 November 1999.
Slabber, Coenie. Jan Rabie se droom van almal se taal. Rapport, 29 April 1990.
Smith, Francois. Jan Rabie dag ná verjaardag in Kaap dood. Beeld, 16 November 2001.
Smith, Francois. Jan Rabie se begrafnis ‘voltrek sy goue band met grond’. Beeld, 20 November 2001.
Smuts, J.P. en Smuts, Ria. ’n Eksistensiële buitestaander by Jan Rabie: ‘Ek het jou gemaak’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 33 no. 3, Augustus 1995.
Van der Walt, Sarel. Jan Rabie postuum vereer vir bydrae tot literatuur. Beeld, 3 Desember 2009.
Von Meck, Anoeschka. Jan Rabie se huis word toe tog nie gesloop. Rapport, 16 Julie 2006.
Willemse, Hein. Hartstogtelik Jan. Beeld, 20 November 2001.
Wyngaard, Heindrich. Ordes ‘huldig Jan en Jorie’. Rapport, 2 Oktober 2005.
Internet
Barnard, Chris Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/17/3/2.html
Barnard, Chris Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/08/14/4/7.html
Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1993/03/24/1/12.html
Boekeredakteur Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2001/11/16/3/18.html
Botha, Amanda Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/seminaar/janjorie.asp
Botha, M.C. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/11/17/4/3.html
Brink, André P. Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2001/11/18/22/2.html
Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1998/10/05/2/1.html
Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/11/14/4/8.html
Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2001/11/17/8/3.html
Deloof, Jan Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/neerlandi/janrabie.asp
De Vries, Abraham H. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2006/02/18 KA/05/02.html
De Vries, Abraham H. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1993/04/27/9/1.html
De Vries, Abraham H.: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2001/11/17/6/12.html
Giliomee, Hermann Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2004/12/14/B1/14/05.html
Kannemeyer, J.C. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2004/11/19/KA/05/01.html
Kannemeyer, J.C. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2003/02/18/DB/8LDN/01.html
Kannemeyer, J.C. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2003/09/08/DB/9LDNk/06.html
Kannemeyer, J.C. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2004/11/17/DB/10LDNk/07.html
Kannemeyer, J.C. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2005/04/30/BS/16LDN/01.html
Kannemeyer, J.C. Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2003/03/9/24/1.html
Le Roux, André Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1990/10/16/2/9.html
LitNet ATKV-Skrywersalbum 17 Junie 2010: www.litnet.co.za
Loots, Sonja Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2003/03/9/24/4.html
Nieuwoudt, Stephanie Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1999/08/06/3/20.html
Olivier, Fanie Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/17/3/4.html
Prins, Jo Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/17/3/3.html
Rousseau, Ina Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1999/11/17/3/22.html
Scholtz, Leopold Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2004/10/08/DB/12k/05.html
Smith, Francois Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2001/11/20/2/25.html
Steenberg, A.M.M. Noordwes-Universiteit: http://dspace.nwu.ac.za/handle/10394/3801
Boekwurm: http://www.boekwurm.co.za/blad_skryf_pqrst/janrabie.html
Willemse, Hein Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/20/12/9.html
Verwysings
Afrikaanse skrywers
Geboortes in 1920
Sterftes in 2001 | [
"Jan",
"Sebastian",
"RabieNovember-Novemberwas",
"'n",
"Afrikaanse",
"skrywer",
"van",
"kortverhale",
",",
"romans",
"en",
"ander",
"literêre",
"werke",
".",
"Rabie",
"was",
"een",
"van",
"die",
"sogenaamde",
"Sestigers",
",",
"'n",
"groep",
"invloedryke",
"Afrikaanse",
"skrywers",
"van",
"dies",
".",
"Hy",
"het",
"een-en-twintig",
"werke",
"gelewer",
".",
"Lewe",
"en",
"werk",
"Herkoms",
"en",
"vroeë",
"lewe",
"Jan",
"Sebastian",
"Rabie",
"is",
"opNovemberin",
"Rondevlei",
"naby",
"George",
"gebore",
".",
"Hy",
"was",
"een",
"van",
"agt",
"kinders",
",",
"vyf",
"seuns",
"en",
"drie",
"dogters",
"Sy",
"ouers",
"is",
"die",
"onderwysers",
"Johannes",
"Wilhelm",
"RabieDesember",
"–",
"Aprilen",
"Susanna",
"Maria",
"le",
"RouxAugustus–Augustus",
"wat",
"opJuniemet",
"mekaar",
"getroud",
"is",
".",
"Hy",
"is",
"die",
"tweede",
"oudste",
"kind",
".",
"Sy",
"broers",
"en",
"susters",
"is",
"Martha",
"JohannaApril",
"Louwrens",
"PetrusJunie",
"Elizabeth",
"MargarethaJanuarie",
"Johannes",
"WilhelmMaart",
"Carel",
"WynandJanuarie",
"Adriaan",
"LouwOktoberen",
"Susanna",
"MariaSeptember",
"Jan",
"het",
"tydens",
"sy",
"lewe",
"nie",
"’n",
"goeie",
"verhouding",
"met",
"sy",
"streng",
"militaristiese",
"vader",
"gehad",
"nie",
".",
"Ná",
"die",
"eerste",
"paar",
"maande",
"van",
"sy",
"lewe",
"te",
"Rondevlei",
",",
"verhuis",
"die",
"gesin",
"inna",
"Stellenbosch",
",",
"waar",
"sy",
"vader",
"verder",
"studeer",
"in",
"die",
"onderwys",
".",
"Inverhuis",
"hulle",
"na",
"die",
"Paarl",
"waar",
"sy",
"vader",
"hoof",
"en",
"inwonende",
"koshuishoof",
"word",
"van",
"die",
"Engelsmedium",
"Klein",
"Drakensteinskool",
"in",
"Dal",
"Josafat",
".",
"Inaanvaar",
"sy",
"vader",
"’n",
"pos",
"as",
"hoof",
"van",
"die",
"driemanskool",
"op",
"die",
"plaas",
"Riethuiskraal",
"(",
"naby",
"Riversdal",
")",
",",
"waar",
"Jan",
"begin",
"skoolgaan",
"en",
"waar",
"sy",
"vader",
"aan",
"die",
"einde",
"vanaftree",
".",
"Hier",
"woon",
"die",
"gesin",
"aan",
"die",
"oewer",
"van",
"die",
"Kafferkuilsrivier",
".",
"Vanafgaan",
"hy",
"na",
"die",
"Hoërskool",
"Riversdal",
",",
"waar",
"hy",
"in",
"die",
"koshuis",
"inwoon",
"en",
"inmatrikuleer",
".",
"Vanaf",
"studeer",
"hy",
"aan",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Stellenbosch",
"en",
"woon",
"in",
"Wilgenhofkoshuis",
".",
"Hy",
"verwerf",
"indie",
"B.A.-graad",
"met",
"Aardrykskunde",
"en",
"Geskiedenis",
"as",
"hoofvakke",
"en",
"Engels",
"op",
"eerstejaar",
"en",
"Hollands",
"op",
"tweedejaarsvlak",
".",
"Inis",
"hy",
"redaksielid",
"van",
"Die",
"Stellenbosse",
"Student",
".",
"Op",
"universiteit",
"is",
"W.",
"A",
".",
"de",
"Klerk",
",",
"Ernst",
"van",
"Heerden",
",",
"Holmer",
"Johanssen",
",",
"Barend",
"Toerien",
",",
"F.",
"A",
".",
"Venter",
",",
"Audrey",
"Blignault",
"en",
"Gerhard",
"J",
".",
"Beukes",
"van",
"sy",
"medestudente",
".",
"Inverwerf",
"hy",
"die",
"Sekondêre",
"Onderwysdiploma",
".",
"Loopbaan",
"Vanafgee",
"hy",
"onderwys",
".",
"Omdat",
"daar",
"in",
"die",
"oorlogstyd",
"meer",
"onderwysers",
"as",
"poste",
"is",
",",
"word",
"hy",
"verplig",
"om",
"die",
"volgende",
"paar",
"jaar",
"tydelike",
"poste",
"meestal",
"op",
"laerskole",
"te",
"beklee",
",",
"waar",
"hy",
"dit",
"ook",
"al",
"kan",
"vind",
".",
"Hy",
"gee",
"in",
"hierdie",
"omstandighede",
"inklas",
"by",
"Swellendam",
"en",
"dan",
"vanaf",
"Septembertot",
"Meiby",
"’n",
"plaasskool",
"naby",
"Ruigtevlei",
"tussen",
"Wildernis",
"en",
"Sedgefield",
",",
"waar",
"hy",
"weer",
"naby",
"sy",
"geboorteplek",
"is",
".",
"In",
"die",
"laaste",
"kwartaal",
"vanneem",
"hy",
"waar",
"by",
"Langfontein",
",",
"wat",
"wes",
"van",
"Gouritsriviermond",
"en",
"naby",
"Riethuiskraal",
"geleë",
"is",
".",
"Ingee",
"hy",
"’n",
"tyd",
"lank",
"skool",
"by",
"die",
"hoërskool",
"op",
"Jamestown",
"en",
"die",
"daaropvolgende",
"jaar",
"is",
"hy",
"aan",
"’n",
"onderwyskollege",
"te",
"Clarkesbury",
"naby",
"Umtata",
"in",
"die",
"Transkei",
"verbonde",
",",
"waar",
"hy",
"Afrikaans",
"en",
"Aardrykskunde",
"onderrig",
".",
"Reeds",
"vanafstudeer",
"hy",
"deeltyds",
"verder",
"aan",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Suid-Afrika",
"en",
"behaal",
"Engels",
"II",
"en",
"Hollands",
"in",
"Hierdie",
"verdere",
"kwalifikasies",
"stel",
"hom",
"in",
"staat",
"om",
"nagraadse",
"studie",
"in",
"die",
"letterkunde",
"te",
"volg",
"en",
"inkeer",
"hy",
"terug",
"na",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Stellenbosch",
"waar",
"hy",
"aan",
"die",
"einde",
"van",
"daardie",
"jaar",
"die",
"M.A.-graad",
"in",
"Afrikaans",
"en",
"Nederlands",
"behaal",
".",
"In",
"hierdie",
"jaar",
"is",
"Ina",
"Rousseau",
",",
"H.W",
".",
"Truter",
"en",
"Berta",
"Smit",
"van",
"sy",
"medestudente",
"en",
"dien",
"hy",
"weer",
"op",
"die",
"redaksie",
"van",
"Die",
"Stellenbosse",
"Student",
".",
"Hy",
"woon",
"ineers",
"in",
"Simonstad",
",",
"waar",
"hy",
"veral",
"vele",
"bydraes",
"aan",
"die",
"tydskrifte",
"Die",
"Naweek",
"en",
"Die",
"Huisgenoot",
"lewer",
".",
"Sommige",
"oggende",
"reis",
"hy",
"met",
"die",
"trein",
"na",
"Kaapstad",
"om",
"self",
"sy",
"bydraes",
"af",
"te",
"lewer",
"en",
"ontmoet",
"so",
"die",
"jong",
"Elsa",
"Joubert",
"by",
"Die",
"Huisgenoot",
",",
"wat",
"hom",
"hier",
"ook",
"aan",
"D.J",
".",
"Opperman",
"voorstel",
".",
"Vanaf",
"Augustuswoon",
"hy",
"in",
"Johannesburg",
",",
"waar",
"hy",
"voltyds",
"skryf",
".",
"Vir",
"Bartho",
"Smit",
"(",
"met",
"wie",
"hy",
"’n",
"ruk",
"lank",
"’n",
"kamer",
"in",
"Brixton",
"deel",
")",
"en",
"Peter",
"Blum",
"leer",
"hy",
"goed",
"ken",
"in",
"die",
"tyd",
"wat",
"hy",
"in",
"Johannesburg",
"is",
".",
"Inonderneem",
"hy",
"’n",
"lang",
"reis",
"deur",
"Natal",
"met",
"die",
"oog",
"daarop",
"om",
"stof",
"vir",
"’n",
"reisboek",
"in",
"te",
"samel",
"(",
"wat",
"later",
"as",
"Groen",
"reise",
"gepubliseer",
"word",
")",
",",
"in",
"die",
"tweede",
"semester",
"neem",
"hy",
"as",
"onderwyser",
"op",
"Riethuiskraal",
"waar",
"wanneer",
"sy",
"pa",
"op",
"siekteverlof",
"is",
"en",
"aan",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"jaar",
"keer",
"hy",
"terug",
"na",
"Johannesburg",
".",
"In",
"Februariekeer",
"hy",
"terug",
"na",
"Stellenbosch",
",",
"met",
"die",
"vaste",
"voorneme",
"om",
"oorsee",
"te",
"gaan",
"ten",
"einde",
"meer",
"van",
"die",
"letterkunde",
"te",
"leer",
".",
"Europese",
"reise",
"OpAprilvertrek",
"hy",
"met",
"net",
"£150",
"in",
"sy",
"sak",
"aan",
"boord",
"van",
"die",
"Indrapoera",
"na",
"Europa",
",",
"waar",
"hy",
"vir",
"’n",
"week",
"in",
"Londen",
"vertoef",
"en",
"dan",
"verder",
"reis",
"na",
"Parys",
".",
"Met",
"hierdie",
"stad",
"as",
"basis",
"reis",
"hy",
"in",
"die",
"komende",
"jare",
"deur",
"verskillende",
"lande",
"soos",
"Nederland",
",",
"België",
",",
"Italië",
",",
"Switserland",
",",
"Spanje",
",",
"Oostenryk",
"en",
"Duitsland",
".",
"Hy",
"leer",
"om",
"Frans",
",",
"Duits",
",",
"Spaans",
"en",
"Italiaans",
"te",
"praat",
"en",
"lees",
"uitvoerig",
"in",
"die",
"Europese",
"letterkunde",
",",
"wat",
"hom",
"’n",
"goeie",
"basis",
"van",
"die",
"klassieke",
"en",
"insig",
"in",
"die",
"tendense",
"in",
"die",
"moderne",
"letterkunde",
"gee",
".",
"Met",
"allerlei",
"los",
"werkies",
"(",
"moltreine",
"vee",
",",
"poseer",
"as",
"model",
",",
"smous",
",",
"opplak",
"van",
"biljette",
",",
"verpakker",
"van",
"koerante",
")",
"voer",
"hy",
"’n",
"karige",
"bestaan",
"maar",
"kry",
"geleentheid",
"om",
"heelwat",
"te",
"skryf",
".",
"Sy",
"gereelde",
"bydraes",
"aan",
"Suid-Afrikaanse",
"tydskrifte",
"bring",
"darem",
"ook",
"periodiek",
"iets",
"in",
"die",
"sak",
".",
"Wanneer",
"’n",
"roman",
"(",
"Helgard",
"van",
"die",
"hel",
")",
"deur",
"Nasionale",
"Pers",
"afgewys",
"word",
"vir",
"publikasie",
",",
"skryf",
"hy",
"hierna",
"voorlopig",
"net",
"in",
"Engels",
",",
"maar",
"dit",
"bly",
"slegs",
"’n",
"emosionele",
"voorneme",
"wat",
"hy",
"gou",
"verbreek",
",",
"al",
"skryf",
"hy",
"ook",
"om",
"finansiële",
"redes",
"al",
"hoe",
"meer",
"in",
"Engels",
".",
"Sommige",
"van",
"sy",
"korter",
"prosas",
",",
"waarvan",
"talle",
"later",
"in",
"verwerkte",
"vorm",
"in",
"Een",
"en",
"twintig",
"opgeneem",
"is",
",",
"verskyn",
"in",
"hierdie",
"tyd",
"in",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
"onder",
"redaksie",
"van",
"C.",
"M",
".",
"van",
"den",
"Heever",
".",
"Ook",
"De",
"Gids",
"in",
"Nederland",
"publiseer",
"’n",
"aantal",
"van",
"hierdie",
"verhale",
".",
"Dergelike",
"bydraes",
"wat",
"hy",
"aan",
"Standpunte",
"onder",
"redaksie",
"van",
"D.J",
".",
"Opperman",
"stuur",
",",
"word",
"egter",
"sonder",
"opgaaf",
"van",
"redes",
"herhaaldelik",
"afgekeur",
".",
"Jan",
"verloor",
"sy",
"maagdelikheid",
"eers",
"in",
"Parys",
"toe",
"hy",
"reedsjaar",
"oud",
"is",
"en",
"wel",
"met",
"die",
"Franse",
"meisie",
"wat",
"hy",
"in",
"sy",
"dagboeke",
"as",
"Ginette",
"identifiseer",
".",
"In",
"Novemberontmoet",
"hy",
"die",
"Skotse",
"skilderes",
"Marjorie",
"Wallace",
"en",
"vanaf",
"die",
"begin",
"vanhet",
"hulle",
"’n",
"hegte",
"verhouding",
".",
"Kort",
"daarna",
"begin",
"hulle",
"saamwoon",
"en",
"doen",
"dit",
"vir",
"ses",
"jaar",
"lank",
"in",
"Paryse",
"dakkamers",
".",
"Hy",
"verwerf",
"’n",
"Franse",
"studiebeurs",
"wat",
"hom",
"in",
"staat",
"stel",
"om",
"inaan",
"die",
"Sorbonne",
"in",
"die",
"letterkunde",
"te",
"studeer",
"en",
"hy",
"het",
"die",
"doktorale",
"tesis",
"van",
"Georges",
"Bernanos",
",",
"écrivain",
"malgré",
"lui",
"(",
"Georges",
"Bernanos",
",",
"skrywer",
"ten",
"spyte",
"van",
"homself",
")",
"byna",
"klaar",
"toe",
"die",
"beurs",
"(",
"en",
"daarmee",
"saam",
"sy",
"studies",
")",
"ophou",
".",
"In",
"Parys",
"word",
"Jan",
"en",
"Marjorie",
"gereeld",
"besoek",
"deur",
"Afrikaanse",
"skrywers",
"soos",
"Uys",
"Krige",
"(",
"wat",
"Rabie",
"aansienlik",
"help",
"met",
"Afrikaanse",
"verwerking",
"uit",
"die",
"oorspronklike",
"Engels",
"en",
"skaafwerk",
"aan",
"wat",
"latersou",
"word",
")",
",",
"Bartho",
"Smit",
"en",
"Etienne",
"Leroux",
".",
"Uys",
"Krige",
"daag",
"in",
"Desemberby",
"hulle",
"op",
"met",
"die",
"voorneme",
"om",
"’n",
"naweek",
"oor",
"te",
"bly",
",",
"maar",
"sy",
"kuiertjie",
"is",
"eindelik",
"vir",
"langer",
"as",
"drie",
"volle",
"maande",
"!",
"Elsa",
"Joubert",
"besoek",
"hom",
"reeds",
"so",
"vroeg",
"as",
"Julietydens",
"haar",
"reis",
"deur",
"Europa",
"wat",
"sy",
"later",
"in",
"Die",
"verste",
"reis",
"te",
"boek",
"stel",
",",
"terwyl",
"sy",
"in",
"Aprilweer",
"daar",
"aandoen",
",",
"hierdie",
"keer",
"vergesel",
"van",
"Klaas",
"Steytler",
".",
"Die",
"digter",
"Jannie",
"Coetzee",
"is",
"ook",
"’n",
"gereelde",
"gas",
"wanneer",
"hy",
"op",
"een",
"van",
"sy",
"vele",
"wêreldreise",
"is",
".",
"Rabie",
"het",
"ook",
"noue",
"kontak",
"met",
"die",
"Nederlandse",
"Vyftigers",
"soos",
"Simon",
"Vinkenoog",
",",
"Rudy",
"Kousbroek",
",",
"Lucebert",
",",
"Hugo",
"Claus",
",",
"Gerrit",
"Kouwenaar",
"en",
"Bert",
"Schierbeek",
"en",
"die",
"skilder",
"Karel",
"Appel",
".",
"Hy",
"begin",
"in",
"Frankryk",
"ook",
"om",
"in",
"die",
"see",
"te",
"duik",
",",
"ondervindings",
"wat",
"sy",
"reeds",
"intieme",
"kennis",
"van",
"die",
"see",
"verder",
"verbreed",
"en",
"weerklank",
"vind",
"in",
"sy",
"latere",
"jeugboeke",
"soos",
"Twee",
"strandlopers”en",
"Seeboek",
"van",
"die",
"Sonderkossers",
".",
"Jan",
"en",
"Marjorie",
"trou",
"opJanuarievoor",
"die",
"Britse",
"konsul",
"in",
"Parys",
".",
"Jan",
"trou",
"in",
"Bartho",
"Smit",
"se",
"ou",
"bruin",
"pak",
"klere",
"en",
"Marjorie",
"dra",
"Kita",
"Redelinghuys",
"se",
"skoene",
",",
"met",
"Jannie",
"Coetzee",
"wat",
"die",
"getuie",
"is",
"met",
"die",
"huweliksvoltrekking",
".",
"Jan",
"vertrek",
"’n",
"paar",
"dae",
"daarna",
"terug",
"na",
"Suid-Afrika",
",",
"om",
"’n",
"werk",
"en",
"woonplek",
"te",
"kry",
"en",
"geld",
"bymekaar",
"te",
"maak",
",",
"waarna",
"Marjorie",
"haar",
"in",
"Novemberby",
"hom",
"aansluit",
".",
"Hulle",
"vestig",
"hulle",
"in",
"Groenpunt",
"in",
"Kaapstad",
",",
"waar",
"hulle",
"vir",
"ongeveer",
"elf",
"jaar",
"’n",
"dubbelverdiepinghuis",
"deel",
"met",
"die",
"kunstenaars",
"Erik",
"Laubscher",
"en",
"sy",
"vrou",
"Claude",
"Bouscharian",
".",
"Kort",
"daarna",
"verskyn",
"Een-en-twintig",
",",
"waarin",
"daar",
"van",
"’n",
"radikale",
"verandering",
"in",
"die",
"Afrikaanse",
"prosa",
"sprake",
"is",
"en",
"word",
"hierdie",
"boek",
"dan",
"ook",
"dikwels",
"genoem",
"as",
"die",
"werklike",
"wegbereider",
"vir",
"die",
"Sestiger-beweging",
"in",
"die",
"Afrikaanse",
"prosa",
".",
"Terugkeer",
"na",
"Suid-Afrika",
"Aan",
"die",
"begin",
"van",
"Desembervlieg",
"Marjorie",
"inderhaas",
"na",
"Skotland",
"om",
"haar",
"terminaal",
"siek",
"vader",
"by",
"te",
"staan",
",",
"wat",
"nog",
"voor",
"die",
"einde",
"van",
"daardie",
"jaar",
"oorlede",
"is",
".",
"Nadat",
"sy",
"’n",
"ruk",
"haar",
"moeder",
"bystaan",
",",
"gaan",
"Marjorie",
"na",
"Parys",
"waar",
"sy",
"steeds",
"haar",
"ateljee",
"gehuur",
"het",
"en",
"probeer",
"so",
"om",
"Jan",
"te",
"oorreed",
"om",
"terug",
"te",
"keer",
"na",
"Europa",
".",
"Hy",
"voel",
"egter",
"sterk",
"oor",
"sy",
"roeping",
"om",
"die",
"rassebeleid",
"in",
"Suid-Afrika",
"deur",
"sy",
"skryfwerk",
"teen",
"te",
"staan",
"en",
"is",
"selfs",
"bereid",
"om",
"te",
"skei",
"as",
"dit",
"dan",
"moet",
",",
"maar",
"weier",
"om",
"in",
"hierdie",
"stadium",
"terug",
"te",
"keer",
"na",
"Europa",
".",
"Marjorie",
"keer",
"dan",
"noodgedwonge",
"aan",
"die",
"begin",
"van",
"Novemberterug",
"na",
"Suid-Afrika",
"en",
"aanvaar",
"daardeur",
"ook",
"dat",
"dit",
"voortaan",
"hulle",
"permanente",
"tuiste",
"sal",
"wees",
".",
"Jan",
"trek",
"die",
"aandag",
"as",
"“betrokke”",
"skrywer",
"met",
"sy",
"sterk",
"oortuigings",
"oor",
"die",
"onreg",
"teenoor",
"bruin",
"en",
"swart",
"in",
"die",
"naam",
"van",
"apartheid",
"en",
"die",
"Rabies",
"se",
"huis",
"in",
"Groenpunt",
"word",
"algaande",
"’n",
"stimulerende",
"bymekaarkomplek",
"van",
"jonger",
"skrywers",
"en",
"skilders",
".",
"Ook",
"die",
"noordelike",
"skrywers",
"kom",
"hier",
"bymekaar",
"as",
"hulle",
",",
"gewoonlik",
"in",
"die",
"Desember-Januarie",
"skoolvakansies",
",",
"Kaapstad",
"besoek",
".",
"Hierdie",
"gereelde",
"besoekers",
"sluit",
"mense",
"in",
"soos",
"Uys",
"Krige",
",",
"Jack",
"Cope",
",",
"W.",
"A",
".",
"de",
"Klerk",
",",
"Peter",
"Blum",
",",
"Barend",
"Toerien",
",",
"Breyten",
"Breytenbach",
",",
"Adam",
"Small",
",",
"Richard",
"Rive",
",",
"Ingrid",
"Jonker",
",",
"Bartho",
"Smit",
",",
"André",
"P",
".",
"Brink",
",",
"Athol",
"Fugard",
"en",
"Chris",
"Barnard",
".",
"Aanvanklik",
"werk",
"Jan",
"(",
"vanaf",
"Maarttot",
"Augustuspermanent",
"en",
"tot",
"eindetydelik",
")",
"as",
"omroeper",
"by",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Uitsaaikorporasie",
"en",
"word",
"verskeie",
"van",
"sy",
"hoorspele",
",",
"soos",
"Voetbal",
"of",
"fortuin",
"en",
"Nuus",
"van",
"die",
"land",
",",
"ook",
"uitgesaai",
".",
"Laasgenoemde",
"hoorspel",
"word",
"deur",
"Tone",
"Brulin",
"in",
"Nederlands",
"vertaal",
"en",
"deur",
"die",
"Belgische",
"Nationale",
"Omroep",
"uitgesaai",
"en",
"beleef",
"later",
"ook",
"’n",
"Franse",
"verwerking",
".",
"In",
"hierdie",
"tyd",
"lewer",
"Jan",
"ook",
"vryskutwerk",
"aan",
"koerante",
"en",
"tydskrifte",
",",
"onder",
"meer",
"’n",
"gereelde",
"posseëlrubriek",
"onder",
"die",
"skuilnaam",
"Jan",
"Roets",
"in",
"Die",
"Burger",
"en",
"wetenskaplike",
"artikels",
"in",
"ligte",
"trant",
"vir",
"die",
"jeugtydskrif",
"Die",
"Jongspan",
".",
"Vanaf",
"eindewy",
"hy",
"hom",
"voltyds",
"aan",
"sy",
"skryfwerk",
".",
"Na",
"die",
"stigting",
"van",
"Contrast",
"indeur",
"Jack",
"Cope",
"dien",
"Jan",
"ook",
"vir",
"byna",
"drie",
"dekades",
"op",
"die",
"redaksie",
"van",
"hierdie",
"tydskrif",
",",
"veral",
"om",
"Afrikaanse",
"bydraes",
"te",
"werf",
".",
"Self",
"lewer",
"hy",
"ook",
"verskeie",
"skeppende",
"bydraes",
"en",
"artikels",
"vir",
"hierdie",
"tydskrif",
".",
"Hy",
"is",
"ook",
"lid",
"van",
"die",
"redaksie",
"van",
"Sestiger",
".",
"’n",
"Liefdeswerk",
"is",
"die200",
"kaartjies",
"met",
"seeterme",
"wat",
"hy",
"by",
"die",
"buro",
"van",
"die",
"Woordeboek",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"Taal",
"op",
"Stellenbosch",
"inlewer",
".",
"Polemiek",
"as",
"skrywer",
"Daar",
"is",
"polemiek",
"in",
"die",
"koerante",
"wanneer",
"sy",
"roman",
"Ons",
",",
"die",
"afgod",
"verskyn",
",",
"met",
"briefwisselings",
"waaraan",
"vele",
"mense",
"meedoen",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"eerste",
"Afrikaanse",
"roman",
"wat",
"so",
"sterk",
"standpunt",
"inneem",
"teen",
"die",
"apartheidsbeleid",
"en",
"word",
"daarom",
"vanuit",
"behoudende",
"kringe",
"gekritiseer",
",",
"terwyl",
"die",
"kritici",
"dit",
"as",
"letterkundige",
"werk",
"ook",
"nie",
"hoog",
"aanslaan",
"nie",
".",
"Nadat",
"Jan",
"uit",
"die",
"SAUK",
"bedank",
",",
"kritiseer",
"hy",
"in",
"sy",
"self",
"gepubliseerde",
"Die",
"evolusie",
"van",
"nasionalisme",
"die",
"direkteur-generaal",
",",
"P.J",
".",
"Meyer",
",",
"se",
"opvatting",
"dat",
"God",
"die",
"Afrikaners",
"in",
"Suid-Afrika",
"vertrou",
"het",
"met",
"voogdyskap",
"oor",
"die",
"verskillende",
"nasionaliteite",
".",
"Hierna",
"verbied",
"Meyer",
"die",
"SAUK",
"om",
"ooit",
"weer",
"van",
"Jan",
"se",
"dienste",
"vir",
"stukwerk",
"gebruik",
"te",
"maak",
".",
"Jan",
"skryf",
"ook",
"talle",
"briewe",
"aan",
"koerante",
"waarin",
"hy",
"standpunt",
"inneem",
"teen",
"die",
"onregte",
"van",
"die",
"rassebeleid",
",",
"onder",
"meer",
"met",
"die",
"besluit",
"van",
"die",
"regering",
"om",
"die",
"inwoners",
"van",
"Distrik",
"Ses",
"na",
"die",
"Kaapse",
"Vlakte",
"te",
"verskuif",
".",
"Hy",
"neem",
"ook",
"sterk",
"standpunt",
"in",
"teen",
"die",
"instelling",
"van",
"sensuur",
".",
"Weens",
"sy",
"uitgesproke",
"teenkanting",
"van",
"die",
"apartheidsbeleid",
"is",
"daar",
"ook",
"groot",
"polemiek",
"en",
"teenkanting",
"vanuit",
"behoudende",
"kringe",
"wanneer",
"hy",
"in",
"Oktoberdeur",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Akademie",
"vir",
"Wetenskap",
"en",
"Kuns",
"tot",
"fakulteitslid",
"verkies",
"word",
".",
"As",
"gewaande",
"vyand",
"van",
"die",
"volk",
"word",
"sy",
"foongesprekke",
"in",
"hierdie",
"tyd",
"afgeluister",
"en",
"hulle",
"huis",
"word",
"gedurig",
"dopgehou",
"deur",
"die",
"veiligheidspolisie",
"Latere",
"reise",
"In",
"Juniereis",
"hy",
"en",
"sy",
"vrou",
"met",
"’n",
"Carnegie-reisbeurs",
"oorsee",
"om",
"skrywers",
"en",
"skilders",
"in",
"die",
"Verenigde",
"State",
"van",
"Amerika",
"en",
"Kanada",
"te",
"ontmoet",
".",
"Hulle",
"vlieg",
"eers",
"na",
"Switserland",
"en",
"reis",
"deur",
"Duitsland",
"na",
"Nederland",
",",
"waar",
"hulle",
"ou",
"kennisse",
"soos",
"Simon",
"Vinkenoog",
",",
"Gerrit",
"Kouwenaar",
"en",
"Abraham",
"H.",
"de",
"Vries",
",",
"op",
"daardie",
"stadium",
"’n",
"student",
"in",
"Nederland",
",",
"besoek",
".",
"Hiervandaan",
"gaan",
"hulle",
"deur",
"België",
"na",
"Parys",
",",
"waar",
"hulle",
"by",
"Breyten",
"en",
"Yolande",
"Breytenbach",
"tuisgaan",
"en",
"ook",
"vir",
"André",
"P",
".",
"Brink",
"en",
"Rudy",
"Kousbroek",
"ontmoet",
".",
"Hulle",
"besoek",
"ook",
"Brittanje",
",",
"waar",
"hulle",
"in",
"Londen",
"vir",
"Athol",
"Fugard",
"te",
"siene",
"kry",
".",
"Hulle",
"bly",
"vir",
"’n",
"maand",
"in",
"Edinburg",
"in",
"Skotland",
"by",
"Marjorie",
"se",
"moeder",
",",
"waarna",
"hulle",
"na",
"Amerika",
"en",
"Kanada",
"vertrek",
".",
"Hier",
"besoek",
"hulle",
"universiteite",
"soos",
"Yale",
",",
"Harvard",
",",
"Columbia",
",",
"Quebec",
",",
"Northwestern",
"en",
"Chicago",
"en",
"Jan",
"hou",
"gereelde",
"lesings",
"oor",
"die",
"rassekwessie",
"in",
"Suider-Afrika",
".",
"Hulle",
"besoek",
"stede",
"soos",
"Washington",
",",
"Los",
"Angeles",
",",
"Salt",
"Lake",
"City",
",",
"Las",
"Vegas",
",",
"New",
"Orleans",
"en",
"San",
"Francisco",
"en",
"beleef",
"besienswaardighede",
"soos",
"die",
"Grand",
"Canyon",
"en",
"die",
"ruimtestasie",
"by",
"Kaap",
"Canaveral",
".",
"Saam",
"met",
"Barend",
"Toerien",
"verken",
"hulle",
"ook",
"New",
"York",
"en",
"bly",
"oor",
"op",
"Barend",
"se",
"plaas",
"by",
"Kerkhonson",
".",
"In",
"Januarieverlaat",
"hulle",
"Amerika",
"en",
"keer",
"vir",
"drie",
"weke",
"terug",
"na",
"Skotland",
".",
"Hierna",
"reis",
"hulle",
"deur",
"Londen",
"en",
"Parys",
"en",
"dan",
"per",
"trein",
"deur",
"Europa",
"na",
"Griekeland",
".",
"Vanaf",
"Maarttot",
"Oktoberwoon",
"die",
"egpaar",
"op",
"die",
"dorpie",
"Eloúnda",
"op",
"die",
"Griekse",
"eiland",
"Kreta",
",",
"terwyl",
"hulle",
"verdere",
"reise",
"na",
"van",
"die",
"ander",
"Griekse",
"eilande",
"onderneem",
",",
"asook",
"lande",
"soos",
"Israel",
",",
"Siprus",
",",
"Libanon",
"en",
"Turkye",
"besigtig",
".",
"In",
"hierdie",
"tyd",
"bemagtig",
"hy",
"moderne",
"Grieks",
".",
"Hierdie",
"verblyf",
"is",
"die",
"inspirasie",
"vir",
"sy",
"verblyfboek",
"’n",
"Haan",
"vir",
"Eloúnda",
"en",
"sy",
"roman",
"Klipwieg",
".",
"Tydens",
"hulle",
"verblyf",
"hier",
"kuier",
"onder",
"andere",
"Jannie",
"Coetzee",
",",
"Elsa",
"Joubert",
",",
"Klaas",
"Steytler",
"en",
"ook",
"Karel",
"Schoeman",
"by",
"hulle",
",",
"’n",
"besoek",
"wat",
"waarskynlik",
"die",
"prikkel",
"was",
"vir",
"Schoeman",
"se",
"roman",
"Op",
"’n",
"eiland",
".",
"Lewe",
"op",
"Onrus",
"Met",
"hulle",
"terugkeer",
"na",
"Suid-Afrika",
"vestig",
"die",
"egpaar",
"hulle",
"in",
"Maartop",
"Onrus",
"waar",
"hulle",
"andermaal",
"voltyds",
"skryf",
"en",
"skilder",
".",
"Hier",
"is",
"hulle",
"in",
"noue",
"kontak",
"met",
"Uys",
"Krige",
"en",
"M.C",
".",
"Botha",
"wat",
"ook",
"hier",
"woon",
"en",
"Chris",
"Barnard",
",",
"wat",
"sy",
"vakansiehuis",
"hier",
"het",
".",
"Die",
"huis",
"word",
"weereens",
"’n",
"gereelde",
"kuierplek",
"vir",
"besoekers",
"en",
"André",
"P",
".",
"Brink",
",",
"Etienne",
"Leroux",
",",
"Breyten",
"Breytenbach",
",",
"Abraham",
"de",
"Vries",
",",
"Elsa",
"Joubert",
",",
"Richard",
"Rive",
",",
"W.",
"A",
".",
"de",
"Klerk",
"en",
"Fanie",
"Olivier",
"is",
"van",
"die",
"talle",
"mense",
"wat",
"gereeld",
"kom",
"inloer",
".",
"In",
"hierdie",
"tyd",
"is",
"hy",
"besonder",
"aktief",
"as",
"vertaler",
"van",
"’n",
"hele",
"aantal",
"letterkundige",
"werke",
"uit",
"veral",
"Frans",
",",
"maar",
"ook",
"Grieks",
"en",
"Duits",
".",
"Betrokkenheid",
"by",
"sosio-politieke",
"kwessies",
"Jan",
"gee",
"in",
"’n",
"aantal",
"belangrike",
"openbare",
"lesings",
"leiding",
"oor",
"sosio-politieke",
"aangeleenthede",
".",
"Minder",
"Europa",
",",
"meer",
"Afrika",
"is",
"’n",
"pleidooi",
"aan",
"veral",
"die",
"blankes",
"om",
"minder",
"te",
"fokus",
"op",
"die",
"Europese",
"verlede",
"en",
"gewoontes",
"en",
"meer",
"inheems",
"aan",
"Afrika",
"te",
"word",
",",
"terwyl",
"Afrikaans",
"en",
"die",
"Nasionale",
"Party",
"(",
"gelewer",
"voor",
"twee",
"universiteite",
"asook",
"die",
"Kaapse",
"Persklub",
")",
"uitwys",
"hoe",
"die",
"beperkende",
"optredes",
"van",
"die",
"regerende",
"party",
"Afrikaans",
"benadeel",
"en",
"bruin",
"taalgenote",
"vervreem",
".",
"Hy",
"neem",
"ook",
"proaktief",
"deel",
"aan",
"die",
"stryd",
"teen",
"sensuur",
"en",
"by",
"sy",
"openbare",
"optredes",
"by",
"plekke",
"soos",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Stellenbosch",
"en",
"Wes-Kaapland",
"bepleit",
"hy",
"die",
"opheffing",
"van",
"die",
"onsinnige",
"jag",
"op",
"boeke",
".",
"Ook",
"as",
"lid",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Akademie",
"vir",
"Wetenskap",
"en",
"Kuns",
"maak",
"hy",
"voorbrand",
"vir",
"menseregte",
"en",
"stel",
"voor",
"dat",
"bruin",
"skrywers",
"soos",
"Adam",
"Small",
"en",
"S.V",
".",
"Petersen",
"as",
"lede",
"van",
"die",
"Akademie",
"toegelaat",
"word",
".",
"Wanneer",
"die",
"Akademie",
"sloer",
"met",
"’n",
"besluit",
"oor",
"hierdie",
"aangeleentheid",
",",
"bedank",
"Jan",
"uit",
"die",
"Akademie",
"en",
"saam",
"met",
"hom",
"ook",
"F.",
"A",
".",
"Venter",
",",
"Etienne",
"Leroux",
",",
"Leon",
"Rousseau",
",",
"Elsa",
"Joubert",
",",
"Chris",
"Barnard",
"en",
"Abraham",
"H.",
"de",
"Vries",
".",
"Jan",
"is",
"’n",
"sleutelfiguur",
"met",
"die",
"stigting",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"Skrywersgilde",
"inen",
"dien",
"dan",
"ook",
"inenas",
"voorsitter",
"van",
"hierdie",
"liggaam",
".",
"In",
"sy",
"termyn",
"as",
"voorsitter",
"onderskei",
"hy",
"hom",
"as",
"kampvegter",
"vir",
"die",
"regte",
"van",
"die",
"skrywer",
".",
"Hy",
"behartig",
"vir",
"baie",
"lank",
"’n",
"gereelde",
"rubriek",
"oor",
"die",
"Afrikaanse",
"letterkunde",
"in",
"die",
"Cape",
"Times",
".",
"Latere",
"jare",
"en",
"sterfte",
"Saam",
"met",
"Marjorie",
"onderneem",
"hulle",
"’n",
"laaste",
"oorsese",
"reis",
"in",
"April",
"wanneer",
"hulle",
"Skotland",
"besoek",
"en",
"in",
"Frankryk",
"ook",
"Breyten",
"Breytenbach",
"aandoen",
",",
"waarna",
"hulle",
"na",
"Griekeland",
"vertrek",
"waar",
"hulle",
"etlike",
"maande",
"op",
"die",
"eiland",
"Lesbos",
"vertoef",
".",
"Hierdie",
"eiland",
"se",
"verbintenis",
"met",
"die",
"antieke",
"Griekse",
"digteres",
"Sappho",
",",
"’n",
"homoseksueel",
",",
"verskaf",
"aan",
"die",
"eiland",
"sy",
"naam",
"en",
"ook",
"die",
"reputasie",
"van",
"lesbiese",
"vryheid",
".",
"Hiervandaan",
"besoek",
"hulle",
"Turkye",
"en",
"die",
"eiland",
"Rhodos",
"en",
"keer",
"dan",
"via",
"Frankryk",
"en",
"Skotland",
"in",
"Januariena",
"Suid-Afrika",
"terug",
".",
"Tydens",
"hulle",
"verblyf",
"in",
"Onrus",
"gaan",
"hulle",
"ook",
"etlike",
"kere",
"na",
"Suidwes-Afrika",
".",
"Die",
"Nasionale",
"Afrikaanse",
"Letterkundige",
"Museum",
"en",
"Navorsingsentrum",
"in",
"Bloemfontein",
"hou",
"inmet",
"sy",
"sewentigste",
"verjaardag",
"’n",
"gedenklesing",
"waar",
"hy",
"praat",
"oor",
"’n",
"Skrywer",
"se",
"evolusie",
".",
"Indoen",
"hy",
"die",
"aftakelende",
"Lewy-liggaam-demensie",
"op",
"(",
"’n",
"kombinasie",
"van",
"Parkinson-siekte",
"en",
"Alzheimer",
")",
"en",
"in",
"Oktoberkry",
"hy",
"’n",
"ligte",
"beroerte-aanval",
",",
"waarna",
"hy",
"in",
"die",
"aftree-oord",
"Onrus",
"Manor",
"se",
"afdeling",
"vir",
"verswakte",
"bejaardes",
"opgeneem",
"word",
".",
"Vir",
"die",
"laaste",
"jare",
"van",
"sy",
"lewe",
"is",
"hy",
"baie",
"swak",
".",
"Jan",
"Rabie",
"is",
"opNovemberin",
"die",
"aftree-oord",
"Onrus",
"Manor",
"oorlede",
"en",
"word",
"langs",
"Uys",
"Krige",
"op",
"Onrus",
"begrawe",
".",
"Marjorie",
"Wallace",
"leef",
"nog",
"enkele",
"jare",
"ná",
"sy",
"dood",
"en",
"sterf",
"op",
"SondagJunie",
"Haar",
"testament",
"bepaal",
"dat",
"’n",
"beurs",
",",
"wat",
"uit",
"haar",
"boedel",
"gefinansier",
"en",
"deur",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Wes-Kaapland",
"geadministreer",
"word",
",",
"jaarliks",
"toegeken",
"word",
"en",
"as",
"die",
"Jan",
"Rabie/Marjorie",
"Wallace-beurs",
"bekend",
"sal",
"staan",
".",
"Skryfwerk",
"Debuut",
"as",
"skrywer",
"Jan",
"Rabie",
"begin",
"sy",
"kreatiewe",
"loopbaan",
"as",
"digter",
".",
"Sy",
"eerste",
"letterkundige",
"pogings",
",",
"veral",
"gedigte",
"maar",
"ook",
"enkele",
"prosastukke",
",",
"verskyn",
"in",
"die",
"Stellenbosse",
"Student",
"(",
"waarvan",
"hy",
"in’n",
"redaksielid",
"is",
")",
"en",
"met",
"’n",
"gedig",
"in",
"die",
"April-Meiuitgawe",
"wen",
"hy",
"’n",
"prysgeld",
"van",
"sewe",
"sjielings",
"en",
"ses",
"pennies",
".",
"Reeds",
"instel",
"hy",
"’n",
"bundel",
"gedigte",
"saam",
"onder",
"die",
"titel",
"Bewuste",
"stryd",
",",
"maar",
"lê",
"dit",
"nie",
"voor",
"vir",
"publikasie",
"nie",
".",
"Om",
"ekstra",
"geld",
"te",
"verdien",
"stuur",
"hy",
"ook",
"gedigte",
"en",
"verhale",
"vir",
"publikasie",
"na",
"Die",
"Huisgenoot",
",",
"Die",
"Brandwag",
",",
"Naweek",
",",
"Die",
"Kerkbode",
"en",
"Die",
"Landbouweekblad",
".",
"Eindelik",
"word",
"amper",
"honderd",
"van",
"sy",
"gedigte",
"in",
"tydskrifte",
"gepubliseer",
".",
"In",
"sy",
"dae",
"as",
"rondtrekkende",
"onderwyser",
"in",
"die",
"veertigerjare",
"skryf",
"hy",
"baie",
".",
"Dit",
"sluit",
"in",
"vier",
"gepubliseerde",
"romans",
"van",
"’n",
"tradisionele",
"aard",
",",
"’n",
"groot",
"aantal",
"hoofsaaklik",
"konvensionele",
"tydskrifverhale",
"in",
"tydskrifte",
"soos",
"Die",
"Huisgenoot",
",",
"Naweek",
"en",
"Die",
"Huisvrou",
"en",
"gedigte",
",",
"waarvan",
"sommige",
"inin",
"die",
"versamelbundel",
"Stiebeuel",
"onder",
"redaksie",
"van",
"D.J",
".",
"Opperman",
"en",
"F.",
"J.",
"le",
"Roux",
"opgeneem",
"word",
".",
"Veral",
"bekend",
"is",
"sy",
"gedig",
"Blinde",
"tog",
",",
"wat",
"D.J",
".",
"Opperman",
"in",
"die",
"eerste",
"uitgawes",
"van",
"Groot",
"verseboek",
"opneem",
",",
"terwyl",
"Simfonie",
"ook",
"onthoubaar",
"is",
".",
"Johann",
"de",
"Lange",
"en",
"Antjie",
"Krog",
"neem",
"die",
"gedig",
"Die",
"vriend",
"op",
"in",
"die",
"versamelbundel",
"Die",
"dye",
"trek",
"die",
"dye",
"aan",
".",
"W.",
"E.G",
".",
"Louw",
"tipeer",
"sy",
"gedigte",
"as",
"behorende",
"tot",
"’n",
"nuwe",
"saaklikheid",
"en",
"konkreetheid",
"in",
"die",
"poësie",
",",
"hoewel",
"enkele",
"versreëls",
"steeds",
"die",
"romantikus",
"in",
"hom",
"verraai",
".",
"Hoewel",
"hy",
"later",
"die",
"digkuns",
"versaak",
"en",
"hom",
"net",
"op",
"prosa",
"toespits",
",",
"is",
"die",
"gedigte",
"’n",
"goeie",
"oefenmedium",
"om",
"sy",
"skryfkuns",
"te",
"slyp",
"en",
"verraai",
"die",
"ritmiese",
"en",
"beeldryke",
"prosa",
"van",
"veral",
"sy",
"kortkuns",
"die",
"positiewe",
"invloed",
"van",
"hierdie",
"skryfwerk",
".",
"In",
"hierdie",
"vroeë",
"stadium",
"van",
"sy",
"ontwikkeling",
"as",
"skrywer",
"skryf",
"Rabie",
"die",
"ongepubliseerde",
"roman",
"Helgard",
"van",
"die",
"hel",
"(",
"’n",
"komiese",
"soort",
"Don",
"Quichote",
"verplaas",
"na",
"Suid-Afrika",
")",
"en",
"’n",
"onvoltooide",
"historiese",
"roman",
"oor",
"Johannesburg",
",",
"wat",
"hy",
"Die",
"stad",
"wou",
"noem",
".",
"In",
"sy",
"tyd",
"by",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Uitsaaikorporasie",
"in",
"die",
"vyftigerjare",
"skryf",
"hy",
"ook",
"radiodramas",
"wat",
"uitgesaai",
"word",
",",
"insluitende",
"Voetbal",
"of",
"fortuin",
"van",
"’n",
"Bolandse",
"boer",
"wat",
"’n",
"sukkelbestaan",
"voer",
",",
"maar",
"dan",
"’n",
"groot",
"erfporsie",
"kan",
"kry",
"as",
"hy",
"afsien",
"van",
"sy",
"liefde",
"vir",
"rugby",
";",
"en",
"Nuus",
"van",
"die",
"land",
"waarin",
"die",
"legende",
"van",
"die",
"skip",
"die",
"Vlieënde",
"Hollander",
"aangepas",
"word",
"vir",
"plaaslike",
"omstandighede",
".",
"Die",
"legendariese",
"skip",
"keer",
"in",
"hierdie",
"hoorspel",
"elke",
"sewe",
"jaar",
"’n",
"boot",
"voor",
"om",
"nuus",
"van",
"die",
"land",
"te",
"vra",
".",
"Die",
"bruin",
"Gansbaai",
"vissers",
"antwoord",
"dan",
"met",
"die",
"nuus",
"van",
"hulle",
"verlies",
"aan",
"stemreg",
"gedurende",
"die",
"vyftigerjare",
"en",
"die",
"algemene",
"politieke",
"situasie",
"in",
"die",
"land",
".",
"Laasgenoemde",
"hoorspel",
"word",
"deur",
"Tone",
"Brulin",
"in",
"Nederlands",
"vertaal",
"en",
"deur",
"die",
"Belgische",
"Nationale",
"Omroep",
"uitgesaai",
"en",
"beleef",
"later",
"ook",
"’n",
"Franse",
"verwerking",
".",
"Kortprosa",
"Dit",
"is",
"met",
"sy",
"kortverhale",
"wat",
"hy",
"in",
"Een-en-twintig",
"bundel",
"(",
"voorafgegaan",
"deur",
"’n",
"besonder",
"insiggewende",
"inleiding",
"van",
"Uys",
"Krige",
")",
"dat",
"hy",
"’n",
"nuwe",
"rigting",
"in",
"die",
"Afrikaanse",
"prosa",
"aandui",
".",
"Interessant",
"genoeg",
"skryf",
"hy",
"aanvanklik",
"hierdie",
"kortverhale",
"in",
"Engels",
",",
"veral",
"sodat",
"sy",
"Paryse",
"vriende",
"en",
"sy",
"latere",
"vrou",
",",
"Marjorie",
"Wallace",
",",
"wat",
"toe",
"nog",
"nie",
"Afrikaans",
"magtig",
"was",
"nie",
",",
"dit",
"kon",
"verstaan",
".",
"Die",
"titel",
"dui",
"die",
"aantal",
"kortprosas",
"in",
"die",
"bundel",
"aan",
",",
"maar",
"suggereer",
"ook",
"die",
"mondigwording",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"prosa",
",",
"waarin",
"dit",
"in",
"pas",
"kom",
"met",
"die",
"wêreldletterkunde",
".",
"Hierdie",
"surrealistiese",
"kortprosas",
"met",
"digterlike",
"aanwending",
"van",
"die",
"woord",
"is",
"beduidend",
"anders",
"as",
"die",
"tradisionele",
"realistiese",
"kortverhaal",
"in",
"Afrikaans",
".",
"Temas",
"soos",
"die",
"samelewing",
"se",
"skuld",
"aan",
"die",
"ondergang",
"van",
"die",
"individu",
"(",
"Die",
"man",
"met",
"die",
"swaar",
"been",
")",
";",
"die",
"verskrikking",
"van",
"die",
"uitwissing",
"van",
"die",
"Jode",
"in",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"(",
"Die",
"nuwe",
"piramides",
")",
"en",
"die",
"impak",
"van",
"eerste",
"liefde",
"(",
"Die",
"dag",
"van",
"die",
"roos",
")",
"word",
"in",
"min",
"en",
"eenvoudige",
"woorde",
"met",
"maksimum",
"effek",
"uitgebeeld",
".",
"Die",
"rasseverhoudinge",
"word",
"aangedurf",
"in",
"’n",
"stuk",
"soos",
"Droogte",
",",
"waar",
"die",
"wit",
"man",
"homself",
"van",
"die",
"swart",
"man",
"isoleer",
",",
"maar",
"dan",
"ook",
"van",
"die",
"hele",
"wêreld",
"daarbuite",
".",
"Hy",
"bou",
"homself",
"toe",
"in",
"’n",
"huis",
"sonder",
"deure",
"en",
"vensters",
",",
"sodat",
"die",
"swart",
"man",
"nie",
"kan",
"inkom",
"nie",
",",
"maar",
"verseël",
"daarmee",
"ook",
"sy",
"eie",
"lot",
".",
"Ook",
"Plek",
"vir",
"een",
"toon",
"aan",
"hoe",
"velkleur",
"nie",
"die",
"eendersheid",
"van",
"die",
"mens",
"kan",
"verander",
"nie",
".",
"Teenoor",
"hierdie",
"toespelings",
"op",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"aktualiteit",
"werk",
"hy",
"in",
"twee",
"verhale",
"met",
"temas",
"uit",
"die",
"kontemporêre",
"Europese",
"geskiedenis",
".",
"Lied",
"oor",
"Niemandsland",
"se",
"tema",
"is",
"die",
"geloof",
"in",
"waardes",
"wat",
"hoër",
"gaan",
"as",
"die",
"politiek",
".",
"Die",
"liefde",
"van",
"’n",
"jong",
"soldaat",
"vir",
"’n",
"meisie",
"wat",
"in",
"dieselfde",
"dorpie",
"as",
"hy",
"woon",
",",
"word",
"deur",
"ideologiese",
"grense",
"gestuit",
".",
"Hulle",
"word",
"geskei",
"wanneer",
"die",
"dorp",
"tydens",
"’n",
"oorlog",
"in",
"twee",
"vyandige",
"kampe",
"verdeel",
"word",
".",
"Hierdie",
"kortverhaal",
"word",
"as",
"kort",
"radiodrama",
"verwerk",
"en",
"inoor",
"Radiosondergrense",
"uitgesaai",
".",
"Die",
"nuwe",
"piramides",
"is",
"die",
"noukeurige",
"beskrywing",
"van",
"die",
"dood",
"van",
"onskuldige",
"slagoffers",
"in",
"die",
"gaskamers",
"van",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
",",
"waar",
"die",
"slagoffers",
"in",
"hulle",
"doodsangs",
"mekaar",
"vertrap",
"om",
"vry",
"te",
"probeer",
"asemhaal",
"en",
"eindelik",
"lewensloos",
"bo-op",
"mekaar",
"in",
"’n",
"piramide",
"tot",
"ruste",
"kom",
".",
"Die",
"hele",
"bundel",
"staan",
"in",
"die",
"teken",
"van",
"die",
"angs",
"en",
"nagmerrie",
"van",
"die",
"moderne",
"mens",
"se",
"lewe",
",",
"veral",
"in",
"die",
"grootstad",
"wat",
"sy",
"individuele",
"menswees",
"in",
"die",
"massas",
"verdruk",
".",
"Rabie",
"gebruik",
"surrealisme",
"om",
"die",
"absurditeit",
"van",
"die",
"mens",
"en",
"sy",
"lewe",
"uit",
"te",
"beeld",
",",
"telkens",
"op",
"simboliese",
"en",
"allegoriese",
"wyse",
".",
"Die",
"man",
"met",
"die",
"swaar",
"been",
"is",
"tiperend",
"van",
"sy",
"aanslag",
"in",
"hierdie",
"bundel",
".",
"In",
"Parys",
"in",
"Frankryk",
"val",
"’n",
"man",
"teen",
"die",
"relings",
"van",
"die",
"Luksemburgtuin",
"en",
"kan",
"nie",
"weer",
"orent",
"kom",
"nie",
".",
"Dit",
"is",
"duidelik",
"dat",
"hy",
"siek",
"is",
",",
"maar",
"hy",
"vra",
"nie",
"om",
"hulp",
"nie",
",",
"maar",
"om",
"medelye",
"en",
"is",
"veral",
"bekommerd",
"oor",
"sy",
"naam",
"(",
"of",
"identiteit",
")",
"en",
"dus",
"by",
"implikasie",
"om",
"naamloos",
"te",
"sterf",
".",
"’n",
"Groot",
"skare",
"drom",
"om",
"hom",
"saam",
",",
"maar",
"slegs",
"drie",
"mense",
"tree",
"met",
"die",
"man",
"in",
"interaksie",
".",
"Die",
"een",
"ontbied",
"’n",
"ambulans",
",",
"die",
"ander",
"probeer",
"’n",
"gesprek",
"voer",
"met",
"die",
"sieke",
".",
"Die",
"sieke",
"gryp",
"na",
"’n",
"omstander",
",",
"’n",
"skraal",
"man",
",",
"se",
"been",
"en",
"die",
"skraal",
"man",
"tree",
"vorentoe",
"sodat",
"die",
"sieke",
"aan",
"sy",
"been",
"kan",
"vashou",
".",
"Wanneer",
"die",
"skraal",
"man",
"verder",
"gaan",
",",
"word",
"sy",
"been",
"al",
"swaarder",
"en",
"is",
"dit",
"hy",
"wat",
"met",
"moeite",
"beweeg",
",",
"want",
"hy",
"het",
"die",
"skuld",
"van",
"die",
"ganse",
"onverskillige",
"mensdom",
"op",
"hom",
"geneem",
".",
"Natasja",
"Fourie",
",",
"dogter",
"van",
"die",
"dramaturg",
"Pieter",
"Fourie",
",",
"maak",
"’n",
"kortrolprent",
"van",
"hierdie",
"verhaal",
",",
"wat",
"inas",
"The",
"man",
"with",
"the",
"heavy",
"leg",
"by",
"die",
"internasionale",
"rolprentfees",
"in",
"Cannes",
"vertoon",
"word",
".",
"In",
"kontras",
"hiermee",
"vertel",
"Skelle",
"modder",
"van",
"menslike",
"wreedheid",
"sonder",
"enige",
"genade",
"in",
"die",
"skroeiende",
"hitte",
"van",
"die",
"Suid-Amerikaanse",
"trope",
"in",
"’n",
"Franse",
"strafkolonie",
".",
"Baie",
"beeld",
"mnr",
".",
"Wallis",
"se",
"nagtelike",
"gedaanteverwisseling",
"voor",
"’n",
"spieël",
"uit",
",",
"met",
"die",
"spieël",
"wat",
"eie",
"beeld",
"weerkaats",
"maar",
"terselfdertyd",
"simbool",
"word",
"van",
"die",
"gemeenskap",
"wat",
"hom",
"dophou",
"en",
"later",
"genadeloos",
"verander",
"in",
"onsigbare",
"wesens",
"wat",
"hom",
"aanval",
".",
"Een",
"van",
"die",
"besondere",
"hoogtepunte",
"in",
"die",
"bundel",
"is",
"Drie",
"kaalkoppe",
"eet",
"tesame",
",",
"waarin",
"die",
"eters",
"nooit",
"genoeg",
"kry",
"nie",
"en",
"nadat",
"die",
"kos",
"alles",
"klaar",
"is",
",",
"die",
"mense",
"rondom",
"hulle",
"en",
"mekaar",
"later",
"verorber",
",",
"in",
"’n",
"treffende",
"uitbeelding",
"van",
"hoe",
"gierigheid",
"allesverterend",
"is",
"en",
"nooit",
"genoeg",
"kry",
"nie",
".",
"Die",
"drie-eenheid",
"van",
"kaalkoppe",
"impliseer",
"ook",
"’n",
"godheid",
",",
"die",
"mens-as-god",
",",
"wat",
"alles",
"rondom",
"hom",
"in",
"sy",
"wellus",
"vernietig",
"en",
"die",
"beeld",
"van",
"die",
"goddelike",
"word",
"verder",
"versterk",
"deur",
"die",
"hoofsaaklik",
"vleis",
"en",
"wyn",
"van",
"die",
"ete",
".",
"Teenoor",
"die",
"drie",
"kaalkoppe",
"staan",
"die",
"streng",
",",
"emosielose",
",",
"skraal",
"kelner",
"wat",
"in",
"sy",
"swart",
"aandpak",
"voortdurend",
"geregte",
"aandra",
"en",
"so",
"die",
"groteske",
"en",
"absurde",
"van",
"die",
"toneel",
"versterk",
".",
"As",
"interpretasiemoontlikhede",
"kan",
"die",
"kelner",
"simbool",
"wees",
"van",
"’n",
"afsydige",
"godheid",
"wat",
"die",
"mens",
"toelaat",
"om",
"sy",
"eie",
"ondergang",
"te",
"bewerkstellig",
"of",
"die",
"rol",
"van",
"die",
"bose",
"by",
"’n",
"diaboliese",
"ritueel",
"vervul",
".",
"Dat",
"hierdie",
"proses",
"tot",
"in",
"die",
"oneindige",
"voortgaan",
",",
"sien",
"’n",
"mens",
"in",
"die",
"voorbereiding",
"wat",
"die",
"kelner",
"aan",
"die",
"einde",
"vir",
"die",
"volgende",
"dag",
"se",
"maal",
"tref",
".",
"In",
"La",
"promenade",
"en",
"chien",
"trek",
"’n",
"vrou",
"haar",
"elke",
"dag",
"volgens",
"haar",
"bui",
"aan",
"in",
"’n",
"kleed",
"wat",
"by",
"een",
"van",
"haar",
"baie",
"honde",
"pas",
".",
"Sy",
"gaan",
"haal",
"dan",
"vir",
"haar",
"die",
"hond",
"wat",
"pas",
"vir",
"die",
"dag",
"in",
"die",
"groot",
"saal",
"van",
"die",
"honde",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"reaksie",
"van",
"die",
"foksterriër",
"op",
"haar",
"keuse",
"wat",
"die",
"grootste",
"gedeelte",
"van",
"die",
"verhaal",
"behels",
".",
"Wanneer",
"dit",
"die",
"dag",
"sy",
"beurt",
"is",
",",
"vergoed",
"dit",
"vir",
"al",
"die",
"ander",
"dae",
"se",
"teleurstellings",
".",
"Die",
"onverskilligheid",
"en",
"hardvogtigheid",
"van",
"die",
"vrou",
"staan",
"hier",
"in",
"dramatiese",
"teenstelling",
"tot",
"die",
"passie",
"en",
"vreugde",
"van",
"die",
"hond",
".",
"Ek",
"het",
"jou",
"gemaak",
"eindig",
"met",
"Ingenieur",
"Jacobs",
"se",
"robot-bruid",
"wat",
"hom",
"onverbiddelik",
"nader",
"vir",
"die",
"laaste",
"dodelike",
"omhelsing",
",",
"sodat",
"die",
"verhaal",
"boodskap",
"word",
"van",
"hoe",
"die",
"mens",
"slagoffer",
"word",
"van",
"sy",
"eie",
"drome",
"en",
"vindingrykheid",
".",
"Hierdie",
"kortverhaal",
"word",
"as",
"kort",
"radiodrama",
"verwerk",
"en",
"inoor",
"Radiosondergrense",
"uitgesaai",
".",
"Voor",
"die",
"muur",
"is",
"die",
"verhaal",
"van",
"kinders",
"op",
"’n",
"speelgrond",
",",
"waarvan",
"die",
"end",
"(",
"of",
"horison",
")",
"’n",
"muur",
"is",
".",
"Twee",
"groepe",
"kinders",
"is",
"op",
"die",
"speelgrond",
",",
"dié",
"wat",
"hartstogtelik",
"en",
"passievol",
"is",
"oor",
"hulle",
"speletjie",
"en",
"dié",
"van",
"die",
"Ontstelde",
"Staar",
"wat",
"elkeen",
"op",
"sy",
"eie",
"dans",
"vir",
"die",
"muur",
".",
"Die",
"muur",
"is",
"dan",
"simbool",
"van",
"die",
"werklikheid",
",",
"ook",
"van",
"die",
"dood",
"en",
"van",
"die",
"lewe",
",",
"wat",
"afgespeel",
"word",
"teen",
"moontlikheid",
",",
"die",
"spel",
".",
"Hierdie",
"verhaal",
"word",
"’n",
"verkenning",
"van",
"die",
"eksistensiële",
"angs",
"en",
"die",
"manier",
"waarop",
"elkeen",
"die",
"lewe",
"bedryf",
".",
"Die",
"padda",
"en",
"die",
"maan",
"is",
"gebaseer",
"op",
"’n",
"ou",
"Indiese",
"fabel",
",",
"terwyl",
"Gondel-deuntjie",
"die",
"moderne",
"milieu",
"van",
"Venesië",
"met",
"die",
"verhaal",
"van",
"Demeter",
"en",
"Persephone",
"verbind",
",",
"waardeur",
"die",
"gondelvaart",
"met",
"talle",
"fyn",
"suggesties",
"die",
"aanskyn",
"van",
"’n",
"dodereis",
"oor",
"die",
"Styx",
"kry",
".",
"Een-en-twintig",
"word",
"ook",
"in",
"Russies",
"vertaal",
".",
"Hierdie",
"bundel",
"word",
"inheruitgegee",
"onder",
"die",
"titel",
",",
"met",
"insluiting",
"van",
"’n",
"aantal",
"van",
"die",
"oorspronklike",
"Engelse",
"weergawes",
".",
"André",
"P",
".",
"Brink",
"skryf",
"’n",
"insiggewende",
"inleiding",
"tot",
"hierdie",
"bundel",
".",
"Hy",
"volg",
"hierdie",
"kortverhale",
"op",
"met",
"Dakkamer",
"en",
"agterplaas",
",",
"wat",
"ook",
"in",
"Parys",
"ontstaan",
"het",
".",
"Die",
"twaalf",
"verhale",
"hierin",
"is",
"egter",
"aansienlik",
"langer",
",",
"die",
"verteltrant",
"losser",
"en",
"die",
"styl",
"meer",
"realisties",
"en",
"minder",
"intens",
".",
"Die",
"bundel",
"vind",
"tog",
"aansluiting",
"bydeur",
"die",
"temas",
"wat",
"aangeraak",
"word",
"en",
"ook",
"deur",
"die",
"gebruik",
"van",
"blote",
"skildering",
"van",
"’n",
"situasie",
",",
"waardeur",
"die",
"betekenis",
"iewers",
"agter",
"die",
"woorde",
"en",
"beeld",
"lê",
".",
"Hierdie",
"bundel",
"sluit",
"in",
"die",
"verhaal",
"Doodgeld",
",",
"wat",
"verwant",
"is",
"aan",
"Drie",
"kaalkoppe",
"eet",
"tesame",
"in",
"sy",
"behandeling",
"van",
"gierigheid",
"en",
"implikasie",
"dat",
"die",
"mens",
"mensvreter",
"word",
"deur",
"geld",
".",
"Hierdie",
"verhaal",
"is",
"reeds",
"ingeskryf",
"en",
"het",
"die",
"skoenmaker-boer",
"Basie",
"Bouwer",
"as",
"hoofkarakter",
".",
"Sy",
"seun",
"Sampie",
"werk",
"in",
"die",
"patatlandjie",
"langs",
"die",
"rivier",
"wanneer",
"Basie",
"berig",
"ontvang",
"dat",
"sy",
"ander",
"seun",
"in",
"die",
"fabriek",
"in",
"Kaapstad",
"verongeluk",
"het",
".",
"Basie",
"kry",
"skadevergoeding",
"as",
"gevolg",
"hiervan",
"en",
"verspil",
"hierdie",
"geld",
"op",
"uitspattighede",
"en",
"genot",
"soos",
"partytjies",
",",
"brasserye",
"en",
"besoeke",
"aan",
"die",
"stad",
".",
"Wanneer",
"al",
"die",
"geld",
"op",
"is",
",",
"stel",
"Basie",
"voor",
"dat",
"sy",
"oorlewende",
"seun",
"Sampie",
"met",
"die",
"laaste",
"geld",
"’n",
"treinkaartjie",
"koop",
"Kaapstad",
"toe",
"om",
"ook",
"daar",
"te",
"gaan",
"werk",
".",
"Die",
"bundel",
"bevat",
"ook",
"’n",
"paar",
"politieke",
"of",
"rassetemaverhale",
"(",
"Wit",
"op",
"swart",
",",
"Jaffie",
"leer",
")",
"en",
"verhale",
"van",
"individuele",
"stryd",
"(",
"Op",
"die",
"berg",
"–",
"’n",
"gespanne",
"beskrywing",
"van",
"’n",
"man",
"se",
"ontbering",
"op",
"’n",
"bergtop",
"in",
"die",
"sneeu",
"–",
"en",
"Onder",
"die",
"hemel",
"–",
"wat",
"twee",
"mense",
"se",
"hulpeloosheid",
"uitbeeld",
"na",
"’n",
"motorongeluk",
"terwyl",
"die",
"aasvoëls",
"reeds",
"begin",
"nader",
"kom",
")",
".",
"Die",
"bed",
"vertel",
"van",
"twee",
"broers",
"(",
"die",
"luidrugtige",
"Groot",
"Kerneels",
"en",
"die",
"sieklike",
"en",
"stiller",
"Hans",
")",
"wat",
"albei",
"op",
"dieselfde",
"meisie",
"(",
"Hester",
")",
"verlief",
"is",
".",
"Hester",
"is",
"te",
"bang",
"om",
"te",
"kies",
",",
"maar",
"haar",
"pa",
",",
"ou",
"Tewie",
",",
"verkies",
"beslis",
"vir",
"Kerneels",
".",
"Kerneels",
"koop",
"’n",
"groot",
"dubbelbed",
"op",
"’n",
"vendusie",
"en",
"beloof",
"vir",
"Hester",
"dat",
"hy",
"nie",
"daarop",
"sal",
"slaap",
"voor",
"hulle",
"troue",
"nie",
",",
"maar",
"Hester",
"is",
"nie",
"beïndruk",
"nie",
".",
"Kerneels",
"wil",
"die",
"gebeurtenis",
"vier",
"en",
"hy",
"en",
"sy",
"vriende",
"begin",
"sommer",
"dadelik",
",",
"vanwaar",
"hulle",
"met",
"moeite",
"die",
"bed",
"na",
"Kerneels",
"se",
"huis",
"vervoer",
".",
"Die",
"spul",
"stop",
"by",
"ou",
"Tewie",
"se",
"huis",
"om",
"verder",
"te",
"kuier",
",",
"vanwaar",
"hulle",
"die",
"bed",
"verder",
"per",
"skuit",
"na",
"Kerneels",
"se",
"huis",
"moet",
"neem",
".",
"Die",
"hele",
"tyd",
"treiter",
"Kerneels",
"vir",
"Hans",
",",
"maar",
"wanneer",
"die",
"bed",
"afgelaai",
"moet",
"word",
",",
"sê",
"Hans",
"dat",
"hy",
"dit",
"alleen",
"sal",
"doen",
".",
"Hy",
"balanseer",
"die",
"swaar",
"bed",
"op",
"sy",
"kop",
"en",
"skouers",
"en",
"spring",
"dan",
"daarmee",
"in",
"die",
"rivier",
".",
"Kerneels",
"is",
"nie",
"begaan",
"oor",
"sy",
"broer",
"se",
"lot",
"nie",
"en",
"kry",
"eindelik",
"die",
"bed",
"opgehys",
"uit",
"die",
"rivier",
",",
"met",
"Hans",
"se",
"slymbedekte",
"lyk",
"wat",
"steeds",
"aan",
"die",
"onderkant",
"daarvan",
"vasklou",
".",
"Kerneels",
"het",
"die",
"bed",
"in",
"sy",
"slaapkamer",
"laat",
"sit",
",",
"maar",
"Hester",
"het",
"nooit",
"sy",
"vrou",
"geword",
"nie",
",",
"sodat",
"Hans",
"ten",
"spyte",
"van",
"sy",
"dood",
"tog",
"hier",
"die",
"oorwinning",
"behaal",
"het",
".",
"In",
"Die",
"roos",
"aan",
"die",
"pels",
"oorheers",
"verhale",
"oor",
"die",
"rassebestel",
"in",
"die",
"land",
",",
"wat",
"hoofsaaklik",
"tussenengeskryf",
"is",
".",
"Die",
"hoogtepunt",
"is",
"Die",
"groot",
"vrot",
",",
"’n",
"surrealistiese",
"allegorie",
"en",
"sosiaal-polities",
"betrokke",
"verhaal",
".",
"Die",
"mense",
"van",
"die",
"dorp",
"word",
"teen",
"die",
"Buitemense",
"gestel",
".",
"Die",
"aarde",
"is",
"besig",
"om",
"te",
"vrot",
"en",
"die",
"Buitemense",
"(",
"met",
"die",
"kleure",
"van",
"die",
"grond",
")",
"het",
"reeds",
"weggevlug",
".",
"Die",
"mense",
"prakseer",
"tegnologiese",
"oplossings",
"om",
"aan",
"die",
"gang",
"te",
"bly",
"in",
"die",
"verrottende",
"wêreld",
",",
"maar",
"eindelik",
"begin",
"die",
"“hellevaart”",
",",
"wanneer",
"die",
"huise",
"wegsak",
"in",
"die",
"verrottende",
"aarde",
",",
"kommunikasie",
"verbreek",
"word",
"en",
"eindelik",
"ook",
"die",
"ligte",
"gedoof",
"word",
".",
"In",
"Khoib",
"en",
"die",
"see",
"is",
"Khoib",
"ooggetuie",
"van",
"’n",
"seilskip",
"wat",
"sink",
"in",
"die",
"vroeë",
"dae",
"van",
"seilvaart",
"voor",
"Van",
"Riebeeck",
"en",
"hy",
"red",
"’n",
"wit",
"vrou",
"wat",
"op",
"die",
"skip",
"was",
".",
"Sy",
"verwag",
"later",
"sy",
"kind",
",",
"maar",
"wil",
"slegs",
"teruggaan",
"na",
"haar",
"eie",
"land",
"oorkant",
"die",
"see",
".",
"Ten",
"einde",
"raad",
"stem",
"Khoib",
"in",
"hom",
"haar",
"soontoe",
"te",
"neem",
"in",
"’n",
"roeibootjie",
",",
"al",
"weet",
"hy",
"nie",
"hoe",
"ver",
"dit",
"is",
"nie",
".",
"Met",
"’n",
"klein",
"skuit",
"en",
"onvoldoende",
"proviand",
"vaar",
"hulle",
"aan",
"die",
"einde",
"die",
"diep",
"see",
"in",
"op",
"’n",
"reis",
"wat",
"net",
"een",
"einde",
"kan",
"hê",
".",
"Khoib",
"is",
"op",
"pad",
"na",
"’n",
"droomland",
".",
"Hy",
"is",
"tevrede",
"as",
"hy",
"slegs",
"erkenning",
"kry",
"vir",
"wat",
"hy",
"doen",
",",
"maar",
"ironies",
"genoeg",
"is",
"dit",
"juis",
"die",
"erkenning",
"wat",
"aanleiding",
"gee",
"tot",
"sy",
"selfvernietiging",
".",
"’n",
"Uitgeworpe",
"alkoholis",
"se",
"sielestryd",
"is",
"die",
"tema",
"van",
"God",
"se",
"bobbejaan",
",",
"terwyl",
"die",
"staatsdiens",
"departementele",
"sekretaris",
"in",
"’n",
"Koekie",
"seep",
"aktief",
"deelneem",
"aan",
"die",
"opstel",
"en",
"goedkeuring",
"van",
"onderdrukkende",
"beleidsdokumente",
",",
"maar",
"daarna",
"’n",
"obsessie",
"het",
"om",
"sy",
"skuld",
"aan",
"hierdie",
"beleidsake",
"met",
"seep",
"weg",
"te",
"was",
".",
"Die",
"verhale",
"in",
"al",
"hierdie",
"bundels",
",",
"asook",
"’n",
"aantal",
"voorheen",
"ongepubliseerde",
"kortverhale",
",",
"word",
"in",
"Versamelverhale",
"saamgebundel",
",",
"’n",
"huldigingsbundel",
"by",
"geleentheid",
"van",
"sy",
"sestigste",
"verjaarsdag",
".",
"Die",
"sewe",
"voorheen",
"ongepubliseerde",
"verhale",
"sluit",
"in",
"Papierparade",
",",
"wat",
"in",
"styl",
"en",
"toon",
"regstreeks",
"by",
"Een-en-twintig",
"aansluit",
".",
"Winter",
",",
"Onrusrivier,en",
"My",
"Strandloper-droom",
"het",
"die",
"omgewing",
"by",
"Onrus",
"as",
"agtergrond",
".",
"Ossewa",
"by",
"die",
"see",
"verhaal",
"die",
"wedervaringe",
"van",
"’n",
"onbuigsame",
"Afrikaner",
",",
"waar",
"die",
"situasies",
"die",
"kleurprobleem",
"beklemtoon",
",",
"terwyl",
"My",
"broer",
"Louw",
"’n",
"geestige",
"verhaal",
"is",
".",
"Rabie",
"self",
"beskou",
"Dies",
"Irae",
"(",
"letterlik",
"“dag",
"van",
"toorn”",
"na",
"aanleiding",
"van",
"die",
"Katolieke",
"oordeelsdaggesang",
")",
"as",
"goed",
"Die",
"Beutemans",
"se",
"naweekhuis",
"word",
"ingewy",
",",
"maar",
"hierdie",
"huis",
"is",
"in",
"die",
"vrugbare",
"onderdorp",
"waar",
"die",
"bruin",
"mense",
"wat",
"vir",
"dekades",
"daar",
"gewoon",
"het",
",",
"ingevolge",
"apartheidswetgewing",
"onteien",
"is",
"en",
"verskuif",
"is",
"na",
"die",
"onvrugbare",
"bergheuwel",
".",
"Die",
"huishulp",
"en",
"tuinier",
"van",
"die",
"Beutemans",
"is",
"die",
"vorige",
"bruin",
"eienaars",
"van",
"die",
"huis",
".",
"Die",
"fees",
"word",
"’n",
"dag",
"van",
"skuld",
"en",
"toorn",
"en",
"oordeel",
",",
"met",
"die",
"aangrypende",
"simboliese",
"slot",
"wat",
"’n",
"komende",
"oordeelsdag",
"aankondig",
".",
"Versamelbundels",
"Van",
"sy",
"kortverhale",
"en",
"sketse",
"word",
"in",
"verskeie",
"versamelbundels",
"opgeneem",
",",
"waaronder",
"Twaalf",
"Afrikaanse",
"Kortverhale",
",",
"Dekade",
":",
"Resente",
"Afrikaanse",
"kortverhale",
",",
"Hoogtepunte",
"in",
"die",
"Afrikaanse",
"verhaalkuns",
",",
"Vertellersen",
"Kernbeeld",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"kortverhaal",
",",
"Die",
"Afrikaanse",
"kortverhaalboek",
",",
"Moderne",
"Afrikaanse",
"verhaalkuns",
"Sewe",
"sondes",
",",
"nee",
"meer",
",",
"Wys",
"my",
"waar",
"is",
"Timboektoe",
",",
"Kompas",
",",
"Mosaïek",
",",
"Vuurslag",
",",
"Allegaartjie",
",",
"Steekbaard",
",",
"Uit",
"die",
"kontreie",
"vandaan",
",",
"Kort",
"keur",
"en",
"Borde",
"borde",
"boordevol",
".",
"Sy",
"vroeë",
"kortverhaal",
"Swart",
"Kersfees",
"word",
"opgeneem",
"in",
"Twaalf",
"Afrikaanse",
"kortverhale",
"en",
"sy",
"jeugherinneringe",
"word",
"onder",
"die",
"titel",
"Rivier",
"van",
"my",
"jeug",
"in",
"Klein",
"koninkryk",
"opgeneem",
".",
"Rooi",
"is",
"’n",
"bundel",
"met",
"sketse",
"en",
"essays",
"van",
"prominente",
"skrywers",
"(",
"hoofsaaklik",
"Sestigers",
")",
"en",
"daar",
"verskyn",
"drie",
"bydraes",
"van",
"hom",
"hierin",
",",
"naamlik",
"Portret",
"van",
"’n",
"hond",
"(",
"wat",
"indeur",
"die",
"SAUK",
"uitgesaai",
"is",
")",
",",
"Weekdier",
"die",
"Grote",
"(",
"voorheen",
"ongepubliseer",
")",
"en",
"Die",
"koningsdans",
"(",
"wat",
"inin",
"Die",
"Huisgenoot",
"verskyn",
"het",
"en",
"later",
"ook",
"opgeneem",
"is",
"in",
"Groen",
"reise",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"hoofstuk",
"Die",
"Ngoma",
"Umkosi",
")",
".",
"Windroos",
"is",
"’n",
"versameling",
"van",
"die",
"werk",
"van",
"Sestigers",
"en",
"hierin",
"verskyn",
"Die",
"klipblom",
",",
"waarin",
"hy",
"die",
"ontdekking",
"van",
"skoonheid",
"in",
"die",
"spel",
"van",
"bruin",
"kinders",
"voorstel",
".",
"Hy",
"publiseer",
"ook",
"kortverhale",
"in",
"verskeie",
"tydskrifte",
",",
"insluitende",
"Sestiger",
".",
"Romans",
"Sy",
"eerste",
"publikasies",
"is",
"tradisionele",
"romans",
",",
"wat",
"met",
"die",
"romantiese",
"aard",
"daarvan",
",",
"opsetlike",
"mooiskrywery",
"en",
"didaktiek",
"nie",
"merkwaardig",
"is",
"nie",
".",
"Nog",
"skyn",
"die",
"sterre",
"is",
"’n",
"roman",
"oor",
"die",
"Voortrekkers",
",",
"waarin",
"hierdie",
"geskiedenis",
"vanaf",
"die",
"vrystelling",
"van",
"die",
"slawe",
"en",
"die",
"grensoorloë",
"in",
"die",
"Oos-Kaap",
",",
"die",
"lotgevalle",
"in",
"Natal",
"tot",
"die",
"vestiging",
"in",
"Transvaal",
"die",
"agtergrond",
"vorm",
"vir",
"’n",
"romantiese",
"liefdesdriehoek",
".",
"Die",
"besinning",
"oor",
"die",
"lot",
"van",
"die",
"Afrikanervolk",
"wil",
"van",
"die",
"roman",
"egter",
"meer",
"maak",
"as",
"slegs",
"’n",
"liefdesverhaal",
",",
"terwyl",
"die",
"hoofkarakter",
"Johannes",
"se",
"hoopvolle",
"wag",
"vir",
"’n",
"nuwe",
"daeraad",
"(",
"waarin",
"die",
"titel",
"van",
"die",
"roman",
"sy",
"beslag",
"kry",
")",
"die",
"werk",
"goed",
"laat",
"eindig",
".",
"Karakterbeelding",
"is",
"egter",
"gebrekkig",
"en",
"die",
"roman",
"bevat",
"vele",
"dekoratiewe",
"natuurbeskrywings",
"en",
"doellose",
"persoonsverhoudings",
"wat",
"weinig",
"tot",
"die",
"geheel",
"bydra",
"Die",
"konvensioneel-nasionalistiese",
"aanslag",
"verraai",
"niks",
"van",
"die",
"Rabie",
"wat",
"later",
"voorbrand",
"sal",
"maak",
"vir",
"vreedsame",
"rasse",
"saambestaan",
"nie",
".",
"Geen",
"somer",
"is",
"’n",
"plaasroman",
"met",
"landelike",
"jeugherinneringe",
"as",
"basis",
".",
"Die",
"verhaal",
"word",
"in",
"drie",
"afdelings",
"verdeel",
",",
"naamlik",
"Herfs",
",",
"Winter",
"en",
"Lente",
",",
"waar",
"die",
"seisoene",
"ook",
"simbolies",
"is",
"van",
"die",
"lotgevalle",
"van",
"die",
"karakters",
".",
"Die",
"hardvogtige",
"vader",
"Stefaans",
"Rensburg",
"se",
"groot",
"doel",
"in",
"die",
"lewe",
"is",
"om",
"die",
"familieplaas",
"by",
"die",
"Marais’s",
"te",
"herwin",
",",
"maar",
"sy",
"seun",
"Flip",
"is",
"verlief",
"op",
"een",
"van",
"die",
"Marais-dogters",
".",
"Die",
"seuns",
"word",
"eindelik",
"verlos",
"van",
"die",
"vader",
"se",
"tirannie",
".",
"Die",
"tema",
"van",
"die",
"familieplaas",
"wat",
"herwin",
"moet",
"word",
",",
"die",
"hardvogtige",
"patriargale",
"figuur",
"wat",
"’n",
"hele",
"gesin",
"tiranniseer",
"en",
"die",
"vloedskade",
"en",
"afbrand",
"van",
"die",
"koringlande",
"sluit",
"ten",
"nouste",
"aan",
"by",
"bekende",
"patrone",
"en",
"motiewe",
"in",
"die",
"Afrikaanse",
"plaasroman",
"van",
"daardie",
"tyd",
".",
"Dit",
"is",
"nogtans",
"in",
"styl",
"en",
"taalgebruik",
"’n",
"groot",
"vooruitgang",
"op",
"Rabie",
"se",
"debuut",
".",
"Vertrou",
"op",
"môre",
"is",
"’n",
"roman",
"waarin",
"die",
"ek-verteller",
"skryf",
"oor",
"sy",
"liefde",
"vir",
"’n",
"vrou",
"met",
"’n",
"verlede",
"en",
"ander",
"liefdes-eskapades",
"in",
"die",
"stad",
".",
"Die",
"gebeure",
"speel",
"af",
"in",
"Kaapstad",
"met",
"Helené",
"Rens",
"se",
"verlede",
"wat",
"verhoed",
"dat",
"sy",
"’n",
"openlike",
"verhouding",
"met",
"die",
"ek-verteller",
"Jan",
"le",
"Roux",
"kan",
"hê",
".",
"Hoewel",
"vlot",
"geskryf",
",",
"is",
"hierdie",
"roman",
"niks",
"meer",
"as",
"’n",
"ligte",
"liefdesverhaal",
"nie",
".",
"Die",
"pad",
"na",
"mekaar",
"is",
"ook",
"’n",
"liefdesroman",
".",
"Die",
"roman",
"word",
"in",
"twee",
"dele",
"verdeel",
",",
"met",
"die",
"idealistiese",
"joernalis",
"en",
"hoofkarakter",
"Herman",
"wat",
"saam",
"met",
"sy",
"broer",
"Louw",
"tydens",
"’n",
"Desembervakansie",
"’n",
"staptog",
"onderneem",
"wat",
"groot",
"invloed",
"uitoefen",
"op",
"albei",
"se",
"latere",
"ontwikkeling",
".",
"Herman",
"se",
"toenadering",
"tot",
"Leda",
"word",
"bemoeilik",
"deur",
"sy",
"eerlikheid",
"en",
"onbeholpenheid",
".",
"Nie",
"een",
"van",
"hierdie",
"romans",
"gee",
"enige",
"blyke",
"van",
"die",
"impak",
"wat",
"Rabie",
"later",
"op",
"die",
"Afrikaanse",
"letterkunde",
"sou",
"hê",
"nie",
".",
"Voor",
"sy",
"vertrek",
"uit",
"Suid-Afrika",
"skryf",
"hy",
"ook",
"Die",
"begin",
",",
"wat",
"hy",
"“’n",
"anderster",
"soort",
"rustelose",
"boek",
"”",
"noem",
",",
"wat",
"nooit",
"gepubliseer",
"is",
"nie",
"Sy",
"belangrikste",
"romankuns",
"word",
"in",
"nege",
"werke",
"tussenengepubliseer",
".",
"Ons",
",",
"die",
"afgod",
"is",
"’n",
"baie",
"sterk",
"betrokke",
"politieke",
"roman",
"en",
"vertel",
"van",
"’n",
"vermoënde",
"bruinman",
",",
"Jan",
"Herold",
",",
"wat",
"na",
"jare",
"as",
"seevaarder",
"na",
"sy",
"jeugkontrei",
"terugkeer",
"met",
"die",
"droom",
"om",
"daar",
"’n",
"stukkie",
"grond",
"te",
"koop",
".",
"Hy",
"word",
"egter",
"grondbesit",
"en",
"saambestaan",
"geweier",
"deur",
"die",
"wit",
"Afrikaanse",
"gemeenskap",
"in",
"die",
"Boland",
".",
"Na",
"vele",
"vernederings",
"en",
"nadat",
"hy",
"weggejaag",
"word",
",",
"vermoor",
"Jan",
"die",
"wit",
"speelmaat",
"van",
"sy",
"kinderjare",
",",
"Willem",
"Marais",
",",
"by",
"wie",
"hy",
"die",
"grond",
"wil",
"koop",
".",
"Verstrengel",
"met",
"hierdie",
"gebeure",
"is",
"die",
"hoofkarakter",
",",
"die",
"gegriefde",
"jong",
"Afrikaner",
"Frans",
"le",
"Roux",
",",
"wat",
"dit",
"sy",
"lewenstaak",
"maak",
"om",
"mense",
"soos",
"die",
"bruin",
"Jan",
"Herold",
"te",
"help",
"maar",
"verslaan",
"word",
"deur",
"die",
"bekrompe",
"gemeenskap",
".",
"Tussendeur",
"hierdie",
"gebeure",
"ontwikkel",
"daar",
"’n",
"verhouding",
"tussen",
"Frans",
"en",
"Willem",
"se",
"suster",
",",
"Hermien",
".",
"Hierdie",
"roman",
"het",
"die",
"probleem",
"van",
"apartheid",
"tussen",
"bruin",
"en",
"wit",
"oopgekloof",
"soos",
"geen",
"ander",
"werk",
"voor",
"dit",
"in",
"Afrikaans",
"nie",
"en",
"pertinent",
"die",
"vrae",
"rondom",
"die",
"houdbaarheid",
"van",
"hierdie",
"politieke",
"beleid",
"gevra",
".",
"Hoewel",
"dit",
"’n",
"sterk",
"boodskap",
"het",
",",
"boet",
"die",
"roman",
"juis",
"hierdeur",
"letterkundige",
"waarde",
"in",
",",
"aangesien",
"die",
"letterkundige",
"vereistes",
"ondergeskik",
"gestel",
"word",
"aan",
"die",
"doel",
"van",
"die",
"skrywe",
".",
"Ook",
"die",
"karakterisering",
"ly",
"hieronder",
",",
"sodat",
"dit",
"eindelik",
"slegs",
"Willem",
"Marais",
"is",
"wat",
"ontwikkel",
"tot",
"’n",
"volronde",
"mens",
".",
"Die",
"eweneens",
"polities",
"geïnspireerde",
"roman",
"Die",
"agitator",
"vind",
"om",
"nagenoeg",
"dieselfde",
"letterkundige",
"redes",
"innie",
"’n",
"uitgewer",
"nie",
".",
"Mens-alleen",
"is",
"in",
"die",
"tyd",
"van",
"die",
"meeste",
"van",
"die",
"verhale",
"in",
"Een-en-twintig",
"geskryf",
"en",
"word",
"reeds",
"teen",
"die",
"einde",
"vanvoltooi",
".",
"Dit",
"word",
"egter",
"afgekeur",
"deur",
"plaaslike",
"en",
"oorsese",
"uitgewers",
"en",
"word",
"eindelik",
"eers",
"ingepubliseer",
".",
"Die",
"roman",
"is",
"met",
"sy",
"eksistensialistiese",
"struktuur",
"van",
"angs",
"en",
"vreemdheid",
"wat",
"van",
"buite",
"opgedring",
"word",
",",
"die",
"vonnis",
"en",
"beheer",
"deur",
"feitlik",
"onsigbare",
"magte",
",",
"beklemmende",
"owerheidsbeheer",
"en",
"identiteitsverwisselinge",
"’n",
"boeiende",
"ondersoek",
"na",
"’n",
"outsider-figuur",
"in",
"die",
"samelewing",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"verhaal",
"van",
"Lukas",
"Alwyn",
",",
"wat",
"as",
"soldaat",
"binne",
"’n",
"totalitêre",
"sisteem",
"weier",
"om",
"’n",
"teregstelling",
"uit",
"te",
"voer",
"en",
"daarna",
"self",
"ter",
"dood",
"veroordeel",
"word",
".",
"Op",
"die",
"oggend",
"van",
"sy",
"geskeduleerde",
"fusillering",
"vind",
"hy",
"sy",
"seldeur",
"op",
"onverklaarbare",
"wyse",
"oop",
".",
"Hy",
"ontsnap",
"en",
"dwaal",
"in",
"die",
"stad",
"rond",
",",
"waar",
"hy",
"vind",
"dat",
"die",
"stad",
"intussen",
"beset",
"is",
".",
"Hy",
"kom",
"met",
"baie",
"mense",
"in",
"aanraking",
",",
"maar",
"maak",
"met",
"geeneen",
"werklik",
"kontak",
"nie",
".",
"Doelloos",
"dwaal",
"hy",
"rond",
",",
"sonder",
"rigting",
"en",
"selfs",
"identiteit",
"en",
"sonder",
"verantwoordelikheid",
".",
"Hy",
"vind",
"hom",
"in",
"’n",
"verskrikkingswêreld",
",",
"waar",
"die",
"geweld",
"hoogty",
"vier",
"en",
"die",
"opponerende",
"magte",
"nie",
"maklik",
"identifiseerbaar",
"nie",
".",
"Eindelik",
"word",
"Lukas",
"as’t",
"ware",
"in",
"’n",
"identiteit",
"ingedwing",
"wanneer",
"hy",
"aansluit",
"by",
"’n",
"ondergrondse",
"versetbeweging",
"en",
"die",
"rol",
"van",
"’n",
"gestorwene",
"moet",
"speel",
",",
"waar",
"hy",
"selfs",
"met",
"dié",
"se",
"vrou",
"Hanna",
"saamleef",
".",
"Hierdie",
"verhouding",
"groei",
"stelselmatig",
"en",
"na",
"haar",
"dood",
"neem",
"hy",
"die",
"verantwoordelikheid",
"op",
"van",
"haar",
"kind",
"(",
"en",
"van",
"homself",
"as",
"mens",
")",
".",
"Daar",
"is",
"geen",
"direkte",
"verwysings",
"na",
"’n",
"bepaalde",
"stad",
"of",
"oorlog",
"nie",
"en",
"die",
"ideologiese",
"verskille",
"tussen",
"die",
"twee",
"strydende",
"magte",
"word",
"nie",
"regstreeks",
"tot",
"enige",
"kontemporêre",
"politieke",
"situasie",
"herlei",
"nie",
".",
"Die",
"hoofaksent",
"val",
"dus",
"op",
"die",
"angs",
"en",
"stryd",
"van",
"Lukas",
"Alwyn",
"teen",
"verskillende",
"bomenslike",
"magte",
"wat",
"hom",
"in",
"’n",
"wêreld",
"van",
"gevoelloosheid",
"en",
"afgryse",
"omring",
".",
"Klipwieg",
"is",
"’n",
"bespiegelende",
"reisroman",
"waarin",
"sewe",
"mense",
"uit",
"vyf",
"nuwe",
"lande",
"van",
"die",
"wêreld",
",",
"onder",
"aanvoering",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaner",
"Ben",
",",
"’n",
"pelgrimstog",
"na",
"die",
"mitiese",
"geboortegrot",
"van",
"Zeus",
"onderneem",
"om",
"sodoende",
"geheelperspektief",
"te",
"verkry",
"en",
"geestelike",
"verligting",
"te",
"vind",
".",
"Hierdie",
"grot",
"is",
"dan",
"die",
"wieg",
"van",
"die",
"Westerse",
"beskawing",
",",
"wat",
"aan",
"die",
"roman",
"sy",
"titel",
"gee",
".",
"Die",
"roman",
"gee",
"verhelderende",
"kommentaar",
"op",
"Kreta",
"en",
"sy",
"antieke",
"kultuur",
",",
"terwyl",
"die",
"Afrikaner",
"se",
"politieke",
"dilemma",
"afstandsperspektief",
"verkry",
"en",
"geskets",
"word",
"nie",
"net",
"teen",
"die",
"eie",
"historiese",
"gebeurtenisse",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"teen",
"antieke",
"geskiedenis",
".",
"Die",
"reis",
"word",
"aangebied",
"in",
"sewe",
"hoofstukke",
",",
"wat",
"benewens",
"die",
"sewe",
"deelnemers",
"ook",
"die",
"heilige",
"getal",
"van",
"die",
"Skepping",
"is",
"en",
"dan",
"’n",
"ou",
"begin",
"en",
"’n",
"nuwe",
"begin",
"suggereer",
".",
"Die",
"deelnemers",
"verteenwoordig",
"elkeen",
"’n",
"spesifieke",
"neurose",
"of",
"emosionele",
"ingesteldheid",
",",
"soos",
"die",
"sinikus-masochis",
",",
"die",
"klassikus",
",",
"die",
"romantikus",
",",
"die",
"digteres",
",",
"die",
"hippie",
",",
"die",
"nimfomaan",
"en",
"die",
"altruïs",
".",
"Hulle",
"eindelose",
"filosofiese",
"debatte",
"(",
"oor",
"byvoorbeeld",
"rasseverhoudinge",
",",
"materialisme",
"en",
"die",
"geloofskrisis",
")",
"en",
"beheptheid",
"met",
"eie",
"persoonlike",
"probleme",
"lei",
"egter",
"daartoe",
"dat",
"die",
"karakters",
"staties",
"bly",
"of",
"slegs",
"’n",
"geringe",
"mate",
"van",
"selfstandigheid",
"bereik",
",",
"hoewel",
"die",
"debatte",
"elkeen",
"dwing",
"tot",
"groter",
"selfinsig",
"en",
"medemenslike",
"begrip",
".",
"Hulle",
"uiteenlopendheid",
"lei",
"egter",
"tot",
"’n",
"uiters",
"plofbare",
"situasie",
"wanneer",
"die",
"tog",
"na",
"’n",
"dwelmsessie",
"in",
"hallusinasie",
"eindig",
".",
"Rabie",
"se",
"mees",
"ambisieuse",
"werk",
"is",
"die",
"vyf",
"dele",
"van",
"die",
"Bolandia-reeks",
".",
"Deur",
"grepe",
"uit",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"geskiedenis",
"te",
"neem",
",",
"probeer",
"hy",
"sodoende",
"om",
"die",
"werklike",
"oorsprong",
"van",
"die",
"Afrikaner",
"se",
"kultuur",
"en",
"die",
"rassesituasie",
"aan",
"die",
"bod",
"te",
"bring",
".",
"Hy",
"ondersoek",
"die",
"konflik",
"tussen",
"rasse",
"reeds",
"vanaf",
"die",
"blanke",
"volksplanting",
"en",
"bied",
"die",
"verhaal",
"meermale",
"vanuit",
"die",
"inheemse",
"volkere",
"se",
"standpunt",
"aan",
",",
"eerder",
"as",
"die",
"normale",
"blanke",
"beskouing",
".",
"Eiland",
"voor",
"Afrika",
"(",
"waar",
"die",
"titel",
"verwys",
"na",
"Robbeneiland",
")",
"is",
"die",
"eerste",
"deel",
"en",
"is",
"’n",
"historiese",
"novelle",
"gebaseer",
"op",
"gebeure",
"uit",
"Van",
"Riebeeck",
"se",
"Dagregister",
".",
"Vyf",
"mense",
"van",
"verskillende",
"kleure",
",",
"kultuurklasse",
"en",
"statusse",
"bevind",
"hulle",
"in",
"dies",
"noodgedwonge",
"saamgehok",
"op",
"Robbeneiland",
"wat",
"as",
"Kompanjie-skaapkraal",
"en",
"vuurseinende",
"waarskuwingspos",
"vir",
"seevaart",
"dien",
".",
"Die",
"karakters",
"is",
"die",
"gestrafte",
"Hollandse",
"soldaat",
"Jan",
"Wouters",
",",
"sy",
"Bengaalse",
"vrou",
"Catarina",
"wat",
"voorheen",
"’n",
"slavin",
"was",
",",
"die",
"Javaanse",
"politieke",
"banneling",
"Jasper",
"Duif",
",",
"die",
"slavin",
"Eva",
"uit",
"Madagaskar",
"en",
"’n",
"jong",
"Hollander",
",",
"Thomas",
"Muller",
",",
"wat",
"daarna",
"streef",
"om",
"Kaapse",
"vryburger",
"te",
"word",
".",
"Op",
"die",
"eiland",
"is",
"dit",
"hulle",
"taak",
"om",
"die",
"Verenigde",
"Oos-Indiese",
"Compagnie",
"se",
"skape",
"op",
"te",
"pas",
"en",
"vuurseine",
"vir",
"die",
"aankomende",
"skepe",
"af",
"te",
"skiet",
".",
"Hulle",
"gedwonge",
"saambestaan",
"en",
"onsamehorigheid",
"is",
"voorspel",
"vir",
"die",
"latere",
"rassesituasie",
"in",
"die",
"land",
".",
"Thomas",
"word",
"die",
"enigste",
"een",
"van",
"hierdie",
"vyftal",
"wat",
"later",
"toegelaat",
"word",
"om",
"vir",
"goed",
"na",
"die",
"vasteland",
"te",
"vertrek",
".",
"Hy",
"besef",
"dat",
"die",
"mense",
"op",
"die",
"eiland",
",",
"ten",
"spyte",
"van",
"hulle",
"saamleef",
",",
"vreemdelinge",
"vir",
"mekaar",
"gebly",
"het",
"en",
"soos",
"eilande",
"vir",
"mekaar",
"was",
".",
"Die",
"groot",
"anders-maak",
"kan",
"beskou",
"word",
"as",
"’n",
"hoogtepunt",
"in",
"Rabie",
"se",
"romankuns",
".",
"Dit",
"beeld",
"die",
"desintegrasie",
"van",
"die",
"Khoi-nasie",
"uit",
"teen",
"ongeveer",
"as",
"gevolg",
"van",
"hulle",
"aanraking",
"met",
"wit",
"trekboergesinne",
"waardeur",
"hulle",
"kultuur",
"ondermyn",
"word",
".",
"Die",
"naam",
"van",
"die",
"roman",
"dui",
"op",
"die",
"Khoi-Khoi",
"se",
"gewoonte",
"om",
"by",
"die",
"nuwemaan",
"te",
"dans",
"om",
"hulleself",
"“anders”",
"te",
"maak",
",",
"dit",
"wil",
"sê",
"te",
"vernuwe",
"soos",
"die",
"maan",
".",
"Die",
"grootste",
"vernuwing",
"is",
"egter",
"die",
"ontmoeting",
"en",
"vervlegting",
"van",
"verskillende",
"rasse",
"aan",
"die",
"Kaap",
",",
"wat",
"aanleiding",
"gee",
"tot",
"’n",
"nuwe",
",",
"Afrikaanse",
"ras",
",",
"en",
"die",
"verbrokkeling",
"van",
"die",
"Khoi-Khoi",
".",
"Thomas",
"Muller",
"(",
"nasaat",
"van",
"sy",
"naamgenoot",
"in",
"Eiland",
"voor",
"Afrika",
")",
",",
"trek",
"saam",
"met",
"sowat",
"dertig",
"mense",
"die",
"binneland",
"in",
"op",
"soek",
"na",
"beter",
"weivelde",
".",
"Muller",
"moes",
"sy",
"erfdeel",
"Mooiplaas",
"aan",
"sy",
"jonger",
"broer",
"afstaan",
"nadat",
"’n",
"kind",
"uit",
"sy",
"verhouding",
"met",
"die",
"Khoi-vrou",
"Keas",
"gebore",
"is",
"en",
"hy",
"gedwing",
"word",
"om",
"met",
"’n",
"wit",
"vrou",
"te",
"trou",
".",
"In",
"die",
"binneland",
"kom",
"sy",
"geselskap",
"kaptein",
"Oasib",
"en",
"die",
"Khoi-Khoi",
"teen",
",",
"wie",
"se",
"geledere",
"uitgedun",
"is",
"deur",
"koors",
"en",
"pokke",
"en",
"hulle",
"tradisionele",
"waardes",
"beïnvloed",
"is",
"deur",
"die",
"negatiewe",
"uitwerking",
"van",
"tabak",
"en",
"brandewyn",
".",
"Kaptein",
"Oasib",
"klou",
"krampagtig",
"aan",
"die",
"oorgelewerde",
"leefwyses",
"van",
"sy",
"stam",
"vas",
".",
"Sy",
"seun",
"Damoeb",
"is",
"verlief",
"op",
"Keas",
",",
"die",
"Khoi-vrou",
"wat",
"by",
"wit",
"mense",
"grootgeword",
"het",
"en",
"vrugteloos",
"probeer",
"om",
"na",
"die",
"stam",
"en",
"sy",
"gewoontes",
"terug",
"te",
"keer",
".",
"Sy",
"besef",
"dat",
"die",
"stam",
"en",
"sy",
"leefwyse",
"reeds",
"gedoem",
"is",
".",
"Damoeb",
"verwerp",
"egter",
"die",
"Khoi-tradisies",
"en",
"beweeg",
"nader",
"aan",
"die",
"blanke",
"leefwyse",
".",
"Deur",
"die",
"Khoi",
"se",
"verdere",
"verknegting",
"verloor",
"hulle",
"dan",
"hulle",
"stamstelsel",
"en",
"taal",
"en",
"begin",
"Kaaps-Hollands",
"(",
"voorloper",
"van",
"Afrikaans",
")",
"praat",
".",
"In",
"hierdie",
"roman",
"word",
"die",
"kulturele",
"konflik",
",",
"in",
"teenstelling",
"met",
"die",
"fisiese",
"stryd",
",",
"tussen",
"die",
"Khoi",
"en",
"die",
"blankes",
"die",
"eerste",
"keer",
"die",
"onderwerp",
"van",
"’n",
"roman",
"en",
"word",
"die",
"gebeure",
"benader",
"vanuit",
"die",
"Khoi",
"se",
"perspektief",
",",
"eerder",
"as",
"vanuit",
"die",
"trekkerboere",
"se",
"perspektief",
".",
"Waar",
"jý",
"sterwe",
"verwys",
"na",
"Rut",
"se",
"bekende",
"woorde",
"uit",
"die",
"Bybel",
"en",
"impliseer",
"dat",
"daar",
"’n",
"keuse",
"gemaak",
"moet",
"word",
",",
"soos",
"Rut",
"gedoen",
"het",
",",
"oor",
"wie",
"voortaan",
"die",
"ware",
"volk",
"sal",
"wees",
".",
"Al",
"die",
"protagoniste",
"is",
"in",
"omstreeksreeds",
"teenwoordig",
":",
"die",
"Khoi-nasie",
"wat",
"reeds",
"basters",
"of",
"kleurlinge",
"was",
",",
"die",
"Britte",
"met",
"lojaliteite",
"wat",
"niks",
"met",
"Afrika",
"te",
"doen",
"het",
"nie",
",",
"die",
"beleërde",
"wit",
"boere",
"wat",
"van",
"alle",
"kante",
"bedreig",
"word",
"en",
"die",
"swart",
"mense",
"wat",
"reeds",
"van",
"die",
"noorde",
"tot",
"aan",
"die",
"Oosgrens",
"gevorder",
"het",
".",
"Die",
"hoofkarakter",
"is",
"die",
"Baster",
"Douw",
"Prins",
",",
"afstammeling",
"van",
"Thomas",
"Muller",
"wat",
"’n",
"karakter",
"in",
"Die",
"groot",
"anders-maak",
"was",
".",
"Ouma",
"Katryn",
"is",
"nou",
"die",
"dogtertjie",
"wat",
"in",
"hierdie",
"roman",
"uit",
"die",
"verhouding",
"tussen",
"Thomas",
"Muller",
"en",
"Keas",
"gebore",
"is",
".",
"Katryn",
"het",
"twee",
"kinders",
",",
"die",
"ligte",
"Thomas",
"en",
"die",
"donker",
"Lea",
".",
"Thomas",
"trou",
"met",
"’n",
"ligte",
"Baster",
"meisie",
"en",
"hulle",
"leef",
"as",
"blankes",
"aan",
"die",
"Oosgrens",
",",
"met",
"sy",
"blas",
"seun",
",",
"ook",
"Thomas",
",",
"wat",
"met",
"’n",
"wit",
"meisie",
"trou",
".",
"Die",
"donker",
"Lea",
"is",
"getroud",
"met",
"’n",
"Khoi",
"en",
"hulle",
"het",
"vyf",
"donker",
"kinders",
",",
"onder",
"wie",
"Douw",
"Prins",
",",
"wat",
"met",
"Rut",
"Arendse",
"trou",
"(",
"waar",
"Rut",
"se",
"naam",
"simboliese",
"waarde",
"aan",
"die",
"titel",
"van",
"die",
"roman",
"gee",
")",
".",
"Douw",
"is",
"deel",
"van",
"die",
"al",
"groter",
"wordende",
"gekleurde",
"groep",
"sonder",
"identiteit",
"en",
"selftrots",
",",
"wat",
"hoofsaaklik",
"met",
"veragting",
"bejeën",
"word",
".",
"Hierdie",
"miskenning",
"van",
"sy",
"menswaardigheid",
"dwing",
"Douw",
"tot",
"die",
"verset",
"en",
"bitterheid",
"in",
"sy",
"lewe",
",",
"gemik",
"beide",
"teen",
"die",
"blankes",
"en",
"sy",
"eie",
"mense",
"wat",
"hulle",
"die",
"onderdanigheid",
"laat",
"welgeval",
".",
"Hy",
"verkry",
"sy",
"eie",
"onafhanklikheid",
"en",
"vryheid",
",",
"maar",
"word",
"juis",
"daarom",
"’n",
"eensame",
"figuur",
"wat",
"nêrens",
"in",
"die",
"gemeenskap",
"inpas",
"nie",
".",
"Hy",
"moet",
"kies",
"waar",
"hy",
"hoort",
",",
"by",
"die",
"swart",
"stamme",
"van",
"die",
"Oosgrens",
"of",
"by",
"die",
"blankes",
".",
"Die",
"blankes",
"bejeën",
"hom",
"met",
"agterdog",
"en",
"die",
"swartes",
"is",
"vir",
"beide",
"hom",
"en",
"die",
"blankes",
"’n",
"bedreiging",
".",
"Douw",
"word",
"ook",
"deur",
"sy",
"neef",
",",
"Thomas",
"Muller",
",",
"verstoot",
"en",
"eindelik",
"gedood",
".",
"Hy",
"vind",
"dat",
"haat",
"’n",
"tiran",
"en",
"slawemeester",
"is",
",",
"waaruit",
"jy",
"slegs",
"deur",
"liefde",
"verlos",
"kan",
"word",
"en",
"daardeur",
"dan",
"innerlike",
"vryheid",
"verkry",
".",
"Hierdie",
"boek",
"word",
"in",
"Engels",
"deur",
"Rabie",
"self",
"as",
"A",
"man",
"apart",
"vertaal",
"en",
"later",
"word",
"die",
"boek",
"ook",
"in",
"Russies",
"vertaal",
".",
"Twaalf",
"jaar",
"na",
"eerste",
"publikasie",
"word",
"die",
"roman",
"vir",
"gebruik",
"op",
"skole",
"onder",
"beheer",
"van",
"die",
"Departement",
"van",
"Kleurlingsake",
"voorgeskryf",
",",
"maar",
"word",
"halfpad",
"deur",
"die",
"jaar",
"sonder",
"opgaaf",
"van",
"redes",
"skielik",
"onttrek",
"en",
"teen",
"hoë",
"koste",
"vervang",
",",
"waarskynlik",
"weens",
"die",
"gebruik",
"van",
"raspejoratiewe",
"wat",
"in",
"die",
"tydperk",
"onder",
"bespreking",
"algemeen",
"gangbare",
"gebruik",
"was",
".",
"Ark",
"speel",
"inaf",
",",
"waar",
"die",
"skrywer",
"Alewyn",
"Muller",
"deur",
"die",
"Veiligheidspolisie",
"in",
"hegtenis",
"geneem",
"word",
".",
"Alewyn",
"is",
"weer",
"’n",
"afstammeling",
"van",
"die",
"Mullers",
"van",
"die",
"vorige",
"Bolandia",
"romans",
".",
"Tydens",
"sy",
"inkwisisie",
"in",
"die",
"tronk",
"word",
"hy",
"deur",
"sy",
"vriende",
"verlaat",
"en",
"wanneer",
"hy",
"losgelaat",
"word",
",",
"ly",
"hy",
"aan",
"geheueverlies",
",",
"simbolies",
"van",
"die",
"Afrikaner",
"se",
"ontkenning",
"van",
"sy",
"ware",
"afkoms",
".",
"Hy",
"moet",
"die",
"hele",
"Suid-Afrikaanse",
"situasie",
"en",
"homself",
"weer",
"herontdek",
",",
"’n",
"taak",
"wat",
"op",
"’n",
"soektog",
"na",
"eie",
"herkoms",
"en",
"identiteit",
"en",
"uiteindelik",
"’n",
"nuwe",
"siening",
"van",
"die",
"verlede",
"uitloop",
".",
"Die",
"boodskap",
"is",
"hier",
"dat",
"die",
"Afrikaner",
"aan",
"amnesie",
"ly",
"aangaande",
"sy",
"herkoms",
"en",
"ware",
"geskiedenis",
".",
"Met",
"geskrifte",
"en",
"aksie",
"maak",
"Alewyn",
"dan",
"beswaar",
"teen",
"die",
"uitstoot",
"van",
"die",
"bruin",
"mense",
"uit",
"die",
"samelewing",
".",
"Die",
"skrywer",
"Thomas",
"Vorster",
"word",
"sensitief",
"uitgebeeld",
"as",
"simbool",
"van",
"bruin",
"adel",
".",
"Die",
"taal",
"Afrikaans",
",",
"die",
"eiendom",
"van",
"beide",
"groepe",
",",
"word",
"die",
"ark",
"waarbinne",
"hande",
"gevat",
"kan",
"word",
".",
"Hierdie",
"roman",
"is",
"egter",
"weer",
"hoofsaaklik",
"rondom",
"die",
"propaganda",
"geskryf",
"en",
"word",
"alles",
"deur",
"’n",
"politieke",
"bril",
"gesien",
",",
"wat",
"afbreuk",
"doen",
"aan",
"die",
"karakterontwikkeling",
".",
"Rabie",
"sluit",
"die",
"Bolandia-reeks",
"af",
"met",
"En",
"oseaan",
",",
"die",
"verhaal",
"van",
"die",
"instituut",
"vir",
"melaatses",
"wat",
"inin",
"die",
"Hemel-en-Aarde-vallei",
"gestig",
"is",
",",
"terwyl",
"die",
"verhaal",
"self",
"inafspeel",
".",
"Hier",
"word",
"die",
"melaatses",
"afgesonder",
"van",
"noemenswaardige",
"kontak",
"met",
"die",
"buitewêreld",
"om",
"sonder",
"hoop",
"op",
"genesing",
"die",
"res",
"van",
"hulle",
"lewens",
"te",
"slyt",
".",
"Eerwaarde",
"Peter",
"Leitner",
"is",
"die",
"geestelike",
"leier",
",",
"wat",
"net",
"soos",
"Josef",
"van",
"Nasaret",
"ook",
"’n",
"skrynwerker",
"is",
".",
"Die",
"siniese",
"boekhouer",
"Lukas",
"Wahl",
"wil",
"van",
"die",
"godsdiens",
"niks",
"weet",
"nie",
"en",
"gaan",
"uit",
"sy",
"pad",
"om",
"die",
"nuwe",
"jong",
"pasiënt",
"Catharina",
"(",
"afstammeling",
"van",
"Ouma",
"Katryn",
"en",
"Rut",
",",
"weduwee",
"van",
"Douw",
"Prins",
"in",
"Waar",
"jý",
"sterwe",
")",
"se",
"geloof",
"af",
"te",
"breek",
".",
"Die",
"inwoners",
"se",
"vrese",
",",
"verlangens",
"en",
"ambisies",
"word",
"’n",
"metafoor",
"vir",
"die",
"jong",
"land",
"Suid-Afrika",
"se",
"mense",
",",
"met",
"uitbeelding",
"van",
"hoe",
"die",
"slopende",
"siekte",
"alle",
"rasse",
"aanraak",
"en",
"verskille",
"so",
"afbreek",
".",
"Die",
"oseaan",
"is",
"eindelik",
"die",
"katalisator",
"in",
"die",
"stryd",
"tussen",
"geloof",
"en",
"ongeloof",
",",
"vandaar",
"die",
"titel",
".",
"Johanna",
"se",
"storie",
"is",
"’n",
"vermaaklike",
"weergawe",
"van",
"die",
"lewe",
"van",
"’n",
"amptelik",
"bruin",
",",
"maar",
"op",
"grond",
"van",
"voorkoms",
"wit",
",",
"jong",
"meisie",
"genaamd",
"Johanna",
"Delarey",
".",
"Haar",
"wit",
"pa",
"probeer",
"haar",
"op",
"sy",
"plaas",
"Elandmis",
"hou",
",",
"waar",
"sy",
"en",
"haar",
"bruin",
"ma",
"in",
"afsondering",
"leef",
".",
"Johanna",
"wil",
"egter",
"uitvind",
"wie",
"sy",
"is",
"en",
"ontsnap",
"en",
"gaan",
"Kaap",
"toe",
",",
"vermom",
"as",
"’n",
"man",
"omdat",
"mans",
"kan",
"doen",
"wat",
"hulle",
"wil",
".",
"Onderweg",
"kom",
"sy",
"vele",
"mense",
"teë",
",",
"wat",
"almal",
"iets",
"te",
"doen",
"het",
"met",
"die",
"grotere",
"Suid-Afrikaanse",
"politieke",
"en",
"ekonomiese",
"situasie",
"en",
"verteenwoordigend",
"is",
"van",
"die",
"deursnit",
"van",
"die",
"destydse",
"samelewing",
".",
"Deur",
"hierdie",
"opeenvolgende",
"situasies",
"verkry",
"die",
"roman",
"egter",
"’n",
"episodiese",
"aanskyn",
",",
"wat",
"afbreuk",
"doen",
"aan",
"die",
"eenheid",
"daarvan",
".",
"Die",
"boek",
"belig",
"die",
"absurditeite",
",",
"onmenslikhede",
",",
"vernederings",
"en",
"ook",
"lagwekkende",
"eienskappe",
"van",
"die",
"apartheidsbestel",
".",
"Dit",
"alles",
"geskied",
"deur",
"die",
"onskuldige",
"oë",
"van",
"’n",
"basies",
"naïewe",
"jongmens",
"wat",
"nog",
"nie",
"afgestomp",
"is",
"deur",
"gewoonte",
",",
"tradisie",
"en",
"bygeloof",
"nie",
".",
"Hierdie",
"perspektief",
"gee",
"soms",
"aan",
"die",
"episodes",
"’n",
"vars",
"uitkyk",
",",
"maar",
"dit",
"hinder",
"dat",
"dieselfde",
"naïewe",
"hoofkarakter",
"soms",
"groot",
"kennis",
"van",
"die",
"wêreld",
"het",
"en",
"ander",
"kere",
"ontbreek",
"elementêre",
"kennis",
"oor",
"alledaagse",
"sake",
".",
"Johanna",
"se",
"pelgrimstog",
"neem",
"haar",
"van",
"Elandmis",
"na",
"Kaapstad",
"na",
"Onrusrivier",
"en",
"weer",
"terug",
"huis",
"toe",
".",
"In",
"die",
"negentigerjare",
"voltooi",
"Jan",
"die",
"manuskrip",
"van",
"’n",
"roman",
"wat",
"hy",
"Luk",
"geluk",
"noem",
",",
"maar",
"die",
"uitgewers",
"Human",
"&",
"Rousseau",
"aan",
"wie",
"hy",
"dit",
"voorlê",
",",
"keur",
"publikasie",
"af",
".",
"Hulle",
"versoek",
"hom",
"om",
"die",
"roman",
"in",
"’n",
"jeugverhaal",
"te",
"verander",
",",
"maar",
"Jan",
"weier",
".",
"Daarna",
"sou",
"hy",
"nie",
"weer",
"skryf",
"nie",
".",
"Wetenskapfiksie",
"In",
"sy",
"tyd",
"by",
"die",
"SAUK",
"skryf",
"Jan",
"Rabie",
"drie",
"wetenskapfiksieboeke",
"wat",
"as",
"vervolgverhale",
"oor",
"die",
"radio",
"uitgesaai",
"word",
".",
"’n",
"Besondere",
"verdienste",
"van",
"hierdie",
"verhale",
"is",
"die",
"eenvoud",
"daarvan",
",",
"waar",
"hy",
"daarin",
"slaag",
"om",
"die",
"wetenskaplike",
"agtergrond",
"geloofbaar",
"te",
"maak",
"en",
"die",
"spanning",
"vol",
"te",
"hou",
".",
"Voor",
"publikasie",
"van",
"hierdie",
"werke",
"was",
"daar",
"weinige",
"wetenskapfiksieboeke",
"in",
"Afrikaans",
",",
"sodat",
"hierdie",
"werke",
"ook",
"op",
"hulle",
"gebied",
"baanbrekend",
"was",
".",
"In",
"Swart",
"ster",
"oor",
"die",
"Karoo",
"bewerkstellig",
"wesens",
"van",
"die",
"dooie",
"Swart",
"Ster",
"Nos",
"(",
"Latyn",
"vir",
"“ons”",
")",
"’n",
"rotasie-stilstand",
"van",
"die",
"aarde",
"omdat",
"die",
"mensdom",
"met",
"sy",
"kernkrag",
"arsenaal",
"’n",
"gevaar",
"vir",
"homself",
"en",
"die",
"heelal",
"geword",
"het",
".",
"Hierdie",
"stilstand",
"lei",
"daartoe",
"dat",
"Suid-Afrika",
"aan",
"die",
"donkerkant",
"van",
"die",
"aarde",
"in",
"sneeu",
"en",
"ys",
"gehul",
"is",
",",
"terwyl",
"die",
"mense",
"aan",
"die",
"sonkant",
"in",
"die",
"ewige",
"hitte",
"vergaan",
".",
"By",
"die",
"navorsingstasie",
"Saakni",
"in",
"die",
"Karoo",
"probeer",
"wetenskaplikes",
"’n",
"oplossing",
"vind",
"vir",
"die",
"koue",
"deur",
"kunsmatige",
"voedsel",
"te",
"kweek",
",",
"terwyl",
"die",
"professor",
"in",
"sterrekunde",
"saam",
"met",
"ander",
"wetenskaplikes",
"en",
"die",
"buite-aardse",
"wese",
"dr",
".",
"Stellaris",
"op",
"’n",
"ruimtereis",
"vertrek",
"om",
"die",
"probleem",
"te",
"probeer",
"oplos",
".",
"Die",
"ruimtevaarders",
"keer",
"terug",
"met",
"die",
"kennis",
"van",
"hoe",
"om",
"die",
"mensdom",
"te",
"red",
"en",
"met",
"’n",
"wil",
"om",
"die",
"verskrikking",
"van",
"die",
"kernkragbomme",
"uit",
"te",
"wis",
".",
"Die",
"groen",
"planeet",
"beskryf",
"’n",
"proefplan",
"om",
"totale",
"uitwissing",
"van",
"die",
"aarde",
"te",
"voorkom",
"deur",
"die",
"stigting",
"van",
"’n",
"kolonie",
"op",
"Mars",
".",
"Hierdie",
"plan",
"word",
"deur",
"die",
"lede",
"van",
"die",
"Grootraad",
"van",
"die",
"aarde",
"(",
"Terra",
")",
"se",
"eerste",
"wêreldregering",
"goedgekeur",
"en",
"die",
"stigting",
"van",
"die",
"kolonie",
"heet",
"Operasie",
"Feniks",
".",
"Die",
"eerste",
"proefkonyne",
"op",
"Mars",
"het",
"’n",
"worstelstryd",
"om",
"te",
"oorleef",
"op",
"hierdie",
"dorre",
"planeet",
"en",
"twee",
"lede",
"van",
"die",
"geselskap",
"beswyk",
".",
"Die",
"ander",
"besluit",
"egter",
"om",
"op",
"Mars",
"aan",
"te",
"bly",
",",
"selfs",
"nadat",
"hulle",
"die",
"geleentheid",
"kry",
"om",
"terug",
"te",
"keer",
"aarde",
"toe",
".",
"So",
"word",
"die",
"boodskap",
"gegee",
"dat",
"die",
"mens",
"in",
"staat",
"is",
"om",
"hom",
"by",
"buitengewone",
"omstandighede",
"aan",
"te",
"pas",
"en",
"te",
"oorleef",
".",
"Rabie",
"baseer",
"sy",
"verhaal",
"op",
"die",
"destyds",
"beperkte",
"wetenskaplike",
"kennis",
"oor",
"Mars",
"en",
"oor",
"die",
"ruimtevaart",
",",
"met",
"sy",
"eie",
"projeksies",
"waar",
"die",
"wetenskap",
"nog",
"geen",
"antwoorde",
"het",
"nie",
".",
"Die",
"hemelblom",
"vertel",
"van",
"die",
"Galaktiese",
"Raad",
"wat",
"“hemelblomme”",
"op",
"die",
"reddeloos",
"besoedelde",
"en",
"uitgebuite",
"aarde",
"afgooi",
",",
"wat",
"dan",
"die",
"aarde",
"bedek",
"en",
"alle",
"ander",
"lewe",
"verdring",
".",
"So",
"word",
"dit",
"’n",
"vroeë",
"waarskuwing",
"oor",
"die",
"gevare",
"wat",
"besoedeling",
"vir",
"die",
"aarde",
"en",
"sy",
"inwoners",
"inhou",
".",
"Die",
"hemelblomme",
"sal",
"verskrompel",
"sodra",
"hulle",
"die",
"hele",
"aarde",
"bedek",
"het",
",",
"waarna",
"dit",
"die",
"aarde",
"skoon",
"maar",
"sonder",
"mense",
"sal",
"agterlaat",
".",
"Die",
"wetenskaplikes",
"wat",
"diens",
"doen",
"in",
"Kaap",
"die",
"ruimte-waarnemingspos",
"aan",
"die",
"Karoo-kant",
"van",
"die",
"Bolandse",
"kusberge",
",",
"is",
"verwonderd",
"oor",
"die",
"verskyning",
"van",
"die",
"hemelblom",
".",
"Hulle",
"is",
"die",
"bevelvoerder",
"Francois",
"Korsten",
",",
"die",
"ingenieurstudent",
"Bill",
"Murray",
"en",
"die",
"plantkundige",
"Piet",
"Jordaan",
".",
"Dan",
"word",
"hulle",
"in",
"’n",
"vlieënde",
"piering",
"ontvoer",
",",
"maar",
"slaag",
"daarin",
"om",
"na",
"die",
"aarde",
"terug",
"te",
"keer",
"met",
"’n",
"oplossing",
"vir",
"die",
"noodtoestand",
".",
"Reisverhale",
"Hy",
"skryf",
"ook",
"reis-",
"en",
"verblyfboeke",
".",
"Groen",
"reise",
"vertel",
"van",
"’n",
"verkenningstog",
"deur",
"Natal",
"op",
"’n",
"stap-",
"en",
"rytoer",
"in1948",
".",
"Hier",
"besoek",
"en",
"beskryf",
"hy",
"plekke",
"soos",
"St",
".",
"Lucia",
",",
"die",
"Drakensberge",
"en",
"Mont-aux-Sources",
",",
"Howick",
"en",
"die",
"kusgebiede",
".",
"Die",
"skrywer",
"openbaar",
"hom",
"hier",
"as",
"iemand",
"wat",
"intensief",
"waarneem",
"en",
"op",
"sy",
"eie",
"manier",
"interpreteer",
".",
"Interessant",
"vir",
"lesers",
"meer",
"as",
"sestig",
"jaar",
"nadat",
"Rabie",
"die",
"boek",
"geskryf",
"het",
",",
"is",
"sy",
"beskrywing",
"van",
"sy",
"besoek",
"aan",
"Nkandhla",
"waar",
"hy",
"die",
"betekenis",
"van",
"die",
"naam",
"Nkandhla",
"probeer",
"ontrafel",
":",
"“Mnr",
".",
"Carl",
"Birkby",
"skrywe",
"in",
"sy",
"uitstekende",
"Zulu",
"Journey",
"dat",
"dit",
"‘plek",
"van",
"vrede’",
"is",
",",
"maar",
"kenners",
"van",
"Zoeloe",
"ontken",
"dit",
"”",
"Hierdie",
"woorde",
"verkry",
"simboliese",
"waarde",
"wanneer",
"storms",
"baie",
"jare",
"later",
"rondom",
"hierdie",
"naam",
"uitbreek",
".",
"Hersiene",
"gedeeltes",
"uit",
"die",
"reisverhaal",
"word",
"later",
"opgeneem",
"in",
"die",
"bundel",
"Rooien",
"Tuinprovinsie",
"Natal",
"laasgenoemde",
"onder",
"redaksie",
"van",
"C.",
"J.",
"M",
".",
"Nienaber",
".",
"’n",
"Haan",
"vir",
"Eloúnda",
"vertel",
"van",
"Jan",
"en",
"Marjorie",
"se",
"verblyf",
"van",
"dertig",
"maande",
"in",
"die",
"dorpie",
"Eloúnda",
"op",
"die",
"Griekse",
"eiland",
"Kreta",
",",
"waar",
"die",
"Westerse",
"beskawing",
"sy",
"vroegste",
"ontstaan",
"gehad",
"het",
".",
"In",
"die",
"boek",
"word",
"die",
"mense",
"en",
"gewoontes",
"van",
"die",
"dorp",
"beskryf",
"teen",
"die",
"agtergrond",
"van",
"die",
"historiese",
"en",
"geografiese",
"geheel",
"van",
"die",
"streek",
".",
"Veral",
"knap",
"is",
"die",
"manier",
"waarop",
"’n",
"ewewig",
"gehandhaaf",
"word",
"tussen",
"besonderhede",
"oor",
"persoonlike",
"belewenis",
"en",
"inligting",
"oor",
"die",
"eiland",
"en",
"sy",
"mense",
"en",
"geskiedenis",
".",
"Die",
"boek",
"word",
"dus",
"ervaar",
"as",
"die",
"waarnemings",
"van",
"iemand",
"wat",
"nie",
"as",
"toeris",
"of",
"buitestaander",
"inligting",
"deurgee",
"nie",
"en",
"dus",
"van",
"buite",
"af",
"binnetoe",
"kyk",
"nie",
",",
"maar",
"as",
"iemand",
"wat",
"deel",
"is",
"van",
"die",
"omgewing",
"en",
"dus",
"van",
"binne",
"af",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"omgewing",
"beskryf",
"wat",
"daar",
"gebeur",
".",
"Die",
"titel",
"verwys",
"na",
"Sokrates",
"se",
"doodsoffer",
"as",
"dank",
"vir",
"die",
"dood",
"se",
"genesing",
"van",
"die",
"lewe",
"(",
"ná",
"hy",
"die",
"gifbeker",
"gedrink",
"het",
",",
"sê",
"hy",
"“Kriton",
",",
"ons",
"skuld",
"’n",
"haan",
"aan",
"Asklepios”",
")",
"en",
"so",
"word",
"die",
"boek",
"dan",
"as",
"geheel",
"’n",
"haan",
"of",
"dankoffer",
"vir",
"Eloúnda",
".",
"Later",
"vertaal",
"Jan",
"Ioannes",
"Kondulakis",
"se",
"Patoegas",
"(",
"’n",
"soort",
"Griekse",
"Ampie",
")",
"en",
"Ilias",
"Venezis",
"se",
"Verlange",
"na",
"die",
"hartland",
",",
"waardeur",
"hy",
"ook",
"werke",
"uit",
"die",
"Griekse",
"letterkunde",
"aan",
"die",
"Afrikaanse",
"leser",
"bekendstel",
".",
"’n",
"Boek",
"vir",
"Onrus",
"vertel",
"van",
"gebeurtenisse",
"en",
"karakters",
"tydens",
"sy",
"langdurige",
"verblyf",
"op",
"hierdie",
"dorp",
".",
"Dit",
"begin",
"met",
"hy",
"en",
"sy",
"vrou",
"se",
"aankoop",
"van",
"’n",
"eerste",
"eie",
"huis",
"op",
"hierdie",
"dorp",
"en",
"hulle",
"gesukkel",
"om",
"dit",
"na",
"eie",
"smaak",
"te",
"ontwikkel",
"en",
"in",
"te",
"rig",
".",
"Hulle",
"ervarings",
"en",
"die",
"mense",
"van",
"die",
"dorp",
"(",
"insluitende",
"Uys",
"Krige",
")",
"word",
"met",
"geesdrif",
"en",
"humor",
"beskryf",
".",
"Die",
"spontane",
"eerlikheid",
"van",
"die",
"beskrywing",
"van",
"slegte",
"naas",
"goeie",
"eienskappe",
"tref",
".",
"Buidel",
"sluit",
"outobiografies",
"aan",
"by",
"beide",
"’n",
"Haan",
"vir",
"Eloúnda",
"en",
"’n",
"Boek",
"vir",
"Onrus",
",",
"met",
"sketse",
"wat",
"oor",
"hierdie",
"tydperke",
"in",
"Jan",
"se",
"lewe",
"en",
"die",
"mense",
"wat",
"hy",
"toe",
"ontmoet",
"het",
",",
"handel",
".",
"Dit",
"bevat",
"ook",
"’n",
"aantal",
"van",
"die",
"rubrieke",
"wat",
"in",
"tydskrifte",
"en",
"koerante",
"verskyn",
"het",
",",
"waarin",
"hy",
"onder",
"meer",
"die",
"stryd",
"om",
"Afrikaans",
"behandel",
".",
"Buidel",
"is",
"inop",
"die",
"kortlys",
"vir",
"die",
"toekenning",
"van",
"die",
"Ou",
"Mutual-prys",
".",
"Droomberge",
"–",
"Sederberge",
"bevat",
"die",
"skrywer",
"se",
"wedervaringe",
"op",
"’n",
"staptoer",
"saam",
"met",
"Daantjie",
"Saayman",
"en",
"sy",
"vrou",
"deur",
"hierdie",
"berge",
",",
"ingekleur",
"deur",
"kleurryke",
"stories",
"en",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"kontrei",
".",
"Benewens",
"die",
"skrywer",
"en",
"sy",
"medestappers",
"is",
"die",
"hoofkarakters",
"die",
"berge",
"self",
"en",
"veral",
"oom",
"Frederik",
"Joubert",
",",
"die",
"berggids",
"en",
"eienaar",
"van",
"die",
"vier",
"pakdonkies",
",",
"wat",
"hulle",
"met",
"sy",
"vertellings",
"vermaak",
".",
"Hy",
"woon",
"in",
"’n",
"grot",
"in",
"die",
"berge",
"en",
"was",
"ooggetuie",
"van",
"hoe",
"arende",
"met",
"’n",
"luiperd",
"baklei",
"en",
"vertel",
"onderhoudend",
"van",
"dinge",
"van",
"die",
"berg",
"en",
"sy",
"mense",
",",
"soos",
"sederhout",
"kap",
",",
"vioolspeel",
"in",
"Duiwelsgat",
"en",
"familie",
"besoek",
"in",
"Wupperthal",
"en",
"Witwater",
".",
"In",
"Paryse",
"dagboek",
"tree",
"André",
"P",
".",
"Brink",
"op",
"as",
"redakteur",
"van",
"Rabie",
"se",
"dagboek",
"om",
"sodoende",
"sy",
"Paryse",
"verblyf",
"en",
"die",
"impak",
"wat",
"dit",
"op",
"hom",
"as",
"mens",
"en",
"skrywer",
"gehad",
"het",
",",
"uit",
"te",
"beeld",
".",
"Sekere",
"invoegings",
"word",
"gemaak",
"deur",
"mense",
"soos",
"sy",
"vrou",
"Marjorie",
"Wallace",
"en",
"Uys",
"Krige",
"om",
"aspekte",
"wat",
"nie",
"helder",
"genoeg",
"belig",
"word",
"in",
"die",
"dagboek",
"nie",
",",
"ook",
"te",
"verhelder",
"en",
"te",
"bewaar",
".",
"Die",
"boek",
"word",
"benewens",
"’n",
"uiters",
"persoonlik",
"kyk",
"in",
"die",
"skrywer",
"se",
"eie",
"psige",
"ook",
"’n",
"belangrike",
"beeld",
"op",
"die",
"na-oorlogse",
"tydperk",
"in",
"Europa",
"en",
"Suid-Afrika",
".",
"Ander",
"prosa",
"Jan",
"Rabie",
"se",
"ander",
"prosa",
"is",
"divers",
"van",
"aard",
".",
"Die",
"evolusie",
"van",
"nasionalisme",
"bevat",
"uittreksels",
"uit",
"die",
"idees",
"van",
"internasionale",
"denkers",
",",
"wat",
"hy",
"bewerk",
"om",
"van",
"toepassing",
"te",
"wees",
"op",
"die",
"rassesituasie",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Die",
"inhoud",
"van",
"hierdie",
"bundel",
"is",
"so",
"kontensieus",
"vir",
"sy",
"tyd",
"dat",
"geen",
"uitgewer",
"daarin",
"belangstel",
"nie",
"en",
"Jan",
"dit",
"self",
"publiseer",
"en",
"bemark",
".",
"Hy",
"beskryf",
"onder",
"andere",
"die",
"nasionalistiese",
"strewe",
"na",
"blanke",
"baasskap",
"as",
"’n",
"onbegryplike",
"dwaasheid",
"wat",
"tot",
"selfdood",
"kan",
"lei",
".",
"Reeds",
"hier",
",",
"meer",
"as",
"dertig",
"jaar",
"voor",
"demokrasie",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"spel",
"hy",
"klinkklaar",
"die",
"opsies",
"vir",
"blankes",
"in",
"Suid-Afrika",
"uit",
"en",
"redeneer",
"oortuigend",
"dat",
"die",
"opsies",
"van",
"geografiese",
"skeiding",
"(",
"die",
"apartheidsbeleid",
")",
"én",
"blanke",
"oorheersing",
"binne",
"dieselfde",
"staat",
"nie",
"haalbaar",
"is",
"nie",
".",
"Die",
"mees",
"haalbare",
"opsie",
"beskou",
"hy",
"as",
"vrywillige",
"samewerking",
"van",
"alle",
"volke",
"binne",
"een",
"staat",
",",
"hetsy",
"as",
"vermengde",
"eenheid",
"of",
"as",
"federale",
"eenhede",
".",
"Polemika",
"bestaan",
"hoofsaaklik",
"uit",
"briewe",
"en",
"sketse",
"aan",
"koerante",
"en",
"tydskrifte",
"in",
"die",
"tydperk1965",
"oor",
"aktuele",
"aangeleenthede",
"soos",
"sensuur",
",",
"rasseverhoudinge",
",",
"literatuur",
",",
"die",
"Afrikaanse",
"taal",
"en",
"die",
"skrywer",
"se",
"rol",
"in",
"die",
"samelewing",
".",
"Soos",
"die",
"naam",
"van",
"die",
"bundel",
"suggereer",
",",
"neem",
"Jan",
"hier",
"dikwels",
"standpunt",
"in",
"teen",
"die",
"heersende",
"politieke",
"en",
"maatskaplike",
"denkwyses",
".",
"Interessant",
"is",
"die",
"kort",
"beskrywende",
"bydrae",
"oor",
"Wie",
"is",
"die",
"Sestigers",
"?",
"waarin",
"hierdie",
"groep",
"se",
"strewe",
"en",
"tegnieke",
"bespreek",
"word",
".",
"Vir",
"Sestigers",
"in",
"woord",
"en",
"beeld",
":",
"Jan",
"Rabie",
"skryf",
"hy",
"’n",
"kort",
"outobiografie",
",",
"waarin",
"hy",
"onderhoudend",
"oor",
"sy",
"lewe",
"en",
"reise",
"en",
"die",
"ontstaan",
"van",
"sy",
"boeke",
"gesels",
".",
"In",
"Hutspot",
"tree",
"J.C",
".",
"Kannemeyer",
"op",
"as",
"redakteur",
"om",
"verspreide",
"reissketse",
",",
"verhale",
",",
"essays",
"en",
"praatjies",
"wat",
"nie",
"voorheen",
"gebundel",
"is",
"nie",
",",
"op",
"hierdie",
"wyse",
"te",
"bewaar",
".",
"Die",
"boek",
"word",
"in",
"vier",
"afdelings",
"verdeel",
".",
"Die",
"eerste",
"afdeling",
"bevat",
"’n",
"aantal",
"reissketse",
"wat",
"dateer",
"uit",
"sy",
"reise",
"inendeur",
"Frankryk",
",",
"Switserland",
"en",
"Italië",
".",
"Die",
"tweede",
"afdeling",
"is",
"die",
"kort",
"novelle",
"Liefde",
"in",
"Korsika",
",",
"wat",
"hy",
"skryf",
"na",
"aanleiding",
"van",
"’n",
"besoek",
"aan",
"Korsika",
"in",
"met",
"die",
"boustof",
"’n",
"ware",
"verhaal",
"oor",
"’n",
"vendetta",
"tussen",
"twee",
"families",
".",
"Addisionele",
"oorspronklike",
"Engelse",
"weergawes",
"van",
"kortverhale",
"uit",
"Een-en-twintig",
",",
"wat",
"nie",
"deur",
"André",
"P",
".",
"Brink",
"in",
"“21+”",
"opgeneem",
"is",
"nie",
",",
"vorm",
"die",
"derde",
"afdeling",
".",
"Die",
"kortverhaal",
"Fossiele-liefde",
",",
"wat",
"wel",
"vir",
"opname",
"in",
"Een-en-twintig",
"oorweeg",
"is",
",",
"maar",
"eindelik",
"afgekeur",
"is",
",",
"word",
"ook",
"hier",
"opgeneem",
".",
"Die",
"vierde",
"afdeling",
"bevat",
"stukke",
"wat",
"Rabie",
"geskryf",
"het",
"na",
"sy",
"terugkeer",
"na",
"Suid-Afrika",
"inen",
"bevat",
"onder",
"andere",
"stukke",
"oor",
"Bartho",
"Smit",
",",
"Johan",
"Degenaar",
"en",
"Peter",
"Blum",
".",
"Hy",
"lewer",
"ook",
"bydraes",
"tot",
"boeke",
"en",
"vir",
"die",
"bloemlesing",
"Tuinprovinsie",
"Natal",
"onder",
"redaksie",
"van",
"C.",
"J.",
"M",
".",
"Nienaber",
"skryf",
"hy",
"oor",
"Die",
"Oribi-ravyn",
".",
"Jeugverhale",
"Besonder",
"knap",
"is",
"sy",
"twee",
"jeugboeke",
".",
"Twee",
"strandlopers",
"vertel",
"van",
"twee",
"seuns",
",",
"Boet",
"en",
"sy",
"Transvaalse",
"nefie",
"Marius",
",",
"se",
"staptoer",
"langs",
"die",
"Kaapse",
"kus",
"van",
"Waenhuiskrans",
"tot",
"by",
"Gansbaai",
"en",
"van",
"daar",
"per",
"vistreiler",
"tot",
"Velddrif",
".",
"Die",
"skrywer",
"se",
"groot",
"kennis",
"oor",
"die",
"seelewe",
"is",
"duidelik",
"uit",
"hierdie",
"verhaal",
",",
"waarin",
"talle",
"wetenswaardighede",
"oor",
"die",
"see",
"en",
"sy",
"geheime",
"soomloos",
"in",
"die",
"verhaal",
"ingewerk",
"word",
".",
"Die",
"verhaal",
"bevat",
"ook",
"beskrywings",
"van",
"die",
"talle",
"seewrakke",
"langs",
"hierdie",
"gevaarlike",
"seeroete",
"en",
"die",
"verskillende",
"soorte",
"visse",
"wat",
"daar",
"lewe",
".",
"Hierdie",
"inligting",
"is",
"egter",
"ondergeskik",
"aan",
"die",
"verhaal",
"en",
"die",
"spanning",
"wat",
"geskep",
"word",
".",
"Die",
"seeboek",
"van",
"die",
"Sonderkossers",
"is",
"die",
"verhaal",
"van",
"vier",
"mense",
",",
"’n",
"volwassene",
"en",
"drie",
"skoolkinders",
",",
"wat",
"’n",
"oorlewingstog",
"van",
"omtrent",
"twee",
"weke",
"langs",
"die",
"Kaapse",
"Suidkus",
"onderneem",
"om",
"te",
"leer",
"hoe",
"om",
"slegs",
"uit",
"die",
"natuur",
"te",
"leef",
".",
"Ook",
"hierdie",
"karakters",
"word",
"insiggewend",
"geteken",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"verhaal",
"van",
"Leentjie",
"en",
"haar",
"pa",
"Daniël",
",",
"die",
"ongelukkige",
"skraal",
"Bennie",
"wat",
"die",
"slagoffer",
"van",
"’n",
"gebroke",
"huwelik",
"is",
"en",
"die",
"vet",
"Jan",
"Kraai",
".",
"Die",
"aanvanklike",
"onderlinge",
"spanning",
"tussen",
"die",
"karakters",
"verdwyn",
"wanneer",
"die",
"stappers",
"verstaan",
"dat",
"hulle",
"op",
"mekaar",
"aangewys",
"is",
"en",
"mekaar",
"se",
"hulp",
"nodig",
"het",
"om",
"te",
"oorleef",
".",
"Benewens",
"die",
"natuur",
",",
"leer",
"die",
"karakters",
"ook",
"van",
"hulleself",
"en",
"van",
"verhoudings",
"en",
"van",
"die",
"samehang",
"tussen",
"mense",
",",
"plante",
"en",
"diere",
".",
"In",
"hierdie",
"boeke",
"kom",
"Rabie",
"se",
"besonder",
"wye",
"kennis",
"van",
"die",
"natuur",
"en",
"sy",
"morele",
"insigte",
"duidelik",
"na",
"vore",
",",
"terwyl",
"hy",
"ook",
"daarin",
"slaag",
"om",
"die",
"avonture",
"wat",
"beleef",
"word",
",",
"spannend",
"aan",
"te",
"bied",
".",
"Telkens",
"is",
"daar",
"ook",
"die",
"uitdaging",
"om",
"nie",
"net",
"met",
"die",
"natuur",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"met",
"mekaar",
"harmonieuse",
"verhoudings",
"te",
"hê",
".",
"Die",
"Scheepersprys",
"vir",
"Jeuglektuur",
"word",
"intoegeken",
"aan",
"Seeboek",
"van",
"die",
"Sonderkossers",
".",
"Vertalings",
"en",
"samesteller",
"As",
"vertaler",
"lewer",
"hy",
"’n",
"baie",
"groot",
"bydrae",
"om",
"juwele",
"uit",
"die",
"wêreldletterkunde",
"vir",
"die",
"Afrikaanse",
"leser",
",",
"oud",
"en",
"jonk",
",",
"toeganklik",
"te",
"maak",
".",
"Sy",
"vertalings",
"sluit",
"in",
"Hans",
"Christian",
"Andersen",
"se",
"Die",
"varkwagter",
",",
"Paul",
"Berna",
"se",
"Pret",
"met",
"die",
"ysterperd",
",",
"Die",
"perd",
"sonder",
"kop",
",",
"Soektog",
"na",
"’n",
"legende",
",",
"Die",
"straatmusikant",
"en",
"Die",
"ysterperd",
",",
"Max",
"Molliger",
"se",
"Die",
"beertjieberg",
",",
"Paul-Jacques",
"Bonbon",
"se",
"Die",
"waaiers",
"en",
"Die",
"weeskinders",
"van",
"Simitra",
",",
"Suzanne",
"de",
"Borhegyi",
"se",
"Museums",
",",
"Henri",
"Bosco",
"se",
"Die",
"ligte",
"voetstap",
",",
"Albert",
"Camus",
"se",
"Die",
"buitestaander",
"en",
"Die",
"klip",
"wat",
"groei",
",",
"Etienne",
"Cattin",
"se",
"Roseline",
"se",
"sneltrein",
"en",
"Witrot",
"en",
"sy",
"stoker",
",",
"Arthur",
"C",
".",
"Clarke",
"se",
"sending",
"na",
"Jupiter",
",",
"Hugo",
"Claus",
"se",
"Bruid",
"in",
"die",
"môre",
",",
"Guy",
"Couhaye",
"se",
"Viktor",
",",
"die",
"seekoei",
"met",
"vlerke",
",",
"Alphonse",
"Daudet",
"se",
"Briewe",
"uit",
"my",
"meul",
",",
"Franklin",
"W",
".",
"Dixon",
"se",
"Duikboot-kaperjolle",
",",
"Ioannes",
"Kondulakis",
"se",
"Patoegas",
",",
"L.N",
".",
"Lavolle",
"se",
"Verlorevlei",
"en",
"Windesang",
"se",
"kinders",
",",
"David",
"McPhail",
"se",
"Waar",
"kan",
"’n",
"olifant",
"wegkruip",
"?",
",",
"Robert",
"O’Brien",
"se",
"Mevrou",
"Frisby",
"en",
"die",
"rotte",
"van",
"Nimh",
",",
"Tony",
"Ross",
"se",
"Jan",
"en",
"die",
"boontjierank",
",",
"Georges",
"Siménon",
"se",
"Die",
"huis",
"met",
"die",
"groen",
"luike",
",",
"Djibi",
"Thiam",
"se",
"Suster",
"Luiperd",
",",
"Ilias",
"Venezis",
"se",
"Verlange",
"na",
"die",
"hartland",
"en",
"Paul",
"Vercors",
"se",
"Die",
"stilte",
"van",
"die",
"see",
".",
"Hy",
"is",
"ook",
"redakteur",
"van",
"die",
"gedenkbundel",
"wat",
"na",
"Ingrid",
"Jonker",
"se",
"dood",
"saamgestel",
"word",
"en",
"waarin",
"verskeie",
"skrywers",
"en",
"ander",
"vriende",
"hulde",
"aan",
"haar",
"bring",
",",
"gepubliseer",
"as",
"In",
"memoriam",
"Ingrid",
"Jonker",
".",
"Eerbewyse",
"OpMaartvereer",
"die",
"Franse",
"regering",
"hom",
"met",
"die",
"titel",
"van",
"Ridder",
"van",
"die",
"Legion",
"d'",
"Honneur",
"vir",
"sy",
"rol",
"in",
"die",
"verspreiding",
"van",
"die",
"Franse",
"kultuur",
",",
"veral",
"deur",
"sy",
"vertaling",
"van",
"meer",
"as",
"dertig",
"boeke",
"uit",
"Frans",
"in",
"Afrikaans",
".",
"OpSeptemberken",
"die",
"Universiteit",
"van",
"die",
"Oranje-Vrystaat",
"’n",
"eredoktoraat",
"aan",
"hom",
"toe",
"en",
"Katinka",
"Heyns",
"maak",
"in",
"hierdie",
"jaar",
"ook",
"’n",
"dokumentêre",
"program",
"oor",
"hom",
"en",
"Marjorie",
"Wallace",
"wat",
"onder",
"die",
"titel",
"Jan-en-Jorie",
"oor",
"televisie",
"gebeeldsaai",
"word",
".",
"Die",
"Afrikaanse",
"Skrywersgilde",
"vereer",
"hom",
"in",
"Aprilmet",
"erelidmaatskap",
"van",
"hierdie",
"liggaam",
",",
"die",
"eerste",
"skrywer",
"wat",
"so",
"vereer",
"word",
".",
"Inontvang",
"hy",
"by",
"die",
"Klein-Karoo",
"Nasionale",
"Kunstefees",
"die",
"Afrikaans",
"Onbeperk-toekenning",
".",
"Daniël",
"Hugo",
"stel",
"in’n",
"hoorbeeld",
"oor",
"sy",
"lewe",
"en",
"werk",
"op",
",",
"wat",
"onder",
"die",
"titel",
"Jan",
"Rabieoor",
"Radiosondergrense",
"uitgesaai",
"word",
".",
"Inskryf",
"Malan",
"Steyn",
"die",
"drama",
"oor",
"sy",
"lewe",
"saam",
"met",
"Marjorie",
"onder",
"die",
"titel",
"Jan",
"en",
"Jorie",
"en",
"word",
"dit",
"by",
"Aardklop",
"en",
"elders",
"voor",
"vol",
"sale",
"opgevoer",
",",
"met",
"die",
"kortprent",
"oor",
"die",
"kortverhaal",
"Drie",
"kaalkoppe",
"eet",
"tesame”",
"deur",
"Inge",
"Prins",
"wat",
"terselfdertyd",
"vertoon",
"word",
".",
"Nasboek",
"en",
"Rapport",
"stel",
"in’n",
"nuwe",
"prys",
"in",
"vir",
"vernuwende",
"debuutwerk",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"prosa",
",",
"wat",
"hulle",
"na",
"hom",
"vernoem",
".",
"Die",
"Wes-Kaapse",
"regering",
"ken",
"indie",
"Orde",
"van",
"die",
"Disa",
"(",
"Offisier",
")",
"aan",
"hom",
"toe",
"vir",
"die",
"buitengewone",
"bydrae",
"wat",
"hy",
"gelewer",
"het",
"om",
"die",
"provinsie",
"’n",
"beter",
"tuiste",
"vir",
"al",
"sy",
"inwoners",
"te",
"maak",
".",
"Die",
"Staatspresident",
"vereer",
"hom",
"inpostuum",
"met",
"die",
"Orde",
"van",
"Ikhamanga",
"(",
"Silwer",
")",
"vir",
"sy",
"bydrae",
"tot",
"die",
"literatuur",
".",
"Hy",
"ontvang",
"inpostuum",
"’n",
"Suid-Afrikaanse",
"Letterkundetoekenning",
",",
"geborg",
"deur",
"die",
"Departement",
"van",
"Kuns",
"en",
"Kultuur",
",",
"vir",
"sy",
"lewensbydrae",
"tot",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"letterkunde",
".",
"Sy",
"nagelate",
"dokumente",
"word",
"bewaar",
"in",
"die",
"Dokumentasiesentrum",
"van",
"die",
"J.S",
".",
"Gericke-biblioteek",
"van",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Stellenbosch",
".",
"Publikasies",
"Werke",
"wat",
"uit",
"sy",
"pen",
"verskyn",
"sluit",
"in",
":",
"Bronnelys",
"Boeke",
"Antonissen",
",",
"Rob",
".",
"Die",
"Afrikaanse",
"letterkunde",
"van",
"aanvang",
"tot",
"hede",
".",
"Nasou",
"Beperk",
".",
"Elsiesrivier",
".",
"Derde",
"hersiene",
"uitgawe",
".",
"Tweede",
"druk",
"Antonissen",
",",
"Rob",
".",
"Kern",
"en",
"tooi",
".",
"Nasou",
"Beperk",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
".",
"Eerste",
"druk",
".",
"Elsiesrivier",
",",
"Antonissen",
",",
"Rob",
".",
"Spitsberaad",
".",
"Nasou",
"Beperk",
".",
"Elsiesrivier",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
".",
"Eerste",
"druk",
",",
"Antonissen",
",",
"Rob",
".",
"Verkenning",
"en",
"kritiek",
".",
"H.A.U.",
"M",
".",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
".",
"Eerste",
"druk",
",",
"Aucamp",
",",
"Hennie",
".",
"Kort",
"voor",
"lank",
".",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
".",
"Tweede",
"druk",
",",
"Bosch",
",",
"Erna",
".",
"Mosaïek",
".",
"Academica",
".",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe,",
"1986",
".",
"Botha",
",",
"Elize",
".",
"Prosakroniek",
".",
"Tafelberg",
"Uitgewers",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"Aspekte",
"van",
"die",
"nuwe",
"prosa",
".",
"Academica",
".",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
".",
"Derde",
"druk",
",",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"Jan",
"Rabie",
"se",
"Blokboeke",
"Academica",
".",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
".",
"Derde",
"druk",
",",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"e.a",
".",
"Rooi",
".",
"John",
"Malherbe",
"Edms",
".",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
".",
"Tweede",
"hersiene",
"uitgawe",
",",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"Vertelkunde",
".",
"Academica",
".",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Cloete",
",",
"T.T",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"Die",
"Afrikaanse",
"literatuur",
"sedert",
"sestig",
".",
"Nasou",
"Beperk",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"De",
"Jager",
",",
"Johan",
".",
"Allegaartjie",
".",
"De",
"Jager-HAUM",
".",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
".",
"Vierde",
"druk",
",",
"Dekker",
",",
"G",
".",
"Afrikaanse",
"Literatuurgeskiedenis",
".",
"Nasou",
"Beperk",
".",
"Kaapstad",
".",
"Elfde",
"druk",
",",
"De",
"Vries",
",",
"Abraham",
"H",
".",
"Kortom",
".",
"Academica",
".",
"Pretoria",
",",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"De",
"Vries",
",",
"Abraham",
"H",
".",
"Kortom",
"Human",
"&",
"Rousseau",
".",
"Kaapstad",
"en",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Grové",
",",
"A.P",
".",
"Letterkundige",
"sakwoordeboek",
"vir",
"Afrikaans",
".",
"Nasou",
"Beperk",
".",
"Vyfde",
"uitgawe",
".",
"Eerste",
"druk",
",",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Geskiedenis",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"literatuur",
"Academica",
".",
"Pretoria",
",",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
".",
"Eerste",
"druk",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Jan",
"Rabie",
".",
"Tafelberg-Uitgewers",
"Beperk",
".",
"Kaapstad",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Die",
"Afrikaanse",
"literatuur2004",
".",
"Human",
"&",
"Rousseau",
".",
"Kaapstad",
"en",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Krige",
",",
"Uys",
".",
"Die",
"naamlose",
"muse",
".",
"Protea",
"Boekhuis",
".",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Lategan",
",",
"F.V",
".",
"Kernbeeld",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"kortverhaal",
".",
"Nasionale",
"Boekhandel",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
",",
"Bloemfontein",
"en",
"Johannesburg",
"Lategan",
",",
"F.V",
".",
"Dekade",
":",
"Resente",
"Afrikaanse",
"kortverhale",
".",
"Nasionale",
"Boekhandel",
"Bpk",
".",
"Kaapstad",
",",
"Lindenberg",
",",
"E",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"Inleiding",
"tot",
"die",
"Afrikaanse",
"letterkunde",
".",
"Academica",
".",
"Pretoria",
"en",
"Kaapstad",
".",
"Vierde",
"uitgawe",
".",
"Eerste",
"druk",
",",
"Nienaber",
",",
"C.",
"J.",
"M",
".",
"(",
"redakteur",
")",
"Tuinprovinsie",
"Natal",
".",
"Tafelberg",
"Uitgewers",
"Beperk",
".",
"Kaapstad",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Nienaber",
",",
"P.J",
".",
"Hier",
"is",
"ons",
"skrywers",
"!",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
".",
"Johannesburg",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J",
",",
";",
"Senekal",
",",
"J.",
"H",
"en",
"Bothma",
",",
"T.C",
".",
"Mylpale",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"letterkunde",
".",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
".",
"Tweede",
"hersiene",
"uitgawe",
",",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J.",
"et",
"al",
".",
"Perspektief",
"en",
"Profiel",
".",
"Afrikaanse",
"Pers-Boekhandel",
".",
"Johannesburg",
".",
"Derde",
"hersiene",
"uitgawe",
",",
"Rabie",
",",
"Jan",
".",
"Paryse",
"dagboek",
".",
"Human",
"&",
"Rousseau",
".",
"Kaapstad",
",",
"Pretoria",
"en",
"Johannesburg",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Rabie",
",",
"Jan",
".",
"Sestigers",
"in",
"woord",
"en",
"beeld",
".",
"Perskor-Uitgewery",
".",
"Johannesburg",
"en",
"Kaapstad",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Smuts",
",",
"J.P",
".",
"(",
"Red",
".",
")",
"Kompas",
".",
"HAUM",
".",
"Kaapstad",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Smuts",
",",
"J.",
"P.",
"en",
"Van",
"Rensburg",
",",
"R",
".",
"Mosaïek",
".",
"HAUM",
".",
"Kaapstad",
".",
"Vierde",
"druk",
",",
"Snyman",
",",
"Henning",
".",
"Kort",
"keur",
":",
"Abraham",
"H.",
"de",
"Vries",
".",
"Reuse-Blokboek",
"Academica",
".",
"Pretoria",
",",
"Kaapstad",
"en",
"Johannesburg",
".",
"Tweede",
"druk",
",",
"Spies",
",",
"Jan",
".",
"Sebastiaan",
"Rabie",
".",
"in",
"Nienaber",
",",
"P.",
"J.",
"et",
"al",
".",
"Perspektief",
"en",
"Profiel",
".",
"Afrikaanse",
"Pers",
"-",
"Boekhandel",
".",
"Johannesburg",
".",
"Derde",
"hersiene",
"uitgawe",
",",
"Steenberg",
",",
"D.H",
".",
"Jan",
"Rabie",
")",
"in",
"Van",
"Coller",
",",
"H.P",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"Perspektief",
"en",
"Profiel",
"Deel",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik-Uitgewers",
".",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Van",
"Coller",
",",
"H.P",
".",
"(",
"red",
".",
")",
"Perspektief",
"en",
"Profiel",
"Deel",
"I",
".",
"J.",
"L",
".",
"van",
"Schaik-Uitgewers",
".",
"Pretoria",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
",",
"Wybenga",
",",
"Gretel",
"en",
"Snyman",
",",
"Maritha",
"(",
"reds",
".",
")",
"Van",
"Patrys-hulle",
"tot",
"Hanna",
"Hoekom",
".",
"Lapa-Uitgewers",
".",
"Eerste",
"uitgawe",
".",
"Tweede",
"druk",
",",
"Tydskrifte",
"en",
"koerante",
"Anoniem",
".",
"Franse",
"vereer",
"Jan",
"Rabie",
".",
"Die",
"Burger",
",",
"Januarie",
"Barnard",
",",
"Chris",
".",
"Ridder",
"Jan",
".",
"Rapport",
",",
"April",
"Barnard",
",",
"Chris",
".",
"’n",
"Seningbesnaarde",
"bruin",
"windharp",
".",
"Die",
"Burger",
",",
"Augustus",
"Barnard",
",",
"Chris",
".",
"’n",
"Man",
"sonder",
"sonde",
".",
"Insig",
",",
"Desember",
"Barnard",
",",
"Chris",
".",
"Strandloper",
"Jan",
".",
"Insig",
",",
"Januarie",
"Bloemhof",
",",
"Francois",
".",
"Enkele",
"aspekte",
"in",
"Hennie",
"Aucamp",
"se",
"’n",
"Bruidsbed",
"vir",
"tant",
"Nonnie",
"en",
"Jan",
"Rabie",
"se",
"Die",
"man",
"met",
"die",
"swaar",
"been",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargang",
"no",
".",
"Mei",
"Botha",
",",
"M.C",
".",
"Jan",
"Rabie",
":",
"die",
"Sestiger",
"op",
"sewentig",
".",
"Die",
"Burger",
",",
"November",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"’n",
"Dankie",
"sê",
"vir",
"Jan",
"Rabie",
"–jaar",
"na",
"‘21’",
".",
"Rapport",
",",
"Maart",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"’n",
"Skrywer",
"ontdek",
"sy",
"Afrikaanse",
"menswees",
"in",
"Parys",
".",
"Rapport",
",",
"Desember",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"Jan",
"Afrika",
"rus",
".",
"Rapport",
",",
"November",
"Brink",
",",
"Marina",
".",
"Jan",
"Rabie",
"’n",
"ridder",
"gebore",
".",
"By",
",",
"Februarie",
"Burger",
",",
"Kobus",
".",
"Jan",
"en",
"Jorie",
"vereer",
"op",
"Aardklop",
".",
"Beeld",
",",
"Julie",
"Cloete",
",",
"T.T",
".",
"’n",
"Gekristalliseerde",
"verhaal",
":",
"Rabie",
"se",
"drie",
"kaalkoppe",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
",",
"Nuwe",
"reeksno",
".",
"Mei",
"Coetzee",
",",
"A.J",
".",
"Jan",
"Rabie",
"se",
"kortverhale",
"en",
"kort",
"prosas",
".",
"’n",
"retrospektief",
".",
"Standpunte",
".",
"Nuwe",
"reeks",
"Junie",
"De",
"Vries",
",",
"Abraham",
".",
"Commendatio",
"gelewer",
"tydens",
"die",
"toekenning",
"van",
"erelidmaatskap",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"Skrywersgilde",
"aan",
"Jan",
"Rabie.April",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"November",
"De",
"Vries",
",",
"Abraham",
".",
"Daar",
"is",
"sovéél",
"Janne",
".",
"Plus",
",",
"November",
"De",
"Vries",
",",
"Abraham",
".",
"Die",
"storie",
"van",
"Jan",
"se",
"droom",
".",
"Plus,",
"Februarie",
"De",
"Vries",
",",
"Willem",
".",
"Wallace-Rabie-beurs",
"grootste",
"ooit",
".",
"Beeld,",
"September",
"Erlank",
",",
"Ingrid",
".",
"Jan",
"Rabie",
"kry",
"ligte",
"beroerte",
".",
"Rapport",
",",
"Oktober",
"Fryer",
",",
"Charles",
".",
"Gedorie",
",",
"dis",
"onse",
"Jan",
"en",
"sy",
"Jorie",
".",
"Die",
"Burger",
",",
"Augustus",
"Gerwel",
",",
"Jakes",
".",
"Boek",
"oor",
"Rabie",
"‘",
"vol",
"deernis’",
".",
"Beeld",
",",
"Januarie",
"Jansen",
",",
"Herman",
".",
"Gordyn",
"sak",
"finaal",
"oor",
"Jan",
"en",
"Jorie",
".",
"Rapport",
",",
"Julie",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Jan",
"Rabie",
",",
"Uys",
"Krige",
"en",
"die",
"geboorte",
"van",
"Sestig",
".",
"Plus",
",",
"Januarie",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Afrikaans",
"volgens",
"Rabie",
"die",
"grootste",
"nie-rassige",
"prestasie",
"van",
"Suiderland",
".",
"Rapport",
",",
"Maart",
"Kruger",
",",
"Gert",
".",
"Die",
"man",
"van",
"‘21",
"’",
"word",
"Die",
"Burger",
",",
"November",
"Lewis",
",",
"J.H",
".",
"’Die",
"bed’",
"en",
"‘Die",
"man",
"met",
"die",
"swaar",
"been",
"’",
"van",
"Jan",
"Rabie",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"November",
"Nieuwoudt",
",",
"Stephanie",
".",
"Lewende",
"legendes",
":",
"Jan",
"Rabie",
".",
"Plus,",
"Augustus",
"Pieterse",
",",
"Henning",
".",
"‘Pylvak’",
"saamgestel",
"deur",
"J.",
"P.",
"en",
"Ria",
"Smuts",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Februarie",
"Pieterse",
",",
"Henning",
".",
"‘Pylvak’",
"saamgestel",
"deur",
"J.",
"P.",
"en",
"Ria",
"Smuts",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Mei",
"Pieterse",
",",
"Henning",
".",
"Drie",
"verhale",
"uit",
"‘Hoogtepunte",
"in",
"die",
"Afrikaanse",
"verhaalkuns’",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargang",
"Februarie",
"Pieterse",
",",
"Henning",
".",
"Vyf",
"verhale",
"uit",
"‘My",
"mense’",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
",",
"Jaargangno",
".",
"Augustus",
"1990",
".",
"Prins",
",",
"Johannes",
".",
"Jan",
"Rabie",
"en",
"Parys",
",",
"die",
"‘kosmopolitiese",
"kermis’",
".",
"Plus",
",",
"Junie",
"Prins",
",",
"M.J",
".",
"’Hoogtepunte",
"in",
"die",
"Afrikaanse",
"verhaalkuns’",
"byeengebring",
"deur",
"A.P",
".",
"Grové",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Februarie",
"Rabie",
",",
"Jan",
".",
"Skrywer",
"skryf",
"die",
"bitterbekke",
"af",
".",
"Die",
"Burger",
",",
"Oktober",
"Rousseau",
",",
"Ina",
".",
"Die",
"Jan",
"van",
"vóór",
"Parys",
".",
"Boekewêreld",
",",
"November",
"Slabber",
",",
"Coenie",
".",
"Jan",
"Rabie",
"se",
"droom",
"van",
"almal",
"se",
"taal",
".",
"Rapport",
",",
"April",
"Smith",
",",
"Francois",
".",
"Jan",
"Rabie",
"dag",
"ná",
"verjaardag",
"in",
"Kaap",
"dood",
".",
"Beeld",
",",
"November",
"Smith",
",",
"Francois",
".",
"Jan",
"Rabie",
"se",
"begrafnis",
"‘voltrek",
"sy",
"goue",
"band",
"met",
"grond’",
".",
"Beeld",
",",
"November",
"Smuts",
",",
"J.",
"P.",
"en",
"Smuts",
",",
"Ria",
".",
"’n",
"Eksistensiële",
"buitestaander",
"by",
"Jan",
"Rabie",
":",
"‘Ek",
"het",
"jou",
"gemaak’",
".",
"Tydskrif",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Jaargangno",
".",
"Augustus",
"Van",
"der",
"Walt",
",",
"Sarel",
".",
"Jan",
"Rabie",
"postuum",
"vereer",
"vir",
"bydrae",
"tot",
"literatuur",
".",
"Beeld,",
"Desember",
"Von",
"Meck",
",",
"Anoeschka",
".",
"Jan",
"Rabie",
"se",
"huis",
"word",
"toe",
"tog",
"nie",
"gesloop",
".",
"Rapport",
",",
"Julie",
"Willemse",
",",
"Hein",
".",
"Hartstogtelik",
"Jan",
".",
"Beeld",
",",
"November",
"Wyngaard",
",",
"Heindrich",
".",
"Ordes",
"‘huldig",
"Jan",
"en",
"Jorie’",
".",
"Rapport",
",",
"Oktober",
"Internet",
"Barnard",
",",
"Chris",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/17/3/2.html",
"Barnard",
",",
"Chris",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/08/14/4/7.html",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1993/03/24/1/12.html",
"Boekeredakteur",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2001/11/16/3/18.html",
"Botha",
",",
"Amanda",
"Oulitnet",
":",
"http://www.oulitnet.co.za/seminaar/janjorie.asp",
"Botha",
",",
"M.C",
".",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/11/17/4/3.html",
"Brink",
",",
"André",
"P",
".",
"Rapport",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2001/11/18/22/2.html",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1998/10/05/2/1.html",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/11/14/4/8.html",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2001/11/17/8/3.html",
"Deloof",
",",
"Jan",
"Oulitnet",
":",
"http://www.oulitnet.co.za/neerlandi/janrabie.asp",
"De",
"Vries",
",",
"Abraham",
"H",
".",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2006/02/18",
"KA/05/02.html",
"De",
"Vries",
",",
"Abraham",
"H",
".",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1993/04/27/9/1.html",
"De",
"Vries",
",",
"Abraham",
"H",
".",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2001/11/17/6/12.html",
"Giliomee",
",",
"Hermann",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2004/12/14/B1/14/05.html",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2004/11/19/KA/05/01.html",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2003/02/18/DB/8LDN/01.html",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2003/09/08/DB/9LDNk/06.html",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2004/11/17/DB/10LDNk/07.html",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2005/04/30/BS/16LDN/01.html",
"Kannemeyer",
",",
"J.C",
".",
"Rapport",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2003/03/9/24/1.html",
"Le",
"Roux",
",",
"André",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1990/10/16/2/9.html",
"LitNet",
"ATKV-SkrywersalbumJunie",
"www.litnet.co.za",
"Loots",
",",
"Sonja",
"Rapport",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2003/03/9/24/4.html",
"Nieuwoudt",
",",
"Stephanie",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1999/08/06/3/20.html",
"Olivier",
",",
"Fanie",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/17/3/4.html",
"Prins",
",",
"Jo",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/17/3/3.html",
"Rousseau",
",",
"Ina",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1999/11/17/3/22.html",
"Scholtz",
",",
"Leopold",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2004/10/08/DB/12k/05.html",
"Smith",
",",
"Francois",
"Die",
"Burger",
":",
"http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2001/11/20/2/25.html",
"Steenberg",
",",
"A.",
"M.",
"M",
".",
"Noordwes-Universiteit",
":",
"http://dspace.nwu.ac.za/handle/10394/3801",
"Boekwurm",
":",
"http://www.boekwurm.co.za/blad_skryf_pqrst/janrabie.html",
"Willemse",
",",
"Hein",
"Beeld",
":",
"http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/20/12/9.html",
"Verwysings",
"Afrikaanse",
"skrywers",
"Geboortes",
"in",
"Sterftes",
"in"
] |
153 | https://af.wikipedia.org/wiki/Jesus%20van%20Nasaret | Jesus van Nasaret | Jesus van Nasaret (8–2 v.C. tot 29–36 n.C.), ook algemeen bekend as Jesus, is die sentrale figuur in die Christendom en is ook 'n belangrike figuur in verskeie ander gelowe. Daar word ook na hom verwys as Jesus Christus, waar "Christus" afkomstig is vanaf die Griekse Χριστός (Christós) wat "Gesalfde een" beteken en verwant is aan die Hebreeus-afgeleide "Messias". Die naam "Jesus" is afkomstig van die vernederlandse vorm van die Griekse Ίησους (Iesoûs), wat self 'n Hellenisering van die Hebreeus-Aramese ישוע (Jesjoea of Jesjoe) is, wat beteken "JHWH red".
Christelike sienings oor Jesus fokus op die geloof dat Jesus die Messias is wie se koms in die Ou Testament van die Bybel voorspel word en dat hy opgestaan het uit die dood. Die meeste Christene glo dat Jesus die verpersoonliking van God is en dat hy gekom het om verlossing en versoening met God te bied. Nie-trinitaristiese Christene erken verskeie ander interpretasies rakende Jesus se goddelikheid.
Jesus het self geen geskrewe werke nagelaat nie en die hoofbronne van inligting rakende Jesus se lewe en sy leerstellings is die vier kanonieke Evangelies van die Nuwe Testament: Matteus, Markus, Lukas en Johannes en 'n aantal apokriewe skrifte. Meeste geleerdes van geskiedenis van Bybelstudie stem saam dat Jesus 'n Galilese Jood was, dat hy as 'n leraar en 'n geneser beskou was, dat hy deur Johannes die Doper gedoop was en gekruisig was in Jerusalem onder die bevel van die Romeinse goewerneur, Pontius Pilatus, na beskuldigings van opruiing teen die Romeinse Ryk. Baie min moderne geleerdes glo dat Jesus se bestaan bevraagteken kan word of 'n mite is, terwyl ander geleerdes op teenkanting teen hierdie bewerings fokus.
In Islam word Jesus (oor die algemeen getranslitereer as Isa) as een van God se mees geliefde en belangrikste profete beskou, asook 'n bringer van heilige skrifte, 'n wonderwerker en die Messias. Moslems deel egter nie die Christelike geloof in die kruisiging of die goddelikheid van Jesus nie, maar glo dat Jesus se kruisiging 'n goddelike illusie was en dat hy liggaamlik in die hemel opgeneem is. Uit die Koran: 4:157: "en omdat hulle sê: Ons het die Messias, Jesus, die seun van Maria, die boodskapper van Allah, omgebring ~ en hulle het hom nie gedood nie, en ook nie tot die dood toe gekruisig nie, maar dit het vir hulle gelyk asof dit so is. En hulle wat hieroor verskil, twyfel voorwaar daaraan. Hulle het geen kennis daaromtrent nie, maar volg slegs ’n vermoede, en hulle het hom beslis nie doodgemaak nie." Die meeste Moslems glo ook dat hy na die aarde sal terugkeer saam met die Mahdi, wanneer die aarde met sonde en onreg gevul word met die koms van Islam se Antichris-agtige Dajjal.
Chronologie
Die fynste beskrywing van Jesus se geboorte kom uit die Evangelie volgens Matteus (wat waarskynlik tussen 65 en 90 n.C. geskryf is) en die Evangelie volgens Lukas (wat waarskynlik tussen 65 en 100 n.C. geskryf is). Geleerdes bly debatteer oor die besonderhede van Jesus se geboorte en min beweer dat hulle die presiese jaar of datum van sy geboorte of dood ken.
Dit is moeilik om Jesus se geboorte te dateer, aangesien baie bronne uit die tydperk nou verlore is en meer as 1900 jaar verloop het sedert die Evangelies geskryf is. Die evangelies volgens Matteus en Lukas maak geen melding van Jesus se geboortedatum of -jaar nie.
In die Westerse Christendom word sy geboorte tradisioneel op 25 Desember as Kersfees gevier; die vieringsdatum kan tot in 330 nagetrek word, toe dit deur Romeinse Christene gevier is. Voor dit was Jesus se geboorte egter oor die algemeen op 6 Januarie gevier, as deel van die fees van teofanie (godsverskyning), ook bekend as die Driekoningefees, wat nie slegs Jesus se geboorte herdenk het nie, maar ook sy doop deur Johannes in die Jordaanrivier en moontlik ander gebeurtenisse in sy lewe.
Baie Oosterse Christene vier Kersfees op die 7de Januarie omdat hulle steeds die Juliaanse kalender gebruik, waarvolgens 25 Desember ooreenstem met 7 Januarie op die Gregoriaanse kalender, wat nou algemeen gebruik word. Sommige geleerdes wys daarop dat Lukas se beskrywing van skaapwagters en hulle aktiwiteite op 'n datum in die lente of somer aandui.
Ander geleerdes beweer dat die datum (25 Desember) gekies is omdat die Christene die kult van die onoorwonne son (Sol Invictus), wat vroeër hierdie datum as 'n feesdag gebruik het, wou teësit of absorbeer en dat Romeinse keisers in die 3de eeu hierdie datum as 'n Christelike feesdag bevorder het in pogings om 'n nuwe ryksgodsdiens te skep. Die pous, Benedictus XVI, het hierdie bewerings aangeveg en gesê dat 25 Desember verkry is deur slegs nege maande by 25 Maart te tel, die dag wat as Jesus se bevrugting gevier word (die Mariaboodskapfees).
In die 247de jaar gedurende die Diokletianus-kalenderera (gebaseer op Diokletianus se styging na die Romeinse troon), het Dionusios Eksiguus probeer om die aantal jare sedert Jesus se geboorte vas te stel en 'n syfer van 753 jaar ná die stigting van Rome gekry. Dionusios het toe Jesus se geboorte as 25 Desember 1 v.C. aangeteken ("voor Christus") en die volgende jaar as 1 n.C. ("na Christus") aangewys en so die stelsel van jaarbeskrywing geskep. Dié stelsel is in die jaar 532 geskep en is amper twee eeue later aanvaar en die het gevestigde kalender van die Westerse wêreld geword.
Die Evangelies van Lukas en Matteus plaas Jesus se geboorte tydens die Heerskappy van Herodes. Lukas beskryf sy geboorte as tydens die Romeinse goewerneurskap van Sirenius onder Keiser Augustus en het ook die eerste sensus van die Romeinse provinsies van Sirië en Judea ingesluit.
Die eerste-eeuse Joodse geskiedkundige Flavius Josefus, plaas die goewerneurskap en die sensus in die jaar 6 n.C. (Lukas verwys ook hierna in Handelinge 5:37), lank na die dood van Herodes in 4 v.C.. Debatte rondom die saak vra of die bronne versoen kan word deur 'n vroeër goewerneurskap aan Sirenius in Sirië toe te ken en of 'n vroeë sensus moontlik plaasgevind het, en, indien nie, welke bron dan foutief is.
Die datum van Jesus se dood is ook nie duidelik nie. Die Evangelie van Johannes beskryf die kruisiging as direk voor die Pesach (die Joodse Paasfees) op Vrydag 14 Nisan, waar die sinoptiese evangelies (Matteus, Markus en Lukas) (behalwe Markus 14:2) Jesus se Laaste Avondmaal as die Pasgamaal van Vrydag 15 Nisan beskryf. Sommige geleerdes beweer egter dat die sinoptiese weergawe in harmonie is met die weergawe in Johannes. Die Jode het verder 'n lunêr-solêre kalender gevolg, wat die fases van die maan as datums gebruik het en berekenings met 'n presiese datum in 'n sonkalender vermoeilik.
Lewe en leer, soos in die Evangelies
Genealogie en familie
Van die vier evangelies gee slegs Matteus en Lukas 'n beskrywing van Jesus se genealogie. Die weergawes in die twee evangelies verskil egter aansienlik en verskeie teorieë is voorgestel om die verskille te verduidelik. Beide weergawes beskryf Jesus as 'n nakomeling van Koning Dawid en van Abraham. Hierdie lyste is identies tussen Abraham en Dawid, maar verskil tussen Dawid en Josef. Matteus begin met Salomo en noem al die konings van Judea tot die laaste koning, Jojagin. Ná Jojagin het die lyn konings geëindig toe die Babiloniërs Judea ingeneem het. Volgens Matteus is Jesus dus die wettige erfgenaam van die troon van Israel. Lukas se stamboom is langer as Matteus s'n en gaan terug tot by Adam en verskaf ook meer name tussen Dawid en Jesus.
Josef, Maria se man, verskyn in beskrywings van Jesus se kinderjare. Daar word egter geen melding van hom gemaak tydens die prediking van Jesus nie. Johannes se weergawe van Jesus se oorgawe van Maria aan die sorg van die "dissipel vir wie Jesus baie lief was" tydens sy kruising, dui daarop dat Josef teen die tyd reeds gesterf het.
Die Nuwe Testamentboeke Matteus, Markus en Galasiërs beskryf Jesus se familie, insluitend broers en susters. Lukas maak ook melding van Elisabet, die moeder van Johannes die Doper, en noem haar 'n "bloedverwant" van Maria (Lukas 1:36) wat Johannes 'n vêrlangse familielid van Jesus sou maak.
Geboorte en vroeë lewe
Volgens Matteus en Lukas was Jesus in Betlehem, Judea, gebore aan Maria, 'n maagd, deur 'n wonderwerk van die Heilige Gees. Die Evangelie van Lukas gee 'n verslag van die engel Gabriël wat Maria besoek om haar mee te deel dat sy gekies is om die Seun van God te baar (Lukas 1:26-38). Volgens Lukas het Keiser Augustus Maria en Josef indirek geforseer om hulle tuiste in Nasaret te verlaat en na die huis van Josef se voorvaders, die huis van Dawid, te gaan vir die sensus van Sirenius.
Na Jesus se geboorte was die paartjie geforseer om 'n krip in plaas van 'n kinderbed te gebruik, te wyte aan 'n tekort aan akkommodasie (Lukas 2:1-7). Volgens Lukas het 'n engel Jesus se geboorte aan skaapwagters aangekondig wat hulle skape verlaat het om die nuutgebore kind te aanskou en daarna die gebeurtenis aan die area verkondig het. Matteus verwys na die Wyse Manne of "sterrekykers" wat geskenke aan Jesus gebring het; hulle het 'n ster gesien het en geglo dat dit die geboorte van die Koning van die Jode aangekondig het (Matteus 2:1-12).
Jesus se tuiste in sy kinderjare word geïdentifiseer as die dorpie Nasaret in Galilea. Behalwe vir sy familie se reistog na Egipte tydens se eerste jare (in 'n poging om die bevole kindermoorde van Herodes te ontsnap) en 'n kort reis na Tirus en Sidon (tans Libanon), plaas die Evangelies al die ander gebeure in Jesus se lewe in antieke Israel. Volgens Matteus het die familie in Egipte gebly tot Herodes se dood, waarna hulle na Nasaret teruggekeer het om te vermy dat hulle onder die gesag van Herodes se seun en opvolger in Judea, Herodes Argelaos, sou woon (Matteus 2:19-32).
Slegs Lukas vertel dat Jesus as kind verlore geraak het, maar dat sy ouers hom gevind het in 'n tempel waar hy besig was om mense te leer (Lukas 2:41-52). Die gebeurtenis is die enigste gebeurtenis tussen Jesus se babajare en doop wat in enige van die kanonieke Evangelies genoem word. Volgens Lukas was Jesus "omtrent dertig jaar oud" toe hy gedoop was en "met sy werk begin het" (Lukas 3:23). In Markus word daar na Jesus verwys as 'n timmerman. Matteus verwys na Jesus as die seun van 'n timmerman, wat mag beteken dat Jesus tydens sy eerste 30 jaar timmer saam met sy vader beoefen het (Markus 6:3, Matteus 13:55).
Doop en versoeking
Al drie die sinoptiese Evangelies beskryf die Doop van Jesus deur Johannes die Doper, 'n gebeurtenis wat Bybelse vakkundiges as die beginpunt van Jesus se openbare prediking beskryf. Volgens hierdie verhalings het Jesus na die Jordaanrivier gekom waar Johannes aan 'n skare gepreek het en mense uit die skare gedoop het. Volgens Matteus is Johannes aanvanklik huiwerig om Jesus te doop en sê hy dat Jesus eerder hom moet doop. Jesus het egter aangedring: "nogtans moet jy dit nou doen, want op hierdie manier moet ons aan die wil van God voldoen". Na Jesus gedoop en uit die water uit opgekom het, skryf Markus dat Jesus "die hemel sien oopskeur en die Gees soos 'n duif na Hom toe sien neerdaal" en dat 'n stem uit die hemel aan hom gesê het "Jy is my geliefde Seun. Oor Jou verheug Ek My". (Markus 1:1-10). Die Evangelie volgens Johannes sluit nie die doop van Jesus in nie, maar getuig dat Jesus die persoon is waaroor Johannes die Doper gepreek het – die Seun van God.
Na sy doop het God Jesus na die woestyn gelei waar hy vir veertig dae en veertig nagte gevas het (Matteus 4:1-2). Tydens hierdie tyd het die duiwel aan hom verskyn en hom drie keer in die versoeking gebring. Elke keer het Jesus die versoeking weerstaan met 'n aanhaling uit die boek van Deuteronomium. Die duiwel het verdwyn en engele het gekom en voedsel aan Jesus gebring.
Prediking
Volgens die Evangelies het Jesus, as die Messias, gekom om "sy lewe te gee as losprys vir baie mense" en die "evangelie van die koninkryk van God [te] verkondig" (Markus 10:45, Lukas 4:43). Deur die loop van Jesus se loopbaan as prediker en leraar word verskeie wonderwerke aan hom toegeskryf, soos genesings, duiweluitdrywings, om op water te loop, om water in wyn te verander en 'n aantal mense, soos Lasarus, uit die dood uit op te wek.
Die Evangelie van Johannes beskryf drie verskillende Pasgas in die loop van Jesus se prediking. Dit dui aan dat Jesus vir 'n periode van drie jaar gepreek het, alhoewel sommige interpretasies van die sinoptiese evangelies slegs een jaar voorstel. Die fokus van Jesus se prekings was hoofsaaklik sy getrouste volgelinge, die Twaalf Dissipels, alhoewel baie van sy ander volgelinge as dissipels beskou was. Die Twaalf Dissipels en ander wat getrou aan Jesus was, was almal Jode, soos gewys deur Jesus se verklaring dat sy missie slegs op diegene uit die huis van Israel fokus (Matteus 14:24) en deur die feit dat die dissipels slegs na sy dood met Paulus saamgestem het dat die evangelie ook aan onbesnede heidene geleer moet word. Jesus het 'n apokaliptiese gevolg gelei: hy het gepreek dat die einde van die wêreld onverwags sou aanbreek en dat hy sou terugkeer om die wêreld te oordeel, veral deur hulle behandeling van die kwetsbares; vir hierdie redes het hy sy volgelinge vermaan om altyd gelowig en op hulle hoede te wees. Jesus het ook geleer dat berou nodig is om die hel te ontsnap en het belowe om die ewige lewe te gee aan diegene wat in hom glo (Johannes 3:16-18).
Op die hoogtepunt van Jesus se loopbaan as prediker het hy groot skares gelok wat duisende mense getel het, hoofsaaklik in die areas van Galilea en Perea (moderne Israel en Jordaan, respektiewelik). Sommige van Jesus se bekendste leerstellings kom uit die Bergrede, wat die Saligsprekinge en die Onse Vader ingesluit het. Jesus het dikwels gelykenisse gebruik, soos die Gelykenis van die verlore seun en die Gelykenis van die saaier. Sy leerstellings het onvoorwaardelike, selfopofferende liefde vir God en ander mense aangemoedig. Tydens sy preke het hy oor diens en nederigheid gepreek, sowel as vriende en die behoefte om die gees van die wet, sowel as die letter, te volg.
Jesus het ook dikwels met die gemeenskap se uitgeworpenes vergader, soos die tollenaars, insluitende die apostel Matteus; toe die Fariseërs beswaar teen Jesus se vergadering met sondaars eerder as die goedgelowiges aanteken, het hy geantwoord dat dit die sieklikes is wat 'n geneeskundige kort, nie die gesondes nie. Volgens Lukas en Johannes het Jesus ook pogings aangewend om sy leer tot die Samaritane uit te brei, wat 'n ander vorm van die Israelitiese geloof aangehang het. Die poging word weerspieël in sy preek aan die Samaritane van Sigar, wat hulle bekering tot gevolg gehad het.
Volgens die sinoptiese evangelies het Jesus drie van sy apostels, Petrus, Johannes en Jakobus, na die bo-punt van 'n berg geneem om te bid. Daar het Jesus van gedaante verander: sy gesig het geskyn soos die son en sy klere was 'n briljante wit. Elia en Moses het langs hom verskyn. 'n Helder wolk het oor hulle gekom en 'n stem uit die hemel het gesê "dit is my geliefde Seun or wie Ek My verheug". Die evangelies gee ook weer dat Jesus, nader aan die einde van sy prediking, sy dissipels begin waarsku het oor sy dood en opstanding (Matteus 16:21–28).
Arrestasie, verhoor en dood
Volgens die sinoptiese evangelies het Jesus tydens Pasga saam met sy volgelinge na Jerusalem gekom, waar 'n groot skare hom tegemoet gekom het en geskree het "Prys Hom! Loof Hom wat in die Naam van die Here kom!". Na sy binnekoms het Jesus 'n versteuring by Herodus se tempel veroorsaak deur die tafels van die geldwisselaars om te keer en te verklaar dat hulle die tempel in 'n "rowersnes" verander het (Markus 11:17). Later daardie week het Jesus die Pasgamaal saam met sy dissipels gedeel, 'n gebeurtenis wat later as die Laaste Avondmaal bekend sou staan. Tydens hierdie maaltyd het hy voorspel dat hy deur een van sy dissipels verraai sou word en dan tereggestel sou word. Hy het brood en wyn geëet en gedrink en gesê "Dit is my liggaam wat vir julle gegee word" en "Hierdie beker is die nuwe verbond, beseël deur my bloed, wat vir julle vergiet word" (Lukas 22:7-20). Na die maaltyd het Jesus en sy dissipels in die Tuin van Getsémané gaan bid.
Terwyl hulle in die tuin was, was Jesus gearresteer deur tempelwagte onder bevel van die Sanhedrin (die Joodse Raad) en die hoë priester, Kajafas. Die arrestasie het in die geheim tydens die nag gebeur, sodat 'n oproer vermy kon word, siende dat Jesus oor die algemeen 'n gewilde persoon was (Markus 14:2). Judas Iskariot, een van Jesus se apostels, het Jesus verraai deur hom met kus aan die wagte te identifiseer. Simon Petrus, 'n ander apostel, het sy swaard gebruik om een van Jesus se gevangenemers aan te val en het sy oor afgesny. Volgens Lukas het Jesus Simon beveel om op te hou en het hy die "oor aangeraak en hom genees". Jesus het aan Simon Petrus gesê "almal wat na die swaard gryp, sal deur die swaard omkom" (Matteus 26:52). Na sy arrestasie het Jesus se apostels hulself verskuil.
Tydens Jesus se verhoor het die hoë priesters en bejaardes aan hom gevra "Dan is jy die Seun van God?", en na hy geantwoord het "Dit is soos julle sê: Ek is!" het hulle hom aan godslastering skuldig bevind. Die hoë priesters het hom daarna aan die Romeinse goewerneur, Pontius Pilatus, oorgegee, gebaseer op 'n beskuldiging van sedisie, omdat hy beweer het dat hy die Koning van die Jode is. Toe Jesus voor Pilatus kom, het Pilatus hom gevra "Is jy die koning van die Jode?", waarop Jesus geantwoord het "Dit is soos u sê". Volgens die evangelies het Pilatus persoonlik nie gevoel dat Jesus skuldig was aan 'n misdaad teen die Romeine nie en, omdat daar met die Pasga 'n tradisie was waartydens die Romeinse goewerneur een gevangene kan vrystel, het Pilatus die skare 'n keuse gegee tussen Jesus van Nasaret en 'n rebel genaamd Barabbas. Die skare het gekies dat Barabbas vrygelaat word en dat Jesus gekruisig word. Pilatus het sy hande gewas om sy onskuld in die ongeregtigheid van die keuse aan te toon.
Volgens al vier die evangelies het Jesus kort voor laatmiddag by Kalvarie gesterf, ook bekend as Golgota of die Kruisberg. Die ryk Judees, Josef van Arimatea ('n lid van die Sanhedrin volgens Markus en Lukas), het toestemming van Pilatus verkry om Jesus se liggaam in besit te neem en hy het dit na Jesus se dood in 'n grafkelder geplaas. Volgens Johannes is Josef deur Nikodemus bygestaan en het dié hom gehelp om Jesus te begrawe (Nikodemus verskyn ook in ander dele van Johannes se evangelie) (Johannes 19:38–42). Die drie sinoptiese evangelies beskryf 'n verduistering van die hemel vanaf twaalf tot drie in die middag en Matteus maak ook melding van 'n aardbewing (Matteus 27:51).
Opstanding en Hemelvaart
Volgens die evangelies het Jesus uit die dood uit opgestaan op die derde dag na sy kruisiging. Die Evangelie volgens Matteus vertel van 'n engel wat naby Jesus se grafkelder verskyn het en sy opstanding aan Maria Magdalena en "die ander Maria" aangekondig het toe die vrouens opgedaag het om Jesus se liggaam te salf. Volgens Lukas was daar twee engele (Lukas 24:4) en volgens Markus was dit 'n jongman in lang, wit klere (Markus 16:5). Die langer einde van Markus vertel dat Jesus op die oggend van sy opstanding eers aan Maria Magdalena verskyn het (Markus 16:9). Johannes vertel hoe, toe Maria in die graf ingekyk het, twee engele aan haar gevra het hoekom sy huil; en soos sy omgedraai het, het sy Jesus eers herken toe hy haar naam genoem het (Johannes 20:11-18).
Die Handelinge van die Apostels vertel dat Jesus oor die volgende veertig dae aan verskeie mense in verskeie plekke verskyn het. Ure na sy opstanding het hy aan twee reisigers op pad na Emmaus verskyn (Lukas 24:13–35). Hy het aan sy vergaderde dissipels op die aand na sy opstanding verskyn (Johannes 20:19). Alhoewel sy leerstellings spesifiek tot Jode gerig was, het Jesus sy apostels na die heidene gestuur met die Groot Opdrag en het hy na die Hemel opgevaar, terwyl 'n wolk hom uit hul sig gehou het. Volgens die Handelinge het Paulus van Tarsus 'n visioen van Jesus gehad tydens sy tog na Damaskus. Jesus het belowe dat hy weer sou kom om die res van die Messias-voorspelling uit te voer.
Jesus se kruisiging word deur Christene as Goeie Vrydag en sy opstanding as Paasfees herdenk.
Vervulling van voorspelling
Die Evangelies bied Jesus se geboorte, lewe, dood en opstand as vervulling van voorspellings wat in die Hebreeuse Bybel gevind kan word. Sien byvoorbeeld die maagdelike geboorte, die vlug na Egipte, Immanuel (Jesaja 7:14) en die lydende dienaar (Jesaja 53).
Boodskap
Die Ryk van God
Jesus van Nasaret se boodskap oor die Ryk van God het sentraal in sy verkondiging gestaan (vergelyk Markus 1:14) en aangesluit by profetiese en apokaliptiese Hebreeuse geskrifte soos dié van Jesaja en Daniël. Danksy die navorsingswerk van Johannes Weiß, Albert Schweitzer, Charles Harold Dodd, Werner Georg Kümmel, Ernst Käsemann en ander word hierdie komende ryk onder meer as 'n radikale wending in die menslike bestaan geïnterpreteer wat nie deur die mens self nie, maar deur God veroorsaak word.
Jesus se tydgenote was moontlik vertroud met die religieuse betekenis van die term aangesien dit in die evangelies nie uitvoerig toegelig word nie, maar eerder deur middel van konkrete handelinge, gelykenisse en leergesprekke verduidelik word. Tekste in die Nuwe Testament waarmee nie-Joodse gehore aangespreek word, verwys nouliks na die Ryk van God en bevestig sodoende die hipotese.
In Jesus se verkondiging staan uitsprake waarmee hy die begin van die Ryk van God as 'n gebeurtenis van die onmiddellike toekoms vorentoe afkondig en uitsprake waarmee hy verduidelik of veronderstel dat die Ryk van God reeds aangebreek het, naas mekaar. Hierdie kontras het in die wetenskaplike navorsing vroeër aanleiding tot afwykende interpretasies ten opsigte van Jesus se eskatologie of voorspellings oor die eindtyd gegee: sommige geleerdes, soos Albert Schweitzer, beweer dat dit toekomsgerig was, terwyl ander, soos C.H. Dodd veronderstel dat dit op Jesus se tyd gemik was.
Omtrent 1945 het eksegete begin om nie meer 'n literêr-kritiese onderskeiding tussen "outentieke" en "nie-outentieke" uitsprake van Jesus te maak nie, maar om eerder albei aspekte as outentiek te beskou. Ook in Matteus se weergawe van die "Onse-Vader"-gebed kan albei aspekte aangewys word.
Voorbeelde van apokaliptiese uitsprake, wat na 'n nabye einde van die tyd verwys, is die visioen oor Satan se val (Lukas 10:18) of die geskil oor die oorsprong van Jesus se geneeskrag (Matthéüs 12:24). Jesus se handelinge word hier as die begin van die Ryk van God uitgebeeld waarmee die Ryk van die Bose al van sy mag ontneem word. Tekste soos die uitspraak oor "bestormers" (Mattéüs 11:12) skep die indruk dat hierdie ryk met 'n gewelddadige konflik te make het wat met die optrede van Johannes die Doper 'n aanvang geneem het en tot by Jesus se tyd voortduur. In Markus 1:15 gee die oorlewering van Johannes die aanleiding vir Jesus se uitspraak Die tyd is vervul […] wat ook die begin van sy eie verkondiging markeer.
In die saligverklaringe van Lukas 6:20 en Matthéüs 5:3 verkondig Jesus die Ryk van God as 'n heilsbesit wat reeds aan die armes, bedroefdes, magteloses en vervolgdes van sy tyd behoort – hy belowe dat hierdie ryk hul nood sal verlig. Sosiaal-historiese ondersoeke soos dié van Gerd Theißen (Soziologie der Jesusbewegung), Norbert Perrin, John G. Gager, John Dominic Crossan en ander verklaar hierdie soort tekste uit die destydse lewensomstandighede: Jode was blootgestel aan uitbuiting, belastingheffings ten opsigte van Rome en die Joodse tempel, daaglikse militêre geweld wat deur Romeinse troepe gepleeg is, skuldslawerny, honger, epidemies en sosiale ontworteling.
Die evangelies hou die optrede van Jesus van Nasaret as 'n vervulling van profetiese beloftes voor en sluit sodoende by die teologie van die armes aan wat reeds in die Hebreeuse Tanag (of Verlossingsplan) gestalte gekry het. Die navorser Martin Karrer beweer dat hierdie teologie nie op die invloede van (byvoorbeeld) rondtrekkende Kiniese filosowe teruggevoer kan word nie, maar uit Jesus se spesifieke charismatiese en uitdagende rol as 'n buitestander voortgespruit het. Hiermee het hy 'n onderdanige beweging van mense in die lewe geroep wat van die godsdienstige en maatskaplike norme en waardes van hul tyd afgewyk het.
Geskiedkundige egtheid
Skoliere het die geskiedkundige metode gebruik om 'n waarskynlike rekonstruksie van Jesus se lewe te ontwikkel. Sommige geleerdes trek 'n definitiewe lyn tussen Jesus soos herbou deur geskiedkundige metodes en Jesus soos hy vanuit 'n teologiese oogpunt verstaan word, terwyl ander geleerdes volhou dat 'n teologiese Jesus wel 'n geskiedkundige figuur verteenwoordig. Die hoofbronne van inligting van Jesus se lewe en leerstellings is die vier kanonieke Evangelies van die Nuwe Testament: Matteus, Markus, Lukas en Johannes. Bybelse akademici en klassieke geskiedkundige aanvaar oor die algemeen die bestaan van Jesus en bewerings téén sy bestaan as "effektief weergelê".
Die heropbou van 'n geskiedkundige Jesus
Geskiedkundiges beskryf Jesus oor die algemeen as 'n rondreisende preker en die leier van 'n godsdienstige beweging binne-in Judaïsme. Volgens geskiedkundige heropbouing was Jesus deur Johannes die Doper gedoop, het hy deur middel van gelykenisse en spreuke geleer, godsdienstige tradisies, wetsverering en sosiale rangordes betwis en was hy deur die Romeine gekruisig. Geskiedkundiges is egter verdeeld oor of Jesus 'n loopbaan van genesing en duiweluitdrywing bedryf het, of hy die naderende einde van die wêreld verkondig het en of sy kruisiging onvermydelik was.
Daar word wyd aanvaar dat die Evangelie van Markus eers na die Joodse opstand teen die Romeine tussen die laat sestigs en vroeë sewentigs geskryf is aangesien dit opmerkings oor die vernieling van die Joodse tempel in Jerusalem maak (Markus 13,2; Matteus 22,7; Lukas 19,43) en dat die ander evangelies tussen 70-100 geskryf is. Daar is 'n klein minderheid wat teenstrydige datums (beide vroeër en later) weergee vir die Evangelie volgens Markus, terwyl die datum vir die Evangelie van Matteus tussen 70 en 100 geplaas word ('n klein groep Rooms-Katolieke geleerdes aanvaar 'n vroeër datum vir die evangelies, as deel van die Augustynse hipotese). Die Evangelie van Lukas se oorsprong word ook baie later geplaas, tussen 80-90 n.C., alhoewel daar ook hier 'n minderheid is wat ten gunste van 'n vroeër datum is. Daar word ook wyd aanvaar dat die skrywers van die Evangelies van Lukas en Matteus die Evangelie van Markus as 'n bron vir hulle werke gebruik het.
Die outeur van die Evangelie van Johannes se identiteit word reeds sedert die tweede eeu betwis en teorieë strek van Johannes die Apostel, tot Kerintus, 'n tweede-eeuse Jood, tot selfs Maria Magdalena.
Die geskiedkundige uitsig oor Jesus vertrou op kritieke interpretasies en analises van die Bybel, veral die evangelies. Baie geleerdes het probeer om Jesus se lewe te herbou in terme van eietydse politiese, kulturele en godsdienstige gebeure in Israel, met die inagneming van verskille tussen Galilea en Judea en die verskillende sekte soos die Fariseërs, die Sadduseërs, die Esseners en die Selote, ook in terme van die konflikte tussen Jode in die konteks van Romeinse besetting.
Bande met gelowige groepe
Die Evangelies verwys na Jesus as 'n Nasarener, 'n term wat algemeen dog verkeerdelik as 'n verwysing na sy geboorteplek begryp word. Sommige interpreteer die woord om na Jesus se gelowige affiliasies te verwys, terwyl ander geleerdes Jesus as 'n Fariseër beskou. In Jesus se tyd was die twee denkrigtings tussen die Fariseërs die Huis van Hillel en die Huis van Sjammai. Jesus se stellings oor skynheiligheid mag teen die strenger Huis van Sjammai gemik gewees het, alhoewel hy ook met hulle saamgestem het oor hulle leerstellings rakende egskeiding. Jesus het ook kommentaar gelewer op die Huis van Hillel se leerstellings (Babiloniese Talmoed, Sjabbat 31a) rakende die grootste gebod ("Sjema Jisrael", Markus 12:28-34) en die Goue Reël (in Matteus 7:12).
Ander geleerdes teoretiseer dat Jesus 'n Essener was, 'n Joodse sekte wat nie in die Nuwe Testament genoem word nie. Nog ander geleerdes teoretiseer dat Jesus 'n nuwe, apokaliptiese sekte gelei het wat moontlik verwant was aan Johannes die Doper.
Steeds ander geleerdes beweer dat Jesus 'n gefaalde apokaliptiese profeet was wat 'n vroeë Christen geword het na die Groot Opdrag sy leerstellings na die heidene versprei het. Hierdie is 'n aparte opdrag van die een wat Jesus vroeër aan die twaalf apostels gegee het, wat beperk was tot slegs Joodse volgelinge en Heidene en Samaritane spesifiek uitgesluit het.
Verhouding met vroue
Daar is 'n opvallende kontras tussen Jesus se houding teenoor vroue en hulle destydse wetlike en maatskaplike status in die Joodse gemeenskap. Joodse vroue is deur hulle mans as 'n waardevolle besitting beskou, eerbiedig en oor die algemeen goed behandel, maar hulle is nogtans nouliks as regssubjekte erken nie en het feitlik dieselfde status geniet as vee, slawe of meubels. Joodse vroue was nie gemagtig om self eiendom te besit, te erf, as getuies in howe op te tree of hulself in 'n regsaak te verdedig nie. Daarenteen was manne daartoe geregtig om sonder enige rede van hul eggenotes te skei. In sommige geweste is vroue op straat nie eers aangespreek nie. Vroue het nouliks aan die religieuse en spirituele debatvoering binne die Joodse gemeenskap deelgeneem nie en was nóg geregtig om self as spirituele leiers op te tree, nóg om deur 'n spirituele leraar regstreeks onderwys te ontvang.
Jesus van Nasaret het van sy tydgenote in hierdie opsig duidelik verskil. Hy het vroue regstreeks aangespreek en selfs prostitute het met hom gesels en hom aangeraak – hierdie gedrag was vir gerespekteerde Joodse manne ondenkbaar. Jesus het godsdienstige onderwys aan 'n Samaritaanse vrou gegee wat in haar dorp openlik oor hierdie gebeurtenis gepraat en meer mense saamgeneem het wat na sy woorde wou luister. Hy het 'n arm weduwee geloof wat hom en sy volgelinge finansieel ondersteun het. Hy het 'n vrou beskerm wat weens egbreuk ter dood veroordeel is en het volgens oorlewering 'n ander wat as onrein beskou is van 'n langjarige siekte genees. Hy het, volgens oorlewering, 'n jong meisie, die dogter van ene Jaïrus, glo van die dooies opgewek. Toe sy volgelinge kinders wat saam met hul moeders na sy onderwys wou luister probeer wegjaag het, het Jesus daarop aangedring dat hulle moes bly en hulle geseën.
Ondanks alle Joodse tradisies moet by die beoordeling van Jesus se optrede rekening gehou word met die sterk invloede wat die Hellenistiese en Romeinse beskawings in Jesus se tydperk reeds uitgeoefen het. Vroue met 'n Griekse of Romeinse agtergrond het duidelik meer vryhede geniet en aktief aan die sosiale, kulturele en religieuse lewe deelgeneem. In die Romeinse maatskappy was vroue daarnaas nie van hulle mans regtelik afhanklik nie, maar van hulle vaders. Die omgewing van die Genesaret-meer met Jesus se woonplek Kapernaüm (Matteus 4:13) was die basis van 'n Romeinse garnisoen en vermoedelik het die rol en status van vroue in hierdie gebied al van dié in ander gebiede soos die hartland rondom Jerusalem verskil. Die Evangelie volgens Lukas steun hierdie teorie in Lukas 8:1-3.
Die evangelies bevestig Jesus se progressiewe rol as 'n leraar wat die spirituele ewewig tussen die manlike en vroulike element herstel het. Geeneen van die evangelies bevestig uitdruklik die stelling van ortodokse Christene en sommige wetenskaplikes dat hy die ongetroude staat verkies het nie.
Name en titels
Volgens meeste geskiedkundiges het Jesus vir die grootste gedeelte van sy lewe waarskynlik in Galilea gewoon en het hy waarskynlik Aramees en Hebreeus gepraat. Die naam "Jesus" is afkomstig van die vernederlandse Latynse vorm, "Iesus", wat deur Grieks afkomstig is van die Hebreeuse naam "Jesjoea" ("hy sal red"). "Jesjoea" is 'n sametrekking van die Hebreeuse naam "Jehosjoea": Jeho – "Jawe [is]"; sjoea – "hulp/redding". Die naam kom ook in Afrikaans voor as "Josua". Gevolgelik glo geleerdes dat Jesus waarskynlik onder een van hierdie name aan sy gelykes in sy eie leeftyd bekend gestaan het.
"Christus" (wat 'n titel was en nie deel van sy naam vorm nie) is afkomstig van die Griekse term vir "Messias" (en beteken letterlik "gesalfde een"). Geskiedkundiges debatteer oor wat hierdie titel kon beteken het in Jesus se leeftyd: sommige geskiedkundiges glo dat ander titels wat aan Jesus in die Nuwe Testament gegee word in die eerste eeu verskillende betekenisse gehad het as wat hulle vandag het.
Ander name en titels vir Jesus:
Seun van God
Seun van die Mens
Koning
Priester
Profeet
Wonderbaar
Raadsman
Sterke God
Gesalfde van God
Ewige Vader
Vredevors … Sien Jesaja 9:5 – 1953 vertaling
Die Alfa en die Omega, die begin en die einde
Die Almagtige … Sien Openbaring 1:8 – 1953 vertaling
Engel van die verbond … Sien Maleagi 3:1 – 1953 vertaling
Die weg en die waarheid en die lewe … Sien Johannes 14:6 – 1953 vertaling
Bronne oor Jesus se lewe
Meeste Bybelse geleerdes is van mening dat die werke waarin Jesus beskryf word aanvanklik deur mondelings tradisie oorgedra is en nie skriftelik aangeteken was tot 'n aantal dekades na sy kruisiging nie. Die eerste oorgeblewe tekste wat na Jesus verwys is Paulus (vroeër Saulus) se briewe, wat uit die middel van die eerste eeu dateer. Paulus skryf dat hy Jesus slegs in visioene gesien het, maar dat hulle goddelike openbarings was en dus gesaghebbend is (Galasiërs 1:11-12). Die vroegste oorgeblewe tekste wat Jesus in enige detail beskryf is die vier Evangelies. Siende dat hierdie boeke deel van die Bybelse kanon uitmaak, het hulle veel meer analise en aanvaarding van Christelike bronne ontvang as ander moontlike bronne met inligting oor Jesus.
Baie ander vroeë Christelike tekste beskryf detail van Jesus se lewe en sy leerstellings, maar hulle was nie by die Bybelse kanon ingesluit nie omdat daar geglo was dat hulle pseudepigrafies was (menende dat die beweerde outeurskap as vals gevind was of nie verifieer kon word nie), dat dit nie geïnspireer was nie, of dat te lank na Jesus se dood geskryf is. Ander tekste is weer onderdruk omdat dit verskil het van Christelike regsinnigheid. Dit het verskeie eeue geneem voor die lys van amptelike Bybeltekste gefinaliseer was en vir 'n groot deel van die vroeë tydperk was die Openbaring aan Johannes nie ingesluit nie, terwyl werke soos die "Skaapwagter van Hermas" wel ingesluit was.
Boeke wat nie ingesluit was nie staan bekend as die Apokriewe boeke van die Nuwe Testament. Hierdie boeke sluit ook die Evangelie van Tomas in, 'n versameling spreuke wat aan Jesus toegeskryf word en slegs in die 20ste eeu herontdek is en moontlik deur die Siriese gemeentes versamel was. Hierdie materiaal is in die dekades ná Jesus se dood deur lede van die eerste generasie Christene oorlewer (Lukas 1,2). Ander belangrike apokriewe werke wat 'n groot invloed in die vorming van tradisionele Christelike geloof gehad het sluit die Openbaring van Petrus, die Protoevangelium van Jakobus, die Kindheidsevangelie van Tomas en die Handelinge van Petrus in. 'n Aantal Christelike tradisies soos die sluier van Veronica en Maria se hemelvaart kom nie in die kanonieke evangelies voor nie, maar in hierdie en ander apokriewe werke.
Die Joodse geskiedskrywer Flavius Josephus berig in sy Antiquitates Judaicae (Ant. 20,200) van die teregstelling van Jakobus die Opregte en vermeld terloops dat hierdie man die broeder van Jesus was, wat ook Christus genoem word (Ant. 20,200). Baie navorsers beskou hierdie aanmerking as die eerste nie-Christelike verwysing na Jesus, terwyl ander deskundiges betwyfel dat 'n Joodse geskiedkundige Jesus as "Christus" sou beskryf het. Ook Josephus se tweede verwysing na Jesus in die Testimonium Flavianum (Ant. 18,63f) word deur sommige as 'n latere Christelike byvoeging beskou – die Romeinse tekste is deur die eeue heen met die hand gekopieer en heel moontlik verander. Nogtans vermoed sommige navorsers dat daar 'n outentieke kern bestaan wat hulle probeer herbou.
Die Romeinse geskiedskrywer Tacitus berig omtrent 117 in sy Annales (boek XV, 44[1]) van sogenaamde "Chrestianers", wat deur keiser Nero verantwoordelik gemaak is vir die brandramp in Rome in die jaar 64. Hy skryf verder:
"Die man, waarvan hierdie benaming afgelei is, Christus, is gedurende die heerskappy van Tiberius op bevel van die prokurator Pontius Pilatus tereggestel. Hierdie verderflike bygeloof was destyds voorlopig onderdruk, maar het later opnuut na vore gekom en nie net in Judea uitgebrei nie, maar ook in Rome, waar alle gruwels en afskuwelikhede van die hele wêreld saamkom en uitgeoefen word."
Dit is egter nie duidelik of die verwysing na Christus in hierdie op onafhanklike Romeinse bronne berig of moontlik reeds op Christelike oorlewerings baseer nie. 'n Steentafel wat in 1961 in Caesarea ontdek is, noem dat Pontius Pilatus slegs die amp van prefek beklee het – en sommige geleerdes trek dus Takitus se berig in twyfel.
Suetonius skryf omtrent 120 in sy biografie oor keiser Claudius (hoofstuk 25, 4[2] dat die heerser van die Jode, wat deur ene Chrestos opgestook was, voortlopend onrus veroorsaak het en uit Rome verdryf is (49). Dit is nie bekend of die naam Chrestos na Jesus verwys nie.
Ander berigte is deur Plinius die Jonge, die andersins onbekende Siriese Stoïsyn Mara bar Sarapion en Joodse rabbyne oorlewer. Hierdie skrywers verwys egter net terloops of op 'n polemiese manier na Christelike oorlewerings wat aan hulle bekend was.
Moontlike vroeër tekste
Daar word gespekuleer dat tekste met selfs vroeër geskiedkundige of mitologiese inligting oor Jesus voor die Evangelies bestaan het, alhoewel daar, behalwe vir Pauliniese briewe, geen sulke tekste gevind is nie. Baie geleerdes glo dat, gebaseer op die ongewone ooreenkomste en verskille tussen die Sinoptiese Evangelies, mondelingse tradisies en spreuke (soos in die Evangelie van Thomas en die teoretiese Q-dokument) waarskynlik 'n sterk rol op die aanvanklike deurgawe van verhale oor Jesus gehad het en moontlik selfs sommige van die Sinoptiese Evangelies geïnspireer het.
Spesifiek glo baie geleerdes dat die teoretiese Q-dokument en die Evangelie van Markus as die twee bronne vir die evangelies van Matteus en Lukas gebruik is. Ander teorieë, soos die ouer Augustynse hipotese, word steeds deur ander Bybelse geleerdes aangehang. 'n Ander teoretiese dokument is die Spreuke Evangelie, wat sommige glo 'n bron vir die Evangelie volgens Johannes was.
Daar is ook vroeë nie-kanonieke evangelies wat ouer as die kanonieke Evangelies mag wees, alhoewel min oorblywende fragmente gevind is. Tussen hierdie is die Evangelie van die Redder, die Oksiringos Evangelies, die Egerton-evangelie, die Fajjum- of Fayyum-fragment, die Dialoog van die Redder, die Evangelie van die Ebioniete, die Evangelie van die Hebreërs en die Evangelie van die Nasareners.
Vrae rondom betroubaarheid
Sien ook: Ontvange Griekse teks
As gevolg van 'n moontlik dekadelange gaping tussen die gebeurtenisse self en die skryf van die Evangelies waarin hulle beskryf word, bevraagteken verskeie partye die akkuraatheid van vroeë tekste wat die detail van Jesus se lewe beskryf. Dit word tradisioneel beskou dat die outeurs van die Evangelies ooggetuies was van die gebeurtenisse wat hulle aangeteken het. Na die oorspronklike mondelingse verhale in Grieks neergeskryf was, was hulle oorgeskryf en later in ander tale vertaal. Dit is egter nie uniek aan die Bybel nie: ander antieke dokumente moes ook goed bestudeer word omdat daar gapings tussen die aangetekende gebeurtenis en die datum van aantekening was. Dit kontrasteer sterk met antieke tekste soos die vroeë biografieë van Aleksander die Grote, wat meer as vierhonderd jaar na sy dood in 323 v.C. deur Arrianos en Plutargos geskryf is, maar tog as betroubaar beskou word. (Daar moet egter in aanmerking geneem word dat die gegewe voorbeeld van Aleksander se biografieë geen bonatuurlike aansprake maak nie en dat die outeurs slegs as geskiedkundige aantekenaars opgetree het.) Geskiedkundige en eermalige biskop, Paul Barnett, wys daarop dat "vakkundiges van antieke geskiedenis altyd die 'subjektiwiteits'faktor in hulle beskikbare bronne erken het" en dat hulle "so min bronne beskikbaar het in vergelyking met hulle moderne teenvoeters, dat hulle met graagte na enige beskikbare brokkies inligting sal uitreik". Hy het genoem dat moderne geskiedenis en antieke geskiedenis twee verskillende vakrigtings is, met verskillende metodes vir analise en interpretasie.
Die Verligting en die Wetenskaplike Revolusie het twyfelsug rakende die geskiedkundige akkuraatheid van die tekste meegebring. Alhoewel sommige kritiserende geleerdes, insluitende argeoloë, die tekste steeds gebruik as 'n verwysingspunt in hulle studie van die geskiedenis van die Nabye-Ooste, beskou ander geleerdes die tekste as bloot kulturele en letterkundige dokumente en sien hulle die tekste oor die algemeen as deel van 'n genre in die letterkunde wat bekend staan as hagiagrofie of heiligelewensbeskrywing: 'n verhaal van 'n heilige persoon wat beskou word as die verteenwoordiging van 'n morele en goddelike ideaal. Hagiografie het as sy hoofdoel die verheerliking van godsdiens self en die voorbeeld wat deur die perfekte heilige persoon as die sentrale fokus gestel word.
Die sienings van geleerdes wat Jesus se historisiteit geheel en al verwerp word opgesom in die hoofstuk oor Jesus in Will Durant se Caesar and Christ. Dit is gebaseer op 'n vermeende gebrek aan ooggetuienis, 'n gebrek aan direkte argeologiese bewyse en die feit dat sekere antieke werke nalaat om na Jesus te verwys en die beweerde ooreenkomste tussen vroeë Christendom en eietydse mitologie.
Diegene wat 'n naturalistiese siening van geskiedenis het, glo oor die algemeen nie aan goddelike ingryping of wonderwerke nie, soos die beskrywing van Jesus se opstand uit die dood in die Evangelies. Een van die metodes wat gebruik word om die feitelike akkuraatheid van die verhale in die evangelies te toets staan bekend as die "maatstaf van verleentheid", waarvolgens verhale met verleënde aspekte (soos die ontkenning van Jesus deur Petrus of die vlugting van sy volgelinge na sy gevangenisneming) waarskynlik nie ingesluit sou word indien dit fiktief was nie.
Moontlike eksterne invloede
Sommige geleerdes stel voor dat die Evangeliese verhaling van Jesus min of geen geskiedkundige basis het nie. Hulle sien ooreenkomste tussen stories oor Jesus en ouer mites soos paganistiese goddelike mense soos Mitras, Attis en Osiris-Dionusios. Hulle bewering is dat die paganistiese mites deur sommige outeurs van vroeë verslae van Jesus oorgeneem is in 'n poging om die paganistiese gelowe met Christendom te versoen (sinkretisme). Sommige gewilde skrywers soos Earl Doherty neem hierdie geloof 'n stap verder en stel voor dat die evangelies eintlik verwerkings is van nie-Abrahamiese mites en nie op 'n historiese figuur gebaseer is nie. Sommige Christelike skrywers, soos Justin Martyr en C.S. Lewis, stel voor dat die mites geskep was deur antieke paganiste wat die profetiese eienskappe van die Messias, soos geleer in die Pentateug en die Profete, op hulle spesifieke god toegepas het.
Steeds ander navorsers betwis die siening dat die verhale oor Jesus vanaf ouer mites aangepas is. In 1962 het Judaïese geleerde Sameul Sandmel teen hierdie praktyk gewaarsku en die term "Parallelomanie" gebruik om dit te beskryf: "Ons mag vir ons doeleindes parallelomanie definieer as daardie oordrewenheid tussen geleerdes wat eerste die veronderstelde ooreenkomste in teksgedeeltes oordryf en dan voortgaan om bron en afgeleide te beskryf asof hulle 'n letterkundige verband insinueer wat in 'n onvermydelike en voorafbestemde rigting vloei". In die boek, Reinventing Jesus, beweer die outeurs dat "Slegs na 100 het die misteries begin om baie op Christendom te lyk, juis omdat hulle bestaan deur hierdie nuwe geloof bedreig was. Hulle moes kompeteer om te oorleef". Ander geleerdes, soos Michael Grant, sien ook nie die opvallende ooreenkomste tussen die paganistiese mites en Christendom nie. Grant verklaar in Jesus: An Historian's Review of the Gospels: "Judaïsme was 'n milieu waar die doktrines van die sterftes en hergeboortes van mitiese gode so heeltemal buitelands voorgekom het, dat die voorskynkoming van so 'n versinsel vanuit die midde [van paganisme] baie moeilik is om te erken".
Religieuse sienings
Status as 'n profeet
In Mormonisme, Isal, die Baha’i-geloof, die Aetherius-geselskap, Raëlisme ('n nie-monoteïstiese geloof), Agmadija en die United Submitters International word Jesus as 'n profeet gesien. Sommige Gnostiese groepe, soos Manigeïsme, het Jesus ook as 'n profeet beskou.
Christelike sienings
Alhoewel daar verskillende Christelike sienings van Jesus is, is dit wel moontlik om 'n algemene meerderheid Christelike siening te beskryf deur die ooreenkomste tussen die Katolieke, Ortodokse, Anglikaanse en sekere Protestantse leerstellings te vergelyk, soos dit in die verskeie kategismusse en belydenistekste voorkom. Hierdie siening, onder beskryf as die hoofsiening, dek nie alle groepe wat hulself as Christene beskou nie en dié se sienings word daarna beskryf.
Hoofsiening
Christene betuig oorwegend dat Jesus die Messias is wie se koms in die Ou Testament voorspel word, wat deur sy lewe, dood en opstanding, die mens se verbondenheid met God herstel het in die bloed van die Nuwe Verbond. Sy dood aan die kruis word verstaan as 'n verlossende opoffering: die bron van die mens se redding en die vergoeding van sonde, wat die geskiedenis van die mens ingetree het met die sonde van Adam.
Hulle betuig dat Jesus die enigste Seun van God is, die Here en die ewige woord, wat mens geword het sodat die wat in hom glo die ewige lewe mag hê. Verder glo hulle dat hy gebore is aan die Maagd Maria deur die mag van die Heilige Gees, in 'n gebeurtenis wat beskryf word as die "wonderbaarlike maagdelike geboorte" of die "Menswording". Tydens sy lewe het Jesus die "goeie nuus" verkondig: dat die koms van die Koninkryk van God naby was en dat hy die Christelike Kerk gestig het, wat ook die saad van die koninkryk is en waarheen hy dié met vermoeide gees heen roep. Jesus se handelinge tydens die Laaste Avondmaal, waar hy die Nagmaal ingestel het, word beskou as sentraal in die verbond met God en die aandenking van Jesus se opoffering.
Christene bely ook dat Jesus deur sy kruisiging gesterf het, ter helle neergedaal het (waar "hel" óf as die plek van ewige straf óf die plek van die dood verstaan word), en as vlees uit die dood uit opgestaan het in 'n beslissende wonderwerk wat op die opstanding van die mens aan die einde van die tyd dui, wanneer Christus sal terugkeer om die laaste oordeling te lewer oor die wat lewe en die wat reeds gesterf het én dat dit sal eindig in die verkiesing tot die Hemel of die verdoeming tot die Hel.
In die tweede eeu het die Romeinse amptenaar en skrywer Plinius die Jongere (63 – ca. 113) geskryf dat Christene "'n gesang responsief aan Christus sing, soos aan 'n god (carmenque Christo quasi deo dicere secum invicem). Tussen 325 en 681 het Christene hulle sien van die aard van Jesus teologies geartikuleer en geskaaf deur 'n reeks van sewe ekumeniese rade. Hierdie rade beskryf Jesus as een van drie goddelike persone van die Heilige Drie-eenheid: die Seun, God die Vader en die Heilige Gees vorm saam die enkele kern van die Een God. Verder word Jesus ook gedefinieer as een persoon met 'n volwaardige menslike dog volle goddelike aard, 'n leerstelling bekend as die Hipostatiese unie (hierdie leerstelling word egter nie deur Oosterse Ortodoksie aanvaar nie).
Volgens die Nuwe Testament het Jesus aanbidding aanvaar (Matteus 14:33; Matteus 28:9) en was hy daarvan beskuldig dat hy God se gesag tot homself toegeëien het deur mense te vertel dat hulle sondes vergewe was (Lukas 5:20-21) en bewerings omtrent homself gemaak het, insluitende dat:
hy is ("Voordag Abraham gebore is, was Ek al wat Ek is", Johannes 8:58);
hy en die Vader is een (Johannes 10:30);
geloof in hom gee die ewige lewe (Johannes 3:16);
aan hom is "alle mag gegee in die hemel en op die aarde" (Matteus 28:18);
hy stuur die Voorspraak, die Heilige Gees (Johannes 14:25-26) en
hy is die enigste weg na God die Vader (Johannes 14:6).
In sy boek, Jesus of Nazareth, verwys Pous Benedictus XVI na die Rabbi Jacob Neusner, 'n gelowige Jood, wat deur sy analises van die Evangelies tot die gevolgtrekking gekom het dat Jesus beweer het dat hy God was deur te verklaar dat hy 'n hoër gesag was as die Joodse Wet wat deur God aan die Jode (deur Moses) gegee is. In verdediging van Jesus se goddelikheid, beweer sommige verdedigers dat daar drie moontlikhede is rakende Jesus se beweerde bewerings dat hy die een God van Israel is: óf hy is werklik God, óf hy is 'n leuenaar óf hy is waansinnig – hulle verwerp die laaste twee op die basis van Jesus se betroubaarheid en wysheid, soos deur hulle gesien.
Alternatiewe sienings
Huidige godsdienstige groepe wat nie die leerstelling van die Drie-eenheid aanvaar nie sluit die Kerk van Jesus Christus van die Heiliges van die Laaste Dae (Mormone), Jehovasgetuies en die Christadelfiërs in. Ander groepe uit die geskiedenis wat ook nie die leerstelling van die Drie-eenheid aanvaar het nie, sluit die Unitariërs in en, uit die antiekheid, volgelinge van Arianisme.
Heiliges van die Laaste Dae (Mormone)
Die teologie van die Heiliges van die Laaste Dae hou vol dat die "Hemelse Vader", "Jesus Christus" en die "Heilige Gees" drie verskillende en onderskeidelike wesens is, alhoewel hulle al drie ewigdurend en in 'n gelyke mate goddelik is en saam die Goddelike Hoof vorm. Alhoewel hulle as "een God" beskryf word, het elkeen 'n ander rol: die Heilige Gees is 'n gees sonder 'n fisieke liggaam, die Vader en die Seun besit onderskeidelike en perfekte liggame van vlees en been.
Die Boek van Mormon vertel dat die opgestane Jesus sommige van die inwoners van die vroeë Amerikas besoek en geleer het, ná hy aan die apostels in Jerusalem verskyn het. Mormone glo ook dat 'n geloofsversaking na die dood van Christus en sy apostels plaasgevind het. Hulle glo dat Christus en die Hemelse Vader in 1820 aan Joseph Smith, Jr. verskyn het as deel van 'n reeks hemelse besoeke om die volheid van die evangelie van Jesus Christus te hertel. Hulle glo dat Jesus (en nie die Vader nie) dieselfde Jehova van die Ou Testament is.
Jehovah se Getuies
Jehovah se Getuies glo dat Jesus God (of Jehova) se seun is, maar dat hy nie God self is nie, maar eerder die aartsengel Migael is en dat hy 'n perfekte mens geword het om na die aarde neer te daal. Hulle sien die term, "Seun van God", as 'n aanduiding van Jesus se belangrikheid aan die skepper en sy status as God se "enigste [unieke] seun" (Johannes 3:16), die "Eerste, verhewe bo al die skepping" (Kolossense 1:15) en dat "Uit Hom en deur Hom en tot Hom is alle dinge" (Romeine 11:36). Hulle glo ook dat Jesus aan 'n enkele folterpaal gesterf het en nie aan die kruis nie.
Unity
Die Unity-kerk beskou Jesus die meesterleraar as "wegwyser" en haal Jesus se gereelde wense dat mense soos hom moet leef aan, eerder as om hom te aanbid, soos in Johannes 10:34 en Johannes 14:12. Jesus word nie as God aanbid nie, maar word beskou as iemand wie 'n volledige band met God die Vader bereik het.
Christadelfiërs
Christadelfiërs glo dat Jesus letterlik God se seun is, volgens die Bybelse titel Seun van God. Hulle glo dat Jesus in God se plan sedert die begin van die skepping was, maar dat hy slegs tydens sy geboorte verwesenlik is. Na aanleiding van bybelgedeeltes soos Hebreërs 2:10-14 en 17-18 glo hulle dat Jesus volwaardig mens was en dat hierdie volwaardige menswees noodsaaklik was om die mensdom van die sonde te red. Volgens die Christadelfiërs sou verlossing nie moontlik gewees het indien Jesus werklik God was nie. Hulle glo dat Jesus nou in die Hemel is, waar hy aan die regterhand van God sit en wag om na die Aarde terug te keer en God se koninkryk vir ewigheid te stig.
Ander alternatiewe sienings
Ander glo dat God, wat hom in die Ou Testament as Jehova openbaar het, na die aarde neergedaal het en die menslike vorm van Jesus aangeneem het. Sommige glo dat Jesus Jehova is, dat hy die Heilige Gees is en dat hy die een Persoon is wat God is. Voorbeelde van sulke kerke is die Eenheid Pentakostalisme en die Nuwe Kerk.
Ander vroeë sienings
Verskeie vroeë Christelike groepe en teoloë het verskillende sienings van Jesus gehad.
Die Ebioniete, 'n vroeë Joods-Christelike gemeenskap, het geglo dat Jesus die laaste Profeet (soos in die Hebreeuse Bybel) en Messias was. Hulle het geglo dat Jesus die natuurlike seun van Maria en Josef was en hulle het dus die geloof in die maagdelike geboorte verwerp. Die Ebioniete was adopsioniste en het Jesus nie as goddelik beskou nie, maar beweer dat hy by sy doop die seun van God geword het. Hulle het die Briewe van Paulus verwerp en dit duidelik gestel dat Jesus streng gehoorsaam aan die Mosaïese wet was en sy volgelinge opgeroep het om dieselfde te doen. Hulle het Jesus se kruisiging egter as die uiterste offer beskou en dus geglo dat diereoffers nou oorbodig was. Daarom was sommige Ebioniete dan ook vegetariërs en het hulle ook Jesus en Johannes die Doper as vegetariërs beskou.
Volgens die Gnostisisme het Jesus oor geheime kennis ("gnosis") van die geestelike wêreld beskik wat as noodsaaklik geag word vir die verlossing van 'n mens. Terwyl sommige Gnostici aanhangers van doketisme was, het ander geglo dat Jesus 'n mens was wat gedurende sy doop deur die gees van die Christus besiel is. Baie Gnostici het geglo dat Christus 'n Aeon (of "gepersonifiseerde tydperk") sou wees wat gestuur was deur 'n hoër godheid as die Demiurg, die skepper van die stoflike wêreld. Die Gnostici het die Griekse skrifte van die Nuwe Testament by voorkeur as allegories beskou, en sommige het ook Jesus self as 'n allegorie geïnterpreteer. Hulle het daarnaas 'n aantal ander tekste gebruik wat nie by die Bybelse kanon ingesluit is nie.
Sien ook Jesus van Nasaret (Gnosties-Christelike benadering).
Die Marcioniete was 2de eeuse nie-Joodse aanhangers van die Christelike teoloog Marcion van Sinope, wat as die seun van die plaaslike biskop gebore is. Hulle het geglo dat Jesus die Hebreeuse Skrifte verwerp het of dat ten minste dele daarvan onversoenbaar met sy leerstellings was. Marcion het – na aanleiding van Paulus se onderskeiding tussen die "Wet" (Ou Testament) en die "Evangelie" (Nuwe Testament) – 'n duidelike teenstelling tussen die wraaksugtige God van die Ou Testament en die liefdevolle God van Jesus gesien en besluit dat die Joodse God en Jesus twee afsonderlike godhede was. Net soos sommige Gnostici het die Marcioniete die Joodse God as die bose skepper van die wêreld beskou en Jesus as die verlosser van die stoflike wêreld. Hulle het ook beweer dat Jesus nie menslik was nie, maar eerder 'n volledig geestelike wese. Hulle het geglo dat sy stoflike liggaam – en ook sy kruisiging en dood – goddelike illusies was. Marcion was ook die eerste bekende vroeë Christen wat 'n Bybelse kanon geskep het, met tien Paulus-briewe en sy eie weergawe van die Evangelie volgens Lukas (moontlik sonder die eerste twee hoofstukke van die moderne weergawe en sonder Joodse verwysings), asook sy verhandeling oor die "Antitese" tussen die Ou en die Nuwe Testament. Weens die teenstrydighede tussen die kanonieke evangelies en sy eie Christelike geloofstelsel het Marcion die tekste "bewerk" en verwysings na Jesus se geboorte verwyder. Marcionisme is deur die proto-ortodokse stroming as kettery verdoem, maar sy teenkerk het tot in die 6de eeu bestaan. Die kerk het baie van sy leerstellings verander en nader beweeg aan die Gnostiese stromings.
Die Montaniste van die 2de eeu en Sabellius (3de eeu) het geleer dat die Drieënigheid nie drie persone sou verteenwoordig nie, maar een enkele persoon wat in drie "vorms" of "modusse" verskyn.
Islamitiese sienings
In Islam is Jesus bekend as Isa en word hy beskou as een van God se geliefste en belangrikste profete. Die Koran verwys verskeie kere na hom as masih of Messias. Hy is een van vyf boodskappers (rusul) en een van die vyf "vasberade" profete. Die Hadit vertel dat Jesus na die wêreld sal terugkeer ná die Imam Mahdi om die Dajjal ('n Antichris-agtige figuur, vertaal as "bedrieër") te vernietig. Sommige Islamitiese geleerdes beskou egter hierdie tradisies as onbetroubaar en vals. Soos in die Christelike vertellings van Jesus se geboorte, vertel die 7de-eeuse Koran dat Jesus sonder 'n biologiese vader aan die maagd Maria gebore is, deur die wil van God (Allah). Daar word na Hom verwys as Isa ibn Maryam ("Jesus, seun van Maria"). In Moslemtradisies het Jesus 'n perfekte lewe sonder geweld gelei en het hy goedaardigheid aan mense en diere betoon (wat ooreenkom met ander Islamitiese profete); hy het geen materiële besittings gehad nie en nie sonde gehad nie. Islamitiese geloof getuig dat Jesus wonderwerke kon verrig, maar slegs deur die wil van God.
Moslems glo egter nie dat Jesus 'n goddelike aard as God of die Seun van God gehad het nie. Die Koran waarsku teen 'n geloof in Jesus se goddelikheid. Moslems glo dat Jesus 'n evangelie van God ontvang het, die Injill, wat ooreenstem met die Christelike Nuwe Testament, maar dat dele daarvan deur die jare heen misgeïnterpreteer is en dus nie meer God se boodskap akkuraat verkondig nie.
Moslems glo ook nie in Jesus se rol as offer nie en die Koran, volgens algemene begrip, verklaar dat Jesus nie aan die kruis gesterf het nie. Islam aanvaar ook geen menslike opofferings vir sonde nie (Koran 22:37). Die Koran is teen die Jode wat verklaar het dat hulle Jesus doodgemaak het (na die kruisiging), maar sê dat hulle hom nié gekruisig het nie en ook nie doodgemaak het nie, maar slegs 'n beeltenis wat aan hulle gewys is (Koran 4:157-158). Sommige Moslemskrywers soos Ahmed Deedat het die teks in die Koran uitgebrei na aanleiding van teks in die Bybel. Die Moslemse tradisies voltooi egter die verklaring van die Koran: sommige tradisies hou vol dat Jesus met 'n dubbelganger verruil is en volgens ander was dit Simon van Sirene of een van die Apostels. Die ontkenning van die kruisiging word gesien as Jesus (die verteenwoordiger van geloof) se triomf oor sy teregstellers (die verteenwoordigers van die bose). Sommige Moslemgeleerdes en Ismaili-kommentators het egter die betrokke versies anders geïnterpreteer: "Die Koran praat hier nie oor 'n man nie, hoe regverdig en verontregd hy ook al mag wees, maar oor die Woord van God wat na die aarde gestuur is en na God teruggekeer het. Die ontkenning van Jesus se moord is dus 'n ontkenning van die krag van die mens om die goddelike Woord te verslaan en vernietig, en dit is vir ewig seëvierend".
Agmadija sienings
Die Agmadija-beweging is 'n beweging wat in 'n klein dorpie in Indië in die 19de eeu ontstaan het en nou meer as 10 miljoen volgelinge wêreldwyd het. Hulle glo dat Jesus die kruisiging oorleef het en na die ooste, na Kasjmir, gevlug het, waar hy aan natuurlike oorsake onder, die naam "Yuz Asaf Issa", op 'n ou ouderdom gesterf het. Hulle glo dat sy graf in Srinagar, Indië, geleë is. Hierdie siening word tans ook deur sommige westerse outeurs aangeneem.
Die Agmadija-beweging glo dat die voorspelling van Jesus se wederkoms as 'n spirituele wederkoms bedoel was en reeds vervul is in die persoon Mirza Ghulam Ahmad, die stigter van die beweging, wat hulle as die Iman Mahdi, of Messias, beskou.
Judaïstiese sienings
Judaïsme glo dat die idee van Jesus as God, as deel van 'n Drie-eenheid of as 'n middelaar na God, kettery is. Judaïsme glo ook dat Jesus nie die Messias is nie en beweer dat hy nie die Messiaanse voorspellings in die Tanakh vervul het nie en ook nie die persoonlike kwalifikasies van die Messias verpersoonlik nie.
Reformeerde Judaïsme, 'n moderne progressiewe beweging, verklaar dat "Enige persoon wat verklaar dat Jesus hulle redder is, is vir ons in die Joodse gemeenskap nie meer 'n Jood nie en 'n afvallige".
Volgens die Joodse tradisie was daar na 420 v.C. geen profete meer nie: Maleagi was die laaste profeet en hy het eeue voor Christus gelewe. Judaïsme hou vol dat Jesus nie die vereistes (soos deur die Tora uiteengeset) vervul het om te bewys dat hy 'n profeet is nie. Selfs al het Jesus so 'n teken wat deur Judaïsme erken word, openbaar, verklaar Judaïsme dat geen profeet of dromer die wette van die Tora kan weerspreek nie, wat Jesus wel volgens die Judaïsme gedoen het.
Boeddhistiese sienings
Boeddhistiese sienings van Jesus verskil, siende dat Jesus nie in enige Boeddhistiese teks voorkom nie. Sommige Boeddhiste, soos Tenzin Gyatso, die 14de Dalai Lama, beskou Jesus as 'n bodhisattva, of "verligde persoon", wat sy lewe aan die welsyn van die mens gewy het. Beide Jesus en Boeddha het radikale veranderings in die gebruiklike religieuse beoefenings van hulle dae gehad. Daar is nou en dan 'n ooreenkoms in die taal, soos die gebruik van 'n algemene metafoor van 'n lyn blinde mans om te verwys na die religieuse gesaghebbers van wie hulle verskil het. Sommige glo dat daar 'n noue verwantskap is tussen Boeddhisme (of Oostelike geestelike denkwyses oor die algemeen) en die leerstellings van Gnostiese tekste soos die Evangelie volgens Tomas.
Hindoeïstiese sienings
Hindoe sienings oor Jesus verskil. Baie in die Surat Shabd Yoga-tradisie beskou Jesus as 'n Satguru ("egte guru"). Swami Vivekananda het Jesus geprys en na hom verwys as 'n bron van sterkte en die personifikasie van perfeksie. Paramahanse Yoganada het geleer dat Jesus die reïnkarnasie van Elisa was en 'n leerling van Johannes die Doper, wat weer die reïnkarnasie van Elia was. Mahatma Gandhi het Jesus as een van sy hoofleraars en inspirasies vir nie-geweldadige teësetting beskou; hy het gesê "Ek hou van julle Christus, ek hou nie van julle Christene nie. Julle Christene is so anders as julle Christus".
Bahá'í-sienings
Die Baha'i-geloof beskou Jesus, saam met Mohammed, Boeddha, Krisjna, Zoroaster en ander boodskappers van die gelowe van die wêreld, as verskynsels van God (of profete) wat beide menslik en goddelik is. In hulle goddelike posisie, is die Bahá'í-siening dat hulle 'n noodsaaklike eenheid met mekaar en met God vorm en dat hulle onderskeidelike individue is in hulle menslike verskynsels. Volgens die Bahá'í-geloof verpersoonlik Jesus God se eienskappe en weerspieël en betuig hy dit op 'n perfekte wyse. Die Bahá'í verwerp egter die geloof dat Jesus (of enige ander menslike wese) die essensie van God volledig of perfek besit het, siende dat Bahá'í skrifte die oortreflikheid van die essensie van God benadruk. Jesus word gesien as die "Seun van God", alhoewel hy nie as die letterlike, biologiese seun gesien word nie. Volgens die Bahá'í is die titel "Seun van God" geheel en al 'n geestelike titel wat die noue verhouding tussen God en Jesus aandui.
Bahá'í's aanvaar Jesus as die Messias wie se koms in die Joodse Skrifte voorspel word. Hulle glo egter dat hulle boodskapper, Baha'u'llah, die simboliese wederkoms van Christus is, soos hy in die laaste dae verwag word. Volgens die sienings van die Bahá'í word geloof voortdurend openbaar deur God se boodskappers of profete en dat die boodskappers van God die geestelike wederkoms van die boodskappers van vroeër is.
Mandaeïstiese sienings
Mandaeërs beskou Jesus as 'n bedriegende profeet (mšiha kdaba) van die valse Joodse God van die Ou Testament, Adonai, en 'n opponent van die goeie profeet, Johannes die Doper, wat as 'n groot leraar in Mandaeïsme beskou word.
Ander sienings
Die Nuwe Era-beweging bevat 'n verskeidenheid sienings oor Jesus. Sommige aanhangers van die beweging beweer dat hulle sy gees kan ervaar. Die Nuwe Era-beweging leer oor die algemeen dat Christusskap iets is wat almal kan verkry. Teosofiste, van waar baie van die Nuwe Era se leerstellings kom ('n Teosofis genaamd Alice Bailey het die term Nuwe Era uitgedink), verwys van Jesus as die Meester Jesus en glo dat hy vroeër reeds mens geword het en tans een van die Kosmiese Meesters van die Antieke Wysheid is (die opperwesens wat verantwoordelik vir die bestuur van die aarde is).
Baie skrywers benadruk die morele leerstellings van Jesus. Garry Wills meen dat Jesus se gedragsnorme onderskei kan word van dié wat deur die Christendom geleer word. Die Jesus Seminaar beeld Jesus uit as 'n rondreisende priester wat vrede en liefde verkondig het, asook vrouregte en respek vir kinders en dat hy gepreek het teen die skynheiligheid van godsdienstige leiers en die rykes. Thomas Jefferson, een van die stigtende vaders van die Verenigde State van Amerika, was 'n deïs en het die Jefferson Bybel geskep, getiteld "The Life and Morals of Jesus of Nazareth", wat slegs Jesus se etiese leerstelling ingesluit het, aangesien hy nie in Jesus se goddelikheid of die ander bonatuurlike aspekte van die Bybel geglo het nie.
Die filosoof en ateïs Bertrand Russel glo dat Jesus se leerstellings en waardes deur ander filosowe oortref is: Russel skryf "Ek kan nie self voel dat óf in die kwessie van wysheid óf die kwessie van deugsaamheid, Christus so hoog soos ander mense aan die Geskiedenis bekend gestaan het nie. Ek dink ek sou Boeddha en Sokrates bo Hom stel in hierdie respekte". Friedrich Nietzsche het Sokrates en Jesus as grondbeginsels van die westerse kultuur beskou en beide gekritiseer. Hy beskou Jesus se besorgdheid vir die swakkes as 'n ommekeer van edele moraliteit en het Christendom beskuldig van die verspreiding van gelyke regte vir almal; iets wat hy self teëgestaan het.
Spekulatiewe teorieë en omstrede sienings
'n Karakteristieke kenmerk van vroeë Christelike tekste was die verhalende manier waarop Jesus as Christus te verkondig en sy betekenis slegs ten opsigte van hul eie tyd geïnterpreteer was, eerder as om presiese biografiese gegewens te verstrek. Die gebrek aan biografiese besonderhede het regstreeks van die begin van die navorsing oor die Nuwe Testament af 'n verskeidenheid spekulatiewe teorieë opgewek, wat dikwels op enkele aanhalings en aanduidings in die Christelike tekste steun en probeer om die gebrek aan presiese inligting met kennis vanuit ander bronne te kompenseer. Daar is tans 'n groot aantal spekulatiewe teorieë ten opsigte van Jesus en ander figure uit die Nuwe Testament.
Voorbeelde vir hierdie soort teorieë is:
"Jesus het nie aan die kruis gesterf nie": Gnosties-Christelike groepe was daarvan oortuig dat Jesus slegs skynbaar gedood is en leerstellings van 'n skynlyf ontwikkel wat gekruisig sou wees. Die ware goddelike natuur was vir hulle onversoenbaar met menswording, materie, lyding en sterflikheid. Hierdie leerstellings het ook 'n invloed op die latere Islam uitgeoefen – in sy Koran beweer die Islamitiese profeet Mohammed dat 'n ander man, wat met Jesus verwissel is, aan die kruis gesterf het.
"Jesus het sy boodskap later in Indië en Tibet verkondig en is hier oorlede": Hierdie hipoteses is vir die eerste keer deur reisskrywers soos die Fransman Louis Jacolliot en die Rus Nikolaj Notowitsj geformuleer en later deur die stigter van die Islamitiese Ahmadiyya-groep, Ghoelam Ahmad, oorgeneem wat na homself as die wedergebore "Mahdi" (Messias) verwys het. Ander outeurs, wat die teorie aanvaar het, was Mathilde Ludendorff, Kurt Berna, Siegfried Obermeier, Erich von Däniken, Elmar R. Gruber en Holger Kersten.
"Jesus word in die skrifrolle wat in 1947 by die Dooie See gevind is genoem, en word deur die Vatikaan agter slot en grendel gebêre of is slegs in 'n gemanipuleerde weergawe vrygestel": Die outeurs Michael Baigent en Richard Leigh het hierdie samesweringsteorie in hul boek The Dead Sea Scrolls Deception, wat in 1991 verskyn het, behandel.
"Jesus was getroud en het met sy vrou kinders gehad": Hierdie hipotese baseer op 'n aanhaling uit een van die evangelies waarvolgens Jesus Maria Magdalena gekus het en is onder meer in die boek "The Holy Blood and the Holy Grail" deur Michael Baigent, Richard Leigh, en Henry Lincoln, behandel.
In die ernstige histories-kritiese navorsing oor die Nuwe Testament word hierdie teorieë grootliks verwerp aangesien die aanduidings daaroor in die bronne nie verifieerbaar of presies genoeg is nie en geen wetenskaplike metodes by hulle formulering ingespan word nie. Sommige teorieë trek wel die aandag van die media en die publiek, soos gesien kan word uit die sukses van die fiktiewe roman, The Da Vinci Code, deur Dan Brown.
Homo-erotiese verhoudings
Ondersoek aangaande die moontlikheid van Jesus van Nasaret se homoseksuele gedrag was eeue lank 'n taboe, maar interpretasies van 'n erotiese, homoseksuele verhouding bestaan sedert die 16de eeu. Die navorser professor Morton Smith het in 1958 in die klooster Mar Saba in Jerusalem 'n dokument ontdek: 'n handgeskrewe kopie van 'n brief wat deur sommige geleerdes aan Clemens van Alexandrië toegeskryf word. Die brief was gerig aan ene Theodorus en bevat aanhalings uit die Geheime Evangelie volgens Markus. Die Geheime Evangelie (waarvan die egtheid steeds betwis word) was langer as die teks wat uiteindelik by die Bybelse kanon gevoeg is. Waar sommige geleerdes die teks as die rites van die doop interpreteer, beskou ander geleerdes, waarvan Morton Smith die eerste was, dit as 'n bekendmaking van Jesus se homoseksualiteit.
"En hulle het na Bethanië gekom. En 'n sekere vrou ontmoet wie se broer daar gesterf het. Sy het op haar knieë neergeval en vir Jesus gesê: 'Seun van Dawid, erbarm u oor my!' Maar die volgelinge het haar teruggewys. En Jesus het kwaad geraak en met haar na die tuin gegaan waar die graf geleë was en daar was onmiddellik 'n kreet van die graf gehoor. En Jesus het nader getree en die steen voor die ingang van die graf weggerol. En hy het na binne gegaan waar die jongeling gelê het, sy hand uitgestrek en hom aan sy hand omhoog gehef. Maar toe die jongeling hom bekyk het, het hy verlief geraak op hom en gesmeek dat hy by Jesus wil bly. En hulle het uit die graf gekom en na die jongeling se huis gegaan, want hy was welvarend. En ná ses dae het Jesus vir hom gesê wat hy moes doen, en in die aand het die jongeling na hom gekom, en hy het 'n linnedoek om sy naakte lyf gehad. En hy het daardie nag by hom gebly, want Jesus het hom die geheim van die Ryk van God geleer."
Die Heilige Huwelik van Jesus en Maria Magdalena
Ses dae voor die paasfees het Jesus na Betánië toe gekom, waar Lasarus wat hy uit die dood opgewek het, gewoon het. Daar het hulle vir Jesus 'n ete gegee: Marta het bedien, en Lasarus was een van dié wat saam met Hom aan tafel was. Toe het Maria 'n halfliter, egte, baie duur nardusolie gebring en dit op Jesus se voete uitgegiet en sy voete met haar hare afgedroog. Die hele huis is deurtrek met die reuk van die reukolie. (Johannes 12:1-3)
Welvarende vroue het in Jesus se tyd soms 'n klein fiool uit alabaster met kosbare nardusolie om hulle nek gedra. Die alabaster-fiool is stukkend geslaan sodra hulle mans oorlede was, en die vroue het die oorledene daarmee gesalf. Sommige geleerdes sien ooreenkomste in die verhaal in die Evangelie van Johannes en die Hooglied van Salomo, 'n Hebreeuse weergawe van die Sumeriese erotiese gedig oor koning Dummuzi en Inanna. Net soos Jersus word Dummuzi gemartel, sterf en staan weer op. Die navorser Margaret Starbird het in haar boek The Woman With the Alabaster Jar na die parallele tussen Dummuzi en Jesus verwys.
Die ritueel van die Heilige Huwelik was destyds 'n praktyk van die Hieros-Gamos-kult, waarby die Aarde se vrugbaarheid bewaar word deur die vereniging van die hemelse god met die godin van die Aarde. Die Heilige Huwelik is 'n ritueel wat reeds gedurende die bronstydperk in verskillende Europese en Oosterse beskawings, waaronder ook die Griekse, Minoïese en Egiptiese, voorgekom het. Jesus het die Laaste Nagmaal in Markus 2:19 self as 'n bruilof beskryf. Met haar salwing het Maria Magdalena volgens sommige navorsers die Heilige Huwelik met Jesus voltrek en hom tot Messias gesalf.
In die destydse konteks was Jesus net een van 'n hele reeks Messias-kandidate, en dat hy na homself as "God" verwys het was volgens die Joodse wet godslastering. Die evangelies berig van insidente waar Jesus byna deur Joodse gelowiges gestenig is.
Wetenskaplikes wat hierdie teorieë summier verwerp voer aan dat Jesus in die Joodse tradisie verwortel was, alhoewel Judea en Galilea destyds Romeinse provinsies was en ook al langer onder Helleense invloed gestaan het.
Opwekking van dooies
Volgens die Christelike leerstellings is dit onwaarskynlik dat dooies al vóór Jesus se eie opstanding opgewek is. Die skrywer Jacques Bergier verwys na die geheime kulte en rituele wat destyds in die Heilige Land beoefen is. Nuwelinge is deur middel van 'n inlywing tot hierdie geheime groepe toegelaat en dikwels het mense op 'n simboliese manier van hulle ou lewens afskeid geneem deur hul eie "dood" in 'n ritueel te beleef. Hierdie ritueel was uiters realisties – die "oorledene" is met die sidon, die tradisionele lykdoek, omwikkel en soms ook in 'n rituele grafkamer "ter ruste gelê". Soortgelyke rituele kom nog steeds voor in geheime groepe soos byvoorbeeld die Vrymesselaars. Die simboliese "dood" het ure of selfs enkele dae geduur. Die toelating tot die gemeenskap is daarna as 'n "opstanding van die dooies" gevier.
Nalatenskap
Volgens die meeste Christelike interpretasies van die Bybel was die tema van Jesus se leerstellings berou van die sonde, onvoorwaardelike liefde (Johannes 13:34-35), die vergifnis van sonde, goddelike genade en die koms van die Koninkryk van God. Jesus het sy dissipels geleer en hulle het na sy dood sy leerstellings versprei. Binne 'n paar dekades was sy volgelinge deel van 'n geloof wat van Judaïsme onderskei kan word. Christendom het deur die Romeinse Ryk versprei onder 'n weergawe bekend as Niceaanse Christendom en het die staatsgodsdiens onder Konstantyn die Grote geword. Deur die eeue het dit na Europa en die res van die wêreld versprei.
Jesus is al op baie verskillende manier uitgebeeld in tekeninge, skilderye en beeldhouwerke, op die verhoog en in rolprente, wat strek van die ernstige tot die humoristiese. Die figuur van Jesus vertoon prominent in kuns en letterkunde. 'n Aantal gewilde romans, soos The Da Vinci Code stel verskeie idees rakende Jesus en sy lewe voor en 'n aantal rolprente, soos The Passion of the Christ, beeld sy lewe, dood en opstanding uit. Baie van die spreuke wat aan Jesus toegeken word, het deel van die Westerse kultuur geword. Daar is baie items wat beweerde relieke van Jesus is, soos die bekende Kleed van Turyn en die Sweetdoek van Oviedo.
Ander nalatenskappe sluit 'n siening van God in as meer liefdevol, genadevol, vergewingsgesind en die groei van 'n geloof in 'n vreugdevolle hiernamaals en die opstanding van die dood. Sy leerstellings bevorder die waarde van diegene wat oor die algemeen as ondergeskik beskou word: vroue, die armsaliges, etniese buitestaanders, kinders, prostitute, sieklikes, gevangenes, ens. Vir meer as 'n duisend jaar is tallose hospitale, weeshuise en skole uitdruklik in Jesus se naam gestig. Jesus en sy boodskap is en was deur baie mense geïnterpreteer, verduidelik en verstaan. Jesus is met name deur (onder meer) Paul van Tarsus, die Kerkvaders (waaronder Augustinus van Hippo), Maarten Luther en meer onlangs C.S. Lewis en Pous Johannes Paulus II verduidelik. Thomas Jefferson het Jesus se leerstellings beskryf as "die mees heerlike en liefdadige morele kode wat ooit aan die mensdom geskenk is".
Vir sommige Jode was die nalatenskap van Jesus 'n geskiedenis van anti-Semitisme, alhoewel baie Christengroepe na die Joodse Volksmoord moeite gedoen het om versoening met die Jode te bewerkstellig en om wedersydse respek en dialoog te bevorder. Vir ander is die Christendom gekoppel aan Europese kolonialisme. 'n Omgekeerde siening voer aan dat, deur Bartolomé de las Casas se verdediging van die inheemse inwoners van Spanje se Nuwe Wêreldryk, een van die erfenisse van Jesus die begrip van universele menseregte is.
Sien ook
Lys van persone in die Bybel
Soteriologie
Wederkoms
Verwysings
Hierdie artikel gebruik gedeeltes uit die Engelse Wikipedia-artikel, "Jesus"
Bronnelys
Allison, Dale. Jesus of Nazareth: Millenarian Prophet. Minneapolis: Augsburg Fortress, 1999. ISBN 0-8006-3144-7
Brown, Raymond E. An Introduction to the New Testament. New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2
Cohen, Shaye J.D. From the Maccabees to the Mishnah. Louisville, KY: Westminster John Knox Press, 1988. ISBN 0-664-25017-3
Cohen, Shaye J.D. The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties. Berkeley: University of California Press, 2001. ISBN 0-520-22693-3
Crossan, John Dominic.
The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant. New York: HarperSanFrancisco, 1993. ISBN 0-06-061629-6
Who Killed Jesus?," 1995. ISBN 0-06-061480-3
Guy Davenport and Benjamin Urrutia. The Logia of Yeshua; The Sayings of Jesus. Washington, DC: 1996. ISBN 1-887178-70-8
De La Potterie, Ignace. "The Hour of Jesus." New York: Alba House, 1989.
Doherty, Earl: The Jesus Puzzle. Did Christianity Begin With A Mythical Christ? - Challenging the Existence of an Historical Jesus. Ottawa: Canadian Humanist Publications 1999
Durant, Will. Caesar and Christ. New York: Simon and Schuster, 1944. ISBN 0-671-11500-6
Ehrman, Bart. The Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew. New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-514183-0
Ehrman, Bart. The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings. New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-515462-2
Flemming, Brian (regisseur): The God Who Wasn't There. DVD: Beyond Belief Media, vrystelling: 23 Augustus 2005
Fredriksen, Paula. Jesus of Nazareth, King of the Jews: A Jewish Life and the Emergence of Christianity. New York: Vintage, 2000. ISBN 0-679-76746-0
Fredriksen, Paula. From Jesus to Christ. New Haven: Yale University Press, 2000. ISBN 0-300-04864-5
Finegan, Jack. Handbook of Biblical Chronology, revised ed. Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. ISBN 1-56563-143-9.
Fuller, Reginald H., The Foundations of New Testament Christology']. New York: Scribners, 1965. ISBN 0-227-17075-X
Lepelley, Claude: Rome et l'intégration de l'Empire. Tome 2: Approches régionales du Haut-Empire romain 44 av.J.-C.-260 ap.J.-C. Parys 1998: Presses Universitaires de France
Meier, John P., A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus, New York: Anchor Doubleday,
v. 1, The Roots of the Problem and the Person, 1991. ISBN 0-385-26425-9
v. 2, Mentor, Message, and Miracles, 1994. ISBN 0-385-46992-6
v. 3, Companions and Competitors, 2001. ISBN 0-385-46993-4
Ochmann, Frank: Jesus. Was Forscher heute wissen. In: Stern. Nommer 52, 18 Desember 2002. Aanlyn beskikbaar: www.stern.de
O'Collins, Gerald. Interpreting Jesus. Mahwah, NJ: Paulist Press, 1983.
Pelikan, Jaroslav. Jesus Through the Centuries: His Place in the History of Culture. New Haven: Yale University Press, 1999. ISBN 0-300-07987-7
Pleticha, Heinrich en Schönberger, Otto: Die Römer. Ein enzyklopädisches Sachbuch zur frühen Geschichte Europas. Bindlach: Gondrom 1992
Robinson, John A. T. Redating the New Testament. Eugene, OR: Wipf & Stock, 2001 (original 1977). ISBN 1-57910-527-0.
Sanders, E.P. The Historical Figure of Jesus. New York: Penguin, 1996. ISBN 0-14-014499-4
Sanders, E.P. Jesus and Judaism. Minneapolis: Fortress Press, 1987. ISBN 0-8006-2061-5
Vermes, Geza. Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels. Minneapolis: Augsburg Fortress, 1981. ISBN 0-8006-1443-7
Vermes, Geza. The Religion of Jesus the Jew. Minneapolis: Augsburg Fortress, 1993. ISBN 0-8006-2797-0
Vermes, Geza. Jesus in his Jewish Context. Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-3623-6
Walker, Jim: Did Jesus exist? 12 Junie 1997. Aanlyn beskikbaar: nobeliefs.com
Wilson, A.N. Jesus. London: Pimlico, 2003. ISBN 0-7126-0697-1
Wright, N.T. Jesus and the Victory of God. Minneapolis: Augsburg Fortress, 1997. ISBN 0-8006-2682-6
Wright, N.T. The Resurrection of the Son of God: Christian Origins and the Question of God. Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-2679-6
Zindler, Frank R.: Did Jesus Exist? In: The American Atheist, Somer 1998. Aanlyn beskikbaar: atheists.org
Webwerf oor Flavius Joseph
Eksterne skakels
Gelowige sienings
Volledige spreuke van Jesus Christus In Parallel Latyn & Engels
Jesus Christ – artikels in die Catholic Encyclopedia''
Christian Foundations: Jesus articles from a Protestant perspective
''Verklaring oor die goddelikheid van Jesus Christus deur die Heiliges van die Laaste Dae.
'n Hindoe-perspektief oor Jesus
'n Islamiese perspektief oor Jesus
BiblicalStudies.org.uk Bied 'n uitgebreide bibliografie en talle vol-teks artikels.
Gnostic Christianity
Geskiedkundige en skeptiese sienings
Overview of the Life of Jesus 'n Opsomming van die verhalings in die Nuwe Testament.
From Jesus to Christ — 'n PBS dokumentêre program oor Jesus en vroeë Christendom.
Die Joods-Romeinse wêreld van Jesus
The Jesus Puzzle — Earl Doherty s webwerf
Jesus: Die Wahrheit hinter der Legende
Wie Jesus wirklich starb
The Greatest Story Never Told – 'n Onderhoud met die Rooms-Katolieke navorser Margaret Starbird oor die Heilige Huwelik en Maria Magdalena.
Christelike leiers
Christene uit die Nuwe Testament
God in die Christendom
Jode uit die Nuwe Testament
Profete van Islam
Tereggestelde mense
Joodse geskiedenis
Geboortes in 6 v.C.
Sterftes in 30 | [
"Jesus",
"van",
"Nasaret2",
"v.C",
".",
"tot36",
"n.C",
".",
")",
",",
"ook",
"algemeen",
"bekend",
"as",
"Jesus",
",",
"is",
"die",
"sentrale",
"figuur",
"in",
"die",
"Christendom",
"en",
"is",
"ook",
"'n",
"belangrike",
"figuur",
"in",
"verskeie",
"ander",
"gelowe",
".",
"Daar",
"word",
"ook",
"na",
"hom",
"verwys",
"as",
"Jesus",
"Christus",
",",
"waar",
"\"",
"Christus",
"\"",
"afkomstig",
"is",
"vanaf",
"die",
"Griekse",
"Χριστός",
"(",
"Christós",
")",
"wat",
"\"",
"Gesalfde",
"een",
"\"",
"beteken",
"en",
"verwant",
"is",
"aan",
"die",
"Hebreeus-afgeleide",
"\"",
"Messias",
"\"",
".",
"Die",
"naam",
"\"",
"Jesus",
"\"",
"is",
"afkomstig",
"van",
"die",
"vernederlandse",
"vorm",
"van",
"die",
"Griekse",
"Ίησους",
"(",
"Iesoûs",
")",
",",
"wat",
"self",
"'n",
"Hellenisering",
"van",
"die",
"Hebreeus-Aramese",
"ישו",
"ע",
"(",
"Jesjoea",
"of",
"Jesjoe",
")",
"is",
",",
"wat",
"beteken",
"\"",
"JHWH",
"red",
"\"",
".",
"Christelike",
"sienings",
"oor",
"Jesus",
"fokus",
"op",
"die",
"geloof",
"dat",
"Jesus",
"die",
"Messias",
"is",
"wie",
"se",
"koms",
"in",
"die",
"Ou",
"Testament",
"van",
"die",
"Bybel",
"voorspel",
"word",
"en",
"dat",
"hy",
"opgestaan",
"het",
"uit",
"die",
"dood",
".",
"Die",
"meeste",
"Christene",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"die",
"verpersoonliking",
"van",
"God",
"is",
"en",
"dat",
"hy",
"gekom",
"het",
"om",
"verlossing",
"en",
"versoening",
"met",
"God",
"te",
"bied",
".",
"Nie-trinitaristiese",
"Christene",
"erken",
"verskeie",
"ander",
"interpretasies",
"rakende",
"Jesus",
"se",
"goddelikheid",
".",
"Jesus",
"het",
"self",
"geen",
"geskrewe",
"werke",
"nagelaat",
"nie",
"en",
"die",
"hoofbronne",
"van",
"inligting",
"rakende",
"Jesus",
"se",
"lewe",
"en",
"sy",
"leerstellings",
"is",
"die",
"vier",
"kanonieke",
"Evangelies",
"van",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
":",
"Matteus",
",",
"Markus",
",",
"Lukas",
"en",
"Johannes",
"en",
"'n",
"aantal",
"apokriewe",
"skrifte",
".",
"Meeste",
"geleerdes",
"van",
"geskiedenis",
"van",
"Bybelstudie",
"stem",
"saam",
"dat",
"Jesus",
"'n",
"Galilese",
"Jood",
"was",
",",
"dat",
"hy",
"as",
"'n",
"leraar",
"en",
"'n",
"geneser",
"beskou",
"was",
",",
"dat",
"hy",
"deur",
"Johannes",
"die",
"Doper",
"gedoop",
"was",
"en",
"gekruisig",
"was",
"in",
"Jerusalem",
"onder",
"die",
"bevel",
"van",
"die",
"Romeinse",
"goewerneur",
",",
"Pontius",
"Pilatus",
",",
"na",
"beskuldigings",
"van",
"opruiing",
"teen",
"die",
"Romeinse",
"Ryk",
".",
"Baie",
"min",
"moderne",
"geleerdes",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"se",
"bestaan",
"bevraagteken",
"kan",
"word",
"of",
"'n",
"mite",
"is",
",",
"terwyl",
"ander",
"geleerdes",
"op",
"teenkanting",
"teen",
"hierdie",
"bewerings",
"fokus",
".",
"In",
"Islam",
"word",
"Jesus",
"(",
"oor",
"die",
"algemeen",
"getranslitereer",
"as",
"Isa",
")",
"as",
"een",
"van",
"God",
"se",
"mees",
"geliefde",
"en",
"belangrikste",
"profete",
"beskou",
",",
"asook",
"'n",
"bringer",
"van",
"heilige",
"skrifte",
",",
"'n",
"wonderwerker",
"en",
"die",
"Messias",
".",
"Moslems",
"deel",
"egter",
"nie",
"die",
"Christelike",
"geloof",
"in",
"die",
"kruisiging",
"of",
"die",
"goddelikheid",
"van",
"Jesus",
"nie",
",",
"maar",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"se",
"kruisiging",
"'n",
"goddelike",
"illusie",
"was",
"en",
"dat",
"hy",
"liggaamlik",
"in",
"die",
"hemel",
"opgeneem",
"is",
".",
"Uit",
"die",
"Koran:157",
":",
"\"",
"en",
"omdat",
"hulle",
"sê",
":",
"Ons",
"het",
"die",
"Messias",
",",
"Jesus",
",",
"die",
"seun",
"van",
"Maria",
",",
"die",
"boodskapper",
"van",
"Allah",
",",
"omgebring",
"~",
"en",
"hulle",
"het",
"hom",
"nie",
"gedood",
"nie",
",",
"en",
"ook",
"nie",
"tot",
"die",
"dood",
"toe",
"gekruisig",
"nie",
",",
"maar",
"dit",
"het",
"vir",
"hulle",
"gelyk",
"asof",
"dit",
"so",
"is",
".",
"En",
"hulle",
"wat",
"hieroor",
"verskil",
",",
"twyfel",
"voorwaar",
"daaraan",
".",
"Hulle",
"het",
"geen",
"kennis",
"daaromtrent",
"nie",
",",
"maar",
"volg",
"slegs",
"’n",
"vermoede",
",",
"en",
"hulle",
"het",
"hom",
"beslis",
"nie",
"doodgemaak",
"nie",
".",
"\"",
"Die",
"meeste",
"Moslems",
"glo",
"ook",
"dat",
"hy",
"na",
"die",
"aarde",
"sal",
"terugkeer",
"saam",
"met",
"die",
"Mahdi",
",",
"wanneer",
"die",
"aarde",
"met",
"sonde",
"en",
"onreg",
"gevul",
"word",
"met",
"die",
"koms",
"van",
"Islam",
"se",
"Antichris-agtige",
"Dajjal",
".",
"Chronologie",
"Die",
"fynste",
"beskrywing",
"van",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
"kom",
"uit",
"die",
"Evangelie",
"volgens",
"Matteus",
"(",
"wat",
"waarskynlik",
"tussenenn.C",
".",
"geskryf",
"is",
")",
"en",
"die",
"Evangelie",
"volgens",
"Lukas",
"(",
"wat",
"waarskynlik",
"tussenenn.C",
".",
"geskryf",
"is",
")",
".",
"Geleerdes",
"bly",
"debatteer",
"oor",
"die",
"besonderhede",
"van",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
"en",
"min",
"beweer",
"dat",
"hulle",
"die",
"presiese",
"jaar",
"of",
"datum",
"van",
"sy",
"geboorte",
"of",
"dood",
"ken",
".",
"Dit",
"is",
"moeilik",
"om",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
"te",
"dateer",
",",
"aangesien",
"baie",
"bronne",
"uit",
"die",
"tydperk",
"nou",
"verlore",
"is",
"en",
"meer",
"asjaar",
"verloop",
"het",
"sedert",
"die",
"Evangelies",
"geskryf",
"is",
".",
"Die",
"evangelies",
"volgens",
"Matteus",
"en",
"Lukas",
"maak",
"geen",
"melding",
"van",
"Jesus",
"se",
"geboortedatum",
"of",
"-jaar",
"nie",
".",
"In",
"die",
"Westerse",
"Christendom",
"word",
"sy",
"geboorte",
"tradisioneel",
"opDesember",
"as",
"Kersfees",
"gevier",
";",
"die",
"vieringsdatum",
"kan",
"tot",
"innagetrek",
"word",
",",
"toe",
"dit",
"deur",
"Romeinse",
"Christene",
"gevier",
"is",
".",
"Voor",
"dit",
"was",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
"egter",
"oor",
"die",
"algemeen",
"opJanuarie",
"gevier",
",",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"fees",
"van",
"teofanie",
"(",
"godsverskyning",
")",
",",
"ook",
"bekend",
"as",
"die",
"Driekoningefees",
",",
"wat",
"nie",
"slegs",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
"herdenk",
"het",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"sy",
"doop",
"deur",
"Johannes",
"in",
"die",
"Jordaanrivier",
"en",
"moontlik",
"ander",
"gebeurtenisse",
"in",
"sy",
"lewe",
".",
"Baie",
"Oosterse",
"Christene",
"vier",
"Kersfees",
"op",
"diee",
"Januarie",
"omdat",
"hulle",
"steeds",
"die",
"Juliaanse",
"kalender",
"gebruik",
",",
"waarvolgensDesember",
"ooreenstem",
"metJanuarie",
"op",
"die",
"Gregoriaanse",
"kalender",
",",
"wat",
"nou",
"algemeen",
"gebruik",
"word",
".",
"Sommige",
"geleerdes",
"wys",
"daarop",
"dat",
"Lukas",
"se",
"beskrywing",
"van",
"skaapwagters",
"en",
"hulle",
"aktiwiteite",
"op",
"'n",
"datum",
"in",
"die",
"lente",
"of",
"somer",
"aandui",
".",
"Ander",
"geleerdes",
"beweer",
"dat",
"die",
"datumDesember",
")",
"gekies",
"is",
"omdat",
"die",
"Christene",
"die",
"kult",
"van",
"die",
"onoorwonne",
"son",
"(",
"Sol",
"Invictus",
")",
",",
"wat",
"vroeër",
"hierdie",
"datum",
"as",
"'n",
"feesdag",
"gebruik",
"het",
",",
"wou",
"teësit",
"of",
"absorbeer",
"en",
"dat",
"Romeinse",
"keisers",
"in",
"diee",
"eeu",
"hierdie",
"datum",
"as",
"'n",
"Christelike",
"feesdag",
"bevorder",
"het",
"in",
"pogings",
"om",
"'n",
"nuwe",
"ryksgodsdiens",
"te",
"skep",
".",
"Die",
"pous",
",",
"Benedictus",
"XVI",
",",
"het",
"hierdie",
"bewerings",
"aangeveg",
"en",
"gesê",
"datDesember",
"verkry",
"is",
"deur",
"slegs",
"nege",
"maande",
"byMaart",
"te",
"tel",
",",
"die",
"dag",
"wat",
"as",
"Jesus",
"se",
"bevrugting",
"gevier",
"word",
"(",
"die",
"Mariaboodskapfees",
")",
".",
"In",
"diee",
"jaar",
"gedurende",
"die",
"Diokletianus-kalenderera",
"(",
"gebaseer",
"op",
"Diokletianus",
"se",
"styging",
"na",
"die",
"Romeinse",
"troon",
")",
",",
"het",
"Dionusios",
"Eksiguus",
"probeer",
"om",
"die",
"aantal",
"jare",
"sedert",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
"vas",
"te",
"stel",
"en",
"'n",
"syfer",
"vanjaar",
"ná",
"die",
"stigting",
"van",
"Rome",
"gekry",
".",
"Dionusios",
"het",
"toe",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
"asDesemberv.C",
".",
"aangeteken",
"(",
"\"",
"voor",
"Christus",
"\"",
")",
"en",
"die",
"volgende",
"jaar",
"asn.C",
".",
"(\"",
"na",
"Christus",
"\"",
")",
"aangewys",
"en",
"so",
"die",
"stelsel",
"van",
"jaarbeskrywing",
"geskep",
".",
"Dié",
"stelsel",
"is",
"in",
"die",
"jaargeskep",
"en",
"is",
"amper",
"twee",
"eeue",
"later",
"aanvaar",
"en",
"die",
"het",
"gevestigde",
"kalender",
"van",
"die",
"Westerse",
"wêreld",
"geword",
".",
"Die",
"Evangelies",
"van",
"Lukas",
"en",
"Matteus",
"plaas",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
"tydens",
"die",
"Heerskappy",
"van",
"Herodes",
".",
"Lukas",
"beskryf",
"sy",
"geboorte",
"as",
"tydens",
"die",
"Romeinse",
"goewerneurskap",
"van",
"Sirenius",
"onder",
"Keiser",
"Augustus",
"en",
"het",
"ook",
"die",
"eerste",
"sensus",
"van",
"die",
"Romeinse",
"provinsies",
"van",
"Sirië",
"en",
"Judea",
"ingesluit",
".",
"Die",
"eerste-eeuse",
"Joodse",
"geskiedkundige",
"Flavius",
"Josefus",
",",
"plaas",
"die",
"goewerneurskap",
"en",
"die",
"sensus",
"in",
"die",
"jaarn.C",
".",
"(",
"Lukas",
"verwys",
"ook",
"hierna",
"in",
"Handelinge37",
")",
",",
"lank",
"na",
"die",
"dood",
"van",
"Herodes",
"inv.C",
".",
".",
"Debatte",
"rondom",
"die",
"saak",
"vra",
"of",
"die",
"bronne",
"versoen",
"kan",
"word",
"deur",
"'n",
"vroeër",
"goewerneurskap",
"aan",
"Sirenius",
"in",
"Sirië",
"toe",
"te",
"ken",
"en",
"of",
"'n",
"vroeë",
"sensus",
"moontlik",
"plaasgevind",
"het",
",",
"en",
",",
"indien",
"nie",
",",
"welke",
"bron",
"dan",
"foutief",
"is",
".",
"Die",
"datum",
"van",
"Jesus",
"se",
"dood",
"is",
"ook",
"nie",
"duidelik",
"nie",
".",
"Die",
"Evangelie",
"van",
"Johannes",
"beskryf",
"die",
"kruisiging",
"as",
"direk",
"voor",
"die",
"Pesach",
"(",
"die",
"Joodse",
"Paasfees",
")",
"op",
"VrydagNisan",
",",
"waar",
"die",
"sinoptiese",
"evangelies",
"(",
"Matteus",
",",
"Markus",
"en",
"Lukas",
")",
"(",
"behalwe",
"Markus2",
")",
"Jesus",
"se",
"Laaste",
"Avondmaal",
"as",
"die",
"Pasgamaal",
"van",
"VrydagNisan",
"beskryf",
".",
"Sommige",
"geleerdes",
"beweer",
"egter",
"dat",
"die",
"sinoptiese",
"weergawe",
"in",
"harmonie",
"is",
"met",
"die",
"weergawe",
"in",
"Johannes",
".",
"Die",
"Jode",
"het",
"verder",
"'n",
"lunêr-solêre",
"kalender",
"gevolg",
",",
"wat",
"die",
"fases",
"van",
"die",
"maan",
"as",
"datums",
"gebruik",
"het",
"en",
"berekenings",
"met",
"'n",
"presiese",
"datum",
"in",
"'n",
"sonkalender",
"vermoeilik",
".",
"Lewe",
"en",
"leer",
",",
"soos",
"in",
"die",
"Evangelies",
"Genealogie",
"en",
"familie",
"Van",
"die",
"vier",
"evangelies",
"gee",
"slegs",
"Matteus",
"en",
"Lukas",
"'n",
"beskrywing",
"van",
"Jesus",
"se",
"genealogie",
".",
"Die",
"weergawes",
"in",
"die",
"twee",
"evangelies",
"verskil",
"egter",
"aansienlik",
"en",
"verskeie",
"teorieë",
"is",
"voorgestel",
"om",
"die",
"verskille",
"te",
"verduidelik",
".",
"Beide",
"weergawes",
"beskryf",
"Jesus",
"as",
"'n",
"nakomeling",
"van",
"Koning",
"Dawid",
"en",
"van",
"Abraham",
".",
"Hierdie",
"lyste",
"is",
"identies",
"tussen",
"Abraham",
"en",
"Dawid",
",",
"maar",
"verskil",
"tussen",
"Dawid",
"en",
"Josef",
".",
"Matteus",
"begin",
"met",
"Salomo",
"en",
"noem",
"al",
"die",
"konings",
"van",
"Judea",
"tot",
"die",
"laaste",
"koning",
",",
"Jojagin",
".",
"Ná",
"Jojagin",
"het",
"die",
"lyn",
"konings",
"geëindig",
"toe",
"die",
"Babiloniërs",
"Judea",
"ingeneem",
"het",
".",
"Volgens",
"Matteus",
"is",
"Jesus",
"dus",
"die",
"wettige",
"erfgenaam",
"van",
"die",
"troon",
"van",
"Israel",
".",
"Lukas",
"se",
"stamboom",
"is",
"langer",
"as",
"Matteus",
"s'n",
"en",
"gaan",
"terug",
"tot",
"by",
"Adam",
"en",
"verskaf",
"ook",
"meer",
"name",
"tussen",
"Dawid",
"en",
"Jesus",
".",
"Josef",
",",
"Maria",
"se",
"man",
",",
"verskyn",
"in",
"beskrywings",
"van",
"Jesus",
"se",
"kinderjare",
".",
"Daar",
"word",
"egter",
"geen",
"melding",
"van",
"hom",
"gemaak",
"tydens",
"die",
"prediking",
"van",
"Jesus",
"nie",
".",
"Johannes",
"se",
"weergawe",
"van",
"Jesus",
"se",
"oorgawe",
"van",
"Maria",
"aan",
"die",
"sorg",
"van",
"die",
"\"",
"dissipel",
"vir",
"wie",
"Jesus",
"baie",
"lief",
"was",
"\"",
"tydens",
"sy",
"kruising",
",",
"dui",
"daarop",
"dat",
"Josef",
"teen",
"die",
"tyd",
"reeds",
"gesterf",
"het",
".",
"Die",
"Nuwe",
"Testamentboeke",
"Matteus",
",",
"Markus",
"en",
"Galasiërs",
"beskryf",
"Jesus",
"se",
"familie",
",",
"insluitend",
"broers",
"en",
"susters",
".",
"Lukas",
"maak",
"ook",
"melding",
"van",
"Elisabet",
",",
"die",
"moeder",
"van",
"Johannes",
"die",
"Doper",
",",
"en",
"noem",
"haar",
"'n",
"\"",
"bloedverwant",
"\"",
"van",
"Maria",
"(",
"Lukas36",
")",
"wat",
"Johannes",
"'n",
"vêrlangse",
"familielid",
"van",
"Jesus",
"sou",
"maak",
".",
"Geboorte",
"en",
"vroeë",
"lewe",
"Volgens",
"Matteus",
"en",
"Lukas",
"was",
"Jesus",
"in",
"Betlehem",
",",
"Judea",
",",
"gebore",
"aan",
"Maria",
",",
"'n",
"maagd",
",",
"deur",
"'n",
"wonderwerk",
"van",
"die",
"Heilige",
"Gees",
".",
"Die",
"Evangelie",
"van",
"Lukas",
"gee",
"'n",
"verslag",
"van",
"die",
"engel",
"Gabriël",
"wat",
"Maria",
"besoek",
"om",
"haar",
"mee",
"te",
"deel",
"dat",
"sy",
"gekies",
"is",
"om",
"die",
"Seun",
"van",
"God",
"te",
"baar",
"(",
"Lukas26-38",
")",
".",
"Volgens",
"Lukas",
"het",
"Keiser",
"Augustus",
"Maria",
"en",
"Josef",
"indirek",
"geforseer",
"om",
"hulle",
"tuiste",
"in",
"Nasaret",
"te",
"verlaat",
"en",
"na",
"die",
"huis",
"van",
"Josef",
"se",
"voorvaders",
",",
"die",
"huis",
"van",
"Dawid",
",",
"te",
"gaan",
"vir",
"die",
"sensus",
"van",
"Sirenius",
".",
"Na",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
"was",
"die",
"paartjie",
"geforseer",
"om",
"'n",
"krip",
"in",
"plaas",
"van",
"'n",
"kinderbed",
"te",
"gebruik",
",",
"te",
"wyte",
"aan",
"'n",
"tekort",
"aan",
"akkommodasie",
"(",
"Lukas1-7",
")",
".",
"Volgens",
"Lukas",
"het",
"'n",
"engel",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
"aan",
"skaapwagters",
"aangekondig",
"wat",
"hulle",
"skape",
"verlaat",
"het",
"om",
"die",
"nuutgebore",
"kind",
"te",
"aanskou",
"en",
"daarna",
"die",
"gebeurtenis",
"aan",
"die",
"area",
"verkondig",
"het",
".",
"Matteus",
"verwys",
"na",
"die",
"Wyse",
"Manne",
"of",
"\"",
"sterrekykers",
"\"",
"wat",
"geskenke",
"aan",
"Jesus",
"gebring",
"het",
";",
"hulle",
"het",
"'n",
"ster",
"gesien",
"het",
"en",
"geglo",
"dat",
"dit",
"die",
"geboorte",
"van",
"die",
"Koning",
"van",
"die",
"Jode",
"aangekondig",
"het",
"(",
"Matteus1-12",
")",
".",
"Jesus",
"se",
"tuiste",
"in",
"sy",
"kinderjare",
"word",
"geïdentifiseer",
"as",
"die",
"dorpie",
"Nasaret",
"in",
"Galilea",
".",
"Behalwe",
"vir",
"sy",
"familie",
"se",
"reistog",
"na",
"Egipte",
"tydens",
"se",
"eerste",
"jare",
"(",
"in",
"'n",
"poging",
"om",
"die",
"bevole",
"kindermoorde",
"van",
"Herodes",
"te",
"ontsnap",
")",
"en",
"'n",
"kort",
"reis",
"na",
"Tirus",
"en",
"Sidon",
"(",
"tans",
"Libanon",
")",
",",
"plaas",
"die",
"Evangelies",
"al",
"die",
"ander",
"gebeure",
"in",
"Jesus",
"se",
"lewe",
"in",
"antieke",
"Israel",
".",
"Volgens",
"Matteus",
"het",
"die",
"familie",
"in",
"Egipte",
"gebly",
"tot",
"Herodes",
"se",
"dood",
",",
"waarna",
"hulle",
"na",
"Nasaret",
"teruggekeer",
"het",
"om",
"te",
"vermy",
"dat",
"hulle",
"onder",
"die",
"gesag",
"van",
"Herodes",
"se",
"seun",
"en",
"opvolger",
"in",
"Judea",
",",
"Herodes",
"Argelaos",
",",
"sou",
"woon",
"(",
"Matteus19-32",
")",
".",
"Slegs",
"Lukas",
"vertel",
"dat",
"Jesus",
"as",
"kind",
"verlore",
"geraak",
"het",
",",
"maar",
"dat",
"sy",
"ouers",
"hom",
"gevind",
"het",
"in",
"'n",
"tempel",
"waar",
"hy",
"besig",
"was",
"om",
"mense",
"te",
"leer",
"(",
"Lukas41-52",
")",
".",
"Die",
"gebeurtenis",
"is",
"die",
"enigste",
"gebeurtenis",
"tussen",
"Jesus",
"se",
"babajare",
"en",
"doop",
"wat",
"in",
"enige",
"van",
"die",
"kanonieke",
"Evangelies",
"genoem",
"word",
".",
"Volgens",
"Lukas",
"was",
"Jesus",
"\"",
"omtrent",
"dertig",
"jaar",
"oud",
"\"",
"toe",
"hy",
"gedoop",
"was",
"en",
"\"",
"met",
"sy",
"werk",
"begin",
"het",
"\"",
"(",
"Lukas23",
")",
".",
"In",
"Markus",
"word",
"daar",
"na",
"Jesus",
"verwys",
"as",
"'n",
"timmerman",
".",
"Matteus",
"verwys",
"na",
"Jesus",
"as",
"die",
"seun",
"van",
"'n",
"timmerman",
",",
"wat",
"mag",
"beteken",
"dat",
"Jesus",
"tydens",
"sy",
"eerstejaar",
"timmer",
"saam",
"met",
"sy",
"vader",
"beoefen",
"het",
"(",
"Markus3",
",",
"Matteus55",
")",
".",
"Doop",
"en",
"versoeking",
"Al",
"drie",
"die",
"sinoptiese",
"Evangelies",
"beskryf",
"die",
"Doop",
"van",
"Jesus",
"deur",
"Johannes",
"die",
"Doper",
",",
"'n",
"gebeurtenis",
"wat",
"Bybelse",
"vakkundiges",
"as",
"die",
"beginpunt",
"van",
"Jesus",
"se",
"openbare",
"prediking",
"beskryf",
".",
"Volgens",
"hierdie",
"verhalings",
"het",
"Jesus",
"na",
"die",
"Jordaanrivier",
"gekom",
"waar",
"Johannes",
"aan",
"'n",
"skare",
"gepreek",
"het",
"en",
"mense",
"uit",
"die",
"skare",
"gedoop",
"het",
".",
"Volgens",
"Matteus",
"is",
"Johannes",
"aanvanklik",
"huiwerig",
"om",
"Jesus",
"te",
"doop",
"en",
"sê",
"hy",
"dat",
"Jesus",
"eerder",
"hom",
"moet",
"doop",
".",
"Jesus",
"het",
"egter",
"aangedring",
":",
"\"",
"nogtans",
"moet",
"jy",
"dit",
"nou",
"doen",
",",
"want",
"op",
"hierdie",
"manier",
"moet",
"ons",
"aan",
"die",
"wil",
"van",
"God",
"voldoen",
"\"",
".",
"Na",
"Jesus",
"gedoop",
"en",
"uit",
"die",
"water",
"uit",
"opgekom",
"het",
",",
"skryf",
"Markus",
"dat",
"Jesus",
"\"",
"die",
"hemel",
"sien",
"oopskeur",
"en",
"die",
"Gees",
"soos",
"'n",
"duif",
"na",
"Hom",
"toe",
"sien",
"neerdaal",
"\"",
"en",
"dat",
"'n",
"stem",
"uit",
"die",
"hemel",
"aan",
"hom",
"gesê",
"het",
"\"",
"Jy",
"is",
"my",
"geliefde",
"Seun",
".",
"Oor",
"Jou",
"verheug",
"Ek",
"My",
"\"",
".",
"(",
"Markus1-10",
")",
".",
"Die",
"Evangelie",
"volgens",
"Johannes",
"sluit",
"nie",
"die",
"doop",
"van",
"Jesus",
"in",
"nie",
",",
"maar",
"getuig",
"dat",
"Jesus",
"die",
"persoon",
"is",
"waaroor",
"Johannes",
"die",
"Doper",
"gepreek",
"het",
"–",
"die",
"Seun",
"van",
"God",
".",
"Na",
"sy",
"doop",
"het",
"God",
"Jesus",
"na",
"die",
"woestyn",
"gelei",
"waar",
"hy",
"vir",
"veertig",
"dae",
"en",
"veertig",
"nagte",
"gevas",
"het",
"(",
"Matteus1-2",
")",
".",
"Tydens",
"hierdie",
"tyd",
"het",
"die",
"duiwel",
"aan",
"hom",
"verskyn",
"en",
"hom",
"drie",
"keer",
"in",
"die",
"versoeking",
"gebring",
".",
"Elke",
"keer",
"het",
"Jesus",
"die",
"versoeking",
"weerstaan",
"met",
"'n",
"aanhaling",
"uit",
"die",
"boek",
"van",
"Deuteronomium",
".",
"Die",
"duiwel",
"het",
"verdwyn",
"en",
"engele",
"het",
"gekom",
"en",
"voedsel",
"aan",
"Jesus",
"gebring",
".",
"Prediking",
"Volgens",
"die",
"Evangelies",
"het",
"Jesus",
",",
"as",
"die",
"Messias",
",",
"gekom",
"om",
"\"",
"sy",
"lewe",
"te",
"gee",
"as",
"losprys",
"vir",
"baie",
"mense",
"\"",
"en",
"die",
"\"",
"evangelie",
"van",
"die",
"koninkryk",
"van",
"God",
"[te",
"]",
"verkondig",
"\"",
"(",
"Markus45",
",",
"Lukas43",
")",
".",
"Deur",
"die",
"loop",
"van",
"Jesus",
"se",
"loopbaan",
"as",
"prediker",
"en",
"leraar",
"word",
"verskeie",
"wonderwerke",
"aan",
"hom",
"toegeskryf",
",",
"soos",
"genesings",
",",
"duiweluitdrywings",
",",
"om",
"op",
"water",
"te",
"loop",
",",
"om",
"water",
"in",
"wyn",
"te",
"verander",
"en",
"'n",
"aantal",
"mense",
",",
"soos",
"Lasarus",
",",
"uit",
"die",
"dood",
"uit",
"op",
"te",
"wek",
".",
"Die",
"Evangelie",
"van",
"Johannes",
"beskryf",
"drie",
"verskillende",
"Pasgas",
"in",
"die",
"loop",
"van",
"Jesus",
"se",
"prediking",
".",
"Dit",
"dui",
"aan",
"dat",
"Jesus",
"vir",
"'n",
"periode",
"van",
"drie",
"jaar",
"gepreek",
"het",
",",
"alhoewel",
"sommige",
"interpretasies",
"van",
"die",
"sinoptiese",
"evangelies",
"slegs",
"een",
"jaar",
"voorstel",
".",
"Die",
"fokus",
"van",
"Jesus",
"se",
"prekings",
"was",
"hoofsaaklik",
"sy",
"getrouste",
"volgelinge",
",",
"die",
"Twaalf",
"Dissipels",
",",
"alhoewel",
"baie",
"van",
"sy",
"ander",
"volgelinge",
"as",
"dissipels",
"beskou",
"was",
".",
"Die",
"Twaalf",
"Dissipels",
"en",
"ander",
"wat",
"getrou",
"aan",
"Jesus",
"was",
",",
"was",
"almal",
"Jode",
",",
"soos",
"gewys",
"deur",
"Jesus",
"se",
"verklaring",
"dat",
"sy",
"missie",
"slegs",
"op",
"diegene",
"uit",
"die",
"huis",
"van",
"Israel",
"fokus",
"(",
"Matteus24",
")",
"en",
"deur",
"die",
"feit",
"dat",
"die",
"dissipels",
"slegs",
"na",
"sy",
"dood",
"met",
"Paulus",
"saamgestem",
"het",
"dat",
"die",
"evangelie",
"ook",
"aan",
"onbesnede",
"heidene",
"geleer",
"moet",
"word",
".",
"Jesus",
"het",
"'n",
"apokaliptiese",
"gevolg",
"gelei",
":",
"hy",
"het",
"gepreek",
"dat",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"wêreld",
"onverwags",
"sou",
"aanbreek",
"en",
"dat",
"hy",
"sou",
"terugkeer",
"om",
"die",
"wêreld",
"te",
"oordeel",
",",
"veral",
"deur",
"hulle",
"behandeling",
"van",
"die",
"kwetsbares",
";",
"vir",
"hierdie",
"redes",
"het",
"hy",
"sy",
"volgelinge",
"vermaan",
"om",
"altyd",
"gelowig",
"en",
"op",
"hulle",
"hoede",
"te",
"wees",
".",
"Jesus",
"het",
"ook",
"geleer",
"dat",
"berou",
"nodig",
"is",
"om",
"die",
"hel",
"te",
"ontsnap",
"en",
"het",
"belowe",
"om",
"die",
"ewige",
"lewe",
"te",
"gee",
"aan",
"diegene",
"wat",
"in",
"hom",
"glo",
"(",
"Johannes16-18",
")",
".",
"Op",
"die",
"hoogtepunt",
"van",
"Jesus",
"se",
"loopbaan",
"as",
"prediker",
"het",
"hy",
"groot",
"skares",
"gelok",
"wat",
"duisende",
"mense",
"getel",
"het",
",",
"hoofsaaklik",
"in",
"die",
"areas",
"van",
"Galilea",
"en",
"Perea",
"(",
"moderne",
"Israel",
"en",
"Jordaan",
",",
"respektiewelik",
")",
".",
"Sommige",
"van",
"Jesus",
"se",
"bekendste",
"leerstellings",
"kom",
"uit",
"die",
"Bergrede",
",",
"wat",
"die",
"Saligsprekinge",
"en",
"die",
"Onse",
"Vader",
"ingesluit",
"het",
".",
"Jesus",
"het",
"dikwels",
"gelykenisse",
"gebruik",
",",
"soos",
"die",
"Gelykenis",
"van",
"die",
"verlore",
"seun",
"en",
"die",
"Gelykenis",
"van",
"die",
"saaier",
".",
"Sy",
"leerstellings",
"het",
"onvoorwaardelike",
",",
"selfopofferende",
"liefde",
"vir",
"God",
"en",
"ander",
"mense",
"aangemoedig",
".",
"Tydens",
"sy",
"preke",
"het",
"hy",
"oor",
"diens",
"en",
"nederigheid",
"gepreek",
",",
"sowel",
"as",
"vriende",
"en",
"die",
"behoefte",
"om",
"die",
"gees",
"van",
"die",
"wet",
",",
"sowel",
"as",
"die",
"letter",
",",
"te",
"volg",
".",
"Jesus",
"het",
"ook",
"dikwels",
"met",
"die",
"gemeenskap",
"se",
"uitgeworpenes",
"vergader",
",",
"soos",
"die",
"tollenaars",
",",
"insluitende",
"die",
"apostel",
"Matteus",
";",
"toe",
"die",
"Fariseërs",
"beswaar",
"teen",
"Jesus",
"se",
"vergadering",
"met",
"sondaars",
"eerder",
"as",
"die",
"goedgelowiges",
"aanteken",
",",
"het",
"hy",
"geantwoord",
"dat",
"dit",
"die",
"sieklikes",
"is",
"wat",
"'n",
"geneeskundige",
"kort",
",",
"nie",
"die",
"gesondes",
"nie",
".",
"Volgens",
"Lukas",
"en",
"Johannes",
"het",
"Jesus",
"ook",
"pogings",
"aangewend",
"om",
"sy",
"leer",
"tot",
"die",
"Samaritane",
"uit",
"te",
"brei",
",",
"wat",
"'n",
"ander",
"vorm",
"van",
"die",
"Israelitiese",
"geloof",
"aangehang",
"het",
".",
"Die",
"poging",
"word",
"weerspieël",
"in",
"sy",
"preek",
"aan",
"die",
"Samaritane",
"van",
"Sigar",
",",
"wat",
"hulle",
"bekering",
"tot",
"gevolg",
"gehad",
"het",
".",
"Volgens",
"die",
"sinoptiese",
"evangelies",
"het",
"Jesus",
"drie",
"van",
"sy",
"apostels",
",",
"Petrus",
",",
"Johannes",
"en",
"Jakobus",
",",
"na",
"die",
"bo-punt",
"van",
"'n",
"berg",
"geneem",
"om",
"te",
"bid",
".",
"Daar",
"het",
"Jesus",
"van",
"gedaante",
"verander",
":",
"sy",
"gesig",
"het",
"geskyn",
"soos",
"die",
"son",
"en",
"sy",
"klere",
"was",
"'n",
"briljante",
"wit",
".",
"Elia",
"en",
"Moses",
"het",
"langs",
"hom",
"verskyn",
".",
"'n",
"Helder",
"wolk",
"het",
"oor",
"hulle",
"gekom",
"en",
"'n",
"stem",
"uit",
"die",
"hemel",
"het",
"gesê",
"\"",
"dit",
"is",
"my",
"geliefde",
"Seun",
"or",
"wie",
"Ek",
"My",
"verheug",
"\"",
".",
"Die",
"evangelies",
"gee",
"ook",
"weer",
"dat",
"Jesus",
",",
"nader",
"aan",
"die",
"einde",
"van",
"sy",
"prediking",
",",
"sy",
"dissipels",
"begin",
"waarsku",
"het",
"oor",
"sy",
"dood",
"en",
"opstanding",
"(",
"Matteus21–28",
")",
".",
"Arrestasie",
",",
"verhoor",
"en",
"dood",
"Volgens",
"die",
"sinoptiese",
"evangelies",
"het",
"Jesus",
"tydens",
"Pasga",
"saam",
"met",
"sy",
"volgelinge",
"na",
"Jerusalem",
"gekom",
",",
"waar",
"'n",
"groot",
"skare",
"hom",
"tegemoet",
"gekom",
"het",
"en",
"geskree",
"het",
"\"",
"Prys",
"Hom",
"!",
"Loof",
"Hom",
"wat",
"in",
"die",
"Naam",
"van",
"die",
"Here",
"kom",
"!",
"\"",
".",
"Na",
"sy",
"binnekoms",
"het",
"Jesus",
"'n",
"versteuring",
"by",
"Herodus",
"se",
"tempel",
"veroorsaak",
"deur",
"die",
"tafels",
"van",
"die",
"geldwisselaars",
"om",
"te",
"keer",
"en",
"te",
"verklaar",
"dat",
"hulle",
"die",
"tempel",
"in",
"'n",
"\"",
"rowersnes",
"\"",
"verander",
"het",
"(",
"Markus17",
")",
".",
"Later",
"daardie",
"week",
"het",
"Jesus",
"die",
"Pasgamaal",
"saam",
"met",
"sy",
"dissipels",
"gedeel",
",",
"'n",
"gebeurtenis",
"wat",
"later",
"as",
"die",
"Laaste",
"Avondmaal",
"bekend",
"sou",
"staan",
".",
"Tydens",
"hierdie",
"maaltyd",
"het",
"hy",
"voorspel",
"dat",
"hy",
"deur",
"een",
"van",
"sy",
"dissipels",
"verraai",
"sou",
"word",
"en",
"dan",
"tereggestel",
"sou",
"word",
".",
"Hy",
"het",
"brood",
"en",
"wyn",
"geëet",
"en",
"gedrink",
"en",
"gesê",
"\"",
"Dit",
"is",
"my",
"liggaam",
"wat",
"vir",
"julle",
"gegee",
"word",
"\"",
"en",
"\"",
"Hierdie",
"beker",
"is",
"die",
"nuwe",
"verbond",
",",
"beseël",
"deur",
"my",
"bloed",
",",
"wat",
"vir",
"julle",
"vergiet",
"word",
"\"",
"(",
"Lukas7-20",
")",
".",
"Na",
"die",
"maaltyd",
"het",
"Jesus",
"en",
"sy",
"dissipels",
"in",
"die",
"Tuin",
"van",
"Getsémané",
"gaan",
"bid",
".",
"Terwyl",
"hulle",
"in",
"die",
"tuin",
"was",
",",
"was",
"Jesus",
"gearresteer",
"deur",
"tempelwagte",
"onder",
"bevel",
"van",
"die",
"Sanhedrin",
"(",
"die",
"Joodse",
"Raad",
")",
"en",
"die",
"hoë",
"priester",
",",
"Kajafas",
".",
"Die",
"arrestasie",
"het",
"in",
"die",
"geheim",
"tydens",
"die",
"nag",
"gebeur",
",",
"sodat",
"'n",
"oproer",
"vermy",
"kon",
"word",
",",
"siende",
"dat",
"Jesus",
"oor",
"die",
"algemeen",
"'n",
"gewilde",
"persoon",
"was",
"(",
"Markus2",
")",
".",
"Judas",
"Iskariot",
",",
"een",
"van",
"Jesus",
"se",
"apostels",
",",
"het",
"Jesus",
"verraai",
"deur",
"hom",
"met",
"kus",
"aan",
"die",
"wagte",
"te",
"identifiseer",
".",
"Simon",
"Petrus",
",",
"'n",
"ander",
"apostel",
",",
"het",
"sy",
"swaard",
"gebruik",
"om",
"een",
"van",
"Jesus",
"se",
"gevangenemers",
"aan",
"te",
"val",
"en",
"het",
"sy",
"oor",
"afgesny",
".",
"Volgens",
"Lukas",
"het",
"Jesus",
"Simon",
"beveel",
"om",
"op",
"te",
"hou",
"en",
"het",
"hy",
"die",
"\"",
"oor",
"aangeraak",
"en",
"hom",
"genees",
"\"",
".",
"Jesus",
"het",
"aan",
"Simon",
"Petrus",
"gesê",
"\"",
"almal",
"wat",
"na",
"die",
"swaard",
"gryp",
",",
"sal",
"deur",
"die",
"swaard",
"omkom",
"\"",
"(",
"Matteus52",
")",
".",
"Na",
"sy",
"arrestasie",
"het",
"Jesus",
"se",
"apostels",
"hulself",
"verskuil",
".",
"Tydens",
"Jesus",
"se",
"verhoor",
"het",
"die",
"hoë",
"priesters",
"en",
"bejaardes",
"aan",
"hom",
"gevra",
"\"",
"Dan",
"is",
"jy",
"die",
"Seun",
"van",
"God",
"?",
"\"",
",",
"en",
"na",
"hy",
"geantwoord",
"het",
"\"",
"Dit",
"is",
"soos",
"julle",
"sê",
":",
"Ek",
"is",
"!",
"\"",
"het",
"hulle",
"hom",
"aan",
"godslastering",
"skuldig",
"bevind",
".",
"Die",
"hoë",
"priesters",
"het",
"hom",
"daarna",
"aan",
"die",
"Romeinse",
"goewerneur",
",",
"Pontius",
"Pilatus",
",",
"oorgegee",
",",
"gebaseer",
"op",
"'n",
"beskuldiging",
"van",
"sedisie",
",",
"omdat",
"hy",
"beweer",
"het",
"dat",
"hy",
"die",
"Koning",
"van",
"die",
"Jode",
"is",
".",
"Toe",
"Jesus",
"voor",
"Pilatus",
"kom",
",",
"het",
"Pilatus",
"hom",
"gevra",
"\"",
"Is",
"jy",
"die",
"koning",
"van",
"die",
"Jode",
"?",
"\"",
",",
"waarop",
"Jesus",
"geantwoord",
"het",
"\"",
"Dit",
"is",
"soos",
"u",
"sê",
"\"",
".",
"Volgens",
"die",
"evangelies",
"het",
"Pilatus",
"persoonlik",
"nie",
"gevoel",
"dat",
"Jesus",
"skuldig",
"was",
"aan",
"'n",
"misdaad",
"teen",
"die",
"Romeine",
"nie",
"en",
",",
"omdat",
"daar",
"met",
"die",
"Pasga",
"'n",
"tradisie",
"was",
"waartydens",
"die",
"Romeinse",
"goewerneur",
"een",
"gevangene",
"kan",
"vrystel",
",",
"het",
"Pilatus",
"die",
"skare",
"'n",
"keuse",
"gegee",
"tussen",
"Jesus",
"van",
"Nasaret",
"en",
"'n",
"rebel",
"genaamd",
"Barabbas",
".",
"Die",
"skare",
"het",
"gekies",
"dat",
"Barabbas",
"vrygelaat",
"word",
"en",
"dat",
"Jesus",
"gekruisig",
"word",
".",
"Pilatus",
"het",
"sy",
"hande",
"gewas",
"om",
"sy",
"onskuld",
"in",
"die",
"ongeregtigheid",
"van",
"die",
"keuse",
"aan",
"te",
"toon",
".",
"Volgens",
"al",
"vier",
"die",
"evangelies",
"het",
"Jesus",
"kort",
"voor",
"laatmiddag",
"by",
"Kalvarie",
"gesterf",
",",
"ook",
"bekend",
"as",
"Golgota",
"of",
"die",
"Kruisberg",
".",
"Die",
"ryk",
"Judees",
",",
"Josef",
"van",
"Arimatea",
"(",
"'n",
"lid",
"van",
"die",
"Sanhedrin",
"volgens",
"Markus",
"en",
"Lukas",
")",
",",
"het",
"toestemming",
"van",
"Pilatus",
"verkry",
"om",
"Jesus",
"se",
"liggaam",
"in",
"besit",
"te",
"neem",
"en",
"hy",
"het",
"dit",
"na",
"Jesus",
"se",
"dood",
"in",
"'n",
"grafkelder",
"geplaas",
".",
"Volgens",
"Johannes",
"is",
"Josef",
"deur",
"Nikodemus",
"bygestaan",
"en",
"het",
"dié",
"hom",
"gehelp",
"om",
"Jesus",
"te",
"begrawe",
"(",
"Nikodemus",
"verskyn",
"ook",
"in",
"ander",
"dele",
"van",
"Johannes",
"se",
"evangelie",
")",
"(",
"Johannes38–42",
")",
".",
"Die",
"drie",
"sinoptiese",
"evangelies",
"beskryf",
"'n",
"verduistering",
"van",
"die",
"hemel",
"vanaf",
"twaalf",
"tot",
"drie",
"in",
"die",
"middag",
"en",
"Matteus",
"maak",
"ook",
"melding",
"van",
"'n",
"aardbewing",
"(",
"Matteus51",
")",
".",
"Opstanding",
"en",
"Hemelvaart",
"Volgens",
"die",
"evangelies",
"het",
"Jesus",
"uit",
"die",
"dood",
"uit",
"opgestaan",
"op",
"die",
"derde",
"dag",
"na",
"sy",
"kruisiging",
".",
"Die",
"Evangelie",
"volgens",
"Matteus",
"vertel",
"van",
"'n",
"engel",
"wat",
"naby",
"Jesus",
"se",
"grafkelder",
"verskyn",
"het",
"en",
"sy",
"opstanding",
"aan",
"Maria",
"Magdalena",
"en",
"\"",
"die",
"ander",
"Maria",
"\"",
"aangekondig",
"het",
"toe",
"die",
"vrouens",
"opgedaag",
"het",
"om",
"Jesus",
"se",
"liggaam",
"te",
"salf",
".",
"Volgens",
"Lukas",
"was",
"daar",
"twee",
"engele",
"(",
"Lukas4",
")",
"en",
"volgens",
"Markus",
"was",
"dit",
"'n",
"jongman",
"in",
"lang",
",",
"wit",
"klere",
"(",
"Markus5",
")",
".",
"Die",
"langer",
"einde",
"van",
"Markus",
"vertel",
"dat",
"Jesus",
"op",
"die",
"oggend",
"van",
"sy",
"opstanding",
"eers",
"aan",
"Maria",
"Magdalena",
"verskyn",
"het",
"(",
"Markus9",
")",
".",
"Johannes",
"vertel",
"hoe",
",",
"toe",
"Maria",
"in",
"die",
"graf",
"ingekyk",
"het",
",",
"twee",
"engele",
"aan",
"haar",
"gevra",
"het",
"hoekom",
"sy",
"huil",
";",
"en",
"soos",
"sy",
"omgedraai",
"het",
",",
"het",
"sy",
"Jesus",
"eers",
"herken",
"toe",
"hy",
"haar",
"naam",
"genoem",
"het",
"(",
"Johannes11-18",
")",
".",
"Die",
"Handelinge",
"van",
"die",
"Apostels",
"vertel",
"dat",
"Jesus",
"oor",
"die",
"volgende",
"veertig",
"dae",
"aan",
"verskeie",
"mense",
"in",
"verskeie",
"plekke",
"verskyn",
"het",
".",
"Ure",
"na",
"sy",
"opstanding",
"het",
"hy",
"aan",
"twee",
"reisigers",
"op",
"pad",
"na",
"Emmaus",
"verskyn",
"(",
"Lukas13–35",
")",
".",
"Hy",
"het",
"aan",
"sy",
"vergaderde",
"dissipels",
"op",
"die",
"aand",
"na",
"sy",
"opstanding",
"verskyn",
"(",
"Johannes19",
")",
".",
"Alhoewel",
"sy",
"leerstellings",
"spesifiek",
"tot",
"Jode",
"gerig",
"was",
",",
"het",
"Jesus",
"sy",
"apostels",
"na",
"die",
"heidene",
"gestuur",
"met",
"die",
"Groot",
"Opdrag",
"en",
"het",
"hy",
"na",
"die",
"Hemel",
"opgevaar",
",",
"terwyl",
"'n",
"wolk",
"hom",
"uit",
"hul",
"sig",
"gehou",
"het",
".",
"Volgens",
"die",
"Handelinge",
"het",
"Paulus",
"van",
"Tarsus",
"'n",
"visioen",
"van",
"Jesus",
"gehad",
"tydens",
"sy",
"tog",
"na",
"Damaskus",
".",
"Jesus",
"het",
"belowe",
"dat",
"hy",
"weer",
"sou",
"kom",
"om",
"die",
"res",
"van",
"die",
"Messias-voorspelling",
"uit",
"te",
"voer",
".",
"Jesus",
"se",
"kruisiging",
"word",
"deur",
"Christene",
"as",
"Goeie",
"Vrydag",
"en",
"sy",
"opstanding",
"as",
"Paasfees",
"herdenk",
".",
"Vervulling",
"van",
"voorspelling",
"Die",
"Evangelies",
"bied",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
",",
"lewe",
",",
"dood",
"en",
"opstand",
"as",
"vervulling",
"van",
"voorspellings",
"wat",
"in",
"die",
"Hebreeuse",
"Bybel",
"gevind",
"kan",
"word",
".",
"Sien",
"byvoorbeeld",
"die",
"maagdelike",
"geboorte",
",",
"die",
"vlug",
"na",
"Egipte",
",",
"Immanuel",
"(",
"Jesaja14",
")",
"en",
"die",
"lydende",
"dienaar",
"(",
"Jesaja",
"Boodskap",
"Die",
"Ryk",
"van",
"God",
"Jesus",
"van",
"Nasaret",
"se",
"boodskap",
"oor",
"die",
"Ryk",
"van",
"God",
"het",
"sentraal",
"in",
"sy",
"verkondiging",
"gestaan",
"(",
"vergelyk",
"Markus14",
")",
"en",
"aangesluit",
"by",
"profetiese",
"en",
"apokaliptiese",
"Hebreeuse",
"geskrifte",
"soos",
"dié",
"van",
"Jesaja",
"en",
"Daniël",
".",
"Danksy",
"die",
"navorsingswerk",
"van",
"Johannes",
"Weiß",
",",
"Albert",
"Schweitzer",
",",
"Charles",
"Harold",
"Dodd",
",",
"Werner",
"Georg",
"Kümmel",
",",
"Ernst",
"Käsemann",
"en",
"ander",
"word",
"hierdie",
"komende",
"ryk",
"onder",
"meer",
"as",
"'n",
"radikale",
"wending",
"in",
"die",
"menslike",
"bestaan",
"geïnterpreteer",
"wat",
"nie",
"deur",
"die",
"mens",
"self",
"nie",
",",
"maar",
"deur",
"God",
"veroorsaak",
"word",
".",
"Jesus",
"se",
"tydgenote",
"was",
"moontlik",
"vertroud",
"met",
"die",
"religieuse",
"betekenis",
"van",
"die",
"term",
"aangesien",
"dit",
"in",
"die",
"evangelies",
"nie",
"uitvoerig",
"toegelig",
"word",
"nie",
",",
"maar",
"eerder",
"deur",
"middel",
"van",
"konkrete",
"handelinge",
",",
"gelykenisse",
"en",
"leergesprekke",
"verduidelik",
"word",
".",
"Tekste",
"in",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"waarmee",
"nie-Joodse",
"gehore",
"aangespreek",
"word",
",",
"verwys",
"nouliks",
"na",
"die",
"Ryk",
"van",
"God",
"en",
"bevestig",
"sodoende",
"die",
"hipotese",
".",
"In",
"Jesus",
"se",
"verkondiging",
"staan",
"uitsprake",
"waarmee",
"hy",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"Ryk",
"van",
"God",
"as",
"'n",
"gebeurtenis",
"van",
"die",
"onmiddellike",
"toekoms",
"vorentoe",
"afkondig",
"en",
"uitsprake",
"waarmee",
"hy",
"verduidelik",
"of",
"veronderstel",
"dat",
"die",
"Ryk",
"van",
"God",
"reeds",
"aangebreek",
"het",
",",
"naas",
"mekaar",
".",
"Hierdie",
"kontras",
"het",
"in",
"die",
"wetenskaplike",
"navorsing",
"vroeër",
"aanleiding",
"tot",
"afwykende",
"interpretasies",
"ten",
"opsigte",
"van",
"Jesus",
"se",
"eskatologie",
"of",
"voorspellings",
"oor",
"die",
"eindtyd",
"gegee",
":",
"sommige",
"geleerdes",
",",
"soos",
"Albert",
"Schweitzer",
",",
"beweer",
"dat",
"dit",
"toekomsgerig",
"was",
",",
"terwyl",
"ander",
",",
"soos",
"C.H",
".",
"Dodd",
"veronderstel",
"dat",
"dit",
"op",
"Jesus",
"se",
"tyd",
"gemik",
"was",
".",
"Omtrenthet",
"eksegete",
"begin",
"om",
"nie",
"meer",
"'n",
"literêr-kritiese",
"onderskeiding",
"tussen",
"\"",
"outentieke",
"\"",
"en",
"\"",
"nie-outentieke",
"\"",
"uitsprake",
"van",
"Jesus",
"te",
"maak",
"nie",
",",
"maar",
"om",
"eerder",
"albei",
"aspekte",
"as",
"outentiek",
"te",
"beskou",
".",
"Ook",
"in",
"Matteus",
"se",
"weergawe",
"van",
"die",
"\"",
"Onse-Vader\"",
"-gebed",
"kan",
"albei",
"aspekte",
"aangewys",
"word",
".",
"Voorbeelde",
"van",
"apokaliptiese",
"uitsprake",
",",
"wat",
"na",
"'n",
"nabye",
"einde",
"van",
"die",
"tyd",
"verwys",
",",
"is",
"die",
"visioen",
"oor",
"Satan",
"se",
"val",
"(",
"Lukas18",
")",
"of",
"die",
"geskil",
"oor",
"die",
"oorsprong",
"van",
"Jesus",
"se",
"geneeskrag",
"(",
"Matthéüs24",
")",
".",
"Jesus",
"se",
"handelinge",
"word",
"hier",
"as",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"Ryk",
"van",
"God",
"uitgebeeld",
"waarmee",
"die",
"Ryk",
"van",
"die",
"Bose",
"al",
"van",
"sy",
"mag",
"ontneem",
"word",
".",
"Tekste",
"soos",
"die",
"uitspraak",
"oor",
"\"",
"bestormers",
"\"",
"(",
"Mattéüs12",
")",
"skep",
"die",
"indruk",
"dat",
"hierdie",
"ryk",
"met",
"'n",
"gewelddadige",
"konflik",
"te",
"make",
"het",
"wat",
"met",
"die",
"optrede",
"van",
"Johannes",
"die",
"Doper",
"'n",
"aanvang",
"geneem",
"het",
"en",
"tot",
"by",
"Jesus",
"se",
"tyd",
"voortduur",
".",
"In",
"Markus15",
"gee",
"die",
"oorlewering",
"van",
"Johannes",
"die",
"aanleiding",
"vir",
"Jesus",
"se",
"uitspraak",
"Die",
"tyd",
"is",
"vervul",
"[",
"…",
"]",
"wat",
"ook",
"die",
"begin",
"van",
"sy",
"eie",
"verkondiging",
"markeer",
".",
"In",
"die",
"saligverklaringe",
"van",
"Lukas20",
"en",
"Matthéüs3",
"verkondig",
"Jesus",
"die",
"Ryk",
"van",
"God",
"as",
"'n",
"heilsbesit",
"wat",
"reeds",
"aan",
"die",
"armes",
",",
"bedroefdes",
",",
"magteloses",
"en",
"vervolgdes",
"van",
"sy",
"tyd",
"behoort",
"–",
"hy",
"belowe",
"dat",
"hierdie",
"ryk",
"hul",
"nood",
"sal",
"verlig",
".",
"Sosiaal-historiese",
"ondersoeke",
"soos",
"dié",
"van",
"Gerd",
"Theißen",
"(",
"Soziologie",
"der",
"Jesusbewegung",
")",
",",
"Norbert",
"Perrin",
",",
"John",
"G",
".",
"Gager",
",",
"John",
"Dominic",
"Crossan",
"en",
"ander",
"verklaar",
"hierdie",
"soort",
"tekste",
"uit",
"die",
"destydse",
"lewensomstandighede",
":",
"Jode",
"was",
"blootgestel",
"aan",
"uitbuiting",
",",
"belastingheffings",
"ten",
"opsigte",
"van",
"Rome",
"en",
"die",
"Joodse",
"tempel",
",",
"daaglikse",
"militêre",
"geweld",
"wat",
"deur",
"Romeinse",
"troepe",
"gepleeg",
"is",
",",
"skuldslawerny",
",",
"honger",
",",
"epidemies",
"en",
"sosiale",
"ontworteling",
".",
"Die",
"evangelies",
"hou",
"die",
"optrede",
"van",
"Jesus",
"van",
"Nasaret",
"as",
"'n",
"vervulling",
"van",
"profetiese",
"beloftes",
"voor",
"en",
"sluit",
"sodoende",
"by",
"die",
"teologie",
"van",
"die",
"armes",
"aan",
"wat",
"reeds",
"in",
"die",
"Hebreeuse",
"Tanag",
"(",
"of",
"Verlossingsplan",
")",
"gestalte",
"gekry",
"het",
".",
"Die",
"navorser",
"Martin",
"Karrer",
"beweer",
"dat",
"hierdie",
"teologie",
"nie",
"op",
"die",
"invloede",
"van",
"(",
"byvoorbeeld",
")",
"rondtrekkende",
"Kiniese",
"filosowe",
"teruggevoer",
"kan",
"word",
"nie",
",",
"maar",
"uit",
"Jesus",
"se",
"spesifieke",
"charismatiese",
"en",
"uitdagende",
"rol",
"as",
"'n",
"buitestander",
"voortgespruit",
"het",
".",
"Hiermee",
"het",
"hy",
"'n",
"onderdanige",
"beweging",
"van",
"mense",
"in",
"die",
"lewe",
"geroep",
"wat",
"van",
"die",
"godsdienstige",
"en",
"maatskaplike",
"norme",
"en",
"waardes",
"van",
"hul",
"tyd",
"afgewyk",
"het",
".",
"Geskiedkundige",
"egtheid",
"Skoliere",
"het",
"die",
"geskiedkundige",
"metode",
"gebruik",
"om",
"'n",
"waarskynlike",
"rekonstruksie",
"van",
"Jesus",
"se",
"lewe",
"te",
"ontwikkel",
".",
"Sommige",
"geleerdes",
"trek",
"'n",
"definitiewe",
"lyn",
"tussen",
"Jesus",
"soos",
"herbou",
"deur",
"geskiedkundige",
"metodes",
"en",
"Jesus",
"soos",
"hy",
"vanuit",
"'n",
"teologiese",
"oogpunt",
"verstaan",
"word",
",",
"terwyl",
"ander",
"geleerdes",
"volhou",
"dat",
"'n",
"teologiese",
"Jesus",
"wel",
"'n",
"geskiedkundige",
"figuur",
"verteenwoordig",
".",
"Die",
"hoofbronne",
"van",
"inligting",
"van",
"Jesus",
"se",
"lewe",
"en",
"leerstellings",
"is",
"die",
"vier",
"kanonieke",
"Evangelies",
"van",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
":",
"Matteus",
",",
"Markus",
",",
"Lukas",
"en",
"Johannes",
".",
"Bybelse",
"akademici",
"en",
"klassieke",
"geskiedkundige",
"aanvaar",
"oor",
"die",
"algemeen",
"die",
"bestaan",
"van",
"Jesus",
"en",
"bewerings",
"téén",
"sy",
"bestaan",
"as",
"\"",
"effektief",
"weergelê",
"\"",
".",
"Die",
"heropbou",
"van",
"'n",
"geskiedkundige",
"Jesus",
"Geskiedkundiges",
"beskryf",
"Jesus",
"oor",
"die",
"algemeen",
"as",
"'n",
"rondreisende",
"preker",
"en",
"die",
"leier",
"van",
"'n",
"godsdienstige",
"beweging",
"binne-in",
"Judaïsme",
".",
"Volgens",
"geskiedkundige",
"heropbouing",
"was",
"Jesus",
"deur",
"Johannes",
"die",
"Doper",
"gedoop",
",",
"het",
"hy",
"deur",
"middel",
"van",
"gelykenisse",
"en",
"spreuke",
"geleer",
",",
"godsdienstige",
"tradisies",
",",
"wetsverering",
"en",
"sosiale",
"rangordes",
"betwis",
"en",
"was",
"hy",
"deur",
"die",
"Romeine",
"gekruisig",
".",
"Geskiedkundiges",
"is",
"egter",
"verdeeld",
"oor",
"of",
"Jesus",
"'n",
"loopbaan",
"van",
"genesing",
"en",
"duiweluitdrywing",
"bedryf",
"het",
",",
"of",
"hy",
"die",
"naderende",
"einde",
"van",
"die",
"wêreld",
"verkondig",
"het",
"en",
"of",
"sy",
"kruisiging",
"onvermydelik",
"was",
".",
"Daar",
"word",
"wyd",
"aanvaar",
"dat",
"die",
"Evangelie",
"van",
"Markus",
"eers",
"na",
"die",
"Joodse",
"opstand",
"teen",
"die",
"Romeine",
"tussen",
"die",
"laat",
"sestigs",
"en",
"vroeë",
"sewentigs",
"geskryf",
"is",
"aangesien",
"dit",
"opmerkings",
"oor",
"die",
"vernieling",
"van",
"die",
"Joodse",
"tempel",
"in",
"Jerusalem",
"maak",
"(",
"Markus2",
";",
"Matteus7",
";",
"Lukas43",
")",
"en",
"dat",
"die",
"ander",
"evangelies",
"tussengeskryf",
"is",
".",
"Daar",
"is",
"'n",
"klein",
"minderheid",
"wat",
"teenstrydige",
"datums",
"(",
"beide",
"vroeër",
"en",
"later",
")",
"weergee",
"vir",
"die",
"Evangelie",
"volgens",
"Markus",
",",
"terwyl",
"die",
"datum",
"vir",
"die",
"Evangelie",
"van",
"Matteus",
"tussenengeplaas",
"word",
"(",
"'n",
"klein",
"groep",
"Rooms-Katolieke",
"geleerdes",
"aanvaar",
"'n",
"vroeër",
"datum",
"vir",
"die",
"evangelies",
",",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"Augustynse",
"hipotese",
")",
".",
"Die",
"Evangelie",
"van",
"Lukas",
"se",
"oorsprong",
"word",
"ook",
"baie",
"later",
"geplaas",
",",
"tussenn.C",
".",
",",
"alhoewel",
"daar",
"ook",
"hier",
"'n",
"minderheid",
"is",
"wat",
"ten",
"gunste",
"van",
"'n",
"vroeër",
"datum",
"is",
".",
"Daar",
"word",
"ook",
"wyd",
"aanvaar",
"dat",
"die",
"skrywers",
"van",
"die",
"Evangelies",
"van",
"Lukas",
"en",
"Matteus",
"die",
"Evangelie",
"van",
"Markus",
"as",
"'n",
"bron",
"vir",
"hulle",
"werke",
"gebruik",
"het",
".",
"Die",
"outeur",
"van",
"die",
"Evangelie",
"van",
"Johannes",
"se",
"identiteit",
"word",
"reeds",
"sedert",
"die",
"tweede",
"eeu",
"betwis",
"en",
"teorieë",
"strek",
"van",
"Johannes",
"die",
"Apostel",
",",
"tot",
"Kerintus",
",",
"'n",
"tweede-eeuse",
"Jood",
",",
"tot",
"selfs",
"Maria",
"Magdalena",
".",
"Die",
"geskiedkundige",
"uitsig",
"oor",
"Jesus",
"vertrou",
"op",
"kritieke",
"interpretasies",
"en",
"analises",
"van",
"die",
"Bybel",
",",
"veral",
"die",
"evangelies",
".",
"Baie",
"geleerdes",
"het",
"probeer",
"om",
"Jesus",
"se",
"lewe",
"te",
"herbou",
"in",
"terme",
"van",
"eietydse",
"politiese",
",",
"kulturele",
"en",
"godsdienstige",
"gebeure",
"in",
"Israel",
",",
"met",
"die",
"inagneming",
"van",
"verskille",
"tussen",
"Galilea",
"en",
"Judea",
"en",
"die",
"verskillende",
"sekte",
"soos",
"die",
"Fariseërs",
",",
"die",
"Sadduseërs",
",",
"die",
"Esseners",
"en",
"die",
"Selote",
",",
"ook",
"in",
"terme",
"van",
"die",
"konflikte",
"tussen",
"Jode",
"in",
"die",
"konteks",
"van",
"Romeinse",
"besetting",
".",
"Bande",
"met",
"gelowige",
"groepe",
"Die",
"Evangelies",
"verwys",
"na",
"Jesus",
"as",
"'n",
"Nasarener",
",",
"'n",
"term",
"wat",
"algemeen",
"dog",
"verkeerdelik",
"as",
"'n",
"verwysing",
"na",
"sy",
"geboorteplek",
"begryp",
"word",
".",
"Sommige",
"interpreteer",
"die",
"woord",
"om",
"na",
"Jesus",
"se",
"gelowige",
"affiliasies",
"te",
"verwys",
",",
"terwyl",
"ander",
"geleerdes",
"Jesus",
"as",
"'n",
"Fariseër",
"beskou",
".",
"In",
"Jesus",
"se",
"tyd",
"was",
"die",
"twee",
"denkrigtings",
"tussen",
"die",
"Fariseërs",
"die",
"Huis",
"van",
"Hillel",
"en",
"die",
"Huis",
"van",
"Sjammai",
".",
"Jesus",
"se",
"stellings",
"oor",
"skynheiligheid",
"mag",
"teen",
"die",
"strenger",
"Huis",
"van",
"Sjammai",
"gemik",
"gewees",
"het",
",",
"alhoewel",
"hy",
"ook",
"met",
"hulle",
"saamgestem",
"het",
"oor",
"hulle",
"leerstellings",
"rakende",
"egskeiding",
".",
"Jesus",
"het",
"ook",
"kommentaar",
"gelewer",
"op",
"die",
"Huis",
"van",
"Hillel",
"se",
"leerstellings",
"(",
"Babiloniese",
"Talmoed",
",",
"Sjabbat",
")",
"rakende",
"die",
"grootste",
"gebod",
"(",
"\"",
"Sjema",
"Jisrael",
"\"",
",",
"Markus28-34",
")",
"en",
"die",
"Goue",
"Reël",
"(",
"in",
"Matteus12",
")",
".",
"Ander",
"geleerdes",
"teoretiseer",
"dat",
"Jesus",
"'n",
"Essener",
"was",
",",
"'n",
"Joodse",
"sekte",
"wat",
"nie",
"in",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"genoem",
"word",
"nie",
".",
"Nog",
"ander",
"geleerdes",
"teoretiseer",
"dat",
"Jesus",
"'n",
"nuwe",
",",
"apokaliptiese",
"sekte",
"gelei",
"het",
"wat",
"moontlik",
"verwant",
"was",
"aan",
"Johannes",
"die",
"Doper",
".",
"Steeds",
"ander",
"geleerdes",
"beweer",
"dat",
"Jesus",
"'n",
"gefaalde",
"apokaliptiese",
"profeet",
"was",
"wat",
"'n",
"vroeë",
"Christen",
"geword",
"het",
"na",
"die",
"Groot",
"Opdrag",
"sy",
"leerstellings",
"na",
"die",
"heidene",
"versprei",
"het",
".",
"Hierdie",
"is",
"'n",
"aparte",
"opdrag",
"van",
"die",
"een",
"wat",
"Jesus",
"vroeër",
"aan",
"die",
"twaalf",
"apostels",
"gegee",
"het",
",",
"wat",
"beperk",
"was",
"tot",
"slegs",
"Joodse",
"volgelinge",
"en",
"Heidene",
"en",
"Samaritane",
"spesifiek",
"uitgesluit",
"het",
".",
"Verhouding",
"met",
"vroue",
"Daar",
"is",
"'n",
"opvallende",
"kontras",
"tussen",
"Jesus",
"se",
"houding",
"teenoor",
"vroue",
"en",
"hulle",
"destydse",
"wetlike",
"en",
"maatskaplike",
"status",
"in",
"die",
"Joodse",
"gemeenskap",
".",
"Joodse",
"vroue",
"is",
"deur",
"hulle",
"mans",
"as",
"'n",
"waardevolle",
"besitting",
"beskou",
",",
"eerbiedig",
"en",
"oor",
"die",
"algemeen",
"goed",
"behandel",
",",
"maar",
"hulle",
"is",
"nogtans",
"nouliks",
"as",
"regssubjekte",
"erken",
"nie",
"en",
"het",
"feitlik",
"dieselfde",
"status",
"geniet",
"as",
"vee",
",",
"slawe",
"of",
"meubels",
".",
"Joodse",
"vroue",
"was",
"nie",
"gemagtig",
"om",
"self",
"eiendom",
"te",
"besit",
",",
"te",
"erf",
",",
"as",
"getuies",
"in",
"howe",
"op",
"te",
"tree",
"of",
"hulself",
"in",
"'n",
"regsaak",
"te",
"verdedig",
"nie",
".",
"Daarenteen",
"was",
"manne",
"daartoe",
"geregtig",
"om",
"sonder",
"enige",
"rede",
"van",
"hul",
"eggenotes",
"te",
"skei",
".",
"In",
"sommige",
"geweste",
"is",
"vroue",
"op",
"straat",
"nie",
"eers",
"aangespreek",
"nie",
".",
"Vroue",
"het",
"nouliks",
"aan",
"die",
"religieuse",
"en",
"spirituele",
"debatvoering",
"binne",
"die",
"Joodse",
"gemeenskap",
"deelgeneem",
"nie",
"en",
"was",
"nóg",
"geregtig",
"om",
"self",
"as",
"spirituele",
"leiers",
"op",
"te",
"tree",
",",
"nóg",
"om",
"deur",
"'n",
"spirituele",
"leraar",
"regstreeks",
"onderwys",
"te",
"ontvang",
".",
"Jesus",
"van",
"Nasaret",
"het",
"van",
"sy",
"tydgenote",
"in",
"hierdie",
"opsig",
"duidelik",
"verskil",
".",
"Hy",
"het",
"vroue",
"regstreeks",
"aangespreek",
"en",
"selfs",
"prostitute",
"het",
"met",
"hom",
"gesels",
"en",
"hom",
"aangeraak",
"–",
"hierdie",
"gedrag",
"was",
"vir",
"gerespekteerde",
"Joodse",
"manne",
"ondenkbaar",
".",
"Jesus",
"het",
"godsdienstige",
"onderwys",
"aan",
"'n",
"Samaritaanse",
"vrou",
"gegee",
"wat",
"in",
"haar",
"dorp",
"openlik",
"oor",
"hierdie",
"gebeurtenis",
"gepraat",
"en",
"meer",
"mense",
"saamgeneem",
"het",
"wat",
"na",
"sy",
"woorde",
"wou",
"luister",
".",
"Hy",
"het",
"'n",
"arm",
"weduwee",
"geloof",
"wat",
"hom",
"en",
"sy",
"volgelinge",
"finansieel",
"ondersteun",
"het",
".",
"Hy",
"het",
"'n",
"vrou",
"beskerm",
"wat",
"weens",
"egbreuk",
"ter",
"dood",
"veroordeel",
"is",
"en",
"het",
"volgens",
"oorlewering",
"'n",
"ander",
"wat",
"as",
"onrein",
"beskou",
"is",
"van",
"'n",
"langjarige",
"siekte",
"genees",
".",
"Hy",
"het",
",",
"volgens",
"oorlewering",
",",
"'n",
"jong",
"meisie",
",",
"die",
"dogter",
"van",
"ene",
"Jaïrus",
",",
"glo",
"van",
"die",
"dooies",
"opgewek",
".",
"Toe",
"sy",
"volgelinge",
"kinders",
"wat",
"saam",
"met",
"hul",
"moeders",
"na",
"sy",
"onderwys",
"wou",
"luister",
"probeer",
"wegjaag",
"het",
",",
"het",
"Jesus",
"daarop",
"aangedring",
"dat",
"hulle",
"moes",
"bly",
"en",
"hulle",
"geseën",
".",
"Ondanks",
"alle",
"Joodse",
"tradisies",
"moet",
"by",
"die",
"beoordeling",
"van",
"Jesus",
"se",
"optrede",
"rekening",
"gehou",
"word",
"met",
"die",
"sterk",
"invloede",
"wat",
"die",
"Hellenistiese",
"en",
"Romeinse",
"beskawings",
"in",
"Jesus",
"se",
"tydperk",
"reeds",
"uitgeoefen",
"het",
".",
"Vroue",
"met",
"'n",
"Griekse",
"of",
"Romeinse",
"agtergrond",
"het",
"duidelik",
"meer",
"vryhede",
"geniet",
"en",
"aktief",
"aan",
"die",
"sosiale",
",",
"kulturele",
"en",
"religieuse",
"lewe",
"deelgeneem",
".",
"In",
"die",
"Romeinse",
"maatskappy",
"was",
"vroue",
"daarnaas",
"nie",
"van",
"hulle",
"mans",
"regtelik",
"afhanklik",
"nie",
",",
"maar",
"van",
"hulle",
"vaders",
".",
"Die",
"omgewing",
"van",
"die",
"Genesaret-meer",
"met",
"Jesus",
"se",
"woonplek",
"Kapernaüm",
"(",
"Matteus13",
")",
"was",
"die",
"basis",
"van",
"'n",
"Romeinse",
"garnisoen",
"en",
"vermoedelik",
"het",
"die",
"rol",
"en",
"status",
"van",
"vroue",
"in",
"hierdie",
"gebied",
"al",
"van",
"dié",
"in",
"ander",
"gebiede",
"soos",
"die",
"hartland",
"rondom",
"Jerusalem",
"verskil",
".",
"Die",
"Evangelie",
"volgens",
"Lukas",
"steun",
"hierdie",
"teorie",
"in",
"Lukas1-3",
".",
"Die",
"evangelies",
"bevestig",
"Jesus",
"se",
"progressiewe",
"rol",
"as",
"'n",
"leraar",
"wat",
"die",
"spirituele",
"ewewig",
"tussen",
"die",
"manlike",
"en",
"vroulike",
"element",
"herstel",
"het",
".",
"Geeneen",
"van",
"die",
"evangelies",
"bevestig",
"uitdruklik",
"die",
"stelling",
"van",
"ortodokse",
"Christene",
"en",
"sommige",
"wetenskaplikes",
"dat",
"hy",
"die",
"ongetroude",
"staat",
"verkies",
"het",
"nie",
".",
"Name",
"en",
"titels",
"Volgens",
"meeste",
"geskiedkundiges",
"het",
"Jesus",
"vir",
"die",
"grootste",
"gedeelte",
"van",
"sy",
"lewe",
"waarskynlik",
"in",
"Galilea",
"gewoon",
"en",
"het",
"hy",
"waarskynlik",
"Aramees",
"en",
"Hebreeus",
"gepraat",
".",
"Die",
"naam",
"\"",
"Jesus",
"\"",
"is",
"afkomstig",
"van",
"die",
"vernederlandse",
"Latynse",
"vorm",
",",
"\"",
"Iesus",
"\"",
",",
"wat",
"deur",
"Grieks",
"afkomstig",
"is",
"van",
"die",
"Hebreeuse",
"naam",
"\"",
"Jesjoea",
"\"",
"(",
"\"",
"hy",
"sal",
"red",
"\"",
")",
".",
"\"",
"Jesjoea",
"\"",
"is",
"'n",
"sametrekking",
"van",
"die",
"Hebreeuse",
"naam",
"\"",
"Jehosjoea",
"\"",
":",
"Jeho",
"–",
"\"",
"Jawe",
"[is",
"]",
"\"",
";",
"sjoea",
"–",
"\"",
"hulp/redding",
"\"",
".",
"Die",
"naam",
"kom",
"ook",
"in",
"Afrikaans",
"voor",
"as",
"\"",
"Josua",
"\"",
".",
"Gevolgelik",
"glo",
"geleerdes",
"dat",
"Jesus",
"waarskynlik",
"onder",
"een",
"van",
"hierdie",
"name",
"aan",
"sy",
"gelykes",
"in",
"sy",
"eie",
"leeftyd",
"bekend",
"gestaan",
"het",
".",
"\"",
"Christus",
"\"",
"(",
"wat",
"'n",
"titel",
"was",
"en",
"nie",
"deel",
"van",
"sy",
"naam",
"vorm",
"nie",
")",
"is",
"afkomstig",
"van",
"die",
"Griekse",
"term",
"vir",
"\"",
"Messias",
"\"",
"(",
"en",
"beteken",
"letterlik",
"\"",
"gesalfde",
"een",
"\"",
")",
".",
"Geskiedkundiges",
"debatteer",
"oor",
"wat",
"hierdie",
"titel",
"kon",
"beteken",
"het",
"in",
"Jesus",
"se",
"leeftyd",
":",
"sommige",
"geskiedkundiges",
"glo",
"dat",
"ander",
"titels",
"wat",
"aan",
"Jesus",
"in",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"gegee",
"word",
"in",
"die",
"eerste",
"eeu",
"verskillende",
"betekenisse",
"gehad",
"het",
"as",
"wat",
"hulle",
"vandag",
"het",
".",
"Ander",
"name",
"en",
"titels",
"vir",
"Jesus",
":",
"Seun",
"van",
"God",
"Seun",
"van",
"die",
"Mens",
"Koning",
"Priester",
"Profeet",
"Wonderbaar",
"Raadsman",
"Sterke",
"God",
"Gesalfde",
"van",
"God",
"Ewige",
"Vader",
"Vredevors",
"…",
"Sien",
"Jesaja5",
"–vertaling",
"Die",
"Alfa",
"en",
"die",
"Omega",
",",
"die",
"begin",
"en",
"die",
"einde",
"Die",
"Almagtige",
"…",
"Sien",
"Openbaring8",
"–vertaling",
"Engel",
"van",
"die",
"verbond",
"…",
"Sien",
"Maleagi1",
"–vertaling",
"Die",
"weg",
"en",
"die",
"waarheid",
"en",
"die",
"lewe",
"…",
"Sien",
"Johannes6",
"–vertaling",
"Bronne",
"oor",
"Jesus",
"se",
"lewe",
"Meeste",
"Bybelse",
"geleerdes",
"is",
"van",
"mening",
"dat",
"die",
"werke",
"waarin",
"Jesus",
"beskryf",
"word",
"aanvanklik",
"deur",
"mondelings",
"tradisie",
"oorgedra",
"is",
"en",
"nie",
"skriftelik",
"aangeteken",
"was",
"tot",
"'n",
"aantal",
"dekades",
"na",
"sy",
"kruisiging",
"nie",
".",
"Die",
"eerste",
"oorgeblewe",
"tekste",
"wat",
"na",
"Jesus",
"verwys",
"is",
"Paulus",
"(",
"vroeër",
"Saulus",
")",
"se",
"briewe",
",",
"wat",
"uit",
"die",
"middel",
"van",
"die",
"eerste",
"eeu",
"dateer",
".",
"Paulus",
"skryf",
"dat",
"hy",
"Jesus",
"slegs",
"in",
"visioene",
"gesien",
"het",
",",
"maar",
"dat",
"hulle",
"goddelike",
"openbarings",
"was",
"en",
"dus",
"gesaghebbend",
"is",
"(",
"Galasiërs11-12",
")",
".",
"Die",
"vroegste",
"oorgeblewe",
"tekste",
"wat",
"Jesus",
"in",
"enige",
"detail",
"beskryf",
"is",
"die",
"vier",
"Evangelies",
".",
"Siende",
"dat",
"hierdie",
"boeke",
"deel",
"van",
"die",
"Bybelse",
"kanon",
"uitmaak",
",",
"het",
"hulle",
"veel",
"meer",
"analise",
"en",
"aanvaarding",
"van",
"Christelike",
"bronne",
"ontvang",
"as",
"ander",
"moontlike",
"bronne",
"met",
"inligting",
"oor",
"Jesus",
".",
"Baie",
"ander",
"vroeë",
"Christelike",
"tekste",
"beskryf",
"detail",
"van",
"Jesus",
"se",
"lewe",
"en",
"sy",
"leerstellings",
",",
"maar",
"hulle",
"was",
"nie",
"by",
"die",
"Bybelse",
"kanon",
"ingesluit",
"nie",
"omdat",
"daar",
"geglo",
"was",
"dat",
"hulle",
"pseudepigrafies",
"was",
"(",
"menende",
"dat",
"die",
"beweerde",
"outeurskap",
"as",
"vals",
"gevind",
"was",
"of",
"nie",
"verifieer",
"kon",
"word",
"nie",
")",
",",
"dat",
"dit",
"nie",
"geïnspireer",
"was",
"nie",
",",
"of",
"dat",
"te",
"lank",
"na",
"Jesus",
"se",
"dood",
"geskryf",
"is",
".",
"Ander",
"tekste",
"is",
"weer",
"onderdruk",
"omdat",
"dit",
"verskil",
"het",
"van",
"Christelike",
"regsinnigheid",
".",
"Dit",
"het",
"verskeie",
"eeue",
"geneem",
"voor",
"die",
"lys",
"van",
"amptelike",
"Bybeltekste",
"gefinaliseer",
"was",
"en",
"vir",
"'n",
"groot",
"deel",
"van",
"die",
"vroeë",
"tydperk",
"was",
"die",
"Openbaring",
"aan",
"Johannes",
"nie",
"ingesluit",
"nie",
",",
"terwyl",
"werke",
"soos",
"die",
"\"",
"Skaapwagter",
"van",
"Hermas",
"\"",
"wel",
"ingesluit",
"was",
".",
"Boeke",
"wat",
"nie",
"ingesluit",
"was",
"nie",
"staan",
"bekend",
"as",
"die",
"Apokriewe",
"boeke",
"van",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
".",
"Hierdie",
"boeke",
"sluit",
"ook",
"die",
"Evangelie",
"van",
"Tomas",
"in",
",",
"'n",
"versameling",
"spreuke",
"wat",
"aan",
"Jesus",
"toegeskryf",
"word",
"en",
"slegs",
"in",
"diete",
"eeu",
"herontdek",
"is",
"en",
"moontlik",
"deur",
"die",
"Siriese",
"gemeentes",
"versamel",
"was",
".",
"Hierdie",
"materiaal",
"is",
"in",
"die",
"dekades",
"ná",
"Jesus",
"se",
"dood",
"deur",
"lede",
"van",
"die",
"eerste",
"generasie",
"Christene",
"oorlewer",
"(",
"Lukas2",
")",
".",
"Ander",
"belangrike",
"apokriewe",
"werke",
"wat",
"'n",
"groot",
"invloed",
"in",
"die",
"vorming",
"van",
"tradisionele",
"Christelike",
"geloof",
"gehad",
"het",
"sluit",
"die",
"Openbaring",
"van",
"Petrus",
",",
"die",
"Protoevangelium",
"van",
"Jakobus",
",",
"die",
"Kindheidsevangelie",
"van",
"Tomas",
"en",
"die",
"Handelinge",
"van",
"Petrus",
"in",
".",
"'n",
"Aantal",
"Christelike",
"tradisies",
"soos",
"die",
"sluier",
"van",
"Veronica",
"en",
"Maria",
"se",
"hemelvaart",
"kom",
"nie",
"in",
"die",
"kanonieke",
"evangelies",
"voor",
"nie",
",",
"maar",
"in",
"hierdie",
"en",
"ander",
"apokriewe",
"werke",
".",
"Die",
"Joodse",
"geskiedskrywer",
"Flavius",
"Josephus",
"berig",
"in",
"sy",
"Antiquitates",
"Judaicae",
"(",
"Ant.200)",
"van",
"die",
"teregstelling",
"van",
"Jakobus",
"die",
"Opregte",
"en",
"vermeld",
"terloops",
"dat",
"hierdie",
"man",
"die",
"broeder",
"van",
"Jesus",
"was",
",",
"wat",
"ook",
"Christus",
"genoem",
"word",
"(",
"Ant.200",
")",
".",
"Baie",
"navorsers",
"beskou",
"hierdie",
"aanmerking",
"as",
"die",
"eerste",
"nie-Christelike",
"verwysing",
"na",
"Jesus",
",",
"terwyl",
"ander",
"deskundiges",
"betwyfel",
"dat",
"'n",
"Joodse",
"geskiedkundige",
"Jesus",
"as",
"\"",
"Christus",
"\"",
"sou",
"beskryf",
"het",
".",
"Ook",
"Josephus",
"se",
"tweede",
"verwysing",
"na",
"Jesus",
"in",
"die",
"Testimonium",
"Flavianum",
"(",
"Ant.63f",
")",
"word",
"deur",
"sommige",
"as",
"'n",
"latere",
"Christelike",
"byvoeging",
"beskou",
"–",
"die",
"Romeinse",
"tekste",
"is",
"deur",
"die",
"eeue",
"heen",
"met",
"die",
"hand",
"gekopieer",
"en",
"heel",
"moontlik",
"verander",
".",
"Nogtans",
"vermoed",
"sommige",
"navorsers",
"dat",
"daar",
"'n",
"outentieke",
"kern",
"bestaan",
"wat",
"hulle",
"probeer",
"herbou",
".",
"Die",
"Romeinse",
"geskiedskrywer",
"Tacitus",
"berig",
"omtrentin",
"sy",
"Annales",
"(",
"boek",
"XV,1",
"]",
")",
"van",
"sogenaamde",
"\"",
"Chrestianers",
"\"",
",",
"wat",
"deur",
"keiser",
"Nero",
"verantwoordelik",
"gemaak",
"is",
"vir",
"die",
"brandramp",
"in",
"Rome",
"in",
"die",
"jaar",
"Hy",
"skryf",
"verder",
":",
"\"",
"Die",
"man",
",",
"waarvan",
"hierdie",
"benaming",
"afgelei",
"is",
",",
"Christus",
",",
"is",
"gedurende",
"die",
"heerskappy",
"van",
"Tiberius",
"op",
"bevel",
"van",
"die",
"prokurator",
"Pontius",
"Pilatus",
"tereggestel",
".",
"Hierdie",
"verderflike",
"bygeloof",
"was",
"destyds",
"voorlopig",
"onderdruk",
",",
"maar",
"het",
"later",
"opnuut",
"na",
"vore",
"gekom",
"en",
"nie",
"net",
"in",
"Judea",
"uitgebrei",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"in",
"Rome",
",",
"waar",
"alle",
"gruwels",
"en",
"afskuwelikhede",
"van",
"die",
"hele",
"wêreld",
"saamkom",
"en",
"uitgeoefen",
"word",
".",
"\"",
"Dit",
"is",
"egter",
"nie",
"duidelik",
"of",
"die",
"verwysing",
"na",
"Christus",
"in",
"hierdie",
"op",
"onafhanklike",
"Romeinse",
"bronne",
"berig",
"of",
"moontlik",
"reeds",
"op",
"Christelike",
"oorlewerings",
"baseer",
"nie",
".",
"'n",
"Steentafel",
"wat",
"inin",
"Caesarea",
"ontdek",
"is",
",",
"noem",
"dat",
"Pontius",
"Pilatus",
"slegs",
"die",
"amp",
"van",
"prefek",
"beklee",
"het",
"–",
"en",
"sommige",
"geleerdes",
"trek",
"dus",
"Takitus",
"se",
"berig",
"in",
"twyfel",
".",
"Suetonius",
"skryf",
"omtrentin",
"sy",
"biografie",
"oor",
"keiser",
"Claudius",
"(",
"hoofstuk2",
"]",
"dat",
"die",
"heerser",
"van",
"die",
"Jode",
",",
"wat",
"deur",
"ene",
"Chrestos",
"opgestook",
"was",
",",
"voortlopend",
"onrus",
"veroorsaak",
"het",
"en",
"uit",
"Rome",
"verdryf",
"is",
"Dit",
"is",
"nie",
"bekend",
"of",
"die",
"naam",
"Chrestos",
"na",
"Jesus",
"verwys",
"nie",
".",
"Ander",
"berigte",
"is",
"deur",
"Plinius",
"die",
"Jonge",
",",
"die",
"andersins",
"onbekende",
"Siriese",
"Stoïsyn",
"Mara",
"bar",
"Sarapion",
"en",
"Joodse",
"rabbyne",
"oorlewer",
".",
"Hierdie",
"skrywers",
"verwys",
"egter",
"net",
"terloops",
"of",
"op",
"'n",
"polemiese",
"manier",
"na",
"Christelike",
"oorlewerings",
"wat",
"aan",
"hulle",
"bekend",
"was",
".",
"Moontlike",
"vroeër",
"tekste",
"Daar",
"word",
"gespekuleer",
"dat",
"tekste",
"met",
"selfs",
"vroeër",
"geskiedkundige",
"of",
"mitologiese",
"inligting",
"oor",
"Jesus",
"voor",
"die",
"Evangelies",
"bestaan",
"het",
",",
"alhoewel",
"daar",
",",
"behalwe",
"vir",
"Pauliniese",
"briewe",
",",
"geen",
"sulke",
"tekste",
"gevind",
"is",
"nie",
".",
"Baie",
"geleerdes",
"glo",
"dat",
",",
"gebaseer",
"op",
"die",
"ongewone",
"ooreenkomste",
"en",
"verskille",
"tussen",
"die",
"Sinoptiese",
"Evangelies",
",",
"mondelingse",
"tradisies",
"en",
"spreuke",
"(",
"soos",
"in",
"die",
"Evangelie",
"van",
"Thomas",
"en",
"die",
"teoretiese",
"Q-dokument",
")",
"waarskynlik",
"'n",
"sterk",
"rol",
"op",
"die",
"aanvanklike",
"deurgawe",
"van",
"verhale",
"oor",
"Jesus",
"gehad",
"het",
"en",
"moontlik",
"selfs",
"sommige",
"van",
"die",
"Sinoptiese",
"Evangelies",
"geïnspireer",
"het",
".",
"Spesifiek",
"glo",
"baie",
"geleerdes",
"dat",
"die",
"teoretiese",
"Q-dokument",
"en",
"die",
"Evangelie",
"van",
"Markus",
"as",
"die",
"twee",
"bronne",
"vir",
"die",
"evangelies",
"van",
"Matteus",
"en",
"Lukas",
"gebruik",
"is",
".",
"Ander",
"teorieë",
",",
"soos",
"die",
"ouer",
"Augustynse",
"hipotese",
",",
"word",
"steeds",
"deur",
"ander",
"Bybelse",
"geleerdes",
"aangehang",
".",
"'n",
"Ander",
"teoretiese",
"dokument",
"is",
"die",
"Spreuke",
"Evangelie",
",",
"wat",
"sommige",
"glo",
"'n",
"bron",
"vir",
"die",
"Evangelie",
"volgens",
"Johannes",
"was",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"vroeë",
"nie-kanonieke",
"evangelies",
"wat",
"ouer",
"as",
"die",
"kanonieke",
"Evangelies",
"mag",
"wees",
",",
"alhoewel",
"min",
"oorblywende",
"fragmente",
"gevind",
"is",
".",
"Tussen",
"hierdie",
"is",
"die",
"Evangelie",
"van",
"die",
"Redder",
",",
"die",
"Oksiringos",
"Evangelies",
",",
"die",
"Egerton-evangelie",
",",
"die",
"Fajjum-",
"of",
"Fayyum-fragment",
",",
"die",
"Dialoog",
"van",
"die",
"Redder",
",",
"die",
"Evangelie",
"van",
"die",
"Ebioniete",
",",
"die",
"Evangelie",
"van",
"die",
"Hebreërs",
"en",
"die",
"Evangelie",
"van",
"die",
"Nasareners",
".",
"Vrae",
"rondom",
"betroubaarheid",
"Sien",
"ook",
":",
"Ontvange",
"Griekse",
"teks",
"As",
"gevolg",
"van",
"'n",
"moontlik",
"dekadelange",
"gaping",
"tussen",
"die",
"gebeurtenisse",
"self",
"en",
"die",
"skryf",
"van",
"die",
"Evangelies",
"waarin",
"hulle",
"beskryf",
"word",
",",
"bevraagteken",
"verskeie",
"partye",
"die",
"akkuraatheid",
"van",
"vroeë",
"tekste",
"wat",
"die",
"detail",
"van",
"Jesus",
"se",
"lewe",
"beskryf",
".",
"Dit",
"word",
"tradisioneel",
"beskou",
"dat",
"die",
"outeurs",
"van",
"die",
"Evangelies",
"ooggetuies",
"was",
"van",
"die",
"gebeurtenisse",
"wat",
"hulle",
"aangeteken",
"het",
".",
"Na",
"die",
"oorspronklike",
"mondelingse",
"verhale",
"in",
"Grieks",
"neergeskryf",
"was",
",",
"was",
"hulle",
"oorgeskryf",
"en",
"later",
"in",
"ander",
"tale",
"vertaal",
".",
"Dit",
"is",
"egter",
"nie",
"uniek",
"aan",
"die",
"Bybel",
"nie",
":",
"ander",
"antieke",
"dokumente",
"moes",
"ook",
"goed",
"bestudeer",
"word",
"omdat",
"daar",
"gapings",
"tussen",
"die",
"aangetekende",
"gebeurtenis",
"en",
"die",
"datum",
"van",
"aantekening",
"was",
".",
"Dit",
"kontrasteer",
"sterk",
"met",
"antieke",
"tekste",
"soos",
"die",
"vroeë",
"biografieë",
"van",
"Aleksander",
"die",
"Grote",
",",
"wat",
"meer",
"as",
"vierhonderd",
"jaar",
"na",
"sy",
"dood",
"inv.C",
".",
"deur",
"Arrianos",
"en",
"Plutargos",
"geskryf",
"is",
",",
"maar",
"tog",
"as",
"betroubaar",
"beskou",
"word",
".",
"(",
"Daar",
"moet",
"egter",
"in",
"aanmerking",
"geneem",
"word",
"dat",
"die",
"gegewe",
"voorbeeld",
"van",
"Aleksander",
"se",
"biografieë",
"geen",
"bonatuurlike",
"aansprake",
"maak",
"nie",
"en",
"dat",
"die",
"outeurs",
"slegs",
"as",
"geskiedkundige",
"aantekenaars",
"opgetree",
"het",
".",
")",
"Geskiedkundige",
"en",
"eermalige",
"biskop",
",",
"Paul",
"Barnett",
",",
"wys",
"daarop",
"dat",
"\"",
"vakkundiges",
"van",
"antieke",
"geskiedenis",
"altyd",
"die",
"'",
"subjektiwiteits'",
"faktor",
"in",
"hulle",
"beskikbare",
"bronne",
"erken",
"het",
"\"",
"en",
"dat",
"hulle",
"\"",
"so",
"min",
"bronne",
"beskikbaar",
"het",
"in",
"vergelyking",
"met",
"hulle",
"moderne",
"teenvoeters",
",",
"dat",
"hulle",
"met",
"graagte",
"na",
"enige",
"beskikbare",
"brokkies",
"inligting",
"sal",
"uitreik",
"\"",
".",
"Hy",
"het",
"genoem",
"dat",
"moderne",
"geskiedenis",
"en",
"antieke",
"geskiedenis",
"twee",
"verskillende",
"vakrigtings",
"is",
",",
"met",
"verskillende",
"metodes",
"vir",
"analise",
"en",
"interpretasie",
".",
"Die",
"Verligting",
"en",
"die",
"Wetenskaplike",
"Revolusie",
"het",
"twyfelsug",
"rakende",
"die",
"geskiedkundige",
"akkuraatheid",
"van",
"die",
"tekste",
"meegebring",
".",
"Alhoewel",
"sommige",
"kritiserende",
"geleerdes",
",",
"insluitende",
"argeoloë",
",",
"die",
"tekste",
"steeds",
"gebruik",
"as",
"'n",
"verwysingspunt",
"in",
"hulle",
"studie",
"van",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"Nabye-Ooste",
",",
"beskou",
"ander",
"geleerdes",
"die",
"tekste",
"as",
"bloot",
"kulturele",
"en",
"letterkundige",
"dokumente",
"en",
"sien",
"hulle",
"die",
"tekste",
"oor",
"die",
"algemeen",
"as",
"deel",
"van",
"'n",
"genre",
"in",
"die",
"letterkunde",
"wat",
"bekend",
"staan",
"as",
"hagiagrofie",
"of",
"heiligelewensbeskrywing",
":",
"'n",
"verhaal",
"van",
"'n",
"heilige",
"persoon",
"wat",
"beskou",
"word",
"as",
"die",
"verteenwoordiging",
"van",
"'n",
"morele",
"en",
"goddelike",
"ideaal",
".",
"Hagiografie",
"het",
"as",
"sy",
"hoofdoel",
"die",
"verheerliking",
"van",
"godsdiens",
"self",
"en",
"die",
"voorbeeld",
"wat",
"deur",
"die",
"perfekte",
"heilige",
"persoon",
"as",
"die",
"sentrale",
"fokus",
"gestel",
"word",
".",
"Die",
"sienings",
"van",
"geleerdes",
"wat",
"Jesus",
"se",
"historisiteit",
"geheel",
"en",
"al",
"verwerp",
"word",
"opgesom",
"in",
"die",
"hoofstuk",
"oor",
"Jesus",
"in",
"Will",
"Durant",
"se",
"Caesar",
"and",
"Christ",
".",
"Dit",
"is",
"gebaseer",
"op",
"'n",
"vermeende",
"gebrek",
"aan",
"ooggetuienis",
",",
"'n",
"gebrek",
"aan",
"direkte",
"argeologiese",
"bewyse",
"en",
"die",
"feit",
"dat",
"sekere",
"antieke",
"werke",
"nalaat",
"om",
"na",
"Jesus",
"te",
"verwys",
"en",
"die",
"beweerde",
"ooreenkomste",
"tussen",
"vroeë",
"Christendom",
"en",
"eietydse",
"mitologie",
".",
"Diegene",
"wat",
"'n",
"naturalistiese",
"siening",
"van",
"geskiedenis",
"het",
",",
"glo",
"oor",
"die",
"algemeen",
"nie",
"aan",
"goddelike",
"ingryping",
"of",
"wonderwerke",
"nie",
",",
"soos",
"die",
"beskrywing",
"van",
"Jesus",
"se",
"opstand",
"uit",
"die",
"dood",
"in",
"die",
"Evangelies",
".",
"Een",
"van",
"die",
"metodes",
"wat",
"gebruik",
"word",
"om",
"die",
"feitelike",
"akkuraatheid",
"van",
"die",
"verhale",
"in",
"die",
"evangelies",
"te",
"toets",
"staan",
"bekend",
"as",
"die",
"\"",
"maatstaf",
"van",
"verleentheid",
"\"",
",",
"waarvolgens",
"verhale",
"met",
"verleënde",
"aspekte",
"(",
"soos",
"die",
"ontkenning",
"van",
"Jesus",
"deur",
"Petrus",
"of",
"die",
"vlugting",
"van",
"sy",
"volgelinge",
"na",
"sy",
"gevangenisneming",
")",
"waarskynlik",
"nie",
"ingesluit",
"sou",
"word",
"indien",
"dit",
"fiktief",
"was",
"nie",
".",
"Moontlike",
"eksterne",
"invloede",
"Sommige",
"geleerdes",
"stel",
"voor",
"dat",
"die",
"Evangeliese",
"verhaling",
"van",
"Jesus",
"min",
"of",
"geen",
"geskiedkundige",
"basis",
"het",
"nie",
".",
"Hulle",
"sien",
"ooreenkomste",
"tussen",
"stories",
"oor",
"Jesus",
"en",
"ouer",
"mites",
"soos",
"paganistiese",
"goddelike",
"mense",
"soos",
"Mitras",
",",
"Attis",
"en",
"Osiris-Dionusios",
".",
"Hulle",
"bewering",
"is",
"dat",
"die",
"paganistiese",
"mites",
"deur",
"sommige",
"outeurs",
"van",
"vroeë",
"verslae",
"van",
"Jesus",
"oorgeneem",
"is",
"in",
"'n",
"poging",
"om",
"die",
"paganistiese",
"gelowe",
"met",
"Christendom",
"te",
"versoen",
"(",
"sinkretisme",
")",
".",
"Sommige",
"gewilde",
"skrywers",
"soos",
"Earl",
"Doherty",
"neem",
"hierdie",
"geloof",
"'n",
"stap",
"verder",
"en",
"stel",
"voor",
"dat",
"die",
"evangelies",
"eintlik",
"verwerkings",
"is",
"van",
"nie-Abrahamiese",
"mites",
"en",
"nie",
"op",
"'n",
"historiese",
"figuur",
"gebaseer",
"is",
"nie",
".",
"Sommige",
"Christelike",
"skrywers",
",",
"soos",
"Justin",
"Martyr",
"en",
"C.S",
".",
"Lewis",
",",
"stel",
"voor",
"dat",
"die",
"mites",
"geskep",
"was",
"deur",
"antieke",
"paganiste",
"wat",
"die",
"profetiese",
"eienskappe",
"van",
"die",
"Messias",
",",
"soos",
"geleer",
"in",
"die",
"Pentateug",
"en",
"die",
"Profete",
",",
"op",
"hulle",
"spesifieke",
"god",
"toegepas",
"het",
".",
"Steeds",
"ander",
"navorsers",
"betwis",
"die",
"siening",
"dat",
"die",
"verhale",
"oor",
"Jesus",
"vanaf",
"ouer",
"mites",
"aangepas",
"is",
".",
"Inhet",
"Judaïese",
"geleerde",
"Sameul",
"Sandmel",
"teen",
"hierdie",
"praktyk",
"gewaarsku",
"en",
"die",
"term",
"\"",
"Parallelomanie",
"\"",
"gebruik",
"om",
"dit",
"te",
"beskryf",
":",
"\"",
"Ons",
"mag",
"vir",
"ons",
"doeleindes",
"parallelomanie",
"definieer",
"as",
"daardie",
"oordrewenheid",
"tussen",
"geleerdes",
"wat",
"eerste",
"die",
"veronderstelde",
"ooreenkomste",
"in",
"teksgedeeltes",
"oordryf",
"en",
"dan",
"voortgaan",
"om",
"bron",
"en",
"afgeleide",
"te",
"beskryf",
"asof",
"hulle",
"'n",
"letterkundige",
"verband",
"insinueer",
"wat",
"in",
"'n",
"onvermydelike",
"en",
"voorafbestemde",
"rigting",
"vloei",
"\"",
".",
"In",
"die",
"boek",
",",
"Reinventing",
"Jesus",
",",
"beweer",
"die",
"outeurs",
"dat",
"\"",
"Slegs",
"nahet",
"die",
"misteries",
"begin",
"om",
"baie",
"op",
"Christendom",
"te",
"lyk",
",",
"juis",
"omdat",
"hulle",
"bestaan",
"deur",
"hierdie",
"nuwe",
"geloof",
"bedreig",
"was",
".",
"Hulle",
"moes",
"kompeteer",
"om",
"te",
"oorleef",
"\"",
".",
"Ander",
"geleerdes",
",",
"soos",
"Michael",
"Grant",
",",
"sien",
"ook",
"nie",
"die",
"opvallende",
"ooreenkomste",
"tussen",
"die",
"paganistiese",
"mites",
"en",
"Christendom",
"nie",
".",
"Grant",
"verklaar",
"in",
"Jesus",
":",
"An",
"Historian's",
"Review",
"of",
"the",
"Gospels",
":",
"\"",
"Judaïsme",
"was",
"'n",
"milieu",
"waar",
"die",
"doktrines",
"van",
"die",
"sterftes",
"en",
"hergeboortes",
"van",
"mitiese",
"gode",
"so",
"heeltemal",
"buitelands",
"voorgekom",
"het",
",",
"dat",
"die",
"voorskynkoming",
"van",
"so",
"'n",
"versinsel",
"vanuit",
"die",
"midde",
"[van",
"paganisme",
"]",
"baie",
"moeilik",
"is",
"om",
"te",
"erken",
"\"",
".",
"Religieuse",
"sienings",
"Status",
"as",
"'n",
"profeet",
"In",
"Mormonisme",
",",
"Isal",
",",
"die",
"Baha’i-geloof",
",",
"die",
"Aetherius-geselskap",
",",
"Raëlisme",
"(",
"'n",
"nie-monoteïstiese",
"geloof",
")",
",",
"Agmadija",
"en",
"die",
"United",
"Submitters",
"International",
"word",
"Jesus",
"as",
"'n",
"profeet",
"gesien",
".",
"Sommige",
"Gnostiese",
"groepe",
",",
"soos",
"Manigeïsme",
",",
"het",
"Jesus",
"ook",
"as",
"'n",
"profeet",
"beskou",
".",
"Christelike",
"sienings",
"Alhoewel",
"daar",
"verskillende",
"Christelike",
"sienings",
"van",
"Jesus",
"is",
",",
"is",
"dit",
"wel",
"moontlik",
"om",
"'n",
"algemene",
"meerderheid",
"Christelike",
"siening",
"te",
"beskryf",
"deur",
"die",
"ooreenkomste",
"tussen",
"die",
"Katolieke",
",",
"Ortodokse",
",",
"Anglikaanse",
"en",
"sekere",
"Protestantse",
"leerstellings",
"te",
"vergelyk",
",",
"soos",
"dit",
"in",
"die",
"verskeie",
"kategismusse",
"en",
"belydenistekste",
"voorkom",
".",
"Hierdie",
"siening",
",",
"onder",
"beskryf",
"as",
"die",
"hoofsiening",
",",
"dek",
"nie",
"alle",
"groepe",
"wat",
"hulself",
"as",
"Christene",
"beskou",
"nie",
"en",
"dié",
"se",
"sienings",
"word",
"daarna",
"beskryf",
".",
"Hoofsiening",
"Christene",
"betuig",
"oorwegend",
"dat",
"Jesus",
"die",
"Messias",
"is",
"wie",
"se",
"koms",
"in",
"die",
"Ou",
"Testament",
"voorspel",
"word",
",",
"wat",
"deur",
"sy",
"lewe",
",",
"dood",
"en",
"opstanding",
",",
"die",
"mens",
"se",
"verbondenheid",
"met",
"God",
"herstel",
"het",
"in",
"die",
"bloed",
"van",
"die",
"Nuwe",
"Verbond",
".",
"Sy",
"dood",
"aan",
"die",
"kruis",
"word",
"verstaan",
"as",
"'n",
"verlossende",
"opoffering",
":",
"die",
"bron",
"van",
"die",
"mens",
"se",
"redding",
"en",
"die",
"vergoeding",
"van",
"sonde",
",",
"wat",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"mens",
"ingetree",
"het",
"met",
"die",
"sonde",
"van",
"Adam",
".",
"Hulle",
"betuig",
"dat",
"Jesus",
"die",
"enigste",
"Seun",
"van",
"God",
"is",
",",
"die",
"Here",
"en",
"die",
"ewige",
"woord",
",",
"wat",
"mens",
"geword",
"het",
"sodat",
"die",
"wat",
"in",
"hom",
"glo",
"die",
"ewige",
"lewe",
"mag",
"hê",
".",
"Verder",
"glo",
"hulle",
"dat",
"hy",
"gebore",
"is",
"aan",
"die",
"Maagd",
"Maria",
"deur",
"die",
"mag",
"van",
"die",
"Heilige",
"Gees",
",",
"in",
"'n",
"gebeurtenis",
"wat",
"beskryf",
"word",
"as",
"die",
"\"",
"wonderbaarlike",
"maagdelike",
"geboorte",
"\"",
"of",
"die",
"\"",
"Menswording",
"\"",
".",
"Tydens",
"sy",
"lewe",
"het",
"Jesus",
"die",
"\"",
"goeie",
"nuus",
"\"",
"verkondig",
":",
"dat",
"die",
"koms",
"van",
"die",
"Koninkryk",
"van",
"God",
"naby",
"was",
"en",
"dat",
"hy",
"die",
"Christelike",
"Kerk",
"gestig",
"het",
",",
"wat",
"ook",
"die",
"saad",
"van",
"die",
"koninkryk",
"is",
"en",
"waarheen",
"hy",
"dié",
"met",
"vermoeide",
"gees",
"heen",
"roep",
".",
"Jesus",
"se",
"handelinge",
"tydens",
"die",
"Laaste",
"Avondmaal",
",",
"waar",
"hy",
"die",
"Nagmaal",
"ingestel",
"het",
",",
"word",
"beskou",
"as",
"sentraal",
"in",
"die",
"verbond",
"met",
"God",
"en",
"die",
"aandenking",
"van",
"Jesus",
"se",
"opoffering",
".",
"Christene",
"bely",
"ook",
"dat",
"Jesus",
"deur",
"sy",
"kruisiging",
"gesterf",
"het",
",",
"ter",
"helle",
"neergedaal",
"het",
"(",
"waar",
"\"",
"hel",
"\"",
"óf",
"as",
"die",
"plek",
"van",
"ewige",
"straf",
"óf",
"die",
"plek",
"van",
"die",
"dood",
"verstaan",
"word",
")",
",",
"en",
"as",
"vlees",
"uit",
"die",
"dood",
"uit",
"opgestaan",
"het",
"in",
"'n",
"beslissende",
"wonderwerk",
"wat",
"op",
"die",
"opstanding",
"van",
"die",
"mens",
"aan",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"tyd",
"dui",
",",
"wanneer",
"Christus",
"sal",
"terugkeer",
"om",
"die",
"laaste",
"oordeling",
"te",
"lewer",
"oor",
"die",
"wat",
"lewe",
"en",
"die",
"wat",
"reeds",
"gesterf",
"het",
"én",
"dat",
"dit",
"sal",
"eindig",
"in",
"die",
"verkiesing",
"tot",
"die",
"Hemel",
"of",
"die",
"verdoeming",
"tot",
"die",
"Hel",
".",
"In",
"die",
"tweede",
"eeu",
"het",
"die",
"Romeinse",
"amptenaar",
"en",
"skrywer",
"Plinius",
"die",
"Jongere–",
"ca.geskryf",
"dat",
"Christene",
"\"",
"'n",
"gesang",
"responsief",
"aan",
"Christus",
"sing",
",",
"soos",
"aan",
"'n",
"god",
"(",
"carmenque",
"Christo",
"quasi",
"deo",
"dicere",
"secum",
"invicem",
")",
".",
"Tussenenhet",
"Christene",
"hulle",
"sien",
"van",
"die",
"aard",
"van",
"Jesus",
"teologies",
"geartikuleer",
"en",
"geskaaf",
"deur",
"'n",
"reeks",
"van",
"sewe",
"ekumeniese",
"rade",
".",
"Hierdie",
"rade",
"beskryf",
"Jesus",
"as",
"een",
"van",
"drie",
"goddelike",
"persone",
"van",
"die",
"Heilige",
"Drie-eenheid",
":",
"die",
"Seun",
",",
"God",
"die",
"Vader",
"en",
"die",
"Heilige",
"Gees",
"vorm",
"saam",
"die",
"enkele",
"kern",
"van",
"die",
"Een",
"God",
".",
"Verder",
"word",
"Jesus",
"ook",
"gedefinieer",
"as",
"een",
"persoon",
"met",
"'n",
"volwaardige",
"menslike",
"dog",
"volle",
"goddelike",
"aard",
",",
"'n",
"leerstelling",
"bekend",
"as",
"die",
"Hipostatiese",
"unie",
"(",
"hierdie",
"leerstelling",
"word",
"egter",
"nie",
"deur",
"Oosterse",
"Ortodoksie",
"aanvaar",
"nie",
")",
".",
"Volgens",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"het",
"Jesus",
"aanbidding",
"aanvaar",
"(",
"Matteus33",
";",
"Matteus9",
")",
"en",
"was",
"hy",
"daarvan",
"beskuldig",
"dat",
"hy",
"God",
"se",
"gesag",
"tot",
"homself",
"toegeëien",
"het",
"deur",
"mense",
"te",
"vertel",
"dat",
"hulle",
"sondes",
"vergewe",
"was",
"(",
"Lukas20-21",
")",
"en",
"bewerings",
"omtrent",
"homself",
"gemaak",
"het",
",",
"insluitende",
"dat",
":",
"hy",
"is",
"(",
"\"",
"Voordag",
"Abraham",
"gebore",
"is",
",",
"was",
"Ek",
"al",
"wat",
"Ek",
"is",
"\"",
",",
"Johannes58",
")",
";",
"hy",
"en",
"die",
"Vader",
"is",
"een",
"(",
"Johannes30",
")",
";",
"geloof",
"in",
"hom",
"gee",
"die",
"ewige",
"lewe",
"(",
"Johannes16",
")",
";",
"aan",
"hom",
"is",
"\"",
"alle",
"mag",
"gegee",
"in",
"die",
"hemel",
"en",
"op",
"die",
"aarde",
"\"",
"(",
"Matteus18",
")",
";",
"hy",
"stuur",
"die",
"Voorspraak",
",",
"die",
"Heilige",
"Gees",
"(",
"Johannes25-26",
")",
"en",
"hy",
"is",
"die",
"enigste",
"weg",
"na",
"God",
"die",
"Vader",
"(",
"Johannes6",
")",
".",
"In",
"sy",
"boek",
",",
"Jesus",
"of",
"Nazareth",
",",
"verwys",
"Pous",
"Benedictus",
"XVI",
"na",
"die",
"Rabbi",
"Jacob",
"Neusner",
",",
"'n",
"gelowige",
"Jood",
",",
"wat",
"deur",
"sy",
"analises",
"van",
"die",
"Evangelies",
"tot",
"die",
"gevolgtrekking",
"gekom",
"het",
"dat",
"Jesus",
"beweer",
"het",
"dat",
"hy",
"God",
"was",
"deur",
"te",
"verklaar",
"dat",
"hy",
"'n",
"hoër",
"gesag",
"was",
"as",
"die",
"Joodse",
"Wet",
"wat",
"deur",
"God",
"aan",
"die",
"Jode",
"(",
"deur",
"Moses",
")",
"gegee",
"is",
".",
"In",
"verdediging",
"van",
"Jesus",
"se",
"goddelikheid",
",",
"beweer",
"sommige",
"verdedigers",
"dat",
"daar",
"drie",
"moontlikhede",
"is",
"rakende",
"Jesus",
"se",
"beweerde",
"bewerings",
"dat",
"hy",
"die",
"een",
"God",
"van",
"Israel",
"is",
":",
"óf",
"hy",
"is",
"werklik",
"God",
",",
"óf",
"hy",
"is",
"'n",
"leuenaar",
"óf",
"hy",
"is",
"waansinnig",
"–",
"hulle",
"verwerp",
"die",
"laaste",
"twee",
"op",
"die",
"basis",
"van",
"Jesus",
"se",
"betroubaarheid",
"en",
"wysheid",
",",
"soos",
"deur",
"hulle",
"gesien",
".",
"Alternatiewe",
"sienings",
"Huidige",
"godsdienstige",
"groepe",
"wat",
"nie",
"die",
"leerstelling",
"van",
"die",
"Drie-eenheid",
"aanvaar",
"nie",
"sluit",
"die",
"Kerk",
"van",
"Jesus",
"Christus",
"van",
"die",
"Heiliges",
"van",
"die",
"Laaste",
"Dae",
"(",
"Mormone",
")",
",",
"Jehovasgetuies",
"en",
"die",
"Christadelfiërs",
"in",
".",
"Ander",
"groepe",
"uit",
"die",
"geskiedenis",
"wat",
"ook",
"nie",
"die",
"leerstelling",
"van",
"die",
"Drie-eenheid",
"aanvaar",
"het",
"nie",
",",
"sluit",
"die",
"Unitariërs",
"in",
"en",
",",
"uit",
"die",
"antiekheid",
",",
"volgelinge",
"van",
"Arianisme",
".",
"Heiliges",
"van",
"die",
"Laaste",
"Dae",
"(",
"Mormone",
")",
"Die",
"teologie",
"van",
"die",
"Heiliges",
"van",
"die",
"Laaste",
"Dae",
"hou",
"vol",
"dat",
"die",
"\"",
"Hemelse",
"Vader",
"\"",
",",
"\"",
"Jesus",
"Christus",
"\"",
"en",
"die",
"\"",
"Heilige",
"Gees",
"\"",
"drie",
"verskillende",
"en",
"onderskeidelike",
"wesens",
"is",
",",
"alhoewel",
"hulle",
"al",
"drie",
"ewigdurend",
"en",
"in",
"'n",
"gelyke",
"mate",
"goddelik",
"is",
"en",
"saam",
"die",
"Goddelike",
"Hoof",
"vorm",
".",
"Alhoewel",
"hulle",
"as",
"\"",
"een",
"God",
"\"",
"beskryf",
"word",
",",
"het",
"elkeen",
"'n",
"ander",
"rol",
":",
"die",
"Heilige",
"Gees",
"is",
"'n",
"gees",
"sonder",
"'n",
"fisieke",
"liggaam",
",",
"die",
"Vader",
"en",
"die",
"Seun",
"besit",
"onderskeidelike",
"en",
"perfekte",
"liggame",
"van",
"vlees",
"en",
"been",
".",
"Die",
"Boek",
"van",
"Mormon",
"vertel",
"dat",
"die",
"opgestane",
"Jesus",
"sommige",
"van",
"die",
"inwoners",
"van",
"die",
"vroeë",
"Amerikas",
"besoek",
"en",
"geleer",
"het",
",",
"ná",
"hy",
"aan",
"die",
"apostels",
"in",
"Jerusalem",
"verskyn",
"het",
".",
"Mormone",
"glo",
"ook",
"dat",
"'n",
"geloofsversaking",
"na",
"die",
"dood",
"van",
"Christus",
"en",
"sy",
"apostels",
"plaasgevind",
"het",
".",
"Hulle",
"glo",
"dat",
"Christus",
"en",
"die",
"Hemelse",
"Vader",
"inaan",
"Joseph",
"Smith",
",",
"Jr",
".",
"verskyn",
"het",
"as",
"deel",
"van",
"'n",
"reeks",
"hemelse",
"besoeke",
"om",
"die",
"volheid",
"van",
"die",
"evangelie",
"van",
"Jesus",
"Christus",
"te",
"hertel",
".",
"Hulle",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"(",
"en",
"nie",
"die",
"Vader",
"nie",
")",
"dieselfde",
"Jehova",
"van",
"die",
"Ou",
"Testament",
"is",
".",
"Jehovah",
"se",
"Getuies",
"Jehovah",
"se",
"Getuies",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"God",
"(",
"of",
"Jehova",
")",
"se",
"seun",
"is",
",",
"maar",
"dat",
"hy",
"nie",
"God",
"self",
"is",
"nie",
",",
"maar",
"eerder",
"die",
"aartsengel",
"Migael",
"is",
"en",
"dat",
"hy",
"'n",
"perfekte",
"mens",
"geword",
"het",
"om",
"na",
"die",
"aarde",
"neer",
"te",
"daal",
".",
"Hulle",
"sien",
"die",
"term",
",",
"\"",
"Seun",
"van",
"God",
"\"",
",",
"as",
"'n",
"aanduiding",
"van",
"Jesus",
"se",
"belangrikheid",
"aan",
"die",
"skepper",
"en",
"sy",
"status",
"as",
"God",
"se",
"\"",
"enigste",
"[unieke",
"]",
"seun",
"\"",
"(",
"Johannes16",
")",
",",
"die",
"\"",
"Eerste",
",",
"verhewe",
"bo",
"al",
"die",
"skepping",
"\"",
"(",
"Kolossense15",
")",
"en",
"dat",
"\"",
"Uit",
"Hom",
"en",
"deur",
"Hom",
"en",
"tot",
"Hom",
"is",
"alle",
"dinge",
"\"",
"(",
"Romeine36",
")",
".",
"Hulle",
"glo",
"ook",
"dat",
"Jesus",
"aan",
"'n",
"enkele",
"folterpaal",
"gesterf",
"het",
"en",
"nie",
"aan",
"die",
"kruis",
"nie",
".",
"Unity",
"Die",
"Unity-kerk",
"beskou",
"Jesus",
"die",
"meesterleraar",
"as",
"\"",
"wegwyser",
"\"",
"en",
"haal",
"Jesus",
"se",
"gereelde",
"wense",
"dat",
"mense",
"soos",
"hom",
"moet",
"leef",
"aan",
",",
"eerder",
"as",
"om",
"hom",
"te",
"aanbid",
",",
"soos",
"in",
"Johannes34",
"en",
"Johannes12",
".",
"Jesus",
"word",
"nie",
"as",
"God",
"aanbid",
"nie",
",",
"maar",
"word",
"beskou",
"as",
"iemand",
"wie",
"'n",
"volledige",
"band",
"met",
"God",
"die",
"Vader",
"bereik",
"het",
".",
"Christadelfiërs",
"Christadelfiërs",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"letterlik",
"God",
"se",
"seun",
"is",
",",
"volgens",
"die",
"Bybelse",
"titel",
"Seun",
"van",
"God",
".",
"Hulle",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"in",
"God",
"se",
"plan",
"sedert",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"skepping",
"was",
",",
"maar",
"dat",
"hy",
"slegs",
"tydens",
"sy",
"geboorte",
"verwesenlik",
"is",
".",
"Na",
"aanleiding",
"van",
"bybelgedeeltes",
"soos",
"Hebreërs10-14",
"englo",
"hulle",
"dat",
"Jesus",
"volwaardig",
"mens",
"was",
"en",
"dat",
"hierdie",
"volwaardige",
"menswees",
"noodsaaklik",
"was",
"om",
"die",
"mensdom",
"van",
"die",
"sonde",
"te",
"red",
".",
"Volgens",
"die",
"Christadelfiërs",
"sou",
"verlossing",
"nie",
"moontlik",
"gewees",
"het",
"indien",
"Jesus",
"werklik",
"God",
"was",
"nie",
".",
"Hulle",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"nou",
"in",
"die",
"Hemel",
"is",
",",
"waar",
"hy",
"aan",
"die",
"regterhand",
"van",
"God",
"sit",
"en",
"wag",
"om",
"na",
"die",
"Aarde",
"terug",
"te",
"keer",
"en",
"God",
"se",
"koninkryk",
"vir",
"ewigheid",
"te",
"stig",
".",
"Ander",
"alternatiewe",
"sienings",
"Ander",
"glo",
"dat",
"God",
",",
"wat",
"hom",
"in",
"die",
"Ou",
"Testament",
"as",
"Jehova",
"openbaar",
"het",
",",
"na",
"die",
"aarde",
"neergedaal",
"het",
"en",
"die",
"menslike",
"vorm",
"van",
"Jesus",
"aangeneem",
"het",
".",
"Sommige",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"Jehova",
"is",
",",
"dat",
"hy",
"die",
"Heilige",
"Gees",
"is",
"en",
"dat",
"hy",
"die",
"een",
"Persoon",
"is",
"wat",
"God",
"is",
".",
"Voorbeelde",
"van",
"sulke",
"kerke",
"is",
"die",
"Eenheid",
"Pentakostalisme",
"en",
"die",
"Nuwe",
"Kerk",
".",
"Ander",
"vroeë",
"sienings",
"Verskeie",
"vroeë",
"Christelike",
"groepe",
"en",
"teoloë",
"het",
"verskillende",
"sienings",
"van",
"Jesus",
"gehad",
".",
"Die",
"Ebioniete",
",",
"'n",
"vroeë",
"Joods-Christelike",
"gemeenskap",
",",
"het",
"geglo",
"dat",
"Jesus",
"die",
"laaste",
"Profeet",
"(",
"soos",
"in",
"die",
"Hebreeuse",
"Bybel",
")",
"en",
"Messias",
"was",
".",
"Hulle",
"het",
"geglo",
"dat",
"Jesus",
"die",
"natuurlike",
"seun",
"van",
"Maria",
"en",
"Josef",
"was",
"en",
"hulle",
"het",
"dus",
"die",
"geloof",
"in",
"die",
"maagdelike",
"geboorte",
"verwerp",
".",
"Die",
"Ebioniete",
"was",
"adopsioniste",
"en",
"het",
"Jesus",
"nie",
"as",
"goddelik",
"beskou",
"nie",
",",
"maar",
"beweer",
"dat",
"hy",
"by",
"sy",
"doop",
"die",
"seun",
"van",
"God",
"geword",
"het",
".",
"Hulle",
"het",
"die",
"Briewe",
"van",
"Paulus",
"verwerp",
"en",
"dit",
"duidelik",
"gestel",
"dat",
"Jesus",
"streng",
"gehoorsaam",
"aan",
"die",
"Mosaïese",
"wet",
"was",
"en",
"sy",
"volgelinge",
"opgeroep",
"het",
"om",
"dieselfde",
"te",
"doen",
".",
"Hulle",
"het",
"Jesus",
"se",
"kruisiging",
"egter",
"as",
"die",
"uiterste",
"offer",
"beskou",
"en",
"dus",
"geglo",
"dat",
"diereoffers",
"nou",
"oorbodig",
"was",
".",
"Daarom",
"was",
"sommige",
"Ebioniete",
"dan",
"ook",
"vegetariërs",
"en",
"het",
"hulle",
"ook",
"Jesus",
"en",
"Johannes",
"die",
"Doper",
"as",
"vegetariërs",
"beskou",
".",
"Volgens",
"die",
"Gnostisisme",
"het",
"Jesus",
"oor",
"geheime",
"kennis",
"(",
"\"",
"gnosis",
"\"",
")",
"van",
"die",
"geestelike",
"wêreld",
"beskik",
"wat",
"as",
"noodsaaklik",
"geag",
"word",
"vir",
"die",
"verlossing",
"van",
"'n",
"mens",
".",
"Terwyl",
"sommige",
"Gnostici",
"aanhangers",
"van",
"doketisme",
"was",
",",
"het",
"ander",
"geglo",
"dat",
"Jesus",
"'n",
"mens",
"was",
"wat",
"gedurende",
"sy",
"doop",
"deur",
"die",
"gees",
"van",
"die",
"Christus",
"besiel",
"is",
".",
"Baie",
"Gnostici",
"het",
"geglo",
"dat",
"Christus",
"'n",
"Aeon",
"(",
"of",
"\"",
"gepersonifiseerde",
"tydperk",
"\"",
")",
"sou",
"wees",
"wat",
"gestuur",
"was",
"deur",
"'n",
"hoër",
"godheid",
"as",
"die",
"Demiurg",
",",
"die",
"skepper",
"van",
"die",
"stoflike",
"wêreld",
".",
"Die",
"Gnostici",
"het",
"die",
"Griekse",
"skrifte",
"van",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"by",
"voorkeur",
"as",
"allegories",
"beskou",
",",
"en",
"sommige",
"het",
"ook",
"Jesus",
"self",
"as",
"'n",
"allegorie",
"geïnterpreteer",
".",
"Hulle",
"het",
"daarnaas",
"'n",
"aantal",
"ander",
"tekste",
"gebruik",
"wat",
"nie",
"by",
"die",
"Bybelse",
"kanon",
"ingesluit",
"is",
"nie",
".",
"Sien",
"ook",
"Jesus",
"van",
"Nasaret",
"(",
"Gnosties-Christelike",
"benadering",
")",
".",
"Die",
"Marcioniete",
"wase",
"eeuse",
"nie-Joodse",
"aanhangers",
"van",
"die",
"Christelike",
"teoloog",
"Marcion",
"van",
"Sinope",
",",
"wat",
"as",
"die",
"seun",
"van",
"die",
"plaaslike",
"biskop",
"gebore",
"is",
".",
"Hulle",
"het",
"geglo",
"dat",
"Jesus",
"die",
"Hebreeuse",
"Skrifte",
"verwerp",
"het",
"of",
"dat",
"ten",
"minste",
"dele",
"daarvan",
"onversoenbaar",
"met",
"sy",
"leerstellings",
"was",
".",
"Marcion",
"het",
"–",
"na",
"aanleiding",
"van",
"Paulus",
"se",
"onderskeiding",
"tussen",
"die",
"\"",
"Wet",
"\"",
"(",
"Ou",
"Testament",
")",
"en",
"die",
"\"",
"Evangelie",
"\"",
"(",
"Nuwe",
"Testament",
")",
"–",
"'n",
"duidelike",
"teenstelling",
"tussen",
"die",
"wraaksugtige",
"God",
"van",
"die",
"Ou",
"Testament",
"en",
"die",
"liefdevolle",
"God",
"van",
"Jesus",
"gesien",
"en",
"besluit",
"dat",
"die",
"Joodse",
"God",
"en",
"Jesus",
"twee",
"afsonderlike",
"godhede",
"was",
".",
"Net",
"soos",
"sommige",
"Gnostici",
"het",
"die",
"Marcioniete",
"die",
"Joodse",
"God",
"as",
"die",
"bose",
"skepper",
"van",
"die",
"wêreld",
"beskou",
"en",
"Jesus",
"as",
"die",
"verlosser",
"van",
"die",
"stoflike",
"wêreld",
".",
"Hulle",
"het",
"ook",
"beweer",
"dat",
"Jesus",
"nie",
"menslik",
"was",
"nie",
",",
"maar",
"eerder",
"'n",
"volledig",
"geestelike",
"wese",
".",
"Hulle",
"het",
"geglo",
"dat",
"sy",
"stoflike",
"liggaam",
"–",
"en",
"ook",
"sy",
"kruisiging",
"en",
"dood",
"–",
"goddelike",
"illusies",
"was",
".",
"Marcion",
"was",
"ook",
"die",
"eerste",
"bekende",
"vroeë",
"Christen",
"wat",
"'n",
"Bybelse",
"kanon",
"geskep",
"het",
",",
"met",
"tien",
"Paulus-briewe",
"en",
"sy",
"eie",
"weergawe",
"van",
"die",
"Evangelie",
"volgens",
"Lukas",
"(",
"moontlik",
"sonder",
"die",
"eerste",
"twee",
"hoofstukke",
"van",
"die",
"moderne",
"weergawe",
"en",
"sonder",
"Joodse",
"verwysings",
")",
",",
"asook",
"sy",
"verhandeling",
"oor",
"die",
"\"",
"Antitese",
"\"",
"tussen",
"die",
"Ou",
"en",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
".",
"Weens",
"die",
"teenstrydighede",
"tussen",
"die",
"kanonieke",
"evangelies",
"en",
"sy",
"eie",
"Christelike",
"geloofstelsel",
"het",
"Marcion",
"die",
"tekste",
"\"",
"bewerk",
"\"",
"en",
"verwysings",
"na",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
"verwyder",
".",
"Marcionisme",
"is",
"deur",
"die",
"proto-ortodokse",
"stroming",
"as",
"kettery",
"verdoem",
",",
"maar",
"sy",
"teenkerk",
"het",
"tot",
"in",
"diee",
"eeu",
"bestaan",
".",
"Die",
"kerk",
"het",
"baie",
"van",
"sy",
"leerstellings",
"verander",
"en",
"nader",
"beweeg",
"aan",
"die",
"Gnostiese",
"stromings",
".",
"Die",
"Montaniste",
"van",
"diee",
"eeu",
"en",
"Sabelliuse",
"eeu",
")",
"het",
"geleer",
"dat",
"die",
"Drieënigheid",
"nie",
"drie",
"persone",
"sou",
"verteenwoordig",
"nie",
",",
"maar",
"een",
"enkele",
"persoon",
"wat",
"in",
"drie",
"\"",
"vorms",
"\"",
"of",
"\"",
"modusse",
"\"",
"verskyn",
".",
"Islamitiese",
"sienings",
"In",
"Islam",
"is",
"Jesus",
"bekend",
"as",
"Isa",
"en",
"word",
"hy",
"beskou",
"as",
"een",
"van",
"God",
"se",
"geliefste",
"en",
"belangrikste",
"profete",
".",
"Die",
"Koran",
"verwys",
"verskeie",
"kere",
"na",
"hom",
"as",
"masih",
"of",
"Messias",
".",
"Hy",
"is",
"een",
"van",
"vyf",
"boodskappers",
"(",
"rusul",
")",
"en",
"een",
"van",
"die",
"vyf",
"\"",
"vasberade",
"\"",
"profete",
".",
"Die",
"Hadit",
"vertel",
"dat",
"Jesus",
"na",
"die",
"wêreld",
"sal",
"terugkeer",
"ná",
"die",
"Imam",
"Mahdi",
"om",
"die",
"Dajjal",
"(",
"'n",
"Antichris-agtige",
"figuur",
",",
"vertaal",
"as",
"\"",
"bedrieër",
"\"",
")",
"te",
"vernietig",
".",
"Sommige",
"Islamitiese",
"geleerdes",
"beskou",
"egter",
"hierdie",
"tradisies",
"as",
"onbetroubaar",
"en",
"vals",
".",
"Soos",
"in",
"die",
"Christelike",
"vertellings",
"van",
"Jesus",
"se",
"geboorte",
",",
"vertel",
"diee-eeuse",
"Koran",
"dat",
"Jesus",
"sonder",
"'n",
"biologiese",
"vader",
"aan",
"die",
"maagd",
"Maria",
"gebore",
"is",
",",
"deur",
"die",
"wil",
"van",
"God",
"(",
"Allah",
")",
".",
"Daar",
"word",
"na",
"Hom",
"verwys",
"as",
"Isa",
"ibn",
"Maryam",
"(",
"\"",
"Jesus",
",",
"seun",
"van",
"Maria",
"\"",
")",
".",
"In",
"Moslemtradisies",
"het",
"Jesus",
"'n",
"perfekte",
"lewe",
"sonder",
"geweld",
"gelei",
"en",
"het",
"hy",
"goedaardigheid",
"aan",
"mense",
"en",
"diere",
"betoon",
"(",
"wat",
"ooreenkom",
"met",
"ander",
"Islamitiese",
"profete",
")",
";",
"hy",
"het",
"geen",
"materiële",
"besittings",
"gehad",
"nie",
"en",
"nie",
"sonde",
"gehad",
"nie",
".",
"Islamitiese",
"geloof",
"getuig",
"dat",
"Jesus",
"wonderwerke",
"kon",
"verrig",
",",
"maar",
"slegs",
"deur",
"die",
"wil",
"van",
"God",
".",
"Moslems",
"glo",
"egter",
"nie",
"dat",
"Jesus",
"'n",
"goddelike",
"aard",
"as",
"God",
"of",
"die",
"Seun",
"van",
"God",
"gehad",
"het",
"nie",
".",
"Die",
"Koran",
"waarsku",
"teen",
"'n",
"geloof",
"in",
"Jesus",
"se",
"goddelikheid",
".",
"Moslems",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"'n",
"evangelie",
"van",
"God",
"ontvang",
"het",
",",
"die",
"Injill",
",",
"wat",
"ooreenstem",
"met",
"die",
"Christelike",
"Nuwe",
"Testament",
",",
"maar",
"dat",
"dele",
"daarvan",
"deur",
"die",
"jare",
"heen",
"misgeïnterpreteer",
"is",
"en",
"dus",
"nie",
"meer",
"God",
"se",
"boodskap",
"akkuraat",
"verkondig",
"nie",
".",
"Moslems",
"glo",
"ook",
"nie",
"in",
"Jesus",
"se",
"rol",
"as",
"offer",
"nie",
"en",
"die",
"Koran",
",",
"volgens",
"algemene",
"begrip",
",",
"verklaar",
"dat",
"Jesus",
"nie",
"aan",
"die",
"kruis",
"gesterf",
"het",
"nie",
".",
"Islam",
"aanvaar",
"ook",
"geen",
"menslike",
"opofferings",
"vir",
"sonde",
"nie",
"(",
"Koran37",
")",
".",
"Die",
"Koran",
"is",
"teen",
"die",
"Jode",
"wat",
"verklaar",
"het",
"dat",
"hulle",
"Jesus",
"doodgemaak",
"het",
"(",
"na",
"die",
"kruisiging",
")",
",",
"maar",
"sê",
"dat",
"hulle",
"hom",
"nié",
"gekruisig",
"het",
"nie",
"en",
"ook",
"nie",
"doodgemaak",
"het",
"nie",
",",
"maar",
"slegs",
"'n",
"beeltenis",
"wat",
"aan",
"hulle",
"gewys",
"is",
"(",
"Koran157-158",
")",
".",
"Sommige",
"Moslemskrywers",
"soos",
"Ahmed",
"Deedat",
"het",
"die",
"teks",
"in",
"die",
"Koran",
"uitgebrei",
"na",
"aanleiding",
"van",
"teks",
"in",
"die",
"Bybel",
".",
"Die",
"Moslemse",
"tradisies",
"voltooi",
"egter",
"die",
"verklaring",
"van",
"die",
"Koran",
":",
"sommige",
"tradisies",
"hou",
"vol",
"dat",
"Jesus",
"met",
"'n",
"dubbelganger",
"verruil",
"is",
"en",
"volgens",
"ander",
"was",
"dit",
"Simon",
"van",
"Sirene",
"of",
"een",
"van",
"die",
"Apostels",
".",
"Die",
"ontkenning",
"van",
"die",
"kruisiging",
"word",
"gesien",
"as",
"Jesus",
"(",
"die",
"verteenwoordiger",
"van",
"geloof",
")",
"se",
"triomf",
"oor",
"sy",
"teregstellers",
"(",
"die",
"verteenwoordigers",
"van",
"die",
"bose",
")",
".",
"Sommige",
"Moslemgeleerdes",
"en",
"Ismaili-kommentators",
"het",
"egter",
"die",
"betrokke",
"versies",
"anders",
"geïnterpreteer",
":",
"\"",
"Die",
"Koran",
"praat",
"hier",
"nie",
"oor",
"'n",
"man",
"nie",
",",
"hoe",
"regverdig",
"en",
"verontregd",
"hy",
"ook",
"al",
"mag",
"wees",
",",
"maar",
"oor",
"die",
"Woord",
"van",
"God",
"wat",
"na",
"die",
"aarde",
"gestuur",
"is",
"en",
"na",
"God",
"teruggekeer",
"het",
".",
"Die",
"ontkenning",
"van",
"Jesus",
"se",
"moord",
"is",
"dus",
"'n",
"ontkenning",
"van",
"die",
"krag",
"van",
"die",
"mens",
"om",
"die",
"goddelike",
"Woord",
"te",
"verslaan",
"en",
"vernietig",
",",
"en",
"dit",
"is",
"vir",
"ewig",
"seëvierend",
"\"",
".",
"Agmadija",
"sienings",
"Die",
"Agmadija-beweging",
"is",
"'n",
"beweging",
"wat",
"in",
"'n",
"klein",
"dorpie",
"in",
"Indië",
"in",
"diee",
"eeu",
"ontstaan",
"het",
"en",
"nou",
"meer",
"asmiljoen",
"volgelinge",
"wêreldwyd",
"het",
".",
"Hulle",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"die",
"kruisiging",
"oorleef",
"het",
"en",
"na",
"die",
"ooste",
",",
"na",
"Kasjmir",
",",
"gevlug",
"het",
",",
"waar",
"hy",
"aan",
"natuurlike",
"oorsake",
"onder",
",",
"die",
"naam",
"\"",
"Yuz",
"Asaf",
"Issa",
"\"",
",",
"op",
"'n",
"ou",
"ouderdom",
"gesterf",
"het",
".",
"Hulle",
"glo",
"dat",
"sy",
"graf",
"in",
"Srinagar",
",",
"Indië",
",",
"geleë",
"is",
".",
"Hierdie",
"siening",
"word",
"tans",
"ook",
"deur",
"sommige",
"westerse",
"outeurs",
"aangeneem",
".",
"Die",
"Agmadija-beweging",
"glo",
"dat",
"die",
"voorspelling",
"van",
"Jesus",
"se",
"wederkoms",
"as",
"'n",
"spirituele",
"wederkoms",
"bedoel",
"was",
"en",
"reeds",
"vervul",
"is",
"in",
"die",
"persoon",
"Mirza",
"Ghulam",
"Ahmad",
",",
"die",
"stigter",
"van",
"die",
"beweging",
",",
"wat",
"hulle",
"as",
"die",
"Iman",
"Mahdi",
",",
"of",
"Messias",
",",
"beskou",
".",
"Judaïstiese",
"sienings",
"Judaïsme",
"glo",
"dat",
"die",
"idee",
"van",
"Jesus",
"as",
"God",
",",
"as",
"deel",
"van",
"'n",
"Drie-eenheid",
"of",
"as",
"'n",
"middelaar",
"na",
"God",
",",
"kettery",
"is",
".",
"Judaïsme",
"glo",
"ook",
"dat",
"Jesus",
"nie",
"die",
"Messias",
"is",
"nie",
"en",
"beweer",
"dat",
"hy",
"nie",
"die",
"Messiaanse",
"voorspellings",
"in",
"die",
"Tanakh",
"vervul",
"het",
"nie",
"en",
"ook",
"nie",
"die",
"persoonlike",
"kwalifikasies",
"van",
"die",
"Messias",
"verpersoonlik",
"nie",
".",
"Reformeerde",
"Judaïsme",
",",
"'n",
"moderne",
"progressiewe",
"beweging",
",",
"verklaar",
"dat",
"\"",
"Enige",
"persoon",
"wat",
"verklaar",
"dat",
"Jesus",
"hulle",
"redder",
"is",
",",
"is",
"vir",
"ons",
"in",
"die",
"Joodse",
"gemeenskap",
"nie",
"meer",
"'n",
"Jood",
"nie",
"en",
"'n",
"afvallige",
"\"",
".",
"Volgens",
"die",
"Joodse",
"tradisie",
"was",
"daar",
"nav.C",
".",
"geen",
"profete",
"meer",
"nie",
":",
"Maleagi",
"was",
"die",
"laaste",
"profeet",
"en",
"hy",
"het",
"eeue",
"voor",
"Christus",
"gelewe",
".",
"Judaïsme",
"hou",
"vol",
"dat",
"Jesus",
"nie",
"die",
"vereistes",
"(",
"soos",
"deur",
"die",
"Tora",
"uiteengeset",
")",
"vervul",
"het",
"om",
"te",
"bewys",
"dat",
"hy",
"'n",
"profeet",
"is",
"nie",
".",
"Selfs",
"al",
"het",
"Jesus",
"so",
"'n",
"teken",
"wat",
"deur",
"Judaïsme",
"erken",
"word",
",",
"openbaar",
",",
"verklaar",
"Judaïsme",
"dat",
"geen",
"profeet",
"of",
"dromer",
"die",
"wette",
"van",
"die",
"Tora",
"kan",
"weerspreek",
"nie",
",",
"wat",
"Jesus",
"wel",
"volgens",
"die",
"Judaïsme",
"gedoen",
"het",
".",
"Boeddhistiese",
"sienings",
"Boeddhistiese",
"sienings",
"van",
"Jesus",
"verskil",
",",
"siende",
"dat",
"Jesus",
"nie",
"in",
"enige",
"Boeddhistiese",
"teks",
"voorkom",
"nie",
".",
"Sommige",
"Boeddhiste",
",",
"soos",
"Tenzin",
"Gyatso",
",",
"diee",
"Dalai",
"Lama",
",",
"beskou",
"Jesus",
"as",
"'n",
"bodhisattva",
",",
"of",
"\"",
"verligde",
"persoon",
"\"",
",",
"wat",
"sy",
"lewe",
"aan",
"die",
"welsyn",
"van",
"die",
"mens",
"gewy",
"het",
".",
"Beide",
"Jesus",
"en",
"Boeddha",
"het",
"radikale",
"veranderings",
"in",
"die",
"gebruiklike",
"religieuse",
"beoefenings",
"van",
"hulle",
"dae",
"gehad",
".",
"Daar",
"is",
"nou",
"en",
"dan",
"'n",
"ooreenkoms",
"in",
"die",
"taal",
",",
"soos",
"die",
"gebruik",
"van",
"'n",
"algemene",
"metafoor",
"van",
"'n",
"lyn",
"blinde",
"mans",
"om",
"te",
"verwys",
"na",
"die",
"religieuse",
"gesaghebbers",
"van",
"wie",
"hulle",
"verskil",
"het",
".",
"Sommige",
"glo",
"dat",
"daar",
"'n",
"noue",
"verwantskap",
"is",
"tussen",
"Boeddhisme",
"(",
"of",
"Oostelike",
"geestelike",
"denkwyses",
"oor",
"die",
"algemeen",
")",
"en",
"die",
"leerstellings",
"van",
"Gnostiese",
"tekste",
"soos",
"die",
"Evangelie",
"volgens",
"Tomas",
".",
"Hindoeïstiese",
"sienings",
"Hindoe",
"sienings",
"oor",
"Jesus",
"verskil",
".",
"Baie",
"in",
"die",
"Surat",
"Shabd",
"Yoga-tradisie",
"beskou",
"Jesus",
"as",
"'n",
"Satguru",
"(",
"\"",
"egte",
"guru",
"\"",
")",
".",
"Swami",
"Vivekananda",
"het",
"Jesus",
"geprys",
"en",
"na",
"hom",
"verwys",
"as",
"'n",
"bron",
"van",
"sterkte",
"en",
"die",
"personifikasie",
"van",
"perfeksie",
".",
"Paramahanse",
"Yoganada",
"het",
"geleer",
"dat",
"Jesus",
"die",
"reïnkarnasie",
"van",
"Elisa",
"was",
"en",
"'n",
"leerling",
"van",
"Johannes",
"die",
"Doper",
",",
"wat",
"weer",
"die",
"reïnkarnasie",
"van",
"Elia",
"was",
".",
"Mahatma",
"Gandhi",
"het",
"Jesus",
"as",
"een",
"van",
"sy",
"hoofleraars",
"en",
"inspirasies",
"vir",
"nie-geweldadige",
"teësetting",
"beskou",
";",
"hy",
"het",
"gesê",
"\"",
"Ek",
"hou",
"van",
"julle",
"Christus",
",",
"ek",
"hou",
"nie",
"van",
"julle",
"Christene",
"nie",
".",
"Julle",
"Christene",
"is",
"so",
"anders",
"as",
"julle",
"Christus",
"\"",
".",
"Bahá'",
"í-sienings",
"Die",
"Baha'",
"i-geloof",
"beskou",
"Jesus",
",",
"saam",
"met",
"Mohammed",
",",
"Boeddha",
",",
"Krisjna",
",",
"Zoroaster",
"en",
"ander",
"boodskappers",
"van",
"die",
"gelowe",
"van",
"die",
"wêreld",
",",
"as",
"verskynsels",
"van",
"God",
"(",
"of",
"profete",
")",
"wat",
"beide",
"menslik",
"en",
"goddelik",
"is",
".",
"In",
"hulle",
"goddelike",
"posisie",
",",
"is",
"die",
"Bahá'",
"í-siening",
"dat",
"hulle",
"'n",
"noodsaaklike",
"eenheid",
"met",
"mekaar",
"en",
"met",
"God",
"vorm",
"en",
"dat",
"hulle",
"onderskeidelike",
"individue",
"is",
"in",
"hulle",
"menslike",
"verskynsels",
".",
"Volgens",
"die",
"Bahá'",
"í-geloof",
"verpersoonlik",
"Jesus",
"God",
"se",
"eienskappe",
"en",
"weerspieël",
"en",
"betuig",
"hy",
"dit",
"op",
"'n",
"perfekte",
"wyse",
".",
"Die",
"Bahá'í",
"verwerp",
"egter",
"die",
"geloof",
"dat",
"Jesus",
"(",
"of",
"enige",
"ander",
"menslike",
"wese",
")",
"die",
"essensie",
"van",
"God",
"volledig",
"of",
"perfek",
"besit",
"het",
",",
"siende",
"dat",
"Bahá'í",
"skrifte",
"die",
"oortreflikheid",
"van",
"die",
"essensie",
"van",
"God",
"benadruk",
".",
"Jesus",
"word",
"gesien",
"as",
"die",
"\"",
"Seun",
"van",
"God",
"\"",
",",
"alhoewel",
"hy",
"nie",
"as",
"die",
"letterlike",
",",
"biologiese",
"seun",
"gesien",
"word",
"nie",
".",
"Volgens",
"die",
"Bahá'í",
"is",
"die",
"titel",
"\"",
"Seun",
"van",
"God",
"\"",
"geheel",
"en",
"al",
"'n",
"geestelike",
"titel",
"wat",
"die",
"noue",
"verhouding",
"tussen",
"God",
"en",
"Jesus",
"aandui",
".",
"Bahá'",
"í's",
"aanvaar",
"Jesus",
"as",
"die",
"Messias",
"wie",
"se",
"koms",
"in",
"die",
"Joodse",
"Skrifte",
"voorspel",
"word",
".",
"Hulle",
"glo",
"egter",
"dat",
"hulle",
"boodskapper",
",",
"Baha'",
"u'",
"llah",
",",
"die",
"simboliese",
"wederkoms",
"van",
"Christus",
"is",
",",
"soos",
"hy",
"in",
"die",
"laaste",
"dae",
"verwag",
"word",
".",
"Volgens",
"die",
"sienings",
"van",
"die",
"Bahá'í",
"word",
"geloof",
"voortdurend",
"openbaar",
"deur",
"God",
"se",
"boodskappers",
"of",
"profete",
"en",
"dat",
"die",
"boodskappers",
"van",
"God",
"die",
"geestelike",
"wederkoms",
"van",
"die",
"boodskappers",
"van",
"vroeër",
"is",
".",
"Mandaeïstiese",
"sienings",
"Mandaeërs",
"beskou",
"Jesus",
"as",
"'n",
"bedriegende",
"profeet",
"(",
"mšiha",
"kdaba",
")",
"van",
"die",
"valse",
"Joodse",
"God",
"van",
"die",
"Ou",
"Testament",
",",
"Adonai",
",",
"en",
"'n",
"opponent",
"van",
"die",
"goeie",
"profeet",
",",
"Johannes",
"die",
"Doper",
",",
"wat",
"as",
"'n",
"groot",
"leraar",
"in",
"Mandaeïsme",
"beskou",
"word",
".",
"Ander",
"sienings",
"Die",
"Nuwe",
"Era-beweging",
"bevat",
"'n",
"verskeidenheid",
"sienings",
"oor",
"Jesus",
".",
"Sommige",
"aanhangers",
"van",
"die",
"beweging",
"beweer",
"dat",
"hulle",
"sy",
"gees",
"kan",
"ervaar",
".",
"Die",
"Nuwe",
"Era-beweging",
"leer",
"oor",
"die",
"algemeen",
"dat",
"Christusskap",
"iets",
"is",
"wat",
"almal",
"kan",
"verkry",
".",
"Teosofiste",
",",
"van",
"waar",
"baie",
"van",
"die",
"Nuwe",
"Era",
"se",
"leerstellings",
"kom",
"(",
"'n",
"Teosofis",
"genaamd",
"Alice",
"Bailey",
"het",
"die",
"term",
"Nuwe",
"Era",
"uitgedink",
")",
",",
"verwys",
"van",
"Jesus",
"as",
"die",
"Meester",
"Jesus",
"en",
"glo",
"dat",
"hy",
"vroeër",
"reeds",
"mens",
"geword",
"het",
"en",
"tans",
"een",
"van",
"die",
"Kosmiese",
"Meesters",
"van",
"die",
"Antieke",
"Wysheid",
"is",
"(",
"die",
"opperwesens",
"wat",
"verantwoordelik",
"vir",
"die",
"bestuur",
"van",
"die",
"aarde",
"is",
")",
".",
"Baie",
"skrywers",
"benadruk",
"die",
"morele",
"leerstellings",
"van",
"Jesus",
".",
"Garry",
"Wills",
"meen",
"dat",
"Jesus",
"se",
"gedragsnorme",
"onderskei",
"kan",
"word",
"van",
"dié",
"wat",
"deur",
"die",
"Christendom",
"geleer",
"word",
".",
"Die",
"Jesus",
"Seminaar",
"beeld",
"Jesus",
"uit",
"as",
"'n",
"rondreisende",
"priester",
"wat",
"vrede",
"en",
"liefde",
"verkondig",
"het",
",",
"asook",
"vrouregte",
"en",
"respek",
"vir",
"kinders",
"en",
"dat",
"hy",
"gepreek",
"het",
"teen",
"die",
"skynheiligheid",
"van",
"godsdienstige",
"leiers",
"en",
"die",
"rykes",
".",
"Thomas",
"Jefferson",
",",
"een",
"van",
"die",
"stigtende",
"vaders",
"van",
"die",
"Verenigde",
"State",
"van",
"Amerika",
",",
"was",
"'n",
"deïs",
"en",
"het",
"die",
"Jefferson",
"Bybel",
"geskep",
",",
"getiteld",
"\"",
"The",
"Life",
"and",
"Morals",
"of",
"Jesus",
"of",
"Nazareth",
"\"",
",",
"wat",
"slegs",
"Jesus",
"se",
"etiese",
"leerstelling",
"ingesluit",
"het",
",",
"aangesien",
"hy",
"nie",
"in",
"Jesus",
"se",
"goddelikheid",
"of",
"die",
"ander",
"bonatuurlike",
"aspekte",
"van",
"die",
"Bybel",
"geglo",
"het",
"nie",
".",
"Die",
"filosoof",
"en",
"ateïs",
"Bertrand",
"Russel",
"glo",
"dat",
"Jesus",
"se",
"leerstellings",
"en",
"waardes",
"deur",
"ander",
"filosowe",
"oortref",
"is",
":",
"Russel",
"skryf",
"\"",
"Ek",
"kan",
"nie",
"self",
"voel",
"dat",
"óf",
"in",
"die",
"kwessie",
"van",
"wysheid",
"óf",
"die",
"kwessie",
"van",
"deugsaamheid",
",",
"Christus",
"so",
"hoog",
"soos",
"ander",
"mense",
"aan",
"die",
"Geskiedenis",
"bekend",
"gestaan",
"het",
"nie",
".",
"Ek",
"dink",
"ek",
"sou",
"Boeddha",
"en",
"Sokrates",
"bo",
"Hom",
"stel",
"in",
"hierdie",
"respekte",
"\"",
".",
"Friedrich",
"Nietzsche",
"het",
"Sokrates",
"en",
"Jesus",
"as",
"grondbeginsels",
"van",
"die",
"westerse",
"kultuur",
"beskou",
"en",
"beide",
"gekritiseer",
".",
"Hy",
"beskou",
"Jesus",
"se",
"besorgdheid",
"vir",
"die",
"swakkes",
"as",
"'n",
"ommekeer",
"van",
"edele",
"moraliteit",
"en",
"het",
"Christendom",
"beskuldig",
"van",
"die",
"verspreiding",
"van",
"gelyke",
"regte",
"vir",
"almal",
";",
"iets",
"wat",
"hy",
"self",
"teëgestaan",
"het",
".",
"Spekulatiewe",
"teorieë",
"en",
"omstrede",
"sienings",
"'n",
"Karakteristieke",
"kenmerk",
"van",
"vroeë",
"Christelike",
"tekste",
"was",
"die",
"verhalende",
"manier",
"waarop",
"Jesus",
"as",
"Christus",
"te",
"verkondig",
"en",
"sy",
"betekenis",
"slegs",
"ten",
"opsigte",
"van",
"hul",
"eie",
"tyd",
"geïnterpreteer",
"was",
",",
"eerder",
"as",
"om",
"presiese",
"biografiese",
"gegewens",
"te",
"verstrek",
".",
"Die",
"gebrek",
"aan",
"biografiese",
"besonderhede",
"het",
"regstreeks",
"van",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"navorsing",
"oor",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"af",
"'n",
"verskeidenheid",
"spekulatiewe",
"teorieë",
"opgewek",
",",
"wat",
"dikwels",
"op",
"enkele",
"aanhalings",
"en",
"aanduidings",
"in",
"die",
"Christelike",
"tekste",
"steun",
"en",
"probeer",
"om",
"die",
"gebrek",
"aan",
"presiese",
"inligting",
"met",
"kennis",
"vanuit",
"ander",
"bronne",
"te",
"kompenseer",
".",
"Daar",
"is",
"tans",
"'n",
"groot",
"aantal",
"spekulatiewe",
"teorieë",
"ten",
"opsigte",
"van",
"Jesus",
"en",
"ander",
"figure",
"uit",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
".",
"Voorbeelde",
"vir",
"hierdie",
"soort",
"teorieë",
"is",
":",
"\"",
"Jesus",
"het",
"nie",
"aan",
"die",
"kruis",
"gesterf",
"nie",
"\"",
":",
"Gnosties-Christelike",
"groepe",
"was",
"daarvan",
"oortuig",
"dat",
"Jesus",
"slegs",
"skynbaar",
"gedood",
"is",
"en",
"leerstellings",
"van",
"'n",
"skynlyf",
"ontwikkel",
"wat",
"gekruisig",
"sou",
"wees",
".",
"Die",
"ware",
"goddelike",
"natuur",
"was",
"vir",
"hulle",
"onversoenbaar",
"met",
"menswording",
",",
"materie",
",",
"lyding",
"en",
"sterflikheid",
".",
"Hierdie",
"leerstellings",
"het",
"ook",
"'n",
"invloed",
"op",
"die",
"latere",
"Islam",
"uitgeoefen",
"–",
"in",
"sy",
"Koran",
"beweer",
"die",
"Islamitiese",
"profeet",
"Mohammed",
"dat",
"'n",
"ander",
"man",
",",
"wat",
"met",
"Jesus",
"verwissel",
"is",
",",
"aan",
"die",
"kruis",
"gesterf",
"het",
".",
"\"",
"Jesus",
"het",
"sy",
"boodskap",
"later",
"in",
"Indië",
"en",
"Tibet",
"verkondig",
"en",
"is",
"hier",
"oorlede",
"\"",
":",
"Hierdie",
"hipoteses",
"is",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"deur",
"reisskrywers",
"soos",
"die",
"Fransman",
"Louis",
"Jacolliot",
"en",
"die",
"Rus",
"Nikolaj",
"Notowitsj",
"geformuleer",
"en",
"later",
"deur",
"die",
"stigter",
"van",
"die",
"Islamitiese",
"Ahmadiyya-groep",
",",
"Ghoelam",
"Ahmad",
",",
"oorgeneem",
"wat",
"na",
"homself",
"as",
"die",
"wedergebore",
"\"",
"Mahdi",
"\"",
"(",
"Messias",
")",
"verwys",
"het",
".",
"Ander",
"outeurs",
",",
"wat",
"die",
"teorie",
"aanvaar",
"het",
",",
"was",
"Mathilde",
"Ludendorff",
",",
"Kurt",
"Berna",
",",
"Siegfried",
"Obermeier",
",",
"Erich",
"von",
"Däniken",
",",
"Elmar",
"R",
".",
"Gruber",
"en",
"Holger",
"Kersten",
".",
"\"",
"Jesus",
"word",
"in",
"die",
"skrifrolle",
"wat",
"inby",
"die",
"Dooie",
"See",
"gevind",
"is",
"genoem",
",",
"en",
"word",
"deur",
"die",
"Vatikaan",
"agter",
"slot",
"en",
"grendel",
"gebêre",
"of",
"is",
"slegs",
"in",
"'n",
"gemanipuleerde",
"weergawe",
"vrygestel",
"\"",
":",
"Die",
"outeurs",
"Michael",
"Baigent",
"en",
"Richard",
"Leigh",
"het",
"hierdie",
"samesweringsteorie",
"in",
"hul",
"boek",
"The",
"Dead",
"Sea",
"Scrolls",
"Deception",
",",
"wat",
"inverskyn",
"het",
",",
"behandel",
".",
"\"",
"Jesus",
"was",
"getroud",
"en",
"het",
"met",
"sy",
"vrou",
"kinders",
"gehad",
"\"",
":",
"Hierdie",
"hipotese",
"baseer",
"op",
"'n",
"aanhaling",
"uit",
"een",
"van",
"die",
"evangelies",
"waarvolgens",
"Jesus",
"Maria",
"Magdalena",
"gekus",
"het",
"en",
"is",
"onder",
"meer",
"in",
"die",
"boek",
"\"",
"The",
"Holy",
"Blood",
"and",
"the",
"Holy",
"Grail",
"\"",
"deur",
"Michael",
"Baigent",
",",
"Richard",
"Leigh",
",",
"en",
"Henry",
"Lincoln",
",",
"behandel",
".",
"In",
"die",
"ernstige",
"histories-kritiese",
"navorsing",
"oor",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"word",
"hierdie",
"teorieë",
"grootliks",
"verwerp",
"aangesien",
"die",
"aanduidings",
"daaroor",
"in",
"die",
"bronne",
"nie",
"verifieerbaar",
"of",
"presies",
"genoeg",
"is",
"nie",
"en",
"geen",
"wetenskaplike",
"metodes",
"by",
"hulle",
"formulering",
"ingespan",
"word",
"nie",
".",
"Sommige",
"teorieë",
"trek",
"wel",
"die",
"aandag",
"van",
"die",
"media",
"en",
"die",
"publiek",
",",
"soos",
"gesien",
"kan",
"word",
"uit",
"die",
"sukses",
"van",
"die",
"fiktiewe",
"roman",
",",
"The",
"Da",
"Vinci",
"Code",
",",
"deur",
"Dan",
"Brown",
".",
"Homo-erotiese",
"verhoudings",
"Ondersoek",
"aangaande",
"die",
"moontlikheid",
"van",
"Jesus",
"van",
"Nasaret",
"se",
"homoseksuele",
"gedrag",
"was",
"eeue",
"lank",
"'n",
"taboe",
",",
"maar",
"interpretasies",
"van",
"'n",
"erotiese",
",",
"homoseksuele",
"verhouding",
"bestaan",
"sedert",
"diee",
"eeu",
".",
"Die",
"navorser",
"professor",
"Morton",
"Smith",
"het",
"inin",
"die",
"klooster",
"Mar",
"Saba",
"in",
"Jerusalem",
"'n",
"dokument",
"ontdek",
":",
"'n",
"handgeskrewe",
"kopie",
"van",
"'n",
"brief",
"wat",
"deur",
"sommige",
"geleerdes",
"aan",
"Clemens",
"van",
"Alexandrië",
"toegeskryf",
"word",
".",
"Die",
"brief",
"was",
"gerig",
"aan",
"ene",
"Theodorus",
"en",
"bevat",
"aanhalings",
"uit",
"die",
"Geheime",
"Evangelie",
"volgens",
"Markus",
".",
"Die",
"Geheime",
"Evangelie",
"(",
"waarvan",
"die",
"egtheid",
"steeds",
"betwis",
"word",
")",
"was",
"langer",
"as",
"die",
"teks",
"wat",
"uiteindelik",
"by",
"die",
"Bybelse",
"kanon",
"gevoeg",
"is",
".",
"Waar",
"sommige",
"geleerdes",
"die",
"teks",
"as",
"die",
"rites",
"van",
"die",
"doop",
"interpreteer",
",",
"beskou",
"ander",
"geleerdes",
",",
"waarvan",
"Morton",
"Smith",
"die",
"eerste",
"was",
",",
"dit",
"as",
"'n",
"bekendmaking",
"van",
"Jesus",
"se",
"homoseksualiteit",
".",
"\"",
"En",
"hulle",
"het",
"na",
"Bethanië",
"gekom",
".",
"En",
"'n",
"sekere",
"vrou",
"ontmoet",
"wie",
"se",
"broer",
"daar",
"gesterf",
"het",
".",
"Sy",
"het",
"op",
"haar",
"knieë",
"neergeval",
"en",
"vir",
"Jesus",
"gesê",
":",
"'",
"Seun",
"van",
"Dawid",
",",
"erbarm",
"u",
"oor",
"my",
"!",
"'",
"Maar",
"die",
"volgelinge",
"het",
"haar",
"teruggewys",
".",
"En",
"Jesus",
"het",
"kwaad",
"geraak",
"en",
"met",
"haar",
"na",
"die",
"tuin",
"gegaan",
"waar",
"die",
"graf",
"geleë",
"was",
"en",
"daar",
"was",
"onmiddellik",
"'n",
"kreet",
"van",
"die",
"graf",
"gehoor",
".",
"En",
"Jesus",
"het",
"nader",
"getree",
"en",
"die",
"steen",
"voor",
"die",
"ingang",
"van",
"die",
"graf",
"weggerol",
".",
"En",
"hy",
"het",
"na",
"binne",
"gegaan",
"waar",
"die",
"jongeling",
"gelê",
"het",
",",
"sy",
"hand",
"uitgestrek",
"en",
"hom",
"aan",
"sy",
"hand",
"omhoog",
"gehef",
".",
"Maar",
"toe",
"die",
"jongeling",
"hom",
"bekyk",
"het",
",",
"het",
"hy",
"verlief",
"geraak",
"op",
"hom",
"en",
"gesmeek",
"dat",
"hy",
"by",
"Jesus",
"wil",
"bly",
".",
"En",
"hulle",
"het",
"uit",
"die",
"graf",
"gekom",
"en",
"na",
"die",
"jongeling",
"se",
"huis",
"gegaan",
",",
"want",
"hy",
"was",
"welvarend",
".",
"En",
"ná",
"ses",
"dae",
"het",
"Jesus",
"vir",
"hom",
"gesê",
"wat",
"hy",
"moes",
"doen",
",",
"en",
"in",
"die",
"aand",
"het",
"die",
"jongeling",
"na",
"hom",
"gekom",
",",
"en",
"hy",
"het",
"'n",
"linnedoek",
"om",
"sy",
"naakte",
"lyf",
"gehad",
".",
"En",
"hy",
"het",
"daardie",
"nag",
"by",
"hom",
"gebly",
",",
"want",
"Jesus",
"het",
"hom",
"die",
"geheim",
"van",
"die",
"Ryk",
"van",
"God",
"geleer",
".",
"\"",
"Die",
"Heilige",
"Huwelik",
"van",
"Jesus",
"en",
"Maria",
"Magdalena",
"Ses",
"dae",
"voor",
"die",
"paasfees",
"het",
"Jesus",
"na",
"Betánië",
"toe",
"gekom",
",",
"waar",
"Lasarus",
"wat",
"hy",
"uit",
"die",
"dood",
"opgewek",
"het",
",",
"gewoon",
"het",
".",
"Daar",
"het",
"hulle",
"vir",
"Jesus",
"'n",
"ete",
"gegee",
":",
"Marta",
"het",
"bedien",
",",
"en",
"Lasarus",
"was",
"een",
"van",
"dié",
"wat",
"saam",
"met",
"Hom",
"aan",
"tafel",
"was",
".",
"Toe",
"het",
"Maria",
"'n",
"halfliter",
",",
"egte",
",",
"baie",
"duur",
"nardusolie",
"gebring",
"en",
"dit",
"op",
"Jesus",
"se",
"voete",
"uitgegiet",
"en",
"sy",
"voete",
"met",
"haar",
"hare",
"afgedroog",
".",
"Die",
"hele",
"huis",
"is",
"deurtrek",
"met",
"die",
"reuk",
"van",
"die",
"reukolie",
".",
"(",
"Johannes1-3",
")",
"Welvarende",
"vroue",
"het",
"in",
"Jesus",
"se",
"tyd",
"soms",
"'n",
"klein",
"fiool",
"uit",
"alabaster",
"met",
"kosbare",
"nardusolie",
"om",
"hulle",
"nek",
"gedra",
".",
"Die",
"alabaster-fiool",
"is",
"stukkend",
"geslaan",
"sodra",
"hulle",
"mans",
"oorlede",
"was",
",",
"en",
"die",
"vroue",
"het",
"die",
"oorledene",
"daarmee",
"gesalf",
".",
"Sommige",
"geleerdes",
"sien",
"ooreenkomste",
"in",
"die",
"verhaal",
"in",
"die",
"Evangelie",
"van",
"Johannes",
"en",
"die",
"Hooglied",
"van",
"Salomo",
",",
"'n",
"Hebreeuse",
"weergawe",
"van",
"die",
"Sumeriese",
"erotiese",
"gedig",
"oor",
"koning",
"Dummuzi",
"en",
"Inanna",
".",
"Net",
"soos",
"Jersus",
"word",
"Dummuzi",
"gemartel",
",",
"sterf",
"en",
"staan",
"weer",
"op",
".",
"Die",
"navorser",
"Margaret",
"Starbird",
"het",
"in",
"haar",
"boek",
"The",
"Woman",
"With",
"the",
"Alabaster",
"Jar",
"na",
"die",
"parallele",
"tussen",
"Dummuzi",
"en",
"Jesus",
"verwys",
".",
"Die",
"ritueel",
"van",
"die",
"Heilige",
"Huwelik",
"was",
"destyds",
"'n",
"praktyk",
"van",
"die",
"Hieros-Gamos-kult",
",",
"waarby",
"die",
"Aarde",
"se",
"vrugbaarheid",
"bewaar",
"word",
"deur",
"die",
"vereniging",
"van",
"die",
"hemelse",
"god",
"met",
"die",
"godin",
"van",
"die",
"Aarde",
".",
"Die",
"Heilige",
"Huwelik",
"is",
"'n",
"ritueel",
"wat",
"reeds",
"gedurende",
"die",
"bronstydperk",
"in",
"verskillende",
"Europese",
"en",
"Oosterse",
"beskawings",
",",
"waaronder",
"ook",
"die",
"Griekse",
",",
"Minoïese",
"en",
"Egiptiese",
",",
"voorgekom",
"het",
".",
"Jesus",
"het",
"die",
"Laaste",
"Nagmaal",
"in",
"Markus19",
"self",
"as",
"'n",
"bruilof",
"beskryf",
".",
"Met",
"haar",
"salwing",
"het",
"Maria",
"Magdalena",
"volgens",
"sommige",
"navorsers",
"die",
"Heilige",
"Huwelik",
"met",
"Jesus",
"voltrek",
"en",
"hom",
"tot",
"Messias",
"gesalf",
".",
"In",
"die",
"destydse",
"konteks",
"was",
"Jesus",
"net",
"een",
"van",
"'n",
"hele",
"reeks",
"Messias-kandidate",
",",
"en",
"dat",
"hy",
"na",
"homself",
"as",
"\"",
"God",
"\"",
"verwys",
"het",
"was",
"volgens",
"die",
"Joodse",
"wet",
"godslastering",
".",
"Die",
"evangelies",
"berig",
"van",
"insidente",
"waar",
"Jesus",
"byna",
"deur",
"Joodse",
"gelowiges",
"gestenig",
"is",
".",
"Wetenskaplikes",
"wat",
"hierdie",
"teorieë",
"summier",
"verwerp",
"voer",
"aan",
"dat",
"Jesus",
"in",
"die",
"Joodse",
"tradisie",
"verwortel",
"was",
",",
"alhoewel",
"Judea",
"en",
"Galilea",
"destyds",
"Romeinse",
"provinsies",
"was",
"en",
"ook",
"al",
"langer",
"onder",
"Helleense",
"invloed",
"gestaan",
"het",
".",
"Opwekking",
"van",
"dooies",
"Volgens",
"die",
"Christelike",
"leerstellings",
"is",
"dit",
"onwaarskynlik",
"dat",
"dooies",
"al",
"vóór",
"Jesus",
"se",
"eie",
"opstanding",
"opgewek",
"is",
".",
"Die",
"skrywer",
"Jacques",
"Bergier",
"verwys",
"na",
"die",
"geheime",
"kulte",
"en",
"rituele",
"wat",
"destyds",
"in",
"die",
"Heilige",
"Land",
"beoefen",
"is",
".",
"Nuwelinge",
"is",
"deur",
"middel",
"van",
"'n",
"inlywing",
"tot",
"hierdie",
"geheime",
"groepe",
"toegelaat",
"en",
"dikwels",
"het",
"mense",
"op",
"'n",
"simboliese",
"manier",
"van",
"hulle",
"ou",
"lewens",
"afskeid",
"geneem",
"deur",
"hul",
"eie",
"\"",
"dood",
"\"",
"in",
"'n",
"ritueel",
"te",
"beleef",
".",
"Hierdie",
"ritueel",
"was",
"uiters",
"realisties",
"–",
"die",
"\"",
"oorledene",
"\"",
"is",
"met",
"die",
"sidon",
",",
"die",
"tradisionele",
"lykdoek",
",",
"omwikkel",
"en",
"soms",
"ook",
"in",
"'n",
"rituele",
"grafkamer",
"\"",
"ter",
"ruste",
"gelê",
"\"",
".",
"Soortgelyke",
"rituele",
"kom",
"nog",
"steeds",
"voor",
"in",
"geheime",
"groepe",
"soos",
"byvoorbeeld",
"die",
"Vrymesselaars",
".",
"Die",
"simboliese",
"\"",
"dood",
"\"",
"het",
"ure",
"of",
"selfs",
"enkele",
"dae",
"geduur",
".",
"Die",
"toelating",
"tot",
"die",
"gemeenskap",
"is",
"daarna",
"as",
"'n",
"\"",
"opstanding",
"van",
"die",
"dooies",
"\"",
"gevier",
".",
"Nalatenskap",
"Volgens",
"die",
"meeste",
"Christelike",
"interpretasies",
"van",
"die",
"Bybel",
"was",
"die",
"tema",
"van",
"Jesus",
"se",
"leerstellings",
"berou",
"van",
"die",
"sonde",
",",
"onvoorwaardelike",
"liefde",
"(",
"Johannes34-35",
")",
",",
"die",
"vergifnis",
"van",
"sonde",
",",
"goddelike",
"genade",
"en",
"die",
"koms",
"van",
"die",
"Koninkryk",
"van",
"God",
".",
"Jesus",
"het",
"sy",
"dissipels",
"geleer",
"en",
"hulle",
"het",
"na",
"sy",
"dood",
"sy",
"leerstellings",
"versprei",
".",
"Binne",
"'n",
"paar",
"dekades",
"was",
"sy",
"volgelinge",
"deel",
"van",
"'n",
"geloof",
"wat",
"van",
"Judaïsme",
"onderskei",
"kan",
"word",
".",
"Christendom",
"het",
"deur",
"die",
"Romeinse",
"Ryk",
"versprei",
"onder",
"'n",
"weergawe",
"bekend",
"as",
"Niceaanse",
"Christendom",
"en",
"het",
"die",
"staatsgodsdiens",
"onder",
"Konstantyn",
"die",
"Grote",
"geword",
".",
"Deur",
"die",
"eeue",
"het",
"dit",
"na",
"Europa",
"en",
"die",
"res",
"van",
"die",
"wêreld",
"versprei",
".",
"Jesus",
"is",
"al",
"op",
"baie",
"verskillende",
"manier",
"uitgebeeld",
"in",
"tekeninge",
",",
"skilderye",
"en",
"beeldhouwerke",
",",
"op",
"die",
"verhoog",
"en",
"in",
"rolprente",
",",
"wat",
"strek",
"van",
"die",
"ernstige",
"tot",
"die",
"humoristiese",
".",
"Die",
"figuur",
"van",
"Jesus",
"vertoon",
"prominent",
"in",
"kuns",
"en",
"letterkunde",
".",
"'n",
"Aantal",
"gewilde",
"romans",
",",
"soos",
"The",
"Da",
"Vinci",
"Code",
"stel",
"verskeie",
"idees",
"rakende",
"Jesus",
"en",
"sy",
"lewe",
"voor",
"en",
"'n",
"aantal",
"rolprente",
",",
"soos",
"The",
"Passion",
"of",
"the",
"Christ",
",",
"beeld",
"sy",
"lewe",
",",
"dood",
"en",
"opstanding",
"uit",
".",
"Baie",
"van",
"die",
"spreuke",
"wat",
"aan",
"Jesus",
"toegeken",
"word",
",",
"het",
"deel",
"van",
"die",
"Westerse",
"kultuur",
"geword",
".",
"Daar",
"is",
"baie",
"items",
"wat",
"beweerde",
"relieke",
"van",
"Jesus",
"is",
",",
"soos",
"die",
"bekende",
"Kleed",
"van",
"Turyn",
"en",
"die",
"Sweetdoek",
"van",
"Oviedo",
".",
"Ander",
"nalatenskappe",
"sluit",
"'n",
"siening",
"van",
"God",
"in",
"as",
"meer",
"liefdevol",
",",
"genadevol",
",",
"vergewingsgesind",
"en",
"die",
"groei",
"van",
"'n",
"geloof",
"in",
"'n",
"vreugdevolle",
"hiernamaals",
"en",
"die",
"opstanding",
"van",
"die",
"dood",
".",
"Sy",
"leerstellings",
"bevorder",
"die",
"waarde",
"van",
"diegene",
"wat",
"oor",
"die",
"algemeen",
"as",
"ondergeskik",
"beskou",
"word",
":",
"vroue",
",",
"die",
"armsaliges",
",",
"etniese",
"buitestaanders",
",",
"kinders",
",",
"prostitute",
",",
"sieklikes",
",",
"gevangenes",
",",
"ens",
".",
"Vir",
"meer",
"as",
"'n",
"duisend",
"jaar",
"is",
"tallose",
"hospitale",
",",
"weeshuise",
"en",
"skole",
"uitdruklik",
"in",
"Jesus",
"se",
"naam",
"gestig",
".",
"Jesus",
"en",
"sy",
"boodskap",
"is",
"en",
"was",
"deur",
"baie",
"mense",
"geïnterpreteer",
",",
"verduidelik",
"en",
"verstaan",
".",
"Jesus",
"is",
"met",
"name",
"deur",
"(",
"onder",
"meer",
")",
"Paul",
"van",
"Tarsus",
",",
"die",
"Kerkvaders",
"(",
"waaronder",
"Augustinus",
"van",
"Hippo",
")",
",",
"Maarten",
"Luther",
"en",
"meer",
"onlangs",
"C.S",
".",
"Lewis",
"en",
"Pous",
"Johannes",
"Paulus",
"II",
"verduidelik",
".",
"Thomas",
"Jefferson",
"het",
"Jesus",
"se",
"leerstellings",
"beskryf",
"as",
"\"",
"die",
"mees",
"heerlike",
"en",
"liefdadige",
"morele",
"kode",
"wat",
"ooit",
"aan",
"die",
"mensdom",
"geskenk",
"is",
"\"",
".",
"Vir",
"sommige",
"Jode",
"was",
"die",
"nalatenskap",
"van",
"Jesus",
"'n",
"geskiedenis",
"van",
"anti-Semitisme",
",",
"alhoewel",
"baie",
"Christengroepe",
"na",
"die",
"Joodse",
"Volksmoord",
"moeite",
"gedoen",
"het",
"om",
"versoening",
"met",
"die",
"Jode",
"te",
"bewerkstellig",
"en",
"om",
"wedersydse",
"respek",
"en",
"dialoog",
"te",
"bevorder",
".",
"Vir",
"ander",
"is",
"die",
"Christendom",
"gekoppel",
"aan",
"Europese",
"kolonialisme",
".",
"'n",
"Omgekeerde",
"siening",
"voer",
"aan",
"dat",
",",
"deur",
"Bartolomé",
"de",
"las",
"Casas",
"se",
"verdediging",
"van",
"die",
"inheemse",
"inwoners",
"van",
"Spanje",
"se",
"Nuwe",
"Wêreldryk",
",",
"een",
"van",
"die",
"erfenisse",
"van",
"Jesus",
"die",
"begrip",
"van",
"universele",
"menseregte",
"is",
".",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"persone",
"in",
"die",
"Bybel",
"Soteriologie",
"Wederkoms",
"Verwysings",
"Hierdie",
"artikel",
"gebruik",
"gedeeltes",
"uit",
"die",
"Engelse",
"Wikipedia-artikel",
",",
"\"",
"Jesus",
"\"",
"Bronnelys",
"Allison",
",",
"Dale",
".",
"Jesus",
"of",
"Nazareth",
":",
"Millenarian",
"Prophet",
".",
"Minneapolis",
":",
"Augsburg",
"Fortress",
",",
"ISBN3144-7",
"Brown",
",",
"Raymond",
"E",
".",
"An",
"Introduction",
"to",
"the",
"New",
"Testament",
".",
"New",
"York",
":",
"Doubleday",
",",
"ISBN24767-2",
"Cohen",
",",
"Shaye",
"J.D",
".",
"From",
"the",
"Maccabees",
"to",
"the",
"Mishnah",
".",
"Louisville",
",",
"KY",
":",
"Westminster",
"John",
"Knox",
"Press",
",",
"ISBN25017-3",
"Cohen",
",",
"Shaye",
"J.D",
".",
"The",
"Beginnings",
"of",
"Jewishness",
":",
"Boundaries",
",",
"Varieties",
",",
"Uncertainties",
".",
"Berkeley",
":",
"University",
"of",
"California",
"Press",
",",
"ISBN22693-3",
"Crossan",
",",
"John",
"Dominic",
".",
"The",
"Historical",
"Jesus",
":",
"The",
"Life",
"of",
"a",
"Mediterranean",
"Jewish",
"Peasant",
".",
"New",
"York",
":",
"HarperSanFrancisco",
",",
"ISBN061629-6",
"Who",
"Killed",
"Jesus",
"?",
",",
"\"",
"ISBN061480-3",
"Guy",
"Davenport",
"and",
"Benjamin",
"Urrutia",
".",
"The",
"Logia",
"of",
"Yeshua",
";",
"The",
"Sayings",
"of",
"Jesus",
".",
"Washington",
",",
"DC",
":",
"ISBN70-8",
"De",
"La",
"Potterie",
",",
"Ignace",
".",
"\"",
"The",
"Hour",
"of",
"Jesus",
".",
"\"",
"New",
"York",
":",
"Alba",
"House",
",",
"Doherty",
",",
"Earl",
":",
"The",
"Jesus",
"Puzzle",
".",
"Did",
"Christianity",
"Begin",
"With",
"A",
"Mythical",
"Christ",
"?",
"-",
"Challenging",
"the",
"Existence",
"of",
"an",
"Historical",
"Jesus",
".",
"Ottawa",
":",
"Canadian",
"Humanist",
"Publications",
"Durant",
",",
"Will",
".",
"Caesar",
"and",
"Christ",
".",
"New",
"York",
":",
"Simon",
"and",
"Schuster",
",",
"ISBN11500-6",
"Ehrman",
",",
"Bart",
".",
"The",
"Lost",
"Christianities",
":",
"The",
"Battles",
"for",
"Scripture",
"and",
"the",
"Faiths",
"We",
"Never",
"Knew",
".",
"New",
"York",
":",
"Oxford",
"University",
"Press",
",",
"ISBN514183-0",
"Ehrman",
",",
"Bart",
".",
"The",
"New",
"Testament",
":",
"A",
"Historical",
"Introduction",
"to",
"the",
"Early",
"Christian",
"Writings",
".",
"New",
"York",
":",
"Oxford",
"University",
"Press",
",",
"ISBN515462-2",
"Flemming",
",",
"Brian",
"(",
"regisseur",
")",
":",
"The",
"God",
"Who",
"Wasn't",
"There",
".",
"DVD",
":",
"Beyond",
"Belief",
"Media",
",",
"vrystelling:Augustus",
"Fredriksen",
",",
"Paula",
".",
"Jesus",
"of",
"Nazareth",
",",
"King",
"of",
"the",
"Jews",
":",
"A",
"Jewish",
"Life",
"and",
"the",
"Emergence",
"of",
"Christianity",
".",
"New",
"York",
":",
"Vintage",
",",
"ISBN76746-0",
"Fredriksen",
",",
"Paula",
".",
"From",
"Jesus",
"to",
"Christ",
".",
"New",
"Haven",
":",
"Yale",
"University",
"Press",
",",
"ISBN04864-5",
"Finegan",
",",
"Jack",
".",
"Handbook",
"of",
"Biblical",
"Chronology",
",",
"revised",
"ed",
".",
"Peabody",
",",
"MA",
":",
"Hendrickson",
"Publishers",
",",
"ISBN143-9",
".",
"Fuller",
",",
"Reginald",
"H",
".",
",",
"The",
"Foundations",
"of",
"New",
"Testament",
"Christology",
"'",
"]",
".",
"New",
"York",
":",
"Scribners",
",",
"ISBN17075-X",
"Lepelley",
",",
"Claude",
":",
"Rome",
"et",
"l'",
"intégration",
"de",
"l'",
"Empire",
".",
"Tome",
"Approches",
"régionales",
"du",
"Haut-Empire",
"romainav.J.-C.-260",
"ap.J.-C",
".",
"Parys",
"Presses",
"Universitaires",
"de",
"France",
"Meier",
",",
"John",
"P",
".",
",",
"A",
"Marginal",
"Jew",
":",
"Rethinking",
"the",
"Historical",
"Jesus",
",",
"New",
"York",
":",
"Anchor",
"Doubleday",
",",
"v.",
"The",
"Roots",
"of",
"the",
"Problem",
"and",
"the",
"Person",
",",
"ISBN26425-9",
"v.",
"Mentor",
",",
"Message",
",",
"and",
"Miracles",
",",
"ISBN46992-6",
"v.",
"Companions",
"and",
"Competitors",
",",
"ISBN46993-4",
"Ochmann",
",",
"Frank",
":",
"Jesus",
".",
"Was",
"Forscher",
"heute",
"wissen",
".",
"In",
":",
"Stern",
".",
"NommerDesember",
"Aanlyn",
"beskikbaar",
":",
"www.stern.de",
"O'",
"Collins",
",",
"Gerald",
".",
"Interpreting",
"Jesus",
".",
"Mahwah",
",",
"NJ",
":",
"Paulist",
"Press",
",",
"Pelikan",
",",
"Jaroslav.",
"Jesus",
"Through",
"the",
"Centuries",
":",
"His",
"Place",
"in",
"the",
"History",
"of",
"Culture",
".",
"New",
"Haven",
":",
"Yale",
"University",
"Press",
",",
"ISBN07987-7",
"Pleticha",
",",
"Heinrich",
"en",
"Schönberger",
",",
"Otto",
":",
"Die",
"Römer",
".",
"Ein",
"enzyklopädisches",
"Sachbuch",
"zur",
"frühen",
"Geschichte",
"Europas",
".",
"Bindlach",
":",
"Gondrom",
"Robinson",
",",
"John",
"A",
".",
"T",
".",
"Redating",
"the",
"New",
"Testament",
".",
"Eugene",
",",
"OR",
":",
"Wipf",
"&",
"Stock,(",
"original",
"ISBN527-0",
".",
"Sanders",
",",
"E.P",
".",
"The",
"Historical",
"Figure",
"of",
"Jesus",
".",
"New",
"York",
":",
"Penguin",
",",
"ISBN014499-4",
"Sanders",
",",
"E.P",
".",
"Jesus",
"and",
"Judaism",
".",
"Minneapolis",
":",
"Fortress",
"Press",
",",
"ISBN2061-5",
"Vermes",
",",
"Geza",
".",
"Jesus",
"the",
"Jew",
":",
"A",
"Historian's",
"Reading",
"of",
"the",
"Gospels",
".",
"Minneapolis",
":",
"Augsburg",
"Fortress",
",",
"ISBN1443-7",
"Vermes",
",",
"Geza",
".",
"The",
"Religion",
"of",
"Jesus",
"the",
"Jew",
".",
"Minneapolis",
":",
"Augsburg",
"Fortress",
",",
"ISBN2797-0",
"Vermes",
",",
"Geza",
".",
"Jesus",
"in",
"his",
"Jewish",
"Context",
".",
"Minneapolis",
":",
"Augsburg",
"Fortress",
",",
"ISBN3623-6",
"Walker",
",",
"Jim",
":",
"Did",
"Jesus",
"exist?Junie",
"Aanlyn",
"beskikbaar",
":",
"nobeliefs.com",
"Wilson",
",",
"A.N",
".",
"Jesus",
".",
"London",
":",
"Pimlico",
",",
"ISBN0697-1",
"Wright",
",",
"N.T",
".",
"Jesus",
"and",
"the",
"Victory",
"of",
"God",
".",
"Minneapolis",
":",
"Augsburg",
"Fortress",
",",
"ISBN2682-6",
"Wright",
",",
"N.T",
".",
"The",
"Resurrection",
"of",
"the",
"Son",
"of",
"God",
":",
"Christian",
"Origins",
"and",
"the",
"Question",
"of",
"God",
".",
"Minneapolis",
":",
"Augsburg",
"Fortress",
",",
"ISBN2679-6",
"Zindler",
",",
"Frank",
"R",
".",
":",
"Did",
"Jesus",
"Exist",
"?",
"In",
":",
"The",
"American",
"Atheist",
",",
"Somer",
"Aanlyn",
"beskikbaar",
":",
"atheists.org",
"Webwerf",
"oor",
"Flavius",
"Joseph",
"Eksterne",
"skakels",
"Gelowige",
"sienings",
"Volledige",
"spreuke",
"van",
"Jesus",
"Christus",
"In",
"Parallel",
"Latyn",
"&",
"Engels",
"Jesus",
"Christ",
"–",
"artikels",
"in",
"die",
"Catholic",
"Encyclopedia",
"'",
"'",
"Christian",
"Foundations",
":",
"Jesus",
"articles",
"from",
"a",
"Protestant",
"perspective",
"''",
"Verklaring",
"oor",
"die",
"goddelikheid",
"van",
"Jesus",
"Christus",
"deur",
"die",
"Heiliges",
"van",
"die",
"Laaste",
"Dae",
".",
"'n",
"Hindoe-perspektief",
"oor",
"Jesus",
"'n",
"Islamiese",
"perspektief",
"oor",
"Jesus",
"BiblicalStudies.org.uk",
"Bied",
"'n",
"uitgebreide",
"bibliografie",
"en",
"talle",
"vol-teks",
"artikels",
".",
"Gnostic",
"Christianity",
"Geskiedkundige",
"en",
"skeptiese",
"sienings",
"Overview",
"of",
"the",
"Life",
"of",
"Jesus",
"'n",
"Opsomming",
"van",
"die",
"verhalings",
"in",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
".",
"From",
"Jesus",
"to",
"Christ",
"—",
"'n",
"PBS",
"dokumentêre",
"program",
"oor",
"Jesus",
"en",
"vroeë",
"Christendom",
".",
"Die",
"Joods-Romeinse",
"wêreld",
"van",
"Jesus",
"The",
"Jesus",
"Puzzle",
"—",
"Earl",
"Doherty",
"s",
"webwerf",
"Jesus",
":",
"Die",
"Wahrheit",
"hinter",
"der",
"Legende",
"Wie",
"Jesus",
"wirklich",
"starb",
"The",
"Greatest",
"Story",
"Never",
"Told",
"–",
"'n",
"Onderhoud",
"met",
"die",
"Rooms-Katolieke",
"navorser",
"Margaret",
"Starbird",
"oor",
"die",
"Heilige",
"Huwelik",
"en",
"Maria",
"Magdalena",
".",
"Christelike",
"leiers",
"Christene",
"uit",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"God",
"in",
"die",
"Christendom",
"Jode",
"uit",
"die",
"Nuwe",
"Testament",
"Profete",
"van",
"Islam",
"Tereggestelde",
"mense",
"Joodse",
"geskiedenis",
"Geboortes",
"inv.C",
".",
"Sterftes",
"in"
] |
155 | https://af.wikipedia.org/wiki/J.M.%20Coetzee | J.M. Coetzee | John Maxwell Coetzee (gebore 9 Februarie 1940) is 'n Suid-Afrikaansgebore skrywer. Hy word as die mees bekroonde lewende skrywer in die Engelssprekende wêreld beskou. Hy is die eerste skrywer aan wie die Bookerprys twee keer toegeken is en in 2003 ontvang hy die Nobelprys vir Letterkunde. Sy werk sluit in die romans Life & Times of Michael K, Disgrace, Waiting for the Barbarians, The Master of Petersburg, Slow Man en Diary of a Bad Year, en die gefiksionaliseerde outobiografieë Boyhood: Scenes from Provincial Life, Youth: Scenes from Provincial Life en Summertime. Onder sy essays tel Doubling the Point: Essays and Interviews, Giving Offence: Essays on Censorship, en Stranger Shores: Literary Essays, 1986–1999.
Lewensloop
John Maxwell Coetzee is op 9 Februarie 1940 in Kaapstad gebore. Hy het aan die Universiteit van Kaapstad gestudeer, en het in wiskunde en Engels gekwalifiseer.
In die vroeë 1960's het hy in Engeland gewoon, waar hy onder andere as rekenaarprogrameerder gewerk het. Hy het daaroor in Youth (2002) geskryf. Hy het daarna in die VSA gestudeer, en het as dosent in Engels en literatuur daar gewerk. In 1971 het hy terug na Suid-Afrika gekom, in 1984 word hy professor by die Universiteit van Kaapstad.
Hy was die eerste skrywer wat twee keer die Booker-prys gewen het, vir Life & Times of Michael K in 1983, en Disgrace in 1999.
In 2003 is die Nobelprys vir Letterkunde aan hom toegeken, die vierde persoon van Afrika, en tweede van Suid-Afrika wat die prys verwerf (die ander was Nadine Gordimer).
Coetzee is op 14 Junie 2010 in Amsterdam benoem tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw, die oudste en hoogste Nederlandse siviele orde. Tydens die seremonie is hy geprys vir sy rol as verbindingsoffisier tussen die Suid-Afrikaanse en Nederlandse kulture.
Hy woon sedert 2002 in Adelaide, Australië, waar hy burgerskap ontvang het. ’n Biografie oor hóm deur J.C. Kannemeyer, J.M. Coetzee – ’n geskryfde lewe, het in 2012 verskyn.
Boeke
Dusklands (1974) ISBN 0-14-024177-9
In the Heart of the Country (1977) ISBN 0-14-006228-9
Waiting for the Barbarians (1980) ISBN 0-14-006110-X
Life & Times of Michael K (1983; Bookerprys) ISBN 0-14-007448-1
Foe (1986) ISBN 0-14-009623-X
White Writing: On the Culture of Letters in South Africa (1988) ISBN 0-300-03974-3
Boyhood: Scenes from Provincial Life (1998) ISBN 0-14-026566-X
Age of Iron (1990) ISBN 0-14-027565-7
The Master of Pietersburg (1994)
Giving Offense: Essays on Censorship (1997) ISBN 0-226-11176-8
Disgrace (1999; Bookerprys) ISBN 0-09-928952-0
The Lives of Animals (1999) ISBN 0-691-07089-X
Youth: Scenes from Provincial Life II (2002) ISBN 0-670-03102-X
Stranger Shores: Literary Essays, 1986–1999 (September 2002) ISBN 0-14-200137-6
Elizabeth Costello (2003) ISBN 0-670-03130-5
Slow Man (2005) ISBN 0-670-03459-2
Diary of a Bad Year (2005) ISBN 1-84655-120-X
Inner Workings: Literary Essays, 2000–2005 (2007) ISBN 0-09-950614-9
Summertime (2009) ISBN 1-84655-318-0
Here and Now: Letters, 2008–2011 (2013) ISBN 0-670-02666-2, 'n versameling briewe wat Coetzee met Paul Auster verwissel het
The Childhood of Jesus (2013) ISBN 978-1-84655-726-2
The Schooldays of Jesus (2016)
The Death of Jesus (2019)
Verwysings
Eksterne skakels
Australiese skrywers
Suid-Afrikaanse skrywers
Suid-Afrikaanse vertalers
Suid-Afrikaanse Nobelpryswenners
Nobelprys vir Letterkunde wenners
Geboortes in 1940
Lewende mense
Afrikaners
Taalkundiges | [
"John",
"Maxwell",
"Coetzee",
"(",
"geboreFebruarieis",
"'n",
"Suid-Afrikaansgebore",
"skrywer",
".",
"Hy",
"word",
"as",
"die",
"mees",
"bekroonde",
"lewende",
"skrywer",
"in",
"die",
"Engelssprekende",
"wêreld",
"beskou",
".",
"Hy",
"is",
"die",
"eerste",
"skrywer",
"aan",
"wie",
"die",
"Bookerprys",
"twee",
"keer",
"toegeken",
"is",
"en",
"inontvang",
"hy",
"die",
"Nobelprys",
"vir",
"Letterkunde",
".",
"Sy",
"werk",
"sluit",
"in",
"die",
"romans",
"Life",
"&",
"Times",
"of",
"Michael",
"K",
",",
"Disgrace",
",",
"Waiting",
"for",
"the",
"Barbarians",
",",
"The",
"Master",
"of",
"Petersburg",
",",
"Slow",
"Man",
"en",
"Diary",
"of",
"a",
"Bad",
"Year",
",",
"en",
"die",
"gefiksionaliseerde",
"outobiografieë",
"Boyhood",
":",
"Scenes",
"from",
"Provincial",
"Life",
",",
"Youth",
":",
"Scenes",
"from",
"Provincial",
"Life",
"en",
"Summertime",
".",
"Onder",
"sy",
"essays",
"tel",
"Doubling",
"the",
"Point",
":",
"Essays",
"and",
"Interviews",
",",
"Giving",
"Offence",
":",
"Essays",
"on",
"Censorship",
",",
"en",
"Stranger",
"Shores",
":",
"Literary",
"Essays,",
"1999",
".",
"Lewensloop",
"John",
"Maxwell",
"Coetzee",
"is",
"opFebruariein",
"Kaapstad",
"gebore",
".",
"Hy",
"het",
"aan",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kaapstad",
"gestudeer",
",",
"en",
"het",
"in",
"wiskunde",
"en",
"Engels",
"gekwalifiseer",
".",
"In",
"die",
"vroeës",
"het",
"hy",
"in",
"Engeland",
"gewoon",
",",
"waar",
"hy",
"onder",
"andere",
"as",
"rekenaarprogrameerder",
"gewerk",
"het",
".",
"Hy",
"het",
"daaroor",
"in",
"Youthgeskryf",
".",
"Hy",
"het",
"daarna",
"in",
"die",
"VSA",
"gestudeer",
",",
"en",
"het",
"as",
"dosent",
"in",
"Engels",
"en",
"literatuur",
"daar",
"gewerk",
".",
"Inhet",
"hy",
"terug",
"na",
"Suid-Afrika",
"gekom",
",",
"inword",
"hy",
"professor",
"by",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kaapstad",
".",
"Hy",
"was",
"die",
"eerste",
"skrywer",
"wat",
"twee",
"keer",
"die",
"Booker-prys",
"gewen",
"het",
",",
"vir",
"Life",
"&",
"Times",
"of",
"Michael",
"K",
"in",
"en",
"Disgrace",
"in",
"Inis",
"die",
"Nobelprys",
"vir",
"Letterkunde",
"aan",
"hom",
"toegeken",
",",
"die",
"vierde",
"persoon",
"van",
"Afrika",
",",
"en",
"tweede",
"van",
"Suid-Afrika",
"wat",
"die",
"prys",
"verwerf",
"(",
"die",
"ander",
"was",
"Nadine",
"Gordimer",
")",
".",
"Coetzee",
"is",
"opJuniein",
"Amsterdam",
"benoem",
"tot",
"Ridder",
"in",
"de",
"Orde",
"van",
"de",
"Nederlandse",
"Leeuw",
",",
"die",
"oudste",
"en",
"hoogste",
"Nederlandse",
"siviele",
"orde",
".",
"Tydens",
"die",
"seremonie",
"is",
"hy",
"geprys",
"vir",
"sy",
"rol",
"as",
"verbindingsoffisier",
"tussen",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"en",
"Nederlandse",
"kulture",
".",
"Hy",
"woon",
"sedertin",
"Adelaide",
",",
"Australië",
",",
"waar",
"hy",
"burgerskap",
"ontvang",
"het",
".",
"’n",
"Biografie",
"oor",
"hóm",
"deur",
"J.C",
".",
"Kannemeyer",
",",
"J.",
"M",
".",
"Coetzee",
"–",
"’n",
"geskryfde",
"lewe",
",",
"het",
"inverskyn",
".",
"Boeke",
"DusklandsISBN024177-9",
"In",
"the",
"Heart",
"of",
"the",
"CountryISBN006228-9",
"Waiting",
"for",
"the",
"BarbariansISBN006110-X",
"Life",
"&",
"Times",
"of",
"Michael",
"K",
"Bookerprys",
")",
"ISBN007448-1",
"FoeISBN009623-X",
"White",
"Writing",
":",
"On",
"the",
"Culture",
"of",
"Letters",
"in",
"South",
"AfricaISBN03974-3",
"Boyhood",
":",
"Scenes",
"from",
"Provincial",
"LifeISBN026566-X",
"Age",
"of",
"IronISBN027565-7",
"The",
"Master",
"of",
"Pietersburg",
"Giving",
"Offense",
":",
"Essays",
"on",
"CensorshipISBN11176-8",
"Disgrace",
"Bookerprys",
")",
"ISBN928952-0",
"The",
"Lives",
"of",
"AnimalsISBN07089-X",
"Youth",
":",
"Scenes",
"from",
"Provincial",
"Life",
"IIISBN03102-X",
"Stranger",
"Shores",
":",
"Literary",
"Essays,",
"1999",
"(",
"SeptemberISBN200137-6",
"Elizabeth",
"CostelloISBN03130-5",
"Slow",
"ManISBN03459-2",
"Diary",
"of",
"a",
"Bad",
"YearISBN120-X",
"Inner",
"Workings",
":",
"Literary",
"Essays,2005ISBN950614-9",
"SummertimeISBN318-0",
"Here",
"and",
"Now",
":",
"Letters,2011ISBN02666-2",
",",
"'n",
"versameling",
"briewe",
"wat",
"Coetzee",
"met",
"Paul",
"Auster",
"verwissel",
"het",
"The",
"Childhood",
"of",
"JesusISBN84655-726-2",
"The",
"Schooldays",
"of",
"Jesus",
"The",
"Death",
"of",
"Jesus",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Australiese",
"skrywers",
"Suid-Afrikaanse",
"skrywers",
"Suid-Afrikaanse",
"vertalers",
"Suid-Afrikaanse",
"Nobelpryswenners",
"Nobelprys",
"vir",
"Letterkunde",
"wenners",
"Geboortes",
"in",
"Lewende",
"mense",
"Afrikaners",
"Taalkundiges"
] |
156 | https://af.wikipedia.org/wiki/Jan%20van%20Riebeeck | Jan van Riebeeck | Johan Anthoniszoon (Jan) van Riebeeck (Culemborg, 21 April 1619 – Batavia, 18 Januarie 1677), was die stigter van die eerste kolonie in Suid-Afrika in opdrag van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOC). Sy stigting by die Kaap die Goeie Hoop groei tot die Kaapkolonie, die Unie van Suid-Afrika en uiteindelik die Republiek van Suid-Afrika.
Lewensloop
Van Riebeeck word groot in Schiedam as die seun van ’n dokter en trou daar met Maria de la Quellerie op 28 Maart 1649. Sy sterf in Malakka op 2 November 1665.
Van Riebeeck vul al vanaf 1639 ’n aantal poste by die VOC: eerste vertoef hy in Batavia as doktersassistent, waarna hy Japan besoek. Sy belangrikste pos was as hoof van die handelspos in Tonkin, Viëtnam, maar hy word teruggeroep nadat dit aan die lig kom dat hy homself aan privaathandel skuldig gemaak het. In 1648 doen Van Riebeeck aan boord van De Coninck van Polen in Tafelbaai aan. Die skip was deel van die retoervloot onder vlootvoog Wollebrand Geleynsz de Jong wat van 8 Maart tot 3 April aldaar vertoef het om die bemanning van die Nieuwe Haerlem af te haal. In 1651 word hy uitgestuur om ’n verversingstasie in te rig by die Kaap die Goeie Hoop aan die suidpunt van Afrika. Op 24 Desember 1651 het Van Riebeeck met sy vlagskip, die Drommedaris, en nog twee ander skepe, die Reiger en die Goede Hoop, uit die hawe van Texel vertrek.
Op Saterdag 6 April 1652 land Van Riebeeck in Tafelbaai, plant die vlag van die VOC en kies die plek waar die Fort de Goede Hoop opgerig moet word, die eerste Nederlandse nedersetting aan die Kaap. Van Riebeeck en sy 90 koloniste (onder wie agt vroue is) lê tuine aan om vrugte en groente te verbou om die VOC-skepe wat by die kolonie aandoen, mee te kan voorsien. Vars vleis word verkry deur middel van ruilhandel met die plaaslike Khoikhoi-stamme, wat deur die Nederlanders Hottentotten genoem word.
Van Riebeeck was die regte persoon vir die groot, moeilike taak om 'n halfwegstasie aan die Kaap de Goede Hoop te vestig. Hy was 'n rustelose, energieke mens met groot werksvermoë. Sy opdragte het hy so stiptelik moontlik uitgevoer en alle take met optimisme aangepak. In Maart 1653 kon hy reeds aan die retoervloot vars produkte verskaf - ten spyte van talle terugslae.
Van Riebeeck kon een groot vraagstuk egter nie oplos nie: die verversingspos kon nie genoeg graan produseer om selfs in eie behoefte te voorsien nie, en die VOC moes dit in die beginjare steeds onderhou. Dit was juis die graantekort wat die kommandeur een van sy groot dienste aan Suid-Afrika laat bewys het. Op sy aandrang is vryburgers in 1657 ingestel. Hulle was mense wat nie in diens van die VOC was nie, maar privaat geboer het. Daardeur het die karakter van die Kaap van 'n verversingspos in 'n kolonie verander en is die grondslag gelê vir die ontwikkeling van 'n nasie.
Op 17 Desember 1652 ontdek Van Riebeeck die komeet C/1652 Y1, die eerste komeet wat in Suid-Afrika ontdek is.
Van Riebeeck bly die leier van die kolonie vir 10 jaar tot 7 Mei 1662, toe hy na sy nuwe amp in Batavia vertrek. Hy is deur Zacharias Wagenaer opgevolg as kommandeur van Kaap die Goeie Hoop.
Sy geboortehuis in Culemborg huisves tans ’n eiendomsagentskap.
Nalatenskap in Suid-Afrika
Jan van Riebeeck is van kulturele en geskiedkundige betekenis vir Suid-Afrika. Hy word deur die Afrikaners as die grondlegger van die Afrikanervolk beskou. Dit het onder meer uiting gekry in die feit dat sy gesig op posseëls en die Suid-Afrikaanse banknote en munte verskyn het van die 1940's tot 1993 toe die Suid-Afrikaanse Reserwebank die Suid-Afrikaanse geld na ’n apolitiese ontwerp van fauna en flora van die verskillende streke verander het. Die beeld wat op die Suid-Afrikaanse banknote gebruik was, is waarskynlik nie dié van Van Riebeeck nie, maar van Bartholomeus Vermuyden.
6 April was voor 1994 in Suid-Afrika bekend as Van Riebeeckdag en is later herdoop tot Stigtingsdag, maar nadat die ANC die regering oorgeneem het, is die dag as 'n vakansiedag laat vaar. Sy beeld verskyn op geen amptelike posseëls of geldstukke meer nie, maar in Adderleystraat in Kaapstad staan nog 'n standbeeld van hom en sy vrou.
Die wapen van die stad Kaapstad is gebaseer op die Van Riebeeck-familiewapen.
Baie Suid-Afrikaanse dorpe, stede en strate is na hom vernoem. Riebeek-Kasteel is een van die oudste dorpe in Suid-Afrika en is 75 km vanaf Kaapstad geleë in die Riebeek-vallei saam met Riebeek-Wes, 'n susterdorp.
Hoërskool Jan van Riebeeck is ’n Afrikaanse hoërskool in Kaapstad.
Vryburgers
Teen die einde van 1652 was daar reeds 'n florerende tuin, en vee is by die Khoi geruil. Toe die eerste retoervloot uit Batavia in Maart 1653 die Kaap aandoen, kon Van Riebeeck hulle dus van genoeg vars voorrade voorsien. Die ideaal om die Kaap selfversorgend te maak, kon egter in die heersende omstandighede nie verwesenlik word nie. Die eerste koringlande is deur die wind verniel, rys kon nie met sukses gekweek word nie (groot hoeveelhede rys moes ingevoer word), die uitvoer van robbevelle was nie geslaag nie en geen minerale rykdomme is in die Kaap gevind nie.
Boonop was die amptenare onder hom onwillig om ekstra werk te verrig waaruit hulle self geen voordeel sou put nie. Reeds in sy eerste brief aan Batavia (die Kaap het onder die gesag van die Raad van Indië geval) het Van Riebeeck voorgestel dat VOC-amptenare aan die Kaap toegelaat word om 'n stuk grond vir eie gewin te bewerk. Hy het voorgestel dat vryburgers uit Nederland of die Ooste ook vir die doel gebruik kon word. Namate die getal inwoners aan die Kaap toegeneem het (in 1658 was daar reeds 189) en die uitgawes vir hul onderhoud gestyg het, het die VOC om ekonomiese redes meer aandag aan Van Riebeeck se voorstelle geskenk. In ‘n brief van 12 Oktober 1656 het hulle hom opdrag gegee om 8 tot 10 mans vry te stel en te laat boer in die hoop dat dit sou help om die Kaap selfversorgend te maak. In Februarie 1657 het Van Riebeeck 9 vrybriewe uitgereik. Die vryburgers is in 2 groepe ingedeel: een groep onder leiding van Steven Jansz van Wageningen en die ander onder leiding van Harman Remajenna. Hulle het elk 'n stuk grond aan die Liesbeeckrivier (indertyd bekend as die Amstel) ontvang.
Die vryburgers moes hul produkte teen 'n vasgestelde prys aan die VOC verkoop waarmee in die behoeftes van sowel die vlote as die inwoners van die Kaap voorsien moes word. Oorblywende produkte kon hulle onder mekaar verhandel of na Batavia uitvoer. Hulle kon hul inkomste aanvul deur jag, visvangs, biermakery en deur varke en pluimvee aan te hou. Die implemente wat hulle op krediet van die VOC ontvang het, sou die eerste 3 jaar gratis deur die VOC in stand gehou word.
Tydens kommissaris Rijckloff van Goens se besoek in Maart/April 1657 is die tiende vrybrief uitgereik en in 1658 was daar reeds 15 vryburgers. Van Goens het daarop gewys dat die amptenare nie dieselfde voorregte as die vryburgers moes geniet nie omdat laasgenoemde as gevolg van die mededinging dan nie 'n bestaan sou kon maak nie. Konflik tussen die amptenare en vryburgers het egter spoedig 'n groot rol in die geskiedenis van die Kaap gespeel.
Die uitreiking van die vrybriewe was 'n belangrike gebeurtenis in die geskiedenis van Suid-Afrika omdat die aard van die verversingspos daardeur verander is. Dit was die begin van 'n permanente Blanke bevolking wat weens aanwas ook onvermydelik tot gebiedsuitbreiding gelei het. Die instelling van vryburgers het 'n wysiging in die samestelling van die Kaap se bestuursliggaam, die Politieke Raad, geverg. Die Raad, wat bestaan het uit die skeepskapteins met Van Riebeeck as voorsitter, het vir die eerste keer aan boord van die Drommedaris byeengekom.
Nadat die kapteins die Kaap verlaat het, het die Politieke Raad bestaan uit die kommandeur, die sekunde, die fiskaal, die bevelvoerder van die garnisoen (eers 'n korporaal, toe 'n sersant en later 'n kaptein) en 'n sekretaris. Laasgenoemde het egter nie stemreg gehad nie. As verteenwoordiger van die vryburgers is Steven Jansz van Wageningen as die eerste burgerraad aangestel. Dit was in ooreenstemming met die VOC se beleid dat 'n beskuldigde altyd deur 'n lid van sy eie klas op die regsbank verteenwoordig moes word.
Later is Hendrik Boom, die hooftuinier wat intussen ook 'n vryburger geword het, as tweede burgerraad aangestel. Elke jaar het een van die 2 burgerrade afgetree en hy is dan vervang deur een wat deur die Kommandeur aangestel is. Die vryburgers se boerdery het die astrantheid van die Hottentotte, veral die Kaapmans of Goringhaikwas, laat toeneem. Van Riebeeck het uit die staanspoor met die Khoi ruilhandel gedryf, maar reeds in 1653 het konflik ontstaan toe Herry, die tolk en leier van die Strandlopers, feitlik al die nedersetting se vee gesteel het.
Die verhoudings het gespanne gebly en Van Riebeeck het uiteindelik in oorleg met Van Goens op 'n beleid van gebiedskeiding besluit. In Mei 1659 het die burgers 'n petisie aan Van Riebeeck oorhandig waarin hulle optrede teen die Khoi geëis het. Die Khoi het nie net hul vee gebuit nie, maar ook hul boerderygereedskap gesteel. Nadat een van die vryburgers deur die Kaapmans vermoor is, het 'n hele reeks skermutselings met die Khoi ontstaan wat eers in April 1660 beëindig is.
Van Riebeeck is in 1662 deur die VOC na Batavia verplaas en het die Kaap op 7 Mei op die skip Mars verlaat. Met sy aankoms in Julie 1662 was daar vir hom geen werk in Batavia nie en hy het eers in September sitting in die Raad van Justisie verkry.
Kort daarna is hy as ‘n goewerneur van Malakka aangestel, waar sy vrou en dogter Joanna hom aan die einde van 1664 ontval het. Hy het versoek om na Nederland gerepatrieer te word, maar het in November 1665 die pos van sekretaris van die Raad van Indië aanvaar. Hy het die pos tot met sy dood op 18 Januarie 1677 beklee. Hy is op 10 Maart 1667 met Maria Scipio getroud en een seun, Joan, is uit die huwelik gebore.
Jan van Riebeeck se gebed (1652)
Die Gelofte van Jan van Riebeeck, 6 April 1654
Hier volg die gelofte van Jan van Riebeeck:
Sien ook
Jan van Riebeeck-standbeeld
Lys van kommandeurs en goewerneurs van die Kaapkolonie
Stigtingsdag
Vigiti Magna
Bronnelys
Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 22 - 26
The Afrikaners, biography of a people – Hermann Giliomee
KENNIS, vol 8, 1980, bl. 1474-1475, ISBN 0 7981 0830 4
Verwysings
Eksterne skakels
Nederlandse kommandeurs en goewerneurs van die Kaapkolonie (VOC)
Mense in die 17de eeu
Geboortes in 1619
Sterftes in 1677 | [
"Johan",
"Anthoniszoon",
"(",
"Jan",
")",
"van",
"Riebeeck",
"(",
"Culemborg",
",",
"April",
"–",
"Batavia",
",",
"Januarie",
"was",
"die",
"stigter",
"van",
"die",
"eerste",
"kolonie",
"in",
"Suid-Afrika",
"in",
"opdrag",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Oos-Indiese",
"Kompanjie",
"(",
"VOC",
")",
".",
"Sy",
"stigting",
"by",
"die",
"Kaap",
"die",
"Goeie",
"Hoop",
"groei",
"tot",
"die",
"Kaapkolonie",
",",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
"en",
"uiteindelik",
"die",
"Republiek",
"van",
"Suid-Afrika",
".",
"Lewensloop",
"Van",
"Riebeeck",
"word",
"groot",
"in",
"Schiedam",
"as",
"die",
"seun",
"van",
"’n",
"dokter",
"en",
"trou",
"daar",
"met",
"Maria",
"de",
"la",
"Quellerie",
"opMaart",
"Sy",
"sterf",
"in",
"Malakka",
"opNovember",
"Van",
"Riebeeck",
"vul",
"al",
"vanaf’n",
"aantal",
"poste",
"by",
"die",
"VOC",
":",
"eerste",
"vertoef",
"hy",
"in",
"Batavia",
"as",
"doktersassistent",
",",
"waarna",
"hy",
"Japan",
"besoek",
".",
"Sy",
"belangrikste",
"pos",
"was",
"as",
"hoof",
"van",
"die",
"handelspos",
"in",
"Tonkin",
",",
"Viëtnam",
",",
"maar",
"hy",
"word",
"teruggeroep",
"nadat",
"dit",
"aan",
"die",
"lig",
"kom",
"dat",
"hy",
"homself",
"aan",
"privaathandel",
"skuldig",
"gemaak",
"het",
".",
"Indoen",
"Van",
"Riebeeck",
"aan",
"boord",
"van",
"De",
"Coninck",
"van",
"Polen",
"in",
"Tafelbaai",
"aan",
".",
"Die",
"skip",
"was",
"deel",
"van",
"die",
"retoervloot",
"onder",
"vlootvoog",
"Wollebrand",
"Geleynsz",
"de",
"Jong",
"wat",
"vanMaart",
"totApril",
"aldaar",
"vertoef",
"het",
"om",
"die",
"bemanning",
"van",
"die",
"Nieuwe",
"Haerlem",
"af",
"te",
"haal",
".",
"Inword",
"hy",
"uitgestuur",
"om",
"’n",
"verversingstasie",
"in",
"te",
"rig",
"by",
"die",
"Kaap",
"die",
"Goeie",
"Hoop",
"aan",
"die",
"suidpunt",
"van",
"Afrika",
".",
"OpDesemberhet",
"Van",
"Riebeeck",
"met",
"sy",
"vlagskip",
",",
"die",
"Drommedaris",
",",
"en",
"nog",
"twee",
"ander",
"skepe",
",",
"die",
"Reiger",
"en",
"die",
"Goede",
"Hoop",
",",
"uit",
"die",
"hawe",
"van",
"Texel",
"vertrek",
".",
"Op",
"SaterdagAprilland",
"Van",
"Riebeeck",
"in",
"Tafelbaai",
",",
"plant",
"die",
"vlag",
"van",
"die",
"VOC",
"en",
"kies",
"die",
"plek",
"waar",
"die",
"Fort",
"de",
"Goede",
"Hoop",
"opgerig",
"moet",
"word",
",",
"die",
"eerste",
"Nederlandse",
"nedersetting",
"aan",
"die",
"Kaap",
".",
"Van",
"Riebeeck",
"en",
"sykoloniste",
"(",
"onder",
"wie",
"agt",
"vroue",
"is",
")",
"lê",
"tuine",
"aan",
"om",
"vrugte",
"en",
"groente",
"te",
"verbou",
"om",
"die",
"VOC-skepe",
"wat",
"by",
"die",
"kolonie",
"aandoen",
",",
"mee",
"te",
"kan",
"voorsien",
".",
"Vars",
"vleis",
"word",
"verkry",
"deur",
"middel",
"van",
"ruilhandel",
"met",
"die",
"plaaslike",
"Khoikhoi-stamme",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"Nederlanders",
"Hottentotten",
"genoem",
"word",
".",
"Van",
"Riebeeck",
"was",
"die",
"regte",
"persoon",
"vir",
"die",
"groot",
",",
"moeilike",
"taak",
"om",
"'n",
"halfwegstasie",
"aan",
"die",
"Kaap",
"de",
"Goede",
"Hoop",
"te",
"vestig",
".",
"Hy",
"was",
"'n",
"rustelose",
",",
"energieke",
"mens",
"met",
"groot",
"werksvermoë",
".",
"Sy",
"opdragte",
"het",
"hy",
"so",
"stiptelik",
"moontlik",
"uitgevoer",
"en",
"alle",
"take",
"met",
"optimisme",
"aangepak",
".",
"In",
"Maartkon",
"hy",
"reeds",
"aan",
"die",
"retoervloot",
"vars",
"produkte",
"verskaf",
"-",
"ten",
"spyte",
"van",
"talle",
"terugslae",
".",
"Van",
"Riebeeck",
"kon",
"een",
"groot",
"vraagstuk",
"egter",
"nie",
"oplos",
"nie",
":",
"die",
"verversingspos",
"kon",
"nie",
"genoeg",
"graan",
"produseer",
"om",
"selfs",
"in",
"eie",
"behoefte",
"te",
"voorsien",
"nie",
",",
"en",
"die",
"VOC",
"moes",
"dit",
"in",
"die",
"beginjare",
"steeds",
"onderhou",
".",
"Dit",
"was",
"juis",
"die",
"graantekort",
"wat",
"die",
"kommandeur",
"een",
"van",
"sy",
"groot",
"dienste",
"aan",
"Suid-Afrika",
"laat",
"bewys",
"het",
".",
"Op",
"sy",
"aandrang",
"is",
"vryburgers",
"iningestel",
".",
"Hulle",
"was",
"mense",
"wat",
"nie",
"in",
"diens",
"van",
"die",
"VOC",
"was",
"nie",
",",
"maar",
"privaat",
"geboer",
"het",
".",
"Daardeur",
"het",
"die",
"karakter",
"van",
"die",
"Kaap",
"van",
"'n",
"verversingspos",
"in",
"'n",
"kolonie",
"verander",
"en",
"is",
"die",
"grondslag",
"gelê",
"vir",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"'n",
"nasie",
".",
"OpDesemberontdek",
"Van",
"Riebeeck",
"die",
"komeet",
"C/1652",
"Y1",
",",
"die",
"eerste",
"komeet",
"wat",
"in",
"Suid-Afrika",
"ontdek",
"is",
".",
"Van",
"Riebeeck",
"bly",
"die",
"leier",
"van",
"die",
"kolonie",
"virjaar",
"totMei",
"toe",
"hy",
"na",
"sy",
"nuwe",
"amp",
"in",
"Batavia",
"vertrek",
".",
"Hy",
"is",
"deur",
"Zacharias",
"Wagenaer",
"opgevolg",
"as",
"kommandeur",
"van",
"Kaap",
"die",
"Goeie",
"Hoop",
".",
"Sy",
"geboortehuis",
"in",
"Culemborg",
"huisves",
"tans",
"’n",
"eiendomsagentskap",
".",
"Nalatenskap",
"in",
"Suid-Afrika",
"Jan",
"van",
"Riebeeck",
"is",
"van",
"kulturele",
"en",
"geskiedkundige",
"betekenis",
"vir",
"Suid-Afrika",
".",
"Hy",
"word",
"deur",
"die",
"Afrikaners",
"as",
"die",
"grondlegger",
"van",
"die",
"Afrikanervolk",
"beskou",
".",
"Dit",
"het",
"onder",
"meer",
"uiting",
"gekry",
"in",
"die",
"feit",
"dat",
"sy",
"gesig",
"op",
"posseëls",
"en",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"banknote",
"en",
"munte",
"verskyn",
"het",
"van",
"dies",
"tottoe",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Reserwebank",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"geld",
"na",
"’n",
"apolitiese",
"ontwerp",
"van",
"fauna",
"en",
"flora",
"van",
"die",
"verskillende",
"streke",
"verander",
"het",
".",
"Die",
"beeld",
"wat",
"op",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"banknote",
"gebruik",
"was",
",",
"is",
"waarskynlik",
"nie",
"dié",
"van",
"Van",
"Riebeeck",
"nie",
",",
"maar",
"van",
"Bartholomeus",
"Vermuyden",
".",
"6",
"April",
"was",
"voorin",
"Suid-Afrika",
"bekend",
"as",
"Van",
"Riebeeckdag",
"en",
"is",
"later",
"herdoop",
"tot",
"Stigtingsdag",
",",
"maar",
"nadat",
"die",
"ANC",
"die",
"regering",
"oorgeneem",
"het",
",",
"is",
"die",
"dag",
"as",
"'n",
"vakansiedag",
"laat",
"vaar",
".",
"Sy",
"beeld",
"verskyn",
"op",
"geen",
"amptelike",
"posseëls",
"of",
"geldstukke",
"meer",
"nie",
",",
"maar",
"in",
"Adderleystraat",
"in",
"Kaapstad",
"staan",
"nog",
"'n",
"standbeeld",
"van",
"hom",
"en",
"sy",
"vrou",
".",
"Die",
"wapen",
"van",
"die",
"stad",
"Kaapstad",
"is",
"gebaseer",
"op",
"die",
"Van",
"Riebeeck-familiewapen",
".",
"Baie",
"Suid-Afrikaanse",
"dorpe",
",",
"stede",
"en",
"strate",
"is",
"na",
"hom",
"vernoem",
".",
"Riebeek-Kasteel",
"is",
"een",
"van",
"die",
"oudste",
"dorpe",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"iskm",
"vanaf",
"Kaapstad",
"geleë",
"in",
"die",
"Riebeek-vallei",
"saam",
"met",
"Riebeek-Wes",
",",
"'n",
"susterdorp",
".",
"Hoërskool",
"Jan",
"van",
"Riebeeck",
"is",
"’n",
"Afrikaanse",
"hoërskool",
"in",
"Kaapstad",
".",
"Vryburgers",
"Teen",
"die",
"einde",
"vanwas",
"daar",
"reeds",
"'n",
"florerende",
"tuin",
",",
"en",
"vee",
"is",
"by",
"die",
"Khoi",
"geruil",
".",
"Toe",
"die",
"eerste",
"retoervloot",
"uit",
"Batavia",
"in",
"Maartdie",
"Kaap",
"aandoen",
",",
"kon",
"Van",
"Riebeeck",
"hulle",
"dus",
"van",
"genoeg",
"vars",
"voorrade",
"voorsien",
".",
"Die",
"ideaal",
"om",
"die",
"Kaap",
"selfversorgend",
"te",
"maak",
",",
"kon",
"egter",
"in",
"die",
"heersende",
"omstandighede",
"nie",
"verwesenlik",
"word",
"nie",
".",
"Die",
"eerste",
"koringlande",
"is",
"deur",
"die",
"wind",
"verniel",
",",
"rys",
"kon",
"nie",
"met",
"sukses",
"gekweek",
"word",
"nie",
"(",
"groot",
"hoeveelhede",
"rys",
"moes",
"ingevoer",
"word",
")",
",",
"die",
"uitvoer",
"van",
"robbevelle",
"was",
"nie",
"geslaag",
"nie",
"en",
"geen",
"minerale",
"rykdomme",
"is",
"in",
"die",
"Kaap",
"gevind",
"nie",
".",
"Boonop",
"was",
"die",
"amptenare",
"onder",
"hom",
"onwillig",
"om",
"ekstra",
"werk",
"te",
"verrig",
"waaruit",
"hulle",
"self",
"geen",
"voordeel",
"sou",
"put",
"nie",
".",
"Reeds",
"in",
"sy",
"eerste",
"brief",
"aan",
"Batavia",
"(",
"die",
"Kaap",
"het",
"onder",
"die",
"gesag",
"van",
"die",
"Raad",
"van",
"Indië",
"geval",
")",
"het",
"Van",
"Riebeeck",
"voorgestel",
"dat",
"VOC-amptenare",
"aan",
"die",
"Kaap",
"toegelaat",
"word",
"om",
"'n",
"stuk",
"grond",
"vir",
"eie",
"gewin",
"te",
"bewerk",
".",
"Hy",
"het",
"voorgestel",
"dat",
"vryburgers",
"uit",
"Nederland",
"of",
"die",
"Ooste",
"ook",
"vir",
"die",
"doel",
"gebruik",
"kon",
"word",
".",
"Namate",
"die",
"getal",
"inwoners",
"aan",
"die",
"Kaap",
"toegeneem",
"het",
"(",
"inwas",
"daar",
"reedsen",
"die",
"uitgawes",
"vir",
"hul",
"onderhoud",
"gestyg",
"het",
",",
"het",
"die",
"VOC",
"om",
"ekonomiese",
"redes",
"meer",
"aandag",
"aan",
"Van",
"Riebeeck",
"se",
"voorstelle",
"geskenk",
".",
"In",
"‘n",
"brief",
"vanOktoberhet",
"hulle",
"hom",
"opdrag",
"gegee",
"omtotmans",
"vry",
"te",
"stel",
"en",
"te",
"laat",
"boer",
"in",
"die",
"hoop",
"dat",
"dit",
"sou",
"help",
"om",
"die",
"Kaap",
"selfversorgend",
"te",
"maak",
".",
"In",
"Februariehet",
"Van",
"Riebeeckvrybriewe",
"uitgereik",
".",
"Die",
"vryburgers",
"is",
"ingroepe",
"ingedeel",
":",
"een",
"groep",
"onder",
"leiding",
"van",
"Steven",
"Jansz",
"van",
"Wageningen",
"en",
"die",
"ander",
"onder",
"leiding",
"van",
"Harman",
"Remajenna",
".",
"Hulle",
"het",
"elk",
"'n",
"stuk",
"grond",
"aan",
"die",
"Liesbeeckrivier",
"(",
"indertyd",
"bekend",
"as",
"die",
"Amstel",
")",
"ontvang",
".",
"Die",
"vryburgers",
"moes",
"hul",
"produkte",
"teen",
"'n",
"vasgestelde",
"prys",
"aan",
"die",
"VOC",
"verkoop",
"waarmee",
"in",
"die",
"behoeftes",
"van",
"sowel",
"die",
"vlote",
"as",
"die",
"inwoners",
"van",
"die",
"Kaap",
"voorsien",
"moes",
"word",
".",
"Oorblywende",
"produkte",
"kon",
"hulle",
"onder",
"mekaar",
"verhandel",
"of",
"na",
"Batavia",
"uitvoer",
".",
"Hulle",
"kon",
"hul",
"inkomste",
"aanvul",
"deur",
"jag",
",",
"visvangs",
",",
"biermakery",
"en",
"deur",
"varke",
"en",
"pluimvee",
"aan",
"te",
"hou",
".",
"Die",
"implemente",
"wat",
"hulle",
"op",
"krediet",
"van",
"die",
"VOC",
"ontvang",
"het",
",",
"sou",
"die",
"eerstejaar",
"gratis",
"deur",
"die",
"VOC",
"in",
"stand",
"gehou",
"word",
".",
"Tydens",
"kommissaris",
"Rijckloff",
"van",
"Goens",
"se",
"besoek",
"in",
"Maart/Aprilis",
"die",
"tiende",
"vrybrief",
"uitgereik",
"en",
"inwas",
"daar",
"reedsvryburgers",
".",
"Van",
"Goens",
"het",
"daarop",
"gewys",
"dat",
"die",
"amptenare",
"nie",
"dieselfde",
"voorregte",
"as",
"die",
"vryburgers",
"moes",
"geniet",
"nie",
"omdat",
"laasgenoemde",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"mededinging",
"dan",
"nie",
"'n",
"bestaan",
"sou",
"kon",
"maak",
"nie",
".",
"Konflik",
"tussen",
"die",
"amptenare",
"en",
"vryburgers",
"het",
"egter",
"spoedig",
"'n",
"groot",
"rol",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"Kaap",
"gespeel",
".",
"Die",
"uitreiking",
"van",
"die",
"vrybriewe",
"was",
"'n",
"belangrike",
"gebeurtenis",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"Suid-Afrika",
"omdat",
"die",
"aard",
"van",
"die",
"verversingspos",
"daardeur",
"verander",
"is",
".",
"Dit",
"was",
"die",
"begin",
"van",
"'n",
"permanente",
"Blanke",
"bevolking",
"wat",
"weens",
"aanwas",
"ook",
"onvermydelik",
"tot",
"gebiedsuitbreiding",
"gelei",
"het",
".",
"Die",
"instelling",
"van",
"vryburgers",
"het",
"'n",
"wysiging",
"in",
"die",
"samestelling",
"van",
"die",
"Kaap",
"se",
"bestuursliggaam",
",",
"die",
"Politieke",
"Raad",
",",
"geverg",
".",
"Die",
"Raad",
",",
"wat",
"bestaan",
"het",
"uit",
"die",
"skeepskapteins",
"met",
"Van",
"Riebeeck",
"as",
"voorsitter",
",",
"het",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"aan",
"boord",
"van",
"die",
"Drommedaris",
"byeengekom",
".",
"Nadat",
"die",
"kapteins",
"die",
"Kaap",
"verlaat",
"het",
",",
"het",
"die",
"Politieke",
"Raad",
"bestaan",
"uit",
"die",
"kommandeur",
",",
"die",
"sekunde",
",",
"die",
"fiskaal",
",",
"die",
"bevelvoerder",
"van",
"die",
"garnisoen",
"(",
"eers",
"'n",
"korporaal",
",",
"toe",
"'n",
"sersant",
"en",
"later",
"'n",
"kaptein",
")",
"en",
"'n",
"sekretaris",
".",
"Laasgenoemde",
"het",
"egter",
"nie",
"stemreg",
"gehad",
"nie",
".",
"As",
"verteenwoordiger",
"van",
"die",
"vryburgers",
"is",
"Steven",
"Jansz",
"van",
"Wageningen",
"as",
"die",
"eerste",
"burgerraad",
"aangestel",
".",
"Dit",
"was",
"in",
"ooreenstemming",
"met",
"die",
"VOC",
"se",
"beleid",
"dat",
"'n",
"beskuldigde",
"altyd",
"deur",
"'n",
"lid",
"van",
"sy",
"eie",
"klas",
"op",
"die",
"regsbank",
"verteenwoordig",
"moes",
"word",
".",
"Later",
"is",
"Hendrik",
"Boom",
",",
"die",
"hooftuinier",
"wat",
"intussen",
"ook",
"'n",
"vryburger",
"geword",
"het",
",",
"as",
"tweede",
"burgerraad",
"aangestel",
".",
"Elke",
"jaar",
"het",
"een",
"van",
"dieburgerrade",
"afgetree",
"en",
"hy",
"is",
"dan",
"vervang",
"deur",
"een",
"wat",
"deur",
"die",
"Kommandeur",
"aangestel",
"is",
".",
"Die",
"vryburgers",
"se",
"boerdery",
"het",
"die",
"astrantheid",
"van",
"die",
"Hottentotte",
",",
"veral",
"die",
"Kaapmans",
"of",
"Goringhaikwas",
",",
"laat",
"toeneem",
".",
"Van",
"Riebeeck",
"het",
"uit",
"die",
"staanspoor",
"met",
"die",
"Khoi",
"ruilhandel",
"gedryf",
",",
"maar",
"reeds",
"inhet",
"konflik",
"ontstaan",
"toe",
"Herry",
",",
"die",
"tolk",
"en",
"leier",
"van",
"die",
"Strandlopers",
",",
"feitlik",
"al",
"die",
"nedersetting",
"se",
"vee",
"gesteel",
"het",
".",
"Die",
"verhoudings",
"het",
"gespanne",
"gebly",
"en",
"Van",
"Riebeeck",
"het",
"uiteindelik",
"in",
"oorleg",
"met",
"Van",
"Goens",
"op",
"'n",
"beleid",
"van",
"gebiedskeiding",
"besluit",
".",
"In",
"Meihet",
"die",
"burgers",
"'n",
"petisie",
"aan",
"Van",
"Riebeeck",
"oorhandig",
"waarin",
"hulle",
"optrede",
"teen",
"die",
"Khoi",
"geëis",
"het",
".",
"Die",
"Khoi",
"het",
"nie",
"net",
"hul",
"vee",
"gebuit",
"nie",
",",
"maar",
"ook",
"hul",
"boerderygereedskap",
"gesteel",
".",
"Nadat",
"een",
"van",
"die",
"vryburgers",
"deur",
"die",
"Kaapmans",
"vermoor",
"is",
",",
"het",
"'n",
"hele",
"reeks",
"skermutselings",
"met",
"die",
"Khoi",
"ontstaan",
"wat",
"eers",
"in",
"Aprilbeëindig",
"is",
".",
"Van",
"Riebeeck",
"is",
"indeur",
"die",
"VOC",
"na",
"Batavia",
"verplaas",
"en",
"het",
"die",
"Kaap",
"opMei",
"op",
"die",
"skip",
"Mars",
"verlaat",
".",
"Met",
"sy",
"aankoms",
"in",
"Juliewas",
"daar",
"vir",
"hom",
"geen",
"werk",
"in",
"Batavia",
"nie",
"en",
"hy",
"het",
"eers",
"in",
"September",
"sitting",
"in",
"die",
"Raad",
"van",
"Justisie",
"verkry",
".",
"Kort",
"daarna",
"is",
"hy",
"as",
"‘n",
"goewerneur",
"van",
"Malakka",
"aangestel",
",",
"waar",
"sy",
"vrou",
"en",
"dogter",
"Joanna",
"hom",
"aan",
"die",
"einde",
"vanontval",
"het",
".",
"Hy",
"het",
"versoek",
"om",
"na",
"Nederland",
"gerepatrieer",
"te",
"word",
",",
"maar",
"het",
"in",
"Novemberdie",
"pos",
"van",
"sekretaris",
"van",
"die",
"Raad",
"van",
"Indië",
"aanvaar",
".",
"Hy",
"het",
"die",
"pos",
"tot",
"met",
"sy",
"dood",
"opJanuariebeklee",
".",
"Hy",
"is",
"opMaartmet",
"Maria",
"Scipio",
"getroud",
"en",
"een",
"seun",
",",
"Joan",
",",
"is",
"uit",
"die",
"huwelik",
"gebore",
".",
"Jan",
"van",
"Riebeeck",
"se",
"gebed",
"Die",
"Gelofte",
"van",
"Jan",
"van",
"Riebeeck",
",",
"April",
"Hier",
"volg",
"die",
"gelofte",
"van",
"Jan",
"van",
"Riebeeck",
":",
"Sien",
"ook",
"Jan",
"van",
"Riebeeck-standbeeld",
"Lys",
"van",
"kommandeurs",
"en",
"goewerneurs",
"van",
"die",
"Kaapkolonie",
"Stigtingsdag",
"Vigiti",
"Magna",
"Bronnelys",
"Wêreldspektrum",
",",
"ISBN",
"volume",
"bl",
".",
"-",
"The",
"Afrikaners",
",",
"biography",
"of",
"a",
"people",
"–",
"Hermann",
"Giliomee",
"KENNIS",
",",
"vol",
"bl",
".",
"ISBN79814",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Nederlandse",
"kommandeurs",
"en",
"goewerneurs",
"van",
"die",
"Kaapkolonie",
"(",
"VOC",
")",
"Mense",
"in",
"diee",
"eeu",
"Geboortes",
"in",
"Sterftes",
"in"
] |
160 | https://af.wikipedia.org/wiki/Japan | Japan | Japan (Japannees: 日本, Nippon, [ɲip̚poɴ], , of Nihon, [ɲihoɴ], ; amptelik: 日本国, Nippon-koku of Nihon-koku, , letterlik: "Staat Japan") is 'n eilandnasie in Oos-Asië. Dit is geleë tussen die Stille Oseaan en die See van Japan, oos van die Koreaanse Skiereiland, China en Rusland, en strek van die See van Ochotsk in die noordooste tot by die Oos-Chinese See in die suidweste. Die karakters waaruit Japan se naam bestaan beteken "son-oorsprong" wat aanleiding gee tot die naam "land van die opkomende son", en wat verwys na Japan se oostelike posisie relatief tot die Asiatiese vasteland.
Japan bestaan uit meer as 3 000 eilande; die grootstes daarvan, van suid na noord is Kioesjoe, Sjikokoe, Honsjoe, die grootste eiland, en Hokkaido wat saam 97% van die land se grondoppervlak beslaan. Die meeste van die eilande is bergagtig en baie vulkanies. Japan se hoogste bergpiek, berg Foedji, is byvoorbeeld 'n vulkaan. Japan het met ongeveer 127 miljoen inwoners die wêreld se tiende grootste bevolking. Die Groter-Tokiogebied, wat die hoofstad Tokio en verskeie omliggende prefekture insluit, is die grootste metropolitaanse gebied ter wêreld met meer as 30 miljoen inwoners.
Argeologiese navorsing dui daarop dat die eilande van Japan reeds in die Jong-paleolitikumtydperk deur mense bewoon is. Die eerste geskrewe verwysing na Japan begin met vlugtige verwysings in Chinese geskiedkundige tekste van ongeveer die eerste eeu n.C. Invloede van buite gevolg deur lang tydperke van isolasie, is kenmerkend van Japan se geskiedenis. Sedert die aanvaarding van sy grondwet in 1947 handhaaf Japan 'n unitêre grondwetlike monargie met 'n keiser en 'n verkose parlement, die Kokkai.
Japan is 'n reuse ekonomiese moondheid en was met die eerste kwartaal van 2010 nog die wêreld se tweede grootste ekonomie, volgens nominale bruto binnelandse produk, totdat dit deur China ingehaal is. Japan is 'n lid van die Verenigde Nasies, G8, G4 en ESASOG, met die wêreld se vyfde grootste verdedigingsbegroting. Dit is ook die vierde grootste uitvoerder ter wêreld en die vierde grootste invoerder asook 'n wêreldleier in tegnologie en masjinerie.
Naam
In Japannees is die land se naam Nihon of Nippon, amptelik of Nihon-koku. Voordat Japan verhoudinge met China gehad het, het dit bekendgestaan as Wa (倭) of Yamato (大和). Die Japannese naam Nippon word gebruik vir meeste amptelike doeleindes, insluitende geld, posseëls, en internasionale sportbyeenkomste. Nihon is ook 'n gewilde term in Japan. Die naam "Japan" is afgelei uit die Chinese weergawe van die naam. Die vroeë Mandaryns-Chinese woord vir Japan is opgeteken deur Marco Polo as Cipangu. In Afrikaans word die land eenvoudig "Japan" genoem. Die amptelike Japannese titel is Nihon-koku (日本国), letterlik "Staat Japan."
Geskiedenis
Die eerste tekens van menslike vestiging in die Japanse Argipel het verskyn met 'n Paleolitiese kultuur in ongeveer 30 000 v.C, gevolg van ongeveer 14 000 v.C. deur die Jōmon-tydperk, 'n Mesolitiese tot Neolitiese halfgesette jagter-versamelaar kultuur van kuilwonings en 'n rudimentêre vorm van landbou. Versierde kleihouers uit die tydperk, baie keer met gevlegte patrone, is van die oudste oorblywende voorbeelde van pottebakkery ter wêreld.
Die Yayoi-tydperk, wat in omtrent die 3de eeu v.C. begin het, het nuwe gebruike ingevoer, soos nat-rysverbouing, yster- en bronsvervaardiging en 'n nuwe pottebakkerstyl, ingevoer deur handelaars uit China of Korea. Met die ontwikkeling van die Yayoi-kultuur het hoofsaaklik 'n landbougemeenskap in Japan ontwikkel.
Die Japannese verskyn vir die eerste keer in geskrewe geskiedenis in China se Boek van Han. Volgens die Chinese Kronieke van die Drie Koninkryke was die naam van die magtigste koninkryk op die Japanse Argipel gedurende die derde eeu "Yamataikoku". Asuka-kyō en Fujiwara-kyō het gedien as hoofstede van die Yamatostaat.
Japan is vir die eerste keer aan Boeddhisme bekendgestel uit Baekje op die Koreaanse Skiereiland, maar die ontwikkeling van Japannese Boeddhisme en Boeddhistiese beelde is hoofsaaklik deur China beïnvloed. Ondanks vroeë weerstand is Boeddhisme deur die heersende klas aangemoedig en dit het uiteindelik in die Asuka-tydperk inslag gevind.
Die Nara-tydperk van die 8ste eeu het die opkoms van die eerste sterk sentrale Japannese staat aangedui wat gesentreer was om die keiserlike hof in die stad Heijō-kyō, of die hedendaagse Nara. Benewens die volgehoue aanneming van Chinese administratiewe gebruike, word die Nara-tydperk gekenmerk deur die verskyning van ontluikend geskrewe letterkunde met die voltooiing van die massiewe kronieke Kojiki (712) en Nihonshoki (720). Nara was egter nie die eerste hoofstad in Japan nie.
In 784 het keiser Kammu die hoofstad vlugtig vir tien jaar van Nara na Nagaokakyō geskuif voor dit na Heian-kyō (die hedendaagse Kioto) geskuif is in 794, waar dit vir meer as 'n millennium gebly het. Dit het die begin van die Heian-tydperk aangedui, waartydens 'n bepaalde inheemse Japannese kultuur verskyn het wat welbekend is vir sy kuns, poësie en letterkunde.
Murasaki Shikibu se Verhaal van Genji en die lirieke van moderne Japan se nasionale volkslied, Kimi ga Yo, is in die tydperk geskryf.
Japan se feudale era is gekenmerk deur die opkoms van 'n heersende klas van soldate, die samoerai. In 1185, na die omverwerping van die mededingende Taira-familiegroep, is Minamoto no Joritomo aangestel as Sjogoen en het hy 'n magsbasis in Kamakura gevestig. Ná Joritomo se dood het dit uitgewerk dat die Hōjō-familiegroep as regente van die sjogoens regeer het. Zen-Boeddhisme is in die Kamakura-periode (1185–1333) uit China ingevoer waarna dit gewild geword het onder die samoerai-klas. Die Kamakura-sjogoenaat het in 1274 en 1281 daarin geslaag om die Mongoolse invalle af te weer, bygestaan deur 'n storm wat die Japannese as 'n kamikaze, of "Goddelike Wind" geïnterpreteer het. Die Kamakura-sjogoenaat is uiteindelik deur keiser Go-Daigo afgeset, wat weer spoedig daarna in 1336 deur Ashikaga Takauji verslaan is. Die Ashikaga-sjogoenaat wat daarop gevolg het kon nie daarin slaag om die feudale oorlogshere (daimyo) onder bedwang te bring nie, en 'n burgeroorlog (die Ōnin-oorlog) het in 1467 uitgebreek wat 'n eeu-lange Sengoku-tydperk ingelui het.
Gedurende die 16de eeu het handelaars en Jesuïetsendelinge uit Portugal Japan vir die eerste keer bereik en aktiewe kommersiële en kulturele bande tussen Japan en die Weste (Nanban-handel) gevestig.
Oda Nobunaga het talle ander daimyo verower deur Europese vuurwapens en ander tegnologie te gebruik en het byna daarin geslaag om die nasie te verenig voor hy in 1582 vermoor is. Toyotomi Hideyoshi het Nobunaga opgevolg en die nasie in 1590 verenig. Hideyoshi het Korea twee keer binne geval, maar na verskeie nederlae deur Koreaanse en Ming-Chinese magte en Hideyoshi se dood, is Japannese troepe in 1598 onttrek.
Na Hideyoshi se dood het Tokugawa Ieyasu sy posisie as regent vir Hideyoshi se seun, Toyotomi Hideyori, gebruik om politieke beheer en militêre ondersteuning te bewerkstellig. Toe oorlog openlik uitgebreek het, het hy verskeie mededingende clans in die Slag van Sekigahara in 1600 verslaan. Ieyasu is in 1603 as sjogoen aangestel en het die Tokugawa-sjogoenaat by Edo (moderne Tokio) gevestig. Die Tokugawa-sjogoenaat het 'n verskeidenheid maatstawwe soos Buke sjohatto in plek gestel om die outonome daimio te beheer. In 1639 het die sjogoenaat die isolasionistiese sakoku ("geslote land") beleid aangeneem, wat gestrek het oor die twee en 'n half eeue van tenger politiese eenheid wat bekendstaan as die Edo-tydperk. Die studie van Westerse wetenskap, wat as rangaku bekend staan, het in die tydperk voortgeduur deur kontak met die Nederlandse enklawe by Dejima in Nagasaki. Die Edo-tydperk het ook aanleiding gegee tot kokugaku, of letterlik "nasionale studies", die studie van Japan deur die Japannese self.
Op 31 Maart 1854 het Kommodoor Matthew Perry en die "Swartskepe" van die Amerikaanse Vloot die opening van Japan tot die buitewêreld afgedwing met die Konvensie van Kanagawa. Soortgelyke verdrae wat daarop gevolg het met die Westerse lande in die laat Tokugawa-sjogoenaat het Japan in 'n ekonomiese en politiese krisis gedompel. Die oormag van die prerogatief en die bedanking van die sjogoenaat het gelei tot die Bosjin-oorlog en die vestiging van 'n gesentraliseerde staat onder die naam van Keiser Meiji (Meiji-Herstelling). Met die aanneming van Westerse politiese, geregtelike en militêre instellings het die Kabinet die Geheime Raad ingestel, die Meiji-grondwet ingevoer en die Ryksdag van Japan gevestig. Die Meiji-Herstelling het die Japannese Keiserryk in 'n geïndustrialiseerde wêreldmoondheid omskep wat 'n reeks militêre konflikte van stapel gestuur het om die nasie se invloedsfeer uit te brei. Na oorwinnings in die eerste Chinees-Japannese oorlog (1894–1895) en die Russies-Japannese Oorlog (1904–1905), het Japan beheer van Taiwan, Korea en die suidelike helfte van Sachalin bewerkstellig.
Die vroeë 20ste eeu het 'n kort tydperk van "Taishō-demokrasie" (genoem na die regeringstyd van Keiser Taishō) gesien wat oorskadu is deur die opkoms van Japannese ekspansionisme en militarisasie. Die Eerste Wêreldoorlog het Japan, wat by die seëvierende Geallieerdes aangesluit het, toegelaat om sy invloed en territoriale besittings uit te brei. Japan het sy ekspansionistiese beleid voortgesit deur Mantsjoerye in 1931 in te val. As gevolg van internasionale veroordeling van die besetting het Japan twee jaar later uit die Volkebond bedank. In 1936 het Japan die Anti-Kominternpakt met Duitsland se Nasionaal-Sosialistiese regering gesluit en in 1941 by die Spilmoondhede aangesluit.
In 1937 het Japan ander dele van China ingeval wat gelei het tot die Tweede Chinees-Japannese Oorlog (1937–1945), waarna die Verenigde State 'n olieboikot teen Japan ingestel het. Op 7 Desember 1941 het Japan die Amerikaanse Vlootbasis in Pearl Harbor aangeval en oorlog teen die VSA, die Verenigde Koninkryk en Nederland verklaar. Die optrede het Japan in die Tweede Wêreldoorlog betrek. Na die atoombomaanvalle op Hirosjima en Nagasaki in 1945, tesame met die Sowjetunie se aansluiting by die oorlog teen die land, het Japan ingestem tot 'n onvoorwaardelike oorgawe op 15 Augustus. Die oorlog het Japan miljoene lewens gekos en groot dele van die land se nywerhede en infrastruktuur in puin gelaat. Die Internasionale Militêre Tribunaal van die Verre-Ooste is byeen geroep deur die Geallieerdes van die Tweede Wêreldoorlog (op 3 Mei 1946) om Japannese leiers vir oorlogsmisdade soos die "Bloedbad van Nanjing" te vervolg.
In 1947 het Japan 'n nuwe pasifistiese grondwet aanvaar wat klem gelê het op liberaal-demokratiese beginsels. Die Geallieerde besetting is in 1952 met die Verdrag van San Francisco beëindig en Japan is in 1956 lidmaatskap van die Verenigde Nasies toegeken. Japan het later skouspelagtige ekonomiese groei behaal om die tweede grootste ekonomie ter wêreld te word met 'n jaarlikse groeikoers wat vir vier dekades gemiddeld 10% was. Dit het eers in die middel-1990's tot 'n einde gekom toe Japan 'n groot resessie beleef het. Positiewe groei in die vroeë 21ste eeu dui op 'n geleidelike herstel in die groei.
Keiser Heisei is op 12 November 1990 as Keiser van Japan gekroon, nadat sy pa, Hirohito, op 7 Januarie 1989 oorlede is. Akihito was die 125ste tennō van Japan en sy regeringstyd het bekend gestaan as Heisei (平成, "vrede oral"). Akihito het op 8 Augustus 2016 sy abdikasie vir 30 April 2019 aangekondig. Vervolgens is Naruhito, Akihito se oudste seun, op 1 Mei 2019 ingehuldig. Naruhito se bewind staan bekend as Reiwa (令和, "mooi harmonie"). Naruhito is Japan se eerste keiser wat na die Tweede Wêreldoorlog gebore is. Die kroningseremonie volgens Sjintoïsme (即位の礼, Sokui no Rei) het op 22 Oktober 2019 plaasgevind.
Regering en politiek
Japan is 'n grondwetlike monargie waar die mag van die keiser baie beperk is. As 'n seremoniële figurant word hy deur die grondwet gedefinieer as "die simbool van die staat en van die eenheid van die volk". Mag word hoofsaaklik gehou deur die Eerste Minister van Japan en ander verkose lede van die Kokkai (Ryksdag van Japan), terwyl soewereiniteit gesetel is in die mense van Japan. Die Keiser tree in effek by diplomatieke geleenthede op as die staatshoof. Naruhito is die huidige Keiser van Japan.
Japan se wetgewende orgaan is die Kokkai of Nasionale Ryksdag, 'n tweekamerparlement. Die Ryksdag bestaan uit die Shūgiin of Huis van Verteenwoordigers en die parlement se laerhuis, met 465 setels, wat verkies word deur algemene verkiesings elke vier jaar of wanneer dit ontbind word, en die Sangiin of hoërhuis met 242 setels, wie se algemeen verkose lede 'n ses jaar termyn dien. Daar is algemene stemreg vir volwassenes oor 20-jaar, met 'n geheime stem vir alle verkose ampte. Die liberaal-konserwatiewe Liberaal-Demokratiese Party (LDP) was tussen 1955 en 2009 aan bewind, behalwe vir 'n kortstondige koalisieregering wat in 1993 deur opposisiepartye gevorm is. In die algemene verkiesing, wat op 30 Augustus 2009 gehou is, het die sentrum-linkse Demokratiese Party van Japan 'n historiese oorwinning behaal.
Die Eerste Minister van Japan is die regeringshoof. Die posisie word aangestel deur die Keiser van Japan ná aanwysing deur die Ryksdag van uit sy geledere en moet die vertroue van die Huis van Verteenwoordigers behou om sy amp te hou. Die Eerste Minister is die hoof van die Kabinet (die letterlike vertaling van sy Japannese titel is "Eerste Minister van die Kabinet") en stel die Ministers, waarvan die meerderheid Ryksdaglede moet wees, aan en dank hulle af. Fumio Kishida van die Liberaal-Demokratiese Party dien tans as Eerste Minister van Japan.
Die Japannese Reg, wat histories deur Chinese reg beïnvloed is, het in die Edo-periode onafhanklik ontwikkel deur tekste soos Kujikata Osadamegaki. Sedert die laat 19de eeu is die regstelsel egter grootliks op die siviele reg van Europa gegrond, veral dié van Frankryk en Duitsland. In 1896 het die Japannese regering byvoorbeeld 'n burgerlike wetboek saamgestel gegrond op die Duitse model. Met na-Tweede Wêreldoorlogse aanpassing, bly die wetboek steeds in hedendaagse Japan in plek. Wettereg vind sy oorsprong in Japan se wetgewer, die Nasionale Ryksdag van Japan, met outomatiese goedkeuring deur die Keiser. Die huidige grondwet vereis dat die Keiser wetgewing wat deur die Ryksdag aanvaar word uitvaardig, sonder dat hy spesifiek die mag het om die aanvaarding van wetgewing teë te staan. Japan se howe word in vier basiese vlakke verdeel: die Hooggeregshof en drie vlakke van laerhowe. Die hoofdeel van Japannese wettereg is 'n versameling wat bekend staan as die roppō of "Ses kodes".
Buitelandse betrekkinge en verdedigingsbeleid
Japan se nasionale belang word in sy buitelandse beleid weerspieël. Die belangrikste hiervan is Japan se vermoë om vrede en sekuriteit te handhaaf, tweedens om die vryehandelstelsel te ondersteun, derdens om vryheid, demokrasie en menseregte te beskerm en vierdens om mens tot mens interaksie en ontwikkeling van menslike hulpbronne te ondersteun in gebiede soos akademie, kultuur en opvoeding. Die land se huidige beleid plaas ook klem op 'n groter betrokkenheid by wêreldaangeleenthede.
Japan handhaaf tradisioneel noue ekonomiese en militêre bande met die land se sleutelbondgenoot, die Verenigde State, en die VSA-Japan sekuriteitsalliansie dien as die hoeksteen van die land se buitelandse beleid. Japan, wat sedert 1956 'n lid van die Verenigde Nasies is, het as nie-permanente lid van die Veiligheidsraad reeds vir altesaam 22 jaar as verkose lid gedien, mees onlangs in 2016–2017. Japan is ook 'n lid van die G4-nasies wat hulle vir permanente lidmaatskap van die Veiligheidsraad beywer. As 'n lid van die G8, ESASOG, die "VSAN Plus Drie" en 'n lid van die Oos-Asië Vergadering, neem Japan aktief aan internasionale aangeleenthede deel. Dit is ook die tweede grootste skenker van amptelike ontwikkelingshulpverlening en het in 2004 VSA$8,86 miljard geskenk. Japan het nie-vegtende troepe aan die Irakse Oorlog toegewys, maar het sedertdien sy troepe onttrek uit Irak.
Afrika is histories die minsbelangrike wêreldstreek vir Japan. Japan het min historiese ondervinding met Afrika en beperkte ekonomiese belang wat hoofsaaklik gefokus is op roumateriaalbronne. Japan se grootste handelsvennoot in Afrika is Suid-Afrika. As gevolg van sanksies teen Suid-Afrika deur die VSA en ander lande het Japan in die 1980's as Suid-Afrika se grootste handelsvennoot ontwikkel. Dit het Japan internasionaal in 'n onbenydenswaardige posisie geplaas wat gelei het tot die afgradering van diplomatiese en ekonomiese betrekkinge met Suid-Afrika. Met die einde van apartheid en die normalisering van internasionale betrekking het Japan se spesiale rol in Suid-Afrika na 1994 geëindig. Vandag is Japan se buitelandse beleid teenoor Afrika daarop gevestig om demokrasie en gesonde regering te vestig ter wille van wêreldstabiliteit en vooruitgang. Hulpverlening aan die kontinent is nie gemik op korttermyn opbrengste nie, maar word eerder gesien as deel van internasionale pogings om orde te handhaaf.
Japan is betrokke by verskeie gebiedsgeskille met sy buurlande: met Rusland oor die Suid-Koerile-eilande, met Suid-Korea oor die Liancourtrotse, met die Volksrepubliek China en Taiwan oor die Senkaku-eilande en die EES oor Okinotorishima. Japan is ook in 'n voortslepende geskil met Noord-Korea betrokke oor die land se ontvoering van Japannese burgers en kern- en missielprogramme.
Japan se militêre magte word beperk deur Artikel 9 van die Japannese Grondwet, wat Japan se reg om oorlog te verklaar of militêre mag te gebruik om internasionale geskille te besleg opsê. Daar word egter 'n debat gevoer oor die moontlike wysiging van die grondwet, wat deur die Amerikaanse besettingsowerheid opgestel is na die Tweede Wêreldoorlog, om die grondwet deur 'n referendum aan te pas. Japan se weermag word deur die Ministerie van Verdediging bestuur en bestaan hoofsaaklik uit die Japan Land-selfverdedigingsmag, die Japan Maritieme-selfverdedigingsmag en die Japan Lug-selfverdedigingsmag. Die magte is onlangs in vredebewaringsoperasies en in die ontplooiing van Japannese troepe in Irak gebruik, wat die eerste oorsese gebruik van die land se militêre magte was sedert die Tweede Wêreldoorlog.
Administratiewe onderafdelings
Japan bestaan administratiefgewys uit sewe-en-veertig prefekture wat elkeen deur 'n verkose goewerneur, wetgewer en administratiewe burokrasie bestuur word. Prefekture wissel in grootte van die Hokkaido-prefektuur wat die hele eiland Hokkaido beslaan tot die stad Tokio, wat op sigself 'n prefektuur is. Die Tokio-prefektuur word verder verdeel in drie-en-twintig spesiale wyke wat elkeen dieselfde magte as 'n stad het. Verder bestaan daar agt algemeen aanvaarde gebiede van Japan.
Japan ondergaan tans 'n administratiewe herorganisering wat die samesmelting van baie stede en dorpe behels. Hierdie proses sal lei tot die vermindering van sub-prefektuur administratiewe gebiede en daar word verwag dat dit tot besnoeiings in administratiewe koste sal lei.
Japan het dosyne groot stede wat 'n belangrike rol in die land se kultuur, erfenis en ekonomie speel. Dié wat hieronder gelys word verteenwoordig die twaalf met die grootste bevolking en is almal prefekturale hoofstede en deur-die-staat-ingestelde stede:
a 23 munisipaliteite. Ook die hoofstad van Japan.b Slegs 'n staatsingestelde stad.
Geografie
Japan is 'n land wat uit meer as drieduisend eilande langs die Stille Oseaanse kus van Asië bestaan. Die hoofeilande, van noord na suid, is Hokkaido, Honsjoe (die hoofeiland), Sjikokoe en Kioesjoe. Die Ryukyu-eilande, insluitend die Okinawa-eilande, is 'n reeks eilande suid van Kioesjoe. Tesame vorm die eilande die Japanse Argipel. Saam met Foedji vorm die Japannese Alpe die belangrikste gebergtes van die Japanse Argipel.
Ongeveer 70% tot 80% van die land is bebos, bergagtig en ongeskik vir landbou, industriële of residensiële gebruik. Dit is as gevolg van die styl hellings, klimaat en die gevaar wat aardbewings, sagtegrond en swaar reën inhou. Dit het daartoe gelei dat die bewoonbare gebiede naby die kus geweldige hoë bevolkingsdigthede het. Japan is die dertigste mees digbevolkte land ter wêreld.
Die land se ligging op die Pasifiese Ring van Vuur, by die samekoms van drie tektoniese plate, veroorsaak dat Japan gereelde lae-intensiteit-aardskuddings en van tyd tot tyd vulkaniese uitbarstings beleef. Vernietigende aardbewings, wat baie keer tot tsoenamis lei, kom elke eeu verskeie kere voor. Die mees onlangse aardbewings was die Tōhoku-aardbewing van 2011 en die Groot Hanshin-aardbewing van 1995. Talle warmwaterbronne word aangetref en baie hiervan is tot ontspanningsoorde ontwikkel.
Die klimaat van Japan is hoofsaaklik gematig, maar dit verskil skerp tussen die noordelike en suidelike punte van die land. Japan se geografiese eienskappe verdeel dit in ses hoofklimaatsones:
Hokkaido: Die noordwestelike sone het 'n gematigde klimaat met lang, koue winters en koel somers. Neerslag is nie swaar nie, maar die eilande ontwikkel gewoonlik diep sneeubanke in die winter.
See van Japan: Aan Honsjoe se weskus bring die noordwestewind in die winter swaar sneeuval. In die somer is die gebied koeler as die Stille Oseaan-gebied. Dit beleef egter soms uiterste warm temperature as gevolg van die Föhn-windverskynsel.
Sentrale Hoogland: 'n Tipies binnelandse klimaat met groot temperatuurverskille tussen somer en winter, en tussen nag en dag. Neerslag is lig.
Seto Binnelandse See: Berge van die Chūgoku- en Sjikokoe-gebiede beskut die gebied van die seisoenale wind en bring gematigde weer deur die hele jaar mee.
Stille Oseaan: Die ooskus ondervind koue winters met min sneeuval en baie warm vogtige somers as gevolg van die suidoostelike seisoenale wind.
Ryukyu-eilande: Die Ryukyu-eilande het 'n subtropiese klimaat met warm winters en baie warm somers. Neerslag is swaar, veral gedurende die reënseisoen. Tifone kom algemeen voor.
Die warmste temperatuur wat nog ooit in Japan aangeteken is — 41,1 grade Celsius — was op 23 Julie 2018 in Kumagaya en die koudste temperatuur nog in Japan was −41,0 °C op 25 Januarie 1902 in Asahikawa, Hokkaidō.
Die hoofreënseisoen begin vroeg in Mei in Okinawa en die stilstaande reënfront wat daarvoor verantwoordelik is beweeg stadig noord totdat dit in noordelike Japan verswak raak voor dit Hokkaidō in laat Julie bereik. In die grootste deel van Honsjoe begin die reënseisoen voor die middel van Junie en hou dit aan vir omtrent ses weke. In die laat-somer en vroeë lente bring tifone baie keer swaar reën.
Japan beskik oor nege woud-ekogebiede wat die klimaat en geografie van die eilande weerspieël. Hulle wissel van subtropiese nat breëblaarwoude in die Ryūkyū- en Bonin-eilande, tot gematigde breëblaar en gemengde woude in die gematigde klimaatdele van die eilande tot matige naaldeboomwoude in die koue wintergedeeltes van die noordelike eilande.
Omgewing
Japan se omgewingsbeleid en geskiedenis weerspieël 'n tenger balans tussen ontwikkeling en modernisasie aan die een kant en omgewingsbewaring aan die ander kant.
Japan is waarskynlik een van die wêreld se leiers in die ontwikkeling van omgewingsgunstige tegnologie. Honda en Toyota is aangewys as die motorvervaardigers met die beste brandstofverbruik en die laagste vlakke van nadelige uitlaatgasse. Dit is as gevolg van gevorderde tegnologie in hibriede-stelsels, biobrandstof, die gebruik van liggewigmateriale en beter ingenieurswese.
Japan neem ook sake soos klimaatverandering en aardverwarming ernstig op. As 'n ondertekenaar van die Kioto-protokol, en gasheer van die 1997-kongres waar dit opgestel is, is Japan onderhewig aan verdragsverpligtinge om sy koolstofdioksiedemissies te verminder en om ander stappe te doen wat verband hou met die teëwerk van klimaatverandering. Die Cool biz-veldtog wat onder die voormalige eerste minister Junichiro Koizumi ingevoer is, was daarop gemik om energieverbruik te verminder deur vermindering in die gebruik van lugversorging in regeringskantore.
Japan het egter ook 'n lang geskiedenis met die opoffering van natuurlike hulpbronne en die vernietiging van die natuur ter wille van vooruitgang. Reeds in die 18de eeu het Japan so te sê al sy natuurlike goud en silwer voorrade opgebruik. Beduidende ontbossing het oor al die eilande plaasgevind wat tot erosie en rivierbesoedeling gelei het. Moerasse en ander natuurgebiede is herwin vir landbou-doeleindes en talle spesies is tot uitsterwing gedryf, insluitend die inheemse wolfspesie wat as 'n bedreiging gesien is.
Die massiewe landswye heropbouingsprogramme na die Tweede Wêreldoorlog en die ontwikkeling in die dekades daarna het tot verdere verstedeliking en konstruksie gelei. Die boubedryf in Japan is een van die grootste nywerhede in die land en hoewel Japan baie natuurlike parke en ander natuurlike gebiede in stand hou, self in die middel van die land se stede, is daar min belangrike beperkings op waar en hoe bouwerk onderneem mag word.
Verder is oorbevissing reeds lank 'n probleem binne Japan; in die moderne era het Japannese vissersvlote 'n ernstige bedreiging tot die handhawing van volhoubare vis en skulpdiere oral ter wêreld geword. Japan is ook een van die laaste lande ter wêreld wat steeds kommersiële walvisvangs beoefen.
Japan word die 30ste beste ter wêreld gelys in die Omgewingsvolhoubaarheidindeks.
Ekonomie
Globale ekonomiese moondheid
Japan is met 'n aandeel van 3,5 persent van wêrelduitvoere en 4,3 persent van wêreldinvoere in 2015 een van die vier grootste handelsnasies, al het die land se belangrikheid vir die wêreldhandel sy hoogtepunt reeds oorskry. Die buitengewoon snelle groei ná die Tweede Wêreldoorlog het voortgeduur tot 1993 toe die Japanse ekonomie ten opsigte van sy buitelandse handel 'n periode van stagnasie en krimpende aandele betree het. Sy aandele op die wêreldmark het afgeneem teen die agtergrond van China en ander nuut geïndustrialiseerde lande se groeiende buitehandel, maar ook as gevolg van swakker mededingendheid teenoor ander uitvoerlande. So het Japan sy vroeëre posisie as die wêreld se grootste invoerder van onverwerkte natuurlike hulpbronne, grondstowwe en landbouprodukte intussen ingeboet.
Ekonomiese struktuur
Noue regering-nywerheid-samewerking, 'n sterk werksetiek, gevorderde tegnologie en 'n relatief klein verdedigingsbegroting het onder andere Japan gehelp om die tweede grootste ekonomie ter wêreld te word, na die VSA, teen ongeveer US$4,5 miljard in terme van nominale bruto binnelandse produk en derde na die VSA en die Volksrepubliek China in terme van koopkragpariteit.
Bankwese, versekering, eiendom, kleinhandel, vervoer en telekommunikasie is almal belangrike sektore. Japan het 'n reuse industriële vermoë en is die tuiste van sommige van die wêreld se grootste, leidende en mees tegnologies gevorderde vervaardigers van motorvoertuie, elektroniese toerusting, werktuigmasjinerie, staal en nie-ystermetale, skepe, chemikalieë, tekstiele en verwerkte voedsel. Konstruksie is reeds lank een van Japan se grootste industrieë, aangehelp deur multi-miljard dollar regeringskontrakte in die siviele sektor. Onderskeidende eienskappe van die Japannese ekonomie het tradisioneel samewerking tussen vervaardigers, verskaffers, verspreiders en banke in hegte groepe genaamd keiretsu en die waarborg van lewenslange indiensneming in groot maatskappye ingesluit. Meer onlangs het Japannese maatskappye begin om van die norme te laat vaar in 'n poging om winsgewendheid te verbeter.
Japan huisves ook sommige van die wêreld se grootste finansiële dienstemaatskappye, banke en sakegroepe soos Sony, Sumitomo, Honda, Mitsubishi, Nissan en Toyota. Dit beskik ook oor die wêreld se grootste bank, volgens bates, die Japan Post Bank Co., Ltd (VS$3.2 miljard) en ander soos Mitsubishi UFJ Finansiële Groep (VS$1,2 miljard)), Mizuho Finansiële Groep (US$1,4 miljard) en Sumitomo Mitsui Finansiële Groep (VS$1,3 miljard). Die Tokio Effektebeurs is met 'n markkapitalisasie van meer as VS-$5120 miljard (5,12 biljoen) tans die derde grootste ter wêreld.
Ekonomiese ontwikkeling
Die algehele reële ekonomiese groei van die 1960's tot die 1980's staan bekend as 'n "wonderwerk": gemiddeld 10% in die 1960's, 5% in die 1970's en 4% in die 1980's. Groei het dramaties afgeneem in die 1990's, hoofsaaklik as gevolg van die nagevolge van oorinvestering in die laat 1980's en binnelandse beleid wat daarop gemik was om die spekulatiewe oordadigheid van die eiendoms- en effektemarkte in toom te hou. Regeringspogings om ekonomiese groei te laat herleef was nie juis suksesvol nie en is verder belemmer deur die verlangsaming van die globale ekonomie van 2000 tot 2001. Die ekonomie het na 2005 tekens van herstel vertoon met BBP vir daardie jaar wat op 2,8% gestaan het.
Landbousektor
Omdat slegs 15% van Japan se grondgebied vir landbouverbouing geskik is word 'n stelsel van terraslandbou gebruik om klein gebiede optimaal te benut. Dit het gelei tot een van die wêreld se hoogste gewasopbrengste per oppervlakeenheid. Japan se klein landbousektor is ook swaar gesubsidieer en beskerm. Japan moet ongeveer 50% van sy graanbehoeftes en ander voergewasse behalwe rys uit invoere bevredig en die land is van invoere afhanklik vir meeste van sy vleisverskaffing. In vissery is Japan tweede ter wêreld na China in tonnemaat en vir wat gevang word. Japan handhaaf een van die wêreld se grootste vissersvlote en dra byna 15% van die globale vangs by. Japan steun op ander lande vir byna al sy olie en kos.
Vervoer
Japan se vervoerstelsel is hoogs ontwikkel. Teen 2004 het die land oor 1 177 278 km geteerde paaie, 173 lughawens en 23 577 km spoorlyne beskik. Lugverkeer word hoofsaaklik deur All Nippon Airways (ANA) en Japan Airlines (JAL) bedryf. Spoorweë word onder andere deur Japan Railways Group bedryf. Daar is uitgebreide internasionale vlugte uit talle stede van en na Japan. Die Shinkansen (新幹線) sneltrein is 'n simbool van Japan se tegnologiese vooruitstrewenheid. Die aanvanklike Tōkaidō Shinkansen, wat teen 210 km/h geloop het, is in 1964 in gebruik gestel. Vandag verbind die netwerk met 'n totale lengte van 2 459 km meeste groot stede op die Honsjoe- en Kioesjoe-eilande teen werksnelhede van 300 km/h. Toetslopies is al teen 443 km/h op gewone spore uitgevoer (1996) en in 2003 is 'n landspoedrekord van 581 km/h met 'n magnetiese sweeftrein opgestel.
Handelsvennote
Japan se hoofuitvoervennote is die VSA 19,4%, die Volksrepubliek China 19,0%, Suid-Korea 7,6%, Hongkong 5,1% en Thailand 4,2% (vir 2017). Japan se hoofuitvoere is vervoertoerusting, motorvoertuie, elektronika, elektriese masjinerie en chemikalië. Met weinig natuurlike hulpbronne om ekonomiese ontwikkeling te onderhou steun Japan op ander lande vir meeste van sy grondstowwe; die land voer dus 'n verskeidenheid goedere in. Die land se hoof-invoervennote is die Volksrepubliek China 24,5%, die VSA 11,0%, Australië 5,8%, Suid-Korea 4,2% en Saoedi-Arabië 4,1% (vir 2017). Japan se hoof invoere is masjinerie en toerusting, brandstof, voedsel (veral beesvleis), chemikalieë, tekstiele en ander grondstowwe vir sy industrieë. Japan se algehele grootste handelsvennote is China en die VSA.
Wetenskap en tegnologie
Japan is een van die voorste lande in wetenskaplike navorsing, veral in tegnologie, masjinerie en mediese navorsing. Byna 700 000 navorsers deel 'n navorsings- en ontwikkelingsbegroting van VS$130 miljard, die derde grootste ter wêreld. Van Japan se vernaamste tegnologiese bydraes word aangetref in elektronika, motorvoertuie, masjinerie, industriële robotika, optika, chemikalië, halfgeleiers en metale. Japan lei die wêreld se vervaardiging en gebruik van robotika en beskik oor meer as die helfte (402 200 van 742 500) van die wêreld se industriële robotte wat vir vervaardiging gebruik word. Van die robotte wat in die land ontwikkel is sluit in QRIO, ASIMO en Aibo. Japan is ook die wêreld se grootste vervaardiger van motorvoertuie en die tuiste van ses van die wêreld se vyftien grootste motorvervaardigers en sewe van die wêreld se twintig grootste halfgeleier-verkopers.
Japan het planne in ruimteverkenning, insluitend die bou van 'n maanbasis teen 2030. Die Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) voer ruimte- en plantêre navorsing, lugvaartnavorsing, en ontwikkeling van vuurpyle en satelliete uit. Japan is 'n deelnemer aan die Internasionale Ruimtestasie en die Japannese Eksperimentmodule (Kibo) is in 2008 tot die stasie toegevoeg as deel van die Ruimtependeltuig-vlugte.
Demografie
Japan se bevolking word op ongeveer 127,1 miljoen geskat. Die Japannese samelewing is taalkundig en kultureel grootliks homogeen met slegs klein bevolkings buitelandse werkers, Zainichi Koreane, Zainichi Chinese, Filippyne, Brasiliane en ander. Die mees dominante etniese groep is die Yamato; die hoofminderheidsgroepe sluit die inheemse Ainoe en Ryūkyūane, sowel as sosiale minderheidsgroepe soos die burakumin in.
Japan het een van die hoogste lewensverwagtingkoerse ter wêreld teen 81,25 jaar (soos in 2006). Die Japannese bevolking verouder egter spoedig, die gevolg van 'n naoorlogse geboortegolf gevolg deur 'n daling in geboortes in die latere gedeelte van die 20ste eeu. Teen 2004 was ongeveer 19,5% van die bevolking ouer as 65 jaar.
Die verandering in demografiese struktuur het 'n aantal maatskaplike probleme veroorsaak, veral 'n potensiële krimping van die arbeidsmag en stygings in die koste van maatskaplike veiligheidsvoordele, soos die openbare pensioenplan. Baie van die Japannese jeug verkies ook al hoe meer om nie te trou of gesinne te hê nie. Japan se bevolking sal na verwagting teen 2050 tot 100 miljoen daal en tot 64 miljoen teen 2100. Demograwe en regeringsbeplanners is tans in hewige debat gewikkel oor hoe om die probleem op te los. Immigrasie en geboorteaansporings word soms voorgestel as 'n oplossing om jonger werkers te verskaf om die land se verouderende bevolking te ondersteun. Immigrasie is egter nie 'n gewilde oplossing nie.
Die hoogste skattings vir die aantal Boeddhiste en Sjintoïste in Japan is 84–96%, wat 'n groot aantal volgelinge in 'n sinkretisme van beide gelowe verteenwoordig. Sommige skattings meen egter dat slegs 30 persent van die bevolking hulleself identifiseer as deel van 'n godsdiens. Taoïsme en Konfusianisme uit China het Japannese geloof en mitologie beduidend beïnvloed. Godsdiens in Japan neig om sinkreties van aard te wees en dit lei tot 'n verskeidenheid van gebruike soos ouers en kinders wat Sjinto-rituele beoefen, studente wat voor eksamens bid en paartjies wat huwelike in Christelike kerke hou en begrafnisse by Boeddhiste tempels hou. 'n Klein minderheid Japannese (0,7%) beskou hulself as Christene. Verder het daar sedert die middel van die 19de eeu talle sektes (Shinshūkyō) in Japan ontstaan soos Tenrikyo en Aum Shinrikyo/Aleph.
Ongeveer 99% van die bevolking praat Japannees as hulle eerste taal. Dit is 'n agglutinatiewe taal wat onderskei word deur 'n stelsel van beleefdheidsvorme wat die hiërargiese aard van die Japannese samelewing weerspieël, met werkwoordvorme en besondere woordeskat wat die relatiewe status van die spreker en luisteraar weerspieël. Japannees het groot dele van sy woordeskat uit Chinees geleen of afgelei. Sedert die Tweede Wêreldoorlog is baie woorde ook uit Engels ontleen. Die Japannese skryfstelsel gebruik kanji (Chinese karakters) en twee versamelings kana (lettergreepskrifte) gegrond op vereenvoudigde Chinese karakters, sowel as die Latynse alfabet en Arabiese syfers. Die Ryukyu-tale, wat ook deel vorm van die Japannese taalfamilie waartoe Japannees behoort, word in Okinawa gepraat, maar min kinders leer vandag hierdie tale. Die Ainoe-taal staan op die randjie van uitsterwing met slegs 'n paar ou eerste taalsprekers wat in Hokkaido oorbly. Meeste openbare en privaatskole vereis dat leerlinge kursusse in beide Japannees en Engels neem.
Onderwys en gesondheid
Primêre, sekondêre skole en universiteite is in Japan ingevoer in 1872 as 'n gevolg van die Meiji-Herstelling. Sedert 1947 bestaan verpligte onderwys in Japan uit basisskool en middelskool, wat nege jaar duur (van die ouderdom van 6 tot 15). Byna al die kinders sit hulle onderwys voort by 'n drie-jaar hoërskool, ongeveer 75,9% van die skoolverlaters woon universiteit, junior kollege, vakskool, of ander vorme van tersiêre onderwys by. Japan se onderwys is uiters mededingend veral vir toelating tot hoëronderwysinrigtings. Die twee mees hoogsaangeskrewe universiteite in Japan is die Universiteit van Tokio en Kioto Universiteit. Die Program vir Internasionale Studentebeoordeling, wat deur OESO gekoördineer word, plaas Japannese kennis en vermoëns van 15-jariges as die sesde beste ter wêreld.
In Japan word gesondheidsdienste deur die nasionale regering en plaaslike owerhede verskaf deur 'n universele gesondheidssorg- en versekeringstelsel wat relatiewe gelyke toegang bied, met tariewe wat deur 'n regeringskomitee bepaal word. Inwoners sonder versekering deur hulle werkgewers kan aan die nasionale gesondheidsversekeringprogram deelneem wat deur plaaslike owerhede geadministreer word. Sedert 1973 word alle bejaardes deur regeringsgeborgde versekering gedek. Pasiënte mag van die geneeskundige of gesondheidsfasiliteit van hulle keuse gebruik maak.
Kuns en kultuur
Japannese kultuur het oor baie jare ontwikkel, van die land se oorspronklike Jōmon-kultuur tot sy huidige kultuur, wat invloede uit Asië, Europa en Noord-Amerika kombineer. Histories is Japan gekenmerk deur skielike invoering van vreemde idees gevolg deur lang tydperke van minimale kontak met die buitewêreld. In die proses het die Japannese die vermoë ontwikkel om elemente van buitelandse kulture te absorbeer, na te volg en uiteindelik elemente van die vreemde kultuur te assimileer en deel te maak van die eiesoortige inheemse Japannese kultuur.
Tradisionele Japannese kuns sluit in kunsvlyt (ikebana, origami, ukiyo-e, poppe, lakwerk, pottebakkery), opvoerings (bunraku, dans, kabuki, noh, rakugo), tradisies (spele, teeseremonie, budō, argitektuur, tuinbou, swaarde) en kookkuns. Die versmelting van tradisionele houtblokdrukwerk en Westerse kuns het gelei tot die skep van manga, 'n tipies Japannese strokiesverhaalformaat wat nou ook buite Japan gewildheid verwerf het. Animasie vir televisie en film wat deur Manga beïnvloed is, word anime genoem. Japannese videospeletjietoestelle het sedert die 1980's opgang gemaak.
Japannese musiek is eklekties met instrumente, skale en style wat van buurlande geleen is. Baie instrumente, soos die koto, is in die 9de en 10de eeue ingevoer. Die gepaardgaande, verhalende Noh-drama dateer uit die 14de eeu en die gewilde volksmusiek, met die ghitaaragtige shamisen, uit die 16de eeu. Westerse musiek, wat in die laat 19de eeu ingevoer is, vorm nou 'n integrale deel van die kultuur. Naoorlogse Japan is hewig deur Amerikaanse en Europese moderne musiek beïnvloed, wat gelei het tot die ontwikkeling van 'n popmusiek-vorm wat as "J-Pop" bekend staan. Karaoke is die kulturele aktiwiteit wat die meeste beoefen word.
Die vroegste Japannese letterkundige werke sluit in twee historiese boeke, die Kojiki en die Nihon Shoki en die 8ste eeuse digbundel, Man'yōshū, wat almal in Chinese karakters geskryf is. In die vroeë jare van die Heian-tydperk het die kana-transkripsiestelsel, Hiragana en Katakana, ontwikkel. Die verhaal van die bamboessnyer word as die oudste Japannese verhaal beskou. 'n Mededeling van Heian-hoflewe word deur Makura no Sōshi ("kussingboek") weergegee en is deur Sei Shōnagon geskryf, terwyl Die Verhaal van Genji deur Murasaki Shikibu baie keer as die wêreld se eerste roman beskryf word. Tydens die Edo-tydperk het letterkunde deel geword van die chōnin, die gewone mense, se lewe en is dit nie meer beperk tot die samoerai-aristokrasie nie. Yomihon het byvoorbeeld gewild geword en dui op die diepgaande verandering in leser- en outeurskap. In die Meiji-tydperk het tradisionele letterkundige vorms begin taan soos wat Japannese letterkunde Westerse invloede opgeneem het. Natsume Sōseki en Mori Ogai was die eerste "moderne" romanskrywers van Japan, gevolg deur Akutagawa Ryūnosuke, Tanizaki Jun'ichirō, Kawabata Yasunari, Mishima Yukio en meer onlangs, Murakami Haruki. Japan het twee Nobelprysbekroonde outeurs — Yasunari Kawabata (1968) en Kenzaburō Ōe (1994).
Japannese beeldende kuns dek 'n wye verskeidenheid style en media insluitend pottebakkery, beeldhou in hout en brons, inkverf op sy en papier en talle ander tipies kunswerke. Skilder is die gewildste vorm van kunsinigge uitdrukking in Japan. Die Japannese het tot met die aanbreek van die moderne era met 'n borsel geskryf eerder as 'n pen wat waarskynlik bygedra het tot die waardering van skilder en skildertegniek. Met die opkoms van populêre kultuur in die Edo-tydperk het die ukiyo-e houtdruk style ontwikkel. Beeldhou word meestal met godsdiens geassosieer en is aan die taan met die verminderde klem op tradisionele Boeddhisme. Japannese keramiekware word as van die gevorderdste ter wêreld beskou. In argitektuur word Japannese voorkeur vir natuurlike materiale en 'n interaksie tussen buite- en binneruimtes duidelik uitgedruk. Japannese moderne kuns neem talle vorms aan en druk net soveel idees soos moderne kuns in die algemeen uit. Dit wissel van advertensie, anime, videospeletjies en die meer tradisionele argitektuur, beeldhou, skilder en skets. Een van Japan se mees bekende eietydse Japannese kunstenaars is Takashi Murakami wat werke skep waarvan die styl deur anime geïnspireer is en wat as "superflat" beskryf word.
Die geskiedenis van Japannese film strek meer as 'n honderd jaar terug en het begin met die stilprente Bake Jizo ("Jizo die Spook") en Shinin no sosei ("Heropstanding van 'n Lyk"), beide uit 1898. In Japan is stilprente tot laat in die 1930's gemaak. In die aanloop tot die Tweede Wêreldoorlog het vermeerderde sensorskap tot veroordeling van linksleunende filmregisseurs soos Daisuke Ito gelei. Een van Japan se bekendste regisseurs, Akira Kurosawa, het sy eerste film, Sugata Sanshiro, in 1943 gemaak. Na die oorlog het die westerse besetting van Japan daartoe gelei dat Japan vir 'n dekade lank blootgestel is aan Amerikaanse animasie wat tydens die oorlog verban is. Die bloeitydperk van Japannese film is in die 1950's bereik met films soos Kurosawa se Rashomon en Sewe Samoerai en Yasujiro Ozu se Tokio Storie, wat as onder die beste films ooit gereken word. Meer onlangs het Shohei Imamura die Palme d'Or (ook soms na verwys as die "Goue Palm") vir 'n tweede keer gewen vir sy en die Iranese regisseur Abbas Kiarostami se The Eel (1997). Hayao Miyazaki se Porco Rosso (1992) en Prinses Mononoke het (1997) nuwe rekords by die loket gestel wat slegs deur die Amerikaanse Titanic geklop is. Nuwe anime-regisseurs het ook in die 1990's op die toneel verskyn met Hideaki Anno se Neon Genesis Evangelion, wat algemeen as een van die mees invloedryke anime van alle tye beskou word. In die 21ste eeu het Battle Royale kultusstatus Japan en in die Verenigde Koninkryk verwerf en Hayao Miyazaki se Spirited Away (2001) Japannese loketrekords gebreek en 'n Oscar vir beste geanimeerde film gewen.
Sport en ontspanning
Tradisioneel word soemo as Japan se nasionale sport beskou en dit is een van die gewildste toeskouersportsoorte in Japan. Vegkunste soos judo, karate en kendō word ook wydverspreid beoefen en deur toeskouers geniet. Na die Meiji-Herstelling is talle Westerse sportsoorte na Japan ingevoer en het dit deur die onderwysstelsel versprei. Gelyktydig het die Japannese vegkunste in Westerse lande gewild geword en word nou wêreldwyd beoefen.
Sokker en bofbal word tradisioneel as die gewildste sportsoorte in Japan beskou. Die Japannese Bofballiga is in 1936 gestig en is een van die gewildste bofballigas wêreldwyd. Sedert die vestiging van die Japannese Professionele Voetballiga in 1992 het sokker ook 'n beduidende gevolgskap verkry. Japan was 'n gasheer vir die Intercontinental Cup van 1981 tot 2004 en het saam met Suid-Korea die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2002 aangebied, die eerste FIFA Sokker-Wêreldbeker in Asië. Die Japannese nasionale sokkerspan is een van die suksesvolste spanne in Asië en het die Asiatiese Beker al vier keer gewen (in 1992, 2000, 2004 en 2011). Hulle kon tot dusver sewe keer vir die Sokker-Wêreldbeker kwalifiseer en drie keer die agtste eindrondte haal (in 2002, 2010 en 2022). Daarbenewens het hulle vyf keer aan die FIFA Sokker-Konfederasiebeker deelgeneem en tydens die FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2001 as naaswenner geëindig.
Die Japannese nasionale rugbyspan is tradisioneel die sterkste rugbyspan in Asië, maar het oor die jare gemengde resultate teen nie-Asiatiese spanne gehad. Rugby word deur die Japan Rugbyvoetbalunie (wat in 1926 gestig is) geadministreer. Die span neem jaarliks deel aan die Pasifiese Nasiesbeker teen Australië A, Fidji, die Junior All Blacks, Samoa en Tonga. Die span het ook aan elke rugbywêreldbekertoernooi deelgeneem, en hulle het tot dusver tien wedstryde in die toernooi gewen; teen Zimbabwe in 1991 en teen Suid-Afrika, Samoa en die Verenigde State by die Rugbywêreldbeker in 2015. Tydens die poelfase van hul tuistoernooi in 2019 – die eerste in Asië – kon Japan as eerste Asiatiese span al sy mededingers klop en sodoende vir die eerste keer tot die kwarteindrondte vorder; die gasheer is egter deur Suid-Afrika geklop. Tydens die Rugbywêreldbeker 2023 in Frankryk kon hulle Chili en Samoa klop. Van 2016 tot 2020 het met die Sunwolves ’n Japannese span deelgeneem aan die Superrugbytoernooi, die Suidelike Halfrond se internasionale rugbyliga.
Gholf is ook gewild in Japan en so ook motorresies, die Super GT sportmotorreeks en Formule Nippon.
Ander ontspanningsaktiwiteite sluit ook die bordspeletjies Go en Shogi in. Albei spele het omtrent 10 miljoen amateurspelers en 'n paar honderd professionele spelers.
Die Olimpiese Spele het verskeie kere in Japan plaasgevind: Somerspele in 1964 in Tokio, Winterspele in Sapporo (1972) en Nagano (1998). Daarbenewens was beide die Olimpiese Somerspele en Olimpiese Winterspele van 1940 onderskeidelik in Tokio en Sapporo beplan, maar hulle is weens die Tweede Wêreldoorlog gekanselleer. Met die aanbied van die Olimpiese Somerspele in 2020 sal Tokio vir 'n tweede keer as gasheerstad van die Olimpiese Somerspele optree. Dié spele is as gevolg van die wêreldwye Covid-19-pandemie met een jaar uitgestel en sal in 2021 gehou word, maar steeds bekend as die Olimpiese Somerspele van 2020.
Sedert 1976 vorm die Japannese Grand Prix deel van die Formule Een-kalender en word oorwegend op die Suzuka Internasionale Renbaan beslis.
Verwysings
Bronnelys
Algemeen
Eksterne skakels
Amptelik
Amptelike webwerf van die Japannese regering
Amptelike webwerf van die Japannese Ministerie van Buitelandse sake- Gedetaileerde dokumente oor Japan se buitelandse beleid, opvoedingsprogramme, kultuur en lewe
Amptelike webwerf van die eerste minister
Amptelike webwerf van die Huis van Raadslede
Amptelike webwerf van die Huis van Verteenwoordigers
Amptelike webwerf van die Japannese Hooggeregshof
Amptelike webwerf van die Keiserlike familie
Ander
Newspapers Japan koerante in Japan
Hanami Web -Japan
Japanbased – Webtydskrif oor Japan
CIA World Factbook -- Japan
Kyodo Japan News Wire Service
AJR Newslink – Databasis van Engelse koerante in Japan
The Japan FAQ: Know Before You Go
Business Week – Japan: The System That Soured
Japan Zone – Japan toergids, Japannese populêre kultuur, geskiedenis en Japannese etiket
Open Directory Project – Gids van Japan
lookjapan.com—Web-tydskrif oor Japan
japaneselifestyle.com.au—Web-bron vir Japannese kultuur en kimono
Price Check Tokyo – 'n Nie-amptelike pryslys van alledaagse items in Tokio
Japan SAQ (Seldom Asked Questions)
J-Pop.com 'n Web-poort na Japannese pop culture
Lequios Radio 'n Web-radio na Japannese Okinawan Music | [
"Japan",
"(",
"Japannees",
":",
"日本",
",",
"Nippon",
",",
"[ɲip̚poɴ",
"]",
",",
",",
"of",
"Nihon",
",",
"[ɲihoɴ",
"]",
",",
";",
"amptelik",
":",
"日本国",
",",
"Nippon-koku",
"of",
"Nihon-koku",
",",
",",
"letterlik",
":",
"\"",
"Staat",
"Japan",
"\"",
")",
"is",
"'n",
"eilandnasie",
"in",
"Oos-Asië",
".",
"Dit",
"is",
"geleë",
"tussen",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
"en",
"die",
"See",
"van",
"Japan",
",",
"oos",
"van",
"die",
"Koreaanse",
"Skiereiland",
",",
"China",
"en",
"Rusland",
",",
"en",
"strek",
"van",
"die",
"See",
"van",
"Ochotsk",
"in",
"die",
"noordooste",
"tot",
"by",
"die",
"Oos-Chinese",
"See",
"in",
"die",
"suidweste",
".",
"Die",
"karakters",
"waaruit",
"Japan",
"se",
"naam",
"bestaan",
"beteken",
"\"",
"son-oorsprong",
"\"",
"wat",
"aanleiding",
"gee",
"tot",
"die",
"naam",
"\"",
"land",
"van",
"die",
"opkomende",
"son",
"\"",
",",
"en",
"wat",
"verwys",
"na",
"Japan",
"se",
"oostelike",
"posisie",
"relatief",
"tot",
"die",
"Asiatiese",
"vasteland",
".",
"Japan",
"bestaan",
"uit",
"meer",
"as000",
"eilande",
";",
"die",
"grootstes",
"daarvan",
",",
"van",
"suid",
"na",
"noord",
"is",
"Kioesjoe",
",",
"Sjikokoe",
",",
"Honsjoe",
",",
"die",
"grootste",
"eiland",
",",
"en",
"Hokkaido",
"wat",
"saam",
"van",
"die",
"land",
"se",
"grondoppervlak",
"beslaan",
".",
"Die",
"meeste",
"van",
"die",
"eilande",
"is",
"bergagtig",
"en",
"baie",
"vulkanies",
".",
"Japan",
"se",
"hoogste",
"bergpiek",
",",
"berg",
"Foedji",
",",
"is",
"byvoorbeeld",
"'n",
"vulkaan",
".",
"Japan",
"het",
"met",
"ongeveermiljoen",
"inwoners",
"die",
"wêreld",
"se",
"tiende",
"grootste",
"bevolking",
".",
"Die",
"Groter-Tokiogebied",
",",
"wat",
"die",
"hoofstad",
"Tokio",
"en",
"verskeie",
"omliggende",
"prefekture",
"insluit",
",",
"is",
"die",
"grootste",
"metropolitaanse",
"gebied",
"ter",
"wêreld",
"met",
"meer",
"asmiljoen",
"inwoners",
".",
"Argeologiese",
"navorsing",
"dui",
"daarop",
"dat",
"die",
"eilande",
"van",
"Japan",
"reeds",
"in",
"die",
"Jong-paleolitikumtydperk",
"deur",
"mense",
"bewoon",
"is",
".",
"Die",
"eerste",
"geskrewe",
"verwysing",
"na",
"Japan",
"begin",
"met",
"vlugtige",
"verwysings",
"in",
"Chinese",
"geskiedkundige",
"tekste",
"van",
"ongeveer",
"die",
"eerste",
"eeu",
"n.C",
".",
"Invloede",
"van",
"buite",
"gevolg",
"deur",
"lang",
"tydperke",
"van",
"isolasie",
",",
"is",
"kenmerkend",
"van",
"Japan",
"se",
"geskiedenis",
".",
"Sedert",
"die",
"aanvaarding",
"van",
"sy",
"grondwet",
"inhandhaaf",
"Japan",
"'n",
"unitêre",
"grondwetlike",
"monargie",
"met",
"'n",
"keiser",
"en",
"'n",
"verkose",
"parlement",
",",
"die",
"Kokkai",
".",
"Japan",
"is",
"'n",
"reuse",
"ekonomiese",
"moondheid",
"en",
"was",
"met",
"die",
"eerste",
"kwartaal",
"vannog",
"die",
"wêreld",
"se",
"tweede",
"grootste",
"ekonomie",
",",
"volgens",
"nominale",
"bruto",
"binnelandse",
"produk",
",",
"totdat",
"dit",
"deur",
"China",
"ingehaal",
"is",
".",
"Japan",
"is",
"'n",
"lid",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
",",
"G8",
",",
"G4",
"en",
"ESASOG",
",",
"met",
"die",
"wêreld",
"se",
"vyfde",
"grootste",
"verdedigingsbegroting",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"die",
"vierde",
"grootste",
"uitvoerder",
"ter",
"wêreld",
"en",
"die",
"vierde",
"grootste",
"invoerder",
"asook",
"'n",
"wêreldleier",
"in",
"tegnologie",
"en",
"masjinerie",
".",
"Naam",
"In",
"Japannees",
"is",
"die",
"land",
"se",
"naam",
"Nihon",
"of",
"Nippon",
",",
"amptelik",
"of",
"Nihon-koku",
".",
"Voordat",
"Japan",
"verhoudinge",
"met",
"China",
"gehad",
"het",
",",
"het",
"dit",
"bekendgestaan",
"as",
"Wa",
"(",
"倭",
")",
"of",
"Yamato",
"(",
"大和",
")",
".",
"Die",
"Japannese",
"naam",
"Nippon",
"word",
"gebruik",
"vir",
"meeste",
"amptelike",
"doeleindes",
",",
"insluitende",
"geld",
",",
"posseëls",
",",
"en",
"internasionale",
"sportbyeenkomste",
".",
"Nihon",
"is",
"ook",
"'n",
"gewilde",
"term",
"in",
"Japan",
".",
"Die",
"naam",
"\"",
"Japan",
"\"",
"is",
"afgelei",
"uit",
"die",
"Chinese",
"weergawe",
"van",
"die",
"naam",
".",
"Die",
"vroeë",
"Mandaryns-Chinese",
"woord",
"vir",
"Japan",
"is",
"opgeteken",
"deur",
"Marco",
"Polo",
"as",
"Cipangu",
".",
"In",
"Afrikaans",
"word",
"die",
"land",
"eenvoudig",
"\"",
"Japan",
"\"",
"genoem",
".",
"Die",
"amptelike",
"Japannese",
"titel",
"is",
"Nihon-koku",
"(",
"日本国",
")",
",",
"letterlik",
"\"",
"Staat",
"Japan",
".",
"\"",
"Geskiedenis",
"Die",
"eerste",
"tekens",
"van",
"menslike",
"vestiging",
"in",
"die",
"Japanse",
"Argipel",
"het",
"verskyn",
"met",
"'n",
"Paleolitiese",
"kultuur",
"in",
"ongeveer000",
"v.C",
",",
"gevolg",
"van",
"ongeveer000",
"v.C",
".",
"deur",
"die",
"Jōmon-tydperk",
",",
"'n",
"Mesolitiese",
"tot",
"Neolitiese",
"halfgesette",
"jagter-versamelaar",
"kultuur",
"van",
"kuilwonings",
"en",
"'n",
"rudimentêre",
"vorm",
"van",
"landbou",
".",
"Versierde",
"kleihouers",
"uit",
"die",
"tydperk",
",",
"baie",
"keer",
"met",
"gevlegte",
"patrone",
",",
"is",
"van",
"die",
"oudste",
"oorblywende",
"voorbeelde",
"van",
"pottebakkery",
"ter",
"wêreld",
".",
"Die",
"Yayoi-tydperk",
",",
"wat",
"in",
"omtrent",
"diee",
"eeu",
"v.C",
".",
"begin",
"het",
",",
"het",
"nuwe",
"gebruike",
"ingevoer",
",",
"soos",
"nat-rysverbouing",
",",
"yster-",
"en",
"bronsvervaardiging",
"en",
"'n",
"nuwe",
"pottebakkerstyl",
",",
"ingevoer",
"deur",
"handelaars",
"uit",
"China",
"of",
"Korea",
".",
"Met",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"Yayoi-kultuur",
"het",
"hoofsaaklik",
"'n",
"landbougemeenskap",
"in",
"Japan",
"ontwikkel",
".",
"Die",
"Japannese",
"verskyn",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"in",
"geskrewe",
"geskiedenis",
"in",
"China",
"se",
"Boek",
"van",
"Han",
".",
"Volgens",
"die",
"Chinese",
"Kronieke",
"van",
"die",
"Drie",
"Koninkryke",
"was",
"die",
"naam",
"van",
"die",
"magtigste",
"koninkryk",
"op",
"die",
"Japanse",
"Argipel",
"gedurende",
"die",
"derde",
"eeu",
"\"",
"Yamataikoku",
"\"",
".",
"Asuka-kyō",
"en",
"Fujiwara-kyō",
"het",
"gedien",
"as",
"hoofstede",
"van",
"die",
"Yamatostaat",
".",
"Japan",
"is",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"aan",
"Boeddhisme",
"bekendgestel",
"uit",
"Baekje",
"op",
"die",
"Koreaanse",
"Skiereiland",
",",
"maar",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"Japannese",
"Boeddhisme",
"en",
"Boeddhistiese",
"beelde",
"is",
"hoofsaaklik",
"deur",
"China",
"beïnvloed",
".",
"Ondanks",
"vroeë",
"weerstand",
"is",
"Boeddhisme",
"deur",
"die",
"heersende",
"klas",
"aangemoedig",
"en",
"dit",
"het",
"uiteindelik",
"in",
"die",
"Asuka-tydperk",
"inslag",
"gevind",
".",
"Die",
"Nara-tydperk",
"van",
"diete",
"eeu",
"het",
"die",
"opkoms",
"van",
"die",
"eerste",
"sterk",
"sentrale",
"Japannese",
"staat",
"aangedui",
"wat",
"gesentreer",
"was",
"om",
"die",
"keiserlike",
"hof",
"in",
"die",
"stad",
"Heijō-kyō",
",",
"of",
"die",
"hedendaagse",
"Nara",
".",
"Benewens",
"die",
"volgehoue",
"aanneming",
"van",
"Chinese",
"administratiewe",
"gebruike",
",",
"word",
"die",
"Nara-tydperk",
"gekenmerk",
"deur",
"die",
"verskyning",
"van",
"ontluikend",
"geskrewe",
"letterkunde",
"met",
"die",
"voltooiing",
"van",
"die",
"massiewe",
"kronieke",
"Kojikien",
"Nihonshoki",
"Nara",
"was",
"egter",
"nie",
"die",
"eerste",
"hoofstad",
"in",
"Japan",
"nie",
".",
"Inhet",
"keiser",
"Kammu",
"die",
"hoofstad",
"vlugtig",
"vir",
"tien",
"jaar",
"van",
"Nara",
"na",
"Nagaokakyō",
"geskuif",
"voor",
"dit",
"na",
"Heian-kyō",
"(",
"die",
"hedendaagse",
"Kioto",
")",
"geskuif",
"is",
"in",
"waar",
"dit",
"vir",
"meer",
"as",
"'n",
"millennium",
"gebly",
"het",
".",
"Dit",
"het",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"Heian-tydperk",
"aangedui",
",",
"waartydens",
"'n",
"bepaalde",
"inheemse",
"Japannese",
"kultuur",
"verskyn",
"het",
"wat",
"welbekend",
"is",
"vir",
"sy",
"kuns",
",",
"poësie",
"en",
"letterkunde",
".",
"Murasaki",
"Shikibu",
"se",
"Verhaal",
"van",
"Genji",
"en",
"die",
"lirieke",
"van",
"moderne",
"Japan",
"se",
"nasionale",
"volkslied",
",",
"Kimi",
"ga",
"Yo",
",",
"is",
"in",
"die",
"tydperk",
"geskryf",
".",
"Japan",
"se",
"feudale",
"era",
"is",
"gekenmerk",
"deur",
"die",
"opkoms",
"van",
"'n",
"heersende",
"klas",
"van",
"soldate",
",",
"die",
"samoerai",
".",
"In",
"na",
"die",
"omverwerping",
"van",
"die",
"mededingende",
"Taira-familiegroep",
",",
"is",
"Minamoto",
"no",
"Joritomo",
"aangestel",
"as",
"Sjogoen",
"en",
"het",
"hy",
"'n",
"magsbasis",
"in",
"Kamakura",
"gevestig",
".",
"Ná",
"Joritomo",
"se",
"dood",
"het",
"dit",
"uitgewerk",
"dat",
"die",
"Hōjō-familiegroep",
"as",
"regente",
"van",
"die",
"sjogoens",
"regeer",
"het",
".",
"Zen-Boeddhisme",
"is",
"in",
"die",
"Kamakura-periode1333",
")",
"uit",
"China",
"ingevoer",
"waarna",
"dit",
"gewild",
"geword",
"het",
"onder",
"die",
"samoerai-klas",
".",
"Die",
"Kamakura-sjogoenaat",
"het",
"inendaarin",
"geslaag",
"om",
"die",
"Mongoolse",
"invalle",
"af",
"te",
"weer",
",",
"bygestaan",
"deur",
"'n",
"storm",
"wat",
"die",
"Japannese",
"as",
"'n",
"kamikaze",
",",
"of",
"\"",
"Goddelike",
"Wind",
"\"",
"geïnterpreteer",
"het",
".",
"Die",
"Kamakura-sjogoenaat",
"is",
"uiteindelik",
"deur",
"keiser",
"Go-Daigo",
"afgeset",
",",
"wat",
"weer",
"spoedig",
"daarna",
"indeur",
"Ashikaga",
"Takauji",
"verslaan",
"is",
".",
"Die",
"Ashikaga-sjogoenaat",
"wat",
"daarop",
"gevolg",
"het",
"kon",
"nie",
"daarin",
"slaag",
"om",
"die",
"feudale",
"oorlogshere",
"(",
"daimyo",
")",
"onder",
"bedwang",
"te",
"bring",
"nie",
",",
"en",
"'n",
"burgeroorlog",
"(",
"die",
"Ōnin-oorlog",
")",
"het",
"inuitgebreek",
"wat",
"'n",
"eeu-lange",
"Sengoku-tydperk",
"ingelui",
"het",
".",
"Gedurende",
"diee",
"eeu",
"het",
"handelaars",
"en",
"Jesuïetsendelinge",
"uit",
"Portugal",
"Japan",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"bereik",
"en",
"aktiewe",
"kommersiële",
"en",
"kulturele",
"bande",
"tussen",
"Japan",
"en",
"die",
"Weste",
"(",
"Nanban-handel",
")",
"gevestig",
".",
"Oda",
"Nobunaga",
"het",
"talle",
"ander",
"daimyo",
"verower",
"deur",
"Europese",
"vuurwapens",
"en",
"ander",
"tegnologie",
"te",
"gebruik",
"en",
"het",
"byna",
"daarin",
"geslaag",
"om",
"die",
"nasie",
"te",
"verenig",
"voor",
"hy",
"invermoor",
"is",
".",
"Toyotomi",
"Hideyoshi",
"het",
"Nobunaga",
"opgevolg",
"en",
"die",
"nasie",
"inverenig",
".",
"Hideyoshi",
"het",
"Korea",
"twee",
"keer",
"binne",
"geval",
",",
"maar",
"na",
"verskeie",
"nederlae",
"deur",
"Koreaanse",
"en",
"Ming-Chinese",
"magte",
"en",
"Hideyoshi",
"se",
"dood",
",",
"is",
"Japannese",
"troepe",
"inonttrek",
".",
"Na",
"Hideyoshi",
"se",
"dood",
"het",
"Tokugawa",
"Ieyasu",
"sy",
"posisie",
"as",
"regent",
"vir",
"Hideyoshi",
"se",
"seun",
",",
"Toyotomi",
"Hideyori",
",",
"gebruik",
"om",
"politieke",
"beheer",
"en",
"militêre",
"ondersteuning",
"te",
"bewerkstellig",
".",
"Toe",
"oorlog",
"openlik",
"uitgebreek",
"het",
",",
"het",
"hy",
"verskeie",
"mededingende",
"clans",
"in",
"die",
"Slag",
"van",
"Sekigahara",
"inverslaan",
".",
"Ieyasu",
"is",
"inas",
"sjogoen",
"aangestel",
"en",
"het",
"die",
"Tokugawa-sjogoenaat",
"by",
"Edo",
"(",
"moderne",
"Tokio",
")",
"gevestig",
".",
"Die",
"Tokugawa-sjogoenaat",
"het",
"'n",
"verskeidenheid",
"maatstawwe",
"soos",
"Buke",
"sjohatto",
"in",
"plek",
"gestel",
"om",
"die",
"outonome",
"daimio",
"te",
"beheer",
".",
"Inhet",
"die",
"sjogoenaat",
"die",
"isolasionistiese",
"sakoku",
"(",
"\"",
"geslote",
"land",
"\"",
")",
"beleid",
"aangeneem",
",",
"wat",
"gestrek",
"het",
"oor",
"die",
"twee",
"en",
"'n",
"half",
"eeue",
"van",
"tenger",
"politiese",
"eenheid",
"wat",
"bekendstaan",
"as",
"die",
"Edo-tydperk",
".",
"Die",
"studie",
"van",
"Westerse",
"wetenskap",
",",
"wat",
"as",
"rangaku",
"bekend",
"staan",
",",
"het",
"in",
"die",
"tydperk",
"voortgeduur",
"deur",
"kontak",
"met",
"die",
"Nederlandse",
"enklawe",
"by",
"Dejima",
"in",
"Nagasaki",
".",
"Die",
"Edo-tydperk",
"het",
"ook",
"aanleiding",
"gegee",
"tot",
"kokugaku",
",",
"of",
"letterlik",
"\"",
"nasionale",
"studies",
"\"",
",",
"die",
"studie",
"van",
"Japan",
"deur",
"die",
"Japannese",
"self",
".",
"OpMaarthet",
"Kommodoor",
"Matthew",
"Perry",
"en",
"die",
"\"",
"Swartskepe",
"\"",
"van",
"die",
"Amerikaanse",
"Vloot",
"die",
"opening",
"van",
"Japan",
"tot",
"die",
"buitewêreld",
"afgedwing",
"met",
"die",
"Konvensie",
"van",
"Kanagawa",
".",
"Soortgelyke",
"verdrae",
"wat",
"daarop",
"gevolg",
"het",
"met",
"die",
"Westerse",
"lande",
"in",
"die",
"laat",
"Tokugawa-sjogoenaat",
"het",
"Japan",
"in",
"'n",
"ekonomiese",
"en",
"politiese",
"krisis",
"gedompel",
".",
"Die",
"oormag",
"van",
"die",
"prerogatief",
"en",
"die",
"bedanking",
"van",
"die",
"sjogoenaat",
"het",
"gelei",
"tot",
"die",
"Bosjin-oorlog",
"en",
"die",
"vestiging",
"van",
"'n",
"gesentraliseerde",
"staat",
"onder",
"die",
"naam",
"van",
"Keiser",
"Meiji",
"(",
"Meiji-Herstelling",
")",
".",
"Met",
"die",
"aanneming",
"van",
"Westerse",
"politiese",
",",
"geregtelike",
"en",
"militêre",
"instellings",
"het",
"die",
"Kabinet",
"die",
"Geheime",
"Raad",
"ingestel",
",",
"die",
"Meiji-grondwet",
"ingevoer",
"en",
"die",
"Ryksdag",
"van",
"Japan",
"gevestig",
".",
"Die",
"Meiji-Herstelling",
"het",
"die",
"Japannese",
"Keiserryk",
"in",
"'n",
"geïndustrialiseerde",
"wêreldmoondheid",
"omskep",
"wat",
"'n",
"reeks",
"militêre",
"konflikte",
"van",
"stapel",
"gestuur",
"het",
"om",
"die",
"nasie",
"se",
"invloedsfeer",
"uit",
"te",
"brei",
".",
"Na",
"oorwinnings",
"in",
"die",
"eerste",
"Chinees-Japannese",
"oorlog1895",
")",
"en",
"die",
"Russies-Japannese",
"Oorlog1905",
")",
",",
"het",
"Japan",
"beheer",
"van",
"Taiwan",
",",
"Korea",
"en",
"die",
"suidelike",
"helfte",
"van",
"Sachalin",
"bewerkstellig",
".",
"Die",
"vroeëte",
"eeu",
"het",
"'n",
"kort",
"tydperk",
"van",
"\"",
"Taishō-demokrasie",
"\"",
"(",
"genoem",
"na",
"die",
"regeringstyd",
"van",
"Keiser",
"Taishō",
")",
"gesien",
"wat",
"oorskadu",
"is",
"deur",
"die",
"opkoms",
"van",
"Japannese",
"ekspansionisme",
"en",
"militarisasie",
".",
"Die",
"Eerste",
"Wêreldoorlog",
"het",
"Japan",
",",
"wat",
"by",
"die",
"seëvierende",
"Geallieerdes",
"aangesluit",
"het",
",",
"toegelaat",
"om",
"sy",
"invloed",
"en",
"territoriale",
"besittings",
"uit",
"te",
"brei",
".",
"Japan",
"het",
"sy",
"ekspansionistiese",
"beleid",
"voortgesit",
"deur",
"Mantsjoerye",
"inin",
"te",
"val",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"internasionale",
"veroordeling",
"van",
"die",
"besetting",
"het",
"Japan",
"twee",
"jaar",
"later",
"uit",
"die",
"Volkebond",
"bedank",
".",
"Inhet",
"Japan",
"die",
"Anti-Kominternpakt",
"met",
"Duitsland",
"se",
"Nasionaal-Sosialistiese",
"regering",
"gesluit",
"en",
"inby",
"die",
"Spilmoondhede",
"aangesluit",
".",
"Inhet",
"Japan",
"ander",
"dele",
"van",
"China",
"ingeval",
"wat",
"gelei",
"het",
"tot",
"die",
"Tweede",
"Chinees-Japannese",
"Oorlog1945",
")",
",",
"waarna",
"die",
"Verenigde",
"State",
"'n",
"olieboikot",
"teen",
"Japan",
"ingestel",
"het",
".",
"OpDesemberhet",
"Japan",
"die",
"Amerikaanse",
"Vlootbasis",
"in",
"Pearl",
"Harbor",
"aangeval",
"en",
"oorlog",
"teen",
"die",
"VSA",
",",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"en",
"Nederland",
"verklaar",
".",
"Die",
"optrede",
"het",
"Japan",
"in",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"betrek",
".",
"Na",
"die",
"atoombomaanvalle",
"op",
"Hirosjima",
"en",
"Nagasaki",
"in",
"tesame",
"met",
"die",
"Sowjetunie",
"se",
"aansluiting",
"by",
"die",
"oorlog",
"teen",
"die",
"land",
",",
"het",
"Japan",
"ingestem",
"tot",
"'n",
"onvoorwaardelike",
"oorgawe",
"opAugustus",
".",
"Die",
"oorlog",
"het",
"Japan",
"miljoene",
"lewens",
"gekos",
"en",
"groot",
"dele",
"van",
"die",
"land",
"se",
"nywerhede",
"en",
"infrastruktuur",
"in",
"puin",
"gelaat",
".",
"Die",
"Internasionale",
"Militêre",
"Tribunaal",
"van",
"die",
"Verre-Ooste",
"is",
"byeen",
"geroep",
"deur",
"die",
"Geallieerdes",
"van",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"(",
"opMeiom",
"Japannese",
"leiers",
"vir",
"oorlogsmisdade",
"soos",
"die",
"\"",
"Bloedbad",
"van",
"Nanjing",
"\"",
"te",
"vervolg",
".",
"Inhet",
"Japan",
"'n",
"nuwe",
"pasifistiese",
"grondwet",
"aanvaar",
"wat",
"klem",
"gelê",
"het",
"op",
"liberaal-demokratiese",
"beginsels",
".",
"Die",
"Geallieerde",
"besetting",
"is",
"inmet",
"die",
"Verdrag",
"van",
"San",
"Francisco",
"beëindig",
"en",
"Japan",
"is",
"inlidmaatskap",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
"toegeken",
".",
"Japan",
"het",
"later",
"skouspelagtige",
"ekonomiese",
"groei",
"behaal",
"om",
"die",
"tweede",
"grootste",
"ekonomie",
"ter",
"wêreld",
"te",
"word",
"met",
"'n",
"jaarlikse",
"groeikoers",
"wat",
"vir",
"vier",
"dekades",
"gemiddeld",
"was",
".",
"Dit",
"het",
"eers",
"in",
"die",
"middel-1990's",
"tot",
"'n",
"einde",
"gekom",
"toe",
"Japan",
"'n",
"groot",
"resessie",
"beleef",
"het",
".",
"Positiewe",
"groei",
"in",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
"dui",
"op",
"'n",
"geleidelike",
"herstel",
"in",
"die",
"groei",
".",
"Keiser",
"Heisei",
"is",
"opNovemberas",
"Keiser",
"van",
"Japan",
"gekroon",
",",
"nadat",
"sy",
"pa",
",",
"Hirohito",
",",
"opJanuarieoorlede",
"is",
".",
"Akihito",
"was",
"diete",
"tennō",
"van",
"Japan",
"en",
"sy",
"regeringstyd",
"het",
"bekend",
"gestaan",
"as",
"Heisei",
"(",
"平成",
",",
"\"",
"vrede",
"oral",
"\"",
")",
".",
"Akihito",
"het",
"opAugustussy",
"abdikasie",
"virAprilaangekondig",
".",
"Vervolgens",
"is",
"Naruhito",
",",
"Akihito",
"se",
"oudste",
"seun",
",",
"opMeiingehuldig",
".",
"Naruhito",
"se",
"bewind",
"staan",
"bekend",
"as",
"Reiwa",
"(",
"令和",
",",
"\"",
"mooi",
"harmonie",
"\"",
")",
".",
"Naruhito",
"is",
"Japan",
"se",
"eerste",
"keiser",
"wat",
"na",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"gebore",
"is",
".",
"Die",
"kroningseremonie",
"volgens",
"Sjintoïsme",
"(",
"即位の礼",
",",
"Sokui",
"no",
"Rei",
")",
"het",
"opOktoberplaasgevind",
".",
"Regering",
"en",
"politiek",
"Japan",
"is",
"'n",
"grondwetlike",
"monargie",
"waar",
"die",
"mag",
"van",
"die",
"keiser",
"baie",
"beperk",
"is",
".",
"As",
"'n",
"seremoniële",
"figurant",
"word",
"hy",
"deur",
"die",
"grondwet",
"gedefinieer",
"as",
"\"",
"die",
"simbool",
"van",
"die",
"staat",
"en",
"van",
"die",
"eenheid",
"van",
"die",
"volk",
"\"",
".",
"Mag",
"word",
"hoofsaaklik",
"gehou",
"deur",
"die",
"Eerste",
"Minister",
"van",
"Japan",
"en",
"ander",
"verkose",
"lede",
"van",
"die",
"Kokkai",
"(",
"Ryksdag",
"van",
"Japan",
")",
",",
"terwyl",
"soewereiniteit",
"gesetel",
"is",
"in",
"die",
"mense",
"van",
"Japan",
".",
"Die",
"Keiser",
"tree",
"in",
"effek",
"by",
"diplomatieke",
"geleenthede",
"op",
"as",
"die",
"staatshoof",
".",
"Naruhito",
"is",
"die",
"huidige",
"Keiser",
"van",
"Japan",
".",
"Japan",
"se",
"wetgewende",
"orgaan",
"is",
"die",
"Kokkai",
"of",
"Nasionale",
"Ryksdag",
",",
"'n",
"tweekamerparlement",
".",
"Die",
"Ryksdag",
"bestaan",
"uit",
"die",
"Shūgiin",
"of",
"Huis",
"van",
"Verteenwoordigers",
"en",
"die",
"parlement",
"se",
"laerhuis",
",",
"metsetels",
",",
"wat",
"verkies",
"word",
"deur",
"algemene",
"verkiesings",
"elke",
"vier",
"jaar",
"of",
"wanneer",
"dit",
"ontbind",
"word",
",",
"en",
"die",
"Sangiin",
"of",
"hoërhuis",
"metsetels",
",",
"wie",
"se",
"algemeen",
"verkose",
"lede",
"'n",
"ses",
"jaar",
"termyn",
"dien",
".",
"Daar",
"is",
"algemene",
"stemreg",
"vir",
"volwassenes",
"oorjaar",
",",
"met",
"'n",
"geheime",
"stem",
"vir",
"alle",
"verkose",
"ampte",
".",
"Die",
"liberaal-konserwatiewe",
"Liberaal-Demokratiese",
"Party",
"(",
"LDP",
")",
"was",
"tussenenaan",
"bewind",
",",
"behalwe",
"vir",
"'n",
"kortstondige",
"koalisieregering",
"wat",
"indeur",
"opposisiepartye",
"gevorm",
"is",
".",
"In",
"die",
"algemene",
"verkiesing",
",",
"wat",
"opAugustusgehou",
"is",
",",
"het",
"die",
"sentrum-linkse",
"Demokratiese",
"Party",
"van",
"Japan",
"'n",
"historiese",
"oorwinning",
"behaal",
".",
"Die",
"Eerste",
"Minister",
"van",
"Japan",
"is",
"die",
"regeringshoof",
".",
"Die",
"posisie",
"word",
"aangestel",
"deur",
"die",
"Keiser",
"van",
"Japan",
"ná",
"aanwysing",
"deur",
"die",
"Ryksdag",
"van",
"uit",
"sy",
"geledere",
"en",
"moet",
"die",
"vertroue",
"van",
"die",
"Huis",
"van",
"Verteenwoordigers",
"behou",
"om",
"sy",
"amp",
"te",
"hou",
".",
"Die",
"Eerste",
"Minister",
"is",
"die",
"hoof",
"van",
"die",
"Kabinet",
"(",
"die",
"letterlike",
"vertaling",
"van",
"sy",
"Japannese",
"titel",
"is",
"\"",
"Eerste",
"Minister",
"van",
"die",
"Kabinet",
"\"",
")",
"en",
"stel",
"die",
"Ministers",
",",
"waarvan",
"die",
"meerderheid",
"Ryksdaglede",
"moet",
"wees",
",",
"aan",
"en",
"dank",
"hulle",
"af",
".",
"Fumio",
"Kishida",
"van",
"die",
"Liberaal-Demokratiese",
"Party",
"dien",
"tans",
"as",
"Eerste",
"Minister",
"van",
"Japan",
".",
"Die",
"Japannese",
"Reg",
",",
"wat",
"histories",
"deur",
"Chinese",
"reg",
"beïnvloed",
"is",
",",
"het",
"in",
"die",
"Edo-periode",
"onafhanklik",
"ontwikkel",
"deur",
"tekste",
"soos",
"Kujikata",
"Osadamegaki",
".",
"Sedert",
"die",
"laate",
"eeu",
"is",
"die",
"regstelsel",
"egter",
"grootliks",
"op",
"die",
"siviele",
"reg",
"van",
"Europa",
"gegrond",
",",
"veral",
"dié",
"van",
"Frankryk",
"en",
"Duitsland",
".",
"Inhet",
"die",
"Japannese",
"regering",
"byvoorbeeld",
"'n",
"burgerlike",
"wetboek",
"saamgestel",
"gegrond",
"op",
"die",
"Duitse",
"model",
".",
"Met",
"na-Tweede",
"Wêreldoorlogse",
"aanpassing",
",",
"bly",
"die",
"wetboek",
"steeds",
"in",
"hedendaagse",
"Japan",
"in",
"plek",
".",
"Wettereg",
"vind",
"sy",
"oorsprong",
"in",
"Japan",
"se",
"wetgewer",
",",
"die",
"Nasionale",
"Ryksdag",
"van",
"Japan",
",",
"met",
"outomatiese",
"goedkeuring",
"deur",
"die",
"Keiser",
".",
"Die",
"huidige",
"grondwet",
"vereis",
"dat",
"die",
"Keiser",
"wetgewing",
"wat",
"deur",
"die",
"Ryksdag",
"aanvaar",
"word",
"uitvaardig",
",",
"sonder",
"dat",
"hy",
"spesifiek",
"die",
"mag",
"het",
"om",
"die",
"aanvaarding",
"van",
"wetgewing",
"teë",
"te",
"staan",
".",
"Japan",
"se",
"howe",
"word",
"in",
"vier",
"basiese",
"vlakke",
"verdeel",
":",
"die",
"Hooggeregshof",
"en",
"drie",
"vlakke",
"van",
"laerhowe",
".",
"Die",
"hoofdeel",
"van",
"Japannese",
"wettereg",
"is",
"'n",
"versameling",
"wat",
"bekend",
"staan",
"as",
"die",
"roppō",
"of",
"\"",
"Ses",
"kodes",
"\"",
".",
"Buitelandse",
"betrekkinge",
"en",
"verdedigingsbeleid",
"Japan",
"se",
"nasionale",
"belang",
"word",
"in",
"sy",
"buitelandse",
"beleid",
"weerspieël",
".",
"Die",
"belangrikste",
"hiervan",
"is",
"Japan",
"se",
"vermoë",
"om",
"vrede",
"en",
"sekuriteit",
"te",
"handhaaf",
",",
"tweedens",
"om",
"die",
"vryehandelstelsel",
"te",
"ondersteun",
",",
"derdens",
"om",
"vryheid",
",",
"demokrasie",
"en",
"menseregte",
"te",
"beskerm",
"en",
"vierdens",
"om",
"mens",
"tot",
"mens",
"interaksie",
"en",
"ontwikkeling",
"van",
"menslike",
"hulpbronne",
"te",
"ondersteun",
"in",
"gebiede",
"soos",
"akademie",
",",
"kultuur",
"en",
"opvoeding",
".",
"Die",
"land",
"se",
"huidige",
"beleid",
"plaas",
"ook",
"klem",
"op",
"'n",
"groter",
"betrokkenheid",
"by",
"wêreldaangeleenthede",
".",
"Japan",
"handhaaf",
"tradisioneel",
"noue",
"ekonomiese",
"en",
"militêre",
"bande",
"met",
"die",
"land",
"se",
"sleutelbondgenoot",
",",
"die",
"Verenigde",
"State",
",",
"en",
"die",
"VSA-Japan",
"sekuriteitsalliansie",
"dien",
"as",
"die",
"hoeksteen",
"van",
"die",
"land",
"se",
"buitelandse",
"beleid",
".",
"Japan",
",",
"wat",
"sedert'n",
"lid",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Nasies",
"is",
",",
"het",
"as",
"nie-permanente",
"lid",
"van",
"die",
"Veiligheidsraad",
"reeds",
"vir",
"altesaamjaar",
"as",
"verkose",
"lid",
"gedien",
",",
"mees",
"onlangs",
"in2017",
".",
"Japan",
"is",
"ook",
"'n",
"lid",
"van",
"die",
"G4-nasies",
"wat",
"hulle",
"vir",
"permanente",
"lidmaatskap",
"van",
"die",
"Veiligheidsraad",
"beywer",
".",
"As",
"'n",
"lid",
"van",
"die",
"G8",
",",
"ESASOG",
",",
"die",
"\"",
"VSAN",
"Plus",
"Drie",
"\"",
"en",
"'n",
"lid",
"van",
"die",
"Oos-Asië",
"Vergadering",
",",
"neem",
"Japan",
"aktief",
"aan",
"internasionale",
"aangeleenthede",
"deel",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"die",
"tweede",
"grootste",
"skenker",
"van",
"amptelike",
"ontwikkelingshulpverlening",
"en",
"het",
"inVSA$8,",
"86",
"miljard",
"geskenk",
".",
"Japan",
"het",
"nie-vegtende",
"troepe",
"aan",
"die",
"Irakse",
"Oorlog",
"toegewys",
",",
"maar",
"het",
"sedertdien",
"sy",
"troepe",
"onttrek",
"uit",
"Irak",
".",
"Afrika",
"is",
"histories",
"die",
"minsbelangrike",
"wêreldstreek",
"vir",
"Japan",
".",
"Japan",
"het",
"min",
"historiese",
"ondervinding",
"met",
"Afrika",
"en",
"beperkte",
"ekonomiese",
"belang",
"wat",
"hoofsaaklik",
"gefokus",
"is",
"op",
"roumateriaalbronne",
".",
"Japan",
"se",
"grootste",
"handelsvennoot",
"in",
"Afrika",
"is",
"Suid-Afrika",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"sanksies",
"teen",
"Suid-Afrika",
"deur",
"die",
"VSA",
"en",
"ander",
"lande",
"het",
"Japan",
"in",
"dies",
"as",
"Suid-Afrika",
"se",
"grootste",
"handelsvennoot",
"ontwikkel",
".",
"Dit",
"het",
"Japan",
"internasionaal",
"in",
"'n",
"onbenydenswaardige",
"posisie",
"geplaas",
"wat",
"gelei",
"het",
"tot",
"die",
"afgradering",
"van",
"diplomatiese",
"en",
"ekonomiese",
"betrekkinge",
"met",
"Suid-Afrika",
".",
"Met",
"die",
"einde",
"van",
"apartheid",
"en",
"die",
"normalisering",
"van",
"internasionale",
"betrekking",
"het",
"Japan",
"se",
"spesiale",
"rol",
"in",
"Suid-Afrika",
"nageëindig",
".",
"Vandag",
"is",
"Japan",
"se",
"buitelandse",
"beleid",
"teenoor",
"Afrika",
"daarop",
"gevestig",
"om",
"demokrasie",
"en",
"gesonde",
"regering",
"te",
"vestig",
"ter",
"wille",
"van",
"wêreldstabiliteit",
"en",
"vooruitgang",
".",
"Hulpverlening",
"aan",
"die",
"kontinent",
"is",
"nie",
"gemik",
"op",
"korttermyn",
"opbrengste",
"nie",
",",
"maar",
"word",
"eerder",
"gesien",
"as",
"deel",
"van",
"internasionale",
"pogings",
"om",
"orde",
"te",
"handhaaf",
".",
"Japan",
"is",
"betrokke",
"by",
"verskeie",
"gebiedsgeskille",
"met",
"sy",
"buurlande",
":",
"met",
"Rusland",
"oor",
"die",
"Suid-Koerile-eilande",
",",
"met",
"Suid-Korea",
"oor",
"die",
"Liancourtrotse",
",",
"met",
"die",
"Volksrepubliek",
"China",
"en",
"Taiwan",
"oor",
"die",
"Senkaku-eilande",
"en",
"die",
"EES",
"oor",
"Okinotorishima",
".",
"Japan",
"is",
"ook",
"in",
"'n",
"voortslepende",
"geskil",
"met",
"Noord-Korea",
"betrokke",
"oor",
"die",
"land",
"se",
"ontvoering",
"van",
"Japannese",
"burgers",
"en",
"kern-",
"en",
"missielprogramme",
".",
"Japan",
"se",
"militêre",
"magte",
"word",
"beperk",
"deur",
"Artikelvan",
"die",
"Japannese",
"Grondwet",
",",
"wat",
"Japan",
"se",
"reg",
"om",
"oorlog",
"te",
"verklaar",
"of",
"militêre",
"mag",
"te",
"gebruik",
"om",
"internasionale",
"geskille",
"te",
"besleg",
"opsê",
".",
"Daar",
"word",
"egter",
"'n",
"debat",
"gevoer",
"oor",
"die",
"moontlike",
"wysiging",
"van",
"die",
"grondwet",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"Amerikaanse",
"besettingsowerheid",
"opgestel",
"is",
"na",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
",",
"om",
"die",
"grondwet",
"deur",
"'n",
"referendum",
"aan",
"te",
"pas",
".",
"Japan",
"se",
"weermag",
"word",
"deur",
"die",
"Ministerie",
"van",
"Verdediging",
"bestuur",
"en",
"bestaan",
"hoofsaaklik",
"uit",
"die",
"Japan",
"Land-selfverdedigingsmag",
",",
"die",
"Japan",
"Maritieme-selfverdedigingsmag",
"en",
"die",
"Japan",
"Lug-selfverdedigingsmag",
".",
"Die",
"magte",
"is",
"onlangs",
"in",
"vredebewaringsoperasies",
"en",
"in",
"die",
"ontplooiing",
"van",
"Japannese",
"troepe",
"in",
"Irak",
"gebruik",
",",
"wat",
"die",
"eerste",
"oorsese",
"gebruik",
"van",
"die",
"land",
"se",
"militêre",
"magte",
"was",
"sedert",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
".",
"Administratiewe",
"onderafdelings",
"Japan",
"bestaan",
"administratiefgewys",
"uit",
"sewe-en-veertig",
"prefekture",
"wat",
"elkeen",
"deur",
"'n",
"verkose",
"goewerneur",
",",
"wetgewer",
"en",
"administratiewe",
"burokrasie",
"bestuur",
"word",
".",
"Prefekture",
"wissel",
"in",
"grootte",
"van",
"die",
"Hokkaido-prefektuur",
"wat",
"die",
"hele",
"eiland",
"Hokkaido",
"beslaan",
"tot",
"die",
"stad",
"Tokio",
",",
"wat",
"op",
"sigself",
"'n",
"prefektuur",
"is",
".",
"Die",
"Tokio-prefektuur",
"word",
"verder",
"verdeel",
"in",
"drie-en-twintig",
"spesiale",
"wyke",
"wat",
"elkeen",
"dieselfde",
"magte",
"as",
"'n",
"stad",
"het",
".",
"Verder",
"bestaan",
"daar",
"agt",
"algemeen",
"aanvaarde",
"gebiede",
"van",
"Japan",
".",
"Japan",
"ondergaan",
"tans",
"'n",
"administratiewe",
"herorganisering",
"wat",
"die",
"samesmelting",
"van",
"baie",
"stede",
"en",
"dorpe",
"behels",
".",
"Hierdie",
"proses",
"sal",
"lei",
"tot",
"die",
"vermindering",
"van",
"sub-prefektuur",
"administratiewe",
"gebiede",
"en",
"daar",
"word",
"verwag",
"dat",
"dit",
"tot",
"besnoeiings",
"in",
"administratiewe",
"koste",
"sal",
"lei",
".",
"Japan",
"het",
"dosyne",
"groot",
"stede",
"wat",
"'n",
"belangrike",
"rol",
"in",
"die",
"land",
"se",
"kultuur",
",",
"erfenis",
"en",
"ekonomie",
"speel",
".",
"Dié",
"wat",
"hieronder",
"gelys",
"word",
"verteenwoordig",
"die",
"twaalf",
"met",
"die",
"grootste",
"bevolking",
"en",
"is",
"almal",
"prefekturale",
"hoofstede",
"en",
"deur-die-staat-ingestelde",
"stede",
":",
"amunisipaliteite",
".",
"Ook",
"die",
"hoofstad",
"van",
"Japan.b",
"Slegs",
"'n",
"staatsingestelde",
"stad",
".",
"Geografie",
"Japan",
"is",
"'n",
"land",
"wat",
"uit",
"meer",
"as",
"drieduisend",
"eilande",
"langs",
"die",
"Stille",
"Oseaanse",
"kus",
"van",
"Asië",
"bestaan",
".",
"Die",
"hoofeilande",
",",
"van",
"noord",
"na",
"suid",
",",
"is",
"Hokkaido",
",",
"Honsjoe",
"(",
"die",
"hoofeiland",
")",
",",
"Sjikokoe",
"en",
"Kioesjoe",
".",
"Die",
"Ryukyu-eilande",
",",
"insluitend",
"die",
"Okinawa-eilande",
",",
"is",
"'n",
"reeks",
"eilande",
"suid",
"van",
"Kioesjoe",
".",
"Tesame",
"vorm",
"die",
"eilande",
"die",
"Japanse",
"Argipel",
".",
"Saam",
"met",
"Foedji",
"vorm",
"die",
"Japannese",
"Alpe",
"die",
"belangrikste",
"gebergtes",
"van",
"die",
"Japanse",
"Argipel",
".",
"Ongeveer",
"tot",
"van",
"die",
"land",
"is",
"bebos",
",",
"bergagtig",
"en",
"ongeskik",
"vir",
"landbou",
",",
"industriële",
"of",
"residensiële",
"gebruik",
".",
"Dit",
"is",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"styl",
"hellings",
",",
"klimaat",
"en",
"die",
"gevaar",
"wat",
"aardbewings",
",",
"sagtegrond",
"en",
"swaar",
"reën",
"inhou",
".",
"Dit",
"het",
"daartoe",
"gelei",
"dat",
"die",
"bewoonbare",
"gebiede",
"naby",
"die",
"kus",
"geweldige",
"hoë",
"bevolkingsdigthede",
"het",
".",
"Japan",
"is",
"die",
"dertigste",
"mees",
"digbevolkte",
"land",
"ter",
"wêreld",
".",
"Die",
"land",
"se",
"ligging",
"op",
"die",
"Pasifiese",
"Ring",
"van",
"Vuur",
",",
"by",
"die",
"samekoms",
"van",
"drie",
"tektoniese",
"plate",
",",
"veroorsaak",
"dat",
"Japan",
"gereelde",
"lae-intensiteit-aardskuddings",
"en",
"van",
"tyd",
"tot",
"tyd",
"vulkaniese",
"uitbarstings",
"beleef",
".",
"Vernietigende",
"aardbewings",
",",
"wat",
"baie",
"keer",
"tot",
"tsoenamis",
"lei",
",",
"kom",
"elke",
"eeu",
"verskeie",
"kere",
"voor",
".",
"Die",
"mees",
"onlangse",
"aardbewings",
"was",
"die",
"Tōhoku-aardbewing",
"vanen",
"die",
"Groot",
"Hanshin-aardbewing",
"van",
"Talle",
"warmwaterbronne",
"word",
"aangetref",
"en",
"baie",
"hiervan",
"is",
"tot",
"ontspanningsoorde",
"ontwikkel",
".",
"Die",
"klimaat",
"van",
"Japan",
"is",
"hoofsaaklik",
"gematig",
",",
"maar",
"dit",
"verskil",
"skerp",
"tussen",
"die",
"noordelike",
"en",
"suidelike",
"punte",
"van",
"die",
"land",
".",
"Japan",
"se",
"geografiese",
"eienskappe",
"verdeel",
"dit",
"in",
"ses",
"hoofklimaatsones",
":",
"Hokkaido",
":",
"Die",
"noordwestelike",
"sone",
"het",
"'n",
"gematigde",
"klimaat",
"met",
"lang",
",",
"koue",
"winters",
"en",
"koel",
"somers",
".",
"Neerslag",
"is",
"nie",
"swaar",
"nie",
",",
"maar",
"die",
"eilande",
"ontwikkel",
"gewoonlik",
"diep",
"sneeubanke",
"in",
"die",
"winter",
".",
"See",
"van",
"Japan",
":",
"Aan",
"Honsjoe",
"se",
"weskus",
"bring",
"die",
"noordwestewind",
"in",
"die",
"winter",
"swaar",
"sneeuval",
".",
"In",
"die",
"somer",
"is",
"die",
"gebied",
"koeler",
"as",
"die",
"Stille",
"Oseaan-gebied",
".",
"Dit",
"beleef",
"egter",
"soms",
"uiterste",
"warm",
"temperature",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"Föhn-windverskynsel",
".",
"Sentrale",
"Hoogland",
":",
"'n",
"Tipies",
"binnelandse",
"klimaat",
"met",
"groot",
"temperatuurverskille",
"tussen",
"somer",
"en",
"winter",
",",
"en",
"tussen",
"nag",
"en",
"dag",
".",
"Neerslag",
"is",
"lig",
".",
"Seto",
"Binnelandse",
"See",
":",
"Berge",
"van",
"die",
"Chūgoku-",
"en",
"Sjikokoe-gebiede",
"beskut",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"seisoenale",
"wind",
"en",
"bring",
"gematigde",
"weer",
"deur",
"die",
"hele",
"jaar",
"mee",
".",
"Stille",
"Oseaan",
":",
"Die",
"ooskus",
"ondervind",
"koue",
"winters",
"met",
"min",
"sneeuval",
"en",
"baie",
"warm",
"vogtige",
"somers",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"suidoostelike",
"seisoenale",
"wind",
".",
"Ryukyu-eilande",
":",
"Die",
"Ryukyu-eilande",
"het",
"'n",
"subtropiese",
"klimaat",
"met",
"warm",
"winters",
"en",
"baie",
"warm",
"somers",
".",
"Neerslag",
"is",
"swaar",
",",
"veral",
"gedurende",
"die",
"reënseisoen",
".",
"Tifone",
"kom",
"algemeen",
"voor",
".",
"Die",
"warmste",
"temperatuur",
"wat",
"nog",
"ooit",
"in",
"Japan",
"aangeteken",
"is",
"—1",
"grade",
"Celsius",
"—",
"was",
"opJuliein",
"Kumagaya",
"en",
"die",
"koudste",
"temperatuur",
"nog",
"in",
"Japan",
"was",
"−41,0",
"°C",
"opJanuariein",
"Asahikawa",
",",
"Hokkaidō",
".",
"Die",
"hoofreënseisoen",
"begin",
"vroeg",
"in",
"Mei",
"in",
"Okinawa",
"en",
"die",
"stilstaande",
"reënfront",
"wat",
"daarvoor",
"verantwoordelik",
"is",
"beweeg",
"stadig",
"noord",
"totdat",
"dit",
"in",
"noordelike",
"Japan",
"verswak",
"raak",
"voor",
"dit",
"Hokkaidō",
"in",
"laat",
"Julie",
"bereik",
".",
"In",
"die",
"grootste",
"deel",
"van",
"Honsjoe",
"begin",
"die",
"reënseisoen",
"voor",
"die",
"middel",
"van",
"Junie",
"en",
"hou",
"dit",
"aan",
"vir",
"omtrent",
"ses",
"weke",
".",
"In",
"die",
"laat-somer",
"en",
"vroeë",
"lente",
"bring",
"tifone",
"baie",
"keer",
"swaar",
"reën",
".",
"Japan",
"beskik",
"oor",
"nege",
"woud-ekogebiede",
"wat",
"die",
"klimaat",
"en",
"geografie",
"van",
"die",
"eilande",
"weerspieël",
".",
"Hulle",
"wissel",
"van",
"subtropiese",
"nat",
"breëblaarwoude",
"in",
"die",
"Ryūkyū-",
"en",
"Bonin-eilande",
",",
"tot",
"gematigde",
"breëblaar",
"en",
"gemengde",
"woude",
"in",
"die",
"gematigde",
"klimaatdele",
"van",
"die",
"eilande",
"tot",
"matige",
"naaldeboomwoude",
"in",
"die",
"koue",
"wintergedeeltes",
"van",
"die",
"noordelike",
"eilande",
".",
"Omgewing",
"Japan",
"se",
"omgewingsbeleid",
"en",
"geskiedenis",
"weerspieël",
"'n",
"tenger",
"balans",
"tussen",
"ontwikkeling",
"en",
"modernisasie",
"aan",
"die",
"een",
"kant",
"en",
"omgewingsbewaring",
"aan",
"die",
"ander",
"kant",
".",
"Japan",
"is",
"waarskynlik",
"een",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"leiers",
"in",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"omgewingsgunstige",
"tegnologie",
".",
"Honda",
"en",
"Toyota",
"is",
"aangewys",
"as",
"die",
"motorvervaardigers",
"met",
"die",
"beste",
"brandstofverbruik",
"en",
"die",
"laagste",
"vlakke",
"van",
"nadelige",
"uitlaatgasse",
".",
"Dit",
"is",
"as",
"gevolg",
"van",
"gevorderde",
"tegnologie",
"in",
"hibriede-stelsels",
",",
"biobrandstof",
",",
"die",
"gebruik",
"van",
"liggewigmateriale",
"en",
"beter",
"ingenieurswese",
".",
"Japan",
"neem",
"ook",
"sake",
"soos",
"klimaatverandering",
"en",
"aardverwarming",
"ernstig",
"op",
".",
"As",
"'n",
"ondertekenaar",
"van",
"die",
"Kioto-protokol",
",",
"en",
"gasheer",
"van",
"diekongres",
"waar",
"dit",
"opgestel",
"is",
",",
"is",
"Japan",
"onderhewig",
"aan",
"verdragsverpligtinge",
"om",
"sy",
"koolstofdioksiedemissies",
"te",
"verminder",
"en",
"om",
"ander",
"stappe",
"te",
"doen",
"wat",
"verband",
"hou",
"met",
"die",
"teëwerk",
"van",
"klimaatverandering",
".",
"Die",
"Cool",
"biz-veldtog",
"wat",
"onder",
"die",
"voormalige",
"eerste",
"minister",
"Junichiro",
"Koizumi",
"ingevoer",
"is",
",",
"was",
"daarop",
"gemik",
"om",
"energieverbruik",
"te",
"verminder",
"deur",
"vermindering",
"in",
"die",
"gebruik",
"van",
"lugversorging",
"in",
"regeringskantore",
".",
"Japan",
"het",
"egter",
"ook",
"'n",
"lang",
"geskiedenis",
"met",
"die",
"opoffering",
"van",
"natuurlike",
"hulpbronne",
"en",
"die",
"vernietiging",
"van",
"die",
"natuur",
"ter",
"wille",
"van",
"vooruitgang",
".",
"Reeds",
"in",
"diee",
"eeu",
"het",
"Japan",
"so",
"te",
"sê",
"al",
"sy",
"natuurlike",
"goud",
"en",
"silwer",
"voorrade",
"opgebruik",
".",
"Beduidende",
"ontbossing",
"het",
"oor",
"al",
"die",
"eilande",
"plaasgevind",
"wat",
"tot",
"erosie",
"en",
"rivierbesoedeling",
"gelei",
"het",
".",
"Moerasse",
"en",
"ander",
"natuurgebiede",
"is",
"herwin",
"vir",
"landbou-doeleindes",
"en",
"talle",
"spesies",
"is",
"tot",
"uitsterwing",
"gedryf",
",",
"insluitend",
"die",
"inheemse",
"wolfspesie",
"wat",
"as",
"'n",
"bedreiging",
"gesien",
"is",
".",
"Die",
"massiewe",
"landswye",
"heropbouingsprogramme",
"na",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"en",
"die",
"ontwikkeling",
"in",
"die",
"dekades",
"daarna",
"het",
"tot",
"verdere",
"verstedeliking",
"en",
"konstruksie",
"gelei",
".",
"Die",
"boubedryf",
"in",
"Japan",
"is",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"nywerhede",
"in",
"die",
"land",
"en",
"hoewel",
"Japan",
"baie",
"natuurlike",
"parke",
"en",
"ander",
"natuurlike",
"gebiede",
"in",
"stand",
"hou",
",",
"self",
"in",
"die",
"middel",
"van",
"die",
"land",
"se",
"stede",
",",
"is",
"daar",
"min",
"belangrike",
"beperkings",
"op",
"waar",
"en",
"hoe",
"bouwerk",
"onderneem",
"mag",
"word",
".",
"Verder",
"is",
"oorbevissing",
"reeds",
"lank",
"'n",
"probleem",
"binne",
"Japan",
";",
"in",
"die",
"moderne",
"era",
"het",
"Japannese",
"vissersvlote",
"'n",
"ernstige",
"bedreiging",
"tot",
"die",
"handhawing",
"van",
"volhoubare",
"vis",
"en",
"skulpdiere",
"oral",
"ter",
"wêreld",
"geword",
".",
"Japan",
"is",
"ook",
"een",
"van",
"die",
"laaste",
"lande",
"ter",
"wêreld",
"wat",
"steeds",
"kommersiële",
"walvisvangs",
"beoefen",
".",
"Japan",
"word",
"diete",
"beste",
"ter",
"wêreld",
"gelys",
"in",
"die",
"Omgewingsvolhoubaarheidindeks",
".",
"Ekonomie",
"Globale",
"ekonomiese",
"moondheid",
"Japan",
"is",
"met",
"'n",
"aandeel",
"van5",
"persent",
"van",
"wêrelduitvoere",
"en3",
"persent",
"van",
"wêreldinvoere",
"ineen",
"van",
"die",
"vier",
"grootste",
"handelsnasies",
",",
"al",
"het",
"die",
"land",
"se",
"belangrikheid",
"vir",
"die",
"wêreldhandel",
"sy",
"hoogtepunt",
"reeds",
"oorskry",
".",
"Die",
"buitengewoon",
"snelle",
"groei",
"ná",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"het",
"voortgeduur",
"tottoe",
"die",
"Japanse",
"ekonomie",
"ten",
"opsigte",
"van",
"sy",
"buitelandse",
"handel",
"'n",
"periode",
"van",
"stagnasie",
"en",
"krimpende",
"aandele",
"betree",
"het",
".",
"Sy",
"aandele",
"op",
"die",
"wêreldmark",
"het",
"afgeneem",
"teen",
"die",
"agtergrond",
"van",
"China",
"en",
"ander",
"nuut",
"geïndustrialiseerde",
"lande",
"se",
"groeiende",
"buitehandel",
",",
"maar",
"ook",
"as",
"gevolg",
"van",
"swakker",
"mededingendheid",
"teenoor",
"ander",
"uitvoerlande",
".",
"So",
"het",
"Japan",
"sy",
"vroeëre",
"posisie",
"as",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"invoerder",
"van",
"onverwerkte",
"natuurlike",
"hulpbronne",
",",
"grondstowwe",
"en",
"landbouprodukte",
"intussen",
"ingeboet",
".",
"Ekonomiese",
"struktuur",
"Noue",
"regering-nywerheid-samewerking",
",",
"'n",
"sterk",
"werksetiek",
",",
"gevorderde",
"tegnologie",
"en",
"'n",
"relatief",
"klein",
"verdedigingsbegroting",
"het",
"onder",
"andere",
"Japan",
"gehelp",
"om",
"die",
"tweede",
"grootste",
"ekonomie",
"ter",
"wêreld",
"te",
"word",
",",
"na",
"die",
"VSA",
",",
"teen",
"ongeveer",
"US$4,5",
"miljard",
"in",
"terme",
"van",
"nominale",
"bruto",
"binnelandse",
"produk",
"en",
"derde",
"na",
"die",
"VSA",
"en",
"die",
"Volksrepubliek",
"China",
"in",
"terme",
"van",
"koopkragpariteit",
".",
"Bankwese",
",",
"versekering",
",",
"eiendom",
",",
"kleinhandel",
",",
"vervoer",
"en",
"telekommunikasie",
"is",
"almal",
"belangrike",
"sektore",
".",
"Japan",
"het",
"'n",
"reuse",
"industriële",
"vermoë",
"en",
"is",
"die",
"tuiste",
"van",
"sommige",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
",",
"leidende",
"en",
"mees",
"tegnologies",
"gevorderde",
"vervaardigers",
"van",
"motorvoertuie",
",",
"elektroniese",
"toerusting",
",",
"werktuigmasjinerie",
",",
"staal",
"en",
"nie-ystermetale",
",",
"skepe",
",",
"chemikalieë",
",",
"tekstiele",
"en",
"verwerkte",
"voedsel",
".",
"Konstruksie",
"is",
"reeds",
"lank",
"een",
"van",
"Japan",
"se",
"grootste",
"industrieë",
",",
"aangehelp",
"deur",
"multi-miljard",
"dollar",
"regeringskontrakte",
"in",
"die",
"siviele",
"sektor",
".",
"Onderskeidende",
"eienskappe",
"van",
"die",
"Japannese",
"ekonomie",
"het",
"tradisioneel",
"samewerking",
"tussen",
"vervaardigers",
",",
"verskaffers",
",",
"verspreiders",
"en",
"banke",
"in",
"hegte",
"groepe",
"genaamd",
"keiretsu",
"en",
"die",
"waarborg",
"van",
"lewenslange",
"indiensneming",
"in",
"groot",
"maatskappye",
"ingesluit",
".",
"Meer",
"onlangs",
"het",
"Japannese",
"maatskappye",
"begin",
"om",
"van",
"die",
"norme",
"te",
"laat",
"vaar",
"in",
"'n",
"poging",
"om",
"winsgewendheid",
"te",
"verbeter",
".",
"Japan",
"huisves",
"ook",
"sommige",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"finansiële",
"dienstemaatskappye",
",",
"banke",
"en",
"sakegroepe",
"soos",
"Sony",
",",
"Sumitomo",
",",
"Honda",
",",
"Mitsubishi",
",",
"Nissan",
"en",
"Toyota",
".",
"Dit",
"beskik",
"ook",
"oor",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"bank",
",",
"volgens",
"bates",
",",
"die",
"Japan",
"Post",
"Bank",
"Co",
".",
",",
"Ltd",
"(",
"VS$3.2",
"miljard",
")",
"en",
"ander",
"soos",
"Mitsubishi",
"UFJ",
"Finansiële",
"Groep",
"(",
"VS$1,2",
"miljard",
")",
")",
",",
"Mizuho",
"Finansiële",
"Groep",
"(",
"US$1,4",
"miljard",
")",
"en",
"Sumitomo",
"Mitsui",
"Finansiële",
"Groep",
"(",
"VS$1,3",
"miljard",
")",
".",
"Die",
"Tokio",
"Effektebeurs",
"is",
"met",
"'n",
"markkapitalisasie",
"van",
"meer",
"as",
"VS-$5120",
"miljard12",
"biljoen",
")",
"tans",
"die",
"derde",
"grootste",
"ter",
"wêreld",
".",
"Ekonomiese",
"ontwikkeling",
"Die",
"algehele",
"reële",
"ekonomiese",
"groei",
"van",
"dies",
"tot",
"dies",
"staan",
"bekend",
"as",
"'n",
"\"",
"wonderwerk",
"\"",
":",
"gemiddeld",
"in",
"dies",
",",
"in",
"dies",
"en",
"in",
"dies",
".",
"Groei",
"het",
"dramaties",
"afgeneem",
"in",
"dies",
",",
"hoofsaaklik",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"nagevolge",
"van",
"oorinvestering",
"in",
"die",
"laats",
"en",
"binnelandse",
"beleid",
"wat",
"daarop",
"gemik",
"was",
"om",
"die",
"spekulatiewe",
"oordadigheid",
"van",
"die",
"eiendoms-",
"en",
"effektemarkte",
"in",
"toom",
"te",
"hou",
".",
"Regeringspogings",
"om",
"ekonomiese",
"groei",
"te",
"laat",
"herleef",
"was",
"nie",
"juis",
"suksesvol",
"nie",
"en",
"is",
"verder",
"belemmer",
"deur",
"die",
"verlangsaming",
"van",
"die",
"globale",
"ekonomie",
"vantot",
"Die",
"ekonomie",
"het",
"natekens",
"van",
"herstel",
"vertoon",
"met",
"BBP",
"vir",
"daardie",
"jaar",
"wat",
"op8%",
"gestaan",
"het",
".",
"Landbousektor",
"Omdat",
"slegs",
"van",
"Japan",
"se",
"grondgebied",
"vir",
"landbouverbouing",
"geskik",
"is",
"word",
"'n",
"stelsel",
"van",
"terraslandbou",
"gebruik",
"om",
"klein",
"gebiede",
"optimaal",
"te",
"benut",
".",
"Dit",
"het",
"gelei",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"hoogste",
"gewasopbrengste",
"per",
"oppervlakeenheid",
".",
"Japan",
"se",
"klein",
"landbousektor",
"is",
"ook",
"swaar",
"gesubsidieer",
"en",
"beskerm",
".",
"Japan",
"moet",
"ongeveer",
"van",
"sy",
"graanbehoeftes",
"en",
"ander",
"voergewasse",
"behalwe",
"rys",
"uit",
"invoere",
"bevredig",
"en",
"die",
"land",
"is",
"van",
"invoere",
"afhanklik",
"vir",
"meeste",
"van",
"sy",
"vleisverskaffing",
".",
"In",
"vissery",
"is",
"Japan",
"tweede",
"ter",
"wêreld",
"na",
"China",
"in",
"tonnemaat",
"en",
"vir",
"wat",
"gevang",
"word",
".",
"Japan",
"handhaaf",
"een",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"vissersvlote",
"en",
"dra",
"byna",
"van",
"die",
"globale",
"vangs",
"by",
".",
"Japan",
"steun",
"op",
"ander",
"lande",
"vir",
"byna",
"al",
"sy",
"olie",
"en",
"kos",
".",
"Vervoer",
"Japan",
"se",
"vervoerstelsel",
"is",
"hoogs",
"ontwikkel",
".",
"Teenhet",
"die",
"land",
"oor177",
"278",
"km",
"geteerde",
"paaie,",
"lughawens",
"en577",
"km",
"spoorlyne",
"beskik",
".",
"Lugverkeer",
"word",
"hoofsaaklik",
"deur",
"All",
"Nippon",
"Airways",
"(",
"ANA",
")",
"en",
"Japan",
"Airlines",
"(",
"JAL",
")",
"bedryf",
".",
"Spoorweë",
"word",
"onder",
"andere",
"deur",
"Japan",
"Railways",
"Group",
"bedryf",
".",
"Daar",
"is",
"uitgebreide",
"internasionale",
"vlugte",
"uit",
"talle",
"stede",
"van",
"en",
"na",
"Japan",
".",
"Die",
"Shinkansen",
"(",
"新幹線",
")",
"sneltrein",
"is",
"'n",
"simbool",
"van",
"Japan",
"se",
"tegnologiese",
"vooruitstrewenheid",
".",
"Die",
"aanvanklike",
"Tōkaidō",
"Shinkansen",
",",
"wat",
"teenkm/h",
"geloop",
"het",
",",
"is",
"inin",
"gebruik",
"gestel",
".",
"Vandag",
"verbind",
"die",
"netwerk",
"met",
"'n",
"totale",
"lengte",
"van459",
"km",
"meeste",
"groot",
"stede",
"op",
"die",
"Honsjoe-",
"en",
"Kioesjoe-eilande",
"teen",
"werksnelhede",
"vankm/h",
".",
"Toetslopies",
"is",
"al",
"teenkm/h",
"op",
"gewone",
"spore",
"uitgevoeren",
"inis",
"'n",
"landspoedrekord",
"vankm/h",
"met",
"'n",
"magnetiese",
"sweeftrein",
"opgestel",
".",
"Handelsvennote",
"Japan",
"se",
"hoofuitvoervennote",
"is",
"die",
"VSA4%",
",",
"die",
"Volksrepubliek",
"China0%",
",",
"Suid-Korea6%",
",",
"Hongkong1%",
"en",
"Thailand2%",
"(",
"vir",
"Japan",
"se",
"hoofuitvoere",
"is",
"vervoertoerusting",
",",
"motorvoertuie",
",",
"elektronika",
",",
"elektriese",
"masjinerie",
"en",
"chemikalië",
".",
"Met",
"weinig",
"natuurlike",
"hulpbronne",
"om",
"ekonomiese",
"ontwikkeling",
"te",
"onderhou",
"steun",
"Japan",
"op",
"ander",
"lande",
"vir",
"meeste",
"van",
"sy",
"grondstowwe",
";",
"die",
"land",
"voer",
"dus",
"'n",
"verskeidenheid",
"goedere",
"in",
".",
"Die",
"land",
"se",
"hoof-invoervennote",
"is",
"die",
"Volksrepubliek",
"China5%",
",",
"die",
"VSA0%",
",",
"Australië8%",
",",
"Suid-Korea2%",
"en",
"Saoedi-Arabië1%",
"(",
"vir",
"Japan",
"se",
"hoof",
"invoere",
"is",
"masjinerie",
"en",
"toerusting",
",",
"brandstof",
",",
"voedsel",
"(",
"veral",
"beesvleis",
")",
",",
"chemikalieë",
",",
"tekstiele",
"en",
"ander",
"grondstowwe",
"vir",
"sy",
"industrieë",
".",
"Japan",
"se",
"algehele",
"grootste",
"handelsvennote",
"is",
"China",
"en",
"die",
"VSA",
".",
"Wetenskap",
"en",
"tegnologie",
"Japan",
"is",
"een",
"van",
"die",
"voorste",
"lande",
"in",
"wetenskaplike",
"navorsing",
",",
"veral",
"in",
"tegnologie",
",",
"masjinerie",
"en",
"mediese",
"navorsing",
".",
"Byna000",
"navorsers",
"deel",
"'n",
"navorsings-",
"en",
"ontwikkelingsbegroting",
"van",
"VS$130",
"miljard",
",",
"die",
"derde",
"grootste",
"ter",
"wêreld",
".",
"Van",
"Japan",
"se",
"vernaamste",
"tegnologiese",
"bydraes",
"word",
"aangetref",
"in",
"elektronika",
",",
"motorvoertuie",
",",
"masjinerie",
",",
"industriële",
"robotika",
",",
"optika",
",",
"chemikalië",
",",
"halfgeleiers",
"en",
"metale",
".",
"Japan",
"lei",
"die",
"wêreld",
"se",
"vervaardiging",
"en",
"gebruik",
"van",
"robotika",
"en",
"beskik",
"oor",
"meer",
"as",
"die",
"helfte200",
"van500",
")",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"industriële",
"robotte",
"wat",
"vir",
"vervaardiging",
"gebruik",
"word",
".",
"Van",
"die",
"robotte",
"wat",
"in",
"die",
"land",
"ontwikkel",
"is",
"sluit",
"in",
"QRIO",
",",
"ASIMO",
"en",
"Aibo",
".",
"Japan",
"is",
"ook",
"die",
"wêreld",
"se",
"grootste",
"vervaardiger",
"van",
"motorvoertuie",
"en",
"die",
"tuiste",
"van",
"ses",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"vyftien",
"grootste",
"motorvervaardigers",
"en",
"sewe",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"twintig",
"grootste",
"halfgeleier-verkopers",
".",
"Japan",
"het",
"planne",
"in",
"ruimteverkenning",
",",
"insluitend",
"die",
"bou",
"van",
"'n",
"maanbasis",
"teen",
"Die",
"Japan",
"Aerospace",
"Exploration",
"Agency",
"(",
"JAXA",
")",
"voer",
"ruimte-",
"en",
"plantêre",
"navorsing",
",",
"lugvaartnavorsing",
",",
"en",
"ontwikkeling",
"van",
"vuurpyle",
"en",
"satelliete",
"uit",
".",
"Japan",
"is",
"'n",
"deelnemer",
"aan",
"die",
"Internasionale",
"Ruimtestasie",
"en",
"die",
"Japannese",
"Eksperimentmodule",
"(",
"Kibo",
")",
"is",
"intot",
"die",
"stasie",
"toegevoeg",
"as",
"deel",
"van",
"die",
"Ruimtependeltuig-vlugte",
".",
"Demografie",
"Japan",
"se",
"bevolking",
"word",
"op",
"ongeveer1",
"miljoen",
"geskat",
".",
"Die",
"Japannese",
"samelewing",
"is",
"taalkundig",
"en",
"kultureel",
"grootliks",
"homogeen",
"met",
"slegs",
"klein",
"bevolkings",
"buitelandse",
"werkers",
",",
"Zainichi",
"Koreane",
",",
"Zainichi",
"Chinese",
",",
"Filippyne",
",",
"Brasiliane",
"en",
"ander",
".",
"Die",
"mees",
"dominante",
"etniese",
"groep",
"is",
"die",
"Yamato",
";",
"die",
"hoofminderheidsgroepe",
"sluit",
"die",
"inheemse",
"Ainoe",
"en",
"Ryūkyūane",
",",
"sowel",
"as",
"sosiale",
"minderheidsgroepe",
"soos",
"die",
"burakumin",
"in",
".",
"Japan",
"het",
"een",
"van",
"die",
"hoogste",
"lewensverwagtingkoerse",
"ter",
"wêreld",
"teen25",
"jaar",
"(",
"soos",
"in",
"Die",
"Japannese",
"bevolking",
"verouder",
"egter",
"spoedig",
",",
"die",
"gevolg",
"van",
"'n",
"naoorlogse",
"geboortegolf",
"gevolg",
"deur",
"'n",
"daling",
"in",
"geboortes",
"in",
"die",
"latere",
"gedeelte",
"van",
"diete",
"eeu",
".",
"Teenwas",
"ongeveer5%",
"van",
"die",
"bevolking",
"ouer",
"asjaar",
".",
"Die",
"verandering",
"in",
"demografiese",
"struktuur",
"het",
"'n",
"aantal",
"maatskaplike",
"probleme",
"veroorsaak",
",",
"veral",
"'n",
"potensiële",
"krimping",
"van",
"die",
"arbeidsmag",
"en",
"stygings",
"in",
"die",
"koste",
"van",
"maatskaplike",
"veiligheidsvoordele",
",",
"soos",
"die",
"openbare",
"pensioenplan",
".",
"Baie",
"van",
"die",
"Japannese",
"jeug",
"verkies",
"ook",
"al",
"hoe",
"meer",
"om",
"nie",
"te",
"trou",
"of",
"gesinne",
"te",
"hê",
"nie",
".",
"Japan",
"se",
"bevolking",
"sal",
"na",
"verwagting",
"teentotmiljoen",
"daal",
"en",
"totmiljoen",
"teen",
"Demograwe",
"en",
"regeringsbeplanners",
"is",
"tans",
"in",
"hewige",
"debat",
"gewikkel",
"oor",
"hoe",
"om",
"die",
"probleem",
"op",
"te",
"los",
".",
"Immigrasie",
"en",
"geboorteaansporings",
"word",
"soms",
"voorgestel",
"as",
"'n",
"oplossing",
"om",
"jonger",
"werkers",
"te",
"verskaf",
"om",
"die",
"land",
"se",
"verouderende",
"bevolking",
"te",
"ondersteun",
".",
"Immigrasie",
"is",
"egter",
"nie",
"'n",
"gewilde",
"oplossing",
"nie",
".",
"Die",
"hoogste",
"skattings",
"vir",
"die",
"aantal",
"Boeddhiste",
"en",
"Sjintoïste",
"in",
"Japan",
"is96%",
",",
"wat",
"'n",
"groot",
"aantal",
"volgelinge",
"in",
"'n",
"sinkretisme",
"van",
"beide",
"gelowe",
"verteenwoordig",
".",
"Sommige",
"skattings",
"meen",
"egter",
"dat",
"slegspersent",
"van",
"die",
"bevolking",
"hulleself",
"identifiseer",
"as",
"deel",
"van",
"'n",
"godsdiens",
".",
"Taoïsme",
"en",
"Konfusianisme",
"uit",
"China",
"het",
"Japannese",
"geloof",
"en",
"mitologie",
"beduidend",
"beïnvloed",
".",
"Godsdiens",
"in",
"Japan",
"neig",
"om",
"sinkreties",
"van",
"aard",
"te",
"wees",
"en",
"dit",
"lei",
"tot",
"'n",
"verskeidenheid",
"van",
"gebruike",
"soos",
"ouers",
"en",
"kinders",
"wat",
"Sjinto-rituele",
"beoefen",
",",
"studente",
"wat",
"voor",
"eksamens",
"bid",
"en",
"paartjies",
"wat",
"huwelike",
"in",
"Christelike",
"kerke",
"hou",
"en",
"begrafnisse",
"by",
"Boeddhiste",
"tempels",
"hou",
".",
"'n",
"Klein",
"minderheid",
"Japannese7%",
")",
"beskou",
"hulself",
"as",
"Christene",
".",
"Verder",
"het",
"daar",
"sedert",
"die",
"middel",
"van",
"diee",
"eeu",
"talle",
"sektes",
"(",
"Shinshūkyō",
")",
"in",
"Japan",
"ontstaan",
"soos",
"Tenrikyo",
"en",
"Aum",
"Shinrikyo/Aleph",
".",
"Ongeveer",
"van",
"die",
"bevolking",
"praat",
"Japannees",
"as",
"hulle",
"eerste",
"taal",
".",
"Dit",
"is",
"'n",
"agglutinatiewe",
"taal",
"wat",
"onderskei",
"word",
"deur",
"'n",
"stelsel",
"van",
"beleefdheidsvorme",
"wat",
"die",
"hiërargiese",
"aard",
"van",
"die",
"Japannese",
"samelewing",
"weerspieël",
",",
"met",
"werkwoordvorme",
"en",
"besondere",
"woordeskat",
"wat",
"die",
"relatiewe",
"status",
"van",
"die",
"spreker",
"en",
"luisteraar",
"weerspieël",
".",
"Japannees",
"het",
"groot",
"dele",
"van",
"sy",
"woordeskat",
"uit",
"Chinees",
"geleen",
"of",
"afgelei",
".",
"Sedert",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"is",
"baie",
"woorde",
"ook",
"uit",
"Engels",
"ontleen",
".",
"Die",
"Japannese",
"skryfstelsel",
"gebruik",
"kanji",
"(",
"Chinese",
"karakters",
")",
"en",
"twee",
"versamelings",
"kana",
"(",
"lettergreepskrifte",
")",
"gegrond",
"op",
"vereenvoudigde",
"Chinese",
"karakters",
",",
"sowel",
"as",
"die",
"Latynse",
"alfabet",
"en",
"Arabiese",
"syfers",
".",
"Die",
"Ryukyu-tale",
",",
"wat",
"ook",
"deel",
"vorm",
"van",
"die",
"Japannese",
"taalfamilie",
"waartoe",
"Japannees",
"behoort",
",",
"word",
"in",
"Okinawa",
"gepraat",
",",
"maar",
"min",
"kinders",
"leer",
"vandag",
"hierdie",
"tale",
".",
"Die",
"Ainoe-taal",
"staan",
"op",
"die",
"randjie",
"van",
"uitsterwing",
"met",
"slegs",
"'n",
"paar",
"ou",
"eerste",
"taalsprekers",
"wat",
"in",
"Hokkaido",
"oorbly",
".",
"Meeste",
"openbare",
"en",
"privaatskole",
"vereis",
"dat",
"leerlinge",
"kursusse",
"in",
"beide",
"Japannees",
"en",
"Engels",
"neem",
".",
"Onderwys",
"en",
"gesondheid",
"Primêre",
",",
"sekondêre",
"skole",
"en",
"universiteite",
"is",
"in",
"Japan",
"ingevoer",
"inas",
"'n",
"gevolg",
"van",
"die",
"Meiji-Herstelling",
".",
"Sedertbestaan",
"verpligte",
"onderwys",
"in",
"Japan",
"uit",
"basisskool",
"en",
"middelskool",
",",
"wat",
"nege",
"jaar",
"duur",
"(",
"van",
"die",
"ouderdom",
"vantot",
"Byna",
"al",
"die",
"kinders",
"sit",
"hulle",
"onderwys",
"voort",
"by",
"'n",
"drie-jaar",
"hoërskool",
",",
"ongeveer9%",
"van",
"die",
"skoolverlaters",
"woon",
"universiteit",
",",
"junior",
"kollege",
",",
"vakskool",
",",
"of",
"ander",
"vorme",
"van",
"tersiêre",
"onderwys",
"by",
".",
"Japan",
"se",
"onderwys",
"is",
"uiters",
"mededingend",
"veral",
"vir",
"toelating",
"tot",
"hoëronderwysinrigtings",
".",
"Die",
"twee",
"mees",
"hoogsaangeskrewe",
"universiteite",
"in",
"Japan",
"is",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Tokio",
"en",
"Kioto",
"Universiteit",
".",
"Die",
"Program",
"vir",
"Internasionale",
"Studentebeoordeling",
",",
"wat",
"deur",
"OESO",
"gekoördineer",
"word",
",",
"plaas",
"Japannese",
"kennis",
"en",
"vermoëns",
"vanjariges",
"as",
"die",
"sesde",
"beste",
"ter",
"wêreld",
".",
"In",
"Japan",
"word",
"gesondheidsdienste",
"deur",
"die",
"nasionale",
"regering",
"en",
"plaaslike",
"owerhede",
"verskaf",
"deur",
"'n",
"universele",
"gesondheidssorg-",
"en",
"versekeringstelsel",
"wat",
"relatiewe",
"gelyke",
"toegang",
"bied",
",",
"met",
"tariewe",
"wat",
"deur",
"'n",
"regeringskomitee",
"bepaal",
"word",
".",
"Inwoners",
"sonder",
"versekering",
"deur",
"hulle",
"werkgewers",
"kan",
"aan",
"die",
"nasionale",
"gesondheidsversekeringprogram",
"deelneem",
"wat",
"deur",
"plaaslike",
"owerhede",
"geadministreer",
"word",
".",
"Sedertword",
"alle",
"bejaardes",
"deur",
"regeringsgeborgde",
"versekering",
"gedek",
".",
"Pasiënte",
"mag",
"van",
"die",
"geneeskundige",
"of",
"gesondheidsfasiliteit",
"van",
"hulle",
"keuse",
"gebruik",
"maak",
".",
"Kuns",
"en",
"kultuur",
"Japannese",
"kultuur",
"het",
"oor",
"baie",
"jare",
"ontwikkel",
",",
"van",
"die",
"land",
"se",
"oorspronklike",
"Jōmon-kultuur",
"tot",
"sy",
"huidige",
"kultuur",
",",
"wat",
"invloede",
"uit",
"Asië",
",",
"Europa",
"en",
"Noord-Amerika",
"kombineer",
".",
"Histories",
"is",
"Japan",
"gekenmerk",
"deur",
"skielike",
"invoering",
"van",
"vreemde",
"idees",
"gevolg",
"deur",
"lang",
"tydperke",
"van",
"minimale",
"kontak",
"met",
"die",
"buitewêreld",
".",
"In",
"die",
"proses",
"het",
"die",
"Japannese",
"die",
"vermoë",
"ontwikkel",
"om",
"elemente",
"van",
"buitelandse",
"kulture",
"te",
"absorbeer",
",",
"na",
"te",
"volg",
"en",
"uiteindelik",
"elemente",
"van",
"die",
"vreemde",
"kultuur",
"te",
"assimileer",
"en",
"deel",
"te",
"maak",
"van",
"die",
"eiesoortige",
"inheemse",
"Japannese",
"kultuur",
".",
"Tradisionele",
"Japannese",
"kuns",
"sluit",
"in",
"kunsvlyt",
"(",
"ikebana",
",",
"origami",
",",
"ukiyo-e",
",",
"poppe",
",",
"lakwerk",
",",
"pottebakkery",
")",
",",
"opvoerings",
"(",
"bunraku",
",",
"dans",
",",
"kabuki",
",",
"noh",
",",
"rakugo",
")",
",",
"tradisies",
"(",
"spele",
",",
"teeseremonie",
",",
"budō",
",",
"argitektuur",
",",
"tuinbou",
",",
"swaarde",
")",
"en",
"kookkuns",
".",
"Die",
"versmelting",
"van",
"tradisionele",
"houtblokdrukwerk",
"en",
"Westerse",
"kuns",
"het",
"gelei",
"tot",
"die",
"skep",
"van",
"manga",
",",
"'n",
"tipies",
"Japannese",
"strokiesverhaalformaat",
"wat",
"nou",
"ook",
"buite",
"Japan",
"gewildheid",
"verwerf",
"het",
".",
"Animasie",
"vir",
"televisie",
"en",
"film",
"wat",
"deur",
"Manga",
"beïnvloed",
"is",
",",
"word",
"anime",
"genoem",
".",
"Japannese",
"videospeletjietoestelle",
"het",
"sedert",
"dies",
"opgang",
"gemaak",
".",
"Japannese",
"musiek",
"is",
"eklekties",
"met",
"instrumente",
",",
"skale",
"en",
"style",
"wat",
"van",
"buurlande",
"geleen",
"is",
".",
"Baie",
"instrumente",
",",
"soos",
"die",
"koto",
",",
"is",
"in",
"diee",
"ene",
"eeue",
"ingevoer",
".",
"Die",
"gepaardgaande",
",",
"verhalende",
"Noh-drama",
"dateer",
"uit",
"diee",
"eeu",
"en",
"die",
"gewilde",
"volksmusiek",
",",
"met",
"die",
"ghitaaragtige",
"shamisen",
",",
"uit",
"diee",
"eeu",
".",
"Westerse",
"musiek",
",",
"wat",
"in",
"die",
"laate",
"eeu",
"ingevoer",
"is",
",",
"vorm",
"nou",
"'n",
"integrale",
"deel",
"van",
"die",
"kultuur",
".",
"Naoorlogse",
"Japan",
"is",
"hewig",
"deur",
"Amerikaanse",
"en",
"Europese",
"moderne",
"musiek",
"beïnvloed",
",",
"wat",
"gelei",
"het",
"tot",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"'n",
"popmusiek-vorm",
"wat",
"as",
"\"",
"J-Pop",
"\"",
"bekend",
"staan",
".",
"Karaoke",
"is",
"die",
"kulturele",
"aktiwiteit",
"wat",
"die",
"meeste",
"beoefen",
"word",
".",
"Die",
"vroegste",
"Japannese",
"letterkundige",
"werke",
"sluit",
"in",
"twee",
"historiese",
"boeke",
",",
"die",
"Kojiki",
"en",
"die",
"Nihon",
"Shoki",
"en",
"diete",
"eeuse",
"digbundel",
",",
"Man'",
"yōshū",
",",
"wat",
"almal",
"in",
"Chinese",
"karakters",
"geskryf",
"is",
".",
"In",
"die",
"vroeë",
"jare",
"van",
"die",
"Heian-tydperk",
"het",
"die",
"kana-transkripsiestelsel",
",",
"Hiragana",
"en",
"Katakana",
",",
"ontwikkel",
".",
"Die",
"verhaal",
"van",
"die",
"bamboessnyer",
"word",
"as",
"die",
"oudste",
"Japannese",
"verhaal",
"beskou",
".",
"'n",
"Mededeling",
"van",
"Heian-hoflewe",
"word",
"deur",
"Makura",
"no",
"Sōshi",
"(",
"\"",
"kussingboek",
"\"",
")",
"weergegee",
"en",
"is",
"deur",
"Sei",
"Shōnagon",
"geskryf",
",",
"terwyl",
"Die",
"Verhaal",
"van",
"Genji",
"deur",
"Murasaki",
"Shikibu",
"baie",
"keer",
"as",
"die",
"wêreld",
"se",
"eerste",
"roman",
"beskryf",
"word",
".",
"Tydens",
"die",
"Edo-tydperk",
"het",
"letterkunde",
"deel",
"geword",
"van",
"die",
"chōnin",
",",
"die",
"gewone",
"mense",
",",
"se",
"lewe",
"en",
"is",
"dit",
"nie",
"meer",
"beperk",
"tot",
"die",
"samoerai-aristokrasie",
"nie",
".",
"Yomihon",
"het",
"byvoorbeeld",
"gewild",
"geword",
"en",
"dui",
"op",
"die",
"diepgaande",
"verandering",
"in",
"leser-",
"en",
"outeurskap",
".",
"In",
"die",
"Meiji-tydperk",
"het",
"tradisionele",
"letterkundige",
"vorms",
"begin",
"taan",
"soos",
"wat",
"Japannese",
"letterkunde",
"Westerse",
"invloede",
"opgeneem",
"het",
".",
"Natsume",
"Sōseki",
"en",
"Mori",
"Ogai",
"was",
"die",
"eerste",
"\"",
"moderne",
"\"",
"romanskrywers",
"van",
"Japan",
",",
"gevolg",
"deur",
"Akutagawa",
"Ryūnosuke",
",",
"Tanizaki",
"Jun'",
"ichirō",
",",
"Kawabata",
"Yasunari",
",",
"Mishima",
"Yukio",
"en",
"meer",
"onlangs",
",",
"Murakami",
"Haruki",
".",
"Japan",
"het",
"twee",
"Nobelprysbekroonde",
"outeurs",
"—",
"Yasunari",
"Kawabataen",
"Kenzaburō",
"Ōe",
"Japannese",
"beeldende",
"kuns",
"dek",
"'n",
"wye",
"verskeidenheid",
"style",
"en",
"media",
"insluitend",
"pottebakkery",
",",
"beeldhou",
"in",
"hout",
"en",
"brons",
",",
"inkverf",
"op",
"sy",
"en",
"papier",
"en",
"talle",
"ander",
"tipies",
"kunswerke",
".",
"Skilder",
"is",
"die",
"gewildste",
"vorm",
"van",
"kunsinigge",
"uitdrukking",
"in",
"Japan",
".",
"Die",
"Japannese",
"het",
"tot",
"met",
"die",
"aanbreek",
"van",
"die",
"moderne",
"era",
"met",
"'n",
"borsel",
"geskryf",
"eerder",
"as",
"'n",
"pen",
"wat",
"waarskynlik",
"bygedra",
"het",
"tot",
"die",
"waardering",
"van",
"skilder",
"en",
"skildertegniek",
".",
"Met",
"die",
"opkoms",
"van",
"populêre",
"kultuur",
"in",
"die",
"Edo-tydperk",
"het",
"die",
"ukiyo-e",
"houtdruk",
"style",
"ontwikkel",
".",
"Beeldhou",
"word",
"meestal",
"met",
"godsdiens",
"geassosieer",
"en",
"is",
"aan",
"die",
"taan",
"met",
"die",
"verminderde",
"klem",
"op",
"tradisionele",
"Boeddhisme",
".",
"Japannese",
"keramiekware",
"word",
"as",
"van",
"die",
"gevorderdste",
"ter",
"wêreld",
"beskou",
".",
"In",
"argitektuur",
"word",
"Japannese",
"voorkeur",
"vir",
"natuurlike",
"materiale",
"en",
"'n",
"interaksie",
"tussen",
"buite-",
"en",
"binneruimtes",
"duidelik",
"uitgedruk",
".",
"Japannese",
"moderne",
"kuns",
"neem",
"talle",
"vorms",
"aan",
"en",
"druk",
"net",
"soveel",
"idees",
"soos",
"moderne",
"kuns",
"in",
"die",
"algemeen",
"uit",
".",
"Dit",
"wissel",
"van",
"advertensie",
",",
"anime",
",",
"videospeletjies",
"en",
"die",
"meer",
"tradisionele",
"argitektuur",
",",
"beeldhou",
",",
"skilder",
"en",
"skets",
".",
"Een",
"van",
"Japan",
"se",
"mees",
"bekende",
"eietydse",
"Japannese",
"kunstenaars",
"is",
"Takashi",
"Murakami",
"wat",
"werke",
"skep",
"waarvan",
"die",
"styl",
"deur",
"anime",
"geïnspireer",
"is",
"en",
"wat",
"as",
"\"",
"superflat",
"\"",
"beskryf",
"word",
".",
"Die",
"geskiedenis",
"van",
"Japannese",
"film",
"strek",
"meer",
"as",
"'n",
"honderd",
"jaar",
"terug",
"en",
"het",
"begin",
"met",
"die",
"stilprente",
"Bake",
"Jizo",
"(",
"\"",
"Jizo",
"die",
"Spook",
"\"",
")",
"en",
"Shinin",
"no",
"sosei",
"(",
"\"",
"Heropstanding",
"van",
"'n",
"Lyk",
"\"",
")",
",",
"beide",
"uit",
"In",
"Japan",
"is",
"stilprente",
"tot",
"laat",
"in",
"dies",
"gemaak",
".",
"In",
"die",
"aanloop",
"tot",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"het",
"vermeerderde",
"sensorskap",
"tot",
"veroordeling",
"van",
"linksleunende",
"filmregisseurs",
"soos",
"Daisuke",
"Ito",
"gelei",
".",
"Een",
"van",
"Japan",
"se",
"bekendste",
"regisseurs",
",",
"Akira",
"Kurosawa",
",",
"het",
"sy",
"eerste",
"film",
",",
"Sugata",
"Sanshiro",
",",
"ingemaak",
".",
"Na",
"die",
"oorlog",
"het",
"die",
"westerse",
"besetting",
"van",
"Japan",
"daartoe",
"gelei",
"dat",
"Japan",
"vir",
"'n",
"dekade",
"lank",
"blootgestel",
"is",
"aan",
"Amerikaanse",
"animasie",
"wat",
"tydens",
"die",
"oorlog",
"verban",
"is",
".",
"Die",
"bloeitydperk",
"van",
"Japannese",
"film",
"is",
"in",
"dies",
"bereik",
"met",
"films",
"soos",
"Kurosawa",
"se",
"Rashomon",
"en",
"Sewe",
"Samoerai",
"en",
"Yasujiro",
"Ozu",
"se",
"Tokio",
"Storie",
",",
"wat",
"as",
"onder",
"die",
"beste",
"films",
"ooit",
"gereken",
"word",
".",
"Meer",
"onlangs",
"het",
"Shohei",
"Imamura",
"die",
"Palme",
"d'",
"Or",
"(",
"ook",
"soms",
"na",
"verwys",
"as",
"die",
"\"",
"Goue",
"Palm",
"\"",
")",
"vir",
"'n",
"tweede",
"keer",
"gewen",
"vir",
"sy",
"en",
"die",
"Iranese",
"regisseur",
"Abbas",
"Kiarostami",
"se",
"The",
"Eel",
"Hayao",
"Miyazaki",
"se",
"Porco",
"Rossoen",
"Prinses",
"Mononoke",
"hetnuwe",
"rekords",
"by",
"die",
"loket",
"gestel",
"wat",
"slegs",
"deur",
"die",
"Amerikaanse",
"Titanic",
"geklop",
"is",
".",
"Nuwe",
"anime-regisseurs",
"het",
"ook",
"in",
"dies",
"op",
"die",
"toneel",
"verskyn",
"met",
"Hideaki",
"Anno",
"se",
"Neon",
"Genesis",
"Evangelion",
",",
"wat",
"algemeen",
"as",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"invloedryke",
"anime",
"van",
"alle",
"tye",
"beskou",
"word",
".",
"In",
"diete",
"eeu",
"het",
"Battle",
"Royale",
"kultusstatus",
"Japan",
"en",
"in",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"verwerf",
"en",
"Hayao",
"Miyazaki",
"se",
"Spirited",
"AwayJapannese",
"loketrekords",
"gebreek",
"en",
"'n",
"Oscar",
"vir",
"beste",
"geanimeerde",
"film",
"gewen",
".",
"Sport",
"en",
"ontspanning",
"Tradisioneel",
"word",
"soemo",
"as",
"Japan",
"se",
"nasionale",
"sport",
"beskou",
"en",
"dit",
"is",
"een",
"van",
"die",
"gewildste",
"toeskouersportsoorte",
"in",
"Japan",
".",
"Vegkunste",
"soos",
"judo",
",",
"karate",
"en",
"kendō",
"word",
"ook",
"wydverspreid",
"beoefen",
"en",
"deur",
"toeskouers",
"geniet",
".",
"Na",
"die",
"Meiji-Herstelling",
"is",
"talle",
"Westerse",
"sportsoorte",
"na",
"Japan",
"ingevoer",
"en",
"het",
"dit",
"deur",
"die",
"onderwysstelsel",
"versprei",
".",
"Gelyktydig",
"het",
"die",
"Japannese",
"vegkunste",
"in",
"Westerse",
"lande",
"gewild",
"geword",
"en",
"word",
"nou",
"wêreldwyd",
"beoefen",
".",
"Sokker",
"en",
"bofbal",
"word",
"tradisioneel",
"as",
"die",
"gewildste",
"sportsoorte",
"in",
"Japan",
"beskou",
".",
"Die",
"Japannese",
"Bofballiga",
"is",
"ingestig",
"en",
"is",
"een",
"van",
"die",
"gewildste",
"bofballigas",
"wêreldwyd",
".",
"Sedert",
"die",
"vestiging",
"van",
"die",
"Japannese",
"Professionele",
"Voetballiga",
"inhet",
"sokker",
"ook",
"'n",
"beduidende",
"gevolgskap",
"verkry",
".",
"Japan",
"was",
"'n",
"gasheer",
"vir",
"die",
"Intercontinental",
"Cup",
"vantoten",
"het",
"saam",
"met",
"Suid-Korea",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbekertoernooi",
"inaangebied",
",",
"die",
"eerste",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbeker",
"in",
"Asië",
".",
"Die",
"Japannese",
"nasionale",
"sokkerspan",
"is",
"een",
"van",
"die",
"suksesvolste",
"spanne",
"in",
"Asië",
"en",
"het",
"die",
"Asiatiese",
"Beker",
"al",
"vier",
"keer",
"gewen",
"(",
"inen",
"Hulle",
"kon",
"tot",
"dusver",
"sewe",
"keer",
"vir",
"die",
"Sokker-Wêreldbeker",
"kwalifiseer",
"en",
"drie",
"keer",
"die",
"agtste",
"eindrondte",
"haal",
"(",
"inen",
"Daarbenewens",
"het",
"hulle",
"vyf",
"keer",
"aan",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Konfederasiebeker",
"deelgeneem",
"en",
"tydens",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Konfederasiebeker",
"inas",
"naaswenner",
"geëindig",
".",
"Die",
"Japannese",
"nasionale",
"rugbyspan",
"is",
"tradisioneel",
"die",
"sterkste",
"rugbyspan",
"in",
"Asië",
",",
"maar",
"het",
"oor",
"die",
"jare",
"gemengde",
"resultate",
"teen",
"nie-Asiatiese",
"spanne",
"gehad",
".",
"Rugby",
"word",
"deur",
"die",
"Japan",
"Rugbyvoetbalunie",
"(",
"wat",
"ingestig",
"is",
")",
"geadministreer",
".",
"Die",
"span",
"neem",
"jaarliks",
"deel",
"aan",
"die",
"Pasifiese",
"Nasiesbeker",
"teen",
"Australië",
"A",
",",
"Fidji",
",",
"die",
"Junior",
"All",
"Blacks",
",",
"Samoa",
"en",
"Tonga",
".",
"Die",
"span",
"het",
"ook",
"aan",
"elke",
"rugbywêreldbekertoernooi",
"deelgeneem",
",",
"en",
"hulle",
"het",
"tot",
"dusver",
"tien",
"wedstryde",
"in",
"die",
"toernooi",
"gewen",
";",
"teen",
"Zimbabwe",
"inen",
"teen",
"Suid-Afrika",
",",
"Samoa",
"en",
"die",
"Verenigde",
"State",
"by",
"die",
"Rugbywêreldbeker",
"in",
"Tydens",
"die",
"poelfase",
"van",
"hul",
"tuistoernooi",
"in",
"–",
"die",
"eerste",
"in",
"Asië",
"–",
"kon",
"Japan",
"as",
"eerste",
"Asiatiese",
"span",
"al",
"sy",
"mededingers",
"klop",
"en",
"sodoende",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"tot",
"die",
"kwarteindrondte",
"vorder",
";",
"die",
"gasheer",
"is",
"egter",
"deur",
"Suid-Afrika",
"geklop",
".",
"Tydens",
"die",
"Rugbywêreldbekerin",
"Frankryk",
"kon",
"hulle",
"Chili",
"en",
"Samoa",
"klop",
".",
"Vantothet",
"met",
"die",
"Sunwolves",
"’n",
"Japannese",
"span",
"deelgeneem",
"aan",
"die",
"Superrugbytoernooi",
",",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
"se",
"internasionale",
"rugbyliga",
".",
"Gholf",
"is",
"ook",
"gewild",
"in",
"Japan",
"en",
"so",
"ook",
"motorresies",
",",
"die",
"Super",
"GT",
"sportmotorreeks",
"en",
"Formule",
"Nippon",
".",
"Ander",
"ontspanningsaktiwiteite",
"sluit",
"ook",
"die",
"bordspeletjies",
"Go",
"en",
"Shogi",
"in",
".",
"Albei",
"spele",
"het",
"omtrentmiljoen",
"amateurspelers",
"en",
"'n",
"paar",
"honderd",
"professionele",
"spelers",
".",
"Die",
"Olimpiese",
"Spele",
"het",
"verskeie",
"kere",
"in",
"Japan",
"plaasgevind",
":",
"Somerspele",
"inin",
"Tokio",
",",
"Winterspele",
"in",
"Sapporoen",
"Nagano",
"Daarbenewens",
"was",
"beide",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspele",
"en",
"Olimpiese",
"Winterspele",
"vanonderskeidelik",
"in",
"Tokio",
"en",
"Sapporo",
"beplan",
",",
"maar",
"hulle",
"is",
"weens",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"gekanselleer",
".",
"Met",
"die",
"aanbied",
"van",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspele",
"insal",
"Tokio",
"vir",
"'n",
"tweede",
"keer",
"as",
"gasheerstad",
"van",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspele",
"optree",
".",
"Dié",
"spele",
"is",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"wêreldwye",
"Covid-19-pandemie",
"met",
"een",
"jaar",
"uitgestel",
"en",
"sal",
"ingehou",
"word",
",",
"maar",
"steeds",
"bekend",
"as",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspele",
"van",
"Sedertvorm",
"die",
"Japannese",
"Grand",
"Prix",
"deel",
"van",
"die",
"Formule",
"Een-kalender",
"en",
"word",
"oorwegend",
"op",
"die",
"Suzuka",
"Internasionale",
"Renbaan",
"beslis",
".",
"Verwysings",
"Bronnelys",
"Algemeen",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelik",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"die",
"Japannese",
"regering",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"die",
"Japannese",
"Ministerie",
"van",
"Buitelandse",
"sake",
"-",
"Gedetaileerde",
"dokumente",
"oor",
"Japan",
"se",
"buitelandse",
"beleid",
",",
"opvoedingsprogramme",
",",
"kultuur",
"en",
"lewe",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"die",
"eerste",
"minister",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"die",
"Huis",
"van",
"Raadslede",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"die",
"Huis",
"van",
"Verteenwoordigers",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"die",
"Japannese",
"Hooggeregshof",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"die",
"Keiserlike",
"familie",
"Ander",
"Newspapers",
"Japan",
"koerante",
"in",
"Japan",
"Hanami",
"Web",
"-Japan",
"Japanbased",
"–",
"Webtydskrif",
"oor",
"Japan",
"CIA",
"World",
"Factbook",
"-",
"-",
"Japan",
"Kyodo",
"Japan",
"News",
"Wire",
"Service",
"AJR",
"Newslink",
"–",
"Databasis",
"van",
"Engelse",
"koerante",
"in",
"Japan",
"The",
"Japan",
"FAQ",
":",
"Know",
"Before",
"You",
"Go",
"Business",
"Week",
"–",
"Japan",
":",
"The",
"System",
"That",
"Soured",
"Japan",
"Zone",
"–",
"Japan",
"toergids",
",",
"Japannese",
"populêre",
"kultuur",
",",
"geskiedenis",
"en",
"Japannese",
"etiket",
"Open",
"Directory",
"Project",
"–",
"Gids",
"van",
"Japan",
"lookjapan.com",
"—Web-tydskrif",
"oor",
"Japan",
"japaneselifestyle.com.au",
"—Web-bron",
"vir",
"Japannese",
"kultuur",
"en",
"kimono",
"Price",
"Check",
"Tokyo",
"–",
"'n",
"Nie-amptelike",
"pryslys",
"van",
"alledaagse",
"items",
"in",
"Tokio",
"Japan",
"SAQ",
"(",
"Seldom",
"Asked",
"Questions",
")",
"J-Pop.com",
"'n",
"Web-poort",
"na",
"Japannese",
"pop",
"culture",
"Lequios",
"Radio",
"'n",
"Web-radio",
"na",
"Japannese",
"Okinawan",
"Music"
] |
164 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kaapse%20Afrikaans | Kaapse Afrikaans | Kaapse Afrikaans, ook bekend as Kaaps of Afrikaaps, is 'n Wes-Germaanse Afrikataal wat in die Wes-Kaapse provinsie van Suid-Afrika ontwikkel het. Die status daarvan as sustertaal of dialek van Afrikaans is onduidelik. Sedert die vroeë 2020's was daar 'n beduidende toename in die aantal literatuurwerke wat in Kaaps gepubliseer word. Die meeste werke in Kaaps kom van skrywers in die Kaapse Vlakte-gebied van Kaapstad, waar dit meestal gepraat word.
Alhoewel Kaaps as 'n groeiende verskynsel beskou word, is dit meer spesifiek 'n omgangstaal van Afrikaans. Alle ander onderskeie omgangstale van Afrikaans, insluitend Kaaps, is organies aan Standaard Afrikaans gekoppel as 'n wyd gesproke eenheidsvariëteit en is daarmee in wisselwerking.
Die taal het ontstaan weens die gebruik van Nederlands deur die slawe- en inheemse gemeenskap wat saam met die Nederlanders aan die Kaapse Skiereiland gevestig het. Geografies word die Afrikaanse dialekte in drie hoofgroepe verdeel: Kaapse Afrikaans, Oosgrens-Afrikaans en Oranjerivier-Afrikaans.
Die term Kaapse Afrikaans verwys soms verkeerdelik na die hele Wes-Kaapse dialek van Afrikaans; dit word algemeen vir 'n spesifieke sosiolek gebruik wat in die Kaapse Skiereiland van Suid-Afrika gebesig word. Kaapse Afrikaans is eens deur alle bevolkingsgroepe gepraat, maar later was dit toenemend beperk op die Kaapse Maleiers van Kaapstad en omliggende gebiede. Kaapse Afrikaans word steeds deur die groot meerderheid inheemse Afrikaanssprekendes in Suid-Afrika verstaan.
Die dialek is meer deur Maleis beïnvloed as Standaardafrikaans en word veral aan die kus en in Kaapstad gebesig. Die dialek, as dit in 'n netjiese vorm gepraat word, is vir Nederlandstaliges goed verstaanbaar. 'n Belangrike rede is die lange blootstelling van Kaapse Afrikaans aan Nederlands. Nederlands en Kaapse Afrikaans het tussen 1652 en 1930 'n daaglikse diglossieverhouding gehad, aangesien Nederlands destyds die standaardtaal van die Afrikaanssprekendes in die Wes-Kaap was.
Die diglossie-verhouding tussen Kaapse Afrikaans en Nederlands was heelwat langer as met ander dialekte van Afrikaans, omdat hierdie dialekte eers baie later na vore gekom het (vroeg in die negentiende of selfs vroeë twintigste eeu). Die Bruin mense is die belangrikste groep wat Kaapse Afrikaans besig. In sommige buurte is die dialek sterk deur Engels beïnvloed.
Kaapse Afrikaans het sommige kenmerke behou wat meer soortgelyk aan Nederlands is as aan Afrikaans.
Die persoonlike voornaamwoord ik soos in Nederlands pleks van die Afrikaanse ek.
Die verkleinagtervoegsels -tje, uitgespreek soos in Nederlands, maar nie soos die Afrikaanse [ki] nie.
Die gebruik van die form seg (vergelyk met zegt) in teenstelling met die Afrikaanse sê.
Trouens, gebaseer op die Feature Frequentie metode kan mens die stelling maak dat Kaapse-Afrikaans (ook) 'n Nederlandse dialek is.
Nederlands
Afrikaans
Kaapse-Afrikaans (Kaaps)
Kaapse Afrikaans het 'n paar ander kenmerke wat nie tipies in Afrikaans voorkom nie.
Die uitspraak van j, gewoonlik [j] soos in Nederlands is meestal 'n [dz]. Dit is die belangrikste kenmerk van Kaapse Afrikaans.
Die invoeg van [j] na [s], [t] en [k], wanneer dit op [e] volg, b.v. kjen pleks van die Afrikaanse ken.
Kaapse Afrikaans word ook meer deur taalwisseling tussen Suid-Afrikaanse Engels en Afrikaans gekenmerk, veral in die middestad en laer sosio-ekonomiese gebiede van Kaapstad.
'n Voorbeeld van tipiese Kaapse Afrikaans:
Nederlands: En ik zeg (tegen) jullie: wat zoeken jullie hier bij mij? Ik zoek jullie niet! Nee, ga nu weg!
Kaapse Afrikaans: En ik seg ve' djille, wat soek djille hie' by my? Ik soek'ie ve' djille nie! Nei, gaat nou weg!
Gewone Afrikaans: En ek sê vir julle, wat soek julle hier by my? Ek soek julle nie! Nee, gaan nou weg!
Sien ook
Kaapse Afrikaanse Eisteddfod
Verwysings
Afrikaans
Wes-Kaap | [
"Kaapse",
"Afrikaans",
",",
"ook",
"bekend",
"as",
"Kaaps",
"of",
"Afrikaaps",
",",
"is",
"'n",
"Wes-Germaanse",
"Afrikataal",
"wat",
"in",
"die",
"Wes-Kaapse",
"provinsie",
"van",
"Suid-Afrika",
"ontwikkel",
"het",
".",
"Die",
"status",
"daarvan",
"as",
"sustertaal",
"of",
"dialek",
"van",
"Afrikaans",
"is",
"onduidelik",
".",
"Sedert",
"die",
"vroeës",
"was",
"daar",
"'n",
"beduidende",
"toename",
"in",
"die",
"aantal",
"literatuurwerke",
"wat",
"in",
"Kaaps",
"gepubliseer",
"word",
".",
"Die",
"meeste",
"werke",
"in",
"Kaaps",
"kom",
"van",
"skrywers",
"in",
"die",
"Kaapse",
"Vlakte-gebied",
"van",
"Kaapstad",
",",
"waar",
"dit",
"meestal",
"gepraat",
"word",
".",
"Alhoewel",
"Kaaps",
"as",
"'n",
"groeiende",
"verskynsel",
"beskou",
"word",
",",
"is",
"dit",
"meer",
"spesifiek",
"'n",
"omgangstaal",
"van",
"Afrikaans",
".",
"Alle",
"ander",
"onderskeie",
"omgangstale",
"van",
"Afrikaans",
",",
"insluitend",
"Kaaps",
",",
"is",
"organies",
"aan",
"Standaard",
"Afrikaans",
"gekoppel",
"as",
"'n",
"wyd",
"gesproke",
"eenheidsvariëteit",
"en",
"is",
"daarmee",
"in",
"wisselwerking",
".",
"Die",
"taal",
"het",
"ontstaan",
"weens",
"die",
"gebruik",
"van",
"Nederlands",
"deur",
"die",
"slawe-",
"en",
"inheemse",
"gemeenskap",
"wat",
"saam",
"met",
"die",
"Nederlanders",
"aan",
"die",
"Kaapse",
"Skiereiland",
"gevestig",
"het",
".",
"Geografies",
"word",
"die",
"Afrikaanse",
"dialekte",
"in",
"drie",
"hoofgroepe",
"verdeel",
":",
"Kaapse",
"Afrikaans",
",",
"Oosgrens-Afrikaans",
"en",
"Oranjerivier-Afrikaans",
".",
"Die",
"term",
"Kaapse",
"Afrikaans",
"verwys",
"soms",
"verkeerdelik",
"na",
"die",
"hele",
"Wes-Kaapse",
"dialek",
"van",
"Afrikaans",
";",
"dit",
"word",
"algemeen",
"vir",
"'n",
"spesifieke",
"sosiolek",
"gebruik",
"wat",
"in",
"die",
"Kaapse",
"Skiereiland",
"van",
"Suid-Afrika",
"gebesig",
"word",
".",
"Kaapse",
"Afrikaans",
"is",
"eens",
"deur",
"alle",
"bevolkingsgroepe",
"gepraat",
",",
"maar",
"later",
"was",
"dit",
"toenemend",
"beperk",
"op",
"die",
"Kaapse",
"Maleiers",
"van",
"Kaapstad",
"en",
"omliggende",
"gebiede",
".",
"Kaapse",
"Afrikaans",
"word",
"steeds",
"deur",
"die",
"groot",
"meerderheid",
"inheemse",
"Afrikaanssprekendes",
"in",
"Suid-Afrika",
"verstaan",
".",
"Die",
"dialek",
"is",
"meer",
"deur",
"Maleis",
"beïnvloed",
"as",
"Standaardafrikaans",
"en",
"word",
"veral",
"aan",
"die",
"kus",
"en",
"in",
"Kaapstad",
"gebesig",
".",
"Die",
"dialek",
",",
"as",
"dit",
"in",
"'n",
"netjiese",
"vorm",
"gepraat",
"word",
",",
"is",
"vir",
"Nederlandstaliges",
"goed",
"verstaanbaar",
".",
"'n",
"Belangrike",
"rede",
"is",
"die",
"lange",
"blootstelling",
"van",
"Kaapse",
"Afrikaans",
"aan",
"Nederlands",
".",
"Nederlands",
"en",
"Kaapse",
"Afrikaans",
"het",
"tussenen'n",
"daaglikse",
"diglossieverhouding",
"gehad",
",",
"aangesien",
"Nederlands",
"destyds",
"die",
"standaardtaal",
"van",
"die",
"Afrikaanssprekendes",
"in",
"die",
"Wes-Kaap",
"was",
".",
"Die",
"diglossie-verhouding",
"tussen",
"Kaapse",
"Afrikaans",
"en",
"Nederlands",
"was",
"heelwat",
"langer",
"as",
"met",
"ander",
"dialekte",
"van",
"Afrikaans",
",",
"omdat",
"hierdie",
"dialekte",
"eers",
"baie",
"later",
"na",
"vore",
"gekom",
"het",
"(",
"vroeg",
"in",
"die",
"negentiende",
"of",
"selfs",
"vroeë",
"twintigste",
"eeu",
")",
".",
"Die",
"Bruin",
"mense",
"is",
"die",
"belangrikste",
"groep",
"wat",
"Kaapse",
"Afrikaans",
"besig",
".",
"In",
"sommige",
"buurte",
"is",
"die",
"dialek",
"sterk",
"deur",
"Engels",
"beïnvloed",
".",
"Kaapse",
"Afrikaans",
"het",
"sommige",
"kenmerke",
"behou",
"wat",
"meer",
"soortgelyk",
"aan",
"Nederlands",
"is",
"as",
"aan",
"Afrikaans",
".",
"Die",
"persoonlike",
"voornaamwoord",
"ik",
"soos",
"in",
"Nederlands",
"pleks",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"ek",
".",
"Die",
"verkleinagtervoegsels",
"-tje",
",",
"uitgespreek",
"soos",
"in",
"Nederlands",
",",
"maar",
"nie",
"soos",
"die",
"Afrikaanse",
"[ki",
"]",
"nie",
".",
"Die",
"gebruik",
"van",
"die",
"form",
"seg",
"(",
"vergelyk",
"met",
"zegt",
")",
"in",
"teenstelling",
"met",
"die",
"Afrikaanse",
"sê",
".",
"Trouens",
",",
"gebaseer",
"op",
"die",
"Feature",
"Frequentie",
"metode",
"kan",
"mens",
"die",
"stelling",
"maak",
"dat",
"Kaapse-Afrikaans",
"(",
"ook",
")",
"'n",
"Nederlandse",
"dialek",
"is",
".",
"Nederlands",
"Afrikaans",
"Kaapse-Afrikaans",
"(",
"Kaaps",
")",
"Kaapse",
"Afrikaans",
"het",
"'n",
"paar",
"ander",
"kenmerke",
"wat",
"nie",
"tipies",
"in",
"Afrikaans",
"voorkom",
"nie",
".",
"Die",
"uitspraak",
"van",
"j",
",",
"gewoonlik",
"[j]",
"soos",
"in",
"Nederlands",
"is",
"meestal",
"'n",
"[dz",
"]",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"belangrikste",
"kenmerk",
"van",
"Kaapse",
"Afrikaans",
".",
"Die",
"invoeg",
"van",
"[j]",
"na",
"[s",
"]",
",",
"[t",
"]",
"en",
"[k",
"]",
",",
"wanneer",
"dit",
"op",
"[e",
"]",
"volg",
",",
"b.",
"v.",
"kjen",
"pleks",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"ken",
".",
"Kaapse",
"Afrikaans",
"word",
"ook",
"meer",
"deur",
"taalwisseling",
"tussen",
"Suid-Afrikaanse",
"Engels",
"en",
"Afrikaans",
"gekenmerk",
",",
"veral",
"in",
"die",
"middestad",
"en",
"laer",
"sosio-ekonomiese",
"gebiede",
"van",
"Kaapstad",
".",
"'n",
"Voorbeeld",
"van",
"tipiese",
"Kaapse",
"Afrikaans",
":",
"Nederlands",
":",
"En",
"ik",
"zeg",
"(",
"tegen",
")",
"jullie",
":",
"wat",
"zoeken",
"jullie",
"hier",
"bij",
"mij",
"?",
"Ik",
"zoek",
"jullie",
"niet",
"!",
"Nee",
",",
"ga",
"nu",
"weg",
"!",
"Kaapse",
"Afrikaans",
":",
"En",
"ik",
"seg",
"ve",
"'",
"djille",
",",
"wat",
"soek",
"djille",
"hie",
"'",
"by",
"my",
"?",
"Ik",
"soek'",
"ie",
"ve",
"'",
"djille",
"nie",
"!",
"Nei",
",",
"gaat",
"nou",
"weg",
"!",
"Gewone",
"Afrikaans",
":",
"En",
"ek",
"sê",
"vir",
"julle",
",",
"wat",
"soek",
"julle",
"hier",
"by",
"my",
"?",
"Ek",
"soek",
"julle",
"nie",
"!",
"Nee",
",",
"gaan",
"nou",
"weg",
"!",
"Sien",
"ook",
"Kaapse",
"Afrikaanse",
"Eisteddfod",
"Verwysings",
"Afrikaans",
"Wes-Kaap"
] |
166 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kelties | Kelties | Die Keltiese tale is die tale wat afstam van Proto-Kelties. Dit is 'n tak van die Indo-Europese tale wat deur die Kelte gepraat is, een van die eerste Europese groepe wat oor die hele kontinent versprei het. Die groep het uit die 5de eeu v.C. vanuit die sentrale deel van Europa getrek.
Kelties bestaan vandag uit vier lewendige gemeenskapstale, Iers-Gaelies, Skots-Gaelies, Wallies en Bretons wat op die randgebiede van state met ander meerderheidstale gepraat word. Twee ander tale, Manx-Gaelies en Kornies, het onlangs, Kornies in die 18de eeu en Manx-Gaelies in die 19de eeu, hulle status as gesproke gemeenskapstale verloor maar is die onderwerp van herlewingspogings. Benewens die randgebiede in hulle oorspronklike taalgebiede in Europa, word Keltiese tale ook in oostelike Kanada, Patagonië en deur verspreide groepe in die Verenigde State en Australië gepraat.
Keltiese tale wat intussen uitgesterf het, het ook die Romaanse en Germaanse tale wat dit verplaas het beïnvloed, soos byvoorbeeld die opname van 'n beperkte Galliese woordeskat in Frans en Keltiese invloed op Engels. Oral ter wêreld word plekname met Keltiese oorsprong ook aangetref.
Die sprekers van hierdie tale neem baie af en dit word veral deur Engels en Frans verdring.
Klassifikasie
Daar kan maklik aangetoon word dat Kelties 'n lid van die Indo-Europese taalfamilie is. Kelties vertoon sekere argaïese eienskappe soos die gebrek aan 'n volledig ontwikkelde infinitief, die gebrek aan 'n werkwoord vir "om te hê", differensiasie van geslag in die drie en vier getalle en Onderwerp-Voorwerp-Werkwoord woordvolgorde in Keltiberies en Leponties.
Keltiese tale se mees ooglopende onderskeiding van ander Indo-Europese tale is die verlies aan die Indo-Europese *p soos geïllustreer deur Gaeliese woord vir voël, éan en Walliese edn teenoor Latyn penna en Grieks pterón. Daar word soms gemeen dat Kelties 'n spesiale verhouding met Germaans en Italies het. Dit is egter waarskynlik eerder as gevolg van taalkontak as taal-genetiese oorwegings.
Keltiese tale word gewoonlik verdeel in die Eiland-Keltiese tale en Vasteland-Keltiese tale. Eiland-Keltiese tale verwys na die direkte voorgangers van die moderne keltiese tale, terwyl Vasteland-Keltiese tale na die vroegste ontwikkeling van die Keltiese tale verwys. In taalkundige opsig blyk dié klassifikasie egter meer ingewikkeld te wees.
Vasteland-Kelties is gedeeltelik geherkonstrueer uit plekname, geskrifte en aspekte wat uit Italies en Germaans geleen is. Vroeër was daar 'n onbekende aantal Vasteland-Keltiese dialekte, waaronder Gallies, Keltiberies, Leponties en Galaties. Verder is Kelties in die Romeinse provinsie Noricum gepraat en word 'n aparte dialek, Narbonenses, in die suide van Frankryk gepostuleer. Die Vasteland-Keltiese tale het almal uitgesterf en dit blyk dat Kelties teen 500 n.C. op die Europese vasteland geheel en al uitgesterf het.
In die Britse Eilande het Kelties egter oorleef as Pikties in Skotland, noord van die Forth-Clyde lyn, en in Ierland. In die Romeinse provinsie in Groot-Brittanje is die Britse tale deur Latyns beïnvloed, maar het dit oorleef en Noordelike en Suidelike variante ontwikkel wat tot Wallies, Kornies en Bretons gelei het. In Skotland is Pikties deur die Gaelies van setlaars uit Ierland vervang. Hulle het 'n kontinue Gaeliese taalgebied tussen Ierland, die Eiland van Man en Skotland gevestig, wat die voorloper van die hedendaagse Iers-Gaelies, Manx-Gaelies en Skots-Gaelies is.
Taalkundig word Kelties in P-Kelties en Q-Kelties verdeel opgrond van die tale se hantering van die Proto-Keltiese *kw, wat *p geword het in die P-Keltiese tale en *k in die Q-Keltiese tale. In die klassifikasie is die Britoniese Keltiese tale, Wallies, Kornies en Bretons, P-Kelties en die Gaeliese tale Q-Kelties. Die Proto-Keltiese werkwoordwortel *kwrin- "om te koop", het by voorbeeld pryn- geword in Wallies, maar cren- in Oud-Iers. Wanneer moderne Keltiese tale beskou word is, "Q-Kelties" ekwivalent aan "Goidelies" (Gaelies) en "P-Kelties" aan "Britonies", aangesien geen van die Vasteland-Keltiese tale oorleef het nie.
Die Invloed van Kelties op ander tale
Keltiese invloed op Frans
Voor die Romeinse besetting van Gallië, wat rofweg ooreenkom met vandag se Frankryk deur Julius Caesar in 58–52 v.C., is Gallië grootliks deur 'n Keltiese volk bewoon, wat die Romeine die Galliërs (Latyn: Galli) genoem het. Ten spyte van hierdie vroeë oorheersende Galliese bevolking het minder as 200 woorde met 'n Keltiese etimologie in Frans behoue gebly. Woorde vir plekke (ber, lande), plantname (berle, chêne, if) en wat oor landelike lewe en die aarde handel (mouton, tonne, crème, charrue, charriot, barde, baume, bouc, boue, brosse, caillou, cervoise, druide, magouille, orteil, souche) word vandag nog gebruik.
Ander Galliese woorde is deur Latyn in Frans ingevoer, veral woorde vir Galliese voorwerpe en gebruike wat vir die Romeine nuut was en waarvoor daar nie 'n ekwivalent in Latyn was nie (b.v. braies, ambassade en matras). Latyn het vinnig as gevolg van handel, amptelike funksies en opvoeding die lingua franca van die hele Galliese area geword. Dit is egter teen die 4de eeu nie meer deur die meerderheid van Galliërs gepraat nie.
Benewens die bydra tot die Franse woordeskat, het Kelties 'n aantal fonologiese en taalkundige invloede op Frans gehad.
Fonologiese veranderinge wat aan Kelties toegeskryf kan word sluit in:
die opheffing van [o] na [u] (soos in alle keltiese tale)
die verandering van [o] na /eu/ [ø] of [œ],
[a] na [æ] na [e]*
ct > xt > it (soos in lactem > lait)*
die frikasering en skrapping van stemhebbende intervokaliese konsonante (g, d, b)
die palatalisering van jod [j] na [dj] na [ž]; (ego > je)
die diftongifisering van geslote lang /e/ na /oi/ (soos in die Britoniese tale [ui])
die gebruik van liaisons en enchaînement (soos in alle Keltiese tale)
nasalisering (soos in Bretons en Gaelies)
die invoeging van epenthetic homorganic konsonante tussen nasale en liquids; simulare > sembler, *venira > viendra (soos in Wallies en Manx-Gaelies)
Taalkundige veranderings sluit in:
besit aangedui deur à in plaas van de (ce livre est à moi) (soos in alle Keltiese tale)
die Galliese c'est...qui, que gebruik vir beklemtoning
tel in twintigs; quatre-vingts en in Oud-Frans treis vingts, cinq vingts
die einde van die eerste persoon meervoud selfstandige naamwoord -ons (cf. Breton caromp, Welsh aethom)
die invloed van betekenis en vorm van die woorde avec, car, oui, chez, aise, aveugle, tête, huitaine en quinzaine, fleur de farine, fois, en monde "mense"
die gebruik van periphrastic frases om aspek aan te dui; i.e. en train de, venir de, après + verb, etc.
die aanneem van die intensiewe voorvoegsel ro-, wat die moderne re- geword het (vergelyk: luire "om te glinster" vs. reluire "om te skyn"; tirer "om te trek" vs. retirer "om terug te trek, weg te neem")
Keltiese invloed op Engels
Keltiese volke het in ongeveer 600 v.C in die Britse Eilande aangekom en was die dominante kultuur toe die Angel-Saksiese kultuur en taal in die 6de en 7de eeue oor oostelike en Sentraal-Brittanje versprei het. In die uithoeke van die eiland het Keltiese tale egter behou gebly. Keltiese stamme het egter ook met die Germaanse aankomelinge vermeng wat daartoe gelei het dat elemente van hulle taal opgeneem is in wat uiteindelik Engels sou word.
Keltiese woorde is uit drie bronne in Engels ingevoer: woorde wat in die Germaanse tale opgeneem is in die Europese vasteland, leenwoorde wat oorgeneem is na die vestiging op die Britse eilande en woorde uit Ierland. Eersgenoemde was gewoonlik geassosieer met konflik en oorlog aangesien die Kelte baiekeer as huursoldate gesien is. Die tweede groep hou veral verband met plekke en laasgenoemde word baiekeer geassosieer met die kerstening van Brittanje.
Met die Normandiese verowering het 'n taalkundige hiërargie ontstaan waarin Kelties aan die onderkant geplaas is. Die lae status wat die Keltiese tale vir baie eeue gehad het, het waarskynlik gelei tot die geringe opname van Keltiese woorde in Engels. Woorde wat wel in Engels opgeneem is luit in bucket, car, crockery, noggin, gob, slogan en flannel, truant en gaol.
Verwysings
Eksterne skakels
Taalfamilies | [
"Die",
"Keltiese",
"tale",
"is",
"die",
"tale",
"wat",
"afstam",
"van",
"Proto-Kelties",
".",
"Dit",
"is",
"'n",
"tak",
"van",
"die",
"Indo-Europese",
"tale",
"wat",
"deur",
"die",
"Kelte",
"gepraat",
"is",
",",
"een",
"van",
"die",
"eerste",
"Europese",
"groepe",
"wat",
"oor",
"die",
"hele",
"kontinent",
"versprei",
"het",
".",
"Die",
"groep",
"het",
"uit",
"diee",
"eeu",
"v.C",
".",
"vanuit",
"die",
"sentrale",
"deel",
"van",
"Europa",
"getrek",
".",
"Kelties",
"bestaan",
"vandag",
"uit",
"vier",
"lewendige",
"gemeenskapstale",
",",
"Iers-Gaelies",
",",
"Skots-Gaelies",
",",
"Wallies",
"en",
"Bretons",
"wat",
"op",
"die",
"randgebiede",
"van",
"state",
"met",
"ander",
"meerderheidstale",
"gepraat",
"word",
".",
"Twee",
"ander",
"tale",
",",
"Manx-Gaelies",
"en",
"Kornies",
",",
"het",
"onlangs",
",",
"Kornies",
"in",
"diee",
"eeu",
"en",
"Manx-Gaelies",
"in",
"diee",
"eeu",
",",
"hulle",
"status",
"as",
"gesproke",
"gemeenskapstale",
"verloor",
"maar",
"is",
"die",
"onderwerp",
"van",
"herlewingspogings",
".",
"Benewens",
"die",
"randgebiede",
"in",
"hulle",
"oorspronklike",
"taalgebiede",
"in",
"Europa",
",",
"word",
"Keltiese",
"tale",
"ook",
"in",
"oostelike",
"Kanada",
",",
"Patagonië",
"en",
"deur",
"verspreide",
"groepe",
"in",
"die",
"Verenigde",
"State",
"en",
"Australië",
"gepraat",
".",
"Keltiese",
"tale",
"wat",
"intussen",
"uitgesterf",
"het",
",",
"het",
"ook",
"die",
"Romaanse",
"en",
"Germaanse",
"tale",
"wat",
"dit",
"verplaas",
"het",
"beïnvloed",
",",
"soos",
"byvoorbeeld",
"die",
"opname",
"van",
"'n",
"beperkte",
"Galliese",
"woordeskat",
"in",
"Frans",
"en",
"Keltiese",
"invloed",
"op",
"Engels",
".",
"Oral",
"ter",
"wêreld",
"word",
"plekname",
"met",
"Keltiese",
"oorsprong",
"ook",
"aangetref",
".",
"Die",
"sprekers",
"van",
"hierdie",
"tale",
"neem",
"baie",
"af",
"en",
"dit",
"word",
"veral",
"deur",
"Engels",
"en",
"Frans",
"verdring",
".",
"Klassifikasie",
"Daar",
"kan",
"maklik",
"aangetoon",
"word",
"dat",
"Kelties",
"'n",
"lid",
"van",
"die",
"Indo-Europese",
"taalfamilie",
"is",
".",
"Kelties",
"vertoon",
"sekere",
"argaïese",
"eienskappe",
"soos",
"die",
"gebrek",
"aan",
"'n",
"volledig",
"ontwikkelde",
"infinitief",
",",
"die",
"gebrek",
"aan",
"'n",
"werkwoord",
"vir",
"\"",
"om",
"te",
"hê",
"\"",
",",
"differensiasie",
"van",
"geslag",
"in",
"die",
"drie",
"en",
"vier",
"getalle",
"en",
"Onderwerp-Voorwerp-Werkwoord",
"woordvolgorde",
"in",
"Keltiberies",
"en",
"Leponties",
".",
"Keltiese",
"tale",
"se",
"mees",
"ooglopende",
"onderskeiding",
"van",
"ander",
"Indo-Europese",
"tale",
"is",
"die",
"verlies",
"aan",
"die",
"Indo-Europese",
"*p",
"soos",
"geïllustreer",
"deur",
"Gaeliese",
"woord",
"vir",
"voël",
",",
"éan",
"en",
"Walliese",
"edn",
"teenoor",
"Latyn",
"penna",
"en",
"Grieks",
"pterón",
".",
"Daar",
"word",
"soms",
"gemeen",
"dat",
"Kelties",
"'n",
"spesiale",
"verhouding",
"met",
"Germaans",
"en",
"Italies",
"het",
".",
"Dit",
"is",
"egter",
"waarskynlik",
"eerder",
"as",
"gevolg",
"van",
"taalkontak",
"as",
"taal-genetiese",
"oorwegings",
".",
"Keltiese",
"tale",
"word",
"gewoonlik",
"verdeel",
"in",
"die",
"Eiland-Keltiese",
"tale",
"en",
"Vasteland-Keltiese",
"tale",
".",
"Eiland-Keltiese",
"tale",
"verwys",
"na",
"die",
"direkte",
"voorgangers",
"van",
"die",
"moderne",
"keltiese",
"tale",
",",
"terwyl",
"Vasteland-Keltiese",
"tale",
"na",
"die",
"vroegste",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"Keltiese",
"tale",
"verwys",
".",
"In",
"taalkundige",
"opsig",
"blyk",
"dié",
"klassifikasie",
"egter",
"meer",
"ingewikkeld",
"te",
"wees",
".",
"Vasteland-Kelties",
"is",
"gedeeltelik",
"geherkonstrueer",
"uit",
"plekname",
",",
"geskrifte",
"en",
"aspekte",
"wat",
"uit",
"Italies",
"en",
"Germaans",
"geleen",
"is",
".",
"Vroeër",
"was",
"daar",
"'n",
"onbekende",
"aantal",
"Vasteland-Keltiese",
"dialekte",
",",
"waaronder",
"Gallies",
",",
"Keltiberies",
",",
"Leponties",
"en",
"Galaties",
".",
"Verder",
"is",
"Kelties",
"in",
"die",
"Romeinse",
"provinsie",
"Noricum",
"gepraat",
"en",
"word",
"'n",
"aparte",
"dialek",
",",
"Narbonenses",
",",
"in",
"die",
"suide",
"van",
"Frankryk",
"gepostuleer",
".",
"Die",
"Vasteland-Keltiese",
"tale",
"het",
"almal",
"uitgesterf",
"en",
"dit",
"blyk",
"dat",
"Kelties",
"teenn.C",
".",
"op",
"die",
"Europese",
"vasteland",
"geheel",
"en",
"al",
"uitgesterf",
"het",
".",
"In",
"die",
"Britse",
"Eilande",
"het",
"Kelties",
"egter",
"oorleef",
"as",
"Pikties",
"in",
"Skotland",
",",
"noord",
"van",
"die",
"Forth-Clyde",
"lyn",
",",
"en",
"in",
"Ierland",
".",
"In",
"die",
"Romeinse",
"provinsie",
"in",
"Groot-Brittanje",
"is",
"die",
"Britse",
"tale",
"deur",
"Latyns",
"beïnvloed",
",",
"maar",
"het",
"dit",
"oorleef",
"en",
"Noordelike",
"en",
"Suidelike",
"variante",
"ontwikkel",
"wat",
"tot",
"Wallies",
",",
"Kornies",
"en",
"Bretons",
"gelei",
"het",
".",
"In",
"Skotland",
"is",
"Pikties",
"deur",
"die",
"Gaelies",
"van",
"setlaars",
"uit",
"Ierland",
"vervang",
".",
"Hulle",
"het",
"'n",
"kontinue",
"Gaeliese",
"taalgebied",
"tussen",
"Ierland",
",",
"die",
"Eiland",
"van",
"Man",
"en",
"Skotland",
"gevestig",
",",
"wat",
"die",
"voorloper",
"van",
"die",
"hedendaagse",
"Iers-Gaelies",
",",
"Manx-Gaelies",
"en",
"Skots-Gaelies",
"is",
".",
"Taalkundig",
"word",
"Kelties",
"in",
"P-Kelties",
"en",
"Q-Kelties",
"verdeel",
"opgrond",
"van",
"die",
"tale",
"se",
"hantering",
"van",
"die",
"Proto-Keltiese",
"*kw",
",",
"wat",
"*p",
"geword",
"het",
"in",
"die",
"P-Keltiese",
"tale",
"en",
"*k",
"in",
"die",
"Q-Keltiese",
"tale",
".",
"In",
"die",
"klassifikasie",
"is",
"die",
"Britoniese",
"Keltiese",
"tale",
",",
"Wallies",
",",
"Kornies",
"en",
"Bretons",
",",
"P-Kelties",
"en",
"die",
"Gaeliese",
"tale",
"Q-Kelties",
".",
"Die",
"Proto-Keltiese",
"werkwoordwortel",
"*kwrin",
"-",
"\"",
"om",
"te",
"koop",
"\"",
",",
"het",
"by",
"voorbeeld",
"pryn-",
"geword",
"in",
"Wallies",
",",
"maar",
"cren",
"-",
"in",
"Oud-Iers",
".",
"Wanneer",
"moderne",
"Keltiese",
"tale",
"beskou",
"word",
"is",
",",
"\"",
"Q-Kelties",
"\"",
"ekwivalent",
"aan",
"\"",
"Goidelies",
"\"",
"(",
"Gaelies",
")",
"en",
"\"",
"P-Kelties",
"\"",
"aan",
"\"",
"Britonies",
"\"",
",",
"aangesien",
"geen",
"van",
"die",
"Vasteland-Keltiese",
"tale",
"oorleef",
"het",
"nie",
".",
"Die",
"Invloed",
"van",
"Kelties",
"op",
"ander",
"tale",
"Keltiese",
"invloed",
"op",
"Frans",
"Voor",
"die",
"Romeinse",
"besetting",
"van",
"Gallië",
",",
"wat",
"rofweg",
"ooreenkom",
"met",
"vandag",
"se",
"Frankryk",
"deur",
"Julius",
"Caesar",
"in52",
"v.C",
".",
",",
"is",
"Gallië",
"grootliks",
"deur",
"'n",
"Keltiese",
"volk",
"bewoon",
",",
"wat",
"die",
"Romeine",
"die",
"Galliërs",
"(",
"Latyn",
":",
"Galli",
")",
"genoem",
"het",
".",
"Ten",
"spyte",
"van",
"hierdie",
"vroeë",
"oorheersende",
"Galliese",
"bevolking",
"het",
"minder",
"aswoorde",
"met",
"'n",
"Keltiese",
"etimologie",
"in",
"Frans",
"behoue",
"gebly",
".",
"Woorde",
"vir",
"plekke",
"(",
"ber",
",",
"lande",
")",
",",
"plantname",
"(",
"berle",
",",
"chêne",
",",
"if",
")",
"en",
"wat",
"oor",
"landelike",
"lewe",
"en",
"die",
"aarde",
"handel",
"(",
"mouton",
",",
"tonne",
",",
"crème",
",",
"charrue",
",",
"charriot",
",",
"barde",
",",
"baume",
",",
"bouc",
",",
"boue",
",",
"brosse",
",",
"caillou",
",",
"cervoise",
",",
"druide",
",",
"magouille",
",",
"orteil",
",",
"souche",
")",
"word",
"vandag",
"nog",
"gebruik",
".",
"Ander",
"Galliese",
"woorde",
"is",
"deur",
"Latyn",
"in",
"Frans",
"ingevoer",
",",
"veral",
"woorde",
"vir",
"Galliese",
"voorwerpe",
"en",
"gebruike",
"wat",
"vir",
"die",
"Romeine",
"nuut",
"was",
"en",
"waarvoor",
"daar",
"nie",
"'n",
"ekwivalent",
"in",
"Latyn",
"was",
"nie",
"(",
"b.",
"v.",
"braies",
",",
"ambassade",
"en",
"matras",
")",
".",
"Latyn",
"het",
"vinnig",
"as",
"gevolg",
"van",
"handel",
",",
"amptelike",
"funksies",
"en",
"opvoeding",
"die",
"lingua",
"franca",
"van",
"die",
"hele",
"Galliese",
"area",
"geword",
".",
"Dit",
"is",
"egter",
"teen",
"diee",
"eeu",
"nie",
"meer",
"deur",
"die",
"meerderheid",
"van",
"Galliërs",
"gepraat",
"nie",
".",
"Benewens",
"die",
"bydra",
"tot",
"die",
"Franse",
"woordeskat",
",",
"het",
"Kelties",
"'n",
"aantal",
"fonologiese",
"en",
"taalkundige",
"invloede",
"op",
"Frans",
"gehad",
".",
"Fonologiese",
"veranderinge",
"wat",
"aan",
"Kelties",
"toegeskryf",
"kan",
"word",
"sluit",
"in",
":",
"die",
"opheffing",
"van",
"[o]",
"na",
"[u",
"]",
"(",
"soos",
"in",
"alle",
"keltiese",
"tale",
")",
"die",
"verandering",
"van",
"[o]",
"na",
"/eu/",
"[ø]",
"of",
"[œ",
"]",
",",
"[a",
"]",
"na",
"[æ]",
"na",
"[e",
"]*",
"ct",
">",
"xt",
">",
"it",
"(",
"soos",
"in",
"lactem",
">",
"lait",
")",
"*",
"die",
"frikasering",
"en",
"skrapping",
"van",
"stemhebbende",
"intervokaliese",
"konsonante",
"(g",
",",
"d",
",",
"b)",
"die",
"palatalisering",
"van",
"jod",
"[j]",
"na",
"[dj]",
"na",
"[ž",
"]",
";",
"(",
"ego",
">",
"je",
")",
"die",
"diftongifisering",
"van",
"geslote",
"lang",
"/e/",
"na",
"/oi/",
"(",
"soos",
"in",
"die",
"Britoniese",
"tale",
"[ui",
"]",
")",
"die",
"gebruik",
"van",
"liaisons",
"en",
"enchaînement",
"(",
"soos",
"in",
"alle",
"Keltiese",
"tale",
")",
"nasalisering",
"(",
"soos",
"in",
"Bretons",
"en",
"Gaelies",
")",
"die",
"invoeging",
"van",
"epenthetic",
"homorganic",
"konsonante",
"tussen",
"nasale",
"en",
"liquids",
";",
"simulare",
">",
"sembler",
",",
"*venira",
">",
"viendra",
"(",
"soos",
"in",
"Wallies",
"en",
"Manx-Gaelies",
")",
"Taalkundige",
"veranderings",
"sluit",
"in",
":",
"besit",
"aangedui",
"deur",
"à",
"in",
"plaas",
"van",
"de",
"(",
"ce",
"livre",
"est",
"à",
"moi",
")",
"(",
"soos",
"in",
"alle",
"Keltiese",
"tale",
")",
"die",
"Galliese",
"c'",
"est.",
".",
".qui",
",",
"que",
"gebruik",
"vir",
"beklemtoning",
"tel",
"in",
"twintigs",
";",
"quatre-vingts",
"en",
"in",
"Oud-Frans",
"treis",
"vingts",
",",
"cinq",
"vingts",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"eerste",
"persoon",
"meervoud",
"selfstandige",
"naamwoord",
"-ons",
"(",
"cf",
".",
"Breton",
"caromp",
",",
"Welsh",
"aethom",
")",
"die",
"invloed",
"van",
"betekenis",
"en",
"vorm",
"van",
"die",
"woorde",
"avec",
",",
"car",
",",
"oui",
",",
"chez",
",",
"aise",
",",
"aveugle",
",",
"tête",
",",
"huitaine",
"en",
"quinzaine",
",",
"fleur",
"de",
"farine",
",",
"fois",
",",
"en",
"monde",
"\"",
"mense",
"\"",
"die",
"gebruik",
"van",
"periphrastic",
"frases",
"om",
"aspek",
"aan",
"te",
"dui",
";",
"i.e.",
"en",
"train",
"de",
",",
"venir",
"de",
",",
"après",
"+",
"verb",
",",
"etc",
".",
"die",
"aanneem",
"van",
"die",
"intensiewe",
"voorvoegsel",
"ro-",
",",
"wat",
"die",
"moderne",
"re-",
"geword",
"het",
"(",
"vergelyk",
":",
"luire",
"\"",
"om",
"te",
"glinster",
"\"",
"vs",
".",
"reluire",
"\"",
"om",
"te",
"skyn",
"\"",
";",
"tirer",
"\"",
"om",
"te",
"trek",
"\"",
"vs",
".",
"retirer",
"\"",
"om",
"terug",
"te",
"trek",
",",
"weg",
"te",
"neem",
"\"",
")",
"Keltiese",
"invloed",
"op",
"Engels",
"Keltiese",
"volke",
"het",
"in",
"ongeveerv.",
"C",
"in",
"die",
"Britse",
"Eilande",
"aangekom",
"en",
"was",
"die",
"dominante",
"kultuur",
"toe",
"die",
"Angel-Saksiese",
"kultuur",
"en",
"taal",
"in",
"diee",
"ene",
"eeue",
"oor",
"oostelike",
"en",
"Sentraal-Brittanje",
"versprei",
"het",
".",
"In",
"die",
"uithoeke",
"van",
"die",
"eiland",
"het",
"Keltiese",
"tale",
"egter",
"behou",
"gebly",
".",
"Keltiese",
"stamme",
"het",
"egter",
"ook",
"met",
"die",
"Germaanse",
"aankomelinge",
"vermeng",
"wat",
"daartoe",
"gelei",
"het",
"dat",
"elemente",
"van",
"hulle",
"taal",
"opgeneem",
"is",
"in",
"wat",
"uiteindelik",
"Engels",
"sou",
"word",
".",
"Keltiese",
"woorde",
"is",
"uit",
"drie",
"bronne",
"in",
"Engels",
"ingevoer",
":",
"woorde",
"wat",
"in",
"die",
"Germaanse",
"tale",
"opgeneem",
"is",
"in",
"die",
"Europese",
"vasteland",
",",
"leenwoorde",
"wat",
"oorgeneem",
"is",
"na",
"die",
"vestiging",
"op",
"die",
"Britse",
"eilande",
"en",
"woorde",
"uit",
"Ierland",
".",
"Eersgenoemde",
"was",
"gewoonlik",
"geassosieer",
"met",
"konflik",
"en",
"oorlog",
"aangesien",
"die",
"Kelte",
"baiekeer",
"as",
"huursoldate",
"gesien",
"is",
".",
"Die",
"tweede",
"groep",
"hou",
"veral",
"verband",
"met",
"plekke",
"en",
"laasgenoemde",
"word",
"baiekeer",
"geassosieer",
"met",
"die",
"kerstening",
"van",
"Brittanje",
".",
"Met",
"die",
"Normandiese",
"verowering",
"het",
"'n",
"taalkundige",
"hiërargie",
"ontstaan",
"waarin",
"Kelties",
"aan",
"die",
"onderkant",
"geplaas",
"is",
".",
"Die",
"lae",
"status",
"wat",
"die",
"Keltiese",
"tale",
"vir",
"baie",
"eeue",
"gehad",
"het",
",",
"het",
"waarskynlik",
"gelei",
"tot",
"die",
"geringe",
"opname",
"van",
"Keltiese",
"woorde",
"in",
"Engels",
".",
"Woorde",
"wat",
"wel",
"in",
"Engels",
"opgeneem",
"is",
"luit",
"in",
"bucket",
",",
"car",
",",
"crockery",
",",
"noggin",
",",
"gob",
",",
"slogan",
"en",
"flannel",
",",
"truant",
"en",
"gaol",
".",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Taalfamilies"
] |
167 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kaapstad | Kaapstad | Kaapstad (Engels: Cape Town [ˈkeɪptaʊn], Xhosa: iKapa) is saam met Pretoria (die uitvoerende hoofstad) en Bloemfontein (die geregtelike hoofstad) een van die drie hoofstede (as wetgewende hoofstad) van die Republiek van Suid-Afrika en setel van die parlement. Dit is ook die administratiewe en parlementêre hoofstad van die Wes-Kaap en die tweede grootste stad in Suid-Afrika na Johannesburg. Die Kaapstad Internasionale Lughawe is die tweede grootste lughawe in die land na Johannesburg–O.R. Tambo.
Kaapstad lê aan die suidpunt van Afrika en word ook die Moederstad van Suid-Afrika genoem. Die stad is oorspronklik as 'n verversingspos vir Nederlandse skepe op pad na Oos-Afrika, Indië en die Verre-Ooste aangelê. Dit was ook een van die eerste permanente Europese nedersettings in Afrika suid van die Sahara. Hier is waar die leier van die Goringkhoina in 1652 met die Hollanders van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (in destydse Nederlands: Vereenigde Oostindische Compagnie, VOC) kontak gemaak het.
Van 'n klein hawe het Kaapstad vinnig tot die grootste stad in Suid-Afrika ontwikkel, wat eers met die goudstormloop aan die Witwatersrand in 1887 deur die nuutgestigte Johannesburg verbygesteek is. Nogtans huisves Kaapstad volgens die sensus van 2011 met 'n bevolking van 1,3 miljoen die grootste Afrikaanssprekende gemeenskap van enige stad in Suid-Afrika. Dit is ook die enigste groot stad in die land waarin bruin Suid-Afrikaners 'n relatiewe meerderheid van die bevolking vorm.
Kaapstad is danksy sy natuurskoon en sy ligging aan die voet van die wêreldbekende Tafelberg vandag een van die mees gesogte internasionale toeristebestemmings en 'n gunstelingstad van die internasionale rolprent- en reklamebedryf. Volgens 'n 2018-studie deur Mercer oor die lewenskwaliteit in 231 stede regoor die wêreld het Kaapstad die 94ste plek verwerf, die tweede beste in Suid-Afrika net na Durban. Wanneer dit by persoonlike veiligheid kom, beland Suid-Afrikaanse metropole egter op die laaste plekke.
Terwyl die chemiese bedryf vanaf die 1970's agteruitgegaan het en die plaaslike tekstiel- en skoennywerhede hulself gedurende die 1990's teen goedkoop invoere vasgeloop het, het die vestiging van ondernemings uit die hoëtegnologiebedryf van Kaapstad en sy omgewing 'n spilpunt van navorsing gemaak. Reeds in 1987 het die Kaapstadse Stadsraad en die Kleinsake-ontwikkelingskorporasie met TegnoKaap (TechnoCape) 'n liggaam in die lewe geroep wat beleggings in die hoëtegnologiesektor bevorder het.
Geografie
Kaapstad is in die suidweste van die Republiek van Suid-Afrika en die provinsie Wes-Kaap aan die Tafelbaai van die Atlantiese Oseaan geleë. Die stad staan internasionaal bekend vir sy ligging aan die voet van Tafelberg, 'n groot, platoagtige bergmassief met 'n hoogte van 1 086 meter bo seevlak wat saam met kleiner bergspitse en heuwels soos Vlaeberg, Leeukop en Duiwelspiek die stadshorison oorheers en 'n onmiskenbare baken geword het. Tafelbaai is deur die inheemse bewoners Hoeri (letterlik "Baai van die See", sien ook Khoiname van Kaapstad) genoem en het sy huidige naam aan 'n Portugese admiraal te danke wat in 1503 hier langs geseil het. Die Kaapse Skiereiland, wat oor 'n lengte van sowat 35 kilometer van Kaapstad in die noorde tot by die Kaap die Goeie Hoop en Kaappunt strek, is in een van die wêreld se plantkoninkryke en 'n magdom soorte kom slegs hier voor.
Kaapstad se "Stadskom" (Engels: City Bowl) of sentrale sakekern met sy wolkekrabbers en die woonbuurte wat rondom lê, word deur Tafelbaai aan die een kant en Tafelberg aan die ander begrens. Die uitgestrekte voorstede aan albei kante van die bergmassief, wat in suidelike rigting in 'n aantal bergkettings oorgaan wat via die Twaalf Apostels tot by Kaappunt strek, verskil ten opsigte van hul karakter duidelik van mekaar. Die hele stadsgebied kan slegs vanaf Tafelberg raakgesien word – net een miljoen van Kaapstad se bewoners woon in die "Stadskom" of ander woonbuurte naby die Atlantiese Oseaan of die berge, terwyl twee miljoen stadsbewoners in die uitgestrekte Kaapse Vlakte saamgetrek is.
Vanweë die dikwels onrustige see rondom die Kaapse Skiereiland is die Kaap die Goeie Hoop, wat sowat 50 kilometer suid van die stadsentrum geleë is, deur seevaarders al vroeg die "Kaap van Storms" genoem. Die ysige Benguela-stroom vloei vanuit die suide langs die kus en skep 'n Mediterreense winterreënklimaat waarin vrugte en wingerde goed aard. Bemarkers beskryf Kaapstad dikwels as "die enigste stad ter wêreld wat aan twee oseane geleë is", alhoewel die Atlantiese en die Indiese Oseaan streng gesproke eers by Kaap Agulhas, sowat 200 kilometer oos van Kaapstad, ontmoet. Hierdie kaap is ook die mees suidelike punt van Afrika.
Administratiewe gebied en verstedeliking
Die administratiewe gebied van Kaapstad strek tans oor meer as 2 400 km², terwyl die beboude gebied van die Kaapse Metropolitaanse Gebied sowat 774 km² beslaan. Die huidige beboude gebiede brei veral in die Kaapse Vlakte, langs die noordelike kusvlakte en na die landelike gebiede in die noordooste uit. Veral in die noordelike voorstede het sedert die laat 20ste eeu 'n noemenswaardige verskuiwing van sakebedrywighede uit sentrale dele na die stadsrand plaasgevind.
Die bevolkingsdigtheid varieer grootliks, van tussen twee en vier wooneenhede per hektaar tot tussen 90 en 100 eenhede in digbeboude buurte van die middestad waar veelverdieping-woonstelgeboue ontstaan het. Informele nedersettings is die mees digbevolkte dele van Kaapstad waar die bevolkingsdigtheid so hoog as 350 tot 450 bewoners per hektaar kan wees.
Klimaat
Kaapstad het 'n Mediterreense klimaat met warm en droë somers en matige winters. Die meeste reën val in die winter wat van Junie tot Augustus duur. Winter is ook die seisoen wanneer enkele kouefronte van die Atlantiese Oseaan af noordwaarts na die Kaap beweeg wat neerslae en sterk noordwestelike winde meebring. In die laat lente- en vroeë somermaande waai die Kaapse Dokter, 'n kragtige passaatagtige suidooster wat lugbesoedeling teëwerk (vandaar sy naam), meestal in die middag van Valsbaai oor die Kaapse Vlakte. Ook dié wind, wat sy ontstaan aan 'n Suid-Atlantiese hoëdrukstelsel wes van Kaapstad te danke het, is relatief koel en bring vogtige lug met hom saam. Februarie en vroeë Maart is die maande wanneer die warm bergwind enkele weke lank van die Karoo-binneland oor die Kaap waai.
Op wintersdae word 'n gemiddelde maksimum van 17,5 °C en 'n gemiddelde minimum van 7,4 °C aangeteken. Somertemperature wissel tussen 'n gemiddelde minimum van 15,4 °C en 'n gemiddelde maksimum van 25,8 °C. Die gemiddelde jaarlikse reënval is 515 millimeter. Met 'n jaarlikse gemiddeld van 3 100 sonskynure vergelyk Kaapstad gunstig met ander metropole soos Los Angeles (3 300 ure) en Madrid (2 900 ure). Watertemperatuur wissel van 10 °C aan die Atlantiese kus tot 22 °C in Valsbaai. Die gemiddelde jaarlikse watertemperatuur is 13 °C aan die Atlantiese kus en 17 °C in Valsbaai.
Geskiedenis
Vroeë geskiedenis
Suid-Afrika het 'n beduidende rol by die ontwikkeling van die vroeë mens gespeel, en die land is reeds meer as 100 000 jaar gelede deur klein groepe Hominidae of Mensagtiges bewoon. In die Suid-Kaap is in Smitswinkelbaai naby Rooikrans en by die Bonteberg gebeentes en steenwerktuie ontdek wat deur mensagtige bewoners (die Homo erectus) agtergelaat is en deur antropoloë by die sogenaamde Stellenboschbeskawing (200 000 v.C.) gereken word. Daarnaas is in die Langebaan-strandmeer noord van Kaapstad 'n menslike spoor uit die periode omstreeks 115 000 v.C. ontdek.
Hierdie eerste bewoners aan die Kaap was jagters en versamelaars, wat eenvoudige steenwerktuie en vuur gebruik het. In die tydperk omtrent 8 000 v.C. het die plaaslike jagtersgemeenskappe reeds die pyl-en-boog gebruik. Die groot trek na die binneland, wat omtrent 2 000 v.C. begin het, het die Kaapse jagters in aanraking met hoogs ontwikkelde boerderygemeenskappe gebring.
Die San, 'n volk van jagters en versamelaars, het sowat 35 000 jaar gelede tot 'n selfstandige groep ontwikkel; hulle word as afstammelinge van swart Suider-Afrikaanse volke beskou, maar verskil met hulle helder, bruin-geel velkleur, kleiner gestalte van sowat 1,60 meter en hul kenmerkende peperkorrelhare duidelik van die Bantoevolksgroepe. Die Hollanders het na hulle as bosjemans verwys – letterlik "mense wat agter gevlegte takkies woon". Hul leefwyse was baie eenvoudig, maar hulle het nogtans indrukwekkende rotsreliëfs, -tekeninge en -skilderye agtergelaat.
Omstreeks 200 v.C. het nóg 'n etniese groep ontstaan, vermoedelik danksy 'n vermenging van San en Hamitiese herdersvolke in Oos-Afrika – die Khoikhoi (letterlik "Mense-Mense"), 'n volk van skaap- en beestelers wat deur die Hollanders "Hottentotte" genoem is (die term Khoisan verwys na albei groepe, San en Khoikhoi). Die Khoikhoi het groot dele van die westelike Suid-Afrika, waaronder ook die huidige Wes-Kaap, bewoon. Die Kaap was vanweë sy waterrykdom uiters geskik vir 'n veetelers-beskawing.
Alhoewel die twee groepe as jagters en veetelers in ekonomiese opsig mededingers was, het hulle nogtans vreedsaam naas mekaar bestaan. Desondanks is die sosiale status deur die ekonomiese leefwyse bepaal waarby veetelers 'n hoër status geniet het. Die Khoikhoi is gedurende die 18de eeu deur pokke-epidemieë en oorloë verswak en teruggedring.
Die Kaap langs die seeweg na Indië
Die Europese skeepvaart het in die 15de eeu baie vordering gemaak sodat Portugese seevaarders in staat was om langs die weskus van Afrika steeds verder suidwaarts te seil. Hulle het nie soseer in Afrika nie, maar eerder in 'n seeweg na Indië belang gestel – die oorsprongsland van kosbare speserye. Die eerste Europeër, wat op 3 Februarie 1488 in Mosselbaai voet aan wal gesit en met plaaslike Khoikhoi-stamme handel gedryf het, was Bartolomeu Dias. Tydens sy terugreis na Europa het Dias danksy die rustige weersomstandighede ook vir die eerste keer die Kaap raakgesien en besluit om ook hier voet aan wal te sit en 'n kruis (Portugees: padrão) naby Kaappunt op te rig. Hy het die Kaap, wat vier maande vroeër vanweë hewige storms en swak sig deur sy mans nie raakgesien is, "Kaap van Storms" genoem. Hierdie was ook nog gebruiklik nadat die Portugese koning die Kaap amptelik tot Cabo da Boa Esperança ("Kaap die Goeie Hoop") hernoem het. Die Portugese seevaarders het steeds weer kruise opgerig wat as 'n landmerk vir ander skepe en 'n religieus-Christelike simbool gedien het – en daarnaas ook die Portugese aanspraak op die land bevestig het. Vanaf 1500 het Portugese skepe gereeld na die Indiese kolonies geseil en Mosselbaai aangedoen om vars water, voedsel en ander voorrade te laai.
Die Tafelbaai is in 1503 deur die Portugees Antonio da Saldanha ontdek wat ook die eerste Europeër in die geskiedenis was om die Tafelberg te bestyg. Ten spyte van die Kaap se strategiese ligging het die Portugese geensins daarin belang gestel om hier 'n permanente nedersetting te stig nie. Daar was ander hawens soos dié van Mosambiek wat in teenstelling met die Kaap in alle Portugese behoeftes kon voorsien, en tot in die laat 16de eeu het Portugal ook 'n monopolie op die seeroete na Indië gehad.
Die handel met die Khoikhoi, wat die Portugese van vars vleis voorsien het, het nie op 'n gereelde basis plaasgevind nie – soms was daar geskille wat met geweld bygelê is. Die onderkoning van Portugees-Oos-Indië, Francisco d'Almeida, het saam met 55 van sy manskappe in 1510 tydens 'n geveg met Khoikhoi-krygers gesneuwel. Hierdie voorval was rede genoeg om nie eers met die kolonisasie van Suid-Afrika te begin nie.
Die Kaap se slegte reputasie het ook die Britse owerhede voorlopig daarvan weerhou om hul aanspraak op die Kaap te bevestig nadat die Engelse kapteins Andrew Shillinge en Humphrey Fitzherbert, wat in opdrag van die Engels-Oos-Indiese Kompanjie na Soerat en Bantam geseil het, "in die naam van die almagtige prins Jakobus, met die genade van die godkoning van Engeland vreedsaam en rustig" Tafelbaai "en die hele vasteland daaragter" op 3 Julie 1620 in besit geneem en die Engelse vlag op Leeukop gehys het. Ná sterk mededinging met Nederland het die prentjie egter geleidelik begin verander. Reeds in 1611 het 'n Hollandse skip vir die eerste keer nie meer langs die kuslyn van Oos-Afrika nie, maar regstreeks vanuit die Kaap na Indonesië geseil.
Die volksplanting: Die Kaap as 'n Hollandse kolonie (1652–1795)
Toe die Nederlandse skip Nieuwe Haarlem op sy terugreis van Indië op 25 Maart 1647 met 'n bemanning van sestig lede aan die Kaap gestrand het, het die plaaslike Khoikhoi vir die eerste keer oor 'n langer tydperk met Hollanders in aanraking gekom. Die bemanning onder bevel van onderkoopman Leendert Janszen het byna 'n jaar aan die Kaap deurgebring voordat die oorlewendes deur 'n vloot van vyf Nederlandse skepe in Maart 1648 huis toe geneem is. Hul berigte oor die gunstige klimaattoestande en hul goeie ervarings met die Khoikhoi en die ruilhandel wat met die inheemse bevolking gedryf is, was beslissend by die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOC) se besluit om 'n verversingspos vir skepe op pad na die Verre-Ooste aan die Kaap te stig.
In ekonomiese opsig was die gebiede in Asië meer belowend vir die Kompanjie, en gevolglik het hulle net in 'n klein verversingspos belang gestel wat teen lae koste gestig en onderhou sou kon word. Die seereise tussen Europa en Asië, wat destyds tussen ses en agt maande geneem het, was as gevolg van siektes soos skeurbuik en hoë sterftesyfers onder die manskappe, sou meer winsgewend kon wees mits daar voldoende vars groente en vleis beskikbaar sou wees.
Die koopman Jan Anthoniszoon van Riebeeck was aan boord van een van die vyf skepe wat die oorlewendes van die Nieeuw Haarlem gered het. Hy is destyds verdink van korrupsie en het hom vir die bou van 'n verversingstasie beskikbaar gestel. Sy belangstelling om die pos te beklee was gewortel op die hoop om sodoende gerehabiliteer en later na die Verre-Ooste verplaas te word.
Op 6 April 1652 het Jan van Riebeeck saam met sy vrou en vierjarige seun en 'n manskap van negentig mense, waaronder sewe ander vroue, in Tafelbaai voet aan wal gesit. Ter beskerming teen aanvalle van die inboorlinge het die Nederlanders onmiddellik begin om die Kasteel die Goeie Hoop op te rig. Van Riebeeck se opdrag was om 'n fort vir sowat tagtig mense te bou, klein akkers aan te lê, groente en vrugte te verbou en veehandel met die inheemse bevolking te dryf. Die Kompanjie het in goeie betrekkinge met hulle belang gestel.
Die vierhoekige fort is deur 'n wal en palisades beskerm, en vanaf 3 Augustus was alle koloniste hier gevestig. As gevolg van die strawwe winter met reën en haelstorms het twintig mense aan siektes beswyk. Die Kompanjie was nie tevrede met die ontwikkeling van die nedersetting nie en het van Riebeeck aangemaan om koste laag te hou en selfversorgend te wees. Die boerdery-aktiwiteite was nogtans duur en is verder geknel deur die tekort aan mannekrag en landbouspesialiste. Die soldate en amptenare was veral opgelei vir handel en militêre opdragte en nie vertroud met landboumetodes nie. Die ruilhandel met plaaslike Khoikhoi-stamme was beperk tot vee.
In Maart 1653 is die verversingspos vir die eerste keer op die proef gestel. 'n Vloot onder die bevel van admiraal Gerard Demmer het tydens hul seereis na Nederland in Tafelbaai aangedoen. Die manskappe is van groente, vleis en melk voorsien, en die kolonie se prestasies is deur admiraal Demmer ná sy terugkeer in Nederland geloof. Die landbou-aktiwiteite is geleidelik uitgebou, en reeds in 1659 is die eerste wyndruiwe geoes. Die koloniste se moraal was desondanks laag, en sommige het selfs by die Khoikhoi aangesluit. Die laasgenoemdes was ewemin bereid om werk vir die kolonie te verrig.
Die oorspronklike bevolking, die Khoi en San, het egter geweier om met die Europeërs handel te dryf en ook geblyk om ongeskik te wees vir die Europese konsepte van werk en besit. Om in hulle behoefte aan mannekrag te voorsien, was die Nederlanders gedwing om slawe uit hulle kolonies in Madagaskar, Indië, Maleisië en Indonesië in te voer. Met die eerste invoer van slawe in die jaar 1658 het die Kaapse bevolking verdubbel. Naas die slawe was daar ook enkele politieke bannelinge uit Oos-Indië, wat deur die Nederlands-Bataafse Hooggeregshof na die Kaap gedeporteer is nadat hulle om die onafhanklikheid van die koloniale bewind gestry het. Onder hulle was enkele Islamitiese leermeesters of Aulia ("Vriende van Allah"). Saam met die slawebevolking het hulle die Islamitiese godsdiens aan die Kaap gevestig.
Naas die invoer van slawe is ook die praktyk om van koloniste selfstandige boere te maak as 'n oplossing vir die probleem beskou. Die Kompanjie het in 1659 sy toestemming verleen om aan nege setlaars die status van vryburgers toe te ken. Net setlaars van Nederlandse en Duitse afkoms het hiervoor in aanmerking gekom en saaigoed en landbougereedskap op krediet ontvang. Die eerste kolonis in diens van die Kompanjie, aan wie hierdie vrybrief gegee is, was 'n Duitse setlaar uit Keulen wat – net soos baie ander mans uit Noordwes-Duitsland – ná die Dertigjarige Oorlog in Nederland gewerk het.
Die eksperiment het geslaag, en die landbouproduksie het toegeneem. Die Kompanjie het tot 'n beperkte mate ook setlaars uit onder meer Nederland aangemoedig om hulle aan die Kaap te kom vestig. Maar die VOC was niks meer as 'n aandelemaatskappy wat belang in winsgewende sake gestel het nie; daar kon dus geen sprake van doelmatige kolonisasie in Suid-Afrika wees nie. Ook was Nederland in daardie tyd allesbehalwe 'n emigrasieland, en baie min mense was bereid om hul relatief veilige lewe in Europa vir 'n bestaan vol onsekerhede aan die suidpunt van Afrika te verruil. Tog het ná die opheffing van die Edik van Nantes in 1687/1688 sowat 225 van altesaam 80 000 Hugenote, wat Frankryk verlaat het, besluit om hulle aan die Kaap te vestig.
Die kasteel, wat in die tydperk tussen 1666 en 1679 ontstaan het, is die oudste bewaarde gebou in Suid-Afrika. Teen die jaar 1691 was daar reeds tussen vyftig en sestig huise in Kaapstad, en teen die begin van die 18de eeu het hierdie getal al vervyfdubbel.
Die uitbreiding van die kolonie het egter tot geskille met die Khoikhoi gelei. In 1659 het die gebruik van weiland deur setlaars konfrontasie met die inheemse bevolking uitgelok, in 1671 het die groeiende vraag na vleis, wat die Khoikhoi nie bereid was om te bevredig nie, tot konflikte gelei. Uiteindelik het die Khoikhoi 'n verpletterende neerlaag gely. Sommige was nou bereid om met setlaars te trou of op 'n ander manier by die blanke gemeenskap aan te sluit, terwyl ander na die binneland getrek het. Vroue was skaars in die kolonie, en die Europese mans het vinnig begin om met Khoikhoi-vroue en slavinne te vry. Ook Khoikhoi het met slawe getrou. Die huidige kleurlinge het hulle oorsprong in hierdie eerste vermenging van die Asiatiese, Afrika- en Europese kulture en word later 'n deel van die Afrikaanse taal- en kultuurgemeenskap.
Die hoeksteen vir die Groote Kerk in die Heerengracht is in 1678 gelê, en die kerk is in 1704 ingewy.
Die 18de eeu
Toe Simon van der Stel in 1679 as nuwe kommandant van die Kaap aangestel is (vanaf 1691 het hy die amp van goewerneur beklee), was die Kasteel die Goeie Hoop volledig uitgebou, terwyl Kaapstad reeds oor vier strate en 'n blanke bevolking van 290 beskik het (waarvan 87 vryburgers en 117 kinders). Die stad is deur 'n politieke raad met wetgewende, uitvoerende en regsprekende bevoegdhede bestuur wat regstreeks aan die goewerneur-generaal van Nederlands-Oos-Indië in Batavia (tans Java) verantwoordelik was.
Vanaf 1681 is politieke bannelinge uit Indonesië na Suid-Afrika gedeporteer wat later die etniese groep van Kaapse Maleiers sou vorm. Baie mans in die Kaaps-Maleise gemeenskap het ambagsmanne geword. Die 17de en 18de eeuse blanke immigrante aan die Kaap het naas afgetrede amptenare en ander medewerkers van die Kompanjie ook talle Duitsers ingesluit wat in hierdie periode 'n groep so groot soos die Hollanders verteenwoordig het. Alhoewel die immigrasie van onder meer Duitse setlaars in die 18de eeu bevorder is (van die 15 000 Duitsers, wat na raming in die diens van die VOIK was, het sowat 4 000 hulle aan die Kaap gevestig), het die Kompanjie nie in 'n aktiewe immigrasiebeleid belanggestel nie, sodat die relatief klein Kaapse bevolking in teenstelling met byvoorbeeld die Noord-Amerikaanse kolonies (met drie miljoen bewoners in die 1790's) net stadig en veral danksy die natuurlike bevolkingsaanwas gegroei het. Die bevolking het van 130 in 1660 tot 1 265 in die jaar 1701 en 13 830 in 1793 toegeneem, die medewerkers van die Kompanjie (2 093 in 1794) is nie hierby ingesluit nie. In 1795 het Kaapstad reeds 15 000 inwoners gehad, waarvan meer as 6 000 blankes was.
Die Duitse en Franse immigrante het vinnig Nederlands aangeleer (al was hulle kennis van dié taal soms nie perfek nie of selfs gebrekkig) en het hulle gou aangepas by die Kaapse lewensstyl. Die Kaapse bevolking het sodoende baie homogeen gebly. Omstreeks 1700 was die meerderheid Kapenaars reeds hier gebore en het die Kaap as hul tuisland beskou, terwyl hulle nouliks betrekkinge met hul Europese lande van oorsprong onderhou het. Historiese dokumente bewys dat die Kapenaars reeds in 1706 na hulself as "Afrikaaners" verwys en sodoende reeds 'n soort nasionale bewussyn ontwikkel het.
In die loop van die 18de eeu het naas die blanke burgery in Kaapstad ook 'n steeds groter plattelandse bevolking van boere begin ontwikkel wat op soek na nuwe en groter weivelde vir hulle skape en beeste na die binneland getrek het. Hierdie trekboere het geleidelik onafhanklik van die Kaapstadse owerhede geword en op hulle trek eers met Khoisan en vanaf die laat 18de eeu ook met swart Xhosa-stamme, wat destyds suidwaarts gemigreer het, in aanraking gekom. Die trekboere het 'n nomadiese leefwyse ontwikkel, en hulle kultuur was grotendeels beperk tot 'n streng Calvinisties-Protestantse geloof en Bybelse lektuur. Baie van hulle was selfs ongeletterd en is heeltemal nie geraak deur die groot maatskaplike, politieke en wysgerige veranderinge wat hulle in die 18de eeuse Europa voorgedoen het. Die Nederlands-Oos-Indiese Kompanjie het boonop tot omstreeks 1799 geen drukkers in die Kaap toegelaat nie – drukwerk is as "duiwelswerk" beskou.
Die Groot-Visrivier is as die oostelike grens van die Nederlandse Kaapkolonie bepaal, maar al in 1779 het lede van die Xhosa-volk hierdie grenslyn op soek na nuwe weivelde in westelike rigting oorgesteek en sodoende aanleiding tot die eerste Grensoorlog tussen blankes en swartes in Suid-Afrika gegee wat tussen 1779 en 1781 gewoed het. Die Kompanjie was nie in staat om die setlaars teen Xhosa-aanvalle te beskerm nie. Die Xhosa het in 1789 weereens die Groot-Visrivier oorgesteek, en die tweede Grensoorlog (1789–1793) het uitgebreek.
Vir die Kompanjie was die laat 18de eeu 'n periode van ekonomiese agteruitgang wat onder meer deur die korrupsie van sy amptenare veroorsaak is. Die Kaapkolonie was nie meer winsgewend nie, en die VOC het hier groot verliese gely. Die Kompanjie het te laat met sy hervormingsproses begin en was in 1794 gedwing om sy bankrotskap te verklaar. Die Kaapse owerheid was nou in 'n swak posisie, en onder die invloed van die rewolusionêre gebeure in Frankryk en die Verenigde State en die vryheidsideale wat in hierdie twee lande verkondig is, het die burgers van Swellendam en Graaff-Reinet in 1795 die eerste twee kortstondige Boererepubleke uitgeroep. Met die begin van die Britse heerskappy aan die Kaap is hulle nog in dieselfde jaar weer ontbind.
Franse interludium
Die stasionering van Franse soldate was 'n politieke tussenspel. Frankryk en Nederland was 'n tyd lank bondgenote, en net danksy Franse bystand kon 'n Britse poging om die Kaap in te neem, afgeweer word. Tussen 1781 en 1784 het Franse soldate die kulturele lewe in Kaapstad oorheers. Hul gashere het intussen 'n soort stedelike elite gevorm wat sterk van die plattelandse bevolking verskil het. Toneel- en konsertopvoerings was gewild by Kapenaars en Franse, en by sommige plegtighede is, net soos in Europese adellike kringe, Frans gepraat. Die merkwaardige kulturele bloei word weerspieël in die pragtige boukuns van die tyd.
Maar dit was al duidelik dat Nederland sy status as groot moondheid gaandeweg sou kwytraak. Die VOIK se invloed op internasionale handelsroetes was besig om te krimp, en vanaf 1790 was dit Franse en Portugese skepe wat slawe na die Kaap vervoer het.
Die 19de eeu – begin van die Britse bewind
Met die ekonomiese agteruitgang van die VOIK teen die einde van die 18de eeu het die Kaapkolonie Brittanje se belangstelling gewek. Op 11 Junie 1795 het 'n Britse vloot onder bevel van admiraal Keith Elphinstone en majoor-generaal James Craig Valsbaai binnegeseil. Hulle het 'n amptelike dokument saamgebring waarin na die vroeëre Britse nedersetting verwys is wat in 1620 gestig is en waardeur Groot-Brittanje vanweë sy ouer regte aanspraak op die Kaap gemaak het. Die Nederlandse magte was nie in staat om enige militêre weerstand teen die Britse oormag te bied nie en het, om 'n gewapende konflik en moontlike plundering te vermy, gekapituleer. Kaapstad is vervolgens deur 1200 Britse infanteriste en 400 artilleriste beset, en vir die eerste keer sedert die volksplanting is 'n ander vlag as dié van Nederland in die Kasteel gehys – die Britse Union Jack.
Die Britse besetting is as tydelik beskou en was slegs daarop gemik om Britse belange teen Frankryk as mededingende groot moondheid te verdedig. So was die Britse vredesvoorwaardes vir die Kapenaars aanvaarbaar – niemand is onteien mits hy of sy die eed van trou aan die Britse koning George afgelê het. Ná die ondertekening van die vredesverdrag van Amiens is die Kaapkolonie weer aan die Nederlandse regering teruggegee. Die VOIK is intussen ontbind.
In 1806 het die Brits-Franse konflik weer opgevlam, en Britse troepe het die Nederlandse magte – wat hoofsaaklik uit 'n regiment Duitse hoofsoldate bestaan het – aan die Kaap naby Bloubergstrand aangeval. Die Duitse soldate het gevlug sodra die Britte voet aan wal gesit het. Die neerlaag van die Nederlandse koloniale troepe het die einde van die Nederlandse heerskappy ingelui. Op 13 Augustus 1814 het die Kaap 'n Britse kroonkolonie geword. Kaapstad is deur 'n siviele goewerneur geadministreer.
Die verhouding tussen Britse besetters en die inheemse bevolking was van begin af gespanne. Weliswaar het Kaapstad nou 'n ongekende ekonomiese opswaai beleef, maar dit het tegelykertyd van karakter begin verander en steeds meer Britse invloede getoon. Immigrante van die Britse eilande het hulle in groter getalle begin vestig. Slawerny het aan belangrikheid ingeboet en is uiteindelik in 1834 deur die Britse owerheid verbied. Omstreeks 1820 was nogtans meer as 90 persent van die blanke bevolking van Nederlandse of Duitse afkoms. Maar elders in Suid-Afrika, in die Oos-Kaap, het duisende Britse setlaars hulle begin vestig (die sogenaamde 1820-Setlaars), en Kaapstad was eweneens besig om te verengels.
Omstreeks 1850 was Kaapstad 'n multi-etniese nedersetting met 'n bevolking van sowat 17 000 wat in die volgende vyftien jaar tot 28 400 sou groei.
Die ontdekking van die diamant- en goudvelde in die binneland in die tydperk tussen 1870 en 1890 het die ekonomiese swaartepunt van Suider-Afrika na die Noord-Kaap en die Witwatersrand verskuif, tog het Kaapstad voordeel getrek uit die groeiende handel met Britse oorsese gebiede en tot Suid-Afrika se grootste hawe ontwikkel. Daarnaas het 'n verskeidenheid nywerhede hulle in die stad gevestig.
Die 20ste eeu – Kaapstad as wetgewende hoofstad van Suid-Afrika
Die builepes-epidemie van 1901 het as 'n voorwendsel gedien om 'n stelselmatige rasseskeiding in Kaapstad se woonbuurte in te stel. Die swart bevolking is na twee gebiede verskuif, die hawe en Ndabeni aan die westelike kant van Tafelberg, wat tot die voorloper van die Kaapvlakte se nie-blanke woonbuurte ontwikkel is.
Die Uniewet van 1910 het van Kaapstad die wetgewende hoofstad van die Unie van Suid-Afrika gemaak, terwyl Pretoria as regeringsetel gedien het. Johannesburg het in die 1920's tot die land se grootste stedelike nedersetting en saam met ander aangrensende munisipaliteite aan die Witwatersrand ook tot die hoofbasis van Suid-Afrika se ontwikkelende nywerheidsektor gegroei. Kaapstad het in hierdie periode 'n nuwe funksie as belangrike administratiewe, kulturele en dienstesentrum begin vervul. Maar ook hier het 'n noemenswaardige industriële basis ontwikkel wat hoofsaaklik op die vervaardiging van tekstiele, papier en ander ligte nywerhede gesteun het, terwyl ook die voedsel- en drankbedryf en drukkerye 'n belangrike rol by die ontwikkeling van die Kaapstadse ekonomie gespeel het. Die ekonomiese groei het steeds meer immigrante na die stad gelok sodat sy bevolking in 1927 reeds op 307 000 gestaan het. In dieselfde jaar is Langa as eerste "modelstad" vir swartes gestig.
In die tyd tussen die twee wêreldoorloë het Kaapstad maar stadig gegroei, waarby die uitbreiding van beboude gebiede veral langs die spoorweglyne in die suidelike voorstede en in die Kaapse Vlakte plaasgevind het. In 1950 het Kaapstad 742 400 inwoners getel. Die implementering van die Groepsgebiedewet het 'n vernietigende effek op binnestedelike gemeenskappe gehad nadat sowat 150 000 bewoners na nuwe behuisings in voorstede soos Mitchells Plain verskuif is.
Kaapstad in die 21ste eeu: 'n verdeelde stad
In Desember 2006 het Kaapstadse dagblaaie oor bendeoorloë in voorstede soos Hanover Park en Nyanga berig wat met dwelmhandel verbind is. Die geweldpleging was so erg dat matriekeksamens in plaaslike skole ontwrig is en slaagsyfers tot slegs 33 persent gedaal het. Veiligheidswagte is in die gebied ontplooi om skole te beskerm. In Julie 2012 het inwoners van Hanoverpark daarop aangedring dat 'n noodtoestand in die gebied uitgeroep word weens bendegeweld.
Terwyl die provinsiale owerheid miljoene rand aan veiligheidshekke en alarmstelsels in misdaadgeteisterde voorstede bestee, word dakloses deur die polisie en privaat veiligheidswagte uit die middestad verban. Dikwels word hulle, net soos armes oor die algemeen, verantwoordelik gehou vir die hoë misdaadvlakke in Kaapstad, maar in elk geval as 'n bedreiging vir die hoë lewensgehalte in welgestelde woonbuurte beskou. Nadat die stadsraad in Mei 2007 as deel van die sakekern se regenerasie besluit het om bedelary, die was van klere in openbare plekke en die verblyf in sekere plekke ondanks waarskuwings van veiligheidswagte om hulle te verlaat, verbied het, was daar in Julie 2007 nuusberigte oor drie daklose mense wat op Kaapstad se strate oorlede is, waaronder een vrou wat in die winterkoue aan blootstelling gesterf het nadat polisiemanne haar komberse gekonfiskeer het.
Hierdie soort voorvalle gooi lig op die veronderstelde samehang tussen veiligheid en sosio-ekonomiese ontwikkeling en die beleid wat daaruit voortspruit. Dit is duidelik dat Kaapstad, net soos ander metropole elders in die wêreld, deur 'n ingewikkelde netwerk geadministreer word waarin plaaslike en globale kragte en belange met mekaar bots en wat tot verdeelde openbare ruimtes en woonbuurte kan lei sonder dat daar rasgebaseerde "groepsgebiedewette" bestaan. Kaapstad is in die 21ste eeu weer verdeel in twee stadsgebiede – 'n welgestelde en hoogs ontwikkelde middestad met aangrensende woonbuurte wat toeriste en beleggers uit alle uithoeke lok, en 'n onderontwikkelde voorstedelike periferie in die Kaapse Vlakte wat baie op krotbuurte elders in die wêreld lyk en waar die meeste misdade in Kaapstad gepleeg word.
Op Mandeladag in 2019 is 1 000 Suid-Afrikaanse soldate na die Kaapse Vlaktes ontbied nadat bendegeweld handuit geruk het. Tussen November 2018 en Julie 2019 is meer as 2 300 mense in die Wes-Kaap vermoor. Baie van die slagoffers is in skietvoorvalle dood wat met bendegeweld van bruin jeugdiges verbind word. Jeugdiges sonder perspektiewe organiseer hulself in bendes wat aan hulle 'n gevoel van samehorigheid gee. Die bendes dra name soos Destruction Boys, Mongrols of Americans en is in bestendige bloedige gevegte met mekaar gewikkel. Daar word beraam dat sowat 100 000 jongmense in bruin woonbuurte by sowat 130 bendes betrokke is. Hulle optrede word al hoe meer kommersieel en groei tot mafia-agtige netwerke met betrekkinge tot polisielede en politici. Lidmaatskap in georganiseerde bendes het 'n lang tradisie in Kaapstad wat verder terugstrek as die hervestiging van bruin Kapenars op die Kaapse Vlaktes sedert die laat 1960's. Meer as die helfte van die bevolking is werkloos – nogtans bestee jongmense geld aan tik, 'n sintetiese dwelm wat op basis van amfetamiene vervaardig word. Die situasie vererger nadat groter hoeveelhede heroïen en wapens, wat deur korrupte polisielede verkoop word, op die plaaslike mark beland.
Stadskarakter en stadsbuurte
Die historiese middestad
Die Parade (Engels: Grand Parade), die grootste plein van Kaapstad in die historiese stadsentrum, is die oudste gedeelte van Kaapstad. Jan van Riebeeck het hier onmiddellik ná die aankoms van die eerste Nederlandse koloniste in 1652 enkele hutte en 'n vesting uit hout en klei laat oprig. Die plein was destyds nog vlakby die strand van Tafelbaai geleë, en as gevolg van die hewige winterstorms aan die Kaap, wat jaarliks groot skade aan die vesting berokken het, was die koloniste genoodsaak om dit jaarliks te herstel. Uiteindelik is die besluit geneem om 'n nuwe vesting uit steen te bou, en sodoende het tussen 1666 en 1679 die Kasteel die Goeie Hoop ontstaan wat vandag oos van die Parade geleë is. Sy boustyl en vorm – die kasteel is soos 'n vyfhoek aangelê – weerspieël die destydse Europese tradisie van vestingbou. Dit is die oudste Europese gebou in Suid-Afrika wat bewaar gebly het.
Ná die voltooiing van die kasteel is die ou vesting afgebreek om plek te maak vir 'n paradeplein van die VOIK-soldate; sodoende het die plein ook sy huidige naam gekry. Dit is daarna ook vir markte, teregstellings en volksfeeste gebruik. Later het hier ook betogings plaasgevind. Die Parade is derhalwe ook in latere eeue, toe die stad uitgebrei is, nie aangetas nie. Teen die middel van die 19de eeu is selfs 'n spoorweg, wat na die hoofstasie wes van die plein gelei het, op die Parade aangelê.
Tans dien die plein veral as 'n parkeerplek vir die nabygeleë stasiegebou en die personeel van die stadsregering wat in die kantore rondom die plein werk. Op Woensdae en Saterdae word hier egter Kaapstad se bekende en gewilde vlooimark gehou. 'n Aantal historiese geboue kan ook hier besigtig word.
Die oprigting van Kaapstad se Raadsaal, waarvan die hoeksteen op 29 Augustus 1900 deur die destydse burgemeester Thomas Bell gelê is en waar die eerste raadsvergadering op 27 Julie 1905 plaasgevind het, en die markgeboue en -stalletjies aan die weskant het ook die aanleiding tot die laaste groot ombou van die plein gegee. Die Raadsaal, wat in die Italiaanse Renaissance-boustyl ontwerp is, het sy ou voorloper op Groenmarkplein vervang. Die sandsteen vir die fasade is uit die Suid-Engelse stad Bath ingevoer. Deesdae word hierdie waardevolle boumateriaal, wat slegs vir 'n klein aantal geboue in die land ingespan is, veral deur Kaapstad se winterstorms en lugbesoedeling bedreig. Omvattende herstelwerk het in 1979 plaasgevind.
Die belangrikste besienswaardighede in die Raadsaal is die verskillende vergadersale, die groot banketsaal (Engels: Grand Hall), 'n biblioteek en 'n indrukwekkende orrel. Die gewel oor die hoofportaal is met die historiese wapen van Kaapstad versier, wat ongelukkig sedert 1999 meestal deur 'n moderne vlag oordek word. Die groot toring was enkele jare lank die hoogste bouwerk in Kaapstad en bevat 'n klokkespel met 39 klokke, wat byna almal in Engeland gegiet is en ten opsigte van hul klank baie ooreenkomste met Big Ben in Londen toon.
Een van die grootste historiese gebeurtenisse in die geskiedenis van die Parade is die vrylating van Nelson Mandela wat hier op 11 Februarie 1990 deur 100 000 mense gevier is.
Die grachten van Klein-Amsterdam
Straatname soos Heerengracht en Buitengracht in die stadsentrum en Keizersgracht in Distrik Ses verwys nog steeds na die ou grachten van Kaapstad wat lankal verdwyn het. Goewerneur Simon van der Stel het gedurende sy ampstermyn in die laat 17de eeu gragte volgens die Hollandse voorbeeld laat bou waarmee die jong nedersetting gemaklik van water voorsien kon word. Destyds is na Kaapstad dikwels ook as Klein-Amsterdam verwys. Tot in die middel van die 19de eeu is die netwerk van gragte in die binnestad verder uitgebrei, alhoewel hulle dikwels deur vullis en perdemis bevuil is. Toe hulle uiteindelik toegegooi is, moes groot bedrae geld daaraan bestee word. 'n Laaste oorblyfsel van die ou grachten kan nog steeds tussen die omheining van Tuynhuys en die Kompanjiestuin besigtig word.
Distrik Ses
Die sesde distrik van Kaapstad is in 1867 gestig en het danksy die ligging naby die hawe en die stadsentrum vinnig tot 'n kosmopolitaanse woonbuurt vir vrygelate slawe, werkers, immigrante, handelaars en kunstenaars ontwikkel. Die distrik het byna 'n tiende van Kaapstad se bevolking gehuisves.
As gevolg van die beleid van rasseskeiding is baie swart bewoners al teen die begin van die 20ste eeu uit Distrik Ses verdryf. Maar ook baie meer welgestelde burgers het na die suidelike voorstede van Kaapstad begin verhuis. Die distrik het uiteindelik 'n krotbuurt geword, wat volgens die Wet op Groepsgebiede van 1950 op 11 Februarie 1966 tot 'n blanke gebied verklaar, ontruim en gesloop is.
Die kleurling- en swartbevolking van die distrik – sowat 60 000 mense – is in die tydperk tussen 1968 en 1982 na die Kaapse Vlaktes verskuif. Veral die plaaslike handelaars is baie hard getref deur hierdie gedwonge verskuiwing. Hulle het hul klante, wat vanweë Distrik Ses se gunstige ligging naby die stadsentrum hul inkopies hier gedoen het, skielik verloor en was nou grotendeels genoodsaak om hul besighede te sluit. 'n Deel van die distrik is hernoem tot Zonnebloem; hier is onder meer die Kaapse Technikon opgerig. Weens plaaslike en internasionale druk, wat op die destydse blanke regering uitgoefen is, is die herontwikkeling van die gebied tot 'n woongebied vir blanke Kapenaars uitgestel. Die meeste blanke bewoners van Kaapstad was gekant teen die sloping van die ou Distrik Ses en het gevolglik nie belanggestel daarin om huise of woonstelle hier te koop nie. In 1979 is die hele stadsbuurt gesloop, en ook blanke inwoners is gedwing om Distrik Ses te verlaat. Die puin is vir die uitbou van Kaapstad se hawe gebruik.
In die vroeë 21ste eeu is met die heropbou van Distrik Ses begin, en sowat 4 000 gesinne sal uiteindelik na Distrik Ses kan terugkeer.
Die bruin en swart woonbuurte in die Kaapse Vlaktes
Die Kaapse Vlaktes, 'n duinlandskap in die suidooste van Kaapstad, huisves tweederdes van Kaapstad se bevolking, hoofsaaklik bruines en swartes. Die gebied is reeds voor die aankoms van die eerste Europeërs ten minste tydelik deur enkele Sanstamme bewoon en is – vanweë sy afgeleë ligging ver van blanke plase en woongebiede – vanaf die vroeë 18de eeu vir die oprigting van beskeie behuisings vir San en vrygelate slawe gebruik. As gevolg van binnelandse migrasie het mense uit ander etniese en taalgroepe hulle later ook hier en elders aan die stadsrand van Kaapstad gevestig en dikwels die oorspronklike bewoners verdring.
Gedurende die tydperk van rasseskeiding in Suid-Afrika is talle swart en ander bewoners, ongeag hulle sosiale status, uit hul woongebiede in die stadsentrum verban en na die Kaapse Vlaktes verskuif. Weereens is inheemse bewoners verdring om plek te maak vir die slagoffers van apartheid. Die nuwe woonbuurte het hoofsaaklik uit baie eenvoudige klein huise met gewoonlik twee of drie vertrekke bestaan. Die verblyf in hierdie swart woonbuurte was aan 'n werkspermit gekoppel, en inwoners sonder geldige permitte, veral vroue en kinders, is gereeld deur die owerhede na landelike gebiede in die swart tuislande verskuif.
Die huidige bruin en swart woonbuurte van Athlone, Mitchells Plein, Kruispad (Crossroads), Langa ("Son"), Gugulethu ("Ons Trots"), Khayelitsha ("Ons Nuwe Tuiste"), Bonteheuwel, Elsiesrivier en baie ander behels nog steeds 'n groot persentasie informele behuising met 'n geskatte twee miljoen bewoners. Slegs vier van hulle word merendeels deur swartes bewoon, terwyl die res hoofsaaklik kleurlinge huisves. Langa is die oudste swart woonbuurt in Kaapstad, en Gugulethu met 300 000 bewoners een van die grootstes in Suid-Afrika. Gugulethu het in die tydperk van rasseskeiding as 'n tuiste vir swart trekarbeiders uit die Oos-Kaap ontstaan en het verskeie kere nuus gemaak weens politieke onluste en sinlose geweldpleging. Die "Gugulethu-Sewe" was sewe swart aktiviste wat op 3 Maart 1986 by 'n padblokkade deur die polisie gestop en doodgeskiet is. Die moord op Amy Biehl, 'n jong Amerikaanse student en aktivis wat haarself vir maatskaplike verandering in Suid-Afrika beywer het, het op 25 Augustus 1993 wêreldwyd mense geskok.
In die laat 20ste eeu is met die oprigting van steenhuise en die bou van teerpaaie begin, en aan steeds meer inwoners word basiese dienste soos busdienste na die binnestad, riolering, vullisverwydering en elektrisiteit verskaf. Grootskaalse binnelandse migrasie en die hoë bevolkingsgroei bly egter steeds ernstige vraagstukke wat daartoe lei dat voortdurend nuwe plakkerskampe met informele behuisings ontstaan. Selfs Mitchell's Park, 'n bruin woonbuurt wat in die 1980's as 'n nuwe tuiste en modelstad vir voormalige bewoners van krotbuurte naby die stadsentrum opgerig is, het vanweë sy beter behuisingstandaarde talle mense gelok wat plaaslike huurgelde meestal nie kan bekostig nie.
Argitektuur
Die Kaaps-Hollandse boustyl
Aangesien die oorspronklike halfronde Khoikhoi-huise vanweë hul verganklike bouwyse met materiale soos jong bome en grasmatte nie bewaar gebly het nie, begin die argitektoniese geskiedenis van bewaarde Wes-Kaapse boustyle eers met die aankoms van Europese setlaars en hul Kaaps-Hollandse styl wat teen die einde van die 17de eeu sy kenmerkende eienskappe ontwikkel het.
Die elegante witgekalkte Kaaps-Hollandse huise en plase met hul kenmerkende groen deure en vensters is voortreflik by die verruklike Kaapse landskap met sy blou berglandskappe, wingerde en bloeiende tuine aangepas. Alhoewel die Kaapse boustyl Europees-Hollandse wortels het, is dit deur die plaaslike boumeesters verder ontwikkel om harmonies met die natuurlike omgewing te versmelt. Hul ontwerpe was simmetries, prakties en eenvoudig en van binne veral gerieflik. Die argitekte het daarnaas ook rekening gehou met die Mediterreense klimaat van Kaapstad – die dik, spierwit mure het as uiters geskikte teenvoeters teen temperatuurskommelinge gedien. Die gewels het die ingang teen reën en – in die geval van 'n brand – teen brandende riet, wat vanaf die dak sou val, beskerm.
Vanweë die groot afstande tussen nedersettings en plase was reisigers gewoonlik aangewese op die gasvryheid van boere, en die Kaapse boustyl weerspieël hierdie karaktertrek met sy ruim onthaalvertrekke en kombuise. Die ontwerpe het daarnaas ook tred gehou met die ekonomiese ontwikkeling van die Kaapkolonie. Terwyl die vroeë geboue nog reghoekig was en van twee eenvoudige gewels en 'n stoep voorsien is, getuig die pragtige middelgewels van latere bouwerke van die Kaapse gemeenskap se groeiende welvaart. Die eerste gewels is in driehoekvorm gebou, maar het gedurende die 18de eeu geleidelik hul swierige, kronkelende en tipies Kaapse vorm gekry.
Houtluike voor die vensters het die kosbare donker meubels en tapyte teen die felle sonlig beskerm. Baie huisingange is van tweedelige sogenaamde staldeure voorsien waarvan die onderste gedeelte vasgesit kon word om te voorkom dat vee die huis kon binnestap.
Die ontwerpe van huise en plase het algaande toenemend gesofistikeerd geword; die oorspronklike reghoekige ontwerp is verder ontwikkel tot T-, U- en H-plattegronde. Kaapstad se stadhuise het dikwels oor 'n geplaveide binnehof beskik wat soms met 'n tuinpoel verfraai is. Eikebome, wat in die plaaslike klimaat goed aard en vinnig groei, is voor die huise aangeplant as 'n natuurlike beskerming teen die somerhitte. Die Europese barok-boustyl het plaaslike boumeesters geïnspireer tot uiters swierige gewels met pragtige reliëfs.
Talle Kaaps-Hollandse huise staan tans as musea en monumente oop vir die publiek soos die bekende 18de-eeuse Koopmans-de Wet-huis in Kaapstad se Strandstraat wat op 10 Maart 1914 as die eerste privaat stadhuis in Suid-Afrika in 'n museum omgeskep is. Sy fasade is moontlik deur die argitek Louis Thibault en die beeldhouer Anton Anreith geskep, maar geen bron staaf dié aanname nie. Die meubilering dateer uit die laat 18de en vroeë 19de eeu.
Die Georgiaanse, Victoriaanse en Art déco-boustyl
Saam met die Britse bewind het ook die Georgiaanse boustyl met sy kenmerkende verdiepinghuise in die vroeë 19de eeu na die Kaap gekom en is weereens as Kaaps-Georgiaanse boustyl by die plaaslike omstandighede aangepas. Die Bertram-huis, tans 'n museum, is 'n tipiese voorbeeld van laat-Georgiaanse argitektuur met sy geelbruin klinkersteen en eenvoudige fasade waar 'n voorgewel oor die ingang die enigste argitektoniese versiering vorm.
Die Regentskapstyl (1811–1820) was nog steeds op die Georgiaanse stylelemente gegrond, maar het nogtans meer aandag aan kunsvolle versierings soos tralies van smeed- en gietyster om die balkonne, soortgelyke relings en boligte met uitgesnyde houtrame. Gietyster was ook gedurende die Victoriaanse periode (1837–1901) gewild, net soos dakke van sinkplate.
In Kaapstad is veral Langstraat met sy netjies gerestoureerde bont huise 'n mekka vir liefhebbers van die Victoriaanse styl. Ryk versierde balkonne, wat op pilare rus, herinner aan die tipiese argitektuur van die Amerikaanse Suide. Groenmarkplein pronk met 'n verskeidenheid huise in die Art déco-boustyl soos die Ou Poskantoor in Darlingstraat, wat tussen 1938 en 1940 met granietstene uit die Kaapland en Transvaal gebou is, en die Ou Mutual-gebou met skulpture wat die geskiedenis, flora, fauna en mense van Suid-Afrika uitbeeld. Die grondverdieping staan oop vir die publiek.
Die 20ste eeu
Net soos elders in die wêreld was sommige bouprojekte van die 20ste eeu ook in Kaapstad nie met oorsigtigheid beoordeel nie: Die natuurskoon van strandgebiede is deur wolkekrabbers ontsier. 'n Snelweg naby Buitengracht is in die 1960's begin, maar het steeds onvoltooid gebly. Die Disa Park-torings, drie geboue met woonstelle, is nog 'n voorbeeld van 'n onnodige ontwikkeling. Alhoewel die plaaslike owerheid die bou van nuwe huise in bepaalde sensitiewe gebiede beperk en 'n maksimale aantal verdiepings vasgelê het, het ontwikkelaars in die 1960's nogtans daarin geslaag om die wette te omseil en die panorama van Duiwelspiek, 'n bergspits in die stadsbuurt Vredehoek, met drie wolkekrabbers te ontsier wat in die plaaslike volkstaal as Tampon-torings bekend staan. Soortgelyke wolkekrabbers bedreig die natuurskoon van plekke soos Blouberg. Tipiese voorbeelde van argitektuur uit die sewentigerjare is die Goue Akkersentrum en die Burgersentrum se toringblok.
Die eerste demokratiese verkiesing in 1994 en die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010 in Suid-Afrika het egter tot 'n baie optimistiese houding onder Kapenaars gelei waarvan die restourasie van historiese geboue in die binnestad, nuwe wandellane vir voetgangers en talle nuwe woonhuise met woonstelle vir alle etniese groepe sigbare kenmerke is.
Infrastruktuur
Tafelbaaihawe
Danksy die natuurlike hawe van Tafelbaai staan Kaapstad sedert eeue bekend as die "Herberg by die See". Toe Jan van Riebeeck in 1652 in Tafelbaai voet aan wal gesit het, was daar nogtans niks meer as 'n wydgestrekte baai met vlak sand- en klippiesstrande. Die skepe, wat hier aangedoen het, was aan die onstuimige see blootgestel, en die aflaai en vervoer van goedere was 'n moeilike taak. Skepe het meestal enkele honderd meter van die strand af geanker, en goedere is met roeibote aan land of na die skepe gebring. Die hawegeriewe was oor 'n tydperk van byna tweehonderd jaar ná van Riebeeck se aankoms beperk tot 'n houtkaai, wat in 1656 naby die Kasteel die Goeie Hoop gebou is.
Veral gedurende die Kaapse winterstorms was Tafelbaai geen veilige ankerplek vir skepe nie, en dikwels is die vervoer van goedere dae lank deur ongunstige weerstoestande belemmer. Baie goedere en bote het in die baai verlore gegaan kort voordat hulle kon aandoen. Eers in 1743 is die VOC se winterhawe na Simonstad in die Valsbaai verskuif. Hierdie ankerplek was veilig, maar die vervoer van goedere met perdekarre het meer as drie ure geneem.
Die houtkaai voor die kasteel , wat dikwels beskadig of selfs verniel is, is eers teen die begin van die 19de eeu deur 'n klein steenkaai vervang. Die Kaapse storms het nogtans steeds tot verliese gelei. Gedurende 'n hewige storm in die najaar van 1865 het binne enkele dae 18 skepe in Tafelbaai vergaan, terwyl ander beskadig is. Hierdie ramp het die aanleiding tot die bou van 'n berskemde hawebekken gegee. Oor 'n tydperk van drie jaar is nuwe land in die hawe aangewin, en die Alfred-bekken het ontstaan.
As gevolg van die Tweede Vryheidsoorlog en die ontdekking van goud- en diamantvelde het die hawe van Kaapstad teen die einde van die 19de eeu steeds belangriker geword. Die geriewe is uitgebrei, en in 1905 is die Victoria-bekken ingewy. In die periode tussen 1935 en 1945 is met die landaanwinningsprojekte voortgegaan, en sodoende het die Foreshore met 'n oppervlakte van sowat 2,5 vierkante kilometer en die Duncan-dok ontstaan. Die Kasteel van Goeie Hoop, wat aanvanklik vlakby die see geleë was, is deur die landaanwining meer as een kilometer landinwaarts verskuif. Tot in 1960 het die nuwe Ben Schoeman-dok die ou Alfred- en Victoria-bekkens vervang wat daarna geleidelik verval het.
Die hawe het twee keer in sy geskiedenis 'n groot strategiese rol gespeel. Gedurende die Tweede Wêreldoorlog het meer as 400 skeepskonvooie met ses miljoen soldate in Kaapstad se hawe aangekom, en sowat 13 000 skepe is in sy werwe herstel.
Tydens die Suez-krisis in die jaar 1973 is die Suezkanaal gesluit, en skepe op pad na Europa en die ooskus van Amerika het die Kaapse roete gebruik wat 'n groot toeloop van skepe in Tafelbaaihawe beteken het. Tans is Kaapstad die grootste van die vier beduidende hawens in die land en hanteer jaarliks sowat agt miljoen ton seevrag.
Aangesien Tafelbaaihawe met sy totale wateroppervlak van 112,7 hektaar veral die Wes-Kaap bedien, is hy gespesialiseer op die uitvoer van plaaslike produkte. Die grootste voorverkoelkompleks in Suid-Afrika hanteer die land se uitvoere van sagte vrugte. Daarnaas is geriewe soos droogdokke (die Sturrock-droogdok is die grootste in die suidelike halfrond met afmetings van 360 x 47,5 x 13,7 meter) en dryfdokke beskikbaar. Die hawe beskik sedert die sewentigerjare ook oor 'n diepseehouereindpunt met vyf bekkens.
Groote Schuur-hospitaal
Die Groote Schuur-hospitaal is een van die leidende hospitale ter wêreld en het baanbrekerswerk met onder meer die eerste hartoorplanting gedoen, wat hier in Desember 1967 deur prof. Christiaan Barnard uitgevoer is.
Die ongewone naam is van 'n groot pakhuis afgelei, wat deur die Nederlandse Oos-Indiese Kompanjie in 1657 op die perseel van die huidige hospitaal opgerig is. Die oorspronklike Groote Schuur-hospitaal is op 31 Januarie 1938 geopen.
Kaapstad Internasionale Lughawe
Die Kaapstad Internasionale Lughawe, die tweede grootste in die land na O.R. Tambo Internasionale Lughawe in Johannesburg, lê sowat 22 kilometer oos van die middestad. Die volume van lugverkeer het sedert die jaar 1994 aansienlik toegeneem. Tans is daar jaarliks sowat 80 000 vliegtuie wat in Kaapstad aankom of vertrek, met sowat vyf miljoen passasiers.
Paaie
Kaapstad is per pad baie goed met die res van Suid-Afrika verbind. Die N1-nasionale pad begin in Kaapstad se middestad en is 'n snelweg verby Bellville, Paarl en deur die Hugenotetonnel na die binneland. Die N2-nasionale pad begin ook in die middestad en verbind Kaapstad met die groot kusdorpe soos Mosselbaai en Port Elizabeth. Die pad is 'n snelweg en gaan oor die Overberg via Sir Lowryspas. Die N7 verbind Kaapstad met Namibië en die noorde van Wes-Kaap.
Stadsregering
Kaapstad maak in administratiewe opsig deel uit van die Stad Kaapstad, 'n metropolitaanse munisipaliteit. Die stad word deur 'n stadsraad met 210 lede geadministreer, wat aan 'n uitvoerende raad met 28 lede verantwoordelik is. Die administratiewe en politieke leierskap word deur die stadsbestuurder (tans Achmat Ebrahim) en die uitvoerende burgemeester (tans Geordin Hill-Lewis) uitgeoefen.
Vir verkiesingsdoeleindes is Kaapstad in 105 stemdistrikte verdeel waar een lid van die stadsraad regstreeks verkies word, terwyl die ander 105 setels volgens proporsionele partylyste aan suksesvolle kandidate toegeken word. Die uitvoerende burgemeester word deur die stadsraad verkies.
Voordat Kaapstad se plaaslike stadsregering in die sogenaamde unistad verenig is, het dit uit ses plaaslike administrasies bestaan, en talle funksies van die huidige unistad is nog steeds volgens die ou administrasies verdeel. Hierdie administrasies het bestaan uit Kaapstad (met die Stadskom, die Atlantiese Seekus en die suidelike voorstede Pinelands, Langa en Mitchell's Plein), die Suidelike Skiereiland (met Houtbaai, Wynberg, Constantia, Vishoek, Kommetjie, Noordhoek en Simonstad), die Blaauwberg-gebied (met Milnerton, Tafelsig en Bloubergstrand), Tygerberg (met Durbanville, Bellville en Khayelitsha), Oostenberg (met Kraaifontein, Brackenfell, Kuilsrivier, Blue Downs en Eersterivier) en Helderberg (met Somerset-Wes, Strand en Gordonsbaai). Daarbenewens maak die afgeleë Prins Eduard-eilande (bestaande uit Prins Eduard-eiland en Marion-eiland) in die suidelike Indiese Oseaan administratief deel uit van die Stad Kaapstad Metropolitaanse Munisipaliteit.
Munisipale verkiesing in 2006
Die DA het in die munisipale verkiesing, wat in 2006 in Suid-Afrika gehou is, as die sterkste enkele party te voorskyn getree wat 90 van 210 setels verower het, nog voor die African National Congress (ANC) met 81 setels, alhoewel geen party 'n algehele meerderheid behaal het nie. Danksy 'n byverkiesing het die DA sy totale aantal setels intussen tot 91 verhoog. Nadat die Onafhanklike Demokrate tot die koalisie toegetree het, het die DA daarin geslaag om sy meerderheid in die stadsraad tot 22 setels te verhoog.
Munisipale verkiesing in 2011
Die Demokratiese Alliansie (DA) domineer die afgelope dekade die Kaapstadse politiek, met die ANC as die amptelike opposisie. In 2011 het die DA daarin geslaag om 'n volstrekte meerderheid te behaal toe hy 135 van die 200 setels in die stadsraad verower het.
Munisipale verkiesing in 2016
In 2016 het die DA sy volstrekte meerderheid verdedig toe hy 154 van die 231 setels in die stadsraad verower het.
Munisipale verkiesing in 2021
In 2021 het die DA se aandel stemme vir die eerste keer 'n afname getoon toe hy 135 van die 231 setels in die stadsraad verower het.
Internasionale betrekkinge
Die opening van 'n Amerikaanse konsulaat in Kaapstad in 1799 – die vyfde diplomatieke sending van die VSA op die vasteland van Afrika – was die beginpunt van amptelike betrekkinge tussen die twee lande. Naas die huidige Amerikaanse ambassade in Pretoria (wat gedurende die Suid-Afrikaanse parlementêre seisoen in Kaapstad werksaam is) is daar Amerikaanse konsulate-generaal in Kaapstad, Johannesburg en Durban.
Demografie
Volgens die sensus van 2001 het die metropolitaanse gebied van Kaapstad 2 893 251 inwoners en 'n bevolkingsdigtheid van 1 158 per km². Van die stad se bevolking is 48,13 persent kleurlinge, 31,68 persent swartes, 18,75 persent blankes en 1,43 persent Asiërs. Die persentasie buitelanders is volgens amptelike statistieke van die 2001-sensus met minder as twee persent relatief klein. Volgens skattings bly sowat 30 000 Duitsers permanent in Kaapstad. Daarnaas het 'n kwart van alle burgers met 'n Italiaanse paspoort in Suid-Afrika (sowat 10 000 persone) hulle hier gevestig.
Afrikaans is die belangrikste huistaal in die stad wat deur 41,4 persent van sy bewoners gebesig word. Die twee ander groot huistale is Xhosa (28,7 persent) en Engels (27,9 persent).
Islamitiese gemeenskap
Kaapstad huisves die oudste gemeenskap van Moslems in Suid-Afrika. Enkele jare na die stigting van die Moederstad is in 1667 onder die gesag van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie die eerste Maleiers as slawe van Nederlands-Indië na die Nederlandse Kaapkolonie gebring. Hulle het 'n groot invloed op die Suid-Afrikaanse kookkuns en die ontstaan van Afrikaans uitgeoefen. Die Bo-Kaap het vanaf die 18de eeu tot die kulturele sentrum van die Kaapse Maleiers ontwikkel, nadat hulle uit slawerny vrygelaat is. Vandag bly omtrent 166 000 Kaapse Maleiers rondom Kaapstad, waarvan die oorgrote meerderheid Moslems is en Afrikaans praat. Nes hul moskees is die Kaapse Maleiers vir die vyf kramatte rondom Kaapstad bekend.
In Kaapstad kom honderde Moslems tydens die laaste aand van Ramadan in Seepunt bymekaar om na die maan te kyk. Dié byeenkoms bring mense van alle vlakke van die samelewing bymekaar en elkeen bring iets saam om dit met ander tydens die breek van die vas te deel. Die Maghrib- of sonsondergebed word gemeenskaplik gedoen en die formele maansienresultate word bekend gemaak.
Eid-oel-Fiter word gevier deur in die oggend eers die moskee vir die Eidgebed by te woon. Vervolgens word gesinne en bure besoek. Kinders ontvang geskenke en geld van ouer lede van die gesin, verwante en bure. Die meeste mense dra nuwe klere met helder kleure, terwyl koekies, koeke, samoesas, pasteie en terte vir besoekers aangebied word. Middagete word gewoonlik in gesinsgroepe geniet.
Joodse gemeenskap
Jode is reeds sedert 162 deel van die Moederstad se bevolking, hoewel hulle nie godsdiensvryheid geniet het onder die Nederlandse bewind tot 1803 nie. Die Joodse bevolking het toegeneem van sowat 20 siele in 1820 tot meer as 25 000 in die 1980’s, maar weens emigrasie intussen afgeneem tot sowat 17 000, ’n kwart van alle Jode in Suid-Afrika en naas Johannesburg verreweg die grootste gemeenskap.
Kaapstad en Suid-Afrika se eerste Hebreeuse gemeente is in 1841 gestig, ’n week nadat 17 Joodse mans die eerste Ortodokse diens in die Kaapkolonie gehou het. Die eerste diens is op 26 September 1841 in ’n privaat woning, Helmsley Place gehou, wat vandag deel vorm van die Mount Nelson-hotelperseel. Agt jaar later is die eerste sinagoge ingerig langs die parlement en eerw. Isaac Pulver was die eerste geestelike leier. Teen 1863 het die gemeente so aangegroei dat ’n nuwe perseel nodig was, wat ingewy is in wat vandag die Joodse Museumkompleks is. In 1905 is ’n selfs groter gebou opgerig as die huidige Groot Sinagoge (Tuine-shul), langs die Ou Shul. Ook in 1905 het Kaapstad sy eerste Joodse burgemeester in die persoon van Hyman Liberman, ook die president van die gemeente, gekry. Eerw. Alfred Bender het in 1895 na Suid-Afrika gekom om die gemeente te lei en sou 42 jaar lank as rabbi optree.
Kaapstad se Joodse gemeenskap is betreklik homogeen, want sowat 80 persent van die lede is van Litause herkoms. Dieselfde persentasie is Ortodoks en die res Hervormd. Die stad het 12 Ortodokse sinagoges en twee Hervormde tempels. Die Groot Sinagoge of Tuine-shul – die Kaapse Hebreeuse Gemeente, is in 1905 ingewy en die oudste aktiewe gemeente in Suid-Afrika. Dis naasaan die vorige sinagoge geleë, nou die Joodse Museum. Die Tuine-shul is gebou in die Egiptiese herlewingstyl en bied sitplek aan 1 400 aanbidders. Die Groen- en Seepuntse Hebreeuse Gemeente het meer as 2 000 lidmate en is die grootste Joodse gemeente in Afrika. ’n Derde noemenswaardige Joodse gemeente in die Claremontse sinagoge. Daar is ook enkele klein Lubavitch en Sefardiese sinagoges. Hoewel die meeste van die Kaap se Jode tot die Ortodokse sinagoges behoort, kom die meeste nie die godsdiensvoorskrifte streng na nie.
Byna 80% van al Kaapstad se Joodse kinders is ingeskryf aan een van die Joodse dagskole, wat strek van voorskools tot hoërskool. Die Herzlia-skole maak voorsiening vir al 12 grade, terwyl daar ook drie ander laerskole is van wie die meeste Ortodoks is. Die Hoërskool Herzlia, in Highlands Estate bo die middestad, het in 2017 650 leerders van gr. 7 tot gr. 12 gehad, van wie in die hoogste drie grade net 18 Hebreeus as tweede addisionele taal geneem het. Herzlia Highlands Primary School, ook in Highlands Estate, het 359 leerders gehad, die Laerskool Herzlia in Constantia 174 en die Laerskool Herzlia Weizmann in Seepunt 291, al drie net tot gr. 6. Cape Town Torah High het in 2017 27 leerlinge van gr. 7 tot 12 gehad. In Kampsbaai het die Phyllis Jowell Jewish Day School onderrig aan 121 laerskoolleerders gebied.
Die Jodeslagting en Sionisme is van die uiterste belang vir die Suid-Afrikaanse Joodse gemeenskap. Die gemeenskap het suksesvol by die regering aangedring op die onderrig van die Holocaust in alle openbare skole en het onlangs die Kaapstase Holocaust-sentrum gebou, die enigste Holocaust-sentrum in Afrika. Jode betoon hul Sionisme deur filantropie. Die Kaapse Joodse gemeenskap skenk meer aan Israel per kop as enige ander Joodse gemeenskap ter wêreld. Hoewel die meeste Kapenaars Sionisme afkeur, beïnvloed dit nie hul houding jeens Kaapse Jode nie. Trouens, talle Jode het ’n sterk verhouding met die plaaslike regering. Vooraanstaande politieke figure woon dikwels Joodse geleenthede by, ondanks hul kritiek op Israel. Kaapstad se gemeenskap is nogtans nie heeltemal bestand teen geweld en Antisemitisme nie. In 1997 is petrolbomme na die huise van gemeenskapslede gegooi en in Desember 1999 is ’n bom gegooi na een van die Kaap se sinagoges. Niemand is in dié voorval beseer nie. Streng veiligheidsmaatreëls word by sinagoges gehandhaaf.
Ekonomie
Kaapstad is die ekonomiese sentrum van die Wes-Kaap. Naas sy belangrike rol as die grootste nywerheidstad van die provinsie trek Suid-Afrika se Moederstad ook voordeel uit die vinnig groeiende toerismebedryf. Die Wes-Kaap is nou die belangrikste toeristebestemming in Suid-Afrika, en meer as een miljoen oorsese toeriste het Kaapstad in die jaar 2002 besoek. Die toerismebedryf genereer tans byna tien persent van die Wes-Kaap se bruto binnelandse produk en het 'n tiende van sy werknemers in diens.
Kaapstad se hawe en sy internasionale lughawe dien as 'n uitvoersentrum vir die landbouprodukte van die Wes-Kaap, veral vrugte, wyn en blomme. Die provinsie verteenwoordig meer as 'n kwart van Suid-Afrika se landbouinkomste en meer as die helfte van sy uitvoere na oorsese bestemmings.
Toerisme
Kaapstad het sedert die eerste demokratiese verkiesing in Suid-Afrika in die jaar 1994 een van die wêreld se gewildste reisbestemmings geword. Fasiliteite vir 'n groot aantal sportsoorte, talle winkels, die toeristeroete van die Kaapse Skiereiland en die wynstreke van die omgewing asook die ryk fauna en flora maak van die stad Suid-Afrika se vernaamste toeristebestemming. Die toerismebedryf genereer in die provinsie Wes-Kaap 'n jaarlikse inkomste van 1,5 miljard VSA-$. Die meerderheid van die toeriste kom uit oorsese lande soos die Verenigde Koninkryk, die Verenigde State en Duitsland.
Alhoewel een van Kaapstad se byname, Slaapstad, na die beweerde rustige lewenstyl van sy bewoners verwys, kan dit intussen ewe goed as 'n sinoniem vir die florerende plaaslike hotelbedryf gebruik word wat 'n groot aantal kamers oor alle prysklasse heen bied. Talle gerestoureerde villa's, wat die stylvolle smaak van hul eienaars weerspieël, bied daarnaas bed-en-ontbyt-akkommodasie en het saam met die Kaapse gasvryheid tot die uiters suksesvolle ontwikkeling van die toerismebedryf bygedra.
Talle plaaslike restourante en winkels is in en rondom die Victoria & Alfred Waterfront gekonsentreer wat intussen jaarliks 25 miljoen in- en uitheemse besoekers lok. Om ook die binnestad meer aantreklik vir toeriste en sakemanne te maak, is die oprigting van 'n nuwe kasinokompleks in V&A Waterfront teen 'n koste van 1,8 miljard ZAR aan die bou van 'n kanaal gekoppel wat plesierbootsritte vanaf die hawe tot by die noordelike stadsentrum en die ArtsCape-teaterkompleks moontlik sal maak.
Kaapstad staan bekend vir sy respek teenoor gay en lesbiese mense en het tot een van die gewildste internasionale bestemmings vir LBGT ontwikkel.
Victoria & Alfred Waterfront
Victoria & Alfred Waterfront lê noord van die stadsentrum en was vroeër 'n verwaarloosde hawebuurt. Dit is vernoem na prins Alfred, die tweede seun van die Britse koningin Victoria, wat hier in 1860 die hoeksteen vir 'n hawehoof gelê het. Ook die eerste hawebekken is in 1870 na hom vernoem, terwyl die tweede bekken uit die jaar 1905 die naam van sy moeder dra.
Die oudste, westelike deel van Kaapstad se hawe was reeds vanaf 1975 vanweë die toenemende waterdiepte van moderne skepe nie meer geskik vir die hawebedryf nie, en die geriewe het begin verval.
Omstreeks 1985 het die stadsregering besluit om nuwe lewe in die ou hawebuurt te blaas en in 1988 is die Victoria and Alfred Waterfront Company in samewerking met die haweadministrasie gestig wat 'n konsep vir die restourasie van die historiese geboue ontwikkel en erwe aan beleggers verpag het. 'n Ou stoorhuis is tot 'n winkelsentrum omgeskep, die pomphuis huisves tans restourante, en 'n voormalige gevangenis dien as hotel.
Die projek het tot een van Suid-Afrika se suksesvolste beleggings ontwikkel. Die Waterfront-gebied is intussen met jaarliks sowat 22 miljoen besoekers die gewildste toeristetrekpleister in die Wes-Kaap en die hele Suid-Afrika asook 'n spilpunt van Kaapstad se naglewe, met sowat vierhonderd winkels, tagtig restourante en kroeë, en rolprentteaters. Vuurwerke en opelugkonserte vind gereeld hier plaas.
Vanaf September 2001 is die Waterfront in 'n suidoostelike rigting uitgebrei. Rondom die historiese kloktoring is die nuwe Clock Tower Centre opgerig – 'n nuwe winkelsentrum met restourante en reisagente. Die nuwe geboue is in argitektoniese opsig harmonies tot die kloktoring en die ou stoorhuise ingepas. Gedurende die boubedrywighede is die bouvalle van 'n ou VOC-vesting opgegrawe wat eweneens in die kompleks geïntegreer is. Vlakby die Clock Tower Centre lê die Nelson Mandela Gateway, die vertrekpunt vir skepe wat toeriste na die voormalige gevangeniseiland Robbeneiland neem.
'n Londense ateljee, Heatherwick Studio, het een van Kaapstad-hawe se historiese graansilogeboue, Silo nr. 1 wat in 1924 opgerig is, omgeskep tot 'n moderne gebou wat sedert 2017 die Zeitz Museum of Contemporary African Art (MOCAA) en 'n luukse hotel, The Royal Portfolio, huisves. Baie van die silogebou se oorspronklike geriewe het behoue bly, insluitende 42 silindriese stoorsilo's wat uitgehol is om as die museum se groot atrium te dien.
Inkopies en vermaak
Canal Walk, wat volgens die voorbeeld van Amerikaanse shopping malls ontwerp is en meer as 400 winkels, 'n rolprentteater en 'n reuse-kitskos-restourant met 'n jaarlikse omset van ZAR 1,8 miljard (syfers van 2003) behels, is die grootste winkelsentrum in Afrika en ook en van die grootstes in die Suidelike Halfrond.
Ratanga Junction met vele plesierritte en ander vermaak, veral vir die jongeres (langs Canal Walk).
Groentemarkplein (Green Market Square) was oorspronklik 'n groentemark, maar is deesdae 'n vlooimark in die hartjie van Kaapstad waar 'n mens alles van tradisionele Afrika-aandenkings en kuns tot handewerk, goedkoop musiek, klere en ander snuisterye kan koop.
Kuns en kultuur
Kaapstad is naas Johannesburg een van die twee kulturele sentra van Suid-Afrika. Intussen het die Moederstad tot 'n nasionale leier op die gebied van die uitvoerende kunste ontwikkel, waaronder teater, opera, musicals en musiek. Die kulturele lewe van Kaapstad word verbind met satirici soos Pieter-Dirk Uys, Robert Kirby en Mark Banks; die musicals van David Kramer, Taliep Petersen en Marthinus Basson; en die Universiteit van Kaapstad se Teaterskool. Maar ook bekroonde toneelstukke uit Johannesburg soos opvoerings van Athol Fugard, Sue Pam-Grant en Janice Honeyman word in die plaaslike teaters gespeel.
Vanweë die tekort aan befondsing deur die owerhede kan Kaapstad net soos Johannesburg nie met kunsmetropole in ander wêrelddele meeding nie, en daar is byvoorbeeld min musea wat versamelings van eietydse kuns kan vertoon. Nogtans is daar instellings wat dwarsoor die wêreld bekendheid verwerf het.
Teater, opera en ballet
Die grootste teater in Kaapstad, die Kunstekaap-kompleks, het in die Apartheid-era nog as die Nico Malan-teater bekend gestaan en word in die plaaslike omgangstaal dikwels nog Nico genoem. Die kompleks is oorspronklik in 1971 op die Foreshore geopen en behels naas die operahuis 'n groot teatersaal (die Main Theatre) met 540 en die Arena-teater met 140 sitplekke. In sy sale word klassieke en merendeels Engelse toneelstukke, opera's en ballette opgevoer; die klein Arena-teater bied daarnaas opvoerings van eksperimentele en ander moderne toneelstukke aan. Die operahuis kan met soortgelyke instellings in ander wêrelddele meeding en werk onder meer ook met operahuise soos dié van Oslo in Noorweë saam. Die Kaapstadse operahuis bied 1 200 sitplekke en 'n indrukwekkende foyer met 'n ligkroon in die Italiaanse styl. Gedurende die Apartheid-era het die hoofklem op Europese kuns en kultuur geval, maar intussen het die Nico ook begin om meer aandag aan inheemse kulture te skenk.
Die opelug-teater in Maynardville het hom op tonele van William Shakespeare toegespits, terwyl ander teaters soos die Baxter-teater naby die Universiteit van Kaapstad se kampus in Rondebosch, die Theatre on the Bay in Kampsbaai, die Coffee Lounge in Kerkstraat, die Little Theatre in Tuine en talle ander klein en onafhanklike teaters hulle op minder konvensionele toneelkuns en tradisionele Engelse komedies toegespits het. Die Baxter-teater was gedurende die tydperk van rasseskeiding een van min tuistes in Suid-Afrika waar gemengde gehore saam toneel kon kyk.
Kookkuns
As Suid-Afrika se aantreklikste stad vir binne- en buitelandse besoekers het Kaapstad vinnig tot Suid-Afrika se kulinêre hoofstad met 'n internasionale restourant- en koffiehuiskultuur ontwikkel. Die plaaslike sjefs vermeng die veelsydige plaaslike kookkuns en eersterangse bestanddele soos die Kaapse seekos met 'n verskeidenheid internasionale invloede.
Tradisionele resepte van dwarsoor die vasteland van Afrika vorm saam met Europese, Indonesiese en Kaaps-Maleise invloede die basis vir Kaapstad se huidige innovatiewe kookkuns. Visgeregte, wat met suurlemoenbotter, knoffelsous en gebakte aartappels bedien word, raak steeds meer gewild.
Die Kaaps-Hollandse en Oos-Indiese kookkuns het al vroeg saamgesmelt om 'n verskeidenheid tipies Kaapse geregte soos bobotie en sosaties te skep wat met tipies Oos-Indiese speserye gekruie word. Van die kruie, wat deur slawe die land binnegebring is, het goewerneur Van Riebeeck reeds laat aanplant, waaronder vinkel en anys. Kaaps-Maleise invloede word ook sigbaar in moderne Kaapse spesialiteite soos pizza met vars botterneut of samoesas, velletjies deeg wat tot driehoekige pakkies gevorm en met 'n vulsel van gemaalde beesvleis, hoendervleis of groente gevul en diepgebraai word. Samoesas is ook 'n gewilde wegneemete. Waterblommetjies is 'n gesogte Kaapse vleikos wat veral vir bredies met vleis en groente gebruik word.
Tipies Kaapse nageregte, wat ook elders in Suid-Afrika geniet word, sluit malvapoeding ('n oorspronklik Hollandse spesialiteit wat van melk, suiker, room en appelkooskonfyt berei word) en melktert in. Koeksisters, 'n tradisionele Suid-Afrikaanse lekkerny, het hulle oorsprong in die Kaaps-Maleise kookkuns. Die Kaaps-Maleise koesisters het 'n meer sagte tekstuur as hul Afrikaner-eweknie koeksisters en word met gedroogde kokosneute oorstrooi.
Onderwys
Kaapstad is naas Johannesburg en Pretoria die belangrikste universiteitstad in Suid-Afrika. Die Universiteit van Kaapstad (University of Cape Town, UCT) word selfs as een van die leidende akademiese instellings in Afrika beskou. Sy hoofkampus lê teen die helling van Duiwelskop.
Die Universiteit Stellenbosch, 'n eersterangse histories Afrikaanstalige instelling, lê sowat 60 km van Kaapstad af.
Ander belangrike tersiêre instellings is die Universiteit van Wes-Kaapland in die voorstad Bellville, wat in 1959 as 'n instelling vir kleurling-studente gestig is, maar reeds in die 1980's 'n mate van outonomie bereik en hom as 'n oorwegend Engelssprekende "volksuniversiteit" beskou het, terwyl die persentasie swart studente van slegs 2 ps in 1984 tot 47 ps in 1994 gegroei het; en die Tegnologiese Universiteit van die Kaapse Skiereiland (Cape Peninsula University of Technology), wat deur die samesmelting van die Kaapse Technikon (Cape Technikon) en die Technikon van die Skiereiland (Peninsula Technikon) ontstaan het. Die Graduate School of Business GSB) naby die Victoria & Alfred Waterfront kan met die beste buitelandse skole meeding – as die enigste tersiêre sakeskool wat in die gesiene Britse sakedagblad Financial Times se Global MBA Ranking 2016 geranglys word.
Kaapstad se Engelse taalskole lok sedert die negentigerjare danksy die hoë kwaliteitstandaarde en die stad se reputasie as 'n eersterangse toeristebestemming 'n steeds groeiende aantal buitelandse besoekers.
Kaapstad se roemryke hoërskole, waarvan baie koshuisgeriewe het en dus leerders uit alle dele van die land lok, is onder meer die Hoërskool Westerford, Hoër Seunskool Rondebosch, die Hoërskool Jan van Riebeeck, Hoër Meisieskool Herschel, SACS, Hoër Seunskool Wynberg, Hoër Meisieskool Wynberg, St. Cyprian's, die Hoërskool D.F. Malan en Biskoppe.
Kommunikasie- en mediabedryf
Kaapstad huisves die hoofkwartier van 'n aantal dagblaaie, tydskrifte en drukkerye. Naspers, die grootste mediakonglomeraat in Suid-Afrika, is die uitgewer van onder meer Die Burger, die naasgrootste Afrikaanse dagblad, en Die Son, die grootste Afrikaanse dagblad ter wêreld, maar sy Engelse weergawe, Cape Son, is in 2008 gestaak. Sekunjalo Independent Media gee hier al drie die Engelstalige dagblaaie in die Wes-Kaap uit, die Cape Argus, die Cape Times en die Daily Voice.
Kaapstad beskik daarnaas ook oor 'n groot aantal koerante vir die plaaslike gemeenskappe, waarvan die Athlone News (Athlone), die Atlantic Sun, die Constantiaberg Bulletin (Constantiaberg), die City Vision (Bellville), die False Bay Echo (Valsbaai) die Distrikspos en Helderpos (Helderberg), die Bolander (Boland), die Plainsman (Mitchells Plein), die Sentinel News (Houtbaai), die Southern Mail (Suidelike Skiereiland), die Southern Suburbs Tatler (Suidelike Voorstede), Table Talk (Tafelsig) en Tygertalk (Tygervallei/Durbanville) die grootste Engelstaliges is.
Die belangrikste streekkoerante in Afrikaans is die Landbou-Burger en die Tygerburger. Die Helderbergse koerante Distrikspos en Helderpos, asook die Bolander, word tweetalig in Engels en Afrikaans uitgegee. Vukani, wat op die Kaapse Vlaktes verskyn, word in Xhosa uitgegee.
Kaapstadse Boekeskou
Die eerste Kaapstadse Boekeskou (Engels: Cape Town Book Fair), waaraan 400 uitgewerye uit 26 lande deelgeneem het, het in Junie 2006 in samewerking met die Frankfurtse Boekeskou plaasgevind en sowat 20 000 besoekers gelok. In 2008 het die boekeskou met 57 000 besoekers 'n nuwe rekord behaal. Byna 300 uitstallers uit 31 lande het deelgeneem.
Die skou, wat by die Kaapse Internasionale Konvensiesentrum aangebied word, is daarop gemik om die lees van boeke in Suid-Afrika te bevorder. Veral skoolboeke sal voordeel kan trek uit groter oplae en die daarmee gepaardgaande laer pryse. Daar is na ramings sowat 500 000 mense in Suid-Afrika – uit 'n bevolking van meer as veertig miljoen – wat gereeld boeke lees.
Sport
Kaapstad se gewildste sportsoorte volgens deelname is krieket, sokker, swem en rugby. In rugby huisves Kaapstad die Westelike Provinsie wat op Kaapstad-stadion speel en in die Curriebeker meeding. Daarbenewens vorm spelers van die Westelike Provinsie die grondslag vir die Stormers in die Suidelike Halfrond se Superrugbytoernooi wat deur spelers van Boland in Wellington aangevul word. Kaapstad huisves gereeld die Suid-Afrikaanse nasionale rugbyspan, die Springbokke, en het wedstryde tydens die Rugbywêreldbeker 1995, insluitende die openingswedstryd, maar ook die halfeindstryd tussen Nieu-Seeland se All Blacks en Engeland se Roses waartydens Jonah Lomu vier drieë gedruk het, aangebied. Die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU), die beheerliggaam vir rugby in Suid-Afrika, is in Kaapstad gesetel.
Sokker is ook gewild. Twee Kaapstadse sokkerspanne ding in die Premier Sokkerliga (PSL), Suid-Afrika se hoogste sokkerafdeling, mee. Hulle is Ajax Kaapstad, wat gevorm is deur die 1999-samesmelting van die Sewe Sterre en die Kaapstadse Spurs, en die Cape Town City FC. Kaapstad het ook verskeie wedstryde tydens die FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2009 en die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010, insluitende 'n halfeindstryd, aangebied. Die Moederstad het hiervoor 'n nuwe 70 000-stadion (Kaapstad-stadion) in die Groenpuntgebied opgerig.
In krieket het die Kaapse Kobras Kaapstad op Nuweland-krieketveld verteenwoordig. Die span het uit die samesmelting van die Westelike Provinsie-krieket en die Boland Krieket-spanne ontstaan en in die Supersport- en die Standard Bank-beker-reekse meegeding. Ná afloop van die 2020/21-seisoen is die span tydens 'n hervorming van Suid-Afrikaanse krieket ontbind. Die Nuweland-krieketveld is 'n toetskrieketstadion en huisves gereeld internasionale krieketwedstryde van die Proteas, Suid-Afrika se nasionale krieketspan. Byvoorbeeld is vyf wedstryde tydens die Krieketwêreldbeker 2003 en nege wedstryde tydens die T20I-wêreldbeker 2007 hier gehou.
Kaapstad het al Olimpiese aspirasies gehad. Onder ander was Kaapstad in 1996 een van die vyf kandidaatstede op die Internasionale Olimpiese Komitee se kortlys vir die Olimpiese Somerspele 2004. Die spele is eindelik aan Athene, Griekeland, toegeken en Kaapstad het in die derde plek geëindig. Daar was ook spekulasie dat Kaapstad die keuse van die Suid-Afrikaanse Sportkonfederasie en Olimpiese Komitee was as Suid-Afrikaanse kandidaatstad vir die Olimpiese Somerspele 2020. Aan die einde is egter Tokio, Japan, as gasheer vir die spele aangewys.
Besienswaardighede
Die Groote Kerk staan op 'n perseel, waar in 1678 die eerste kerk in Suid-Afrika opgerig is. Die huidige kerkgebou is die derde wat uit die jaar 1836 dateer, tog het die kloktoring van die tweede gebou van 1703 bewaar gebly.
Die Kompanjiestuin maak deel uit van Jan van Riebeeck se historiese groentetuin.
Die Parlement van Suid-Afrika is die Suid-Afrikaanse wetgewende gesag en is in Parlementslaan geleë.
Die Tuynhuys is in 1751 as 'n herehuis opgerig en bekoor met sy Kaaps-Hollandse argitektuur. Dit dien as die ampswoning van die president en is nie toeganklik vir die publiek nie.
Die Joodse Museum is in die oudste sinagoge van Suid-Afrika uit die jaar 1862 geopen en behandel die geskiedenis van die Joodse gemeenskap aan die Kaap. Dit beskik ook oor 'n versameling van Joodse kunswerke, wat aan die Kaap ontstaan het.
Die Bo-Kaap lê wes van die stadsentrum teen die hange van die Vlaeberg en is die oudste woonbuurt van Kaapstad wat nog steeds die karakter van 'n dorp binne die stadsgebied het. Dit spog onder meer met die eerste moskee wat in Suid-Afrika opgerig is. Sy eerste bewoners in die jaar 1780 is slawe en Maleistalige gevangenes uit Oos-Indië. Die woonbuurt is nog steeds 'n tradisionele Maleierbuurt met 'n ontspanne Oosterse atmosfeer. Die Bo-Kaap-museum en die talle Kaaps-Maleise restourante lok 'n groot aantal toeriste.
Groenpunt se vuurtoring is deur die Duits-gebore argitek Herman Schutte (1761–1844) ontwerp en in 1823 voltooi. Dit is die oudste vuurtoring in Suid-Afrika, wat in 1926 met 'n mishoring toegerus en twee jaar later geëlektrifiseer is. Die rotsige Groenpunt staan onder die seevaarders eeue lank bekend as een van die gevaarlikste punte aan die Kaap. Die laaste in 'n lang lys van skepe, wat hier gestrand het, is die Seafarer, wat in 1967 op die rotse geloop het.
Wynberg is een van die grootste voorstede van Kaapstad en was naas Pretoria in 1991 die sensusdistrik met die grootste getalle Afrikaanssprekers. Wynberg spog met baie ou gerestoureerde geboue. Die opelugteater in Maynardville het danksy sy Shakespeare-opvoerings bekendheid verwerf.
Planetarium in die Kompanjiestuin en deel van die Iziko-museums.
Suid-Afrikaanse Nasionale Kunsmuseum in die Kompanjiestuin en deel van die Iziko-museums.
Victoria & Alfred Waterfront in die hart van Kaapstad se werkende hawe.
Die Kaapstad-stadion is gebou met die oog op die 2010 Sokkerwêreldbeker.
Die Zeitz Museum of Contemporary Art Africa (Zeitz MOCAA) is 'n kunsmuseum in 'n herboude graansilo aan die Victoria & Alfred Waterfront.
Ander belangrike besienswaardighede is:
Tafelberg, wat 1 086 m hoog is, en waarskynlik die gewildste toeristebestemming.
Seinheuwel, wat 'n uitsig oor Tafelbaai en die stad bied.
Leeukop, tussen Tafelberg en Seinheuwel.
Kirstenbosch, een van agt nasionale botaniese tuine in die land.
Robbeneiland, waar Nelson Mandela 27 jaar lank gevangene was.
Susterstede
Sien ook
Lys van dorpe in Suid-Afrika
Gereformeerde kerk Kaapstad
NG gemeente Kaapstad
Verwysings
Bronne
Indien in die betrokke teksgdeeltes geen ander bronne of verwysings vermeld word nie, het die volgende gedrukte media of webwerwe as hoofbronne gedien:
Die swart woonbuurte in die Kaapse Vlaktes
www.kapstadt-tour.de: Die Townships in den Cape Flats von Kapstadt
Die historiese stadsentrum (Parade)
www.kapstadt-tour.de: Die Grand Parade
Eksterne skakels
Amptelike webtuistes
Stad Kaapstad Munisipaliteit
Wes-Kaapse Regering
Kultuur
Iziko-musea
Afrikaans Community 1652–1795
Argitektuur
www.emporis.com: Die wolkekrabbers van Kaapstad
Reis en vermaak
Kaapstad se amptelike toerismewebwerf
The Guardian, Manchester, VK: The alternative city guide to Cape Town
Kusstede
Provinsiehoofstede van Suid-Afrika | [
"Kaapstad",
"(",
"Engels",
":",
"Cape",
"Town",
"[ˈkeɪptaʊn",
"]",
",",
"Xhosa",
":",
"iKapa",
")",
"is",
"saam",
"met",
"Pretoria",
"(",
"die",
"uitvoerende",
"hoofstad",
")",
"en",
"Bloemfontein",
"(",
"die",
"geregtelike",
"hoofstad",
")",
"een",
"van",
"die",
"drie",
"hoofstede",
"(",
"as",
"wetgewende",
"hoofstad",
")",
"van",
"die",
"Republiek",
"van",
"Suid-Afrika",
"en",
"setel",
"van",
"die",
"parlement",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"die",
"administratiewe",
"en",
"parlementêre",
"hoofstad",
"van",
"die",
"Wes-Kaap",
"en",
"die",
"tweede",
"grootste",
"stad",
"in",
"Suid-Afrika",
"na",
"Johannesburg",
".",
"Die",
"Kaapstad",
"Internasionale",
"Lughawe",
"is",
"die",
"tweede",
"grootste",
"lughawe",
"in",
"die",
"land",
"na",
"Johannesburg–O.R",
".",
"Tambo",
".",
"Kaapstad",
"lê",
"aan",
"die",
"suidpunt",
"van",
"Afrika",
"en",
"word",
"ook",
"die",
"Moederstad",
"van",
"Suid-Afrika",
"genoem",
".",
"Die",
"stad",
"is",
"oorspronklik",
"as",
"'n",
"verversingspos",
"vir",
"Nederlandse",
"skepe",
"op",
"pad",
"na",
"Oos-Afrika",
",",
"Indië",
"en",
"die",
"Verre-Ooste",
"aangelê",
".",
"Dit",
"was",
"ook",
"een",
"van",
"die",
"eerste",
"permanente",
"Europese",
"nedersettings",
"in",
"Afrika",
"suid",
"van",
"die",
"Sahara",
".",
"Hier",
"is",
"waar",
"die",
"leier",
"van",
"die",
"Goringkhoina",
"inmet",
"die",
"Hollanders",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Oos-Indiese",
"Kompanjie",
"(",
"in",
"destydse",
"Nederlands",
":",
"Vereenigde",
"Oostindische",
"Compagnie",
",",
"VOC",
")",
"kontak",
"gemaak",
"het",
".",
"Van",
"'n",
"klein",
"hawe",
"het",
"Kaapstad",
"vinnig",
"tot",
"die",
"grootste",
"stad",
"in",
"Suid-Afrika",
"ontwikkel",
",",
"wat",
"eers",
"met",
"die",
"goudstormloop",
"aan",
"die",
"Witwatersrand",
"indeur",
"die",
"nuutgestigte",
"Johannesburg",
"verbygesteek",
"is",
".",
"Nogtans",
"huisves",
"Kaapstad",
"volgens",
"die",
"sensus",
"vanmet",
"'n",
"bevolking",
"van3",
"miljoen",
"die",
"grootste",
"Afrikaanssprekende",
"gemeenskap",
"van",
"enige",
"stad",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Dit",
"is",
"ook",
"die",
"enigste",
"groot",
"stad",
"in",
"die",
"land",
"waarin",
"bruin",
"Suid-Afrikaners",
"'n",
"relatiewe",
"meerderheid",
"van",
"die",
"bevolking",
"vorm",
".",
"Kaapstad",
"is",
"danksy",
"sy",
"natuurskoon",
"en",
"sy",
"ligging",
"aan",
"die",
"voet",
"van",
"die",
"wêreldbekende",
"Tafelberg",
"vandag",
"een",
"van",
"die",
"mees",
"gesogte",
"internasionale",
"toeristebestemmings",
"en",
"'n",
"gunstelingstad",
"van",
"die",
"internasionale",
"rolprent",
"-",
"en",
"reklamebedryf",
".",
"Volgens",
"'",
"nstudie",
"deur",
"Mercer",
"oor",
"die",
"lewenskwaliteit",
"instede",
"regoor",
"die",
"wêreld",
"het",
"Kaapstad",
"diete",
"plek",
"verwerf",
",",
"die",
"tweede",
"beste",
"in",
"Suid-Afrika",
"net",
"na",
"Durban",
".",
"Wanneer",
"dit",
"by",
"persoonlike",
"veiligheid",
"kom",
",",
"beland",
"Suid-Afrikaanse",
"metropole",
"egter",
"op",
"die",
"laaste",
"plekke",
".",
"Terwyl",
"die",
"chemiese",
"bedryf",
"vanaf",
"dies",
"agteruitgegaan",
"het",
"en",
"die",
"plaaslike",
"tekstiel-",
"en",
"skoennywerhede",
"hulself",
"gedurende",
"dies",
"teen",
"goedkoop",
"invoere",
"vasgeloop",
"het",
",",
"het",
"die",
"vestiging",
"van",
"ondernemings",
"uit",
"die",
"hoëtegnologiebedryf",
"van",
"Kaapstad",
"en",
"sy",
"omgewing",
"'n",
"spilpunt",
"van",
"navorsing",
"gemaak",
".",
"Reeds",
"inhet",
"die",
"Kaapstadse",
"Stadsraad",
"en",
"die",
"Kleinsake-ontwikkelingskorporasie",
"met",
"TegnoKaap",
"(",
"TechnoCape",
")",
"'n",
"liggaam",
"in",
"die",
"lewe",
"geroep",
"wat",
"beleggings",
"in",
"die",
"hoëtegnologiesektor",
"bevorder",
"het",
".",
"Geografie",
"Kaapstad",
"is",
"in",
"die",
"suidweste",
"van",
"die",
"Republiek",
"van",
"Suid-Afrika",
"en",
"die",
"provinsie",
"Wes-Kaap",
"aan",
"die",
"Tafelbaai",
"van",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"geleë",
".",
"Die",
"stad",
"staan",
"internasionaal",
"bekend",
"vir",
"sy",
"ligging",
"aan",
"die",
"voet",
"van",
"Tafelberg",
",",
"'n",
"groot",
",",
"platoagtige",
"bergmassief",
"met",
"'n",
"hoogte",
"van086",
"meter",
"bo",
"seevlak",
"wat",
"saam",
"met",
"kleiner",
"bergspitse",
"en",
"heuwels",
"soos",
"Vlaeberg",
",",
"Leeukop",
"en",
"Duiwelspiek",
"die",
"stadshorison",
"oorheers",
"en",
"'n",
"onmiskenbare",
"baken",
"geword",
"het",
".",
"Tafelbaai",
"is",
"deur",
"die",
"inheemse",
"bewoners",
"Hoeri",
"(",
"letterlik",
"\"",
"Baai",
"van",
"die",
"See",
"\"",
",",
"sien",
"ook",
"Khoiname",
"van",
"Kaapstad",
")",
"genoem",
"en",
"het",
"sy",
"huidige",
"naam",
"aan",
"'n",
"Portugese",
"admiraal",
"te",
"danke",
"wat",
"inhier",
"langs",
"geseil",
"het",
".",
"Die",
"Kaapse",
"Skiereiland",
",",
"wat",
"oor",
"'n",
"lengte",
"van",
"sowatkilometer",
"van",
"Kaapstad",
"in",
"die",
"noorde",
"tot",
"by",
"die",
"Kaap",
"die",
"Goeie",
"Hoop",
"en",
"Kaappunt",
"strek",
",",
"is",
"in",
"een",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"plantkoninkryke",
"en",
"'n",
"magdom",
"soorte",
"kom",
"slegs",
"hier",
"voor",
".",
"Kaapstad",
"se",
"\"",
"Stadskom",
"\"",
"(",
"Engels",
":",
"City",
"Bowl",
")",
"of",
"sentrale",
"sakekern",
"met",
"sy",
"wolkekrabbers",
"en",
"die",
"woonbuurte",
"wat",
"rondom",
"lê",
",",
"word",
"deur",
"Tafelbaai",
"aan",
"die",
"een",
"kant",
"en",
"Tafelberg",
"aan",
"die",
"ander",
"begrens",
".",
"Die",
"uitgestrekte",
"voorstede",
"aan",
"albei",
"kante",
"van",
"die",
"bergmassief",
",",
"wat",
"in",
"suidelike",
"rigting",
"in",
"'n",
"aantal",
"bergkettings",
"oorgaan",
"wat",
"via",
"die",
"Twaalf",
"Apostels",
"tot",
"by",
"Kaappunt",
"strek",
",",
"verskil",
"ten",
"opsigte",
"van",
"hul",
"karakter",
"duidelik",
"van",
"mekaar",
".",
"Die",
"hele",
"stadsgebied",
"kan",
"slegs",
"vanaf",
"Tafelberg",
"raakgesien",
"word",
"–",
"net",
"een",
"miljoen",
"van",
"Kaapstad",
"se",
"bewoners",
"woon",
"in",
"die",
"\"",
"Stadskom",
"\"",
"of",
"ander",
"woonbuurte",
"naby",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"of",
"die",
"berge",
",",
"terwyl",
"twee",
"miljoen",
"stadsbewoners",
"in",
"die",
"uitgestrekte",
"Kaapse",
"Vlakte",
"saamgetrek",
"is",
".",
"Vanweë",
"die",
"dikwels",
"onrustige",
"see",
"rondom",
"die",
"Kaapse",
"Skiereiland",
"is",
"die",
"Kaap",
"die",
"Goeie",
"Hoop",
",",
"wat",
"sowatkilometer",
"suid",
"van",
"die",
"stadsentrum",
"geleë",
"is",
",",
"deur",
"seevaarders",
"al",
"vroeg",
"die",
"\"",
"Kaap",
"van",
"Storms",
"\"",
"genoem",
".",
"Die",
"ysige",
"Benguela-stroom",
"vloei",
"vanuit",
"die",
"suide",
"langs",
"die",
"kus",
"en",
"skep",
"'n",
"Mediterreense",
"winterreënklimaat",
"waarin",
"vrugte",
"en",
"wingerde",
"goed",
"aard",
".",
"Bemarkers",
"beskryf",
"Kaapstad",
"dikwels",
"as",
"\"",
"die",
"enigste",
"stad",
"ter",
"wêreld",
"wat",
"aan",
"twee",
"oseane",
"geleë",
"is",
"\"",
",",
"alhoewel",
"die",
"Atlantiese",
"en",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
"streng",
"gesproke",
"eers",
"by",
"Kaap",
"Agulhas",
",",
"sowatkilometer",
"oos",
"van",
"Kaapstad",
",",
"ontmoet",
".",
"Hierdie",
"kaap",
"is",
"ook",
"die",
"mees",
"suidelike",
"punt",
"van",
"Afrika",
".",
"Administratiewe",
"gebied",
"en",
"verstedeliking",
"Die",
"administratiewe",
"gebied",
"van",
"Kaapstad",
"strek",
"tans",
"oor",
"meer",
"as400",
"km²",
",",
"terwyl",
"die",
"beboude",
"gebied",
"van",
"die",
"Kaapse",
"Metropolitaanse",
"Gebied",
"sowatkm²",
"beslaan",
".",
"Die",
"huidige",
"beboude",
"gebiede",
"brei",
"veral",
"in",
"die",
"Kaapse",
"Vlakte",
",",
"langs",
"die",
"noordelike",
"kusvlakte",
"en",
"na",
"die",
"landelike",
"gebiede",
"in",
"die",
"noordooste",
"uit",
".",
"Veral",
"in",
"die",
"noordelike",
"voorstede",
"het",
"sedert",
"die",
"laatte",
"eeu",
"'n",
"noemenswaardige",
"verskuiwing",
"van",
"sakebedrywighede",
"uit",
"sentrale",
"dele",
"na",
"die",
"stadsrand",
"plaasgevind",
".",
"Die",
"bevolkingsdigtheid",
"varieer",
"grootliks",
",",
"van",
"tussen",
"twee",
"en",
"vier",
"wooneenhede",
"per",
"hektaar",
"tot",
"tusseneneenhede",
"in",
"digbeboude",
"buurte",
"van",
"die",
"middestad",
"waar",
"veelverdieping-woonstelgeboue",
"ontstaan",
"het",
".",
"Informele",
"nedersettings",
"is",
"die",
"mees",
"digbevolkte",
"dele",
"van",
"Kaapstad",
"waar",
"die",
"bevolkingsdigtheid",
"so",
"hoog",
"astotbewoners",
"per",
"hektaar",
"kan",
"wees",
".",
"Klimaat",
"Kaapstad",
"het",
"'n",
"Mediterreense",
"klimaat",
"met",
"warm",
"en",
"droë",
"somers",
"en",
"matige",
"winters",
".",
"Die",
"meeste",
"reën",
"val",
"in",
"die",
"winter",
"wat",
"van",
"Junie",
"tot",
"Augustus",
"duur",
".",
"Winter",
"is",
"ook",
"die",
"seisoen",
"wanneer",
"enkele",
"kouefronte",
"van",
"die",
"Atlantiese",
"Oseaan",
"af",
"noordwaarts",
"na",
"die",
"Kaap",
"beweeg",
"wat",
"neerslae",
"en",
"sterk",
"noordwestelike",
"winde",
"meebring",
".",
"In",
"die",
"laat",
"lente-",
"en",
"vroeë",
"somermaande",
"waai",
"die",
"Kaapse",
"Dokter",
",",
"'n",
"kragtige",
"passaatagtige",
"suidooster",
"wat",
"lugbesoedeling",
"teëwerk",
"(",
"vandaar",
"sy",
"naam",
")",
",",
"meestal",
"in",
"die",
"middag",
"van",
"Valsbaai",
"oor",
"die",
"Kaapse",
"Vlakte",
".",
"Ook",
"dié",
"wind",
",",
"wat",
"sy",
"ontstaan",
"aan",
"'n",
"Suid-Atlantiese",
"hoëdrukstelsel",
"wes",
"van",
"Kaapstad",
"te",
"danke",
"het",
",",
"is",
"relatief",
"koel",
"en",
"bring",
"vogtige",
"lug",
"met",
"hom",
"saam",
".",
"Februarie",
"en",
"vroeë",
"Maart",
"is",
"die",
"maande",
"wanneer",
"die",
"warm",
"bergwind",
"enkele",
"weke",
"lank",
"van",
"die",
"Karoo-binneland",
"oor",
"die",
"Kaap",
"waai",
".",
"Op",
"wintersdae",
"word",
"'n",
"gemiddelde",
"maksimum",
"van5",
"°C",
"en",
"'n",
"gemiddelde",
"minimum",
"van4",
"°C",
"aangeteken",
".",
"Somertemperature",
"wissel",
"tussen",
"'n",
"gemiddelde",
"minimum",
"van4",
"°C",
"en",
"'n",
"gemiddelde",
"maksimum",
"van8",
"°C",
".",
"Die",
"gemiddelde",
"jaarlikse",
"reënval",
"ismillimeter",
".",
"Met",
"'n",
"jaarlikse",
"gemiddeld",
"van100",
"sonskynure",
"vergelyk",
"Kaapstad",
"gunstig",
"met",
"ander",
"metropole",
"soos",
"Los",
"Angeles300",
"ure",
")",
"en",
"Madrid900",
"ure",
")",
".",
"Watertemperatuur",
"wissel",
"van°C",
"aan",
"die",
"Atlantiese",
"kus",
"tot°C",
"in",
"Valsbaai",
".",
"Die",
"gemiddelde",
"jaarlikse",
"watertemperatuur",
"is°C",
"aan",
"die",
"Atlantiese",
"kus",
"en°C",
"in",
"Valsbaai",
".",
"Geskiedenis",
"Vroeë",
"geskiedenis",
"Suid-Afrika",
"het",
"'n",
"beduidende",
"rol",
"by",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"vroeë",
"mens",
"gespeel",
",",
"en",
"die",
"land",
"is",
"reeds",
"meer",
"as000",
"jaar",
"gelede",
"deur",
"klein",
"groepe",
"Hominidae",
"of",
"Mensagtiges",
"bewoon",
".",
"In",
"die",
"Suid-Kaap",
"is",
"in",
"Smitswinkelbaai",
"naby",
"Rooikrans",
"en",
"by",
"die",
"Bonteberg",
"gebeentes",
"en",
"steenwerktuie",
"ontdek",
"wat",
"deur",
"mensagtige",
"bewoners",
"(",
"die",
"Homo",
"erectus",
")",
"agtergelaat",
"is",
"en",
"deur",
"antropoloë",
"by",
"die",
"sogenaamde",
"Stellenboschbeskawing000",
"v.C",
".",
")",
"gereken",
"word",
".",
"Daarnaas",
"is",
"in",
"die",
"Langebaan-strandmeer",
"noord",
"van",
"Kaapstad",
"'n",
"menslike",
"spoor",
"uit",
"die",
"periode",
"omstreeks000",
"v.C",
".",
"ontdek",
".",
"Hierdie",
"eerste",
"bewoners",
"aan",
"die",
"Kaap",
"was",
"jagters",
"en",
"versamelaars",
",",
"wat",
"eenvoudige",
"steenwerktuie",
"en",
"vuur",
"gebruik",
"het",
".",
"In",
"die",
"tydperk",
"omtrent000",
"v.C",
".",
"het",
"die",
"plaaslike",
"jagtersgemeenskappe",
"reeds",
"die",
"pyl-en-boog",
"gebruik",
".",
"Die",
"groot",
"trek",
"na",
"die",
"binneland",
",",
"wat",
"omtrent000",
"v.C",
".",
"begin",
"het",
",",
"het",
"die",
"Kaapse",
"jagters",
"in",
"aanraking",
"met",
"hoogs",
"ontwikkelde",
"boerderygemeenskappe",
"gebring",
".",
"Die",
"San",
",",
"'n",
"volk",
"van",
"jagters",
"en",
"versamelaars",
",",
"het",
"sowat000",
"jaar",
"gelede",
"tot",
"'n",
"selfstandige",
"groep",
"ontwikkel",
";",
"hulle",
"word",
"as",
"afstammelinge",
"van",
"swart",
"Suider-Afrikaanse",
"volke",
"beskou",
",",
"maar",
"verskil",
"met",
"hulle",
"helder",
",",
"bruin-geel",
"velkleur",
",",
"kleiner",
"gestalte",
"van",
"sowat60",
"meter",
"en",
"hul",
"kenmerkende",
"peperkorrelhare",
"duidelik",
"van",
"die",
"Bantoevolksgroepe",
".",
"Die",
"Hollanders",
"het",
"na",
"hulle",
"as",
"bosjemans",
"verwys",
"–",
"letterlik",
"\"",
"mense",
"wat",
"agter",
"gevlegte",
"takkies",
"woon",
"\"",
".",
"Hul",
"leefwyse",
"was",
"baie",
"eenvoudig",
",",
"maar",
"hulle",
"het",
"nogtans",
"indrukwekkende",
"rotsreliëfs",
",",
"-tekeninge",
"en",
"-skilderye",
"agtergelaat",
".",
"Omstreeksv.C",
".",
"het",
"nóg",
"'n",
"etniese",
"groep",
"ontstaan",
",",
"vermoedelik",
"danksy",
"'n",
"vermenging",
"van",
"San",
"en",
"Hamitiese",
"herdersvolke",
"in",
"Oos-Afrika",
"–",
"die",
"Khoikhoi",
"(",
"letterlik",
"\"",
"Mense-Mense",
"\"",
")",
",",
"'n",
"volk",
"van",
"skaap-",
"en",
"beestelers",
"wat",
"deur",
"die",
"Hollanders",
"\"",
"Hottentotte",
"\"",
"genoem",
"is",
"(",
"die",
"term",
"Khoisan",
"verwys",
"na",
"albei",
"groepe",
",",
"San",
"en",
"Khoikhoi",
")",
".",
"Die",
"Khoikhoi",
"het",
"groot",
"dele",
"van",
"die",
"westelike",
"Suid-Afrika",
",",
"waaronder",
"ook",
"die",
"huidige",
"Wes-Kaap",
",",
"bewoon",
".",
"Die",
"Kaap",
"was",
"vanweë",
"sy",
"waterrykdom",
"uiters",
"geskik",
"vir",
"'n",
"veetelers-beskawing",
".",
"Alhoewel",
"die",
"twee",
"groepe",
"as",
"jagters",
"en",
"veetelers",
"in",
"ekonomiese",
"opsig",
"mededingers",
"was",
",",
"het",
"hulle",
"nogtans",
"vreedsaam",
"naas",
"mekaar",
"bestaan",
".",
"Desondanks",
"is",
"die",
"sosiale",
"status",
"deur",
"die",
"ekonomiese",
"leefwyse",
"bepaal",
"waarby",
"veetelers",
"'n",
"hoër",
"status",
"geniet",
"het",
".",
"Die",
"Khoikhoi",
"is",
"gedurende",
"diee",
"eeu",
"deur",
"pokke-epidemieë",
"en",
"oorloë",
"verswak",
"en",
"teruggedring",
".",
"Die",
"Kaap",
"langs",
"die",
"seeweg",
"na",
"Indië",
"Die",
"Europese",
"skeepvaart",
"het",
"in",
"diee",
"eeu",
"baie",
"vordering",
"gemaak",
"sodat",
"Portugese",
"seevaarders",
"in",
"staat",
"was",
"om",
"langs",
"die",
"weskus",
"van",
"Afrika",
"steeds",
"verder",
"suidwaarts",
"te",
"seil",
".",
"Hulle",
"het",
"nie",
"soseer",
"in",
"Afrika",
"nie",
",",
"maar",
"eerder",
"in",
"'n",
"seeweg",
"na",
"Indië",
"belang",
"gestel",
"–",
"die",
"oorsprongsland",
"van",
"kosbare",
"speserye",
".",
"Die",
"eerste",
"Europeër",
",",
"wat",
"opFebruariein",
"Mosselbaai",
"voet",
"aan",
"wal",
"gesit",
"en",
"met",
"plaaslike",
"Khoikhoi-stamme",
"handel",
"gedryf",
"het",
",",
"was",
"Bartolomeu",
"Dias",
".",
"Tydens",
"sy",
"terugreis",
"na",
"Europa",
"het",
"Dias",
"danksy",
"die",
"rustige",
"weersomstandighede",
"ook",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"die",
"Kaap",
"raakgesien",
"en",
"besluit",
"om",
"ook",
"hier",
"voet",
"aan",
"wal",
"te",
"sit",
"en",
"'n",
"kruis",
"(",
"Portugees",
":",
"padrão",
")",
"naby",
"Kaappunt",
"op",
"te",
"rig",
".",
"Hy",
"het",
"die",
"Kaap",
",",
"wat",
"vier",
"maande",
"vroeër",
"vanweë",
"hewige",
"storms",
"en",
"swak",
"sig",
"deur",
"sy",
"mans",
"nie",
"raakgesien",
"is",
",",
"\"",
"Kaap",
"van",
"Storms",
"\"",
"genoem",
".",
"Hierdie",
"was",
"ook",
"nog",
"gebruiklik",
"nadat",
"die",
"Portugese",
"koning",
"die",
"Kaap",
"amptelik",
"tot",
"Cabo",
"da",
"Boa",
"Esperança",
"(",
"\"",
"Kaap",
"die",
"Goeie",
"Hoop",
"\"",
")",
"hernoem",
"het",
".",
"Die",
"Portugese",
"seevaarders",
"het",
"steeds",
"weer",
"kruise",
"opgerig",
"wat",
"as",
"'n",
"landmerk",
"vir",
"ander",
"skepe",
"en",
"'n",
"religieus-Christelike",
"simbool",
"gedien",
"het",
"–",
"en",
"daarnaas",
"ook",
"die",
"Portugese",
"aanspraak",
"op",
"die",
"land",
"bevestig",
"het",
".",
"Vanafhet",
"Portugese",
"skepe",
"gereeld",
"na",
"die",
"Indiese",
"kolonies",
"geseil",
"en",
"Mosselbaai",
"aangedoen",
"om",
"vars",
"water",
",",
"voedsel",
"en",
"ander",
"voorrade",
"te",
"laai",
".",
"Die",
"Tafelbaai",
"is",
"indeur",
"die",
"Portugees",
"Antonio",
"da",
"Saldanha",
"ontdek",
"wat",
"ook",
"die",
"eerste",
"Europeër",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"was",
"om",
"die",
"Tafelberg",
"te",
"bestyg",
".",
"Ten",
"spyte",
"van",
"die",
"Kaap",
"se",
"strategiese",
"ligging",
"het",
"die",
"Portugese",
"geensins",
"daarin",
"belang",
"gestel",
"om",
"hier",
"'n",
"permanente",
"nedersetting",
"te",
"stig",
"nie",
".",
"Daar",
"was",
"ander",
"hawens",
"soos",
"dié",
"van",
"Mosambiek",
"wat",
"in",
"teenstelling",
"met",
"die",
"Kaap",
"in",
"alle",
"Portugese",
"behoeftes",
"kon",
"voorsien",
",",
"en",
"tot",
"in",
"die",
"laate",
"eeu",
"het",
"Portugal",
"ook",
"'n",
"monopolie",
"op",
"die",
"seeroete",
"na",
"Indië",
"gehad",
".",
"Die",
"handel",
"met",
"die",
"Khoikhoi",
",",
"wat",
"die",
"Portugese",
"van",
"vars",
"vleis",
"voorsien",
"het",
",",
"het",
"nie",
"op",
"'n",
"gereelde",
"basis",
"plaasgevind",
"nie",
"–",
"soms",
"was",
"daar",
"geskille",
"wat",
"met",
"geweld",
"bygelê",
"is",
".",
"Die",
"onderkoning",
"van",
"Portugees-Oos-Indië",
",",
"Francisco",
"d'",
"Almeida",
",",
"het",
"saam",
"metvan",
"sy",
"manskappe",
"intydens",
"'n",
"geveg",
"met",
"Khoikhoi-krygers",
"gesneuwel",
".",
"Hierdie",
"voorval",
"was",
"rede",
"genoeg",
"om",
"nie",
"eers",
"met",
"die",
"kolonisasie",
"van",
"Suid-Afrika",
"te",
"begin",
"nie",
".",
"Die",
"Kaap",
"se",
"slegte",
"reputasie",
"het",
"ook",
"die",
"Britse",
"owerhede",
"voorlopig",
"daarvan",
"weerhou",
"om",
"hul",
"aanspraak",
"op",
"die",
"Kaap",
"te",
"bevestig",
"nadat",
"die",
"Engelse",
"kapteins",
"Andrew",
"Shillinge",
"en",
"Humphrey",
"Fitzherbert",
",",
"wat",
"in",
"opdrag",
"van",
"die",
"Engels-Oos-Indiese",
"Kompanjie",
"na",
"Soerat",
"en",
"Bantam",
"geseil",
"het",
",",
"\"",
"in",
"die",
"naam",
"van",
"die",
"almagtige",
"prins",
"Jakobus",
",",
"met",
"die",
"genade",
"van",
"die",
"godkoning",
"van",
"Engeland",
"vreedsaam",
"en",
"rustig",
"\"",
"Tafelbaai",
"\"",
"en",
"die",
"hele",
"vasteland",
"daaragter",
"\"",
"opJuliein",
"besit",
"geneem",
"en",
"die",
"Engelse",
"vlag",
"op",
"Leeukop",
"gehys",
"het",
".",
"Ná",
"sterk",
"mededinging",
"met",
"Nederland",
"het",
"die",
"prentjie",
"egter",
"geleidelik",
"begin",
"verander",
".",
"Reeds",
"inhet",
"'n",
"Hollandse",
"skip",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"nie",
"meer",
"langs",
"die",
"kuslyn",
"van",
"Oos-Afrika",
"nie",
",",
"maar",
"regstreeks",
"vanuit",
"die",
"Kaap",
"na",
"Indonesië",
"geseil",
".",
"Die",
"volksplanting",
":",
"Die",
"Kaap",
"as",
"'n",
"Hollandse",
"kolonie1795",
")",
"Toe",
"die",
"Nederlandse",
"skip",
"Nieuwe",
"Haarlem",
"op",
"sy",
"terugreis",
"van",
"Indië",
"opMaartmet",
"'n",
"bemanning",
"van",
"sestig",
"lede",
"aan",
"die",
"Kaap",
"gestrand",
"het",
",",
"het",
"die",
"plaaslike",
"Khoikhoi",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"oor",
"'n",
"langer",
"tydperk",
"met",
"Hollanders",
"in",
"aanraking",
"gekom",
".",
"Die",
"bemanning",
"onder",
"bevel",
"van",
"onderkoopman",
"Leendert",
"Janszen",
"het",
"byna",
"'n",
"jaar",
"aan",
"die",
"Kaap",
"deurgebring",
"voordat",
"die",
"oorlewendes",
"deur",
"'n",
"vloot",
"van",
"vyf",
"Nederlandse",
"skepe",
"in",
"Maarthuis",
"toe",
"geneem",
"is",
".",
"Hul",
"berigte",
"oor",
"die",
"gunstige",
"klimaattoestande",
"en",
"hul",
"goeie",
"ervarings",
"met",
"die",
"Khoikhoi",
"en",
"die",
"ruilhandel",
"wat",
"met",
"die",
"inheemse",
"bevolking",
"gedryf",
"is",
",",
"was",
"beslissend",
"by",
"die",
"Verenigde",
"Oos-Indiese",
"Kompanjie",
"(",
"VOC",
")",
"se",
"besluit",
"om",
"'n",
"verversingspos",
"vir",
"skepe",
"op",
"pad",
"na",
"die",
"Verre-Ooste",
"aan",
"die",
"Kaap",
"te",
"stig",
".",
"In",
"ekonomiese",
"opsig",
"was",
"die",
"gebiede",
"in",
"Asië",
"meer",
"belowend",
"vir",
"die",
"Kompanjie",
",",
"en",
"gevolglik",
"het",
"hulle",
"net",
"in",
"'n",
"klein",
"verversingspos",
"belang",
"gestel",
"wat",
"teen",
"lae",
"koste",
"gestig",
"en",
"onderhou",
"sou",
"kon",
"word",
".",
"Die",
"seereise",
"tussen",
"Europa",
"en",
"Asië",
",",
"wat",
"destyds",
"tussen",
"ses",
"en",
"agt",
"maande",
"geneem",
"het",
",",
"was",
"as",
"gevolg",
"van",
"siektes",
"soos",
"skeurbuik",
"en",
"hoë",
"sterftesyfers",
"onder",
"die",
"manskappe",
",",
"sou",
"meer",
"winsgewend",
"kon",
"wees",
"mits",
"daar",
"voldoende",
"vars",
"groente",
"en",
"vleis",
"beskikbaar",
"sou",
"wees",
".",
"Die",
"koopman",
"Jan",
"Anthoniszoon",
"van",
"Riebeeck",
"was",
"aan",
"boord",
"van",
"een",
"van",
"die",
"vyf",
"skepe",
"wat",
"die",
"oorlewendes",
"van",
"die",
"Nieeuw",
"Haarlem",
"gered",
"het",
".",
"Hy",
"is",
"destyds",
"verdink",
"van",
"korrupsie",
"en",
"het",
"hom",
"vir",
"die",
"bou",
"van",
"'n",
"verversingstasie",
"beskikbaar",
"gestel",
".",
"Sy",
"belangstelling",
"om",
"die",
"pos",
"te",
"beklee",
"was",
"gewortel",
"op",
"die",
"hoop",
"om",
"sodoende",
"gerehabiliteer",
"en",
"later",
"na",
"die",
"Verre-Ooste",
"verplaas",
"te",
"word",
".",
"OpAprilhet",
"Jan",
"van",
"Riebeeck",
"saam",
"met",
"sy",
"vrou",
"en",
"vierjarige",
"seun",
"en",
"'n",
"manskap",
"van",
"negentig",
"mense",
",",
"waaronder",
"sewe",
"ander",
"vroue",
",",
"in",
"Tafelbaai",
"voet",
"aan",
"wal",
"gesit",
".",
"Ter",
"beskerming",
"teen",
"aanvalle",
"van",
"die",
"inboorlinge",
"het",
"die",
"Nederlanders",
"onmiddellik",
"begin",
"om",
"die",
"Kasteel",
"die",
"Goeie",
"Hoop",
"op",
"te",
"rig",
".",
"Van",
"Riebeeck",
"se",
"opdrag",
"was",
"om",
"'n",
"fort",
"vir",
"sowat",
"tagtig",
"mense",
"te",
"bou",
",",
"klein",
"akkers",
"aan",
"te",
"lê",
",",
"groente",
"en",
"vrugte",
"te",
"verbou",
"en",
"veehandel",
"met",
"die",
"inheemse",
"bevolking",
"te",
"dryf",
".",
"Die",
"Kompanjie",
"het",
"in",
"goeie",
"betrekkinge",
"met",
"hulle",
"belang",
"gestel",
".",
"Die",
"vierhoekige",
"fort",
"is",
"deur",
"'n",
"wal",
"en",
"palisades",
"beskerm",
",",
"en",
"vanafAugustus",
"was",
"alle",
"koloniste",
"hier",
"gevestig",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"strawwe",
"winter",
"met",
"reën",
"en",
"haelstorms",
"het",
"twintig",
"mense",
"aan",
"siektes",
"beswyk",
".",
"Die",
"Kompanjie",
"was",
"nie",
"tevrede",
"met",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"nedersetting",
"nie",
"en",
"het",
"van",
"Riebeeck",
"aangemaan",
"om",
"koste",
"laag",
"te",
"hou",
"en",
"selfversorgend",
"te",
"wees",
".",
"Die",
"boerdery-aktiwiteite",
"was",
"nogtans",
"duur",
"en",
"is",
"verder",
"geknel",
"deur",
"die",
"tekort",
"aan",
"mannekrag",
"en",
"landbouspesialiste",
".",
"Die",
"soldate",
"en",
"amptenare",
"was",
"veral",
"opgelei",
"vir",
"handel",
"en",
"militêre",
"opdragte",
"en",
"nie",
"vertroud",
"met",
"landboumetodes",
"nie",
".",
"Die",
"ruilhandel",
"met",
"plaaslike",
"Khoikhoi-stamme",
"was",
"beperk",
"tot",
"vee",
".",
"In",
"Maartis",
"die",
"verversingspos",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"op",
"die",
"proef",
"gestel",
".",
"'n",
"Vloot",
"onder",
"die",
"bevel",
"van",
"admiraal",
"Gerard",
"Demmer",
"het",
"tydens",
"hul",
"seereis",
"na",
"Nederland",
"in",
"Tafelbaai",
"aangedoen",
".",
"Die",
"manskappe",
"is",
"van",
"groente",
",",
"vleis",
"en",
"melk",
"voorsien",
",",
"en",
"die",
"kolonie",
"se",
"prestasies",
"is",
"deur",
"admiraal",
"Demmer",
"ná",
"sy",
"terugkeer",
"in",
"Nederland",
"geloof",
".",
"Die",
"landbou-aktiwiteite",
"is",
"geleidelik",
"uitgebou",
",",
"en",
"reeds",
"inis",
"die",
"eerste",
"wyndruiwe",
"geoes",
".",
"Die",
"koloniste",
"se",
"moraal",
"was",
"desondanks",
"laag",
",",
"en",
"sommige",
"het",
"selfs",
"by",
"die",
"Khoikhoi",
"aangesluit",
".",
"Die",
"laasgenoemdes",
"was",
"ewemin",
"bereid",
"om",
"werk",
"vir",
"die",
"kolonie",
"te",
"verrig",
".",
"Die",
"oorspronklike",
"bevolking",
",",
"die",
"Khoi",
"en",
"San",
",",
"het",
"egter",
"geweier",
"om",
"met",
"die",
"Europeërs",
"handel",
"te",
"dryf",
"en",
"ook",
"geblyk",
"om",
"ongeskik",
"te",
"wees",
"vir",
"die",
"Europese",
"konsepte",
"van",
"werk",
"en",
"besit",
".",
"Om",
"in",
"hulle",
"behoefte",
"aan",
"mannekrag",
"te",
"voorsien",
",",
"was",
"die",
"Nederlanders",
"gedwing",
"om",
"slawe",
"uit",
"hulle",
"kolonies",
"in",
"Madagaskar",
",",
"Indië",
",",
"Maleisië",
"en",
"Indonesië",
"in",
"te",
"voer",
".",
"Met",
"die",
"eerste",
"invoer",
"van",
"slawe",
"in",
"die",
"jaarhet",
"die",
"Kaapse",
"bevolking",
"verdubbel",
".",
"Naas",
"die",
"slawe",
"was",
"daar",
"ook",
"enkele",
"politieke",
"bannelinge",
"uit",
"Oos-Indië",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"Nederlands-Bataafse",
"Hooggeregshof",
"na",
"die",
"Kaap",
"gedeporteer",
"is",
"nadat",
"hulle",
"om",
"die",
"onafhanklikheid",
"van",
"die",
"koloniale",
"bewind",
"gestry",
"het",
".",
"Onder",
"hulle",
"was",
"enkele",
"Islamitiese",
"leermeesters",
"of",
"Aulia",
"(",
"\"",
"Vriende",
"van",
"Allah",
"\"",
")",
".",
"Saam",
"met",
"die",
"slawebevolking",
"het",
"hulle",
"die",
"Islamitiese",
"godsdiens",
"aan",
"die",
"Kaap",
"gevestig",
".",
"Naas",
"die",
"invoer",
"van",
"slawe",
"is",
"ook",
"die",
"praktyk",
"om",
"van",
"koloniste",
"selfstandige",
"boere",
"te",
"maak",
"as",
"'n",
"oplossing",
"vir",
"die",
"probleem",
"beskou",
".",
"Die",
"Kompanjie",
"het",
"insy",
"toestemming",
"verleen",
"om",
"aan",
"nege",
"setlaars",
"die",
"status",
"van",
"vryburgers",
"toe",
"te",
"ken",
".",
"Net",
"setlaars",
"van",
"Nederlandse",
"en",
"Duitse",
"afkoms",
"het",
"hiervoor",
"in",
"aanmerking",
"gekom",
"en",
"saaigoed",
"en",
"landbougereedskap",
"op",
"krediet",
"ontvang",
".",
"Die",
"eerste",
"kolonis",
"in",
"diens",
"van",
"die",
"Kompanjie",
",",
"aan",
"wie",
"hierdie",
"vrybrief",
"gegee",
"is",
",",
"was",
"'n",
"Duitse",
"setlaar",
"uit",
"Keulen",
"wat",
"–",
"net",
"soos",
"baie",
"ander",
"mans",
"uit",
"Noordwes-Duitsland",
"–",
"ná",
"die",
"Dertigjarige",
"Oorlog",
"in",
"Nederland",
"gewerk",
"het",
".",
"Die",
"eksperiment",
"het",
"geslaag",
",",
"en",
"die",
"landbouproduksie",
"het",
"toegeneem",
".",
"Die",
"Kompanjie",
"het",
"tot",
"'n",
"beperkte",
"mate",
"ook",
"setlaars",
"uit",
"onder",
"meer",
"Nederland",
"aangemoedig",
"om",
"hulle",
"aan",
"die",
"Kaap",
"te",
"kom",
"vestig",
".",
"Maar",
"die",
"VOC",
"was",
"niks",
"meer",
"as",
"'n",
"aandelemaatskappy",
"wat",
"belang",
"in",
"winsgewende",
"sake",
"gestel",
"het",
"nie",
";",
"daar",
"kon",
"dus",
"geen",
"sprake",
"van",
"doelmatige",
"kolonisasie",
"in",
"Suid-Afrika",
"wees",
"nie",
".",
"Ook",
"was",
"Nederland",
"in",
"daardie",
"tyd",
"allesbehalwe",
"'n",
"emigrasieland",
",",
"en",
"baie",
"min",
"mense",
"was",
"bereid",
"om",
"hul",
"relatief",
"veilige",
"lewe",
"in",
"Europa",
"vir",
"'n",
"bestaan",
"vol",
"onsekerhede",
"aan",
"die",
"suidpunt",
"van",
"Afrika",
"te",
"verruil",
".",
"Tog",
"het",
"ná",
"die",
"opheffing",
"van",
"die",
"Edik",
"van",
"Nantes",
"in1688",
"sowatvan",
"altesaam000",
"Hugenote",
",",
"wat",
"Frankryk",
"verlaat",
"het",
",",
"besluit",
"om",
"hulle",
"aan",
"die",
"Kaap",
"te",
"vestig",
".",
"Die",
"kasteel",
",",
"wat",
"in",
"die",
"tydperk",
"tussenenontstaan",
"het",
",",
"is",
"die",
"oudste",
"bewaarde",
"gebou",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Teen",
"die",
"jaarwas",
"daar",
"reeds",
"tussen",
"vyftig",
"en",
"sestig",
"huise",
"in",
"Kaapstad",
",",
"en",
"teen",
"die",
"begin",
"van",
"diee",
"eeu",
"het",
"hierdie",
"getal",
"al",
"vervyfdubbel",
".",
"Die",
"uitbreiding",
"van",
"die",
"kolonie",
"het",
"egter",
"tot",
"geskille",
"met",
"die",
"Khoikhoi",
"gelei",
".",
"Inhet",
"die",
"gebruik",
"van",
"weiland",
"deur",
"setlaars",
"konfrontasie",
"met",
"die",
"inheemse",
"bevolking",
"uitgelok",
",",
"inhet",
"die",
"groeiende",
"vraag",
"na",
"vleis",
",",
"wat",
"die",
"Khoikhoi",
"nie",
"bereid",
"was",
"om",
"te",
"bevredig",
"nie",
",",
"tot",
"konflikte",
"gelei",
".",
"Uiteindelik",
"het",
"die",
"Khoikhoi",
"'n",
"verpletterende",
"neerlaag",
"gely",
".",
"Sommige",
"was",
"nou",
"bereid",
"om",
"met",
"setlaars",
"te",
"trou",
"of",
"op",
"'n",
"ander",
"manier",
"by",
"die",
"blanke",
"gemeenskap",
"aan",
"te",
"sluit",
",",
"terwyl",
"ander",
"na",
"die",
"binneland",
"getrek",
"het",
".",
"Vroue",
"was",
"skaars",
"in",
"die",
"kolonie",
",",
"en",
"die",
"Europese",
"mans",
"het",
"vinnig",
"begin",
"om",
"met",
"Khoikhoi-vroue",
"en",
"slavinne",
"te",
"vry",
".",
"Ook",
"Khoikhoi",
"het",
"met",
"slawe",
"getrou",
".",
"Die",
"huidige",
"kleurlinge",
"het",
"hulle",
"oorsprong",
"in",
"hierdie",
"eerste",
"vermenging",
"van",
"die",
"Asiatiese",
",",
"Afrika-",
"en",
"Europese",
"kulture",
"en",
"word",
"later",
"'n",
"deel",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"taal-",
"en",
"kultuurgemeenskap",
".",
"Die",
"hoeksteen",
"vir",
"die",
"Groote",
"Kerk",
"in",
"die",
"Heerengracht",
"is",
"ingelê",
",",
"en",
"die",
"kerk",
"is",
"iningewy",
".",
"Diee",
"eeu",
"Toe",
"Simon",
"van",
"der",
"Stel",
"inas",
"nuwe",
"kommandant",
"van",
"die",
"Kaap",
"aangestel",
"is",
"(",
"vanafhet",
"hy",
"die",
"amp",
"van",
"goewerneur",
"beklee",
")",
",",
"was",
"die",
"Kasteel",
"die",
"Goeie",
"Hoop",
"volledig",
"uitgebou",
",",
"terwyl",
"Kaapstad",
"reeds",
"oor",
"vier",
"strate",
"en",
"'n",
"blanke",
"bevolking",
"vanbeskik",
"het",
"(",
"waarvanvryburgers",
"enkinders",
")",
".",
"Die",
"stad",
"is",
"deur",
"'n",
"politieke",
"raad",
"met",
"wetgewende",
",",
"uitvoerende",
"en",
"regsprekende",
"bevoegdhede",
"bestuur",
"wat",
"regstreeks",
"aan",
"die",
"goewerneur-generaal",
"van",
"Nederlands-Oos-Indië",
"in",
"Batavia",
"(",
"tans",
"Java",
")",
"verantwoordelik",
"was",
".",
"Vanafis",
"politieke",
"bannelinge",
"uit",
"Indonesië",
"na",
"Suid-Afrika",
"gedeporteer",
"wat",
"later",
"die",
"etniese",
"groep",
"van",
"Kaapse",
"Maleiers",
"sou",
"vorm",
".",
"Baie",
"mans",
"in",
"die",
"Kaaps-Maleise",
"gemeenskap",
"het",
"ambagsmanne",
"geword",
".",
"Diee",
"ene",
"eeuse",
"blanke",
"immigrante",
"aan",
"die",
"Kaap",
"het",
"naas",
"afgetrede",
"amptenare",
"en",
"ander",
"medewerkers",
"van",
"die",
"Kompanjie",
"ook",
"talle",
"Duitsers",
"ingesluit",
"wat",
"in",
"hierdie",
"periode",
"'n",
"groep",
"so",
"groot",
"soos",
"die",
"Hollanders",
"verteenwoordig",
"het",
".",
"Alhoewel",
"die",
"immigrasie",
"van",
"onder",
"meer",
"Duitse",
"setlaars",
"in",
"diee",
"eeu",
"bevorder",
"is",
"(",
"van",
"die000",
"Duitsers",
",",
"wat",
"na",
"raming",
"in",
"die",
"diens",
"van",
"die",
"VOIK",
"was",
",",
"het",
"sowat000",
"hulle",
"aan",
"die",
"Kaap",
"gevestig",
")",
",",
"het",
"die",
"Kompanjie",
"nie",
"in",
"'n",
"aktiewe",
"immigrasiebeleid",
"belanggestel",
"nie",
",",
"sodat",
"die",
"relatief",
"klein",
"Kaapse",
"bevolking",
"in",
"teenstelling",
"met",
"byvoorbeeld",
"die",
"Noord-Amerikaanse",
"kolonies",
"(",
"met",
"drie",
"miljoen",
"bewoners",
"in",
"dies",
")",
"net",
"stadig",
"en",
"veral",
"danksy",
"die",
"natuurlike",
"bevolkingsaanwas",
"gegroei",
"het",
".",
"Die",
"bevolking",
"het",
"vanintot265",
"in",
"die",
"jaaren830",
"intoegeneem",
",",
"die",
"medewerkers",
"van",
"die",
"Kompanjie093",
"inis",
"nie",
"hierby",
"ingesluit",
"nie",
".",
"Inhet",
"Kaapstad",
"reeds000",
"inwoners",
"gehad",
",",
"waarvan",
"meer",
"as000",
"blankes",
"was",
".",
"Die",
"Duitse",
"en",
"Franse",
"immigrante",
"het",
"vinnig",
"Nederlands",
"aangeleer",
"(",
"al",
"was",
"hulle",
"kennis",
"van",
"dié",
"taal",
"soms",
"nie",
"perfek",
"nie",
"of",
"selfs",
"gebrekkig",
")",
"en",
"het",
"hulle",
"gou",
"aangepas",
"by",
"die",
"Kaapse",
"lewensstyl",
".",
"Die",
"Kaapse",
"bevolking",
"het",
"sodoende",
"baie",
"homogeen",
"gebly",
".",
"Omstreekswas",
"die",
"meerderheid",
"Kapenaars",
"reeds",
"hier",
"gebore",
"en",
"het",
"die",
"Kaap",
"as",
"hul",
"tuisland",
"beskou",
",",
"terwyl",
"hulle",
"nouliks",
"betrekkinge",
"met",
"hul",
"Europese",
"lande",
"van",
"oorsprong",
"onderhou",
"het",
".",
"Historiese",
"dokumente",
"bewys",
"dat",
"die",
"Kapenaars",
"reeds",
"inna",
"hulself",
"as",
"\"",
"Afrikaaners",
"\"",
"verwys",
"en",
"sodoende",
"reeds",
"'n",
"soort",
"nasionale",
"bewussyn",
"ontwikkel",
"het",
".",
"In",
"die",
"loop",
"van",
"diee",
"eeu",
"het",
"naas",
"die",
"blanke",
"burgery",
"in",
"Kaapstad",
"ook",
"'n",
"steeds",
"groter",
"plattelandse",
"bevolking",
"van",
"boere",
"begin",
"ontwikkel",
"wat",
"op",
"soek",
"na",
"nuwe",
"en",
"groter",
"weivelde",
"vir",
"hulle",
"skape",
"en",
"beeste",
"na",
"die",
"binneland",
"getrek",
"het",
".",
"Hierdie",
"trekboere",
"het",
"geleidelik",
"onafhanklik",
"van",
"die",
"Kaapstadse",
"owerhede",
"geword",
"en",
"op",
"hulle",
"trek",
"eers",
"met",
"Khoisan",
"en",
"vanaf",
"die",
"laate",
"eeu",
"ook",
"met",
"swart",
"Xhosa-stamme",
",",
"wat",
"destyds",
"suidwaarts",
"gemigreer",
"het",
",",
"in",
"aanraking",
"gekom",
".",
"Die",
"trekboere",
"het",
"'n",
"nomadiese",
"leefwyse",
"ontwikkel",
",",
"en",
"hulle",
"kultuur",
"was",
"grotendeels",
"beperk",
"tot",
"'n",
"streng",
"Calvinisties-Protestantse",
"geloof",
"en",
"Bybelse",
"lektuur",
".",
"Baie",
"van",
"hulle",
"was",
"selfs",
"ongeletterd",
"en",
"is",
"heeltemal",
"nie",
"geraak",
"deur",
"die",
"groot",
"maatskaplike",
",",
"politieke",
"en",
"wysgerige",
"veranderinge",
"wat",
"hulle",
"in",
"diee",
"eeuse",
"Europa",
"voorgedoen",
"het",
".",
"Die",
"Nederlands-Oos-Indiese",
"Kompanjie",
"het",
"boonop",
"tot",
"omstreeksgeen",
"drukkers",
"in",
"die",
"Kaap",
"toegelaat",
"nie",
"–",
"drukwerk",
"is",
"as",
"\"",
"duiwelswerk",
"\"",
"beskou",
".",
"Die",
"Groot-Visrivier",
"is",
"as",
"die",
"oostelike",
"grens",
"van",
"die",
"Nederlandse",
"Kaapkolonie",
"bepaal",
",",
"maar",
"al",
"inhet",
"lede",
"van",
"die",
"Xhosa-volk",
"hierdie",
"grenslyn",
"op",
"soek",
"na",
"nuwe",
"weivelde",
"in",
"westelike",
"rigting",
"oorgesteek",
"en",
"sodoende",
"aanleiding",
"tot",
"die",
"eerste",
"Grensoorlog",
"tussen",
"blankes",
"en",
"swartes",
"in",
"Suid-Afrika",
"gegee",
"wat",
"tussenengewoed",
"het",
".",
"Die",
"Kompanjie",
"was",
"nie",
"in",
"staat",
"om",
"die",
"setlaars",
"teen",
"Xhosa-aanvalle",
"te",
"beskerm",
"nie",
".",
"Die",
"Xhosa",
"het",
"inweereens",
"die",
"Groot-Visrivier",
"oorgesteek",
",",
"en",
"die",
"tweede",
"Grensoorlog1793",
")",
"het",
"uitgebreek",
".",
"Vir",
"die",
"Kompanjie",
"was",
"die",
"laate",
"eeu",
"'n",
"periode",
"van",
"ekonomiese",
"agteruitgang",
"wat",
"onder",
"meer",
"deur",
"die",
"korrupsie",
"van",
"sy",
"amptenare",
"veroorsaak",
"is",
".",
"Die",
"Kaapkolonie",
"was",
"nie",
"meer",
"winsgewend",
"nie",
",",
"en",
"die",
"VOC",
"het",
"hier",
"groot",
"verliese",
"gely",
".",
"Die",
"Kompanjie",
"het",
"te",
"laat",
"met",
"sy",
"hervormingsproses",
"begin",
"en",
"was",
"ingedwing",
"om",
"sy",
"bankrotskap",
"te",
"verklaar",
".",
"Die",
"Kaapse",
"owerheid",
"was",
"nou",
"in",
"'n",
"swak",
"posisie",
",",
"en",
"onder",
"die",
"invloed",
"van",
"die",
"rewolusionêre",
"gebeure",
"in",
"Frankryk",
"en",
"die",
"Verenigde",
"State",
"en",
"die",
"vryheidsideale",
"wat",
"in",
"hierdie",
"twee",
"lande",
"verkondig",
"is",
",",
"het",
"die",
"burgers",
"van",
"Swellendam",
"en",
"Graaff-Reinet",
"indie",
"eerste",
"twee",
"kortstondige",
"Boererepubleke",
"uitgeroep",
".",
"Met",
"die",
"begin",
"van",
"die",
"Britse",
"heerskappy",
"aan",
"die",
"Kaap",
"is",
"hulle",
"nog",
"in",
"dieselfde",
"jaar",
"weer",
"ontbind",
".",
"Franse",
"interludium",
"Die",
"stasionering",
"van",
"Franse",
"soldate",
"was",
"'n",
"politieke",
"tussenspel",
".",
"Frankryk",
"en",
"Nederland",
"was",
"'n",
"tyd",
"lank",
"bondgenote",
",",
"en",
"net",
"danksy",
"Franse",
"bystand",
"kon",
"'n",
"Britse",
"poging",
"om",
"die",
"Kaap",
"in",
"te",
"neem",
",",
"afgeweer",
"word",
".",
"Tussenenhet",
"Franse",
"soldate",
"die",
"kulturele",
"lewe",
"in",
"Kaapstad",
"oorheers",
".",
"Hul",
"gashere",
"het",
"intussen",
"'n",
"soort",
"stedelike",
"elite",
"gevorm",
"wat",
"sterk",
"van",
"die",
"plattelandse",
"bevolking",
"verskil",
"het",
".",
"Toneel-",
"en",
"konsertopvoerings",
"was",
"gewild",
"by",
"Kapenaars",
"en",
"Franse",
",",
"en",
"by",
"sommige",
"plegtighede",
"is",
",",
"net",
"soos",
"in",
"Europese",
"adellike",
"kringe",
",",
"Frans",
"gepraat",
".",
"Die",
"merkwaardige",
"kulturele",
"bloei",
"word",
"weerspieël",
"in",
"die",
"pragtige",
"boukuns",
"van",
"die",
"tyd",
".",
"Maar",
"dit",
"was",
"al",
"duidelik",
"dat",
"Nederland",
"sy",
"status",
"as",
"groot",
"moondheid",
"gaandeweg",
"sou",
"kwytraak",
".",
"Die",
"VOIK",
"se",
"invloed",
"op",
"internasionale",
"handelsroetes",
"was",
"besig",
"om",
"te",
"krimp",
",",
"en",
"vanafwas",
"dit",
"Franse",
"en",
"Portugese",
"skepe",
"wat",
"slawe",
"na",
"die",
"Kaap",
"vervoer",
"het",
".",
"Diee",
"eeu",
"–",
"begin",
"van",
"die",
"Britse",
"bewind",
"Met",
"die",
"ekonomiese",
"agteruitgang",
"van",
"die",
"VOIK",
"teen",
"die",
"einde",
"van",
"diee",
"eeu",
"het",
"die",
"Kaapkolonie",
"Brittanje",
"se",
"belangstelling",
"gewek",
".",
"OpJuniehet",
"'n",
"Britse",
"vloot",
"onder",
"bevel",
"van",
"admiraal",
"Keith",
"Elphinstone",
"en",
"majoor-generaal",
"James",
"Craig",
"Valsbaai",
"binnegeseil",
".",
"Hulle",
"het",
"'n",
"amptelike",
"dokument",
"saamgebring",
"waarin",
"na",
"die",
"vroeëre",
"Britse",
"nedersetting",
"verwys",
"is",
"wat",
"ingestig",
"is",
"en",
"waardeur",
"Groot-Brittanje",
"vanweë",
"sy",
"ouer",
"regte",
"aanspraak",
"op",
"die",
"Kaap",
"gemaak",
"het",
".",
"Die",
"Nederlandse",
"magte",
"was",
"nie",
"in",
"staat",
"om",
"enige",
"militêre",
"weerstand",
"teen",
"die",
"Britse",
"oormag",
"te",
"bied",
"nie",
"en",
"het",
",",
"om",
"'n",
"gewapende",
"konflik",
"en",
"moontlike",
"plundering",
"te",
"vermy",
",",
"gekapituleer",
".",
"Kaapstad",
"is",
"vervolgens",
"deurBritse",
"infanteriste",
"enartilleriste",
"beset",
",",
"en",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"sedert",
"die",
"volksplanting",
"is",
"'n",
"ander",
"vlag",
"as",
"dié",
"van",
"Nederland",
"in",
"die",
"Kasteel",
"gehys",
"–",
"die",
"Britse",
"Union",
"Jack",
".",
"Die",
"Britse",
"besetting",
"is",
"as",
"tydelik",
"beskou",
"en",
"was",
"slegs",
"daarop",
"gemik",
"om",
"Britse",
"belange",
"teen",
"Frankryk",
"as",
"mededingende",
"groot",
"moondheid",
"te",
"verdedig",
".",
"So",
"was",
"die",
"Britse",
"vredesvoorwaardes",
"vir",
"die",
"Kapenaars",
"aanvaarbaar",
"–",
"niemand",
"is",
"onteien",
"mits",
"hy",
"of",
"sy",
"die",
"eed",
"van",
"trou",
"aan",
"die",
"Britse",
"koning",
"George",
"afgelê",
"het",
".",
"Ná",
"die",
"ondertekening",
"van",
"die",
"vredesverdrag",
"van",
"Amiens",
"is",
"die",
"Kaapkolonie",
"weer",
"aan",
"die",
"Nederlandse",
"regering",
"teruggegee",
".",
"Die",
"VOIK",
"is",
"intussen",
"ontbind",
".",
"Inhet",
"die",
"Brits-Franse",
"konflik",
"weer",
"opgevlam",
",",
"en",
"Britse",
"troepe",
"het",
"die",
"Nederlandse",
"magte",
"–",
"wat",
"hoofsaaklik",
"uit",
"'n",
"regiment",
"Duitse",
"hoofsoldate",
"bestaan",
"het",
"–",
"aan",
"die",
"Kaap",
"naby",
"Bloubergstrand",
"aangeval",
".",
"Die",
"Duitse",
"soldate",
"het",
"gevlug",
"sodra",
"die",
"Britte",
"voet",
"aan",
"wal",
"gesit",
"het",
".",
"Die",
"neerlaag",
"van",
"die",
"Nederlandse",
"koloniale",
"troepe",
"het",
"die",
"einde",
"van",
"die",
"Nederlandse",
"heerskappy",
"ingelui",
".",
"OpAugustushet",
"die",
"Kaap",
"'n",
"Britse",
"kroonkolonie",
"geword",
".",
"Kaapstad",
"is",
"deur",
"'n",
"siviele",
"goewerneur",
"geadministreer",
".",
"Die",
"verhouding",
"tussen",
"Britse",
"besetters",
"en",
"die",
"inheemse",
"bevolking",
"was",
"van",
"begin",
"af",
"gespanne",
".",
"Weliswaar",
"het",
"Kaapstad",
"nou",
"'n",
"ongekende",
"ekonomiese",
"opswaai",
"beleef",
",",
"maar",
"dit",
"het",
"tegelykertyd",
"van",
"karakter",
"begin",
"verander",
"en",
"steeds",
"meer",
"Britse",
"invloede",
"getoon",
".",
"Immigrante",
"van",
"die",
"Britse",
"eilande",
"het",
"hulle",
"in",
"groter",
"getalle",
"begin",
"vestig",
".",
"Slawerny",
"het",
"aan",
"belangrikheid",
"ingeboet",
"en",
"is",
"uiteindelik",
"indeur",
"die",
"Britse",
"owerheid",
"verbied",
".",
"Omstreekswas",
"nogtans",
"meer",
"aspersent",
"van",
"die",
"blanke",
"bevolking",
"van",
"Nederlandse",
"of",
"Duitse",
"afkoms",
".",
"Maar",
"elders",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"in",
"die",
"Oos-Kaap",
",",
"het",
"duisende",
"Britse",
"setlaars",
"hulle",
"begin",
"vestig",
"(",
"die",
"sogenaamdeSetlaars",
")",
",",
"en",
"Kaapstad",
"was",
"eweneens",
"besig",
"om",
"te",
"verengels",
".",
"Omstreekswas",
"Kaapstad",
"'n",
"multi-etniese",
"nedersetting",
"met",
"'n",
"bevolking",
"van",
"sowat000",
"wat",
"in",
"die",
"volgende",
"vyftien",
"jaar",
"tot400",
"sou",
"groei",
".",
"Die",
"ontdekking",
"van",
"die",
"diamant",
"-",
"en",
"goudvelde",
"in",
"die",
"binneland",
"in",
"die",
"tydperk",
"tussenenhet",
"die",
"ekonomiese",
"swaartepunt",
"van",
"Suider-Afrika",
"na",
"die",
"Noord-Kaap",
"en",
"die",
"Witwatersrand",
"verskuif",
",",
"tog",
"het",
"Kaapstad",
"voordeel",
"getrek",
"uit",
"die",
"groeiende",
"handel",
"met",
"Britse",
"oorsese",
"gebiede",
"en",
"tot",
"Suid-Afrika",
"se",
"grootste",
"hawe",
"ontwikkel",
".",
"Daarnaas",
"het",
"'n",
"verskeidenheid",
"nywerhede",
"hulle",
"in",
"die",
"stad",
"gevestig",
".",
"Diete",
"eeu",
"–",
"Kaapstad",
"as",
"wetgewende",
"hoofstad",
"van",
"Suid-Afrika",
"Die",
"builepes-epidemie",
"vanhet",
"as",
"'n",
"voorwendsel",
"gedien",
"om",
"'n",
"stelselmatige",
"rasseskeiding",
"in",
"Kaapstad",
"se",
"woonbuurte",
"in",
"te",
"stel",
".",
"Die",
"swart",
"bevolking",
"is",
"na",
"twee",
"gebiede",
"verskuif",
",",
"die",
"hawe",
"en",
"Ndabeni",
"aan",
"die",
"westelike",
"kant",
"van",
"Tafelberg",
",",
"wat",
"tot",
"die",
"voorloper",
"van",
"die",
"Kaapvlakte",
"se",
"nie-blanke",
"woonbuurte",
"ontwikkel",
"is",
".",
"Die",
"Uniewet",
"vanhet",
"van",
"Kaapstad",
"die",
"wetgewende",
"hoofstad",
"van",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
"gemaak",
",",
"terwyl",
"Pretoria",
"as",
"regeringsetel",
"gedien",
"het",
".",
"Johannesburg",
"het",
"in",
"dies",
"tot",
"die",
"land",
"se",
"grootste",
"stedelike",
"nedersetting",
"en",
"saam",
"met",
"ander",
"aangrensende",
"munisipaliteite",
"aan",
"die",
"Witwatersrand",
"ook",
"tot",
"die",
"hoofbasis",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"ontwikkelende",
"nywerheidsektor",
"gegroei",
".",
"Kaapstad",
"het",
"in",
"hierdie",
"periode",
"'n",
"nuwe",
"funksie",
"as",
"belangrike",
"administratiewe",
",",
"kulturele",
"en",
"dienstesentrum",
"begin",
"vervul",
".",
"Maar",
"ook",
"hier",
"het",
"'n",
"noemenswaardige",
"industriële",
"basis",
"ontwikkel",
"wat",
"hoofsaaklik",
"op",
"die",
"vervaardiging",
"van",
"tekstiele",
",",
"papier",
"en",
"ander",
"ligte",
"nywerhede",
"gesteun",
"het",
",",
"terwyl",
"ook",
"die",
"voedsel-",
"en",
"drankbedryf",
"en",
"drukkerye",
"'n",
"belangrike",
"rol",
"by",
"die",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"Kaapstadse",
"ekonomie",
"gespeel",
"het",
".",
"Die",
"ekonomiese",
"groei",
"het",
"steeds",
"meer",
"immigrante",
"na",
"die",
"stad",
"gelok",
"sodat",
"sy",
"bevolking",
"inreeds",
"op000",
"gestaan",
"het",
".",
"In",
"dieselfde",
"jaar",
"is",
"Langa",
"as",
"eerste",
"\"",
"modelstad",
"\"",
"vir",
"swartes",
"gestig",
".",
"In",
"die",
"tyd",
"tussen",
"die",
"twee",
"wêreldoorloë",
"het",
"Kaapstad",
"maar",
"stadig",
"gegroei",
",",
"waarby",
"die",
"uitbreiding",
"van",
"beboude",
"gebiede",
"veral",
"langs",
"die",
"spoorweglyne",
"in",
"die",
"suidelike",
"voorstede",
"en",
"in",
"die",
"Kaapse",
"Vlakte",
"plaasgevind",
"het",
".",
"Inhet",
"Kaapstad400",
"inwoners",
"getel",
".",
"Die",
"implementering",
"van",
"die",
"Groepsgebiedewet",
"het",
"'n",
"vernietigende",
"effek",
"op",
"binnestedelike",
"gemeenskappe",
"gehad",
"nadat",
"sowat000",
"bewoners",
"na",
"nuwe",
"behuisings",
"in",
"voorstede",
"soos",
"Mitchells",
"Plain",
"verskuif",
"is",
".",
"Kaapstad",
"in",
"diete",
"eeu",
":",
"'n",
"verdeelde",
"stad",
"In",
"Desemberhet",
"Kaapstadse",
"dagblaaie",
"oor",
"bendeoorloë",
"in",
"voorstede",
"soos",
"Hanover",
"Park",
"en",
"Nyanga",
"berig",
"wat",
"met",
"dwelmhandel",
"verbind",
"is",
".",
"Die",
"geweldpleging",
"was",
"so",
"erg",
"dat",
"matriekeksamens",
"in",
"plaaslike",
"skole",
"ontwrig",
"is",
"en",
"slaagsyfers",
"tot",
"slegspersent",
"gedaal",
"het",
".",
"Veiligheidswagte",
"is",
"in",
"die",
"gebied",
"ontplooi",
"om",
"skole",
"te",
"beskerm",
".",
"In",
"Juliehet",
"inwoners",
"van",
"Hanoverpark",
"daarop",
"aangedring",
"dat",
"'n",
"noodtoestand",
"in",
"die",
"gebied",
"uitgeroep",
"word",
"weens",
"bendegeweld",
".",
"Terwyl",
"die",
"provinsiale",
"owerheid",
"miljoene",
"rand",
"aan",
"veiligheidshekke",
"en",
"alarmstelsels",
"in",
"misdaadgeteisterde",
"voorstede",
"bestee",
",",
"word",
"dakloses",
"deur",
"die",
"polisie",
"en",
"privaat",
"veiligheidswagte",
"uit",
"die",
"middestad",
"verban",
".",
"Dikwels",
"word",
"hulle",
",",
"net",
"soos",
"armes",
"oor",
"die",
"algemeen",
",",
"verantwoordelik",
"gehou",
"vir",
"die",
"hoë",
"misdaadvlakke",
"in",
"Kaapstad",
",",
"maar",
"in",
"elk",
"geval",
"as",
"'n",
"bedreiging",
"vir",
"die",
"hoë",
"lewensgehalte",
"in",
"welgestelde",
"woonbuurte",
"beskou",
".",
"Nadat",
"die",
"stadsraad",
"in",
"Meias",
"deel",
"van",
"die",
"sakekern",
"se",
"regenerasie",
"besluit",
"het",
"om",
"bedelary",
",",
"die",
"was",
"van",
"klere",
"in",
"openbare",
"plekke",
"en",
"die",
"verblyf",
"in",
"sekere",
"plekke",
"ondanks",
"waarskuwings",
"van",
"veiligheidswagte",
"om",
"hulle",
"te",
"verlaat",
",",
"verbied",
"het",
",",
"was",
"daar",
"in",
"Julienuusberigte",
"oor",
"drie",
"daklose",
"mense",
"wat",
"op",
"Kaapstad",
"se",
"strate",
"oorlede",
"is",
",",
"waaronder",
"een",
"vrou",
"wat",
"in",
"die",
"winterkoue",
"aan",
"blootstelling",
"gesterf",
"het",
"nadat",
"polisiemanne",
"haar",
"komberse",
"gekonfiskeer",
"het",
".",
"Hierdie",
"soort",
"voorvalle",
"gooi",
"lig",
"op",
"die",
"veronderstelde",
"samehang",
"tussen",
"veiligheid",
"en",
"sosio-ekonomiese",
"ontwikkeling",
"en",
"die",
"beleid",
"wat",
"daaruit",
"voortspruit",
".",
"Dit",
"is",
"duidelik",
"dat",
"Kaapstad",
",",
"net",
"soos",
"ander",
"metropole",
"elders",
"in",
"die",
"wêreld",
",",
"deur",
"'n",
"ingewikkelde",
"netwerk",
"geadministreer",
"word",
"waarin",
"plaaslike",
"en",
"globale",
"kragte",
"en",
"belange",
"met",
"mekaar",
"bots",
"en",
"wat",
"tot",
"verdeelde",
"openbare",
"ruimtes",
"en",
"woonbuurte",
"kan",
"lei",
"sonder",
"dat",
"daar",
"rasgebaseerde",
"\"",
"groepsgebiedewette",
"\"",
"bestaan",
".",
"Kaapstad",
"is",
"in",
"diete",
"eeu",
"weer",
"verdeel",
"in",
"twee",
"stadsgebiede",
"–",
"'n",
"welgestelde",
"en",
"hoogs",
"ontwikkelde",
"middestad",
"met",
"aangrensende",
"woonbuurte",
"wat",
"toeriste",
"en",
"beleggers",
"uit",
"alle",
"uithoeke",
"lok",
",",
"en",
"'n",
"onderontwikkelde",
"voorstedelike",
"periferie",
"in",
"die",
"Kaapse",
"Vlakte",
"wat",
"baie",
"op",
"krotbuurte",
"elders",
"in",
"die",
"wêreld",
"lyk",
"en",
"waar",
"die",
"meeste",
"misdade",
"in",
"Kaapstad",
"gepleeg",
"word",
".",
"Op",
"Mandeladag",
"inis000",
"Suid-Afrikaanse",
"soldate",
"na",
"die",
"Kaapse",
"Vlaktes",
"ontbied",
"nadat",
"bendegeweld",
"handuit",
"geruk",
"het",
".",
"Tussen",
"Novemberen",
"Julieis",
"meer",
"as300",
"mense",
"in",
"die",
"Wes-Kaap",
"vermoor",
".",
"Baie",
"van",
"die",
"slagoffers",
"is",
"in",
"skietvoorvalle",
"dood",
"wat",
"met",
"bendegeweld",
"van",
"bruin",
"jeugdiges",
"verbind",
"word",
".",
"Jeugdiges",
"sonder",
"perspektiewe",
"organiseer",
"hulself",
"in",
"bendes",
"wat",
"aan",
"hulle",
"'n",
"gevoel",
"van",
"samehorigheid",
"gee",
".",
"Die",
"bendes",
"dra",
"name",
"soos",
"Destruction",
"Boys",
",",
"Mongrols",
"of",
"Americans",
"en",
"is",
"in",
"bestendige",
"bloedige",
"gevegte",
"met",
"mekaar",
"gewikkel",
".",
"Daar",
"word",
"beraam",
"dat",
"sowat000",
"jongmense",
"in",
"bruin",
"woonbuurte",
"by",
"sowatbendes",
"betrokke",
"is",
".",
"Hulle",
"optrede",
"word",
"al",
"hoe",
"meer",
"kommersieel",
"en",
"groei",
"tot",
"mafia-agtige",
"netwerke",
"met",
"betrekkinge",
"tot",
"polisielede",
"en",
"politici",
".",
"Lidmaatskap",
"in",
"georganiseerde",
"bendes",
"het",
"'n",
"lang",
"tradisie",
"in",
"Kaapstad",
"wat",
"verder",
"terugstrek",
"as",
"die",
"hervestiging",
"van",
"bruin",
"Kapenars",
"op",
"die",
"Kaapse",
"Vlaktes",
"sedert",
"die",
"laats",
".",
"Meer",
"as",
"die",
"helfte",
"van",
"die",
"bevolking",
"is",
"werkloos",
"–",
"nogtans",
"bestee",
"jongmense",
"geld",
"aan",
"tik",
",",
"'n",
"sintetiese",
"dwelm",
"wat",
"op",
"basis",
"van",
"amfetamiene",
"vervaardig",
"word",
".",
"Die",
"situasie",
"vererger",
"nadat",
"groter",
"hoeveelhede",
"heroïen",
"en",
"wapens",
",",
"wat",
"deur",
"korrupte",
"polisielede",
"verkoop",
"word",
",",
"op",
"die",
"plaaslike",
"mark",
"beland",
".",
"Stadskarakter",
"en",
"stadsbuurte",
"Die",
"historiese",
"middestad",
"Die",
"Parade",
"(",
"Engels",
":",
"Grand",
"Parade",
")",
",",
"die",
"grootste",
"plein",
"van",
"Kaapstad",
"in",
"die",
"historiese",
"stadsentrum",
",",
"is",
"die",
"oudste",
"gedeelte",
"van",
"Kaapstad",
".",
"Jan",
"van",
"Riebeeck",
"het",
"hier",
"onmiddellik",
"ná",
"die",
"aankoms",
"van",
"die",
"eerste",
"Nederlandse",
"koloniste",
"inenkele",
"hutte",
"en",
"'n",
"vesting",
"uit",
"hout",
"en",
"klei",
"laat",
"oprig",
".",
"Die",
"plein",
"was",
"destyds",
"nog",
"vlakby",
"die",
"strand",
"van",
"Tafelbaai",
"geleë",
",",
"en",
"as",
"gevolg",
"van",
"die",
"hewige",
"winterstorms",
"aan",
"die",
"Kaap",
",",
"wat",
"jaarliks",
"groot",
"skade",
"aan",
"die",
"vesting",
"berokken",
"het",
",",
"was",
"die",
"koloniste",
"genoodsaak",
"om",
"dit",
"jaarliks",
"te",
"herstel",
".",
"Uiteindelik",
"is",
"die",
"besluit",
"geneem",
"om",
"'n",
"nuwe",
"vesting",
"uit",
"steen",
"te",
"bou",
",",
"en",
"sodoende",
"het",
"tussenendie",
"Kasteel",
"die",
"Goeie",
"Hoop",
"ontstaan",
"wat",
"vandag",
"oos",
"van",
"die",
"Parade",
"geleë",
"is",
".",
"Sy",
"boustyl",
"en",
"vorm",
"–",
"die",
"kasteel",
"is",
"soos",
"'n",
"vyfhoek",
"aangelê",
"–",
"weerspieël",
"die",
"destydse",
"Europese",
"tradisie",
"van",
"vestingbou",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"oudste",
"Europese",
"gebou",
"in",
"Suid-Afrika",
"wat",
"bewaar",
"gebly",
"het",
".",
"Ná",
"die",
"voltooiing",
"van",
"die",
"kasteel",
"is",
"die",
"ou",
"vesting",
"afgebreek",
"om",
"plek",
"te",
"maak",
"vir",
"'n",
"paradeplein",
"van",
"die",
"VOIK-soldate",
";",
"sodoende",
"het",
"die",
"plein",
"ook",
"sy",
"huidige",
"naam",
"gekry",
".",
"Dit",
"is",
"daarna",
"ook",
"vir",
"markte",
",",
"teregstellings",
"en",
"volksfeeste",
"gebruik",
".",
"Later",
"het",
"hier",
"ook",
"betogings",
"plaasgevind",
".",
"Die",
"Parade",
"is",
"derhalwe",
"ook",
"in",
"latere",
"eeue",
",",
"toe",
"die",
"stad",
"uitgebrei",
"is",
",",
"nie",
"aangetas",
"nie",
".",
"Teen",
"die",
"middel",
"van",
"diee",
"eeu",
"is",
"selfs",
"'n",
"spoorweg",
",",
"wat",
"na",
"die",
"hoofstasie",
"wes",
"van",
"die",
"plein",
"gelei",
"het",
",",
"op",
"die",
"Parade",
"aangelê",
".",
"Tans",
"dien",
"die",
"plein",
"veral",
"as",
"'n",
"parkeerplek",
"vir",
"die",
"nabygeleë",
"stasiegebou",
"en",
"die",
"personeel",
"van",
"die",
"stadsregering",
"wat",
"in",
"die",
"kantore",
"rondom",
"die",
"plein",
"werk",
".",
"Op",
"Woensdae",
"en",
"Saterdae",
"word",
"hier",
"egter",
"Kaapstad",
"se",
"bekende",
"en",
"gewilde",
"vlooimark",
"gehou",
".",
"'n",
"Aantal",
"historiese",
"geboue",
"kan",
"ook",
"hier",
"besigtig",
"word",
".",
"Die",
"oprigting",
"van",
"Kaapstad",
"se",
"Raadsaal",
",",
"waarvan",
"die",
"hoeksteen",
"opAugustusdeur",
"die",
"destydse",
"burgemeester",
"Thomas",
"Bell",
"gelê",
"is",
"en",
"waar",
"die",
"eerste",
"raadsvergadering",
"opJulieplaasgevind",
"het",
",",
"en",
"die",
"markgeboue",
"en",
"-stalletjies",
"aan",
"die",
"weskant",
"het",
"ook",
"die",
"aanleiding",
"tot",
"die",
"laaste",
"groot",
"ombou",
"van",
"die",
"plein",
"gegee",
".",
"Die",
"Raadsaal",
",",
"wat",
"in",
"die",
"Italiaanse",
"Renaissance-boustyl",
"ontwerp",
"is",
",",
"het",
"sy",
"ou",
"voorloper",
"op",
"Groenmarkplein",
"vervang",
".",
"Die",
"sandsteen",
"vir",
"die",
"fasade",
"is",
"uit",
"die",
"Suid-Engelse",
"stad",
"Bath",
"ingevoer",
".",
"Deesdae",
"word",
"hierdie",
"waardevolle",
"boumateriaal",
",",
"wat",
"slegs",
"vir",
"'n",
"klein",
"aantal",
"geboue",
"in",
"die",
"land",
"ingespan",
"is",
",",
"veral",
"deur",
"Kaapstad",
"se",
"winterstorms",
"en",
"lugbesoedeling",
"bedreig",
".",
"Omvattende",
"herstelwerk",
"het",
"inplaasgevind",
".",
"Die",
"belangrikste",
"besienswaardighede",
"in",
"die",
"Raadsaal",
"is",
"die",
"verskillende",
"vergadersale",
",",
"die",
"groot",
"banketsaal",
"(",
"Engels",
":",
"Grand",
"Hall",
")",
",",
"'n",
"biblioteek",
"en",
"'n",
"indrukwekkende",
"orrel",
".",
"Die",
"gewel",
"oor",
"die",
"hoofportaal",
"is",
"met",
"die",
"historiese",
"wapen",
"van",
"Kaapstad",
"versier",
",",
"wat",
"ongelukkig",
"sedertmeestal",
"deur",
"'n",
"moderne",
"vlag",
"oordek",
"word",
".",
"Die",
"groot",
"toring",
"was",
"enkele",
"jare",
"lank",
"die",
"hoogste",
"bouwerk",
"in",
"Kaapstad",
"en",
"bevat",
"'n",
"klokkespel",
"metklokke",
",",
"wat",
"byna",
"almal",
"in",
"Engeland",
"gegiet",
"is",
"en",
"ten",
"opsigte",
"van",
"hul",
"klank",
"baie",
"ooreenkomste",
"met",
"Big",
"Ben",
"in",
"Londen",
"toon",
".",
"Een",
"van",
"die",
"grootste",
"historiese",
"gebeurtenisse",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"Parade",
"is",
"die",
"vrylating",
"van",
"Nelson",
"Mandela",
"wat",
"hier",
"opFebruariedeur000",
"mense",
"gevier",
"is",
".",
"Die",
"grachten",
"van",
"Klein-Amsterdam",
"Straatname",
"soos",
"Heerengracht",
"en",
"Buitengracht",
"in",
"die",
"stadsentrum",
"en",
"Keizersgracht",
"in",
"Distrik",
"Ses",
"verwys",
"nog",
"steeds",
"na",
"die",
"ou",
"grachten",
"van",
"Kaapstad",
"wat",
"lankal",
"verdwyn",
"het",
".",
"Goewerneur",
"Simon",
"van",
"der",
"Stel",
"het",
"gedurende",
"sy",
"ampstermyn",
"in",
"die",
"laate",
"eeu",
"gragte",
"volgens",
"die",
"Hollandse",
"voorbeeld",
"laat",
"bou",
"waarmee",
"die",
"jong",
"nedersetting",
"gemaklik",
"van",
"water",
"voorsien",
"kon",
"word",
".",
"Destyds",
"is",
"na",
"Kaapstad",
"dikwels",
"ook",
"as",
"Klein-Amsterdam",
"verwys",
".",
"Tot",
"in",
"die",
"middel",
"van",
"diee",
"eeu",
"is",
"die",
"netwerk",
"van",
"gragte",
"in",
"die",
"binnestad",
"verder",
"uitgebrei",
",",
"alhoewel",
"hulle",
"dikwels",
"deur",
"vullis",
"en",
"perdemis",
"bevuil",
"is",
".",
"Toe",
"hulle",
"uiteindelik",
"toegegooi",
"is",
",",
"moes",
"groot",
"bedrae",
"geld",
"daaraan",
"bestee",
"word",
".",
"'n",
"Laaste",
"oorblyfsel",
"van",
"die",
"ou",
"grachten",
"kan",
"nog",
"steeds",
"tussen",
"die",
"omheining",
"van",
"Tuynhuys",
"en",
"die",
"Kompanjiestuin",
"besigtig",
"word",
".",
"Distrik",
"Ses",
"Die",
"sesde",
"distrik",
"van",
"Kaapstad",
"is",
"ingestig",
"en",
"het",
"danksy",
"die",
"ligging",
"naby",
"die",
"hawe",
"en",
"die",
"stadsentrum",
"vinnig",
"tot",
"'n",
"kosmopolitaanse",
"woonbuurt",
"vir",
"vrygelate",
"slawe",
",",
"werkers",
",",
"immigrante",
",",
"handelaars",
"en",
"kunstenaars",
"ontwikkel",
".",
"Die",
"distrik",
"het",
"byna",
"'n",
"tiende",
"van",
"Kaapstad",
"se",
"bevolking",
"gehuisves",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"beleid",
"van",
"rasseskeiding",
"is",
"baie",
"swart",
"bewoners",
"al",
"teen",
"die",
"begin",
"van",
"diete",
"eeu",
"uit",
"Distrik",
"Ses",
"verdryf",
".",
"Maar",
"ook",
"baie",
"meer",
"welgestelde",
"burgers",
"het",
"na",
"die",
"suidelike",
"voorstede",
"van",
"Kaapstad",
"begin",
"verhuis",
".",
"Die",
"distrik",
"het",
"uiteindelik",
"'n",
"krotbuurt",
"geword",
",",
"wat",
"volgens",
"die",
"Wet",
"op",
"Groepsgebiede",
"vanopFebruarietot",
"'n",
"blanke",
"gebied",
"verklaar",
",",
"ontruim",
"en",
"gesloop",
"is",
".",
"Die",
"kleurling-",
"en",
"swartbevolking",
"van",
"die",
"distrik",
"–",
"sowat000",
"mense",
"–",
"is",
"in",
"die",
"tydperk",
"tussenenna",
"die",
"Kaapse",
"Vlaktes",
"verskuif",
".",
"Veral",
"die",
"plaaslike",
"handelaars",
"is",
"baie",
"hard",
"getref",
"deur",
"hierdie",
"gedwonge",
"verskuiwing",
".",
"Hulle",
"het",
"hul",
"klante",
",",
"wat",
"vanweë",
"Distrik",
"Ses",
"se",
"gunstige",
"ligging",
"naby",
"die",
"stadsentrum",
"hul",
"inkopies",
"hier",
"gedoen",
"het",
",",
"skielik",
"verloor",
"en",
"was",
"nou",
"grotendeels",
"genoodsaak",
"om",
"hul",
"besighede",
"te",
"sluit",
".",
"'n",
"Deel",
"van",
"die",
"distrik",
"is",
"hernoem",
"tot",
"Zonnebloem",
";",
"hier",
"is",
"onder",
"meer",
"die",
"Kaapse",
"Technikon",
"opgerig",
".",
"Weens",
"plaaslike",
"en",
"internasionale",
"druk",
",",
"wat",
"op",
"die",
"destydse",
"blanke",
"regering",
"uitgoefen",
"is",
",",
"is",
"die",
"herontwikkeling",
"van",
"die",
"gebied",
"tot",
"'n",
"woongebied",
"vir",
"blanke",
"Kapenaars",
"uitgestel",
".",
"Die",
"meeste",
"blanke",
"bewoners",
"van",
"Kaapstad",
"was",
"gekant",
"teen",
"die",
"sloping",
"van",
"die",
"ou",
"Distrik",
"Ses",
"en",
"het",
"gevolglik",
"nie",
"belanggestel",
"daarin",
"om",
"huise",
"of",
"woonstelle",
"hier",
"te",
"koop",
"nie",
".",
"Inis",
"die",
"hele",
"stadsbuurt",
"gesloop",
",",
"en",
"ook",
"blanke",
"inwoners",
"is",
"gedwing",
"om",
"Distrik",
"Ses",
"te",
"verlaat",
".",
"Die",
"puin",
"is",
"vir",
"die",
"uitbou",
"van",
"Kaapstad",
"se",
"hawe",
"gebruik",
".",
"In",
"die",
"vroeëte",
"eeu",
"is",
"met",
"die",
"heropbou",
"van",
"Distrik",
"Ses",
"begin",
",",
"en",
"sowat000",
"gesinne",
"sal",
"uiteindelik",
"na",
"Distrik",
"Ses",
"kan",
"terugkeer",
".",
"Die",
"bruin",
"en",
"swart",
"woonbuurte",
"in",
"die",
"Kaapse",
"Vlaktes",
"Die",
"Kaapse",
"Vlaktes",
",",
"'n",
"duinlandskap",
"in",
"die",
"suidooste",
"van",
"Kaapstad",
",",
"huisves",
"tweederdes",
"van",
"Kaapstad",
"se",
"bevolking",
",",
"hoofsaaklik",
"bruines",
"en",
"swartes",
".",
"Die",
"gebied",
"is",
"reeds",
"voor",
"die",
"aankoms",
"van",
"die",
"eerste",
"Europeërs",
"ten",
"minste",
"tydelik",
"deur",
"enkele",
"Sanstamme",
"bewoon",
"en",
"is",
"–",
"vanweë",
"sy",
"afgeleë",
"ligging",
"ver",
"van",
"blanke",
"plase",
"en",
"woongebiede",
"–",
"vanaf",
"die",
"vroeëe",
"eeu",
"vir",
"die",
"oprigting",
"van",
"beskeie",
"behuisings",
"vir",
"San",
"en",
"vrygelate",
"slawe",
"gebruik",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"binnelandse",
"migrasie",
"het",
"mense",
"uit",
"ander",
"etniese",
"en",
"taalgroepe",
"hulle",
"later",
"ook",
"hier",
"en",
"elders",
"aan",
"die",
"stadsrand",
"van",
"Kaapstad",
"gevestig",
"en",
"dikwels",
"die",
"oorspronklike",
"bewoners",
"verdring",
".",
"Gedurende",
"die",
"tydperk",
"van",
"rasseskeiding",
"in",
"Suid-Afrika",
"is",
"talle",
"swart",
"en",
"ander",
"bewoners",
",",
"ongeag",
"hulle",
"sosiale",
"status",
",",
"uit",
"hul",
"woongebiede",
"in",
"die",
"stadsentrum",
"verban",
"en",
"na",
"die",
"Kaapse",
"Vlaktes",
"verskuif",
".",
"Weereens",
"is",
"inheemse",
"bewoners",
"verdring",
"om",
"plek",
"te",
"maak",
"vir",
"die",
"slagoffers",
"van",
"apartheid",
".",
"Die",
"nuwe",
"woonbuurte",
"het",
"hoofsaaklik",
"uit",
"baie",
"eenvoudige",
"klein",
"huise",
"met",
"gewoonlik",
"twee",
"of",
"drie",
"vertrekke",
"bestaan",
".",
"Die",
"verblyf",
"in",
"hierdie",
"swart",
"woonbuurte",
"was",
"aan",
"'n",
"werkspermit",
"gekoppel",
",",
"en",
"inwoners",
"sonder",
"geldige",
"permitte",
",",
"veral",
"vroue",
"en",
"kinders",
",",
"is",
"gereeld",
"deur",
"die",
"owerhede",
"na",
"landelike",
"gebiede",
"in",
"die",
"swart",
"tuislande",
"verskuif",
".",
"Die",
"huidige",
"bruin",
"en",
"swart",
"woonbuurte",
"van",
"Athlone",
",",
"Mitchells",
"Plein",
",",
"Kruispad",
"(",
"Crossroads",
")",
",",
"Langa",
"(",
"\"",
"Son",
"\"",
")",
",",
"Gugulethu",
"(",
"\"",
"Ons",
"Trots",
"\"",
")",
",",
"Khayelitsha",
"(",
"\"",
"Ons",
"Nuwe",
"Tuiste",
"\"",
")",
",",
"Bonteheuwel",
",",
"Elsiesrivier",
"en",
"baie",
"ander",
"behels",
"nog",
"steeds",
"'n",
"groot",
"persentasie",
"informele",
"behuising",
"met",
"'n",
"geskatte",
"twee",
"miljoen",
"bewoners",
".",
"Slegs",
"vier",
"van",
"hulle",
"word",
"merendeels",
"deur",
"swartes",
"bewoon",
",",
"terwyl",
"die",
"res",
"hoofsaaklik",
"kleurlinge",
"huisves",
".",
"Langa",
"is",
"die",
"oudste",
"swart",
"woonbuurt",
"in",
"Kaapstad",
",",
"en",
"Gugulethu",
"met000",
"bewoners",
"een",
"van",
"die",
"grootstes",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Gugulethu",
"het",
"in",
"die",
"tydperk",
"van",
"rasseskeiding",
"as",
"'n",
"tuiste",
"vir",
"swart",
"trekarbeiders",
"uit",
"die",
"Oos-Kaap",
"ontstaan",
"en",
"het",
"verskeie",
"kere",
"nuus",
"gemaak",
"weens",
"politieke",
"onluste",
"en",
"sinlose",
"geweldpleging",
".",
"Die",
"\"",
"Gugulethu-Sewe",
"\"",
"was",
"sewe",
"swart",
"aktiviste",
"wat",
"opMaartby",
"'n",
"padblokkade",
"deur",
"die",
"polisie",
"gestop",
"en",
"doodgeskiet",
"is",
".",
"Die",
"moord",
"op",
"Amy",
"Biehl",
",",
"'n",
"jong",
"Amerikaanse",
"student",
"en",
"aktivis",
"wat",
"haarself",
"vir",
"maatskaplike",
"verandering",
"in",
"Suid-Afrika",
"beywer",
"het",
",",
"het",
"opAugustuswêreldwyd",
"mense",
"geskok",
".",
"In",
"die",
"laatte",
"eeu",
"is",
"met",
"die",
"oprigting",
"van",
"steenhuise",
"en",
"die",
"bou",
"van",
"teerpaaie",
"begin",
",",
"en",
"aan",
"steeds",
"meer",
"inwoners",
"word",
"basiese",
"dienste",
"soos",
"busdienste",
"na",
"die",
"binnestad",
",",
"riolering",
",",
"vullisverwydering",
"en",
"elektrisiteit",
"verskaf",
".",
"Grootskaalse",
"binnelandse",
"migrasie",
"en",
"die",
"hoë",
"bevolkingsgroei",
"bly",
"egter",
"steeds",
"ernstige",
"vraagstukke",
"wat",
"daartoe",
"lei",
"dat",
"voortdurend",
"nuwe",
"plakkerskampe",
"met",
"informele",
"behuisings",
"ontstaan",
".",
"Selfs",
"Mitchell's",
"Park",
",",
"'n",
"bruin",
"woonbuurt",
"wat",
"in",
"dies",
"as",
"'n",
"nuwe",
"tuiste",
"en",
"modelstad",
"vir",
"voormalige",
"bewoners",
"van",
"krotbuurte",
"naby",
"die",
"stadsentrum",
"opgerig",
"is",
",",
"het",
"vanweë",
"sy",
"beter",
"behuisingstandaarde",
"talle",
"mense",
"gelok",
"wat",
"plaaslike",
"huurgelde",
"meestal",
"nie",
"kan",
"bekostig",
"nie",
".",
"Argitektuur",
"Die",
"Kaaps-Hollandse",
"boustyl",
"Aangesien",
"die",
"oorspronklike",
"halfronde",
"Khoikhoi-huise",
"vanweë",
"hul",
"verganklike",
"bouwyse",
"met",
"materiale",
"soos",
"jong",
"bome",
"en",
"grasmatte",
"nie",
"bewaar",
"gebly",
"het",
"nie",
",",
"begin",
"die",
"argitektoniese",
"geskiedenis",
"van",
"bewaarde",
"Wes-Kaapse",
"boustyle",
"eers",
"met",
"die",
"aankoms",
"van",
"Europese",
"setlaars",
"en",
"hul",
"Kaaps-Hollandse",
"styl",
"wat",
"teen",
"die",
"einde",
"van",
"diee",
"eeu",
"sy",
"kenmerkende",
"eienskappe",
"ontwikkel",
"het",
".",
"Die",
"elegante",
"witgekalkte",
"Kaaps-Hollandse",
"huise",
"en",
"plase",
"met",
"hul",
"kenmerkende",
"groen",
"deure",
"en",
"vensters",
"is",
"voortreflik",
"by",
"die",
"verruklike",
"Kaapse",
"landskap",
"met",
"sy",
"blou",
"berglandskappe",
",",
"wingerde",
"en",
"bloeiende",
"tuine",
"aangepas",
".",
"Alhoewel",
"die",
"Kaapse",
"boustyl",
"Europees-Hollandse",
"wortels",
"het",
",",
"is",
"dit",
"deur",
"die",
"plaaslike",
"boumeesters",
"verder",
"ontwikkel",
"om",
"harmonies",
"met",
"die",
"natuurlike",
"omgewing",
"te",
"versmelt",
".",
"Hul",
"ontwerpe",
"was",
"simmetries",
",",
"prakties",
"en",
"eenvoudig",
"en",
"van",
"binne",
"veral",
"gerieflik",
".",
"Die",
"argitekte",
"het",
"daarnaas",
"ook",
"rekening",
"gehou",
"met",
"die",
"Mediterreense",
"klimaat",
"van",
"Kaapstad",
"–",
"die",
"dik",
",",
"spierwit",
"mure",
"het",
"as",
"uiters",
"geskikte",
"teenvoeters",
"teen",
"temperatuurskommelinge",
"gedien",
".",
"Die",
"gewels",
"het",
"die",
"ingang",
"teen",
"reën",
"en",
"–",
"in",
"die",
"geval",
"van",
"'n",
"brand",
"–",
"teen",
"brandende",
"riet",
",",
"wat",
"vanaf",
"die",
"dak",
"sou",
"val",
",",
"beskerm",
".",
"Vanweë",
"die",
"groot",
"afstande",
"tussen",
"nedersettings",
"en",
"plase",
"was",
"reisigers",
"gewoonlik",
"aangewese",
"op",
"die",
"gasvryheid",
"van",
"boere",
",",
"en",
"die",
"Kaapse",
"boustyl",
"weerspieël",
"hierdie",
"karaktertrek",
"met",
"sy",
"ruim",
"onthaalvertrekke",
"en",
"kombuise",
".",
"Die",
"ontwerpe",
"het",
"daarnaas",
"ook",
"tred",
"gehou",
"met",
"die",
"ekonomiese",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"Kaapkolonie",
".",
"Terwyl",
"die",
"vroeë",
"geboue",
"nog",
"reghoekig",
"was",
"en",
"van",
"twee",
"eenvoudige",
"gewels",
"en",
"'n",
"stoep",
"voorsien",
"is",
",",
"getuig",
"die",
"pragtige",
"middelgewels",
"van",
"latere",
"bouwerke",
"van",
"die",
"Kaapse",
"gemeenskap",
"se",
"groeiende",
"welvaart",
".",
"Die",
"eerste",
"gewels",
"is",
"in",
"driehoekvorm",
"gebou",
",",
"maar",
"het",
"gedurende",
"diee",
"eeu",
"geleidelik",
"hul",
"swierige",
",",
"kronkelende",
"en",
"tipies",
"Kaapse",
"vorm",
"gekry",
".",
"Houtluike",
"voor",
"die",
"vensters",
"het",
"die",
"kosbare",
"donker",
"meubels",
"en",
"tapyte",
"teen",
"die",
"felle",
"sonlig",
"beskerm",
".",
"Baie",
"huisingange",
"is",
"van",
"tweedelige",
"sogenaamde",
"staldeure",
"voorsien",
"waarvan",
"die",
"onderste",
"gedeelte",
"vasgesit",
"kon",
"word",
"om",
"te",
"voorkom",
"dat",
"vee",
"die",
"huis",
"kon",
"binnestap",
".",
"Die",
"ontwerpe",
"van",
"huise",
"en",
"plase",
"het",
"algaande",
"toenemend",
"gesofistikeerd",
"geword",
";",
"die",
"oorspronklike",
"reghoekige",
"ontwerp",
"is",
"verder",
"ontwikkel",
"tot",
"T-",
",",
"U-",
"en",
"H-plattegronde",
".",
"Kaapstad",
"se",
"stadhuise",
"het",
"dikwels",
"oor",
"'n",
"geplaveide",
"binnehof",
"beskik",
"wat",
"soms",
"met",
"'n",
"tuinpoel",
"verfraai",
"is",
".",
"Eikebome",
",",
"wat",
"in",
"die",
"plaaslike",
"klimaat",
"goed",
"aard",
"en",
"vinnig",
"groei",
",",
"is",
"voor",
"die",
"huise",
"aangeplant",
"as",
"'n",
"natuurlike",
"beskerming",
"teen",
"die",
"somerhitte",
".",
"Die",
"Europese",
"barok-boustyl",
"het",
"plaaslike",
"boumeesters",
"geïnspireer",
"tot",
"uiters",
"swierige",
"gewels",
"met",
"pragtige",
"reliëfs",
".",
"Talle",
"Kaaps-Hollandse",
"huise",
"staan",
"tans",
"as",
"musea",
"en",
"monumente",
"oop",
"vir",
"die",
"publiek",
"soos",
"die",
"bekendee-eeuse",
"Koopmans-de",
"Wet-huis",
"in",
"Kaapstad",
"se",
"Strandstraat",
"wat",
"opMaartas",
"die",
"eerste",
"privaat",
"stadhuis",
"in",
"Suid-Afrika",
"in",
"'n",
"museum",
"omgeskep",
"is",
".",
"Sy",
"fasade",
"is",
"moontlik",
"deur",
"die",
"argitek",
"Louis",
"Thibault",
"en",
"die",
"beeldhouer",
"Anton",
"Anreith",
"geskep",
",",
"maar",
"geen",
"bron",
"staaf",
"dié",
"aanname",
"nie",
".",
"Die",
"meubilering",
"dateer",
"uit",
"die",
"laate",
"en",
"vroeëe",
"eeu",
".",
"Die",
"Georgiaanse",
",",
"Victoriaanse",
"en",
"Art",
"déco-boustyl",
"Saam",
"met",
"die",
"Britse",
"bewind",
"het",
"ook",
"die",
"Georgiaanse",
"boustyl",
"met",
"sy",
"kenmerkende",
"verdiepinghuise",
"in",
"die",
"vroeëe",
"eeu",
"na",
"die",
"Kaap",
"gekom",
"en",
"is",
"weereens",
"as",
"Kaaps-Georgiaanse",
"boustyl",
"by",
"die",
"plaaslike",
"omstandighede",
"aangepas",
".",
"Die",
"Bertram-huis",
",",
"tans",
"'n",
"museum",
",",
"is",
"'n",
"tipiese",
"voorbeeld",
"van",
"laat-Georgiaanse",
"argitektuur",
"met",
"sy",
"geelbruin",
"klinkersteen",
"en",
"eenvoudige",
"fasade",
"waar",
"'n",
"voorgewel",
"oor",
"die",
"ingang",
"die",
"enigste",
"argitektoniese",
"versiering",
"vorm",
".",
"Die",
"Regentskapstyl1820",
")",
"was",
"nog",
"steeds",
"op",
"die",
"Georgiaanse",
"stylelemente",
"gegrond",
",",
"maar",
"het",
"nogtans",
"meer",
"aandag",
"aan",
"kunsvolle",
"versierings",
"soos",
"tralies",
"van",
"smeed-",
"en",
"gietyster",
"om",
"die",
"balkonne",
",",
"soortgelyke",
"relings",
"en",
"boligte",
"met",
"uitgesnyde",
"houtrame",
".",
"Gietyster",
"was",
"ook",
"gedurende",
"die",
"Victoriaanse",
"periode1901",
")",
"gewild",
",",
"net",
"soos",
"dakke",
"van",
"sinkplate",
".",
"In",
"Kaapstad",
"is",
"veral",
"Langstraat",
"met",
"sy",
"netjies",
"gerestoureerde",
"bont",
"huise",
"'n",
"mekka",
"vir",
"liefhebbers",
"van",
"die",
"Victoriaanse",
"styl",
".",
"Ryk",
"versierde",
"balkonne",
",",
"wat",
"op",
"pilare",
"rus",
",",
"herinner",
"aan",
"die",
"tipiese",
"argitektuur",
"van",
"die",
"Amerikaanse",
"Suide",
".",
"Groenmarkplein",
"pronk",
"met",
"'n",
"verskeidenheid",
"huise",
"in",
"die",
"Art",
"déco-boustyl",
"soos",
"die",
"Ou",
"Poskantoor",
"in",
"Darlingstraat",
",",
"wat",
"tussenenmet",
"granietstene",
"uit",
"die",
"Kaapland",
"en",
"Transvaal",
"gebou",
"is",
",",
"en",
"die",
"Ou",
"Mutual-gebou",
"met",
"skulpture",
"wat",
"die",
"geskiedenis",
",",
"flora",
",",
"fauna",
"en",
"mense",
"van",
"Suid-Afrika",
"uitbeeld",
".",
"Die",
"grondverdieping",
"staan",
"oop",
"vir",
"die",
"publiek",
".",
"Diete",
"eeu",
"Net",
"soos",
"elders",
"in",
"die",
"wêreld",
"was",
"sommige",
"bouprojekte",
"van",
"diete",
"eeu",
"ook",
"in",
"Kaapstad",
"nie",
"met",
"oorsigtigheid",
"beoordeel",
"nie",
":",
"Die",
"natuurskoon",
"van",
"strandgebiede",
"is",
"deur",
"wolkekrabbers",
"ontsier",
".",
"'n",
"Snelweg",
"naby",
"Buitengracht",
"is",
"in",
"dies",
"begin",
",",
"maar",
"het",
"steeds",
"onvoltooid",
"gebly",
".",
"Die",
"Disa",
"Park-torings",
",",
"drie",
"geboue",
"met",
"woonstelle",
",",
"is",
"nog",
"'n",
"voorbeeld",
"van",
"'n",
"onnodige",
"ontwikkeling",
".",
"Alhoewel",
"die",
"plaaslike",
"owerheid",
"die",
"bou",
"van",
"nuwe",
"huise",
"in",
"bepaalde",
"sensitiewe",
"gebiede",
"beperk",
"en",
"'n",
"maksimale",
"aantal",
"verdiepings",
"vasgelê",
"het",
",",
"het",
"ontwikkelaars",
"in",
"dies",
"nogtans",
"daarin",
"geslaag",
"om",
"die",
"wette",
"te",
"omseil",
"en",
"die",
"panorama",
"van",
"Duiwelspiek",
",",
"'n",
"bergspits",
"in",
"die",
"stadsbuurt",
"Vredehoek",
",",
"met",
"drie",
"wolkekrabbers",
"te",
"ontsier",
"wat",
"in",
"die",
"plaaslike",
"volkstaal",
"as",
"Tampon-torings",
"bekend",
"staan",
".",
"Soortgelyke",
"wolkekrabbers",
"bedreig",
"die",
"natuurskoon",
"van",
"plekke",
"soos",
"Blouberg",
".",
"Tipiese",
"voorbeelde",
"van",
"argitektuur",
"uit",
"die",
"sewentigerjare",
"is",
"die",
"Goue",
"Akkersentrum",
"en",
"die",
"Burgersentrum",
"se",
"toringblok",
".",
"Die",
"eerste",
"demokratiese",
"verkiesing",
"inen",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbekertoernooi",
"inin",
"Suid-Afrika",
"het",
"egter",
"tot",
"'n",
"baie",
"optimistiese",
"houding",
"onder",
"Kapenaars",
"gelei",
"waarvan",
"die",
"restourasie",
"van",
"historiese",
"geboue",
"in",
"die",
"binnestad",
",",
"nuwe",
"wandellane",
"vir",
"voetgangers",
"en",
"talle",
"nuwe",
"woonhuise",
"met",
"woonstelle",
"vir",
"alle",
"etniese",
"groepe",
"sigbare",
"kenmerke",
"is",
".",
"Infrastruktuur",
"Tafelbaaihawe",
"Danksy",
"die",
"natuurlike",
"hawe",
"van",
"Tafelbaai",
"staan",
"Kaapstad",
"sedert",
"eeue",
"bekend",
"as",
"die",
"\"",
"Herberg",
"by",
"die",
"See",
"\"",
".",
"Toe",
"Jan",
"van",
"Riebeeck",
"inin",
"Tafelbaai",
"voet",
"aan",
"wal",
"gesit",
"het",
",",
"was",
"daar",
"nogtans",
"niks",
"meer",
"as",
"'n",
"wydgestrekte",
"baai",
"met",
"vlak",
"sand-",
"en",
"klippiesstrande",
".",
"Die",
"skepe",
",",
"wat",
"hier",
"aangedoen",
"het",
",",
"was",
"aan",
"die",
"onstuimige",
"see",
"blootgestel",
",",
"en",
"die",
"aflaai",
"en",
"vervoer",
"van",
"goedere",
"was",
"'n",
"moeilike",
"taak",
".",
"Skepe",
"het",
"meestal",
"enkele",
"honderd",
"meter",
"van",
"die",
"strand",
"af",
"geanker",
",",
"en",
"goedere",
"is",
"met",
"roeibote",
"aan",
"land",
"of",
"na",
"die",
"skepe",
"gebring",
".",
"Die",
"hawegeriewe",
"was",
"oor",
"'n",
"tydperk",
"van",
"byna",
"tweehonderd",
"jaar",
"ná",
"van",
"Riebeeck",
"se",
"aankoms",
"beperk",
"tot",
"'n",
"houtkaai",
",",
"wat",
"innaby",
"die",
"Kasteel",
"die",
"Goeie",
"Hoop",
"gebou",
"is",
".",
"Veral",
"gedurende",
"die",
"Kaapse",
"winterstorms",
"was",
"Tafelbaai",
"geen",
"veilige",
"ankerplek",
"vir",
"skepe",
"nie",
",",
"en",
"dikwels",
"is",
"die",
"vervoer",
"van",
"goedere",
"dae",
"lank",
"deur",
"ongunstige",
"weerstoestande",
"belemmer",
".",
"Baie",
"goedere",
"en",
"bote",
"het",
"in",
"die",
"baai",
"verlore",
"gegaan",
"kort",
"voordat",
"hulle",
"kon",
"aandoen",
".",
"Eers",
"inis",
"die",
"VOC",
"se",
"winterhawe",
"na",
"Simonstad",
"in",
"die",
"Valsbaai",
"verskuif",
".",
"Hierdie",
"ankerplek",
"was",
"veilig",
",",
"maar",
"die",
"vervoer",
"van",
"goedere",
"met",
"perdekarre",
"het",
"meer",
"as",
"drie",
"ure",
"geneem",
".",
"Die",
"houtkaai",
"voor",
"die",
"kasteel",
",",
"wat",
"dikwels",
"beskadig",
"of",
"selfs",
"verniel",
"is",
",",
"is",
"eers",
"teen",
"die",
"begin",
"van",
"diee",
"eeu",
"deur",
"'n",
"klein",
"steenkaai",
"vervang",
".",
"Die",
"Kaapse",
"storms",
"het",
"nogtans",
"steeds",
"tot",
"verliese",
"gelei",
".",
"Gedurende",
"'n",
"hewige",
"storm",
"in",
"die",
"najaar",
"vanhet",
"binne",
"enkele",
"daeskepe",
"in",
"Tafelbaai",
"vergaan",
",",
"terwyl",
"ander",
"beskadig",
"is",
".",
"Hierdie",
"ramp",
"het",
"die",
"aanleiding",
"tot",
"die",
"bou",
"van",
"'n",
"berskemde",
"hawebekken",
"gegee",
".",
"Oor",
"'n",
"tydperk",
"van",
"drie",
"jaar",
"is",
"nuwe",
"land",
"in",
"die",
"hawe",
"aangewin",
",",
"en",
"die",
"Alfred-bekken",
"het",
"ontstaan",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"Tweede",
"Vryheidsoorlog",
"en",
"die",
"ontdekking",
"van",
"goud-",
"en",
"diamantvelde",
"het",
"die",
"hawe",
"van",
"Kaapstad",
"teen",
"die",
"einde",
"van",
"diee",
"eeu",
"steeds",
"belangriker",
"geword",
".",
"Die",
"geriewe",
"is",
"uitgebrei",
",",
"en",
"inis",
"die",
"Victoria-bekken",
"ingewy",
".",
"In",
"die",
"periode",
"tussenenis",
"met",
"die",
"landaanwinningsprojekte",
"voortgegaan",
",",
"en",
"sodoende",
"het",
"die",
"Foreshore",
"met",
"'n",
"oppervlakte",
"van",
"sowat5",
"vierkante",
"kilometer",
"en",
"die",
"Duncan-dok",
"ontstaan",
".",
"Die",
"Kasteel",
"van",
"Goeie",
"Hoop",
",",
"wat",
"aanvanklik",
"vlakby",
"die",
"see",
"geleë",
"was",
",",
"is",
"deur",
"die",
"landaanwining",
"meer",
"as",
"een",
"kilometer",
"landinwaarts",
"verskuif",
".",
"Tot",
"inhet",
"die",
"nuwe",
"Ben",
"Schoeman-dok",
"die",
"ou",
"Alfred-",
"en",
"Victoria-bekkens",
"vervang",
"wat",
"daarna",
"geleidelik",
"verval",
"het",
".",
"Die",
"hawe",
"het",
"twee",
"keer",
"in",
"sy",
"geskiedenis",
"'n",
"groot",
"strategiese",
"rol",
"gespeel",
".",
"Gedurende",
"die",
"Tweede",
"Wêreldoorlog",
"het",
"meer",
"asskeepskonvooie",
"met",
"ses",
"miljoen",
"soldate",
"in",
"Kaapstad",
"se",
"hawe",
"aangekom",
",",
"en",
"sowat000",
"skepe",
"is",
"in",
"sy",
"werwe",
"herstel",
".",
"Tydens",
"die",
"Suez-krisis",
"in",
"die",
"jaaris",
"die",
"Suezkanaal",
"gesluit",
",",
"en",
"skepe",
"op",
"pad",
"na",
"Europa",
"en",
"die",
"ooskus",
"van",
"Amerika",
"het",
"die",
"Kaapse",
"roete",
"gebruik",
"wat",
"'n",
"groot",
"toeloop",
"van",
"skepe",
"in",
"Tafelbaaihawe",
"beteken",
"het",
".",
"Tans",
"is",
"Kaapstad",
"die",
"grootste",
"van",
"die",
"vier",
"beduidende",
"hawens",
"in",
"die",
"land",
"en",
"hanteer",
"jaarliks",
"sowat",
"agt",
"miljoen",
"ton",
"seevrag",
".",
"Aangesien",
"Tafelbaaihawe",
"met",
"sy",
"totale",
"wateroppervlak",
"van7",
"hektaar",
"veral",
"die",
"Wes-Kaap",
"bedien",
",",
"is",
"hy",
"gespesialiseer",
"op",
"die",
"uitvoer",
"van",
"plaaslike",
"produkte",
".",
"Die",
"grootste",
"voorverkoelkompleks",
"in",
"Suid-Afrika",
"hanteer",
"die",
"land",
"se",
"uitvoere",
"van",
"sagte",
"vrugte",
".",
"Daarnaas",
"is",
"geriewe",
"soos",
"droogdokke",
"(",
"die",
"Sturrock-droogdok",
"is",
"die",
"grootste",
"in",
"die",
"suidelike",
"halfrond",
"met",
"afmetings",
"vanx5",
"x7",
"meter",
")",
"en",
"dryfdokke",
"beskikbaar",
".",
"Die",
"hawe",
"beskik",
"sedert",
"die",
"sewentigerjare",
"ook",
"oor",
"'n",
"diepseehouereindpunt",
"met",
"vyf",
"bekkens",
".",
"Groote",
"Schuur-hospitaal",
"Die",
"Groote",
"Schuur-hospitaal",
"is",
"een",
"van",
"die",
"leidende",
"hospitale",
"ter",
"wêreld",
"en",
"het",
"baanbrekerswerk",
"met",
"onder",
"meer",
"die",
"eerste",
"hartoorplanting",
"gedoen",
",",
"wat",
"hier",
"in",
"Desemberdeur",
"prof",
".",
"Christiaan",
"Barnard",
"uitgevoer",
"is",
".",
"Die",
"ongewone",
"naam",
"is",
"van",
"'n",
"groot",
"pakhuis",
"afgelei",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"Nederlandse",
"Oos-Indiese",
"Kompanjie",
"inop",
"die",
"perseel",
"van",
"die",
"huidige",
"hospitaal",
"opgerig",
"is",
".",
"Die",
"oorspronklike",
"Groote",
"Schuur-hospitaal",
"is",
"opJanuariegeopen",
".",
"Kaapstad",
"Internasionale",
"Lughawe",
"Die",
"Kaapstad",
"Internasionale",
"Lughawe",
",",
"die",
"tweede",
"grootste",
"in",
"die",
"land",
"na",
"O.R",
".",
"Tambo",
"Internasionale",
"Lughawe",
"in",
"Johannesburg",
",",
"lê",
"sowatkilometer",
"oos",
"van",
"die",
"middestad",
".",
"Die",
"volume",
"van",
"lugverkeer",
"het",
"sedert",
"die",
"jaaraansienlik",
"toegeneem",
".",
"Tans",
"is",
"daar",
"jaarliks",
"sowat000",
"vliegtuie",
"wat",
"in",
"Kaapstad",
"aankom",
"of",
"vertrek",
",",
"met",
"sowat",
"vyf",
"miljoen",
"passasiers",
".",
"Paaie",
"Kaapstad",
"is",
"per",
"pad",
"baie",
"goed",
"met",
"die",
"res",
"van",
"Suid-Afrika",
"verbind",
".",
"Die",
"N1-nasionale",
"pad",
"begin",
"in",
"Kaapstad",
"se",
"middestad",
"en",
"is",
"'n",
"snelweg",
"verby",
"Bellville",
",",
"Paarl",
"en",
"deur",
"die",
"Hugenotetonnel",
"na",
"die",
"binneland",
".",
"Die",
"N2-nasionale",
"pad",
"begin",
"ook",
"in",
"die",
"middestad",
"en",
"verbind",
"Kaapstad",
"met",
"die",
"groot",
"kusdorpe",
"soos",
"Mosselbaai",
"en",
"Port",
"Elizabeth",
".",
"Die",
"pad",
"is",
"'n",
"snelweg",
"en",
"gaan",
"oor",
"die",
"Overberg",
"via",
"Sir",
"Lowryspas",
".",
"Die",
"N7",
"verbind",
"Kaapstad",
"met",
"Namibië",
"en",
"die",
"noorde",
"van",
"Wes-Kaap",
".",
"Stadsregering",
"Kaapstad",
"maak",
"in",
"administratiewe",
"opsig",
"deel",
"uit",
"van",
"die",
"Stad",
"Kaapstad",
",",
"'n",
"metropolitaanse",
"munisipaliteit",
".",
"Die",
"stad",
"word",
"deur",
"'n",
"stadsraad",
"metlede",
"geadministreer",
",",
"wat",
"aan",
"'n",
"uitvoerende",
"raad",
"metlede",
"verantwoordelik",
"is",
".",
"Die",
"administratiewe",
"en",
"politieke",
"leierskap",
"word",
"deur",
"die",
"stadsbestuurder",
"(",
"tans",
"Achmat",
"Ebrahim",
")",
"en",
"die",
"uitvoerende",
"burgemeester",
"(",
"tans",
"Geordin",
"Hill-Lewis",
")",
"uitgeoefen",
".",
"Vir",
"verkiesingsdoeleindes",
"is",
"Kaapstad",
"instemdistrikte",
"verdeel",
"waar",
"een",
"lid",
"van",
"die",
"stadsraad",
"regstreeks",
"verkies",
"word",
",",
"terwyl",
"die",
"andersetels",
"volgens",
"proporsionele",
"partylyste",
"aan",
"suksesvolle",
"kandidate",
"toegeken",
"word",
".",
"Die",
"uitvoerende",
"burgemeester",
"word",
"deur",
"die",
"stadsraad",
"verkies",
".",
"Voordat",
"Kaapstad",
"se",
"plaaslike",
"stadsregering",
"in",
"die",
"sogenaamde",
"unistad",
"verenig",
"is",
",",
"het",
"dit",
"uit",
"ses",
"plaaslike",
"administrasies",
"bestaan",
",",
"en",
"talle",
"funksies",
"van",
"die",
"huidige",
"unistad",
"is",
"nog",
"steeds",
"volgens",
"die",
"ou",
"administrasies",
"verdeel",
".",
"Hierdie",
"administrasies",
"het",
"bestaan",
"uit",
"Kaapstad",
"(",
"met",
"die",
"Stadskom",
",",
"die",
"Atlantiese",
"Seekus",
"en",
"die",
"suidelike",
"voorstede",
"Pinelands",
",",
"Langa",
"en",
"Mitchell's",
"Plein",
")",
",",
"die",
"Suidelike",
"Skiereiland",
"(",
"met",
"Houtbaai",
",",
"Wynberg",
",",
"Constantia",
",",
"Vishoek",
",",
"Kommetjie",
",",
"Noordhoek",
"en",
"Simonstad",
")",
",",
"die",
"Blaauwberg-gebied",
"(",
"met",
"Milnerton",
",",
"Tafelsig",
"en",
"Bloubergstrand",
")",
",",
"Tygerberg",
"(",
"met",
"Durbanville",
",",
"Bellville",
"en",
"Khayelitsha",
")",
",",
"Oostenberg",
"(",
"met",
"Kraaifontein",
",",
"Brackenfell",
",",
"Kuilsrivier",
",",
"Blue",
"Downs",
"en",
"Eersterivier",
")",
"en",
"Helderberg",
"(",
"met",
"Somerset-Wes",
",",
"Strand",
"en",
"Gordonsbaai",
")",
".",
"Daarbenewens",
"maak",
"die",
"afgeleë",
"Prins",
"Eduard-eilande",
"(",
"bestaande",
"uit",
"Prins",
"Eduard-eiland",
"en",
"Marion-eiland",
")",
"in",
"die",
"suidelike",
"Indiese",
"Oseaan",
"administratief",
"deel",
"uit",
"van",
"die",
"Stad",
"Kaapstad",
"Metropolitaanse",
"Munisipaliteit",
".",
"Munisipale",
"verkiesing",
"in",
"Die",
"DA",
"het",
"in",
"die",
"munisipale",
"verkiesing",
",",
"wat",
"inin",
"Suid-Afrika",
"gehou",
"is",
",",
"as",
"die",
"sterkste",
"enkele",
"party",
"te",
"voorskyn",
"getree",
"watvansetels",
"verower",
"het",
",",
"nog",
"voor",
"die",
"African",
"National",
"Congress",
"(",
"ANC",
")",
"metsetels",
",",
"alhoewel",
"geen",
"party",
"'n",
"algehele",
"meerderheid",
"behaal",
"het",
"nie",
".",
"Danksy",
"'n",
"byverkiesing",
"het",
"die",
"DA",
"sy",
"totale",
"aantal",
"setels",
"intussen",
"totverhoog",
".",
"Nadat",
"die",
"Onafhanklike",
"Demokrate",
"tot",
"die",
"koalisie",
"toegetree",
"het",
",",
"het",
"die",
"DA",
"daarin",
"geslaag",
"om",
"sy",
"meerderheid",
"in",
"die",
"stadsraad",
"totsetels",
"te",
"verhoog",
".",
"Munisipale",
"verkiesing",
"in",
"Die",
"Demokratiese",
"Alliansie",
"(",
"DA",
")",
"domineer",
"die",
"afgelope",
"dekade",
"die",
"Kaapstadse",
"politiek",
",",
"met",
"die",
"ANC",
"as",
"die",
"amptelike",
"opposisie",
".",
"Inhet",
"die",
"DA",
"daarin",
"geslaag",
"om",
"'n",
"volstrekte",
"meerderheid",
"te",
"behaal",
"toe",
"hyvan",
"diesetels",
"in",
"die",
"stadsraad",
"verower",
"het",
".",
"Munisipale",
"verkiesing",
"in",
"Inhet",
"die",
"DA",
"sy",
"volstrekte",
"meerderheid",
"verdedig",
"toe",
"hyvan",
"diesetels",
"in",
"die",
"stadsraad",
"verower",
"het",
".",
"Munisipale",
"verkiesing",
"in",
"Inhet",
"die",
"DA",
"se",
"aandel",
"stemme",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"'n",
"afname",
"getoon",
"toe",
"hyvan",
"diesetels",
"in",
"die",
"stadsraad",
"verower",
"het",
".",
"Internasionale",
"betrekkinge",
"Die",
"opening",
"van",
"'n",
"Amerikaanse",
"konsulaat",
"in",
"Kaapstad",
"in",
"–",
"die",
"vyfde",
"diplomatieke",
"sending",
"van",
"die",
"VSA",
"op",
"die",
"vasteland",
"van",
"Afrika",
"–",
"was",
"die",
"beginpunt",
"van",
"amptelike",
"betrekkinge",
"tussen",
"die",
"twee",
"lande",
".",
"Naas",
"die",
"huidige",
"Amerikaanse",
"ambassade",
"in",
"Pretoria",
"(",
"wat",
"gedurende",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"parlementêre",
"seisoen",
"in",
"Kaapstad",
"werksaam",
"is",
")",
"is",
"daar",
"Amerikaanse",
"konsulate-generaal",
"in",
"Kaapstad",
",",
"Johannesburg",
"en",
"Durban",
".",
"Demografie",
"Volgens",
"die",
"sensus",
"vanhet",
"die",
"metropolitaanse",
"gebied",
"van",
"Kaapstad893",
"251",
"inwoners",
"en",
"'n",
"bevolkingsdigtheid",
"van158",
"per",
"km²",
".",
"Van",
"die",
"stad",
"se",
"bevolking",
"is13",
"persent",
"kleurlinge,68",
"persent",
"swartes,75",
"persent",
"blankes",
"en43",
"persent",
"Asiërs",
".",
"Die",
"persentasie",
"buitelanders",
"is",
"volgens",
"amptelike",
"statistieke",
"van",
"diesensus",
"met",
"minder",
"as",
"twee",
"persent",
"relatief",
"klein",
".",
"Volgens",
"skattings",
"bly",
"sowat000",
"Duitsers",
"permanent",
"in",
"Kaapstad",
".",
"Daarnaas",
"het",
"'n",
"kwart",
"van",
"alle",
"burgers",
"met",
"'n",
"Italiaanse",
"paspoort",
"in",
"Suid-Afrika",
"(",
"sowat000",
"persone",
")",
"hulle",
"hier",
"gevestig",
".",
"Afrikaans",
"is",
"die",
"belangrikste",
"huistaal",
"in",
"die",
"stad",
"wat",
"deur4",
"persent",
"van",
"sy",
"bewoners",
"gebesig",
"word",
".",
"Die",
"twee",
"ander",
"groot",
"huistale",
"is",
"Xhosa7",
"persent",
")",
"en",
"Engels9",
"persent",
")",
".",
"Islamitiese",
"gemeenskap",
"Kaapstad",
"huisves",
"die",
"oudste",
"gemeenskap",
"van",
"Moslems",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Enkele",
"jare",
"na",
"die",
"stigting",
"van",
"die",
"Moederstad",
"is",
"inonder",
"die",
"gesag",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Oos-Indiese",
"Kompanjie",
"die",
"eerste",
"Maleiers",
"as",
"slawe",
"van",
"Nederlands-Indië",
"na",
"die",
"Nederlandse",
"Kaapkolonie",
"gebring",
".",
"Hulle",
"het",
"'n",
"groot",
"invloed",
"op",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"kookkuns",
"en",
"die",
"ontstaan",
"van",
"Afrikaans",
"uitgeoefen",
".",
"Die",
"Bo-Kaap",
"het",
"vanaf",
"diee",
"eeu",
"tot",
"die",
"kulturele",
"sentrum",
"van",
"die",
"Kaapse",
"Maleiers",
"ontwikkel",
",",
"nadat",
"hulle",
"uit",
"slawerny",
"vrygelaat",
"is",
".",
"Vandag",
"bly",
"omtrent000",
"Kaapse",
"Maleiers",
"rondom",
"Kaapstad",
",",
"waarvan",
"die",
"oorgrote",
"meerderheid",
"Moslems",
"is",
"en",
"Afrikaans",
"praat",
".",
"Nes",
"hul",
"moskees",
"is",
"die",
"Kaapse",
"Maleiers",
"vir",
"die",
"vyf",
"kramatte",
"rondom",
"Kaapstad",
"bekend",
".",
"In",
"Kaapstad",
"kom",
"honderde",
"Moslems",
"tydens",
"die",
"laaste",
"aand",
"van",
"Ramadan",
"in",
"Seepunt",
"bymekaar",
"om",
"na",
"die",
"maan",
"te",
"kyk",
".",
"Dié",
"byeenkoms",
"bring",
"mense",
"van",
"alle",
"vlakke",
"van",
"die",
"samelewing",
"bymekaar",
"en",
"elkeen",
"bring",
"iets",
"saam",
"om",
"dit",
"met",
"ander",
"tydens",
"die",
"breek",
"van",
"die",
"vas",
"te",
"deel",
".",
"Die",
"Maghrib-",
"of",
"sonsondergebed",
"word",
"gemeenskaplik",
"gedoen",
"en",
"die",
"formele",
"maansienresultate",
"word",
"bekend",
"gemaak",
".",
"Eid-oel-Fiter",
"word",
"gevier",
"deur",
"in",
"die",
"oggend",
"eers",
"die",
"moskee",
"vir",
"die",
"Eidgebed",
"by",
"te",
"woon",
".",
"Vervolgens",
"word",
"gesinne",
"en",
"bure",
"besoek",
".",
"Kinders",
"ontvang",
"geskenke",
"en",
"geld",
"van",
"ouer",
"lede",
"van",
"die",
"gesin",
",",
"verwante",
"en",
"bure",
".",
"Die",
"meeste",
"mense",
"dra",
"nuwe",
"klere",
"met",
"helder",
"kleure",
",",
"terwyl",
"koekies",
",",
"koeke",
",",
"samoesas",
",",
"pasteie",
"en",
"terte",
"vir",
"besoekers",
"aangebied",
"word",
".",
"Middagete",
"word",
"gewoonlik",
"in",
"gesinsgroepe",
"geniet",
".",
"Joodse",
"gemeenskap",
"Jode",
"is",
"reeds",
"sedertdeel",
"van",
"die",
"Moederstad",
"se",
"bevolking",
",",
"hoewel",
"hulle",
"nie",
"godsdiensvryheid",
"geniet",
"het",
"onder",
"die",
"Nederlandse",
"bewind",
"totnie",
".",
"Die",
"Joodse",
"bevolking",
"het",
"toegeneem",
"van",
"sowatsiele",
"intot",
"meer",
"as000",
"in",
"dies",
",",
"maar",
"weens",
"emigrasie",
"intussen",
"afgeneem",
"tot",
"sowat000",
",",
"’n",
"kwart",
"van",
"alle",
"Jode",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"naas",
"Johannesburg",
"verreweg",
"die",
"grootste",
"gemeenskap",
".",
"Kaapstad",
"en",
"Suid-Afrika",
"se",
"eerste",
"Hebreeuse",
"gemeente",
"is",
"ingestig",
",",
"’n",
"week",
"nadatJoodse",
"mans",
"die",
"eerste",
"Ortodokse",
"diens",
"in",
"die",
"Kaapkolonie",
"gehou",
"het",
".",
"Die",
"eerste",
"diens",
"is",
"opSeptemberin",
"’n",
"privaat",
"woning",
",",
"Helmsley",
"Place",
"gehou",
",",
"wat",
"vandag",
"deel",
"vorm",
"van",
"die",
"Mount",
"Nelson-hotelperseel",
".",
"Agt",
"jaar",
"later",
"is",
"die",
"eerste",
"sinagoge",
"ingerig",
"langs",
"die",
"parlement",
"en",
"eerw",
".",
"Isaac",
"Pulver",
"was",
"die",
"eerste",
"geestelike",
"leier",
".",
"Teenhet",
"die",
"gemeente",
"so",
"aangegroei",
"dat",
"’n",
"nuwe",
"perseel",
"nodig",
"was",
",",
"wat",
"ingewy",
"is",
"in",
"wat",
"vandag",
"die",
"Joodse",
"Museumkompleks",
"is",
".",
"Inis",
"’n",
"selfs",
"groter",
"gebou",
"opgerig",
"as",
"die",
"huidige",
"Groot",
"Sinagoge",
"(",
"Tuine-shul",
")",
",",
"langs",
"die",
"Ou",
"Shul",
".",
"Ook",
"inhet",
"Kaapstad",
"sy",
"eerste",
"Joodse",
"burgemeester",
"in",
"die",
"persoon",
"van",
"Hyman",
"Liberman",
",",
"ook",
"die",
"president",
"van",
"die",
"gemeente",
",",
"gekry",
".",
"Eerw",
".",
"Alfred",
"Bender",
"het",
"inna",
"Suid-Afrika",
"gekom",
"om",
"die",
"gemeente",
"te",
"lei",
"en",
"soujaar",
"lank",
"as",
"rabbi",
"optree",
".",
"Kaapstad",
"se",
"Joodse",
"gemeenskap",
"is",
"betreklik",
"homogeen",
",",
"want",
"sowatpersent",
"van",
"die",
"lede",
"is",
"van",
"Litause",
"herkoms",
".",
"Dieselfde",
"persentasie",
"is",
"Ortodoks",
"en",
"die",
"res",
"Hervormd",
".",
"Die",
"stad",
"hetOrtodokse",
"sinagoges",
"en",
"twee",
"Hervormde",
"tempels",
".",
"Die",
"Groot",
"Sinagoge",
"of",
"Tuine-shul",
"–",
"die",
"Kaapse",
"Hebreeuse",
"Gemeente",
",",
"is",
"iningewy",
"en",
"die",
"oudste",
"aktiewe",
"gemeente",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Dis",
"naasaan",
"die",
"vorige",
"sinagoge",
"geleë",
",",
"nou",
"die",
"Joodse",
"Museum",
".",
"Die",
"Tuine-shul",
"is",
"gebou",
"in",
"die",
"Egiptiese",
"herlewingstyl",
"en",
"bied",
"sitplek",
"aan400",
"aanbidders",
".",
"Die",
"Groen-",
"en",
"Seepuntse",
"Hebreeuse",
"Gemeente",
"het",
"meer",
"as000",
"lidmate",
"en",
"is",
"die",
"grootste",
"Joodse",
"gemeente",
"in",
"Afrika",
".",
"’n",
"Derde",
"noemenswaardige",
"Joodse",
"gemeente",
"in",
"die",
"Claremontse",
"sinagoge",
".",
"Daar",
"is",
"ook",
"enkele",
"klein",
"Lubavitch",
"en",
"Sefardiese",
"sinagoges",
".",
"Hoewel",
"die",
"meeste",
"van",
"die",
"Kaap",
"se",
"Jode",
"tot",
"die",
"Ortodokse",
"sinagoges",
"behoort",
",",
"kom",
"die",
"meeste",
"nie",
"die",
"godsdiensvoorskrifte",
"streng",
"na",
"nie",
".",
"Byna",
"van",
"al",
"Kaapstad",
"se",
"Joodse",
"kinders",
"is",
"ingeskryf",
"aan",
"een",
"van",
"die",
"Joodse",
"dagskole",
",",
"wat",
"strek",
"van",
"voorskools",
"tot",
"hoërskool",
".",
"Die",
"Herzlia-skole",
"maak",
"voorsiening",
"vir",
"algrade",
",",
"terwyl",
"daar",
"ook",
"drie",
"ander",
"laerskole",
"is",
"van",
"wie",
"die",
"meeste",
"Ortodoks",
"is",
".",
"Die",
"Hoërskool",
"Herzlia",
",",
"in",
"Highlands",
"Estate",
"bo",
"die",
"middestad",
",",
"het",
"in650",
"leerders",
"van",
"gr.tot",
"gr.gehad",
",",
"van",
"wie",
"in",
"die",
"hoogste",
"drie",
"grade",
"netHebreeus",
"as",
"tweede",
"addisionele",
"taal",
"geneem",
"het",
".",
"Herzlia",
"Highlands",
"Primary",
"School",
",",
"ook",
"in",
"Highlands",
"Estate",
",",
"hetleerders",
"gehad",
",",
"die",
"Laerskool",
"Herzlia",
"in",
"Constantiaen",
"die",
"Laerskool",
"Herzlia",
"Weizmann",
"in",
"Seepunt",
"al",
"drie",
"net",
"tot",
"gr",
".",
"Cape",
"Town",
"Torah",
"High",
"het",
"in27",
"leerlinge",
"van",
"gr.totgehad",
".",
"In",
"Kampsbaai",
"het",
"die",
"Phyllis",
"Jowell",
"Jewish",
"Day",
"School",
"onderrig",
"aanlaerskoolleerders",
"gebied",
".",
"Die",
"Jodeslagting",
"en",
"Sionisme",
"is",
"van",
"die",
"uiterste",
"belang",
"vir",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Joodse",
"gemeenskap",
".",
"Die",
"gemeenskap",
"het",
"suksesvol",
"by",
"die",
"regering",
"aangedring",
"op",
"die",
"onderrig",
"van",
"die",
"Holocaust",
"in",
"alle",
"openbare",
"skole",
"en",
"het",
"onlangs",
"die",
"Kaapstase",
"Holocaust-sentrum",
"gebou",
",",
"die",
"enigste",
"Holocaust-sentrum",
"in",
"Afrika",
".",
"Jode",
"betoon",
"hul",
"Sionisme",
"deur",
"filantropie",
".",
"Die",
"Kaapse",
"Joodse",
"gemeenskap",
"skenk",
"meer",
"aan",
"Israel",
"per",
"kop",
"as",
"enige",
"ander",
"Joodse",
"gemeenskap",
"ter",
"wêreld",
".",
"Hoewel",
"die",
"meeste",
"Kapenaars",
"Sionisme",
"afkeur",
",",
"beïnvloed",
"dit",
"nie",
"hul",
"houding",
"jeens",
"Kaapse",
"Jode",
"nie",
".",
"Trouens",
",",
"talle",
"Jode",
"het",
"’n",
"sterk",
"verhouding",
"met",
"die",
"plaaslike",
"regering",
".",
"Vooraanstaande",
"politieke",
"figure",
"woon",
"dikwels",
"Joodse",
"geleenthede",
"by",
",",
"ondanks",
"hul",
"kritiek",
"op",
"Israel",
".",
"Kaapstad",
"se",
"gemeenskap",
"is",
"nogtans",
"nie",
"heeltemal",
"bestand",
"teen",
"geweld",
"en",
"Antisemitisme",
"nie",
".",
"Inis",
"petrolbomme",
"na",
"die",
"huise",
"van",
"gemeenskapslede",
"gegooi",
"en",
"in",
"Desemberis",
"’n",
"bom",
"gegooi",
"na",
"een",
"van",
"die",
"Kaap",
"se",
"sinagoges",
".",
"Niemand",
"is",
"in",
"dié",
"voorval",
"beseer",
"nie",
".",
"Streng",
"veiligheidsmaatreëls",
"word",
"by",
"sinagoges",
"gehandhaaf",
".",
"Ekonomie",
"Kaapstad",
"is",
"die",
"ekonomiese",
"sentrum",
"van",
"die",
"Wes-Kaap",
".",
"Naas",
"sy",
"belangrike",
"rol",
"as",
"die",
"grootste",
"nywerheidstad",
"van",
"die",
"provinsie",
"trek",
"Suid-Afrika",
"se",
"Moederstad",
"ook",
"voordeel",
"uit",
"die",
"vinnig",
"groeiende",
"toerismebedryf",
".",
"Die",
"Wes-Kaap",
"is",
"nou",
"die",
"belangrikste",
"toeristebestemming",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"en",
"meer",
"as",
"een",
"miljoen",
"oorsese",
"toeriste",
"het",
"Kaapstad",
"in",
"die",
"jaarbesoek",
".",
"Die",
"toerismebedryf",
"genereer",
"tans",
"byna",
"tien",
"persent",
"van",
"die",
"Wes-Kaap",
"se",
"bruto",
"binnelandse",
"produk",
"en",
"het",
"'n",
"tiende",
"van",
"sy",
"werknemers",
"in",
"diens",
".",
"Kaapstad",
"se",
"hawe",
"en",
"sy",
"internasionale",
"lughawe",
"dien",
"as",
"'n",
"uitvoersentrum",
"vir",
"die",
"landbouprodukte",
"van",
"die",
"Wes-Kaap",
",",
"veral",
"vrugte",
",",
"wyn",
"en",
"blomme",
".",
"Die",
"provinsie",
"verteenwoordig",
"meer",
"as",
"'n",
"kwart",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"landbouinkomste",
"en",
"meer",
"as",
"die",
"helfte",
"van",
"sy",
"uitvoere",
"na",
"oorsese",
"bestemmings",
".",
"Toerisme",
"Kaapstad",
"het",
"sedert",
"die",
"eerste",
"demokratiese",
"verkiesing",
"in",
"Suid-Afrika",
"in",
"die",
"jaareen",
"van",
"die",
"wêreld",
"se",
"gewildste",
"reisbestemmings",
"geword",
".",
"Fasiliteite",
"vir",
"'n",
"groot",
"aantal",
"sportsoorte",
",",
"talle",
"winkels",
",",
"die",
"toeristeroete",
"van",
"die",
"Kaapse",
"Skiereiland",
"en",
"die",
"wynstreke",
"van",
"die",
"omgewing",
"asook",
"die",
"ryk",
"fauna",
"en",
"flora",
"maak",
"van",
"die",
"stad",
"Suid-Afrika",
"se",
"vernaamste",
"toeristebestemming",
".",
"Die",
"toerismebedryf",
"genereer",
"in",
"die",
"provinsie",
"Wes-Kaap",
"'n",
"jaarlikse",
"inkomste",
"van5",
"miljard",
"VSA-$",
".",
"Die",
"meerderheid",
"van",
"die",
"toeriste",
"kom",
"uit",
"oorsese",
"lande",
"soos",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
",",
"die",
"Verenigde",
"State",
"en",
"Duitsland",
".",
"Alhoewel",
"een",
"van",
"Kaapstad",
"se",
"byname",
",",
"Slaapstad",
",",
"na",
"die",
"beweerde",
"rustige",
"lewenstyl",
"van",
"sy",
"bewoners",
"verwys",
",",
"kan",
"dit",
"intussen",
"ewe",
"goed",
"as",
"'n",
"sinoniem",
"vir",
"die",
"florerende",
"plaaslike",
"hotelbedryf",
"gebruik",
"word",
"wat",
"'n",
"groot",
"aantal",
"kamers",
"oor",
"alle",
"prysklasse",
"heen",
"bied",
".",
"Talle",
"gerestoureerde",
"villa's",
",",
"wat",
"die",
"stylvolle",
"smaak",
"van",
"hul",
"eienaars",
"weerspieël",
",",
"bied",
"daarnaas",
"bed-en-ontbyt-akkommodasie",
"en",
"het",
"saam",
"met",
"die",
"Kaapse",
"gasvryheid",
"tot",
"die",
"uiters",
"suksesvolle",
"ontwikkeling",
"van",
"die",
"toerismebedryf",
"bygedra",
".",
"Talle",
"plaaslike",
"restourante",
"en",
"winkels",
"is",
"in",
"en",
"rondom",
"die",
"Victoria",
"&",
"Alfred",
"Waterfront",
"gekonsentreer",
"wat",
"intussen",
"jaarliksmiljoen",
"in-",
"en",
"uitheemse",
"besoekers",
"lok",
".",
"Om",
"ook",
"die",
"binnestad",
"meer",
"aantreklik",
"vir",
"toeriste",
"en",
"sakemanne",
"te",
"maak",
",",
"is",
"die",
"oprigting",
"van",
"'n",
"nuwe",
"kasinokompleks",
"in",
"V&A",
"Waterfront",
"teen",
"'n",
"koste",
"van8",
"miljard",
"ZAR",
"aan",
"die",
"bou",
"van",
"'n",
"kanaal",
"gekoppel",
"wat",
"plesierbootsritte",
"vanaf",
"die",
"hawe",
"tot",
"by",
"die",
"noordelike",
"stadsentrum",
"en",
"die",
"ArtsCape-teaterkompleks",
"moontlik",
"sal",
"maak",
".",
"Kaapstad",
"staan",
"bekend",
"vir",
"sy",
"respek",
"teenoor",
"gay",
"en",
"lesbiese",
"mense",
"en",
"het",
"tot",
"een",
"van",
"die",
"gewildste",
"internasionale",
"bestemmings",
"vir",
"LBGT",
"ontwikkel",
".",
"Victoria",
"&",
"Alfred",
"Waterfront",
"Victoria",
"&",
"Alfred",
"Waterfront",
"lê",
"noord",
"van",
"die",
"stadsentrum",
"en",
"was",
"vroeër",
"'n",
"verwaarloosde",
"hawebuurt",
".",
"Dit",
"is",
"vernoem",
"na",
"prins",
"Alfred",
",",
"die",
"tweede",
"seun",
"van",
"die",
"Britse",
"koningin",
"Victoria",
",",
"wat",
"hier",
"indie",
"hoeksteen",
"vir",
"'n",
"hawehoof",
"gelê",
"het",
".",
"Ook",
"die",
"eerste",
"hawebekken",
"is",
"inna",
"hom",
"vernoem",
",",
"terwyl",
"die",
"tweede",
"bekken",
"uit",
"die",
"jaardie",
"naam",
"van",
"sy",
"moeder",
"dra",
".",
"Die",
"oudste",
",",
"westelike",
"deel",
"van",
"Kaapstad",
"se",
"hawe",
"was",
"reeds",
"vanafvanweë",
"die",
"toenemende",
"waterdiepte",
"van",
"moderne",
"skepe",
"nie",
"meer",
"geskik",
"vir",
"die",
"hawebedryf",
"nie",
",",
"en",
"die",
"geriewe",
"het",
"begin",
"verval",
".",
"Omstreekshet",
"die",
"stadsregering",
"besluit",
"om",
"nuwe",
"lewe",
"in",
"die",
"ou",
"hawebuurt",
"te",
"blaas",
"en",
"inis",
"die",
"Victoria",
"and",
"Alfred",
"Waterfront",
"Company",
"in",
"samewerking",
"met",
"die",
"haweadministrasie",
"gestig",
"wat",
"'n",
"konsep",
"vir",
"die",
"restourasie",
"van",
"die",
"historiese",
"geboue",
"ontwikkel",
"en",
"erwe",
"aan",
"beleggers",
"verpag",
"het",
".",
"'n",
"Ou",
"stoorhuis",
"is",
"tot",
"'n",
"winkelsentrum",
"omgeskep",
",",
"die",
"pomphuis",
"huisves",
"tans",
"restourante",
",",
"en",
"'n",
"voormalige",
"gevangenis",
"dien",
"as",
"hotel",
".",
"Die",
"projek",
"het",
"tot",
"een",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"suksesvolste",
"beleggings",
"ontwikkel",
".",
"Die",
"Waterfront-gebied",
"is",
"intussen",
"met",
"jaarliks",
"sowatmiljoen",
"besoekers",
"die",
"gewildste",
"toeristetrekpleister",
"in",
"die",
"Wes-Kaap",
"en",
"die",
"hele",
"Suid-Afrika",
"asook",
"'n",
"spilpunt",
"van",
"Kaapstad",
"se",
"naglewe",
",",
"met",
"sowat",
"vierhonderd",
"winkels",
",",
"tagtig",
"restourante",
"en",
"kroeë",
",",
"en",
"rolprentteaters",
".",
"Vuurwerke",
"en",
"opelugkonserte",
"vind",
"gereeld",
"hier",
"plaas",
".",
"Vanaf",
"Septemberis",
"die",
"Waterfront",
"in",
"'n",
"suidoostelike",
"rigting",
"uitgebrei",
".",
"Rondom",
"die",
"historiese",
"kloktoring",
"is",
"die",
"nuwe",
"Clock",
"Tower",
"Centre",
"opgerig",
"–",
"'n",
"nuwe",
"winkelsentrum",
"met",
"restourante",
"en",
"reisagente",
".",
"Die",
"nuwe",
"geboue",
"is",
"in",
"argitektoniese",
"opsig",
"harmonies",
"tot",
"die",
"kloktoring",
"en",
"die",
"ou",
"stoorhuise",
"ingepas",
".",
"Gedurende",
"die",
"boubedrywighede",
"is",
"die",
"bouvalle",
"van",
"'n",
"ou",
"VOC-vesting",
"opgegrawe",
"wat",
"eweneens",
"in",
"die",
"kompleks",
"geïntegreer",
"is",
".",
"Vlakby",
"die",
"Clock",
"Tower",
"Centre",
"lê",
"die",
"Nelson",
"Mandela",
"Gateway",
",",
"die",
"vertrekpunt",
"vir",
"skepe",
"wat",
"toeriste",
"na",
"die",
"voormalige",
"gevangeniseiland",
"Robbeneiland",
"neem",
".",
"'n",
"Londense",
"ateljee",
",",
"Heatherwick",
"Studio",
",",
"het",
"een",
"van",
"Kaapstad-hawe",
"se",
"historiese",
"graansilogeboue",
",",
"Silo",
"nr.wat",
"inopgerig",
"is",
",",
"omgeskep",
"tot",
"'n",
"moderne",
"gebou",
"wat",
"sedertdie",
"Zeitz",
"Museum",
"of",
"Contemporary",
"African",
"Art",
"(",
"MOCAA",
")",
"en",
"'n",
"luukse",
"hotel",
",",
"The",
"Royal",
"Portfolio",
",",
"huisves",
".",
"Baie",
"van",
"die",
"silogebou",
"se",
"oorspronklike",
"geriewe",
"het",
"behoue",
"bly",
",",
"insluitendesilindriese",
"stoorsilo's",
"wat",
"uitgehol",
"is",
"om",
"as",
"die",
"museum",
"se",
"groot",
"atrium",
"te",
"dien",
".",
"Inkopies",
"en",
"vermaak",
"Canal",
"Walk",
",",
"wat",
"volgens",
"die",
"voorbeeld",
"van",
"Amerikaanse",
"shopping",
"malls",
"ontwerp",
"is",
"en",
"meer",
"aswinkels",
",",
"'n",
"rolprentteater",
"en",
"'n",
"reuse-kitskos-restourant",
"met",
"'n",
"jaarlikse",
"omset",
"van",
"ZAR8",
"miljard",
"(",
"syfers",
"vanbehels",
",",
"is",
"die",
"grootste",
"winkelsentrum",
"in",
"Afrika",
"en",
"ook",
"en",
"van",
"die",
"grootstes",
"in",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
".",
"Ratanga",
"Junction",
"met",
"vele",
"plesierritte",
"en",
"ander",
"vermaak",
",",
"veral",
"vir",
"die",
"jongeres",
"(",
"langs",
"Canal",
"Walk",
")",
".",
"Groentemarkplein",
"(",
"Green",
"Market",
"Square",
")",
"was",
"oorspronklik",
"'n",
"groentemark",
",",
"maar",
"is",
"deesdae",
"'n",
"vlooimark",
"in",
"die",
"hartjie",
"van",
"Kaapstad",
"waar",
"'n",
"mens",
"alles",
"van",
"tradisionele",
"Afrika-aandenkings",
"en",
"kuns",
"tot",
"handewerk",
",",
"goedkoop",
"musiek",
",",
"klere",
"en",
"ander",
"snuisterye",
"kan",
"koop",
".",
"Kuns",
"en",
"kultuur",
"Kaapstad",
"is",
"naas",
"Johannesburg",
"een",
"van",
"die",
"twee",
"kulturele",
"sentra",
"van",
"Suid-Afrika",
".",
"Intussen",
"het",
"die",
"Moederstad",
"tot",
"'n",
"nasionale",
"leier",
"op",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"uitvoerende",
"kunste",
"ontwikkel",
",",
"waaronder",
"teater",
",",
"opera",
",",
"musicals",
"en",
"musiek",
".",
"Die",
"kulturele",
"lewe",
"van",
"Kaapstad",
"word",
"verbind",
"met",
"satirici",
"soos",
"Pieter-Dirk",
"Uys",
",",
"Robert",
"Kirby",
"en",
"Mark",
"Banks",
";",
"die",
"musicals",
"van",
"David",
"Kramer",
",",
"Taliep",
"Petersen",
"en",
"Marthinus",
"Basson",
";",
"en",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kaapstad",
"se",
"Teaterskool",
".",
"Maar",
"ook",
"bekroonde",
"toneelstukke",
"uit",
"Johannesburg",
"soos",
"opvoerings",
"van",
"Athol",
"Fugard",
",",
"Sue",
"Pam-Grant",
"en",
"Janice",
"Honeyman",
"word",
"in",
"die",
"plaaslike",
"teaters",
"gespeel",
".",
"Vanweë",
"die",
"tekort",
"aan",
"befondsing",
"deur",
"die",
"owerhede",
"kan",
"Kaapstad",
"net",
"soos",
"Johannesburg",
"nie",
"met",
"kunsmetropole",
"in",
"ander",
"wêrelddele",
"meeding",
"nie",
",",
"en",
"daar",
"is",
"byvoorbeeld",
"min",
"musea",
"wat",
"versamelings",
"van",
"eietydse",
"kuns",
"kan",
"vertoon",
".",
"Nogtans",
"is",
"daar",
"instellings",
"wat",
"dwarsoor",
"die",
"wêreld",
"bekendheid",
"verwerf",
"het",
".",
"Teater",
",",
"opera",
"en",
"ballet",
"Die",
"grootste",
"teater",
"in",
"Kaapstad",
",",
"die",
"Kunstekaap-kompleks",
",",
"het",
"in",
"die",
"Apartheid-era",
"nog",
"as",
"die",
"Nico",
"Malan-teater",
"bekend",
"gestaan",
"en",
"word",
"in",
"die",
"plaaslike",
"omgangstaal",
"dikwels",
"nog",
"Nico",
"genoem",
".",
"Die",
"kompleks",
"is",
"oorspronklik",
"inop",
"die",
"Foreshore",
"geopen",
"en",
"behels",
"naas",
"die",
"operahuis",
"'n",
"groot",
"teatersaal",
"(",
"die",
"Main",
"Theatre",
")",
"meten",
"die",
"Arena-teater",
"metsitplekke",
".",
"In",
"sy",
"sale",
"word",
"klassieke",
"en",
"merendeels",
"Engelse",
"toneelstukke",
",",
"opera's",
"en",
"ballette",
"opgevoer",
";",
"die",
"klein",
"Arena-teater",
"bied",
"daarnaas",
"opvoerings",
"van",
"eksperimentele",
"en",
"ander",
"moderne",
"toneelstukke",
"aan",
".",
"Die",
"operahuis",
"kan",
"met",
"soortgelyke",
"instellings",
"in",
"ander",
"wêrelddele",
"meeding",
"en",
"werk",
"onder",
"meer",
"ook",
"met",
"operahuise",
"soos",
"dié",
"van",
"Oslo",
"in",
"Noorweë",
"saam",
".",
"Die",
"Kaapstadse",
"operahuis",
"bied200",
"sitplekke",
"en",
"'n",
"indrukwekkende",
"foyer",
"met",
"'n",
"ligkroon",
"in",
"die",
"Italiaanse",
"styl",
".",
"Gedurende",
"die",
"Apartheid-era",
"het",
"die",
"hoofklem",
"op",
"Europese",
"kuns",
"en",
"kultuur",
"geval",
",",
"maar",
"intussen",
"het",
"die",
"Nico",
"ook",
"begin",
"om",
"meer",
"aandag",
"aan",
"inheemse",
"kulture",
"te",
"skenk",
".",
"Die",
"opelug-teater",
"in",
"Maynardville",
"het",
"hom",
"op",
"tonele",
"van",
"William",
"Shakespeare",
"toegespits",
",",
"terwyl",
"ander",
"teaters",
"soos",
"die",
"Baxter-teater",
"naby",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Kaapstad",
"se",
"kampus",
"in",
"Rondebosch",
",",
"die",
"Theatre",
"on",
"the",
"Bay",
"in",
"Kampsbaai",
",",
"die",
"Coffee",
"Lounge",
"in",
"Kerkstraat",
",",
"die",
"Little",
"Theatre",
"in",
"Tuine",
"en",
"talle",
"ander",
"klein",
"en",
"onafhanklike",
"teaters",
"hulle",
"op",
"minder",
"konvensionele",
"toneelkuns",
"en",
"tradisionele",
"Engelse",
"komedies",
"toegespits",
"het",
".",
"Die",
"Baxter-teater",
"was",
"gedurende",
"die",
"tydperk",
"van",
"rasseskeiding",
"een",
"van",
"min",
"tuistes",
"in",
"Suid-Afrika",
"waar",
"gemengde",
"gehore",
"saam",
"toneel",
"kon",
"kyk",
".",
"Kookkuns",
"As",
"Suid-Afrika",
"se",
"aantreklikste",
"stad",
"vir",
"binne-",
"en",
"buitelandse",
"besoekers",
"het",
"Kaapstad",
"vinnig",
"tot",
"Suid-Afrika",
"se",
"kulinêre",
"hoofstad",
"met",
"'n",
"internasionale",
"restourant",
"-",
"en",
"koffiehuiskultuur",
"ontwikkel",
".",
"Die",
"plaaslike",
"sjefs",
"vermeng",
"die",
"veelsydige",
"plaaslike",
"kookkuns",
"en",
"eersterangse",
"bestanddele",
"soos",
"die",
"Kaapse",
"seekos",
"met",
"'n",
"verskeidenheid",
"internasionale",
"invloede",
".",
"Tradisionele",
"resepte",
"van",
"dwarsoor",
"die",
"vasteland",
"van",
"Afrika",
"vorm",
"saam",
"met",
"Europese",
",",
"Indonesiese",
"en",
"Kaaps-Maleise",
"invloede",
"die",
"basis",
"vir",
"Kaapstad",
"se",
"huidige",
"innovatiewe",
"kookkuns",
".",
"Visgeregte",
",",
"wat",
"met",
"suurlemoenbotter",
",",
"knoffelsous",
"en",
"gebakte",
"aartappels",
"bedien",
"word",
",",
"raak",
"steeds",
"meer",
"gewild",
".",
"Die",
"Kaaps-Hollandse",
"en",
"Oos-Indiese",
"kookkuns",
"het",
"al",
"vroeg",
"saamgesmelt",
"om",
"'n",
"verskeidenheid",
"tipies",
"Kaapse",
"geregte",
"soos",
"bobotie",
"en",
"sosaties",
"te",
"skep",
"wat",
"met",
"tipies",
"Oos-Indiese",
"speserye",
"gekruie",
"word",
".",
"Van",
"die",
"kruie",
",",
"wat",
"deur",
"slawe",
"die",
"land",
"binnegebring",
"is",
",",
"het",
"goewerneur",
"Van",
"Riebeeck",
"reeds",
"laat",
"aanplant",
",",
"waaronder",
"vinkel",
"en",
"anys",
".",
"Kaaps-Maleise",
"invloede",
"word",
"ook",
"sigbaar",
"in",
"moderne",
"Kaapse",
"spesialiteite",
"soos",
"pizza",
"met",
"vars",
"botterneut",
"of",
"samoesas",
",",
"velletjies",
"deeg",
"wat",
"tot",
"driehoekige",
"pakkies",
"gevorm",
"en",
"met",
"'n",
"vulsel",
"van",
"gemaalde",
"beesvleis",
",",
"hoendervleis",
"of",
"groente",
"gevul",
"en",
"diepgebraai",
"word",
".",
"Samoesas",
"is",
"ook",
"'n",
"gewilde",
"wegneemete",
".",
"Waterblommetjies",
"is",
"'n",
"gesogte",
"Kaapse",
"vleikos",
"wat",
"veral",
"vir",
"bredies",
"met",
"vleis",
"en",
"groente",
"gebruik",
"word",
".",
"Tipies",
"Kaapse",
"nageregte",
",",
"wat",
"ook",
"elders",
"in",
"Suid-Afrika",
"geniet",
"word",
",",
"sluit",
"malvapoeding",
"(",
"'n",
"oorspronklik",
"Hollandse",
"spesialiteit",
"wat",
"van",
"melk",
",",
"suiker",
",",
"room",
"en",
"appelkooskonfyt",
"berei",
"word",
")",
"en",
"melktert",
"in",
".",
"Koeksisters",
",",
"'n",
"tradisionele",
"Suid-Afrikaanse",
"lekkerny",
",",
"het",
"hulle",
"oorsprong",
"in",
"die",
"Kaaps-Maleise",
"kookkuns",
".",
"Die",
"Kaaps-Maleise",
"koesisters",
"het",
"'n",
"meer",
"sagte",
"tekstuur",
"as",
"hul",
"Afrikaner-eweknie",
"koeksisters",
"en",
"word",
"met",
"gedroogde",
"kokosneute",
"oorstrooi",
".",
"Onderwys",
"Kaapstad",
"is",
"naas",
"Johannesburg",
"en",
"Pretoria",
"die",
"belangrikste",
"universiteitstad",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Die",
"Universiteit",
"van",
"Kaapstad",
"(",
"University",
"of",
"Cape",
"Town",
",",
"UCT",
")",
"word",
"selfs",
"as",
"een",
"van",
"die",
"leidende",
"akademiese",
"instellings",
"in",
"Afrika",
"beskou",
".",
"Sy",
"hoofkampus",
"lê",
"teen",
"die",
"helling",
"van",
"Duiwelskop",
".",
"Die",
"Universiteit",
"Stellenbosch",
",",
"'n",
"eersterangse",
"histories",
"Afrikaanstalige",
"instelling",
",",
"lê",
"sowatkm",
"van",
"Kaapstad",
"af",
".",
"Ander",
"belangrike",
"tersiêre",
"instellings",
"is",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Wes-Kaapland",
"in",
"die",
"voorstad",
"Bellville",
",",
"wat",
"inas",
"'n",
"instelling",
"vir",
"kleurling-studente",
"gestig",
"is",
",",
"maar",
"reeds",
"in",
"dies",
"'n",
"mate",
"van",
"outonomie",
"bereik",
"en",
"hom",
"as",
"'n",
"oorwegend",
"Engelssprekende",
"\"",
"volksuniversiteit",
"\"",
"beskou",
"het",
",",
"terwyl",
"die",
"persentasie",
"swart",
"studente",
"van",
"slegsps",
"intotps",
"ingegroei",
"het",
";",
"en",
"die",
"Tegnologiese",
"Universiteit",
"van",
"die",
"Kaapse",
"Skiereiland",
"(",
"Cape",
"Peninsula",
"University",
"of",
"Technology",
")",
",",
"wat",
"deur",
"die",
"samesmelting",
"van",
"die",
"Kaapse",
"Technikon",
"(",
"Cape",
"Technikon",
")",
"en",
"die",
"Technikon",
"van",
"die",
"Skiereiland",
"(",
"Peninsula",
"Technikon",
")",
"ontstaan",
"het",
".",
"Die",
"Graduate",
"School",
"of",
"Business",
"GSB",
")",
"naby",
"die",
"Victoria",
"&",
"Alfred",
"Waterfront",
"kan",
"met",
"die",
"beste",
"buitelandse",
"skole",
"meeding",
"–",
"as",
"die",
"enigste",
"tersiêre",
"sakeskool",
"wat",
"in",
"die",
"gesiene",
"Britse",
"sakedagblad",
"Financial",
"Times",
"se",
"Global",
"MBA",
"Rankinggeranglys",
"word",
".",
"Kaapstad",
"se",
"Engelse",
"taalskole",
"lok",
"sedert",
"die",
"negentigerjare",
"danksy",
"die",
"hoë",
"kwaliteitstandaarde",
"en",
"die",
"stad",
"se",
"reputasie",
"as",
"'n",
"eersterangse",
"toeristebestemming",
"'n",
"steeds",
"groeiende",
"aantal",
"buitelandse",
"besoekers",
".",
"Kaapstad",
"se",
"roemryke",
"hoërskole",
",",
"waarvan",
"baie",
"koshuisgeriewe",
"het",
"en",
"dus",
"leerders",
"uit",
"alle",
"dele",
"van",
"die",
"land",
"lok",
",",
"is",
"onder",
"meer",
"die",
"Hoërskool",
"Westerford",
",",
"Hoër",
"Seunskool",
"Rondebosch",
",",
"die",
"Hoërskool",
"Jan",
"van",
"Riebeeck",
",",
"Hoër",
"Meisieskool",
"Herschel",
",",
"SACS",
",",
"Hoër",
"Seunskool",
"Wynberg",
",",
"Hoër",
"Meisieskool",
"Wynberg",
",",
"St",
".",
"Cyprian's",
",",
"die",
"Hoërskool",
"D.F",
".",
"Malan",
"en",
"Biskoppe",
".",
"Kommunikasie-",
"en",
"mediabedryf",
"Kaapstad",
"huisves",
"die",
"hoofkwartier",
"van",
"'n",
"aantal",
"dagblaaie",
",",
"tydskrifte",
"en",
"drukkerye",
".",
"Naspers",
",",
"die",
"grootste",
"mediakonglomeraat",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"is",
"die",
"uitgewer",
"van",
"onder",
"meer",
"Die",
"Burger",
",",
"die",
"naasgrootste",
"Afrikaanse",
"dagblad",
",",
"en",
"Die",
"Son",
",",
"die",
"grootste",
"Afrikaanse",
"dagblad",
"ter",
"wêreld",
",",
"maar",
"sy",
"Engelse",
"weergawe",
",",
"Cape",
"Son",
",",
"is",
"ingestaak",
".",
"Sekunjalo",
"Independent",
"Media",
"gee",
"hier",
"al",
"drie",
"die",
"Engelstalige",
"dagblaaie",
"in",
"die",
"Wes-Kaap",
"uit",
",",
"die",
"Cape",
"Argus",
",",
"die",
"Cape",
"Times",
"en",
"die",
"Daily",
"Voice",
".",
"Kaapstad",
"beskik",
"daarnaas",
"ook",
"oor",
"'n",
"groot",
"aantal",
"koerante",
"vir",
"die",
"plaaslike",
"gemeenskappe",
",",
"waarvan",
"die",
"Athlone",
"News",
"(",
"Athlone",
")",
",",
"die",
"Atlantic",
"Sun",
",",
"die",
"Constantiaberg",
"Bulletin",
"(",
"Constantiaberg",
")",
",",
"die",
"City",
"Vision",
"(",
"Bellville",
")",
",",
"die",
"False",
"Bay",
"Echo",
"(",
"Valsbaai",
")",
"die",
"Distrikspos",
"en",
"Helderpos",
"(",
"Helderberg",
")",
",",
"die",
"Bolander",
"(",
"Boland",
")",
",",
"die",
"Plainsman",
"(",
"Mitchells",
"Plein",
")",
",",
"die",
"Sentinel",
"News",
"(",
"Houtbaai",
")",
",",
"die",
"Southern",
"Mail",
"(",
"Suidelike",
"Skiereiland",
")",
",",
"die",
"Southern",
"Suburbs",
"Tatler",
"(",
"Suidelike",
"Voorstede",
")",
",",
"Table",
"Talk",
"(",
"Tafelsig",
")",
"en",
"Tygertalk",
"(",
"Tygervallei/Durbanville",
")",
"die",
"grootste",
"Engelstaliges",
"is",
".",
"Die",
"belangrikste",
"streekkoerante",
"in",
"Afrikaans",
"is",
"die",
"Landbou-Burger",
"en",
"die",
"Tygerburger",
".",
"Die",
"Helderbergse",
"koerante",
"Distrikspos",
"en",
"Helderpos",
",",
"asook",
"die",
"Bolander",
",",
"word",
"tweetalig",
"in",
"Engels",
"en",
"Afrikaans",
"uitgegee",
".",
"Vukani",
",",
"wat",
"op",
"die",
"Kaapse",
"Vlaktes",
"verskyn",
",",
"word",
"in",
"Xhosa",
"uitgegee",
".",
"Kaapstadse",
"Boekeskou",
"Die",
"eerste",
"Kaapstadse",
"Boekeskou",
"(",
"Engels",
":",
"Cape",
"Town",
"Book",
"Fair",
")",
",",
"waaraanuitgewerye",
"uitlande",
"deelgeneem",
"het",
",",
"het",
"in",
"Juniein",
"samewerking",
"met",
"die",
"Frankfurtse",
"Boekeskou",
"plaasgevind",
"en",
"sowat000",
"besoekers",
"gelok",
".",
"Inhet",
"die",
"boekeskou",
"met000",
"besoekers",
"'n",
"nuwe",
"rekord",
"behaal",
".",
"Bynauitstallers",
"uitlande",
"het",
"deelgeneem",
".",
"Die",
"skou",
",",
"wat",
"by",
"die",
"Kaapse",
"Internasionale",
"Konvensiesentrum",
"aangebied",
"word",
",",
"is",
"daarop",
"gemik",
"om",
"die",
"lees",
"van",
"boeke",
"in",
"Suid-Afrika",
"te",
"bevorder",
".",
"Veral",
"skoolboeke",
"sal",
"voordeel",
"kan",
"trek",
"uit",
"groter",
"oplae",
"en",
"die",
"daarmee",
"gepaardgaande",
"laer",
"pryse",
".",
"Daar",
"is",
"na",
"ramings",
"sowat000",
"mense",
"in",
"Suid-Afrika",
"–",
"uit",
"'n",
"bevolking",
"van",
"meer",
"as",
"veertig",
"miljoen",
"–",
"wat",
"gereeld",
"boeke",
"lees",
".",
"Sport",
"Kaapstad",
"se",
"gewildste",
"sportsoorte",
"volgens",
"deelname",
"is",
"krieket",
",",
"sokker",
",",
"swem",
"en",
"rugby",
".",
"In",
"rugby",
"huisves",
"Kaapstad",
"die",
"Westelike",
"Provinsie",
"wat",
"op",
"Kaapstad-stadion",
"speel",
"en",
"in",
"die",
"Curriebeker",
"meeding",
".",
"Daarbenewens",
"vorm",
"spelers",
"van",
"die",
"Westelike",
"Provinsie",
"die",
"grondslag",
"vir",
"die",
"Stormers",
"in",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
"se",
"Superrugbytoernooi",
"wat",
"deur",
"spelers",
"van",
"Boland",
"in",
"Wellington",
"aangevul",
"word",
".",
"Kaapstad",
"huisves",
"gereeld",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"nasionale",
"rugbyspan",
",",
"die",
"Springbokke",
",",
"en",
"het",
"wedstryde",
"tydens",
"die",
"Rugbywêreldbeker",
"insluitende",
"die",
"openingswedstryd",
",",
"maar",
"ook",
"die",
"halfeindstryd",
"tussen",
"Nieu-Seeland",
"se",
"All",
"Blacks",
"en",
"Engeland",
"se",
"Roses",
"waartydens",
"Jonah",
"Lomu",
"vier",
"drieë",
"gedruk",
"het",
",",
"aangebied",
".",
"Die",
"Suid-Afrikaanse",
"Rugbyunie",
"(",
"SARU",
")",
",",
"die",
"beheerliggaam",
"vir",
"rugby",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"is",
"in",
"Kaapstad",
"gesetel",
".",
"Sokker",
"is",
"ook",
"gewild",
".",
"Twee",
"Kaapstadse",
"sokkerspanne",
"ding",
"in",
"die",
"Premier",
"Sokkerliga",
"(",
"PSL",
")",
",",
"Suid-Afrika",
"se",
"hoogste",
"sokkerafdeling",
",",
"mee",
".",
"Hulle",
"is",
"Ajax",
"Kaapstad",
",",
"wat",
"gevorm",
"is",
"deur",
"diesamesmelting",
"van",
"die",
"Sewe",
"Sterre",
"en",
"die",
"Kaapstadse",
"Spurs",
",",
"en",
"die",
"Cape",
"Town",
"City",
"FC",
".",
"Kaapstad",
"het",
"ook",
"verskeie",
"wedstryde",
"tydens",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Konfederasiebeker",
"inen",
"die",
"FIFA",
"Sokker-Wêreldbekertoernooi",
"in",
"insluitende",
"'n",
"halfeindstryd",
",",
"aangebied",
".",
"Die",
"Moederstad",
"het",
"hiervoor",
"'n",
"nuwe000-stadion",
"(",
"Kaapstad-stadion",
")",
"in",
"die",
"Groenpuntgebied",
"opgerig",
".",
"In",
"krieket",
"het",
"die",
"Kaapse",
"Kobras",
"Kaapstad",
"op",
"Nuweland-krieketveld",
"verteenwoordig",
".",
"Die",
"span",
"het",
"uit",
"die",
"samesmelting",
"van",
"die",
"Westelike",
"Provinsie-krieket",
"en",
"die",
"Boland",
"Krieket-spanne",
"ontstaan",
"en",
"in",
"die",
"Supersport",
"-",
"en",
"die",
"Standard",
"Bank-beker-reekse",
"meegeding",
".",
"Ná",
"afloop",
"van",
"die21-seisoen",
"is",
"die",
"span",
"tydens",
"'n",
"hervorming",
"van",
"Suid-Afrikaanse",
"krieket",
"ontbind",
".",
"Die",
"Nuweland-krieketveld",
"is",
"'n",
"toetskrieketstadion",
"en",
"huisves",
"gereeld",
"internasionale",
"krieketwedstryde",
"van",
"die",
"Proteas",
",",
"Suid-Afrika",
"se",
"nasionale",
"krieketspan",
".",
"Byvoorbeeld",
"is",
"vyf",
"wedstryde",
"tydens",
"die",
"Krieketwêreldbekeren",
"nege",
"wedstryde",
"tydens",
"die",
"T20I-wêreldbekerhier",
"gehou",
".",
"Kaapstad",
"het",
"al",
"Olimpiese",
"aspirasies",
"gehad",
".",
"Onder",
"ander",
"was",
"Kaapstad",
"ineen",
"van",
"die",
"vyf",
"kandidaatstede",
"op",
"die",
"Internasionale",
"Olimpiese",
"Komitee",
"se",
"kortlys",
"vir",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspele",
"Die",
"spele",
"is",
"eindelik",
"aan",
"Athene",
",",
"Griekeland",
",",
"toegeken",
"en",
"Kaapstad",
"het",
"in",
"die",
"derde",
"plek",
"geëindig",
".",
"Daar",
"was",
"ook",
"spekulasie",
"dat",
"Kaapstad",
"die",
"keuse",
"van",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"Sportkonfederasie",
"en",
"Olimpiese",
"Komitee",
"was",
"as",
"Suid-Afrikaanse",
"kandidaatstad",
"vir",
"die",
"Olimpiese",
"Somerspele",
"Aan",
"die",
"einde",
"is",
"egter",
"Tokio",
",",
"Japan",
",",
"as",
"gasheer",
"vir",
"die",
"spele",
"aangewys",
".",
"Besienswaardighede",
"Die",
"Groote",
"Kerk",
"staan",
"op",
"'n",
"perseel",
",",
"waar",
"indie",
"eerste",
"kerk",
"in",
"Suid-Afrika",
"opgerig",
"is",
".",
"Die",
"huidige",
"kerkgebou",
"is",
"die",
"derde",
"wat",
"uit",
"die",
"jaardateer",
",",
"tog",
"het",
"die",
"kloktoring",
"van",
"die",
"tweede",
"gebou",
"vanbewaar",
"gebly",
".",
"Die",
"Kompanjiestuin",
"maak",
"deel",
"uit",
"van",
"Jan",
"van",
"Riebeeck",
"se",
"historiese",
"groentetuin",
".",
"Die",
"Parlement",
"van",
"Suid-Afrika",
"is",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"wetgewende",
"gesag",
"en",
"is",
"in",
"Parlementslaan",
"geleë",
".",
"Die",
"Tuynhuys",
"is",
"inas",
"'n",
"herehuis",
"opgerig",
"en",
"bekoor",
"met",
"sy",
"Kaaps-Hollandse",
"argitektuur",
".",
"Dit",
"dien",
"as",
"die",
"ampswoning",
"van",
"die",
"president",
"en",
"is",
"nie",
"toeganklik",
"vir",
"die",
"publiek",
"nie",
".",
"Die",
"Joodse",
"Museum",
"is",
"in",
"die",
"oudste",
"sinagoge",
"van",
"Suid-Afrika",
"uit",
"die",
"jaargeopen",
"en",
"behandel",
"die",
"geskiedenis",
"van",
"die",
"Joodse",
"gemeenskap",
"aan",
"die",
"Kaap",
".",
"Dit",
"beskik",
"ook",
"oor",
"'n",
"versameling",
"van",
"Joodse",
"kunswerke",
",",
"wat",
"aan",
"die",
"Kaap",
"ontstaan",
"het",
".",
"Die",
"Bo-Kaap",
"lê",
"wes",
"van",
"die",
"stadsentrum",
"teen",
"die",
"hange",
"van",
"die",
"Vlaeberg",
"en",
"is",
"die",
"oudste",
"woonbuurt",
"van",
"Kaapstad",
"wat",
"nog",
"steeds",
"die",
"karakter",
"van",
"'n",
"dorp",
"binne",
"die",
"stadsgebied",
"het",
".",
"Dit",
"spog",
"onder",
"meer",
"met",
"die",
"eerste",
"moskee",
"wat",
"in",
"Suid-Afrika",
"opgerig",
"is",
".",
"Sy",
"eerste",
"bewoners",
"in",
"die",
"jaaris",
"slawe",
"en",
"Maleistalige",
"gevangenes",
"uit",
"Oos-Indië",
".",
"Die",
"woonbuurt",
"is",
"nog",
"steeds",
"'n",
"tradisionele",
"Maleierbuurt",
"met",
"'n",
"ontspanne",
"Oosterse",
"atmosfeer",
".",
"Die",
"Bo-Kaap-museum",
"en",
"die",
"talle",
"Kaaps-Maleise",
"restourante",
"lok",
"'n",
"groot",
"aantal",
"toeriste",
".",
"Groenpunt",
"se",
"vuurtoring",
"is",
"deur",
"die",
"Duits-gebore",
"argitek",
"Herman",
"Schutte1844",
")",
"ontwerp",
"en",
"involtooi",
".",
"Dit",
"is",
"die",
"oudste",
"vuurtoring",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"wat",
"inmet",
"'n",
"mishoring",
"toegerus",
"en",
"twee",
"jaar",
"later",
"geëlektrifiseer",
"is",
".",
"Die",
"rotsige",
"Groenpunt",
"staan",
"onder",
"die",
"seevaarders",
"eeue",
"lank",
"bekend",
"as",
"een",
"van",
"die",
"gevaarlikste",
"punte",
"aan",
"die",
"Kaap",
".",
"Die",
"laaste",
"in",
"'n",
"lang",
"lys",
"van",
"skepe",
",",
"wat",
"hier",
"gestrand",
"het",
",",
"is",
"die",
"Seafarer",
",",
"wat",
"inop",
"die",
"rotse",
"geloop",
"het",
".",
"Wynberg",
"is",
"een",
"van",
"die",
"grootste",
"voorstede",
"van",
"Kaapstad",
"en",
"was",
"naas",
"Pretoria",
"indie",
"sensusdistrik",
"met",
"die",
"grootste",
"getalle",
"Afrikaanssprekers",
".",
"Wynberg",
"spog",
"met",
"baie",
"ou",
"gerestoureerde",
"geboue",
".",
"Die",
"opelugteater",
"in",
"Maynardville",
"het",
"danksy",
"sy",
"Shakespeare-opvoerings",
"bekendheid",
"verwerf",
".",
"Planetarium",
"in",
"die",
"Kompanjiestuin",
"en",
"deel",
"van",
"die",
"Iziko-museums",
".",
"Suid-Afrikaanse",
"Nasionale",
"Kunsmuseum",
"in",
"die",
"Kompanjiestuin",
"en",
"deel",
"van",
"die",
"Iziko-museums",
".",
"Victoria",
"&",
"Alfred",
"Waterfront",
"in",
"die",
"hart",
"van",
"Kaapstad",
"se",
"werkende",
"hawe",
".",
"Die",
"Kaapstad-stadion",
"is",
"gebou",
"met",
"die",
"oog",
"op",
"dieSokkerwêreldbeker",
".",
"Die",
"Zeitz",
"Museum",
"of",
"Contemporary",
"Art",
"Africa",
"(",
"Zeitz",
"MOCAA",
")",
"is",
"'n",
"kunsmuseum",
"in",
"'n",
"herboude",
"graansilo",
"aan",
"die",
"Victoria",
"&",
"Alfred",
"Waterfront",
".",
"Ander",
"belangrike",
"besienswaardighede",
"is",
":",
"Tafelberg",
",",
"wat086",
"m",
"hoog",
"is",
",",
"en",
"waarskynlik",
"die",
"gewildste",
"toeristebestemming",
".",
"Seinheuwel",
",",
"wat",
"'n",
"uitsig",
"oor",
"Tafelbaai",
"en",
"die",
"stad",
"bied",
".",
"Leeukop",
",",
"tussen",
"Tafelberg",
"en",
"Seinheuwel",
".",
"Kirstenbosch",
",",
"een",
"van",
"agt",
"nasionale",
"botaniese",
"tuine",
"in",
"die",
"land",
".",
"Robbeneiland",
",",
"waar",
"Nelson",
"Mandelajaar",
"lank",
"gevangene",
"was",
".",
"Susterstede",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"dorpe",
"in",
"Suid-Afrika",
"Gereformeerde",
"kerk",
"Kaapstad",
"NG",
"gemeente",
"Kaapstad",
"Verwysings",
"Bronne",
"Indien",
"in",
"die",
"betrokke",
"teksgdeeltes",
"geen",
"ander",
"bronne",
"of",
"verwysings",
"vermeld",
"word",
"nie",
",",
"het",
"die",
"volgende",
"gedrukte",
"media",
"of",
"webwerwe",
"as",
"hoofbronne",
"gedien",
":",
"Die",
"swart",
"woonbuurte",
"in",
"die",
"Kaapse",
"Vlaktes",
"www.kapstadt-tour.de:",
"Die",
"Townships",
"in",
"den",
"Cape",
"Flats",
"von",
"Kapstadt",
"Die",
"historiese",
"stadsentrum",
"(",
"Parade",
")",
"www.kapstadt-tour.de:",
"Die",
"Grand",
"Parade",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webtuistes",
"Stad",
"Kaapstad",
"Munisipaliteit",
"Wes-Kaapse",
"Regering",
"Kultuur",
"Iziko-musea",
"Afrikaans",
"Community1795",
"Argitektuur",
"www.emporis.com:",
"Die",
"wolkekrabbers",
"van",
"Kaapstad",
"Reis",
"en",
"vermaak",
"Kaapstad",
"se",
"amptelike",
"toerismewebwerf",
"The",
"Guardian",
",",
"Manchester",
",",
"VK",
":",
"The",
"alternative",
"city",
"guide",
"to",
"Cape",
"Town",
"Kusstede",
"Provinsiehoofstede",
"van",
"Suid-Afrika"
] |
168 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kiribati | Kiribati | Kiribati, amptelik die Republiek Kiribati (Engels: Republic of Kiribati, Kiribaties: Ribaberiki Kiribati), is 'n eilandnasie in die Stille Oseaan en Oseanië langs die ewenaar, wat vroeër as die Gilberteilande bekend gestaan het. Kiribati beslaan 'n oppervlakte van 811 km² en het 'n bevolking van 103 500 in 2010 gehad. Kiribati is in die ooste van Nauru en die Gefedereerde State van Mikronesië, in die suidooste van die Marshalleilande, in die suide van Hawaii, in die noordweste van Frans-Polinesië en in die noorde van die Cookeilande, Tokelau en Tuvalu geleë. Kiritimati is ook deel van Kiribati. Die hoofstad en grootste stad is Suid-Tarawa.
Die "Gilberteilande" is genoem ná die seekaptein Thomas Gilbert wat in 1788 saam met die seekaptein John Marshall, ná wie die Marshalleilande genoem is, Kiribati en die Marshalleilande vir Europa ontdek het.
Op 12 Julie 1979 het Kiribati van die Verenigde Koninkryk onafhanklik geword. Kiribati is 'n parlementêre republiek binne die Britse Statebond.
Kiribati word ernstig deur klimaatverandering bedreig. Volgens die Wêreldbank se raming sal dié eilandnasie in 2050 nie meer bewoonbaar wees nie en teen 2070 oorwegend oorstroom.
Die eilandnasie bestaan uit 32 atolle in drie argipels en die eiland Banaba.
Verwysings
Eksterne skakels
Britse Statebond
Voormalige Britse kolonies | [
"Kiribati",
",",
"amptelik",
"die",
"Republiek",
"Kiribati",
"(",
"Engels",
":",
"Republic",
"of",
"Kiribati",
",",
"Kiribaties",
":",
"Ribaberiki",
"Kiribati",
")",
",",
"is",
"'n",
"eilandnasie",
"in",
"die",
"Stille",
"Oseaan",
"en",
"Oseanië",
"langs",
"die",
"ewenaar",
",",
"wat",
"vroeër",
"as",
"die",
"Gilberteilande",
"bekend",
"gestaan",
"het",
".",
"Kiribati",
"beslaan",
"'n",
"oppervlakte",
"vankm²",
"en",
"het",
"'n",
"bevolking",
"van500",
"ingehad",
".",
"Kiribati",
"is",
"in",
"die",
"ooste",
"van",
"Nauru",
"en",
"die",
"Gefedereerde",
"State",
"van",
"Mikronesië",
",",
"in",
"die",
"suidooste",
"van",
"die",
"Marshalleilande",
",",
"in",
"die",
"suide",
"van",
"Hawaii",
",",
"in",
"die",
"noordweste",
"van",
"Frans-Polinesië",
"en",
"in",
"die",
"noorde",
"van",
"die",
"Cookeilande",
",",
"Tokelau",
"en",
"Tuvalu",
"geleë",
".",
"Kiritimati",
"is",
"ook",
"deel",
"van",
"Kiribati",
".",
"Die",
"hoofstad",
"en",
"grootste",
"stad",
"is",
"Suid-Tarawa",
".",
"Die",
"\"",
"Gilberteilande",
"\"",
"is",
"genoem",
"ná",
"die",
"seekaptein",
"Thomas",
"Gilbert",
"wat",
"insaam",
"met",
"die",
"seekaptein",
"John",
"Marshall",
",",
"ná",
"wie",
"die",
"Marshalleilande",
"genoem",
"is",
",",
"Kiribati",
"en",
"die",
"Marshalleilande",
"vir",
"Europa",
"ontdek",
"het",
".",
"OpJuliehet",
"Kiribati",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"onafhanklik",
"geword",
".",
"Kiribati",
"is",
"'n",
"parlementêre",
"republiek",
"binne",
"die",
"Britse",
"Statebond",
".",
"Kiribati",
"word",
"ernstig",
"deur",
"klimaatverandering",
"bedreig",
".",
"Volgens",
"die",
"Wêreldbank",
"se",
"raming",
"sal",
"dié",
"eilandnasie",
"innie",
"meer",
"bewoonbaar",
"wees",
"nie",
"en",
"teenoorwegend",
"oorstroom",
".",
"Die",
"eilandnasie",
"bestaan",
"uitatolle",
"in",
"drie",
"argipels",
"en",
"die",
"eiland",
"Banaba",
".",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Britse",
"Statebond",
"Voormalige",
"Britse",
"kolonies"
] |
169 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kroonstad | Kroonstad | Kroonstad is 'n dorp in die noordelike deel van die Vrystaat en is gestig in 1855. Kroonstad is vernoem na 'n perd, genoem Kroon, wat besit is deur Sarel Cilliers. Die perd is beseer in die Kroonspruit.
Die Valsrivier vloei deur die dorp en die N1 nasionale pad strek as 'n snelweg langs die dorp verby.
Die bevolking van Kroonstad (en sy townships) was 168 762 in 2011. Kroonstad was die hoofstad van die Oranje-Vrystaat van 13 Maart tot 11 Mei 1900. (Sedertdien is Bloemfontein die hoofstad.)
'n Groot deel van die ontwikkeling en ekonomie van die dorp is te danke aan die mielieboerdery in die streek, die groot militêre basis, die groot gevangenisdiensaanleg (insluitend die -opleidingskollege) en die spoorweg.
Die dorp het 'n ryk geskiedenis in terme van die Anglo-Boereoorlog.
Demografie
Volgens die 2011-sensus het Kroonstad 'n bevolking van 24 723 gehad, van wie 39,1% Blankes was. Afrikaans (62,1%) en Suid-Sotho (25,0%) is die grootste huistale. Dit sluit nie die swart townships in nie.
Naamgewing
Die oorsprong van die naam is nie seker nie. Volgens Ons gemeentelike feesalbum van 1952 het die meeste oumense destyds gemeen die dorp het die naam gekry van ’n perd van die welbekende Voortrekker Sarel Cilliers, wat Kroon genoem is. Volgens die oudste inwoners van die dorp, wat dit omstreeks 1910 aan die bydraer tot Ons gemeentelike feesalbum vertel het, was dit die oorspronklike plan om die dorp aan Kroonspruit by Kroondrif uit te lê. Die ander verduidelik is dat die naam 'n sinspeling is op die Russiese vesting Kronstadt, naby Leningrad, wat in die nuus was ten tyde van die stigting in 1859.
Dorpstigting
Volgens die gebruik van daardie dae (so is vertel) is by die uitmeet van die plase elke 50ste plaas aan die goewerment toegewys. So het die plaas Kroont as 50ste plaas aan die goewerment behoort. Maar die bewoner van Klipplaatdrif, David Benjamin Jordaan, het met die goewerment van plaas geruil omdat sy plase dan by mekaar sou lê en nie deur staatsgrond geskei sou wees nie. So het ’n deel van Klipplaatdrif dus staatsgrond geword en is die dorp Kroonstad daar aan die Valsrivier gestig.
Van tyd tot tyd is dienste en kerkraadsvergaderings op Kleinfontein, Doornkop en Kransdrif, in die wyk Valsrivier van die gemeente Harrismith gehou. Dit het in die jare 1852 tot 1854 plaasgevind. Op ’n kerkraadsvergadering wat op Doornkop op 2 Augustus 1852 gehou is, het geblyk dat daar ’n behoefte aan ’n kerkgebou bestaan het. Die konsulent voorsien toe die kerkraad van lyste om te kollekteer vir die bou van ’n kerk. Dié eerste kerkgebou is op 3 Januarie 1862 ingewy. Dit is met tamboekiegras bedek, met ’n misvloer en sonder banke. Die kerkgangers het veldstoeltjies saamgeneem na die diens. By ’n aanddiens het elkeen sy wildebeesvetkers (sogenaamde waterkers) aangesteek.
Tydens die Basotho-oorlog is die kerk as ’n fort gebruik. ’n Sloot is om die kerkgebou gegrawe en die hele burgery van Kroonstad het snags in die kerk geslaap. Die eerste predikant van Kroonstad was ds. P.A.C. van Heyningen, wat die gemeente van 1866 tot 1867 gedien het. Daarna het ds. H.W. van der Merwe van 1870 tot 1876 gedien. Van Augustus 1877 tot Desember 1914 het die begaafde prediker ds. G.W.B. van der Lingen die gemeente bedien. Tydens sy dienstyd is twee kerke op Kroonstad gebou. Die tweede kerkgebou van Kroonstad is op 24 November 1877 ingewy. Die argitek was Carl Otto Hager. Maar ook hierdie kerk is afgebreek om plek te maak vir ’n nuwe gebou wat in 1914 ingewy is en sowat £1 7000 gekos het. Hierdie gebou het deur die ywerige bemoeiing van ds. Van der Lingen tot stand gekom. Hy is in 1915 opgevolg deur ds. W.J.S. Klomp wat tot minstens 1952 hier gewerk het.
Skole in Kroonstad
Hoërskool Kroonstad
Sentrale Volkskool Kroonstad
Notre Dame St. Peter's School
Kroonheuwel Laerskool Kroonstad
Voorwaarts
Kroon Primêr
Sien ook
Gereformeerde kerk Kroonstad
NG gemeente Kroonstad
NG gemeente Kroonstad-Noord
NG gemeente Kroonstad-Suid
Bronne
Verwysings
Eksterne skakels
Scenario: Kroonstad – 'n ware juweel
Routes.co.za: Kroonstad
Allrefer.com: Kroonstad
Nedersettings in die Vrystaat | [
"Kroonstad",
"is",
"'n",
"dorp",
"in",
"die",
"noordelike",
"deel",
"van",
"die",
"Vrystaat",
"en",
"is",
"gestig",
"in",
"Kroonstad",
"is",
"vernoem",
"na",
"'n",
"perd",
",",
"genoem",
"Kroon",
",",
"wat",
"besit",
"is",
"deur",
"Sarel",
"Cilliers",
".",
"Die",
"perd",
"is",
"beseer",
"in",
"die",
"Kroonspruit",
".",
"Die",
"Valsrivier",
"vloei",
"deur",
"die",
"dorp",
"en",
"die",
"N1",
"nasionale",
"pad",
"strek",
"as",
"'n",
"snelweg",
"langs",
"die",
"dorp",
"verby",
".",
"Die",
"bevolking",
"van",
"Kroonstad",
"(",
"en",
"sy",
"townships",
")",
"was762",
"in",
"Kroonstad",
"was",
"die",
"hoofstad",
"van",
"die",
"Oranje-Vrystaat",
"vanMaart",
"totMei",
"(",
"Sedertdien",
"is",
"Bloemfontein",
"die",
"hoofstad",
".",
")",
"'n",
"Groot",
"deel",
"van",
"die",
"ontwikkeling",
"en",
"ekonomie",
"van",
"die",
"dorp",
"is",
"te",
"danke",
"aan",
"die",
"mielieboerdery",
"in",
"die",
"streek",
",",
"die",
"groot",
"militêre",
"basis",
",",
"die",
"groot",
"gevangenisdiensaanleg",
"(",
"insluitend",
"die",
"-opleidingskollege",
")",
"en",
"die",
"spoorweg",
".",
"Die",
"dorp",
"het",
"'n",
"ryk",
"geskiedenis",
"in",
"terme",
"van",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
".",
"Demografie",
"Volgens",
"diesensus",
"het",
"Kroonstad",
"'n",
"bevolking",
"van723",
"gehad",
",",
"van",
"wie1%",
"Blankes",
"was",
".",
"Afrikaans1%",
")",
"en",
"Suid-Sotho0%",
")",
"is",
"die",
"grootste",
"huistale",
".",
"Dit",
"sluit",
"nie",
"die",
"swart",
"townships",
"in",
"nie",
".",
"Naamgewing",
"Die",
"oorsprong",
"van",
"die",
"naam",
"is",
"nie",
"seker",
"nie",
".",
"Volgens",
"Ons",
"gemeentelike",
"feesalbum",
"vanhet",
"die",
"meeste",
"oumense",
"destyds",
"gemeen",
"die",
"dorp",
"het",
"die",
"naam",
"gekry",
"van",
"’n",
"perd",
"van",
"die",
"welbekende",
"Voortrekker",
"Sarel",
"Cilliers",
",",
"wat",
"Kroon",
"genoem",
"is",
".",
"Volgens",
"die",
"oudste",
"inwoners",
"van",
"die",
"dorp",
",",
"wat",
"dit",
"omstreeksaan",
"die",
"bydraer",
"tot",
"Ons",
"gemeentelike",
"feesalbum",
"vertel",
"het",
",",
"was",
"dit",
"die",
"oorspronklike",
"plan",
"om",
"die",
"dorp",
"aan",
"Kroonspruit",
"by",
"Kroondrif",
"uit",
"te",
"lê",
".",
"Die",
"ander",
"verduidelik",
"is",
"dat",
"die",
"naam",
"'n",
"sinspeling",
"is",
"op",
"die",
"Russiese",
"vesting",
"Kronstadt",
",",
"naby",
"Leningrad",
",",
"wat",
"in",
"die",
"nuus",
"was",
"ten",
"tyde",
"van",
"die",
"stigting",
"in",
"Dorpstigting",
"Volgens",
"die",
"gebruik",
"van",
"daardie",
"dae",
"(",
"so",
"is",
"vertel",
")",
"is",
"by",
"die",
"uitmeet",
"van",
"die",
"plase",
"elkete",
"plaas",
"aan",
"die",
"goewerment",
"toegewys",
".",
"So",
"het",
"die",
"plaas",
"Kroont",
"aste",
"plaas",
"aan",
"die",
"goewerment",
"behoort",
".",
"Maar",
"die",
"bewoner",
"van",
"Klipplaatdrif",
",",
"David",
"Benjamin",
"Jordaan",
",",
"het",
"met",
"die",
"goewerment",
"van",
"plaas",
"geruil",
"omdat",
"sy",
"plase",
"dan",
"by",
"mekaar",
"sou",
"lê",
"en",
"nie",
"deur",
"staatsgrond",
"geskei",
"sou",
"wees",
"nie",
".",
"So",
"het",
"’n",
"deel",
"van",
"Klipplaatdrif",
"dus",
"staatsgrond",
"geword",
"en",
"is",
"die",
"dorp",
"Kroonstad",
"daar",
"aan",
"die",
"Valsrivier",
"gestig",
".",
"Van",
"tyd",
"tot",
"tyd",
"is",
"dienste",
"en",
"kerkraadsvergaderings",
"op",
"Kleinfontein",
",",
"Doornkop",
"en",
"Kransdrif",
",",
"in",
"die",
"wyk",
"Valsrivier",
"van",
"die",
"gemeente",
"Harrismith",
"gehou",
".",
"Dit",
"het",
"in",
"die",
"jaretotplaasgevind",
".",
"Op",
"’n",
"kerkraadsvergadering",
"wat",
"op",
"Doornkop",
"opAugustusgehou",
"is",
",",
"het",
"geblyk",
"dat",
"daar",
"’n",
"behoefte",
"aan",
"’n",
"kerkgebou",
"bestaan",
"het",
".",
"Die",
"konsulent",
"voorsien",
"toe",
"die",
"kerkraad",
"van",
"lyste",
"om",
"te",
"kollekteer",
"vir",
"die",
"bou",
"van",
"’n",
"kerk",
".",
"Dié",
"eerste",
"kerkgebou",
"is",
"opJanuarieingewy",
".",
"Dit",
"is",
"met",
"tamboekiegras",
"bedek",
",",
"met",
"’n",
"misvloer",
"en",
"sonder",
"banke",
".",
"Die",
"kerkgangers",
"het",
"veldstoeltjies",
"saamgeneem",
"na",
"die",
"diens",
".",
"By",
"’n",
"aanddiens",
"het",
"elkeen",
"sy",
"wildebeesvetkers",
"(",
"sogenaamde",
"waterkers",
")",
"aangesteek",
".",
"Tydens",
"die",
"Basotho-oorlog",
"is",
"die",
"kerk",
"as",
"’n",
"fort",
"gebruik",
".",
"’n",
"Sloot",
"is",
"om",
"die",
"kerkgebou",
"gegrawe",
"en",
"die",
"hele",
"burgery",
"van",
"Kroonstad",
"het",
"snags",
"in",
"die",
"kerk",
"geslaap",
".",
"Die",
"eerste",
"predikant",
"van",
"Kroonstad",
"was",
"ds",
".",
"P.",
"A.C",
".",
"van",
"Heyningen",
",",
"wat",
"die",
"gemeente",
"vantotgedien",
"het",
".",
"Daarna",
"het",
"ds",
".",
"H.W",
".",
"van",
"der",
"Merwe",
"vantotgedien",
".",
"Van",
"Augustustot",
"Desemberhet",
"die",
"begaafde",
"prediker",
"ds",
".",
"G.",
"W.B",
".",
"van",
"der",
"Lingen",
"die",
"gemeente",
"bedien",
".",
"Tydens",
"sy",
"dienstyd",
"is",
"twee",
"kerke",
"op",
"Kroonstad",
"gebou",
".",
"Die",
"tweede",
"kerkgebou",
"van",
"Kroonstad",
"is",
"opNovemberingewy",
".",
"Die",
"argitek",
"was",
"Carl",
"Otto",
"Hager",
".",
"Maar",
"ook",
"hierdie",
"kerk",
"is",
"afgebreek",
"om",
"plek",
"te",
"maak",
"vir",
"’n",
"nuwe",
"gebou",
"wat",
"iningewy",
"is",
"en",
"sowat",
"£1",
"7000",
"gekos",
"het",
".",
"Hierdie",
"gebou",
"het",
"deur",
"die",
"ywerige",
"bemoeiing",
"van",
"ds",
".",
"Van",
"der",
"Lingen",
"tot",
"stand",
"gekom",
".",
"Hy",
"is",
"inopgevolg",
"deur",
"ds",
".",
"W.",
"J.S",
".",
"Klomp",
"wat",
"tot",
"minstenshier",
"gewerk",
"het",
".",
"Skole",
"in",
"Kroonstad",
"Hoërskool",
"Kroonstad",
"Sentrale",
"Volkskool",
"Kroonstad",
"Notre",
"Dame",
"St",
".",
"Peter's",
"School",
"Kroonheuwel",
"Laerskool",
"Kroonstad",
"Voorwaarts",
"Kroon",
"Primêr",
"Sien",
"ook",
"Gereformeerde",
"kerk",
"Kroonstad",
"NG",
"gemeente",
"Kroonstad",
"NG",
"gemeente",
"Kroonstad-Noord",
"NG",
"gemeente",
"Kroonstad-Suid",
"Bronne",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Scenario",
":",
"Kroonstad",
"–",
"'n",
"ware",
"juweel",
"Routes.co.za:",
"Kroonstad",
"Allrefer.com:",
"Kroonstad",
"Nedersettings",
"in",
"die",
"Vrystaat"
] |
171 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kimberley | Kimberley | Kimberley is 'n stad in Suid-Afrika en die hoofstad van die Noord-Kaap met sowat 225 000 inwoners in 2011 (insluitend townships). Die plek waar Kimberley sou ontwikkel, het in 1871 wêreldwyd opslae gemaak ná die ontdekking van 'n diamantveld. Die mynboubedrywighede, wat hier vinnig ontwikkel het, gee onder meer aanleiding tot die industrialisering van Suid-Afrika. Kimberley maak op 2 September 1882 ook geskiedenis as die eerste stad in Suid-Afrika en die Suidelike Halfrond met elektriese gloeilamp-straatverligting – op 'n tydstip toe Londen se strate nog met gaslampe belig is. Kimberley en die aanliggende Beaconsfield is in 1912 verenig onder een dorpsbestuur en het in Desember daardie jaar stadstatus verwerf.
Alhoewel die stad nie langs die belangrike toeristeroete van Suid-Afrika lê nie, is dit saam met Upington die poort na Suid-Afrika se "Wilde Weste" en na Namibië, met Namakwaland, die Augrabieswaterval, die Kgalagadi Vredespark (voorheen die Kalahari-Gemsbokpark), en die Namibwoestyn met die Visrivier-canyon as die belangrikste toeristebestemmings.
Geskiedenis
In 1866 het die vyftienjarige plaasseun Erasmus Stephanus Jacobs 'n klein wit klip by die oewer van die Oranjerivier op die plaas De Kalk naby Hopetown gevind. Die klip, wat sy moeder aan 'n belangstellende buurman en versamelaar geskenk het, was 'n 21,25 karaat (4,25 g) diamant ter waarde van £500 wat die naam Eureka gekry het. Later is 'n groter 83,50 karaat (16,7 g) diamant, die Ster van Suid-Afrika gevind, ook naby Hopetown.
Op 16 Julie is drie diamante by Colesbergkoppie gevind op die plaas, Vooruitzicht, van die De Beer-broers en die grootste diamantstormloop ontketen. Mynwerkers het in hulle duisende gearriveer. Daar is na hierdie plek as New Rush verwys. Delwery het hier onder ellendige omstandighede plaasgevind – die meeste mense het net oor armsalige hulle of tente beskik en is gepla deur hitte, vuiligheid, insekte en geweldpleging.
Die voortdurende magstryd en hebsug het nogtans 'n aantal merkwaardige mense voortgebring, wat in die ekonomiese geskiedenis van Suid-Afrika 'n beduidende rol sou speel: Cecil Rhodes, die seun van 'n Engelse vikaris, het hier die welvarendste en magtigste man op die vasteland van Afrika geword. Barney Barnato, 'n voormalige straathandelaar uit 'n Londense krotbuurt wat op 20-jarige leeftyd na Suid-Afrika geëmigreer het, het hier sy loopbaan as mynmagnaat en multimiljoenêr begin.
Delwery het veral by die Colesbergkoppie plaasgevind, maar die koppie is geleidelik weggedelf en staan nou bekend as die Groot Gat – die grootste gat in die wêreld wat met pik en graaf gemaak is. Amptelik is die Groot Gat se naam Kimberleymyn. Die gat het 'n omvang van 1 600 meter, 'n diepte van 215 meter, 'n deursnee van 460 meter en 'n oppervlak van twaalf hektaar. In die tydperk tussen 1871 en 1914 is 2 722 kilogram of 14,5 miljoen karaat diamante gemyn en 25 miljoen ton aarde en gesteente verwyder. In 1914 was die grond van diamante uitgeput, die delwers het na ander plekke getrek en die Groot Gat was voortaan aan die elemente blootgestel. Dit vorm vandag die middelpunt van 'n opelugmuseum met oorspronklike delwersbehuisings uit die tyd van die diamantestormloop wat van ander plekke na die museumsterrein verskuif is.
Ander myne by Kimberley was Bultfontein, Wesselton, De Beersmyn en Dutoitspan.
Gedurende 1873 het dit 'n nuwe naam gekry, Kimberley (vernoem na die Britse Sekretaris vir die Kolonie, die Graaf van Kimberley). Huise, strate en brûe is opgerig, en teen die eeuwisseling was Kimberley 'n bloeiende stad. In 1885 is 'n spoorwegverbinding met Kaapstad, Port Elizabeth en Oos-Londen voltooi wat die invoer van hout en steenkool vergemaklik het. Sewe jaar later is die Kimberley and World Exhibition (Kimberley- en wêreldtentoonstelling) gehou as die eerste van sy soort buite die Verenigde Koninkryk. Ter geleentheid van die tentoonstelling is ook die eerste nasionale gholfkampioenskap in Suid-Afrika gehou.
Suid-Afrika se eerste mynbouskool, wat in 1896 in Kimberley geopen is, is later na Johannesburg verskuif, waar dit tot die Universiteit van die Witwatersrand uitgebou is.
Die stad is gedurende die Tweede Vryheidsoorlog beleër deur die Boeremagte, wat as die Beleg van Kimberley bekendstaan.
Tydens die Krieketwêreldbeker 2003 is Kimberley se De Beers Diamond Oval vir drie wedstryde ingespan.
Ekonomie
Kimberley was die bakermat van Suid-Afrika se industrialisering in die laat 19de eeu toe die swaartepunt van die plaaslike ekonomie van landbou na mynbou begin verskuif het. 'n Beslissende faktor by hierdie ontwikkeling was trekarbeid waarby groot getalle swart werkers uit die hele Suider-Afrika in die plaaslike myne se behoefte aan mannekrag voorsien het. Kimberley se trekarbeiderstelsel het later as voorbeeld vir die mynboubedryf aan die Witwatersrand en ander sektore gedien.
Kimberley het die voortou by die ekonomiese en tegnologiese ontwikkeling geneem. Dit was hier waar die eerste effektebeurs in Suid-Afrika, die Koninklike Kimberley Effektebeurs (Kimberley Royal Stock Exchange), sy deure op 2 Februarie 1881 geopen het. Kimberley was in 1882 selfs die eerste stad in die Suidelike Halfrond waar elektriese straatverligting geïnstalleer is (alhoewel elektriese lig tegelykertyd in Kaapstad se Tafelbaaihawe en in die Parlementsgebou geïnstalleer is) – terwyl Londen se strate nog met gaslampe verlig is. Die eerste kragsentrale, wat privaat huise en winkels van elektrisiteit voorsien het, is op 15 Oktober 1900 deur burgemeester Oliver plegtig ingewy. As gevolg van die Anglo-Boereoorlog is die aflewering van die tegniese toerusting met agt maande vertraag.
Die ekonomiese belangrikheid van die stad is in 1892 deur die besluit bevestig om hier in 1892 een van die eerste Suid-Afrikaanse en internasionale uitstallings te hou.
Dié skou, wat ook baie belangstelling in die buiteland gewek het, is op 8 September deur die destydse goewerneur van die Kaapprovinsie, sir Henry Loch, amptelik geopen. Tydens die uitstalling is kunswerke, skilderye uit die koninklike versameling van koningin Victoria asook mynboutoerusting vertoon.
Nog 'n gebied, waarop Kimberley 'n baanbrekersrol vervul het, was onderwys. Suid-Afrika se eerste mynbouskool is hier in 1896 geopen en later na Johannesburg verskuif waar dit die basis vir die latere Universiteit van die Witwatersrand sou vorm. Die mynbouskool se Pretoria-kampus het later tot die Universiteit van Pretoria gegroei. Studente het hul eerste twee studiejare in kolleges elders in die land deurgebring, in Kaapstad, Grahamstad of Stellenbosch, hul derde jaar in Kimberley en die vierde jaar in Johannesburg.
Joodse gemeenskap
Jode het na Kimberley gestroom ’n die ontdekking van diamante in 1870 en reeds in 1871 is die eerste gemeente, die Griekwaland-Wes- Hebreeuse Gemeente gestig. Die eerste sinagoge is vyf jaar later opgerig. Onder die eerste intrekkers was Barney Barnato, sy broer Harry en sy neef sir David Harris. Die eerste tydelik predikant was eerw. Joël Rabinowitz, wat ’n sy aftrede uit Engeland na Suid-Afrika teruggekeer het. Die eerste heeltydse predikant was Meyer Mendelsohn. Tot die stigting van Johannesburg in 1886 het Kimberley die tuiste van Suid-Afrika se naasgrootste Joodse gemeenskap, wat 2 000 siele op sy hoogtepunt getel het. Die stad het vyf Joodse burgemeesters gehad: William Sagar (1906–08), Ernest (later sir Ernest) Oppenheimer (1913–15), Bernard Cohen (1931–32), Gustave Haberfeld (1953–55, 1966–67), Lionel Jawno (1959–61) en C. Sussman (1964–65). Sir David Harris, wat ook bevelvoerder was van die Kimberley-dorpswag tydens die Boerebeleg tydens die Tweede Vryheidsoorlog, was Volksraadslid vir Kimberley en Griekwaland-Wes van 1897–1929. Die ontdekking van goud het baie Jode uit Kimberley na Johannesburg laat verhuis. Teen 1970 het die Joodse bevolking tot 600 afgeneem en teen 2005 het minder as 50 Jode in die stad oorgebly.
Infrastruktuur
Kimberley beskik oor 'n nasionale lughawe. Die stad is verbind met Johannesburg en Kaapstad met die N12 nasionale pad en met Bloemfontein met die N8 nasionale pad.
Media
Op 15 Oktober 1870 het die eerste uitgawe van Kimberley se vroegste dagblad, die Diamond Field, verskyn. Ander historiese koerante uit hierdie tydperk sluit Diamond News en The Independent in. Die huidige belangrikste Engelse dagblad in Kimberley, Diamond Fields Advertiser, word sedert 23 Maart 1878 gepubliseer. 'n Plaaslike uitgawe van die Afrikaanse dagblad Volksblad, wat deur Naspers in Bloemfontein uitgegee is, het nuus in Kimberley en die Noord-Kaap gedek, maar die gedrukte weergawe van die dagblad is in 2020 gestaak.
Skole
Hoërskool Diamantveld
Hoërskool Adamantia
Hoërskool Noord-Kaap
Kimberley High School (Boys' High)
Kimberley Girls' High School
Hoër Tegniese Skool Kimberley
NJ Heyns-skool
St. Patrick's College
Laerskool Diamantveld
Laerskool Newton
Laerskool Eureka
Laerskool Dutoitspan
Laerskool Staats
Laerskool Vooruitsig
Kimberley Junior School
West End Primary School
Besienswaardighede
Belgravia is die oudste woongebied in Kimberley en spog met pragtige woonhuise uit die 19de eeu.
Die Star of the West is moontlik die oudste kroeg in Suid-Afrika. 'n Barkruk, wat vir Sir Cecil Rhodes vervaardig is, kan hier nog steeds besigtig word.
Die kapel van Suster Henrietta Stockdale is in 1887 ter ere van dié bekende verpleegster opgerig. Danksy haar invloed was Suid-Afrika in 1891 die eerste land ter wêreld, wat met die amptelike registrasie van verpleegsters begin het.
Kamferdam is 6 km noord van Kimberley.
Sien ook
Gereformeerde kerk Kimberley
NG gemeente Dutoitspan
NG gemeente Kimberley
Lys van dorpe in Suid-Afrika
Verwysings
Bronne
World Gazetteer
Eksterne skakels
Amptelike webtuiste
Die Groot Gat – amptelike webtuiste
Geografiese ligging
Nedersettings in die Noord-Kaap
Provinsiehoofstede van Suid-Afrika | [
"Kimberley",
"is",
"'n",
"stad",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"die",
"hoofstad",
"van",
"die",
"Noord-Kaap",
"met",
"sowat000",
"inwoners",
"in(",
"insluitend",
"townships",
")",
".",
"Die",
"plek",
"waar",
"Kimberley",
"sou",
"ontwikkel",
",",
"het",
"inwêreldwyd",
"opslae",
"gemaak",
"ná",
"die",
"ontdekking",
"van",
"'n",
"diamantveld",
".",
"Die",
"mynboubedrywighede",
",",
"wat",
"hier",
"vinnig",
"ontwikkel",
"het",
",",
"gee",
"onder",
"meer",
"aanleiding",
"tot",
"die",
"industrialisering",
"van",
"Suid-Afrika",
".",
"Kimberley",
"maak",
"opSeptemberook",
"geskiedenis",
"as",
"die",
"eerste",
"stad",
"in",
"Suid-Afrika",
"en",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
"met",
"elektriese",
"gloeilamp-straatverligting",
"–",
"op",
"'n",
"tydstip",
"toe",
"Londen",
"se",
"strate",
"nog",
"met",
"gaslampe",
"belig",
"is",
".",
"Kimberley",
"en",
"die",
"aanliggende",
"Beaconsfield",
"is",
"inverenig",
"onder",
"een",
"dorpsbestuur",
"en",
"het",
"in",
"Desember",
"daardie",
"jaar",
"stadstatus",
"verwerf",
".",
"Alhoewel",
"die",
"stad",
"nie",
"langs",
"die",
"belangrike",
"toeristeroete",
"van",
"Suid-Afrika",
"lê",
"nie",
",",
"is",
"dit",
"saam",
"met",
"Upington",
"die",
"poort",
"na",
"Suid-Afrika",
"se",
"\"",
"Wilde",
"Weste",
"\"",
"en",
"na",
"Namibië",
",",
"met",
"Namakwaland",
",",
"die",
"Augrabieswaterval",
",",
"die",
"Kgalagadi",
"Vredespark",
"(",
"voorheen",
"die",
"Kalahari-Gemsbokpark",
")",
",",
"en",
"die",
"Namibwoestyn",
"met",
"die",
"Visrivier-canyon",
"as",
"die",
"belangrikste",
"toeristebestemmings",
".",
"Geskiedenis",
"Inhet",
"die",
"vyftienjarige",
"plaasseun",
"Erasmus",
"Stephanus",
"Jacobs",
"'n",
"klein",
"wit",
"klip",
"by",
"die",
"oewer",
"van",
"die",
"Oranjerivier",
"op",
"die",
"plaas",
"De",
"Kalk",
"naby",
"Hopetown",
"gevind",
".",
"Die",
"klip",
",",
"wat",
"sy",
"moeder",
"aan",
"'n",
"belangstellende",
"buurman",
"en",
"versamelaar",
"geskenk",
"het",
",",
"was",
"'",
"n25",
"karaat25",
"g",
")",
"diamant",
"ter",
"waarde",
"van",
"£500",
"wat",
"die",
"naam",
"Eureka",
"gekry",
"het",
".",
"Later",
"is",
"'n",
"groter50",
"karaat7",
"g",
")",
"diamant",
",",
"die",
"Ster",
"van",
"Suid-Afrika",
"gevind",
",",
"ook",
"naby",
"Hopetown",
".",
"OpJulie",
"is",
"drie",
"diamante",
"by",
"Colesbergkoppie",
"gevind",
"op",
"die",
"plaas",
",",
"Vooruitzicht",
",",
"van",
"die",
"De",
"Beer-broers",
"en",
"die",
"grootste",
"diamantstormloop",
"ontketen",
".",
"Mynwerkers",
"het",
"in",
"hulle",
"duisende",
"gearriveer",
".",
"Daar",
"is",
"na",
"hierdie",
"plek",
"as",
"New",
"Rush",
"verwys",
".",
"Delwery",
"het",
"hier",
"onder",
"ellendige",
"omstandighede",
"plaasgevind",
"–",
"die",
"meeste",
"mense",
"het",
"net",
"oor",
"armsalige",
"hulle",
"of",
"tente",
"beskik",
"en",
"is",
"gepla",
"deur",
"hitte",
",",
"vuiligheid",
",",
"insekte",
"en",
"geweldpleging",
".",
"Die",
"voortdurende",
"magstryd",
"en",
"hebsug",
"het",
"nogtans",
"'n",
"aantal",
"merkwaardige",
"mense",
"voortgebring",
",",
"wat",
"in",
"die",
"ekonomiese",
"geskiedenis",
"van",
"Suid-Afrika",
"'n",
"beduidende",
"rol",
"sou",
"speel",
":",
"Cecil",
"Rhodes",
",",
"die",
"seun",
"van",
"'n",
"Engelse",
"vikaris",
",",
"het",
"hier",
"die",
"welvarendste",
"en",
"magtigste",
"man",
"op",
"die",
"vasteland",
"van",
"Afrika",
"geword",
".",
"Barney",
"Barnato",
",",
"'n",
"voormalige",
"straathandelaar",
"uit",
"'n",
"Londense",
"krotbuurt",
"wat",
"opjarige",
"leeftyd",
"na",
"Suid-Afrika",
"geëmigreer",
"het",
",",
"het",
"hier",
"sy",
"loopbaan",
"as",
"mynmagnaat",
"en",
"multimiljoenêr",
"begin",
".",
"Delwery",
"het",
"veral",
"by",
"die",
"Colesbergkoppie",
"plaasgevind",
",",
"maar",
"die",
"koppie",
"is",
"geleidelik",
"weggedelf",
"en",
"staan",
"nou",
"bekend",
"as",
"die",
"Groot",
"Gat",
"–",
"die",
"grootste",
"gat",
"in",
"die",
"wêreld",
"wat",
"met",
"pik",
"en",
"graaf",
"gemaak",
"is",
".",
"Amptelik",
"is",
"die",
"Groot",
"Gat",
"se",
"naam",
"Kimberleymyn",
".",
"Die",
"gat",
"het",
"'n",
"omvang",
"van600",
"meter",
",",
"'n",
"diepte",
"vanmeter",
",",
"'n",
"deursnee",
"vanmeter",
"en",
"'n",
"oppervlak",
"van",
"twaalf",
"hektaar",
".",
"In",
"die",
"tydperk",
"tussenenis722",
"kilogram",
"of5",
"miljoen",
"karaat",
"diamante",
"gemyn",
"enmiljoen",
"ton",
"aarde",
"en",
"gesteente",
"verwyder",
".",
"Inwas",
"die",
"grond",
"van",
"diamante",
"uitgeput",
",",
"die",
"delwers",
"het",
"na",
"ander",
"plekke",
"getrek",
"en",
"die",
"Groot",
"Gat",
"was",
"voortaan",
"aan",
"die",
"elemente",
"blootgestel",
".",
"Dit",
"vorm",
"vandag",
"die",
"middelpunt",
"van",
"'n",
"opelugmuseum",
"met",
"oorspronklike",
"delwersbehuisings",
"uit",
"die",
"tyd",
"van",
"die",
"diamantestormloop",
"wat",
"van",
"ander",
"plekke",
"na",
"die",
"museumsterrein",
"verskuif",
"is",
".",
"Ander",
"myne",
"by",
"Kimberley",
"was",
"Bultfontein",
",",
"Wesselton",
",",
"De",
"Beersmyn",
"en",
"Dutoitspan",
".",
"Gedurendehet",
"dit",
"'n",
"nuwe",
"naam",
"gekry",
",",
"Kimberley",
"(",
"vernoem",
"na",
"die",
"Britse",
"Sekretaris",
"vir",
"die",
"Kolonie",
",",
"die",
"Graaf",
"van",
"Kimberley",
")",
".",
"Huise",
",",
"strate",
"en",
"brûe",
"is",
"opgerig",
",",
"en",
"teen",
"die",
"eeuwisseling",
"was",
"Kimberley",
"'n",
"bloeiende",
"stad",
".",
"Inis",
"'n",
"spoorwegverbinding",
"met",
"Kaapstad",
",",
"Port",
"Elizabeth",
"en",
"Oos-Londen",
"voltooi",
"wat",
"die",
"invoer",
"van",
"hout",
"en",
"steenkool",
"vergemaklik",
"het",
".",
"Sewe",
"jaar",
"later",
"is",
"die",
"Kimberley",
"and",
"World",
"Exhibition",
"(",
"Kimberley-",
"en",
"wêreldtentoonstelling",
")",
"gehou",
"as",
"die",
"eerste",
"van",
"sy",
"soort",
"buite",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
".",
"Ter",
"geleentheid",
"van",
"die",
"tentoonstelling",
"is",
"ook",
"die",
"eerste",
"nasionale",
"gholfkampioenskap",
"in",
"Suid-Afrika",
"gehou",
".",
"Suid-Afrika",
"se",
"eerste",
"mynbouskool",
",",
"wat",
"inin",
"Kimberley",
"geopen",
"is",
",",
"is",
"later",
"na",
"Johannesburg",
"verskuif",
",",
"waar",
"dit",
"tot",
"die",
"Universiteit",
"van",
"die",
"Witwatersrand",
"uitgebou",
"is",
".",
"Die",
"stad",
"is",
"gedurende",
"die",
"Tweede",
"Vryheidsoorlog",
"beleër",
"deur",
"die",
"Boeremagte",
",",
"wat",
"as",
"die",
"Beleg",
"van",
"Kimberley",
"bekendstaan",
".",
"Tydens",
"die",
"Krieketwêreldbekeris",
"Kimberley",
"se",
"De",
"Beers",
"Diamond",
"Oval",
"vir",
"drie",
"wedstryde",
"ingespan",
".",
"Ekonomie",
"Kimberley",
"was",
"die",
"bakermat",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"industrialisering",
"in",
"die",
"laate",
"eeu",
"toe",
"die",
"swaartepunt",
"van",
"die",
"plaaslike",
"ekonomie",
"van",
"landbou",
"na",
"mynbou",
"begin",
"verskuif",
"het",
".",
"'n",
"Beslissende",
"faktor",
"by",
"hierdie",
"ontwikkeling",
"was",
"trekarbeid",
"waarby",
"groot",
"getalle",
"swart",
"werkers",
"uit",
"die",
"hele",
"Suider-Afrika",
"in",
"die",
"plaaslike",
"myne",
"se",
"behoefte",
"aan",
"mannekrag",
"voorsien",
"het",
".",
"Kimberley",
"se",
"trekarbeiderstelsel",
"het",
"later",
"as",
"voorbeeld",
"vir",
"die",
"mynboubedryf",
"aan",
"die",
"Witwatersrand",
"en",
"ander",
"sektore",
"gedien",
".",
"Kimberley",
"het",
"die",
"voortou",
"by",
"die",
"ekonomiese",
"en",
"tegnologiese",
"ontwikkeling",
"geneem",
".",
"Dit",
"was",
"hier",
"waar",
"die",
"eerste",
"effektebeurs",
"in",
"Suid-Afrika",
",",
"die",
"Koninklike",
"Kimberley",
"Effektebeurs",
"(",
"Kimberley",
"Royal",
"Stock",
"Exchange",
")",
",",
"sy",
"deure",
"opFebruariegeopen",
"het",
".",
"Kimberley",
"was",
"inselfs",
"die",
"eerste",
"stad",
"in",
"die",
"Suidelike",
"Halfrond",
"waar",
"elektriese",
"straatverligting",
"geïnstalleer",
"is",
"(",
"alhoewel",
"elektriese",
"lig",
"tegelykertyd",
"in",
"Kaapstad",
"se",
"Tafelbaaihawe",
"en",
"in",
"die",
"Parlementsgebou",
"geïnstalleer",
"is",
")",
"–",
"terwyl",
"Londen",
"se",
"strate",
"nog",
"met",
"gaslampe",
"verlig",
"is",
".",
"Die",
"eerste",
"kragsentrale",
",",
"wat",
"privaat",
"huise",
"en",
"winkels",
"van",
"elektrisiteit",
"voorsien",
"het",
",",
"is",
"opOktoberdeur",
"burgemeester",
"Oliver",
"plegtig",
"ingewy",
".",
"As",
"gevolg",
"van",
"die",
"Anglo-Boereoorlog",
"is",
"die",
"aflewering",
"van",
"die",
"tegniese",
"toerusting",
"met",
"agt",
"maande",
"vertraag",
".",
"Die",
"ekonomiese",
"belangrikheid",
"van",
"die",
"stad",
"is",
"indeur",
"die",
"besluit",
"bevestig",
"om",
"hier",
"ineen",
"van",
"die",
"eerste",
"Suid-Afrikaanse",
"en",
"internasionale",
"uitstallings",
"te",
"hou",
".",
"Dié",
"skou",
",",
"wat",
"ook",
"baie",
"belangstelling",
"in",
"die",
"buiteland",
"gewek",
"het",
",",
"is",
"opSeptember",
"deur",
"die",
"destydse",
"goewerneur",
"van",
"die",
"Kaapprovinsie",
",",
"sir",
"Henry",
"Loch",
",",
"amptelik",
"geopen",
".",
"Tydens",
"die",
"uitstalling",
"is",
"kunswerke",
",",
"skilderye",
"uit",
"die",
"koninklike",
"versameling",
"van",
"koningin",
"Victoria",
"asook",
"mynboutoerusting",
"vertoon",
".",
"Nog",
"'n",
"gebied",
",",
"waarop",
"Kimberley",
"'n",
"baanbrekersrol",
"vervul",
"het",
",",
"was",
"onderwys",
".",
"Suid-Afrika",
"se",
"eerste",
"mynbouskool",
"is",
"hier",
"ingeopen",
"en",
"later",
"na",
"Johannesburg",
"verskuif",
"waar",
"dit",
"die",
"basis",
"vir",
"die",
"latere",
"Universiteit",
"van",
"die",
"Witwatersrand",
"sou",
"vorm",
".",
"Die",
"mynbouskool",
"se",
"Pretoria-kampus",
"het",
"later",
"tot",
"die",
"Universiteit",
"van",
"Pretoria",
"gegroei",
".",
"Studente",
"het",
"hul",
"eerste",
"twee",
"studiejare",
"in",
"kolleges",
"elders",
"in",
"die",
"land",
"deurgebring",
",",
"in",
"Kaapstad",
",",
"Grahamstad",
"of",
"Stellenbosch",
",",
"hul",
"derde",
"jaar",
"in",
"Kimberley",
"en",
"die",
"vierde",
"jaar",
"in",
"Johannesburg",
".",
"Joodse",
"gemeenskap",
"Jode",
"het",
"na",
"Kimberley",
"gestroom",
"’n",
"die",
"ontdekking",
"van",
"diamante",
"inen",
"reeds",
"inis",
"die",
"eerste",
"gemeente",
",",
"die",
"Griekwaland-Wes",
"-",
"Hebreeuse",
"Gemeente",
"gestig",
".",
"Die",
"eerste",
"sinagoge",
"is",
"vyf",
"jaar",
"later",
"opgerig",
".",
"Onder",
"die",
"eerste",
"intrekkers",
"was",
"Barney",
"Barnato",
",",
"sy",
"broer",
"Harry",
"en",
"sy",
"neef",
"sir",
"David",
"Harris",
".",
"Die",
"eerste",
"tydelik",
"predikant",
"was",
"eerw",
".",
"Joël",
"Rabinowitz",
",",
"wat",
"’n",
"sy",
"aftrede",
"uit",
"Engeland",
"na",
"Suid-Afrika",
"teruggekeer",
"het",
".",
"Die",
"eerste",
"heeltydse",
"predikant",
"was",
"Meyer",
"Mendelsohn",
".",
"Tot",
"die",
"stigting",
"van",
"Johannesburg",
"inhet",
"Kimberley",
"die",
"tuiste",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"naasgrootste",
"Joodse",
"gemeenskap",
",",
"wat000",
"siele",
"op",
"sy",
"hoogtepunt",
"getel",
"het",
".",
"Die",
"stad",
"het",
"vyf",
"Joodse",
"burgemeesters",
"gehad",
":",
"William",
"Sagar08",
")",
",",
"Ernest",
"(",
"later",
"sir",
"Ernest",
")",
"Oppenheimer15",
")",
",",
"Bernard",
"Cohen32",
")",
",",
"Gustave",
"Haberfeld55,67",
")",
",",
"Lionel",
"Jawno61",
")",
"en",
"C",
".",
"Sussman65",
")",
".",
"Sir",
"David",
"Harris",
",",
"wat",
"ook",
"bevelvoerder",
"was",
"van",
"die",
"Kimberley-dorpswag",
"tydens",
"die",
"Boerebeleg",
"tydens",
"die",
"Tweede",
"Vryheidsoorlog",
",",
"was",
"Volksraadslid",
"vir",
"Kimberley",
"en",
"Griekwaland-Wes",
"van1929",
".",
"Die",
"ontdekking",
"van",
"goud",
"het",
"baie",
"Jode",
"uit",
"Kimberley",
"na",
"Johannesburg",
"laat",
"verhuis",
".",
"Teenhet",
"die",
"Joodse",
"bevolking",
"totafgeneem",
"en",
"teenhet",
"minder",
"asJode",
"in",
"die",
"stad",
"oorgebly",
".",
"Infrastruktuur",
"Kimberley",
"beskik",
"oor",
"'n",
"nasionale",
"lughawe",
".",
"Die",
"stad",
"is",
"verbind",
"met",
"Johannesburg",
"en",
"Kaapstad",
"met",
"die",
"N12",
"nasionale",
"pad",
"en",
"met",
"Bloemfontein",
"met",
"die",
"N8",
"nasionale",
"pad",
".",
"Media",
"OpOktoberhet",
"die",
"eerste",
"uitgawe",
"van",
"Kimberley",
"se",
"vroegste",
"dagblad",
",",
"die",
"Diamond",
"Field",
",",
"verskyn",
".",
"Ander",
"historiese",
"koerante",
"uit",
"hierdie",
"tydperk",
"sluit",
"Diamond",
"News",
"en",
"The",
"Independent",
"in",
".",
"Die",
"huidige",
"belangrikste",
"Engelse",
"dagblad",
"in",
"Kimberley",
",",
"Diamond",
"Fields",
"Advertiser",
",",
"word",
"sedertMaartgepubliseer",
".",
"'n",
"Plaaslike",
"uitgawe",
"van",
"die",
"Afrikaanse",
"dagblad",
"Volksblad",
",",
"wat",
"deur",
"Naspers",
"in",
"Bloemfontein",
"uitgegee",
"is",
",",
"het",
"nuus",
"in",
"Kimberley",
"en",
"die",
"Noord-Kaap",
"gedek",
",",
"maar",
"die",
"gedrukte",
"weergawe",
"van",
"die",
"dagblad",
"is",
"ingestaak",
".",
"Skole",
"Hoërskool",
"Diamantveld",
"Hoërskool",
"Adamantia",
"Hoërskool",
"Noord-Kaap",
"Kimberley",
"High",
"School",
"(",
"Boys",
"'",
"High",
")",
"Kimberley",
"Girls",
"'",
"High",
"School",
"Hoër",
"Tegniese",
"Skool",
"Kimberley",
"NJ",
"Heyns-skool",
"St",
".",
"Patrick's",
"College",
"Laerskool",
"Diamantveld",
"Laerskool",
"Newton",
"Laerskool",
"Eureka",
"Laerskool",
"Dutoitspan",
"Laerskool",
"Staats",
"Laerskool",
"Vooruitsig",
"Kimberley",
"Junior",
"School",
"West",
"End",
"Primary",
"School",
"Besienswaardighede",
"Belgravia",
"is",
"die",
"oudste",
"woongebied",
"in",
"Kimberley",
"en",
"spog",
"met",
"pragtige",
"woonhuise",
"uit",
"diee",
"eeu",
".",
"Die",
"Star",
"of",
"the",
"West",
"is",
"moontlik",
"die",
"oudste",
"kroeg",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"'n",
"Barkruk",
",",
"wat",
"vir",
"Sir",
"Cecil",
"Rhodes",
"vervaardig",
"is",
",",
"kan",
"hier",
"nog",
"steeds",
"besigtig",
"word",
".",
"Die",
"kapel",
"van",
"Suster",
"Henrietta",
"Stockdale",
"is",
"inter",
"ere",
"van",
"dié",
"bekende",
"verpleegster",
"opgerig",
".",
"Danksy",
"haar",
"invloed",
"was",
"Suid-Afrika",
"indie",
"eerste",
"land",
"ter",
"wêreld",
",",
"wat",
"met",
"die",
"amptelike",
"registrasie",
"van",
"verpleegsters",
"begin",
"het",
".",
"Kamferdam",
"iskm",
"noord",
"van",
"Kimberley",
".",
"Sien",
"ook",
"Gereformeerde",
"kerk",
"Kimberley",
"NG",
"gemeente",
"Dutoitspan",
"NG",
"gemeente",
"Kimberley",
"Lys",
"van",
"dorpe",
"in",
"Suid-Afrika",
"Verwysings",
"Bronne",
"World",
"Gazetteer",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webtuiste",
"Die",
"Groot",
"Gat",
"–",
"amptelike",
"webtuiste",
"Geografiese",
"ligging",
"Nedersettings",
"in",
"die",
"Noord-Kaap",
"Provinsiehoofstede",
"van",
"Suid-Afrika"
] |
172 | https://af.wikipedia.org/wiki/KwaZulu-Natal | KwaZulu-Natal | KwaZulu-Natal of KwaZoeloe-Natal (uitgespreek /kwɑːˌzuːluː nəˈtɑːl/) is een van die nege provinsies van Suid-Afrika. Die hoofstad is Pietermaritzburg en Durban is die grootste stad.
Die provinsie se binneland noord van die Tugelarivier, die hartland van die Zoeloe-koninkryk, het historiese bekendheid verwerf as die brandpunt van bloedige konflikte. Op sy slagvelde het Boerepioniers (Voortrekkers) en Britse soldate in die 19de eeu teen Zoeloekrygers geveg voordat die twee blanke volksgroepe teen mekaar oorlog gevoer het. Vandag neem georganiseerde toere toeriste na die historiese slagvelde.
Die Zoeloe-koninkryk, sy stigter Shaka en sy gevreesde krygers het die verbeelding van Europeërs aangegryp sedert die eerste blanke sendelinge hul werk hier begin het. Terwyl Zoeloes lankal deel geword het van Suid-Afrika se hoofstroom-samelewing, kan historiese museumdorpe soos dié van die oorspronklike Zoeloehoofstad Ondini met sy tradisionele byekorfhutte of Shakaland, die groot toeriste-aantreklikheid naby Eshowe, besigtig word.
Na die gebied suid van die Tugelarivier is teen die middel van die 19de eeu danksy die groot getal Britse immigrante as Witmansland verwys. Hier het Engelse setlaars van die diepste spore in Suid-Afrika gelaat. Toeriste mag in die koloniale leefstyl deel tydens akkommodasie in een van die streek se country houses wat intussen tot hotelle omgeskep is. Die Midlands-streek word deur golwende heuwellandskappe gekenmerk - met vrugbare boerderystreke, suikerplantasies, poloklubs en stylvolle kunsroetes.
Totstandkoming
KwaZulu-Natal het in 1994 tot stand gekom met die samevoeging van Natal, 'n historiese Britse kolonie en sedert 1910 een van die Unie van Suid-Afrika en die latere Republiek van Suid-Afrika se vier provinsies, en die voormalige Zoeloe-tuisland, KwaZulu.
KwaZulu-Natal het tot 2004 twee hoofstede gehad – Natal se ou hoofstad, Pietermaritzburg (die provinsie se naasgrootste stad) en Ulundi, die ou administratiewe hoofstad van KwaZulu. In 1995 het 'n kommissie van ondersoek aanbeveel dat die provinsiale regering voorlopig om die beurt in Pietermaritzburg en Ulundi vergader.
Durban is KwaZulu-Natal se grootste stad. Ander belangrike plekke is onder meer Richardsbaai, Dundee, Ladysmith, Newcastle ('n staal- en steenkoolsentrum), Port Shepstone, Estcourt en Vryheid.
Demografie
Bevolking
Die provinsie se bevolking is in die sensus van 2011 op 10 267 000 beraam. In 2018 het KwaZulu-Natal met 11,4 miljoen die tweede meeste inwoners van Suid-Afrikaanse provinsies gehad, ná Gauteng. KwaZulu-Natallers verteenwoordig sowat 'n vyfde van die totale Suid-Afrikaanse bevolking. Die meeste inwoners is Zoeloes, maar die provinsie huisves ook die grootste deel van Suid-Afrika se bevolking van Asiatiese afkoms.
Die etniese samestelling volgens die sensus van 2011 was: Swartes 86,8%, Asiate 7,4%, Blankes 4,2% en Bruines 1,4%
Tale
Die belangrikste huistaal is Zoeloe (80,0%), gevolg deur Engels (13,4%). 1,5% van die bevolking praat Afrikaans (meeste van hulle is Wit en Kleurlinge).
Geografie
Met 'n oppervlakte van sowat 92 100 km² is KwaZulu-Natal die derde kleinste van Suid-Afrika se nege provinsies. Dit beslaan sowat 7,5 persent van Suid-Afrika se totale oppervlakte. KwaZulu-Natal word in die suidweste begrens deur die Oos-Kaap, die Vrystaat in die noordweste en Mpumalanga in die noorde. Daar is internasionale grene met Mosambiek en die twee klein buurstate Lesotho en Eswatini.
Ligging en topografie
KwaZoeloe-Natal lê aan die oostekant van Suid-Afrika aan die Indiese Oseaan. Aan die suidekant lê die Oos-Kaap, wes lê Lesotho en die Vrystaat, terwyl die provinsie Mpumalanga en die lande Mosambiek en Eswatini aan die noordekant geleë is. KwaZoeloe-Natal word vanweë sy natuurskoon die "Tuinprovinsie" genoem. Daar is 'n subtropiese kusgebied ('n laaggeleë streek langs die Indiese Oseaan), met uitgestrekte vlaktes in die middel van die provinsie. Die majestueuse Drakensbergreeks troon in die weste en die Lebomboberge in die verre noorde.
Ekonomie
Durban is Suid-Afrika se besigste hawe; die hawe van Richardsbaai sorg weer veral vir die uitvoer van steenkool. Die vervaardigingsbedryf, asook toerisme is vername bronne van inkomste vir die provinsie. Daar is dosyne strande, manjifieke gholfbane, plekke om te stap en te klim, natuurtuine. Die vernaamste gewas is suikerriet wat, soos piesangs, koejawels, mango's en papawers, in die kusgebiede gekweek word. In die binneland word weer met groente en vee geboer. Bosbou word ook beoefen. In die noorde is daar steenkoolmyne in die omgewing van Vryheid, Dundee, Glencoe en Newcastle.
Verwysings
Eksterne skakels
Wiki-webtuistes
Amptelike webtuiste
Amptelike webwerf van die provinsiale regering
Departement van Ekonomiese Ontwikkeling, Toerisme en Omgewingsake
Toerisme
Tourism KwaZulu-Natal
Geskiedenis
South African History Online: KwaZulu Natal | [
"KwaZulu-Natal",
"of",
"KwaZoeloe-Natal",
"(",
"uitgespreek",
"/kwɑːˌzuːluː",
"nəˈtɑːl/",
")",
"is",
"een",
"van",
"die",
"nege",
"provinsies",
"van",
"Suid-Afrika",
".",
"Die",
"hoofstad",
"is",
"Pietermaritzburg",
"en",
"Durban",
"is",
"die",
"grootste",
"stad",
".",
"Die",
"provinsie",
"se",
"binneland",
"noord",
"van",
"die",
"Tugelarivier",
",",
"die",
"hartland",
"van",
"die",
"Zoeloe-koninkryk",
",",
"het",
"historiese",
"bekendheid",
"verwerf",
"as",
"die",
"brandpunt",
"van",
"bloedige",
"konflikte",
".",
"Op",
"sy",
"slagvelde",
"het",
"Boerepioniers",
"(",
"Voortrekkers",
")",
"en",
"Britse",
"soldate",
"in",
"diee",
"eeu",
"teen",
"Zoeloekrygers",
"geveg",
"voordat",
"die",
"twee",
"blanke",
"volksgroepe",
"teen",
"mekaar",
"oorlog",
"gevoer",
"het",
".",
"Vandag",
"neem",
"georganiseerde",
"toere",
"toeriste",
"na",
"die",
"historiese",
"slagvelde",
".",
"Die",
"Zoeloe-koninkryk",
",",
"sy",
"stigter",
"Shaka",
"en",
"sy",
"gevreesde",
"krygers",
"het",
"die",
"verbeelding",
"van",
"Europeërs",
"aangegryp",
"sedert",
"die",
"eerste",
"blanke",
"sendelinge",
"hul",
"werk",
"hier",
"begin",
"het",
".",
"Terwyl",
"Zoeloes",
"lankal",
"deel",
"geword",
"het",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"hoofstroom-samelewing",
",",
"kan",
"historiese",
"museumdorpe",
"soos",
"dié",
"van",
"die",
"oorspronklike",
"Zoeloehoofstad",
"Ondini",
"met",
"sy",
"tradisionele",
"byekorfhutte",
"of",
"Shakaland",
",",
"die",
"groot",
"toeriste-aantreklikheid",
"naby",
"Eshowe",
",",
"besigtig",
"word",
".",
"Na",
"die",
"gebied",
"suid",
"van",
"die",
"Tugelarivier",
"is",
"teen",
"die",
"middel",
"van",
"diee",
"eeu",
"danksy",
"die",
"groot",
"getal",
"Britse",
"immigrante",
"as",
"Witmansland",
"verwys",
".",
"Hier",
"het",
"Engelse",
"setlaars",
"van",
"die",
"diepste",
"spore",
"in",
"Suid-Afrika",
"gelaat",
".",
"Toeriste",
"mag",
"in",
"die",
"koloniale",
"leefstyl",
"deel",
"tydens",
"akkommodasie",
"in",
"een",
"van",
"die",
"streek",
"se",
"country",
"houses",
"wat",
"intussen",
"tot",
"hotelle",
"omgeskep",
"is",
".",
"Die",
"Midlands-streek",
"word",
"deur",
"golwende",
"heuwellandskappe",
"gekenmerk",
"-",
"met",
"vrugbare",
"boerderystreke",
",",
"suikerplantasies",
",",
"poloklubs",
"en",
"stylvolle",
"kunsroetes",
".",
"Totstandkoming",
"KwaZulu-Natal",
"het",
"intot",
"stand",
"gekom",
"met",
"die",
"samevoeging",
"van",
"Natal",
",",
"'n",
"historiese",
"Britse",
"kolonie",
"en",
"sederteen",
"van",
"die",
"Unie",
"van",
"Suid-Afrika",
"en",
"die",
"latere",
"Republiek",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"vier",
"provinsies",
",",
"en",
"die",
"voormalige",
"Zoeloe-tuisland",
",",
"KwaZulu",
".",
"KwaZulu-Natal",
"het",
"tottwee",
"hoofstede",
"gehad",
"–",
"Natal",
"se",
"ou",
"hoofstad",
",",
"Pietermaritzburg",
"(",
"die",
"provinsie",
"se",
"naasgrootste",
"stad",
")",
"en",
"Ulundi",
",",
"die",
"ou",
"administratiewe",
"hoofstad",
"van",
"KwaZulu",
".",
"Inhet",
"'n",
"kommissie",
"van",
"ondersoek",
"aanbeveel",
"dat",
"die",
"provinsiale",
"regering",
"voorlopig",
"om",
"die",
"beurt",
"in",
"Pietermaritzburg",
"en",
"Ulundi",
"vergader",
".",
"Durban",
"is",
"KwaZulu-Natal",
"se",
"grootste",
"stad",
".",
"Ander",
"belangrike",
"plekke",
"is",
"onder",
"meer",
"Richardsbaai",
",",
"Dundee",
",",
"Ladysmith",
",",
"Newcastle",
"(",
"'n",
"staal-",
"en",
"steenkoolsentrum",
")",
",",
"Port",
"Shepstone",
",",
"Estcourt",
"en",
"Vryheid",
".",
"Demografie",
"Bevolking",
"Die",
"provinsie",
"se",
"bevolking",
"is",
"in",
"die",
"sensus",
"vanop267",
"000",
"beraam",
".",
"Inhet",
"KwaZulu-Natal",
"met4",
"miljoen",
"die",
"tweede",
"meeste",
"inwoners",
"van",
"Suid-Afrikaanse",
"provinsies",
"gehad",
",",
"ná",
"Gauteng",
".",
"KwaZulu-Natallers",
"verteenwoordig",
"sowat",
"'n",
"vyfde",
"van",
"die",
"totale",
"Suid-Afrikaanse",
"bevolking",
".",
"Die",
"meeste",
"inwoners",
"is",
"Zoeloes",
",",
"maar",
"die",
"provinsie",
"huisves",
"ook",
"die",
"grootste",
"deel",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"bevolking",
"van",
"Asiatiese",
"afkoms",
".",
"Die",
"etniese",
"samestelling",
"volgens",
"die",
"sensus",
"vanwas",
":",
"Swartes8%",
",",
"Asiate4%",
",",
"Blankes2%",
"en",
"Bruines4%",
"Tale",
"Die",
"belangrikste",
"huistaal",
"is",
"Zoeloe0%",
")",
",",
"gevolg",
"deur",
"Engels4%).5%",
"van",
"die",
"bevolking",
"praat",
"Afrikaans",
"(",
"meeste",
"van",
"hulle",
"is",
"Wit",
"en",
"Kleurlinge",
")",
".",
"Geografie",
"Met",
"'n",
"oppervlakte",
"van",
"sowat100",
"km²",
"is",
"KwaZulu-Natal",
"die",
"derde",
"kleinste",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"nege",
"provinsies",
".",
"Dit",
"beslaan",
"sowat5",
"persent",
"van",
"Suid-Afrika",
"se",
"totale",
"oppervlakte",
".",
"KwaZulu-Natal",
"word",
"in",
"die",
"suidweste",
"begrens",
"deur",
"die",
"Oos-Kaap",
",",
"die",
"Vrystaat",
"in",
"die",
"noordweste",
"en",
"Mpumalanga",
"in",
"die",
"noorde",
".",
"Daar",
"is",
"internasionale",
"grene",
"met",
"Mosambiek",
"en",
"die",
"twee",
"klein",
"buurstate",
"Lesotho",
"en",
"Eswatini",
".",
"Ligging",
"en",
"topografie",
"KwaZoeloe-Natal",
"lê",
"aan",
"die",
"oostekant",
"van",
"Suid-Afrika",
"aan",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
".",
"Aan",
"die",
"suidekant",
"lê",
"die",
"Oos-Kaap",
",",
"wes",
"lê",
"Lesotho",
"en",
"die",
"Vrystaat",
",",
"terwyl",
"die",
"provinsie",
"Mpumalanga",
"en",
"die",
"lande",
"Mosambiek",
"en",
"Eswatini",
"aan",
"die",
"noordekant",
"geleë",
"is",
".",
"KwaZoeloe-Natal",
"word",
"vanweë",
"sy",
"natuurskoon",
"die",
"\"",
"Tuinprovinsie",
"\"",
"genoem",
".",
"Daar",
"is",
"'n",
"subtropiese",
"kusgebied",
"(",
"'n",
"laaggeleë",
"streek",
"langs",
"die",
"Indiese",
"Oseaan",
")",
",",
"met",
"uitgestrekte",
"vlaktes",
"in",
"die",
"middel",
"van",
"die",
"provinsie",
".",
"Die",
"majestueuse",
"Drakensbergreeks",
"troon",
"in",
"die",
"weste",
"en",
"die",
"Lebomboberge",
"in",
"die",
"verre",
"noorde",
".",
"Ekonomie",
"Durban",
"is",
"Suid-Afrika",
"se",
"besigste",
"hawe",
";",
"die",
"hawe",
"van",
"Richardsbaai",
"sorg",
"weer",
"veral",
"vir",
"die",
"uitvoer",
"van",
"steenkool",
".",
"Die",
"vervaardigingsbedryf",
",",
"asook",
"toerisme",
"is",
"vername",
"bronne",
"van",
"inkomste",
"vir",
"die",
"provinsie",
".",
"Daar",
"is",
"dosyne",
"strande",
",",
"manjifieke",
"gholfbane",
",",
"plekke",
"om",
"te",
"stap",
"en",
"te",
"klim",
",",
"natuurtuine",
".",
"Die",
"vernaamste",
"gewas",
"is",
"suikerriet",
"wat",
",",
"soos",
"piesangs",
",",
"koejawels",
",",
"mango's",
"en",
"papawers",
",",
"in",
"die",
"kusgebiede",
"gekweek",
"word",
".",
"In",
"die",
"binneland",
"word",
"weer",
"met",
"groente",
"en",
"vee",
"geboer",
".",
"Bosbou",
"word",
"ook",
"beoefen",
".",
"In",
"die",
"noorde",
"is",
"daar",
"steenkoolmyne",
"in",
"die",
"omgewing",
"van",
"Vryheid",
",",
"Dundee",
",",
"Glencoe",
"en",
"Newcastle",
".",
"Verwysings",
"Eksterne",
"skakels",
"Wiki-webtuistes",
"Amptelike",
"webtuiste",
"Amptelike",
"webwerf",
"van",
"die",
"provinsiale",
"regering",
"Departement",
"van",
"Ekonomiese",
"Ontwikkeling",
",",
"Toerisme",
"en",
"Omgewingsake",
"Toerisme",
"Tourism",
"KwaZulu-Natal",
"Geskiedenis",
"South",
"African",
"History",
"Online",
":",
"KwaZulu",
"Natal"
] |
177 | https://af.wikipedia.org/wiki/Krimoorlog | Krimoorlog | Die Krimoorlog is deur die Verenigde Koninkryk, Frankryk, die Koninkryk Sardinië en die Ottomaanse Ryk teen die Russiese Ryk gevoer op die Krimskiereiland vanaf Oktober 1853 tot Februarie 1856.
Die Russiese tsaar Nikolaas I wou die beskermheer van die heilige plekke van Palestina word en het Moldowa en Wallachye in 1853 beset. Die Verenigde Koninkryk en Frankryk het gevrees dat Rusland 'n rol gaan speel in die Middellandse See en het Turkye gehelp. Die bondgenote het Sewastopol op die Krim aangeval en ingeneem.
Nadat Alexander II tsaar geword het, het onderhandelings begin wat tot die vrede van Parys van 1856 gelei het.
Die oorlog het bekend geword deur die rol van Florence Nightingale.
Die verhouding tussen Rusland en Turkye
Rusland het die grootste belangstelling in die Turkse besittings gehad en in Londen, Wenen en Parys is die gretigheid met wantroue dopgehou. Oostenryk het sy eie ambisies in die Turkse Balkan gehad, terwyl Frankryk en Engeland eerder 'n swak Turkye as 'n sterk Rusland in beheer van die strategies belangrike oostelike Middellandse See-bekken wou sien. In 1853 het tsaar Nikolaas I aanspraak gemaak op die beskerming van alle ortodokse Christene in die Ottomaanse Ryk en groter seggenskap oor die heilige plekke in Palestina.
Napoleon III (regeer 1852-1870), wat toe pas in Frankryk aan die bewind gekom het, het soortgelyke ambisies gekoester. Die sultan, die 16-jarige Abdoel-Mesid (1839-1861), het die tsaar se aanspraak verwerp, waarop Rusland tot aksie oorgegaan het. Op 14 Junie 1853 het die tsaar se leërs die Proetrivier oorgesteek en die Turkse vasalstate Moldawië en Walachye beset. Oostenryk, Pruise, Engeland en Frankryk het die tsaar versoek om sy soldate te onttrek, maar hy het geweier, en op 4 Oktober 1853 het die sultan teen Rusland oorlog verklaar.
Die Turke was vir Rusland nie juis 'n probleem nie: op 30 November is 'n deel van die Turkse vloot by Sinop vernietig, terwyl die Turkse land mag ook steeds groter gebiede moes prysgee.
Engeland en Frankryk se oorlogsverklaring
Teen die einde van 1853 het die kragdadige Henry John Temple Palmerston (1784- 1865) premier van Engeland geword. Hy en Napoleon III het die tsaar weer eens probeer dwing om die oorlog te laat vaar, maar toe hulle pogings vergeefs blyk te wees, het hulle in Maart 1854 teen Rusland oorlog verklaar. Oostenryk, wat in 1848 deur Rusland gehelp is om sy Hongaarse revolusionêre te onderdruk, het tot groot teleurstelling van die tsaar en Pruise neutraal gebly.
Nadat die oorlog uitgebreek het, het die strydendes ooreengekom om Moldawië en Walachye nie deel van die gevegsfront te maak nie om sodoende te voorkom dat die slagveld oor die hele Balkan strek. Met die goedkeuring van al die partye het Oostenryk albei die vorstedomme op 14 Junie 1854 beset om so hul neutraliteit te bewaar. 'n Paar maande later het die Engelse onder lord Raglan (Fitzroy James Henry Somerset Raglan, 1788-1855) en die Franse onder Achille Leroy de Saint-Arnaud (1798-1854) op die Krim geland. Hulle wou Rusland van sy mag oor die Swartsee beroof. Albei leërs is deur die Russe onder leiding van die veldheer en staatsman Alexander Sergejewitsj Mensjikof (1787-1869) ingewag.
Al die betrokke bevelvoerders het ernstige foute begaan. So byvoorbeeld het Mensjikof die geallieerdes die rivier by Alma sonder slag of stoot laat oorsteek, terwyl hy sy eie leër skaars betyds kon terugtrek (Slag van Alma). Op 25 Oktober 1854 het hy die Engelse toevoerkanale probeer afsny. Dit het uitgeloop op die Slag van Balaklawa, waarin die ligte brigade van die Engelse kavalerie op die Russiese artillerie afgestorm het en byna heeltemal uitgewis is. Die gebeurtenis is verewig in Alfred Tennyson (1809 - 1892) se gedig "The charge of the Light Brigade".
Die Britte het egter tog daarin geslaag om 'n oorwinning te behaal. Op 5 November is Mensjikof weer eens in mis en reën in die Slag van Inkerman verslaan, hoewel hy die vesting Sebastopol behou het. In die volgende jaar (1855) het die stryd uitsluitend gegaan oor die hawe in die Swartsee wat die Russe hardnekkig verdedig het. In die jaar het Rusland nog ʼn vyand bygekry: in 'n poging om die kwessie van Italiaanse eenwording op die uiteindelike vredeskonferensie op te haal, het die koninkryk Sardinië hom by Engeland en Frankryk aangesluit.
Die neerlae en die algemene oorlogsuitputting het Rusland toegeeflik gemaak. Buitendien is Nikolaas I na sy dood in Maart 1855 deur die meer buigsame Alexander II (aan die bewind 1855- 1881) opgevolg. Van 15 Maart af is daar in Wenen konferensies gehou in 'n poging om ʼn ooreenkoms te bereik. Nadat die belangrikste Russiese steunpunt, Sebastopol, op 9 September geval het, is daar in Februarie 1856 met ʼn ware vredeskongres begin.
Rusland moes ongunstige voorwaardes aanvaar. Ingevolge die Vrede van Parys (1856) moes hy afsien van alle invloed in Walachye en Moldawië en ook van sy invloed op die ortodokse Christene in Turkye: dit alles sou voortaan onder die beskerming van die Europese magte staan. Die Swartsee is tot neutrale gebied verklaar, wat meegebring het dat die Russiese vloot belangrike hawens verloor het. Rusland was daarna sy mag in die gebied van die Middellandse See kwyt en het eers in die 1970's weer vlootvaartuie in die Middellandse see laat vaar.
Gevolge
Die frustrasie van die Krimoorlog het onder die Russe gelê; tot 'n toenemende besef dat binnelandse hervorming noodsaaklik is. Die tsaars het die inisiatief geneem en onder meer in 1861 lyfeienskap opgehef en met industrialisasie begin.
Die Krimoorlog het baie slagoffers geëis, onder meer weens die swak mediese dienste. Ongeveer 2 750 soldate het in gevegte gesneuwel, terwyl baie meer, sowat 17 800, op die slagveld of in die onhigiëniese veldhospitale aan wondkoors, tifus en cholera dood is. Die Engelse verpleegster Florence Nightingale (1820- 1910) het talle lewens gered met haar werk in die hospitaal van Skoetari.
Die eerste moderne oorlogkorrespondente - onder wie veral William Howard Russell (1820-1907) van die Londense koerant The Times - het hulle ontstellende ooggetuieverslae per telegraaf na die koerante gestuur. Sodoende het die oorlogverskrikking vir die eerste keer in die geskiedenis regstreeks tot die publiek aan die tuisfront deurgedring. Die skok wat die berigte teweeggebring het, het tot hervormings in die leërs en in die militêre en burgerlike hospitaalwese gelei.
Verwysings
Bronnelys
Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409575 band
Eksterne skakels
Geskiedenis van Frankryk
Geskiedenis van Italië
Geskiedenis van Oekraïne
Geskiedenis van Rusland
Geskiedenis van die Verenigde Koninkryk
Krim
Oorloë
Ottomaanse Ryk | [
"Die",
"Krimoorlog",
"is",
"deur",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
",",
"Frankryk",
",",
"die",
"Koninkryk",
"Sardinië",
"en",
"die",
"Ottomaanse",
"Ryk",
"teen",
"die",
"Russiese",
"Ryk",
"gevoer",
"op",
"die",
"Krimskiereiland",
"vanaf",
"Oktobertot",
"Februarie",
"Die",
"Russiese",
"tsaar",
"Nikolaas",
"I",
"wou",
"die",
"beskermheer",
"van",
"die",
"heilige",
"plekke",
"van",
"Palestina",
"word",
"en",
"het",
"Moldowa",
"en",
"Wallachye",
"inbeset",
".",
"Die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"en",
"Frankryk",
"het",
"gevrees",
"dat",
"Rusland",
"'n",
"rol",
"gaan",
"speel",
"in",
"die",
"Middellandse",
"See",
"en",
"het",
"Turkye",
"gehelp",
".",
"Die",
"bondgenote",
"het",
"Sewastopol",
"op",
"die",
"Krim",
"aangeval",
"en",
"ingeneem",
".",
"Nadat",
"Alexander",
"II",
"tsaar",
"geword",
"het",
",",
"het",
"onderhandelings",
"begin",
"wat",
"tot",
"die",
"vrede",
"van",
"Parys",
"vangelei",
"het",
".",
"Die",
"oorlog",
"het",
"bekend",
"geword",
"deur",
"die",
"rol",
"van",
"Florence",
"Nightingale",
".",
"Die",
"verhouding",
"tussen",
"Rusland",
"en",
"Turkye",
"Rusland",
"het",
"die",
"grootste",
"belangstelling",
"in",
"die",
"Turkse",
"besittings",
"gehad",
"en",
"in",
"Londen",
",",
"Wenen",
"en",
"Parys",
"is",
"die",
"gretigheid",
"met",
"wantroue",
"dopgehou",
".",
"Oostenryk",
"het",
"sy",
"eie",
"ambisies",
"in",
"die",
"Turkse",
"Balkan",
"gehad",
",",
"terwyl",
"Frankryk",
"en",
"Engeland",
"eerder",
"'n",
"swak",
"Turkye",
"as",
"'n",
"sterk",
"Rusland",
"in",
"beheer",
"van",
"die",
"strategies",
"belangrike",
"oostelike",
"Middellandse",
"See-bekken",
"wou",
"sien",
".",
"Inhet",
"tsaar",
"Nikolaas",
"I",
"aanspraak",
"gemaak",
"op",
"die",
"beskerming",
"van",
"alle",
"ortodokse",
"Christene",
"in",
"die",
"Ottomaanse",
"Ryk",
"en",
"groter",
"seggenskap",
"oor",
"die",
"heilige",
"plekke",
"in",
"Palestina",
".",
"Napoleon",
"III",
"(",
"regeer",
"wat",
"toe",
"pas",
"in",
"Frankryk",
"aan",
"die",
"bewind",
"gekom",
"het",
",",
"het",
"soortgelyke",
"ambisies",
"gekoester",
".",
"Die",
"sultan",
",",
"diejarige",
"Abdoel-Mesid",
"het",
"die",
"tsaar",
"se",
"aanspraak",
"verwerp",
",",
"waarop",
"Rusland",
"tot",
"aksie",
"oorgegaan",
"het",
".",
"OpJuniehet",
"die",
"tsaar",
"se",
"leërs",
"die",
"Proetrivier",
"oorgesteek",
"en",
"die",
"Turkse",
"vasalstate",
"Moldawië",
"en",
"Walachye",
"beset",
".",
"Oostenryk",
",",
"Pruise",
",",
"Engeland",
"en",
"Frankryk",
"het",
"die",
"tsaar",
"versoek",
"om",
"sy",
"soldate",
"te",
"onttrek",
",",
"maar",
"hy",
"het",
"geweier",
",",
"en",
"opOktoberhet",
"die",
"sultan",
"teen",
"Rusland",
"oorlog",
"verklaar",
".",
"Die",
"Turke",
"was",
"vir",
"Rusland",
"nie",
"juis",
"'n",
"probleem",
"nie",
":",
"opNovember",
"is",
"'n",
"deel",
"van",
"die",
"Turkse",
"vloot",
"by",
"Sinop",
"vernietig",
",",
"terwyl",
"die",
"Turkse",
"land",
"mag",
"ook",
"steeds",
"groter",
"gebiede",
"moes",
"prysgee",
".",
"Engeland",
"en",
"Frankryk",
"se",
"oorlogsverklaring",
"Teen",
"die",
"einde",
"vanhet",
"die",
"kragdadige",
"Henry",
"John",
"Temple",
"Palmerstonpremier",
"van",
"Engeland",
"geword",
".",
"Hy",
"en",
"Napoleon",
"III",
"het",
"die",
"tsaar",
"weer",
"eens",
"probeer",
"dwing",
"om",
"die",
"oorlog",
"te",
"laat",
"vaar",
",",
"maar",
"toe",
"hulle",
"pogings",
"vergeefs",
"blyk",
"te",
"wees",
",",
"het",
"hulle",
"in",
"Maartteen",
"Rusland",
"oorlog",
"verklaar",
".",
"Oostenryk",
",",
"wat",
"indeur",
"Rusland",
"gehelp",
"is",
"om",
"sy",
"Hongaarse",
"revolusionêre",
"te",
"onderdruk",
",",
"het",
"tot",
"groot",
"teleurstelling",
"van",
"die",
"tsaar",
"en",
"Pruise",
"neutraal",
"gebly",
".",
"Nadat",
"die",
"oorlog",
"uitgebreek",
"het",
",",
"het",
"die",
"strydendes",
"ooreengekom",
"om",
"Moldawië",
"en",
"Walachye",
"nie",
"deel",
"van",
"die",
"gevegsfront",
"te",
"maak",
"nie",
"om",
"sodoende",
"te",
"voorkom",
"dat",
"die",
"slagveld",
"oor",
"die",
"hele",
"Balkan",
"strek",
".",
"Met",
"die",
"goedkeuring",
"van",
"al",
"die",
"partye",
"het",
"Oostenryk",
"albei",
"die",
"vorstedomme",
"opJuniebeset",
"om",
"so",
"hul",
"neutraliteit",
"te",
"bewaar",
".",
"'n",
"Paar",
"maande",
"later",
"het",
"die",
"Engelse",
"onder",
"lord",
"Raglan",
"(",
"Fitzroy",
"James",
"Henry",
"Somerset",
"Raglan,en",
"die",
"Franse",
"onder",
"Achille",
"Leroy",
"de",
"Saint-Arnaudop",
"die",
"Krim",
"geland",
".",
"Hulle",
"wou",
"Rusland",
"van",
"sy",
"mag",
"oor",
"die",
"Swartsee",
"beroof",
".",
"Albei",
"leërs",
"is",
"deur",
"die",
"Russe",
"onder",
"leiding",
"van",
"die",
"veldheer",
"en",
"staatsman",
"Alexander",
"Sergejewitsj",
"Mensjikofingewag",
".",
"Al",
"die",
"betrokke",
"bevelvoerders",
"het",
"ernstige",
"foute",
"begaan",
".",
"So",
"byvoorbeeld",
"het",
"Mensjikof",
"die",
"geallieerdes",
"die",
"rivier",
"by",
"Alma",
"sonder",
"slag",
"of",
"stoot",
"laat",
"oorsteek",
",",
"terwyl",
"hy",
"sy",
"eie",
"leër",
"skaars",
"betyds",
"kon",
"terugtrek",
"(",
"Slag",
"van",
"Alma",
")",
".",
"OpOktoberhet",
"hy",
"die",
"Engelse",
"toevoerkanale",
"probeer",
"afsny",
".",
"Dit",
"het",
"uitgeloop",
"op",
"die",
"Slag",
"van",
"Balaklawa",
",",
"waarin",
"die",
"ligte",
"brigade",
"van",
"die",
"Engelse",
"kavalerie",
"op",
"die",
"Russiese",
"artillerie",
"afgestorm",
"het",
"en",
"byna",
"heeltemal",
"uitgewis",
"is",
".",
"Die",
"gebeurtenis",
"is",
"verewig",
"in",
"Alfred",
"Tennyson-se",
"gedig",
"\"",
"The",
"charge",
"of",
"the",
"Light",
"Brigade",
"\"",
".",
"Die",
"Britte",
"het",
"egter",
"tog",
"daarin",
"geslaag",
"om",
"'n",
"oorwinning",
"te",
"behaal",
".",
"OpNovember",
"is",
"Mensjikof",
"weer",
"eens",
"in",
"mis",
"en",
"reën",
"in",
"die",
"Slag",
"van",
"Inkerman",
"verslaan",
",",
"hoewel",
"hy",
"die",
"vesting",
"Sebastopol",
"behou",
"het",
".",
"In",
"die",
"volgende",
"jaarhet",
"die",
"stryd",
"uitsluitend",
"gegaan",
"oor",
"die",
"hawe",
"in",
"die",
"Swartsee",
"wat",
"die",
"Russe",
"hardnekkig",
"verdedig",
"het",
".",
"In",
"die",
"jaar",
"het",
"Rusland",
"nog",
"ʼn",
"vyand",
"bygekry",
":",
"in",
"'n",
"poging",
"om",
"die",
"kwessie",
"van",
"Italiaanse",
"eenwording",
"op",
"die",
"uiteindelike",
"vredeskonferensie",
"op",
"te",
"haal",
",",
"het",
"die",
"koninkryk",
"Sardinië",
"hom",
"by",
"Engeland",
"en",
"Frankryk",
"aangesluit",
".",
"Die",
"neerlae",
"en",
"die",
"algemene",
"oorlogsuitputting",
"het",
"Rusland",
"toegeeflik",
"gemaak",
".",
"Buitendien",
"is",
"Nikolaas",
"I",
"na",
"sy",
"dood",
"in",
"Maartdeur",
"die",
"meer",
"buigsame",
"Alexander",
"II",
"(",
"aan",
"die",
"bewindopgevolg",
".",
"VanMaart",
"af",
"is",
"daar",
"in",
"Wenen",
"konferensies",
"gehou",
"in",
"'n",
"poging",
"om",
"ʼn",
"ooreenkoms",
"te",
"bereik",
".",
"Nadat",
"die",
"belangrikste",
"Russiese",
"steunpunt",
",",
"Sebastopol",
",",
"opSeptember",
"geval",
"het",
",",
"is",
"daar",
"in",
"Februariemet",
"ʼn",
"ware",
"vredeskongres",
"begin",
".",
"Rusland",
"moes",
"ongunstige",
"voorwaardes",
"aanvaar",
".",
"Ingevolge",
"die",
"Vrede",
"van",
"Parysmoes",
"hy",
"afsien",
"van",
"alle",
"invloed",
"in",
"Walachye",
"en",
"Moldawië",
"en",
"ook",
"van",
"sy",
"invloed",
"op",
"die",
"ortodokse",
"Christene",
"in",
"Turkye",
":",
"dit",
"alles",
"sou",
"voortaan",
"onder",
"die",
"beskerming",
"van",
"die",
"Europese",
"magte",
"staan",
".",
"Die",
"Swartsee",
"is",
"tot",
"neutrale",
"gebied",
"verklaar",
",",
"wat",
"meegebring",
"het",
"dat",
"die",
"Russiese",
"vloot",
"belangrike",
"hawens",
"verloor",
"het",
".",
"Rusland",
"was",
"daarna",
"sy",
"mag",
"in",
"die",
"gebied",
"van",
"die",
"Middellandse",
"See",
"kwyt",
"en",
"het",
"eers",
"in",
"dies",
"weer",
"vlootvaartuie",
"in",
"die",
"Middellandse",
"see",
"laat",
"vaar",
".",
"Gevolge",
"Die",
"frustrasie",
"van",
"die",
"Krimoorlog",
"het",
"onder",
"die",
"Russe",
"gelê",
";",
"tot",
"'n",
"toenemende",
"besef",
"dat",
"binnelandse",
"hervorming",
"noodsaaklik",
"is",
".",
"Die",
"tsaars",
"het",
"die",
"inisiatief",
"geneem",
"en",
"onder",
"meer",
"inlyfeienskap",
"opgehef",
"en",
"met",
"industrialisasie",
"begin",
".",
"Die",
"Krimoorlog",
"het",
"baie",
"slagoffers",
"geëis",
",",
"onder",
"meer",
"weens",
"die",
"swak",
"mediese",
"dienste",
".",
"Ongeveer750",
"soldate",
"het",
"in",
"gevegte",
"gesneuwel",
",",
"terwyl",
"baie",
"meer",
",",
"sowat800",
",",
"op",
"die",
"slagveld",
"of",
"in",
"die",
"onhigiëniese",
"veldhospitale",
"aan",
"wondkoors",
",",
"tifus",
"en",
"cholera",
"dood",
"is",
".",
"Die",
"Engelse",
"verpleegster",
"Florence",
"Nightingalehet",
"talle",
"lewens",
"gered",
"met",
"haar",
"werk",
"in",
"die",
"hospitaal",
"van",
"Skoetari",
".",
"Die",
"eerste",
"moderne",
"oorlogkorrespondente",
"-",
"onder",
"wie",
"veral",
"William",
"Howard",
"Russellvan",
"die",
"Londense",
"koerant",
"The",
"Times",
"-",
"het",
"hulle",
"ontstellende",
"ooggetuieverslae",
"per",
"telegraaf",
"na",
"die",
"koerante",
"gestuur",
".",
"Sodoende",
"het",
"die",
"oorlogverskrikking",
"vir",
"die",
"eerste",
"keer",
"in",
"die",
"geskiedenis",
"regstreeks",
"tot",
"die",
"publiek",
"aan",
"die",
"tuisfront",
"deurgedring",
".",
"Die",
"skok",
"wat",
"die",
"berigte",
"teweeggebring",
"het",
",",
"het",
"tot",
"hervormings",
"in",
"die",
"leërs",
"en",
"in",
"die",
"militêre",
"en",
"burgerlike",
"hospitaalwese",
"gelei",
".",
"Verwysings",
"Bronnelys",
"Wêreldspektrum",
",",
"ISBNband",
"Eksterne",
"skakels",
"Geskiedenis",
"van",
"Frankryk",
"Geskiedenis",
"van",
"Italië",
"Geskiedenis",
"van",
"Oekraïne",
"Geskiedenis",
"van",
"Rusland",
"Geskiedenis",
"van",
"die",
"Verenigde",
"Koninkryk",
"Krim",
"Oorloë",
"Ottomaanse",
"Ryk"
] |
183 | https://af.wikipedia.org/wiki/LP | LP | LP kan 'n afkorting vir enige van die volgende wees:
Lid van die Parlement
lineêre programmering
langspeelplaat | [
"LP",
"kan",
"'n",
"afkorting",
"vir",
"enige",
"van",
"die",
"volgende",
"wees",
":",
"Lid",
"van",
"die",
"Parlement",
"lineêre",
"programmering",
"langspeelplaat"
] |
185 | https://af.wikipedia.org/wiki/Limpopo | Limpopo | Hierdie artikel handel oor die provinsie in Suid-Afrika. Vir die gelyknamige rivier, sien Limpopo (rivier).
Limpopo is een van die nege provinsies van Suid-Afrika. Die hoofstad is Polokwane. Die provinsie kry sy naam van die Limpoporivier, wat die mees noordelike rivier in Suid-Afrika is, en die grens met Zimbabwe vorm.
Limpopo het vroeër as die Noordelike Provinsie en voor 1994 as Noord-Transvaal bekend gestaan. Sedert 1994 sluit dit ook die voormalige tuislande Venda, Lebowa en die noordelike dele van Gazankulu in.
Belangrike plekke is Polokwane (voorheen Pietersburg), Lephalale (Ellisras), Louis Trichardt, Musina, Phalaborwa, Mokopane (voorheen Potgietersrus), Thabazimbi, Tzaneen en Bela Bela (voorheen Warmbad).
Besienswaardighede
Die bekendste toeriste-aantrekkings in Limpopo is die Nasionale Krugerwildtuin, waarvan die noordelike helfte in Limpopo geleë is, die wêrelderfenisgebied van die Mapungubwe- Nasionale Park, die Waterberg-bergreeks met die Welgevonden-natuurreservaat, die warm mineraalbaddens by Warmbad en ook die ATKV Eiland Spa en Tshipise, en die kulturele dorpe van die plaaslike swart volke en die tradisionele stamgebied van die Vendas.
Die Vendabevolking in die Soutpansberg-streek en die Noord-Sotho's (Balobedu) in die gebied van Modjadji, die opvolger van die legendariese Reënkoningin, beskik oor 'n ryk erfenis van legendes en mistiek. Die laaste opvolger van die Reënkoningin is in 2005 oorlede. Die heilige meer van die Venda, die Funduzimeer, het nog steeds sy eie (vroulike) priester.
Die ivoorroete volg die spore van die vroeë ivoorjagters en goudhandelaars.
Vroeë geskiedenis
Die wêrelderfenisgebied van die Mapungubwe- Nasionale Park pronk met argeologiese vondse uit die tydperk van 'n magtige plaaslike koninkryk wat hier tussen 800 en 1290 n.C. bestaan het. Die oorblyfsels van 'n nedersetting uit die tydperk tussen die 15de en 17de eeu kan in Thulamela in die noordelike gedeelte van die Nasionale Krugerwildtuin besigtig word.
Demografie
Volgens sensussyfers was Limpopo se totale bevolking 5 404 868 in die jaar 2011. Die tale van die plaaslike swart bevolking is Noord-Sotho of Sepedi (die moedertaal van 52,9 persent van die bevolking), Xitsonga (17 persent) en Thsivenda (16,7 persent). Die meeste blankes in die provinsie is Afrikaners (2,4%), en 2,6 persent van die bevolking praat Afrikaans as moedertaal.
Geografie
Limpopo beslaan 'n oppervlakte van 125 755 vierkante kilometer en is hoofsaaklik suidoos en suid van die Limpoporivier geleë.
Ligging en topografie
Limpopo word begrens deur Zimbabwe in die noorde, Botswana in die weste en Mosambiek in die ooste. Aan die suidekant van die provinsie lê die Suid-Afrikaanse provinsies Noordwes, Gauteng en Mpumalanga. Die Limpoporivier vorm Limpopo se grense met Botswana en Zimbabwe. Die provinsie het verskeie groot berge, met die Waterberg-, Strydpoortberg- en Drakensbergreeks in die suide en die Soutpansbergreeks in die noorde. Die subtropiese noorde is bosveld met kremetartbome, terwyl die weste meestal deur grasvlaktes gekenmerk word.
Distrikte
Die provinsie bestaan uit vyf distrikte, naamlik:
Capricorn
Mopani
Sekhukhune
Vhembe
Waterberg
Ekonomie
Landbou en mineraalmynbou vorm die ruggraat van die ekonomie in Limpopo en die toerismebedryf is ook goed ontwikkel. Daar is groot kopermyne in Musina en Phalaborwa. Minerale soos koper, asbes, steenkool, ystererts en platinum word ontgin. In die subtropiese noorde word lemoene, piesangs, avokado's, mango's, papajas, koejawels en lietsjies gekweek, en in die suide mielies, sonneblomme, katoen, druiwe en grondboontjies. Beesboedery word hoofsaaklik in die weste bedryf en in die omgewing van Tzaneen is tee-, sitrus- en bosbouplantasies aangelê.
Sien ook
Lys van Nasionale Erfenisgebiede in Limpopo
Verwysings
Bronne
Eksterne skakels
Amptelike webwerf | [
"Hierdie",
"artikel",
"handel",
"oor",
"die",
"provinsie",
"in",
"Suid-Afrika",
".",
"Vir",
"die",
"gelyknamige",
"rivier",
",",
"sien",
"Limpopo",
"(",
"rivier",
")",
".",
"Limpopo",
"is",
"een",
"van",
"die",
"nege",
"provinsies",
"van",
"Suid-Afrika",
".",
"Die",
"hoofstad",
"is",
"Polokwane",
".",
"Die",
"provinsie",
"kry",
"sy",
"naam",
"van",
"die",
"Limpoporivier",
",",
"wat",
"die",
"mees",
"noordelike",
"rivier",
"in",
"Suid-Afrika",
"is",
",",
"en",
"die",
"grens",
"met",
"Zimbabwe",
"vorm",
".",
"Limpopo",
"het",
"vroeër",
"as",
"die",
"Noordelike",
"Provinsie",
"en",
"vooras",
"Noord-Transvaal",
"bekend",
"gestaan",
".",
"Sedertsluit",
"dit",
"ook",
"die",
"voormalige",
"tuislande",
"Venda",
",",
"Lebowa",
"en",
"die",
"noordelike",
"dele",
"van",
"Gazankulu",
"in",
".",
"Belangrike",
"plekke",
"is",
"Polokwane",
"(",
"voorheen",
"Pietersburg",
")",
",",
"Lephalale",
"(",
"Ellisras",
")",
",",
"Louis",
"Trichardt",
",",
"Musina",
",",
"Phalaborwa",
",",
"Mokopane",
"(",
"voorheen",
"Potgietersrus",
")",
",",
"Thabazimbi",
",",
"Tzaneen",
"en",
"Bela",
"Bela",
"(",
"voorheen",
"Warmbad",
")",
".",
"Besienswaardighede",
"Die",
"bekendste",
"toeriste-aantrekkings",
"in",
"Limpopo",
"is",
"die",
"Nasionale",
"Krugerwildtuin",
",",
"waarvan",
"die",
"noordelike",
"helfte",
"in",
"Limpopo",
"geleë",
"is",
",",
"die",
"wêrelderfenisgebied",
"van",
"die",
"Mapungubwe",
"-",
"Nasionale",
"Park",
",",
"die",
"Waterberg-bergreeks",
"met",
"die",
"Welgevonden-natuurreservaat",
",",
"die",
"warm",
"mineraalbaddens",
"by",
"Warmbad",
"en",
"ook",
"die",
"ATKV",
"Eiland",
"Spa",
"en",
"Tshipise",
",",
"en",
"die",
"kulturele",
"dorpe",
"van",
"die",
"plaaslike",
"swart",
"volke",
"en",
"die",
"tradisionele",
"stamgebied",
"van",
"die",
"Vendas",
".",
"Die",
"Vendabevolking",
"in",
"die",
"Soutpansberg-streek",
"en",
"die",
"Noord-Sotho's",
"(",
"Balobedu",
")",
"in",
"die",
"gebied",
"van",
"Modjadji",
",",
"die",
"opvolger",
"van",
"die",
"legendariese",
"Reënkoningin",
",",
"beskik",
"oor",
"'n",
"ryk",
"erfenis",
"van",
"legendes",
"en",
"mistiek",
".",
"Die",
"laaste",
"opvolger",
"van",
"die",
"Reënkoningin",
"is",
"inoorlede",
".",
"Die",
"heilige",
"meer",
"van",
"die",
"Venda",
",",
"die",
"Funduzimeer",
",",
"het",
"nog",
"steeds",
"sy",
"eie",
"(",
"vroulike",
")",
"priester",
".",
"Die",
"ivoorroete",
"volg",
"die",
"spore",
"van",
"die",
"vroeë",
"ivoorjagters",
"en",
"goudhandelaars",
".",
"Vroeë",
"geskiedenis",
"Die",
"wêrelderfenisgebied",
"van",
"die",
"Mapungubwe",
"-",
"Nasionale",
"Park",
"pronk",
"met",
"argeologiese",
"vondse",
"uit",
"die",
"tydperk",
"van",
"'n",
"magtige",
"plaaslike",
"koninkryk",
"wat",
"hier",
"tussenenn.C.",
"bestaan",
"het",
".",
"Die",
"oorblyfsels",
"van",
"'n",
"nedersetting",
"uit",
"die",
"tydperk",
"tussen",
"diee",
"ene",
"eeu",
"kan",
"in",
"Thulamela",
"in",
"die",
"noordelike",
"gedeelte",
"van",
"die",
"Nasionale",
"Krugerwildtuin",
"besigtig",
"word",
".",
"Demografie",
"Volgens",
"sensussyfers",
"was",
"Limpopo",
"se",
"totale",
"bevolking404",
"868",
"in",
"die",
"jaar",
"Die",
"tale",
"van",
"die",
"plaaslike",
"swart",
"bevolking",
"is",
"Noord-Sotho",
"of",
"Sepedi",
"(",
"die",
"moedertaal",
"van9",
"persent",
"van",
"die",
"bevolking",
")",
",",
"Xitsongapersent",
")",
"en",
"Thsivenda7",
"persent",
")",
".",
"Die",
"meeste",
"blankes",
"in",
"die",
"provinsie",
"is",
"Afrikaners4%",
")",
",",
"en6",
"persent",
"van",
"die",
"bevolking",
"praat",
"Afrikaans",
"as",
"moedertaal",
".",
"Geografie",
"Limpopo",
"beslaan",
"'n",
"oppervlakte",
"van755",
"vierkante",
"kilometer",
"en",
"is",
"hoofsaaklik",
"suidoos",
"en",
"suid",
"van",
"die",
"Limpoporivier",
"geleë",
".",
"Ligging",
"en",
"topografie",
"Limpopo",
"word",
"begrens",
"deur",
"Zimbabwe",
"in",
"die",
"noorde",
",",
"Botswana",
"in",
"die",
"weste",
"en",
"Mosambiek",
"in",
"die",
"ooste",
".",
"Aan",
"die",
"suidekant",
"van",
"die",
"provinsie",
"lê",
"die",
"Suid-Afrikaanse",
"provinsies",
"Noordwes",
",",
"Gauteng",
"en",
"Mpumalanga",
".",
"Die",
"Limpoporivier",
"vorm",
"Limpopo",
"se",
"grense",
"met",
"Botswana",
"en",
"Zimbabwe",
".",
"Die",
"provinsie",
"het",
"verskeie",
"groot",
"berge",
",",
"met",
"die",
"Waterberg-",
",",
"Strydpoortberg-",
"en",
"Drakensbergreeks",
"in",
"die",
"suide",
"en",
"die",
"Soutpansbergreeks",
"in",
"die",
"noorde",
".",
"Die",
"subtropiese",
"noorde",
"is",
"bosveld",
"met",
"kremetartbome",
",",
"terwyl",
"die",
"weste",
"meestal",
"deur",
"grasvlaktes",
"gekenmerk",
"word",
".",
"Distrikte",
"Die",
"provinsie",
"bestaan",
"uit",
"vyf",
"distrikte",
",",
"naamlik",
":",
"Capricorn",
"Mopani",
"Sekhukhune",
"Vhembe",
"Waterberg",
"Ekonomie",
"Landbou",
"en",
"mineraalmynbou",
"vorm",
"die",
"ruggraat",
"van",
"die",
"ekonomie",
"in",
"Limpopo",
"en",
"die",
"toerismebedryf",
"is",
"ook",
"goed",
"ontwikkel",
".",
"Daar",
"is",
"groot",
"kopermyne",
"in",
"Musina",
"en",
"Phalaborwa",
".",
"Minerale",
"soos",
"koper",
",",
"asbes",
",",
"steenkool",
",",
"ystererts",
"en",
"platinum",
"word",
"ontgin",
".",
"In",
"die",
"subtropiese",
"noorde",
"word",
"lemoene",
",",
"piesangs",
",",
"avokado's",
",",
"mango's",
",",
"papajas",
",",
"koejawels",
"en",
"lietsjies",
"gekweek",
",",
"en",
"in",
"die",
"suide",
"mielies",
",",
"sonneblomme",
",",
"katoen",
",",
"druiwe",
"en",
"grondboontjies",
".",
"Beesboedery",
"word",
"hoofsaaklik",
"in",
"die",
"weste",
"bedryf",
"en",
"in",
"die",
"omgewing",
"van",
"Tzaneen",
"is",
"tee-",
",",
"sitrus-",
"en",
"bosbouplantasies",
"aangelê",
".",
"Sien",
"ook",
"Lys",
"van",
"Nasionale",
"Erfenisgebiede",
"in",
"Limpopo",
"Verwysings",
"Bronne",
"Eksterne",
"skakels",
"Amptelike",
"webwerf"
] |