Datasets:

Galahallt

/

Panitikan-34

like 0

Jose N. Sevilla

maniwala ka nati ang patuloy na, nang mga sandaling yaon, kungdi lamang natatakot akong maparatangang isang masamang kaibigan at di tapat na kapwa bata, maniwala ka nati, na bawa'luhang nanalong sa mga mata mo, sa mga mata ni selmo at sa mga mata ng nangungulila mong ina ay umiinis sa aki'naguudyok mandin na lisan ko ang inyong malungkot na tahanan, at ako'yumaon na nga sana. kay panglaw na ala ala ng aking napupukaw! ang binibini ay tumungo at idinampi ang kanyang panyo sa mga mata upang salubungin ang mga luhang naguunahang dumungaw. talastas ko nati na ang bagay na ating pinaguusapan ay labas na labas sa ala alang itong napupukaw ko ngayon; nguni'dito ko sisimulan at nang magkaroon ng lalong dakilang uri. huwag kang tumangis. naaala ala ko pa hangang ngayon ang mga pangaral ng nasira mong ama sa aming dalawa ni selmo kung siya'dinadaanan ko upang kami ay maglibot sa madadawag na landasin ng buhay.

Jose N. Sevilla

aniya: ang babai ay isang bato balaning bumabatak sa mga lalaki; lumayo kayo sa kanila, sa layong ang bisa ng kanilang lakas ay huwag umabot sa inyo, sa pagka'kung kayo ay mabalot ng kanilang mga panghalina ay mahirap nang lubha ang sa kaniya'humiwalay . ang ama mo ang dugtong ni maneng ay isang dalubhasang talaisip, nguni'ako'isang aralang aayaw maniwala, at di dumingig sa mga aral ng guro. at pagdating sa lansangan, ay nagkabiyak bunga kami ni selmo; tumungo siya sa ibang landas at ako naman ay sa iba rin. isang sirena ang aking kinahulugan, hindi ko napansin ang kanyang mababang uri. sinilaw ako ng kanyang ganda. ipinagtatapat ko sa iyo nati na siya'maganda; at sinumpaan kong sa kaniya'magsuob ng dalisay na pag ibig. luksa kayo noon at ang laging pagdalaw ko sa inyong bahay ay napigil ang patuloy. kami ni selmo ay magkita dili, panahong ikinalaya kong magpasasa sa tagayan ng maitim kong kapalaran.

Jose N. Sevilla

naniwala ako gaya ng sapantaha mo, na, ako'kaniyang iniibig, kaya'nang muli ninyong buksan ang inyong mga pintuan at magkapalad akong muli ninyong makahalobilo sa inyong lipunan ay nagbaka sa aking puso ang iba'ibang damdamin. ang lalaki ay talagang salawahan at halos lahat ng babaing tamaan ng malas ay nasang bathalain. at ako'isang lalaking di naligtas sa kasalanang yaon, at ang kagandahan mo ay bumalisa sa akin ng gayon na lamang, bagamang sa harapan mo ay di ako nagsasalita; di ako nagpapahayag. naging dungo ako tuwina at pinalayulayuan kitang parang kinatatakutan. tinika kong sariling tangisan ang aking pag ibig, yayamang wala sa panahon ay naialay ko na sa iba; nguni'ang gayo'di ko napaglabanan. sumapit ang sandali na naidaing ko sa iyo ang damdamin ng puso na di mo man diningig ng lubusan, ay di mo naman itinakwil.

Jose N. Sevilla

naaala ala mo ito at di mo malilimutan, at sa dapat na ako'palulong ay lumayo ako ng lumayo; di miminsang nakarating sa akin ang sinasabi mong ako'malaking tao dahilan sa ako'mayaman, at ang gayon ay pinapapasok ko sa isang tainga at pinalalabas sa pangalawa, pagka'ikaw naman ay mayaman din na gaya ko. nagkausap pa tayong muli. ito'magdadalawang buwan ngayon. noong magpista sa santa cruz. naaala ala mo pa ba? at ang parungit mo'gayari: talagang malaking tao! nalalaman kong ako'binigyan mo ng isang anino na umakibat sa akin tuwina at nang malaman mo ang ibig mong malaman ay nanglamig ang pakikiharap mo sa akin, nguni'ako'patuloy din sa patumbetumbeleng na pagsuyo na kailan ma'di mo nagipit na sa iyo'magtapat. at di mo pa rin ako itinatakwil. ang binibini ay taos na taos sa loob nang pakikingig kay maneng at ito nama'nagpatuloy: lumakad ang panahon na di mapigilpigilan. ang aking lihim ay mabubunyag na.

Jose N. Sevilla

ang tanging kublihan na nasa kong panghawakan, upang makipag isang puso sa kaniya ay di malalaunan at sisilay na sa sangmaliwanag. handa na akong matali sa loob ng bahay, paalipin sa isang puso, magmahal at mahalin. at ang mapanganib na sandali ay dumating, ang kabuwanan ay sumapit, at nang ang pintuan ng bilanguan na pagiging ama ay papasukin ko na, ang aking mabuting tala ay nagising, isinakamay ko sa isang pagkakataon ang isang bungkos na sulat na di ko nabasang makalawa. ako'ginising sa isang mahimbing na tulog at napagtanto kong siya ang inaakala mong inibig ay isang taksil . binulag niya yaring mga mata. at sa pagka'si nati, ng mga sandaling yaon, na iba'ibang karamdaman ang dinadanas samantalang di natatapos ang salaysay, ay di umiimik, ay binuksan ang kalupi na dinukot sa lokbotang dakong likod ng salawal at iniabot kay nati ang mga liham na sanhi ng kanyang pagsumpa kay orang. at ang sabi: nariyan ang patotoo.

Jose N. Sevilla

binasa ni nati ng boong bilis ang tatlong liham at pagkatapos ay tiningnan si maneng ng boong tamis. ang kanilang mga mata ay nagusap ng lihim. ngayon, ang basag ni maneng sa katahimikan. naniniwala ka na? ngayon ano ang hatol mo sa akin? di ba ako'malayang makapamintuho sa iyo ng walang kabalabalakid? may lakas ka pa bang ako'itakwil? bilang tugon ni nati ay itiningala ang kanyang mukha at nang muli pang gawaran ni maneng ng puspos pag giliw na halik, niyaong halik na di nakaw kundi lubos na kapahintulutan; at sinilo ang liig niya ng mga bisig ni nati at ang dalawang labi nila'nagdaop na malaong sandali, at ang kanilang mga puso'nagkaramdaman ng tibok. ang araw ay lumiblib sa kalunuran at ipinagkatiwala sa nagmamadaling gabi ang kanilang palad. 'ang paliguan sa marilao ay lubhang masigla, maaga pa'ang hugos ng mga autong paupahan ay nagdating dating at sangasanganakan ang nagsisiibis sa tapat ng paliguan.

Jose N. Sevilla

iba'ibang kiyas ang handog ng tanawin; sarisaring bihis na pawang nakawiwili sa malas, at sarisaring ganda na kanikaniyang yumi at katangian ng mga dalaga ang pinagkakalipunan ng lalong mabibikas na binata sa lalawigan na tumataon sa mga gayong araw upang makipagkita sa mga taga maynila na dumadayo doon ng paliligo. ang mga dalagang pulo pulo ay parang mga tipak ng matamis na linalamgam sa karamihan ng sunod na may iba'ibang pakay. ang tanghalang yaon ng lalong mariringal na damit na pasaya ng pasaya samantalang tumataas ang araw, ay lalong dumadami, lalong sumisigla at ang pagtatalik sa lahat ng pulutong ay nakayayaya sa mga mapansinin. sa dako roon ay tuksuhan at tawanan ang nangingibabaw. sila'binubuo ng mga binatang buhat kung saan saan, at parang doon nagtiyap. may kinatawan sa kanila ng kalakal; may ng tikma; may ng gamlayan, at di rin naman iilan ang kawal ng pag gawa na sa kanila'napapahalo sa gayong pagkakatipon.

Jose N. Sevilla

namumukod sa kanilang pulutong ang isang binatang magilas; nakasalamin, palalo ang tindig, maringal ang bihis at sa kaniya'mababasa ang kasaganaan. sa kalingkingan ay nagaalab ang isang batong animo'mata ng pusa kung tinatamaan ng liwanag; bituwin manding nahulog buhat sa langit. gaya ng dapat na sapantahain, ang binatang magilas ay si maneng na talagang tumiwalag kina nati, na nang mga sandaling yaon ay nasa loob ng paliguan. kaumpok din nila ang isang binatang lalawigan na sa anyo ay nababakas ang isang mataas ding uri; magilas din bagamang pawang puti ang kulay ng boong kasuotan, buhat sa sapin hangang sombrero. isang munting kadenang ginto ang animo'di palamuti, kundi isang gamit na lubhang kailangan ang sa kaniyang chaleko ay nakabalatay. nakataling walang pagsala sa isang orasang karaniwan at walang dingal na di man dinudukot. di gaya nang marami na upang sapantahaing ginto ang kanilang orasang plake, ay maya'maya ay sinasangunian.

Jose N. Sevilla

siya'si tomas; ang kawal ng panitik na buhat sa lalawigan ay sumusulat ng sarisaring kiyas na mga tudling sa lalong mga tanyag na pahayagan sa maynila. naroon siyang walang pagsala upang sumagap ng mga kasinungalingang maihahandog sa mga mambabasa, tungkol sa mga kasaysayan sa marilao. sa mga ganitong tagpuan ay walang pakikilalanan at bawa'isa ay nagsisikap na makapagpakilala sa kanyang sarili sangayon sa kaparaanang abot ng kanikaniyang kaya. si selmo ay dumating at humalo sa umpukan at aniya kay maneng: tanghali na'wala pa ang orquesta. hangang ngayo'di pa nagsisidating. nanganganib ako na baka tayo'sinugalan ng masamang sugal. pinakingan ng boong katahimikan ni maneng hangang sa natapos na parang dumidingig ng isang panalangin, at pagkatapos ay tumugon: mahal magkakahalaga ang kanilang masamang biro pagkakataon. sina mameng, di pa ba nakapaliligo? di tinugon ni maneng ang tanong ni selmo at wari'may mahalagang iniisip.

Jose N. Sevilla

binabalak niya kung paano ang mabuti, sakaling ang mga musiko ay di magsidating. ang bailuhan ay matatayo sa isang malaking pagkabigo. siya pa nama'naroroon. kahiyahiya. dinukot ang kanyang orasan at sumanguni. doo'natalos niyang ganap na ikasampu na ng umaga. paliparin man niya ang bwick ay gagahulin din sa pagtitipon ng tao. ang mga musiko ay kalat kalat at di natitipon sa isang tawag. si nati at si mameng ay nangagsilabas na bihis na. ang kaisipan ni maneng na nababalisa sa kagipitang kalalagyan ni selmo sa kanilang bailuhan nang araw na yaon, ay parang binihis na daglian ng dilag ng dalawang mag pinsan. sa unang baitang pa lamang ay sinalubong na si mameng at aniya: umakiyat ka ng kaonti mameng at ang iyong mata ay doon mo itingin sa dakong timog nang masapol ng liwanag ang maganda mong pilipisan. at umurong ng dalawang hakbang, upang malasin kung mainam na ang anyo; at nang masiyahan mandin ay hinarap si nati na payak na pula ang suot.

Jose N. Sevilla

ikaw naman anang binata ng boong tamis ay hawakan mo ang kanyang kaliwang kamay na kunwari'inaalalayan mo siya ng pagbaba. dito ka sa pangalawang baitang. ang salo ni yoyong; at sinabayan ng upo sa isa sa mga baitang ng paliguan. tiningnan ng isang makabuluhang tingin ni maneng na parang nagsasabing: nakasasabagal ka naman at pinaglabanan naman ng titig ni yoyong na parang tumutugong: tinapatan pagkatapos ng kodak at sa isang pindot ay nakuha ang larawan. pinagala ni nati ang kaniyang malas sa mga lupon at nang makakita ng mga kilalang mukha ay nagsabi: inaanyayahan ko kayo ngayon sa bahay. mayroon kayong isang sandaling kasikian na aming ikaliligaya at ikararangal. isama ninyo ang mga kakilala. boong ayos ang pagkasabi, at ang lahat ng mata halos ay sa kaniya tumingin nang mga sandaling yaon. naala ala ni maneng ang mga musiko, at sandaling gumuhit sa kaniyang ala ala ang kabalisahan.

Jose N. Sevilla

nang ang magpinsan ay patungo na sa kanilang maringal na tahanan, si maneng laban sa dating ugali niya ay lumapit kay ikong at ang sabi: ngayon din ay lumipad ka sa bukawe at bumalik kang kasama mo ang komparsa roon, upang magamit sa sayawan. at dumukot ng isang mayon isang dadalawang puing piso na isinakamay ni ikong iyan ay patinga na ibibigay mo, at kung gaano pa ang kulang ay singilin, wika mo, sa akin. walang salang di mo sila aabutang nagsasanay. opo; ngayon din po. hintay ka; huwag mong kaligtaang di sabihin na magsipagbihis ng malinis na damit, hane. yaong pamista wika mo. hindi ko po malilimutan. at ang bwick ay humagibis na animo'nakikipaghabulan sa lakas ng hangin. ang magandang halamanan at malawak na bakuran ng bahay nina selmo ay nagdudulot ng isang kaaya ayang tanawin.

Jose N. Sevilla

animo'yaong mga likha ng mga hada mga halamanan ng pangarap sa mil una noches na ang mga halaman ay namumunga ng mga granadang ginto, bagamang sa halamanang ito'pawang mga parol na papel na iba'ibang kulay lamang ang nagsabit na tagabalita dito sa ating masaganang lupain ng kasipagan ng mga hapon. kailan pa kaya tayo gagamit ng sarili nating yari! kahanga hanga at kagila gilalas ang banta ng pista. lubhang marami na, ang dalong panauhin, na buhat sa iba'ibang pook. mga lalong tanyag sa mga bayang kalapit. mga dalagang lalawigan na may kanyang sariling tatak na pagkakakilanlan, maging sa yumi, sa kilos at sa pagsasalita; may mga tingig silang nakakikiliti, may mga pangungusap silang kawiliwili, mga anyong kapintupintuho, talaghay na nanghahalina at mga ngiti at titig na tumitigatig sa mga pusong pangarapin; yumayayang umawit sa may diwang makata, at manikluhod, sumuyo at sumamba sa mga kawal ng kapanahunan.

Jose N. Sevilla

mga binata na parang kakambal ng mga babai sa mga gayong pistahan na di rin naman nagpapabaya. sa kanilang anyo, ay mababasa ng mga mapapansinin ang tatlong kiyas na iba'iba. mayroon doong mahahabang buhok, amerikanang mahahaba rin, nguni'makipot at maigsi ang salawal na natatapos sa isang saping malapad ang dulo at tikwas. sila'ang mga yari ng bagong panahon, ang bunga ng civilizacion moderna sa kapanahunang ipinakikipamuhay natin sa mga inakay ng dakilang lawin ng mga washington. ang kanilang mga salita ay maingay, mapalalo ang anyo at magaslaw ang mga kilos na salungat na salungat sa yumi ng tagalog, nguni'mga diwang maliwanag, matang malilinaw, bagamang marami'gumagamit ng salamin, at may mga kaisipang mapapangahas. may pulutong namang binubuo ng kaugaliang yumao niyaong mulat at aral sa mga paaralang kastila at ang kanilang mga anyo kahit hindi palalo ay kagalang galang at mapipitagang makipagusap, at pihikan ang mga kilos. mga buhay na bantayog ng limang daang taong pagkaidlip.

Jose N. Sevilla

nguni'ano mang kapangyarihan ng dalawang civilizacion na nagsumikap pumatay ng ating likas na kakanyahan, ay nababakas din ang dati nating mga kiyas maging sa mga magugulang na, na nangakabarong tagalog, sa mga binatang nadaramtan ng mga damit na pang antipolo, at sa mga dalo na gumagara sa pamamag itan ng kanilang mga kasuotang pinya, husi, at sinamay, sangayon sa pahintulot ng kanilang kalagayan at kaya. sa lahat ng ito'bakit ang mga musiko'di nagsisidating? balisa si selmo at di mapatahimik, parang dinuduro ng karayom, yao'dito at palaging sa malayo ang tingin. si maneng ay poot na poot sangayon sa ibinabadha ng kaniyang nangungunot na kilay na nagbibigay sa kaniyang mukha ng isang anyong mabalasik. si nati at si mameng at sampu ni aleng tayang ay dinadalaw ng lungkot sa malaking kahihiyang sasapitin.

Jose N. Sevilla

tumugtog ang orasan at bumilang ng labing isa; labing isang palo ng bakal na nagbigay ng taginting na nanunuod sa mga buto ni selmo, nagpapalungkot ng gayon na lamang kina nati at mameng, gayon din naman kay aling tayang, na lumapit kay selmo na nasa tabi ng tarangkahan at aniya: kundangan ka lamang ay kung bakit kumatikati pa ang balat mong sa maynila pa sumita ng orkesta sa dito naman sa marilao ay may kamada din ng musiko. si selmo ay hindi umiimik at isinungaw pang muli ang kanyang ulo sa tarangkahan. si maneng, ay hindi makausap. malayo sa karamihan. kay bilis mandin ng lakad ng orasan. si yoyong sa kabilang dako sa nasang makasabagal ay maya'maya'naghahandog ng mga hititin at cerveza sa mga binata, at bulaklak naman at vermouth sa mga babai.

Jose N. Sevilla

ang kasaganaan ng alak at iba pang kailangan ay hindi na mahuhuli sa isang lalong maringal na piging; nguni'piging na walang musiko ay piging na walang pinagibhan sa isang halamang malago nguni'walang bulaklak, bulaklak kayang napakadidilat gaya ng gumamela nguni'wala namang samyo. kung nang mga sandaling yaon, ay may humarap na tikbalang kay maneng, ipinagpalit niya disin ang kaniyang kaluluwa, huwag lamang matayo sa kahihiyan si selmo. nang mga sandaling yaon ay para silang iniinis kapuwa ng iisang kabalisahan, kapuwa nginangat ngat ang kanilang puso ng isang di makitang kaaway, at nagpapasasa sa kanilang kahinaan. tumugtog na pamuli ang orasan at ang balita'isang mataginting na tang ibig sabihi'kalahating oras na naman ang yumaon. lumapit si selmo kay maneng ng boong lungkot at hinarap naman kaagad ng linapitan na parang di man lamang nababahala. huwag kang malungkot selmo at iya'isang malaking subok sa atin. tinataya lamang kung gaano kalaki ang ating diwa.

Jose N. Sevilla

hindi na ako mahuhulog na muli pa sa ganitong katayuan. may pinagsulatan ba kayo ng nangangasiwa ng orkesta? at dinukot ang isang tiklop na papel ng kasunduan nila ng orkesta san juan. hindi pa nababasa ni maneng nang makitang orkesta san juan ay aniya: si kapitang kikoy ay isang taong mahal at di maaaring magpakasira. at tinunghan ang kasunduan. nang mga sandaling yaon ang magkaibigan ay parang wala sa isang malaking pista, katulad nila'ang mga patnugot ng kalakal na bumabasa ng isang babala tungkol sa mga bagay na tatanggapin sa isang sasakyang dumadaong at nasang makapamahagi agad sa mga suki, niyang mga pamunuang digma na nagmamasid ng boong ingat ng mga balak, ng labanan. talagang hindi magpapakasira si kapitang kikoy ang patunay ni maneng at ang dugtong , basahin mo at itinuro ang tanda ng oras. sayawan pag kapananghali hangang sa hating gabi. ako ang may kasalanan kung gayon; hindi ako dapat mabahala at mainip, sila'walang salang di lulan ng tren sa las doce .

Jose N. Sevilla

ano ang wika mo maneng? yaon ang inaasahan ko. ang angal ng bwick ay nagbalita sa kanilang si ikong ay dumarating at walo kataong manunugtog ang kasama. isang comparsa ng mga bandurrista na binubuo ng panay na binata na pawang nakabarong madalang. parang tiniyap sa isang piknik. ang mga hapag ng kainan ay pulupulutong tandang matalinong nangangasiwa ng tanghalian ay nagpapakilala ng kanyang kasanayang maghanda upang ang lahat ng panauhin ay sabay sabay kumain at wala isa mang malipasan ng gutom sa gayong kasaganaan. ito'isang mabuting aral sa ating mga piging na boong dingal na idinaraos, nguni'umasa ka nang madadayukdok pag di ka nabilang sa unang dulugan. ang mga bandurristang bokawe ay nagpamalas ng kisig sa pamamagitan ng malilinis nilang tugtugin at mga bagong likhang higing silangang pawa. dumating din kagaya ng inaantabayanan, ang mga orkesta sa kalahatian pa lamang ng pagkain.

Jose N. Sevilla

at bago natapos ang piging ay nagtalumpatian na sa mga ganitong pagtitipon ay sinasamantala ng mga binata natin. hindi rin naman nagpabaya ang kababaihan: si bg. laurel ay nagparingig ng isang magandang tula niya na bilang paligsa sa mga tula nina ben ruben at gatmaitan na isinasalit sa bawa'talumpati. si tomas ay isang mabuting toastmaster na sa boong panahon na sila'nagsasalosalo ay di nagpabayang di ang piging na yaon ay maging isang makabagong lamayan, na ang tula, talumpati, alak, tugtugin at lapang lapang na ulam na ilinilibot ay tumapos ng kulang kulang na tatlong oras; panahong labislabis upang ang mga orkesta ay makakain, makapaglatag ng mga atril at sa isang kisap mata pagkaliban ng sandaling salitaan at pagiimis ng mga hapag ay pasimulan na ang pagsamba kay tersipcore sa malawak na halamanan. ang rigodon na siyang unang bilang ay binuo ng maraming pareha at nagkatapat na vis si mameng at si nati; kaabay nitong huli si tomas. bakit si maneng ay hindi sumayaw kay nati?

Jose N. Sevilla

tumugtog ang isang mainam na hesitation isang rag isang fox trot mga one step at iba pang pawang nakakayag sa mga mawiwilihin sa sayaw. sa kalagitnaan ay nagkaroon ng isang extra . si mameng at si selmo ay sumayaw ng tango argentino nasiyahan sa kanilang ipinakitang kasanayan na hinangaan ng lahat. si maneng ay di nakita sa mga sumamba kay tersipcore. bakit kaya? saan kaya nagsuot?. kay nati ang kanyang tingin buhat sa isang sanga ng manga na kaniyang pinangublihan. naglisaw ang mga mapagsamantala sa liklikin ng halamanan. kaipala'nangagtatago sandasandali sa mga makasalanang malas upang doo'magdaos ng mga panandaliang kalayaan na di dapat masaksihan nino man. si nati ay nabalisa at hindi matahimik sa bagong inaanyo ni maneng, na ngayon ay parang suya na at di man lamang lumalapit sa kanyang piling. bakit kaya?. minasama kaya niya ang pagkasayaw ng rigodon kay tomas?

Jose N. Sevilla

tunay nga at si nati ay hindi sumayaw na muli pa, nguni'bakit si maneng ay malayo, pinanawan niyaong dating masiglang pakikiharap at pagkamairugin tuwi na? sinuliyapan ni nati ang bwick at nasa sa kaniyang dating tayo na parang isang kimpal na bakal na walang buhay. animo'isang kanuno na nagpapangilabot sa kanyang katawan. hinanap niya sa lahat ng sulok at parang nagtatagong hindi niya mahuli. ang hapon ay hapo na. ang mga parol ay nagniningningan na sa mga sanga ng halaman na parang mga alitaptap na nangakadapo. ang mga ilawang gasolina na nakatirik ng layo layo sa mga baybay ng bakuran ay nakikibanga at di nanaghili sa maniningas na voltaico ng kamaynilaan. gugol na walang patumanga ang ibinadha saan mang dako. lahat ay sakbibi ng tuwa at ligaya; nguni'bakit si maneng ay hindi makisalamuha sa karamihan? patuloy ang paghanap ni nati at nang dinalaw na yata ng yamot ay lumikmo sa lilim ng puno ng manga at doo'handang tangisan magisa ang kaniyang kulang palad na kalagayan.

Jose N. Sevilla

dito nababakas niya na sa isang iglap na ligaya ay tali taling hirap ang kakambal, sa gitna ng langit langitang yaon ng tuwa ay isang malawak na dagat ng kapanglawan ang kaniyang tinatawid. dalawang mabangong kamay ang sabay na tumutop sa kaniyang mata buhat sa dakong likuran, na parang siya'pinapanghuhula. hinawakan niya ng banayad na parang kinikilala at saka nagsabi: maneng!. naku si maneng naman!. saan ka ba nagsuot? may kasalanan ka sa akin, kasalanang walang kapatapatawad. alalahanin mo. ang boong tamis na sabi ng binata. ano kaya ang ginawa ko, na isinukal ng iyong loob?. wala akong maala ala maneng!. wala akong maala ala! wala kang ma alaala?. wala nga maneng, ano ba yaon? salamat nati, talagang wala nga. bakit ba naman ganyan ka maneng!. ngayon pa namang ako'umaasang ang ligaya ko'ganap ay saka ka pa nagalit. bakit di mo sabihin kung ano yaon?

Jose N. Sevilla

tinitigan ng binata ng ubos kayang pag irog at saka nagpatuloy: ako'talagang iyong iyo nati at talagang dahil sa iyo lamang kaya ko minamahal yaring buhay. kay tatalim ng iyong pangungusap. nguni'hindi mo ako iniibig nati. hindi kita iniibig? kung ang mga dahon ng mangang ito'maaaring magsalita, sinaksihan ako marahil ngayon at pinabulaanan ang paratang mo. huwag mo akong pahirapan maneng. at nayukayok na luhaluhaan ang mata. sinapupo ni maneng ang kaniyang giliw; pinahid ng saganang halik ang mga luha, at saka tumugon: nati anya natalastas kong wala kang kasalanan at ang kamalian mo'ang di mo pagkakilalang ganap sa akin. ano ba yang naging kasalanan ko, maneng? inaantay ko sanang ako ang kasayawin mo sa rigodon nati . oh patawarin mo ako maneng. patawarin mo ako at di na muling mangyayari ang gayon. wala na sa akin yaon nati. talagang wala, isang kabaliwan ko lamang yaon. at sa bawa'patlang ng salita'binubusog sa halik ng boong pagpapasasa ang magandang binibini.

Jose N. Sevilla

isang mainam na hesitation ang ipinaringig ng orkesta at buhat sa puno ng manga ay binagayan nila ng bugso bugsong halikan, ang tugtugin. siya na naman maneng, ako'hapong hapo na ang boong lamyos ni nati. isa na lamang ang tawad ni maneng isa na lamang! isa pa, nati, isa na lamang. totoong totoo na isa na lamang. maano namang siyana. ito namang si maneng. at kapuwa nalasing ang dalawang puso sa kanilang pagka lingid sa mga malas ng matang makasalanan. si maneng na talagang linikha yata upang pasakitan ng mga lipi ni eva ay may napapansing isang maliit na bagay na ipinanglalamig ng kanyang puso. bakit di ginagamit ni nati ang imperdibleng kaniyang binile upang gamitin pa naman sa marilao? hindi niya napansin na yao'ibinigay kay binay at nang kaniyang mapuna na di ginagamit ay kinabukasan na sa sayawan. tinutupok mandin siya ng nasa na alamin kung bakit di ginagamit ni nati, nguni'iginalang niya ang lihim na yaon, manatili lamang sa kanila ang katahimikan.

Jose N. Sevilla

si nati naman ay tiwalang tiwala na ang kaniyang kabiglaanang yaon ay maaaring ikagagalit ni maneng, kaya di makapangahas na yao'ipagtapat at ang imperdible sa ganang kay maneng at kay nati ay umidlip sa sinapupunan ng isang lihim na mahiwaga. at sa tuwi na silang magtatagpo ay lalong maningas ang pag ibig ni nati, lalong malambing, lalong boong tiwalang isinasa kamay ni maneng ang boong buhay. nguni'ang imperdibleng yaon ay nagiging ulap kay maneng. usisain ko na kaya kay nati? ang tanong sa sarili. ang lalaking mapagusisa ay hangal. ang lalaki ay dapat makiramdam at gumawa. ang magandang tala sa bokawe na sinasamba ng pihikang manunulat na si tomas ay inanyayahan ni sandiko na magparilag sa kaniyang miting. anyayang di tinangihan at pinairugan ng boong kaya.

Jose N. Sevilla

at sa pagka'si sandiko ay isa riyan sa mga politiko na may sariling kakanyahan, ay maituturing na ang miting ay di sinimulan na gaya ng lahat ng miting politiko, na may mesa presidencial na pinangangasiwaan ng toastmaster at may mga leader na natatalang sunodsunod upang gumamit ng pangungusap tangi pa sa mga talumpaterong pagkakataon na humahanap ng mga pulong upang doo'ipagmarangya na sila'isang malaking imbakan ng mga iba'ibang lumang simulain na bagamang kailan ma'di naisagawa ni nang nagsalita ni nang mga nakikinyig ay may isang kahulugang kaakitakit sa maraming pandingig na lubhang nakahahalina diyan sa tinatawag na bayan, diyan sa karamihan na siyang baytang na hagdanan ng ating mga politiko upang ang kanilang mga munakala ay bigyan ng katawan kung talagang may banal namang nasa, ng pagpasasaan naman ang gayong paghahawak ng kapangyarihan sa kapakinabangang sarili at ng kaniyang mga kapanalig kung talagang politiko de profesion .

Jose N. Sevilla

ang miting ni sandiko yamang wala pa sa tadhanang oras ay nabunsod sa uring entre familia sa tapat ng maliit, nguni'makisig na tindahan ni binay na dinaluhan ng maraming mga taga bokawe sa tapat ng plasoleta sa bayang yaon. si mendoza at si montenegro ay nagkakaharap sa tapat ng tindahan at pinaguusapan ng boong init at ingay ang mga kabulastugan ni osmena; kumatlo sa salitaan si tomas, ang pangbato ng bokawe at ang tudyuhan ay lalong uminit, at ang taong nagbumilog sa kinalilikmuan ng tatlo ay dumami ng dumami upang pagosiosohan ang mainit na matuwiranan. si sandiko ay wala pa at pagdating nito ay umugong ang: ayan na ang heneral bagay na ikinapatindig ni montenegro na naging heneral din naman, at nagtaglay pa ng kartera ng secretaria de estado sa ating di malimutang biyak na bato .

Jose N. Sevilla

kasama ni sandiko ang komparsa ng bokawe, at sa pagka'ang arte ay gumigising sa artista ay ipinakilala ni montenegro, sa mga taga bokawe, tanging tangi sa magandang si binay, na kung nang panahon ng digma ay ginamit niya ang talibong upang ang ating kalayaan ay matuklas, sa panahon ng kapayapaan ang kaniyang panitik at dila ay katulong sa pagpapanatili ng ating bahagyang kaginhawahang bunga ng madugo, nguni'kagalang galang na himagsikan; sa panahong ito naman ng mga mumunting paglilipon, ang kaniyang mga daliri ay lubhang bihasa at boong ligsing kumakalabit ng mga bagting ng gitarra, at siya'isang trovador ding marunong tumawag sa mga pintuang nakalapat ng mga pusong maawain at dagliang dumiringig sa mga malulungkot na kundiman na busog sa kasaysayan at tamis at may uring sariling atin.

Jose N. Sevilla

pagkatapos ng palakpakang tumbas sa kundiman ni montenegro sa kung kaninong laura ay nagtindig ang heneral gaya ng lahat ng mapagsamantala at nagpasalamat ng gayari: mga kaibigan: anya lumalaki ang aking puso kung nakikita ko ang kasiglahan ng ating mga kababayan sa sariling atin. palakpakan ang pumutol. at ang dugtong: kung ang mga osmenista ay hindi tumalikod sa ating makasaysayang sumpa sa inang bayan, ang bill jones no. sana ay nagtagumpay at saka hinarap ang makisig na si mendoza kasabay ng tapik sa balikat at anya que le parece vd. companero? hinarap pagkuwan ang ilang binatang estudiente ng paaralang ingles at anya this is the way to show our people the parasite politicians. watch them closely, my young men for the ruin is yours. si montenegro ay labas na lahat ang tinago kung makipagusap sa bayan. isa sa mga dumalo ay tumugon: simulan na po natin ang miting at marami ng tao.

Jose N. Sevilla

at sa isang iglap ay nakapagtayo ng mesa presidencial at ang inanyayahang mag toastmaster ay ang binatang si tomas. ang mga bantog na leaders ng ay doroong lahat; sina villalon, lara, san jose, mendoza, montenegro, gil, balmori, santiago at iba'iba pang mga ginoo na pawang may maluwag at mariringal na pangungusap, at matatapang sa paglalahad ng mga tuligsa sa mga osmenista at ng kanilang mga kabalbalan . isang panauhin ang laging malayo sa karamihan at nang ang miting ay sinimulan na ay kumubli sa isang dako ng tindahan na naging pook na palamigan ng mga binayani sa pulong na yaon. ang binatang ito'si maneng, ang binatang mayaman na kasintahan ni nati. sinilaw siya ng kagandahan ni binay na nang mga sandaling yaon ay namamayani sa gitna ng lupon kadalagahang bokawe na inanyayahan ng general sandiko. si binay ay larawang buhay ng bagong babai. lumapit na banayad sa lupon ng mga babaing palamuti ng pulong at mamaang maang na nagusisa.

Jose N. Sevilla

huwag pong ikagalit ng inyong mga kamahalan; ano pong pulong ito? pulong po ba ito ng mga osmenista? wala pong osmenista dito sa bokawe ang matapang na sagot ni binay. kung gayon po'mga federal po pala ang nagpupulong na iyan? aba hindi po; iyan po'pulong ng mga tercerista . yan po pala ang mga tupa ni sandiko. noong gobernador na nagpatanim ng mga acasia upang pangublihan ng mga aso, noong general na napakatapang, at sinundan ng isang tuyong ngiti. kahit na po walang nagawang mabuti si sandiko, ginoo gaya ng inyong sabi ang pakli ni binay ay inaanyayahan ko kayong dumaliri ng kanyang kamalian at baka mayroong kaming nalilingid na di nalalaman. ang tao po, mahal na binibini, na walang nagagawang mabuti at walang nagagawang masama ay tao na di dapat ibilang ni sa karamihan man lamang. alalahanin mo po ginoo na nang panahon ni sandiko, ang constabularia dito sa bulakan ay di kinailangan.

Jose N. Sevilla

sa makatuwid, ay malayo ang bulakan sa kapanganyayaang nangyayari sa kabite ng panahon nina baker, na di miminsang isinakdal ng renacimiento at muling pagsilang sa apat na dako ng pinangagalingan ng hangin. alalahanin mo po ginoo, nang sa likod ng bayan ay pagtibayin ng kapulungan sa bagyo yaong di malilimutang bill borja, na nagbibigay bisa, at tumatangkilik sa isang kabulastugan ng ating naging gobernador general na si forbes; sino po ang tumutol ng boong tapang? alalahanin mo rin po ginoo na nang ang puhunang mangagawa sa katubusan ay aagoy agoy na at tinampalasan ng mga bata ni osmena, kung sino ang nagbangon. dito po pala sa bokawe ay may mga babaing politiko. sayang at di kayo sa amerika ipinanganak, sana'nakapagharap kayo ng kandidatura; nguni'dito sa atin, kahit na maaring kayo ay ihalal at idagdag ko pa ang aking voto ay di ako umaasang tayo'magtatagumpay.

Jose N. Sevilla

paano ang ating pagtatagumpay sa ang mga osmenista ay nakagawa na ng mararaming bagay na mahahalaga; naipayari nila ang bill jones no. na nagbigay sa kanila ng boong kapangyarihan. nakayari na sila ng isang quezon, nakapatay sila ng isang gomez na naging kastila kahit na tunay na tagalog, at marami pa pong libolibong bagay na mahalaga para sa pilipinas, gaya halimbawa ng kasalukuyang dictadura ni buencamino, nguni'hindi nila ginawa talagang ayaw nilang gawin ang isang batas upang ang babai ay makapaghalal at mapahalal naman. itutuloy pa sana ni maneng ang pagsasalaysay; nguni'binagabag ng palakpakan ng mga tao ng miting na tumutuligsa sa pagkakahandog ng katao sa presidente wilson upang dalhin sa digmaan sa europa, kahit walang pahintulot ang kapulungan. magsalita si maneng!. magsalita si maneng!. at bumaba sina villalon at lara upang salubungin ang katungali ni binay.

Jose N. Sevilla

isang di matapos tapos na palakpakan ang sumalubong, sa binatang napitang gumamit ng kanyang dilang ginto: laki ng pagkahanga ni binay. maneng ang ulit sa sarile ni binay na parang may isang malungkot na ala alang napupukaw. ang ginoong yaon ay di miminsan kong nakita; ang gayong tingig ay hindi bago sa aking pangdingig. saan ko nakilala ang taong yaon? ang talumpati ni maneng ay nagsimula sa kagitingan ng mga babaing bokawe, niyang mga babaing nakalimot sa manang ugali na: ang bahay at simbahan lamang ang dapat marating mga babaing dapat uliranin ng lahat, sa pagka'ang kanilang mga dila ay di natatalian, ang kanilang galawan sa pagtatangol ng karapatan ng kanilang anak ay lubhang malawak na maaasahan ng lubhang mapakinabang na bunga. ang puso ni binay ay sumisikdo ng sikdong nagbabalita ng isang bagong bagay na dadanasin sa buhay. si maneng sa piling ni tomas na kaniyang kasintahan ay isang malaking tao sa lahat ng anyo ng buhay.

Jose N. Sevilla

lalong mainam ang tindig, lalong mabikas, mataas ang uri at paham mandin sangayon sa mga bigkas niyang animo'matamis at pigta sa pulot; nguni'namumulupot na parang ulango sa mga taong kaniyang tinutuligsa. nang ang miting ay natapos ay wala nang naging bulaklak ng usapan sa lahat ng dako kungdi ang talumpati ni maneng. at si tomas nang malapit sa umpukan nila binay ay nagsabing: napakadalawa ang talim ng mga pangungusap ng palalong yaon tinutukoy niya si maneng. ang kanyang ipinahayag ay nasasalig sa mga simulaing matitibay ang tugon ni binay. alin ang simulaing matitibay na tinukoy mo? ang kanyang ipinahayag na sa politika ay di dapat tuligsain ang mga tao kundi ang kanilang mga pananalig at batayan na itinitimpalak ng kanilang mga hayag na gawa na di maililihim. yang paraang yan ay totoong napakalawak; kung baga sa mandidigma ang ganyan ay naghahanda ng uurungan, hindi niya tinitiyak ang tagumpay na sarili, kungdi ang tagumpay ng kalaban.

Jose N. Sevilla

hindi ko napansin kung saan mo hinagilap ang hinuha mong iyan. ang napansin ko at di ako namamali ay ang sinabi ni maneng na: si osmena, ay lalaki ng malaking malaki kung siya nating papananagutin at siyang dadaganan ng sagutin na dapat lamang panagutan ng bayang nasionalista. ang aking isinasakdal sa iyo bayang bokawe anya ay ang kalaswaang inaasal ng mga nasionalista ngayong sila'maakiyat sa kapangyarihan; masdan ninyo ang kanilang mga gawa gaya ng gawa ng isang lapian at di gaya ng gawa ng iisang tao. sa kanilang pagka nasionalista ay sinikangan nila ang mga manghahalal sa maynila na nasionalista rin dahilan lamang sa aayaw doon ng lukban at ang lukban na ipinipilit na kanilang ihandog ay talaga yatang matamis sa mga nasionalistang pinagpala, kaya si lukban din ang kanilang pilit na binibihisan hangang sa ngayo'magkaroon na ng tawag na veto na kung mabibigla ka'masasabi mong veto veto .

Jose N. Sevilla

ginang, ang pakutiyang tawag ni tomas buhat pa po kailan kayo naging abogada ng inyong defendidong si maneng? kay haba po ng inyong natandaan sa kaniyang talumpati na nagpapakilalang siya lamang ninyong pinagukulan ng boo ninyong pagiisip. at buhat kailan po naman, ginoo, kayo nagkaroon ng kapangyarihan sa mga kaisipan ng inyong kapuwa? talagang ang salapi nga nama'malakas at makapangyarihan. ay ano ba ang ibig mong sabihin noon tomas? na si maneng ay mayaman. kung mayaman ay ano? ang tudyuhan ng dalawang dating magkasintahan ay umasim ng umasim hangang sa sina montenegro, mendoza, sandiko at iba pa ay dumating. huling huling sumungaw si maneng na parang hindi kasali sa talaan ng mga leader baga man siya'isang bantog na mananalumpati. si binay sa nasang lalong pasakitang loob si tomas ay umumpok sa kinalalagyang dako ni maneng at di naglaon at silang dalawa na lamang ang nagusap.

Jose N. Sevilla

natanto ko po kay angko mahal na binibini, na ako'may malaking utang sa inyo, at ang gayong bagay ay ihinihingi ko sa inyong pahintulot na mabayaran ko ng isang dalaw sa inyong tahanan bukas ng hapon ang sabi ni maneng ng boong pitagan. may utang kayo sa akin ang sabi ninyo at idinugtong pang ang maysabi sa inyo ng gayon ay si angko? sino pong angko at anong utang ang inyong sinasabi? isang bagay pong hindi mapaguusapan ng sangdalian kaya ako humihingi sa inyo ng pahintulot at kung kailangan pa'magsasabi din ako sa inyong mga magulang, lalong lalo na sa inyong ama, kahit hindi ko pa nakikilala upang malaman ninyong ang nasa ko'tapat. sayang po'si tatang ay wala po rine at palagi sa meykawayan, kung naririne po disi'nagkaroon ako ng karangalang ipakilala sa inyo. siya po'may malayang pananalig na gaya ko rin. sa meykawayan! ang ulit ni maneng meykawayan! oh malaking suliranin ang handog sa akin ng bayang yaon. sa meykawayan.

Jose N. Sevilla

talaga pong sa mga binata ang lahat halos ng bayan ay may suliranin. marahil po'may celia kayo roon? celia po at sa meykawayan?. opo may matuwid kayo. doon ako nakakita ng unang hiwagang mahigit pa kay celia, ng taga panginay na si kiko, ngunit ako'isang hangal, hindi ako makata, ang umawit ay isang sining na di ko kilala at ang celiang nakita ko ay parang kinain ng laho; nawalang animo'ulap na itinaboy ng hangin, nguni'walang pinagibhan sa pangarap na muli akong pinalad na sa kaniya'sumilay. maaari po bang makilala ginoo? marami po akong kakilala sa meykawayan na mababayani nating kung kailangan ang tulong. bakit po hinde? makikilala po ninyo bukas kung pahintulot ninyong ako'makaparine. sa lahat ng ito ay parang nasa isang hurno na nabalisa mandin si tomas. si binay ay napakaganda sa malas ni maneng.

Jose N. Sevilla

ang kanyang malalamang dibdib, na nasisinag sa maninipis na barong madadalang, ang bilugan niyang katawan at mabilog ding bisig, ang kulot niyang buhok, ang kaniyang kiring lalawigan at malayang kaugalian, mainam na pakikiharap; ang lahat ng yaon ay tulong tulong na sumilo kay maneng na nang mga sandaling yaon ay bihag na bihag na ng talaghay ni binay. ang patalim na kuko ng panibugho gayon din ang matatalas na pangil noon ay kasalukuyang humihimay sa puso ni tomas. at ang isang ginintuang pangarap na busog sa pangako ay nagpasiglang lalo kay binay. nang ang mga panauhin ay yumaon nang lahat ay mapitagang lumapit si tomas at anya: binay ang imperdible mong kaloob sa akin ay maaasahan mong igagawa ko ng isang malungkot na kasaysayan. yao'di ko kaloob sa iyo; dapat mong malaman na di ko maipagkakaloob kangino man ang kaloob lamang sa akin, kaya'kung mangyayari, utang na loob, na aking kikilanlin sa iyo ay mangyaring isauli lamang sa akin.

Jose N. Sevilla

sinasabi ko na nga bang may kahulugan ang mapiling hingi mo. hindi mo kaloob sa akin ang inaasahan kong isang sanla? sa sanla man at sa hindi; ang isang bagay na galing sa iyo ay pahintulutan mong aking mahalin pa. mahalin!. oo, binay mahalin ang iyong imperdible. yao'hindi akin inuulit ko sa iyo at ipinaala ala ko rin na yaon ay hiniram mo lamang sa akin. isauli mo sana, hane tomas. binabawi mo ba? kung gayon ang ibig mong ipalagay ay maaari. nakapangungupinyo ka naman. tila ka may ipinagmamalaki binay. kahit na wala. at kung mayroon ma'ano? talagang ang kiyas nga naman ng pilak. ang tanikalang ginto ay kay daling ipanali. labis na yata iyan. kulang pa binay; kulang pa. ang boong galit na animo'baliw na sagot ng binata: kulang pa lahat yaon. at kung magagawa kong luran sa mukha, sa harap mo, ang hamak na si maneng, kungdi lamang ang gayon ay isang kaimbihan, nakita mo sanang ginawa ko.

Jose N. Sevilla

labis na yan, murahing patalikod ang isang tao ay nalalaman mong di ko pahihintulutan, kaya yumaon ka na. yumaon ka na tomas. ang imperdible ay di na masasauli sa iyo kahit saan tayo dumating. ang letra noo'at at animo'nati ang may bigay sa iyo noon. hindi ko mapaniwalaan. malaman mong yao'isang hiwaga para sa akin. isang suliraning balot ng lihim at ngayon lamang nagliliwanag. ang imperdibleng yao'ipapalpal ko sa kaniyang mukha nang malaman niya kung gaano kahirap tumangis ang puso. hindi mo gagawin ang gayon tomas. wala siyang kinalaman sa imperdible. gagawin ko alang alang sa aking karangalan. huwag, hindi dapat. saka mo makikita, binay; saka mo makikita. at yumaong gaya ng isang frances na di man nagpaalam. gaya ng pinagkasunduan ni maneng at ni binay, kinabukasan ay kapuwa sila nagsihanda sa isang pagtatalastasan gaya ng dalawang bihasang magsamantala sa buhay.

Jose N. Sevilla

kung ang mga mandidigma sa ganitong tagpuan ay nag uubos ng boong talino, sandata at mga paraan sa ikapagtatamo ng tagumpay, si maneng at si binay sa ganang kanila ay may mga pambulaga na nakahanda bawa'isa sa kanilang hinahandaang kabaka na nasang mahuli ng buhay. ang katakot takot at libolibong paraan na naisagawa na ni maneng sa kung ilan nang kulang palad na napasusuko ng kanyang panghikayat ay di niya nasang gamitin sa tala ng bokawe, na pagka'ang kalolwa nito ay ibang iba kay sa kanyang mga sinawi. si binay ay baga man talagang pusong babai ay may isang malayang bait na gumagalaw sa isang malawak na galawan, na kinakailangang pagaralan niyang lahat upang makalatan ng balahong katitisuran.

Jose N. Sevilla

inaakala rin naman niya na ang pagpapahayag ay dapat niyang papanimulain sa tungalian yamang si binay mandin ay nakatatagpo ng ligaya sa ganitong aksayahan ng panahon ng mayaman at mahirap man, at tanging pinakikinabangan lamang niyaong mga pantas at talaisip na nakakukuha ng mapapakinabang na bagay sa mga lalong walang saysay na pangyayari. hindi nakuha ni binay ang matulog ng tanghali; at si maneng ay hindi man lamang nakakain ng boong kapayapaan. kapuwa binabalisa ng nasa ang dalawang pusong ito na hindi pa man halos nagkakawatasan ay nagtitibukan na at nagkaramdamang ang isa at isa'nagkakailanganan. may isang kasabihang tagalog na aniya': huwag palapit (sa apoy) at madadarang, huwag palayo at magiginaw at ang bisa ng salawikaing ito ay siyang sa kanila, sa gayong mga sandali, ay namayani. ang pinakamainam na damit ni binay ay isinuot maaga pa, nagtuhog ng masinsing masinsin ng mga tikom na kampupot at ipinulupot sa kaniyang liig. kay inam na panghalina ng napili ni binay.

Jose N. Sevilla

ang mabangong samyo. sa kabilang dako naman si maneng na sawang sawa na sa mariringal na bihis ay nagsuot na lamang ng isang kasuotang sutlang puti na siya niyang pangkaraniwan, nguni'sa kaniyang supersix sumakay upang huwag namang masuya ang matang laging nakakikita sa kaniyang bwick na talagang panglakbay bayan. napakalaki ang sasakiyang yaon sa iisang tao. pangyayaring nagpatinkad na minsan pa na ang kaniyang pananagana ay labis na labis at lutang na lutang siya sa kaligayahan ng mga iniwi ng biyaya. at ganap na ikaapat ng hapon ay nagkaniig na ang dalawang tinipon sa bokawe ng kapangyarihan ni kupido. sinasabi ninyo ani binay na kayo'may utang sa akin. hindi ko ito nalilimutan, at sa pagka'hindi ako makatatanggap ng bayad sa isang pautang na di ko talastas, kung mamarapatin ninyo ay mangyaring ipaliwanag upang magkawatasan tayo.

Jose N. Sevilla

tunay mahal na binibini anang binata tunay na ako'may utang sa inyo at utang na napakalaki, at kailan ma'di ko mapatatawad ang kapabayaan ko na yao'di ko pa nababayaran, hanga ngayon. noo'ihinandog ko sa iyo ang boo kong kaya, at tinugon ninyo ako ng boong tamis na sa iba ng kataon . naala ala pa po kaya ninyo? tunay pong hindi. ibig ba ninyo akong tulungan upang alalahanin? naparon kayo noon sa meykawayan. ang damit ninyo'payak na dilaw at ang kasama ninyo'di ko kilala; lulan kayo ng isang karretela at ang inyong kotsero ay si angko. noo'nabanga kami ng isang auto na kamuntik na kaming patain. opo naala ala ko na. ang auto po ay akin at ako ang nagpapalakad. ako ang may kasalanan binay hindi na pinupo ni maneng napakahangal ako noon. ang bait ko'pumanaw sa aking katawan at ang gayong kapanganyayaan ay naging bunga ng aking kapaubayaan.

Jose N. Sevilla

ninais kong tuntunin ang iyong tahanan, ang meykawayan ay naliglig ko, nguni'sino ma'walang nakapapaghatid sa akin sa kaganapan ng aking nasa, pagkapalibhasa'ngalan man lamang ay wala akong natandaan kundi ang kay angko lamang at ito'dahilan sa itinala ko sa aking memo . datapuwa'isang kataon na hindi ko sinasadiya ay napasuot ako sa pulong nina general sandiko at nang di ko sinasadya ay natagpuan ko ang aking pakay. narito nga ako sa harap mo binay at handang tumupad ng aking handog na paglilinkod. minamarapat mo baga? at kung magalit ang inyong celia na taga meykawayan? ang biro ni binay. hindi magagalit ang aking celia, binay, sa pagka'siya'kilala mo rin. dala ko rine ang kaniyang larawan. ibig mo bang makita? tignan ko nga; saan ba naroon? dinukot ni maneng ang kaniyang kartera at pagkatapus makalingap sa boong paligid ay boong pitagang nagsabi: binay!. ang larawang ito'malaon kong iniingatan sa aking diwa.

Jose N. Sevilla

sa aking dilidili'di mawawalay at ngayon ko pa lamang naipahayag kaya'pahintulutan mo akong hingan kita ng isang pangako. tinutulutan mo baga? pangakong ano? na ako'tutulungan mong lumuhog upang ang aking pitang banal ay huwag mawakawak. kung kilala ko'inyong maaasahan. at di mo papayagang ako'siphayuin? yao'kahit hindi ko kilala ay katungkulan kong ipagsangalang ang sinisiphayo. at iniabot ni maneng ang isang kahitang balat na agad binuksan ni binay. doo'may isang salaming talihaba na nakakalupkupan ng isang gintong lantay na gilid. ang mukha ni binay ay sumungaw pagdaka. mukhang natina ng pula sa kabiglaanan; nguni'buhay palibhasa ang dugo ay tumugon ng boong kapayapaan. maneng aniya ako'napaglalangan mo. nguni'gaya ng isang tapat na mangako ay tutupad ako kung sa aking itatanong ay tumbasan mo ng pagtatapat din. ano yaon aking giliw? ilan nang babai ang dumungaw sa salaming iyan, magbuhat ng ingatan mo? tanging ikaw binay. ni hindi mo na inisip ang isinagot mo sa akin.

Jose N. Sevilla

papanong iisipin ko pa'siyang totoo. papano ko mapapaniwalaan. inaakala mo bang ako'napakabulaan? ipalagay natin na di ikaw ang may sabi at inaakala kong nagsisinungaling. kung ang recibo ng platero na gumawa niyan ay makikita mo, disin maniniwala ka, na kangina ko lamang kinuha iyan at inantabayanan ko pa bago ako naparine; nguni'. ang recibo ay di ko ipakikita sa iyo upang huwag mong malaman ang halaga. nguni'ibig ko sana'walang ibang mukhang babaing dumungaw sa salaming yan maneng, lalong lalo na yaong magagandang lulan ng auto nang kami'mabangga. oh, yao'huwag mong pagkasalanan. sila'para kong mga kapatid. naniniwala ako maneng at di na natin muli pang paguusapan yaon; datapuwa'paano ako makapapaniwalang wala nang babaing dudungaw sa salaming iyan. ipangako mo man lamang. hindi kailangan ang pangako; ang salamin ay iiwan ko sa iyo bilang sangla ng aking patunay. di nakaimik ang binibini sa biglang tugong yaon ni maneng.

Jose N. Sevilla

ang salaming yaon ay isang mayamang hiyas, gintong lantay na pinakintab ng pait, ilang talsik na diamante ang sa mga palamuting bulaklak ay nangasaubod. hindi niya nasang hingin at siya'napahanga ng ialay sa kaniya. ya'ipinagawa kong para sa iyo binay. kung di mo tatangapin ay daramdamin ko at aakalaing isang pagsiphayo. hindi ko maaaring di tangapin ang isang alaalang galing sa iyo maneng; at mamahalin ko sa pagka'galing sa iyo. at ang dalawa gaya ng lahat ng alagad ni kupido ay malaong nagusap ng panay na kahibangan lamang. at bago umalis si maneng ay hinubad ni binay ang tuhog na kampupot at ilinagay sa leeg ng binatang mapalad, at aniya: mamahalin mo ang bulaklak na yan at ingatang maging laging sariwa, hane? siyang papatnubay sa aking mabuting tala. sayang at ang bulaklak ay dagling maluluoy! ang habol ni maneng sa sarili nang siya'nasa ibaba na. kailan ma'si maneng ay may isang himaling ay hindi natatahimik samantalang di napalulugdan ang pita.

Jose N. Sevilla

at nang mga sandaling ito'binubuko niya kung ano ang mabuting paraan upang ang magandang taga bokawe ay pagtamasahan yayamang ang pakikiayon ay ipinagkatiwala na rin lamang sa kaniyang himok. yaong ugaling halaghag na kinahihimalingan niya ay hindi magpatahimik. nakalikmo sa isang likmuang tikwasin at nakapatong sa kaliwang tuhod ang kanang paa at ang isang pahayagan ay hinahanapan mandin ng balita; nguni'ang kaniyang ala ala ay naglalayag na kasalukuyan sa lawak at ligoy ng mga pakana na kaniyang binubuko upang ipagtagumpay ang nasa niyang ang dilag ni binay ay pagsamantalahang pupulin, kahit na sa kabila noo'magugol ang gaano man. katapat ng kaniyang likmuan ang isang sopa na kinahihiligan ng isang kaibigang may malaya ring gawi na bilang sinasangunian niya sa binabalak na balahong pagbubuliran kay binay. paano po kaya ang mabuting paraan sa babaing yaon, kabisang terio?

Jose N. Sevilla

si kabisang terio ay isang matandang pusakal na sa gulang na apat na puong taon ay may tatlong puong anak na pawang panganay. isang bihasa sa sining na mandaya; kaya'siyang ipinatawag ni maneng upang hingan ng hatol. napasagot na ba ninyo ng: oo? anang matanda. yaon po'de cahon . wala pa po akong babaing linigawan na sumagot sa akin ng ayaw. eh bakit hindi ninyo hingan ng isang tagpuan?. tatanggi po kaya kung ito'inyong hingin? hiningan ko na po at di rin naman tumangi, nguni'. para pala naman kayong di lalaki. di yata'tumangap na ng anyaya ninyo sa tagpuan ay di pa ninyo naitirik ang watawat ng tagumpay? hindi ko magagawa, kabisang terio ang gumawa ng ano man nang walang lubos na pahintulot. ang hinihintay ko'boong puso at walang tutol na ihandog sa akin ang saro ng ligaya. eh ano ang tugon niya ng inyong hingin sa huli ninyong tagpuan? isang talinhaga, kabisang terio. opo isang talinhagang makatuwiran.

Jose N. Sevilla

na kung maipakikita ko raw pong sariwa ang tuhog na bulaklak na kaniyang sanla sa akin ay makaaasa akong kamatayan ma'kanyang tatahakin sa aking kahilingan. ay ano po ang isinagot ninyo? ang pagwawalang kibo po. yaon po'bugtong, mang maneng, baka hindi ninyo naturingan. hindi po ba ang ibig sabihin noo'pakasalan ko siya? yaon na nga ang kauuwian noon sa pagka'yaon lamang ang tunay at matibay na tanda na ang pag ibig, na sa bagay pa ito'ang bulaklak, ay di malalanta. yan ang nakababahala sa akin, kabisang terio. hindi ako matahimik kung hindi ko siya kakamtan at ipalalagay kong napaka hangal ako. inumangan na po ba ninyo ng salapi? hindi masisilo ng salapi kabisang terio. napakaingat sa karangalan na hindi mapapantayan ng anomang yamang mahahaka. iisa ang daan mang maneng. opo, dayain. sundin ninyong lahat ang nasa, lunurin ninyo sa pakitang loob at gawin ninyong maging kailangan niya kayo sa buhay. napagkikilalang hindi ninyo nakikilala ang kaluluwa ng babaing yaon.

Jose N. Sevilla

siya'lubhang mainit na umibig; sabik marahil makipagkita; nguni'batong buhay mandin na di dumaramdam ang kanyang puso. iisa ang kanyang pangungusap, at laging mapalalo na laging umuuwi sa gayari; hindi ako natatakot sa sasabihin ng sino man; nguni'iniingatan ko ang ako'masisi ng sariling budhi . sa pag ibig kabisang terio, si binay, ay isang matatag. kung ako lamang ay handa nang matali, disin ay napabilango na ako sa kanyang piling. isipin ninyong mabuti mang maneng. isipin po ninyong mabuti'ang magasawa'di biro . nang mga sandaling ito'nasok si gorio at dalawang sulat ang isinakamay ni maneng. ginapak ni maneng ang sobre at ang unang sulat ay nagsasabi ng gayari: maneng: ano ang nangyayari sa iyo at ang mag ina mo ay hindi mo na naala ala. kung makailan akong magpabilin upang ipasundo ka, nguni'minsan ma'hindi nagkapalad ang inutusan ko na ikaw ay matagpuan.

Jose N. Sevilla

alin sa dalawa ako'pinagtatapatan ako'di sinunod; kaya nangyaring ako'sumulat sa iyo kahit na kabilin bilinan mong huwag akong susulat ano mang mangyari. papaanhin mo naman kung ang init ng iyong pagyupyop ay ikinakait mo na mandin. alalahanin mo sana na ang luha ang lagi kong kasalo salo sa pagkain, kasiping ko sa pagtulog at kaulayaw naming mag ina sa araw at gabi. buhat nang ang bata ay sumilang sa maliwanag ay kinatakutan mo manding makita at di na ako nagkapalad na kita'masilayan pang muli. ano ba ang ipinagtatampo mo aking maneng? nalalaman kong ang nanay ay totoong napakabigat sa loob mo, nguni'minsan ma'di ka nagpahalata sa akin. ang tatay nama'isa pa. oo, sila'napakalabis; nguni'maitatapon ko kaya sila? parine ka sana maneng kahit na sasandali. yupyupan mo si nene, na naghihintay ng iyong init at makikita mong ang ligayang maging ama ay napakasarap. siya lamang ang umaaliw sa akin tuwina.

Jose N. Sevilla

ang kaniyang maliliit na mga kamay ay palagi ng nakaangat at parang humihingi ng halik at ang bango niya'hindi lumilipas at hindi ka sasawa na makipaglaro sa sinungaling na sangol natin. huwag mong akalain na dahil sa dalawang buwan na ang lumipas, kaya kita pinaparirini, ay dahilan lamang sa kailangan ko ang kuwalta; hindi. ang kaonti kong natitipid na napapautang sa mga magiisda, sa tubo lamang ay nakapagtatago pa ako ng kaonti. umiyak na si nene. adios maneng. paparini ka, hane? sinabayan ng punit ang sulat pagkabasa at nagkiskis ng fosforo at ipinalamon sa apoy. ani kabisang terio. kung padadala kayo sa suyo niyang linikhang mahaba ang buhok na kung tawagi'babai, ay mahuhulog kayo sa balong malalim at lulumutin ang ulo ninyo roon. bakit napakainam po bang maglamyos? ang akala ninyo'totoo ang sinasabi; nguni'alalahanin ninyong sa tunay na katotohanan, ay kayo'mapapadual. naku talagang ayoko nang makipagtalo riyan sa babai.

Jose N. Sevilla

sa babalutin kayo sa katamisan ng pananalita at luha hangang kayo'maalipin; at pinunit ang sobre ng pangalawang liham. ito ang nababasa: maneng niyaring buhay: kay sarap ng magmahalan at magkasamang mangarap ng gising kapuwa at sa lahat ng dako ay tulain ang sumasatitig. hayon masdan mo. sa dako roo'animo ahas na pilak na gumagapang ang mumunting ilog na umaahon sa mga bukirin upang hagkan ang talampakan ng mga lalong tagong halaman. kay inam, ano, hindi ba? at ang halamang maawain ay linalaglagan siya ng mga hinog na bulaklak na kanyang yinayakap at itinatakas hangang sila'kapuwa may buhay. kay inam na halimbawa na panalaminan ng nangagsisiibig. nguni'ano yaong aking nakikita. kay inam na paroparong paligid ligid at padapo dapo sa mga bukang bulaklak na sinisimsiman nila ng samyo at tamis. gayon kaya ang pag ibig? salawahan kung gayon. at maneng, ako pala'nanaginip: ako raw ay may isang halamang bumunga ng isang kay gandang bunga, ninasa kong tikman, nguni'. oh kay askad.

Jose N. Sevilla

animo ba'tinipon ng kanyang ganda ang askad. namunga uli at nang manibalang na ay tinikman kong pamuli, at asim naman ang namayani. kay ganda; nguni'kay asimasim. at hinintay ko uling bumunga. iginalang ko ang kabiglawan, nang manibalang na'pinagyaman ko at iningatan hangang mahinog. kay tamis marahil. kay sarap kaipala! kay linamnam! kailan mo ba nasang ating pagsaluhan? oh tignan ninyo kabisang terio ang sulat na iyan. kay talas ng matang magwari at kay bihasang mag tahi tahi ng mga halimbawa. at binasa ni kabisang terio ng basang panalangin, animo ba'may sakit na malubha si maneng, na nakikinyig ng taimtim sa puso. animo ba'nasasarapan din si kabisang terio. at di nga ba si maneng ay may sakit at sakit na walang lunas kungdi ang tagumpay ng pita? ilang lingo ang nakaraan at si binay at si maneng kahit lihim na lihim ay nagisang puso sa harap ng isang pastor protestante, sa kapilyang nasa avenida rizal.

Jose N. Sevilla

pinagkasunduan nilang manatiling samantala sa dati nilang kalagayan, huwag ipagmakaingay na parang walang ano mang nababago: tatak ng bagong panahon. 'dinalaw ni maneng ang makisig at bantog na casa de modas at doo'kanyang pinanonood ang dalawang suot turko na animo'babala ng omar . dalawang kasuotang babai na payak na sutlang kulay ginto ang isa, at ang isa'kulay perlas; at kapuwa may guhit na pula at bughaw. salawal at baro na pawang maluang at napupungos ng hugos hugos sa laylayan upang matapos sa isang sandallas babuchang turko, na itim na nahihiyasan ng bulaklak na gintong lantay mandin. ang talukbong ay payak na puti na sa nipis at lambot ay nagtutulot na mabakas at masinag ang magandang mukha ng kukulubungan; nguni'sa sinsin noo'di mangyayaring maaninaw. tanging ang mata, ang handang makipagtitigan at siyang tulad sa dalawang durungawang kababasahan ng puso at kalulwa ng nakabalatkayo.

Jose N. Sevilla

sa dako roon ay isang pierrot na payak na puti ang linulutangan ng malalaking bitones na itim, at itim ding apat na dali ang lapad ang sa laylayan ng baro at salawal ay bilang palamuti. ang tatlong balatkayong ito'ipinagawa ni maneng upang magamit nila sa dakilang sayawan ng mga balatkayo. sa lahat ng dako ng maynila, ang biro ay siyang namamayani, animo ba'ang lahat ng tao ay nakalimot na sandali sa dakilang asal at ang araw ay mataas pa halos, ang mga confetti ay nagliliparan na, at nagdadapuan sa mga maiitim na buhok ng magagandang dalagang naglalakad, at ang mga serpentina ay kasalukuyang naninilo, datapuwa'silong marupok, kasing dupok marahil ng isang panandaliang bulong ng pita. iisang iglap. nagkapantay pantay manding lahat ang mga tao sa loob ng isang maskarang nakatawa kung minsan nakangiwi kayang animo'kumagat ng isang bungang kahoy na maasim.

Jose N. Sevilla

sa dako roon ay pulutong ng mga lungtian dimonyong animo'tumakas kay mandagaran; isang pulutong namang demonyo rin nguni'mapupula naman ang animo'mga kawal ni fausto na nakatakas mandin sa bayan ni pluton; at mga dimonyo pa rin na payak na itim buhat sa sungay hangang buntot. talaga yatang ang taong natutuwa ay mahilig sa mga kawal ni pedro botero. ang kamatayan ay di nila gunita. ang mga pierrot na sarisaring kulay, mga domino, mga suot principe at iba'ibang libolibong likha, buhat sa lalong maringal hangang sa kamuramurahan, ang siya lamang halos laman ng lansangan. kay raming colombina na nakapangingiki. sa dakong timog ay doon natatayo ang palalo at maringal, na bayan ni momo. nakaharap sa bagong luneta na nagtaboy ng dagat sa dako pa roon. panggagaling ni maneng sa casa de modas ay nagtuloy kila selmo at doo'ihinatid ang dalawang kasuotang babai na boong kasiyahang tatangapin nang kaniyang mga pinaguukulan. gaya nang dapat ng malaman, ang isa noo'kay mameng at ang isa'kay nati.

Jose N. Sevilla

tayo'maglinawan ani maneng ya'dalawang balatkayong wala akong malamang itulak kabigin. ibig kong malaman kung alin diyan sa dalawa ang gagamitin mo nati. hale mamili ka na. alin ba maneng ang ibig mong aking gamitin? nalaman mo na nati na ang mainam sa iyo ay siya kong ibig. tangi sa kapuwa mainam ang dalawang iyan. nalalaman mo rin naman na kung alin ang mapili mo ay siya kong mamainamin. alin ba ang ibig mo maneng na aking gamitin? hindi ba mainam nati itong kulay perlas? yan nga, yan din ang aking napipili. talagang iisa yata ang ating diwa. siya mong isuot, hane?. eh ikaw ba ano ba ang iyong karamtan? ako'isang pierrot na maputi. nguni'ang kasuotang ito'maraming kamukha. eh ano ang ating palatandaan? ang singsing kong panganan na dati mong kilala. ang auto ay ipadadala ko rine mamayang las cuatro, gamitin ninyo sa paglilibot at sa ciudad na tayo magkita. lubhang malaki ang kaharian ni momo.