Datasets:

dsfsi

/

vukuzenzele-monolingual

like 4

Follow

Data Science for Social Impact 33

Let op na kinderkanker se waarkuwingstekens

Allison Cooper

Volgens Taryn Seegers, die kommunikasie-koördineerder by die kinderkankervereni ging van Suid-Afrika (bekend as CHOC), is die algemene opvatting dat twee-derdes van kinders met kanker nie behandeling ontvang nie — en diegene wat wel behande ling ontvang, dikwels reeds in die latere stadiums van die siekte is. CHOC werk sedert 2011 saam met die Departe-ment van Gesondheid en tradisionele genesers om gesondheidspraktisyns, gesondheidsorgwerkers, tradisionele genesers en gemeenskappe met die nodige kennis oor kinderkanker te voorsien. “Hierdie individue word geleer van die Siluan vroeë waarskuwingstekens en leer ook hoe om bygelowe en stigma onder die lede van die gemeenskap te ontbloot en hok te slaan,” sê Seegers. Die Siluan vroeë waar skuwingstekens is as volg: • Seek: Raadpleeg mediese hulp vir vroeë, aanhou dende simptome. • Eye: ʼn Wit kolletjie in die oog, skielike skeelheid, skielike blindheid, geswelde oogbol. • Lump: Knoppe in die onder lyf en bekken, kop en nek, ledemate, testes en kliere. • Unexplained: Onverklaar bare aanhoudende koors van twee weke of langer, gewigsverlies, bleekheid, moegheid, kneus of bloei maklik. • Aching: Pyn in beendere, gewrigte en rug; breek maklik bene. • Neurological signs: Neu rologiese tekens soos ʼn verandering of verswakking in loop, balans of spraak; agteruitgang in ontwikke lingsmylpale; hoofpyn vir langer as ʼn week, met of sonder braking; en ʼn ver groting van die kop/skedel. Kinderkankers“Kinderkankers verskil van die kankers wat volwassenes raak. Hulle is meer geneig om in die organe voor te kom, lyk anders onder ʼn mikroskoop en reageer meer gunstig op behandeling”, sê Seegers. “Die genesingskoers vir die meeste kinderkankers is baie hoër as dié van die meeste soorte kanker onder volwassenes. Vandag, in meeste ontwikkelende lande, kan die meerderheid van kinderkankers baie doeltreffend behandel word, en tussen 50% tot 60% kan genees word. In hoë-inkomste lande kan die oorlewingskoers tussen 85% en 90% wees.”Meer kinders moet gedi agnoseer word terwyl die siekte steeds in die beginstadiums is en moet die korrekte behandeling ontvang — by gespesialiseerde behande lingsentrums en deur gepaste spesialiste — om die oorle wingskoers te verbeter . vVir meer inligting, kontak CHOC se hulplyn by 0800 333 555. KINDERKANKER-BEWUSTHEIDMAAND, wat elke September plaasvind, skep bewustheid oor baie kinderkankers.

2021-09-ed2

afr

Geen kitsoplossing vir beurtkrag, maar goeie vordering word gemaak

vukuzenzele unnamed

Die wydverspreide publieke woede is heeltemal te verstane. Met Eskom wat gedwing is om weereens beurtkrag te implementeer ter be skerming van die nasionale kragnetwerk moes indi vidue, huishoudings en besighede verlief neem met kragonderbrekings van tot vier ure op ʼn slag. Beurtkrag is veel meer as net ongerieflik — dit hou verreikende gevolge in vir bykans elke deel van ons samelewing, van onderwys tot die verskaffing van gesondheidsdienste. Beide klein en groot sake-onderne mings verloor inkomste en die energiekrisis is besig om belegging en ons ekono miese herstel te knou. Daar is ʼn gevoel van wan hoop dat die situasie nie besig is om te verbeter nie en dat daar geen merkbare lig aan die einde van die tonnel is nie. Dog, selfs in die donker nag van beurtkrag, is en moet daar ʼn einde aan ons energiekrisis in sig wees. Ons is besig om vordering te maak in die implemen tering van die bykomende maatreëls wat ek in Julie aangekondig het, alhoewel dit nie dadelik merkbaar sal wees nie. Gegewe die onvoor spelbaarheid van die dienslewering deur Eskom se stelsel steenkool-aange drewe kragstasies sal ons beurtkrag nie oor die kort termyn kan uitskakel nie. Dit is ongelukkig die harde werklikheid wat ons in die oë staar met dié situasie, wat ʼn lang geskiedenis het. Ons onmiddellike doelwit is egter om die frekwensie en felheid van beurtkrag te verminder deur die onder brekings by kragstasie aan te spreek. Dit is ʼn merkbare uit daging, gegewe die gemiddelde ouderdom van kragstasies en die gebrek aan voldoende, kritiese en gereelde onderhoud in die verlede. Eskom is besig om dringende maatreëls te implementeer om die dienslewering van die onderskeie kragstasies te verbeter, wat die prioriteit is totdat nuwe-generasie energieprojekte op die been gebring word. Die kritiese kwessie van steenkoolvoorsiening word aangespreek, insluitend nouer samewerking met Transnet met betrekking tot die vervoer van steenkool en die monitering van die konsekwentheid van die lewering van steenkool myne aan kragstasies. Die swak gehalte van steenkool word ook deur Eskom aangespreek, aangesien dit dikwels onderbrekings in kragstasies veroorsaak. Kundiges met ervaring in die bedryf van kragstasies word herroep om bystand te lewer met aanlegbedryf, bestuur en mentorskap. Samesprekings is onderweg om plaaslike inhoudsvereistes vir spaar onderdele te vergemaklik en om die toerustingver vaardigers te gebruik om onderhoud te onderneem om sodoende te verseker dat kritiese onderhoud sonder vertragings onder neem word. Eskom het sedert Julie gewerk aan die verkryging van noodkrag om die onmiddellike energiete kort aan te spreek en hulle het in die afgelope week kragkoopprogramme vir 1 000 megawatt se nood kapasiteit met maatskappye met bestaande opwekkings kapasiteit geloods en om die invoer van krag vanaf ons buurlande te verseker. Die staat skenk noukeurige aandag aan die vaardig -hede, ervaring en vermoëns van die Eskom-leierskap om te verseker dat die maat skappy die beste mense op alle vlakke van die orga nisasie het. Dié ingrypings sal daartoe bydra om die felheid en die frekwensie van beurtkrag te verminder terwyl ons die land se energievoorraad verhoog deur bykomende, nuwe krag tot die energie stelsel te bekom. Die staat het onlangs kragkoopooreenkomste vir 420 MW met die eerste drie voorkeurbieërs onder bodvenster 5 van die pro gram vir hernubare energie, gesluit. Die drie projekte sal na verwagting in Oktober 2024 by die netwerk aansluit en voorbereiding is onder weg om ooreenkomste met die oorblywende 22 voor keurbieërs te sluit. Die hoeveelheid opwek kingskapasiteit wat van bodvenster 6 verkry moet word, sal vanaf 2 600 MW tot 4 200 MW verhoog word. Die nasionale enrgiekri siskomitee wat ek in Julie aangestel het, is besig om aandag te skenk aan die beleidsen wetgewende hervormings wat ʼn meer doeltreffende, mededin gende elektrisiteitsektor sal bewerkstellig. Ons het die wysigings wat die lisensiëringsdrumpel vir privaatopwekkingsprojekte verwyder, vir openbare kommentaar gepubliseer. Dit sal die weg baan vir belegging in groter projekte op nutsskaal wat spoedig nuwe opwekkingskapasiteit tot die netwerk sal voeg. Die vereiste van omge wingsbemagtigings met betrekking tot oordragin -frastruktuur in strategiese areas waar die risiko tot die omgewing laag is, is opge hef. Die tydraamwerke vir energieprojekte wat grond gebruiksmagtigings en goedkeuring vir netwerk aansluiting ontvang, is aansienlik verminder. Dit geld ook vir die nasionale energiereguleerder se registrasieproses vir opwek kingsfasiliteite. Ons moet, terwyl ons daaraan werk om die voorsiening van energie te verhoog, ook daarna poog om die vraag na energie te verlaag, veral gedurende spitstye. Ons moet as landsburgers saamwerk om die druk op die nasionale netwerk te verminder. Dit beteken dat ons elektrisiteit spaarsamig moet gebruik, onwet tige aansluitings moet rapporteer en vir die elektri siteit wat ons gebruik moet betaal. Sake-ondernemings, huishoudings en staatsde partemente wat aan Eskom geld verskuldig is, moet dit betaal sodat Eskom beter in staat is om die kritiese onderhoud wat nodig is om die ligte aangeskakel te hou, te onderneem. Met die voortdurende beurtkrag wat eindeloos blyk te wees, is dit al te maklik om moed op te gee dat ons ooit dié probleem gaan kan oplos. Dog, as ons bietjie verder as die onmiddellike krisis kyk, is daar wel daadwerk like tekens van vordering en goeie rede om optimisties te wees. Terwyl ons met groter dringendheid daaraan werk om die onmiddellike pro bleem van ʼn onbetroubare kragstelsel op te los, is ons ook besig om die grond slag te lê vir ʼn volhoubare, blywende oplossing vir die land se elektrisiteitspro bleme.

2022-10-ed2

afr

Pasgebore babas loop die grootste risiko van Listeriose

vukuzenzele unnamed

Met 119 nuwe gevalle wat se dert 5 Desem ber aangemeld is, het die Departement van Gesondheid die uitbreek van Lis teriose op hoë bewaking geplaas. Altesaam 727 laboratorium-bevestigde ge valle is in 2017 aangemeld. Die Sentrum vir Siektebeheer en -voorkoming beskryf Listeriose as ’n ernstige maar behandelbare siekte wat deur die bakterie Listeria monocytogenes veroorsaak word. Dit word in grond, water en plantegroei aange-tref. Diereprodukte – soos vleis en suiwel, seekos en varsprodukte soos vrugte en groente – kan deur hierdie bronne besmet word. Hoewel enigiemand Listeriose kan opdoen, is dit veral ’n hoë risiko vir pasgebore babas, bejaarde mense en swanger vroue, asook vir mense met verswakte im-muunstelsels wat byvoor -beeld deur MIV , diabetes, kanker, chroniese lewerof niersiektes veroorsaak word. Die groepe wat die meeste geraak word is pasgebore babas gedurende die eerste 28 dae van hul lewens, en mense tussen 15 en 49 jaar oud. Die twee groepe vorm 70 persent van alle gevalle. Omdat babas jonger as 28 dae die ergste getref word, het die departement swang-er vroue aangeraai om op MomConnect te registreer om die jongste nuus oor Listeriose te ontvang, “Wanneer ons na die statistiek van geaffekteerde mense kyk, sien ons dat van al hierdie kwesbare groepe, pasgeborenes die ergste geraak word. As ons dit volgens ouderdomsgroepe vanaf geboorte tot 93 jaar ontleed, maak net die pas-gebore babas alleen onge-veer 40 persent van hierdie gevalle uit," sê die Minister van Gesondheid Dr Aaron Motsoaledi. Die minister het voorts ’n beroep op gesondheids werkers gedoen om veral waaksaam te wees wanneer hulle met swanger vroue werk. “’n Spesiale versoek aan gesondheidswerkers en die algemene publiek is om ekstra aandag aan swanger vroue te gee. Wees veral op julle hoede wanneer julle met ’n swanger vrou of ’n pasgebore baba te doen kry, het hy gesê. Hoe om op MomConnect te registreer: • Bevestig jou swangerskap by ’n gesondheidsorgfasiliteit. • Skakel *134*550# vanaf jou selfoon om te registreer. • Beantwoord ’n paar eenvoudige vrae oor jou swangerskap. • Jy sal dan geregistreer word. • Swangerskappe word op die nasionale databasis geregistreer. • Gebruikers ontvang weekliks SMS'e met gesondheidsinligting oor hul swangerskap en hulle babas (tot wanneer die kind een jaar oud is). Listeriose’n Bakterie watvoedselvergiftiging veroorsaakListeriose raak hoofsaaklikswanger vroue, pasgeborebabas, bejaarde mense envolwassenes met verswakteimmuunstelsels • koors • spierpyne • naarheid • diarree • hoofpyn • ’n stywe nek • verwarring • balansverlies en stuiptrekkings VoorkomingListeriose in Suid-Afrika Was jou hande voor en nadat jy koshanteer. Kook, verkoel of vries vleis, pluimvee, eiers,vis en klaargaarkos binne twee ure. Wanneer jy twyfel, gooi dit weg – as jy besmette kos herverhit sal jy dit nie veilig maak nie!Moet liewer nie "rou", ongepasteuriseerdemelk drink of sagte kaas soos feta, bokmelkkaas en brie eet nie.Moenie rou kos eet nie en wees bedagop die gevaar van voedselvergiftiging deur rou vis (ook sushi), gapermossels en oesters. Meer as 750 gevalle is aangemeld en 67 mense het reeds gesterf. Gauteng het die meeste gevalle aangemeld, gevolg deur die Wes-Kaap, KwaZulu-Natal en die Oos-Kaap. Vir meer inligting kan lede van die publiek die Nasionale Instituut vir Aanmeldbare Siektes se Noodbedryfsentrum (NICD) gedurende werksure skakel by 011 386 2000. Gesondheidswerkers kan die NICD se Blitslyn vir Kliniese Noodgevalle ook na-ure skakel by 082 883 9920.

2018-02-ed1

afr

SA streef daarna om die Grondwet se visie te verwesenlik

vukuzenzele unnamed

Die Grondwet van die apartheidsrepubliek het trou aan God gesweer “wat ons voorvaders vanuit baie lande byeengebring het en aan hulle hierdie as hul eie gegee het”. Dit was ʼn Grondwet wat deur en vir die rasseminder heid geskryf is en wat geloof gebruik het om despotisme te regverdig. Dit het die re gering se administrasie om skryf en voorsiening daarvoor gemaak dat slegs blankes daarop geregtig was om te stem en as staatsamptenare te dien. Dit het nie ʼn Handves van Regte bevat nie. Die land se meerderheid is relegeer tot ʼn voetnota aan bykans die einde van hierdie Grondwet se 121 voorskrifte, in ʼn afdeling getiteld “Ad ministrasie van Bantoesake, ens.”. Die eerste minister, HF Verwoerd, het tydens ʼn TVuitsending gesê: “Ons streef na die geleidelike ontwik keling van elkeen van ons groepe in ʼn sekere rigting. Die oplossing word hier openlik nagestreef deur die blanke man se leidende hand te behou. “Ons is baie gelukkig om ʼn verenigde volk te wees,” het hy aan die wêreld verklaar. Die realiteit was egter dat ons nie ʼn verenigde volk was nie. Ons was inwoners van ʼn land waar mense se regte, vooruitsigte en lewensver wagting deur hul ras bepaal is. Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, 1961 was vir twee dekades die wetlike dryfkrag agter die onderdrukking van byna 90% van die Suid-Afrikaanse bevolking. Dié ongelukkige herdenk ing het in dieselfde maand plaasgevind as die 25ste herdenking van die Grond wetlike Vergadering se goedkeuring van ons nuwe demokratiese Grondwet, wat die geboortesertifikaat vir ʼn nasie wat waarlik verenig is, geword het. Ons het nou een wet vir een nasie. Ons het saam ʼn regering stelsel vir onsself gekies wat ware betekenis aan die kon sep van ʼn republiek gee. Ons het gesê dat almal in ons de mokratiese republiek gelyk voor die gereg is en die reg besit tot gelyke beskerming deur en voordeel uit die reg. Suid-Afrika is vandag ʼn land waar onafhanklike howe en ʼn regsbank wat slegs onderhewig aan die Grond wet is, oor die regsbedeling beskik. Ons leef in ʼn land waar almal die reg het om die howe te nader ter vervulling van hul regte. Ons leef in ʼn land waar gemeenskappe wettig kan aanspraak maak op grond waarvandaan hul geweld dadig verskuif is en waar in dividue of gesinne beskerm is teen arbitrêre uitsetting uit hul huise. Ons leef in ʼn land waar al mal toegelaat word om hul kultuur en tradisies vrylik uit te leef. Dit is ʼn land waar enig iemand vrylik en op enige plek ter ondersteuning van maatskaplike, politieke en ander sake kan betoog. Ons grondwetlike bedeling is geskoei op ʼn aanspreeklike regering waar die Uitvoeren de Raad rekenskap aan die mense verskuldig is en waar die Parlement verteenwoor digend van die mense is. Dit is ʼn land waar die reg gelyk op enige burger toepas lik is. Ons het nou ʼn regering van die mense, vir die mense en deur die mense. Die apartheidsregime het, toe hy triomfantlik sy ras sistiese grondwet 60 jaar gelede voor die wêreld geparadeer het, misplaaste vertroue gehad dat dit in stand sou bly. Nelson Mandela het, ʼn maand voor dat die republiek verklaar is, in ʼn brief aan Verwoerd wat nie beantwoord was nie, die bevrydingsbeweging se verwerping van die blanke republiek wat met geweld afgedwing is, verklaar. Hy het gesê dat geen Grondwet of vorm van rege ring waarop daar besluit is sonder die deelname van die Afrikamense, morele geldig heid sou geniet nie. Trouens, geen stelsel wat die stelselmatige ontkenning van mense se regte verskans, kan volhou word nie. Ons het uiteindelik ons vryheid gewen, alhoewel dit meer as drie dekades sou neem voordat daar aan die eise van die bevrydingsbeweging voldoen is. Ons het, toe ons die apart heidsgrondwet na die asblik van geskiedenis verban het, onsself verbind tot ʼn nuwe Grondwet en ʼn nuwe stel waardes. Toe ek 25 jaar gelede die Grondwetlike Vergadering aangespreek het, het ek gesê dat ons Grondwet meer as woorde op papier moet word; dit moet ʼn werklikheid in ons mense se lewens word. Dié progressiewe en re volusionêre dokument sal ontoepaslik en niksseggend word as ons dit nie doen nie. Ons het lank reeds besluit watter tipe samelewing ons wil wees. Dit is ʼn samelewing geskoei op menswaardig heid, gelykheid, vryheid en nie-diskriminasie. Ons het vir ʼn kwarteeu daaraan gewerk om so ʼn sa melewing te ontwikkel. Ons het onbetwisbaar gevorder, maar ons het steeds baie uit dagings en daar is baie werk wat nog gedoen moet word. Kom ons dink aan hoe beslissend die breek met die stelsel wat deur rassisme, uit buiting, onteiening en onder drukking onderstut is en wat voorheen geseëvier het, was wanneer ons die herdenking vier van ons demokratiese Grondwet se goedkeuring. Kom ons onthou ook dat dit van ons afhang om die visie in die Grondwet ʼn werklik heid te maak, want dit is slegs deur te verseker dat alle Suid-Afrikaners in staat is om hul grondwetlike regte vrylik en ten volle uit te leef dat ons werklik ʼn verenigde nasie kan word.

2021-06-ed2

afr

Bestee jou geld verstandig

Allison Cooper

"Oorbesteding is soos daar die irriterende skuldklippie in jou 'finansiële skoen'. Die verstandigste besluit is om hierdie fesseisoen nie oor te bestee nie, want dit kan op die lang duur nadelige gevolge vir jou kontantvloei en begroting hê", aldus verkoopsbestuurder Matthys Potgieter. "Daardie lekker gevoel van oorbestee in November en Desember is van korte duur en verbruikers voel die druk van hulle impulsiewe besluite teen die einde van Januarie, 2019. Moenie uitgee wat jy nie het nie," voeg Potgieter by. African Bank se Mellony Ramalho sê dat werknemers dikwels vroeg in Desember betaal word, wat die wag vir die Januariesalaris soveel lan-ger maak. "Januarie is vir baie mense ʼn moeilike maand, wat daartoe lei dat sommige mense hulle tot kredietkaarte of die uitneem van 'n lening wend. Dit is be-langrik om bewus te bly van wat jy bestee. Stel ʼn begroting op, eerder as om te oorbestee," sê Ramalho.Potgieter raai verbruikers aan om vroeg te begin met hul Kersaankope en om seker te maak dat hulle spens, yskas en vrieskas produkte met 'n lang raklewe bevat, om hul begroting onder beheer te hou en duur laaste-minuutaankope te vermy. Potgieter gee die volgende wenke aan veruikers om hul begrotings onder beheer te hou: • Maak jou yskas vol kos met ‘n lang raklewe• Oorweeg dit om saamrygeleenthede te reël. Deur minder motors te gebruik, gebruik jy minder geld vir brandstof• Vermy tolroetes waar moontlik• In plaas van om geskenke te koop, laat die kinders persoonlik-ontwerpte lekkernye bak vir hul geliefdes. • Begin vroeg met jou KersinkopeDie DebtSafe-span moedig verbruikers hierdie jaar aan om te oorweeg om gewone bruinpapier te gebruik as geskenkpapier, wat bekostigbaar en omgewingsvrien delik is en mooi versier kan word.

2018-12-ed1

afr

Laat ons ons kinders beskerm en ondersteun

vukuzenzele unnamed

Die land het op 1 Junie 'n nuwe fase in die stryd teen die koronavirus begin. Baie ekonomiese en sosiale aktiwiteite is hervat, insluitend 'n fase-hervatting van skoolopleiding. Ons het gesê dat ons, met die raad van ons wetenskaplikes as riglyn, 'n geleidelike benadering volg, wat deur die realiteite op grondvlak en oorlegpleging met belanghebbendes gelei word. Die afgelope paar weke, namate ons voorbereidings getref het om terug te keer skool toe, het ons uitgebreide en gedetailleerde gesprekke met al die rolspelers in die onderwyssektor gevoer. Dit het as riglyn gedien vir ons benadering tot hierdie ingewikkelde en uitdagende taak. Verskeie van hierdie be langhebbendes – waaronder onderwysers en ouers – het hul kommer uitgespreek oor die gereedheidsvlak van baie skole. Ons het dit gehoor, ons verwelkom hul bydraes en neem stappe om hul kommer sowel as voorstelle te hanteer. Dit is verstaanbaar dat baie ouers en versorgers in hierdie tyd gemengde gevoelens oor die heropening van skole het. Dit is ’n verligting dat kinders hul onderwys kan hervat ná 'n lang afwesigheid uit klaskamers en lesingsale. Jong mense is gretig om weer skool te gaan en om hul vriende en onderwysers weer te sien. Maar ouers, opvoeders en leerders is ook ongerus daaroor. Ouers wil die versekering hê dat die nodige voorsorgmaatreëls getref word om leerders voldoende te beskerm. Die veiligheid van ons jongste burgers vanuit 'n gesondheidsen fisieke perspektief is nie onderhandelbaar nie. Dit is ons grootste prioriteit. Terwyl ons voorberei op die geleidelike heropening van ons skole en instansies vir hoër onderwys, het onderwys owerhede hard gewerk om die nodige gesondheidsen veiligheidsmaatreëls in gereedheid te bring. Die nodige dokumentasie rakende standaard prosedures is aan alle skole voorsien. Hierdie standaard-bedryfsprosedures handel oor kwessies soos opleiding en oriëntasie van diegene wat sifting van leerlinge behartig, hersiening van roosters en die herrangskikking van klaskamers om aan die vereistes van sosiale afstand te voldoen. Ons lewer steeds persoonlike beskermende toerusting af en maak seker dat daar voldoende wateren sanitasiedienste is. Sodra klasse weer begin, sal dit onder streng voorwaardes met die voorgeskrewe beperkte aantal leerders en studente wees. As ouers, onderwysers, be heerliggame en die regering is ons dit eens dat geen skool moet heropen totdat al die nodige voorsorgmaatreëls in gereedheid is nie. Daar moet deursigtigheid wees oor die vlak van paraatheid van elk van die skole. Elkeen wat 'n belangrike rolspeler is, of dit nou 'n ouer, 'n lid van die skoolbeheerliggaam, 'n onderwyser of 'n regeringsamp tenaar is, moet oor die korrekte inligting oor die stand van sake by elke skool beskik. Dit is ons kollektiewe verantwoordelikheid om te verseker dat die leeromgewing veilig is. Ek wil graag hulde bring aan ouers en versorgers vir die rol wat hulle die afgelope twee maande gespeel het. Met skole wat gesluit is, moes hulle daagliks 'n groter verantwoordelikheid neem vir die opvoeding en ontwikkeling van hul kinders. Baie ouers en versorgers moes leerders tuis help met hul skoolwerk, en het sonder twyfel ook besef en waardeer hoe hard ons onderwysers elke dag werk. Sodra die inperking opgehef word en meer leerders terugkeer skool toe, moet ons ouers voortgaan om 'n meer aktiewe rol in die opvoeding van ons kinders te speel, hetsy deur toetrede tot skoolbeheerlig-game, vrywilligerswerk by skole of ander vorme van hulp. Ouers kan help met die skoonmaak van skole, die vestiging van groentetuine of hulle kan deel wees van skole se veiligheidskomitees. Dit kan die skole omskep in ware betekenisvolle “gemeenskapskole”. Hoewel ons angstig en on rustig kan voel wanneer ons seuns en dogters ons sorg verlaat, moet ons moed put uit die feit dat alles moontlik gedoen word om hulle te beskerm. As ouers het julle die wel stand en veiligheid van julle kinders aan ons toevertrou. Dit is 'n verantwoordelikheid wat ons nie ligtelik opneem nie. In die komende dae en weke, sal ons jul kinders se terugkeer skool toe noukeurig monitor. As ons die protokolle volg en alle voorsorgmaatreëls handhaaf – as ouers, opvoeders, gemeenskappe en leerders – sal ons die risiko's wat die koronavirus inhou, doeltreffend verminder. Uiteindelik is dit ons per soonlike optrede en ons ge samentlike pogings wat ons kinders veilig sal hou. Wat ook al ons volgende gaan doen, moet ons saam doen.

2020-06-ed2

afr

Ons demokrasie sal ons help om COVID-19 te oorwin

vukuzenzele unnamed

Ons het van die mees polities betrokke burgery ter wêreld. 'n Opname wat in 2018 deur die Pew Navorsingsentrum gedoen is, dui daarop dat Suid-Afrikaners besonder geneig is om politieke stappe te doen oor kwessies waaroor hulle baie sterk voel, soos gesondheidsorg, onderwys, vryheid van spraak en korrupsie.Die opname bevestig heelwat van wat ons reeds oor onsself weet. Ons geniet niks meer as om in robuuste gesprekke oor aktuele sake met ons regerings en ons medeburgers te tree nie. Ons het 'n aktiewe burgerlike samelewing, wat immer gereed staan om ons fundamentele vryhede en regte te beskerm.Een van die oorwinnings van ons demokrasie is dat elke Suid-Afrikaner glo dat die Grondwet hulle beskerm en dat die howe 'n regverdige en onpartydige arbiter van hul belange is.Tydens 'n onlangse besoek aan die Oos-Kaap om die provinsie se korona-gereedheidstoestand te evalueer, het ek al hoe meer oor hierdie kwessies begin nadink.'n Joernalis het my gevra of ek bekommerd is oor die hangende hofsaak wat verskeie bepalings van die Wet op Rampbestuur uitdaag. Hierdie wet is die basis vir al die regulasies wat ingevolge die nasionale ramp-toestand uitgevaardig is om die koronavirus te bestry.Sedert die begin van hierdie krisis het verskeie mense al hul reg uitgeoefen om hof toe te gaan. Die inperkingsmaatreëls is reeds in die eerste week van die inperking deur 'n inwoner van Mpumalanga uitgedaag, wat van die reisverbod vryge-stel wou word om 'n begrafnis te gaan bywoon.In die sewe (7) weke wat daar-op gevolg het, is 'n hele aantal hofaansoeke deur verskeie individue, godsdiensliggame, politieke partye, NRO’s en sake-organisasies gebring teen een of meer van die inperkings-maatreëls waarmee hulle ontevrede was. Party was sukses-vol en ander nie. Sommige het die howe op 'n dringende basis genader, en hul argumente is verwerp, terwyl ander weer alternatiewe regshulp gevind het. Ander het later besluit om hul aansoeke terug te trek ná gesprekke met die regering.Hoewel ons natuurlik eerder regstappe teen die regering wil vermy, moet ons aanvaar dat inwoners wat ontevrede is met watter stappe die regering ook al besluit om te implemen-teer, altyd die reg het om ons howe met die oog op regshulp te nader. Dit is 'n normale beginsel van 'n grondwetlike demokrasie en 'n totaal aan-vaarde praktyk in 'n land wat op regsoewereiniteit gegrond is.Ons het wigte en teenwigte van toepassing om te verse-ker dat elke aspek van ons bestuur en beheer noukeu-rige grondwetlike onder-soek kan slaag. Waar ons te kort skiet, sal ons deur ons howe – en bowenal deur ons burgery – aanspreeklik gehou word. Benewens ons howe, is ons Hoofstuk 9-instellings ook daarop gerig om ons landsbur-gers se regte te bevorder en beskerm, net soos die liggame wat met die oorsigfunksie van die wetstoepassingsagentskappe belas is.Soos ek vir die joernalis gesê het, elke Suid-Afrikaner het die reg om die howe te nader en selfs ek, as president, kan nooit in die pad staan van enigiemand wat daardie reg uitoefen nie.Daar was robuuste en skerp kritiek teen verskeie aspekte van ons nasionale reaksie op die koronaviruspandemie, van die datamodellering en projeksies en die ekonomiese gevolge van die inperking, tot die regulasies – en hierdie kritiek sal ongetwyfeld in die toekoms voortduur. Ons as die regering het nog nooit gevra dat sulke kritiek onderdruk of stilgemaak moet word nie.Inteendeel, waar kritiek opbouend is, help dit ons om aan te pas en vinnig op ver-anderende omstandighede en toestande te reageer. Dit verryk openbare debat-voering en gee vir ons almal 'n breër begrip van die kwessies wat ter sprake is.Ons het deurentyd volgehou dat ons op wetenskaplike, ekonomiese en empiriese data steun wanneer ons besluite neem en regulasies as deel van ons koronavirusreaksie formu-leer. Ons het onder hierdie uit-dagende omstandighede sover moontlik daarna gestreef om met belanghebbers oorleg te pleeg. Ons wil hê dat alle Suid-Afrikaners deel van hierdie nasionale poging is. Gewone landsburgers se stemme moet altyd steeds tydens hierdie kritieke tyd gehoor word.Die koronaviruspandemie en die maatreëls wat ons getref het om dit te bestry, het reeds 'n massiewe negatiewe impak op ons mense gehad. Dit het geweldige ontwrigting en ont-bering veroorsaak. Hoewel ons beduidende vordering gemaak het om die oordrag van die vi-rus te vertraag, is daar steeds 'n lang en moeilike pad voor. Die volgende weke en maande sal nie maklik wees nie, en sal nog meer van ons mense verg.Die pandemie sal dus in die toekoms steeds enorme druk op ons samelewing en ons in-stellings uitoefen. Die uitwerking op mense se materiële omstandighede sal ingrypend wees, selfs terwyl ons die ekonomie geleidelik ontsluit. En solank dit die ge-val is, bestaan die potensiaal vir konflik, onenigheid en ontevredenheid.Maar terwyl ons ons pad deur hierdie troebel waters vind, bly ons Grondwet ons heel belangrikste riglyn en ons waardevolste besker-mingsmaatreël. Ons robuuste demokrasie verskaf die krag en die veerkragtigheid wat ons be-nodig om hierdie diepgaande krisis te oorkom.Net soos die regering besef dat die meeste hofaansoeke deur mense se algemene wel-stand gemotiveer word, moet ons ook insien dat die besluite wat die regering neem in goeie trou geneem word en daarop gerig is om die belange van alle Suid-Afrikaners te bevorder, en nie te benadeel nie.Ons allerbelangrikste priori-teit is om lewens te red. Elke besluit wat ons neem, berus op die strewe om die reg op lewe en waardigheid soos dit in ons Grondwet uiteengesit word, te bevorder.Ons sal in die toekoms steeds verskillende – selfs afwykende – sienings oor ons nasionale koronavirusreaksie verwel-kom. Al hierdie sienings en menings help ons om beter en slimmer te werk.Die uitoefening van ons fundamentele vryhede van uitdrukking, assosiasie en spraak is 'n barometer van ons demokrasie se welstand. Maar dit is veel meer – hierdie regte is noodsaaklik vir die sukses van ons nasionale en kollek-tiewe stryd om die koronavirus te oorwin.

2020-06-ed1

afr

Tafelkop-boere se drome bewaarheid

Vukuzenzele unnamed

President Cyril Ramaphosa het die grond se titelaktes aan die 30 boere oorhandig nadat die departement van openbare werke en infra struktuur dit vir grondher verspreidingsdoeleindes oorgedra het. Die grond, ter waarde van meer as R25.5 miljoen, is gra tis aan die boere oorhandig. “Dit is inderdaad ʼn won derlike dag vir die Tafelkop gemeenskap, vir die mense van Limpopo en vir die hele Suid-Afrika,” het die president by die oorhandig ingseremonie gesê. “Ons sien vandag hoe ʼn gemeenskap se droom verwesenlik word. Dít is die visie waarvoor hierdie gemeenskap vir die afgelope 25 jaar veg.” Die boere boer sedert 1996 suksesvol met verskeie landbouprodukte op die grond. Hulle het hulself in die 1990’s as kommersiële boere onder die banier van die Tafelkop-boerevereniging registreer en het begin om met die regering in gesprek te tree. Die destydse nasionale departement van landbou het in 2000 huurooreen komste met die Tafelkopboerevereniging geteken ingevolge die Program vir Grondherverspreiding vir Landbou-ontwikkeling. Die voormalige Limpopo departement van landbou het in 2009 aan die departe ment van openbare werke ’n aanbeveling gemaak dat die grond aan die boere oorge dra word. Die titleraktes is vroeër vanjaar op die boere se name geregistreer. Die grond word tans ge bruik om met tabak, katoen en vars produkte te boer. Twee-en-dertig huishou dings word deur die grond onderhou en boerderyaktiwiteite verskaf werk vir 128 permanente werkers en tot 320 seisoenswerkers. Geregtigheid vir die gemeenskapDie president het gesê dat die gemeenskap oor die jare baie teëspoed ervaar het and dat die “titelaktes geregtigheid vir ʼn onteiende gemeenskap bring”. “Ons het nie vergeet van die onteiening, gronddief stal en geforseerde verwy dering wat die mense van dié gemeenskap en baie gemeenskappe regoor die land moes verdra nie. “Ons het nie vergeet van die wrede nalatenskap van landbou hier in Limpopo nie, waar plaasbewoners ge forseer is om woonarbeiders te wees op hul voorvaders se grond en nie toegelaat is om grond te besit om hul ge sinne te voer of as weiding vir hul vee te gebruik nie.” Hy het bygevoeg dat swart plaaswerkers in die voor malige Noord-Transvaal uitgebuit en mishandel is. "Ons onthou ook hoe die apartheidsregering blanke boere ondersteun het met toerusting, tegniese steun en toegang tot krediet om hul besighede te ontwikkel, maar swart bestaansboere het gesukkel om te oorleef.”Transformasie van die landboubedryfDie president het gesê dat die oordrag van grond hoop aanwakker, want dit dui daarop dat die landboube dryf met die regte onder steuning en geleenthede getransformeer kan word tot die land se voordeel. “Ons vier ons vordering omdat ons Grondhervor mingsprogram daagliks momentum kry. “Die regering het tot op hede meer as vyf miljoen hektaar grond herversprei, met ʼn totaal van ongeveer 5 500 plase, na meer as 300 000 begunstigdes.” Die grondherstelproses het tot dusver meer as twee mil joen grondeisers bevoordeel en die oordrag van ongeveer 2.7 miljoen hektaar tot ge volg gehad. “Grondhervorming is nie net in die belang van reg stelling, geregtigheid and maatskaplike samehang nie. Dit gaan ook oor eko nomiese ontwikkeling. “Landbou en die land bouwaardeketting kan en moet landelike ekonomieë transformeer,” het President Ramaphosa gesê. Die regering beplan om ʼn hervormingsagentskap vir grond en grondbesitters te vestig wat grondhervorming sal bespoedig. “Ons kyk na hoe doeltref fend ons vorige beleide was. Ons gaan hierdie kwessie van grondhervorming dringend aanspreek.”Spreek vorige foute aanDie president het gesê dat die regering hard werk om dit wat tydens die apart heidsjare en sedert die begin van demokrasie verkeerd geloop het, reg te stel. “Ons doen dit as eerbe wys vir diegene wat in ons midde geleef het; wat hier gewoon het." Grondhervorming is van kernbelang om die land se voedselsekerheid te verbeter, ʼn inklusiewe ekonomie te ontwikkel en ʼn beter toekoms vir alle Suid Afrikaners te verskaf, het die president bygevoeg. Hy moedig die Tafelkopboere aan om die grond verstandig en tot die ge meenskap se voordeel te gebruik. “Vandag was vir my die beste dag op kantoor; om die grond en stof te skop en julle opbrengste te sien,” het hy gesê. “Daar is vir my geen twyfel dat die projek steeds sal flo reer met al die betrokkenes se toewyding en energie nie.”Die voorsitter van die Tafelkop-boerevereniging, Jerry Sefoloshe, het die regering bedank dat dit vir die boere moontlik gemaak is om die eienaars te word van die grond waarop hulle vir al dekades boer. President Cyril Ramaphosa saam met boere van Tafelkop, Limpopo wat onlangs titelaktes ontvang het vir die grond waarop hulle boer.

2021-06-ed2

afr

Tradisionele leiers van sleutelbelang tot herstelpogings

Vukuzenzele Unnamed

Die Zoeloe-nasie het on langs Sy Majesteit, Koning Goodwill Zwelithini ka Bhekuzulu, wat vir ʼn halfeeu regeer het, ter ruste gelê. Die Bapedivolk het in Januarie Kgoshikgolo Thulare Thulare III ter ruste gelê wat minder as ʼn jaar na sy inhuldiging oorlede is. Ons het, met hul afsterwe, kampioene van die bewaring van ons land se erfenis en die geskiedenis van hul onder skeie volke verloor. Hulle het terselfdertyd ook wesenlik tot landelike ont wikkeling bygedra en was toegewy aan die steun van programme ter verbetering van hul mense se lewensge halte. Een van die nuwe regering se prioriteite, met die koms van demokrasie in 1994, was om die integriteit en reg matigheid van tradisionele leierskap in ooreenstemming met tradisionele wette en gebruike, en onderworpe aan die Grondwet van die Republiek, te hervestig. Die tradisionele leierskaps instelling speel steeds ʼn belangrike rol in die lewens van miljoene mense regoor ons land, veral in landelike gebiede. Tradisionele leiers ondersteun en dryf ontwik keling in hul gemeenskappe. Ek het onlangs die geleent heid gehad om oor die debat van die opening van die Na sionale Huis van Tradisionele Leiers deel te neem; dié debat het op die dringende kwes -sies wat die land in die gesig staar, gefokus. Wat juis besonders verfris send van dié kragtige ge sprekvoering was, was dat die tradisionele leierskap ʼn besondere begrip van die moeilike ekonomiese toe stande wat die land in die gesig staar het en graag deel wil wees van die poging om die uitdagings van onderont wikkeling en armoede in hul omgewings aan te spreek. Ek het nog altyd gesê dat ons ekonomiese herstel na af loop van die koronaviruspan demie inklusief moet wees, en dat niemand agtergelaat moet word nie. Die sukses van die ekono miese herkonstruksieen her stelplan rus op die smee van sterk vennootskapsbande tussen nie net die Staat, han del en arbeid nie, maar ook met tradisionele leierskap en ander gemeenkapsgroepe. ʼn Deurlopende tema tydens die debat was dat tradisio nele leiers nie van aalmoese nie vir hulle gemeenskappe afhanklik wil wees nie en ook nie wil hê hul gemeenskappe moet die heeltyd van die regering se finansiële steun afhanklik wees nie. Hulle wil die nodige steun, opleiding en bemagtiging hê om landelike gemeenskappe in staat te stel om selfversor gend te wees. Hulle wil die stedelikelandelike skeiding, met be trekking tot staatsdienste en privaat sektorhulpbronne, oorbrug. Hul wil graag sien dat lande like gebiede omskep word in spoelpunte van ekonomiese aktiwiteit, asook bedryfsen werksgeleenthede. Dit weer -spieël die doelwitte van die distriksontwikkelingsmodel (DOM) wat in 2019 geloods is. Tradisonele leiers is goed geplaas om te verseker dat distriksplanne ingelig word deur en ook spreek tot die ware behoeftes van ge meenskappe en dat hulle die lewensrealiteite in landelike gebiede getrou weerspieël. Tradisionele leiers het hul eie weg gebaan met hul eie benadering tot plaaslike eko nomiese ontwikkeling, net soos wat die DOM plaaslike programme ondersteun wat op die behoeftes, sterkpunte en geleenthede in spesifieke areas fokus. Hulle het die InvestRural Masterplan ontwikkel wat laasmaand in die Noordwes geloods is. Dit is besonders bemoedigend dat tradisio nele leiers hul gewig agter dié plan gooi en saam met plaas like owerhede wil werk om die plan se sukses te verseker. Daar is tydens die debat in die Nasionale Huis van Tradisionele Leiers voor gestel dat een van die die vernaamste suksesfaktore van die InvestRural-program sou behels dat tradisionele strukture opgelei, versterk en bevoeg gemaak word. Van die deelnemers aan die debat het ekonomiese planne voorgelê wat reeds in gevorderde stadiums van ontwikkeling is. Dié planne behels onder meer landbou projekte, bioprospektering en hernubare energie. Dit was ooglopend dat die tradisionele leierskap begryp dat professionalisering nood saaklik is vir landelike besig hede soos klein-, mediumen makro-ondernemings asook koöperasies om deel van die hoofstroomekonomie te word. Die tradisionele leiers wat toesprake tydens die debat gelewer het, het hul visie van 'ontwikkelingsheersers' bekend gestel, wat hulself nie net as die bewaarders van erfenis beskou nie, maar ook as drywers van ekonomiese vooruitgang en sukses. Hulle het verskeie projekte en eko nomiese geleenthede geïden tifiseer wat werkskepping en die lewensgehalte in lande like gebiede sal bevorder. Tradisionele leiers het ook hul gewilligheid uitgespreek om ʼn aktiewe rol in die grond hervormingsproses te speel. Tradisionele leiers het sedert 2018 ongeveer 1 500 000 hektaar gemeenskaplike grond beskikbaar gestel vir ontwikkeling en daar word gehoop dat dit in die toekoms nog meer sal word. Ons het, ten einde ʼn geko ördineerde en volhoubare strategie te ontwikkel, oor eengekom om in die ko mende jaar ʼn presidensiële spitsberaad oor grond te hou. Dié spitsberaad sal dringende kwessies rakende grond hervorming en die impak daarvan op gemeenskaplike grond — waarvan groot dele in landelike omgewings geleë is — bespreek. Die stemming van die debat in die Nasionale Huis was ʼn gepaste weerspieëling van ʼn klimaat waarin ekono miese herstel bo aan die lys is. Dit was terselfdertyd ʼn belowende teken dat tradi sionele leiers hul waardering van hul rol as deel van die nasionale herstelpoging toon deur proaktief en innoverend te wees. Die mees gepaste nalaten skap van groot leiers is dat die saadjies van ontwikkeling wat hulle tydens hul bewind saai, uiteindelik groei tot groot, sterk bome wat hul gemeenskappe veilig hou en koester vir nageslagte daarna. Ons sal, namate ons as nasie saam inspan om ons ekono mie te herbou, steeds op die tradisionele leierskapsinstel ling staat maak, aangesien dit ʼn onomwonde deel van ons verlede, ons hede en ons toekoms is.

2021-04-ed1

afr

Steun vir besighede en werkers

vukuzenzele unnamed

Dit is vir baie besigheidseie naars hartverskeurend om te sien hoe die besigheid wat jy van niks af begin het en opgebou het, nou sukkel om aan die gang te bly of sy deure moet sluit. Dit is egter sedert uitbreek van die KOVID-19-pandemie die situasie waarin baie besig hede — groot én klein — hulself bevind; nie net in ons land nie, maar regoor die wêreld. Die pandemie en die maatre-ëls wat ons moes instel om die verspreiding van die virus te bekamp, het ʼn nadelige impak op besighede gehad. Ons het, soos wat ons die pandemie hanteer, gepoog om ʼn bewysgebaseerde benadering te volg, beide in beleid en praktyk, deur wetenskaplike navorsing, kliniese deskundigheid en vermoëns en daarmee saam ook die impak van die pandemie op alle dele van die bevolking, in oor-weging te bring. Ons het gepoog om ʼn balans tussen die red van lewens en die red van mense se lewensbestaan, te handhaaf.Ons het gepoog om die impak van die opeenvolgende inper kingbeperkings op mense se lewensbestaan te versag en terselfdertyd die risiko van ʼn tweede en selfs erger armoedeen hongersnoodepidemie in die toekoms te vermy. Ons het laasjaar, aan die begin van die pandemie, maat reëls soos die KOVID-19 tydelike werkgewer-/werknemerverligtingskema (TERS), die KOVID-19-leningswaarborgskema en verskeie ander meganismes ingestel om klein besighede te ondersteun en onmiddellike, korttermynverligting aan werk-nemers en besigheidseienaars te bied. Daarbenewens het die spesiale KOVID-19 maatskaplike noodverligtingstoelaag tesame met meer breedvoerige bestaande maatskaplike toelaes ʼn lewenslyn aan behoeftige individue en gesinne gebied. Dit was, deur dié ingrypings, vir ons moontlik om die ergste gevolge van die pandemie te versag, die sluiting van baie besighede en daarmee saam ver dere werksverliese, te vermy. Dié ingrypings het ʼn stewige basis vir die ekonomiese heropbouen herstelplan wat ons in Oktober laasjaar geloods het, gevorm. Ons het die presidensiële werkskeppingstimulus as deel van daardie plan gestig om inkomsteen lewensbestaansteun aan miljoene begunstigdes te verskaf. Meer as 300 000 jongmense is, danksy dié stimulus, as skoolas-sistente aangestel. Meer as 100 000 bestaansboere is op die eerste databasis van sy soort geregi streer, waar hulle toegang tot tegniese steun het. Meer as 30 000 jongmense is geleenthede in die kulturele, kreatiewe en sportsektore gegun. Jong beroepsmense is geleenthede in infrastruktuurontwikkeling, gesondheidsorg, omgewingsbewaring en ʼn aantal ander sektore, gegun. Daar is belowende tekens dat ons ekonomie voortdurend herstel, met groei en werkskepping in ʼn aantal sektore, van ver vaardiging tot mynwese en landbou. Ons weet terselfdertyd dat dié “groter prentjie” nie veel van ʼn vertroosting vir werkers en besigheidseienaars is wat in die afgelope jaar en ʼn half vreeslik swaargekry het en gehoop het om ʼn verbetering in hul omstan-dighede te sien met die stadige heropening van die ekonomie, nie. Die blitsige styging in infeksies wat deur die nuwe deltavariant aangevuur word, het strenger beperkings op, onder meer, die beweging van mense, die bedryf van sekere soorte besighede en openbare byeenkomste vereis. Dié besluite was nie maklik om te maak nie, gedagtig aan die impak wat dit op mense se lewensbestaan sou hê.Ons het, net soos wat ons aan die begin van die pandemie gedoen het, met al ons maatskaplike vennote en die handel-, arbeiden burgerlike samelewing beraadslaag om te sien watter vol houbare finansiële maatreëls ons kon instel om besighede en mense in nood in dié tyd te ondersteun. Die onderhandelinge by die Nasionale Ekonomiese, Ontwikkelingsen Arbeidsraad het tot ʼn konsensus gelei dat die mees praktiese en volhoubare finansiële maatreël wat drin gende verligting kan bring, die verlenging van die KOVID-19 TERS-skema in sektore wat deur die aangepaste waarsku wingsvlak 4-beperkings geraak word, is. Ons het, as ondersteuning vir besighede, die geldigheid van hulle bedryfslisensies en -per mitte wat tussen Maart 2020 en Junie 2021 verval het, tot 31 Desember 2022 verleng. Daarbenewens sal alle nuwe besigheidslisensies en -permitte wat vanaf 1 Julie 2021 uitgereik is, ook tot 31 Desember 2022 geldig wees, en geen lisensie fooie sal gehef word nie. Ons het in die afgelope jaar ook deurlopend daaraan gewerk om kwesbare werkers wie se werke in gedrang was, veral in sektore soos kleinhandel, voedsel en drank en die metaalbedryf wat swaar getref is, te beskerm. Sowat 58 00 werke is, deur middel van prosesse wat deur die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie onder steun is, gered. Besighede en werkers bly, met geen teken dat die pandemie binnekort te eindig nie, kwesbaar. Ons kan, danksy die voortdurende maatskaplike ooreenkomste voortgaan om as staat, handel en arbeid saam te werk om ʼn buffer te skep om werkers en besighede teen die pandemie se ergste ekonomiese impakte te beskerm. Ons eerste prioriteit bly vir nou om lewens te red en te verseker dat ons die nodige steun, binne ons vermoëns, verskaf om te ver hoed dat meer besighede sluit en meer werksgeleenthede ver-lore gaan. Die staat bly, soos met die KOVID-19 TERS, daartoe verbind om ons gesprekvoe ring met handel en arbeid voort te sit om ʼn weg te vind, te midde dié swaar tye, wat beide lewens red en mense se lewens-bestaan beskerm.

2021-08-ed1

afr

Alles wat jy moet weet oor hoe om ’n B&B te begin

Dale Hes

Wat is 'n B&B?Volgens die Toerismegraderingsraad van SuidAfrika voorsien B&Bs informele verblyf met beperkte diens in 'n privaat woning aan besoekers. Elke kamer moet eksklusie we gebruik van badkamer -geriewe hê, en ontbyt moet by die verblyftarief ingesluit word. Daarbenewens moet die kamer elke dag van die gaste se verblyf skoongemaak word. ‘n Bed-en-ontbyt mag ’n maksimum van drie gas tekamers hê. As jy meer as drie gastekamers het, moet die onderneming as ‘n gastehuis beskryf word. Deur watter prosesse moet jy gaan om jou eie B&B te begin?Die eerste stap wat geneem moet word is om jou plaasli ke munisipaliteit te nader om aansoek te doen vir so neringsvergunning om jou eiendom as 'n akkommoda sie-onderneming te gebruik. Jy sal dalk ook toestemming van jou bure moet verkry, en kennisgewings vertoon om die publiek in kennis te stel van jou voorneme indien hulle besware wil indien. Wanneer jy goedkeuring van die munisipaliteit ontvang, sal jy sekere wetlike vereistes moet nakom. Belangrike dinge om te oorweegLigging – Die ligging van jou B&B is uiters belangrik. As jy in 'n gebied woon wat nie toeriste lok nie, sal dit moeilik wees om ’n suksesvolle onder neming aan die gang te hou. Finansies – Toerisme kan hoogs seisoenaal wees, jy moet dus genoeg spaargeld hê om jou deur stil tye van die jaar te dra. 'n Nuwe lewenstyl – Jou leefstyl sal dramaties verander as jy die eienaar van 'n B&B word. Jy sal dikwels vroeg moet op staan en laat gaan slaap, en jy sal moet aanpas by gaste wat jou huis deel. Jy moet ook aan dag gee aan instandhouding en jou gaste te alle tye tevrede hou. Bemark jou B&B – Die toe rismebedryf is hoogs mede dingend; jy sal dus tyd en geld in die bemarking van jou B&B moet belê. Jy sal aan kreatiewe maniere moet dink om jou be sigheid te adverteer . Vir meer inligting, skakel die Toerismegraderingsraad by 011 895 3000.

2018-09-ed2

afr

Ons bedank ons verpleërs

Allison Cooper

Internasionale Verpleeg sterdag, op 12 Mei, is ʼn geleentheid om ver pleegsters vir hul diens aan ander te vereer. Professionele verpleër, Luyanda Ganuganu (25), van Groote Schuur Hospi taal in die Wes-Kaap, sê die dag is ook ʼn gelee ntheid vir verpleeg kundiges om voort te gaan om die helder lig van hul beroep te laat aanhou skyn. “Dit is ʼn geleentheid vir verpleegkundiges om erken te word, maar ons moet ook voortgaan om gehaltesorg te bied, veral tydens die pandemie," sê hy. Ganuganu was gedu rende die pandemie se eerste en tweede golf in die voorste linie en het in die hospitaal se hoësorgKOVID-19 -saal gewerk. “Die beste deel was die ervaring wat ek opge doen het terwyl ek met pasiënte gewerk het, maar die ergste deel was al die sterftes wat in die saal voorgekom het. Dit was op emosionele vlak nie maklik nie.”Ganuganu, wat die afgelope twee jaar reeds ʼn professionele ver pleër is, het dié beroep gekies omdat hy lief is daarvoor om mense te help. “Ek het in ʼn landelike gebied in die Oos-Kaap grootgeword en kon sien hoe mense sukkel weens ʼn gebrek aan kli nieke met verpleeg sorg. Dit het gelei tot my passie om ʼn ver skil te wil maak,” sê hy. Ganuganu moes gedure nde die pandemie leer om onder druk te werk. “Besluite moet baie vinnig geneem word en jy moet op jou voete kan dink. Ek het ook geleer om met pasiënte te kommunikeer," voeg hy by. Ganuganu het dit bit ter moeilik gevind om gedurende die tweede golf werk toe te gaan. Alhoe wel hy ander mense wou help, het hy ook vir sy eie familie se gesond heid gevrees. “Ek is in Desember 2020 getroud en my vrou is swanger. Ek het heel wat swanger vroue in die KOVID-19 -saal sien sterf. Ek moes selfs nog versig tiger as voorheen wees om dat ek nie my vrou se lewe in gevaar wou stel nie," sê hy. Ganuganu is dank baar teenoor sy bestuur ders en kollegas. “Ek wil hulle be dank vir hul onder steuning en omdat hulle my die geleentheid ge bied het om as ʼn ver pleër te groei. Dit is ʼn ongelooflike ervaring om saam met kollegas te werk wat jonger per soneel ondersteun.”Sy boodskap aan die gemeenskap is om ver -pleërs te help deur verant woordelik op te tree. “Help ons om julle te help. Almal weet wat gedurende KOVID-19 van hulle verwag word. Hou asseblief aan om al die riglyne en protokolle te volg,” sê Ganuganu. Professionele verpleër Luyanda Ganuganu is in die voorste linie van die stryd teen KOVID-19 by Groote Schuur Hospitaal.

2021-05-ed1

afr

Skep werksgeleenthede vir KZN-jeugdiges

Hlengiwe Ngobese

Vyf-en-twintig jongmense in KwaZulu-Natal het opleiding ontvang en werks geleenthede losgeslaan met die opening van die nuwe Mahindra-aanleg. Die personeel het in vennootskap met internasionale Mahindra en die Mahindra-groep, asook AIH-logis tiek opleiding ondergaan en sal vir verdere opleiding na Indië gestuur word wanneer nodig. Die proefproduksie van die fasiliteit is reeds aan die gang, en die beplande produksie van onge veer 2 000 voertuie per jaar, sal uiteindelik tot 4 000 voertuie per jaar toe neem. "Die belegging is goed vir beleggersvertroue. Dit toon steeds dat KwaZulu-Natal bevorderlik vir beleggers is. Dit stuur ook ’n boodskap aan mense wat dalk nog twyfel of Durban inderdaad ’n plek is om te oorweeg vir belegging,” het die LUR vir Ekonomiese Ontwikkeling, Toerisme en Omgewingsake Zikalala tydens die bekendstelling gesê. Volgens hom sal die aan vanklike werksgeleenthede wat in hierdie onderneming geskep word, bydra tot die ontwikkeling van meer vaardighede in die provinsie. Een van die werknemers is die gekwalifiseerde inge nieur Sithembiso Mthembu, wat sê dat hy baie bly is om ’n werk te hê. "Ek sit al ’n jaar lank by die huis sonder werk. Hierdie geleentheid het my gehelp om vir my en my gesin te sorg. Hoewel ek ’n graad in meganiese ingenieurswese het, het ek nie veel geweet oor hoe om ’n motor te monteer nie. Die opleiding wat ons hier gekry het, het ons gehelp om selfvertroue en kundigheid te ontwikkel,” sê hy. Mahindra se Hoof van Internasionale Bedryf sake, Arvind Matthew, sê die maatskappy beoog om 40 persent van die komponente vir die Pik Up-bakkie by plaaslike ver skaffers te verkry. "Die montering van die Pik Up is die eerste stap in ons langtermynplan, waardeur ons werksgeleenthede en plaaslike verkryging in KwaZulu-Natal gaan verhoog,” sê hy.

2018-07-ed1

afr

Beskerm jou kinders teen kuberafknouery

Kgaogelo Letsebe

Die wreedheid en vernietigende gevolge van kuber afknouery onder kinders is die afgelope maande weereens blootgelê. In ’n onlangse geval van kuberafknouery is Lufuno Mavhunga, ’n Graad 10-leer der van Mbilwi Sekondêre Skool in Limpopo, oorlede weens selfdood nadat sy deur ʼn ander leerder aangerand is. Mavhunga het ʼn oordosis voorskrifpille gedrink nadat ʼn video van die aanranding op sosiale media gedeel is. Kubersekuriteitsdeskundi ges van die Wetenskaplike en Nywerheidsnavorsingsraad (WNNR) sê dat kuberaf knouery uiters skadelik vir kinders is en kan lei tot depressie, hartseer, woede, frustrasie, angs en vrees. “Dit kan ook lei tot ’n lae selfbeeld, misdadige gedrag, skoolgeweld, gesinsprobleme en selfmoordgedagtes,” verduidelik Sipho Ngobeni, ’n senior navorser by die WNNR. Kuberafknouery vind plaas wanneer iemand elektroniese kommunikasie gebruik om doelbewus ʼn ander persoon te teister, dreig, verneder, in timideer, in die verleentheid bring of spot. Volgens Ngobeni toon na vorsing dat 41% van kinders na afleiding van kuberaf knouery sosiale angs ontwik kel, 37% depressief raak, 26% selfmoordgedagtes kry en 25% hulself leed aandoen. “Dié bevindings dui daarop dat kuberafknouery ʼn ernstige kwessie is... Dit is van sleutelbelang om alle betrokke partye te betrek – die jeug, ouers, opvoeders, wetstoepassers en sosiale mediamaatskappye – om hierdie probleem aan te spreek,” voeg hy by. Kuberafknouery vind mees tal plaas op Instagram (42%), Facebook (31%), Snapchat (31%), WhatsApp (12%), YouTube (10%) en Twitter (9%). WNNR-deskundige, Rofhiwa Netshiya sê dat daar ʼn behoefte is aan openbare opvoeding oor alle vorme van kuberafknouery. “Ons moet kinders leer dat kuberafknouery ernstige gevolge kan hê,” sê sy. Die WNNR werk tans aan die ontwikkeling van aan ʼn platform om kuberafknouery in geselskamers te identifiseer.“Die platform sal outoma ties kuberafknouery in geselsgroepe identifiseer en gebruikers wat aanhou om haatspraak te stuur, blokkeer. Dit sal die gebruiker drie waarskuwingsboodskappe gee en, as hulle volhou, sal dit hulle blokkeer,” sê Netshiya. Sy raai ouers aan om basiese internet-kontrolesagteware op hul kinders se toestelle te installeer om hul aktiwiteite te kontroleer. “Daar is lae-kosteprodukte wat jou kinders se aktiwiteite onopsigtelik kan monitor en die bevindinge privaat en so dikwels soos wat jy verkies aan jou kan epos. Dit is baie belangrik om die webwerwe wat besoek is, inhoud wat afgelaai is, gesprekke in ge selskamers en onmiddellike boodskappe na te spoor.”Die WNNR bied die vol gende wenke aan ouers wat vermoed dat hul kinders die slagoffers van kuberaf knouery is: • Maak seker dat jou kind veilig voel; gee onvoor waardelike ondersteuning. • Werk saam met jou kind om ʼn plan van aksie uit te werk waarop julle albei ooreenkom. • Bespreek die kuberaf knouery-geval met die betrokke skool. • Kontak die aggressor se ouers om ondersoek oor die saak in te stel en ver wyder die aanstootlike materiaal. • Rapporteer die saak aan die polisie in die geval van fisiese bedreigings of afdreiging, teistering, afpersing en die seksuele uitbuiting van minder jariges. • Leer jou kind oor gepaste aanlyngedrag. • Benadruk positiewe mo rele waardes.

2021-06-ed1

afr

Hoe om water te spaar

More Matshediso

Waterbesparing in jou huis of besigheid • Draai die kraan toe tussen die kere wat jy jou gesig was, jou tande borsel of skeer.• Deur vyf minute op ʼn dag te stort in plaas van te bad, sal slegs ʼn derde van die water gebruik word as wanneer jy sou bad, wat neerkom op die besparing van 400 liter water per week. • Om te stort kan tot 20 liter water per minuut gebruik, terwyl ʼn bad tussen 80 en 150 liter water per bad kan gebruik. As jy verkies om te bad, moet jy nie die bad vol tap nie.• Moenie die toilet onnodig spoel nie. Gooi sneesdoekies, insekte en ander afval in die vuilgoeddrom eerder as in die toilet. Jy gebruik elke keer wat jy die toilet spoel 12 liter water. • Herstel ʼn lekkende toilet, want dit kan tot 100 000 liter water in ʼn jaar mors. • Gebruik “gryswater” om jou toilet te spoel — gebruikte water wat van die bad, die wasmasjien en ander veilige bronne afkomstig is.• Moenie jou swembad oorvol maak of dit oormatig terugspoel (backwash) nie.• Ketels moenie tot heel bo volgemaak word nie, maar kook net genoeg water soos wat jy benodig. Dit sal ook jou elektrisiteitsrekening verlaag. • Gebruik eerder ʼn emmer as ʼn tuinslang om jou motor te was. As jy ʼn tuinslang moet gebruik, gebruik dan ʼn sproeier voor aan die pyp wat jy tussenin kan toedraai. ʼn Tuinslang kan tot soveel as 30 liter water per minuut gebruik. • Boere moet toesien dat hulle giftige plaagdoders weghou van waterbronne en stroompies af. • Mense in landelike gebiede moenie riviere of rivieroewers as ʼn toilet gebruik nie. In die tuin• Maak jou plante altyd vroeg in die oggend of aand nat wanneer dit koeler is. • Laat die water waarin jy eiers gekook het, afkoel en maak jou huisplante daarmee nat. Die voedingstowwe wat uit die eierdoppe kom sal goed wees vir die plante. • Dakwater kan in ʼn tenk geberg word om die tuin mee nat te maak. • Gebruik “gryswater” om jou tuin mee na te maak — gebruikte water wat van die bad, die wasmasjien en ander veilige bronne afkomstig is.

2022-11-ed2

afr

Voorkom identiteitsdiefstal

Kgaogelo Letsebe

Mabitsela, van Modimolle in Limpopo, het in November 2020 by ʼn bank aansoek gedoen om ʼn lening, maar is ingelig dat hy te diep in die skuld is en nie kwalifiseer nie. “Ek het gegaan om aansoek te doen vir ʼn korttermyn lening omdat ek gesukkel het om kop bo water te hou nadat ek in Junie 2020 afgelê is. Ek is, tot my verbasing, ingelig dat ek nie kwalifiseer nie. “Ek het aanvanklik gedink dat dit weens my onstabiele inkomste was, maar dit was egter nie die geval nie. Ek het geweet dat ek net een klererekening en geen ander skuld het nie, so ek het vir ʼn afskrif van my profiel gevra,” sê hy.Mabitsela het gesien dat twee selfoonkontrakte, ʼn banklening van R65 000 en verskeie kleinhandelsrekeninge in sy naam aangegaan is. Die skuld was altesaam nagenoeg R100 000. “Ek het net voor die nasionale vlak-5 grendeltydperk my ID-boek verloor. Ek het gedink dit is iewers in die huis en was nie te bekommerd nie, want ek het my slimkaart-ID gehad,” sê hy.Mabitsela het ʼn saak van identiteitsdiefstal by die Suid-Afrikaanse Polisiediens (SAPD) aanhangig gemaak nadat hy besef het dat iemand op sy naam skuld aangaan. Hy moes ʼn beëdigde verklaring aflê wat bevestig dat hy sy identiteitsboek verloor het en moes dit, tesame met sy saaknommer, na die kredi-teure toe neem om te keer dat hy op die swartlys geplaas word.Mabitsela se ervaring is nie enig in sy soort nie. Bedrog het, volgens die Suid-Afrikaanse Bedrogvoorkomingsdiens (SAFPS) se bedrogverslag vir 2020, verlede jaar met 161% in die Oos-Kaap en met 120% in Gauteng gestyg. Manie van Schalkwyk, die uitvoerende direkteur van die SAFPS, sê: “Dit is baie kommerwekkend dat identiteitsbedrieërbedrog – ook bekend as identiteitsbedrog – met ʼn onrusbarende 337% gestyg het.” Van Schalkwyk sê dat mense ʼn verlore of gesteelde ID of paspoort onmiddellik moet rapporteer. “Om die verlies of diefstal aan die SAFPS en die SAPD te rapporteer, verseker dat ons in staat is om die besonderhede op ons databasis aan te teken en ons lede in kennis te stel. Hulle kan dan ekstra versigtig wees wanneer ʼn identiteit bevestig word.”

2021-07-ed2

afr

Toep gaan Gauteng se openbare vervoer vergemaklik

vukuzenzele unnamed

Gauteng on the Move sal onsekerheid oor die gebruik van openbare vervoer uitskakel, omdat dit pendelaars van intydse inligting, vervoerskedules en koste vir die Gautrein‚ Metrobus‚ A Re Yeng‚ Rea Vaya‚ Metrorail‚ Gautrein se Busdiens‚ Johannesburg Stad se Besigtigingsbus‚ Tshwane Busdiens en minibus-taxidienste voorsien. Tydens sy toespraak by die onlangse bekendstelling van die toep by die ontwikkelaar se kantoor in Midrand, het Gauteng Vervoer se LUK, Ismail Vadi, gesê dat die departement die behoefte aan slim tegnologie en intelligente vervoerstelsels as bydraende faktore tot die ontwikkeling van die vervoerstelsel geïdentifiseer het. “Die Gauteng Provinsiale Departement het tyd, energie en hulpbronne in die ontwikkeling van hierdie reisbeplanner belê, wat pendelaars in staat stel om moeiteloos met belangrike vervoermetodes in die provinsie te verbind. "Ons sien reeds die krag van tegnologiese innoverings wat openbare vervoerdienste herskep. Wêreldwye tegnologiese veranderinge ontlok ongetwyfeld ’n rewolusie in die vervoersektor, en ons moet hierdie veranderings aanvaar en daarby aanpas,” sê hy. Vadi het bevestig dat die provinsie sal voortgaan om innovering, navorsing en ontwikkeling te gebruik om ’n slim provinsie te bevorder, ten einde doeltreffendheid en toegang tot vervoerdienste te verbeter. Nadat gebruikers die toep afgelaai het, kan hulle hul reis beplan deur hul gewenste ver voermetodes, reistye en ander opsies te kies, byvoorbeeld die kortste en goedkoopste reis. Die Johannesburgse student en pendelaar Glen Dlamini reken dat duisende pendelaars ’n sug van verligting oor hier die nuwe toep sal slaak. “Dit is regtig ’n ongelooflike toep. Dit is ’n wonderlike inisiatief deur die regering en verander beslis die hele vervoerlandskap, veral vir ’n jongmens soos ek wat elke dag vanaf Soweto na die Universiteit van Johannesburg moet reis. “Ek kan darem nou my reise beter beplan, veral wat my finansies betref, en ook die reistye na my bestemmings uitwerk. “Ek dink dis ’n uitstekende toep en vir iemand soos ek wat nie van Gauteng is nie, sal dit baie nuttig wees om in die provinsie te kan rondreis,” het Khanyo Malunga gesê toe Vuk’uzenzele met haar in Blair gowrie gesels het. “As ek hier is vir ’n werks-onderhoud sal ek beter kan beplan en my pad kan vind,” het sy bygevoeg. Die toep is van die onderskeie toep-winkels beskikbaar vir Androiden iPhone-toestelle.

2018-04-ed2

afr

Tabakverslawing: Jou gesondheid kan in rook opgaan

OM WÊRELD-GEEN Tabakdag op 31 Mei te vier, gesels Vuk’uzenzele met ’n herstellende tabakslaaf oor sy oorwinning oor verslawing. Katlego Makhanda van Moiletswane in Noordwes weet alte goed hoe moeilik dit is om op te hou rook. Makhanda (28) het meer as 30 sigarette per dag gerook totdat hy vier jaar gelede ophou rook het. Hy het weens groepsdruk begin rook toe hy 18 jaar oud was. “Ek het nie belanggestel om te rook nie – dit het my nie aangetrek nie, totdat ek in matriek was en ‘n groep ouens saam met wie ek ge reeld gekuier het, my begin uitsonder het omdat ek nie koel genoeg was om te rook nie.” Makhanda het aanvanklik een of twee sigarette per dag gerook, maar dit het metter tyd meer geword. “Ná matriek is ek universi teit toe en die vryheid om nie by my ouers te woon nie, het beteken dat ek soveel alkohol kon drink as wat ek wou. Dit het ook gemaak dat ek meer gerook het.” In 2017 het Makhanda siek geword en is gehospitaliseer. Hy is gediagnoseer met Tipe 2-diabetes en was weke lank te swak om uit die bed te klim. “Die dokter het dit duidelik gemaak dat ek nie my siekte sou kon bestuur as ek aanhou rook nie. Dit is toe wat ek besluit het om permanent op te hou.”Dr Midah Maluleke van Mpumalanga sê rook is ska delik vir byna elke orgaan. “Siektes soos kanker, hart siektes, beroerte, longsiek tes, diabetes en chroniese obstruktiewe pulmonêre siektes kan almal weens rook ontstaan.” “Navorsing toon dat rokers 30% tot 40% meer geneig is om Tipe 2-diabetes te ontwik kel as nierokers. Rook maak dit ook moeilik om die siekte te bestuur,” sê hy.Wenke om op te hou rookDie Kankervereniging van Suid-Afrika (KANSA) gee die volgende wenke as jy wil ophou rook: Besluit op ‘n datum om op te hou rook en doen dit dan. Gooi alles weg wat jou aan rook herinner. Dit sluit sigaretpakkies, as bakke en aanstekers in. Drink baie water – dit sal help om die nikotien uit jou liggaam uit te spoel. Lig jou familie in dat jy probeer om op te hou rook sodat hulle jou kan ondersteun. Jy mag dalk lighoofdig heid, hoofpyn of ‘n ge hoes ervaar as jy ophou rook. Dit is normaal en behoort na ‘n dag of twee beter te raak, en na 14 dae te verdwyn. Makhanda sê sy pad was nie maklik nie, maar hy is daartoe verbind om nie te rook nie. “Die plaaslike kliniek en personeel het my ondersteun en inligting verskaf oor die belangrikheid van ‘n tabak vrye lewe. Aanvanklik was die reuk van sigaretrook ‘n groot versoeking, maar nou is ek gewoond daaraan,” vertel hy.

2021-05-ed2

afr

Einde van ramptoestand in sig vir SA

Vukuzenzele Unnamed

“Ons is van plan om die nasionale ramptoestand te beëindig sodra ons ander maatreëls om die pandemie te bekamp, ingevolge die Nasionale Gesondheidswet en ander wetgewing, gefinaliseer het,” sê die President. President Ramaphosa het op 15 Februarie 2020 die nasionale ramptoestand ingevolge die Wet op Ramp bestuur verklaar en ʼn reeks maatreëls aangekondig om die KOVID-19-uitbraak te bekamp. President Ramaphosa sê dat byna alle beperkings op ekonomiese en sosiale aktiwiteit, grootliks te danke aan die entstofversprei-dingsplan, reeds gelig is. Hy het burgers daaraan herinner dat entstowwe die beste verdediging teen siekte, dood en KOVID-19 is, wat plaaslik nagenoeg 100 000 lewens geëis het. “Ek het nog altyd volgehou, vanuit ʼn persoonlike standpunt, dat as ek nie ingeënt was toe ek KOVID19 in Desember opgedoen het nie, ek waarskynlik nie hier sou gestaan het nie,” stel hy. Die President het die tyd geneem om Suid-Afrikaners aan te moedig om die lewensreddende inspuiting te kry, steeds basiese gesondheidsmaatreëls te volg en waaksaam te bly. “Ons sal kan aangaan met ons lewens, selfs met die virus in ons midde,” sê hy en voeg by dat die pandemie die skeiding tussen diegene wat werk het en werkloses vererger het. Solidariteitsfonds President Ramaphosa het aangekondig dat die solidariteitsfonds R3.4 miljard vanaf meer as 300 000 SuidAfrikaners en maatskappye ingesamel het, terwyl meer as 400 individue en 100 maatskappye hul tyd en dienste vrywillig aangebied het. “Die fonds het ʼn sentrale rol gespeel in die ondersteuning van die nasionale gesondheidsreaksie en die verligting van die humanitêre krisis wat ons land en ons mense in die gesig gestaar het.”Hy het almal bedank wat tot die fonds bygedra het, waaronder sommige Parlementslede en ander inisiatiewe ter ondersteuning van diegene wat deur die pandemie geraak is. Die President het ook hulde gebring aan die baie gesondheidsorgen frontli niewerkers wat ʼn sleutelrol in die stryd teen KOVID-19 gespeel het. “Die nasie is baie dankbaar teenoor die toegewyde gesondheidswerkers en ander frontliniepersoneel wat in dié tydperk hul eie gesondheid en lewens in gevaar gestel het om na siek en kwesbare mense om te sien,” sê hy. – SAnews.gov.za

2022-03-ed1

afr

Kiesersregistrasie vind in Maart 2018 plaas

More Matshediso

Die kommissie se hoofverkiesingsbeampte, Sy Mamabolo, sê dat al 22 612 stemlokale op die naweek van 10 en 11 Maart, van 8vm tot 5nm oop sal wees om dit maklik en gerieflik vir kiesers te maak om hul-le registrasiebesonderhede op datum te bring of om te registreer. As jy na ’n nuwe stemdis trik verhuis het sedert jy laas geregistreer het om te stem, moet jy herregistreer in jou nuwe stemdistrik. Alle Suid-Afrikaanse bur gers wat 16 jaar en ouer is en in besit is van ʼn amptelike identiteitsdokument, kan registreer om te stem. As jy nie geregistreer is om te stem nie, sal jy nie in 2019 toegelaat word om te stem nie. Geregistreerde kiesers wie se adresbesonderhede nie op die kiesersrol is nie, kan die vereiste inligting tydens registrasie by hulle stemlo-kaal, verskaf. “Ons vra dat kiesers opdaag en van die geleentheid gebruik maak”, sê Mamabo-lo. “Die Verkiesingskommissie het steeds nie adresse vir ongeveer 2,8 miljoen kiesers nie. Ons het ʼn verdere 3,5 miljoen adresse wat as ‘on-volledig’ of ‘generies’ geklas-sifiseer is. Hierdie kategorie vereis verdere ontleding om te bepaal of daar enige ander beskikbare besonderhede is,” sê hy voorts. Die kommissie het adresse verkry deur verskillende inisiatiewe te gebruik, in-sluitend om rekords, lêers en argiewe na te gaan en adresse wat oor die afgelope 20 jaar deur kiesers verskaf is, aan te teken, sowel as om tydens die munisipale verkiesings in 2016 adresse aan te teken en om voor die registrasienaweke vir die tussenverkiesings veldwerk te doen. Kiesers wat in die verkeer de stemdistrikte geregistreer was, is waar nodig geskuif soos deur Artikel 12 (1)(d) van die Kieswet bepaal. “Ons het, waar moontlik, inligting oor adresse van ander staatsbronne soos Statistiek Suid-Afrika, die Suid-Afrikaanse Agentskap vir Maatskaplike Sekerheid, Telkom, die Suid-Afrikaanse Poskantoor en die Departe-ment van Binnelandse Sake, ontvang en gebruik,” sê hy. Registreer voor Maart 2018 In Oktober 2017 het die Verkiesings kommissie ’n webtuiste (www.elections.org. za) vir geregistreerde kiesers wat toegang tot die internet het, bekendgestel om hulle adresse te hersien of te verskaf. Kiesers kan ook die Kontaksentrum (0800 11 8000) van Maandag tot Vrydag tydens kantoorure skakel vir inligting oor die ligging van hul stemlokaal en enige ander navrae. Hierbenewens, kan geregistreerde kiesers ook hul ID-nommer na 32810 stuur om ’n SMS te ontvang met die adres van hulle stemlokaal (’n SMS kos R1).Wat om saam te neemNeem jou ID-boek met strepieskode, slim-ID-kaart of tydelike ID-sertifikaat saam wanneer jy registreer. Jy sal gehelp word om ʼn registrasievorm te voltooi wat jou fisiese adres in besonder vra. Dit sal die kommissie in staat stel om jou in die regte stemdistrik te plaas. Bewys van jou woonplek word NIE vereis nie. Mamabolo het ʼn beroep gedoen op individue, politieke partye, burgerlike organisasies, nie-regeringsorganisasies, aktiviste, die media, tradisionele leiers en geloofsgebaseerde organisasies om die sukses van die registrasienaweek, te verseker.

2018-03-ed1

afr

Vol magies is gelyk aan beter punte

More Matshediso

Ongeveer R5 703 miljard is in die 2015/16-boekjaar aan die program toegewys. Rakwena sê dat die bedrag wat aan die program bestee word, jaarliks aangepas word om inflasie te dek en dat die begroting vir 2017/18 ongeveer R6,4 miljard is. Die program verlig kort- termyn honger en dra by tot die leerders se welstand. “Baie kinders kom uit arm huishoudings wat sukkel om kos op die tafel te sit en vir sommige leerders is die skoolmaaltyd hul enigste maaltyd van die dag. Skool- maaltye dra by tot leerkapa- siteit, beter konsentrasie en klasdeelname,” sê sy.Skoolinskrywings en leer-derbywoning word ook danksy die voedingspro- gram, verbeter. Die Kabinet het onlangs die publikasie van die Ver- slag oor die Evaluering van die NSVP, wat deur die De- partement van Beplanning, Monitering en Evaluering (DPME) opgestel is, goedge- keur. Dit beskryf in hooftrek- ke die stappe wat geneem kan word om die inisiatief te verbeter. Die Direkteur van Evaluering by die DPME, Jabu Mathe, sê die hoofdoel van die evaluering is om te bepaal of die NSVP op so ʼn wyse geïmplementeer word dat dit moontlik beduidende gesondheids- en opvoedkun- dige voordele vir leerders inhou.Hy beklemtoon dat die pro-gram hoofsaaklik daarop ge- rig is om die gesondheid- en voedingstatus van die arm- ste leerders in Suid-Afrika te verbeter. Die program teiken al die leerders in Suid-Afri- ka in kwintiel 1 tot 3 open- bare skole, wat 60% van die armste skole in Suid-Afrika insluit. Die program help ook om armoede in gemeenskppe te verlig deur werkskepping.“Die evaluering het aan- gedui dat die NSVP jaarliks aan meer as 50 000 vrywil- lige voedselhanteerders die geleentheid gee om vir leer- ders kos te maak en dat hul- le sodoende R960 per maand verdien,” sê Mathe. “Dit herlei na R576 miljoenper jaar in besoldigings wat gemeenskapslede bevoor- deel.” Die program stimuleer ook ekonomiese aktiwiteit, aan- gesien klein-, medium- en mikro-ondernemings en ko- operatiewe as diensverskaf- fers voordeel trek in provin- sies met gedesentraliseerde verkryging (KwaZulu-Natal, Gauteng, Mpumalanga en die Noord-Kaap). “Die plaaslike verkry-ging van groente het die potensiaal om skole en ge- meenskappe te bevoordeel en om plaaslike landbou te stimuleer.Die verslag het ook getoondat die Wes-Kaap, Mpuma- langa, Gauteng, die Oos- Kaap, die Noord-Kaap en Noordwes oor die jare die program die beste uitgevoer het het.

2018-08-ed1

afr

Met Suid-Afrika se grootskaalse koronavirus (COVID-19)-inentingsprogram wat in Februa rie vir gesondheidswer kers ontplooi word, werp Vuk’uzenzele ‘n bietjie lig op wat die COVID-19-entstof is en waarom dit so belangrik is om die verspreiding van die virus te bekamp. Wat doen ’n entstof?‘n Entstof leer jou liggaam se immuniteitstelsel (wat infeksie beveg) om teenliggaam pies (proteïene wat siektes beveg) te vervaardig – presies soos dit sou doen as jy aan ’n virus blootgestel sou word. Hoekom is die entstof so belangrik?Inenting teen COVID-19 is ’n doeltreffende manier om jouself teen die virus te beskerm, want jy het ’n verminderde risiko op infeksie. Die kans is dan ook kleiner dat jy die virus aan iemand anders sal oordra.Die doelwit van inenting is om kudde-immuniteit te bereik – wanneer genoeg mense van die bevolking immuun teen die virus is, verskaf dit indirek beskerming aan diegene wat nie immuun is nie, wat die verspreiding van die virus onder beheer bring. Is entstowwe noodsaaklik om die verspreiding van COVID-19 te voorkom?Daar is oorweldigende wetenskaplike bewyse dat inenting die beste verdedigingsmeganisme teen ern stige infeksies is. Sal die entstof voorkom dat ek COVID-19 kry? Geen entstof bied 100% bes kerming nie.Kudde-immuniteit bied ook nie volledige beskerming aan diegene wat nie ingeënt is nie, alhoewel hierdie mense tog beduidende beskerming sal geniet.Is die entstof veilig?COVID-19-entstowwe onder gaan ’n veeleisende, multi-fase-toetsproses, insluitend kliniese proewe waaraan tienduisende mense deelneem.Elke entstof wat in Suid-Afrika se grootskaalse entstofprogram gebruik word, moet deur die Suid-Afrikaanse Reguleringsowerheid vir Gesondheidsprodukte (SAHPRA) goedgekeur word.Die Oxford Universiteit-AstraZeneca-entstof is reeds deur verskeie reguleerders regoor die wêreld goedge-keur en word tans in ander lande ontplooi. Waarvandaan kry Suid-Afrika sy eerste entstowwe?Die eerste twee besendings entstowwe wat na Suid-Afrika toe kom (een miljoen in Januarie en 500 000 in Februarie) is die Oxford Universiteit-AstraZeneca-entstof van die Serum-instituut van Indië. Wie gaan die entstof eerste kry?Die land se geskatte 1,25 miljoen gesondheidsorgwerkers gaan die entstof eerste kry. In Fase Twee sal prioriteit gegee word aan essensiële werkers soos onderwysers, die polisie, munisipale werkers, taxibestuurders en ander frontliniepersoneel; mense in inrigtings en tehuise soos ouetehuise, skuilings en tronke; asook mense ouers as 60 en volwassenes met onderliggende siektetoestande. In Fase Drie sal ongeveer 22,5 miljoen van die oorblywende bevolking ingeënt word.Die mikpunt is om 67% van die bevolking teen die einde van 2021 in te ent. Ons behoort dan kudde-immuniteit te bereik. Wie koop die entstof aan?Die regering is die enigste aankoper van entstowwe en sal dit na die provinsiale regerings en private sektor versprei.Almal wat ingeënt is, se name sal op ’n nasionale register geplaas en van ’n inen tingskaart voorsien word.

2021-02-ed2

afr

Neem jou mag terug, rapporteer verkragting

Adele Schormann

Mpumalanga se polisie woordvoerder, kolonel Mt sholi Bhembe, het gesê dat dit belangrik is vir die ge meenskap om met die poli sie saam te werk en hierdie misdade te rapporteer. “Dit is ons plig as die polisie om ʼn groot rol daarin te speel om seker te maak dat die oortreders aan die pen ry en dat die slagoffers in goeie hande is. Ons versoek gemeenskappe om na vore te kom en gevalle van verkragting by hulle naaste polisiestasie aan te meld,” het Bhembe gesê. Slagoffers moet binne 72 uur nadat ʼn misdaad van ʼn seksuele aard plaasgevind het, die misdaad aan die polisie rapporteer. Bhembe het slagoffers van ver kragting aangeraai om ná hulle pynlike ervaring vir professionele traumaberading te gaan. “Jy mag dalk vuil voel en her haaldelik wil was en jy mag bang wees en skrikkerig wees om uit te gaan. Geeneen van hierdie reaksies is ongewoon of onnatuurlik nie. Jy moet onthou dat daar dienste beskikbaar is om jou te help,” het hy gesê. Die Greater Rape Intervention Project (GRIP) is een van die organisasies wat slagoffers van verkragting help om vir MIV/Vigs en ander siektes getoets te word. Thandiwe Maseko, ʼn maat skaplike werker by GRIP , sê dat die organisasie na slagoffers van verkragting omsien. “Ons verskaf ʼn versorgings pakkie en laat slagoffers in ʼn veilige hawe bly totdat hulle gereed is om te praat. Ons het die beste beraders wat baie omgee en reg is om te help,” sê sy. Hoe om 'n geval van verkragting aan die polisie te rapporteer: ■ Gaan eerstens na kliniek toe vir mediese ondersoek. Die verslag sal deel van die saaklêer wees en die polisie help om die oortreder vas te trek. ■ Gaan dan na jou naaste polisiestasie toe en open 'n saak. Die polisiebeampte sal vir jou persoonlike inligting vra asook inligting oor dit wat met jou gebeur het. Antwoord eerlik en probeer om soveel besonderhede moontlik te onthou. Dit mag 'n pynlike proses wees, maar hierdie inligting sal in die ondersoek help. ■ Vra die ondersoekbeampte vir sy/haar kontakbesonderhede, sodat jy hom/haar oor nuus oor jou saak kan kontak. Die ondersoekbeampte sal jou ook kontak as verdere inligting benodig word. Hoe om 'n geval van verkragting aan die polisie te rapporteer:

2018-02-ed2

afr

Branderplanke hou kinders uit die strate

Vuyo Ndlovu

Surfers Not Street Children is 'n organisasie wat gra tis branderplanklesse aan straatkinders en agtergeble we jeugdiges in die midde stad bied. Die organisasie is 'n direk te poging om hawelose kin ders te help en te verseker dat die jeug iets positiefs met hul lewens doen. Die eThekwini Munisipa liteit het onlangs hierdie or ganisasie ondersteun deur 10 branderplanke te skenk. Die planke is ontwerp vir ontwikkelingsdoeleindes en is van sponsrubber gemaak wat beginners help om bo die water te bly. Die bestuurder van die munisipaliteit se Depar tement van Sporten Ont spanningsontwikkeling, Teddi Adams, het gesê hier die borde sal aspirant-bran derplankryers help. "Die skenking is deel van die munisipaliteit se strate gie om sport te ontwikkel en te verseker dat alle jeugdi -ges, ongeag ras of klas, toe gang het tot fasiliteite wat hulle sal help om in hul ge kose sportsoort te presteer."Langelihle Nkosi (16), 'n branderplankryer, bedank die munisipaliteit vir die skenking. "Ek geniet die brander planklesse baie, want dit help my om fiks te word en dit is lekker om op die branders te ry." Nkosi moe -dig ander aspirant-brander plankryers aan om deel te neem en meer oor die sport te leer. Sandile Mqadi, ’n bran derplankafrigter van die Surfers Not Street Childrenklub, het gesê die organisa sie is daarop gerig om vir kinders branderplankvaar dighede te leer as 'n manier om hulle van die strate af te hou."Ons bied ons diens aan vir straatkinders, asook jongmense uit voorheen benadeelde gemeenskap pe. Ons dienste is gratis en jongmense van vyf tot 23 jaar oud is welkom," het Mqadi gesê. Hy het bygevoeg dat die branderplanke wat deur die munisipaliteit geskenk is, hul pogings ’n hupstoot sal gee en meer kinders in staat sal stel om by die pro gram aan te sluit. Die Surfers Not Street Children-klub bied bran derplanklesse aan van Maandag tot Vrydag om 08:30 en weer om 13:30. Belangstellendes kan by Surfers Not Street Children se kantoor by Noordstrand registreer. Die munisipaliteit het ook ’n bykomende 10 brander planke aan die KwaZu lu-Natalse Branderplank federasie geskenk.

2018-09-ed1

afr

Laat ons mekaar veilig hou

vukuzenzele unnamed

Dit is 'n teken van die vordering wat ons maak om nuwe infeksies te laat afneem en die eise wat dit aan ons gesondheidsinstellings stel te verlig. Dit is ook 'n baie belangrike ontwikkeling vir ons ekonomie, omdat ons daarna streef om ekonomies weer op dreef te kom. Maar ons moet dit nie te gou vier nie. Ons is steeds midde-in 'n dodelike pandemie wat meer as 11 000 lewens in SuidAfrika geëis het. Met meer as 'n halfmiljoen bevestigde ge valle het ons steeds die vyfde grootste aantal infeksies ter wêreld. En daar is altyd 'n kans dat die siekte weer sal opvlam. As ons ooit ’n sterk herinne ring nodig het hoe belangrik dit is om waaksaam te bly, hoef ons net te kyk na die onlangse gebeure, duisende kilometers ver in Nieu-See land. Drie maande nadat die land koronavirusvry verklaar is, het Nieu-Seeland weer eens ’n staat van inperking aangekondig. Hoewel daar tydens die jongste uitbre king betreklik min gevalle was, het die regering vinnig beperkings heringestel.Soortgelyke beperkings moes in verskillende dele van Europa heringestel word, aangesien hulle 'n 'tweede golf' van infeksies ervaar. Hierdie ervarings wys hoe vinnig COVID-19 dinge kan laat verander. Dit is 'n wekroep vir ons almal wat moontlik dink dat ons selfs naby die einde van hierdie ernstige openbare gesondheidskrisis is. Maar daar is beslis tekens van hoop. Die aantal nuwe bevestigde gevalle in SuidAfrika neem steeds af. Op die piek van die siekte, net ’n maand gelede, het ons onge veer 12 000 nuwe gevalle per dag aangeteken. Dit het die afgelope week tot gemiddeld ongeveer 5 000 per dag ge daal. Ons herstelpersentasie staan op 80 persent. Namate die land na vlak 2 beweeg, is baie beperkings op sosiale en ekonomiese aktiwi -teite opgehef. Hiermee saam kom 'n verhoogde risiko van oordrag. Ons moet nou hierdie risiko bestuur en seker maak dat die vooruitgang wat ons tot dus ver gemaak het om die ver spreiding van die pandemie te stuit, nie omgekeer word nie. Die grootste bedreiging vir die nasie se gesondheid is nou 'n oorgeruste selfvol daanheid. Ons mag wel weer vriende en familie besoek, by kuierplekke bymekaar kom, reis vir ontspanning en alko hol in restaurante, kroeë en tavernes gebruik. Maar soos die gesegde lui, beteken dit nie net omdat jy dit kan doen, jy dit moet doen nie. Baie mense wat die korona virus het, het nie simptome nie en weet dalk nie eens dat hulle besmet is nie. Dit is 'n ontnugterende werklikheid, want dit beteken dat enigeen van ons nou besmet kan wees en ander onbewustelik kan besmet. Dit is veral die geval wan neer ons familielede besoek, veral bejaardes en diegene met bestaande mediese toe stande wat hulle kwesbaar maak vir infeksie. Dit geld ook vir godsdienstige by eenkomste of kulturele akti witeite. Die 'tweede golf' van in feksies wat verskeie ander lande ervaar het, is vir ons ook 'n moontlikheid. Hoewel verskeie beperkings opgehef is, beteken dit nie dat dit nie heringestel kan word as ons 'n beduidende toename in infeksies ervaar nie. Hierdie pandemie is 'n saak van lewe en dood. Ons moet aanpas en ons moet waaksaam wees. In die dae, weke en maande wat voorlê, moet ons pogings daadwerklik op herstel toe gespits wees. Ons ekonomie het heelwat skade gely en ons samelewing het swaargekry. Namate ons ekonomiese ak tiwiteite in byna alle nywer hede hervat word – en ons daaraan werk om die skade wat aangerig is te herstel – is dit ons verantwoordelikheid as individue, werkgewers, gemeenskappe, gesinne, professionele mense, werkers en landsburgers om steeds waaksaam te bly. Nie een van ons wil na die dae van uiterste inperking te rugkeer nie. Ons wil aangaan met ons lewens. Ons wil hê dat ons vriende en geliefdes gesond en veilig moet bly. Laat ons as ’n volk steeds saamwerk om te verseker dat ons vordering maak. Die skuif na waarskuwingsvlak 2 van die inperking, beteken nie dat almal nou kan doen net wat hulle wil nie. Die reëls oor sosiale afstand, die dra van maskers, sosiale by eenkomste en internasionale reise is steeds van krag. Ons sukses berus op ons vermoë om hierdie regulasies na te kom en dat elkeen van ons waaksaam en verant woordelik moet optree. Elke keer as ons enige vorm van nie-noodsaaklike akti witeite oorweeg, moet ons onsself afvra: wat is die risiko van besmetting vir onsself en ander? Waar daar 'n risiko is, selfs 'n geringe risiko, is dit beter om dit nie te doen nie. Laat ons, soos altyd, met omsigtigheid voortgaan. Laat ons mekaar veilig hou.

2020-09-ed1

afr

Wees op jou hoede vir seksoortreders

Sphelele Ngubane

As jy ʼn werkgewer is wat ʼn vroeë kinderontwikkelingsen trum bedryf, word jy deur die wet verplig om te kontroleer of jou werknemers op die Nasionale Register vir Seksoortreders (NRS) voorkom. Die NRS val onder die Departement van Justisie en Grondwetlike Ontwikkeling en werkgewers moet hom raad pleeg om te kontroleer of voornemende werknemers daarop gelys word. ʼn Werkgewer sluit ook in ʼn ouer wat ʼn huiswerker wil aanstel, ʼn skoolbeheerliggaam of ʼn hospitaal. Die NRS is in 2007 deur ʼn wet van die Parlement tot stand gebring. Dit is ʼn register van name van diegene wat skuldig bevind is aan seksuele oortredings teen kinders en mense met intel lektuele gestremdhede. Ntombizodwa Matjila, die Registrateur van die NRS, sê die register bevat name van sowel manlike as vroulike oortreders. Daar is mense wat oortre dings teen kinders en mense met intellektuele gestremd hede gepleeg het, soos: • statutêre verkragting; • om kinders te dwing of te veroorsaak dat hulle sek -suele oortredings aanskou; • seksuele dade; • seksuele uitbuiting; • seksuele gereedmaking; • blootstelling of vertoning van kinderpornografie aan kinders of mense met intel lektuele gestremdhede en om kinders en mense met intellektuele gestremdhede vir pornografiese doelein des te gebruik. “Indien ʼn werkgewer uitvind dat die naam van ʼn werknemer op die register voorkom, moet die werkgewer die werkne mer na ʼn ander posisie skuif waar hy nie meer in kontak sal kan kom met ʼn kind of ʼn vol wassene met ʼn intellektuele gestremdheid nie,” sê Matjila. Indien die werkgewer nie die werknemer na ʼn ander posisie kan skuif nie, moet die diens kontrak beëindig word. Inligting wat op die NRS voorkom, sluit in: • oortreders se volledige naam, van en hul beroep of ambag; • oortreders se bekende straatadres en enige kontak besonderhede, waaronder ʼn posadres; • oortreders se identiteitsof paspoortnommer; • die tipe seksuele oortreding. Die register is nie oop vir die publiek nie. Werkgewers kan slegs toegang kry om kla ringsbewyse te bekom van diegene wie se name gekont roleer word. Dit is ʼn oortreding om die inligting wat in die register voorkom, aan enige iemand anders bekend te maak.

2021-11-ed2

afr

Drink water om ontwatering te voorkom

Allison Cooper

Volgens die Wes-Kaapse departement van gesondheid hou die somerhitte 'n groot gevaar van ontwatering in; dit beteken dat die verlies aan water skadelik vir die liggaam kan wees.Ontwatering word ge-woonlik veroorsaak wan-neer ’n mens nie genoeg vloeistowwe drink om die water wat deur sweet verlore gaan, aan te vul nie. Dit kan ook veroorsaak word deur siektes wat met braking en/of diarree gepaard gaan; en deur sweet as gevolg van ’n hoë koors.Die verlies aan liggaams-vloeistowwe word nie net deur strawwe fisiese akti-witeite veroorsaak nie, maar kan ook ontstaan deur akti-witeite soos stap, tuinmaak of fi etsry, veral in warm of bedompige toestande.As jy ontwater, kan jou liggaam nie soos gewoonlik funksioneer nie. Kinders jonger as vyf jaar, bejaardes en mense wat buite werk, is veral kwesbaar vir ontwate-ring en sonsteek ('n toestand wat veroorsaak word as 'n mens se liggaam oorverhit).Sonsteek is 'n mediese noodgeval. Kry onmiddellik mediese hulp vir enige van hierdie simptome: • Jy voel verward of jou spraak word stadig en onduidelik.• Naarheid en braking.• Vinnige, vlak asemhaling.• Vinnige hartklop.• 'n Kloppende hoofpyn. Waarskuwingstekens van ontwatering Sommige van die vroeë waarskuwingstekens van ontwatering sluit in: • Dors en lighoofdigheid.• ’n Droë mond.• Moegheid.• Urine met ’n donker kleur en ’n skerp reuk.• Urineer minder dikwels as gewoonlikOm ontwatering en sonsteek te voorkom, moet jy: • Meer water as gewoonlik drink op baie warm dae.• Binnenshuis bly of in die koelte bly as jy buite is.• ’n Wyerandhoed in die son dra of ’n sambreel gebruik.• Altyd ’n bottel met wa-ter by jou hou en gereeld daarvan drink.• Gereeld ruskanse uit die son neem as jy buite werk. • Jouself met water uit ’n spuitbottel afkoel. Babas en kindersOuers en versorgers moet veral aandag aan kinders en babas gee om seker te maak dat hulle nie ontwater nie.Moeders wat borsvoed, moet hul babas meer gereeld voed as dit baie warm is.Hou kinders binne of in die koelte, trek vir hulle ligte klere aan en vee hulle lyfi es met 'n klam lap af om hulle koel te hou. Onthou om ’n sonskermmiddel te gebruik as die kind buite speel.Kry onmiddellik mediese hulp as kinders jonger as vyf waterige stoelgang het, aanhoudend braak en moeg is. Kry ook onmiddellike mediese sorg as jou baba nie wil borsvoed nie, of versonke oë en 'n versonke sagte plek (fontanel) op sy kop het.By kinders is ander waars-kuwingstekens van ontwate-ring die volgende: • ’n Droë of taai mond.• Min of geen trane wanneer hulle huil.• Urineer minder met min-der nat doeke as gewoon-lik.• Droë, koel vel.• Prikkelbaarheid.• Lomerigheid of duiselig-heid.

2020-12-ed1

afr

Presidensiële werkskeppingstimulus gee stukrag aan werkskepping

vukuzenzele unnamed

Ons het die werkskeppingstimulus verlede jaar op die been gebring om soveel moontlik geleenthede in die kortste moontlike tyd te skep. Dit het nuwe en innoverende maniere van doen geverg om programme teen ʼn ongekende pas en skaal te implementeer. Die werwingsproses van die talle werklose mense maak gebruik van digitale platforms om soveel moontlik geskikte deelnemers te bereik. Byvoor beeld, kleinskaalboere kon deur middel van USSD (funk siekodes) vir ondersteuning aansoek doen en insetbewyse op hulle selfone ontvang. Sedert die Departement van Basiese Onderwys onlangs aansoeke oopgestel het vir die volgende inname van skoolassistente, het meer as 940 000 jongmense via die nultarief-indiensnemingsplat form naamlik SAYouth.mobi aansoek gedoen, wat deel uitmaak van die nasionale roetebestuursnetwerk. Die gebruik van nuwe tegnologieë in die aanbieding van werksgeleenthede, het werwing baie makliker, vinniger en meer deursigtig gemaak. Die presidensiële indiensnemingstimulus het samewerking in die openbare sektor moontlik gemaak en vergemaklik. Programme in fase een is deur 11 nasionale departemente geïmplemen teer. Hulle aktiwiteite is in ooreenstemming in gebring om duplisering en vermorsing te voorkom en leer uit ander se ervaring te bevorder. Die indiensnemingstimulus het ook die belangrikheid van maatskaplike vennootskappe getoon. Die regering, sake wêreld, arbeid en burgerlike samelewing het saamgekom om diegene wat werkloos is, in die ekonomie in te bring. Meer as ʼn halfmiljoen Suid-Afrikaners het reeds baatgevind by die eerste fase, met talle programme wat nog geloods gaan word. Deelnemers is die kans gegun om ʼn bestaan te maak, nuwe vaardighede aan te leer en bestaande vaardighede te ver beter en om hulle ervaring te gebruik as ʼn wegspringplek vir ʼn ander werk of om vir hulself te werk. Byvoorbeeld, ʼn aantal deelnemers wat deur die Departement van Openbare Werke en Infrastruktuur in sy programme in fase een aan gewys is, kon teen die einde Maart 2021 werk in die privaatsektor bekom. Talle van diegene in die eerste inname van skoolas sistente het op soortgelyke wyse werk gekry, gewapen met ondervinding, opleiding en verwysings. Die programme wat deur middel van die presi densiële werkskeppingsti mulus geïmplementeer is, het ook die gemeenskappe in die algemeen bevoordeel. Die fokus is op werkskep ping in sektore wat ʼn direkte maatskaplike impak het, waaronder opvoedkunde, voedselsekerheid, onderhoud van staatsinfrastruktuur en omgewingsbeskerming.Deur middel van hierdie presidensiële werkskepping stimulus is jongmense in diens geneem om onderwysers in ons skole te ondersteun en by te staan. Ander is in diens geneem om brûe in landelike gemeenskappe te bou. Baie vroeë kinderontwik kelingsentrums is gehelp om te oorleef en te heropen. Bestaansboere het ondersteu ning ontvang om produksie uit te brei, en omgewingsba tes soos riviere en vleilande is herstel en word in stand gehou. As deel van fase twee bring ons ʼn maatskaplike indiensnemingsfonds op die been wat werksgeleenthede sal steun wat die samelewing bevoordeel, onder leiding van gemeenskapsorganisasies, op diverse gebiede soos stedelike landbou, openbare kuns, die opgradering van informele nedersettings en gemeenskapsveiligheid.Te midde van die erge ekonomiese terugslag weens die koronaviruspandemie, het staatsen maatskaplike indiensneming ʼn belangrike stimulus vir werkskepping voorsien. Dit is die implemen tering van ons verbintenis dat die staat indiensneming aktief moet ondersteun terwyl die arbeidsmark herstel. Deur middel van die presidensiële indiensneming stimulus het ons jongmense in die arbeidsmark ingebring in baie groter getalle in ʼn onge kende kort tydperk. Ongeveer 84% van die deelnemers aan fase een was jongmense onder die ouderdom van 35, en tweederdes was vroue. In fase twee verwag ons dat hierdie getal selfs hoër sal wees, aangesien die sti mulus byna R1 miljard sal voorsien aan befondsing vir die presidensiële jeugindiensnemingsingryping. Verskeie jongmense sal as deel van die ingryping gewerf word in ʼn nasionale jeugdiens waarin nuwe lewe geblaas is. Jongmense sal opleiding in digitale vaardighede ont vang en ondernemings wat deur jongmense besit word, sal hulp kry om uit te brei en personeel aan te stel. Werkloosheid in ons land is ʼn krisis. Ons kan nie eindelose vertragings bekostig weens burokratiese rompslomp, verouderde indiensnemings prosesse, ʼn gebrek aan kapasiteit en beplanning, of kortstondige of onvolhoubare programme om hierdie pro bleem op te los nie. Die sukses van die presidensiële indiensneming stimulus toon dat wanneer ons saamwerk, vinnig beweeg, kreatief dink en ons hulpbronne goed bestuur, ons ʼn massiewe impak kan hê. Die presidensiële indiensnemingstimulus het gedemonstreer dat ons werk kan skep as ons saamwerk as openbare sektor, arbeids mag, die gemeenskap en die regering. Die volgende fase van die presidensiële indiens-nemingstimulus sal ons ongetwyfeld selfs nader sal bring aan ons gesament like doel van ordentlike werk en geleenthede vir almal.

2021-11-ed2

afr

Bestry die groot droogte

vukuzenzele unnamed

’n Droogte is ’n langdurige tydperk van abnormale reën val wat tot ‘n tekort aan water lei. Volgens dr Mathieu Roualt, ’n mede-professor aan die Universiteit van Kaapstad se Departement Oseanografie, kan die droogte hoofsaaklik aan die El Niño-uitwerking en klimaatsverandering toe geskryf word. “El Niño is ’n natuurlike en periodieke verskynsel wat elke drie tot vyf jaar terugkeer en tot twee jaar lank kan duur. Dit verhoog temperature in die Stille en Indiese Oseaan, wat dan weer tot droogtetoe -stande kan lei,” sê hy. Klimaatsverandering word omskryf as die verandering in wêreldwye of streeksklimaat spatrone wat in die middeltot laat-20ste-eeu begin het en word grootliks toegeskryf aan die hoër vlakke van at mosferiese koolstofdioksied wat deur die gebruik van fossielbrandstof geproduseer word. “Die afgelope eeu het Suider-Afrika dramatiese jaar-tot-jaarveranderings in die klimaat beleef, wat tot ernstige droogtes en ’n versteuring in die mariene en aard-ekostelsels gelei het. Hierdie veranderinge beïn vloed die landbounywerheid, waterreserwes en visserye en dus die breër ekonomie. Dit beïnvloed ook die vloei van water in strome en plante groei en die invloei van voe dingstowwe in die oseaan,” verduidelik dr Roualt. Hierdie uitwerkings tref Suid-Afrika veral sleg, omdat ons land reeds ’n relatief lae gemiddelde jaarlikse reënval van 450 milliliter (ml) toon. vergeleke met die wêreldwye gemiddeld van 860 ml. Wat is die uitwerkings van die droogte?In Februarie het die Depar tement van Koöperatiewe Regering en Tradisionele Sake (COGTA) die droogte geherklassifiseer, naamlik van ’n provinsiale ramp na ’n nasionale ramp. “Ná hersiening van die omvang en erns van die voortslepende droogte in minstens drie provinsies, het rampbestuur die droogte as ’n nasionale ramp geherklas sifiseer,” sê die hoof van die Nasionale Rampbestuursen trum, dr Mmaphaka Tau. Alhoewel die ekonomiese uitwerkings van die droogte moeilik meetbaar is, het dit ’n geweldige uitwerking op die landbousektor gehad. In die Wes-Kaap, wat die land se tweede grootste bydraer tot die landbou se bruto binne landse produk is, het onge veer 21 000 werksgeleenthede in die derde kwartaal van verlede jaar verlore gegaan. Koringproduksie het in 2017 met 47 persent gedaal en ’n tekort van tot 90 miljoen liter wyn vir uitvoer en plaaslike verkope is moontlik. Watertekorte sal ook ver nietigende uitwerkings op sanitasie, gesondheidsorg en toerisme hê. Wat word gedoen om die situasie te hanteer?Die munisipaliteite wat onder die droogte gebuk gaan, het streng waterbeperkings vir inwoners en sakeonderne mings geïmplementeer. Ontsoutingsaanlegte, pyp herstelwerkprogramme, waterherwinning en grond wateronttrekking is almal geïdentifiseer as oplossings vir die probleem, en hierdie projekte is reeds in verskeie voltooiingstadia.

2018-04-ed2

afr

Inklusiewe gemeenskappe is noodsaaklik vir SA se sukses

vukuzenzele unnamed

Dit was veral ooglopend in die tragiese gebeure wat rondom Phoenix en eThekwini afgespeel het. Tydens die ergste onluste in ons demokrasie, en in ʼn klimaat wat reeds gelaai is met agterdog en paranoia, het mense wat voorheen sy aan sy in relatiewe vrede geleef het, teen mekaar gedraai. Daar is nog baie wat aan die lig moet kom oor die gebeure wat plaasgevind het. Die toe name in vals nuus, gedokterde foto’s en foutiewe inligting het dit moeilik gemaak om tussen feit en fiksie te onderskei. Maar ons weet wel, uit die amptelike verslae en persoon like ervarings van mense, dat mense volgens rasseprofiel uitgesonder is by onwettige padblokkades, dat sommige mense uit hul motors geruk en geslaan is, en dat sommige mense verne der en beledig is. Talle mense is om die lewe gebring. Baie van die dinge wat gebeur het, is die onver mydelike uiteinde wanneer mense die reg in eie hande neem. Eiegeregtigheid en vigilantisme sal nie in hierdie land geduld word nie. Dit is onwettig en dit is gevaarlik. Noudat rus en vrede in die areas herstel is, is ons wetstoepassingsagentskappe besig om alle kriminele dade te ondersoek. ʼn Span speurders is aan gestel om die moorde te ondersoek en werk nou saam met die plaaslike gemeenskappe. Daar is al inhegtenisnames uitgevoer en diegene wat verantwoordelik is, sal met die volle mag van die reg te doen kry. ʼn Groot deel van die relaas rondom die gebeure in Phoenix is oorheers deur pogings om een ras teen ʼn ander op te stook. Dit is aangeblaas deur naamlose mense wat buitensporige aantygings op sosiale media en boodskapgroepe ge maak het en wraaklustig heid onder mense gesaai het. Daar is ʼn poging om dit te laat blyk as die ineenstorting van rasseverhoudinge tussen Afrikaen Indi ërgemeenskappe. Net soos daar mense was wat probeer het om mense se weerloosheid uit te buit en chaos te veroorsaak, is daar diegene wat kriminele dade volgens rasseterme wou voorhou om hul eie agenda te dien. Hulle sal nie slaag nie. Suid-Afrika het ʼn trotse geskiedenis van begin selvaste, nie-rassige en werkersklassolidariteit. Afrikaen Indi ërgemeen skappe is verenig in die stryd teen apartheid en, tesame met ander gemeenskappe, bly verbind tot ʼn verenigde en demokratiese samelewing. In antwoord op die vrees en wantroue werk die mense van Phoenix en die aan grensende Bhambayi, Zwelitsha en Amaoti hard daaraan om die skade te herstel. Met behulp van ʼn vredes forum wat deur die Suid Afrikaanse Polisiediens op die been gebring is, in vennootskap met gemeenskapsleiers, het die gemeenskappe byeen gekom om diegene te ondersteun wat deur die onrus geraak is en om gesprekskanale te skep. Dit is nie die enigste deel van die land wat voor sulke uitdagings staan nie. Ons pogings om geïnte greerde gemeenskappe te bou word bemoeilik deur die nalatenskap van die beplanning onder apartheid en voortdurende ongelykheid. Ons stede, dorpe en landelike gebiede word steeds verdeel op gronde van ras sowel as klas. Dit ontmoe dig samewerking en begrip, en is ʼn remskoen in ons poging om ʼn nie-rassige samelewing te bou. Om hierdie ruimtelike verwrongenheid reg te stel, moet ʼn deel van ons werk wees om ʼn inklusiewe ekonomie te bou en die lewenstoestande van alle Suid-Afrikaners te verbeter. Dit is waarom ons hard werk om florerende informele nedersettings en landelike ekonomieë te vestig en fokus op die groei van kleinsakeondernemings. Dit is waarom ons in infra struktuur in hierdie areas belê en werk om diensver skaffing te verbeter. Terselfdertyd moet ons ras sisme in ons samelewing konfronteer. Ons moet eer like gesprekke hê, nie net oor ons gesindhede teenoor mekaar nie, maar ook oor die materiële toestande wat ons verdeel. Solank as wat die verdeling van rykdom en geleenthede in Suid-Afrika nog grootliks deur ras en geslag bepaal word, sal ons nie in staat wees om ʼn werklik verenigde nasie te kan bou nie. Die gebeure in Phoenix is ʼn pynlike herinnering aan hoe veel werk ons nog moet doen om inklusiewe gemeenskappe te bou waar die grense van die verlede suksesvol afge -breek is. Hierdie gebeure toon ook hoe vasberade sommige mense is om ons te verdeel, en hoe ons alles in die stryd moet werp om hulle te weer staan. Dit is ons gesamentlike ver antwoordelikheid om hierdie gemeenskappe in eThekwini en elders te ondersteun in hul reis na versoening en genesing. Ons demokrasie is gebou deur brugbouers en vrede makers. Die argitekte van ons vryheid was waagmoedige Afrika-, Indiër-, kleurlingen wit mans en vrouens wat die pad van versoening bo vergelding gekies het, wat vrede bo oorlog gestel het. Soos ons daarna strewe om van hierdie gesament like nasionale trauma te herstel, laat ons soos een mens saamstaan. Laat ons ons verskille oorkom ter wille van ons almal se wel stand. Laat ons saamwerk om ʼn gemeenskaplike toekoms te smee waarin almal ʼn gelyke aandeel het.

2021-08-ed2

afr

Voorkom dat jy ʼn slagoffer van mensehandel word

Silusapho Nyanda

Kontak die Nasionale Mensehandelblitslyn by 0800 222 777 vir meer inligting oor mensehandel. Kontak die polisie by 10111 om mensehandel te rapporteer.Hierdie inligting is deur die Depar-tement van Justisie en Staatkundige Ontwikkeling verskaf.

2020-11-ed1

afr

Ons moet nou optree en saam geweld teen vroue hokslaan

vukuzenzele unnamed

Ons moes weer eens die donker en vieslike sy van ons samelewing in die oë staar. ʼn Groep mans en vroue wat besig was om ʼn musiekvideo by ʼn verlate myn naby Krugersdorp te verfilm, is verlede maand deur gewapende aanvallers aangerand wat agt van die vroue bendeverkrag het. Dié afskuwelike dade van wreedheid is ʼn belediging vir die regte wat vroue en meisies het om in ʼn vrye en veilige samelewing te leef. Terwyl die SuidAfrikaanse Polisiediens die verdagtes in dié misdaad vervolg, moet hulle ook aandag skenk aan die besorgdhede van die gemeenskap in West Village, waar die voorval plaasgevind het, wat stel dat hulle deur bendes in die omgewing beleër word. Daar is nie plek vir ver kragters in ons samelewing nie. Ons doen ʼn beroep op gemeenskappe om saam met die polisie te werk om te verseker dat dié misdadi gers aangekeer en vervolg word. Ons gemeenskappe moenie misdadigers in hul midde beskerm nie. Daar is altyd iemand in die gemeenskap wat iets weet, wat iets gehoor het of selfs ooggetuie was tot iets. Die probleem lê daarin dat baie van ons kies om stil te bly omdat die oortreder ʼn vriend, genoot of kollega is. Of ons is bloot te bang en vrees viktimisering. Dit is belangrik om te onthou dat alle wenke wat deur die SAPD se Stop Misdaadkontaksentrum ontvang word, vertroulik hanteer word. Ek doen ʼn beroep op enigeen wat inligting oor dié misdaad het, om dit by die owerhede aan te meld sodat die misdadigers aangekeer kan word. Gegewe die omvang van die probleem in ons land, is dit nie meer moontlik om die verantwoordelikheid om seksmisdade aan te meld, te vermy nie. Volgens ʼn nuwe wets voorskrif wat onlangs in werking getree het, bykomend tot ons morele verpligting, het ons almal nou ʼn wetsplig om enige kennis, redelike oortuiging of vermoede dat ʼn seksuele oortreding teen ʼn kwesbare persoon gepleeg is, by die owerhede aan te meld. Dit is nou ʼn misdaad om nie só ʼn seksuele oortreding aan te meld nie. Dit is een van drie nuwe wette wat ek vroeër vanjaar geteken het om die stryd teen geslagsgebaseerde misdaad te versterk en groter steun en beskerming aan oorlewendes te verskaf. Dié wette verbreed, onder meer, die omvang van die nasionale register van seks oortreders, maak dit die beoordelingsproses streng er en skep dit bykomende kategorieë van seksoortre dings. Prosesse is onderweg om dié wette in werking te stel. Dit behels die oplei -ding van staatsaanklaers en landdrosse, voorskrifte aan SAPD-amptenare met betrekking tot borgstel ling en die hersiening van klagstate om die nuwe oortredings in te sluit. Ons is vasberade dat al dié boublokke in plek moet wees sodat ons wetstoepas singsowerhede en howe geslagsgebaseerde geweld meer doeltreffend kan ondersoek en vervolg. Geslagsgebaseerde geweld en vrouemoord is ʼn diepgesetelde probleem in ons samelewing. Dit is nie genoegsaam dat oortreders aangekeer, aangekla, skuldig bevind en gevonnis word nie. Ons moet saamwerk om die faktore wat geslags gebaseerde geweld in ons gemeenskappe aandryf, waaronder patriargale houdings en gebruike, aan te spreek. As ons geslagsgebaseerde geweld wil uitroei, sal ons as nasie saam moet werk. Dit beteken die bevor dering van positiewe houdings rondom geslagsgelykheid in ons gemeenskappe, by ons plekke van aanbidding en in ons eie huise. Ons moet, as mans, ons onverdraag saamheid teen seksisme, patriargie en geslagsge baseerde geweld toon in die wyses waarop ons ons vroue, kollegas, moeders, susters en dogters behan del. Ons moet — as individue, organisasies, besighede of werkgewers — in elke opsig op elke moontlike wyse deel wees van die nasionale poging, hetsy dit is as vrywilliger by ʼn skui ling, ondersteuning van gemeenskapspolisiëringsfo rums of om aan te sluit by bewustheidsveldtogte by ons skole. Net soos geslagsgeba seerde geweld almal in ons samelewing se probleem is, is dit ook almal in ons samelewing se verantwoor delikheid om ʼn besliste einde daaraan te maak. Ons het ʼn goeie begin daarvan gemaak, maar soos die afskuwelike misdade in Krugersdorp ons herinner, lê daar nog baie werk voor en moet ons met groter haas en erns optree.

2022-08-ed2

afr

Vol magies is gelyk aan beter punte

More Matshediso

ka se openbare skole kan danksy ʼn regeringsprogram wat verseker dat hulle ma- gies vol voedsame kos is, hul skoolwerk beter aanpak. Die Departement van Ba- siese Onderwys (DBO), deur die Nasionale Skool- voedingsprogram (NSVP), het sy doelwit om maaltye aan ongeveer 75% van die land se leerders te verskaf, oortref. Die Direkteur van die NSVP by die departement, Neo Rakwena, sê dat 20 619 skole daagliks skoolmaal- tye voorberei vir ongeveer 9 032 622 leerders regoor die land. Sy sê dat skole wat nie by die program ingesluit is nie, distrikskantore moet nader as hulle deel van die pro- gram wil word. Ongeveer R5 703 miljard is in die 2015/16-boekjaar aan die program toegewys. Rakwena sê dat die bedrag wat aan die program bestee word, jaarliks aangepas word om inflasie te dek en dat die begroting vir 2017/18 ongeveer R6,4 miljard is. Die program verlig kort- termyn honger en dra by tot die leerders se welstand. “Baie kinders kom uit arm huishoudings wat sukkel om kos op die tafel te sit en vir sommige leerders is die skoolmaaltyd hul enigste maaltyd van die dag. Skool- maaltye dra by tot leerkapa- siteit, beter konsentrasie en klasdeelname,” sê sy. Skoolinskrywings en leer- derbywoning word ook danksy die voedingspro- gram, verbeter. Die Kabinet het onlangs die publikasie van die Ver- slag oor die Evaluering van die NSVP, wat deur die De- partement van Beplanning, Monitering en Evaluering (DPME) opgestel is, goedge- keur. Dit beskryf in hooftrek- ke die stappe wat geneem kan word om die inisiatief te verbeter. Die Direkteur van Evaluering by die DPME, Jabu Mathe, sê die hoofdoel van die evaluering is om te bepaal of die NSVP op so ʼn wyse geïmplementeer word dat dit moontlik beduidende gesondheids- en opvoedkun- dige voordele vir leerders inhou. Hy beklemtoon dat die pro- gram hoofsaaklik daarop ge- rig is om die gesondheid- en voedingstatus van die arm- ste leerders in Suid-Afrika te verbeter. Die program teiken al die leerders in Suid-Afri- ka in kwintiel 1 tot 3 open- bare skole, wat 60% van die armste skole in Suid-Afrika insluit. Die program help ook om armoede in gemeenskppe te verlig deur werkskepping. “Die evaluering het aan- gedui dat die NSVP jaarliks aan meer as 50 000 vrywil- lige voedselhanteerders die geleentheid gee om vir leer- ders kos te maak en dat hul- le sodoende R960 per maand verdien,” sê Mathe. “Dit herlei na R576 miljoen per jaar in besoldigings wat gemeenskapslede bevoor- deel.” Die program stimuleer ook ekonomiese aktiwiteit, aan- gesien klein-, medium- en mikro-ondernemings en ko- operatiewe as diensverskaf- fers voordeel trek in provin- sies met gedesentraliseerde verkryging (KwaZulu-Natal, Gauteng, Mpumalanga en die Noord-Kaap). “Die plaaslike verkry- ging van groente het die potensiaal om skole en ge- meenskappe te bevoordeel en om plaaslike landbou te stimuleer. Die verslag het ook getoon dat die Wes-Kaap, Mpuma- langa, Gauteng, die Oos- Kaap, die Noord-Kaap en Noordwes oor die jare die program die beste uitgevoer het het.

2018-01-ed1

afr

Ons kán en sál meer doen om beurtkrag stop te sit

vukuzenzele unnamed

Vlak 6-beurtkrag is ver oorsaak deur die ver lies van meer as 18 000 megawatt (MW) se opwekkingskapasiteit as gevolg van onklaarheid van eenhede en ʼn onbeskermde staking deur Eskomwerkers. Na meer as ʼn dekade van elektrisiteitstekorte voel Suid-Afrikaners na regte gefrustreerd en kwaad. Dit kan soms voel asof daar geen einde in sig is nie. Die werklikheid is egter dat, alhoewel beurtkrag blyk erger te word, ons reeds verskeie belangrike stappe geneem het om die tekort aan elektrisiteitstoevoer aan te spreek. Ons onmiddellike prioriteit is om die elek trisiteitstelsel te stabiliseer. Eskom sal in staat wees om beurtkrag te verminder na laer vlakke namate die elektrisiteitstelsel en opwekkingskapasiteit herstel word. Die ooreenkoms wat tussen Eskom en vakbonde bereik is, sal belangrike herstelwerk moontlik maak en bykomende eenhede weer laat werk. Die transmissielyn van Cahora Bassa in Mosambiek is herstel en voeg 600MW by tot die netwerk; en Medupi se eenheid 6 het in Julie weer begin werk, wat ʼn bykomende 720MW toevoeg. Daar word verwag dat bykomende eenhede terug aanlyn sal kom, wat verder die huidige tekort sal verlig. Wetstoepassingsagentskappe werk terselfdertyd hard om sabotasie, diefstal en bedrog by Eskom te takel om die gevaar wat dié kriminele optrede vir die elektrisiteitstelsel inhou, aan te spreek. Die kern van die saak, op die ou einde, is dat ons meer kapasiteit tot die netwerk moet byvoeg. Dit sal ruimte skep vir Eskom om belangrike instandhouding te onderneem en die betroubaarheid van sy vloot te verhoog. Dit sal ook ʼn buffer skep sodat ander bronne gebruik kan word as verskeie eenhede op een slag breek. Een van die eerste stappe wat ek in 2018 geneem het, was om die verkrygingsprogram vir hernubare energie weer op die been te bring. Die verhoging van die lisensiedrumpel vir nuwe opwekkingsprojekte tot 100MW, bykomend tot die verkryging van nuwe opwekkingskapasiteit deur dié program, beteken dat privaatbeleggers nie ʼn lisensie benodig om opwekkingsfasiliteite tot dié betrokke grootte te bou nie. Dié eenvoudige hervorming het ʼn reuse potensiale beleggings pyplyn tot stand gebring. Eskom het grond langs bestaande kragstasies vir privaatbelegging in hernubare energieprojekte beskikbaar gestel. Ontwerpveranderings is voltooi om die werksverrigting van Medupi-eenheid 1, 2 en 3 te verbeter en word in eenheid 5 en 6 onderneem. Dié stappe, alhoewel dit beduidend is en oor die komende maande vrugte sal afwerp, is beslis nie genoeg om die krisis wat ons in die gesig staar, aan te spreek nie. Die afgelope paar weke het dit duidelik gemaak dat ons dringend meer moet doen. Daar is geen rede vir ʼn land soos ons sʼn – met die vaardighede, vermoëns en hulpbronne wat ons tot ons beskikking het – om ʼn tekort aan elektrisiteit te verduur nie. Ons het oor die afgelope paar weke saam met die betrokke ministers en senior beamptes aan ʼn reeks bykomende maatreëls gewerk om alle pogings om ons elektrisiteitstoevoer te verhoog, te versnel. Die boodskap is duidelik: dit is nie nou die tyd vir “sake soos gewoonlik” nie. Ons moet sterk optree om beurtkrag iets van die verlede te maak. Alhoewel die maatreëls wat ons reeds getref het die toevoer van betroubare en bekostigbare elektrisiteit in die toekoms sal verseker, kyk ons na watter bykomende maat reëls ons nou kan tref om dié doelwit nader te bring. Ons sal binnekort die gedetailleerde werk en beraadslaging wat benodig word om dié verdere maatreëls te finaliseer, voltooi. Ons sal dan binnekort in staat kan wees om ʼn omvattende stel stappe om baie vinniger vordering in die vasvat van beurtkrag aan te kondig. Daar is geen maklike oplossings vir ons elek trisiteitskrisis nie. Ons is egter vasberade en daartoe verbind om elke manier te ondersoek en elke geleentheid aan te gryp, om te verseker dat ons genoeg elektrisiteit opwek om aan die land se behoeftes te voldoen.

2022-08-ed1

afr

Werk saam om die demokrasie te versterk

Vukuzenzele Unnamed

Op die eerste dag van 2022 het die nasie in die gees bymekaargekom om afskeid te neem van aartsbiskop Desmond Tutu by die St. George’s Katedraal in Kaapstad. Dit was ʼn baie hartseer oom blik soos wat ons teruggedink het aan die lewe en bydrae van ʼn geliefde landgenoot wat op verskeie maniere die morele gewete van ons nasie was. Sy begrafnis was terselfdertyd ʼn viering van die waardes wat hy voorgestaan het. Dit was ʼn viering van die groot eenheid en diversiteit van ons mense, en ʼn herinnering aan die opofferings wat deur so baie mense gemaak is om ons demokrasie te vestig. Op die tweede dag van 2022 het die land in afgryse toegekyk hoe ʼn groot vuur ons parlement verswelg, net honderd meter weg van waar ons die vorige dag bymekaarge kom het om ons laaste eer aan aartsbiskop Tutu te betoon. Ons is verlig dat daar geen lewensverlies was nie en dat niemand in die brand beseer is nie. Ons is uiters dankbaar teenoor die brandbestryders wat die brand bestry en uiteindelik geblus het. Die ondersoek na die oorsaak van die brand is tans aan die gang. Ons moet seker maak dat dié ondersoek deeglik en sonder vertraging afgehandel word. Die land moet weet wat gebeur het. Daar word reëlings getref om te verseker dat die werk van die parlement kan voortgaan, selfs al kan die gebou nie gebruik word nie. Dit is noodsaaklik dat die parlement voortgaan om wette te oorweeg en deur te voer wat die samelewing sal transformeer en wat voortgaan om oorsig te verskaf, en verantwoordbaarheid verseker namate die regering werk om die mandaat wat hy van sy mense ontvang het, te implementeerBehalwe dat die St. George’s Katedraal en die parlement naby aan mekaar geleë is, word die twee geboue ook verbind deur die herinnering aan dit wat ons as Suid-Afrikaners bymekaar bring: ons demokrasie. Ons treur oor Desmond Tutu, want hy was die geestelike vader van ons demokrasie. Ons wil wanho pig raak oor die vernietiging van ons parlementsgebou, want dit is die setel van ons demokrasie. Dit is die plek waar die nuwe demokratiese grondwet net meer as 25 jaar gelede aanvaar is, en waar honderde transformerende wette goedgekeur is. Ons besef dit nie altyd nie, maar die brand by die parlement het gedemonstreer hoe sterk Suid-Afrikaners oor hulle demokrasie voel. Dit is ook ʼn herinnering aan hoe belangrik dit is dat ons hard daaraan werk om die demokrasie te versterk en te verdedig. Alhoewel die parlementsgebou so erg beskadig is dat ons nie daar kan werk nie, gaan die parlement as instelling in diens van die mense voort. Dit is ʼn belangrike herinnering dat ons demokratiese instellings nie gedefinieer word deur die geboue wat hulle huisves nie, maar deur die werk wat hulle doen en deur die vertroue wat die mense in hulle het. Dit geld vir al die instellings van ons demokrasie. Terwyl die brand in die par lement uiteindelik geblus is, het waarnemende hoofregter, Raymond Zondo, die eerste deel van die verslag van die Kommissie van Ondersoek na Staatskaping ingehandig. Dié gedeelte van die verslag sit uiteen hoe verskeie staatsinstellings geïnfiltreer, geplunder en ernstig benadeel is. Dit sluit instellings in staatsbesit in soos die SuidAfrikaanse Lugdiens, die regering se kommunikasie diens en die Suid-Afrikaanse Inkomstediens. Hierdie gedeelte van die ver slag skets ʼn baie ontstellende prentjie oor hoe sleutelinstel lings van ons demokrasie onder verdenking geplaas en ondermyn is deur kriminele aktiwiteit. Nie net is beduidende bedrae geld gesteel nie, maar hierdie instellings was nie in staat om die funksies waarvoor hulle opgerig is na behore te verrig nie. Die bevindinge en aanbevelings van die Zondokommissie sal die land help om dié instellings te herbou en die verantwoordelike per sone verantwoordbaar te hou. Ons moet seker maak dat ons dié bevindings gebruik om dié instellings in die toekoms te beskerm sodat hulle nooit weer gekaap word nie. Ons moet ons demokrasie waarvoor ons so hard gewerk het, beveilig teen enige pogings om dit leed aan te doen – of dié pogings nou die vorm van korrupsie in staatsondernemings, die ondermyning van ons wets toepassingsagentskappe, die sabotasie van ons ekonomiese infrastruktuur, of aanvalle op die onafhanklikheid en integriteit van ons regbank, aanneem. Ons moet ons grondwet, ons demokratiese staat en die verkiesingsproses be skerm teen enigeen wat ons demokrasie wil verswak en die Suid-Afrikaanse mense van hulle swaarverdiende vryheid wil ontsê. Daar is baie uitdagings wat ons in die gesig moet staar namate ons werk om te herbou en van die nagevolge van die Kovid-19-pandemie te herstel. Soos ons dit doen, laat ons krag en bemoediging put uit ons diepe toewyding aan ons demokrasie en ons gemeen skaplike begeerte om ʼn nasie te bou wat verenig, vry en gelyk is. Ek wens u almal net die beste toe vir die jaar komende jaar.

2022-02-ed1

afr

Ma met onderliggende siektetoestand oorwin COVID-19

Silusapho Nyanda

Mense met on-derliggende siektetoestande — soos asma, hoë bloed-druk, kroniese niersiekte en diabetes — kan ernsti-ger koronavirussimptome (COVID-19-simptome) ervaar en kan selfs as ge-volg van die spanning wat die virus op hulle liggame plaas, sterf. Toe die arbeidsterapeut van Kaapstad en ma van drie, Insaaf Mohammed (40) po-sitief vir COVID-19 getoets is terwyl sy siek was met asma, was sy gelukkig in staat om beide toestande te hanteer en nie ernstig siek te word nie.Mohammed het COVID-19 by haar man, wat by die Groote Schuur Hospitaal se laboratorium werk, aange-steek. Mohammed se sewe-jarige seun het ook positief getoets.Al drie het hulself tuis ge-isoleer nadat hulle positief getoets het. "Ons het onsself in ons slaapkamer geïsoleer terwyl my skoonma —wat diabetes en hoë bloeddruk het, en gelukkig nie die virus gekry het nie — na ons ander twee kinders omgesien het," sê Mohammed.Mense met hoë bloeddruk, diabetes en kroniese nier-siekte is onder diegene met die mees algemene onderlig-gende siektetoestande van COVID-19, volgens die Departement van Gesond-heid.Mense met die volgende onderliggende siektetoe-stande het, soos op 25 Mei, ernstige simp-tome getoon: • Hoë bloeddruk, 58 persent• Diabetes, 56 persent• Kroniese niersiekte, 17 persent• MIV , 16 persent• Asma of kroniese asemha-lingsiekte, 15 persent• Hartsiekte, 11 persent• Vetsug, 13 persent• TB, 13 persent• Kanker, twee persent• Ander kroniese siektes, 16 persent.Mohammed het gesê dat haar grootste vrees was om ernstige asemhalings-komplikasies as gevolg van COVID-19 te ervaar. "Ek het moegheid, 'n gehoes en 'n toe bors ervaar, wat met my asmapomp opgelos is. My simptome was nie so erg soos my man sʼn nie, wat liggaamspyne, naarheid, ʼn toe bors, kortasemrigheid, verstopte sinusse, dik slym in sy bors en ʼn koors gehad het. My seun het vir drie dae ʼn koors gehad, maar het redelik vinnig herstel nadat hy sy simptome oorkom het," sê sy.Mohammed se gesin het by alle higiëneprotokolle by die huis en by die werk gehou om nie die virus op te doen nie. "My familie het begrip getoon, omgegee en was ondersteunend en het elke aand vir ons aandete gebring, maar ʼn mens se ge-meenskap kan soms afsydig wees en die skade wat op sosiale media veroorsaak word, is skrikwekkend," sê Mohammed.Die Departement van Ge-sondheid sê dat dit belangrik is om gehidreer te bly en jou bloedsuiker en tempera-tuur te kontroleer ten einde COVID-19 te hanteer, veral vir pasiënte met onderlig-gende siektetoe-stande.Die departement raai ook mense met onderliggende siektes aan om die volgende voorsorgmaatreëls te tref: • Neem jou medisyne kor-rek, soos deur jou gesond-heidsorgpraktisyn voor-geskryf. • Was jou hande vir min-stens 20 sekondes met seep en water voordat jy aan enige medikasie raak.• Moenie ophou om medi-syne te neem tensy ʼn ge-sondheidsorgpraktisyn vir jou so sê nie en moet nooit medisyne met eni-giemand te deel nie.• Probeer om elke dag vir 30 minute te oefen.Die departement sê dat mense met diabetes meer geneig is om ernstige kom-plikasies weens COVID-19 te ervaar, maar die risiko om baie siek te word is baie laer as ʼn mens se diabetes goed hanteer word."Mense met diabetes is in die algemeen meer geneig om ernstige simptome en komplikasies te ervaar wan-neer hulle ʼn virus onder lede het. Voortdurende sosiale of fisiese distansiëring word, waar moontlik, aanbeveel, aangesien diabetiese indi-vidue meer geneig is om COVID-19 op te doen. Om oorgewig te wees, is ook ʼn risikofaktor vir ernstige COVID-19. Gewigsverlies, indien moontlik, word dus aanbeveel." Gesond verklaarMohammed het ná 14 dae se isolasie teruggekeer werk toe. Sy sê dat haar denkpro-sesse en perspektief oor die lewe verander het namate sy van die virus herstel het."Jy waardeer jou gesin en die klein dingetjies in die lewe selfs nog meer. Ek wil hê dat mense in enige werksomgewing verant-woordelikheid vir hulle gesondheid moet aanvaar en hulle gesinne en kinders daaroor moet opvoed, veral noudat kinders teruggekeer skool toe. "Help jou kind om kre-atiewe maniere te kry om liefde teenoor hulle vriende te betoon sonder om naby aan mekaar te gaan en aan mekaar te raak. Oortuig jou gesin om hulself te ontsmet voordat hulle in die huis ingaan, los jou skoene in die motorhuis as jy kan, trek al jou klere uit en stort voordat jy jou gesin groet en wees meer gesondheidsbewus om hulle te beskerm," sê sy.Die departement raai mense met onderliggende siektetoestande aan om ge-sond te eet, gereeld te oefen, hulle spanningsvlakke te hanteer, by hulle mediese behandelingsplan te hou en alle nodige voorkomings-maatreëls na te kom. vtwee kinders omgesien het," sê Mohammed. Mense met hoë bloeddruk, diabetes en kroniese niersiekte is onder diegene met die mees algemene onderliggende siektetoestande van COVID-19 , volgens die Departement van Gesondheid. Mense met die volgende onderliggende siektetoestande het, soos op 25 Mei, ernstige simptome getoon:COVID-19 te ervaar. "Ek het moegheid, 'n gehoes en 'n toe bors ervaar, wat begrip getoon, omgegee en was ondersteunend en het elke aand vir ons aandete gebring, maar ʼn mens se gemeenskap kan soms afsydig wees en die skade wat op sosiale media veroorsaak word, is skrikwekkend," sê Mohammed. Die Departement van Gesondheid sê dat dit belangrik is om gehidreer te bly en jou bloedsuiker en temperatuur te kontroleer ten einde COVID-19 te hanteer, veral vir pasiënte met onderliggende siektetoestande. giemand te deel nie. • Probeer om elke dag vir 30 minute te oefen. Die departement sê dat mense met diabetes meer geneig is om ernstige komplikasies weens COVID-19 te ervaar, maar die risiko om baie siek te word is baie laer as ʼn mens se diabetes goed hanteer word. "Mense met diabetes is in die algemeen meer geneig om ernstige simptome en komplikasies te ervaar wanneer hulle ʼn virus onder lede het. Voortdurende sosiale of fisiese distansiëring word, waar moontlik, aanbeveel, aangesien diabetiese individue meer geneig is om COVID-19 op te doen. Om Insaaf Mohammed, wat aan asma ly, het daarin geslaag om COVID-19 te oorwin. Kontak die COVID-19-blitslyn by 0800 029 999 of WhatsApp die woord "Hi" aan 0600 123 456 as jy enige simptome soos koors, hoes of kortasem ervaar.

2020-07-ed1

afr

Hoe om die verlies van ʼn geliefde te hanteer

Vukuzenzele unnamed

“Jy is nie die enigste een nie,” verseker Zanele Ludziya, ʼn gemeenskap-sielkundige verbonde aan die Stiklandhospitaal in die Wes-Kaap.Om ʼn geliefde te verloor, is nooit maklik nie en kan ʼn vlaag emosies ontketen. “Daar is baie tekens wat daarop dui dat ʼn geliefde deur die rouproses gaan, maar ʼn gebrek aan sigbare simptome beteken nie nood-wendig dat die persoon nie rou nie. “Mense mag tekens van woede, irritasie, hartseer of onverskilligheid toon. Hul kognitiewe funksionering kan ook aangetas word omdat hulle ingedagte is danksy gedagtes oor en her-inneringe van die ontslape geliefde. Hulle mag dalk sukkel om te konsentreer of verstrooid voorkom,” sê Ludziya.Sy raai mense aan om op te let na gedragsveranderinge soos tranerigheid of ʼn toe-name in alkoholen dwelm-gebruik. “Hulle mag dalk meer as gewoonlik rook, hulle mag hulself onttrek of isoleer, of hulle mag mense en plekke vermy. Hulle mag dalk stilte of harder geraas soek. Hulle kan ook meer aggressief en kortaf wees,” sê sy.Wanneer mens steun bied aan ʼn geliefde, help dit om die rouproses te verstaan en te besef dat elke persoon dit anders ervaar, volgens Ludziya. Sy verduidelik dat om te rou nie ʼn toestand is nie, maar wel ʼn proses; en dat mense deur verskillende fases gaan tydens die rou-proses.Die algemene fases van die rouprosesDie algemene fases tydens die rouproses is ontkenning of isolasie (weens skok of verslaentheid); woede (word kwaad vir ander mense wanneer hulle niks verkeerd gedoen het nie); onderhandeling (skuld-gevoelens oor dinge wat nooit gesê is nie en onge-dane sake); depressie (die hartseer wanneer ʼn mens besef die lewe sal aangaan sonder die geliefde); en aanvaarding (die persoon aanvaar die werklikheid, maak vrede met die verlies en vind ʼn manier om steeds ʼn vervulde lewe sonder die geliefde te lei).“Een van die maniere waarop ʼn mens die situasie kan hanteer en ondersteu-ning kan bied is om begrip te hê met die roufase waarin jy of die ander persoon is. Dit sal die persoon wat rou gerusstel dat dit wat hulle ervaar, normaal is. Behandel die persoon met empatie, geduld en begrip; en hou ingedagte dat dit waardeur jy nou gaan, nie vir altyd sal aanhou nie,” sê Ludziya.

2021-03-ed1

afr

tap-vir-stap gids vir die gebruik van gesigmaskers

vukuzenzele unnamed

Pendelaars wat taxi's en ander vorme van openbare vervoer gebruik, asook mense wat tyd op plekke deurbring waar dit moeilik is om jou fisies van ander mense te distansieer, word veral aangemoedig om gesigmaskers te dra. Die hoofvoordeel wan-neer almal ʼn gesigmasker dra, is dat dit die hoeveel-heid koronavirus (Cov-id-19) -druppels wat deur mense wat die virus het, uitgehoes word, vermin-der, wat dus die versprei-ding deur druppels beperk.Almal behoort ʼn gesig-masker te dra, aangesien sommige mense, wat die koronavirus het, nie simp-tome het nie of nie weet dat hulle die virus het nie. Asemhalingshigiëne vir die dra van materiaalgesig-maskers Materiaalgesigmaskers word as deel van asem-halingshigiëne of -reëls aanbeveel, wat onder meer bepaal dat jy in jou gebuigde elmboog of ʼn snesie moet hoes of nies. Die gesigmasker moet die neus en mond heeltemal bedek. Gesigmaskers be-hoort nie afgehaal te word wanneer daar gepraat, gehoes of genies word nie.Dit is baie belangrik dat materiaalgesigmaskers reg gebruik word. Die verkeerde gebruik kan daartoe lei dat gebruikers hulself daaraan blootstel om Covid-19 te versprei. Selfs al dra jy ʼn masker, moet jy steeds: • jou hande was • sosiale afstand handhaaf • onthou om in jou gebuigde elmboog te hoes of te nies • nie met ongewaste hande aan jou oë, neus of mond raak nie. Die publiek behoort nie chirurgiese (mediese) maskers of N-95-asemha-lingsmaskers te gebruik nie, want dit word vir gesondheidsorgwerkers en ander frontlinie mediese personeel gespaar. vMei 2020 Uitgawe 2Hoe om jou materiaalmasker te hanteer 1. Gebruik slegs 'n masker wat gewas en gestryk is.2. Was jou hande voordat jy die masker opsit.3. Sit die masker met die regte kant na jou gesig toe op en maak seker dat dit jou neus en mond behoorlik bedek.4. Bind die toutjies agter jou kop vas, of as jy rekkies gebruik, maak seker dat die rekkies die masker styf vashou.5. Maak seker dat dit goed pas. Beweeg dit rond totdat dit goed pas. Moet nooit aan die materiaalgedeelte vat nie.6. Wanneer jy die masker op-gesit het, MOET JY NIE AAN JOU GESIG VAT voordat jy dit afgehaal het nie.7. Wanneer jy die masker af-haal, maak die toutjies los, vou die masker onderstebo, hou dit vas aan die toutjies/rekkies en sit dit in 'n houer wat spesifiek vir die was van materiaalmaskers opsygesit is.8. Was jou hande deeglik en droog hulle behoorlik af voor-dat jy enigiets anders doen.9. Daar moet minstens twee materiaalmaskers per per-soon wees sodat een gewas kan word en daar een skoon masker vir gebruik is.10. Maskers moet met seep en warm water gewas word, be-hoorlik uitgespoel en gestryk word. Die belangrikheid van sosiale afstand Sosiale afstand is uiters belangrik in die stryd teen Covid-19 omdat dit help om die verspreiding van dié siekte regoor die land te beperk. Sosiale afstand beteken dat jy 'n veilige afstand van ongeveer 2m van ander mense af moet wegbly, sodat jy die oordrag van Covid -19 beperk. Dié gewoonte is baie belangrik terwyl ons midde-in die koronavirusepidemie is, waar die virus van persoon tot persoon oorgedra word wanneer druppels van iemand wat die virus het, deur nies, hoes of praat, versprei.Die toepas van sosiale afstand en die staat van inperking in Suid-Afrika is noodsaaklik om die kurwe gelyk te maak, wat aangedui word deur ’n afname in die aantal mense wat die virus opdoen.Dié inligting is deur die Nasionale Departement van Gesondheid, verskaf.

2020-05-ed2

afr

Kommunikasie is die sleutel tot kennis van jou kind

vukuzenzele unnamed

Volgens Childline South Africa, ’n nie-winsgewen de organisasie wat kinders teen alle vorms van geweld beskerm en ’n kultuur van kinderregte in Suid-Afrika skep, moet ouers op ’n posi tiewe manier met hul kinders kommunikeer. Moenie op hulle skree nie; praat respekvol met hulle; gee vir hulle keuses; betrek hulle by die besluitnemings proses; leer hulle wat die verskil is tussen reg en ver keerd; en moedig hulle aan om hul gevoelens uit te druk. Jy kan dit doen deur ge reelde gesinsvergaderings te hou waartydens almal praat en luister. Om met jou kinders te praat is die beste manier om hulle te leer en jy kan goeie gedrag aanmoedig deur dinge bloot met hulle te bespreek. Childline raai ouers aan om met aandag te luister en geduldig te wees omdat kinders nie altyd weet hoe om te sê wat hulle dink of voel nie. Kinders moet weet wat is aanvaarbaar en onaanvaarbaarMaak seker dat jou kinders weet hoekom reëls nodig is en dat daar gevolge sal wees as hulle die reëls oortree. Wees al tyd konsekwent en pas hierdie gevolge toe. Wanneer kinders ouer word, moedig hulle aan om die reëls te bespreek en laat hulle toe om te help besluit wat die gevolge moet wees as hulle die reëls oortree. Prys jou kinders altyd vir goeie gedrag Deur vir jou kinders te vertel dat jy van die goeie dinge hou wat hulle doen, kan slegte gedrag verdwyn, want belonging het beter resultate as straf. Baie ouers beloon hulle kinders met speelgoed of lekkernye, maar die beste beloning is om liefde te betoon deur drukkies of ‘n glimlag en om te wys jy stel belang in hulle. Bou van ’n goeie selfbeeldDit is deurslaggewend dat jy jou kind moet help om ’n goeie selfbeeld te bou. Jy kan kinders help deur hulle te prys as hulle hulp aanbied of wanneer hulle hul verbeel ding gebruik; prys ook hulle intelligensie en spelerigheid; moedig hulle aan om te praat, laat hulle spesiaal voel en laat hulle weet dat hulle spesiaal is. Wees ook betroubaar sodat hulle weet hulle kan altyd op jou staatmaak. Skadelike gedrag is on aanvaarbaarDit is nooit aanvaarbaar om kinders skade aan te doen nie. Skadelike optrede sluit in om vir hulle te skree, te vloek, te dreig en te verkleineer. Om voor ’n kind of vir ’n kind te vloek en te skel, kan hulle onseker en bedreig laat voel. Moeilike of ‘spesiale’ kin ders kan dalk spesifieke probleme hê, soos aandagaf leibaarheidsversteuring of aandagafleibaarheiden hi perkatiwiteitsversteuring, wat kan beteken dat hulle ’n spesifieke dieet moet volg of bystand nodig het om hul medikasie gereeld te neem. As ’n ouer of oppasser nie weet hoe om ’n kind se gedrag of spesiale be hoeftes te hanteer nie, kan hulle Childline skakel by: 0800 055 555 en vra om met ’n voorligter te praat.

2018-11-ed2

afr

Israel, Palestina word gevra om Suid-Afrika na te boots deur vrede na te streef

vukuzenzele unnamed

Die verergerende situasie in Israel en Palestina bevestig weereens wat ons as SuidAfrikaners al te goed weet – dat onversetlike konflik slegs deur vreedsame onder handeling opgelos kan word. Dit demonstreer ook dat tensy die grondoorsake van ʼn konflik aangespreek word – in dié geval, die onwettige okkupasie van Palestina deur Israel en die weiering van die Palestynse mense se reg tot selfbeskikking – vrede en versoening buite bereik sal bly. Die nuutste geweld is aangewakker deur ʼn Israeliese hof se beslissing om in die Sheikh Jarrah-buurt in Oos-Jerusalem ʼn groep fami lies daar woonagtig te ontset om plek te maak vir Israeliese nedersettings. Om te sien hoe mans, vrouens en kinders verwyder word uit die huise waarin hul families vir geslagte lank gewoon het, bring pynlike gedeelde en persoonlike herinneringe na vore vir die meerderheid Suid-Afrikaners – herinneringe van geforseer de verwyderings en grond onteiening. Dit was pyn en vernedering wat my eie familie, en baie Suid-Afrikaanse families, deurgegaan het. My gesin is op twee geleenthede geweld dadig na verskillende dele van die land geskuif. Om met ʼn vuurwapen uit jou huis geforseer te word is nie maklik om te vergeet nie en die nagevolge van só ’n trauma duur geslagte lank. Ons, as ʼn land, leef steeds met die blywende nagevolge van die gevoellose dade wat in die naam van apartheid ruimtelike beplanning ge pleeg is. As mense wat glo in gelyk heid, geregtigheid en mense regte kan ons nie anders as om geroer te word en inderdaad ook kwaad te word oor die pyn en vernedering wat die Palestynse mense aangedoen word nie; want dit eggo ons eie geskiedenis van pyn en vernedering. Met hierdie dade oortree Israel internasionale wet gewing. Hulle verontagsaam herhaalde beslissings van die Verenigde Nasies se Veilig heidsraad wat aandring op ʼn einde aan die okkupasie van Palestynse grond en die verwesenliking van die Palestynse mense se regte. Sedert Israeliese magte verlede week aanvalle op aanbidders by die Al Aqsamoskee in Jerusalem geloods het, het die geweld intussen die Gazastrook, groot ge deeltes van die Wesoewer en ʼn aantal Israelitiese stede verswelg. Dit het dosyne mense, waaronder kinders, se lewens geëis. Dit is ook baie kommerwek kend dat Israeliese magte ʼn multiverdiepinggebou wat ʼn aantal media-organisasies ge huisves het, vernietig het en sodoende ʼn kil boodskap aan die media wat oor die geweld verslag doen, gestuur het. Die sinnelose en voort gesette Israeliese bombarder ing van Gaza sal verwoes tende gevolge vir die meer as twee miljoen mense hê wat vir die afgelope 14 jaar onder ’n onwettige Israeliese blokkade ly. Ons doen ʼn beroep op alle betrokke partye om selfbe heersing toe te pas, respek vir menselewens te toon en die huidige aggressie te staak. Ons, as Suid-Afrika, is daar toe verbind om deel te wees van internasionale pogings wat ten doel het om weer ʼn politieke proses aan te wak ker wat sal lei tot die vestig ing van ʼn lewensvatbare Palestynse staat; ’n Palestynse staat wat sy-aan-sy in vrede met Israel en binne interna sionaal erkende grense kan bestaan. Die tweestaat-oplossing bly die mees lewensvatbare opsie vir die mense van Israel en Palestina en moet steeds ondersteun word. Net soos wat Israeliese magte aanbidders by die Al Aqsa-moskee aangeval het, is ons besig om voor te berei om die eeufees van die Bulhoek slagting by ʼn godsdienstige plek in Ntabelanga in die Oos-Kaap te herdenk. Op 24 Mei 1921 het kolo niale veiligheidsmagte, ge wapen met masjiengewere en artillerie, op aanbidders losgebrand. Meer as 160 mense is dood en byna 130 beseer. Die slagting het nie net die brutaliteit van die polisiemag van die Unie van Suid-Afrika blootgelê nie, maar ook die rassistiese stelsel wat dit moes handhaaf. Net soos die geskil in die Sheik Jarrah-buurt, was die gruweldaad by Bulhoek nie net weens ʼn plaaslike geskil nie; dit was fundamenteel oor die geforseerde onteien ing van grond, oor koloniale okkupasie, oor rassediskrimi nasie en oor gewelddadige onderdrukking van onenig heid. Wanneer ons nadink oor die krisis in die Midde-Ooste en veral die lyding van die Palestynse mense, sal dit vir ons raadsaam wees om die woorde van Selby Msimang, stigterslid van die African National Congress, te her roep. Na aanleiding van die Bul hoekslagting het hy geskryf: “Geskiedenis dui daarop dat die menslike siel van nature teen ongeregtigheid in op stand kom.” Die betogings en die op stand van die onderdrukte mense van Suid-Afrika teen kolonialisme en apartheid het die waarheid van dié woorde bewys. Ons, as mense met ’n liefde vir vryheid en geregtig heid, staan saam met die Palestynse mense in hul soektog na selfbeskikking, maar ook in hul weerstand teen die ontneming van hul menseregte en die weiering van hul waardigheid. As burgers van ʼn land wat sy rug kon draai op rassehaat en bloedstorting en ʼn inklusie we samelewing kon bou wat geanker is in menseregte vir almal, is dit ons gedeelde hoop dat die mense van Israel en Palestina ʼn soortgelyke pad sal volg; dat hulle me kaar sal vind and dat hulle vrede sal vind.

2021-06-ed1

afr

Ngaleka se wonderbestanddeel vir voorspoedige besigheid

Hlengiwe Ngobese

te plant, het sy nie geweet dat sy eendag ʼn boerdery sou besit wat produkte aan plaaslike winkels en skool- voedingsprogramme sou verskaf nie. Ngaleka (67) is van KwaXolo in Port Shepstone, KwaZu- lu-Natal. Sy boer met spinasie, kool, wortels, tamaties, uie, sui- kerbone en piesangs. Haar besigheid het in 2016, by die KwaZulu-Natal Departement van Landbou se Vroulike En- trepreneurstoekennings, die toekenning vir beste selfstan- dige produseerder, gewen. Ngaleka sê dat sy groente begin plant het om haar gesin te help om vars kos te kry, maar dat haar passie vir boer- dery haar aangevuur het om ’n besigheid te begin. Sy het ook twee plaaslike vroue aangestel om haar op die plaas te help. “Ek boer tans op twee hektaar grond, maar dit is nie genoeg nie. Mense wil my groente hê omdat ek nie chemiese bemes- ting gebruik nie. Ek gebruik veekraalkompos,” sê sy. Ngaleka, ʼn voormalige on- derwyseres, sê dat sy ʼn passie vir boerdery ontwikkel het terwyl sy ’n onderwyser by Gcilima Laerskool was. “Ek het altyd wanneer ek van die skool af gekom het, na die landerye toe gegaan. Ek was behep met gesond eet. Toe ek aftree-ouderdom bereik het, wou ek in my vrye tyd net boer. “Ek het begin met spinasie, kool en beet en dit aan die plaaslike kliniek verkoop. Ek het elke dag al my voorraad verkoop. Dit het my gemo- tiveer om selfs meer aan te plant,” sê sy. Ngaleka verduidelik dat groenteboerdery sy uitdagings het. “Groente is nie populêr onder baie boere nie, want die weer moet perfek wees. Dit moenie te koud of te warm wees nie,” sê sy. Ngaleka het met die winste wat sy deur haar boerdery gemaak het, drie bykomende hektaar grond gekoop, waar sy teebome aanplant. “Ek het ook ’n mark gevind waar ek hierdie spesiale bome sal verskaf. Essensiële olies waarmee velprobleme soos veluitslag behandel word, word van teeboom-olie ge- maak.” Ngaleka moedig vroue aan om boerdery te begin, veral aangesien dit baie voordele inhou. “Jy kan dit in jou eie erf doen en dan verder uitbrei. “Die wêreld is vol geleenthede vir vroue.”

2018-08-ed2

afr

ONDERWYSLandelike leerders kry ʼn helpende hand

More Matshediso

Die Projek vir Landelike Onderwysassistente (REAP) is ʼn program wat oor drie jaar strek en wat van 2018 tot 2021 vir ʼn loodsfase in werking gestel sal word. Dit het ten doel om in hierdie tydperk omtrent 188 skole in Suid-Afrika, tot voordeel te strek. Die departement hoop dat dit sal bydra tot die verbete ring van die gehalte van on derrig en leer in die landelike basiese onderwysstelsel. Die program is tans in twee distrikte in elk van die drie onderpresterende landeli ke provinsies, geloods. Dit sluit in Alfred Nzo Oos en OR Tambo Kusdistrik in die Oos-Kaap, ILembeen UM zinyathidistrik in KwaZu lu-Natal en Sekhukhuneen Mopanidistrik in Limpopo. Die Hoofdirekteur vir Kur -rikulumimplementering en -versterking by die Depar tement van Basiese Onder wys, Seliki Tlhabane, sê dat die departement ongeveer 750 jeugdiges met matriek gewerf het om Landelike Onderwysassistente by die skole te wees. "Hulle het basiese opleiding ontvang wat hulle toerus om die take wat aan hulle toe gewys is, uit te voer. Hulle sal in die grondslagen oor gangsfase ontplooi word, wat graad 1 tot 4, insluit," verduidelik hy. Daar word van die Lan delike Onderwysassistente verwag om te help met ʼn verskeidenheid aktiwiteite, veral die verbetering van syfervaardigheid, geletterd heid en leesvaardighede. "Dit is ook ʼn manier om die jeug in ekonomiese de pressiegebiede deur vaar digheidsontwikkeling en werkervaring, te bemagtig," sê Tlhabane. Hy sê dat daar van die Lan delike Onderwysassistente verwag word om die las van onderwysers by landelike skole te verlig deur te help met samewerkende kurri kulêre aktiwiteite soos die koördinering van huiswerk klubs, wiskundeklubs, lees klubs, kreatiewe kunsklubs en landbouprojekte. Ntombikayise Mkhize, die hoof van Ozwathini Laer skool in die Nodwengu gebied in die Ilembedistrik, hoop dat die program sal help, want die meeste van haar leerders sukkel met leesen syfervaardigheid. Ongeveer 387 leerders is hierdie jaar vir graad R tot graad 7 by haar skool inge skryf. "Die meeste van ons leer ders kom uit huise waar kinders aan die hoof van die huishouding is, terwyl ander deur oumas en oupas versorg word. Hulle het niemand wat hulle met hul huiswerk kan help of hulle aanmoedig om te lees nie en dit beïnvloed hulle prestasie in die klas," verduidelik sy. "Die ander probleem is dat ons leerders in die grond slagfase al hulle onderrig in IsiZulu ontvang en wan neer hulle na die oorgangs fase beweeg, moet hulle die meerderheid van hul vakke in Engels doen, so dit word 'n enorme uitdaging vir hulle om aan te pas."Ons sal, tydens die loodsfa se, die impak en sukses van die REAP-program meet, deur die program te kontro leer en te evalueer. Ons het ook ses werklose gegradueer des as projekkoördineerders in diens geneem. Hulle sal in elk van deelnemende dis trikte verteenwoordig word. Die projekkoördineerders sal ons ook help om die projek te kontroleer en te evalueer. Ons het twee jaar gelede die heel eerste landelike onder wys-tafelrondekonferensie op die gebied van basiese on derwys belê. By hierdie kon ferensie het verskeie studies aangedui dat, bo en behalwe ander uitdagings wat baie landelike skole in die gesig staar, daar kritieke vakante onderwysposte is, veral in Wiskunde en Natuurkunde vakke.

2018-10-ed2

afr

Nuwe wette steun die stryd teen GGG

Silusapho Nyanda

Met verwysing na die toename in verkragting en seksuele aanranding, het hulle verduidelik hoe hulle as vroue voortdurend in vrees leef en dat hulle hul vertroue in die gereg verloor het. Ek was diep geraak deur hul mededeling van die vrees waaronder die vroue in ons land op ʼn daaglikse basis leef. Na aanleiding van die lyding waaraan vroue en kinders onderworpe is, het ons wette ingestel met die doel om hulle te beskerm. Maar ten spyte van die strawwe om oortreders uit die samelewing te verwyder, ly en sterf vroue en kinders steeds. Ek het onlangs drie wetsontwerpe bekragtig wat ons belofte nakom om die strafregstelsel te versterk, verantwoordbaar heid regoor die regering te bevorder en ondersteuning vir slagoffers en oorlewendes as die fokuspunt van al ons planne te stel. Die nuwe Wet op Kri minele en Verwante Sake beskerm die weerloses teen sekondêre viktimisering deur die howe toe te laat om ʼn tussenpersoon aan te stel deur wie ʼn minderjarige, ʼn persoon met gestremdhede of ʼn bejaarde persoon ondervra kan word tydens hofverrigtinge. Dit laat ook die verdere gebruik van bewyse deur middel van ʼn oudio-visuele skakel toe. Dit help om ʼn getuie te beskerm teen enige kwaad wat aangedoen kan word, verhoed onnodige vertragings en spaar kostes tydens hofverrigtinge. Die nuwe wet verskerp ook ons borgstelsel aansien lik. ʼn Aanklaer wat nie borg teenstaan nie in sekere aan gewese sake moet hul redes op rekord plaas. Die hof moet enige dreigemente wat teen die klaer gemaak is asook die klaer se sienspunt van hul eie veiligheid in berekening neem. Tensy die hof tevrede is dat uitsonderlike omstandighede bestaan wat die toestaan van borg regverdig, moet borgtog geweier word. Die nuwe Wysigingswet op die Strafreg (Seksuele Misdrywe en Verwante Aangeleenthede) maak seksuele uitbuiting en die voorbereiding (sogenaamde “grooming”) van mense met verstandsgestremdhede en maak voorsiening omdat seksuele oortredings teen mense met verstandgestremdhede in die nasionale register van seksuele oortreders (NRSO) opgeneem moet word. Ons het werk gemaak van versoeke dat die bestuur van die NRSO opgeskerp word. Persone wat skuldig bevind is aan seksuele misdade teen kinders of mense met verstandgestremdhede, wat voorheen aan sulke misdade skuldig bevind is, en wat vonnisse van langer as 18 maande opgelê is, kan slegs na 20 jaar aansoek doen dat hul name van die register verwyder word. Die wet reguleer ook die aanmeldingsplig van mense wat vermoed dat seksuele oortredings teen weerlose persone gepleeg is. Die nuwe Wysigings wet op Gesinsgeweld maak voorsiening vir die ingewikkeldhede in gesinsgeweldverhoudings. Ons het die proses om ʼn beskermingsbevel te kry, verskerp en die omstandighede waaronder daar vir só ʼn bevel aansoek gedoen kan word, uitgebrei. Ons het die kwessie aangespreek van vroue en kinders wat geviktimiseer word ten spyte van die feit dat daar ʼn beskermingsbevel bestaan of een in die proses is om uitgereik te word. As ʼn hof glo dat ʼn klaer in dringende gevaar is, kan dit dadelik ʼn beskermingsbevel uitreik sonder die vereiste kennisgewing aan die respondent. Van groot belang is dat, indien die hof iemand wat van gesinsgeweld aangekla is maar nie ʼn beskermingsbevel teen hulle het nie op borgtog vrylaat, die hof ʼn beskermingsbevel moet uitreik nadat navrae gemaak is. Wanneer die hof ʼn beskermingsbevel uitreik, moet dit terselfdertyd die die uitreiking van ʼn opgeskorte lasbrief van inhegtenisname magtig wat aan die SuidAfrikaanse Polisiediens (SAPD) verskaf moet word. Indien ʼn lid van die SAPD vermoed dat ʼn klaer in gevaar is weens oortreding van die beskermingsbevel, moet hulle onmiddellik die respondent arresteer. Die wet beskerm nou uitdruklik bejaardes teen alle vorme van gesinsgeweld en laat ook klaers toe om aanlyn aansoek te doen vir ʼn beskermingsbevel, wat tyd en reiskoste spaar. Om klaers teen verdere mishandeling te beskerm, mag die hof ʼn veiligheidsmoniteringskennisgewing uitreik wat vereis dat ʼn lid van die SAPD in voortdurende kontak bly met die klaer, sonder die wete van die misbruiker. Oorlewendes van GGG kla dikwels oor swak behandeling of miskenning van hul kommer wanneer hulle klagtes by polisiestasies aflê. SAPD-lede wat nie hul verpligtinge onder die nuwe wetgewing nakom nie, sal skuldig wees aan wangedrag. Alle volwasse persone wat kennis dra of vermoedens het dat gesinsgeweld gepleeg word teen ʼn kind, ʼn persoon met verstandgetremdhede of ʼn bejaarde persoon, word verplig om dit by ʼn maatskaplike werker of die polisie aan te meld. Versuim om dit te doen is ʼn kriminele oortreding. Die beginsel dat geweld teen vroue en kinders almal se verantwoordelikheid is, is dus nou op die wetboek. Die aanvaarding van hierdie nuwe wette is ʼn treë in die regte rigting, maar nie die oplossing nie. Ons moet keer dat geweld en misbruik in die eerste plek plaasvind. Ons moet as samelewing saamwerk en ons stemme, ons magskeuse en ons reser wes van dapperheid gebruik om vir eens en altyd ʼn einde te maak aan die geweld wat mans teen vroue en kinders pleeg.

2022-02-ed2

afr

CACH snel studente te hulp met studiegeleenthede

Silusapho Nyanda

CACH is ʼn aanlynregeringsdiens wat deur die department van hoër onderwys en opleiding (DOO) bestuur word en diegene te hulp staan wat toegang tot universiteite, tegniese en beroepsgerigte opleidingskolleges (TVET-kolleges) en vaardigheidsontwikkelingsentrums benodig. “CACH se dienste is vanaf 24 Januarie 2022 tot 31 Maart 2022 beskikbaar om diegene te hulp te staan wat by ʼn tersiêre instelling wil inskryf, maar sukkel om plek te kry,” sê die minister van hoër onderwys en opleiding, dr. Blade Nzimande. CACH kan diegene help wat in 2021 betyds aansoek gedoen het om toelating tot ʼn universiteit of kollege, maar nie plek in hul verkose program gekry het nie. Die DOO verduidelik dat dít gewoonlik gebeur wanneer die aansoeker nie aan die nodige vereistes voldoen nie of die instelling die maksimum aantal studente wat ingeskryf kan word, bereik. CACH kan ook diegene help wat aansoek gedoen het om toelating tot ʼn hoëronderwysinstelling en aanvaar is, maar nou van studierigting wil verander. CACH sal sulke individue na loopbaanontwikkelingsdienste verwys en, waar moontlik, die geleentheid verskaf vir hulle om in aanmerking te kom vir plek wat steeds beskikbaar is by universiteite en TVET-kol leges of leerlingskappe by sektoronderwysen -oplei dingsowerhede (SETA’s), sonder dat die student self na enige instelling hoef te gaan. Alle openbare universiteite, TVET-kolleges en SETA’s het toegang tot die CACH-databasis om na individue te soek wat aan die kriteria voldoen vir die plekke wat steeds beskikbaar is. “Instellings kies individue vanuit die CACH-databasis en kontak dié verkose kandidate direk,” sê DOOwoordvoerder, Ishmael Mnisi. Aansoekers wat by die CACH aansluit moet hul besonderhede, insluitend hul verkose studierigting, verskaf. Aansoekers het dan die keuse om die studiegeleenthede op die CACH-stelsel te aanvaar, al dan nie. Hoëronderwysinstellings verkry slegs toegang tot die kandidate se inligting op die CACH-databasis nadat aansoekers aangesluit het en hul graad 12-uitslae op die stelsel gelaai het. Mnisi sê dat CACH ook hulp verleen aan voornemende studente wat nog onbeslote oor hul loopbaankeuses is deur hulle na die DOO se Khetha-loopbaanontwikkelingsdiens te verwys.

2022-02-ed2

afr

NGV is ’n sprong na beter gesondheidsorg

vukuzenzele unnamed

Motsoaledi het onlangs ʼn voorligtingsessie toege spreek waar hy die NGV-wy sigingswetsontwerp en die Wysigingswetsontwerp op Mediese Skemas bekend ge maak het. Die Wetsontwerpe maak voorsiening vir beter toegang tot gesondheidsorg deur die NGV . ʼn Wetsontwerp is ʼn kon sepweergawe van ʼn wet. Die meeste wetsontwerpe word deur ʼn regeringsdeparte ment, onder leiding van die betrokke minister, opgestel. Die wetsontwerp moet deur die Kabinet goedgekeur word, voordat dit aan die Parlement voorgelê word. Die bekendstelling van hier die twee wetsontwerpe bete ken dat Suid-Afrika een stap nader daaraan is om univer sele gesondheidsorg te bied, wat beteken dat die NGV bin nekort wet sal wees. Die NGV is ʼn finansie ringstelsel waarvolgens alle Suid-Afrikaanse burgers toegang tot noodsaaklike ge sondheidsorg sal kry, ongeag hulle werkstatus en vermoë om ʼn direkte finansiële by drae tot die fonds te maak. Motsoaledi sê die regering is pynlik bewus daarvan dat sommige mense glo daar is ʼn behoefte om die sukkelende openbare gesondheidsorg stelsel eers op te knap voor dat daar oor die NGV gepraat word. Hy sê die regering is bewus van die probleme wat ervaar word met swak gehalte en ondoeltreffendheid in die openbare gesondheidsorg stelsel. Motsoaledi sê die Nasiona le Ontwikkelingsplan het die aandag pertinent daarop ge vestig en dat die inwerking stelling van die NGV die swak gehalte van gesondheidsorg en die heersende koste van privaat gesondheidsorg die hoof sal bied. Terwyl daar debat gevoer word oor die wysigings tot die wetsontwerpe, sal die departement minstens vier NGV-projekte in werking stel. Dit sluit in skoolgesond heid, geestesgesondheid en swanger vroue met gekom pliseerde swangerskappe by 22 hoogs geaffekteerde hospi tale. Dit sluit ook onkologie in, met spesifieke hulp aan Gauteng en KwaZulu-Natal, maar die ander provinsies sal nie geïgnoreer word nie. Motsoaledi sê verder dat die koste van privaat ge sondheidsorg buite die bereik van baie burgers is en dat die voormalige Hoofregter San dile Ngcobo deur die Mede dingingskommissie aangestel is om ʼn markondersoek te lei oor die koste van privaat ge sondheidsorg. “Die wysigings wat ons bekendstel is daarop gerig om broodnodige verligting te bring vir pasiënte wat in ernstige finansiële nood ver keer,” sê hy. Motsoaledi sê dat die eerste wysiging tot die Wetsont werp bybetalings sal afskaf. Bybetalings beteken dat die skema ʼn gedeelte van die re kening betaal wat ʼn verskaf fer — hetsy ʼn hospitaal of pri vaat dokter — aan die pasiënt hef. Die res van die fondse is veronderstel om deur die pasiënt, uit eie sak, betaal te word.

2018-07-ed2

afr

Gemeenskap vier R21 miljoen se grondtransaksie

Siya Miti

Die gemeenskap het onlangs die titelaktes vir die grond ontvang, wat ingevolge die grondher-verdelingsprogram aan hulle terugbesorg is. Volgens die Oos-Kaapse premier, Phumulo Masualle, is R21 miljoen aan die grondeistransaksie toegewys, wat in fases oorhan dig word. “Dit is ’n beduidende stap met betrekking tot omgewingsbe waring en transformasie. Die fasiliteit word ontwikkel om op ’n regverdige grondslag met ander wildreservate mee te ding en die regering ondersteun die gemeenskap met befondsing en die skenking van wild, asook opleiding,” sê Masualle. Die gemeenskap is mede-bestuurders van die reservaat saam met die Oos-Kaapse Parke-en-Toerismeagentskap (ECPTA) onder die vaandel van die Likhayalethu Communal Property Association (LCPA). Hulle het R6 miljoen van die Departement van Omgewing sake ontvang om ’n ekonomies haalbare wildsonderneming op die 1 400-hektaarwildsplaas te ontwikkel, wat deur die Departement van Landelike Ontwik keling en Grondhervorming vir hulle aangekoop is. Die voorsitter van die LCPA, Mxolisi Ngesi, sê die gemeen skap het sy eis in 1998 ingedien. In 2012 het gemeenskapslede 23 500 ha ontvang, wat se dertdien deur die bykomende 1 400-hektaarwildreservaat aan gevul is. “Ons is baie opgewonde, omdat ons uiteindelik alles gekry het wat ons wou hê. Die regering het vir ons befondsing vir infra-struktuur gegee. Ons het wild, onder andere 10 bergsebras, vyf hartbeeste en 10 elande,” vertel Ngesi. Hulle sal binnekort ook buffels en rooibokke aankoop. Hy het bygevoeg dat die gemeenskap opleiding deur ECPTA ontvang om die wildreservaat te bestuur. “Die plan is om twee lodges te bou en ons is tans besig om veldwagterbasisse en ’n boma te bou waar die diere afgelaai kan word, sê Ngesi. “Die oprigting van ’n 10 km heining en die toegangshek het 61 werksgeleenthede vir die gemeenskap geskep,” het die Minister van Omgewingsake, Edna Molewa, tydens die amptelike oorhandiging gesê.

2018-07-ed1

afr

Sperdatum vir NSFAS befondsing kruip nader

Sphelele Ngubane

Volgens die departement van hoër onderwys en opleiding is NSFAS-befondsing beskikbaar aan jongmense wat reeds hul skoolopleiding voltooi het of reeds naskools studeer. Hulle kan aansoek doen vir befondsing deur NSFAS om aan ʼn openbare universiteit of kollege vir tegniese en beroepsgerigte onderwys en opleiding (TVET) te studeer, maar moet aansoek doen voor die sluitingsdatum op 7 Januarie 2022. Mense wat aansoek doen, moet: • Suid-Afrikaanse burgers wees of permanente verblyfreg hê, en wil registreer om aan ʼn openbare univer siteit of TVET-kollege te studeer, of reeds studeer. • Begunstigdes wees van maatskaplike (SASSA) toelae. • Uit huishoudings kom met ʼn gekombineerde inkomste van nie meer as R350 000 per jaar nie. Blinker toekoms Nhlakanipho Mkhize (26) is ʼn gekwalifiseerde elektrisiën danksy NSFAS-befondsing wat vir sy studies aan Umfolozi TVET-kollege in KwaZulu-Natal betaal het. Mkhize, van Richards-baai, het ʼn nasionale sertifikaat (beroepsgerig) in elektriese infrastruktuurkon struksie in 2017 verkry. Buiten vir kampusgebaseerde onderrig moes hy ook opleiding in die werksplek voltooi en ʼn ambagstoets slaag. Mkhize het reeds vroeg tydens sy studies die geleent heid gehad om dít wat hy geleer het, in die praktyk toe te pas, wat hom vertroue gegee het in die basiese vaardighede wat hy besig was om te ontwikkel. “As eerstejaarstudent het ek reeds na die elektrisiteitsprobleme in my gemeenskap omgesien. Umfolozi TVET-kollege het die teorie sowel as die praktiese toepassing vir ons aangebied. “Die voordeel van TVET-studente is nie net die blootstelling nie, maar ook die verpligte werkplekgebaseerde leerkomponent wat sertifiseer dat studente bevoeg is voor dat hulle hul kwalifikasie ontvang,” sê hy. Soos baie Suid-Afrikaanse jongmense wat uit ʼn minderbevoorregte agtergrond kom, het Mkhize geweet hy wil ʼn loopbaan in ingenieurswese volg, maar niemand in sy familie kon die kollege-gelde bekostig nie. “Toe ek van die NSFAS-be fondsing te hore kom, het ek geweet dat dit sou lei na waar ek wil wees – om ʼn ingenieur te word,” sê hy. Mkhize se drie jaar van NSFAS-befondsing het vir sy boeke, klasgeld en vervoer betaal, en hy het ʼn toelae vir persoonlike behoef tes ontvang.

2022-01-ed1

afr

NSFAS het my drome bewaarheid

More Matshediso

Mashego, van Sebokeng in Gauteng se Vaal-omgewing, sê hy sou nooit die klasgeld en die ander uitgawes ver bonde aan tersiêre onderrig kon betaal as hy nie 'n beurs van NSFAS ontvang het nie. “Die maandelikse toelaag wat ek van NSFAS ontvang, stel my ook in staat om met 'n vol maag te gaan slaap en te studeer,” sê hy. Mashego is 'n derdejaar student wat vir ‘n graad in siviele ingenieurswese aan die Universiteit van Preto ria studeer. “Onderrigfooie is baie hoog. Ek sou nie eers kon bekostig om vir die eerste semester van die kursus wat ek gekies het te betaal nie, wat nog te sê ’n volle akademiese jaar,” verdui delik hy. Mashego het in 2016 ma trikuleer en was een van die toppresteerders in sy klas, maar het nie geld gehad om vir verdere studies te betaal nie. Sy aansoek om NSFAS-befondsing vir die 2018 akademiese jaar was egter suksesvol. “Dit het my die geleent heid gegee om my droom om ingenieurswese te stu deer te bewaarheid. Onder rig speel ’n baie belangrike rol in my persoonlike ont wikkeling en help my om vordering te maak met alles wat ek wil bereik. Dit stel my ook in staat om ander mense in my gemeenskap te bemagtig en sodoende tot die land se ekonomie by te dra,” verduidelik Mashego. “Ek doen ’n ernstige be roep op jong mense om vir NSFAS-befondsing aansoek te doen, omdat hul drome om verder te studeer nie gratis verwesenlik kan word nie; dit verg geld en NSFAS sal in daardie behoefte voorsien,” sê Ma shego. Die Minister van Hoër Onderwys, Wetenskap en Innovering, Dr Blade Nzimande, het die NSFAS 2021-aansoeksiklus vir ‘n tydperk van vier maande, van 3 Augustus tot 30 No vember 2020, oopgestel. Studente uit agtergeblewe en werkersklas-agtergronde wat hul studies aan enige openbare of tegniese of beroepsopleidingskollege (TVET) of universiteit wil voortsit, kan aansoek doen. Om in aanmerking te kom vir NSFAS-finansiering, moet 'n aansoeker 'n SuidAfrikaanse burger wees en uit 'n gesin kom met 'n gesamentlike jaarlikse huis houdelike inkomste van hoogstens R350 000. Die jaarlikse huishoudelike in komste vir studente met 'n gestremdheid mag nie meer as R600 000 beloop nie. “In die huidige akade miese jaar het NSFAS meer as 700 000 studente befonds, 248 242 aan TVET-kolleges en 481 339 aan universiteite (studente met registrasieda ta). Dit is 'n toename van 20 persent teenoor die vorige jaar, as ons registrasiege gewens wat in dieselfde tydperk van 2019 teenoor 2020 ontvang is, vergelyk,” sê Minister Nzimande. NSFAS is verantwoorde lik vir 40 persent van die voorgraadse bevolking aan universiteite en 70 persent aan TVET-kolleges. vHoe om aansoek te doen• Aansoekers moet www.nsfas.org.za besoek en op myNSFAS klik. Skep 'n myNSFAS-rekening, klik op die APPLYoortjie, beantwoord die vrae op die skerm en laai die vereiste dokumente op. Klik dan op SUBMIT. • Nadat die aansoeker op SUBMIT geklik het, sal ’n verwysingsnommer vir die aansoek op die skerm verskyn. Die verwysingsnommer word ook na die selfoonnommer en e-posadres wat verskaf is, gestuur. • Aansoekers kan 'n selfoon, tablet of re kenaar gebruik om aansoek te doen. Die NSFAS-portaal het geringe veranderinge ondergaan om dit makliker om te gebruik en veiliger te maak. • Nuwe aansoekers het 'n afskrif van hul ID of geboortesertifikaat nodig om te registreer en 'n profiel op die myNSFAS-portaal te skep. Aansoekers met bestaande rekeninge moet by hul rekeninge aanmeld – onthou, slegs een profiel per aansoeker word toegelaat. • Aansoekers moet toestemming gee dat hul persoonlike inligting deur 'n derde party gekontroleer mag word; as hulle nie daartoe instem nie, sal hulle nie toe gelaat word om met die aansoekproses voort te gaan nie. • Weens die koronavirus-pandemie, hoef aansoekers nie die toestemmingsvorm in te dien of op te laai nie. In plaas daarvan sal hulle gevra word om die voorwaardes op die elektroniese toestemmingsvorm, sowel as die voorwaardes en be fondsingsvoorwaardes, te aanvaar. • Studente moet steeds hul stawende do kumente indien, naamlik ’n afskrif van hul ID, bewys van inkomste van ouer/voog, afskrifte van ouer/voog se ID en/of Bylae A vir aansoekers met 'n gestremdheid. Danksy NSFAS, studeer Karabo Mashego vir ‘n graad in ingenieurswese.

2020-09-ed1

afr

Bestuur COVID-19: Tuis of by ʼn toegewyde fasiliteit

Allison Cooper

Baie Suid-Afrika ners wat positief vir die koronavirus (COVID-19) getoets het kan nie self-isoleer nie, omdat hulle huise te klein is om in ʼn kamer wat nie deur ander gedeel word nie te leef en te slaap. Die regering het seker gemaak dat toegewyde isolasiefasiliteite vir mense wat positief getoets het be-skikbaar is. Daar is ook toe-gewyde kwarantynfasiliteite vir mense wat vir hul toets-resultate wag. Albei dienste is gratis.Volgens Dr. Marlin McCay, ʼn algemene praktisyn van Florida aan die Wes-Rand, is die eerste ding wat jy moet doen wanneer jy met COVID-19 gediagnoseer is, om die verspreiding van die infeksie te beperk. "Jy wil jou gesin beskerm," sê hy. Om dit kan doen, moet jy in isolasie wees — tuis of by ʼn isolasiefa-siliteit. "As jy self-isoleer beteken dit dat jy in ’n deel van die huis heeltemal van die res van die gesin afgesonder moet wees. Niemand behoort binne drie meter van jou af te kom nie. Jy moet alleen eet, jou eie mes-segoed en breekware gebruik, jou eie badkamer gebruik indien moontlik, en seker maak dat daar geen kontak met enigiemand anders in die huishouding is nie."Jou dokter of primêre versorger behoort jou van sekere basiese medisyne te voorsien om die meeste van die simptome te verlig, veral tekens soos liggaamspyne, hoofpyn en koors. Daar is ook vitamienes wat jou kan help om gesond te bly," sê hy.Dit is ook belangrik om genoeg te rus en genoeg wa-ter of helder vloeistowwe te drink om seker te maak dat jou urine bleek en deursigtig bly. Die meeste mense wat matig siek word sal binne ʼn week nadat die eerste simp-tome begin het, beter voel, maar dit is belangrik om jou simptome noukeurig dop te hou. As jy enige noodwaarsku-wingstekens ontwikkel, soos moeilike asemhaling, bors-pyn of druk op jou bors wat nie weggaan nie, bloed hoes, deurmekaar raak, erge slape-righeid ervaar of as jou gesig of lippe blou word, moet jy onmiddellik ’n ambulans ontbied of hospitaal toe gaan. KwarantynfasiliteiteVir diegene wat hulself nie van ander wat in die huis bly kan afsonder nie, het die regering gratis kwarantynfa-siliteite regoor die land opge-rig om hulle en hul geliefdes veilig te hou. Die Wes-Kaapse regering het onlangs kommentaar deur ’n paar pasiënte oor sy isolasiefasiliteite gepubliseer. Marie Jantjies van Witzen-berg het besluit om gesond-heidsorgwerkers se raad te volg en na die isolasiefa-siliteit te gaan omdat haar 97-jarige ma by haar en haar kinders woon en sy hulle wou beskerm. "Ek is baie goed behandel. Die kos was lekker — selfs lekkerder as by die huis. Ek het besef dat ek net positief moes bly. Ek was angstig, maar het gebid en probeer om te ontspan," sê sy. "Daardie plek kan lewens red! Dit is regtig die beste," sê John Arnoldus, wat by ʼn isolasiefasiliteit in Draken-stein van COVID-19 herstel het. "Een van my vriende was tuis in kwarantyn en hy het gesukkel om op sy eie reg te kom. Ek het vir hom gesê om die mense te kontak wat my versorg het — dit is hoe om beter te word. Die mediese personeel en die bestuurder daar se ondersteuning — dit trek jou deur", sê hy. Arnoldus was eers huiwerig om na die isolasiefasiliteit te gaan weens die wanopvatting dat ’n mens daar sieker sal word en doodgaan. "Ek het die ergste verwag, maar ek was baie goed ontvang. Lof aan al die personeel! Hulle het vir my verduidelik dat niemand by die fasiliteit my siek kan maak nie, aangesien ek reeds COVID-19 gehad het," sê hy.Wat kan jy van 'nʼn kwarantynfasiliteit verwag?Volgens die Wes-Kaapse re-gering word daar aan al jou behoeftes voorsien. Jy kry gereelde maaltye, ʼn gesond-heidswerker moniteer jou toestand, wasgoeddienste word voorsien, daar is gemak en stilte terwyl jy herstel, en daar is gratis vervoer na en vanaf die fasiliteit. “Dit is ook belangrik om genoeg te rus en genoeg water of helder vloeistowwe te drink om seker te maak dat jou urine bleek en deursigtig bly.”

2020-08-ed2

afr

Woza Matrics program geloods

Dale Hes

Vanjaar se matri kulante staar wesenlike uitdagings in die gesig as gevolg van die koronavirus (COVID-19). Die Departement van Ba-siese Onderwys het verseker dat die veilige heropening van skole, sowel as bystand aan leerders deur verskeie programme wat hulle help om hul akademiese jaar suksesvol te voltooi, een van die departement se top-prio-riteite is. Een so ’n program is die Woza Matrics-program wat op 1 September, in samewer-king met verskeie uitsaai-vennote en opvoedkundige deskundiges, geloods is. Opvanglesse oor ses ma-triekvakke word elke dag vir 12 weke, van 8vm. tot 10vm. en 1nm. tot 3nm.,as deel van die program op SABC, DStv en Openview (Kanaal 122), uitgesaai. Die doelwit is om leerders te help om vir hulle finale eksamen voor te berei. Die platform maak ook voorsiening vir regstreekse lesse, waartydens leerders aan onderwysers vrae kan vra. Eksamenwenke word ook verskaf. Woza Matrics erken dat, terwyl alle leerders skooltyd verloor het, Graad 12's die ergste beïnvloed is, aangesien hulle punte uiters belangrik vir hul beroep en universiteitstoelating is. Die Minister van Basiese Onderwys, Angie Motshek-ga, sê die program is nood-saaklik as die onderbreking in onderrig weens CO-VID-19, in ag geneem word. "Matriek is altyd stresvol, maar 2020 het buitengewone spanning meegebring. Ek wens al ons Graad 12 leer-ders en hulle gesinne geluk met hul deursettingsvermoë en vasberadenheid. Dit is glashelder dat bykomende ondersteuning vir leerders nodig is en ons sal dit steeds voorsien. Daar is ʼn paar maande oor voor die einde van die jaar en Woza Matrics sal leerders die ondersteu-ning bied wat hulle nodig het om vir hul finale eksamens voor te berei," sê sy.Die program is uniek in die sin dat dit die meeste Graad 12's in die land teiken wat nie gereelde toegang tot die internet en digitale dienste het nie. Die meeste van die 1,2 miljoen leerders wat in November matriek skryf, sal na die uitsendings kan kyk. Die Raad vir Opvoed-kundige Ministers het alle leerders en ouers aangespoor om van die platform gebruik te maak. Die SABC se Hoof Uitvoe-rende Beampte, Madoda Mxakwe, sê die uitsaaier is trots daarop om deel van die inisiatief te wees. "Ons is verheug om as een van die sleutelrolspelers te kan help om die 2020-matriekjaar te red. As ʼn openbare diensuit-saaier, is ons verplig om te verseker dat ons inhoud ʼn beduidende aantal opvoed-kundige programme bevat, veral in ʼn tydperk waar dit die nodigste is.Jou vrae beantwoordJou vrae beantwoordWatter vakke sal gedek word?Watter vakke sal gedek word?• Wiskunde • Aardrykskunde• Lewenswetenskappe • Natuurwetenskappe • Rekeningkunde • Wiskundegeletterdheid. Hoekom is hierdie tydgleuwe gekies, want leerders Hoekom is hierdie tydgleuwe gekies, want leerders kan by die skool wees?kan by die skool wees?• Skoolbywoningstye verskil as gevolg van sosiale distansiëringsmaatreëls in verskillende distrikte en provinsies. Baie matrieks sal ten tye van die uitsendings, tuis wees. • ʼn Klein persentasie leerders ontvang ook tuisonderrig. • Die hoofuitsendings sal na 4nm. op Openview herhaal word en op DStv Catch-Up beskikbaar wees. Hoekom net matrieks?Hoekom net matrieks?• Matrieks is onder die meeste druk om hul lewens na skool te beplan.• Matrieks het sedert Maart 2020 meer beduidende onderbrekings in hulle onderrig ervaar omdat hul kurrikulum nie verkort is nie.• Matrieks het die verste agter geraak met hulle kurrikulumonderrig. Waar kan ek die uitaaiskedule kry?Waar kan ek die uitaaiskedule kry?Die uitsaaiskedule is in TV-gidse en op die Woza Matrics-webwerf, by wozamatrics.co.za, beskikbaar. Heruitsendings sal ook beskikbaar wees. Word ondersteuning aan ouers en onderwysers Word ondersteuning aan ouers en onderwysers gebied?gebied?Ja. Die uitsaaiskedule sal sommige sessies oor wenke vir ouers oor hoe om hulle matriekkinders te ondersteun, bied. Sommige sessies sal op onderwysers fokus en die Departement van Basiese Onderwys se Teacher Connect WhatsApp-platform sal sleutelboodskappe aan onderwysers oordra. Sal daar inligting wees oor hoe om die spanning Sal daar inligting wees oor hoe om die spanning wat matrieks in die gesig staar, te hanteer?wat matrieks in die gesig staar, te hanteer?Ja. Verskeie sessies sal op wenke oor studentewelsyn fokus, sowel as hoe om stres en angs te hanteer. Vir meer inligting, besoek die Woza Matrics-webwerf by wozamatrics.co.za of stuur 'n e-pos aan info@wozamatrics.co.za

2020-09-ed2

afr

Jong ingenieurs kry praktiese padbou-opleiding

vukuzenzele unnamed

Thabiso Dladla en Sumay Maharaj is assistent-resi dentingenieurs [ARI's] wat touwys gemaak word deur ervare kollegas by die terrein op die N2 tussen Mthunzini en eMpangeni aan die Kwa Zulu-Natalse Noordkus, waar opgraderings gedoen word. "Ons het feitlik dieselfde funksies as die ARI's. Ons doen inspeksie, ons werk hoeveelhede uit, ons doen assistentopdragte en ter reinopdragte en ons ant woord enige ingenieursvrae wat die kontrakteur ons vra," sê Dladla. Maharaj, wat in August 2016 by die projek begin het en vroeër by SANRAL se Sentrum van Uitmun tendheid in Port Elizabeth sypaadjieen meetkundige ontwerp gedoen het, sê dat hy reeds baie kernbelangrike lesse geleer het sedert hy na die noorde verhuis het. "Ek het geleer oor die kom plekse aard van siviele in genieurswese en hoe alles bymekaar kom om dinge te laat werk. Dit is nie net sypaadjie-ontwerp nie. Dis ook strukture, dreinering en meetkunde. Dit gaan basies daaroor om te leer hoe om alles bymekaar te sit en dit te laat werk," sê hy. Dladla het omtrent 10 maande nadat hy by SAN RAL se opleidingsprogram aangesluit het, by die projek betrokke geraak. Hy is opgewonde om aan dié uitdagende projek te werk, wat hy as redelik di vers beskryf en wat verskeie brûe en deurlate insluit. "Ek is by die inspeksies be trokke en ek help die kon trakteurs waar hulle duide likheid oor die tekeninge vra. Wat die grondwerk betref, doen ons ook inspeksies op die opvulmateriaal en sub graad. Ons het onlangs begin om die teerwerk te doen, so ons wend die basis wat met Bitumen behandel is aan en ons doen inspeksies van al die werk wat deur die kon trakteur gedoen is," sê hy. Sumay sê die projekwerk is nie sonder uitdagings is nie. "Ek dink die belangrikste is dat die ontwerpkantoor an ders as die bouterrein werk. Daar is soms misverstande ten opsigte van inliting, ver al met tekeninge, onvolledi ge tekeninge en sulke soort dinge. Dis hoekom dit kern belangrik is vir ingenieurs personeel om op die terrein te wees om al hierdie vrae te beantwoord," sê Sumay.

2018-10-ed2

afr

Die jeug is ons grootste bate

Vukuzenzele unnamed

Op daardie dag en die dae wat daarop sou volg, het baie mense hulle lewens verloor. Hulle is vermoor deur ‘n hartelose regering wat bitter min om-gegee het vir swart lewens, en wat niks daarvan gedink het nie om met geweervuur los te brand op ongewapende kinders in skoolklere nie. Hierdie gebeure het die internasionale sentiment teen die apartheidsregering versterk en verdere stukrag aan die bevrydingstryd verleen.Jong mense het nog altyd die voortou geneem in sosiale verset van die anti-outoritêre optogte in Latyns-Amerika in die laat 1950’s tot die be-togings regoor Afrika in die laat 1960’s.Die geskiedenis het die bydrae van die generasie van 1976 tot die internasionale studentebeweging en sy standpunt teen onderdrukking en onregverdigheid getrou opgeteken. Hierdie historiese gebeurte-nis 45 jaar gelede word nog steeds regoor Afrika en die wêreld herdenk. Daarom is dit ontstel-lend dat kennis oor 16 Junie besig is om af te neem onder jong Suid-Afrikaners. Dit gebeur veral onder die sogenaamde Gene-rasie Z, die jong mense wat tussen 1997 en 2015 gebore is. Die 2019/2020 Suid-Afrikaanse Sosialehoudingsopname wat deur die Raad vir Geesteswetens-kaplike Navorsing (RGN) gepubliseer is, het bevind dat byna 40% van Generasie Z nie weet van die historiese gebeure van 16 Junie nie. ‘n Soortgelyke persentasie het daarvan gehoor, maar weet baie min of niks daar-omtrent nie. Desondanks het die op-name bevind dat jong mense van hierdie generasie bereid is om meer te leer oor sleutel historiese gebeure en ook glo in die voortgesette belangrikheid daarvan. Ons as ‘n land moet meer doen om seker te maak dat die boodskap van 1976 getrou oorgedra word. Dit is die regering, skole, tersiêre instellings, ouers, families, musikante, kun-stenaars en die hele samelewing se gesamentlike verantwoordelikheid. Die generasie wat gebore is nadat apartheid beëindig is, het ‘n land geërf met ‘n demokratiese grondwet waar fundamentele vryhede beskerm word.Die geleenthede wat jong swartmense vandag het, verskil hemelsbreed van die verlede en het groot veran deringe ondergaan. Deur die storie van 16 Junie lewendig te hou, dien dit as ‘n herinnering aan vandag se generasie van die groot opofferings wat gemaak is om hulle vryheid te bewerk-stellig. Jeugdag is ‘n herinnering aan die ontsaglike krag en bemiddeling waaroor jong mense beskik om vir hulleself ‘n beter toekoms te skep. Vandag se jong mense beleef baie struikelblokke. Jong mense bly steeds aan die voorpunt van aktivisme, on-geag of dit in die strewe na gratis opvoeding of teen maatskaplike euwels soos geslag-gebaseerde geweld is. Die grootste stryd wat jong mense vandag stry, is teen werkloosheid, wat onder die Covid-19-pandemie toege-neem het. Die regering se eerste prio-riteit is om meer geleenthede, sowel as toegang daartoe, vir ons jong mense te skep.Alles wat ons as ‘n regering doen, dra by tot die verbetering van die lewens van jong mense. Om werkloosheid onder die jeug aan te pak, vereis versnelde ekonomiese groei, veral in arbeidsintensiewe sektore, sowel as die uitbouing van die staat se vermoë om sy ontwikkelingsrol te vervul.Ons bevorder hierdie agenda deur teikenintervensies. Dit sluit in die pre-sidensiële werkskeppingstimulus, wat werksgeleenthede en lewenson-derhoud aan baie jong mense verskaf het. Ons het ‘n reeks addisionele maatreëls in plek gestel om geleenthede te skep, vaar-digheidsontwikkeling te verbeter, jong entrepreneurs te ondersteun en jong mense in staat te stel om ten volle by die ekonomie in te skakel. Dit sluit in die vestiging van ‘n nasionale roetebestuursnetwerk, SA Jeug, wat dit makliker moet maak vir jong mense om geleenthe-de raak te sien en te benut, en om aktiewe ondersteuning te kry om roetes na die arbeidsmark te betree. Laasgenoemde is en-kele van die Presidensi-ele Jeugindiensnemingsintervensie se prioriteite, wat slegs weke voor die nasionale inperking verlede jaar bekendgestel is en wat tans ten volle geïmplementeer word.Die Presidensiële Jeugindiensnemingsintervensie is gebou op die verstandhouding dat die oplossing vir die jeug se werkloosheidskrisis innoverende denke en sterk vennootskappe regoor die samelewing vereis. Die uiteindelike doelwit is om modelle te kry wat werk, of dit nou in vaardigheidsontwikkeling is of aktiewe arbeidsmarkbeleide, en om dit vinnig te skaleer sodat soveel as moontlik jongmense bereik word.Die belangrikste is dat die Presidensiële Jeugindiensnemingsintervensie erken dat jong mense sentraal moet staan in enige poging om jeugindiensne-ming ‘n hupstoot te gee. Jong mense is ons groot-ste bate en ons grootste wapen in hierdie stryd. Ons salueer die veerkrag-tigheid van elke jong persoon wat hulle deel doen om hierdie land op te bou en te ontwikkel. Hulle is die jong mense wat vrywilligerwerk in ons gemeenskappe doen en ons land opbou deur die presidensiële werkskeppingstimu-lus, wat hulle eie besighede bedryf en studeer om hul-leself beter te bekwaam. Hulle is die jong mense wat hulle eie paadjie uitkap en hulle gesinne saam met hulle neem. Ons salueer jong mense wat aanhou werk om hulle lewens te verbeter. Jong mense doen hulle deel. Hulle het nodig dat die regering, en weliswaar die hele samelewing, hulle deel doen. Ons land gaan deur een van die moeilikste tye nog, maar ons werk daagliks daaraan om die grense van hoop uit te brei. Ons sien die nuwe tekens van groei in ons ekonomie, en is vol vertroue dat dit sal lei tot beter geleenthede vir almal. Ons taak is nou om se-ker te maak dat jong mense gereed en toegerus is om hierdie geleenthede te benut, en om hul eie geleenthede te skep.

2021-07-ed1

afr

SA media ʼn steunpilaar vir ons demokrasie

vukuzenzele unnamed

Lande met sterk instellings, waaksame regstelsels en ʼn gesonde media kon egter verhoed dat menseregte on dermyn en die gesag van die staat misbruik word. Dit is ses maande sedert die nasionale ramptoestand verklaar is. Ons het goed ge vaar, odanks die ongekende aard van die siekte en die ontsaglike uitdaging om ʼn land van 58 miljoen mense in ʼn staat van inperking te plaas. Ons kon die verspreiding van die siekte, hoofsaaklik danksy al ons landsburgers se same werking en waaksaamheid, in bedwang hou. Dit is tot ’n groot mate ook te danke aan ons media se deeglike werk. Ons is dank verskuldig aan Suid-Afrika se hardwerkende en volhardende joernaliste. Hulle het ons mense inge lig gehou deur belangrike gesondheidsboodskappe oor sosiale distansiëring en higiëne te versprei. Hulle het dit onder uiters moeilike omstandighede, dikwels met beperkte hulpbronne, gedoen. Hulle het stories oor die uitwerking wat die inper king op mense se lewens en besighede gehad het, vertel. Deur gemeenskappe, dorpe en stede te besoek om gewo ne mense se stories na vore te bring en mense se aandag landwyd op probleme wat in hospitale en klinieke ervaar word, te vestig, het hulle regeringsoptrede aangehits. Ons media het ook die aandag op uitspattighede ge vestig wat normaalweg dalk nie vorendag sou gekom het nie. Hulle het hul waghondrol vervul deur korrupsie en wanadministrasie openbaar te maak, wat ʼn omvattende nasionale debat aangehits het en tot verskeie hoë-pro fielondersoeke gelei het. Deur hierdie soort verslaggewing het hulle mense se vertroue gewen. ʼn Vrye pers is nie ʼn doel op sigself nie. Dit is ʼn manier om te versker dat demokrasie uit geleef en gehandhaaf word. Ons media het tydens dié pandemie nie net sy tradisio nele waghondrol vervul nie, maar ook sy burgerlike plig nagekom deur die nasionale poging om die koronavirus in toom te hou, te ondersteun. Gegewe die belangrikheid van die media vir ons demo krasie se gesondheid, is dit ʼn ernstige bron van kommer dat, soos alle ander sektore van die ekonomie, die ko ronavirus ook ’n negatiewe uitwerking op ons media huise gehad het. Sommige publikasies het aan die begin van die inperking soveel as 60 persent van hul inkomste verloor. Verskeie maatskap pye moes salarisse besnoei, en personeel of werksure verminder. Ongelukkig is sommige publikasies waar onder van Suid-Afrika se mees gevestigde en bekende tydskriftitels, genoodsaak om toe te maak. Die werksverliese as gevolg van die inperking het ʼn kri sis vir mediamaatskappye wat reeds uitdagings soos die verlies aan advertensieinkomste, dalende sirkulasie en markaandeel wat deur vars nuus op mobiele toestelle en ander tegnologieë vervang is, vererger. Sulke finansiële hindernisse word algemeen, van aanlynpublikasies en tra disionele breëbladkoerante, tot die openbare uitsaaier, in die gesig gestaar. Dit was een van die sleu -telkwessies wat tydens my vergadering met die Suid-Afrikaanse Nasionale Redakteursforum geopper is. In plaas daarvan dat hul le hul lot betreur, werk die mediabedryf egter hard om besigheidsmodelle te verfyn, om innovering aan te dryf en soveel personeel as moontlik te behou. Die media is terselfdertyd ʼn unieke entiteit in enige same lewing omdat sy praktisyns ʼn rol vervul wat noodsaaklik vir ons demokratiese orde is. Hulle werk om die publiek in te lig en die mag in toom te hou. Ons het meer joernaliste nodig, nie minder nie. Dit is waarom die verlies aan selfs ʼn enkele joernalis nie net ʼn verlies vir die bedryf is nie, maar ook vir die land. Ons het ons mediaveterane nodig omdat hulle wye erva ring en institusionele geheue, sowel as kritiese verslag gewing en ingeligte analise kan bied. Ons het terself dertyd meer jong joernaliste in die beroep nodig wat tegnologieslim is, op hoogte is van nuwe tendense rakende storievertelling en in voeling is met ʼn jeugdige bevolking se belange. Ons, as ʼn samelewing, is ons volle ondersteuning aan die media verskuldig. Ons kan almal ons deel doen om dié bedryf wat ʼn krisis ervaar, te ondersteun, hetsy deur te kies om vir inhoud te betaal, skare befondsde joernalisme te ondersteun, ons SAUK-lisen siefooie te betaal of eenvou dig ʼn koerant te koop. As die regering, sal ons ondanks die somber ekonomiese klimaat, steeds adverteringbesteding aan publikasies en uitsaaiers, veral gemeenskapsmedia, uitbrei. Die privaatsektor moet ook steeds die bedryf ondersteun deur advertensies en deur saam met mediahuise te werk rakende die produksie van innoverende inhoud, in ooreenstemming met globale mediatendense. Plaaslike filantropiese en skenkersorga nisasies behoort ook betrokke te raak en openbare belange joernalisme-ondernemings te ondersteun, soos wat die geval in baie demokrasieë is. Die verspreiding van vals nuus tydens die pandemie, hoofsaaklik op sosiale me diaplatforms, het bygedra tot die noodsaaklikheid vir meer nuus wat akkuraat, regverdig en onpartydig is. Ons mense het in dié tyd staatgemaak op ons gevestigde mediahuise vir inligting, wat weereens hul noodsaaklike rol as steun pilare vir ons demokrasie beklemtoon. Namate ons die groot taak aanpak om ons ekonomie in die nadraai van die pandemie te herbou, sal die mediabedryf ons ondersteuning meer as ooit tevore nodig hê. Die vrye pers is al beskryf as 'die waaksame beskermer van elke reg wat vrye mans en vroue op prys stel.' Terwyl ons hulde bring aan die vrye en diverse media se rol in hierdie pandemie, moet ons doen wat ons kan om te verse ker dat hulle in ons land kan oorleef en floreer.

2020-10-ed1

afr

Brandbestryder van ‘Crew Juliet’ deel haar storie

Dale Hes

Die jong brand-bestryder, Vuyise-ka Arendse (26), is deel van Crew Juliet, Suid-Afrika se eerste veldbrand-bestrydingspan wat net uit vroue bestaan. Haar krag en vasberadenheid om vir haarself 'n naam te maak in die brandbestrydings-beroep, wat deur mans oorheers word, is 'n ware inspirasie vir alle vroue. Arendse het in die klein Wes-Kaapse dorpie Beaufort-Wes grootgeword. Na skool het sy aan 'n kollege in Oudtshoorn probeer studeer, maar het besluit om terug te gaan huis toe om haar gesin te on-derhou. Sy het 'n rukkie by 'n supermark gewerk, maar toe het brandbestryding haar aandag getrek.“Ek het die brandbestryders in hul uniforms en groot rooi vragmotors gesien. Dit het my dadelik gefassineer en ek wou meer uitvind,” sê Arendse.Arendse was een van die studente wat by die Wes-Kaapse regering se Chrysalis Akademie-jeugontwikkeling-sprogram in 2016 gegradueer het. Nadat sy die program voltooi het, het sy by Beau-fort-Wes se brandweerstasie begin werk, waar sy net R1 900 per maand verdien het. Maar toe hoor sy van ’n oplei-dingsgeleentheid wat verlede jaar deur NCC Environmen-tal Services aangebied word.“Ek was ’n fasiliteerder by die Chrysalis Akademie toe NCC met die studente kom gesels het oor ’n geleentheid om aansoek te doen vir die eerste vroulike veldbrand-bestrydingspan. Al was ek nie ’n student nie, het ek baie belanggestel. Ek het aansoek gedoen vir die opleiding en is aanvaar,” sê Arendse. Sy het die opleiding, wat uit die teoretiese sowel as die praktiese aspekte van brandbestryding bestaan het, voltooi.“Ek het so baie geleer. Ek het byvoorbeeld nooit geweet dat daar brandbestryders is wat net veldbrande blus nie. Ek het voorheen gedink hulle werk net in stedelike gebiede om brande in geboue te blus,” vertel sy.Arendse sê voorts dat dit 'n wonderlike gevoel was om die opleidingskursus te slaag en deel van die eerste vroulike brandbestryderspan van sy soort te word.“Ek was vreeslik opgewon-de, veral omdat baie van die mense vir wie ek vertel het dat ek ’n brandbestryder wou word, gesê het ek kan dit nie doen nie omdat ek ’n vrou is en nie opgewasse sou wees vir die taak nie. Dit het my aangespoor om vir hulle te wys dat ek dit wel kon doen, nie net vir myself nie, maar ook vir al die vroue van Suid-Afrika.” Arendse sê haar eerste groot brandbestrydingstaak in Noordhoek was nie net 'n groot uitdaging nie, maar ook ’n bevredigende ervaring.“Dit was my eerste volle 24-uur-skof en die eerste keer dat ons saam met al die ander manlike brandbestryders gewerk het. Dit was vermoe-iend en ons het baie warm gekry in ons beskermende uitrustings, maar ons het die werk voltooi en daarna ’n gevoel van bevrediging ervaar.”Arendse moedig Suid-Afri-kaanse vroue aan om hulself nooit te onderskat nie.“Moenie toelaat dat dit wat mense sê jy kan, of kan nie doen nie, jou definieer nie.” v*Om uit te vind watter ander geleenthede NCC Environmental Services bied, gaan kyk na hulle Facebook-blad. Jy kan hulle ook skakel by 021 702 2884 (Kaapstad), 010 007 5272 (Gauteng), 031 003 2964 (KwaZulu-Natal) of 041 101 1033 (Oos-Kaap). ’n Jong brandbestryder, Vuyiseka Arendse, is deel van Suid-Afrika se eerste vroue-brandbestrydingspan. Foto: Alistair Burt NCC Environmental Services“Women of South Africa, be proud of what you have achieved.”Photo: Alistair Burt NCC Environmental Services

2020-08-ed1

afr

Aansoeke vir NSFAS 2023 open

vukuzenzele unnamed

Verbetering van die aansoekstelselMinister Nzimande sê in ʼn poging om die aansoekstelsel en -proses vanjaar vir voornemende studente te vereenvoudig, het NSFAS ʼn aantal verbeteringe aan die stelsel aangebring om ʼn soomlose aansoekervaring te verseker. Hy sê die NSFAS-aanlynaansoekportaal is herontwerp om meer gebruikersvriendelik te wees en meer ooreen te stem met ander platforms wat reeds deur aansoekers gebruik word, waaronder WhatsApp, Twitter, Facebook en Instagram.“Die aansoekproses op sigself is ook vereenvoudig en die vrae wat gevra word, kan makliker verstaan word deur die publiek. Verder kan die aan soekers ook die proses onder breek (pause) en op ʼn latere stadium voortgaan sonder om weer van voor af te begin – iets wat nie voorheen moontlik was nie,” sê hy. “Bo en behalwe hierdie verbeteringe, het NSFAS ook bykomende aansoekkanale ontwikkel om voorsiening te maak vir aansoeke uit diverse agtergronde deur in gedagte te hou dat die meeste voor nemende aansoekers jong mense is wat daarvan hou om dinge digitaal te doen,” het die minister bygevoeg. Die nuwe kanale sluit in ʼn selfoontoepassing (app), USSD en WhatsApp, waar ʼn mens onder meer aansoek kan doen vir NSFAS-finansiering, die aansoekstatus kan volg en aansoeke kan kanselleer – wat normaalweg via die webportaal gedoen moes word.Om verder te verseker dat niemand oor die hoof gesien word nie, sê minister Nzimande dat NSFAS ʼn veldtog gaan loods om seker te maak dat individue wat nie toegang tot tegnologie het om aanlyn aansoek te doen nie, die nodige hulpbronne en ondersteuning sal ontvang om aansoek te kan doen. Hoe om te kwa lifiseer vir ʼn NSFAS-beursJy kwalifiseer vir ʼn NSFAS-beurs as jy ʼn Suid-Afrikaanse burger is wat van voornemens is om in 2023 te studeer of as jy reeds aan ʼn openbare univer-siteit of TVET-kollege studeer en aan die volgende vereistes voldoen: • Jy ʼn ontvanger van ‘n SASSA-toelaag is.• Julle gesamentlike huishoudelike inkomste nie meer as R350 000 per jaar is nie.• As jy ʼn persoon met ʼn gestremdheid is, moet julle gesamentlike huishoudelike inkomste nie meer as R600 000 per jaar wees nie.• Jy 'n student is student is wat voor 2018 aan ʼn universiteit begin studeer het en jou huishoudelike inkomste nie R122 000 per jaar oorskry nie. Die aansoektydperk sluit op 31 Januarie 2023.

2022-11-ed1

afr

Operasie Vulindlela baan die weg na groei

Vukuzenzele Unnamed

Strukturele probleme op dié gebiede is lank reeds as van die belangrikste beperkinge op Suid-Afrika se ekonomiese groei uitgewys. Ondoeltreffendheid en die hoë koste van netwerkdienste is ʼn hindernis om sake in die land te doen. Ons het Operasie Vulindlela in Oktober 2020 op die been gebring om dié uitdagings aan te pak en die hoof te bied as ʼn inisiatief van die Presidensie en die Nasionale Tesourie om strukturele hervorming in dié netwerknywerhede te versnel. Alhoewel die verantwoordelike departemente en entiteite dié hervormings aandryf, monitor en identifiseer Operasie Vulindlela uitdagings en blokkasies. Dit fasiliteer, waar nodig, tegniese ondersteuning aan departemente. Die onlangse kwartaallikse verslag gee ʼn oorsig van Operasie Vulindlela en die departemente wat vir dié hervorming verantwoorde lik is, se vordering. Ons fokus regoor die rege ring is op hervorming wat fundamenteel en transformerend is; wat die manier hoe ons ekonomie werk, hervorm. Dit behels die opveil van hoë-aanvraagspektrum vir mobiele telekommunikasie, wat vir meer as 10 jaar vertraag, en uiteindelik in Maart voltooi is. Die bekendstelling van nuwe spektrum sal konnektiwiteit verbeter en die koste van breëband afbring. Die totstandkoming, verlede jaar, van die Nasionale Hawe-owerheid as ʼn aparte filiaalmaatskappy van Trans net, is vir meer as 15 jaar vertraag. Dit was die nodige eerste stap tot die instaatstelling van die deelname van die privaat sektor en toenemende doeltreffendheid in ons hawe-terminale. Ons het ook die Blou druppel-, Groen druppelen Geen druppel-stelsel vir die eerste keer sedert 2014 heringestel om beter kontrole van water en die gehalte van afvalwaterbehandeling te verseker. Ons het ook vir die eerste keer sedert 2014, ʼn lys van kritiese vaardighede bygewerk en gepubliseer. Dit is net ʼn paar voorbeelde waar dié administrasie, deur moeite en aandag aan ʼn beperkte aantal prioriteitshervormings te bestee, vordering kon bewerkstellig. Ons was ook deur middel van Operasie Vulindlela in staat om ʼn meer gefokusde en holistiese benadering tot hervorming te volg, wat beter koördinering waar veelvoudige departemente en entiteite betrokke is, tot gevolg het. Die beste voorbeeld hiervan is in die energie-sektor waar ʼn aantal belangrike hervormings wat onderling verbind is besig is om die manier te verander waarop ons elektrisiteit opwek en verbruik. Mylpale behels die verhoging van die lisensiëringsdrempel vir nuwe opwekkingsprojekte tot 100MW, wat dié projekte in staat stel om aan die kragnetwerk te verbind en krag aan kliënte te verkoop. Ons het die Program vir die Verkryging van Hernubare Krag van Onafhanklike Kragprodusente (REIPPP) laat herleef deur die opening van nuwe bodvensters. Veranderinge aan die regulasies oor nuwe opwekkingskapasiteit het munisipaliteite in staat gestel om krag vir die eerste keer onafhanklik te bekom en wetgewende hervorming sal uiteindelik oorsprong gee aan ʼn nuwe kompeterende elektrisiteitsmark wat ondersteun word deur die publisering van die Wysigingswetsontwerp op Elektrisiteitsregulering en die werk wat gedoen word om die Beleid op die Prysvasstelling van Elektrisiteit te wysig. Die proses van die ontbondeling van Eskom is op koers waar die instansie sy sperdatum van Desember 2021 vir die oprigting van ʼn Nasionale Geleidingsmaatskappy sal haal. Ons hoop om die ontbondeling van Eskom se opwekkingsen verspreidingsafdelings teen Desember vanjaar te voltooi. Die kwartaallikse verslag lig ʼn aantal ander belangrike prestasies uit, asook gebiede waar intensiewe werk tans aan die gang is. Operasie Vulindlela het in die watersektor tegniese ondersteuning aan die Departement van Water en Sanitasie verleen om ʼn ommekeerplan vir die toestaan van watergebruiks lisensies te implementeer, met die teiken om 80% van alle aansoeke binne 90 dae te verwerk. Daar word ook tans werk gedoen om ʼn nasionale waterhulpbron-infrastruk tuuragentskap op die been te bring wat beter bestuur van ons nasionale waterhulpbronne sal verseker. In die vervoersektor het ondoeltreffendheid in haween spoorvervoer ons vermoë om goedere uit te voer, ernstig geknou. Daar word tans werk gedoen om vennootskappe met privaat sektoroperateurs op te rig om in hawe-infrastruktuur te belê en die bestuur van vraghouerterminale by die hawe van Durban en Ngqura, te verbeter. Die Witskrif oor die Nasionale Spoorbeleid wat in Maart deur die Kabinet goedgekeur is, gee ʼn oorsig oor planne om spoorinfrastruktuur te laat herleef en maak derdepartytoegang tot die vragspoornetwerk moontlik. Transnet Freight Rail is reeds besig om gleuwe vir private spooroperateurs op die netwerk beskikbaar te stel. ʼn Ten volle werkende e-Visa-stelsel is in 14 lande bekendgestel, waaronder sommige van ons grootste toeristemarkte. ʼn Omvattende hersiening van die werkvisumstelsel is ook onderweg om ons in staat te stel om die vaardighede wat ons ekonomie benodig, te lok. Dié hervormings is moontlik gemaak weens beter samewerking regoor die regering, verenig agter ʼn gedeelde hervormingsagenda. Ons doen ʼn beroep op sakelui en beleggers om voordeel te trek uit die geleenthede wat onderweg is en hulle beloftes en verbintenisse om te skakel in tasbare, werkskeppende beleggings.

2022-05-ed2

afr

Laaste kans om te registreer om te stem

vukuzenzele unnamed

Mashinini sê dat al 22 932 stemlokale tydens die kieser registrasienaweek van 08:00 tot 17:00 oop sal wees. "Dit is om nuwe kiesers die geleentheid te gee om te registreer en vir bestaande kiesers om hulle registrasiebesonderhede na te gaan en by te werk." Mashinini sê dat daar tans 26.1 miljoen geregistreerde kiesers op die nasionale algemene kieserslys is. Die OVK hoop om voor die 2019-verkiesings, minstens een miljoen nuwe kiesers by die kieserslys te voeg. Mashinini sê dat kiesersregistrasiegeleenthede ook by korrektiewe sentrums regoor die land gehou sal word, om mense wat tans in gevangenisse is, toe te laat om hulle stemreg uit te oefen. "Vir stemdoeleindes, word gevangenes as geregistreer beskou om in die distrik waar die tronk geleë is, te stem. "Familie van diegene wat in korrektiewe instansies aangehou word, word versoek om voor hierdie registrasieveldtog hulle iden -titeitsdokumente aan hulle te oorhandig," sê Mashinini. KiesersregistrasieDie OVK vertrou dat sy kie sers, wat reeds geregistreer is, van die geleentheid gebruik sal maak om hulle stemlokaal te besoek en hul adresbesonderhede te bevestig en by te werk. Dit is wat jy moet weet: • Alle Suid-Afrikaanse bur -gers wat 16 jaar of ouer is en in besit van ʼn ampte like ID-dokument is, kan stem (hoewel slegs dié wat minstens 18 jaar oud is op stemdag, mag stem). • Kiesers moet ʼn afskrif van hulle strepieskode-ID-boek, slimkaart-ID of tydelike ID-sertifikaat saamneem wanneer hulle in die stemdistrik waar hulle gewoonlik woon, gaan registreer. • Wanneer hulle registreer, sal kiesers hul adres of ʼn beskrywing van waar hulle woon, moet verskaf, om die Verkiesingskommissie in staat te stel om hulle in die korrekte afdeling van die kieserslys te plaas. Bewys van adres word nie vereis nie. Die Verkiesingskommissie se kontaksentrum sal ook voor die nasionale registrasienaweek geaktiveer word en sal oop wees tot ná die registrasienaweek om stemgeregtides by te staan met registrasie en om te stem. Mashinini doen ʼn beroep op alle belanghebbendes, insluitend politieke partye, regeringsdepartemente en -entiteite, mediaen burgerlike samelewingsorganisasies, om die registrasieveldtog te ondersteun en kiesersregistrasie voor die verkiesings, aan te moedig.

2018-12-ed1

afr

Nog ʼn kans om matriek te slaag

Cathy Grosvenor

Wie kwalifiseer? • Mense wat hulle ma triekuitslae wil verbeter, hetsy hulle onlangs of selfs dekades gelede matriek geskryf het. Dr. Ma lapile verduidelik dat ʼn persoon wat byvoorbeeld ʼn ingenieurskwalifikasie wil verwerf, moontlik hulle wiskundepunt moet verbeter om vir die kursus te kwalifiseer. • Mense wat matriek gedruip het en ʼn tweede kans wil hê om te slaag. • Mense wat die skool verlaat het nadat hulle graad 9 (destyds standerd 7) geslaag het, of mense wat 21 of ouer is en matriek wil verwerf. Hoe om te begin Registreer by een van die 75 distriksonderrigkantore landwyd of aanlyn by: www.eservices.gov.za.Registrasie het op 1 Oktober geopen en sal in Februarie 2021 sluit. Leerders studeer óf na-ure op hulle eie óf by een van die 133 Second Chance-sentrums waar on derrig na-ure en oor naweke van aangesig-tot-aangesig plaasvind. Dr. Malapile sê dat slegs die top presterende onderwysers in elke distrik by hierdie sentrums werk. Daar is nie ’n sentrum in elke stad of dorp nie, maar slegs in gebiede waar die meeste mense geregistreer het; dit beteken dat hul ligging elke jaar kan verander.Leerders wat van aangesig-tot-aangesig leer sowel as leerders wat by die huis studeer het toegang tot ʼn volle reeks studie-ondersteuningsdienste, wat wissel van lesse wat op spesifieke tye op radio en televisie uitgesaai word, tot aanlynmateriaal wat afgelaai kan word. Vir diegene wat nie toegang tot rekenaars, drukkers en die internet het nie, word gedrukte studiemateriaal deur die DBO aan hulle gestuur. Mense wat ʼn rekenaar het, maar geen internet of data nie, mag ʼn CD met al die studiemateriaal aanvra, wat aan hulle gepos sal word."Volwasse leerders mag dalk nie baie tyd hê om aan hulle studies te bestee nie. Hulle kan gelukkig besluit hoeveel vakke hulle per jaar wil neem, omdat hulle nie hul matriek binne ʼn vasgestelde tyd hoef te voltooi nie.”Die DBO sal elke ouer leerder help, sodra hulle geregistreer is, om die vakke te kies wat hulle wil neem en verduidelik watter verpligtend is. Wanneer mense wat die skool na 2008 verlaat het, slaag, sal hulle ʼn Nasionale Senior Sertifikaat ontvang en diegene wat die skool vroeër verlaat het, sal ʼn Gewysigde Senior Sertifikaat ontvang. Dr. Malapile sê egter dat albei kwalifikasies dieselfde gewig dra en, afhangende van die vakke wat geneem is en punte wat behaal is, gebruik kan word om by universiteite en kolleges aansoek te doen.Kry tweede kanseDie DBO hou gemeen skapsveldtogte om mense aan te moedig om vir die Second Chance -program in te skryf. Tersiêre onderriginstansies en SETA's word genooi om soveel inligting moontlik aan belangstellendes te verskaf.By verskeie van hierdie veldtogte het die jeug Minister Angie Motshekga ge vra om programme bekend te stel wat jongmense kan help om meer geskik vir indiensneming te wees, sê Dr. Malapile. Die DBO het gereageer deur vanjaar ʼn vaardigheidsontwikkelingsprogram te loods wat gerig sal wees op ongeveer 3,4 miljoen jongmense wat nie werk, onderrig of opleiding het nie. Kursusse sal wissel van lewensvaardighede — wat onderwerpe soos hoe om ʼn CV te skryf en wat om by ʼn werksonderhoud te doen, dek — tot basiese vaardigheidskursusse soos hoe om skoene te herstel, basiese Inligtingstegnologie en -kommunikasie en geletterdheid. vVir meer inligting, besoek: www.education.gov.za/Curriculum/SeniorCertificate/SCRegistration.aspxHet jy geweet? • Jy moet die huidige kurriku-lum volg, ongeag of jy in die 60's of onlangs die skool verlaat het. • Die Suid-Afri- kaanse onder-wysstelsel maak ook voorsiening vir mense wat voor graad 9 die skool verlaat het, deur die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding se basiese onder-rig- en oplei-dingsprogramme vir volwassenes.

2021-01-ed1

afr

KOVID-19 korrupsieplegers ry aan die pen

Vukuzenzele Unnamed

Die verslag is ʼn belangrike stap in die stryd teen korrup sie en wanadministrasie in die staaten privaatsektors, het hy gesê. President Ramaphosa het die ondersoek deur die SOE in Julie 2020 gemagtig. Destyds het hy hom daartoe verbind dat indien die SOE bewyse sou vind dat kriminele oortreding plaasgevind het, die bewyse aan die Nasionale Vervolgingsgesag (NVG) oorhandig sou word. Die SOE is ook gemagtig om siviele regsaksies in te stel om enige skade of verliese wat deur die staat gely is, te herwin. Bevindinge van die verslag Die SOE het 5 467 kontrakte ter waarde van R14.3 miljard wat aan 3 066 diensverskaffers toegestaan is, ondersoek. Die ondersoek na 4 549 kontrakte is gefinaliseer en2 803 hiervan is as onreëlma tig bevind. Dit behels 62% van die afgehandelde ondersoeke. “Dié ondersoek is gemik op individue en instellings wat geglo het dat hulle ʼn oomblik van nasionale weerloosheid kon uitbuit om hulself te verryk asook diegene met wie hulle saamgesnoer het om die staatskas te misbruik,” het die President gesê. Hy het bygevoeg dat dit onaanvaarbaar is dat soveel kontrakte wat gemik was op die red van lewens en die beskerming van mense se lewensbestaan onreëlmatig, onwettig en bedrieglik was. “Dié ondersoek demonstreer ons vasberadenheid om korrupsie met wortel en tak uit te roei en met oortreders klaar te speel,” het President Ramaphosa gesê. Die finale verslag bevat besonderhede oor sake wat die SOE na die NVG, departemente en entiteite in die staatsektor asook ander partye verwys het. Die NVG sal die proses om oortreders tot verantwoording te roep en swakpunte wat deur die SOE geïdentifiseer is, te finaliseer, het die President verduidelik. Stappe wat gedoen is Sedert die begin van die ondersoek het die SOE, in samewerking met ander agentskappe, die volgende vordering gemaak: • 45 sake, met ʼn gesamentlike waarde van R2.1 miljard, is aangegee by die spesiale beslissingsraad oor korrupsie, bedrog en ongeoorloofde geldvloei. Die spesiale beslissingsraad het ʼn wetlike mandaat om staatsfondse wat deur middel van korrupsie, bedrog en ongeoor loofde geldvloei gesteel is, te herwin en siviele aksie teen die oortreders te neem; • 224 sake is verwys vir dissiplinêre aksie teen amptenare in staatsdepartemente of -entiteite; • 386 sake is na die NVG verwys en drie is verwys vir aksie op uitvoerende vlak; • 330 sake is vir administratiewe aksie verwys, insluitend plasing op die swartlys (nie toegelaat om vir die staat te werk nie). Volgens die verslag moet ʼn somtotaal van R551.5 miljoen (waarde van kontant en bates) nog herwin word, met R34.2 miljoen wat tot op hede herwin is. Die ondersoek het ʼn verlies van R114.2 miljoen verhoed en kontrakte ter waarde van R170.4 miljoene tersyde gestel. Die SOE verwag dat dié sake tussen Maart en April 2022 afgehandel sal wees, voor die inhandiging van ʼn aanvullende verslag aan die President aan die einde van Junie. Die verslag sluit nie besonderhede van die voortgesette ondersoek na aantygings wat na die sluitingsdatum vir die verslag deur die SOE ontvang is, in nie. Dit behels ondersoeke na 476 diensverskaffers wat verband hou met 964 kontrakte ter waarde van meer as R961.6 miljoen. Die bevindinge van dié ondersoeke sal volgens die Presidensie ook in die Junie-verslag bekendgemaak word. Die President het die SOE bedank vir die werk wat oor die afgelope 18 maande gedoen is en het ook sy dank uitgespreek aan die oopvlekkers en ander getuies wat inligting aan die ondersoekbeamptes verskaf het.

2022-02-ed2

afr

Wees op die uitkyk vir kinderkanker

More Matshediso

Hoe vroeër kanker diagno seer en behandel word, hoe beter die kanse vir ʼn volle herstel. Die kinderkankervereni ging Childhood Cancer Foundation South Africa (CHOC) se kommuniska siekoördineerder, Taryn Seegers, sê dat om die algemene tekens van kanker onder jongmense te ken, jou kan help om ʼn lewe te red. “Die tekens en simptome kan moeilik wees om raak te sien tussen die gewone stampe, kneusmerke, groei -fases en swaaie in gemoed. Vroeë bespeuring van kinderkanker is egter van sleutelbelang,” sê sy. Volgens die kankerver eniging van Suid-Afrika, CANSA, word tussen 800 en 1 000 Suid-Afrikaanse kinders jaarliks met kanker gediagnoseer. Die vereniging beraam egter dat die helfte van die land se kinders wat kanker het, nooit diagnoseer word nie. CHOC het bewustheidspro gramme in gemeenskappe van stapel gestuur wat ouers en kinders bewus maak van die vroeë waarskuwingste kens waarvoor hulle op die uitkyk moet wees om te help verseker dat kanker so gou as moontlik gediagnoseer word. Die vereniging ondersteun kinders en tieners met kanker of lewensgevaarlike bloedsiektes, asook hul gesinne. “Ons streef daarna om vroeë bespeuring en doel treffende behandeling te bevorder. CHOC kan ter enige oomblik meer as 1 500 kinders en tieners onder hul sorg hê en ook psigososiale steun aan meer as 1 500 gesinne lewer,” sê Seegers. Sy vertel dat CHOC in die afgelope boekjaar steun aan 1 724 kinders, 553 tieners en 2 232 volwassenes deur middel van hul kernprogramme kon lewer. “Ons dienste behels emosionele steun tydens die tydperk wanneer hulle kanker het, bemoediging, sorg aan die einde van hul lewens en verliesberading en -steun.”St Siluan se tekens van kinderkanker• S – Soek vroeg mediese hulp vir blywende simp tome.• I – Wit kolletjie in die oog, skielike skeelheid of blindheid, of ʼn oogbal wat uitswel. • L – Knoppe op die maag, pelvis, kop, arms, bene, testikels of kliere. • U – Onverklaarbare koors wat langer as twee weke duur, gewigsverlies, moegheid, bleek voor koms, kneus en bloei maklik. • A – Seer gebeente, gewrigte, rug en maklike breuke. • N – Neurologiese tekens, verandering in stapwyse, balans of spraak, aan houdende hoofpyn met of sonder naarheid en ʼn vergrote kop. “Tieners wat besig is met sport en ander aktiwiteite merk aanvanklik nie die eerste tekens van kanker op nie,” sê Seegers.

2022-09-ed2

afr

Kleinsake tydens COVID-19 ondersteun

Dale Hes

Eienaars van kleinsake en in-formele hande-laars is onder diegene in Suid-Afrika wat die ergste deur die grendel-tydperk beïnvloed word. Dié besigheidseienaars kan uit ʼn aantal ingryp-ings voordeel trek wat die regering in plek ges-tel het om hulle te help om deur dié moeilike tyd te kom. KMMO-skuldverligtingsfondsDie Departement van Kleinsake-ontwikkeling het, ná die aankondiging van die grendeltydperk, onmiddel-lik ʼn verligtingsfonds aan kleinsake wat negatief deur die COVID-19-pandemie beïnvloed word beskikbaar gestel. Meer as R500 miljoen is deur die fonds beskikbaar gestel, waarvoor kleinen mediumsakeondernemings deur ʼn aanlynaansoekproses moet aansoek doen. Hier is die stappe wat gevolg moet word:1. Jou besigheid moet op die KMMO-Suid-Afrika-por-taal geregistreer wees. Jy moet na www.ssmesa.gov.za toe gaan om te registreer, as jy nog nie geregistreer is nie. 2. Sodra jy geregistreer is, kan jy vir die COVID-19 KMMO-skuldverligtings-fonds aansoek doen. Die aansoekvorm is op die Departement van Kleinsa-ke-ontwikkeling se web-werf beskikbaar. 3. Verligtingsbefondsing sal binne 12 werksdae aan goedgekeurde aansoekers uitbetaal word, mits jy aan al die kriteria voldoen (soos dat jou besigheid aan belasting onderworpe is en 100% deur Suid-Afrikaners besit word). Die Kleinsake-ontwikkelings-agentskap is beskikbaar om jou te help om aansoek vir die skuldverligtingskema te doen as jy ʼn mikro-onderneming besit. Versoeke om hulp moet per e-pos aan debtrelief@seda.org.za gestuur word. SolidariteitreaksiefondsPresident Cyril Ramaphosa het ook die stigting van die Solidariteitreaksiefonds aan-gekondig, wat ʼn aanvanklike hupstoot van R150 miljoen van die regering ontvang het. Die fonds laat organisasies en individue toe om die landwye ondersteuningspogings vir kleinsake en COVID-19-reak-siepogings deur skenkings te ondersteun. Meer as R2 miljard is gedu-rende die eerste twee weke van die fonds geskenk, wat vir verligtingspogings ge-bruik sal word. Ondersteuning vir spazawinkelsDie regering erken die unieke uitdagings van die pandemie op diegene wat in die informele sektor werk. Die minister vir kleinsa-ke-ontwikkeling, Khumbud-zo Ntshavheni, het in dié verband ook ondersteunings-pakkette vir mense wat in dié sektor werk beskikbaar gestel.Dit sluit ʼn toegewyde onder-steuningskema vir spazawin-kels in. "Die spazawinkelonder-steuning sal die toegewyde netwerkgeleenthede, aan-koopkrag en grootmaataan-kope deur voorafgekeur en -goedgekeurde groothande-laars insluit," verduidelik die minister. Dié ondersteuning sal spa-zawinkels in staat stel om toegang tot goedere te ver-kry wat hulle kan verkoop. Minister Ntshavheni voeg by dat die skema ook krediet aan spazawinkeleienaars sal verskaf, wat hulle toegang sal gee tot die geld om voorraad aan te koop. "Dit sal opgevolg word met ʼn kredietfasiliteit om spaza-winkeleienaars in staat te stel om deurlopend te koop, selfs nadat die COVID-19-uitbraak verby is."Die departement sal ook raad verskaf oor hoe om hulle winkels met sukses te bedryf. "Ons ondersteun hulle ook met besigheidsbestuurson-dersteuning, omdat ons weet dat spazawinkels probleme aangaande die winsgewende bestuur van die ondernemings ondervind," sê Ntshavheni. Help informele handelaarsDie regering werk ook daar-aan om ʼn pakket te skep wat inkomsteverligting sal vers-kaf aan informele handelaars wat as gevolg van die krisis hulle inkomste verloor het. Informele besighede kwalifiseer ook vir dieKMMO-skuldverligtings-fonds, maar hulle moet op dieselfde manier as ander kleinsake by die departement registreer.

2020-05-ed1

afr

Sy bou ʼn beter lewe

vukuzenzele unnamed

"Ek my baie oor befondsing bekommer, aangesien ek uit ʼn benadeelde agtergrond kom. Maar dit het in 2018 verander toe ek ʼn beurs van MISA ontvang het. Dit het my gehelp om my graad sonder enige verdere spanning te voltooi. Alles was betaal en ek kon net op my studies fokus," sê sy. Magwaza is een van hon derde studente wat jaarliks deel van MISA se jeugontwikkelingsprogramme is. Die pro gramme verskaf befondsing en steun en help studente om werk te kry wanneer hulle gekwalifiseer is. "Ek het regtig uitgesien na ons gradeplegtigheid. Dit sou baie beteken het, aangesien ek die eerste een in my gesin sou gewees wat ’n graad het. Ek hoop steeds dat ons ’n gradeplegtigheid sal hê, maar dit sal dalk as gevolg van die koronaviruspandemie nie moontlik wees nie," sê sy. Die konstruksiebedryf bestaan hoofsaaklik uit mans. "Soms word vrouens ver kleineer omdat daar aan hulle vermoë om verandering mee te bring getwyfel word. Soms word hulle stemme nie gehoor nie. "Ek het nogtans konstruk siebestuur gekies omdat ek glo dat ek die mag het om die bedryf, waar nodig, te verander en te verbeter. Ek het gesien hoe vroue in dié bedryf topposisies bereik en invloedryk is. Ek glo dat ek dit ook kan maak," sê sy.Danksy befondsing van MISA is Silondiwe Magwaza die eerste gegradueerde in haar gesin is. MISA-beurse word vanaf September op www.misa.gov.za, Facebook @MISA, op Twitter @MISA_CoGTA en op Instagram @MISA-CoGTA, geadverteer.

2020-07-ed2

afr

Die registrasie van gebruiklike huwelike beskerm gesinne

vukuzenzele unnamed

Die Kommissie vir Geslagsge lykheid se regsadministrateur, Marissa van Niekerk, verduide lik gebruiklike huwelike en die belangrike faktore wat mense in gedagte moet hou. Vuk: Wat is gebruiklike huwe like?MvN: Gebruiklike huwelike word gesluit ooreenkomstig die gebruike wat tradisioneel onder Suid-Afrikaners waar geneem word. Vuk: Aan watter wette moet hierdie huwelike voldoen?MvN: Gebruiklike huwelike word deur die Wet op die Erkenning van Gebruiklike Huwelike 120 van 1998 gere -guleer. Die volgende vereistes moet nagekom word: ■ Beide partye moet instem tot ’n huwelik met mekaar. ■ Die gades moet albei ouer as 18 jaar wees, tensy die ouers of wettige voogde toestemming verleen wanneer een of albei partye minderjariges is. ■ Die huwelik moet binne drie maande by die De partement van Binnelandse Sake geregistreer word om die belange van die gades, kinders en familielede te beskerm in geval van eg skeiding of dood. ■ By die registrasie van die huwelik moet die gade kopieë van hul identi teitsdokument en 'n lobo la-ooreenkoms indien (in dien beskikbaar). Minstens een getuie van elke gesin moet ook teenwoordig wees. ■ 'n Man wat 'n tweede hu welik met 'n ander vrou wil aangaan, moet by die hof aansoek doen. ■ Mense wat reeds in ’n siviele huwelik is, kan nie 'n gebruiklike huwelik aangaan nie. Die Wet op die Erkenning van Gebruiklike Huwelike verklaar dat beide partye in die huwelik gelyke regte het as man en vrou. Vuk: Wat is die potensiële probleme wat met gebruiklike huwelike verband hou?MvN: Nie-registrasie kan be duidende probleme veroorsaak. Registrasie is ’n bewys dat die huwelik bestaan; om dus te probeer bewys dat 'n ongere gistreerde huwelik bestaan, is moeilik. Dit sal ’n invloed hê op die hof se vermoë om die regte van gades in geval van ’n egskeiding te beskerm, asook die erfenis van 'n oorledene se boedel en die regte van kinders en familielede. Nog 'n moontlike probleem is dat partye by 'n gebruiklike huwelik dikwels egskeiding vewar met huweliksmaats wat mekaar verlaat. Dit is belangrik om daarop te wys dat slegs 'n hof met behoorlike jurisdiksie 'n egskeiding toestaan. Getroude paartjies wat mekaar verlaat, sal nie baat by die wetlike reëls wat die einde van 'n huwelik reguleer nie .

2018-09-ed2

afr

Neem kennis van verskillende soorte mishandeling

vukuzenzele unnamed

Die Wet op Huishoude like Geweld verleen aan slagoffers van huishoude like geweld die maksimum beskerming wat die reg stelsel kan voorsien. Mishandeling kan ver skillende vorms aanneem en dit is belangrik vir vroue om die verskillen de soorte mishandeling te verstaan om hulself te beskerm. Huishoudelike geweld vind plaas wanneer ’n per soon onderwerp word aan:Fisiese mishandeling: Byvoorbeeld wanneer jy aangerand word of met geweld gedreig word. Seksuele mishandeling: Wanneer ’n slagoffer verkrag word of gedwing word om vernederende seksuele dade uit te voer of te aanskou. Emosionele, verbale en sielkundige mishandeling: Dit vind plaas wanneer ’n persoon onderwerp word aan voortdurende beledi gings, verkleinering of ge durig uitgeskel word. Ekonomiese mishandeling: Dit kan byvoorbeeld gebeur wanneer ’n slagoffer daar van weerhou word om ’n inkomste te verdien. Intimidasie: ’n Voorbeeld van intimidasie is wanneer ’n slagoffer dreigende of angswekkende boodskappe ontvang, byvoorbeeld deur SMS’e. Teistering: Dit kan gebeur wanneer die slagoffer voort durende telefoonoproepe kry of gedurig dopgehou word op ‘n manier wat die slagoffer bang of bedreig laat voel. Bekruipery: Dit is wanneer jou mishandelaar jou ge durig agtervolg of daarop aandring om met jou te praat teen jou wil. Beskadiging van eiendom: ’n Voorbeeld is wanneer jou mishandelaar opsetlik jou eiendom beskadig sonder jou toestemming. Enige ander beherende of mishandelende gedrag wat jou veiligheid, gesondheid of welsyn bedreig is onaan vaarbaar. Die persoon wat jou mishan del kan enigiemand wees met wie jy ‘n huishoudelike ver houding het, hetsy ’n bloed verwantskap, ’n huwelik of deur aanneming. Dit sluit jou huweliksmaat, lewensmaat, aanneemouer of -kind, huis maat of ’n familielid in. Dit kan ook iemand wees met wie jy ’n verhouding gehad het, of iemand aan wie jy verloof was.

2018-11-ed2

afr

Gratis opleiding en dienste vir besighede

Vukuzenzele Unnamed

Daar is onlangs ʼn Vuk Talk-webinaar gehou om bewusmaking te skep van die mandaat, beleide en dienste wat deur die Kommissie vir Maatskappye en Intellektuele Eiendom (CIPC), die Maat skappytribunaal (CT) en die Breedgebaseerde Swart Eko nomiese Bemagtigingskommissie (BGSEB-kommissie) aangebied word. Dit is almal entiteite van die Departement van Handel, Nywerheid en Mededinging. Volgens Ofentse Shakung, die CIPC se bestuurder van innovasie en samewerking en direkteur van e-leer, het die CIPC verskeie funksies, waaronder die registrasie van maatskappye, koöperasies en intellektuele eiendomsregte (handelsmerke, patente, ontwerpe en kopiereg). Die CIPC het sy BizPortalplatform ontwikkel om aanlyn maatskappyregistrasie en verwante dienste te bied om die proses te vereenvoudig om ʼn besigheid te registreer en aan die nodige vereistes te laat voldoen. BizPortal bied ʼn eenstopplatform aan diegene wat ʼn besigheid wil begin om ʼn maatskappy te registreer, vir belasting te registreer, ʼn domeinnaam te registreer, aansoek te doen vir ʼn BGSEB-sertifikaat, om by die Vergoedingsfonds en die Werkloosheidsversekerings fonds te registreer, en om ʼn besigheidsbankrekening oop te maak. “Dit is ʼn papierlose proses en die maatskappy sal binne 24-uur nadat die aansoek ingedien is, geregistreer wees. Ons het ook Google se besigheidsdienste bygevoeg, wat maatskappye in staat stel om ʼn gratis besigheidsprofiel en statiese maatskappywebblad te hê,” sê Shakung. Besoek www.bizportal.gov.za en klik op “register” bo-aan die bladsy om van dié dienste gebruik te maak. Dit is maklik om die portaal te navigeer en dit bied inligting stap-vir-stap aan oor hoe om ʼn besigheid te registreer. Gratis opleiding Die CIPC het ook onlangs ʼn gratis aanlyn opleidingsplatform, Learn-i-Biz, bekendgestel om klein, medium en mikro-ondernemings se di rekteure en entrepreneurs te help om hulle kapasiteit uit te brei om suksesvolle besig hede te bestuur terwyl daar verseker word dat hulle aan die nodige wetlike vereistes voldoen. “Die platform is ʼn digitale studiegids en sluit vi deohandleidings en ʼn selfek samineringstoets in vir elkeen van die sewe modules,” sê Shakung. Die modules sluit opleiding in oor wat ʼn maatskappy en ʼn direkteur is, oor wie die sleu telpersone in ʼn maatskappy is, die verantwoordelikhede van ʼn direkteur, persoonlike finansiële belange en ʼn konflik van belange, vergoeding van direkteure en versprei dings, en die raad van direk teure. Besoek www.elearning@cipc.co.za om vir die opleiding te registreer. Maatskappytribu naal Dr. Mohammed Chicktay, die voorsitter van die CT, het ver duidelik dat die entiteit help om ʼn spoedige oplossing vir maatskappygeskille te verkry wat verband hou met aansoeke en klagtes wat ingevolge die Maatskappywet, wetnr. 71 van 2008, gelê word. Dit sluit geskille in wat verband hou met maatskappyname, direkteurskap en vrystelling van die vestiging van ʼn maatskaplike en ʼn etie se komitee. Dit hersien ook voldoeningskennisgewings wat deur die CIPC uitgereik word wat verband hou met verlengde tyd om jaarlikse finansiële state voor te berei en om algemene jaarvergade rings te belê. “Die CT hanteer verskeie aansoeke. Ons het, byvoorbeeld, tydens KOVID-19 baie aansoeke ontvang vir die aanskuif van die datum om ʼn algemene jaarvergadering te belê,” sê Chicktay. Nog ʼn gratis diens wat deur die CT gelewer word, is ge skilbeslegting. ʼn Persoon kan ʼn saak vir beslegting verwys d.m.v. bemiddeling, versoe ning of arbitrasie, as ʼn alternatief om hof toe te gaan. Die CT dien as fasiliteerder tus sen die partye. “Die CT moedig bemiddeling aan sodat mense hulle werk kan behou, veral tydens KOVID-19, en mense moet meer daarvan gebruik maak,” sê Chicktay. Besoek www.companiestri bunal.org.za vir meer inligting oor die dienste wat die CT bied. BGSEB-kommissie Volgens Lindiwe Madonsela, die BGSEB-kommissie se senior voldoeningsbestuurder, is die entiteit se mandaat om voldoening aan die BGSEB Wet 46 van 2013 te kontroleer, te bevorder en daaroor toesig te hou. Hy ondersoek ook frontvoorhoudingspraktyke, poog om kennis te verbreed en openbare bewusmaking rondom BGSEB te bevorder deur die implementering van opvoedkundige en bewusmakingsmaatreëls, en verskaf leiding aan die publiek. Enige persoon wat vermoed of bewus is dat die Wet oortree word, soos dat swart mense as front gebruik word om BGSEB-punte te verdien, kan ʼn klag by die kommissie lê. Byvoorbeeld, werknemers in ʼn entiteit mag dalk bewus wees dat frontbemagtiging gepleeg word deur swart mense as aandeelhouers of bestuursbeamptes voor te hou wanneer hulle nie is nie, sê Madonsela.

2022-02-ed1

afr

Privaatsektor én staatsektor belangrik vir ekonomiese groei

Vukuzenzele Unnamed

Sommige mense het voorgestel dat ons ʼn keuse moet maak tussen ʼn ontwikkelingstaat wat ʼn kernbelangrike rol in ekonomiese en maatskaplike transformasie speel aan die een kant, en ʼn lewendige, uitbreidende privaatsektor wat groei een indiensneming aandryf, aan die ander kant. Die werklikheid is dat ons beide benodig. Ons benodig ʼn bekwame ontwikkeling staat en ʼn dinamiese en behendige privaatsektor. Ons benodig dat hulle saam werk en mekaar komplimenteer. Dit is nie ʼn nuwe idee nie. Die African National Congress het 30 jaar gelede, in 1992, ʼn dokument ge titeld “Gereed om te regeer” goedgekeur. Die dokument het beleidsriglyne vir ʼn demokratiese Suid-Afrika uiteengesit en het, oor byna drie dekades, die beleidsrigting van opeenvolgende demokratiese administrasies beïnvloed. Die “Gereed om te regeer”-dokument het ʼn demokratiese staat beoog met die uiteindelike verantwoordelikheid vir “die koördinasie, beplanning en leiding van die ekonomie se ontwikkeling na ʼn volhoubare groeipatroon”, in samewerking met vakbondbewegings, sakelui en ander instansies in die samelewing. Dit het verwys na die behoefte vir ekonomiese beleid wat die ekonomie demokratiseer en produktiewe indiensne mingsgeleenthede teen ʼn bestaansloon vir alle SuidAfrikaners skep. Die dokument beoog verder “ʼn dinamiese privaatsektor wat die vaardighede en vernuf van alle Suid-Afrikaners gebruik ... en besigheidsaktiwiteite wat beduidend tot werkskepping bydra wat aktief aangemoedig word”. Ek het in die onlangse Staatsrede uiteengesit hoe die regering, sakelui en arbeid saam behoort te werk – deur elkeen gebruik te maak van sy unieke vermoëns – om werke te skep. Een van die belangrikste drywers van groei en indiensneming is ondernemings in staatsbesit (SBO’s). Hulle genereer elektrisiteit, bestuur hawens, bou die paaie en verskaf die water wat die ekonomie benodig om te funksioneer. Dié SBO’s het sedert die begin van demokrasie toegang tot basiese dienste vir behoeftiges beduidend uitgebrei. Dit is waarom ʼn kritiese deel van ons program dit behels om ondernemings in staatsbesit te versterk, tot finansiële welstand te herstel, bedryfsprestasie te verbeter en hier die ondernemings in staat te stel om ʼn meer prominente en voordelige rol in die ekonomie te speel. Die staat, eg aan die rol wat in die “Gereed om te regeer”-dokument voorsien word, lei beide groei en transformasie deur hefbome soos mededingingsbeleid, breedgebaseerde swart ekonomiese bemagtigingsbepalings en indiensnemingsgelykheidswette asook deur die toestaan van verskeie lisen-sies aan universele diensen bemagtigingsverpligtinge te skakel. Die regering is ook direk betrokke by die skep van indiensname benewens die bestaande staatsamptenare wat in die Staatsdiens werk. Die uitgebreide openbare werke-program, wat sedert 2003 bestaan, het werksgeleenthede aan miljoene mense verskaf. Dié regering het meer onlangs en in reaksie op die verwoestende ekonomiese impak van die KOVID19-pandemie, toesig oor die mees beduidende verbreding van staatsindiensname in ons land se geskiedenis gehou. Die presidensiële werkskeppingstimulus het in slegs 16 maande meer as 850 000 geleenthede ondersteun. Ons verskaf, bykomend tot die uitbreiding van staatsindiensneming, ook ondersteuning aan werklose jeug om hulle vir indiensneming voor te berei, hulle meer aanstelbaar te maak en hulle met geleenthede te skakel. Daar is baie ander maniere waarop die regering direk bydra tot werkskepping, waaronder grootskaalse beleggings in infrastruktuur, die skep van spesiale ekonomiese sones en die ondersteuning van arbeidsintensiewe groeinywerhede. Daar word dié jaar spesiaal gefokus op klein-, mediumen mikro-ondernemings, koöperasies en die informele sektor. Ons maak “terugwipfinansiering” meer toeganklik vir klein besighede deur die herontwerp van die lening waarborgskema wat ons in die vroeë maande van die KOVID-19-pandemie bekend gestel het. Ons brei die indiensnamebelastingaansporing uit en kyk na verskeie ander regulatoriese veranderinge om dit makliker te maak vir klein ondernemings om meer mense aan te stel. Soos wat ek in die Staatsrede aangedui het, is hierdie sommige van die maatreëls wat ons as die regering tans neem “om die toestande te skep wat die privaatsektor – beide groot en klein ondernemings – in staat sal stel om te ontwikkel, te groei, toegang tot nuwe markte te verkry, nuwe produkte te skep en meer werknemers aan te stel”. Die privaatsektor is verantwoordelik vir die indiensname van sowat driekwart van Suid-Afrika se werkers en is verantwoordelik vir meer as twee-derdes van beleggings asook navorsingen ontwikkelingsbesteding. Tesame met ʼn bekwame en ontwikkelingstaat, benodig ons land dus ook ʼn florerende privaatsektor wat in produktiewe kapasiteit belê. Meer lewensbestane word ondersteun en volhou namate privaatsektorindiensname uitbrei. Goedere en dienste word teen ʼn groter skaal gelewer en die demokratiese staat kan meer inkomste vir maatskaplike ontwikkeling inwin. Die “Gereed om te regeer”-dokument stel dat die staat se rol “op buigbare wyse aangepas behoort te word tot die nasionale eko nomie se behoeftes”, hetsy dit is om die staatsektor op strategiese gebiede uit te brei of dit in ander gebiede in te kort. Ons sal nie só ʼn ekonomie bereik sonder beide ʼn sterk en bekwame ontwikkelingstaat en ʼn inklusiewe, snelgroeiende privaatsektor nie. Ons behoort nie gevra te word om die een of die ander te kies nie. Ons benodig beide.

2022-03-ed1

afr

Hulp aan ons kwesbare burgers

vukuzenzele unnamed

Daar kan geen groter folte-ring wees as dié van ouers wie se kinders by hulle huil omdat hulle nie kos het nie, maar hulle het niks om te gee nie. Daar kan geen groter onreg bestaan as 'n samelewing waar sommiges in gemak en oorvloed leef, terwyl ander sukkel om met min of niks te oorleef nie.Ja, dit is die hartseer nage-volge van 'n gebroke en onge-lyke verlede. Maar dit is ook 'n simptoom van 'n fundamentele mislukking in ons samelewing ná apartheid. Die landwye inperking in reaksie op die koronavirus het 'n jarelange probleem aansienlik vererger. Die afgelope paar weke is ons gekonfronteer met ontstellende beelde van desperate mense wat mekaar vir kospakkies by verspreidingsentrums vertrap en gemeenskappe wat protesoptogte hou teen voed-seltekorte. Ons het ook bewerings ge-hoor wat ontstellend en walglik is. Verskeie provinsies het be-rigte ontvang van gewetenlose individue, sommige van hulle na bewering regeringsampte-nare, wat kospakkies wat vir die behoeftiges en kwesbares bestem is opgaar of verkoop, of vir hul vriende en familie gee. As daar bevind word dat daar enige waarheid in hierdie bewerings steek, sal ons baie streng teen die betrokke indi-vidue optree. Met die verklaring van 'n nasionale ramptoestand en die instelling van 'n landwye inperkingstoestand het ons ’n onbekende terrein betree. Dit was nog nooit voorheen vir Suid-Afrika nodig om 'n open-bare gesondheidsnoodsituasie van hierdie omvang te hanteer nie. Ons moes vinnig optree om lewens te red. En ons moet erken dat die voorsiening van ondersteuning aan die land se kwesbaarste burgers in die dae en weke wat hierop gevolg het, stadiger was as wat dit moes wees, en dat sekere probleme oor die hoof gesien is. Die uitbetaling van maatskap-like toelaes het egter betreklik glad verloop, en ná 'n aantal tegniese uitdagings word die voedselverspreidingstelsel nou gestroomlyn. Die instelling van 'n landwye inperkingstoestand op baie kort kennisgewing het tot verskeie uitdagings gelei. Ons moes die relatiewe uitwerking van die nasionale reaksie opweeg teenoor die omvang van die beperkings wat ons sou moes instel. Ons het oplaas die roete van omsigtigheid gekies. En soos die Ministerie van Gesondheid se voorlegging onlangs aange-dui het, het die inperking wat ons die afgelope tyd afgedwing het die infeksiekoers vertraag en, selfs belangriker, vir ons tyd gekoop om voor te berei op 'n moontlike toename in infeksies in die komende weke en maande. Ons moes die impak op 'n reeds sukkelende ekonomie op die lang en kort termyn oorweeg, en ons moes die uit-werking van hierdie wesenlike ontwrigting op die lewensbe-staan van miljoene mense in oënskou neem. Ons moes nadink oor wat weke se inperking by die huis sou beteken vir werkers wat nie gereelde salarisse kry nie, vir werkloses en mense wat werk soek, vir mense wat informele of seisoenale werk doen, vir diegene in die informele sektor, vir die behoeftiges en vir die kwesbares. Die kabinet gaan 'n stel maat-reëls fi naliseer om te reageer op die uitwerking van die inper-king op die lewensbestaan van ons mense. Dit is voorafgegaan deur 'n reeks samesprekings met verskeie belanghebben-des, waaronder die sakesek-tor, georganiseerde arbeid, godsdienstige organisasies, die burgerlike samelewing en die Presidensiële Ekonomiese Adviesraad.Die maatskaplike vennote het verskeie voorstelle inge-dien oor ingrypings wat die onmiddellike kwesbaarheid van die armstes van die armes, waarvan die meeste staatmaak op maatskaplike hulp om te oorleef, kan verlig. Ons sal die voorsiening van welsynsdienste in hierdie tyd-perk opskerp om huishoudings wat onder die armoedegrens leef, te help. Selfs as die landswye inper-kingstoestand opgehef word, sal die gevolge daarvan nog 'n geruime tyd gevoel word. Diegene wat bevoorreg is om 'n bestendige inkomste te verdien, sal na hul werk kan terugkeer; maar vir miljoene ander sal dit 'n verlore maand wees waar hulle andersins ty-delike werk kon gehad het, in die informele sektor sake sou gedoen het of geld kon gespaar het om hul gesinsverantwoor-delikhede na te kom. Voedselondersteuning is 'n noodmaatreël op die kort ter-myn. Dit moet gepaard gaan met volhoubare oplossings wat ons kwesbaarste burgers help om in die moeilike tye wat nog voorlê, te oorleef. Ek wil die talle NRO's, gods-dienstige groepe en gewone burgers bedank wat geld skenk en as vrywilligers help om honger en behoeftige mense te voed. Om honger te verlig, is nie 'n daad van barmhartigheid nie. Dit is 'n noodsaaklikheid vir enige samelewing wat gegrond is op respek vir menseregte. Ons is op 'n punt in ons stryd teen die pandemie waar oor-gerustheid rampspoedig kan wees. Ek doen 'n beroep op elkeen om waaksaam te bly, om steeds die regulasies na te kom, om veilig te bly en om ander veilig te hou.As regering sal ons inligting voorsien oor die direkte ingry-pings wat ons onderneem om ons kwesbaarste burgers teen die skrikwekkende vooruitsig van honger te beskerm. Die talle probleme wat ons mense tans in die gesig staar, moet nie nog verder vererger word deur onsekerheid oor waar hulle volgende maaltyd vandaan sal kom nie.

2020-05-ed1

afr

PrEP kan MIV voorkom

vukuzenzele unnamed

Die reaksiefonds vir geslagsgebaseerde geweld en vrouemoord (GGGV) streef daarna om te verseker dat Suid-Afrika ʼn land kan wees met geen GGGV teen vroue, kinders asook die lesbiese, homoseksuele, biseksuele, transgeslagtelike, intergeslagtelike, queer/twyfelende, aseksuele en ander (LGBT QIA+) gemeenskap. Die fonds is in Februarie 2021 deur president President Cyril Ramaphosa van stapel gestuur om die nasionale strategiese plan vir GGGV te implementeer. Volgens die fonds se webwerf speel dit ʼn kritieke rol om verandering moontlik te maak, gebaseer op navorsing, bewustheid en praktiese steun aan organisasies wat aktief in die stryd teen GGGV is.Een van die organisa sies wat deur die fonds ondersteun word, is die KwaZulu-Natal-gebaseerde Gugu Dlamini-stigting, wat R250 000 ontvang het. Die uitvoerende direkteur van die Gugu Dlamini-stigting, Mandisa Mabaso, het die stigting in 2010 gevestig nadat haar ma — die wyle Gugu Dlamini — in 1998 in Durban tot die dood gestenig is omdat sy haar MIV-status bekend gemaak het. “Die stigting het ten doel om plaaslike staatsbestuur te versterk om sodoende die reaksie op GGGV te verbe ter, wat noodsaaklik is om die MIV-pandemie in SuidAfrika onder beheer te kry,” sê Mabaso. “Dit het ook ten doel om MIV/VIGS-infeksies te vermin der, toegang tot sorg te verbeter en gesondheidsprognoses van vroue en mans met MIV/VIGS en wat daardeur geraak word, te verbeter,” voeg sy by.Die befondsing wat die stig-ting ontvang lewer steun aan 522 255 vroue en meisies en 900 mans en seuns vanuit gesinne wat deur GGG en huishou delike geweld geraak word; mense wat met gestremdhede leef wat misbruik word; en die LGBTQIA+ gemeenskap, sê Mabaso. Vrouens wat slagoffers van GGG is in gebiede waar daar groot druk weens hoë getalle MIV-gevalle is, het volgens UNAIDS, ʼn 50% groter kans om MIV op te doen. Redes hiervoor sluit in verkragting en mans wat weier om kon dome te dra.Wat is PrEP? Een van die maniere om MIV-infeksie te verhoed is pre-blootstelling-profilakse oftewel PrEP . Dit is medisyne wat daagliks deur MIV-negatiewe mense geneem word wat by wyse van seksuele kontak of die gebruik van dwelms of medisyne via ʼn spuitnaald, ʼn hoë risiko dra om aan MIV blootgestel te word. Minister Joe Phaahla het in Augustus gesê dat Suid-Afrika die hoogste verbruik van orale PrEP in sub-Sahara Afrika het. Hy het genoem dat 70%, of 2 419, van Suid-Afrika se primêre staatsgesondheidsorg fasiliteite geïntegreerde PrEP in hul pakket van roetine-dienste insluit. “ʼn Persoon wat PrEP-behan-deling ontvang hoef nie dit vir die res van hul lewens te neem nie; hulle kan kies om dit elke keer as hulle die risiko dra om MIV op te doen te neem, maar vir PrEP om doeltreffend te wees, moet dit elke dag [tydens die hoë-risikotydperk] geneem word,” bevestig Mabaso. Dit moet ook in oorleg met ander beskermingsmetodes, soos kondome vir vroue en vir mans, gebruik word omdat PrEP ʼn persoon nie teen ander seksueel-oordraagbare siektes beskerm nie en ook nie ʼn voor behoedmiddel is nie. Mabaso sê dat PrEP van hulp kan wees in gevalle waar ʼn paartjie ʼn baba wil hê; PrEP kan help om die MIV-negatiewe persoon en die ongebore baba teen MIV-infeksie te beskerm. (Sahpra) het intussen, vroeër vanjaar, die gebruik van ʼn vaginale ring as ʼn PrEP-produk goedgekeur. Die ring bevat ʼn antiretrovirale medisyne genaamd dapivirine en moet elke maand vervang word. Daarbenewens, ʼn nuwe PrEP-produk — ʼn inspuiting wat vir twee maande hou — wag op goedkeuring. Sodra dit goedgekeur is, sal mense nie meer hoef te onthou om elke dag ʼn pil te drink nie. Veilige seksDie stigting het ten doel om MIV-infeksies te verminder deur die bevordering van die gebruik van kondome en die beoefening van veilige seks.“Ons doen ʼn beroep op kinders en die jeug om te wag voordat hulle seksueel aktief raak totdat hulle gereed is om meer ingeligte en gesonder keuses te maak”, sê Mabaso. “Ons bevorder ook veilige seks deur die gebruik van kondome te benadruk asook om slegs met een persoon in ʼn seksuele verhouding te wees. Die misbruik van dwelms — veral dwelms wat ingespuit word — word teen sterkste afgeraai aangesien dit die risiko verhoog om met MIV besmet te word”, voeg sy by. Die stigting bemagtig ook mense wat met MIV/GGG leef of die risiko dra om met MIV besmet te word of deur MIV/GGG geraak te word, om kennis te dra van hul regte en toegang te hê tot geregtigheid en regsdienste om die skending van hul menseregte te verhoed en te beskerm.

2022-12-ed1

afr

ʼn Jaar voordat die eerste demokratiese verkiesing plaas gevind het, het president Nelson Mandela ʼn artikel in die Foreign Policy-tyd skrif geskryf oor die nuwe Suid-Afrika se toekomsti ge buitelandse beleid. In sy nadenke oor die wêreldwye bondgenoot skappe wat gevorm is weens die beëindiging van die Koue Oorlog, het hy geskryf dat lande “weer hulle nette sal moet uitgooi” as hulle enigsins wou baatvind by internasionale sake. Sedert die tektoniese ver skuiwing van 1994 toe ons besluit het om nie net apart heid af te skaf nie, maar ook weg te breek van die inter nasionale opvatting van apartheid se argitekte, word Suid-Afrika se buitelandse beleid gekenmerk deur dié “heruitgooi van die nette”. Ons buitelandse beleidspri oriteite is streeksintegrasie op politieke en ekonomiese gebied, die ontwikkeling van Afrika, multilaterale betrok kenheid en die bevordering van demokrasie, vrede en menseregte. Ons het met dié doel ons strategiese alliansies met sowel die lande van die globale suide as wedersyds voordelige samewerking met die lande van die noorde opgebou. Ons inskakeling by die BRICS-lande in 2010 was ʼn mylpaal in ons strewe om ons eie nasionale ontwikkelings prioriteite te bevorder deur sterker bande te smee met die belangrike ontluikende ekonomieë van Brasilië, Rus land, Indië en China. In konteks gesien, kom 41% van die wêreldbevolking in die BRICS-lande voor en sorg dié lande vir 24% van die glo bale BBP en vir ongeveer 16% van wêreldwye handel. In ons lidmaatskap van dié blok het ons die meeste gebaat op die gebied van ekonomiese samewerking. Bilaterale handel het gegroei, veral met China en Indië, met kommoditeits uitvoere en die invoer van vervaardigde goedere hoog op die lys. Die BRICS-lande is steeds belangrike bronne van buitelandse direkte beleggings op sleutelgebiede soos mynbou, die motorbe dryf, vervoer, skoon energie, finansiële dienste en IT. ʼn Hersiening van ons BRICS-lidmaatskap in 2018 deur die professionele diens temaatskappy, Deloitte, het uitgewys dat BRICS-vennote “drie keer meer kapitaal in die land belê het as in die sewe jaar voor 2011”. Dié beleggings en projekte het op hulle beurt tot beduidende werkskepping gelei. Sedert die ontstaan van die Nuwe Ontwikkelings bank, wie se streekkantoor in Johannesburg geleë is, is Suid-Afrika ʼn begunstigde van finansiering en tegniese ondersteuning vir projekte in vervoer, skoon energie, omgewingsbeskerming, waterinfrastruktuur en die vermindering van kweek huisgasse. Sedert die uitbreek van die Kovid-19-pandemie, het Suid-Afrika $2 miljard in befondsing van die Nuwe Ontwikkelingsbank onder die Kovid-19-noodfinansie ringsprogram ontvang om die pandemie te bestry en om ekonomiese herstel te steun. Daar was ook beduidende samewerking met ons BRICSvennote om persoonlike beskermende toerusting te bekom, asook ten opsigte van die toegang tot en versprei ding van entstof. Ons het onlangs deel geneem aan die 13de BRICS-spitsberaad waar BRICS-lande ooreengekom het om nog nouer saam te werk om Kovid-19 te bestry en om die politieke en finansi ële hulpbronne te mobiliseer wat nodig is vir toekomstige pandemie-gereedheid. Dit behels die ves tiging van ʼn virtuele BRICS-entstofnavorsingen ontwikkelingsentrum asook ʼn geïntegreerde vroeë waarskuwingstelsel om toekomstige uitbrekings van aansteeklike siektes in BRICS-lande te voorspel. Nog ʼn belangrike gebied van ooreenkoms was die wedersydse erkenning van nasionale dokumente oor inenting en stelsels vir Kovid19-toetse — wat noodsaaklik sal wees vir oorgrensreise in die toekoms. Die begrip van wedersyds voordelige same werking sal veral belangrik wees in die globale ekono miese herstelplanne waar ongelyke ontwikkeling beteken dat sommige lande vinnig sal herstel en ander agter sal raak. Ter ondersteuning van ekonomiese herstel, het die BRICS-vennote ooreengekom om hulle samewerking te ver stewig in katalitiese sektore soos energie, IT, wetenskap, tegnologie en innovering, landbou en die groen eko nomie. Dit is almal belangrike sektore wat geïdentifiseer is in ons ekonomiese heropbouen herstelplan wat verlede jaar aangekondig is. Samewerking met ander BRICS-lande, veral op die terrein van innovasienavors ing, sal help om ons land se industrialisasie te versnel en om ons doelwitte vir die Vierde Nywerheidsom wenteling te bereik. In dié verband is samesprekings oor die vorming van formele BRICS-platforms gehou om beste praktyk, kennis en kun digheid te deel, insluitend die gebruik van oopbrontegnolo gieplatforms. Die BRICS-vennote het saamgestem dat ontwikke lende lande hulp nodig het om die VN se volhoubare ontwikkelingsdoelwitte te bereik, en dat skenkerlande hulle verantwoordelikhede in dié verband moet nakom. Dit is veral belangrik in die konteks van klimaatsaksie. Soos die meeste lande, wil Suid-Afrika ʼn lae-koolstof ontwikkelingspad volg, wat inklusief en volhoubaar is en wat ons status as ʼn ontwik kelende land in ag neem. Die BRICS se samewerkingsplat form vir energienavorsing sal baie nuttig wees soos ons poog om ons energiehulp bronne te diversifiseer. In die elf jaar sedert ons by BRICS aangesluit het, het ons lidmaatskap ons nasionale belang aansienlik bevorder. Deur ʼn lid van BRICS te wees het ons posisie as ʼn belangrike opkomende ekonomie bevor der. Dit het ons toegang gegee tot beleidsen tegniese kun digheid van groter en meer gevestigde ekonomieë, asook toegang tot die ondersteu ning van die Nasionale Ontwikkelingsbank. Dit het ons aktivisme op die wêreld verhoog versterk, veral wat betref die hervorming van multilaterale instellings. Ons het ook voordeel getrek deur deel te wees van ʼn kollek tiewe stem wat daarna streef om ʼn wêreldorde te bevorder wat gebaseer is op weder sydse respek en die gelyke soewereiniteit van nasies. BRICS is, en sal nog vir ʼn geruime tyd in die afsienbare toekoms, van onskatbare strategiese belang vir ons land wees.

2021-10-ed1

afr

Waardigheid vir oorlewendes van seksuele geweld

Noluthando Motswai

Thuthuzela-sorgsentrums is tot stand gebring om die proses vir die aanmelding van verkragting en ander seksuele misdrywe te verbeter. Slagoffers word nou in 'n waardige en sorgsame omgewing bygestaan. Die sentrums word deur die Nasionale Vervolgingsgesag in bedryf gestel, in samewerking met die departemente van Gesondheid; Maatskaplike Ontwikkeling; en Justisie en Staatkundige Ontwikkeling, asook die Suid-Afrikaanse Polisiediens. Daar is sewe sentrums in Gauteng, waarvan die eerste een in 2000 by die Chris Hani Baragwanath Hospitaal geopen is. Dr Efadzwa Tipoy, 'n senior kliniese bestuurder wat aan die hoof staan van die Sinakekelwe Thuthuzela Sorgsentrum, het lede van die gemeenskap aangeraai om, indien hulle slagoffers van seksuele geweld sou word, die voorval so gou moontlik by die sentrum aan te meld. “Die geriewe bied behandeling wat voorkom dat seksueel oordraagbare infeksies soos Hepatitis B en MIV oorgedra word. Pille wat swangerskap as gevolg van seksuele geweld voorkom, sal ook voorsien word. Moet jouself nie was nie; draai die klere wat jy gedra het in bruin papier toe (nie plastiek nie) en bring dit saam met jou na die sorgsentum toe,” sê dr Tipoy. Hy het voorts gesê dat daar sedert die opening van die sentrum groot begrip was vir die dienste wat hulle bied en dat kliënte se menswaardigheid herstel word omdat hulle kan stort nadat hulle ondersoek is. Een van die uitdagings waarvoor die kliniek te staan kom, is dat kliënte dikwels te lank ná die voorval daar aankom – dit is belangrik dat be wyse versamel en medikasie binne 72 uur ná die aanval toegedien word.

2018-02-ed1

afr

Help om lewens te red

Allison Cooper

Sulke diagnoses was in die verlede dikwels as ʼn doods vonnis beskou, maar vandag kan bloedstamseloorplan tings as lewensreddende behandeling dien aangesien dit die persoon se defektiewe stamselle met gesonde stam selle vervang. Baie pasiënte wie sou kon baat by dié prosedure ont vang ongelukkig nooit die behandeling nie, omdat dit so moeilik is om ʼn gepaste skenker met ʼn soortgelyke weefseltipe te vind. “Gekleurde pasiënte word benadeel deur die kleiner aan tal geregistreerde skenkers vanuit die swart-, gekleurde en Indiërbevolkingsgroepe,” sê Mokomele. ʼn Tweede lewenskansZyaan Makda (19) se wêreld is deurmekaar gekrap toe sy in 2007 met heterosigotiese he moglobienopatie, ʼn lewens gevaarlike en ongeneesbare bloedsiekte, gediagnoseer is. Haar beste kans op oor lewing was ʼn bloedstam selskenker, maar ʼn gepaste skenker kon nie gevind word nie. Sy moes gevolglik elke twee weke ʼn bloedoortapping ondergaan. “Die are in my hande het platgeval en ek moes ʼn port in my bors laat inplant. Ek was die heeltyd vreeslik moeg, my galblaas en galstene moes verwyder word en my skildklier was onderaktief. Ek was dikwels om mediese redes afwesig van skool en ek kon nie aan enige sportsoorte deelneem nie. Dit was moei lik om lang tydperke aaneen in die hospitaal te spandeer,” vertel sy. Makda se toestand het ook geheueverlies en stuipe ver oorsaak, en sy het drie skool jare gemis. Sy het, ten spyte van al dié uitdagings, positief gebly. Makda het uiteindelik ʼn skenker gevind, maar haar gesondheidsreis was nog ver van verby. Sy moes breinsjirurgie ondergaan om ʼn litteken op haar brein te verwyder. “Dit is nou drie jaar sedert die oorplanting en ek leef ʼn lewe wat ek nooit gedink het moontlik sou wees nie, alles danksy my Duitse skenker se asemrowende onbaatsugtig heid en goeie daad.”Skep hoop vir iemandNaledi Senamela (14) is in Mei 2020 met leukemie (bloedkanker) gediagnoseer. Sy is een van duisende pas iënte wat ʼn gepaste skenker benodig. “Ek kan sedert my diag nose nie meer goed presteer in my skoolwerk nie. Ek kan nie aan sport deelneem of die dinge doen wat ek voorheen geniet het nie,” sê Senamela, wat daarvan droom om eendag ʼn doktor te word. Gewillige skenkers tussen die ouderdom van 18 en 55 kan Senamela en baie ander mense wat skenkers benodig, help deur op die Sonneblomfonds se web werf te registreer. Dit neem ʼn paar minute en verg ʼn eenvoudige wattepluisie. Versoek ʼn depperstel by die Sonneblomfonds deur www.sunflowerfund.org te besoek of 0800 12 10 82 te skakel.

2021-04-ed1

afr

Die jeug is die toekoms van ons land

Vukuzenzele unnamed

2020-03-ed1

afr

Kleinsake versoek om aansoek te doen om steun

Nosihle Shelembe

“Ons spreek werkloosheid en armoede doelgerig aan, maar ons het ook ʼn verantwoordelikheid om die ekonomie te ontwikkel,” sê minister Ndabeni Abrahams.Die minister het tydens die onlangse SheTradesZa-jeugseminaar in Pretoria gesê dat die maksimumwaarde van TREP R1 miljoen beloop, met ʼn toelaag as een komponent en ʼn lening as die ander komponent. Entrepreneurs in townships of landelike gebiede kan om steun aansoek doen, insluitend befondsing, deur middel van die algemene aansoekvorm beskikbaar vanaf die kleinsakeontwikkelingsagentskap (SEDA), die kleinsakefinansieringsagentskap (SEFA), die nasionale bemag tigingsfonds (NEF) en die nasionale jeugontwik kelingsagentskap.Sake-eienaars moet Suid-Afrikaanse burgers wees om te kwalifiseer.Die volgende skemas is beskikbaar vir kwalifiserende entrepreneurs: • Ondersteuningsprogram vir kleinskaalse bakkerye en lekkergoedmakers• Ondersteuningsprogram vir motorvoertuigher-stelwerk en werktuig kundiges (asook klein en onafhanklike motorvoertuigonderdeelwinkels en informele motorvoertuig entrepreneurs)• Slaghuisonder steuningsprogram• Ondersteuningsprogram vir klere, leer en tekstiel• Ondersteuningsprogram vir persoonlike sorg• Ondersteuningsprogram vir spaza-winkels• Ondersteuningsprogram vir tshisanyama en gekookte kosOm te registreer, besoek smmesa.gov.za en vul die nodige inligting in.Die regering werk daaraan om die entiteite vir kleinsake saam te smelt na een agentskap en sodoende die befondsingsprosesse vir kleinsake-ondernemings seepglad en gebruikersvriendelik te maak.“Ons is tans besig om SEFA, SEDA en die koöperatiewe banke ontwikkelingsagentskap saam te smelt.”SheTrades programme Ndabeni-Abrahams sê dat die regering deur verskeie inisiatiewe die kleinsakesektor gehelp het om te groei en broodnodige indiensname te skep.“Die departement van kleinsakeontwikkeling en SEDA het ʼn vennootskap met die internasionale handelsentrum gesmee om die SheTrades-program na Suid-Afrika te bring en ʼn SheTradesZA-spilpunt te skep.“Die program poog om ondernemings wat deur vroue besit word, te bemagtig om plaaslik, op streeksvlak en internasi-onaal handel te dryf. Die spilpunt steun die groei van besigheidsvaardighede en mededingendheid van minstens 10 000 Suid-Afrikaanse vroulike entrepreneurs oor ʼn tydperk van vier jaar,” sê die minister.Nagenoeg 3 000 Suid-Afrikaanse vroulike entrepreneurs het reeds op die SheTradesZA-spilpunt geregistreer en ontvang gratis e-leer en kapasiteitsbou.Die SheTradesZA-spilpunt sal ook toegang tot belegging vir ondernemings wat deur vroue besit word, verbeter en besigheidsgeleenthede bevorder.“Die departement en SEDA se betrokkenheid by die SheTradesZA-spilpunt demonstreer ons toewyding aan ontwikkeling en versekering van ekonomiese bemagtiging van vroue in Suid-Afrika,” sê minister Ndabeni-Abrahams.

2022-08-ed1

afr

Spaar geld: Koop BTW-vrye goedere

Allison Cooper

Spaar met BTW-vrye goedereBTW-vrye goedere is in 1991 deur die regering ingestel om lae-inkomste-huishoudings te help. Sedert die aanvanklike bekendstelling is nog produkte by die lys gevoeg.Volgens die Suid Afrikaanse Inkomstediens word BTW-vrye voedsel teen 0% belas – dit beteken mense betaal 15% minder vir hierdie goedere, want hulle hoef nie BTW te betaal nie. Hierdie items sluit in: • Bruinbrood• Droë mielies en mielierys • Bruinbroodmeel (koringsemels uitgesluit)• Stampmielies• Eiers• Vars vrugte en groente• Droë bone• Lensies• Mieliemeel• Rys• Sardiens in blikkies• Plantaardige kookolie (olyfolie uitgesluit)• Melk, karringmelk, melkpoeier en suiwelpoeiermengsel• Eetbare peulplante en peulvrugte soos ertjies, bone, grondboontjies, ens.Sanitêre doekies is ook BTW-vry, sowel as kraamdoekies (maternity pads) en panty liners. Senior burgers kan ook vir hul plaaslike winkels vra of hulle op sekere dae pensioenarisafslag gee op goedere wat BTW-vry is.

2022-09-ed1

afr

Ektopiese swangerskap is ʼn mediese noodgeval

Allison Cooper

Dit is die mening van dr Bushy Mhlari, Senior Registrateur Ektopiese Verloskunde en Ginekologie by die Dr George Mukhari Akademiese Hospitaal. Hy verduidelik dat ʼn ektopiese swangerskap nie soos ʼnnormale swangerskap binnein die baarmoeder ontwikkel nie.Hy sê dat, met ʼn normale swangerskap, die bevrugte eier wat in die fallopiese buis deur die sperm bevrug is, deur die buis tot in die ryk baarmoederholte beweeg, waar dit aan die endometriale voering heg en die baba ontwikkel. “By ektopiese swangerskappe vestig die bevrugte eier op ander liggaamsoppervlakke. In 98 persent van gevalle is ektopiese swangerskappe in die fallopiese buise geleë. In buitegewone gevalle, kan dit egter ook in die eierstok, buikholte, serviks of die breë ligament voorkom,” verduidelik dr Mhlari.Wanneer dit gebeur, kan die embrio nie oorgeplant word en normaal ontwikkel nie, en is die vrou se enigste opsie om die swangerskap te beëindig.Dr Mhlari sê dat ʼn vrou ʼn groter kans op ʼn ektopiese swangerskap het, as sy: • beskadigde of abnormale fallopiese buise het, byvoorbeeld, as gevolg van vorige buisin feksies weens seksueel oordraagbare infeksies of buisoperasies; • voorheen ʼn ektopiese swangerskap gehad het; • onvrugbaar is; • veelvuldige seksmaats het; • sigarette rook.“Gebarste ektopiese swangerskap is ʼn lewensgevaarli ke toestand en is die grootste oorsaak van swangerskapverwante moedersterftes in die eerste drie maande van swangerskap. Die voorkoms van ektopiese swangerskap is ongeveer twee persent in die algemene bevolking,” verduidelik dr Mhlari. Tekens van 'n ektopiese swangerskapVolgens dr Mhlari kom die simptome vroeg in die swangerskap voor, soms nog voordat die vrou besef dat sy swanger is.Algemene simptome sluit in: • pyn in die onderbuik• menstruasie wat wegbly• vaginale bloeding.“Sommige vroue het egter geen simptome totdat die fallopiese buis bars nie. As dit gebeur, kan erge pyn ervaar word, en vaginale bloeding kan ook voorkom. Dit word gevolg deur duiseligheid, ʼn daling in bloed -druk, floute, skok en dood as dit nie so gou as moontlik behandel word nie,” sê hy.Om ʼn ektopiese swanger-skap te diagnoseer, word ʼn bloedof urieneswanger skaptoets gedoen om te bevestig dat die vrou swanger is. “ʼn Ultraklankskandering word dan gedoen om te bevestig of die baarmoeder leeg is en om vas te stel waar die embrio in die vrou se liggaam is,” sê dr Mhlari. Behandeling van 'n ektopiese swangerskap“Sodra ʼn ektopiese swan gerskap gediagnoseer is, moet dit behandel word om te voorkom dat dit verder groei, want die vrou se lewe is in gevaar as die behandeling vertraag word,” sê hy. “Chirurgie bly die eerste keuse vir behandeling van ʼn ektopiese. Met vroeë diagnose is mediese behandeling moontlik voordat die ektopiese swangerskap bars,” voeg hy by. Dr Mhlari sê dat ʼn vrou ná ʼn ektopiese swangerskap steeds ʼn normale swanger-skap kan hê.Vroue wat vermoed dat hulle ʼn ektopiese swanger-skap het, moet hul huis-arts, plaaslike hospitaal of kliniek so gou as moontlik raadpleeg.

2020-02-ed1

afr

Vereer vroue deurVereer vroue deurekonomiese insluitingekonomiese insluiting

vukuzenzele unnamed

Generation Equality is ʼn vooruitstre-wende en transformatiewe agenda om diskriminasie en geweld teen vroue te beëindig en te verseker dat hulle gelyke deelname in die politieke, maatskaplike en ekonomiese sfere het. Ons het, as deel van die veldtog, by twee 'Aksiekoa-lisies' aangesluit; een vir ekonomiese geregtigheid en ʼn ander een teen geslags-gebaseerde geweld. Albei is kernbelangrik vir ons eie nasionale agenda.Elf maande sedert die toepassing van die Nood-reaksie-aksieplan om ge-slagsgebaseerde geweld en vrouemoord te bekamp, het ons vordering gemaak met die uitbreiding van ondersteuning en sorg vir oorlewendes. Daar is ook vordering gemaak met regs-hervormings wat aan hulle meer beskerming sal bied.Ons het in Augustus begin om die Nasionale Strategiese Plan vir die Bekamping van Geslagsgebaseerde Geweld en Vrouemoord, uit te voer. ʼn Kernaspek van die plan is om die finansiële insluiting van vroue te verseker. Dit is omdat ekonomiese en maatskaplike ongelykheid onderling verbind is. Die ekonomiese status van vroue in Suid-Afrika maak hulle meer kwesbaar vir mishandeling. Ons moet dus ondersteuning vir vroue verskerp om hulle in staat te stel om finansieel onafhanklik te word. Ons het verskeie beloftes onder Gene ration Equality gemaak, wat deur die Nasionale Strategie-se Plan nagekom sal word.Ons gaan eerstens vroue se ekonomiese insluiting deur openbare verkryging verbe-ter. Ons doelwit is om te ver-seker dat minstens 40 persent van goedere en dienste wat deur openbare entiteite ver-kry word, van besighede wat deur vroue besit word verkry sal word.Tweedens, gaan onsondersteuning vir KMMO's in vroue se besit, en vir vroue wat in die informele sektor werk of wat werkloos is, verskerp. Dit sal medewer-king met die finansiële sektor insluit om finansiële dienste meer toeganklik en bekostig-baar vir vroue te maak.Derdens, wil ons ver-seker dat meer vroue toegang tot produktiewe bates, soos grond, het. Dit is noodsaaklik dat vrouebegunstigdes van die ver-snelde grondhervormings-program is. Dit is beduidend dat 53 persent van die begun-stigdes van die R75 miljoen vir COVID-19-noodleniging wat vir boederyinsetbewyse opsy gesit is, landelike vroue sal wees. Ons moet verseker dat vroulike bestaansboere en kleinskaalse boere steeds na afloop van die pandemie ondersteun word.Vierdens, wil ons verseker dat vroue teen geslagsgeba-seerde geweld in die werk-plek beskerm word. Ons sal in dié opsig op nasionale en streeksvlak vir die regstelling van die IAO-konvensie oor geweld en teistering in die werkplek werk.Daar word gesê dat vryheid nie gegee word nie, maar ge-neem word.Die emansipasie van vroue is slegs woorde op papier, tensy dit met ʼn verbintenis deur alle sektore van die samelewing gepaardgaan.Wanneer ons ná die korona-viruspandemie vir die herbou van ons ekonomie voorberei, kan ons nie bloot terugkeer na waar ons voor die uitbre-king van die virus was nie. Ons moet ʼn ekonomie bou wat wesentlik anders is, wat onder meer die materiële po-sisie van vroue daadwerklik verbeter.Dit beteken dat ons beleg-gings in infrastruktuur nie net die ontwikkeling van plaaslike nywerhede moet ondersteun nie, maar ook ondernemings wat deur vroue besit word. Dit moet doelbewus werksgeleent-hede vir vroue op alle vlakke van beplanning, finansiering, konstruksie en die onder-houd van infrastruktuur skep. Net soos die maatreëls vir die verskerping van ons openbare indiensnemings-programme, moet ons ook seker maak dat veral jong vroue as deelnemers aan-gewys word. Benewens ’n inkomste, sal die programme hul ook geleenthede bied om vaardighede en ervaring te verkry wat nodig is om die hoofstroomekonomie te betree. Hoewel dit die regering se verantwoordelikheid is om ekonomiese geleenthede vir vroue en ʼn bemagtigende raamwerk vir die bevor-dering van geslagsgelykheid te skep, moet almal in die samelewing hul deel doen.Die sakesektor moet onder-nemings wat deur vroue besit word ondersteun wanneer goedere en dienste verkry word. Hulle behoort meer vroue in diens te neem en meer vroue in bestuursposi-sies aan te stel.Dit is veral belangrik as mens in ag neem dat die privaat sektor se rekord oor geslagsverteenwoordiging op bestuursvlak agter dié van die staatsdiens is. Hierdie kwessie word herhaaldelik in gesprekke wat ek met verskeie sakeorganisasies vir vroue gehad het geopper. Net so moet ons ongelykheid ten opsigte van vergoeding vir mans en vroue uit die weg ruim en uiting gee aan die beleid van gelyke vergoeding vir gelyke werk soos in die Wet op Gelyke Indiensne-ming vervat word.Vroue moet ook teen teis-tering en diskriminasie in die werkplek beskerm word. Dit is vervoeroperateurs, universiteitsadministrateurs, skoolbeheerliggame engodsdienstige organisasies se plig om omstandige te skep waarin vroue en meisies veilig kan reis, studeer en aanbid. Ons moet ons pogings om chauvinisme, seksisme en patriargie uit te roei, met mening voortsit. Dit is hierdie opvattings wat die onderdrukking van vroue in staat stel.Dit is die plig van beide mans en vroue om te bevestig dat vroue se waarde, posisie en opinies nie minder as mans sʼn is nie. Dit is ons plig as ouers en grootouers om ons seuns en dogters dieself-de groot te maak.Dit is ons plig as mans om geslagsgebaseerde geweld te verwerp en ons daarteen uit te spreek waar ons dit ook al sien, selfs al is dit teen ons vriende, pa's of broers.Kom ons wees die generasie wat in ons leeftyd die onder-drukking van vroue in alle vorms beëindig. Die dapper geslag vroue in 1956 het vir ons almal opgemars. Ons is dit aan hulle en toekomstige geslagte verskuldig om nie dié eerbare erfenis te versaak nie.

2020-08-ed2

afr

Sithibe leef haar beste lewe met albinisme

Galoome Shopane

Sy dra haar vel trots en laat nie negatiewe stereotipes toe om haar te definieer nie. "Dit is belangrik dat mense soos ek nie toelaat dat ander hul identiteit definieer nie. Dra jou vel trots omdat jy wonderlik ge maak is," sê sy. Sithibe (28) van Kroonstad in die Vrystaat, verduidelik dat albinisme, wat ’n oorerflike toe stand is, beteken dat minder melanienpigment in die persoon se vel, hare en/of oë gevorm is. "Ons is nie die ‘muthi’ of vreem delinge soos men se dink ons is nie. Ons is mense net soos al die ander. "Sithibe het verskillende rolle. Sy is 'n model wat ook mode gebruik om bewustheid oor albinisme te verhoog. Hierbenewens, is sy 'n aktivis vir mense met gestremd hede in die Vrystaat. Sy sê sy het grootgeword met 'n liefdevolle gesin wat haar nooit anders laat voel het of vir haar minder liefde gegee het omdat sy albinisme het nie."Ek het nie verstaan waarom my velkleur anders was as ander mense s’n nie, hoekom elke keer as ek uitgaan, mense my name noem en na my staar asof ek 'n vreemdeling is nie."Die stigma wat aan albinisme kleef, het Sithibe meer dankbaar gemaak vir haar gesin, en sy sê dit is aan hulle te danke dat sy vandag ’n sterk en selfversekerde vrou is. Een van Sithibe se trotsste pre stasies is die feit in dat sy as Mej. Vrystaat Albinisme gekroon is en gekies is as een van die finaliste vir die gesig van die Vrystaatse Modeweek 2018. September is Albinismbewust heidsmaand en Sithibe sê dit sal haar baie gelukkig maak as meer mense met albinisme die vrymoedigheid het om sukses in die modelbedryf, asook ander sektore te behaal . Sithibe leef haar beste lewe met albinisme Hoe moet mense met al binisme hulself oppas?Vermy blootstelling aan die son tydens die spitsye van sonligintensiteit (09:00 tot 15:00). • Dra beskermende klere met breërandhoede en hemde of rokke met ’n kraag en lang moue. • Gebruik sonskerm op al die dele van jou vel wat aan die son blootgestel word, ten minste SPF 30, en herhaal dit elke twee uur wanneer jy in die son is. • Besoek jou dokter gereeld vir oogen velondersoeke. • Dra ’n sonbril wanneer jy aan die son blootgestel word.“Ons is nie ‘muthi’ soos mense dink ons is nie. Ons is mense net soos al die ander.”

2018-09-ed2

afr

Red ons renosters

More Matshediso

In 2017 was daar agt keer by OR Tambo internasionale lughawe op renosterhoring beslag gelê en 502 beweerde renosterstropers en 16 beweerde handelaars is in hegtenis geneem, 'n totaal van 518, wat 'n vermindering van 680 in 2016, is. “In 2017 is daar tot ons spyt 21 amptenare van ons eie personeel vir aktiwiteite verwant aan stroping, in hegtenis geneem,” sê Minister Molewa. Stuit stropingDie regering en sy vennote het verskeie maatreëls in plek gestel om renosterstroping te stuit, insluitend patrollieprogramme by nasionale parke en die gebruik van baanbreker-tegnologie. Altesaam 504 renosters is tussen Januarie en Desember 2017 in die Kruger Nasionale Park (KNP) gestroop, wat 24 persent minder is as die 662 in 2016. “Ons sien, danksy ons teen-stropingstrategie in die KNP , ʼn afname in die aantal stropingsaktiwiteite in die park, met 2 662 aangeteken in 2 017, vergeleke met 2 883 in 2016. Dit verteenwoordig ʼn persentasie-afname van 7,6 persent,” bevestig die minister. Die aantal renosters wat in KwaZulu-Natal, die Noord-Kaap, Mpumalanga, die Vrystaat en Noordwes gestroop is, het egter toegeneem. Uitwerking op die ekonomieRenosterstroping en on wettige wildhandel het ʼn negatiewe invloed op werk skepping en op die land se ekonomiese ontwikkeling, insluitend die ontwikkeling van die biodiverse ekonomie wat die toerismesektor insluit. “Die verlies van een van Suid-Afrika se ikoniese wildspesies soos die renoster, wat een van die ‘Groot Vyf’ is, kan ʼn negatiewe uitwerking op die aantal toeriste wat Suid-Afrika besoek, hê. Baie toeriste besoek Suid-Afrika om die Groot Vyf – die renoster, leeu, buffel, luiperd en olifant – te sien”, sê die Departement van Omgewingsake in ʼn verklaring. Renosterstroping is erken as ʼn sekerheidsrisiko vir die land, wat ʼn uitwerking kan hê op die aantal toeriste wat die land besoek en die regering het dit as ʼn nasionale prioriteitsmisdaad verklaar. Die onwettige aktiwiteite verwant aan renosterstroping en die handel van renosterhoring bevoordeel slegs ʼn betreklike klein misdadigerskorps. “Dié kriminele netwerke trek voordeel uit die kom pleksiteit van hierdie tipe misdaad. Terwyl die sindikate die voordele geniet, word die regering se vermoë om sosio-ekonomiese ontwikkeling te verseker, belemmer omdat georganiseerde misdaadsindikate en -aktiwi teite regoor die land meer ingebed in gemeenskappe word,” bevestig die depar tement.

2018-03-ed1

afr

Robuuste media nou belangriker as ooit tevore

Vukuzenzele unnamed

Ons het ‘n lang pad gestap sedert die dae waar sosiale verset deur kunstenaars met inperkingsbevele begroet is, en kritiese verslaggewing deur joernaliste die risiko geloop het van inhegtenisne ming of die sluiting van die betrokke publikasies. Die organisasie Verslag gewers Sonder Grense (RSF) het onlangs die 2021-Wêreld persvryheidsindeks gepubli seer, ‘n barometer van die toestand van mediavryheid regoor die wêreld. Oor die algemeen het dit bevind dat daar ‘n afname in openbare toegang tot in ligting was en ‘n toename in struikelblokke tot nuusdek king in ‘n aantal lande. Die verslag het gesê dat joer naliste “heeltemal geblok keer of ernstig aan bande gelê word” in 73 lande en onder “streng voorwaardes werk” in 59 ander lande. Wat kommerwekkend is, is dat mediavryheid agter uitgegaan het tydens die COVID-19-pandemie, waar die onderskeie beperkinge wat ingestel is skynbaar gebruik is om mediavryheid in verskeie plekke in te perk. In hierdie jongste verslag lê Suid-Afrika 32ste uit 180 lande op die ranglys. Die indeks beskryf die stand van mediavryheid in Suid-Afrika as “gewaarborg maar broos.” Dit dui aan dat alhoewel die Suid-Afrikaanse Grond wet vryheid beskerm en ons ‘n gevestigde kultuur van ondersoekende joernalistiek het, daar ‘n aantal struikel blokke is wat joernaliste nog steeds in die uitvoering van hulle pligte dwarsboom. Dit sluit in wetlike beper kinge op die neem van foto’s van Nasionale Sleutelpunte, of verslaggewing oor sake met betrekking tot staatsvei ligheid. Die verslag wys ook op ‘n toename gedurende 2020 in die intimidasie van joernalis te, veral vroulike joernaliste, op sosiale media. Sodanige intimidasie is totaal onaanvaarbaar, maar is veral skadelik wanneer dit op vroulike joernaliste gemik is, en gaan dikwels gepaard met dreigemente van seksuele geweld. Dit is uiters kommerwekkend en kan nie toegelaat word. Terselfdertyd is dit ver troostend om te weet dat ons ‘n vrye, sterk media het wat sonder aansien des persoons kan verslag doen oor diegene aan bewind, oor die dringende maatskaplike kwessies van ons tyd, en wat akkurate, onpartydige inligting aan die publiek kan voorsien. In ‘n tyd waar ons saam werk om die ekonomie en ons samelewing weer op te bou midde-in die koronaviruspandemie, is ‘n sterk media belangriker as ooit te vore. Die Suid-Afrikaanse media het ‘n kernrol gespeel in dit wat ons vandag weet oor die ware omvang van staatska ping deur selfsugtige, kor -rupte individue en entiteite. Hulle het voortgegaan met beriggewing, selfs ten spyte van intimidasie, waninlig ting en persoonlike aanvalle. Korrupsie is geensins die enigste uitdaging wat ons as ‘n land in die gesig staar nie. Baie Suid-Afrikaners se daaglikse lewens word nog steeds beïnvloed deur armoede, ongelykheid en onderontwikkeling, swak dienslewering en ‘n gebrek aan toegang tot geleenthede. Indien die media getrou wil bly aan sy verantwoor delikheid om demokrasie te ondersteun, moet ons joer naliste voortgaan om sonder aansien des persoons oor die ander kwessies van die dag verslag te doen. Hulle volgehoue verslag gewing moet geslagsgeba seerde geweld, misdaad in ons gemeenskappe en sosiale euwels soos middelmisbruik insluit. Ons media moet akkurate en onpartydige inligting ver skaf wat die publiek in staat stel om ingeligte besluite te neem, geleenthede te benut en hulle lewens te verbeter. Hulle moet voortgaan om joernalistiek te lewer wat ver der strek as hoofopskrifte op voorblaaie en wat bydra tot menslike ontwikkeling. Hulle behoort oor sowel die goeie as die slegte nuus verslag te doen, oor die vor dering wat ons maak en oor die uitdagings wat ons in die gesig staar. Geloofwaardigheid is die sleutel om vertroue tussen joernaliste en die publiek te behou. Wanneer joernaliste toelaat dat hulle of hulle platforms gebruik word om ‘n politieke stryd te stry of om met ander af te reken weens hulle ge vestigde belange, ly hulle ge loofwaardigheid daaronder. Wanneer die media stories versprei wat onakkuraat is, of wat hulle weet vals is, verloor die publiek vertroue in hulle. Dit is in die beste belang van almal wat hierdie land liefhet en wil hê dat dit voor spoedig moet wees, dat ons media ondersteun word en nie verhinder word om hulle werk te doen nie. Laat ons as samelewing voortgaan om saam te werk en jaloers te waak oor ons land se mediavryheid. Ons het dit met groot moeite be kom en daarsonder kan ons nie vooruitgaan nie.

2021-05-ed2

afr

Stimulering van ʼn ekonomie wat werk

vukuzenzele unnamed

Ons onderneem ʼn verryken de en ambisieuse openbare belegging in menslike kapitaal, met die staat as beide die skepper en instaatsteller van werksgeleenthede. Die Presidensiële Indiensnemingstimu lus is ongeëwenaar in skaal en omvang, en behels ʼn openbare belegging van R100 miljard oor die volgende drie jaar.Ons sal werksgeleenthede wat direk befonds word en bestaansondersteuningsingrypings beskerm en skep, terwyl ons arbeidsmark ná die koronaviruspandemie herstel. Elkeen hiervan is gereed om geïmplementeer te word en is bykomend tot bestaande verpligtinge.Terwyl sommige van die ingrypings voortbou op die sterkpunte van bestaande programme, sluit die stimulus ook nuwe en innoverende benaderings in. Dit sluit ʼn fokus in op wat ons 'maatskaplike indiensneming' noem. Ons gaan van die veronderstelling uit dat daar geen tekort aan werk is wat gedoen moet word om die magdom maatskaplike probleme in ons samelewing op te los nie. Die doelwit is om die aansienlike kreatiwiteit, inisiatief en institusionele vermoëns te ondersteun wat in die breër samelewing bestaan, om mense te betrek by werk wat die algemene belang dien. Dié werk dek ʼn wye verskeidenheid temas, insluitend voedselsekerheid, die beëindiging van geslagsgebaseerde geweld, opgradering van informele nedersettings en baie meer.Dit sal die openbare sektor se pogings aanvul om groter omvang en maatskaplike impak te verseker, asook nuwe tipes vennootskappe met diverse maatskaplike rolspelers.Die stimulus sluit ʼn nuwe nasionale program in om onderrigen skoolassistente in skole aan te stel. Skole doen nou reeds dié aanstellings en bied nuwe geleenthede in elke gemeenskap oor die lengte en breedte van die land.Openbare indiensneming het nie net op ongeskoolde werk betrekking nie. Daar is ʼn geïntegreerde fokus op graduandi, met geleenthede vir verpleërs, wetenskapgraduandi, ambagsmanne en ander.Die stimulus sal ook werksgeleenthede in kwesbare sektore, wat hard deur die pandemie getref is, beskerm. Ondersteuning sal aan Vroeë Kinderontwikkelingspraktisyns, hoofsaaklik vroue in eie diens, verskaf word. Meer as 74 000 kleinboere sal ook produksie-insettoelae ontvang.As ʼn nasie benodig ons kuns en kultuur om ons gemoedere weer te lig — die stimulus verskaf nuwe befondsing om die sektor weer op sy voete te kry, insluitend ondersteuning aan digitale inhoudskepping en uitbreiding van e-handelplatforms.Dit sal kunstenaars in staat stel om aan te pas by die nuwe marktoestande wat die pandemie op ons afgedwing het en om nuwe geleenthede vir groei aan te gryp.ʼn Kritieke instaatsteller vir breër werkskepping, wat selfs belangriker gemaak is deur die pandemie, is konnektiwiteit. Die stimulus sal bekostigbare, hoëspoedbreëbandkonnektiwiteit aan lae-inkomste huishoudings verskaf deur innoverende verbindingsubsidies en die uitbreiding van openbare WiFi, ten einde die digitale kloof te oorbrug.Ons betwyfel geensins die omvang van die taak wat voorlê namate ons land herstel van die verwoesting van die koronaviruspandemie nie. Ons moet ʼn ekonomiese herstelpunt bereik wat vinnig en inklusief is. Ons moet soveel moontlik van ons mense weer aan die werk kry. Ons moet ook verlore veld herwin betreffende die verskaffing van basiese dienste en kritieke infrastruktuur, wat maat skaplike uitdagings aanpak en townships en landelike gemeenskappe transformeer. Openbare betrokkenheid is ʼn instrument wat dit alles kan doen: werkskepping op skaal op kort termyn terwyl markte herstel, met die skepping van maatskaplike waarde in die proses. Die voorbeeld word dikwels genoem van die massiewe openbare-werkeprogram wat deur die Verenigde State onderneem is ná die Groot Depressie in die 1930's. Dit was nie net ʼn stimulus nie, maar het ook maatskaplike deelname en insluiting behels.Daar is verskeie voorbeelde van innoverende openbare werkskeppingsprogramme in die ontwikkelende wêreld, insluitend Indië, Etiopië en hier in Suid-Afrika. Dié programme maak ʼn direkte beleg ging in plaaslike ekonomieë, wat eerstens armer gebiede bereik en plaaslike klein ondernemings ondersteun en van daar af deursyfer na die breër ekonomie.Sulke programme bevorder ook maatskaplike deelname en insluiting, wat aan gemeenskappe die middele verskaf om hulle lewens te verander namate hulle nuwe tipes werk onderneem. Sodoende dra hulle by tot die transformasie op beide plaaslike vlak en in die breër samelewing.Direkte openbare belegging om indiensneming te ondersteun en ekonomiese geleenthede te skep wat maatskaplike waarde genereer, doen meer as om net die werkloosheidskrisis aan te pak.Dit is responsief, want dit gebruik die staat se hulpbronne om op plaaslike gemeenskapsbehoeftes te reageer, hetsy vir groener ruimtes, voedselsekerheid, nog meer vroeë kinderontwikkelingsentrums, of beter en meer toeganklike paaie.Dit is progressief, want dit bied maatskaplike beskerming en inkomstesekerheid aan diegene wat armoede in die gesig staar omdat hulle nie werk kan kry nie.Dit is ʼn belegging in die toekoms, omdat dit die breër ekonomie se herstelagenda ondersteun deur dringend ons mense aan die werk te kry om ons nasionale en munisipale infrastruktuur te verbeter.Deur middel van die ingrypings in die stimulus skep ons werk vir diegene wat dit nodig het, terwyl dit ʼn blywende impak op gemeenskappe laat.Net soos openbare diensprogramme wêreldwyd, ondersteun en vul die indiensnemingstimulus die kritieke rol van die privaatsektor in werkskepping aan. Dit is teen-siklies omdat, namate die herstelproses vorder, die skaal van openbare indiensneming sal afneem. Die werkservaring en -vaardighede wat deur begunstig des van die Presidensiële In diensnemingstimulus benodig word, sal hulle vooruitsigte om formele werk te verkry, verbeter. Die ervaring wat opgedoen word, bied ook ʼn pad na entrepreneursaktiwiteit. Deelne mers sal hulle vaardighede en vermoëns om hulle eie besighede te begin, verbeter en kan die vaste inkomste wat deur die openbare indiensneming verskaf word gebruik om na ander inkomstegenererende aktiwiteite uit te brei. Ek het deurentyd bevestig dat die COVID-19-krisis ook ʼn geleentheid bied om ons samelewing weer beter op te bou.Ons sal, in hierdie tyd van groot omwenteling, onsself geen guns bewys deur onrealistiese beloftes te maak wat verwagtinge skep, net om tekort te skiet wanneer dit nie realiseer nie. Dit is waarom elkeen van die betrekkings en bestaansondersteuning ten volle befonds word, tesame met ʼn duidelike implementeringsplan. Die indiensnemingstimulus gaan nie oor vae verpligtinge vir eendag in die toekoms nie, maar oor werk wat hier en nou geskep word.Die stimulus is die resul-taat van uitgebreide oor-legpleging met nasionale departemente, provinsies en metrorade om vinnig in-diensnemingprogramme te skep wat binne ses maande bekendgestel en uitgebrei kan word.Die implementeringsdepar-temente en ander belangheb-bendes is streng geassesseer op grond van hulle imple-menteringskapasiteit.In elkeen van die program-me wat deel uitmaak van die stimulus, sal geleenthede wyd geadverteer word en werwing sal regverdig, oop en deursigtig wees.Die doelwitte wat ons vir onsself gestel het is realis-ties, meetbaar en bereikbaar en put uit vorige ervaring en internasionale beste praktyk.Ons mense is gereed en gewillig om te werk. Hierdie geweldige potensiaal moet benut word en ons kollektie-we vaardighede en vermoëns moet aangewend word om ons land in die nasleep van die koronavirus te herbou.Die Presidensiële Indiensnemingstimulus verskaf verligting aan gesinne wat ʼn lang, moeilike winter verduur het, met inkomste wat baie verminder het en vir individue wat reeds baie jare sonder werk moes oorleef.Regte, behoorlike werk is elke mens se reg. Dit is ʼn voorwaarde vir ekonomiese groei en maatskaplike stabi-liteit.Die Presidensiële Indiensnemingstimulus lewer ʼn deurslaggewende bydrae tot die ontwikkeling van ʼn samelewing wat werk, deur uiting aan dié fundamentele reg te gee.

2020-11-ed1

afr

Beskerm ons vroue en kinders

vukuzenzele unnamed

Suid-Afrikaners het in daardie stadium onder die moorde van Uyinene Mrwetyana, Leighandre Jegels, Jesse Hess en verskeieander vroue wat hulle lewens deur die toedoen van wreedaardige mans verloor het, gesteier. Die vreedsame betogers uit alle vlakke van die samelewing, jonk en oud, studente en werkende vroue, het plakkate omhoog gehou met 'Genoeg is Genoeg' en 'Is ek volgende?' Die angs en woede was daardie dag tasbaar. Toe ek hulle duidelik uitgespelde eise ontvang het, het ek besef dat ons dringend en met vasberadenheid moesoptree. Dit was vir my belangrik om met opregtheid te reageeer en nie leë beloftes te maak nie. ʼn Paar dae later het ek ʼn ge-samentlike sitting van dieParlement belê waartydens ons ʼn Noodreaksieplan van R1.6 miljard om geslagsgebaseerde geweld (GGG) en vrouemoord te bestry, aangekondig het. Oor die ses maande waartydens die plan in werking gestel is, is staatsbesteding in verskeie regeringsdepartemente herprioritiseer om ingrypings vir die beskerming en ondersteuning van oorlewendes, bewustheidsen voorkomingsveldtogte, sowel as wette en beleide te verbeter, en om die ekonomiese bemagtiging van vroue te bevorder en die strafregstelsel te versterk. Nou is ons op die spits van die verreikendste wetgewende hersiening in die stryd teen GGG en vrouemoord. Drie sleutelwetsontwerpe wat met GGG verband hou is onlangs by die Parlement ingedien. Deur hierdie wetsontwerpe in te dien, kom ons die belofte wat ons verlede jaar aan die betogers en alle vroue in die land gemaak het, na. Die drie wysigingswetsontwerpe is daarop gerig om die gapings wat sommige oortreders van hierdie misdade toelaat om geregtigheid te ontwyk, te vul, asook om uiting te gee aan die regte van ons land se vroue en kinders. Wanneer hierdie wetsontwerpe gefinaliseer is, sal dit help om die vertroue van ons land se vroue, dat die wet hulle inderdaad sal beskerm, te herstel. Die eerste is die Wetsontwerp wat die Wysigingswet op die Strafreg (Seksuele Misdrywe en Verwante Aangeleenthede) wysig. Dit skep ʼn nuwe oortreding van seksuele intimidasie; dit brei die omvang van die bloedskande-oortreding uit en brei ook die aanmeldingsplig van persone wat vermoed dat ʼn seksuele oortreding teen ʼn kind gepleeg is, uit. Verder brei dit ook die omvang van die Nasionale Register vir Seksuele Oortreders uit om alle seksuele oortreders se beson-derhede in te sluit. Tot op hede, was dit slegs van toepassing op seksuele oortreders wat aan seksuele misdade teen kinders of mense met geestesongesteldhede skuldig bevind is. Die tydperk wat oortreders se besonderhede op die register moet bly, is verleng en oortreders wat op die register gelys is, sal hierdie feit bekend moet maak wanneer hulle aansoek doen om werk met kwesbare mense. Die Wetsontwerp maak ook voorsiening dat die name van persone op die Nasionale Register vir Seksuele Oortreders aan die publiek beskikbaar moet wees. Die Wysiginswetsontwerp op die Strafreg en Verwante Aan-geleenthede sal onder meer die toestaan van borgtog aan oortreders van GGG en vrouemoord verstewig, en oortredings waarvoor minimum vonnisse opgelê moet word, uitbrei. Die wysigings stel nuwe verpligtinge op wetstoepassings amptenare en op ons howe in. Wanneer ʼn aanklaer nie in sake van geslagsgeweld en vrouemoord borgtog teenstaan nie, moet hulle hul redes op rekord plaas. Tensy die beskuldigde uitsonderlike omstandighede kan gee waarom hy/sy op borgtog vrygelaat moet word, moet die hof beveel dat die beskuldigde in aanhouding bly totdat die strafregverrigtinge afgehandel is.Die howe word verplig om met verskeie oorwegings rekening te hou wanneer daar oor ʼn borgtogaansoek besluit word. Dit sluit in voor-verhoorverslae oor die wenslikheid daarvan om die beskuldigde op borgtog vry te laat, dreigemente van geweld teen ʼn oorlewende en die oorlewende se opinie oor haar of sy veiligheid. Wat parool betref, moet ʼn klaer of familielid van ʼn oorlede slagoffer ʼn voorlegging aan die paroolraad kan lewer. Gegewe die onaanvaarbare hoë vlakke van geweld op intieme maats in ons land, het ons die bepalings van die Wet op Huishoudelike Geweld, verskerp.Huishoudelike geweld word nou omskryf om diegene wat vir enige tydsduur verloof is, in ʼn verhouding is, in ’n gewoonteverhouding is of ’n werklike of skynbaar romantiese, intieme of seksuele verhouding is, in te sluit. Die Wetsontwerp brei ook die omskrywing van 'huishoudelike geweld' uit om die beskerming van ouer persone teen mishandeling deur familielede, in te sluit. Klaers sal aanlyn om ʼn beskermingsbevel aansoek kan doen. Om ʼn scenario te voorkom waar oortreders ʼn vorige geskiedenis van huishoudelike geweld kan wegsteek, sal ʼn geïntegreerde bewaarplek van beskermingsbevele tot stand gebring word Die voorgestelde wysigings verplig ook die departemente van Maatskaplike Ontwikkeling, Basiese Onderwys, Hoër Onderwys en Gesondheid om, waar nodig, sekere dienste aan oorlewendes te voorsien, en om hulle vir beskerming en mediese sorg te verwys.Die omstandighede waaronder ʼn aanklaer kan weier om vervolging in te stel wanneer oortredings ingevolge die gewysigde Wet gepleeg is, of om klagtes terug te trek wanneer dit liggaamlike besering behels, of waar ʼn wapen gebruik is om ʼn klaer te bedreig, word beperk. Die voorgestelde wysiging tot die Wet wat moontlik die beduidenste pionierswerk inlui, is dat as iemand kennis, ʼn redelike oortuiging of vermoede het dat huishoudelike geweld teen ʼn kind, persoon met ʼn gestremdheid of ouer persoon gepleeg is en dit nie by ʼn maatskaplike werker of polisiebeampte aanmeld nie, hulle ʼn boete of tronkstraf opgelê kan word. Versuim deur ʼn lid van die SAPD om hulle verpligtinge ingevolge die Wet na te kom sal ook as wangedrag geag word en moet by die Burgerlike Sekretariaat vir Polisiediens, aangemeld word. Die reg is die een onfeilbare beskermer van ons samelewing, maar veral vir die kwesbaarste mense. Wanneer dit toegewyd en regverdig toegepas word, is dit die magtigste waarborger van geregtigheid.Die vroue van Suid-Afrika het genoeg gehad van louwarm optrede wat een van die fundamen teelste regte van almal, naamlik die reg om sonder vrees te leef, nie aanspreek nie.Die regering en sy vennote sal die regte ding doen om die vroue van Suid-Afrika te beskerm. Ons sal hulle nie in die steek laat nie.

2020-09-ed2

afr

Aappokke in Suid-Afrika

Vukuzenzele Unnamed

Hy het gesê dat hy ʼn verslag ontvang het van die nasionale gesondheidslaboratoriumdienste (NGLD) waarin die voorkoms van aappokke in Suid-Afrika deur middel van laboratoriumtoetse bevestig is. Die virus is in Gauteng en in die Wes-Kaap bespeur. Aappokke is gewoonlik ʼn mildelike siekte wat blase of sere op die vel veroorsaak. Dit is gewoonlik nie baie ernstig nie en is dodelik in ongeveer 1% van alle gevalle. Die siekte is voorheen in die vroeë-2000’s in Afrika-lande soos Nigerië, die Demokratiese Republiek van die Kongo, die Sentraal-Afrikaanse Republiek en Ghana gerapporteer. Die huidige uitbraak word oorheers deur hoë syfers in Europa, met die Verenigde Koninkryk wat lei met meer as 700 gevalle, Spanje met net meer as 500, gevolg deur Duitsland, Portugal en Frankryk. Die minister het gesê dat die nasionale instituut vir oordraagbare siektes (NIOS) aanlyn-indiensopleiding aan gesondheidswerkers bied om die siekte te herken sodat die nodige laborato riumtoetse uitgevoer kan word. “Die siekte word slegs deur direkte kontak versprei, so ʼn mens kan dit nie opdoen deur net in die selfde vertrek as ʼn persoon met die siekte te wees nie,” het die minister gesê. Minister Phaahla het Suid-Afrikaners gerus gestel dat aappokke nie ʼn nuwe virus is wat nog nooit vantevore gesien is nie en dat wetenskaplikes kennis daarvan dra. Die voorsitter van die ministeriële advieskomitee vir KOVID-19 en uitvoerende lid van die NGLD, professor Koleka Mlisana, het gesê dat aappokke endemies is aan die sentrale en noordelike dele van Afrika en bekend staan as ʼn mildelike siekte. ʼn Endemiese siekte is ʼn siekte wat gereeld voorkom onder sekere mense of in ʼn sekere streek. Sy het gesê dat daar ooreenkomste tussen aap pokke en pokke (“variola” of “smallpox”) is. “Daar is inentings en behandeling beskikbaar teen aappokke. Die siekte se simptome is soortge lyk aan dié van griep en Legionnaires se siekte. Die belangrikste ding is dat mense wat kliniese simptome toon, maklik is om te diagnoseer en net so belangrik is dat dit moeilik oordraagbaar is, anders as ʼn respiratoriese virus, omdat dit deur slegs deur fisiese kontak aansteeklik is. Jy kan dit slegs kry as jy in direkte fisiese kontak met ʼn siek persoon kom,” het sy gesê. Legionnaires se siekte is ʼn erge vorm van longontsteking. Professor Mlisana het gesê dat kontaksporing belangrik is in dié geval en dat die departement van gesondheid daarrmee sal voortgaan. Sy het Suid-Afrikaners daarvan verseker dat die laboratoriuminfrastruktuur oor al die nodige hulpbronne beskik om enige nuwe infeksies wat mag voorkom, te monitor. –SAnews.gov.za

2022-07-ed2

afr

Beursgeleenthede vir jongmense

Kgaogelo Letsebe

Malinga het die beurs in 2018 vanaf die SuidAfrikaanse handelaar ontvang. Sy het aansoek gedoen nadat sy haar studies by Hoërskool Piet Retief in Mpumalanga voltooi het. “As kind wou ek aan vanklik ʼn doktor geword het, maar ek het later meer geleenthede begin ondersoek. Ek het gelees oor aanvoerkettingen logistieke bestuur en was amper dadelik daartoe aangetrokke. Ek onthou hoe ek gesit en kyk het hoe die trokke in en uit my tuisdorp ry en hoe ek gewonder het wie maak seker dat die gehalte en hoeveelhede van die goe dere korrek is en dat dit betyds afgelewer word. Dit is hoe ek besef het dat dit my passie is,”sê Malinga. Malinga het ʼn BComhonneursgraad in Lo gistieke Bestuur aan die Universiteit van Johannesburg behaal en in Februarie 2021 haar loopbaan by Shoprite as leerlingbestuurder by die verspreidingsentrum begin. Sy is onlangs tot winkelhervullingsanalis bevorder. Om deel te wees van die Shoprite-groep het Malinga se kennis van die kleinhandelsbedryf uitgebrei. “Dit het my meer geleer van logistieke bestuur en my in staat gestel om deurlopend my vaardig hede te ontwikkel en my loopbaan te bevorder,” sê sy. Hoe om aansoek te doenAansoeke vir die Shopri te-groep se allesomvat tende buersprogram is nou oop vir die 2023 akademiese jaar. Die beurs wissel van R45 000 tot R70 000 per jaar, gebaseer op die studieveld en tersiêre inrigting. Studiefooie, boeke, toelae vir verblyf op kampus en terugwerk ooreenkomste is inge sluit. Jy moet ʼn Suid-Afri kaanse burger wees, matriek/graad 12 voltooi het en nie ouer as 27 jaar wees nie om aansoek te doen. Beurse is in die volgen -de studievelde beskik baar en aansoekers moet ten tyde van hul aansoek in die betrokke studiejaar wees:Aptekerswese (eerste, tweede, derde en vierde jaar)

2022-08-ed2

afr

Transformasie van die landbousektor

vukuzenzele unnamed

Landbougrond is die hoof steun van ons natuurlike hulpbronbasis. Die beskikbaarheid en volhoubare gebruik van landbougrond waarop gewasse aangeplant kan word en vir veeteelt is van kardinale belang vir ons oorlewing.Suid-Afrika het wyd uitgestrekte grondoppervlakke wat geskik is vir landbouproduksie, met net 37,9% van ons totale landoppervlakte wat tans vir kommersiële landbou gebruik word.Ons bewerkbare grond word, soos in baie ander lande, bedreig deur grondverswakking, waterskaarste en stedelike indringing. Ons verloor ook puik landbou grond deur veranderings in grondgebruik.Gegewe ons geskiedenis, is die verbreding van toegang tot landbougrond vir kommersiële produksie en bestaansboerdery, ʼn nasionale prioriteit.Hoewel die grondhervormingsproses na 1994 daartoe gelei het dat meer grond aan swart Suid-Afrikaners teruggegee en herstel is, leef die skadelike uitwerking van die Wet op Naturelle Grond van 1913 steeds voort in patrone van landbougrondeienaarskap. Die Wet het baie verder gestrek as die onteiening van miljoene mense se voorvadersgrond.Die uitwerking van ons verlede duur steeds voort deur grondeienaarskap wat steeds meestal in besit van die minderheid is, en landbou primêre produksie en waardekettings wat hoofsaaklik deur wit kommersiële boere besit word.Die voortgesette monopolisasie van ʼn belangrike produksiemetode soos grondverwerking, is nie net ʼn hindernis tot die bevordering van ʼn meer gelykmakende samelewing nie; dit is ook ʼn resep vir maatskaplike onrus.Die hunkering na grond om te bewerk neem toe, veral onder arm landelike mense. En die tempo van grondhervorming in dié spesifieke sektor is, om verskeie redes, stadig en onbevredigend.Transformerende patrone van landbougrondeienaar skap is noodsaaklik om nie net die geskiedkundige ongeregtighede van die verlede die hoof te bied nie, maar ook om ons nasie se voedselsekerheid, te beveilig.Volgens die 2019 verslag van die Presidensiële Raadgewende Paneel oor Grondhervor ming en Landbou, “het 41% van mense in ons landelike gebiede en 59,4% in stedelike gebiede in ons land ernstige onvoldoende toegang tot voedsel, hoewel ons voedsel uitvoer”.Landbouhervorming was sedert demokrasie ʼn prioriteit van opeenvolgende regerings.Tussen 1994 en Maart 2018, het die staat deur die grondhervormingsprogram 8,4 mil joen hektaar grond aan voor heen benadeelde individue gelewer. Vordering beloop egter minder as 10% van alle kommersiële landbougrond.In my Staatsrede vroeër vanjaar, het ek my daartoe verbind om landbougrond wat deur die staat besit word binnekort vir boerdery beskikbaar te stel. Dit is ʼn belangrike mylpaal in die landbouhervormingsproses en gee uitvoering aan die Vryheidsmanifes se belofte dat die grond onder diegene wat dit bewerk, verdeel sal word.Ons herverspreidingsvisie poog om die regte balans tussen maatskaplike ongeregtigheid en regstelling te vind en om landbou-uitsette te bevorder deur meer swart boere tot die hoofstroomekonomie te laat toetree.Grond is ʼn produktiewe bate wat wins genereer en vir kollateraal gebruik kan word om ander bates te verkry.Ons moet ook verseker dat grond wat vir boerderydoeleindes verkry word, produktief gebruik word. Om die toegekende stuk grond vir boerderydoeleindes te beskerm, is die huurreg nie oordraagbaar nie. Begunstigdes sal ʼn huurkontrak met die staat teken en ʼn huurfooi wat in ooreenstemming met die grondwaarde is, betaal.Ons moet ook verseker dat boere op die pad na volhoubaarheid en winsgewend heid ondersteun word.As deel van die program, sal begunstigdes opleiding in finansiële bestuur en ondernemingsontwikkeling ontvang. Ervaring het getoon dat opkomende en klein skaalse boere dikwels nie die finansiële vaardighede het om markgeleenthede te benut en met waardekettings te integreer nie.Ons prioritiseer vroue, die jeug en mense met gestremdhede as begunstigdes.Daar is bewysbare sukses met die bemagtiging van vroulike boere onder die bestaande Proaktiewe Grondverkrygingstrategie (PGVS).Vroue aan wie plase in verskeie provinsies deur die DLGLO toegeken is, kon dit suksesvol bestuur en kon selfs na kommersiële produksie oorskakel. Die departement belê ook, buiten grondverkryging self, in infrastruktuur, toerusting en masjinerie om dié entrepreneurs in staat te stel om suksesvolle besighede te bedryf.Verhoging van toegang tot grond en boerderygeleenthede sal werkskepping en ondernemingsontwikkeling ondersteun en die mark vir voedsel, landbougoedere en -dienste, verbeter.Die uiteindelike doelwit van die beskikbaarstelling van dié grond, is om die landboulandskap te transformeer deur ʼn nuwe generasie boere te ontwikkel. Die verhuring van grond onder sulke gunstige toestande moet hulle aanspoor om groot planne te hê; om nie net hul eie ondernemings te ontwikkel nie, maar om gedeelde rykdom en voorspoed in die gemeenskappe waar hulle boer, te bevorder.Hulle moet die ernstige verdeling van ons verlede genees. Hulle moet die stereotipe siening dat net wit boere in Suid-Afrika kommersieel suksesvol is en dat swart boere aanhoudend ‘opkomend’ is, uit die weg ruim.Deur die grond te bewerk en dit produktief te maak, sal hulle inderdaad swaarde in ploegskare verander. Hulle sal die simbool van nasionale versoening word.

2020-10-ed2

afr

MISA is stadsbeplanner se bloudruk vir sukses

More Matshediso

Mukhodiwa kom van die dorpie Luheni, wat onder die Thu -lamela Plaaslike Munisipaliteit in Limpopo val. Sy het in 2016 'n BA-graad in Stadsen Streekbeplanning aan die Universiteit van Venda behaal. Sy is een van die begunstigdes van die Munisipale Infrastruktuur-bystandsagentskap (MISA) se Program vir Jong Gegradueerdes. Die program is daarop gemik om gegradueerdes bloot te stel aan werk en mentorskap in toepaslike tegniese vakgebiede sodat hulle as professionele persone kan registreer. MISA is 'n nasionale regeringskomponent binne die Departe ment van Samewerkende Rege ring. Dit is in Mei 2012 gestig. "Nadat ek matriek in 2008 ge slaag het, moes ek 'n wegbreek jaar neem om ’n manier te vind om vir my universiteitsfooie te betaal," het Mukhodiwa gesê. In 2010 het sy by die Universiteit van Johannesburg geregis treer, maar weens ‘n tekort aan geld kon sy nie haar eerste jaar voltooi nie en moes haar studies opgee. Die volgende jaar het sy vir 'n N3 Elektriese Ingenieurswese-kursus by 'n plaaslike kollege ingeskryf, maar het gou besef dat dit nie die regte studierigting vir haar was nie. Sy het weer aansoeke na universiteite gestuur met die hoop om befondsing te kry. Gelukkig het die Universiteit van Venda haar aansoek aanvaar en sy het in 2012 met ’n kursus in Stadsen Streekbeplanning begin. "Die Nasionale Studente Finansiële Hulpskema (NSFAS) het vir my eerstejaarstudie betaal, en MISA het vir my tweedejaarstudies 'n beurs aan my toegeken en my ondersteun tot ek my kursus in 2016 voltooi het," het sy gesê. Die beurs het al haar onderrigbehoeftes gedek, insluitend klasgeld, skryfbehoeftes, verblyf en kos. In 2017 het Mukhodiwa met 'n internskap by die Prins Albert Plaaslike Munisipaliteit in die Departement Korporatiewe en Gemeenskapsdienste begin. "Dit is nooit te laat om te kry wat jy in die lewe wil hê nie. Jy moet alles in jou vermoë doen om jou omstandighede te verander en jou lewe te verbeter," het Mukhodiwa gesê. MISA se Program vir Jong Gegradueerdes het tans 70 jong gegradueerdes, waaronder 31 stadsen streekbeplanners, 24 elektriese ingenieurs, 12 siviele ingenieurs en drie kontrakteuren projekbestuurders is. Almal word as deel van die program deur munisipaliteite in al nege provinsies ondersteun. MISA se Waarnemende Hoof Uitvoerende Beampte, Ntandazo Vimba, het gesê sy kantoor verstaan die kritieke behoefte aan vaardighede in ingenieurswese en die beboude omgewing in Suid-Afrika. "Ons wil nie net jongmense hê wat in hierdie dissiplines gekwalifiseer is nie, maar ons moet ook seker maak dat hulle internasionaal erkende opleiding het en geregistreerde professionele persone is," het Vimba gesê. "Ons munisipaliteite het 'n groot behoefte aan professionele persone. Ons het 'n groot verantwoordelikheid om die plaaslike regering te professionaliseer, deur ons pogings om kapasiteit te bou," het hy voorts gesê. Ouers maak hul merk by SBL-verkiesing OuERS hEt DIE geleentheid om 'n leidende rol in die bestuur van openbare skole te speel met die doel om standaarde te verbeter en die skool 'n beter plek vir hul kinders te maak. Die verkiesing van die skoolbeheerliggaam (SBL) vind in Maart plaas en ouers word aangemoedig om betrokke te raak sodat hulle 'n aktiewe rol in hul kinders se skoolopleiding kan speel. Verkiesings sal in alle openbare skole regoor die land plaasvind. Die Minister van Basiese Onderwys, Angie Motshekga, sê dit is die grootste verkiesings-proses in die land, buiten die plaaslike regering en nasionale verkiesings. "Die SBL-verkiesings dra by tot die ontwikkeling van 'n sterk gevoel van gemeen-skapsbelang. Skole se prestasie is geneig om te verbeter wan-neer ouers aktief betrokke is en daadwerklik belangstel in die skool se sake."Sy sê die SBL speel 'n belangrike rol om die belange van alle belanghebbers byeen te bring om die gemeenskaplike doelwit te ondersteun, naamlik om goeie onderwysresultate te bereik wat op gemeenskapsbe-hoeftes en ekonomiese ontwik-keling reageer. Beheerliggame verteenwoor dig alle sektore van die skool-gemeenskap, insluitend ouers, onderwysers, nie-onderwys-personeel en leerders. SBL-lede se ampstermyn is drie jaar. Bevoegdhede om skole te regeer Die Suid-Afrikaanse Skolewet gee aansienlike magte aan beheerliggame om skole as deel van die kernstrukture van demokrasie te bestuur. Deur betrokke te raak by die verkiesingsproses verseker ou-ers dat die skool hul kinders se belange die beste dien. Hoewel lede van die beheer liggaam nie formele kwali-fikasies hoef te hê nie, word ouers met vaardighede in boekhouding, rekeningkunde en regsdienste in die besonder, sowel as dié wat belangstel in en passievol oor onderwys is, aangemoedig om vir verkiesing oorweeg te word. Die volgende belanghebbers kan vir die SBL gekies word: • Ouers van leerders by die skool. • Opvoeders by die skool. • Personeellede by die skool wat nie opvoeders is nie. • Hoërskoolleerders. Wat is 'n beheerliggaam se pligte?• Besluite oor 'n toelatingsbeleid vir die skool. • Besluite oor die taalbeleid van die skool. • Besluite oor watter godsdienstige praktyke by die skool gevolg sal word. • Formulering van die skool se grondwet en missieverklaring. • Formulering van die gedragskode vir leerders wat dissiplinêre prosedures uiteensit. • Begroting en finansiële bestuur.• Aanbevole personeelaanstellings.• Ondersteuning van die skoolhoof, onderwysers en ander personeel

2018-03-ed2

afr

Jeug sê JA vir indiensname

vukuzenzele unnamed

YES, wat on langs deur President Cy ril Ramaphosa geloods is, is daarop gerig om jongmense vir werk voor te berei en hulle met die tegniese vaardighede toe te rus wat nodig is om die indus trialisering van die ekono mie te stut. Temane verduidelik dat sy, na dat sy in 2016 ge gradu eer het, nie vir werk kon aan soek doen nie om dat sy nie die nodige ervaring gehad het nie. “Dit was ’n groot uit daging om sonder erva ring nuwe werk te soek. Gelukkig het ek die Lu laway-werwingsagent skap, wat saam met YES werk, teëgekom en hulle het vir my ʼn internskap aangebied. YES is ʼn gesamentlike poging deur die rege -ring, die arbeidsektor en die sakegemeenskap om oor die volgende drie jaar betaalde werkservaring aan een mil joen Suid-Afrikaanse jeugdi ges te bied. Navorsing deur belang hebbers dui daarop dat een jaar se werkservaring op ʼn CV met ʼn verwysingsbrief, ʼn jongmens se kans om werk te vind, drie keer verhoog. Temane het bygevoeg dat sy passievol is oor haar werk, veral omdat sy ook ander jongmense kan help om werk te kry, want sy werf jeugdiges vir internskappe. Toe YES geloods is, het Pre sident Ramaphosa die eerste 100 jeugdiges wat danksy die program deur ABSA, Inves tec, Netcare, Sasol en Uni lever aangestel gaan word, ontmoet. “Ons sien hierdie inisiatief as een pilaar van ʼn breë en omvattende nasionale poging om geleenthede vir jongmen se te skep. ’n Ander sentrale pilaar is die ontwikkeling van jongmense se vaardighede en vermoëns,” het President Ra maphosa gesê. Hy het ʼn beroep gedoen op klein besighede om ’n rol te speel aangesien hulle ʼn enor me werkersbasis het en groot besighede nie alleen genoeg jeugdiges kan opneem nie. Volgens YES se HUB, Tashmia Ismail-Saville, het 5,8 miljoen van die 15,5 mil joen mense in Suid-Afrika tussen die ouderdom van 18 en 34, nie werk nie. “YES het ten doel om aan daardie deel van die jeug wat gewoonlik deur die land se huidige werkmodelle oorge sien word, 'n kernbelangrike eerste kans te gee om behoor like, betaalde werkservaring van gehalte op te doen,” het Ismail-Saville gesê. Die klein besighede wat swart jeugdiges tussen die ouderdom van 18 en 29 aan stel, sal as bykomende aan sporing, geregtig wees op 'n indiensname-belasting aansporing gelykstaande aan R1 000 per maand. YES-jeugdiges moet: • Tussen 18 en 34 jaar oud wees. • Vir meer as ses maande werkloos wees. • Swart mense wees (Afri kaan, Gekleurd of Indi er). Indien maatskappye die in diensname-belastingaanspo ring wil eis, moet die jeug tussen die ouderdom van 18 en 29 wee. Hoeveel kan die jeug verdien?Salarisse sal na verwagting dieselfde as die nasionale minimumloon van R3 500 per maand wees, en sal verwante opleiding en ondersteuning insluit. Die gemiddelde koste per jaar is R55 000.

2018-05-ed1

afr

Saam kan ons Covid-19 oorwin

vukuzenzele unnamed

Die 114 Suid-Afrikaners wat ʼn paar weke gelede uit Wuhan in China ontruim is, se kwarantyn het tot ʼn einde gekom en hulle is met hulle gesinne herenig. Hulle het almal negatief vir die virus getoets en is gesond en opgeruimd. Hulle was vir maande ingeperk, eers vir 51 dae in Wuhan en toe vir 14 dae in Polokwane. Hulle kon nie by hulle geliefdes wees nie, kon nie hulle woonplekke verlaat nie en was onseker oor wanneer hulle beproewing tot ʼn einde sou kom. Wanneer die oorblywende 17 dae van Suid-Afrika se tyd van inperking bygevoeg word, sal hulle vir altesaam 82 dae ingeperk wees. Dit was wonderlik om tyd saam met dié diverse groep Suid-Afrikaners van alle ouderdomme, tale en agtergronde, deur te bring. Ek was beïndruk deur hulle geeskragtigheid, moed en vasberadenheid om gesond te bly. Hulle kom van die episentrum van die koronavirus in Wuhan, China en het die verwoestende impak van dié virus op mense ervaar. Ek was nie verras toe hulle sê dat dit hulle missie is om die gesondheid van die mense om hulle, te beskerm nie. Hulle geduld en vasberadenheid is nou beloon, want hulle keer terug na hulle gesinne toe. Hulle terugkeer huis toe is deur talle mense moontlik gemaak wat alles moontlik gedoen het om te verseker dat dié repatriasieproses suksesvol uitgevoer word.As ’n nasie is ons ontsettend dankbaar dat die regering en die mense van China so goed na ons burgers omgesien het en ons bedank hulle vir hulle hulp met die repatriasieproses. Dit is noemens waardig dat verskeie van die Suid-Afrikaners in Wuhan studiebeurse van die Chinese regering ontvang het, ʼn goedgunstige daad wat opreg waardeer word. Ons is dankbaar vir al die mense wat by die proses betrokke was, van SAA-personeel en die mediese span, tot die polisie en soldate wat hulle huis toe gebring het. Ieder en elkeen van hulle het na vore gekom om verantwoordelikheid vir die veilig heid en welstand van ander, te aanvaar. Hulle was bereid om ʼn moeilike en gevaarlike missie aan te pak en om aan kwarantyn onderhewig te wees. En hulle vertel nou vir my dat hulle gereed is vir die volgende missie.Ek bedank die personeel en bestuur van die Ranch Hotel in Polokwane, wat so goed na die teruggekeerdes omgesien het. Hulle was bereid om hul rol te vervul in ons nasionale poging om dié siekte die hoof te bied. Almal wat by die proses betrokke was, het Suid-Afrika eer aangedoen. Die ervaring van die Suid-Afrikaners in Wuhan demonstreer die doeltreffendheid — en die noodsaaklikheid — van ʼn inperkingstydperk. Dit was as gevolg van die Chinese regering se drastiese optrede om die siekte in Wuhanstad in te perk, dat al ons mense gesond teruggekeer het en nie die virus onder lede het nie.Wuhan, ʼn stad in die Hubei-provinsie, met 11 miljoen inwoners, het meer as 50 000 infeksies gehad. Die provinsie het nou, na meer as twee maande nadat streng inperkingsmaatreëls ingestel is, minder as 20 nuwe gevalle in die afgelope twee weke gehad.Die inperking van die siekte in Wuhanstad, in Hubeiprovinsie en op ander plekke reg oor China, het ʼn massiewe en buitengewone poging vereis. Dit het drastiese beperkings op mense se daaglikse lewens behels en ʼn ernstige impak op die Chinese ekonomie gehad. Ander lande het soortgelyke maatreëls toegepas en ervaar groter sukses in die beheer van die siekte se verspreiding as lande wat langer geneem het om daarop te reageer.Namate die totale aantal bevestigde Covid-19-gevalle wêreldwyd tot meer as700 000 styg en die aantal sterftes 33 000 oorskry, kan ons by dié lande leer. Dit is nou baie duidelik dat die doeltreffendste manier vir ʼn samelewing om die verspreiding van die siekte te beperk, is vir die bevolking om vir minstens ʼn paar weke tuis te bly en fisies van mekaar geïsoleer te wees. Dit is ook belangrik dat die inperking en alle ander noodmaatreëls streng nagekom en deurlopend toegepas word.Soos die Suid-Afrikaners wat in Wuhan was kan getuig, is dit uiters moeilik om sulke beperkings op mense se daaglikse lewe, op beweging en gewone menslike kontak, toe te pas. ʼn Inperking in die Suid-Afrikaanse konteks veroorsaak bykomende ongerief en spanning en ons doen alles moontlik om die impak op ons mense te verminder. Die les van die Suid-Afrikaners in Wuhan is dat in perking werk. Dit toon dat as ons streng by die ingestelde reëls hou om te keer dat die virus versprei, ons in staat sal wees om die infeksiekoers te verminder. Dit toon dat as ons saam met die gesondheidsowerhede werk en doen wat ons moet doen, ons nie net ons eie lewens nie, maar ook diegene om ons se lewens sal red.Die storie van ons Suid-Afrikaanse teruggekeerdes uit Wuhan, behoort ons aan te moedig en hoop te gee in die moeilike weke wat voorlê. Hulle storie wys vir ons dat daar lig aan die einde van die tonnel is, dat as ons volhou, gedissiplineer bly, die inperking respekteer en saam werk, ons die virus sal oorwin.

2020-04-ed1

afr

Suid-Afrika se eerste veeartsenykundige verpleegsters kry graad

Allison Cooper

Mthimkhulu het onlangs aan die Universiteit van Pre toria (UP) gegradueer, wat die enigste opleidingsinstansie in SA met ʼn Baccalaureusgraad in Veeartsenykundige Verpleging is. “Dit is nog moeilik om te glo. Om te weet dat ek deel was van die eerste klas om die Baccalaureus-graad te voltooi, wat jare geneem het om saamgestel te word, is ʼn eer. “Ek is dankbaar vir die geleenthede en deure wat vir ons as verpleegsters gaan oopgaan om verder te studeer en in ons beroep te spesialiseer, wat voor heen baie moeilik was om te doen,” sê sy. Tamarin Fisher, die pre sident van die Vereniging van Veeartsenykundige Ver pleegsters van Suid-Afrika, sê dit is die grootste mylpaal in die beroep se geskiedenis van 42 jaar. “Die nuwe drie jaar-graad sal aan gekwalifiseerde ver pleegsters die geleentheid bied om vir nagraadse kursusse in te skryf, wat hopelik sal kulmineer in die verkryging van ʼn honneurs-, meestersof PhD-grade.” Veeartse behandel diere se beserings en siektes op dieselfde wyse as wat ʼn dokter gesondheidsorg aan mense verskaf. Veeartsenykundige verpleegsters is noodsaaklike rolspelers in ʼn veearts se professionele span, sê Mthimkhulu. “Sommige van die belangrikste gebiede waarop ʼn verpleegster moet funksioneer, is pasiëntsorg, kommunikasie met kliënte, hulpverlening aan veeartse met prosedures en allerhande ander dinge wat daartoe bydra dat ʼn veeartsenykundige hospitaal op sy beste funksioneer. “Dit is een van die mees bevredigende beroepe. As jy ʼn veeartsenykundige ver pleegster wil word, moet jy nie toelaat dat vrees of ʼn gebrek aan kennis jou daar van weerhou om dit na te volg en te geniet nie, want dit sal jou lewe ten goede verander,” sê Mthimkhulu. Beurse om die tekort aan vaardighede te verligOmdat daar so ʼn tekort aan vaardighede in dié sektor is, het Mthimkhulu nie gesukkel om werk te kry nie. “Ek was gelukkig genoeg om in my finale jaar ʼn werk by Fourways Dierehospitaal te kry. Ek het omtrent ʼn maand na my finale eksamen daar begin werk en ek geniet elke oomblik daarvan,” sê sy. Die onderwysen opleidingsgesagsliggaam vir die gesondheidsen welsynsektor (HWSETA) is daartoe verbind om die ekstreme vaardigheidstekort in die veeartsenykundige sektor te verlig en transformasie te verseker. Dié gesagsliggaam het onlangs ʼn beroepsleidingsveldtog in die veeartsenykunde bekendgestel, in vennootskap met die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding, en sal landelike skole besoek om leerders aan te moedig om veeartsenykundige dienste as ʼn loopbaan te oorweeg. Hy het ook 60 beurse bekendgestel om die kritieke tekort aan veeartse en para-veeartse in Suid-Afrika se landelike gebiede te takel. “Die beurse is spesifiek gemik op leerders in landelike gebiede, sodat hulle hulle kennis kan terugneem na hulle plekke van herkoms toe,” sê dr. Nom fundo Mnisi, voorsitter van die HWSETA. Die adjunkminister van Hoër Onderwys, Weten skap en Innovering, Buti Manamela, het die beurse verwelkom. Die UP se Fakulteit Veearts enykunde sal die HWSETA bystaan met sy bemarking, beursbefondsing en werwingsveldtogte. “Ons sal ook die HWSETA bystaan met die administrasie van die beurse wat aan die eerstejaarstudente in veeartsenykundige uit die aangewese groepe toegeken is,” sê Chris van Blerk, die hoof van kommunikasie en media aan die UP se Fakul teit Veeartsenykunde. Hy sê dat jongmense wat in Mthimkhulu se voetspore wil volg en vir ʼn eerste baccalaureusgraad aan die UP wil registreer, oor ʼn Nasionale Senior Sertifikaat (NSS) of ekwivalente kwalifikasie moet beskik en aan die minimumvereistes moet voldoen. “ʼn Minimum toelatingspunttelling van 28 en ʼn NSS met Engels Huistaal of Engels Eerste Addi sionele Taal, wiskunde, en natuurwetenskap of lewenswetenskap word benodig vir die Baccalaureus in Veeartsenykundige Verpleging,” het hy gesê. Die jeug kan, vir meer inligting oor die sektor, private veeartspraktyke kontak of met verpligte gemeenskapsdiensveeartse (CCS-veeartse) praat wat landwyd deel uitmaak van die Departement van Landbou, Grondhervorming en Landelike Ontwikkeling (DALRRD). “Die CCS-program mik om toeganklike en bekostigbare veeartsenykundige dienste aan onderbediende en arm gebiede binne SuidAfrika te verskaf. Veeartse in dié program sal dus altyd ʼn goeie bron van inligting wees,” sê Van Blerk.

2022-06-ed1

afr

Korrupsie in die staatsdiens moet stop

vukuzenzele unnamed

Vroeër vanjaar is daar ook bevind dat meer as 16 000 werknemers in diens van die staat onreëlmatige uit betalings van die spesiale KOVID-19 maatskaplike noodverligtingstoelaag ont vang het. Dit is algemeen bekend dat mense wat om hierdie toelaag aansoek doen terwyl hulle wel ʼn ander bron van inkomste het, nie vir die toelaag kwalifiseer nie. Dit is ook vanselfsprekend dat mense wat ʼn inkomste vanaf die staat ontvang, nie in aan merking kom om vir hierdie toelaag aansoek te doen nie. En tog het hulle. Sowat 17 000 mense werksaam by die staat, op beide nasionale en provinsiale vlak, het aansoeke ingedien met die doel om hul salarisse aan te vul met geld wat vir die behoeftiges bestem is. Gegewe die omvang van armoede in ons land, iets waarvan ons staatsamptenare maar ál te bewus is, is hierdie doelbewuste diefstal uit die staatskoffers onvergeeflik. Die staat is nou besig om streng stappe te neem om hier die soort misbruik teen te kant en sal korte mette maak van enige staatsamptenare wat hul skuldig maak aan sulke misdade. Die staat het onlangs ʼn nuwe eenheid vir etiek, integriteit en dissiplinêre tegniese bystand in die openbare administrasie gestig. Die eenheid sal kapasi teit ontwikkel onder openbare instansies om dissiplinêre aksies van stapel te stuur in gevalle van wangedrag en sal met ander staatsinsellings saamwerk om diegene wat hulle aan ongerymdhede skul dig maak, tot verantwoording te bring. Die eenheid sal kor rupsiesake na die staat se teenkorrupsietaakmag verwys en opvolg met depar temente om seker te maak dat kriminele sake waarby staatsamptenare betrokke is, tot dissiplinêre aksie lei. Die eenheid sal saam met die multi-agentskap Fusion Centre werk om werknemers betrokke in prioriteitsake wat deur die wetstoepassingso werhede ondersoek word, te identifiseer. Die eenheid sal die leefstyl oudits op staatsamptenare monitor. Waar departemente korrupsie en onverklaarbare welgesteldheid identifiseer, sal die sake na die Suid-Afri kaanse Polisiediens verwys word. Die nuwe eenheid het reeds in alle erns skouer aan die wiel begin sit en help om staatsamptenare te identifiseer wat betrokke is in sake wat met KOVID19-verkrygingsbedrog, asook bedrog rakende die spesiale KOVID-19-toelaag en die Werkloosheidsversekerings fonds, verband hou. Sake waar staatsamptenare deur die Spesiale Onder soekeenheid vir dissiplinêre aksie verwys is, sal deur die eenheid gemonitor word om hierdie sake se vordering te volg. Nog ʼn belangrike deel van die eenheid se werksaam hede sal wees om etiek en integriteit in die range van die staatsdiens te vestig. ʼn Paar staatsamptenare het oor die jare heen die standpunt ingeneem dat dit toelaatbaar is om uitermate voordeel te trek uit die staat of om besigheid met die staat te doen, hetsy deur hulself of hul vriende en familie, mits daar niks onwet tig plaasgevind het nie. Ons moet alles binne ons vermoë doen om hierdie houding tot niet te bring. Waar ons daaraan werk om korrupsie hok te slaan, moet ons eweneens fokus op die vestiging van etiese gedrag, want dinge wat nie nood wendig onwettig is nie, kan oneties of onbetaamlik van ʼn staatsamptenaar nie. Die nuwe eenheid sal norme en standaarde met betrekking tot etiek, integriteit en gedrag instel. Dit sal ook die kapasiteit van departemente ontwik kel om amptenare wat aan wangedrag skuldig bevind word, te dissiplineer. Laasjaar is meer as 200 werknemers opgelei as inligtingsbeamptes en inleiers. Die bou van ʼn etiese, bekwame staatsdiens bly steeds ʼn fokuspunt van dié administrasie. Soos ons kan sien uit ʼn hele paar skandale die afgelope paar jaar waar staatsampte nare onwettig voordeel getrek het uit die regering, sal hier die proses moeilik wees en ʼn hele ruk neem. Ons is egter vasbeslote om hierdie doelwit te bereik. ʼn Bekwame staat dien as die fondasie om ons nasionale prioriteitsdoelwitte te bereik. Sonder om verantwoordbaar heid te verskerp en etiese gedrag te bevorder, sal hierdie doelwitte buite bereik bly. Die oorgrote meerderheid staatsamptenare is pligsge trou, verbind tot etiese gedrag en wetsgehoorsaam. Die taak wat ons voorlê is om saam te werk om daardie staatsamptenare wat nie hier die waardes volg nie, uit die staatsdiens te verwyder en die wanbegrip dat almal wat in diens van die staat korrup of selfsugtig is, reg te stel. Ek doen ʼn beroep op die mans en vroue wat ons land elke dag dien om opnuut hulself te verbind tot die waar des van onbaatsugtigheid en diens, en om te onthou dat hul gedrag ten alle tye beide wettig en eties moet wees. Die vestiging van hierdie eenheid is net nog een van die maniere waarop ons hard werk om korrupsie in die rege ring en, inderwaarheid, in alle sfere van ons land se daaglikse bestaan, wil uitroei.

2021-10-ed2

afr

Eko-krygers beskerm renosters

Dale Hes

Nyawo, wat deel is van die ongewingsmonitorprojek wat deur die UOWP bestuur word, glo dat dit belangrik is om ge meenskappe op te voed om vir die omgewing te sorg. "Ons moet uitreik na ge meenskappe en hulle laat ver staan waarom dit belangrik is om die natuur te bewaar. Slegs dan sal die gemeenskap die rol van wildlewe verstaan," sê hy. Die program, wat jong Suid-Afrikaners toerus met die nodige vaardighede om in na tuurbewaring en biodiversiteit te werk, het verseker dat Nyawo vir sy gesin kan sorg. "Danksy my werk, het my ge sin se huis nou ʼn stewige dak sonder lekplekke. Ek is baie bly dat ek hierdie geleentheid gekry het," sê hy.Die Minister van Omgewings ake, Dr Edna Molewa, noem monitors 'eko-krygers' omdat hulle ʼn kernbelangrike rol in die stryd teen omgewingsmisdaad soos renosterstropery speel. "Ongeveer 1 659 omgewings monitors is verlede jaar by ge vaarpunte vir renosterstropery ontplooi om met omgewings beskerming te help. Hulle sal bemagtig word om in hierdie gebiede renosterambassadeurs, te word," sê sy. Nyawo was deel van die span wat ʼn stroper in Umkhuse Wild reservaat vasgetrek het, wat daartoe gelei het dat hy skuldig bevind is aan ’n misdaad. "Ek was trots op my pogings; ervaring was in hierdie geval die beste onderwyser aangesien dit daartoe gelei het dat die stro per gevang is," sê hy. Die program het ’n deurslag gewende rol gespeel in die in -hegtenisneming, ondersoek en vonnisoplegging van stropers. Dit het die stroping van wilde diere met 50% verminder en verseker dat diere wat in strik ke gevang word met 76% afge neem het.

2018-06-ed1

afr

ʼn Spesiale huldeblyk aanons gesondheidswerkers

vukuzenzele unnamed

Dit is ʼn verpletterende te-rugslag dat die mans en vroue wat dié edelste en heiligste plig uitvoer, self siek word en sterf.Hulle staan aan die voorpunt van die stryd teen dié pandemie. Hulle werk onder erge druk en dra ook die sielkundige las van die wete dat hulle self die risiko loop om die virus op te doen. Hulle is die ware helde en heldinne van ons stryd teen die koronavirus. Ons bring hulde aan dié dap per Suid-Afrikaners wat hulle woonplekke, gesinne en geliefdes agterlaat om elke dag getrou vir diens by klinieke, hospitale en ander gesondheidsfasilite ite, aan te meld. Hulle verskaf mediese sorg, administratiewe ondersteuning en ander dien-ste soos skoonmaakdienste en spyseniering. Net soos hulle hul profes sionele plig uitvoer, het ons ook ʼn plig teenoor hulle en hul gesinne. Hulle gesondheid en veiligheid is van die uiterste belang. Ons bring hulde aan hulle en ondersteun hulle as die mans en vroue wat wys dat hulle bereid is om hul lewens in gevaar te stel, sodat ons kan lewe. Om hulle reusetaak te kan uitvoer, het hulle nie net ons ondersteuning nodig nie, maar hulle moet ook beskerm word deurdat persoonlike beskermende toerusting (PBT) aan hulle voorsien word. Deur die ondersteuning van die Solidariteitsfonds en donasies van talle individuele Suid-Afrikaners, besighede en stigtings, sowel as ander regerings, kon ons die nodige beskermende toerusting vir dié dapper frontliniewerkers, aanskaf. Waar daar ’n tekort aan PBT in hospitale is, skenk ons hospitale dringend aandag aan die tekorte om seker te maak dat daar voldoende voorraad is. Ons weet dat toegang tot PBE nie die enigste uitdaging is wat ons gesondheidsorgwerkers in die gesig staar nie. Die land se klinieke en hospitale ervaar ook landwyd ʼn tekort aan personeel. Daar word aandag aan dié pro-bleem geskenk. Ter ondersteuning van die werk wat ons frontliniewerkers regdeur die land doen, word ons ministers en adjunk-mi-nisters na elk van die distrikte ontplooi sodat hulle ʼn idee kan kry van spesifieke uitdagings in die verskillende distrikte en om met provinsiale gesondheids-owerhede saam te werk. Ons moet saam werk om nie net die gesondheid van ons frontliniewerkers nie, maar ook dié van die hele werkerskorps te beskerm. Die vakbonde het reeds deeglike werk gedoen om hul lede oor infeksiebeheer en -voorkoming, sowel as higiëne, in te lig. Hulle ondersteun ook die werk van die Departement van Indiensneming en Arbeid betreffende werkplekinspeksies om te verseker dat gesondheidsen veiligheidsprotokolle vir te-rugkerende werkers, ingestel is. Baie van ons vakbonde verskaf ook koronavirusinligting aan hul lede en werkgewers hou bewustheidsveldtogte. Een van die uitdagings wat in ons land vorendag gekom het is die stigmatisering van mense wat positief vir die koronavirus getoets het. As ʼn samelewing, het ons die gemeenskaplike verantwoordelikheid om die stigmatisering van mense wat die koronavirus het, met wortel en tak uit te roei. Daar is ontstellende berigte van individue wat uit hul gemeenskappe verstoot word en van gemeenskappe wat teen koronaviruspasiënte wat by plaaslike hospitale en klinieke opgeneem is, betoog. Dit moet stopgesit word. Net soos wat ons saamgestaan het om die aanvaarding van mense wat met MIV lewe te be-vorder en ons teen viktimisering verset het, moet ons nou begrip, verdraagsaamheid, welwillendheid, empatie en deernis teenoor diegene wat die virus het, asook vir hulle gesinne, toon. Daar word gesê dat stigma tisering aangehits word deur die vrees om die siekte te kry en ʼn gebrek aan begrip. Die beste manier om ons instinktiewe vrees vir siekte en aansteeklikheid te oorkom is om die higiëneprotokolle wat ingestel is, na te kom. Die vrees vir aansteeklikheid is gegrond en werklik. Ons weet egter wat ons moet doen om onsself en ander te beskerm. Ons weet wat die virus ver-oorsaak en wat ons kan doen om te keer dat ons dit opdoen. Ons weet dat ons sosiale distansiëring moet handhaaf, onsself moet isoleer as ons kontak gehad het met iemand wat die virus het, en na ʼn hospitaal moet gaan as ons simptome het. Ons moet steeds gelei word deur feite en nie deur gerugte nie. Die tyd toe mense kon sê dat hulle niemand ken wat die koronavirus het of daardeur geraak word nie, is lankal iets van die verlede. Ons vriende, families, kollegas en bure het ons empatie en ondersteuning nou, meer as ooit, nodig. Ons sal soms in die dae, weke en maande wat voorlê, wanhopig en angstig word namate ons sien dat die aantal mense wat die virus onder lede het en wat daaraan sterf, toeneem. Dinge het dalk vererger, maar ons is seker dat dit weer beter sal word. Ons wetenskaplikes en mediese raadgewers sê vir ons dat die infeksiekoers sal styg namate ons nader aan die hoogtepunt beweeg. Dit sal egter beslis weer daal. Ons bring hulde aan die gesondheidsorgwerkers wat hulle lewens verloor het terwyl hulle na siekes omgesien het. Ter nagedagtenis aan hulle, moet ons onsself en ons medeburgers veilig hou deur ons deel te doen. Ons sal hierdie virus oorwin en ons samelewing herbou. Ons het donkerder tye beleef en ons het geseëvier. Kom ons bl y sterk en dap -per terwyl ons saam werk omlewens te red.

2020-07-ed2

afr

Die misbruik van kindertoelae is onwettig

More Matshediso

Volgens die woordvoerder van SASSA, Paseka Letsatsi, word die kindertoelae aan die sorggewer betaal, maar is bedoel vir die versorging van die kind. Die toelaag is tans R480 per maand per kind. Die kindertoelaag is deur die regering ingestel om finansiële ondersteuning te bied aan kinders wat in arm huishoudings grootword. “Sodra misbruik aangemeld word, word daar ʼn ondersoek geloods. Indien die ondersoek bevind dat die geld nie tot voordeel van die kind dien nie, kan SASSA iemand anders aanwys om die toelae namens die kind te ontvang en te administreer,” sê Letsatsi. Hy voeg by dat dit van kritieke belang is dat die primêre versorger wat werklik op ʼn dag-tot-dagbasis na die kind omsien, die geregistreerde beguns- tigde is. “In die geval waar ʼn kind van een versorger na ʼn ander oorgeplaas word, is die toelaag veronderstel om die kind te volg. Daar word van die oorspronklike versorger verwag om aan SASSA te rapporteer dat die kind nie meer in sy/ haar sorg is nie, en die nuwe primêre versorger moet dan inkom om vir die toelaag aansoek te doen,” sê Letsatsi. Letsatsi sê dat daar van mense wat voortgaan om die kindertoelae te ontvang nadat die kinders nie meer in hulle sorg is nie, verwag sal word om die bedrag wat hulle sodoende wederregtelik ontvang het, terug te betaal. Hulle kan ook krimineel vervolg word as daar bewys kan word dat hulle die Staat opsetlik bedrieg het. Dieselfde gevolge is van toepassing op mense wat die afhanklikheidstoelae misbruik — wat toegeken word deur SASSA om finansiële ondersteuning te bied aan kinders met ernstige gestremdhede wat voltydse sorg vereis, ongeskiktheidstoelae of ouderdomstoelae. “Indien die geld gebruik word vir alkohol, dwelms of dobbelary, en nie vir die onderhoud van die persoon wat vir die toelaag kwalifiseer nie, behoort dieselfde proses gevolg te word,” sê Letsatsi. Wie kan vir die kindertoelaag aansoek doen? Volgens Letsatsi, kan enige Suid-Afrikaanse burger, iemand met permanente verblyfreg, of gedokumenteerde vlugteling wat vir ʼn kind sorg — of dit sy of haar biologiese kind is of nie — aansoek doen vir ʼn kindertoelaag op voorwaarde dat hy of sy aan onderstaande kriteria voldoen: • Die kind en versorger moet permanent in Suid-Afrika woon. • Die versorger moet 16 jaar oud wees (in die geval van kinderhoof- huishoudings) of ouer. • Die kind moet jonger as 18 wees. • Die ontvanger van die toelaag moet die kind se primêre versorger wees en die kind moet by hom of haar woon. • Die ontvanger moet voldoen aan die vereistes van die middeletoets (inkomstetoets). Indien die primêre versorg- er enkellopend is (nog nie voorheen getroud, geskei of eggenoot afgesterf nie), moet sy/haar inkomste nie meer as R4 800 per maand wees nie. Indien die primêre ver- sorger getroud is, moet die gesamentlike inkomste van die aansoeker en sy/haar eggenoot nie meer as R9 600 per maand wees nie. Die eggenoot se inkomste sal in alle gevalle oorweeg word — ongeag of die egpaar binne of buite gemeenskap van goedere, of onder gewoonte- of Asiatiese gebruike getroud is, of in ʼn burgerlike verbintenis is, of indien die aansoeker en sy of haar eggenoot nie die kind se geboorte-ouers is nie. Om misbruik van toelae aan te meld, skakel, SASSA by 0800 60 10 11 (tolvry).

2022-07-ed1

afr

Rapporteer korrupsie via die teenkorrupsieblitslyn

Silusapho Nyanda

Die blitslyn is in 2004 deur die Staatsdienskommis sie (SDK) geloods en het sedertdien meer as 100 000 oproepe met aantygings van korrupsie en wanadministra sie ontvang. Dié oproepe deur onthullers het gelei tot die ondersoek van 24 035 sake van kor rupsie, bedrog en ander misdaad, sê die kommissaris van die SDK, Michael Selo ane, wat toesig hou oor al die werk wat deur die kommissie uitgevoer word. Tussen 2020 en 2021 is 337 sake via die blitslyn gerap porteer. Vyf-en-dertig van dié het ongerymdhede rakende aanstellings en verkrygings behels wat tans deur die SDK ondersoek word. Die oorblywende sake is na ander staatsdepartemente of wetstoepassingsagentskappe vir ondersoek verwys. Ongerymdhede betref fende behuising, tenders en maatskaplike toelae onder die heropbouen ontwikkelings program (HOP) is onder die algemeenste aantygings wat gemaak word. “Ons het tydens die inper kingstydperk baie wenke per e-pos ontvang. Ons het ook ʼn geoutomatiseerde bood skapopnamestelsel vir die gene wat ons blitslyn na-ure wil skakel,” sê Seloane. Hy voeg by dat daar ʼn bestendige toename in die rapportering van bedrog met betrekking tot maatskaplike toelae was sedert die inper kingsvlakke begin lig is, veral rakende die maatskaplike noodverligtingstoelae. Ter versterking van dié pogings om korrupsie te bekamp, het die Staat wets toeppassingsagentskappe voorsien van vaardige personeel en ʼn koalisiesentrum gevestig. Dié sentrum bring wetstoepassingsagent skappe byeen, waar hulle inligting en hulpbronne deel in die stryd teen bedrog en korrupsie in die verkryging van KOVID-19-verwante goedere en dienste. Wat gebeur nadat ʼn wenk ontvang word?Seloane sê dat wanneer ʼn saak via die blitslyn gerapporteer word, vroeë beslegtingsbeamptes seker maak dat alle betrokke inligting verskaf is. Soda nige inligting behels die besonderhede van wie wat gedoen het, wanneer dit na bewering plaasgevind het en die rede daarvoor. Hy sê dat indien enige oortreding bevind word — hetsy ongerymdhede met verkryging of aanstellings, omkopery, korrupsie ver want aan HOP-behuising, bedrog met betrekking tot maatskaplike toelae, onwet tige migrasie, aanranding, diefstal of bedrog — die SDK óf remediërende aksie aan die betrokke departement sal voorstel óf die saak na die Valke, die SANP of die teenkorrup sietaakmag sal verwys vir verdere ondersoek. Sake wat die SDK na departemente verwys vir ondersoek sluit die vol gende in: • staatsamptenare wat ekstra werk doen vir geld sonder toestemming van die departemente; • onverklaarde belangebot sings; • onetiese gedrag. Seloane sê dat die SDK die staatsdepartemente 60 dae gee om ondersoek in te stel en ʼn saak af te handel. Hy sê dat die departement dan die SDK oor die bevin dinge inlig. “As ons tevrede is met die stappe wat die departement geneem het, sal ons die saak sluit; maar as ons nie tevrede is nie, word die saak na hulle teruggestuur.”Naamloosheid gewaar borgWanneer ʼn onthuller nie sy/haar identiteit wil openbaar nie, neem die SDK-blitslyn slegs hul kontakbesonder hede. Dit is belangrik sodat die SDK met hulle in kontak kan tree, sou daar meer inligting benodig word. Onthullers wat sake via die SDK-blitslyn rapporteer, word daarvan verseker dat hulle beskerm sal word as hulle verkies om naamloos te bly, sê Seloane. Hy verduidelik dat die vroeë beslegtingsbeamptes opgelei is om te verseker dat onthullers se identiteit beskerm word. Seloane sê dat SuidAfrikaners korrupsie moet rapporteer omdat dit van die armes steel en ontwikkeling belemmer, wat keer dat die land vooruitstrewend kan wees.

2021-12-ed1

afr

Beskerm jouself dié winter teen KOVID-19

Allison Cooper

Volgens die minister van gesondheid, dr. Joe Phaahla, het Suid-Afrika op 25 April ʼn toename van 137% in nuwe KOVID-19-gevalle, vergeleke met die vorige sewe dae, aangeteken wat hoofsaaklik deur ʼn hoër infeksiekoers in Gauteng, KwaZulu-Natal en die WesKaap aangedryf is. “KOVID-19 bly ʼn bedreig ing en ons kan nie bekostig om alle voorkomingsmaat-reëls te laat vaar nie,” sê minister Phaahla. “Ons versoek weereens almal wat nog nie ingeënt is nie, om na vore te kom en ingeënt te word. Ons lê nog steeds onder 50% van volwassenes wat ten minste een inenting gehad het, en dit is nie goed nie. Ons versoek jong volwassenes om na vore te kom. Natuurlike immuniteit neem na ʼn ruk af, en anders as ʼn inenting, kan dit nie bespreek word nie. Ons pleit dat almal wat vir versterkerdosisse kwalifiseer, die geleentheid sal benut voordat dit hoogwin ter is,” voeg hy by. Die Wes-Kaapse Gesond heidsdepartement sê dat plaaslike en internasionale data bewys dat inenting teen KOVID-19 steeds die beste verdediging teen die virus is, soveel te meer vir mense wat ʼn verswakte immuunstelsel het. KOVID-19 gaan nie gou verdwyn nie. Om dit te oorwin, moet ons dit uitroei deur te verseker dat so veel as moontlik mense ingeënt word en voortgaan om versterkerdosisse te kry, sê die departement. Die vyfde vlaag Al is KOVID-19-gevalle aan die toeneem en verwag die land binnekort ʼn vyfde vlaag, is dit nog nie bekend hoe erg dit gaan wees nie. “Wat nog onseker is, is dat ons wetenskaplikes vir ons sê dat ʼn nuwe vlaag gaan kom deur ʼn nuwe variant met die naam Pi, wat meer aansteeklik en weerstandig is sal moet wees, maar op hierdie stadium is dit nog net bevestig dat dit wat dominant is, subvariante van Omikron, genaamd B.4 en B.5, is” sê Phaahla. Voorkom oordrag van virus Jy kan help om die oordrag van KOVID-19 by te voorkom deur te verseker: • dat jou KOVID-19-inenting (waaronder ver sterkerdosisse) op datum is. • dat binnenshuise ruimtes goed geventileer is. • dat jy ʼn gesigmasker dra wanneer jy binnenshuis en tussen skares mense is. • dat jy die griepinspuiting kry. • dat jy weet wat om te doen wanneer jy griepsimptome het. • dat jy jou hande was en ontsmet.

2022-05-ed2

afr

Zoeloe-geïnspireerde kos maak Kaapstadse restaurant bekend

Owen Mngadi

Zoeloe-geïnspireerde kos op die proef te stel. Makers Landing, wat ’n spilpunt vir Suid-Afrikaanse kos en kultuur is, is die perfekte venue vir haar, sê sy. Emazulwini bied ʼn sewegang-vaste spys-kaart wat elke seisoen verander. Molefe se kos word pragtig voorgesit en sluit geregte in soos Isijingi – pampoenpap, geroosterde pampoen, perskejel en bruinbotter roomys; Isibindi nechakalaka – botterbedruipte beeslewer, geellensie-chakalaka en uie-jus; en Iqanda, Isibindi noshatini – ‘n tertjie met geroosterde tamatie-atjar, hoenderlewer en biltonggerookte eiergeelroom. “Wanneer jy Kaapstad besoek, mag jy dalk nie ʼn ware refleksie van Suid-Afrika kry nie, so ek het besluit om getrou aan myself te bly met tradisionele kos om aan besoekers te wys wat ons eet. Ek vertel elke oggend my storie aan myself; my interpretasie van wat Zoeloe-kos is. Ek hoop mense aanvaar dit vir wat dit is. Ons streef daarna om gewone disse te verhef tot die uitsonderlike. Kaapstad het ʼn diverse bevolking bo en behalwe internasionale toeriste; hulle kry almal te doen met Zoeloe-kos,” sê sy.Die wêreld se 50 beste restaurante Die manier waarop Molefe tradisionele kos gemoderniseer het, is wat aan haar ʼn plek op die 50 Next-lys besorg het, wat elke jaar 50 mense onder die ouderdom van 35 vier wat die wêreldwye kostoneel help vorm. Die kompetisie stel hierdie briljante jong sjefs in staat om hul kookkuns aan die wêreld ten toon te stel. Molefe het die toekenningsgeleentheid in Junie in Bilbao, Spanje bygewoon en sê dit was ʼn inspirerende dag vol gesprekvoering met ander smulpape. “Ek was gelukkig dat mense van regoor die land en van alle ouderdomme gekom het om ons kos te geniet. Mense is bevooroordeeld oor afval (die inwendige organe van ʼn dier wat vir geregte gebruik word) en ek wil vir hulle wys dat as jy dit reg gaarmaak, dit net so heerlik kan smaak as enige ander vleissnit. Ek wil ook ʼn kop-tot-stert-benadering tot voedsel volg as kampvegter vir ʼn volhoubare manier van eet,” sê Molefe.Emazulwini het ook die Afrika-restaurant van die Jaar-titel gewen by die vierde jaarlikse Luxe Restaurant Awards vroeër vanjaar. Ekonomiese heropbouen herstelplan Emazulwini verskaf werk aan vier mense en Molefe het planne om haar besigheid uit te brei. Sy sê dat Suid-Afrika se ryk erfenis ʼn toeriste-trekpleister is. As deel van die ekonomiese heropbouen herstelplan het die regering die toerismesektor geïdentifiseer as een van die kritiese ingrypingsareas en ʼn sleutelaandrywer van ekonomiese herstel. Die departement van toerisme, die privaatsektor en ander belanghebbendes het saamgespan om die toerisme-sektorherstelplan saam te stel, wat sal help om strategiese vennootskappe tussen die regering en die bedryf te vestig om beter besoekerservaringe daar te stel. Dit sal gedoen word deur die bekendstelling van e-visas, die bevordering van toeriste-veiligheid en deur dit makliker te maak vir toeroperateurs om lisensies te bekom.

2022-09-ed1

afr

Kom ons staan saam in ons stryd teen Covid-19

vukuzenzele unnamed

Toe die nasionale rampstaat ses weke gelede verklaar is, het Suid-Afrika slegs 61 bevestigde koronavirusinfeksies gehad. Ondanks die betreklike klein hoeveelheid, het deskundiges se menings en internasionale ervaring, aangedui dat infek-sies eksponensieel gaan styg. Ek het gesê dat dringende en drastiese stappe geneem sou moes word.Daardie maatreëls, insluitend ʼn landwye staat van inperking en die sluit van ons grense, was doeltreffend om verspreiding van die siekte te vertraag.Dit was moontlik omdat die meeste Suid-Afrikaners die in-perkingsreëls, soos die toepas van sosiale afstand en die dra van gesigmaskers, nagekom het. Ek prys julle hiervoor, as-ook vir al die ander opofferings wat julle gemaak het. Ander lande het in dié sta-dium van die pandemie se verloop, baie meer infeksies as ons gehad. Tot op hede, 46 dae sedert ons ons 100ste koronavirusgeval aangeteken het, het ons 6 783 bevestigde gevalle. Op die 46-dae merk het Italië, met ʼn soortgelyke bevol-kingstal as ons, meer as 140 000 gevalle en die Verenigde State ongeveer 700 000 bevestigde gevalle, gehad.Dit beteken egter nie dat die gevaar nou verby is nie. Ons het nog glad nie die toppunt van infeksies in Suid-Afrika bereik nie. Al die wetenskaplike mo-delle toon dat die infeksiekoers in die volgende paar maande steeds teen ʼn baie vinniger koers kan styg.Die tempo waarteen die virus versprei en die aantal mense wat uiteindelik die virus gaan opdoen, sal egter bepaal word deur wat ons nou doen. Dit is waarom die staat van inperking geleidelik en versigtig verslap moet word. Dit is om dié rede dat baie regulasies steeds ge-handhaaf moet word en waar-om dit absoluut noodsaaklik is dat mense dit nakom. Ek weet hoe moeilik dit is en ek verstaan die besorgdheid van baie van ons landgenote oor hoe dié regulasies inbreuk maak op hulle regte en dit beperk, maar dit is alles noodsaaklik. Ons oorheersende doelwit is om lewens te red.Sosiale afstand en behoorli-ke higiëne is steeds ons beste en enigste beskerming in dié stryd. Dit is wat die regulasies wat ons vir vlak 4 van ons reak-sie ingestel het, teweegbring. Ons oorwegings is gegrond op empiriese bewyse, sowel as wetenskaplike en ekonomiese data en internasionale beste praktyk.Regter Arthur Chaskalson het in 1994 in die uitspraak van die Grondwetlike Hof wat die doodstraf as onwettig verklaar het, geskryf: "Die regte tot lewe en waardigheid is die belangrikste menseregte en die bron van alle ander persoonlike regte. Deur onsself aan ʼn same-lewing wat op die erkenning van menseregte gegrond is, te verbind, word daar van ons vewag om dié twee regte bo alle ander te stel."Die regulasies wat ons inge-stel het, is gegrond op daardie toewyding aan lewe en waar-digheid en dit regverdig, in dié uiterste omstandighede, tydeli-ke beperkings op ander regte, soos vryheid van beweging en assosiasie.Deur dit te doen, het Suid-Afrika nie anders as baie ander lande opgetree nie.Daar word beraam dat ʼn vyfde van die wêreld se bevol-king onder kwarantyn of in ʼn nasionale staat van inperking is, terwyl dié getal vinnig styg in reaksie op toenemende infeksies. Dit sluit lande met aansienlik groter bevolkings as ons s'n in, soos Indië, met 1,5 miljard mense.Tientalle lande het aandklok-reëls ingestel, soos wat nou hier ingestel is. Beperkings op beweging is in verskeie lande ingestel. In Brittanje en die Franse hoofstad, Parys, is open-bare fisiese oefening tot sekere ure en binne ʼn sekere afstand van ʼn mens se huis af, beperk.Inperkingen voorkomings-maatreëls wat soortgelyk aan ons s'n is, is in verskeie lande ingestel. Byvoorbeeld, die verkoop van alkohol tydens die inperking is in verskeie grondgebiede en deur plaasli-ke regerings beperk of verbied, insluitend dele van Meksiko, Hongkong en Groenland, wat verlede maand ʼn verbod op al-koholverkope tydens die inper-king ingestel het om infeksies asook ‘geweld teen vroue en kinders' te beperk.Die regering se besluit om die verbod op tabakprodukte in vlak 4 te verleng, het heel-wat openbare kommentaar uitgelok. ʼn Besluit soos hierdie gaan omstrede wees, maar dit is verkeerd om te beweer dat ministers of die president net sê en doen wat hulle wil oor hierdie saak.Ek het op 23 April aangekon-dig dat die verkoop van siga-rette tydens vlak 4 toegelaat sou word. Dit was gegrond op die mening van die Nasionale Koronavirusbeheerraad (NKB) soos vervat in die konsepraam-werk wat vir konsultasie gepu-bliseer is.Die NKB het na deeglike oorweging en bespreking, sy posisie oor tabak heroorweeg. Dit het daartoe gelei dat die die regulasies wat deur die Kabinet bekragtig is en op 29 April deur Minister Nkosazana Dlamini-Zuma aangekondig is, die verbod verleng het.Dit was ʼn gesamentlike besluit en die openbare verklarings deur my en die minister is na-mens en volgens die mandaat van die kollektief wat ek lei, gedoen.Elke regulasie wat ons inge-stel het, is deeglik oorweeg. Ons het voortdurend mediese deskundiges, verskeie kiesaf-delings en verskillende indus-trieë geraadpleeg. Ons is deur internasionale instansies en die ervaring van ander lande gelei.Die werklikheid is dat ons in onbekende waters vaar. Daar is steeds baie dinge oor die virus se epidemiologie wat onbekend is. Dit is beter om nou versigtig wees as om die rampspoedige prys vir ʼn toekomstige oor-deelsfout te betaal.Hoewel daar uiteenlopende menings oor sommige van die besluite is wat ons geneem het – en dit in sommige ge-valle opvattings gepolariseer het – doen die regering alles moontlik om op ʼn manier op te tree wat die reg tot lewe en waardigheid van al ons mense bevorder. Een van die onderskeidende kenmerke van hoe ons, as die regering, dié pandemie hanteer, is dat ons tydens dié tydperk na ons mense en hulle bekommernisse luister. Ons sal steeds na ons mense se bekommernisse luister en is bereid om wysigings te maak wat mense se besorgd-heid oor die uitdagings wat hulle in die gesig staar, met die behoefte om lewens te red, balanseer.In dié moeilike tyd, moet ons ons gesamentlike krag daarop rig om te verseker dat ons mense gesond bly en dat lewens gered word, asook dat die voorsiening van kos, water, gesondheidsorg, maatskaplike sekerheid en maatskaplike ondersteuning nie onderbreek word nie.Onder hierdie uitsonderlike omstandighede, sal ons as die regering, individue en die sa-melewing, soms foute maak. En wanneer dit gebeur, sal ons dit regstel, maar ons moet voortgaan sonder om moed te verloor en ons voornemens prys te gee.Die situasie waarin ons ons-self bevind vereis moed en geduld, sowel as goedgesind-heid en vertroue tussen jou, die mense, en jou regering, en tussen mekaar.

2020-05-ed2

afr

Beplan jou finansies slim

Dr Rufaro Mucheka

Dit lyk asof die ekonomiese toestande van 2020 selfs moei-liker as dié van 2019 gaan wees, en dit is dus noodsaaklik dat jy jou persoonlike finansies noulettend en objektief bekyk. Om finansiële onafhanklik-heid te bereik is ʼn uitstekende doelwit, maar baie min mense weet waar om te begin. ʼn Paar goeie finansiële gewoontes sal jou help om jou nuwe jaar met sukses aan te pak.Om te verseker dat jy jou fi-nansiële doelwitte bereik, kan jy SMURT-doelwitte (SMART, in Engels) vir ʼn finansieel geborge toekoms toepas,. Dit beteken dat doelwitte gestel moet word wat: • Spesifiek is • Meetbaar is • Uitvoerbaar is • Relevant is • Tydsgebonde is. Dit is ook belangrik dat jy jou finansies noukeurig beplan. Hier is ʼn paar nuttige wenke:Stel jou finansiële doelwitte Dink na oor jou finansiële dissipline in 2019 en stel nuwe doelwitte vir 2020. Vereffen jou skuld Gebruik enige oorblywende fondse of bonusse en salarisverhogings om jou skuld te vereffen, aangesien jy baie rente kan spaar deur skuld vinniger af te betaal. Pas jou begroting aan, soos nodig Maak die nodige aanpassings op jou begroting, verhoog jou spaargeld en verminder jou besteding, namate jy jou bestedingsgewoontes naspoor. Spaar ‘n deel van jou salarisverhoging, as jy een kry, eerder as om jou lewenstylbesteding te verhoog.Hersien jou versekeringspolisse – Evalueer jou lewe, gesondheid, gestremdheid en korttermynversekering om te verseker dat die bedrae aan jou behoeftes voldoen. Praat met ʼn oop gemoed met jou huweliksmaat oor geld Huwe liksmaats is geneig om finan siële kwessies vir mekaar weg te steek. Hou maandelikse vergaderings om begrotings, jul finansiële doelwitte en dit wat julle albei vir die toekoms wil hê, te bespreek. Neem die tyd om ʼn gedeelde visie te ontwikkel van hoe julle wil hê julle toekoms saam moet lyk. Verminder jou vermaaklikheidsbe groting Kry gratis aktiwiteite soos parke, biblioteke en dinge wat jy in jou buurt kan doen. Daar is baie maniere om pret te hê sonder om geld te spandeer. Wenke om jou te help om by die plan te houOm by jou finansiële plan te hou is nie altyd maklik nie, maar poog om die volgende te doen: • Gaan gereeld jou bankrekeninge na – evalueer jou besteding.• Wees voorbereid op terugslae.• Vermy onbeplande skuld.• Koop slim. Vra jouself: Het ek dit werklik nodig? Is dit deel van my finansiële plan? • Praat met ʼn finansiële raadgewer as jy geen idee het waar om te begin nie.SET YOUR FINANCIAL GOALS*Dr Rufaro Mucheka (PhD) is ʼn erkende finansiële beplanner en Hoof van Strategie en die Res van Afrika by Nedbank Finansiële Beplanning

2020-03-ed1

afr

Godsdienstige gemeenskap is onontbeerlik in die stryd teen KOVID-19

Vukuzenzele Unnamed

Vir die tweede agtereen volgende jaar word hierdie geleenthede gevier te midde van ’n vernietigende wêreld wye pandemie wat reeds die lewens van 2.5 miljoen mense regoor die wêreld geëis het. Geloofsgebaseerde orga nisasies was sover onont beerlik in ons nasionale reaksie tot die siekte, nie net deur geestelike vertroosting en leiding te bied nie, maar ook deur te sorg vir diégene wat die kwesbaarste is vir die nagevolge van die pandemie, onder meer deur die verskaf fing van kos, huisvesting en ander maatskaplike dienste. Geloof speel ’n belangrike rol in die lewens van mil joene Suid-Afrikaners, en gesamentlike aanbidding as ’n geloofsgemeenskap speel ’n onontbeerlike rol in hulle godsdienstige uitlewing. Om as ’n geloofsgemeens kap te kan vergader, is ook ’n welkome blaaskans te midde ’n tydperk van erge swaarkry vir individue, gesinne en ge meenskappe. Dit is te verstane dat na meer as ’n jaar van gebuk gaan onder beperkings op godsdienstige saamtrekke, die godsdienstige gemeens -kap uitsien na ’n teken van normaliteit. Ter erkenning van die belangrikheid van gemeens kaplike aanbidding vir ons mense het die regering met die geloofsgemeenskap in gesprek getree. Leiers van die geloofsge meenskap begryp en voorsien die gevaar van ’n nuwe vlaag van KOVID-19-infeksies. Sedert die uitbreek van die pandemie het godsdienstige leiers proaktiewe en posi tiewe maatreëls in plek gestel om die verspreiding van die siekte onder aanbidders te beperk. Nog ’n belangrike faktor is dat godsdienstige orga nisasies wesenlike verliese tydens die onderskeie inper kingsvlakke gely het, wat gevolglik hul volhoubaar heid bedreig. As regering bly ons daartoe verbind om saam met die geloofsgemeenskap te werk om werkbare oplos sings te vind. Terselfdertyd moet openba re gesondheid en veiligheid ons belangrikste oorweging bly. Die geloofsgemeenskap het ondernemingsgees en inisiatief in hul aanbidding getoon in ’n tyd wat daar groot onsekerheid oor die gang van die pandemie was. Byeenkomste is aanlyn ge hou en aanbidders is aange moedig om tuis te bid eerder as om dienste by te woon. Dit het baie bygedra tot die nasionale poging om die verspreiding van die virus te bekamp. Godsdienstige leiers speel ’n deurslaggewende rol daarin om die publiek aan te moedig om gesondheids maatreëls rakende belangrike gebruike en kulturele rituele, soos begrafnisse, na te kom. Net so het ons mense ook hul verbintenis getoon om openbare gesondheidsmaat reëls en sosiale afstand te handhaaf. Hulle verstaan ook dat hulle moet voortgaan om groot skares te vermy. Ons is nou in ’n tyd waar voorsorg belangriker as ooit is. Die koronaviruspande mie is nog nie uitgewis nie, hetsy in ons eie land of in die wêreld. Die gevaar van ’n derde vlaag is ’n werklikheid. Internasionale ondervin ding het ons geleer dat ons nie die noodlot moet tart nie. Baie lande het hulle maatreëls, verslap, net om daarna weer ’n skerp toe name in infeksies te ervaar, wat dan die instelling van selfs strenger beperkings noodsaak. Groot byeenkomste, hetsy godsdienstig of andersins, het die potensiaal om die virus te versprei ongeag die toepassing van maatreëls oor sosiale afstand en ontsmet ting. Miljoene Suid-Afrikaners onderhou deurlopend steeds ’n belangrike beginsel van hul geloof. In ’n land wat die reg tot godsdiensvry heid verskans, moet alles moontlik gedoen word om ons mense te ondersteun in die uitoefening van hierdie reg. En in die uitoefening van hierdie reg moet ons seker maak dat ons nie die regte of lewens van ander op die spel plaas nie. Dit is ’n beginsel wat die godsdienstige leiers met wie ek gepraat het, ten volle begryp en ondersteun. Hulle verstaan die verantwoorde likheid van alle gelowiges – inderdaad van alle SuidAfrikaners – om die praktiese maatreëls wat in plek gestel is om mense se gesondheid te beskerm en lewens te red, na te kom. Vir langer as ’n jaar het ons as samelewing saamgespan om die pandemie in bedwang te hou. Soos ons nou werk om dit te oorwin, moet ons ons gedeelde vasberadenheid herbevestig om versigtig en verantwoordelik op te tree. Deur dit te doen, sal ons prakties uitvoering gee aan die universele boodskap van hoop, redding, vryheid en solidariteit waarvan in die kerke, sinagoges, moskees en huise van ons land gepraat sal word in die dae en weke wat kom.

2021-04-ed2

afr

Wees aangeskakel en skakel af

Silusapho Nyanda

Die Waarnemende Stasiebestuurder van Eskom se Matimba-kragstasie, Oba keng Mabotja, sê dat die tekort aan voldoende krag in Suid-Afrika ʼn impak op mense se lewens het, omdat normale aktiwiteite tydens beurtkrag nie kan plaasvind nie.Matimba-kragstasie is in Lephalale, Limpopo, geleë.Mabotja verduidelik dat beurtkrag plaasvind wanneer Eskom nie genoeg elektrisiteit kan opwek om aan die land se behoeftes te voldoen nie. Dit is derhalwe noodsaaklik dat alle Suid-Afrikaners hulle deel doen om minder krag te gebruik. Wenke van Eskom oor hoe om minder elektrisiteit te gebruik: • Skakel ligte af wanneer jy ʼn vertrek verlaat.• Gebruik LED-gloeilampe• Skakel toestelle af wanneer hulle nie gebruik word nie.• Gebruik slegs koue water, tensy warm water werklik nodig is• Gebruik ʼn warmtekombers om jou geiser te bedek.• Verskeie faktore kan kragop wekking belemmer, inslui tend onderhoud, onbeplande afsluitings, en ook die weer, wat ‘n deurslaggewende faktor is. Mabotja sê dat haar aanleg, in besonder, deur hoë temperature, beïnvloed word. “Op baie warm dae is die stasie nie in staat om krag tot sy volle kapasiteit, te lewer nie”, sê sy.Die Matimba-kragstasie gebruik steenkool om elektrisiteit op te wek en is ontwerp om 3990 MW krag te genereer. “Krag word via ʼn verspreidingsubstasie versprei. Dit beweeg langs hoëstroomspanningsoordraglyne en gaan deur verlagingstransformators na die laer stroom spanning. Elektrisiteit word dan na die nasionale netwerk versprei.”Die kragstasie se steenkool kom van Exxaro se Grootgelukmyn. Dit word via ʼn ver voerbandstelsel na Matimba se silo’s en steenkoolhokke vervoer voordat dit na die meule toe gaan waar dit fyngedruk word en in elektrisiteit omgesit word,” sê Mabotja.

2020-02-ed2

afr

Vroeë kinderontwikkeling hou die sleutel tot ons toekoms

vukuzenzele unnamed

2022-11-ed2

afr