Datasets:

long292

/

PADNCH_2

like 0

Lệnh An Hoạch thạch công quật khai Thiên Kiện sơn động, cập Khuẩn Mai sơn động thủ tiền sở tàng tiền hoá.

Sai thợ đá ở An Hoạch đào mở cửa hang núi Thiên Kiện và hang núi Khuẩn Mai để lấy tiền của chôn ở đó khi trước.

Thời, nhị sơn cụ băng, động khẩu khai tắc, tạc khai bất đắc, toại phế chi .

Nhưng bấy giờ cả hai núi đều bị lở, cửa hang bị lấp kín, đào mãi không được, phải bỏ.

Thập nhất nguyệt, thập tứ nhật, Tư đồ Chương Túc Quốc thượng hầu.

Tháng 11, ngày 14, Tư đồ Chương Tức Quốc thượng hầu

Nguyên Đán tốt.

Nguyên Đán mất.

Nguyên Đán vi nhân từ tường, nho nhã, hữu cổ quân tử phong.

Nguyên Đán là người hiền từ, nho nhã, có phong cách của bậc quân tử thời xưa.

Thượng hoàng đương hạnh kì đệ vấn tật, cập di hậu sự.

Thượng hoàng thường ngự đến nhà riêng của ông để thăm bệnh và hỏi việc sau này.

Nguyên Đán giai bất ngôn, đản viết: Nguyện Bệ hạ kính Minh quốc như phụ, ái Chiêm Thành như tử, tắc quốc gia vô sự, thần tuy tử thả bất hủ.

Nhưng Nguyên Đán đều không nói gì, chỉ thưa: "Xin bệ hạ kính nước Minh như cha, yêu ChiêmThành như con, thì nước nhà vô sự.

Thượng hoàng vi tác thi đề kì mộ.

Thượng hoàng có làm bài thơ đề trên mộ ông.

Đán thường tác Thập cầm thi hữu vân: Nhân ngôn ký tử dữ lão nha, bất thức lão nha liên ái phủ.

Nguyên Đán từng làm bài thơ Thập cầm có câu rằng: Nhân ngôn ký tử dữ lão nha, Bất thức lão nha liên ái phủ.

Sử thần Ngô Sĩ Liên: viết Chính kì nghị bất mưu kì lợi, minh kì đạo, bất kế kì công, quân tử tâm dã.

Sử thần Ngô Sĩ Liên nói: Làm rõ điều nghĩa mà không mưu lợi, làm sáng đạo lớn mà không kể công, đó là tấm lòng người quân tử.

thác tử Hồ thị vi thân hậu kế, đồ lợi nhi bất cố nghĩa, xá đạo nhi duy kế công ô túc vi hiền.

mưu lợi mà không nghĩ đến nghĩa, bỏ đạo mà chỉ tính đến công, sao gọi là người hiền được?

Tích kì học vấn kiến thức tri cập chi nhi nhân bất năng thủ chi dã.

Tiếc rằng học vấn kiến thức của ông biết trước được mọi điều mà lòng nhân thì không giữ được.

Thập nhị nguyệt, dĩ Phạm Thán vi Nghệ An phủ tri phủ.

Tháng 12, lấy Phạm Thán làm Tri phủ Nghệ An.

Tam nguyệt, Quý Li lệnh Tả Thánh Dực quân tướng Hoàng Phụng Thế tương binh xuất tiếu Chiêm Thành địa phương.

Tháng 3, Quý Ly sai viên tướng coi quân Tả Thánh Dực Hoàng Phụng Thế đem quân đi tuần đất Chiêm Thành.

Chiêm nhân thiết phục

Người Chiêm Thành đặt mai phục.

quân tự hội, vi tặc sở cầm.

tan vỡ, bị giặc bắt.

Quý Li dĩ Phụng Thế sở bộ đại đội phó tam thập nhân trảm chi.

Quý Ly sai chém 30 viên đại đội phó dưới quyền của Phụng Thế.

Phụng Thế dụng kế đắc thoát, phục chức như cố .

Phụng Thế dùng mưu kế thoát về, được phục chức như cũ.

Hạ tứ nguyệt, Quý li quân hồi .

Mùa hạ, tháng 4, Quý Ly đem quân về.

Ngũ nguyệt, Thái uý Trang Định đại vương ngạc xuất vong Nam Định trang.

Tháng 6, Thái uý Trang Định Vương Ngạc trốn ra trang Nam Định.

Hậu Quý Li soán quốc giáng ngạc vi Liệt hiệu phán hầu .

Sau Quý Ly cướp nước, giáng Ngạc làm Liệt hiệu phán hầu.

Thu bát nguyệt, Hoá Châu chư tướng luận lợi hại chi thế.

Mùa thu, tháng 8, các tướng Hoá Châu bàn về thế lợi hại.

Phan Mãnh viết: Thiên vô nhị nhật, dân vô nhị vương.

Phan Mãnh nói: "Trời không thể có hai mặt trời, dân không thể có hai vua!".

Chu Bỉnh Khuê viết: Dương liễu đa ngôn chúng giai bế khẩu.

Chu Bỉnh Khuê nói: "Dương liễu nhiều lời, mọi người ngậm miệng" .

Dĩ Đặng Tất vi Hữu châu phán, Hoàng Hối Khanh vi Chính hình viện đại phu.

Lấy Đặng Tất làm Hữu châu phán, Hoàng Hối Khanh làm Chính hình viện đại phu.

Ngự sử đại phu Đỗ Tử Trừng bất dĩ vi ngôn.

Ngự sử đại phu Đỗ Tử Trừng không nói gì đến việc ấy

Quý Li tác thi di chi viết: Tá vấn Tử Trừng nhu trung uý, Thư sinh hà nhẫn phụ bình sinh .

Quý Ly làm thơ gửi cho Trừng, có câu: Tá vấn Tử Trừng noạ trung uý, Thư sinh hà nhẫn phụ bình sinh.

Đông thập nhị nguyệt, dĩ La Tu vi Thanh Hoá phủ tri phủ .

Mùa đông, tháng 12, lấy La Tu làm Tri phủ phủ Thanh Hoá.

Tạo Thuỵ Chương điện.

Dựng điện Thuỵ Chương.

Hạ tứ nguyệt, hạn chiếu cầu trực ngôn.

Mùa hạ, tháng 4, hạn hán, xuống chiếu cầu lời nói thẳng.

Thượng hoàng lãm tấu dĩ thị Quý Li.

Thượng hoàng xem tờ tâu rồi đưa cho Quý Ly.

Hậu Quý Li chuyên chính Hoa ẩn độn bất xuất.

Sau Quý Ly chuyên chính, Mộng Hoa ẩn lánh không ra nữa.

Lục nguyệt, dĩ Phạm Cự Luận tri Khu mật viện sự .

Tháng 6, lấy Phạm Cự Luận tri Khu mật viện sự.

Thu thất nguyệt, cải Lê Nhân.

Mùa thu, tháng 7, đổi tên cho Lê Nhân

Thống danh Cảnh Kì nhập chính phủ vi Hành Khiển .

Thống thành Cảnh Kỳ, lấy vào chính phủ làm Hành khiển.

Cửu nguyệt, dĩ Hà Đức Lân vi hành khiển tả ti .

Tháng 9, lấy Hà Đức Lân làm Hành khiển tả ty.

Đông thập nguyệt, trí các xứ giang khai cập tuần phủ giám bổ khấu đạo, hoặc tam đô, tứ đô, ngũ đô tuỳ kì xung yếu thiết chi.

Mùa đông, tháng 10, đặt các quan cửa sông và tuần thú ở các xứ để xét bắt trộm cướp, mỗi xứ tuỳ vị trí xung yếu có thể đặt 3, 4 hay 5 đô .

Phan Phu Tiên viết: Trần tự Dụ Tông hoang túng chi hậu, gia dĩ Chiêm Thành xâm nhiễu, khấu tặc phồn đa, bạch nhật lược nhân pháp bất năng cấm.

Phan Phu Tiên nói: Nhà Trần từ sau khi Dụ Tông hoang dâm phóng túng, lại thêm Chiêm Thành xâm lược, quấy rối, thì giặc cướp rất nhiều.

Quý Li chấp chính thuỷ thiết pháp tuần bổ thiểu ức chi hĩ.

Quý Ly soạn sách Minh đạo gồm 14 thiên dâng lên.

Thập nhị nguyệt, chiếu phàm quân dân đào dịch phạt tiền thập cưỡng, thích hạng tứ tự, đầu mục trảm tội, điền thổ một quan .

Tháng 12, xuống chiếu rằng quân lính và dân thường hễ ai trốn việc lao dịch thì phải phạt 4 quan tiền, thích vào gáy 4 chữ, kẻ đầu mục thì xử tội chém, ruộng đất sung công.

Thượng hoàng tứ chiếu tưởng dụ chi.

Thượng hoàng ban chiếu dụ khen.

Tự sinh dân dĩ lai, vị hữu thịnh ư Khổng Tử giả, nhi cảm khinh nghị chi diệc bất tri lượng dã.

Từ khi có sinh dân đến nay, chưa có ai nổi tiếng hơn Khổng Tử, thế mà Quý Ly lại dám khinh suất bàn về ngài thì thực là không biết lượng sức mình.

Thu thất nguyệt, bạo phong đại vũ .

Mùa thu, tháng 7, gió dữ, mưa lớn.

hoàng Đông thập nguyệt, dĩ Thái Dương công chúa giá Thái bảo Hàng.

Mùa đông, tháng 10, đem công chúa Thái Dương gả cho Thái bảo Hãng.

Thái Dương Linh Đức chi hậu.

Thái Dương là hoàng hậu của Linh Đức.

Tự Linh Đức ngộ hại, Thượng hoàng dục trạch hiền phối dĩ giá chi.

Từ khi Linh Đức bị hại, Thượng hoàng định chọn người chồng hiền gả cho.

Thái Dương nhân du.

Thái Dương nhân đi chơi

Nhị nguyệt, Thượng hoàng mệnh hoạ công hoạ Chu Công phụ Thành Vương, Hoắc Quang phụ Chiêu Đế, Chư Cát phụ Thục hậu chủ, Tô Hiến Thành phụ Lí Cao Tông, danh vi tứ phụ đồ, dĩ tứ Quý Li, sử phụ Quan gia đương như thử dã .

Tháng 2, Thượng hoàng sai thợ vẽ tranh Chu Công giúp Thàng Vương , Hoắc Quang giúp Chiếu Đế , Gia Cát giúp Thục Hậu chúa , Tô Hiến Thành giúp Lý Cao Tông , gọi là tranh "Tứ phụ" , ban cho Quý Ly, để giúp quan gia cũng nên như thế.

Hạ tứ nguyệt, hội minh tất, Thượng hoàng triệu Quý Li nhập cung thong dung vị viết: Bình Chương thân hĩ, quốc gia sự vụ nhất dĩ uỷ chi.

Mùa hạ, tháng 4, sau hội thề , thượng hoàng gọi Quý Ly vào cung, ung dung bảo rằng: "Bình chương là họ thân thích nhà vua, mọi việc nước nhà đều trao cho khanh cả.

Quý Li miễn quan khấu đầu khấp tạ chỉ thiên địa thệ viết: Thần bất năng tận trung lục lực phụ quan gia, phó chi hậu duệ thiên kì yếm chi.

Quý Ly bỏ mũ, rập đầu khóc lóc từ tạ, chỉ trời vạch đất thề rằng: "Nếu thần không biết dốc lòng trung, hết sức giúp Quan gia để truyền đến con cháu về sau thì trời sẽ ghét bỏ thần".

Cụ vi Kinh sư doãn, cải vi Trung đô doãn .

Cụ làm Kinh sư doãn, đổi thành Trung đô doãn.

Bát nguyệt, dĩ Hoàng Hối Khanh vi Tam Đái lộ an phủ sứ .

Tháng 8, lấy Hoàng Hối Khanh làm An phủ sứ lộ Tam Đái.

Thập nhị nguyệt, thập ngũ nhật, Thượng hoàng băng, táng Yên Sinh nguyên lăng, miếu hiệu Nghệ Tông, thuỵ viết Quang Nghiêu Anh Triết Hoàng Đế.

Tháng 12, ngày 15, Thượng hoàng băng, táng vào Nguyên Lăng ở Yên Sinh, miếu hiệu là Nghệ Tông, tên thuỵ là Quang Nhiên Anh Triết Hoàng Đế.

Tịnh sĩ nhân Nguyễn Phù sát chi.

Lại giết cả sĩ nhân Nguyễn Phù.

Sư Hiền dương vi nhĩ lung đắc miễn.

Sư Hiền giả điếc thoát chết.

Tước Nguyên Uyên Trần tính vi Mai tính.

Tước bỏ họ Trần của Nguyên Uyên, đổi thành họ Mai.

Cố sự, tông thất hữu đại cố tước thuộc tịch dĩ Mai tính xưng chi .

Theo lệ cũ: người tôn thất có tội nặng phải tước bỏ họ cũ, đổi gọi là họ Mai.

Quý Li vi Nhập nội phụ chính thái sư bình chương quân quốc trọng sự tuyên trung vệ quốc đại vương đái kim lân phù .

Lấy Quý Ly làm Nhập nội phụ chính thái sư bình chương quân quốc trọng sự, Tuyên Trung vệ quốc đại vương, đeo lân phù vàng.

Hạ tứ nguyệt, chiếu Quý Li nhập cư sảnh đài chi hữu danh viết Hoạ Lư.

Mùa hạ, tháng 4, xuống chiếu cho Quý Ly được ở nhà bên hữu sảnh, đài gọi là "Hoa lư" .

Quý Li nhân biên vô dật thiên dịch.

Quý Ly nhân biên chép thiên Vô dật , dịch

vi quốc ngữ dĩ giáo Quan gia, hữu lệnh tắc xưng Phụ chính cai giáo Hoàng Đế .

ra quốc ngữ để dạy Quan gia, mệnh lệnh ban ra thì xưng là Phụ Chính Cai Giáo Hoàng Đế .

Lục nguyệt, cấm bách quan bất đắc dụng đại tụ y, hứa dụng tiểu tụ, dân gian trai kị chỉ dụng nhất đốn.

Tháng 6, cấm các quan không được dùng áo thụng tay, chỉ cho phép dùng áo hẹp tay.

Thời, khí mãnh bất đắc trang kim chu tất .

Đồ dùng không được mạ vàng, sơn son.

Minh khiến Nhâm Hanh Thái đẳng lai khất sư ngũ vạn nhân, tượng ngũ thập chích, lương ngũ thập vạn thạch, ban vận chí giới thủ dĩ cấp quân.

Nhà Minh sai bọn Nhâm Hanh Thái sang đòi 5 vạn quân, 50 cỗ voi, 50 vạn thạch lương đưa đến biên giới để dùng vào việc quân.

Thời, Minh nhân thảo Long Châu, Phụng Nghĩa Châu phản man, âm thiết thử kế dục thác dĩ lương mễ số bất túc, yểm bổ quốc nhân.

Khi ấy, người Minh đánh các man làm phản ở Long Châu và châu Phụng Nghĩa , ngầm bày kế ấy, hòng lấy cớ số lương thực nộp không đủ, để bắt người nước ta.

Hanh Thái mật cáo, tri chi dĩ cố bất hưng binh tượng sở cấp lương bất đa sai quan tống chí Đồng Đăng nhi hoàn .

Ta thác cớ không cung cấp quân lính và voi chiến, chỉ cấp một ít lương thực sai quan đưa đến Đồng Đăng rồi trở về.

Minh hựu khiến sứ cầu tăng nhân án ma nữ hoả giả giai thiểu khiến chi .

Nhà Minh lại sai sứ sang đòi nhà sư, phụ nữ xoa bóp, người bị thiến, ta đưa sang mỗi loại một ít.

Đông thập nhị nguyệt, dĩ Lương Nguyên Bưu vi Hành khiển tri.

Mùa đông, tháng 12, lấy Lương Nguyên Bưu làm Hành khiển tri

Đại Tông chính, Hà Đức Lân vi Nhập nội hành khiển môn hạ tả ti, Hoàng Hối Khanh vi phát vận ti, Phạm Cự Luận tham mưu quân sự kiêm Khu mật viện sự.

Đại tông chính; Hà Đức Lân làm nhập nội hành khiển môn hạ tả ty; Hoàng Hối Khanh làm Phát vận ty; Phạm Cự Luận làm Tham mưu quân sự kiêm Khu mật viện sự.

Tam nguyệt, duyệt định quân ngũ .

Tháng 3, xét duyệt quân ngũ.

Kì pháp thập văn phúc hoạ táo, tam thập văn phúc hoạ thuỷ ba, nhất mạch hoạ vân, nhị mạch hoạ quy, tam mạch hoạ lân, ngũ mạch hoạ phụng, nhất mân hoạ long.

Thể thức : tờ 10 đồng vẽ rồng, tờ 30 đồng vẽ sóng, tờ 1 tiền vẽ mây, tờ 2 tiền vẽ rùa, tờ 3 tiền vẽ lân, tờ 5 tiền vẽ phượng, tờ 1 quan vẽ rồng.

Nguỵ tạo giả tử, điền sản một quan, cấm.

Kẻ làm tiền giả bị tội chết, ruộng đất, tài sản tịch thu.

tuyệt đồng tiền bất đắc tư tàng tư dụng, tịnh thu nhập kinh thành Ngao Trì cập các xứ trị sở.

tuyệt tiền đồng, không được chứa lén, tiêu vụng, tất cả thu hết về kho Ngao Trì ở kinh thành và trị sở các xứ.

Phạm chi giả tội như chi .

Kẻ nào vi phạm cũng bị trị tội như làm tiền giả.

Chiếu định thí cử nhân cách dụng tứ trường văn tự thể, bãi ám tả cổ văn pháp.

Xuống chiếu qui định cách thức thi chọn nhân tài, dùng thể văn bốn kỳ, bãi bỏ phép viết ám tả cổ văn.

Đệ nhất trường dụng bản kinh nghĩa nhất thiên, hữu phá đề, tiếp ngữ, tiểu giảng, nguyên đề, đại giảng, chước kết ngũ bách tự dĩ thượng.

Kỳ thứ nhất thi một bài kinh nghĩa có các phần phá đề, tiếp ngữ, tiểu giảng, nguyên đề, đại giảng, kết luận, từ 500 chữ trở lên.

Đệ nhị trường dụng thi nhất thiên dụng Đường luật phú nhất thiên, dụng cổ thể hoặc tao hoặc tuyển diệc ngũ bách tự dĩ thượng.

Kỳ thứ hai thi một bài thơ Đường luật, một bài thơ phú cổ thể, hay thể Ly tao, thể Văn tuyển, cũng từ 500 chữ trở lên.

Đệ tam trường chiếu nhất thiên, dụng cổ thể chế nhất thiên, biểu nhất thiên dụng Đường thể tứ lục.

Kỳ thứ ba thi một bài chiếu theo thể Hán, một bài chế, một bài biểu theo thể tứ lục đời Đường.

Đệ tứ trường sách nhất thiên, dụng kinh sử, thời vụ, trung xuất đề, nhất thiên tự dĩ thượng.

Kỳ thứ tư một bài văn sách, ra đề thì theo kinh, sử hay thời sự, mỗi bài phải 1000 chữ trở lên.

Dĩ tiền niên hương thí, thứ niên Hội thí, trúng giả ngự thí, sách nhất thiên định kì đệ .

Cứ năm trước thi hương thì năm sau thi hội, người đỗ thì vua thi 1 bài văn sách để xếp bậc.

Lục nguyệt, định văn.

Tháng 6, quy định

võ quan phục nhất phẩm tử sắc, nhị phẩm đại hồng, tam phẩm đào hồng, tứ phẩm lục, ngũ lục thất phẩm bích, bát cửu phẩm thanh.

kiểu mũ áo các quan văn võ: Quan nhất phẩm màu tía; nhị phẩm màu đỏ thẫm; tam phẩm màu hồng nhạt; tứ phẩm màu xanh lục; ngũ phẩm, lục phẩm, thất phẩm màu xanh biếc; bát phẩm, cửu phẩm màu xanh.

Duy nội thị khai quần giai bất dụng thường.

Duy nội thị thì dùng quần hai ống, không dùng xiêm.

Vô phẩm cập hoành nô bạch sắc văn.

Về sắc mũ, chánh thì sắc đen, tòng thì sắc xanh.

Thất phẩm dĩ hạ dụng thái cổ cân, tòng thất phẩm toàn hoa cân.

Người không có phần hàm và hạng hoàng nô thì dùng màu trắng.

Vương hầu đái viễn du cân, Ngự sử đài khước phi cân.

Vương hầu đội mũ viễn du ; ngự sử đài đội mũ khước phi .

Sao pháp quan phục đẳng chế giai tòng Thiếu bảo Vương Nhữ Chu chi ngôn dã .

Những quy chế về tiền giấy, về mũ áo trên đây đều làm theo lời của thiếu bảo Vương Nhữ Chu cả.

Trung Liệt, tướng Hổ Bôn quân.

Trung Liệt, chỉ huy quân Hổ Bôn.

Hậu, Bính Tuất niên bị Đa Bang thành, thượng sách lĩnh binh tựu biên giới nghịch chiến, thông sử tặc nhân nhập cảnh nội, thị kì trường binh thông kì mạch lộ.

Sau này, vào năm Bính Tuất, khi phòng ngự thành Đa Bang, dâng kế sách đưa quân lên biên giới đón đánh, không cho quân giặc tiến vào đất ta, không để chúng ỷ vào trường binh và thông đuợc đường tiến quân.

Chư tướng bất tòng.

Nhưng các tướng không theo kế ấy.

Bố Đông bệnh tầm tốt .

Bố Đông bị bệnh rồi chết.

Đông thập nguyệt, dĩ Hồ Cương vi Diễn Châu lộ đại tri châu, Đặng Tư Thành Phán châu sự .

Mùa đông, tháng 10, lấy Hồ Cương làm Đại trị châu lộ Diễn Châu, Đặng Tư Thành làm Phán châu sự.

Tự trung đa xuất kỷ ý, bất tòng Chu Tử tập truyện.

Bài tựa phần nhiều theo ý mình, không theo tập truyện của Chu Tử.

Sử thần Ngô Sĩ Liên viết: Tự Mạnh thị một, sư các truyền kì môn, sĩ các tư kì học, nguyên phân nhi lưu chi, sai chi hào li mậu dĩ thiên lí.

Sử thần Ngô Sĩ Liên nói: Từ sau khi Mạnh Tử mất, người làm thầy đều chỉ chuyên dạy môn của mình, người đi học cũng chỉ học riêng theo một học thuyết.

xưng giả, tuy viết đại thuần vị miễn tiểu tì, vị hữu khắc thuần hồ kì thuần giả dã.

ca ngợi, tuy gọi bậc đại nho cũng không tránh khỏi còn có vết tỳ vết nhỏ, chưa có ai là được hoàn hảo cả.

Chu tử sinh ư Tống mạt, thừa Hán Đường chư nho, tiên sơ lục kinh chi hậu tố lưu cầu nguyên đắc Thánh nhân chi tâm ư di kinh, minh thánh nhân chi đạo ư huấn giải nghiên tinh đan tư lí dữ tâm dung kì thuyết dã.

Chu Tử sinh vào cuối đời Tống, kế tiếp công việc chú giải lục kinh của các nhà nho Hán, Đường, ngược dòng tìm nguồn, hiểu được ý của thánh nhân ở các bộ kinh để lại, rõ được đạo thánh nhân ở những lời huấn giải, vắt óc nghiền ngẫm, lý và tâm dung họp.

Huống hữu Trình tử xướng chi ư tiền nhi, Chu tử bổ kì vị đồ ư hậu tắc kì nghĩa tinh hĩ.

Huống chi lại có Trình Tử xướng ơ trước, và Chu Tử bổ sung chỗ chưa hoàn hảo ở sau, thì nghĩa đã tinh lắm rồi.

Hậu chi hữu tác khôi khuếch nhi lượng đại chi khao ốc nhi quang trạch chi như tư nhi kỷ ô đắc nhi phi nghị chi tai!.

Người sau mà có trước tác, thì cũng chỉ là mở mang cho rộng thêm, tô chuốc cho bóng thêm, có thế mà thôi, sao lại được chê bai bàn cải?

Sơ, triều nghị vị định, Hành khiển Phạm Cự Luận gián chỉ chi.

Trước đó, triều đình bàn bạc chưa xong, hành khiển Phạm Cự Luận khuyên nên thôi.

Quý Li viết: Ngã chí tiên định nhữ hà ngôn tai! Chí thị, hành chi.

Quý Ly nói: "Ý ta đã định từ trước rồi, ngươi còn nói gì nữa!".