Datasets:

rinabuoy

/

def2word

like 0

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លទ្ធិមួយក្នុងចំណោមលទ្ធិសំខាន់ៗទាំង៣នៃគ្រិស្តសាសនារួមមាន រ៉ូម៉ាំងកាតូលិកនិយម (Catholicism) អ័រតូដុកនិយម (Orthodoxy) និង ប្រូតេស្តង់និយម (Protestantism) ។ ប្រូតេស្តង់និយមបានចាប់ផ្ដើមឡើងនៅសតវត្សរ៍ទី១៦ ជាចលនាមួយដើម្បីកែទម្រង់សហគមន៍ គ្រិស្តសាសនានៅបស្ចិមប្រទេសដោយបង្កើត សហគមន៍ប្រូតេស្តង់ចេញពីរ៉ូម៉ាំងកាតូលិក។ គោលបំណងរបស់ពួកប្រូតេស្តង់និយម គឺស្រោចស្រង់ជំនឿគ្រិស្តសាសនាឱ្យល្អដូចដើមឡើងវិញ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ ពួកគេក៏បានរក្សាទុកនូវអ្វីដែលពួកគេ គិតថាមានតម្លៃ ហើយដែលបានអភិវឌ្ឍដោយពួករ៉ូម៉ាំងកាតូលិកនៅចន្លោះសតវត្សរ៍ទី៥ដល់ទី១៥។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ប្រូតេស្តង់និយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លទ្ធិឬជំនឿដែលយល់ថា មានអាទិទេពច្រើនក្នុងនោះមានប្រុស មានស្រី ហើយអាទិទេពនីមួយៗត្រូវគេធ្វើបដិរូបកម្ម ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការជាក់ស្ដែងរបស់មនុស្សជាតិ ដូចដែលមានបង្ហាញនៅក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនាជាដើម។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ពហុទេវនិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>សភាពនៃការស្ដែងចេញខាងក្រៅរបស់មនុស្សណាម្នាក់ ដែលមិនមែនជាសញ្ញានៃសភាពពិតខាងក្នុងរបស់ខ្លួន។ ការស្ដែងចេញខាងក្រៅនោះអនុលោមទៅតាមការទាមទារខាងសីលធម៌ ចំណែកឯសភាពលាក់បាំងខាងក្នុងនោះប្រាសចាកសីលធម៌។ ពុតអាចត្រូវផ្ដន្ទាទោសខាងសីលធម៌ ពីព្រោះវាជាប្រភេទនៃការបំភាន់ឬការក្លែងធ្វើអ្វី មួយដែលប្រាសចាកសីលធម៌សង្គម។ ដូច្នេះពុតជាប់ទាក់ទងនឹងកង្វះភាពគួរឱ្យទុកចិត្តបាន ភាពមិនស្មោះត្រង់ និងភាពមិនពិត ហើយជាទូទៅវាមានវិបាកដែលមិនគួរឱ្យចង់បាន។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងទស្សនវិជ្ជាសីលធម៌) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ពុត<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មែកធាងទស្សនវិជ្ជាដែលផ្ដោតការយកចិត្តទុកដាក់លើបញ្ហាទស្សនវិជ្ជាដែលទាក់ទងជាមួយទ្រឹស្ដីពុទ្ធិ។ ពុទ្ធិវិជ្ជាសិក្សាអំពីនិយមន័យនៃពុទ្ធិ និងបញ្ញត្តិពាក់ព័ន្ធ ប្រភពនិងលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យរបស់ពុទ្ធិ ប្រភេទពុទ្ធិ និងកម្រិតនៃភាពត្រឹមត្រូវដែលអាចទទួលបានដែនកំណត់នៃពុទ្ធិ និង ទំនាក់ទំនងជាក់លាក់រវាងអ្នកដឹង និងកម្មវត្ថុដែលត្រូវដឹង។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ពុទ្ធិវិជ្ជា<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មើលពាក្យ {vv1}ពូជសាសន៍និយម{vv2}<|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ពូជនិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>អំណះអំណាងមួយ ដែលថាមានឋានានុក្រមនៃសមត្ថភាព ឬ តម្លៃដែលកំណត់ដោយជីវសាស្ត្រក្នុងចំណោមពូជផ្សេងៗគ្នានិងអះអាងដោយខុសឆ្គងថា ពូជទាបគួរត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយពូជខ្ពស់។ ជាទូទៅ ពូជសាសន៍និយម/ពូជនិយមបង្ខំ ឬ ជំរុញដោយការភ័យខ្លាចនិងការស្អប់ខ្ពើមហើយ ដែលនាំទៅដល់អំពើហិង្សា ឬ អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ទ្រង់ទ្រាយធំៗ។ (ពាក្យនេះគេប្រើនៅក្នុងទស្សនវិជ្ជានយោបាយ) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ពូជសាសន៍និយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ផ្នែកអរូបធាតុដែលគេសន្មតថា មានវត្តមានតែនៅក្នុងភាវៈរស់ប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារតែហាក់ដូចជាគ្មានភាពខុសគ្នា ខាងរូបធាតុរវាងភាវៈរស់នៅក្នុងខណៈនៃជីវិតដែលហៀបនឹងស្លាប់ និង រាងកាយដែលទើបនឹងស្លាប់ថ្មីៗ ទើបទស្សនវិទូជាច្រើន តាំងពីសម័យប្លាតុង (Plato) បានអះអាងថាព្រលឹង គឺជាសមាសភាគអរូបធាតុរបស់ភាវៈរស់។ ដោយហេតុថាមានតែវត្ថុរូបធាតុប៉ុណ្ណោះ ដែលមានទីបញ្ចប់ទើប ប្លាតុង ចាត់ទុកថាភាពអរូបធាតុរបស់ព្រលឹងជាមូលដ្ឋាននៃអមតភាពរបស់ព្រលឹង។ ទាំង ប្លាតុង ទាំង អារីស្តូត មិនបានគិតថាមានតែមនុស្សទេដែលមានព្រលឹង៖ អារីស្តូតអះអាងថា ព្រលឹងក៏មានចំពោះសត្វ និងរុក្ខជាតិដែរ ពីព្រោះ សត្វនិងរុក្ខជាតិសុទ្ធតែបង្ហាញមុខងារខ្លះជាភាវៈមានជីវិត។ ខុសពី ប្លាតុង អារីស្តូត បដិសេធ ការចាកចេញនៃព្រលឹងពីអម្បូរមួយទៅអម្បូរមួយទៀត ឬ ពីរាងកាយមួយទៅរាងកាយមួយទៀត បន្ទាប់ពីការស្លាប់។ គាត់សង្ស័យចំពោះសមត្ថភាពចាកចេញពីរាងកាយរបស់ព្រលឹងថា តើព្រលឹងអាចចាកចេញដោយរលូននៅមានជីវិត និង បំពេញមុខងារដោយគ្មានរាងកាយបានដែរឬទេ។ រ៉ឺណេ ដេកាត (René Déscartes) អះអាងថាមានតែមនុស្សទេ ដែលមានព្រលឹង និងអះអាងថាធម្មជាតិ អរូបធាតុរបស់ព្រលឹងអាចបង្កើតសេរីភាពបាន ទោះបីជារាងកាយរបស់មនុស្សស្ថិតនៅ ឬមិនស្ថិតនៅក្រោមការកំណត់របស់ច្បាប់រូបធាតុក៏ដោយ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ព្រលឹង<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ជំនឿលើទេវមួយឬច្រើនក្នុងឋានៈជាស្មារតី ដែលមានក្នុងភាវៈមានជីវិត ឬគ្មានជីវិត ដូចជា សត្វ រុក្ខជាតិ និង ថ្ម។ ក្នុងចំណោមមនុស្សទូទៅពេញទាំងពិភពលោក នាសម័យបុរាណ ជំនឿនេះចាត់ទុកទេវមួយ ឬច្រើនថា មនុស្សជាតិមិនអាចយល់ដឹងបានឡើយ ប៉ុន្តែទេវទាំងនេះបានរួមចំណែកដល់កិច្ចការរបស់មនុស្ស។ ឧទាហរណ៍ ៖ ជនជាតិខ្មែរតែងតែបន់ស្រន់សុំសេចក្ដីសុខពី អារក្ស អ្នកតា តាមជំនឿបែបព្រលឹងនិយម។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ព្រលឹងនិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មើលពាក្យ {vv1}ព្រះរាជបុត្រា{vv2}<|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ទេវបុត្រា<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ឈ្មោះដែលគ្រិស្តសាសនិកផ្ដល់ឱ្យព្រះយេស៊ូគ្រិស្ត ជាពិសេសសំដៅដល់តួអង្គមួយក្នុងចំណោមត្រីអង្គ។ ព្រះរាជបុត្រា/ទេវបុត្រាឬព្រះយេស៊ូគ្រិស្ត គឺជាតួអង្គសំខាន់ទីពីរក្នុងគ្រិស្តសាសនា ដែលប្រសូតនៅចន្លោះឆ្នាំទី៨និងឆ្នាំទី៤មុនគ្រិស្តសករាជ ហើយសោយទិវង្គតប្រហែលក្នុងឆ្នាំ២៩នៃគ្រិស្តសករាជ នៅក្រុង បេថ្លេអែម (Bethléem) ខេត្តជូដា (Judaea) ចក្រភពរ៉ូម៉ាំង។ (បញ្ញត្តិនេះ គេប្រើក្នុងបរិបទគ្រិស្តសាសនា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ព្រះរាជបុត្រា<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ព្រះនាមដែលគ្រិស្តសាសនិកថ្វាយដល់អាទិទេព នៅក្នុងគ្រិស្តសាសនា។ ព្រះវរបិតា ត្រូវគេចាត់ទុកថាជាតួអង្គសំខាន់ទីមួយនៅក្នុងត្រីអង្គ ជាព្រះបិតារបស់ព្រះយេស៊ូគ្រិស្តនិងជាអ្នកបង្កើតចក្រវាល។ (បញ្ញត្តិនេះ គេប្រើក្នុងបរិបទគ្រិស្តសាសនា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ព្រះវរបិតា<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ព្រះនាម ដែលគ្រិស្តសាសនិកថ្វាយដល់អាទិទេពនៅក្នុងគ្រិស្តសាសនា។ ព្រះវិញ្ញាណបរិសុទ្ធ គឺជាតួអង្គសំខាន់ទីបីនៅក្នុងត្រីអង្គ និងជាកម្លាំងខាងស្មារតីរបស់អាទិទេព។ (បញ្ញត្តិនេះ គេប្រើក្នុងបរិបទគ្រិស្តសាសនា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ព្រះវិញ្ញាណបរិសុទ្ធ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ភាពចាំបាច់ដែលមាននៅក្នុងខ្លួនរបស់វា ហើយភាពចាំបាច់ដាច់ខាតនេះ ត្រូវបានហៅផងដែរថាភាពចាំបាច់ខាងគណិតវិទ្យា ភាពចាំបាច់ខាងអស្តិរូបវិជ្ជា ឬភាពចាំបាច់ខាងតក្កវិជ្ជា។ ភាពចាំបាច់ដាច់ខាតនេះ ផ្ទុយពីភាពចាំបាច់សន្មត។ ភាពចាំបាច់ដាច់ខាតនេះ គឺជាករណីសាកល និងគ្មានលក្ខខណ្ឌ។ សច្ចភាពនៃភាពចាំបាច់ប្រភេទនេះ គឺជាសច្ចភាពនៃវិចារណញ្ញាណ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងតក្កវិជ្ជា អស្តិរូបវិជ្ជានិងទស្សនវិជ្ជាអំពីគណិតវិទ្យា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ភាពចាំបាច់ដាច់ខាត<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ភាពចាំបាច់ដែលគេផ្ដល់ឱ្យ ដូចដេលមានអត្ថិ-ភាពក្នុងសង្គម ហើយភាពចាំបាច់សន្មតនេះត្រូវ បានហៅផងដែរថា ភាពចាំបាច់ខាងសីលធម៌ ភាពចាំបាច់ខាងវិបាក ឬភាពចាំបាច់ខាងរូបី។ យោងតាម ឡេបនីស (Leibniz) សភាពរបស់ពិភពលោកបច្ចុប្បន្នមិនមែនជាភាពចាំបាច់ដាច់ខាតទេ ប៉ុន្តែវាគ្រាន់តែជាភាពចាំបាច់សន្មតប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែកឯទស្សនវិទូផ្សេងៗទៀត បានហៅភាព ចាំបាច់សន្មតនេះថាជាភាពចាំបាច់មិនដាច់ខាត ពីព្រោះវាទាក់ទងទៅនឹងការសន្មតជាមូលដ្ឋានណាមួយ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ភាពចាំបាច់សន្មត<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ចំពោះអារីស្តូត (Aristotle) «ភាវៈមនុស្ស» គឺជាសត្វប្រកបដោយវិចារណញ្ញាណ។ ចំពោះ រ៉ឺណេដេកាត (René Déscartes) «ភាវៈមនុស្ស» មិនមែនជាសរីរាង្គតែមួយទេ ប៉ុន្តែវាជាបន្សំនៃធាតុខុសគ្នាពីរ គឺចិត្តនិងកាយ។ ទោះបីជាមានភាពខុសគ្នាក្នុងការកំណត់បញ្ញត្តិភាវៈមនុស្សរវាងអារីស្តូត និង រ៉ឺណេដេកាតក៏ដោយក៏អ្នកទាំងពីរបានចាត់ទុកថាវិចារណញ្ញាណ គឺជាលក្ខណៈសំខាន់នៃភាវៈមនុស្ស។ ភាវៈមនុស្សត្រូវបានគេប្រើជាសទិសន័យជាមួយពាក្យ «មនុស្ស» ដែលគេយល់ថាជាភាវៈមួយ ដែលមានសិទ្ធិមិនអាចដកហូតបាន ពោលគឺសិទ្ធិរស់រានមានជីវិត និងសិទ្ធិមានសេរីភាព ព្រមទាំងជាភាវៈមួយខ្ពស់ជាងសត្វផ្សេងៗដែលមិនមែនជាមនុស្ស។ ទស្សនវិជ្ជាសីលធម៌សហសម័យមានទំនោរចង់ផ្ដាច់«មនុស្ស» ចេញពី «ភាវៈមនុស្ស» ដោយជឿថា «មនុស្ស»គឺជាភាវៈដែលមានស្វ័យញាណ ចំណែកឯ«ភាវៈមនុស្ស»គ្រាន់តែជាសមាជិកនៃពូជដើមរបស់មនុស្ស គឺអូម៉ូសាព្យាង (Homo sapiens) ប៉ុណ្ណោះ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងអស្តិរូបវិជ្ជា សីលវិជ្ជា និង ទស្សនវិជ្ជាអំពីចិត្ត) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ភាវៈមនុស្ស<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មនុស្សដែលប្រកបដោយវិចារណញ្ញាណ និងជាប្រធាននៃអំពើដែលអាចសម្រេចចិត្តធ្វើ ឬ មិនធ្វើអំពើណាមួយ ហើយអាចពិចារណារកវិធី និង អនុវត្តវិធីនោះ ដើម្បីជំរុញឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើក្នុងទស្សនវិជ្ជាស្ដីពីអំពើនិងសីលវិជ្ជា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ភ្នាក់ងារ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការភ្ញាក់រលឹករបស់មនុស្សដែលជួយឱ្យមនុស្សស្គាល់ត្រូវ ស្គាល់ខុស និងដឹងថាអ្វីគួរធ្វើ អ្វីមិនគួរធ្វើ។ មនសិការត្រូវបានគេជឿថាជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពសំខាន់ៗនៃសីលធម៌។ ទស្សនវិទូផ្សេងៗបានយល់ខុសគ្នាអំពីមនសិការ ដោយចាត់ទុក មនសិការថាជាសមត្ថភាពខាងសីលញាណរបស់មនុស្ស សំឡេងរបស់អាទិទេព សតិផ្ទាល់ខ្លួន និងជាសំឡេងរបស់វិចារណញ្ញាណ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>មនសិការ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លទ្ធិទស្សនវិជ្ជា សេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ និងសង្គមដែលបង្កើតដោយ កាល់ម៉ាក្ស (Karl Marx) និង ហ្វ្រេដេរិច អង់ហ្គែល (Frédéric Engels) ដែលក្នុងនោះមានសម្ភារនិយមបដិសំយោគ (dialectical materialism) សម្ភារនិយមប្រវត្តិសាស្រ្ត (historical materialism) និង សេដ្ឋកិច្ចនយោបាយ (political economics) ។ ឧទាហរណ៍ ៖ លទ្ធិម៉ាក្សនិយមយល់ថា រូបធាតុជានិច្ចកាលជាដើមហេតុនៃការអភិវឌ្ឍប្រវត្តិសាស្រ្ត។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ម៉ាក្សនិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ភាពរួមនៃអម្បូរមនុស្សទាំងមូល។ គំនិតនេះចាប់ផ្ដើមដោយអ្នកអត់ធ្មត់និយមដែលតែងយល់ថា មនុស្សជាតិជាកម្មវត្ថុនៃការគោរពនៅក្នុងជីវិត ប្រកបដោយសីលធម៌។ ដោយឡែកនៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី២០ កាស្ស៊ីរ័រ (Cassirer) បានស្នើថាមនុស្សជាតិគួរត្រូវបានគេយល់ក្នុងក្របខណ្ឌ នៃសកម្មភាពដែលនាំទៅដល់ស្នាដៃខាងវប្បធម៌ និងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ស៊ីសឺរ៉ូ (Cicero) និងសេណេកា (Seneca) បានបង្កើតពាក្យមនុស្សជាតិសម្គាល់ន័យថា ជាឧត្តមគតិ ខាងសីលធម៌ សោភ័ណ ឬវិថីនៃជីវិតជាគំនិតមួយ ដែលត្រូវបានគេធ្វើឱ្យរស់ឡើងវិញនៅក្នុងបុនសម័យឬសម័យកកើតឡើងវិញ។ (ពាក្យនេះប្រើនៅក្នុង សីលវិជ្ជានិងសោភណវិជ្ជា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>មនុស្សជាតិ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>គំនិតមួយដែលផ្ទុយនឹងលទ្ធិរូបធាតុនិយម ហើយអះអាងថា តថភាពជាមូលដ្ឋានរួម ឬទាក់ទងនឹង គំនិត ឬទស្សនៈ ហើយថា រូបធាតុគឺគ្រាន់តែជាផលិតផលនៃកិច្ចការរបស់គំនិតប៉ុណ្ណោះ។ ពួកមនោនិយមយល់ថា គំនិតគឺពិត ហើយរូបធាតុគឺគ្រាន់តែជារូបរាងខាងក្រៅ។ មនោនិយមចែកចេញជាពីរ គឺមនោនិយមបរានុម័តិ និង មនោនិយម អត្តនោម័តិ។ ឧទាហរណ៍ ៖ យោងតាមពួកមនោនិយម គេអាចយល់ដឹងពីពិភពលោកបានដោយច្បាប់គំនិតនិងការយល់ដឹងឬមនសិការមិនមែនដោយវិធីវិទ្យាសាស្ត្ររូបវិទ្យាទេ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>មនោនិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លទ្ធិមួយដែលយល់ថា ពិភពលោកមានអត្ថិភាពឯករាជ្យដាច់ពីពិភពគំនិត រីឯពិភពលោកនេះត្រូវបានគេសា្គល់តាមរយៈគំនិតយល់ដឹង ដែលកំណត់រចនាសម្ព័ន្ធ និង ទម្រង់របស់វា ដូចជា ពុទ្ធិរបស់មនុស្សដែរ។ គំនិតរបស់មនុស្សគ្រាន់តែរកឃើញ និងបកស្រាយអំពីលំដាប់ និងតម្លៃដំបូងគេរបស់ចក្រវាលតែប៉ុណ្ណោះ។ មនោនិយមសត្យានុម័តិផ្ដួចផ្ដើមដោយ ប្លាតុង ហើយទស្សនៈស្ដីពីមនោនិយមរបស់គាត់ត្រូវបានគេចាត់ទុកថា មានចំណាស់ជាងគេនៅក្នុងវិស័យទស្សនវិជ្ជានៅអឺរ៉ុប។ ចំពោះ បា្លតុង វត្ថុដែលពិតនិងមានអត្ថន័យសំខាន់នៅក្នុងលោកនេះ គឺគំនិត។ ចំពោះពាក្យ «គំនិត» គាត់មិនបាននិយាយអំពីគំនិតណាមួយ ដែលមានអត្ថិភាពចំណុះគំនិតរបស់មនុស្សឬអាទិទេពឡើយ។ ឧទាហរណ៍ ៖ មនោនិយមសត្យានុម័តិរបស់ ប្លាតុង យល់ថា គំនិត កើតមុនអត្ថិភាព ពោលគឺគំនិតស្ដីពីមនុស្ស សត្វ រុក្ខជាតិ រថយន្ត និង វត្ថុអរូបីផ្សេងៗ ដូចជា ជំនឿ យុត្តិធម៌ គុណធម៌ កុសល... មាននៅក្នុងពិភពគំនិត ទើបមានអត្ថិភាពនៅក្នុងធម្មជាតិ និង ពិភពជាក់ស្ដែង។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>មនោនិយមសត្យានុម័តិ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លទ្ធិមួយដែលចាត់ទុកថា ធាតុជាមូលដ្ឋានរបស់ពិភពលោក មិនមែនជារូបធាតុទេ ប៉ុន្តែគឺជាស្មារតី ឬ គំនិត។ ក្នុងតថភាព អ្វីដែលបង្ហាញជាពិភពរូបឬសម្ភារៈ គឺគ្រាន់តែជាការប្រមូលផ្ដុំទស្សនៈ ដែលមានអត្ថិភាពផ្អែកលើគំនិតយល់ដឹង។ ដូច្នេះបើយោងទៅតាមមនោនិយមអត្តនោម័តិ គឺគ្មានអ្វីមួយមានអត្ថិភាពក្រៅពីគំនិត និងទស្សនៈរបស់មនុស្សឡើយ។ មនោនិយមអត្តនោម័តិត្រូវបាន គេកត់សម្គាល់នៅអឺរ៉ុបក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៨ តាមរយៈស្នាដៃរបស់លោក George Berkeley។ លោកបានអះអាងថា គំនិតស្ដីពីតថភាពដែលឯករាជ្យពីចិត្តមិនមានភាពច្បាស់លាស់ទេ។ អ្នកនិពន្ធក្រោយៗមកទៀតបានបន្តពន្យល់អំពីទឡ្ហីករណ៍សង្ស័យនិយមរបស់ Berkeley។ អ៊ីម៉ានុយអែល ក្កាន្ត (Immanuel Kant) បានឆ្លើយតបតាមរយៈ ការបដិសេធអរូបធាតុនិយមរបស់ Berkeley និងដោយការជំនួសមកវិញនូវមនោនិយមអតិសេដ្ឋដែលយល់ថា ពិភពដែលឯករាជ្យពីចិត្តកំពុងមាន អត្ថិភាពមិនអាចយល់ដឹងបានដោយខ្លួនឯង។ ឧទាហរណ៍ ៖ តម្លៃរបស់មនុស្ស តម្លៃនៃប្រពៃណី តម្លៃទំនៀមទម្លាប់និងតម្លៃសីលធម៌សង្គមកំណត់ដោយគំនិតអត្តនោម័តិរបស់មនុស្ស។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>មនោនិយមអត្តនោម័តិ <|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ទ្រឹស្ដីយុត្តសង្គ្រាមដំបូងបង្អស់ជាប់ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងគំនិតរបស់និកាយកាតូលិក ដែលអះអាងថាការប្រើកម្លាំង គឺជាអំពើត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់សម្រាប់ដាក់ទោសអ្នកប្រព្រឹត្តអាក្រក់ប្រឆាំងនឹងសាសនារបស់ខ្លួន។ បច្ចុប្បន្ន វាជាប្រធានបទសំខាន់មួយ នៅក្នុងទស្សនវិជ្ជានយោបាយ ដែលចាត់ទុកការប្រើប្រាស់កម្លាំងសម្រាប់គោលបំណងខាងនយោបាយថាជារឿងត្រឹមត្រូវខាងសីលធម៌។ ជាធម្មតាទ្រឹស្ដីយុត្តសង្គ្រាមពាក់ព័ន្ធនឹងលក្ខខណ្ឌពីរ ពោលគឺ បុព្វហេតុត្រឹមត្រូវចំពោះសង្គ្រាម និង មធ្យោបាយត្រឹមត្រូវរបស់សង្គ្រាម។ បុព្វហេតុត្រឹមត្រូវសំដៅយកការធ្វើសង្គ្រាមដើម្បីការពារព្រំដែនឆ្លើយតបទៅនឹងការឈ្លានពាន និងស្វែងរកសន្តិភាព។ មធ្យោបាយត្រឹមត្រូវ គឺសំដៅយកការប្រើប្រាស់អាវុធធម្មតាសម្រាប់ធ្វើសង្រ្គាមដោយជៀសវាង ការប្រើប្រាស់អាវុធមហាប្រល័យ ដូចជា អាវុធបរមាណូ អាវុធជីវសាស្ត្រ និងអាវុធគីមី ជាដើម។ យុត្តិសង្គ្រាមត្រូវតែផ្ដួចផ្ដើមដឹកនាំ និងប្រកាសជាផ្លូវការដោយអាជ្ញាធរធម្មានុរូបត្រូវតែប្រយុទ្ធដើម្បីបុព្វហេតុយុត្តិធម៌ប្រកបដោយគោលបំណង ត្រឹមត្រូវ និងត្រូវតែការពារនិងជៀសវាងការសម្លាប់បុគ្គលិកយោធាដែលមិនប្រយុទ្ធ (គ្រូពេទ្យ បព្វជិត...) ជាពិសេសប្រជាជនដែលគ្មានកំហុស។ (ពាក្យនេះ ប្រើនៅក្នុងសីលវិជ្ជា និងទស្សនវិជ្ជានយោបាយ) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>យុត្តសង្គ្រាម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ទស្សនៈដែលគាំទ្រគោលការណ៍ដឹកនាំដោយក្សត្រ ឬសន្តតិវង្សណាមួយ និង ជំនឿចំពោះអំណាចធម្មានុរូបរបស់រដ្ឋបាលរាជាធិបតេយ្យ ឬក្សត្រ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>រាជានិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ទ្រឹស្ដីដែលថា រូបធាតុ (physical matter) គឺជាតថភាពដំបូង ពោលគឺ រូបធាតុនិងដំណើរបាតុភូតទាំងអស់អាចឱ្យគេពន្យល់បានថាជាការបង្ហាញឱ្យឃើញ ឬ ជាលទ្ធផលនៃរូបធាតុ។ លទ្ធិរូបធាតុនិយមត្រូវបានគេបែងចែកជាក្រុមសំខាន់ៗពីរ គឺលទ្ធិរូបធាតុនិយមមេកានិក និងលទ្ធិរូបធាតុនិយមបដិសំយោគ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ទ្រឹស្ដីពុទ្ធសាសនាដែលថា ទឹក ដី ភ្លើង ខ្យល់ គឺជាធាតុបង្កើតពិភពលោកស្របនឹងទ្រឹស្ដីរូបធាតុនិយម។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>រូបធាតុនិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លទ្ធិរូបធាតុនិយមដែលសង្កត់ធ្ងន់ទៅលើវិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិ។ ទស្សនៈពួករូបធាតុនិយមចលនការយល់ថា អ្វីមួយដែលកើតឡើងក្នុងពិភពលោកនេះ អាចឱ្យគេពន្យល់បានតាមរយៈច្បាប់កំណត់និយមរបស់ធម្មជាតិ។ ពួកគេបដិសេធអត្ថិភាពនៃសារធាតុស្មារតី ហើយអះអាងថាគំនិតគ្រាន់តែជារូបធាតុ ជាផលិតផលនៃការចាត់ចែង និងជាដំណើរការនៃសារធាតុរូប (physical substance) ។ អត្ថន័យដ៏សំខាន់មួយនៃលទ្ធិរូបធាតុនិយមចលនការ គឺថាអ្វីៗនៅក្នុងពិភពលោកនេះ កំណត់ដោយច្បាប់ធម្មជាតិដោយមិនទុកឱ្យមនុស្សមានសេរីភាពជ្រើសរើសទេ។ ឧទាហរណ៍ ៖ យោងតាមរូបធាតុនិយមចលនការបម្រែបម្រួលធម្មជាតិកំណត់ដោយច្បាប់ធម្មជាតិ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>រូបធាតុនិយមចលនការ <|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការធ្វើសនិទានកម្មលើការប្រែប្រួលឬការផ្លាស់ប្ដូរតថភាព ដូចជាការប្រែប្រួល ឬការផ្លាស់ប្ដូរតថភាពសង្គមពីកម្រិតមួយទៅកម្រិតមួយទៀត ឆ្លងតាមគំរូវិវត្តន៍ដោយកម្លាំងប្រឆាំងកំណត់ ដោយបែបផែនផលិតកម្មដែលមានមូលដ្ឋានសេដ្ឋកិច្ច និងសម្ភារៈជាកត្តាសំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ៖ យោងតាមរូបធាតុនិយមបដិសំយោគ ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច វិទ្យាសាស្រ្ត បច្ចេកវិទ្យានាំឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរផ្នត់គំនិតនិងឥរិយាបថសង្គម។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>រូបធាតុនិយមបដិសំយោគ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>រូបភាពដែលប្រត្យក្សារម្មណ៍ផ្ដល់ឱ្យអង្គចងចាំ (លំនឹក) នៅពេលដែលមនុស្សបានជួបបា្រស្រ័យផ្ទាល់ជាមួយអង្គវត្ថុជាច្រើនលើក ហើយបានផ្ដិតស្លាកស្នាមរបស់វាចូលទៅក្នុងខួរក្បាលមនុស្ស ក្រោយមកអង្គចងចាំនោះបង្ហាញឡើងវិញនូវលក្ខណៈពិសេសមួយចំនួន ពេលដែលមនុស្សមិននៅផ្ទាល់ជាមួយអង្គវត្ថុដែលគេបានជួបកន្លងមក។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>រូបតំណាង<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ទម្រង់ដំបូងនៃលទ្ធិប្រូតេស្តង់ ដែលបង្កើតឡើងដោយ ម៉ាទីនលូធែ (Martin Luther, ១៤៨៣-១៥៤៦ ជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ នាសតវត្សរ៍ទី១៦ នៅប្រទេសអាល្លឺម៉ង់។ លទ្ធិនេះផ្ដោតទៅលើការបង្រៀនរបស់ព្រះយេស៊ូគ្រិស្ត និងសង្កត់ធ្ងន់ទៅលើជំនឿ និងសេចក្ដីស្មោះត្រង់របស់បុគ្គលទៅលើអំណាចរួមរបស់សហគមន៍គ្រិស្តសាសនា។ លូធែនិយម សាយភាយដំបូងឆ្លងកាត់អឺរ៉ុបខាងជើង ជាពិសេសឆ្លងកាត់តំបន់ស្កង់ឌីណាវី (Scandinavia) បច្ចុប្បន្នលទ្ធិនេះត្រូវបានគេប្រតិបត្តិពាសពេញពិភពលោក។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>លូធែនិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការប្រព្រឹត្តត្រឹមត្រូវដោយវាចាមាន៤ប្រការគឺ៖ ១- ការតាំងចិត្តវៀរចាកការនិយាយកុហក ២- ការតាំងចិត្តវៀរចាកការនិយាយស៊កសៀត និយាយឱ្យអ្នកដទៃបែកបាក់គ្នា ៣- តាំងចិត្តវៀរចាកការនិយាយពាក្យគ្រោតគ្រាត ៤- ការតាំងចិត្តវៀរចាកការនិយាយពាក្យរោយរាយឥតប្រយោជន៍។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វចីសុចរិត<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លទ្ធផលឬទំនាក់ទំនងហេតុនិងផលដែលកើតចេញពីស្ថានភាពណាមួយ ពីការសម្រេចចិត្ត ឬពីការប្រព្រឹត្តរបស់មនុស្សណាម្នាក់ឬក្រុមណាមួយ។ ឧទាហរណ៍ ៖ តាមទស្សនវិទូបារាំង ហ្សាក់កឺលីន រូស្សូ (Jacqueline Rousseau) វិបាកនៃការលុបចោលសំណួរ ‹ហេតុអ្វី› ធ្វើឱ្យស្មារតីមនុស្សគ្មានហេតុផល។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិបាក<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ឥរិយាបថរួមរបស់មន្ត្រី និងបុគ្គលិកដែលជាផ្នែកមួយរបស់ស្ថាប័ន និងជាតម្លៃដែលចងភ្ជាប់មនុស្សទៅនឹងការងារឬអំពើរបស់ពួកគេ។ វប្បធម៌នេះរួមមានតម្លៃ ទស្សនវិស័យ និយាម ភាសា ការងារ ប្រព័ន្ធសញ្ញា ជំនឿ និង ទម្លាប់របស់ស្ថាប័ន។ វប្បធម៌ស្ថាប័នជះឥទ្ធិពលលើរបៀបដែលមនុស្ស និងក្រុមនីមួយៗធ្វើអន្តរកម្មជាមួយគ្នា លើអតិថិជន និងលើអ្នកពាក់ព័ន្ធផ្សេងទៀត។ ឧទាហរណ៍ ៖ សមាជិកថ្មីនៃស្ថាប័ននីមួយៗ តែងតែត្រូវបានគេ បង្រៀនអំពីវប្បធម៌ស្ថាប័នជាពិសេសបង្រៀនអំពី គំរូនៃឥរិយាបថ និង ការកំណត់រួមដែលទាក់ទងទៅនឹងវិធីនៃការយល់ឃើញការគិត និងការមានអារម្មណ៍អំពីការងារ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វប្បធម៌ស្ថាប័ន<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លទ្ធិមួយនៃទស្សនវិជ្ជាដែលយល់ថា ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងអស់កើតឡើងដោយមានការរៀបចំទុកជាមុន ឬ ចំណុះក្រោមវាសនា។ ព្រឹត្តិការណ៍នោះមានលក្ខណៈចាំបាច់ស្របតាមអ្វីដែលគេបាននិយាយ និងសរសេរនៅក្នុងគម្ពីរសាសនា។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វាសនានិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>សមត្ថភាពនៃការដឹង ឬ ការស្គាល់ ការវាយតម្លៃ ឬប្រតិកម្មចំពោះអ្វីមួយ ជាពិសេស តាមរយៈអង្គវិញ្ញាណ ចក្ខុវិញ្ញាណ សោតវិញ្ញាណ ឃានវិញ្ញាណ ជិវ្ហាវិញ្ញាណ កាយវិញ្ញាណ។ ឧទាហរណ៍ ៖ វិញ្ញាណរបស់ខ្ញុំដឹងថា ម្ហូបមួយចាននេះឆ្ងាញ់ ទឹកនេះក្ដៅ ចម្រៀងនេះពីរោះ...។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិញ្ញាណ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មើលពាក្យ {vv1}វិញ្ញូជន{vv2}<|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិញ្ញុជន<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មនុស្សដែលមានពុទ្ធិទូលំទូលាយមានចំណេះដឹងច្រើនមុខវិជ្ជា មានសមត្ថភាពបរិបូរ ប៉ិនប្រសប់ និង មានសុភនិច្ឆ័យក្នុងកិច្ចការទាំងពួង។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិញ្ញូជន<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ប្រព័ន្ធគំនិតទស្សនវិជ្ជា ដែលបង្កើតឡើងដោយទស្សនវិទូបារាំង អូហ្គូកុង (Auguste Comte) ប៉ុន្តែ ឫសគល់របស់វាចេញមកពី ហ្វ្រង់ស៊ីស បេខឹន (Francis Bacon) ។ ស្មារតីរួមរបស់វិជ្ជមាននិយម គឺថាទស្សនវិជ្ជាគួរតែផ្ដោតការយកចិត្តទុកដាក់តែទៅលើអ្វីដែលបទពិសោធផ្ដល់ឱ្យជាក់ស្ដែង និង គួរតែចៀសវាងពីការគិតបែបសន្មត ដែលទៅហួសពីបទពិសោធ។ ដូច្នេះ វិជ្ជមាននិយមចាត់ទុកការសិក្សាអំពីវិធីវិទ្យាសាស្រ្តថាជាកិច្ចការចម្បងរបស់ខ្លួន និងបង្ហាញខ្លួនឯងថាជាប្រភេទនៃទស្សនវិជ្ជាអំពីវិទ្យាសាស្រ្ត។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងទស្សនវិជ្ជាអំពីវិទ្យាសាស្រ្ត ពុទ្ធិវិទ្យា ទស្សនវិជ្ជាអំពីវិទ្យាសាស្រ្តសង្គម និង ទស្សនវិជ្ជាអំពីសាសនា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិជ្ជមាននិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>វិធីមួយដែលបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់អំពីទម្រង់មូលដ្ឋាននៃភាសា ដោយការបង្កើតពាក្យមួយតាមរយៈបន្សំនៃសញ្ញានានា។ ដោយសារតែទម្រង់តែមួយគត់របស់វា សញ្ញាទាំងនេះបានលុបចោលទាំងស្រុងនូវខ្លឹមសាររូបធាតុរបស់ខ្លួន។ វិធីសូន្យ គឺជាវិធីតក្កវិជ្ជាស្ដីពីការបង្កើតគំរូមួយផ្អែកលើការសន្មតទៅតាមសនិទានភាព។ ឧទាហរណ៍ ៖ ក្នុងវិធីសូន្យ គេបង្កើត ពាក្យ «ត្រី» (បញ្ញត្តិត្រី) ពីទម្រង់ ឬ រូបរាងផ្សេងៗរបស់សត្វត្រីជាក់ស្ដែង។ (ពាក្យនេះគេប្រើក្នុងតក្កវិជ្ជា និងទស្សនវិជ្ជាអំពីភាសា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិធីសូន្យ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ដំណើរនៃការគិតដោយបំបែកបញ្ហាទាំងមូលទៅជាសមាសភាគរបស់វា និង ទំនាក់ទំនងរវាងសមាសភាគទាំងនោះ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិភាគ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>កំហុសនៅក្នុងការពិចារណាឬជាទឡ្ហីករណ៍មួយដែលមិនបានផ្ដល់ហេតុផលគ្រប់គ្រាន់ចំពោះសច្ចភាពនៃការសន្និដ្ឋានរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែវាបែរជាលេចចេញនូវការបញ្ចុះបញ្ចូលឱ្យជឿតាមរបៀបផ្សេងទៅវិញ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិរុទ្ធនិទស្សន៍<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការយល់ខុសដោយការគិតមិនគ្រប់ជ្រុងជ្រោយអំពីគុណវុឌ្ឍិដែលប្រើគំនិតខុសឆ្គងថា អ្វីដែលពិត ដោយមានគុណវុឌ្ឍិជាក់លាក់ណាមួយ វាក៏ពិត ដោយគ្មានគុណវុឌ្ឍិជាក់លាក់នោះដែរ។ វិរុទ្ធនិទស្សន៍ករណីដោយឡែកស្រដៀងគ្នាទៅនឹងវិរុទ្ធនិទស្សន៍ចៃដន្យ ដែលប្រើគោលការណ៍ឬវិធានទូទៅ ដោយមិនគិតពីទិដ្ឋភាពជាក់លាក់នៃកាលៈទេសៈក្នុងការប្រើប្រាស់របស់វា។ វិរុទ្ធនិទស្សន៍ករណីដោយឡែកមានទម្រង់បន្ថែមមួយទៀត ដែលធ្វើទូទៅនីយកម្មវិធានមួយចេញពីតួយ៉ាងណាមួយ ដែលអាចមានលក្ខណៈដោយឡែក ឬករណីលើកលែង។ នៅក្នុងទម្រង់នេះ វិរុទ្ធនិទស្សន៍ករណីដោយឡែកធ្វើទូទៅនីយកម្មយ៉ាងប្រញាប់ប្រញាល់ ដោយផ្ដើមចេញពីករណីដោយឡែកទៅរកករណីទូទៅ។ ឧ១. សៅជាខ្មែរ គាត់រួសរាយចំពោះមនុស្សគ្រប់គ្នា ដូច្នេះខ្មែរទាំងអស់រួសរាយ។ ឧ២. វិចិត្រករ ញ៉ឹក ឌឹម ជាជនជាតិខ្មែរ គាត់មានទេពកោសល្យគូររូបទេសភាព និង សម្រស់នារីខ្មែរ ដូច្នេះវិចិត្រករខ្មែរទាំងអស់សុទ្ធតែមានទេពកោសល្យគូររូបទេសភាពនិងសម្រស់នារីខ្មែរ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិរុទ្ធនិទស្សន៍ករណីដោយឡែក<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ហេតុផលនៃទឡ្ហីករណ៍ដែលអះអាងថា ក្នុងចំណោមវត្ថុជាប់ទាក់ទងគ្នាពីរ ក និង ខ ក ជាបុព្វហេតុ របស់ ខ ដោយសារតែ ក នៅមុន ខ។ ដូចគ្នានេះដែរ វិរុទ្ធនិទស្សន៍បុព្វហេតុមិនពិត គឺជាទឡ្ហីករណ៍មួយដែលផ្ដល់ហេតុផលខុសឆ្គងដោយភ្ជាប់ព្រឹត្តិការណ៍ បាតុភូត ឬ សកម្មភាពពីរ ឬ ច្រើន ដែលកើតឡើងបន្តបន្ទាប់គ្នាដោយអះអាងថា ព្រឹត្តិការណ៍ បាតុភូត ឬសកម្មភាពទី១ បណ្ដាលឱ្យកើតព្រឹត្តិការណ៍ បាតុភូត ឬសកម្មភាពបន្តបន្ទាប់។ ឧទាហរណ៍ ៖ ១ ៖ ក្រោយមាន់រងាវព្រះអាទិត្យរះ ដូច្នេះ មាន់រងាវ បណ្ដាលឱ្យព្រះអាទិត្យរះ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ២ ៖ ជានិច្ចកាល ខ្ញុំផឹកតែក្រោយអាហារថ្ងៃត្រង់ ដូច្នេះ អាហារថ្ងៃត្រង់ជាបុព្វហេតុនៃការផឹកតែរបស់ខ្ញុំ។ អំណះអំណាងទាំងនេះមិនត្រឹមត្រូវទេ ព្រោះមានការភាន់ច្រឡំរវាងលំដាប់និងដំណើរនៃបុព្វហេតុ។ វាផ្លាស់ពីលំដាប់នៃព្រឹត្តិការណ៍ដែលគ្រាន់តែទាក់ទងនឹងពេលវេលាទៅលំដាប់ខាងបុព្វហេតុ។ បុព្វហេតុមិនពិតមិនបណ្ដាលឱ្យមានវិបាកទេ ហើយក៏មិនមែនជាបុព្វហតុទាល់តែសោះ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងតក្កវិជ្ជា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិរុទ្ធនិទស្សន៍បុព្វហេតុមិនពិត<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ទទ្ប្ហីករណ៍ដែលវិនិច្ឆ័យ វាយតម្លៃ ឬពន្យល់ អ្វីមួយផ្អែកតែទៅលើប្រភពកំណើត ឬបរិបទដើមដែលវាកើតឡើងឬត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយមិនផ្អែកលើការវិវត្ត ឬបច្ចុប្បន្នភាពរបស់វា។ ដោយសារវាអាចមានភាពខុសគ្នាសំខាន់ៗមួយចំនួនរវាងប្រភពកំណើតនៃអ្វីមួយ និងសភាពបច្ចុប្បន្នរបស់វា ទើបទឡ្ហីករណ៍បែបនេះតែងតែត្រូវបានចាត់ទុកថា ជាវិរុទ្ធនិទស្សន៍ពន្ធុ ជាពិសេស នៅពេលគេប្រើទឡ្ហីករណ៍នោះ ដើម្បីបដិសេធគំនិតជំទាស់ណាមួយ។ មនុស្សដែលមានប្រភពកំណើតចេញពីសត្វស្វា មិនមានន័យថា ពួកគេនៅតែជាសត្វស្វានោះ ទេ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងតក្កវិជ្ជា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិរុទ្ធនិទស្សន៍ពន្ធុ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ប្រភេទនៃការផ្ដល់ហេតុផលខុស ដែលអះអាងថាបើផ្នែកនីមួយៗនៃអង្គទាំងមូលមានលក្ខណសម្បត្តិជាក់លាក់ណាមួយ នោះអង្គទាំងមូលក៏មានលក្ខណសម្បត្តិដូចនោះដែរ។ ឧទាហរណ៍ ៖ បើគ្រឿងបង្គុំនីមួយៗរបស់រថយន្តមួយមានគុណភាពល្អនោះ រថយន្តនោះក៏មានគុណភាពល្អដែរ។ បច្ចេកសព្ទនេះ ក៏ត្រូវបានគេប្រើដែរសម្រាប់ ទឡ្ហីករណ៍មួយដោយផ្ដើមចេញពីមូលបដិញ្ញាដែលថាធាតុនីមួយៗនៃបណ្ដុំមួយមានលក្ខណសម្បត្តិ ជាក់លាក់ណាមួយឈានទៅដល់ការសន្និដ្ឋានថាបណ្ដុំនោះក៏មាន លក្ខណសម្បត្តិដូចនោះដែរ។ ទឡ្ហីករណ៍នេះ គ្មានសុពលភាពទេ ព្រោះវាសន្មត ដោយខុសឆ្គងថាអង្គទាំងមូល ឬបណ្ដុំជាការផ្គុំគ្នាយ៉ាងសាមញ្ញមួយនៃផ្នែកឬធាតុនីមួយៗ។ ដោយបញ្ច្រាសមកវិញ វិរុទ្ធនិទស្សន៍បំបែកដែលមានលក្ខណសម្បត្តិជាក់លាក់ណាមួយ ធាតុ ឬ ផ្នែកនីមួយៗក៏មានលក្ខណសម្បត្តិដូចនោះដែរ។ ឧទាហរណ៍ ៖ សហរដ្ឋអាម៉េរិកជាប្រទេសអ្នកមាន ដូច្នេះពលរដ្ឋអាម៉េរិកម្នាក់ៗក៏ជាអ្នកមានដែរ។ វិរុទ្ធនិទស្សន៍នេះមិនដឹងថាមិនមានទំនាក់ទំនងផ្ទេររវាងអង្គទាំងមូលនិងផ្នែកផ្សេងៗរបស់វាទេ។ ទាំងវិរុទ្ធនិទស្សន៍សមាសភាព ទាំងវិរុទ្ធនិទស្សន៍បំបែក ជាគំរូរបស់វិរុទ្ធនិទស្សន៍នៃភាពមិនច្បាស់លាស់ ពីព្រោះជាញឹកញាប់វិរុទ្ធនិទស្សន៍ទាំងពីរនេះជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការភាន់ច្រឡំរវាងការប្រើប្រាស់ដាច់ដោយឡែកៗនិងការប្រើប្រាស់បែបប្រមូលផ្ដុំ នៃពាក្យមួយ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងតក្កវិជ្ជា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិរុទ្ធនិទស្សន៍សមាសភាព <|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ប្រភេទនៃសំណួរប្រកបដោយល្បិចបែបវោហារសាស្ត្រដែលអ្នកឆ្លើយមិនអាចគេចផុតពីការទទួលយកបុរេសន្មតរបស់អ្នកសួរបានឡើយ។ លោក សុខ សួរលោក សៅ មួយសំណួរ ហើយទាមទារចម្លើយសាមញ្ញថា«បាទ»ឬ«ទេ»។ ប៉ុន្តែសំណួរនោះបង្កប់នូវបុរេសន្មតមិនសមហេតុផលណាមួយ ដែលតម្រូវឱ្យឆ្លើយដាច់ពីគ្នា។ ចម្លើយសាមញ្ញថា«បាទ» ឬ «ទេ» នឹងធ្វើឱ្យលោក សៅ យល់ព្រមទទួលបុរេសន្មតដែលមិនសមហេតុផល។ ឧទាហរណ៍ ៖ តើអ្នកឈប់វាយឪពុករបស់អ្នកហើយឬនៅ? មិនថា លោកសៅ ឆ្លើយ «បាទ»ឬ«ទេ» នោះទេ គឺចម្លើយរបស់គាត់បញ្ជាក់ថា គាត់យល់ព្រមទទួលស្គាល់ថា គាត់បានវាយឪពុករបស់គាត់ ប៉ុន្តែតាមពិតវាអាចមិនដូច្នោះទេ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងតក្កវិជ្ជា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិរុទ្ធនិទស្សន៍សំណួរស្មុគស្មាញ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ទឡ្ហីករណ៍មួយឈានទៅសន្និដ្ឋានដោយការផ្លាស់ប្ដូរសំនៀងព្យាង្គនៃពាក្យមួយដែលធ្វើឱ្យខ្លឹមសាររបស់វាផ្លាស់ប្ដូរ។ ជាការពិតទឡ្ហីករណ៍មួយបែបនេះ គ្មានសុពលភាពទេ។ ក្រោយមកវិរុទ្ធនិទស្សន៍សំនៀងត្រូវបានពង្រីកគ្របដណ្ដប់លើករណីផ្សេងៗ ដែលក្នុងនោះ គេធ្វើទឡ្ហីកម្មដោយការសង្កត់សំឡេងលើផ្នែកផ្សេងៗនៃល្បះមួយដែលធ្វើឱ្យអត្ថន័យរបស់វាក៏ផ្លាស់ប្ដូរផងដែរ។ វិរុទ្ធនិទស្សន៍សំនៀង ហៅម្យ៉ាងទៀតថា វិរុទ្ធនិទស្សន៍សង្កត់សូរ ហើយជានិច្ចកាលវាកើតឡើងនៅក្នុងភាសានិយាយ។ ឧទាហរណ៍ ៖ - ខ្ញុំធ្វើស្រែ។ (មុខរបររបស់ខ្ញុំធ្វើស្រែ) - ខ្ញុំ ធ្វើស្រែ។ (កាលណាគេនិយាយសង្កត់សូរទៅលើពាក្យ ខ្ញុំ មានន័យថា ខ្ញុំមិនសមធ្វើស្រែទេ ឬអាចមានន័យថាខ្ញុំសប្បាយចិត្តនឹងធ្វើស្រែ) ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងតក្កវិជ្ជា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិរុទ្ធនិទស្សន៍សំនៀង<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>វិធីបង្ហាញពីដំណើរនៃការប្រើប្រាស់ភស្ដុតាង ដើម្បីឈានទៅរកការសន្និដ្ឋានមួយដ៏ទូលំទូលាយ ដែលជាការពិចារណាមួយឆ្ពោះទៅរកការពន្យល់មួយសមហេតុផលបំផុត។ វិសេសានុមានបង្ហាញដោយទស្សនវិទូជនជាតិអាម៉េរិក ឆាល សេនដឺ ផៀស (Charles Sanders Peirce ១៨៣៩-១៩១៤) ដែលលោកបានចាត់ទុកថាវិសេសានុមានជារបៀបបែបច្នៃប្រឌិតក្នុងការទាញសេចក្ដីសន្និដ្ឋាន ប៉ុន្តែគាត់បញ្ជាក់ថា លទ្ធផលនៃការសន្និដ្ឋាននេះត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការវាយតម្លៃប្រកបដោយវិចារណញ្ញាណ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ១- អនុមានញែក (Deduction) - ក្បួន (rule) ៖ សណ្ដែកទាំងអស់នៅក្នុងថង់នេះពណ៌ស - ករណី (case) ៖ សណ្ដែកទាំងនេះយកចេញពីថង់នេះ - លទ្ធផល (result) ៖ សណ្ដែកទាំងនេះ ពណ៌ស។ ២- អនុមានរួម (Induction) - ករណី (case) ៖ សណ្ដែកទាំងនេះយកចេញពីថង់នេះ - លទ្ធផល (result) ៖ សណ្ដែកទាំងនេះ ពណ៌ស - ក្បួន (rule) ៖ សណ្ដែកទាំងអស់នៅក្នុងថង់នេះពណ៌ស។ ៣- វិសេសានុមាន (Abduction) - ក្បួន (rule) ៖ សណ្ដែកទាំងអស់នៅក្នុងថង់នេះពណ៌ស - លទ្ធផល (result) ៖ សណ្ដែកទាំងនេះ ពណ៌ស - ករណី (case) ៖ សណ្ដែកទាំងនេះយកចេញពីថង់នេះ។ (បញ្ញតិ្ដនេះ គេប្រើនៅក្នុងតក្កវិជ្ជា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វិសេសានុមាន<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>បច្ចេកសព្ទមួយដែលបង្ហាញដោយហេហ្គែល (Hegel) ដើម្បីកែតម្រូវទស្សនៈបុរាណដែលថា សាកលគឺអរូបីដោយផ្អែកទៅលើធម្មជាតិទូទៅនៃប្រភេទភាវៈមួយតាមរយៈអរូបីកម្ម។ ហេហ្គែល ជឿថាសាកលគឺជាទម្រង់រូបីជាជាងអរូបី។ “សាកលពិត” មិនមែនគ្រាន់តែជាបណ្ដុំនៃលក្ខណៈទូទៅចំពោះវត្ថុមួយចំនួននោះទេ ប៉ុន្តែវាជាការរៀបរាប់លម្អិតអំពីខ្លួនវា ឬការបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់អំពីខ្លួនវា។ សាកលមិនមែនដាច់ចេញពីភាពដោយឡែកនានាទេ ហើយវាក៏មិនមែនទៅហួសពីភាពដោយឡែកដែរ។ ផ្ទុយទៅវិញ សាកល មានមកជាប់ជាមួយនឹងភាពដោយឡែកដែលជាកត្តាសំខាន់នៃភាពដោយឡែកទាំងនោះ។ (ពាក្យនេះគេប្រើក្នុងបរិបទអស្តិរូបវិជ្ជា) ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សាកលរូបី<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការប្រព្រឹត្តផ្ទាល់របស់បុគ្គលដោយអនុលោមទៅតាមគោលការណ៍ ឬច្បាប់នៃការប្រព្រឹត្តល្អដែលគេបានចេះដឹង និងយល់ព្រមទទួល ដូចជា ជំនឿ អាកប្បកិរិយា ឬគំរូដោយឡែកៗ ដែលបានអនុវត្ត ឬប្រតិបត្តិនៅក្នុងការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់គេ និង បង្ហាញឱ្យឃើញតាមរយៈការសម្រេចចិត្តនិង អំពើស្ម័គ្រចិត្តរបស់គេ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សីលធម៌<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការសិក្សាពីអ្វីដែលត្រូវ ឬ ខុសនៅក្នុងទង្វើរបស់មនុស្សនិងជាការស្វែងរកជីវិតប្រកបដោយកុសល។ សីលវិជ្ជាសិក្សាជាសំខាន់ទៅលើគោលការណ៍សីលធម៌ ច្បាប់នៃការប្រព្រឹត្តឬប្រព័ន្ធផ្សេងៗដែលគួរត្រូវបានគេប្រព្រឹត្តតាមយ៉ាងហ្មត់ចត់។ សីលវិជ្ជាកំណត់នូវអ្វីដែលជាការប្រព្រឹត្តល្អ និងអ្វីដែលជាការប្រព្រឹត្តមិនល្អ។ សីលវិជ្ជាបង្ហាញនូវអំពើរបស់មនុស្សដែលគួរឬមិនគួរយល់ព្រមតាម។ សីលវិជ្ជា ផ្ដល់ឱ្យយើងនូវគំរូមួយ។ ផ្អែកលើមូលដ្ឋាននេះ យើងអាចដឹងថា តើអាកប្បកិរិយារបស់យើងប្រកបដោយសីលធម៌ត្រឹមត្រូវប្រកបដោយគុណធម៌និងគួរឱ្យចង់បាន ឬ មិនគួរឱ្យចង់បាន។ ពាក្យសីលវិជ្ជាមានន័យប្រហាក់ប្រហែលនឹងពាក្យទស្សនវិជ្ជាសីលធម៌ អភិសមាចារ ចរិយាសាស្រ្ត វិទ្យាសាស្រ្តសីលធម៌ និង គោលការណ៍សីលធម៌។ ឧទាហរណ៍ ៖ សីលវិជ្ជាដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងការកំណត់ភាពត្រឹមត្រូវនិងកំហុសឆ្គងក្នុងនិយាមសង្គមនិងច្បាប់រដ្ឋ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សីលវិជ្ជា<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ជំហរសីលវិជ្ជានិយាមដែលវិនិច្ឆ័យសីលធម៌របស់អំពើមួយផ្អែកលើការអនុលោមតាមច្បាប់ ឬ វិធាននានាស្ដីពីអំពើនោះ។ សីលវិជ្ជាកាតព្វកិច្ចគឺជាសីលធម៌ ផ្អែកលើច្បាប់ ឬវិធាននានា ឬកាតព្វកិច្ចដែលសង្កត់ធ្ងន់ទៅលើអំពើត្រឹមត្រូវជាជាងវិបាកល្អ។ ពេលខ្លះសីលវិជ្ជាកាតព្វកិច្ចត្រូវបានគេពិពណ៌នា ថាជាសីលវិជ្ជាដែលផ្អែកលើ «កាតព្វកិច្ច» ឬ«ច្បាប់» ពីព្រោះច្បាប់ទាំងនោះចងភ្ជាប់អ្នកទៅនឹងកាតព្វកិច្ចរបស់អ្នក។ ជាទូទៅ សីលវិជ្ជាកាតព្វកិច្ចផ្ទុយទៅនឹងវិបាកនិយមសីលវិជ្ជា គុណធម៌ និងសីលវិជ្ជាប្រតិបត្តិនិយម។ នៅក្នុងបច្ចេកសព្ទសីលវិជ្ជា កាតព្វកិច្ច និងអំពើសំខាន់ជាងវិបាក។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សីលវិជ្ជាកាតព្វកិច្ច<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មែកធាងមួយនៃសីលវិជ្ជាអនុវត្តដែលទាក់ទងនឹងបញ្ហាសីលធម៌ស្ដីពីជីវិត និងមរណភាព ដែលផ្ដើមចេញពីការស្រាវជ្រាវខាងជីវសាស្ត្រ និង វេជ្ជសាស្ត្រទំនើប និងការប្រតិបត្តិក្នុងការថែទាំសុខភាព។ សីលវិជ្ជាជីវៈជាក្រមសីលធម៌នៃជីវិតតម្រូវឱ្យអ្នកស្រាវជ្រាវខាងជីវវិទ្យា វេជ្ជសាស្រ្ត ឱសថសាស្រ្ត បសុសាស្រ្ត គីមីសាស្រ្ត បរិស្ថានវិទ្យា និងបច្ចេកវិទ្យាផ្សេងៗប្រតិបត្តិតាម ហើយវាក៏ជានិយាមសីលធម៌មួយប្រើសម្រាប់វាស់អំពើរបស់អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវក្នុងវិស័យខាងលើឱ្យដឹងថាតើពួកគេប្រតិបត្តិតាមគោលការណ៍ សីលវិជ្ជាជីវៈបានកម្រិតណា។ បញ្ហាដែលពាក់ព័ន្ធនឹងសីលវិជ្ជាជីវៈ ដូចជា ការផ្ដល់ធនធានវេជ្ជសាស្រ្តកម្រកម្រិតស្វ័យភាពរបស់អ្នកជំងឺព្រមទាំងវិសាលភាព និង ព្រំដែននៃអំណាចរបស់វេជ្ជបណ្ឌិត និង គិលានុបដ្ឋាក ការរំលូតកូន និង សុឃាត ការធ្វើពិសោធន៍លើមនុស្ស ការស្រាវជ្រាវពន្ធុ (ហ្សែន) ការពន្យារកំណើតបច្ចេកទេសក្នុងការបង្កកំណើតមនុស្ស ការពិនិត្យគភ៌ ការពពោះជំនួស ការបរិច្ចាគ ជាលិកាឬសរីរាង្គជាដើម។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សីលវិជ្ជាជីវៈ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>សីលវិជ្ជាមួយប្រភេទ ដែលទាក់ទងនឹងការសម្រេចអំពីស្ដង់ដាឬខ្នាតគំរូសីលធម៌ ដែលកំណត់ថា ឥរិយាបថណាមួយត្រឹមត្រូវគួរនឹងធ្វើតាម និង ឥរិយាបថខុសឆ្គងដែលគួរជៀសវាង។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សីលវិជ្ជានិយាម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មើលពាក្យ {vv1}សីលវិជ្ជាបរិស្ថាន{vv2}<|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សីលបរិស្ថាន<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ផ្នែកមួយនៃទស្សនវិជ្ជាបរិស្ថានដែលពិចារណាអំពីការពង្រីកព្រំដែនបែបប្រពៃណីរបស់សីលវិជ្ជាដែលសិក្សាទៅលើបញ្ហាមនុស្ស ទៅដល់បញ្ហាមិនមែនមនុស្ស។ សីលវិជ្ជាបរិស្ថានមានឥទ្ធិពលទូលំទូលាយលើមុខវិជ្ជាផ្សេងទៀតដូចជា ច្បាប់បរិស្ថាន សង្គមវិជ្ជាបរិស្ថាន អេកូសាសនវិទ្យា អេកូសេដ្ឋកិច្ច អេកូឡូហ្ស៊ី និង ភូមិវិទ្យាបរិស្ថាន។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សីលវិជ្ជាបរិស្ថាន<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>សីលវិជ្ជាមួយប្រភេទដែលទាក់ទងនឹងការវិភាគជាក់លាក់អំពីបញ្ហាវាទប្បដិវាទ (បញ្ហាចម្រូងចម្រាស) ខាងសីលធម៌ដូចជា ការរំលូតកូន ការសម្លាប់ទារក សិទ្ធិសត្វ កង្វល់ខាងបរិស្ថាន ការសម្លាប់មនុស្សដែលមានជំងឺធ្ងន់មើលមិនជា សីលធម៌សុខាភិបាល សីលធម៌ជំនួញ ការស្រឡាញ់ភេទដូចគ្នា សីលធម៌រួមភេទ ការកាត់ទោសប្រហារជីវិត និងសង្គ្រាមបរមាណូជាដើម។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សីលវិជ្ជាអនុវត្តន៍<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>សីលវិជ្ជាមួយប្រភេទដែលសិក្សាអំពីប្រភព និង អត្ថន័យនៃបញ្ញត្តិទស្សនវិជ្ជាសីលធម៌។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សីលវិជ្ជាអស្ដិរូប<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>និកាយទស្សនវិជ្ជាតម្រេកនិយមដែលបង្កើតឡើងដោយអារីស្ទិបភុសនៃស៊ីរ៉េន (Aristippus of cyrene) ហើយបានរីកចម្រើននៅចុងសតវត្សរ៍ទី៤ មុនគ្រិស្តសករាជ។ អារីស្ទិបភុស បានអះអាងនៅក្នុងលទ្ធិសំខាន់របស់គាត់ថា ពុទ្ធិមានលក្ខណៈមិនអាចទុកចិត្តបាន និងគ្មានប្រយោជន៍ ហើយមនុស្សគួរខិតខំព្យាយាមត្រួតត្រាកាលៈទេសៈរបស់ខ្លួនជាជាងទុកឱ្យកាលៈទេសៈត្រួតត្រាពួកគេ។ ការស្វែងរកសេចក្ដីរីករាយភ្លាមៗគឺជាគោលបំណងសំខាន់នៃជីវិត។ សេចក្ដីរីករាយខាងវិញ្ញាណគួរឱ្យ ចង់បានជាងសេចក្ដីរីករាយខាងបញ្ញា ដែលមានលក្ខណៈល្អិតល្អន់និងស្មុគស្មាញ ទោះបីជាសេចក្ដីរីករាយមិនត្រូវបានស្វែងរកហួសពីព្រំដែនដែលបានកម្រិតដោយច្បាប់ និងប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ក៏ដោយ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងទស្សនវិជ្ជាក្រិកបុរាណ) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ស៊ីរ៉េណៃ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ប្រព័ន្ធសិក្សាបែបប្រពៃណីខាងទស្សនវិជ្ជា និងទេវវិជ្ជាមជ្ឈឹមសម័យដែលផ្អែកលើអំណាចរបស់ សាំង អូហ្គូស្តាំង (Saint Augustin) និងអ្នកដឹកនាំដទៃទៀតនៃសហគមន៍គ្រិស្តសាសនាដំបូង និងផ្អែកលើស្នាដៃជាច្រើនរបស់អារីស្តូត។ វាមានបំណងភ្ជាប់គម្លាតរវាងសាសនា និងហេតុផល។ ឧទាហរណ៍ ៖ ទស្សនវិទូស្កូឡាស្ទិកនិយមអះអាងថា ហេតុផលមិនមែនបំផ្លាញជំនឿឬសាសនាទេ ប៉ុន្តែវាធ្វើឱ្យជំនឿ ឬសាសនាកាន់តែសុក្រឹត។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ស្កូឡាស្ទិកនិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លទ្ធិមួយរបស់ទស្សនវិជ្ជាដែលបដិសេធការត្រួតត្រា ឬ ការគ្រប់គ្រងដាច់មុខដោយបុរសនៅក្នុងសង្គម។ លទ្ធិនេះប្រឆាំងនឹងទស្សនៈនៃរបបបិតាធិបតេយ្យ និងប្រឆាំងនឹងកិច្ចមិនការពារតម្លៃស្ត្រី និងការរើសអើងស្រ្តី។ លទ្ធិនេះទទួលស្គាល់ និងលើកតម្កើង តម្លៃរបស់ស្ត្រីនៅក្នុងសង្គមឱ្យស្មើនឹងបុរស។ ឧទាហរណ៍ ៖ ការបញ្ជ្រាបយេនឌ័រ (Gender) គឺជាទស្សនៈរបស់ស្រ្តីនិយម។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ស្ត្រីនិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ពាក្យនេះមានន័យមួយចំនួនដូចខាងក្រោម ៖ ១- អ្វីមួយពិត អ្វីមួយដែលឆ្លើយតប ឬស្របទៅនឹងហេតុការណ៍ ឬតថភាព។ ឧទាហរណ៍ ៖ ប្រសិនបើអ្នកប្រាប់ការណ៍ពិត (សច្ចភាព) អ្នកគ្មានអ្វីគួរឱ្យខ្លាចទេ។ ២- គុណភាព លក្ខណៈ ឬសភាពពិត សភាព ឬ លក្ខណៈដែលឆ្លើយតប ឬស្របទៅនឹងហេតុការណ៍ ឬតថភាព។ ៣- អំណះអំណាងពិត ឬសេចក្ដីប្រកាសពិត អំណះអំណាង ឬសេចក្ដីប្រកាសដែលឆ្លើយតប ឬស្របនឹងហេតុការណ៍ឬតថភាព។ ៤- ហេតុការណ៍ជាក់ស្ដែង អ្វីមួយពិតជាក់ស្ដែងបំផុត ដែលស្ទើរតែមិនចាំបាច់បញ្ជាក់។ ឧទាហរណ៍ ៖ ទឹកតែងតែហូរពីទីខ្ពស់មកទីទាប។ ៥- អ្វីមួយដែលគេជឿជាទូទៅអំណះអំណាង ឬ សេចក្ដីថ្លែងដែលគេជឿជាទូទៅថាពិត។ ឧទាហរណ៍ ៖ សច្ចភាពខាងសាសនា។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សច្ចភាព<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មើលពាក្យ {vv1}សង្ស័យនិយម{vv2}<|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>មជ្ឈធាតុនិយម <|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លទ្ធិមួយដែលបដិសេធលទ្ធភាពរបស់មនុស្ស ក្នុងការទទួលពុទ្ធិអំពីតថភាពបរានុម័តិ។ ឆ្លងតាមរយៈការពង្រឹងបន្តិចម្ដងៗនូវអត្ថន័យរបស់វា ពាក្យ «សង្ស័យនិយម»បានក្លាយទៅជាការសង្ស័យអំពីអ្វីដែលជាទូទៅត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាពិត។ ចុងក្រោយសង្ស័យនិយមបែបទស្សនវិជ្ជាទាំងអស់ជាប់ទាក់ទងជាមួយពុទ្ធិវិជ្ជា ពោលគឺវាផ្អែកទៅលើ ទស្សនៈស្ដីពីវិសាលភាព និង សុពលភាពនៃពុទ្ធិរបស់មនុស្ស។ ឧទាហរណ៍ ៖ យោងតាមសង្ស័យនិយមមនុស្សម្នាក់ៗត្រូវតែសង្ស័យលើលទ្ធភាពនៃការយល់ដឹងអំពីតថភាពធម្មជាតិនិងសង្គម។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សង្ស័យនិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>សច្ចភាពធម្មជាតិដែលមានសភាពពិតនៅក្នុងខ្លួនវា។ សច្ចភាពចាំបាច់ត្រូវតែពិត និងមិនអាចមិនពិតទេ។ សច្ចភាពបែបតក្កវិជ្ជា និងគណិតវិទ្យា ជាទូទៅត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាគំរូនៃសច្ចភាពចាំបាច់។ ពួកវិចារណញ្ញាណនិយមអះអាងថាសច្ចភាពចាំបាច់ គឺជាសច្ចភាពនៃវិចារណញ្ញាណ និងផ្អែកលើការយល់ឆ្លុះជ្រៅទៅក្នុងទំនាក់ទំនងពិតរវាងហេតុការណ៍នានា។ ចំណែកឯពួកពិសោធន៍និយមវិញ អះអាងថាពុទ្ធិស្ដីពីពិភពលោកត្រូវតែផ្អែកលើការយល់ដឹងដោយវិញ្ញាណ។ ដូច្នេះវាអាចគ្មានសច្ចភាពចាំបាច់ឬមានសច្ចភាពចាំបាច់ ប៉ុន្តែ វាគ្មានការបញ្ជាក់ផ្ទាល់ពីពិភពពិតទេ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងតក្កវិជ្ជា ពុទ្ធិវិទ្យា អស្តិរូបវិជ្ជា និងទស្សនវិជ្ជាអំពីវិទ្យាសាស្រ្ត) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សច្ចភាពចាំបាច់<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>បរិស្ថាន បរិបទ ឬ កាលៈទេសៈណាមួយដែលជះឥទ្ធិពលដល់ការគិត ការសម្រេចចិត្ត ឬ ការប្រព្រឹត្តិរបស់មនុស្ស។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ស្ថានភាព<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ដែលផ្អែកលើហេតុការណ៍ពិត ឬជាក់ស្ដែងនានា និងមិនជះឥទ្ធិពលដោយជំនឿឬអារម្មណ៍របស់មនុស្សទេ ឬនិយាយម្យ៉ាងទៀតថា ដែលមានអត្ថិភាពដោយឯករាជ្យពីសតិឬការយល់ដឹងរបស់មនុស្ស។ ឧទាហរណ៍ ៖ របាយការណ៍នេះមានលក្ខណៈមិនលម្អៀងនិងសត្យានុម័ត។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សត្យានុម័ត<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មើលពាក្យ {vv1}សត្យានុមតិភាព{vv2}<|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>វត្ថុវិស័យភាព <|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>អត្ថិភាពពិតនៃអ្វីមួយដែលមិនផ្អែកលើចំណាប់អារម្មណ៍ ឬគំនិតរបស់មនុស្ស។ ឧ១. រសជាតិជូរនៃផ្លែអំពិលគឺជាសត្យានុម័តិភាព។ ឧ២. សច្ចភាពនៅក្នុងហេតុការណ៍មួយ គឺជាសត្យានុម័តិភាព។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សត្យានុមតិភាព<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>វិធីដែលប្រធានយល់ដឹងពីកម្មវត្ថុតាមរយៈបទពិសោធផ្ទាល់និងភ្លាមៗ។ សន្ទិដ្ឋភាពមានលក្ខណៈផ្ទុយពីការពិពណ៌នា ដែលក្នុងនោះកម្មវត្ថុនៃការពិពណ៌នាត្រូវបានគេស្គាល់តាមរយៈអន្តរការណ៍នៃការសន្និដ្ឋាន។ កម្មវត្ថុសន្ទិដ្ឋភាពកើតឡើងតាមរយៈទិន្នន័យខាងវិញ្ញាណ ការចងចាំ និងបញ្ញត្តិទូទៅដូចជា ភាពក្រហម ភាពមូលជាដើម។ សញ្ញាណនៃសន្ទិដ្ឋភាពត្រូវបានគេប្រើដើម្បីកំណត់ព្រំដែនអ្វីដែលយើងអាចដឹងតាមរយៈការសង្កេតឃើញភ្លាមៗ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងពុទ្ធិវិទ្យា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សន្ទិដ្ឋភាព<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការខ្វែងគំនិតគ្នាអំពីការប្រើប្រាស់ពាក្យ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សព្ទវិវាទ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>គំរូឥរិយាបថរបស់មនុស្សនិងសត្វ ដែលមានតាំងពីកំណើត ហើយមិនអាចផ្លាស់ប្ដូរបានតាមកាលៈទេសៈ និងមិនស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់គំនិត និងវិចារណញ្ញាណឡើយ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សភាវគតិ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លក្ខខណ្ឌតម្រូវជាមូលដ្ឋាននៃយុត្តិធម៌សង្គម ដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងភាពត្រឹមត្រូវ ឬចំណែកត្រឹមត្រូវ ហើយខុសពីសមភាពឬចំណែកស្មើគ្នា។ មិនដូចសមភាពដាច់ខាត ដែលមិនបានពិចារណាពីភាពខុសគ្នាក្នុងករណីនីមួយៗនោះទេ សមធម៌ទាមទារឱ្យករណីដូចគ្នាត្រូវបានគេប្រព្រឹត្តដោយស្មើភាពគ្នា និងករណីផ្សេងគ្នាត្រូវបានគេប្រព្រឹត្តដោយមិនស្មើភាពគ្នា។ ការបែងចែកធនធាននៅក្នុងសង្គមត្រូវកំណត់ដោយយោងទៅតាមគុណូបការៈ តម្រូវការ និងសមត្ថភាពរបស់អ្នកទទួល។ មានតែមនុស្សដែលស្ថិតក្នុងប្រភេទដូចគ្នា និងមានលក្ខខណ្ឌដូចគ្នាប៉ុណ្ណោះ ទើបត្រូវទទួលបានការប្រព្រឹត្តិដូចគ្នា។ សមធម៌ទាមទារឱ្យមានការបញ្ជាក់ពីវិធានទូទៅដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹង ស្ថានភាពពិសេស និងស្វែងរកការផ្ដល់សេចក្ដីសម្រេចចិត្តត្រឹមត្រូវក្នុងករណីដោយឡែកៗ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងទស្សនវិជ្ជានយោបាយ) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សមធម៌<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការងារត្រូវសំដៅដល់កាយសុចរិត៣យ៉ាង៖ ១- ចេតនាវៀរចាកការសម្លាប់ជីវិតមនុស្ស សត្វ (បាណាតិបាតា វេរមណី) , ២-ចេតនាវៀរចាក ការកាន់យកវត្ថុដែលគេមិនបានឱ្យ (អទិន្នាទានា វេរមណី) , ៣-ចេតនាវៀរចាកការប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាម (កាមេសុមិច្ឆាចារាវេរមណី) ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សម្មាកម្មន្តៈ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>សេចក្ដីយល់ឃើញត្រូវតាមសេចក្ដីពិតសំដៅដល់អរិយសច្ចៈទាំងបួនគឺ ទុក្ខសច្ចៈ សេចក្ដីពិតអំពីទុក្ខ, ទុក្ខសមុទយសច្ចៈ សេចក្ដីពិតអំពីហេតុនៃទុក្ខ, ទុក្ខនិរោធសច្ចៈ សេចក្ដីពិតអំពីការរំលត់ទុក្ខ និង ទុក្ខមគ្គសច្ចៈ សេចក្ដីពិតអំពីផ្លូវបដិបត្តិដើម្បីរំលត់ទុក្ខ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សម្មាទិដ្ឋិ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>សម្ដីត្រូវបានដល់ការវៀរចាកវចីទុច្ចរិត៤យ៉ាង ពោលគឺ ៖ ១- ពាក្យនិយាយកុហក ២- ពាក្យស៊កសៀត ញុះញង់ បំបែកបំបាក់ ៣- ពាក្យអាក្រក់ គំរោះគំរើយ ជេរប្រទេច ត្មះតិះដៀល ៤- ពាក្យរោយរាយឥតប្រយោជន៍។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សម្មាវាចា<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មើលពាក្យ {vv1}សម្មាវាយាមៈ{vv2}<|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សម្មាវាយាម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការព្យាយាមត្រូវ ដូចជាការព្យាយាមប្រព្រឹត្តអំពើល្អជាប្រយោជន៍សាធារណៈ ការព្យាយាមលះបង់ចិត្ត លោភដែលគិតតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ឬចិត្តជាប់ជំពាក់នឹងកាមតណ្ហា ការព្យាយាមទប់ទល់ប្រឆាំងនឹងអំពើអកុសលគ្រប់យ៉ាង ការព្យាយាមកសាងសន្សំកុសលធម៌ ដែលមិនទាន់មាន និង ការព្យាយាមថែរក្សាបុណ្យកុសលដែលមានហើយកុំឱ្យបាត់ទៅវិញ។ ល។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សម្មាវាយាមៈ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>សេចក្ដីត្រិះរិះត្រូវដើម្បីចេញចាកកាម ពោលគឺកម្ចាត់ការព្យាបាទ កម្ចាត់គំនិតឈ្នានីស និងគំនិតអាក្រក់ផ្សេងទៀត ហើយរិះគិតសន្សំកសាងតែអំពើល្អ និងអហិង្សា។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សម្មាសង្កប្បៈ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការភ្ញាក់រឭកត្រូវឬការគ្រប់គ្រងចិត្តត្រូវ ពោលគឺសតិនឹករឭកយករូបក្ខន្ធ វេទនាខន្ធ សញ្ញាខន្ធ សង្ខារខន្ធ និងវិញ្ញាណក្ខន្ធ ជាអារម្មណ៍ ហើយពិចារណាឱ្យឃើញថា រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ និង វិញ្ញាណជាអនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ជាប់ជានិច្ច។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សម្មាសតិ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការតម្កល់ចិត្តក្នុងផ្លូវត្រូវបានដល់ការតាំងចិត្តស៊ប់មាំក្នុងកុសលធម៌ ការតម្កល់ចិត្តស៊ប់ក្នុងគន្លងអារម្មណ៍តែមួយដែលរំពឹង និង សម្រេចដល់អង្គឈានត្រឹមត្រូវ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សម្មាសមាធិ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ ដែលវៀរចាកការចិញ្ចឹមជីវិតខុសប្រាំប្រការ៖ ១- ការជួញដូរអាវុធ (សត្ថវណិជ្ជា) ២- ការជួញដូរមនុស្ស (សត្តវណិជ្ជា) ៣- ការជួញដូរសត្វ យកទៅសម្លាប់ (មសំវណិជ្ជា) ៤- ការជួញដូរគ្រឿងស្រវឹង (មជ្ជវណិជ្ជា) ៥- ការជួញដូរថ្នាំពុល (វិសវណិជ្ជា) ។ ក្រៅពីនេះនៅមានការចិញ្ចឹមជីវិតទុច្ចរិតផ្សេងទៀតដូចជា ការរកស៊ី លួចប្លន់ទ្រព្យសម្បត្តិឯកជន ឬ ទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ ការរត់ពន្ធ និង ការចិញ្ចឹមស្រីពេស្យាជាដើម។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សម្មាអាជីវៈ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>នៅក្នុងវិស័យទស្សនវិជ្ជាឬសាសនាសម្រាំងនិយម គឺជាគោលជំហរមួយ ដែលប្រមូលផ្ដុំ និងសំយោគនូវទស្សនៈល្អៗពីសាសនានិងទស្សនវិជ្ជាដទៃទៀត។ ឧទាហរណ៍ ៖ សាសនាកៅដាយបានប្រើប្រាស់គោលការណ៍សម្រាំងនិយមជ្រើសយកធាតុល្អៗពីពុទ្ធសាសនា គ្រិស្ដសាសនា លទ្ធិខុងជឺ និងសាសនាតៅ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សម្រាំងនិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការប្រតិបត្តិនូវការបញ្ចប់ជីវិតអ្នកជំងឺដោយចេតនា ដើម្បីបំបាត់ការឈឺចាប់ខាងផ្លូវកាយនិងផ្លូវចិត្ត។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សុឃាត<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>កាលពីដំបូងពាក្យសូហ្វីសសំដៅយកមនុស្សដែលប្រកបដោយគតិបណ្ឌិតដូចជា កវីនិពន្ធ អ្នកព្យាករ ព្រឹទ្ធាចារ្យ ប្រកបដោយភាពឈ្លាសវៃ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី៥មុនគ្រិស្តសករាជ ពាក្យសូហ្វីស សំដៅយកបច្ចេកសព្ទពិសេសមួយដែលមានន័យថា គ្រូបង្រៀន ជំនាញដែលបានដើរផ្សងព្រេងពីទីក្រុងមួយទៅទីក្រុងមួយ ដើម្បីបង្រៀនមុខវិជ្ជាជាច្រើន ដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក ដូចជា វោហារសាស្រ្ត ភាសាវិទ្យាជាដើមដែលយុវជនក្រិកត្រូវការជាចាំបាច់ដើម្បីបញ្ចុះបញ្ចូលអ្នកនយោបាយ។ សូហ្វីសបានយកថ្លៃបង្រៀនពីសិស្ស ដែលមករៀនជាមួយពួកគេ។ នៅក្នុងពេលនោះ ពាក្យសូហ្វីស មិនមានន័យអវិជ្ជមាន ឬ ន័យអាក្រក់ទេ។ ពួកសូហ្វីសមិនមែនចេញមកពីនិកាយណាមួយ ហើយភាគច្រើននៃពួកគេក៏មិនមែនជាទស្សនវិទូដែរ។ ក្នុងចំណាមពួកសូហ្វីសដែលល្បីល្បាញបំផុតមានប្រូតាហ្គោរ៉ាស (Protagoras) ហ្គ័រហ្ស៊ីយ៉ាស (Gorgias) ត្រាស៊ីម៉ាជុស (Thrasymachus) ប្រូឌីគុស (Prodicus) ហ៊ីប្យាស (Hippias) ។ ក្រោយពីជំនាន់ពួកសូហ្វីសខាងលើមកពាក្យសូហ្វីសមានអត្ថន័យអវិជ្ជមានរហូតមក ដល់បច្ចុប្បន្ន។ ការប្រែប្រួលដ៏ធំនេះ មកពីការឃោសនា ជំទាស់របស់ប្លាតុង និង អារីស្តូត ដែលចោទពួកសូហ្វីសថាជាអ្នករកលុយពីការបង្រៀនរបស់ពួកគេ និងយកតម្លៃខ្ពស់ក្នុងការបង្រៀនបច្ចេកទេសយកឈ្នះក្នុងការតស៊ូមតិ។ ពួកសូហ្វីសជាច្រើនជា គោលដៅចំអកនៅក្នុងអត្ថបទសន្ទនារបស់ប្លាតុង ហើយក្រោយមក ពួកសូហ្វីសត្រូវបានញែកចេញពីអ្នកប្រកបមុខវិជ្ជាខាងបញ្ញាដោយពិតប្រាកដ។ ប៉ុន្តែផ្ដើមពីការខ្វះខាតខាងព័ត៌មានសម្រាប់ដំណើរការពួកសូហ្វីសប្រៀបដូចជាអ្នករួមគ្នា បង្កើតចលនាសេរី ដែលបង្កជាភាពសង្ស័យក្នុងប្រពៃណី និងក្នុងចំណុចខ្លះនៃការបំភ្លឺ។ ពួកសូហ្វីសបានរួមវិភាគទានដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត នៃការគិតក្នុងជំនាញវេយ្យាករណ៍និងទ្រឹស្ដីភាសាវិទ្យា សីលធម៌ និងទ្រឹស្ដីនយោបាយ ទ្រឹស្ដីអំពីធម្មជាតិ និងប្រភពរបស់មនុស្ស និង សង្គម។ ដោយគ្មានសំណេររបស់សូហ្វីសណាម្នាក់នៅសល់ ដូច្នេះវាជាការលំបាកក្នុងការកែតម្រូវបុរេនិច្ឆ័យពីមុនដែលប្រឆាំងនឹងពួកសូហ្វីស។ (ពាក្យនេះ គេប្រើនៅក្នុងទស្សនវិជ្ជាក្រិកបុរាណសម័យ។ ) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សូហ្វ៊ីស<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លោក ឬភពនៃសន្តិ និងសុភមង្គលដ៏ឧត្តម ដែលគេជឿថាបុគ្គលល្អនឹងបានទៅកើតនៅក្រោយពេលគេស្លាប់ទៅ។ អារីស្តូតឱ្យនិយមន័យពាក្យ «សួគ៌» បីយ៉ាងផ្សេងៗគ្នា៖ ១- មណ្ឌលដែលស្ថិតនៅចុងបំផុតនៃចក្រវាល។ ២- មេឃឬសួគ៌ តាមន័យទូទៅ។ ៣- ចក្រវាលទាំងមូលដែលជាសទិសន័យនឹងលោកធាតុ។ នៅក្នុងប្រពៃណីគ្រិស្តសាសនា សួគ៌ គឺជាកន្លែងបម្រុងទុកសម្រាប់មនុស្សមានបាបដែលព្រះបានសង្រ្គោះ ក្រោយពេលស្លាប់។ តាមន័យនេះ សួគ៌ជាភពដែលអាទិទេព និង អស់ទេវតាស្ថិតនៅ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សួគ៌<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មនោគមវិជ្ជានយោបាយម្យ៉ាង និងជាមែកធាងមួយនៃសេរីនិយមដែលគាំទ្រសេរីភាពពលរដ្ឋនៅក្រោមនីតិរដ្ឋ និងផ្ដោតលើសេរីភាពខាងសេដ្ឋកិច្ច។ សេរីនិយមក្លាស៊ិកទាក់ទងយ៉ាងជិតស្និទ្ធទៅនឹងសេរីនិយម និងសេរីនិយមខាងសេដ្ឋកិច្ច។ នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១៩ សេរីនិយមក្លាស៊ិកត្រូវបានអភិវឌ្ឍដោយឈរលើគំនិតរបស់ទស្សនវិទូនៃសតវត្សរ៍មុនៗ ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងនគរូបនីយកម្ម និងបដិវត្តន៍ឧស្សាហកម្មនៅអឺរ៉ុបនិងសហរដ្ឋអាម៉េរិក។ បុគ្គលល្បីល្បាញដែលគំនិតរបស់ពួកគាត់បានរួមចំណែកនៅក្នុង សេរីនិយមក្លាស៊ិក រួមមាន ចន ឡក (John Locke) តូម៉ាស ជេហ្វ័រសាន់ (Thomas Jefferson) ហ្សង់បាបទីស្តសាយ (Jean Baptiste Say) តូម៉ាស ម៉ាល់ថឹស (Thomas Malthus) និង ដេវីដ រីកាដូ (David Ricardo) ។ សេរីនិយមក្លាស៊ិកត្រូវបានដកស្រង់ចេញពីទ្រឹស្ដីសេដ្ឋកិច្ច (Economics) របស់អាដាមស្មីត (Adam Smith) ជំនឿលើច្បាប់ធម្មជាតិ (Natural law) ទ្រឹស្ដីផលប្រយោជន៍និយម (Utilitarianism) និងភាពរីកចម្រើន (Progress) ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សេរីនិយមក្លាស៊ិក<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មើលពាក្យ {vv1}សេរីនិយមក្លាស៊ិក{vv2}<|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សេរីនិយមបែបបុរាណ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លទ្ធភាពរបស់មនុស្សដែលធ្វើអ្វីមួយស្របទៅតាមបំណងនិងចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់គេ។ វាជាសភាពមួយដែលមនុស្សមិនត្រូវបានគេកំណត់ព្រំដែន ដោយលក្ខខណ្ឌឬការបង្ខិតបង្ខំណាមួយឡើយ។ ឧទាហរណ៍ ៖ មនុស្សសប្បាយរីករាយនឹងសេរីភាព ពេលដែលគេមានអំណាចជ្រើសរើសដោយសេរីរវាងវិធី ឬផ្លូវផ្សេងៗ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សេរីភាព<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លទ្ធភាពដែលអាចធ្វើឱ្យនរណាម្នាក់ក្លាយជាម្ចាស់ក្នុងការកំណត់អំពីជីវិត និងសកម្មភាពផ្ទាល់ខ្លួន។ សេរីភាពវិជ្ជមាននេះគឺជាសេរីភាពបែបសង្គម ដែលមានព្រំដែនជាក់លាក់នៅក្នុងជំនឿទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណី សីលធម៌ ច្បាប់រដ្ឋ និងកំណត់ដោយ សមត្ថភាព ធនធាន និងឱកាសរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ។ (ពាក្យនេះគេប្រើនៅក្នុងសីលវិជ្ជានិងទស្សនវិជ្ជានយោបាយ) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សេរីភាពវិជ្ជមាន<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ស្ថានភាពនៃវេទនារម្មណ៍ឬគំនិតស្ដីពីសុខុមាលភាព ដែលកំណត់លក្ខណៈដោយវេទនារម្មណ៍រីករាយ ឬវិជ្ជមានដែលរាប់ចាប់ពីភាពស្កប់ស្កល់ទៅដល់ភាពសប្បាយរីករាយខ្ពស់បំផុត។ ទ្រឹស្ដីទស្សនវិជ្ជា សីលធម៌ទាំងអស់ផ្ដល់សារៈសំខាន់មួយចំនួនចំពោះសុភមង្គលរបស់មនុស្ស។ ទ្រឹស្ដីទាំងនោះខុសគ្នាត្រង់ ៖ - ទី១ ទស្សនាទានស្ដីពីអ្វីដែលសុភមង្គលនោះផ្អែកលើ, - ទី២ ទស្សនៈស្ដីពីរបៀបនៃការទទួលសុភមង្គល បុគ្គលស្របឬប្រឆាំងទៅនឹងសុភមង្គលរួម, - ទី៣ ថាតើវាចាំបាច់ឬទេ ក្នុងការទទួលយកនូវគោលបំណងផ្សេងទៀតសម្រាប់សកម្មភាពរបស់មនុស្ស។ ទ្រឹស្ដីសាមញ្ញបំផុតគឺថា សុភមង្គលខ្លួន វាមានលក្ខណៈងាយៗ, ឧទាហរណ៍ ៖ វាកើតមាននៅក្នុង ឱកាសសប្បាយរីករាយ។ ទ្រឹស្ដីនេះក៏និយាយដែរថា ភ្នាក់ងារគ្រាន់តែស្វែងរក ឬគួរតែស្វែងរកសុភមង្គលផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេ ហើយវាក៏និយាយដែរថា ពុំមានគោលបំណងផ្សេងនៃអំពើដែលអាចទៅរួចឬដែលគួរឱ្យចង់បាននោះទេ, ឧទាហរណ៍ ៖ សុភមង្គលរបស់គ្រួសារមួយអាស្រ័យលើភាពចុះសម្រុងគ្នានៃសមាជិកគ្រួសារ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>សុភមង្គល<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ផ្នែកមួយនៃប្រព័ន្ធទស្សនវិជ្ជាយោគៈ ដែលជាការហ្វឹកហាត់ និងលត់ដំរាងកាយ និងចិត្តឱ្យមានតុល្យភាពដោយប្រើវិធីផ្សេងៗដូចជា កាធ្វើសមាធិ ការហាត់ប្រាណជាដើម ហើយដែលមានកម្រិតស្រាលជាងប្រព័ន្ធវិធីយោគៈផ្សេងៗទៀត។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ហឋយោគ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>គោលបំណង ឆន្ទៈ សារៈសំខាន់ឬផលប្រយោជន៍ ដែលជាធាតុមូលដ្ឋាននៃអំពើរបស់មនុស្សដែលជំរុញឱ្យចិត្តរបស់មនុស្សធ្វើឬទប់ស្កាត់មិនឱ្យធ្វើអំពើណាមួយ។ អ្នកដែលដឹងពីហេតុផលជំរុញនេះច្បាស់គឺមានតែអ្នកធ្វើអំពើនេះតែប៉ុណ្ណោះ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ហេតុផលជំរុញដែលនាំឱ្យព្រះសិទ្ធត្ថ (ព្រះពុទ្ធ) សុខចិត្តលះបង់រាជសម្បត្តិ/រាជ្យសម្បត្តិគឺដើម្បីស្វែងរកសច្ចធម៌នៃជីវិត។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ហេតុជំរុញ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>សញ្ញាណទូទៅនៃព្រឹត្តិការណ៍មួយដែលបង្កឱ្យព្រឹត្តិការណ៍មួយផ្សេងទៀត កើតឡើងជាធម្មតា ជំរុញឱ្យយើងគិតពីបុព្វហេតុដែលកើតឡើងមុន និងផលដែលកើតឡើងបន្ទាប់។ ប៉ុន្តែក៏អាចមានករណីខ្លះផលកើតមុនហេតុផងដែរ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ព្រហ្មលិខិតដែលកំណត់ដោយអាទិទេពគឺជាផល រីឯព្រឹត្តិការណ៍ ឬ ដំណើរជីវិតរបស់ មនុស្សម្នាក់ៗដែលស្របទៅនឹងព្រហ្មលិខិតនោះគឺជាហេតុ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ហេតុផលភាពបញ្ច្រាស<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មើលពាក្យ {vv1}ហេតុផលភាពបញ្ច្រាស{vv2}<|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ហេតុវាទបញ្ច្រាស<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ទស្សនៈ ជំនឿ ឬដំណើរយល់ឃើញផ្ទាល់ខ្លួន ដែលផ្ទុយ ឬ ប្រឆាំងទៅនឹងគោលការណ៍ ឬ ទស្សនៈរបស់សាសនាផ្លូវការ ឬពេញនិយមណាមួយ។ នៅសម័យបុរាណ និកាយណាក៏ដោយ ដូចជា និកាយប៉េរីប៉ាតេទិកនិយម (Peripatetics) អាកាដេមិកនិយម (Academics) ពួកអេពីគួនិយម (Epicureans) ឬពួកអត់ធ្មត់និយម (Stoics) ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាអញ្ញទិដ្ឋិ។ អញ្ញទិដ្ឋិកជន សំដៅលើមនុស្សណាម្នាក់ ឬ ក្រុមណាមួយដែលបង្រៀនតាមទស្សនៈផ្ទាល់ខ្លួន។ ដំបូងឡើយអញ្ញទិដ្ឋិមិនមែនជាបច្ចេកសព្ទក្នុងន័យអវិជ្ជមាននោះទេ សូម្បីតែគ្រិស្តសាសនាក៏គិតខ្លួនឯងថាជាអញ្ញទិដ្ឋិដែរ។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពេលដែលគ្រិស្តសាសនាបានទទួលអំណាចលើសលប់ជាងគេក្នុងមជ្ឈិមសម័យ សាសនានេះបានប្រើពាក្យ អញ្ញទិដ្ឋិ សំដៅលើទស្សនៈណាមួយដែលមិនស្របតាមការបង្រៀនរបស់គ្រិស្តសាសនា និកាយអ័រតូដុក ឬនិកាយណាមួយ ដែលធ្វើការបកស្រាយគម្ពីរប៊ីប (Bible) ខុសពីការបកស្រាយផ្លូវការនៃសហគមន៍គ្រិស្តសាសនា។ លក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែលនឹងអញ្ញទិដ្ឋិ គឺការបដិសេធការច្រានចោលគំនិត ឬទ្រឹស្ដីណាមួយដែលខុសពីគំនិតរបស់ខ្លួន។ អញ្ញទិដ្ឋិកើតឡើងនៅក្នុងវិស័យអាណាចក្រ ជាពិសេសនៅទីណាដែលការប្រើអាជ្ញាសំខាន់ជាងការប្រើវិចារណញ្ញាណនៅក្នុងការដោះស្រាយទំនាស់ខាងទ្រឹស្ដី។ (បញ្ញតិ្ដនេះគេប្រើនៅក្នុងទស្សនវិជ្ជាអំពីសាសនា) <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>អញ្ញទិដ្ឋិ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ផ្លូវដែលប្រកបដោយអង្គប្រាំបីដែលជាមជ្ឈិមបដិបទា (ផ្លូវកណ្ដាល) សំដៅដល់ សីល សមាធិ បញ្ញាជាផ្លូវប្រតិបត្តិដើម្បីរំដោះខ្លួនឱ្យចេញផុតពីសេចក្ដីទុក្ខ។ អង្គរបស់អដ្ឋង្គិកមគ្គទាំង៨មាន៖ ១-សម្មាទិដ្ឋិ មានន័យថាគំនិតយល់ឃើញត្រូវ គឺគំនិតយល់ឃើញថា ធ្វើបុណ្យ បានបុណ្យ ធ្វើបាប បានបាប ជាដើម។ សមាទិដ្ឋិនេះទៀតសោត គឺសំដៅយកបញ្ញាយល់ឃើញប្រពៃ គឺឃើញនូវអរិយសច្ចទាំងបួនមានទុក្ខសច្ច សមុទយសច្ច និរោធសច្ច និងមគ្គសច្ច។ ២- សម្មាសង្កប្បោ មានន័យថាត្រិះរិះត្រូវគឺត្រិះរិះ ចេញចាកកាមត្រិះរិះដល់ការមិនព្យាបាទ ហៅថាអព្យាបាទនិងការត្រិះរិះមិនជាហេតុបៀតបៀនអ្នកដទៃ (អវិហិង្សា) ។ ៣- សម្មាវាចា មានន័យថាសម្ដីនិយាយត្រូវបានដល់វាចាវៀរចាកវចីទុច្ចរិត៤។ ៤- សម្មាកម្មន្តោ មានន័យថាការងារត្រូវបានដល់ការងារដែលវៀរចាកនូវទុច្ចរិតទាំង៣ ឬការងារទាំងឡាយណាដែលមិនមានទោស ហើយផ្ដល់ប្រយោជន៍ដល់ខ្លួន និងសង្គម។ ៥- សម្មាអាជីវោ មានន័យថាការចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ បើគ្រហស្ថបានដល់ការលះបង់នូវជំនួញខុសទាំង ៥ (មិច្ឆាជីវ) បើបព្វជិតបានដល់ការលះបង់នូវបាបធម៌៥ និង អនេសនៈ ២១ ជាដើម។ ៦- សម្មាវាយាមោ មានន័យថាការព្យាយាមត្រូវ បានដល់ការព្យាយាមក្នុងស្ថានទាំង៤ មានកម្ចាត់បង់នូវអំពើអាក្រក់ និងព្យាយាមធ្វើអំពើល្អ។ ៧- សម្មាសតិ មានន័យថារឭកប្រពៃគឺរឭកក្នុងសតិប្បដ្ឋាន៤។ ៨- សម្មាសមាធិ មានន័យថាតាំងចិត្តខ្ជាប់ប្រពៃ គឺចម្រើនក្នុងឈាន៤។ អដ្ឋង្គិកមគ្គមិនមែនជាការអភិវឌ្ឍត្រង់ភ្លឹងដូចបន្ទាត់នោះទេ ប៉ុន្តែជាការបំបែកធាតុខុសៗគ្នាដែលគេត្រូវការដើម្បីឱ្យជីវិតរស់រួចផុតពីសេចក្ដីទុក្ខបាន។ អដ្ឋង្គិកមគ្គ ឬហៅម្យ៉ាងទៀតថា មជ្ឈិមប្បដិបទា (ផ្លូវកណ្ដាល) ក៏បាន។ ឧទាហរណ៍ ៖ ព្រះសង្ឃទូន្មានឱ្យពុទ្ធបរិស័ទយកអដ្ឋង្គិកមគ្គធ្វើជាមាគ៌ាជីវិត។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>អដ្ឋង្គិកមគ្គ<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>មើលពាក្យ {vv1}អត្តនោមតិភាព{vv2}<|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>ប្រធានវិស័យភាព<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>អត្ថិភាពនៃអ្វីមួយដោយផ្អែកលើទស្សនៈ ឬ អារម្មណ៍របស់បុគ្គលជាជាងផ្អែកលើហេតុការណ៍ខាងក្រៅ ឬ ភស្ដុតាង។ ឧទាហរណ៍ ៖ ការយល់ថា ព្រះអាទិត្យរះនៅទិសខាងកើត និង លិចនៅទិសខាងលិច គឺជាអត្តនោមតិភាពរបស់មនុស្ស។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>អត្តនោមតិភាព<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>ការជក់ចិត្តនឹងខ្លួនឯងហួសប្រមាណ ការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងហួសហេតុ មោទនភាពជ្រុលចំពោះខ្លួនឯង។ ពាក្យនេះមានប្រភពមកពីទេវកថាក្រិក រឿងណាគីសូស (narkissos) ឬណាស៊ីស៊ូស (narcissus) ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>អត្តស្នេហានិយម<|eot_id|>

<|start_header_id|>user<|end_header_id|>លក្ខណៈមួយក្នុងចំណោមលក្ខណៈផ្សេងៗរបស់អាទិទេព ដែលត្រូវបានគេបកស្រាយបានតាមរបៀបពីរយ៉ាងខុសគ្នា។ របៀបទី១ អាទិទេព គឺជាអនន្ត ដោយសារតែអាទិទេពមិនចងដោយពេលវេលា។ អត្ថិភាពរបស់អាទិទេពនៅក្រៅពេលវេលា ឬមិនចំណុះពេលវេលា, អាទិទេពគ្មានពេលកំណត់ ប៉ុន្តែ អាទិទេពជាអ្នកបង្កើតពេល។ ដោយសារតែអាទិទេពមិននៅក្នុងពេលវេលារាល់ព្រឹត្តិការណ៍ដែលកើតឡើងក្នុងពេល ចំពោះទ្រង់ គឺកើតឡើងដំណាលគ្នា។ ខណៈ «ឥឡូវ» របស់យើងសម្គាល់ពេលវេលា និងវត្ថុអត្ថិភាពក្នុងពេលប្រែប្រួល រីឯ «ឥឡូវ» របស់អាទិទេពឋិតថេរ មិនប្រែប្រួល និងមិនអាចធ្វើឱ្យប្រែប្រួល។ របៀបទី២ អាទិទេពមានលោកិយភាពពោលគឺ មានអតីតកាល បច្ចុប្បន្នកាល និងអនាគតកាល ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គជាអនន្តភាពពីព្រោះអាទិទេពតែងតែមានអត្ថិភាព នៅក្នុងអតីតកាល មានអត្ថិភាពនៅក្នុងបច្ចុប្បន្នកាល និងតែងតែមានអត្ថិភាពនៅក្នុងអនាគតកាល។ អនន្តភាពស្មើនឹងចំនួនសរុបនៃកាលទាំងបី (អតីតកាល បច្ចុប្បន្នកាល និងអនាគតកាល) ។ (ពាក្យនេះ គេប្រើក្នុងអស្តិរូបវិជ្ជានិងទស្សនវិជ្ជាអំពីសាសនា) ។ <|eot_id|><|start_header_id|>assistant<|end_header_id|>អនន្តភាព<|eot_id|>