Datasets:

MiuN2k3
/

FC-QA-combined

Dataset card Viewer Files Files and versions Community

Split (3)

train · 16.7k rows

Unnamed: 0 int64 0 16.7k	context stringlengths 138 2.8k	claim stringlengths 22 689	answer stringlengths 89 1.28k	gold_label stringclasses 3 values
16,000	Năm 218 trước Công_nguyên , Tần_Thuỷ_Hoàng huy_động 50 vạn quân chia làm năm đạo đi chinh_phục Bách_Việt . Để tiến xuống miền Nam , đi_sâu vào đất Âu_Lạc , đạo quân thứ nhất do tướng Sử_Lộc chỉ_huy đã đào con kênh nối sông Lương ( vùng An_Hưng , Trung_Quốc ngày_nay ) để chở lương_thực . Nhờ vậy , Đồ_Thư thống_lĩnh đã vào được đất Tây_Âu , giết tù_trưởng Dịch_Hu_Tống ( 譯吁宋 ) , chiếm đất rồi tiến vào Lạc_Việt . Bên kia chiến_tuyến , Thục_Phán được các Lạc_tướng suy_tôn làm lãnh_tụ chung chỉ_huy cuộc kháng_chiến này . Khi Đồ_Thư đem quân tiến sâu vào đất Âu_Lạc , Thục_Phán lãnh_đạo nhân_dân chống giặc . Quân Tần đi đến đâu , dân Âu_Lạc làm_vườn không nhà trống đến đó . Quân Tần chiến_đấu trong nhiều năm , Đồ_Thư tổ_chức tấn công-tiêu diệt không hiệu_quả , dần lâm vào tình_trạng thiếu lương_thực trầm_trọng . Khi quân nhà Tần đã kiệt_sức vì thiếu lương , thì quân_dân Âu_Lạc do Thục_Phán chỉ_huy mới bắt_đầu xuất_trận , quân Tần muốn tiến hay lui đều bị người Âu_Lạc bủa_vây đánh_úp . Quân của Thục_Phán đánh tập_kích bất_ngờ và dùng cung nỏ tấn_công quân Tần . Đồ_Thư lúc này mới hối_hận , không biết chớp thời_cơ , bỏ_mạng trong trận này . Mất chủ_tướng , quân Tần hoang_mang mở_đường tháo_chạy về nước . Sử_ký Tư_Mã Thiên mô_tả tình_trạng quân Tần lúc bấy_giờ như sau :	Âu_Lạc được thành_lập bởi An_Dương_Vương , với trung_tâm chính_trị tại Phong_Châu .	{'start_id': 107, 'text': 'Để tiến xuống miền Nam , đi_sâu vào đất Âu_Lạc , đạo quân thứ nhất do tướng Sử_Lộc chỉ_huy đã đào con kênh nối sông Lương ( vùng An_Hưng , Trung_Quốc ngày_nay ) để chở lương_thực .'}	Not_Enough_Information
16,001	Cách thành_phố Vinh 120 km về phía Tây_Nam , Vườn_Quốc_gia Pù_Mát thuộc huyện Con_Cuông , nằm trên sườn Đông của dải Trường_Sơn , dọc theo biên_giới Việt_Lào . Nơi đây có một_số loài động_vật , thực_vật quý_hiếm cần phải được bảo_tồn nghiêm_ngặt như : sao_la , thỏ vằn , niệc cổ hung và một_số loài thực_vật như pơ mu , sa_mu , sao hải nam ... Nơi đây đã được UNESCO đưa vào danh_sách các khu dự_trữ sinh_quyển thế_giới với tên gọi Khu dự_trữ sinh_quyển miền tây Nghệ_An . Đến Diễn_châu , du_khách rẽ về phía tây theo đường 7 về Đặng_Sơn thăm Di_tích lịch_sử quốc_gia Nhà_thờ họ Hoàng_Trần do gia_đình cụ Hoàng_Quýnh - Nguyễn_thị Đào xây_dựng lại năm 1884 - gắn với cơ_sở hoạt_động thời_kỳ 1930-1945 hoặc ra thăm Bãi_Dâu_Ba_Ra .	Vườn_Quốc_gia Pù_Mát thuộc huyện Con_Cuông , nằm trên sườn Đông của dải Trường_Sơn , dọc theo biên_giới Việt_Lào cách thành_phố Vinh 120 km về phía Tây_Nam .	{'start_id': 0, 'text': 'Cách thành_phố Vinh 120 km về phía Tây_Nam , Vườn_Quốc_gia Pù_Mát thuộc huyện Con_Cuông , nằm trên sườn Đông của dải Trường_Sơn , dọc theo biên_giới Việt_Lào .'}	Supports
16,002	Nhà_nghiên_cứu Chu_Giang tổng_kết : nhà Nguyễn có một_số công_lao , nhưng có tội làm mất nước , đây là cái tội lớn nhất nên một_số công_lao của nhà Nguyễn cũng không_thể bù_đắp được . Mặt_khác , cũng cần phân_biệt rõ giữa thời_kỳ " chúa Nguyễn " ( có công mở_mang bờ_cõi ) và thời_kỳ " vương_triều Nguyễn " ( có lỗi làm đất_nước trì_trệ ) để không lẫn_lộn công – tội giữa 2 giai_đoạn khác nhau này . Không phủ_nhận nhà Nguyễn có những vị vua yêu nước và có công ( Hàm_Nghi , Thành Thái , Duy_Tân ) , nhưng cũng không_thể phủ_nhận có nhiều vua nhà Nguyễn đã cầu_viện ngoại_xâm , có tội với đất_nước ( Gia_Long ) hoặc hèn_nhát đầu_hàng , chấp_nhận làm tay_sai cho giặc Pháp ( Tự Đức , Đồng_Khánh , Khải_Định , Bảo_Đại ) . Ai có công thì khen , ai có tội thì chê chứ không_thể đánh_đồng các vấn_đề này với nhau , lấy công mở_mang của cha_ông ( các chúa Nguyễn ) để xoá tội cho con_cháu ( các vua Nguyễn đã cầu_viện hoặc đầu_hàng ngoại_quốc ) nhằm biện_hộ cho nhà Nguyễn theo cảm_tính như một_số nhà_sử_học có tư_tưởng “ hoài_niệm triều Nguyễn ” hiện_nay :	Theo nhà_nghiên_cứu Chu_Giang , nhà Nguyễn có những đóng_góp quan_trọng , tuy_nhiên cái tội làm mất nước của họ được coi là tội_ác lớn nhất , không_thể bù_đắp được bởi những thành_tựu khác của họ .	{'start_id': 0, 'text': 'Nhà_nghiên_cứu Chu_Giang tổng_kết : nhà Nguyễn có một_số công_lao , nhưng có tội làm mất nước , đây là cái tội lớn nhất nên một_số công_lao của nhà Nguyễn cũng không_thể bù_đắp được .'}	Supports
16,003	Thành_phố Vinh từ lâu đã hấp_dẫn du_khách bởi một quần_thể khu du_lịch với những nét đặc_trưng tiêu_biểu của một đô_thị xứ Nghệ . Đến với thành_phố Vinh , du_khách có_thể tham_gia vào nhiều loại_hình du_lịch như : du_lịch nghiên_cứu , du_lịch sinh_thái , nghỉ_dưỡng .	Với những quần_thể khu du_lịch mang tính đặc_trưng riêng của mình , thành_phố Vinh đã và đang là điểm đến hấp_dẫn cho các du_khách .	{'start_id': 0, 'text': 'Thành_phố Vinh từ lâu đã hấp_dẫn du_khách bởi một quần_thể khu du_lịch với những nét đặc_trưng tiêu_biểu của một đô_thị xứ Nghệ .'}	Supports
16,004	Đến năm 1979 , Triều_Tiên được coi là một quốc_gia đã cơ_bản hoàn_thành xong sự_nghiệp công_nghiệp_hoá . Sự phát_triển về kinh_tế khiến GDP bình_quân đầu người , tuổi_thọ , tỷ_lệ người biết chữ của Triều_Tiên tăng lên nhanh_chóng . Chế_độ phúc_lợi xã_hội của Triều_Tiên thời_kỳ đó cũng khá cao , năm 1979 đã thực_hiện toàn_diện chế_độ giáo_dục và y_tế công_cộng miễn_phí , nhà_nước cung_cấp đồ_dùng cần_thiết gồm áo_khoác , áo may_ô và giày cho các đối_tượng từ trẻ_em mầm_non , học_sinh tiểu_học đến sinh_viên đại_học . Và việc phân_bố nguồn của_cải xã_hội ở Triều_Tiên cũng khá đồng_đều . Khách_sạn Ryugyŏng , một toà nhà cao 330 mét ở Bình_Nhưỡng được dự_định là khách_sạn cao nhất thế_giới khi bắt_đầu khởi_công năm 1987 cũng là trong thời_kỳ hoàng_kim này . Tuy_vậy việc thi_công toà nhà này bị trì_hoãn rất nhiều lần , đến năm 2019 , toà nhà này vẫn chưa được đưa vào sử_dụng . Hệ_thống tàu_điện_ngầm Bình_Nhưỡng cũng được khánh_thành ( vào thời_điểm đó , không nhiều thành_phố trên thế_giới có hệ_thống này ) .	Triều_Tiên phân_chia của_cải xã_hội không có sự cân_bằng .	{'start_id': 521, 'text': 'Và việc phân_bố nguồn của_cải xã_hội ở Triều_Tiên cũng khá đồng_đều .'}	Refutes
16,005	Thời bấy_giờ chưa có không_quân và xe_tăng , bộ_binh Pháp trước năm 1870 cũng chưa có súng_máy mà chỉ có mà chỉ có súng_trường Minié nạp đạn từ đầu nòng ( mỗi phút chỉ bắn được khoảng 2-3 phát ) , đến năm 1866 mới có súng_trường Chassepot và kế_tiếp là Súng_trường Gras 1874 hiện_đại hơn , nhưng vẫn chỉ là súng bắn phát một ( mỗi phút bắn được khoảng 9-10 phát ) , uy_lực không hơn quá nhiều so với súng hoả_mai của quân Nguyễn_. Pháo_binh Pháp tuy hiện_đại hơn , nhưng trước năm 1873 thì vẫn còn khá thô_sơ ( pháo nạp đạn đầu nòng , không có rãnh xoắn , tầm bắn không quá mấy km ) . Thực_tế cho thấy trong nhiều trận đánh , ưu_thế vũ_khí của Pháp không đủ lớn để áp_đảo được quân Nguyễn_. Tiêu_biểu như Trận Đà_Nẵng ( 1858 – 1859 ) , quân Pháp có tàu_chiến yểm_trợ mà đánh_suốt 1 năm vẫn không thắng được , hoặc trận Đại đồn Chí_Hoà , quân Pháp tuy thắng nhưng cũng bị tổn_thất khá lớn .	Trước năm 1873 , pháo_binh Pháp đã sử_dụng các loại pháo vô_cùng hiện_đại , với rãnh xoắn và tầm bắn xa hơn so với các loại pháo của các quân_đội khác trong khu_vực .	{'start_id': 431, 'text': 'Pháo_binh Pháp tuy hiện_đại hơn , nhưng trước năm 1873 thì vẫn còn khá thô_sơ ( pháo nạp đạn đầu nòng , không có rãnh xoắn , tầm bắn không quá mấy km ) .'}	Refutes
16,006	Quân trung từ mệnh tập là tập sách gồm những văn_thư do Nguyễn_Trãi thay_mặt Lê_Thái_Tổ gửi cho các tướng_tá nhà Minh trong cuộc khởi_nghĩa Lam_Sơn và văn răn tướng_sĩ , từ năm 1423 đến năm 1427 . Bản khắc in năm 1868 chỉ ghi lại được 46 văn_kiện . Năm 1970 , nhà_nghiên_cứu Trần_Văn_Giáp phát_hiện thêm 23 văn_kiện nữa do Nguyễn_Trãi viết gửi cho tướng nhà Minh .	Quân trung từ mệnh không phải là tập sách văn_thư được Nguyễn_Trãi thay_mặt Lê_Thái_Tổ viết để gửi cho các tướng_tá nhà Minh trong cuộc khởi_nghĩa Lam_Sơn .	{'start_id': 0, 'text': 'Quân trung từ mệnh tập là tập sách gồm những văn_thư do Nguyễn_Trãi thay_mặt Lê_Thái_Tổ gửi cho các tướng_tá nhà Minh trong cuộc khởi_nghĩa Lam_Sơn và văn răn tướng_sĩ , từ năm 1423 đến năm 1427 .'}	Refutes
16,007	Chủ_nghĩa_thực_dân đã tạo ra những hậu_quả gây mất ổn_định trên tất_cả những điều mà các bộ_tộc châu_Phi ngày_nay còn cảm_nhận được trong hệ_thống chính_trị của châu_Phi . Trước khi có ảnh_hưởng của người châu_Âu thì các ranh_giới quốc_gia đã không phải là những điều đáng quan_tâm nhất , trong đó người Phi châu nói_chung theo các thực_tiễn trong các vùng khác của thế_giới , chẳng_hạn như ở bán_đảo Ả_Rập , mà ở đó lãnh_thổ của các nhóm dân_cư là trùng khít với khu_vực có ảnh_hưởng về quân_sự và thương_mại của họ . Sự_cố tình của người châu_Âu trong việc vạch ra các ranh_giới xung_quanh các lãnh_thổ để chia tách họ ra khỏi các quyền_lực khác tại thuộc địa thông_thường có ảnh_hưởng tới việc chia_cắt các nhóm dân_cư hay chính_trị liền kề hoặc bắt các kẻ_thù truyền_thống phải sống cạnh nhau mà không có khu_vực đệm giữa họ . Ví_dụ , sông Congo , mặc_dù nó dường_như là ranh_giới địa_lý_tự_nhiên , đã có các nhóm sắc_tộc sống trên hai bờ sông chia_sẻ cùng một ngôn_ngữ và văn_hoá hay các điều gì đó tương_tự . Sự phân_chia đất_đai giữa Bỉ và Pháp dọc theo con sông này đã cô_lập các nhóm sắc_tộc này khỏi nhau . Những người sống ở khu_vực Sahara hay Hạ_Sahara là những người buôn_bán xuyên châu_lục này trong nhiều thế_kỷ , thông_thường hay vượt qua các " biên_giới " mà thông_thường chỉ tồn_tại trên các bản_đồ của người châu_Âu .	Việc hình_thành những văn_hoá khác nhau đều do có sự phân_chia khu_vực sống .	{'start_id': 831, 'text': 'Ví_dụ , sông Congo , mặc_dù nó dường_như là ranh_giới địa_lý_tự_nhiên , đã có các nhóm sắc_tộc sống trên hai bờ sông chia_sẻ cùng một ngôn_ngữ và văn_hoá hay các điều gì đó tương_tự .'}	Not_Enough_Information
16,008	Tên gọi China theo nghĩa hẹp chỉ Trung_Quốc bản thổ , hoặc Trung_Quốc bản thổ cùng với Mãn_Châu , Nội_Mông , Tây_Tạng và Tân_Cương , một kết_hợp đồng_nghĩa với thực_thể chính_trị Trung_Quốc vào thế_kỷ XX và XXI ; biên_giới giữa các khu_vực này không nhất_thiết phải đúng theo ranh_giới các tỉnh Trung_Quốc . Trong nhiều văn_cảnh khác nhau , " Trung_Quốc " thường được dùng để chỉ Cộng_hoà Nhân_dân Trung_Hoa hay Đại_lục Trung_Quốc , trong khi " Đài_Loan " được dùng cho Trung_Hoa_Dân_Quốc . Bình_thường , trong văn_cảnh kinh_tế hay kinh_doanh , " Đại_Trung_Hoa địa khu " dùng để chỉ Đại_lục Trung_Quốc , Hồng_Kông , Ma_Cao và Đài_Loan .	Trung_Quốc có diện_tích lãnh_thổ lớn nhất nhì trên thế_giới .	{'start_id': 0, 'text': 'Tên gọi China theo nghĩa hẹp chỉ Trung_Quốc bản thổ , hoặc Trung_Quốc bản thổ cùng với Mãn_Châu , Nội_Mông , Tây_Tạng và Tân_Cương , một kết_hợp đồng_nghĩa với thực_thể chính_trị Trung_Quốc vào thế_kỷ XX và XXI ; biên_giới giữa các khu_vực này không nhất_thiết phải đúng theo ranh_giới các tỉnh Trung_Quốc .'}	Not_Enough_Information
16,009	Chữ_Nôm ( 𡨸喃 ) , còn được gọi là Chữ Hán_Nôm ( 𡨸漢喃 ) , Quốc_âm ( 國音 ) hay Quốc_ngữ ( 國語 ) là loại văn_tự ngữ tố - âm_tiết dùng để viết tiếng Việt . Đây là bộ chữ được người Việt tạo ra dựa trên chữ Hán , các bộ thủ , âm đọc và nghĩa từ_vựng trong tiếng Việt .	Tiếng việt là ngôn_ngữ phổ_thông được sử_dụng rộng_rãi trên khắp cả nước .	{'start_id': 0, 'text': 'Chữ_Nôm ( 𡨸喃 ) , còn được gọi là Chữ Hán_Nôm ( 𡨸漢喃 ) , Quốc_âm ( 國音 ) hay Quốc_ngữ ( 國語 ) là loại văn_tự ngữ tố - âm_tiết dùng để viết tiếng Việt .'}	Not_Enough_Information
16,010	Do vị_trí của châu_Phi trên các vĩ_độ xích_đạo và cận_nhiệt_đới ở cả bán_cầu bắc và bán_cầu nam , nên có_thể tìm thấy một_số kiểu khí_hậu khác nhau ở bên trong nó . Lục_địa này chủ_yếu nằm trong đới liên nhiệt_đới giữa chí_tuyến và chí_tuyến , do_đó có mật_độ ẩm khá thú_vị . Cường_độ mưa luôn cao và là lục_địa nóng . Khí_hậu ấm và nóng phổ_biến trên khắp châu_Phi , nhưng phần_lớn là phần phía bắc được đánh_dấu bởi sự khô_cằn và nhiệt_độ cao . Chỉ có rìa cực bắc và cực nam của lục_địa là có khí_hậu Địa_Trung_Hải . Đường xích_đạo chạy qua giữa châu_Phi , cũng như chí_tuyến bắc và chí_tuyến nam , làm cho châu_Phi trở_thành lục_địa nhiệt_đới nhất .	Thực_tế là không tồn_tại khí_hậu ấm và nóng rộng_rãi trên toàn_bộ châu_Phi và không có sự khô_cằn và nhiệt_độ cao ở phần phía bắc của nó .	{'start_id': 319, 'text': 'Khí_hậu ấm và nóng phổ_biến trên khắp châu_Phi , nhưng phần_lớn là phần phía bắc được đánh_dấu bởi sự khô_cằn và nhiệt_độ cao .'}	Refutes
16,011	Chữ hội_ý ( 會意文字 ) : Để tăng thêm chữ Hán , cho đến nay người ta có nhiều phương_pháp tạo nhiều chữ mới có ý_nghĩa mới . Ví_dụ , chữ Lâm ( 林 , rừng nơi có nhiều cây ) có hai chữ Mộc ( 木 ) xếp_hàng đứng cạnh nhau được làm bằng cách ghép hai chữ Mộc với nhau ( Rừng thì có nhiều cây ) . Chữ Sâm ( 森 , rừng rậm nơi có rất nhiều cây ) được tạo thành bằng cách ghép ba chữ Mộc . Còn chữ Minh ( 鳴 , kêu , hót ) được hình_thành bằng cách ghép chữ Điểu ( 鳥 , con chim ) bên cạnh chữ Khẩu ( 口 , mồm ) ; chữ Thủ ( 取 , cầm , nắm ) được hình_thành bằng cách ghép chữ Nhĩ ( 耳 , tai ) của động_vật với tay ( chữ Thủ_手 , chữ Hựu_又 ) .	Chữ Lâm không phải là ghép hai chữ Mộc liền kề nhau để diễn_đạt ý_nghĩa về rừng có nhiều cây .	{'start_id': 121, 'text': 'Ví_dụ , chữ Lâm ( 林 , rừng nơi có nhiều cây ) có hai chữ Mộc ( 木 ) xếp_hàng đứng cạnh nhau được làm bằng cách ghép hai chữ Mộc với nhau ( Rừng thì có nhiều cây ) .'}	Refutes
16,012	Nhiều người Phi đã chuyển sang theo dạng châu_Âu của Kitô giáo trong thời_kỳ thuộc địa . Trong những thập_niên cuối của thế_kỷ XX các giáo_phái khác nhau của Kitô giáo đã phát_triển nhanh . Một_số các giáo_chủ người Phi của Giáo_hội Công_giáo La_Mã đã được nói đến như là các ứng_viên cho chức_vụ Giáo_hoàng . Những người theo Kitô giáo ở châu_Phi dường_như là bảo_thủ hơn so với những người đồng tôn_giáo ở phần_lớn các nước công_nghiệp , điều này gần đây dẫn tới những rạn_nứt trong các giáo_phái , chẳng_hạn như giữa Anh giáo và Phong_trào Giám lý .	Kitô giáo là một tôn_giáo lớn trên thế_giới , có nguồn_gốc từ đạo_giáo Do Thái , và được thành_lập vào thế_kỷ thứ 1 sau Công_nguyên .	{'start_id': 310, 'text': 'Những người theo Kitô giáo ở châu_Phi dường_như là bảo_thủ hơn so với những người đồng tôn_giáo ở phần_lớn các nước công_nghiệp , điều này gần đây dẫn tới những rạn_nứt trong các giáo_phái , chẳng_hạn như giữa Anh giáo và Phong_trào Giám lý .'}	Not_Enough_Information
16,013	“ Các vua nhà Nguyễn đề ra lệ tứ bất lập để củng_cố quyền_lực của mình , lệ tứ bất lập gồm : không lập Hoàng_hậu , không lập Tể_tướng , không phong tước Vương ( cho người trong Hoàng_tộc còn sống ) và không lấy đỗ Trạng_nguyên " Kiến_thức sai_lệch này được giáo_viên truyền_tải trong các bài giảng , các thế_hệ học_sinh thuộc_nằm_lòng và vào cả các đề thi môn Lịch_sử và biến nó thành một điều quá hiển_nhiên khi nhắc về nhà Nguyễn . Tìm về nguồn_gốc của lập_luận này , không lạ mấy_khi thấy chúng được nhắc đến lần đầu trong quyển sách Lịch_sử Việt_Nam , tập 1 của Nhà_xuất_bản Khoa_học_Xã_hội ( 1971 ) , tức_là thông_tin này hoàn_toàn không xuất_phát từ chính_sử triều Nguyễn mà được viết ra khi nhà Nguyễn cáo_chung được 26 năm . Cuốn sách Lịch_sử mang nặng tính_giai_cấp này đã chỉ rõ Hoàng_đế Gia_Long , người sáng_lập Hoàng_triều Nguyễn , là người đề ra lệ tứ bất lập . Tạm_thời bỏ_qua 3 lệ Bất lập còn lại : không lập Tể_tướng , không lập Trạng_nguyên và không phong tước Vương đã được các học_giả khác bác_bỏ hoàn_toàn thì bài viết sẽ xoáy mạnh đến vấn_đề “ bất lập Hoàng_hậu ” . Đây là thiếu_sót khá lớn của các học_giả khác khi đã không_thể bác_bỏ ý sai này một_cách triệt_để , hậu_quả là trong 4 lệ bất lập , khi 3 lệ bất lập kia đã được phần_đông mọi người chấp_nhận là sai_lầm thì vẫn còn rất đông tin rằng : nhà Nguyễn bất lập Hoàng_hậu .	Hoàng_đế Gia_Long là một người rất tài_giỏi và có ý_chí phấn_đấu xây_dựng đất_nước .	{'start_id': 733, 'text': 'Cuốn sách Lịch_sử mang nặng tính_giai_cấp này đã chỉ rõ Hoàng_đế Gia_Long , người sáng_lập Hoàng_triều Nguyễn , là người đề ra lệ tứ bất lập .'}	Not_Enough_Information
16,014	Tháng 9 năm 1442 , vua Lê_Thái_Tông đi tuần ở miền Đông . Ngày 1 tháng 9 năm 1442 , sau khi nhà_vua duyệt_binh ở thành Chí_Linh , Nguyễn_Trãi đón Lê_Thái_Tông đi thuyền vào chơi chùa Côn_Sơn . Khi trở về Đông_Kinh , người thiếp của Nguyễn_Trãi là Nguyễn_Thị_Lộ theo hầu vua . Ngày 7 tháng 9 năm 1442 , thuyền về đến Lệ_Chi_Viên thì vua bị bệnh , thức suốt đêm với Nguyễn_Thị_Lộ rồi mất . Các quan giấu kín chuyện này , nửa_đêm ngày 9 tháng 9 năm 1442 về đến Đông_Kinh mới phát_tang . Triều_đình qui tội Nguyễn_Thị_Lộ giết vua , bèn bắt bà và Nguyễn_Trãi , khép hai người vào âm_mưu giết vua . Ngày 19 tháng 9 năm 1442 ( tức ngày 16 tháng 8 năm Nhâm_Tuất ) , Nguyễn_Trãi bị giết cùng người_thân 3 họ , gọi là tru_di_tam_tộc .	Ngày 9 tháng 9 năm 1442 là năm có nhiều dấu_ấn lịch_sử .	{'start_id': 388, 'text': 'Các quan giấu kín chuyện này , nửa_đêm ngày 9 tháng 9 năm 1442 về đến Đông_Kinh mới phát_tang .'}	Not_Enough_Information
16,015	Trên thực_tế , chính_quyền thực_dân Pháp vốn bất_đồng về việc phổ_biến chữ Quốc_ngữ ; trong đó có ý_kiến cho rằng việc thúc_đẩy chữ Quốc_ngữ là " nguy_hiểm cho người Pháp " . Người Pháp chê_bai chữ Quốc_ngữ , do các nhà truyền_giáo Bồ_Đào_Nha chế_tạo , là hệ chữ " vô_tích_sự vì đã không giúp_ích gì trong việc truyền_bá chữ Pháp " , nhưng bất_đắc_dĩ vẫn phải chấp_nhận hệ chữ này . Kế_tiếp đó , các sĩ_phu vận_động ủng_hộ chữ Quốc_ngữ trong công_cuộc phổ_biến tân_học và lan_truyền tư_tưởng yêu nước . Các phong_trào cải_cách như Hội Trí_Tri , phong_trào Duy_Tân , Đông_Kinh_Nghĩa_Thục và ngành báo_chí mới hình_thành đã góp_phần quan_trọng vào việc truyền_bá chữ Quốc_ngữ .	Thực_dân Pháp đã thực_hiện xâm_lược nước ta trong khoảng thời_gian tương_đối dài .	{'start_id': 0, 'text': 'Trên thực_tế , chính_quyền thực_dân Pháp vốn bất_đồng về việc phổ_biến chữ Quốc_ngữ ; trong đó có ý_kiến cho rằng việc thúc_đẩy chữ Quốc_ngữ là " nguy_hiểm cho người Pháp " .'}	Not_Enough_Information
16,016	Hai loại dấu_chấm câu thường dùng trong thư_tịch cổ tiếng Hán và tiếng Việt viết bằng chữ_Nôm là vòng “ 。 ” và dấu_chấm “ 、 ” . Khi vòng và dấu_chấm được dùng cùng nhau để chấm_câu thì vòng được dùng tương_tự như dấu_chấm “ . ” trong chữ Quốc_ngữ , dấu_chấm “ 、 ” được dùng tương_tự như dấu_phẩy “ , ” trong chữ Quốc_ngữ . Cũng có_khi chỉ có vòng “ 。 ” hoặc dấu_chấm “ 、 ” được dùng để chấm_câu . Việc chấm_câu bằng vòng gọi là vòng câu 𥿺句 . Trong thư_tịch cổ tiếng Việt viết bằng chữ Hán và chữ_Nôm , chữ được viết kiểu Tung_Thư ( viết dọc từ phải sang trái ) chứ không viết theo hàng ngang như chữ Latinh , vòng và dấu_chấm thường nằm ngoài hàng chữ , bên phải chữ cuối_cùng của “ câu ” .	Dấu ngắt câu giúp cho câu văn trở_nên ngắn_gọn và rõ nghĩa hơn .	{'start_id': 128, 'text': 'Khi vòng và dấu_chấm được dùng cùng nhau để chấm_câu thì vòng được dùng tương_tự như dấu_chấm “ . ” trong chữ Quốc_ngữ , dấu_chấm “ 、 ” được dùng tương_tự như dấu_phẩy “ , ” trong chữ Quốc_ngữ .'}	Not_Enough_Information
16,017	Địa_hình châu_Phi khá đơn_giản . Có_thể coi toàn_bộ lục_địa là một khối cao_nguyên khổng_lồ , cao trung_bình 750 m ; trên đó chủ_yếu là các sơn nguyên xen các bồn_địa thấp . Phần_đông của lục_địa được nâng lên mạnh , nền đá bị nứt vỡ và đổ sụp , tạo thành nhiều thung_lũng sâu , nhiều hồ hẹp và dài . Châu_Phi có rất ít núi cao , ít đồng_bằng thấp và mạng_lưới sông_ngòi kém phát_triển .	Việc thay_đổi địa_hình của từng khu_vực do chịu sự tác_động của yếu_tố tự_nhiên môi_trường .	{'start_id': 174, 'text': 'Phần_đông của lục_địa được nâng lên mạnh , nền đá bị nứt vỡ và đổ sụp , tạo thành nhiều thung_lũng sâu , nhiều hồ hẹp và dài .'}	Not_Enough_Information
16,018	Vấn_đề chính trong tranh_chấp xoay quanh sự bất_đồng về thời_điểm tên " Biển Nhật_Bản " trở_thành tiêu_chuẩn quốc_tế . Nhật_Bản tuyên_bố thuật_ngữ này đã trở_thành tiêu_chuẩn quốc_tế ít_nhất là từ đầu thế_kỷ 19 , trong khi Triều_Tiên cho rằng thuật_ngữ " Biển Nhật_Bản " xuất_hiện muộn hơn trong khi Hàn_Quốc nằm dưới sự cai_trị của Nhật_Bản , và trước khi bị chiếm_đóng , các tên khác như " Korean_Sea_" hoặc " East_Sea_" đã được sử_dụng trong tiếng Anh . Vào năm 2012 , Tổ_chức Thuỷ_văn Quốc_tế ( IHO ) , một tổ_chức liên chính_phủ duy_trì một ấn_phẩm liệt_kê các giới_hạn của đại_dương và các khu_vực biển trên khắp thế_giới , đã từ_bỏ một_số nỗ_lực gần đây nhất trong 25 năm qua để sửa_đổi việc công_bố tên biển . Điều này chủ_yếu là do sự thiếu thống_nhất giữa Triều_Tiên và Nhật_Bản về vấn_đề đặt tên . Một nhóm tư_vấn của IHO sẽ báo_cáo về vấn_đề này vào năm 2020 . Vào tháng 9 năm 2020 , IHO thông_báo rằng họ sẽ áp_dụng một hệ_thống số mới chỉ_định toàn_bộ các biển và đại_dương bao_gồm cả Biển Nhật_Bản bằng một bộ số nhận_dạng kỹ_thuật_số , còn được gọi là " S-130 " Vào tháng 11 năm 2020 , IHO đã thông_qua một đề_xuất ủng_hộ việc sử_dụng riêng tên Biển Nhật_Bản trong hải_đồ chính_thức .	IHO đã thông_báo vào tháng 9 năm 2020 rằng họ sẽ sử_dụng một hệ_thống số đặc_biệt , được gọi là " S-130 , " để định_danh đúng toàn_bộ các biển và đại_dương , bao_gồm cả Biển Nhật_Bản .	{'start_id': 873, 'text': 'Vào tháng 9 năm 2020 , IHO thông_báo rằng họ sẽ áp_dụng một hệ_thống số mới chỉ_định toàn_bộ các biển và đại_dương bao_gồm cả Biển Nhật_Bản bằng một bộ số nhận_dạng kỹ_thuật_số , còn được gọi là " S-130 " Vào tháng 11 năm 2020 , IHO đã thông_qua một đề_xuất ủng_hộ việc sử_dụng riêng tên Biển Nhật_Bản trong hải_đồ chính_thức .'}	Supports
16,019	Ông cũng được giao cho việc coi giữ sổ_sách , xét án kiện quân_dân ở Tây đạo và Bắc đạo . Nguyễn_Trãi nhận mệnh vua , dâng biểu tạ ơn với sự hả_hê thấy rõ . Trần_Huy_Liệu cho rằng đây là những năm đắc_chí nhất của Nguyễn_Trãi . Trong khoa thi Hội năm 1442 , Nguyễn_Trãi với danh_nghĩa là Hàn_lâm_viện Học_sĩ kiêm Tri_Tam quán sự ra làm Giám_khảo và lấy đỗ Trạng_nguyên Nguyễn_Trực .	Vai_trò của Nguyễn_Trãi trong kỳ thi Hội năm 1442 không phải là Giám_khảo hay Tri_Tam quán sự , và ông không có bất_kỳ đóng_góp nào vào việc đỗ Trạng_nguyên Nguyễn_Trực .	{'start_id': 228, 'text': 'Trong khoa thi Hội năm 1442 , Nguyễn_Trãi với danh_nghĩa là Hàn_lâm_viện Học_sĩ kiêm Tri_Tam quán sự ra làm Giám_khảo và lấy đỗ Trạng_nguyên Nguyễn_Trực .'}	Refutes
16,020	Nước thành_công kinh_tế nhiều nhất là Cộng_hoà Nam_Phi , đây là một quốc_gia phát_triển về công_nghiệp và kinh_tế như bất_kỳ nước công_nghiệp châu_Âu hay Bắc_Mỹ_nào , nước này còn có thị_trường_chứng_khoán riêng rất hoàn_thiện . Nam_Phi đạt được điều này một phần là nhờ sự giàu_có đáng ngạc_nhiên về các nguồn tài_nguyên thiên_nhiên , nước này là nước dẫn_đầu thế_giới về sản_xuất vàng và kim_cương .	Cộng_hoà Nam_Phi là một trong những quốc_gia thành_công kinh_tế nhất , được phát_triển về cả công_nghiệp và kinh_tế , tương_đương với bất_kỳ quốc_gia công_nghiệp ở châu_Âu hay Bắc_Mỹ , và cũng có một thị_trường_chứng_khoán hoàn_thiện riêng .	{'start_id': 0, 'text': 'Nước thành_công kinh_tế nhiều nhất là Cộng_hoà Nam_Phi , đây là một quốc_gia phát_triển về công_nghiệp và kinh_tế như bất_kỳ nước công_nghiệp châu_Âu hay Bắc_Mỹ_nào , nước này còn có thị_trường_chứng_khoán riêng rất hoàn_thiện .'}	Supports
16,021	Sản_xuất công_nghiệp ở châu_Á theo truyền_thống là mạnh nhất ở khu_vực Đông và Đông_Nam_Á , cụ_thể là ở Trung_Quốc , Đài_Loan , Nhật_Bản , Hàn_Quốc và Singapore . Các ngành_nghề công_nghiệp dao_động từ sản_xuất các mặt_hàng rẻ_tiền như đồ_chơi tới các mặt_hàng công_nghệ_cao như máy_tính và ô_tô . Nhiều công_ty ở châu_Âu , Bắc_Mỹ và Nhật_Bản có các sự hợp_tác đáng_kể ở châu_Á đang phát_triển để tận_dụng các lợi_thế so_sánh về sức_lao_động rẻ_tiền .	Sản_xuất công_nghiệp tại Trung_Quốc , Đài_Loan , Nhật_Bản , Hàn_Quốc và Singapore đang đạt sức_mạnh cao nhất trong khu_vực Đông và Đông_Nam_Á , trong lĩnh_vực công_nghiệp truyền_thống .	{'start_id': 0, 'text': 'Sản_xuất công_nghiệp ở châu_Á theo truyền_thống là mạnh nhất ở khu_vực Đông và Đông_Nam_Á , cụ_thể là ở Trung_Quốc , Đài_Loan , Nhật_Bản , Hàn_Quốc và Singapore .'}	Supports
16,022	“ Các vua nhà Nguyễn đề ra lệ tứ bất lập để củng_cố quyền_lực của mình , lệ tứ bất lập gồm : không lập Hoàng_hậu , không lập Tể_tướng , không phong tước Vương ( cho người trong Hoàng_tộc còn sống ) và không lấy đỗ Trạng_nguyên " Kiến_thức sai_lệch này được giáo_viên truyền_tải trong các bài giảng , các thế_hệ học_sinh thuộc_nằm_lòng và vào cả các đề thi môn Lịch_sử và biến nó thành một điều quá hiển_nhiên khi nhắc về nhà Nguyễn . Tìm về nguồn_gốc của lập_luận này , không lạ mấy_khi thấy chúng được nhắc đến lần đầu trong quyển sách Lịch_sử Việt_Nam , tập 1 của Nhà_xuất_bản Khoa_học_Xã_hội ( 1971 ) , tức_là thông_tin này hoàn_toàn không xuất_phát từ chính_sử triều Nguyễn mà được viết ra khi nhà Nguyễn cáo_chung được 26 năm . Cuốn sách Lịch_sử mang nặng tính_giai_cấp này đã chỉ rõ Hoàng_đế Gia_Long , người sáng_lập Hoàng_triều Nguyễn , là người đề ra lệ tứ bất lập . Tạm_thời bỏ_qua 3 lệ Bất lập còn lại : không lập Tể_tướng , không lập Trạng_nguyên và không phong tước Vương đã được các học_giả khác bác_bỏ hoàn_toàn thì bài viết sẽ xoáy mạnh đến vấn_đề “ bất lập Hoàng_hậu ” . Đây là thiếu_sót khá lớn của các học_giả khác khi đã không_thể bác_bỏ ý sai này một_cách triệt_để , hậu_quả là trong 4 lệ bất lập , khi 3 lệ bất lập kia đã được phần_đông mọi người chấp_nhận là sai_lầm thì vẫn còn rất đông tin rằng : nhà Nguyễn bất lập Hoàng_hậu .	Tạm_thời bỏ_qua ba_lệ Bất lập còn lại , đó là không lập Tể_tướng , không lập Trạng_nguyên và không phong tước Vương đã được các nhà học_giả khác hoàn_toàn bác_bỏ , để bài viết xoáy sâu vào vấn_đề " bất lập Hoàng_hậu " .	{'start_id': 876, 'text': 'Tạm_thời bỏ_qua 3 lệ Bất lập còn lại : không lập Tể_tướng , không lập Trạng_nguyên và không phong tước Vương đã được các học_giả khác bác_bỏ hoàn_toàn thì bài viết sẽ xoáy mạnh đến vấn_đề “ bất lập Hoàng_hậu ” .'}	Supports
16,023	Chữ chuyển_chú ( 轉注文字 ) : Các chữ Hán được hình_thành bằng bốn_phương pháp kể trên , nhưng còn có những chữ có thêm những ý_nghĩa khác_biệt , và được sử_dụng trong những nghĩa hoàn_toàn khác_biệt đó . Ví_dụ , chữ Dược ( 藥 ) , có nguồn_gốc là từ chữ Nhạc ( 樂 ) , âm_nhạc làm cho lòng người cảm_thấy sung_sướng phấn_khởi nên chữ Nhạc ( 樂 ) cũng có âm là Lạc nghĩa_là vui_vẻ . Chữ Dược ( 藥 ) được tạo thành bằng cách ghép thêm bộ Thảo ( có nghĩa là cây_cỏ ) vào chữ Lạc ( 樂 ) .	Ví_dụ này minh_hoạ bằng chữ Dược , chữ gốc_từ chữ Nhạc với ý_nghĩa là âm_nhạc tạo ra sự hân_hoan và hạnh_phúc trong lòng người , do_đó chữ Nhạc cũng có âm Lạc , biểu_thị ý_nghĩa vui_vẻ .	{'start_id': 201, 'text': 'Ví_dụ , chữ Dược ( 藥 ) , có nguồn_gốc là từ chữ Nhạc ( 樂 ) , âm_nhạc làm cho lòng người cảm_thấy sung_sướng phấn_khởi nên chữ Nhạc ( 樂 ) cũng có âm là Lạc nghĩa_là vui_vẻ .'}	Supports
16,024	Chữ Hán khắc_phục sự hiểu sai nghĩa do đồng_âm khác nghĩa : ví_dụ như từ Hán-Việt " vũ " có các chữ Hán là 宇 ( trong " vũ_trụ " ) , 羽 ( trong " lông_vũ " ) , 雨 ( trong " vũ_kế " - nghĩa_là " mưa " ) , 武 ( trong " vũ_khí " ) , 舞 ( trong " vũ_công " - nghĩa_là " múa " ) . Nếu chỉ viết " vũ " theo chữ Quốc_ngữ thì người đọc phải tự tìm_hiểu nghĩa , còn nếu viết bằng chữ Hán thì nghĩa của " vũ " sẽ được thể_hiện rõ_ràng . Ứng_dụng này được sử_dụng nhiều nhất ở Hàn_Quốc , khi bố_mẹ đi khai_sinh cho con ngoài việc viết tên con bằng hangul để biểu_thị cách đọc thì họ cũng phải viết cả hanja để biểu_thị ý_nghĩa cho tên của con mình . Ví_dụ : Kim_Ki_Bum ( cựu thành_viên Super_Junior ) và Key ( thành_viên SHINee ) đều có tên thật là " Gim Gi-beom " , viết bằng hangul là 김기범 , nhưng tên_chữ Hán thì khác nhau . Kim_Ki_Bum có tên_chữ Hán là 金起範 ( Kim_Khởi_Phạm ) , còn Key có tên_chữ Hán là 金基范 ( Kim_Cơ_Phạm ) . Trong tiếng Việt , việc chỉ sử_dụng chữ Quốc_ngữ ( chữ Latinh ) chỉ có_thể biểu âm mà không dùng kèm chữ Hán và chữ_Nôm có tính biểu nghĩa tốt , đang khiến tình_trạng đồng_âm khác nghĩa trong tiếng Việt trở_nên nghiêm_trọng hơn . Tiêu_biểu như ngay chính người Việt không hiểu đúng chữ " Thị " thường có trong tên phụ_nữ Việt_Nam mang nghĩa_là gì , nhầm họ ( họ Tôn và họ Tôn_Thất , họ Âu và họ Âu_Dương ) , dịch " Vĩnh_Long " thành " Vĩnh_Dragon " , ... đã gián_tiếp chứng_minh rằng việc chỉ sử_dụng chữ Quốc_ngữ thì không đủ khả_năng để biểu nghĩa đầy_đủ cho tiếng Việt như chữ Hán và chữ_Nôm .	Nếu viết " vũ " theo chữ Quốc_ngữ , người đọc sẽ phải tự tìm_hiểu ý_nghĩa , trong khi viết bằng chữ Hán sẽ giúp hiển_thị rõ_ràng nghĩa của từ " vũ " .	{'start_id': 271, 'text': 'Nếu chỉ viết " vũ " theo chữ Quốc_ngữ thì người đọc phải tự tìm_hiểu nghĩa , còn nếu viết bằng chữ Hán thì nghĩa của " vũ " sẽ được thể_hiện rõ_ràng .'}	Supports
16,025	Thơ_Hàn luật của những thế_kỷ kế_tiếp càng uyển_chuyển , lối dùng chữ càng tài_tình , hóm_hỉnh như thơ của Hồ_Xuân_Hương hay Bà_Huyện_Thanh_Quan . Ngược_lại_thể thơ dài như Ai tư vãn của Ngọc_Hân_Công chúa cùng thể song_thất_lục_bát trong Chinh_phụ ngâm của Đoàn_Thị_Điểm lưu_danh những nữ_sĩ biệt_tài thời trước . Riêng Chinh_phụ ngâm được xem là một tuyệt_tác , có phần trội hơn nguyên_bản chữ Nho .	Trong những thế_kỷ sau_này , thơ Hàn luật được biết đến với phong_cách viết dí_dỏm , tinh_tế và uyển_chuyển giống như thơ của các nhà_thơ nổi_tiếng khác như Hồ_Xuân_Hương hay Bà_Huyện_Thanh_Quan .	{'start_id': 0, 'text': 'Thơ_Hàn luật của những thế_kỷ kế_tiếp càng uyển_chuyển , lối dùng chữ càng tài_tình , hóm_hỉnh như thơ của Hồ_Xuân_Hương hay Bà_Huyện_Thanh_Quan .'}	Supports
16,026	Bài_Bình_Ngô đại_cáo là thông_báo bằng văn_bản và được viết theo thể văn biền_ngẫu . Nguyên_tác được viết bằng chữ Hán , và được các học_giả như Ngô_Tất_Tố , Bùi_Kỷ , Trần_Trọng_Kim dịch sang tiếng Việt . Kết_cấu bài cáo gồm 5 đoạn :	Ngô_Tất_Tố là một nhà_thơ nổi_tiếng của Việt_Nam .	{'start_id': 85, 'text': 'Nguyên_tác được viết bằng chữ Hán , và được các học_giả như Ngô_Tất_Tố , Bùi_Kỷ , Trần_Trọng_Kim dịch sang tiếng Việt .'}	Not_Enough_Information
16,027	Triệu_Đà vốn là quan võ của nhà Tần , rồi được Tần_Thuỷ_Hoàng bổ_nhiệm làm Huyện_lệnh huyện Long_Xuyên trong quận Nam_Hải mà Nhâm_Ngao làm Quận uý . Triệu_Đà lập nên nước Nam_Việt , độc_lập với nhà Tần , cai_trị nước Nam_Việt 67 năm , từ năm 203 trước Công_nguyên tới năm 137 trước Công_nguyên , rồi truyền ngôi cho cháu là Triệu_Muội . Triệu_Đà thực_thi chính_sách " hoà tập Bách_Việt " nhằm thống_nhất các bộ_tộc Bách_Việt và chính_sách " Hoa - Việt dung_hợp " nhằm đồng_hoá dân người Hoa và Lĩnh_Nam tại lãnh_thổ nước Nam_Việt .	Triệu_Đà là vị vua đầu_tiên của triều_đại Hán_Tây , cai_trị từ năm 206-195 trước Công_nguyên .	{'start_id': 337, 'text': 'Triệu_Đà thực_thi chính_sách " hoà tập Bách_Việt " nhằm thống_nhất các bộ_tộc Bách_Việt và chính_sách " Hoa - Việt dung_hợp " nhằm đồng_hoá dân người Hoa và Lĩnh_Nam tại lãnh_thổ nước Nam_Việt .'}	Not_Enough_Information
16,028	Năm 218 trước Công_nguyên , Tần_Thuỷ_Hoàng huy_động 50 vạn quân chia làm năm đạo đi chinh_phục Bách_Việt . Để tiến xuống miền Nam , đi_sâu vào đất Âu_Lạc , đạo quân thứ nhất do tướng Sử_Lộc chỉ_huy đã đào con kênh nối sông Lương ( vùng An_Hưng , Trung_Quốc ngày_nay ) để chở lương_thực . Nhờ vậy , Đồ_Thư thống_lĩnh đã vào được đất Tây_Âu , giết tù_trưởng Dịch_Hu_Tống ( 譯吁宋 ) , chiếm đất rồi tiến vào Lạc_Việt . Bên kia chiến_tuyến , Thục_Phán được các Lạc_tướng suy_tôn làm lãnh_tụ chung chỉ_huy cuộc kháng_chiến này . Khi Đồ_Thư đem quân tiến sâu vào đất Âu_Lạc , Thục_Phán lãnh_đạo nhân_dân chống giặc . Quân Tần đi đến đâu , dân Âu_Lạc làm_vườn không nhà trống đến đó . Quân Tần chiến_đấu trong nhiều năm , Đồ_Thư tổ_chức tấn công-tiêu diệt không hiệu_quả , dần lâm vào tình_trạng thiếu lương_thực trầm_trọng . Khi quân nhà Tần đã kiệt_sức vì thiếu lương , thì quân_dân Âu_Lạc do Thục_Phán chỉ_huy mới bắt_đầu xuất_trận , quân Tần muốn tiến hay lui đều bị người Âu_Lạc bủa_vây đánh_úp . Quân của Thục_Phán đánh tập_kích bất_ngờ và dùng cung nỏ tấn_công quân Tần . Đồ_Thư lúc này mới hối_hận , không biết chớp thời_cơ , bỏ_mạng trong trận này . Mất chủ_tướng , quân Tần hoang_mang mở_đường tháo_chạy về nước . Sử_ký Tư_Mã Thiên mô_tả tình_trạng quân Tần lúc bấy_giờ như sau :	Thục_Phán là người sáng_lập và lãnh_đạo của Vương_triều Hùng_Vương thời_kỳ tiền Hán .	{'start_id': 521, 'text': 'Khi Đồ_Thư đem quân tiến sâu vào đất Âu_Lạc , Thục_Phán lãnh_đạo nhân_dân chống giặc .'}	Not_Enough_Information
16,029	Năm 1629 , Chúa_Sãi tạm nhận sắc_phong từ Chúa_Trịnh để dồn lực đối_phó với quân Chăm_Pa và lưu thủ Văn_Phong làm_phản . Tránh cuộc đối_đầu từ cả hai phía Bắc - Nam . Năm 1630 , Chúa_Sãi đã làm theo kế của Đào_Duy_Từ trả lại sắc cho vua Lê_- chúa Trịnh .	Vào năm 1630 , Chúa_Sãi đã làm theo lời khuyên của Đào_Duy_Từ và trả lại sắc_phong cho vua Lê_- chúa Trịnh .	{'start_id': 167, 'text': 'Năm 1630 , Chúa_Sãi đã làm theo kế của Đào_Duy_Từ trả lại sắc cho vua Lê_- chúa Trịnh .'}	Supports
16,030	Tuy_nhiên , mối quan_hệ giữa hai nước vẫn có những thời_điểm căng_thẳng trong bối_cảnh Bình_Nhưỡng thử tên_lửa , hạt_nhân liên_tục . Quan_hệ Triều-Trung xuống đáy năm 2017 do Triều_Tiên liên_tục thử hạt_nhân , tên_lửa năm 2016 và 2017 , gây ra những trận động_đất khiến người_dân sống ở vùng Đông_Bắc_Trung_Quốc lo_sợ . Các nhà_khoa_học Trung_Quốc quan_ngại về núi Mantap , bãi thử hạt_nhân của Triều_Tiên , sẽ sập do bị ảnh_hưởng bởi các vụ thử hạt_nhân . Trung_Quốc do_đó đã ủng_hộ một_số lệnh trừng_phạt Triều_Tiên mà Liên_Hợp_Quốc áp_đặt nhằm phản_ứng với các vụ thử hạt_nhân bừa_bãi . Bước_đi đó của Bắc_Kinh khiến quan_hệ Triều Tiên-Trung Quốc xấu đi nghiêm_trọng . Do Trung_Quốc ủng_hộ trừng_phạt Triều_Tiên , báo_chí nhà_nước Triều_Tiên đã công_kích trực_diện Trung_Quốc ít_nhất ba lần năm 2017 .	Quan_hệ giữa Triều-Trung không xuống đáy vào năm 2017 vì Triều_Tiên không liên_tục thử hạt_nhân và tên_lửa vào năm 2016 và 2017 , không gây ra những trận động_đất khiến người_dân sống ở vùng Đông_Bắc_Trung_Quốc hoang_mang .	{'start_id': 133, 'text': 'Quan_hệ Triều-Trung xuống đáy năm 2017 do Triều_Tiên liên_tục thử hạt_nhân , tên_lửa năm 2016 và 2017 , gây ra những trận động_đất khiến người_dân sống ở vùng Đông_Bắc_Trung_Quốc lo_sợ .'}	Refutes
16,031	Khoảng cuối năm 1437 , đầu năm 1438 , Nguyễn_Trãi xin về hưu_trí ở Côn_Sơn - nơi trước_kia từng là thái_ấp của ông ngoại ông - chỉ thỉnh_thoảng mới vâng mệnh vào chầu vua .	Nguyễn_Trãi ( 1380 - 1442 ) là một nhà_văn , nhà ngoại_giao và chính_trị_gia nổi_tiếng của Việt_Nam thời Trần - Lê .	{'start_id': 0, 'text': 'Khoảng cuối năm 1437 , đầu năm 1438 , Nguyễn_Trãi xin về hưu_trí ở Côn_Sơn - nơi trước_kia từng là thái_ấp của ông ngoại ông - chỉ thỉnh_thoảng mới vâng mệnh vào chầu vua .'}	Not_Enough_Information
16,032	Năm 2020 , do Đại_dịch COVID-19 , Triều_Tiên quyết_định đóng_cửa biên_giới với Trung_Quốc khiến cho thương_mại với Trung_Quốc giảm đến 80% . Triều_Tiên đã hạn_chế nhập_khẩu các loại thực_phẩm chủ_yếu từ Trung_Quốc vào tháng 8/2020 và đến tháng 10/2020 chấm_dứt gần như tất_cả các hoạt_động thương_mại , bao_gồm cả việc mua_bán thực_phẩm và thuốc_men . Triều_Tiên cũng từ_chối các đề_nghị viện_trợ từ bên ngoài và hầu_như tất_cả các nhà ngoại_giao và nhân_viên cứu_trợ , bao_gồm cả nhân_viên của Chương_trình Lương_thực Thế_giới của Liên_Hợp_Quốc ( WFP ) đã đồng_loạt rời khỏi nước này . Các nhà ngoại_giao Nga rời khỏi Triều_Tiên cho biết nước này đang bị thiếu thuốc_men và nhu_yếu_phẩm cơ_bản nghiêm_trọng đến mức các nhà ngoại_giao nước_ngoài đồng_loạt rời khỏi Triều_Tiên . Hai cơn bão lớn vào mùa hè năm 2020 gây ra lũ_lụt làm hư_hại mùa_màng , làm trầm_trọng thêm việc thiếu lương_thực . Tổng_Bí_thư Đảng Lao_động Triều_Tiên Kim Jong-un khuyên người_dân chuẩn_bị cho thời_kỳ khó_khăn sắp tới . Báo_cáo_viên đặc_biệt của Liên_Hợp_Quốc về nhân_quyền tại Triều_Tiên , Tomás_Ojea_Quintana , đã cảnh_báo vào tháng 3 năm 2021 về một " cuộc khủng_hoảng lương_thực nghiêm_trọng " dẫn đến suy_dinh_dưỡng và nạn đói . Theo ông này , " các trường_hợp tử_vong do đói đã được báo_cáo , cùng với sự gia_tăng số_lượng trẻ_em và người già phải đi ăn_xin do các gia_đình không còn có_thể hỗ_trợ cho họ " . Tuy_nhiên , bất_chấp tình_hình kinh_tế - xã_hội khó_khăn , chính_quyền Bắc_Triều_Tiên vẫn kiểm_duyệt nghiêm_ngặt mọi hoạt_động truyền_thông cũng như các nguồn thông_tin ra - vào đất_nước đồng_thời tiếp_tục thiết_kế và cho tiến_hành thử_nghiệm các loại vũ_khí , tên_lửa mới .	Liên_hợp_quốc là tổ_chức có quyền_lực lớn nhất trên thế_giới .	{'start_id': 352, 'text': 'Triều_Tiên cũng từ_chối các đề_nghị viện_trợ từ bên ngoài và hầu_như tất_cả các nhà ngoại_giao và nhân_viên cứu_trợ , bao_gồm cả nhân_viên của Chương_trình Lương_thực Thế_giới của Liên_Hợp_Quốc ( WFP ) đã đồng_loạt rời khỏi nước này .'}	Not_Enough_Information
16,033	Chữ chuyển_chú ( 轉注文字 ) : Các chữ Hán được hình_thành bằng bốn_phương pháp kể trên , nhưng còn có những chữ có thêm những ý_nghĩa khác_biệt , và được sử_dụng trong những nghĩa hoàn_toàn khác_biệt đó . Ví_dụ , chữ Dược ( 藥 ) , có nguồn_gốc là từ chữ Nhạc ( 樂 ) , âm_nhạc làm cho lòng người cảm_thấy sung_sướng phấn_khởi nên chữ Nhạc ( 樂 ) cũng có âm là Lạc nghĩa_là vui_vẻ . Chữ Dược ( 藥 ) được tạo thành bằng cách ghép thêm bộ Thảo ( có nghĩa là cây_cỏ ) vào chữ Lạc ( 樂 ) .	Chữ chuyển_chú được tạo thành bằng bốn_phương pháp đã được đề_cập , tuy_nhiên còn có các chữ mang những ý_nghĩa khác_biệt và được sử_dụng trong ngữ_cảnh hoàn_toàn khác .	{'start_id': 0, 'text': 'Chữ chuyển_chú ( 轉注文字 ) : Các chữ Hán được hình_thành bằng bốn_phương pháp kể trên , nhưng còn có những chữ có thêm những ý_nghĩa khác_biệt , và được sử_dụng trong những nghĩa hoàn_toàn khác_biệt đó .'}	Supports
16,034	Hai loại dấu_chấm câu thường dùng trong thư_tịch cổ tiếng Hán và tiếng Việt viết bằng chữ_Nôm là vòng “ 。 ” và dấu_chấm “ 、 ” . Khi vòng và dấu_chấm được dùng cùng nhau để chấm_câu thì vòng được dùng tương_tự như dấu_chấm “ . ” trong chữ Quốc_ngữ , dấu_chấm “ 、 ” được dùng tương_tự như dấu_phẩy “ , ” trong chữ Quốc_ngữ . Cũng có_khi chỉ có vòng “ 。 ” hoặc dấu_chấm “ 、 ” được dùng để chấm_câu . Việc chấm_câu bằng vòng gọi là vòng câu 𥿺句 . Trong thư_tịch cổ tiếng Việt viết bằng chữ Hán và chữ_Nôm , chữ được viết kiểu Tung_Thư ( viết dọc từ phải sang trái ) chứ không viết theo hàng ngang như chữ Latinh , vòng và dấu_chấm thường nằm ngoài hàng chữ , bên phải chữ cuối_cùng của “ câu ” .	Trong thư_tịch cổ tiếng Hán và tiếng Việt viết bằng chữ_Nôm , dấu_chấm câu thường được sử_dụng bao_gồm vòng " 。 " và dấu_chấm " , " .	{'start_id': 0, 'text': 'Hai loại dấu_chấm câu thường dùng trong thư_tịch cổ tiếng Hán và tiếng Việt viết bằng chữ_Nôm là vòng “ 。 ” và dấu_chấm “ 、 ” .'}	Supports
16,035	Sản_xuất công_nghiệp ở châu_Á theo truyền_thống là mạnh nhất ở khu_vực Đông và Đông_Nam_Á , cụ_thể là ở Trung_Quốc , Đài_Loan , Nhật_Bản , Hàn_Quốc và Singapore . Các ngành_nghề công_nghiệp dao_động từ sản_xuất các mặt_hàng rẻ_tiền như đồ_chơi tới các mặt_hàng công_nghệ_cao như máy_tính và ô_tô . Nhiều công_ty ở châu_Âu , Bắc_Mỹ và Nhật_Bản có các sự hợp_tác đáng_kể ở châu_Á đang phát_triển để tận_dụng các lợi_thế so_sánh về sức_lao_động rẻ_tiền .	Các công_ty ở châu_Âu , Bắc_Mỹ và Nhật_Bản đang hợp_tác rộng_rãi ở châu_Á để tận_dụng ưu_thế về sức_lao_động rẻ_tiền .	{'start_id': 298, 'text': 'Nhiều công_ty ở châu_Âu , Bắc_Mỹ và Nhật_Bản có các sự hợp_tác đáng_kể ở châu_Á đang phát_triển để tận_dụng các lợi_thế so_sánh về sức_lao_động rẻ_tiền .'}	Supports
16,036	Từ " Trung_Quốc " xuất_hiện sớm nhất trong " Thượng_thư – Tử tài " , viết rằng " Hoàng_thiên ký phó trung_quốc dân " , phạm_vi chỉ là khu_vực Quan Trung–Hà Lạc vốn là nơi cư_trú của người Chu . Đến thời Xuân_Thu , nghĩa của " Trung_Quốc " dần được mở_rộng đến mức bao_quát các nước chư_hầu lớn_nhỏ trong khu_vực trung hạ_du Hoàng_Hà . Sau đó , cương_vực các nước chư_hầu mở_rộng , phạm_vi " Trung_Quốc " không ngừng mở_rộng ra tứ_phía . Từ thời Hán trở đi , triều dã và văn_nhân học_sĩ có tập_quán gọi vương_triều Trung_Nguyên do người Hán lập nên là " Trung_Quốc " . Do_đó , các dân_tộc phi Hán sau khi làm chủ Trung_Nguyên cũng thường tự xem bản_thân là " Trung_Quốc " , như triều_đại Bắc_Nguỵ do người Tiên_Ti kiến_lập tự_xưng là " Trung_Quốc " và gọi Nam triều là " Đảo Di " . Đồng_thời kỳ , Nam triều do người Hán kiến_lập tuy dời Trung_Nguyên song vẫn tự xem bản_thân là " Trung_Quốc " , gọi Bắc triều là " Tác_Lỗ " . Kim và Nam_Tống đều tự_xưng là " Trung_Quốc " , không thừa_nhận đối_phương là " Trung_Quốc " . Do_vậy , " Trung_Quốc " còn bao_gồm ý_nghĩa về kế_thừa văn_hoá , và có chính_thống . Tuy_nhiên , trong suốt lịch_sử , chưa có vương_triều nào sử_dụng " Trung_Quốc " làm quốc danh chính_thức . " Trung_Quốc " trở_thành quốc danh chính_thức bắt_đầu từ khi Trung_Hoa_Dân_Quốc kiến_lập vào năm 1912 , là cách gọi tắt bằng hai chữ đầu và cuối của quốc_hiệu " Trung_Hoa_Dân_Quốc " .	Mặc_dù vậy , trong suốt lịch_sử , không có một vương_triều nào từng chọn " Trung_Quốc " làm quốc danh chính_thức .	{'start_id': 1104, 'text': 'Tuy_nhiên , trong suốt lịch_sử , chưa có vương_triều nào sử_dụng " Trung_Quốc " làm quốc danh chính_thức .'}	Supports
16,037	Có hai luồng quan_điểm về nguồn_gốc của người Việt . Một_số học_giả tin rằng người Việt đầu_tiên di_chuyển từ quần_đảo Indonesia thông_qua bán_đảo Mã_Lai và Thái_Lan cho đến khi họ định_cư ở khu_vực đồng_bằng sông Hồng , bằng cách lần theo con đường của các công_cụ đá từ cuối Thế_Pleistocen ( 600.000-12.000 trước Công_nguyên ) , trên đảo Java , bán_đảo Malaysia , Thái_Lan và phía bắc Miến_Điện . Những công_cụ bằng đá được cho là các công_cụ con_người đầu_tiên được sử_dụng trong khu_vực Đông_Nam Á. Các nhà_khảo_cổ tin rằng vào thời_điểm này Hymalaya , một dãy núi ở miền bắc Miến_Điện và Trung_Quốc , tạo ra một rào_cản băng_giá cô_lập người_dân Đông_Nam Á. Một_số khác cho rằng người Việt đầu_tiên vốn là một bộ_tộc gốc Mông_Cổ ở Tây_Tạng , di_cư xuống phía nam từ thời đồ đá cũ . Nhóm dân_tộc này định_cư tại vùng Bắc_Bộ , thượng_nguồn sông Hồng ngày_nay và tạo nên nền văn_minh Đông_Sơn . Nhóm bộ_tộc này cũng có sự tương_đồng rất lớn về nhân_chủng , văn_hoá với các tộc_người ở phía Nam Trung_Quốc - mà sử Trung_Quốc còn gọi là cộng_đồng Bách_Việt .	Không có bằng_chứng xác_thực cho rằng nhóm dân_tộc này đã định_cư tại vùng Bắc_Bộ và phát_triển nền văn_minh Đông_Sơn .	{'start_id': 787, 'text': 'Nhóm dân_tộc này định_cư tại vùng Bắc_Bộ , thượng_nguồn sông Hồng ngày_nay và tạo nên nền văn_minh Đông_Sơn .'}	Refutes
16,038	Theo Trần_Trọng_Kim trong Việt_Nam sử lược thì Nguyễn_Trãi gia_nhập nghĩa_quân Lam_Sơn vào năm 1420 . Việt_Nam sử lược , chương XIV ( Mười năm đánh quân Tàu ) , đoạn số 6 viết : " Khi Bình_Định Vương về đánh ở Lỗi_Giang , thì có ông Nguyễn_Trãi , vào yết_kiến , dâng bài sách bình Ngô , vua xem lấy_làm hay , dùng ông ấy làm tham_mưu " . Trước đó , đoạn số 5 viết rằng " Năm Canh_Tí ( 1420 ) , Bình_Định Vương đem quân ra đóng ở làng Thôi ... Vương lại đem quân đóng ở Lỗi_Giang " .	Theo tác_giả Trần_Trọng_Kim trong cuốn Việt_Nam sử lược , Nguyễn_Trãi tham_gia nghĩa_quân Lam_Sơn vào năm 1420 .	{'start_id': 0, 'text': 'Theo Trần_Trọng_Kim trong Việt_Nam sử lược thì Nguyễn_Trãi gia_nhập nghĩa_quân Lam_Sơn vào năm 1420 .'}	Supports
16,039	Dưới chính_quyền thuộc địa và bảo_hộ của Pháp , vào cuối thế_kỷ 19 tại Nam_Kỳ và đầu thế_kỷ 20 tại Bắc_Kỳ và Trung_Kỳ , vị_thế của chữ Hán và chữ_Nôm bắt_đầu giảm_sút . Chữ_Quốc_ngữ được chính_quyền thuộc địa bảo_hộ qua các nghị_định được người Pháp ban ra với mục_đích xoá_bỏ chữ Hán và chữ_Nôm , để tiếng Việt đồng_văn tự với tiếng Pháp , giúp phổ_biến tiếng Pháp và dễ_bề cai_trị . Kỳ thi Hương cuối_cùng tại Nam_Kỳ được tổ_chức vào năm 1864 , tại Bắc_Kỳ là năm 1915 , tại Trung_Kỳ là năm 1918 và kỳ thi Hội sau_cùng được tổ_chức vào năm 1919 . Trong chừng_mực nào đó , chữ Hán vẫn tiếp_tục được dạy trong thời Pháp thuộc . Học chính Tổng quy ( Règlement général de l ' Instruction publique ) do Toàn_quyền Albert_Sarraut ban_hành năm 1917 quy_định ở cấp tiểu_học , mỗi tuần dạy Hán tự một giờ rưỡi và dạy tiếng Pháp ( lớp nhì và lớp nhất ) ít_nhất 12 giờ . Ở cấp trung_học , mỗi tuần quốc_văn ( gồm Hán tự và quốc_ngữ ) dạy 3 giờ trong khi Pháp văn và lịch_sử Pháp dạy 12 giờ . Bên cạnh bộ Quốc-văn giáo-khoa thư của nhóm Trần_Trọng_Kim , Nha_Học chính Đông_Pháp còn tổ_chức và cho sử_dụng bộ Hán-văn tân_giáo-khoa thư xuất_bản lần đầu năm 1928 do Lê_Thước và Nguyễn_Hiệt_Chi biên_soạn , đều được dùng rộng_rãi cho tới trước năm 1949 .	Nhóm Nha_Học chính Đông_Pháp đã tổ_chức viết và sử_dụng bộ giáo_khoa Quốc_văn và bộ giáo_khoa Hán văn tân_trong thời_kỳ từ năm 1928 đến trước năm 1949 .	{'start_id': 982, 'text': 'Bên cạnh bộ Quốc-văn giáo-khoa thư của nhóm Trần_Trọng_Kim , Nha_Học chính Đông_Pháp còn tổ_chức và cho sử_dụng bộ Hán-văn tân_giáo-khoa thư xuất_bản lần đầu năm 1928 do Lê_Thước và Nguyễn_Hiệt_Chi biên_soạn , đều được dùng rộng_rãi cho tới trước năm 1949 .'}	Supports