Datasets:

tagay1n

/

sampled-tatar-dataset

like 1

Ак мәчет (Әстерхан) |Мәчет| |Ил||Россия| |Урнашу урыны||Әстерхан| |Дин||ислам| |Бина төре||мәчет| Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Башта, чыганакларга караганда, мәчет агач була, әмма 1810 елда сәүдәгәр Нияз Измайлов акчасына таш бина итеп үзгәртелә. 1882 елда чыккан «Әстерхан шәһәре һәм аның тирә-ягы» җыентыгында, үзгәртеп корылган вакытта, Ак мәчеткә инде 130 ел, ягъни 1680 елдан бирле булуы язылган. Бу мәчеткә караган территория Нурали Мирза Урысов мәхәлләсе дип аталаган. Халыкта аны шулай ук "ата морза яки Мурзатай мәхәлләсе" дип атаганнар. Метрик китапларда шулай ук «Акмурза Урысов мәхәлләсе" исеме дә очрый. Урысовлар йорт ногайларының табын башлары булганнар.[2] Мәчет традицион стильдә, манаралы итеп төзелгән. 1889 елның августыннан Ак мәчеттә имам булып Шиһабетдин Мәрҗани укучысы мулла Абдулмәҗит Абдуллин торган, ул йорт татарларының Каргалы авылында туган, драматург һәм нугай халкының күренекле мәгърифәтчесе Басыйр Мәҗит улы Абдуллинның әтисе һәм башка танылган нугай мәгърифәтчесе Габдрахман Гомәринең иптәше була.[3] 1901 елда ул вакытта 11-нче мәчет дип аталган Ак җәмигъ мәчетенең мәхәлләсен 569 ир-ат һәм 579 хатын-кыз тәшкил иткән. Революциягә кадәр Ак мәчет каршында башлангыч мәктәп һәм мәдрәсә эшли. 1930 елда Ак мәчет ябыла, ә аның биналары балалар бакчасына тапшырыла. 1992 елда мәчет дин тотучыларга кайтарыла. 1997 елда Ак мәчет каршында янә «Хаҗи-Тархан» ислам институты дигән мәдрәсә ачыла, шул вакытта өлкәдә югары мөселман белемен алырга мөмкин булган бердәнбер бина. Ак мәчеттә реставрация башланыр алдыннан мәдрәсә күчерелә һәм хәзер ул Кара мәчет янында эшен дәвам итә. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - О мечетях города Астрахани | Твоя родословная. rodoslovnaya.astrobl.ru. 2020-04-21 тикшерелгән. - Очерки Волжского низовья - Небольсин П.И.. — тип. М-ва вн. дел. - Салахова Э.К. Метрические книги как источник изучения татарской общины г. Астрахани (вторая половина XIX – начало XX в.) (Русский). — Т. 1. — № 1. — С. 86–95.

<urn:uuid:bee768a0-cca3-427c-b13d-831e56277420>

CC-MAIN-2022-40

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA_%D0%BC%D3%99%D1%87%D0%B5%D1%82_(%D3%98%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%BD)

2022-10-03T21:38:35Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-40/segments/1664030337432.78/warc/CC-MAIN-20221003200326-20221003230326-00527.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999083280563354}

tt.wikipedia.org

Раифа… Тәңре рафыннансакланучы... Татарстанның иң күп укыла торган урыннарыннан берсе булган изге урынның исеме шулай тәрҗемә ителә. Беренчел тынлык, кабатланмас тынычлык һәм яялгызлык атмосферасы- юлчы Раиф Богородия ир-ат монастырен шулай итеп күрә. Раифка илнең төрле почмакларыннан искиткеч урынның "хрусталь" һавасын суларга һәм мәшһүр архитектураны үз күзләре белән күрергә дип кешеләр килә. Монастырь – барокко стилендә эшләнгән Татарстандагы бердәнбер чиркәү комплексы. Монда өч собор: монастырьнең төп хәзинәсе- авыруларга шифа бирүче борынгы могҗизалы изге копиясе саклана торган Гайса Анасы Грузин иконасы соборы, Раифа һәм Синайда үлгән атакайлар хөрмәтенә яктыртылган собор һәм Троица соборы. XVIII гасырда төзелгән София чиркәве Ауропада иң кечкенә чиркәү булып санала: гыйбадәтханә өлешендә биры тик 7 генә кеше тора ала. Гыйбадәтханәнең гүзәл акпулат диварлары чиста һәм тын күл суларында чагыла. Мәхәллә кешеләренең намазларын хәтта бакалар да бозмый: легенда буенча, монастырьгә нигез салучы яшелләр белән сөйләшкән, тыныч торырга кукан, Тәңре белән сөйләшүдән һәм рухи уйлар уйлаганда комачауламауларын үтенгән, тегеләре тыңлаган һәм хәзергә кадәр бер тавыш та чыгармаганнар, ди. .. Кызыклы яңалык булып, "Хаҗи йорты" монастырь кунакханәсе каршындагы чәчәкләр түтәлендә урнашкан ком сәгате һәм шифалы сулы Изге чишмә өстендәге зәңгәр гөмбәзле кечкенә генә кәшә санала. Суның могҗизалыгын 1997 нче елларда ук тикшерәләр. Экспертлар ул вакытта Раифа суында минераль матдәләрнең, шул очракта, көмешнең дә барлыгын исбатладылар. Шунысы игътибарга лаек: Изге чишмә өстендәге кәшәнәне, Раифа обителендә 1997 елда булган вакытта, Мәскәү һәм барлык Рәсәй Патриархы Алексей II үзе яктыртты. Раифа монастыре Бөек Раштуа һәм Крещение бәйрәмнәре вакытында 1000 ләп мәхәллә кешесен сыйдыра. Бу кышкы көннәрдә күл өстендә боздан ясалган гаҗәеп гыйбадәтханәләр барлыкка килә, һәм илебезнед төрле почмакларыннан, бу могҗизаны күреп калырга дип, дин тотучылар агыла. Бүген гаҗәеп як- Идел-Кама дәүлә тыюлыгының бер өлеше. Дендрология бакчасында Төньяк Америка, Азия һәм Ауропа илләреннән китертелгән экзотик үсемлекләрнең 400 артык төре үсә. Раифа Богородица монастыренең барлыкка килү тарихы 1613 нче елда Мәскәүдән Казанга килгән , соңыннан шушы тыныч һәм аулак җирдә яшәп калган, инок Филаре исеме белән бәйле. Җанны тынычландыра һәм намазга фикерне юнәлтергә ярдәм итүче бу игелекле урын тикмәгә генә сайланмаган. Филоретка монда барысы да хуш килә... Инкыйлабтан соңгы динне куу чорында монастырь тоткыннар өчен кулланылган ябык зона булып кулланыла, ләкин үзенең гыйбадәтханәләрен һәм корылмалары тулысы белән диярлек сакланып калган, һәм XX гасырның ахырында үзенең эшен кабаттан башлап җибәрә. Монастырьләр кире чиркәүгә кайтарылганнан сонң, 1989 нчы елда аның яңа тарихы башлана: гыйбадәтханәләр яктыртыла һәм языла, монастырь корылмалары яңадан төзекләндерелгән һәм реставрацияләнгән, инкыйлабка кадәр данлыклы элеккеге монастырь гореф-гадәтләр яңадан торгызыла. ЦУМ мәйданыннан Казан – Кулбашы, Казан – Уразлы автобусларында барасы. - Твитлаштыру - Бүлешергә - Бүлешергә - Бүлешергә

<urn:uuid:a34d791a-de14-4437-adbb-1dd77af5cb0a>

CC-MAIN-2018-05

http://visit-tatarstan.com/tt/top/section/10

2018-01-18T21:40:11Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-05/segments/1516084887621.26/warc/CC-MAIN-20180118210638-20180118230638-00137.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999808073043823}

visit-tatarstan.com

Нәрсә турында язарга Исемлекләр фәкать үрнәк өчен ясалган. Гомуми принцип — марафон вакытында кардәш төрки халыклар мәдәниятен һәм бүгенге чынбарлыкларын үз телебездә тасвирлау. Кагыйдәләр - Бәйгедә бар теркәлгән катнашучылар катнаша ала (теркәлү вакыты әһәмиятле түгел). - Бер яки күбрәк тел бүлегендә мәкаләләр яза яки яхшырту рөхсәт ителә. - Бәяләү Фонтан коралы ярдәмендә башкарыла. - Катнашучы үз мәкаләләрен бәйле тел буенча марафон мәкаләләре җәдвәленә теркәү өчен үзе җаваплы. - Бәйге зачётына түбәндәге критерийларга туры килүче мәкаләләр кабул ителә: - Мәкалә 2020 елның 1 - 30 июнь арасында арасында татар телендә язылган яки үстерелгән. - Мәкаләгә өстәлгән текст күләме кимендә 2000 байт һәм 150 сүз. - Мәкалә автоматик тәрҗемә түгел. - Мәкаләдә критик җитешсезлекләр турында кисәтү калыплар очрамый (мәсь. {{Орисс}}, {{Нейтраль караш}}, {{Чыганаклар юк}} һ.б.). - Критерийларга туры килүче һәр мәкалә өчен оештыручы вики-жюри әгъзалары 1 белән 3 арасы балл бирә ала. Татарча Википедия катнашучылары Бүләкләр - 5 һәм күбрәк мәкалә язган һәрбер катнашучыга башка бер илдән оештыручылар открыткалар җибәрәчәк. - Аерым бүлек оештыручылары финанслау тапканда, өстәмә призлар карала ала. Бәйге жюрисы кертелгән мәкаләләрне авторлык хокукларны хөрмәт итү мәсьәләсенә тикшерә (барысын яки өлешчә). Өлешчә тикшерү заманында авторлык хокукларны бозу очрагы ачыкланганда түбәндәге ике вариант мөмкин: - бу кулланучы язган бар мәкаләләрне тикшерү; - бу кулланучы язган тагын бер өлеш мәкаләләрен тикшерү, яңа очраклары ачыкланган очрагында тулы тикшерүне уздырмыйча катнашучының дисквалификациясе. Автоматик дисквалификация шартлары: Катнашучы ВП:АХ таләпләре турында белми алмаган очракта һәм аның бәйгегә керткән мәкаләләрендә идарәчеләр яки жюри әгъзалары түбәндәге шартларга туры килүче авторлык хокукларын бозу очракларын ачыклаганда (кимендә берсе): - а) 2 яки күбрәк мәкаләләрдә ачыкланган тәртип бозулары мәкаләне бетерүгә, аны тулаем яки зур өлешендә төптән үзгәртелүенә кирәклеге туганда; - б) тәртип бозулары систематик халәтеннән. - 1 – 30 июнь: Мәкаләләр бәйгесе - ???: Нәтиҗәләр билгеләү - ???: Бүләкләр тапшыру тантаналары (аерым бүлекләрнең карамагында) - ???: Нәтиҗәләрне бәяләү Җирле оештыручы — Викимедиа җәмгыятенең татар телле катнашучылары төркеме. Оештыручылар һәм жюри әгъзалары бәйгедә фәкать башкаларга үрнәк күрсәтү өчен катнаша ала.

<urn:uuid:736ba878-7692-4fb0-8a8e-15d3fd4753ca>

CC-MAIN-2021-17

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82:%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B8_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%BE%D0%BD/2020

2021-04-12T19:18:02Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-17/segments/1618038069133.25/warc/CC-MAIN-20210412175257-20210412205257-00531.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000009536743164}

tt.wikipedia.org

- РУС - ТАТ Баштарак Россиядә кулаклар дип кабат сату максаты белән авылларда халыктан киндер, эрләнгән җеп, җитен, киндер сүсе, сарык тиресе, дуңгыз кылы, май, терлек мае һ.б. сатып алу белән шөгыльләнгән вак авыл сәүдәгәрләрен, базарларда һәм пристаньнарда икмәк, ит һәм балык сәүдәсендә арадашчылык иткән сатучыларны («маклаклар», «прасоллар») атыйлар. В.И.Дальнең «Аңлатмалы сүзлеге»ндә «кулак» сүзенә рус телендә «скупец», «скряга», «жидомор», «кремень», «крепыш», «торгаш» һ.б. мәгънәләр китерелә; «үзенең акчасы юк; ялган тормыш белән, санаганда һәм үлчәгәндә алдау хисабына яши», дип аңлатма бирелә. Урта хәлле һәм ярлы крәстияннәр белән чагыштырганда, кулаклар эре җир һәм җитештерү чаралары милекчеләре, ростовщиклар, арендачылар булалар, үз хуҗалыкларында батраклар һәм авылның ярлы, урта хәлле халкы хезмәтеннән файдаланалар. Культура дәрәҗәсе һәм көнкүреш җәһәтендә алар крәстияннәрдән аз аерылалар, шулай ук крәстиян физик хезмәтендә катнашалар. Крәстияннәрнең аз өлешен тәшкил итәләр. Шул ук вакытта кулаклар игенчелек өлкәсендә иң күпсанлы капиталистик эшмәкәрләр катлавы булалар. Товарлыклы җитештерү үсешенә бәйле рәвештә, кулаклар авыл җирендә капиталистик мөнәсәбәтләргә кадәрге дәвердә үк барлыкка килә башлыйлар, сыйныф буларак реформа чорында оешалар. Крәстияннәр, алпавытлар һәм казна җирләрен «эләктерү» нәтиҗәсендә, кулаклар үз хуҗалыкларында зур җир биләмәләре туплыйлар. 1880 еллар башында Казан губернасында кулаклар өлешенә крәстиян хуҗалыкларының 12% ы (шул исәптән 5,3% ы — татарлар) туры килә. Кулаклар товарлыклы ашлыкның 40–50% ын җитештерәләр, авыл хуҗалыгы машиналарының һәм хезмәт коралларының күпчелек өлеше, атлар баш санының яртысы аларның хуҗалыкларында була; алар сәүдә оешмалары һәм сәүдә-сәнәгать предприятиеләрен билиләр, шәрабханәләр һәм вак-төякләр сату кибетләре тоталар, ростовщиклык белән шөгыльләнәләр. Ләкин кулакларның мөмкин кадәр күбрәк җир мәйданнарына, җитештерү чараларына хуҗа булуга омтылулары крепостнойлык калдыклары — алпавыт һәм авыл җәмәгате җирбиләүчелеге — каршылыгына юлыга, бу кулакларда дворян-алпавытларга һәм авыл ярлыларына карата дошманлык мөнәсәбәтләре тудыра. 1905–1907 еллардагы революциядән соң, алпавыт җирбиләүчелеген кагылышсыз калдырып, кулакларда үзе өчен яңа социаль терәк булдырырга омтылып, хөкүмәт аларны ныгыту һәм тиз арада крәстиян җәмәгатен таркату юлына баса. Реформа барышында алпавыт һәм крәстияннәрнең җирләрен сатып алу юлы белән кулаклар актив рәвештә үз җир биләмәләрен киңәйтә, авыл җәмәгатеннән отрублар һәм хуторлар булып аерылып чыга, җитештерү кораллары булдыра, авыл җирендә эшкәртү предприятиеләре ача башлый. Октябрь революциясеннән соң кулаклар барлык крәстияннәр белән бергә алпавыт җирбиләүчелеген бетерүне (1918 елның җәенә кадәр), хутор-отруб системасын таркатуны яклап чыгалар. Яхшы оешканлык һәм йөк транспорты белән тәэмин ителү нәтиҗәсендә кулаклар иң уңдырышлы җирләрне, алпавытлардагы хезмәт коралларын һәм терлекләрне тартып алалар. Алар шулай ук авыл, волость советларына һ.б. вәкиллекле органнарга үтеп керәләр, аларның эшен үз мәнфәгатьләренә буйсындыралар. Зур икмәк запасларына хуҗа булган хәлдә, кулаклар актив рәвештә большевикларның икмәк монополиясенә каршылык күрсәтәләр, ирекле сәүдәне торгызырга, яңа хакимиятне «җирне социализацияләү»дән баш тартырга мәҗбүр итәргә омтылалар. 1918 елның җәй–көзендә алар крәстияннәрнең Совет хакимиятенә каршы чыгышларын җитәклиләр. Казан губернасы буйлап крәстиян чуалышлары дулкыны уза. Гражданнар сугышы чорында кулаклар советларга каршы көчләрнең төп таянычына әвереләләр. Аларга каршы көрәштә ярлылар комитетлары (комбедлар) һәм азык-төлек отрядлары зур роль уйный. 1919 елда гамәлгә кертелгән продразвёрстка авылда, беренче чиратта кулаклардан, ирексезләп артык икмәкне җыюга юнәлдерелә. Кулакларга көчле һөҗүм ясала, хуҗалыкларының бер өлеше тартып алына. Комбедлар, азык-төлек отрядлары, совет салым органнары эшчәнлеге (контрибуцияләр, гадәттән тыш революцион салымнар һ.б.) нәтиҗәсендә кулаклар җир биләмәләренең, җитештерү чараларының, мөлкәтләренең күпчелек өлешеннән мәхрүм ителәләр. Шул ук вакытта ярлыларга һәм урта хәллеләргә алпавытларның һәм кулакларның җирләрен бушлай өләшү, күп чәчүлекле хуҗалыкларның тагын да вагая баруы, икмәк һәм авыл хуҗалыгы чимал базарларының кискен азаюы, гомумән, крәстияннәрнең, аерым алганда кулакларның, җирдән файдалану структурасында зур үзгәрешкә китерә: күп чәчүлек җирле хуҗалыклар төркеме — 11,4% тан (1917) 0,7% ка (1922), чәчүлексез хуҗалыклар 13,8% тан 5,3% ка кадәр кими. Комбедлар эшчәнлеге чорында кулак хуҗалыкларының нисбәти өлеше 13% тан 4,5% ка кадәр кими. Совет дәүләтенең кулакларга карата булган сәясәте нәтиҗәсендә кулак хуҗалыкларының күбесе урта хәллеләр төркеменә күчә, ләкин аларда капиталистик типтагы хуҗалыкларга хас төп сыйфатлар саклана. Яңа икътисади сәясәткә күчү белән, авыл халкының социаль катлауларга таркалуы җирлегендә яңадан кулак хуҗалыклары үсә башлый. 1922–1925 елларда Татарстанда аларның саны 0,7% тан 4,8% ка кадәр арта (ихтимал, алар исәбенә таза тормышлы крәстияннәрнең дә бер өлеше кергәндер). 1927 елда Татарстанда кулак хуҗалыклары 2,4% исәпләнә. Кулакларга чәчүлек җирләрнең 14% ы, атлар санының 25% ы туры килә. Татар крәстияннәре арасында кулакларның өлеше зур булмый, татар кулакларының күпчелеге сәүдә эшчәнлеге белән шөгыльләнә. Ләкин кулаклар үзләренең революциягә кадәрге позицияләрен торгыза алмыйлар. Җирне национализацияләү нәтиҗәсендә авыл җирендә капитал туплауның төп чыганагы юк ителә. Совет хакимияте кулакларны чикләү һәм кысрыклап чыгару сәясәте уздыра, аларга зур салымнар сала, җирне арендалау һәм эшче көчләр яллау күләмен чикли, аларны сәяси хокуклардан мәхрүм итә һ.б. Икенче яктан, кулакларның башкаларны изү мөмкинлекләре дәүләтнең ярлыларга һәм урта хәллеләргә икътисади ярдәме белән чикләтелә, нәтиҗәдә хезмәт крәстияннәренең хуҗалыклары ныгый. Дәүләтнең адреслы ярдәме белән авыл халкының бу категориясенең җитештерү чаралары белән тәэмин ителеше көчәя: 1920 елларның 1 нче яртысында сөрүлек җирләрнең мәйданы 22% ка, сабаннар саны 77% ка, атлар саны 23% ка, мөгезле эре терлекнең баш саны 8% ка, сарыклар саны 57% ка арта. Хәзер капитал туплауда төп рольне, революциягә кадәр булганча, җирләрнең бер милеккә җыелуы түгел, эш терлекләренең, авыл хуҗалыгы машиналарының һәм хезмәт коралларының бергә туплануы уйный. Ярлылар һәм урта хәллеләр кулаклардан һәм таза тормышлы крәстияннәрдән бөлдергеч шартларда арендага эш терлекләре һәм инвентарь алырга мәҗбүр булалар. Җитештерү чараларын арендалауга нигезләнгән мөнәсәбәтләр крәстиян хуҗалыкларын күмәкләштерүгә кадәрге дәвердә авыл җирендә аеруча киң тарала. 1925 елның язында крәстиян хуҗалыкларын тикшерү мәгълүматлары буенча, хуҗалыкларның 51,5% ы — үзенең авыл хуҗалыгы инвентареннан, 42,9% ы — арендага алынганнан, 5,6% ы — катнаш инвентарьдан; 54,5%ы — үзенең эш терлекләреннән, 44,9%ы — арендага алынганнан, 1,6% ы катнаш эш терлекләреннән файдалана. Гадәттә, авыл җирендә җитештерү чараларын арендага бирү «хезмәт күрсәтү» рәвешендә була, ул хәлсез хуҗалыкларда чәчүлек мәйданнарның кимүенә, көчле хуҗалыкларда аларның артуына китерә. 1927 елда кулаклар авыл ярлыларының һәм хәлсез урта тормышлыларның 800 мең дис. чамасы сөрүлек җирләрен арендалыйлар. Югары керем китерүче катлаулы авыл хуҗалыгы машиналарын җитәрлек күләмдә сатып алу мөмкинлекләре булмаганга күрә, кулаклар үз хуҗалыкларын ярлылардан өстәмә җир кишәрлекләре тартып алу юлы белән киңәйтергә омтылалар. Бу ярлы крәстияннәрне яшерен изүгә җирлек тудыра. Кулакларда барлыгы 10 меңләп батрак даими эшли. Ләкин шул ук вакытта кулаклар физик хезмәттән тулысынча читләшмиләр: алар, ярлы хуҗалыклар вәкилләренә караганда, төрле хуҗалык эшләренә үзләренең эш вакытын 2,1 тапкырга күбрәк сарыф итәләр, шул сәбәпле ярлылардан 3,5 тапкыр артыграк тулай керем алалар. Зур күләмдә җитештерү чараларына хуҗа булу, җир арендалау, батраклар һәм ярлылар хезмәтеннән файдалану, ростовщиклык кредиты ярдәмендә аларны бәйлелеккә төшерү нәтиҗәсендә 1920 еллар уртасында кулак хуҗалыклары шактый ныгый, Совет хакимиятенең авыл җирендәге сәясәтенә каршылык күрсәтүләре көчәя. Совет хөкүмәтенең крәстияннәрне җәберләүче сәясәтенә каршы тору, үзләренең икътисади һәм сәяси мәнфәгатьләрен яклау өчен кулаклар һәм урта хәллеләрнең аеруча актив өлеше «крәстияннәр берлеге»н оештыру таләбе белән чыгалар. Кулаклар вәкиллекле органнарга үтеп керәләр, авыллардагы кооперация оешмаларына контроль урнаштырырга омтылалар, колхозларга каршы актив агитация алып баралар, үзләрен чикләү һәм кысрыклап чыгару сәясәтен өзү максатында төрле иҗтимагый-сәяси һәм икътисади чаралар уздыралар. 1927 ел ахырында, дәүләткә ныклы (базарча булмаган, үзләре өчен зыянлы) бәяләр буенча икмәк сатудан баш тартып, кулаклар урта хәллеләр белән бергә «икмәк стачкасы» оештыралар. Крәстияннәрнең икътисади каршылыгына каршы көрәшү өчен 1927 елның 20 декабрендә Совет хөкүмәте илдә гадәттән тыш хәл кертә. Кулаклар законнан тыш дип игълан ителә. 1928–1929 елларда, икмәк әзерләү кризисы чорында, кулакларның хуҗалыкларын, ягъни икмәкне, фураж, терлекләр, җитештерү чаралары, кредитлар һәм акчалар, йорт милке һәм хуҗалык корылмаларын тартып алу буенча киң колачлы чаралар уздырыла, җирне һәм җитештерү чараларын арендалауга, эшче көчләр яллауда чикләүләр катгыйландырыла, салымнар һ.б. теркәлгән җыемнарның күләмнәре арттырыла, шәхси салым гамәлгә кертелә. Тоташ рәвештә крәстиян хуҗалыкларын күмәкләштерү кулакларны чикләү һәм кысрыклап чыгару сәясәтеннән аларны сыйныф буларак бетерү сәясәтенә күчү өчен нигез була. 1920 еллар ахырында — 1930 елларда, колхоз-совхоз системасын ирексезләп кертү барышында, колхозлашу хәрәкәтенә каршы аяусыз көрәшүләренә (колхозга каршы агитациядән башлап, активистларны үтерү, колхоз милкенә ут төртү, фетнәләр оештыру һ.б.) карамастан, кулаклар бетерелә, тартып алынган матди байлыклар (икмәк, терлекләр, җитештерү чаралары, милек һ.б.) ярлы крәстияннәр һәм батраклар взносы сыйфатында колхозларның бүленмәс фондына тапшырыла (кара Кулакларны йорт-җирләреннән куу). Алексеевский А.П. К вопросу о расслоении крестьянства в Татреспублике // Труд и хозяйство. 1926. № 1; Колосов А.М. К вопросу расслоения крестьянства Татреспублики // Труд и хозяйство. 1926. № 5; Социальный слой крестьянства в Татреспублике // Труд и хозяйство. 1926. № 6/8; Ермолаев В.М. Баланс рабочего времени крестьянской семьи ТР // Труд и хозяйство. 1926. № 9; Левитин А. Крестьяне арендаторы государственных земель в Татреспублике // Труд и хозяйство. 1927. № 7; Новицкий Л. Батраки в Татреспублике: Численность и состав // Труд и хозяйство. 1928. № 7; Фёдорова Н.А. Сельское население Среднего Поволжья накануне коллективизации (опыт социально-демографического изучения). К., 1990. Автор – Р.В.Шәйдуллин Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:c7aaef29-d1a0-4c70-9576-73ed59401100>

CC-MAIN-2022-49

https://tatarica.org/tat/razdely/istoriya/novejshee-vremya/kulachestvo

2022-12-05T14:29:18Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446711017.45/warc/CC-MAIN-20221205132617-20221205162617-00073.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999864101409912}

tatarica.org

Калып:Баш бит/Яхшы мәкалә Албан теле — албаннарның теле. Албания һәм Косово җөмһүриятләренең рәсми теле. Шулай ук Македониядә, Грециядә, Төркиядә, Италиядә, Болгариядә, Сербиядә, Украинада һ.б. илләрдә кулланыла. Албан телендә сөйләшүчеләрнең гомуми саны — ~8,5 млн кеше, шуның эченнән Албаниянең үзендә ~3,8 млн кеше. Албан теле һинд-аурупа телләре гаиләсенең палеобалкан телләре төркеменең иллирия телләре төркемчәсенә карый. Ләкин башка бер телгә дә ошамаган булу сәбәпле, аерымланып (изоляциядә) тора һәм махсус монотөркемчә хасил итә. Балкан ярымутравының юкка чыккан борынгы һинд-аурупа телләре — палеобалкан телләренең дәвамчысы буларак, албан теле чыгышы (генетикасы) белән, бигрәк тә, хәзер юкка чыккан иллирия теленә һәм мессап теленә якын; фракия теле белән дә элемтәләре бар. ↪ Дәвамы

<urn:uuid:6e00cc94-0b83-41c8-9387-a0c3472a22be>

CC-MAIN-2017-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%B1%D0%B8%D1%82/%D0%AF%D1%85%D1%88%D1%8B_%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99

2017-10-23T11:33:32Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2017-43/segments/1508187825900.44/warc/CC-MAIN-20171023111450-20171023131450-00630.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998367428779602}

tt.wikipedia.org

Рубис Зарипов |Рубис Зарипов| |Туу датасы:| |Милләт:|| татар |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:| Әтисе Таҗиәхмәт Зарипов сәүдә тармагында эшләгән. 1941 елда Бөек Ватан сугышына китеп шул ук елның ноябрь аенда Мәскәү өчен сугышларның берсендә хәлак була. Әнисе Хәдичә Латыпова бар гомерен балалар бакчасында тәрбияче булып эшләүгә багышлаган. Үзе турында язылган тәрҗемәи хәл[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] "Тамак авылында, шушы төбәктә беренчеләрдән булып, 1934 елда балалар яслесе ача һәм шунда 25 ел җитәкче һәм тәрбияче вазыйфаларын башкара. Әти-әнием авылыбызның актив комсомоллары буларак барлык мәдәният, мәгариф эшләрен башлап йөрүчеләрдән саналганнар. Бәлки шуңадыр да, миңа да мәктәп елларында ук сәнгать спорт, өлкәннәргә шефлык итүдә, башка җәмәгать эшләрендә дә еш катнашырга туры килде. 1950 елда, дуртенче класста укыганда, минем музыкага булган омтылышымны, җырга сәләтемне күреп, әтиемнем бертуган энесе Гыйльмулла абый Зарипов миңа тальян гармун алып бирде. Бик яхшы хәтеремдә, көн дими, төн дими, һәр буш вакытымда шушы гармунда үзлегемнән уйнарга өйрәндем. Бию көйләрен уйный белүемне күреп, апа-абыйлар мине кичке яшьләр уенына алып чыгалар иде, һәм, мин аларны караңгы төшеп кулларым арыса да, төн урталарына кадәр биетә, җырлата идем. Ул гынамы, балалар бакчасында музыка тәрбиячесе булмау сәбәпле, әнием мине гармуным белән алып барып, балаларны җырлаттыра, биеттерә иде. Мин уйныйм да уйныйм, алар тамам арып егылганчы бииләр, уйныйлар, шаяралар иде. Үсә башлагач, мәктәп тормышында да үземне күрсәтә башладым. Үзем уйныйм, үзем җырлыйм. Мәктәп күләм җыр конкурсларында беренчелекне ала идем. Җырчы Илһам Шакировта безнең мәктәптә укыды. Аның белән авыл сәхнәләрендә дә берга чыгыш ясарга туры килгәләде. Без икебез дә җырчы булу турында хыяллана идек. Тик язмыш икебезне ике юнәлешкә аерды. Совет чорындагы мәҗбүрилек сәясәте мине хәрби хезмәткә бәйләде, ә ул Илһам Шакировка, бар гомерен мәдәният, сәнгатькә хезмәт итәргә мөмкинлек бирде. Мәктәп елларында ук шигырь язу белән дә мавыга идем. Кайбер шигырьләрем «Ленинчы» исемле район газетасы битләрендә дөнья күрделәр. Класс, мәктәп стенагазеталарында да алар чагылыш таптылар. Класс газетасын әзерләп чыгаруда да минем өлеш зур иде. Спортны да яраттым. Каен агачыннан үзем ясаган чаңгыда, 1957 елның 23 февралендә, Совет Армиясе көненә багышланган ярышта район буенча беренче урынны алып, диплом һәм «фабричный» чаңгы белән бүләкләндем. Ул чакта миңа дөньяда моннан да зур бүләк була алмыйдыр кебек тоелды. Җыр һәм сәнгать минем төп хыялым иде. Инде егет булып житлеккәч үзлегемнән «хромка» гармунында уйнарга өйрәндем. Һәр жомгада уздырыла торган мәктәп кичәләрендә укучыларны һәм укытучыларны биетеп, уйнап җырлап күңел ача идек. Ходай миңа җыр хәтерен дә өеп биргәндер. Шуңа курә, сугыштан соңгы елларда, Казан радиосы берәр яңа җыр тапшырса, мин сабый гына булсам да, аның көен, сузләрен отыш алып, икенче көнне үк укытучыларга җырлап та күрсәтә идем. Комсомолга, туган илгә, намуслы хезмәткә багышланган күп кенә, «Халисә», «Чирәм җирләргә» кебек җырларның беренче башкаручысы булдым. Алга китеп шуны әйтәм, инде менә гомер көземә җиткәч, музыка белгечләре белән аралаша башлагач, алар «Рубис абый, синең бит «абсолют слух», нишләп музыкант, җырчы булып китмәдең?» дип сорау бирми калмыйлар. 1957-58 елларда Вологда өлкәсенең Борисово-Судcк районының Сосновка дигән леспромхозында урман кисәргә дә туры килде. Дөм караңгы урман эчендәге әле төзелә генә башлаган поселок... Эштән арып кайткач барыр җир юк. Әнә шунда да, урыслар арасында, без ике татар егете, мин һәм Рафис дустым, татарлыгыбыздан курыкмыйча, үз рухыбызда сөйләшеп, җырлап яшәдек. Кичләрен мин хромкада уйнап җырлап җибәрсәм, бөтен урыс авызын ачып хәйран калып тыңлый. «Яшьлек», «Сине сөйдем» кебек вальска охшаш татар көйләрен уйнап җибәрүем була, урысы-марҗасы бар дөньясын онытып биергә, җырларга, вальс әйләнергә тотыналар. Урыс җырларын гөмерем буе өйрәнә алмадым, никтер куңелем тартмады. Урман кискән чагында шигырьләр дә язылды. Мәктәп елларында ук танышкан беренче мәхәббәтемә, тормыш иптәшем Рафияга, ярату хисләрен хаттә шулар аша аңлата идем. 1958-61 елларда Грозный шәһәрендә армия сафларында хезмәт иткәндә безнен 83309 номерлы хәрби частендә йөздән артык татар солдаты бар иде. Ул вакытта теле-радио тапшырулар юк дәрәҗәсендә, ә туган як, туган җир белән аралашу фәкать хат аша гына иде. Бигрәк тә Арча, Чупрәле, Саба районыннан чакырылган авыл егетләре авылларын, туганнарын өзелеп сагына, татар җырларына мохтаҗ иде. Әнә шундый чакларда, без, хезмәттән соң кичке ял вакытларында «Ленин булмәсенә» (красный уголок) жыйнала идек тә, мин аларга сәгатьләр буе татар җырларын башкарып, күңел сагышларын баса идем. Ул чагында «Халык җырлый» (1954 ел, 634 б.) китабының барысын да диярлек яттан белә идем. Караңгы, куркыныч төннәрдә постта торганда да мин җырсыз яшәмәдем. Ләкин полктагы узешчәннәр клубында катнашмадым, чөнки урысча җырлар белми идем. Көчле тавышлы булуымны белеп алган рота командиры капитан Куделивич, мине полк строевоеның башлап җырлаучысы итәргә теләп, приказ да биреп карады, гаупвахтага ябам дип тә янады... Ләкин мин булдыра алмадым. Аның урынына без «Ленкомната»да концертлар бирә идек. Шул вакытта да Мәскәүдән булган солдатлар нинди генә кабәхәтлекләр кылмый: безнең җырлардан көләргә маташып, төрле кимсетү сүзләре белән мыскыллаудан да тартынмыйлар иде. Өч еллык солдат хезмәте вакыты да узып азагына якынлашты. 1961 елның язында Илһам Шакиров узенең концерт группасы белән Грозныйга килде. Мин дә увольнительный алып концертка бардым. Җәйге парктагы тамаша мәйданында халык шаккаттырлык күп иде. Илһам белән бик озак сөйләштек, серләштек, киңәштек. Минем дә җырчы булу турындагы хыяллануларым тормышка ашса ярар иде дигән теләкләр белән аерылыштык. Теләкләр гел дә син дигәнчә булмый шул ул... 1961 елда халыкара хәлләр катлауланып киткәч, демобилизацияне туктаттылар, һәм безнең частьтән алтмышка якын солдатны хәрби училищеларга жибәрделәр. Мин Вильнюс шәһәрендәге 374 нче номерлы һәрби училищеның юридик бүлегендә укып белем алгач, утыз елга якын хезмәт-төзәтү учреждениеләрендә хезмәт иттем. Анда «ристан»нар белән «нәчәлник»ләр арасында катгый таләпләр булса да, мин татар тоткыннары белән үз телемдә сөйләштем, хәтта, начар яши торган баракларда җырлар җырлап, елатып та ала идем. Милли җырларым миңа алар белән якыннан, ышанычлы итеп аралашырга ярдәм итте. Татар тоткыннары мине «җырчы нәчәлник» дип атый башладылар. Хезмәтем бик тыңгысыз, авыр, өзлексез булу сәбәпле, мәдәнияткә, сәнгатькә вакыт бик аз кала иде. Алай да махсус ябык басмаларда һәм Удмуртия республикасының «Удмуртская правда», мин яшәгән җирлекнең «Светлый путь» газеталарында әхлак, тәрбия темаларына рус телендә язылган мәкаләләрем бихисап басылды. Сирәк кенә булса да, куңелемне бушатып шигырьләр яздым һәм кәликтифтә уздырыла торган смотр-концертларында катнаштым. Ә инде 1969 елдан Ижау шәһәрендә яшәуче милләттәшләрем белән якыннан, ныклап аралашып яши башлагач, татар концертларын, театрларын ешрак карарга мөмкинлек туды. Үзем дә «Гүзәл» исемендәге җыр һәм бию ансамбелендә башлап җырлаучы булып катнаша башладым. Бу кәликтиф белән берлектә Удмуртияның татарлар яши торган Можга, Глазов, Воткинск, Сарапул кебек шәһәрләрендә һәм авылларында, берничә көнлек концерт-гастрольләрдә булып, халык җырларын башкарырга туры килде. Аннан башка Пирем, Чиләбе, Киров шәһәрләрендә һәм тирә-як авылларында да чыгышлар ясадык. 1970 нче елда минем исемем Удмуртия Эчке эшләр министрлыгының Почет кенәгәсенә кертелде һәм «СССР МВД Отличнигы» исеме бирелде. Татар халык мәдәниятен һәм сәнгатен пропагандалаудагы хезмәтемне иста тотып, 1987 һәм 1989 елларда Удмурт республикасы мәдәният министрының «Мактау грамота»ларына һәм төрле җыр бәйгеләрендә, фестивальләренда катнашып лауреат исемнәренә лаек булдым. Газета битләрендә минем ижатыма багышланган мәкәләләр бастырылды, теле-радио үзәкләре җырларымны яңгыратты. 1986 елда мин отставкага чыктым һәм туган ягыма әйләнеп кайттым. 1985 елдан җырлар ижат итә башладым. Баштарак үзем язган шигырьләргә, аннан соң Клара Булатова, Энже Мөэминова, Гөлшат Зәйнашева кебек танылган язучыларның шигырьләренә көйләр ижат иттем. Ул җырларны үзем һәм ансамбльдәге җырчылар башкарды. 1987 елның март аенда Казанда уздырылган үзешчән композиторлар фестивалендә Гөлшат Зайнашева сүзләренә язылган «Яшьлек дустыма» исемле җырым лауреат исеменә лаек булды. 1989 елның август аенда «Гүзәл» җыр һәм бию ансамбле ветераннары Нәйсә Ишматова, Нурулла Хуҗагалиев һәм минем кандидатураларны Удмурт Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре дигән мактаулы исемне бирүгә кирәкле документларны әзерләп Югары Советка тапшырдылар. Туган ягым Яр Чаллыга кученеп китәнлектән бу исемне миңа бирми калдырдылар. Киткәндә Удмуртия татарларының Татар ижтимагый үзәгенә (ТИҮ) нигез салып, беренче учредительный съездын уздырып киттем. Яр Чаллы шәһәренә кайткач, тагын да канатланып, мәдәният-сәнгать дөньясының үзәгендә кайный башладым. Тукай районы һәм Чаллы калабызда уздырыла торган мәдәни чараларда актив катнаштым. Ел да уздырыла торган үзешчән композиторлар фестивальләрендә катнашып ижат иткән җырларым дипломнарга һәм лауреат исемнәренә лаек булдылар. Ә танылган җырчылар Разия Гайнуллина, Илсөяр Зарипова, Сәриә Нәбиуллина һ.б. башкаруында Казан һәм Чаллының «Куңел» радиосыннан җырларым ешрак ишетелә башлады. Бер үк вакытта әдәби иҗат эшем дә активлашты. 2001 елда беренче илле бер җырны үз эченә туплаган «Куңелем моңнары» исемле китабым дөнья күрде. Бүгенге көндә егерме биш китап бастырып чыгардым, дүрт йөздән артык җырларым кассеталарга язылдылар. Шуларга өстәп, «Ватаным Татарстан». «Мәдәни җомга», «Шәһри Чаллы», «Якты юл», «Әлмәт таңнары» газеталарында, «Мәйдан» журналында мәдәнияткә, сәнгатькә, әхләк-тәрбия мәсьәләләрен кагылышлы бик күп мәкәләләрем, шигырь-җырларым бастырылып чыгарылды. Һәр елны гыйнвар-февраль айларында шәһәребезнең «Энергетик» мәдәният сараенда уземнем сольный хәйрия концертларым белән чыгыш ясап, ветераннарга бүләк ясыйм, онытылган халык җырларын тамашачыларыма җиткерәм. Чаллы «Куңел» радиосы һәм телевидениесе берничә тапкыр минем ижатыма багышланган тапшырулар оештырды. Озак еллар татар музыка культурасын, сәнгатен үстерүгә куйган хезмәтләрем өчен 2005 елның апрелендә Татарстан Республикасының «Мәдәнияттәге уңышлары өчен» дигән билгесе белән бүләкләндем. 2005 елның декабрендә Татарстан композиторлар берлегенә кабул ителдем. Зур куанычларымның берсе мәктәпләргә, китапханәләргә, мәдәният сарайларына очрашуларга еш чакыралар. Анда өлкәннәр белән дә, яшь буын белән дә милләтебез, телебез, мәдәниятебез турында әнгәмәләр корыла, тальяныма кушылып халык җырларын башкаруымны яратып кабул итәләр, ижат җимешләрем белән танышалар. Ел әйләнәсендә алтмыш-җитмешләп шундый чараларда катнашып, шәһәрдәшләрем белән аралашам. Җәй-көз айларында кече авылларга махсус чыгам. Тукай, Сарман, Мөслим, Минзәлә, Әгерҗе районнарының зур булмаган, бету алдында торучы авылларының ветераннары һәм мәктәп балалары белән очрашып әдәби-җыр чаралары уздыруда катнашырга насыйп булды. Кайсы гына авылда булсам да, аларның 30-40 еллар дәвамында тере язучыны, тере җырчыны кургәннәре, чын халык җырларын тыңлаганнары юклыгына инанып кайтам. Мин җырлаганда аларның хисләнеп, үкси-үкси елап утырулары, башкаручы буларак, үземә дә тәэсир итә – кайчак җырлыйсы җырымны башлап китә алмый исем китеп торам. Очрашуларга, мәсәлән, мәктәпкә килеп керүем белән, аларның түләү хакын беләселәре килә. Ә бит болар барысы да минем ихластан халык өчен бушлай башкарыла торган эшләрем. Мин башта ук, «матур гына тыңлап утыра алсагыз, шуннан да зур бүләк, хак булмас»- дип әйтеп куям. Уземнем барлык гомеремдә кайда гына яшәсәм дә, бөтен барлыгым белән сөйгән татар халкыма хезмәт итеп яшим. Татарстан Президентының 2011 елның 5 февраль Указы нигезендә, «Музыка сәнгате өлкәсендә купьеллык нәтиҗәле хезмәте, актив җәмәгать эшчәнлеге өчен» миңа «Татарстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре» дигән мактаулы исем бирелде. Хезмәтемне дәуләт танып бәяләгән иң зур бүләкләрнең берсе бу. Минем өчен әйтеп аңлатып бетермәслек бәхет. Рәхмәт «Энергетик» мәдәният сарае директоры Гөлзадә Рзаевага минем 70 еллык юбилеема зур бүләк әзерләу максатыннан, ул бу мактаулы исемне биру турындагы кәгазьләрне, беренчеләрдән булып, башлап жибәргән иде. 2009 елда, үз-үземә бүләк итеп, «Минем сәхнә гомерем» дигән истәлек китап мемуарлар яздым. Бик гыйбрәтле әсәр ул. РУБИС ЗАРИПОВНЫҢ БАСЫЛЫП ЧЫККАН КИТАПЛАРЫ[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Зарипов, Р. Куңелем моңнары [җырлар] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2001. – 60 б. - Зарипов, Р. Йөрәгемнән чыккан моңнар: [җырлар] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2002. – 118 б. - Зарипов, Р.Т, Гыйбрәтле хезмәт язмалары: [мемуар истәлекләр] / 1961- 1986 елларда хезмәт-төзәту колонияләрендә хезмәт иткәндә тоткыннарны тәрбияләугә юнәлтелгән тәрбия, педагогик чараларны укучыга ничек бар, шул мәгьнәдә аңлату максатыннан иҗат ителгән / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2003. – 268 б. - Зарипов, Р. Әби, бабамны яратам: [балалар өчен шигырьләр] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2004. – 51 б. - Зарипов, Р. Т. Хәтер сандыгымнан: [сугыш һәм сугыштан соңгы авыр еллардагы балаларның көн куреше, бирешмичә кеше булып калулары һәм шулар арасыннан усеп чыккан куренекле татар уллары һәм кызларына багышлана] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2004. – 59 б. - Зарипов, Р. Бәхәсле бизмән: [повесть, хикәяләр] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2005. – 199 б. - Зарипов, Р. Т. Җырлап яшик әле: [зурлар өчен җырлар] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2005. – 72 б. - Зарипов, Р. Балачагым җырлары: [балалар өчен шигырьләр] / Р. Зарипов. – "Көмеш кыңгырау" китапханәсе, 2006. – 11 ноябрь. – 8 бит. - Зарипов, Р. Өметләр өзелмәсен: [шигырьләр] / Р. Зарипов. – Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2007. – 142 б. - Зарипов, Р, Чытырманлы юллар: [зурлар өчен шигырьләр] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2007. – 253 б. - Зарипов, Р. Кояш белән дуслаштым: [балалар өчен шигырьләр] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2008. – 66 б. - Зарипов, Р. Тормыш диңгезе: [шигырьләр] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2008. – 195 б. - Арсланов, Ф., Зарипов, Р. Теләнче Тамак авылы мәчетләре язмышы: [тарихи-документаль повесть] / Ф. Арсланов, Р. Зарипов. – Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2008. – 40 б. - Зарипов, Р. Гомер көзем: [повесть, хикәяләр] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2009. – 241 б. - Зарипов, Р. Минем сахнә гомерем: [тарихи документаль хикәя] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2009. – 162 б. - Зарипов, Р. Узганнарга кайтып: [тарихи повесть] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2009. – 215 б. - Зарипов, Р. Бары синдә яшәрмен: [балалар өчен шигырьләр] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2010. – 46 б. - Зарипов, Р. Җырлап юанам: [җырлар] / Р. Зарипов. – Яр Чаллы; Яр Чаллы типографиясе, 2010. – 132 б. - Зарипов, Р. Куңел оча: [җырлар] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2010. – 63 б. - Зарипов, P. Тугрылык: [повестьлар, хикәяләр] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2010. – 250 б, - Зарипов, Р. Чишмәлар: [шигырьләр] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2010. – 165 б, - Зарипов, P. Шпулек [повесть] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2010. – 95 б. - Зарипов, P.Т. Сайрар кошлар моңы: [шигырьләр] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 20. – 170 б. - Зарипов, Р. Йөрәк җылысы: [шигырьләр] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2010. – 75.6. - Зарипов, P. Ясир коллыгы: [повесть] / Р. Зарипов.- Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2011. – 95 б. - Зарипов, P. Зур буласым килә: [балалар шигырьләре] Алабуга "Андерсен" типографисе, 2012. – 48 б. - Зарипов, Р Мәгарифның акты йолдызы: [тарихи мемуар] Алабуга "Андерсен" типогафиясе, 2012. – 124 б. - Зарипов P., Фазуллина Л. – Бишегем Теләнче Тамак: [тарихи әсәр] Казан. Ихлас типографиясы -2012.- 272 б. - Зарипов, Р. "Тулпар" школа мужественных и смелых – Яр Чаллы- Җиләк Принт-2012-43 стр. - Зарипов, P. Хыянят (пьеса)- Алабуга "Андерсен" типографиясы 2013-64 б. АУДИОКАССЕТАЛАР[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Көзге сагыш: [аудиокассета] / А.Таһирова суз., автор башкаручы композитор Рубис Зарипов. – Яр Чаллы: 2002. - Дүрт шәхескә бер бәхет: [аудиокассета] / Энҗе Гәйфетдинова, Әнвәр Шарипов суз., Рубис Зарипов көе, җырлый Илсөяр Зарипова. – Яр Чаллы: 2008 - Яраталмыйм синнән бүтәнне: [аудиокассета] / Энҗе Гәйфетдинова суз., Рубис Зарипов көе, җырлый Илсөяр Зарипова. – Яр Чаллы: 2009 - Ярамый, Сөю җыры, Кабатланмас кебек уткәннәр, Кәрәкәс: [җырлар] // Җырларым юлдаш булсын: [аудиокассета] / Рубис Зарипов көе, җырлый Сәрия Нәбиуллина. – Яр Чаллы: 2009. - Эй, кайтасы иде яшьлеккә: [аудиокассета] / Кадрия Наил суз., автор башкаручы композитор Рубис Зарипов. – Яр Чаллы: 2010. - Җырларым сезнең өчен: [аудиодиск] / Рубис Зарипов җырлары, Илсөяр Зарипова башкаруында. – Яр Чаллы: 2011 ел. - Халкым өчен җырлыйм: [аудиодиск] / Халык җырлары Рубис Зарипов башкаруында – Казан: 2011.

<urn:uuid:d6b9df20-59f3-4bfe-b94c-37f7f8359f11>

CC-MAIN-2016-36

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%81_%D0%97%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D0%B2

2016-08-28T18:54:18Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2016-36/segments/1471982947760.88/warc/CC-MAIN-20160823200907-00016-ip-10-153-172-175.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999804496765137}

tt.wikipedia.org

Биолог һәм психолог Жанна Резникова сигналлы нәселдәнлек, шимпанзеларда үз-үзеңне тотуның 39 моделе һәм уйлап табучы хайваннар турында Сигналлы нәселдәнлек Табигый шартларда хайваннар өч төрле чыганактан килгән белемне куллана: нәсел калдыру белән бәйле үз-үзеңне тоту программасы, шәхси тәҗрибә һәм башкаларны кабатлауга нигезләнгән иҗтимагый тәртип. Үз-үзеңне тоту билгеләренең буыннан-буынга генетик булмаган юл белән тапшыруны галим Михаил Лобашев 1960 нчы еллар башында «сигналлы нәселдәнлек» дип атады. Бүгенгесе көндә, хайваннарның бер-берсен кабатлауга нигезләнгән тәртибе турында гаять күп мәгълүмат туплангач, хайваннар төркемендә үз-үзеңне тотуның нинди дә булса яңа моделе таралуын һәм аның гадәткә әйләнүен «үз-үзеңне тоту традициясе» дип атый башладылар. Бу күренешкә классик мисаллар итеп түбәндәге очракларны китерәләр: Англиядә песнәкләр арасында сөт шешәсе капкачларын чукып, каймак эчү сәләтенә ия песнәкләр бар. Шулай ук япон макакалары арасында бататларны диңгез суында комнан чистарту йоласы да яши. 60 ел элек бу йоланы башлап җибәргән беренче маймылның исеме дә билгеле. Күзәтүче галимнәр бу маймыл-инноваторны Имо дип атыйлар, ул японча «бәрәңге» дигәнне аңлата. Шимпанзе тәртибенең 39 моделе Үз-үзләрен тоту традициясе катлаулы психик эшчәнлеккә сәләтле булган күп төр маймылларда, кошларда, китсыманнарда һәм башка хайваннарда тасвирланган. Безнең якын туганнарыбыз — антропоидларда —бер генә төр традицияләр түгел, ә чын «мәдәният учагы», ягъни гореф-гадәтләрнең тулы бер комплекслары ачыкланды. Шимпанзеда үз-үзләрен тотуның 39 моделе билгеләнде, алар географик яктан аерылган дүрт популяциядә төрлечә эшли. Төрле «культура» вәкилләре ризык һәм су табу өчен коралларны төрлечә кулланганнар, аларның үз-үзләрен карау һәм корылмалар төзү ысуллары аерылып торган. Тикшеренүчеләр орангутаннар тәртибенең 24 моделен тапканнар. Алар арасында — корал сыйфатында агач ботакларын, яфракларны кулчатырлар һәм авыз гармуннары, ирен һәм бармакларны агудан һәм энәләрдән саклаучы «салфеткалар» һәм «перчаткалар» сыйфатында куллану. Шулай итеп, хайваннарда «мәдәният» – генетик булмаган юл белән тапшырыла торган үз-үзеңне тоту традицияләренең җыелмасы дип билгеләсәк, «хайваннарның мәдәнияте бармы?» дигән сорауга җавап уңай булыр. Мәдәният булса, нигә ул дәвам итми? Әмма хайваннар җәмәгатьчелегендә үз-үзеңне тотуның яңа формалары барлыкка килүгә нинди факторлар булышлык итә һәм ниндиләре моны тоткарлап тора – бүгенгесе көнгә кадәр ачыкланмаган. Әгәр шимпанзелар буыннан-буынга яңа файдалы гореф-гадәтләрен тапшыра алсалар, ни өчен алар һаман яңгыр астында шәрә килеш утыра? Эш шунда ки, хайваннар башка хайваннарның тотышларын күзәтәләр, ләкин ул сыйфатларны үзләрендә булдырмыйлар. Шулай итеп, 40 ел элек, танылган приматолог Джейн Гудолл, үз вакытында табигатьтә шимпанзеларның корал белән эш итүләрен күзәткән галимә, корал кулланмый торган маймыллар төркемендә корал белән эш итүче ике ата маймыл барлыкка килүенә игьтибар иткән. Тәҗрибәче берничә елдан мондый булдыклылар бу популяциядә артачак дип уйлаган. Ләкин бу болай булып чыкмады. Минемчә, тумыштан бирелгән үз-үзеңне тоту формаларын үзләштерү шимпанзе популяциясендә төрлечә булган. Бу башка төр хайваннарның да үз-үзләрен тоту формаларына кагыла. Шуңа күрә бер төр үз-үзеңне тоту модельләре чагыштырмача җиңел тарала, ә башкалары аларны «барлыкка китерүчеләре» белән бергә үлә. Кырмыскалар һәм кимерүчеләр өстендә тәҗрибәләребез, шулай ук күпсанлы тикшеренүчеләрнең мәгълүматларын анализлау үз-үзеңне тотуның яңа формалары нәсел буенча бирелсен өчен, төрени әгъзалары бер төр нәселдәнлек билгеләренә ия булырга тиеш дигән нәтиҗәгә китерде. Генетик килешенү —җәнлекләр өчен иң яхшы «укытучы», һәрхәлдә, күбесе өчен. Жанна Резникова, биология фәннәре докторы, профессор, РФА Себер бүлегенең Систематика һәм хайваннар экологиясе институты җәмәгатьчелекләрнең тәртип экологиясе лабораториясе мөдире, Новосибирск дәүләт университетының чагыштырма психология кафедрасы мөдире Алия Әхкиямова тәрҗемәсе Чыганак: Постнаука сәхифәсе фото: Evgeni Zotov

<urn:uuid:e788da89-0797-49b0-bbce-af4c3f0a12ad>

CC-MAIN-2022-05

http://giylem.tatar/archives/979

2022-01-21T11:30:59Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320303356.40/warc/CC-MAIN-20220121101528-20220121131528-00372.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999923706054688}

giylem.tatar

Габдулла Дәүләтшин |Бу мәкаләдә хаталар һәм/яки ялгышлыклар бар. Мәкалә эчтәлегенең татар теле грамматик нормаларына туры килүен тикшерергә кирәк. |Габдулла Дәүләтшин| |Туган||20 декабрь 1894| Ыр өязе, Ырынбур губернасы, Россия империясе |Үлгән||12 декабрь 1963 (68 яшь)| Мәскәү, СССР |Ватандашлыгы|| СССР| Россия империясе |Әлма-матер||Мәскәү дәүләт университеты| |Һөнәре||инкыйлабчы| |Эш бирүче||«Хөсәения» мәдрәсәсе| Габдулла Сибәгатулла улы Дәүләтшин (Габдулла Дәүләт; 1894-1963) — башкорт милли һәм революцион хәрәкәте эшлеклесе. Дәүләтшин Габдулла Сибәгатулла улы 1894 елның 20 декабрендә (башка мәгълүматлар буенча — 1894 елның 2 сентябрендә), Ырынбур губернасы Орск өязе Яңа Казак утарында (хәзерге Орск шәһәренең Яңа Казак бистәсе) казаклар гаиләсендә туа. Милләте буенча татар.[1]. 1912 елдан Орск шәһәре берләшкән казак мәктәбендә укытучы булып эшли. 1916 елдан «Хөсәения» мәдрәсәсендә укыта. 1917 елның май-июнендә Ырынбур крае Казак мөселманнары үзәк комитеты рәисе урынбасары була. 1918 елда РКП(б) га керә. Ватандашлар сугышында катнаша. Большевикларның Башкорт хөкүмәте әгъзаларын кулга алганнан соң, 1918 елның 17 февралендә Ырынбур шәһәрендә революцион кәефле уч (?)башкорт яшьләре, шул исәптән «Дулкын» берлеге ағзалары(?), сул башкорт хәрәкәтенең яңа җитәкче органын — Башкортстан Вакытлы революцион советы оештыра. Аның рәисе итеп Габдулла Дәүләтшин сайлана. 1918 елдан Эшче-авылдаш Кызыл армиясенең Көнчыгыш фронты 1нче армиясенең 1-нче Аерым Идел татар-башкорт укчылар бригадасы штабында хезмәт итә. 1920-1921 елларда РКП(б)-ның Орск өяз комитетында эшли. Биредә «Ирек йолдызы» исемле татарча гәзит чыгаруны оештыра. Гәзитнең бер бите әдәбият һәм сәнгать мәсәләләренә багышланган. Орскида яшәүче Закир Рәмиев белән аралашып яши. Орскидан 1921 елның августында чыгып китә. 1920-нче еллардан белән И. В. Сталин исемендәге Көнчыгыш хезмәтчәннәренең коммунистик университетында укыта, ВКП(б) Үзәк комитеты каршындагы «Нәшрият» нәшриятендә, ССРБ халыкларының үзәк нәшриятендә хезмәтче була. 1930 елда Мәскәү дәүләт университетының химия факультетында белем ала. 1934 елдан СССР Фәннәр академиясе Органик химия институтының директор урынбасары, нче елда СССР Фәннәр академиясенең Ерак Көнчыгыш филиалы (Владивосток ш.) гыйльми секретаре була. 1937 елдан ССРБ Әдәбият һәм нәшриятләр эшләре буенча баш идарә хезмәткәре була, 1941-1943 һәм 1953-1956 елларда Мәскәү шәһәре предприятиеләрендә эшли. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - http://lists.memo.ru/d10/f230.htm Книга памяти Республики Татарстан.

<urn:uuid:2e515130-c3ad-41f1-9d75-2819127914b4>

CC-MAIN-2020-40

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B4%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B0_%D0%94%D3%99%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%82%D1%88%D0%B8%D0%BD

2020-09-24T13:01:06Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-40/segments/1600400217623.41/warc/CC-MAIN-20200924100829-20200924130829-00784.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999126195907593}

tt.wikipedia.org

Баш күтәрү Баш күтәрү, кузгалыш, кораллы күтәрелеш — үз сыйнфый һәм милли мәнфәгатьләрен яклап, халыкның дәүләт хакимиятенә каршы кораллы күтәрелеше. Баш күтәрүдә катнашучылар - баш күтәрүчеләр дип атала. Халыкның күп өлеше катнашкан күтәрелешне - халык күтәрелеше диләр. Кагыйдә буларак, ашыгыч рәвештә кузгалып киткән фетнәдән аермалы буларак, баш күтәрү (кузгалыш) алдан куешкан сүз буенча башлана. Баш күтәрүнең уңышы аның юлбашчысы шәхесенә бәйле.

<urn:uuid:81c8fd54-8ae8-4c3b-85f7-0bd87a595f58>

CC-MAIN-2016-30

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%BA%D2%AF%D1%82%D3%99%D1%80%D2%AF

2016-07-27T05:45:18Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2016-30/segments/1469257825366.39/warc/CC-MAIN-20160723071025-00035-ip-10-185-27-174.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999878406524658}

tt.wikipedia.org

Акмәчет (укр. Чорноморське, кырымтат. Aqmeçit, Акъмечит) — Кырым ярымутравының көнбатышында урнашкан курорт-бистә. Кырым Республикасына керә. Акмәчет районы үзәге булып тора. - Каланың беренче кешеләре булып юнанлылар санала. Алар монда б.э.к 4нче гасырда килеп урнашып Калос Лименга нигез салалар. - Б.э.к. 3нче гасырда кала скифлар кулында була. Тик соңрак бу җирләр ташлап кителә. - Кырым ханлыгы чорында бу җирдә Акмесджит Лиман каласына нигез салына. Элек монда шулай ук Шәехләр торак пункты да була,ләкин соңрак бу ике торак пункт берләшеп бер шәһәр барлыкка китерәләр. - Русия империясе чорында бу кала граф Войновичка бирелә. - 1824 елда кала Новороссийск губернаторы граф Воронцовка күчә. - 1944 елда каланың исеме Черноморскоега алмаштырыла. - Бөек Ватан сугышы чорында биредә флот оеша. ССРБ таркалгач флот Украинага күчә. Халык үзгәреше[үзгәртү] Туристик айларда биредә халык саны 60-75 мең кешегә җитә. - Акмәчеттә Калос Лимен антик торак пункты урнашкан. Аны 1985 елдан өйрәнәләр. - шәһәр уртасын БВС каһарманнарына куелган һәйкәл бизи. - 1970 елларда Ленин мәйданында В.Ленинга һәйкәл куела. - 2006 елда һәлак булга акмәчетле әфганчыларга һәйкәл куела.

<urn:uuid:cbaff2f3-f26c-4490-a3ff-708db0975fab>

CC-MAIN-2014-15

http://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA%D0%BC%D3%99%D1%87%D0%B5%D1%82

2014-04-21T14:47:34Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2014-15/segments/1397609540626.47/warc/CC-MAIN-20140416005220-00202-ip-10-147-4-33.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999899864196777}

tt.wikipedia.org

|Алексия| |Саклык белгечлеге||психиатрия[d] һәм нейропсихология[d]| |ICD-9-CM||315.01[1][2]| |ICPC 2 идентификаторы||P24| Доминант ярымшарның (күбесенчә сулның) почмак бормасы язу сәләте өчен җавап бирә. Баш артының ике өлешеннән күрү мәгълүматы сул почмак бормасына тапшырыла, уң якның җепселләре урта сызык белән сөялсыман өлеш уры дәрәҗәсендә кисешә. Алексия (укый алмау) гадәттә аграфия (яза алмау) белән бергә була һәм доминант ярымшарның почмак бормасы зарарлануы өчен барлыкка килә. Алексия аграфиягә бәйсез сул баш арты өлеше зарарлану белән сөялсыман өлештә уң баш арты кабыгыннан сул почмак бормасына барган җепселләр зарарланганда барлыкка килә ала. Клиник күренешләре: уң яклы гомоним гемианопсия белән алексия, чөнки мәгълүмат уң баш арты өлешеннән (сул күрү кырлары) сул почмак буразнасына җитә алмый. NB Уң яклы гемианопсиядә уку сәләтен тикшерергә кирәк. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Disease Ontology - Monarch Disease Ontology release 2018-06-29sonu Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Джек Кански. Клиник офтальмология. Системалаштырылган караш. / редакторлар: Еричева В.П.. — 2009. — Б. 944. — ISBN 83-7609-034-8.

<urn:uuid:df7e2d98-0526-469a-9d79-dc43e353688c>

CC-MAIN-2023-50

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D1%8F

2023-12-11T16:55:41Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-50/segments/1700679515260.97/warc/CC-MAIN-20231211143258-20231211173258-00139.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998216032981873}

tt.wikipedia.org

Альберт Эйнштейн – узган гасырның иң атаклы шәхесләренең берсе. Бу галимгә яшәргә һәм иҗат итәргә насыйп булган давыллы чор, дөнья сугышлары һәм атом һөҗүмнәре дәвере инде күптән узды, ләкин Эйнштейнның даһи ачышлары бүген дә актуальлеген җуймады. Болар – атаклы E=mc2формуласы белән белдерелгән масса белән энергия бәйлелеге законы, чын мәгънәсендә беренчеләрдән булып туган квант теориясе һәм, әлбәттә, моңарчы какшамас нигездә урнашкан кебек тоелган пространство һәм вакыт турында карашларыбызны мәңгегә үзгәрткән чагыштырмалылык теориясе. Эйнштейн инкыйлаблар чорында яшәгән. XIX гасырда реклама матбугат чараларын басып алса, 1920-елларда ул радиода идарәсен урнаштыра, ә бер-ике дистә елдан соң, телевидение да аның хакимлеге астына керде. Кеше беренче тапкыр мәгълүмат көчләре белән күзгә-күз очрашты һәм аның беренче, ләкин бик кодрәтле дулкыны белән бәрелеште. Кешелек шул чорларда дан казанган бөекләрне – Чарли Чаплин, Мэрилин Монро, Элвис Пресли, Альберт Эйнштейннарны мәңгелеккә күңел түрләрендә саклап калдырды… Эйнштейн үзе исән чагында ук фән дөньясының «изге» кешесенә әйләнде, дисәк тә ялган булмас. Химик коралны һәм атом һөҗүмнәрен барлыкка китергән ике дөньякүләм конфликттан соң фәнни прогресска хөрмәт белән дә, курку белән дә карыйлар иде. Коралланудан баш тартып, табигать көчләренең безнең акылга караганда куәтлерәк булуын танырга чакырган тузган чәчле таркау хәким өмете өзелгән буын өчен фәннең һуманизмына ышанычны кире кайтаруның соңгы мөмкинлеге символы булган. Эйнштейнның исеме дан-шәрәфнең иң югары ноктасына менеп җиткәндә, аңа 72 яшь була. Бу вакытка аның элек бирелеп шөгыльләнгән эшләргә һәвәсе сүрелә, бары берсе генә кала: ул квантлар механикасын чагыштырмалылык теориясе белән «дуслаштырырга» тели. 1980 елда аның шәхси хатлары ачыла, һәм галимне ихтирам итүчеләр аны гади кеше буларак өйрәнә башлый. Эйнштейнның оек кимәве, трубка тартуы, скрипкада уйнавы һәм фән белән бәйле булмаган башка шөгыльләре һәм кызыксынулары булуы бик күпләр өчен яңалык булды. Инфографиканы КМТТУ-КАИ каршындагы Сәләтле балалар өчен инженер лицее мөгаллиме Илзам Хаҗи әзерләде. Текст «Фән. Бөек теорияләр: 1 чыгарылыш. Пространство — ул вакыт мәсьәләсе генә. Альберт Эйнштейн» китабыннан тәрҗемә итеп алынды.

<urn:uuid:512563f4-3fb2-434e-9aea-6790b16a8412>

CC-MAIN-2022-05

https://giylem.tatar/archives/109

2022-01-16T10:39:14Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320299852.23/warc/CC-MAIN-20220116093137-20220116123137-00708.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999985933303833}

giylem.tatar

Татар мәгарифе порталы Бүген Татарстан Милли музеенда Г.Тукай бүләге лауреаты Нәҗип Нәккашның шәхси күргәзмәсе ачылды. "Тукай белән илһамланып" дип аталган күргәзмә бөек шагыйрьнең 130 еллыгына багышлана. Нәҗип Нәккаш – татар мәдәниятендә каллиграфия сәнгатен тергезү, яшәтү һәм үстерүдә биниһая эшләр башкарган шәхес. Ул үз иҗаты белән һәрдаим таныштырып бара, кызыксынучыларга мастер-класслар үткәрә. Н.Нәккаш – 1000нән артык тугра авторы, шуларның 400дән күбрәге пыялада эшләнгән. Мондый күләмле иҗатны бары тик төрле яктан әзерлеге булган галим кеше генә башкара ала. Ул үзе дә: «Монда гарәп язуын да су урынына эчәргә кирәк, монда Коръәнне дә, хәдисләрне дә, гомумән, тарихны да яхшы белү сорала. Фарсы телен белү дә зарур. Сәнгатьнең бу төре әдәбият һәм дин белән дә катнашкан. Йолалардан, традицияләрдән дә хәбәрдар булуың мәслихәт. Әлбәттә, һәрбер рәссам боларның барысын да булдыра алмый. Шунлыктан әлеге сәнгать – хаттатлык иҗаты серләре – сирәк каләм ияләренә генә ачылучан», – ди. Г.Тукайның 130 еллыгы уңаеннан оештырылган күргәзмәдә олуг татар шагыйренең шигъри юллары проектның үзәген тәшкил итә. Нәҗип абый – катлаулы һәм мактаулы иҗат юлын сайлаган галим. Архивларда үз тикшерүчесен көтеп яткан күп кенә рухани мирас әсәрләрен халыкка кайтарды. Каллиграфия сәнгатен ялыкмыйча пропагандалады, үзе артыннан яшьләрне ияртүгә иреште. Каллиграфия – мәңгелек хакыйкатьләргә төшенү юлы, ди белгечләребез. Гарәп язуы гомер бакый безнең күңелләрдә ниндидер бер дулкынландыргыч, җылы һәм илаһи хисләр уята. "Тукай белән илһамланып" күргәзмәсе 2016 елның 19 июленә кадәр эшлиячәк. Күргәзмәдә тугралар остасының алтмышлап хезмәте урын ала. http://intertat.ru/tt Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:f560396d-88b6-41b8-ba85-53255cd2a9c8>

CC-MAIN-2021-10

https://belem.ru/node/6577

2021-02-26T21:56:40Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178357984.22/warc/CC-MAIN-20210226205107-20210226235107-00557.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000003576278687}

belem.ru

Бүген Казан федераль университетында абитуриентлар беренче эчке сынаулар үтте. Алар 26 нчы июльгә кадәр дәвам итәчәк. Беренче имтиханнар чит тел һәм химия буенча узды. Казан федераль университетының кабул итү комиссиясе җаваплы сәркатибе Олег Бодров әйтүенчә, эчке сынауларны Казанда 1467, КФУның Яр Чаллы институтында – 365, ә Казан университетының Алабуга институтында 71 кеше үтәчәк. Алар арасында укырга БДИ нәтиҗәләре буенча кабул ителмәү хокукына ия булучылар. Болар – физик мөмкинлекләре чикле кешеләр, чит ил абитуриентлары, колледж һәм техникум тәмамлаучылар. Чит тел буенча имтиханны – 190, ә химия буенча – 58 абитуриент тапшырган. Алар арасында техникумны, колледжны тәмамлаучылар, инвалидлыкка ия кешеләр, һәм чит ил гражданнары бар иде. КФУ кабул итү комиссиясе җаваплы сәркатибе билгеләп үткәнчә, эчке сынауларның кыенлык дәрәҗәсе БДИныкы сыман, үткәрү формасы буенча да шуңа охшаш. Кабул итү сынауларының расписаниесе КФУ сайтында "Абитуриентка" бүлегендә һәм университетның кабул итү комиссиясендә бар.

<urn:uuid:d08cbaf4-d9f5-472c-8fc5-366600b8a985>

CC-MAIN-2019-18

https://darelfonyn.kpfu.ru/abiturientlar-berenche-synauny-tte/

2019-04-20T06:56:33Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-18/segments/1555578528702.42/warc/CC-MAIN-20190420060931-20190420082931-00152.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999911785125732}

darelfonyn.kpfu.ru

Казан федераль университетының Халыкара мөнәсәбәтләр, тарих һәм көнчыгышны өйрәнү институты яңа уку елыннан рәсми рәвештә "Халыкара мөнәсәбәтләр институты" дип атала башлаячак. Бу хакта институт директоры Рамил Хәйретдинов хәбәр итте. Инде бу процедура башланып киткән. Сентябрьдә студентларны "Халыкара мөнәсәбәтләр институты" дигән элмә такталар каршы алачак. Институт директоры Рамил Хәйретдинов фикеренчә, исем алмаштыру эволюцион юл белән барырга тиеш. Барлык документларда да хәзер "ИМО" (Институт международных отношений) дип язылачак, гәрчә студентлар үз мәдәни проектларында һәм төрле төркемнәрдә иске исемне дә куллана алалар. Бүген әлеге институт динамик рәвештә үсә. Аны инде күптән "Идел буендагы МГИМО" дип атыйлар. Институт директорының төп теләге – россия һәм чит ил абитуриентлары арасында да Казан университетының Халыкара мөнәсәбәтләр институты да кызыклы булсын иде.

<urn:uuid:5acf7e61-984f-4823-8cad-12ec1c1724c1>

CC-MAIN-2020-50

https://darelfonyn.kpfu.ru/kfuda-ya-a-institut-halykara-m-n-s-b-tl-r-instituty/

2020-11-28T22:18:35Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-50/segments/1606141195929.39/warc/CC-MAIN-20201128214643-20201129004643-00276.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998842477798462}

darelfonyn.kpfu.ru

Ак торна |Ак торна| |Халыкара фәнни исем||Leucogeranus leucogeranus Pall., 1773[1][2][3][…]| |Таксономик ранг||төр[1][2][3][…]| |Югарырак таксон||Ак торналар[d]| |Таксонның халык атамасы||Siberian crane[4], Siberian Crane[5][6][7], Siberian White Crane[5], Snow Crane[5], 白鶴[8], 西伯利亞白鶴[8], стерх, белый журавль, 西伯利亞鶴, Schneekranich[6][7], Grulla siberiana[6][7], grua siberiana[6][7], jeřáb bílý[6][7], valgekurg[6][7], Snøtrane[6][7], Стерх[6][7], ソデグロヅル[6][7], Snetrane[6][7], lumikurki[6][7], hódaru[6][7], baltā dzērve[6][7], żuraw biały[6][7], žeriav biely[6][7], snötrana[6][7], Siberische Witte Kraanvogel[6][7], Grue de Sibérie[6][7], Gru siberiana[6][7], sibirinė gervė[6][7], grou-siberiano[6][7], snežni žerjav[6][7], Білий журавель[6], Muohtaguorga[6][7], Grús Sibéarach, Garan Sibiria, Groose Shibbeyragh, журавель білий[7][6], snježni ždral[7] һәм Snjótrana[7][6]| |Тәүге атамасы||Grus leucogeranus[d]| |Эндемик булган төбәкләр||Россия| |ХТСБ саклану статусы||югалу астында торган төрләр[d][9]| |Масса||197 грамм[10]| |Канатлары киңлеге||235 ± 30 сантиметр[11]| |Оя зурлыгы||2[12]| |Йомыркаларының инкубацион периоды||29 тәүлек[11]| |ХТСБ идентификаторы||22692053[5]| |Ак торна Викиҗыентыкта| Әлеге көндә бу төрнең саха популяциясендә (кыргый табигатьтә) якынча 2900-3000 зат исәпләнә. Иң кискен хәлдә көнбатыш себер популяциясе — бары 20 тирәсе генә зат калган. Зоологлар арасында беренче булып Саханың төнъягында ак торнаның оясын табып, аны сурәтләүче булып совет орнитологы К. А. Воробьев тора (30 июнь, 1960 ел).[13] Бу төрнең биологиясе бик аз гына өйрәнелгән. 1973 елда АКШ-та Арчибальд Джордж тарафыннан торналарны саклауның халыкара фонды нигезләнгәч кенә , орнитологлар ак торнаны күз уңына ала башлыйлар. 2002 елда, америка галимнәренең тәҗрибәсенә таянып, ак торналарның көнбатыш себер популяциясен яңару буенча программа төзелә. Характеристикасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Зур кош. Каздан шактый артык. Биеклеге 140 см, канатларының колачы 210-230 см, авырлыгы 5-8,6 кг. Аяклары озын, ал-кызыл төстә. Озын муенлы бик сак зур кош. Яшерәкләредә башының алгы өлеше аксыл-сары. Каләм япмасы соргылт - җирән төстә. Муенында һәм борын астында тонык таплар бар. Араларында аркасы, муены, ян яклары җирән тимгелле, ак торналар да очрап куя. Чебешләре башлангыч ярты елында зәңгәр күзле була, аннары сары төскә керә. Җенси диморфизм (ата һәм ана затлар арасында аерма) юк диярлек. Тик ата затлар гәүдәгә эрерәк һәм томшыклары озынрак. Ареал һәм яшәү мөхите[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Ак торна тик Русия биләмәләрендә генә оя кора. Тәүгесенең (шартлы рәвештә «Об» популяциясе) ареалы көнбатышта Канин ярымутравыннан көньяктарак Мезень елгасының тамагы белән чикләнә. Яшәү рәвеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Яшәү шартларына таләпләр бик югары. Шуңа ак торнаны саклау авырракка төшә. Башка торналарга караганда су мохите белән аның саен бәйләнгәннәр. Бу аларның тышкы төзелешләрендә ачык күренеп тора. Озын аяклары һәм томшыкларын сазлыклы урыннарда да йөрергә һәм ашарга табарга ярдәм итә. Моннан тыш, аларның морфологиясе һәм кылыклары да башка кардәш төрләреннән аерымрак. Ак торналарның тавышлары пакъ, югары тонда, кайтаваз һәм сузылыбрак чыга. Туклануы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Ак торна төрле азык белән дә туклана. Кышкы күчеп йөрүләрендә, башлыча үсемлек азык өстенлек итә. Бу төрле су үсемлекләренең органик матдәләргә бай бүлбеләре һәм тамырларыннан гыйбарәт. Башка торналардан аермалы, ак торна беркайчан да авыл хуҗалыгы биләмәләрендә азык эзләми. Үрчүе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Үрчү мәле җиткәч, май азагында оялау өчен кайталар. Парлашу үзенчәлекле йола белән башкарыла. Бер-берсен ошаткан парлар бергәләп, башларын артка ташлап, үзенчәлекле тавыш чыгарып җырлый. Җыр белән бергә бию башкарыла. Биегәндә ата кош канатларын җәя. Бию салмак гына матур хәрәкәтләр, җиңелчә сикерү, иелү, канат кагу, ботаклар ату белән озатылып бара. Оя су өстендә , аннан 12-15 см биеклектә, эчен 30-40 см тирәнлектә итеп эшлиләр. Төзелеш материалы итеп күрәнде яки икенче бер үләнне файдаланалар . Үләнне өйөп салгач, тыгыз тыгызлыйлар, уртасын чокырайталар. Ояны ана һәм ата кош бергәләп эшлиләр. Ана кош, гадәттә, ике көн ара белән кара таплары булган соры төстәге ике йомырка сала. Массасы 215 г тирәсе була. Кайсы бер елларда бер йомырка гына да салырга мөмкин. Йомырка салу май ахыры — июнь уртасына туры килә. Йомырканы алмашлап басалар. Ояда күбрәк ана кош утыра. Ата кошның төп эше — ояны саклау. Чебешләре 29 көн тирәсендә чыга. Ояда бер чеби үсә. Чөнки, азык өчен, тере калу өчен конкуренция берсенең үлеме белән тәмамлана. Каурый япма тулысынча 70-75 көндә ясалып бөтә. Хәвеф һәм саклау чаралары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Дөньяда табигый шартларда якынча 2900-3000 зат тирәсе генә исәпләнә. Көнбатыш популяция саны 20 затка кадәр кими торган булган һәм бөтенләй юкка чыгу хәвефе алдында торалар. Яшәү мөхитенә таләпләре бик югары. Тереклекләре су мохитенә үтә дә бәйле кошлар булып торалар. Кышкы күчеп йөрүләре пөхтә генә төрле даирә шартларын кичерә алсалар да, яшәү, туклану даими рәвештә тик сайлыкларда гына үтә. Яшәү мөхите таләпләре хәвефнең иң зур сәбәбе булып тора. Икенче хәвеф — Янцзы елгасы үзәннәрендәге кышлау урыннарында халыкның тыгызлыгы, урбанизация, җирләрне авыл хуҗалыгы даирәсенә күчерә бару, ГЭС төзү бу кошларның яшәү мөхитен кыскарту өстәндә. Ак торнаны саклау буенча эшләр 1970 нчы елларда башлана. Бу 1973 нче елда АКШ-та Дж. Арчибальд тарафыннан Торналарны саклауның халыкара фонды нигезләнүенә бәйле. 1974 елда әйләнә -тирә мохитне саклау буенча хезмәттәшлек итү буенча совет -америка килешүе төзелә. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - IOC World Bird List. Version 7.2 - IOC World Bird List. Version 7.3 - IOC World Bird List. Version 8.1 - Wildscreen ARKive - Кызыл китап - IOC World Bird List. Version 10.1 - IOC World Bird List. Version 10.2 - Catalogue of Life in Taiwan - The IUCN Red List of Threatened Species 2021.1 - Lislevand T., Figuerola J. Avian body sizes in relation to fecundity, mating system, display behavior, and resource sharing // Ecology - del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World - Böhning-Gaese K., Jetz W., Sekercioglu C. H. The worldwide variation in avian clutch size across species and space // PLoS Biol. - Воробьев К. А. Птицы Якути. — М.: Изд-во АН СССР, 1963. — 336 с.

<urn:uuid:995de4bd-b9a3-4fac-887c-f731eb683423>

CC-MAIN-2021-25

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA_%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B0

2021-06-17T20:54:11Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-25/segments/1623487633444.37/warc/CC-MAIN-20210617192319-20210617222319-00233.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997478127479553}

tt.wikipedia.org

Мәргән Мәргән, снайпер — төз ату, маскировкалау һәм күзәтү осталыгы белән камил эш итә белүче махсус өйрәтелгән гаскәри; гадәттә, беренче атудан ук тәмеккә тигезә. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Снайпер» исеме Беренче бөтендөнья сугышы дәверендә инглиз армиясендә пәйда булган, Икенче бөтендөнья сугышында киң кулланылган. Мәгргән махсус җиһазланган яшерен позициядән торып ата. Аерым очракларда мәргән караңгыда күрү һәм күзәтү әсбабы белән тәэминләнә. Артиллерия, танк гаскәрләре вә авиациядаге маһир атучыларны да «мәргән» дип атыйлар.

<urn:uuid:edc2eef6-24a3-4ce3-b589-dd5388e0648a>

CC-MAIN-2020-24

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%99%D1%80%D0%B3%D3%99%D0%BD

2020-05-31T14:30:41Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-24/segments/1590347413406.70/warc/CC-MAIN-20200531120339-20200531150339-00045.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999991655349731}

tt.wikipedia.org

Татар телен өйрәнүгә ихтыяҗ кимеми. Соңгы елларда телне өйрәтүдә заманча алымнар да актив кулланыла. Әйтик, «Ана теле онлайн мәктәбе» инде биш ел дәвамында нәтиҗәле генә эшләп килә. Быел әлеге проект «Төп сүз» – Бөтенроссия бәйгесендә җиңү яулаган. Әлеге уңышлары һәм татар теле курслары хакында безгә КФУның гомуми тел белеме һәм тюркология кафедрасы доценты, «Ана теле онлайн мәктәбе» үзәге җитәкчесе Кадрия Сөнгат кызы Фәтхуллова хәбәр итә. Шунысы сөенечле: онлайн укулар белән беррәттән, университетта татар телен өйрәтү курслары дәвам итә. «Ана теле онлайн мәктәбе» җиңү яулаган – Ел саен Россия Федерациясенең милләтләр эшләре буенча федераль агентлыгы Бөтенроссия күләмендә «Төп сүз» бәйгесен үткәрә. Шул конкурста Россия төбәкләреннән төрле проектлар белән катнашалар. Әлеге бәйге өченче тапкыр уздырыла. Эшләр «Иң яхшы басма», «Иң яхшы фәнни проект», «Иң яхшы социаль проект» кебек номинацияләрдә бәяләнә. Казан федераль университетының татар телен өйрәтү буенча онлайн мәктәбе-үзәге быел «Иң яхшы мультимедиа проекты» юнәлешендә бәйгегә материаллар җибәргән иде. 25 октябрь көнне Мәскәүдә нәтиҗә ясалып, безнең проект җиңүче дип табылды. Эшләгән эшкә нәтиҗә булганда, күңел дә үсеп китә. Мәктәбебез хакында белүчеләр тагы да арта, – дип сөйли Кадрия Фәтхуллова. Әлеге онлайн мәктәп, билгеле булганча, 2013 елдан башлап эшләп килә. Ул Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов җитәкчелегендә гамәлгә куела. Онлайн укуларны әзерләүдә ТР Мәгариф министрлыгы, Инглиш Фест компаниясе, КФУ укытучылары, Татарстан Фәннәр академиясе хезмәткәрләре һәм Татарстан китап нәшрияты мөхәррирләре катнашкан. Бер ел эчендә татар теле белгечләре биремнәрне әзерлиләр. Аннан дистанцион платформага бөтен укыту материаллары урнаштырыла. Кадрия Фәтхуллова бу эшнең башлангыч этабында бик җаваплы килүләрен дә билгеләп үтте. Ник дигәндә, монда телчеләр генә түгел, техник хезмәткәрләрнең дә өлеше бик зур. Дистанцион укытуны әзерләүнең үз нечкәлекләре шактый күп. – Бу – түләүсез мәктәп. Барлык чыгымнарны Татарстан Республикасы үз өстенә ала. Беренче көннәрдән үк әлеге мәктәпкә теркәлү ирекле рәвештә алып барылды. Мәсәлән, дөньяның төрле почмагында яшәүчеләр, онлайн укып, телне өйрәнә ала. Интернетта татар телен өйрәнү яшьләргә дә уңайлы. Төрки телләр белән кызыксынучылар шактый күп. Магистрантлар, аспирантлар, фәнни хезмәткәрләр интернетта әлеге онлайн мәктәпне эзләп табып кулланалар. Мәсәлән, казах, башкорт телен өйрәнү өчен дә шушы мәктәп бер үрнәк булып тора. Монда һәркем үз җаена, вакытына карап укый ала, – дип сөйли ул. Укыту 9 этаптан тора. Белгечләр аны тугыз дәрәҗәле баскыч буларак бәялиләр. Баштагы чорда укучылар исәпкә алынса, бүген әлеге проекттагылар саны саналмый. Беренче елларда Мәгариф министрлыгы әлеге курсларны балалар бакчалары тәрбиячеләренә, мәктәп укытучыларына, мәктәп укучылары һәм студентларга тәкъдим итте. Онлайн мәктәптә татар теле һәм әдәбияты укытучылары өчен дә кызыклы алымнар, эш төрләре бар. Бу – үзе бер дөнья. Татар теле укытучыларына, укыту барышын өйрәнеп, үз тәҗрибәләре белән уртаклашып, мәкаләләр язарга да тәкъдим ителгән була. Инглиз теле укытучылары да әлеге курслар белән кызыксына. Һәрхәлдә, әлеге мәктәптә укыту һәрвакыт алып барыла. Мәсәлән, дәүләт һәм муниципаль хезмәткәрләренә дә «Ана теле – онлайн мәктәбе»нә теркәлеп, үзләренең белемнәрен ныгытырга кушалар. Татар телен өйрәнеп, билгеле бер дәрәҗә үтүче һәр укучы компьютер төймәсенә басып, сертификат ала ала. Беренче дәрәҗәдә өйрәнүчеләр шактый күп, ә менә тугызынчы дәрәҗәгә барып җитүчеләр азрак икән. Телне өйрәнү бик күп көч таләп итә. Санкт-Петербург, Самара, Тольятти, Иваново һәм башка шәһәрләрдән укыйлар. Якын һәм чит илләргә килсәк, Казахстаннан өйрәнүчеләр бар. «Телне өйрәнергә аерым мохит юк икән, туган телләрен белергә теләп керүчеләр күп, – дип сөйли Кадрия Сөнгат кызы. – Чит илләрдән Канада, Германия, Австралия, Испания вәкилләре бар, димәк, география шактый зур. Укучылар белән җанлы аралашулар да алып барыла. Тугызынчы дәрәҗәгә җиттем, алга таба мин нишли алам, дип тә сорыйлар. Татар телен камилләштерү өчен татар әдәбияты белән танышырга тәкъдим итәбез. Әмирхан Еники, Мөхәммәт Мәһдиев әсәрләрен укырга киңәш бирәбез». Аның сөйләвенчә, әлеге проект Татарстанны танытуга да үз өлешен кертә. Укулар барышында татар дөньясы турында мәгълүмат җиткерелә. Укучылар Татарстан турында белеп, татар халкының күренекле шәхесләре турында мәгълүмат алалар. Аннан Казаныбызга гашыйк булып, экскурсияләргә киләләр. Мәскәү, Иваново, Тверьдан шулай килүчеләр шактый булган. – Цифрлы технологияләр заманында да без телләрне өйрәтү өлкәсендә яңадан-яңа мөмкинлекләрне кулланырга тиешбез. Җәмгыятьтә ихтыяҗ бар. Безнең татар телен өйрәнүчеләр, нинди электрон курслар бар, дип сорыйлар. Без онлайн-мәктәпнең эшләвен әйтәбез. Россиядә бер генә милләттә дә бу юк, интернетта тел өйрәтүне татар халкының бер казанышы дип атарга була. Һәм бу мәктәпне популярлаштыру өчен төрле форумнарда катнашабыз, презентацияләр күрсәтәбез. Телне өйрәнергә ихтыяҗ бар Бу проекттан тыш КФУның Филология һәм мәдәниятара багланышлар институтында ел саен халык өчен түләүсез татар теле курслары эшләп килә. Курслар, сентябрь аенда башланып, декабрь уртасына кадәр дәвам итә. Һәм анда укучылар, татар телен белү дәрәҗәсеннән чыгып, төркемнәргә бүленә. – Быел биш төркемне укытабыз икән, шуларның өчесе – башлап өйрәнүчеләр. Алар иң күбе. Бер төркем – дәвам итүчеләр. Бишенче төркем татар телен белә, әмма алар грамматиканы белми. Яза алмыйлар. Шулай итеп, үз теләкләре белән килгән төрле яшьтәге кешеләрне татар теленә өйрәтәбез. Курсларга пенсионерлар да йөри. Яшьләр арасында вуз студентлары, мәдрәсәләрдә укучылар, төрле һөнәр ияләре бар. Бик актив һәм позитив кешеләр. Курсларда эшләү безгә ошый, чөнки алар белән аралашып, уңай энергия алабыз. Халык өчен оештырыла торган курслар телләрне гамәлгә кую дәүләт программасы нигезендә башкарыла, – ди Кадрия Фәтхуллова. – Төрле-төрле вакыйгалар булса да, мәктәпләрдә татар теле укытылу киметелсә дә, кискен адымнар эшләнсә дә, минемчә, татар теленә өйрәнүгә ихтыяҗ кимеми. Рәсимә Галиева. КФУ Журанлистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбе мөгаллиме. Чыганак: http://shahrikazan.ru/news/yazmalar/ana-tele-onlayn-mktbe-zge-itkchese-kadriya-ftkhullova-eshlgn-eshk-nti-bulganda-kel-d-sep-kit

<urn:uuid:072494e4-9a8c-4f99-9b45-9e1f06af0ece>

CC-MAIN-2022-05

https://darelfonyn.kpfu.ru/ana-tele-onlajn-m-kt-be-tatar-telen-jr-n-g-zur-adym/

2022-01-17T03:45:43Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320300289.37/warc/CC-MAIN-20220117031001-20220117061001-00409.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999758005142212}

darelfonyn.kpfu.ru

Сугыш башлану белән хакимиятнең бердәм Мәскәү үзәгенә туплануы үзенең иң югары ноктасына җитә. Илдә хакимиятне Дәүләт Оборона Комитеты (ДОК – ГКО – Государственный Комитет Обороны) гамәлгә ашыра. Бу комитетта СССР хөкүмәте рәисе Сталин җитәкчелек итә. 19нчы июльдә Сталин оборона халык комиссары итеп билгеләнә. 8нче августта ул СССР Кораллы Көчләренең Югары Башкомандующие (Сәргаскәр) һәм Югары Башкомандование Ставкасының Рәисе вазифасын да үз өстенә ала. Ставка тирәсенә Г.К. Жуков, Н.Г. Кузнецов, Н.Ф. Ватутин, Н.А. Василевский, Н.Н. Воронов, К.К. Рокоссовский, Л.А. Говоров, Д.Д. Лелюшенко кебек күренекле хәрби эшлеклеләр туплана башлый. Хәрби икътисад белән СССР Халык Комиссарлары Советы рәисе урынбасары Н.А. Вознесенский җитәкчелек итә. Татарстан сугышка юридик яктан автономияле республика саналган хәлендә керә. Ләкин унитарлык шартларында аның дәүләт хакимияте органнары үзәк дәүләт таләпләрен генә үти. Татарстан АССР Югары Советы сугышка керү мәсьәләсен тикшерми, 1943нче елның урталарына кадәр аның сессияләре бөтенләй үткәрелми. Югары Совет Президиумы (Рәисе – Г.Ә.Динмөхәммәтов), хөкүмәт (С.Х.Гарифуллин) югарыдан төшерелгән күрсәтмәләргә рәсми законлы төс бирү белән генә шөгыльләнәләр. Барлык мәсьәләләр Союз үзәгендә хәл ителә. Ә үзәктән килгән карарларны гамәлгә ашыру бөтенләе белән турыдан-туры Политбюрога буйсынган ВКП(б) өлкә комитетына һәм аның беренче секретаре Александр Алемасовка йөкләнгән була. ВКП(б) өлкә комитетының структурасы шактый киңәйтелә. Аның составында оборонага, авиация сәнәгатенә, җиңел сәнәгатькә, транспортка, сәүдәгә һәм җәмәгать туклануына җитәкчелек итүче секретарьлар булдырыла. Авылда дәүләт органнары структурасына кермәгән сәяси бүлекләр (политотделлар) төзелә. Алар ВКП(б) райкомнары белән беррәттән колхоз һәм совхозлар эшчәнлегенә сәяси һәм хуҗалык контролен тормышка ашыра. Сугыш вакыты законнары буенча республикада мобилизация үткәрелә. Сугышның беренче айларында ук хәрби комиссариатлар командирлар составындагы, сержантлар һәм рядовойлар составындагы 195 мең кешене армиягә чакыралар. 1нче октябрьдә 17 яшьтән 45 яшькә кадәр булган гражданнар өчен гомуми хәрби укулар башлана. Сугыш елларында Татарстанда җиде укчы дивизия, 91нче аерым танк бригадасы оештырыла, һәм алар Татарстан АССР Югары Советы Президиумының шефлык байраклары белән фронтка озатыла. Алар республиканың үзе кебек үк күпмилләтле була һәм сугышта күп кенә фронтларның төрле армия корпуслары һәм фронт армияләре составында катнаша, республика белән даими элемтәдә тора, республикадан тулыландыру өчен көчләр ала, аның делегацияләрен кабул итә. Татарстан тыл районы булып кала. Республиканың көнбатыш чикләрендә дошманның разведка самолетлары күренүен һәм Казан тимер юлының көнбатыш өлешләренең 1941нче елның көзендә бомбага тотылуын исәпкә алмаганда, сугыш хәрәкәтләре турыдан-турыдан аңа кагылмый. Шулай да 1941нче елда Казан янында оборона сызыгы төзелә һәм Оборона комитеты булдырыла. Алия Мәссарова тексты фотолар: tatfrontu.ru, ТР Милли архивы, ТР Милли музее Әдәбият исемлеге 1. Гыйльманов Җ.И. Без сугышта юлбарыстан көчлебез…Татарстан халкы Бөек Ватан сугышында (1941-1945 еллар), 1989 2. Сабирова Д.К., Шәрәпов Я.Ш. Ватаныбыз тарихы (Иң борынгы чор – XXг. ахыры), 2001 3. Солтанбәков Б.Ф., Харисова Л.А., Галямова Ә.Г. Татарстан тарихы XXг. 1917-1995 еллар), 1998

<urn:uuid:9979f371-70ef-4768-83d8-7e8c1f7424e0>

CC-MAIN-2023-23

http://giylem.tatar/archives/503

2023-05-31T11:01:22Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224646457.49/warc/CC-MAIN-20230531090221-20230531120221-00465.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997897744178772}

giylem.tatar

Татар мәгарифе порталы Сез монда 13 март көнне Сәнгать галереясендә рәссам Илгизәр Самакаевның шәхси күргәзмәсе ачыла. Мәгълүм булганча, кылкаләм остасы быел Г.Тукай исемендәге премиягә дәгъват кылучылар исемлегендә. Илгизәр Самакаев Мәскәүдәге В.И.Суриков исемендәге институтны тәмамлаганнан соң Казанда иҗат итүче талантларыбыздан санала. Аның иҗат юлы 1980 елларга барып тоташа. Ул иҗат итүче иң төп жанр - портрет. Татарда «сандугач» исеменә казанган, танылган җырчы һәм композитор Сара Садыйкованың портретын күреп кемнәр генә сокланмагандыр. Моң белән сугарылган бу картина Сара Садыйкованың бар мөләемлеген, күңел байлыгын бирә алган. Илгизәр аганың портрет жанрындагы әсәрләре арасында русларның күренекле артисты Юрий Никулин сүрәтләнгән әсәр дә аерым игътибарга лаек. Автор әлеге шәхес белән шәхсән үзе дә таныш булган. Самакаев пумаласы Бөек Ватан сугышы, хезмәт каһарманнарына да битараф булмаган. Һәрбер әсәрендә шәхеснең дөньяга карашын нечкә тоемлавы аша җиткерә алган Илгизәр Самакаев рәсем сәнгатенең башка жанрларында да үзен танытты. И.Самакаевның тарихи темаларга ясалган картиналары сәнгать белгечләрендә аеруча кызыксыну уята. Кылкаләм остасы үзе белдергәнчә, аны пейзаж жанры да дулкынландыра. Рәссам күңеленә Татарстан табигате дә, Казан урамнарының кабатланмас борынгы биналары да хуш килә. Илгизәр Самакаев иҗатында туган шәһәрнең йортлары үз холкы, үз йөзе белән мәңгеләшә. Хәзерге вакытта рәссам республикабызның күләмле проектларында актив катнаша. Россия һәм Татарстан Рәссамнар берлеге оештырган күргәзмәләрдә аның күләмле картиналары һәрдаим урын ала. Чыганак: http://intertat.ru/tt

<urn:uuid:6b6a212c-d496-4ab8-a2aa-d5945beb2226>

CC-MAIN-2019-22

http://belem.ru/node/5060

2019-05-19T07:40:34Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-22/segments/1558232254253.31/warc/CC-MAIN-20190519061520-20190519083520-00292.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999641180038452}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда 1-2 октябрь көннәрендә, ТР Фәннәр академиясенең Ш. Мәрҗани исемендәге Тарих институтында "Чит ил архивларында татарларның тарихи һәм мәдәни документлары" темасына багышланган Халыкара конференция узачак. Конференция барышында Италия, Финляндия, Швеция, Германия, Беларусь, Польша, Төркия, Япония һ.б. илләр архивларында сакланган татар тарихына һәм мәдәниятенә кагылган материалларны өйрәнү нәтиҗәләре хакында фикер алышу, яңа фәнни ачышлар, үзенчәлекле документлар һәм материалларны тәкъдим итү күздә тотыла. Фән һәм милләт өчен әһәмиятле чараны оештыручылар хәбәр иткәнчә, конференция кысаларында, 1 октябрь көнне, татарлар тарихына кагылган архив документларыннан эшләнелгән күргәзмә оештыру планлаштырыла. 2 октябрьдә исә, "Контакты, конфликты, взаимодействие в Саксонии и Бранденбург-Прусии: Татаро-Германские взаимоотношения в 13-21 столетиях" һәм "Запределье. Окрестности. Родина. 200 лет Наполеоновским войнам: Немецко-Татарские межкультурные контакты, конфликты, взаимодействие" китапларын тәкъдим итү чарасы булачак. Китапның беренчесе татарларның Германиягә күчеп китүе, немецлар һәм татарларның үзара мөнәсәбәтенә багышланган. Анда барлыгы 350дән артык экспонат урын алган. Наполеон сугышлары, Саксония, Бранденбургта, Көнчыгыш Германиядә татарларның каберләре бар. Бу тарихи һәйкәлләргә багышланган 3 фәнни конференциянең материаллары икенче китапка тупланган. Материаллар немец, украин, инглиз, кырым татарлары телләрендә язылган. Авторлар арасында Искәндәр Гыйләҗев, Марат Гыйбатдинов, Рамазан Алпаутов, Стефан Тилик, Ральф Регенер һ.б. танылган тарихчылар, экспертлар, белгечләр бар. Китапта Али Хәмзин, Темур Куршутов, Исмаил Керимов, Насур Юрушбаев, Гөлназ Вәлиева, Мисте Хоттоп-Риеке, Адас Якубаускас, Венера Герасимова-Вагыйзова, Гельмут Хентшел, Вольф-Дитер Зейверт, Илдар Харисов, Мария Тетерчук, Фабьен Бютнер кебек шәхесләрнең өлеше зур. Китаплар икесе дә Германиядә басылган, дип ачыклык кертә Тарих институты галимәсе Ләлә Мортазина.

<urn:uuid:1000b098-1a8d-456c-b3f9-e14198df7402>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/5547

2021-09-21T02:22:09Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780057131.88/warc/CC-MAIN-20210921011047-20210921041047-00273.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999360978603363}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы 2013 нче елның 8 нче октябреннән алып 12 нче октябре аралыгында Мәскәү шәһәрендә "Юннат" исемендәге Бөтенроссия конкурсының финалы үткәрелде. Ул "Алтын көз" исемендәге күргәзмәдә 14 нче Россиякүләм программасы кысаларында башкарылды. Бөтенроссия күргәзмәсендә Татарстан республикасыннан 14 гомуми белем бирү оешмасы катнашты. Анда катнашучы оешмалар һәм укучылар дипломнар, грамоталар белән бүләкләнделәр. Конкурста җиңүчеләрне котлыйбыз һәм уңышлар телибез! http://mon.tatarstan.ru/tat Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:816afc2e-8d51-4c6c-a276-036fe358f172>

CC-MAIN-2022-05

https://belem.ru/node/4512

2022-01-24T11:18:07Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320304528.78/warc/CC-MAIN-20220124094120-20220124124120-00624.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999278783798218}

belem.ru

Кешелек Галәмдә ялгызы гына яшиме? Бәлки, кайдадыр безнең Җиребез кебек үк планета бардыр һәм анда безнең кебек үк акыллы затлар яшидер? Соңгы 30 елда бу сорауларга җавап табырга тырышучы астрономнар артты. Хәзер алар экзопланеталарны өйрәнә. Алар арасында Җиребезнең игезәкләре дә, "Йолдыз сугышлары" (Star Wars) эпопеясендә искә алынган планеталарга охшаш урыннар да бар. Озак вакыт дәвамында астрономнар Кояш гаиләсенә кергән, ягъни аның тирәсендә хәрәкәтләнгән планеталардан башка кайдадыр ниндидер планеталарның барлыгын белми дә иде. Бары 1980-елларда гына экзопланеталар, ягъни Кояштан читтәге планеталар ачылды. Бүгенгесе көндә мондый планеталар 2107 данә дип исәпләнелә. Ә барысы безнең Киек Каз юлы галактикасында 100 миллиардтан артык планета бар дип уйланыла. Бу искиткеч зур сан! Менә шулар арасында безнең Җиребез кебек үк тереклек барлыкка килсен өчен идеаль шартлары булган һич бер планета булмый калмас дип ышаныйк. Экзопланеталар бездән бик ерак урнашканнар. Әлбәттә, аларны гади телескоплардан күрү бик авыр. Моны мөмкин түгел дип әйтеп булмый, билгеле, кайбер якын йолдыз системаларындагы җисемнәрне яхшы телескоптан күзәтергә була анысы. Ләкин җитди тикшеренүләр бары сыйфатлы җиһазлар булган обсерваторияләрдә генә мөмкин. Ә иң күп планеталарны космик телескоплар тапты. Мәсәлән, «Кеплер» дип йөртелгәне галимнәрне 132 экзопланета белән таныштырды. Космик телескоплар ракета тарафыннан ачык галәмгә чыгарыла һәм шунда ясалма иярчен рәвешендә яки каядыр хәрәкәт итүче космик аппарат буларак эшлиләр. Ә хәзер әйдәгез, кайбер кызыклы экзопланеталар белән танышыйк. Дарт Вейдерның туган планетасы Булачак Дарт Вейдер, ягъни Энакин Скайуокер да, аның улы Люк та туып-үскән планета – Татуин. Әлбәттә, чынлыкта андый планета юк, гомумән, "Йолдыз сугышларында"гы галактика үзе дә юк. Әмма "Кеплер" телескобы кыяфәте буенча Татуинны хәтерләткән планетаны тапкан иде. Аңа Kepler-16b дигән исем бирделәр. Бәлки хәтерлисездер, зур өлешен чүлләр алып торган Татуин планетасының күк йөзендә ике "кояш" балкый иде. Исеме 16-b саны белән билгеләнгән планетада да ике кояш бар: ул ике йолдыз тирәсендә әйләнә. Ягъни бу системаның үзәгендә бер-берсе белән тарту көче ярдәмендә бәйләнгән ике йолдыз тора. "Татуин" шулар тирәсендә хәрәкәтләнә. Вулканлы Мустафар Мустафар планетасын да хәтерләми мөмкин түгел: "Йолдыз сугышлары" эпопеясының иң мөһим бәрелешләренең берсе монда үтте. Оби-Ван Кеноби белән Дарт Вейдер беренче тапкыр монда сугышты. "Син сайлап алынган идең! Син явызлыкны җиңәргә, аның ягына күчмәскә тиеш идең!" дигән сүзләрне дә Оби-Ван шушында әйтә. Мустафар – лава елгаларыннан һәм вулканнардан торган планета. Аны безнең Галактикадагы игезәген COROT телескобы тапты. Corot-7b дигән бу планетада чып-чын лава океаны бар. Ул үзенең йолдызына бик якын урнашкан. Җир Кояш тирәсендә 365 көн эчендә әйләнеп чыкса, бу планетага үз йолдызын урап чыгар өчен 20 сәгать җитә. Аның тагын бер кызык үзенчәлеге бар икән: ул Кояшка гел бер ягы белән генә карап тора. Шуңа бер ягында кайнап торган лава океаны булса, икенче ягында – боз. Әлбәттә, монда тереклек була алмый. Эндор "Йолдыз сугышларында"гы Эндор – башка зур планетаның иярчене. Монда табигать бик бай, урманнар, сулыклар күп. Безнең Галактикада мондый урыннарның булу-булмавы – җитди сорау. Әлегә астрономнар экзопланеталарның иярченнәрен табу өлкәсендә әлләни зур уңышларга ирешмәде. Кем белә, бәлки, тереклек нәкъ менә шундый "Ай"ларда яшәп киләдер инде. Иярченнәр дигәннән, үзебезнең Кояш системасында да алар күп бит. Әгәр 4-5 млрд елдан соң Кояшыбызда үзгәрешләр башланса, әйтик, ул гигант йолдызга әверелсә, безгә Җиребезне ташлап китәргә туры киләчәк. Юпитер яки Сатурнның кайбер иярченнәрендә боз хәлендәге су запаслары күп. Мөгаен, без шуларның берсендә кайчан да булса яшәп алырбыз да. Салкын "Хот" Кинодагы Хот планетасында "Галактика азатлыгы өчен көрәшүчеләрнең" яшерен базасы була. Бу урынның үзенчәлеге – аның боз һәм кардан торуы. Ышанасызмы-юкмы, безнең Галактикада нәкъ шундый планета бар икән. Аның исеме бик озын: OGLE-2005-BLG-390Lb. Ул үзенең кояшы тирәсендә 3500 көн әйләнә, аның өслеге боздан гына тора. Бүгенгесе көндә ул Җирдән иң ерак планеталарның берсе дип санала. Үлем йолдызы Атаклы "Үлем йолдызы" (The Death Star) чынлыкта йолдыз түгел, ә корал. Аны йолдызларны юк итәр өчен уйлап табалар. Бу галәмәт зур корылма белән безнең Кояш системасындагы Сатурн планетасының иярчене Мимас бик тә охшаш. Кайчандыр Мимас зур астероид белән бәрелешә, нәтиҗәдә аның өстендә 139 чакрым диаметрлы кратер кала. Иярчен өстендәге җәрәхәт аны "Үлем йолдызы" белән чагыштырырга мөмкинлек бирә дә инде. Сүз уңаеннан, Мимасның беренче фотосы "Йолдыз сугышлары" чыгып, өч ел узгач кына ясала. Кайбер кешеләр шуннан соң куркуга да кала: кем белә, бәлки бу кечкенә генә иярчен чынлыкта берәр дәүләтнең коралыдыр? Җирнең игезәкләре Безнең өчен, әлбәттә, Җирнең игезәкләре кызыграк. Төрле характеристикалары буенча Җиребез белән чагыштырырлык планеталарны еш ачалар. Гадәттә, алар безнең планетадан берничә тапкыр зуррак булалар. Хәзер инде без беләбез: үлчәмнәре Җирнеке кебек булган планеталар сирәк очрый (ә бәлки, аларны күрә генә алмыйбыздыр әлегә). Узган елны Kepler-452b дигән планета ачылды. Аның кояшы безнеке кебек үк, ягъни сары төстә һәм ул "кәрлә". Бу планета үз йолдызы тирәсендә 385 көн эчендә әйләнеп чыга. Җирдән 1,5 тапкырга гына зуррак. Башка кайбер сыйфатлары буенча да ул Җиребезнең туганы дип аталырга лаеклы. Анда чыннан да сыек яки боз хәлендәге су булырга мөмкин. Планетага 6 млрд яшь (Җиребезгә 4,5 млрд), бу вакыт дәвамында анда тереклек формалашкан булырга да мөмкин. Оныкларыбызга кайчан да булса Kepler-452b да сәяхәт итәргә насыйп булыр дип ышаныйк. Экзопланеталарны эзләү һәм өйрәнү эше дәвам итә. Ел саен аларның яңалары ачыла. Инде әйткәнемчә, 100 млрд планета арасында Җирнең чын игезәкләре табылмый калмас. Дөрес, ул табылып, анда тереклек булган очракта да, безнең гасырда анда барып кайтуыбыз икеле: техниканың хәзерге үсеш дәрәҗәсе белән андый араларга космик аппаратлар җибәреп булмый әлегә. Ләкин бәхеткә, сез бар, кадерле укучылар! Бәлки нәкъ менә сез астрономиягә, физика һәм математикага гашыйк булып, кешелекне башка йолдыз-планеталарга кунакка алып бара алырлык технологияләрне уйлап табырсыз! Айдар Шәйхи Әлеге мәкаләнең басма версиясе «Ялкын» журналының 2016 ел өчен май санында басылып чыкты.

<urn:uuid:854c1bec-7d3b-4311-a0c9-fa8610fca392>

CC-MAIN-2022-49

https://giylem.tatar/archives/1041

2022-12-05T23:43:57Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446711064.71/warc/CC-MAIN-20221205232822-20221206022822-00706.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000004768371582}

giylem.tatar

Татар мәгарифе порталы Сез монда 27 нче апрельдән алып 1 нче майга кадәр Казанда татар теле һәм әдәбият буенча Халыкара олимпиада уза. Бүген олимпиада ачылышында ТР Дәүләт Советы Рәисе урынбасары Римма Ратникова һәм ТР Премьер-министры урынбасары – мәгариф һәм фән министры Энгель Фәттахов катнашты. Татар теле һәм әдәбият буенча Халыкара олимпиаданың беренче туры читтән торып, онлайн-тест язу режимында узды. 9-25 нче декабрьдә узган дистанцион турда Россиядән, Таҗикстаннан, Казакъстаннан, Төркиядән, Үзбәкстаннан, Бельгиядән, Кытайдан, Япониядән, БГӘ, Эстониядән, Австралиядән һәм Канададан якынча 5 мең укучы һәм студент катнашкан. Иң яхшы нәтиҗәләр күрсәткән 300 катнашучы ярышларны Казанда дәвам итә. Катнашучыларның берсе - В.И.Вернадский исемендәге Таврит илкүләм университетының Кырымтатар һәм көнчыгыш филологиясе факультетының 2 нче курс студенты Эдип Эмиров. Ул сөйләгәнчә, ул Олимпиадага бик нык әзерләнгән, иҗади конкурска зур игътибар биргән. "Кырымтатар теле һәм Казан татарлары теле охшаш, ләкин бердәй түгел. Безнең өчен сезнең телне өйрәнү бер үк вакытта кызыклы һәм авыр. Чөнки без төркиләр, безнең бер менталитет, мәдәният һәм традицияләр. Телләрнең төрлелеге формальлектер. Безнең йөрәкләр охшаш", - дип билгеләде Эдип Эмиров. Олимпиадада тагын бер катнашучы Юто Хишияма Казанга Япониядән килгән. Ул чит телләр өйрәнергә яратуын, инглиз, башкорт, төрек телләрен белүен сөйләде. Юто сүзләренчә, ул татар теленә охшаш, шуңа күрә аның грамматикасын өйрәнү кыен булмаган. Катнашучыларны сәламләп, ТР Дәүләт Советы Рәисе урынбасары Римма Ратникова билгеләп үткәнчә, ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы һәм КФУ оештырган олимпиада ярдәмендә татар теленә кызыксыну арткан. Ул сөйләгәнчә, татар халкының тормышы һәм киләчәге – 90 нчы еллардан алып хәзерге вакытка кадәр ТР парламентында сөйләшенә торган актуаль темаларның берсе. Мәктәпләрдә татар телен рус теле белән бер дәрәҗәдә өйрәнү, татар мәктәпләрен саклау, дәүләт телләрен үстерү буенча программаларны тормышка ашыру мәсьәләләре инде ике дистә ел көн үзәгендә кала. "Бу мәсьәләләрне күтәргән һәм яклаган шагыйрьләрнең, язучыларның, депутатларның, танылган кешеләрнең булуы яхшы. Моңа бәйле рәвештә Туфан Миңнуллинны искә алмыйча булмый", - дип билгеләде ТР ДС Рәисе урынбасары. ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы башлыгы Энгель Фәттахов искәртеп үткәнчә, татар теле һәм әдәбият буенча I Халыкара олимпиада 2012/2013 уку елында уздырылды. Ул вакытта читтән торып уздырылган турда Россиянең 15 субъектыннан һәм 9 чит илдән 1,5 мең укучы һәм студент катнашты, Казандагы турында – 100 кеше. Э.Фәттахов олимпиаданың бу вакытта очраклы уздырылмавын, аның бөек татар шагыйре Габдулла Тукайның туган көненә багышлануын әйтте. "Халык тел, әдәбият, мәдәният булганда яши. Татарстанда татарларның өчтән бере генә яши, калганнары – дөньяның төрле почмакларында. Шуңа күрә без, телебезне һәм милләтебезне саклап калу өчен, барысын да эшләргә тиеш", - дип ышана Э.Фәттахов. "Без бу олимпиаданы уздыруга зур өметләр баглыйбыз, чөнки татар теленең статусын күтәрергә телибез", - дип ассызыклады ТР мәгариф һәм фән министры. Ул шулай ук игътибар иткәнчә, мондый чаралар – туган теле рус булмаганнар арасында рус теле буенча олимпиада июнь башында узачак һәм А.С.Пушкинның туган көненә багышланачак. Чыганак: http://tat.tatar-inform.ru

<urn:uuid:1f88f410-f733-48f7-98f9-6b19bad6e035>

CC-MAIN-2020-05

http://belem.ru/node/5258

2020-01-23T04:28:51Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-05/segments/1579250608295.52/warc/CC-MAIN-20200123041345-20200123070345-00511.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999949932098389}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы 12-19 августта Казан информатика буенча XXVIII Халыкара олимпиада рухы белән яшәргә җыена. Белемлеләрне ачыклау көрәшен РФ Элемтә һәм массакүләм коммуникацияләр министрлыгы, Россия һәм Татарстанның Мәгариф һәм фән министрлыклары, ТР Мәгълүматлаштыру һәм элемтә министрлыгы, Казан федераль университеты оештыра. Олимпиаданың беренчесе 1989 елда Болгариядә уздырылган. Шуннан бирле аны ел саен үткәреп киләләр. Ә Россиядә әлеге чараның моңа кадәр уздырылганы булмаган. Олимпиадада 88 илнең 300дән артык мәктәп укучысы көч сынашачак. http://intertat.ru/tt Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:c98f099b-99d3-4e55-a91e-0a604f534fb6>

CC-MAIN-2021-21

https://belem.ru/node/6654

2021-05-16T14:59:37Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-21/segments/1620243991224.58/warc/CC-MAIN-20210516140441-20210516170441-00173.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999732971191406}

belem.ru

Шрикалахасти Гыйбадәтханәсе |Шрикалахасти Гыйбадәтханәсе| |Урнашу урыны||Һиндстан, Андһра-Прадеш, Читтур, Шрикалахасти| |Координатлары| |Дин||Һинд дине| |Кайсы дини агымга карый||Шрикалахастишвара Шива Ходаена табыну, Гнана Прасунамбика Дэви, Парвати Алиһәсенә табыну| |Нигезләүче||Раджендра Чола I| |Сайт||[Srikalahasti Официальный сайт]| Шрикалаһасти Гыйбадәтханәсе Һиндстанда, Андһра-Прадеш штатында Шрикалаһасти шәһәрчегендә урнашкан. Ул Көньяк Һиндстанда иң мәшһүр Шива гыйбадәтханәләренең берсе, гыйбадәтханә Көньяк Һиндстан Бөек Патшасы Раджендра Чола I тарафыннан төзелгән булган, ышану буенча Канаппа Шива лингадан агучы канны туктатыр өчен үзенең ике күзен дә корбан итмәкче булганда, Ходай Шива аны туктатып Мокша (азат ителү) биргән урында. Шрикалаһасти гыйбадәтханәсе Тирупатидан 36 км ераклыкта урнашкан һәм үзенең Вайю лингасы өчен мәшһүр, бу Панчабута Стһаламнарның берсе, ул җилне чагылдыра. Гыйбадәтханә шулай ук Раһу-Кешта кшетра һәм Дакшина Кайласам атамалары астында мәгълүм. Эчке гыйбадәтханә якынча 5-енче гасырда төзелгән булган һәм гыйбадәтханәнең тышкы һәм төп корылмасы 11-енче гасырда Раджендра Чола I патшалары вакытында төзелгән булган. Шива Вайю аспектында Калахастишвара буларак табыныла. Риваять[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Барлыкка килүнең иртә көннәрендә Вайю меңнәрчә еллар дәвамында "Карпура лингам"га аскеза башкарган (Карпурам ягъни камфор). Аның аскезасы белән канәгать булып, Шива аның алдында манифестацияләгән һәм шулай дип әйктән, "Йә, Вайю Дэва! Гәрчә син табигатең буенча динамик булсаң да, син монда хәрәкәтсез тордың һәм минем өчен аскеза үтәдең. Мин синең тугърылыгың белән канәгатьмен. Мин сиңа өч алкыш бирермен". Вайю шулай дип әйткән, "Свами! Мин бу дөньяда бөтен урында буласым килә. Мин һәрбер Җиваның интеграль өлеше буласым булма, ул Параматманың манифестациясеннән башка нәрсә түгел. Минем бу сине чагылдырган Карпура Линганы минем хөрмәтемә атыйсым килә. Самба Шива шулай дип әйткән,"Син бу өч алкыш өчен квалификацияң бар. Синең теләгең буенча, син бу дөнья буенча таралачаксың. Синсез тормыш булмаячак. Бу минем лингам мәңге синең исемең аша мәгълүм булачак, һәм барлык Суралар, Асуралар, Гаруда, Гаандһарвалар, Киннералар, Кимпурушалар, Сиддхалар, Саадхвилар, кешеләр һәм башкалар бу Лингамга табыначаклар". Шива бу алкышларның биргәч юк булган. Шуннан соң бу Карпура Лингамга барлык Локаларда (дөньяларда) табыналар.[1] Гыйбадәтханәнең данына бәйле берничә башка риваять бар. Алар арасында әһәмиятле булып Парвати тора, ул Шива тарафыннан күк тәнен калдырырга һәм кеше формасын алырга каргыш салынган булган. Каргыштан арыныр өчен Парвати монда озак аскеза башкарган. Аның тирән тугърылыгы белән канәгать булып Шива янә аның тәнен барлыкка китергән - ул аның элеккеге күк тәненннән йөз мәртәбә яхшырак булган һәм төрле мантралар инициацияләгән, шул исәптән Панчакшари да. Шуннан соң Парвати мәшһүр булган һәм Шива-Гнанам Гнана Прасунамба яки Гнана Прасунамбика Дэви буларак мәгълүм булган. Өрәк булырга каргыш салынып, Гһанакала Шрикалаһастида 15 ел дога кылган һәм Бһайрава Мантраны күп мәртәбә җырлагач, Шива аның башлангыч формасын кайтарган. Маюра, Чандра һәм Девендра Сварнамукһи елгасында коенганнан соң һәм Шрикалахастида дога кылганнан соң шулай ук каргышларыннан азат ителгән булган. Бхакта Маркандейяга Шива Шрикалахастида пәйда булган һәм Гуру гына эзотерик тәгълимат эшли ала дип дәгъва иткән һәм шулай итеп Брахма, Вишну һәм Махешвара. Башка риваять буенча, Вайю һәм Шешаның кем олырак икәне турында бәхәс булган, өстенрәк икәнлеген исбатлар өчен Адишеша Кайлаш Тавын әйләнеп узган, Вайю бу әйләнүне бетерергә маташып давыл чыгарган. Давыл булганга күрә, Кайласамның 8 өлеше 8 төрле урынга төшкән, болар Тринкомале, Шрикалаһасти, Тиручираппалли, Тһируенгоймалай Марагадачалешварар Гыйбадәтханәсендә, Веллиангири Тауларында, Нартһамалайда, Кулитһалайда, һәм Суветһагири Тһирупангилида. Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Якынча 11-енче гасырда Чола патшасы Раджендра Чола I гыйбадәтханәне янә төзекләндергән һәм төп корылманы төзегән.[2] Гыйбадәтханә төрле хөкем итүче династияләрдән иганә керемнәре кабул иткән, мәсьәлән, Чола Династиясеннән һәм Виджаянагар Империясеннән. Зәвыклы бизәкләр белән йөз баганалы зал Кришнадэва Райя вакытында якынча 1516 елда эксплуатациягә кертелгән булган.[3] Архитектурасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Төп гыйбадәтханә һәм төп структура Көньяк Һиндстан Бөек Чола Патшасы Раджендра Чола I тарафыннан төзелгән булган. 120 фут (37 м) биеклектәге төп гопурам һәм 100 баганалы мандапам 1516 елда Виджаянагара патшасы Кришнадэварайя тарафыннан төзелгән булган. Линга формасында төп Шива поты ак таштан ясалган һәм филнең хартумына охшаш. Гыйбадәтханә көньякка карый, шул ук вакытта sanctum көнбатышка карый. Гыйбадәтханә калкулык астында урнашкан, шул ук вакытта гыйбадәтханә монолит калкулыктан кисеп ясалган дигән ышану бар. Калахатишвараның хатыны Джнанапрасанаммбаның зур изге урыны бар. Каши Вишвантха, Аннапурна, Сурьянараяна, Садьйоганапати һәм Субраманья өчен кечерәк изге урыннар бар. Ике зур зал бар, атап әйткәндә Садйоги Мандапа һәм Дҗалкоти Мандапа. Атап әйткәндә Сурья Пушкарани һәм Чандра Пушкарани белән ассоциацияләнгән ике су саклану урыны бар.[3] Дини әһәмияте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Гыйбадәтханә Панча Бхута Сталамнарның берсе булып хөрмәт ителә, биредә төп Илаһ Вайю линга (һава) буларак табыныла. Бу гыйбадәтханә "Көньякның Каши"сы буларак таныла.[4] Беренче гасыр Шайвит изгелгәре бу гыйбадәтханә турында җырлаганнар. Бу Һиндстанда Кояш һәм ай тотылулары вакытында ачык булып калган бердәнбер гыйбадәтханә булып тора, шул ук вакытта башка гыйбадәтханәләр ябык булып торалар.[5] Бу гыйбадәтханә Раху-Кетһу пуджасы өчен мәшһүр. Ышану буенча бу пуджаны башкару кешеләрне Раху һәм Кетху астрологик эффектларыннан арындыра.[5] Һинду риваяте буенча, Калаһатишварага Брахма барлык дүрт Юга вакытында табынганнар. Махабхарата вакытында Пандава патшазадәсе Арджуна ышану буенча төп Илаһка табынган булган. Риваять буенча сунарчы булган Каннапа кинәт Шиваның дәртле тугърысы булып киткән һәм ул гыйбадәтханә белән ассоциацияләнә. Гыйбадәтханә шулай ук Накирар һәм Нальварларның эшләрендә искә алына, атап әйткәндә, Тирумураның каноник эшләрендә Аппар, Сундарар, Самбандар һәм Маникавасагар эшләрендә.[3] Гыйбадәтханә Теварам буларак хөрмәт ителгәндә, ул Шайва канонында искә алынган 275 гыйбадәтханәләрнең берсе - Паадал Петра Штһалам буларак төркемләнә.[6] Мәдәният[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Гыйбадәтханә Шайвит традициясенә карый. Махашиваратри әһәмиятле фестиваль булып тора, шул вакытта лакх тугърылар Ходайның алкышларына ирешер өчен догалар тәкъдим итәләр. Махашиваратри Брахмотсавлар Махашиваратри белән бергә 13 көн дәвамында бәйрәм ителә, шул вакытта Шива һәм Парватиның Устава муртилары Ваханаларда гыйбадәтханә урамнары процессияләрендә алып барыла.[7] Гыйбадәтханә манарасы җимерелүе һәм янә төзекләндерүе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шри Кришнадэварайя тарафыннан төзелгән Шрикалахасти Гыйбадәтханәсенең 15-енче гасыр Гопурамы 2010 елның 26 маенда җимерелгән булган.[8] [9] Археология Департаменты буенча гыйбадәтханә манарасы бары тик бер ярым фут тирәнлегендә нигездә торган һәм еллар узу белән җимерелгәнче аның нәзек ярылган урыны булган.[10][11] Раджагопурам шул ук урында оригиналь формада янә 45 крор бюджетына төзекләндерелгән булган һәм 2017 елның 18 январенда изгеләштерелгән булган.[8] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Official Wesbsite of Srikalahasti Temple. 1 March 2017 тикшерелде. - History begin. The Hindu. 1 March 2017 тикшерелде. - Harshananda, Swami (2012). Hindu Pilgrim centres (2nd ed.). Bangalore, India: Ramakrishna Math. pp. 53–7. . - Sivaratri Brahmotsavams begin. Srikalahasteeswar Temple administration. 1 March 2017 тикшерелде. - Temples, barring Srikalahasti, closed for lunar eclipse. 1 March 2017 тикшерелде. - Sundarar. Seventh Thirumurai. Thevaram.org. 30 November 2015 тикшерелде. - Srikalahasti gears up for Mahasivaratri Brahmotsavam. 1 March 2017 тикшерелде. - Rajagopuram at Srikalahasti Temple to be opened on January 18. 14 March 2017 тикшерелде. - Srikalahasti temple tower crashes. 14 March 2017 тикшерелде. - P Neelima (27 September 2010). "Srikalahasti 'rajagopuram' an architectural wonder," The Times of India - Blow to History. The Hindu. 1 March 2017 тикшерелде.

<urn:uuid:bfe646e9-2955-495d-bed0-40ce358537c6>

CC-MAIN-2021-21

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%93%D1%8B%D0%B9%D0%B1%D0%B0%D0%B4%D3%99%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD%D3%99%D1%81%D0%B5

2021-05-12T15:44:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-21/segments/1620243990929.24/warc/CC-MAIN-20210512131604-20210512161604-00043.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999185800552368}

tt.wikipedia.org

Символы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Празеодим элементының символы — Pr (Празеодим дип укыла). Исеменең килеп чыгышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Исеме грек. πράσιος — «аксыл-яшел» һәм δίδυμος — «игезәк» дигәнне аңлата. Мондый атама белән ул тозларының төсенә һәм элементның ачылу тарихы белән бәйле. Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Празеодим 1895 елда Карл Ауэр фон Вельсбах тарафыннан ачыла. Ул 1839 елда швед химигы Карл Мосандер тарафыннан табылган дидим элементының физик һәм химик үзенчәлекләре якын булган ике элементның катнашмасы булуын билгели, аларга ул неодим һәм празеодим дип исем бирә. Табигатьтә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Җир кабыгында празеодимның нисбәте — 9 г/т, океан суларында — 2,6×10−6мг/л[1]. Чыгарып алу[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Празеодимны сирәк очрый торган җир элементлары белән катнашмалардан алалар. Экстракцияле һәм хроматографик бүлү һәм ваклап кристаллаштыру вакытында празеодим җиңел лантаноидлар белән бергә туплана һәм неодим белән кушылып аерыла. Алга таба празеодимны неодимнан аералар һәм 850oC температурада термик юл белән яки электролизлап саф металл рәтенә күчерәләр. Куллану[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Празеодим ионнары 1,05 мм дулкын озынлыгы белән лазер нурланышын тудыру өчен кулланыла (инфракызыл нурланыш). Празеодим фториды лазер материалы буларак кулланыла. Празеодим оксиды пыяла эретү өчен файдаланыла, аңа кушылганда аксыл- яшел төс бирә. Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Atomic Weights of the Elements 2001, Pure Appl. Chem. 75(8), 1107—1122, 2003. Retrieved June 30, 2005. Atomic weights of elements with atomic numbers from 1-109 taken from this source.(ингл.) - IUPAC Standard Atomic Weights Revised 2008 елның 5 март көнендә архивланган. (2005).(ингл.) Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Празеодим на Webelements - Празеодим в Популярной библиотеке химических элементов 2007 елның 30 сентябрь көнендә архивланган. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965

<urn:uuid:bc7d3af9-6085-4623-96ac-863a0d890cab>

CC-MAIN-2023-50

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BC

2023-12-10T08:27:48Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-50/segments/1700679101282.74/warc/CC-MAIN-20231210060949-20231210090949-00309.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9996449947357178}

tt.wikipedia.org

Бенг Меалеа |Гыйбадәтханә| |Ил||Камбоджа| |Төбәк / район||Сеам Реап провинциясе, Angkor Wat төп гыйбадәтханәләр төркеменнән 40 км көнчыгышта һәм Сием Реаптан 67 км да| |Кайсы дини агымга карый||Вишну Ходаена табыну| |Нигезләүче||Сурьяварман II| |Нигезләнгән||12-енче гасыр башы| Бенг Меалеа яки Бунг Меалеа (Кхмер телендә:ប្រាសាទបឹងមាលា "лотос буасы"[1]) ул Ангкор Ват чорының гыйбадәтханәсе[2] Ул Камбоджада Ангкор Ватның төп гыйбадәтханәләр төркеменнән көнчыгышта, Преаһ Кһан Компонг Свайга борынгы патша шоссесында урнашкан. Гыйбадәтханә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бенг Меалеа Һинд дине гыйбадәтханәсе буларак төзелгән булган, әмма кайбер кисеп ясалган сурәтләрдә Буддачылык мотивлары сурәтләнгән.[1] Аның төп материалы булып комташ тора һәм ул күбесенчә янә төзекләндерелмәгән, агачлар һәм куе куаклар аның манаралары арасында үсеп тора һәм күп ташлары зур өем итеп ятып торалар. Еллар буена аңа барып җитәргә авыр булган, әмма Коһ Кер комплексына алып баручы күптән түгел төзелгән юл Бенг Меалеа аша уза һәм урынга күбрәк кеше килә, чөнки ул юлдан барганда Сием Реаптан 77 км да. Гыйбадәтханәнең тарихы мәгълүм һәм аны бары тик архитектура стиле буенча даталарга була, ул Ангкор Ватка идентик, шулай итеп галимнәр ул 12-енче гасыр башында патша Сурьяварман II вакытында төзелгән булган дип фараз итәләр.[1] Ангкор Ваттан үлчәме буенча кечерәк булып, патшаның төп һәйкәле Бенг Меалеа шулай да Кхмер империясенең иң зур гыйбадәтханәләре арасында: гыйбадәтханә янында галерея 181 м га 152 м.[3] Ул шәһәр үзәгендә булган һәм аның тирәли 1025 м зурлыгында һәм 45 м киңлегендә канау булган.[1] Бенг Меалеа көнчыгышка таба юнәлгән, әмма аның өч кардиналь юнәлештән керү юллары бар. Нигез план булып үзәк санктуарий тирәли өч галерея, алар хәзер җимерелгән булган. Шул якын урыннар Ангкор Ват кебек "хач-сыман монастырьлар" белән бәйле. Уң якта китапханәләр буларак мәгълүм корылмалар һәм сул яктан көнчыгышка алып баручы авеню. Һинд дине мифологиясеннән киң сәхнәләр кисеп ясалган, мәсьәлән Сөт Дингезеннән Май язу һәм Гаруда кошында атланган Вишну. Түшәлгән юлларда җиде башлы Нага еланнары тәннәре белән формалаштырган озын балюстрадалар бар. Ул күбесенчә комташтан төзелгән булган: Бенг Меалеа Пһном Куленның Ангкор комташ карьерларыннан 7 км ераклыкта, карга очышында гына. Фараз ителгәнчә Ангкор өчен кулланылган комташ блоклар ясалма су каналлары аша кулланылган булган һәм моннан тапшырылган булган.[1] Мәгълүмат аз булуга күрә, архитектура һәм бизәүләрнең сыйфаты ачыштан бирле Франция галимнәренең игътибарын җәлеп иткән.[4][5][6] Дөнья Мирасы статусы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Галерея[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бенг Меалеаның Нагасы. Тышта булган күтәрелгән китапханәләр. Хачсыман террасаларның сокландыргыч биш башлы Нагалары. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Freeman et Jacques, 2006, pp.220-223 - Higham, C., 2001, The Civilization of Angkor, London: Weidenfeld & Nicolson, [[Служебная:Источники книг/9781842125847]] |ISBN - Rooney, 2005, pp.255-258 - de Mecquenem, Jean (1913). «Les bâtiments annexes de Bĕn Mãlã» (fr). BEFEO 13: 1–22. DOI:10.3406/befeo.1913.2781. ISSN 0336-1519. - Coedès, George (1913). «Note sur l'iconographie de Bĕn Mãlã» (fr). BEFEO 13: 23–28. DOI:10.3406/befeo.1913.2782. ISSN 0336-1519. - Boisselier, Jean (1952). «Bĕn Mãlã et la chronologie des monuments du style d'Ankor Vat» (fr). BEFEO 46: 187–226. DOI:10.3406/befeo.1952.5162. ISSN 0336-1519. Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Freeman, Michael; Jacques, Claude (2006). Ancient Angkor. River Books. . https://archive.org/details/ancientangkor00free. - Rooney, Dawn F. (2005). Angkor: Cambodia's wondrous khmer temples (5th ed.). Odissey. . Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - A Pilgrimage to Beng Mealea by Willard Van De Bogart - Beng Mealea re-visited on Andy Brouwer's website - "Death of an Angel: How antiquities theft destroys Cambodia's past...and future" - Article about Beng Mealea site damage - Beng Mealea - Gallery and Photographic Documentation by khmer-heritage.de - Photos from inside Beng Mealea

<urn:uuid:103d5595-1f9c-46d4-800d-4be7ac6cb570>

CC-MAIN-2020-45

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BD%D0%B3_%D0%9C%D0%B5%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B0

2020-10-24T07:27:37Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-45/segments/1603107882102.31/warc/CC-MAIN-20201024051926-20201024081926-00694.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9994256496429443}

tt.wikipedia.org

Казан Федераль Университетының Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбендә укучы студентлар өчен кызыклы очрашулар атна саен диярлек булып тора. Шундый чараларның берсендә "Безнең гәҗит" газетасы журналисты Айгөл Закирова үзенең эш тәҗрибәсе белән уртаклашты. Журналист тикшерүен студентлар ничек күз алдына китерә? Бу эш чыннан да куркынычмы? Нәкъ менә шушы сорауларга әңгәмә барышында җавап табарга тырыштык. Күптән түгел генә булып узган очрашуда "Сираҗи сүзе" газетасы баш мөхәррире Искәндәр Сираҗи белән әлеге темага сүз куерткан идек инде. Шунлыктанмы, кунагыбыз белән уртак тел табу кыенлык тудырмады. Сорау артыннан сорау яуды, шәхси тормыш та, иҗат юлы да күздән кичерелде. – Мин дә сезнең кебек үк гади бер укучы кыз идем, яздым, иҗат иттем, радиода эшләргә хыялландым, – дип сүзен башлады Айгөл Закирова. Чыннан да, уйга каласың, берәү дә яза белеп дөньяга килмәгән бит. Барысы да кайчандыр синең кебек үк тәҗрибәсез дә, ниндидер дәрәҗәдә белемсез дә булган. Яши-яши акыл да кергән, аң-белем дәрәҗәсе дә үскән, яза белү осталыгы да шомарган. Хәзер синең алдыңда күп еллык яшәү тәҗрибәсе, дәрәҗәсе булган, иң мөһиме – халык арасында исеме танылган шәхес утыра. Шушы уйлардан соң иң беренчеләрдән булып "Иҗатта үсеш алганда нинди кыенлыклар кичердегез? Нинди киртәләр узарга туры килде?" дигән сораулар туа. Журналист тикшерүләре алып барган кешенең сөйләр сүзе булмый калмый әлбәттә: – Атналар буе интегә-интегә материал туплауларны, өеңә дә кайтып кермичә кемнеңдер проблемаларын чишеп йөрүләрне әйтеп тә торасы юк, бу инде гадәти бер хәл кебек. Безнең төп максатыбыз да шул – халыкка файдалы булу, хәлебездән килгән кадәр ярдәм күрсәтү. Кайчакларда башкалар кайгысы белән йөреп, үземнең дус-туганнарыма, гаиләмә дә булыша алмый калам. Мәсәлән, әбиемнең пенсиясен арттырмаганнар, тагын башка бик күп пенсионерлардан шушы ук хәбәр килә. Нишлисең, чыгып китәсең… Әби дә утырып кала. Ярдәм көтеп… Шулай ике арада бөтерелергә дә туры килә. Гаиләмне дә, миннән ярдәм көтеп торучы халыкны да үпкәләтәсе килми, – ди тәҗрибәле журналист. Журналист тикшерүе алып бару… Беренче карашка шундый кызыклы яңгыраса да, әлеге эш артында күпме сер яшерелгәнен әңгәмә барышында гына аңладык. Кечкенә бер мәсьәләне чишү өчен генә дә никадәр көч сарыф ителә икән ләбаса. Олырак проблемаларны чишүгә алынганда, суд юлын таптарга туры киләчәген дә истән чыгармаска кирәк. Алсу Закирова бу мәсьәләгә бик четрекле карый: – Син һәрбер сүзең, һәрбер басылып чыккан юлың өчен җаваплы. Шуңа күрә дә кем белән эш иткәнеңне аңларга, ни дәрәҗәдә авыр проблемалар чишергә туры киләчәген белеп фикер йөртергә тиешсең. Бүгенге очрашу шуның белән үзенчәлекле булды ки, әңгәмә барышында студентлар гына түгел, килгән кунагыбыз да бик актив булып чыкты. Төртмәле сораулар биреп, укучыларны бераз уйланырга да, югалып калырга да мәҗбүр итте: – Хәбәр язучы нинди журналистны беләсез? Тиз генә исегезгә төшерә аласызмы? – диде ул. Аудиториядә берникадәр тынлык урнашканын, студентларның уйчан күзләрен күргәч, үзе үк җавап бирергә дә ашыкты: – Белмисез, һәм бу гаеп тә түгел. Яңалык яза торган журналист хәтердә калмый ул, аның хәбәрен укыйсың да – онытасың. Ә менә журналист тикшерүе уздырган вакытта синең турында сарафан радиосы аша булса да, һичшиксез ишетәчәкләр. Гадәттә кечкенә генә проблемаларны хәл итүдән башлыйсың, ызан бүлешә алмаган күршеләргә дә, ничә айлар буе хезмәт хакы ала амый интеккән авыл кешесенә дә ярдәм итәсең. Шулай итеп, исемең дә таныла бара. Синнән барысы да ярдәм көтә, ышана башлый, – диде Айгөл Закирова. Ләкин барысы да алай без уйлаганча ук җиңел түгел икән. Аш атканга да таш ату очраклары булып тора ди. Ярдәм итү теләге белән барып та, рәнҗетүчеләр, нахак яла ягучылар да булмый калмый. – Шулай бервакыт ришвәтчелектә дә гаепләделәр, имештер мине сыер белән сатып алганнар. Мондый хәлнең булуы мөмкин түгел. Безнең максат – кыерсытучыны түгел, кыерсытылганны яклау. Газетабызның девизы да шул сүзләрне раслый: "Кыйблабызны табышырга ярдәм ит!" Шушындый җылы һәм күтәренке рухта әңгәмәбез ахырына якынлашканын сизми дә калганбыз. Иманым камил, бүгенге очрашудан соң журналист тикшерүе алып барырга теләүчеләр саны тагын да арткандыр. Киләчәктә безнең арадан да шундый тәҗрибәле журналистлар чыгар дип ышанып калам! Инзилә Хөсәенова. КФУ Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбе студенты.

<urn:uuid:f8341daa-8698-4d45-b85f-0d4af61fb1f6>

CC-MAIN-2020-24

https://darelfonyn.kpfu.ru/ajg-l-zakirova-syerly-bulu-sud-yulyn-taptau-zhurnalist-bularak-tanylu/

2020-05-28T12:43:58Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-24/segments/1590347396089.30/warc/CC-MAIN-20200528104652-20200528134652-00583.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.000000238418579}

darelfonyn.kpfu.ru

|Рефракцион хирургия |Рефракцион хирургия Викиҗыентыкта Рефракцион хирургия күз рефракциянең төп өлеше булган мөгезкатлау һәм/яки ясмыкка йогынты ясап рефракцияне үзгәртү өчен ясалган процедураларны берләштерә. Рефракция какшауларына миопия, гиперметропия һәм астигматизм керә. Пресбиопияне лазер белән хирургик төзәтүе тәҗрибәдә куллануның башлангыч стадиясендә бара. Ясмыкны кисеп алу һәм мультифокаль/бифокаль яки аккомодацион линзаны имплантацияләү якындагы аралыкта күрүне кайтара ала. NB Ялганма линзалар киеп йөрүдән килеп чыккан мөгезкатлау какшауларын бетерү өчен кератометриягә 2 атна кала йомшак линзаларны һәм һәр ел киеп йөрү өчен 1 атна санында каты линзаларны киеп йөрүдән туктатырга кирәк. Миопияне төзәтү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1. Фоторефракцион кератоэктомия (ФРК). 2. Лазерлы эпителиаль кератомилез (алга таба LASEK кара). 3. Лазерлы in situ кератомилез (алга таба LASIK кара). 4. Үтә күренмәле ясмыкның экстракциясе яхшы визуаль нәтиҗә бирә, ләкин челтәркатлау кубарылуы үсеше куркынычлыгы бар. 5. Ирис-клипс-линза («лобстер кыскычы») төсле катлауга беркетелә (рәс. 10.6а). Өзлегүләр — каймыгу һәм бәбәкнең оваль деформациясе. 6. Факияле арткы камераның интраокуляр линзасын (ИОЛ) төсле катлау һәм ясмык арасына кертәләр (рәс. 10.6б) һәм цилиар буразнага беркетәләр. Линза коллаген эшләнмәләреннән тора, аның оптик көче -3 дән -20,5 дптр кадәр. Визуаль нәтиҗәләр шактый канәгатьләнерлек, ләкин операцияне сак үткәрергә кирәк, чөнки увеит, глаукома, катаракта һәм эндотелий күзәнәкләренең югалуы мөмкин. Гиперметропияне төзәтү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1. ФРК һәм LASEK түбән дәрәҗәдәге гиперметропияне төзәтә ала. 2. LASIK 4 дптр кадәр гиперметропияне төзәтә ала. 3. Радиоешлыклы очлык белән кондуктив кератопластика түбән дәрәҗәдәге гиперметропияне төзәтә ала. Пешерүләрне мөгезкатлауның перифериясендә бер яки ике әйләнмәдә салалар. Җылылык йогынтысы коллаген җепселләренең кыскаруына һәм мөгезкатлауның үзәк өлкәсенең кәкрелеге артуына китерә. Бу үзгәрешләр вакыт узу белән юкка чыга ала, ләкин процедураны кабатларга мөмкин. 4. Гольмийлы лазер белән лазерлы термокератопластика түбән гиперметропияне төзәтә ала. Лазерлы пешүләрне мөгезкатлау перифериясе әйләнмәсендә 1-2 рәт салалар (рәс. 10.7а). Җылылык йогынтысында строма перифериясенең бөрешүе мөгезкатлау үзәгендә кәкрелекнең артуы белән бара. Бу үзгәрешләр вакыт узу белән кими, ләкин процедураны кабатлап була. Астигматизмны төзәтү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1. Җиңеләйтүче кисемнәр (аркуатлы кератотомия) — "уңай" цилиндр белән төзәтелгән текәрәк мөгезкатлау меридианның каршы якларына дугасыман парлы кисемнәр салу. Нәтиҗәдә барлыкка килгән тәлпәю белән бергә кисемнәргә перпендикуляр яссы меридианның бераз кәкрелеге арту астигматизмның кимүенә китерә. Йогынтыны кисемнәрнең озынлыгы, тирәнлеге һәм мөгезкатлауның оптик үзәгенә карата якынлыгы белән үлчәнә. Аркуатлы кератотомияне югары астигматизмны төзәтү өчен перпендикуляр меридианга кысучы җепләр салу белән катнаштырырга мөмкин, мәсәлән, үтәли кератопластикадан соң барлыкка килгәндә. 2. ФРК һәм LASEK 3 дптрга кадәр астигматизмны төзәтә ала. 3. LASIK 5 дптрга кадәр астигматизмны төзәтә ала. 4. Ясмык хирургиясе катаракта экстракциясе вакытында торик интраокуляр линзаларны имплантацияләүдән гыйбарәт. Ләкин операциядән соң линзаның кирәкле күчәрдән тайпылу белән әйләнү мөмкин. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Джек Кански. Клиник офтальмология. Системалаштырылган караш. / редакторлар: Еричева В.П.. — 2009. — Б. 944. — ISBN 83-7609-034-8.

<urn:uuid:204bf47c-a3b0-4655-ab89-5b9e8e59e012>

CC-MAIN-2024-10

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B5%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD_%D1%85%D0%B8%D1%80%D1%83%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F

2024-02-26T00:42:08Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2024-10/segments/1707947474649.44/warc/CC-MAIN-20240225234904-20240226024904-00277.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999929666519165}

tt.wikipedia.org

Сүзнең нәрсә хакында барганын төгәл аңлар өчен, кәефне, эмоциональ халәтне һәм эмоциональ реакцияне аерырга, төгәлрәк әйтсәк, эмоциональ тормышка кагылган төшенчәләрне аерырга кирәк. Реакцияләр – ул ниндидер эчке яисә тышкы вакыйгаларга җавап итеп, эмоциональ җирлекнең тиз үзгәрүе. Эмоциональ халәтләр берникадәр вакыт дәвере буена баралар, ә кәеф – ул тотрыклы эмоциональ характеристика. Кәефкә йогынты ясый торган сәбәп һәм факторлар тышкы һәм эчкегә бүленәләр. Тышкы сәбәпләр – ул читтән бирелә торган ситуация, тормыш вакыйгалары, процесслар һәм алар безнең эчке характеристика аша турыдан-туры узмый. Тышкы контекстта бирелгән бер үк төрле ситуациядә төрле кешеләр үзләрен төрлечә хис итәләр. Алар әлеге вәзгыятькә төрлечә карыйлар, аны төрлечә бәялиләр, анда төрле нәтиҗә һәм мөмкинлекләрне күрәләр. Без тышкы факторлар, ягъни кәеф начарлану, ниндидер күңелсезлек, уңышсызлык, югалтулар турында сүз йөрткәндә, әлеге вәзгыятьләрнең үзләреннән-үзе эшләнмәвен гел истә тотарга тиешбез – алар кеше аларны эшкәрткәндә кулланылган шәхси когнитив механизмнар аркылы уза. Эчке факторлар Эчке факторлар биопсихосоциаль. Кәефнең биологик факторлары – бу һичшиксез, сәламәтлекнең соматик роле, нерв системасының тонуста булуы, берникадәр биохимик баланс һәм дисбаланс. Шулай ук биологик факторларга кәефнең ел фасыллары яки тәүлек вакытлары белән бәйле рәвештә үзгәреп торуы да керә: язын һәм көзен, күчмә вакытларда яки, мәсәлән, иртәләрен генә начар кәефтә була торган кешеләр бар. Әгәр дә бу хәл балачактан яки үсмер чактан күзәтелсә, бу эчке механизмнар, эчке биохимик сәбәпләрнең нәтиҗәсе дип уйлыйбыз. Ихтыяҗларың Кәефкә йогынты ясый торган психологик факторлар турында сөйләшсәк, ул вакытта кәефне кешенең төп ихтыяҗларын канәгатьләндерү нәтиҗәсе дип карап була. Кешенең төп ихтыяҗлары канәгатьләндерелгән чакта кәеф күбесенчә яхшы була. Ихтыяҗларның беренче глобаль төркеме – ул куркынычсызлык, якланганлык, ниндидер фаразланганлык проблемасы — кешегә тынычлык яисә борчусызлыкны тәэмин итә торган нәрсә. Тик бу әле кәеф үзе дигән сүз түгел, чөнки тыныч кеше – ул яхшы кәефтә булган кеше түгел, әмма бу кешенең ничектер үз тормышын яшәп, кайгыртып торуга һәм теге яки бу эмоциональ халәттә булуына бер база. Әгәр дә куркынычсызлык ихтыяҗы канәгатьләндерелмәгән һәм кеше туры яисә турыдан-туры булмаган куркынычтан (мәсәлән, ниндидер куркыныч авыру белән авырырга курка, ләкин моның өчен бернинди дә сәбәп юк) курка икән, ул аның хәлен ала торган борчу хисен кичерә. Озак вакыт борчылу кешене төшенкелеккә илтә, ул энергиясен югалта һәм параллель рәвештә анда депрессив симптоматика күзәтелә башлый. Ләззәт Икенче шактый көчле фактор – ул ләззәт кичерү һәм үзең өчен ләззәт кичерү ситуацияләрен тудыру мөмкинлеге. Бу хәзерге заман кешеләре өчен зур проблема, бигрәк тә зур шәһәрләрдә яшәүчеләр өчен: кешеләр ләззәтне һәм позитив хисләрне көн дә кичермиләр – нигездә, аларның тормышы көндәлек мәшәкатьләр белән тулган. Алар аны башкаралар, ә «Мин хәзер нәрсә тоям?» дигән сорау турында уйланмыйлар да. Ләззәт һәм позитив хисләр психик энергия бирә. Әгәр дә без позитив хисләрне кичерәбез икән, без, әйтерсең тонуста булабыз, дәртле һәм көчлегә әйләнәбез. Үзеңнән канәгать бул Әлеге корылышның киләсе компоненты – ул үзең турында кайгыру. Әгәр дә кеше үз шәхесе турында негатив хисләр кичерә икән, ул яхшы кәефтә була алмый. Әгәр ул үзе белән канәгать түгел икән, үзенә түбән бәя куя икән, андый чакта, ул һәрбер адым саен кәефенә тәэсир итүче негатив борчылуларга тап булачак. Терәк һәм үзеңә хөрмәт, уңышсызлыкка ирешсәң дә, үзеңне калдырмау хисе шулай ук эмоциональ хәл-әхвәлгә өлеш кертә. Шәхес бул Барлык кешеләргә дә туры килмәгән, тик кайбер кешеләргә генә хас соңгы фактор – үзеңнең шәхес буларак формалашуың. Аның эченә, тормышың нәрсә өчендер кирәк булуы, син бу тормышта аңлы эз калдырасың һәм бу синең үзең өчен генә түгел, ә бөтен дөнья өчен кирәк икәнен аңлау сыйфаты. Кем өчендер бу балалар тәрбиясендә чагылыш таба, кемгәдер – яраткан һөнәрендә, кемгәдер – мавыгуында. Кәефнең әлеге факторы перспективлы тормыш, мәңгелек, киләчәк белән тыгыз бәйләнгән. Мария Падун, психология фәннәре кандидаты, Русия фәннәр академиясе Психология институтында җәрәхәт сәбәпле стресс психологиясе лабораториясенең өлкән фәнни хезмәткәре, гамәли психолог һәм психотерапевт Постнаука сәхифәсеннән Гөлназ Гыймадиева тәрҗемәсе

<urn:uuid:830eae46-1103-4b64-b779-2b5aad9c9caf>

CC-MAIN-2023-50

http://giylem.tatar/archives/2100

2023-12-10T20:56:28Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-50/segments/1700679102637.84/warc/CC-MAIN-20231210190744-20231210220744-00206.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999911785125732}

giylem.tatar

Татар мәгарифе порталы Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы дистанцион укытуга кагылышлы сораулар буенча кайнар линия ачты. Белгечләр мәктәп, көллият, техникум һәм югары уку йортларында дистанцион укытуны оештыру буенча сорауларга җавап бирәчәкләр. Кайнар линия эш көннәрендә 09.00 дән 18.00 гә кадәр эшли. Белгечләргә сорауларны (843)294-95-70 телефоны аша бирергә мөмкин. Россия Мәгариф министрлыгы тарафыннан шулай ук дистанцион укытуны оештыру буенча укытучыларга һәм ата-аналарга методик ярдәм күрсәтү өчен Кайнар линия эшли башлады: 8(800)200-91-85. http://mon.tatarstan.ru/tat Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:c4e27e2a-8fe0-4665-9ae4-ffec2349c0e5>

CC-MAIN-2021-10

http://belem.ru/node/7723

2021-03-04T09:15:42Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178368687.25/warc/CC-MAIN-20210304082345-20210304112345-00080.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999991774559021}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Язгы чакырылыш әле тәмамланырга да өлгермәде, Россия Федерациясенең Оборона министрлыгы инде көзгесе турында уйлана. Ватан сакчылары рәтен тулыландырыр өчен военкоматлар быел 200 мең кеше җыярга тиеш. Элек югары ук йортларын бетергән студентлар, яшь әтиләр һ.б. армия сафларына алынмый иде. Быелдан шәхси состав алар хисабына да тулыландырылачак. Ләкин 200 мең кеше туплар өчен болар гына җитми. Шуңа күрә хәрбиләр яңа резервлар эзли. Шуларның берсе – хәзерге вакытта чит илдә яшәүче Россия гражданнары. Сүз белем алу сылтавы белән киткән ялган студентлар һәм хезмәт итүдән качып ятучы башка затлар турында бара, - дип аңлата Россия Федерациясе Генераль Штабының чакырылыш юнәлеше җитәкчесе Евгений Бурдинский. Югары уку йортларында рәсми рәвештә белем алган егетләр чакырылышка эләкми. Бүген чит илдә хезмәт яшендә күпме кеше яши? Әлегә мондый статистика юк иде. Ләкин Генераль Штаб фаразларына караганда, алар 10 меңгә якын. Ә бу тулы бер дивизия дигән сүз. Шунысы кызык, закон нигезендә, аларны хезмәт итәргә җибәрә алмыйлар. "Хәрби бурыч турында"гы закон чит илдә гомер итүче Россия гражданнарын элек торган җирдә урнашкан комиссариатта хисапка басудан азат итә. Чыганак: www.5ballov.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:28a6bb60-5d42-44ae-9dad-b06cb4cb2044>

CC-MAIN-2021-49

https://belem.ru/node/432

2021-11-27T14:57:03Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-49/segments/1637964358189.36/warc/CC-MAIN-20211127133237-20211127163237-00389.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999865293502808}

belem.ru

Заятүләк белән Сусылу |Заятүләк белән Сусылу| |баш. Заятүләк менән Һыуhылыу| Асылыкүл |Жанр:| |Автор:| |Оригинал теле:| |Әсәр тексты Викитекада| Кыскача эчтәлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Эпоста ыруара мөнәсәбәтләрнең таркалу процессы чагылыш тапкан. Төп тема — гаилә кору, кешенең шәхси бәхете өчен көрәше. Эпосның баш герое Заятүләк, өлкән агалары белән талашып, туган йортын ташлап чыгып китә. Сөйгәне белән бергә булыр өчен, Заятүләк, ата-анасыннан, иң якын дусларыннан (аты белән шоңкарыннан) баш тартып, су асты патшалыгына яшәргә китә. Тора-тора батыр туган җиреннән еракта яши алмавын аңлый һәм, су асты патшасының фатихасын һәм кәләшенең бирнәсен — өер-өер елкысын алып, Сусылу белән туган җиренә кайта. Күл ярында урнашкан Сусылу белән Заятүләк бәхетле һәм җитеш яши, әмма бервакыт егеткә, атасы үлү сәбәпле, тәхет өчен агалары арасында башланган ызгышлар турында хәбәр килеп җитә. Иленә кайткан һәм ыру мәшәкатенә чумган Заятүләк хатыны янына вәгъдәләшкән көнгә әйләнеп кайтып өлгерми. Сусылу сагышыннан үлә; ансыз яшәү мәгънәсен тапмый, Заятүләк тә үз-үзен үтерә. Заятүләк белән Сусылуның гәүдәләре күмелгән Балкантау изге урын санала. Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Башкорт халык иҗаты. 3нче том. Эпос. Уфа, 1998.(башк.) - Кирәй Мәргән Башкирский народный героический эпос. — Уфа, 1970.(рус.) - С. Галин . Тел ачкычы – халыкта. Уфа: «Китап», 1999. ISBN 5-295-02592-6 (башк.) Cылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Әхмәтшин Б. Г. «Заятүләк менән Һыуһылыу». Башкорт энциклопедиясе (рус.)(башк.)

<urn:uuid:b7b8421e-d50c-4a97-a23d-c39fa81c10be>

CC-MAIN-2020-40

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B0%D1%8F%D1%82%D2%AF%D0%BB%D3%99%D0%BA_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D3%99%D0%BD_%D0%A1%D1%83%D1%81%D1%8B%D0%BB%D1%83

2020-09-19T13:28:10Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-40/segments/1600400191780.21/warc/CC-MAIN-20200919110805-20200919140805-00072.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9996358156204224}

tt.wikipedia.org

Газиз Балтаев |Газиз Балтаев| |Туган||15 апрель 1925| Килдермеш, Әстерхан губернасы, РСФСР, СССР |Үлгән||23 ноябрь 1988 (63 яшь)| Килдермеш, Нариман районы, Әстерхан өлкәсе, РСФСР, СССР |Катнашкан сугышлар/алышлар||Алман-совет сугышы| Газиз Минәй улы Балтаев (15 апрель 1925, Килдермеш, Әстерхан губернасы, РСФСР, СССР — 23 ноябрь 1988 (63 яшь), Килдермеш, Нариман районы, Әстерхан өлкәсе, РСФСР, СССР) — Дан орденының тулы кавалеры (1944, 1944, 1973). Латвиядәге Резекне һәм Салдус шәһәрләре янындагы Эргли бистәсе өчен барган сугышларда күрсәткән батырлык өчен бүләкләнә. Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1925 елның 15 апрелендә Әстерхан өлкәсенең Нариман районы Яңа Кучергановка авылында туа. Татар. Белеме урта. Колхозда эшли. 1943 елның гыйнварында Кызыл Армиягә Сталинград өлкәсенең Нариман райвоенкоматыннан алына. 1943 елның октябреннән 2 нче Балтыйк буе фронтында илбасарларга каршы сугышларда катнаша. 379 нчы укчылар дивизиясе 247 нче истребитель-танкка каршы артиллерия дивизионы составында расчет командиры булып эшли. 1944 елның 24-25 июлендә Кашино торак пункты янындагы сугышта дошманның контратакасын чагылдыручы кече сержант Болтаев турыдан-туры наводка белән солдат төркемен һәм пулеметны тетрәткән, дошман орудиесын юк иткән. Яралана, әмма сафта кала. 1944 елның 20 августындагы 379 нчы укчылар дивизиясе командиры приказы белән кече сержант Болтаев Газиз Минеевич 3 нче дәрәҗә Дан ордены белән бүләкләнә. 1944 елның 14 сентябрендә сержант Болтаев, укчылар бүлекчәләренең хәрби тәртипләрендә йөреп, Ерценя торак пункты янында үзенең расчеты белән бергә Эрия бистәсеннән төньяк-көнчыгыштарак 10 км ераклыкта танкка каршы 2 орудиене юк итә, дошманның тере көчен җимерә. 1944 елның 5 декабрендәге приказ белән Сержант Болтаев Газиз Минәй улы 2 нче дәрәҗә Дан ордены белән бүләкләнә. 1944 елның декабрендә яралана. Туган ягына кайта. 1945 елның 6 ноябрендәге приказ белән Сержант Болтаев Газиз Минәй улы 3 нче дәрәҗә Дан ордены белән бүләкләнә. СССР Югары Советы Президиумының 1973 елның 4 июлендәге Указы белән Болтаев Газиз Минәй улы 1 нче дәрәҗә Дан ордены белән бүләкләнде. Дан орденының тулы кавалеры була. Яңа Кучергән авылында яши. Кошчылык фабрикасында техник тәэмин итү буенча инженер булып эшли. 1988 елның 23 ноябрендә вафат була.

<urn:uuid:387252d4-b46a-4284-b2bd-3414fc0bbdb8>

CC-MAIN-2021-21

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%B7_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B5%D0%B2

2021-05-12T15:34:59Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-21/segments/1620243990929.24/warc/CC-MAIN-20210512131604-20210512161604-00368.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998218417167664}

tt.wikipedia.org

Калып:Баш бит/Вакыйгалар/4 апрель Бөтендөнья күселәр һәм Халыкара Интернет көннәре, Анголада Тынычлык көне, Кытай Җөмһүрияте һәм Кытай Халык Җөмһүриятенең Һоңкоң махсус административ регионында Балалар көне, БМОда Халыкара миналарның куркынычлыгын искә алу һәм миналарны зарарсызландыруга ярдәм итү кирәклеге турында мәгълүмат тарату көне h.б. - 1818 — инглиз язучысы Майн Рид туа. - 1850 — АКШның Калифорния штатындагы Лос-Анджелес торак пункты шәһәр статусын ала. - 1861 — мәгърифәтче, тарихчы, дин эшлеклесе Гарифулла Киеков дөньяга килә. - 1949 — НАТО барлыкка килә. - 1968 — АКШта негрлар хокуклары өчен көрәшкән Мартин Лютер Кинг үтерелә. - 1979 — Америка актеры Хит Леджер туа. - 2004 — Гыйракта шигыйлар окупацион көчләргә каршы көрәш башлый.

<urn:uuid:071be2fc-913f-4e23-83bc-21d4e7907959>

CC-MAIN-2022-27

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82/%D0%92%D0%B0%D0%BA%D1%8B%D0%B9%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80/4_%D0%B0%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C

2022-07-02T03:31:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-27/segments/1656103983398.56/warc/CC-MAIN-20220702010252-20220702040252-00763.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998897314071655}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Шушы көннәрдә Казан Евразия форумын үткәрү мәйданына әверелде. В.И.Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт университеты Лобачевский фәнни китапханәсенең конференц-залында «Евразия киңлеге: цивилизацион кризислар һәм гражданлык аңлашу юлларын эзләү» I Евразия фәнни форумы узды. Бу чараны оештыручылар арасында Татарстан Республикасының Мәдәният министрлыгы, Мәгариф һәм фән министрлыгы, Татарстан Республикасының Фәннәр академиясе, Татар дәүләт гуманитар-педагогия университеты, Россия Ислам университеты һ.б. бар. Һичшиксез мондый форумның географиясе дә киң. Җыенда Израиль, Төркия, Иран, Швейцария, Украина кебек илләрдән, Уфа, Екатеринбург, Мәскәү, Бирск, Якутск, Йошкар-Ола, Яр Чаллы, Чистай, Оренбург, Иске Оскол, Ростов-на-Дону кебек Россия шәһәрләреннән билгеле шәһесләр, фән эшлекләре катнашты. Конференцияне Казан дәүләт университетының фәнни эшләр буенча проректоры Данис Нургалиев башлап җибәрде. Аның сүзләренә караганда, табигать фәннәре тормышыбыз уңайлы булсын өчен, ә гуманитар фәннәр тормышның үзе булсын өчен кирәк. "Нанофәннәр уйлап табырбыз, ләкин бер-беребез белән килешеп яши алмасак, фәнни прогрессның кирәге калмаячак", - диде Данис Нургалиев. Төркиянең Казандагы генераль консулы Әхмәт Эргин үзенең "Татарстан һәм Төркия: мәдәниятларның өзелмәс бәйләнеше" дигән доклады белән форумның пленар өлешен башлап җибәрде. Чыгышында ул Төркия белән Татарстан арасындагы күптәнге дуслыгын ассызыклады. Бу сәясәт, мәдәният, сәүдә өлкәсенә дә кагыла. Әхмәт Эргин Садри Максуди, Йосыф Акчура, Гаяз Исхакый, Әхмәт Тимер, Баттал Таймас кебек шәһесләрнең Төркиядә тормыш итеп ике халыкка да хезмәт итүләрен, Россия Федерациясендә Төркиянең беренче консуллыгы нәкь менә Татарстан Республикасында барлыкка килүен дә билгеләп үтте. Алга таба "Иран һәм Татарстан: мөнәсәбәтләр тарихы һәм бүгенге хәл" исемле чыгышы белән Иран Ислам Республикасының Казандагы генераль консулы икенче киңәшчесе Баһрам Таһири сүз алды. Аннан соң Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе академигы, тарих фәннәре докторы, Казан дәүләт университеты профессоры Индус Таһиров советтан соңгы чорда милли хәрәкәтләр һәм милли автономияләр эшчәнлеге анализына тукталды. Форумның беренче көнендә «Евразия тикшеренүләре» фәнни һәм «Евразия горизонтлары» иҗтимагый-сәяси кебек журналлар тәкъдим ителде. Форумның эшчәнлеге бу көнне «Евразия киңлегендә татар халкы», «Цивилизацион низаглар һәм аларны чишү юллары», «Евразиядә социаль-гуманитар фәннәр һәм мәгариф системасы», «Евразия төбәкләрендә сәяси процесслар һәм трансформацияләр», «Евразия цивилизацияләрен фәлсәфи аңлау» дигән секцияләрдә узды. Биредә Израиль, Төркия, Иран, Украина, Россия галимнәре чыгыш ясады. Шул ук көнне форум кысаларында «Евразия тикшеренүләре» фәнни һәм «Евразия горизонтлары» иҗтимагый-сәяси кебек журналлар тәкъдим ителде. Ә 2нче июль көнне «Евразия киңлеге: цивилизацион кризислар һәм гражданлык аңлашу юлларын эзләү» I Евразия халыкара конференциясенең эше шулай ук секцияләрдә дәвам итте. Казан галимнәре белән беррәттән Төркия, Иран, Үзбәкстан галимнәре чыгыш ясады. Барлыгы конференция барышында 11 тематик секция эшләгән. Фотосурәттә: форумнан бер күренеш. Алия Галимуллина фотосурәте.

<urn:uuid:8dc0bf30-626c-43fe-ae73-ac2315c2dabc>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/456

2021-09-19T14:25:43Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780056890.28/warc/CC-MAIN-20210919125659-20210919155659-00215.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998549222946167}

belem.ru

Әбрар Кәримуллин |Әбрар Кәримуллин| |Туган телдә исем||Әбрар Гыйбадулла улы Кәримуллин| |Туган||29 май 1925| Татарстанның Саба районы Чәбия-Чүрчи авылы |Үлгән||18 сентябрь 2000 (75 яшь)| |Яшәгән урын||Ульянов-Ленин урамы| |Һөнәре||шәркыятьче| |Бүләк һәм премияләре| Әбрар Гыйбадулла улы Кәримуллин — татар галиме, милли хәрәкәт әгъзасы, китап белгече, библиограф, филология фәннәре докторы, Татарстан Фәннәр академиясенең хакыйкый әгъзасы, ТАССРның атказанган фән эшлеклесе, Татарстан Республикасының Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты, Кол Гали исемендәге халыкара бүләк лауреаты. Биография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Ул 1925 елның 29 маенда Татарстанның Саба районы Чәбия-Чүрчи авылында дөньяга килә. Укытучы булып эшләгән әнисе Сафия Мөхәммәтгата кызының гомерен, нәни Әбрарга әле бары биш яшь кенә тулганда, кулаклар өзә. Булачак татар академигының белем юлындагы беренче адымнары туган авылында бер класслы мәктәптә башлана. Беренче сыйныфны тәмамлаганнан соң, аңа 4 чакрымдагы Ике Басу Арташ, бишенче сыйныфтан 9 чакрымдагы Татар Икшермәсе мәктәбендә укырга туры килә. Урта белемне ул 1941 елда Саба урта мәктәбендә алып чыга. Колхозда тракторист ярдәмчесе булып эшкә керешүгә, сугыш башлана. Аның педагогия институтына укырга керү, география укытучысы булу турындагы хыяллары чәлпәрәмә килә. Ә.Кәримуллин башта Нырты шифаханәсендә бухгалтер, соңыннан Олы Арташ авылында башлангыч мәктәп укытучысы булып эшли. 1943 елның 7 гыйнварында ул Кызыл Армиягә чакырыла. Хәрби курсант училищесын тәмамлагач, миномет наводчигы сыйфатында фронтка җибәрелә. Курск дугасындагы сугышларда, Украинаны, Венгрияне, Чехословакияне, Румынияне азат итүдә катнаша. Аннары Ерак Көнчыгышка япон милитаристларына каршы сугышка җибәрелә. Монголия, Кытайдагы үлем далаларын, Хинган тауларын кичә. Өч тапкыр яраланган, контузия алган егет 1947 елда гына туган авылына кайта. Җиде елга сузылган тәнәфестән соң белемен күтәрү теләге Ә.Кәримуллинны Казан университетының татар теле һәм әдәбияты бүлегенә алып килә. Сугыш гарасатын тыныч тормыш михнәте алыштыра. Укыган чакта үзен матди яктан тәэмин итү өчен аңа тимер юлда һәм елга порты причалларында йөк ташырга, урам җыештырырга, кешеләргә утын кисәргә, ә җәен төзелештә эшләргә, урман кисәргә туры килә. Ә.Кәримуллин бик тырышып укый. Беренче сессияне үк "бишле"ләргә генә тәмамлап, күтәренке стипендия ала, дүртенче курстан исемле стипендия дә ала башлый. 1953 елда Әбрар Кәримуллин университетны тәмамлап, Казан дәүләт университетының Фәнни китапханәсендә эшли башлый. Анда Ә.Кәримуллин унбер елдан артык эшли — китапханәчедән алып директорның фәнни эшләр буенча урынбасары дәрәҗәсенә кадәр күтәрелә. Университет китапханәсендә эшли башлаган яшь белгечкә китап тарихын өйрәнергә туры килә. Дөнья халыкларының һәм татар халкының язма мәдәнияте, китап байлыгы белән күбрәк таныша барган саен ул үзе укып чыккан университет курсларында бу елларда татар халкының тарихы, мәдәнияте, әдәбияты, матбага эше, сәяси фикере, аның Рәсәй һәм дөнья тарихындагы урыны хакындагы белемнәренең дөреслеккә туры килмәгәненә төшенә. Татар язуында ике тапкыр хәреф алышыну гарәп язулы материалның күпләп юкка чыгуына китергән. Әмма аның төрле юллар белән исән калып, китапханә фондына килеп кергән кадәресе дә яшь белгечне шаккаттыра. Монда йөзәр мең татар китабы саклана икән ләбаса! Ә алар киң катлам укучыларга гына түгел, хәтта студентлар һәм укытучыларга да мәгълүм түгел. Җитмәсә, рәсми хакимият тарафыннан: "Татарларда революциягә кадәр тоташ наданлык булган, үз басма китаплары булмаган", — дигән фикер алга сөрелеп килә. Күп гасырлар дәвамында тупланган рухи байлыкны эзләп табу, аның белән танышу, фәнни өйрәнү, файдалану эшендә иске язулы татар китапларының китапханәдә тулы каталогы булмау зур кыенлыклар тудыра. Шунлыктан, Ә.Кәримуллин беренче эш итеп иске татар китапларының каталогын төзү эшенә керешә. Зур кыенлыклар белән гарәп графикасында язылган татар китапларын яңадан каталоглаштыруга рөхсәт алына. 1954-1960 елларда аның тырышлыгы белән, аның җитәкчелегендә гарәп язулы татар китапларының тасвирламасы кириллицага күчерелеп, яңа каталог төзелеп бетә һәм укучыга тәкъдим ителә. Шушы ук елларда Ә.Кәримуллин тарафыннан татар теле һәм тел белеме, әдәбият тарихы, әдәбият белеме, тарих, фольклор буенча фәнни библиографик күрсәткечләр төзелә һәм аларның кайберләре аерым китап булып басылып та чыга. Күп кенә студентлар һәм укытучылар өчен алар даими кулланма булып китәләр. Болардан тыш, университет тарихына караган хезмәтләр, аңа багышланган мәкаләләр күрсәткече, якланган диссертацияләр күрсәткече һәм башка тасвирламалар төзелә. Аның инициативасы һәм редакцияләве белән китапханәдәге русча кулъязмаларны тасвирлау һәм бастыру да башлана. Шулай итеп, Әбрар Кәримуллин тырышлыгы белән Казан университетының фәнни китапханәсендә зур фәнни-тикшеренү һәм нәшрият эше башлана. Ул илебезнең археографлары, тарихчылары арасында, фәнни мәгълүмат үзәкләрендә югары бәя ала. Шул ук вакытта бу елларда китапханә фондын борынгы кулъязма китаплар белән тулыландыру эше дә җайга салына: археографик экспедицияләр оештырыла башлый. Нәтиҗәдә, университет китапханәсенә төрле җирләрдә сакланган кулъязма һәм басма татар китаплары күпләп җыела. Чит илләрдәге фәнни оешмалар белән сугыш елларында тукталган китап алмашу эше дә яңартыла. Китапханә Аурупа, Азия, Америка, Австралия илләрендәге югары уку йортларының 200дән артык китапханәсе белән элемтәләр урнаштыра. Алар белән китап алмашу эше җайга салынып, китапханәгә бу илләрдән меңнәрчә басмалар алына. Шулай итеп, университет китапханәсендә 11 ел эшләп, Ә.Кәримуллин үзен җитәкче һәм фәнни-тикшеренү эшен оештыручы, археограф, библиограф, китапханә белгече итеп таныта. Ул бу мәсьәләләр буенча үзәк һәм җирле матбугатта чыгышлар ясый, дистәләрчә фәнни һәм әдәби тәнкыйть мәкаләләре, бәяләмәләр, китап гыйлеменә караган фәнни хезмәтләр яза, "Татарика" библиографиясен булдыру, планлы рәвештә кулъязмалар фондын тасвирлау эшен дә алып бара. Галим фәнни эш белән генә чикләнми, күп кенә фәнни-популяр мәкаләләр дә яза, студентлар арасында китапчылык белеме, китапханә тарихы, китап фондлары, аларны туплау мәсьәләләре, каталоглар системасы, китап сайлау, китап белән эшләү кагыйдәләре, диплом һәм диссертацияләрдә библиографияне бирү тәртибе һәм башка темаларга лекцияләр дә укый. Әмма, 1963 елны "Әдәби җыентык һәм альманахлар библиографиясе: 1917-1960" дигән китабына Ленин-Сталинга багышланган шигырь җыентыкларын керткәне өчен аңа җитди гаеп ташлыйлар. Татарстан Өлкә партия комитетының махсус, чираттан тыш җыелган бюросында Әбрар Кәримуллин "сәяси яктан җитлекмәгән" кеше буларак шелтә ала һәм китапханәнең директор урынбасары вазыйфасыннан азат ителә. Әбрар Кәримуллин өстендә болытлар күптән куера башлаган була. Аны үзе төзегән библиографияләргә репрессияләнгән галим-әдипләрнең хезмәтләрен дә кертүдә һәм революциягә кадәр чыккан татар басмаларын мактауда гаеплиләр. Аның өстеннән яла хатлары да языла. Үз белдеге белән эш итәргә яраткан Ә.Кәримуллинны бу юлы инде акылга утыртырга җай чыга. 1964 елның декабрендә СССР ФАнең Казандагы Тел, әдәбият һәм тарих институты Әбрар Кәримуллинны кече фәнни хезмәткәр итеп эшкә ала. Монда ул "Татар сәхнәсе (1917-1967): Әдәбият күрсәткече" дигән хезмәтен тәмамлый. 1968 елда "Татарларда матбагачылык туу һәм татар филологиясе буенча яңа чыганаклар" дигән темага аспирантурасыз, фәнни җитәкчесез, институтның планына да кертмичә, кандидатлык диссертациясе яклый. 1971 елда диссертация аерым китап булып, "У истоков татарской книги: от начала возникновения до 60-х годов XIX века" исеме астында басылып чыга. Китап үзебезнең илдә һәм чит илләрдә дә зур бәя ала. Галим биредә, татар матбагачылыгының тарихын яктырту белән беррәттән, китап белемендә беренчеләрдән булып, басма сүз тарихын өйрәнүдә зур әһәмияткә ия булган милли китап теориясен эшли. Әбрар Кәримуллин раславынча, китапның теле, авторның милләте, әсәрнең китап булып басылган урыны һәм башка сыйфатлары — аның кайсы халыкка хезмәт итүе белән берлектә каралырга тиеш. Автор тарафыннан милли китапның берьюлы берничә халыкның, бигрәк тә кардәш халыкларның, уртак байлыгы булуы ихтимал икәнлеге ачыла (нигезләнә). Әбрар Кәримуллин 1970 елда XX йөз башы татар китабы тарихы буенча докторлык диссертациясен тәмамлый. Монография 1974 елда аерым китап булып басылып чыга (Татарская книга начала XX века. — Казан,1974.), бик күп белгечләр тарафыннан (бигрәк тә чит ил галимнәре тарафыннан) югары бәя ала. Әмма диссертация буларак галим аны бары тик 1978 елда гына яклый ала. Бу диссертация дә институт планына керми, эштән буш вакытта языла. Институт планы буенча галим библиографик күрсәткечләр төзү эшен дәвам итә. Шундыйлардан татар фольклоры һәм фольклористикасының 300 еллык үсешен чагылдырган библиографик тасвирламаны күрсәтергә була. (Татар фольклоры: Аннотацияләнгән әдәбият күрсәткече: (1612-1981). — Казан, 1993). Докторлык диссертациясен яклаганнан соң, 1983 елда аның "Реформалардан соңгы Россиядә татар китабы" дип исемләнгән яңа монографиясе (Татарская книга пореформеной России. — Казань: Татар.кн.изд-во, 1983. — 320с.) басылып чыга. Шулай итеп, автор татар китабының революциягә кадәрге чорын яктыртуны тәмамлый. Галимнең әлеге хезмәте, элек язылган ике китап белән бергә, татар китабының килеп чыгышы, халыкның укый-яза белү дәрәҗәсе, татар халкы әдәбиятының, мәдәниятенең, мәгарифенең Рәсәй тарихында тоткан урыны хакында яңача фикер йөртергә мөмкинлек бирә. Әлеге хезмәтләр нигезендә хәзер югары уку йортларында татар басма китабының тарихы укытыла. Галимнең шуннан соң язылган хезмәте татар китабының революциядән соңгы чорына багышлана. Ул 1989 елда басылып чыга. (Становление и развитие татарской советской книги: 1917-1932 гг. Очерки о ведомственных и кооперативных издательствах Татарской АССР). Шул ук вакытта ул тарих, әдәбият, мәдәният, археография, топономика, библиография буенча тикшеренүләрен дәвам итә. Татар, башкорт, үзбәк, казакъ, кыргыз халыкларының китап бастыру эше һәм бу өлкәдәге үзара элемтәләре хакында хезмәтләр яза. Әбрар Кәримуллин күпкырлы галим булса да, гомере буе китап тарихы, библиография мәсьәләләрен үзәккә куеп эшли. Шул рәвешчә, халык хәтере булган китап язмышы — Ә.Кәримуллинның үз язмышына әверелеп яши. Китапка багышланган хезмәтләре аша ул татарның үзаңын үстерүгә сөйләп бетергесез зур өлеш кертә. Шулай да халкыбыз язмышына кагылышлы бер генә мәсьәлә дә аның игътибарыннан читтә калмый. Ул — татарның чын тарихын торгызу эшендә дә үзеннән зур өлеш керткән галим. Татар халкының исемен һәм җисемен ачыклауга багышланган монографиясе татар һәм рус телләрендә өч тапкыр басылып чыгу, чит илләрдә япон һәм гарәп телләрендә дөнья күрүе үзе генә дә күп нәрсә турында сөйли. (Татарлар: исемебез һәм җисемебез. —Казан: Татар.кит.нәшр., 1991). 1996 елда басылып чыккан "Язмыш, язмыш" дигән китабы да авторның үз халкы язмышына багышланган. Монда чит илләрдә яшәгән милләттәшләребезнең гыйбрәтле язмышлары һәм үзебезнең Татарстандагы милли-мәдәни, фәнни, әдәби һ.б. проблемалар яктыртыла. 1997 елда Ә.Кәримуллинның татар теле тарихы, аның бүгенгесе, киләчәге мәсьәләләренә багышланган "Тел милләтенең сакчысы" дигән китабы басылып чыга. Татар телен яклауга, саклауга, үстерүгә, камилләштерүгә, аңа мәхәббәт тәрбияләүгә багышланган бу хезмәт гаҗәп актуаль проблемаларны күтәрә, аларны гамәлгә ашыру өчен кулланма да булып тора. Галимнең 2000 елда дөнья күргән "Без тарихта эзлебез" дигән китабында, исеменнән үк күренгәнчә, татар халкының тарихына, мәдәниятенә караган материаллар тупланган. Биредә автор татар халкының милли азатлык, тигез хокуклылык, мөстәкыйльлек өчен көрәшен фәнни-публицистик рухта яктырта. Халкыбызның мәшһүр галиме кайсы гына өлкәдә эшләсә дә, тапталган такыр юлдан бармый. Аның һәр хезмәтенә яңача караш хас. Шуңа күрә алар галимнәрне генә түгел, киң катлам укучыларны да җәлеп итә. Әбрар Кәримуллин, халкыбызның кыю улы буларак, иҗтимагый хәрәкәттә дә актив катнаша. Ул Татарстанның суверенитетын ныгыту, татар милли хәрәкәтен тергезү юлында зур эш алып бара. Халкыбызның күренекле татар галиме, китап белгече, библиограф, филология фәннәре докторы (1978), Татарстан Фәннәр академиясенең хакыйкый әгъзасы (1992), ТАССРның атказанган фән эшлеклесе (1987), Татарстан Республикасының Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты (1991), Кол Гали исемендәге халыкара бүләк лауреаты (1995) академик Әбрар Гыйбадулла улы Кәримуллин 75 яшендә — 2000 елның 18 сентябрендә арабыздан китте. Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:

<urn:uuid:387cda1a-659e-4d71-841d-bb70e442ae73>

CC-MAIN-2022-05

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B1%D1%80%D0%B0%D1%80_%D0%9A%D3%99%D1%80%D0%B8%D0%BC%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BD

2022-01-17T11:22:18Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320300533.72/warc/CC-MAIN-20220117091246-20220117121246-00402.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999840259552002}

tt.wikipedia.org

- РУС - ТАТ 1854 елның 25 сентябре, Кострома губернасы, Галич шәһәре – 1919 ел, Омск шәһәре. Түбән Новгород руханилар семинариясен, Казан университетының медицина факультетын (1878 ел) тәмамлый. 1878 елдан Казан университетының шәхси патология һәм терапия кафедрасында эшли, 1886 елдан приват-доцент. Бер үк вакытта Мария хатын-кызлар гимназиясендә, Епархия хатын-кызлар училищесендә, Ложкин хәйрия оешмасында табиб булып эшли. Иҗтимагый эшчәнлек белән актив шөгыльләнә. 1891 елдан Казан шәһәр думасы гласные, 1892 елдан шәрәфле җәмәгать судьясы. 1900–1908 елларда Казан ятимнәр мәхкәмәсе рәисе. 1901 елдан земство һәм шәһәр эшләре буенча Казан губерна җыены гласные, 1905 елдан кабат Казан шәһәр думасы гласные булып сайлана. Бер үк вакытта шәһәр кыз балалар башлангыч училищесе идарәчесе, Мария хатын-кызлар гимназиясенең идарәчеләр советы әгъзасы. Җирбиләүче буларак, Уфа губернасында 2000 дисәтинә һәм Казан губернасында 10,5 дисәтинә (шулай ук анда 2 йорты була) җир били. 3 нче һәм 4 нче Дәүләт думалары (1907–1917 еллар) депутаты, октябрист. 3 нче Думада бюджет комиссиясендә секретарь, керемнәр һәм чыгымнар буенча дәүләт йөкләмәләрен үтәү комиссиясе рәисе урынбасары, халык мәгарифе, шәһәр эшләре комиссияләре составына керә. Аның 3 нче Думадагы эшчәнлеге югары бәяләнә, 4 нче Думада ул берьюлы 6 комиссия (аларның өчесендә ул җитәкчелек составында була): дәүләт йөкләмәләрен үтәү (рәис), сәламәтлек саклау (рәис иптәше, ягъни урынбасары), бюджет (секретарь), халык мәгарифе, университетларның уставы һәм штатлары турындагы закон проектын карау, гимназияләр һәм әзерлек училищеләре турындагы закон проектын карау буенча комиссияләр составына кертелә. Бюджет мәсьәләләре буенча төп докладчыларның берсе. 1913–1916 елларда Казан губернасы земствосы җыены гласные; 1915 елның августыннан ягулык, азык-төлек һәм хәрби йөкләрне күчерү чараларын тикшерү һәм берләштерү киңәшмәсе әгъзасы. 1917 елның 27 февралендә Дәүләт думасының Вакытлы комитеты әгъзасы итеп сайлана, аның Сенат өстеннән комиссары итеп билгеләнә. 1917 елның 2 мартында дәүләт контролёры вазифасында Вакытлы хөкүмәт составына керә, 1917 елның 21 июлендә отставкага чыга. Казан университеты каршындагы Табибләр җәмгыяте әгъзасы. Хезмәтләре эпидемиологиягә һәм терапиягә карый. О жёлчном тифоиде. СПб., 1880; О холере и её эпидемии в Казани. Казань, 1885; Гипнотизм и его терапевтическое значение. Казань, 1886; Об эпидемии инфлюэнцы (гриппа) в Казани. Казань, 1890. Малышева С. Казанец — министр Временного правительства // Гасырлар авазы — Эхо веков. 1999. № 1/2; Глинка Я.В. Одиннадцать лет в Государственной думе. 1906–1917: Дневник и воспоминания. М., 2001; Усманова Д.М. Профессора и выпускники Казанского университета в Думе и Госсовете России, 1906–1917. Казань, 2002; Политические деятели России 1917: Биогр. словарь. М., 1993. Автор – Л.М.Айнетдинова Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:979056cb-ad23-45e2-a789-3fb8ba29881e>

CC-MAIN-2021-10

https://tatarica.org/tat/razdely/zdravoohranenie/personalii/godnev-ivan-vasilevich

2021-03-07T14:13:45Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178377821.94/warc/CC-MAIN-20210307135518-20210307165518-00508.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998331665992737}

tatarica.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Россия Федерациясенең "Мәгариф турындагы" Законы, "Россия Федерациясе халыклары телләре турындагы" Закон, "Татарстан Республикасы дәүләт телләре һәм Татарстан Республикасында башка телләр турында Татарстан Республикасы Законы", "2004-2013 нче елларга Татарстан Республикасы дәүләт телләрен һәм Татарстан Республикасында башка телләрне саклау, өйрәнү һәм үстерү буенча Татарстан Республикасы дәүләт программасы"н тормышка ашыру юнәлешендә "Татар теле һәм әдәбияты программалары" конкурсы игълан ителә. Аны Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы татар теле һәм әдәбиятын укытуның сыйфатын яхшырту, укучыларда бу фәннәргә карата тотрыклы кызыксыну уяту, аларга заманча төпле белем һәм тәрбия бирүне тиешле югарылыкта оештыру максатларын истә тотып уздыра, дип хәбәр итә Татарстан Республикасының Мәгариф һәм фән министрлыгы. Конкурста татар теле һәм әдәбиятын укытуның яңа эчтәлеген булдыру, укучыларның белем сыйфатын күтәрү максаты куела. Икенче буын федераль Дәүләт стандартларына җавап бирә торган "Татар телен укыту программасы"н һәм "Татар әдәбиятын укыту программасы"н сайлап алу бурычы куела. Конкурс өч этапта үткәрелә: I этап – конкурска тәкъдим ителгән программаларны Мәгариф һәм фән министрлыгының басма әсәрләр һәм укыту-методик әдәбият бүлеге 2009 елның 30 нче октябреннән 25 нче декабрьгә кадәр кабул итә (Казан, Кремль урамы, 9 нчы йорт, 38 нче кабинет). II этап – конкурска тәкъдим ителгән программаларны 2010 нчы елның 30 нчы гыйнварынә кадәр жюри карый, бәя бирә. 25 февральгә кадәр аерым белем бирү баскычлары буенча гына эшләнгән программалар, бер концепция чикләрендә берләштерелә, камилләштерелә. III этап –2010 нчы елның 1 мартында конкурска йомгак ясала, нәтиҗәләр чыгарыла. Тулырак мәгълүмат беркетелгән файлда. |Беркетелгән файл||Күләме| |"ТАТАР ТЕЛЕ ҺӘМ ӘДӘБИЯТЫН УКЫТУ БУЕНЧА ИҢ ЯХШЫ ПРОГРАММА КОНКУРСЫНЫҢ НИГЕЗЛӘМӘСЕ".doc||96.5 KB|

<urn:uuid:30397dd7-e0eb-4f0d-9505-9b1babc87687>

CC-MAIN-2021-25

https://belem.ru/comment/1169

2021-06-15T13:29:25Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-25/segments/1623487621273.31/warc/CC-MAIN-20210615114909-20210615144909-00530.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999563694000244}

belem.ru

Аполлинарий Рудаков |Аполлинарий Рудаков| |Туган||9 июнь 1871| Ләнкәрән, Ләнкәрән өязе[d], Бакы гөбернәсе, Россия империясе |Үлгән||11 май 1949 (77 яшь)| Владивосток, РСФСР, СССР |Ватандашлыгы||Россия империясе| РСФСР Ерак Көнчыгыш Җөмһүрияте |Әлма-матер||Петербург дәүләт университеты һәм СПДУ Көнчыгыш факультеты[d]| |Һөнәре||университет профессоры| Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Аполлинарий Васильевич Рудаков 1871 елның 9 июнендә Ләнкәрән губернасы Бакы шәһәрендә транспорт конторасының бай хезмәткәре Василий Трофимович Рудаков һәм аның хатыны, рухани кызы, Капитолина Ивановна гаиләсендә туа. 1883 елда, Василий Трофимович кинәт вафат булганнан соң, гаилә Санкт-Петербургка күчеп килә. Аполлинарий Петербургның җиденче гимназиясенә укырга керә, гаиләне туендыру өчен уку белән беррәттән, шәхси дәресләр бирә. Гимназиядә укыганда аеруча лингвистикага сәләтен күрсәтә. Анатолий Арсеньев — В. К. Арсеньевның олы агасы — белән дус була, аларның дуслыгы Владивостокка икесе дә күчеп килгәч тә дәвам итә. 1891 елда гимназияне тәмамлаганнан соң, Петербург университетының көнчыгыш факультетына укырга керә, анда билгеле шәркыятьчеләр — кытай теле белгече В. П. Васильев, монгол һәм калмык телләре докторы А. М. Позднеев, Маньчжурия һәм Тибет белгече А. О. Ивановскийлар — җитәкчелеге астында укый. Университетны тәмамлаган чакта латин, грек, немец, француз, инглиз, кытай, маньчжур, монгол һәм калмык телләрен яхшы белә. Югары уку йортын ул беренче дәрәҗә диплом белән 1896 елда тәмамлый. А. В. Рудаков югары уку йортын тәмамлаганнан соң, өч елга кытай теле, илнең тарихы, мәдәнияте буенча үз белемен камилләштерү өчен Кытайга командировкага җибәрелә. 1900 елның җәендә аның командировка сөземтәсе булып «Общество И-Ихэтуань и его значение в событиях на Дальнем Востоке» дигән беренче китабы басылып чыга. 1899 елда Рудаков Владивостокка килә, анда 28 яшендә, укытучысы А. М. Позднеев ачкан Көнчыгыш институтында профессор вазифасын башкара. Институтта Көнчыгыш тарихы, география һәм этнография, кытай филологиясе, хәзерге Кытай, Корея, Япония тарихы, Маньчжуриянең социаль-икътисади һәм мәдәни тарихы буенча лекцияләр укый. Берничә тапкыр Кытайда гыйльми командировкада була, юлын Монголия һәм Гоби чүллеге аша арбада үтә, пароходта Шанхайһәм Нанкинка Янцзы буйлап бара. Кытайның Мукден, Хуньчун и Цицикара калаларындагы Маньчжурия императорлары резиденцияләренең архивын һәм китап саклагычларын өйрәнә. Бу китап саклагычларның өлеше рус-япон сугышы хәрби хәрәкәтләреннән зыян күргән, Рәсәйгә чыгарылган һәм Көнчыгыш институты китапханәсен тулыландырган була. 1904 елда Рудаков профессор вазифасын рәсми рәвештә раслый. 1905 елда институт укытучылары белән революциядә актив катнашучы студентлар арасындагы конфликтны көйли. Шул сәбәпле 1906 елда ул А. М. Позднеев энесе Б. М. Позднеев урынына институтның яңа директоры итеп сайлана, ә элекке директор отставкага чыга . 11 ел буенча 1917 елдагы инкыйлабка кадәр директор вазифасын били. Бу вазифаны башкарганда университетның үсешенә зур өлеш кертә: студентлар тулай торагы төзекләндерелә һәм киңәйтелә, студентлар өчен арзан ашханә төзелә, уникаль көнчыгыш шрифты белән җиһазландырылган типография булдырыла. Институт китапханәләре тулыландырыла, кытай, тибет һәм маньчжур ксилографы җыела. Рудаков директор чагында институт дөньяда иң яхшы шәрек институтына әйләнә, ул көнчыгыш кулъязмалар фондының байлыгы белән хәтта Британия музеен узып китә. Халыкара хезмәттәшлек актив үсеш ала — институт гыйльми мәгълүматлар белән Неаполитан Көнчыгыш институты, Япония император китапханәсе, Токио, Киото һәм Берлин университетлары белән алыша. А. В. Рудаковның ректор чагындагы тагын да бер казанышы — япон һәм корея телләрен өйрәнүне булдыру. Көнчыгыш институты илдәге югары уку йортлары арасында иң тәүге булып япон һәм корея телен укыткан уку йорты була. Рудаков вакытында институтта профессор Г. Ц. Цыбиков монгол телен укыта башлый. 1918 елда Көнчыгыш институты базасында Ерак Көнчыгыш дәүләт университеты булдырыла. В. А. Рудаков, кытай теле факультетының профессоры итеп тәгаенләнә. 1939 елның июленә кадәр ул шунда эшли. Университет таратылганнан соң, Шәркият институтында кытай телен укыта, аннары Тын океан флотының хәрби курсларында кытай теле тәрҗемәчеләре курсында укыта. Владивостокта Совет власте урнаштырылганнан соң, аның ике катлы өй тартып алына. Аннары 1935 елда аңа Суханов урамындагы Белгечләр йортының беренче катында фатир бирәләр. Галим үлеменә кадәр анда яши. 1990 елда Көнчыгыш дәүләт университеты төзелә. В. А. Рудаков — якынча 20 уку әсбабының, сүзлекләрнең, бик күп мәкаләләрнең авторы. 1903 елда Санкт-Петербург университетында аңа «Материалы по истории китайской культуры в Гаринское провинции» эшчәнлеге өчен кытай теле магистры гыйльми дәрәҗәсе бирелә. Аның укучылары арасында — синологлар Б И. Панкратов, И. Г. Баранов, А П. Хионин, А Спицын, А В. Маракуев, Н. К. Новиков, М. И. Сладковский, Г. Ф. Астафьев, Р. В. Вяткин. Гаиләсе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кызы — К. А Каракаш. Оныгы — Каракаш Екатерина Дмитриевна, 2009 елда Ерак Көнчыгыш дәүләт университеты Көнчыгыш институтының япон теле факультетын тәмамлый, хәзер Мәскәү югары уку йортларының берсендә япон телен укыта. Хәтер[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 2000 елда Ерак Көнчыгыш дәүләт университетының Көнчыгыш институтында А. В. Рудаков истәлегенә кабинет ачыла. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Библиография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Рудаков А. В. Гуань-хуа чжи-нань. Руководство къ изученiю китайской мандаринской речи / А. В. Рудаков. Вып. 1. — Владивосток : Паровая Типо-литографiя газ. «Дальний Восток», 1904. — 28 с. - Рудаков А. В. Китайские разговоры официального и коммерческого характера : Руководство к переводам с рус. на кит. яз. : Сост. по «Гуань-хуа чжи-нань», с некоторыми изм. для студентов 2 курса Вост. ин-та, проф. А. В. Рудаковым. — Владивосток : Типо-лит. Вост. ин-та, 1910—1911. — [2], 112 с - Рудаков А. В. Манчжурские разговоры с китайским переводом : Пособие к лекциям по манчжур. яз. проф. А. Рудакова. Вып. 1-. — Владивосток : Типо-лит. Вост. ин-та, 1910. - Рудаков А. В. Материалы по истории китайской культуры в Гириньской провинции : (1644—1902 гг.) : Пер. [гл. из энциклопедии] «Цзи-линь тун-чжи», с доп. по новейшим кит. офиц. данным. Т. 1- / А. Рудаков. — Владивосток, 1903. - Рудаков А. В. Образцы официального манчжурского языка (по извлечениям из архивов ямуней Северной Манчжурии), с приложением частных писем бытового содержания, а также и касательно последних событий в Хэй-лун-цзянской провинции : Пособие к лекциям по изуч. соврем. полит. строя и нар. быта Манчжурии, и. д. проф. А. Рудакова : 1902-3 акад. г. — Владивосток : Б.и., 1908. - Рудаков А. В. Очерк торгово-промышленной деятельности Китая : Пособие к лекциям проф. А. Рудакова, чит. в 1910-11 акад. г. Вып. 1-. — Владивосток : тип. Вост. ин-та, лит. А. В. Панова, 1911. Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Сергей Юрьевич Врадий. Профессор китаеведения А. В. Рудаков // Известия Восточного института. — 1999. — С. 68—74. - Дударёнок Светлана Михайловна, Ермакова Элеонора Васильевна, Поправко Елена Александровна, Капран И. К. и др. Профессора Дальневосточного государственного университета. История и современность. 1899–2008. — 2009. — С. 436. - Лю Лицю. Китаист А.В. Рудаков (1871-1949): по страницам автобиографии // Архитектура безопасности и сотрудничества в Восточной Азии: доклады, представленные на IV международной конференции молодых востоковедов в Институте Дальнего Востока РАН. — 2017. — С. 310—316. - Хаматова Анна Александровна. Преподаватели и выпускники-китаеведы университета в 20−30-е годы прошлого века // Пути развития востоковедения на Дальнем Востоке России. — 2014. — С. 47—67.

<urn:uuid:395fee46-9aaa-4915-8e43-d09b5a3f0dee>

CC-MAIN-2022-21

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%A0%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2

2022-05-29T06:49:58Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-21/segments/1652663039492.94/warc/CC-MAIN-20220529041832-20220529071832-00387.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9982887506484985}

tt.wikipedia.org

Шаманизмның төбәк формалары |Шаманизмның төбәк формалары| |Тасвирланган феномен||шаманизм[d]| Азия[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хмонг шаманизмы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хмонг халкы Кытайның 5000 ел борынгылыклы халык Уа Нээб буларак мәгълүм шаманизм формасын тәэмин итә һәм практикалый. Хмонгларда шаман булу һөнәр булып тора; аларның төп шөгыле гадәттә транс аша ритуаллар башкарып шәхес, аларның гаиләсе һәм аларның җәмәгатькә гармония алып китерү. Корбан чалу 5000 ел буена хмонг шаманик практикасының өлеше булып торган. Күп Көнбатыш кешеләренең ышануларына каршы рәвештә хмонгларның шаманик практикада хайваннарны кулланулары бөек ихтирам белән башкарыла. Вьетнам сугышыннан соң 200 000-нән артык хмонг Америка Кушма Штатларына күченгән һәм шаманизм һаман да хмонг мәдәниятенең өлеше булып тора. Хмонглар Җирдә барлык әйберләрнең җаны (яки берничә җаны) бар дип ышанган һәм шул җаннар тигез булып каралганнар һәм үзара алмашынучан булып танылган. Кеше җаны югалганга күрә яки кыргый рух тарафыннан җаны урланса авырып китсә, шул хайваннан, булсын ул чеби, дуңгыз, кәҗә яки нинди булса да башка хайваннан 12 ай буена авырган шәхеснең җаны белән алышынып була микән дип сорарга һәм рөхсәт алырга кирәк булган. Шул период ахырында Хмонг Яңа Елы вакытында шаман шул хайванның җанын тышкы дөньяга җибәрер өчен махсус ритуал башкара. Кешелеккә хезмәт өлеше буларак хайван җаны югарырак хайван формасына яки хайван тормышыннан азат булып хәтта зиннәтле тормыш яшәргә Илаһлар гаиләсе әгъзасы булырга (уа Фуаб Таис Нтуҗ тус туб, тус нтксаис) реинкарнацияләргә туа. Шулай итеп вазифасын башкарырга (Көнбатышта "хайван чалу" буларак мәгълүм) хайванга кешелеккә хезмәт итәр өчен иң бөек ихтирамнарның берсе. Рухи үлчәменә өстәп хмонг шаманы күп физик авыруларны изге сүзләр текстын (хавв кооб) кулланып дәваларга тырыша. Япония[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шаманизм асаба айну диненең һәм япон Щинто диненең өлеше, гәрчә Щинто дине авыл хуҗалыгыннан шаманизм булганнан аерылып тора. Иртә урта гасырлардан бирле Щинтога Буддачылык һәм кыйтга Көнчыгыш Азия мәдәниятенең башка элементлары йогынты ясаган һәм синкрет булган. Персиваль Ловеллның "Оккульт Япония: Щинто, Шаманизм һәм Илаһлар Юлы" китабы япон шаманизмы яки Щинто өйрәнүне дәвам иттерә. [1] Japan Through the Looking Glass: Shaman to Shinto китабында япон ышануларының экстраординар аспектлары өйрәнелә.[2][3] Корея[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шаманизм Төньяк Кореяда һәм Көньяк Кореяда һаман практикалана. Көньякта шаман хатын-кызлар муданг буларак мәгълүм, шул ук вакытта ир-ат шаманнарны баксу муданглар дип атыйлар. Шәхес мирас титулы яки табигый сәләт аша була ала. Шаманнардан хәзерге җәмгыятьтә финанс һәм өйләнү чишелешләре өчен киңәш сорыйлар.[4][5] Малайзия[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шаманизм шулай ук Малайя ярымутравында малайя җәмәгате арасында һәм Сабаһта һәм Саравакта асаба халык арасында практикалана. Илдә шаманизм практикалаган ярымутрауда кешеләр гадәттә бомоһ яки паванг дип атала.[6][7] Сабаһта бобоһизан кадазан-дусун асаба җәмәгате арасында төп шаман булып тора.[8] Монголия[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Монгол классикасында, мәсәлән, Монголларның Серле Тарихында экзорцистлар, яңгыр ясаучылар, онейромантлар, юатучылар һәм рәсмиләр буларак хезмәт итүче ир-ат һәм хатын-кыз шаманнар турында детальләр тәэмин ителә. Шаманик практикалар хәзерге көн Монголия мәдәниятендә дәвам итә.[9][10][11][12][13] Кланнарга нигезләнгән монгол җәмгыятендә рухи иерархия катлаулы булган. Иң югары төркем башкалардан кала 99 тнгридан торган (шуларның 55-се алкышлы яки "ак" һәм 44-се куркыныч яки "кара"), 77 натигай яки "җир аналары". Тнгриларны бары тик җитәкче һәм бөек шаманнар чакырган һәм алар барлык кланнар өчен уртак булган. Шулардан соң өч төркем баба рухлары доминацияләгән. "Хуҗа-рухлар" клан җитәкчеләрнең җаннары булган, аларга кланның теләсә-нинди әгъзасы физик яки рухи ярдәм өчен мөрәҗәгать итә алган. "Яклаучы-рухлар"га бөек ир-ат шаманнар (ĵigari) һәм хатын-кыз шаманнар (abĵiya) кергән. "Сакчы-рухлар" кечерәк шаманнар (böge) һәм хатын-кыз шаманнардан (idugan) торган һәм клан териториясендә махсус урын белән (тауларны, елгаларны, һ.б. кертеп) ассоциацияләнгән булган.[14] 1990-ынчы елларда монгол яңа Шаманизмының формасы барлыкка китерелгән булган, ул Шаманизмга күбрәк хәзерге ысул биргән. Монголиядә һәм Россиядә яшәүче бурят монголлар арасында шаманнарның таралуы бурятларның тарихи һәм генетик тамырларын коруның зуррак көрәшенең төп аспекты, бу киң итеп Япониянең Щига Префектурасы Университетының антропологы Иппей Щимамура сан тарафыннан киң документланган булган.[15] Кайбер Монгол шаманнары хәзер хәтта һөнәрләреннән бизнес ясыйлар һәм аларның зуррак шәһәрчекләрдә офислары бар. Бу бизнесларда шаман гадәттә оешманың җитәкчесе була һәм дәвалау, язмышны сөйләү һәм бөтен төр проблемаларны чишү кебек хезмәтләрне башкара.[16] Гәрчә пост-коммунист/пост-1990 еллар эрасында монгол шаманизмының башлангыч яңаруы кызыксынган барлык килүчеләргә ачыклыкка китерсә дә, практикаларының асыл этник яки милли нигезен якларга омтылучы Монголлар арасында хәл үзгәргән. Соңгы елларда күп Монгол шаманнарның ассоциацияләре Көнбатыш "асыл" яки "нeo" яки "Яңа Гасыр" шаманнар турында белгәннәр һәм килүне бары тик монголлар һәм Көнбатыш галимнәр өчен чикләгәннәр.[17] Филиппин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бабайланнар (шулай ук башка асаба исемнәр арасында байлан яки каталонан) колонизация чорына кадәр Филиппиннар тарихында төрле этник төркемнәрдән шаманнар булган. Бу шаманнар табигатьнең чикләнмәгән куәтләрен куллануда махсуслашканнар[18] һәм барлык диярлек очракларда хатын-кызлар яки хатынлашкан ирләр (асог яки байок) булган. Алар рух гидларга ия дип ышанылган,алар аша шаманнар рухлар һәм Илаһлар (анито яки диваталар) һәм рухи дөнья белән контактка кергән. Аларның беренчел роле булып паг-анито сеансы ритуаллары аша медиум булу булган. Шулай ук традицион медицинада һәм гомеопатиядә, Илаһилаштыруда һәм сихердә махсуслашкан төрләре булган.[19] Бабайлан җәмәгатьне бик ихтирамлы әгъзалары булган, колониягә чор аксөяк сыйныфы белән бертигез итеп.[20][21][22] Дату (биләмә башы) булмаганда, бабайлан биләмәнең вакытлы җитәкчесе ролен ала.[18] Алар куәтле ритуал белгечләре булган, һава торышына йогынты ясау сәләте белән табигатьтә төрле рухларны тыңлаганнар. Бабайланнар шундый югары ихтирам дәрәҗә белән хәтта явыз дату яки рухның кара сихерен кире кагарга һәм авыруларны яки җәрәхәт алганнарны сәләткә ия булганга тотылган. Бабайланнарның куәтләре арасында авыруларны дәвалау, сәламәт йөкле булу һәм бала табуны ышанычлы итү һәм төрле Илаһлар ритуалларны алып бару булган. Бабайланнар үлән белемен яхшы белгәннәр һәм төрле тамырлардан һәм орлыклардан дарулар, агулануга каршы матдәләр һәм эчемлекләр барлыкка китерә алганнар. Алар боларны авыруны дәвалау өчен яки шурадаш датуга дошманнарны җиңәр өчен кулланганнар, шулай итеп бабайланнар шулай ук медицина һәм илаһи көрәшләрендә махсуслашулары өчен мәгълүм булганнар. [18] Аларның йогынтысы Филиппиннарның этник төркемнәрнең күпчелеге әкренләп Исламга һәм Католицизмга кабул иткәннән соң беткән. Испания Империясе астында, бабайланнар еш яла ягылган убырлылар һәм "шәйтан каһиннәре" дип дөрес түгел итеп гаепләнгән һәм Испания руханилары тарафыннан эзәрлекләнгән булган. [18] Хәзерге Филиппин җәмгыятендә аларның роле еш халык дәвалаучылары тарафыннан алынган булган, алар күбесенчә ир-ат кешеләр, шул ук вакытта кайберәүләр 'убырлы' дип дөрес түгел итеп гаепләнгән булган, бу Испания колониализмы калдыклары булган.[23][24][25] Кешеләр Исламга яки Христианлыкка әверелдерелмәгән даирәләрдә, аеруча асаба халыкның баба биләмәләрендә, шаманнар һәм аларның мәдәни алымнары аларның җәмәгатьләре белән булуын дәвам иткән.[18] Себер һәм Төньяк Азия[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Себер шаманизмның locus classicus-ы дип карала.[26] Даирәдә күп төрле этник төркемнәр яши һәм халыкларының күбесе хәзерге вакытта да шаманистик практикаларны башкара. Себер халыклары арасында күп классик этнографик чыганаклар язып куелган булган. Маньчжур Шаманизмы хәзерге чорда рәсми статуска ия бик аз Шаманист традицияләрнең берсе, ул (Буддачылык, Даоизм һәм традицион Күккә табыну белән беррәттән) Цинь династиясенең империя культларының берсе булып киткән. Пекинда Тыелган Шәһәрнең төп залларының берсе Җир Тынычлыгының Сарае өлешчә Шаманистик ритуалларга багышланган булган. Ритуалны оештыру хәзерге көндә in situ һаман саклана.[27] Себер чукча халкы арасында шаман рух аңа ия булган берәү буларак интерпретацияләнә, ул халкы өчен шаманик рольне ала. Бурятлар арасында шанар буларак мәгълүм ритуал бар, [28] биредә шаман башка инде вазифасын башкарган шаман тарафыннан изгеләштерелә. Берничә самоед халыклары арасында шаманизм шулай ук хәзерге вакытларда да яшәүче традиция булып тора, бигрәк тә изоляциядә яшәүче төркемнәрдә, соңгы вакытларга кадәр (нганасаннарда).[29] Соңгы билгеле нганасан шаманының сеанслары фильмда 1970-енче елларда язылган булган.[30][29] Мәшһүр нганасан (яки ня халкы) шаманы булып Нгамтусо ыруыннан Дюменмэ торган. 1949 елда Кытай Халык Республика формалашкан булганда һәм Россия Себере чиге рәсми рәвештә мөһер куелганнан соң, шаманизмны практикалаган күп күчмә Тунгус төркемнәре (Эвенкларны кертеп) Маньчжуриягә һәм Эчке Монголиягә чикләнгән булган. [31] Башка очракларда шаманизм хәттә 20-енче гасыр башында рома халкы арасында шаманизм 20-енче гасыр башында күзәтелгән.[32] Үзәк Азия[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Үзәк Азия шаманизмына географик йогынтылар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Географик факторлар Үзәк Азиянең дине, мифлары, ритуаллары һәм эпослары характеры һәм үсешенә зур йогынты ясаган. Дөньяның башка өлешләрендә дини ритуаллар беренче чиратта авыл хуҗалыгы муллыгын арттырыр өчен кулланылса, биредә алар аулау һәм йорт хайваннары көтүен тәэмин итү өчен кулланыла. Хайваннар Үзәк Азиядә асаба диненең иң әһәмиятле элементларның берсе, чөнки далаларда күчмә цивилизацияләрнең яшәп калуында роленә күрә һәм шулай ук авыл хуҗалыгы өчен уңайлы булмаган җирләрдә утрак халыкларда. Шаманнар хайван тиреләре һәм каурыйлары кигән һәм рухи сәяхәтләр вакытында хайваннарга күчешләр кичергән. Шуңа өстәп хайваннар кеше гидлары, коткаручылар, бабалар, тотемнар һәм корбаннар буларак хезмәт иткән.[33] Табигать дине буларак Үзәк Азия буйлап шаманизмда күк, җир һәм су арасында мөнәсәбәтләргә махсус ихтирам бирелгән һәм агачлар һәм тауларның мистик әһәмиятенә ышаныла. Үзәк Азиядә шаманизм җәй һәм кыш арасында капма-каршы хасиятләренә зур игътибар бирә, бу төбәктә температурада зур аермаларга бәйле. Уртак практикалар һәм ышанулар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Үзәк Азия шаманнары кеше дөньясы һәм рухи дөнья арасында изге уртак кешеләре буларак хезмәт иткән. Бу рольдә алар дәвалау, илаһилаштыру, бабаларга мөрәҗәгать итү, элементлар белән манипуляцияләү, югалган җаннарны алып бару һәм җәмәгать дини ритуалларын башкару биремнәрен башкарган. Шаманик ритуал шаманның рухи дөнья сәяхәтенең җәмәгать күрсәтүе буларак хезмәт иткән һәм гадәттә аңа физик көч һәм җәмәгать катнашуы кергән. Бу сеансларның максаты авыру пациентның югалган җанын дәвалаудан һәм киләчәкне илаһилаштырудан һава торышын контрольдә тотуга һәм югалган кешене яки әйберне табуга кадәр диапазонда булган. Кул җитезлеген, карын сөйләшүен һәм гипнозны куллану бу ритуалларда еш булган, әмма шаманнар тарафыннан башкарылган эффектлырак һәм дөресрәк дәвалауларны аңлатмаган.[34] Шаманнар ихтияр көче тарафыннан этәрелгән юри "экстаз халәте"ндә башкаралар. Зур акыл аңының үзгәртелгән халәтенә ирешү бөек акыл көчәнешен, концентрациясен һәм кырыс үз дисциплинасын таләп иткән. Акыл һәм физик әзерләнүгә озак период тыныч медитация, ашаудан тыелу һәм тарту кергән. Бу халәттә маһир шаманнар кеше организмы гади халәттә башкара алмаган сәләтләрне җиккәннәр. Экстазда шаманнар гадәти булмаган физик көч, экстремаль температураларны чыдау, кадауны һәм кисүне авыртусыз тоту һәм сизем органнарының күтәрелгән сиземлеген күрсәткәннәр. Шаманнар агулаучы матдәләр һәм галлюциногеннар кулланганнар. [35] Ут тарафыннан чистару шаманик традициянең кимендә алтынчы гасырдан килә торган әһәмиятле элементы булып тора. Үлгән белән бәйле кешеләр һәм әйберләр утлар арасында узу ярдәмендә чистартылырга тиеш булган. Бу чистартылулар катлаулы экзорцизмнар (җен куулар) булган, шул ук вакытта башкалар гади рәвештә шаман тарафыннан алкыш алып ике ут арасында туры мәгънәдә узуны керткән. Әдәбиятта һәм практикада шаманнар шулай ук һава торышы белән манипуляцияләү өчен махсус ташлар кулланган. Бу ташлар белән яңгырны җәлеп итү яки карны, салкынны яки җилне кире кагу өчен ритуаллар башкарылган булган. Бу "яңгыр ташы" корылыкны бетерүне кертеп һәм шулай ук сугыш чарасы буларак бозлы яңгырлар чыгару кебек күп чараларда кулланылган булган. Шаманнарның төрле төрләре һәм махсус традицияләре арасында аермаларга карамастан, төбәк буйлап шәхси ышануларга, максатларга, ритуалларга, символларга һәм шаманнарның кыяфәтендә чагылган бердәм форма бар. Сәнгать тамашасы буларак шаманик ритуаллары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шаманик церемония дини церемония дә, сәнгать тамашасы да. Театр тамашалары игътибар җәлеп итәр өчен яки манзара барлыкка китерү түгел өчен түгел, ә кабиләдә изге дини процессын алып бару өчен. Тамаша дүрт элементтан тора: бию, музыка, шигърият һәм театр яки охшап күрсәтү гамәле. Бу элементларны куллану кабиләнең калган өлешенә табигать һәм рухлар белән мистик бәйләнешен тышкы чагылдыру максатына хезмәт итә. Чын шаман теләсә нинди вакытта һәм урында рухи дөньяга сәяхәт итә ала, әмма шаманик церемонияләр кабиләнең калган кешеләренә бу дини тәҗрибәне уртаклашырга ысул тәэмин итә. Шаман төрле шәхесләрне, Илаһларны һәм хайваннарны чагылдырыр өчен тавышын охшатып алыштыра, шул ук вакытта тамашада музыка һәм бию үзгәрүе рухи дөньяда прогрессны һәм аның төрле рухи үзара бәйләнешен күрсәтә. Күп шаманнар карын сөйләшүен куллана һәм тамашаны сәяхәт атмосферасы белән тәэмин итәр өчен төгәл рәвештә хайван, табигать, кеше һәм башка тавышларны имитацияләргә сәләтләрен кулланалар. Детальле биюләр һәм җыр һәм шигърият җырлаулары тамашасы өчен шаманның рухи сәяхәтен чынбарлыкка ашыру өчен кулланыла. [36] Киемнәр һәм аксессуарлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шаманның аксессуарлары төбәкләр буйлап аерылып тора, әмма төп аксессуарлар булып пальто, баш киеме һәм тамбурин яки барабан булып тора. Хайванга әверелү рухи дөньяга сәяхәтнең әһәмиятле аспекты булып тора, ул шаманик ритуаллар вакытында кулланыла һәм пальто еш кош каурыйлары һәм хайван сурәтләре, буялган яулыклар, чаңнар һәм металлик бизәнү әйберләре белән бизәлә.[37] Барабан яки тамбурин рухлар белән сөйләшүнең төп ысулы булып тора һәм шаманга сәяхәтендә үзгәртелгән аң халәтләренә ирешергә мөмкинчелек бирә. Галәмнең чагылышы булган барабан еш җирне һәм аскы дөньяларны күрсәтер өчен ике яртыга бүленә. Барабанга табигый көчләрне һәм күк җисемнәрен чагылдыру өчен символлар һәм табигый объектлар еш өстәлә.[38] Патша һәм Совет Россиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Совет Үзәк Азиясендә Совет хөкүмәте шаманнарны эзәрлекләгән һәм яңа фән һәм логика чорында искергән дини ышанулар кертүче алдакчы медицина практикалаучылар дип гаепләгән. Октябрь Социалист Инкыйлабыннан соң радикаль үзгәрешләр шаманнар гамәлендә кискен кимүгә китергән. Шаманнар Үзәк Азиялеләр традицион мәдәниятендә әһәмиятле компонент чагылдырган һәм аларның җәмгыятендә әһәмиятле роленә күрә Совет оешмалары һәм кампанияләр асаба халыкларның тормышларында традицион йогынтыларны бетереп карауларында шаманнар максат булып торган. Вьетнам[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Вьетнамда шаманнар халыкның күпчелеге һәм азчылыгы белән кушылган дини традицияләрдә ритуаллар башкаралар. Ритуаллар, музыка, бию, махсус кием һәм тәкъдимнәр рух сәяхәтен әйләндерүче тамашаның өлеше булып тора.[39] Шаманизм Тин нгуонг тһо Мау (Ана Алиһәләргә табыну)ның Вьетнам асаба диненең өлеше булып тора. Вьетнамда, бу ритуаль практика лен донг дип атала яки шулай ук һау бонг яки һау донг буларак мәгълүм, сессияләргә музыка, җыр, бию һәм киемнәр кулланылышы кебек сәнгать элементлары керә.[40] Төньяк Вьетнамның традицион асаба сәнгате булган Хат чау ван, тин нгуонг тһо Мау шаманизмга бәйле. Жанр ритуалларда һәм Илаһлар белән медиумлыкта кулланылышы өчен мәшһүр. Чау ван ике максатка хезмәт итә: медиумга Илаһларны сиземләү өчен гипнозлаштырырга ярдәм итәргә һәм тиешле музыка белән медиум гамәлләренә аккомпанемент булырга. Һиндстан һәм Непал[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Тһеййям яки малаялам телендә "тһейям" - көньяк Һиндстан теле - тугъры Һинд дине Илаһын яки Алиһәсен тәнен башка тугърыларның сорауларын каналлаштыру яки җавап бирү өчен кулланылырга чакыра торган процесс.[41] Шул ук нәрсә көньяк Һиндстан теле тамил телендә "арулваакку" яки "арулваак" дип атала - Адһипарасактһи Сиддһар Питам Тамил Надуда арулвакку өчен мәшһүр.[42] Карнатакада Мангалорда һәм аның тирәли кешеләр шул ук нәрсәне Бута Кола дип атыйлар, "паатһри" яки "даршин"; Карнатаканың башка өлешләрендә, ул төрле атамалар астында мәгълүм, мәсәлән, "прашнаавали", "ваагдаана", "асеи", "ааширвачана" һәм башкалар.[43][44][45][46][47] Непалда ул "дһаамии" яки "җһакри" буларак мәгълүм, ул Сиккимда (Һиндстан) һәм Непалда шаманнар өчен киң кулланыла торган атама. Алар лимбу халкында, сунуварларда, раиларда, шерпаларда, камиларда, тамангларда, гурунгларда, магарларда һәм лепча җәмәгатьләрендә бар. Аларга Һинд дине, Тибет Буддачылыгы, Мун дине һәм Бон ритуаллары йогынты ясый.[48] Инглиз телендә болар өчен иң якын тәрҗемә "oracle" (оракул) булып тора. Төньяк Һиндстанда качкынчлыкта китеп яшәүче Далай Лама әле дә Нечун Оракул буларак мәгълүм оракул белән киңәшләшә, ул Тибет хөкүмәтенең рәсми дәүләт оракулы булып таныла. Далай Лама Лосар Яңа Ел бәйрәмнәре дәвамында йөз еллык традиция буенча Нечунг Оракул белән киңәшләшкән.[49] Башка Азия традицияләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шаманизм әле дә Рюкю Утрауларында (Окинава, Япония) һаман да киң практикалана, биредә шаманнар 'Норо' (бөтенесе хатыннар) һәм 'Юта' буларак мәгълүм. 'Норо'лар гадәттә җәмәгать церемонияләре белән идарә итәләр, шул ук вакытта 'Юта' граждан һәм шәхси эшләрен игътибар үзәгендә тоталар. Шаманизм шулай ук Япониянең берничә авыл даирәләрендә практикалана. Щинто дине шаманистик традициянең дингә әверелүе нәтиҗәсе дип киң ышаныла. Берничә Рюкю утравында практика формалары берникадәр аерылып тора, мәсәлән, аерым Мияко шаманизмы. Шаманист практикалары Тайвань аборигеннарының католик дини традицияләрендә сакланып калган булуга охшаш.[50] Европа[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кайчандыр Себердә һәм Үзәк һәм Көнчыгыш Азиянең башка өлешләрендә яшәгән тарихка кадәр чор кешеләре таралган һәм үзләре белән мәдәниятләре аспектларын алып килеп башка төбәкләргә миграцияләгән. Мәсәлән, күп Ураллы халыклар хәзер Себердән тыш яшиләр; шулай да прото-Урал халыклары (һәм аларның таралышы)ның баштагы урнашуы турында бәхәс алып барыла. Кушылган фитогеографик һәм лингвистик фаразлар (төрле агач төрләренең таралышы һәм Урал телләрендә аларның исемнәре булуы) бу даирәнең Үзәк Урал Таулар һәм Обь елгасының аскы һәм урта өлешләре булу икәнен фараз итәргә мөмкинчелек бирә.[51] Яңа өйрәнүләр Төньяк-көнчыгыш Азиядә килеп чыгуны фараз итәләр.[52] Прото-Уралик Кытай Лиао цивилизациясенә бәйле дип фараз ителә.[53] Венгрларның яки мадьярларның бабалары яшәгән прото-Уралик даирәдән Паннония Бассеинына күчкәннәр. Шаманизм төрки-монгол мифологиясендә әһәмиятле роль уйнаган: Тәңречелек — сионгну, монгол һәм төркиләр, мадьярлар арасында төп борынгы ышану булган — шаманизм элементларын кертә. Урта Гасырлар ахыры һәм иртә хәзерге чорның кайбер тарихчылары шаманистик традицияләр бу периодның популяр асаба ышануында күренергә мөмкин дип раслаган. Болар арасында иң әһәмиятлесе итальян Карло Гинцбург булган ул 16-ынчы гасыр Италия бенанданти йоласында шаманистик элементлар булуын раслаган. [54] шулай ук Венгрия талтос традицияләрендә аларны идентификацияләгән Венгр Эва Покс[55] һәм Француз Клод Лекуте, ул җан турында Урта Гасыр традицияләр иртәрәк шаманик фикерләрдә нигезләнгән дип бәхәсләшкән. Котып яны шаманизмы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Инуит һәм юпик мәдәниятләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Эскимос төркемнәре көнчыгыш Себердән Аляска һәм Төньяк Канада аша (Лабрадор ярымутравын кертеп) Гренландиягә кадәр гаять зур мәйданда тора. Шаман практикасы һәм ышанулары кыйтга чикләреннән уза торган гаять зур даирәдә язылган булган.[57][58] Төрле эскимос төркемнәрендә "шаманизм" турында сөйләшкәндә, без (өстә искә алынганча) "шаманизм" "төрле" мәдәниятләрнең хасиятләрен каплый ала икәнен истә тотарга тиеш.[59] Медитация еш шаманизмның гомумән әһәмиятле аспекты дип санала.[60] Шулай ук күп эскимос төркемнәрендә уртакчы роле яхшы билгеле:[61] аны башкаручы шәхес чынлыкта ышану системасында яшәүче мәхлукатлар белән контактка керә дип ышаныла. "Шаман" төшенчәсе берничә инглиз телле басмаларда эскимосларга бәйле мөнәсәбәттә кулланыла.[57][62][63][64] Шулай ук Азия эскимосларының алигналгһи (IPA:aˈliɣnalʁi) рус теленә һәм инглизчә әдәбиятта "шаман" дип тәрҗемә ителә[65][61]. Ышану системасы хәзер яши торган кешеләр, ауланган хайваннарның җаннары һәм үлгән кешеләрнең җаннары арасында махсус бәйләнешләрне фараз итә. Кешенең үлеме һәм уңышлы ауланган хайван кисү, тегү һ.б. табу астында булуны таләп итә, күренми торган җан җәнлекне куркыта торган ялсыз рух "тупилак"ка әверелмәсен өчен. Табу бозылса, мәсәлән тудыру табусы, үлем табусы җәнлек аучыдан качкан. Берничә төркемнең җан концепцияләре рух дуализмының махсус мисаллары (төрле мәдәниятләрдә детальләрдә төрлелекне күрсәтә). Шаманнарның күпчелегеннән аермалы буларак күпчелек эскимос шаманнарының көч мотивациясе җитеп бетми: шаман булып китү гадәттә юри караш буларак күренә, ә рухлар мәҗбүр итеп булган ихтыяҗ түгел.[66] Төрлелек[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Эскимос төркемнәре мәдәниятләрендә охшашлыклар булып, [67][68][69][70][71] шул ук вакытта төрлелек бар, гомогенлыктан ерак.[72] Себер юпик һәм сиреник эскимос телләре эксперты, рус тел белгече Меновщиков ул күргән Себер юпик һәм сиреники төркемнәренең шаманистик сеанслары Фритьоф Нансен тасвирлаган Гренландия инуит төркемнәрнекенә охшаш дип искә ала[73] [74] гәрчә Себер һәм Гренландия арасында ара гаять зур булса да. Азия төркемнәрендә Төньяк Американыкылар белән билгеле охшашлыклар булырга мөмкин.[75] Шулай ук берничә эскимос төркемнәрендә махсус шаман теле куллануы документланган, ул күбесенчә рухлар белән сөйләшү өчен кулланылган.[76][77] Шулай ук унгазигһмиит (Себер Юпикларына карый) кайбер гыйбарәләрнең аллегорик кулланылышы бар.[78] Асаба мәдәниятләр зур төрлелеккә ия. Шаман роленә караган мифларның берничә юрамасы бар һәм шулай ук төп каһарманнарның исеме мәдәнияттән мәдәнияткә үзгәргән. Мәсәлән, Седна тупланма атамасы астында мәгълүм мифологик фигураның фактик рәвештә күп асаба исемнәре бар: котып инуитлары арасында Нерввик, нетсилингмиутлар арасында Нулиаюк, Баффин Җире инуитлары арасында Седна.[79] Шулай ук җан концепцияләре, мәсәлән, җан дуализмы детальләре зур төрлелекне күрсәткән, ул сакчы булудан реинкарнация төренә кадәр диапазонда. Рухлар яки башка мәхлукатлар концепцияләрнең шулай ук күп юрамалары булган.[80] Америка[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Төньяк Америка[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Асаба америкалылар һәм беренче Милләтләр мәдәниятләрендә төрле дини ышанулар бар һәм кайчан булса да барлык милләтләр арасында уртак булган бер универсаль "асаба Америка дине" яки рухи система булмаган, һәм хәзер дә юк. Америка Кушма Штатларында 570 сакланып калган асаба Америка кабиләсе бар һәм Канадада 634-тән артык Беренче Милләтләр җәмәгатьләре бар. Гәрчә күп асаба Америка мәдәниятләрендә традицион дәвалаучылар, җырчылар, мистиклар, белем саклаучылар һәм медиклар бар, аларның берсе дә кайчан булса да дини җитәкчеләрне тасвирлау өчен "шаман" төшенчәсен кулланмаган. Шуның урыны, дөньяның башка асаба мәдәниятләре кебек, аларның рухи функционерлары үз телләрендәге сүзләр белән тасвирлана. Бу асаба диннәрнең күбесе читтән килгән күзәтүчеләр һәм антропологлар тарафыннан әз тасвирланган булган, хәтта мәдәният һәм диннәр тарафдарларыннан сораудан антропологик игъланнар оригинальрәк булуга кадәр. Еш бу игъланнар "аксөяк вәхши" тибыннан һәм расизмнан интегә. Кайберәүләр асаба мәдәниятләр һәм диннәр бары тик үткәндә булган һәм асаба җәмәгатьләрнең каршылыгына карамастан бирелгән мәгълүматлардан гына алынырга мөмкин дигән ялгышка кертем ясыйлар.[81] Барлык асаба җәмәгатьләрнең дә җәмәгать өчен рухи дөнья белән медитацияләгән махсус шәхесләр өчен рольләре юк. Мондый дини структурасы, рухи ысуллары һәм ышанулары булганнар арасында ниндидер уртаклыклар булырга мөмкин, гәрчә бу уртаклыкларның күбесе милләтләр якын бәйләнештә булганга һәм бер төбәктән булганга күрә, яки элек бәйсез булган милләтләрне резервацияләрдә кушылуга китерүче пост-колониаль хөкүмәт сәясәтенә күрә. Бу кайвакыт борынгы заманга караганда ышану системаларында охшашлык күбрәк булуга этәрә. Европа яшәүчеләре һәм колониаль хөкүмәт килү белән, асаба халыклар арасында Христианлык дәгъва ителгән булган.[82] Колониаль чордан алып 1978 елда Америка Индеецлар Дини Азатлык Акты узуына кадәр асаба кешеләр өчен традицион дин һәм изге церемонияләрне практикаларга законсыз булган. Күпчелек җәмәгатьләрдә традицияләр тулысынча бетерелмәгән булган, әмма җир астына төшкән һәм тыючы законнар бетерелгәнгә кадәр серле рәвештә практикаланган булган.[83] Соңгы йөз ел дәверендә меңнәрчә асаба Америкалы һәм Беренче милләтләр балалары Канада Индеец Интернат Мәктәп Системасына һәм Индеец Интернатларына җибәрелеп кабилә телләре, мәдәниятләре һәм ышануларын бетереп караганнар. Америка Кушма Штатларында Яшьләр Эзе асаба Америкалыларны традицион йортларыннан күченергә мәҗбүр иткән. 1982 елда гамәлгә кертелгән Канада законнары шуннан соң бетүче асаба мәдәниятне бетереп карауның нәтиҗәләрен киметер өчен эшләнгән булган.[84] Мезоамерика[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Майя халкы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Ацтеклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Көньяк Америка[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Амазонка төбәгенең Перу өлешендә урарина кабиләсендә айяһуасканы ритуаль кабул итүдә фараз ителгән тәфсилле Галәм системасы бар, ул аларның җәмгыятенең төп хасияте булып тора.[85] - Санто Даиме һәм Униаң до Вегетал (UDVга кадәр кыскартыла) рух патшалыгы белән бәйләнергә һәм илаһи идарәне кабул итеп карауда аяһуаска дип аталган энтеоген куллана торган синкретик диннәр.[86] Амазонка төбәге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Перу Амазонка бассеины өлешендә һәм илнең төньяк яр буе төбәкләрендә дәвалаучылар курандеро буларак мәгълүм. Айяһуаскеролар айяһуаска кулланылышында махсуслашкан Перулылар.[85] Айяһуаскеролар Көнбатыш рухи эзләүчеләр арасында популяр булып киткәннәр, алар айяуаскеролар һәм аларның айяһуаска эчемлекләре аларны депрессиядән бәйле булуга һәм кысла авыруына кадәр дәвалаган дип раслаган.[86] Курандероларның айяһуаска кулланылышы һәм аларның илаһилаштыру һәм сихри диагноз өчен мескалин булган Сан Педро кактусларын (Echinopsis pachanoi) куллануга өстәп, төньяк яр буе шаманнары месас (өстәлләр) дип аталган детальле катлаулы һәм символик рәвештә тыгыз дәвалаучы алтарьлары өчен мәшһүр. Дуглас Шэрон (1993) месас төньяк яр буе шаманизмының практикасын һәм тәҗрибәсе аша дуалистик идеологиясен символлаштыра.[87] Шэрон өчен месас "алкышлы һәм явыз энергияләрнең табигатьтән өстен каршылыгының физик чагылышы".[88] Амазонка джунглиларында яшәүче берничә кабиләдә рухи җитәкчеләр шулай ук аз экологик ресурсларның идарә итүчеләре буларак гамәл кылалар[89][90][91] Тукано халкы мәдәниятендә бай символизм басу эшләрендә [89][92][93] хәтта 20-енче гасырның соңгы унъеллыкларында документланган. Ваи-Ваи халкының "яскомо"лары җан сәяхәтен башкарырга сәләтле дип ышанылган. Җан сәяхәте берничә функциягә хезмәт итә ала: - дәвалау - яңа туган балага исем табу өен Галәм мәхлукатлары белән (Ай яки Айның иртуганы белән) киңәшләшер өчен күккә очу - пекари таулары мәгарәсенә пекарилар атасыннан ау җәнлекләре муллылыгын сорау өчен очу - елгага тирән башка мәхлукатларның ярдәменә ирешер өчен очу. Шулай итеп яскомо күккә, җиргә һәм суга ирешә ала дип ышаныла.[94] Мапуче[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чилиның мапуче халкы арасында мачи (шаман) булып гадәттә җәмәгатькә авыруларны дәвалау, явызлыкны кире кагу, һава торышына һәм уңышка йогынты ясау һәм гомеопатия (үләннәр белеме) кебек башка формаларны практикалап хезмәт итә. Аймара[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Көньяк Американың аймара халкы арасында ятири ул тәнне һәм җанны дәвалаучы, алар җәмәгатькә хезмәт итәләр һәм Пачамама өчен ритуаллар башкаралар. Шаманик практикаларга караган дәвалау куәтенең өлеше терапевтик сессияләр дәвамында үсемлек алкалоидлары кулланылышына бәйле.[95] Ут Җире халкы (фуэголылар)[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Гәрчә фуэголылар (Тиерра дель Фуэгоның асаба халыклары) бөтенесе сунарчы-җыючылар булса да[96] аларның уртак мәдәниятләре булмаган. Материаль мәдәният бертөрле булмаган, яисә: зур утрау һәм архипелаг ике төрле адаптацияне мөмкин иткән. Кайбер мәдәниятләр яр буенда яшәгән, башкалары коры җиргә юнәлешле булган.[97][98] Селькнам халкының да, яманаларның да шаман-сыман рольләрне үтәгән шәхесләре булган. Селькнамнар ышануы буенча аларның хоннары табигатьтән өстен сәләтләргә ия, мәсәлән, һава торышы белән идарә итә алган дип ышанганнар.[99][100] Хон фигурасы шулай ук мифларда булган.[101] Яманаларның (IPA:/jekamuʃ/) атамасы [102] селькнамнарның хоннарына бәйле атама.[103] Океания[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Папуа - Яңа Гвинея утравында асаба халыклар ышануы буенча авыру һәм бәла-казаларны караңгы рухлар, яки "масалаи" китереп чыгарган, алар кешенең тәненә беркетелгән һәм аларны агулаган. Шаманнар шәхестән бөрбөтен булмаган рухларны чистарту өчен чакырылган булган.[104][105] Шаманнар шулай ук яңгыр чакыру церемонияләрен башкара һәм аучының җәнлекләрне тоту сәләтен камилләштерә ала дип фараз ителә.[106] Австралиядә төрле абориген төркемнәре шаманнарын "акыллы ир-атлар" һәм "акыллы хатын-кызлар" һәм шулай ук кадҗи дип атыйлар. Бу абориген шаманнар мабан яки мабаинны кулланалар, бу материал аларга сихри көчне бирә ала дип ышаныла. Дәвалаудан, рухи мәхлукатлар белән контакттан, инициациядә катнашудан һәм башка изге церемонияләрдән тыш алар шулай ук кабилә законнарын эшкә кертә, махсус белемне саклый һәм бары тик "акыллы кеше"ләргә мәгълүм булган җырны җырлап иҗтимагый табуны бозган берәүне үлемгә "каргый" ала. Африка[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Малида, догон халкы сихерчеләре (ир-атлар да, хатын-кызлар да) Амма дигән рух белән аралашалар, ул аларга дәвалау һәм илаһлилаштыру практикаларын киңәш итә. Шаманның классик мәгънәсе ул акыл авыруын (яки акылдан язуны) дәвалаудан соң иҗтимагый танылган дини практик вазифасын ала, моның мисалы (төньяк Алтын Ярның) сисала халкы арасында: "Феялар аны тоткынлыкка алган һәм берничә айга мәҗнүн иткәннәр. Ахыр чиктә ул аларның көчен контрольдә тотарга өйрәнгән, һәм хәзер аны илаһи итеп куллана."[107] Зулу телендә һәм тугандаш телләрдә кулланылган сангома төшенәсе шаманга эффектив рәвештә эквивалент. Сангомаларны җәмгыятьләрендә югары ихтирам итәләр, биредә авыру явыз сихерчелек,[108] пычрату (чиста булмаган объектлар яки вакыйгалар белән контакт), явыз рухлар яки бабалар үзләре тарафыннан,[109] я явыз ният белән, яки алар ихтирам ителмәсә санга сукмау нәтиҗәсендә яки шәхескә сангома (тһваса) булырга чакыру буларак күрсәтү өчен.[110] [111] Нгуни мәдәниятләре кулланган иньянга төшенчәсе зулу халкы кулланган 'үлән белгечләре'нә һәм карангалар кулланган юрамаларга эквивалент,[112] алар арасында авырулар өчен дарулар (биредә мути буларак мәгълүм) иньянга тарафыннан йокысында әйтелеп табыла, дәва итә алган үлән турында һәм шулай ук табылырга тиеш үлән кайда булганы турында. Үлән белеме нигезенең күпчелеге бер иньянгадан икенчесенә күчә, еш бер авылның махсус гаилә түгәрәгендә. Шаманизм Суданның Кордофанның нубалары арасында мәгълүм.[113][114] Хәзерге заман Көнбатыш шаманизмы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кайбер хәзерге оккульт һәм эзотерик түгәрәкләрдә хәзерге формада шаманизмны уйлап чыгарырга омтылыш бар, еш төп шаманизмдан алына — Майкл Һарнер синтезлаган ышанулар һәм практикалар тупланмасы — алар игътибар үзәгендә ритуаль барабан кагуны һәм биюне һәм Һарнерның төрле асаба диннәрнең интерпретацияләрен тота. Һарнер мәдәни контекстларыннан төрле дин өлешләрен алган һәм универсаль шаманик техникалар синтезлаган өчен тәнкыйтькә очраган. Кайбер неошаманнар энтеогеннар ритуаль кулланылышын игътибар үзәгендә тота,[115] һәм шулай ук хаос сихере фәлсәфәләрен кертә, шаманизмның үз формаларын барлыкка китергәннәр. Европа нигезле неошаманистик традицияләр борынгы Европаның өйрәнелгән яки фараз ителгән традицияләрен игътибар үзәгендә тота. Кайбер практикалаучылар үз баба традицияләрендә нигезләнгән системаны практикаларга теләкне чагылдыра. Күп рухи эзләүчеләр Перуга айяһуаскеролар – айяһуаска ритуаль кулланылышында катнашкан шаманнар белән эшләү өчен барганнар. Айяһуаска кабул иткәндә, катнашучылар еш рухларны очратуы һәм илаһи ачылулар кабул итү турында игълан итәләр.[86] Шаманистик техникалар шулай ук Яңа Гасыр терапияләрендә кулланылган булган, алар кертү буларак манзара һәм башка чынлыклар белән ассоциацияне куллана.[116][117] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Percival Lowell, Occult Japan: Shinto, Shamanism and the Way of the Gods, Inner Traditions International (April 1990), Rochester Vt - Alan Mcfarlane, Japan Through the Looking Glass: Shaman to Shinto, Profile Books Ltd, Aug 2007, London England - The Japan Times – News on Japan, Business News, Opinion, Sports, Entertainment and More. The Japan Times. - Kim, Tae-kon (1998). Korean Shamanism—Muism. Jimoondang Publishing Company. . - Lee, Jung Young (1981). Korean Shamanistic Rituals. Mouton De Gruyter. . - Graham Harvey; Robert J. Wallis (5 February 2007). Historical Dictionary of Shamanism. Scarecrow Press. pp. 129–. . https://books.google.com/books?id=GQOyAAAAQBAJ&pg=PA129. - Montague Summers (1928). The Vampire: His Kith and Kin. University Books. pp. 221–. . https://books.google.com/books?id=fpaCCyGuMqwC&pg=PA221. - Julia Chan. Bobohizans: The shamans of Sabah teeter between old and new worlds (8 June 2016). - Universiteit Leiden, Hanno E. Lecher. - Archived copy. - Gros, Stéphane (2010-05-31). Aurélie Névot, Comme le sel, je suis le cours de l'eau: le chamanisme à écriture des Yi du Yunnan (Chine) (Like salt, I follow the current: The literate Shamanism of the Yi of Yunnan). - ACLS: Collaborative Research Network. - (May 2006) «The resurgence of Darhad shamanism: Legitimisation Strategies of Rural Practitioners in mongolia». Tsantsa 11: 111–14.Калып:Dead link - Hesse, Klaus (1987). «On the History of Mongolian Shamanism in Anthropological Perspective». Anthropos 82 (4–6): 403–13. - Shimamura, Ippei (2014). The Roots seekers: Shamanism and Ethnicity Among the Mongol Buryats. Kanagawa, Japan. . - Balogh, Matyas. "Contemporary Shamanisms in Mongolia." Asian Ethnicity 11.2 (2010): 229–38. - Mongol shamans summer solstice fire ritual 21 June 2017. - The Fall of the Babaylan. - William Henry Scott (1992). Looking For The Prehispanic Filipino and Other Essays in Philippine History. New Day Publishers. pp. 124–127. . https://archive.org/stream/LookingForThePrehispanicFilipino/Looking%20for%20the%20Prehispanic%20Filipino#page/n67/mode/2up/search/babaylan. - William Henry Scott (1994). Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society. Quezon City: Ateneo de Manila University Press. . https://archive.org/details/BarangaySixteenthCenturyPhilippineCultureAndSociety. - Perry Gil S. Mallari. The complementary roles of the Mandirigma and the Babaylan (16 November 2013). - McCoy, V. R. (2018) (in en). Shaman-the Dawn's People. BookBaby. . https://books.google.com/books?id=jVFiDwAAQBAJ&q=shaman+axis+mundi&pg=PT37. - Emma Helen Blair, ed (1904). The Philippine Islands, 1493-1803. Volume 38 (1674–1683). The Arthur H. Clark Company. pp. 114, 218. https://archive.org/stream/philippineisland38blai#page/n5/mode/2up/search/babaylan. - United States Philippine Commission, 1900-1916 (1905). Census of the Philippine Islands, Taken Under the Director of the Philippine Commission in the Year 1903. Volume I: Geography, History, and Population. United States Bureau of the Census. p. 328. https://books.google.com/books?id=POAXAAAAYAAJ. - Agnes M. Brazal (1996). "Inculturation: An Interpretative Model". in Jozef Lamberts. Liturgy and Inculturation: Introduction. Studies in Liturgy. 77. Peeters. . https://books.google.com/books?id=Chp1Jlqv1GQC. - Hoppál 2005: 13 - Rawski, Evelyn S. (1998), The Last Emperors: A Social History of Qing Imperial Institutions, Berkeley, Los Angeles, and London: University of California Press, pp. 30, 238, 460, ISBN 0-520-22837-5 - S^anar [Buryat]. - Hoppál 2005: 92–93 - Hoppál, Mihály (1994) (in hu). Sámánok, lelkek és jelképek. Budapest: Helikon Kiadó. p. 62. . - «The Last Shaman of the Orqen of Northeast China». Shaman: Journal of the International Society for Shamanistic Research. - Hoppál, Mihály (2005) (in hu). Sámánok Eurázsiában. Budapest: Akadémiai Kiadó. p. 94. . - Julian Baldick, Animal and Shaman: Ancient Religions of Central Asia (New York: University Press, 2000), 3–35 - Nora K. Chadwick, "Shamanism among the Tatars of Central Asia," The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, Vol. 66, (Jan–Jun 1936): 97–99 - Balzer, Shamanism, 12–21 - Chadwick, Shamanism among the Tatars of Central Asia: 93–101 - Price, Neil (2003-12-16) (in en). The Archaeology of Shamanism. Routledge. . https://books.google.com/books?id=BRyCAgAAQBAJ&q=Costume+and+accessories+of+central+asian+shamanism&pg=PA43. - Chadwick, Shamanism among the Tatars of Central Asia: 85–87 - Journeys to Other Worlds: The Rites of Shamans. American Museum of Natural History. - Ngo Duc Thinh (2003). "Chapter 13: Len Dong: Spirits' Journeys". Vietnam: journeys of body, mind, and spirit. University of California Press. . https://books.google.com/books?id=BrjQ3sqf0foC. - 'Devakoothu'; the lone woman Theyyam in North Malabar. - Nanette R. Spina (2017) (28 February 2017), Women's Authority and Leadership in a Hindu Goddess Tradition, Springer, p. 135, ISBN 978-1-1375-8909-5 - Brückner, Heidrun (1987). «Bhuta Worship in Coastal Karnataka: An Oral Tulu Myth and Festival Ritual of Jumadi». Studien zur Indologie und Iranistik 13/14: 17–37. - Brückner, Heidrun (1992). «Dhumavati-Bhuta" An Oral Tulu-Text Collected in the 19th Century. Edition, Translation, and Analysis.». Studien zur Indologie und Iranistik 13/14: 13–63. - Brückner, Heidrun (1995). Fürstliche Fest: Text und Rituale der Tuḷu-Volksreligion an der Westküste Südindiens.. Wiesbaden: Harrassowitz. pp. 199–201. - Brückner, Heidrun (2009a). On an Auspicious Day, at Dawn … Studies in Tulu Culture and Oral Literature. Wiesbaden: Harrassowitz. - Brückner, Heidrun (2009b). "Der Gesang von der Büffelgottheit" in Wenn Masken Tanzen – Rituelles Theater und Bronzekunst aus Südindien edited by Johannes Beltz. Zürich: Rietberg Museum. pp. 57–64. - Gulia, Kuldip Singh (2005). Human Ecology of Sikkim – A Case Study of Upper Rangit Basin. Delhi, India: Kalpaz Publications. pp. 153–154, 168. . https://books.google.com/books?id=J4aDVQ1KVZYC. - Gyatso, Tenzin (1988). Freedom in Exile: the Autobiography of the Dalai Lama of Tibet. Fully revised and updated. Lancaster Place, London, UK: Abacus Books (A Division of Little, Brown and Company UK). ISBN 0-349-11111-1. p.233 - O. Lardenois, Shamanism and Catholic Indigenous Communities in Taiwan - Hajdú 1975: 35 - Shi H, Qi X, Zhong H, Peng Y, Zhang X, et al. (2013) Genetic Evidence of an East Asian Origin and Paleolithic Northward Migration of Y-chromosome Haplogroup N. PLoS ONE 8(6): e66102. Калып:Doi - Napolskikh, Vladimir. «Earth-Diver Myth ( А 812) in northern Eurasia and North America» (en). - Ginzburg 1983 [1966]. - Pócs 1999. - Fienup-Riordan, Ann. 1994: 206 - Merkur 1985 - Gabus, Jean: A karibu eszkimók. Gondolat Kiadó, Budapest, 1970. (Hungarian translation of the original: Vie et coutumes des Esquimaux Caribous, Libraire Payot Lausanne, 1944.) - Hoppál 2005: 15 - Hoppál 2005: 45–50 - Menovščikov 1996: 442 - Kleivan & Sonne 1985 - Vitebsky 1996 - Freuchen 1961: 32 - Рубцова 1954: 203, 209 - Kleivan, Inge; B. Sonne (1985). Eskimos: Greenland and Canada. Iconography of religions, section VIII, "Arctic Peoples", fascicle 2. Leiden, The Netherlands: Institute of Religious Iconography • State University Groningen. E.J. Brill. p. 24. . - Kleivan 1985: 8 - Rasmussen 1965: 366 (ch. XXIII) - Rasmussen 1965: 166 (ch. XIII) - Rasmussen 1965: 110 (ch. VIII) - Mauss 1979 - Kleivan 1985: 26 - Menovščikov 1996 [1968]: 433 - Menovščikov 1996 [1968]: 442 - Vitebsky 1996: 42 (ch. North America) - Merkur 1985:7 - Kleivan & Sonne 1985: 14 - Rubcova 1954: 128 - Kleivan & Sonne 1985: 27 - Kleivan & Sonne 1985: 30–31 - Jones, Peter N. 2008 Shamans and Shamanism: A Comprehensive Bibliography of the Terms Use in North America. Boulder, Colorado: Bauu Press. - Beneath the Underdog: Race, Religion, and the Trail of Tears. "The missionaries, and especially those of the American Board, established a basic position of neutrality "between two fires" and as the Bible did not explicitly condemn slavery, they accepted "all to our communion who give evidence that they love the Lord Jesus Christ."" - Celia Haig-Brown. Resistance and Renewal: Surviving the Indian Residential School. p. 104. "we were all talking Shuswap. ... She said to us, 'You're never to get caught talking your language ... You'll get whipped;you'll really get punished' ... So we were careful after that not to be caught speaking. ... When we were way out there, we'd talk together in our language." - Christian Aboriginal Infrastructure Developments. - Dean, Bartholomew 2009 Urarina Society, Cosmology, and History in Peruvian Amazonia, Gainesville: University Press of Florida ISBN 978-0-8130-3378-5 - Salak, Kira. Hell and Back. National Geographic Adventure. - Joralemen, D. and D. Sharon 1993 Sorcery and Shamanism: Curanderos and Clients in Northern Peru. Salt Lake City: University of Utah Press. - Dean, Bartholomew 1998 "Review of Sorcery and Shamanism: Curanderos and Clients in Northern Peru" American Ethnologist. 25(1): 61–62. - Reichel-Dolmatoff 1997 - Boglár 2001: 26 - Gerardo Reichel-Dolmatoff: A View from the Headwaters. The Ecologist, Vol. 29 No. 4, July 1999. - Christine Hugh-Jones 1980 - Stephen Hugh-Jones 1980 - Fock 1963: 16 - "Trance and Shamanic Cure on the South American Continent: Psychopharmalogical and Neurobiological Interpretations", Anthropology of Consciousness, Vol. 21, Issue 1, pp. 83-105, ISSN 1053-4202, 2010) - Gusinde 1966, pp. 6–7 - Service, Elman: The Hunter. Prentice-Hall, 1966. - Extinct Ancient Societies Tierra del Fuegians. - Gusinde 1966: 175 - Patagonia, Tierra Del Fuego, cruising; The Yagan and Ona Indians. әлеге чыганактан 2015-06-14 архивланды. 2021-12-19 тикшерелгән. - Gusinde 1966: 15 - Gusinde 1966: 156 - Gusinde 1966: 186 - Salak, Kira (2004). Amazon.com listing for the "Four Corners: A Journey into the Heart of Papua New Guinea". . - Salak, Kira. Kira Salak's official webpage on "Four Corners". - Salak, Kira. Making Rain – from Four Corners. - Eugene L. Mendonsa : The Politics of Divination : a Processual View of Reactions to Illness and Deviance among the Sisala. University of California Press, Berkeley, 1982. p. 112 - David M Cumes "Africa in my bones" p. 14 - Susan Schuster Campbell "Called to Heal" p. 38 - Susan Schuster Campbell "Called to Heal" p. 79 - David M Cumes "Africa in my bones" p. 10 - Karanga mythology [Zimbabwe]. - (1941) «A Shaman Cult in the Nuba Mountains». Sudan Notes and Records 24 (1): 85–112. - (1946) «A Study of Shamanism in the Nuba Mountains». Journal of the Royal Anthropological Institute 76 (1): 25–37. DOI:10.2307/2844307. - Hanegraaff, Wouter J. (2014), "Entheogenic Esotericism", in Asprem, Egil; Granholm, Kennet, Contemporary Esotericism, London: Routledge, ISBN 978-1-908049-32-2, ...what is now known as neoshamanism emerged during the 1960s as a movement dominatedby enthusiasm for natural psychoactives... - ULL – Universidad de La Laguna 2012 елның 20 гыйнвар көнендә архивланган. - Ca-Com. |Бу мәкалә Татар Википедиясенең сайланган мәкаләләр рәтенә керә.|

<urn:uuid:661e6698-6b78-43f0-b2b2-4b2e2adf89c9>

CC-MAIN-2022-05

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D1%82%D3%A9%D0%B1%D3%99%D0%BA_%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B

2022-01-22T06:43:53Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320303747.41/warc/CC-MAIN-20220122043216-20220122073216-00145.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998010993003845}

tt.wikipedia.org

Татар дәүләтләре Татарларның дәүләтчелек тарихлары Урта гасырларның башлангыч чорларыннан алып аның ахырларына кадәр бара: һун берләшмәләре, Төрки каганлыгы һәм аның варислары, Бөек, ягъни Кара диңгез буе Болгарстаны, Хәзәр каһанлыгы, Идел буе Болгарстаны, Кимәк каһанлыгы һәм Кыпчак берләшмәләре, XII йөз Үзәк Азия татар дәүләтләре, Җүчи Олысы, XV-XVI йөзләрдәге татар ханлыклары һәм урдалары (Казан, Касыйм, Әстерхан, Себер һәм соңгысының элгәреләре булган Төмән һәм Шибанилар ханлыклары, 1783 елга кадәр яшәгән Кырым ханлыгы, 1504 елда юкка чыккан Олы Урда, XVII йөзнең беренче чирекләреннән соң таркалган Нугай Урдасы, 16 гасырга кадәр яшәгән Җагалдай ханлыгы). Һуннар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Һуннар — б. э. к. IX гасырдан ук хунну исеме белән мәгълүм булган төрки телле күчмә кабиләләр. Алар шул чордагы Үзәк Монголиядә һәм Төньяк Кытайда яшәгәннәр. Б. э. к. II гасырда башында Модэ торган ярымфеодаль дәүләт оешкан. Тагын күпмедер вакыт үткәч, каршылыклар ныграк кискенләшкән, һәм күчмә дәүләт ике өлешкә аерылган: көньяк хуннулар үз җирләрендә торып калганнар, ә төньяктагылары Җидесу ягына, хәзерге кыргыз-казакъ далаларына таба күченеп киткәннәр. Аларның да бер кадәресе далада калган, икенче өлеше исә, көньяк Уралга таба юлын дәвам иттергән. Каһанлыклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Абар каһанлыгы. Һуннар урдасы таркалганнан соң оешкан берләшмәләрдән берсе итеп Үзәк һәм Урта Азиядән чыккан күчмә авар (абар) кабиләләрен аерып күрсәтергә кирәк. Көнбатышка таба хәрәкәт иткәндә алар үзләренә башка күп кенә төрки кабиләләрне буйсындырганнар. - Төрки каһанлыгы, борынгы төрки кабиләләрне бергә туплауда, берләштерүдә мөһим урын тоткан. Халкының күпчелеге борынгы татарлар булган Көнчыгыш каханлыгы, сүз дә юк, татар халкы дәүләтчелегенең башлангычы булып тора.VII йөз башында каханлык икегә аерылган: Көнбатыш Төрки каханлыгы һәм Көнчыгыш Төрки каханлыгы барлыкка килгән. - Көнбатыш Төрки каһанлыгы. Көнбатыштагысы, нигездә, Урта Азия җирләрен биләгән һәм ун төрки кабиләне берләштергән. - Көнчыгыш Төрки каһанлыгына, җирләре янәшә булганлыктан, Кытай империясеннән саклану өчен тагын да күбрәк көч куярга туры килгән. Баштарак ул үз бәйсезлеген саклый алган, ләкин бераздан яңадан шул ук империягә бәйле булып калган. - Кимәк каһанлыгы — Көнбатыш Себердәге дәүләт. Каханлыкның төп җирле халкы шулай ук төрки телле кабиләләр, кыпчаклар белән кардәш кимәкләр булган. Дөресрәге, әлеге кабиләләр берлегенең зур бер өлеше, көнбатыш төркеме, кыпчаклар дип йөртелгән. - Хәзәр каһанлыгы— Көнчыгыш Аурупаның Идел буе, Төньяк Кавказ һәм, гомумән, Урта Ауразия халыклары тарихында зур эз калдырган беренче феодаль дәүләт. Болгар илләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Бөек Болгар иле Азак буе, Донның түбәнге агымындагы һәм Таман ярымутравындагы җирләрне биләп торган. Башкаласы Тамандагы элекке грек шәһәр-порты Фанагурис (Фанагория) булган. Таматарха да зур шәһәрләрдән саналган, соңрак рус чыганакларында ул Тмутаракань исеме белән мәгълүм. - Идел буе Болгары (Болгар, чуаш. Атӑлҫи Пӑлхар) – VIII г – XIII гасырларда яшәгән, Идел һәм Чулман елгалары бассейнында урнашкан дәүләт. Монголлар тарафыннан XIII гасырда җимерелгән. Алтын Урда һәм аннан соңгы дәүләтләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Казан ханлыгы – 1438–1552нче елларда (кайбер чыганаклар буенча 1445-1552) яшәгән феодаль төзелешле дәүләт. 1438 елда Алтын Урда составыннан аерылып чыга. - Кырым ханлыгы(кырымтатарча Qırım Hanlığı) — 1443 елдан башлап 1783 елга кадәр яшәгән кырым татарлары дәүләте. - Себер ханлыгы - Әстерхан ханлыгы - Олы Урда - Нугай Урдасы Башка илләргә буйсынган дәүләтләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Җагалдай ханлыгы — Бөек Литва кенәзлегенә. - Касыйм ханлыгы — Мәскәү кенәзлегенә. - Болак арты Республикасы — ССРБга. - ТАССР — ССРБга. - Татарстан Җөмһүрияте — Русия Федерациясенә.

<urn:uuid:2da0a094-2566-4e6d-9b5c-27f15d4cb5a7>

CC-MAIN-2020-24

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%B4%D3%99%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%82%D1%87%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B3%D0%B5

2020-06-02T15:13:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-24/segments/1590347425148.64/warc/CC-MAIN-20200602130925-20200602160925-00295.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000048875808716}

tt.wikipedia.org

Алатскиви Тасвирлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Замок шул ук исемдәге күл ярында төзелгән. Аның асимметрик планы булдырылган : бер ягы икенчесеннән зуррак , берсе — бер кат, икенчесе-ике кат. Замок тирәли 41 кечкенә ярдәмче бина урнашкан (тарихи яктан алар 57 иде: кер юу бүлмәсе, аш-су бүлмәсе, ат абзары, сарайлар, тегермән, чиркәү, зират һ.б.), йозак янындагы парк 130 гектар мәйданны били һәм Тартум өязенең иң зур паркы булып тора. Төп агачлар: имән, өрәнге якындагы юл буенда юкәләр утыртылган; күлдән тыш, паркта ике зур булмаган буа ясалган. Паркта Калевипоэг мифологик баһадирының скульптурасы тора, элек анда шулай ук Бельведер Аполлонының күчермәсе тора иде, әмма хәзер ул Кадриорг, Таллин паркына күчерелгән. Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Замок XVI гасыр ахырында төзелгән, ә аның турында беренче искәртүләр 1601 елга карый. 1628 елда Швеция короле Густав II Адольф аны үзенең сәркәтибе Юхан Адлер Сальвиска бүләк итте. 1642 елда замок җирбиләүче Йоахим Кронманга күчә. 1753 елда замок Стакельберг гаиләсенә, 1870 елда Нолькеннар гаиләсенә күчә. 1876-1885 елларда барон Арвед Георг фон Нолькен Шотландиянең Балморал король резиденциясендә үз дизайны буенча замокны яңадан төзи. 1919 елда, Азатлык сугышы вакытында замок миллиләштерелә һәм авыл хуҗалыгы министрлыгы карамагына тапшырыла. Ул мәктәп, чик сакчылары казармасы, колхоз идарәсе, кинотеатр һәм китапханә булып хезмәт итә. 2005-2011 елларда зур реконструкция ясала. Беренче катта биш бүлмә Эдуард Тубин музее өчен бирелгән. Аның өчен 60-120 урын сыйдырышлы өч зал җиһазландырылган, ресторан һәм 8 кунакны сыйдырырлык кунакханә бар. Замок подвалында кайчандыр биредә яшәгән кешеләрнең балавыздан ясалган сыннары күргәзмәсе урнаштырылган.

<urn:uuid:6735ae86-cab0-4118-9f3e-8a0779c4122b>

CC-MAIN-2019-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%B0%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B2%D0%B8

2019-10-17T05:21:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-43/segments/1570986672723.50/warc/CC-MAIN-20191017045957-20191017073457-00020.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999956488609314}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Сентябрь-октябрь айларында бер төркем укучылар бердәм дәүләт имтиханын кабат тапшыра алачак. Быелдан гамәлгә кергән үзгәрешләр егет-кызларга мәҗбүри предметлардан тагын бер тапкыр үз көчләрен сынау мөмкинлеге бирә. Укучыларга ел дәвамында күп тапкыр БДИ тапшыру мөмкинлеге бирү турында инде узган елда ук сүз чыккан иде. Моның өчен ил буенча махсус үзәкләр челтәрен ачу нияте белдерелде. Бу планнар өлешчә гамәлгә дә ашырыла башлады. Күп тапкыр булмаса да, быелдан укучыларга имтиханны кабат тапшырып карарга рөхсәт иттеләр. Урта гомумбелем бирү программасы буенча дәүләт йомгак аттестациясен үткәрү тәртибенә кертелгән үзгәрешләр нигезендә, 2015 елның көзендә имтиханны БДИга җитди сәбәпләр аркасында килә алмаган, ике мәҗбүри предмет буенча да минималь баллны туплый алмаган яки өстәмә вакытта тапшырып янә бер предметтан начар нәтиҗә күрсәткән, шулай ук математика һәм рус теле нәтиҗәләрен яхшыртырга теләгән узган ел чыгарылыш сыйныф укучылары тапшыра ала. Көзен имтихан тапшырыга теләгән укучыларга төбәк мәгариф идарәләре тарафыннан билгеләнгән теркәлү урыннарына гариза тапшырырга кирәк. Моның өчен 25 августтан 12 августка кадәр вакыт бирелә. Өстәмә имтихан бирү көннәре: - 26 сентябрьдә (шимбә) – математика (база дәрәҗә), математика (профиль дәрәҗә); - 29 сентябрь (сишәмбе) – рус теле, - 9 октябрь (җомга) – математика (база дәрәҗә), математика (профиль дәрәҗә), рус теле. Искәртеп узабыз, агымдагы елда БДИда 18 156 чыгырылыш сыйныф укучысы катнашты. Мәҗбүри имтиханнырдан тыш, иң күп укучылар җыйган имтиханнар алдагы еллардагы кебек үк – җәмгыять белемен тапшырырга 8 427 укучы килгән, биологиядән үз белемен 3 025 кеше тикшергән, химияне 2 339 егет-кыз сайлаган. Татарстанда быел 10 фәннән (информатика, биология, җәмгыять белеме һәм француз теленнән кала) БДИ буенча уртача балл, былтыргы нәтиҗәләр белән чагыштырганда, югарырак. Физикадан күрсәткечләр 6,92, немец теленнән 11,32, рус әдәбиятыннан 5,04, географиядән 2,63 баллга югарырак. Мәҗбүри булган математика һәм рус теле имтиханнар нәтиҗәләренә килгәндә, бу предметлар буенча мәктәпне тәмамлаучыларның белем дәрәҗәсе әллә ни үсмәгән. Күрсәткечләр 1-3 баллга гына югарырак. Мәгълүм булганча, быел укучыларыбыз беренче тапкыр база дәрәҗәдәге математика имтиханын тапшырды. Уртача нәтиҗәләр – 4,03 балл (5 баллы система буенча). Шул ук вакытта БДИны начар тапшыручылар исәбе арткан. Профиль математикадан минималь баллны гына җыючылар 6,36%ка күбрәк булган, база математика буенча "икеле" алучылар 2,64 % - 221 кеше булган.

<urn:uuid:e0b4116b-e214-474c-bdc2-6b5c536de94f>

CC-MAIN-2019-51

http://belem.ru/node/5825

2019-12-13T05:16:10Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-51/segments/1575540548544.83/warc/CC-MAIN-20191213043650-20191213071650-00021.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999914169311523}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Татар теленең эш программасы аңлатма язуыннан, укучыларының белем, осталык һәм күнекмәләренә төп таләпләрен, контроль чараларны үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укыту-тематик планнан тора. Укыту планында 11 нче сыйныфта татар теленнән атнага 1 сәгать вакыт бирелә. Программа 34 сәгатькә исәпләнгән. Яңа стандарттагы иң мөһим таләп мондый: мәктәпне тәмамлаганда, «укучы үз алдына максат куярга һәм аны тормышка ашыру юлларын үзе таба алу дәрәҗәсенә күтәрелергә тиеш". Бу – яңа стандартта эшлекле белем дип атала. Эшлекле белем – стандарт керткән яңалыкның әһәмиятле эчтәлеген ачып бирүче иң гомуми төшенчә. Белем алу гамәлләренең структурасын һәм принцибын стандарт үзе аңлата. Рус мәктәбендә укучы татар балаларына ана теле буенча системалы фәнни яктан ныклы белем бирелә, тел һәм сөйләм күнекмәләре булдырыла, ягъни танып белү, гамәли юнәлештәге эш тормышка ашырыла. Бу исә үз телеңне камил белү, башка фәннәрне яхшырак үзләштерү өчен дә нигез булып тора. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:f2ef7afa-7a20-4b5b-bac0-f68aad654dc9>

CC-MAIN-2020-10

http://belem.ru/node/2856

2020-02-22T10:35:12Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-10/segments/1581875145657.46/warc/CC-MAIN-20200222085018-20200222115018-00342.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999788999557495}

belem.ru

Театр мәйданы (Казан) |Төбәк|| Казан губернасы →| ТАССР |Шәһәр||Казан| Театр мәйданы (рус. Театральная площадь) — Казанда 1768 елда барлыкка килгән мәйдан. Шәһәрнең тарихи үзәгендә урнашкан әлеге мәйданда берничә театр бинасы тезелеп торган, мәйданның атамасы шуннан килә. 1924 елның сентябреннән Ирек мәйданы исемен йөртә. Казанның меңьеллыгына әзерләнгәндә, 2003—2004 елларда мәйданда зур яңарту эшләре алып барып, шәһәр халкы соравы буенча, элекке исемен кайтару турында игълан ителә, ләкин хәзерге исем сакланып кала[1]. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Казан губерна архитекторы (1783—1791 елларда) В. И. Кафтырев (1730-еллар —1804) төзегән Казан шәһәренең даими планында (Казанның беренче генераль планы) Театр мәйданы 1768 елда барлыкка килә. В. И. Кафтырев планда аның исемен куймый, урынын гына билгели. Казан губерна һәм Казан шәһәр архитекторы (1834—1844 елларда) Ф. И. Петонди 1838 елда төзегән планда мәйдан исеме күрсәтелә. Мәйдан классик стильдә планлаштырылган: тигез яклы турыпочмаклык рәвешендә, биналар симметрияле итеп урнаштырылган. Әүвәл Казанда театр өчен махсус бина булмый. Спектакльләрне Беренче Казан ирләр гимназиясе театрында күрсәтәләр. XVIII гасырның 60нчы елларыннан гимназиядә укучылар һәм шәһәр театр сөючеләре көче белән халык алдында театр тамашалары күрсәтелә, шулай итеп Казанда театр тарихы башланып китә. Шәһәр чите булган мәйданда беренче театрның зур агач бинасын, 30 мең сум акча тотып, алпавыт, антрепренер П. П. Есипов (?—1814) 1802 елда төзетә (хәзерге Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт академия опера һәм балет театры бинасы урынында). Әлеге театрда аның крепостной керәстияннары уйный. Театр әйләнә-тирәсен «Театр мәйданы» дип атый башлыйлар. Әлеге театр бинасы 1814 елгы янгында зур зыян күрә. Хуҗасы үлгәч, бинаны сүтәләр. 1835 елда театр өчен агачтан яңа бина төзелә, әмма 1842 елгы көчле янгын вакытында бина янып бетә. Ун ел мәйданда театр булмый тора. Мәйданда солдатлар күнегүләр үткәрә. 1852 елда Театр мәйданында беренче тапкыр таштан театр өчен махсус бина салына (хәзерге Ленин һәйкәле артында). Ул ике тапкыр (1860, 1874 елларда) яна. 1874 елгы янгыннан соң архитектор Н. Грицевич бинаны яңартып кора, фасадлы итә, тамаша залын бер ярым тапкырга зурайта. Казанның үз опера труппасы булмаганлыктан, театрга артистлар чит илдән, гадәттә, Италиядән килеп уйныйлар. 1874 елның 26 августында Казанның үз труппасы М. Глинканың (ru) «Жизнь за царя» операсын куя — әлеге дата Казан операсының туган көне булып исәпләнә. Театрда опералар да, драмалар да куела, күренекле артистлар М. Г. Савина (ru), П. А. Стрепетова (ru), Ф. И. Шаляпин һ. б. чыгыш ясый. 1919 елда театр бинасы яна. ХХ гасырның башына кадәр хәзерге мәйдан урынында беренче шәһәр театры, ә опера һәм балет театры урынында Державин бакчасы, әлеге бакчада ике һәйкәл урнашкан булган: Державин һәйкәле (1870—1932 еллар, җимерелгән, 2003 елда торгызылган) һәм Кутузов һәйкәле (1915). Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - «Их именами названы улицы Казани», Казань, Татарское книжное издательство, 1977. - Амиров К. «Казань: Где эта улица, где этот дом», Казань, 1995. - Надежда Корнеева. Прогулки по Казани. М.: ООО «Издательство АСТ», 2017, 48-49нчы бит. ISBN 978-5-17-100448-4 - Әгъзам Фәйзрахманов. Театр мәйданы. «Татарстан яшьләре», 2019 ел, 17 гыйнвар, 8нче бит. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Казань. Театральная площадь. iske-kazan.ru(рус.) - Вадим Игнатьев. Казань до 1917 года на цветных открытках. fishki.net, 30.03.2016(рус.) Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

<urn:uuid:0cb600ac-d51b-4f5d-8400-def967522f44>

CC-MAIN-2021-04

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%B0%D1%82%D1%80_%D0%BC%D3%99%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%8B_(%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD)

2021-01-16T10:32:46Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-04/segments/1610703505861.1/warc/CC-MAIN-20210116074510-20210116104510-00699.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999289512634277}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы 2019 елда Татарстан мәгариф объектларын капиталь ремонтлауга барлыгы 3 млрд. сумнан артык акча бүлеп бирелгән. Мәгариф объектларын капиталь ремонтлау программасы - Татарстанда социаль әһәмияткә ия объектларны ремонтлау буенча иң зур программа. Хәзер республикада сигез белем бирү учреждениесе: өч мәктәп һәм биш балалар бакчасы ремонтланган инде. Калган 142 объектта да ремонт эшләре бара инде. Сүз 26 гомуми белем бирү мәктәбе, тугыз махсус интернат-мәктәп һәм 107 балалар бакчасы турында бара. http://mon.tatarstan.ru/tat Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:44ff12c9-daae-42f3-8816-40d315c414be>

CC-MAIN-2019-43

http://belem.ru/node/7642

2019-10-19T08:31:03Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-43/segments/1570986692126.27/warc/CC-MAIN-20191019063516-20191019091016-00060.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998123049736023}

belem.ru

Муса Гәрәев |Муса Гайса улы Гәрәев| |Туу датасы||9 июнь 1922| |Туу урыны||Иләкшиде, Башкортстан, Русия| |Үлем датасы||17 сентябрь 1987 (65 яшь)| |Үлем урыны||Уфа, БАССР, РСФСР| |Иялек||Совет Армиясе, һава көчләре| |Гаскәр төре||944-нче авиация полкы; 74-нче авиация полкы< 1-нче гвардия дивизиясе < 3-нче Белорус фронты| |Дәрәҗә| |Бүләкләр һәм премияләр| |1964| Муса Гәрәев – хәрби очучы, ике тапкыр Советлар Берлеге Каһарманы. Тәрҗемәи хәле[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Муса Гайса улы Гәрәев 1922 елның 9 июнендә Илеш районының Иләкшиде авылында ярлы игенче гаиләсендә дөньяга килә. Рәсми документлар буенча -башкорт[1][2]. Башлангыч һәм тулы булмаган урта мәктәпне тәмамлый. 1937 елда республиканың башкаласына килеп, Уфа тимер юл техникумына укырга керә. "Бик яхшы" билгеләренә генә укый, авиация белән кызыксына, Уфа аэроклубына йөри. Аэроклубны тәмамлагач, Энгельс шәһәрендәге хәрби очучылар мәктәбе курсанты булып китә. Анда ярты еллап укыгач, Бөек Ватан сугышы башлана. 1942 елның 25 сентябреннән фронтта. Сержант Муса Гайса улы дошман белән беренче тапкыр Сталинград янында очраша. Озак һәм каты сугышлардан соң Дон фронты гаскәрләре һәм Сталинградны саклаучы дивизияләр артиллерия һәм авиация штурмы ярдәме белән һөҗүмгә күчә һәм дошманны тар-мар итә. 1944 елда М. Гәрәев эскадрилья командиры итеп тәгаенләнә. "Ил-2" самолетында Донбасста һәм Миус елгасы буенда дошманның танкларын, пехотасын, аэродромнардагы самолетларын юк итә. Һөҗүм нәтиҗәсендә Донбасс азат ителгәннән соң, Муса Гәрәев хезмәт иткән 1нче Гвардия Сталинград дивизиясе Кырым ярымутравына юнәлә. Беларуста һөҗүм башлангач, Мәскәү – Минск магистрале буйлап чигенүче дошманга безнең авиация тарафыннан аеруча куәтле һөҗүм ясала. Юл дошманның яндырылган һәм җимерелгән танклары, машиналары, хәрбиләренең мәетләре белән түшәлә. Бу операциядә Муса Гәрәев һәм ул җитәкчелек иткән төркем командование куйган бурычны төгәл үти. Сугыштан соң Муса Гәрәев авиация полкы командиры булып хезмәт итә. 1951 елда — М. В. Фрунзе исемендәге Хәрби академияне, ә 1959 елда СССР Генераль штабы академиясен тәмамлый. 1956 елда аңа полковник званиесе бирелә. 1948 елда Геройга Илеш районының Иләкшиде авылында бронза бюсты куела. Ул, 1960 елда Уфага күчерелеп, Дан бульварына урнаштырыла. 1947 елда скульптор Н.В. Томский тарафыннан Муса Гәрәевның базальттан ясалган скульптура портреты Третьяковский галереясында саклана. 1964 елда, сәламәтлеге какшау сәбәпле, отставкага чыга. Уфа шәһәрендә яши һәм эшли. Башкаланың шәрәфле шәхесе 1965-1977 елларда ДОСААФның республика комитеты рәисе була. Муса Гәрәев каты авырудан соң 65 яшендә 1987 елның 17 сентябрендә вафат була, Уфаның Җиңү паркында җирләнгән. Хәрби бүләкләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Майор Муса Гәрәевка немец илбасарларына каршы сугышта күрсәткән батырлыклары өчен 1945 елның 23 февралендә Советлар Союзы Герое исеме бирелә, шул ук елның 19 апрелендә икенче тапкыр Советлар Союзы Герое исеме һәм "Алтын Йолдыз" медале белән бүләкләнә. Сугыш азагына штурмовикларның 1нче гвардия авиация дивизиясенең байрагын биш хәрби орден бизи. Муса Гәрәев хезмәт иткән 76нчы авиация полкыннан 25 кешегә Советлар Союзы Герое исеме бирелә, аларның өчесе бу исемгә ике тапкыр лаек була. Ленин ордены, өч Кызыл Байрак ордены, Кызыл Йолдыз һәм I дәрәҗә Ватан сугышы, Александр Невский һәм III дәрәҗә Богдан Хмельницкий, Хезмәт Кызыл Байрак орденнары, "Батырлык өчен" һәм "Сталинградны обороналаган өчен" медальләре, башка бик күп чит ил бүләкләре бизи. Муса Гайса улы 1945 елның 24 июнендә Мәскәүдә үткән Җиңү парадында катнаша.

<urn:uuid:ed247e63-012b-400e-9c35-1d4c11f9fc6e>

CC-MAIN-2020-45

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%81%D0%B0_%D0%93%D3%99%D1%80%D3%99%D0%B5%D0%B2

2020-10-24T01:30:22Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-45/segments/1603107881551.11/warc/CC-MAIN-20201023234043-20201024024043-00700.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997758269309998}

tt.wikipedia.org

Цинь Шихуанди Цинь Шихуан-ди (кыт. 秦始皇, пиньинь Qín Shǐ Huáng; 259—210 еллар б. э. кадәр) - Цинь дәүләте башлыгы. Цинь дәүләтенең беренче көчле патшасы Цинь-шихуан-ди булган (яңа эрага кадәр 221—209 нчы еллар). Ул зур реформалар уздырган дип уйлыйлар. Ул аерым идарәчеләрнең һәм сановникларның мөстәкыйльлеген бетергән, аларны үз хакимлегенә буйсындырган. Патша хакимлеге астында берләштерелгән бөтен жирне 36 административ округка бүлгән. Цинь-шихуан-ди һәр округка наместниклар куйган. Наместниклар өстеннән аерым ышанычлы кешеләр күзәтеп торганнар, алар анда булган хәл¬ләр турында патшага хәбәр итеп торганнар. Цинь-шихуанди хәрби реформа да уздырган. Кытай дәүләтен үзләренең һөжүмнәре белән төньяктан һуннар һәм шулай ук Урта Азия халыклары һәрвакыт борчып торганнар. Авыр арбалы иске гаскәр күчмә халыкларга каршы тора алмаган. Цинь-ши-хуанди жиңел һәм тиз йөрешле кавалерия төзегән. Электән үк салына башлаган Бөек Кытай дивары төзелешенә дә ул шулай ук зур игътибар иткән. Бу дивар төньяктагы күчмә халыклардан саклану өчен салынган. Аны төзү өчен, борынгы әкиятләргә караганда, 400 меңнән артык кеше кирәк булган. Крестьяннарга авыр йөкләмәләр салынган: төзелеш вакытында шулай ук коллар хезмәтеннән дә нык рәвештә файдаланганнар. Цинь-ши-хуанди үзенен югары хакимлеген көчәйтү өчен, борынгы риваятьләр әйтүенчә, иске кануннар язылган бөтен китапларны яндырырга боерык биргән. Тик игенчелек, медицина һәм астрономия буенча язылган кулланма китаплар гына калдырылган. Бу чорда эре жирбиләүчеләр тагын да көчәйгәннәр; жирләреннән мәхрум ителгән крестьяннар һәм коллар саны һаман үсә барган. Жир мәйданнары эре колбиләүчеләр кулында туплана килгән, алар аны сата, арендага бирә яки үзләренең якыннарына бүләк итә алганнар. Цинь-ши-хуанди исән вакытта ук крестьяннарның һәм колларның яңа тәртипләргә каршы киң хәрәкәте башланган. Эре жирбиләүчелек үсә барган саен, крестьяннарның жир участокларын ул үз эченә ала барган һәм крестьяннар һаман бөлә барганнар. Яңа эрага кадәр 206 нчы елда, монардан риза булмаган крестьяннар һәм коллар үзләренең юлбашчылары Лю Бан җитәкчелеге астында берләшкәннәр. Ул Цинь династиясе патшасын бәреп төшергән һәм властьны үз кулына алган. Цинь патшалыгы шулай җимерелгән. Шушыннан соң борынгы Кытай тарихында яңа Хань чоры дип аталган чор башлана (яңа эрага кадәр 206 нчы елдан алып, яңа эраның 220 нче елына кадәр). Чыганаклар[үзгәртү] Урта мәктәпнең 5-6 нчы класслары өчен дәреслек. проф. А.В.Мишулин редакциясендә. Казан, Татгосиздат, 1941.

<urn:uuid:d5d26f03-aa4e-4e48-926d-914c8625627f>

CC-MAIN-2014-41

http://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B8%D0%BD%D1%8C_%D0%A8%D0%B8%D1%85%D1%83%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B8

2014-09-15T02:02:53Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2014-41/segments/1410657102753.15/warc/CC-MAIN-20140914011142-00097-ip-10-196-40-205.us-west-1.compute.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999992847442627}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Парижда Варен Фонды премиясенең гуманитар һәм хокук фәннәре өлкәсендәге лауреатларын бүләкләү булып узды. Ришат Сабитовның "Хәзерге заман Россия федерализмы һәм Татарстан Республикасы" исемле докторлык диссертациясе "Чагыштырма хокук белеме һәм чагыштырма политология" категориясендә югары бүләккә лаек булды, дип хәбәр итәләр Татарстан Республикасының Франциядәге Тулы вәкаләтле вәкиллегендә. Варен Фонды оригинальлеге һәм үзенчәлекле булуы белән аерылып торган фәнни хезмәтләрне бүләкләү белән шөгыльләнә. Шундый хезмәтләрнең берсе буларак Ришат Сабитовның Сорбонна университетында яклаган докторлык диссертациясе дә танылды. Франциянең Конституция Советы рәисе Жан-Луи Дебре татарстанлыга диссертациянең бастырып чыгарылган беренче экземплярын бүләк итте. Танылган LGDJ юридик әдәбият нәшрият йорты тарафыннан таралучы бу китап күпләп сатыла башлаган. Аның битләрендә федераль үзәк һәм Татарстан арасындагы үзара мөнәсәбәтләр аша Россия федерализмы үсеше тикшерелә. Тантанада фонд рәисе Даниэль Пузаду, Варен Институты президенты Жан-Пьер Масиас, Татарстан Республикасының Франциядәге тулы вәкаләтле вәкиле Искәндәр Йосыпов һәм Франциянең фәнни җәмәгатьчелеге вәкилләре катнашты. Чыганак: http://tat.tatar-inform.ru qdb 14 Декабрь, 2013 - 08:55 Permalink дөрес рәсем куймагансыз . анда казан турында сүз барамы? кем белә? татарстан дип язылган. ә сез казан символын куйгансыз. анысы да урыс казаны символы. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:470daaef-d071-45bc-af9f-d0e9d80a91e0>

CC-MAIN-2020-40

https://belem.ru/node/4759

2020-09-28T00:21:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-40/segments/1600401582033.88/warc/CC-MAIN-20200927215009-20200928005009-00437.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999809205532074}

belem.ru

Парфия патшалыгы (Пәһләви телендә: Aryānšaθr / Aryānšahr, шулай ук Парфия державасы яки Парфия империясе; ориг. Parθava — Pahlav/Pahlavanigh)[1] — борынгы дәүләт, аның биләмәләре Каспий диңгезеннән көньякка һәм көньяк- көнчыгышка таба хәзерге Төркмәнстан, Иран, Гыйрак, Әфганстан һәм Пакьстан территорияләрендә урнашкан була. Безнең эрага кадәр 250 еллар тирәсендә Селевкид дәүләтенә буйсынган Парфия сатрапиясендә барлыкка килә. Төп халкы — парфяннар. Патшалык чәчәк аткан чорында (Безнең эрага кадәр I гасыр уртасы) Месопотамиядан Һиндстан чикләренә кадәр гаять киң өлкәне үзенә һәм үзенең сәяси йогынтысына буйсындыра. 470 ел дәвамында дип әйтерлек бу патшалык була һәм безнең эрага кадәр 220-енче елларда дәүләт баларак яшәүдән туктый. Борынгы Рим тарихчысы Марк Юниан Юстинның «Помпей Троганың "Филипп тарихы" әсәре эпитомасы» әсәрендә, Парфия патшалыгына скифлар нигез салган дип күрсәтелә.[2] Кытайның Чжан Цянь елъязмаларында Парфия Аньси дип атала[3]. Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Фаразларзың берсе буенча, Аршакидларның парфян династиясенә Бактриядан Аршак I Парфянский нигез сала. Аның җитәкчелегендә парналарның (дахтарның) күчмә кабиләләре Селевкид дәүләтенең провинциясе булган һәм Иранның төньяк-көнчыгыш территориясендә урнашкан Парфияга басып керә (Безнең эрага кадәр 238 ел). Озак һәм күп кан коелган сугышларда парфяннар Иранның бөтен территориясен дип әйтерлек, Месопотамияны, ә көнчыгышта — Грек- Бактрия өлкәләрен үзенә буйсындыра. Безнең эрага кадәр I гасыр башында Парфия патшасы Митридат II хәкимлек иткәндә (Безнең эрага кадәр 123—88 еллар) парфяннар Рим дәүләте белән беренче бәйләнешләрне урнаштыра; алга таба Парфия Көнчыгышта Римның төп дошманына әйләнә. Бу сугышта я берсе, я икенчесе җиңүгә ирешә: Красс белән Антонийның җиңелүенә (ярашлы рәвештә безнең эрага кадәр 53 һәм 36 еллар) Рим императорлары Траян, Луций Вера (Марк Аврелий белән бергә хәкимлек итүче, ул, номиналь командующий гына булганга күрә, һугыш операцияларенә командалык итми) һәм Септимий Северның (Безнең эрага кадәр 115—117, 162—165 и 198—199 еллар) хәрби походлары белән җавап бирә, бу сугышлар барышында алар Парфияның Тигр елгасында урнашкан баш каласы Ктесифонны өч тапкыр басып алуга ирешә. Рим белән алып барылган талдыргыч сугыш һәм ил эчендә тотрыклылыкның булмавы парфяннар державасының көчсезләнүенә китерә. Шундый шартларда Парс провинциясендә (хәзер Фарс) үзләрен фарсы Әһәмәнидләренең варислары дип игълан иткән Сасанидлар династиясе күтәрелә. Безнең эрага кадәр 226 елда соңгы Аршакид — патша Артабан V Сасанидлар династиясеннән Ардашир (Артаксеркс) белән сугышканда һәлак була. Юстин үзенең «Помпей Троганың "Филипп тарихы" әсәре эпитомасы» дигән хезмәтенең XLI—XLII китапларында[4]. Парфия, Грек-Бактрия һәм Әрмәнстан тарихын ентекле һүрәтләй. Династиягә нигез салу һәм патшалыкны булдыру[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Тулаем кабул ителгән концепцияләр буенча, селевкидларның Парфия өлкәсендәге наместнигы Андрагор, бәйсезлек игълан итеп, грекларга охшатып Парфия дип аталган яңа патшалык булдыра. Бу дәүләт хәзерге Иранның төньяк-көнчыгышында һәм борынгы Иран чыганаклары буенча Апартик баларак билгеле булган Төркмәнстанның көньяк өлешендә урнаша. Андрагорның бәйсезлек игълан итүе дахлар кабиләләренең аларның җиренә басып кергән чорына туры килә. Басып керүдә төп рольне дакларның юлбашчылары чыккан парна кабиләсе уйный. Иран тарихында Парфия дәверен Безнең эрага кадәрге 247 елдан алып исәпләү кабул ителгән, еш кына бу дата башында Аршак торган Парфия патшалыгына нигез салу елы дип хата ясыйлар. Безнең эрага кадәр 247 елда Аршакидлар династиясе тарафыннан соң барлыкка китерелгән Парфия патшалыгы белән бутамау өчен еш кына Андрагор патшалыгы дип аталган Парфия патшалыгына дакларның басып керүе башлана. Дакларның юлбашчысы Аршак I ике елдан соң Андрагор гаскәре белән сугышканда һәлак була, һәм власть Парфияны яулап алуны дәвам иткән энесе Тиридат кулына күчә. Җиңгәннән соң, властьны кулына алып, Тиридат үзен Аршак II исеме астында Парфия патшасы тәхеткә утыра. Күп кенә галимнәр Тиридат ул — Аршак I дип фикер йөртә, һәм элек Аршак Беренченеке дип танылган күп кенә хезмәтләр Тиридат хезмәтләре буларак теркәлә. Династиянең һәм дәүләтнең килеп чыгышы турында башка юрамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Фәндә тулаем кабул ителгән юрамалардан тыш Аршакидлар династиясенә һәм Парфия дәүләтенә нигез салу турында тулаем кабул ителгән, әмма фән тарафыннан исбат ителмәгән фактлары булган башка юрамалар да бар. Беренче юрама буенча, Селевкидлар дәүләтендә низагъ тугач, Бактрия хакиме Диодот һәм Парфия хакиме Андрагор бәйсезлек яулап алуга ирешә. Диодот Бактрияда үз властен ныгыта, ә Андрагор властен саклый алмый. Парфиягә төньяктан парналар һөҗүм итә, шул сугыш вакытында Андрагор һәлак була, илдәге власть парналарның хакиме Аршак (Арсак) кулына эләгә. Вакыт үтү белән көнбатышта яшәүчеләрнең күзен кыздырган Парфия патшалыгы Көнчыгышта Римның даими дошманына әверелә. Бу юрама бик популяр.[5] Икенче юрама буенча, Андрагор, парналар һәм аларның яулап алган җирләре турында бер нәрсә дә әйтелми. Селевкид дәүләте наместнигы (Аррианда — ул Ферекл, Синкелда — Агафокл) абый-эне икәүнең (аларның исемнәре — Тиридат һәм Аршак) берсенең җирләренә басып керә. Шуннан соң яшерен килешү барлыкка килә һәм басып кергән хаким һәлак була, ә парфяннар азатлыкка ия була. Аршак 2 ел гына хәкимлек итә, ә Тиридат — 37 ел. : Өченче юрама буенча, Парфияны барлыкка китерүдә Искәндәр Зөлкәрнәйннең (Александр Македонскийның) ролен исәпкә алырга кирәк. «Парфяннарны буйсындырып, Искәндәр чыгышы белән фарсы аксөякләренә караган Андрагорны алар өстеннән хаким (praefectus) итеп куя (ex nobilis Persarum); Парфияның соңгы патшаларының тамырлары Андрагорга барып тоташа» (Iust. XII, 4, 12). Искәндәр үлгәннән соң (Безнең эрага кадәр 323 ел) Иран башта Сүрия хуҗалары Селевкидлар кулында була, әмма Бөек Искәндәр үлгәннән соң берничә ел үткәч, Атропат Мидияда бәйсез дәүләтне торгыза, аны Атропатена дип атыйлар. Көнчыгышта барлыкка килгән дәүләтләр — Иранның ерак төньяк-көнчыгышындагы Грек-Бактрий дәүләте (Безнең эрага кадәр 256 елдан) һәм Хорасанда Парфия патшалыгы ярыйсы ук ныгып ала. Безнең эрага кадәр 250 ел тирәсендә парналар Аршак җитәкчелегендә Селевкидларның сатрапиясы булган Парфиенага ягни Парфияга басып керә һәм аның белән бергә күрше генә яткан Гиркания өлкәсен дә буйсындыра. Тагын бер юрама буенча, Аршак үзе Селевкидлар белән сугышта һәлак була, алга таба парналар Аршакның энесе Тиридатның кул астында кала, ул үзенә тәхет исеме итеп Аршак II исемен ала. Безнең эрага кадәр 230—227 елларза Селевк II үз властен ныгытырга тырышып карый, әмма барып чыкмагач, Парфияга Аршакидларның хуҗа булуын танырга мәҗбүр була. Безнең эрага кадәр 209 елда Парфия Селевкид патшасы Бөек Антиох Өченчегә буйсындырыла, ләкин тиздән бәйсезлек яулап алуга ирешә. Патшалыкның чәчәк атуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Парфия патшасы Митридат I безнең эрага кадәр 170—138/137 елларда Селевкидлардан көнчыгыш сатрапияларны — Персияны (хәзер Иран), Месопотамияның зур гына өлөшен тартып ала һәм Грек-Бактрий дәүләтенең Һиндукушка кадәрге өлөшен буйсындыра. Ул беренчеләрдән булып патшалар патшасы титулын кабул итә, моның белән ул үзен Әхәмәнидлар варисы дип игълан итә. Селевкидлар үзләренең хакимлеген торгыза алмый — селевкид патшасы Антиох Җиденченең гаскәре Безнең эрага кадәр 129 елда тар-мар ителә. Шуңа карамастан Парфия бик озак вакыт күршеләре белән сугыш алып бара. Безнең эрага кадәр 123—88/87 еллар тирәсендә Дрангиананы, Арейяны һәм Маргиананы, шулай ук төньяк Месопотамияны яулаган Митридат II тәхеткә килгәч кенә тотрыклылык урнаша. Парфяннар соңгы Селевкидларның Сириядагы сәяси көрәшенә башта кушыла, Әрмәнстан парфяннарның сәяси йогынтысы астында була, анда безнең эрага кадәр 95 елда тәхеткә Тигран II утыртыла. Азак Тигран Парфияның бер өлешен буйсындыра һәм үзенә «Патшалар патшасы» титулын ала. Патша резиденциясе Нисада урнаша, аның хәрабәләре ЮНЕСКО-ның Бөтен дөнья мирасы исемлегенә кертелгән. Әрмән тарихчысы Мовсес Хоренаци Парфия кабиләләрендә 68 патшаның булуы турында яза: Изге Китапта Авраамның Әдәмнән алып егерме беренче патриарх булуы күрсәтелә; парфяннарның нәселе аннан башлана да инде. Сарра үлгәннән соң Авраам хатынлыкка Кетуруны ала, ә аннан Емран һәм аның энеләре туа. Аларны Авраам, үзе тере чакта ук Исахактан аерып, көнчыгыштагы илгә җибәрә. Парфян кабиләсе алардан килеп чыккан да инде, ә курку белмәс Аршак бу нәселнең соңгы әгъзасы. Ул Кушаннар илендә 31 ел патша булып тора, аннан соң Патшалык аның улы Арташеска кала. Егерме алты елдан соң улы Аршак атасынан калган тәхеткә утыра. Ул Бөек Аршак буларак таныла һәм, Антиохны үтереп, Әрмәнстан патшасы итеп энесе Валаршакны куя. Үзе Бахлга юллана һәм 53 ел буе шунда хәкимлек итә. Бөек Аршакның варислары Пахлавалар, энесе Валаршакның варислары Аршакуннар дип атала Пахлавалар патшалары: Аршактан соң патша булып Аршакан кала (20 ел хакимлек итә); алга таба Аршанак (30 ел); шунан Аршез — егерме ел; алга таба Аршавяр — кырк алты ел. Аршавярның өч улы һәм бер кызы була: Арташес, Карен, Сурен; кызының исеме[6] Кошм. Рим белән бәйләнешләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кытай белән бәйләнешләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Парфия патшалыгының таркалуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Урындагы сепаратизмның өстенлек ала баруы, династияләр арасындагы талаш-тартыш, аланнарның баскынчылык кылулары — Парфияның таркала башлавының беренче сәбәпләре. Шунлыктан римлылар Парфияның көнбатыш өлкәләрен талаудан тартынмый. Бигрәк тә Әрмәнстан белән Месопотамияны яулап алган һәм Парфиянең башкаласы Ктесифонга басып кергән Траян парфяннарга сизелерлек зур зыян китерә. 217—218 елларда Рим императоры Макрин парфяннарга каршы уңышсыз поход белән чыгыш ясый. Парфия гаскәре римлыларга каршы каты торса да, бу хәл Парфия дәүләтенең таркалу процесын туктатып алмый. Маргиана, Сакастан, Гиркания, Элимаида, Парс, Харакена, Хатра каласы бәйсезлек алуга ирешә. Тышкы дошманнар белән сугыш һәм эчке талаш-тартыш илне бөлгенлеккә төшерә. Бөек Кир һәм Дарийның туган җире Парста парфяннарның хәкимлек итүенә чик куйган хәрәкәт башлана. Папакның улы, Сасанның оныгы Арташир, Аршакидларга каршы ихтилал күтәреп, бөтен Парсны үзенең кул астында берләштерә. 227 елның 28 апрелендә Хормиздагане[7] янында барган сугышта Ардашир Парфия патшасы алга таба да җиңә, шул сугыш яланында ук шаханшах (патшалар патшасы) титулын кабул итә.[8][9]. Парфияның гаскәре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Парфияның гаскәре беренче Аршакидлар чорында ук Үзәк Азияның дахлар белән кабилә союзына берләшкән күчмә кабиләләре яугирләреннән туплана. Селевкидларның пехотасына каршы җайлы укчылар сугыкан. Алга таба катафрактариялар (арбага җигелгән атлар) барлыкка килә. Катафрактарийларның атлары да, яугирләре да тимер тәңкәле кием белән капланган була. Парфяннарда да пехота була, әмма ул ярдәмче рольдә генә чыгыш ясый. Буйсындырылган халыклар вәкилләре, атап әйткәндә, Парфияга күченеп килгән греклар, гадәттә, пехотага куела. Атаманың этимологиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Парфия термины борынгы фарсы топонимы Aphartik — Апартиктың грек юрамасы булып тора. Даклар телендә бу топоним Pahlava'(nig) — Парфян/Парфян ягы кебек сыман яңгырый, иске фарсы теленә дә шул ук формада килеп керә. Хакимнәре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Парфияда парфяннарның (парналарның) хакимнәре. Башкаласы Ниса - 1. Сиявуш (Сияварша) (Безнең эрага кадәр 500 еллар тирәсе). - 2. Улы. - 3. Ашкан, улы. - 4. Шапур, улы. - 5. Вологез (Балаш), улы. - 6. Ашкан, улы. - 7. Аршак (Ашк), улы (250—247 еллар тирәсе, 248 елдан — Иран шаһы). Парфия (башкаласы Гекатомпил). - Амминан (331 е.)* - Фратаферн, Гиркания сатрабы (331—323 ее.). - билгесез (323—318 ее.). - Эвдам (318—312 ее.). - 312 ел — Селевканы яулап алу. - 312—248 еллар — Иран Сирия патшалыгы составында. - Андрагор (сатрап, 255—248 елларда)* - 248 ел — парналарны (парфяннарны) басып алу.[10] Галерея[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Парфияле Фраат IV хатыны Муса патшабикә бюсты. Иранның Дәүләт Музее - Тулпар сурәте белән бронза эра Парфия тактасы, Хузестанда казылмалардан - Ир кеше башы кыяфәтендә Парфия су аткычы Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Аршакидлар - Сасанидлар Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Дана транскрипция с парфянского языка - Марк Юниан Юстин. Книга II // Эпитома сочинения Помпея Трога «История Филиппа» = Epitoma Historiarum Philippicarum Pompei Trogi / Ред. М. Грабарь-Пассек. Переводчики: А. Деконский, Моисей Рижский. — : Из-во Санкт-Петербургского университета, 2005. — 496 с. — ISBN 5-288-03708-6. - Лев Н. Гумилев. Хунну // История народа хунну / Составитель: Айдер И. Куркчи. — .: ДИ-ДИК, 1997. — 944 с. — (Сочинения Л. Н. Гумилева). — 12 000 экз. — ISBN 5-87583-066-2. - Юстин «Эпитома сочинения Помпея Трога "История Филиппа"»[1] - Wolski J. L'empire des Arsacides (Acta Iranica. Textes et memoires. Vol. XVIII). Lovanii, 1993 (здесь же основная предшествующая литература). Г. А. Кошеленко. Третья версия происхождения Аршакидов? // Мнемон Исследования и публикации по истории античного мира. Под редакцией профессора Э. Д. Фролова. Выпуск 3. Санкт-Петербург, 2004. http://www.centant.pu.ru/centrum/publik/kafsbor/mnemon/2004/kosh.htm(үле сылтама)Калып:Недоступная ссылка - ИСТОРИЯ АРМЕНИИ - Iranica. ARDAŠĪR I i. History - Iranica. ARDAŠĪR I i. History - Iranica. ARDAŠĪR I i. History - Правители Мира. В. Эрлихман. 2009. Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Бокщанин А. Г. Парфия и Рим : Возникновение системы политического дуализма в Передней Азии. — М. : Издательство МГУ, 1960. — Т. 1. — 251 с. - Бокщанин А. Г. Парфия и Рим : Возникновение системы политического дуализма в Передней Азии. — М. : Издательство МГУ, 1966. — Т. 2 : Система политического дуализма в передней Азии. — 303 с. - Дибвойз Н. К. Политическая история Парфии / Пер. В. П. Никонорова. — СПб. : Филологический факультет СПбГУ, 2008. — 816 с. — (Историческая библиотека). — ISBN 978-5-8465-0638-1. - Дьяконов М. М. Очерк истории древнего Ирана / Академия наук СССР ; Институт народов Азии. — М. : Издательство восточной литературы, 1961. — 444 с. - Дьяконов И. М., Лившиц В. А. Документы из Нисы. I век до нашей эры : Предварительные итоги работы. — М. : Издательство восточной литературы, 1960. — 120 с. — (XXV Международный конгресс востоковедов). - Массон М. Е. Народы и области южной части Туркменистана в составе парфянского государства // Труды Южно-Туркменистанской археологической комплексной экспедиции / Под ред. проф. М. Е. Массона ; Туркменский филиал Академии наук СССР. — Ашхабад, 1955. — Т. 5. — 261 с. - Кошеленко Г. А. Культура Парфии. — М. : Наука, 1966. — 220 с. - Кошеленко Г. А. Некоторые вопросы истории ранней Парфии // Вестник древней истории : журнал. — 1968. — № 1. - Wolski J., L'historicité d'Arsace I, «Historia», 1959, Bd 8, № 2; - Ghirshman R., Persian art. The Parthian and Sassanian dynasties…, N. Y., [1962]: _Schlumberger D., L'orient hellénisé, P., 1970. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Парфянское царство / Г. А. Кошеленко // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. - История Парфии - «Парфянское царство» в Большой советской энциклопедии - Международная научная конференция «Туркменская земля — колыбель древних культур и цивилизаций» 2009 елның 8 март көнендә архивланган. - О археологических находках в парфянских городищах 2008 елның 2 декабрь көнендә архивланган. - С.Атаева: Тайны древней туркменской столицы Нисы 2011 елның 1 октябрь көнендә архивланган. - Парфянская крепость Ниса включена в реестр всемирного наследия ЮНЕСКО - Продолжение раскопок - Парфянские руины

<urn:uuid:f6db4d9e-a8a6-408d-8be4-2877b55e8665>

CC-MAIN-2024-10

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D1%84%D0%B8%D1%8F_%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%88%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%8B

2024-03-02T21:22:06Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2024-10/segments/1707947475897.53/warc/CC-MAIN-20240302184020-20240302214020-00019.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9995705485343933}

tt.wikipedia.org

Россия Президенты Владимир Путин Татарстан студентлары белән "Татнефть-арена" боз сараенда очрашачак. Әлеге мәгълүмат КНИТУ (КХТИ) сайтында урнаштырылган. Россия лидеры 25 гыйнварда "Татьяна көне" форумында спорт, иҗат һәм фәнни бәйгеләр активистлары һәм лауреатлары алдында чыгыш ясаячак. Чарада Татарстан югары уку йортлары активистлары җыелачак, алар арасында Казан илкүләм тикшеренү технология университетыннан 500 вәкил дә булачак, диелгән хәбәрдә. Әлеге чарада катнашачак студентларга 16 гыйнварга кадәр Россия яшьләре (Росмолодежи) сайтында теркәлергә кирәк.

<urn:uuid:18550545-54d2-48c2-87c6-d19ac9bfc77d>

CC-MAIN-2020-24

https://darelfonyn.kpfu.ru/kazan-studentlary-yanyna-rossiya-prezidenty-v-v-putin-kil/

2020-06-03T00:10:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-24/segments/1590347426956.82/warc/CC-MAIN-20200602224517-20200603014517-00241.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999133348464966}

darelfonyn.kpfu.ru

Ленин төрбәсе Ленин төрбәсе - Федераль дәрәҗәдәге Мәдәни Мирас һәйкале. Эчтәлек Төзелеш карары[үзгәртү] Совет Берлеге нигезләүчесе Ленин үлгәннән соң Совет хөкүмәте карары буенча Ленин төрбәсе 1924-1930 төзелгән, башта төрбә агачлы булган. Рәсми рәвештә төрбә төзелеше фикерен Калинин тәкъдим иткән, шушы фикергә каршы Троцкий генә булган. Күбесе тарихчылар буенча ягъни Сталин төрбә төзелешенең фикерен тәкъдим иткән. Төрбәнең баш архитекторы - А.В. Щусев. Тарихи әһәмияте[үзгәртү] Бомбалар астында парад[үзгәртү] Бөек Ватан сугышында 1941 елның 7 ноябрендә фашист һөҗүменә һәм бомбалавына карамастан Ленин төрбәсе алдында мәшһүр парад үткәрелгән. Ленин төрбәсе трибунада Сталин гаскәриләргә чыгыш ясаган. Шушы парад зур психологик мәгънәгә ия булган. Җиңү Тантанасы[үзгәртү] 1945 елның 24 июнендә Ленин төрбәсе алдында Җиңү Тантанасы үткәрелгән. Җыелма Совет полкларыннан соң гаскәриләр колоннасы 200 төшерелгән тар-мар ителгән фашист байраклары белән узып барганнар. Барабаннар тавышында бары фашист байраклары Ленин төрбәсе төбендә унаштырылган басмага ыргытылган. Ыргытучы Совет гаскәриләре махсус бияләй белән кулларында булганнар, соңрак Төрбәсе төбе су белән юып алынган булган, ә бияләйләре һәм басма яндырылган. Тарих[үзгәртү] 1993 елга кадәр Ленин төрбәсе янында Беренче пост булган. Совет заманында баш тантаналар Ленин төрбәсе алдында үткәрелә. Хәзер Ленин төрбәсе 10-13 сәгатендә ачык, керү бушлай. Ленин төрбәсе зур тарихи мәгънәгә (аеруча Җиңү Тантанасы белән бәйле) ия була һәм ЮНЕСКО оешмасы тарафыннан саклана. Сылтамалар[үзгәртү] - Абрамов А. Правда и вымыслы о кремлёвском некрополе и Мавзолее. — М.: Эксмо, Алгоритм, 2005. — 320 с. — (Новейшая история России). — ISBN 5-699-10822-x. - Хан-Магомедов С. О. Мавзолей Ленина. — М.: Просвещение, 1972. — 128 с. - Лопухин Ю. М. Болезнь, смерть и бальзамирование В. И. Ленина: Правда и мифы. — М.: Республика, 1997. — 240 с. — 5 000 экз. — ISBN 5-250-02615-X (в пер., суперобл.) - Видео Ночная смена караула (часовых) у Мавзолея В. И. Ленина - Статья Алексея Викторовича Щусева о работе над Мавзолеем - Интервью с Владимиром Васильевичем Илларионовым, охранявшим мавзолей им. Ленина в период с 1960 по 1962 годы

<urn:uuid:8b42a2c5-040f-460b-afdf-d2bc81f42caf>

CC-MAIN-2014-52

http://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D3%A9%D1%80%D0%B1%D3%99%D1%81%D0%B5

2014-12-22T07:48:35Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2014-52/segments/1418802774899.57/warc/CC-MAIN-20141217075254-00061-ip-10-231-17-201.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9993312358856201}

tt.wikipedia.org

Конференциядә катнашу өчен рус телендә күләме 10 биттән дә артмаган мәкалә алып килү сорала. Материалның басма һәм электрон вариантлары булырга тиеш. Текст WORDта 14нче кегель, Times New Roman шрифты белән җыела. Текст RTF форматында, бер файлда эшләнә. Рәсем һәм таблицаларны да текст эченә урнаштырылырга тиеш. Тулырак мәгълүмат түбәндәге телефон буенча: 8 (843) 236-65-82.

<urn:uuid:142052ef-dff2-4d53-b950-8eb3435f31cc>

CC-MAIN-2020-45

http://belem.ru/node/1045

2020-10-28T06:53:00Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-45/segments/1603107896778.71/warc/CC-MAIN-20201028044037-20201028074037-00671.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998012185096741}

belem.ru

|Шьяма Шастри| |Туган||1762[1][2][3][…]| Тируварур[d], Аркот[d], Böyek Mogollar İmperiäse |Үлгән||1827[1][2][3][…]| |Һөнәре||композитор, шагыйрь| Ша́стри Шьяма, туганда исеме — Венката Субрахманья (Тамил телендә: சியாமா சாஸ்திரிகள், Һинди телендә: श्याम शास्त्री; 1762 елның 26 апреле, Тируварур, Танджавур янында — 1827 елның 6 феврале ) — Һиндстан музыканты, шагыйре һәм композиторы, иң бөек Карнатик музыка композиторларның берсе. Замандашлары Мутхусвами Дикшитар һәм Тьягараджа белән беррәттән Карнатака музыкасы тарихында яңа чор нигез коручылары булган күренекле музыкантлар өчлегенә керә. Тәрҗемәи хәле[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыгышы буенча Телугу каһиннәреннән (вадама) булган. Аның әтисе, Вишванатха Айер, Туладжаджи патшасы сарай янында хезмәт иткән. Балачагыннан аны каһин эшчәнлегенә әзерләгән булганнар. 18 яшьтән бирле ул Танджавурда торган, анда ул фәйләсуф Сангита Свами һәм күренекле музыкант Паччимириям Адийяппайя белән әңгәмә корган. Яшь чагыннан ул санскрит һәм телугу теле белән бик кызыксынган, бу телләрдә зур белемгә ия булган һәм җырлар инша итәргә хокук алган. Иң элек музыкага каенатасыннан өйрәнгән булган. Соңрак гуру буларак Сангита Свами булып Сангита техникалары белән танышлкан. Сангита Свами Шьяманы музыкаль техникаларга өйртәкән һәм шулай ук аңа сирәк музыкаль бүләкне биргән. (Телугу телендә, тамил телендә, санскритта) әле дә популяр 300-дән артык Илаһка табыну (бхакти) һәм мактау (крити) белән композицияләр (җырлар)ның текстларының авторы. Рәт җырларны Минакши храмына багышлаган. Шьяма композицияләренә фәлсәфилек һәм бөтен дөньявилыктан ваз кичү рухы хас. Шьяманың дәвамчылары һәм музыкантлар булып аның улы Суббарайя Шьяма һәм оныгы Аннасвами Шьяма булган. Аны Тьягараджа югары бәяләгән. Хәтер[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Шьяма Шастри истәлегенә 1985 елның декабрендә Һиндстан хөкүмәтенең почта Департаменты аның сурәте белән бер рупия номиналлы марканы чыгарган. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганак[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Музыкальная энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, Советский композитор. Под ред. Ю. В. Келдыша. 1973—1982. - Энциклопедический словарь. 2009. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Биография(ингл.)

<urn:uuid:0aaa0b27-d082-4a7a-b9ce-aead3c235609>

CC-MAIN-2023-50

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D1%8C%D1%8F%D0%BC%D0%B0_%D0%A8%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B8

2023-12-05T05:41:44Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-50/segments/1700679100545.7/warc/CC-MAIN-20231205041842-20231205071842-00306.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9995198249816895}

tt.wikipedia.org

Шүрәле Эчтәлек Тасвирлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шүрәле кыяфәте белән кешене хәтерләтә. Куллары озын. Урман буйлап йөргәндә, алар тезгә, тез очларына тиеп китәләр, ә кайвакыт очлы үткен тырнаклары җиргә тиеп бара. Урман сукмагында биш сызык очраса, алар Шүрәленең тырнак эзе, имеш. Бармагы кургаш кебек каты,тырнаклары кәкре. Бармакларында йон бөтенләй юк, алар бик күп җыерчыклар белән чорналган. Шүрәленең тәне йөнтәс яки ялангач, башы кечкенә, күзләре зур, кайчак колаклары бик озын, күкрәкләре аска салынып төшкән. Шүрәленең гәүдәсе кешедән күпкә зуррак, биегрәк. Чандыр, озын буе белән ул урман ешлыгында агачлардан аерылмый диярлек. Шүрәле еш кына кешеләрдән калган сәләмәләргә төренеп йөри. Ул бигрәк тә иске бүрек кияргә тырыша. Моның сәбәбе анык: Шүрәленең маңгай турысында кечкенә генә мөгезе бар. Бүрек кашын төшереп, ул шул мөгезен кеше күзеннән яшерергә тели. Шүрәленең култык астында тишек бар. Аның аша Шүрәленең бөтен эчке әгъзалары да күренеп тора, имеш. Шуңа күрә бу зат кулларын беркайчан да югары күтәрми, чөнки култык астындагы тишеккә агач төртелергә мөмкин. Халык ышанулары буенча, ул тишеккә таяк яки бармак тыксаң, Шүрәле үлә. Шүрәле кеше кебек сөйләшә ала. Җенес[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шүрәлеләр ир һәм хатын җенесендә булалар. Хатыннарның күкрәкләре, капчык кебек алгы якка асылынып төшкән, алар бу капчык-күкрәкләрен җилкәләре аша арткы якка күчереп куялар. Яшәү урыны[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шүрәлеләр, билгеле булганча, карурманда күмәкләшеп, гаилә-көтүләр белән яшиләр. Күбесенчә яз-көз айларында, кояш чыкканда яисә батканда күренәләр. Җәйнең эссе вакытларында алар үз очларында гаиләләре янында качып яталар. Алар җир асты куышларында, буралап ясалган, яртылаш җиргә иңгән йортларда яисә агач куышларында гомер итәләр. Хәзинә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шүрәлеләр яшәгән җирдә хәзинә була. Ышанулар буенча, ул хәзинәне аларның ата-бабалары җыеп калдырганнар. Алар үзләрен җиңгән кешеләргә шул хәзинәдән акча, алтын бүлеп бирәләр икән. Бу байлыкны тартып алырга теләп, бик күп каһарманнар һәлак булганнар. Акыл дәрәҗәсе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шүрәле бик тар карашлы, тар зиһенле һәм беркатлы зат. Ул әйткәнгә бик тиз ышана. Шуңа күрә аларны «Урман сарыгы» дип мыскыллыйлар. «Шүрәле бармагы»[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кайбер ышанулар буенча, Шүрәле үз гомерендә берничә тапкыр бармагын алмаштыра. Урман сукмакларында шул бармакларны тапкан кешене шатлык биләгән, чөнки «Шүрәле бармагы» әйбәт фал булып саналган. Шүрәле һәм кеше арасында мөнәсәбәтләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шүрәленең иң яраткан шөгыле – кешеләрне кытыклау. Гадәттә, кешене ул кытыклап үтерә. Шүрәле урманда яки юлда ялгыш кешене күреп алса, аны ничек тә тоткарлап калырга тырыша, бергә уйнарга тәкъдим итә, сөйләштерә. Кайчакта Шүрәленең бармаклары шулкадәр кычыта ки, ул юлда очраган иң беренче кешене күрү белән, «Әйдәле, кети-кети уйнык!» - дип янына йөгерә... Шүрәледән саклану ысуллары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шүрәленең кытыклавыннан исән калу мөмкин түгел. Ләкин ул җиңел акыллы зат булганга, аны алдап яки башка ысул белән, аннан котылырга мөмкин. - Шүрәлегә тешләрне күрсәтергә ярамый. Ак тешләр анда азарт тудыралар һәм ул үзеннән-үзе кытыклый башлый. Тешләрне күрсәтү – һәлакәткә очрау дигән сүз. - Очраткан кешегә Шүрәле бертуктаусыз сораулар бирә. Аннан үзенә сорау биреп кенә котылырга мөмкин, чөнки Шүрәле үзенә сорау биргәнне яратмый. - Көләргә ярамый. Бу да Шүрәленең азартын тудыра. - Урманда ялгыз йөрергә кирәкми. - Урманда йөргәндә, эт белән йөрү. Шүрәле «ау-ау»дан, ягъни эттән курка. Әгәр дә эт булмаса, Таш йөрәк, Коткармас, Дүрткүз, Сак колак кебек эт исемнәрен кычкырырга кирәк. - Шүрәле «чух-чух»тан – чыбыркы һәм камчыдан курка. Шуңа чыбыркы-камчы шартлатырга кирәк. - Шүрәле тоздан, хәтта «ачы» сүзеннән курка. Урманда йөргәндә «Ачы», «Ачы килә» кебек сүзләрне әйтеп йөрү комачау итми. - Урманда йөргәндә сәер тавышларга алданып барырга кирәкми. - Шүрәле тар гына су аркылы да чыга алмый. Шуңа күрә бу ысул бик нәтиҗәле һәм еш «кулланыла». Шүрәле сорарга мөмкин: «Бу суның башы кайда?» Дөрес якка күрсәтергә ярамый, чөнки ул тиз арада су башыннан урап киләчәк. Ялгыш юлдан җибәрсәң, «урман сарыгы» диңгезгә кадәр чыгарга мөмкин. - Шулай ук, әгәр үзең белән су алгансың икән, аны өстеңә сибәргә кирәк. Шүрәле юеш кешеләргә тими. Шүрәленең атларга мәхәббәте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шүрәле каргышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кызыклы фактлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Габдулла Тукай Шүрәле атамасын псевдоним итеп кулланган. - «Шүрәле» әкиятеннән сюжет Казагыстанның 500 тенге акчасына сугылган (2013). 50 һәм 500 тәңкәлек «Шүрәле акчасы» 925нче сафлык дәрәҗәле көмештән эшләнгән.[1] Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - төз. Галимҗан Гыйльманов «Шүрәле» // Татар мифлары: ияләр, ышанулар, ырымнар, фаллар, им-томнар, сынамышлар, йолалар. — Казан: Татарстан китап нәшрияты, 1999. — Т. II. — бит 432. - төз. Галимҗан Гыйльманов «Шүрәле» // Татар мифлары: ияләр, ышанулар, ырымнар, фаллар, им-томнар, сынамышлар, йолалар. — Казан: Татарстан китап нәшрияты, 1999. — Т. I. — бит 388.

<urn:uuid:4db897f1-bd73-4569-b0a2-0c5284991906>

CC-MAIN-2018-22

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D2%AF%D1%80%D3%99%D0%BB%D0%B5

2018-05-22T08:08:28Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-22/segments/1526794864648.30/warc/CC-MAIN-20180522073245-20180522093245-00568.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999865293502808}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Россиядә 10 ел эчендә беренче тапкыр югары уку йортларына керү өчен Бердәм дәүләт имтиханының уртача баллары кимеде. Бу бакалавриатка да, көндезге формадагы специалитетка да кагыла. 2021 елда Россия югары уку йортларына кабул итү сыйфаты мониторингы буенча, уртача керү баллы 0,5 кә кимеде һәм 70,3 тәшкил итте. Мәскәү һәм Санкт-Петербургны карамасак, күрсәткеч 67,5 дән 66,9 га кадәр төшкән. Бу хакта «Югары икътисад мәктәбе» илкүләм тикшеренү университеты мәгълүматларына сылтама белән РБК хәбәр итә. Башкалаларда исә югары уку йортына керү баллары элеккечә арта. Мәскәүдә алар 80,7 (+0,4) булган, ә Петербургта һәм өлкәдә 80,2 (+0,7), диелә хәбәрдә. https://tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:8cfaf26c-921b-4393-bc9a-d7be443ecf74>

CC-MAIN-2022-05

http://belem.ru/node/8415

2022-01-24T23:37:47Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320304686.15/warc/CC-MAIN-20220124220008-20220125010008-00559.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999352693557739}

belem.ru

Бәхетебезгә, хәзер өй каршындагы агачта «сихерче себеркесе» ояласа, «Убырлы!», «Сихерче!» тамгалары тагып, өй хуҗаларын учакка ташламыйлар. Куркыныч «бәрәңге чумасы» да тарих битләрендә калды, он да ипигә әйләнер алдыннан төрле сынаулар аша уза (XX гасырның икенче яртысыннан башлап булса да). Ә үсемлекләр исә, адәмнәр һәм башка тереклек ияләре кебек үк, элек ничек авырган булсалар, һаман да шулай тын гына авырып торалар. Аларның хәлен аңларга төрле әгъзалары: яфрак-сабаклары, таҗлары, җимешләре һ.б. ярдәм итә, ә дәвалау ысулларын фитопатология фәне өйрәнә. Дөресен генә әйткәндә, фитопатология бу катлаучы эшне үзе генә ахыргача башкарып та чыга алмас иде. Шуңа аңа ярдәмгә тагын берничә дусты килә, болар — микология, микробиология, вирусология һәм, әлбәттә инде, ботаника. Микология — гөмбәләрне өйрәнә торган фән. Микробиология — микроорганизмнарны өйрәнә торган фән. Вирусология — вирусларны өйрәнә торган фән. Ботаника — үсемлекләр турында фәннәр җыелмасы. Шулай итеп, үсемлекләр дә бактерияләрдән, гөмбәләрдән, вируслардан иза чигә. Өстәвенә аларга әледән-әле паразит үсемлекләр дә һөҗүм итеп торалар. Бу вакытта үсемлекләрнең йогышлы авырулары турында сүз бара. Ак күгәрек, кәбестә киласы, бәрәңге кутыры, яфрак тимгеле, ончыл чык, арыш анасы, цитоспороз һ.б. – болар барысы да йогышлы авырулар (без аларның кайберләре белән якыннанрак та танышып үтәрбез әле). Үсемлекләр дә, безнең төсле, төрле макро- һәм микроэлементларга мохтаҗ. Мәсәлән, безгә тимер җитмәгәндә, битләребез агарынып китә, хәлсезлек биләп ала, ә үсемлек яфракларының исә яшеллеге кими (аксыл сары төскә керәләр), яфраклар корый һәм ахыр чиктә коелып ук төшәләр. Бу төркемгә һавада очып йөргән зарарлы матдәләр, һава торышы үзгәрешләрен дә өстибез дә йогышсыз авырулар төркемен барлап куябыз (кыярларның ачылыгы, тимер, калий, марганец, азот һ.б., һ.б. җитмәү яки аларның киресенчә чамадан тыш күп булуы һ.б). Урта гасырларда кешеләрне «сихерче себеркесе» аркасында утка ташлаулары турында әйтеп узган идек (әлегә серне чишми торабыз, сабыр итәрсез бит?), ә хәзер исә кешеләрнең үзләрен утка кертә торган бер үсемлек авыруы белән танышырбыз. Арыш анасы һәм Антоний уты Авыру үсемлек кешене ничек итеп утка кертә ала соң? Моның алгоритмы бик гади: арыш (яисә бодай) кырына арыш анасы хуҗа була, игенче уңышны җыеп ала, тегермәнче он тарттыра, ипи пешерүче көндәлек эшен башкара, халык яңа пешкән ипидән авыз итә һәм аңа Антоний уты каба. Ә хәзер шуны ук фәнни яктан аңларга тырышып карарбыз. Дөньяда Claviceps purpurea исемле гөмбә бар. Бу гөмбә бодай, арышларда (һәм кайбер башка башаклыларда) арыш анасы (русчасы спорынья) дип аталалучы авыру китереп чыгара. Шул гөмбәнең алкалоидлары онга эләгә. Алкалоидлар – составына азот кергән табигый кушылмалар төркеме (күбесенчә үсемлекләрдә була). Алар аз күләмдә – дару, ә күп күләмдә булганда агу кебек тәэсир итәләр. Мисал өчен, морфин, кофеин, кокаин, шулай ук никотин да алкалоидлар төркеменә керә. Мондый оннан пешерелгән камыр ризыкларын ашаганнан соң кешеләр агулана һәм аларда эрготизм (француз теленнән ergot «арыш анасы») башлана. Эрготизм ике төрле була: беренчесе – гангреналы (халык аны «Антоний уты», ә кайвакыт «изге ут» дип тә йөртә), икенчесе – конвульсияле. Беренче очракта гөмбә алкалоидлары мускулларның чамадан тыш кыскаруына, кан тамырлары һәм капиллярларның тараюына китерә. Кешеләрнең очлыкларына кан килми, гангреналар күзәтелә, ахыр чиктә кеше һәлак булырга мөмкин. Эрготизмның конвульсияле төре үзәк нерв системасына йогынты ясый: өянәк тотулар, галлюцинацияләр, көзән җыерулар күзәтелә. Терлектәге симптомнар да кешеләрнекенә охшаш була. Кырдагы һәр башактан арыш анасын эзләп утыру – башкарып чыга алмастай эш, бәхеткә каршы, XX гасырның икенче яртысыннан башлап онны арыш анасы алкалоидларына тикшерәләр (башка гөмбәләр бүлеп чыгара торган агулар булу-булмавын да тикшерергә онытмыйлар). Агротехника алымнары да шактый алга китте. Шуңа хәзер чәчүлекләрдә арыш анасы юк та диярлек. Сихерче себеркесе Элек (борын-борын заманда, дисәк тә буладыр) үсемлек һәм башка тереклек ияләрененең авырулары гайре табигый көчләр тәэсирендә килеп чыга дип уйлаганнар. Бу күренешләрне аллалар каргышы, сихер-михер белән бәйләүчеләр дә шактый булган. Хәзер кешеләрне өй каршында пәйда булган «сихерче себеркесе» аркасында көлгә дә әйләндермиләр, каргалган йорт тамгасы да сукмыйлар. Чөнки сихерче себеркесен (пумаласы дип тә йөртәләр) әлеге дә баягы бер гөнаһсыз гөмбәләр китереп чыгара. Сезнең сихерче себеркесен, бәлки, күргәнегез дә бардыр әле, ул зур итеп корылган кош оясын яки агач башында калкып чыккан куакны хәтерләтә. Бу күренеш өчен Taphrina cerasi гөмбәләренә рәхмәт әйтергә кирәк (Урта гасырларда яшәүчеләр аңа ләгънәт укыр иде, мөгаен). Шуны әйтергә кирәк: бу авыруның сәбәпчеләре шулай ук бактерияләр дә, гөмбәләр дә, вируслар да булырга мөмкин. Димәк, мондый «куак»ларның яфраклары бик вак, аксылрак һәм нечкә була. Аскы яктан алар гөмбә букчалары катламы белән капланалар. Агачның мондый зарарланган урыннары чәчәк тә атмый, җимеш тә бирми. Сихерче себеркеләрен төрле әсәрләрдә дә очратырга була. Аларны язучы Павел Иванович Мельников-Печерский «В лесах» әсәрендә хорафатлар белән бәйләп искә ала. Совет язучысы Владимир Дмитриевич Дудинцевның «Белые одежды» романы да шуңа мисал: — Алар беләсеңме безгә нәрсә күрсәттеләр? – дип елмаеп куйды Светозар Алексеевич. — Ул нәрсәкәйләрне халык элек-электән "сихерче себеркесе" дип йөртә. Атамасы гына ни тора бит, сизәсеңме? Бу атаманы әнә шул синең шефың, өшкерүчең кебек берсе уйлап тапкандыр инде. "Сихерче себеркесе" инде, монысы тәгаен. Яңа гына шул Касьянның зиреген микроскоптан карап утырдылар. "Экзоаскус бетулинус". Ип-исән каен яфракларын шундый итеп ясап куя. Без әле тәҗрибә дә ясап карарбыз, Федя. Шул гөмбәнең сыгынтысын алырбыз да исән каенны зарарларбыз. Үзебез дә каеннан шундый соры зирек яфраклары алалырбыз әле. Сәрбиназ Шәйхелова язмасы

<urn:uuid:c7c26357-6326-40df-bcce-db88dd42c2be>

CC-MAIN-2021-04

http://giylem.tatar/archives/3261

2021-01-23T07:37:25Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-04/segments/1610703536556.58/warc/CC-MAIN-20210123063713-20210123093713-00545.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999749660491943}

giylem.tatar

Татар мәгарифе порталы Сез монда Казахстанның Канат Дәржеман исемендәге Павлодар Милли яңарыш мәктәбенең татар-башкорт бүлегендә татар теле һәм милли мәдәният дәресләре буенча беренче уку елы тәмамлана. Бу турыда Татарстанның Казахстандагы Тулы вәкаләтле вәкиллеге хәбәр итә. Милли яңарыш мәктәбендә казах, инглиз, рус телләре белән беррәттән татар теле дә укытыла. Туган тел һәм милли гореф-гадәт, мәдәният дәресләрен Арча педагогия коллиятен тәмамлаган яшь укытучы Искәндәр Хөсәенов алып бара. Ул Павлодар мәктәбенә 2019-20 нче уку елында Татарстаннан махсус чакырылган. К.Дәрҗемән исемендәге мәктәпнең татар-башкорт бүлеге туган телне өйрәнү, милли тәрбия бирү буенча укытучы табуда Татарстанның Казахстандагы вәкиллегеннән һәм аның җитәкчесе Денис Вәлиевтән ярдәм сораган булган. Татарстанның мәгариф һәм фән министрлыгы юлламасы белән яшь укытучы Искәндәр Хәсәенов Павлодарга килгән. Мәктәптә татар дәресләре сишәмбедән якшәмбегә кадәр алып барыла. Төп дәресләр — илне өйрәнү (страноведение), туган тел, әдәбият, музыка, гореф-гадәтләр дәресләре һәм массакүләм гуманитар чаралар Казахстан халкы ассамблеясы катнашлыгында оештырыла. Дәресләргә балалар бик теләп йөри, дип хәбәр итә вәкиллек. Соңгы айларда дәресләр санитар-эпидемиологик шартларга бәйле рәвештә дистанцион үткән. Беренче укыту елында ук Искәндәр Хөсәеновның казанышы буларак, татар теле буенча Казанда үтүче Халыкара олимпиадага Павлодар мәктәбенең дүрт укучысы үткән. Әгәр дә хәзерге шартлар сакланып, татар укытучысына ихтыяҗ булса, Искәндәр Хөсәенов киләсе уку елында да Казахстанга татар теле дәресләре бирергә җыена. Казахстан шартларында татар телен өйрәнү, балаларга милли тәрбия бирү буенча эзлекле эш Л.Гумилев исемендәге Евразия милли университеты (Нур-Солтан) каршындагы Каюм Насыйри исемендәге фәнни үзәктә, Симей шәһәренең сәнгать мәктәбендә, Актүбә якшәмбе мәктәбендә, Павлодарда алып барыла.

<urn:uuid:ff07d18e-4ca5-405c-aa3c-dabd9087e4df>

CC-MAIN-2021-10

http://belem.ru/node/7805

2021-02-25T13:58:04Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178351134.11/warc/CC-MAIN-20210225124124-20210225154124-00341.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999480247497559}

belem.ru

Ричард III һәм Генрих Тюдор бәрелеше. Соңгы сугыш. Босворт сугышы — "Ак һәм Ал гөлчәчәге"нең соңгы сугышы. 1485 елның22 августында Босворт аланында Лестерширдә (Инглиз иле) Генрих Тюдор һәм Ричард III арасында төп үткен сугышы булган. Шушы сугышы В. Шекспир үз әсәренә яхшы тасвирлаган. Сугышның хәлиткеч мизгелендә Ричард III лорд Стэнли тарафыннан хыянәт ителгән. Ричард III чолгап алынган була ләкин бирелергә баш тарткан һәм вафат була. Ричард III үлеме белән "Ак һәм Ал гөлчәчәге сугышы" тәмамлана. Тюдор нәселе инглиз тәхетенә утыра. XV гасыр буе Инглиз илендәге ватандашлар сугышлары Йорк һәм Ланкастерлар нәселләре арасында Инглиз тәхете өчен үткәннер. 1471 елда Йорклар йорты Барнет һәм Тюксбери янындагы бәрелешләрдә җиңүче булып чыктылар. Ланкастер Генрих VI бердәнбер ир-ат баласы Эдуард белән Тьюксберри янындагы бәрелештән соң һәләк булалар. Аларның үлемнәре белән Ланкастерлар йортлары Инглиз иле тәхетен бушайтып калдыра. Инглиз патшасы Эдуард IV аңа каршы килгән туганнарыннан җирләрен тартып алган, һәм алар Францияга качырга дучар булганнар.[1]

<urn:uuid:d4151d9f-b30b-4466-a6fb-b2bacdaeff51>

CC-MAIN-2018-13

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%81%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%82_%D1%81%D1%83%D0%B3%D1%8B%D1%88%D1%8B

2018-03-18T07:47:35Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-13/segments/1521257645550.13/warc/CC-MAIN-20180318071715-20180318091715-00330.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999650716781616}

tt.wikipedia.org

Космик тугандашлык, дуслык, тигезлек һәм бәхет… «Ерак планетада» дигән озын хикәянең идея юнәлеше әнә шул. Автор бу хикәядә башка йолдыз системасындагы бер планетада һәлакәткә очраган космонавтларның ят цивилизация очратуы һәм шул дөнья вәкилләре белән элемтәгә кереп, дуслык мөнәсәбәтләре урнаштыру турында сөйли. 1996 нчы – 2001 нче елларда Казанның «Мәгариф» нәшриятында «Табигать әлифбасы» – «Азбука природы» сериясенә берләштерелгән 6 китап басылып чыга. Аерым темаларга бүленгән русча-татарча һәм татарча-русча биология сүзлекләре була бу. Аларда Кош, җәнлек, балык, бөҗәк атамалары, кеше анатомиясе кебек өлкәләр колачлап алынган. Бу сүзлекләр – фәнни телебезнең кадерле хәзинәсе. Циановодород, яки циансутуар (аның судагы эремәсен синиль әчесе дип атыйлар) H-C≡N сызыкча төзелешле гади, зур булмаган молекуладан гыйбарәт. Азот атомы белән күмертуар атомы арасында – көчле өчле бәйләнеш, ә H-C бәйләнеше исә көчсезрәк, һәм аның гетеролитик өзелүе цианид анионы – CN– — барлыкка килүенә китерә. Русча-татарча биология терминнары сүзлеге 1972 елда дөнья күргән. 45 ел элек бастырылган булса да, ул билгеле дәрәҗәдә һаман актуаль булып кала. Өстәвенә, татар фәнни терминнарының үсешен өйрәнгән очракта, һәрбер сүзлек кадерле. Моны истә тотып, без аны сканладык һәм интернетка урнаштырдык. Китапның авторлар коллективы: Руфил Минибаев, Рәүф Гилдеев, Рәбигә Фәйзрахманова, Әдибә Гарифуллина, Илкам Макалеев, Нәҗия Бакиева, … Тулысынча Игътибарыгызга тәкъдим ителә торган «Русча-татарча география сүзлеге» 1977 елда Татарстан китап нәшриятында дөнья күргән. Аның авторы З.С. Дусаев булган, махсус мөхәррир хезмәтендә Адлер Тимергалин да үз каләмен керткән. Күләме ягыннан чагыштырмача кыска булса да, анда төп географик төшенчәләр һәм атамалар китерелгән. Йөкләр өчен сылтама: Google Drive Китапны Сәрбиназ Шәйхелова сканлады. Татарстанның үсемлек дөньясы бик бай. Аны фәнни рәвештә системалаштырган хезмәтләр дә бар. Шул исәптән, республикадагы үсемлек атамаларының русча-татарча сүзлекләре дә төзелгән иде. Сезнең игътибарыгызга тәкъдим ителә торган бу китап шундыйлардан. Аны Айрат Галимҗанов әзерләгән. Бу китап — «Татарстан флорасының сүзлек-белешмәлеге» — шул ук исемдә 1988 елда Р. Г. Иванова тарафыннан язылган хезмәткә нигезләнеп төзелгән. Әлеге … Тулысынча Уфа табиблары Марат Хәйдәров белән Нәсимә Хәйдәрова 1997 елда «Атеросклероз» исемле китап нәшер иткәннәр. Бу китапта алар фәнни, әмма гади телдә атеросклероз авыруы турында язалар. Авторларның рөхсәте белән, китапны сканладык һәм интернетка урнаштырдык. Рәхәтләнеп кулланыгыз! PDF-файлга сылтама: https://drive.google.com/file/d/12rtqKNua6VBDgKyN97WohVZ_gBX-Idqg/view?usp=sharing Ләйлә Миңнуллина сканлады

<urn:uuid:3c664f04-e92a-46fe-99e0-4d0bfa5abfdc>

CC-MAIN-2021-21

https://giylem.tatar/archives/category/book

2021-05-09T22:21:05Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-21/segments/1620243989018.90/warc/CC-MAIN-20210509213453-20210510003453-00180.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999430179595947}

giylem.tatar

Смартфон Смартфо́н (инг. smartphone — акыллы телефон) — кесә персональ компьютеры белән чагыштырырлык күп функцияле кәрәзле телефон.Шулай ук кәрәзле телефон һәм КПК функционаллеген берләштерүче кайбер корылмаларга коммуникатор дигән термин кулланыла. Коммуникáтор - кәрәзле телефон функциялары өстәлгән кесә персональ компьютеры.Смартфоннарның һәм коммуникаторларның гади кәрәзле телефоннардан аермасы - үсешле, чит программалаучылар өчен ачык, операцион система (гади кәрәзле телефонның операцион системасы чит программалаучылар өчен ябык). Гади кәрәзле телефон белән чагыштыргагда, өстәмә кушымталар урнаштыруы смартфоннарның һәм коммуникатроларның функционаллеген шактый якшырта. Операцион системалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хәзерге заманда смартфоннарга көйләнеп ясалган операцион системалары бик күп. Иң таралганы Android OS операцион системасы булып тора. Шуннан тыш, OS Symbian, Blackberry OS, iOS hәм Windows Mobile операцион системаларын еш очратып була. Калган операцион системаларына смартфон кулланучыларның 1% гына туры килə. Смартфоннарның төп җитештерүчеләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

<urn:uuid:ec86b0ef-48f2-4c77-8b9d-fbbc138a7665>

CC-MAIN-2016-44

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%84%D0%BE%D0%BD

2016-10-24T10:33:56Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2016-44/segments/1476988719564.4/warc/CC-MAIN-20161020183839-00317-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9994396567344666}

tt.wikipedia.org

Спорт – ул яшәү рәвеше дип юкка гына әйтмиләр. Безне бәләкәйдән спортны яратырга, спорт белән шөгыльләнергә өйрәтәләр, чөнки сәламәт яшәү рәвеше безнең тормышка нык кергән очракта, ул безнең яшәү сыйфатын арттыра, авыруларны киметә. Безнең университетыбыз да студентларның сау-сәламәт булуларына зур көч куя. Бездә бик күп спорт чаралары үткәрелә, спорт турында күп сөйләнә. КФУда сәламәт яшәү рәвешен пропагандалау бик нык алып барыла. Сәламәт яшәү рәвешен формалаштыру максатыннан, Волонтёрлар үзәге вәкилләре төрле акцияләр, массакүләм спорт чаралары, лекцияләр һәм викториналар үткәрәләр. Үз-үзеңне изоляцияләү вакытында барлык чаралар онлайн формат актив кулланыла. Бу чараларның берсе 20 майда үтте. "Like a Donor" проектын тормышка ашыру кысаларында спортчы белән онлайн очрашу үткәрелде. Бу очрашу Инстаграмның туры эфирында узды. Эфирда фигуралы шуу буенча Россиянең спорт мастеры, КФУның ИЭУП магистранты Юлия Зобнина һәм Волонтёрлар үзәге җитәкчесе Алинә Сафина разминка үткәрделәр һәм сәләмәт яшәү рәвешен алып баруның мөһимлеге турында сөйләштеләр. 21нче майда исә, Волонтёрлар үзәге активистлары спорт һәм сәламәт яшәү рәвеше темасына онлайн викторина үткәрделәр. Катнашучылар үзләренең белемнәрен тикшерделәр һәм сәламәт яшәү рәвешен формалаштыру турында яңа фактлар белә алдылар. "КФУ – игелекле кешеләр планетасы" Волонтёрлар үзәге укучыларны үзләренең эшчәнлекләре белән таныштыруны һәм онлайн интерактивлар үткәрүне дәвам итә. Киләсе чаралар турында мәгълүматны социаль челтәрләрдә, Үзәкнең рәсми битендә табып була. Нурия Нургалиева әзерләде. КФУ Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбе студенты. Мәглүмат КФУ сайтының "Яңалыклар" бүлененнән алынды.

<urn:uuid:cdba4d7f-1c6c-4761-b313-bfa48d9b0fc1>

CC-MAIN-2020-40

https://darelfonyn.kpfu.ru/kfuny-volontyorlar-z-ge-bez-s-lam-t-yash-r-veshen-sajlyjbyz/

2020-09-30T03:39:38Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-40/segments/1600402101163.62/warc/CC-MAIN-20200930013009-20200930043009-00172.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999293088912964}

darelfonyn.kpfu.ru

Җирдәге яшәеш планетабызның хәрәкәтенә җайлашкан. Тере организмнарның, шул исәптән, кешеләрнең дә тәүлекнең даими ритмын тоярга һәм аңа җайлашырга ярдәм итә торган эчке, биология сәгатьләре барлыгын күптән белә идек инде. Әмма бу сәгать чынында ничек эшли соң? 2017 елда физиология һәм медицина өлкәсендә Нобель бүләген алачак галимнәр, Джеффри Һолл, Майкл Росбаш һәм Майкл Янг биологик сәгатьләребезгә күз салып, аларның эчке эшләрен өйрәнә алдылар. Аларның ачышы үсемлекләрнең, хайваннарның һәм кешеләрнең ничек Җир хәрәкәтенә синхронлашып, биологик ритмнарга җайлашуларын аңлата. Дрозофилларны модель организм буларак кулланып, галимнәр гадәти көндәлек биологик ритм белән идарә итә торган генны аерып чыгарганнар. Бу ген күзәнәкләрдә төн дәвамында җыелып, көндез таркала торган аксымны кодлаштыра икән. Шуннан соң алар бу җайланманың өстәмә аксым компонентларын ачыкладылар һәм күзәнәк эчендәге үзеннән-үзе корыла торган сәгатьнең эше белән идарә итүче механизмны таптылар. Хәзер без бу биологик сәгатьнең башка күпкүзәнәкле организмнарның, шул исәптән, кешеләрнең дә күзәнәкләрендәге охшаш принциплар нигезендә эшләвен беләбез. Гаҗәеп төгәллекләре аркасында, безнең эчке сәгатьләребез физиологиябезне тәүлекнең бөтенләй төрле булган фазаларына җайлаштыра ала. Бу сәгать үз тотышыбыз, һормон дәрәҗәләре, йокы, тән температурасы һәм метаболизм кебек мөһим функцияләрне җайга сала. Гаҗәеп биологик сәгать белән тышкы мөхит бер-берсенә вакытлыча ярашмый торса, без үзебезне начаррак хис итә башлыйбыз. Мәсәлән, төрле сәгать зоналары аша сәяхәт кылганда, бездә «джет лаг» була. Яшәү рәвешебезнең эчке сәгать урнаштырган ритмга туры килмәве аркасында төрле авыруларның барлыкка килүен күрсәтүче мәгълүматлар да бар. Эчке сәгатебез Җан ияләренең күпчелеге әйләнә-тирә мөхитнең көндәлек үзгәрешләрен тоя һәм аларга җайлаша белә. 18 гасырда астроном Жан Жак д'Орто де Мариан мимоза гөлләрен өйрәнгән һәм көн дәвамында яфракларның кояшка үрелгәнен, ә эңгер-меңгердә сулганын күргән. Моның белән кызыксынып китеп, ул үсемлекне дөм-караңгыда калдыргач, нәрсә булачагын белергә теләгән. Ул менә нәрсә ачыклаган: кояш яктысының булмавына карамастан, яфраклар гадәттәгечә өскә үрелгәннәр. Шул чакта галимнәр үсемлекләрнең үз биологик сәгатьләре бар дигән фикергә килгәннәр. Башка тикшеренүчеләр үсемлекләрнең генә түгел, ә хайваннар белән кешеләрнең дә физиологияне көн дәвамында үзгәреп торачак шартларга җайларга булыша торган биологик сәгатьләре барлыгын ачыклаган. Бу регуляр адаптацияләрне циркадиан ритмнар дип йөртәләр. Латин телендә circa cүзе «әйләнә буйлап» дигәнне аңлата, ә dies «көн» дигән сүз. Шулай да, ул чорда галимнәр өчен эчке циркадиан биологик сәгатьнең ничек эшләве зур сер булып калган. Сәгать генының ачылуы 1970-елларда Сеймур Бензер белән аның укучысы Рональд Конопка дрозофил чебеннәрендә циркадиан ритмнарны контрольдә тота торган геннарны табып булу-булмавы турында уйлана башлаганнар. Алар аны тапканнар һәм бу генның мутацияләре аркасында чебеннәрдә циркадиан сәгатьләрнең бозыла алуын күрсәткәннәр. Бу бик мөһим генны алар период дип атаганнар. Әмма бу ген циркадиан ритмнарына ничек тәэсир итә соң? Быел Нобель бүләген алачак галимнәр дә дрозофилларны өйрәнгәннәр. Алар биологик сәгатьнең серен чишә алганнар. 1984 елда бергәләп Бостондагы Брэндей университетында эшләгән Джеффри Һолл белән Майкл Росбаш һәм Нью-Йорктагы Рокфеллер университетында хезмәт куйган Майкл Янг период генын аерып чыгара алганнар. Аннары Джеффри Һолл белән Майкл Росбаш период кодлаштыра торган PER аксымының төн дәвамында тупланып, көн эчендә таркалуын аңлаган. Шул рәвешле, PER аксымының организмдагы микъдары, циркадиан ритм белән синхрон рәвештә, 24 сәгатьлек цикл дәвамында үзгәреп тора икән. Үзе көйләнә торган сәгать механизмы Галимнәрне бимазалаган киләсе сорау – циркадиан үзгәрешләрнең барлыкка килүен һәм саклануын аңлау. Джеффри Һолл белән Майкл Росбаш һипотезасына күрә, PER аксымы период генының активлыгын чикли. Аларның фикеренчә, әкренәйтүче эчке көйләнеш (inhibitory feedback loop) ярдәмендә, PER аксымы үзенең ясалышын чикли һәм шул рәвешле өзлексез циклик ритмда үз дәрәҗәсен көйли. Бу модель зур тырышлык белән төзелсә дә, анда һаман берничә элемент җитми иде. Период генының активлыгын туктатыр өчен, цитоплазмада җитештерелә торган PER аксымына күзәнәк төшенә үк (анда генетик материал саклана) үтеп керергә кирәк булыр иде. Һолл белән Росбаш PER аксымының күзәнәк төшендә төн дәвамында ясалуын күрсәтте, әмма алар анда ничек килеп чыга соң? 1994 елда Майкл Янг икенче сәгать генын — timeless (вакытсызлык) — ачты. Timeless гадәти, нормаль циркадиан ритмы өчен җавап бирә торган TIM аксымын кодлаштыра. Үзенең фәнни хезмәтендә Янг TIM аксымы PER белән бәйләнгән чакта ике аксымның күзәнәк төшенә үтеп керә алуын һәм шунда әкренәйтүче эчке көйләнешне туктатыр өчен период генының активлыгын чикләвен күрсәтте. Эчке көйләнешнең мондый механизмы күзәнәк аксымының микъдары үзгәреп торуны аңлата алды, әмма сораулар кала бирде. Бу тибрәнешләрнең ешлыгын нәрсә контрольдә тота? Майкл Янг тагын бер генны ачты. Doubletime (тагын бер тапкыр) гены DBT аксымын кодлаштыра. Бу аксым PER аксымының туплануын туктатып тора. Шул рәвешле, тибрәнешләрнең 24 сәгатьлек циклга азмы-күпме туры килерлек итеп идарә ителүе аңлашыла башлады. Бу өч галимнең ачышлары ярдәмендә биологик сәгатьнең төп механистик принциплары билгеле булды. Тагын берничә ел эчендә сәгать механизмының башка молекуляр компонентлары да ачыкланды, алар "сәгатьнең" стабильлеген һәм эшләвен тагын да тирәнрәк аңлаттылар. Мәсәлән, быелгы Нобель ияләре период генын активлаштыру өчен кирәкле өстәмә аксымнарны таптылар, яктылык белән сәгатьне синхронлаштыра торган механизмны ачтылар. Кеше физиологиясенең эчке сәгате Биологик сәгать безнең катлаулы физиологиябезнең күп өлешендә катнаша. Хәзер барлык күп күзәнәкле организмнарның, шул исәптән, кешеләрнең дә, циркадиан ритмнарын контрольдә тотар өчен охшаш механизмны куллануын беләбез. Геннарыбызның бик зур өлеше белән биологик сәгать идарә итә, димәк, җентекләп төзелгән циркадиан ритмы физиологиябезне тәүлекнең төрле фазалары өчен җайлаштыра. 2017 елда физиология һәм медицина өлкәсендә Нобель бүләген алачак 3 лауреатның уртак ачышы ярдәмендә, циркадиан биологиясе бер зур һәм бик тиз үсүче тикшеренүләр өлкәсенә әйләнде. Бу фәнни өлкәнең сәламәтлегебезгә йогынтысы зур. Галимнәр турында мәгълүмат Джеффри С. Һолл 1945 елда АКШта, Нью-Йорк шәһәрендә туган. 1971 елда Сиэттлдагы Вашингтон университетында доктор дәрәҗәсен ала, постдок эшен 1971-1973 елларда Пасадена шәһәрендә Калифорния Технология институтында үтә. 1974 елда Брандей университетында эшли башлый. 2002 елдан Мэн университеты белән хезмәттәшлек итә. Майкл Росбаш 1944 елда Канзаста туган. 1970 Массачусетс технология институтында докторлык дәрәҗәсен ала, Эдинбург университетында постдок эшен үтә. 1974 елдан Брандей университетында эшли. Майкл В. Янг 1949 елда Майамида туган. 1975 елда Техас университетында докторлык дәрәҗәсен ала. 1975-1977 елларда Стэнфордта постдок эшен үти. 1978 елдан Нью-Йорктагы Рокфеллер университетында эшли. Нобель бүләге сайтының пресс-релизы нигезендә иллюстрацияләр: Nobel Media

<urn:uuid:29bf85f7-dd92-4457-8102-0c8c4f1868cf>

CC-MAIN-2020-05

http://giylem.tatar/archives/2376

2020-01-24T00:40:04Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-05/segments/1579250614086.44/warc/CC-MAIN-20200123221108-20200124010108-00471.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999794960021973}

giylem.tatar

Татар мәгарифе порталы Сез монда Февраль аенда "Әкият" курчак театрында балаларны нинди татар спектакльләре көтә? Укучыларыбыз игътибарына без әлеге мәгълүматны барларга һәм игълан итәргә булдык. Иң беренче җырлы-биюле тамаша 15:00 сәгатьтә 7 февраль - якшәмбе көнне булачак. "Җырлап узган җәй" дип исемләнгән хезмәткә сөю тәрбияли торган әлеге спектакльнең нигезенә язучы-драматург Нәби Дәүли И.А. Крыловның "Стрекоза и Муравей" мәсәлен алган. 15 ел буе сәхнәдә яратып куелган әкият X Халыкара "Нәүрүз"фестивалендә дә катнашырга өлгергән. "Таңга - Чулпан, айга - Зөһрә" дип исемләнгән әкият балаларны романтика дөньясына алып кереп китәчәк. Театр артистлары балаларга хан кызы Зөһрә белән көтүче Лачынның мәхәббәт тарихын сөйләячәк. Әлеге спектакль Оренбург шәһәрендә үткәрелгән "Гостиный двор" халыкара театр фестивалендә дә катнашкан. Яшь тамашачылар аны 10 нчы февраль (чәршәмбе) көнне карый алалар, башлану вакыты - 11:00 сәг. Сәләх Хөсни пьесасы буенча язылган "Камыр батыр" әкияти тамашасы тамашачыларны 13 февраль (шимбә) көнне, 15:00 сәгатьтә көтә. Пьеса татар халык әкиятләренә нигезләнгән. Ул Бурса, Измир, Искешәһәр (Төркия), Хельсинки, Иисалми (Финляндия), Алмата (Казахстан) шәһәрләрендә үткәрелгән халыкара курчак театрлары фестивальләрендә катнашкан. Февраль аенда куела торган тагын бер драматик әкият "Ана күзләре" дип атала. Сюжетта Тау яисе тарафыннан Еланга әверелдерелгән Ана үзенең башта бер күзен, аннары, вакыйгалар барышында, нәни улы белән ялгыз калган иренә, баланы тәрбияләргә булышу өчен, икенче күзен дә бирә. Спектакльдә - Ана мәхәббәте, тормышның һәр минутында зур түземлек белән аналык вазифаларын башкару, бала мәхәббәте, иргә тугрылык темалары күтәрелә. Бу спектакль 24 февраль (чәршәмбе) көнне булачак, башлану вакыты - 11:00 сәг. Тамашачылар саны арта бару белән бергә "Әкият" курчак театрында татар спектакльләре саны да арта барыр, тамашалар нәни тамашачыларның күңелләренә хуш килер, дип ышанып калабыз.

<urn:uuid:4d163df5-4771-475a-be26-67668bea4dd2>

CC-MAIN-2023-23

https://belem.ru/node/6229

2023-05-28T00:51:35Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224643388.45/warc/CC-MAIN-20230527223515-20230528013515-00721.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999843835830688}

belem.ru

Көз азагы һәм кыш – иң күңелсез вакытларның берсе. Билгеле бер психик тайпылышлары булган кешеләр әлеге периодларда бигрәк тә җәфаланалар, хәтта сәламәт кешеләр дә бу чорны авырлык белән кичерәләр. Ни өчен ел фасыллары алышыну кеше организмына тәэсир итә соң? Сезонлы аффектив тайпылышны гади күңел төшенкелегеннән ничек аерырга, һәм аннан нинди дәва бар? Әлеге хәләтнең симптомнарын һәм дәвалау ысулларын T&P өйрәнгән. Депрессияме әллә күңел төшенкелеге генәме? Беренчедән, сезонлы аффектив тайпылыш – гади көзге меланхолия генә түгел. Психиатрия күзлегеннән карасак, ул мөстәкыйль диагноз түгел. Унынчы халыкара чирләр классификациясенә (МКБ-10) күз салсак, ул зур депрессив һәм биополяр аффектив тайпылышларның үзенчәлекле агымы булып тора. Аннан тыш САТ термины гадәттә биоритмнарның нормаль күчеше һәм кышкы сүлпәнлеккә дә билгеләмә булып тора. Әлеге фикер кешеләрне ялгыш уйга кертә һәм үзләрендә җитди авырулар барлыгы турында уйландыра. Алар дарулар һәм табиблар ярдәмендә генә дәвалана алуларына ышана башлыйлар. Көзге – кышкы вакытларда сәламәт кеше белән ни була соң? Яшәеш функцияләренең ел фасылына карап үзгәрүе җылыканлыларга, шул исәптән, кешеләргә дә хас нәрсә. Кышкы чорда хайваннарда һәм кешеләрдә матдәләр алмашуы һәм хәрәкәт активлыгы киеренкелеге кимү, ә яз-җәен физиологик процессларның активлашуы күзәтелә. Кеше гадәттәгедән күбрәк ашый һәм йоклый башлый. Төшенке кәеф – озын төннәрнең һәм күңелсез һава торышының тагын бер юлдашы. Әмма бу очракта бер генә психотерапевт та диагноз куя алмый. Кышын кояш яктылыгы житмәү сәбәпле ялкаулану һәм төшенкелеккә бирелү – нормаль күренеш. Шуңа күрә кайбер җылы канлылар хәтта кышкы йокыга талалар. SAD хандрадан җитдирәк симптомнары белән аерыла: кирәгеннән артык йокы, иртән күңел болгану, уянуның авыр булуы, кирәгеннән артык ашау, бигрәк тә углеводларга бай ризыкны күп ашау, һәм гәүдә авырлыгының артуы. Шулай ук сезонлы аффектив тайпылыш диагнозы куелган кешегә энергия җитми, ул фикерләрен туплап, башлаган эшен ахырына кадәр эшләп бетерә алмый, дусларыннан, гаиләсеннән читләшә һәм аралашмый башлый. Боларның барысы да пессимизмга, сагышка, өметсезлеккә китерә, пациентлар тормыштан тәм таба алмый башлыйлар, бу бигрәк тә кышларын SAD'ны кичерүчеләргә хас. Көзге-кышкы САКка караганда, язгы-жәйге САК сирәгрәк очрый һәм башкачарак симптомнар аша беленә. Әлеге симптомнар – йокысызлык, шомлану, кызып китүчәнлек, аз ашау һәм тән авырлыгын югалту. Психиатр яки терапевт диагноз куйсын өчен, пациентта түбәндәге билгеләр күзәтелергә тиеш: — депрессиянең аерым бер ел фасылында гына булуы; — ел фасылларының билгеләмәсе буларак, ремиссия (зур депрессив тайпылыш булса), мания/гипомания (биополяр тайпылыш очрагында); — ике ел яки тагын да озаграк кабатлануы, әмма ел фасылына бәйле булмаган зур депрессия очраклары булырга тиеш түгел; — сезонлы депрессияләрнең тормыш дәвамында кичерелгән башка депрессияләрдән күбрәк булуы. Гадәти SAD'тан кала, аның тагын бер субсиндром төре бар. Аны диагностикалауда шул ук билгеләмәләр ярдәм итә, әмма моны психология белән кызыксынучы дустың түгел, ә психотерапевт яки психолог кына эшли ала. Кояш яктылыгы җитмәү генә сәбәпчеме? SAD'ның барлыкка килүе хакында төгәл мәгълүматлар юк. Әлеге диагноз турында иң беренче өйрәнгән галим, «Кышкы сагыш» («Winter Blues») китабы авторы, профессор Норман Розенталь болай ди: « Моны анлата торган берничә теория бар. Сәбәпләр арасында серотонинны эшләп чыгару процессының әкренәюе, күзләрнең яктылыкка карата сизгерлеге кимү һәм циркад ритмнарның аномаль күчеше булырга мөмкин. SAD диагнозлы кайбер кешеләрнең геннарында серотонин таратылышы яисә челтәр катлауның сизгерлеге өчен җавап бирә торган геннарында патологияләр бар, моның сәбәбе ретина пигменты – меланопсинның дөрес ясалмавында булырга мөмкин. Әлеге сәбәпләрнең кимендә икесе параллель рәвештә яши ала. Яктылык терапиясе – SAD'ка каршы көрәшүнең төп ысулларының берсе, һәм ул алда әйтелгән сәбәпләрне нейтральләштерүгә сәләтле». Ашыйбыз да ятабыз, көнне шулай уздырабыз Әлбәттә, иң яхшы дарулар – спорт, яктылык, йокы һәм ашау вакытының төгәл бүленеше, аралашу. SAD белән авыручы дуслары булган кешеләр аларга игътибар һәм мәхәббәт кирәген аңларга тиеш, чөнки әлеге авыру табиб бүлмәсендә һәм дәваханәдә түгел, ә өйдә дәвалана. Субсиндромлы аффектив тайпылышны көн тәртибен оештыру, спорт һәм кояш астында йөрү генә җиңә ала. Кешегә бу вакытта 8 сәгатьтән дә күп йокламаска һәм һәрвакыт билгеле бер вакытта ятып, билгеле бер вакытта торырга да кирәк. Шөгыль буларак җаның теләгән спорт төрен сайлап була: йөгерү һәм йөзүдән башлап, фитнес һәм баскетболга кадәр. Әгәр сәламәтлек хәле аркасында мондый спорт белән шөгыльләнү мөмкин булмаса, гади күнегүләр һәм саф һавада йөреп керү дә файдалы. « Җир йөзендә бик күп күнегүләр бар. Аларның һәрберсенең уңышлы булуы сезнең ул күнегүләрне еш кабатлавыгыздан тора, – ди Розенталь. – Мине дөрес аңлагыз: мин сезгә йөгерергә яки ниндидер күнегүләр ясарга кушмыйм. Сез үзегезнең күңелегезгә хуш килгән әйберне, сезгә рәхәтлек китерә торган эшне эшләргә тиешсез. Шул вакытта гына сезгә файдасы булачак». Иртә таңның яктысы SAD диагнозлы кешеләргә көн яктысында урамда ешрак йөрергә кирәк. «Иртәнге таң яктысы – сезонлы депрессия вакытында иң көчле, иң тиз һәм эффектив терапия. Чөнки әлеге диагнозлыларга яктылык туклыклы матдә булып тора», — дип әйтә Норман Розенталь. Яктылык терапиясе берничә төрле була. Мәсәлән, бүлмәдәге гади лампа урынына ныграк яктырта торган махсус «яктылык тартмасы» куеп була. Ул 10 000 люкс куәтлелек белән тулы спектрлы, якты ак яктылык яки 350 куәтле, дулкыннарының озынлыгы 500 нм булган зәңгәр яктылык чыгара. Киләсе төрне табиблар сирәгрәк кулланырга киңәш итәләр, чөнки ул авыруларда уңайсызлык һәм эч пошу барлыкка китерә. Бу гаҗәп хәл дә түгел, чөнки әлеге ут яктысының төгәл чыганагына карамыйча, ачык күз белән 30-60 минут утырырга кирәк. Табибның әлеге сеанс өчен вакытны сайлавы кешенең циркад ритмнарына бәйле, шуңа күрә ул һәр кеше өчен махсус сайлана. Яктылык терапиясенең тагын бер технологиясе «таң симуляциясе» дип атала. Әлеге очракта җайланма кеше йоклаганда ук бик үк якты булмаган, әмма вакыт үтү белән көчәя торган яктылык чыгара. Бүгенге көндә таң симуляциясе вазыйфасын башкаручы җайланмалар бик күп. Кайбер тикшеренүләрдән мәгълүм булганча, мондый дәвалау алымы яктылык тартмасын куллануга караганда 83 %ка нәтиҗәлерәк булырга мөмкин. Көчле яктылык колак каналлары аша баш миенең фотосинзетив бүлекләренә үтеп керә – фин белгечләре куллана торган тагын бер дәвалау ысулы шундый. Алар үткәргән тикшеренүләргә күз салсак, SAD диагнозлы кешеләрнең 92 проценты әлеге терапиядән соң үзләрен сизелер дәрәҗәдә яхшырак хис иткәннәр. Моннан тыш, кайбер табиблар кояш нурын чагылдырып, өй тәрәзәләренә җибәрүче җайланма – гелиостатны да кулланырга киңәш итәләр. Мелатонин һәм ионлаштырылган һава SAD белән авыручылар өчен медикаментозлы дәвалау ысулы кулланылмый да диярлек. Әлеге очракта сүз көнлек ритмнарны җайга сала торган йокы гормоны – мелатонин – турында бара. Аны билгеләнгән вакытта һәм билгеле бер күләмдә эчәргә кирәк. Бүгенге көндә мелатонин йокысызлыкны һәм йокы белән бәйле башка авыруларны дәваларга ярдәм итә. Бик күп дарулардагы кебек аның да тискәре йогынтысы булырга мөмкин(мәсәлән, авырмаган вакытта да күрмәгән куркыныч төшләр күрү). SAD авырулы кешеләргә һаваның тискәре ионлашуы да ярдәм итә: тикшеренүләр күрсәткәнчә, ул 47,9% очракта файдалы булган. Һава ионизаторы ул — газларның (кислород белән азот) тискәре ионнарын барлыкка китерә торган җайланма. Ионлаштырылган һаваның исе юк, әмма ул бүлмәдә чисталык һәм сафлык барлыкка китерә. Тискәре ионнар үзләренә зарарлы матдәләрне тартып торалар һәм һаваны тузаннан, аллергеннардан чистарталар. Ионизаторлы бүлмәдә кешенең эшләү сәләте арта, хәле яхшыра. Дөрес, мондый җайланмаларны куллануның үз нечкәлекләре дә бар. Тотылып калган зарарлы матдәләр төрле урыннарга утыралар, шуңа күрә бу җайланманы эшләткәннән соң бүлмәне җыештыру зарур. Ионизатор кушылган бүлмәгә керергә ярамый, чөнки зарарлы матдәләрнең тын юлына эләгү куркынычы бар. Әгәр өйдә авыручылар булса, зарарлану куркынычы шулай ук күп тапкырга арта. Психотерапевтка барыргамы? Психотерапия SAD'тан дәвалауда ярдәм итә ала. «Депрессия белән авыру, гадәттә, ялгызларда күзәтелә, шуңа күрә бу вакытта үзеңә иптәш табу бик мөһим, — ди профессор Розенталь. — Яхшы терапевт сезгә һичшиксез ярдәм итәчәк. Моннан тыш, SAD'тан дәвалауда тагын бер отышлы юл бар, ул да булса когнитив тотыш терапиясе. Ул быелгы кышкы күңелсезләнүне дәваларга ярдәм итеп кенә калмый, ә депрессиянең киләсе елда да әйләнеп кайту мөмкинлеген киметә». Наталия Киеня мәкаләсе Theory and Practice сәхифәсеннән Әдилә Вилданова тәрҗемәсе рәсемнәр © Sara Andreasson

<urn:uuid:efe0fdd4-81f0-4856-b259-1252af89fbd9>

CC-MAIN-2022-49

http://giylem.tatar/archives/2419

2022-12-06T01:33:41Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446711064.71/warc/CC-MAIN-20221205232822-20221206022822-00209.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999833106994629}

giylem.tatar

Корека |Корека| |Ил||Италия| |Координатлар||39°5'4.96"N, 16°5'15.79"E| |Телефон коды||0982| |Карта| Эчтәлек География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чикләр һәм территория[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Корекадан көнбатышта Тиррен Диңгезе һәм көньякта Амантеа шәһәре, анда чик Кампора Сан Джованнида башлана. Территория күбесенчә ташлы борыннан тора һәм шәһәр үзәге тигезлектә урнашкан. Анда шулай ук калкулыклы өлкә һәм киң пляжлар керә. Климат типик рәвештә Урта Диңгез климаты, аның хасияте йомшак һәм дымлы кышлар, коры һәм җилле җәйләр һәм кояшлы көннәр проценты күп була. Икътисады[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Корекада һәм якындагы Кампора Сан Джованнида беренчел байлык чыганагы туризм һәм кунакханә секторы, ул манзаралы яр буена күрә үсеш алган: Корека Рифлары популяр булып тора, аларның фотосурәтләрен 1960-ынчы еллардан бирле төшергәннәр һәм аларны һәвәскәр радистлар кулланган. Шулай ук ризык, йорт җиһазлары һәм машиналар җитештерелә торган кечкенә фабрикалар бар. Авыллар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 2017 еллардан бирле Корека территориясе түбәндәге авылларга бүленгән: - Формичике - Джаскогне (биредәге диалектта Juascugnu) - Гротте (биредәге диалектта i Grutti) - Ла Пьетра (биредәге диалектта a Petraja) - Маринелла (2011 елдан бирле) - Олива (2011 елдан бирле) - Стриттуре (2008 һәм 2011 еллар арасында Кампора Сан Джованниныкы булган) - Сальто да Зита - Скольера Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Борынгы заманда, беренче Грек Коринф яшәүчеләре килгәч, алар урынны Κόρακας (Коракас) дип атаганнар, бу атама каргалар урыны дигәнне аңлаткан. Әмма төбәктә автоном кеше торак урыны булган, әмма порт белән тукталыш сыман урын булган, аның атамасы Рим заманаларында Агер Карикум булган һәм ул шулай кайбер карталарда унсигезенче гасыр башына кадәр билгеләнгән булган. Бу Темеза һәм Теринадан Эол Утрауларына таба тукталыш булган - чынлыкта утраулар Корека ярыннан 65 миля ераклыкта урнашкан. Агер Карикум Корика диалектында иске исем өчен чыганак булган. Урын гасырлар буена әйләнә-тирәне карау ноктасы булып тора, әмма үсми. Халкы өлешчә 1800 елдан бирле якындагы авыллардан килгән гаиләләрнең токымы булып тора. 1943 елда, Корека шурадашлар операцияләрнең стратегик ноктасы булып торган, бигрәк тә Турриэллага рәхмәтле, бу гарәп-норман чыганаклы кальга, аны Англо-Американнар Морзе сигналлары бирү операцияләре өчен кулланган. Хәзерге вакытта хәрабәләр булган Тоннара капкасы стратегик әһәмиятле булган. Илленче елларда эшсезлек һәм сугыштан соң булган мескенлек сәбәпле яшәүчеләр яхшырак тормыш өчен һәм аннары кайтыр өчен Венесуэлага барганнар. Алтмышынчы елларда Италиянең икътисади бумы һәм яңарышы сәбәпле Корека турист урыны һәм таш кыяларда привелегияле урнашуы өчен һәвәскәр радистлар өчен тартылу урыны булган. 1974 елның 20 маенда туризм сәбәпле, бу урын фракция статусына ия булган. Иртә 1990 елларда Корека бөлә башлаган. Күп хезмәтләр булмау сәбәпле муниципаль башкала Кампора Сан Джованни сайланган. 2008 елда фракциягә муниципаль декрет буенча Маринелла, Олива һәм Стриттуре территорияләре кушылган һәм мәйданы буенча 2,5 кв. км (0,97 кв. миля)дан 4 кв. км (1,5 кв. миляга) арткан. Шәхси тапшыручы (Radio Coreca) шәхси тапшыруларның беренчесе булган, кыска вакыт булган һәм 1996 елда ябылган. 2013 елдан башлап, әкрен торгызылу башланган, моңа җирле яшьләр һәм мәдәни ассоциацияләр ярдәм иткән. Һәйкәлләр һәм манзара урыннары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Фәрештәләрнең Изге Ана Гыйбадәтханәсе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Гыйбадәтханә 1964 елның 1 октябренда яңартыла башланган. Madonna degli Angeli мәйданы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 2003 елның 2 апреленда авылның җәйге чаралары өчен үзәк мәйданы яңартыла башланган. Мәйданны 2013 елдан бирле җирле турист ассоциациясе чистарта һәм тәэмин итә. Корека Мәгарәләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Борынгы Темезаның тимер рудниклары өлкәдә бик мәшһүр. Икенче Бөтендөнья Сугышы дәвамында алар биредәге яшәүче качкыннар өчен саклану урыны һәм аларны складлар итеп кулланган Британия-Америка гаскәриләре өчен кулланылган. Корека Манарасы яки "Турриэлла"[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Корека Манарасы Корека авылыннан төньякта, Тувуло калкулыгы авышлыгында урнашкан. Бу манара беренче катта өлешчә җимерелгән һәм берникадәр тарихи әһәмияте бар. Монда гарәпләр, соңрак норманнар һәм территориянең төрле җирбиләүчеләр булган, соңнан нацистлар һәм соңрак Икенче Бөтендөнья Сугышы вакытында Британия-Американ гаскәрләре булган. Туриэллага төньякта Тоннара юлы буенча һәм көньякта Маринелладан юл буенча барып җитәргә була.

<urn:uuid:69d58f40-d5c8-420a-9579-10cc3cb3943c>

CC-MAIN-2019-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B0

2019-10-15T19:37:44Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-43/segments/1570986660231.30/warc/CC-MAIN-20191015182235-20191015205735-00105.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999934434890747}

tt.wikipedia.org

Җибутида ислам (гарәп. الإسلام في جيبوتي, фр. Islam à Djibouti) – дәүләт дине. 1992 елда кабул ителгән Конституция нигезендә, илдә дин дәүләттән аерылмаган һәм дәүләт дине — Ислам. Ил халкы (0, 9 млн, 2016 ел, бәяләү) эчендә мөселманнар ― 94 % (740 000 кеше, 2012 елга), христианнар (католиклар) ― 5 % (7000 кеше, 2006 ел)[1], яһүдләр ― 1 %, индуистлар ― 1 %. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Ислам дине төбәктә бик иртә, б. э. 622 елларында Һиҗрәттән соң, таралыш алган, чөнки эзәрлекләнүче мөселманнар төркеме, Мөхәммәд пәйгамбәр тәкъдиме белән, Кызыл диңгез артында Африка Мөгезендә (Сомали ярымутравы) сыеныр урын таба. 1992 елда кабул ителгән Җибути Конституциясе исламны бердәнбер дәүләт дине дип таный, шулай ук барлык диндәге гражданнарның тигезлеген (1нче ) һәм дин тоту иреген (11нче маддә) күздә тота. Хәзерге заман[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 2008 елда Дин иреге турында халыкара доклад нигезендә, Җибути мөселманнары башка дингә күчү яки башка диндәгеләр белән никахка керү хокукына ия булса да, икенче дингә күчкән кешеләр үз гаиләсе яки тулаем җәмгыять ягыннан тискәре реакция белән очрашырга мөмкин, һәм алар еш кына ислам диненә кайтуны таләп итә торган басым белән очраша[3]. Гаилә кодексының 23нче маддәсе нигезендә, мөселман булмаган ир-ат ислам динен кабул иткәннән соң гына мөселман хатынына өйләнә ала. Ислам йоласы буенча уздырылмаган никахларны хөкүмәт юридик яктан танымый. 2012 елда Җибути Диннәр эшләре министрлыгына Җибути мәчетләренә, шул исәптән җомга намазы вәгазьләренә катгыйрак күзәтчелек алып барырга хокук бирә торган закон кабул ителә. Министрлык мәчетләрнең эшчәнлеген көйләүче яңа законны имамнарны алыштыру һәм кайбер мәчетләрне вакытлыча ябу өчен файдаланган. Кайбер имамнар хәбәр иткәнчә, алардан вәгазьләрдән соң иминлек хезмәтләре сорау алу фактлары булган. Шулай ук киемен алыштырган иминлек хезмәткәрләренең җомга вәгазьләре эчтәлеген һәм мәчеткә йөрүче кешеләрнең эшчәнлеген күзәтүе турында хәбәрләр бар [4]. 2014 елда ил хөкүмәте мәчетләрне дәүләт контроленә алу турындагы законны гамәлгә кертә, ул имамнарның статусын Ислам эшләре буенча министрлык каршындагы дәүләт хезмәткәрләре итеп, мәчетләрнең милкен һәм башка активларын хөкүмәт милке итеп үзгәртә. Закон мәчетләрдә сәяси эшчәнлекне бетерүгә һәм мәчетләрнең мөлкәтенә һәм эшчәнлегенә катгый дәүләт күзәтчелеген тәэмин итүгә, мәчетләрдә чит ил йогынтысына каршы торуга юнәлтелгән. Дәүләт мәктәпләре дөньяви булып кала. Илдә ислам эшләре министрлыгы һәм мәгариф министрлыгы тарафыннан идарә ителә торган 40лап шәхси Ислам мәктәбе бар. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Җибутида Ислам(ингл.) Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Cheney, David M.. Diocese of Djibouti. Catholic-hierarchy.org. - Chapter 1: Religious Affiliation 2016 елның 26 декабрь көнендә архивланган.. Retrieved 4 September 2013 - United Nations High Commissioner for Refugees. Immigration and Refugee Board of Canada, "Djibouti: Situation and treatment of Christians, including instances of discrimination or violence; effectiveness of recourse available in cases of mistreatment; problems that a Muslim can face if he or she converts to Christianity or marries a Christian (2000–2009)", 5 August 2009. Unhcr.org. - Djibouti.

<urn:uuid:1b9f0838-6449-4c49-8f3b-71401c148f59>

CC-MAIN-2022-49

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D2%96%D0%B8%D0%B1%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%B4%D0%B0_%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC

2022-12-03T10:31:46Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446710926.23/warc/CC-MAIN-20221203075717-20221203105717-00824.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999401569366455}

tt.wikipedia.org

Чавакано теле Чавакано яки Чабакано теле ул Филиппиннарда сөйләшелә торган Испан теленә нигезләнгән креол теле юрамалары төркеме. Бу юрамада көньяк Филипинның Минданао утрау төркемендә урнашкан Замбоанга шәһәрендә сөйләшәләр, анда сөйләшүчеләр иң күбе. Башка хәзер булган юрамалар Кавите шәһәрендә һәм Тернэйтта, бу Лусон утравының Кавите провинциясендә. Чавакано Азиядә Испан теленә нигезләнгән бердәнбер креол теле. Чаваканоның төрле юрамалары сүзлек кебек билгеле аспектларда аерылып торалар, әмма алар төрле юрамалар сөйләшүчеләре тарафыннан үзара аңлаешлы, аеруча күрше юрамаларда сөйләшүчеләр тарафыннан. Күпчелек Чавакано лексикасы Испан теленнән алынган булса, аларның грамматика структурасы гомумән алганда Филиппин телләренеке. Башка Филипин телләре арасында ул Австронезия теле булмаган бердәнбер тел, әмма Малайя-Полинезия телләрендә кебек анда редупликация кулланыла.

<urn:uuid:492f4125-796c-42c2-92b7-884b56e85b43>

CC-MAIN-2021-31

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0%BE_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5

2021-07-26T16:01:20Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-31/segments/1627046152144.81/warc/CC-MAIN-20210726152107-20210726182107-00075.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999138116836548}

tt.wikipedia.org

1812 ел сугышында катнашкан Башкорт-мишәр гаскәре полкларына Сибайда Һәйкәл. Любизар - башкорт халык җыры, Башкорт-мишәр гаскәренең 1-нче башкорт полкы җыры. Любизар җыры 19 гасырда язып алынган. Н. Берг төзегән "Песни разных народов" җырлар җыентыгына (М., 1854) кертелгән. Илсөя Бәдретдинова, Камил Вәлиев, Кәрвән Сарай репертуарында бар[1]. Җырның тексты Без сугышка ингәндә, Бәхилләштек барыбыз. Без сугыштан чыкканда, Алдан чыкты даныбыз. Любезники, любизар, Маладис, маладис! Французлар килеп ингән Мәскәү дигән калага. Безнең гаскәр кысып алгач, Чыгып качты далага. Любезники, любизар, Маладис, маладис! Наполеонга тәхет кирәк, Үз җиренә сыймаган. Мәскәүләргә килеп ингәч, Ул үзен сынаган. Любезники, любизар, Маладис, маладис! Французлар танынылар Әрәсәйдә үзләрен. Рус, башкорт кысмаклагач, Табалмыйлар эзләрен. Любезники, любизар, Маладис, маладис! Мәскәүгә дә кердек без, Парижне дә күрдек без. Французларны җиңгәндә, Җир җимертеп йөрдек без. Любезники, любизар, Маладис, маладис! Риваять буенча, Бородино сугышыннан соң генерал-фельдмаршал Михаил Кутузов башкорт полкының командиры Каһым түрәне (1778-1813) чакырып ала һәм батырлыгы өчен: "Любезные вы мои башкирцы, молодцы!" - дип мактый. Каһым түрә бу турыда яудашларына сөйли һәм алар дәртләнеп җыр иҗат итә. Бу җырның куплеты: "Любезники, любизар, молодец, молодец" дип кабатлана. Җырда Русиядән Наполеонның гаскәрләрен куып, Париж каласына барып җитә рус һәм башкорт яугирләренең каһарманлыгы сүрәтләнә. Җырның бер вариантын Ф. Туйкин язып алган һәм үзенең "Ватан Геройлары" дигән китабына керткән.

<urn:uuid:53eb021b-de9f-403d-b000-d1a9f4aab13c>

CC-MAIN-2021-04

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D1%8E%D0%B1%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%80

2021-01-21T12:31:22Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-04/segments/1610703524743.61/warc/CC-MAIN-20210121101406-20210121131406-00511.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997517466545105}

tt.wikipedia.org

Ювениль идиопатияле артрит |Ювениль идиопатияле артрит| |Саклык белгечлеге||ревматология[d]| |Дәвалануда кулланыла торган дару||Толметин[d][1], диклофенак[d][1], Напроксен[d][1], Метотрексат[d][1], ауротиоглюкоза[d][1], Ибупрофен[1], Оксапрозин[d][1], Этанерцепт[d][1] һәм Сульфасалазин[d][1]| |Генетик бәйләнеш||JMJD1C[2], REEP3[3] һәм VTCN1[4]| |ICD-9-CM||714.31[5], 714.32[5], 714.33[5] һәм 714.3[5]| |NCI Thesaurus идентификаторы||C26979[5][6], C61279[5], C26979[5] һәм C27179[6]| Ювениль идиопатияле артрит (ЮИА) — 16 яшькә кадәр үсеш алучы 6 атнадан ким булмаган дәвамлык белән ялкынсынулы артрит (24 нче бүлекне кара). Балаларда алгы увеит белән бәйле иң еш системалы чир. Классификация[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] ЮИА классификациясе чирнең беренче 6 ай дәвамында буынлы зарарлануларның күренеше һәм таралышы холкына нигезләнгән. 1. Олигоартикуляр форма 4 яки әзрәк буын, ешрак тез буыны зарарлану (рәс. 14.14) белән сыйфатлана һәм чирнең 60% очрагын тәшкил итә. Увеит якынча 20% балаларда үсеш ала. Увеит үсешенең куркынычлык шартлары иртә күренеше һәм АНА һәм HLA-DR5 булу санала. 2. Полиартикуляр форма 5 яки күбрәк буын зарарлану белән сыйфатлана һәм 20% очракта очрый. Увеит якынча 5% авыруда үсеш ала. 3. Системалы форма (20% очрак) гадәттә увеит белән бармый. NB «Стилл чире» атамасын ЮИА системалы формасы белән авыруларга карата гына кулланалар. Алгы увеит[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Күпчелек авыруларда артрит увеиттан иртәрәк билгеләнә, әмма сирәк очракларда күз зарарлануы артритка кадәр берничә ел алдан була ала. Күз эчендәге ялкынсыну хроник бара, гранулематоз булмаган холыклы һәм 70% очракта ике күзне дә зарарлый. Берьяклы барышта чир башланудан бер ел узгач, икенче күзнең җәлеп ителүе хас түгел. Ике яклы увеитта ялкынсыну авырлыгы гадәттә тәңгәл. NB Увеит авырлыгы буынлы зарарлану чагылганлыгына бәйле түгел. 1. Чирнең беренче күренешләре һәрвакыт симптомсыз: увеитны еш тәртип буенча профилактик карау вакытында биомикроскопиядә табалар. Хәтта ялкынсынуның кискен кабынуы белән 4+ күзәнәкле җавапта да зарлану белән мөрәҗәгать итү сирәк, әмма кайбер авырулар йөзүче томанланулар артуын билгели. NB Увеит сирәк булмаган очракта ата-аналар аның өзлегүләренә игътибар иткәнче билгеләнми кала, шулардан кылыйлык яки тасмасыман кератопатия яки катаракта өчен күзнең тышкы күренеше үзгәрү. 2. Билгеләре • Авыр увеитта да инъекция булмау. • Үлчәме буенча зур булмаган яки уртача мөгезкатлау преципитатлары. • Өзлегүләрдә мөгезкатлауның бөтен өслеге буенча күзәнәкләр утыру өчен «тузанлану» билгелиләр, ләкин гипопион булмый. • Арткы синехияләр дәвамлы сузылган ачыкланмаган увеит өчен хас. NB Хроник алгы увеит белән һәр балада ЮИА бар яки үсәчәк дигән сүз түгел. 3. Фараз • 10% очракта 1+ артык булмаган күзәнәкле җавап һәм дәвамлыгы 12 айдан кимрәк увеит җиңел бара. • Якынча 15% авыруда 4 айдан артык булмаган һәм 2+ алып 4+ кадәр киеренкелек белән ялкынсынулы җаваплы бер ялкынсыну өянәге үсеш ала. • 50% очракта увеит урта-авыр яки авыр барышлы була һәм 4 айдан артык сузыла. • 25% авыруда увеит бик авыр, берничә ел сузыла һәм дәвалауга начар бирелә. Бу төркемдә тасмасыман кератопатия 40% очракта (рәс. 14.15), катаракта — 30% һәм икенчел глаукома — 15% очракта үсеш ала. NB Чирне ачыклау вакытына увеитның өзлегүләрен табу үткәрелгән терапиягә карамастан тискәре фараз шарты санала. 4. Дәвалау тамчыдагы кортикостероидлар белән гадәттә нәтиҗәле. Өзлегүләрдә бик еш тамызу кирәк була. Нәтиҗә булмаганда стероидларны парабульбар кертү кулланыла ала. Кортикостероидларга тотрыклылык булганда метотрексатның түбән дозаларын билгелиләр. 5. Тикшерү. Увеитның симптомсыз барышы өчен куркынычлык төркеменә кергән балаларны артрит барлыкка килгәннән кимендә 7 ел дәвамында яки аларга 12 яшь җиткәнче даими тикшерү мөһим. Биомикроскопия үткәрү ешлыгы түбәндәге шартларга бәйле. • Системалы күренеш — кирәкми. • Полиартикуляр форма — һәр 9 ай. • Полиартикуляр форма + АНА — һәр 6 ай. • Олигоартикуляр форма — һәр 3 ай. • Олигоартикуляр форма + АНА — һәр 2 ай. Дифференциаль диагностика[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1. Ювениль идиопатияле хроник иридоциклит. Балаларда хроник алгы увеит ЮИА белән ешрак бәйле, ләкин бу чир сирәк түгел беренче карашка сәламәт кешеләрдә барлыкка килә. Идиопатияле хроник алгы увеит белән күпчелек авырулар — кызлар; күз эчендәге ялкынсыну сиздермичә һәм симптомсыз үсеш ала. Күп очракта күрү өзлегүләр өчен кимегәнче чир билгеләнмичә кала, мәсәлән катаракта яки ата-ана тасмасыман кератопатия белән бәйле мөгезкатлауда ак тап күргәнчегә кадәр. Сирәгрәк увеитны очраклы ачыклыйлар. 2. Ювениль артрит һәм увеитның башка төрләре а) анкилозлаучы ювениль спондилит сирәк очрый һәм гадәттә 10 яшькә кадәр малайларны зарарлый. Иртә билгеләү катлаулы була ала, чөнки балаларда чир аскы очлыклар артриты буларак еш билгеләнә, ә башлангыч стадияләрдә оча-әвернә буыннарын рентген тикшерүе файдасыз була ала. Кайбер очракларда кискен алгы увеит өлкәннәрдә кебек үсеш ала; б) ювениль Рейтер синдромы бик сирәк очрый һәм һәрвакыт кичергән дизентерия белән бәйле. Бердәнбер бергә булган кискен алгы увеит очраклары билгеле; в) ювениль псориазлы артрит чагыштырмача сирәк, тире үзгәрешләре һәм тырнакта нокталы батынкылар барлыкка килү белән эре һәм кечкенә буыннарның асимметрияле җәлеп ителүе белән сыйфатлана. Хроник алгы увеит сирәк үсеш ала; г) эчәк чирләре белән бәйле ювениль артрит сирәк очрый. Буыннар гадәттә җиңелчә зарарлана, җәрәхәтле колит яки Крон чире белән бергә барлыкка килә һәм эре буыннарга гына кагыла. Кискен яки хроник булган увеитны бик сирәк күзәтәләр. 3. Ювениль саркоидоз — тире, буын һәм күзләр зарарлану белән гадәттә билгеләнгән сирәк чир һәм өлкән формасыннан аермалы буларак үпкә үзгәрешләре белән сирәгрәк бара. Соңгы шарт өчен саркоидоз белән балаларда күкрәк читлеге рентгенографиясе ачыклау ягыннан әһәмиятле. Ангиотензин-әйләндерүче ферментның сүлдәге дәрәҗәсе ялгышлыкка китерә ала, чөнки балаларда ул өлкәннәргә караганда югарырак. Күзнең алгы бүлеге белән чикләнгән саркоидозлы увеитны ЮИА бәйле увеиттан аеру катлаулы, ләкин соңгысыннан аермалы буларак, саркоидоз белән бәйле увеит гранулематоз була ала һәм күзнең арткы бүлеген җәлеп итә ала. 4. Лайм чире гадәттә чагылган алгы увеитлы арадаш увеит белән белән билгеләнә, алгы бүлектә минималь ялкынсыну белән циклиттан аерыла. 5. Яңа туганнарның күп әгъзалы ялкынсынулы чире — тире, буыннар һәм үзәк нерв системасын зарарлаучы сирәк идиопатияле хроник кабатланучы чир. 50% диярлек балаларда кабатланучы алгы увеит үсеш ала. Арткы синехияләр гадәттә юк, глаукома һәм катаракта үсеше хас түгел. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Джек Кански. Клиник офтальмология. Системалаштырылган караш. / редакторлар: Еричева В.П.. — 2009. — Б. 944. — ISBN 83-7609-034-8.

<urn:uuid:4b37fb6f-367a-46bc-859d-aab162544376>

CC-MAIN-2022-40

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BB%D1%8C_%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%8F%D0%BB%D0%B5_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%80%D0%B8%D1%82

2022-09-26T06:06:12Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-40/segments/1664030334802.16/warc/CC-MAIN-20220926051040-20220926081040-00050.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999958872795105}

tt.wikipedia.org

Казанда 2019 елгы XXIX Бөтендөнья кышкы Универсиада Утын тапшыру тантанасы узды. Эстафета Игенчеләр сарае янындагы төшкә кадәр ярты сәгать кала старт алды. Иртәдән үк Татарстан Республикасы Авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министрлыгы бинасы янындагы мәйданда яшьләр, студентлар һәм җәмәгать оешмалары активистлары җыелды. Старт алдыннан эстафетада катнашучыларны ТР вице-премьеры Ләйлә Фазлыева, Красноярск крае губернаторы киңәшчесе Антон Натаров, Казан Башкарма комитеты җитәкчесенең беренче урынбасары Рөстәм Гафаров сәламләде. Казан федераль университетының төп корпусы янында шәһәр Ут касәсен кабызды. Биредә шулай ук 11:00 сәгатьтә концерт программасы да оештырылды. Татар халык биючеләренә сокланып, Кытайдан килгән 1 нче курс студенты Ван Чжаньчжэн хис-кичерелешләре белән уртаклашты: -Миңа татар халык биюе ошый. Ул бик күп энергия сарыф итүне сорый, гел хәрәкәтләнеп торырга кирәк, ә бу сәламәтлеккә файдалы. Шуңа күрә биик, дуслар! Яшьләргә замана җырлары я;гырап торды. Урамда салкын булуга карамастан, һәммәсе активлык күрсәтте Эстафета Казан урамнары буйлап узып, КФУның төп бинасы янында тәмамланды. Татарстан Республикасы башкаласында маршрутның гомуми озынлыгы 2500 м. тәшкил итте. Анда Универсиада факелын Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов һәм Красноярск крае губернаторы Александр Усс көтеп торды. Татарстан башкаласының төп урамнары буйлап факелны барлыгы 24 кеше йөртте. Кышкы ярышлар 2019 елның 2 мартында Красноярскида башланачак. Ралинә Заһидуллина. КФУ Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбе студенты.

<urn:uuid:1c12330c-89db-4d11-8863-3e2e93ec8399>

CC-MAIN-2020-29

https://darelfonyn.kpfu.ru/kazan-2019-elgy-kyshky-universiada-uty-estafetasyn-kabul-itte/

2020-07-06T10:03:20Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-29/segments/1593655890157.10/warc/CC-MAIN-20200706073443-20200706103443-00033.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998952150344849}

darelfonyn.kpfu.ru

I Густи Нйоман Лемпад I Густи Нйоман Лемпад (1862? - 1978) мәшһүр Бали таш сынчысы һәм архитекторы булган (Бали телендә Ундаги), ул Убудта һәм якындагы авылларда сарайлар һәм гыйбадәтханәләр төзегән. Соңгы елларында ул Бали риваятьләре һәм фольклоры буенча йөзләрчә сызыклы рәсемнәр ясаган. Джон Дарлинг һәм Лорн Блэр кыска документаль фильм ясаганнар - "Бали Лемпады", монда Лемпадның тормышы ахыры тарихы һәм аның кремация церемониясе тасвирлана.[1][2] Шул вакытның күп Балиныкыларныкы кебек Лемпадның төгәл датасы билгеле түгел. Әмма ул 1883 елда Кракатоа атканда өйләнгән булган. Ул 1978-енче елның 25 апрелендә Балида, Убудта үзенең өендә үлгән булган. Ул гаиләсен җыйган һәм юындырырга сораган һәм шуннан соң үлгән. Балилылар ышануынча ул үзенең үлем көнен изге дип саналган көндә сайлаган.[1] Гәрчә чит ил рәссамнары белән якын дус булса да, Рудольф Бонне һәм Уолтэр Спайсны да кертеп, Лемпад үзенең Бали рәссамы икәненә беркайчан да компромисс ясамаган һәм аны төрле мохитләрдә киң диапазон сәләтләр булган; рәсем ясауда, сынчылыкта һәм архитектурада. Билгеләмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Blair, Lawrence and Lorne (1978). Lempad of Bali. - Pringle, Robert (2004). Bali: Indonesia's Hindu Realm; A short history of. Short History of Asia Series. Allen & Unwin. ISBN 1-86508-863-3. - Blair - Pringle pp 135-136

<urn:uuid:9f9f6071-e359-49e7-9174-5283eba68d2e>

CC-MAIN-2020-34

https://tt.wikipedia.org/wiki/I_%D0%93%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%9D%D0%B9%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD_%D0%9B%D0%B5%D0%BC%D0%BF%D0%B0%D0%B4

2020-08-05T17:33:12Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439735963.64/warc/CC-MAIN-20200805153603-20200805183603-00223.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999295473098755}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Бүген Казанның Авиатөзелеш районында яңа 33 нче урта гомумбелем бирү мәктәбе ачылды. Аерым предметларны тирәнтен өйрәтүче әлеге мәктәп урнашкан микрорайонда социаль ипотека программасы буенча төзелгән йортлар күпчелекне тәшкил итә. Укучыларны һәм педагогларны, ата-аналарны 1 сентябрь – Белем көне белән белән котларга республиканың рәсми затлары – ТР Дәүләт Советы рәисе Фәрит Мөхәммәтшин, ТР Мәгариф һәм фән министры Альберт Гыйльметдинов, ТР Президенты карамагындагы Дәүләт торак фонды башкарма директоры Тәлгат Абдуллин, Казан мэры Илсур Метшин, Авиатөзелеш районы башлыгы Сергей Батин, Казан шәһәре Мәгариф идарәсе җитәкчесе Илсур Һадиуллин килде. Тантанада Фәрит Мөхәммәтшин билгеләп үткәнчә, бөтен ил бүген Белем көнен бәйрәм итә. "Без барыбыз да әлеге бәйрәмгә әзерләндек. Быел бу уку йорты бусагасын 120 беренче сыйныф укучысы атлап керә, монда барлыгы 600 йөздән артык бала белем алачак. Республикада бүген 400 меңнән артык укучы яңадан парталар артына утыра. Алар белән бергә 50 меңгә якын педагог эшкә керешә", - диде спикер. Парламент җитәкчесе билгеләп үткәнчә, Татарстанда яңа ачылган мәктәпләрнең саны артуы шатландыра. "Сез инде ТР Президенты Минтимер Шәрип улы Шәймиевнең мәгариф һәм укытучыларның абруен күтәрүгә корылган "Киләчәк" дип аталган яңа программаны тормышка ашыру турында карар кабул итүен беләсез. Ул республика бюджетыннан зур чыгымнар таләп итәчәк. Бу программа укытучының җәмгыятьтәге дәрәҗәсен күтәрү белән бәйле булачак. Без кризис булуга карамастан, "Киләчәк" программасын эшләүгә җитди рәвештә тотындык", - диде Фәрит Мөхәммәтшин. Һәм, бәйрәм белән котлап, укучыларга белем алуда – тырышлык һәм үҗәтлек, укытучыларга эшләрендә – түземлелек, ата-аналарга балаларының иң яхшы укучы булуын теләде. 33 нче мәктәп коллективына интерактив-программа җиһазлары сатып алу алу өчен сертификат һәм "Бердәм Россия" партиясе исеменнән туплар һәм 100 мең сумга сертификат тапшырды. Яңа ачылган 33 нче мәктәп тулы көн эшләячәк, анда белем алу һәм спорт белән шөгыльләнү өчен бөтен шартлар тудырылган. Әлеге уку йортының үзенчәлеге шунда: ул чит телләрне, инглиз теленнән кала - испан, француз һәм кытай телләрен өйрәтүгә йөз тота. Төгәл фәннәргә сәләтле балалар өчен информатиканы тирәнтен үзләштерерлек сыйныфлар төзеләчәк. Биредә шулай ук эшче һөнәрләрен өйрәтерлек слесарь, столяр, кулинария һәм кул эшләре кабинетлары бар. Сәнгать белән кызыксынган укучылар өчен берничә телдә эшчәнлек алып баручы театр студияләре булдырылган. Укучылар шулай ук заманча җиһазландырылган китапханә, югары тизлекле интернет-кафе, мәктәп телевидениесе, радио һәм типографиядән файдалана ала. Теге яки бу сәбәпләр аркасында парта артында утырып укый алмаган балалар, педагоглар белән дистанцияле элемтә аша аралашып, өйләрендә көн буена белем эстәү мөмкинлегенә ия. Чыганак: www.tat.tatar-inform.ru

<urn:uuid:b85d5b7b-aaa8-4d96-8c3c-87a6791e4ef7>

CC-MAIN-2022-49

https://belem.ru/node/1875

2022-12-10T06:33:49Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446711712.26/warc/CC-MAIN-20221210042021-20221210072021-00563.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999796152114868}

belem.ru

|Истанбул мәктүпләре| |استامبول مکتوبلری| |Жанр:|| юлъязмалар |Автор:| |Оригинал теле:|| татар теле |Язылу датасы:|| 1912-1913 |Нәшер итү датасы:|| 1912-1913, «Йолдыз» |Әсәр тексты Викитекада| «Истанбул мәктүпләре» — язучы, драматург Галиәсгар Камалның (1879—1933) 1912 елның ноябрь азагыннан 1913 елның февраль башына кадәр «Йолдыз» гәҗите өчен язган юлъязмалары. Әлеге хатлар XX гасыр башы РИ мөселманнарының солтан илендәге хәлләргә карашын күрсәтүе белән әһәмиятле. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1912 елның ноябрендә «Йолдыз» гәҗитенең мөхәррире Әхмәтһади Максуди (1868―1941) Галиәсгар Камалны Балкандагы хәлләрне өйрәнү өчен Төркия һәм Болгариягә гәҗитнең махсус хәбәрчесе итеп сәфәргә (командировкага) җибәрә. Варна порты ябык булу сәбәпле, Г. Камал Болгариягә бара алмый кала. Одесса аркылы Истанбулга килә. 1913 елның февраль башында салкын тиеп, авырып китә, командировкасын өзәргә һәм Казанга кайтырга мәҗбүр була. Г. Камалның мәктүпләре «Йолдыз» гәҗитендә (1912 елда 912, 916, 919, 920, 924, 1913 елда 925, 927, 932, 934, 937нче саннарда) хронологик рәвештә басылып килә. Хатлар 12 бүлекчәдән тора. Беренче хат «Истанбулга бару юлында», унберенче хат «Төркиядә зур үзгәрешләр», уникенче хат «Соңгы көн истәлекләре» дип исемләнгән. Галиәсгар Камал өчен әлеге сәфәр — Төркиягә икенче сәяхәте: 1901 елда ул, Төркиядә булып, күп кенә төрек язучылары белән таныша. Төрек драматургы Нәмикъ Кәмал иҗаты белән танышу аңа драматург булып китәргә этәргеч була. Беренче сәфәре ахырында Истанбулдан Казандагы үзенең «Мәгариф көтебханәсе» исемендә китап бастыру һәм сату ширкәте өчен күп санда төрек китаплары алып кайтып, сатуны оештыра. Хатларның эчтәлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Сугыш хәлендәге илдән әдип «Йолдыз» укучылары өчен хәбәрләр, Төркиянең икътисадый, сәяси, мәдәни хәлләрен тасвирлап озын-озын мәкаләләр җибәреп тора. Аларда Төркия халкының шул чордагы тормыш-көнкүреше, сугыш вакыйгалары, хәрбиләрнең һәм гади халыкның сугышка мөнәсәбәте, хөкүмәт даирәләренең эчке һәм тышкы сәясәте, төрле сәяси фиркаләр, аларның хакимиятне кулга төшерү өчен үзара көрәшләре тасвирлана[1]. Икенче сәфәре вакытында Г. Камал төрекләрнең вакытында тормыш-көнкүреше һәм үз-үзләрен тотышы үзгәрүен чагыштыра ала. Атларны сугышка алу сәбәпле, шәһәрдә трамвайлар һәм фаэтоннар йөрмәсә дә, Истанбулны яхшы якка үзгәргән дип таба. Хәрби хәл кертелү сәбәпле, шәһәрдә мәктәпләр ябылган, үзәк мәчетләрдә (Айя Суфия, Солтан Әхмәт, Баязит, Фатих мәчете) гаскәриләр урнаштырылган була. Г. Камал беренче көнне төрек гаскәриләренең киеме һәм тышкы кыяфәте, вокзалдагы йөк ташучыларның үз-үзләрен тотышы яхшыруына игътибар итә. Балкандагы хәлләрне өйрәнү максаты белән, икенче көнне хәрби хәрәкәтләр баручы төбәккә китәргә уйлый, ләкин Истанбулның үз журналистларын да фронтка җибәрмәүләрен ишетеп, кире уйлый. Балкан сугышы хәлләрен сугыш хәрәкәтләрендә катнашкан кешеләрдән – шаһитлардан белергә уйлап, яралы гаскәриләр, качкыннар белән очрашу эзли. Алар белән очрашу өчен дә чит ил эшләре министрлыгыннан рөхсәт алу кирәк була. Истанбул университеты клиникасында яралылар белән очрашып, Чаталҗа янында булган орыш турында күп кенә мәгълүмат ала. Яралылар арасында РИ төбәкләреннән (күпчелеге Кырымнан) килгән дә очрата. Клиникада табиб, фельдшер, санитар булып эшләүче алман, австрияле, румыннар арасында Кызыл Ярымай җәмгыяте буенча эшләүче якташлары Кәбир Бәкер, Фатих Рәхимов һәм Петербургтан килгән Шәриф Әхмәтҗанов белән очраша. Клиникада шулай ук Фатих Кәриминең бертуган энесе, Мәскәү югары сәүдә училищесы студенты Гариф Кәримов белән күрешә. Үз теләге белән солтан ягында сугышкан егетнең сул кулы яраланган була. Шулай ук Приштинадан кайткан студенттан серб һәм албаннар каршылыгы, Салоникидагы ачлык турында хәбәрләр ала. Йосыф Акчура нәшер иткән «Төрек йорты» журналы идарәсендә була. Истанбулдан язган мәктүпләрендә Г. Камал төрек фиркаләре («Берләшү һәм тәрәккыять», «Ихтиләф», «Лотфи Фикри фиркасе») арасындагы каршылыклар аркасында, Төркиядә тиз генә тынычлык урнашмаячагын күзаллый. Хатларында төрек мәгарифе турында фикерләре белән дә уртаклаша. Ил конституциясе кабул ителгәннән соң, мәгариф системасы үзгәртеп корыла. Яңа ысул белән укытучы мәктәпләр күпләп ачыла. Шундый мәктәпләрнең берсе белән танышу өчен, Хәйдәр-паша ачкан мәктәпкә бара, ләкин сугыш вакытына ул ябылган булып чыга. Төрекләр илнең хәрби көчен арттыру, хәрби-диңгез флотын көчәйтү өчен хәрби кораблар сатып алу белән мәшгульләр, дип яза. Шул ук вакытта шәһәрләрне яңартып кору белән дә шөгыльләнәләр. Истанбулда яңа күперләр корылуга, юлларга асфальт җәюгә, трамвай юллары артуга игътибар юнәлтә. Барлык рәсми оешмаларга телефон кертелгән. Авыл хуҗалыгы тауарлары арту күзәтелә. Качаклар һәм күченеп килүчеләр (мөһаҗирләр) өчен Анталиянең авыл хуҗалыгы начар үскән төбәкләрендә яшәү һәм эш урыннары булдырыла. Г. Камал төрекләрне комфорт ярату өчен тәнкыйть итә. «Төрек ирләренең күбесе каһвәханәләрдә утырырга, сәяси темаларга гәп куертырга ярата, унысының берсе дә өйдә тормый», дип яза. Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Г. Камал турында истәлекләр. К.: ТКН, 1979, 178нче бит. - Сибгатуллина А. Т. Контакты тюрок-мусульман Российской и Османской империй на рубеже XIX-XX вв. Москва: Издательство «Исток», 2010. С. 146-149. ISBN 978-5-91847-013-8(рус.) - Амирханов Равиль. Татарская дореволюционная пресса в контексте «Восток-Запад» (на примере развития русской культуры). К.: ТКН, 2002.(рус.) Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Алеева Әнисә. Галиәсгар Камалның «Истанбул мәктүбләре»ндә жанр хасиятләре. Тукайга багышланган махсус портал Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

<urn:uuid:b1435b66-f10d-464c-8545-7b3e9123dd41>

CC-MAIN-2023-06

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B1%D1%83%D0%BB_%D0%BC%D3%99%D0%BA%D1%82%D2%AF%D0%BF%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5_(%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D3%99%D1%81%D0%B3%D0%B0%D1%80_%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB)

2023-02-01T10:41:21Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764499919.70/warc/CC-MAIN-20230201081311-20230201111311-00698.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999687671661377}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Словакиядә гамәлгә кергән яңа тел кануны илдә яшәгән күпчелектәге славяннар белән азчылыктагы маҗар халкы арасында зур каршылык тудырa. Дунай елгасы белән Ваһ елгасы кисешкән Словакиянең Комарно шәһәрендә, зур Австро-Маҗар империясенең эзләрен әле дә күреп була. 40 мең кеше яшәгән калада, элита һәм буржуаз саналган халык катламы балаларың маҗар мәктәбенә җибәрә. Словакия шәһәрендәге әлеге дәрәҗәле мәктәбендә укытучылардан алып балаларга кадәр барысы да маҗар телендә сөйләшә. Гомумән алганда, әлеге Словакия шәһәрендә маҗар теленең тәэсире көчле, словак телен исә бик сирәк ишетеп була. Ләкин 1 сентябрьдән башлап мәктәп һәм дәүләт урыннарында, белдерү һәм чыгышлларда словак теле өстенлек бирелергә тиеш. Канунга каршы килгәннәрне исә, алга таба зур акча җәзасы көтә. 5 миллион 400 мең халкы булган Словакиядә ярты миллион маҗар халкы яши. Канунны "көчләп тагылган тел ассимиляциясе" буларак күргән маҗарлар, аның кеше хокукларына каршы килүен белдереп, хакимиятнең бу адымына каршы чыга. Беренче дөнья сугышыннан соң, Австро-Маҗар дәүләте җимерелү белән чикләр үзгәрә. Шулай итеп, күп санда маҗар гаиләсе Словакия, Романия, Сербия һәм Хорватия җирләрендә кала. 18 миллион булган маҗар халкының саны 1920 елдагы килешү нигезендә, Маҗарстанда нибары 7 миллионга кала. Протестлар артты Еллар буена бер-берсенә ияләшкән һәм тыныч яшәгән ике милләт халкы арасында киеренкелек соңгы атналарда да дәвам итә. Сәясәтчеләрдән алып гади халыкка кадәр ике арада сүз талашы артты. Соңгы арада моңа көч куллану очраклары да өстәлә башлады. Словакия маҗар партиясе һәм яңа тел канунына каршы чыккан маҗарлар белән бергә илдәге азчылык халыклар, "күпер хәрәкәте" дип аталган җыеннар оештырып, чик буендагы шәһәрләрдә үз шигарьләрен элә. Әйтик, "Милләтчеләк түгел, модерн җәмәгатьчелек кирәк" дигән шигарьләр тарала. Дипломатик низаг Словакия маҗарларның яңадан көчләнүеннән курка. Моның өчен сәбәп тә бар. Хәзерге словак җирләре әле бер гасыр элек югары Маҗарстан дип аталган һәм бу җирләр белән озак еллар маҗарлар идарә иткән. "Маҗарлар көньяк Словакияне үз җирләре дип атауны дәвам итә" дип зарлана Словакия президенты Иван Гашпорович. Маҗар президенты Ласло Солйом, Словакия кабул иткән яңа тел канунын Европа Берлеге кыйммәтләренә һәм азчылыклар хокукын яклаган халыкара канунга туры килмәвен әйтеп, бу адымны маҗар теленең дәрәҗәсен кухня теле дәрәҗәсенә төшерү буларак атады. Тел канунына каршы адым буларак хәзер Словакиядәге маҗар коалиция партиясе башлыгы Пал Чаки, бәхәсне Конгресста күтәрергә җыена. Ул бу канунны илдәге маҗар халкына каршы дискриминация дип атый. Чыганак: www.azatliq.org

<urn:uuid:f585de5f-e0d7-4403-938f-9599efd2f3f3>

CC-MAIN-2020-34

http://belem.ru/node/1958

2020-08-05T10:37:00Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439735939.26/warc/CC-MAIN-20200805094821-20200805124821-00234.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999970197677612}

belem.ru

Җүкәтау Бу мәкаләнең латин әлифбасындагы игезәге бар. Аның хәрабәләре Чистайдан 3—4 чакрым көнбатыштарак, Крутая Гора авылы янында ук. Җүкәтауның өч рәт үрләр — чокырлар белән ныгытылган үзәк өлеше (каласы) биек тау башында, Киле елгасының Чулманга кушылган урынында. Текә тау бите һәм кыр ягындагы көчле ныгытмалар шәһәрне дошманнардан саклаган. Калада бай феодаллар һәм аларның ялчы-йомышчылары яшәгән. Алар өчен махсус мәчет салдырып куйганнар. Калага каршы якта, Киле суы аша чыккач, иркен тигез мәйданда Җүкәтауның һөнәрчелек бистәсе урнашкан. Хәзер дә биредә метал коючылар һәм чүлмәкчеләр эшләгән урыннар ачык күренеп тора. Җүкәтау Түбән Кама төбәгендә яшәгән болгарларның үзәк шәһәре булган. 13—14 нче гасырларда, монгол яуларыннан соң, ул мөстәкыйль кенәзлекнең башкаласына әйләнә.

<urn:uuid:c6130253-4349-4882-9fc8-c66b9c79729a>

CC-MAIN-2018-30

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D2%96%D2%AF%D0%BA%D3%99%D1%82%D0%B0%D1%83

2018-07-21T09:38:06Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-30/segments/1531676592475.84/warc/CC-MAIN-20180721090529-20180721110529-00390.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000079870224}

tt.wikipedia.org

Июльнең беренче декадасында Казанда һава торышы нормадан бераз түбән булачак. Бу хакта КФУ профессоры Юрий Перведенцев әйтә. Аның әйтүенчә, айның беренче атнасында уртача тәүлек һава температурасы 20 градус тәшкил итәчәк. Һава торышы тотрыксыз булачак, кыска вакытлы яңгырлар көтелә. Чәршәмбе көннән һава торышы үзгәрер дип фаразлана. Әйтик, 3 нче июль көнне көндез — 24, ә төнлә 15 градус булырга мөмкин. Алга таба, якшәмбегә кадәр Атлантикадан килгән салкын һава ташкыны йогынтысында республика башкаласында бераз суыту көтелә. Гидрометеорология үзәге мәгълүматларына караганда пәнҗешәмбе көнне көндез — 21, төнлә — 13 градус, җомга көнне көндез — 20, ә төнлә — 11, шимбә көннең аязучан-болытлы булуы, көндез — 21, төнлә — 11 градус җылы булыр дип фаразлана. Галим әйтүенчә, әгәр дә һава торышын антициклон билгеләсә, Казанда эссе булыр иде. Исегезгә төшерәбез, июльдә күпъеллык климатик норма 20 градус җылы һәм 70 мм явым-төшем булган һава торышы. Ю.Перведенцев алда әйтүенчә, һәр килгән ай температура нормасын арттырып җибәрә һәм җылырак була. Август кызу һәм явым-төшемнәрсез булырга охшап тора.

<urn:uuid:15e75a96-07ac-45c3-891c-f773de12a2d4>

CC-MAIN-2023-14

https://darelfonyn.kpfu.ru/iyul-nindi-bulachak-galim-yu-pervedentsev-farazy/

2023-04-01T17:52:33Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-14/segments/1679296950110.72/warc/CC-MAIN-20230401160259-20230401190259-00567.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999568462371826}

darelfonyn.kpfu.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Казанның Яңа Савин районында, Татарстанда беренче буларак, лекотека барлыкка киләчәк. Аерым алганда, шушы районда төзелеп килгән 12 нче номерлы балалар бакчасында үсешендә проблемалы булган балы гаиләләргә психологик-педагогик яктан ярдәм итеп-күзәтеп тору өчен махсус төркем ачыла, балалар анда өлкәннәр белән аз вакытка гына килә. Бакчада логопед, дефектолог, психолог, психиатр кебек белгечләр эшләячәк. Кичә Казан мэры Илсур Метшин 12 нче бакча төзелеше барышы белән танышты, аны шәһәр Башкарма комитетының мәгариф идарәсе башлыгы Илсур Һадиуллин, капиталь төзелеш һәм реконструкция идарәсе җитәкчесе Илгиз Латыйпов, бакча салу эшләрен алып барган "Акташ" төзелеш фирмасы вәкилләре озатып йөрде, дип хәбәр итә мэриянең матбугат хезмәте. 12 нче балалар бакчасы Сибгат Хаким урамында "Стамбул" паркы янында урнашкан. Илсур Һадиуллин сүзләренчә, тирә-яктагы йортларда яшәүче 500ләп бала бакчага чиратын көтеп үсә. Мэр И.Метшин тулаем шәһәр буенча балаларның бакчага урнашу чираты белән кызыксынды. "Өч яшьтән зуррак балалар буенча сорауларыбыз юк: чиратта нибары ике йөз бала, алары да әти-әниләре идарә тәкъдим иткән вариантлардан баш тартканнары. Ә инде бер яшь ярымнан алып өч яшькә кадәрге балалар чиратта 13 меңләп җыела", - дип аныклады И.Һадиуллин. Балалар бакчаларына чиратларны бетерү максатыннан, былтыр Казанда 7 балалар бакчасы төзелә башлаган, хәзер аларның 120шәр урынлы 3се (Ломжа, Нокса авышлыгы, Ш.Усманов урамнарында) гамәлгә кертелгән. С.Хаким урамындагы 12 нче бакча исә, төзүчеләр сүзләренчә, төзелеше югары әзерлекле (75 процент) дип санала, тагын 2сендә төзелеш эшләре бара. Болардан тыш, республика программасы буенча Татарстан башкаласында, шул исәптән Отары, Вознесение, Кадышево һ.б. бистәләрдә дә, - барлыгы 26 балалар бакчасы төзеләчәк. Җыеп кына әйткәндә, Казандагы мәктәпкәчә белем бирү учреждениеләргә 4,5 мең яңа урын өстәлә дигән сүз. "Без бистәләрдә балалар бакчалары төзү турында хыяллана да алмаган идек... Хәзерге вакытта бик зур күләмдә эш башкарырга туры килә, ләкин бу сыйфат ягына сукмаска тиеш: хәзер экспертиза уздырырга, җәйгә төзелешне очлап чыгу өчен, әзерлек эшләре башкарырга кирәк", - дип белдерде Илсур Метшин. 12 нче бакча төзелеше мәсьәләсендә, ниндидер төзәтмәләр кертергә кирәк икән, шушы этапта эшләп калырга, дип киңәш бирде мэр. Чыганак: http://tat.tatar-inform.ru

<urn:uuid:d7b52a2f-e363-4b98-99f2-c7d988d1f94c>

CC-MAIN-2020-29

http://belem.ru/node/4837

2020-07-06T06:56:41Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-29/segments/1593655890105.39/warc/CC-MAIN-20200706042111-20200706072111-00383.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999878406524658}

belem.ru

Алисә Галләмова Бу мәкаләнең латин әлифбасындагы игезәге бар. |Алисә Галләмова| Алисә Михаил кызы Галләмова (1972 елның 18 гыйнвары, Казан, ССРБ) — Совет, Украина һәм Россия шахматчысы. Хатын-кызлар арасында халыкара гроссмейстер (1988), халыкара мастер, күп тапкырлар Россия чемпионы.. Тормыш юлы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Алисә Галләмова 1972 елның 18 гыйнварында Казанда рус-татар гаиләсендә (Галләмова — әнисе фамилиясе) туа. Укуны 10 нчы балалар һәм яшүсмерләр спорт мәктәбендә башлый, җиденче сыйныфтан соң Мәскәү спорт интернатына укырга керә[1][2]. Беренче тренер-педагогы — Россиянең атказанган тренеры Олег Ильясович Игламов[2]. Соңрак тренер итеп Халыкара гроссмейстер, Россиянең атказанган тренеры Александр Николаевич Панченко була. 1982 елда «Хезмәт резервлары» балалар-яшүсмерләр спорт мәктәбенең Россия һәм Үзәк советлары чемпионы була. 1983—1984 елларда ике тапкыр хатын-кызлар арасында Татарстан чемпионатларының көмеш призеры була, ә 1985—1986 елларда чемпион титулын яулый. 1987 елда 16 яшькә кадәрге кызлар арасында ССРБ беренчелегендә (Чиләбе) көмеш медаль ала. 1987 елда шулай ук 16 яшькә кадәрге кызлар арасында дөнья чемпионатында (Инсбрук) җиңү яулый. 1988 елда Румыниядә (Тимишоара) узган чемпионатта уңышны кабатлый, шулай ук 20 яшькә кадәрге категориядә чемпион була (Австралия, Әделайд). Алисә Галләмова биш тапкыр Бөтендөнья шахмат олимпиадасында катнаша: ССРБ (1990, Нови-Сад, 2 нче урын), Украина (1992, Манила, 2 нче урын) һәмРоссия (1996, Ереван, 3 нче урын; 2000, Истанбул, 3 нче урын; 2010, Ханты-Мансийск, 1 нче урын) җыелма команда составлары өчен. 1997 елда Россия чемпионы һәм дөнья таҗына дәгъва итүчеләр турнирында җиңүче була. Шул ук елны ул халыкара шахмат матбугаты ассоциациясе тарафыннан елның иң яхшы шахматчыларына бирелә торган шахмат Оскары иясе була. Татарстан Республикасы җыелма командасы составында 2003 елгы Россия чемпионы. 1999 елда Казанда узган Халыкара шахмат федерациясе (FIDE) чемпионы исеме өчен матчта Алисә Галләмова Кытай шахматчысы Се Цзюньга оттыра. 2006 елгы дөнья чемпионы исеме өчен финал матчында Кытай шахматчысы Сюй Юхуага җиңелә. 2009 елда шахмат буенча Россия чемпионы була. 2010 елда ул 11 баллдан 7 балл җыеп, үзенең уңышын кабатлый. 2010 елда Россия җыелма командасы составында Бөтендөнья Шахмат олимпиадасы чемпионы була[3][4]. 1991 елдан Украина шахматчысы Василий Иванчук белән кияүдә була, аларның улы Михаил бар, берничә елдан никах таркала. 2020 елда Алисә Галләмова Казанда балалар өчен Шахмат мәктәбе ача[6]. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - АЛИСА ГАЛЛЯМОВА. - Алиса Галлямова: Мы не глупее мужчин, мы другие. - Александр Коноплёв. Итоги-2010. Шахматы. - Шакир, Райнур. АЛИСӘ ГАЛЛӘМОВА АЛТЫН МЕДАЛЬ ЯУЛАДЫ (2010-05-10). 28 март 2021 тикшерелде. - ChessPro. Чемпионат Европы среди женщин, 11-й тур - Алиса Галлямова открыла в Казани свою Школу Шахмат для детей – Татарская Афиша.

<urn:uuid:cd281338-7512-4936-ab26-b08eb13a6a60>

CC-MAIN-2021-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%B8%D1%81%D3%99_%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D3%99%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0

2021-10-22T11:15:18Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-43/segments/1634323585504.90/warc/CC-MAIN-20211022084005-20211022114005-00357.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998152852058411}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда 29 ноябрьдә «Хәзинә» милли сәнгать галереясендә язучы һәм тәрҗемәче Рөстәм Кутуйга багышланган «Айлы тупылның ак ялкыны» («Белое пламя лунного тополя») музыкаль-поэтик спектакле узачак. Әдәби-музыкаль чараны «Казан Кремле» музей-тыюлыгы, «Хәзинә» милли сәнгать галереясе, Дәүләт сынлы сәнгать музее һәм «Казан» журналы редакциясе оештыра. Спектакльдә Геннадий Прытков, Николай Чайка, Лилия Сысоева, Анатолий Луппов, Нина Варшавская, Гөлнара Морзыева, Лариса Маслова, Ольга Левадная катнаша. Музыкаль-поэтик спектакльне Марина Подольская алып бара. Спектакльгә шулай ук рәссам Надир Әлмиев, «Казан» журналы баш мөхәррире Юрий Балашов, фотограф Фәрит Гобәев, педагог һәм телевидениедә тапшырулар алып баручы Константин Куранов, шагыйрь һәм публицист Зиннур Мансуров һәм башка әдәбият-сәнгать әһелләре килүе көтелә. Рөстәм Кутуй – язучы һәм тәрҗемәче, ТР язучылар берлеге әгъзасы, ТАССРның атказанган мәдәният хезмәткәре, совет татар әдәбияты классигы Гадел Кутуйның улы. Ул 1936 елның 11 ноябрендә Казан шәһәрендә туган. 1960 елда КДУның филология бүлеген тәмамлап, Татарстан китап нәшриятында, аннан Казан телевидениесе студиясендә әдәби-драматик редакция мөхәррире булып эшләгән. Рөстәм Кутуй бик еш «Вечерняя Казань» газетасында әдәби сәхифәдә язмаларын бастырган. Гомеренең соңгы көненә кадәр Рөстәм Кутуй «Казан» журналында шигърият бүлеген җитәкләгән. Поэтик династияне дәвам итеп, Рөстәм әтисе кебек үк, шигырьләр һәм лирик повестьлар яза. Ә әсәрләре татар телендә чыккан әтисеннән аермалы буларак, Рөстәм рус телендә генә яза. Күп кенә - Сибгат Хәким, Нури Арсланов, Равил Фәйзуллин, Әмирхан Еники кебек татар шагыйрь-язучылары аңа әсәрләрен рус теленә тәрҗемә итүдә рәхмәтле. Әтисенә булган ихтирам шагыйрьгә бөтен иҗат гомере буйлап татар язучылары әсәрләрен рус теленә тәрҗемә итәргә этәргеч биргән. Гомумән алганда, Кутуй тәрҗемәдә утыздан артык китап чыгара. Рөстәм Гадел улының иҗат чаткылары балачакта ук күренә. Ул Алиш исемендәге пионерлар сараена музыка мәктәбенә скрипкада шөгыльләнергә йөргән. Тавышы шулкадәр әйбәт булган ки, хәтта аңа опера җырчысы булу ихтималын фаразлаганнар. Ул әсәрләрен өлкәннәргә дә, балаларга атап та иҗат иткән. Рөстәм Кутуй иҗатында төп темалар булып бик авыр кырыгынчы һәм сугыштан соңгы еллар, тормышка һәм туган илгә мәхәббәт чагыла. Әмма барлык шигырьләрендә дә оптимистик рух сакланып кала алмый. Хатыны Светлана белән аерылышу шагыйрь өчен зур сынау була. Ялгызлык төсмерләре аның әсәрләренә дә күчә. Аның лирик герое тормыш мәгънәсе турында ешрак уйлана. Рөстәм Кутуй 2010 елның гыйнваренда үлә. Язучыны, саубуллашып, М. Горький исемендәге Әдәби музейдан 7 гыйнварда озаталар.

<urn:uuid:bfdddc77-dbdf-4835-b41c-195406bd6b5c>

CC-MAIN-2019-35

http://belem.ru/node/6993

2019-08-25T03:49:12Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-35/segments/1566027322170.99/warc/CC-MAIN-20190825021120-20190825043120-00188.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998894929885864}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Күптән түгел галимнәр 360 террабайтлы электрон хәтер җайланмасы уйлап тапканнар. Әлеге җайланма мәгълүматны миллион еллар саклый ала. Британиядә Саутгемптон университеты һәм Эйндховен технология университеты галимнәре белән берлектә мәгълүматны яңача саклау һәм яздыру технологиясен булдырганнар. Алар кварцтан ясалган дискка мәгълүматны яздырып укый алу мөмкинлеген булдыра алганнар. Электрон хәтер җайланмасының мәгълүматны саклау вакыты чиксез дияргә була. Тулаем алганда ул 360 Тб информацияне сыйдыра ала. Диск – 5D-саклагыч кварц пыяласыннан, аның эчендә фемтосекунд лазер ярдәмендә нокталар яндырыла. Нокталарны яндыру катлам-катлам, диск өслегеннән 140 мкм ераклыкта башкарыла. Эксперимент вакытында 1 ноктага дүрт һәм 1 бит мәгълүмат яздырып тикшереп караганнар. http://t-human.com/journal/sozdan-360-terrabajtnyj-nositel-sposobnyj-xra... Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:0f005fa3-07b8-4382-88a3-362da46fa83c>

CC-MAIN-2022-49

https://belem.ru/node/4240

2022-12-02T22:31:17Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446710916.70/warc/CC-MAIN-20221202215443-20221203005443-00472.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997979998588562}

belem.ru

1944 елның 25 августында Берлинның Плетцензее төрмәсендә 11 татар яугире җәзалап үтерелә. Гайнан Кормаш, Фоат Сәйфелмөлеков, Абдулла Алиш, Фоат Булатов, Муса Җәлил , Гариф Шабаев, Әхмәт Симай, Абдулла Баттал, Зиннәт Хәсәнов, Әхәт Атнашев, Сәлим Бохаров. «Идел-Урал» легионында хезмәт иткән бу әсирләр «Алманиягә хыянәт иткән өчен» хөкем ителә. Сүз нинди хыянәт турында бара? Алар нинди легионда катнашкан? Әйдәгез, белгәннәребезне яңартып алыйк. Җәлилчеләрме, Кормашчылармы? Плетцензееда җәзалап үтерелгән «хыянәтче» әсирләрнең җитәкчесен гадәттә Муса Җәлил дип әйтәләр. Моның сәбәбе, күрәсең, Җәлилнең, «Моабит дәфтәрләре» һәм, гомумән, әсирлектә язылган искиткеч кыю шигырьләр авторы буларак, зур дан казануындадыр. Алман документларында исә татар яшерен оешмасының җитәкчесе итеп Гайнан Кормашев күрсәтелә. Өченче рейх Икенче рейхмәхкәмәсенең 1944 елның 12 февралендә Дрезденда чыгарылган 36/44 санлы карарында да аларны Kurmaschew und 10 andere — Кормашев һәм бүтән унысы дип атаганнар. Күрәсең, төркемнең җитәкчесе Кормашев булганга, 12 сәгать 06 минутта беренче булып аның башы киселә. Шагыйрьләр, төзүчеләр, бухгалтерлар һәм 20 яшьлек директор «Идел-Урал» легионы эчендә эшләгән яшерен татар оешмасында — Кормашчылар/Җәлилчеләр төркемендә төрле һөнәр вәкилләре катнаша. Муса Җәлил сугышка киткәнче үк шагыйрь буларак таныла, Язучылар берлегенең беренче җаваплы сәркатибе була. Абдулла Алиш балалар язучысы буларак билгеле. Гариф Шабаев исә финанс хезмәткәре (хисапчы) була, ә әсирлектә ул «Идел-Урал» газетасында хәреф җыючы булып эшли. Әхмәт Симаев шулай ук язучы һәм журналист буларак билгеле. Сугышка алынгач, аңа радист-десантник булырга туры килә. Әсирлектә «Идел-Урал» комитетыныңрадиостудиясендә тәрҗемәчелек итә. 28 яшендә һәлак ителгән Абдулла Баттал, абыйсы — атаклы шагыйрь һәм очучы Салих Батталдан үрнәк алып, хәрби хезмәт турында хыялланган. 1937 елда аны армиягә алалар, Казан Кирмәнендә хезмәт иткәч, «Татар-башкорт хәрби мәктәбе» исемле кече командир курсларына җибәрәләр. Ләкин, ни кызганыч, ул аягын җәрәхәтли. Авылга кайткач, клуб мөдире булып эшли һәм шул вакытта сугышка алына. Зиннәт Хәсәнов совет сәүдә техникумын тәмамлый һәм товаровед вазифасында хезмәт куя. Кызыл Армиядә кече командир курсларын тәмамлап, лейтенант дәрәҗәсендә рота белән идарә итә. Яшерен оешмада элемтәче буларак катнаша. Галләнур Бохараев (әсирлектә Сәлим Бохаров исеме белән йөри) Дәүләт банкының Миякә районы бүлегендә бухгалтер булып эшли. Әхәт Атнашев, Кызыл Йолдыз ордены белән бүләкләнгән кыю сугышчы, шулай ук бухгалтер була. Фоат Булатов Казан коммуналь төзелеш инженерлары институтын (хәзерге КДАТУ — КГАСУ) тәмамлый һәм төзүче-инженер булып эшли. Фоат Сәйфелмөлеков Таҗикстанның сәүдә халык комиссариатында хезмәт куя. Төркемнең рәсми җитәкчесе Гайнан Кормашев исә Мари Иленең Бәрәңге районында укытучы булып эшли. Ул математика һәм география укыта. Туганнарына«кулак» дигән гаепләү тагылгач, ул Актүбәгә күчеп китә. Монда аны, 20 яшьлек татар егетен, мәктәп директоры итеп билгелиләр. Күрүебезчә, Бөек Ватан сугышы тарихында кабатланмас эз калдырган бу шәхесләр төрледән-төрле һөнәр ияләре булып хезмәт куйганнар. Легион ни өчен төзелә «Идел-Урал» легионы төзелү максатлары рейх җитәкчелегенең татар-башкорт әсирләрен советлар белән көрәшү өчен кулланырга хыяллануы белән бәйле.Әйтергә кирәк, мондый легионнар һәм башка гаскәри берләшмәләр төрле милләтләр өчен төзелә. Әйтик, рус корпусы, Рус азатлык гаскәре һәм казак дивизияләре, корпуслары була. Советлар берлегендә «тоткынлыкта яткан» милләтләр өчен әзери, әрмән, грузин, латыш, Төркестан һәм Төньяк Кавказ легионнары корыла. Һитлер, күрәсең, татар-башкорт халыкларына бик нык ышанган. Аның фикеренчә, алар чыннан да җаны-тәне белән большевик хакимиятен күрә алмый, шуңа күрә, мөмкинлек туу белән, кулына корал алып, Советларга каршы көрәшергә әзер. Нәкъ менә шуның өчен «Идел-Урал» легионы әгъзаларына иреклекләр бирелә дә инде. Ныклы гаскәр төзергә һәм русларга каршы сугышырга кирәк була легионга. Чынлыкта бу гаскәри берләшмә алманнарга файда китерми, киресенчә, зыян гына сала. Кормашчылар төркеме әгъзалары тарафыннан «котыртылган» татар-башкорт солдатлары, мөмкинлек туу белән, советлар ягына күчә, алган коралларын нацистларга каршы куллана. Легион әгъзалары ничек яши Легион — гаскәри берләшмә булгач, аның әгъзалары казармаларда яшәгән. Анда тәртип һәм чисталык була. Солдатларны әйбәтләп ашаталар, эчертәләр, киендерәләр. Алар барыбер әсир дип саналсалар да, шәһәргә чыгып йөргәннәр. Легионда муллалар хезмәт иткән, шуңа күрә биш вакыт намаз мәҗбүри рәвештәдиярлек укылган. «Идел-Урал» исемле әлләни сыйфатлы булмаган газета чыккан. Легион татарга файда китерә алыр идеме Бүген бу турыда төрле фикерләр яши. Һитлер кайчандыр ярым шаяру белән «Мин татарларның ханы булачакмын» дип әйтсә дә, татар-башкортларга, башка Россия халыкларына аерым дәүләтчелек төзергә вәгъдә бирми. Кем белә, бәлки, бу легионнар чынлап торып сугышса, Рейх җиңгән дә булыр иде. Әмма«Идел-Урал штаты» да, башка нинди дә булса дәүләт яки милли төбәк төзелмәс иде — монысы бәхәссез. Һитлерчыларга бары корал гына кирәк булган, алар милләт мәнфәгатьләренә, башка империячеләр кебек үк, төкереп кенә караганнар. «Гыйлем» берләшмәсе материалы фотолар ирекле чыганаклардан.

<urn:uuid:67e49117-b581-4bfa-8805-af9737543b63>

CC-MAIN-2021-31

https://giylem.tatar/archives/360

2021-07-28T07:46:09Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-31/segments/1627046153531.10/warc/CC-MAIN-20210728060744-20210728090744-00647.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999643564224243}

giylem.tatar

Татар мәгарифе порталы Сез монда Мәктәпне тәмамлаган бала татар телен ни дәрәҗәдә белә? Бу сорауга укытучыларның күпчелеге, ата-анасы өйдә татарча сөйләшмәсә, укучыны телгә өйрәтеп булмый, дип җавап бирер. Әти-әни исә укытучыга бармак төртеп күрсәтер. Янәсе, татар теле, әдәбият дәреслекләре баланы җәлеп итәрлек кызыклы түгел. Моңа охшаш хәлләрне Татарстан Дәүләт Советының фән, мәгариф, мәдәният һәм милли мәсьәләләр комитетытында депутат Азат Зыятдинов та, комитет рәисе, халык шагыйре Разил Вәлиев та телгә алды. Хәер, укыдык без мәдрәсәдә, аңламадык бернәрсә дә, дип такмакларга юл калдырмаслык ысул бар икән барын. Бары тик шул ысулны мәктәпләрдә ныклап җәелдерергә генә кирәк. Узган елны комитет Татарстан халыкларының туган телен һәм мәдәниятен өйрәтү максатында тарихи-культурология материалларының, уку-укыту әсбаплары һәм матур әдәбиятның мультимедия продукциясен булдыру турында карар да кабул иткән. Бу юлы аның үтәлеше тикшерелде. Бер караганда, хәлләр уфтанырлык түгел. Татарстанның дәүләт телләрен саклау, өйрәнү һәм үстерү программасы нигезендә татар теле һәм әдәбияты буенча 30 интерактив дәреслек әзерләнгән. Алай гына да түгел, Мәгариф һәм фән министрлыгы белгече Әнисә Морозова әйтүенчә, дәреслекләрнең кайберләре инглиз, татар һәм рус телләрендә эшләнгән. Шуларның 15е "Татар иле" сайтына урнаштыру өчен Татар конгрессы фондына тапшырылган. "Киләчәк" мәгарифне үстерү программасы нигезендә рус һәм татар телен өйрәтүнең заманча ысуллары булдырылган. Заманча укыту-методик комплекты дәреслектән, эш дәфтәрләреннән тыш, аудио һәм видео җыентыклардан, татар һәм рус телләрендәге матур әдәбият әсәрләренең электрон җыентыгыннан, төрле яшьтәге балалар өчен өйрәтү күнекмәләреннән тора икән. Төшкә дә кермәслек бәхет дияргә ашыкмагыз. Алабуга педагогы Гөлшат Ибраһимова рус телле балаларга татар телен өйрәтү өчен "Күңелле татар теле" дәреслегенең кулай булуын җиткерде. "Без август киңәшмәләрендә балаларга татар телен бик өйрәтәсебез килә, әмма кызыксындыру чараларыбыз юк дигәч, зарларыбызга колак салып, "Күңелле татар теле" дәреслегенә апробация үтеп карагыз, дип киңәш иттеләр. Дәреслеккә ярдәмлек сыйфатында диск та эшләнгән, ә татарча белмәгән әти-әниләр өчен ата-аналар китабы булдырылган. Дәреслек безгә дә, балаларга да, әти-әниләргә дә бик ошады. Без тәҗрибәне уңышлы үттек, киләчәктә дә шушы дәреслек белән эшлисебез килә. Ләкин проектның дәреслекләре генә финансланган, ә электрон дәреслеккә акча бирелмәгән булып чыкты". Күлмәкне өлешләп сатып булмый, ә уку-укыту әсбапларын өлешләп финанслап була. Хәлдән ничек чыгарга? Конкурс игълан итәргәме, әллә район башлыкларына мөрәҗәгать итәргәме? Һәрхәлдә мәсьәләнең чишелешен табарга кирәк. Укытучылар да, мәгариф һәм фән министрлыгы да проблеманы беркадәр хәл иткән "Татармультфильм" оешмасына рәхмәт укый. Дәрестә татарча мульфильмнар күрсәтү дөрес сөйләргә өйрәнергә ярдәм итә икән. Өстәвенә "Союзмультфильм"ның 29 мультипликацион әсәре татарчага тәрҗемә ителгән, мәктәпкәчә яшьтәге балалар өчен телевизион тапшырулар циклы булдырылган. Мультимедия продукциясе университетларда да уңышлы кулланыла башлаган. Чит ил студентлары алар ярдәмендә татар телен зур кызыксыну белән өйрәнә башлаган. Шулай булгач бу продукциянең тулысынча финанслануын көтәсе кала. Рус телле балаларга татар телен өйрәтү продукцияләренең гаять югары дәрәҗәдә эшләнүенә инандык. Аларның тора-бара тулаем кулланылышка кертелүенә дә ышаныч юк түгел. Ә менә татар гаиләсендә тәрбияләнгән чеп-чи татар баласына ана телен тирәнтен өйрәнүдә нинди заманча әсбаплар булдырылган? Әллә инде татар телен тирәнтен өйрәтүнең хаҗәте юкмы? Телебез кухня теле дәрәҗәсендә генә калачакмы? Бу сораулар комитет утырышының киләсе утырышлары темасы булсын иде. Чыганак: http://vatantat.ru (19-12-2012 №251 (26970) )

<urn:uuid:a0e79566-7364-4baf-8bf2-5991597f624a>

CC-MAIN-2020-24

https://belem.ru/node/3934

2020-05-31T13:51:30Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-24/segments/1590347413406.70/warc/CC-MAIN-20200531120339-20200531150339-00301.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999585151672363}

belem.ru

«Калейдоскоп» балалар паркы |«Калейдоскоп» балалар паркы| |Гарифҗанов һәм Сыртланова урамнары ягыннан «Калейдоскоп» балалар паркына керү (октябрь, 2018 ел)| |Ил||Русия Русия| |Төбәк||Татарстан| |Шәһәр||Казан| |Нигезләү датасы||1979| |Метро||Горки| |Мәйдан||2,95 га| |[[commons:Category: Kaleidoscope (children's park) Викиҗыентыкта|«Калейдоскоп» балалар паркы]] Викиҗыентыкта| «Калейдоскоп» балалар паркы — Казан шәһәрендә урнашкан паркларның берсе, Совет чорында барлыккан килгән. Территориаль урнашу[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Калейдоскоп» балалар паркы Казанның көньяк өлешендә, Идел буе районы территориясендә, Горки торак районында урнашкан. Төньяк һәм көнчыгыш яктан аның территориясен Сыртланова урамы салмак кына сүндерә, көньяктан парк Гарифҗанов урамы белән чикләнгән, ә көнбатыш яктан — «Зилант» универсаль спорт комплексы һәм «Өч баһадир» торак комплексы территориясе белән чикләнгән. Парк территориясенең мәйданы якынча 2,95 га тәшкил итә[1]. Атамасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1979 елда оешканнан бирле, парк рәсми рәвештә Сыртланова урамы буенча Балалар паркы дип аталган, ләкин сөйләм телендә аны еш кына Балалар паркы дип йөрткәннәр. Үзенең хәзерге исемен — «Калейдоскоп» балалар паркы — ул 2017 елда капиталь реконструкциядән соң алган. Әлеге исем реконструкция проекты авторларының төрле төстәге парк объектларында, полигон фигураларында, бизәкләр характерында һәм парк юлларының капламалары структурасында чагылдырылган төп идеясен чагылдыра. 1977 елда «Казан» юл күрсәткечендә Хөсәен Мәүлетов һәм Профессор Камай урамнары киселешендәге районда балалар паркы, Хезмәт саклау институты бинасы һәм базар төзү аша Горкиның иҗтимагый үзәген ясау планлаштырылуы искә алына[2]. Күрсәтелгән барлык объектлардан бу урында балалар паркы гына ясала, шул ук вакытта Хезмәт саклау институты төзелмәгән, ә базар 1980 елларда башка урында — Җиңү проспекты һәм Рихард Зорге урамы киселешендә барлыкка килгән. Балалар паркы 1979 елда Хөсәен Мәүлетов һәм Сыртланова урамнары белән чикләнгән 4,5 гектарлы бушлыкта салынган. Паркның көньяк чиге 1993 елда Гарифҗанов урамының көнбатыш участогында машиналар йөрү өлеше салынганнан соң тулысынча рәсмиләштерелә. 1970 еллар ахырында Хөсәен Мәүлетов һәм Сыртланова урамнары чатындагы парк территориясендә чыгарылган Ту-124 самолёты урнаштырыла[3]. Аны балалар кинотеатры буларак кулланырга ниятлиләр, әмма соңрак алып куялар. 1980—1981 елларда кече архитектура формалары, шул исәптән җирле балалар арасында танылган кирпеч ныгытмасы төзелә. Шулай ук паркның бер мәйданында мәктәп теплицасы торгызыла, ул советлардан соңгы чорда эшләүдән туктый һәм соңрак җимерелә[4]. 1990 еллар башында Сыртланова урамындагы балалар паркы территориясе ике тапкырга кимегән. Чөнки 1991 елда Хөсәен Мәүлетов урамы янындагы 2,33 гектар мәйданлы участок Казанның «Тан» хоккей клубы өчен ябык боз аренасы төзүгә бүлеп бирелгән. Клубның иганәчесе С.П. Шашурин булган[5]. Әмма бу проектны ахырына кадәр җиткерә алмаганнар. Озак еллар төзелеп бетмәгән аренаның каркасы хәрәкәтсез торган (шугалак бары тик кышкы вакытта гына кулланылган), тик 2000 елларда аны сүтәләр. Казанны 2013 елгы XXVII Бөтендөнья җәйге Универсиадага әзерләү барышында әлеге кишәрлекнең бер өлеше 2008—2009 елларда төзелгән «Зилант» универсаль спорт комплексы төзелешенә бүлеп бирелә[6]. Аның янәшәсендә 2014 елда «Өч баһадир» торак комплексы төзелә башлый. Балалар паркының калган территориясе 1990 елларда акрынлап кими бара. Шуңа да карамастан, парк эшләп тора. 2000 һәм 2012 елларда ул реконструкцияләнә, эш барышында парк территориясе төзекләндерелгән һәм балалар мәйданчыклары яңартылган. Әмма Сыртланова урамындагы балалар паркын капиталь төзекләндерү ике архитектура бюросы — AD studio (О. Колебанов, В. Герке) һәм «Архитектура десанты» (җитәкчесе — Дарья В. Толовенкова) белгечләре тарафыннан эшләнгән проект нигезендә 2017 елның җәендә башкарыла. Реконструкция 2015 елдан бирле эшләп килүче «Парклар һәм скверлар» республика программасы кысаларында башкарылды. Аның нәтиҗәсе булып бөтен парк киңлеген кардиналь яңарту, яңа инфраструктура булдыру, шулай ук паркның яңа исемен — «Калейдоскоп» буларак раслау узды. Яңартылган паркның рәсми ачылышы 2017 елның 30 августында булды[7]. Планлаштыру структурасы, паркның төп объектлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Паркны реконструкцияләү концепциясендә функциональ яктан бай һәм якты архитектура-пространство мохите булдыру (калейдоскоп идеясе) каралган. Шул ук вакытта реконструкциягә кадәр булган парк юллары челтәре яңартылган архитектура-планлаштыру структурасының нигезе булып тора. Аның төп бәйләүче элементы булып дөрес булмаган дүртпочмак формасына ия булган Үзәк мәйдан тора. Аның периметры буенча, ләкин төрле яктан паркның төп объектлары урнашкан, шул исәптән: - тактиль юл булган 4 яшькә кадәрге балалар өчен уен мәйданчыгы; - 4 яшьтән алып 12 яшькә кадәрге балалар өчен уен мәйданчыгы; - тренажёрлар урнаштырылган спорт мәйданчыгы; - сәхнә; - амфитеатр; - «Лабиринт» уен комплексы; - «Аҗдаһа оясы» уен комплексы. Паркның үзәк мәйданыннан билгеле бер ераклыкта урнашалар: - кафе; - бәдрәф, әни һәм бала өчен бүлмә; - футбол мәйданчыгы. Реконструкцияләнгән «Калейдоскоп» паркы урбанистиканың заманча таләпләргә туры килә торган балалар парк мәйданын булдыруның уңышлы мисалы буларак карала. 2018 елның мартында Казанның «ИНДЕ» интернет-басмасы паркны Татарстанның иң яхшы тугыз уен мәйданчыгы исемлегенә кертте, түбәндәге объектларны аерым билгеләп үтте: «Раньше на Сыртлановой был полуразрушенный и потому опасный для маленьких посетителей детский городок (пик славы этого места с мозаичными башенками и качелями-аистами пришелся на 1990-е, с тех пор все только ветшало). Архитекторы бюро AD studio решили сохранить концепцию территории как преимущественно детской, в итоге парк "Калейдоскоп" стал игровым комплексом: старую крепость переделали в лабиринт с интерактивными элементами, вместо рассыпающихся стен на холме появилось "Логово дракона" с горками и лесенками, стены со сквозными арками преобразили в "Цветной городок", где теперь расположены домики звездочета, механика, художника и музыканта. Для самых маленьких поставили песочницу с цветниками. Достопримечательность парка – первая и пока единственная в Казани "тактильная дорожка" из мелкой и крупной гальки, травы, дерева, камней и щепы, служащая для развития моторики и выносливости детей.»[8] Паркның иң мөһим объектларның берсе булып сугышка кадәрге Совет ПО-2 (У-2) самолёт-бипланының гомумиләштерелгән макеты булган «Самолёт» скульптура формасы тора. Нәкъ менә ПО-2 дә Бөек Ватан сугышы елларында (1941—1945) Советлар Берлеге Каһарманы, 46 нчы гвардиянең Таман хатын-кызлар авиация полкының төнге бомбардировщикларның эскадрилья командиры урынбасары М. Г. Сыртланова очкан. Шулай итеп, «Самолёт» парк композициясе танылган очучының үзенчәлекле һәйкәле булып тора. «Калейдоскоп» балалар паркының өч керү урыны бар: төньяк (Сыртланова урамы ягыннан), көнчыгыш (Сыртланова һәм Гарифҗанов урамнары чатыннан) һәм көньяк (Гарифҗанов урамы ягыннан). Керү юлларының һәркайсы «Билгеләр» скульптура формалары белән тамгаланган: төньяк — @ («эт») билгесе, көнчыгыш — сорау билгесе, көньяк — өндәү билгесе. Парк буенча хәрәкәт итү асфальтланган, я бизәкле брусчатка белән капланган юллар буенча башкарыла. Яшел зона аша агач капланмалы юллар салынган. Шулай ук велоюллар да бар. Юл буйларындагы куп кенә урыннарда мәгълүмати стендлар һәм хайваннарның полигональ скульптуралары урнаштырылган. Парк белән идарә итү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Калейдоскоп» балалар паркы Казан шәһәренең «Парклар һәм скверлар дирекциясе» муниципаль бюджет учреждениесе идарәсе астында урнашкан. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Перечень парков. Kzn.ru. - Кузьмин В.В., Смыков Ю.И., Халиков А.Х. Казань (путеводитель). – Казань: Татарское книжное издательство, 1977. – 224 с. – С.184. - Самолет в детском парке на Сыртлановой. - «У нас на районе»: Микрорайон Горки-1, где копируются «Белые Росы» и был популярным еврейский магазин - Артемьев А. (19 октября 2017). «Депутат-хулиган» Сергей Шашурин снова в казанском суде. Реальное время. - Состоялось открытие «Зиланта» на Мавлютоваархив күчермәсе, Archived from the original on 2019-10-20, retrieved 2021-01-08 - Казанда Шәһәр һәм республика көнендә "Калейдоскоп" балалар паркы ачылды - Юсупов С. (14 марта 2018). Урбанистика на вырост. Девять лучших игровых площадок Татарстана. ИНДЕ.

<urn:uuid:63ce3603-fe29-46d7-b1fb-e0a760029ccf>

CC-MAIN-2022-33

https://tt.wikipedia.org/wiki/%C2%AB%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%B4%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BF%C2%BB_%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%8B

2022-08-15T01:03:45Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-33/segments/1659882572089.53/warc/CC-MAIN-20220814234405-20220815024405-00330.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9993841052055359}

tt.wikipedia.org

Ватандашлар хокукы Роман-герман хокукый гаиләсе яки кыйтга хокукый системасы - Рим хокукы нигезендә барлыкка килгән хокук. Кыйтга Аурупасының (шул исәптән Русия) илләренең хокукый системаларын берләштерә, инглиз-саксон хокукый системасыннан (гомуми хокук) аерылып тора. Кыйтга системасында хокук тармаклары төгәл бүленә, һәрбер хокук тармагында - хосусый һәм иҗтимагый хокукый кече тармагы бар. Иҗтимагый хокук - идарә, җинаятьчел, конституцион һәм халыкара иҗтимагый хокукларга карыйлар. Хосусый хокук - ватандашлар, гаилә, хезмәт хокукларына карыйлар. Күбесе роман-герман хокукый гаиләсенең илләрендә язылган конституция бар. Элекке ССРБ илләрендә ватандашлар хокукы - мөлкәт һәм хосусый мөлкәт булмаган мөнәсәбәтләрне тәртипкә салучы хокук тармагы булып санала. Инглиз-саксон хокук системасында - элекке булган хөкем карары нигезендә хокук яки прецендент хокукы - гомуми хокук дип йөртелә. Бүгенге Русиядә ватандашлар хокукы - хокук тармагының иң мөһиме. Үзгәрешләр нәтиҗәсендә Русиядә ватандашлар хокукы көнбатыш илләренең ватандашлар хокукына якын тора. Моны да карагыз[үзгәртү] Әдәбият[үзгәртү] - Гражданское право Отрасли права в Юриспруденции. Спектор, Киев 2011. - Гражданское право. Братусь С. Н. Юридическая энциклопедия / Отв. ред. Б. Н. Топорнин. — М.: Юристъ, 2001. ISBN 5-7975-0429-4. - Гражданское право. Диаконов В. В. Гражданское право РФ (Общая часть): Учебное пособие. // Allpravo.Ru — 2003. |Бу сәхифә мәкалә төпчеге генә. Сез аны тулыландырып, Википедиягә ярдәм итә аласыз.|

<urn:uuid:f404b228-c6bf-4ee4-8d02-6bc87714206f>

CC-MAIN-2015-06

http://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%88%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D1%85%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%BA%D1%8B

2015-01-30T09:25:16Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2015-06/segments/1422115862432.8/warc/CC-MAIN-20150124161102-00231-ip-10-180-212-252.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9996265172958374}

tt.wikipedia.org

Розалия Хладек |Розалия Хладек| |Туган телдә исем||алман. Rosalia Chladek| |Туган||21 май 1905[1][2][3][…]| Брно, Земли Чешской короны[d], Цислейтания[d], Аустрия-Маҗарстан |Үлгән||3 июль 1995[1][2][3][…] (90 яшь)| Вена, Австрия |Күмү урыны||Венаның үзәк зираты[d]| |Ватандашлыгы||Чехословакия| |Һөнәре||музыка педагогы, хореограф, балит әртисе| Розалия Хладек (алман. Rosalia Chladek, 21 май 1905, Брно, Богемия таҗы җирләре — 3 июль 1995, Вена) — Австрия биючесе, хореографы[4] һәм педагог. XX гасырның заманча биеүе буенча иң күренекле Аурупа вәкилләренең берсе[5]. Аның укыту стиленә ярашлы, «Бию — хәзерге заман педагогикасы» курсы элеккегечә Венаның шәхси музыка һәм сәнгать университетында һәм халыкара учреждениеләрдә укытыла Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Розалия Хладек 1905 елның 21 маенда Австро-Венгриянең Брно шәһәрендә туган. Брнода композитор Маргарет Каллаб (Kallab Margarete) мәктәбендә укый. 1921—1924 елларда Дрезден янында 1911 елда Адлерда оештырылган Эмиль Жак-Далькрозның музыка һәм ритм институтында укый. Укытучыларының берсе Валерия Кратина була. 1925 елда мәктәп белән бергә Люксембургка күчеп килә. Хеллерау-Люксембургта (Hellerau Schule-Laxenburg, 1925—1939) курс алып бара[6], аның укучылары Менчинская Янина (Janina Mieczyńska)[7] һәм Хорс Мария була[8]. 1925 елда «Путь к силе и красоте» фильмында төшә, анда төрле тигез хәрәкәтләр һәм сикерүләр башкара. Венада пианист һәм композитор Артур Кляйнер белән тыгыз хезмәттәшлек итә. 1932 елда Парижда халыкара хореографлар конкурсында наградага лаек була (биюнең халыкара архивы оештыра). 1933 елда Варшавада ялгыз биюнең халыкара конкурсында икенче бүләген ала (беренче — Рут Сорель)[9]. Музыка һәм башкару осталыгының Вена университеты профессоры була. 1995 елның 3 июлендә Венада 90 яшендә вафат була. Венада Үзәк зиратта җирләнә. Хәтер[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Австрия театр музеенда фотосүрәтләрнең зур коллекциясе, шулай ук Розалия Хладекның театр костюмнары саклана, аларны күнегү буенча бию тәнкыйтчесе Андреа Аморт шөгыльләнә[11]. Вена шәһәренең шәхси музыка һәм сәнгать университетында мәгълүмат җыю һәм уку өчен Розалия Хладекның халыкара җәмгыяте (Internationalen Gesellschaft Rosalia Chladek, IGRC) мирасы калган, ул 1972 елда оештырылган. Зур мирасы булып, башкалар арасында, Розалия Хладекның билгеле коллегалары белән хатлашуын, шулай ук аның эшләре турында материаллардан тора, кыйммәтле күзәтүләр һәм программалар җыентыклары бар[6]. Розалия Хладекның 1960—1970 елларда актриса Елена Полевицкая белән язышкан хатларының бер өлеше Русия дәүләт әдәбият һәм сәнгать архивында саклана[12]. Розалия Хладек исемен Венада урам йөртә (Rosalia-Chladek-Gasse). Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых дадзеных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ - Blubacher T. Theaterlexikon der Schweiz - FemBio: Банк інформації про видатних жінок, Frauendatenbank, Банк данных о выдающихся женщинах - Хладек Розалия. Российский государственный архив литературы и искусства. Дата обращения: 20 марта 2021. - Ганюшина, Катя. История современного танца. dancerussia.ru (23 мая 2017). Дата обращения: 20 марта 2021. - Rosalia Chladek - Erschließung und Beforschung des Nachlasses. Theatermuseum. - «Польские артистки танцевального авангарда. Истории и реконструкции», ред. Иоанна Шимайда. Culture.pl. - Maria Hors passed away. Hellenic Olympic Committee. - Балетные конкурсы//Большая российская энциклопедия [Электронный ресурс].— 2016. - Конаев, Сергей Запись тела и тело записи// Театр: журнал.— 2015.— №20. - Rosalia Chladek - Erschließung und Beforschung des Nachlasses (нем.). - Хладек Розалия

<urn:uuid:0b1d334c-c49d-4623-8314-03f3bd25fef2>

CC-MAIN-2021-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D0%B7%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%8F_%D0%A5%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BA

2021-10-23T18:48:21Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-43/segments/1634323585737.45/warc/CC-MAIN-20211023162040-20211023192040-00090.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.973340630531311, "bak_Cyrl_score": 0.012334568426012993}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы ПРЕМЬЕРА! «БӘХЕТ ЕЛЫ» СПЕКТАКЛЕ «BӘXET JЬLЬ» — музей белән театр, авырту һәм рәхәтлек, протоколлар катгыйлыгы һәм шәхси хатларның җиңеллеге берләшкән зур эзләнү ул. Бу спектакльдә без янәдән Шәриф Камал белән очрашырбыз. Ләкин бу Шәриф сез укып белгән язучы гына түгел. Спектакльдә каршылыклы чорның катлаулы шәхесе башка яктан ачылачак. Кем өчендер бу кич җанга дәва бирер, ә кемдер гаять катлаулы дәверләрдә яшәү чарасын табарга өйрәнер. Спектакль сценарие Шәриф Камал архивыннан моңарчы җәмәгатьчелеккә ачылмаган хатлар һәм документларга нигезләнә. Режиссер — Әминә Миндияр. Премьера тамашалары 30 гыйнвар 18:00 сәгатьтә һәм 20:00 сәгатьтә узачак. Тулырак мәгълүмат: https://vk.com/tatbookhouse?w=wall-183652767_1913 https://vk.com/tatbookhouse?w=wall-183652767_1913 Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:25e94875-9532-4f02-a9db-e7913804514b>

CC-MAIN-2023-06

https://belem.ru/node/8630

2023-01-28T07:38:17Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764499524.28/warc/CC-MAIN-20230128054815-20230128084815-00249.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999675750732422}

belem.ru

Җилем-Каран |Җилем-Каран| |Дәүләт||Россия| |Нәрсәнең башкаласы||Зилимкарановский сельсовет[d][1]| |Административ-территориаль берәмлек||Зилимкарановский сельсовет[d][1], Стәрлетамак өязе, Стәрлетамак кантуны, Красноусол районы[d] һәм Гафури райуны| |Почта индексы||453061| Җилем-Каран Ɵфəдан көньяк-көнчыгышка таба житмеш-сиксән чакрымнар ераклыкта урнашкан. Агыйдел, Җилем сулары, Урал таулары, болынлыклар арасында утыра. 2009 елның 1 гыйнварына 173 йортта 524 кеше яши.[2] Милли cастaфы – 1979 һәм 1989 елларда – татарлар; 2002 елда тулысынча диярлек башкортлар (84%). Җилем-Каран авылы 18 гасыр ахырында нигезләнә. Халкы хәзерге Кызыл Җилем дигән җирдән күченеп килә. Яшәүчеләре типтәр катлавында торалар. Инкыйлабка кадәр авылда Кәлчер-Табын вулысы идарәсе урнашкан. 1920-1922 елларда — Башкорᴛ Aʙᴛoнoмияле Cәвᴎт Caᴛсиялисᴫар Җɵᴍhүриᴙтенең Табын ᴋанᴛуны үзәге. Танылган шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1880 елда Башкортстанның Җилем-Каран авылында укытучы-хәлфә гаиләсендә Габделмәҗит Гафури туа. Мәҗит Гафури нәселе авылның төп халкы булмый. Аның Габделмән ерак бабасы Бажык исемле авылдан килеп төпләнә. Авылда алар нәселен «Бажык татарлары» дип атыйлар. Килүчеләр белән җирбиләүчеләр мөнәсәбәтләр киеренке була. Шагыйрьнең туганнары авылдан китеп, Яңа Бурлы, Абдулла авылларын да нигезли.[3] Җилем-Каран авылында халык шагыйренең музее һәм аның исемендәге парк бар. - Фәхрәзи Таһиров (1928), Социалистик Хезмәт Каһарманы.

<urn:uuid:b7a39a5b-366e-4e26-ac2d-990b20a245d1>

CC-MAIN-2020-45

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D2%96%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BC-%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BD

2020-10-28T09:26:26Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-45/segments/1603107897022.61/warc/CC-MAIN-20201028073614-20201028103614-00054.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999409914016724}

tt.wikipedia.org

Монгол расасы |Бу мәкаләне Монголоид раса мәкаләсе белән берләштерергә тәкъдим ителә Сәбәпләр һәм бәхәс Википедия:Берләштерүгә сәхифәсендә. Бәхәс бер атна бара (шулай ук озаграк була ала). Бәхәс башланган көн – 20.12.2018. Монгол расасы[1] — кешелекнең иң зур расаларның берсе. Ул Төньяк, Көнчыгыш һәм Көньяк-Көнчыгыш Азия илләрендә тартылган. «Монголоид» сүзе «монгол» һәм суффикс "- оид" сүзләре берләшмәсе тарафыннан оештырылган, бу "охшаш" дигәнне аңлата. Хас билгеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Тикшеренүчеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Монголоидный» термины XIII гасырда Евразиянең зур өлешен яулап, Монголия империясен булдырып, Монголия халкы исеменнән барлыкка килә. Беренче тапкыр «ике рас схемасында» Кристоф Майнерс «монголоид расасы»терминын кулланды. Аның «татар-кавказлылар» дип аталган «ике расаны» кельт һәм Славян төркемнәрен, шулай ук «монголларны " үз эченә ала. 1861 елда Изидор Жоффруа Сент-Илер Монгол төп расасына «икенчел расу» буларак «Австралийская " өстәлә. XIX гасырда Жорж Кювье «монголлар» терминын яңадан раса классификациясендә куллана, әмма өстәмә рәвештә Америка индейцларын да кертә. Соңрак Томас Гексли «монголоид раса» терминын, шул исәптән аңа һәм Америка индейцларын, шулай ук арктик төп америкалыларны да куллана. Башка билгеләмәләр дә тәкъдим ителде, мәсәлән, «Mesochroi» (урта төс), ләкин «монголоид» киң таралыш алды. 1882 нче елда Август Генри Киң, «монгол типының» үз эченә түбәндәге «расаны» ала дип әйтә: «тибетцев», «бирманцев», «тай», «корейцев», «японнар», рюкюсцев һәм «малайцев». Кин «европеоид сорт» халыкларын, ягъни үзбәк һәм таҗикларны, шул рәвешле европеоид раса вәкилләре дип атады. Ул «Монгол расасы» бурятлар белән яхшырак тәкъдим ителгән дип санады. 1940 нчы елда антрополог Франо Боас Мексикада майя һәм Юкатана аталган ацтекалар арасында «американ расылар»ны «монголоид расасы» кысаларына кертә. Ул шулай ук Иске дөньяның төп америкалыларына Көнчыгыш азиатлары якын булуын билгеләп үтте. 1983 нчы елда Дуглас Футуйма – Мичиган университетында эволюцион процесслар профессоры – тирән америкалыларны һәм монголоид расасына тихоокеан утраулары халкын кертү күп кенә антрополог танымаган, дип раслый. 1984 нче елда Роджер Дж. Ледерер, Калифорния штаты университетында биология фәннәре профессоры Чико, Тын океан утраулары һәм Америка индейцлары белән монголоид расаларны аерым санап китте. 1998 нче елда Джек Д. Форбс, Калифорния Университетында Америка индейцлары һәм антропологиясенең тикшеренүләр профессоры (Дэвис) Төньяк һәм Көньяк Американың төп халыкларының рас тибы монголоид рас категориясенә «эләкми», дип белдерде. Ул билгеләп үткәнчә, баш формасы кебек тирән америкалыларның төрле физик сыйфатлары белән бәйле рәвештә, америкалылар монголоидлар һәм европеоидлар катнашмасыннан бик аерылып торырга тиеш булган яки алар монголоидлар һәм европеоидлар катнашмасыннан барлыкка килгән. Нисканендан аермалы буларак, Стэнфорд университетыннан генетик тикшеренү саамов тарафыннан 47,5 % «монголоид» һәм 52,5 «ауропеоидлы» генннарны 4,9% ка күрсәтте, дип белдерде. Шул ук вакытта, кайбер авторлар кыпчакларның түгел, ә нәкъ менә татарларның үзәк һәм Көнбатыш Азиядә генә түгел, Көнчыгыш Европада әле XIII гасырга кадәр яшәгәнлекләрен таныйлар. 1995 елда д-р Мартта Миразон Лар Кембрид университетында биологик антропология бүлегеннән «монголоидный»лар дип аталган Азия популяцияләрен төркемләп җибәрә, шул ук вакытта Азиянең төньяк-көнчыгыш популяциясе типик монголоидлар булып чыга, ә башка төркемнәр — атипичлар булып чыга. Тарих һәм билгеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Монгол расасының типик билгеләре — керәк сыман кискечләр — 420 ел элек яшәгән синантропларда табыла. Мезолит эпохасында монголлык Ауропада(Бавариядә) билгеләнә. Әмма тик, голоценга кадәр краниологический полиморфизм, ягъни зур булмаган ареал эчендә да раса билгеләренең зур күптөрлелеге, барлыгын күз уңында тотып, моны берсүзсез туганлык күренеше дип санарга ярамый - охшаш билгеләр комплексы төрле группаларның параллель эволюциясе рамкаларында да формалаша ала. Барлыкка килүе алдыннан монголлы билгеләр комплексы кискен чагылдырган һәм киң таралган булмаган. Искәрмә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Монголоидная раса // БРЭ. Т.20. М.,2012.

<urn:uuid:094f4989-1109-4e64-aec5-4551b7b24ec0>

CC-MAIN-2019-22

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B0%D1%81%D1%8B

2019-05-23T11:09:48Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-22/segments/1558232257243.19/warc/CC-MAIN-20190523103802-20190523125802-00457.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999722421169281}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Театр, шәһәр һәм Республика көненә багышлап, 25 нче августтан 29 нчы августка кадәр биш спектакль тәкъдим итә. Г.Камал исемендәге Татар дәүләт Академия театры казанлылар һәм шәһәр кунаклары өчен махсус, шәһәр һәм Республика көненә багышлап, 25 нче августтан 29 нчы августка кадәр биш спектакль тәкъдим итә. 25 нче август көнне Камал театрының иң популяр спектакльләренең берсе - Т.Миңнуллинның "Гөргөри кияүләре" спектакле күрсәтеләчәк. Керәшен татарлары фольклорына нигезләнгән бу җырлы-биюле тамаша 18 ел инде Камал театры сәхнәсендә аншлаг белән бара. Спектакль кичке сәгать алтыда башлана. 26 нчы август көнне - И.Зәйниев әсәре буенча сәхнәләштерелгән "Әрем исе" спектакле. Пьеса "Яңа татар пьесасы 2012" конкурсында беренче премияне яулады. Ике өлештән торган әлеге мелодрамада Камал театрының әйдәп баручы данлыклы артистлары Илдар Хәйруллин, Алсу Гайнуллина, Илдус Әхмәтҗанов, Ринат Таҗетдинов, Зөлфирә Зарипова катнаша. Спектакльне куючы - Башкортостан Республикасының танылган режиссеры Айрат Әбүшахманов. Спектакль кичке сәгать җидедә башлана. 27 нче август көнне Г.Камал театры сәхнәсендә Т.Миңнуллин "Диләфрүз-Remake" спектакле уйнала. Шаян музакаль комедия инде ничә дистә ел үзенең тамашачысын яулап тора. Танылган режиссер Марсель Сәлимҗановның эшен Фәрит Бикчәнтәев тагын да яшәртә, артистларны джинсы чалбарына киендереп, "Азат хатын" журналы урынына "Playboy"ны бирә. Спектакль кичке сәгать җидедә башлана. 28 нче август көнне үткән сезонның премьерасы Т.Миңнуллинның "Мулла" спектаклен күреп булачак. Күренекле драматург Туфан Миңнуллинның соңгы әсәрләреннән берсе булган "Мулла" пьесасы 2006 елда узган "Яңа татар пьесасы" конкурсында Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгының махсус премиясенә лаек булган иде. Спектакль кичке сәгать җидедә башлана. 29 нчы август көнне - Камал театрының йөзек кашы "Зәңгәр шәл" (Кәрим Тинчурин) спектакле. Инде ничәнче мәртәбә куелуына карамастан, ул үзенең популярлыгын югалтмый. Халык мәхәббәте аша "Зәңгәр шәл" легендар спектакльгә әверелде. Татар театрын "Зәңгәр шәл"сез күз алдына китерү дә мөмкин түгел. Спектакль кичке сәгать җидедә башлана. Бу хакта театрның матбугат хезмәте хәбәр итә. Чыганак: http://tat.tatar-inform.ru

<urn:uuid:36ea2932-d978-49b6-afe3-64402f67adf1>

CC-MAIN-2022-49

https://belem.ru/node/4249

2022-11-28T18:03:37Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446710534.53/warc/CC-MAIN-20221128171516-20221128201516-00481.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998056292533875}

belem.ru

Русия социал-демократик эшчеләр фиркасе Эшче сыйныфны азат итү өчен көрәш союзы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Народниклар» 1860 еллар азагында башлап җибәргән инкыйлаби хәрәкәт ун ел үтәр-үтмәстән сүрелү чигенә җитә. Ахыр килеп, народникларның радикаль ягы террор юлын сайлый. Шул ук вакытта, народникларның бер өлеше террорны кабул итми, Карл Марксның ул чак модага кергән тәгълиматына иярә. Русиядә марксизмны тарату төрле түгәрәкләр аша алып барыла. Аларның берсе — "Эшче сыйныфны азат итү өчен көрәш союзы" — 1896 елда Ю. Мартов (Цедербаум) белән В. Ульянов (Ленин) җитәкчелегендә оештырыла. Әмма "Союз" гомерле булмый, хакимият аны тиз фашлый һәм түгәрәк әгъзаларының байтагын сөргенгә озата. Иректә калганнар 1896 елда Минск шәһәрендә бүтән марксистик түгәрәкләрдән делегатлар туплый ала һәм алар Русия социал-демократик эшчеләр фиркасе (РСДРП) оештыра. 1905 ел инкыйлабы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Рус-япон сугышында җиңелү беренче урыс инкыйлабының башланып китүенә бер сәбәп булгандыр. Вакыйгаларның башы 1905 елның 9 гыйнварына барып тоташа. Эш ташлаган эшчеләр патшага үтенеч белән бара. Анда шундый сүзләр була: "Үз халкыңны ярдәмеңнән калдырма, аны хокуксызлык, хәерчелек һәм наданлык кабереннән йолып ал... әгәр шул боерыкны бирмәсәң, шунда, шушы мәйданда сарайның алдында үләчәкбез". Шулай килеп чыккан да. Канлы якшәмбедән соң күпләп эш ташлаулар, армия белән флотта инкыйлаблар һәм фетнәләр башланган. 1905 елның 17 октябре Русия тарихында сынылыш мәле дип исәпләнә. Патша Николай көндәлегендә "17 октябрь. Дүшәмбе. Манифестка кул куйдым. Баш авыр, фикерләр бутала. Илаһым, безгә ярдәм ит, Русияне тынычландыр" дип язылган. Шунысы фәһемле, династиянең иң олы әгъзасы, бөек кенәз Николай Николаевич 1905 елның шул киеренке көннәрендә биргән антына карамый, гаҗәпләнерлек кыю һәм җаваплы карарга килә: ул Романовлар гаиләсенең әфисәр булган барлык әгъзаларына да үз халкының ихтилалын бастыруда катнашуны тыя. 1917 ел[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1917 елның 23 февралендә (милади тәкъвим буенча 8 март) Мәскәү урамнарына эш ташлаган дистәләрчә мең эшче "Икмәк!", "Самодержавиене җимерергә!", "Бетсен сугыш!" дигән лозунглар күтәреп чыга. Алар юл уңаеннан кибетләрне, икмәк лавкаларын талый, трамвайларны аудара — Февраль инкыйлабы башлана. Соңрак патша тәхетеннән баш тарта, Ленинның Петроградка кайта һәм аның "Апрель тезислары" дип аталган сәяси программаны игълан итә. Шунда Ленин февраль инкыйлабын "буржуаз-демократик" дип атый, аның тәмамлануын тәкрарлый һәм кичекмәстән "социалистик инкыйлабны" тормышка ашыру, ягъни сул фиркаләр тарафыннан хакимиятне көч белән басып алу бурычын куя. Большевик Н. Суханов, Ленинның программасын "чамасыз сул, ак-караны аермаган радикаль, фән белән дә, аек акыл белән дә ныгытылмаган примитив демагогия" дип атый. Әмма шушы кискен программага киң халык массаларының таләпләре оста теркәлгән була. 1907 елның язында большевиклар фракциясе пролетар инкыйлаб юлын сайлагач, алар үзләренә аерым фирка – Русия социалист-демократик эшчеләр (большевиклар) фиркасенә төзи. Соңгысы Бөек Октябрь инкыйлабыннан соң ул Русия коммунистлар фиркасе (большевиклар) РКП(б) дигән исем ала. Чыганак[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Инкыйлаблар илне уңдырамы? Марсель Котлыгалләмов.

<urn:uuid:89d614ef-5f6d-4b6c-8134-2a0c64321265>

CC-MAIN-2020-29

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB-%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BA_%D1%8D%D1%88%D1%87%D0%B5%D0%BB%D3%99%D1%80_%D1%84%D0%B8%D1%80%D0%BA%D0%B0%D1%81%D0%B5

2020-07-11T02:45:16Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-29/segments/1593655919952.68/warc/CC-MAIN-20200711001811-20200711031811-00325.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999648332595825}

tt.wikipedia.org

2014 елда бер төркем американ галимнәре Антарктика боз калканы астында микроорганизмнарның яшәешен өйрәнү эше нәтиҗәләрен Nature журналында бастырып чыгарды. Тикшеренүчеләр тарафыннан Уилланс күлендәге су үрнәкләренә химик һәм микробиологик анализлар үткәрелде. Антарктикада микробиологик тәҗрибәләр үткәрү белән шөгыльләнгән галим, биология фәннәре кандидаты, Зоригто Намсараев, бу ачышка аңлатма бирә. Боз астында күл Америка тикшеренүчеләре берничә ел дәвамында шельф бозлыгы океанга төшә торган җирләрне өйрәнде. Алар кайнар су ярдәмендә диаметры 60 см һәм тирәнлеге якынча 800 метр булган тишек бораулаганнар. Башлангыч мәгълүматлар бу урында су асты күле барлыгын күрсәтәләр иде. Нәкъ шушыннан галимнәр утырма һәм су үрнәкләрен алып, аларның химик һәм микробиологик составын анализладылар. Nature журналындагы мәкаләдә бу анализның нәтиҗәләре урын алган да инде. Бу кызыклы һәм шактый зур эш. Антарктика боз астында 800 метр бораулау — техник яктан катлаулы һәм бик кыйммәт торучы эш, һәм алынган үрнәкләр дә югары бәяләнә. Әлеге эшнең фәнни нәтиҗәсе шунда ки, беренче тапкыр Антарктика боз асты күлләре утырмаларының молекуляр-биологик һәм химик анализлау үткәрелде. Аларда шактый күп санда микроорганизмнар һәм төрле микроблы состав бар икәнлеге ачыкланды. Америка галимнәренең бу тикшеренүләре, өйрәнелә торган күлдә кислородның аммоний белән оксидлашуы өчен (кислород 13% тәшкил итә) барлык шартлар да бар икәнлеген күрсәтә. Ә микроорганизмнар бу күлдә хемосинтез хисабына яши, күрәсең. Бу микробларның боз астындагы тормышын мөмкин булган нинди процесслар тәэмин итүен күрсәтә. Күлдәге суның температурасы -0.47 °С тәшкил итә, бу боз астында артык югары басым белән аңлатыла, ул атмосфера басымыннан якынча 2 тапкырга югарырак. Күл төче, минеральлашуы 0.5 г/л якын. Билгесез төрләр Тикшерелгән күлдә якынча 3-4 мең төрле микроорганизм бар. Нигездә, болар бактерияләр, аз дәрәҗәдә архейлар, ә эукариотлар тереклек итү билгеләре бөтенләй табылмаган. Әлеге микроорганизмнарның күбесе "лаборатория культурасына" әле алынмаган, һәм аларның барлыгы турында без молекуляр мәгълүматлар нигезендә генә беләбез. Ягъни формаль яктан әлеге төрләрне яңа дип әйтеп булмый, чөнки стандартларга туры китерелеп аларны барлык яктан тикшерү уздырылмаган. Гомумән, микробиологлар микроорганизмнарның барлык төреннән безгә нибары 1% билгеле дип әйтәләр. Шулай итеп, без, табигый үрнәк алгач, 99% микрорганизмның безгә билгеле булмаячагына әзербез. Бу очракта без күлдә микроб берләшмәсе барлыгын күрәбез. Аның эчендә аммонийның нитратка биологик оксидлашуына – нитрификациягә сәләтле була алган организмнар шактый. Геохимик мәгълүматлар белән бергә чагыштырып караганда, бу факт шуны күрсәтә: микробларның боз астындагы яшәешенә булышлык итүче төп процессларның берсе – нитратлашу. Ачыш өчен көрәш: Русияне уздырырга теләделәр Соңгы елларда, берничә чит ил төркемнәре Антарктика боз асты күлләренә барып җитәргә бик омтылды, әмма күбесе бу эшне башкарып чыга алмады. Мәсәлән, Британия такымы техник кыенлыклар аркасында проектны туктатырга мәҗбүр булды. Мондый проект белән кызыксыну Русия галимнәренең уңышларыннан соң уянды. Русия тикшеренүчеләренең Антарктиданың үзәк өлешендә, боз астында якынча 3,5 м тирәнлектә урнашкан Көнчыгыш күлгә барып җитә алачагы турында билгеле булгач, бу халыкара дәрәҗәдә зур резонанс тудырды. Чит ил төркемнәре вәкилләре арасында тикшеренүләрдә өстенлек Русия галимнәрендә булачак дигән курку бар иде. Шулчакта тикшеренүләрне актив үткәрә башладылар: боз астында күлләр табарга һәм аларны тиз арада борауларга омтылдылар. Әлбәттә, чит ил галимнәренең мәгълүматлары зур фәнни әһәмияткә ия: боз астындагы тормыш бик кызыклы. Әмма шунысын да искәртеп узу кирәк: бу мәсьәләгә ике төрле мөнәсәбәт бар. Русия тикшеренүчеләренең Көнчыгыш күлдә эш тәртибе — зур озын керннар бораулау һәм аларны бик җентекләп өйрәнү. 3,5 чакрымлык керн — бу җир климатының мең еллык тарихы турында гаять зур күләмле мәгълүмат. Американнар исә бу очракта тизлеккә эшләде: боз 5 көн эчендә эретелде, бу боз барлыкка килгәндә планетаның климаты ничек үзгәрүе турында мәгълүматлар табылмады. Тикшеренү тиз арада боз астыннан үрнәкләр алуга юнәлдерелгән булды. Мондый эшләр шулай ук бик кызыклы һәм, әлбәттә, Русия галимнәре эшчәнлегенә өстәмәләр кертәләр. Антарктида боз астында якынча 400 эре күл системасы бар, һәм андагы тормыш турында без берни дә белмибез диярлек. Шуңа күрә мондый тикшеренүләр бик мөһим, чөнки алар, авыр шартларда ничек тормыш була алуын аңларга ярдәм итә. Зоригто Намсараев, биология фәннәре кандидаты, РФА С.Н. Виноградский ис. Микробиология институтының микроорганизмнар экологиясе һәм геохимик эшчәнлеге лабораториясенең фәнни хезмәткәре. Алия Әхкиямова тәрҗемәсе Асылчыганак — Постнаука сәхифәсе фото: Постнаука

<urn:uuid:4adc2067-395a-434f-a651-4ec29212a879>

CC-MAIN-2022-05

http://giylem.tatar/archives/1029

2022-01-21T10:21:30Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320303356.40/warc/CC-MAIN-20220121101528-20220121131528-00125.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999880790710449}

giylem.tatar

Татар мәгарифе порталы Мәктәпләрне тәмамлаучылар бердәм дәүләт хезмәтләре порталы аша колледжга яки техникумга документлар бирә алачак. Мәгариф министрлыгының тиешле боерыгы басылып чыкты: ул 2021 елның 1 сентябрендә үз көченә керә һәм 2027 елның 1 гыйнварына кадәр гамәлдә була. Документ нигезендә, урта һөнәри белем бирү программалары буенча укырга документлар "Бердәм дәүләт һәм муниципаль хезмәтләр порталы" федераль дәүләт мәгълүмат системасы функционалыннан файдаланып булачак. https://mon.tatarstan.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:6c3b28c5-5180-46eb-a5ae-77266141c602>

CC-MAIN-2022-05

https://belem.ru/node/8211

2022-01-17T17:01:29Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320300574.19/warc/CC-MAIN-20220117151834-20220117181834-00264.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999725818634033}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы 24-29 декабрь һәм 3-6 гыйнвар көннәрендә Кәрим Тинчурин исемендәге Татар дәүләт драма һәм комедия театры нәни тамашачылар һәм аларның әти-әниләре өчен Яңа ел спектакльләре тәкъдим итә. Балалар өчен Дж. Родари буенча куелган «Чиполлино маҗаралары», Ш.Фәрхетдинов буенча куелган «Шүрәле-online», «Али баба һәм өч карак» спектакльләре куела. Спектакль барышында театр фойесында балалар почмагы эшләячәк. Нәни тамашачыларга үзләренең яраткан әкият каһарманнары белән фотога төшү мөмкинлеге бар. Алар - Шрек, Үрмәкүч-малай, Ясмин, Чиполлино әкияте каһарманнары… 24, 26 декабрь һәм 6 гыйнвар көннәрендә "Беренче сыйныф укучысының мәдәни көндәлеге" белән килгән беренче сыйныф укучыларына атаклы драматург һәм режиссер, актер, татар театрына нигез салучыларның берсе булган Кәрим Гали улы Тинчуринга һәм Кәрим Тинчурин исемендәге Татар дәүләт драма һәм комедия театрына багышланган музейга бушлай керү мөмкинлеге дә каралган! http://intertat.ru/tt Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:b7289ee8-f901-43a9-9de8-f6bacf47627f>

CC-MAIN-2020-10

http://belem.ru/node/5664

2020-02-28T15:17:07Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-10/segments/1581875147234.52/warc/CC-MAIN-20200228135132-20200228165132-00462.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999923825263977}

belem.ru

Огински каналы |Огински каналы| |Су җыю бассейны||[d]| |Дәүләт||Беларус[1][1]| |Административ-территориаль берәмлек||Брест өлкәсе| |Әсәрнең клиенты||[d]| |Oginski Canal Викиҗыентыкта| 1767-1783 елларда төзелгән Ога, Днепров-Неман каналы Яслед (Припяти бассейны) һәм Щарны (Неманның бассейны) тоташтыра, шул рәвешле Балтий диңгезе белән Кара диңгезне тоташтыра. Каналның бер өлеше булып Выгонощанское күле һәм Вульковское. Каналның озынлыгы якынча 55 км (шул исәптән Выгонощан күле буенча 5 км). Выгонощанское күле Щар елгасы белән 2,5 чакрымлы прокол белән тоташтырылган. Каналда 2 пристани-Телеханнар һәм Огинская була. Башта канал Телехан каналы дип атала. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Каналда төзелеш инициаторы Михаил Казимир Огинский хөрмәтенә аталган (kanal wieki Pinski czyli port Oginski). Төзелеш 12 миллион злотыйга төшкән, аларның күпчелеген Матей Бутримович — пинский мечнигы һәм шәһәр судьясы биргән. Матей Бутримович бөтен оештыру эшен башкара: белгечләрне чакыра, эшчеләрне эшкә ала. Төзүчеләрнең төп инструментлары пилотлар, топорлар һәм көрәкләр иде. Транспорт сыйфатында җигүле атлар һәм бүреләр кулланылган. Төбәк үсеше өчен рәхмәт йөзеннән сүз өлгереп җиткән ут һәйкәле (1768 елның Конституциясендә дә чагылыш тапкан) төзүне планлаштырган, аңа җирле Лагишин һәм Мышковец авылы ярдәм иткән. Каналны карап тоту өчен түләү үтүче судлардан алынган. Канал 1783 елда файдалануга тапшырылган. XIX гасырда пароходларны көн саен түбәндәге маршрутлар буенча йөртәләр: Пинск — Телеханнар һәм Пинск — Слоним (ике көнгә бер тапкыр). Моннан тыш, Ясельде һәм огин каналлары буенча суднолар йөреше ат һәм кеше тартуы белән башкарыла. Канал ярдәмендә авылларның һәм авылларның актив үсеше башланды. Огин каналы тирән түгел, шуңа күрә корылыклы елларда аның буенча хәрәкәт итү һәм урманнарны берләштерү кыенлашкан. Шуңа Күрә 1795 елның 23 февралендәге Павел I указы нигезендә «канал ремонтына керешергә» дигән карар кабул ителә, аңа 60 мең сум акча җибәрелә. Ремонт 1799 елдан 1804 елга кадәр дәвам итә. Реконструкциядән соң аның киңлеге 10 метрга җитте. 1804 елның 23 февралендәге (6 март) Александр I указы нигезендә «судовъ һәм плотовъ буенча үткәрелә торган»штатлар һәм җыемнар расланды. Гродненск статистик комитетының 1837 елгы ведомстводан 1836 елда ут каналы буенча күчерелгән товарлар (тоз, бодай, уксус, җитен, солы, сало, борчак, арыш, глинлы һәм фаянс савыт-саба, пыяла, кирпеч, табак һ.б.) бәясе 1,5 млн. сум тәшкил иткән. Канал буенча тимер чит илләрдән (аннан ясалган әйберләр) һәм хәтта ювелир әйберләр алып кайтканнар, көньяктан ефәк һәм шәраб алып кайтканнар. Каналлар Беренче бөтендөнья сугышында нык зыян күрә. Барлык гидротехник корылмалар шартлатылган һәм яндырылган. Көнбатыш Белоруссияне Польшага кушылганнан соң, польша хакимияте су артериясен яңартуга актив кереште. Канал тиз торгызыла, модернизацияләнә (1926 һәм 1928 елларда) һәм 1939 елга кадәр уңышлы эксплутацияләнә. Гортоль авылы каршында аның аша тимер күпер чыга, ул пароход узганда аерылыша. Нигездә, канал урманосплавасы өчен кулланыла, әмма монда ике якка да пар двигательләре булган пассажир суднолары йөри. 1939 елдан 1941 елга кадәр каналны бары тик урманосплав һәм судоходчылык өчен генә кулланыла. 1942 елда Совет партизаннары һәм алман гаскәрләре арасындагы сугыш нәтиҗәсендә канал навигация системасы җимерелә һәм яңадан торгызылмый. Сугыштан соң «союз дәрәҗәсендәге объект» дигән статус бирелгәч, Каспий һәм Кара диңгездән (Балтийскийдан кыска юл буларак) су системасын яңадан торгызу планлаштырылган иде, ләкин бу планнарга тормышка ашырга насыйп булмады. Ахыр канат 1960 нчы елларда, калган шлюза һәм плотиналар шартлаган вакытта яраксыз хәлгә килә. Бүгенге торышы һәм перспективалары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Канал туристлык объектына әверелде. Канал әлегә кадәр торгызылмаган, һәм аны торгызу турындагы мәсьәлә әле ачык. Каналның торышы аның дәвамында диярлек (1нче чакрымнан 45нче чакрымга кадәр), бары тик ике канал участогы гына нормаль хәлдә: канал составына керүче Телехан халкының ял итү урыны — Вульковское күле һәм Выгонощанское күле, дүрт чакрымлы прокол һәм 10 нчы шлюз калдыклары. Ә каналның 15 чакрымнан Вульковский күленә кадәр торышы аеруча күңелсез. 1980 елда Выгон каналы күленнән чыккан вакытта җир дамбасы белән каплана. 2007 елга булган мәгълүматларга караганда, канал файдаланылмый. Икенче бөтендөнья сугышыннан соң төзелгән коммуникацияләр һәм күперләр каналны суднолар йөреше өчен кулланырга мөмкинлек бирми. Каналны торгызу буенча проектлар күп тапкырлар тәкъдим ителде, әмма алар нәтиҗәсез дип танылды. Якынча исәпләүләр буенча, каналны реконструкцияләү 40 млрд. бел таләп итәчәк. сум. 2007 елда һава шартлары (аннан соң яңгыр явып киткән корылык) сәбәпле, ут каналы Щар елгасы белән бергә экологик һәлакәт зонасына әверелде; ул чакта балыкларның баш саны кискен кимеде, бигрәк тә чуртан. Бу хәл болотларда каналга һәм Щар елгасына агып төшү аркасында килеп чыккан һәм балыкларның күпләп һәлак булуына китергән. Каналны реконструкцияләү каналның кайбер өлешен генә торгызуны күздә тота (Выгонощан күле — заказникның Выгонощи — КПП авылы), ягъни каналның 5 чакрымы гына. 10 нчы шлюзны реконструкцияләү дә аның капкасының яраксыз булуына һәм Щарага куылган күлдән суны калдыруына бәйле. Бу Выгонощи авылы участогындагы канал — Вүлка Телеханская авылы канавага агып төшүче суга әверелде диярлек. Ә биеклеге күл Вульковского башка подитки аның ягыннан Выгонощанского күле дә кими башлады. Выгонощанское һәм Бобровичи күлендәге Юллар чатында Канал каналның үзәненең поперекына 50 сантиметр прокол тәкъдим ителә. Канал, бу ясалма су юлы, соединивший Неман белән Бассейн Днепра, дип атыйлар могҗиза инженерлык фикере XVIII гасыр. Бәлки, канал ЮНЕСКО Бөтендөнья мирасы исемлегенә керер дигән өмет бар. Төрле формадагы конденсаторлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - GEOnet Names Server Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Канал Огинского (неопр.). www.radzima.org. Мөрәҗәгать итү көне 28 апрель, 2019. - Огинский су юлы. Иске картасы. (неопр.). www.karty.by. Мөрәҗәгать итү көне 28 апрель, 2019. - Огинский каналы бу Яндекс.Карта (рус.). maps.yandex.ru. Мөрәҗәгать итү көне 28 апрель, 2019.

<urn:uuid:3e2c5cfe-881c-4781-bb8f-33dc435ab349>

CC-MAIN-2020-34

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B3%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8B

2020-08-12T23:55:28Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439738950.31/warc/CC-MAIN-20200812225607-20200813015607-00136.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999953031539917}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Бүген Фәннәр Академиясендә узган Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы коллегиясе 2009 елда мәгариф өлкәсендә шактый гына эшләр эшләнгәнен, бу өлкәдә уңай үзгәрешләр булуын күрсәтте. Министрлыкның эшчәнлеге турында төп чыгышны аның җитәкчесе Альберт Гыйльметдинов ясады. Чыгыштагы саннарга караганда, Татарстан Республикасында 5396 белем бирү учрежениесе бар, анда 835792 укучы белем ала. Бу бик җитди саннар. Әлеге санда балаларга белем бирү өчен төпле белемле, тәрбиягә өйрәтүче һәм лидер сыйфатларына ия укытучылар эшләргә тиеш. Белем һәм компетенциягә өстәп лидерлык сыйфатларын да ныгытырга кирәк, дип белдерде ул. Аттестация үткән вакытта укытучылар бердәм дәүләт имтиханнарын да биреп карый икән. 2009 елда үткәрелгән әлеге эксперимент укытучыларны бераз уйландырган, география укытучылары исә имтиханны аеруча начар тапшырган булган. "Белемнәр искерә бара, аларны гел яңартып торырга, компетент булырга кирәк", дип белдерде министр. Альберт Гыйльметдинов фикеренчә, укытучылар компьютерда текстны күз йомып та җыя белергә тиешләр, моның үз методикасы бар. Компьютерда фикерен белерергә теләгән чакта укытучылар һәм укучылар кайсы төймәгә басасын уйлап утырырга тиеш түгелләр, ди министр. Әлеге методика буенча 2009 елда 14 эксперименталь мәктәптә 536 укучы бу курсларны үткәннәр дә инде. Министр республика укытучыларында белемле балалар үстерә алу потенциалы югары булуын ассызыклый. 2009 елда олимпиададагы нәтиҗәләр буенча республика өченче урында булган! Әмма шул ук вакытта, урта кул укытучыларның белем бирү дәрәҗәсе ил буенча бераз түбәнрәк. 2009 елда техник вузларга укырга кергән күпчелек абитуриентларның БДИ буенча белемнәре "2", "3" билгеләренә генә тарткан. Шундый балалар 4-5 елдан производствога килеп эшкә тотыначак. Яңа технологияләр заманында андый балалар конкурентлыкка сәләтле булырлармы? Әлбәттә, бу сораулар уйландыра. Укытучы елында укытучыга йөз белән борылыр вакыт. 2010 елда "Россия Федерациясе мәгарифе турында" федераль законы да гамәлгә керү көтелә. Җиң сызганып эшләргә, законның камил булуында өлеш кертергә кирәк булуы һәркемгә билгеле. Республикабыз үзенчәлекле, анда рус һәм татарлардан тыш күп кенә башка милләт балалары да белем ала. Татар теле һәм башка телләр закон тарафыннан яклау гына табырга тиеш. Коллегия кысаларында мәгълүматлаштыру өлкәсендә булган планнар, дистанцион укыту мәсьәләләре күтәрелде. Мәгариф өлкәсендә стратегия буенча мәктәп директоры һәм укытучы күзлегеннән чыгып фикер йөртелде, балаларның тәрбиясенә һәм әхлагына зур игътибар бирү кирәк булуы да әйтеп үтелде. Коллегия ахырында сүз республикабызның Премьер-министры Рөстәм Миңнехановка бирелде. Ул үз чыгышында мәгариф өлкәсендә уңай үзгәрешләр булуын ассызыклады, укытучыларга үз ихтирамын белдерде, министрлык тәкъдим иткән планнарның яклау табачагын, киләчәктә укытучыларны тиешле техник мөмкинлекләр (ноутбук, интернет һ.б.) белән тәэмин итү алып барылачагын раслады. Коллегия мәгариф өлкәсендә уңышлар казанган хезмәткәрләрне тәбрикләү белән тәмамланды.

<urn:uuid:c4ed9104-262f-44a2-994c-76e49c0b5a2a>

CC-MAIN-2020-24

http://belem.ru/node/2416

2020-06-06T07:37:26Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-24/segments/1590348511950.89/warc/CC-MAIN-20200606062649-20200606092649-00494.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000022649765015}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Россия Федерациясенең Мәгариф һәм фән министрлыгы түләүле югары белем алу өлкәсендә кризиска каршы чаралар пакетын булдыру белән мәшгуль. Сүз Россия югары уку йортларында бюджет урыннарның санын киметмәү, мәгариф кредиты программаларына дәүләт ярдәме күрсәтү турында бара. Андрей Фурсенко хәбәр итүенчә, уку йортлары җитәкчеләренә укуда уңышлары булган студентларны түләүле бүлекләрдән бюджет урыннарга күчерү турында тәкъдим хатлары юлланачак. Укымаган студентларны исә уку йортында тотарга җыенмыйлар. Ләкин быел бюджет урыннарның гомуми саны да кыскартылмаячак. Тагын бер юнәлеш - мәгариф кредитларына дәүләт ярдәме күрсәтү. Күп кенә югары уку йортлары студентларына мәгариф кредитларын биргән банклар бүген авыр хәлдә калды. Министр ассызыклавынча, кредит бирү программалары тотрыклы, көчле банкларга биреләчәк. Сүз Сбербанк һәм ВТБ 24 турында бара. Мәгариф кредиты программасы киңәерме, әлегә билгеле түел. Ләкин, "Кредо" кредитын алган студентлар укуларын тәмамлый алачаклар, дип белдерде министр. Ректорлар җәмгыяте агымдагы елда югары уку йортлары югалтачак керем күләмен дә санап чыгарган. Ул 25 процент тәшкил итәчәк. Түләүле белем алучы студентларның санын саклап калу өчен ректорлар төрле юллар тәкъдим итә. Шуларның берсе Мәскәү дәүләт университеты ректоры Виктор Садовничий фикере. Ул уку өчен түләнәчәк максималь бәяне тәгаенләргә куша. Моңарчы, дефицит белгечлекләргә конкурс артык олы булган очракта, уку йорты җитәкчелеге кискен түләүне күтәрә иде. Берьюлы ике куян атыла: бер яктан, абитуриентлар саны кими, икенче яктан, уку йортына саллы керем килә. Парадокс. Бүген шул ук студентларны саклап калу өчен, югары уку йортлары бәяләрне "катырырга" мәҗбүр. Һәрхәлдә, Мәскәүнең төп уку йорты мәсьәләне шундый юл белән чишәргә тәкъдим итә. Уралда исә кредит ярдәмендә белем алучы студентларга уку өчен түләүне бер елдан өч елга кадәр озайтырга мөмкинлек биргәннәр. Алар өчен компенсацияне исә урындагы бюджет капларга тиеш була. Шул ук вакытта финанс кризисның уңай якларын да атыйлар. Ялган уку йортларына керүчеләр саны кимеячәк, диплом гына түгел, белем алырга стимул барлыкка киләчәк, дип саный Мәгариф һәм фән министрлыгы җитәкчесе Андрей Фурсенко. window.edu.ru материаллары буенча

<urn:uuid:42cd8cc8-869a-49c0-aada-0b68a8edea65>

CC-MAIN-2021-49

https://belem.ru/node/941

2021-11-27T20:33:35Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-49/segments/1637964358233.7/warc/CC-MAIN-20211127193525-20211127223525-00104.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999853372573853}

belem.ru

Дритеро Аголы Аголы[1] (алб. Dritëro Agolli; 13 октябрь 1931 — 1 февраль 2017[2]) — албан шагыйре, прозаик, дәүләт эшлеклесе, албан язучылар һәм рәссамнар лигасы президенты (1973-1992)[3].Ленинградта укыган, нигездә шигырьләр язган, ләкин кыска хикәяләр, эссе, пьеса һәм роман авторы буларак та билгеле[4]. Биография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Крестьян гаиләсендә Менкуляс авылында дөньяга килә. Италиянең Албания оккупациясе вакытында тугыз яшендә антифашист хәрәкәтендә катнашкан.1952 нче елда Гирокастрена мәктәбен тәмамлый.Укуын Ленинград дәүләт университетының сәнгать факультетында дәвам итте. Албаниягә кайткач, журналист булып «Зери һәм популлит» газетасында 15 ел эшли . Албания парламентына сайлана Шигърият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шигырьләр бастыра башлаганнан соң,Аголлига уңыш килде.Тамашачылар беренче тапкыр «Në rrugë dolla», «Hapat e mija në asfalt» («Минем аякларым асфальтта», Тирана, 1961) һәм «Shtigje malesh dhe trotuare» («тау сукмаклары һәм тротуарлар», Тирана, 1965) җыентыклары ярдәмендә таныштылар.Аның стиленең нигезе,шагыйрь беркайчан да онытмаган, крестьян тамырлары белән элемтә. Проза[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Прозаик буларак, үзен «Komisari Memo» («Комиссар Мемо», Тирана, 1970) романыннан соң тәкъдим итә.Китап 1975 елда инглиз теленә тәрҗемә ителә. Икенче романы, «Njeriu me top» (Тирана, 1975) инглиз телендә 1983 елда чыккан.Ике китап та, берничә төрле ысул белән, Икенче бөтендөнья сугышы вакытында албан партизан көрәшен тасвирлаган. Ике романнан соң, Аголли партизаннар турында башка темаларга берничә әсәр яза. 1972 елда дәүләт оешмасының компетентсыз хезмәткәренә багышланган «Shkëlqimi dhe rënja e shokut Zylo» сатирик романы басыла. Мәсәлән, Урыс елъязмалары язуы буенча, 1155 елда Хопер елгасы буенда Рязань кнәзлеге урыслары белән татарлар арасында сугышлар булганлыгын яза. Аны беренче чиратта көнчыгыш Ауропа укучылары яхшы кабул итте, алар өчен тудырылган төп герой аңлаешлы иде. Ул җыентыкның берсе,213 битле «Zhurma e ererave të dikurshme (үткәндәге җилләр шау-шуы, Тирана, 1964) аны тарату тыелган, ә тираж юк ителгән. 1990 ел[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1990 елларда Дритеро Аголли гуманизм һәм ихласлыгы белән аерылып торган, бу чордагы албан әдәбиятына хас булмаган күп әсәрләр иҗат итә.Ул берничә шигырьләр җыентыгы бастыра. 1992-2001 елларда Албания Социалистик партиясе әгъзасы була. Албан әдәбиятына йогынтысы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Аголли коммунистик номенклатура лидерларының берсе булса да, ул диктатура төшкәннән соң җәмгыятьнең һәм әдәби мохитнең хөрмәтле әгъзасы булып кала.Аны элеккегечә Албаниядә киң укыйлар.1990 еллар башында ул парламентта берничә ел эшли. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Аголы, Дритеро - Взлет и падение товарища Зюле : Повесть. search.rsl.ru. - Albanian writer Dritero Agolli dies at 85 - Xinhua | English.news.cn. - Dritëro Agolli — WHA. - Segel, Harold B. The Columbia literary history of Eastern Europe since 1945

<urn:uuid:515ee520-1ab6-48a9-8c2b-916cb3709d58>

CC-MAIN-2020-34

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BE_%D0%90%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B

2020-08-14T18:39:19Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439739347.81/warc/CC-MAIN-20200814160701-20200814190701-00190.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997192025184631}

tt.wikipedia.org